Wikipedia astwiki https://ast.wikipedia.org/wiki/Portada MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Medios Especial Alderique Usuariu Usuariu alderique Wikipedia Wikipedia alderique Ficheru Ficheru alderique MediaWiki MediaWiki alderique Plantía Plantía alderique Ayuda Ayuda alderique Categoría Categoría alderique TimedText TimedText talk Módulu Módulu alderique Accesoriu Accesoriu alderique Accesoriu definición Accesoriu definición alderique 0 63 3709732 3704855 2022-08-19T09:08:36Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{1000}} {{revisáu}} {{País | nome alternativu = ''Reino de España<br />Regne d'Espanya<br />Espainiako Erresuma<br />Reiaume d'Espanha<br />Reino de España<br />Reino d'Espanya<br />Reinu d'España'' | superficie_puestu = 52 | superficie_agua = 1,04% | llendes = 2.032 [[quilómetru|km]] | costes = 7.921 km | xentiliciu = Español, -ola, -ol }} '''España'''{{cartafueyu|países}}, oficialmente '''Reinu d'España''', (''Reino de España'' n'[[idioma español|español]]) ye un [[nación|país]] miembru de la [[Xunión Europea]], costituyíu n'Estáu social y [[Democracia|democráticu]] de [[Estáu de Drechu|Derechu]] so la forma d'una [[monarquía parllamentaria]], y compuestu de 17 comunidaes autónomes y 2 ciudaes autónomes. El so territoriu, con capital en [[Madrid]], ocupa la mayor parte de la [[Península Ibérica]], al qu'han d'amestase los [[archipiélagu|archipiélagos]] de les [[Islles Baleares]] (nel [[mar Mediterraneu]] occidental) y el de les [[Islles Canaries]] (nel [[océanu Atlánticu]] nororiental), asina como nel norte del [[África|continente africanu]] les [[ciudá autónoma|ciudaes autónomes]] de [[Ceuta]] y [[Melilla]], amás de los distritos y posesiones menores de les [[islles Chafarines]], el [[peñón de Vélez de la Gomera]] y el [[peñón d'Alhucemas]]. L'[[enclave]] de [[Llivia]], nos [[Pirineos]], completa'l conxuntu de territorios xunto cola [[islla d'Alborán]], y una serie d'islles y isllotes frente a les sos propies costes. Tien una estensión de 504.645 [[quilómetru cuadráu|km²]], siendo'l cuartu estáu más estensu del continente, tres [[Rusia]], [[Ucraína]] y [[Francia]]. Con una altitú media de 650 metros sobre'l nivel del mar, ye'l segundu país más montañosu d'[[Europa]], tres [[Suiza]]. La so población ye de 46.951.532 habitantes, según datos del [[Padrón municipal d'habitantes|padrón municipal]] de 2010. D'alcuerdu cola [[Constitución Española de 1978|Constitución Española]], el [[Idioma español|castellanu o español]] ye la llingua oficial del Estáu. En 2006, yera la llingua materna del 89% de los españoles. Otres llingües, tamién españoles, son reconocíes como cooficiales n'estremaes comunidaes autónomes, conforme a los [[Estatutu d'autonomía|estatutos d'autonomía]]. La Constitución reconoz que les modalidaes llingüístiques d'España son ún de los patrimonios culturales, oxetu d'especial respetu y proteición. El territoriu peninsular comparte llendes terrestres con Francia y col [[Andorra|Principáu d'Andorra]] al norte, con [[Portugal]] al oeste y col [[Territoriu Británicu d'Ultramar|territoriu británicu]] de [[Xibraltar]] al sur. Nos sos territorios [[África|africanos]], comparte llendes terrestres y marítimes con [[Marruecos]]. Comparte con Francia la [[soberanía]] sobre la [[islla de los Faisanes]] na boca del ríu [[Bidasoa (ríu)|Bidasoa]] y cinco [[facería|faceríes]] pirenaiques. == Etimoloxía == {{VT|Orixe del nome d'Hispania}} El nome d'España deriva d''''Hispania'''<ref>https://www.ispania.gr/arthra/ispanika/577-ide-donde-surge-el-nombre-espana</ref>, nome col que los [[Antigua Roma|romanos]] conseñaben xeográficamente al conxuntu de la [[Península Ibérica]], términu esti a la so vez, deriváu del nome '''Iberia''', preferíu polos autores griegos pa referise al mesmu espaciu. Sicasí, el fechu de que'l términu Hispania nun ye de raigame [[llatín|llatina]] tien llevao a la formulación de delles teoríes sobre'l so aniciu, dalgunes d'elles controvertíes. «Hispania» provién del [[feniciu]] ''i-spn-ya''<ref>https://iberiahispaniasefaradalandalus.wordpress.com/</ref>, un términu que'l so usu ta documentáu dende'l segundu mileniu enantes de Cristu, n'inscripciones [[Ugaríticu|ugarítiques]]. Los fenicios constituyeron la primer civilización non ibérica que llegó a la península pa esparder el so comerciu y que fundó, ente otres, Gadir, anguaño [[Cádiz]], la ciudá habitada más antigua d'Europa Occidental. Los romanos tomaron la denominación de los vencíos cartaxineses, interpretando'l prefixu ''i'' como "costa", "islla" o "tierra", con ''ya'' col significáu de "rexón". El lexema ''spn'', que n'[[hebréu]] pue lleese como ''saphan'', tornóse como "coneyos" (en realidá [[damán|damanes]], unos animales del tamañu del coneyu espardíos per África y el Creciente Fértil). Los romanos, poro, diéron-y a Hispania'l significáu de "tierra abondante en coneyos", un usu recoyíu por [[Marcu Tuliu Cicerón|Cicerón]], [[Xuliu César|César]], [[Pliniu'l Vieyu]], [[Catón]], [[Titu Liviu]] y, en particular, [[Cátulu]], que refierse a Hispania como península ''[[Oryctolagus cuniculus|cuniculosa]]'' (en dalgunes monedes acuñaes na época d'[[Adrianu]] figuraben personificaciones d'Hispania como una dama sentada y con un coneyu a los sos pies). Abondando nel orixe feniciu del términu, [[Isidoru de Sevilla]], nes sos ''[[Etimoloxíes]]'', postula que tien el so orixe n''''Ispani''', el topónimu feniciu-púnicu de [[Sevilla]], ciudá a la que los romanos denominaron [[Hispalis]]. Sobre l'orixe feniciu del términu, l'historiador y hebraísta [[Cándido María Trigueros]] propunxo na [[Real Academia de les Bones Lletres de Barcelona]] en 1767 una teoría estremada, basada nel fechu de que l'alfabetu feniciu (al igual que l'hebréu) carecía de vocales. Asina ''spn'' (''sphan'' n'[[hebréu]] y [[araméu]]) significaría en feniciu "el norte", una denominación que tendríen tomao los fenicios al llegar a la península Ibérica bordeando la costa africana, viéndola al norte de la so ruta, polo que ''i-spn-ya'' sedría la "tierra del norte". Pola so parte, según [[Jesús Luis Cunchillos]] na so ''Gramática fenicia elemental'' (2000), la raigame del términu ''span'' ye ''spy'', que significa "forxar o batir metales". Asina, ''i-spn-ya'' sedría «la tierra na que se forxen metales». Aparte de la teoría d'orixe feniciu, la más aceutada (magar el significáu precisu del términu sigue siendo oxetu d'alderiques, a lo llargo de la historia propuxéronse estremaes hipótesis, basaes en semeyances aparentes y significaos más o menos rellacionaos. Nel entamu de la [[Edá Moderna]], [[Antonio de Nebrija]], na llinia d'Isidoru de Sevilla, propunxo'l so orixe llariegu como deformación de la pallabra ibérica [[Hispalis]], que significaría ''la ciudá d'occidente'', y que, al ser Hispalis la ciudá cimera de la península, los fenicios, y, posteriormente los romanos dieron el so nome a tol so territoriu. Posteriormente, [[Juan Antonio Moguel]] propunxo nel [[sieglu XIX]] que'l términu ''Hispania'' podría provenir de la pallabra [[eusquera]] ''Izpania'' que vendría a significar ''que xebra la mar'' al tar compuesta por les voces ''iz'' y ''pania'' o ''bania'' que significa "dixebrar" o "partir". Al respeutive, [[Miguel de Unamuno]] declaró en 1902: "La única torga qu'alcuentro [...] ye que, según dalgunos paisanos míos, el nome España deriva del vascuence 'ezpaña', llabiu, faciendo notar la posición que tien la nuesa península n'Europa". Otres hipótesis camentaben que tanto Hispalis como Hispania yeren derivaciones de los nomes de dos reis llexendarios d'España, Hispalo y el so fíu Hispano o Hispan, fíu y nietu respeutivamente d'[[Hércules]]. De magar el periodu visigodu, el términu ''Hispania'', ata entós usáu xeográficamente, entamó a emplegase tamién con una connotación política, como amuesa l'usu de la espresión ''Laus Hispaniae'' pa describir la historia de los pueblos de la península nes cróniques d'[[Isidoru de Sevilla]]. Esisten delles teoríes sobre cómo xurdió'l propiu xentiliciu "''español''"; según una d'elles, el sufixu "-ol" ye carauterísticu de les llingües romances [[idioma provenzal|provenzales]] y poco frecuente nes llingües romances falaes entós na península, polo que cunta que tendría sío importáu de magar el [[sieglu IX]] col desendolcu del fenómenu de les pelegrinaciones medievales a [[Santiagu de Compostela]], polos numberosos visitantes [[Pueblu francu|francos]] que percorrieron la península, favoreciendo que col tiempu se divulgara l'adautación del nome llatín ''hispani'' a partir del "espagnol" o "espanyol" col qu'ellos designaben a los [[cristianismu|cristianos]] de l'antigua Hispania. Posteriormente, tendría sío'l llabor de divulgación de les élites formaes les que promocionaron l'usu d'"''español''" y "''españoles''": la pallabra ''españoles'' apaez venticuatro vegaes nel [[cartulariu]] de la [[catedral de Huesca]], manuscritu de [[1139]]-[[1221]], mientres que nel capítulu ''[[Estoria de España|Estoria de Espanna]]'' de la ''Crónica General'' redautada ente [[1260]] y [[1274]] por iniciativa d'[[Alfonsu X de Castiella|Alfonsu X el Sabiu]], emplegóse esclusivamente''l [[xentiliciu]] ''espannoles'', adautación ya al [[castellanu]] d'entós que progresivamente evolucionó ta ser la llingua oficial d'España. == Historia == {{AP|Historia d'España|AP2=D'Hispania a España}} === Edá Antigua === {{AP|Prehistoria d'España|AP2=Hispania Romana|e=sí}} Los [[Iberos|íberos]] foron los primeros pueblos de los que se tien constancia escrita qu'ocuparen la [[península Ibérica]]. Sábese qu'había poblaciones protoíberes, por restos arqueolóxicos. Los griegos y fenicios foron los que dexaron los primeros escritos, anque nunca entraron en contautu con ellos. Los [[vascones]] entraríen nesta categoría. Anguaño, defínense los íberos polos sos rasgos culturales. Según esti criteriu, los [[turdetanos]] o túrdulos, qu'ocuparon les tierres del antiguu reinu de [[Tartessos]], considéranse íberos; mientres que, según criterios etnográficos o llingüísticos, nun lo seríen. La bibliografía sobre los íberos ufre con frecuencia datos contradictorios y esto débese a que, a vegaes, adóptase un criteriu y otres, otro. Ente los años [[1200 e.C.]] y [[800 e.C.]] tomaron forma na so configuración posterior les comunidaes prerromanes del noroeste y la cornisa cantábrica, entrando na [[Edá del Fierro]]. Les poblaciones qu'ocupaben una amplia estaya ente estos dos pueblos conócense como [[celtíberos]]. Abulta que los montes en que vivíen los vascones xamás foron dafechu romanizaes, polo que se camienta l'orixe d'esta población inciertu, y seguro mui antiguu, como la so llingua, baraxándose la posibilidá de que se tratara d'una población protoibérica. Alrodiu del añu [[1100 e.C.]], los [[fenicios]] llegaron a la península y fundaron, 80 años dempués de la guerra de [[Troya]], ''Gadir'', la ''Gades'' romana, que güei ye [[Cádiz]]. Ello asitia la fundación nel 1104 e.C. y conviértela na ciudá d'Europa Occidental de la que se tienen referencies más antigües de la so fundación. A la so vez, los griegos fundaron les sos colonies na costa mediterránea d'[[Iberia]], nome que dieron a la península. Entre la primer y segunda de les [[Guerres Púniques]] ente [[Roma]] y [[Cartagu]], los cartaxineses invadieron la península. Les sos colonies más importantes afitáronles na islla d'[[Ibiza (islla)|Ibiza]] y en [[Cartaxena (España)|Cartaxena]], nome que debiera facer referencia a la nueva Cartagu y absorbieron otres ciudaes nun entamu fenicies como Cádiz o Málaga. Derrotada Cartagu, Roma entamaría una paulatina ocupación de la península, que se prollongaría a lo llargo de cuasi 200 años. Nes primeres décades de la ocupación los romanos tuvieron que facer frente al llargu sitiu de [[Numancia]], ciudá celtíbera allugada nes orielles del [[Dueru]], nes prosimidades de la anguaño [[Soria]], que se prollongaría por cuasi 30 años, y a la guerra de guerrilles plantegada pol caudillu lusitanu [[Viriato|Viriatu]]. Tres la muerte de Viriatu ([[139 e.C.]]), la llucha de los pueblos prerromanos escontra Roma volveríase más disgregada y esporádica, anque nun finaría dafechu hasta los tiempos del emperador [[Augustu]] col relativu [[Guerres Astur-Cántabres|sometimientu de cántabros y astures]]. La ocupación remataría col plenu dominiu de la península baxo'l poder romanu y la so conversión en provincia baxo'l nome d'[[Hispania]]. El nome d'Hispania deriva d'Ispania y esti a la so vez escurque d'una pallabra púnica, col significáu de tierra de coneyos, anque hai otres posibilidaes (ver Etimoloxía nel puntu 1 d'esti mesmu artículu). Per primer vegada apaez con sentíu históricu en [[Titu Liviu]] [[59 e.C.]], que fala d'Hispania y de ''hispani'' (hispanos, con sentíu unitariu). Los habitantes d'Hispania adoptaron la cultura romana, la so llingua y les sos lleis, adquiriendo gran importancia dientro del imperiu, puesto qu'inclusive tres emperadores romanos, [[Traxanu]], [[Adrianu]] y [[Teodosiu I el Grande|Teodosiu]], además del filósofu [[Luciu Ánneo Séneca]] y otros personaxes importantes, nacieron na península. === Edá Media === {{AP|Historia medieval d'España}} Nel añu [[409]], [[suevos]], [[alanos]] y [[vándalos]] invadieron la [[península Ibérica]]. Pocos años dempués, nel [[416]], los [[visigodos]] entraron n'[[Hispania]] como aliaos de Roma<ref>https://historiaespana.es/edad-antigua/reino-visigodo</ref>, espulsando a alanos y vándalos de la península y arrequexando a los suevos en la [[Gallaecia]]. [[Ficheru:Catedral Burgos Lateral.JPG|thumb|200px|Catedral de Burgos, exemplu d'arquiteutura gótica española.]] La monarquía visigoda afitó una capital que centralizaba tanto'l poder políticu como'l relixosu en [[Toletum]]. Sicasí, el carácter eleutivu de la monarquía visigótica determinó cuasi siempre una enorme inestabilidá política carauterizada por continues rebeliones y asesinatos. Nel añu [[689]] los árabes arriben al África más noroccidental. L'añu [[711]], tres la victoria de los árabes frente a los godos na [[batalla de Guadalete]], entamó la [[Conquista musulmana de la Península Ibérica]], convirtiéndose ésta nun [[Emiratu de Córdoba|emiratu]] o provincia del imperiu [[Mundu Árabe|árabe]] denomada [[al-Ándalus]] con capital na ciudá de [[Córdoba (España)|Córdoba]]. L'avance musulmán foi veloz. Nel [[712]] cayó [[Toledo]], la capital visigoda. Dende entós, foron avanzando pal norte, y toles ciudaes foron capitulando o conquistaes. Nel [[716]] controlaben tola península, anque nel norte yera más bien nominal que militar. Los visigodos resistieron dalgunos años más na [[Septimania]], hasta'l 719. De magar entós, dirixeron los sos esfuercios hacia l'otru llau de los [[Pirineos]], escontra'l reinu [[Imperiu Carolinxu|Carolinxu]]. Esto permitió revueltes na poco controlada zona noroeste de la península. Dempués de la cayida del reinu visigodu la península quedó dominada hasta la [[cordal Cantábrica]], onde taben los pueblos [[astures]], [[cántabros]] y [[vascones]], poco sometíos al reinu godu; y dada la so escasa importancia, nun sufrieron abondo la presión del [[Islam]], que sostituyera na península Ibérica al poder exercíu pol reinu godu. Munchos de los señores godos o hispanorromanos convirtiéronse al Islam, conservaron les sos posiciones y poder. Surden entós movimientos nel norte, que dan aniciu a un periodu de restablecimientu del poderíu cristianu na península Ibérica. Per un llau, hacia l'añu [[718]]?- [[722]]? los astures, sublévense venciendo a una espedición de castigu musulmana establecen el [[Reinu d'Asturies]] y elixen por aclamación a [[Pelayu]] como rei. Per otru llau, na parte nororiental de la península y na [[Septimania]] goda, los godos que fuxeren al reinu de los francos pidieron ayuda a estos. Asina [[Carlomagnu]] anició una serie de campañes militares col determín d'afitar un territoriu de distensión militar, más conocíu como [[Marca Hispánica|marca]]. La [[Marca Hispánica]]<ref>http://lugaresconhistoria.com/la-marca-hispanica</ref> constituyóse nel entamu del [[sieglu IX]] pa evitar la penetración de los musulmanes nel territoriu del [[Imperiu Carolinxu|Reinu de los Francos]]. Asina foi como los francos dixebraron esi territoriu n'estremaos condaos, onde señores feudales d'orixe francu o godu representaben al rei de los francos; teniendo, poro, un desenrollu dalgo estremáu al qu'esperimentaron los reinos cristianos ibéricos occidentales. Estos condaos en plenu procesu de feudalización emanciparíense ''de facto'' del dominiu francu dempués de la crisis carolinxa del [[sieglu IX]], al entamar a tresmitise hereditariamente los condaos; magar hasta [[988]], los [[condes de Barcelona]] renovaron el pautu de vasallaxe colos reis francos. Los sieglos [[sieglu VIII|VIII]] y [[sieglu IX|IX]] significaríen un creciente poderíu musulmán na península, magar de la oposición de los nucleos cristianos del norte. Na fin del sieglu VIII, l'[[omeya]] [[Abderramán I]], afuyíu de Siria, fai d'al-Ándalus, no políticu, un emiratu independiente del [[Califatu de Damascu]]. Nel [[sieglu X]], [[Abderramán III]] torna [[al-Ándalus]] en [[califatu]] independiente de [[Damascu]], ya con autonomía relixosa y non solo política, como hasta entós. Ye una época de puxu cultural, gracies a les innovaciones nes ciencias, les artes y les lletres; con una especial atención que dedicaron al desenrrollo de les ciudaes. Les ciudaes más importantes foron [[Valencia (ciudá)|Valencia]], [[Zaragoza]], [[Toledo]], [[Sevilla]] y [[Córdoba (España)|Córdoba]]. Ésta, nel [[sieglu X]], con [[al-Hakam II]], llegó a ser la mayor ciudá d'[[Europa Occidental]], cuntando con 500.000 habitantes y mayor centru cultural de la época. Sicasí, la decadencia de los territorios musulmanes entamó nel [[sieglu XI]], cuando comenzaron les pugnes ente les estremaes families reales musulmanes y el califatu s'esgayó nun mosaicu de pequeños reinos, llamaos de [[taifa|taifes]]. Mentanto, cerca de los [[Pirineos]] apaecieron otros dos reinos cristianos: [[reinu de Navarra|Navarra]] y [[reinu d'Aragón|Aragón]]. Al avanzar l'espardimientu cristianu pola península, el qu'hasta entós fora [[reinu d'Asturies]], cola so capital fincada n'[[Uviéu]] dende'l reináu d'[[Alfonsu II d'Asturies|Alfonsu II el Castu]], trensformóse en [[reinu de Lleón]] en 910 con [[García I de Lleón|García I]] al repartir [[Alfonsu III d'Asturies|Alfonsu III el Grande]] los sos territorios ente sos fíos. Años dempués, en [[914]], muertu'l rei, xube al tronu [[Ordoñu II de Lleón]], qu'aglutina baxo la so corona a los territorios de Galicia, Asturies y Lleón, fixando definitivamente nesta ciudá la so capital y confirmando la so supremacía como [[reinu de Lleón]]. [[Ficheru:Vista de la Alhambra.jpg|thumb|300px|l'Alhambra de [[Granada]].]] L'avance de les conquistes hacia'l sur y la aglutinación en tornu a Lleón d'un territoriu cada vez más amplio trai consigo la nacencia de «sounidaes» políticu-territoriales nel so interior: ye'l casu del [[Condáu de Castiella|Castiella]]. Esti será adquirío pol rei navarru [[Sanchu III de Navarra|Sanchu III el Mayor]], que lu dexará a la so muerte n'herencia al so fíu [[Fernandu I de Castiella|Fernandu]]. Casáu esti cola hermana del rei lleonés, formará una coalición navarro-castellana que, tres una guerra y la muerte del rei de Lleón na [[batalla de Tamarón]] permitió-y acceder al tronu d'ésti. Sicasí, a la so muerte los territorios vuelven a ser repartíos ente los sos fíos: son el [[reinu de Lleón]], el [[reinu de Galicia]], [[Reinu de Castiella|Castiella]], que tamién adquier el rangu rexu y la ciudá de [[Zamora]]. A lo largu de los sieglos siguientes, estos territorios pasarán a manes del mesmu o d'estremaos monarcas en socesives ocasiones, conformando la [[Corona de Castiella]], con unes úniques [[Cortes de Castiella|Cortes]]. Los estremaos territorios conservaben el so carácter de reinu y delles particularidaes xurídiques (el rei qu'aglutinaba baxo la so corona toos estos territorios entitulábase Rei de Lleón, de Castiella, de Galicia... añidiendo socesivamente los de los nuevos territorios que se diben conquistando), ensin que sicasí conservaren una autonomía semeyada a la de la Corona d'Aragón. Asinamesmu, nacerá de Lleón otra unidá territorial de gran trescendencia posterior: [[Portugal]], que se costituyirá como reinu. Cal señalar, a lo cabero, como ún de los momentos más destacaos los reinaos d'[[Alfonsu VI de Lleón y Castiella|Alfonsu VI]] y [[Alfonsu VII de Lleón y Castiella|Alfonsu VII]] en Lleón l'adopción del títulu d'[[Imperator totius Hispaniae|emperador]], el primeru como "[[emperador de les dos relixones]]", el segundu como "emperador d'España". El devenir de los reinos cristianos peninsulares nes décades siguientes pasará pola costitución de cuatro unidaes monárquiques: la denominada [[Corona de Castiella]], conceptu qu'implica la esistencia d'un solu monarca sobre dellos y estremaos reinos y territorios (Lleón y la propia Castiella, además de Galicia y otros); la [[Corona de Aragón]], que se costituyera mediante la xunión dinástica en [[1137]] del reinu d'Aragón y el [[condáu de Barcelona]]; el [[reinu de Navarra]] y el [[reinu de Portugal]]. Asina como toa una serie de reinos de taifa musulmanes. Nel sieglu XIII, la Corona de Castiella, la más puxante de les hispániques, enantó los sos dominios hacia'l sur peninsular, mientres que la d'Aragón añidiría los reinos de [[reinu de Valencia|Valencia]] y de [[reinu de Mallorca|Mallorca]] col rei [[Xagó I d'Aragón|Xagó I]] el Conquistador, y posteriormente formaríen parte d'esta Corona: [[Cerdeña]], [[Sicilia]] y otros territorios del Oriente mediterraneu. Na fin d'esti periodu, [[1402]], y en competencia con Portugal, la Corona de [[Castiella]] anició la [[conquista de les islles Canaries]] hasta entós habitaas esclusivamente polos [[guanche]]s. La ocupación al entamu foi llevada a cabo por parte de señores [[Xuan de Bethencourt|normandos]] que rendíen vasallaxe al rei [[Enrique III de Castiella]]. Esti procesu de conquista nun finará hasta [[1496]] y será rematao por la propia aición de la corona castellana. Mientres na [[Corona d'Aragón]], la gran mortandá provocada pol andanciu de la [[Peste negra|Gran Peste]] de [[1348]], asina como de les males colleches qu'entamaron col ciclu de [[1333]] («[[lo mal any primer]]»), provocaron una gran inestabilidá tanto social como económica. A la muerte del Rei [[Martín I l'Humanu]] ([[1410]]), los representantes de los Estaos que costituyíen la Corona d'Aragón, escoyeron nel [[Compromisu de Caspe]] a [[Fernandu d'Antequera]], de la castellana [[Casa de Trastámara]] como futuru rei [[Fernandu I d'Aragón|Fernandu I]] nel que recayíen por herencia materna los derechos dinásticos. Magar d'una revuelta protagonizada pol [[Conde d'Urxel]], Fernandu I foi coronáu y entamó'l reináu de los Trastámara na Corona d'Aragón. Dempués del espardimientu pol [[Reinu de Nápoles]] nel periodu d'[[Alfonsu V d'Aragón|Alfonsu V el Magnánimu]], la Corona d'Aragón sofrió una crisis nel [[Principáu de Cataluña]] provocada poles disputes ente [[Xuan II d'Aragón|Xuan II]], fíu de Fernandu d'Antequera, y la [[Xeneralidá de Cataluña]] y el [[Conseyu de Cientu]] (''Consell de Cent''), por mor de la prindada del so fíu y herederu [[Carlos de Viana]]; asina como poles tensiones de les clases sociales ente la [[La Biga y la Busca|Busca y la Biga]] y les revueltes de los campesinos de [[Remensa]], que coincidieron cola [[Guerra Civil Catalana]] ([[1462]] - [[1472]]) y debilitaron a [[Cataluña]], que perdió d'esi mou la hexemonía na Corona aragonesa. En contrapartida [[Valencia]] convirtióse nel puertu marítimu que centralizó la espansión comercial de la Corona d'Aragón. Amuesa de la so puxanza ye qu'algamó los 75.000 habitantes a mediaos del [[sieglu XV]]. Paralelamente, la capital llevantina esperimenta un puxu cultural conocíu como [[Sieglu d'Oru Valencianu]]. [[Aragón]], ensin salida al mar, quedó como proveedor de cereal, ganáu y llana del restu de los estaos de la Corona. La so economía yera fundamentalmente agrícola y los privilexos de los ricoshomes y nobles impidieron el desendolcu d'una burguesía competente, polo que'l so pesu nel marcu d'equilibrios ente los estaos de la Corona aragonesa amenorgó. Cola xuba al tronu de [[Fernandu'l Católicu]], segundu fíu y herederu de Xuan II, ([[1479]]) les tensiones sociales amenorgaron; cola robla de la [[Sentencia Arbitral de Guadalupe]] ([[1486]]) afitóse una nueva estructura nel campu catalán p'acabar cola conflictividá del mediu rural. === Edá Moderna === {{AP|Historia moderna d'España|AP2=Imperiu Español}} Na fin de la Edá Media, col matrimoniu de [[Sabela I de Castiella]] y [[Fernandu II d'Aragón]], estes dos corones peninsulares aliáronse, conquistando'l reinu musulmán de [[Reinu de Granada|Granada]] en [[1492]] y, posteriormente, el de [[Reinu de Navarra|Navarra]] en [[1512]] que continuó siendo un [[Reinu de Navarra|reinu]], acuñando moneda propia y con aduanes nel [[ríu Ebro]] hasta les [[guerres carlistes]] del [[sieglu XIX]]. Los reis navarros abellugáronse nes sos posesiones allende los Pirineos y posteriormente convertiríense en [[rei de Francia]]. Tamién entamaron una política matrimonial con [[Portugal]] que finó en [[1580]], cuando [[Felipe II d'España]] xubió al so tronu, meciendo por cabera vez baxo un mesmu soberanu tola península Ibérica. En [[1492]], decrétase espulsión de los [[xudíos]]<ref>https://www.lacrisisdelahistoria.com/expulsion-de-los-judios/</ref> que nun tuvieren aceptao la conversión al cristianismu, semeyando a [[Felipe IV de Francia]]. El [[12 d'ochobre]] d'esi mesmu añu el [[Genova|xenovés]] [[Cristóbal Colón]], en nome de los Reis Católicos, llega, per primer vegada, a [[América]] coles sos naves (en memoria d'esti fitu afitóse'l doce d'ochobre como'l día de la [[Fiesta Nacional d'España]], antaño nomada tamién ''de la Hispanidá'' y ''Día de la Raza''<ref>https://historia-biografia.com/historia-del-dia-de-la-raza/</ref>). Entama la carrera pola esploración y [[Conquista d'América|conquista de les tierres americanes]], a la que se meceríen posteriormente otros países como [[Portugal]], [[Francia]] ya [[Inglaterra]] entamando la [[colonización europea d'América]] partiendo a [[Antilles|islles del Caribe]] hasta [[mesoamérica]] a cargu de [[Francisco Hernández de Córdoba, descubridor de Yucatán|Francisco Hernández de Córdoba]] y dempués [[Hernán Cortes]]. Nel reináu de los Reis Católicos entama tamién una tímida espansión norteafricana, conquistándose delles ciudaes, ente elles [[Melilla]] ([[1497]]). [[Ficheru:Peter Paul Rubens - Charles V and the Empress Isabella - WGA20379.jpg|thumb|300px|Carlos I ya Sabela de Portugal, obra de Rubens.]] Tres la muerte de Sabela la Católica, en [[1504]], la so fía Xuana asocédela nel tronu de Castiella. Xuana taba casada con [[Felipe I de Castiella|Felipe I]], al que llamaron el Fermosu, fíu del Archiduque d'Austria y Emperador del Sacru Imperiu Romano-Xermánicu. Felipe muerre bien mozu y a Xuana incapacítase-y por lloca. El so fíu [[Carlos I d'España]] herieda les Corones de [[Castiella]] y [[Aragón]], además del sacru Imperiu Romano-Xermánicu y les posesiones de la Casa de Borgoña. Na so madurez, decide retirase a la vida relixosa recluyéndose nel [[Monesteriu de Yuste]] ([[Provincia de Cáceres|Cáceres]]) en [[1556]]. El so fíu [[Felipe II d'España|Felipe II]] hereda la [[Corona Hispánica]] con toles sos posesiones y el so hermanu [[Fernandu I d'Habsburg u]]'l Sacru Imperiu Romano-Xermánicu. [[Felipe II d'España]] corónase rei de [[Portugal]] en [[1580]] col nome de Felipe I de Portugal. L'ordinal «segundu» caltúvolu pa respetar la vía castellana ([[Felipe I de Castiella]] foi Felipe'l Fermosu). Nel so reináu prodúcense la victoria de [[Batalla de Lepantu|Lepantu]] en [[1571]] cola que se consiguió arrebater l'espardimientu de los turcos nel Mediterraneu y la desastrosa aventura de la [[Grande y Felicísima Armada]] en [[1588]]. España, y en mayor midida Castiella, dada la prohibición de comerciu pa la Corona de Aragón, sigue prosperando baxo la dinastía Habsburgu, per aciu del comerciu coles colonies americanes; pero al tiempu sostenta guerres escontra Francia, [[Inglaterra]] y les [[Provincies Xuníes de los Países Baxos|Provincies Xuníes]]. Cuando'l caberu rei de la dinastía de los Habsburgu, [[Carlos II d'España]], morrió ensin descendencia; Felipe de Borbón, sobrín nietu de Carlos II y nietu del rei de [[Francia]], [[Lluis XIV de Francia|Lluis XIV]], asocediólu nel tronu col nome de [[Felipe V d'España]], siendo aceptáu y xuráu por tolos territorios d'España. A los pocos años de reináu, prodúzse la [[Guerra de Socesión Española]]. Ente [[1707]] y [[1716]], los [[Decretos de Nueva Planta]] de Felipe V suprimen o amenorguen los fueros y vezos de los reinos y territorios que llucharan escontra él na Guerra de Socesión. Dalgunos quieren ver nestos decretos una xunificación llegal d'España, pero, per un llau, los decretos, al ser estremaos pa Valencia, Aragón (onde primero foi igual que'l de Valencia, pero llueu foi modificáu), Baleares y Cataluña, afectaron de miente estremada a cada territoriu, y además, tanto Navarra como les Provincies Vasques y el [[Valle d'Arán]], que nun faltaran al so xuramentu de llealtá a Felipe V, siguieron calteniendo los sos fueros. En [[1713]], España robla'l [[Tratáu d'Utrecht]] col que pierde les sos posesiones europees y, poro, dexa de ser la primer potencia mundial. ‎ El restu del [[sieglu XVIII]], foi'l sieglu de la [[Ilustración política n'España|Ilustración]]. [[Fernandu VI d'España|Fernandu VI]] y [[Carlos III d'España|Carlos III]], fíos y socesores de Felipe V, faen una política de renovación que modernizó España, no que se conoz como [[Despotismu Ilustráu]]. Nesti sieglu, anque España continúa siendo una importante potencia, Francia y el Reinu Xuníu pasen a ocupar un protagonismu cada vez mayor nel escenariu internacional. === Edá Contemporánea === {{AP|Guerra de la Independencia Española|AP2=Guerra d'Independencia Hispanoamericana|AP3=España na ocupación francesa|AP4=Restauración absolutista n'España}} {{AP|Reináu de Sabela II d'España|AP2=Revolución de 1868|AP3=Sexeniu democráticu|AP4=Restauración borbónica n'España}} La Edá Contemporánea nun entamó mui bien pa España, en [[1805]], na [[Batalla de Trafalgar]] la escuadra hispano-francesa foi derrotada énte [[Gran Bretaña]], colo que significa la fin de la supremacía española nos mares mundiales a favor de [[Gran Bretaña]], mientres [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] que tomara'l poder tres trunfar la [[Revolución Francesa]], aprovechando les disputes ente [[Carlos IV d'España|Carlos IV]] y el so fíu Fernandu, ordenó l'unviu del so exércitu escontra España en [[1808]], col pretestu d'invadir [[Portugal]] y cuntando cola complicidá de [[Manuel Godoy]], a quien prometiera'l tronu d'una de les partes nes que camentaba dixebrar el país vecín; imponiendo al so hermanu [[Xosé I d'España|Xosé I]] nel tronu. Ello ocasiona la [[Guerra de la Independencia Española]] qu'avagaría 5 años. Nesi tiempu ellaboróse la primer [[Constitución de 1812|Constitución]] española, y una de les primeres del mundu, nes nomaes [[Cortes de Cádiz]]. Foi promulgada'l [[19 de marzu]] de [[1812]], festividá de San Xosé, polo que popularmente se la conocía como ''La Pepa''. Tres la derrota de les tropes de Napoleón na [[batalla de Vitoria]] en [[1813]]; [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]] vuelve al tronu d'España. [[Ficheru:Isabel de Borbón y Borbón-Dos Sicilias.jpg|thumb|250px|Sabela II d'España.]] Nel reináu de Fernandu VII la [[monarquía española]] esperimentará'l pasu del [[Absolutismu|vieyu réxime]] al [[estáu Lliberal]]. Tres la so llegada a España, Fernandu VII deroga la Constitución de 1812 y escorrexa a los lliberales constitucionalistes, dando entamu a un terriu absolutismu. Mentanto, la [[Guerra d'Independencia Hispanoamericana]] continuará'l so cursu, y magar del esfuerciu bélicu de los [[Realistes|defensores de la monarquía española]], al rematar el conflictu únicamente les islles de Cuba y Puerto Ricu, n'América, siguirán formando parte del territoriu estatal d'España qu'al finar la [[década ominosa]] y col encontu lliberal a la [[Pragmática Sanción de 1830]] a la so vez organizaráse nuevamente en [[monarquía parllamentaria]]. D'estamiente entrambos procesos revolucionarios darán orixe a los nuevos estaos nacionalaes esistentes anguaño, y la fin del reináu de Fernandu VII señala tamién la estinción del [[Absolutismu]] en tol mundu hispánicu. La muerte de Fernandu VII abre un nuevu periodu de fuerte inestabilidá política y económica, el so hermanu [[Carlos María Isidro de Borbón|Carlos María Isidro]] encontáu nos favoratibles absolutistes, rebélase escontra la designación de [[Sabela II d'España|Sabela II]], fía de Fernandu VII, como heredera y reina constitucional, y escontra la derogación de la [[Llei Sálica]] de la dinastía Borbón, qu'impedía la socesión de muyeres a la corona, españando la [[Primer Guerra Carlista]]. El reináu de Sabela II caracterízase pola alternancia nel poder de progresistes y moderaos magar esta alternancia motívase más por pronunciamientos militares d'entrambos signos que por una pacífica cesión del poder en función de los resultaos eleutorales. La revolución de [[1868]], nomada ''La Gloriosa'', obligó a Sabela II a abandonar España. Convocáronse Cortes Costituyentes que se pronunciaron pol réxime monárquicu y, a iniciativa del [[Juan Prim|Xeneral Prim]], úfrese la corona a [[Amadéu de Saboya]], fíu del rei d'Italia. El so reináu foi breve pol cansanciu provocáu polos políticos del momentu y el refugu d'importantes sectores de la sociedá, además de pola pérdida del so cimeru encontu, el mentáu Xeneral Prim, asesináu enantes de qu'Amadéu llegara a pisar n'España. Siguidamente proclamóse la [[Primer República Española|I República]], que tampoco gozó de llarga vida, anque sí mui axitada: n'once meses tuvo cuatro presidentes ([[Estanislao Figueras|Figueras]], [[Francisco Pi y Margall|Pi y Margall]], [[Nicolás Salmerón|Salmerón]] y [[Emilio Castelar|Castelar]]); nesti convulsu periodu produxéronse graves tensiones territoriales llegándose a producir fenómenos tan pintorescos como la declaración de la ciudá de Cartaxena como "Cantón independiente" y finó colos pronunciamientos de los xenerales [[Arsenio Martínez-Campos Antón|Martínez Campos]] y [[Manuel Pavía|Pavía]], que sumió'l Parllamentu. La [[Restauración borbónica n'España|Restauración]] proclama rei a [[Alfonsu XII d'España|Alfonsu XII]], fíu de Sabela II. España esperimenta una gran estabilidá política per aciu del sistema de gobiernu preconizáu pol políticu conservador [[Antonio Cánovas del Castillo]]. Básase nel turnu de los partíos Conservador (Cánovas del Castillo) y Lliberal (Sagasta) nel gobiernu. En [[1885]] morrió Alfonsu XII y encargóse la rexencia a la so viuda [[María Cristina d'Habsburgu-Lorena|María Cristina]], hasta la mayoría d'edá del so fíu [[Alfonsu XIII d'España|Alfonsu XIII]], nacíu tres la muerte del so pá. La rebelión independentista de Cuba en [[1895]] afala a los [[Estaos Xuníos]] a intervenir na zona y tres el tracamundiáu incidente del españíu del [[acorazáu Maine]] el [[15 de febreru]] de [[1898]] nel puertu de [[L'Habana]], declara la guerra a España. Cola derrota, España perdió les sos últimes colonies ([[Cuba]], [[Filipines]], [[Guam]] y [[Puertu Ricu]]) n'ultramar. [[Ficheru:Alfonso XIII on boat.jpg|thumb|left|200px|Alfonsu XIII d'España.]] === Sieglu XX === {{AP|Reináu d'Alfonsu XIII|AP2=Dictadura de Primo de Rivera}} {{AP|Segunda República Española|AP2=Guerra civil española|AP3=Franquismu|AP4=Transición Española}} {{AP|Cronoloxía d'España nel sieglu XX}} El [[sieglu XX]] entama con una gran crisis económica y la sosiguiente inestabilidá política. Hai un paréntesis de prosperidá comercial, afaláu pola neutralidá española na [[Primer Guerra Mundial]]. La socesión de crisis gubernamentales, la marcha desfavoratible de la guerra nel [[Rif]], l'axitación social y el descontentu de parte del exército, desembocan nel Güelpe d'Estáu del xeneral [[Miguel Primo de Rivera|Primo de Rivera]], el [[13 de setiembre]] de [[1923]]. Afitó una [[dictadura]] militar que foi aceptada por gran parte de les fuerces sociales y pol propiu rei [[Alfonsu XIII]]. Na dictadura suprímense llibertaes y derechos. L'abegosa coyuntura económica y el crecimientu de los partíos republicanos fai la situación cada vez más insostentable. En [[1930]], Primo de Rivera presentó la so dimisión al rei y marchó a París, onde morrió al pocu tiempu. Asocediólu na xefatura del Direutoriu<nowiki>''</nowiki>l xeneral, [[Dámaso Berenguer]]; y, dempués, por breve tiempu, l'[[Juan Bautista Aznar-Cabañas|almirante Aznar]]. Esti periodu fue nomáu ''[[Dictablanda]]''. Decidíu a buscar un desenguedeyu a la situación política y afitar la Constitución, el rei permite la celebración d'eleiciones municipales el domingu [[12 d'abril]] de [[1931]]. Estes dieron una rotunda victoria a les candidatures republicano-socialistes nes grandes ciudaes y capitales de provincia, magar el númberu total de conceyales yera mayoritariamente monárquicu. El martes [[14 d'abril]], el rei declara: «Las eleiciones celebradas el domingo me revelan claramente que no tengo hoy el amor de mi pueblo». Esa mesma nueche, exíliase en Francia. Una vegada'l rei abandonó les sos obligaciones, proclámase la [[Segunda República Española|II República]]'l [[14 d'abril]]. ==== [[Segunda República Española|La Segunda República]] ==== Ábrense dos etapes: ==== Bieniu reformista ==== Nos dos primeros años ([[1931]]-[[1933]]), gobernó una coalición de partíos republicanos y socialistes. El [[9 d'avientu]] de [[1931]] promúlgase la [[Constitución de la República española]]. Declaróse la [[llibertá de cultu]], la voluntariedá de la enseñanza relixosa, y otórgase'l [[Votu (eleiciones)|votu a la muyer]], lo que noxó enforma a la [[Ilesia Católica|ilesia católica]] qu'emitió una pastoral posicionándose al llau de la [[monarquía]]. Acometióse la [[Militar|reforma militar]], amenorgando l'escesivu númberu d'oficiales, pasu previu pa modernizar l'exércitu y acabar col poder «autónomu» de los militares, poniéndolos baxo l'autoridá del [[poder civil]]. Emitiéronse decretos destinaos a alliviar la situación de los xornaleros de la mitá sur d'España y acometiéronse [[Reforma agraria|reformes agraries]] y sociollaborales como la ''Llei de Contratos de Trabayu'', de [[21 de payares]] de [[1931]], pola que se regulaben los [[Conveniu coleutivu|Convenios coleutivos]], dictaminábense les condiciones de suspensión y rescisión de los contratos, afitábase per primera vegada el [[Vacaciones|derechu a vacaciones]] pagaes —7 díes al añu— y protexíase'l [[Fuelga|derechu de fuelga]] que, baxo ciertes condiciones, nun podía ser causa de despidu. N'agostu de 1932, siguiendo la senda abierta por [[Primo de Rivera]], y descontentu poles reformes, el [[xeneral Sanjurjo]] executa un [[Golpe d'Estáu|golpe d'estáu]] que fracasa espectacularmente. ==== Bieniu conservador o Bieniu Negru ==== Nes eleiciones celebraes en [[1933]], nes que per primer vegada, como consecuencia de la [[Constitución de la República española de 1931|Constitución de 1931]], exerciten el so derechu al votu les muyeres, trunfaron les dreches anque ensin mayoría suficiente. Nesti periodu, (payares de [[1933]] - febreru de [[1936]]) gobernaron los partíos de centru-derecha encabezaos pol [[Partido Republicano Radical]] d'[[Alejandro Lerroux]], xunto cola derecha católica de la [[CEDA]]. A diferencia de la relativa estabilidá política del Primer bieniu (con los dos gobiernos presidíos por [[Manuel Azaña]]), el segundu foi un periodu nel que los gobiernos presidíos pol [[Partido Republicano Radical]] tuvieron un promediu de tres meses de vida (formáronse 8 gobiernos en dos años). Ente los puntos básicos taben: revisión de la [[Constitución de 1931]] y de la llexislación reformista del primer bieniu, especialmente la social y la [[Relixón|relixosa]]; y abolición de la [[Llei de Reforma Agraria de 1932]]. Declaróse una amnistía por «''delitos políticos''», lo que sacó de la cárcel a tolos condergaos pol intentu de [[Golpe d'Estáu de 1932|golpe d'Estáu d'agostu de 1932]] encabezáu pol [[xeneral Sanjurjo]]. Conxelación de los salarios, ya inclusu disminución, aumentu de la xornada llaboral. El clero volvió a cobrar sueldos del Estáu, reforzóse'l papel de los militares de duldosa llealtá hacia la República, pese al xuramentu que toos ellos fixeran. Asina, los más significaos ocuparon los puestos clave en la cúpula militar. El xeneral Fanjul, un conocíu monárquicu ultraderechista, ocupó la subsecretaría del Ministeriu; el xeneral [[Francisco Franco|Franco]], foi'l Xefe del Estáu Mayor Central (a pesar de la oposición del presidente de la República). En cuantes a la política agraria, nun se renovó la «''Ley de Yunteros''» polo que miles de families viéronse espulsaes de sópitu de les tierres que cultivaben, les organizaciones socialistes de xornaleros quedaron dafechu estartaes y los xurados mixtos nel campu dexaron de funcionar. La entrada de la CEDA nel gobiernu n'[[Revolución d'Ochobre|ochobre de 1934]] desencadenó'l fechu más importante del periodu: la [[Revolución d'Ochobre|Revolución d'ochobre de 1934]], que tuvo'l so focu n'Asturies. L'exércitu intervién, y la insurrección acaba con más de mil muertos. Nos meses siguientes a la revolución d'Asturies nun hai tampoco un plan de Gobiernu perceutible más allá de la represión de los revolucionarios asturianos o los intentos de inculpar a [[Manuel Azaña|Azaña]] nos fechos. Les presiones recibíes dende tolos grupos parllamentarios acaben con la disolución de les Cortes y la convocatoria de les eleiciones de febreru de 1936. ==== Eleiciones de 1936 ==== Tanto los grupos de derecha como d'esquierda formen llistes comunes p'agrupar el votu. La CEDA, temerosa de nun consiguir la mayoría absoluta, organiza'l [[Frente Nacional]]. Pela so parte, los republicanos d'[[Manuel Azaña|Azaña]] y los socialistes, a los que se sumen los comunistes, ensámense nel [[Frente popular|Frente Popular]]. La campaña desendólcase n'ambiente belicosu. El resultáu foi axustáu: el Frente Popular consigue'l '''34,3%''' de los votos (más de 250 escaños), mentanto que'l Frente Nacional, '''33,2%''' del votu (malpenes 125 escaños). Los conflictos d'orde públicu sucédense y son constantes: Los falanxistes insisten en provocar disturbios y en cometer [[Terrorismu|atentaos]] escontra militantes d'otros partíos y fuerces del orde. Los grupos revolucionarios entamen una campaña de [[Fuelga|fuelgues]], ocupaciones de tierres y ataques a edificios relixosos. Dende les eleiciones asocediéranse les reuniones de xenerales pa propiciar un [[Golpe d'Estáu|pronunciamientu militar]]. En marzu de 1936 l'atentáu por parte de falanxistes escontra [[Jiménez de Asúa]], intelectual socialista y ún de los padres de la Constitución de 1931, da lugar a la illegalización de la [[Falanxe Española de les XONS|Falanxe]] y a la detención de la so xunta política, incluido [[José Antonio Primo de Rivera]]. A finales d'abril, dende la cárcel, Primo de Rivera redactó una carta dirixida a los oficiales del exércitu que se distribuyó'l 4 de mayu. Nella facía un llamamientu a la sublevación. ==== Guerra Civil (1936-1939) ==== El [[17 de xunetu]] de [[1936]] [[pronunciamientu del 17 y 18 de xunetu de 1936|subleváronse]] les guarniciones del [[África Española]], dando aniciu la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]]. España quedó dixebrada en dos zones: una baxo l'autoridá del gobiernu republicanu y otra controlada polos sublevaos, na que'l xeneral [[Francisco Franco]] foi nomáu Xefe d'Estáu. El sofitu alemán ya italianu a los sublevaos, muncho más firme que'l sofitu de la [[Xunión Soviética]] y [[Méxicu]] a la España republicana, y los continuos enfrentamientos ente les facciones republicanes, permitieron la victoria de los sublevaos el 1 d'abril de [[1939]]. ==== Dictadura ==== La victoria del xeneral Franco supunxo l'afitamientu d'un réxime autoritariu. El desendolcu d'una fuerte [[Represión política|represión]] sobre los vencíos, obligó al exiliu a miles d'españoles y condergó a otros tantos a la muerte o al internamientu en campos de trabayu. El réxime practicó [[Axusticiamientu|axusticiamientos]], [[Asesinatu|asesinatos]] y desapaiciones forzoses (más de 114.000 desapaecíos). La [[persecución política]], represión educativa, relixosa, y [[Represión llingüística|llingüística]] foi la tónica de 40 años. Dende'l primer momentu, los [[Monarquía|monárquicos]] vieron na llegada de los conservadores al poder como una bona ocasión pa retomar la so influencia. Sicasí, los primeros años de la dictadura nun dexaron espaciu a la monarquía.<ref>https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/mundo/8/juan-carlos-fue-el-monarca-que-escogio-y-educo-franco</ref>. [[Xuan I de Borbón|Xuan de Borbón]], conde de Barcelona y padre de [[Xuan Carlos I d'España|Xuan Carlos]], foi ún de los personaxes clave nesti periodu. Tres de la muerte d'[[Alfonsu XIII d'España|Alfonsu XIII]] nel exiliu, yera'l principal aspirante al tronu. Mentanto'l pronunciamientu escontra la II República quiso delles vegaes xuntase a les tropes golpistes, cosa que refugó Franco. Mentanto la [[Segunda Guerra Mundial|II Guerra Mundial]] estropiáronse les rellaciones ente'l Conde de Barcelona, Xuan de Borbón. El conde de Barcelona, criticó la posición proalemana de Franco, qu'ayudó direutamente al Exe -bandu conformáu por Alemaña, Italia y Xapón que lluchaba escontra los aliados- col unviu de la [[División Azul]] (combatientes voluntarios españoles) al frente oriental. El dictador tomó baxo la so tutela y supervisión a [[Xuan Carlos I d'España|Xuan Carlos I de Borbón]], que viaxó con 10 años a España, pa la so educación. Magar que Franco caltuvo al país non belixerante na [[Segunda Guerra Mundial|II Guerra Mundial]], el so non disimuláu sofitu a les [[Exe Roma-Berlín-Tokio|potencies del Exe]] afaló a un aisllamientu internacional de calter políticu y económicu. El resultáu foi un desastre económicu absolutu<ref name="spinola">https://spinola.abatoliba.edu/wp-content/uploads/2018/04/Las-etapas-del-Franquismo.pdf</ref>, fundiéndose la producción a niveles inferiores a los algamaos enantes de la República. La [[fame]] y la [[miseria]] azotó al réxime, que namái contaba cola ayuda de rexímenes amigos, [[António de Oliveira Salazar|Salazar]] en [[Portugal]], y [[Juan Domingo Perón|Perón]] n'[[Arxentina]] (aporte de [[trigu]])<ref name="spinola"/>. La decadencia del réxime sumió al estáu nuna fondera crisis. En [[1950]] acabóse l'ayuda arxentina <ref name="bde">https://www.bde.es/f/webbde/SES/Secciones/Publicaciones/PublicacionesSeriadas/EstudiosHistoriaEconomica/Fic/roja65.pdf</ref> y el réxime, énte la profunda crisis viose obligáu a buscar ayudes. Nesta situación, el réxime de Franco dexó de ser un enemigu políticu pa convertise n'alliáu estratéxicu pal control del Sur d'Europa na [[guerra fría]] ente [[Estaos Xuníos]] y la [[Xunión Soviética]]. Esto fizo que'l réxime franquista tuviese acercamientu a Estaos Xuníos, fuera toleráu poles potencies "occidentales" y a la fin reconocío por les mesmes finando'l so aisllamientu. Robláronse alcuerdos económicos con Estaos Xuníos permitiendo l'asitiamientu de [[Base militar|bases militares]] conxuntes hispano-estaoxunidenses n'España. En 1950, el presidente americanu [[Harry S. Truman|Truman]] concedió a España 62,5 millones de dólares. Y nel periodu comprendíu ente 1950 y 1963 España recibió un total de 1.310,6 millones de dólares<ref name="bde"/> poles bases militares. Asina mesmo, España consiguió l'ayuda del [[Fondu Monetariu Internacional|FMI]] y de la [[OECE]]. [[Ficheru:Franco0001.PNG|thumb|200px|El xeneral Franco.]] En [[1956]], [[Marruecos]], que fora protectoráu español y francés, adquirió la so independencia. En [[1969]], Franco nomó a [[Xuan Carlos I|Xuan Carlos de Borbón]], nietu d'Alfonsu XIII, [[príncipe]] d'España, el so socesor a títulu de [[rei]]. ==== Transición y democracia ==== El dictador morrió'l [[20 de payares]] de [[1975]]. A los dos díes proclamóse rei a [[Xuan Carlos I d'España|Xuan Carlos I]], que tuviera baxo la tutela del dictador dende los diez años. Abrióse un periodu conocíu como [[Transición Española|Transición]]. Remató col afitamientu d'una [[Monarquía parllamentaria|Monarquía Parllamentaria]] en [[1978]], dempués de la renuncia a los sos derechos históricos realizada por D. [[Xuan de Borbón y Battenberg|Xuan de Borbón]], pá del rei. Tres les primeres eleiciones democrátiques, [[Adolfo Suárez]], del partíu [[Unión de Centro Democrático (España)|Unión de Centru Democráticu]] (centro-drecha), foi elixíu presidente de Gobiernu. Llevó a cabu importantes reformes polítiques y entamó les negociaciones pa la entrada d'España na [[Comunidá Económica Europea]]. Dimitió en [[1981]]. Nesti periodu la banda terrorista vasca [[ETA]] cometió un gran númberu d'atentaos, especialmente escontra miembros del exércitu y de les fuerces de seguridá, asina como otros de calter indiscrimináu. Na sesión de votación d'investidura del socesor de Suárez, [[Leopoldo Calvo-Sotelo]] (UCD), el [[23 de febreru]] (23-F), tuvo llugar un intentu de [[Golpe d'Estáu de 1981 (España)|golpe d'Estáu]] aniciáu por altos mandos militares. El Congresu de Diputaos foi tomáu pol teniente coronel [[Tejero]]. L'intentu foi albortáu el mesmu día. En 1981 roblóse en Bruxeles el protocolu d'aferimientu a la [[OTAN]] dando aniciu al procesu d'inxertadura na Alianza que remató na primavera de 1982, demientres el gobiernu d'UCD. Nes eleiciones siguientes ([[1982]]), venció'l [[Partíu Socialista Obreru Español]], con [[Felipe González Márquez|Felipe González]] como presidente de gobiernu. Caltúvose nel poder nes trés siguientes llexislatures. En [[1986]] España incorporóse a la [[Comunidá Económica Europea]], precursora de la [[Xunión Europea]] y esi mesmu añu celebróse un referendu nel que se consultó al pueblu sobre la permanencia o non na OTAN. El PSOE defendió'l sí. En [[1992]] España apaeció de forma llamativa nel escenariu internacional cola celebración de los Xuegos Olímpicos en [[Barcelona]], la declaración de [[Madrid]] como Ciudá Cultural Europea y la celebración en [[Sevilla]] de la [[Esposición Universal]] ''[[Esposición Universal de Sevilla 1992|EXPO 92]]''. Nesti periodu prodúxose una fonda modernización de la economía y la sociedá españoles, caracterizada poles reconversiones industriales y la sostitución del modelu económicu tardofranquista por otru de corte más lliberal -lo qu'afaló a trés importantes fuelgues xenerales-, la xeneralización del pensamientu y los valores contemporáneos a la sociedá española, el desendolcu del [[estáu de les autonomíes]], la tresformación de les Fuerces Armaes y l'enorme desendolcu de les infraestructures civiles. Sicasí, hubo tamién una situación d'eleváu desemplegu y hacia la fin del mesmu prodúxose una importante entrulladura económica, que nun entamó'l so recobramientu hasta [[1993]] —cuando la tasa de desemplegu amenorgó del 23% al 15%—, y se destapó'l casu [[GAL]] de [[terrorismu d'estáu]]. Les eleiciones de [[1996]] dieron la victoria al [[Partíu Popular]], con [[José María Aznar]] como presidente, cargu qu'exerció per dos llexislatures, algamando nes [[Eleiciones xenerales españoles de 2000|eleiciones xenerales de 2000]] la mayoría absoluta que caltuvo hasta 2004, onde'l PSOE declaró vencedor. === Sieglu XXI === El [[sieglu XXI]] entamó colos efectos del [[11 de setiembre]] de [[2001]], que llevaron a España a venceyase en dos conflictos: la [[ocupación d'Afganistán]] y la [[Invasión d'Iraq de 2003|invasión d'Iraq]]. Esti últimu conflictu y la xestión del [[11-M|atentáu del 11 de marzu de 2004]] en [[Madrid]] provocaron un distanciamientu ente'l gobiernu y parte de la opinión pública española. Too ello desembocó na eleición d'un nuevu gobiernu del [[PSOE]], tres les [[eleiciones xenerales españoles (2004)|eleiciones xenerales]] celebraes el [[14 de marzu]] de [[2004]]. [[Ficheru:Juan Carlos 2004.jpg|thumb|left|Xuan Carlos I d'España ya la reina Sofía.]] L'[[euru]], moneda oficial na llamada «zona euru» d'[[Europa]] dende [[1999]], convirtióse na moneda de cambiu oficial el [[1 de xineru]] de [[2002]], reemplazando a la peseta. Los ciudadanos entamaron a usalu na vida cotidiana, magar de les protestes pola xuba encubierta de los precios que supunxo esti cambiu de moneda. Ente [[1993]] y [[2007]] prodúxose una importante espansión de la economía española, basada fundamentalmente nel sector de la construcción, que quedó acenada poles consecuencies globales de la [[crisis económica de 2008]]. Na fin del sieglu XX España recibió a una gran cantidá d'[[inmigración n'España|inmigrantes]] de países llatinoanoamericanos como [[Ecuador]], [[Colombia]], [[Arxentina]], [[Bolivia]], [[Perú]] o [[República Dominicana]], asina como d'estremaes zones d'[[África]], [[Asia]] y [[Europa]]. El fuerte crecimientu económicu de tipu espansivu que presentó'l país dende 1993 requirió una gran cantidá de mano d'obra. Según anunció'l direutor del Bancu d'España en febreru de 2007, España podría asitiase como la séptima mayor economía del mundu. El [[Partíu Socialista Obreru Español]] ganó les [[eleiciones xenerales españoles (2004)|eleiciones]] celebraes el [[14 de marzu]] de [[2004]], convirtiéndose [[José Luis Rodríguez Zapatero]] nel quintu presidente del gobiernu de la democracia. Con Zapatero como Presidente del Gobierno retírense les tropes españoles que permanecíen n'[[Iraq]]. Ello ocasionó un considerable enfriamientu de les rellacionies diplomátiques colos [[Estaos Xuníos]]. Roblóse la [[Constitución Europea]] y realizóse'l referendu de la Constitución Europea, nel que los ciudadanos españoles aprueben el tratáu. Tamién s'aprobó'l [[Matrimoniu ente persones del mesmu sexu n'España|matrimoniu homosexual]], ente otres reformes de calter social prometíes nel programa eleutoral de los socialistes. El miércoles [[22 de marzu]] de [[2006]] la organización terrorista [[ETA]] anunció'l so segundu altu al fuegu, frayáu'l sábadu [[30 d'avientu]] d'esi mesmu añu col allugamientu d'una furgoneta bomba na recién estrenada Terminal 4 del [[Aeropuertu de Barajas]], [[atentáu de la T4|atentáu]] nel que dos persones perdieron la vida. Les eleiciones del [[9 de marzu]] de [[2008]] dieron la victoria de nuevo al [[PSOE]] y renovaron el gobiernu de [[José Luis Rodríguez Zapatero]]. Los socialistes ganaron los comicios con 169 escaños (5 más que nes eleiciones de [[2004]]) frente a los 154 del [[PP|Partíu Popular]] (6 más que nes eleiciones de [[2004]]). Los partíos nacionalistes sofrieron un importante descensu, a esceición de [[CIU]] que caltuvo los sos 10 diputaos. [[Izquierda Unida (España)|Izquierda UXunida]] perdió'l so grupu parllamentariu propiu nel [[Congresu de los Diputaos]], al algamar solo 2 escaños. Les eleiciones de [[2008]] postiaron y reforzaron el bipartidismu. == Gobiernu y política == {{AP|Política d'España}} España ye una [[monarquía parllamentaria]], con un monarca hereditariu qu'exerce como [[Xefe d'Estáu]] —el [[Rei d'España]]—, y un [[parllamentu bicameral]], les [[Cortes Xenerales]]. === División de poderes === El [[poder executivu]] fórmalu un [[Conseyu de Ministros d'España|Conseyu de Ministros]] presidíu pol [[Presidente del Gobiernu d'España|Presidente del Gobiernu]], qu'exerce como [[Xefe de Gobiernu]]. Ye'l [[Rei d'España|monarca]] quien propón al Presidente del Gobiernu tres les [[Eleiciones n´España|eleiciones xenerales]] y quien lu caltién nel cargu mientres conserve l'enfotu del Congresu de los Diputaos. El [[poder llexislativu]] afítase nes [[Cortes Xenerales]], que son el órganu supremu de representación del pueblu español. Les Cortes Xenerales compónense d'una [[cámara baxa]], el [[Congresu de los Diputaos]], y una [[cámara alta]], el [[Senáu d'España|Senáu]]. El Congresu de los Diputaos cuenta con 350 miembros elixíos por votación popular, en llistes zarraes y per aciu de representación proporcional escoyíos por circuscripciones provinciales, pa servir en llexislatures de cuatro años. El sistema nun ye absolutamente proporcional pola mor de qu'esiste un númberu mínimu d'escaños por circuscripción (3) y úsase un sistema proporcional soncemente correxíú pa favorecer les llistes mayoritaries (el [[Sistema d'Hondt]]). El Senáu cunta anguaño con 259 escaños, de los que 208 son escoyíos direutamente per aciu del votu popular, por circuscripciones provinciales, en cadaguna de les cuales elíxense 4 senadores, siguiendo un sistema mayoritariu (3 pa la llista mayoritaria, 1 pa la siguiente), esceptu nes islles, Baleares y Canaries (nes que la circuscripción ye la islla) y los otros 51 son designaos polos órganos autonómicos pa servir, tamién, por periodos de cuatro años. El [[poder xudicial]] ta formao pol conxuntu de Xulgaos y Tribunales, integráu por Xueces y Maxistraos, que tienen la potestá d'alministrar xusticia en nome del Rei (''víase [[Poder Xudicial d'España]]''). === Estáu de les Autonomíes === España ye anguaño lo que se noma un "Estáu d'Autonomíes", un estáu formalmente [[Estáu unitariu|unitariu]] pero que funciona como una [[federación]] [[descentralización|descentralizada]] de [[comunidaes autónomes]], cada una d'elles con estremaos niveles d'[[autogobiernu]]. Les diferencies dientro d'esti sistema débense a que'l procesu de trespasu de competencies del centru a la periferia foi atalantao nun entamu como un procesu asimétricu, que garantizara un mayor grau d'autogobiernu solo a aquelles comunidaes que buscaben una triba de rellación más federalista col restu d'ESpaña –''comunidaes autónomes de réxime especial''– ([[Andalucía]], [[Cataluña]], [[Galicia]], [[Navarra]] y [[País Vascu]]). Per otru llau, el restu de comunidaes autónomes –''comunidaes autónomas de réxime común''– dispondría d'un menor autogobiernu. Sicasí, taba albidrao qu'a midida que foran pasando los años, estas comunidaes foran adquiriendo gradualmente más competencies. Anguaño, España ta considerada como ún de los países europeos más descentralizaos, ya que tolos sos estremaos territorios alministren de miente llocal los sos sistemes sanitarios y educativos, asina como dalgunos aspectos del presupuestu públicu; dalgunos d'ellos como'l País Vascu y Navarra, además alministren la so financiación pública cuasi ensin cuntar (esceición fecha del cupu) cola supervisión del gobiernu central. Nel casu de Cataluña Navarra y el País Vascu, tán equipaos colos sos propios cuerpos policiales, dafechu operativos y enxebre autónomos que reemplazan les funciones de la [[Policía Nacional d'España|Policía Nacional]] nestos territorios, sacante en [[Navarra]] aínda en procesu de trespasu (víase [[Mossos d'Esquadra]], [[Ertzaintza]], y [[Policía Foral de Navarra]]). [[Archivu:Autonomies españa.JPG|thumb|425px|Autonomíes del estáu español]] === Defensa === {{AP|Fuerces Armaes d'España}} La responsabilidá de la defensa nacional recái nes Fuerces Armaes que tienen asignaes per aciu del artículu octavu de la [[Constitución española de 1978|Constitución Española]] «''la misión de garantizar la soberanía e independencia de España, defender su integridad territorial y el ordenamiento constitucional''». Les Fuerces Armaes Españoles dixebráronse tradicionalmente en trés armaes: [[Exércitu de Tierra d'España|Exércitu de Tierra]], [[Armada d'España|Armada]] y [[Exércitu del Aire d'España|Exércitu del Aire]]. A estes armeas súmase la [[Guardia Real]], un cuerpu protocolariu esgayáu que fai llabores fundamentalmente de seguridá. España forma parte de les naciones más importantes del [[EUFOR]], y del [[Eurocuerpu]], asina mesmu ocupa una posición destacada na estructura de la [[OTAN]], na qu'inxirió en [[1982]]. Además de ser la sexta flota naval más poderosa y poseer el cuerpu d'[[Infantería de Marina (España)|Infantería de Marina]] más antiguu del mundu. === Política internacional === España forma parte d'organizaciones globales como les [[Naciones Xuníes]] (dende'l [[14 d'avientu]] de [[1955]]), la [[Organización del Tratáu del Atlánticu Norte]] (dende'l [[30 de mayu]] de [[1982]]) y la [[Organización pa l'Andecha y el Desendolcu Económico]]; continentales como la [[Xunión Europea]] (dende'l [[1 de xineru]] de [[1986]]), la [[Organización pa la Seguridá y la Facendera n´Europa|Organización pa la Seguridá y la Facendera n'Europa]], el tratáu de la [[Xunión Europea Occidental]] y de l'[[Axencia Europea de Defensa]]; y organizaciones que estrechen llazos hestóricos y culturales del vínculu transatlánticu como la [[Xunión Llatina]], la [[Comunidá Iberoamericana de Naciones]], y l'[[ABINIA]]. El gobiernu español contribúi a la financiación de la ONU nun 2,52% del so presupuestu añal ([[2006]]). === Drechos humanos === Na robla y ratificación de la ''Convención escontra la Tortura y Otros Tratos o Penes Crueles, Inhumanos o Degradantes'' ([[CAT]]) y na ''Convención Internacional sobre la Eliminación de toles Formes de Discriminación Racial'' ([[CERD]]), España reconoció la competencia de recibir y procesar comunicaciones individuales por parte del ''Comité pa la Eliminación de Discriminación Racial'' perteneciente a la Comisión de Drechos Humanos. == Organización territorial == {{AP|Comunidaes autónomes d'España|AP2=Provincies d'España|AP3=Historia de la organización territorial d'España|AP4=Capitales de Comunidaes Autónomes (España)|e=sí}} España ye un estáu organizáu territorialmente en 17 [[comunidad autónoma|comunidaes autónomes]] y 2 [[ciudá autónoma|ciudaes autónomes]]. El Títulu VIII de la [[Constitución española de 1978|constitución]] afita la organización territorial del Estáu en [[municipios d'España|municipios]], [[provincies d'España|provincies]] y comunidaes autónomes, éstes con competencies pa xestionar los sos propios intereses con un ampliu nivel d'autonomía, poderes llexislativos, presupuestarios, alministrativos y executivos nes competencies esclusives que l'Estáu-yos garantiza al traviés de la Constitución de cada [[Estatutu d´autonomía|Estatutu d'autonomía]]. Anque [[Navarra]] nun se constituyó propiamente en Comunidá Autónoma, siendo una [[Comunidá Foral]], y nun teniendo desendolcáu un Estatutu d'Autonomía, sinon articulando un [[ameyoramientu]] de los sos [[Drechu foral (España)|fueros tradicionales]], ye considerada comunidá autónoma a tolos efectos, según la interpretación del Tribunal Costitucional. Cada comunidá autónoma ta formada por una o delles [[provincies d'España|provincies]], faciendo un total de 50. Dende [[2003]] adoptóse [[Nomenclatura de les Unidaes Territoriales Estadístiques]], o unidaes NUTS, de trés niveles, con fines meramente estadísticos basaos nes normatives europées y fixados pol [[Eurostat]]. Les 50 provincies españoles y les dos ciudaes autónomes alcuéntranse clasificaes nos niveles NUTS-3; les 17 comunidaes autónomes alcuéntrense clasificaes nos niveles NUTS-2; y pa los niveles NUTS-1 creáonse los [[NUTS:ES|grupos de comunidaes autónomes]]. === Reclamaciones territoriales y territorios en disputa === España reclama históricamente la retrocesión de la colonia (anguaño [[Territoriu Británicu d'Ultramar]]) de [[Xibraltar]], magar amosóse últimamente favoratible a fórmules de soberanía compartida. La reclamación entamó dende'l momentu en que tropes angloholandeses tomaron la plaza en nome del [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|archiduque Carlos]] durante la [[Griesca de Socesión Española]] (1704), pasando posteriormente a manes britániques per aciu del [[Tratáu d'Utrecht]] (1713). La reclamación, que incluyó operaciones militares, foi particularmente intensa durante'l sieglu XVIII, sumió durante'l XIX y primer metada del XX y foi llevada pol gobiernu franquista a [[Naciones Xuníes]] durante la década de 1960. Ellí, encuadrada nos procesos descolonizadores, España obtuvo l'encontu a la so postura al reconocer les resoluciones al efeutu (2231 y 2353) que'l procesu descolonizador debía respetar el drechu a la integridá territorial d'España y que los intereses, y non los deseyos de los xibraltareños, debíen ser respetaos (Víase ''[[Historia de Xibraltar]]''). España nun reconoz, sicasí, la soberanía británica sobre l'istmu qu'amece'l continente col peñón.. Otramiente, [[Portugal]] nun reconoz la soberanía española sobre la fastera, na [[provincia de Badajoz]], d'[[Olivenza (Badajoz)|Olivenza]], qu'inclúi los municipios d'Olivenza y [[Táliga]] (magar nun reclama activamente la so soberanía), cedida por Portugal a España per aciu del [[tratáu de Badajoz (1801)|tratáu de Badajoz]] (1801). Les resoluciones del [[Congresu de Viena]] son interpretaes de forma diverxente por dambos países. Mientres Portugal camienta qu'aquelles obligaben a España a devolver Olivenza, España cuida que se trata d'una cenciella declaración de bonos deseyos, ensin capacidá resolutiva, razón pola qu'Olivenza siguió amecida a España. A la fin, España nun reconoz les pretensiones de soberanía de Portugal sobre les [[islles Xabaces]]. Tamién la soberanía sobre'l despobláu [[Islla Perejil|isllote de Perejil]] alcuéntrase disputada con Marruecos. Anque desaloxada tres l'[[incidente de la islla Perejil]] (2002), por alcuerdu ente entrambos países nun s'alcuentra asitiada ellí denguna fuerza militar o policial, ensin que denguna de les partes tenga renunciao a les sos pretensiones de soberanía. Otramiente, [[Marruecos]] reclama informalmente la cesión de los territorios de [[Ceuta]] y [[Melilla]], asina como les denominaes [[places de soberanía]] nel continente africanu. Dalgunos movimientos [[irredentismu|irredentistes]] en Marruecos, como'l partíu [[Istiqlal]], reclamen l'inxerimientu nel nomáu "[[Gran Marruecos]]" de les [[islles Canaries]]. === Independentismu === Esisten n'España estremaos movimientos políticos de signu [[independentismu|independentista]], venceyaos a [[nacionalismu|nacionalismos]], como por exemplu'l [[nacionalismu vascu|vascu]], el [[nacionalismu gallegu|gallegu]] o'l [[nacionalismu catalán|catalán]], que reclamen la independencia d'España de los territorios nos que son activos. Estos movimientos danse cimeramente en [[Cataluña]], [[Galicia]], [[Navarra]] y el [[País Vascu]], onde esisten partíos esplícitamente independentistes como la [[UPG|Unión do Povo Galego]], [[Esquerra Republicana de Catalunya]], [[Aralar]] o [[Eusko Alkartasuna|EA]], asina como los seguidores de la llamada [[izquierda abertzale|izquierda ''abertzale'']] (la so postrera denominación formal ye [[Batasuna]], partíu illegalizáu n'España pero llegal en [[Francia]]). Otramiente, partíos como'l [[Bloque Nacionalista Galego|BNG]], [[Partido Nacionalista Vasco|PNV]] y [[Convergencia i Unió|CiU]] oscilen ente postures autonomistes y abiertamente independentistes. Arriendes esisten otros nacionalismos de menor influencia como'l castellán y l'andaluz y partíos políticos que los refrenden como'l PCAS y *EULV-CA (IULV-CA). == Xeografía == {{AP|Xeografía d'España}} Asitiada n'Europa Occidental, ocupa la mayor parte de la [[península Ibérica]] y, fuera d'ella, dos archipiélagos (el de les [[islles Canaries]] nel [[océanu Atlánticu]] y el de les [[islles Baleares]] nel [[mar Mediterraneu]]) y dos ciudaes, [[Ceuta]] y [[Melilla]], nel norte d'[[África]], asina como l'enclave de [[Llívia|Llivia]], en [[Francia]]. Arriendes, tien posesiones menores non continentales como les [[islles Chafarines]], el [[peñón de Vélez de la Gomera]] y el [[peñón d'Alhucemes]], toos frente a la costa africana. La [[islla d'Alborán]], les [[islles Columbretes]] y una serie d'islles y isllotes alcuéntranse frente a les costes peninsulares. N'estensión territorial ye'l cuartu país d'Europa, per darrera de [[Rusia]] (que ye'l mayor, inclusive teniendo en cuenta solo'l territoriu conteníu n'Europa), [[Ucraína]] y [[Francia]], y el segundu de la [[Xunión Europea]]. Les llendes físiques d'España son les siguientes: al oeste, [[Portugal]] y l'[[océanu Atlánticu]]; el [[mar Mediterraneu]] al este; l'[[estrechu de Xibraltar]], océanu Atlánticu y mar Mediterraneu al sur; y los [[Pirineos]], xunto col [[golfu de Vizcaya]] y el [[mar Cantábricu]] al norte. === Clima === {{AP|Clima d'España}} España tien un [[clima]] mui estremáu a lo llargo de tol so territoriu. Predomina el calter mediterraneu en cuasi tola so xeografía. Les costes del sur y mediterranees tienen un clima nomáu mediterraneu de costa que tamién tien el Valle del [[Guadalquivir]]: temperatures suaves, precipitaciones abondantes cuasi tol añu exceptu en branu. A midida que nos adentramos nel interior el clima ye más estremu, alcontrámonos col clima mediterraneu continental, qu'abarca cuasi tola Península, temperatures baxes n'iviernu, altes en branu y precipitaciones irregulares (dependiendo de la posición xeográfica). Polo xeneral, les comunidaes occidentales reciben más precipitaciones que les orientales. Asina pues, [[Galicia]] y el [[Cantábricu]] tienen un clima oceánicu, caracterizáu pola abondancia de precipitaciones durante tol añu, especialmente n'iviernu, y unes temperatures fresques. El [[clima de monte]] puede observase n'altitudes altes, [[Cordillera Cantábrica]], [[Pirineos]], altos puntos de la C. Ibérica, [[Sistema Central]] y [[Cordilleres Bétiques]], asina como n'altitúes altes en [[Canaries]], au se dan temperatures baxes (iviernos fríos o mui fríos) y precipitaciones xeneralmente abondantes. Los climes áridos o semiáridos (menos de 300&nbsp;mm añales) alcontrámoslos en dellos puntos peninsulares del este: [[Almería]] (afamáu'l [[desiertu de Tabernas]]) o'l [[Cabu de Gata]] (au se rexistren menos de 200&nbsp;mm añales), [[Granada (España)|Granada]] ([[Guadix (Granada)|Guadix]]), [[Murcia]], [[Alicante]] y [[Valle del Ebru]] onde l'[[efeutu foehn]] ye'l principal causante de tan baxes precipitaciones. El calter [[sotropical]] ye característicu de les [[Islles Canaries]], con unes temperatures calecíes durante tol añu y poques precipitaciones (más abondantes nes islles occidentales). Sicasí, esti clima tamién se da nes costes sureñes de la península ([[Málaga]], [[Granada (España)|Granada]], [[Almería]]), onde tienen temperatures relativamente cálides mentanto tol añu, anque les precipitaciones son dalgo más abondantes qu'en Canaries. === Sistemas montañosos === {{AP|Relieve d'España}} El relieve d'España carauterízase por ser eleváu abondo, con una [[altitú]] media de 660 metros, y [[monte|montés]] si se compara col restu de países d'[[Europa]], con esceición de [[Suiza]], [[Austria]] y los microestaos d'[[Andorra]] y [[Liechtenstein]], cuya altitú promediu ye mayor abondo. Na España peninsular, el relieve articúlase alreor d'un gran [[Tesu Central]] qu'ocupa la mayor parte del centru de la [[Península Ibérica]] y que tien una altitú media de 660 metros. Fuera de la meseta, ta la [[Depresión (xeografía)|depresión]] del [[ríu Guadalquivir]], asitiada nel suroeste de la península, y la del [[ríu Ebru]], nel noreste de la mesma. Los cimeros sistemes montañosos son: [[Pirineos]], [[sistema Ibéricu]], [[cordal Cantábrica]], [[sistema Central]] y [[cordales Bétiques]] ([[Cordillera Sobética|Sobética]] y [[Cordal Penibética|Penibética]]) == Demografía == {{AP|Demografía d'España}} [[File:Spain languages.svg|thumb|Llingües d'España]] España tenía 47.190.493 habitantes en xineru de 2011. La [[densidá de población]], de 93,49 hab/km², ye menor que la de la mayoría d'otros países d'[[Europa Occidental]] y la so distribución a lo llargo del territoriu ye mui irregular: les zones más densamente poblaes concéntranse na costa y alredor de [[área metropolitana de Madrid|Madrid]], mientres que'l restu del interior alcuéntrase mui soncemente ocupáu. === Árees metropolitanes === {{AP|Árees metropolitanes d'España}} L'aniciu d'entidaes alministratives qu'agrupen a los municipios que costitúin un [[área metropolitana]] ta nes manes de les comunidaes autónomes. Hasta'l momentu, nun esiste denguna área metropolitana regulada por un órganu alministrativu. Asina, por exemplu, l'[[Área metropolitana de Barcelona|Área Metropolitana de Barcelona]] foi suprimida en [[1987]] pola Xeneralidá de Cataluña. Dalgunes árees metropolitanes coinciden, sicasí, con [[comarque]]s, que la so regulación ta tamién en manes de les comunidaes autónomes. Asina ya too, según estudios non oficiales, les árees metropolitanes en sentíu demográficu que sobrepasaben en 2006 los 500.000 habitantes son les siguientes: * [[Área metropolitana de Madrid]] (5.883.521 habitantes) * [[Área metropolitana de Barcelona]] (3.150.380 habitantes) * [[Área metropolitana de València]] (1.810.663 habitantes) * [[Área metropolitana de Sevilla]] (1.438.451 habitantes) * [[Área metropolitana de Málaga]] (965.371 habitantes) * [[Área metropolitana de Bilbao]] (949.939 habitantes) * [[Área metropolitana central d'Asturies]] (857.495 habitantes) * [[Área metropolitana de Alacant-Elx]] (725.395 habitantes) * [[Área metropolitana de Zaragoza]] (688.643 habitantes) * [[Área metropolitana de Vigo]] (659.632 habitantes) * [[Área metropolitana de Granada]] (650.661 habitantes) * [[Área metropolitana de la Bahía de Cádiz]] (621.712 habitantes) * [[Área metropolitana de Las Palmas de Gran Canaria]] (618.496 habitantes) * [[Área metropolitana de Murcia]] (576.383 habitantes) == Demografía == 46.063.511 habitantes en [[2008]], según el Institutu Nacional d'[[Estadística]] (INE), distribuyíos per Comunidaes Autónomes según la siguiente tabla: {| {{| class="wikitable sortable" border="0" width="6" style="border: 1px solid #200; background-color:#FFFFFF"}} |- align="center" style="align:center;" ! '''[[Comunidá autónoma|Comunidaes Autónomes]]''' ! Habitantes [[2003]] ! Habitantes [[2007]] ! Var |- align="center" | align="left" | [[Andalucía]] || align="right" | 7.340.052 || align="right" | 8.039.399 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Aragón]] || align="right" | 1.189.909 || align="right" | 1.295.215 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" |[[Principáu d'Asturies]]|| align="right" | 1.076.567 || align="right" | 1.074.632 || [[Archivu:flechadown.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Islles Baleares]] || align="right" | 845.630 || align="right" | 1.029.139 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Canaries]] || align="right" | 1.716.276 || align="right" | 2.020.947 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Cantabria]] || align="right" | 531.159 || align="right" | 572.503 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Castiella-La Mancha]] || align="right" | 1.734.261 || align="right" | 1.975.179 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" |[[Castiella y Llión]]|| align="right" | 2.479.118 || align="right" | 2.525.157 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Cataluña]] || align="right" | 6.261.999 || align="right" | 7.197.174 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Comunidá Valenciana]] || align="right" | 4.120.729 || align="right" | 4.874.811 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Estremadura]] || align="right" | 1.069.420 || align="right" | 1.088.728 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Galicia]] || align="right" | 2.731.900 || align="right" | 2.771.341 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Comunidá de Madrid]] || align="right" | 5.205.408 || align="right" | 6.061.680 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Rexón de Murcia]] || align="right" | 1.149.329 || align="right" | 1.391.147 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Comunidá Foral de Navarra]] || align="right" | 543.757 || align="right" | 605.022 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[País Vascu]] || align="right" | 2.098.596 || align="right" | 2.141.116 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[La Rioxa]] || align="right" | 264.178 || align="right" | 308.566 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Ceuta]] || align="right" | 75.241 || align="right" | 76.343 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" | align="left" | [[Melilla]] || align="right" | 66.263 || align="right" | 68.795 || [[Archivu:flechaup.jpg|15px]] |- align="center" |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commons|Category:Spain|España}} {{UE}} {{europa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:España|*]] [[Categoría:OTAN]] e9gh0i9w8rmqdak1caexvzggj0xjnrc 0 366 3709674 3699028 2022-08-19T08:55:11Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{rexón |xentiliciu=[[wikt:ayerán|ayerán/-anu, -a, -o]] |partíu=Ḷḷena | mayor_altitú = [[Esturbín de Valverde]] 2.123 [[Metru|msnm]] }} '''Ayer'''{{toponimia|Ayer}} ye un [[Conceyos d'Asturies|conceyu]] [[Asturies|asturianu]]. Llenda al norte con [[Mieres]], al sur cola [[provincia de Lleón]], al este con [[Llaviana]], [[Casu]] y [[Sobrescobiu]] y al oeste con [[Ḷḷena]]. == Xeografía == [[Imaxe:Rio aller bustiello.jpg|thumb|left|450 px|[[Ríu Ayer]]]]Cruciáu pol ríu del mesmu nome, forma parte xuntu colos conceyos de Ḷḷena y Mieres de la cuenca minera del Caudal. La so principal actividá económica foi la [[minería]] del [[carbón]], especialmente na parte baxa del valle, compaxinada cola agricultura y la ganadería. El cursu baxu del [[ríu Ayer]], a la vera de la so confluencia col [[Ríu Caudal|Caudal]], forma un valle fondu ente piendes fasteres cubiertes de viesques. Dominen el paisaxe les torres de los pozos de carbón y les edificaciones de los pueblos mineros. Ríu arriba llégase a [[Cabanaquinta]], capital del conceyu dende [[1869]], en pasandola'l paisaxe tresformase adulces nun valle d'altu monte que fina nel [[puertu de San Isidro]] (1.520 m), llende d'Asturias con [[Provincia de Lleón|Lleón]]. La guapura d'esti paisaxe y l'atraición de la estación llionesa d'[[esquí]] nel puertu tienen supuestu una espectacular medra del sector turísticu nos años caberos, rescamplando la llocalidá de [[Felechosa]], a 13 km d'altor. Ente les guapures naturales alcuentrense les Foces del Pinu y les del Ayer, escavaes por estos ríos na piedra caliar del monte. Amás, el conceyu ufre una bayura rutes que siguen los caminos de los pastores tradicionales dende los pueblos del fondu de los valles hasta les fermoses [[braña|brañes]] imposibles d'acolumbrar dende abaxo. Tamién pue accedese a cumes emblemátiques como'l Torres (2.100 m), el Toneo, Peña Redonda, el Retriñón, Peña Mea... El conceyu ta formáu por trés faces bien estremaes ente sí: Altu, Mediu y Baxu Ayer, con unos altores medios sobre'l nivel de la mar de 1.000, 500, y 300 metros respeutivamente. Esti conceyu toma'l so nome del ríu que lu traviesa de sudeste a noroeste, teniendo al empar otros dos ríos de cierta importancia. El [[ríu Ayer]] fai tamién otra marcación estremada, na parte baxa del ríu Ayer, au dánse cita los mayores nucleos de población dende va pocu más d'un sieglu: [[Caborana]], [[Morea]] y Oyanco, que desendolcaron cola [[minería]] del [[carbón]], y la parte alta del ríu Ayer au'l conceyu caltién l'aspeutu rural tradicional, teniendo nesta faza paisaxes perguapos y bayura d'atractivos turísticos. Nel conceyu hai dos llugares catalogaos como [[Monumentu Natural|Monumentos Naturales]]: Les [[Foces del Pinu]] y el [[Texu de Santibanes de la Fuente]]. La so [[orografía]] ye muy abrupta con quebraos y tupíos montes, dellos con pendientes que van ente los 40 y los 50 graos. El 60% del so territoriu ye d'interés paisaxísticu ya que son terrenos sumamente accidentaos. Les sos lladeres tienen abondoses viesques, diferenciando distintes especies d'árboles según les faces nes que nos encontremos, asina na faza tenemos la faya, y nes faces medies y baxes la castañal. === Climatoloxía === El so clima ye templáu arriendes de la proteición qu'ufren los montes escontra los vientos de la [[meseta central|meseta]]. Poro, el suelu ye bono pa l'agricultura nes zones baxes a la vera de los calces de los ríos, teniendo, al empar, unos bonos pastos, lo que-yos fai tener una bona cabaña de vacunu, n'especial la roxa de los montes que ye perrica en [[mantega]]. Tamién son de rescamplar les sus bones cabañes caballares y llanares. === Comunicaciones === La carretera principal ye l'[[AS-112]] enllazada cola [[AS-253]], esta crucia'l conceyu dende Caborana al Puertu San Isidro. == Historia == La primer presencia humana pue atribuyise a los tiempos [[Neolíticu|neolíticos]] y al entamu de la [[Edá de los Metales|edá de los metales]], atribuyéndose a esta dómina cabera dos cadarmes neolítiques a la vera de [[Bo]]. La comunidá allugada equí dexó útil preseos de la so actividá, en concretu, afayáronse dos [[puñal]]es, ún d'espiga y otru alabardáu. La [[Edá del Bronce|dómina del bronce]], apaez representada por un brazalete del mesmu metal alcontráu cerca de [[Cabanaquinta]]. Tamién rescampla '''[[el mayón de la Corralá]]''', anque tien una incierta atribución cronolóxica y ye un monolitu d'arenisca espetáu nel suelu verticalmente, la so forma remembranos representaciones fáliques, contién dellos motivos grabaos: cruces, cazoletes y una figura humana. Al respeutive de la [[Romanización d'Asturies|romanización]], hai dalgunos datos que rescamplen: una vía romana que xebra los conceyos de [[Ḷḷena]] y Ayer conocida como ''vía Carisa'', que diba de Ḷḷena a [[Lugo (Llanera)|Lugo]]. A la fin, datos poco concretos faen referencia a estremaos vestixos como; un cascu de cobre con varios relieves o bayura monedes de plata anteriores a [[Tiberiu]]. Toos ellos constitúin los caberos restos arqueolóxicos, conocíos anteriores al [[Medievu]]. L'[[Alta Edá Media]] supón cuntar coles primeres noticies escrites sobre llugares ayeranos. Una primer referencia topamosla nun documentu de la [[Catedral de San Salvador d'Uviéu|catedral uvieína]], supuestamente del añu [[857]] que fai referencia a un afluyente del [[Ríu Ayer|ríu Ayer]]. Nel periodu de vixencia del [[Reinu d'Asturies|reinu astur]] alcontramos documentos que nos falen de la medra espacial del valle. Les fontes [[arqueoloxía|arqueolóxiques]] daten el poblamientu d'estos llugares nos [[sieglu IX|sieglos IX]] y [[sieglu X|X]], como asina lo amuesen les inscripciones de la [[ilesia de San Vicente de Serrapio]], que data del añu [[894]], y la [[ilesia de San Xulián de Ḷḷamas]] que cunta con un epígrafe qu'asitia la so primitiva construcción nel añu [[940]]. De magar el [[sieglu XI]], la organización espacial de la comarca apaez munchu más definida, como lo amuesa un documentu nel qu'un tal Senior y la so muyer Olimpia, ceden una serie de propiedaes pa la fundación d'un [[hospital]]. Ye nel [[Baxa Edá Media|periodu baxomedieval]] onde hai modificaciones na cadarma del poblamientu del valle, concretamente demientres el reináu d'[[Alfonsu X el Sabiu|Alfonsu X]], nel que la puebla d'Ayer pertenez al repartu de nueves villes creaes por esti rei. De magar esi momentu la corporación ayerana entama a funcionar de forma regular y se rexistren los primeros cargos conceyiles. De toes formes ye enforma conocida la escasez d'estudios nos llamaos sieglos modernos, y pocos son los datos que nos permiten individualizar la so evolución. De magar el [[sieglu XVIII]] los datos de [[Facienda público|Facienda]] y del [[Archivu Históricu Nacional]], revelannos un poderosísimu [[Ganadería|sector ganaderu]], la cabaña en toles sus modalidaes taba ente les mayores d'[[Asturies]]. Otra de les actividaes qu'esporpollaron nesta dómina foi la comercial, especialmente atractiva pol so asitiamientu d'enclave nel itinerariu ente [[Asturies]] y la [[Meseta Central|Meseta]]. Pero lo que realmente s'afita como la verdadera canal de comunicación ayerana col esterior, foi'l [[Puertu de San Isidro]] nel [[sieglu XIX]], cola construcción d'una carretera qu'unía'l valle principal cola cuenca del [[Ríu Caudal|Caudal]]. A raíz d'esta novedosa y parca infraestructura viaria, emprecipiaron a esplotase los primeros xacimientos carboníferos d'Ayer. D'equí en delantre foi un espardimientu constante, aumentada nes décades caberes del sieglu cola apaición del [[ferrocarril]], qu'articuló los valles del [[Ríu Caudal|Caudal]] y [[Ríu Ḷḷena|Ḷḷena]]. [[Imaxe:Pozo Santiago.jpg|thumb|right|300 px|Pozu Santiagu n'Ayer]] La [[hulla]] ayerana recibirá un importante puxu énte les facilidaes pa coneutar el valle d'Ayer cola principal vía asturiana, la so historia foi d'una constante medra. Metíu na [[Guerra Civil Española|guerra civil española]], el conceyu ayerán quedo enclaváu como'l restu del sector centro-oriental na [[Segunda República Española|zona republicana]], asitiamientu nel que permaneció hasta cuasi la caída dafechu del frente norte peninsular. Paradóxicamente la posguerra, cola so [[autarquía]] económica, favoreció'l resurdir de l'actividá minero, apaeciendo nueves modalidaes d'estraición, por mor del espolletivu escosamientu de les mines de monte, circunstancia qu'obligó a la esplotación de los pozos, concentrándose la población inda más nel fondu los valles y xorreciendo les construcciones de barriaes de proteición oficial. Tou estu truxo un cambéu sinificativu nos pueblos, pos munchos d'ellos foron abandonaos nes fazes de los montes, como foi'l casu de [[Bo]], lo que llega provocar un desaxuste na organización alministrativa esistente, creándose nueves parroquies como foi'l casu de [[Caborana (parroquia)|Caborana]]. La nueva política económica aperturista gravará la crisis económica del [[carbón]] que dará llugar a la creación d'[[Hulleras del Norte S.A.|Hunosa]] en [[1967]], arriendes de la intervención estatal. Dende entós, l'actividá económica ayerana entra n'evidente escayencia, namás amenorgada poles bones perspeutives que les tierres altes ufren, pal [[turismu|sector turísticu]]. == Cadarma político-alministrativa == === Política === Nel conceyu d'Ayer, el partíu que más tiempu gobernó ye'l [[PSOE]]. L'alcalde actual ye Juan Carlos Iglesias García, qu'exerz el cargu dende [[2019]]. {| {{tablabonitacentrada}} |- | colspan="9" width="644px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Gobiernos del conceyu dende la democracia'''</center> |- bgcolor="#D8D8D8" | align="center" | Mandatu | align="center" | Alcalde | align="center" | Partíu |- || 1979 - 1983|| Antonio Manuel García Barettino || [[Unión de Centro Democrático|UCD]] |- || 1983 - 2011|| [[Gabriel Pérez Villalta]] || [[PSOE]] |- || 2011 - 2019|| David Moreno Bobela || [[PSOE]] |- || 2019 - anguaño|| Juan Carlos Iglesias García || [[PSOE]] |} {| {{tablabonitacentrada}} |- | colspan="12" width="644px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Resultaos Eleiciones municipales'''</center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''1979''' | align="right" | '''1983''' | align="right" | '''1987''' | align="right" | '''1991''' | align="right" | '''1995''' | align="right" | '''1999''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' | align="right" | '''2019''' |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[PSOE]]''' | bgcolor="#FF6347" align="right" | 8 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 11 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 9 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 8 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 10 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 10 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 8 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 7 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 7 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 6 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 6 |- | bgcolor="#1E90FF" | '''[[Partido Popular|PP]]''' | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 0 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 6 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 5 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 6 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 5 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 6 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 7 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 7 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 5 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 4 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 5 |- | bgcolor="#32CD32" | '''[[Izquierda Xunida|IU]]''' | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 2 | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 2 | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 2 | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 1 | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 1 | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 1 | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 2 | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 3 | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 3 | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 3 | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 2 |- | bgcolor="#FFA500" | '''[[Ciudadanos|Cs]]''' | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#FFC000" align="right" | 2 |- | bgcolor="#006699" | '''[[Foro Asturias|FAC]]''' | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#006699" align="right" | 2 | bgcolor="#006699" align="right" | 2 | bgcolor="#006699" align="right" | 1 |- | bgcolor="#69235F" | '''[[Xuntes por Ayer|XpA]]''' | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#8F5A87" align="right" | 1 | bgcolor="#8F5A87" align="right" | 1 |- | bgcolor="#00B257" | '''AIPA''' | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#00E171" align="right" | 1 | bgcolor="#ffffff" align="right" | |- | bgcolor="#8B5533" | '''[[Lliga Asturiana|LA]]''' | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#AB7553" align="right" | 1 | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | |- | bgcolor="#FFA500" | '''[[Unión de Centro Democrático|UCD]]/[[Centro Democrático y Social|CDS]]''' | bgcolor="#ffC000" align="right" | 11 | bgcolor="#ffC000" align="right" | - | bgcolor="#ffC000" align="right" | 2 | bgcolor="#ffC000" align="right" | 1 | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | |- | bgcolor="#11AA55" | '''[[Partíu Asturianista|PAS]]-[[Unidá Nacionalista Asturiana|UNA]]''' | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#33CC77" align="right" | 1 | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | |- | bgcolor="#EEEE42" | '''[[Candidatura Allerana Independiente|CAI]]''' | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFF42" align="right" | 2 | bgcolor="#FFFF42" align="right" | 3 | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#FFFFff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | | bgcolor="#ffffff" align="right" | |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''21''''' | align="right" | '''''21''''' | align="right" | '''''21''''' | align="right" | '''''17''''' | align="right" | '''''17''''' | align="right" | '''''17''''' | align="right" | '''''17''''' | align="right" | '''''17''''' | align="right" | '''''17''''' | align="right" | '''''17''''' | align="right" | '''''17''''' |} <center><small>Fontes: [http://www.mir.es Ministeriu del Interior] y [http://www.facc.info Federación Asturiana de Conceyos]</small></center> *[[Llista d'alcaldes d'Ayer]] === Parroquies === {{llista de sitios|1234567|Ayer|Beyo (Ayer)|Bo (parroquia)|Cabanaquinta (parroquia)|Caborana (parroquia)|Casomera (parroquia)|Conforcos (Ayer)|Cuergo|Ḷḷamas (Ayer)|Morea (parroquia)|Murias (parroquia d'Ayer)|Nembra|Peḷḷuno (parroquia)|El Pino (parroquia)|Piñeres (Ayer)|Santibanes de la Fuente (parroquia)|Serrapio (parroquia)|Soto (parroquia d'Ayer)|Vega (parroquia d'Ayer)}} == Demografía == La esplotación nel [[sieglu XIX]] de los recursos [[Hulla|hulleros]] esistentes nel sosuelu, trai una dinámica demográfica mui venceyada al emplegu na actividá [[Minería|minera]], asina en [[1900]], la so población xube a 13.159 persones, cifra perelevada si tenemos en cuenta'l caráuter montesín de lo más del tarrén. Tou esto siguió medrando mientres s'intensificaben los llabores d'estraición de [[carbón]], lo qu'ocurrió demientres les trés primeres décades del [[sieglu XX]], llogrando algamar el conceyu los 24.658 habitantes en [[1930]]. Nos diez años siguientes, la producción de carbón decai al zarrase munches pequeñes [[mina|mines]] y con ello la población que pierde ye daqué más de 1.000 habitantes. Finada la [[Guerra civil española|guerra civil]], dase un nuevu puxu a l'actividá minera y arriendes al recobramientu demográficu, llegando a tener en [[1960]] más de 28.690 habitantes. Dende entós el ritmu impuestu de continuos pieslles y la so perda de puestos de trabayu truxo un descensu demográficu. Asina en 30 años perdióse una población de más de 11.000 habitantes. Ye rara la emigración a países americanes y más importante a países centroeuropeos nos [[años setenta]]. Aquelles persones vuelven al xubilase, lo que fai medrar el porcentaxe de vieyera. Lo más de la población ta concentrao nel Baxu Ayer, debíu a la gran esplotación minera del carbón en zones como [[Morea (parroquia)|Morea]], [[Caborana (parroquia)|Caborana]], [[Piñeres]] y [[Bo]], amenorgando la población a midida que se va al sudeste, siendo mui escasa la población nel Altu Ayer. La so población tuvo basada na so riqueza económica, direutamente venceyada al [[carbón]]. Nel añu [[1960]] trabayen na minería nesti conceyu 5.050 persones, güei difícilmente lleguen a les 2.000. El descensu de la producción y esplotación del carbón y la espansión de la industria, produz una caída del emplegu na zona, d'ehí la emigración a centroeuropa o al centru d'Asturies. Nel [[sieglu XX]], xurdió otru recursu económicu que ye'l [[turismu]], atraíu poles numberoses ufiertes del conceyu d'Ayer: paisaxe, senderismu, rutes de monte, deportes d'iviernu y una gastronomía importante. <center> {|border="0" style="background:#ffffff" align="top" ! colspan="6" style="background-color: #e0e0e0; text-align:center;" |'''Población d'Ayer (1877-2006)''' |- ! width=400px | Evolución 1900-2006 ! width=30px| ! width=40px style="background:#efefef;"| Añu ! width=80px style="background:#efefef;"| Habitantes ! width=40px style="background:#efefef;"| Añu ! width=80px style="background:#efefef;"| Habitantes |----- align="center" | rowspan=9 align="center" | [[Imaxe:Demografia d'ayer.JPG|400px]] | rowspan=9 | |----- align="center" | [[1877]] || 9.646 || [[1950]] || 25.511 |----- align="center" | [[1887]] || 11.973 || [[1960]] || 28.689 |----- align="center" | [[1897]] || 11.809 || [[1970]] || 22.812 |----- align="center" | [[1900]] || 13.159 || [[1981]] || 19.610 |----- align="center" | [[1910]] || 15.960 || [[1991]] || 17.538 |----- align="center" | [[1920]] || 19.450 || [[2001]] || 15.100 |----- align="center" | [[1930]] || 24.658 || [[2005]] || 13.702 |----- align="center" | [[1940]] || 23.600 || [[2006]] || 13.421 |- |} </center> ==Economía== <center> {| {{tablaguapa}} |----- |+'''Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2015)''' |----- align="center" bgcolor="#DDDDDD" ! !'''Númberu de trabayadores''' !'''Tantu por cientu''' |- |----- align="center" |'''TOTAL'''||'''2.334'''||'''100''' |- |----- align="center" |Agricultura, ganadería y pesca||220||9,43 |- |----- align="center" |Industria||569||24,38 |- |----- align="center" |Construcción||134||5,74 |- |----- align="center" |Servicios||1.411||60,45 |- |colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015'', [[SADEI]] |} {| {{tablaguapa}} |----- |+'''Usos del suelu del conceyu (añu 2014)''' |----- align="center" bgcolor="#DDDDDD" !'''Usu''' !'''Superficie (km²)''' |- |----- align="center" |Tierres de llabrantíu||0,58 |- |----- align="center" |Praderíes||112,95 |- |----- align="center" |Terrenu forestal||233,07 |- |----- align="center" |Otres superficies||39,98 |- |colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015'', [[SADEI]] |} {| {{tablaguapa}} |----- |+'''Carauterístiques del sector primariu (añu 2015)''' |- |----- align="center" |Ganaderíes de bovín||590 |- |----- align="center" |Cabeces de ganáu bovín||9.690 |- |----- align="center" |Cabeces de ganáu ovín||615 |- |----- align="center" |Cabeces de ganáu cabrín||588 |- |----- align="center" |Ganaderos con cuota llechera||0 |- |----- align="center" |Quilos de cuota llechera||0 |- |---- align="center" |Metros cúbicos de madera valtao ||485 |- |colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015'', [[SADEI]] |} </center> ==Cultura== ===Arte=== [[Imaxe:San Vicente Serrapio.JPG|thumb|300px|Ilesia de San Vicente de Serrapio]] L'arquiteutura ancestral tien nesti conceyu estremaes amueses de les que rescamplen: *'''Los [[Megalitos d'El Padrún]]''' o Cantu les Cruces en Bo, alcuentrense nel cordal que separta los conceyos d'Ayer y de Ḷḷena. Trátase de trés cadarmes funeraries de mena [[Dolmen|dolménica]] que constitúi hasta'l momentu'l vestixu más antiguu conocíu (14000 años e.C.) de la presencia humana n'Ayer. *'''El [[Moyón de la Corralá]]''' en [[Pola del Pino]]. Nel interior del pueblu llevántase esti monolitu d'arenisca de cuasi dos metros d'altor nel que tán grabaos estremaos símbolos, ente ellos una cruz griega y una figura antropomórfica. Los estudios realizaos nun llograron determinar el so verdaderu orixe, pudiendo ser un [[menhir]] de la dómina prehistórica (de ser asina, sedríen unos de los más rescamplaos del norte d'España) o un moyón de los eistentes nos caminos medievales. *'''El [[Castru de La Carisa]]''' asitiáu nel cordal de Carraceo ente [[Ayer]] y [[Ḷḷena]]. Tien un orixe [[Imperiu Romanu|romano]] y probablemente [[militar]]. *'''La ilesia de [[San Vicente de Serrapio]]''' caltién la so pureza d'estilu románicu nun [[ábside]] tripartíu. Les pintures de la so capiella son del [[sieglu XVII]]. La so primer cadarma ye de dómina romana de la que se conserva una llápida na sacristía dedicada a [[Xúpiter (mitoloxía)|Xúpiter]]. Esta ilesia ta asitiada a 11 quilómetros de [[Serrapio]] nun llateral de la carretera sobre un mirador con vistes al valle mediu del Ayer. Esta ilesia tien dío asentandose sobre diverses construcciones, la so primer cadarma ye de dómina romana, modificóse demientres el [[prerrománicu]] pa volver llueu a remocicala nel [[románico]] nel [[sieglu XII]]. Anguaño consta de trés naves con triple ábside, les estremaes reformes quitaron-y la so pureza d'estilu románicu, namás calteniendo la cabecera triple. *'''La [[Ilesia San Xuan el Real de Ḷḷamas]]''', d'estilu románicu rural del sieglu XII, ye [[Monumentu Históricu Artísticu]]. *'''La ilesia de [[San Xuan de Santibanes de la Fuente]]''', tienen un mecíu de restos tardorrománicos y del góticu rural. La ilesia de [[Ilesia de San Félix del Pino|San Félix del Pino]], nella hai que rescamplar los sos retablos barrocos y tamién ye [[Monumentu Históricu Artísticu]]. *'''El [[Santuariu de Miravalles]]''' de [[1745]] en [[Soto (Ayer)|Soto]]. Puen vese casones y castiellos n'estremaes zones del valle d'Ayer, como: El palaciu d'Ordóñez y Villademoros. El palaciu d'Arias Prieto en Bo col so escudo y les armes de Castañones. El palaciu d'Arias Cacheros. El palaciu de García de Vega, o El [[Castiellu de Soto (Ayer)|castiellu del Soto]], que tien un torreón baxomedieval del [[sieglu XIV]]-[[sieglu XV|XV]], con varies reformes y construcciones alredor. El castiellu de Quirós del [[sieglu XIV]]. Son otres de les maravíes de l'arquiteutura civil d'esti conceyu. ===Gastronomía=== Ente les especialidaes del conceyu alcuentrense la [[fabada]] con compangu y los callos. Los embutíos representen una parte importante na so [[gastronomía]], pero la cocina d'Ayer tamién amesta nueves fórmules venceyaes a l'abondante [[caza]], asina xurden el [[cachopu de corzu]] o'l [[xabalín con castañes]]. Nos platos de pexe rescamplen les truches del [[ríu Ayer]], cola variedá ''Tutta fario'', abondante nesta zona. Ente los [[postre]]s sobresal l'enerxéticu '''[[panchón]]''', fechu con [[pan d'escanda]] amasao con agua y sal y endolcáu en fueyes de [[berza]]. ==Sociedá== ===Fiestes=== Les principales fiestes del conceyu son les de ''[[Fiesta de los Humanitarios|los Humanitarios de San Martín de Morea]]'', el [[11 de payares]], na que los romeros van vistíos col traxe típicu asturianu, la de San Antonio de Piñeres, el caberu domingu d'agostu y la romería de Miravalles en Soto'l [[8 de setiembre]]. Tamién se celebren varies feries de ganáu en [[Cabanaquinta]], ente les que rescamplen n'importancia la del vienres de marzu anterior al día de San Xosé, la del Rosariu'l primer vienres d'ochobre, la de Tolos Santos y el Mercaón o feria de San Andrés que tien llugar el tercer vienres de payares. ===Ayeranos y ayeranes célebres=== *[[José Suárez Sánchez]] ([[1919]]-[[1981]]), [[actor]] de [[cine]]. *[[José Campo Castañon]] ([[1921]]-[[1992]]), [[poeta]] y home de lletres. *[[Graciano García]] ([[1939]]), periodista. *[[Rosa María Lobo]] ''Maya'' ([[1945]]), cantante melódica. *[[José Suárez Arias-Cachero]] ''Felechosa'' ([[1962]]) , empresariu y políticu. *[[Pablo Texón]] ([[1977]]), escritor n'asturianu y profesor. ==Ver tamién== *[[Llista d'alcaldes d'Ayer]] == Bibliografía == *Panizo Gómez, Eduardo, ''Heráldica Institucional y Vexiloloxía del Principado de Asturias''. Oviedo, Ediciones del Principado de Asturias. *VVAA, ''Geografía de Asturias''. Oviedo, Editorial Prensa Asturiana, 1992. *VVAA, ''Gran Atlas del Principado de Asturias''. Oviedo, Ediciones Nobel, 1996. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Category:Aller, Asturias|Ayer}} * [http://www.ayto-aller.es/ Sitiu web de la Casa Conceyu] {{es}} {{Conceyos d'Asturies}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ayer| ]] i94f53n8jv1wjtjr7ocmcs62lcevg1p 0 503 3709445 3706144 2022-08-18T16:43:59Z 83.54.201.115 /* Toponimia */ Enllaz al BOPA rotu, ponse l'oficial. wikitext text/x-wiki {{rexón |partíu=Ḷḷena |xentiliciu=[[wikt:ḷḷenizu|ḷḷenizu -a -o]] | mayor altitú = 2.414 [[Metru|msnm]] ([[Peña Ubiña]]) }} '''Ḷḷena'''{{toponimia|Ḷḷena}} ye un [[Conceyos d'Asturies|conceyu]] d'[[Asturies]]. Llenda'l norte con [[Mieres]], al sur cola [[provincia de Llión]], al este con [[Ayer]] y al oeste con [[Riosa]] y [[Quirós]]. == Historia == === Prehistoria y dómina romana === Los sos primeros afayos daten de la neolitización, les sos estructures megalítiques atópense bien representaes, teniendo un bon exemplu nel dolmen del Padrún. Hai varios campos tumulares, como los de La Cobertoria, La Campa, Los Fitos o Castieḷḷo , pero non toos foron investigaos. Dende l'antigüedá el territoriu del conceyu foi una de les principales víes de comunicación cola Meseta. Nel percorríu de la vía de la Carisa atopáronse numberosos asentamientos romanos. Un exemplu d'estos asentamientos ye'l mosaicu atopáu en Mamorana y el mesmu Campamentu romanu de La Carisa. La vía romana de La Carisa, dexó tamién al descubiertu una serie de castros estratéxicamente asitiaos per onde entraron les tropes romanes, tenemos los castros de: El Cantón de Chaguenzas, Currieḷḷos, Carraces, El Pandrún, etc. Hai otros castros nos cordales del centru y del oeste: El Curuchu, Las Corochas, El Questru, etc. === Edá media y moderna === Mientres los reinaos de Ramiru I y Ordoñu I, nel [[sieglu IX]], foi construyida la ilesia de Santa Cristina. El conceyu sirvió de pasó a los pelegrinos que realizaben el [[Camín de Santiago]] na Edá Media pa venerar les reliquies de la [[Catedral d'Uviéu]]. Nel añu [[1266]] el rei [[Alfonsu X el Sabiu]] dio la Carta Puebla a [[La Pola (Ḷḷena)|La Pola]]. L'alfoz dau a esti conceyu convirtiólu na cuarta demarcación más estensa d'Asturies. La Real Orde del [[14 d'abril]] de [[1836]], pola que se crea'l Conceyu de Mieres, fai que [[Mieres]] bifórquese del conceyu de Ḷḷena, que se queda cola configuración actual. Na Edá Media alredor [[sieglu XI]], yá hai un dominiu d'importancia, el del conde Fruela Muñez, más tarde apaecen instituciones de calter eclesiásticu como'l de San Vicente d'Uviéu que va recibir una ampliación de territoriu por una donación de Fruela II, otru monesteriu con gran influencia foi'l de Santa María de Arbas, asitiáu cerca del puertu casi na zona lleonesa. Foi nos sieglos XIII y XIV, cuando se funda puéblala de Ḷḷena promovida por Alfonsu X con mires de repoblar el territoriu, asitiándose ésta sobre otra yá esistente que yera la villa de San Martín de Paraxes. El centru alministrativu foi dotáu d'una peramplia alfoz, siendo la cuarta demarcación más estensa d'Asturies. Foi dotada col fueru de Benavente y beneficiada con un mercáu selmanal. Un sieglu más tarde Enrique de Trastamara yá rei concéde-y el privilexu de nun pagar nin portalgu, nin [[pealgu]]. Ente los [[Sieglu XIV|sieglos XIV]]-[[Sieglu XVI|XVI]], entamen a desapaecer tolos cotos tantu señoriales como eclesiásticos, quedando namái un cotu que sería'l cotu de Payares con señoríu eclesiásticu. [[Archivu:Santa Cristina de Lena III.jpg|thumb|200px|Vista frontal de Santa Cristina de Ḷḷena.]] Pal [[sieglu XVI]], el Conceyu de Ḷḷena va tener dellos enfrentamientos col cotu eclesiásticu, y nun va ser hasta la desamortización de Felipe II cuando esti cotu s'incorpore al conceyu. Foi nesti sieglu cuando'l puertu de Payares foi escoyíu pa ensertar la carretera Xixón-Uviéu-Lleón, esti proyeutu foi sofitáu por Xovellanos y Campumanes, anque foi atayáu y nun s'acabó hasta 60 años dempués, nel [[1834]]. === Sieglu XIX d'equí p'arriba === Nel [[sieglu XIX]], la invasión francesa traxo distintos actos violentos na villa qu'acabaron cola quema del conceyu, archivu ya ilesia. Mientres les guerres carlistes hubo un enfrentamientu ente lliberales y absolutistes na contorna. Lo que más marcó esti conceyu foi la Real Orde del 14 d'abril de 1836, pol que se crea'l Conceyu de Mieres, biforcáu del de Ḷḷena, quedando esti conceyu cola configuración que tien anguaño. Apaecen nueves actividaes llaborales que va traer un gran tresformamientu na vida local, establezse la Compañía Ḷḷeniza Asturiana con una fabrica d'aceru, la fundición de fierros en Vil.layana y les primeres esplotaciones mineres. Nesta dómina inaugura'l tramu de ferrocarril que va traer les esplotaciones de les mines de Cinabriu en Muñón Cinero y l'instalación d'otres fabriques. Nel [[sieglu XX]], hai que destacar los conflictos que van dende 1934-1937, asina na zona de Campumanes ye'l centru neurálxicu del Frente Sur. En 1936 el Frente Popular llogra la mayoría de votos leneses y col alcíu de xunetu el conceyu queda na zona lleal a la República, destacando como llugar estratéxicu El Puertu de Payares, nun cayendo'l conceyu en manes nacionales hasta ochobre de 1937, pero aun así siguió operando la partida guerrillera de Germán Álvarez, el Comisariu. A mediaos del sieglu XX el sector mineru conviértese nel factor de desenvolvimientu del conceyu llegando al so momentu álgido nos años setenta. Créase HUNOSA qu'integrara a les más importantes esplotaciones del términu municipal, nun momentu en que'l cayente del sector yá ye patente. Aun así Ḷḷena queda un pocu fuera del ambiente depresivo de los conceyos mineros en parte pelos sos principales víes de comunicación que yá teníen tradición dende la dómina romana. == Xeografía == [[Archivu:Las Ubiñas, panorámica.jpg|thumb|350px|Panorámica d'Ubiña.]] El so relieve ye bien accidentáu, la so mayor elevación ye la [[Peña Ubiña|Penubina]] de 2.417 metros, que ye un Paisaxe Protexíu, tando esti territoriu compartíu con [[Quirós]]. Otros cumes a destacar son: El Ceyón de 2.035 metros, La Tesa de 1.905 y La Boya de 1.731 metros. === Flora y fauna === La so masa arbórea ta compuesta de fayeos, castañeos y acebales. Tamién esisten amplies praderíes xuntu con pacionales d'altor de tipu comunal, destinaes al caltenimientu del ganáu vacunu y daqué del caballar y llanar. Ente la so fauna destaquen: el corciu, el robecu, el xabalín y delles especies en peligru d'estinción como'l [[urogallu]], l'[[águila real]] y el [[llobu]]. === Ríos === El so ríu más importante ye'l Ḷḷena, que ñaz de la unión del ríu Güerna ya'l ríu Payares al altor de [[Campumanes]]. Esti ríu xuntu col ríu Ayer yeren los principales aflueyentes del [[ríu Caudal]], y formen la llamada cuenca del Caudal. == Accesos == Pel conceyu pasen la N-630 al traviés del Puertu de Payares y l'autopista A-66 pol valle del Güerna. La so capital La Pola Ḷḷena ta a una distancia de 33 quilómetros d'Uviéu. Al traviés de la llinia de RENFE C-1 de cercaníes, ente Xixón y Ponte de los Fierros, y de llinies de llargu percorríu, con parada en La Pola Ḷḷena que xunen Asturies col pandu pol puertu de Payares. == Toponimia == {{AP|Toponimia asturiana}} En virtú del [https://sede.asturias.es/bopa/2005/07/26/20050726.pdf Decretu 74/2005 de 7 de xunetu de 2005], publicáu nel BOPA del 26 del mesmu mes, fueron aprobaes les formes oficiales de los topónimos de les parroquies y llugares del conceyu de Ḷḷena, pasando a ser oficiales en tolos casos les denominaciones n'asturianu. == Demografía == Con una población de 13.799 habitantes. La so evolución mientres los últimos sieglos ta marcada por distintes fases. A finales del sieglu XIX, cométese la construcción del tramu de Payares del ferrocarril Xixón-Ḷḷena que va atrayer a gran númberu de families, al finar la so construcción esti conceyu adquier la so máxima población con 13.064 habitantes nel sieglu XIX, esta población va caltenese mientres les dos primeres décades del sieglu XX, y pola puxanza de la minería inclusive va siguir aumentáu fasta'l so máximu históricu nel 1960 algamando los 16.457 habitantes, fecha a partir de la cual entama una cayida en parte debida a la desarticulación del espaciu agrariu, el zarru de los pozos mineros de la zona y la debilidá de les empreses hulleres. Gracies a la construcción de nueves infraestructures de tresporte y comunicación evitó un deterioru de la población como n'otros conceyos. La distribución de la población tamién foi camudando, hai pueblos que fueron abandonaos como Alceo de los Caballeros, otros como Bendueños que tenía 103 habitantes güei cunta con apenas una docena. Tamién hubo un cambéu inversu, asina La Pola que nun tenía más de 1.500 habitantes tien anguaño 9.148. La so pirámide demográfica ye bien desigual una y bones la población ente 65 y 100 años devasen les 3.000 persones, ente los 0 años y 10 años nun lleguen a les 90 persones. Esto indícanos les consecuencies de la crisis que traxo una emigración rural protagonizada per una media de xente n'edá adulta. === Xentiliciu === Los habitantes del conceyu Ḷḷena reciben tradicionalmente'l xentiliciu de ''[[wikt:conceyón|conceyón]]''. El motivu ye de cuando'l territoriu qu'anguaño pertenez al conceyu Mieres yera de Ḷḷena. Hasta entós, el gran conceyu espandíase dende'l Puertu Payares a Llandellena, significativu topónimu llende col conceyu uvieín. Otru xentiliciu ye'l de «[[wikt:ḷḷenizu|ḷḷenizu]]», deriváu del propiu nome del conceyu, vocablu que tamién se siente como «ḷḷinizu» pol zarru vocálicu en posición átona. Más modernamente, úsase equivocadamente la forma "llenense", derivada del castellanu "''lenense''". == Parroquies == {{llista de sitios|1234567|Ḷḷena|Cabezón|Campumanes|Carabanzo|Casorvía|Castieḷḷo (Ḷḷena)|Columbieḷḷo|Congostinas|Chanos de Somerón|Felgueras|Erías|Muñón Cimiru|Muñón Fondiru|Parana|Payares (parroquia)|Piñera (Ḷḷena)|La Pola (Ḷḷena)|Las Puentes|Samiguel del Río|Sotieḷḷo|Teyeo|Tuíza|Viḷḷayana|Xomezana|Zurea}} == Economía == <center> {| {{tablaguapa}} |----- |+'''Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2009)''' |----- align="center" bgcolor="#DDDDDD" ! !'''Númberu de trabayadores''' !'''Tantu por cientu''' |- |----- align="center" |'''TOTAL'''||'''3.341'''||'''100''' |- |----- align="center" |Agricultura, ganadería y pesca||241||7,21 |- |----- align="center" |Industria||285||8,53 |- |----- align="center" |Construcción||874||26,16 |- |----- align="center" |Servicios||1.941||58,10 |- |colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009'', [[SADEI]] |} {| {{tablaguapa}} |----- |+'''Usos del suelu del conceyu (añu 2009)''' |----- align="center" bgcolor="#DDDDDD" !'''Usu''' !'''Superficie (km²)''' |- |----- align="center" |Tierres de llabrantíu||0,40 |- |----- align="center" |Praderíes||89,56 |- |----- align="center" |Terrenu forestal||154,70 |- |----- align="center" |Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...)||70,85 |- |colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009'', [[SADEI]] |} {| {{tablaguapa}} |----- |+'''Carauterístiques del sector primariu (añu 2009)''' |- |----- align="center" |Ganaderíes de bovín||517 |- |----- align="center" |Cabeces de ganáu bovín||8.332 |- |----- align="center" |Cabeces de ganáu ovín||1.582 |- |----- align="center" |Cabeces de ganáu cabrín||286 |- |----- align="center" |Ganaderos con cuota llechera||0 |- |----- align="center" |Quilos de cuota llechera||0 |- |---- align="center" |Metros cúbicos de madera valtao ||1.584 |- |colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2009'', [[SADEI]] |} </center> == Arte == [[Archivu:Iglesia de Santa Cristina de Lena01.jpg|thumb|250px|Santa Cristina de Ḷḷena al atapecer.]] Ente les obres a destacar nesti conceyu tán: *El '''mosaicu de La Vega'l Ciigu''', afayáu nel [[1921]] ente les ruines d'una construcción, posiblemente una villa romana. Ye un mosaicu escepcional nel Principáu yá que nun hai dengún otru restu d'esti tipu, güei ta nel [[Muséu Arqueolóxicu d'Asturies]]. Ta enmarcáu por una faxa axedrezada, recreando temes alusives a l'hospitalidá. Ta decoráu por páxaros, moluscos ya flores. Del so emblema central namái se caltién una parte que yeren dos páxaros posaos sobro una caña. *La ilesia de '''Santa Cristina de Ḷḷena''' perteneciente a la dómina de Ramiru I o de Ordoñu I, tien una única nave allargada con dos dependencies llaterales, tolos espacios cúbrense con bóveda de cañón y los embúrries son recoyíos por dos contrafuertes esteriores. Hai una amplia tribuna qu'ocupa'l primera termino de la nave y la planta superior del pórticu. A esta tribuna apuértase por una escalera de piedra que marca l'espaciu del rei contrapuestu al santuariu. Debaxo hai dos cámares estreches destinaes a xentes viaxeres o pelegrines. La nave ta percorrida per arqueríes ciegues y la bóveda cinxir por cuatro faxones que fuelguen en ménsulas llises asitiaes sobro los medallones. Equí la triple cabecera tradicional prerrománica queda suxurida por dos arcos ciegos escavaos nel muriu. Ye Monumentu Históricu Artísticu dende [[1885]] y declaráu Patrimoniu de la Humanidá nel 1985 pola UNESCO. *'''L'Hospitalón''', gran edificiu del [[sieglu XVI]], que foi reformáu múltiples vegaes poro caltién dalgún elementu d'interés como una ventana con decoración esculpida y un arcu con guardapolvu. *El '''palaciu de Revillaxixéu''' en [[Campumanes]]. Ye de cuerpu llonxitudinal con una torre nel estremu de tres pisos con vanos afataos con pequeñes oreyes. La so portada ta nel centru de la fachada con pilastres caxeaes y sobro ella un balcón con antepechos de forxa. L'edifico foi bien reformáu y estremáu en viviendes. [[Archivu:Santa Cristina de Lena, interior.jpg|thumb|Interior de la Ilesia prerrománica de Santa Cristina.]] *El '''palaciu y la capieḷḷa de la familia Mendoza''', esti conxuntu palaciegu disponía de caballerizes y amplios salones. Too ello con un suelu con dibuxos de piedra. L'edificiu tien na so fachada sur y sobre'l balcón un escudu talláu en madera que soporten dos lleones, con dos soldaos armaos con llances. La capiel.la ye amplia y estremada en dos por un arcu, tien un retablu barrocu del [[sieglu XVIII]], estructuráu en dos pisos, con complicaes columnes nel baxu. *El '''[[palaciu de los Faes-Miranda]]''', en [[Carabanzo]], edificiu [[barrocu]] del [[sieglu XVII]], namái se caltién la torre de pie, tando'l restu en mala traza. Conozse cómo yera por semeyes, tenía trés plantes dixebraes por impostes, nel frente principal hebía un balcón voláu y orláu con complicaes moldures. Nel centru asítiase un escudu pequeñu con timbre de yelmu. Nel pisu altu y ente dos ventanes ta'l blasón coles armes de los Faes. *La '''casa de Hevia-Campumanes''' en Ponte de los Fierros, ye una casa de dos pisos, con torre posterior de tres altures y ente los balcones de la fachada principal ta l'escudu coles armes de los Campumanes. Esti conxuntu tien capiel.la dedicada a San Franciscu d'Asís y construyóse en baltando la primitiva por causa de les obres de la carretera Lleón-Xixón. *La ilesia de '''San Pedro de Xomezana''', destaca nel so testeru un retablu de San Pedro de [[1690]]. Los colaterales daten de [[1768]] y son d'estilu [[rococó]]. La [[bóveda]] del presbiteriu píntase asonsañando casetones. Nel techu de la sacristía desenvuélvense sobre los ocho paneles que componen la cubierta en bacica unes escenes que narren la vida de dellos santos. *La '''casa Mier''' en [[Columbiel.lo|Columbieḷḷo]], vivienda tradicional de planta cuadrada destaca los vanos enmarcaos por sillar y l'escudu de los Mier na fachada. Tien capiel.la cerca de la casa que remata n'espadaña d'un güeyu con decoración de boles. La nave tien bóveda de cañón y ábside de crucería, destaca de la capiya'l so retablu barrocu. *La casa natal de Vital Aza ye una vivienda urbana de traces populares allugada nel centru de la villa de [[La Pola Ḷḷena]] nel conceyu de Ḷḷena (Asturies). Datable del [[sieglu XVIII]], destaca pol so valor simbólicu, yá que nella nació a mediaos del [[sieglu XIX]] el poeta y dramaturgu [[Vital Aza]]. == Turismu == [[Archivu:Pajares4.jpg|thumb|250px|Estación d'Esquí de Valgrande-Payares.]] === Cultura === Destaca como monumentu históricu la ilesia de '''Santa Cristina de Ḷḷena''' (del [[sieglu IX]]) d'estilu prerrománicu, declarada Patrimoniu de la Humanidá. La ilesia cuenta, na antigua estación de tren de la [[Columbiel.lo|Cobertoria]], con un centru d'interpretación del prerrománicu asturianu. === Deporte === El conceyu de Ḷḷena destaca pola práutica de deportes de monte. Siendo consideráu'l macizu d'Ubiña como una de les meyores zones de monte del Cordal Cantábricu. El macizu ye un paisaxe protexíu y forma parte del Parque Natural de ''Las Ubiñas-La Mesa''. Nel puertu de Payares alcuéntrase l'estaición d'esquí [[Valgrande-Payares]]. Con más de 50 años d'historia, ye una de les estaciones pioneres n'España. Ufierta tou tipu de servicios pa la práutica de deportes d'iviernu. === Fiestes === El primer domingu de xunetu celébrase conxuntamente col conceyu de Quirós la Fiesta del Corderu a la Estaca nel «Prau Ḷḷagüezos», declarada d'Interés Turísticu Nacional nel 1984. Nella otorganse los gallardones «Güelos del Aramo» a la pareya de mayor edá de la zona. Na capital La Pola Ḷḷena, hai dos fiestes d'interés n'abril les fiestes de la Flor nel valle de Nareo y n'ochobre la fiesta de La Nuestra Señora del Rosario. Una interesada tradición de Ḷḷena ye la denominada zamarronada, son personaxes qu'ente otres prendes lleven na tiesta un cucuruchu enllenu de cintes de colores y al estremu d'esti un rabu de raposa, lleven tamién a la cintura unes llueques que faen sonar cuando faen los sos saltos espectaculares aidándose d'una piértiga. Llámense-yos “zamarrones”. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Conceyos d'Asturies}} {{ORDENAR:Llena}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ḷḷena|Ḷḷena]] fhqwyj4gp3mgbbisehrrby500imxegk 0 631 3709880 3704210 2022-08-19T09:20:27Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{otros usos}} {{rexón |partíu=Castropol | mayor altitú = 1.136 [[Metru|msnm]] ([[El Pozo da Neve]]) }} '''A Veiga''' ye un [[Conceyos d'Asturies|conceyu]] d'[[Asturies]], una [[A Veiga (parroquia)|parroquia]] y una [[villa]] de dicha parroquia. La villa d'A Veiga ye la capital del conceyu. El conceyu llenda al norte y al este con [[Castropol]], al sur con [[Vilanova d'Ozcos]], [[Taramundi]] y [[San Tiso d'Abres]], y al oeste col [[ríu Eo]] y de nuevu con San Tiso. == Etimoloxía == El so nome orixinal, mesmo del conceyu que de la capital, yera '''''Veiga de Ribadeo''''' (abreviáu comúnmente a '''''A Veiga'''''), que foi oficialmente [[castellanización|castellanizáu]] en '''Vegadeo''' a entamos del [[sieglu XX]]. Como'l restu del antiguu conceyu de Castropol, A Veiga perteneció al llamáu [[Tierra de Ribadeo|arcedianatu de Ribadeo]]. == Xeografía == A Veiga abarca una estensión de 82 km², repartíos ente la [[Ría del Eo]] y el dominiu montesín del área meridional del conceyu. La so llende occidental ye'l conceyu [[Lugo|lucense]] de Trabada, mientres qu'al norte y a naciente, llenda con [[Castropol]]; pel sur son [[Vilanova d'Ozcos]] y [[Taramundi]], ocupando [[San Tiso d'Abres]] una pequeña llinia de les sos llendes suroccidentales. Ye A Veiga'l primer conceyu que s'asoma al ventanal de la '''Ría del Eo''', yá que per tierres vegadenses encara l'Eo'l so últimu trechu enantes de vertir les sos agües al Cantábricu. Dos seutores bien estremaos son los qu'alcontramos nel relieve y nel paisaxe del conceyu, onde dominen materiales como la pizarra y la cuarcita. El primeru ye'l que s'estiende pela '''franxa norte''' del conceyu, onde dominen les semillanures aluviales y onde les altitúes van ascendiendo dende la costa hasta algamar límites de 300 metros. El '''sector sur''' supón un alloñamientu de les llanures llitorales hasta llegar a la sierra de La Bobia; en tol área l'ascensu y les pendientes van faciéndose más frecuentes y nun trechu de 15 km pasamos de los 300 metros d'altitú a los 681 que se rexistren en Penatormil, nel estremu meridional. Como norma xeneral, el relieve ye sele y de formes redondaes, gracies a la erosión del vientu y l'agua sobre materiales febles como la pizarra, escavando valles amplios que faciliten los llabores agrícoles. Les mayores '''altitúes''' d'A Veiga afayamosles lóxicamente nel sur, como ye'l casu del Pozo da Neve (1.130), yá na sierra de la Bobia, o'l Chao das Grallas (1.090), ensin eludir mentar al Pico Ouroso (1.015). El contrapuntu ponlu la franxa norte del conceyu con una altitú práuticamente dala sobre'l nivel del mar nes orielles de los tramos finales de los ríos Suarón y Eo. La cercanía del mar determina qu'esti conceyu cunte con una importante '''rede hidrográfica''', los aportes enerxéticos por mor d'ello tán venceyaos al desendolque históricu de la comarca. Asina, esti río, el Suarón, recibe, tres nacer nel Puertu de La Garganta (877 m), los aportes d'arroyos como A Mina, Brañais, Añides, Lormes y Montouto. Esti emblemáticu ríu altraviesa'l conceyu de sur a norte, sirviendo nel nordeste de llende natural con Castropol. El Monxardín sigue un cauce S-N y conviértese en protagonista al so pasu pel centru urbanu, rexistrando yá la influyencia de les marees. La consecuencia d'esti relieve ye un clima sele, oceánicu, al que contribúi la cercanía del mar qu'aporta efeutos benignos que se tornen nel escasu rigor térmicu a lo llargo del añu, lluvies demientres l'iviernu y agradables temperatures demientres el branu qu'en poques ocasiones rebasen los 25º. La Sierra de la Bobia actúa a mou de paré, abellugando al conceyu de los vientos del Sur. == Historia == El territoriu d'A Veiga yá ta pobláu dende tiempos [[Prehistoria|prehistóricos]], como amuesa'l [[dolmen]] y los dos [[túmulu|túmulos]] afayaos na [[Bobia]]. Varios son los pueblos que rondaron y allugáronse pela zona, como son los [[Egobarros]], los [[Pésicos]], los [[Cibarcos]] y los [[Albiones]], pueblu al que pertenez la [[Estela de Nícer|estela funeraria]] dedicada al príncipe y alcontrada en [[1932]], conservada anguaño nel [[Muséu arqueolóxicu d'Uviéu]]. De la cultura [[Castru|castreña]] tiense constanza de la esistencia nel conceyu d'a lo menos ocho castros en [[Penzol]], [[Meredo]], [[Molexón]], [[Montouto]], [[Castromourán]], [[Viladelle]] y dos más n'[[Abres]] non escavaos, perteneciendo la construcción d'esos asentamientos a tiempos [[prerrománicu|perrománicos]]. La dómina colonizadora romana tamién dexa la so influyencia nel conceyu como acrediten delles cavicates auríferes y l'afayu de varies diademes d'[[oru]]. Demientres esta etapa tol territoriu pertenecía al conventu xurídicu de [[Lugo]], que tenía posesiones qu'aportaben hasta la [[ría de Navia]]. Na dómina de la reconquista, A Veiga asitiase dientro de les llendes asturianes como conceyu de realengu, faciendose nesi periodu de tiempu varies donaciones a la ilesia Uvieína pola [[Reis d'Asturies|Corona asturiana]] y por xente particular, siendo una de les más destacaes la que donaba'l [[monesteriu de San Esteban de Piantón]], que yera daquella'l llugar más pobláu y el centru de la comarca. Nel añu [[1154]], demientres la celebración de les cortes en [[Salamanca]], el rei [[Alfonsu VII]] cede al obispáu de Lugo tierres gallegues sobre les que tenía xurisdicción [[Uviéu]], lo qu'orixina conflictos ente los prelaos, acabando la engarradiella cola concesión a la mitra Uvienina de los terrenos comprendíos ente'l [[ríu Eo]] y la [[ría de Navia]], a lo que se-y dio'l nome de "Honor del Suarón". Fúndase entós nel añu [[1280]] la [[Puebla de Rovoredo]], anque ésta nun acata nunca de bona mena les órdenes de la ilesia, lo qu'orixina qu'en [[1298]] l'obispu Fernando Alonso cree la Puebla y el gran conceyu de [[Castropol]] como capital de la tierra de Ribadeo concediendo a los sos habitantes un [[fueru]] asemeyáu al de [[Benavente]]. Pertenez d'esta miente'l conceyu d'A Veiga y arriendes d'ello tol de Castropol, a la mitra Uvienina hasta tiempos de [[Felipe II d'España|Felipe II]], na que se produz la famosa [[Desamortización de Mendizábal|desamortización]], per aciu de la que s'enayenen bienes de la ilesia a favor de la corona, col envís de pagar los gastos orixinaos n'agarradielles esteriores, situación que provocó l'enfadu de los obispos, que nun algamen aparala, executándose equí la venta nel añu [[1579]]. De magar esti momentu tol gran conceyu de Castropol vive un periodu de gran bayura, siendo'l [[sieglu XVIII]], el máximu exponente d'esta situación, onde gracies al bon allugamientu del puertu, afalase la industria y el comerciu. El [[sieglu XIX]] sedría ún de los más importantes dientro de la historia d'A Veiga por varios asocedíos. El primeru d'ellos sedría la [[Guerra de la Independencia Española|guerra d'Independencia]] escontra [[Francia]], organizándose varies marches pa lluchar escontra la invasión, convirtiéndose la Vega de Ribadeo nuna improvisada fábrica d'armes u aconceyaben persones que trabayaben nes fábriques d'Uviéu, [[Trubia]] ya inclusu [[Toledo]]. L'otru asocedíu del sieglu, y quiciáis ún de los más importantes de la historia, sedría la constitución n'ayuntamientu Propiu de tola comarca de la Vega de Ribadeo, independizándose de Castropol, nel añu [[1836]], poniendo la capital en [[Piantón]] hasta l'añu [[1851]] nel que ye treslladada haza A Veiga, onde ta anguaño. Los tiempos caberos dexen un despoblamientu progresivu del conceyu, anque seique gracies a les carauterístiques xeográfiques, demográfiques y sociales del conceyu la situación camude. == Cadarma político-alministrativa == === Parroquies === El conceyu xébrase en 6 [[Parroquies d'Asturies|parroquies]]: [[Archivu:Parroquies d'A veiga.JPG|thumb|220px|left|Mapa parroquial d'A Veiga.]] {{llista de sitios|1234567|A Veiga|Abres (parroquia)|A Veiga (parroquia)|Guiar (parroquia)|Meredo (parroquia)|Paramios|Piantón (parroquia)}} == Economía == <center> {| {{tablaguapa}} |----- |+'''Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2011)''' |----- align="center" bgcolor="#DDDDDD" ! !'''Númberu de trabayadores''' !'''Tantu por cientu''' |- |----- align="center" |'''TOTAL'''||'''1.384'''||'''100''' |- |----- align="center" |Agricultura, ganadería y pesca||260||18,79 |- |----- align="center" |Industria||62||4,48 |- |----- align="center" |Construcción||175||12,64 |- |----- align="center" |Servicios||887||64,09 |- |colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011'', [[SADEI]] |} {| {{tablaguapa}} |----- |+'''Usos del suelu del conceyu (añu 2010)''' |----- align="center" bgcolor="#DDDDDD" !'''Usu''' !'''Superficie (km²)''' |- |----- align="center" |Tierres de llabrantíu||5,04 |- |----- align="center" |Praderíes||21,550,93 |- |----- align="center" |Terrenu forestal||46,10 |- |----- align="center" |Otros usos (industrial, residencial, tierra ermo...)||10,69 |- |colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011'', [[SADEI]] |} {| {{tablaguapa}} |----- |+'''Carauterístiques del sector primariu (añu 2011)''' |- |----- align="center" |Ganaderíes de bovín||170 |- |----- align="center" |Cabeces de ganáu bovín||5.668 |- |----- align="center" |Cabeces de ganáu ovín||153 |- |----- align="center" |Cabeces de ganáu cabrín||196 |- |----- align="center" |Ganaderos con cuota llechera||88 |- |----- align="center" |Quilos de cuota llechera||20.325.324 |- |---- align="center" |Metros cúbicos de madera valtao ||10.801 |- |colspan="6"|* Datos tomaos del ''Anuariu Estadísticu d'Asturies 2011'', [[SADEI]] |} </center> == Política == Nel conceyu d'A Veiga, dende 1979, el partíu que más tiempu gobernó foi'l PSOE. L'actual alcalde ye César Álvarez Fernández, del PSOE, ganador de les eleiciones de 2015 con mayoría absoluta (vease la llista del Alcaldes d'A Veiga). == Cultura == === Arte === L'amuesa más antigua afayada nel conceyu y que presenta un gran valir artísticu, correspuende cola [[Estela de Nícer|estela funeraria]] alcontrada na Corredoria en [[1932]], que taba dedicada a un Príncipe [[Albiones|Albión]], tribu que s'allugó pela zona. Anguaño conservase nel [[Muséu Arqueolóxicu d'Uviéu]]. Dientro de la so arquiteutura relixosa A Veiga ufre varies construcciones como la ilesia parroquial d'A Veiga d'estilu historicista y edificada a fines del [[sieglu XIX]]. Ta encadarmada en trés naves cubiertes con bóveda d'arista. La fachada presenta un frontón triangular truncáu por una torre-campanario con cúpula y llinterna d'azulexos bermeyos. Los güecos apaecen decoraos con frontones triangulares y curvos. Tamién tenemos la ilesia parroquial de Meredo, construida nel añu [[1903]] y que presenta planta de Cruz Llatina. En Piantón alcontramos la ilesia de San Esteban, orixinaria del [[sieglu XII]], anque mui reformada demientres los [[sieglu XVI|sieglos XVI]], [[Sieglu XVII|XVII]] y [[Sieglu XVIII|XVIII]]. Na llocalidá de [[Paramios]] ta la ilesia Parroquial, con una cadarma primitiva del [[sieglu XII]], anque la so construcción actual ye de los sieglos XVI al XVIII. Per últimu nomaremos del mesmu mou, la ilesia parroquial d'[[Abres]] reconstruida en [[1774]], y que presenta adriu con arcos, espadaña barroca y reló de sol, guardando nel so interior retablos con bona imaxinería popular. La so arquiteutura civil y popular presentase abondamente n'A Veiga. Asina, na capital podemos acolumbrar l'ayuntamientu, de la segunda metá del [[sieglu XIX]]. El pisu d'abaxo presenta un pórticu con arqueríes de mediu puntu. La rematan una balaustrada ciega y un reló-campanariu. Na plaza consistorial alcontramos una fonte de [[1881]] con escultura de la diosa [[Ceres]]. Tovía na villa tenemos la [[Casa Elisa y Luis Villamil|casa Villamil]], asitiada nel Paseu de l'Alameda. Presenta una fachada perguapa con presencia de balcones que guarden simetría y tamién de balaustres. Anguaño ocupa les sos dependencies la casa de Cultura. Otra obra importante ye l'antigua Fábrica de Cueros d'A Veiga, orixinaria de [[1823]], y asitiada na oriella del [[ríu Suarón]]. Ye un importante conxuntu d'edificios compuestu por una vivienda de dos pisos, a la que s'accede per aciu d'una escalera asitiada baxo'l pórticu y galería. La nave de la fábrica ta encadarmada en trés pisos con torre octogonal y otres instalaciones complementaries anexes que tovía guarden maquinaria, llares y fornos de la dómina na que taba funcionando. Na plaza del Medal vemos la estatua de [[Venus Algálica]] y el quioscu de la música, construyíu en [[1903]] gracies a los ingresos remanecíos de la población indiana. Fuera de la capital tenemos en [[Ferreira]] la casona de Parga, con Blasón y capiella. En [[Piantón]] vemos la ponte de piedra, que sostituyó al antiguu de construcción Romana, y la casona de Rego. Tamién Abres presenta obres importantes como'l castiellu de "El Pividal", amuralláu, con torre almenáu y fachada barroca. Asinamesmu tenemos la casona medieval de La Rua con escalera y patín con balaustrada de piedra llabrao. En bayura de llugares del conceyu, podemos atopanos con casones, palacios, y edificaciones de gran interés. == Gastronomía == *Rescamplen los platos de la marina colos del monte: salmón, trucha, reo, lampreas y perbones angules. *Empanaes de carneirolos y aguiyolos. *Cachola (tiesta de gochu, verdura y pataques cocíes). *Raxo (llombu de gochu). *Los callos con garbanzos en dellos chigres los sábados de mercáu. *N'[[antroxu]], cereixolos y filloas (con sangre de gochu). == Fiestes == Ente les sos fiestes rescampla: *'''La Nuesa Señora de la Asunción y [[San Roque]]:''' Cellebrada nel mes d'Agostu. Llueu tán les de Santa Marina en [[Meredo]], les de Santiago y Santa Ana n'[[Abres]] nel mes de xunetu y tamién tenemos les de San Román del Monte en [[Piantón]]. Les fiestas nel conceyu d'A Veiga son estremaes y bayuroses, manifestandose un gran valir cultural. Amás de les celebraciones festexeres, el conceyu cunta con una importante '''Feria de Muestres''', que se desendolca na capital la segunda selmana de xunu y onde s'esponen dellos elementos y materiales agroindustriales y artesanos. Tamién ye de gran valir, anque nesti casu [[relixón|relixosu]], la celebración de la '''Selmana Santa de Piantón''' u s'amuesen unos importantes raigaños históricos y tradiciones populares, pudiendo tener el so orixe na [[edá media]]. Per últimu el segundu domingu de setiembre celébrase '''La Nuesa Señora de los Dolores'''. == Xente d'A Veiga rescamplao == *[[Ramón Fernández Reguero]] *[[Emilio Cotarelo y Mori]] *[[Armando Cotarelo Valledor]] *[[Álvaro Fernández Suárez]] *[[José Antonio Fernández Vior]] == Ver tamién == *[[Llista d'alcaldes d'A Veiga]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Vegadeo}} * [http://www.vegadeo.net/ Sitiu web de la Casa Conceyu] {{es}} * [http://www.facc.info/FichaConcejo.aspx?id=74&mn=2 Federación Asturiana de Conceyos] {{es}} {{Conceyos d'Asturies}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:A Veiga]] 28eh8a93h4lcbgewe6i01phrr4vwls8 0 875 3709606 3458347 2022-08-19T07:40:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: Soviet Supremu => Sóviet Supremu wikitext text/x-wiki {{Febreru}} == Fechos == * [[1536]] - Pedro de Mendoza funda [[Buenos Aires]]. * [[1830]] - [[Grecia]] ye declarada formalmente independiente. * [[1913]] - Estalla la [[II Guerra de los Balcanes]]. * [[1933]] - Acaba la guerra civil de [[Nicaragua]]. * [[1969]] - [[Yasser Arafat]] ye nomáu xefe de la [[OLP]] pol Congresu Nacional Palestín. * [[1990]] - El [[Sóviet Supremu]] aprueba la llei de modalidaes de secesión de les [[repúbliques de la XRSS]]. == Nacencies == * [[1929]] Naz [[Camilo Torres]] * [[1947]] - [[Paul Auster]], escritor y cineasta norteamericanu. == Muertes == * [[1802]] - [[Pedro Rodríguez-Campomanes Pérez]], Conde de Campomanes, políticu, historiador ya economista asturianu (º [[1 de xunetu]] de [[1723]]). * [[1924]] - [[Woodrow Wilson]] ( [[28 de payares]] de [[1856]]). * [[1959]] ** [[Buddy Holly]] ( [[1936]]) ** [[Ritchie Valens]] ( [[1941]]) * [[1986]] - [[Marola]], pintor y dibuxante [[Xixón|xixonés]] (º [[3 d'avientu]] de [[1905]]). {{Meses}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Febreru|03]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 2c5hmhfbhi6zehvg9w80hkmw3clehjm 0 987 3709647 3142035 2022-08-19T08:47:46Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Mayu}} == Fechos == * [[325]] - [[Primer Conceyu de Nicea]] - primer Conceyu Ecuménicu de les Ilesies Cristianes. * [[1588]] - Zarpa dende [[Lisboa]], col envís d'atacar [[Inglaterra]] y derrocar a la reina [[Sabela I d'Inglaterra|Sabela I]], l'[[Armada Invencible]]. * [[1891]] - Primera proyeición pública del [[kinetoscopiu]]. * [[1927]] - Independencia d'[[Arabia Saudita]]. * [[1940]] - Entama a funcionar el campu de concentración d'[[Auschwitz]] ([[Polonia]]). * [[1973]] - [[Sáḥara Occidental]]: el [[Frente Polisariu]] entama la llucha armada. * [[1992]] - El [[FC Barcelona]] gana la so primera [[Lliga de Campeones de la UEFA]], nel estadiu de [[Wembley]] ([[Londres]], [[Reinu Xuníu]]). * [[1998]] - El [[Real Madrid]] gana la so séptima [[Lliga de Campeones de la UEFA|Copa d'Europa]] nel estadiu [[Amsterdam Arena]]. * [[2002]] - [[Timor Oriental]] independízase d'[[Indonesia]]. == Nacencies == * [[1542]] - [[Gasparo da Salò]], músicu italianu († [[1609]]) * [[1799]] - [[Honorato de Balzac]], novelista francés († [[1850]]) * [[1806]] - [[John Stuart Mill]], economista y filósofu británicu († [[1873]]) * [[1822]] - [[Frédéric Passy]], pacifista francés, [[Premiu Nobel]] († [[1912]]) * [[1839]] - [[Bernardino Caballero]], presidente de Paraguái († [[1912]]) * [[1860]] - [[Eduard Buchner]], químicu alemán, [[premiu Nobel de Química]] en [[1907]] († [[1917]]) * [[1882]] - [[Sigrid Undset]], escritora noruega, [[premiu Nobel de Lliteratura]] en [[1928]] († [[1949]]) * [[1901]] - [[Max Euwe]], axedrecista holandés (campeón mundial [[1935]]-[[1937]]). * [[1908]] - [[James Stewart]], actor de los Estaos Xuníos. * [[1913]] - [[Teodoro Fernández]], futbolista peruanu. * [[1918]] - [[Edward Bok Lewis]], xeneticista norteamericanu, [[Premiu Nobel]] († [[2004]]) * [[1935]] - [[José Mújica]], presidente uruguayu. * [[1944]] - [[Joe Cocker]], cantante de rock y blues británicu. * [[1946]] - [[Cher]], catante y actriz norteamericanu. * [[1954]] - [[Esko Aho]], primer ministru de Finlandia. * [[1981]] - [[Iker Casillas]], futbolista español. == Muertes == * [[1277]] - [[Xuan XXI]] ''(Papa: 1276 - 1277)'' (º [[1215]]) * [[1471]] - [[Enrique VI d'Inglaterra|Enrique VI]], rei inglés. * [[1506]] - [[Cristóbal Colón]], descobridor d'América (º [[1451]]) * [[1940]] - [[Verner von Heidenstam]], escritor suecu, [[premiu Nobel de Lliteratura]] en [[1916]] (º [[1859]]) * [[1947]] - [[Philipp Eduard Anton von Lenard]], físicu austriacu, [[premiu Nobel de Física]] en [[1905]] (º [[1862]]) * [[1989]] - [[John Richard Hicks]], economista inglés, [[Premiu Nobel]] (º [[1904]]) * [[1997]] - [[Virgilio Barco Vargas]], presidente de Colombia (º [[1921]]) * [[1998]] - [[Ricardo Franco]], direutor español de cine. * [[2000]] - [[Jean Pierre Rampal]], flautista francés (º [[1922]]) * [[2002]] - [[Stephen Jay Gould]], paleontólogu norteamericanu (º [[1941]]) * [[2019]] - [[Miguel Montes]], futbolista y entrenador asturianu. * [[2019]] - [[Niki Lauda]], expilotu de [[Fórmula 1]] [[Austria|austriacu]]<ref>[https://www.lne.es/deportes/2019/05/21/muere-niki-lauda-mitico-tricampeon/2475580.html Muere Niki Lauda, el mítico tricampeón de Fórmula1] [[La Nueva España]], consultao'l 21.05.2019</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{Meses}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Mayu|20]] ke1paxsg0z0nctpuhdstckartj6ry3s 0 1147 3709947 3694735 2022-08-19T10:09:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{Ochobre}} == Fechos == * [[1600]] - Constitución de [[San Marín]]. * [[1814]] - Entama'l [[Congresu de Viena]] pa reconstruyir les llendes [[Europa|europees]] tres de les conquistes de [[Napoleón]]. * [[1917]] - Elixen a [[León Trotski]] como presidente del [[Sóviet]] de [[San Petersburgu]]. * [[1982]] - Queden prohibíes toles organizaciones llaborales [[Polonia|polaques]], hasta'l sindicatu Solidaridá. == Nacencies == * [[1676]] - [[Fray Benito Jerónimo Feijoo y Montenegro]], monxu benedictín ya intelectual español más importante de la primer metá del [[sieglu XVIII]] († [[26 de setiembre]] de [[1764]]). * [[1741]] - [[José Cadalso]], escritor español. * [[1883]] - [[Otto Heinrich Warburg]], fisiólogu alemán, [[premiu Nobel de Medicina]] en [[1931]]. * [[1895]] - [[Juan Domingo Perón]], presidente arxentín. * [[1918]] - [[Jesse Jackson]], sacerdote y políticu de los Estaos Xuníos. * [[1920]] - [[Frank Herbert]], escritor de los Estaos Xuníos de ciencia ficción. * [[1948]] - [[Claude Jade]], actriz. * [[1949]] - [[Sigourney Weaver]], actriz de los Estaos Xuníos. * [[1991]] - [[Giovanni Zarfino]], futbolista d'Uruguái. == Muertes == * [[1869]] - [[Franklin Pierce]], presidente de los [[Estaos Xuníos]] (n. [[1804]]) * [[1966]] - [[Célestin Freinet]], pedagogu francés (n. [[1896]]) * [[2004]] - [[Jacques Derrida]], filósofu francés (n. [[1930]]) {{Meses}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ochobre|08]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] lmhvibtzrftnouqsjndjyt1v2fhu9pf 0 1228 3709604 3509893 2022-08-19T07:39:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: Soviet Supremu => Sóviet Supremu wikitext text/x-wiki {{Avientu}} '''Abreviatures''' ° : fecha de nacencia † : fecha de la muerte == Fechos == * [[782]] - Conságrase la ilesia de San Xuan de [[Santianes]] ([[Pravia]]), que mandara construir el rei [[Silu]]. * [[1937]] - Tres la entrada en vigor de la nueva constitución [[irlanda|irlandesa]], [[Inglaterra]] declara que l'Estáu Llibre d'Irlanda sigue siendo parte integrante del [[Reinu Xuníu|Reinu Xuníu de Gran Bretaña]]. * [[1955]] - [[Nikolai Bulganin]] afirma ente'l '''Sóviet Supremu''' que la [[XRSS]] tien "el arma absoluta", un cohete intercontinental capaz de tresportar la bomba '''H''' a una distancia de 4.000 km. * [[1956]] - Estrénase en [[París]] la película ''Baby Doll'', d''''Elia Kazan'''. == Nacencies == * [[1721]] - [[Madame de Pompadour]], amante de [[Lluis XV de Francia]] († [[1746]]) * [[1800]] - [[Charles Goodyear]], inventor norteamericanu († [[1860]]) * [[1808]] - [[Andrew Johnson]], presidente de los Estaos Xuníos († [[1875]]) * [[1809]] - [[William Ewart Gladstone]], primer ministru del Reinu Xuníu († [[1898]]) * [[1852]] - [[Albert Abraham Michelson]], físicu polaco-norteamericanu, [[Premiu Nobel]] († [[1931]]) * [[1859]] - [[Venustiano Carranza]], presidente de Méxicu († [[1920]]) * [[1870]] - [[Nicanor de las Alas Pumariño y Troncoso]], abogáu, políticu y escritor asturianu († [[1935]]) * [[1876]] - [[Pau Casals]], músicu catalán († [[1973]]) * [[1891]] - [[Béla Imrédy]], primer ministru d'Hungría († [[1946]]) * [[1896]] - [[David Alfaro Siquieros]], pintor muralista mexicanu († [[6 de xineru]] de [[1974]]) * [[1903]] - [[Candido Portinari]], pintor brasilanu († [[1962]]) * [[1910]] - [[Ronald Coase]], economista británicu, [[Premiu Nobel]] († [[2013]]) * [[1920]] - [[Josefa Iloilovatu]], presidente d'[[Islles Fixi]] († [[2011]]) * [[1923]] - [[Cheikh Anta Diop]], historiador y un antropólogu senegalés († [[1986]]) * [[1925]] - [[Luis Alberto Monge]], presidente de Costa Rica * [[1936]] - [[Mary Tyler Moore]], actriz norteamericana * [[1946]] - [[Marianne Faithfull]], cantante inglesa * [[1957]] - [[Bruce Alan Beutler]], xeneticista norteamericanu, [[Premiu Nobel]] * [[1978]] - [[Angelo Taylor]], atleta norteamericanu == Muertes == * [[1170]] - [[Thomas Becket]], arzobispu de [[Canterbury]] (º [[1118]]) * [[1924]] - [[Carl Spitteler]], escritor suizu, [[Premiu Nobel de la Paz]] (º [[1845]]) * [[1940]] - [[Alberto Balderas Reyes]], matador de toros mexicanu. * [[1926]] - [[Rainer María Rilke]], escritor austriacu (º [[1875]]) * [[1967]] - [[Paul Whiteman]], direutor d'orquesta norteamericanu. * [[1968]] - [[Barbara Kast Rist]], llaica católica chilena. * [[1972]] - [[Joseph Cornell]], artista norteamericanu. * [[1980]] - [[Manuel Gago]], autor de tebeos, ''El Guerrero del Antifaz''. * [[1986]] - [[Harold Macmillan]], primer ministru del Reinu Xuníu (º [[1894]]) * [[2004]] - [[Julius Axelrod]], bioquímicu norteamericanu, [[Premiu Nobel en Fisioloxía o Medicina]] (º [[1912]]) {{Meses}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Avientu]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 7dzy9ih1kf3lx0qmcbbdhrlap2gxsw9 0 1254 3709398 3589183 2022-08-18T14:12:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: Exposición Internacional => Esposición Internacional wikitext text/x-wiki {{añu}} '''1914''' ('''MCMXIV''') foi un [[añu común entamáu en martes]] nel [[calendariu gregorianu]], y un [[añu comun entamáu en miércoles]] nel [[calendariu xulianu]]. == Fechos == * [[1 de xineru]] - Entama a funcionar la primer llinia regular d'aviación de pasaxeros del mundu, que xunía les ciudaes de [[Tampa]] y [[San Petersburgu (Florida)|San Petersburgu]]. Tony Jannus, el primer pilotu con llicencia federal d'aviación, llevaba pasaxeros d'un estremu al otru de la badea de Tampa nun hidroavión Benoist XIV. L'alcalde de San Petersburgu, Abram C. Pheil, foi'l primer pasaxeru de la St. Petersburg–Tampa Airboat Line, nun vuelu inaugural que concentró a 3.000 persones pa ver el so despegue. [[Imaxe:Benoist_Type_XIV_first_airline_takeoff.jpg|right|thumb|150px|Vuelu inaugural de la St. Petersburg–Tampa Airboat Line.]] * [[11 de xineru]] - Entama la erupción del volcán [[Sakurajima]], en [[Xapón]]. Tres d'un gran terremotu, el [[13 de xineru]], entama a salir llava pel so cráter, en cantidá suficiente como pa xunir lo que hasta entonces fora una islla cola península d'Ōsumi. * [[8 de febreru]] - L'equipu nacional de [[fútbol]] de [[Luxemburgu]] consigue la so primer victoria. Ganó 5-4, nún partíu amistosu, a la seleición de Francia, no que ye la so única victoria sobre los franceses en tola historia d'esti deporte. * [[28 de febreru]] - Xentes d'etnia griega proclamen, nel Epiru septentrional, la República Autónoma del Epiru septentrional pa evitar l'absorción de la rexón pol recién creáu principáu d'[[Albania]]. * [[27 de marzu]] - El médicu belxicanu [[Albert Hustin]] llogra facer la primer tresfusión non direuta de sangre, usando anticoagulantes pa caltenela viable nel tiempu qu'hai dende que se sacó del donante hasta que se tresfundió. * [[9 d'abril]] - [[Méxicu]]: ''Incidente Tampico''. Un malentendíu ente soldaos navales d'[[Estaos Xuníos]] y soldaos mexicanos lleales al dictador mexicanu [[Victoriano Huerta]] desemboca na ruptura de les rellaciones diplomátiques ente los dos países. El [[20 d'abril]] el presidente [[Woodrow Wilson]] pidirá al Congresu d'[[Estaos Xuníos]] permisu pa usar la fuercia escontra Méxicu en rempuesta al incidente Tampico. Al día siguiente 2.300 marineros ya infantes de marina de la flota del Atlánticu del Sur desembarquen nel puertu de [[Veracruz]], qu'ocuparán demientres seis meses. * [[1 de mayu]] - Entama, en [[Lyon]] ([[Francia]]), la Esposición Internacional de 1914, que ha tar visitable hasta'l [[1 de payares]]. * [[17 de mayu]] - El [[protocolu de Corfú]] garantiza l'autonomía a les provincies de Korçë y Gjirokastër, que formen l'Epiru septentrional, magar qu'embaxo la soberanía nominal d'Albania. * [[28 de xunu]] - L'estudiante serbo-bosniu [[Gavrilo Princip]] mata n'atentáu a [[Franz Ferdinand (archiduque)|Franz Ferdinand]], archiduque d'Austria (ver seición de Muertes) y a la so muyer, [[Sophie Reichsgräfin Chotek]]. * [[2 de xunetu]] - L'emperador alemán [[Guillermu II d'Alemaña|Guillermu II]] anuncia que nun va acudir al entierru del archiduque. * [[4 de xunetu]] - Funeral pol archiduque Franz Ferdinand nel castiellu d'Artstetten, 80 km al oeste de [[Viena]]. * 4 de xunetu - Cuatro persones muerren nun edificiu de [[Nueva York]], na avenida Lexington, cuando a un anarquista que preparaba una bomba p'atentar escontra [[John D. Rockefeller]] españó-y la bomba en casa. * [[5 de xunetu]] - Aconceyen en [[Postdam]] autoridaes d'Austria-Hungría y [[Alemaña]] p'aldericar sobre les posibilidaes d'una guerra escontra [[Serbia]], [[Rusia]] y [[Francia]]. * [[15 de xunetu]] - [[Revolución Mexicana]]: Victoriano Huerta dimite de la presidencia del país. * [[18 de xunetu]] - [[Mohandas Gandhi|Mahatma Gandhi]] abandona [[República Sudafricana|Sudáfrica]] per última vez. Marcha, a bordu del ''S.S. Kinfauns Castle'', dende [[Ciudá del Cabu]] con destín a [[Londres]]. * [[23 de xunetu]] - Austria-Hungría únvia-y a [[Serbia]] un ultimátum. * [[25 de xunetu]] - Austria-Hungría ruempe rellaciones diplomátiques con [[Serbia]], y entama la movilización del so exércitu. El xefe del estáu mayor serbiu, el xeneral Radomir Putnik, ye arrestáu en [[Budapest]], pero permítese-y volver a Serbia. * [[28 de xunetu]] - Austria-Hungría declára-y la guerra a Serbia pol asesinatu del archiduque [[Franz Ferdinand]], lo que da aniciu a la [[Primer Guerra Mundial]]. El [[zar]] de Rusia [[Nicolás II]] declara la movilización parcial del so exércitu escontra Austria-Hungría. * [[31 de xunetu]] - Rusia ordena la movilización xeneral del so exércitu. * 31 de xunetu - El políticu socialista francés contrariu a la guerra, [[Jean Jaurès]], ye asesináu por un nacionalista en [[París]]. * 1 d'agostu - L'[[Imperiu alemán]] declára-y la guerra al [[Imperiu rusu]], y entama a movilizar al so exércitu. Francia, pela so banda, ordena tamién la movilización xeneral del de so. * [[1 d'agostu]] - La [[Bolsa de Nueva York]] pieslla pola guerra europea, que forciara a pesllar a la mayoría de los mercaos de valores del continente. * [[3 d'agostu]] - Alemaña declára-y la guerra a Francia. * [[4 d'agostu]] - La entrada de los alemanes en [[Bélxica]], rompiendo la so neutralidá, provoca la entrada del [[Reinu Xuníu]] na guerra. * [[5 d'agostu]] - Alemaña declára-y la guerra a Bélxica, y el reinu de [[Montenegru]], pela so banda, declára-yla al [[Imperiu austrohúngaru]]. * 5 d'agostu - Instálase, na ciudá d'[[Estaos Xuníos]] de [[Cleveland]] ([[Ohio]]), el primer semáforu del mundu, nel cruce ente l'avenida Euclid y la cai 105 Este. * [[6 d'agostu]] - Austria-Hungría declára-y la guerra a Rusia. * [[7 d'agostu]] - Primer Guerra Mundial. [[Batalla de Mulhouse]]: Francia llanza'l so primer ataque de la guerra, col que intenta, ensin éxitu, recuperar la provincia d'[[Alsacia]]. * [[12 d'agostu]] - El Reinu Xuníu declára-y oficialmente la guerra a Austria-Hungría. * [[15 d'agostu]] - Inaugúrase oficialmente, col pasu del ''SS Ancon'', la [[canal de Panamá]]. * 15 d'agostu - Revolución Mexicana: Les tropes de [[Venustiano Carranza]], al mandu del xeneral Álvaro Obregón, entren na [[Ciudá de Méxicu]]. * 15 d'agostu - Primer Guerra Mundial. [[Batalla de Cer]]: L'exércitu serbiu derrota al austro-húngaru no que ye la primer victoria de la Entente na guerra. * [[17 d'agostu]] - Primer Guerra Mundial. Entama la [[batalla de Tannenberg]], qu'enfrenta a los exércitos alemán y rusu. * [[20 d'agostu]] - Primer Guerra Mundial. Soldaos alemanes ocupen [[Bruxeles]]. * [[23 d'agostu]] - [[Xapón]] declára-y la guerra a Alemaña. * [[1 de setiembre]] - San Petersburgu camuda'l so nome pol de Petrográu. * [[3 de setiembre]] - [[Papa Benedictu XV|Benedictu XV]] asocede a [[Papa Píu X|Píu X]] como [[papa]]. * [[5 de setiembre]] - Primer Guerra Mundial. Alcuerdu de Londres: Los países de la Entente (Reinu Xuníu, Francia y Rusia) comprométense a nun firmar separtaos de los demás un alcuerdu de paz coles potencies centrales. * [[7 de setiembre]] - Primer Guerra Mundial. [[Turquía]] declára-y la guerra a [[Bélxica]]. * [[10 de setiembre]] - Primer Guerra Mundial. [[República Sudafricana|Sudáfrica]] declára-y la guerra a Alemaña. Trés díes dempués entama la so ofensiva escontra la colonia alemana d'[[Namibia|África del Sudoeste]]. * [[3 d'ochobre]] - Primer Guerra Mundial. 25.000 soldaos canadienses embárquense pa lluchar n'Europa. * [[9 d'ochobre]] - Primer Guerra Mundial. Acaba'l sitiu d'[[Amberes]], que ye capturada pol exércitu alemán. * [[5 de payares]] - Primer Guerra Mundial. Reinu Xuníu y Francia decláran-y la guerra a Turquía. El Reinu Xuníu ocupa [[Xipre]], que controlará hasta la declaración d'independencia d'esti país en [[1960]]. * [[24 de payares]] - [[Benito Mussolini]] ye espulsáu del Partíu Socialista Italianu. * [[18 d'avientu]] - [[Exiptu]] conviértese nun protectoráu británicu. == Nacencies == * [[5 de febreru]] - [[William S. Burroughs]], escritor d'Estaos Xuníos (m. [[1997]]). * 5 de febreru - [[Alan Lloyd Hodgkin]], científicu británicu, ganador del [[Premiu Nobel en Fisioloxía o Medicina]] en [[1963]] (m. [[1998]]). * [[2 de marzu]] - [[Martin Ritt]], direutor de cine d'[[Estaos Xuníos]] (m. [[1990]]). * [[17 de marzu]] - [[Juan Carlos Onganía]], militar arxentín, presidente de facto del país de [[1966]] a [[1970]] (m. [[1995]]). * [[20 de marzu]] - [[Richard Carlyle]], actor d'[[Estaos Xuníos]] (m. [[2009]]). * [[31 de marzu]] - [[Octavio Paz]], diplomáticu y escritor mexicanu, ganador del [[Premiu Nobel de Lliteratura]] en 1990 (m. 1998). * [[2 d'abril]] - [[Alec Guinness]], actor inglés (m. [[2000]]). * [[4 d'abril]] - [[Marguerite Duras]], escritora y direutora de cine francesa (m. [[1996]]). * [[8 d'abril]] - [[María Félix]], actriz mexicana (m. [[2002]]). * [[3 de mayu]] - [[Martín de Riquer]], escritor español (m. [[2013]]). * [[5 de mayu]] - [[Tyrone Power]], actor d'[[Estaos Xuníos]] (m. [[1958]]). * [[13 de mayu]] - [[Joe Louis]], boxeador d'[[Estaos Xuníos]] (m. [[1981]]). * [[18 de mayu]] - [[Pierre Balmain]], diseñador de moda francés (m. [[1982]]). * [[29 de mayu]] - [[Tenzing Norgay]], sherpa nepalés (m. [[1986]]). * [[15 de xunu]] - [[Yuri Andropov]], políticu soviéticu, secretariu xeneral del Comité Central del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] ente 1982 y 1984 (m. [[1984]]). * [[5 de xunetu]] - [[Herrerita|Eduardo Herrera Bueno]] (''Herrerita''), xugador de fútbol asturianu (m. [[1991]]). * [[17 d'agostu]] - [[Bill Downs]], periodista y corresponsal de guerra d'[[Estaos Xuníos]] (m. [[1978]]). * [[26 d'agostu]] - [[Julio Cortázar]], escritor arxentín (m. [[1984]]). * [[5 de setiembre]] - [[Nicanor Parra]], poeta, escritor, matemáticu y físicu chilenu (m. [[2018]]). * [[12 de setiembre]] - [[Desmond Llewelyn]], actor galés (m. [[1999]]). * [[15 de setiembre]] - [[Adolfo Bioy Casares]], escritor arxentín (m. 1999). * [[6 d'ochobre]] - [[Thor Heyerdahl]], antropólogu y esplorador noruegu (m. 2002). * [[8 d'ochobre]] - [[Henry C. Pearson]], pintor modernista y astractu d'[[Estaos Xuníos]] (m. [[2006]]). * [[4 de payares]] - [[Martin Balsam]], actor d'[[Estaos Xuníos]] (m. [[1996]]). * [[9 de payares]] - [[Hedy Lamarr]], actriz austriaca (m. 2000). * [[13 de payares]] - [[Julio Caro Baroja]], antropólogu, historiador, llingüista y ensayista español (m. [[1995]]). * [[25 de payares]] - [[Joe DiMaggio]], xugador de béisbol d'[[Estaos Xuníos]] (m. 1999). * [[10 d'avientu]] - [[Dorothy Lamour]], actriz ya cantante d'[[Estaos Xuníos]] (m. 1996). * [[14 d'avientu]] - [[Karl Carstens]], políticu alemán, presidente de la [[República Federal d'Alemaña (1949-1990)|República Federal d'Alemaña]] de [[1979]] a 1984 (m. [[1992]]). * [[26 d'avientu]] - [[Richard Widmark]], actor d'[[Estaos Xuníos]] (m. [[2008]]). == Muertes == * [[13 de xineru]] - [[Valentín Zubiaurre]], compositor español (n. [[1837]]). * [[15 de xineru]] - [[Camilo García de Polavieja]], militar español (n. [[1838]]). * [[12 de marzu]] - [[George Westinghouse]], industrial d'[[Estaos Xuníos]] (n. [[1846]]). * [[20 de marzu]] - [[Giuseppe Mercalli]], sismólogu y vulcanólogu italianu (n. [[1850]]). * [[25 de marzu]] - [[Frédéric Mistral]], poeta francés, Premiu Nobel de Lliteratura en 1904 (n. [[1830]]). * [[12 de mayu]] - [[Eugenio Montero Ríos]], políticu español (n. [[1832]]). * [[28 de xunu]] - [[Franz Ferdinand]], archiduque austriacu (n. [[1863]]). * [[31 de xunetu]] - [[Jean Jaurès]], políticu francés (n. [[1859]]). * [[9 d'agostu]] - [[Roque Sáenz Peña]], abogáu y políticu arxentín, presidente del país ente [[1910]] y 1914 (n. [[1851]]). * [[20 d'agostu]] - Píu X, papa (n. [[1835]]). * [[22 de setiembre]] - [[Alain-Fournier]], escritor francés (n. [[1886]]). * [[10 d'ochobre]] - [[Carlos I de Rumanía|Carlos I]], rei de [[Rumanía]] (n. [[1839]]). * [[19 d'ochobre]] - [[Julio Argentino Roca]], polítiu y militar arxentín, presidente del país en [[1880]]-[[1886]] y en [[1898]]-[[1904]] (n. [[1843]]). * [[2 de payares]] - [[Heinrich Burkhardt]], matemáticu alemán (n. [[1861]]). * [[1 d'avientu]] - [[Alfred Thayer Mahan]], militar, xeoestratega ya historiador d'[[Estaos Xuníos]] (n. [[1840]]). {{control d'autoridaes}} [[Categoría:1914]] [[Categoría:Sieglu XX]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 0r5jmjamac1sz64pswy208gk7bfcm9e 0 1282 3709946 3567051 2022-08-19T10:09:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{añu}} '''Abreviatures''' ° : fecha de nacencia † : fecha de la muerte == Fechos == * [[2 de xineru]]: Les tropes [[Xapón|xaponeses]] ocupen la ciudá de [[Manila]]. * [[19 de xineru]]: L'exércitu xaponés invade [[Birmania]]. * [[7 d'abril]] - Los [[sóviet]]s restablecen l'enllaz ferroviariu con [[Leningráu]]. == Nacencies == * [[1 de xineru]] - [[Alassane Ouattara]], políticu costamarfiliegu. * [[3 de xineru]] - [[László Sólyom]], presidente d'[[Hungría]] * [[5 de xineru]] - [[Terenci Moix]], escritor español († [[2 d'abril]] de [[2003]]) * [[8 de xineru]] - [[Barcelona]]: Juan Faneca Roca, conocíu como [[Juan Marsé]], escritor español. * 8 de xineru - [[Stephen Hawking]], físicu británicu * 8 de xineru - [[Junichiro Koizumi]], primer ministru de [[Xapón]] * 8 de xineru - [[Yvette Mimieux]], actriz norteamericana * [[17 de xineru]]- [[Muhammad Ali]], boxeador de los Estaos Xuníos. * [[19 de xineru]] - [[Paul-Eerik Rummo]], escritor y políticu estonianu * [[25 de xineru]] - [[Eusébio]], futbolista portugués († [[2014]]) * [[1 de febreru]] - [[Terry Jones]], actor británicu * [[9 de febreru]] - [[Carole King]], cantante y compositora d'Estaos Xuníos. * [[9 de febreru]] - [[Manuel Castells]], sociólogu español. * [[12 de febreru]] - [[Ehud Barak]], primer ministru d'Israel * [[16 de febreru]] - [[Kim Jong Il]], políticu [[Corea del Norte|norcoreanu]] († [[17 d'avientu]] de [[2011]]) * [[27 de febreru]] - [[Robert H. Grubbs]], químicu norteamericanu, [[Premiu Nobel]] * [[28 de febreru]] - [[Brian Jones]], músicu inglés ([[The Rolling Stones]]) († [[1969]]) * [[2 de marzu]] - [[Lou Reed]], cantante de los Estaos Xuníos ([[The Velvet Underground]]) († [[2013]]) * [[5 de marzu]] - [[Felipe González]], primer ministru d'[[España]] * [[9 de marzu]] - [[John Cale]], músicu y compositor galés ([[Velvet Underground]]) * [[21 de marzu]] - [[Fradique de Menezes]], presidente de [[Santu Tomé y Príncipe]] * 21 de marzu - [[Françoise Dorléac]], actriz francesa, irmá de [[Catherine Deneuve]] († [[1967]]) * 21 de marzu - [[Ali Abdullah Saleh]], presidente de [[Yeme]] * [[23 de marzu]] - [[Michael Haneke]], direutor y guionista de cine austriacu * [[25 de marzu]] - [[Aretha Franklin]], cantante norteamericana * 25 de marzu - [[Richard O'Brien]], actor británicu * [[27 de marzu]] - [[John E. Sulston]], químicu británicu, [[Premiu Nobel]] * 27 de marzu - [[Michael York]], actor inglés. * [[28 de marzu]] - [[Neil Kinnock]], políticu británicu. * [[29 de marzu]] - [[Ann Kiessling]], bióloga d'Estaos Xuníos. * [[31 de marzu]] - [[Pepe'l Ferreiro]], etnógrafu asturianu. * [[5 d'abril]] - [[Peter Greenaway]], direutor de cine galés. * [[12 d'abril]] - [[Jacob Zuma]], presidente de Sudáfrica. * [[18 d'abril]] - [[Jochen Rindt]], pilotu austriacu de [[Fórmula 1]] († [[1970]]). * [[24 d'abril]] - [[Barbra Streisand]], actriz de cine y teatru, cantante y compositora norteamericana * [[26 d'abril]] - [[Bobby Rydell]], cantante norteamericanu * [[3 de mayu]] - [[Věra Čáslavská]], ximnasta checoslovaca * [[13 de mayu]] - [[Pál Schmitt]], presidente d'Hungría * [[15 de mayu]] - [[Barnabas Sibusiso Dlamini]], primer ministru de Swazilandia * [[22 de mayu]] - [[Theodore Kaczynski]], ''Unabomber'' matemáticu y críticu de la sociedá norteamericanu * [[28 de mayu]] - [[Stanley B. Prusiner]], científicu norteamericanu, [[Premiu Nobel en Fisioloxía o Medicina]] * [[3 de xunu]] - [[Curtis Mayfield]], músicu norteamericanu († [[1999]]) * [[12 de xunu]] - [[Bert Sakmann]], fisioloxista norteamericanu, [[Premiu Nobel]] * [[13 de xunu]] - [[Abdulsalami Abubakar]], presidente de Nixeria * [[17 de xunu]] - [[Mohamed ElBaradei]], direutor de l'[[IAEA]], [[Premiu Nobel de la Paz]] * [[18 de xunu]] - [[Paul McCartney]], músicu, cantante y compositor británicu ([[The Beatles]]) * 18 de xunu - [[Thabo Mbeki]], presidente de Sudáfrica * 18 de xunu - [[Roger Ebert]], escritor norteamericanu († [[2013]]) * [[20 de xunu]] - [[Brian Wilson]], cantante norteamericanu ([[The Beach Boys]]) * [[24 de xunu]] - [[Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], presidente de Chile * 24 de xunu - [[Mick Fleetwood]], compositor norteamericanu ([[Fleetwood Mac]]) * 24 de xunu - [[Gilberto Gil]], cantante, músicu y políticu brasilanu * [[27 de xunu]] - [[Bruce Johnston]], músicu norteamericanu ([[The Beach Boys]]) * [[1 de xunetu]] - [[William Carney]], políticu norteamericanu * [[2 de xunetu]] - [[Vicente Fox Quesada]], presidente de Méxicu * [[10 de xunetu]] - [[Ronnie James Dio]], músicu, cantante y compositor norteamericanu ([[Black Sabbath]]) († [[2010]]) * [[13 de xunetu]] - [[Harrison Ford]], actor norteamericanu * [[1 d'agostu]] - [[Jerry Garcia]], músicu norteamericanu ([[Grateful Dead]]) († [[1995]]) * [[2 d'agostu]] - [[Isabel Allende]], escritora chilena * [[4 d'agostu]] - [[David Lange]], primer ministru de Nueva Zelanda († [[2005]]) * [[7 d'agostu]] - [[Caetano Veloso]], cantante brasilanu * [[12 d'agostu]] - [[Martin Seligman]], psicólogu norteamericanu * [[20 d'agostu]] - [[Isaac Hayes]], cantante norteamericanu († [[2008]]) * [[28 d'agostu]] - [[José Eduardo dos Santos]], presidente d'[[Angola]] * [[29 d'agostu]] - [[Sterling Morrison]], músicu y compositor norteamericanu ([[Velvet Underground]]) († [[1995]]) * [[5 de setiembre]] - [[Werner Herzog]], actor y direutor de cine alemán * [[19 de setiembre]] - [[Freda Payne]], actriz y cantante norteamericana * [[29 de setiembre]] - [[Jean-Luc Ponty]], músicu francés * 29 de setiembre - [[Ian McShane]], actor británicu * [[4 d'ochobre]] - [[Jóhanna Sigurðardóttir]], primer ministra d'Islandia * [[8 d'ochobre]] - [[Nguyễn Minh Triết]], presidente de [[Vietnam]] * [[11 d'ochobre]] - [[Amitabh Bachchan]], actor indiu * [[19 d'ochobre]] - [[Iñaki Gabilondo]], periodista español. * 19 d'ochobre - [[Péter Medgyessy]], primer ministru d'Hungría * [[20 d'ochobre]] - [[Christiane Nüsslein-Volhard]], bióloga alemana, [[Premiu Nobel]] * [[21 d'ochobre]] - [[Elvin Bishop]], músicu norteamericanu * 21 d'ochobre - [[Christopher Albert Sims]], economista norteamericanu, [[Premiu Nobel]] * [[23 d'ochobre]] - [[Michael Crichton]], escritor norteamericanu († [[2008]]) * [[26 d'ochobre]] - [[Bob Hoskins]], actor británicu († [[2014]]) * [[31 d'ochobre]] - [[Alí Primera]], cantante de Venezuela († [[1985]]) * [[1 de payares]] - [[Marcia Wallace]], actriz norteamericana de televisión († [[2013]]) * [[2 de payares]] - [[Stefanie Powers]], actriz norteamericana * [[10 de payares]] - [[Robert F. Engle]], economista norteamericanu, [[Premiu Nobel]] * [[11 de payares]] - [[Charles Konan Banny]], primer ministru de Costa de Marfil * [[17 de payares]] - [[Martin Scorsese]], direutor norteamericanu de cine * [[20 de payares]] - [[Joe Biden]], políticu norteamericanu * [[27 de payares]] - [[Jimi Hendrix]], músicu y cantante norteamericanu († [[1970]]) * [[30 de payares]] - [[Reinhard Kurth]], médicu y viroloxista alemán († [[2014]]) * 30 de payares - [[Federico Fierro Botas]], sacerdote español, miembru de la Compañía de Xesús († [[2002]]) * [[2 d'avientu]] - [[Vicente López Carril]], ciclista asturianu. * [[3 d'avientu]] - [[Peter Mafany Musonge]], primer ministru de Camerún * [[30 d'avientu]] - [[Michael Nesmith]], Músicu norteamericanu ([[The Monkees]]) * [[31 d'avientu]] - [[Andy Summers]], músicu británicu ([[The Police]]) * [[Muammar al-Gaddafi]], líder de Libia († [[20 d'ochobre]] de [[2011]]) * [[Iolu Abil]], presidente de Vanuatu * [[Walter Lini]], primer ministru de Vanuatu († [[1999]]) * [[Maxime Carlot Korman]], primer ministru y presidente de Vanuatu == Muertes == * [[27 de xineru|27]] o [[28 de xineru]] - [[Kaarel Eenpalu]], primer ministru d'Estonia (º [[1888]]) * [[9 de febreru]] - [[Lauri Kristian Relander]], presidente de [[Finlandia]] (º [[1883]]) * [[13 de febreru]] - [[Epitácio Pessoa]], presidente de Brasil (º [[1865]]) * [[22 de febreru]] - [[Stefan Zweig]], escritor austriacu (º [[1881]]) * [[10 de marzu]] - [[William Henry Bragg]], físicu inglés, [[Premiu Nobel]] (º [[1862]]) * [[23 de marzu]] - [[Marcelo Torcuato de Alvear]], presidente arxentín (º [[1868]]) * [[28 de marzu]] - [[Miguel Hernández Gilabert]], poeta español (º [[1910]]) * [[17 d'abril]] - [[Jean Baptiste Perrin]], físicu francés, [[Premiu Nobel]] (º [[1870]]) * [[3 de mayu]] - [[Thorvald Stauning]], primer ministru de Dinamarca (º [[1873]]) * [[4 de xunu]] - [[Reinhard Heydrich]], políticu nazi (º [[1904]]) * [[8 de xunetu]] - [[Refik Saydam]], primer ministru de Turquía (º [[1881]]) * [[24 de xunetu]] - [[Juan Peiró]], anarquista español (º [[1887]]) * [[3 d'agostu]] - [[Richard Willstätter]], químicu alemán, [[Premiu Nobel]] (º [[1872]]) * [[15 de setiembre]] - [[Gabriel Terra]], presidente d'Uruguái (º [[1873]]) * [[25 de payares]] - Madrid: [[Julián Ayesta Manchola]], políticu español, fundador de la seición rexonal del partíu políticu de [[Niceto Alcalá Zamora]], [[Derecha Lliberal Republicana]] (º [[17 d'agostu]] de [[1893]]) * [[4 d'avientu]] - [[Juhan Kukk]], primer ministru d'Estonia (º [[1885]]) * [[21 d'avientu]] - [[Franz Boas]], antropólogu norteamericanu (º [[1858]]) == [[Premiu Nobel]] == * [[Premiu Nobel de Física|Física]] : 1/3 destináu al Fondu Principal y 2/3 al Fondu Especial d'esta seición del premiu * [[Premiu Nobel de Química|Química]] : 1/3 destináu al Fondu Principal y 2/3 al Fondu Especial d'esta seición del premiu * [[Premiu Nobel en Fisioloxía o Medicina|Fisioloxía o Medicina]] : 1/3 destináu al Fondu Principal y 2/3 al Fondu Especial d'esta seición del premiu * [[Premiu Nobel de Lliteratura|Lliteratura]] : 1/3 destináu al Fondu Principal y 2/3 al Fondu Especial d'esta seición del premiu * [[Premiu Nobel de la Paz|Paz]] : 1/3 destináu al Fondu Principal y 2/3 al Fondu Especial d'esta seición del premiu {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Sieglu XX]] [[Categoría:1942]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] r63arzpm9qwwx5p7a1hpwhq63ffdpej 0 1338 3709662 3679106 2022-08-19T08:52:27Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{añu}} '''1999''' ('''MCMXCIX''') foi un [[añu normal entamáu en vienres]] nel [[calendariu gregorianu]]. Foi declaráu Añu Internacional de les Persones Mayores poles [[Naciones Xuníes]]. '''Abreviatures''' ° : fecha de nacencia † : fecha de la muerte == Fechos == ===Xineru-marzu=== [[Imaxe:Eurozone_map-1999.svg|right|thumb|200px|Mapa de los países de la eurozona. N'azul, los qu'adoptaron l'euru'l 1 de xineru de 1999.]] * [[1 de xineru]] - Entama a funcionar l'[[euru]] como moneda de los 12 países que formen la eurozona. * [[7 de xineru]] - [[Estaos Xuníos]]: Entama'l xuiciu escontra [[Bill Clinton]], el primeru escontra un presidente nos últimos 130 años. * [[25 de xineru]] - [[Colombia]]: Un terremotu de 6,1 graos na [[escala sismolóxica de Richter|escala de Richter]] estroza les ciudaes d'[[Armenia (Colombia)|Armenia]] y [[Pereira]], nel oeste del país, y causa polo menos 2.500 muertos. * [[1 de febreru]] - Dos de los principales bancos franceses, la [[Société Générale]] y el [[Bancu Paribas]], fusiónense pa formar el [[SG Paribas]], tercer bancu mayor d'Europa y cuartu de los del mundu. * [[2 de febreru]] - [[Venezuela]]: [[Hugo Chávez]] toma posesión como presidente del país. * [[7 de febreru]] - [[Xordania]]: El rei [[Hussein de Xordania|Hussein]] muerre de cáncanu. El so fíu [[Abdullah II de Xordania|Abdullah II]] conviértese nel nuevu monarca del país. * [[10 de febreru]] - [[Siria]]: [[Hafez al-Assad]] ye reelixíu presidente. * [[16 de febreru]] - [[Uzbequistán]]: Intentu d'asesinatu, na sé del gobiernu, del presidente [[Islam Karimov]]. * [[23 de febreru]] - [[Austria]]: Una avalancha destrúi el pueblu de Galtür, causando 38 muertos. * [[1 de marzu]] - Entra en vigor el [[tratáu d'Ottawa]], conocíu tamién como Convención sobre la Prohibición de les Mines Antipersona. * 1 de marzu - [[Zambia]]: Una bomba destrúi la embaxada d'[[Angola]] na capital del país, [[Lusaka]]. * [[12 de marzu]] - [[Polonia]], [[Hungría]] y [[Chequia]], que foran miembros del [[Pactu de Varsovia]], conviértense en miembros de la [[OTAN]]. * [[23 de marzu]] - [[Paraguái]]: Tres pistoleros vistíos con ropa militar maten a tiros al vicepresidente del país, [[Luis María Argaña]], principal adversariu del presidente [[Raúl Cubas]]. Al día siguiente la Cámara de Diputaos del país acusa al presidente del asesinatu y vota a favor de que seya destituyíu pol Senáu y xulgáu. ===Abril-xunu=== * [[1 d'abril]] - [[Nunavut]], una nueva entidá política qu'inclúi la parte más oriental de los antiguos [[Territorios del Noroeste]], conviértese nel tercer territoriu de [[Canadá]]. * [[7 d'abril]] - [[España]]: Una bomba españa nel [[Valle de los Caídos]]. El [[GRAPO]] reclama l'autoría del atentáu. * [[9 d'abril]] - [[Níxer]]: El presidente del país, [[Ibrahim Baré Maînassara]], muerre asesináu. * [[20 d'abril]] - [[Estaos Xuníos]]: Masacre nel institutu de Columbine (Colorado). Dos adolescentes, Eric Harris y Dylan Klebold, entren nel institutu y disparen a los sos compañeros y profesores. Maten a doce estudiantes y un profesor, y dempués suicídense. * [[26 d'abril]] - [[Malasia]]: Salahuddin Abdul Aziz Shah ibni Almarhum Sultan Hisamuddin Alam Shah Al-Haj, sultán de Selangor, conviértese nel decimoprimer Yang-di-Pertuan Agong (xefe d'estáu) de Malasia. * [[30 d'abril]] - [[Camboya]] conviértese nel décimu país miembru de l'[[Asociación de Naciones del Sureste Asiáticu]] (ASEAN). * [[6 de mayu]] - Reinu Xuníu: Cellébrense eleiciones pa elixir los miembros del Parllamentu [[Escocia|escocés]] y l'Asamblea Nacional de [[Gales]]. * [[7 de mayu]] - [[Guinea-Bisáu]]: El presidente [[João Bernardo Vieira]] ye separtáu del poder tres d'un golpe d'estáu del exércitu. * [[13 de mayu]] - [[Carlo Azeglio Ciampi]] ye elixíu presidente d'[[Italia]]. * [[17 de mayu]] - [[Ehud Barak]] ye elixíu primer ministru d'[[Israel]]. * [[29 de mayu]] - L'alpinista [[República Sudafricana|sudafricana]] Cathy O'Dowd conviértese na primer muyer n'alcanzar el cumal del monte [[Everest]] poles cares norte y sur. * 29 de mayu - Nixeria: Fina'l réxime militar. Establezse la Cuarta República Nixeriana, con [[Olusegun Obasanjo]] como presidente. * [[1 de xunu]] - [[El Salvador]]: [[Francisco Flores]] toma posesión del cargu como presidente del país. * [[9 de xunu]] - [[Guerra de Kosovo]]: La [[República Federal de Yugoslavia]] y la OTAN firmen un tratáu de paz. * [[14 de xunu]] – [[Thabo Mbeki]] ye elixíu presidente de la República Sudafricana. * [[19 de xunu]] - La ciudá italiana de [[Turín]] ye designada sede de los [[Xuegos Olímpicos d'Iviernu]] de [[2006]]. ===Xunetu-setiembre=== * [[23 de xunetu]] - Marruecos: [[Mohammed VI de Marruecos|Mohammed VI]] conviértese en rei tres de la muerte del so pá, [[Hassan II de Marruecos|Hassan II]]. * [[7 d'agostu]] - Cientos de guerrilleros [[Chechenia|chechenos]] invaden la república rusa de Daguestán. * [[9 d'agostu]] - [[Rusia]]: El presidente [[Boris Yeltsin]] destitúi al so primer ministru, [[Sergei Stepashin]], y, por cuarta vez demientres el so mandatu, al gobiernu enteru. * [[17 d'agostu]] - Turquía: Un terremotu de 7,6 graos na escala de Richter destrúi la ciudá d'[[İzmit]] y gran parte del noroeste del país, causando más de 17.000 muertos y 44.000 firíos. * [[19 d'agostu]] - Yugoslavia: Decenes de miles de manifestantes piden, en [[Belgráu]], la dimisión del presidente [[Slobodan Milošević]]. * [[30 d'agostu]] - [[Timor Oriental]] decide, col votu afirmativu del 95% de la población, consultada en referendu, independizase d'[[Indonesia]]. * [[7 de setiembre]] - [[Grecia]]: Un terremotu de 5,9 graos na escala de Richter provoca 143 muertos y más de 2.000 firíos n'[[Atenes]]. * [[14 de setiembre]] - [[Kiribati]], [[Nauru]] y [[Tonga]] conviértense en países miembros de les Naciones Xuníes. * [[21 de setiembre]] - [[Taiwán]]: El terremotu 921 (o terremotu Jiji), de 7,6 graos na escala de Richter, causa más de 2.400 muertos na islla. ===Ochobre-avientu=== * [[1 d'ochobre]] - Inaugúrase l'Aeropuertu Internacional Pudong, en [[Shanghai]] (China). * [[5 d'ochobre]] - [[Reinu Xuníu]]: Accidente de tren en Ladbroke Grove, al oeste de Londres, con 31 muertos. * [[12 d'ochobre]] - Esti día, según les Naciones Xuníes, la población nel planeta alcanza los 6.000 millones de persones. * [[24 d'ochobre]] - [[Arxentina]]: [[Fernando de la Rúa]] ye elixíu presidente. * [[27 d'ochobre]] - [[Armenia]]: Un grupu de pistoleros entra nel parllamentu, matando a seis parllamentarios, al presidente de la cámara [[Karen Demirchyan]] y al primer ministru del país, [[Vazgen Sargsyan]]. * [[29 d'ochobre]] - [[India]]: Un ciclón golpia la ciudá d'[[Orissa]], matando a más de 10.000 persones. * [[31 d'ochobre]] - Un Boeing 767 de la compañía [[EgyptAir]] estréllase nel mar media hora dempués de despegar del aeropuertu internacional John F. Kennedy de [[Nueva York]]. * [[6 de payares]] - [[Australia]]: La población rechaza nun referendu la sustitución de la reina d'Inglaterra por un presidente como xefe del estáu. * [[12 de payares]] - Turquía: Un terremotu de 7,2 graos na escala de Richter golpea'l noroeste de Turquía y la ciudá de [[Duzce]], matando a 845 persones y dexando 4.948 feríos. * [[14 de payares]] - [[República de Macedonia|Macedonia]]: [[Boris Trajkovski]] ye elixíu presidente. * [[19 de payares]] - El doctor Jerome Teelucksingh, de [[Trinidá y Tobagu]], propón a les Naciones Xuníes la creación del Día Internacional del Home, que de magar conmemórase esti día. * [[20 de payares]] - China manda al espaciu la so primer nave de la serie Shenzhou. * [[23 de payares]] - [[Kuwait]]: L'Asamblea Nacional revoca una llei de [[1985]] que permitía votar a les muyeres. * [[26 de payares]] - [[Vanuatu]] sufre les consecuencies d'un terremotu y el posterior tsunami. * [[27 de payares]] - [[Nueva Zelanda]]: El Partíu Llaborista xube al gobiernu. La so cabezalera [[Helen Clark]] conviértese na segunda muyer que ye primer ministra del país en tola so historia. * [[30 de payares]] - Complétase la fusión que da llugar a la mayor compañía del mundu, [[ExxonMobil]]. * 30 de payares - Miles de manifestantes bloquien la entrada de los delegaos de los distintos países a la reunión de la [[Organización Mundial del Comerciu]] que se diba celebrar en [[Seattle (Washington)|Seattle]] (Estaos Xuníos). * [[2 d'avientu]] - La [[UNESCO]] declara [[San Cristóbal de la Laguna]] ([[Tenerife]]) [[Patrimoniu de la Humanidá]]. * [[20 d'avientu]] - [[Portugal]] tresfiere la soberanía de [[Macáu]] a la [[República Popular China]] dempués de 442 años de gobiernu portugués. * [[31 d'avientu]] - Los Estaos Xuníos, cumpliendo lo acordao nel tratáu Torrijos-Carter de [[1977]], tresfiere l'alministración de la [[canal de Panamá]] al gobiernu de [[Panamá]]. * 31 d'avientu - Rusia: El presidente Boris Yeltsin dimite del cargu, quedando como presidente interín el primer ministru [[Vladimir Putin]]. == Nacencies == * [[5 de febreru]] - [[Juan Berrocal]], futbolista español. * [[9 de xunetu]] - [[Christian Joel]], futbolista cubanu. {{nacencies|añu=1999}} == Muertes == * [[6 de xineru]] - [[Michel Petrucciani]], pianista y compositor francés ( ° [[28 d'avientu]] de [[1962]] ). * [[27 de xineru]] - [[Gonzalo Torrente Ballester]], escritor español (º [[1910]]). * [[5 de febreru]] - [[Wassily Leontief]], economista rusu, [[Premiu Nobel d'Economía]] en [[1973]] (º [[1906]]). * [[7 de febreru]] - Hussein, rei de Xordania (º [[1935]]). * [[8 de febreru]] - [[Luis Sánchez Polack]], humorista español. * [[7 de marzu]] - [[Stanley Kubrick]], direutor de cine d'[[Estaos Xuníos]] (º [[1928]]). * [[8 de marzu]] - [[Adolfo Bioy Casares]], escritor arxentín (º [[1914]]). * 8 de marzu - [[Joe DiMaggio]], xugador de [[béisbol]] d'[[Estaos Xuníos]] (º 1914). * [[12 de marzu]] - [[Yehudi Menuhin]], violinista y direutor de orquesta británicu y d'[[Estaos Xuníos]] nacíu en Rusia (º [[1916]]). * [[2 de mayu]] - [[Oliver Reed]], actor británicu (º [[1938]]). * [[8 de mayu]] - [[Dirk Bogarde]], actor d'Estaos Xuníos (º [[1921]]). * [[1 de xunetu]] - [[Edward Dmytryk]], direutor de cine d'[[Estaos Xuníos]] (º [[1908]]). * 1 de xunetu - [[Sylvia Sidney]], actriz d'Estaos Xuníos (º 1910). * [[2 de xunetu]] - [[Mario Puzo]], escritor d'Estaos Xuníos (º [[1920]]). * [[6 de xunetu]] - [[Joaquín Rodrigo]], compositor español (º [[1901]]). * [[23 de xunetu]] - Hassan II, rei de Marruecos (º [[1929]]). * [[26 de xunetu]] - [[Trygve Haavelmo]], economista [[Noruega|noruegu]], Premiu Nobel d'Economía en [[1989]] (º [[1911]]). * [[4 d'agostu]] - [[Victor Mature]], actor d'Estaos Xuníos (º [[1913]]). * [[9 de setiembre]] - [[Ruth Roman]], actriz d'Estaos Xuníos (º [[1922]]). * [[10 de setiembre]] - [[Alfredo Kraus Trujillo]], tenor español (º [[1927]]). * [[20 de setiembre]] - [[Raisa Gorbachyova]], primera dama de la Xunión Soviética (º [[1932]]). * [[22 de setiembre]] - [[George C. Scott]], actor d'Estaos Xuníos (º 1927). * [[3 d'ochobre]] - [[Akio Morita]], empresariu [[Xapón|xaponés]], cofundador de la compañía Sony (º 1921). * [[6 d'ochobre]] - [[Amália Rodrigues]], cantante portuguesa de [[fadu]] (º 1920). * [[12 d'ochobre]] - [[Wilt Chamberlain]], xugador de baloncestu d'Estaos Xuníos (º [[1936]]). * [[14 d'ochobre]] – [[Julius Nyerere]], políticu de [[Tanzania]], presidente del país de [[1961]] a [[1985]] (º [[1922]]) * [[22 d'ochobre]] - [[Amílcar Vasconcellos]], políticu [[Uruguái|uruguayu]] (º [[1915]]). * [[28 d'ochobre]] - [[Rafael Alberti]], poeta español (º [[1902]]). * [[17 de payares]] - [[Enrique Urquijo]], cantautor y guitarrista español (º [[1960]]). * [[18 de payares]] - [[Paul Bowles]], escritor y compositor d'Estaos Xuníos (º 1910). * [[10 d'avientu]] - [[Franjo Tuđman]], políticu [[Croacia|croata]], presidente del país de [[1990]] a 1999 (º 1922). == [[Premios Príncipe d'Asturies]] == * [[Premiu Príncipe d'Asturies de les Artes|Artes]] - [[Santiago Calatrava Valls]] * [[Premiu Príncipe d'Asturies de Ciencies Sociales|Ciencies Sociales]] - [[Raymond Carr]] * [[Premiu Príncipe d'Asturies de Comunicación y Humanidaes|Comunicación y Humanidaes]] - [[Institutu Caro y Cuervo]] * [[Premiu Príncipe d'Asturies de la Concordia|Concordia]] - [[Cáritas]] Española * [[Premiu Príncipe d'Asturies de Cooperación Internacional|Cooperación Internacional]] - [[Pedro Duque]], [[John Glenn]], [[Chiaki Mukai]] y [[Valery Polyakov]] * [[Premiu Príncipe d'Asturies de los Deportes|Deportes]] - [[Steffi Graf]] * [[Premiu Príncipe d'Asturies d'Investigación Científica y Teúnica|Investigación Científica y Teúnica]] - [[Ricardo Miledi]] y [[Enrique Moreno González]] * [[Premiu Príncipe d'Asturies de les Lletres|Lletres]] - [[Günter Grass]] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:1999]] [[Categoría:Sieglu XX]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 3n77lhzgyc192fncuemb10rbcrtj4sl 0 1365 3709693 3533777 2022-08-19T08:59:47Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Ficha xenérica}} Un '''ser vivu''', tamién nomáu '''organismu''', ye un conxuntu d'[[átomu|átomos]] y [[molécula|molécules]] que formen una estructura material mui organizada y complexa, na que intervienen sistemes de comunicación molecular, que se rellaciona col [[mediu ambiente]] con un intercambiu de [[materia]] y [[enerxía]] d'una forma ordenada y que fai les funciones básiques de la [[vida]] que son la [[nutrición]], la [[rellación]] y la [[reproducción]], de tal manera que los seres vivos actúen y funcionen por sí mesmos ensin perder el so nivel estructural. La materia que compón los seres vivos ta formada nun 95% por cuatro átomos que son el [[carbonu]], [[hidróxenu]], [[oxíxenu]] y [[nitróxenu]], a partir de los cualos formense les [[biomolécules]]: [[ácidu nucleicu|ácidos nucleicos]], las [[proteínes]], los [[glúcidu|glúcidos]] y los [[llípidu|llípidos]]. Estes moléculas repítense de seguío dientru de los seres vivos, polo que l'orixe de la vida vien d'un antecesor común va munchos millones d' años sobro la [[Tierra]]. Por tantu, los seres vivos cumplen siete carauterístiques diferenciadoras del restu la materia inorgánica: *[[Organización celular]]: Les unidaes básiques d'un organismu son les [[célula|célules]]. Un organismu pue tar compuestu d'una sola célula (unicelular) o por munches (pluricelular). *[[Homeostasis]]: Los organismos caltienen un equilibriu internu, por casu, controlen viviegamente la so presión osmótica y la concentración d'electrolitos. *[[Rellación]]: Ye una reacción ante estímulo esternos y dexa a los seres vivos detectar o llograr información del mediu nel que viven, tomar les decisiones acertaes y ellaborar una respuesta fayadiza pa la so sobrevivencia. *[[Metabolismu]]: Los organismos o seres vivos peracaben enerxía pa convertir los nutrientes en componentes celulares (anabolismo) y lliberen enerxía al descomponer la materia orgánico (catabolismo). *[[Desenvolvimientu]]: Los organismos aumenten de tamañu al adquirir y procesar los nutrientes. Munches vegaes esti procesu nun se llinda a l'acumuladura de materia sinón qu'implica cambeos mayores. *[[Reprodución]]: Ye l'habilidá de producir copies similares de sigo mesmos, tantu asexualmente a partir d'un únicu proxenitor, como sexualmente a partir de siquier dos proxenitores. *[[Adautación]] y [[Evolución]]: Les especies evolucionen y afáense al ambiente. == Referencies == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Bioloxía]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] oc2grcssftnbeem4b2utvetgaaenja7 0 1427 3709617 3690192 2022-08-19T08:34:00Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220630153134}} {{ficha xenérica}} El '''Megalitismu''' ye un fenómenu universal xeográficamente dispersu. Espardiose dende [[Europa]] hasta [[África]] y [[Oriente Prósimu]]. Los [[monumentos megalíticos]] apaecen, fundamentalmente, a lo llargo de la fachada atlántica europea con miles de evidencies ([[necrópolis]]) dende la [[Península Ibérica]] hasta [[Escandinavia]] , desapaeciendo les prebes qu'atestigüen la so presencia a midía que nos movemos haza'l [[sudoeste]]. Na so configuración les áries funeraries nun se llimiten a les camares de piedar recubiertes por túmulos, la so rialidá ye maás complexa. Anque haiga magalitos repartíos por dixebraos llugares, nun se pue afirmar que respuendan a les mesmes motivaciones o el mesmu significáu. Les semeyances puen desplicase desplicase por procesos de [[converxencia cultural]], ente los [[dolmen|dólmenes]] asturianos y los bretones esisten abondos denominadores comunes pero non una correspondencia plena. '''El megalitísmu respuende a motivaciones diverses''': '''a)''' La tumba ancestral de los antepasaos sanciona la posesión de un territoriu por parte de un grupu. '''b)''' Compartimentación del espaciu consecuanecia de la volución económica neolítica. Xenérense mecanismos de cohesión social que facilites la puesta en funcionamientu de grandes proyéutos arquiteutónicos. La nuea muérganización tamién supón la esistencia de escedente alimenticiu yá que una bona parte de los individuos deberíen encargase de construyir los megalítos demientres un llargu espaciu de tiempu. '''c)'''Deséu de pervivencia. Dende'l puntu de vista espiritual los megalitos manifiesten l'aspiración de les comunidaes de sobrevivir nel recuerdu de les xeneraciones venideres. Fasta esti momentu llega la igualdá de los individuos. L'apaición de dixebraes clases sociales ye un fechu imparable, los dólmenes esistirien en función d'elites y llinaxes dominantes non de los simples ganaderos y campesinos. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Prehistoria]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] bt5yoe42i8s441eqif3zxggyle10um3 0 1587 3709658 3685030 2022-08-19T08:51:28Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{añu}} '''1889''' ('''MDCCCLXXXIX''') foi un [[añu común entamáu en martes]] del [[calendariu gregorianu]], y un [[añu común entamáu en domingu]] del [[calendariu xulianu]]. '''Abreviatures''' ° : fecha de nacencia † : fecha de la muerte == Fechos == * [[11 de febreru]] - Proclámase la [[Constitución Meiji]] en [[Xapón]]. * [[22 de febreru]] - El presidente [[Grover Cleveland]] robla'l decretu pol que [[Dakota del Norte]], [[Dakota del Sur]], [[Montana]] y [[Washington (estáu)|Washington]] se convierten n'[[estaos d'Estaos Xuníos|estaos de los Estaos Xuníos]]. * [[4 de marzu]] - [[Benjamin Harrison]] conviértese nel ventenu tercer presidente de los [[Estaos Xuníos]]. * [[9 de marzu]] - [[Yohannes IV]], emperador d'[[Etiopía]], muerre en combate na [[batalla de Metemma]] a manes de les tropes sudaneses a les que s'enfrentaba. Yohannes, que ye probablemente'l caberu rei o emperador muertu en batalla, foi sustituyíu nel tronu por [[Menelik II]], autoproclamáu emperador el [[25 de marzu]]. * [[31 de marzu]] - Inaugúrase, en París, la [[torre Eiffel]], qu'ha abrir al públicu'l 6 de mayu. Los sos 300 m d'altor ficieron que fuera 130 m más altu que'l edificiu más altu del mundu hasta entonces. * [[20 d'abril]] - Data de nacimientu d'[[Adolf Hitler]], cabezaleru del [[Partíu Nacional Socialista de los Trabayadores Alemanes (NSDAP)]] y [[Führer]] de l'[[Alemaña Nazi]] dende [[1933]] a [[1945]]. * [[2 de mayu]] - Menelik II, emperador d'Etiopía, firma un tratáu d'amistá con [[Italia]] que cede a esti país el control sobre la fastera del so territoriu qu'ha convertise n'[[Eritrea]]. * [[6 de mayu]] - Inaugúrase, en París, la Esposición Universal; la torre Eiffel, construyida con motivu d'ella, fai les veces d'arcu d'entrada al recintu ferial. * [[31 de mayu]] - [[Reinu Xuníu]]: L'Acta de la Defensa Naval (''Naval Defence Act'') estabez que la capacidá de combate de l'Armada británica (''[[Royal Navy]]'') ha ser igual a la capacidá de combate, sumada, de cualesquier otros dos países xuntos. * [[8 de xunu]] - Fúndase'l periódicu ''[[The Wall Street Journal]]'', qu'entama a vendese nos quioscos el [[8 de xunetu]]. * [[19 de xunu]] - Un panaderu napolitanu, Raffaele Esposito, inventa la pizza Margarita, nomada asina n'honor de la reina consorte d'Italia, [[Margarita de Saboya]]. Esta considérase la precursora de la pizza moderna. * [[6 d'ochobre]] - Abre les sos puertes, en París, el [[cabaret]] ''[[Moulin Rouge]]''. * [[14 de payares]] - La periodista [[Nellie Bly]] (nomatu d'Elizabeth Cochrane) intenta, inspirándose na obra de [[Jules Verne]], dar la vuelta al mundu en menos de 80 díes. Habrá facelo en 72 díes, 6 hores y 11 minutos. * [[15 de payares]] - [[Brasil]]: El mariscal [[Deodoro da Fonseca]] dirixe un golpe militar que derroca al emperador [[Pedro II de Brasil|Pedro II]] y declara abolida la monarquía. Proclama la República Brasilana y forma un gobiernu provisional. * [[17 de payares]] - La familia imperial brasilana ye forciada a exiliase, y cola pa Francia. * [[20 de payares]] - [[Arxentina]] ye'l primer país que reconoz oficialmente l'abolición de la monarquía en Brasil. * [[23 de payares]] - Entama a funcionar la primer ''[[jukebox]]'' del mundu nel Palais Royale Saloon de [[San Francisco (California)|San Francisco]]. * [[23 d'avientu]] - Fúndase'l [[Real Club Recreativo de Huelva]], el club de [[fútbol]] más antiguu d'[[España]] d'esistencia ininterrumpida. == Nacencies == * [[3 de febreru]] - [[Juan Negrín]], fisiólogu y políticu español († [[1959]]). * 3 de febreru - [[Carl Theodor Dreyer]], direutor de cine danés († [[1968]]). * [[19 de febreru]] – [[Ernest Marsden]], físicu británicu († [[1970]]). * [[22 de febreru]] - [[R. G. Collingwood]], filósofu ya historiador británicu († [[1943]]). * [[23 de febreru]] – [[Victor Fleming]], direutor de cine d'[[Estaos Xuníos]] († [[1949]]). * [[1 de marzu]] - [[Watsuji Tetsuro]], filósofu xaponés († [[1960]]). * [[21 de marzu]] - [[W. S. Van Dyke]], direutor de cine d'[[Estaos Xuníos]] († 1943). * [[7 d'abril]] - Lucila de María del Perpetuo Socorro Godoy Alcayaga, conocida como [[Gabriela Mistral]], poeta chilena, [[Premiu Nobel de Lliteratura]] en [[1945]] († [[10 de xineru]] de [[1957]]). * [[14 d'abril]] - [[Arnold J. Toynbee]], historiador británicu († [[1975]]). * [[16 d'abril]] - [[Charles Chaplin]], actor y direutor de cine británicu († [[1977]]). * [[20 d'abril]] - Adolf Hitler, dictador alemán nacíu n'[[Austria]] († 1945). * [[21 d'abril]] - [[Paul Karrer]], químicu suizu, [[premiu Nobel de Química]] en [[1937]] († [[1971]]). * 21 d'abril - [[Manuel Prado y Ugarteche]], políticu peruanu, presidente de [[Perú]] ente [[1939]] y 1945 y ente [[1956]] y [[1962]] († 1967). * [[26 d'abril]] - [[Ludwig Wittgenstein]], filósofu austriacu († [[1951]]). * 26 d'abril - [[Anita Loos]], novelista y guionista d'[[Estaos Xuníos]] († 1981). * [[28 d'abril]] - [[António de Oliveira Salazar]], dictador portugués († 1970). * [[25 de mayu]] - [[Igor Sikorsky]], inxenieru d'[[Estaos Xuníos]] nacíu en Rusia, que desarrolló l'helicópteru († [[1972]]). * [[23 de xunu]] – [[Anna Ajmátova]], poeta rusa († [[1966]]). * [[5 de xunetu]] – [[Jean Cocteau]], escritor francés († [[1963]]). * [[14 de xunetu]] – [[Ante Pavelić]], dictador [[fascismu|fascista]] croata († [[1959]]). * [[17 de xunetu]] – [[Erle Stanley Gardner]], escritor d'Estaos Xuníos († 1970). * [[11 de setiembre]] – [[Suzanne Duchamp]], pintora francesa († 1963). * [[11 de setiembre]] – [[Martin Heidegger]], filósofu alemán († [[1976]]). * [[10 de payares]] – [[Claude Rains]], actor inglés († [[1967]]). * [[14 de payares]] – [[Jawaharlal Nehru]], primer ministru de la [[India]] de 1947 a 1964 († [[1964]]). * [[16 de payares]] – [[George S. Kaufman]], dramaturgu d'[[Estaos Xuníos]] († [[1961]]). * [[18 de payares]] – [[Zoltán Tildy]], políticu húngaru, presidente d'[[Hungría]] ente payares de 1945 y febreru de 1946 († 1961). * [[20 de payares]] - [[Edwin Hubble]], astrónomu d'Estaos Xuníos († [[1953]]). * [[30 de payares]] - [[Edgar Douglas Adrian]], fisiólogu inglés, [[premiu Nobel de Medicina]] en [[1932]] († 1977). == Muertes == * [[9 de marzu]] – Yohannes IV, emperador d'Etiopía (º 1837]]). * [[21 d'abril]] – [[Sebastián Lerdo de Tejada]], políticu mexicanu, presidente de [[Méxicu]] de [[1872]] a [[1876]] (º [[1823]]). * [[19 de mayu]] - [[Máximo Santos]], militar y políticu uruguayu, presidente del [[Uruguái]] ente 1872 y 1876 (º [[1847]]). * [[16 de xunu]] - [[Domingo Santa María]], políticu chilenu, presidente de [[Chile]] ente [[1881]] y [[1886]] (n. [[1824]]). * [[1 de xunetu]] - [[José Joaquín Pérez]], políticu chilenu, presidente de Chile ente [[1861]] y [[1871]] (º 1801). * [[11 d'ochobre]] - [[James Prescott Joule]], físicu británicu (º [[1818]]). * [[19 d'ochobre]] - [[Luis I de Portugal|Luis I]], rei de [[Portugal]] (º [[1838]]). {{control d'autoridaes}} [[Categoría:1889]] [[Categoría:Sieglu XIX]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 5zryqub7c21diqlityqaamygxif1e4h 0 1675 3709640 3706785 2022-08-19T08:42:06Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{destacaos}} {{Infobox_País | nome_oficial = Alba<br />Scotland | nome_común = Escocia | de = d' | imaxe_bandera = Flag of Scotland.svg | imaxe_escudu = Royal Arms of the Kingdom of Scotland.svg | imaxe_escudu_tamañu = 75px | símbolos = | imaxe_mapa = Europe_location_SCO2.png | lema_nacional = Nemo me impune lacessit ([[Llatín]]: Naide me provoca con impunidá) | himnu_nacional = Nengún oficial.<br />''[[Flower of Scotland]]''<br />''[[Scotland the Brave]]'' | capital = [[Edimburgu]] | capital_población = 495.360 ([[2011]]) | capital_coor_fmt = | capital_coor = 55_57_N_03_12_W_ 55°57′ N 3°12′ O | ciudá_principal = [[Glasgow]] | idiomes_oficiales = [[Gaélicu escocés]], [[escocés]] y [[inglés]] | gobiernu = [[Monarquía constitucional]] | dirixentes_títulos = [[Corona británica|Reina]]<br />[[Primer Ministru del Reinu Xuníu|Primer Ministru]]<br />[[Ministru Principal]] | dirixentes_nomes = [[Sabela II del Reinu Xuníu|Sabela II]]<br />[[Nicola Sturgeon]]<br /> | fundación = Fundación | fundación_fitos = &nbsp;• [[Reinu d'Escocia]]<br />&nbsp;•&nbsp;[[Unión de les Corones|Unión&nbsp;con&nbsp;Inglaterra]]<br />&nbsp;•&nbsp;[[Acta d'Unión (1707)|Acta d'Unión]] | fundación_dates = <br />[[13 de febreru]] de [[858]]<br />[[24 de marzu]] de [[1603]]<br />[[1 de mayu]] de [[1707]] | superficie = 78.782 | superficie_puestu = | superficie_agua = 1,9% | llendes = | costes = | población = 5.144.200 (estimada [[2007]]) | población_puestu = | población_densidá = 65 | PIB = [[Dólar de los Estaos Xuníos|USD]] 172.000 millones | PIB_añu = 2006 | PIB_puestu = | PIB_per_cápita = [[Dólar de los Estaos Xuníos|USD]] 33.614 | moneda = [[Llibra esterlina]] (£, <code>[[ISO 4217|GBP]]</code>) | xentiliciu = Escocés, -esa, -és (eso) | horariu = [[CET]] ([[Tiempu Coordináu Universal|UTC]]) | horariu_branu = [[CEST]] ([[Tiempu Coordináu Universal|UTC]]+1) | cctld = [[.uk]]^{<small>1</small>} y [[.eu]]^{<small>2</small>} | códigu_telefónicu = 44^{<small>3</small>} | prefixu_radiofónicu = | códigu_ISO = GB-SCT | miembru_de = [[Reinu Xuníu]] | notes = ^{<small>1</small>} Dominiu del Reinu Xuníu.<br />^{<small>2</small>} Dominiu de la Xunión Europa, compartíu col restu d'Estaos miembros.<br />^{<small>3</small>} Códigu del Reinu Xuníu |web_gobiernu = www.scotland.org }} '''Escocia'''{{cartafueyu|países}} (en [[Gaélicu escocés]]: ''Alba''; [[Escocés (llingua xermánica)| Escocés]] ya [[inglés]]: ''Scotland'';) ye un [[país]]<ref name="Country"/><ref>{{cita web|url=https://www.iso.org/iso/newsletter_i-9.pdf|títulu=ISO 3166-2 Newsletter Date: 2007-11-28 Nu I-9. "Changes in the list of subdivision names and code elements" (Page 11)|fechaaccesu=2008-05-31|work=[[International Organization for Standardization]] codes for the representation of names of countries and their subdivisions -- Part 2: Country subdivision codes|quote=SCT Scotland ''country''}}</ref> qu'ocupa'l terciu norte de la islla de [[Gran Bretaña]]. Ye parte del [[Reinu Xuníu]],<ref name="Country">{{cita web|url=http://www.number-10.gov.uk/output/Page823.asp|títulu=Countries within a country|fechaaccesu=2007-09-10|work=10 Downing Street|quote=The United Kingdom is made up of four countries: England, Scotland, Wales and Northern Ireland}}</ref> y tien frontera nel sur con [[Inglaterra]]. Ta rodiada pol [[Mar del Norte]] al este, l'[[Océanu Atlánticu]] al norte y oeste, y pola [[Canal del Norte]] y el [[Mar d'Irlanda]] al sudoeste. Amás del territoriu central, Escocia compónse de más de [[:Categoría:Islles d'Escocia|790 islles]]<ref name="Scottish Executive">{{cita web | títulu = Scottish Executive Resources| work = Scotland in Short| url = http://www.scotland.gov.uk/Resource/Doc/923/0010669.pdf | date= [[17 February]] [[2007]]|publisher=Scottish Executive| fechaaccesu = September 14 | accessyear = 2006 }}</ref> incluyendo les [[Islles del Norte (Escocia)|Islles del Norte]] y les [[Hébrides]]. [[Edimburgu]], la capital del país y segunda mayor ciudá d'Escocia, ye un de los mayores centros financieros d'[[Europa]].<ref>{{cita web | títulu=Information for Journalists |work= Edinburgh, Inspiring Capital |url = http://www.edinburghbrand.com/news/information |publisher= Edinburghbrand.com|fechaaccesu= 2007-09-20}} "Edinburgh is Europe's sixth largest fund management centre".</ref> Foi'l centru del [[Illuminismu Escocés]] nel [[sieglu XVIII]], que vio a Escocia convertise nuna de les más poderoses cases d'Europa no que cinca al comerciu, inteleutualismu y la industria. La ciudá más grande d'Escocia ye [[Glasgow]], que dimientres un tiempu foi la ciudá metropolitana llíder nel mundiu no que cinca a la industria, y agora alcuéntrase como centru de la conurbanización del [[Greater Glasgow]] (''El Gran Glasgow''), que domina les ''Lowlands'' o tierres baxes escoceses. Les denomaes [[Scottish waters]] (''Agues escoceses'') consisten nun pergrande sector <ref>{{cita web |títulu=The Scottish Adjacent Waters Boundaries Order |date=1999 |publisher=The Stationery Office Limited |url=http://www.opsi.gov.uk/si/si1999/19991126.htm |location=London |isbn=0 11 059052 X| fechaaccesu=2007-09-20 }} </ref> nel Atlánticu Norte y nel Mar del Norte, coles mayores [[Reserves de petroleu|reserves petrolíferes]] de la [[Xunión Europea]]. El [[Reinu d'Escocia]] foi un [[estáu]] independiente fasta'l [[1 de mayu]] de [[1707]] cuando s'axuntó con una xunión política col [[Reinu d'Inglaterra]] pa crear el [[Reinu Xuníu|Reinu Xuníu de Gran Bretaña]].<ref name=Keay/><ref name=Mackie/> Esta xunión foi'l resultáu del [[Tratáu de Xunión]] alcordáu previamente y puestu n'efeutu poles [[Acts of Union de 1707|Acts of Union]] (''Lleis de Xunión'') que foren aprobaes polos parllamentos de dambos países pesie a les perestendíes protestes a lo llargo de toa Escocia.<ref name="1707 protests">{{cita llibru|last=Devine|first=T.M|date=1999|títulu=The Scottish Nation 1700–2000|publisher=Penguin Books|page=9|isbn=0140230041|quote=From that point on anti-union demonstrations were common in the capital. In November rioting spread to the south west, that stranglehold of strict Calvinism and covenanting tradition. The Glasgow mob rose against union sympathisers in disturbances which lasted intermittently for over a month}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Act of Union 1707 Mob unrest and disorder|date=2007 |publisher=The House of Lords|url=http://www.parliament.uk/actofunion/06_03_mob.html |location=London |fechaaccesu=2007-12-23 }} </ref> El sistema llegal escocés continúa separtáu de los d'Inglaterra, [[Gales]] ya [[Irlanda del Norte]]; Escocia aínda constitúi una [[xurisdicción]] estremada tanto nes lleis públiques como les privaes.<ref>Collier, J.G. (2001) [http://assets.cambridge.org/052178/2600/sample/0521782600ws.pdf ''Conflict of Laws (Third edition)''](pdf) Cambridge University Press. "Por mor del conflictu de lleis ingleses, tou país nel mundiu que nun seya parte d'Inglaterra y Gales ye un país estranxeru y les sos lleis son estranxeres. Esto vien decir que nun solo son foriatos países dixebraos como [[Francia]] o [[Rusia]]... tamién son países foriatos colonies britániques como les [[Islles Falkland]]. D'otra miente, les otres partes del Reinu Xuníu, Escocia ya Irlanda del Norte son países foriatos polos presentes propósitos, al igual que les otres islles britániques, la [[Islla de Man]], [[Xerséi]] y [[Guérnesei]]."</ref> La darréu independencia de les lleis escoceses, el sistema educativu escocés y la [[Ilesia d'Escocia]] tienen toes contribuyío a la continuación de la cultura escocesa y la so identidá nacional dende la Xunión.<ref name="administrative control"> Devine, T.M (1999), ''The Scottish Nation 1700–2000'', P.288–289, ISBN 0-14-023004-1 ''"created a new and powerful ''local state'' run by the Scottish bourgeoisie and reflecting their political and religious values. It was this local state, rather than a distant and usually indifferent Westminster authority, that in effect routinely governed Scotland"''</ref> Pesie a qu'Escocia dende entós nun ye yá un estáu soberanu dixebrao, el futuru constitucional d'Escocia ciontinúa siendo tema d'alderique.. == Etimoloxía == ''Escocia'' vien del [[llatín]] ''[[Scoti]]'', el términu emplegáu pa los [[Escotos]]. La pallabra del llatín tardíu ''[[Scotia]]'' (''tierra de los Escotos'') foi al entamu emplegada pa referise a [[Islla d'Irlanda|Irlanda]]. En acabando'l [[sieglu XI]], ''Scotia'' entamó a emplegase pal norte d'Escocia (de fala [[escocés|gaélica]]), a partir del [[ríu Forth]], a lo llargo de les denomaes ''Albania'' o ''Albany'', dambes derivaes del gaélicu ''[[Alba]]''.<ref name="Brewer">{{cita llibru| apellíos = Ayto | nome = John | coautores = Ian Crofton | títulu = Brewer's Britain & Ireland : The History, Culture, Folklore and Etymology of 7500 Places in These Islands | editorial = WN | isbn = 030435385X }}</ref> L'emplegu de les pallabres ''Scots'' y ''Escocia'' p'abarcar tolo qu'agora entiéndese como Escocia pasó a ser vez una [[Baxa Edá Media]].<ref name=Keay/> == Historia == [[Archivu:Scota & Gaedel Glas.jpg|thumb|left|right|los fundadores d'Escocia nuna lleenda de la Baxa Edá Media, [[Scota]] con [[Goídel Glas]], viaxando dende [[Exiptu]], tal y como consta nun manuscritu del [[sieglu XV]] de les cróniques escoceses.]] === Historia temprana === Les repetitives [[Glaciación|glaciaciones]], que cubríen dafechu la masa terrestre del territoriu, tienen destruyío cualaquier de les traces qu'hubiere de la presencia humana que pudiere esistir enantes del periodu [[mesolíticu]]. Créyese que los primeros grupos postglaciares [[Caza-recoleición|cazadores-recoleutores]] aportaron a Escocia hai unos 12.800 años, cuando la manta de xelu desapaeció después de la [[Caberu periodu glaciar|cabera glaciación]].<ref>La evidencia más vieya ye una punta de flecha de [[sílex]] d'[[Islay]]. Ver Moffat, Alistair (2005) ''Before Scotland: The Story of Scotland Before History''. London. Thames & Hudson. Page 42.</ref><ref>Llugares en [[Cramond]] daten del 8500 e.C. ay tamién a la vera de [[Kinloch Castle|Kinloch]], [[Rùm]] del 7700 e.C. constitúi la primer evidencia conocida d'ocupación humana n'Escocia. Ver [http://www.megalithic.co.uk/article.php?sid=2146410357 "The Megalithic Portal and Megalith Map: Rubbish dump reveals time-capsule of Scotland's earliest settlements"] megalithic.co.uk. Recupareo del [[10 de febreru]] de [[2008]] and Edwards, Kevin J. and Whittington, Graeme "Vegetation Change" in Edwards, Kevin J. & Ralston, Ian B.M. (Eds) (2003) ''Scotland After the Ice Age: Environment, Archaeology and History, 8000 BC–AD 1000''. Edinburgh. Edinburgh University Press. Páxina 70.</ref> Grupos de colonos entamaron a construyir les primers cases permanents conocíes en suelu escocés hai unos 9.500 años, y la primer villa hai unos 6.000 años. La villa (perbién conservada) de [[Skara Brae]] nes [[Mainland, Orkney|Mainlands]] d'[[Orkney]] data d'esti periodu. La ocupación [[Neolíticu|neolítica]], enterramientos y llugares rituals son daqué particularmente común y bien preservaos nes islles del norte y l'oeste, onde la falta d'érboles llevó a construyor la mayoría de les cadarmes con piedres del llugar. <ref>{{cita llibru|last=Pryor|first=Francis|títulu=Britain BC| publisher=HarperPerennial|location=London|añu=2003|isbn=978-0007126934|pages=páxs. 98–104 & 246–250}}</ref> === Influencies romanes === [[Archivu:Orkney Skara Brae.jpg|thumb|left|right|[[Skara Brae]], un asitiamientu neolíticu, alcuéntrase na [[Bahía de Skaill]], [[Orkney]].]] La [[protohistoria]] escrita d'Escocia entamó col aporte del [[Imperiu Romanu]] al centru y sur de [[Gran Bretaña]], cuando los romanos ocuparon lo qu'anguañu ye [[Inglaterra]] y [[Gales]], administrándoles como [[Provincia romana|provincia]] baxo'l nome de ''[[Britannia]]''. Les invasiones y ocupaciones romanes nel sur d'Escocia nun foren más que breves interludios. Nel añu [[83 e.C.]] el xeneral [[Cnéu Xuliu Agrícola]] derrotó a los [[caledonios]] na [[batalla del Monte Graupius]], y [[Castra|fuertes romanos]] foren per pocu tiempu asitiaos a lo llargo de [[Gask Ridge]], a la vera de la [[Falla de les Highlands]] (nun se conoz dengunu que fore contruyíu más al norte). Tres años dempués les [[Exércitu romanu|tropes romanes]] retirárense haza les [[Southern Uplands]].<ref>Hanson, William S. ''The Roman Presence: Brief Interludes'', in Edwards, Kevin J. & Ralston, Ian B.M. (Eds) (2003) Scotland After the Ice Age: Environment, Archeology and History, 8000 BC - AD 1000. Edinburgh. Edinburgh University Press</ref> Construyeren la [[Muria d'Adrianu]] pa controlar les tribus a dambos llaos del muru,<ref name=snyder>{{Citation | last = Snyder | first = Christopher A. | añu = 2003 | títulu = The Britons | publisher = Blackwell Publishing | isbn = 0-631-22260-X}}</ref> y los ''[[Limes|Limes Britannicus]]'' convirtiéronse na frontera norte del imperiu, pesie a que l'exércitu caltuvo'l [[Muru d'Antoninu]] nes [[Central Lowlands]] por dos curtios periodos, el caberu d'estos dimientres la era del emperador [[Septimiu Severu]], dende'l 208 fasta'l 210.<ref>Robertson, Anne S. (1960) ''The Antonine Wall''. Glasgow Archaeological Society.</ref> La presencia d'ocupaciones militares romanes en cualaquier parte significativa d'Escocia tuvo llimitada a un total máximu de 40 años, pesie a que la so influencia na seición sur d'Escocia en territorios d'ocupación [[britanos|britana]] como los de los [[Votadini]] y [[Damnonii]] entovia tendría sío considerable.<ref name=snyder/> [[Archivu:HiltonofCadboll01.JPG|thumb|right|Una replica de la [[Hilton of Cadboll Stone]], d'estilu [[Pictos|pictu]].]] === Periodu medieval === El [[Fortriu|Reinu de los Pictos]] (asitiáu en [[Fortriu]] nel [[sieglu VI]]) foi l'estáu qu'eventualmente pasó a conocese como "Alba" o "Escocia". El desendolcu de la "Pictland" (“Tierra de los Pictos”), según el modelu históricu desendolcáu por Peter Heather, foi una rempuesta natutal al imperialismu romanu.<ref>Peter Heather, "State Formation in Europe in the First Millennium A.D.", en Barbara Crawford (ed.), ''Scotland in Dark Ages Europe'', (Aberdeen, 1994), páxs. 47–63</ref> AOtros puntos de vista enfótense más na [[Batalla de Dunnichen]], y el reináu de [[Bridei III de los Pictos]] (671–693), con otru periodu de consolidación nel reináu d'[[Óengus I de los Pictos|Óengus mac Fergusa]] (732–761).<ref>Por exemplu, Alex Woolf, "The Verturian Hegemony: a mirror in the North", in M. P. Brown & C. A. Farr, (eds.), ''Mercia: an Anglo-Saxon Kingdom in Europe'', (Leicester, 2001), páxs. 106–11.</ref> El Reinu Pictu como year a entamos del [[sieglu VIII]], cuando [[Bede]] taba escribiendo, yera mayoritariamente'l mesmu que col reinu de los scots nel reináu d'[[Alexandru I d'Escocia|Alexandru]] (1107–1124). De toes formes, pal [[sieglu X]], el reinu pictu taba dominao polo que podemos reconocer pola cultura [[Escotu|gaélica]], y tenía desendolcáu un mitu de conquista irlandés alrodiu del antecesor de la dinastía real contemporánea, [[Kenneth I d'Escocia|Cináed mac Ailpín]] (Kenneth MacAlpin).<ref> {{cite journal|journal=Innes Review|publisher=Scottish Catholic Historical Association |last=Brown|first=Dauvit|títulu=Dunkeld and the origin of Scottish identity|issue=48|location=Glasgow|pages=páxs. 112–124|añu=1997}} reimpresu por Dauvit Broun y Thomas Owen Clancy (eds.), (1999)''Spes Scotorum: Hope of Scots'', Edinburgh: T.& T.Clark, páxs. 95–111. ISBN 978-0567086822</ref><ref name=Lynch_359>{{cita llibru|chapter=Kenneth mac Alpin|last=Brown|first=Dauvit|editor=M. Lynch|títulu=The Oxford Companion to Scottish History|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|page=p. 359|añu=2001|isbn=978-0192116963}}</ref><ref>{{cita llibru|first=Sally|last=Foster|títulu=Picts, Gaels and Scots (Historic Scotland)|location=London|añu=1996|publisher=Batsford|isbn=978-0713474855}}</ref> Dende una bas territorial asitiada al este d'Escocia (al norte del [[ríu Forth]] y sur del [[Ríu Oykel]]), el reinu adquirió'l control de les tierres que s'atopaben al norte y sur. Pal [[Sieglu XII]] los reis d'Alba teníen incorporaos a los sos territorios les tierres [[Llingües anglicanes|anglo-falantes]] del sureste y calteníen señoríos nes tierres [[gaélicu|gaélico-falantes]] de [[Galloway]] y [[noruegu|noruego-falantes]] de [[Caithness]]; en acabando'l [[sieglu XIII]], el reinu tenía asumío el control aprosimáu de la frontera anglo-escocesa d'anguaño. De toes formes, procesos de cambiu económicu y cultural entamaos nel sieglu XII ficiéron-y a Escocia adopter una vision perdiferente nos periodos medievales posteriores. L'estímulu pa esto foi'l reináu del [[David I d'Escocia|rei David I]] y la [[Revolución Davidiana]]. El [[feudalismu]], la reorganización del gobiernu y les primers ciudaes llegalmente definíes (nomaes [[burgh]]s) entamaron nesti periodu. Estes instituciones y la immigración de caballeros [[Francia|franceses]] y anglo-franceses, asina como de clérigos, facilitaron un procesu d'ósmosis cultural, onde la cultura y llingua de les partes sureness y costeres del territoriu orixinal del reinu nel este convirtiéronse, al igual quell nuéu adquiríu sureste, anglo-falantes, dimientres que'l restu del país caltuvo la so llingua gaélica, a parte de les islles del norte d'Orkney y Shetland, que se caltuvieron baxo'l control noruegu hasta 1468.<ref>{{cita llibru|last=Withers|first=Charles, W.J.|títulu=Gaelic in Scotland, 1698–1981|publisher=John Donald|location=Edinburgh|añu=1984|pages=páxs. 16–41;|isbn=9780859760973|authorlink=Charles W. J. Withers}}</ref><ref name=Barrow/><ref>{{cita web |url=http://www.bord-na-gaidhlig.org.uk/about-gaelic/history.html |publisher= Bòrd na Gàidhlig |author=Thomas Owen Clancy |títulu=Gaelic Scotland: a brief history |fechaaccesu=2007-09-21 }}</ref> [[Archivu:Wfm wallace monument.jpg|thumb|left|El [[Wallace Monument|Monumentu a Wallace]] conmemora a [[William Wallace]], l'héroe escocés del [[sieglu XIII]].]] La muerte d'[[Alexandru III d'Escocia|Alexandru III]] en marzu de 1286, siguía pola muerte de la so nieta [[Margarita I d'Escocia]], rompió la llinia socesoria de los reis escoceses. Estu llevó a la intervención d'[[Eduardu I d'Inglaterra]], quien manipuló la confusion d'esti periodu pa ser reconocío él mesmu como'l señor feudal d'Escocia. Eduardu organizó un procesu pa identificar a la persona coles meyores condiciones pa reclamar el tronu, lo que llegó a conocese como la Gran Causa, y d'ehí resultó la coronación de [[Xuan d'Escocia|Xuan Balliol]] como rei. Los escoceses resintiéronse de les intermediaciones d'Eduardu nos sos asuntos y esta rellación bien llueu quebró. Aportó l'estáu de Guerra y el rei Xuan foi depuestu pol so señor, quien tomó control direutu sobre Escocia. [[Andrew Moray]] y [[William Wallace]] al entamu emerxeron como los llíderes cimeros de la resistencia escontra'l control ingles no que pasaría a conocese como les [[Guerres de la Independencia Escocesa]]. La natura de la llucha camudó dafechu cuando [[Robert I d'Escocia|Robert de Brus, Conde de Carrick]], convirtióse en rei (como Robert I). La Guerra con Inglaterra siguió dimientres delles décades, y una Guerra civil ente la dinastía de los Bruce y los sos rivales Comyn-Balliol, el puntu de lo que podría conocese como la razón de la muerte nuna ilesia de Dumfries de Xuan 'el Roxu' Comyn de Badenoch por Bruce y los sos partidarios, duró hasta mediaos del [[sieglu XIV]]. Pesie a que la dinastía Bruce foi esitosa, la falta d'un herederu de [[David II d'Escocia|David II]] permitió al so sobrín [[Robert II d'Escocia|Robert II]] algamar el tronu y establecer la [[Casa d'Estuardu|Dinastía Estuarda]].<ref name=Grant>{{cita llibru|first=Alexander|last=Grant|títulu=Independence and Nationhood: Scotland, 1306–1469|edition=New Ed edition|date=[[1991-06-06]]|origyear=1984|publisher=Edinburgh University Press|pages=páxs. 3–57|isbn=978-0748602735}}</ref><ref name=Barrow>{{cita llibru|authorlink=G. W. S. Barrow|last=Barrow|first=Geoffrey, W.S.|títulu=Robert Bruce & the Community of the Realm of Scotland|edition=4th Edition|publisher=Edinburgh University Press|añu=2005|isbn=0748620222|origyear=1965}} </ref> Los Estuardos controlaron Escocia lo restante de la Edá Media. El país, baxo'l so dominiu, esperimentó una gran prosperidá dende'l final del [[sieglu XIV]] col [[Rexurdimientu escocés]] hasta la [[Reforma escocesa]]. Tóu estu foi pesie a les continues amarraces ente Escocia ya Inglaterra, la xorreciente dixebrá ente les [[Highlands escoceses|Highlands]] y les [[Lowlands escoceses|Lowlands]], y l'altu númberu de minoríes reales.<ref name=Grant/><ref>{{cita llibru|first=Jenny|last=Wormald|títulu=Court, Kirk and Community: Scotland|edition=New Edition|publisher=Edinburgh University Press|date=[[1991-06-06]]|isbn=978-0748602766|origyear=1981}}</ref> === Historia moderna === [[Archivu:battle culloden.JPG|thumb|Cuadru de David Morier sobre la "[[Batalla de Culloden]]".]] En 1603, [[Xacobu VI d'Escocia]] heredó'l tronu del [[Reinu d'Inglaterra]], y convirtióse nel rei Xacobu I d'Inglaterra, dexando [[Edimburgu]] pa treslladase a [[Londres]].<ref>{{cita llibru|títulu=Chronology of Scottish History|publisher=Geddes & Grosset|isbn=1-85534-380-0|last=Ross|first=David|date=2002|quote='''1603:''' Xacobu VI conviértese en [[Xacobu I d'Inglaterra]] na Xunión de les Corones, y dexa Edimburgu por Londres|páxina=56}}</ref> Cola esceición d'un curtiu periodu baxo'l [[El Proteutoráu|Proteutoráu]], Escocia caltúvo la so condición d'estáu dixebráu, pero hebo un conflictu considerable ente la corona y los [[Covenanters]] sobre la forma de [[Gobiernu de la Ilesia Presbiteriana|gobiernu de la ilesia]]. Dempués de la [[Revolución Gloriosa]], l'abolición del [[episcopáu]] y el que fore derrocáu el [[Ilesia Católica|católicu-romanu]] [[Xacobu VII d'Escocia|Xacobu VII]] cola [[William and Mary]], Escocia bien llueu dexó de resultar una menacia a la hora d'escoyer un monarca [[Protestantismu|protestante]] n'Inglaterra.<ref>TM Devine (1999) ''op cit'' "…Stated that the Scots Parliament had the right to decide on Queen Anne's successor, and that England and Scotland could not have the same sovereign in the future unless the London Parliament granted Scots 'Free Communication of trade'…"</ref> El [[22 de xunetu]] de 1706 el [[Tratáu de la Xunión]] soi alcordáu ente representantes del [[Parllamentu d'Escocia]] y el d'[[Parllamentu d'Inglaterra|Inglaterra]] y el siguiente añu les [[Lleis d'Unión de 1707|Lleis de Xunión]] pasaron per dambos parllamentos pa crear el [[Reinu de Gran Bretaña]] entrando n'efeutu'l [[1 de mayu]] de 1707.<ref name=Mackie/> Los reclamadores del depuestu [[Xacobites|Stuart el xacobita]] calteníense populares nes Highlands y nel noreste, particularmente ente los non-[[Presbiterianu|presbiterianos]]. De todes formes, dos grandes llevantamientos xacobites asocedíos en 1715 y 1745 nun foren esitosos a la hora de char a la [[Casa de Hannover]] del tronu inglés. La menacia del movimientu xacobita haza'l Reinu Xuníu y los sos monarques finó de mena efeutiva na [[Batalla de Culloden]], la cabera [[batalla campal]] de Gran Bretaña. Esta derrota preparo'l tarrén pal treslláu de les poblaciones indíxenes de les Highlands y les Islands, conocíu como les [[Highland Clearances]] (“Los Aclareos de les Highlands”).<ref name=Mackie/> L'[[Illuminismu Escocés]] y la [[Revolución Industrial]] ficieron d'Escocia una potencia inteleutual, comercial ya industrial. Dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]], Escocia esperimentó un declive industrial que foi particularmente fonderu.<ref>Harvie, Christopher (1981) ''No Gods and Precious Few Heroes: Scotland 1914–80''. London. Edward Arnold.</ref> Sólo nes decades recientes el país tien entamao a espoxigar de nuéu a nivel cultural y económicu. Los factores económicos que tienen contribuyío a esti recobramientu inclúin un rexurdimientu de la industria de servicios financieros, productos lleutrónicos, (ver [[Silicon Glen]]),<ref>See Stewart, Heather, "[http://politics.guardian.co.uk/scotland/comment/0,,2073303,00.html Celtic Tiger Burns Brighter at Holyrood], ''[[The Guardian|The Guardian Unlimited]]'', [[6 de mayu]] de [[2007]] pa un artículu sobre les afrontes económiques d'Escocia, y de cómo compite coles economies emerxentes d'[[Europa del Este]].</ref> y les reserves petrolíferes del [[Mar del Norte]] y la industria del gas.<ref>[http://www.scotland.gov.uk/Publications/2004/04/19170/35326 "Marcu de Planificación Nacional pa Escocia "] publicación del Gobiernu escocés, (páxina web autualizada por cabera vegada'l [[6 d'abril]] de [[2006]]), que declara que ''"Dende los [[años 1970]], el desendolcu de los campos del petroleu y del gas nel Mar del Norte tien fecho una gran aportación a la economía escocesa, y tien ido sosteniendo la prosperidá nel noreste."'' Recuperáu el [[7 de payares]] de [[2007]].</ref> Darréu d'un [[Referendu escocés de devolución, 1997|referendu de propuestes de devolución en 1997]], l'[[Acta d'Escocia de 1998]] <ref>[http://www.opsi.gov.uk/Acts/acts1998/ukpga_19980046_en_1 "The Scotland Act 1998"] Oficina d'Información del Sector Públicu. Recuperao'l [[22 d'abril]] de [[2008]].</ref> hebo una votación nel [[Parllamentu del Reinu Xuníu]] tres la cual decidióse establecer la devolución del [[Parllamentu Escocés]]. == Gobiernu y política == [[Archivu:Scottish Cabinet,_2018.jpg|thumb|El [[Gobiernu del tercer Parllamentu escocés|gabinete]] del [[Gobiernu escocés]]]] Como parte del Reinu Xuníu, el [[xefe d'estáu]] n'Escocia ye'l [[monarca del Reinu Xuníu]], anguaño la [[Sabela II del Reinu Xuníu|reina Sabela II]] (dende 1952). Escocia tien un [[autogobiernu]] nel Reinu Xuníu asina como representación na executiva parllamentaria del Reinu Xuníu. Los poderes executivu y llexislativu tienen sío desendolcaos, respeutivamente, haza'l Gobiernu escocés y el Parllamentu escocés n'[[Holyrood, Edimburgu|Holyrood]], n'[[Edimburgu]]. El Parllamentu del Reinu Xuníu caltién el poder en delles estayes esplícitamente especificaes nel [[Acta d'Escocia de 1998]] como “materies reservaes”, incluyendo, por exemplu, niveles d'[[Impuestu|impuestos]] del Reinu Xuníu, [[Seguridá social]], [[Exércitu|defensa]], rellaciones internacionales y [[television]].<ref name=Gate/> El Parllamentu escocés tien autoridá llexislativa pa toles otres estayes rellacionaes con Escocia, asina como poder llimitao pa camudar los ingresos por impuestos, un poder qu'entovia tien por exercer. El Parllamentu escocés pue remitise a tornar materies otra vegada a Westminster al traviés d'una moción llexislativa consentida si l'ancha llexislación del Reinu Xuníu lu considera más apropiáu pa un tema particular. Los programes de llexislación promulgaos pol Parllamentu escocés tienen visto una diverxencia nel fechu de proveer servicios públicos comparao col restu del Reinu Xuníu. Por exemplu, los costes de la educación [[universidá|universitaria]], y los servicios d'atención a mayores y paraos son gratuitos no que cinca al emplegu endientru de territoriu escocés, dimientres que los honorarios son ingresaos al restu del Reinu Xuníu. D'otra miente, Escocia foi'l primer país nel Reinu Xuníu que prohibió fumar en llugares públicos zarraos.<ref>BBC Scotland News Online "[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/4845260.stm Escocia entama la prohibición de fumar en pubs]", ''BBC Scotland News'', [[26 de marzu]] de [[2006]]. Recoyío'l [[17 de xunetu]] de 2006.</ref> [[Archivu:Debating_chamber,_Scottish_Parliament_(31-05-2006).jpg|left|thumb|La cámara d'alderique del [[Parllamentu escocés]]]] El Parllamentu escocés ye de llexislatura unicameral, y compónse de 129 miembros, 73 d'ellos representantes individuales de [[distritos lleutorales]], y son escoyíos pol sistema d'[[escrutiniu uninominal mayoritariu]]; 56 son escollos n'ocho rexones lleutorales estremaes por [[representación proporcional mixta]], ocupando los puestos dimientres cuatro años. La reina noma un miembru del Parllamentu escocés (MSP), xunto cola nominación parllamentaria, como [[Primer ministru]]. Otros ministros tamién son nomaos pola reina y xunto al primer ministru component el Gobiernu escocés, el brazu executivu del gobiernu.<ref>[http://www.scotland.gov.uk/About/Ministers "About Scottish Ministers"] Gobiernu escocés. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> [[Archivu:Royal Coat of Arms of the United Kingdom (Scotland).svg|thumb|right|130px|L'[[Escudu d'Armes Real del Reinu Xuníu]] de [[Sabela II del Reinu Xuníu]] como s'usa n'Escocia.]] Na eleición de 2007 el [[Scottish National Party|Partíu Nacional Escocés]] (SNP), que se declara a favour de la independencia d'Escocia, ganó'l mayor númberu d'escaños que cualaquier partíu tuviere conseguío en solitariu na hestoria, y el cabezaleru, [[Alex Salmond]], foi escoyío Primer Ministru'l [[16 de mayu]] de [[2007]] como tiesta del gobiernu en minoría. El [[Scottish Labour Party|Partíu Llaborista]] convirtióse nel partíu opositor más grande, y dambos partíos comparten representación parllamentaria al mesmu tiempu col [[Scottish Conservative Party|Partíu Conservador]], el [[Scottish Liberal Democrats|Lliberal Demócrata]] y los [[Scottish Green Party|Verdes]]. [[Margo MacDonald]] ye'l únicu políticu independiente con escañu nel Parllamentu.<ref>{{cita web|url=http://news.scotsman.com/topics.cfm?tid=104&id=513662005|títulu =''Somewhere over the Rainbow Coalition...''|date=2005-05-12|fechaaccesu=2007-05-07|last=Kerevan|first=George|work=[[The Scotsman]]}}</ref> Escocia ta representada na [[Cámara de los Comunes del Reinu Xuníu]] por 59 miembros representantes d'estremaos distritos lleutorales. La nomada como [[Scotland Office]] representa'l Gobiernu del Reinu Xuníu n'Escocia en materies reservaes y al mesmu tiempu representa los intereses d'Escocia endientru del Gobiernu del Reinu Xuníu.<ref>{{cita web|url=http://www.scotlandoffice.gov.uk/our-communications/doc.php?id=11|títulu=Scotland Office Charter|work=Scotland Office website|date=2004-08-09|fechaaccesu=2007-12-22}}</ref> La Scotland office ye liderada pol [[Secretariu d'Estáu pa Escocia]], quien tien un puestu nel [[gabinete del Reinu Xuníu]], y el puestu ta agora ocupáu por [[Des Browne]].<ref name= Gate>[http://www.scotland.org/about/fact-file/government/index.html "Government of Scotland Facts"] Scotland.org - The Official Online Gateway. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> === Subdivisiones alministratives === [[Archivu:City Chambers dusk.jpg|thumb|right|Cámares de la ciudá de [[Glasgow]] vistes dende George Square]] Les subdivisions hestóriques d'Escocia inclúin el [[Mormaer]], el [[Stewartry]], l'[[condáu|Earldom]], el [[burgh]], la [[parroquia]], el [[condáu]] y les rexones y distritos. Los nomes d'estes árees entovia son emplegaos de xemes en cuandu como descriptores xeográficos. La Escocia moderna subdivídese d'estremaes maneres según el propósitu. Pal gobiernu llocal hai 32 conceyos d'área dende 1996,<ref>[http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1994/Ukpga_19940039_en_1.htm "Local Government etc. (Scotland) Act 1994"] Office del Sector d'Información Pública. Recoyíu'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> y estos conceyos son autoridaes xunitaries responsables de la provision de tolos servicios del gobiernu llocal. Los conceyos de comunidá son organizaciones informales que representen subdivisions específiques d'un conceyu d'área. Pal [[Parllamentu]] escocés hai 73 distritos lleutorales y ochu rexones. Pal Parllamentu del Reinu Xuníu hai 59 distritos lleutorales. Les brigades armaes y policía escoceses entovia tan basaes nel sistema de rexones introducío en 1975. Pa l'atención sanitaria y los distritos postales, y tamién pa delles organizaciones gubernamentales y non gubernamentales como les ilesies, hai métodos de subdivision pa l'alministración d'Escocia esistentes dende hai cuantayá. L'estatus de ciudá nel Reinu Xuníu ta determinada poles [[Patente real|patentes reales]].<ref>[http://www.dca.gov.uk/constitution/city/cityhome.htm "City status"] Departmentu d'Asuntos Constitucionales. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Hai seis ciudaes n'Escocia: [[Aberdeen]], [[Dundee]], [[Edimburgu]], [[Glasgow]] y dende hai poco [[Inverness]] y [[Stirling]].<ref>[http://www.dca.gov.uk/constitution/city/citygj.htm "UK Cities"] Departmentu d'Asuntos Constitucionales. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> === Escocia nel Reinu Xuníu === Una política de delegación tien sío abogada polos tres partíos mayoritarios de [[Gran Bretaña]] con entusiasmu variable dimientres la hestoria reciente, y el llíder llaborista [[John Smith (políticu del Reinu Xuníu)|John Smith]] describió la torna delParllamentu escocés como'l "deseyu establecíu pol pueblu escocés ".<ref>Cavanagh, Michael (2001) ''[http://gdl.cdlr.strath.ac.uk/aspect/docs/aspectcampaigns.htm The Campaigns for a Scottish Parliament (Les campañes por un parrlamentu escocés]''. University of Strathclyde. Recoyío'l [[12 d'abril]] de [[2008]].</ref> L'estatus constitucional d'Escocia ye ensin embargo suxetu de contínuu alderique. En 2007, el Gobiernu escocés estableció la [[National Conversation]] (Conversación Nacional) pa temes constitucionales, proponiendo un númberu d'opciones como l'aumentu de los poderes del Parllamentu escocés, el [[federalismu]] o un referendu sobre la [[independencia]] escocesa del Reinu Xuníu. Al refugar la cabera opción, los tres partíos cimeros na oposición nel Parllamentu escocés tienen propuesto una Comisión Constitucional dixebrada pa investigar la distribución de poderes ente los estremaos delegaos escoceses y británicos.<ref>''[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7195800.stm Party people confront new realities]''. [[BBC]] News. Recoyío'l [[18 de xineru]] de [[2008]].</ref> == Llei == [[Archivu:Parliament House, Edinburgh.JPG|thumb|''Parliament House'', edificiu históricu del Parllamentu, n'Edimburgu. Foi'l llar de les [[Cortes Xenerales Supremes d'Escocia]].]]La llei n'Escocia tien una bas derivada del [[Drechu romanu]],<ref>"Tradition and Environment in a time of change", J. A. Lillie (1970). "La llei n'Escocia tien munchos raigaños y afinidaes coles lleis romanes, el 'Drechu Civil' ":{{cita web|títulu=History of the Faculty of Law.|url=http://www.law.ed.ac.uk/history/chpt4.aspx|publisher=The University of Edinburgh School of Law |fechaaccesu=2007-10-22}}</ref> combinando carauterístiques de dambes ensin codificar el drechu civil, que data del ''[[Corpus Juris Civilis]]'', y el [[drechu común]] coles fuente medievales. Los terminos del Tratáu de Xunión con Inglaterra de 1707 garantizaben la continuidá de la esistencia d'un sistema llegal dixebrao d'Inglaterra y Gales n'Escocia.<ref>Los artículos: llegal y miscelánea, Casa de los Lores del Reinu Xuníu (2007). "Artículu 19: El sistema llegal escocés y les sos cortes tienen de caltenese ensin camudar ":{{cita web|títulu=Act of Union 1707|url=http://www.parliament.uk/actofunion/04_05_legal.html|publisher=House of Lords|fechaaccesu=2007-10-22}}</ref> Enantes de 1611, hebo dellos sistemes llegales rexonales n'Escocia, los más notables la [[Llei d'Udal]], nes islles [[Orkney]] y [[Islles Shetland|Shetland]], basada nel vieyu [[Drechu noruegu]]. Dellos de los sistemes que tamién hebo derivaen de les lleis celtes o bretones comúnes y sobrevivieron nes Highlands hasta entamos de [[1800]].<ref>"Law and institutions, Gaelic" & "Law and lawyers" en M. Lynch (ed.), ''The Oxford Companion to Scottish History'', (Oxford, 2001), páxs. 381–382 & 382–386. La llei d'Udal caltiénse n'usu no que cinca a la llei de suelos d'Orkney y Shetland: {{cita web|títulu=A General History of Scots Law (20th century) |url=http://www.lawscot.org.uk/uploads/Ad-Hoc/AGeneralHistoryofScotsLaw_20thCentury.pdf |publisher=Law Society of Scotland |fechaaccesu=2007-09-20}}</ref> La llei escocesa ufre tres tipos de [[Cortes d'Escocia|cortes]] responsables de l'alministración de la xusticia: [[Drechu civil|civil]], [[Drechu penal|penal]] y [[heráldica]]. La corte civil suprema ye la nomada [[Court of Session]], anque les apelaciones civiles puen ser tomaes pola [[Casa de los Lores]]. La [[High Court of Justiciary]] ye la corte suprema penal. Dambes cortes atópense na [[Parliament House, Edimburgu|Parliament House]] (Parllamentu escocés), n'Edimburgu, que foi'l llar del [[Parllamentu d'Escocia]] na pre-Unión. La [[xérif court]] ye la corte cimera de lo penal y civil. Hai 49 xérif courts a lo llargu'l país.<ref>[http://www.scotcourts.gov.uk/locations/index.asp "Court Information"] www.scotcourts.gov.uk. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Les cortes de distritu foren introducíes en 1975 pa ofenses menores. La [[Court of the Lord Lyon]] o Court Lyon encárgase, pela so parte, de regular la heráldica. La llei escocesa ye tamién única no que cinca a que permite tres veredictos en casos penales, au s'inclúi el veredictu de mayor controversia, el de 'nun prebao'.<ref name="Parliament of Victoria, Australia">{{cita web | títulu = Jury Service in Victoria, Chapter 6| work = Esti sistema de tres veredictos ye únicu n'Escocia y tien esistío dende hai alrodiu de 300 años| url = http://www.parliament.vic.gov.au/lawreform/jury/jury4/chap6.html#Heading45 | publisher = Parliament of Victoria |fechaaccesu =2006-09-13}}</ref><ref name="The Journal Online">{{cita web | títulu = England may adopt "Not Proven" Verdict| work = The Journal online | publisher = Law Society of Scotland | url = http://www.journalonline.co.uk/news/1002964.aspx | fechaaccesu =2006-09-13}}</ref> == Xeografía y historia natural == [[Archivu:Scotland map-en.jpg|thumb|right|Mapa d'Escocia]] Escocia comprende'l terciu norte terrestre de la islla de [[Gran Bretaña]], que s'atopa al noroeste de la costa de la [[Europa continental]]. L'área total comprende 78.772&nbsp;[[quilómetru|km²]] (30.414&nbsp;[[milla|sq&nbsp;mi]]),<ref name=Whitaker>''Whitaker's Almanack'' (1991) London. J. Whitaker and Sons.</ref> comparable al tamañu de la [[República Checa]], faciendo d'Escocia'l 117ᵘ país más grande del mundu. La única llenda terrestre d'Escocia ye con Inglaterra, y consta de 96&nbsp;kilometros (60&nbsp;mi) ente la bas del [[Ríu Tweed]] na costa este y el [[Solway Firth]] nel oeste. Les llendes marítimes suponen l'[[Océanu Atlánticu]] al oeste y el [[Mar del Norte]] al este. La [[Islla d'Irlanda]] alcuéntrase a 30&nbsp;kilometros (20&nbsp;mi) del sudoeste de la peninsula de [[Kintyre]];<ref name="Atlas">{{cita llibru|author=Munro, D |títulu=Scotland Atlas and Gazetteer |pages=pp1-2 |publisher=Harper Collins |añu=1999}}</ref> [[Noruega]] alcuéntrase al mesmu tiempu a 305&nbsp;kilometros (190&nbsp;mi) al este y les [[islles Feroe]] a 270&nbsp;kilometros (168&nbsp;mi) al norte. La estensión territorial d'Escocia comprende la establecía nel [[Tratáu de York]] de 1237 ente Escocia y el [[Reinu d'Inglaterra]]<ref>[http://www.nationalarchives.gov.uk/utk/scotland/conquered.htm "Uniting the Kingdoms?"] National Archives. Recoyío'l [[21 de payares]] de [[2006]]</ref> y l'alcordada en 1266 nel [[Tratáu de Perth]] ente Escocia y [[Noruega]].<ref name=Mackie> Mackie, J.D. (1969) ''A History of Scotland''. London. Penguin.</ref> Esceiciones importantes inclúin la [[Islla de Man]], que siendo perdida por Inglaterra nel [[sieglu XIV]] ye agora una dependencia de la corona fora del Reinu Xuníu; los grupos d'islles de les [[Orkney]] y les [[Islles Shetland|Shetland]], que foren adquiríes por Noruega en 1472;<ref name=Whitaker/> y [[Berwick-upon-Tweed]], perdío por Inglaterra en 1482. El centru xeográficu d'Escocia alcuéntrase a delles milles de la villa de [[Newtonmore]] en [[Badenoch]].<ref>Ver [http://www.highlandhostel.co.uk/wherearewe.htm "The 'Where Are We' page"] highlandhostel.co.uk. Recoyío'l [[22 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Algamando los 1.344 metros (4.406 pies) sobre'l nivel del mar, el puntu más altu d'Escocia ye'l nomao [[Ben Nevis]], en [[Lochaber]],dimientres que'l ríu más llargu del país ye'l [[Ríu Tay]], que tien una llonxitú de 190&nbsp;km (120&nbsp;milles).<ref>Keay, J. & Keay, J. (1994) ''Collins Encyclopaedia of Scotland''. London. HarperCollins. Páxines 734 y 930.</ref><ref>[http://ca.encarta.msn.com/dictionary_561508579/Tay.html "Tay"] Encarta. Recoyío'l [[21 de marzu]] de [[2008]].</ref> === Xeoloxía y xeomorfoloxía === [[Archivu:Scotland (Location) Named (HR).png|float|left|thumb|right|Mapa en relieve d'Escocia]]La totalidá d'Escocia foi cubierta por mantes de xelu dimientres les edaes de xelu del [[Pleistocenu]] y el paisax heredao ta afeutao pola [[glaciación]]. Dende una perspeutiva [[xeoloxía|xeolóxica]]'l país tien tres divisions cimeres. Les [[Highlands]] y les Islands atópense al norte y oeste de la [[Falla de les Highlands]], que va dende la [[Islla d'Arran]] a [[Stonehaven]]. Esta parte d'Escocia comprende en gran midía roques perantigües d'orixe [[cambrianuu]] y [[precambrianu]], que foren xubíes hasta la superficie dimientres la cabera [[Oroxenia caledoniana]]. Intercálase con intrusions [[igneu|ígnees]] d'una edá más reciente, los restos de lu que formó nel so día masificaciones montañoses como les [[Cuillins]] de [[Cairngorms]] y [[Skye]]. Una esceición significativa a les nomaes agora son les cubirtes de rodamientos fósiles del [[Old Red Sandstone]], que s'atopen principalmente a lo llargo de la costa de [[Moray Firth]]. Les [[Highlands]] son polo xeneral montañoses y caltienen les elevaciones más altes de les [[Islles britániques]]. Escocia tien más de 790 islles, dividíes en cuatro grupos cimeros: les [[Shetland]], les [[Orkney]], y les [[Hébrides interiores]] y les [[Hébrides esteriores|esteriores]]. Hai numberosos cuerpos d'agua duce, incluyendo [[Loch Lomond]] y [[Loch Ness]]. Delles partes de la llinia de costa consisten nos [[Machair]], una duna perbaxa compuesta de pación. === Central Lowlands === Les [[Central Lowlands]] o Tierres Baxes del centru comprenden una [[fuexa teutónica]] que compónse mayoritariamente de formaciones del [[Paleozoicu]]. Mundhos d'esos sedimentos tienen significáu económicu porque ehí ye au s'atopen les fontes rocoses de carbón y fierru qu'alitaron la [[Revolución Industrial]] n'Escocia. Esti area tamién tien sofrío d'un intense vulcanismu, col [[Arthur's Seat]], n'[[Edimburgu]], siendo un restu ñidiu de lu qu'hai cuantayá foi un [[volcán]] munchu más grande. Esti area ye rellativamente plana, pesie a qu'hai montes como los [[Ochil Hills|Ochils]] y [[Campsie Fells]], que son cacique esclusivos. === Southern Uplands === Les [[Southern Uplands]] son una cordillera de colines de cuasi 200&nbsp;kilometros (125&nbsp;mi) de llargu, intercalaes con anchos valles. Atópense al sur d'una segunda falla (la falla de les Southern Uplands) que va dende [[Rhinns of Galloway]] a [[Dunbar]].<ref>[http://www.scottishgeology.com/geology/regional_geology/geo_maps/southern_uplands_map.html "Regional Geology, Southern Uplands - Map"] Scottishgeology.com. Recoyío'l [[21 de marzu]] de [[2008]].</ref> Les formaciones xeolóxiques comprenden mayormente depósitos del [[Silúricu]] daos hai 400-500 millones d'años. El puntu más altu nes Southern Uplands ye [[Merrick, Galloway|Merrick]], con un altor d'843 m (2.766 pies).<ref name=Keay>Keay, J. & Keay, J. (1994) ''Collins Encyclopaedia of Scotland''. London. HarperCollins.</ref><ref>Murray, W.H. (1973) ''The Islands of Western Scotland''. London. Eyre Methuen ISBN 978-0413303806</ref><ref>Murray, W.H. (1968) ''The Companion Guide to the West Highlands of Scotland''. London. Collins. ISBN 0002111357</ref><ref>Johnstone, Scott ''et al'' (1990) ''The Corbetts and Other Scottish Hills''. Edinburgh. Scottish Mountaineering Trust. Páxina 9.</ref> === Clima === [[Archivu:BenNevis2005.jpg|thumb|[[Ben Nevis]], el picu más altu de les [[Islles Britániques]]]]El clima d'Escocia ye un clima [[temperáu]] y [[Clima oceánicu|oceánicu]], y tiende a camudar muncho. Ye templao pola [[Corriente del Golfu]] del [[Océanu Atlánticu]], y por mor d'ésti tien iviernos seles (pero branos más fríos y llentos) qu'árees en llatitúes asemeyaes, por exemplu [[Copenḥague]], [[Moscú]], o la [[Península de Kamchatka]] allende Escocia en [[Eurasia]]. De toes formes, les temperatures son polo xeneral más baxes que nel restu'l Reinu Xuníu, y ye au se rexistró la temperature más baxa na historia del Reinu Xuníu, -27.2&nbsp;°[[Celsius|C]] (-16.96&nbsp;°[[Fahrenheit|F]]) registraos en [[Braemar]], nes montañes de [[Grampian Mountains (Escocia)|Grampian]], el [[11 de febreru]] de [[1895]].<ref>[http://web.archive.org/web/20040901225337/https://www.bbc.co.uk/weather/features/understanding/uk_records.shtml BBC Weather: UK Records] BBC.co.uk. Recoyío'l [[21 de setiembre]] de [[2007]]. La mesma temperature foi tamién rexistrada en Braemar el [[10 de xineru]] de [[1982]] y en [[Altnaharra]], nes [[Highlands]], el [[30 d'avientu]] de [[1995]].</ref> La media máxima del iviernu ye de 6&nbsp;°C (42.8&nbsp;°F) nes lowlands, cola media del branu algamando los 18&nbsp;°C (64.4&nbsp;°F). La temperature más alta inxamás rexistrada foi de 32.9&nbsp;°C (91.22&nbsp;°F) en [[Greycrook]], nos [[Borders]], el [[9 d'agostu]] de [[2003]].<ref name="Met Office UK">{{cita web | títulu = Climate: Scotland| url = http://www.met-office.gov.uk/climate/uk/location/scotland/index.html | publisher= Met Office| fechaaccesu = 2006-09-14}}</ref> En xeneral, l'oeste d'Escocia ye davezu más templao que'l este debio a la influencia de les corrientes oceániques del Atlánticu y les temperaturas fríes veníes dende'l [[Mar del Norte]]. [[Tiree]], nes [[Hébrides Interiores]], ye un de los sitios más soleaos del país: algamó a tener 300 díes soleaos en 1975. Les precipitaciones camuden a lo llargo de toa Escocia. Les tierres altes del oeste d'Escocia resulten ser el territoriu más llentu del país, con precipitaciones añales qu'esceden los 3.000&nbsp;mm (120&nbsp;[[pulgada|pulgaes]]).<ref name="Met Office UK"/> En comparanza, la mayoría de les tierres baxes del país reciben menos d'800&nbsp;mm (31&nbsp;pulgaes) añalmente.<ref name="Met Office UK"/> Les fuertes nevaes nun son daqué común nes tierres baxes, anque pasa a ser daqué más normal con sitios d'altor. [[Braemar]] esperimenta una media de 59 díes nevosos añales,<ref>[http://web.archive.org/web/20040926133609/https://www.bbc.co.uk/weather/features/understanding/scotland_01.shtml Scottish Weather Part One] BBC.co.uk Recoyío'l [[21 de setiembre]] de [[2007]]</ref> dimientres que les árees costeres tienen una media menor de 10 díes.<ref name="Met Office UK"/> === Flora y fauna === [[Archivu:Red deer.jpg|thumb|right|[[Ciervu roxu]]]]La vida salvaxe d'Escocia ye la típica del noroeste d'[[Europa]], pesie a que bayura de los grandes mamíferos como'l [[Lynx lynx|llince]], l'[[Osu pardu]], el [[Canis lupus lupus|llobu]], l'[[alce]] y la [[Morsa]] foren cazaos fasta'l so desaniciu a lo llargo de la historia. Hai importantes poblaciones de [[Pinnipedia|foques]] y ñeros territoriales internacionalmente significativos pa variedaes d'[[Ave marina|aves marines]] como'l [[Alcatraz común]].<ref> Fraser Darling, F. & Boyd, J.M. (1969) ''Natural History in the Highlands and Islands.'' London. Bloomsbury.</ref> Amás de lu comentao, l'[[Águila rial]] vien a ser un inconu nacional. Nos altores máximos de los montes especies qu'inclúin la [[perdiz nival]], la [[llebre de les ñeves]] y l'[[armiñu]] puen ser vistes nes sos fases de pelaxe blanco dimientres los meses d'iviernu.<ref>[http://www.cairngorms.co.uk/resource/docs/publications/CNPA.Paper.225.State%20of%20the%20Park%20Report%20-%20Chapter%202%20Natural%20Resources.pdf "State of the Park Report. Chapter 2: Natural Resources"](pdf) (2006) Cairngorms National Park Authority. Recoyío'l [[14 d'ochobre]] de [[2007]].</ref> Restos llariegos de biesques de [[Pinus sylvestris|pinu escocés]] siguen esistiendo<ref>Preston, C.D., Pearman, D.A., & Dines, T.D. (2002) ''New Atlas of the British and Irish Flora''. Oxford University Press.</ref> y ente eses árees les aves de la especie [[Loxia scotica]], l'únicu páxaru endémicu de Gran Bretaña, puen atopase xunto con [[Faisán|faisanes]], [[Gatu montés|gatos monteses]], [[Esguil|esguiles roxes]] y [[Marta|martes]].<ref>Gooders, J. (1994) ''Field Guide to the Birds of Britain and Ireland''. London. Kingfisher.</ref><ref>Matthews, L.H. (1968) ''British Mammals''. London. Bloomsbury.</ref> La flora del país ye variada, con biseques qu'inclúin especies tanto [[caducifolios|caducifolies]] como [[coníferes]], asina como de [[Páramu|páramos]] y [[tundra]]. De toes formes, La plantación a gran escala d'árboles comerciales y el manexu de los páramos de los habitats de llatitúes más altes pa pación d'oveyes y campos pa la práutica comercial del deporte impauten na distribución de plantes y animales llariegos.<ref>[http://www.snh.org.uk/pdfs/publications/commissioned_reports/f01as01.pdf ''Integrated Upland Management for Wildlife, Field Sports, Agriculture & Public Enjoyment''] (pdf) (September 1999) Scottish Natural Heritage. Recoyío'l [[14 d'ochobre]] de [[2007]]</ref> L'árbol más altu del Reinu Xuníu ye un [[Abetu de Douglas]] auq s'atopa en Reelig Glen, a la vera d'Inverness, y el [[Texu de Fortingall]] tien unos 5.000 años y ye probatible que seya'l ser vivu de más antiguedá n'Europa.<ref>[http://www.treefestscotland.org.uk/forestry/INFD-6UFC5F "The Fortingall Yew"] Forestry Commission. Recoyío'l [[24 de xunu]] de [[2007]].</ref><ref>[http://www.forestry.gov.uk/newsrele.nsf/WebPressReleases/3EEE4838BED1F155802570D8003965E9 "Scotland remains home to Britain's tallest tree as Dughall Mor reaches new heights"] Forestry Commission. Recoyío'l [[26 d'abril]] de [[2008]]</ref> Pesie a que'l númberu de [[Planta vascular|plantes vasculares]] natives ye baxu según los standards mundiales, la sustancial flora [[Bryophyta|briófita]] ye d'importancia global.<ref>[http://www.snh.org.uk/publications/on-line/naturallyscottish/mossesliverworts/whyscotland.asp "Why Scotland has so many mosses and liverworts"] SNH. Recoyío'l [[14 de mayu]] de [[2008]].</ref><ref name=RBGE>[http://www.rbge.org.uk/science/cryptogamic-plants-and-fungi/bryology "Bryology (mosses, liverworts and hornworts)"] Royal Botanic Garden Edinburgh. Recoyío'l [[15 de mayu]] de [[2008]].</ref> == Economía ya infraestructura == [[Archivu:Oil platform in the North SeaPros.jpg|thumb|right|Una [[plataforma petrolífera]] asitiada nel [[Mar del Norte]]]]Escocia tien un estilu occidental d'[[Economía mista]] [[Economía abierta|abierta]] qu'enllaza sobremanera cola del restu d'Europa. Tradicionalmente la economía escocesa tien tao dominada pola [[Industria pesada]] caltenida pola [[construcción naval]] en [[Glasgow]], la [[minería del carbón]] y la [[siderurxa]]. Les industries rellacionaes col petroliu y asociaes a la estracción del mesmu nel Mar del Norte tien sío tamién empreses cimeres na economía escocesa dende los [[años 1970]], especialmente nel noreste d'Escocia. La desindustrialización dimientres los años 1970 y [[años 1980|1980]] vivió un cambéu d'un focu de manufacturación haza una economía más orientada nos [[Sector servicios|servicios]]. Edimburgu yel centru de servicios financieros d'Escocia y el sestu mayor centru de servicios n'Europa no que cinca a los findos de xestión, tres [[Londres]], [[París]], [[Frankfurt]], [[Zúrich]] y [[Ámsterdam]],<ref name=Milner>{{cita web |author = Milner M. and Treanor J. |url = http://www.guardian.co.uk/Scotland/Story/0,,205573,00.html |títulu = Devolution may broaden financial sector's view |publisher = The Guardian |pages = |page = |date = 02-06-1999 |fechaaccesu = 08-08-2006 }}</ref> con bayura grandes firmes asitiaes ehí, incluyendo: el [[Royal Bank of Scotland]] (el segundu bancu más grande d'Europa); [[HBOS plc|HBOS]] (propietarios del [[Bank of Scotland]]); y [[Standard Life]]. En 2005, el total de les [[esportación|esportaciones]] escoceses (incluyendo les internes nel Reinu Xuníu) taben estimaes aprosimadamente en 17.500£ millones, de los que'l 70% (12.200£ millones) yeren atribuibles a la manufacturación.<ref name="Trade">{{cita web |url=http://www.scotland.gov.uk/Resource/Doc/933/0020661.pdf |títulu=Global Connections Survey |publisher=Scottish Executive |fechaaccesu=2006-12-03}}</ref> Les exportaciones cimeres d'Escocia inclúin el [[whisky]], lleutrónica y servicios financieros. Los [[Estaos Xuníos]], [[Holanda]], [[Alemaña]], [[Francia]] y [[España]] constitúin los mayores mercaos d'estes esportaciones.<ref name="Trade"/> En 2006, el [[Productu Interior Brutu]] (PIB) d'Escocia (escluyendo les producciones del petróliu y gas en aües escoceses) yera sobre 86.000£ millones, dando un PIB per cápita de 16.900£.<ref name=GDP>{{cita web |author = The Scottish Executive |url = http://www.scotland.gov.uk/stats/ses/ses-00m.asp |títulu = Scottish Economic Statistics |publisher = The Scottish Executive |date = 2006 |fechaaccesu = 12-04-2007 }}</ref><ref>{{cita web |author = Office of National Statistics |url = http://www.statistics.gov.uk/pdfdir/gva1206.pdf |títulu = Regional, sub-regional and local gross value added 2005 |publisher = Office of National Statistics |date = 15-12-2006 |fechaaccesu = 12-04-2007 }}</ref> [[Archivu:modernclyde.JPG|thumb|left|El Pacific Quay nel [[Ríu Clyde]], un exemplu de la rexeneración de Glasgow y la diversidá de la economía escocesa]] El turismu ye perreconocíu como un contribuidor clave na economía d'Escocia. N'información asoleyada en 2002 pol Cientru d'Información del Parllamentu d'Escocia (Scottish Parliament Information Centre o SPICe), pa la Empresa del Parllamentu Escocés y el Life Long Learning Committee, afirmaba que'l turismu suponía más d'un 5% del PIB y el 7,5% del emplegu.<ref>{{cita web|títulu=The Economics of Tourism|url=http://www.scottish.parliament.uk/business/research/pdf_res_brief/sb02-97.pdf|publisher=SPICe|fechaaccesu=2007-10-22|añu=2002}}</ref> En payares de 2007 el nivel de desemplegu n'Escocia atopábase nun 4,9%—más baxo que la media del Reinu Xuníu y que la mayoría de los países de la Xunión Europea.<ref name="Unemployment">{{cita web |url=http://www.scotlandoffice.gov.uk/our-communications/release.php?id=3633 |títulu=November Labour Market statistics for Scotland |publisher=Scotland Office |fechaaccesu=2007-11-14}}</ref> Les cifres gubernamentales más recientes (de xunetu de 2006) suxeren qu'Escocia podría atopase con un superávit presupuestariu de más d'800£ millones si recibe lu que-y corresponde xeográficamente de los ingresos del Mar del Norte.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7465840.stm El petróliu 'podría crear superávit presupuestariu'] BBC News, Xunu 20, 2008 </ref>. La balanza fiscal neta, que ye'l balance presupuestariu más la inversión capital, daba un déficit de 2.700£ millones (2,1% del PIB) incluyendo los ingresos íntegros provenientes de les xestiones del Mart del Norte, o de 10.200£ millones de déficit excluyendo los ingresos del mar del Norte.<ref>[http://www.scotland.gov.uk/Publications/2008/06/18170334/9 General Expenditure and Revenue Scotland 2006-2007</ref> === Divisa === Pesie a que'l [[Bank of England]] ye'l [[bancu central]] pal Reinu Xuníu, tres bancos escoceses de compensación entovia emiten el so propiu [[papel moneda]] [[Llibra esterlina|esterlín]]: [[Bank of Scotland]]; [[Royal Bank of Scotland]]; y [[Clydesdale Bank]]. El valor actual del papel moneda escocés en circulación ye de 1.500 millones de llibres esterlines.<ref name="Banknotes">{{cita web |url=http://www.scotbanks.org.uk/banknote_history.php |títulu=Banknote History |publisher=Scottish Clearing Banks |fechaaccesu=2007-10-26}}</ref> === Tresporte === [[Archivu:Plane arrival at Barra Airport.jpg|thumb|Un [[De Havilland Canada DHC-6 Twin Otter|Twin Otter]] de l'aerollínia [[Loganair]] nel [[Aeropuertu de Barra (Escocia)|Aeropuertu de Barra]], l'únicu aeropuertu del mundu qu'emplega una playa como pista d'aterrizax pa servicios programaos.]] Escocia tien cinco [[Aeropuertu internacional|aeropuertos internacionales]] cimeros ([[Aeropuertu Internacional de Glasgow]], [[Aeropuertu d'Edimburgu]], [[Aeropuertu d'Aberdeen]], [[Aeropuertu de Glasgow Prestwick]] y [[Aeropuertu d'Inverness]]) que xuntos ufren 150 destinos internacionales con gran variedá d'horarios y [[vuelu chárter|vuelos chárter]].<ref>''The Scotsman'' [[27 de marzu]] de [[2007]]. "Special Report—Business Class"</ref> La [[BAA Limited|BAA]] opera en tres aeropuertos, (Edimburgu, Glasgow y Aberdeen), y la [[Highlands and Islands Airports Limited|Highland and Islands Airports]] opera n'11 aeropuertos rexonales, (incluyendo Inverness), ufriendo los más remotos destinos d'Escocia.<ref name="HIAL">[http://www.hial.co.uk/ "Highlands and Islands Airports - Airport Information"] Highlands and Islands Airports Limited. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> [[Infratil]] opera nel Glasgow Prestwick. Les [[autopista|autopistes]] y mayores [[carretera nacional|carreteres nacionales]] escoceses son remanaes pol [[Transport Scotland]]. El restu de la rede de carreteres ye remanada poles autoridaes llocales escoceses en ca una de les sos árees. Servicios regulares de [[ferry]] operen ente les mainland y la comunidá de les Islles. Estos servicios son la mayoría remanaos por [[Caledonian MacBrayne]], anque dellos son operaos por conceyos llocales. Otres rutes de ferry, ufríes por bayura compañíes, coneuten con [[Irlanda del Norte]], [[Bélxica]], [[Noruega]], les [[Islles Feroe]] y tamién con [[Islandia]]. [[Archivu:Bb-forthrailbridge.jpg|thumb|left|[[Forth Bridge (ferrocarril)|Forth Bridge]]]] [[Network Rail|Network Rail Infrastructure Limited]] posee y opera los activos d'infraestructures del sistema ferroviariu d'Escocia, dimientres que'l [[Gobiernu escocés]] caltién responsabilidá en xeneral pa la estratexa vial y la financiación n'Escocia.<ref name="Office of Rail Regulation">[http://www.rail-reg.gov.uk/upload/pdf/238.pdf "Disaggregating Network Rail's expenditure and revenue allowance and future price control framework: a consultation (June 2005)"] Oficina de Regulación Vial. Recoyío'l [[2 de payares]] de [[2007]].</ref> La rede ferroviaria d'Escocia tien alrodiu de 340 estaciones de ferrocarril y 3.00 kilóetros de ruta, con más de 62 millones de viaxes de pasaxeros ca añu.<ref>[http://www.transportscotland.gov.uk/rail Transport Scotland - Rail] www.transportscotland.gov.uk accedío'l 10 de xunetu de 2008 </ref> La rede ferroviaria d'Escocia ye remanada pol [[Transport Scotland]].<ref name="TRANSSCOT">[http://www.transportscotland.gov.uk/defaultpage1221cde0.aspx?pageID=30 "Rail"] Transport Scotland. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Les llinies ferroviaries cimeres (Main Railway lines) [[East Coast Main Line|East Coast]] y [[West Coast Main Line|West Coast]] y la [[Cross Country Route (MR)|Cross Country Line]] coneuten la mayoría de les ciudaes y pueblos d'Escocia y tamién cola rede ferroviaria d'Inglaterra. Los servicios ferroviarios civiles son operaos por [[First Scotrail]]. La East Coast Main Line inclúi la seición de la rede que crucia'l [[Fiordu de Forth]] pol [[Forth Bridge]]. Completáu en 1890, esta [[ponte de ménsula]] tien sío descrito como "el puntu de referencia internacional reconocíu d'Escocia ".<ref>Keay, J. & Keay, J. (1994) ''Collins Encyclopaedia of Scotland''. London. HarperCollins.ISBN 0-00-255082-2</ref> == Demografía == [[Archivu:Sanas.jpg|thumb|right|Les señalizaciones viales billingües son ca vegada más comunes nes Highlands.]] El censu poblacional d'Escocia en 2001 yera de 5.062.011 persones. Acordies coles estimaciones de xunu de 2006, esta cifra tien medrao hasta les 5.116.900 persones.<ref name="population>{{cita web |url=http://www.gro-scotland.gov.uk/press/2007-news/scotlands-mid-year-population-estimates.html |títulu=Scotland's mid year population estimates |date=2007-04-26 |publisher=General Register Office for Scotland |fechaaccesu=2007-04-26}}</ref> Esto fradría d'Escocia'l 112u país más grande por población si fore un estáu [[Soberanía|soberanu]]. Pesie a qu'[[Edimburgu]] seya la capital d'Escocia, nun ye la ciudá más grande. Con una población de más de 600.000 persones esti honor cai sobre [[Glasgow]]. Amás d'estu, la conurbanización de [[Greater Glasgow]], con una población qu'algama más de les 1,1 millones de persones, ye'l llar de más del quintu de la población d'Escocia.<ref>[http://www.citypopulation.de/UK-ScotlandUA.html "Great Britain and Northern Ireland: Scotland. All settlements (urban areas) in Scotland of more than 20,000 inhabitants."] citypopulation.de. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref><ref>[http://rampantscotland.com/know/blknow_cities.htm "Did You Know?—Scotland's Cities"] rampantscotland.com. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Nel [[Central Lowlands|Cintu central]] ye au s'atopen la mayoría de les cimeres ciudaes y poblaciones. Glasgow alcuéntrase al oeste, dimientres qu'[[Edimburgu]] y [[Dundee]] tan na costa este. La única ciudá escocesa d'importancia que nun s'atopa nesi centru poblacional ye [[Aberdeen]], na costa este, al norte. A parte d'Aberdeen, el restu de les Highlands tan perpocu poblaes, anque la ciudá d'[[Inverness]] tien esperimentao un abondo crecimientu nos caberos años. En xeneral sólo les islles de más tamañu y más accesibles caltienen población humana, y menos de 90 tan habitaes anguaño. Les Southern Uplands (tierres altes del sur) son esencialmente rurales y dominaes pola agricultura y los montes.<ref>Clapperton, C.M. (ed) (1983) ''Scotland: A New Study''. London. David & Charles.</ref><ref>Miller, J. (2004) ''Inverness''. Edinburgh. Birlinn. ISBN 9781841582962</ref> Debio a los problemes de vivienda en Glasgow y Edimburgu, cinco nueves ciudaes foren creaes ente 1947 y 1966. Éstes son [[East Kilbride]], [[Glenrothes]], [[Livingston]], [[Cumbernauld]], ya [[Irvine]].<ref>[https://www.bbc.co.uk/scotland/education/as/sixties/standard/rural/new_towns.shtml "New Towns"] BBC Escocia. Recoyío'l [[24 de xunetu]] de [[2007]].</ref> Debio a la immigración dende la [[Segunda Guerra Mundial]], Glasgow, Edimburgu y Dundee tienen pequeñes comunidaes asiátiques.<ref>[http://www.urdustan.net/2004/11/scotland-speaks-urdu.html "Scotland speaks Urdu"] (2004)Urdustan.net. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Dende la reciente [[Ampliación de la Xunión Europea]] tien medrao enforma'l númberu de xente proveniende d'[[Europa Central]] y [[Europa del Este|del Este]], y estímase qu'unos 40.000 ó 50.000 [[Polacu|polacos]] tan agora viviendo nel país.<ref>''The Pole Position'' ([[6 d'agostu]], [[2005]]). Glasgow. Sunday Herald newspaper.</ref> Dende 2001, hai 16.310 residentes [[Tusán|chinos étnicos]] n'Escocia.<ref>Statistics [http://www.scotland.gov.uk/Publications/2004/02/18876/32939 Análisis d'Etnicidá nel Censu de 2001 – Reporte de Sumariu] Gobiernu Escocés. Recoyío'l [[27 de setiembre]] de [[2007]].</ref> Los grupos étnicos que s'atopen n'Escocia tan nes proporciones que vienen darréu: Blancu - 97.99%, Sudasiáticu - 1.09%, Prietos- 0.16%, Mezáu - 0.25%, Chinu - 0.32% y Otros - 0.19%. Escocia tien reconocíes oficialmente tres llingües: [[Inglés]], [[Escocés]] y [[Gaélicu escocés]]. Cásique la totalidá de los escoceses falen l'inglés escocés estándar, y en 1996 la Oficina Xeneral de Rexistros d'Escocia estimó que'l 30% de la población falaba fluentemente l'escocés.<ref>{{cita web | url = http://www.gro-scotland.gov.uk/census/censushm/censcr02/census-user-needs-and-legislation/cenrep10.html | títulu = Scotland's Census 2001, Part 1: Census User Needs and Legislation | publisher = General Register Office for Scotland |fechaaccesu = 26-09-2007|}}</ref> L'escocés ye mayoritariamente falao nes islles occidentales, onde la mayoría de la xente sigue falándolo; de toes formes, nacionalmente el so emplegu ta confináu a un simple 1% de la población.<ref>{{cita web | url = http://www2.arts.gla.ac.uk/SESLL/STELLA/STARN/lang/GAELIC/focus.htm | títulu = A Century on the Census—Gaelic in Twentieth Century Focus | author = Dr. Kenneth MacKinnon | publisher = [[Universidá de Glasgow]]|fechaaccesu = 26-09-2007|}}</ref> === Educación === [[Archivu:College-1.jpg|thumb|left|[[Marischal College]], [[Universidá d'Aberdeen]]]]El sistema educativu escocés siempres tien sío estremao del del restu del Reinu Xuníu, con un énfasis carauterísticu na [[Educación lliberal|educación peramplia]].<ref>{{cita web | títulu = A Guide to Education and Training in Scotland - "the broad education long regarded as characteristic of Scotland" | url = http://www.scotland.gov.uk/Publications/2003/03/16743/19914|publisher= Scottish Government | fechaaccesu = 18-10-2007}}</ref> Escocia foi'l primer país dende la [[Esparta]] de la [[Grecia clásica]] n'enfotar la [[educación público]] xeneral.<ref>{{cita web | títulu = Intro to Scottish Education| work = The Scottish Education Act of 1696 heralded the first National system of education in the World since ancient Sparta| url = http://www.siliconglen.com/Scotland/17_1.html |publisher = www.siliconglen.com| accessda e =07-03-2007}}</ref> La escolarización fízose obligatoria per primer vegada n'Escocia col Acta Educacional de 1496, y dempués, en 1561, la [[Ilesia d'Escocia]] espuso un programa nacional de reforma espiritual, incluyendo una escuela en ca [[parroquia]]. La educación caltúvose como materia de la Ilesia más que del Estáu hasta l'Acta Educacional de 1872.<ref>"Schools and schooling" in M. Lynch (ed.), ''The Oxford Companion to Scottish History'', (Oxford, 2001), páxs. 561–563.</ref> Tolos guaḥes de 3 y 4 años n'Escocia tienen drechu a una [[guardería]] gratuita con una “infraestructura pa neños d'ente 3 y 5 años”<ref>{{cita web | títulu = A Curriculum Framework for Children 3–5|url = http://www.ltscotland.org.uk/earlyyears/images/CF3to5_tcm4-115469.pdf|publisher= Scottish Executive |format= pdf | fechaaccesu = 06-05-2007}}</ref> ufriendo normes curriculares. La [[educación primaria]] formal entama aprosimadamente a los 5 años y fina dempués de 7 (P1–P7); La directriz 5–14 provée d'un marcu llegal.<ref>{{cita web | títulu = 5–14 Curriculum: Guidelines | url = http://www.ltscotland.org.uk/5to14/guidelines/index.asp|publisher= Learning and Teaching Scotland |fechaaccesu = 06-05-2007}}</ref> Anguaño, los neños y neñes n'Escocia afronten los esámenes de “Gráu Estándar” a la edá aproximada de 15 ó 16 años. La escuela déxase a los 16 años, y tres d'eso los alumnos puen escoyer permanecer na escuela y estudiar pa los esámenes d'[[Scottish Qualifications Authority|accesu]], [[Scottish Qualifications Authority|Intermedios]] o de [[Scottish Qualifications Authority|Gráu Superior]] y [[Scottish Qualifications Authority|Avanzáu Superior]]. Un pequeñu númberu d'estudiantes en delles escueles privaes o [[Escuela privada|independientes]] siguen el sistema educativu inglés y nun siguen el sistema de Gráu Estándar, sinon el “GCSE”, y los niveles A y AS en llugar del Grau Superior y l'Avanzáu Superior.<ref>[http://www.scis.org.uk/genInfo/genInfo_scott_exam.html "The Scottish Exam System"] Conceyu Escocés d'Escueles Independientes. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]].</ref>;Hai 14 universidaes escoceses, delles de les cuales tan ente les más vieyes del mundu.<ref>{{cita web | títulu = Welcome to the Carnegie Trust for the Universities of Scotland | url = http://www.carnegie-trust.org/what_we_do.htm|publisher= Carnegie Trust for the Universities of Scotland | fechaaccesu = 18-10-2007}}</ref><ref>{{cita web | títulu = Understanding Scottish Qualifications | url = http://www.sac.ac.uk/learning/prospective/international/ireland/IrelandScotsqual|publisher= Scottish Agricultural College | fechaaccesu = 18-10-2007}}</ref> El país produz un 1% de les publicaciones científiques con menos d'el 0,1% de la población mundial, y les mayores instituciones educatives representen el nueve por cientu de les esportaciones del sector servicios d'Escocia.<ref>{{cita web | títulu = A Framework for Higher Education in Scotland: Higher Education Review Phase 2 | url = http://www.scotland.gov.uk/Publications/2003/03/16786/20354|publisher= Scottish Government | fechaaccesu = 18-10-2007}}</ref><ref>{{cita web | títulu = What is higher education? | url = http://www.universities-scotland.ac.uk/Facts%20and%20Figures/HigherEducation.pdf|publisher= Universities Scotland | fechaaccesu =18-10-2007}}</ref> === Relixón === [[Archivu:Iona Abbey.jpg|thumb|right|[[Iona Abbey]], posiblemente'l llugar de nacencia del cristianismu n'Escocia]]Dende la [[Reforma escocesa]] de 1560, la [[ilesia nacional]] (la [[Ilesia d'Escocia]], tamién conocida como [[Kirk|The Kirk]]) tien sío [[Protestantismu|protestante]] y [[Calvinismu|reformada]] no que cinca a la teoloxía. Dende 1689 tien tenío un sistema de gobiernu [[Ilesia presbiteriana|presbiterianu]], y disfruta de dixebrá del estáu.<ref name=Keay/> Aprosimadamente'l 12% de la población son anguaño miembros de la Ilesia d'Escocia, con un 40% de la población afirmando tener afinidá por esa ilesia. La Ilesia opera con una cadarma de [[parroquia|parroquies]], con toda comunidá n'Escocia teniendo una congregación llocal. Escocia tien tamién una población significativa [[Ilesia Católica|católico-romana]], particularmente nel oeste. Dempués de la Reforma, el catolicismu romanu continuó nes [[Highlands]] y delles islles del oeste como [[Uist]] y [[Barra]], y foi fortalecíu, dimientres el [[sieglu XIX]] pola [[inmigración]] dende [[Islla d'Irlanda|Irlanda]]. Otres confesiones n'Escocia inclúin la [[Ilesia Llibre d'Escocia]], otres rames presbiterianes y la [[Ilesia Episcopal Escocesa]]. L'[[Islam]] ye la [[relixón]] nun cristiana más abundante (estímense 40.000 fieles n'Escocia, lu que supón menos d'un 0.9%),<ref name="GROSCOT">{{cita web | url = http://www.gro-scotland.gov.uk/press/news2005/analysis-of-religion-in-the-2001-census.html | publisher = General Register Office for Scotland |títulu = Analysis of Religion in the 2001 Census|fechaaccesu = 26-09-2007}}</ref> y hay tamién comunidaes significatives de [[Xudaísmu|xudíos]], [[Hinduísmusm|hindús]] y [[Sikh]], especialmente en Glasgow.<ref name="GROSCOT"/> El monesteriu de [[Samyé Ling]], a la vera d'[[Eskdalemuir]], que celebró'l so 40u aniversariu en 2007, inclúi el mayor templu [[Budismu|budista]] n'Europa Occidental.<ref>[http://www.buddhistchannel.tv/index.php?id=3,4102,0,0,1,0 "In the Scottish Lowlands, Europe's first Buddhist monastery turns 40"] The Buddhist Channel. Recoyío'l [[24 de xunu]] de [[2007]].</ref> Nel censu de 2001, el 28% de la población afirmaba nun tener inclinaciones relixoses. === Sanidá === La sanidá n'Escocia ye mayoritariamente remanada por [[NHS Scotland]] (Serviciu Nacional de Salú d'Escocia), que ye'l sistema sanitariu públicu del país. El serviciu foi fundao pol Serviciu Nacional de Salú n'Escocia col Acta de 1947 (más tarde sustituyío pol Acta del Sistema Nacional de Salú d'Escocia de 1978) qu'entró en funcionamientu'l 5 de xunetu de 1948 pa coincidir col llanzamientu del NHS n'Inglaterra y [[Gales]]. De toes formes, aínda enantes de 1948, la metá del territoriu escocés cuntaba con cobertura por un sistema sanitariu con fondos del estáu, ufríu pol [[Highlands and Islands Medical Service]] (Serviciu Médicu de les Highlands y les Islles).<ref>[http://www.60yearsofnhsscotland.co.uk/history/birth-of-nhs-scotland/highlands-and-islands-medical-service.html Highlands and Islands Medical Service (HIMS)] www.60yearsofnhsscotland.co.uk, accedío'l 28 de xunetu de 2008</ref> En 2006, L'NHS escocés emplegaba a unes 158.000 persones, incluyendo más de 47.500 enfermeres, comadrones y asistentes sanitarios, y más de 3.800 consultores. Amás, tamién había más de 12.000 médicos, médicos de familia y otros profesionales de la salú, incluyendo dentistes, oftalmólogos y farmacéuticos, quienes operen con contratu independiente proveyendo d'un rangu de servicios nel NHS a cambiu de pagues y honorarios dixebraos del restu.<ref>[http://www.show.scot.nhs.uk/introduction.aspx About the NHS in Scotland] NHS Scotland</ref> El Gabinete Secertariu pa la Salú y el Bientar ye responsable asignáu pol Parllamentu escocés pal trabayu de la NHS d'Escocia. == Exércitu == Pesie a qu'Escocia tien una amplia tradición militar que precede al [[Tratáu de la Xunión]] con Inglaterra, les sos [[fuercia armada|fuercies armaes]] agora formen parte de les Fuercies Armaes Britániques, cola notable esceición de los [[Atholl Highlanders]], l'únicu exércitu priváu llegal d'Europa. En 2006, los [[reximientu|reximientos]] d'infantería de la [[División Escocesa]] foren fusionaos col [[Reximientu Real d'Escocia]]. Otros regimientos escoceses distintivos nel [[Exércitu Británicu]] inclúin la [[Guardia Escocesa]] y les [[Guardies Reales Escoceses Dragoon]]. Debio a la so [[topografía]] y conocida llonxanza, partes d'Escocia tien agospiao bayura d'establecimientos notorios de resistencia, con estremaos motivos a lo llargu'l tiempu.<ref>L'altu númberu de bases militares n'Escocia tien dao llugar al emplegu del eufemismu "Fuerte Escocia". Ver Spaven, Malcolm (1983) ''Fortress Scotland''. London. Pluto Press in association with Scottish CND.</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6186213.stm "Pensioner, 94, in nuclear protest"] BBC.co.uk. Recoyío'l [[29 de xunetu]] de [[2007]].</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/4083933.stm "Reprieve for RAF Lossiemouth base"] BBC.co.uk. Recoyío'l [[29 de xunetu]] de [[2007]].</ref> Ente 1960 y 1991, el [[Holy Loch]] (Llagu Santu) foi una bas pa la flota d'Estaos Xuníos de [[submarinos con capacidá nuclear]] [[UGM-27 Polaris]].<ref>[http://www.argyllonline.co.uk/index.asp?id=206 "Dunoon and the US Navy"] Argyll online. Recoyío'l [[29 de xunetu]] de [[2007]].</ref> Anguaño, la Bas Naval Clyde de la So Maxestá, a 25 milles (40km) al oeste de Glasgow, ye la bas pa los cuatro submarinos nucleares de clas ''Vanguard'' armaos con misiles Trident que comprenden parte del arsenal nuclear británicu. Les bases de frente de la Fuercia Aérea Real atópense tamién n'Escocia. Éstes son la RAF Lossiemouth, la RAF Kinloss y la RAF Leuchars, de les que la cabera ye la bas de defensa aérea asitiada más al norte de tol Reinu Xuníu. L'únicu llugar de prebes en campu abiertu d'armes con [[uraniu emprobecíu]] nes Islles Britániques ta a la vera de [[Dundrennan]].<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/1179662.stm "DU shell test-firing resumes"] ''BBC Scotland News'', [[21-02-2001]]. Recoyío'l [[13 de setiembre]] de [[2006]].</ref> Debio a ello, más de 7.000 municiones radioactives atópense nel fondu marinu de la [[Falla de Solway]].<ref>[http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200001/cmhansrd/vo010207/debtext/10207-35.htm Depleted Uranium (Shelling)] Parliament of the United Kingdom: Science and Technology Committee—Debates [[7 de febreru]] de [[2001]]. Hansard. Recoyío'l [[26 de setiembre]] de [[2007]]</ref> == Cultura == [[Archivu:Bagpipe performer.jpg|thumb|right|right|un gaiter tocando la [[Gaita escocesa]].]] La [[música]] escocesa ye un aspect significativu de la cultura de la nación, con influencies tanto modernes como tradicionales. Un exemplu d'un instrumentu tradicional escocés lu ye la gaita escocesa, un [[instrumentu de vientu]] consistente en tres roncones de pequeñu tamañu y un cuartu, mayor, melódicu, nomáu “chanter” n'[[inglés]], y pelos que pasa l'aire continuadamente por una bolsa d'aire, el fueye, que funciona a mou de reservoriu del mesmu. El [[Arpa celta|clàrsach]], el [[violín]] y el [[cordión]] son tamién instrumentos tradicionales escoceses, el caberu perpresente en bandes de [[danza escocesa]]. Anguaño, hai abondes bandes esitoses n'Escocia, al mesmu tiempu que músicos independientes, con munchu ésitu en dellos estilos musicales.<ref>{{cita web | url=http://www.list.co.uk/article/2658-belle-sebastian-revealed-as-best-scottish-band-of-all-time/ | títulu=Best Scottish Band of All Time | publisher = The List |fechaaccesu=2006-08-02}}</ref> La [[lliteratura]] escocesa inclúi testos escritos n'[[inglés]], [[Gaélicu escocés|escocés]], [[escocés]], [[francés]] y [[llatín]]. El poeta y compositor [[Robert Burns]] escribió n'escotu, pesie a que la mayoría de lu qu'escribió tamién ta n'inglés y nun dialeutu escotu "cenciellu" que ye munchu más accesible pa un mayor públicu. De mena asemeyada, les obres de [[Sir Walter Scott]] y [[Arthur Conan Doyle]] foren y son internacionalmente esitoses, sobre tóu na dómina de la so escritura, nel periodu ente los [[sieglu XIX|sieglos XIX]] y [[sieglu XX|XX]].<ref name="Scotti">{{cita web | url= http://external.oneonta.edu/cooper/articles/suny/1997suny-buchenau.html | títulu='Wizards of the West'? How Americans respond to Sir Walter Scott, the 'Wizard of the North' | author= Barbara Buchenau | publisher=Goettingen University | fechaaccesu=11-12-2006}}</ref> [[J. M. Barrie]] introduxo'l movimientu conocíu como la "[[Escuela Kailyard]]"en acabando'l sieglu XIX, que mezaba elementos de [[fantasía]] y [[folklore]] coles modes.<ref name="Kailyard">{{cita web | url=http://www.arts.gla.ac.uk/sesll/ScotLit/bibliography/4thsection.html | títulu=Scottish Literature | publisher=University of Glasgow Faculty of Arts | fechaaccesu=11-12-2006}}</ref> Esta tradición tiense vista como un tropiezu pa la lliteratura escocesa, ya que s'enfotaba nuna imaxe d'una cultura escocesa idealizada y pastoral.<ref name="Kailyard"/> Dellos novelists modernos, como [[Irvine Welsh]] (de la famosa ''[[Trainspotting (novela)|Trainspotting]]''), escribe nun distintivu [[inglés escocés]] que reflexa les dures rialidaes de la vida contemporánea.<ref name="Dialect">{{cita web | url=http://www.contemporarywriters.com/authors/?p=auth120 | títulu=Contemporary Writers | publisher=British Council | fechaaccesu=12-12-2006}}</ref> Más recientemente, l'autora [[J.K. Rowling]] tiense convertío nuna de les escritores más populares del mundiu (y una de les más riques) a traviés de la so saga [[Harry Potter]], qu'entamó a escribir nuna cafetería d'Edimburgu. El mediu comunicativu nacional ye [[British Broadcasting Corporation|BBC Escocia]] (“BBC Alba” en Gaélicu), una parte constituyente de la [[British Broadcasting Corporation]], el mediu públicu del Reinu Xuníu. Controla dos canales nacionales de television y les emisores nacionales de radio, como ''[[BBC Radio Scotland]]'' y ''[[BBC Radio nan Gaidheal]]'', ente otres. Los canales de television nacionales cimeros n'Escocia son [[STV]] y [[Border Television]]. [[Periodicu|Periódicos]] nacionales como'l [[Daily Record (Escocia)|''Daily Record'']], [[The Herald (Glasgow)|''The Herald'']] y ''[[The Scotsman]]'' son toos producíos n'Escocia.<ref name="Newspapers">{{cita web | url=http://www.ifla.org/IV/ifla68/papers/051-127e.pdf | títulu=Newspapers and National Identity in Scotland | publisher=IFLA University of Stirling | fechaaccesu=12-12-2006}}</ref> Importantes diarios rexonales inclúin ''[[The Courier and Advertiser|The Courier]]''al este de Dundee, y ''[[Press and Journal (escocia)|The Press and Journal]]'' na zona d'Aberdeen y el norte.<ref name="Newspapers"/> === Deporte === [[Archivu:18th Green and Clubhouse.jpg|thumb|left|L'[[Old Course]] en St Andrews]] El [[deporte]] n'Escocia ye un elementu importante de la cultura, col país congregando la mayoría de les sos propies competiciones deportives nacionales, y esfrutando de representación independiente en munchos eventos deportivos internacionales como la [[Copa del mundo de la FIFA]], la [[Copa del mundo de Cricket]] y los [[Xuegos de la Commonwealth]] (pesie a que nun la tien nos [[Xuegos Olímpicos]]). Escocia tien los sos propios cuerpos de gobiernu nacionales, como l'[[Asociación Escocesa de Fútbol]] (la segunda asociación nacional de fútbol más antiga del mundu)<ref>Soccer in South Asia: Empire, Nation, Diaspora. Por James Mills, Paul Dimeo: Páxina 18 – L'asociación de fútbol más antiga ye la FA inglesa, dempués la escocesa y en tercer llugar la india.</ref> y la [[Xunión Escocesa de Rugby]]. Variantes del fútbol tienen sío xugaes n'Escocia per sieglos cola cabera referencia en 1424.<ref name=FIFA>{{cita web | author=Gerhardt, W. | publisher=[[FIFA]] | publishyear= | url=http://www.fifa.com/en/history/history/0,1283,1,00.html | títulu=The colourful history of a fascinating game. More than 2000 Years of Football | fechaaccesu = 11-08-2006}}</ref> El [[fútbol]] n'Escocia ye agora'l [[deporte nacional]] y la [[Copa d'Escocia]] ye'l troféu nacional más antigun del mundu.<ref name="Trophy">{{cita web |url=http://www.scottishcup.org/museum.html |títulu=Official Site of the Tennents Scottish Cup |publisher=The Tennents Scottish Cup |fechaaccesu=10-12-2006}}</ref> los clubes escoceses tienen sío esitosos en competiciones europées col [[Celtic F.C.|Celtic]] ganando la [[Copa d'Europa]] en 1967, el [[Rangers F.C.|Rangers]] y l'[[Aberdeen Football Club|Aberdeen]] ganando la [[Recopa d'Europa]] en 1972 y 1983 respeutivamente, y ganando tamién l'Aberdeen la [[Supercopa d'Europa]] en 1983. La ciudá de [[St Andrews]], en [[Fife]], ye conocida internacionalmente como'l ''Llar del [[Golf]]''<ref>Keay (1994) ''op cit'' páxina 839. "En 1834 el [[The Royal and Ancient Golf Club of St Andrews|Royal and Ancient Golf Club]] declarró St. Andrews 'l'Alma Mater del golf' ".</ref>y pa munchos golfistes l'[[Old Course]], un antíguu campu de [[Links]] que data d'enantes de 1574, ye consideráu un llugar de peregrinax.<ref>Cochrane, Alistair (ed) ''Science and Golf IV: proceedings of the World Scientific Congress of Golf''. Páxina 849. Routledge.</ref> hai otros munchos campos de golf famosos n'Escocia, incluyendo [[Carnoustie Golf Links|Carnoustie]], [[Gleneagles, Escocia|Gleneagles]], [[Muirfield (Escocia)|Muirfield]] y [[Royal Troon]]. Otres representaciones distintives de la cultura nacional del deporte inclúin los [[xuegos de les Highland]], el [[curling]] y el [[shinty]]. Escocia foi'l país qu'acoyó los Xuegos de la Commonwealth en [[1970]] y [[1986]],y tornará a facelo nos de [[2014]]. === Símbolos nacionales === [[Archivu:Saltire.jpg|thumb|left|la [[Cruz de San Andrés]] o “Saltire”, como se noma n'Escocia. La [[Bandera d'Escocia|bandera nacional d'Escocia]]]] La bandera d'Escocia, conocía como la Saltire o la Cruz de San Andrés, data (al menos en lleenda) del [[sieglu IX]], y supón ser la [[bandera]] nacional más antiga que siga n'usu. Dende [[1606]] la Saltire tamién tien formao parte del sideñu de la [[bandera de la Xunión]]. Hai otros munchos símbolos nacionales, tanto oficiales como non, incluyendo'l [[cardu]], l'[[emblema nacional|emblem floral]] de la nación, la declaración d'independencia política del [[6 d'abril]] de [[1320]]([[Declaración d'Arbroath]]), el patron testil de los [[tartan]]es que davezu son propios de [[clan escocés|clanes escoceses]] específicos, y la bandera del [[Lleón (heráldica)|Lleón Galopante]].<ref>"National identity" in M. Lynch (ed.), ''The Oxford Companion to Scottish History'', (Oxford, 2001), páxs. 437–444.</ref><ref>Keay, J. & Keay, J. (1994) ''Collins Encyclopaedia of Scotland''. London. HarperCollins. Páxina 936.</ref><ref>[http://www.rampantscotland.com/symbols/blsymbols_index.htm "Symbols of Scotland—Index"] Rampant Scotland. Recoyío'l [[20 de setiembre]] de [[2007]].</ref> [[Archivu:Royal Standard of Scotland.svg|thumb|right|L'estatus oficial de bandera real nun previén al [[Estandarte Real d'Escocia]] d'apaecer estraoficialmente como segunda bandera nacional]] El cantar de la ''[[Flower of Scotland|Flor d'Escocia]]'' ye popularmente consideráu l'[[himnu Nacional d'Escocia]], y ye tocao n'eventos como partíos de fútbol y [[rugbi]] nos que participe'l equipu nacional escocés. El cantar de ''[[Scotland the Brave]]'' ye'l emplegáu pal equipu escocés nos [[Xuegos de la Commonwealth]]. De toes formes, dende la devolución, alderiques más serios sobre'l tema tienen llevao a disputer l'usu de ''Flower of Scotland'' como himnu. Otres candidatures a ser consideraos himnos nacionales son ''[[Highland Cathedral]]'', ''[[Scots Wha Hae]]'' y ''[[A Man's A Man for A' That]]''.<ref>{{cita web| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/scotland/4036123.stm| títulu=Anthem demand falls on deaf ears| work=BBC Scotland News| date=24-11-2004| fechaaccesu=13-09-2006}}</ref> [[Andrzejki|St Andrew's Day]], el [[30 de payares]], ye'l día nacional, pesie a que la [[Nueche de Burns]] tiende a ser más considerada por parte la xente pa eses custiones. El [[Tartan Day]] (Día del Tartán) ye una innovación reciente proveniente de [[Canadá]]. En 2006, el Parllamentu Escocés aprobó l'[[Acta del Bank Holiday de St Andrews de 2007]], aprobando qu'esi día (30 de payares) pasare a ser un ''[[bank holiday]]''.<ref>[http://www.opsi.gov.uk/legislation/scotland/en2007/2007en02.htm "Explanatory Notes to St. Andrew's Day Bank Holiday (Scotland) Act 2007"] Office of Public Sector Information. Recoyío'l [[22 de setiembre]] de [[2007]]</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Llectura recomendada == Brown, Dauvit, (1999) "Anglo-French acculturation and the Irish element in Scottish Identity", in Smith, Brendan (ed.), ''Insular Responses to Medieval European Change'', Cambridge University Press, páxs. 135–53 Brown, Michael (2004) ''The Wars of Scotland, 1214–1371'', Edinburgh University Press., páxs. 157–254 Devine, T.M [1999] (2000). ''The Scottish Nation 1700–2000'' (New Ed. edition). London:Penguin. ISBN 0-14-023004-1 MacLeod, Wilson (2004) ''Divided Gaels: Gaelic Cultural Identities in Scotland and Ireland: c.1200–1650''. Oxford University Press. Sharp, L. W. ''The Expansion of the English Language in Scotland'', (Cambridge University Ph.D. thesis, 1927), páxs. 102–325; == Enllaces esternos == * [http://www.scotland.org/ Scotland.org] – La web official d'Escocia * [http://www.scotland.gov.uk/ Gobiernu d'Escocia] – Website oficial del [[Gobiernu d'Escocia]] * [http://www.scottish.parliament.uk/ Parllamentu d'Escocia] – Website oficial del [[Parllamentu d'Escocia]] * [http://www.nas.gov.uk/ Archivos Nacionales d'Escocia] – Website oficial de los [[Archivos Nacionales d'Escocia]] * [http://www.nls.uk/digitallibrary/map/index.html Mapes] y [http://www.nls.uk/digitallibrary/index.html coleiciones dixitales] na [[Llibrería Nacional d'Escocia]] * [http://www.geo.ed.ac.uk/scotgaz/ Gazeta d'Escocia] – Guía estensa sobre los llugares y xentes d'Escocia, pola [[Royal Scottish Geographical Society]] y la [[Universidá d'Edimburgu]] * [http://www.scotland.gov.uk/resource/doc/76169/0019773.pdf Estadístiques econóiques escoceses de 2005] (pdf) – de la Scottish Executive * [http://www.scrol.gov.uk/ Resultaos del Censu On Line Escocés] – Resultaos oficiales del censu n'Escocia (website del Gobiernu d'Escocia) * [http://www.sns.gov.uk Scottish Neighbourhood Statistics] – Programa del Gobiernu d'Escocia d'estadístiques d'árees pequeñes n'Escocia * [http://www.visitscotland.com/ Visit Scotland] – Website oficial de l'alministración nacional del turismu d'Escocia * [http://www.scotlandspeople.gov.uk/ ScotlandsPeople] – Fuente oficial del gobiernu sobre la xenealoxía escocesa 16,51 {{Composición del Reinu Xuníu}}{{control d'autoridaes}} [[Categoría:Escocia|*]] [[Categoría:Naciones celtes]] sv6e24kwwofqc8n3epp4q8pdq5kg15j 0 2081 3709939 3591845 2022-08-19T09:34:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: Velázquez de Lleón => Velázquez de León wikitext text/x-wiki {{Tradubot|1520}} {{añu}} == Fechos == === Xineru === * [[10 de xineru]]: [[Fernando de Magallanes]] llega al '''Cabu de Santa María''' cerca l'actual allugamientu de [[Montevidéu]]. * [[18 de xineru]]: [[Cristián II]] de [[Dinamarca]] y [[Noruega]] derrota a los suecos nel '''Llagu Asunde'''. === Febreru === ===Marzu=== * [[3 de marzu]]: Les tropa reales entren en Valencia, onde'l xefe de la revuelta, Peris, ye asesináu. * [[31 de marzu]]: [[Fernando de Magallanes|Magallanes]] llega al [[Puerto Santuyano]]. === Abril === * [[1 d'abril]] ** Nel inhóspito [[Puerto Santuyano]], [[provincia de Santa Cruz]], celébrase la primer misa en territoriu arxentín. ** Los Comuñeros ocupen l'[[Alcázar de Madrid]] (vease: [[Guerra de les Comunidaes]]). * [[23 d'abril]]: [[Diego Velázquez de Cuéllar]] unvia a [[Pánfilu Narváez]] a someter a [[Hernán Cortés]] en tierres mexicanes. === Mayu === * [[17 de mayu]]: [[Carlos I d'España]] robla una cédula pola que reconoz a [[Diego Colón]] los títulos d'[[almirante]] y [[virréi]] de [[les Indies]]. * [[19 de mayu]]: [[Carlos I d'España|Carlos I]] firma en [[La Coruña]] la Capitulación pa poblar la mariña de [[Paria]], concedida al so capellán [[Bartolomé de Las Casas]]. * [[20 de mayu]]: [[Matanza de Tóxcatl]] nel [[Templu Mayor]] de Tenochtitlan. * [[24 de mayu]]: [[Hernán Cortés]] derrota a [[Pánfilu Narváez]] en [[Cempoala]]. === Xunu === * [[7 de xunu]]: [[Enrique VIII d'Inglaterra]] y [[Franciscu I de Francia]] axúntense cerca de [[Calais]]. * [[29 de xunu]]: Asesinatu de [[Motecuhzoma Xocoyotzin]], antepenúltimu tlatoani de Tenochtitlan. * [[30 de xunu]]: ''[[Nueche Murnia]]'', [[Hernán Cortés]] y los sos homes son obligaos a abandonar [[Méxicu-Tenochtitlan]] tres la muerte de [[Moctezuma Xocoyotzin|Moctezuma]]. === Julio === * [[2 de xunetu]]: [[Calacoaya|Masacre de Calacoaya]]. Los españoles masacran a la población mexica de Calacoaya. * [[7 de xunetu]]: [[Batalla d'Otumba]], ente mexicas y españoles. === Agostu === * [[21 d'agostu]]: [[Antonio de Fonseca]] ordena'l [[Guerra de les Comunidaes de Castiella#Amburo de Medina del Campo|amburo de Medina del Campo]] por non dexar l'artillería, cola que quería atacase Segovia. * [[24 d'agostu]]: [[Fernando de Magallanes|Magallanes]] dexa'l [[Puerto Santuyano]]. === Setiembre === * [[4 de setiembre]]: [[Hernán Cortés]] conquista [[Tepeaca]] y funda la Villa de Segura de la Frontera. * [[22 de setiembre]]: [[Solimán I]] ye proclamáu [[sultán]] del [[Imperiu otomanu]]. === Ochobre === * [[21 d'ochobre]]: La espedición circunglobal de [[Fernando de Magallanes|Fernando de Magalhães]] entra coles sos naves nel [[estrechu de Magallanes|estrechu que lleva'l so nome]], llamáu orixinalmente '''''Estrechu de Tolos Santos'''''. === Noviembre === * [[8 de payares]]: [[Bañu de sangre d'Estocolmu]]. * [[28 de payares]]: [[Fernando de Magallanes|Magallanes]] internar nel [[Océanu Pacíficu]]. === Avientu === * [[10 d'avientu]]: [[Martín Lutero]], quemó la [[bulda]] ''Exsurge, Apodere'', que lu condergara, fechu pol que foi escomulgáu. === Ensin Fecha === * [[Juan Ecolampadio]] publica la so ''Gramática Griega''. * [[Jacopo Florentino]] talla'l [[Santu Cristu de San Agustín (Granada)]] ==Plagues y epidemies.== Ente 1520 y 1700 un conxuntu d'enfermedaes importaes polos españoles fixéronse presentes nel panorama peninsular yucateco. A lo llargo d'esti periodu les plagues de llagosta y les seques conxugar coles epidemies pa faer más dramáticu los efeutos d'estos desastres sobre la población indíxena. Mientres estos 180 años l'azote de les epidemies pueden arrexuntase en trés grandes periodos. Unu que tomó de 1520 a 1544, el segundu de 1566 a 1580 y el terceru de 1590 a 1699.. == Nacencies == {{AP|Categoría:Persones nacíes en 1520}} * [[20 d'agostu]], [[Segismundu II Augusto Jagellón]] * [[Pernette du Guillet]], poeta francesa. * [[Jerónimo Muñoz]] astrónomu valencianu. * [[Casiodoro de Reina]], relixosu español. * [[Abén Humeya]], noble moriscu español. * [[Hernando d'Acuña]], poeta español. * [[Vincenzo Galilei]], músicu italianu. * [[William Cecil]], políticu inglés. == Muertes == {{AP|Categoría:Persones finaes en 1520}} * [[6 d'abril]]: [[Rafael Sanzio]], pintor italianu (n. [[1483]]). * [[30 de xunu]]: [[Blas Botello de Puerto Plata]], conquistador español. * [[30 de xunu]]: [[Juan Velázquez de León]], conquistador español. * [[22 de setiembre]]: [[Selim I]], Sultán otomanu. * [[Moctezuma II]] (52), emperador azteca, asesináu polos españoles. * [[Cuitláhuac]], hermanu de Moctezuma, fina de viruela tres 80 díes de reináu. * [[Alonso d'Aragón]], arzobispu de Zaragoza. * [[Martin Waldseemüller]], cartógrafu alemán. * [[Mswati I de Suazilandia]], rei de Suazilandia. * [[Juan Velázquez de León]], conquistador español.(1 de xunetu de 1520) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:1520]] [[Categoría:Sieglu XVI]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] cl26f903nbk7iaq7hmwqhtw3nvh40ic 0 2161 3709651 3453672 2022-08-19T08:49:18Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20210224161058}} {{1000}} {{Ficha de software}} Un '''sistema operativu''' ('''SO''') ye, n'[[informática]], un conxuntu [[programa informáticu|programes]] o [[software]] pa permitir comunicase al usuariu col [[ordenador]] y xestionar los sos recursos de manera afayadiza y eficiente. Entama a trabayar de la que se prende l'ordenador, y xestiona'l [[hardware]] de la máquina dende los niveles más básicos. Güei en día un sistema operativu puede alcontrase normalmente n'ordenadores o productos electrónicos como [[teléfonos móviles]] Sistemes operativos, hai munchos. Sicasí, de los más importantes y conocíos tán la familia de sistemes de [[Microsoft Windows]], la familia de [[GNU/Linux]] como [[Ubuntu]], [[Debian]], [[Fedora]],... o los sistemes operativos de [[Mac OS]] == Otra definición == Otra definición posible y abondo aceutada define un sistema operativu como una capa complexa ente'l hardware y l'usuariu, concebible tamién como una [[máquina virtual]], que-y facilita al usuariu o al programador les ferramientes e [[interfaces]] aparentes pa facer les sos xeres informátiques, allanando-y los llaboriosos procesos necesarios pa llevales a cabu. Por exemplu, un usuariu normal namás abre los ficheros grabaos nun discu, ensin esmolecese pola disposición de los [[bits]] nel mediu físicu, los tiempos d'espera’l motor del discu, la posición d'un cabezal, l'accesu d'otros usuarios, etc. Magar que ye un tema afayao al alderique, dalgunos espertos tan d'alcuerdu en qu'un sistema operativu tien que tener, polo menos, un conxunto programes asemeyáu al siguiente: * Un [[amestador]]. * Una amplia [[biblioteca]] del llinguax de la * Un [[compilador]] d'algún [[llinguax de programación]], en [[Unix]] ye de [[C]]. * Un [[enllazador]]. * Un [[intérprete de comandos]]. plataforma. * Un [[kernel]] o nucleu. == Definición coloquial == Otra definición, más coloquial, denoma sistema operativu a tol software que vien col ordenador enantes que s’instalar aplicación nenguna. Según esta definición, orientada al usuariu final, les ferramientes de desarrollu nun son necesaries y, sicasí, considérense elementos imprescindibles un ampliu númberu de programes orientaos a delles xeres, como editores de testu, alministradores d'archivos, [[navegadores]], etc. == Carauterístiques == [[Archivu:SOU.png|350px|thumb|Estimación del usu actual de sistemes operativos según una amuesa d'ordenadores con accesu a Internet (Fonte: [http://www.w3counter.com/globalstats.php W3counter]).]] * '''Alministración de xeres''': ** Monoxera: Si namás pode executar un programa (aparte de los procesos del propiu S.O.) nun momentu dau. Una vegada qu'entama a funcionar un programa, siguirá faciéndolo dica que fine o seya interrumpío. ** Multixera: Si ye capaz d'executar dellos programes al mesmo tiempu. Esti tipu de S.O. normalmente asigna los recursos disponibles (CPU, memoria, periféricos) de forma alternativa a los programes que-y los piden, de manera qu'al usuariu-y paez que toos funcionen a la vez. * '''Alministración d'usuarios''': ** Monousuariu: Si namás permite executar los programes d'un usuario al mesmo tiempu. ** Multiusuariu: Si permite que dellos usuarios executen a la mesma vegada los sos programes, garrando tolos recursos del ordenador. Normalmente estos SS.OO. empleguen sistemes de proteición de datos, de manera qu'un programa nun poda usar o camudar los datos d'otru usuariu. * '''Manexu de recursos''': ** Centralizáu: Si dexa emplegar los recursos d'un solu ordenador. ** Distribuyíu: Si dexa emplegar los recursos (memoria, CPU, discu, periféricos... ) de más d'un ordenador a la mesma vegada. * '''Organización interno''': ** Kernel monolíticu ([[Linux]], [[BSD]], skyOS, Windows, [[Syllable]]). ** [[Kernel|Microkernel]] ([[BeOS]], Mach, MacOSX, newOS). ** [[Kernel|Nanokernel]] (AdeOS, Eros, KeyKOS, Brix-OS). ** [[VoiD]] (unununium, TUNES, Vapour). ** [[Sasos]] (Opal, Mungi, BriX). ** [[VM]] (Merlin, [[Argante]]). ** [[Kernel|Exokernel]] (MIT exokernel). ** [[Kernel|Caché kernel]] (Universidá de Stanford). {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Sistemes operativos]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 5hcfj90pvixm1gworyqjvs0psu2hst9 0 2168 3709700 3678133 2022-08-19T09:01:57Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{correxir|t=20200401233624}} {{1000}} {{Ficha xenérica}} L''''ordenador'''<ref>{{DALLA|ordenador|35523}}</ref> ye un preséu ellectrónicu formáu básicamente d'un [[procesador]], [[memoria]] y [[preseos d'entrada/salida|preseos d'entrada/salida (E/S)]] . La carauterística principal del ordenador, respeutu d'otros preseos asemeyaos, como una calculadora, ye que pue facer xeres mui estremaes, cargando [[programa|programes]] estremaos na memoria pa que los execute'l [[procesador]]. Búscase siempre axustar los procesos, ganar tiempu, facelo más fácil d'usar y simplificar les xeres rutinaries. Los [[preseos d'entrada/salida]] (tamién nomaos [[periféricos]]) permiten-y al ordenador comunicar col esterior. Un ordenador normalmente emplega un [[programa]] informáticu especial denomináu [[sistema operativu]] que s'encarga de xestionar los recursos del ordenador: memoria, preseos d'E/S, preseos d'almacenamientu ([[discu duru|discos duros]], unidaes de [[DVD]] y [[CD]]). Nun entamu, la pallabra emplegábase describir les persones que facíen cálculos aritméticos, con o ensin sofitu mecánicu, pero llueu treslladóse a les propies máquines. == Definición == El conceutu d'ordenador ye dificil de establecer ya que camuda col tiempu y los avances tecnolóxicos. Como definición xeneralista pue decise que ye una máquina programable qu'executa una serie de xeres pa procesar los datos d'entrada, confechando información que posteriormente ye unviao a los preseos de salía. Dientro de la definición que tamos acabante de dar, entraría l'usu de preseos mecánicos como la [[regla de cálculu]], tola gama de calculadores mecániques dende l'[[ábacu]]<nowiki/>p'alantre, amás de tolos ordenadores electrónicos contemporáneos. La definición anterior incluye abondos preseos d'usos específicos que namás puen facer una función o un númberu determináu de funciones. Si camentamos nos ordenadores modernos, la carauterística más importante que los estrema de los vieyos ye que tienen una [[programación]] afayadiza. Cualesquier ordenador pue [[Emulador|emular]] el comportamientu d'otru (namás llendáu pola capacidá d'almacenamientu de datos y les estremaes velocidaes), y, dafechu, créese que los actuales ordenadores puen [[Emulador|emular]] a cualesquier ordenador que s'invente nel futuru (magar que seyan abondo más lentos). Polo tantu, en ciertu sentíu, esta capacidá crítica ye una proba mui útil, para identificar los ordenadores d'usu xeneral de los destinaos a dellos usos específicos. Esta carauterística de podese emplegar pa un usu xeneral, podese formalizar nuna regla acordies a la cuál una máquina d'estes carauterístiques, debe poder emular el comportamientu d'una [[máquina de Turing]] universal. Les máquines que cumplan con esta definición son homologables a la [[máquina de Turing]]. Orixinalmente, el procesamientu de la información taba rellacionáu de manera cuasi esclusiva con problemes aritméticos, pero los ordenadores modernos empléguense pa munches xeres estremaes ensin rellación nenguna coles [[matemátiques]]. Magar que nos caberos 20 años averadamente, munchos aparatos domésticos, sobre too les consoles pa videoxuegos, a les qu'hai qu'amestar los teléfonos móviles, los videos, los auxiliares personales dixitales (PDA) y un puñáu d'aparatos caseros, industriales, pa coches y electrónicos, toos ellos tienen circuitos homologables a la [[máquina de Turing]] (cola llende de que la programación d'estos aparatos ta inxerta nun chip de memoria ROM, qu'hai que sustituyir ca vegada que queremos camudar la programación, o FlashROM, que nun fai falta sustituyir pa actualizayos la programación). Esta especie d'ordenadores que s'alcuentren dientro d'otros ordenadores d'usu xeneral son conocíos como [[microcontroladores]] u [[Sistema integráu|ordenadores integraos]]. Polo tantu, munches persones restrinxeron la definición d'ordenadores a aquelles máquines que'l propósitu principal seya'l procesamientu de la información y que podan adaptase a una gran variedá de xeres pol usuariu, ensin camuda física nenguna, ensin incluyir a aquellos preseos que formen parte d'un sistema más grande como los teléfonos, microondes o aviones. Hai 3 tipos d'ordenadores principales que cumplen colos requisitos y son: los [[Ordenador central|ordenadores centrales]], los [[Miniordenador|miniordenadores]] y los [[Ordenador de sobremesa|ordenadores personales]]. Pa finar, hai que dicir qu'abonda xente que nun ta acostumada con otres formes d'ordenadores, emplega'l términu para referise namás a los [[Ordenador de sobremesa|ordenadores personales]]. == Cómo funcionen los ordenadores == [[Archivu:Personal computer, exploded 4.svg|thumb|300px| [[Ordenador personal]], vista estenderexada del [[hardware]] típicu.<br /> <small> 1: [[Monitor d'ordenador|Monitor]]<br /> 2: [[Placa base|Placa madre]]<br /> 3: [[Microprocesador]] o [[Unidácentral de procesamientuCPU]]<br /> 4: Puertos [[Serial ATA|SATA]]<br /> 5: [[Memoria d'acesu aleatoriu|Memoria RAM]]<br /> 6: [[Tarxeta d'espansión|Plaques d'espansión]]<br /> 7: [[Fonte d'alimentación]]<br /> 8: [[Unidá de discu ópticu]]<br /> 9: [[Discu duru|Unidá de discu duru]], [[Unidá d'estáu sólidu]]<br /> 10: [[Tecláu (informática)|Tecláu]]<br /> 11: [[Mur (informática)|Mur]] </small> ]] [[Archivu:ZXSpectrum48k.jpg|thumb|300px|El [[ZX Spectrum]] de [[Sinclar]] revolucionó el mercáu [[Europa|européu]] d'ordenadores pa uso domésticu.]] Magar que les teunoloxíes emplegaes nos [[Ordenador dixital|ordenadores dixitales]] camudaron abondo dende qu'apaecieron los primeros ordenadores nos años 40, la mayoría tovía empleguen l'[[arquiteutura von Neumann]], propuesta al entamu de los años 40 por John von Neumann. L'arquiteutura von Neumann describe un ordenador con 4 seiciones principales: la [[Unidá aritmético-lóxica|unidá lóxica y aritmética]] (ALU), la [[unidá de control]], la [[memoria]], y los preseos d'entrada y salida (E/S). Estes partes tan coneutaes por un manoyu cables, un [[enllaz común]]. Nesti sistema, la [[memoria]] ye una secuencia de celdes d'almacenamientu numberaes, u caúna ye un bit, o unidá d'información. La información ye una instruición que-y diz al ordenador lo que tien que facer. Les «célules» represen datos que-y faen falta al ordenador pa llevar a cabu les instruiciones. En xeneral, la memoria pode ser reescrita milenta vegaes; paezse más a una llibreta qu'a una llábana. El tamañu de ca célula ya'l númberu célules estrema muncho d'ordenador a ordenador, y les teunoloxíes emplegaes pala memoria camudaron abondo; van dende los relés electromecánicos, tubos enllenos de mercuriu nos que formábense los pulsos acústicos, matrices d'imanes permanentes, transistores individuales a circuitos integraos con milenta celdes nun solu chip. La [[Unidá aritméticu-lóxica|unidá lóxica y aritmética]], o ALU, ye'l preséu que lleva a cabu les operaciones elementales como les operaciones aritmétiques (suma, resta), operaciones lóxiques (Y, O, NO), y operaciones de comparanza. Nesta unidá ye aú faise tol trabayu computacional. La [[unidá de control]] sigue la direición de les posiciones en memoria que contienen la instruición que l'ordenador va realizar nesi momentu; recupera la información dando-yla a l'ALU pala operación que tien que desendolcar. Tresfier llueu'l resultáu a sitios afayadizos na memoria. <br />Una vegada qu'ocurre lo anterior, la unidá de control va a la siguiente instruición (normalmente sitiada na siguiente posición, a menos que la instruición seya una instruición de brincu, informando al ordenador de que la próxima instruición va tar puesta n'otra posición de la memoria). Los preseos E/S permiten-y al ordenador, garrar información del mundiu esterior y tornar los resultaos d'esa información. Hai una gama mui estensa de preseos E/S como los [[Teclaú d'ordenador|teclaos]], [[Monitor|monitores]] y unidaes de [[discu flexible]] o les [[cámares web]]. Les instruiciones que tamos acabante d'aldericar, nun son les nidies instruiciones del ser humanu. Un ordenador namás tien un númberu acotáu d'instruiciones bien definíes. Los tipos d'instruiciones típiques realizaes pola mayoría los ordenadores son como estos exemplos: "...copia los conteníos de la posición de memoria 123, y pon la copia na posición 456, amesta-y los conteníos de la posición 666 a la 042, y coloca'l resultáu na posición 013, y, si los conteníos de la posición 999 son 0, la to siguiente instruición ta na posición 345...". Les instruiciones dientro l'ordenador represéntense con númberos. Por exemplu, el códigu pa copiar pue ser 001. El conxuntu d'instruiciones que pue facer un ordenador conozse como [[llinguax de máquina]] o códigu máquina. Na práutica, nun s'escriben les instruiciones pa los ordenadores direutamente en llinguax de máquina, sinón que s'emplega un [[llinguax de programación]] d'altu nivel que tórnase dempués al llinguax de la máquina automáticamente, a traviés de programes especiales de torna (intérpretes y [[compilador]]es). Dalgunos llinguaxes de programación representen de manera mui direuta'l llinguax de máquina, como los amestadores (llinguaxes de baxu nivel) y, por otru llau, los llinguaxes como [[Prolog]], básense en principios abstrautos mui lloñe de los que fai la máquina en concretu (llinguaxes d'altu nivel). Los ordenadores d'agora coloquen l'ALU y la unidá de control dientro d'un únicu circuitu integráu conocíu como Unidá central de procesamientu o CPU. Normalmente, la memoria l'ordenador asitiase nunos pocos circuitos integraos pequeños cerca la CPU. La gran mayoría de la masa l'ordenador ta formada por sistemes auxiliares (por exemplu, pa traer lletricidá) o preseos E/S. Dalgunos ordenadores más grandes diferénciense del modelu anterior, nun aspeutu perimportante, porque tienen varies CPU y unidaes de control que trabayen al mesmo tiempu. Amás, dalgunos ordenadores, usaos principalmente pala investigación, son mui estremaos del modelu anterior, pero nun tienen munches aplicaciones comerciales. Polo tantu, el funcionamientu d'un ordenador ye en principiu abondo cenciellu. L'ordenador trai les instruiciones y los datos de la memoria. Execútense les instruiciones, almacénense los datos y vase a pola siguiente instruición. Esti procedimientu repítese de siguío, dica que s'apaga l'ordenador. Los [[software|programes d'ordenador]] namás son llargues llistes d'instruiciones que debe executar l'ordenador, a vegaes con tables de datos. Munchos programes d'ordenador contienen millones d'instruiciones, y munches d'eses instruiciones execútense aína. Un ordenador personal modernu típicu (nel añu 2003) pode executar de 2000 a 3000 millones d'instruiciones por segundu. Les capacidaes estraordinaries que tienen los ordenadores nun se deben a la so habilidá pa executar instruiciones complexes. Los ordenadores executen milenta instruiciones simples diseñaes por persones intelixentes nomaos [[programador]]es. Los buenos programadores desendolquen grupos d'instruiciones pa facer xeres comunes (por exemplu, dibuxar un puntu na pantalla) y llueu ponen esos grupos d'instruiciones a disposición d'otros programadores. Na actualidá, pue paecenos que los ordenadores tán executando dellos programes a la mesma vegada. Esto conozse como [[poliactividá]] o [[multixera]], siendo más emplegáu'l segundu términu. En realidá, la CPU executa instruiciones d'un programa y dempués tras un curtiu periodu de tiempu, camuda a un segundu programa y executa dalgunes de les sos instruiciones. Esto crea la ilusión de que tan executándose estremaos programas de siguío, repartiendo'l tiempu la CPU ente los programes. Esto ye asemeyáu a la película que ta formada por una socesión rápida de fotogrames. El sistema operativu ye'l programa que controla'l repartu del tiempu xeneralmente. El sistema operativu ye una especie caxón de sastre enllenu de códigos. Cada vegada que dalgún códigu d'ordenador ye compartíu por munchos tipos dixebraos de programes demientres munchos años, los programadores llevarán esi códigu al sistema operativu, al final. El sistema operativu pode decidir, por exemplu, qué programes van executase, y cuándo, y qué fuentes (memoria o preseos E/S) van emplegase. El sistema operativu tien otres funciones qu'ofrecer a otros programes, como los códigos que dexen a los programadores escribir programes pa una máquina ensin necesidá de conocer los detalles íntimos de tolos preseos electrónicos coneutaos. Na actualidá, ta entamándose a incluyir dientro'l sistema operativu dalgunos programes perusaos debíu a que ye una manera económica de distribuyilos. Nun ye estrañu qu'un sistema operativu incluya navegadores d'internet, procesadores de testu, programes de corréu electrónicu, interfaces de rede, reproductores de películes y dellos programas qu'enantes teníen que consiguise aparte. == Emplegu de los ordenadores == Los primeros ordenadores dixitales, de gran tamañu y coste, emplegábense principalmente pa facer cálculos científicos. [[ENIAC]], un de los primeros ordenadores americanos, calculaba densidaes de neutrón transversales pa ver si españaría la bomba d'hidróxenu. El [[CSIR Mk I]], el primer ordenador australianu, evaluó patrones de lluvies pa un gran proyeutu de xeneración hidroeléctrica. Los primeros visionarios predixeron que la programación permitiría xugar al axedrez, ver películes y dellos usos más. La xente que trabayaba pa los gobiernos y les grandes empreses tamién emplegaron los ordenadores p'automatizar munches de les xeres de collecha y procesamientu de datos, qu'enantes yeren feches por humanos; por exemplu, mantener y actualizar la contabilidá y los inventarios. Nel mundiu académicu, los científicos de tolos campos entamaron a emplegar los ordenadores pa facer los sos análisis. La baxada los precios de los ordenadores permitió'l so uso por empresas ca vegada más pequeñes. Les empreses, les organizaciones y los gobiernos entamen a emplegar un gran númberu de pequeños ordenadores para facer xeres qu'enantes yeren feches por ordenadores centrales grandes y caros. La xunión de dellos pequeños ordenadores nun solu llugar nomábase [[torre de sirvidores]]. Cola invención del [[microprocesador]] en 1970, foi posible fabricar ordenadores mui baratos. Los ordenadores personales ficiéronse famosos para llevar a cabu estremaes xeres como guardar llibros, escribir y imprimir documentos, calcular probabilidaes y otres xeres matemátiques repetitives con [[fueyes de cálculu]], comunicase por [[corréu electrónicu]] y [[Internet]]. De toles maneres, la facilidá de consiguir ordenadores y la so fácil adautación a les necesidaes de cada persona, fixeron que s'empleguen pa dellos propósitos. En 1986 Toshiba llanzaba l'ordenador T1100, el primer ordenador portátil comercial de la hestoria. Esto demostraba que yera posible producir y fabricar en masa un ordenador dafechu funcional, coles mesmes prestaciones que el ordenadores d'entós, pero coles dimensiones abondes para tresportalo con comodidá y con autonomía de 8h. Con un preciu que xubía a los 4000 euros (daqué más de 600 000 pesetes d'aquel entós), yera'l primer ordenador dixital portable. Con un hardware de 4,1kg yera capaz d'executar xeres diverses con suma rapidez y sol control d'un programa (software) <ref>https://archxde.com/ordenadores-arquitectos/</ref> Al mesmo tiempu, los pequeños ordenadores, cuasi siempre con una programación fixa, entamaron a facese camín ente les aplicaciones del llar, los coches, los aviones y la maquinaria industrial. Estos procesadores integraos controlaben el comportamientu de los aparatos más fácilmente, permitiendo'l desarrollu de funciones de control más complexes como los sistemes de frenu antibloquéu nos coches. Al entamu'l sieglu 21, la mayoría los aparatos llétricos, cuasi tolos tipos de trasporte llétrico y la mayoría de les llinies de produición de les fábriques funcionen con un ordenador. La mayoría los inxenieros pescancia qu'esta tendencia va siguir. == Artículos rellacionaos == *[[Informática]] == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Informática]] 2q5d8xnd9heh13wn86b6slul10urj94 0 3854 3709833 3659523 2022-08-19T09:16:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{1000}} {{País | nome alternativu = Российская Федерация<br />Rossiskaia Federatsia | superficie_puestu = 1 | superficie_agua = 0.5 | llendes = 20.017 [[quilómetru|km]] | costes = 37.653 km }} '''Rusia''' o la '''Federación Rusa''' ye'l país más grande del mundu, espardiéndose per [[Europa]] y [[Asia]]. Tien una superficie de 17.075.400 quilómetros cuadraos, más de la novena parte de la tierra firme del planeta, con una gran variedá d'entornos naturales y relieves. Esta [[república semipresidencialista]], aniciada por 83 elementos federales, ye'l novenu país por población al tener 142.000.000 habitantes. Ocupa tol norte d'[[Asia]] y alreor del 40% d'[[Europa]] (cimeramente [[Europa Oriental]]), siendo un país trescontinental. En Rusia hai 9 fasteres horaries, dende [[UTC+2]] hasta [[UTC+11]], ensin incluyir [[UTC+4]]. Rusia tien les mayores reserves de recursos minerales y enerxéticos tovía ensin esplotar, y ye considerada la mayor [[superpotencia enerxética]]. Tien les mayores reserves de recursos forestales y la cuarta parte d'[[agua doce]] non conxelada del mundu. Rusia ye, xunto con China, el país qu'allenda con más países y el que tien les llendes más grandes. Tien llendes comunes colos vinientes países (entamando pel noroeste y siguiendo'l sentíu antihorariu): [[Noruega]], [[Finlandia]], [[Estonia]], [[Letonia]], [[Bielorrusia]], [[Lituania]], [[Polonia]], [[Ucraína]], [[Xeorxa]], [[Azerbaixán]], [[Kazakstán]], [[China]], [[Mongolia]] y [[Corea del Norte]]. Amás tien llendes marítimes con Xapón y Estaos Xuníos (al traviés d'[[Alaska]]). Les sos costes tan bañaes pol [[Océanu Árticu]], l'[[Océanu Pacíficu]] y por mares interiores como'l [[Mar Bálticu]], el [[Mar Negru]] y el [[Mar Caspiu]]. La historia del país entamó colos [[eslavos orientales]]. Los eslavos remanecieron como un grupu reconocible n'Europa ente los sieglos III y VIII d.C. Fundáu y dirixíu por una clas noble [[viquingu|viquinga]] guerrera y los soso descendientes, el primer estáu de los eslavos orientales, la [[Rus de Kiev]], aprució nel [[sieglu IX]] y adoptó'l [[cristianismu]] procedente del [[Imperiu Bizantín]] en [[988]], entamando una remestura de les cultures bizantina y eslava que definiría la cultura rusa durante'l siguiente mileniu. Posteriormente la Rus de Kiev desanicióse en munchos pequeños estaos feudales, de los que'l más poderoso yera'l [[Principáu de Moscú]], que se tornó na fuercia cimera de l'amestadura rusa y la llucha pola independencia escontra la [[Imperiu de la Horda d'Oru|Horda d'Oru]]. Dapoco Moscú ameció los principaos rusos de la redolada y entamó a dominar nel legáu cultural y políticu de la Rus de Kiev. Nel [[sieglu XVIII]] la nación espardióse per aciu de la conquista, anexón y esploración hasta tornase nel [[Imperiu rusu]], el tercer imperiu más grande de la historia al espardese dende [[Zaratu de Polonia]]|Polonia]] nel oeste, hasta l'[[océanu Pacíficu]] y [[Alaska rusa|Alaska]]. Rusia afitó un poder y influencia mundial dende los tiempos del Imperiu rusu hasta ser el mayor y dominante país constituyente de la [[Xunión Soviética]] (XRSS), el primer y más grande [[estáu socialista]] [[Constitución de la Xunión Soviética|constituyíu constitucionalmente]] y una [[superpotencia]] reconocida. El país puede presumir d'una llarga tradición d'escelencia en tolos aspeutos de les artes y les ciencies. La Federación Rusa fundóse al sumise la Xunión Soviética en 1991, pero ye reconocida como la heredera de la personalidá llegal de la Xunión Soviética. La so economía tien un de los mayores crecimientos del mundu. Ye l'octavu país por PIB nominal, col quintu presupuestu militar más grande del mundu. Ye un de los cinco [[países con armes nucleares]] reconocíos y tien el mayor arsenal d'[[armes de desaniciu masivu]] del mundu. Rusia ye miembru permanente del [[Conseyu de Seguridá de Naciones Xuníes]], miembru del [[G8]], [[Foru de Cooperación Económica Asia-Pacíficu|APEC]] y [[Organización de Cooperación de Shanghai|OCS]], con gran influencia nel [[Ex repúbliques soviétiques|espaciu postsoviéticu]], particularmente na [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI). == Etimoloxía == El nome de Rusia en rusu ye "''Rossía''" (Россия), que vien del [[idioma griegu|griegu]] "''Ρωσία''" ([[Alfabetu Fonéticu Internacional|AFI]]: [rosˈia]), que ye como se nomaba a la [[Rus de Kiev|Rus']] (Русь) nel [[Imperiu Bizantín]]. Sobro l'orixe del términu "''Rus'''" hai delles teoríes, pero denguna d'elles ye aceptada por toos. Les versiones dixébrense n'históriques, que se basen n'autores contemporáneos, llingüístiques y toponímiques. Asina, les cimeres hipótesis son la histórica [[Imperiu Bizantín|bizantina]], la indo-iranín, la llingüística [[Idioma finés|finesa]], la histórico-toponímica prusiana, amás de delles toponímiques. == Historia == {{AP|Historia de Rusia}} === Antigua Rusia, eslavos orientales y la Rus de Kiev === Enantes del [[sieglu I]], les grandes tierres de Rusia meridional foron poblaes por delles tribus, mui espardíes pel gran territoriu, como los [[proto-indoeuropeos]] y los [[escites]]. Ente'l [[sieglu III]] y el [[sieglu VI]], les estepes foron asolaes por foles socesives d'invasiones nómades, dirixíes por tribus belicoses que davezu continuaríen el so avance hasta [[Europa]], como foi'l casu de los [[hunos]] y los [[ávaru|avaros]]. Na dómina del [[sieglu V]] al [[sieglu VII]] los avances humanos tan representaos pola cultura de Dyakovo, en plena [[edá del fierro]], qu'ocupaba la fastera del Volga Superior, el Valday y la zona de [[Ríu Oká|ríu d'Oká]]. La cultura Dyakovo taba formada poles xentes ugrofineses, los antepasaos de les tribus [[Meria (pueblu)|Merya]], [[Muroma]], Meshchera y Veps. Tola toponimia rexonal ugrofinesa y el so caráuter hidrónimu llévanos a esta cultura, un exemplu ye'l ríu [[Ríu Yauza|Yauza]], afluente del [[Moscova]], y escurque'l mesmu [[ríu Moscova]] tamién. Los [[Turquía|turcos]] y los [[kazakos]] reinaron nes estepes más baxes de la cuenca dle [[Volga]] ente los mares [[Mar Caspiu|Caspiu]] y [[Mar Negru|Negru]] hacia'l [[sieglu VIII]]. Encalcaron les sos bultables lleis de tolerancia cosmopolita. Los [[jázaros]] foron l'amecedura comercial cimera ente'l Bálticu y l'Imperiu musulmán [[Califatu Abbasí|Abbasí]] allugaos en [[Bagdag]]. Tornáronse n'importantes aliaos del [[Imperiu Bizantín]] y aniciaron una riestra de guerres exitoses escontra los [[Califatu|Califatos Árabes]]. Nesta dómina, la pallabra "Rhos" o "Rus" foi primeru aplicao a los [[varegu|varegos]] y lluegu tamién a los eslavos qu'aniaben na rexón. Na dómina del [[sieglu X]] al [[sieglu XI] la [[Rus de Kiev]] o Rusia medieval llegó a ser el principáu más grande d'Europa y ún de los más bayurosos, per aciu del comerciu estremáu tanto con Europa como con Asia. L'apertura de nueves rutes del comerciu con Oriente nel tiempu de [[Les Cruzaes]] contribuyó a la decadencia y a la escachadura del principáu na fin del [[sieglu XII]]. Na dómina del [[sieglu XI]] y el [[sieglu XII]], les incursiones constantes de les tribus turques nómades, como los [[Cumano|polovtsy]] y los [[pechenego]], llevaron a la migración masiva de les poblaciones eslaves, del sur fértil a les rexones más arbolaes del norte, conocíos como ''Zales'e''. Los estaos medievales de la [[República de Nóvgorod]] y el [[Principáu de Vladímir-Súzdal]] remanecieron como socesores del [[Rus de Kiev]]. Mentanto, el cursu medianu del ríu Volga vieno a ser dominaáu pol estáu musulmán de [[Bulgaria del Volga]]. Como munches otres partes d'[[Eurasia]], estos territorios foron invadíos polos [[mongoles]], formando l'estáu de la Horda Dorada que saquearía los principaos rusos per más de trés sieglos. Cerca de la metá de la población rusa perecerá demientres la invasión mongola; más sero conocíos como los [[tártaros]], gobernarán les fasteres meridionales y centrales de Rusia mientres los territorios d'anguaño, [[Ucraína]] y [[Bielorrusia]], serán inxiríos nel [[Gran Ducáu de Lituania]] y [[Polonia]], dixebrando asina a los rusos ente bielorrusos al norte y ucraínos al oeste. Al igual que nos Balcanes, el movimientu nómada atrasió'l desendolcu económicu y social del país. Sicasí, la [[República de Nóvgorod]] xunto cola ciudá de [[Pskov]] caltuvieron dalgún gráu d'autonomía nel tiempu de la yunta mongola y foron quienes en gran parte a evitar les atrocidaes qu'afectaron al restu del país. Nel añu [[1240]], La República de Nóvgorod, dirixida por [[Alexánder Nevsky]] ([[1220]]-[[1263]]), refugó los intentos de los cruzaos xermánicos de colonizar la rexón. === Principáu de Moscú === De miente estremada al so líder espiritual, l'[[Imperiu Bizantín]], Rusia, baxo'l lideralgu de [[Moscú]], foi quien a repollecer y organizar la so propia griesca de reconquista, dominando a los sos enemigos y amestándose los territorios perdíos. Dempués de la cayida de [[Constantinopla]] en [[1453]], la Rusia moscovita queda como l'únicu estáu cristianu na llende d'Europa Oriental, consiguiendo asina'l drechu de vindicar la socesión del llegáu del [[Imperiu Romanu d'Oriente]]. Tovía baxo'l dominiu de los mongolo-tártaros, el ducáu de Moscú entamó a afirmar la so influencia en Rusia Occidental nel empiezu del [[sieglu XIV]]. L'aprucir espiritul, sofitáu pola Ilesia Ortodoxa y San [[Sergii Radonezhsky]], valió al ducáu de Moscú a derrotar a los mongolo-tártaros na [[Batalla de Kulikovo]] en [[1380]]. [[Iván el Terrible|Iván IV "El Terrible"]] ([[1530]]-[[1584]]) pon fin al control de los invasores, postiando rexones averaes baxo'l dominiu de [[Moscú]]. Ye'l primeru en tomar el títulu de "Gran Duque de toles Rusies". Nel entamu del [[sieglu XVI]], l'Estáu rusu tomó como metes cimeres recuperar tolos territorios perdíos pola mor de la invasión mongolo-tártara y protexer la fastera meridional escontra los ataques de los tártaros de Crimea (Les Guerres Ruses de Crimea) y de dalgunos pueblos turcos. Los fidalgos, recibiendo un señoríu del soberanu, foron obligaos a servir nel exércitu. El sistema del señoríu llegó a ser la base pa la caballería noble. En [[1547]], [[Iván IV de Rusia|Iván IV]] foi coronáu oficialmente como'l primer [[Zar]] de Rusia. Nel so reináu, Iván IV ameció rexones de [[Kazán]] y [[Astracán (Rusia)|Astracán]] ente otres y tornó Rusia nun estáu multiétnicu. Iván IV promulgó un nuevu códigu de lleis (Sudebnik de [[1550]]), afitando'l primer cuerpu representativu feudal (Zemsky Sobor) y inxirió l'autoxestión llocal nes rexones rurales. A fines del sieglu, [[cosacos]] rusos fundaron los primeros afitamientos en [[Siberia]] Occidental. El so reináu tamién foi marcao pola llarga y fracasada guerra escontra la coalición de Polonia, Lituania y Suecia pal accesu al comerciu al traviés del [[mar Bálticu]]. Iván llevó a cabu una riestra de purgas na aristocracia feudal, escurque provocaes pola traición por parte del príncipe Kurbsky, poles que entró na historia como "El Terrible". Dempués de la so muerte, los fracasos militares, los andancios, y les probes colleches debilitaron l'Estáu, y los [[tártaros de Crimea]] quemaron la ciudá de Moscú. La muerte de los fíos d'Iván amestada a la fame de [[1601]]-[[1603]] llevan a la guerra civil ya la intervención foriata. A mediaos del [[sieglu XVII]] había establecimientos rusos en Siberia Oriental y na [[península de Chukchi]] al traviés del [[ríu Amur]]. En [[1648]] el navegante rusu [[Semión Dezhniov]] descubre l'estrechu que desaparta [[Siberia]] d'[[Alaska]]. Más sero, en [[1728]], será esplorao pol navegante danés [[Vitus Bering]] y llevará'l so nome ([[estrechu de Bering]]). === Imperiu rusu === El control moscovita de la nación naciente continuó dempués de la intervención polaca baxo la dinastía sosiguiente de [[Románov]], entamando col Zar [[Miguel I de Rusia]] en [[1613]]. [[Pedru I el Grande]], quien gobernó'l [[Zaratu Rusu]], derrotó al [[Imperiu suecu]] na [[Gran Guerra del Norte]], forciándolu a ceder Karelia Occidental y Ingria (dos rexones perdíes por Rusia nel "Tiempu Abegosu" y Livonia (anguaño Estonia meridional y Letonia septentrional). Esto afitó l'accesu del [[Imperiu rusu]] al mar y el comerciu marítimu, n'Ingria. Fundó en [[1703]] una nueva capital, [[San Petersburgu]] y foi, sobremanera, responsable de llevar la cultura d'Europa Occidental a Rusia, pola mor de les sos reformes. Dempués d'estes reformes, Rusia tuvo poder n'Europa. [[Catalina II de Rusia|Catalina la Grande]], que gobernó ente [[1762]] y [[1796]], continuó los esfuercios de Pedru I allugando a Rusia como ún de los grandes poderes europeos. Como exemplos de la participación europea nel [[sieglu XVIII]], encalcan la [[Guerra de Socesión Polaca]] y la [[Guerra de los Siete Años]]. Tres la dixebra de Polonia, Rusia consiguió bultables territorios del oeste, que s'afayaben poblaos cimeramente por persones de relixón [[Ilesia Ortodoxa|ortodoxa]]. Por aciu de les guerres escontra l'[[Imperiu otomanu]], Rusia enantó les sos llendes hasta'l [[mar Negru]] teniendo como oxetivu la proteición de la rexón cristiana de los Balcanes escontra los turcos. En [[1783]] Rusia y el Reinu Xeorxanu (que foi estragao cuasi dafechu poles invasiones perses y polos turcos) firmaron el tratáu de Georgievsk pol que [[Xeorxa]] (''Kartl-Kakheti'') recibió'l valir rusu. En [[1812]], tres regunir cuasi mediu millón de soldaos franceses y provenientes de los otros estaos conquistaos n'Europa, [[Napoleón]] invadió Rusia. Sicasí, tres tomar Moscú, foi forciao a retirase hacia Francia. Cuasi'l 90% de les fuercies invasores perecieron nes batalles col exércitu rusu, per aciu de los guerrilleros y del abegosu iviernu. Los exércitos rusos finaron la escorribanda del enemigu tomando la so capital, [[París]]. Los oficiales de les guerres napoleóniques llevaron a Rusia les idees del lliberalismu y inclusive intentaron amenorgar los poderes del Zar na rebelión albortada de los ''dekabristes'' en [[1825]], que foi siguida por delles décades de represión política. Otro de los resultaos de les guerres napoleóniques, foi la inxertadura de [[Besarabia]] y [[Finlandia]] nel Imperiu Rusu. Les polítiques conservadores de [[Nicolás I de Rusia]] entorgaron el desendolcu del Imperiu Rusu a mediaos del [[sieglu XIV]]. Como resultáu, el país foi derrotao na [[Guerra de Crimea]] ([[1853]]-[[1856]]) por una alianza na que taben Gran Bretaña, Francia, l'Imperiu Otomanu y Piamonte-Cerdeña ente otros. El socesor de [[Nicolás I de Rusia]], [[Alexander II de Rusia|Alexander II]] ([[1855]]-[[1881]] foi foricao a aniciar una riestra de reformes completes y asoleyó un decretu aboliendo la servidume, en [[1861]]. Les grandes reformes del reináu d'Alexander II dirixeron cada vegada más rápido'l desendolcu y l'inclín del capitalista [[Sergéi Witte]] hacia la industrialización. Una atmósfera d'eslavofilia diba enantando, liderada pola victoria de Rusia na [[Guerra Ruso-Turca 1877-1878|Guerra Ruso-Turca]]. Esto puxó al Imperiu Otomanu a reconocer la independencia de Rumanía, Serbia y Montenegro, amás de l'autonomía de Bulgaria. El fracasu de les reformes ente otres coses, afaló que continuaren los problemes. Na viéspera de la [[Primer Guerra Mundial]], la posición del Zar [[Nikolái II de Rusia|Nikolái II]] y la so dinastía perdió pesu. El gobiernu rusu nun quería participar na [[Primer Guerra Mundial]], pero nun podía aceptar la dominación alemana d'[[Europa]]. Rusos de clas alta y burgueses aidaron nel puxu de guerra rusu, anque llabriegos y trabayadores participaron con menos entusiamu. [[Alemaña]] tenía un gran exércitu y un importante poder industrial, teniendo amás a Austria y al Imperiu Otomanu como aliaos. El puxu rusu na guerra foi enorme. Teniendo ganao delles grandes batalles en [[1916]], l'exércitu alloñóse cuando españó la [[Revolución Rusa de 1917]], en parte por razones económiques, pero sobromanera porque la falta d'esfotu públicu que yá había hacia'l réxime afondóse pola corrupción. El líder [[bolxevique]] [[Vladimir Ilich Lenin]] afuxó a Finlandia por seguridá en [[xunetu]] de [[1917]]. Ellí escribió "L'Estáu y la Revolución", faciendo un llamáu a una nueva forma de gobiernu afitáu sobro conseyos de trabayadores o [[soviet]]s. Tornó a [[Petrográu]] n'[[ochobre]] inspirando la [[Revolución d'Ochobre]] col lema "Tol poder pa los soviets!". Lenin dirixó'l derrocamientu del [[Gobiernu provisional rusu]] del Institutou de Smolny dende'l 6 al 8 de payares de 1917. Tres la fin de la Revolución Rusa de 1917, una estaya política marxista llamo a los bolxeviques a tomar el poder en Petrográu y Moscú baxo'l lideralgu de Lenin. L'asaltu y capitulación del [[Palaciu d'Iviernu]] na nueche del 7 al 8 de payares marcaron l'entamu del gobiernu soviéticu. El Zar Nikolai II y la familia real foron asesinaos y con ello finó la cabera dinastía rusa. Per un tiempu camentóse que la fía menor de la familia, la princesa Anastasia, sobreviviera, dalgo que nunca llegó a confirmase. === Revolución de 1917 y fin de la dómina zarista === Magar Rusia s'industrializaba rápido, malpenes una pequeña parte de la población, sobromanera nobles y dalgunos industriales, teníen bones condiciones de vida. Los llabriegos yeren probes y, magar la reforma agraria d'[[Alexander II]], yera mui abegosu acceder a la propiedá de la tierra. Les socesives derrotes en batalles durante la [[I Guerra Mundial]] y el descontentu xeneralizáu de la población, llevaron a que la economía entamara a deteriorase, lo qu'afaló al tracamundiu social y a delles revueltes y intentos revolucionarios. Estes revoluciones tienen dos feches: [[1905]] y [[1917]]. Na [[revolución rusa de 1905|revolución de 1905]] entama la fin de la dómina zarista, cuando Rusia foi derrotada ensin esperalo por [[Xapón]] tres una guerra ente dambos países. Xapón yera un país pequeñu y de sonce nivel teunolóxicu y la derrota afeutó a la popularidá del zar Nikolai II. Tamién en [[1905]] un grupu de trabayadores vindicó al Zar reformes económiques y sociales. Esti movimientu foi violentamente reprimío poles tropes del Zar, que mataron a dellos trabayadores, siendo conocío'l socesu como "Domingu Sangrientu". Dende entós entamaron a aniciase los primeros [[soviet]]s. El poder de los soviéticos y la influencia de la [[revolución rusa de 1905|revolución de 1905]] foi sumiendo nos siguientes años; sicasí, cola entrada de Rusia na [[I Guerra Mundial]], les condiciones de vida de gran parte de la población foron a peor, faciendo qu'apaecieren nueves revueltes que daríen orixe a la Revolución de Febreru de 1917. El Partíu Social-Revolucionariu, los [[menxevique]]s, el [[Partíu Democráticu Constitucional]] y los [[bolxevique]] intentaron -desapartaos- esquerar nueves fórmules de gobiernu pal país. Esto dio llugar a una curtia República d'inspiración occidental liderada por [[Alexander Kerensky]]. El nuevu réxime nun prosperó, sobro too, pola oposición de los cabezaleros de la República a sacar a Rusia de la guerra. Ello favoreció a los [[bolxevique]]s que, magar ser minoritarios, yeren los únicos que defendíen la salida del país del conflictu. Asina xurdió la [[revolución d'ochobre]], de xeitu bolxevique, y la posterior toma del poder por parte de los soviets lideraos po Lenin y [[Trotsky]], qu'aniciaron el [[PCUS|Partíu Comunista]] y entamaron a empobinase a l'apaición de la [[XRSS]]. Tres la victoria de los [[bolxevique]]s, Rusia sufre una Guerra Civil ([[1918]]-[[1922]]) ente partidarios de la revolución bolxevique ([[Exércitu Roxu]]) y opositores a ella ([[Exércitu Blancu]]), sofitaos estos por delles potencies foriates. Lenin llegó a confiscar l'aniciu agrícola p'abastecer a los soldaos y a zarrar grandes compañíes privaes tres la so victoria. === Xuntura de les repúbliques soviétiques === El [[29 d'avientu]] de [[1922]] una conferencia de delegaciones plenipotenciaries de la [[RSFS de Rusia]], [[RFSS de Trescaucasia]], [[RSS d'Ucraína]] y [[RSS de Bielorrusia]] aprobaron el Tratáu d'Aniciu de la XRSS y la Declaración del Aniciu de la URSS, formándose la [[Xunión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]]. Estos dos documentos foron confirmaos pol primer congresu soviéticu de la [[XRSS]] y firmaos polos cabezaleros de les delegaciones [[Mikhail Kalinin]], [[Mikha Tshakaya]], [[Mikhail Frunze]], [[Grigory Petrovsky]] y [[Aleksandr Chervyakov]] el [[30 d'avientu]] de [[1922]]. L'[[1 de febreru]] de [[1924]] la URSS foi reconocida pola primer potencia mundial daquella, l'[[Imperiu Británicu]]. Dende los primeros díes del poder soviéticu en [[1917]] entamó la re-estructuración intensiva de la economía, la industria y la política del país. Gran parte fízose según los Decretos Iniciales Bolxeviques, documentos del gobiernu soviéticu, firmaos por [[Lenin|Vladimir Lenin]]. Ún de los adelantos más importantes yera'l [[plan GOELRO]], qu'afalaba una re-estructuración fonda de la economía soviética afitada na lletrificación total del país. El plan principió en [[1920]], desendolcándose durante un periodu de 10 a 15 años. Supunxo l'aniciu d'una rede de trenta centrales llétriques rexonales, ente elles diez grandes centrales hidrollétriques y la lletrificación de numberoses empreses industriales. El plan sirvió pal siguiente [[Plan Quinquenal (URSS)|Plan Quinquenal]]. === La dómina de Stalin === Dempués de la dura política económica afitada polos bolxeviques durante la Guerra Civil, el gobiernu soviéticu permitió que dalgunes empreses privaes acompangaren cola industria nacionalizada nos [[años 1920]]. Igualmente, el requisamientu total de los escedentes alimenticios nel campu foi camudao por impuestos sobro los ialimentos. Anque dalgunes d'estes midíes foron aldericaes por cabezaleros soviéticos, consideróse necesariu pa evitar que la esplotación capitalista tornara a la Xunión Soviética. Les mientes económiques foron el telón de fondu na llucha pol poder que se desencadenó ente los cabezaleros soviéticos tres la muerte de Lenin en [[1924]]. Postiando dapoco la so influencia y aislando a los sos rivales dientro del partíu [[Iosif Stalin]] tornóse nel cabezaleru de la Xunión Soviéticu a mediaos de los [[años 1920]]. En [[1928]] Stalin inxirió'l Primer [[Plan Quinquenal (URSS)|Plan Quinquenal]] empobináu a aniciar una economía socialiega. Esto, a diferencia del [[internacionalismu]] espresáu por [[Lenin]] y [[Trotsky]] al traviés del cursu de la Revolución. Na industria, l'estáu fízose col control de toles empreses y anició un programa intensivu d'industrialización; na agricultura afitáronse granxes coleutives por tol país. Hubo resistencia espardida de llabriegos ricos que caltuvieron granu, siendo'l resultáu una llucha azurniada escontra les autoridaes y la fame, causando millones de muertes. La [[Gran Purga]] de Stalin nel partíu eliminó a munchos "vieyos bolxeviques" que tomaren parte na Revolución con Lenin. Mentanto, bien de ciudadanos soviéticos foron prindaos y unviaos al [[Gulag]] (Alministración Cimera pa Campamentos de Trabayu Correutivos), una gran rede de campamentos de trabayu forciaos, o cenciellamente executaos. Magar el tracamundiu de mediaos de los [[años 1930]], la Xunión Soviética desendolcó una economía industrial bultable años enantes de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Los años trenta vieron l'andecha más averada ente los países [[Occidental]]es y la XRSS. En [[1933]] afitáronse les rellaciones diplomátiques con [[Estaos Xuníos]] y cuatro años más sero la URSS sofitó activamente a la [[Segunda República Española]] na [[Guerra Civil Española]] escontra los fascistes italianos y alemanes. Sicasí, tres que [[Gran Bretaña]] y [[Francia]] firmaren los [[Alcuerdos de München]] cola [[Alemaña Nazi]], la XRSS tamién fizo tratos con ella, económica y militarmente, incluyendo'l [[Pautu Ribbentrop-Molotov]] (pautu de non agresión nazi-soviéticu), qu'arreyó la ocupación de [[Lituania]], [[Letonia]], [[Estonia]] y la [[Invasión de Polonia]] en [[1939]]. A fines de [[payares]] de [[1939]], por nun ser quien a puxar a [[Finlandia]] a abayar la so llende 25 quilómetros de [[San Petersburgu|Leningráu]] por preseos diplomáticos, [[Stalin]] ordenó la [[Guerra d'Iviernu]]. Anque se tien aldericao si la Xunión Soviética tuvo l'inclín d'invadir l'[[Alemaña Nazi]] cuando fora abondo fuerte, la mesma Alemaña frayó'l tratáu y invadió la Xunión Soviética en [[1941]]. L'[[Exércitu Bermeyu]] paró la ofensiva nazi na [[Batalla d'Stalingráu]], dende fines de [[1942]] hasta l'entamu de [[1943]], y avanzó por [[Europa del Este]] hasta [[Berlín]] enantes del rindimientu d'[[Alemaña]] en [[1945]]. Tamién participó na derrota de Xapón, invadiendo la rexón de [[Batalla de Manchuria|Manchuria]] trés meses dempués de que finare la guerra nel Oeste. Anque estrozada pola guerra, la Xunión Soviética xurdió del conflictu como una [[superpotencia]] reconocida. Durante la posguerra, la Xunión Soviética re-edificó primero y entós enanchó la so economía, al caltener el so control estrictamente centralizáu. La XRSS aidó al rexurdimentu nos países d'[[Europa del Este]], tornándose ellos n'estaos satélite. Too ello fízose per aciu del [[Pautu de Varsovia]] ([[1955]]), y más sero del [[Conseyu de Gabitu Mutuu Económicu]]. La influencia de la URSS medró n'otres fasteres del mundu y la tensión de la [[Guerra Fría]] tornó en nemigos a [[Reinu Xuníu]] y [[Estaos Xuníos]]. === La Xunión Soviética dempués de Stalin === [[Iosif Stalin]] morrió'l [[5 de marzu]] de [[1953]]. Ensin un socesor que fora aceptao, los cabezaleros del [[Partíu Comunista]] escoyeron gobernar la XRSS de miente collectiva, anque hubiera una llucha pol poder interna. [[Nikita Khruxchov]], que ganara'l baltu pol poder nel entamu de la década de los años 50, denunció en [[1956]] l'emplegu de la represión por parte de [[Stalin]]. Nesi añu la fuercia militar soviética foi usada pa suprimir los llevantamientos nacionalistes n'[[Hungría]] y [[Polonia]]. Nesi tiempu la Xunión Soviética esplotó'l so enorme poder científicu y teunolóxicu, por exemplu, llanzando'l primer satélite artificial ([[Sputnik I]]), el primer ser vivu en viaxar al espaciu (la perra [[Laika]]) y el primer ser humanu [[Yuri Gagarin]] que se pon nuna órbita terrestre. [[Valentina Tereshkova]] foi la primer muyer en dir al espaciu, nel [[Vostok 6]], el [[16 de xunu]] de [[1963]], y [[Alekséi Leónov]] el primer home n'abayase pol espaciu'l [[18 de marzu]] de [[1965]]. Les reformes de [[Khruxchov]] na agricultura y l'alministración foron xeneralmente improductives y la política esterior, sobro too con [[China]] y [[Estaos Xuníos]], foi a peor. [[Khruxchov]] dexó'l poder en [[1964]]. Tres la salida de Khruxchov, siguió otru periodu de mandáu collectivu, qu'avagó hasta que [[Leonid Brezhnev]] s'afitó al entamu de los años 70 como la figura más importante na vida política soviética. En [[1979]] la URSS invadió [[Afganistán]]. Nesti tiempu la URSS compitió con [[Estaos Xuníos]] na estaya militar, pero la economía entamó a parase. La industria tuvo ganancies que medraben selemente pero yeren estables, ente'l desendolcu agrícola s'atrasiaba. Fonderamente, la XRSS nun yera quien a aniciar abondo p'alimentar una población que medraba, y tuvo que principiar a importar. Otramiente, la mala calidá de los productos soviéticos fizo que la XRSS namás fora quien a esportar materies primeres. Too ello llevó a una balanza de pagos negativa. === Les reformes de Gorbachov y la fin de la XRSS === Cada vegada foi más evidente l'esbarrumbamientu de les cadarmes económiques y polítiques de la Xunión Soviética. Tres la rápida socesión de [[Yuri Andropov]] y [[Konstantin Chernenko]], figures de transición, [[Mikhail Gorbachov]] foi escoyíu líder de la XRSS. Gorbachov principió a aplicar cambios bultables na economía ([[Perestroika]]) y el lideralgu del partíu. La política de [[Glasnost]] lliberó l'accesu públicu a la información dempués de décades de fuerte censura del gobiernu, encamentando tamién la tresparencia na xestión. A fines de los años 80, les repúbliques que formaben la Xunión Soviética entamaron llegalmente a abayase hacia una declaración de soberanía sobro los sos territorios, basándose nel Artículu 72 de la Constitución de la [[XRSS]], que mentaba que cualesquier república yera llibre d'axebrase. El [[7 d'abril]] de [[1990]] foi aprobada una llei pola que una república podría desapartase si más de dos terceres partes de los residentes na república votaben a favor d'ello nun referendu. Munches aviaron les eleiciones pa les sos propies llexislatures nacionales en [[1990]]. Les repúbliques aniciaron lleis que diben a la escontra de les lleis de la Xunión, no que foi conocío como "Guerra de Lleis". En [[1989]], la [[RSFS de Rusia]], que yera entós la república más grande (con cuasi la metá de la población) convocó una nueva escoyeta pa un Congresu de Diputaos del Pueblu. [[Boris Yeltsin foi elixíu presidente del Congresu. El [[12 de xunu]] de [[1990]] el Congresu declarió la soberanía de Rusia sobro'l so territoriu y adelantróse a facer lleis que teníen el procuru de desaniciar dalgunes de les normes de la [[XRSS]]. El periodu d'incertidumbre llegal continuó al traviés de [[1991]] cuando les repúbliques que formaben la URSS llegaron a ser selemente independientes. El [[17 de marzu]] de [[1991]] celebróse un referendu pal caltenimientu de la [[XRSS]], que foi sofitao mayoritariamente pola población en nueve de les quince repúbliques. El referendu supunxo un emburrión pa [[Gorbachov]] y nel branu d'esi mesmu añu el Nuevu Tratáu de la Xunión foi diseñáu y alcordáu pa ocho repúbliques que tuvieren el determín de tornar la Xunión Soviética nuna federación más sonce que la URSS. La firma del tratáu foi interrumpida pol güelpe d'estáu d'agostu empobináu escontra Gorbachov por miembros marxistes estremistes del gobiernu. Esti movimientu tenía'l determín d'invertir les reformes de Gorbachov y postiar el control central del gobiernu sobro les repúbliques. Tres el fracasu del güelpe, [[Yeltsin]] salió postiáu ente que'l poder de [[Gorbachov]] amenorgó. L'equilibriu políticu tercióse de miente bultable hacia les repúbliques. N'[[agostu]] de [[1991]] [[Letonia]] y [[Estonia]] declariaron la so independencia (siguiendo la güelga de [[Lituania]] en [[1990]]), mientres les otres 12 repúbliques continuaben aldericando'l modelu más afayadizu pa la Xunión. L'[[8 d'avientu]] de [[1991]] los presidentes de Rusia, [[Ucraína]] y [[Bielorrusia]] firmaron el [[Tratáu de Belovesh]] que declarió la Xunión Soviética sumida y afitóse la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI) nel so llugar. Al quedar duldes de l'autoridá del [[Tratáu de Belovesh]] pa sumir la Xunión, el [[21 d'avientu]] de [[1991]] los representantes de toles repúbliques soviétiques, sacantes [[Xeorxa]], y inclusive repúbliques que firmaren el Tratáu de Belovesh, firmaron el [[Protocolu d'Alma-Ata]], que confirmó'l desaniciu y la fin consecuente de la [[XRSS]] y tornaba a plantegar l'afitamientu de la [[CEI]]. El [[25 d'avientu]] de [[1991]] [[Gorbachov]], a la vista de los fechos, refugó la presidencia de la Xunión Soviética y pasó los poderes a [[Boris Yeltsin]], presidente de Rusia. El día siguiente sumió tamién el [[Sóviet Supremu de la URSS]], lo que supunxo la fin de la Xunión Soviética como estáu. Munches institucuiones como l'[[Exércitu Bermeyu]] y la policía asitiaron hasta l'entamu de [[1992]] pero foron desapaeciendo selemente o s'inxirieron nos nuevos estaos. === La Federación Rusa === A mediaos de los noventa, Rusia yera una democracia multipartidista, pero yera abegosu postiar un gobiernu per aciu de dos problemes: l'enfrentamientu ente'l presidente y el parllamentu y el trafulcáu sistema de partíos. Anque Yeltsin ganó prestixu nos países foriatos, gobernaba de miente autocrática, ensin tener consideranza pa col parllamentu. Al tiempu la gran cantidá de pequeños partíos y la falta d'alianzas fixeron que la llexislatura nun fora gobernable. En [[1993]] el xaréu ente Yeltsin y el parllamentu acabaría na [[Crisis constitucional rusa de 1993]] n'ochobre d'esi añu. Depués de que Yeltsin mandara tanques al parllamentu col envís de bombardealu, el presidente tuvo llibertá dafechu pa imponer una constitución con fuertes poderes presidenciales y que foi aprobada en referendu n'[[avientu]] de [[1993]]. Al tiempu el votu d'avientu supunxo un fuerte emburrie pa comunistes y nacionalistes, espeyando asina'l descontentu de la población pa coles reformes económiques neolliberales. El prestixu de Yeltsin dientro del país foi amenorgando tres encontar les midíes económiques de [[Yegor Gaidar]]: fin del control de precios de la dómina soviética, encorties nel gastu públicu y apertura al comerciu esterior. Les reformes estragaron nel intre la calidá de vida de la gran mayoría de la población, especialmente a aquellos que se beneficiaben de salarios y precios controlaos, amás de los sosidios de la dómina soviética. Rusia sufrió nesta década una crisis económica mayor que la [[Gran Depresión]] qu'azotó a [[Estaos Xuníos]] nos años trenta. Les reformes económiques postiaron una oligarquía enraigonada nel vieyu sistema soviéticu. Aconseyada polos gobiernos occidentales, el [[Bancu Mundial]] y el [[Fondu Monetariu Internacional]], Rusia entamó la más grande y rápida privatización xamás fecha por un gobiernu na historia. A mediaos de los noventa el comerciu, los servicios y la pequeña industra ya taben en manes privaes. Casi toles grandes empreses foron mercaes polos sos antiguos direutivos, aniciando una clas de nuevos ricos averaos a inversores occidentales. Na parte baxera del sistema, pola mor de la inflación o'l desemplegu, munchos obreros acabaron na probetú, la prostitución o'l lladroniciu. Por aciu del puxu del preciu del crudu, la so cimera esportación, la economía rusa vivió la fin de la so crisis rematando la década de los noventa. En [[1998]] Yeltsin afayábase nel tapecer de la so trayeutoria. Namás unes hores enantes del primer día de [[2000]] dimitió de sópetu dexando'l gobiernu en manes del so primer ministru, [[Vladimir Putin]], antaño funcionariu del [[KGB]] y xefe de l'axencia socesora tres la cayida de la URSS. En [[2000]] el nuevu presidente ganó fácilmente a los sos contrincantes nes eleiiones presidenciales del [[26 de marzu]]. En [[2004]] foi de nuevu escoyío col 71% de los votos, y los sos aliaos vencieron nes llexislatives, coles torgues d'observadores nacionales y foriatos sobro la llimpieza del procesu eleutoral. Dende la fin de [[2004]] la preocupación internacional enantó per aciu del duru control del presidente sobro'l parllamentu, la sociedá y los representantes rexonales. Nes [[eleiciones llexislatives ruses de 2007]] el partíu [[Rusia Xunida]], qu'enconta a Putin, consiguió'l 64,3% de los votos, y nes [[eleiciones presidenciales de Rusia de 2008|eleiciones presidenciales de 2008]] el candidatu del mesmu partíu, [[Dmitri Medvedev]] ganó con marxe abondo. Medved destituyó en setiembre de [[2010]] del so cargu como alcalde de Moscú a [[Yuri Luzhkov]], que llevaba nel puestu dende 1992, asitiando nel so llugar a Sergei Sobianin, home d'esfotu pal presidente. == Economía == {{AP|Economía de Rusia}} == Xeografía == {{AP|Xeografía de Rusia}} === Principales ciudaes === {|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" |+ Les 20 ciudades más poblaes de Rusia (2002) |- ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Puestu ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Ciudá ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Provincia / República ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Población ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Puestu ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Ciudá ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Provincia / República ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Población ! rowspan=11 | [[Archivu:Red Square, Moscow, Russia.jpg|borde|150px|Moscow]]<br />[[Moscú]]<br />[[Archivu:Petersburg-square.jpg|thumb|150px|San Petersburgu]]<br />[[San Petersburgu]]<br /> |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[Moscú]]''' || [[Óblast de Moscú]] || 10.563.038 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align=left | '''[[Ufá]]''' || [[Bashkortostán]] || 1.030.812 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[San Petersburgu]]''' || [[Óblast de Leningráu]] || 4.600.276 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align=left | '''[[Perm]]''' || [[Krai de Perm]] || 986.497 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Novosibirsk]]''' || [[Óblast de Novosibirsk]] || 1.409.137 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 || align=left | '''[[Volgográu]]''' || [[Óblast de Volgográu]] || 1.015.617 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Ekaterimburgu]]''' || [[Óblast de Sverdlovsk]] || 1.343.839 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 ||align=left | '''[[Krasnoyarsk]]''' || [[Krai de Krasnoyarsk]] || 962.466 || |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Nizhni Nóvgorod]]''' || [[Óblast de Nizhny Novgorod]] || 1.271.045 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align=left | '''[[Vorónezh]] ''' || [[Óblast de Voronezh]] || 847.620 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Kazán]]''' || [[Tatarstan]] || 1.136.566 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align=left | '''[[Sarátov]]''' || [[Óblast de Sarátov]] || 827.193 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[Samara]]''' || [[Óblast de Samara]] || 1.133.754 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align=left | '''[[Tolyatti]]''' || [[Óblast de Samara]] || 721.752 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[Omsk]]''' || [[Óblast de Omsk]] || 1.127.675 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align=left | '''[[Krasnodar]]''' || [[Krai de Krasnodar]] || 713.426 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Cheliábinsk]]''' || [[Óblast de Cheliábinsk]] || 1.095.909 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align=left | '''[[Izhevsk]]''' || [[Udmurtia]] || 610.633 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[Rostov del Don]]''' || [[Óblast de Rostov]] || 1.048.124 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align=left | '''[[Yaroslavl]]''' || [[Óblast de Yaroslavl]] || 606.888 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | [[Censu rusu (2010)]]<ref>{{Cita web|url=http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8|títulu= Censu rusu de 2010|editorial=Serviciu Xeneral d'Estadístiques|fechaaccesu=21 de payares de 2010}}</ref> |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{Commonscat|Rusia|Rusia}} {{Europa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Rusia]] [[Categoría:Organización de les Naciones Xuníes]] 0nvsd5zfyhgncjccvkjpw7ito2d3303 3709969 3709833 2022-08-19T10:16:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{1000}} {{País | nome alternativu = Российская Федерация<br />Rossiskaia Federatsia | superficie_puestu = 1 | superficie_agua = 0.5 | llendes = 20.017 [[quilómetru|km]] | costes = 37.653 km }} '''Rusia''' o la '''Federación Rusa''' ye'l país más grande del mundu, espardiéndose per [[Europa]] y [[Asia]]. Tien una superficie de 17.075.400 quilómetros cuadraos, más de la novena parte de la tierra firme del planeta, con una gran variedá d'entornos naturales y relieves. Esta [[república semipresidencialista]], aniciada por 83 elementos federales, ye'l novenu país por población al tener 142.000.000 habitantes. Ocupa tol norte d'[[Asia]] y alreor del 40% d'[[Europa]] (cimeramente [[Europa Oriental]]), siendo un país trescontinental. En Rusia hai 9 fasteres horaries, dende [[UTC+2]] hasta [[UTC+11]], ensin incluyir [[UTC+4]]. Rusia tien les mayores reserves de recursos minerales y enerxéticos tovía ensin esplotar, y ye considerada la mayor [[superpotencia enerxética]]. Tien les mayores reserves de recursos forestales y la cuarta parte d'[[agua doce]] non conxelada del mundu. Rusia ye, xunto con China, el país qu'allenda con más países y el que tien les llendes más grandes. Tien llendes comunes colos vinientes países (entamando pel noroeste y siguiendo'l sentíu antihorariu): [[Noruega]], [[Finlandia]], [[Estonia]], [[Letonia]], [[Bielorrusia]], [[Lituania]], [[Polonia]], [[Ucraína]], [[Xeorxa]], [[Azerbaixán]], [[Kazakstán]], [[China]], [[Mongolia]] y [[Corea del Norte]]. Amás tien llendes marítimes con Xapón y Estaos Xuníos (al traviés d'[[Alaska]]). Les sos costes tan bañaes pol [[Océanu Árticu]], l'[[Océanu Pacíficu]] y por mares interiores como'l [[Mar Bálticu]], el [[Mar Negru]] y el [[Mar Caspiu]]. La historia del país entamó colos [[eslavos orientales]]. Los eslavos remanecieron como un grupu reconocible n'Europa ente los sieglos III y VIII d.C. Fundáu y dirixíu por una clas noble [[viquingu|viquinga]] guerrera y los soso descendientes, el primer estáu de los eslavos orientales, la [[Rus de Kiev]], aprució nel [[sieglu IX]] y adoptó'l [[cristianismu]] procedente del [[Imperiu Bizantín]] en [[988]], entamando una remestura de les cultures bizantina y eslava que definiría la cultura rusa durante'l siguiente mileniu. Posteriormente la Rus de Kiev desanicióse en munchos pequeños estaos feudales, de los que'l más poderoso yera'l [[Principáu de Moscú]], que se tornó na fuercia cimera de l'amestadura rusa y la llucha pola independencia escontra la [[Imperiu de la Horda d'Oru|Horda d'Oru]]. Dapoco Moscú ameció los principaos rusos de la redolada y entamó a dominar nel legáu cultural y políticu de la Rus de Kiev. Nel [[sieglu XVIII]] la nación espardióse per aciu de la conquista, anexón y esploración hasta tornase nel [[Imperiu rusu]], el tercer imperiu más grande de la historia al espardese dende [[Zaratu de Polonia]]|Polonia]] nel oeste, hasta l'[[océanu Pacíficu]] y [[Alaska rusa|Alaska]]. Rusia afitó un poder y influencia mundial dende los tiempos del Imperiu rusu hasta ser el mayor y dominante país constituyente de la [[Xunión Soviética]] (XRSS), el primer y más grande [[estáu socialista]] [[Constitución de la Xunión Soviética|constituyíu constitucionalmente]] y una [[superpotencia]] reconocida. El país puede presumir d'una llarga tradición d'escelencia en tolos aspeutos de les artes y les ciencies. La Federación Rusa fundóse al sumise la Xunión Soviética en 1991, pero ye reconocida como la heredera de la personalidá llegal de la Xunión Soviética. La so economía tien un de los mayores crecimientos del mundu. Ye l'octavu país por PIB nominal, col quintu presupuestu militar más grande del mundu. Ye un de los cinco [[países con armes nucleares]] reconocíos y tien el mayor arsenal d'[[armes de desaniciu masivu]] del mundu. Rusia ye miembru permanente del [[Conseyu de Seguridá de Naciones Xuníes]], miembru del [[G8]], [[Foru de Cooperación Económica Asia-Pacíficu|APEC]] y [[Organización de Cooperación de Shanghai|OCS]], con gran influencia nel [[Ex repúbliques soviétiques|espaciu postsoviéticu]], particularmente na [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI). == Etimoloxía == El nome de Rusia en rusu ye "''Rossía''" (Россия), que vien del [[idioma griegu|griegu]] "''Ρωσία''" ([[Alfabetu Fonéticu Internacional|AFI]]: [rosˈia]), que ye como se nomaba a la [[Rus de Kiev|Rus']] (Русь) nel [[Imperiu Bizantín]]. Sobro l'orixe del términu "''Rus'''" hai delles teoríes, pero denguna d'elles ye aceptada por toos. Les versiones dixébrense n'históriques, que se basen n'autores contemporáneos, llingüístiques y toponímiques. Asina, les cimeres hipótesis son la histórica [[Imperiu Bizantín|bizantina]], la indo-iranín, la llingüística [[Idioma finés|finesa]], la histórico-toponímica prusiana, amás de delles toponímiques. == Historia == {{AP|Historia de Rusia}} === Antigua Rusia, eslavos orientales y la Rus de Kiev === Enantes del [[sieglu I]], les grandes tierres de Rusia meridional foron poblaes por delles tribus, mui espardíes pel gran territoriu, como los [[proto-indoeuropeos]] y los [[escites]]. Ente'l [[sieglu III]] y el [[sieglu VI]], les estepes foron asolaes por foles socesives d'invasiones nómades, dirixíes por tribus belicoses que davezu continuaríen el so avance hasta [[Europa]], como foi'l casu de los [[hunos]] y los [[ávaru|avaros]]. Na dómina del [[sieglu V]] al [[sieglu VII]] los avances humanos tan representaos pola cultura de Dyakovo, en plena [[edá del fierro]], qu'ocupaba la fastera del Volga Superior, el Valday y la zona de [[Ríu Oká|ríu d'Oká]]. La cultura Dyakovo taba formada poles xentes ugrofineses, los antepasaos de les tribus [[Meria (pueblu)|Merya]], [[Muroma]], Meshchera y Veps. Tola toponimia rexonal ugrofinesa y el so caráuter hidrónimu llévanos a esta cultura, un exemplu ye'l ríu [[Ríu Yauza|Yauza]], afluente del [[Moscova]], y escurque'l mesmu [[ríu Moscova]] tamién. Los [[Turquía|turcos]] y los [[kazakos]] reinaron nes estepes más baxes de la cuenca dle [[Volga]] ente los mares [[Mar Caspiu|Caspiu]] y [[Mar Negru|Negru]] hacia'l [[sieglu VIII]]. Encalcaron les sos bultables lleis de tolerancia cosmopolita. Los [[jázaros]] foron l'amecedura comercial cimera ente'l Bálticu y l'Imperiu musulmán [[Califatu Abbasí|Abbasí]] allugaos en [[Bagdag]]. Tornáronse n'importantes aliaos del [[Imperiu Bizantín]] y aniciaron una riestra de guerres exitoses escontra los [[Califatu|Califatos Árabes]]. Nesta dómina, la pallabra "Rhos" o "Rus" foi primeru aplicao a los [[varegu|varegos]] y lluegu tamién a los eslavos qu'aniaben na rexón. Na dómina del [[sieglu X]] al [[sieglu XI] la [[Rus de Kiev]] o Rusia medieval llegó a ser el principáu más grande d'Europa y ún de los más bayurosos, per aciu del comerciu estremáu tanto con Europa como con Asia. L'apertura de nueves rutes del comerciu con Oriente nel tiempu de [[Les Cruzaes]] contribuyó a la decadencia y a la escachadura del principáu na fin del [[sieglu XII]]. Na dómina del [[sieglu XI]] y el [[sieglu XII]], les incursiones constantes de les tribus turques nómades, como los [[Cumano|polovtsy]] y los [[pechenego]], llevaron a la migración masiva de les poblaciones eslaves, del sur fértil a les rexones más arbolaes del norte, conocíos como ''Zales'e''. Los estaos medievales de la [[República de Nóvgorod]] y el [[Principáu de Vladímir-Súzdal]] remanecieron como socesores del [[Rus de Kiev]]. Mentanto, el cursu medianu del ríu Volga vieno a ser dominaáu pol estáu musulmán de [[Bulgaria del Volga]]. Como munches otres partes d'[[Eurasia]], estos territorios foron invadíos polos [[mongoles]], formando l'estáu de la Horda Dorada que saquearía los principaos rusos per más de trés sieglos. Cerca de la metá de la población rusa perecerá demientres la invasión mongola; más sero conocíos como los [[tártaros]], gobernarán les fasteres meridionales y centrales de Rusia mientres los territorios d'anguaño, [[Ucraína]] y [[Bielorrusia]], serán inxiríos nel [[Gran Ducáu de Lituania]] y [[Polonia]], dixebrando asina a los rusos ente bielorrusos al norte y ucraínos al oeste. Al igual que nos Balcanes, el movimientu nómada atrasió'l desendolcu económicu y social del país. Sicasí, la [[República de Nóvgorod]] xunto cola ciudá de [[Pskov]] caltuvieron dalgún gráu d'autonomía nel tiempu de la yunta mongola y foron quienes en gran parte a evitar les atrocidaes qu'afectaron al restu del país. Nel añu [[1240]], La República de Nóvgorod, dirixida por [[Alexánder Nevsky]] ([[1220]]-[[1263]]), refugó los intentos de los cruzaos xermánicos de colonizar la rexón. === Principáu de Moscú === De miente estremada al so líder espiritual, l'[[Imperiu Bizantín]], Rusia, baxo'l lideralgu de [[Moscú]], foi quien a repollecer y organizar la so propia griesca de reconquista, dominando a los sos enemigos y amestándose los territorios perdíos. Dempués de la cayida de [[Constantinopla]] en [[1453]], la Rusia moscovita queda como l'únicu estáu cristianu na llende d'Europa Oriental, consiguiendo asina'l drechu de vindicar la socesión del llegáu del [[Imperiu Romanu d'Oriente]]. Tovía baxo'l dominiu de los mongolo-tártaros, el ducáu de Moscú entamó a afirmar la so influencia en Rusia Occidental nel empiezu del [[sieglu XIV]]. L'aprucir espiritul, sofitáu pola Ilesia Ortodoxa y San [[Sergii Radonezhsky]], valió al ducáu de Moscú a derrotar a los mongolo-tártaros na [[Batalla de Kulikovo]] en [[1380]]. [[Iván el Terrible|Iván IV "El Terrible"]] ([[1530]]-[[1584]]) pon fin al control de los invasores, postiando rexones averaes baxo'l dominiu de [[Moscú]]. Ye'l primeru en tomar el títulu de "Gran Duque de toles Rusies". Nel entamu del [[sieglu XVI]], l'Estáu rusu tomó como metes cimeres recuperar tolos territorios perdíos pola mor de la invasión mongolo-tártara y protexer la fastera meridional escontra los ataques de los tártaros de Crimea (Les Guerres Ruses de Crimea) y de dalgunos pueblos turcos. Los fidalgos, recibiendo un señoríu del soberanu, foron obligaos a servir nel exércitu. El sistema del señoríu llegó a ser la base pa la caballería noble. En [[1547]], [[Iván IV de Rusia|Iván IV]] foi coronáu oficialmente como'l primer [[Zar]] de Rusia. Nel so reináu, Iván IV ameció rexones de [[Kazán]] y [[Astracán (Rusia)|Astracán]] ente otres y tornó Rusia nun estáu multiétnicu. Iván IV promulgó un nuevu códigu de lleis (Sudebnik de [[1550]]), afitando'l primer cuerpu representativu feudal (Zemsky Sobor) y inxirió l'autoxestión llocal nes rexones rurales. A fines del sieglu, [[cosacos]] rusos fundaron los primeros afitamientos en [[Siberia]] Occidental. El so reináu tamién foi marcao pola llarga y fracasada guerra escontra la coalición de Polonia, Lituania y Suecia pal accesu al comerciu al traviés del [[mar Bálticu]]. Iván llevó a cabu una riestra de purgas na aristocracia feudal, escurque provocaes pola traición por parte del príncipe Kurbsky, poles que entró na historia como "El Terrible". Dempués de la so muerte, los fracasos militares, los andancios, y les probes colleches debilitaron l'Estáu, y los [[tártaros de Crimea]] quemaron la ciudá de Moscú. La muerte de los fíos d'Iván amestada a la fame de [[1601]]-[[1603]] llevan a la guerra civil ya la intervención foriata. A mediaos del [[sieglu XVII]] había establecimientos rusos en Siberia Oriental y na [[península de Chukchi]] al traviés del [[ríu Amur]]. En [[1648]] el navegante rusu [[Semión Dezhniov]] descubre l'estrechu que desaparta [[Siberia]] d'[[Alaska]]. Más sero, en [[1728]], será esplorao pol navegante danés [[Vitus Bering]] y llevará'l so nome ([[estrechu de Bering]]). === Imperiu rusu === El control moscovita de la nación naciente continuó dempués de la intervención polaca baxo la dinastía sosiguiente de [[Románov]], entamando col Zar [[Miguel I de Rusia]] en [[1613]]. [[Pedru I el Grande]], quien gobernó'l [[Zaratu Rusu]], derrotó al [[Imperiu suecu]] na [[Gran Guerra del Norte]], forciándolu a ceder Karelia Occidental y Ingria (dos rexones perdíes por Rusia nel "Tiempu Abegosu" y Livonia (anguaño Estonia meridional y Letonia septentrional). Esto afitó l'accesu del [[Imperiu rusu]] al mar y el comerciu marítimu, n'Ingria. Fundó en [[1703]] una nueva capital, [[San Petersburgu]] y foi, sobremanera, responsable de llevar la cultura d'Europa Occidental a Rusia, pola mor de les sos reformes. Dempués d'estes reformes, Rusia tuvo poder n'Europa. [[Catalina II de Rusia|Catalina la Grande]], que gobernó ente [[1762]] y [[1796]], continuó los esfuercios de Pedru I allugando a Rusia como ún de los grandes poderes europeos. Como exemplos de la participación europea nel [[sieglu XVIII]], encalcan la [[Guerra de Socesión Polaca]] y la [[Guerra de los Siete Años]]. Tres la dixebra de Polonia, Rusia consiguió bultables territorios del oeste, que s'afayaben poblaos cimeramente por persones de relixón [[Ilesia Ortodoxa|ortodoxa]]. Por aciu de les guerres escontra l'[[Imperiu otomanu]], Rusia enantó les sos llendes hasta'l [[mar Negru]] teniendo como oxetivu la proteición de la rexón cristiana de los Balcanes escontra los turcos. En [[1783]] Rusia y el Reinu Xeorxanu (que foi estragao cuasi dafechu poles invasiones perses y polos turcos) firmaron el tratáu de Georgievsk pol que [[Xeorxa]] (''Kartl-Kakheti'') recibió'l valir rusu. En [[1812]], tres regunir cuasi mediu millón de soldaos franceses y provenientes de los otros estaos conquistaos n'Europa, [[Napoleón]] invadió Rusia. Sicasí, tres tomar Moscú, foi forciao a retirase hacia Francia. Cuasi'l 90% de les fuercies invasores perecieron nes batalles col exércitu rusu, per aciu de los guerrilleros y del abegosu iviernu. Los exércitos rusos finaron la escorribanda del enemigu tomando la so capital, [[París]]. Los oficiales de les guerres napoleóniques llevaron a Rusia les idees del lliberalismu y inclusive intentaron amenorgar los poderes del Zar na rebelión albortada de los ''dekabristes'' en [[1825]], que foi siguida por delles décades de represión política. Otro de los resultaos de les guerres napoleóniques, foi la inxertadura de [[Besarabia]] y [[Finlandia]] nel Imperiu Rusu. Les polítiques conservadores de [[Nicolás I de Rusia]] entorgaron el desendolcu del Imperiu Rusu a mediaos del [[sieglu XIV]]. Como resultáu, el país foi derrotao na [[Guerra de Crimea]] ([[1853]]-[[1856]]) por una alianza na que taben Gran Bretaña, Francia, l'Imperiu Otomanu y Piamonte-Cerdeña ente otros. El socesor de [[Nicolás I de Rusia]], [[Alexander II de Rusia|Alexander II]] ([[1855]]-[[1881]] foi foricao a aniciar una riestra de reformes completes y asoleyó un decretu aboliendo la servidume, en [[1861]]. Les grandes reformes del reináu d'Alexander II dirixeron cada vegada más rápido'l desendolcu y l'inclín del capitalista [[Sergéi Witte]] hacia la industrialización. Una atmósfera d'eslavofilia diba enantando, liderada pola victoria de Rusia na [[Guerra Ruso-Turca 1877-1878|Guerra Ruso-Turca]]. Esto puxó al Imperiu Otomanu a reconocer la independencia de Rumanía, Serbia y Montenegro, amás de l'autonomía de Bulgaria. El fracasu de les reformes ente otres coses, afaló que continuaren los problemes. Na viéspera de la [[Primer Guerra Mundial]], la posición del Zar [[Nikolái II de Rusia|Nikolái II]] y la so dinastía perdió pesu. El gobiernu rusu nun quería participar na [[Primer Guerra Mundial]], pero nun podía aceptar la dominación alemana d'[[Europa]]. Rusos de clas alta y burgueses aidaron nel puxu de guerra rusu, anque llabriegos y trabayadores participaron con menos entusiamu. [[Alemaña]] tenía un gran exércitu y un importante poder industrial, teniendo amás a Austria y al Imperiu Otomanu como aliaos. El puxu rusu na guerra foi enorme. Teniendo ganao delles grandes batalles en [[1916]], l'exércitu alloñóse cuando españó la [[Revolución Rusa de 1917]], en parte por razones económiques, pero sobromanera porque la falta d'esfotu públicu que yá había hacia'l réxime afondóse pola corrupción. El líder [[bolxevique]] [[Vladimir Ilich Lenin]] afuxó a Finlandia por seguridá en [[xunetu]] de [[1917]]. Ellí escribió "L'Estáu y la Revolución", faciendo un llamáu a una nueva forma de gobiernu afitáu sobro conseyos de trabayadores o [[sóviet]]s. Tornó a [[Petrográu]] n'[[ochobre]] inspirando la [[Revolución d'Ochobre]] col lema "Tol poder pa los soviets!". Lenin dirixó'l derrocamientu del [[Gobiernu provisional rusu]] del Institutou de Smolny dende'l 6 al 8 de payares de 1917. Tres la fin de la Revolución Rusa de 1917, una estaya política marxista llamo a los bolxeviques a tomar el poder en Petrográu y Moscú baxo'l lideralgu de Lenin. L'asaltu y capitulación del [[Palaciu d'Iviernu]] na nueche del 7 al 8 de payares marcaron l'entamu del gobiernu soviéticu. El Zar Nikolai II y la familia real foron asesinaos y con ello finó la cabera dinastía rusa. Per un tiempu camentóse que la fía menor de la familia, la princesa Anastasia, sobreviviera, dalgo que nunca llegó a confirmase. === Revolución de 1917 y fin de la dómina zarista === Magar Rusia s'industrializaba rápido, malpenes una pequeña parte de la población, sobromanera nobles y dalgunos industriales, teníen bones condiciones de vida. Los llabriegos yeren probes y, magar la reforma agraria d'[[Alexander II]], yera mui abegosu acceder a la propiedá de la tierra. Les socesives derrotes en batalles durante la [[I Guerra Mundial]] y el descontentu xeneralizáu de la población, llevaron a que la economía entamara a deteriorase, lo qu'afaló al tracamundiu social y a delles revueltes y intentos revolucionarios. Estes revoluciones tienen dos feches: [[1905]] y [[1917]]. Na [[revolución rusa de 1905|revolución de 1905]] entama la fin de la dómina zarista, cuando Rusia foi derrotada ensin esperalo por [[Xapón]] tres una guerra ente dambos países. Xapón yera un país pequeñu y de sonce nivel teunolóxicu y la derrota afeutó a la popularidá del zar Nikolai II. Tamién en [[1905]] un grupu de trabayadores vindicó al Zar reformes económiques y sociales. Esti movimientu foi violentamente reprimío poles tropes del Zar, que mataron a dellos trabayadores, siendo conocío'l socesu como "Domingu Sangrientu". Dende entós entamaron a aniciase los primeros [[sóviet]]s. El poder de los soviéticos y la influencia de la [[revolución rusa de 1905|revolución de 1905]] foi sumiendo nos siguientes años; sicasí, cola entrada de Rusia na [[I Guerra Mundial]], les condiciones de vida de gran parte de la población foron a peor, faciendo qu'apaecieren nueves revueltes que daríen orixe a la Revolución de Febreru de 1917. El Partíu Social-Revolucionariu, los [[menxevique]]s, el [[Partíu Democráticu Constitucional]] y los [[bolxevique]] intentaron -desapartaos- esquerar nueves fórmules de gobiernu pal país. Esto dio llugar a una curtia República d'inspiración occidental liderada por [[Alexander Kerensky]]. El nuevu réxime nun prosperó, sobro too, pola oposición de los cabezaleros de la República a sacar a Rusia de la guerra. Ello favoreció a los [[bolxevique]]s que, magar ser minoritarios, yeren los únicos que defendíen la salida del país del conflictu. Asina xurdió la [[revolución d'ochobre]], de xeitu bolxevique, y la posterior toma del poder por parte de los soviets lideraos po Lenin y [[Trotsky]], qu'aniciaron el [[PCUS|Partíu Comunista]] y entamaron a empobinase a l'apaición de la [[XRSS]]. Tres la victoria de los [[bolxevique]]s, Rusia sufre una Guerra Civil ([[1918]]-[[1922]]) ente partidarios de la revolución bolxevique ([[Exércitu Roxu]]) y opositores a ella ([[Exércitu Blancu]]), sofitaos estos por delles potencies foriates. Lenin llegó a confiscar l'aniciu agrícola p'abastecer a los soldaos y a zarrar grandes compañíes privaes tres la so victoria. === Xuntura de les repúbliques soviétiques === El [[29 d'avientu]] de [[1922]] una conferencia de delegaciones plenipotenciaries de la [[RSFS de Rusia]], [[RFSS de Trescaucasia]], [[RSS d'Ucraína]] y [[RSS de Bielorrusia]] aprobaron el Tratáu d'Aniciu de la XRSS y la Declaración del Aniciu de la URSS, formándose la [[Xunión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]]. Estos dos documentos foron confirmaos pol primer congresu soviéticu de la [[XRSS]] y firmaos polos cabezaleros de les delegaciones [[Mikhail Kalinin]], [[Mikha Tshakaya]], [[Mikhail Frunze]], [[Grigory Petrovsky]] y [[Aleksandr Chervyakov]] el [[30 d'avientu]] de [[1922]]. L'[[1 de febreru]] de [[1924]] la URSS foi reconocida pola primer potencia mundial daquella, l'[[Imperiu Británicu]]. Dende los primeros díes del poder soviéticu en [[1917]] entamó la re-estructuración intensiva de la economía, la industria y la política del país. Gran parte fízose según los Decretos Iniciales Bolxeviques, documentos del gobiernu soviéticu, firmaos por [[Lenin|Vladimir Lenin]]. Ún de los adelantos más importantes yera'l [[plan GOELRO]], qu'afalaba una re-estructuración fonda de la economía soviética afitada na lletrificación total del país. El plan principió en [[1920]], desendolcándose durante un periodu de 10 a 15 años. Supunxo l'aniciu d'una rede de trenta centrales llétriques rexonales, ente elles diez grandes centrales hidrollétriques y la lletrificación de numberoses empreses industriales. El plan sirvió pal siguiente [[Plan Quinquenal (URSS)|Plan Quinquenal]]. === La dómina de Stalin === Dempués de la dura política económica afitada polos bolxeviques durante la Guerra Civil, el gobiernu soviéticu permitió que dalgunes empreses privaes acompangaren cola industria nacionalizada nos [[años 1920]]. Igualmente, el requisamientu total de los escedentes alimenticios nel campu foi camudao por impuestos sobro los ialimentos. Anque dalgunes d'estes midíes foron aldericaes por cabezaleros soviéticos, consideróse necesariu pa evitar que la esplotación capitalista tornara a la Xunión Soviética. Les mientes económiques foron el telón de fondu na llucha pol poder que se desencadenó ente los cabezaleros soviéticos tres la muerte de Lenin en [[1924]]. Postiando dapoco la so influencia y aislando a los sos rivales dientro del partíu [[Iosif Stalin]] tornóse nel cabezaleru de la Xunión Soviéticu a mediaos de los [[años 1920]]. En [[1928]] Stalin inxirió'l Primer [[Plan Quinquenal (URSS)|Plan Quinquenal]] empobináu a aniciar una economía socialiega. Esto, a diferencia del [[internacionalismu]] espresáu por [[Lenin]] y [[Trotsky]] al traviés del cursu de la Revolución. Na industria, l'estáu fízose col control de toles empreses y anició un programa intensivu d'industrialización; na agricultura afitáronse granxes coleutives por tol país. Hubo resistencia espardida de llabriegos ricos que caltuvieron granu, siendo'l resultáu una llucha azurniada escontra les autoridaes y la fame, causando millones de muertes. La [[Gran Purga]] de Stalin nel partíu eliminó a munchos "vieyos bolxeviques" que tomaren parte na Revolución con Lenin. Mentanto, bien de ciudadanos soviéticos foron prindaos y unviaos al [[Gulag]] (Alministración Cimera pa Campamentos de Trabayu Correutivos), una gran rede de campamentos de trabayu forciaos, o cenciellamente executaos. Magar el tracamundiu de mediaos de los [[años 1930]], la Xunión Soviética desendolcó una economía industrial bultable años enantes de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Los años trenta vieron l'andecha más averada ente los países [[Occidental]]es y la XRSS. En [[1933]] afitáronse les rellaciones diplomátiques con [[Estaos Xuníos]] y cuatro años más sero la URSS sofitó activamente a la [[Segunda República Española]] na [[Guerra Civil Española]] escontra los fascistes italianos y alemanes. Sicasí, tres que [[Gran Bretaña]] y [[Francia]] firmaren los [[Alcuerdos de München]] cola [[Alemaña Nazi]], la XRSS tamién fizo tratos con ella, económica y militarmente, incluyendo'l [[Pautu Ribbentrop-Molotov]] (pautu de non agresión nazi-soviéticu), qu'arreyó la ocupación de [[Lituania]], [[Letonia]], [[Estonia]] y la [[Invasión de Polonia]] en [[1939]]. A fines de [[payares]] de [[1939]], por nun ser quien a puxar a [[Finlandia]] a abayar la so llende 25 quilómetros de [[San Petersburgu|Leningráu]] por preseos diplomáticos, [[Stalin]] ordenó la [[Guerra d'Iviernu]]. Anque se tien aldericao si la Xunión Soviética tuvo l'inclín d'invadir l'[[Alemaña Nazi]] cuando fora abondo fuerte, la mesma Alemaña frayó'l tratáu y invadió la Xunión Soviética en [[1941]]. L'[[Exércitu Bermeyu]] paró la ofensiva nazi na [[Batalla d'Stalingráu]], dende fines de [[1942]] hasta l'entamu de [[1943]], y avanzó por [[Europa del Este]] hasta [[Berlín]] enantes del rindimientu d'[[Alemaña]] en [[1945]]. Tamién participó na derrota de Xapón, invadiendo la rexón de [[Batalla de Manchuria|Manchuria]] trés meses dempués de que finare la guerra nel Oeste. Anque estrozada pola guerra, la Xunión Soviética xurdió del conflictu como una [[superpotencia]] reconocida. Durante la posguerra, la Xunión Soviética re-edificó primero y entós enanchó la so economía, al caltener el so control estrictamente centralizáu. La XRSS aidó al rexurdimentu nos países d'[[Europa del Este]], tornándose ellos n'estaos satélite. Too ello fízose per aciu del [[Pautu de Varsovia]] ([[1955]]), y más sero del [[Conseyu de Gabitu Mutuu Económicu]]. La influencia de la URSS medró n'otres fasteres del mundu y la tensión de la [[Guerra Fría]] tornó en nemigos a [[Reinu Xuníu]] y [[Estaos Xuníos]]. === La Xunión Soviética dempués de Stalin === [[Iosif Stalin]] morrió'l [[5 de marzu]] de [[1953]]. Ensin un socesor que fora aceptao, los cabezaleros del [[Partíu Comunista]] escoyeron gobernar la XRSS de miente collectiva, anque hubiera una llucha pol poder interna. [[Nikita Khruxchov]], que ganara'l baltu pol poder nel entamu de la década de los años 50, denunció en [[1956]] l'emplegu de la represión por parte de [[Stalin]]. Nesi añu la fuercia militar soviética foi usada pa suprimir los llevantamientos nacionalistes n'[[Hungría]] y [[Polonia]]. Nesi tiempu la Xunión Soviética esplotó'l so enorme poder científicu y teunolóxicu, por exemplu, llanzando'l primer satélite artificial ([[Sputnik I]]), el primer ser vivu en viaxar al espaciu (la perra [[Laika]]) y el primer ser humanu [[Yuri Gagarin]] que se pon nuna órbita terrestre. [[Valentina Tereshkova]] foi la primer muyer en dir al espaciu, nel [[Vostok 6]], el [[16 de xunu]] de [[1963]], y [[Alekséi Leónov]] el primer home n'abayase pol espaciu'l [[18 de marzu]] de [[1965]]. Les reformes de [[Khruxchov]] na agricultura y l'alministración foron xeneralmente improductives y la política esterior, sobro too con [[China]] y [[Estaos Xuníos]], foi a peor. [[Khruxchov]] dexó'l poder en [[1964]]. Tres la salida de Khruxchov, siguió otru periodu de mandáu collectivu, qu'avagó hasta que [[Leonid Brezhnev]] s'afitó al entamu de los años 70 como la figura más importante na vida política soviética. En [[1979]] la URSS invadió [[Afganistán]]. Nesti tiempu la URSS compitió con [[Estaos Xuníos]] na estaya militar, pero la economía entamó a parase. La industria tuvo ganancies que medraben selemente pero yeren estables, ente'l desendolcu agrícola s'atrasiaba. Fonderamente, la XRSS nun yera quien a aniciar abondo p'alimentar una población que medraba, y tuvo que principiar a importar. Otramiente, la mala calidá de los productos soviéticos fizo que la XRSS namás fora quien a esportar materies primeres. Too ello llevó a una balanza de pagos negativa. === Les reformes de Gorbachov y la fin de la XRSS === Cada vegada foi más evidente l'esbarrumbamientu de les cadarmes económiques y polítiques de la Xunión Soviética. Tres la rápida socesión de [[Yuri Andropov]] y [[Konstantin Chernenko]], figures de transición, [[Mikhail Gorbachov]] foi escoyíu líder de la XRSS. Gorbachov principió a aplicar cambios bultables na economía ([[Perestroika]]) y el lideralgu del partíu. La política de [[Glasnost]] lliberó l'accesu públicu a la información dempués de décades de fuerte censura del gobiernu, encamentando tamién la tresparencia na xestión. A fines de los años 80, les repúbliques que formaben la Xunión Soviética entamaron llegalmente a abayase hacia una declaración de soberanía sobro los sos territorios, basándose nel Artículu 72 de la Constitución de la [[XRSS]], que mentaba que cualesquier república yera llibre d'axebrase. El [[7 d'abril]] de [[1990]] foi aprobada una llei pola que una república podría desapartase si más de dos terceres partes de los residentes na república votaben a favor d'ello nun referendu. Munches aviaron les eleiciones pa les sos propies llexislatures nacionales en [[1990]]. Les repúbliques aniciaron lleis que diben a la escontra de les lleis de la Xunión, no que foi conocío como "Guerra de Lleis". En [[1989]], la [[RSFS de Rusia]], que yera entós la república más grande (con cuasi la metá de la población) convocó una nueva escoyeta pa un Congresu de Diputaos del Pueblu. [[Boris Yeltsin foi elixíu presidente del Congresu. El [[12 de xunu]] de [[1990]] el Congresu declarió la soberanía de Rusia sobro'l so territoriu y adelantróse a facer lleis que teníen el procuru de desaniciar dalgunes de les normes de la [[XRSS]]. El periodu d'incertidumbre llegal continuó al traviés de [[1991]] cuando les repúbliques que formaben la URSS llegaron a ser selemente independientes. El [[17 de marzu]] de [[1991]] celebróse un referendu pal caltenimientu de la [[XRSS]], que foi sofitao mayoritariamente pola población en nueve de les quince repúbliques. El referendu supunxo un emburrión pa [[Gorbachov]] y nel branu d'esi mesmu añu el Nuevu Tratáu de la Xunión foi diseñáu y alcordáu pa ocho repúbliques que tuvieren el determín de tornar la Xunión Soviética nuna federación más sonce que la URSS. La firma del tratáu foi interrumpida pol güelpe d'estáu d'agostu empobináu escontra Gorbachov por miembros marxistes estremistes del gobiernu. Esti movimientu tenía'l determín d'invertir les reformes de Gorbachov y postiar el control central del gobiernu sobro les repúbliques. Tres el fracasu del güelpe, [[Yeltsin]] salió postiáu ente que'l poder de [[Gorbachov]] amenorgó. L'equilibriu políticu tercióse de miente bultable hacia les repúbliques. N'[[agostu]] de [[1991]] [[Letonia]] y [[Estonia]] declariaron la so independencia (siguiendo la güelga de [[Lituania]] en [[1990]]), mientres les otres 12 repúbliques continuaben aldericando'l modelu más afayadizu pa la Xunión. L'[[8 d'avientu]] de [[1991]] los presidentes de Rusia, [[Ucraína]] y [[Bielorrusia]] firmaron el [[Tratáu de Belovesh]] que declarió la Xunión Soviética sumida y afitóse la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI) nel so llugar. Al quedar duldes de l'autoridá del [[Tratáu de Belovesh]] pa sumir la Xunión, el [[21 d'avientu]] de [[1991]] los representantes de toles repúbliques soviétiques, sacantes [[Xeorxa]], y inclusive repúbliques que firmaren el Tratáu de Belovesh, firmaron el [[Protocolu d'Alma-Ata]], que confirmó'l desaniciu y la fin consecuente de la [[XRSS]] y tornaba a plantegar l'afitamientu de la [[CEI]]. El [[25 d'avientu]] de [[1991]] [[Gorbachov]], a la vista de los fechos, refugó la presidencia de la Xunión Soviética y pasó los poderes a [[Boris Yeltsin]], presidente de Rusia. El día siguiente sumió tamién el [[Sóviet Supremu de la URSS]], lo que supunxo la fin de la Xunión Soviética como estáu. Munches institucuiones como l'[[Exércitu Bermeyu]] y la policía asitiaron hasta l'entamu de [[1992]] pero foron desapaeciendo selemente o s'inxirieron nos nuevos estaos. === La Federación Rusa === A mediaos de los noventa, Rusia yera una democracia multipartidista, pero yera abegosu postiar un gobiernu per aciu de dos problemes: l'enfrentamientu ente'l presidente y el parllamentu y el trafulcáu sistema de partíos. Anque Yeltsin ganó prestixu nos países foriatos, gobernaba de miente autocrática, ensin tener consideranza pa col parllamentu. Al tiempu la gran cantidá de pequeños partíos y la falta d'alianzas fixeron que la llexislatura nun fora gobernable. En [[1993]] el xaréu ente Yeltsin y el parllamentu acabaría na [[Crisis constitucional rusa de 1993]] n'ochobre d'esi añu. Depués de que Yeltsin mandara tanques al parllamentu col envís de bombardealu, el presidente tuvo llibertá dafechu pa imponer una constitución con fuertes poderes presidenciales y que foi aprobada en referendu n'[[avientu]] de [[1993]]. Al tiempu el votu d'avientu supunxo un fuerte emburrie pa comunistes y nacionalistes, espeyando asina'l descontentu de la población pa coles reformes económiques neolliberales. El prestixu de Yeltsin dientro del país foi amenorgando tres encontar les midíes económiques de [[Yegor Gaidar]]: fin del control de precios de la dómina soviética, encorties nel gastu públicu y apertura al comerciu esterior. Les reformes estragaron nel intre la calidá de vida de la gran mayoría de la población, especialmente a aquellos que se beneficiaben de salarios y precios controlaos, amás de los sosidios de la dómina soviética. Rusia sufrió nesta década una crisis económica mayor que la [[Gran Depresión]] qu'azotó a [[Estaos Xuníos]] nos años trenta. Les reformes económiques postiaron una oligarquía enraigonada nel vieyu sistema soviéticu. Aconseyada polos gobiernos occidentales, el [[Bancu Mundial]] y el [[Fondu Monetariu Internacional]], Rusia entamó la más grande y rápida privatización xamás fecha por un gobiernu na historia. A mediaos de los noventa el comerciu, los servicios y la pequeña industra ya taben en manes privaes. Casi toles grandes empreses foron mercaes polos sos antiguos direutivos, aniciando una clas de nuevos ricos averaos a inversores occidentales. Na parte baxera del sistema, pola mor de la inflación o'l desemplegu, munchos obreros acabaron na probetú, la prostitución o'l lladroniciu. Por aciu del puxu del preciu del crudu, la so cimera esportación, la economía rusa vivió la fin de la so crisis rematando la década de los noventa. En [[1998]] Yeltsin afayábase nel tapecer de la so trayeutoria. Namás unes hores enantes del primer día de [[2000]] dimitió de sópetu dexando'l gobiernu en manes del so primer ministru, [[Vladimir Putin]], antaño funcionariu del [[KGB]] y xefe de l'axencia socesora tres la cayida de la URSS. En [[2000]] el nuevu presidente ganó fácilmente a los sos contrincantes nes eleiiones presidenciales del [[26 de marzu]]. En [[2004]] foi de nuevu escoyío col 71% de los votos, y los sos aliaos vencieron nes llexislatives, coles torgues d'observadores nacionales y foriatos sobro la llimpieza del procesu eleutoral. Dende la fin de [[2004]] la preocupación internacional enantó per aciu del duru control del presidente sobro'l parllamentu, la sociedá y los representantes rexonales. Nes [[eleiciones llexislatives ruses de 2007]] el partíu [[Rusia Xunida]], qu'enconta a Putin, consiguió'l 64,3% de los votos, y nes [[eleiciones presidenciales de Rusia de 2008|eleiciones presidenciales de 2008]] el candidatu del mesmu partíu, [[Dmitri Medvedev]] ganó con marxe abondo. Medved destituyó en setiembre de [[2010]] del so cargu como alcalde de Moscú a [[Yuri Luzhkov]], que llevaba nel puestu dende 1992, asitiando nel so llugar a Sergei Sobianin, home d'esfotu pal presidente. == Economía == {{AP|Economía de Rusia}} == Xeografía == {{AP|Xeografía de Rusia}} === Principales ciudaes === {|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" |+ Les 20 ciudades más poblaes de Rusia (2002) |- ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Puestu ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Ciudá ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Provincia / República ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Población ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Puestu ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Ciudá ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Provincia / República ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Población ! rowspan=11 | [[Archivu:Red Square, Moscow, Russia.jpg|borde|150px|Moscow]]<br />[[Moscú]]<br />[[Archivu:Petersburg-square.jpg|thumb|150px|San Petersburgu]]<br />[[San Petersburgu]]<br /> |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[Moscú]]''' || [[Óblast de Moscú]] || 10.563.038 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 11 ||align=left | '''[[Ufá]]''' || [[Bashkortostán]] || 1.030.812 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[San Petersburgu]]''' || [[Óblast de Leningráu]] || 4.600.276 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 12 ||align=left | '''[[Perm]]''' || [[Krai de Perm]] || 986.497 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Novosibirsk]]''' || [[Óblast de Novosibirsk]] || 1.409.137 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 13 || align=left | '''[[Volgográu]]''' || [[Óblast de Volgográu]] || 1.015.617 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Ekaterimburgu]]''' || [[Óblast de Sverdlovsk]] || 1.343.839 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 14 ||align=left | '''[[Krasnoyarsk]]''' || [[Krai de Krasnoyarsk]] || 962.466 || |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Nizhni Nóvgorod]]''' || [[Óblast de Nizhny Novgorod]] || 1.271.045 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 15 ||align=left | '''[[Vorónezh]] ''' || [[Óblast de Voronezh]] || 847.620 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Kazán]]''' || [[Tatarstan]] || 1.136.566 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 16 ||align=left | '''[[Sarátov]]''' || [[Óblast de Sarátov]] || 827.193 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[Samara]]''' || [[Óblast de Samara]] || 1.133.754 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 17 ||align=left | '''[[Tolyatti]]''' || [[Óblast de Samara]] || 721.752 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[Omsk]]''' || [[Óblast de Omsk]] || 1.127.675 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 18 ||align=left | '''[[Krasnodar]]''' || [[Krai de Krasnodar]] || 713.426 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Cheliábinsk]]''' || [[Óblast de Cheliábinsk]] || 1.095.909 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 19 ||align=left | '''[[Izhevsk]]''' || [[Udmurtia]] || 610.633 |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[Rostov del Don]]''' || [[Óblast de Rostov]] || 1.048.124 || align=center style="background:#f0f0f0;" | 20 ||align=left | '''[[Yaroslavl]]''' || [[Óblast de Yaroslavl]] || 606.888 |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | [[Censu rusu (2010)]]<ref>{{Cita web|url=http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0_%D0%B3%D0%BE%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8|títulu= Censu rusu de 2010|editorial=Serviciu Xeneral d'Estadístiques|fechaaccesu=21 de payares de 2010}}</ref> |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{Commonscat|Rusia|Rusia}} {{Europa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Rusia]] [[Categoría:Organización de les Naciones Xuníes]] q3oksrxko0qzsujrfgzyhk474v3zs2f 0 4560 3709513 3664777 2022-08-19T06:02:12Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{País | nome_oficial = Republik Österreich | nome_común = Austria | de = d' | imaxe_bandera = Flag of Austria.svg | imaxe_escudu = Austria Bundesadler.svg | imaxe_escudu_tamañu = 100px | símbolos = | imaxe_mapa = Location Austria EU Europe.png | lema_nacional = Nun tien | himnu_nacional = ''[[Land der Berge, Land am Strome]]'' | capital = [[Viena]] | capital_población = 1.670.347 ([[2007]]) | capital_coor_fmt = | capital_coor = 48_12_N_16_21_E_ 48°12' N 16° 21' E | ciudá_más_poblada = [[Viena]] | idiomes_oficiales = [[Alemán]] | idiomes_reconocíos = Son cooficiales l'[[eslovenu]] en [[Carintia]] y el [[croata]] y l'[[húngaru]] en [[Burgenland]]. | gobiernu = [[República federal]] [[democracia|democrática]] | dirixentes_títulos = [[Llista de presidentes d'Austria|Presidente]]<br />[[Canciller d'Austria|Canciller]] | dirixentes_nomes = [[Alexander Van der Bellen]]<br />[[Sebastian Kurz]] | fundación = [[Independencia]] | fundación_fitos = &nbsp;• Fecha | fundación_dates = De los [[Segunda Guerra Mundial|aliaos]]<br />[[27 de xunetu]] de [[1955]] | superficie = 83.871 | superficie_puestu = 112 | superficie_agua = 1,3 | llendes = 2.558 [[quilómetru|km]] | costes = 0 km | población = 8.879.920 <ref>https://datos.bancomundial.org/pais/austria</ref> ([[2019]]) | población_puestu = 93 | población_densidá = 108,06 <ref>https://datos.bancomundial.org/pais/austria</ref> ([[2020]]) | PIB = US$ 279.500 millones | PIB_añu = 2007 | PIB_puestu = 23 | PIB_per_cápita = US$ 37.117 | moneda = [[Euru]]² (€, <code>[[ISO 4217|EUR]]</code>) | xentiliciu = Austriacu, austriaca | horariu = [[CEST]] ([[Tiempu Coordináu Universal|UTC]]+1) | horariu_branu = [[CEST]] ([[Tiempu Coordináu Universal|UTC]]+2) | cctld = [[.at]] | códigu_telefónicu = 43 | prefixu_radiofónicu = OEA-OEZ | códigu_ISO = 040 / AUT / AT | miembru_de = [[XE]], [[ONX]], [[OCDE]], [[OSCE]] | notes = ² Anantes de [[2002]], el [[chelín austriacu]]. }} '''Austria'''{{cartafueyu|países}},(n'[[Idioma alemán|alemán]] ''Österreich''), oficialmente '''República d'Austria''' (n'alemán ''Republik Österreich''), ye un estáu européu, ensin salida al mar, asitiáu na fastera meridional d'[[Europa Central|Europa central]], nos Alpes orientales. Ye una república federal formada por nueve estaos federaos (''Bundesländer''), de los qu'ún ye [[Viena]], capital y principal ciudá del país. Llenda con [[Alemaña]] al noroeste, la [[Chequia|República Checa]] al norte, [[Eslovaquia]] al noreste, [[Hungría]] al este, [[Eslovenia]] ya [[Italia]] al sur, y [[Suiza]] y [[Liechtenstein]] al oeste. Tien una estensión de 83.879 km² y una población de casi nueve millones d'habitantes. La llingua oficial del país ye l'alemán, pero munchos austriacos comuníquense informalmente nún garapiellu de dialectos bávaros. Austria aparez como entidá política nel añu [[976]], como una [[Marca d'Austria|marca]] del [[Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]], y dempués alquirió l'estatus de ducáu y archiducáu. Nel [[sieglu XVI]] convirtióse nel cuartel xeneral del imperiu de los Habsburgu, una de les [[Casa d'Habsburgu|dinastíes]] reales más influyentes de la historia. Como archiducáu yera un componente principal, y centru alministrativu, del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu. A entamos del [[sieglu XIX]] Austria estableció'l propiu [[Imperiu austriacu|imperiu de so]], que foi una gran potencia y la principal fuerza motriz de la [[Confederación Xermánica]], pesie a lo que siempre persiguió siguir el so propiu camín, independiente de los otros estaos xermanos. Tres de la guerra austro-prusiana y el compromisu con Hungría estableciose la [[Imperiu austrohúngaru|Monarquía Dual]]. Austria viose envuelta na [[Primer Guerra Mundial]] cuando l'herederu al tronu qu'ocupaba l'emperador [[Francisco José I d'Austria|Franciscu Xosé]], l'[[Franz Ferdinand (archiduque)|archiduque Fernandu]], foi asesináu en [[Sarayevu]]. Tres de la so derrota, y la disolución de la monarquía, proclamose la [[Austria Alemana|República d'Austria Alemana]]; la intención d'esta proclamación yera la xunión con Alemaña, que fracasó pol refugu de les potencies aliaes vencedoras na guerra. En [[1919]] la Primer República Austriaca convirtióse na heriede llegal del antiguu imeriu. En [[1938]] l'austriacu de nacencia [[Adolf Hitler]], convertíu en canciller del [[Alemaña nazi|Reich]] alemán, decretó l'anexón d'Austria como provincia del imperiu alemán. Tres de la derrota nazi en [[1945]] y la ocupación aliada Austria volvió a algamar la independencia como un estáu independiente y democráticu nomáu Segunda República Austriaca. De magar, el país ye una democracia parllamentaria representativa con un presidente federal elixíu directamente como xefe del estáu y un canciller como xefe de gobiernu. Les principales ciudaes del país son Viena, [[Graz]], [[Linz]], [[Salzburgu]] ya [[Innsbruck]]. Austria, qu'apaez siempre na llista de los 20 países más ricos del mundu en términos de [[Productu Interior Brutu|PIB]] per cápita, tien un altu estándar de vida, que lu colocó en [[2018]] nel puestu 20 de los países ordenaos pol so [[Índiz de desarrollu humanu|Índiz de Desarrollu Humanu]]. La Segunda República declaró, en [[1995]], la so neutralidá perpetua n'asuntos políticos internacionales. El país ye miembru de les [[Organización de les Naciones Xuníes|Naciones Xuníes]] dende [[1955]], y xunióse a la [[Xunión Europea]] en [[1995]]. Nel so territoriu tienen la so sé la [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]] y la [[Organización de Países Esportadores de Petroleu]], y el país ye tamién miembru fundador de la [[Organización pa la Cooperación y el Desendolcu Económicu]] y la [[Interpol]]. Austria ye firmante del [[alcuerdu de Schengen]] dende 1995, y adoptó l'euru como so moneda en [[1999]]. == Historia == [[Archivu:Venus of Willendorf frontview retouched 2.jpg|thumb|left|upright|[[Venus de Willendorf]], la escultura más célebre de tola [[Prehistoria]], foi atopada n'Austria.]] Austria tuvo habitada nun entamu polos [[iliria|ilirios]], a los que más sero amestaríense los [[celta|celtes]] procedentes del norte. A partir del añu [[15 e.C.]] pasó a ser una provincia del [[Imperiu Romanu]]. Na decadencia d'esti ([[sieglu IV]]) [[hunu|hunos]], [[godu|godos]], [[lombardu|lombardos]] y [[vándalu|vándalos]] cruciaron la so llende delles vegaes. Na dómina de les grandes migraciones, los [[pueblos eslavos|eslavos]] emigraron a los Alpes al empecipiase la espansión de los ávaros nel sieglu VII, entemeciéndose cola población celto-románica, y establecieron el reinu de [[Karantania]], que tomaba gran parte del territoriu austriaco del este y central. Mientres, la [[tribu xermánica]] de los [[bávaru|bávaros]] fixérase fuerte nos sieglos V y VI nel oeste del país y en [[Baviera]], en cuantes que l'actual [[Vorarlberg]] fuera fundáu polos [[alamanes]]. Estos grupos entemecer cola población retorrománica. So la presión de los ávaros, Karantania perdió la so independencia ante Baviera en [[745]] y pasó a ser un [[margrave|margraviato]]. Mientres los sieglos siguientes, los asentamientos bávaros baxaron pol Danubiu y xubieron pelos Alpes, un procesu pol cual Austria pasó a ser el país de fala xermana que ye anguaño. Na [[Edá Media]], l'[[Imperiu Carolinxu]] afitóse na rexón. Dende'l [[sieglu X]] al [[sieglu XIII|XIII]] Austria tuvo somorguiada polos [[Babenberg]], que foron socedíos pola casa de los [[Habsburgu]]. La so historia, dende esi intre ya hasta la fin de la [[Primer Guerra Mundial]] entemézse cola d'Austria. Gradualmente, los Habsburgu empezaron a atropar territorios llueñe de les sos tierres hereditaries. En [[1477]], l'[[Maximilianu I de Habsburgu|archiduque Maximiliano]], fíu únicu del emperador [[Federicu III de Habsburgu|Federicu III]], casar cola heredera de [[Ducáu de Borgoña|Borgoña]] y, poro, adquirió la mayor parte de los [[Países Baxos]] pa la familia. El so fíu [[Felipe I de Castiella|Felipe'l Formosu]], casáu con [[Xuana la Lloca]], heredera de la [[Corona de Castiella]] y d'[[Corona d'Aragón|Aragón]], amplió les posesiones territoriales de los Habsburgu, sobremanera de los españoles. En [[1526]], arriendes de la [[batalla de Mohács]], los gobernantes d'Austria ampliaron los sos territorios, colo que la parte de [[Bohemia]] y de [[Hungría]] non ocupada polos [[Imperiu otomanu|otomanos]] quedó sol so dominiu. La espansión otomana n'Hungría dio llugar a frecuentes conflictos ente los dos poderes, particularmente evidente na llamada [[Guerra Llarga]] de [[1593]] a [[1606]]. [[Archivu:Austria Hungary ethnic ES.svg|thumb|left|240px|Mapa étnicu del [[Imperiu Austrohúngaru]] en 1910.]] Nos sieglos XVII y XVIII los Habsburgu ampliaron descomanadamente los sos territorios ante la descomposición del poder otomanu (1699 y 1718), y les reparties del heriedu hispanu (1713-1714) y de Polonia (1772 y 1795). Los reinaos de [[María Teresa I]] (1740-1780) y del so fíu [[José II]] (1765-1790) fueron un periodu de gran desarrollu social y políticu na monarquía (abolición de la servidume, llibertá de cultu, abolición de la tortura, reformes alministrativa y xudicial, centralización alministrativa...), dientro del espíritu del [[Despotismu Ilustráu]]. Les guerres napoleóniques fueron una dura prueba pa la sobrevivencia de la monarquía, pero la victoria reforzó a los Habsburgu, que col so canciller [[Metternich]] convertir nos garantes de la restauración (1815-1848). El surdimientu de los nacionalismos y les derrotes esteriores ente 1848 y 1866 llevaron a la reorganización de la monarquía, naciendo'l [[Imperiu austrohúngaru]] qu'ocuparía l'últimu periodu de la monarquía de los Habsburgu (1867-1918). Periodu carauterizáu polos problemes políticos ente les diverses nacionalidaes, pero tamién por un gran desarrollu económicu y social, y un mayor desarrollu entá nel ámbitu de la cultura. En [[1918]], tres la derrota na [[Primer Guerra Mundial]] y la desmembración del Imperiu, créase la [[Austria Alemana|República de l'Austria alemana]], siendo modificada polos vencedores de la I Guerra Mundial y convirtiéndose n'Austria (les provincies alpín y xermánicu), una [[república]] parllamentaria, que tuvo una vida carauterizada pola permanente crisis económica, política y social. En [[1934]], el canciller [[Engelbert Dollfuss]] estableció una dictadura conservadora, que nun pudo faer frente al emburrie anexonista de l'[[Alemaña nazi]]. Austria foi anexonada pola [[Nacionalsocialismu|Alemaña Nazi]] en [[1938]] (el ''[[Anschluss]]''). Tres de la derrota de los [[Nacionalsocialismu|Nazis]], les fuercies alliaes ocuparon Austria no cabero de la [[Segunda Guerra Mundial]] hasta [[1955]], añu nel que'l país tornó a ser independiente de fincia cola premia de que permaneciere neutral. De cualesquier miente, tres del colapsu del [[comunismu]] na [[Europa del Este]], Austria enantó la so participación nos asuntos d'[[Europa]]. En [[1995]] convirtióse en miembru ensembre de la [[Xunión Europea]] y en [[1999]] adoutó el [[Euru|sistema monetariu europeu]]. == Política == [[Archivu:Austria Parlament Athena.jpg|thumb|200px|right|Parllamentu d'Austria]] Austria ye una [[federación|república federal]] y [[democracia|democrática]] gobernada según una [[constitución]] que data de [[1920]], magar que modificada más sero. El [[poder executivu]] exércelu el [[presidente]], que ye ellexíu por [[sufraxu universal]] cada seyes años, y pol '''Conseyu de Ministros''' qu'empobina un canciller, designáu pol presidente pa un periodu non mayor de cuatro años. === Situación política d'Austria === Austria ta ensamada por nueve estaos. El [[Xefe d'Estáu]] ye'l '''Presidente Federal''', ellexíu por votu popular direutu per un periodu de seyes años. El [[Xefe de Gobiernu]] eye'l '''Canciller Federal''', cabezaleru del Conseyu de Ministros, toos ellos responsables énte'l [[Parllamentu]]. El [[poder llexislativu]] exércelu el [[parllamentu]] y ta dixebráu en dos cámares: * La '''cámara alta''' (conseyu federal o ''Bundesrat'') integrada por 64 miembros. Los sos miembros son ellexíos polos '''conseyos de los estaos''' por un periodu equivalente al de los mandatos rexonales, poro, el pesu internu de los partíos nel representaos modifícase a intervalos irregulares dependiendo de les eleiciones que se celebren nes entidaes federatives. * La '''cámara baxa''' (conseyu nacional o ''Nationalrat'') con 183 miembros ellexíos cada cuatro años. Ye'l braeru muérganu de decisión llexislativo. == Organización político-alministrativa == Austria ta ensamada por nueve ''länder'' o estaos federaos: {| border="0" | * [[Burgenland]] ([[Eisenstadt]]) * [[Carintia]] ([[Klagenfurt]]) * [[Baxa Austria]] ([[Sankt Pölten|St. Pölten]]) | * [[Alta Austria]] ([[Linz]]) * [[Salzburgu (estáu)|Salzburgu]] ([[Salzburgu]]) * [[Estiria]] ([[Graz]]) | * [[Tirol]] ([[Innsbruck]]) * [[Vorarlberg]] ([[Bregenz]]) * [[Viena]] ([[Viena]]) |} == Xeografía == [[Archivu:Oesterreich_topo.png|180px|thumb|right|Mapa topográficu d'Austria]] La mayor parte del territoriu d'Austria, dos terceres partes, ta dientro de la seición oriental de los [[Alpes]], qu'algamen altores de más de 3000&nbsp;[[metru|m]]. La población ta concentrao nos valles de los ríos, ente los qu'hai de solliñar el más importante, el [[Danubiu]], qu'entra n'Austria por [[Passau]], na llende con [[Alemaña]], pasando per [[Linz]] y [[Viena]], hasta [[Bratislava]], na llende con [[Eslovaquia]]. En Alemaña recibe al [[Inn]], que pasa per [[Innsbruck]], col so afluente el [[Salzach]], que pasa per [[Salzburgu]]. El [[llagu de Constanza]] ye'l más grande'l país y ensama la llende [[oeste]] con [[Alemaña]] y [[Suiza]]. == Economía == [[Archivu:13-08-30-wien-by-RalfR-123.jpg|thumb|220px|El Centru internacional de Viena, onde sobresalen les Torres DC.]] {{AP|Economía d'Austria}} Austria ye unu de los 10 países más ricos del mundu en términos de [[PIB per cápita]] y ocupa el décimu primer puestu de los países con mayor PIB de la Xunión Europea. Tien una [[economía social de mercáu]] bien desenvuelta y un [[nivel de vida]] bien eleváu. Hasta la década de [[1980]], numberoses empreses fueron nacionalizaes. Nos últimos años, sicasí, la privatización amenorgó les esplotaciones estatales a un nivel comparable al d'otres economíes europees. Al pie d'una [[industria]] altamente desenvuelta, el [[turismu]] internacional ye la parte más importante de la [[economía]] nacional. [[Alemaña]] foi históricamente'l principal sociu comercial d'Austria, lo que la fai vulnerable a la rápida evolución de la economía alemana. Pero desque Austria convertir nun Estáu miembru de la Xunión Europea, estableciéronse venceyos más estrechos con otres economíes de la [[Xunión Europea]] y amenorgóse la so dependencia económica d'Alemaña. Amás, el númberu de miembros de la XE preparó una arribación d'inversores estranxeros atraíos pol accesu al [[mercáu únicu]] européu y la proximidá a la XE. La crecedera del [[PIB]] acelerar nos últimos años y algamó el 3,3% en [[2006]]. == Demografía == [[Archivu:Austria population.svg|thumb|250px|Xorrecimientu de la población dende [[1960]] (en miles d'habitantes)]] '''Austria''' tien una población total de 8.200.000 d'habitantes (97 h/[[km²]]). Al rodiu del 65 % de la población ye urbano. El país caltién un variáu entemezu étnicu, heriedu de los tiempos del [[Imperiu austrohúngaru]], incluyendo un importante númberu de [[croacia|croates]] y maxares. Tres de la fin de la [[Segunda Guerra Mundial]], la inmigración tornó a garrar puxu y presentose una nueva grea d'inmigrantes, ensamáu por [[turquía|turcos]] y [[serbia|serbios]]. Anguaño, la composición étnica ye la siguiente [http://www.statistik.at/englisch/results/population/population_tab5.shtml]: * '''Europeos''': 97,0 % (Austriacos 90,2 % + otros europeos 6,8 %) * '''Otros''': 3,0 % == Educación == El sistema educacional n'Austria ye de nivel altu. Hasta hai pocos años, l'accesu a la [[Universidá]] yera cuasi abiertu y de baldre. Güei ha de pagase una cuota (enforma baxa comparao con otros países). N'Austria hai '''20''' [[universidá|universidaes]] esbillaes n''''ocho''' ciudaes. == Austriacos célebres == * [[Leopoldu]], Duque d'Austria. Participó na Tercera Cruzada y fizo prisioneru a [[Ricardo Corazón de Lleón]] * [[María Antonieta]], reina de Francia * [[Francisco José I]], emperador d'Austria * [[Wolfgang Amadeus Mozart]], músicu y compositor * [[Josef Haydn]], músicu y compositor * [[Franz Schubert]], músicu y compositor * [[Johann Strauss]], músicu y compositor * [[Gustav Mahler]], músicu y compositor * [[Sigmund Freud]], médicu neurólogu, ensayista y pensador, padre del [[psicoanalís]] * [[Stefan Sweig]], escritor ya historiador * [[Herbert Von Karajan]], direutor d'orquesta * [[Fritz Lang]], direutor de cine * [[Adolf Hitler]], dirixente y líder de l'[[Nacionalsocialismu|Alemaña nazi]] * [[Arthur Seyss-Inquart]], dirixente de l'Austria nazi. Foi ún de los artífices del "Anschluss" * [[Otto Skorzeny]], inxenieru, militar y comandu de la [[Segunda Guerra Mundial]] * [[Thomas Gold]], astrofísicu * [[Konrad Lorenz]], médicu y zoólogu. [[Premiu Nobel en Fisioloxía o Medicina|Premiu Nobel en Fisioloxía o Medicina y Fisioloxía]] en [[1973]] * Familia [[Von Trapp]], notables cantantes. Enemigos del réxime nazi * [[Fritz Mandl]], multimillonariu fabricante d'armes. Exiliáu n'Arxentina tres de la fin de la [[Segunda Guerra Mundial]] * [[Arnold Schwarzenegger]], deportista, actor, y políticu austro-norteamericanu == Referencies == {{llistaref}} {{commons|Austria|Austria}} {{Europa}} {{XE}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Austria]] [[Categoría:Organización de les Naciones Xuníes]] 2itj6rf6k0z0ebpbrzvxjg082ft9xla 0 4729 3709694 3463706 2022-08-19T08:59:51Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20210909161543}} {{Organización}} La '''Tercera Internacional''' o '''Comintern''' ye una escisión de la [[Segunda Internacional]], creada en [[Moscú]] el [[2 de marzu]] de [[1919]] por [[Lenin]] col envís d'axuntar tolos partíos comunistes que rompieren colos partíos socialistes de la [[Segunda Internacional]]. El términu vien del inglés '''Com'''munist '''Intern'''ational . La Tercera Internacional, axuntaba a tolos [[comunismu|partíos comunistes]] que rompieron colos [[socialismu|partíos socialistes]] de la [[Segunda Internacional]] y taba dirixida pol [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (''PCUS'') . == Antecedentes históricos == Como ya recordaba'l entamu de los primeros Estatutos de la Internacional Comunista, los antecedentes d'esta remóntense a l'[[Primera Internacional|Asociación Internacional de los Trabajadores]] fundada por [[Karl Marx]] y [[Friedrich Engels]], en [[Londres]], en [[1864]] y que por primera vez na historia amestaba a los trabayadores d'estremaos países. Depués de la desaparición d'esta [[Primera Internacional]] en [[1876]], [[Friedrich Engels]] afaló la creación d'una [[Segunda Internacional]], creada en [[París]], en [[1889]], qu'amestó a los partíos socialistes, socialdemócrates y llaboristes. Col entamu de la [[Primer Guerra Mundial]] fráncese la [[Segunda Internacional]] ente los socialistes reformistes y los revolucionarios, al sofitar los primeros a los sos respeutivos gobiernos nacionales al declarar la guerra, y la total oposición de los segundos a la mesma. Los grupos socialistes revolucionarios celebraron la [[Conferencia de Zimmerwald]] en setiembre de [[1915]] y la [[Conferencia de Kienthal]] n'abril de [[1916]], convirtiéndose estes organizaciones na base de la Tercera Internacional creada en marzo de [[1919]], en [[Petrográu]], para romper definitivamente colos elementos reformistes, qu'a xuiciu de los socialistes revolucionarios, traicionare a la clase trabayadora y provocado la "bancarrota" de la [[Segunda Internacional]]. A partir de [[1926]] la Tercera Internacional tuvo dirixida por [[Stalin]], que sentó les bases d'una nueva ideoloxía, conocida como [[marxismu-leninismu]] y basada na teoría del ''socialismu namás que nun país''. Tres de la so esclusión del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], [[León Trotsky]] fundó en [[1938]] la [[Cuarta Internacional]]. El Comintern disolvióse durante la [[Segunda Guerra Mundial]], y volvió a reconstituíse en [[1947]] cola creación del [[Cominform]]. Tres la muerte d'[[Stalin]], que tuvo llugar en [[1953]], la [[XRSS]] rompió oficialmente col [[marxismu-leninismu]] en [[1956]]. Nos años sesenta la [[China|República Popular China]] de [[Mao Zedong]] tomó'l relevu del marxismu-leninismu, y la historia d'esta ideoloxía confúndese cola del [[maoísmu]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia]] [[Categoría:Comunismu]] 0j1o2v0nl3itdio8ik26wzghrdyna4a 0 4852 3709755 3698071 2022-08-19T09:10:29Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{país}} '''Croacia'''{{cartafueyu|países}}, oficialmente '''República de Croacia''' (en [[croata]]: ''Republika Hrvatska'', ''Hrvatska'' [[Alfabetu Fonéticu Internacional|AFI]]: [xř̩.ʋaː.ʦkaː]), ye una república [[democracia parllamentaria|democrática parllamentaria]], miembru de la [[Xunión Europea]], allugada ente [[Europa Central]], [[Europa del Sur]] y el [[mar Mediterraneu]]; llenda pol nordeste con [[Hungría]], pol este con [[Serbia]], pol sureste con [[Bosnia y Herzegovina]] y [[Montenegru]], pel noroeste con [[Eslovenia]] y pol suroeste col [[mar Adriáticu]]; onde comparte una llende marítima con [[Italia]]. La so [[capital (política)|capital]] y ciudá más importante ye [[Zagreb]]. Tien una estensión territorial de 56&nbsp;594&nbsp;km² —esta cifra inclúi les más de mil islles asitiaes frente a la costa del [[mar Adriáticu]]— y tien un clima variáu, na so mayor parte [[clima continental|continental]] y [[clima mediterraneu|mediterraneu]]. En cuantes a l'alministración política, el país ta dixebráu en [[Condaos de Croacia|vente condaos]] y la ciudá de Zagreb. La población xube a más de 4,29&nbsp;millones d'habitantes, cuasi toos son [[pueblu croata|croates]] de relixón [[Ilesia Católica|católica]]. Nel entamu del sieglu VII los croates aportaron a la zona y dos sieglos más sero organizáronse en dos ducados. Nel 925 [[Tomislav de Croacia|Tomislav]] tornóse nel primer rei, enantando'l status del estáu a un reinu. El [[Reinu de Croacia]] caltuvo la so soberanía cuasi dos sieglos, y algamó'l mayor puxu durante'l reináu de Pedro Krešimir IV y Demetrio Zvonimir. Croacia afitó una [[xunión personal]] con [[Reinu d'Hungría|Hungría]] en 1102. En 1527, aceñáu pol [[Imperiu Otomanu|espardimientu otomán]], el parllamentu croata escoyió a [[Fernandu I del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Fernandu I d' Habsburgu]] como socesor del tronu croata. En 1918, tres la [[Primer Guerra Mundial]], formó parte del curtiu [[Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos]], que s'axebrara d'[[Austria–Hungría]], y que dempués tornóse nel [[Reinu de Yugoslavia]]. Durante la [[Segunda Guerra Mundial]] anicióse un [[Estáu Independiente de Croacia|Estáu títere de l'Alemaña Nazi]]. Darréu de la guerra, Croacia foi ún de los miembros fundadores y elementu federal de la [[Yugoslavia|Segunda Yugoslavia]], un [[Estáu socialiegu]]. En xunu de 1991 Croacia declaró la so independencia, que foi reconocida'l 8 d'ochobre d'esi añu. La [[Guerra de Croacia|guerra croata d'Independencia]] tuvo llugar nos cuatro años socesivos a la declaración. En 2012 Croacia caltenía un [[Índiz de Desendolcu Humanu]] peralto. El [[Fondu Monetariu Internacional]] clasificóla como una economía emerxente y en desendolcu, mientres que'l [[Bancu Mundial]] identificóla como una economía d'altos ingresos. Croacia ye miembru de la [[Organización de les Naciones Xuníes|ONX]], el [[Conseyu d'Europa]], la [[OTAN]], la [[Organización Mundial de Comerciu]] y ye miembru fundador de la [[Xunión pol Mediterraneu]]. Amás, en xunetu de 2013 Croacia [[Accesu de Croacia a la Xunión Europea|accedió]] a la [[Xunión Europea]]. Como un miembru enceso de les [[Fuercies de paz de les Naciones Xuníes]], tien aportáo con tropes a la [[Fuercia Internacional d'Asistencia pa la Seguridá|misión de seguridá de la OTAN]] n'[[Afganistán]] y durante la dómina de 2008 a 2009 ocupó un asientu del [[Conseyu de Seguridá de la ONX]]. La economía croata ta dominada pol [[sector servicios]], siguío pola [[industria]] y l'[[agricultura]]. El turismu ye una fonte d'ingresos importante durante'l branu, ya que'l país s'afaya dientro de los vente destinos turísticos más visitaos nel mundu. L'estáu controla una parte de la economía, con un gastu gubernamental importante y el so cimeru sociu comercial ye la Xunión Europea. Dende 2000 el país invirtió n'infraestructura, especialmente en caminos y medios de tresporte, asina como nos [[corredores Pan-Europeos]]. El gobiernu croata apurre un sistema de salú universal y educación primaria y secundaria gratuites, mientres sofita la [[Cultura de Croacia|cultura]] per aciu d'estremaes instituciones públiques y inversiones nos medios de comunicación y la lliteratura. La nación rescampla poles sos aportaciones culturales, artístiques y científiques, a mayores de la so gastronomía, vinos y fitos deportivos.<ref>{{es}} [http://www.datosmacro.com/paises/croacia] Croacia: Economía y demografía, Datos macroeconómicos 2017.</ref> == Etimoloxía == El nome de Croacia vien del [[llatín medieval]] ''Croatia'', de ''Dux Croatorum'' ("duque de los croates") escrito na [[inscrición de Branimir]]. Abulta qu'esti términu procede del [[Eslavos occidentales|eslavu noroccidental]] ''*Xrovat-'', que ye una [[metátesis]] del [[idioma proto-eslavu|eslavu común]] ''*Xorvat-'', qu'a la so vez deriva del [[idioma proto-eslavu|proto-eslavu]] ''*Xarwāt-'' (''**Xъrvatъ'') o ''*Xŭrvatŭ'' (''*xъrvatъ''). L'aniciu del nome ye inciertu, pero abulta que ye un términu [[idioma góticu|góticu]] o [[indoariu]] pa refirise a los [[pueblos eslavos]]. El rexistru más antiguu conserváu del [[etnónimu]] croata ''*xъrvatъ'' ye una talla llamada [[tableta Baška]] que diz: ''zvъnъmirъ kralъ xrъvatъskъ'' (‘[[Dmitar Zvonimir|Zvonimir]], rey croata'). La primer mención del términu en [[llatín]] supónse a una carta del duque [[Trpimir I]] del añu 852. La orixinal perdióse y namás consérvase una copia de 1568, lo que llevó a duldes sobro la so veracidá. La inscrición en piedra más antigua tovía conservada ye del sieglu IX, la inscrición de Branimir (afayada cerca de [[Benkovac]]), onde se mienta al duque [[Branimir]] como ''Dux Cruatorvm''. Anque la inscrición nun se dató esautamente, sábese que Branimir gobernó Croacia ente 879 y 892. == Historia == {{AP|Historia de Croacia}} === Prehistoria y Edá Antigua === {{AP|Iliria|Dalmacia (provincia romana)}} El territoriu d'anguaño de Croacia tuvo agospiao durante la dómina [[prehistoria|prehestórica]]. Na fastera norte afayáronse refugos de [[neandertal]]es dataos de la dómina [[paleolítica]], los de [[Krapina]] son los más conocíos y meyor conservaos. En delles rexones del país pueden atopase güelgues de delles cultures del [[neolíticu]] y [[calcolíticu]]. Cuasi toos estos llugares arqueolóxicos allúguense nos valles de los ríos del norte. Ente les cultures más importantes rescamplen les de [[cultura de Starcevo|Starcevo]], [[cultura de Vucedol|Vucedol]] y [[cultura de Baden|Baden]]. Otramiente, la [[Edá del Fierro]] dexó güelgues de les cultures d'[[cultura de Hallstatt|Hallstatt]] y de [[cultura de La Tène|La Tène]]. Muncho dempués, los [[Liburnia|liburnianos]] y los [[iliria]]nos añeraron na rexón, al tiempu que los [[Antigua Grecia|griegos]] afitaron les sos primeres colonies nes islles de [[Korcula]], [[Hvar]] y [[Vis]]. Nel añu 9 d.&nbsp;C. el territoriu croata d'anguaño pasó al dominiu del [[Imperiu romanu]] como parte de la provincia de [[Dalmacia (provincia romana)|Dalmacia]]. Nel 305 l'emperador [[Dioclecianu]] anició un [[Palaciu de Dioclecianu|palaciu]] en [[Split]], au foi a vivir cuando se retiró. Durante'l sieglu V, [[Xuliu Nepote]], ún de los [[Emperadores romanos|caberos emperadores]] del [[Imperiu romanu d'Occidente]], gobernó'l so pequeñu imperiu dende esti palaciu. Esta dómina remató coles invasiones de los [[ávaros]] y los [[pueblu croata|croates]] asocedíes na primer metá del sieglu VII, siguíes pol desaniciu de cuasi toles ciudaes romanes. Los romanos que sobrovivieron marcharon a los llugares más seguros de la costa, islles y montañes. La ciudá de [[Dubrovnik]] foi aniciada polos sobrovientes d'[[Epidaurum]]. La [[etnoxénesis]] de los croates ye desinfinida y esisten delles teoríes al respeutive, aquelles que proponen un orixe eslavu y iraniu son les más afamaes. La primer teoría ye la más aceptada y afirma qu'hubo una migración de los croates blancos dende'l territoriu de [[Croacia Blanca]] durante'l [[periodu migratoriu n'Europa]]. Antigual, la otra teoría propón un orixe [[pueblos iranios|iraniu]], basáu nes [[Tables de Tanais]] que contienen inscripciones en [[griegu antiguu|griegu]] de los nomes '' Χορούαθ[ος]'', ''Χοροάθος'' y ''Χορόαθος'' (Khoroúathos, Khoroáthos y Khoróathos) y la so interpretación como [[antroponimia|antropónimos]] del pueblu croata. === Edá Media === {{AP|Reinu de Croacia|República de Ragusa}} Acordies a ''[[D'Alministrando Imperiu]]'', escribío pol emperador bizantín [[Constantín VII]] durante'l sieglu X, los croates llegaron a la Croacia d'anguaño nel entamu del sieglu VII, magar esisten otres teoríes contraries, y encamienten una fecha ente los sieglos VI y IX.. Les cróniques d'[[Eginhardo]] mienten que pal 818 los migrantes organizáronse en dos [[principáu|principaos]]: [[Principáu de Panonia|Panonia]] y [[Principáu de Dalmacia|Dalmacia]], gobernaos por [[Ljudevit Posavski]] y [[Borna]], respeutivamente. Esti documentu ye'l primer rexistru de los reinos croates, [[Estaos vasallos]] de [[Francia]] daquella. El domiñu francu remató durante'l reináu [[Mislav]] dos décades dempués. Acordies con Constantín VII, la [[cristianización]] de los croates anició nel sieglu VII, anque otres fontes mienten qu'esti fechu asocedió hasta dos sieglos dempués. El primer gobernante croata reconocíu pol [[Papa]] foi'l duque Branimir, a quien el pontífiz nomó como ''Dux Croatorum'' (‘duque de los croates') en 879. [[Tomislav de Croacia|Tomislav]] foi'l primer gobernante de Croacia qu'emplegó'l títulu de rei nuna carta empobinada al Papa [[Xuan X]], con fecha nel añu 925. Tomislav derrotó a húngaros y búlgaros, espardiendo la influencia del so reinu. El [[Reinu de Croacia]] algamó'l so espoxigue cimeru nel sieglu XI durante'l mandáu de [[Petar Krešimir IV]] (1058–1074) y [[Demetrius Zvonimir|Dmitar Zvonimir]] (1075–1089). Cuando [[Estéfanu II de Croacia|Estéfanu II]] morrió en 1091, la [[dinastía Trpimirović]] llegó al so fin, y [[Ladislau I de Hungría]] clamó'l tronu croata. La oposición al so mandáu llevó a una [[Batalla del cuetu Gvozd|guerra]] y al aniciu d'una [[Croacia durante la xunión con Hungría|xunión personal ente Croacia y Hungría]] en 1102, gobernada por [[Colomán d'Hungría|Colomán]]. A lo llargo de los vinientes cuatro sieglos, el Reinu de Croacia tuvo gobernao pol ''[[Hrvatski sabor|Sabor]]'' (parllamentu) y un ''[[Ban (títulu)|Ban]]'' (virréi) designáu pol monarca húngaru. Durante esta dómina l'[[Imperiu otomanu]] tornóse nuna amenacia y la [[República de Venecia]] entamó la llucha pol control de les costes del Adriáticu. En 1428 los venecianos tomaron el control de cuasi toda Dalmacia, sacante la [[República de Ragusa|ciudá-Estáu de Dubrovnik]] qu'asitió independiente. Les conquistes otomanes llevaron a les batalles del [[batalla del campu Krbava|campu de Krbava]] (1493) y [[Batalla de Mohács|de Mohács]] (1526), dambes foron una victoria importante pa les fuercies turques. El rei [[Lluis II d'Hungría|LluisII]] finó en Mohács y, en 1527, el [[parllamentu de Cetin]] escoyió a [[Fernandu I del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Fernandu I d'Habsburgu]] como'l nuevu mandatariu de Croacia, cola condición d'aportar proteición escontra l'Imperiu otomanu y de respetar los sos derechos políticos. Nesta dómina enantó la importancia de les families nobles croates como los [[Frankopan]] y los [[Casa de Zrinski|Zrinski]], de manera tala, que dellos de los ''banes'' veníen d'estes dinastíes. En realidá, Croacia foi un reinu independiente namás de 910 a 1102. === Monarquía de los Habsburgu y Austria-Hungría === {{AP|Croacia bajo la dinastía Habsburgu|Austria-Hungría}} En 1538, dempués de les bien de victores otomanes, Croacia foi dixebrada nuna fastera militar y otra civil. Los territorios militares foron conocíos como la [[Llinde Militar|Llinde Militar Croata]] y taba baxo'l mandu direutu del emperador austriacu. L'avance de los turcos dientro del so territoriu continuó hasta la [[batalla de Sisak]] (1593), la primer derrota otomana decisiva, que supunxo afitar les llindes. A lo llargo de la [[Gran Guerra Turca]] (1667-1698), les fuercies croates recuperaon [[Eslavonia]], pero [[Bosnia]] occidental, que yera parte de Croacia hasta enantes de les conquistes otomanes, asitió fuera del so dominiu. La llinde anguaño ente dambos países vien d'estos socesos. [[Dalmacia]], la rexón al sur de la llinde, definióse de asemeyada pola [[Guerra de Candia|quinta]] y [[Guerra otomán–veneciana (1714–1718)|séptima guerra otomán-veneciana]]. Toos estos conflictos armaos causaron grandes cambios demográficos. Los croates emigraron hacia [[Austria]], de manera que los croates de [[Burgenland]] son descendientes diuectos d'esti grupu. Pa compensar la marcha de los croates, los Habsburgu llamaron a los [[cristianos ortodoxos]] de Bosnia y [[Serbia]] pa servir al exércitu na Llinde Militar. La migración serbia hacia esta rexón algamó'l so máximu a lo llargo de les [[Grandes migraciones serbies]] de 1690 y 1737-39. Ente 1797 y 1809 el [[Primer Imperiu francés]] foi ocupando la costa este del Adriáticu y una parte bultable de les rexones averaes, acabaron les repúbliques de Venecia y Ragusa y afitaron les [[Provincies Iliries]]. En rempuesta, la [[Royal Navy]] escomenzó un [[Campaña del Adriáticu (1807-1814)|pilancu del mar Adriáticu]] qu'afaló a la [[Batalla de Lissa (1811)|batalla de Lissa]] en 1811. En 1813 los austriacos conquistaron les Provincies Iliries y dos años más sero, dempués del [[Conceyu de Viena]] ameciéronles al [[Imperiu austriacu]]. Con esto anicióse'l [[Reinu de Dalmacia]]. Nes décades de 1830 y 1840 aprució un [[nacionalismu románticu]] qu'afaló'l [[Movimientu Iliriu]], una campaña política y cultural que buscaba l'amecedura de tolos [[eslavos meridionales]] nel Imperiu. L'oxetivu cimeru yera afitar un idioma estándar como contrapesu al [[idioma húngaru|húngaru]], xunto cona promoción de la cultura y lliteratura croata. A lo llargo de la [[Revolución húngara de 1848]], Croacia sofitó a los austriacos, el ban [[Josip Jelačić]] ayudó a derrotar a les fuercies húngares en 1849 y afaló un procesu de [[xermanización]]. Hacia la década de 1860, el fracasu d'esta política foi bultable y en 1867 celebróse'l [[Compromisu austrohúngaro]]; nesti asocedió una [[xunión personal]] ente los gobiernos del Imperiu austriacu y el Reinu d'Hungría. El tratáu dexó'l desenguedeyu del estatus de Croacia nes manes d'Hungría, que foi resuelto eventualmente nel [[Alcuerdu croata-húngaru]] de 1868, onde amecieron los reinos de Croacia y Eslavonia. El Reinu de Dalmacia asitió baxo control austriacu, mientres [[Rijeka]] caltuvo l'estatus de ''[[Corpus separatum (Fiume)|Corpus separatum]]'' qu'algamara en 1779. Dempués de qu'[[Austria-Hungría]] ocupara [[Bosnia-Herzegovina]] gracies al [[Tratáu de Berlín de 1878]], la Llinde Militar Croata desapaeció y el territoriu tornó baxo la soberanía de Croacia en 1881, según lo afitao nel Alcuerdu croata-húngaru. La [[Primer Guerra Mundial]] arrebatió los esfuercios pa [[Estaos Xuníos de la Gran Austria|remocicar Austría-Hungría]] nuna [[federación]] con Croacia como una unidá federal. === Reinu de Yugoslavia y Segunda Guerra Mundial === {{AP|Aniciu de Yugoslavia|Reinu de Yugoslavia|Banovina de Croacia|Estáu Independiente de Croacia|Frente Yugoslavu}} El 29 d'ochobre de 1918 el ''Sabor'' declarió la independencia y decidió amecese al diba poco aniciáu [[Estáu de los Eslovenos, Croates y Serbios]], que s'amestó col [[Reinu de Serbia]] el 4 d'avientu de 1918 pa afitar el [[Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos]]. La [[Constitución de Vidovdan|constitución de 1921]] definió'l país como un [[Estáu unitariu]] y abolió les estayes alministratives hestóriques y finó cola autonomía croata. El partíu políticu con más puxu nel país -el [[Partíu Campesín Croata]] (HSS) lideráu por [[Stjepan Radić]]— opúnxose a la nueva constitución. En 1928 la situación política foi a peor tovía más dempués de que Radić fora asesinao na [[Parllamentu de Yugoslavia|Asambleya Nacional]], afalando al país a la [[dictadura]] del rei [[Alexandru I de Yugoslavia|Alexandru I]] en xineru de 1929. La dictadura remató formalmente en 1931 cuando'l rei impuxo una constitución más unitaria y camudó'l nome del país a Yugoslavia. El HSS, daquella presidiu por [[Vladko Maček]], continuó escorrexando la federalización de Yugoslavia; esta persistencia remató n'agostu de 1939 col [[Alcuerdu Cvetković-Maček]] y l'aniciu de la [[banovina de Croacia|''banovina'' autónoma de Croacia]]. El gobiernu yugoslavu caltuvo'l control de la defensa, la seguridá interna, rellaciones esteriores, comerciu y tresporte, mientres otros asuntos quedaron baxo'l control del ''Sabor'' y el ''Ban''. N'abril de 1941 l'[[Alemaña Nazi]] y [[Reinu d'Italia (1861-1946|Italia]] [[Invasión de Yugoslavia|ocuparon Yugoslavia]]. Dempués de la invasión, dalgunes estayes de Croacia, Bosnia-Herzegovina y la rexón de [[Syrmia]] ameciéronse al [[Estáu Independiente de Croacia]] (NDH), un [[estáu títere]] de los nazis. Italia fíxose con otres partes de Dalmacia, mientres qu'Hungría s'apoderó de les rexones del norte de [[Baranya]] y [[Medimurje]]. [[Ante Pavelić]] y los ultranacionaliegos d'[[Ustacha]] lideraron el réxime del NDH. Inxertaron lleis [[antisemitismu|antisemites]] y afalaron una campaña de llimpieza étnica y [[xenocidiu]] escontra los [[xudíos]], [[serbios]] y [[xitanos]], reflexada nos [[campos de concentración]] de [[Campu de concentración de Jasenovac|Jasenovac]] y [[Stara Gradiška]]. Albídrase que de los 39&nbsp;000 [[xudíu|xudios]] qu'agospiaben nel país, namái sobrevivieron 9000; los demás foron asesinaos o deportaos a Alemaña, dambos poles autoridaes llocales y el propiu exércitu alemán. Les estremaes fontes croates y serbies discrepen nes cifres exautes. Amás, ente 320&nbsp;000 y 334&nbsp;000 serbios foron executaos nel territoriu del NDH por delles causes, escorrexaos pol gobiernu, como miembros de la resistencia armada o engarrando coles [[Potencies del Exe na Segunda Guerra Mundial|Potencies del Exe]]. El númberu total de serbios finaos en toda Yugoslavia durante la guerra avérase a los 537&nbsp;000. Al tiempu, sobre de 200&nbsp;000 croates foron asesinaos durante'l conflictu, en situaciones semeyaes. El 22 de xunu de 1941 anició'l [[Partíu Separatista Popular de Lliberación de Sisak|Primer Partíu Separatista Sisak]] cerca de la ciudá de [[Sisak]], la primer resistencia militar organizada escontra la [[Europa ocupada pola Alemaña nazi|ocupación alemana en toda Europa]]. Esti foi l'asocedíu qu'afaló l'aniciu [[Partisanos Yugoslavos]], una resistencia comunista multi-étnica y anti-fascista liderada por [[Josip Broz Tito]]. El grupo medró rápido y na [[Conferencia de Teḥrán]] d'avientu de 1943 ganaron la reconocencia de los [[Aliaos de la Segunda Guerra Mundial|Aliaos]]. Col encontu de los Aliaos na loxística, equipamientu, adiestramientu y fuercies aérees, amás del gabitu de les [[Exércitu roxu|tropes soviétiques]] na [[Ofensiva de Belgráu]], pa mayu de 1945 los Partisanos obtuvieron el control de Yugoslavia y les rexones averaes de [[Trieste]] y [[Carintia]]. Les aspiraciones polítiques del movimientu asoleyaron nel Conseyu Anti-Fascista de Lliberación del Pueblu de Croacia o [[ZAVNOH]] -aniciáu en 1943 como la cimera figura del Estáu de Croacia y qu'en 1945 tornóse nel Parllamentu de Croacia-, y el [[AVNOJ]], el so equivalente a nivel federal. === Yugoslavia Federal y independencia === {{AP|República Socialiega de Croacia|Guerra Croata d'Independencia|Amestadura de Croacia a la Xunión Europea}} Dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]] Croacia tornóse nuna [[República Socialiega de Croacia|unidá federal socialiega]] [[unipartidismu|unipartidista]] de la [[República Federal Socialiega de Yugoslavia]], gobernada polos [[Lliga de comunistes de Croacia|comunistes]], pero con dalgo d'autonomía dientro de la federación. En 1967 dellos autores y llingüistes croates publicaron la ''[[Declaración sobre l'estatus y el nome del idioma croata estándar]]'', nel que vindicaben un mayor grau d'autonomía pal [[idioma croata]]. La declaración contribuyó a aniciar un movimientu nacional que buscaba más derechos civiles y la descentralización de la economía, que remató na [[primavera croata]] de 1971, una serie de protestes reprimíes pol gobiernu yugoslavu. Sicasí, la [[Constitución yugoslava de 1974]] enantó l'autonomía de les unidaes federales, una de les metes de la primavera croata, amás d'afitar una base llegal pa la independencia de los sos constituyentes federativos. Na década de los 80 la situación política en Yugoslavia empeoró pola mor de la tensión causada pol [[Memorandu de l'Academia de les Artes y de les Ciencies de Serbia]] de 1986 y los estreldos de 1989 en [[Vojvodina]], [[Kosovu]] y [[Montenegru]]. En xineru de 1990 escachóse la [[Lliga comunista de Yugoslavia]] xunto coles sos filiales nacionales. El mesmu año celebráronse les [[Eleiciones parllamentaries de Croacia de 1990|primeres eleiciones multipartidistes]] nel país y el trunfu de [[Franjo Tuđman]] enantó tovía más les tensiones nacionaliegues. Los serbios de Croacia dexaron el ''Sabor'' y declararon l'autonomía de delles rexones pa aniciar la [[República Serbia de Krajina]], nun determín por dixebrase de Croacia. Por aciu del aumentu nes tensiones, Croacia declaró la so independencia en xunu de 1991, pero esta declaración nun tuvo efeutu hasta l'8 d'ochobre de 1991. Los problemas étnicos y políticos afalaron a la [[Guerra Croata d'Independencia]], onde l'[[Exércitu Popular Yugoslavu]] y dellos grupos [[paramilitar]]es serbios atacaron el país. Pa finales de 1991, una guerra intensa amenorgó'l control croata a menos d'una tercer parte del so territoriu. El 15 de xineru de 1992 Croacia algamó la reconocencia diplomática de la [[Comunidá Económica Europea]], y poco dempués de la [[ONX]]. La guerra remató de manera definitiva n'agostu de 1995 con una [[Operación Tormenta|victoria decisiva]] pa Croacia. Les demás rexones ocupaes tornaron al so dominiu conforme a lo afitáu nel [[Conveniu d'Erdut]] de payares de 1995, anque'l procesu nun finó hasta xineru de 1998. Rematada la guerra, el gobiernu de [[Franjo Tuđman]] escomenzó a perder sofitu, porque la xente entamó a describir el so mandáu como «[[autocracia|autocráticu]]» y denunciaron les violaciones de los derechos humanos de les minoríes serbies. Tres la so muerte asocedida en 1999, celebráronse les primeres eleiciones dafechu democrátiques en 2000, onde [[Stjepan Mesić]] foi elixíu presidente. En 2003, Croacia presentó'l so [[Accesu de Croacia a la Xunión Europea|solicitú d'ingresu]] a la [[Xunión Europea]] y tornóse nun candidatu oficial un añu más sero. A lo llargo de la so candidatura, tuvo que desenguedeyar les zarracines fronterices que caltenía con Eslovenia y ameyorar dalgunos aspeutos políticos, económicos y ambientales pa axustase al modelu européu. Finalmente, en xineru de 2012 los ciudadanos croates votaron a favor del so accesu y el 1 de xunetu de 2013 Croacia tornóse nel [[Estáu miembru de la Xunión Europea|28.° miembru]] de la Xunión Europea. == Gobiernu y política == {{AP|Política de Croacia}} Croacia ye una [[república]] [[República unitaria|unitaria]], [[democracia|democrática]] y [[Parllamentarismu|parllamentaria]]. En 1990, tres el colapsu del Partíu Comunista que lideraba la RFS Yugoslavia, Croacia adoptó la so constitución d'anguaño y organizó les sos primeres [[multipartidismu|eleiciones multipartidistes]]. Declarió la so independencia'l 8 d'ochobre de 1991, colo que [[Desaniciu de Yugoslavia|desanició a Yugoslavia]] y obtuvo la reconocencia internacional por parte de la ONX en 1992. Baxo la so constitución de 1990, Croacia funcionó con un [[sistema semipresidencial]] hasta 2000, cuando adoptó'l [[sistema parllamentariu]] d'anguaño. La constitución tamién tien afitao la dixebra del poder en tres estayes: [[poder executivu|executivu]], [[poder llexislativu|llexislativu]] y [[poder xudicial|xudicial]]. El [[sistema llegal]] De Croacia ye'l [[drechu continental]], influenciáu aesgaya, como'l so marcu institucional, pol llegáu de la so amecedura con Austria-Hungría. El 30 de xunu de 2010, cuando finaron les negociaciones sobre'l so [[accesu de Croacia a la Xunión Europea|accesu a la XE]], la llexislacióin croata foi dafechu adaptada al [[acervu comunitariu]]. El [[presidente de Croacia|presidente]] ye'l [[xefe d'Estáu]], escoyíu por [[sufraxu direutu]] pa un términu de cinco años, llendáu pola constitución a un máximu de dos mandaos. Amás de ser el [[comandante en xefe]] de les fuercies armaes, tien la obligación d'elexir al primer ministru cola aprobación del parllamentu, y tien un papel importante na politica esterior. Les eleiciones presidenciales más recientes celebráronse'l 10 de xineru de 2010, onde [[Ivo Josipović]] obtuvo'l trunfu y xuró pal cargu'l 18 de febreru. El gobiernu llidéralu'l [[Primer ministru de Croacia|primer ministru]], que tien al so cargu cuatro viceprimer ministros y 17 ministros encargaos d'estremaos ámbitos de gobernanza. El poder executivu ocúpase de proponer lleis y un presupuestu, executa les lleis y empobina les polítiques internes y esternes de la república. La [[residencia oficial]] del gobiernu allúgase en [[Banski dvori]]. El primer ministru croata ye [[Tihomir Orešković]]. El [[Parllamentu de Croacia|parllamentu]] (''Sabor'') ye un cuerpu llexislativu [[unicameralidá|unicameral]]. El númberu d'asientos puede camudar de 100 a 160; toos son eleutos por votu popular pa una dómina de cuatro años. Les sesiones parllamentaries asoceden del 15 de xineru al 15 de xuentu y entaman otra vegada del 15 de setiembre al 15 d'avientu. Nun entamu la constitución contemplaba una [[bicameralidá|sistema bicameral]], pero en 2001 abolióse la «Cámara de los Condados» para establecer el sistema actual. Los dos partíos políticos de mayor valumbu son la [[Xunión Democrática Croata]] y el [[Partíu Socialdemócrata de Croacia. Croacia tien un sistema xudicial de trés niveles aniciáu pola [[Corte Suprema]], les Cortes del Condáu y les Cortes municipales. La [[Corte Constitucional]] encárgase de xeres venceyaes direutamente cola constitución. Amás de les mentaes, tamién esisten los tribunales de faltas menores, comerciales y alministratives. De l'aplicación de la llei ocúpase la fuercia de policía croata, que s'afaya baxo'l control del [[Ministeriu de'Interior]]. N'años recientes, la policía tuvo baxo una riestra d'anovamientos fechos col gabitu d'axencies internacionales, como la [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]] (OSCE). === Rellaciones esteriores === Croacia caltién rellaciones diplomátiques con 174 países. En 2009 Croacia contaba con una rede de 51 embaxaes, 24 consulaos y ochu misiones diplomátiques afitaes nel estranxeru. Igualmiente, hai 52 embaxaes y 69 consulaos na república, arriendes d'oficines d'organizaciones internacionales como'l [[Bancu Européu pa la Reconstrucción y el Desenrollu]], la [[Organización Internacional pa les Migraciones]], la OSCE, el [[Bancu Mundial]], la [[Organización Mundial de la Salú]] (OMS), el [[Tribunal Penal Internacional pa la ex Yugoslavia]], (TPIY), el [[Programa de les Naciones Xuníes pal Desenrollu]] (PNUD), l'[[Alto Comisionáu de les Naciones Xuníes pa los Refuxaos]] y [[UNICEF]]. En 2009 el Ministeriu de Rellaciones Esteriores y Integración Europea dio emplegu a 1381 persones y invirtió 648,2&nbsp;millones HRK (US$&nbsp;86,4&nbsp;millones). Los principales oxetivos de la política esterior croata incluin ameyorar les rellaciones colos países vecinos, desenrollar l'andecha internacional y afalar la economía y cultura de Croacia. De magar 2003 esta politica esterior empobinóse n'algamar la meta estratéxica de tornase nun miembru de la [[Xunión Europea]]. El 9 d'avientu de 2011 la nación remató les negociaciones pa amecese y robló l'[[Accesu de Croacia a la Xunión Europea]]|Tratáu d'Accesu a la XE]]. Croacia tornóse nun miembru plenu de la XE'l 1 de xunetu de 2013, la fin d'un procesu qu'entamó en 2001 cuando robló l'[[Alcuerdu d'Estabilización y Asociación]]. Un pilancu nes negociaciones foi l'historial d'andecha del país col ICTY y les protestes d'Eslovenia per aciu de les zarracines fronterices ente dambos estaos. Esto último resolvióse al traviés d'un Alcuerdu d'Arbitraxe'l 4 de payares de 2009, aprobáu pol parllamentu d'Eslovenia y un referendu.Nun futuru adoptará l'[[euru]] y en 2015 amestaráse al [[Espaciu Schengen]]. Durante la década de 2000, otro de los finxos estratéxicos de la política esterior croata foi'l so ingresu na [[Organización del Tratáu del Atlánticu Norte]] (OTAN). En 2000 la OTAN incluyó a Croacia na [[Asociación pa la Paz]], pero hasta 2008 nun recibió la invitación pa formar parte de la organización y amecióse formalmente'l 1 d'abril de 2009. Croacia foi miembru del [[Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes]] pa la dómina 2008-2009. == Organización territorial == {{AP|Organización territorial de Croacia|Condaos de Croacia}} La primer vegada que Croacia se dixebró en [[condáu|condaos]] foi a lo llargo de la [[Edá Media]]. Les divisiones camudaron col pasu del tiempu y asoleyaron la pérdida de territoriu ante la invasión otomana y la posterior lliberación d'elli, arriendes de los cambios nel estatus políticu de Dalmacia, Dubrovnik y [[Istria]]. La dixebra tradicional en condaos abolióse nos años 20 del sieglu XX, cuando'l Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos y el Reinu de Yugoslavia inxertaron los [[óblast]]s y les [[Banovina de Croacia|banovines]], respeutivamente. El mandáu comunista abolió les estayes anteriores y inxertó los [[conceyu|conceyos]], organizando'l territoriu croata nunos 100 conceyos. La llexislación de 1992 tornó a inxertar los condaos, estremando aesgaya la distribución de los años vente. Por exemplu, en 1918, la rexón croata de [[Transleitania]] taba dixebrada n'ochu condaos con testeru en Bjelovar, Gospić, Ogulin, Požega, Vukovar, Varaždin, Osijek y Zagreb, pero la llexislación de 1992 afitó catorce condaos nel mesmu territoriu. Cola nueva distribución de condaos de 1992, Croacia dixébrase en vente condaos (''županija'') y la ciudá capital de [[Zagreb]], esta última cuenta cola autoridá y estatus llegal d'un condáu y una ciudá (''grad''). Al tiempu, los condaos dixébranse en 127 ciudaes y 429 conceyos. La dixebra del país en [[Nomenclatura de les Unidaes territoriales Estadístiques|NUTE]] faise en dellos niveles. NUTE 1 define al país como una sola entidá, mientres NUTE 2 lo dixebra en tres rexones. Estes son Croacia Noroccidental, Croacia Central y Oriental (Panonia) y Croacia Adriática. Esta última inclúi tolos condaos asitiaos na costa. Croacia Noroccidental abargana la ciudá de Zagreb y los condaos de Zagreb, Krapina-Zagorje, Varaždin, Koprivnica-Križevci y Međimurje. A lo cabero, Croacia Central y Oriental incluin los condaos restantes Bjelovar-Bilogora, Virovitica-Podravina, Požega-Slavonia, Brod-Posavina, Osijek-Baranja, Vukovar-Syrmia, Karlovac y Sisak-Moslavina. Los condaos individuales y la ciudá de Zagreb tamién representen el nivel de NUTE 3. Los NUTE dixébrense en dos niveles d'[[unidá alministrativa llocal|Unidaes Alministratives Llocales]] (UAL). Les UAL 1 coinciden cola dixebra en condaos y la ciudá de Zagreb, mientres que les UAL 2 correspuenden coles ciudaes y conceyos de Croacia. == Xeografía == == Economía == {{AP|Economía de Croacia}} Acordies col [[Bancu Mundial]], Croacia tien una economía de mercáu d'altos ingresos. En 2012 el [[Fondu Monetariu Internacional]] albidró'l [[PIB nominal]] en US$&nbsp;63&nbsp;842&nbsp;millones, ello ye, US$&nbsp;14&nbsp;457 per cápita; el PIB por [[paridá de poder adquisitivu]] (PPA yera de US$&nbsp;80&nbsp;334&nbsp;millones o US$&nbsp;18&nbsp;191 per cápita. Acordies con [[Eurostat]], en 2010 el PIB (PPA) per cápita yera namái el 61% del promediu de la Xunión Europea, mientres el medru real del PIB a lo llargo de 2007 foi del 6%. Esi añu la [[Organización Internacional del Trabayu]] asoleyó que la tasa de [[desemplegu]] s'afitó nel 9,1%, tres cayer rápido dende'l 14,7% en 2002. Sicasí, la cifra tornó a enantar nos meses siguientes, llegando a un máximu de 13,7% n'avientu de 2008. Pa xunu de 2012 el salariu netu d'un trabayador croata promediu yera de 5492&nbsp;HRK (US$&nbsp;912) al mes. En 2010 la economía taba dominada pol [[sector servicios]], que suponía'l 66% del PIB, seguíu pola [[industria]] col 27,2% y l'[[agricultura]] col 6,8. Igual asocede na distribución de la fuercia de trabayu: 64,5% de la [[población económicamente activa]] trabaya nel sector servicios, 32,8% na industria y 2,7% nel campu. Pola so parte, el sector industrial ta dominao pola construcción d'embarcaciones, procesamientu d'alimentos, farmacéutiques, teunoloxíes de la información, les industries bioquímica y maderera. En 2010 les esportaciones croates tuvieron un valir de 64&nbsp;900 millones HRK (US$&nbsp;11&nbsp;255 millones) y les importaciones algamaron los 110&nbsp;300&nbsp;millones HRK (US$&nbsp;19&nbsp;127&nbsp;millones). El so sociu comercial más importante ye la [[Xunión Europea]]. El nuevu gobiernu croata de 1991 fixo poco pa escomenzar cola [[privatización]] y la transición hacia una [[economía de mercáu]] enantes de que la guerra españara. Por aciu d'estos conflictos, la infraestructura económica sufrió un dañu grave, particularmente la industria turística; ente 1989 y 1993, el PIB cayó un 40,5%. El gobiernu tovía controla una parte importatne de la economía, ya que los gastos gubernamentales representen el 40% del PIB. Les principales torgues a les que s'enfrenta la economía croata ye'l sistema xudicial atrasiáu, la poca eficacia de l'[[alministración pública]], especialmente nos problemas de propiedá de la tierra y la [[corrupción política|corrupción]]. en 2012 [[Tresparencia Internacional]] asitió'l país nel puestu 62 del [[Índiz de Perceición de Corrupción]], con una puntuación de 46. Otro problema bultable ye la gran [[deuda pública]] que continúa medrando, teniendo algamao un valir de más de US$&nbsp;44&nbsp;240&nbsp;millones o 89,1% del PIB. === Turismu === En 2011, Croacia foi'l 24º país más visitáu nel mundu, con más de nueve millones de visitantes estranxeros. El [[turismu]] domina'l sector servicios y apuerta más del 20% del PIB croata. En 2011 los ingresos de la industria turística foron de US$&nbsp;8600&nbsp;millones. Los sos efeutos positivos son bultables na economía croata, per aciu de la xuba nel volume de negociu en minoristes, el númberu d'órdenes procesaes pola industria y los emplegos de temporadas vacacionales. Dalgunos camienten que ye un bien d'esportación porque amenorga aesgaya'l desequilibriu de la [[balanza comercial]] esterna. Dende la fin de la guerra d'Independencia, la industria del turismu medró rápido, el númberu de visitantes multiplicóse cuatro veces hasta más de 10 millones de turistes cada añu. La mayoría d'ellos vien de países averaos como [[Alemaña]], [[Eslovenia]], [[Austria]] y la [[República Checa]], pasando un promediu de 4,9 díes en Croacia. Cuasi tola industria turística concéntrase na costa del Adriáticu. A mediaos del sieglu XIX [[Opatija]] tornóse nel primer centru turísticu importante de la rexón. Na cabera década del sieglu yera ún de los destinos principales del [[turismu mélicu]] européu. Más sero asitióse un gran númberu de centros turísticos a lo llargo de la costa y en delles islles, onde s'ufren bien de servicios que van dende'l [[turismu náuticu]], gracies a les marines numberoses con más de 16 mil amarraderos, hasta'l [[turismu cultural]], que basa'l so atractivu nes ciudades costeres medievales y los múltiples eventos culturales que se celebren cada branu. L'interior ufre destinos de monte, [[agroturismu]] y [[hidroterapia|spas]]. Zagreb tamién ye ún de los destinos turísticos más importantes, al altor de les ciudaes costeres. Croacia esfruta d'un ecosistema poco contamináu, resultáu de numberoses reserves naturales y 116 sableres de [[Bandera Azul]]. Sobre'l 15% de los visitantes fai actividaes venceyaes col [[naturismu]], un sector afamáu en Croacia, el primer país européu que desenvolvió centros turísticos pa elli. == Demografía == {{AP|Demografía de Croacia|Pueblu croata}} Acordies col censu de 2011, Croacia tien una población de 4,29&nbsp;millones d'habitantes, el 125º país más pobláu nel mundu. La so densidá de población ye de 75,9 h/km² y la so [[esperanza de vida]] al nacer ye de 75,7 años. La [[tasa de fertilidá]] ye de 1,5 fíos por muyer, ún de los más baxos nel mundu. Dende 1991 la [[tasa demortalidá]] supera constantemente la [[tasa de natalidá]]. Sicasí, dende fines de la década de los años 90 del pasáu sielgu, hubo una xuba na migración hacia Croacia, con un máximu de poco más de 7000 inmigrantes en 2006. La Oficina d'Estadístiques de Croacia albidra que la población podría amenorgar a 3,1&nbsp;millones pa 2051, según se desenvuelvan les tases de natalidá y migración. La población de Croacia enantó constantemente de 2,1&nbsp;millones en 1857 hasta'l so máximu de de 4,7&nbsp;millones en 1991, sacantes los censos de 1921 y 1948, fechos dempués de les guerres mundiales. Anguaño'l medru natural de la población ye negativu y la [[transición demográfica]] completóse na década de 1970. Acordies cola so política de migración, Croacia intenta atrayer a los emigrantes de vuelta al so territoriu. Sicasí, nos postreros años, apertóse al gobiernu croata pa enantar un 40% el coste de les llicencies de trabayu a los estranxeros. El descensu demográficu tamién ye resultáu de la [[Guerra d'Independencia de Croacia]]. Durante'l conflictu, gran parte de la población foi desplazada y la emigración enantó. En 1991 nes árees con predominiu serbiu, más de 400&nbsp;000 croates y d'otres etnies foron escorripiaos y espulsaos de los sos fogares poles fuercies serbocroates. A lo llargo de los caberos díes de la guerra en 1995, ente 120&nbsp;000 y 200&nbsp;000 serbios salieron del país enantes de la llegada del exércitu croata durante la [[Operación Tormenta]]. Nos diez años posteriores a la guerra, namái 117&nbsp;000 de los serbios desplazaos tornaron al país. Cuasi tolos serbios que tovía viven en Croacia xamás agospiaron nos territorios ocupaos a lo llargo de la Guerra d'Independencia. Los serbios namái repoblaron parcialmente les rexones onde vivíen enantes, mientres qu'otres fasteres previametne ocupaes polos serbios foron repoblaes polos refuxaos croates de Bosnia-Herzegovina, cuasi toos de la [[Republika Srpska]]. La mayor parte de la población de Croacia ye [[pueblu croata|croata]] (89,6%), el país más étnicamente homoxéneu de les seyes antigües repúbliques yugoslaves. Los grupos minoritarios incluin a los [[pueblu serbiu|serbios]] (4.5%), [[bosniacos]], [[maxares]], [[pueblu italianu|italianos]], [[eslovenos]], [[pueblu alemán|alemanes]], [[checos]], [[pueblu romanín|romaninos]] y otros (5,9%). === Relixón === Croacia ye un [[Estáu llaicu]], onde la constitución afita la [[llibertá de cultu]] y la llibertá de profesar de miente pública la convicción relixosa pa tolos sos ciudadanos. Na encuesta del ''[[Eurobarómetro]]'' de 2005, el 67% de la población respondió que «sí creyíen en qu'hai un Dios». Nun cuestionariu fechu por ''[[Gallup]]'' en 2009, el 70% de los croates respondieron de miente afirmativa a la entruga «¿La relixón ye parte importante na so vida diaria?». Según datos del 2011, les cimeres relixones en Croacia son el [[catolicismu romanu]] (86,2%), el [[Ilesia ortodoxa|cristianismu ortodoxu]] (4,4%), otros [[Cristianismu|cristianos]] (0,6%), l'[[Islam]] (1,5%), otres relixones (0,9%) y l'[[ateísmu]] (3,8%). Amás, el Ministeriu d'Alministración Pública de Croacia tien rexistraes 54 comunidaes relixoses actives en tol territoriu nacional. L'afiliación relixosa vencéyase de manera estrecha cola etnia. Por exemplu, cuasi tolos cristianos ortodoxos son d'orixe serbiu y viven nes ciudaes averaes a la llende con Bosnia-Herzegovina, Serbia y Montenegru. Históricamente, la relixón emplegóse como una manera d'identificar l'orixe étnicu de la población, dalgo qu'afaló'l desenrollu de la discriminación y la violencia, sobre manera durante los conflictos étnicos nos años noventa. === Idiomes === {{AP|Idioma croata}} L'[[idioma croata|croata]] ye l'idioma oficial de Croacia y el 24º [[Llingües de la Xunión Europea|idioma oficial de la Xunión Europea]]. Los idiomas amenorgaos son d'usu oficial nes unidaes de gobiernu llocal onde sian emplegaos por más d'un terciu de la población o onde la llexislación llocal lo indique. Estes llingües son: el [[idioma checu|checu]], l'[[idioma húngaru|húngaru]], l'[[idioma italianu|italianu]], el [[idioma rutenu|rutenu]], el [[idioma serbiu|serbiu]] y l'[[idioma eslovacu|eslovacu]]. Acordies col censu de 2011, el 95,6% de los ciudadanos declararon el croata como la so llingua materna, mientres el serbiu lo foi del 1,23%. El croata ye una [[llingües eslaves meridionales|llingua eslava meridional]] y bien del so vocabulariu deriva de la rama eslava de la familia llingüística [[llingües indoeuropées|indoeuropea]]. El croata escríbese emplegando l'[[alfabetu llatín]]. Nel país hai tres grandes [[dialeutu|dialeutos]], l'estocavu (''Štokavski'') emplégase como'l croata estándar, mientres el chakavianu (''Cakavski'') y el kaikavianu (''Kajkavski'') s'estremen pol so léxicu, fonoloxía y sintaxis. De magar 1961 hasta 1991 l'idioma oficial foi'l [[idioma serbocroata|serbocroata]]. Inclusive durante'l mandáu socialiegu, los croates mentaben davezu esta llingua como croataserbiu o simplemente como croata. Les variantes serbies y croates d'esti idioma nun foron reconocíes como estremaes daquella, pero yeren mentaes como les versiones orientales y occidentales, arriendes d'emplegar dos alfabetos estremaos: el llatín y el [[Alfabetu cirílicu serbiu|cirílicu serbiu]]. Tocante al idioma los croates adopten una postura [[Proteicionismu llingüísticu|proteicionista]] frente a les influencies foriates, pola mor de tener estao baxo cambios constantes impuestos polos estremaos gobernantes; por exemplu, les pallabres d'orixe [[alemán d'Austria|austriacu]], [[idioma húngaru|húngaru]], [[idioma italianu|italianu]] y [[idioma turcu|turcu]] camudáronse y alteriaron pa que tuvieren un «soníu eslavu». Los croates opusiéronse a los esfuercios por imponer polítiques pa incluyir al croata dientro del serbocroata o del eslavu meridional. Un estudiu de 2009 asoleyó que'l 78% de los croates asegura conocer al menos otru idioma. Acordies con otru estudiu fechu pola [[Comisión Europea]] en 2005, el 49% de los croates emplega l'[[idioma inglés|inglés]] como la so segunda llingua, el 34% fala alemán y el 14% l'italianu. El [[idioma francés|francés]] y el [[idioma rusu|rusu]] son falaos pol 4%, caún, y el 2% de los croates falen [[idioma español|español]]. D'igual miente, bien d'eslovenos (59%) tien dalguna conocencia de croata. === Educación === Dende que tuvo la independencia, el sistema escolín croata foi remocicándose pa aportar formación a tola población, de manera qu'en 2011 la [[tasa d'alfabetización]] en Croacia yera del 98,1%. N'agostu de 2010, un estudiu mundial sobre la calidá de vida en dellos países, publicáu por ''[[Newsweek]]'', allugó'l sistema formativu croata nel puestu 22, compartiendo llugar con Austria. La formación primaria en Croacia escomienza a la edá de seyes o siete años y ye d'ochu graos. En 2007 aprobóse una llei pa esparder la formación gratuita y obligatoria hasta los 18 años d'edá. Poro, la educación obligaroria supón ochu años d'escuela primaria y otros trés años d'escuela secundaria, impartida nos ''[[gymnasium]]s'' y [[escuela taller|escueles talleres]]. En 2010 había 2131 primaries y 713 escueles que aportaben formación secundaria. La educación obligatoria tamién ta disponible nos estremaos idiomas amenorgaos. Hai 84 escueles d'arte y música de nivel primariu y 47 de nivel secundariu, arriendes de 92 escueles pa neños con discapacidaes y 74 escueles pa paisanos. Los esámenes de graduación nacionales (''državna matura'') inxertáronse a los estudiantes de secuendaria a lo llargo del ciclu escolín de 2009-2010. Son una evaluación de trés materies obligatories (llingua croata, [[matemátiques]] y un idioma estranxeru) y delles materies optatives, y ye un requisitu pa ingresar na universidá. Croacia tien ochu universidaes. La [[Universidá de Zadar]], la primera nel país, fundóse en 1396 y asitió enceso hasta 1807, cuando otres instituciones de formación superior la sostituyeron hasta l'anovamientu de la Universidá de Zadar en 2002. La [[Universidá de Zagreb]], fundada en 1669, ye la universidá más antigua que funcionó continuamente nel sureste d'Europa. Tamién hai 11 [[politéunicu|politéunicos]] y 23 institutos de formación superior, 19 d'ellos privaos. En total, hai 132 instituciones de formación superior en Croacia, con una matrícula de 145&nbsp;000 estudiantes === Salú === Croacia tien un sistema de salú universal, con un anicio que se puede esquerar hasta la Llei del Parllamentu Húngaru-Croata de 1891, qu'obligaba a los dueños d'empreses a aportar un seguru de salú a tolos obreros y artesanos. Los ciudadanos tienen un plan de salú que cubre lo más básicu y que ye opcional. En 2009 los gastos en salú algamaron los [[Kuna croata|Hr.]]20&nbsp;600 millones (US$&nbsp;3578&nbsp;millones). El presupuestu supón namái'l 0,6% del gastu públicu y de los seguros de salú privaos. Croacia allúgase nel puestu 50º de los países con mayor esperanza de vida -73 años pa los homes y 79 pa les muyeres-, arriendes d'una [[tasa de mortalidá infantil]] baxa de 5 por cada 1000 recién nacíos vivos. Hai un ciento d'instituciones mélicas en Croacia, incluyendo 79 hospitales y clíniques con 23&nbsp;967 cames. Los hospitales y clíniques cuiden de más de 700&nbsp;000 pacientes cada añu y empleguen 5205 mélicos, 3929 d'ellos son especialistes. Hai 6379 consultorios particulares y un total de 41&nbsp;271 trabayadores de la salú. Tamién hai 63 unidaes d'emerxencies méliques que respuenden a más d'un millón de llamaes cada añu. La principal causa de muerte en 2008 yeren les [[enfermedaes cardiovasculares]], en 43,5% de los homes y 57,2% de les muyeres; siguíu del [[cáncer]], 29,4% n'homes y 21,4% en muyeres. En 2009 namái trece croates infeutáranse col virus del [[sida]] y namái seyes murrieran pola enfermedá. En 2008 la OMS camentó que'l 27,4% de los croates mayores de 15 años fumen y el 21% de la población tien [[obesidá]]. == Deportes == Hai más de 400&nbsp;000 deportistes en Croacia. D'ellos, 277&nbsp;000 son miembros d'asociaciones deportives y sobre 4000 pertenecen a asociaciones d'axedrez y [[bridge (xuegu)|bridge]]. El [[fútbol]] ye'l deporte más afamáu. Con más de 118&nbsp;000 xugadores rexistraos, la [[Federación de Fútbol de Croacia]] ye l'asociación deportiva más grande del país. La lliga [[Prva HNL]] atrai el mayor númberu d'espeutadores cada añu: na temporada 2010/2011 atraxo a 458&nbsp;746 persones. Los atletes croates que compitieron nos [[Xuegos Olímpicos]] dende la independencia ganaron 33 medayes, incluyíes diez d'oru: en [[Londres 2012|2012]] en [[llanzamientu de discu]], [[tiru deportivu]] y [[polu acuáticu]]; n'[[Atlanta 1996|1996]] y [[Atenes 2004|2004]] en [[balonmano]]; en [[Sydney 2000|2000]] n'[[halterofilia]] y cuatro medayes n'[[esquí alpín]] en [[Salt Lake City 2002|2002]] y [[Turín 2006|2006]]. Arriendes d'ello, dellos atletes croates ganaron estremaos Campeonatos Mundiales, como los d'atletismu, balonmano, polu acuáticu, [[remu (deporte)|remu]], esquí alpín y [[taekwondo]]. Los atletes croates tamién ganaron la [[Copa Davis 2005]]. Croacia foi sede de munches competiciones deportives importanetes, como'l [[Campeonatu Mundial de Balonmano Masculí de 2009]], el [[Campeonatu del mundu de Tenis de Mesa]] de 2007, el [[Campeonatu Mundial de Remu]] de 2000, la [[Universiada]] de 1987, los [[Xuegos Mediterráneos de 1979]] y dellos Campeonatos Europeos. La máxima autoridá deportiva del país ye'l [[Comité Olímpicu de Croacia]] (''Hrvatski olimpijski odbor''), fundáu'l 10 de setiembre de 1991 y reconocíu pol [[Comité Olímpicu Internacional]] dende'l 17 de xineru de 1992, a tiempu pa que los atletes croates aprucieren nos [[Xuegos Olímpicos d'Albertville 1992]] baxo la bandera de la recién dixebrada nación. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.croatia.vg/ Turism Croacia] * [http://www.sobrecroacia.com/mapa.php Mapa Croacia] {{Commons|Category:Croatia|Croacia}} {{europa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Croacia|*]] l3zjeog7irrksw4kgu4ymseym4d4yys 0 4994 3709595 3681704 2022-08-19T07:10:22Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{correxir}} {{destacaos}} {{Ficha xenérica}} La '''Primer Guerra Mundial,''' tamién conocida como '''Gran Guerra''' o la '''Guerra de Guerres''', foi una guerra mundial aniciada n'[[Europa]] que duró ente'l [[28 de xunetu]] de [[1914]] y el [[11 de payares]] de [[1918]]. Descrita na dómina como ''"la guerra que va finar con toles guerres"''<ref>http://news.bbc.co.uk/2/hi/special_report/1998/10/98/world_war_i/198172.stm ''The war to end all wars'', BBC News, 10 de payares de 1998.</ref>, provocó la movilización de más de 70 millones de militares, 60 millones d'ellos europeos, no que foi una de les mayores guerres na historia<ref>Keegan, J, ''The First World War'', p. 8. Hutchinson, 1998. ISBN 978-0-09-180178-6.</ref><ref>Bade, K.J., Brown A., ''Migration in European history: The making of Europe'', páxs. 167-8. ISBN 978-0-631-18939-8.</ref>. Estímase que nueve millones de combatientes y siete millones de civiles morrieron como resultáu direutu de la guerra, a los qu'habría que sumar la influyencia que tuvo na mortandá de la [[Gripe español|pandemia de gripe de 1918]], que causó ente 50 y 100 millones de muertos en tol mundu<ref>Williams, R., ''Dual threat: the Spanish influenza and World War''. University of Tennessee thesis, páxs. 4-10.</ref>. La perda de vides humanas foi pergrande de resultes de l'aplicación nel campu de batalla de les nueves teunoloxíes d'armamentu, y tamién pol estancamientu tácticu causáu pol enfotu na sangrina [[guerra de trincheres]]. Foi ún de los conflictos bélicos más mortíferos de la historia, y el so resultáu precipitó cambios políticos perimportantes, como'l [[Revoluciones de 1917-1923|ciclu revolucionariu de 1917-23]], en varies de les naciones que participaran nella. Les rivalidaes ente naciones que quedaron ensin resolver cuando esta guerra finó [[Causes de la Segunda Guerra Mundial|contribuyeron al españíu]] de la [[Segunda Guerra Mundial]] unos venti años dempués de la so fin<ref>Wilmott, H.P., ''World War I'', p. 307. New York, Dorling Kindersley, 2003. ISBN 978-0-7894-9627-0.</ref>. El [[28 de xunu]] de 2014 [[Gavrilo Princip]], un nacionalista [[Serbobosnios|serbobosniu]], asesinó al heriede del tronu del [[Imperiu austrohúngaru]], l'[[Franz Ferdinand (archiduque)|archiduque Franz Ferdinand]], en [[Sarayevu]], provocando la nomada [[Crisis de xunetu]]. Nesi contestu, Austria-Hungría dio-y un ultimátum a [[Serbia]] el [[23 de xunetu]]; la negativa serbia a satisfacer les piticiones austriacas ficieron que dambos países entamaran los sos preparativos pa la guerra. Les redes d'aliances ente les distintes naciones del continente fizo que lo que yera un conflictu bilateral nos [[Balcanes]] convirtiérase nuna guerra qu'implicó a la mayoría d'Europa. En 1914 les grandes potencies europees agrupábense en dos coaliciones: la [[Triple Entente]], formada por [[Francia]], [[Rusia]] y [[Reinu Xuníu|Gran Bretaña]], y la [[Triple Alianza (1882)|Triple Alianza]], formada por [[Imperiu alemán|Alemaña]], Austria-Hungría ya [[Italia]] (esta yera de naturaleza defensiva, lo que permitió a Italia mantenese al marxe de la guerra en 1914)<ref>Seymour, C., ''The diplomatic background of the war'', páxs. 35, 147. Yale University Press, 1916.</ref>. Rusia decidió respaldar a Serbia, y el [[25 de xunetu]] dio órdenes pa entamar la preparación pa la guerra, y dempués de qu'Austria-Hungría bombardeara la capital serbia, [[Belgráu]], el 28 de xunetu, aprobó la movilización de les tropes de los distritos militares averaos a Austria<ref>Lieven, D., ''Towars the flame: empire, war and the end of the Tsarist Russia'', p. 326. Penguin, 2016. ISBN 978-0-141399744</ref>. La orde de movilización xeneral diose'l día [[30 de xunetu]], y foi respondida, al día siguiente, por Alemaña y Austria-Hungría, que ficieron lo mesmo, al tiempu qu'Alemaña desixió a Rusia la so desmovilización nel plazu de 12 hores<ref>Martel G., ''The month that changed the world: July 1914''. 2014.</ref>. Como Rusia refugó facelo Alemaña declaró-y la guerra el [[1 d'agostu]] en sofitu d'Austria-Hungría, que declaró la guerra a Rusia el [[6 d'agostu]]. Francia, pela so banda, ordenó la movilización xeneral, pa sofitar a Rusia, el [[2 d'agostu]]<ref>https://www.loc.gov/law/help/digitized-books/world-war-i-declarations/ww1-gazettes/France-doc-3-OCR-SPLIT.pdf Declaración francesa de guerra, recoyida nel ''Journal Officiel de la République Française'', páxs. 7053-4 (2 d'agostu de 1914).</ref>. La estratexa alemana pa desarrollar una guerra en dos frentes, escontra Francia y Rusia, pasaba por concentrar el so exércitu nel oeste, pa derrotar a Francia en cuatro selmanes, y dempués esviar les sos tropes al este primero de que Rusia acabara de completar la so movilización; foi lo que se conoció posteriormente como [[plan Schlieffen]]<ref>Zuber, T., ''Inventing the Schlieffen plan: German war planning, 1871-1914'', páxs. 46-9. 2011.</ref>. El 2 d'agostu Alemaña desixió-y a [[Bélxica]] que-y permitiera pasar llibremente los sos exércitos pol so territoriu, y el refugu belga llevó a la [[Invasión alemana de Bélxica|invasión]] del país na madrugada del [[3 d'agostu]] y la declaración simultánea de guerra a Francia. El gobiernu belga invocó les cláusules del [[Tratáu de Londres (1839)|tratáu de Londres]] de [[1839]], y acordies con elli Gran Bretaña declaró-y la guerra a Alemaña en [[4 d'agostu]]<ref>Evans, D., ''The First World War'', p. 12. Londres, Hodder Arnold, 2004. ISBN 978-0-340-88489-8.</ref>. El [[12 d'agostu]] Gran Bretaña y Francia declararon la guerra a Austria-Hungría, y el [[23 d'agostu]] [[Xapón]] púnxose del llau de la Entente, porque vio na guerra la oportunidá d'aumentar, capturando les posesiones alemanes en [[República Popular China|China]] y nel [[océanu Pacíficu]], la so esfera d'influyencia. La guerra espardiose polos imperios coloniales de les potencies en llucha, faciendo del conflictu una confrontacion global. La Entente y los sos aliaos entamaron a ser conocíos como [[Aliaos de la Primer Guerra Mundial|Potencies Aliaes]], mentantu que l'alianza d'Austria-Hungría y Alemaña entamó a ser conocida como [[Potencies Centrales]]. L'avance alemán en territoriu francés foi frenáu na [[Primer batalla del Marne|batalla del Marne]], y al final 2014 el [[Frente Occidental (Primer Guerra Mundial)|Frente Occidental]] convirtióse nuna [[Guerra de Gastadura|guerra de gastadura]], na que se construyeron llinies de trincheres que camudaron perpoco hasta [[1917]]. Nel [[Frente Oriental (Primer Guerra Mundial)|Frente Oriental]] hebo munchos más avances territoriales: [[Campaña de Serbia (1914)|Serbia foi derrotada]] en [[1915]], y [[Rumanía]] xuntóse coles Potencies Aliaes en [[1916]] namái pa ser derrotada al añu siguiente. En payares de 1914 l'[[Imperiu Otomanu|Imperiu otomanu]] incorporóse a la guerra nel bandu de les Potencies Centrales, lo que fizo qu'hobiera guerra n'[[El Cáucasu]], [[Mesopotamia]] y la [[península del Sinaí]]. en [[1915]] Italia xuntóse colos aliaos, y [[Bulgaria]] coles Potencies Centrales. L'agudización de la [[guerra somarina]] por parte d'Alemaña llevó al hundimientu de siete barcos mercantes estauxunidenses, al tiempu que se conoció qu'Alemaña taba intentando que [[Méxicu]]-y declarara la guerra a los Estaos Xuníos. Esti país decidió, nesi contestu, declará-y la guerra a Alemaña el [[6 d'abril]] de 1917. En Rusia, la [[Revolución de Febreru]] de 1917 depuso al zar y sustituyolu por un [[Gobiernu provisional rusu|gobiernu provisional]]. Sicasí, el descontentu popular pol coste de la guerra desembocó na [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]], la creación de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia|República Socialista Soviética]] y la firma pol nuevu gobiernu del [[tratáu de Brest-Litovsk]], que punxo fin a la participación rusa na guerra. Esto permitió a Alemaña treslladar gran cantidá de tropes al Frente Occidental pa llanzar la so [[Kaiserschlacht|ofensiva de marzu de 1918]]. Esta, a lo primero, foi esitosa, pero los aliaos consiguieron resistir, ya inclusu ganar terrenu, na nomada [[Ofensiva de los Cien Díes]]<ref>Sheffield, G., ''Forgotten victory'', p. 251. 2002. ISBN 978-0747271574.</ref>. La primera de les Potencies Centrales en capitular foi Bulgaria, que robló'l [[armisticiu de Salónica]]'l [[29 de setiembre]] de [[1918]]. Siguiolu l'Imperiu otomanu el [[30 d'ochobre]], que formó l'[[armisticiu de Mudros]]. El [[4 de payares]] l'Imperiu austrohúngaru robló l'[[armisticiu de Villa Giusti]]. Ensin aliaos, con una [[Revolución de Payares|revolución]] españando y colos militares convencíos de la inutilidá de siguir lluchando, el káiser [[Guillermu II d'Alemaña|Guillermu]] abdicó'l [[9 de payares]], y el nuevu gobiernu robló, dos díes dempués, l'[[armisticiu del 11 de payares de 1918]]. La Primer Guerra Mundial supunxo un cambeu importantísimo, a nivel políticu, cultural, económicu y social, a nivel mundial. De resultes de la guerra dexaron d'esistir cuatro imperios (alemán, austrohúngaru, otomanu ya rusu), y de la so ruptura surdieron un gran númberu de naciones y, con elles, nuevos problemes de nacionalismu ya irredentismu qu'habíen desembocar, dos décades dempués, nún nuevu conflictu. Tres de la firma de los trataos que finaron la guerra hebo revoluciones y revueltes per ende, na mayoría de los casos de naturaleza socialista o anticolonial. Les cuatro potencies aliaes (Gran Bretaña, Francia, Estaos Xuníos ya Italia) impunxeron dures condiciones a los imperios derrotaos nuna serie de trataos roblaos na Conferencia de Paz de París de 1919. Impulsaron tamién, nún intentu d'evitar otra guerra mundial que foi finalmente fallíu por munches y variaes razones, la formación de una Sociedá de Naciones. La firma del tratáu de Versalles, y cómo esti afectó a Alemaña, favoreció ente más razones l'ascensu del Partíu Nazi alemán, qu'habría provocar la Segunda Guerra Mundial. D'otra banda, los trataos de paz y la implementación de dellos acuerdos secretos roblaos demientres la guerra ente los aliaos camudaron les fronteres en munches partes d'Europa, Asia y Oriente Próximu, con repercusiones polítiques qu'entá pueden sintise anguaño<ref>Gerwath, R., ''The vanquished: why the First World War failed to end, 1917-1923'', p. 3323-3342. Penguin, 2016. ISBN 978-0141976372.</ref>. == L'orixe de la guerra == La guerra xestose nes rocees ente les grandes potencies europees. Los bandos cabezaleros foron les [[Potencies Aliaes]], d'un llau, y les [[Potencies Centrales]] d'otru. Pero ye perdifícil desplicar por qué s'anició la guerra, y nun hai una sola causa, sinon munches entremezclaes. La chispa qu'oficialmente dio aniciu a la guerra foi l'asesinatu el [[28 de xunu]] de [[1914]] en [[Sarayevu]] del príncipe herederu del tronu austro-húngaru, [[Franz Ferdinand]], archiduque d'[[Austria]]. L'estudiante serbo-bosniu [[Gavrilo Princip]] matolos a tiros a él y a la so muyer, la condesa [[Sophie Reichsgräfin Chotek]], nun atentáu mui complicáu del cual nunca nun se supo bien la historia (hebo una conspiración de delles persones, y un collaciu de Princip tirara una bomba a la comitiva, que feriera a otres persones; Princip disparó un ratu dempués, cuandu ya paecía que l'atentáu fallara). Pero esti atentáu foi namás que'l detonante nuna situación que ya yera perdifícil. Ente les braeres razones taben: * Un fortísimu [[nacionalismu]]. Yera una época na qu'[[Europa]] taba convulsa poles tensiones nacionalistes ya imperialistes de dellos países. * Conflictos anteriores ensin resolver. Hebía tremendes disputes coloniales y lluches pola supremacía. * Un sistema d'aliances mui complicáu y delicáu. Enantes de la guerra, la [[Entente Cordiale]] agrupó a [[Francia]] y [[Gran Bretaña]], y llueu amestóse [[Rusia]] na [[Triple Entente]]; la [[Triple Alianza]] formábenla [[Alemaña]], [[Austria-Hungría]] ya [[Italia]], anque llueu Italia lluchó coles potencies aliaes. Estes aliances respondíen a múltiples disputes coloniales y tratos pa resolveles. * Retrasos nes comunicaciones diplomátiques. Les comunicaciones de la época nun yeren tan rápides como anguaño; dizse que la falta de comunicación y la llercia tuvieron un papel perimportante na cascada de declaraciones de guerra que siguió al asesinatu de [[Sarayevu]]. * La carrera d'armes. Esto tuvo tamién influencia nes decisiones de los gobernantes, temerosos de perder la so preponderancia en delles estayes militares. * Planes militares ríxidos. Dizse que los mandos militares nun fueron pa facer un análisis esautu de la situación y esto llevó a munches decisiones enquivocaes (por exemplu, al principiu tol mundu creyía que la guerra diba ser curtia y por eso llanzáronse a ella). == L'españíu de la guerra == [[Archivu:Map 1914 WWI Alliances.jpg|right|thumb|340px|Aliances militares europees en 1915. Les [[Potencies Centrales]] tan pintaes n'encarnáu, les [[Potencies Aliaes]] en verde y los países neutrales en mariellu. Les fronteres de los Balcanes nun tan bien pintaes; les que salen equí son les de la situación en 1911.]] Dempués del atentáu de Sarayevu, [[Austria-Hungría]] echó-y la culpa al gobiernu de [[Serbia]] (lo que yera en parte verdá, anque indireutamente). Plantegó-y a Serbia un ultimátum de 10 puntos el [[23 de xunetu]] de [[1914]]. Serbia aceutó cuasi tolos puntos el día 25, pero Austria-Hungría dixo que nun yera bastante. [[Rusia]] pidió-yos entós a los austro-húngaros que camudaren los términos del ultimátum, y que si atacaben Serbia, Rusia entraría na guerra axudando a Serbia. Austria-Hungría declaró-y la guerra a Serbia el [[28 de xunetu]], y Rusia movilizóse énte Austria-Hungría. Entós [[Alemaña]] alvirtió a Rusia de que diba axudar a Austria-Hungría, y dempués de delles xestiones diplomátiques ensin ésitu Alemaña declaró-y la guerra a Rusia el [[1 d'agostu]]. [[Francia]] movilizóse esi mesmu día, y Alemaña declaró-y la guerra el día [[3 d'agostu|3]]. Alemaña, pa atacar Francia, decidió cruzar [[Bélxica]] violando un tratáu de neutralidá anterior; esto fizo que [[Gran Bretaña]]-y declarara la guerra a Alemaña el día [[4 d'agostu|4]]. Col tiempu, y por motivos estremaos, foron xuniéndose a la guerra nel bandu aliáu [[Italia]], [[Xapón]] ([[23 d'agostu]] de [[1914]]), [[Estaos Xuníos]] ([[6 d'abril]] de [[1917]])... y nel bandu de les potencies centrales l'[[Imperiu otomanu]] y [[Bulgaria]]. == Los frentes == Hebo dellos frentes. En principiu, lluchose sobre too nel frente occidental o franco-belga y nel oriental o rusu. Pero la guerra foi evolucionando per munchos otros llugares. === El frente occidental === [[Archivu:Vickers machine gun crew with gas masks.jpg|thumb|Soldaos británicos remanando una [[ametrallaora]] Vickers y llevando mázcares antigás na [[Primera Batalla del Somme]], xunetu de [[1916]].]] Nel frente occidental, los alemanes cuntaben con ganar rápido la guerra a los franceses con pocos soldaos, y que les batalles más grandes diben dase dempués nel frente rusu. Esto taba nel nomáu [[Plan Schlieffen]]. Los franceses iguaron el [[Plan XVII]], nel qu'esperaben un ataque frontal (que nun yera lo que taba previsto nel Plan Schlieffen). Los alemanes ganaron a los franceses na [[Batalla de Charleroi]] ([[21 d'agostu]]). Pero na Primera Batalla del Marne los franceses ficieron replegase a los alemanes, y con esto terminóse'l plan Schlieffen y la idea d'una victoria rápida. Les fuercies equilibráronse, y entrose na [[guerra de posiciones]]. Los soldaos entamen a lluchar en [[cárcova|cárcoves]], poniendo alambraes y mines. Yera cuasi imposible ganar una destes batalles contra una defensa tala, y los exércitos calteníen les posiciones. L'emplegu masivu de teunoloxíes comu'l alambre d'espinos, artillería, ametralladores, gases venenosos... fizo la guerra particularmente dura y sangrienta, y les defenses más fuertes que los ataques. === El frente oriental === [[Archivu:Russian Troops NGM-v31-p379.jpg|thumb|Soldaos rusos esperando un ataque alemán nuna llinia de cárcoves.]] L'exércitu rusu yera descomanáu en cuanto al númberu de soldaos (8 millones en [[1914]]), pero la realidá ye que los soldaos yeren campesinos ensin formación militar afayaíza, ensin bones armes y con mandos mediocres. Na [[Batalla de Tanenberg]] (del [[26 d'agostu|26]] al [[30 d'agostu]] de [[1914]]) los alemanes interceutaren los mensaxes de los rusos, que diben ensin cifrar, y sabíen lo que diben facer les sos tropes. El I y el II exércitu rusos alcontráronse col VIII exércitu alemán. Nesa batalla el II exércitu rusu foi práuticamente elimináu. En total hebo alredor de 50.000 muertos, 30.000 d'ellos rusos, y otros 95.000 soldaos rusos fechos presos. [[Paul von Hindenburg]] ya [[Erich Luddendorff]] algamaron perimportantes victories contra los rusos, nesta batalla y na de [[Batalla de Mazure|Mazure]] (del [[6 de setiembre|6]] al [[15 de setiembre]] de [[1914]]). En [[1915]] los alemanes echaron a los rusos de Polonia, no que se llamó Gran Retirada. La marcha de la guerra, xunto con otros munchos factores, influyó na Revolución Bolxevique de [[1917]]. Dempués de la revolución, los rusos firmaron la paz de Brest-Litovsk el [[3 de marzu]] de [[1918]]. === Otros frentes === Hebo dellos otros frentes. Na [[Batalla de los Dardanelos]] o [[Batalla de Gallipoli]], en [[1915]], los británicos y los franceses intentaron conquistar la capital otomana ensin conseguilo. [[Lawrence d'Arabia]] lluchó n'África col envís de dar sofitu a les tribus árabes pa que llucharen énte los otomanos; n'Africa hebo munches otres batalles y estratexes, desendolcándose tou un frente de la guerra nes colonies y xugando coles influyencies de los respeutivos países. == Camudamientos na guerra == El bloquéu naval de la Entente contra Alemaña taba dando munchos problemes a los alemanes, y esti país entamó la ''guerra submarina ensin restricciones'', hundiendo barcos de mercancíes y civiles, cosa qu'enantes nun se facía de cutio. Los Estaos Xuníos nun entraren na guerra, que consideraben un problema internu europeu. Pero dellos ataques [[somarín|submarinos]] contra barcos d' Estaos Xuníos ficieron al presidente [[Woodrow Wilson]] declarar la guerra a Alemaña'l [[6 d'abril]] de [[1917]]. Austria-Hungría nun quiso firmar una paz aparte colos Estaos Xuníos, polo que estos tamién declararon la guerra a esta potencia. Los alemanes camentaron que diben ganar la guerra entantes de que los Estaos Xuníos tuvieren tiempu d'aportar a Europa con toles tropes necesaries pa ser un problema. Luddendorff iguó planes pa una gran ofensiva na primavera de [[1918]] nel frente occidental; tenía l'envís d'entamar maniobres de distraición pa separtar los exércitos británicu y francés. Pero dexó les meyores fuercies en Rusia (pa controlar el territoriu conquistáu) y namás que traxo una pequeña parte de les fuercies del Este pal Oeste. La operación emtamó'l [[21 de marzu]] de [[1918]], y diba munchu tiempu que nun s'emplegaba nenguna táutica na guerra. Con táutiques d'infiltración y poca artillería, los alemanes golpiaron puntos febles de mandu y lloxística de los franceses y británicos. Avanzaron 60 km. Cañones superpesaos [[Krupp]] pudieron acercase y bombardear París. Los alemanes creyíen que diben ganar la guerra llueu, pero nun foi asina. Ente marzu y abril morrieron 270.000 soldaos alemanes. Dempués de delles ofensives alemanes, los aliaos ficieron retirase a los alemanes na [[Segunda Batalla del Marne]], qu'entamara con un ataque alemán. La moral n'Alemaña taba mui baxa y había munchos problemas internos. == La victoria de la Entente == La que se llamó [[ofensiva de los cien díes]] entamose el [[8 d'agostu]] de [[1918]]. Na [[Batalla d'Amiens]] participaron 414 tanques y 120.000 soldaos aliaos. Na [[Segunda Batalla del Somme]] los aliaos (ente ellos 130.000 soldaos de los Estaos Xuníos) algamaron una victoria perimportante, faciendo retirase 55 km a los alemanes. El [[2 de setiembre]] taben na mesma posición qu'enantes d' entamar la guerra, anque los aliaos teníen munchos problemes colos tanques, que fallaben y nun podíen pasar. Luddendorff viose implicáu en dellos problemas políticos n'Alemaña, y foi destituíu pol [[Kaiser]] el [[26 d'ochobre]]. Los sucesos internos empobinaron Alemaña a camudar les sos formes de gobiernu de manera importante; acabaron cola abdicación del Kaiser (cuasi pola fuercia) y traxeron la [[República de Weimar]]. Bulgaria firmó l'armisticiu el [[29 de setiembre]] de [[1918]]. El [[30 d'ochobre]] rindióse l'imperiu otomanu. El [[3 de payares]] foi Austria-Hungría la que pidió un armisticiu; l'imperiu desmembróse col fin de la monarquía d'[[Habsburgu]] y [[Austria]] ya [[Hungría]] firmaron armisticios separtaos. Nel [[11 de payares]] de [[1918]], a les 23:00, Alemaña firmó l'crmisticiu y entamó a retirar los sos soldaos del frente occidental. Formalmente, la guerra siguió hasta'l [[Tratáu de Versalles]], el [[28 de xunu]] de [[1919]]. == Consecuencies de la guerra == La I Guerra Mundial foi la primer "guerra total" na que les baxes civiles masives considerábense parte normal de la guerra (por exemplu, nos bombardeos). Aparte d'efeutos importantes nos gobiernos (dándo-yos nuevos poderes a munchos gobiernos col envís de ganar la guerra) los efeutos na población foron perimportantes. Por exemplu, la marcha de munchos homes a la guerra fizo que les muyeres tuvieren que trabayar en puestos que nunca nun ocuparen; dempués d'esto, fízose más fuerte la llucha pol drechu al votu pa les muyeres. Políticamente, les potencies perdedores sofrieron mui duramente la derrota. El Tratáu de Versalles resultó mui difícil d'aceutar pa los alemanes, por exemplu. Munchos cuidaron que dempués de guerra tala diba haber una paz duradera, pero nun foi así; la situación quedara mal resuelta en munches estayes. Teunolóxicamente, dizse que la Gran Guerra foi una guerra con táutiques del [[sieglu XIX]] fecha con teunoloxía del [[sieglu XX]]. Aparte de lo dicho enriba sobre les ferramientes de la guerra de cárcoves (de les que, n'especial, l'[[artillería]] causó un númberu de muertos y feríos tremendu, y les [[armes químiques]] —[[gas mostaza]], [[cloru]], [[fosgenu]]— tuvieron un efeutu sicolóxicu mui fuerte) desendolcose por primera vegada l'emplegu de l'aviación na guerra. Tamién l'emplegu de submarinos foi perimportante na [[Primera Batalla del Atlánticu]]. Los tanques, emplegaos polos británicos, inauguraron l'emplegu d'armamentu mecanizáu que diba dominar el sieglu XX. Cinca'l númberu de muertos y feríos, ye cuasi imposible poner a tol mundu d'alcuerdu y dar cifres precises (cambien muncho según l'autor). Pero dalgunos cálculos dicen que esta guerra mató a 16 millones de persones (7 millones de civiles y 9 de militares). El 56% de los muertos seríen de la Entente, y el 44% restante de les potencies centrales. El númberu de feríos podría superar los 22 millones. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|World War I}} * [http://www.poiemadesign.com/wwi World War One Color Photos] Semeyes en color de la Primer Guerra Mundial (n'inglés). {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Primer Guerra Mundial| ]] == Referencies == hg9gsfr2v4kzz5txnm88i359gfhu1u8 0 5113 3709628 3683609 2022-08-19T08:38:18Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{revisáu}} {{persona}} '''Xuan Carlos Alfonsu Víctor María de Borbón y de Borbón-Dos Sicilies''' {{nym}}, conocíu simplemente como '''Xuan Carlos I''', foi [[Rei d'España]] dende [[1975]] hasta [[2014]]. Dende [[2014]] ye ''rei eméritu'' d'[[España]], un títulu honoríficu creáu al poco d'anunciar l'abdicación en favor del so fíu [[Felipe VI d'España]]. El [[3 d'agostu]] de 2020 fizo públicu qu'abandonaba España por mor de la repercusión pública xenerada por «ciertos acontecimientos pasaos» de so «vida privada» n'alusión a los supuestos casos de corrupción qu'investiguen la xusticia [[Suiza|suiza]] y española y qu'espublizaran dalgunos medios de comunicación. == Biografía == Ñetu d'[[Alfonsu XIII]] y fíu de [[Xuan de Borbón]], Conde de Barcelona, nació en [[Roma]], [[Italia]]'l [[5 de xineru]] de [[1938]], onde taba exiliada la so familia dende la so salida d'España tres la proclamación de la [[Segunda República Española|II República]]. Na entrevista'l [[25 d'agostu]] de [[1948]] ente [[Franco]] y el Conde de Barcelona alcuérdase que'l Príncipe se tresllade a España pa cursar equí los sos estudios. Según lo alcordao, cursó en [[Madrid]] el bachilleratu. Llueu realizó la so instrucción militar na [[Academia Xeneral Militar de Zaragoza]] ([[1955]]-[[1957]]), na [[Escuela Naval Militar de Marín]] en [[Pontevedra]] ([[1957]]-[[1958]]) y finalmente na [[Academia Xeneral del Aire de San Javier]] ([[Rexón de Murcia|Murcia]]) ([[1958]]-[[1959]]). En [[1962]] casó con [[Sofía de Grecia]], que caltenía, cabero col entós príncipe Xuan Carlos, una rellación familiar bona con Franco. Con Sofía de Grecia tuvo tres fíos: [[Elena de Borbón|Elena]] y [[Cristina de Borbón|Cristina]], infantes d'España (que yá-y dieron cinco nietos); y [[Felipe de Borbón|Felipe, Príncipe d'Asturies]] y heriedu al tronu. En virtú de la Llei de Socesión a la Xefatura del Estáu de [[26 de xunetu]] de [[1947]], Franco propúnxolu como'l so socesor a títulu de Rei, lo cual foi ratificao poles Cortes en xunetu de [[1969]], énte les cuales xuró su nomamientu y la defensa de les Llei Fundamentales. Asumió interinamente la Xefatura del Estáu demientres el [[franquismu]] ([[19 de xunetu]] a [[2 de setiembre]] de [[1974]] y [[30 d'ochobre]] a [[20 de payares]] de [[1975]]), por malures de Franco. Tres de la muerte d'ésti, proclamáronlu Rei d'España el [[22 de payares]] de [[1975]]. El [[14 de mayu]] de [[1977]] el Conde de Barcelona, resignó a los sos derechos dinásticos hestóricos y la xefatura de la Casa Real na persona de Xuan Carlos, una vez que constató'l compromisu d'esti na instauración de la democracia. Con esti arrenunciu reanudábase la dinastía hestórica. == Reináu == Demientres el so reináu aprobóse la [[Constitución española de 1978|Constitución Española]] ([[28 d'avientu]] de [[1978]]) que definiendo les funciones del rei, suprime los poderes executivos otorgaos pol franquismu y convierte al rei nun [[monarquía parllamentaria|monarca parllamentariu]] al usu n'Europa Occidental. D'esta miente, son atribuciones constitucionales del rei: sancionar y promulgar les lleis, disolver les Cortes y convocar eleiciones, proponer y nomar al candidatu a la Presidencia del Gobiernu, exercer la xefatura suprema de les Fuercies Armaes, simbolizar la unidá del Estáu y arbitrar y moderar el funcionamientu de les instituciones. Ún de los momentos más graves a los que tuvo que facer frente'l rei Xuan Carlos foi l'intentu de [[güelpe d'estáu]] de [[23 de febreru]] de [[1981]], el conocíu como "23-F". Esi día, demientres la investidura del candidatu a la Presidencia del Gobiernu [[Leopoldo Calvo Sotelo]], prodúxose la toma del [[Congresu de los Diputaos]] por parte de fuercies de la [[Guardia Civil]] al mandu del Teniente-Coronel [[Antonio Tejero]]. Al empar na Capitanía Xeneral de la VI Rexón Millitar ([[Ciudá de Valencia|Valencia]]) el Teniente-Xeneral [[Jaime Milans del Bosch]] ocupó les cais de la ciudá con tanques y hubo diversos conatos n'otros puntos, tales comu la toma de los estudios de [[Televisión Española]] nel [[Prado del Rey]] (Madrid). La intervención del Rei desautorizando'l güelpe, frenó la insurreición y contribuyó a aumentar el so carisma ente seutores políticos que hasta entós nun yeren mui afines a la forma de gobiernu monárquica. == Abdicación == El [[2 de xunu]] de [[2014]] anunció la so renuncia al tronu <ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-av-rey-abdica-generacion-mas-joven-traiga-esperanza-serias-cicatrices-crisis-20140602132134.html Noticia d'''EuropaPress''], consultáu el 2-6-2014</ref>, dexando'l camín a la socesión al so fíu Felipe. El presidente de Gobiernu [[Mariano Rajoy]] anuncia l'aconceyamientu del Conseyu de Ministros nel día [[3 de xunu]] col envís d'aprobar una llei orgánica que permita tramitar l'abdicación.<ref>[http://politica.elpais.com/politica/2014/06/02/actualidad/1401702622_428565.html Procedimiento de una abdicación], El Pais</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{socesión |predecesor = [[Alfonsu XIII]] |títulu = [[Archivu:Corona_real_española.svg|50px]]<br />[[Rei d'España]] |periodu = [[1975]] - [[2014]] |socesor = [[Felipe VI d'España|Felipe VI]] |predecesor2 = [[Francisco Franco]] |títulu2 = [[Xefe d'Estáu d'España]] |periodu2 =[[1975]] - [[2014]] |socesor2 =[[Felipe VI d'España|Felipe VI]] |predecesor3= [[Xuan de Borbón]] |títulu3= [[Príncipe d'Asturies]] |periodu3= [[1941]] - [[1975]] |socesor3= [[Felipe VI d'España|Felipe VI]] }} {{NF|1938||Xuan Carlos I}} [[Categoría:Reis y reines d'España]] [[Categoría:Militares d'España]] [[Categoría:Casa de Borbón]] [[Categoría:Persones de Roma]] pqgyusu2ywn7hftwhmkq98zijnjayca 0 5354 3709866 3660350 2022-08-19T09:19:34Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Infobox_País | nome_oficial = Civitas Vaticana <br /> Città del Vaticano | nome_común = Vaticanu | de = del&nbsp; | imaxe_bandera = Flag of the Vatican City.svg | imaxe_escudu = Coat of arms of the Vatican City.svg | imaxe_escudu_tamañu = 125px | símbolos = | imaxe_mapa = LocationVaticanCity.png | lema_nacional = Nun tien | himnu_nacional = [[Inno e Marcia Pontificale]] | capital = Ciudá del Vaticanu¹ | capital_población = 842 ([[2014]]) | capital_coor_fmt = | capital_coor = 41_54_N_12_27_W_ 41°54′ N 12°27′ E | ciudá_principal = Ciudá del Vaticanu¹ | idiomes_oficiales = [[Llatín]]² | gobiernu = [[Monarquía]] [[Monarquía absoluta|absoluta]], [[Cónclave|electiva]] y [[Teocracia|teocrática]] | dirixentes_títulos = [[Papa]]<br />[[Secretariu d'Estáu]]<br />[[Gobernador]] | dirixentes_nomes = [[Papa Franciscu|Franciscu]]<br />[[Cardenal]] [[Angelo Sodano]]<br />[[Cardenal]] [[Edmund Szoka]] | fundación = Independencia | fundación_fitos = &nbsp;• Fecha | fundación_dates = [[Pautos del Laterano]]<br /> [[11 de febreru]] de [[1929]] | superficie = 0,44 | superficie_puestu = 194 | superficie_agua = despreciable | llendes = 4 [[quilómetru|km]] (con [[Italia]]) | costes = 0 km | población = 842 ([[2014]] est.) | población_puestu = 194 | población_densidá = aproximao 1.900 | PIB = US$ - millones | PIB_añu = - | PIB_puestu = - | PIB_per_cápita = US$ - | moneda = [[Euru]]³ (€, <code>[[ISO 4217|EUR]]</code>) | xentiliciu = de la Ciudá del Vaticanu</br>vaticanu, -a, -o | horariu = [[CET]] ([[Tiempu Coordináu Universal|UTC]]+1) | horariu_branu = [[CEST]] ([[Tiempu Coordináu Universal|UTC]]+2) | cctld = [[.va]] | códigu_telefónicu = +39 06 (afecto 379) | prefixu_radiofónicu = HVA-HVZ | códigu_ISO = VA, VAT, 336 | miembru_de = - | notes = ¹ El Vaticanu ye una ciudá-estáu.<br />² L'idioma más común ye l'[[italianu]]<br />³ Enantes de [[1999]]: [[llira vaticana]] }} '''Ciudá del Vaticanu'''{{cartafueyu|países}} ye un estáu independiente de 0.44 km² allugáu en [[Roma]]. Creóse'l [[11 de febreru]] de [[1929]] per aciu de los [[Pautos del Laterano]], robláu ente'l [[Cardenal Gasparri]] y l'[[Italia|Estáu Italianu]], representáu por [[Benito Mussolini|Mussolini]]. La Ciudá del Vaticanu abelluga l'ensame de les instituciones de la [[Ilesia Católica|Ilesia Católica Romana]], que se conoz col nome de la '''Santa Sede'''. == Historia del Vaticanu == • 756, entama la historia de los Estaos Pontificios. • 1798, l'exércitu francés toma prisioneru al Papa [[Píu VI]]. • [[1860]], l'exércitu del rei d'Italia [[Víctor Manuel II]] conquistó los Estaos Pontificios, dexando la Santa Sede solamente en posesión de Roma y la so rexón costera, nel papáu de [[Píu IX]]. • [[1870]], Víctor Manuel tomó Roma en gran parte gracies a la Guerra franco-prusiana y proclamóla nueva capital del so reinu. • [[1917]], [[Benitu XV]] propón un plan de paz pa la [[Primer Guerra Mundial]] que ye totalmente ignoráu pola comunidá internacional. • [[1929]], los [[Pautos del Laterano]] son firmaos por Pietro Gasparri, en representación de la Santa Sede, y [[Benito Mussolini]], primer ministru italianu, el [[11 de febreru]] nel pontificáu de [[Píu XI]]. Con esti tratáu diose por zarrada la llucha con Italia qu'esistía dende 1870. Col reconocimientu d'esti nanu territoriu ensin poder el concordatu garantizó la total independencia del papa. • [[1939]], entamó la [[Segunda Guerra Mundial]]; el Vaticanu declárase indecisu. • Según Werner Kaltefleiter y Hans Peter Oschwald, nel [[1944]], [[Hitler]] da la orde d'entrar nel Vaticanu y secuestrar al Papa [[Píu XII]], pero'l xeneral de les SS al mandu (Karl Wolff) nun fai casu de la orde amosando cuestiones étiques y morales. Dempués foi releváu del mandu. • [[1962]], [[Xuan XXIII]] inaugura'l [[Conciliu Vaticanu Segundu|Conceyu Vaticanu II]]. • [[1965]], [[Pablu VI]] zarra'l Conceyu Vaticanu II. • [[1981]], [[Xuan Pablu II]] sufre un atentáu na Plaza de San Pedru del Vaticanu. • [[2001]], Xuan Pablu II espubliza la Llei Fundamental del Estáu de la Ciudá del Vaticanu, güei ta funcionando (11 de febreru). • [[2005]], muerre'l papa Xuan Pablu II y ye elixíu [[Benitu XVI]] como Papa. == Xeografía == La Ciudá del Vaticanu compónse propiamente de la ciudá vaticana y de los terrenos de Castel Gandolfo, separaos per 34 km ente ellos. Castel Gandolfo ye'l llugar u tienen tradicionalmente la residencia de branu los papes. El territoriu vaticanu ta arrodiáu completamente pola República d'Italia. [[Archivu:Petersdom von Engelsburg gesehen.jpg|thumb|left|Basílica de San Pedru, na ciudá-estáu del Vaticanu]] == Compromisu col mediu ambiente == El Vaticanu conviértese na primera ciudá que compensará'l 100% de les sos emisiones de CO2. El plan básase na compensación de les emisiones d'anhídridu carbónicu (CO2) por entemedies de la plantación d'una viesca (propuesta fecha pola empresa d'[[Estaos Xuníos]] Planktos Inc. y la húngara Klimafa) y la instalación de paneles solares que dean enerxía y calefacción. == Deportes == El Vaticanu cuenta cola Seleición de fútbol de la Ciudá del Vaticanu, que nun ta asociada a la NF-Board nin a la FIFA. Dicha seleición enfrentóse escontra San Marín y Mónaco, quedando 0-0 escontra dambos equipos. L'equipu ta formáu por voluntarios de la Guardia Suiza, miembros del Conseyu Papal y por guardies de los museos. En febreru de 2007 sacerdotes y seminaristes de la Ciudá del Vaticanu y Roma disputaron la primera «Copa Clerical». Ye'l primer campeonatu d'equipos fechos por clérigos, una idea del Secretariu d'Estáu, el cardenal Tarcisio Bertone. == Cultura == La cultura del Vaticanu ye correspondiente a la cultura de la Ilesia Católica, anque s'abre tamién al arte d'otres cultures, y el so mayor esponente yeren les obres d'arquiteutura, como la Basílica de San Pedru, la Plaza San Pedru, la Capiella Sistina y los Museos Vaticanos. Ente los Museos Vaticanos atópense: el Muséu Gregorianu d'arte exipcianu y d'arte etruscu, el Muséu Píu Clementín, el muséu Chiaramonti y la Pinacoteca Vaticana. Munchos artistes y arquiteutos famosos como [[Bramante]], [[Michelangelo]] y [[Bernini]] trabayaron en perimportantes obres artístiques que güei se puen almirar nos edificios vaticanos. [[Archivu:Cruc pet.jpg|thumb|left|200px|]] [[Archivu:StPetersBasilicaEarlyMorning.jpg|thumb|300px|La Basílica de San Pedru]] == Defensa == La Guardia Suiza ye'l cuerpu militar encargáu de la seguridá de la Ciudá del Vaticanu. Ta compuesta por unos cien soldaos: cuatro oficiales, 23 mandos intermedios, 70 alabarderos, 2 tamborileros y un capellán. Entrénense con procedimientos y manexu d'armes modernes (como'l fusil suizu Sig 550), magar que tamién s'enseña a manexar la espada y l'alabarda. La Guardia Suiza tien el so cuartel frente al Palaciu Apostólicu Pontificiu. Según los Pautos del Laterano, establecióse que la Policía italiana custodie, xunto cola Guardia Suiza y los Servicios Vaticanos de Seguridá, la Plaza de San Pedru. La defensa de la ciudá del Vaticanu ye proporcionada por Italia. [[Archivu:Coches patrulla del Vaticano.JPG|thumb|Serviciu Vaticanu de la Policía Italiana.]] == Sigles automovilístiques == El Vaticanu da a traviés del "rexistru de vehículos vaticanos" una patente a los automóviles de dicha Ciudá-Estáu. Los automóviles que yeren del gobiernu lleven les sigles "RVV" y les que yeren de los ciudadanos "SCV" == Tresportes == La ciudá cuenta con una estación de ferrocarril que percuerre'l trayeutu dende'l Vaticanu hasta Italia. Cuenta amás con un helipuertu. Los servicios d'autobús dende la ciudá de Roma son frecuentes. == Serviciu telefónicu == L'Estáu Vaticanu cuenta con un serviciu de teléfonos que dispón de modernes instalaciones pa la comunicación tanto interna como esterna de la ciudá y personal altamente capacitáu. La "ciudá-estáu" consta d'una complicada infraestructura de redes pela que consta d'una completa autonomía. == Medios de Comunicación == La Ciudá del Vaticanu emite les sos propios sellos y monedes (n'euros), tien un periódicu ([[L'Osservatore Romano]]), una emisora (Radio Vaticanu) y una televisión (Centru Televisivu Vaticanu), amás de distintes fundaciones, como ''Latinitas'', pal estudiu del llatín, academies y universidaes pontificies. [[Archivu:radio vaticana.jpg|right|thumb|150px|Antena de la radio vaticana]] == Monedes == Por acuerdu con Italia, en representación de la Xunión Europea, la moneda vaticana ye l'euru. La ciudá tien euros con diseñu propiu, que tienen aceptación n'Italia y nos otros países de la zona euru. El Vaticanu nun tien una casa d'emisión propia, polo que se punxo d'acuerdu con Italia pa la so acuñación, que nun pue ser más d'un millón d'euros añales. == Economía == El Vaticanu nun pue mantenese de l'actividá productiva del so propiu territoriu, llimitada a la venta de recuerdos turísticos, llibros, sellos y entraes a museos. Pero cuenta colos ingresos de la Ilesia Católica en tol mundiu, provenientes de les aportaciones económiques de los Estaos au cuenta con acuerdos (nomaos Concordatos) de financiación (pola so tradición católica); les donaciones de los católicos (a nivel personal o empresarial); y los beneficios de les empreses propiedá de la Ilesia. La economía taba seriamente dañada nel 1979, y tres años más dempués prodúxose la quiebra d'unu de los bancos más ilustres d'Italia, el Bancu Ambrosianu, que llevaba les finances internacionales del Vaticanu, y l'asesinatu del so direutor Roberto Calvi: les investigaciones que vinieron darréu amosaríen que'l bancu se dedicaba al blanquéu del dineru de la mafia. Más tarde, el papa Xuan Pablu II treslladó la responsabilidá de la economía vaticana, que, a partir de 1984, s'encargaría de les finances. Cinco años dempués, el papa lleva a cabu una reestructuración de la organización económica y la direición económica foi encargada a cinco financieros reconocíos internacionalmente (baxo la supervisión d'una comisión de cinco cardenales). La dependencia del Vaticanu encargada d'estos controles ye l'Alministración del Patrimoniu de la Santa Sede. [[Archivu:Sede del gobierno vaticano.jpg|thumb|right|200px|Edificiu del gobiernu vaticanu]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.vaticanstate.va/ Estáu de la Ciudá del Vaticanu] * [http://www.vatican.va/ La Santa Sede] * [http://www.descubrevaticano.com/ Descubre Vaticanu] * [http://www.visitandoeuropa.com/vaticano/ Guía pa visitar el Vaticanu] * [http://www.guiarte.com/estado-ciudad-vaticano/ Guía del Estáu Vaticanu], (en castellanu) * [http://www.elrelojdesol.com/vaticano/index.html 5 Curiosidaes sobre'l Vaticanu y la Ilesia] * [http://www.peduto.it/Diritti/lateranensi/leggi_dei_patti_lateranensi.htm Pautos del Laterano y alcuerdos posteriores sobre la Ciudá del Vaticanu] (n'italianu) * [http://www.vatican.va/vatican_city_state/legislation/documents/scv_doc_20001126_legge-fondamentale-scv_it.html Llei Fundamental de la Ciudá del Vaticanu de 22 de febreru de 2001] (n'italianu) * [http://www.romereports.tv/ Web tv de l'Axencia de Noticies del Vaticanu] * [http://www.youtube.com/vaticanes Canal del Vaticanu] en [[YouTube]] (en castellán) * [http://www.primeroscristianos.com Primeroscristianos.com] * [http://www.gratisweb.com/fotogian/vaticano.html Website con semeyes de la Ciudá del Vaticanu] * [http://www.vaticanoweb.com Website sobre l'Estáu de la Ciudá del Vaticanu] * [http://www.manbos.com/vergalsitio.asp?galeria=Vaticano&pag=1&cod=1 Semeyes de Ciudá del Vaticanu] * [http://asv.vatican.va/home_es.htm Archivu Secretu Vaticanu] {{Europa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ciudá del Vaticanu| ]] 0te8tkq0qktmtoddb4l140bros9qjik 0 7233 3709649 3625876 2022-08-19T08:48:24Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{llocalidá | partíu = Ḷḷena }} '''Cabanaquinta'''{{toponimia|Ayer}} ye una [[Parroquies d'Asturies|parroquia]] del [[Conceyos d'Asturies|conceyu]] [[Asturies|asturianu]] d'[[Ayer]]. Amás ye la so capital dende [[1869]] en sostitución de [[Coḷḷanzo]]. Nos 4,71 km²{{DGA}} de superficie que tien la parroquia habiten un total de {{persones}}. La villa ta a 427 metros d'altitú. Alcuéntrase a unos 44 km d'[[Uviéu]]. Ta dixebrada nos barrios de Vallina, El Boleru, Parrielles, El Barreru, Veguina, Rozá, Espineo, La Sierra y Carriques. Fasta'l [[10 de payares]] de [[1887]] la parroquia pertenecía a la de [[Vega (Ayer)|Vega]], pero separtóse della, entamando a funcionar independientemente en [[1892]]. La ilesia d'anguaño escomenzó a construyise en [[1899]] y finóse'l [[28 d'agostu]] de [[1902]], abriéndose al cultu cotidianu 2 años dempués. Foi construyida gracies al sofitu del presbíteru José Fernández Castañón y García Blanco. == Xeografía == === Llocalidaes === {{llista de sitios|1256|Cabanaquinta (parroquia)|Cabanaquinta|La Coḷḷá (Cabanaquinta)|Los Corraones}} === Sitios === {{llista de columnes|4| *El Barriru *La Bolera *El Buliru *La Foyaca *La Garduña *El Merendonal *Parrieḷḷes *La Pedrera *La Plaza *La Polea *El Recuistru *Rozá *La Sierra *Solasierra *Sopedraño *La Vacaína *La Vaḷḷina }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Parroquies d'Ayer}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Parroquies d'Ayer]] gnsny23amnprwficeki8q84b9ttt9si 0 7275 3709607 3689770 2022-08-19T07:40:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{destacaos}} {{Llocalidá}} '''Barcelona''' (pronunciación catalana [ bəɾsəˈlonə ]) ye una [[ciudá]] capital de [[Cataluña]] y de la [[provincia de Barcelona]]. La ciudá acueye les sedes de les instituciones d'autogobiernu más importantes de Cataluña: la [[Generalitat de Cataluña]] y el [[Parllamentu de Cataluña]]. Por ser capital del Condáu de Barcelona, recibe'l nomatu de ''Ciudá Condal'' (''Ciutat Comtal'' en [[catalán]]). Con una población de 1.602.386 habitantes, Barcelona ye la segunda ciudá más poblada d'[[España]] y la undécima de la [[Xunión Europea]]. Ye'l principal cascu urbanu de la rexón metropolitana de Barcelona, qu'agospia 5.523.784 habitantes ([[2014]]), y del área Metropolitana de Barcelona, integrada por 36 conceyos, que tien una población de 3.161.081 habitantes y una superficie de 633 km². Un estudiu del departamentu d'Asuntos Sociales y Económicos de la ONX del añu [[2005]] asitia a Barcelona na posición cincuenta y una na riestra de les poblaciones con mayor númberu d'habitantes del mundiu. En Barcelona celebráronse grandes acontecimientos como la [[Esposición Universal de Barcelona (1888)|Esposición Universal de 1888]], la [[Esposición Internacional de Barcelona (1929)|Esposición Internacional de 1929]], los [[Xuegos Olímpicos de 1992]] o'l [[Fórum Universal de les Cultures]] en [[2004]]. [[Imaxe:Barcelona collage.JPG|thumb|right|266px]] == Toponimia == L'aniciu del nome de Barcelona ye desconocíu y esisten estremaes teoríes y lleendes que tienten d'esplicalo. Sábese qu'había una ciudá ibérica orixinal, de la tribu de los [[llayetanos]], conquistada por [[Cneo Cornelio Escipión]], que posteriormente se convirtió nuna colonia romana, puesta baxu proteición de [[Cayu Xuliu César]] y d'[[Cayu Xuliu César Octavio Augusto|Octavio Augusto]], que recibió'l nome de Colonia Iulia Augusta Paterna Faventia '''Barcino'''. El nome evolucionó demientres la [[Edá Media]], coñociéndose la ciudá colos nomes de Barchinona, Barcalona, Barchelona, y Barchenona. Una de les lleendes sobro l'aniciu de Barcelona encamienta la so supuesta refundación pol xeneral [[Cartago|cartaxinés]] [[Amílcar Barca]] tres de conquistar el llugar ibéricu dempués del so desembarcu n'[[Hispania]], demientres qu'otra versión lo atribui a so fíu [[Aníbal Barca]], pero nun esisten prebas documentales d'esta vinculación ente los nomes de la familia cartaxinesa Barca y la ciudá que llueu coñoceríen como Barcelona. Hai otres esplicaciones pal nome de la ciudá, como la que cuida que vien de la dómina fenicia, teoría sostentada pola inscripción n'escritura ibérica [[Archivu:Barkeno.png|34px|Barkeno n'escritura íbera]] atopada nuna moneda. Tamién esiste una lleenda que da una esplicación mitolóxica al nome de la ciudá. Según esta llienda, [[Hércules]] amestóse a los [[argonautas]] tres acabar col so cuarto trabayu pa engabitalos a buscar el [[Vellocín d'oru]], pero al pasar cerca de l'actual costa catalana una truena espardió les embarcaciones que formaban la espedición, y al finar faltaba la novena. [[Hércules]] buscóla y finalmente atopó les güelgues del naufraxu de la Barca Nona (la novena embarcación) al llau del actual [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]]. Los tripulantes atoparan tan afayadizu el llugar que, axudaos por [[Hermes]] (dios del comerciu y de les artes) decidieron fundar una ciudá que-y dieron el nome de Barcanona. == Símbolos == L'escudu de Barcelona tien el so aniciu na [[Edá Media]] y apruz por primer vez, na mesma disposición que la d'anguaño, en [[1329]].[1]. L'escudu dixébrase en cuatro cuarteles onde apaecen, nel primeru y el cuarto la [[cruz de San Xurde]] en gules sobre plata, y nel segundu y tercer cuartel col símbolu condal/real de los cuatro palos de gules sobre oru. Tamién s'atoparon bien de variantes con una, dos, tres, o incluso cinco barras verticales en cada cuartel. L'escudu va encabezáu por una corona, símbolu de la soberanía de los monarcas de la [[Corona d'Aragón]] sobre la ciudá. La bandera deriva direuctamente del escudu, asina que tien la mesma composición, aunque sin la corona. Mientres la [[dictadura franquista]], se cargó solo dos palos de gules en cada cuartel, siguiendo representaciones anteriores de dalgunes versiones medievales o incluso de los sieglos XIX y entamu del XX, y que foron criticaos por dalgunos seutores de la población por simplificar el [[señal real]] y atribuyéronlu a una intención asimiladora hacia la [[bandera d'España]]. En [[1996]] entamó un procesu qu'avagó dellos años pa oficializar los símbolos al avíu, pero ensin restituir l'orixinal, sinon que s'oficializó un llogotipu inspiráu nesi escudu. La ''Societat Catalana de Genealogia, Heràldica, Sigil·lografia, Vexil·lologia i Nobiliària'' entamó un contenciosu denunciando que'l procesu nun siguiera'l procedimientu alcordies a la llei pa oficializar símbolos, que ganó, y obligó al Ayuntamientu a oficializar los símbolos alcordies a la heráldica y vexiloloxía. Tamién utiliza un [[isotipu]] deriváu direutamente del escudu históricu. == Xeografía == === Allugamientu === [[Imaxe:Barcelona. View from Tibidabo.jpg|thumb|center|800px|Vista panorámica de Barcelona]] Asitiada na costa del [[mar Mediterraneu]], Barcelona afítase nuna plataforma de llixera pendiente formada ente los [[delta fluvial|deltas fluviales]] de los ríos [[Río Llobregat|Llobregat]], al suroeste, y [[Besós]], al nordeste, allindada nel suroeste pola llinia de costa, ya nel noroeste pola [[cordal de Collserola]] (col cuetu del [[Tibidabo]] de 516,2 m como puntu más altu) que sigue paralela la llinia de costa, encaxonando la ciudá nun perímetro mui acotáu. La parte de Barcelona más averada a la cordal de la costa tien pequeños cuetos dalgunos urbanizaos, y otros coronaos por parques, como son: el [[Monte Carmelo (Barcelona)|Carmelo]] (265,6 metros), [[Monterols]] (127,3 metros), el [[Putxet]] (182,7 metros), la [[Rovira (cima)|Rovira]] (206,8 metros) y el [[Turó de la Peira]] (138 metros). Pero'l cuetu mas conocío de Barcelona, xusto enriba de la llinia de la costa y desapartando la ciudá del delta del [[Llobregat]], ye'l monte de [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]] (184,8 metros). A lo cabero mentar el picu de namás 16,9 m onde s'afita'l nucleu históricu de la ciudá, el [[monte Táber]]. === Llendes === [[Imaxe:Localización de Barcelona - Barcelona.png|thumb|right|200px|Allugamientu del conceyu]] El conceyu allinda, de sur a nordeste y en sentíu horariu, colos conceyos de: [[El Prat de Llobregat]], [[Hospitalet de Llobregat]], [[Esplugues de Llobregat]], [[Sant Just Desvern]], [[Sant Feliu de Llobregat]], [[Molins de Rei]], [[Sant Cugat del Vallès]], [[Cerdanyola del Vallès]], [[Montcada i Reixac]], [[Santa Coloma de Gramenet]] y [[Sant Adrià de Besòs]]. Los dos primeros y los dos caberos son los conceyos colos que la ciudá tien un contautu más estrechu, con una tiesta malla urbana contínua que los amece, antigual, Sant Cugat del Vallès y Cerdanyola del Vallès quedan mui desapartaos de Barcelona, ya que la [[cordal Litoral]] y el parque natural del [[Tibidabo]] actúan como torgas naturales. Barcelona tien una pequeña parte del so términu municipal na vertiente del Llobregat de la [[cordal de Collserola]]. Trátase de [[Vallvidrera]] y de [[Les Planes (Barcelona)|Les Planes]] que s'afayan dalgo internadas dientro del parque natural de Collserola. Tamién forma parte del so términu municipal [[Santa Cruz de Olorda]], cabalgando ente'l [[Vallés Occidental]] y el [[Baix Llobregat]]. === Llinia de la costa === La llinia de la [[costa]] de Barcelona camudó col pasu del tiempu hasta'l puntu que na dómina prehestórica llegaba onde güei ta asitiada la [[Plaza de Cataluña]]. Los terrenos sobre los que s'afitó la [[Barceloneta]] nun esistían un sieglu y mediu enantes del aniciu d'esti barriu. Estos terrenos xurden de l'acumulación de sedimentos d'arena arrastrada polas corrientes marienas del norte y que seríen arrebatides pol espigón del puertu aniciao'l 1640, y que terminaron por amecer l'antigua [[islla de Maians]] (onde anguaño s'alcuentra la [[estación de Francia]]) con tierra firme, formando la llengua de tierra base de la [[Barceloneta]]. === Clima === [[Imaxe:Clima Barcelona (España).PNG|thumb|right|300px]] Barcelonatien un [[clima mediterraneu]], con seca estival y lluvias dispersas el restu del añu, pero concentradas en mui pocos díes de precipitación mui intenso, pol fenómenu conocío como [[gota fría]], que puede llegar a dexar precipitaciones de 80 ó 100 litros por metro cuadráu en malapenes un par d'hores. Les nevades cuasi nun esisten. Les temperatures son caldies en branu y suaves n'iviernu, con una escasa oscilación térmica diaria. La máxima temperatura rexistrada na ciudá foi de 39,3&nbsp;°C, el [[27 d'agostu]] de [[2010]] nel centru de la ciudá y 39,8 nel [[Observatoriu Fabra]], asitiáu nel [[Tibidabo]], el [[5 de xunetu]] de [[1982]]. La temperatura mínima rexistrada ye de -10&nbsp;°C nel [[Observatoriu Fabra]], el [[11 de febreru]] de 1956. Les temperatures de la ciudá siempre se mantienen unos grados porriba de la temperatura media d'otres fasteres averáes non tan densamente urbanizáes, pola mor del conocíu como efeutu de [[puntu caliente]], qu'enanta la temperatura de les ciudades pol gran consumu d'enerxía que s'acaba convirtiendo en calor, y pol calor reverberáu pol esfalto y los teyaos, qu'actúan como captadores solares. Cuasi nunca se producen [[xelada|xelaes]] na ciudá, raramente se baxa de los 0º nel centru, sicasí, nos conceyos averaos, o nel mesmu monte del Tibidabo les xelaes don dalgo más frecuentes. La [[ñeve]] tamién ye un fenómenu mui pocu común na ciudá, anque nel ámbito de ciudaes del [[Mediterraneu]] ye una de les que recibe más ñeve. Hai qu'encalcar les siguientes ñevaes: en 1962 cayó una gran nevada con 60 cm nel centru, y aproximadamente 1 m nel [[Tibidabo]], la década de los 80 tamién ñevó dellos años, en 1993, y la nevada tan temprana de payares del 1999. La postrera foi'l día 8 de marzu de 2010, la ñevada más intensa desde 1985, onde la ñeve cayó con gran intensidá y se llegó a convertir nuna truena de ñeve, con grandes acumulaciones, 5-6 cm na playa y nel centru, 10-15 cm nos barrios altos de la ciudá, y cuasi 30 cm nel Tibidabo. Sicasí, cuasi cada año el Tibidabo recibe ñeve ya qu'ellí ye más probable que caiga pola so altura (512 msnm), y na ciudád cuasi cada añu tamién se ven dalgunos [[falampu|falampos]], pero'l fechu de que cuaye ye mui insólitu. == Historia == {{AP|Historia de Barcelona}} === Edá Antigua === [[Imaxe:Columnas Augusto.jpg|thumb|right|200px|Columnes del templu d'Augustu]] Les primeres güelgues afayaes de población nel área de la ciudá vienen de fines del [[neolíticu]] (2000 a 1500 e.C.). Sicasí, los primeros pobladores encalcaos nun apaecen hasta los sieglos [[Sieglu VII e.C.|VII]] – [[Sieglu VI e.C.|VI a.C]]., los [[layetanos]], un [[pueblu íberu]]. Según la tradición, mientres la [[Segunda Guerra Púnica]], los [[Cartago|cartaxineses]] tomaron la ciudá, refundada por [[Amílcar Barca]], pá d'[[Aníbal]]. Según les mesmes tradiciones el nome de Barcelona deriva del linaxe cartaxinés Barca anque, sicasí, nun hai pruebas de la presencia cartaxinesa nel llanu de Barcelona. Tres la derrota d'aquel pueblu pola creciente dominación de los [[Antigua Roma|romanos]], éstos tomaron el territoriu hacia [[218 e.C.]] y rebautizaron la ciudá como ''<small>COLONIA IVLIA AVGVSTA FAVENTIA PATERNA BARCINO</small>'' ente'l [[15 e.C.]] y [[10 e.C.]]. Nel [[Mapamundi de Ptoloméu|mapamundi]] de [[Claudiu Ptoloméu]] apaez col nome ''Barcino''. Barcino tomó forma de ''[[castru]]m'' o fortificación militar nos sos primeros tiempos anque'l comerciu foi empobinando la importancia de la ciudá; nel [[sieglu II]] foi amurallada por orde del emperador romano [[Claudiu]] y ya nel [[sieglu III]] contaba con una población d'ente 4.000 y 8.000 habitantes. === Edá Media === [[Imaxe:Barcelona, Església de Santa Maria del Mar-PM 06419.jpg|thumb|right|200px|Ilesia de Santa María del Mar.]] Los [[visigodos]], tres la so llegada nel [[sieglu V]], convirtiéronla per pocos años en capital de los [[Hispania visigoda|territorios hispanos]], pasando dempués el poder hasta Toledo. Nel [[sieglu VIII]] foi conquistada por [[Al-Hurr]], pero retomada a territoriu cristianu por [[Ludovicu Píu]] del [[Imperiu carolinxu]] en [[801]], incorporándola a la [[Marca Hispánica]]. Los ataques musulmanes nun cesaron, y en [[985]] les tropes d'[[Almanzor]] desaniciaron práuticamente tola ciudá. [[Borrell II]] entamó la reconstrucción dando pasu a la floreciente [[Condáu de Barcelona|dómina condal]]. Nesta dómina la ciudá encalcó ente les tierres catalanes y el conxuntu del dominiu de la [[Corona d'Aragón]], y foi d'u partieron bien de tropes y recursos hacia la empresa de tomar nueves posesiones. La ciudá remaneció y llegaría a ser una de les principales del Mediterraneu occidental nos sieglos [[sieglu XIII|XIII]] y [[sieglu XIV|XIV]]. Dellos monarques de la Corona aragonesa reinaron dende Barcelona. La ciudá encalcaba nel planu comercial, anque porbaxo de [[Xénova]] y [[Venecia]], que dominaben el comerciu nel [[Mediterraneu]] y ente [[Europa]] y [[Asia]]. === Edá Moderna === [[Imaxe:BNE.Barcelona.planos.1698.jpg|thumb|right|300px|Planu francés de 1698]] La decadencia entamó de magar el [[sieglu XV]] con altibaxos, y allargaríase nos [[sieglu|sieglos]] vinientes. Les rocees derivaes de l'amecedura dinástica con [[Castiella]], aniciada col matrimoniu ente [[Fernandu II d'Aragón]] y [[Sabela I de Castiella|Sabela de Castiella]], algamó'l so momentu cimeru cola [[Guerra de los Segadores]], ente [[1640]] y [[1651]], y más sero, cola [[Guerra de Socesión Española|Guerra de Socesión]] (de [[1706]] a [[1714]]), que significó la desapaición de les instituciones propies de Cataluña, anque tamién significó'l remanecer económicu de la ciudá pola mor de la integración col restu d'España, y al comerciu con América. === Revolución industrial === El recobramientu económicu aniciáu no cabero del [[sieglu XVIII]] y la [[industrialización]] nel [[sieglu XIX]] afalaron que Barcelona volviera a convertise nun importante centru políticu, económicu y cultural, al frente de la llamada ''[[Renaixença]]'' (Renacencia), cal encalcar nel procesu d'industrialización el monopoliu de comerciu testil ente España y Cuba que foi fincáu en Barcelona, nun momentu de crisis na industria testil d'algodón, y qu'afitó la industrialización en Cataluña, y el diferencial de medru, mientres qu'otres partes del país la industria amortalecía ante la crisis. Otra consecuencia d'esti monopoliu testil nel sieglu XIX ente Barcelona y Cuba, foi la quexa de los cubanos acerca de la "teoría del embudu", ancha pa España y estrecha pa Cuba, y que foi'l raigón del maltar cubanu y qu'anició xareos y el movimientu d'independencia a la gueta de la igualdá económica col sofitu d'EEXX. La ciudá pudo esbarrumbar les sos muralles y amestó en [[1897]] seis conceyos, lo que-y permitió medrar y planificar el so desenrollu urbanu y industrial lideráu pol innovador plan del [[Distritu del Ensanche|Ensanche]] d'[[Ildefonso Cerdá]], que trazó les cais en cuadrícula y les esquines en chaflán. Foi tamién sede de dos [[Esposición Universal|Exposiciones Universales]] en [[Esposición Universal de Barcelona de 1888|1888]] y [[Esposición Universal de Barcelona de 1929|1929]]. === Sieglu XX === Nel entamu del [[sieglu XX]] encalcaron tanto'l medru económicu (especialmente deriváu de la [[Primer Guerra Mundial]]) como l'apaición de nueves ideoloxíes acoyidas por grandes tramos de población, especialmente la obrera. L'emburrión gubernamental afaló'l [[Metro de Barcelona|Metro]] y el [[Puertu de Barcelona|Puertu]]. Sicasí, la crisis del 29 que golpeó duramente a España y posteriormente l'entamu de la [[Guerra Civil Española]] arrebatió too medro mientres una década. Pesia defender a la [[II República Española|II República]], la ciudá foi focu de rebeliones internes y xareos ente partíos que nin la ciudá nin el gobiernu de la República foron quienes a controlar. Na guerra la ciudá foi bombardiada en delles ocasiones. Les tropes franquistes ocuparon la ciudá na fin de [[xineru]] de [[1939]]. La [[Franquismu|dictadura]] militar designó a Barcelona como polu de desenrollu afalando una intensa industrialización que dio llugar a una fuerte y llarga inmigración mayoritariamente procedente del sur de la Península. Les nueves condiciones sociales y económiques dinamizaron la ciudá y tresformaron radicalmente el trazáu urbanu, encalcando l'apaición de populosos barrios obreros y d'importantes víes de comunicación. El metro espardióse y apaecieron los trolebuses (década de 1940) estremando'l tresporte. La red de ferrocarriles fíxose más trupa y moderna, mientres l'aeropuerto tamién ganaba relevancia. Sicasí, la gran apuesta del tresporte barcelonés, en comparanza con otres grandes y medianes ciudades, foi'l puxu del vehículu priváu, pa lo que s'anició una trupa red d'aparcamientos soterráneos. Tres la muerte del xeneral [[Franco]] y l'abegosu entamu de la dómina democrática, la ciudad beneficióse, como'l restu del Estáu, d'un nuevu puxu económicu mui influyíu pola integración na Xunión Europea (1 de xineru de 1986), que desembocó en modernos proyeutos culturales y urbanísticos. Ente ellos encalca la organización de los [[Xuegos Olímpicos de 1992]]. Esti eventu, que contó col sofitu económicu y organizativu de toa España, constituyóse nun nuevu motor del desenrollu urbanísticu. == Demografía == [[Imaxe:Demografía Barcelona (España).PNG|thumb|right|250px]] Barcelona tien un total de 1.602.386 habitantes, de los que 774.890 son homes y 853.200 muyeres, según datos del departamentu d'estadística del [[Ayuntamientu de Barcelona]], aniciaos con datos del padrón de [[2008]] En [[2009]] había 1.616.000 habitantes. == Organización alministrativa y política == === Política === En Barcelona hai cuatro alministraciones polítiques, con estremaos niveles de responsabilidá y competencies: * L'[[Alministración Xeneral del Estáu (España)|Alministración Xeneral del Estáu]] ocúpase de mientes como la seguridá (Cuerpu Nacional de Policía y Exército), la Xusticia, la xestión de puertos y aeropuertos, los trenes de [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|Renfe]], y les costes, ente las competencies más destacaes. Estes competencies son coordinaes pol Delegáu del Gobiernu en Cataluña y el sodelegáu del gobiernu de Barcelona, que son designaos pol Gobiernu d'[[España]], y que tienen la sede na Delegación del Gobiernu. Anguaño'l Cuerpu Nacional de Policía solo tien dalgunes competencies, como la espedición del [[DNI]] o la llucha escontra'l [[terrorismu]] ya que'l restu de competencies tienen sío tresferidas a los [[Mozos de Escuadra]], policía autonómica de la Xeneralidá. [[Imaxe:Casa generalitat web.jpg|thumb|right|300px|Palaciu de la Generalitat]] * La [[Xeneralidá de Cataluña]] ye'l gobiernu autonómicu de [[Cataluña]], y tien les sedes de les sos instituciones en Barcelona, como son el [[Parllamentu de Cataluña]], asitiáu nel [[Parque de la Ciudadela]], o'l [[Palaciu de la Xeneralidá]], sede de la Presidencia de la Xeneralidá, allugáu na [[Plaza de San Xaime]]. La Xeneralidá escuéyese por sufraxu universal n'eleiciones celebraes cada cuatro años en toda [[Cataluña]], y tien grandes competencies sobre la xestión de la ciudá, dende educación, mientes sociales, tráficu, polítiques económiques, comerciu, etc. Tamién ye la responsable del aniciu d'equipamientos como hospitales, escueles, universidaes, residencies pa la tercer edá. * La [[Diputación de Barcelona]] ye l'organismu públicu con menores competencies na ciudá. Anguaño preside'l patronatu que s'encarga del caltenimientu del parque de la Cordal de Collserola, y de dalgunos otros parques y edificios públicos na ciudá. Tamién xestiona dalgunos museos y ye titular d'una gran red de biblioteques públiques xestionada a comuña colos ayuntamientos. * El [[Ayuntamientu de Barcelona]] ye l'organismu con mayores competencies y funcionarios públicos na ciudá, ya que regula la vida diaria de los ciudadanos y importantes mientes como la planificación urbanística, los tresportes, la recaudación d'impuestos municipales, la xestión de la seguridá vial per aciu de la Guarcia Urbana, el caltenimientu de la vía pública (esfaltáu, llimpieza...) y de los xardinos. Tamién ye'l responsable del aniciu d'equipamientos municipales como guarderías, polideportivos, biblioteques, residencies pa la tercer edá, viviendes de proteición pública, ente otros. El gobiernu del [[Ayuntamientu]] de Barcelona escuéyese por sufraxu universal n'eleiciones celebraes cada cuatro años. El poder del ayuntamiento estructúrase en dos niveles, ya que'l ayuntamiento axebró la [[ciudá]] alministrativamente en diez [[distritos]]. Esiste un nivel de competencies municipales xeneral, dirixío direutamente pol Escelentísimu Alcalde de Barcelona y el so equipu de gobiernu, y que s'ocupa de les cuestiones más xenerales y importantes de la ciudá, que s'apliquen a tola ciudá. Otramiente esiste otru nivel de competencies, delegaes nos Distritos. Asina, cada Distritu tien el so propiu centru políticu y alministrativu, que furrula como un ente políticu con competencies propies, qu'ayuden a descentralizar la política de la ciudá y que los ciudadanos sienten l'alministración mas averada. Cada Distritu, como un pequeñu ayuntamientu territorial, tien la so propia Sala de Plenos onde s'alderiquen les mientes polítiques, y el so propiu equipu de gobiernu, con un Xerente (Conceyal) al frente. La [[xerencia]] del Distritu faise en función del númberu de votos que cada partíu recibe, en cada distritu, nes eleccioines municipales de Barcelona. Asina, asocede que, anque'l gobiernu de la ciudá tea en manes d'un determináu partíu, ún o dellos Distritos sían gobernaos por otra formación política. === Alcaldía === Dende la restauración de la democracia n'[[España]], en toles eleiciones municipales el partíu políticu más votao en Barcelona tien sío'l [[Partíu Socialiegu de Cataluña]], y dende entós tolos alcaldes tienen sío d'esti partíu, anque en bien d'ocasiones necesitó alcuerdos estables con otros partíos pa gobernar la ciudá. [[Imaxe:Barcelona (Plaça de Sant Jaume) City Hall. Neoclassical facade. 1831-1847. Josep Mas, architect (27664512650) edited.jpg|thumb|right|200px|Ayuntamientu de Barcelona]] {{Alcaldes_España|left | Alcalde_1 = [[Narcís Serra]], de magar 1982 [[Pasqual Maragall]] | Partido_1 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_2 = [[Pasqual Maragall]] | Partido_2 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_3 = [[Pasqual Maragall]] | Partido_3 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_4 = [[Pasqual Maragall]] | Partido_4 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_5 = [[Pasqual Maragall]], de magar 1997 [[Joan Clos]] | Partido_5 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_6 = [[Joan Clos]] | Partido_6 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_7 = [[Joan Clos]], a partir del 2006 [[Jordi Hereu]] | Partido_7 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_8 = [[Jordi Hereu]] | Partido_8 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] }} <Center> '''Distribución anguaño del Ayuntamiento''' {| {{tablaguapa}} border="1" |----- ! colspan="5" bgcolor="#C0C0C0" | <p align="center">'''Partíos políticos nel Ayuntamientu de Barcelona'''</p> |----- ! Partíu políticu ! Conceyales |----- | [[Partíu Socialiegu de Cataluña]] (PSC-PSOE) | <center>14</center> |----- | [[Convergencia i Unió]] (CiU) | <center>12</center> |----- | [[Partíu Popular]] (PP) | <center>7</center> |----- | [[Izquierda Unida]] (IU-ICV-EUIA) | <center>4</center> |----- | [[Esquerra Republicana de Catalunya]] (ERC) | <center>4</center> |} </center> === Distritos y barrios de Barcelona === {{AP|Distritos de Barcelona}} Barcelona axébrase alministrativamente en diez distritos. Cada Distritu furrula como un ente políticu con competencies propies, qu'ayuden a descentralizar la política de la ciudá y que los ciudadanos sienten l'alministración más averada. L'axebra territorial de los distritos respuende a mientes hestóriques de la ciudá. La mayoría de los Distritos correspuenden a antiguos conceyos independientes que foron amecíos a la ciudá mientres los sieglos XIX y XX y que tovía conserven la so propia personalidá. Los ciudadanos más vieyos de Barcelona tovía identifiquen Barcelona sólo col Distritu de [[Ciutat Vella]]. [[Imaxe:Barcelona Districts map.svg|thumb|right|300px|Distritos]] Los diez distritos de Barcelona son: # [[Ciutat Vella]]. Ye'l centru históricu de la ciudá. Correspuende a la zona territorial de la Barcelona antigua, hasta l'amecedura paulatina de los conceyos adyacentes mientres los sieglos XIX y XX. Aglutina los barrios d'[[El Raval]], [[Barriu Góticu de Barcelona|barriu Góticu]], Antics Palaus (aniciáu polos barrios non-oficiales de Sant Pere, Santa Caterina, el Born y la Ribera) y la Barceloneta. # [[Distritu del Enanche|L'Enanche]]. Ocupa'l llanu qu'hubo nel [[sieglu XVIII]] ente'l cascu antiguu (Ciudá Vieya) y les antigües villes independientes de Sants, Gracia y Sant Andreu de Palombar. El so urbanismu ta caracterizao por una cuadrícula de cais perpendiculares en tramos de cien metros ideada pol urbanista catalán [[Ildefonso Cerdá]]. Aglutina los barrios de Sant Antoni, Nueva Izquierda del Enanche, Antigua Izquierda del Ensanche (los dos postreros formen una unidá conocida como Izquierda del Ensanche), Drecha del Enanche, la Sagrada Familia y el Fort Pienc. # [[Sants-Montjuïc]]. Aglutina los barrios de La Marina del Prat Vermell, La Marina del Port, La Font de la Guatlla, el Poble Sec, Hostafrancs, la Bordeta, [[Sants]] y Sants-Badal (más conocido como Badal). [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]] y la Zona Franca, nun constitúin barrios por si mesmos, sinón que son territorios especiales del distritu. # [[Les Corts]]. Aglutina los barrios de Las Corts, Pedralbes y Maternitat i Sant Ramon (más conocío como Sant Ramon). # [[Sarrià-Sant Gervasi]]. Aglutina los barrios de Sarrià, Sant Gervasi - Galvany ( simplemente Galvany), Sant Gervasi - La Bonanova (o simplemente La Bonanova), Putxet i Farró (más conocío como El Putxet), Les Tres Torres y Vallvidrera - Tibidabo - Les Planes. Los barrios de Sant Gervasi - Galvany y Sant Gervasi - La Bonanova, constitúin l'antiguu nucleu de [[Sant Gervasi de Cassoles]]. # [[Distritu de Gracia|Gracia]]. Aglutina l'antigua villa independiente de Gràcia, y los barrios de Camp de Grassot i Gràcia Nova, La Salut, El Coll, Vallcarca i Els Penitents (qu'engloba los dos barrios del mesmu nome). # [[Horta-Guinardó]]. Aglutina los barrios d'Horta, La Clota, la Vall d'Hebron, el Montbau, Sant Genís dels Agudells, la Teixonera, el Carmel, la Font d'en Fargas, Can Baró, el Guinardó y el Baix Guinardó. # [[Nou Barris]]. Aglutina los barrios de Vallbona, la Ciutat Meridiana, Torre Baró, Canyelles, les Roquetes, la Trinitat Nova, Can Peguera, la Guineueta, el Verdum, la Prosperitat, el Turó de la Peira, Porta y Vilapicina - Torre Llobeta (que, en realidá, engloba los barrios de Vilapicina y de la Torre Llobeta). # [[Distritu de Sant Andreu|San Andrés]]. Aglutina los barrios de [[Sant Andreu del Palomar]], [[La Sagrera]], la Trinitat Vella, Baró de Viver, el Congrés i els Indians (más conocío como'l Congrés), Navas y Bon Pastor. # [[Distritu de Sant Martí|Sant Martí]]. Aglutina los barrios de Sant Martí de Provençals, El Clot, El Camp de l'Arpa del Clot, la Verneda i La Pau, el Fort Pienc, el Poblenou, el Parc i Llacuna del Poblenou, la Vila Olimpica del Poblenou, els Provençals del Poblenou, El Besòs i el Maresme, Diagonal Mar y Front Marítim del Poblenou (qu'inclúi'l barriu de Diagonal Mar). L'axebra d'anguaño de los barrios oficiales foi propuesta pol Ayuntamientu de Barcelona a fines de 2006 y ratificada y aprobada pol consistoriu barcelonés nel entamu de 2007. Tovía dempués de la so aprobación, hai quexes de los vecinos sobre los nomes de dalgunos barrios (como, por exemplu, Antics Palaus) asina como de les llendes de los mesmos. == Economía == L'área metropolitana de Barcelona tien aproximadamente'l 66% de la población de Cataluña, una de les rexones más bayuroses del sur d'Europa -Cataluña tien un PIB per cápita del 126,4% sobre'l PIB mediu de la XE de los 27 nel añu 2009 (en PPA, paridá de poder adquisitivu. PIB mediu de la XE de los 27 = 100%), ente que'l PIB d'España, Cataluña incluida, ye del 103,1%. Barcelona tien una llarga tradición mercantil. Menos conocío ye que la rexón foi una de les primeres n'entamar la industrialización na Europa continental, de magar de la industria testil dende mediaos de 1780, pero en realidá coyiendo puxu a mediaos del sieglu XIX, cuando se tornó nun importante centru pal aniciu de testiles y maquinaria. Dende entós, la fabricación xugó un papel importante na so historia. La importancia de los testiles tradicionales amuésase nos reiteraos intentos de Barcelona pa convertise nún de los centros de moda más importantes. Nel branu de 2000 la ciudá convirtióse en sede de la prestixosa [[Bread & Butter]], feria de moda urbana, pero en 2009 s'anunció que se celebraría de nuevu en Berlín. Esto foi un duru güelpe pa la ciudá, ya que la feria truxo 100 millones d'euros a la ciudá en tan solo trés díes, asina como l'atención de los medios especializaos. Pero'l sector de les feries y congresos en munchos y estremaos ámbitos ye una de les cimeres fontes d'ingresos de la ciudá, per aciu de la llegada de munchos visitantes d'altu poder adquisitivu en tolos meses del añu, poro la ciudá tien grandes salas de congresos, en particular la "Fira de Barcelona" ([[Feria de muestras]]), qu'abelluguen a un númberu d'eventos nacionales y internacionales que medra cada añu. Sicasí, la crisis económica y los encorties nos viaxes de negocios tán afectando a la llegada de nuevas ferias a la ciudá. Basándose na so tradición d'arte creativu y l'artesanía, Barcelona ye anguaño tamién conocía pol so emponderáu diseñu industrial, y intenta ganase'l puestu de capital del diseñu, a base d'encontar a les empreses del sector, organizar feries importantes nesti segmentu, una cuidada escoyeta nel moblame urbanu de la ciudá y una potente y permanente campaña internacional p'afitar Barcelona como una imaxe de marca. Al igual que notres ciudaes modernes, el sector manufactureru foi superao dende va tiempu pol sector servicios, anque sigue siendo mui importante. Anguaño la rexón ye llíder nes industries testil, editorial, química o farmacéutica, de motor, electrónica, impresión, loxística, publicidá, telecomunicaciones y servicios de teunoloxía de la información. Barcelona tien ún de los más altos costes de vida n'España, y ocupando la posición 49 na clasificación mundial d'alcuerdu con un informe de [[Mercer Human]], pero tamién ye la ciudá catalana con meyor calidá de vida, na posición 44 del ranking mundial. === Dende la revolución industrial hasta güei === Históricamente la economía de Barcelona basóse nel comerciu al traviés del so puertu, tamién el sector industrial foi ganando pesu nel sieglu XIX de magar la revolución industrial, especialmente nel sector testil nuna primer dómina, pa espardese dempués a la industria editorial, química, farmacéutica, automovilística, loxística y electrónica. hasta tornar la provincia de Barcelona na cimera fastera industrial del país. Pero'l medru y bayura de la ciudá de Barcelona foi refugando les fasteres industriales fuera de les sos llendes. Por aciu d'esti fechu la economía de la ciudá foi centrándose paulatinamente nel comerciu, la hostelería y, mui especialmente'l turismu, que nos postreros años medró aesgaya na ciudá, tornándose asina nún de los puntales económicos de Barcelona. === Infraestructures con impautu na economía === [[Imaxe:Barcelona port.jpg|thumb|right|300px|Vista del puertu dende Montjuïh]] Tovía anguaño'l [[puertu de Barcelona]] ye ún de los motores económicos de la ciudá. Tornóse nos postreros años nún de los grandes puertos del [[Mediterraneu]] en tonelaxe de mercancías y en númberu de contenedores, asina como pesqueru, donde s'allugan empresas conserveras de toda España, como [[Puerto de Isla Cristina#Consorcios y empresas|USISA]] (con sede a más de mil quilómetros, en [[Isla Cristina]]), y permitiendo esportar la producción industrial y importar la materia primero o semielaborao. Tamién ye'l primer puertu mediterráneo y quinto del mundo en barcos de cruceru, tresportando hasta dos millones de pasaxeros añales. L'[[Aeropuertu de Barcelona|aeropuertu del Prat]], qu'en [[2008]] tuvo un movimentu de más de 30 millones de pasaxeros siendo'l segundu aeropuertu español en tráficu aereu, acaba de naugurar una nueva terminal que-y permitirá al algamar los 55 millones de pasaxeros. Esta infraestructura tien permitío'l desenrollu d'una potente industria turística qu'anicia grandes beneficios pa la ciudá, anque recientemente s'aldericó la necesidá d'afalar más la política del aeropuertu a pañar vuelos internacionales y menos "low cost", lo que facilitaría atrayer a un perfil con mayor poder adquisitivu y al tiempu permitiría l'asitiamientu de sedes de grandes empreses na ciudá. [[Imaxe:Vista desde Montjuïc.jpg|thumb|right|250px|Vista de la Feria de Barcelona dende'l Montjuïc.]] Nel entamu de [[2008]] nauguróse tamién l'[[Alta Velocidá Española|llinia ferroviaria d'alta velocidá]] ente [[Madrid]] y Barcelona. La llinia d'alta velocidá ta siendo espardida hasta la llende francesa, onde continuará hasta amestase a la red francesa d'anguaño. Esta llinia ta siendo aniciada pa permitir l'usu amecíu pa pasaxeros y mercancíes, conque s'afitará una amestadura ferroviaria rápida pa pasaxeros, y permitirá'l tráficu de mercancíes con Europa per tren dende'l puertu y la so [[zona franca|zona d'actividaes loxístiques]]. La "Fira", [[Fira Barcelona|feria de muestres de Barcelona]], organiza bien d'esposiciones, salones, congresos y feries pa profesionales, dalgunos de los que s'afayen ente los primeros del mundu, fechu que la torna nuna de les feries más importantes d[[Europa]] y primer d'[[España]] con ás de 3,5 millones de visitantes añales qu'anician una gran actividá pal sector hoteleru y restaurador col aliciente de repartise uniformemente a lo llargo de tol añu. === Sector públicu === Históricamente'l sector públicu tuvo relativamente pocu pesu dientro de la economía catalana, anque dende la transición y la recuperación del autogobiernu, foi ganando pesu. La cimera aportacióna la economía que fexo'l sector públicu foi l'aniciu de grandes infraestructures, que permitieron el desenrollu comercial y industrial. === Crisis económica === L'anguaño [[crisis económica de 2008-2010|Crisis económica de 2008-2010]], agravada pol españíu del babarón inmobiliariu, qu'amenorgó'l consumu, y con él l'aniciu industrial, vieno a sumase a un allancamientu de la economía catalana que, magar l'ininterrumpíu medru económicu de la metrópolis barcelonesa, féxo-y perder nel postrer cuarto del [[sieglu XX]] la capitalidá económica d'[[España]] a favor de [[Madrid]], sobre too nel campu financieru. Esto debióse a la tradicional atomización del texíu emprendedor catalán que-y quita competitividá, a la mayor inversión foriata fecha en Madrí y al treslláu de centros de decisión y sedes fiscales y sociales de Barcelona. Na estaya industrial Barcelona tien tenío problemes de desllocalización, básicamente de treslláu d0'industries a países con una mano d'obra más barata, ye'l casu ente otres de [[Braun]], [[Phillips]] y [[Samsung]]. Problema enantáu pol escasu y caru suelu industrial nel so área metropolitana, el segundu más caru d'[[Europa]] solu por detrás de [[Londres]]. Asina y too, tamién hubo movilizaciones d'empreses total o parcialmente públiques hacia Barcelona (como RENFE o REPSOL), asina como inversiones y localizacionies foriates, superando muncho les desllocalizaciones, de mou que Barcelona continúa siendo una capital industrial d'[[España]], llegando a aniciar en dalgunos sosectores el 25% de les esportaciones totales españoles. === Nueva industria === Ante esti escenariu de perda de competitividá, tanto'l [[Ayuntamientu de Barcelona]], como la [[Xeneralidá de Cataluña]] fai ya cuasi diez años qu'entamaron un programa pa desenrollar una nueva economía productiva basada na conocencia, aniciando grandes parques d'investigación, especialmente nel campu de la [[biomelecina]] y [[bioteunoloxía]], dando aides a les empreses teunolóxiques pa que s'espardan a nueves estayes como l'aeroespacial o la [[nanoteunoloxía]], y nel casu de Barcelona, tornando un barriu dafechu nun nuevu distritu comercial empobináu a les nueves teunoloxíes, con infraestructures de comunicación punteres, p'atrayer empreses de tol mundu a la ciudá, el llamáu [[distritu 22@]]. Estes polítiques entamen a dar los sos frutos, y científicos de prestixu entamen a dir a desenrollar investigaciones d'altu nivel a Barcelona. == Tresportes y movilidá == === Amecedures internacionales y nacionales === La cimera puerta d'accesu a Barcelona pa viaxeros internacionales y munchos nacionales ye l'[[Aeropuertu de Barcelona|Aeropuertu Internacional El Prat]], allugáu a diez [[quilómetru|quilómetros]] al sur-oeste de la ciudá, y el segundu por tráficu de toda España, con 30.208.134 pasaxeros al añu [[2008]]. Nel Aeropuertu de Barcelona operen les cimeres compañíes aérees del mundu, con vuelos direutos a toles ciudaes importantes d'[[Europa]], y con bien d'amecedures con ciudades de los cinco continentes. Nel [[Aeropuertu de Barcelona|aeropuertu]], hai una zona destinada a la llamada "[[Ponte aérea]]", qu'amesta Barcelona y [[Madrid]] con vuelos cada vente minutos n'hora punta. Otros aeropuertos utilizaos pa llegar a Barcelona, especialmente poles compañíes de vuelos baratos (low cost) son l[[Aeropuertu de Girona]] y l'[[Aeropuertu de Reus|el de Reus]], a poco más d'una hora de Barcelona. Otra importante puerta de la ciudá, especialmente pa les mercancíes, ye'l [[Puertu de Barcelona]], ún de los más importantes d'[[Europa]] nel [[Mediterraneu]], tanto nel tresporte de persones como de mercancíes, y que per aciu de la so prosimidá al centru urbanu convirtióse nun gran puertu de cruceros. La ciudá tamién tien trés puertos deportivos, el [[Port Vell]], el [[Puertu Olímpicu de Barcelona|Port Olímpic]] y el [[Port de Sant Adrià]] pa los que lleguen con embarcaciones privaes de medianu y pequeñu tamañu. No tocante a tresporte per carretera, Barcelona tien una tiesta red d'[[Autopista|autopistes]] y [[Autovía|autovíes]], y les cimeres son l'[[AP7]], qu'entama en [[Vera]] ([[Almería]]), pasa por [[Cartagena (España)|Cartagena]], [[Elx]], [[València]], Barcelona y sigue hacia [[Perpiñán]], l'[[A-2]] qu'entama en [[Madrid]], pasa por [[Zaragoza]], Barcelona y sigue tamién hasta la llende francesa, l'[[AP2]], que discurre paralela a l'[[A-2]] ente [[Zaragoza]] y Barcelona y la [[C-16]] Barcelona, [[Manresa]], [[Puigcerdà]]. Tanto l'[[AP2]] como l'[[AP7]] son autopistes de portalgu xestionaes por empreses concesionaries. La [[Ferrocarril|red de ferrocarriles]] tien el so centru na [[estación de Sants]] de Barcelona, d'u salen trenes de llarga distancia qu'amecen la ciudá con tol continente. La red española d'anguaño tien la peculiaridá de tar basada nel llamáu [[anchu ibéricu de víes]], incompatible col anchu internacional de víes, lo qu'entorga la comunicación con [[Francia]], poro, la nueva [[Alta velocidá ferroviaria n'España|red ferroviaria d'alta velocidá]] que se ta afitando n'[[España]] utiliza l'estándar européu. Anguaño rematóse la primer fase de les obres de remodelación de la [[estación de Sants]] cola renovación dafechu de los andenes p'adaptar parcialmente la estación al formatu internacional y permitir la llegada de los trenes [[Alta Velocidá Española|AVE]] a la ciudá, procedentes de la [[Llinia d'alta velocidá Madrid-Zaragoza-Barcelona-Llende Francesa|Llinia Barcelona-Madrid]], y nun futuru la prollongación de la llinia que permitirá amestar con [[París]] n'alta velocidá pasando por [[Estación de Girona|Girona]], [[Estación de Figueres|Figueres]] y [[Perpiñán]]. === Tresporte públicu === [[Imaxe:Barcelona Metro Map.svg|thumb|center|800px|Esquema del tresporte ferroviariu de Barcelona.]] Para movese ente les estremaes ciudades de la [[provincia de Barcelona]] hai dos redes de tresporte ferroviariu. Una ye'l serviciu de [[Cercaníes Barcelona]] de [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|RENFE]], con una red de siete llineas, y unos 123 millones de desplazamientos añales. Esti medio tuvo un incrementu de demanda nos postreros años, y remanecieron bien de problemes per aciu de la falta d'inversiones y la mala planificación de les obres de la llegada del [[Alta Velocidad Española|AVE]] a la ciudá. La otra opción, que da serviciu a poblaciones estremaes, ye'l de [[FGC|Ferrocarrils de la Generalitat de Cataluña]] [[FGC]], un serviciu de trenes de cercaníes operáu y aniciáu pola [[Xeneralidá de Cataluña]]. Tamién hai una gran red d'[[Autobús urbanu de Barcelona|autobuses urbanos]] y interurbanos qu'amesten les estremaes ciudades de la provincia, y estes con Barcelona. La red de tresporte público internu de Barcelona tien la red del [[Metro de Barcelona]] que llega a gran parte de la ciudá, compuesta anguaño por 11 llinias con 164 paraes y 123 quilómetros d'estensión, anque ta siendo ampliada cola prollongación de les llinies [[Llinia 2 del Metro de Barcelona|L2]], [[Llinia 4 del Metro de Barcelona|L4]], [[Llinia 9 del Metro de Barcelona|L9]] y [[Llinia 10 del Metro de Barcelona|L10]] y, tán estudiándose les prollongaciones de les llinies [[Llinia 1 del Metro de Barcelona|L1]] y [[Llinia 3 del Metro de Barcelona|L3]]. [[Imaxe:Barcelona Tram 01.jpg|thumb|right|250px|Trambaix]] Nel añu [[2004]] delles alministraciones, local, metropolitana y autonómica, emburriaron la inxertadura del [[tranvía]] como preséu de tresporte de mases, especialmente pa comunicase coles ciudades del área metropolitana. Poro, aniciáronse dos redes, [[Trambaix]] y [[Trambesós]] y anguaño tovía ta en fase d'afitamientu y espapansión de les sos redes. Los [[Autobús urbanu de Barcelona|autobuses urbanos]] tamién son un preséu de tresporte eficaz, que tien 1070 buses espardíos en [[Autobús urbanu de Barcelona|103 llinies]]. El serviciu diurno compleméntase con un serviciu d'autobuses llamáu [[Nitbus]] que suple'l pieslle nocturnu de la mayor parte de los tresportes públicos. Tolos tresportes públicos mentaos hasta esti momentu tan integraos, lo que significa que les sos tarifes son iguales y que se permite facer tresbordos ente estremaos medios de tresporte ensin tener que volver a pagar el billete. Otru serviciu de tresporte públicu de la ciudá ye'l [[Bus Turísticu]], una flota d'autobuses de dos pisos descubiertos con rutes que tienen les estaciones nos cimeros puntos d'interés turísticu de la ciudá y serviciu de guíes que comenten los aspeutos más interesantes de la ruta. Esti serviciu nun ta integráu y furrula con un sistema de billetee valederos pa un día. El serviciu de [[taxi]]s de Barcelona resulta muy carauterístico y inconfundible polos sos carauterísticos colores. Los vehículos son [[negru (color)|negros]] y con las puertas y capó [[mariellu (color)|mariellos]]. [[Imaxe:A la playa.jpg|thumb|right|300px]] Los amantes de la natura y l'actividá física pueden decantase pol usu de la [[bicicleta]] pa movese por Barcelona. La [[orografía]] de la ciudá y el bon tiempu que suel facer la mayor parte del añu facilitan l'usu de la bicicleta. Pa eillo Barcelona tien una amplia red de carriles-bici por tola ciudá, asina como'l serviciu del [[bicing]], una red d'estaciones automátiques d'alguiler distribuyíes pola ciudá. Esti preséu de tresporte, anque minoritariu, ta enantando usuarios cada añu. La movilidá con vehículu priváu dientro de Barcelona, como en cualisquier gran urbe europea, ye abegosa magar la bona organización urbanística, col so Enanche y les reondes de circunvalación, y les grandes aveníes que crucen la ciudá ([[Avenida Diagonal|Diagonal]], [[Avenida Meridiana|Meridiana]], Aragón, [[Gran Via de les Corts Catalanes|Gran Vía]]). Esta estructura fai ''a priori'' mui fácil la orientación y la circulación en vehículu particular. Sicasí, la gran densidá demográfica y cantidá de vehículos nun faen recomendable circular en coche. Además, l'ayuntamientu inauguró en [[mayu de 2005]] les árees verdes d'aparcamientu, y enantó les árees azules, qu'obliguen a pagar p'aparcar na vía pública nos distritos más céntricos de la ciudá. Ente los ciudadanos que se mueven en vehículu motorizáu, una gran cantidá failo en moto. Barcelona ye la ciudá europea con mayor cantidá de motos, en proporción al so númberu d'habitantes. Otramiente, Barcelona ta asitiando mediu centenar d'enchufes pa recargar [[vehículu llétricu|vehículos llétricos]]. === Vehículu llétricu === Barcelona quier que'l so nome tea venceyao a los coches urbanos: los coches llétricos. Nel marcu del [[Salón Internacional del Automóvil de Barcelona]], l'ayuntamientu soscribió un manifiestu xunto con [[Endesa]], [[UPC]], [[RACC]], [[Seat]] y [[Nissan]] pa tornar la ciudá nun bancu de prebas, onde los coches dafechu llétricos -nun se trata d'híbridos- ganen tarrén poco a poco a los de combustión interna. Ye'l proyeutu [[LIVE]], cuyas sieglas respuenden a Logística pa la Implementación del Vehículu Llétricu. == Cultura == Barcelona foi mientres sieglos centru de difusión cultural. Foi, por exemplu, el primer centru d'aniciu de [[cómic]]s n'España, por delantre de [[Valencia]] y [[Madrid]]. Anguaño les manifestaciones culturales son mui abundantes y munches d'elles desenróllense albentestate, por tratase d'una ciudá mediterránea. === Arquiteutura === [[Imaxe:Torre Agbar - Barcelona, Spain - Jan 2007.jpg|thumb|right|300px|Torre Agbar]] La [[Torre Agbar]] ye ún de los símbolos más representativos de Baracelona, en [[2004]] foi considerada el meyor rascacielos del mundu. La ciudá tien una llarga y rica historia arqueolóxica, entamando polos antiguos restos del allugamientu romanu que fundó Barcelona, del que namás queden restos arqueolóxicos, o cachos esparramaos, como por exemplu, les columnes del [[templu d'Augustu]] dientro l'edificiu del [[Centru Escursionista de Cataluña]], los restos de [[Barcino]] baxo'l sosuelu (inxeríes dientro del [[Muséu d'Historia de Barcelona]]) o les antigües muries. Tamién se conserven testigos de construcciones de triba románica, mui posteriores, como la [[ilesia de Sant pau del Camp]] o la [[capilla de Marcús]]. De la dómina medieval si se conservaron bien d'edificios, dalgunos d'ellos mui encalcaos, especialmente les obres gótiques que proliferen nel so centru históricu nomáu [[Barriu Góticu]] precisamente por esti motivu, como la [[Catedral de Santa Eulalia de Barcelona|Catedral de Santa Eulalia]], la [[Santa María del Mar (ilesia)|Ilesia de Santa María del Mar]], carauterizada pola so austeridá y armonía nes medíes, motivu por que munchos la consideren la obra más encalcada del [[góticu catalán]], o los astilleros (nomaos [[drassanes]] en catalán), ún de los pocos exemplos de naves góticas d'usu civil esistente n'[[Europa]]. Tamién de la dómina medieval encalcan edificios como'l [[salón del Tinell]], el [[Palaciu de Lloctinent]] o'l [[Palaciu de la Xeralidá de Cataluña]]. Tamién encalquen los palacios aniciaos por families pudientes de la ciudá, estructuraos alreor d'un patiu, como los qu'anguaño abelluguen el [[Muséu Picasso de Barcelona|Muséu Picasso]]. Tres una dómina poco importante arquiteutónicamente na ciudá, pola mor de que les muries impedíen nuevos medros, la falta de suelu intramuries, y les penuries económiques causaes pola [[Griesca de Socesión Española|griesca de socesión]], fixéronse dalgunes actuaciones importantes pola mor de los tarrenos obteníos de la ilesia per aciu de la [[desamortización]]. Estos tarrenos permitieron, por exemplu, l'aniciu de la [[plaza real]], o bultables construcciones en fierru, como'l [[mercáu de la Boquería]]. Años más sero un nuevu movimientu arquiteutónicu coyió puxu en Barcelona, acompañáu por un momentu de gran bonanza económica y pola espansión de la ciudá más allá de les muries, el Modernismu. [[Imaxe:SF - lago.jpg|thumb|right|200px|La Sagrada Familia]] Barcelona ye conocida como capital del modernismu, pola gran cantidá y calidá d'obres qu'abelluga, con xoyes como l'[[Hospital de la Santa Creu i Sant Pau]] o'l [[Palaciu de la Música Catalana]] de [[Lluís Domènech y Montaner]], o'l [[Palau Macaya]] de [[Josep Puig y Cadafalch]], pero ensin dulda l'arquiteutu modernista más conocíu y reconocíu ye [[Antoni Gaudi]], les sos obres obres más relevantes, qu'atraen cada añu a millones de visitantes de tol mundu, son el [[Templu Espiatoriu de la Sagrada Familia]], que Gaudí dexó ensin rematar y que se sigue aniciando con donativos y aportaciones de particulares y visitantes que ta albidráu rematar hacia l'añu [[2020]]. Otres de les obres más conocíes de Gaudí son el [[Parc Güell]], la [[Casa Milà]], tamién nomada La Pedrera, y la [[Casa Batlló]]. La ciudá tamién tien estremaes muestres d'arquiteutura contemporánea. Encalca'l [[Pabellón alemán]] de [[Ludwig Mies van der Rohe]], que s'anició pola mor de la [[Esposición Internacional de 1929]], o la [[Fundación Joan Miró]] del arquiteutu catalán [[Josep Lluís Sert]]. Tres la griesca civil, la ciudá quedó baxo'l control del réxime y la so visión desenrollista, amás d'impedir too movimientu popular, que son los qu'históricamente fixeron les más bultables obres de Barcelona. Nun foi hasta años dempués del recobramientu de la democracia, pola mor de los [[Xuegos Olímpicos de 1992]], que la ciudá vivió una etapa de grandes tresformacionies que dieron llugar a obres como'l [[Palau Sant Jordi]] d'[[Arata Isozaki]], la [[Torre de Collserola]] de [[Norman foster]] y la [[Torre de comunicaciones de Montjuig]] de [[Santiago Calatrava]]. Enantes de los Xuegos tamién se finó la remodelación y ampliación del [[Aeropuertu de Barcelona]], que dirixó [[Ricardo Bofill]]. Na dómina post-olímpica la ciudá siguió calteniendo un desarrollu arquiteutónicu bultable, aniciando edificios como'l [[Muséu d'Arte Contemporaneu de Barcelona]] ([[MACBA]]) DE [[Richard Meier]], la [[Torre Agbar]] de [[Jean Nouvel]], y los proyeutos d'una estación nueva en [[la Sagrera]], o la [[Torre Triángulu Ferroviariu]] de [[Frank Gehry]]. Otres actuaciones fixéronse pola mor del [[Foru Universal de les Cultures]], como l'[[Edificiu Fórum]] de [[Jacques Herzog]] y [[Pierre de Meuron]]. L'añu 1999 la ciudá de Barcelona foi premiada pol RIBA ("Royal Institute of British Architects") col "Royal Gold Medal", un gallardón que s'apurre a arquiteutos pol conxuntu de la so obra, y que por primer y pol moementu única vez, foi apurrío a una ciudá y non a un arquiteutu individual. === Educación === [[Imaxe:Facultat de Medicina UB.JPG|thumb|right|250px|Facultá de Medicina]] La ciudá de Barcelona tenía nel cursu 2008-2009 un total de 423.790 estudiantes, esto enanta la proporción d'estudiantes sobre la población residente en Baracelona a aproximadamente un 25%. Toos estos estudiantes tán repartíos ente los estremaos niveles educativos de la siguiente forma: 57.027 estudiante n'educación infantil, 76.923 en primaria, 2.097 n'educación especial, 100.564 alumnos en secundaria y a lo cabero, 187.179 alumnos estudiando na universidá. Estes cifres amuesan la potencia de les instituciones docentes, especialmente les universitaries, na ciudá. Dalgunes d'elles tán ente les meyores del país, y otres gocen inclusive de prestixu a nivel internacional, y aprucen bien allugaes en dalgunos rankings internacionales. La ciudá tien les siguientes universidaes: * EAE - [[Escuela d'Alministración d'Empreses]] * [[EADA]] - (Escuela d'Alta Direición y Alministración) * [[ESADE]]- (Escuela Superior d'Alministración y Direición d'Empreses) * ESCAC - [[Escuela Superior de Cine y Audiovisuales de Catalunya]] * IESE- [[Instituto d'Estudios Superiores de la Empresa]] * UAO - [[Universidá Abad Oliba]] * UOC - [[Universidá Abierta de Cataluña]] * UAB - [[Universidá Autónoma de Barcelona]] * UB - [[Universidá de Barcelona]] * UIC - [[Universidá Internacional de Catalunya]] * UPC - [[Universidá Politéunica de Cataluña]] * UPF - [[Universidá Pompeu Fabra]] * URL - [[Universidá Ramón Llull]] Todas estas instituciones ofrecen multitud de titulaciones, además de postgrados, másters y doctorados, y muchas d'ellas tamién gestionan centros d'investigación y desarrollo. === Museos === [[Imaxe:050529 Barcelona 135.jpg|thumb|right|300px|Muséu Nacional d'Arte de Cataluña]] Na [[Fundación Joan Miró]] amuésense dalgunes obres del pintor catalán y fáense esposiciones itinerantes procedentes de museos de tol mundu. El [[Muséu Picasso de Barcelona|Muséu Picasso]] tien una importante coleición d'obres poco conocíes d'esti pintor, sobre too de les sos dómines iniciales. Nel [[Muséu Nacional d'Arte de Cataluña]] (MNAC) espónse una importante coleición d'arte románicu. D'especial relevancia son los [[Pintura al frescu|frescos]] [[románicu|románicos]] que foron treslladaos al muséu dende capillas y ilesias de toda Cataluña. L'arte de la dómina d'anguaño espónse nel [[Muséu d'Arte Contemporaneu de Barcelona]] (MACBA), cuyo edificiu foi diseñáu pol arquiteutu norteamericanu [[Richard Meier]]. Tamién son importantes el [[Centru de Cultura Contemporánea de Baracelona]] asitiáu n'[[El Raval]], el muséu de la [[Fundación Antoni Tàpies]] nel Eixample, el [[CaixaFòrum]] asitiáu na falda de Montjuïc, el Muséu de la Ciencia, agora nomáu [[CosmoCaixa (Barcelona)|CosmoCAixa]], a los pies del Tibidabo y el [[Muséu del FC Barcelona]], asitiáu nel [[Camp Nou]] y que tien el primer puestu de los museos más visitaos de Cataluña. === Disseny Hub Barcelona === El [[Disseny Hub Barcelona]], conocíu pol acrónimu DHUB, ye un nuevu centru del Institutu de Cultura de Barcelona (ICUB) dedicáu a afalar la conocencia, la comprendoria y el bon usu del mundu del diseñu. Esti espaciu foi nagurao en Barcelona'l 2 d'avientu de 2008 en dos sedes temporales, en concretu nel Palau Marqués de Llió (cai de Moncada, 12), onde tienen llugar les actividaes y esposiciones temporales, y el Palaciu de Pedralbes (Diagonal, 686), onde s'afiten les esposiciones permanentes del Muséu Testil y de la Indumentaria "El cos vestit" y la esposición permanente del Muséu de les Artes Decoratives "De l'objecte únic al disseny industrial". === Teatros y cines === [[Imaxe:050529 Barcelona 030.jpg|thumb|250px|Teatre Nacional de Catalunya.]] L'Avenida del Paralelu encalca pola gran concentración de teatros que tien, anque anguaño, tres el pieslle de "[[El Molino]]" y otros recintos, el so atractivo ye menos que va un par de décades. los teatros más prestixosos de la ciudá son anguaño'l [[Gran Teatru del Liceo]], especializáu n'óperas, el [[Teatre Nacional de Catalunya]], con trés sales nes que se representa a los grandes clásicos, y el [[Teatre Lliure]], con propuestes más vanguardistes. Nos distritos d'[[Ensanche]] y [[Distrito de Ciutat Vella (Barcelona)|Ciutat Vella]] hai una gran cantidá de recintos, como'l [[Teatru Condal]], [[Teatru Poliorama]], [[Teatru Romea (Barcelona)|Teatru Romea]], el [[Teatru Victoria (Barcelona)|Teatru Victoria]] o [[El Mercat de les Flors]], qu'ufren espectáculos musicales, comedies y propuestes más esperimentales. La ciudá tamién ufre estremaes sales y multisales con proyeiciones cinematográfiques d'estremaes tribes: comerciales, películes en versión orixinal, cine d'autor, cine européu... Nesti sen encalcan la [[Filmoteca de la Xeneralidá de Cataluña]], y cines como'l Verdi, en [[Distrito de Gracia|Gracia]]. === Música en direutu === [[Imaxe:Liceu - Interior.jpg|thumb|right|250px|Teatru del Liceu]] Barcelona convirtióse nos postreros años nuna referencia europea de la música, per aciu de la cantidá y variedá de les sos propuestes. La [[música sinfónica]] tien el so llugar nel [[Palau de la Música Catalana]], asitiáu xunta la Vía Layetana, que tamién ufre actuaciones de cantautores, y nel [[Auditoriu]], sede oficial de la l de la ''[[Orquesta Sinfónica de Barcelona y Nacional de Cataluña (OBC)]]''. La [[ópera]] asítiase nel [[Gran Teatru del Liceo]], allugáu na parte baxera de [[Les Rambles]]. Nos distritos del [[Distrito del Ensanche|Ensanche]] y, sobre too, Ciutat Vella, hai gran cantidá de locales onde s'ufren actuaciones de conxuntos de jazz ante un públicu pequeñu. Tamién hay sales d'aforu medianu, como'l Luz de Gas, el [[Razzmatazz]], Jamboree de la Plaza Real o la Sala Bikini, que cada selmana programen actuaciones de conxuntos y artistes de pop y rock. Al respective del [[hip hop español]], Barcelona tien una sólida escena d'esti [[xéneru musical|xéneru]] con artistes como [[Mucho Muchacho]], [[Sr. Zambrana]], [[Falsalarma]] o [[Masstone]] ente otros, amás de tener dao frutu al grupu ya desapaecíu [[7 Notas 7 Colores]]. A lo cabero, al respective de la [[música electrónica]], Barcelona ye'l centru neurálxicuo español d'esti xéneru tres [[Ibiza]] xunto con [[Andalucía]] y [[Xixón]], encalcando especialmente n'[[House (música)|house]], [[dance]], [[trance]], [[progressive]], [[mákina]] (dando llugar al referente [[Pont Aeri]], y xunta ella en [[Mataró]] a [[Chasis (discoteca)|Chasis]]) y tomando forma la escena [[chill out]] de magar la residencia de [[Café del Mar]]. L'antiguu Palacio de los Deportes convirtióse nel "Barcelona Teatre Musical", una gran sala d'actuaciones donde suel haber programaes actuaciones d'artistes. Los meses de branu suelen facesee grandes conciertos. Artistas como [[Green Day]], [[Bruce Springsteen]], los [[Rolling Stones]], [[U2]]... faen los sos conciertos nel [[Palau Sant Jordi|Palacio Sant Jordi]], con aforu pa 18.000 espectadores. Los grandes estadios, el [[Camp Nou]] (con aforu pa 100.000 espectadores) y l'[[Estadiu Olímpicu Lluís Companys]] (60.000), tamién s'abren a la música pola mor de grandes eventos. Barcelona ye escenariu d'importantes festivales nel mundu de la música. Encalcan, el [[Festival Primavera Sound]], de pop-rock, que se celebra nel mes de mayu mientres trés díes, el [[Sónar festival]], en xunu, qu'aconceya a les meyores propuestes mundiales de la música electrónica y multimedia, y el [[Festival Grec]], muncho más eclécticu, que mientres el mes de xunetu ufre variaes propuestas n'estremaos escenarios de la ciudá. A lo cabero, a fines de setiembre, pola mor les folixes mayores de la ciudá, la Mercé, Barcelona ofre mientres trés díes estremaos conciertos gratuitos, y albentestate, nes places céntriques de la ciudá. == Sociedá == === Medios de comunicación === [[El Periódico de Catalunya]] (que s'edita tanto en catalán como en castellán) y [[La Vanguardia]] (que s'edita namás en castellán) so los dos cimeros diarios de Barcelona, y editan tamién el [[Diario Sport|Sport]] y [[El Mundo Deportivo]] (en castellán), que son los dos cimeros diarios deportivos. Tamién hai un gran númberu de publicaciones de menos balumbu que tienen fuerte implantación na ciudá, como l'[[Avui]] y [[El Punt]] (en catalán). D'otros diarios de tirada nacional como [[El País]] y [[El Mundo (España)|El Mundo]] (en castellán) faen ediciones especiales en Barcelona. Tamién s'editen na ciudá bien de publicaciones gratuitas como [[Metro Internacional|Metro]], [[20 minutos]], [[Qué!]] y [[Diario ADN|ADN]] (billingües). Les cimeres emisores de FM son [[Catalunya Ràdio]], [[RAC 1]], [[RAC 105]] y [[Cadena SER]]. Barcelona tamién tien delles emisores de televisión llocales, ente elles [[Barcelona TV]] (propiedá del [[Ayuntamientu de Barcelona|Ayuntamientu]] y [[8tv]] (propiedá del [[Grupu Godó]], que tamién ye propietariu de ''[[La Vanguardia]]''); la sede de ''[[Televisió de Catalunya]]'', la televisión autonómica pública de Cataluña, alcuéntrase en [[San Xuan Despí]], nel [[área metropolitana de Barcelona]]. === Deportes y instalaciones deportives === [[Imaxe:Camp Nou - Interior (2005).jpg|thumb|right|250px|Camp Nou]] '''Barcelona''' ye una ciudá eminentemente deportiva, tanto pa prauticar actividaes físiques como pa ver espectáculos deportivos de primer nivel. La ciudá, que foi sede de los [[Xuegos Olímpicos de 1992]], ta dotada d'una red de completos polideportivos municipales que, sumaos a los centros privaos, afalan la práutica del exerciciu físicu. Según estudios recientes, Barcelona ye la ciudá europea con más prauticantes de deporte, y la segunda del mundu dempués de [[Boston]] ([[Estaos Xuníos]]). Amás, la orografía de la ciudá, el so clima, y la política municipal d'aniciar carriles bici afaló l'usu de la bicicleta como vehículu de tresporte. Tamién ye vezu l'usu de patines sobre ruedes, especialmente na fastera de la Villa Olímpica y Ciudá Vieya, onde tamién hai estremaos ''[[skatepark]]s''. El fechu de que Barcelona seya una ciudá marítima tamién fai del mar y les playes llugares de folganza y actividá deportiva, permitiendo xugar a estremaos deportes sobre arena. D'otramiente, la naguración del [[Puertu Olímpicu de Barcelona|Puertu Olímpicu]] y el remocique del Puertu Vieyu, en [[1992]], y la reciente naguración del nuevu puertu deportivu de [[Sant Adrià de Besòs]], na fastera del [[Fórum 2004]], emburrió la práutica de deportes acuáticos. D'otramiente, la ciudá ufre la posibilidá de participar nuna gran cantidá de competiciones deportives na cai. Les más afamaes son la [[Cursa de El Corte Inglés|Carrera d'El Corte Inglés]] (con una media de 60.000 participante añales), la [[Carrera de la Mercè|Carrera de la Mercé]], la [[Cursa Bombers|Carrera de Bomberos]], la [[Carrera Jean Bouin]], la [[Maratón de Barcelona]], la [[Milla Sagrada Família]], la [[San Silvestre Barcelonesa]], la [[Folixa de la Bicicleta]], la [[Copa Nadal de natación|Travesía del Puertu de Navidá]], o la Folixa de los patines. Amás, nos meses de branu organízanse estremaes competiciones deportives nes playes de la ciudá. === Espectáculos deportivos === '''Barcelona''' ye una ciudá con una ufierta d'espectáculos deportivos de primer nivel. na ciudá ta la sede del [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]], en cuyes instalaciones pueden vese partíos de [[fútbol]], [[baloncestu]], [[balonmano]], [[fútbol sala]] y [[hockey sobre patines]]. La ciudá encalca nel mundu del [[tenis]], pola cantidá, prestixu y antigüedá de dalgunos de los sos clubes. Nel [[Real Club de Tenis Barcelona]] el [[Club de Tenis La Salud]], el [[Barcino]], el Turó, etc.; formáronse la mayoría de los tenistes españoles más bultables. Barcelona foi la sede avezada onde l'equipu d'España disputó la mayoría de los partíos de [[Copa Davis]] y [[Fed Cup|Copa Federación]]. El [[Tornéu de tenis Conde de Godó]], que se disputa nel [[RCT Barcelona]], ye ún de los torneos con más relevancia internacional sobre tierra batida. Barcelona tamién tien clubs de [[natación]], [[water-polo]], como'l [[CN Barcelona]] y el [[Club Natación Montjuïc]] con un númberu importante de socios, y afición a los deportes de motor (ye la ciudá europea con mayor proporción de [[motocicleta|motocicletes]] por habitante). Nes afueres de la ciudá (dientro de la provincia de Barcelona) alcuéntrense instalaciones bultables, como'l Centru d'Altu Rendimientu (CAR) de Sant Cugat, onde reciben formación especializada los equipos de seleición d'altu rendimientu pa mozos deportistes d'España, y el [[Circuitu de Cataluña]], en [[Montmeló]], onde se celebren carreres del [[Campeonatu del mundu de motociclismu]] ([[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu]]) y [[Fórmula 1]] ([[Gran Premiu d'España]]). Tamién en [[Cornellá]] s'afaya la sede del [[Real Club Deportivo Español]], que disputa los sos partíos de fútbol nel [[Estadiu Cornellá-El Prat]]. === Vida Nocturna === Barcelona tornóse nun centru de referencia de la vida nocturna n'España tres presentar un importante desenrollu de magar mediaos de los 90 col puxu de [[Pont Aeri]] y [[Chasis]]. Anguaño, les dos fasteres de públicu alternativu y más llariegu de chigres y discoteques de Barcelona repártense ente'l barriu de [[Distrito de Gràcia|Gracia]], na parte alta de la ciudá, y el barriu de Pueblu Nuevu, na antigua fastera industrial de Barcelona, al norte de la fastera olímpica, con un públicu abondo mozu y dalgunos de los clubes más grandes de la ciudá allugaos en naves industriales remocicaes. Les fasteres de públicu más selectu afáyanse en [[Sant Gervasi]] y [[Tibidabo]]. Fuera de la [[cultura club]] la cimera fastera ye'l cascu antiguu, espardíu ente'l barriu d'[[El Raval]], a un llau de les Rambles, y el [[Barriu Góticu de Barcelona|Barriu Góticu]], al otru llau. Hai una gran cantidá y variedá de chigres con un públicu formáu por turistes, foriatos residentes y una minoría de barceloneses. L'[[Distritu del Enanche|Enanche]], especialmente ente Valencia, Gran Vía, Paséu de Gràcia y Muntaner, ye otra de les fasteres con mayor cantidá de restoranes y chigres musicales. Nos postreros años proliferaron nesta fastera los chigres d'ambiente gay, fechu pol que se llegó a afitar ente los más mozos el nome d'una parte del Enanche (Eixample) como <<Gaixample>>. Les fasteres más comerciales de folganza afáyanse na redolada del [[Pueblu Español de Barcelona|Pueblu Español]], allugáu en [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]], nel complexu [[Maremágnum]], asitiáu a la fin de les Rambles, y nel Puertu Olímpicu. === Ciudadanos afamaos === '''Artistes''': * [[Santiago Rusiñol i Prats]] pintor, escritor y dramaturgo (1861 - 1931) * [[Ramón Casas]], pintor y dibuxante (1866 - 1932) * [[Joan Miró i Ferrà]] pintor, escultor, grabador y ceramista sorrealista (1893 - 1983) * [[Joan Brossa i Cuervo]] artista que nun estremaba ente los xéneros lliterariu, escénicu, visual, oxetual... (1919 - 1998) * [[Antoni Tàpies]] pintor y escultor del [[informalismu]] (1923) '''Escritores y poetes''' * [[Bernat Metge]], escritor del [[humanismu]] (ente 1340 y 1346 - 1413) * [[Joan Maragall]], poeta del [[modernismu catalán]] (1860 - 1911) * [[Pompeu Fabra]], filólogu y creador de la gramática catalana (1868 - 1948) * [[Carles Riba]], poeta y escritor (1893 - 1959) * [[Joan Salvat-Papasseit]], poeta del [[avantguardismu]] (1894 - 1924) * [[Mercè Rodoreda i Gurguí]] escritora de narrativa contemporánea (1908 - 1983) * [[José Luis Sampedro]], escritor (1917) * [[Jaime Gil de Biedma]], poeta (1929 - 1990) * [[José Agustín Goytisolo]] poeta (1929-1999) * [[Juan Marsé]], escritor (1933) * [[Eduardo Mendoza Garriga|Eduardo Mendoza]], escritor (1943) * [[Enrique Vila-Matas]], escritor (1948) * [[Quim Monzó]], escritor (1952) * [[Carlos Ruiz Zafón]] escritor (1964) '''Músicos''': * [[Fernando Sor]], guitarrista y compositor (1778 - 1839) * [[Montserrat Caballé]], cantante soprano lírica de ópera (1933) * [[Joan Manuel Serrat]], cantautor, compositor, intérprete, poeta y músico (1943) * [[Josep Carreras]], cantante tenor de ópera (1946) * [[Manolo García]], cantante, compositor musical. (1955 - presente) '''Direutores y actores''': * [[Josep Maria Flotats i Picas]], actor y direutor de teatro (1939) * [[Bigas Luna]], direutor de cine (1946) * [[Isabel Coixet Castillo]], direutora de cine (1960) * [[Ángel Martín Gómez]], actor y humorista '''Arquiteutos''': * [[Lluís Domènech i Montaner]], arquiteuto modernista (1850 - 1923) * [[Josep Lluís Sert]], (1902 - 1983) * [[Ricardo Bofill]], arquiteuto y urbanista (1939) * [[Enric Miralles]], (1955 - 2000) '''Políticos''': * [[Lucio Minicio Natal]], políticu de l'antigua Roma (96 d.c - 154 d.c) * [[Francisco Pi y Margall]], políticu. Exerció como presidente del Poder Executivu de la Primer República (1824 - 1901) * [[Francesc Rius i Taulet]], abogáu y políticu foi alcalde de Barcelona en cuatro ocasiones estremaes (1833 - 1890) * [[Jordi Pujol]], políticu presidente de la Xeneralidá mientres seis mandaos consecutivos (1930) * [[Pasqual Maragall]], políticu alcalde de Barcelona mientres cinco llexislatures y presidente de la Xeneralidá una llexislatura(1941) * [[Josep Maria Socías i Humbert]], abogáu y políticu foi alcalde de Barcelona (1976-1979), delegáu del [[Sindicato Vertical]], [[diputáu]] nes [[Cortes Xenerales]](1977-1979) y foi nomao [[senador]] por desinación real(1977-1979). '''Científicos''': * [[Abraham Bar Hiyya]], matemáticu, astrónomu y filósofu hebréu (ente 1065 y 1070 – 1136), * [[Josep Trueta]], científico y mélicu (1897-1977) * [[Francesc Durán i Reynals]], investigador (1899-1958) * [[Eduardo Punset]], divulgador científico, políticu, escritor y economista (1936) '''Deportistes''': * [[Juan Antonio Samaranch]] presidente del [[Comité Olímpicu Internacional]] (1920-2010) * [[Joaquin Blume]], ximnasta (1933-1959) * [[Sito Pons]], pilotu de motos (1959) * [[Sergi Bruguera]], tenista (1971) * [[Arantxa Sánchez Vicario]], tenista (1971) * [[Pau Gasol]], baloncestista (1980) * [[Gerard Piqué]], futbolista '''Humanistes''': * [[Vicente Ferrer Moncho]], cooperante (1920 - 2009) * [[Lluís Maria Xirinacs]], políticu pacifista (1932 - 2007) '''Historietistes''': * [[Jesús Blasco]], dibuxante (1919-1995) * [[Victor Mora]], guionista (1931) * [[Josep Toutain]], editor (1932-1997) * [[Jordi Longarón]], dibuxante (1933) * [[Francisco Ibánez]], dibuxante (1936) * [[Javier Coma]], ensayista (1939) * [[Fernando Fernández Sánchez]], dibuxante (1940-2010) * [[Josep María Beà]], dibuxante (1942) * [[Jordi Bernet]], dibuxante (1944) == Llugares d'interés turísticu == Barcelonaufre al visitante la posibilidá de recorrer a pie dende les ruines romanes y la ciudá medieval hasta los barrios del [[modernismu catalán]], colos sos edificios carauterísticos, les sos mazanes cuadraes de cantos seccionaos, les sos cais arbolaes y les sos anches aveníes. La ciudá antigua ye cuasi llana, mientres los barrios nuevos, a medida que s'averen a la cordal llitoral, adquieren más pendiente. === El centru históricu y Les Rambles === [[Imaxe:Plaça catalunya ci8.JPG|thumb|right|300px|Plaza Cataluña]] Ún de los llugares más guapos y concurríos son ''[[Les Rambles]]'', paséu asitiáu ente la ''[[Plaza de Cataluña]]'', centru de la ciudá, y el puertu antiguu. Ellí alcuéntranse kioscos de prensa, de [[flor|flores]], de [[páxaru|páxaros]] y [[Animal domésticu|animales domésticos]], actores caleyeros, [[cafetería|cafeteríes]], [[restorán|restoranes]] y comercios. Cerca del puertu avezan a asitiase mercaos, asina como pintores y dibuxantes de toda triba, encalcando la fastera pola so índole artística y cosmopolita. Pasiando por Les Rambles pueden admirase dellos edificios d'interés, como'l ''[[Palau de la Virreina|Palaciu de la Virreina]]'', el mercáu de ''La Boquería'' y l'afamáu teatru de ''[[Gran Teatru del Liceo]]'', nel que se representen [[ópera|óperes]] y [[balés]]. Una cai llateral de pocos metros de llonxitú, afala a la Plaza Real (en cat. ''Plaça Reial''), una plaza con palmeras y edificios con porches qu'abelluguen cervecerías y restoranes, y na qu'aconceyen las fines de selmana los coleicionistes de [[Filatelia|sellos]] y de [[moneda|monedes]]. El paséu de Les Rambles fina xunto al puertu antiguu, onde la estatua de [[Cristóbal Colón]] siñala hacia'l mar. A dos pasos afáyase'l el [[Muséu Marítimu de Barcelona|Muséu Marítimu]] (''Museu Maritim''), dedicáu sobre too a la historia naval nel [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]], y nel que s'amuesa la reproducción a escala real d'una antigua galera de combate. El muséu ta allugáo nos [[Astilleru naval|astilleros]] de la [[Edá Media]], onde s'aniciaben los barcos que navegaban por tol [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]]. El puertu antiguu ufre otros atractivos, como un centro de folganza, con comercios, restoranes, un [[cine]] [[IMAX]], y como centru documental, con un [[acuariu (recipiente)|acuariu]] de la fauna marina mediterránea. [[Imaxe:Cathedral of the Holy Cross and Saint Eulalia edited.jpg|thumb|right|200px|Catedral de Barcelona]] Nel centru históricu, mui cerca de Les Rambles, encalca la [[Catedral de Barcelona]], la Plaza de San Xaime qu'acueye los edificios de la [[Xeneralidá de Cataluña]] y del [[Ayuntamientu de Barcelona]], y les caleyes tanto del bárriu góticu como del Arrabal y del Borne. Tamién encalca la posibilidá d'apreciar les Muries Medievales al llau de les Drassanes, nel Paralelu; les imponente muries romanes y la entrada del acueductu na cai soteniente Navarro, xunta la vía Layetana, o l'antigua puerta xunta la catedral, siendo "Barcino" Barcelona una de les ciudaes provinciales meyor amurallaes del Imperiu Romanu. Tamién encalcan les fortaleces medievales del Castiellu Fortí o del castiellu de Montjuïc; anque l'antigua ciudadiella y muries defensives aniciaes en 1714 y qu'arrodiaben la ciudá, foeron esbarrumbaes nel sieglu XIX pal espardimientu urbanu, asina y too, tovía queden los edificios de la ilesia y l'arsenal, qu'abelluga la sede del Parllamentu de Cataluña. === La Barcelona olímpica === [[Imaxe:Estadi Olímpic Lluís Companys.JPG|thumb|right|200px|Estadiu Olímpicu Lluís Companys]] Barcelona tien les istalaciones qu'abellugaron los [[Xuegos Olímpicos de 1992]]. Munches d'elles afáyanse nel monte de [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]]. Ellí afáyase l'[[Estadiu Olímpicu Lluis Companys]], qu'inclui'l Museu Olímpicu, el [[Palau Sant Jordi|Palaciu Sant Jordi]], les piscines Picornell o la Piscina de saltos de Montjuïc. Lloñe del monte tán les instalaciones del [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]], qu'abelluguen el [[Camp Nou]], el [[Palau Blaugrana]] (Palaciu Azulgrana), el [[Mini Estadi]] y el [[Museu del FC Barcelona]], el segundu museu más visitáu de [[Cataluña]]. Nel norte de la ciudá afáyase'l Velódromu d'Horta, les istalaciones de tenis de La Teixonera y el pabellón de Valle d'Hebrón. A lo cabero, el barriu de la Villa Olímpica, llugar onde aniaron los atletas, tien estremaes playes, restoranes y zones de folganza. === Los parques === [[Imaxe:BCN-ParcGuell-4898.jpg|thumb|right|300px|Parc Güell]] Barcelona tien bien de parques. Los más conocíos son el [[Parque Güell]], diseáu por [[Antoni Gaudí]] nel distritu de Gracia, el parque de [[Montjuïc]], asitiáu nel monte del mesmo nome, y el [[Parque de la Ciudadela (Barcelona)|Parque de la Ciudadiella]] (''Parc de la Ciutadella''), asitiáu nel centru de la ciudá, nel que puede atopase'l [[Parllamentu de Cataluña]] y el [[Zoolóxicu de Barcelona|Parque Zoolóxicu de Barcelona]], afamáu por tener abellugáu hasta la so muerte al gorila albino [[Copito de Nieve]]. Recientemente naguráron el [[Parque de Diagonal Mar]], el más grande de la ciudá, diseñáu por [[Enric Miralles]], y el Parque del Fórum, onde s'allugó'l recintu qu'acoyió'l [[Fórum Universal de las Culturas]] del [[2004]]. Mui orixinal ye'l "[[Parque del llaberintu de Horta|Llaberintu d'Horta]]", parque onde los árboles tán plantaos de forma qu'anician un llaberintu onde pequeños y mayores pasen rataos divertíos. Otros parques menores, son el Parque de la España Industrial, nel [[barriu de Sants]], el Parque del Clot, cerca de la Plaza de les Glories, y el Turó Park, xunta la plaza Francesc Macià. === Montjuïc y Tibidabo: fasteres de vistes de la ciudá === [[Imaxe:Barcelona.Tibidabo.Torre.Collserola.jpg|thumb|right|180px|Torre Collserola]] Dos cuetos dominan la ciudá convertidas en miradores. ''[[Montjuïc]]'' ye un pequeñu monte asitiáu xunto al puertu, en cuyo picu s'atopa una antigua [[Castiellu de Montjuïc|fortaleza]] militar que sirvió pa vixilar la entrada a Barcelona dende'l mar. Na falda d'esti monte alcuéntranse les instalaciones olímpiques, como l'[[Estadiu Olímpicu Lluis Companys]], el [[Palau Sant Jordi|Palaciu Sant Jordi]] diseñáu pol arquiteutu xaponés [[Arata Isozaki]], y les [[Piscines Picornell]]. Tamién s'alcuentra en Montjuïc el [[xardín botánicu]], que dispón d'una coleición única de [[cactus]]. El [[Tibidabo]], na parte alta de la ciudá ye l'otru cuetu de Barcelona. Puede xubise n'[[automóvil]], [[autobús]], o bien con un [[tranvía]] y un [[funicular]]. Nel [[Tibidabo]] alcuéntranse la [[Ilesia del Sagráu Corazón (Barcelona)|Ilesia del Sagráu Corazón]], visible dende tola ciudá, el [[Parque d'atraiciones del Tibidabo]], y la [[Torre de Collserola]], antena de [[telecomunicaciones]] diseñada por [[Norman Foster]] que dispón d'un mirador. === Les sableres de Barcelona === [[Imaxe:050529 Barcelona 053.jpg|thumb|right|200px|Sablera de La Barceloneta.]] Únde los atractivos qu'incorporó Barcelona nos postreros años son les sos playes. Gracies a la rexeneración del llitoral fechu en [[1992]], per aciu de los [[Xuegos Olímpicos]], Barcelona tien anguaño seis playas qu'ocupen más de 4,2 quilómetros lliniales de llitoral. Les playes son dafechu céntriques, tán comunicaes col centru y tán asitiaes a pocos minutos de cualisquier puntu de la ciudá. Toes tán equipaes colos más completos servicios: duchas, vixilancia, [[Cruz Roxa]] y, en dalgunos casos, vestuarios, alquiler d'hamacas, chigres... Les playes son sometíes a llimpieza cada día mientres tol añu, y toes tienen la bandera azul de la Xunión Europea qu'homologa la so escelencia. Según datos del Ayuntamientu de Barcelona, cada añu reciben a más de siete millones de bañistes. Anque la mayoría se concentren nos meses de bon tiempu, ente mayu y sepiembre, los ciudadanos y visitantes tamién pueden disfrutar de les playes el restu del añu, ya que tán equipaes pa xugar al tenis, voley-playa y otros deportes. Na playa de la Barceloneta, xunto al [[Hotel Arts]], hai un modernu centru de talasoterapia municipal, el Polideportivu Marítimu, provistu con piscines d'agua de mar, y que permite l'esfrute de servicios deportivos y de salú mientres tol añu. Les seis playes son, d'este a oeste, la playa de San Sebastián, Barceloneta, Nueva Icaria, Bogatell, Mar Bella y Nueva Mar Bella. Nesta última esiste un espaciu reserváu pal nudismu. === La Monumental de Barcelona === [[Imaxe:050529 Barcelona 027.jpg|thumb|right|200px|Plaza de toros]] La [[Plaza de toros Monumental]] de Barcelona foi inagurada en [[1914]] col nome d'"El Sport" y rebautizada en [[1916]] col nome de "Monumental". Ta asitiada na amecedura de la Gran Vía y la cai Marina, nel distritu del Enanche de Barcelona. Con un aforu de 19.582 localidades, ye la única plaza onde se facíen [[Corrida de toros|festexos taurinos]] en Barcelona, tres el pieslle de la Plaza d'El Torín y les Arenes. Nel interior de la mesma afáyase'l [[Muséu Taurinu de Barcelona]], onde s'esponen traxes d'afamaos toreros, tiestas de toros afamaos, documentos históricos y demás oxetos venceyaos cola [[tauromaquia]]. === Compres === [[Imaxe:Barcellona ramblas 2004 09.jpg|thumb|right|250px|La Rambla]] La zona más comercial de la ciudá afáyase nel so centru históricu: cais Portaferrisa, Pelayo, Rambla, Portal del Ángel y [[Plaza de Cataluña de Barcelona|Plaza Cataluña]], onde les pequeñes tiendes conviven colos grandes almacenes y les franquicies de grandes cadenas de ropa. Un poco más al norte de la Plaza Cataluña, nel [[Paseu de Gracia]] (''Passeig de Gràcia''), la [[Rambla de Cataluña]] y l'Avenida (''Avinguda'') Diagonal, alcuéntranse les tiendes de las marques más internacionales de [[moda]], d'artículos de [[piel]] y de [[xoyería]]. Los artículos de diseñu tienen el so llugar nes caleyes del barriu del Borne, que foi adquiriendo popularidá dende fines de los [[años 1990]]. Del restu de la ciudá, encalquen les fasteres comerciales de Calle Grande de Gracia o la Calle de Sants, y los centros comerciales como La Illa, La Maquinista, Les Glòries o Diagonal Mar. Los artículos d'ocasión o de segunda mano tienen el so llugar nel "Mercat dels Encants", na plaza de les Glories, qu'abre tolos llunes, miércoles, vienres y sábados, y el Mercáu de San Antonio, onde cada domingu pela mañana s'afiten paradas donde se merquen y venden llibros, discos, películes de videu, sellos y artículos pa coleicionistes. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.barcelona.cat www.barcelona.cat] * [[wikivoyage:es:Barcelona|Wikivoyage:Barcelona]] {{Commonscat|Barcelona}} {{Capitales de provincia d'España}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Barcelona]] ex1vgkxkoiayb9sr3umvsaa2189w027 3709729 3709607 2022-08-19T09:07:42Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{destacaos}} {{Llocalidá}} '''Barcelona''' (pronunciación catalana [ bəɾsəˈlonə ]) ye una [[ciudá]] capital de [[Cataluña]] y de la [[provincia de Barcelona]]. La ciudá acueye les sedes de les instituciones d'autogobiernu más importantes de Cataluña: la [[Generalitat de Cataluña]] y el [[Parllamentu de Cataluña]]. Por ser capital del Condáu de Barcelona, recibe'l nomatu de ''Ciudá Condal'' (''Ciutat Comtal'' en [[catalán]]). Con una población de 1.602.386 habitantes, Barcelona ye la segunda ciudá más poblada d'[[España]] y la undécima de la [[Xunión Europea]]. Ye'l principal cascu urbanu de la rexón metropolitana de Barcelona, qu'agospia 5.523.784 habitantes ([[2014]]), y del área Metropolitana de Barcelona, integrada por 36 conceyos, que tien una población de 3.161.081 habitantes y una superficie de 633 km². Un estudiu del departamentu d'Asuntos Sociales y Económicos de la ONX del añu [[2005]] asitia a Barcelona na posición cincuenta y una na riestra de les poblaciones con mayor númberu d'habitantes del mundiu. En Barcelona celebráronse grandes acontecimientos como la [[Esposición Universal de Barcelona (1888)|Esposición Universal de 1888]], la [[Esposición Internacional de Barcelona (1929)|Esposición Internacional de 1929]], los [[Xuegos Olímpicos de 1992]] o'l [[Fórum Universal de les Cultures]] en [[2004]]. [[Imaxe:Barcelona collage.JPG|thumb|right|266px]] == Toponimia == L'aniciu del nome de Barcelona ye desconocíu y esisten estremaes teoríes y lleendes que tienten d'esplicalo. Sábese qu'había una ciudá ibérica orixinal, de la tribu de los [[llayetanos]], conquistada por [[Cneo Cornelio Escipión]], que posteriormente se convirtió nuna colonia romana, puesta baxu proteición de [[Cayu Xuliu César]] y d'[[Cayu Xuliu César Octavio Augusto|Octavio Augusto]], que recibió'l nome de Colonia Iulia Augusta Paterna Faventia '''Barcino'''. El nome evolucionó demientres la [[Edá Media]], coñociéndose la ciudá colos nomes de Barchinona, Barcalona, Barchelona, y Barchenona. Una de les lleendes sobro l'aniciu de Barcelona encamienta la so supuesta refundación pol xeneral [[Cartago|cartaxinés]] [[Amílcar Barca]] tres de conquistar el llugar ibéricu dempués del so desembarcu n'[[Hispania]], demientres qu'otra versión lo atribui a so fíu [[Aníbal Barca]], pero nun esisten prebas documentales d'esta vinculación ente los nomes de la familia cartaxinesa Barca y la ciudá que llueu coñoceríen como Barcelona. Hai otres esplicaciones pal nome de la ciudá, como la que cuida que vien de la dómina fenicia, teoría sostentada pola inscripción n'escritura ibérica [[Archivu:Barkeno.png|34px|Barkeno n'escritura íbera]] atopada nuna moneda. Tamién esiste una lleenda que da una esplicación mitolóxica al nome de la ciudá. Según esta llienda, [[Hércules]] amestóse a los [[argonautas]] tres acabar col so cuarto trabayu pa engabitalos a buscar el [[Vellocín d'oru]], pero al pasar cerca de l'actual costa catalana una truena espardió les embarcaciones que formaban la espedición, y al finar faltaba la novena. [[Hércules]] buscóla y finalmente atopó les güelgues del naufraxu de la Barca Nona (la novena embarcación) al llau del actual [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]]. Los tripulantes atoparan tan afayadizu el llugar que, axudaos por [[Hermes]] (dios del comerciu y de les artes) decidieron fundar una ciudá que-y dieron el nome de Barcanona. == Símbolos == L'escudu de Barcelona tien el so aniciu na [[Edá Media]] y apruz por primer vez, na mesma disposición que la d'anguaño, en [[1329]].[1]. L'escudu dixébrase en cuatro cuarteles onde apaecen, nel primeru y el cuarto la [[cruz de San Xurde]] en gules sobre plata, y nel segundu y tercer cuartel col símbolu condal/real de los cuatro palos de gules sobre oru. Tamién s'atoparon bien de variantes con una, dos, tres, o incluso cinco barras verticales en cada cuartel. L'escudu va encabezáu por una corona, símbolu de la soberanía de los monarcas de la [[Corona d'Aragón]] sobre la ciudá. La bandera deriva direuctamente del escudu, asina que tien la mesma composición, aunque sin la corona. Mientres la [[dictadura franquista]], se cargó solo dos palos de gules en cada cuartel, siguiendo representaciones anteriores de dalgunes versiones medievales o incluso de los sieglos XIX y entamu del XX, y que foron criticaos por dalgunos seutores de la población por simplificar el [[señal real]] y atribuyéronlu a una intención asimiladora hacia la [[bandera d'España]]. En [[1996]] entamó un procesu qu'avagó dellos años pa oficializar los símbolos al avíu, pero ensin restituir l'orixinal, sinon que s'oficializó un llogotipu inspiráu nesi escudu. La ''Societat Catalana de Genealogia, Heràldica, Sigil·lografia, Vexil·lologia i Nobiliària'' entamó un contenciosu denunciando que'l procesu nun siguiera'l procedimientu alcordies a la llei pa oficializar símbolos, que ganó, y obligó al Ayuntamientu a oficializar los símbolos alcordies a la heráldica y vexiloloxía. Tamién utiliza un [[isotipu]] deriváu direutamente del escudu históricu. == Xeografía == === Allugamientu === [[Imaxe:Barcelona. View from Tibidabo.jpg|thumb|center|800px|Vista panorámica de Barcelona]] Asitiada na costa del [[mar Mediterraneu]], Barcelona afítase nuna plataforma de llixera pendiente formada ente los [[delta fluvial|deltas fluviales]] de los ríos [[Río Llobregat|Llobregat]], al suroeste, y [[Besós]], al nordeste, allindada nel suroeste pola llinia de costa, ya nel noroeste pola [[cordal de Collserola]] (col cuetu del [[Tibidabo]] de 516,2 m como puntu más altu) que sigue paralela la llinia de costa, encaxonando la ciudá nun perímetro mui acotáu. La parte de Barcelona más averada a la cordal de la costa tien pequeños cuetos dalgunos urbanizaos, y otros coronaos por parques, como son: el [[Monte Carmelo (Barcelona)|Carmelo]] (265,6 metros), [[Monterols]] (127,3 metros), el [[Putxet]] (182,7 metros), la [[Rovira (cima)|Rovira]] (206,8 metros) y el [[Turó de la Peira]] (138 metros). Pero'l cuetu mas conocío de Barcelona, xusto enriba de la llinia de la costa y desapartando la ciudá del delta del [[Llobregat]], ye'l monte de [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]] (184,8 metros). A lo cabero mentar el picu de namás 16,9 m onde s'afita'l nucleu históricu de la ciudá, el [[monte Táber]]. === Llendes === [[Imaxe:Localización de Barcelona - Barcelona.png|thumb|right|200px|Allugamientu del conceyu]] El conceyu allinda, de sur a nordeste y en sentíu horariu, colos conceyos de: [[El Prat de Llobregat]], [[Hospitalet de Llobregat]], [[Esplugues de Llobregat]], [[Sant Just Desvern]], [[Sant Feliu de Llobregat]], [[Molins de Rei]], [[Sant Cugat del Vallès]], [[Cerdanyola del Vallès]], [[Montcada i Reixac]], [[Santa Coloma de Gramenet]] y [[Sant Adrià de Besòs]]. Los dos primeros y los dos caberos son los conceyos colos que la ciudá tien un contautu más estrechu, con una tiesta malla urbana contínua que los amece, antigual, Sant Cugat del Vallès y Cerdanyola del Vallès quedan mui desapartaos de Barcelona, ya que la [[cordal Litoral]] y el parque natural del [[Tibidabo]] actúan como torgas naturales. Barcelona tien una pequeña parte del so términu municipal na vertiente del Llobregat de la [[cordal de Collserola]]. Trátase de [[Vallvidrera]] y de [[Les Planes (Barcelona)|Les Planes]] que s'afayan dalgo internadas dientro del parque natural de Collserola. Tamién forma parte del so términu municipal [[Santa Cruz de Olorda]], cabalgando ente'l [[Vallés Occidental]] y el [[Baix Llobregat]]. === Llinia de la costa === La llinia de la [[costa]] de Barcelona camudó col pasu del tiempu hasta'l puntu que na dómina prehestórica llegaba onde güei ta asitiada la [[Plaza de Cataluña]]. Los terrenos sobre los que s'afitó la [[Barceloneta]] nun esistían un sieglu y mediu enantes del aniciu d'esti barriu. Estos terrenos xurden de l'acumulación de sedimentos d'arena arrastrada polas corrientes marienas del norte y que seríen arrebatides pol espigón del puertu aniciao'l 1640, y que terminaron por amecer l'antigua [[islla de Maians]] (onde anguaño s'alcuentra la [[estación de Francia]]) con tierra firme, formando la llengua de tierra base de la [[Barceloneta]]. === Clima === [[Imaxe:Clima Barcelona (España).PNG|thumb|right|300px]] Barcelonatien un [[clima mediterraneu]], con seca estival y lluvias dispersas el restu del añu, pero concentradas en mui pocos díes de precipitación mui intenso, pol fenómenu conocío como [[gota fría]], que puede llegar a dexar precipitaciones de 80 ó 100 litros por metro cuadráu en malapenes un par d'hores. Les nevades cuasi nun esisten. Les temperatures son caldies en branu y suaves n'iviernu, con una escasa oscilación térmica diaria. La máxima temperatura rexistrada na ciudá foi de 39,3&nbsp;°C, el [[27 d'agostu]] de [[2010]] nel centru de la ciudá y 39,8 nel [[Observatoriu Fabra]], asitiáu nel [[Tibidabo]], el [[5 de xunetu]] de [[1982]]. La temperatura mínima rexistrada ye de -10&nbsp;°C nel [[Observatoriu Fabra]], el [[11 de febreru]] de 1956. Les temperatures de la ciudá siempre se mantienen unos grados porriba de la temperatura media d'otres fasteres averáes non tan densamente urbanizáes, pola mor del conocíu como efeutu de [[puntu caliente]], qu'enanta la temperatura de les ciudades pol gran consumu d'enerxía que s'acaba convirtiendo en calor, y pol calor reverberáu pol esfalto y los teyaos, qu'actúan como captadores solares. Cuasi nunca se producen [[xelada|xelaes]] na ciudá, raramente se baxa de los 0º nel centru, sicasí, nos conceyos averaos, o nel mesmu monte del Tibidabo les xelaes don dalgo más frecuentes. La [[ñeve]] tamién ye un fenómenu mui pocu común na ciudá, anque nel ámbito de ciudaes del [[Mediterraneu]] ye una de les que recibe más ñeve. Hai qu'encalcar les siguientes ñevaes: en 1962 cayó una gran nevada con 60 cm nel centru, y aproximadamente 1 m nel [[Tibidabo]], la década de los 80 tamién ñevó dellos años, en 1993, y la nevada tan temprana de payares del 1999. La postrera foi'l día 8 de marzu de 2010, la ñevada más intensa desde 1985, onde la ñeve cayó con gran intensidá y se llegó a convertir nuna truena de ñeve, con grandes acumulaciones, 5-6 cm na playa y nel centru, 10-15 cm nos barrios altos de la ciudá, y cuasi 30 cm nel Tibidabo. Sicasí, cuasi cada año el Tibidabo recibe ñeve ya qu'ellí ye más probable que caiga pola so altura (512 msnm), y na ciudád cuasi cada añu tamién se ven dalgunos [[falampu|falampos]], pero'l fechu de que cuaye ye mui insólitu. == Historia == {{AP|Historia de Barcelona}} === Edá Antigua === [[Imaxe:Columnas Augusto.jpg|thumb|right|200px|Columnes del templu d'Augustu]] Les primeres güelgues afayaes de población nel área de la ciudá vienen de fines del [[neolíticu]] (2000 a 1500 e.C.). Sicasí, los primeros pobladores encalcaos nun apaecen hasta los sieglos [[Sieglu VII e.C.|VII]] – [[Sieglu VI e.C.|VI a.C]]., los [[layetanos]], un [[pueblu íberu]]. Según la tradición, mientres la [[Segunda Guerra Púnica]], los [[Cartago|cartaxineses]] tomaron la ciudá, refundada por [[Amílcar Barca]], pá d'[[Aníbal]]. Según les mesmes tradiciones el nome de Barcelona deriva del linaxe cartaxinés Barca anque, sicasí, nun hai pruebas de la presencia cartaxinesa nel llanu de Barcelona. Tres la derrota d'aquel pueblu pola creciente dominación de los [[Antigua Roma|romanos]], éstos tomaron el territoriu hacia [[218 e.C.]] y rebautizaron la ciudá como ''<small>COLONIA IVLIA AVGVSTA FAVENTIA PATERNA BARCINO</small>'' ente'l [[15 e.C.]] y [[10 e.C.]]. Nel [[Mapamundi de Ptoloméu|mapamundi]] de [[Claudiu Ptoloméu]] apaez col nome ''Barcino''. Barcino tomó forma de ''[[castru]]m'' o fortificación militar nos sos primeros tiempos anque'l comerciu foi empobinando la importancia de la ciudá; nel [[sieglu II]] foi amurallada por orde del emperador romano [[Claudiu]] y ya nel [[sieglu III]] contaba con una población d'ente 4.000 y 8.000 habitantes. === Edá Media === [[Imaxe:Barcelona, Església de Santa Maria del Mar-PM 06419.jpg|thumb|right|200px|Ilesia de Santa María del Mar.]] Los [[visigodos]], tres la so llegada nel [[sieglu V]], convirtiéronla per pocos años en capital de los [[Hispania visigoda|territorios hispanos]], pasando dempués el poder hasta Toledo. Nel [[sieglu VIII]] foi conquistada por [[Al-Hurr]], pero retomada a territoriu cristianu por [[Ludovicu Píu]] del [[Imperiu carolinxu]] en [[801]], incorporándola a la [[Marca Hispánica]]. Los ataques musulmanes nun cesaron, y en [[985]] les tropes d'[[Almanzor]] desaniciaron práuticamente tola ciudá. [[Borrell II]] entamó la reconstrucción dando pasu a la floreciente [[Condáu de Barcelona|dómina condal]]. Nesta dómina la ciudá encalcó ente les tierres catalanes y el conxuntu del dominiu de la [[Corona d'Aragón]], y foi d'u partieron bien de tropes y recursos hacia la empresa de tomar nueves posesiones. La ciudá remaneció y llegaría a ser una de les principales del Mediterraneu occidental nos sieglos [[sieglu XIII|XIII]] y [[sieglu XIV|XIV]]. Dellos monarques de la Corona aragonesa reinaron dende Barcelona. La ciudá encalcaba nel planu comercial, anque porbaxo de [[Xénova]] y [[Venecia]], que dominaben el comerciu nel [[Mediterraneu]] y ente [[Europa]] y [[Asia]]. === Edá Moderna === [[Imaxe:BNE.Barcelona.planos.1698.jpg|thumb|right|300px|Planu francés de 1698]] La decadencia entamó de magar el [[sieglu XV]] con altibaxos, y allargaríase nos [[sieglu|sieglos]] vinientes. Les rocees derivaes de l'amecedura dinástica con [[Castiella]], aniciada col matrimoniu ente [[Fernandu II d'Aragón]] y [[Sabela I de Castiella|Sabela de Castiella]], algamó'l so momentu cimeru cola [[Guerra de los Segadores]], ente [[1640]] y [[1651]], y más sero, cola [[Guerra de Socesión Española|Guerra de Socesión]] (de [[1706]] a [[1714]]), que significó la desapaición de les instituciones propies de Cataluña, anque tamién significó'l remanecer económicu de la ciudá pola mor de la integración col restu d'España, y al comerciu con América. === Revolución industrial === El recobramientu económicu aniciáu no cabero del [[sieglu XVIII]] y la [[industrialización]] nel [[sieglu XIX]] afalaron que Barcelona volviera a convertise nun importante centru políticu, económicu y cultural, al frente de la llamada ''[[Renaixença]]'' (Renacencia), cal encalcar nel procesu d'industrialización el monopoliu de comerciu testil ente España y Cuba que foi fincáu en Barcelona, nun momentu de crisis na industria testil d'algodón, y qu'afitó la industrialización en Cataluña, y el diferencial de medru, mientres qu'otres partes del país la industria amortalecía ante la crisis. Otra consecuencia d'esti monopoliu testil nel sieglu XIX ente Barcelona y Cuba, foi la quexa de los cubanos acerca de la "teoría del embudu", ancha pa España y estrecha pa Cuba, y que foi'l raigón del maltar cubanu y qu'anició xareos y el movimientu d'independencia a la gueta de la igualdá económica col sofitu d'EEXX. La ciudá pudo esbarrumbar les sos muralles y amestó en [[1897]] seis conceyos, lo que-y permitió medrar y planificar el so desenrollu urbanu y industrial lideráu pol innovador plan del [[Distritu del Ensanche|Ensanche]] d'[[Ildefonso Cerdá]], que trazó les cais en cuadrícula y les esquines en chaflán. Foi tamién sede de dos [[Esposición Universal|Exposiciones Universales]] en [[Esposición Universal de Barcelona de 1888|1888]] y [[Esposición Universal de Barcelona de 1929|1929]]. === Sieglu XX === Nel entamu del [[sieglu XX]] encalcaron tanto'l medru económicu (especialmente deriváu de la [[Primer Guerra Mundial]]) como l'apaición de nueves ideoloxíes acoyidas por grandes tramos de población, especialmente la obrera. L'emburrión gubernamental afaló'l [[Metro de Barcelona|Metro]] y el [[Puertu de Barcelona|Puertu]]. Sicasí, la crisis del 29 que golpeó duramente a España y posteriormente l'entamu de la [[Guerra Civil Española]] arrebatió too medro mientres una década. Pesia defender a la [[II República Española|II República]], la ciudá foi focu de rebeliones internes y xareos ente partíos que nin la ciudá nin el gobiernu de la República foron quienes a controlar. Na guerra la ciudá foi bombardiada en delles ocasiones. Les tropes franquistes ocuparon la ciudá na fin de [[xineru]] de [[1939]]. La [[Franquismu|dictadura]] militar designó a Barcelona como polu de desenrollu afalando una intensa industrialización que dio llugar a una fuerte y llarga inmigración mayoritariamente procedente del sur de la Península. Les nueves condiciones sociales y económiques dinamizaron la ciudá y tresformaron radicalmente el trazáu urbanu, encalcando l'apaición de populosos barrios obreros y d'importantes víes de comunicación. El metro espardióse y apaecieron los trolebuses (década de 1940) estremando'l tresporte. La red de ferrocarriles fíxose más trupa y moderna, mientres l'aeropuerto tamién ganaba relevancia. Sicasí, la gran apuesta del tresporte barcelonés, en comparanza con otres grandes y medianes ciudades, foi'l puxu del vehículu priváu, pa lo que s'anició una trupa red d'aparcamientos soterráneos. Tres la muerte del xeneral [[Franco]] y l'abegosu entamu de la dómina democrática, la ciudad beneficióse, como'l restu del Estáu, d'un nuevu puxu económicu mui influyíu pola integración na Xunión Europea (1 de xineru de 1986), que desembocó en modernos proyeutos culturales y urbanísticos. Ente ellos encalca la organización de los [[Xuegos Olímpicos de 1992]]. Esti eventu, que contó col sofitu económicu y organizativu de toa España, constituyóse nun nuevu motor del desenrollu urbanísticu. == Demografía == [[Imaxe:Demografía Barcelona (España).PNG|thumb|right|250px]] Barcelona tien un total de 1.602.386 habitantes, de los que 774.890 son homes y 853.200 muyeres, según datos del departamentu d'estadística del [[Ayuntamientu de Barcelona]], aniciaos con datos del padrón de [[2008]] En [[2009]] había 1.616.000 habitantes. == Organización alministrativa y política == === Política === En Barcelona hai cuatro alministraciones polítiques, con estremaos niveles de responsabilidá y competencies: * L'[[Alministración Xeneral del Estáu (España)|Alministración Xeneral del Estáu]] ocúpase de mientes como la seguridá (Cuerpu Nacional de Policía y Exército), la Xusticia, la xestión de puertos y aeropuertos, los trenes de [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|Renfe]], y les costes, ente las competencies más destacaes. Estes competencies son coordinaes pol Delegáu del Gobiernu en Cataluña y el sodelegáu del gobiernu de Barcelona, que son designaos pol Gobiernu d'[[España]], y que tienen la sede na Delegación del Gobiernu. Anguaño'l Cuerpu Nacional de Policía solo tien dalgunes competencies, como la espedición del [[DNI]] o la llucha escontra'l [[terrorismu]] ya que'l restu de competencies tienen sío tresferidas a los [[Mozos de Escuadra]], policía autonómica de la Xeneralidá. [[Imaxe:Casa generalitat web.jpg|thumb|right|300px|Palaciu de la Generalitat]] * La [[Xeneralidá de Cataluña]] ye'l gobiernu autonómicu de [[Cataluña]], y tien les sedes de les sos instituciones en Barcelona, como son el [[Parllamentu de Cataluña]], asitiáu nel [[Parque de la Ciudadela]], o'l [[Palaciu de la Xeneralidá]], sede de la Presidencia de la Xeneralidá, allugáu na [[Plaza de San Xaime]]. La Xeneralidá escuéyese por sufraxu universal n'eleiciones celebraes cada cuatro años en toda [[Cataluña]], y tien grandes competencies sobre la xestión de la ciudá, dende educación, mientes sociales, tráficu, polítiques económiques, comerciu, etc. Tamién ye la responsable del aniciu d'equipamientos como hospitales, escueles, universidaes, residencies pa la tercer edá. * La [[Diputación de Barcelona]] ye l'organismu públicu con menores competencies na ciudá. Anguaño preside'l patronatu que s'encarga del caltenimientu del parque de la Cordal de Collserola, y de dalgunos otros parques y edificios públicos na ciudá. Tamién xestiona dalgunos museos y ye titular d'una gran red de biblioteques públiques xestionada a comuña colos ayuntamientos. * El [[Ayuntamientu de Barcelona]] ye l'organismu con mayores competencies y funcionarios públicos na ciudá, ya que regula la vida diaria de los ciudadanos y importantes mientes como la planificación urbanística, los tresportes, la recaudación d'impuestos municipales, la xestión de la seguridá vial per aciu de la Guarcia Urbana, el caltenimientu de la vía pública (esfaltáu, llimpieza...) y de los xardinos. Tamién ye'l responsable del aniciu d'equipamientos municipales como guarderías, polideportivos, biblioteques, residencies pa la tercer edá, viviendes de proteición pública, ente otros. El gobiernu del [[Ayuntamientu]] de Barcelona escuéyese por sufraxu universal n'eleiciones celebraes cada cuatro años. El poder del ayuntamiento estructúrase en dos niveles, ya que'l ayuntamiento axebró la [[ciudá]] alministrativamente en diez [[distritos]]. Esiste un nivel de competencies municipales xeneral, dirixío direutamente pol Escelentísimu Alcalde de Barcelona y el so equipu de gobiernu, y que s'ocupa de les cuestiones más xenerales y importantes de la ciudá, que s'apliquen a tola ciudá. Otramiente esiste otru nivel de competencies, delegaes nos Distritos. Asina, cada Distritu tien el so propiu centru políticu y alministrativu, que funciona como un ente políticu con competencies propies, qu'ayuden a descentralizar la política de la ciudá y que los ciudadanos sienten l'alministración mas averada. Cada Distritu, como un pequeñu ayuntamientu territorial, tien la so propia Sala de Plenos onde s'alderiquen les mientes polítiques, y el so propiu equipu de gobiernu, con un Xerente (Conceyal) al frente. La [[xerencia]] del Distritu faise en función del númberu de votos que cada partíu recibe, en cada distritu, nes eleccioines municipales de Barcelona. Asina, asocede que, anque'l gobiernu de la ciudá tea en manes d'un determináu partíu, ún o dellos Distritos sían gobernaos por otra formación política. === Alcaldía === Dende la restauración de la democracia n'[[España]], en toles eleiciones municipales el partíu políticu más votao en Barcelona tien sío'l [[Partíu Socialiegu de Cataluña]], y dende entós tolos alcaldes tienen sío d'esti partíu, anque en bien d'ocasiones necesitó alcuerdos estables con otros partíos pa gobernar la ciudá. [[Imaxe:Barcelona (Plaça de Sant Jaume) City Hall. Neoclassical facade. 1831-1847. Josep Mas, architect (27664512650) edited.jpg|thumb|right|200px|Ayuntamientu de Barcelona]] {{Alcaldes_España|left | Alcalde_1 = [[Narcís Serra]], de magar 1982 [[Pasqual Maragall]] | Partido_1 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_2 = [[Pasqual Maragall]] | Partido_2 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_3 = [[Pasqual Maragall]] | Partido_3 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_4 = [[Pasqual Maragall]] | Partido_4 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_5 = [[Pasqual Maragall]], de magar 1997 [[Joan Clos]] | Partido_5 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_6 = [[Joan Clos]] | Partido_6 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_7 = [[Joan Clos]], a partir del 2006 [[Jordi Hereu]] | Partido_7 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] | Alcalde_8 = [[Jordi Hereu]] | Partido_8 = [[Partit dels Socialistes de Catalunya|PSC]] }} <Center> '''Distribución anguaño del Ayuntamiento''' {| {{tablaguapa}} border="1" |----- ! colspan="5" bgcolor="#C0C0C0" | <p align="center">'''Partíos políticos nel Ayuntamientu de Barcelona'''</p> |----- ! Partíu políticu ! Conceyales |----- | [[Partíu Socialiegu de Cataluña]] (PSC-PSOE) | <center>14</center> |----- | [[Convergencia i Unió]] (CiU) | <center>12</center> |----- | [[Partíu Popular]] (PP) | <center>7</center> |----- | [[Izquierda Unida]] (IU-ICV-EUIA) | <center>4</center> |----- | [[Esquerra Republicana de Catalunya]] (ERC) | <center>4</center> |} </center> === Distritos y barrios de Barcelona === {{AP|Distritos de Barcelona}} Barcelona axébrase alministrativamente en diez distritos. Cada Distritu funciona como un ente políticu con competencies propies, qu'ayuden a descentralizar la política de la ciudá y que los ciudadanos sienten l'alministración más averada. L'axebra territorial de los distritos respuende a mientes hestóriques de la ciudá. La mayoría de los Distritos correspuenden a antiguos conceyos independientes que foron amecíos a la ciudá mientres los sieglos XIX y XX y que tovía conserven la so propia personalidá. Los ciudadanos más vieyos de Barcelona tovía identifiquen Barcelona sólo col Distritu de [[Ciutat Vella]]. [[Imaxe:Barcelona Districts map.svg|thumb|right|300px|Distritos]] Los diez distritos de Barcelona son: # [[Ciutat Vella]]. Ye'l centru históricu de la ciudá. Correspuende a la zona territorial de la Barcelona antigua, hasta l'amecedura paulatina de los conceyos adyacentes mientres los sieglos XIX y XX. Aglutina los barrios d'[[El Raval]], [[Barriu Góticu de Barcelona|barriu Góticu]], Antics Palaus (aniciáu polos barrios non-oficiales de Sant Pere, Santa Caterina, el Born y la Ribera) y la Barceloneta. # [[Distritu del Enanche|L'Enanche]]. Ocupa'l llanu qu'hubo nel [[sieglu XVIII]] ente'l cascu antiguu (Ciudá Vieya) y les antigües villes independientes de Sants, Gracia y Sant Andreu de Palombar. El so urbanismu ta caracterizao por una cuadrícula de cais perpendiculares en tramos de cien metros ideada pol urbanista catalán [[Ildefonso Cerdá]]. Aglutina los barrios de Sant Antoni, Nueva Izquierda del Enanche, Antigua Izquierda del Ensanche (los dos postreros formen una unidá conocida como Izquierda del Ensanche), Drecha del Enanche, la Sagrada Familia y el Fort Pienc. # [[Sants-Montjuïc]]. Aglutina los barrios de La Marina del Prat Vermell, La Marina del Port, La Font de la Guatlla, el Poble Sec, Hostafrancs, la Bordeta, [[Sants]] y Sants-Badal (más conocido como Badal). [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]] y la Zona Franca, nun constitúin barrios por si mesmos, sinón que son territorios especiales del distritu. # [[Les Corts]]. Aglutina los barrios de Las Corts, Pedralbes y Maternitat i Sant Ramon (más conocío como Sant Ramon). # [[Sarrià-Sant Gervasi]]. Aglutina los barrios de Sarrià, Sant Gervasi - Galvany ( simplemente Galvany), Sant Gervasi - La Bonanova (o simplemente La Bonanova), Putxet i Farró (más conocío como El Putxet), Les Tres Torres y Vallvidrera - Tibidabo - Les Planes. Los barrios de Sant Gervasi - Galvany y Sant Gervasi - La Bonanova, constitúin l'antiguu nucleu de [[Sant Gervasi de Cassoles]]. # [[Distritu de Gracia|Gracia]]. Aglutina l'antigua villa independiente de Gràcia, y los barrios de Camp de Grassot i Gràcia Nova, La Salut, El Coll, Vallcarca i Els Penitents (qu'engloba los dos barrios del mesmu nome). # [[Horta-Guinardó]]. Aglutina los barrios d'Horta, La Clota, la Vall d'Hebron, el Montbau, Sant Genís dels Agudells, la Teixonera, el Carmel, la Font d'en Fargas, Can Baró, el Guinardó y el Baix Guinardó. # [[Nou Barris]]. Aglutina los barrios de Vallbona, la Ciutat Meridiana, Torre Baró, Canyelles, les Roquetes, la Trinitat Nova, Can Peguera, la Guineueta, el Verdum, la Prosperitat, el Turó de la Peira, Porta y Vilapicina - Torre Llobeta (que, en realidá, engloba los barrios de Vilapicina y de la Torre Llobeta). # [[Distritu de Sant Andreu|San Andrés]]. Aglutina los barrios de [[Sant Andreu del Palomar]], [[La Sagrera]], la Trinitat Vella, Baró de Viver, el Congrés i els Indians (más conocío como'l Congrés), Navas y Bon Pastor. # [[Distritu de Sant Martí|Sant Martí]]. Aglutina los barrios de Sant Martí de Provençals, El Clot, El Camp de l'Arpa del Clot, la Verneda i La Pau, el Fort Pienc, el Poblenou, el Parc i Llacuna del Poblenou, la Vila Olimpica del Poblenou, els Provençals del Poblenou, El Besòs i el Maresme, Diagonal Mar y Front Marítim del Poblenou (qu'inclúi'l barriu de Diagonal Mar). L'axebra d'anguaño de los barrios oficiales foi propuesta pol Ayuntamientu de Barcelona a fines de 2006 y ratificada y aprobada pol consistoriu barcelonés nel entamu de 2007. Tovía dempués de la so aprobación, hai quexes de los vecinos sobre los nomes de dalgunos barrios (como, por exemplu, Antics Palaus) asina como de les llendes de los mesmos. == Economía == L'área metropolitana de Barcelona tien aproximadamente'l 66% de la población de Cataluña, una de les rexones más bayuroses del sur d'Europa -Cataluña tien un PIB per cápita del 126,4% sobre'l PIB mediu de la XE de los 27 nel añu 2009 (en PPA, paridá de poder adquisitivu. PIB mediu de la XE de los 27 = 100%), ente que'l PIB d'España, Cataluña incluida, ye del 103,1%. Barcelona tien una llarga tradición mercantil. Menos conocío ye que la rexón foi una de les primeres n'entamar la industrialización na Europa continental, de magar de la industria testil dende mediaos de 1780, pero en realidá coyiendo puxu a mediaos del sieglu XIX, cuando se tornó nun importante centru pal aniciu de testiles y maquinaria. Dende entós, la fabricación xugó un papel importante na so historia. La importancia de los testiles tradicionales amuésase nos reiteraos intentos de Barcelona pa convertise nún de los centros de moda más importantes. Nel branu de 2000 la ciudá convirtióse en sede de la prestixosa [[Bread & Butter]], feria de moda urbana, pero en 2009 s'anunció que se celebraría de nuevu en Berlín. Esto foi un duru güelpe pa la ciudá, ya que la feria truxo 100 millones d'euros a la ciudá en tan solo trés díes, asina como l'atención de los medios especializaos. Pero'l sector de les feries y congresos en munchos y estremaos ámbitos ye una de les cimeres fontes d'ingresos de la ciudá, per aciu de la llegada de munchos visitantes d'altu poder adquisitivu en tolos meses del añu, poro la ciudá tien grandes salas de congresos, en particular la "Fira de Barcelona" ([[Feria de muestras]]), qu'abelluguen a un númberu d'eventos nacionales y internacionales que medra cada añu. Sicasí, la crisis económica y los encorties nos viaxes de negocios tán afectando a la llegada de nuevas ferias a la ciudá. Basándose na so tradición d'arte creativu y l'artesanía, Barcelona ye anguaño tamién conocía pol so emponderáu diseñu industrial, y intenta ganase'l puestu de capital del diseñu, a base d'encontar a les empreses del sector, organizar feries importantes nesti segmentu, una cuidada escoyeta nel moblame urbanu de la ciudá y una potente y permanente campaña internacional p'afitar Barcelona como una imaxe de marca. Al igual que notres ciudaes modernes, el sector manufactureru foi superao dende va tiempu pol sector servicios, anque sigue siendo mui importante. Anguaño la rexón ye llíder nes industries testil, editorial, química o farmacéutica, de motor, electrónica, impresión, loxística, publicidá, telecomunicaciones y servicios de teunoloxía de la información. Barcelona tien ún de los más altos costes de vida n'España, y ocupando la posición 49 na clasificación mundial d'alcuerdu con un informe de [[Mercer Human]], pero tamién ye la ciudá catalana con meyor calidá de vida, na posición 44 del ranking mundial. === Dende la revolución industrial hasta güei === Históricamente la economía de Barcelona basóse nel comerciu al traviés del so puertu, tamién el sector industrial foi ganando pesu nel sieglu XIX de magar la revolución industrial, especialmente nel sector testil nuna primer dómina, pa espardese dempués a la industria editorial, química, farmacéutica, automovilística, loxística y electrónica. hasta tornar la provincia de Barcelona na cimera fastera industrial del país. Pero'l medru y bayura de la ciudá de Barcelona foi refugando les fasteres industriales fuera de les sos llendes. Por aciu d'esti fechu la economía de la ciudá foi centrándose paulatinamente nel comerciu, la hostelería y, mui especialmente'l turismu, que nos postreros años medró aesgaya na ciudá, tornándose asina nún de los puntales económicos de Barcelona. === Infraestructures con impautu na economía === [[Imaxe:Barcelona port.jpg|thumb|right|300px|Vista del puertu dende Montjuïh]] Tovía anguaño'l [[puertu de Barcelona]] ye ún de los motores económicos de la ciudá. Tornóse nos postreros años nún de los grandes puertos del [[Mediterraneu]] en tonelaxe de mercancías y en númberu de contenedores, asina como pesqueru, donde s'allugan empresas conserveras de toda España, como [[Puerto de Isla Cristina#Consorcios y empresas|USISA]] (con sede a más de mil quilómetros, en [[Isla Cristina]]), y permitiendo esportar la producción industrial y importar la materia primero o semielaborao. Tamién ye'l primer puertu mediterráneo y quinto del mundo en barcos de cruceru, tresportando hasta dos millones de pasaxeros añales. L'[[Aeropuertu de Barcelona|aeropuertu del Prat]], qu'en [[2008]] tuvo un movimentu de más de 30 millones de pasaxeros siendo'l segundu aeropuertu español en tráficu aereu, acaba de naugurar una nueva terminal que-y permitirá al algamar los 55 millones de pasaxeros. Esta infraestructura tien permitío'l desenrollu d'una potente industria turística qu'anicia grandes beneficios pa la ciudá, anque recientemente s'aldericó la necesidá d'afalar más la política del aeropuertu a pañar vuelos internacionales y menos "low cost", lo que facilitaría atrayer a un perfil con mayor poder adquisitivu y al tiempu permitiría l'asitiamientu de sedes de grandes empreses na ciudá. [[Imaxe:Vista desde Montjuïc.jpg|thumb|right|250px|Vista de la Feria de Barcelona dende'l Montjuïc.]] Nel entamu de [[2008]] nauguróse tamién l'[[Alta Velocidá Española|llinia ferroviaria d'alta velocidá]] ente [[Madrid]] y Barcelona. La llinia d'alta velocidá ta siendo espardida hasta la llende francesa, onde continuará hasta amestase a la red francesa d'anguaño. Esta llinia ta siendo aniciada pa permitir l'usu amecíu pa pasaxeros y mercancíes, conque s'afitará una amestadura ferroviaria rápida pa pasaxeros, y permitirá'l tráficu de mercancíes con Europa per tren dende'l puertu y la so [[zona franca|zona d'actividaes loxístiques]]. La "Fira", [[Fira Barcelona|feria de muestres de Barcelona]], organiza bien d'esposiciones, salones, congresos y feries pa profesionales, dalgunos de los que s'afayen ente los primeros del mundu, fechu que la torna nuna de les feries más importantes d[[Europa]] y primer d'[[España]] con ás de 3,5 millones de visitantes añales qu'anician una gran actividá pal sector hoteleru y restaurador col aliciente de repartise uniformemente a lo llargo de tol añu. === Sector públicu === Históricamente'l sector públicu tuvo relativamente pocu pesu dientro de la economía catalana, anque dende la transición y la recuperación del autogobiernu, foi ganando pesu. La cimera aportacióna la economía que fexo'l sector públicu foi l'aniciu de grandes infraestructures, que permitieron el desenrollu comercial y industrial. === Crisis económica === L'anguaño [[crisis económica de 2008-2010|Crisis económica de 2008-2010]], agravada pol españíu del babarón inmobiliariu, qu'amenorgó'l consumu, y con él l'aniciu industrial, vieno a sumase a un allancamientu de la economía catalana que, magar l'ininterrumpíu medru económicu de la metrópolis barcelonesa, féxo-y perder nel postrer cuarto del [[sieglu XX]] la capitalidá económica d'[[España]] a favor de [[Madrid]], sobre too nel campu financieru. Esto debióse a la tradicional atomización del texíu emprendedor catalán que-y quita competitividá, a la mayor inversión foriata fecha en Madrí y al treslláu de centros de decisión y sedes fiscales y sociales de Barcelona. Na estaya industrial Barcelona tien tenío problemes de desllocalización, básicamente de treslláu d0'industries a países con una mano d'obra más barata, ye'l casu ente otres de [[Braun]], [[Phillips]] y [[Samsung]]. Problema enantáu pol escasu y caru suelu industrial nel so área metropolitana, el segundu más caru d'[[Europa]] solu por detrás de [[Londres]]. Asina y too, tamién hubo movilizaciones d'empreses total o parcialmente públiques hacia Barcelona (como RENFE o REPSOL), asina como inversiones y localizacionies foriates, superando muncho les desllocalizaciones, de mou que Barcelona continúa siendo una capital industrial d'[[España]], llegando a aniciar en dalgunos sosectores el 25% de les esportaciones totales españoles. === Nueva industria === Ante esti escenariu de perda de competitividá, tanto'l [[Ayuntamientu de Barcelona]], como la [[Xeneralidá de Cataluña]] fai ya cuasi diez años qu'entamaron un programa pa desenrollar una nueva economía productiva basada na conocencia, aniciando grandes parques d'investigación, especialmente nel campu de la [[biomelecina]] y [[bioteunoloxía]], dando aides a les empreses teunolóxiques pa que s'espardan a nueves estayes como l'aeroespacial o la [[nanoteunoloxía]], y nel casu de Barcelona, tornando un barriu dafechu nun nuevu distritu comercial empobináu a les nueves teunoloxíes, con infraestructures de comunicación punteres, p'atrayer empreses de tol mundu a la ciudá, el llamáu [[distritu 22@]]. Estes polítiques entamen a dar los sos frutos, y científicos de prestixu entamen a dir a desenrollar investigaciones d'altu nivel a Barcelona. == Tresportes y movilidá == === Amecedures internacionales y nacionales === La cimera puerta d'accesu a Barcelona pa viaxeros internacionales y munchos nacionales ye l'[[Aeropuertu de Barcelona|Aeropuertu Internacional El Prat]], allugáu a diez [[quilómetru|quilómetros]] al sur-oeste de la ciudá, y el segundu por tráficu de toda España, con 30.208.134 pasaxeros al añu [[2008]]. Nel Aeropuertu de Barcelona operen les cimeres compañíes aérees del mundu, con vuelos direutos a toles ciudaes importantes d'[[Europa]], y con bien d'amecedures con ciudades de los cinco continentes. Nel [[Aeropuertu de Barcelona|aeropuertu]], hai una zona destinada a la llamada "[[Ponte aérea]]", qu'amesta Barcelona y [[Madrid]] con vuelos cada vente minutos n'hora punta. Otros aeropuertos utilizaos pa llegar a Barcelona, especialmente poles compañíes de vuelos baratos (low cost) son l[[Aeropuertu de Girona]] y l'[[Aeropuertu de Reus|el de Reus]], a poco más d'una hora de Barcelona. Otra importante puerta de la ciudá, especialmente pa les mercancíes, ye'l [[Puertu de Barcelona]], ún de los más importantes d'[[Europa]] nel [[Mediterraneu]], tanto nel tresporte de persones como de mercancíes, y que per aciu de la so prosimidá al centru urbanu convirtióse nun gran puertu de cruceros. La ciudá tamién tien trés puertos deportivos, el [[Port Vell]], el [[Puertu Olímpicu de Barcelona|Port Olímpic]] y el [[Port de Sant Adrià]] pa los que lleguen con embarcaciones privaes de medianu y pequeñu tamañu. No tocante a tresporte per carretera, Barcelona tien una tiesta red d'[[Autopista|autopistes]] y [[Autovía|autovíes]], y les cimeres son l'[[AP7]], qu'entama en [[Vera]] ([[Almería]]), pasa por [[Cartagena (España)|Cartagena]], [[Elx]], [[València]], Barcelona y sigue hacia [[Perpiñán]], l'[[A-2]] qu'entama en [[Madrid]], pasa por [[Zaragoza]], Barcelona y sigue tamién hasta la llende francesa, l'[[AP2]], que discurre paralela a l'[[A-2]] ente [[Zaragoza]] y Barcelona y la [[C-16]] Barcelona, [[Manresa]], [[Puigcerdà]]. Tanto l'[[AP2]] como l'[[AP7]] son autopistes de portalgu xestionaes por empreses concesionaries. La [[Ferrocarril|red de ferrocarriles]] tien el so centru na [[estación de Sants]] de Barcelona, d'u salen trenes de llarga distancia qu'amecen la ciudá con tol continente. La red española d'anguaño tien la peculiaridá de tar basada nel llamáu [[anchu ibéricu de víes]], incompatible col anchu internacional de víes, lo qu'entorga la comunicación con [[Francia]], poro, la nueva [[Alta velocidá ferroviaria n'España|red ferroviaria d'alta velocidá]] que se ta afitando n'[[España]] utiliza l'estándar européu. Anguaño rematóse la primer fase de les obres de remodelación de la [[estación de Sants]] cola renovación dafechu de los andenes p'adaptar parcialmente la estación al formatu internacional y permitir la llegada de los trenes [[Alta Velocidá Española|AVE]] a la ciudá, procedentes de la [[Llinia d'alta velocidá Madrid-Zaragoza-Barcelona-Llende Francesa|Llinia Barcelona-Madrid]], y nun futuru la prollongación de la llinia que permitirá amestar con [[París]] n'alta velocidá pasando por [[Estación de Girona|Girona]], [[Estación de Figueres|Figueres]] y [[Perpiñán]]. === Tresporte públicu === [[Imaxe:Barcelona Metro Map.svg|thumb|center|800px|Esquema del tresporte ferroviariu de Barcelona.]] Para movese ente les estremaes ciudades de la [[provincia de Barcelona]] hai dos redes de tresporte ferroviariu. Una ye'l serviciu de [[Cercaníes Barcelona]] de [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|RENFE]], con una red de siete llineas, y unos 123 millones de desplazamientos añales. Esti medio tuvo un incrementu de demanda nos postreros años, y remanecieron bien de problemes per aciu de la falta d'inversiones y la mala planificación de les obres de la llegada del [[Alta Velocidad Española|AVE]] a la ciudá. La otra opción, que da serviciu a poblaciones estremaes, ye'l de [[FGC|Ferrocarrils de la Generalitat de Cataluña]] [[FGC]], un serviciu de trenes de cercaníes operáu y aniciáu pola [[Xeneralidá de Cataluña]]. Tamién hai una gran red d'[[Autobús urbanu de Barcelona|autobuses urbanos]] y interurbanos qu'amesten les estremaes ciudades de la provincia, y estes con Barcelona. La red de tresporte público internu de Barcelona tien la red del [[Metro de Barcelona]] que llega a gran parte de la ciudá, compuesta anguaño por 11 llinias con 164 paraes y 123 quilómetros d'estensión, anque ta siendo ampliada cola prollongación de les llinies [[Llinia 2 del Metro de Barcelona|L2]], [[Llinia 4 del Metro de Barcelona|L4]], [[Llinia 9 del Metro de Barcelona|L9]] y [[Llinia 10 del Metro de Barcelona|L10]] y, tán estudiándose les prollongaciones de les llinies [[Llinia 1 del Metro de Barcelona|L1]] y [[Llinia 3 del Metro de Barcelona|L3]]. [[Imaxe:Barcelona Tram 01.jpg|thumb|right|250px|Trambaix]] Nel añu [[2004]] delles alministraciones, local, metropolitana y autonómica, emburriaron la inxertadura del [[tranvía]] como preséu de tresporte de mases, especialmente pa comunicase coles ciudades del área metropolitana. Poro, aniciáronse dos redes, [[Trambaix]] y [[Trambesós]] y anguaño tovía ta en fase d'afitamientu y espapansión de les sos redes. Los [[Autobús urbanu de Barcelona|autobuses urbanos]] tamién son un preséu de tresporte eficaz, que tien 1070 buses espardíos en [[Autobús urbanu de Barcelona|103 llinies]]. El serviciu diurno compleméntase con un serviciu d'autobuses llamáu [[Nitbus]] que suple'l pieslle nocturnu de la mayor parte de los tresportes públicos. Tolos tresportes públicos mentaos hasta esti momentu tan integraos, lo que significa que les sos tarifes son iguales y que se permite facer tresbordos ente estremaos medios de tresporte ensin tener que volver a pagar el billete. Otru serviciu de tresporte públicu de la ciudá ye'l [[Bus Turísticu]], una flota d'autobuses de dos pisos descubiertos con rutes que tienen les estaciones nos cimeros puntos d'interés turísticu de la ciudá y serviciu de guíes que comenten los aspeutos más interesantes de la ruta. Esti serviciu nun ta integráu y funciona con un sistema de billetee valederos pa un día. El serviciu de [[taxi]]s de Barcelona resulta muy carauterístico y inconfundible polos sos carauterísticos colores. Los vehículos son [[negru (color)|negros]] y con las puertas y capó [[mariellu (color)|mariellos]]. [[Imaxe:A la playa.jpg|thumb|right|300px]] Los amantes de la natura y l'actividá física pueden decantase pol usu de la [[bicicleta]] pa movese por Barcelona. La [[orografía]] de la ciudá y el bon tiempu que suel facer la mayor parte del añu facilitan l'usu de la bicicleta. Pa eillo Barcelona tien una amplia red de carriles-bici por tola ciudá, asina como'l serviciu del [[bicing]], una red d'estaciones automátiques d'alguiler distribuyíes pola ciudá. Esti preséu de tresporte, anque minoritariu, ta enantando usuarios cada añu. La movilidá con vehículu priváu dientro de Barcelona, como en cualisquier gran urbe europea, ye abegosa magar la bona organización urbanística, col so Enanche y les reondes de circunvalación, y les grandes aveníes que crucen la ciudá ([[Avenida Diagonal|Diagonal]], [[Avenida Meridiana|Meridiana]], Aragón, [[Gran Via de les Corts Catalanes|Gran Vía]]). Esta estructura fai ''a priori'' mui fácil la orientación y la circulación en vehículu particular. Sicasí, la gran densidá demográfica y cantidá de vehículos nun faen recomendable circular en coche. Además, l'ayuntamientu inauguró en [[mayu de 2005]] les árees verdes d'aparcamientu, y enantó les árees azules, qu'obliguen a pagar p'aparcar na vía pública nos distritos más céntricos de la ciudá. Ente los ciudadanos que se mueven en vehículu motorizáu, una gran cantidá failo en moto. Barcelona ye la ciudá europea con mayor cantidá de motos, en proporción al so númberu d'habitantes. Otramiente, Barcelona ta asitiando mediu centenar d'enchufes pa recargar [[vehículu llétricu|vehículos llétricos]]. === Vehículu llétricu === Barcelona quier que'l so nome tea venceyao a los coches urbanos: los coches llétricos. Nel marcu del [[Salón Internacional del Automóvil de Barcelona]], l'ayuntamientu soscribió un manifiestu xunto con [[Endesa]], [[UPC]], [[RACC]], [[Seat]] y [[Nissan]] pa tornar la ciudá nun bancu de prebas, onde los coches dafechu llétricos -nun se trata d'híbridos- ganen tarrén poco a poco a los de combustión interna. Ye'l proyeutu [[LIVE]], cuyas sieglas respuenden a Logística pa la Implementación del Vehículu Llétricu. == Cultura == Barcelona foi mientres sieglos centru de difusión cultural. Foi, por exemplu, el primer centru d'aniciu de [[cómic]]s n'España, por delantre de [[Valencia]] y [[Madrid]]. Anguaño les manifestaciones culturales son mui abundantes y munches d'elles desenróllense albentestate, por tratase d'una ciudá mediterránea. === Arquiteutura === [[Imaxe:Torre Agbar - Barcelona, Spain - Jan 2007.jpg|thumb|right|300px|Torre Agbar]] La [[Torre Agbar]] ye ún de los símbolos más representativos de Baracelona, en [[2004]] foi considerada el meyor rascacielos del mundu. La ciudá tien una llarga y rica historia arqueolóxica, entamando polos antiguos restos del allugamientu romanu que fundó Barcelona, del que namás queden restos arqueolóxicos, o cachos esparramaos, como por exemplu, les columnes del [[templu d'Augustu]] dientro l'edificiu del [[Centru Escursionista de Cataluña]], los restos de [[Barcino]] baxo'l sosuelu (inxeríes dientro del [[Muséu d'Historia de Barcelona]]) o les antigües muries. Tamién se conserven testigos de construcciones de triba románica, mui posteriores, como la [[ilesia de Sant pau del Camp]] o la [[capilla de Marcús]]. De la dómina medieval si se conservaron bien d'edificios, dalgunos d'ellos mui encalcaos, especialmente les obres gótiques que proliferen nel so centru históricu nomáu [[Barriu Góticu]] precisamente por esti motivu, como la [[Catedral de Santa Eulalia de Barcelona|Catedral de Santa Eulalia]], la [[Santa María del Mar (ilesia)|Ilesia de Santa María del Mar]], carauterizada pola so austeridá y armonía nes medíes, motivu por que munchos la consideren la obra más encalcada del [[góticu catalán]], o los astilleros (nomaos [[drassanes]] en catalán), ún de los pocos exemplos de naves góticas d'usu civil esistente n'[[Europa]]. Tamién de la dómina medieval encalcan edificios como'l [[salón del Tinell]], el [[Palaciu de Lloctinent]] o'l [[Palaciu de la Xeralidá de Cataluña]]. Tamién encalquen los palacios aniciaos por families pudientes de la ciudá, estructuraos alreor d'un patiu, como los qu'anguaño abelluguen el [[Muséu Picasso de Barcelona|Muséu Picasso]]. Tres una dómina poco importante arquiteutónicamente na ciudá, pola mor de que les muries impedíen nuevos medros, la falta de suelu intramuries, y les penuries económiques causaes pola [[Griesca de Socesión Española|griesca de socesión]], fixéronse dalgunes actuaciones importantes pola mor de los tarrenos obteníos de la ilesia per aciu de la [[desamortización]]. Estos tarrenos permitieron, por exemplu, l'aniciu de la [[plaza real]], o bultables construcciones en fierru, como'l [[mercáu de la Boquería]]. Años más sero un nuevu movimientu arquiteutónicu coyió puxu en Barcelona, acompañáu por un momentu de gran bonanza económica y pola espansión de la ciudá más allá de les muries, el Modernismu. [[Imaxe:SF - lago.jpg|thumb|right|200px|La Sagrada Familia]] Barcelona ye conocida como capital del modernismu, pola gran cantidá y calidá d'obres qu'abelluga, con xoyes como l'[[Hospital de la Santa Creu i Sant Pau]] o'l [[Palaciu de la Música Catalana]] de [[Lluís Domènech y Montaner]], o'l [[Palau Macaya]] de [[Josep Puig y Cadafalch]], pero ensin dulda l'arquiteutu modernista más conocíu y reconocíu ye [[Antoni Gaudi]], les sos obres obres más relevantes, qu'atraen cada añu a millones de visitantes de tol mundu, son el [[Templu Espiatoriu de la Sagrada Familia]], que Gaudí dexó ensin rematar y que se sigue aniciando con donativos y aportaciones de particulares y visitantes que ta albidráu rematar hacia l'añu [[2020]]. Otres de les obres más conocíes de Gaudí son el [[Parc Güell]], la [[Casa Milà]], tamién nomada La Pedrera, y la [[Casa Batlló]]. La ciudá tamién tien estremaes muestres d'arquiteutura contemporánea. Encalca'l [[Pabellón alemán]] de [[Ludwig Mies van der Rohe]], que s'anició pola mor de la [[Esposición Internacional de 1929]], o la [[Fundación Joan Miró]] del arquiteutu catalán [[Josep Lluís Sert]]. Tres la griesca civil, la ciudá quedó baxo'l control del réxime y la so visión desenrollista, amás d'impedir too movimientu popular, que son los qu'históricamente fixeron les más bultables obres de Barcelona. Nun foi hasta años dempués del recobramientu de la democracia, pola mor de los [[Xuegos Olímpicos de 1992]], que la ciudá vivió una etapa de grandes tresformacionies que dieron llugar a obres como'l [[Palau Sant Jordi]] d'[[Arata Isozaki]], la [[Torre de Collserola]] de [[Norman foster]] y la [[Torre de comunicaciones de Montjuig]] de [[Santiago Calatrava]]. Enantes de los Xuegos tamién se finó la remodelación y ampliación del [[Aeropuertu de Barcelona]], que dirixó [[Ricardo Bofill]]. Na dómina post-olímpica la ciudá siguió calteniendo un desarrollu arquiteutónicu bultable, aniciando edificios como'l [[Muséu d'Arte Contemporaneu de Barcelona]] ([[MACBA]]) DE [[Richard Meier]], la [[Torre Agbar]] de [[Jean Nouvel]], y los proyeutos d'una estación nueva en [[la Sagrera]], o la [[Torre Triángulu Ferroviariu]] de [[Frank Gehry]]. Otres actuaciones fixéronse pola mor del [[Foru Universal de les Cultures]], como l'[[Edificiu Fórum]] de [[Jacques Herzog]] y [[Pierre de Meuron]]. L'añu 1999 la ciudá de Barcelona foi premiada pol RIBA ("Royal Institute of British Architects") col "Royal Gold Medal", un gallardón que s'apurre a arquiteutos pol conxuntu de la so obra, y que por primer y pol moementu única vez, foi apurrío a una ciudá y non a un arquiteutu individual. === Educación === [[Imaxe:Facultat de Medicina UB.JPG|thumb|right|250px|Facultá de Medicina]] La ciudá de Barcelona tenía nel cursu 2008-2009 un total de 423.790 estudiantes, esto enanta la proporción d'estudiantes sobre la población residente en Baracelona a aproximadamente un 25%. Toos estos estudiantes tán repartíos ente los estremaos niveles educativos de la siguiente forma: 57.027 estudiante n'educación infantil, 76.923 en primaria, 2.097 n'educación especial, 100.564 alumnos en secundaria y a lo cabero, 187.179 alumnos estudiando na universidá. Estes cifres amuesan la potencia de les instituciones docentes, especialmente les universitaries, na ciudá. Dalgunes d'elles tán ente les meyores del país, y otres gocen inclusive de prestixu a nivel internacional, y aprucen bien allugaes en dalgunos rankings internacionales. La ciudá tien les siguientes universidaes: * EAE - [[Escuela d'Alministración d'Empreses]] * [[EADA]] - (Escuela d'Alta Direición y Alministración) * [[ESADE]]- (Escuela Superior d'Alministración y Direición d'Empreses) * ESCAC - [[Escuela Superior de Cine y Audiovisuales de Catalunya]] * IESE- [[Instituto d'Estudios Superiores de la Empresa]] * UAO - [[Universidá Abad Oliba]] * UOC - [[Universidá Abierta de Cataluña]] * UAB - [[Universidá Autónoma de Barcelona]] * UB - [[Universidá de Barcelona]] * UIC - [[Universidá Internacional de Catalunya]] * UPC - [[Universidá Politéunica de Cataluña]] * UPF - [[Universidá Pompeu Fabra]] * URL - [[Universidá Ramón Llull]] Todas estas instituciones ofrecen multitud de titulaciones, además de postgrados, másters y doctorados, y muchas d'ellas tamién gestionan centros d'investigación y desarrollo. === Museos === [[Imaxe:050529 Barcelona 135.jpg|thumb|right|300px|Muséu Nacional d'Arte de Cataluña]] Na [[Fundación Joan Miró]] amuésense dalgunes obres del pintor catalán y fáense esposiciones itinerantes procedentes de museos de tol mundu. El [[Muséu Picasso de Barcelona|Muséu Picasso]] tien una importante coleición d'obres poco conocíes d'esti pintor, sobre too de les sos dómines iniciales. Nel [[Muséu Nacional d'Arte de Cataluña]] (MNAC) espónse una importante coleición d'arte románicu. D'especial relevancia son los [[Pintura al frescu|frescos]] [[románicu|románicos]] que foron treslladaos al muséu dende capillas y ilesias de toda Cataluña. L'arte de la dómina d'anguaño espónse nel [[Muséu d'Arte Contemporaneu de Barcelona]] (MACBA), cuyo edificiu foi diseñáu pol arquiteutu norteamericanu [[Richard Meier]]. Tamién son importantes el [[Centru de Cultura Contemporánea de Baracelona]] asitiáu n'[[El Raval]], el muséu de la [[Fundación Antoni Tàpies]] nel Eixample, el [[CaixaFòrum]] asitiáu na falda de Montjuïc, el Muséu de la Ciencia, agora nomáu [[CosmoCaixa (Barcelona)|CosmoCAixa]], a los pies del Tibidabo y el [[Muséu del FC Barcelona]], asitiáu nel [[Camp Nou]] y que tien el primer puestu de los museos más visitaos de Cataluña. === Disseny Hub Barcelona === El [[Disseny Hub Barcelona]], conocíu pol acrónimu DHUB, ye un nuevu centru del Institutu de Cultura de Barcelona (ICUB) dedicáu a afalar la conocencia, la comprendoria y el bon usu del mundu del diseñu. Esti espaciu foi nagurao en Barcelona'l 2 d'avientu de 2008 en dos sedes temporales, en concretu nel Palau Marqués de Llió (cai de Moncada, 12), onde tienen llugar les actividaes y esposiciones temporales, y el Palaciu de Pedralbes (Diagonal, 686), onde s'afiten les esposiciones permanentes del Muséu Testil y de la Indumentaria "El cos vestit" y la esposición permanente del Muséu de les Artes Decoratives "De l'objecte únic al disseny industrial". === Teatros y cines === [[Imaxe:050529 Barcelona 030.jpg|thumb|250px|Teatre Nacional de Catalunya.]] L'Avenida del Paralelu encalca pola gran concentración de teatros que tien, anque anguaño, tres el pieslle de "[[El Molino]]" y otros recintos, el so atractivo ye menos que va un par de décades. los teatros más prestixosos de la ciudá son anguaño'l [[Gran Teatru del Liceo]], especializáu n'óperas, el [[Teatre Nacional de Catalunya]], con trés sales nes que se representa a los grandes clásicos, y el [[Teatre Lliure]], con propuestes más vanguardistes. Nos distritos d'[[Ensanche]] y [[Distrito de Ciutat Vella (Barcelona)|Ciutat Vella]] hai una gran cantidá de recintos, como'l [[Teatru Condal]], [[Teatru Poliorama]], [[Teatru Romea (Barcelona)|Teatru Romea]], el [[Teatru Victoria (Barcelona)|Teatru Victoria]] o [[El Mercat de les Flors]], qu'ufren espectáculos musicales, comedies y propuestes más esperimentales. La ciudá tamién ufre estremaes sales y multisales con proyeiciones cinematográfiques d'estremaes tribes: comerciales, películes en versión orixinal, cine d'autor, cine européu... Nesti sen encalcan la [[Filmoteca de la Xeneralidá de Cataluña]], y cines como'l Verdi, en [[Distrito de Gracia|Gracia]]. === Música en direutu === [[Imaxe:Liceu - Interior.jpg|thumb|right|250px|Teatru del Liceu]] Barcelona convirtióse nos postreros años nuna referencia europea de la música, per aciu de la cantidá y variedá de les sos propuestes. La [[música sinfónica]] tien el so llugar nel [[Palau de la Música Catalana]], asitiáu xunta la Vía Layetana, que tamién ufre actuaciones de cantautores, y nel [[Auditoriu]], sede oficial de la l de la ''[[Orquesta Sinfónica de Barcelona y Nacional de Cataluña (OBC)]]''. La [[ópera]] asítiase nel [[Gran Teatru del Liceo]], allugáu na parte baxera de [[Les Rambles]]. Nos distritos del [[Distrito del Ensanche|Ensanche]] y, sobre too, Ciutat Vella, hai gran cantidá de locales onde s'ufren actuaciones de conxuntos de jazz ante un públicu pequeñu. Tamién hay sales d'aforu medianu, como'l Luz de Gas, el [[Razzmatazz]], Jamboree de la Plaza Real o la Sala Bikini, que cada selmana programen actuaciones de conxuntos y artistes de pop y rock. Al respective del [[hip hop español]], Barcelona tien una sólida escena d'esti [[xéneru musical|xéneru]] con artistes como [[Mucho Muchacho]], [[Sr. Zambrana]], [[Falsalarma]] o [[Masstone]] ente otros, amás de tener dao frutu al grupu ya desapaecíu [[7 Notas 7 Colores]]. A lo cabero, al respective de la [[música electrónica]], Barcelona ye'l centru neurálxicuo español d'esti xéneru tres [[Ibiza]] xunto con [[Andalucía]] y [[Xixón]], encalcando especialmente n'[[House (música)|house]], [[dance]], [[trance]], [[progressive]], [[mákina]] (dando llugar al referente [[Pont Aeri]], y xunta ella en [[Mataró]] a [[Chasis (discoteca)|Chasis]]) y tomando forma la escena [[chill out]] de magar la residencia de [[Café del Mar]]. L'antiguu Palacio de los Deportes convirtióse nel "Barcelona Teatre Musical", una gran sala d'actuaciones donde suel haber programaes actuaciones d'artistes. Los meses de branu suelen facesee grandes conciertos. Artistas como [[Green Day]], [[Bruce Springsteen]], los [[Rolling Stones]], [[U2]]... faen los sos conciertos nel [[Palau Sant Jordi|Palacio Sant Jordi]], con aforu pa 18.000 espectadores. Los grandes estadios, el [[Camp Nou]] (con aforu pa 100.000 espectadores) y l'[[Estadiu Olímpicu Lluís Companys]] (60.000), tamién s'abren a la música pola mor de grandes eventos. Barcelona ye escenariu d'importantes festivales nel mundu de la música. Encalcan, el [[Festival Primavera Sound]], de pop-rock, que se celebra nel mes de mayu mientres trés díes, el [[Sónar festival]], en xunu, qu'aconceya a les meyores propuestes mundiales de la música electrónica y multimedia, y el [[Festival Grec]], muncho más eclécticu, que mientres el mes de xunetu ufre variaes propuestas n'estremaos escenarios de la ciudá. A lo cabero, a fines de setiembre, pola mor les folixes mayores de la ciudá, la Mercé, Barcelona ofre mientres trés díes estremaos conciertos gratuitos, y albentestate, nes places céntriques de la ciudá. == Sociedá == === Medios de comunicación === [[El Periódico de Catalunya]] (que s'edita tanto en catalán como en castellán) y [[La Vanguardia]] (que s'edita namás en castellán) so los dos cimeros diarios de Barcelona, y editan tamién el [[Diario Sport|Sport]] y [[El Mundo Deportivo]] (en castellán), que son los dos cimeros diarios deportivos. Tamién hai un gran númberu de publicaciones de menos balumbu que tienen fuerte implantación na ciudá, como l'[[Avui]] y [[El Punt]] (en catalán). D'otros diarios de tirada nacional como [[El País]] y [[El Mundo (España)|El Mundo]] (en castellán) faen ediciones especiales en Barcelona. Tamién s'editen na ciudá bien de publicaciones gratuitas como [[Metro Internacional|Metro]], [[20 minutos]], [[Qué!]] y [[Diario ADN|ADN]] (billingües). Les cimeres emisores de FM son [[Catalunya Ràdio]], [[RAC 1]], [[RAC 105]] y [[Cadena SER]]. Barcelona tamién tien delles emisores de televisión llocales, ente elles [[Barcelona TV]] (propiedá del [[Ayuntamientu de Barcelona|Ayuntamientu]] y [[8tv]] (propiedá del [[Grupu Godó]], que tamién ye propietariu de ''[[La Vanguardia]]''); la sede de ''[[Televisió de Catalunya]]'', la televisión autonómica pública de Cataluña, alcuéntrase en [[San Xuan Despí]], nel [[área metropolitana de Barcelona]]. === Deportes y instalaciones deportives === [[Imaxe:Camp Nou - Interior (2005).jpg|thumb|right|250px|Camp Nou]] '''Barcelona''' ye una ciudá eminentemente deportiva, tanto pa prauticar actividaes físiques como pa ver espectáculos deportivos de primer nivel. La ciudá, que foi sede de los [[Xuegos Olímpicos de 1992]], ta dotada d'una red de completos polideportivos municipales que, sumaos a los centros privaos, afalan la práutica del exerciciu físicu. Según estudios recientes, Barcelona ye la ciudá europea con más prauticantes de deporte, y la segunda del mundu dempués de [[Boston]] ([[Estaos Xuníos]]). Amás, la orografía de la ciudá, el so clima, y la política municipal d'aniciar carriles bici afaló l'usu de la bicicleta como vehículu de tresporte. Tamién ye vezu l'usu de patines sobre ruedes, especialmente na fastera de la Villa Olímpica y Ciudá Vieya, onde tamién hai estremaos ''[[skatepark]]s''. El fechu de que Barcelona seya una ciudá marítima tamién fai del mar y les playes llugares de folganza y actividá deportiva, permitiendo xugar a estremaos deportes sobre arena. D'otramiente, la naguración del [[Puertu Olímpicu de Barcelona|Puertu Olímpicu]] y el remocique del Puertu Vieyu, en [[1992]], y la reciente naguración del nuevu puertu deportivu de [[Sant Adrià de Besòs]], na fastera del [[Fórum 2004]], emburrió la práutica de deportes acuáticos. D'otramiente, la ciudá ufre la posibilidá de participar nuna gran cantidá de competiciones deportives na cai. Les más afamaes son la [[Cursa de El Corte Inglés|Carrera d'El Corte Inglés]] (con una media de 60.000 participante añales), la [[Carrera de la Mercè|Carrera de la Mercé]], la [[Cursa Bombers|Carrera de Bomberos]], la [[Carrera Jean Bouin]], la [[Maratón de Barcelona]], la [[Milla Sagrada Família]], la [[San Silvestre Barcelonesa]], la [[Folixa de la Bicicleta]], la [[Copa Nadal de natación|Travesía del Puertu de Navidá]], o la Folixa de los patines. Amás, nos meses de branu organízanse estremaes competiciones deportives nes playes de la ciudá. === Espectáculos deportivos === '''Barcelona''' ye una ciudá con una ufierta d'espectáculos deportivos de primer nivel. na ciudá ta la sede del [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]], en cuyes instalaciones pueden vese partíos de [[fútbol]], [[baloncestu]], [[balonmano]], [[fútbol sala]] y [[hockey sobre patines]]. La ciudá encalca nel mundu del [[tenis]], pola cantidá, prestixu y antigüedá de dalgunos de los sos clubes. Nel [[Real Club de Tenis Barcelona]] el [[Club de Tenis La Salud]], el [[Barcino]], el Turó, etc.; formáronse la mayoría de los tenistes españoles más bultables. Barcelona foi la sede avezada onde l'equipu d'España disputó la mayoría de los partíos de [[Copa Davis]] y [[Fed Cup|Copa Federación]]. El [[Tornéu de tenis Conde de Godó]], que se disputa nel [[RCT Barcelona]], ye ún de los torneos con más relevancia internacional sobre tierra batida. Barcelona tamién tien clubs de [[natación]], [[water-polo]], como'l [[CN Barcelona]] y el [[Club Natación Montjuïc]] con un númberu importante de socios, y afición a los deportes de motor (ye la ciudá europea con mayor proporción de [[motocicleta|motocicletes]] por habitante). Nes afueres de la ciudá (dientro de la provincia de Barcelona) alcuéntrense instalaciones bultables, como'l Centru d'Altu Rendimientu (CAR) de Sant Cugat, onde reciben formación especializada los equipos de seleición d'altu rendimientu pa mozos deportistes d'España, y el [[Circuitu de Cataluña]], en [[Montmeló]], onde se celebren carreres del [[Campeonatu del mundu de motociclismu]] ([[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu]]) y [[Fórmula 1]] ([[Gran Premiu d'España]]). Tamién en [[Cornellá]] s'afaya la sede del [[Real Club Deportivo Español]], que disputa los sos partíos de fútbol nel [[Estadiu Cornellá-El Prat]]. === Vida Nocturna === Barcelona tornóse nun centru de referencia de la vida nocturna n'España tres presentar un importante desenrollu de magar mediaos de los 90 col puxu de [[Pont Aeri]] y [[Chasis]]. Anguaño, les dos fasteres de públicu alternativu y más llariegu de chigres y discoteques de Barcelona repártense ente'l barriu de [[Distrito de Gràcia|Gracia]], na parte alta de la ciudá, y el barriu de Pueblu Nuevu, na antigua fastera industrial de Barcelona, al norte de la fastera olímpica, con un públicu abondo mozu y dalgunos de los clubes más grandes de la ciudá allugaos en naves industriales remocicaes. Les fasteres de públicu más selectu afáyanse en [[Sant Gervasi]] y [[Tibidabo]]. Fuera de la [[cultura club]] la cimera fastera ye'l cascu antiguu, espardíu ente'l barriu d'[[El Raval]], a un llau de les Rambles, y el [[Barriu Góticu de Barcelona|Barriu Góticu]], al otru llau. Hai una gran cantidá y variedá de chigres con un públicu formáu por turistes, foriatos residentes y una minoría de barceloneses. L'[[Distritu del Enanche|Enanche]], especialmente ente Valencia, Gran Vía, Paséu de Gràcia y Muntaner, ye otra de les fasteres con mayor cantidá de restoranes y chigres musicales. Nos postreros años proliferaron nesta fastera los chigres d'ambiente gay, fechu pol que se llegó a afitar ente los más mozos el nome d'una parte del Enanche (Eixample) como <<Gaixample>>. Les fasteres más comerciales de folganza afáyanse na redolada del [[Pueblu Español de Barcelona|Pueblu Español]], allugáu en [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]], nel complexu [[Maremágnum]], asitiáu a la fin de les Rambles, y nel Puertu Olímpicu. === Ciudadanos afamaos === '''Artistes''': * [[Santiago Rusiñol i Prats]] pintor, escritor y dramaturgo (1861 - 1931) * [[Ramón Casas]], pintor y dibuxante (1866 - 1932) * [[Joan Miró i Ferrà]] pintor, escultor, grabador y ceramista sorrealista (1893 - 1983) * [[Joan Brossa i Cuervo]] artista que nun estremaba ente los xéneros lliterariu, escénicu, visual, oxetual... (1919 - 1998) * [[Antoni Tàpies]] pintor y escultor del [[informalismu]] (1923) '''Escritores y poetes''' * [[Bernat Metge]], escritor del [[humanismu]] (ente 1340 y 1346 - 1413) * [[Joan Maragall]], poeta del [[modernismu catalán]] (1860 - 1911) * [[Pompeu Fabra]], filólogu y creador de la gramática catalana (1868 - 1948) * [[Carles Riba]], poeta y escritor (1893 - 1959) * [[Joan Salvat-Papasseit]], poeta del [[avantguardismu]] (1894 - 1924) * [[Mercè Rodoreda i Gurguí]] escritora de narrativa contemporánea (1908 - 1983) * [[José Luis Sampedro]], escritor (1917) * [[Jaime Gil de Biedma]], poeta (1929 - 1990) * [[José Agustín Goytisolo]] poeta (1929-1999) * [[Juan Marsé]], escritor (1933) * [[Eduardo Mendoza Garriga|Eduardo Mendoza]], escritor (1943) * [[Enrique Vila-Matas]], escritor (1948) * [[Quim Monzó]], escritor (1952) * [[Carlos Ruiz Zafón]] escritor (1964) '''Músicos''': * [[Fernando Sor]], guitarrista y compositor (1778 - 1839) * [[Montserrat Caballé]], cantante soprano lírica de ópera (1933) * [[Joan Manuel Serrat]], cantautor, compositor, intérprete, poeta y músico (1943) * [[Josep Carreras]], cantante tenor de ópera (1946) * [[Manolo García]], cantante, compositor musical. (1955 - presente) '''Direutores y actores''': * [[Josep Maria Flotats i Picas]], actor y direutor de teatro (1939) * [[Bigas Luna]], direutor de cine (1946) * [[Isabel Coixet Castillo]], direutora de cine (1960) * [[Ángel Martín Gómez]], actor y humorista '''Arquiteutos''': * [[Lluís Domènech i Montaner]], arquiteuto modernista (1850 - 1923) * [[Josep Lluís Sert]], (1902 - 1983) * [[Ricardo Bofill]], arquiteuto y urbanista (1939) * [[Enric Miralles]], (1955 - 2000) '''Políticos''': * [[Lucio Minicio Natal]], políticu de l'antigua Roma (96 d.c - 154 d.c) * [[Francisco Pi y Margall]], políticu. Exerció como presidente del Poder Executivu de la Primer República (1824 - 1901) * [[Francesc Rius i Taulet]], abogáu y políticu foi alcalde de Barcelona en cuatro ocasiones estremaes (1833 - 1890) * [[Jordi Pujol]], políticu presidente de la Xeneralidá mientres seis mandaos consecutivos (1930) * [[Pasqual Maragall]], políticu alcalde de Barcelona mientres cinco llexislatures y presidente de la Xeneralidá una llexislatura(1941) * [[Josep Maria Socías i Humbert]], abogáu y políticu foi alcalde de Barcelona (1976-1979), delegáu del [[Sindicato Vertical]], [[diputáu]] nes [[Cortes Xenerales]](1977-1979) y foi nomao [[senador]] por desinación real(1977-1979). '''Científicos''': * [[Abraham Bar Hiyya]], matemáticu, astrónomu y filósofu hebréu (ente 1065 y 1070 – 1136), * [[Josep Trueta]], científico y mélicu (1897-1977) * [[Francesc Durán i Reynals]], investigador (1899-1958) * [[Eduardo Punset]], divulgador científico, políticu, escritor y economista (1936) '''Deportistes''': * [[Juan Antonio Samaranch]] presidente del [[Comité Olímpicu Internacional]] (1920-2010) * [[Joaquin Blume]], ximnasta (1933-1959) * [[Sito Pons]], pilotu de motos (1959) * [[Sergi Bruguera]], tenista (1971) * [[Arantxa Sánchez Vicario]], tenista (1971) * [[Pau Gasol]], baloncestista (1980) * [[Gerard Piqué]], futbolista '''Humanistes''': * [[Vicente Ferrer Moncho]], cooperante (1920 - 2009) * [[Lluís Maria Xirinacs]], políticu pacifista (1932 - 2007) '''Historietistes''': * [[Jesús Blasco]], dibuxante (1919-1995) * [[Victor Mora]], guionista (1931) * [[Josep Toutain]], editor (1932-1997) * [[Jordi Longarón]], dibuxante (1933) * [[Francisco Ibánez]], dibuxante (1936) * [[Javier Coma]], ensayista (1939) * [[Fernando Fernández Sánchez]], dibuxante (1940-2010) * [[Josep María Beà]], dibuxante (1942) * [[Jordi Bernet]], dibuxante (1944) == Llugares d'interés turísticu == Barcelonaufre al visitante la posibilidá de recorrer a pie dende les ruines romanes y la ciudá medieval hasta los barrios del [[modernismu catalán]], colos sos edificios carauterísticos, les sos mazanes cuadraes de cantos seccionaos, les sos cais arbolaes y les sos anches aveníes. La ciudá antigua ye cuasi llana, mientres los barrios nuevos, a medida que s'averen a la cordal llitoral, adquieren más pendiente. === El centru históricu y Les Rambles === [[Imaxe:Plaça catalunya ci8.JPG|thumb|right|300px|Plaza Cataluña]] Ún de los llugares más guapos y concurríos son ''[[Les Rambles]]'', paséu asitiáu ente la ''[[Plaza de Cataluña]]'', centru de la ciudá, y el puertu antiguu. Ellí alcuéntranse kioscos de prensa, de [[flor|flores]], de [[páxaru|páxaros]] y [[Animal domésticu|animales domésticos]], actores caleyeros, [[cafetería|cafeteríes]], [[restorán|restoranes]] y comercios. Cerca del puertu avezan a asitiase mercaos, asina como pintores y dibuxantes de toda triba, encalcando la fastera pola so índole artística y cosmopolita. Pasiando por Les Rambles pueden admirase dellos edificios d'interés, como'l ''[[Palau de la Virreina|Palaciu de la Virreina]]'', el mercáu de ''La Boquería'' y l'afamáu teatru de ''[[Gran Teatru del Liceo]]'', nel que se representen [[ópera|óperes]] y [[balés]]. Una cai llateral de pocos metros de llonxitú, afala a la Plaza Real (en cat. ''Plaça Reial''), una plaza con palmeras y edificios con porches qu'abelluguen cervecerías y restoranes, y na qu'aconceyen las fines de selmana los coleicionistes de [[Filatelia|sellos]] y de [[moneda|monedes]]. El paséu de Les Rambles fina xunto al puertu antiguu, onde la estatua de [[Cristóbal Colón]] siñala hacia'l mar. A dos pasos afáyase'l el [[Muséu Marítimu de Barcelona|Muséu Marítimu]] (''Museu Maritim''), dedicáu sobre too a la historia naval nel [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]], y nel que s'amuesa la reproducción a escala real d'una antigua galera de combate. El muséu ta allugáo nos [[Astilleru naval|astilleros]] de la [[Edá Media]], onde s'aniciaben los barcos que navegaban por tol [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]]. El puertu antiguu ufre otros atractivos, como un centro de folganza, con comercios, restoranes, un [[cine]] [[IMAX]], y como centru documental, con un [[acuariu (recipiente)|acuariu]] de la fauna marina mediterránea. [[Imaxe:Cathedral of the Holy Cross and Saint Eulalia edited.jpg|thumb|right|200px|Catedral de Barcelona]] Nel centru históricu, mui cerca de Les Rambles, encalca la [[Catedral de Barcelona]], la Plaza de San Xaime qu'acueye los edificios de la [[Xeneralidá de Cataluña]] y del [[Ayuntamientu de Barcelona]], y les caleyes tanto del bárriu góticu como del Arrabal y del Borne. Tamién encalca la posibilidá d'apreciar les Muries Medievales al llau de les Drassanes, nel Paralelu; les imponente muries romanes y la entrada del acueductu na cai soteniente Navarro, xunta la vía Layetana, o l'antigua puerta xunta la catedral, siendo "Barcino" Barcelona una de les ciudaes provinciales meyor amurallaes del Imperiu Romanu. Tamién encalcan les fortaleces medievales del Castiellu Fortí o del castiellu de Montjuïc; anque l'antigua ciudadiella y muries defensives aniciaes en 1714 y qu'arrodiaben la ciudá, foeron esbarrumbaes nel sieglu XIX pal espardimientu urbanu, asina y too, tovía queden los edificios de la ilesia y l'arsenal, qu'abelluga la sede del Parllamentu de Cataluña. === La Barcelona olímpica === [[Imaxe:Estadi Olímpic Lluís Companys.JPG|thumb|right|200px|Estadiu Olímpicu Lluís Companys]] Barcelona tien les istalaciones qu'abellugaron los [[Xuegos Olímpicos de 1992]]. Munches d'elles afáyanse nel monte de [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]]. Ellí afáyase l'[[Estadiu Olímpicu Lluis Companys]], qu'inclui'l Museu Olímpicu, el [[Palau Sant Jordi|Palaciu Sant Jordi]], les piscines Picornell o la Piscina de saltos de Montjuïc. Lloñe del monte tán les instalaciones del [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]], qu'abelluguen el [[Camp Nou]], el [[Palau Blaugrana]] (Palaciu Azulgrana), el [[Mini Estadi]] y el [[Museu del FC Barcelona]], el segundu museu más visitáu de [[Cataluña]]. Nel norte de la ciudá afáyase'l Velódromu d'Horta, les istalaciones de tenis de La Teixonera y el pabellón de Valle d'Hebrón. A lo cabero, el barriu de la Villa Olímpica, llugar onde aniaron los atletas, tien estremaes playes, restoranes y zones de folganza. === Los parques === [[Imaxe:BCN-ParcGuell-4898.jpg|thumb|right|300px|Parc Güell]] Barcelona tien bien de parques. Los más conocíos son el [[Parque Güell]], diseáu por [[Antoni Gaudí]] nel distritu de Gracia, el parque de [[Montjuïc]], asitiáu nel monte del mesmo nome, y el [[Parque de la Ciudadela (Barcelona)|Parque de la Ciudadiella]] (''Parc de la Ciutadella''), asitiáu nel centru de la ciudá, nel que puede atopase'l [[Parllamentu de Cataluña]] y el [[Zoolóxicu de Barcelona|Parque Zoolóxicu de Barcelona]], afamáu por tener abellugáu hasta la so muerte al gorila albino [[Copito de Nieve]]. Recientemente naguráron el [[Parque de Diagonal Mar]], el más grande de la ciudá, diseñáu por [[Enric Miralles]], y el Parque del Fórum, onde s'allugó'l recintu qu'acoyió'l [[Fórum Universal de las Culturas]] del [[2004]]. Mui orixinal ye'l "[[Parque del llaberintu de Horta|Llaberintu d'Horta]]", parque onde los árboles tán plantaos de forma qu'anician un llaberintu onde pequeños y mayores pasen rataos divertíos. Otros parques menores, son el Parque de la España Industrial, nel [[barriu de Sants]], el Parque del Clot, cerca de la Plaza de les Glories, y el Turó Park, xunta la plaza Francesc Macià. === Montjuïc y Tibidabo: fasteres de vistes de la ciudá === [[Imaxe:Barcelona.Tibidabo.Torre.Collserola.jpg|thumb|right|180px|Torre Collserola]] Dos cuetos dominan la ciudá convertidas en miradores. ''[[Montjuïc]]'' ye un pequeñu monte asitiáu xunto al puertu, en cuyo picu s'atopa una antigua [[Castiellu de Montjuïc|fortaleza]] militar que sirvió pa vixilar la entrada a Barcelona dende'l mar. Na falda d'esti monte alcuéntranse les instalaciones olímpiques, como l'[[Estadiu Olímpicu Lluis Companys]], el [[Palau Sant Jordi|Palaciu Sant Jordi]] diseñáu pol arquiteutu xaponés [[Arata Isozaki]], y les [[Piscines Picornell]]. Tamién s'alcuentra en Montjuïc el [[xardín botánicu]], que dispón d'una coleición única de [[cactus]]. El [[Tibidabo]], na parte alta de la ciudá ye l'otru cuetu de Barcelona. Puede xubise n'[[automóvil]], [[autobús]], o bien con un [[tranvía]] y un [[funicular]]. Nel [[Tibidabo]] alcuéntranse la [[Ilesia del Sagráu Corazón (Barcelona)|Ilesia del Sagráu Corazón]], visible dende tola ciudá, el [[Parque d'atraiciones del Tibidabo]], y la [[Torre de Collserola]], antena de [[telecomunicaciones]] diseñada por [[Norman Foster]] que dispón d'un mirador. === Les sableres de Barcelona === [[Imaxe:050529 Barcelona 053.jpg|thumb|right|200px|Sablera de La Barceloneta.]] Únde los atractivos qu'incorporó Barcelona nos postreros años son les sos playes. Gracies a la rexeneración del llitoral fechu en [[1992]], per aciu de los [[Xuegos Olímpicos]], Barcelona tien anguaño seis playas qu'ocupen más de 4,2 quilómetros lliniales de llitoral. Les playes son dafechu céntriques, tán comunicaes col centru y tán asitiaes a pocos minutos de cualisquier puntu de la ciudá. Toes tán equipaes colos más completos servicios: duchas, vixilancia, [[Cruz Roxa]] y, en dalgunos casos, vestuarios, alquiler d'hamacas, chigres... Les playes son sometíes a llimpieza cada día mientres tol añu, y toes tienen la bandera azul de la Xunión Europea qu'homologa la so escelencia. Según datos del Ayuntamientu de Barcelona, cada añu reciben a más de siete millones de bañistes. Anque la mayoría se concentren nos meses de bon tiempu, ente mayu y sepiembre, los ciudadanos y visitantes tamién pueden disfrutar de les playes el restu del añu, ya que tán equipaes pa xugar al tenis, voley-playa y otros deportes. Na playa de la Barceloneta, xunto al [[Hotel Arts]], hai un modernu centru de talasoterapia municipal, el Polideportivu Marítimu, provistu con piscines d'agua de mar, y que permite l'esfrute de servicios deportivos y de salú mientres tol añu. Les seis playes son, d'este a oeste, la playa de San Sebastián, Barceloneta, Nueva Icaria, Bogatell, Mar Bella y Nueva Mar Bella. Nesta última esiste un espaciu reserváu pal nudismu. === La Monumental de Barcelona === [[Imaxe:050529 Barcelona 027.jpg|thumb|right|200px|Plaza de toros]] La [[Plaza de toros Monumental]] de Barcelona foi inagurada en [[1914]] col nome d'"El Sport" y rebautizada en [[1916]] col nome de "Monumental". Ta asitiada na amecedura de la Gran Vía y la cai Marina, nel distritu del Enanche de Barcelona. Con un aforu de 19.582 localidades, ye la única plaza onde se facíen [[Corrida de toros|festexos taurinos]] en Barcelona, tres el pieslle de la Plaza d'El Torín y les Arenes. Nel interior de la mesma afáyase'l [[Muséu Taurinu de Barcelona]], onde s'esponen traxes d'afamaos toreros, tiestas de toros afamaos, documentos históricos y demás oxetos venceyaos cola [[tauromaquia]]. === Compres === [[Imaxe:Barcellona ramblas 2004 09.jpg|thumb|right|250px|La Rambla]] La zona más comercial de la ciudá afáyase nel so centru históricu: cais Portaferrisa, Pelayo, Rambla, Portal del Ángel y [[Plaza de Cataluña de Barcelona|Plaza Cataluña]], onde les pequeñes tiendes conviven colos grandes almacenes y les franquicies de grandes cadenas de ropa. Un poco más al norte de la Plaza Cataluña, nel [[Paseu de Gracia]] (''Passeig de Gràcia''), la [[Rambla de Cataluña]] y l'Avenida (''Avinguda'') Diagonal, alcuéntranse les tiendes de las marques más internacionales de [[moda]], d'artículos de [[piel]] y de [[xoyería]]. Los artículos de diseñu tienen el so llugar nes caleyes del barriu del Borne, que foi adquiriendo popularidá dende fines de los [[años 1990]]. Del restu de la ciudá, encalquen les fasteres comerciales de Calle Grande de Gracia o la Calle de Sants, y los centros comerciales como La Illa, La Maquinista, Les Glòries o Diagonal Mar. Los artículos d'ocasión o de segunda mano tienen el so llugar nel "Mercat dels Encants", na plaza de les Glories, qu'abre tolos llunes, miércoles, vienres y sábados, y el Mercáu de San Antonio, onde cada domingu pela mañana s'afiten paradas donde se merquen y venden llibros, discos, películes de videu, sellos y artículos pa coleicionistes. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.barcelona.cat www.barcelona.cat] * [[wikivoyage:es:Barcelona|Wikivoyage:Barcelona]] {{Commonscat|Barcelona}} {{Capitales de provincia d'España}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Barcelona]] moezrga0d0mxjicboltu8x761mh13br 0 7466 3709727 3603331 2022-08-19T09:06:57Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Partíu políticu | dixebrau = [[Unidá Nacionalista Asturiana]] }} '''Andecha Astur''' (''AA'') ye una organización política [[Nacionalismu asturianu|nacionaliega]] y d'izquierdes d'[[Asturies]]. == Historia == [[Ficheru:Andecha Astur.svg|thumb|250px|'''[[Asturina cola estrella bermeya]]'''. [[Bandera d'Asturies|Bandera nacionaliega asturiana]] cola [[estrella collorada|estrella bermeya]] que suel emplegar Andecha Astur]] === Formación === Esta organización política foi fundada en [[1990]] por un sector salíu de la [[Unidá Nacionalista Asturiana]]. UNA formárenla en [[1988]] los dos partíos nacionaliegos asturianos daquella [[Ensame Nacionalista Astur]] ([[1982]]-1988) y [[Xunta Nacionalista Asturiana]] ([[1986]]-1988). Esti sector formare una corriente d'opinión crítica y taba a la escontra d'una xuntura col [[Partíu Asturianista]]. Nueve miembros de la Xunta Nacional sedrán espulsaos pola postura crítica y formarán [[Andecha Astur]]. Un añu más tarde, en [[1991]] [[Unidá Nacionalista Asturiana|UNA]] y [[Partíu Asturianista|PAS]] dirán a les eleiciones xuntos como [[Coalición Asturiana]]. === Actividá === Dende [[1990]] vien presentándose a les [[eleición|eleiciones]] asturianes anque nun tuvo representación na [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies]] en nenguna llexislatura entovía. Nes eleiciones a conceyos vien xubiendo en candidatures convocatoria tres convocatoria. Dende [[1994]] Andecha Astur convoca una movilización el [[8 de setiembre]] que vindica como "Día de la Nación Asturiana". En [[setiembre]] de [[1994]] convocará la primer ensame específicu del [[nacionalismu asturianu]] pol [[Drechu d'autodetermín]] d'Asturies. En [[1995]] Andecha Astur convocará pa esti día una [[manifestación]] qu'esi añu tamién tendría'l llema específicu d'''"Autodetermín"''. Dende 1995 Andecha Astur vien manifestándose polos "derechos nacionales d'Asturies". Andecha Astur celebra a finales de [[Mayu]] dende [[1998]] el [[Día d'Andecha]] como día del partíu y de conmemoración de la declaración de soberanía de la [[Xunta Xeneral del Principáu]]'l [[25 de mayu]] de [[1808]]. La conformación d'esti día suel ser una intervención política, xinta popular, musica asturiana. El Día d'Andecha nun tien una sé afitada y asina vien celebrándose en dellos [[conceyu|conceyos]] como [[Riosa]], [[Carreño]], [[Noreña]], [[Siero]] o [[Parres]]. Nes eleiciones de [[1996]] al Congresu y al Senáu presentó les candidatures n'[[asturianu]] nun siendo almitíes pola Xunta Eleutoral por tar en [[Asturianu|Llingua Asturiana]]. Nel añu [[2000]] algamó una sentencia histórica del Tribunal Constitucional tres ser denegaes les sos candidatures en [[Asturianu|Llingua Asturiana]] a les eleiciones xenerales. La sentencia permitía a les organizaciones polítiques presentar les candidatures n'asturianu, drechu que se-y negare nes eleiciones xenerales de [[1996]]. En [[1999]] presentóse tamién a les eleiciones Europees algamando más de 7000 votos en tol estáu. En [[2004]] presentaráse otra vuelta a les eleiciones al [[Parllamentu Européu]] pero esta vegada dientru de la coalición [[Europa de los Pueblos]], qu'integraba formaciones nacionaliegues d'estremaos paises del [[Estáu]], algamando la coalición un representante, Bernat Joan. [[David Rivas]] foi'l representante d'Andecha Astur na llista. Andecha Astur presentóse de nueu cola coalición "[[Europa de los Pueblos]]" nes [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2014|eleiciones europees de 2014]], xunto a [[Esquerra Republicana de Catalunya]], [[Puyalón]] y [[Bloque Nacionalista Galego|BNG]]. En mayu de [[2015]] AA tuvo una reña con [[Adriana Lastra]], esta dixo qu'esti partíu yera un "''partido nacionalista d'extrema izquierda''" nun programa de [[LaSexta|La Sexta]] pela nueche. Andecha respuende acusando a esta de "''criminalizar''" a Andecha y de ser "''una forma secundaria de Podemos''".<ref>{{Cita web|url=https://www.lne.es/asturias/2015/05/11/adriana-lastra-nuevo-azote-emergentes/1754515.html|títulu=Adriana Lastra, el nuevo azote de los emergente.|autor=[[La Nueva España]]|fechaaccesu=15 de mayu de 2015}}<br /></ref> El [[24 de mayu]] de 2015, Andecha denuncia la retirada de les sos papeleres en dellos colexos eleutorales mientres les [[eleiciones a la Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies de 2015]].<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.es/asturias/elecciones/autonomicas/201505/24/andecha-astur-denuncia-retirada-20150524161339.html|títulu=Andecha Astur denuncia la retirada de sus papeletas de varios colegios eleutorales|fechaaccesu=}}<br /></ref> Andecha nun se presenta a les [[eleiciones xenerales d'España de 2015]] y [[Eleiciones xenerales d'España de 2016|2016]] pero torna a presentase a les d'[[Eleiciones xenerales d'España d'abril de 2019|abril de 2019]] y a les de [[Eleiciones xenerales d'España de payares de 2019|payares de 2019]]. Sí presentóse a les [[Eleiciones a la Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies de 2019|eleiciones autonómiques d'Asturies de 2019]], ameyorando'l so resultáu anque siga ensin consiguir representación na [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies]]. Tamién se presentaron a les [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2019|eleiciones europees de 2019]], dientro de la coalición soberanista "[[Agora Repúbliques]]", el so candidatu foi [[Paulo Arboleya]].<ref>{{Cita web|url=http://asturies.com/noticies/arboleya-sal-escoyiu-secretariu-xeneral-dandecha-que-va-dir-a-les-europees-con-agora|títulu=Arboleya sal escoyíu secretariu xeneral d’Andecha, que va dir a les Europees con Agora Repúbliques.|fechaaccesu=}}<br /></ref> Mientres les [[eleiciones xenerales d'España de 2019]], un apoderáu d'Andecha increpa a un policía por tener un arma nun colexu eleutoral d'[[Uviéu]]. L'apoderáu yera'l candidatu d'esta formación al [[Senáu d'España|Senáu]], [[Arturu Xosé Bermello]]. Esti ye denunciáu pola ''Confederación Española de la Policía'' (CEP).<ref>{{Cita web|url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2019/04/28/denunciado-apoderado-andecha-astur-increpar-policias-colegio-eleutoral/000315564682762376|títulu=Denunciado un apoderado de Andecha Astur por increpar a los policías en un colegio eleutoral|fechaaccesu=}}<br /></ref><ref>{{Cita web|url=https://www.lne.es/elecciones/2019/04/28/eleiciones-generales-incidente-colegio-ovetense/2463787.html|títulu=Incidente en un colegio ovetense entre un apoderado de Andecha Astur y la Policía, por llevar armas|fechaaccesu=}} </ref> El [[19 d'ochobre]] de [[2019]], nun mítin de [[Vox (partíu políticu)|Vox]], el voceru parllamentariu d'esti na [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies|Xunta Xeneral]], [[Ignacio Blanco Urizar|Ignacio Blanco]], pidía la illegalización d'Andecha porque "''Andecha diz qu'Asturies ye una nación y que l'asturianu ye l'idioma nacional''".<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.es/politica/vox-pide-ilegalizacion-andecha-astur-20191020012150-ntvo.html|títulu=Vox pide illegalizar Andecha Astur|fechaaccesu=}}<br /></ref> == Ideoloxía == Andecha Astur defende'l [[drechu d'autodetermín]] d'[[Principáu d'Asturies|Asturies]] y de tolos pueblos d'[[España]]. Reclamen una "''República Asturiana, [[Feminismu|feminista]], [[Socialismu|socialista]] y [[Ecoloxismu|ecoloxista]]''". Denuncien la "represión" que fai l'estáu español n'Asturies, dexando a esta ensin emplegu, mocedá, industria y llingua. Andecha defende'l sistema [[Democracia participativa|democráticu participativu]] como preséu de representación de la voluntá popular. Andecha defende'l completu control sobre la economía, defenden al empar la creación d'una banca pública. Apuesten poles [[Enerxía renovable|enerxíes renovables]] como solución pa caltener el [[mediu ambiente]] y l'ecosistema d'Asturies. Creen que l'estáu tien que tener el control total sobre les infraestructures, garantizar bonos servicios públicos (televisión, sanidá, educación...) y lluchar escontra la evasión fiscal. Denuncien qu'Asturies vive nun "sistema sucursalista madrilanu", ensin poder de decisión y ensin poder espresar los sos problemes y necesidaes. Acusen a la [[Xunión Europea]] de caltener los "privilexos del capital" y prometen trabayar con otres fuercies polítiques europees pa camudar la situación d'anguaño.<ref>{{Cita web|url=https://www.andecha.org/2019/05/02/asturies-nes-tos-manes-participa-nel-programa-dandecha-astur/|títulu=Programa eleutoral d'Andecha Astur.|autor=|fechaaccesu=}}</ref> == Mocedá == [[Ficheru:Encabezamientu de la mani (DMR).jpg|thumb|left|250px|Manifestación de Darréu en La Felguera (07-10-2006)]] La organización politica de mocedá d'Andecha Astur ye [[Darréu]] -mocedá nacionaliego- que funciona dende l'añu [[2004]] preséntándose nel [[Día la Nación Asturiana]] d'esi añu. Dende [[1999]] hasta [[2004]] funcionó como tal [[Andecha Mocedá]](AM). Darréu xurdiría d'un procesu de tresformación tres la desapaición d'AM. Darréu edita la revista [[Írguite]] como voceru nacional. Un miembru de Darréu ye miembru de la Executiva del partíu. == Representación institucional == === Parllamentu Européu === En [[2004]] presentóse a les eleiciones al [[Parllamentu Européu]] dientro de la coalición [[Europa de los Pueblos]], qu'integraba xunto a otres formaciones nacionalistes y rexonalistes ([[ERC]], [[CHA]], [[EA]], [[PSA]], [[CNC]]). Europa de los Pueblos algamó un [[Eurodiputáu]]: [[Bernat Joan i Marí]]. Andecha Astur presentóse de nueu cola coalición "[[Europa de los Pueblos]]" nes [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2014|eleiciones europees de 2014]], xunto a [[Esquerra Republicana de Catalunya]], [[Puyalón]] y [[Bloque Nacionalista Galego|BNG]]. === [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies|Xunta Xeneral]] === Andecha Astur entovía nun algamó representación na Xunta Xeneral. === Conceyos === Nes les eleiciones municipales de 2019 Andecha Astur nun presentose a nengún cargu. == Resultaos Eleutorales == === A la [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies]] === {|align="center" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 8pt;" |+ '''Resultaos de les Eleiciones Autonómiques del Principáu d'Asturies''' |- align="center" |colspan="2"| ||'''1983'''||'''1987'''||'''1991'''||'''1995'''||'''1999'''||'''2003'''||'''2007'''||'''2011'''||'''2012'''||'''2015'''||'''2019''' |- align="right" |align="left" rowspan="2"|'''AA'''||'''votos'''||- |<nowiki>-</nowiki> |1.137||1.948|| 2.206||3.821||2.770||1231||634||970||1.559 |- align="right" |'''escaños'''||- |<nowiki>-</nowiki> |0||0||0||0||0||0||0||0||0 |} === De [[Conceyu]] === {|align="center" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 8pt;" |+ '''Resultaos de les Eleiciones de Conceyos del Principáu d'Asturies''' |- align="center" |colspan="2"| ||'''1983'''||'''1987'''||'''1991'''||'''1995'''||'''1999'''||'''2003'''||'''2007'''||'''2011'''||'''2015||'''2019''' |- align="right" |align="left" rowspan="2"|'''AA'''||'''votos'''||- |<nowiki>-</nowiki> |230||1.630||2.652||4.250||2.098||1397||400||597 |- align="right" |'''conceyales'''||-||- |1||1||1||2||0||1||2||1 |} === [[Congresu de los Diputaos]] === {|align="center" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 8pt;" |+ '''Resultaos de les Eleiciones pal Congresu de los Diputaos''' |- align="center" |colspan="2"| ||'''1985'''||'''1989'''||'''1993'''||'''1996'''||'''2000'''||'''2004'''||'''2008'''||'''2011||'''2015'''||'''2016'''||'''2019''' '''(Abril)''' |'''2019''' '''(Payares''') |- align="right" |align="left" rowspan="2"|'''AA'''||'''votos'''||- |<nowiki>-</nowiki> |787||-||2.036||1.942||1299||1087||-||-||909||897 |- align="right" |'''diputaos'''||- |<nowiki>-</nowiki> |0||-||0||0||0||0||-||-||0||0 |} === [[Senáu d'España|Senáu]] === {|align="center" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 8pt;" |+ '''Resultaos de les Eleiciones pal Senáu''' |- align="center" |colspan="2"| ||'''1985'''||'''1989'''||'''1993'''||'''1996'''||'''2000'''||'''2004'''||'''2008'''||'''2011||'''2015'''||'''2016'''||'''2019''' '''(Abril)''' |'''2019''' '''(Payares''') |- align="right" |align="left" rowspan="2"|'''AA'''||'''votos'''||-||-||787||-||2.036||7665||4740||2104||-||-||2491||2.262 |- align="right" |'''senadores'''||-||-||0||-||0||0||0||0||-||-||0||0 |} === [[Parllamentu Européu]] === {|align="center" border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 8pt;" |+ '''Resultaos de les Eleiciones Europees nel Principáu d'Asturies''' |- align="center" |colspan="2"| ||'''1987'''||'''1989'''||'''1994'''||'''1999'''||'''2004'''||'''2009'''||'''2014'''||'''2019''' |- align="right" |align="left" rowspan="2"|'''AA'''||'''votos'''||- |<nowiki>-</nowiki> |<nowiki>-</nowiki> |1.467||1.667||806||2255||1384 |- align="right" |'''europarllamentarios'''||- |<nowiki>-</nowiki> |<nowiki>-</nowiki> |0||1||0||0||0 |- | colspan="10" |En 2004 presentóse na coalición [[Europa de los Pueblos]]<br>En 2014 presentóse na coalición [[Los Pueblos Deciden]].<br/>En 2019 van presentase na coalición [[Agora Repúbliques]].<br/> |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == === Páxines oficiales === *[http://www.andecha.org/ Páxina oficial d'Andecha Astur] *[http://www.darreu.org/ Páxina oficial de Darréu] === Sentencia histórica del Tribunal Constitucional === -Xurisprudencia Constitucional {{es}}: *[http://constitucion.rediris.es/oapa/stc27-1996.htm/ STC 27/1996, de 15 de febreru (Caso "Andecha Astur 1") ] *[http://constitucion.rediris.es/oapa/stc48-2000.htm/ STC 48/2000, de 24 de febreru (Caso "Andecha Astur 2")] === Otres === *Rexistru d'Andecha Astur nel Ministeriu del Interior:{{URL|https://sede.mir.gob.es/nfrontal/webpartido_politico/recurso/partido_politicoDetalle.html}} {{Twitter|AndechaAstur}} {{Facebook|AndechaAstur}} {{Instagram|Andecha_Astur}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Nacionalismu asturianu]] [[Categoría:Partíos políticos d'Asturies]] [[Categoría:Partíos políticos socialistes]] e3ym92l5t36njt3uqxbk652rs0vtiys 0 7772 3709563 3706295 2022-08-19T06:52:14Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{Navegación sieglu|17}} {{Referencies adicionales|t=20180921131917}} [[Ficheru:Principia.jpg|miniatura|270px|''[[Philosophiæ naturalis principia mathematica|Principios de la filosofía natural]]'' (1687). Obra d'[[Isaac Newton]], marcó un puntu d'inflexón na [[heitoria de la ciencia]].<ref>{{cita web |títulu=5 de xunetu: Isaac Newton publica Philosophiæ naturalis principia mathematica|website=La Casa de La Historia|fecha=5 de xunetu de 2015|url=http://www.lacasadelahistoria.com/5-de-xunetu-isaac-newton-publica-philosophiae-naturalis-principia-mathematica/}}</ref>]] El [[Sieglu XVII]] de la [[era común]]) foi'l séptimu [[sieglu]] del [[II mileniu]] nel [[calendariu gregorianu]]. Entamó'l [[1 de xineru]] de [[1601]] y acabó'l [[31 d'avientu]] de [[1700]]. Ye llamáu'l «[[Revolución científica|sieglu de la física]]» por cuenta de que nesti sieglu les aportaciones de [[René Descartes]] y [[Isaac Newton]] dieron orixe a la [[física]] clásica y a un sistema de pensamientu [[mecanicismu|mecanicista]]. == Acontecimientos == === Años 1600 === [[Ficheru:Nova-totius-terrarum-orbis-geographica-ac-hydrographica-tabula.jpg|miniatura|Mapamundi de 1606, obra de [[Willem Blaeu]].]] {{AP|Años 1600}} *[[1601]]: La [[Batalla de Kinsale|batalla (guerra o conflictu) de Kinsale]], una de les guerres o batalles más importantes de la historia irlandesa. *[[1601]]: la corte del rei [[Felipe III d'España]] [[Capitalidad de Valladolid|treslládase]] de [[Madrid]] a [[Valladolid]], permaneciendo nesta ciudá hasta 1606, cuando torna a Madrid. *[[1602]]: Fúndase la [[Compañía Holandesa de les Indies Orientales]], el so ésitu contribuyó o se debió al [[Hexemonía holandesa del sieglu XVII|Sieglu d'Oru holandés]]. *[[1603]]: L'español [[Gabriel de Castiella]] ye'l primer européu que columbra [[L'Antártida]]. *[[1603]]: Muerre [[Isabel I d'Inglaterra]] y ye asocedida pol so primu'l rei [[Jacobo VI d'Escocia ya I d'Inglaterra|Jacobo VI d'Escocia]], xuniendo les corones d'[[Escocia]] ya [[Inglaterra]]. *[[1603]]: [[Tokugawa Ieyasu]] toma'l control de [[Xapón]] y establez [[Shogunato Tokugawa]], que gobierna'l país hasta [[1868]]. *[[1603]]-[[1623|23]]: Dempués de la modernización del so exércitu, [[Abás el Grande|Abbas I]] espande'l [[Imperiu Safávida]] prindando territoriu de los [[Otomanos]] y [[Portugal|Portugueses]]. *[[1605]]: La [[Combalechadura de la pólvora]] falla n'Inglaterra. *[[1605]]: Publícase la primer parte del ''[[Quixote]]''. *[[1606]]: La llarga guerra ente l'[[Imperiu otomanu]] y [[Austria]] terminar cola [[Paz de Zsitvatorok]]. *[[1606]]: El capitán [[Willem Janszoon]] y la so tripulación a bordu de la nave ''Duyfken'' de la [[Compañía Holandesa de les Indies Orientales]], convertir nos primeros europeos que columbren y desembarquen n'[[Australia]]. *[[1607]]: Fúndase [[Jamestown (Virxinia)|Jamestown]], [[Virxinia]], que se convierte na primer colonia inglesa permanente n'[[América del Norte]]. *[[1608]]: Fúndase la [[ciudá de Québec]] por [[Samuel de Champlain]], en [[Nueva Francia]] (actual Canadá). *[[1609]]: Los [[Países Baxos]] y [[España]], acepten la [[Tregua de los Dolce Años]] na [[guerra de los Ochenta Años]]. *[[1609]]: Pedro de Peralta, más tarde gobernador de [[Nuevu México]], establez l'asentamientu de [[Santa Fe (Nuevu México)|Santa Fe]]. *[[1609]]: [[Maximiliano I, duque y eleutor de Baviera]] establez la [[Lliga Católica (1609)|Lliga Católica]]. === Años 1610 === {{AP|Años 1610}} *[[1613]]: La [[Dómina de la Inestabilidá]] en [[Rusia]] termina cola creación de la [[Dinastía Románov|Casa de los Románov]] que tuvo en vixencia hasta [[1917]]. *[[1615]]: El [[25 de marzu]] [[Roque González de Santo Cruz|San Roque González de Santa Cruz]] funda l'Amenorgamientu de La nuesa Señora de l'Anunciación de Itapua, la que depués en 1621 va treslladar a lo que ye l'actual ciudá d'[[Encarnación (Paraguay)|Encarnación]], nel actual departamentu d'[[Itapúa]] ([[Paraguái]]), del cual ye la capital. *[[1615]]: Publicar la segunda parte del Quixote''. *[[1616]]: Los postreros [[moriscu|moriscos]] son espulsaos d'[[España]]. Finen Miguel de Cervantes Saavedra y William Shakespeare. *[[1618]]: La [[Rebelión bohemia]] bastia la [[guerra de los Trenta Años]], qu'afara [[Europa]] ente [[1618]] y [[1648]]. *[[1618]]: Los [[Manchú]]es empiecen a invadir [[Imperiu de China China]]. La so conquista va terminar baltando a la [[Dinastía Ming]]. === Años 1620 === {{AP|Años 1620}} *[[1620]]: L'emperador [[Fernando II d'Habsburgu]] derrota a los [[Bohemia|bohemios]] rebeldes na [[batalla del Monte Blancu]]. *[[1620]]: Los [[pelegrinos]] [[Puritanismu|puritanos]] lleguen nel ''[[Mayflower]]'' a [[Plymouth Rock]], [[cabu Cod]], [[Nueva Inglaterra]]. *[[1623]]-[[1632|32]]: [[Kösem Sultan]] convertir na primer muyer rexente del [[Imperiu otomanu|Imperiu Otomanu]] mientres el sultanatu del so fíu [[Murad IV]]. *[[1624]]-[[1642|42]]: En calidá de primer ministru, el [[cardenal Richelieu]] centraliza'l poder en [[Francia]]. *[[1625]]: [[Nueva Ámsterdam]] ye fundada pola [[Compañía Holandesa de les Indies Occidentales]] en Norteamérica. *[[1626]]: Terminar l'actual [[Basílica de San Pedro]] de la [[Ciudá del Vaticanu]]. *[[1627]]: El [[cardenal Richelieu]] establez l'asediu a [[La Rochelle]] protestante que finalmente se rinde. *[[1627]]: Estinción del [[Bos primigenius primigenius|uro]], cola muerte del últimu espécime en [[Polonia]]. *[[1629]]: El [[cardenal Richelieu]] se alía coles fuerces protestantes sueques na [[guerra de los Trenta Años]] pa compensar la espansión de [[Fernando II d'Habsburgu]]. === Años 1630 === {{AP|Años 1630}} * [[1632]]: La [[Batalla de Lützen (1632)|batalla de Lützen]], muerte del rei de [[Suecia]] [[Gustavo II Adolfo de Suecia|Gustavo II Adolfo]]. * [[1633]]: [[Galileo Galilei]] llega a [[Roma]] pal so xuiciu énte la Inquisición. * [[1634]]: [[Batalla de Nördlingen (1634)|Batalla de Nördlingen]] * [[1635]]: empieza la [[Guerra francu-española (1635-1659)|guerra francu-española]] * [[1637]]: Abre'l [[Teatro San Cassiano]] en [[Venecia]], primer teatru d'ópera públicu. * [[1637]]: Publicación del Discursu del métodu de [[René Descartes]]. * [[1638]]: Centenariu de la fundación de [[Bogotá]] * [[1639]]-[[1655|55]]: [[Guerres de los Trés Reinos]], guerres civiles en toa [[Escocia]], [[Irlanda]] ya [[Inglaterra]]. === Años 1640 === [[Ficheru:Rocroi, el postreru terciu, por Augusto Ferrer-Dalmau.jpg|miniatura|La [[batalla de Rocroi]].]] [[Ficheru:The Nightwatch by Rembrandt.jpg|miniatura|''[[La ronda de nueche]]'' o ''La compañía militar del capitán Frans Banning Cocq'', 1642. Oliu sobro llenzu; espuestu nel Rijksmuseum, d'Ámsterdam.]] {{AP|Años 1640}} * [[1640]]: El rei [[Carlos I d'Inglaterra]] vese obligáu a convocar al Parllamentu, por cuenta de la revuelta de los escoceses. * [[1640]]-[[1668|68]]: La [[guerra de Restauración portuguesa]] lleva a la fin del gobiernu de [[Portugal so la Casa d'Austria]]. * [[1640]]: La tortura queda prohibida en [[Inglaterra]]. * [[1641]]: El [[shogunato Tokugawa]] instituye el ''[[sakoku]]''; los estranxeros son espulsaos y naide ta autorizáu a entrar o salir de [[Xapón]]. * [[1641]]: La [[rebelión irlandesa de 1641|rebelión irlandesa]]. * [[1642]]: Naz [[Isaac Newton]] mesmu añu en que morrió [[Galileo Galilei]] * [[1642]]: L'esplorador holandés [[Abel Janszoon Tasman]] fai'l primera avistamiento européu rexistráu de [[Nueva Zelanda]]. * [[1642]]-[[1649|49]]: [[Guerra civil inglesa]]; [[Carlos I d'Inglaterra|Carlos I]] ye degolláu por [[Cromwell]] . * [[1642]]: España la [[guerra dels Segadors]] en [[Cataluña]]. * [[1644]]: La conquista [[Manchú]] d'[[Imperiu de China China]] pon fin a la [[Dinastía Ming]]. La posterior [[Dinastía Qing]] rexiría hasta [[1912]]. * [[1644]]-[[1674|74]]: Empieza la [[guerra de Char Bouba]]. * [[1648]]: La [[Paz de Westfalia]] pon fin a la [[guerra de los Trenta Años]] y a la [[guerra de los Ochenta Años]], que marca'l fin d'[[España]] y el [[Sacru Imperiu Romanu]] como les mayores potencies europees. * [[1648]]-[[1653|53]]: [[Fronda (sulevación)|Fronda]], guerra civil en Francia. * 1648-51: [[Kösem Sultan|Kösem]] Sultan declárase rexente del [[Imperiu otomanu|Imperiu Otomanu]] per segunda vegada en presentando al so nietu menor [[Mehmed IV]] como sultán. * [[1648]]-[[1667|67]]: La guerra [[Guerres del Norte|El Diluviu]] dexa a [[Polonia]] en ruines. * [[1648]]-[[1669|69]]: Los [[Otomanos]] prinden [[Creta]] a los [[Venecia]]nos tres el [[sitiu de Candía]]. * [[1648]]: Dempués de [[Shah Jahan]], el [[Taj Mahal]] ye completáu pol so fíu Aurangzeb como gobernante del [[Imperiu mogol]]. * [[1649]]: [[Epidemia de 1649|La gran plaga de Sevilla]]. * [[1649]]-[[1653|53]]: [[conquista d'Irlanda por Cromwell]]. [[Ficheru:Europe map 1648-es.png|miniatura|centro|400px|Mapa d'Europa en 1648 a la fin de la [[guerra de los Trenta Años]].]] === Años 1650 === {{AP|Años 1650}} * [[1659]]: [[Sulevación de Cataluña]], que concluyiría col [[Tratáu de los Pirineos]]. === Años 1660 === {{AP|Años 1660}} [[Ficheru:Colonisation 1660.png|miniatura|centro|400px|Colonización europea en 1660.]] [[Ficheru:Sultan Mehmed IV (2)(cropped).png|miniatura|Sultán [[Mehmed IV]].]] * [[1660]]: La [[Commonwealth d'Inglaterra]] termina y la monarquía torna mientres la Restauración inglesa. * [[1660]]: Fúndase la [[Royal Society|Real Sociedá de Londres pa la meyora de la conocencia natural]]. * [[1661]]: Empieza'l reináu del emperador [[Kangxi]] d'[[Imperiu de China China]]. * [[1662]]: [[Koxinga]] captura [[Taiwán]] a los holandeses y funda el [[Reinu de Tungning]]. Reina hasta [[1683]]. * [[1662]]: Naz [[Jacques Aymar-Vernay]], que más tarde va reintroducir la [[radiestesia]] al usu popular n'Europa. * [[1662]]: Escastar el [[dodo]]. * [[1663]]: [[Francia]] tien dafechu'l control político y militar sobro les sos posesiones coloniales en [[Nueva Francia]]. [[Robert Hooke]] afaya per mediu del [[microscopiu]] les [[célula|célules]]. * [[1664]]: Les tropes britániques prinden [[Nueva Ámsterdam]], renombrándola [[Nueva York]]. * [[1665]]: [[Gran Plaga de Londres]]. * [[1665]]: [[Portugal]] derrota al [[Reinu del Congo]]. * [[1666]]: El [[Gran Quema de Londres]]. * [[1667]]-[[1699|99]]: La [[gran guerra turca]] detien la espansión del [[Imperiu otomanu]] n'Europa. * [[1668]]: El [[Tratáu de Lisboa (1668)|Tratáu de Paz de Lisboa]] ente España y Portugal reconoz a Portugal como país independiente. === Años 1670 === {{AP|Años 1670}} * [[1670]]: La [[Compañía de la Badea de Hudson]] ye fundada en [[Canadá]]. * [[1672]]-[[1676|76]]: [[Guerra polacu-turca (1672-1676)|Guerra polacu-turca]]. * [[1672]]-[[1678|78]]: [[Guerra francu-holandesa]]. * [[1673]]: Muerre Jean-Baptiste Poquelin ([[Molière]]). * [[1674]]: L'[[Confederación Maratha|Imperiu maratha]] ye fundáu na [[India]] por [[Shivaji]]. * [[1676]]: [[Rusia]] y l'[[Imperiu otomanu]] empiecen les [[Guerra rusu-turca (1676-1681)|guerres rusu-turques]]. === Años 1680 === [[Ficheru:Taniec tatarski.jpg|miniatura|Soldáu [[Tártaros de Crimea|tártaru de Crimea]] engarrando con un soldáu de la [[Mancomunidá de Polonia-Lituania]]. Esa frontera caltener n'estáu semipermanente de guerra hasta'l SIEGLU|XVIII||s}}. Oliu de [[Juliusz Kossak]].]] {{AP|Años 1680}} * [[1680]]: La revuelta de los nativos Pueblu llevó españoles a [[Nuevu México]] hasta [[1692]]. * [[1682]]: [[Pedro I de Rusia|Pedro'l Grande]] convertir en gobernante de Rusia (esclusivu [[zar]] en [[1696]]). * [[1682]]: [[René Robert Cavelier de La Salle|La Salle]] esplora'l llargor del [[ríu Mississippi]] y reclama [[Luisiana]] pa Francia. * [[1683]]: [[Dinastía Qing|China]] conquista'l [[Reinu de Tungning]] y anexona [[Taiwán]]. * [[1683]]: La [[batalla de Viena]] termina la hexemonía del [[Imperiu otomanu]] nel sudeste d'Europa. * [[1685]]: El [[Edictu de Fontainebleau]] escuerre al Protestantismu en Francia.<br /> Muerre'l rei [[Carlos II d'Inglaterra]]. * [[1687]]: [[Isaac Newton]] publica ''[[Philosophiae Naturalis Principia Mathematica]]''. * [[1688]]-[[1689|89]]: Dempués de la [[Gloriosa Revolución]], Inglaterra convertir nuna [[monarquía constitucional]] y la [[Provincies Xuníes de los Países Baxos|República Holandesa]] entra en cayente. * [[1695]]-[[1697|97]]: La [[Gran Alianza]] trata de detener la espansión francesa mientres la [[guerra de los Nueve Años]]. * [[1689]]: El [[Tratáu de Nérchinsk]] establez una frontera ente [[Rusia]] y [[Dinastía Qing|China]]. === Años 1690 === {{AP|Años 1690}} * [[1691]]: Firma del [[Tratáu de Limerick]] que pon fin a la [[guerra guillermita d'Irlanda]] * [[1692]]: Llevar a cabu los xuicios por bruxería en [[Salem (Massachusetts)|Salem]], [[Massachusetts]]. * [[1693]]: La fame en [[Francia]] mata a dos millones de persones. * [[1694]]: añu probable de fundación de [[Guacara]] en [[Venezuela]] * [[1696]]: La fame en [[Finlandia]] esanicia casi un terciu de la población. * [[1696]]: Una compañía de 2500 colonos del [[Reinu d'Escocia]] parte escontra'l [[ismu de Panamá]] pa establecer la «Nueva Caledonia» na rexón del [[Rexón del Darién|Darién]] como parte de la [[Colonización escocesa d'América]]. * [[1700]]: Muerre'l rei [[Carlos II d'España|Carlos II]] escastándose la dinastía Habsburgu o [[Casa d'Austria]] n'España. == Demografía y estadística n'Asturies == == Cultura del sieglu XVII == [[Ficheru:El ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha.jpg|miniatura|150px|1605: Primer publicación del Quixote''.]] El sieglu XVII ye d'una rellumanza ensin comparanza, por cuenta de que dexa esti tiempu desligarse de les atadures provenientes de la [[Edá Media]]. El [[Renacimientu]] del {{SIEGLU|XVI||s}} ye la puerta d'entrada por qu'en los 100 años que corrieron de [[1600]] a [[1700]] la sociedá pudiera safase del vieyu molde qu'enllantaba métodos ríxidos de comportamientu y actuación especialmente impuestos pola [[Ilesia católica|Ilesia]]. Al romper estos vieyos moldes dexó salir de la rixidez de les estructures lliniales ya imprimir nueves formes de movimientu especialmente nel campu de les artes, onde podríen ser la pintura, escultura y arquiteutura. Esti adelantu d'imprimir movimientu, rescatar les formes celestiales per mediu de la ornamentación, y el pasu de lo estático a lo dinámico contémplase como l'estilu [[barrocu]], que ye un estilu modernu que dexa tras al [[manierismu]] del sieglu precedente. El barrocu que se presenta en distintes manifestaciones artístiques incluyida la lliteratura nes sos dos aguaes [[culteranismu]] y [[conceutismu]], dexa enraigonar a la sociedá d'entós a un nuevu estilu de vida, nel que s'afai y acepta vivir so situaciones en constante cambéu. Dalgunes manifectaciones como pontes ente distintos conceyos como por casu la [[Ponte Roa-Riaza|ponte de Roa-Riaza]]. == Persones relevantes == === Política === [[Ficheru:Louis XIV (Lefebvre).jpg|miniatura|150px|[[Luis XIV de Francia]].]] [[Ficheru:Tokugawa Ieyasu2.JPG|miniatura|150px|[[Tokugawa Ieyasu]].]] *[[Albrecht von Wallenstein]] (1583-1634): Militar y políticu bohemiu. *[[Ana I de Gran Bretaña]] (1665-1714): Reina d'[[Inglaterra]], [[Irlanda]] y [[Escocia]]. *[[Ana d'Austria y Austria-Estiria]] (1601-1666): [[Infanta d'España]] y reina consorte de [[Francia]]. *[[Aurangzeb]] (1618-1707): Emperador mogol de la [[India]]. *[[Cardenal Mazarino]] (1602-1661): Cardenal y políticu francés. *[[Cardenal Richelieu]] (1585-1642): Cardenal y políticu francés. *[[Carlos I d'Inglaterra]] (1600-1649): Rei d'[[Inglaterra]], [[Escocia]] ya [[Irlanda]]. *[[Carlos II d'España]] (1665-1700): Rei d'[[Imperiu Español|España]], postreru de la [[Casa d'Austria]]. *[[Carlos II d'Inglaterra]] (1630-1685): Rei d'[[Inglaterra]], [[Escocia]] ya [[Irlanda]]. *[[Cristina de Suecia]] (1626-1681): Reina de [[Suecia]]. *Emperador [[Kangxi]] (1654-1722): Tercer emperador chinu de la [[dinastía Qing]]. *Emperador [[Shunzhi]] (1638-1661): Segundu emperador chinu de la [[dinastía Qing]]. *[[Eugenio de Saboya]] (1663-1736): Militar austriacu d'orixe francés. *[[Felipe III d'España]] (1578-1621): Rei d'[[Imperiu Español|España]]. *[[Felipe IV d'España]] (1605-1665): Rei d'[[Imperiu Español|España]]. *[[Francisco de Sandoval y Rojas]] (1553-1625): Duque de Lerma y primer ministru de [[Felipe III d'España|Felipe III]]. *[[Gabriel Bethlen]] (1580-1629): Príncipe de [[Transilvania]] d'orixe húngaru. *[[Gaspar de Guzmán]] (1587-1645): Conde-Duque d'Olivares, militar y políticu español. *[[Guillermo III d'Inglaterra]] (1650-1702): Rei d'[[Inglaterra]], [[Escocia]] ya [[Irlanda]]. *[[Gustavo II Adolfo de Suecia]] (1594-1632): Rei de [[Suecia]]. *[[Hung Taiji]] (1592-1643): Emperador chinu, fundador de la [[dinastía Qing]]. *[[Kösem Sultan]] (1590-1651): Sultana otomana, la muyer más poderosa del [[Imperiu otomanu|Imperiu Otomanu]]. *[[Leopoldu I d'Habsburgu]] (1640-1705): Emperador del [[Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]]. *[[Lluis XIII de Francia]] (1601-1643): Rei de [[Francia]]. *[[Lluis XIV de Francia]] (1638-1715): Rei de [[Francia]]. *[[María de Médici]] (1575-1642): Reina de [[Francia]]. *[[Oliver Cromwell]] (1599-1658): Políticu inglés. *[[Pedro I el Grande]] (1672-1725): Zar de [[Rusia]]. *[[Sha Jahan]] (1592-1666): Emperador mogol de la [[India]] (encargó'l [[Taj Mahal]]). *[[Tokugawa Ieyasu]] (1543-1616): Fundador del [[shogunato Tokugawa]] en [[Xapón]]. === Ciencia y filosofía === [[Ficheru:GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg|miniatura|150px|[[Isaac Newton]].]] *[[Anton van Leeuwenhoek]] (1632-1723): científicu neerlandés. *[[Baruch Spinoza]] (1632-1677): filósofu holandés. *[[Blaise Pascal]] (1623-1662): científicu francés. *[[Christiaan Huygens]] (1629-1695): matemáticu, físicu y astrónomu neerlandés. *[[Evangelista Torricelli]] (1608-1647): científicu italianu. *[[Francesco Redi]] (1626-1697): médicu italianu. *[[Galileo Galilei]] (1564-1642): científicu italianu. *[[Gottfried Leibniz]] (1646-1716): matemáticu y filósofu alemán. *[[Isaac Newton]] (1643-1727): científicu inglés. *[[Johannes Kepler]] (1571-1630): astrónomu alemán. *[[John Locke]] (1632-1704): filósofu inglés. *[[Marin Mersenne]] (1588-1648): filósofu francés. *[[Pierre de Fermat]] (1601-1665): matemáticu francés. *[[René Refugues]] (1596-1650): filósofu y científicu francés. *[[Thomas Hobbes]] (1588-1679): filósofu inglés. *[[William Harvey]] (1578-1657): científicu y médicu inglés. *[[Santorio Santorio]] (1561-1636): fisiólogu italianu. === Lliteratura === [[Ficheru:LopedeVega.jpg|miniatura|150px|[[Lope de Vega]].]] *[[Baltasar Gracián]] (1601-1658): Escritor español. *[[Ben Jonson]] (1572-1637): Dramaturgu, poeta y actor inglés. *[[Daniel Defoe]] (1659/1661-1731): Novelista y periodista inglés. *[[Félix Lope de Vega]] (1562-1635): Poeta y dramaturgu español. *[[Francisco de Quevedo]] (1580-1645): Escritor español. *[[Jean de La Bruyère]] (1645-1696): Escritor y moralista francés. *[[Jean Racine]] (1639-1699): Poeta y dramaturgu francés. *[[John Donne]] (1572-1631): Poeta inglés. *[[John Milton]] (1608-1674): Poeta inglés. *[[Luis de Góngora]] (1561-1612): Poeta español. *[[Molière]] (1622-1673): Dramaturgu francés. *[[Nicolás Boileau]] (1636-1711): Poeta francés. *[[Pedro Calderón de la Barca]] (1600 - 1681): Dramaturgu español. *[[Pierre Corneille]] (1606 - 1684): Poeta y dramaturgu francés. *[[Sor Juana Inés de la Cruz]] (1651-1695): Poeta mexicana. *[[Tirso de Molina]] (1579 - 1648): Poeta y dramaturgu español. *[[Miguel de Cervantes Saavedra]] (1547-1616): Novelista, poeta y dramaturgu español. *[[Voltaire]] (1694-1778): escritor, ensayista y filósofu francés. *[[William Shakespeare]] (1564-1616): Escritor inglés. === Música === {{VT|Categoría:Música nel sieglu XVII}} [[Ficheru:Bach.jpg|miniatura|150px|[[Johann Sebastian Bach]].]] *[[Alessandro Scarlatti]] (1660-1725): Músicu italianu. *[[Antonio Vivaldi]] (1678-1741): Músicu y compositor italianu. *[[Arcangelo Corelli]] (1653-1713): Compositor y violinista italianu. *[[Claudio Monteverdi]] (1567-1643): Músicu italianu. *[[Francesco Cavalli]] (1602-1676): Compositor y organista venecianu. *[[Gaspar Sanz]] (1640-1710): Músicu español. *[[Heinrich Schütz]] (1585-1672): Compositor y organista alemán. *[[Henry Purcell]] (1659-1695): Músicu inglés. *[[Jean-Baptiste Lully]] (1632-1687): Músicu francés. *[[Johann_Christoph_Bach_(1642-1703)|Johann Christoph Bach]] (1642-1703): Compositor y organista alemán. *[[Johann Pachelbel]] (1653-1706): Músicu alemán. *[[Johann Sebastian Bach]] (1685-1750): Músicu, organista y compositor alemán. *[[Georg Friedrich Händel]] (1685-1759): Músicu y compositor alemán nacionalizáu inglés. *[[John Blow]] (1649-1708): Compositor y organista inglés. *[[Marc-Antoine Charpentier]] (1643-1704): Compositor francés. === Artes Plástiques y Arquiteutura === [[Ficheru:Vel-1630Met.jpg|miniatura|150px|[[Diego Velázquez]].]] [[Ficheru:Harmensz van Rijn Rembrandt - Ritratto di giovane - Google Art Project.jpg|miniatura|150px|[[Rembrandt]].]] *[[Anthony van Dyck]] (1599-1641): Pintor flamencu. *[[Bartolomé Esteban Murillo]] (1617-1682): Pintor español. *[[Caravaggio]] (1571-1610): Pintor italianu. *[[Christopher Wren]] (1632-1723): Arquiteutu inglés. *[[Claudio de Lorena]] (1600-1682): Pintor francés. *[[Diego Velázquez]] (1599-1660): Pintor español. *[[Francesco Borromini]] (1599-1667): Arquiteutu italianu. *[[Francisco de Zurbarán]] (1598-1664): Pintor español. *[[Frans Hals]] (1580-1666): Pintor neerlandés. *[[Georges de La Tour]] (1593-1652): Pintor francés. *[[Gian Lorenzo Bernini]] (1598-1680): Escultor, arquiteutu y pintor italianu. *[[Gregorio Fernández]] (1576-1636): Escultor español. *[[Guido Reni]] (1575-1642): Pintor italianu. *[[Jacob Jordaens]] (1593-1678): Pintor flamencu. *[[Jan Steen]] (1626-1679): Pintor neerlandés. *[[Jiang Tingxi]] (1669-1732): Pintor chinu. *[[Johannes Vermeer]] (1632-1675): Pintor neerlandés. *[[José de Ribera]] (1591-1652): Pintor español. *[[Juan Martínez Montañés]] (1568-1649): Escultor español. *[[Jules Hardouin Mansart]] (1646-1708): Arquiteutu francés. *[[Nicolas Poussin]] (1594-1665): Pintor francés. *[[Peter Paul Rubens]] (1577-1640): Pintor neerlandés. *[[Rembrandt van Rijn]] (1606-1669): Pintor neerlandés. *[[Aníbal Carracci]]: Pintor italianu. *[[Lodovico Carracci]]: Pintor italianu. *[[Agostino Caracci]]: Pintor italianu === Otres personalidaes === *[[André Le Nôtraseim]], xardineru francés *[[Vicente de Paúl]], santu francés *[[Antonio Stradivari]], [[luthier]] italianu *[[Santa Rosa de Lima]], santa peruana *[[Mariana de Jesús]], santa ecuatoriana *[[Pedro Claver]], misioneru y defensor de los derechos humanos *[[Santu Toribio de Mogrovejo]], obispu de Llima *[[San Francisco Solano]], misioneru y santu español *[[San Juan Macías]], relixosu y santu dominicu español, aniciáu nel Perú *[[San Martín de Porras]], santu afro-peruanu *[[Pocahontas]], princesa indíxena d'Estaos Xuníos *[[Juan Bautista de la Salle]], sacerdote y pedagogu francés fundador de los [[Hermanos de les Escueles Cristianes]] *[[Juan Manuel del Olmo]] pintor y escultor == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|17th century}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Sieglu XVII]] jo9ofqunf5ya9r53dyjiiviq3f04wwc 0 7869 3709653 3450964 2022-08-19T08:50:01Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki Un '''llinguaxe de programación imperativu''' ye un [[llinguaxe de programación]] nel que, a la manera d'un [[algoritmu]], se diz pasu por pasu al [[ordenador]] lo que tien que facer pa iguar dalgún problema (ta centráu nel ''cómo'' facer les coses). La computación descríbese en términos d'un estáu del [[Programa d'ordenador|programa]] y de les instrucciones que camuden esi estáu. Ye asemeyáu al emplegu imperativu del llinguaxe natural, dando órdenes que daquién tien que cumplir; nesti casu les órdenes cúmpleles l'ordenador. Les estructures básiques de control nun llinguaxe imperativu son: * '''''Secuencia'''''. Les instrucciones van una tres otra, y execútense nesi orde. * '''''Esbilla'''''. Escuéyese ente dos o más caminos d'execución, según dalguna condición. * '''''Iteración o llazu'''''. Un grupu d'instrucciones execútase delles veces, según dalguna condición. El conocíu como ''Teorema de la programación estructurada'' diz que cualisquier problema computable pue resolvese namái que con eses tres estructures de control. Otres tribes de llinguaxes nun se basen na idea de dicí-y al ordenador lo que tien que facer pasu a pasu, como se describe equí. L'exemplu más claru ye'l de la [[Llinguaxe de programación declarativu|programación declarativa]], que munches veces cítase como antónimu de la programación imperativa. Esos otros son llinguaxes más afayadizos pa dalgunos problemes concretos; sicasí, los llinguaxes de programación que más s'empleguen anguaño son los imperativos, ente otres coses porque cásique tolos ordenadores tán fechos pa funcionar internamente de manera imperativa. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llinguaxe de programación]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] nzq49jpfe7lerhgsv7oj9vd9lwk1wmw 0 7885 3709624 3628974 2022-08-19T08:36:56Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Persona}} '''John von Neumann (János Lajos Margittai Neumann)''' ([[28 d'avientu]] de [[1903]] – [[8 de febreru]] de [[1957]]) foi un matemáticu, nacíu n'[[Hungría]], que fizo delles importantes contribuciones en [[física cuántica]], análisis funcional, teoría de conxuntos, [[informática]], [[economía]] y otres munches estayes. El so nome orixinal yera János Lajos Margittai Neumann, y nació en [[Budapest]] (el mayor de tres hermanos). El so pá yera abogáu. Ya de nuéu víase que tenía capacidades estraordinaries de memoria y de cálculu. So pá mercó un títulu nobiliariu en 1913, y d'ehí la marca de nobleza d'[[Austria]] nel so apellidu, "von". Camudóse'l nome por "John" cuando foi a vivir a los [[Estaos Xuníos]], nos años [[1930]]. Doctoróse en matemátiques na Universidá de Budapest a los 23 años. Estudió química en [[Suiza]], y ente 1926 y 1930 foi profesor priváu en [[Berlín]]. Invitáronlu na Universidá de [[Princeton]] en 1930, y foi ún de los cuatro primeros miembros del ''Institute for Advanced Study'' (Institutu d'Estudios Avanzaos). Ehí trabayó dende 1933 hasta que morrió. En 1937 nacionalizóse ciudadanu de los [[Estaos Xuníos]], y en 1938 diéron-y el Böcher Memorial Prize pol so trabayu n'análisis. Von Neumann foi entamador en [[teoría de xuegos]], trabayó nel [[Proyeutu Manhattan]], y fízo trabayos perimportantes en [[mecánica cuántica]], pero ye conocíu de manera especial pol so trabayu n'[[informática]]. L'[[arquiteutura von Neumann]] ye la de práuticamente tolos ordenadores non paralelos de anguaño, y ta venceyada al funcionamientu de los [[Llinguax de programación imperativu|llinguaxes imperativos]]. ==Selected works== * 1923. ''On the introduction of transfinite numbers'', 346–54. * 1925. ''An axiomatization of set theory'', 393–413. * 1932. ''Mathematical Foundations of Quantum Mechanics'', Beyer, R. T., trans., Princeton Univ. Press. * 1944. ''Theory of Games and Economic Behavior'', with Morgenstern, O., Princeton Univ. Press, [https://archive.org/download/theoryofgamesand030098mbp/theoryofgamesand030098mbp.pdf online at archive.org]. * 1945. ''First Draft of a Report on the EDVAC'' [http://systemcomputing.org/turing%20award/Maurice_1967/TheFirstDraft.pdf TheFirstDraft.pdf] * 1963. ''Collected Works of John von Neumann'', Taub, A. H., ed., Pergamon Press. ISBN 0-08-009566-6 * 1966. ''Theory of Self-Reproducing Automata'', University of Illinois Press. {{NF|1903|1957|Neumann, John von}} [[Categoría:Matemáticos y matemátiques]] [[Categoría:Informáticos ya informátiques]] [[Categoría:Persones d'Hungría]] [[Categoría:Persones de Budapest]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] ra990n1gevbzaofxa1do60qtbj849sw 0 8096 3709631 3647219 2022-08-19T08:39:15Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{correxir}} {{Persona}} '''Karl Heinrich Marx''' o, a cencielles, '''Karl Marx'''<ref>{{DALLA|marxismu}}</ref> {{nym}} foi ún de los pensadores más influyentes de la [[Historia]] y figura clave nel analís de la historia, la [[sociedá]], la [[política]] y la [[economía]]. El so pensamientu prolóngase hasta munches décades más allá de la so muerte, siendo clave p'atalantar los procesos sociales y políticos del sieglu XX y convirtiéndose nel pá ideolóxicu del [[comunismu]]. == Biografía == Marx nació en [[Tréveris]] (en [[Prusia]] [[Trier]] -agora [[Alemaña]]-), col nome ''Karl Heinrich Marx'', dientro d'una familia hebrea. Estudió derechu na Universidá de [[Bonn]] y aína implicóse na ellaboración de trabayos en torno a la realidá social, colaborando nel "Rheinische Zeitung", publicación de la que aína llegará a ser redautor xefe. Funda tamién el "Deutsch-französische Jahrbücher", revista franco-alemana de la que sedrá direutor, de corta vida. En [[París]], Marx conoz y faise collaciu de [[Friedrich Engels]], personax que sedrá de vital importancia na so vida, ya que sedrá'l sofitu económicu de Marx. El pesu políticu de los artículos asoleyaos en [[Francia]] faen que gane fama d'axitador, lo que provoca la so espulsión de Francia. Establecíu en [[Bruxeles]], ingresa na Lliga de los Comunistes, tres lo cual declárase apátrida y revolucionariu. Tres el periodu revolucionariu de [[1848]], treslladase a [[Colonia (Renania del Norte-Westfalia)|Colonia]], onde entama un nueu diariu, "Neue Rheinische Zeitung". qu'algama ésitu darréu, nel contestu d'una dómina de fuerte sentimientu social y compromisu revolucionariu. Poro, ye prohibíu pol gobiernu renanu. Ye agora cuando Marx se dedica a la escritura d'una de les sos obres fundamentales, [[El Capital]], que fai nes sales de llectura del [[Muséu Británicu]]. El primer volume d'"El Capital" nun verá la lluz hasta [[1867]], tres dieciochu años de trabayu. Amás de preparar la publicación, Marx collaboró na organización de la [[Primera Internacional]], participando activamente nos alderiques. Tres la [[Comuna de París]] de [[1871]], que significó un duru güelpe pa la Internacional, Marx retiróse de la llucha político y dedicóse a la escritura del so pensamientu. El 14 de marzu de [[1883]] morría en [[Londres]]. Karl Marx casóse con [[Jenny von Westphalen]], cola que tuvo tres fíos: la mayor, Francesca Marx, que se suicidó; Edgar Marx, que morrió a los ocho años, y la pequeña, [[Eleonora Marx]] (que formó parte del movimientu [[feminismu|feminista]]). == Pensamientu == Testigu y víctima de la primer gran crisis del [[capitalismu]] (década de los años 30 del [[sieglu XIX]]) y del periodu revolucionariu de [[1848]], Marx desendolca una teoría económica capaz d'aportar esplicaciones a les mesmes, pero a la vegada encamentar a les clases populares a participar nella activamente pa producir un cambiu revolucionariu. [[Archivu:100-Mark-1971.jpg|thumb|300px|Billete de 100 marcos de la [[República Democrática Alemana]] (cola figura de Karl Marx)]] Pa Marx, la determinación de la magnitú de valor d'una mercancía ye la cantidá de trabayu requeríu socialmente pa producila. Esta ye la conocía [[teoría del valor trabayu]]. Asína, criticando la teoría de [[David Ricardo]] del valor-trabayu, deduz que'l salariu ye'l valor de la mercancía fuercia de trabayu, y como tou valor, determínase pol tiempu de trabayu necesariu pa la producción y reproducción de la mesma, nesti casu pa la producción y reproducción de la mercancía fuercia de trabayu, al valor de los medios de vida necesarios p'afitar la subsistencia del trabayador. Dotramiente, el capitalista comprador de la fuercia de trabayu consume dicha mercancía nel procesu de producción onde'l trabayador rinde demientres un tiempu (xornada llaboral) qu'escede la cantidá de tiempu necesaria pa la so reproducción como obreru (salariu), ye decir, el valor de la fuercia de trabayu y la so valorización nel procesu de trabayu son fautores distintos, cuya diferencia determina la magnitú de la [[plusvalía]] (exemplu de Marx nel Capital 1: "que p'alimentar y caltener en pie la fuercia de trabayu demientres venticuatro hores faiga falta media xornada de trabayu, nun quier decir, nin muncho menos, que'l obreru nun puea trabayar durante una xornada entera) . Esta plusvalía ye apropiada pol capitalista y d'ella vien la ganancia. Esta apropiación constitúi la bas fundamental del mou de producción capitalista y a la so vez estes condiciones materiales determinen la superestructura, ye decir les formes y conteníos de la concencia espresaes nel [[arte]], la política, la [[relixón]] y tamién el [[derechu]]. Esta contradicción fundamental (producción coleutiva vs. apropiación individual) baxo'l réxime de producción capitalista reviste la forma de [[La riqueza de les naciones|Llei xeneral de l'acumulación capitalista]] que consiste en que cuanto mayor ye la riqueza social, ye decir el capital en funcionamientu y por tanto, tanto mayor ye la magnitú absoluta del proletariáu y la capacidá productiva del mesmu, tanto mayor ye l'exércitu de reserva, y polo tanto a midía que medra l'acumulación de capital medra l'acumulación de miseria, y dalgunos de los sos fenómenos son l'amenorgamientu de la tasa beneficios a la vegada que la concentración del capital en mui poques manes. Asína, la contradicción cimera del capitalismu según Marx ye l'antagonismu de clases ente la clas capitalista y la clas proletaria. La necesidá de la revolución implicada en tales contradicciones ta determinada poles tensiones que deriven del fechu de que les fuercies productives sobrepasen y vense llimitaes poles rellaciones de producción, pal capitalismu tal revolución consiste na "espropiación de los espropiadores" y movimientu final de la dialéutica de la propiedá privada y la so abolición, que nel pensamientu de Marx concrétase nun horizonte políticu concretu: el [[socialismu]], antesala a la vegada del [[comunismu]]. El materialismu dialéuticu, ye decir la dialéutica del mou en que l'home produz los sos medios de vida, de la que se deriva la so alienación, constitúi pa Marx la historia humana (pa Marx: la historia humana ye la historia de la so alienación y de la abolición d'esta alienación), historia que a cada momentu solo pue ser entendida según los sos diferentes modos de producción, y la llucha de clases inherente, por exemplu, [[esclavista]], [[feudalismu|feudal]], [[capitalista]] y [[comunismu|comunista]]. [[Archivu:Zentralbibliothek Zürich Das Kapital Marx 1867.jpg|200px|thumb|El capital - Karl Marx]] Les obres de Marx influyeron a bon númberu de teóricos y políticos, nun bon númberu d'ocasiones enemigos ente sí. Por una parte, habría señalar la interpretación fecha polos países del "socialismu real", partidarios de qu'una vanguardia del proletariáu se faiga col poder al traviés de la fuercia, p'asína avanzar faza'l socialismu: [[XRSS]], [[Albania]], [[China]], [[Cuba]]... Per otra, la que fai la [[socialdemocracia]], nos sos entamos contraria a la táctica revolucionaria y partidaria d'avanzar faza'l socialismu al traviés de progresives reformes parllamentaries (hai que decir que la mayoría de partíos socialdemócrates foron a dapoco reformando los sos plantegamientos, hasta aceutar la economía de mercáu). Asinamesmo, hai teóricos que s'asitien ente estes dos interpretaciones y defenden una revolución radicalmente democrática, y otros qu' apliquen el marxismu al estudiu de determinaes ciencies ([[historia]]: ([[materialismu históricu]]), [[arte]], [[antropoloxía]], ...). == Críticos de Marx == Un críticu de Marx ye [[Karl Popper]]. Otru críticu, más de la vida personal que de la ideoloxía de Marx, ye [[Paul Johnson]], que dedica a Marx un capítulu del so llibru "Intellectuals". == Obres == * [[Manifiestu comunista]] ([[1848]]) - Karl Marx y [[Friedrich Engels]] * [[El capital]] (''Das Kapital'') ([[1867]]) - Karl Marx == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.pensamentoeconomico.ecn.br/economistas/karl_marx.html Karl Marx] (en castellán) * [http://www.filosofia.cu/archivos/index.htm Archivos de Marxismu] (en castellán) *{{IMDb nome}} {{NF|1818|1883|Marx, Karl}} [[Categoría:Economistes d'Alemaña]] [[Categoría:Filósofos y filósofes d'Alemaña]] [[Categoría:Comunismu]] [[Categoría:Movimientu obreru]] [[Categoría:Marxismu]] [[Categoría:Marxistes]] enhed8gp5j9vxlgmeoo0i9n6dzkd9d9 0 8929 3709709 3619738 2022-08-19T09:04:52Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Organización}} [[Imaxe:TeleAsturias.jpg|thumb|250px|[[Cámara de videu|Camarógrafa]] de TeleAsturias nuna rueda de prensa.]] '''TeleAsturias''' ye una cadena de [[televisión]] d'[[Asturies]] qu'emite dende [[Uviéu]]. Entamó les emisiones en [[1999]]. El direutor de programación y conteníos ye Alfonso Suárez Suárez. Según datos de la propia empresa tien una audiencia acumulada de 600.000 persones diaries. Unes 50 persones trabayen pa la televisión repartíes nes productores VTR Broadcast S.L. (propietaria de la marca comercial TeleAsturias) y Audiovisual del Principado (funciona cola marca comercial VisualMedia). == Situación llegal == El [[25 de xineru]] de [[2007]], la emisora quedó fuera nel repartu de llicencies d'emisión de la [[Televisión Dixital Terrestre]] anunciáu pol Gobiernu asturianu, que punxiera a concursu una de les tres llicencies de les que disponía según la llei vixente. Ello condergaba a Teleasturias al cese de les sos emisiones nun plazu de seis meses. Sicasí, el [[28 de febreru]], el Gobiernu asturianu ordenaba a la empresa encargada de la difusión de la señal de televisión analóxica el cese de les emisiones d'aquelles canales que nun algamaren llicencia nel concursu pa la TDT, midida qu'afectaba a Teleasturias y a [[Popular TV]]. El procesu foi interpretáu por la mayoría de sectores y partíos políticos asturianos (a esceición del [[PSOE]], nel gobiernu), como un cierre ''políticu'' de la canal, por mor de la so llinia editorial crítica col executivu del presidente [[Vicente Álvarez Areces]]. Poro, l'anuncia del pieslle d'emisiones prevocó numberoses protestes al traviés d'internet y una manifestación en sofitu de los trabayadores de la empresa y ''Pola llibertá d'espresión'' n'Asturies. Al tiempu, [[Izquierda Xunida]], tamién nel Gobiernu, y el [[Partido Popular]] empobinaron iniciatives parllamentaries cola fin d'atopar una salida llegal que-y permitiera a la canal siguir cola so actividá. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{es}} [http://www.teleasturias.com/ Páxina oficial de TeleAsturias] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cadenes de televisión d'Asturies]] [[Categoría:Uviéu]] jh6ctoaod9af5p5ijyb7lugzifedefv 0 9031 3709781 3696884 2022-08-19T09:12:35Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Faru |orde= 3º |allugau= El Cabu Bustu ([[Valdés]]) |lluces= Óptica catadióptrica xiratoria enriba un flotador de mercuriu allumada por una llámpara de 1.500 W, con otra de reserva que funciona con un grupu electróxenu diésel. *Planu focal sobro’l ras mediu de la mar: 73 m *Planu focal sobro’l tarrén: 10 m *Algame con bon tiempu: 35,8 milles *Algame con burriana: 16 milles *Rellumos: Grupos de cuatro rellumos cada 20 segundos |sones= Non |radiu= Non }} El '''[[faru]] de Bustu''' ta allugáu nel cabu homónimu, que s'asitia nel conceyu asturianu de [[Valdés]]. El cabu, que se mete pal mar en direición NO-SE dende la marxe derecha de la boca'l [[ríu Esva]] na playa de Cueva, pertenez a la formación xeolóxica conocida como rasa costera cantábrica, y acueye, na so fastera oriental, importantes xacimientos humanos prehistóricos. Amás d'ellos, nesta llanada nun hai más qu'una entidá de población: l'aldea de Bustu, que ta a 1,5 km del faru. El faru construyóse, dientro del ''Plan de Alumbrado Marítimo de las Costas Españolas'' de 1847, col envís d'allumar el cachu de costa que había en solombres dende'l cabu Peñes hasta'l d'[[Estaca de Bares]] ([[provincia de La Coruña|La Coruña]]), y foi inauguráu el [[1 d'abril]] de [[1858]]. L'edificiu orixinal yera rectangular, con dos cuerpos cuadraos destinaos a vivienda xuníos por otru central con un porche cubiertu. Teyaba en pizarra, a cuatro agües nos cuerpos llaterales, y tenía la entrada na fastera Sur. En [[1920]] se-y dio la so forma d'anguaño, de "U", al pesllar definitivamente'l porche. Años dempués, primero de la [[Guerra civil española|Guerra Civil]], el faru fizo les veces d'escuela del pueblu y el so fareru les de maestru. La torre orixinal, que taba apegada al edificiu na metá de la fachada norte, yera, como puede vese nes semeyes que queden d'ella, perguapa. Yera cuadrada y remataba con un balcón con baranda de fierro. Perriba d'ella taba'l torruxón, decagonal, sobro'l que taba la llinterna. La nueva, de [[1962]], ye igual que la de [[faru de Tapia|Tapia]]: un prisma cuadráu fecho n'azulexos de color crema, con azulexinos grises qu'escriben la pallabra ''Busto'' na cara que da pa la mar. La llinterna, como la óptica orixinal, yera de la casa francesa Sautter. Funcionaba a lo primero con aceite d'oliva, y dempués con parafina y petroleu. En [[1917]] foi lletrificada. Tocántenes a la óptica, la primera tenía un sector encarnáu, y camudose en [[1935]] por otra de la casa Pintsch. Camudose otra vuelta más en [[1962]], por una catadióptrica que xira enriba d'un flotador de mercuriu per aciu d'un reló de La Maquinista Valenciana. Ésta ye de tercer orde, y tien una distancia focal de 375 mm. Tien la forma d'una escafandra de buzu, y reflexa la lluz d'una llámpara de 1500 W. Pa cuando marcha la corriente hai otra de reserva, qu'alluma gracies a dos grupos electróxenos diésel donaos pol [[plan Marshall]] dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Nel faru hai, tamién, una estación meteorolóxica automática. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Faro de Cabo Busto}} * {{es}} [http://www.aixail.es/FarosAsturias/ Faros de Asturias] * {{es}} [http://www.farodeluisu.es/faro_de_cabo_busto.html El faru d'El Cabu Bustu na web d'''El faro de Luisu''] * {{es}} [http://dialnet.unirioja.es/servlet/fichero_articulo?codigo=634178&orden=0 ''El yacimiento del cabo Busto (Valdés, Asturias). Una secuencia del Pleistoceno Medio en el Norte peninsular'', de José Adolfo Rodríguez Asensio] == Bibliografía == *Menéndez Solar, Belén, ''Faros del litoral asturiano''. [[Uviéu]], Conseyería de Fomentu del Principáu d'Asturies, [[1997]]. *Sanz, Eduardo, ''Faros de Asturias''. [[Xixón]], Silverio Cañada Editor, [[1990]]. {{faros d'Asturies}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Faros d'Asturies|Bustu]] [[Categoría:Valdés]] pdwlzld3laf2ilgomff9dhdeltazrjt 0 9043 3709584 3708741 2022-08-19T07:04:31Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{destacaos}} {{rexón}} '''Utah''' ye ún de los 50 Estaos de los [[Estaos Xuníos d'América]], allugáu nel oeste del país. Utah ye un de los más importantes centros de [[tresporte]] y [[telecomunicaciones]] del oeste de los Estaos Xuníos. Aprosimao l'88% de la población d'Utah vive nuna concentración urbana denominada ''Wasatch Front'', cola capital y mayor ciudá del estáu, [[Salt Lake City]], como centru. En contraste, grandes estensiones del estáu tán práuticamente deshabitaes, faciendo de la población d'Utah la sesta más urbanizada de los Estaos Xuníos.<ref>{{cita web| url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761577046_6/Utah.html |títulu=The People of Utah|editorial=MSN Encarta|publicación=Utah |fechaaccesu=1/8/2008}}</ref>Salt Lake City ye un importante centru financieru y comercial del oeste d'EE.XX. La industria de manufactura y d'alta teunoloxía son tamién importantes fontes de renta pal estáu, según l'agricultura y la ganadería. Utah tien un sistema d'educación y de salú nacionalmente renomáu. La principal fonte de renta d'Utah, sicasí, ye'l [[turismu]]. Les sos guapures naturales atrayen al estáu a millones de turistes cada añu. Estes atraiciones van dende grandes cadenes de montes aparentes a la práutica del [[esquí]] (en 2002 celebráronse n'Utah los Xuegos Olímpicos d'Iviernu) y de roques que por cuenta de la aición de la [[erosión]] fueron escavaes formando pontes peñascoses, hasta'l [[Gran Llagu Saláu]] —el mayor [[llagu]] al oeste del [[ríu Mississippi]], y que ye cuatro vegaes más saláu que l'agua de mar. Gran parte del estáu tien un aspeutu y un clima desérticu. L'estáu y la so historia tán marcaos pola gran presencia de los mormones, que formen parte de la [[Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes]]. Cerca del 60% de la población d'Utah son miembros d'esta asociación relixosa, que la so sede central s'atopa en Salt Lake City. Los mormones instaláronse primeramente na rexón del actual estáu d'Utah en [[1847]], y llamaron a la rexón ''[[Deseret]]'' —que significa ''abeya melera'', nel llinguaxe del [[Llibru de Mormón]]. El [[Congresu de los Estaos Xuníos]] creó'l Territoriu d'Utah en [[1850]] —dando nome al territoriu pola tribu amerindia ute, pueblu de los montes, que vivía na rexón.<ref>{{cita web| url=http://www.utah.gov/about/quickfacts.html |títulu=Utah Quick Facts |editorial=Utah.gov| fechaaccesu=1/8/2008}}</ref> El [[4 de xineru]] de [[1896]], Utah convirtióse nel 45ᵘ estáu de los Estaos Xuníos. == Historia == [[Archivu:Parque Nacional de los-Arcos-Utah2508.JPG|thumb|Delicate Arch, l'arcu más emblématicu del parque y unu de los símbolos más populares d'Utah, amás d'imaxe nes matrícules d'automóviles del estáu, [[Parque Nacional Arches]], Utah.]] === Hasta 1849 === Dos tribus [[amerindiu|amerindies]] vivíen na rexón que constitúi l'actual estáu d'Utah miles d'años enantes de la llegada de los primeros esploradores [[Europa|europeos]]. Estes tribus yeren los [[anasazi]] y los [[fremonte]]. Estes tribus natives americanes yeren subgrupos de la etnia amerindia [[mexica|ute-azteca]], y yeren sedentarios. Los anasazi construyíen les sos residencies al traviés de cavadures en montes, y los fremontes construyíen cases de paya enantes de desapaecer de la rexón alredor del [[sieglu XV]]. Otru grupu nativu americanu, los [[navajos]], instaláronse na rexón alredor del [[sieglu XVIII]]. A mediaos del sieglu XVIII, otres tribus uto-[[azteques]], tales como los [[gosiute]], los [[paiute]], los [[shoshone]] y los [[ute]], tamién s'instalaron na rexón. Estos cinco grupos taben presentes cuando llegaron los primeros esploradores europeos. La rexón sur d'Utah esploráronla los españoles en [[1540]], al mandu de [[Francisco Vázquez de Coronado]], cuando buscaba la llexendaria [[Cíbola]]. Un grupu conducíu por dos sacerdotes católicos —dacuando llamada la espedición Domínguez-Escalante— dexó Santa Fe en [[1776]], esperando atopar una ruta a la mariña de [[California]]. La espedición viaxó escontra l'alloñáu norte hasta'l [[llagu Utah]] y atopó a los residentes nativos. Los españoles realizaron más esploraciones na rexón, pero nun s'interesaron por colonizar la zona por cuenta de la so naturaleza desértica. En [[1821]], cola independencia de [[Méxicu]] d'España, la rexón d'Utah pasó a formar parte de Méxicu, como parte integrante de l'[[Alta California]]. Tramperos [[Comerciu de cueru|comerciantes de pieles]] esploraron delles rexones d'Utah a principios del [[años 1800|sieglu XIX]]. La ciudá de [[Provo]] foi llamada asina por unos d'esos homes, Étienne Provost, que visitó l'área en [[1825]]. La ciudá d'[[Ogden]] foi nomada por un miembru de la [[Compañía de la Badía de Hudson]], [[Peter Skene Ogden]] que comerciaba con pieles nel Valle Weber. A finales de 1824 l'americanu Jimmy Bridger convirtióse na primer persona blanca en columbrar el [[Gran Llagu Saláu]]. Por cuenta de la gran salinidá de les sos agües, Bridger pensó qu'atopara'l [[océanu Pacíficu]]. Darréu, sicasí, afayóse qu'esti cuerpu d'agua nun pasaba de ser un xigantescu [[llagu]] saláu. Tres el descubrimientu del llagu, cientos de comerciantes y cazadores fundaron puestos comerciales na rexón, y alredor da la década de 1830, millares de persones, viaxando dende l'este en direición al Oeste de los Estaos Xuníos, realizaben escales na rexón del Gran Llagu Saláu. Los primeros colonos d'EE.UU. n'instalase definitivamente na rexón del Utah fueron los [[Mormón|mormones]]. Los mormones son miembros d'un grupu relixosu denomináu [[Ilesia de [[Xesucristu]] de los Santos de los Últimos Díes]]. Esta Ilesia fuera instituyida en 1830, cerca de Fayette, [[Estáu de Nueva York|Nueva York]], por [[Joseph Smith]]. Dempués del asesinatu d'ésti, en 1844, [[Brigham Young]] convirtióse en líder de la mayoría de los mormones. Por cuenta de la gran persecución relixosa que sufríen, los mormones empezaron a treslladase d'una rexón a otra buscando llibertá y tolerancia relixosa, pasando por [[Ohio]], [[Illinois]] y [[Missouri]]. Sicasí, por onde pasaben esistía persecución relixosa. En 1846, Young decidió realizar una espedición al Centro-Oeste de los Estaos Xuníos, y buscar una rexón aisllada y poco o non habitada, onde'l grupu pudiera esfrutar de tolerancia relixosa. En [[1847]], Young y la so espedición llegaron al Gran Llagu Saláu, onde s'instalaron. Un añu dempués, en [[1848]], pol [[Tratáu de Guadalupe Hidalgo]], Estaos Xuníos anexonaron Utah, dempués de la so victoria sobro [[Méxicu]] mientres la [[Intervención de los Estaos Xuníos en Méxicu]]. Young rápido entamó comunidaes pa tolos sos siguidores. Les noticies del ésitu del asentamientu na rexón fixeron que miles de persones —principalmente mormones— instalárense na rexón del Gran Llagu Saláu y los sos [[estuariu|estuarios]], especialmente al norte del actual estáu, onde munchos s'instalaron en valles y empezaron a [[riegu|regar]] estos valles, favoreciendo la práutica de l'[[agricultura]]. Sicasí, los primeros años d'asentamientu fueron difíciles —especialmente a causa d'una gran [[llagosta|llagostonada]]. Sicasí, les [[gaviota|gaviotes]] del Gran Llagu Saláu eventualmente esterminaron les llagostes. De magar, la gaviota ye'l símbolu aviariu d'Utah, y alzóse un monumentu en Salt Lake City nel so homenaxe. === 1849 - 1896 === [[Archivu:salt lake city 1850.jpg|thumb|[[Salt Lake City]] en [[1850]].]] ==== Deseret y la creación del Territoriu d'Utah ==== En [[1849]], los mormones crearon un estáu, al que denominaron [[Deseret]], una estensión xigantesca qu'incluyía territoriu qu'anguaño forma parte de [[Colorado]], [[Idaho]], [[Wyoming]], [[Nevada]], [[Oregón]], [[Arizona]], [[Nuevu Méxicu]] y [[California]]. Nel mesmu añu, los mormones tamién crearon la ''Compañía de Fondu d'Emigración Perpetua''. El fondu sufragaba'l treslláu de families mormonas d'otros países a Utah. Esto ayudó a aprosimao 26.000 inmigrantes —cerca del 36% de los guapamente 73.000 mormones qu'emigraron d'Europa a los Estaos Xuníos ente 1852 y 1887.<ref>{{cita web |url=http://www.media.utah.edu/UHE/p/PERPETUALEMIGRATING.html |títulu=Perpetual Emigrating Fund Company |publicación=Utah History Encyclopedia| editorial=University of Utah |fechaaccesu=4/8/2008}}</ref>A lo llargo de 1849 y de [[1850]], los mormones primieron al gobiernu de los Estaos Xuníos por que ''Deseret'' fuera eleváu a la categoría d'estáu. Sicasí, el [[Congresu d'Estaos Xuníos|Congresu]] refugó estes peticiones. Sicasí, a causa de cuestiones relatives a la [[esclavitú]] nel país, el gobiernu de los Estaos Xuníos creó'l [[Territoriu d'Utah]] (con una estensión muncho menor) en 1850, denomináu asina pola tribu [[ute]] que vivía na rexón. Anque de mayor estensión que l'actual estáu, esti territoriu yá tenía daquella les actuales llendes norte y sur. Young convirtióse nel primer gobernador del territoriu. Hasta la [[década de 1850]], les rellaciones ente los nativos americanos d'Utah y los mormones fueron bones. Sicasí, en [[1853]], un xefe indíxena ute, ''Walkara'' (tamién llamáu ''Walker''), empezó a atacar comunidaes mormones, empecipiando la ''Guerra de Walker'', que se desenvolvió mientres un añu, hasta que Young consiguió convencer a Walker de que terminara colos ataques.<ref>{{cita web |url=http://www.media.utah.edu/UHE/w/WAKARA.html |títulu=Wakara |publicación=Utah History Encyclopedia| editorial=University of Utah |fechaaccesu=4/8/2008}}</ref> ==== La Guerra d'Utah y la masacre de Mountain Meadows ==== Gran parte del Congresu de los Estaos Xuníos, según el mesmu presidente na dómina, [[James Buchanan]], queríen destituyir a los mormones del gobiernu d'Utah. Llegaron rumores hasta [[Washington D. C.|Washington]] de que tol territoriu taba sulevándose. El presidente Buchanan, en [[1857]], decidió nomar a Alfred Cumming de [[Georgia (Estaos Xuníos d'América)|Georgia]] como nuevu gobernador del Territoriu.<ref>{{cita web |url=http://www.media.utah.edu/UHE/c/CUMMING%2CALFRED.html |títulu=Alfred Cumming |publicación=Utah History Encyclopedia| editorial=University of Utah |fechaaccesu=4/8/2008}}</ref> Fueron unviaes tropes pa garantizar el cumplimientu de la sustitución, empecipiando la llamada ''Guerra d'Utah'' (tamién conocida n'inglés como ''Utah Expedition'' o ''Buchanan's Blunder''). Énte l'ausencia d'una notificación formal o de declaración d'intenciones, Young y otros líderes mormones interpretaron l'unviu de tropes como una persecución relixosa y adoptaron una postura defensiva.<ref name=utah_war>{{cita web |url=http://www.media.utah.edu/UHE/o/UTAHWAR.html |títulu=The Utah War |publicación=Utah History Encyclopedia| editorial=University of Utah |fechaaccesu=13/9/2008}}</ref> En setiembre d'esi mesmu añu, un grupu de mormones, xuntu con un grupu d'aliaos nativos americanos, atacaron un grupu d'unes 140 persones, d'[[Arkansas]] y de [[Missouri]], que se dirixíen escontra [[California]]. Supóníase polos agresores qu'estes persones yeren na so mayoría anti-mormones. Mataron a tolos viaxeros, con esceición de los neños, a los qu'unviaron a vivir con families mormones (dos años dempués, reclamaos polos sos familiares, tornaron a Arkansas).<ref name=ref_doblada_1>{{cita web |url=http://www.media.utah.edu/UHE/m/MOUNTAINMEADOW.html |títulu=Mountain Meadows Massacre|publicación=Utah History Encyclopedia| editorial=University of Utah |fechaaccesu=13/9/2008}}</ref> Esti incidente conozse nacionalmente como la [[masacre de Mountain Meadows]] y ye ún de les actos más revesosos cometíos por miembros de la Ilesia. Dalgunos afirmen que los oficiales de Salt Lake, incluyíu Young, ordenaron la masacre, mientres otros aseveren que Salt Lake nun s'enteró de la masacre hasta cuando foi demasiao tarde. El presidente Buchanan fuera criticáu pol Congresu de los Estaos Xuníos y pola población porque fracasó al nun alvertir a Young la so destitución, previr de cebera afecha a les tropes, o inclusive de nun investigar si yera necesariu l'unviu de tropes. El presidente quería acabar cola situación, y empezó a axustar con Young. Ésti aceptó la so destitución y Cumming asumió'l puestu. Anque Young nun fuera yá'l gobernador d'Utah, inda yera consideráu como tal polos habitantes del territoriu. Esistieron grandes tensiones ente la población mormona y les tropes qu'ocuparon Utah mientres trés años, y qu'abandonaron el territoriu en [[1861]] col advenimiento de la [[Guerra Civil de los Estaos Xuníos]].<ref name=utah_war /> ==== Utah adquier les sos fronteres actuales. La década de 1860. ==== A lo llargo de la [[década de 1860]], el gobiernu de los Estaos Xuníos cedió parte del Territoriu d'Utah a otros nuevos territorios recién creaos, como [[Colorado]], [[Nevada]] y [[Wyoming]]. En [[1868]], Utah adquirió les sos actuales llendes territoriales. En [[1865]], empecipióse la [[Guerra de Black Hawk]], nuevamente ente los mormones y la tribu nativa americana ute, liderada pol xefe indíxena ''[[Black Hawk (Xefe tribal)|Black Hawk]]''. La guerra perduró per dos años, hasta [[1867]], periodu nel qu'otres tribus natives americanes se xunieron a la causa de los utes: reconquistar les tierres prindaes polos mormones. En 1867, ''Black Hawk'', viendo que nun tenía nenguna posibilidá de victoria, alcordó rindise al gobiernu de los Estaos Xuníos. La mayoría de los nativos americanos d'Utah fueron entós ingresaos en reserves indíxenes. Ocasionales ataques de los nativos perduraron hasta [[1873]].<ref>{{cita web |url=http://www.media.utah.edu/UHE/b/BLACKHAWKWAR.html |títulu=Black Hawk War |publicación=Utah History Encyclopedia| editorial=University of Utah |fechaaccesu=4/8/2008}}</ref> [[Archivu:Ponymap.jpg|thumb|left|Mapa del [[Poni Express]] del ''National Park Service''.]] Salt Lake City convirtióse nun centru de comunicaciones en [[1860]], col entamu del tresporte de [[corréu]] del [[Pony Express]] ente [[Saint Joseph (Missouri)]] y [[Sacramento (California)]], con escala en [[Salt Lake City]]. El [[24 d'ochobre]] de [[1861]], dos llinies de [[telégrafu]], una procedente de [[Washington D. C.]] y la otra de [[San Francisco (California)|San Francisco]], fueron coneutaes en Salt Lake City, inaugurando la primer llinia de telégrafu trescontinental del país.<ref>{{cita web |url=http://www.media.utah.edu/UHE/p/PONYEXPRESS.html |títulu=Poni Express in Utah |publicación=Utah History Encyclopedia| editorial=University of Utah |fechaaccesu=4/8/2008}}</ref> En [[1862]], el Congresu de los Estaos Xuníos aprobó una llei, valedera en tol país, que prohibía la práutica de la [[poligamia]]. El gobiernu de los Estaos Xuníos unvió desa un reximientu de voluntarios de California baxo'l mandu de [[Patrick Edward Connor|Patrick Y. Connor]]. Ésti, n'Utah, incentivó a los sos soldaos a buscar metales preciosos na rexón. Connor, un anti-mormón, esperaba que dichu descubrimientu na rexón, pudiera atrayer a miles de non mormones a la zona, amenorgando asina'l poder de los mormones n'Utah. En [[1863]], fueron afayaos [[oru]] y [[plata]], anque la inesistencia de [[ferrocarril]] nel territoriu fizo que la estracción d'estos metales fuera bien costosa. Poques empreses interesáronse na minería d'estes reserves, y poques persones instaláronse n'Utah. En [[1863]], dos compañíes ferroviaries empecipiaron la construcción de dos llinies de ferrocarril. La ''[[Central Pacific]]'' empecipió'l tendíu d'una llinia partiendo de Sacramento en direición al este y la ''[[Union Pacific]]'' empecipió la construcción d'otru ferrocarril, partiendo d'[[Omaha (Nebraska)|Omaha]], [[Nebraska]], en direición al oeste. El [[10 de mayu]] de [[1869]], estes dos llinies xuniéronse en [[Promontory]], completando la [[Primer ferrocarril transcontinental d'Estaos Xuníos|primer llinia de ferrocarril trescontinental de los Estaos Xuníos]]. Rápido, otros ferrocarriles fueron construyíos n'Utah, la minería de metales preciosos espoxigó, y la población d'Utah empezó a crecer rápido. En 1870, Utah foi'l segundu estáu nos Estaos Xuníos en conceder el derechu al votu a les muyeres, dempués de [[Wyoming]], que lo fixo en 1869. Esti derechu foi-y anuláu a les muyeres pol Congresu en 1887 pola ''Edmunds-Tucker Act''. Tarrecíase que les esposes de los polígamos votaríen como'l so esposu ordenárales, y que crearen un estáu nel que, parafrasiando'l conocíu lema d'«un home, un votu», convirtiérase n'«un home, cinco votos». En 1895, les muyeres del estáu recuperaron el so derechu al sufraxu.<ref>{{cita web |url=http://www.media.utah.edu/UHE/w/WOMANSUFFERAGE.html |títulu=Women´s suffrage in Utah |publicación=Utah History Encyclopedia| editorial=University of Utah |fechaaccesu=4/8/2008}}</ref> ==== L'estáu d'Utah ==== Cola medría de la población d'Utah, la rexón empezó a primir al Congresu de los Estaos Xuníos porque Utah fuera eleváu a la categoría d'estáu. Estes peticiones fueron nuevamente refugaes, a causa de los vezos polígamos del territoriu (anque realmente non tolos mormones teníen esi vezu, qu'oscilaben ente'l 5 y el 40% de los sos miembros, según la dómina y la zona). Mientres la [[década de 1880]] el gobiernu d'EE.UU. empecipió'l cumplimientu de les lleis anti poligamia n'Utah, con penes de 5 años de cárcel y fuertes multes económiques, y apurrió un mecanismu p'adquirir les propiedaes de la Ilesia.<ref>{{cita web |url=http://www.media.utah.edu/UHE/p/POLYGAMY.html |títulu=Poligamy |publicación=Utah History Encyclopedia| editorial=University of Utah |fechaaccesu=4/8/2008}}</ref> Toos estos factores fixeron qu'en [[1890]], el líder de la Ilesia, [[Wilford Woodruff]], declarara oficialmente que los sos miembros nun practicaben la poligamia.<ref>{{Cita web | url=http://scriptures.lds.org/es/od/1 |títulu=Declaración oficial | editorial=The Official Scriptures of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints| fecha=Salt Lake City, Utah, 6 d'ochobre de 1890|fechaaccesu=20/8/2008}}</ref> Según los mormones, el so profeta Wilford Woodruff recibió una revelación venida de Dios de que la boda plural tendría de suspendese.<ref>{{Cita web| autor=Presidente Gordon B. Hinckley| url=http://www.lds.org/conference/talk/display/0,5232,89-3-15-26,00.html |títulu=¿Qué pregunta la xente alrodiu de nós?, entruga nᵘ 4 |editorial=Official Web site of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints |fechaaccesu=20/8/2008}}</ref> En [[1895]], el gobiernu territorial d'Utah creó una nueva constitución, suxeta a l'aprobación del Congresu d'Estaos Xuníos. Esta nueva constitución declaraba illegal la práutica de la poligamia. Amás, torgaba'l gobiernu d'Utah per parte de cualesquier asociación relixosa. Baxo estos términos, el Congresu ratificó la nueva constitución, y Utah convirtióse nel 45ᵘ estáu de los Estaos Xuníos, el [[4 de xineru]] de [[1896]]. {{correxir}} === 1896 - Tiempos actuales === [[Archivu:Salt lake city main street c1900 pc.jpg|thumb|Centro de Salt Lake City a principios de los [[años 1900]].]] ;Despegue económicu. L'establecimientu de parques nacionales. Utah espolletó económicamente mientres les dos primeres décades del [[sieglu XX]]. L'estáu convirtióse nun importante centru [[ganadería|ganaderu]], con grandes fataos [[bovidae|bovinos]] y [[ovinos]]. Siguieron construyéndose nuevos ferrocarriles espandiéndose a lo llargo del estáu. La inauguración d'un xigantescu proyeutu del gobiernu norteamericanu nel estáu en [[1913]], espandió drásticamente l'área cultivable d'Utah. La [[minería]] del [[cobre]] convirtióse nuna de les principales fontes de renta del estáu, y estremaes [[siderurxa|siderurxes]] afitáronse na rexón.Empezando a principios de los [[años 1900]], col establecimientu de parques nacionales como'l [[Parque Nacional Bryce Canyon|Bryce Canyon]] y el [[Parque Nacional Zion|Zion]], Utah empezó a faese conocíu pola so guapura natural. El sur d'Utah convirtióse nun puntu popular de rodaxe pa escenes grebes, escabrosas, y paisaxes naturales como'l ''[[Rainbow Arch|Rainbow Bridge National Monument]]'' nel [[Parque Nacional Arches]] y ''the Mittens'' de [[Monument Valley]] son reconocibles al intre pola mayoría de los residentes nacionales. Mientres los [[años 1950]], los [[años 1960]] y los [[años 1970]], cola construcción de la [[Rede d'Autopistes Interestatales d'Estaos Xuníos]], l'accesibilidá a les árees escéniques del sur fíxose más fácil. ;La Gran Depresión y el recobramientu económicu Utah foi unu de los estaos norteamericanos más duramente castigaos pola [[Gran Depresión]] de la [[década de 1930]]. La drástica cayida de los precios de los productos agropecuarios, y el zarru d'estremaes mines fixeron que Utah tuviera una de les tases de [[desemplegu]] y de endeudamiento más altes del país a lo llargo de la década. La economía d'Utah solo empecipió la so recobramientu dempués del entamu de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Cola entrada de los Estaos Xuníos na guerra, en [[1942]], Utah pasó por un procesu de gran [[industrialización]], y l'estáu espolletó en gran midida. Utah convirtióse n'unu de los mayores productores nacionales de [[misil balísticu|misiles balísticos]] na [[década de 1950]]. A lo llargo de la década, grandes depósitos d'[[uraniu]], [[petroleu]] y [[gas natural]] fueron afayaos n'Utah. Esti procesu de industrialización perduró hasta la [[década de 1960]], y Utah convirtióse nun gran centru siderúrxicu. En [[1963]], sicasí, la demanda de misiles balísticos nel país baxó de manera drástica, causando tamién una cayida nos precios de los minerales del estáu. Utah entró nun periodu de recesión económica que duró hasta'l final de la década. ;La crisis educativa de 1964 Tres el fin de la Segunda Guerra Mundial, el sistema d'[[educación]] pública d'Utah enfrentóse con estremaos problemes, a causa de la drástica medría del caltenimientu de les escueles mientres les décades de 1940 y 1950, hasta l'entamu de la década de 1960. Educadores d'Utah solicitaron l'aprobación d'una medría de 25 millones de dólares pa la educación. L'estáu puestu alcordó aumentar el presupuestu estatal d'educación en 11 millones de dólares , y creó un comité pa estudiar les necesidaes del sistema escolar d'Utah. Esta comisión, en [[1964]], encamentó que'l presupuestu añal d'educación fuera aumentáu en siquier 6 millones de dólares, pidimentu que foi refugáu pol gobiernu, que creía qu'esto arruinaría la economía del estáu. Sicasí, esta decisión fizo que'l [[sindicatu]] ''National Education Association'' (Asociación Nacional d'Educación) empecipiara un gran boicot a Utah, pidiendo que profesores de tol país refugaren trabayar nel estáu.<ref>{{cita web | url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,940454,00.html |títulu=Utah: Off Limits| fecha=29/5/1964|editorial=TIME.com| fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> Cola aprobación en [[1965]] d'un nuevu aumentu del presupuestu d'educación de 25 millones de dólares, el sindicatu terminó les sos protestes. [[Archivu:SL_Cauldron_park_arch.JPG|thumb|La llaparada olímplica mientres los [[Xuegos Olímpicos de Salt Lake City 2002]].]] ;Utah como potencia turística Comenzando en [[1939]], col establecimientu del ''Alta Ski Area'', Utah convirtióse nun puntu mundialmente reconocíu pa la práutica del esquí. Mientres el final de la década de 1950 y de 1960, l'aumentu de la población urbana d'Utah fizo que la demanda d'árees recreatives a cielu abiertu creciera de forma drástica, lo que favoreció la inauguración d'estremaos [[resort]]s d'[[esquí]] nes numberoses [[cordalera|cadenes montascoses]] del estáu, y d'otres árees recreatives abiertes, per parte d'empreses privaes y d'órganos gubernamentales. La nieve seco, en polvu de la [[cordalera Wasatch]] ta considerada como una de les meyores del mundu pa esquiar. Nel añu 1995 Salt Lake City ganó la candidatura pa celebrar los [[Xuegos Olímpicos de Salt Lake City 2002|Xuegos Olímpicos d'Envierno de 2002]], y éstos sirvieron como un gran incentivu a la economía. Los recursos d'esquí aumentaron en popularidá, y munchos de los locales Olímpicos tremaos al traviés del ''Wasatch Front'' siguen siendo utilizaos p'acontecimientos deportivos. Esti acontecimientu tamién espoleó el desenvolvimientu del sistema ferroviariu llixeru nel valle del Llagu de Sal, conocíu como ''TRAX'', y la reconstrucción del sistema d'autopistes ensin peaxe alredor de la ciudá. De magar, el [[turismu]] ye la principal fonte de renta del estáu.;El sieglu XXIA finales del [[sieglu XX]], la población del estáu creció rápido. Según el [[Censo de los Estaos Xuníos del 2000|censo del 2000]], Utah foi'l cuartu estáu de medría más rápida (29,6%) nos Estaos Xuníos ente 1990 y 2000.<ref>{{cita web| url=https://www.census.gov/population/cen2000/phc-t2/tab03.pdf |títulu=States Ranked by Percent Population Change: 1990 to 2000| formatu=[[PDF]]|editorial=Oficina del Censo de los Estaos Xuníos| fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> St. George, nel sudoeste, foi la primer área metropolitana de más rápida medría nos Estaos Xuníos ente 2000 y 2006, y Provo-Orem la sesta.<ref>{{cita web| url=https://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/population/009865.html |títulu=U. S. Census Bureau News: 50 Fastest-Growing Metro Areas Concentrated in West and South| editorial=Oficina del Censo de los Estaos Xuníos|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> Nos años 1970, la medría yera enorme nos suburbios. [[Sandy]] foi una de les ciudaes de más rápidu medría nel país nesa dómina. A principios del [[sieglu XXI]], munches árees d'Utah esperimenten una gran medría. [[El Condáu de Davis (Utah)|Davis]] al norte, [[Condáu de Salt Lake (Utah)|Salt Lake]] y [[El Condáu de Summit (Utah)|Summit]] al sur y al oeste, y los condaos de [[El Condáu de Tooele (Utah)|Tooele]], [[El Condaoáu d'Utah (Utah)|Utah]], [[El Condáu de Wasatch (Utah)|Wasatch]] y [[El Condáu de Washington (Utah)|Washington]] crecen toos bien rápido. El tresporte y l'urbanización son cuestiones primordiales na política cuando'l desenvolvimientu consume tierra agrícola y árees ensin cultivar. == Xeografía física == [[Archivu:Wasatch Range Autumn.jpg|thumb|Vista de la [[cordalera Wasatch]].]] Utah llinda al norte colos estaos de [[Wyoming]] y [[Idaho]], al sur con [[Arizona]] y nun únicu puntu nel sudeste con [[Nuevu Méxicu]], al este con [[Colorado]] y al oeste con [[Nevada]]. La esquina sudeste d'Utah xúnese a les esquines d'Arizona, Nuevu Méxicu y Colorado no que se conoz como les cuatro esquines y ye l'únicu llugar nos Estaos Xuníos onde cuatro estaos s'atopen. Los [[ríu|ríos]] d'Utah aflúin nel [[Gran Llagu Saláu]] o nel [[ríu Colorado]]. Amás d'ésti últimu, otru gran ríu d'Utah ye'l [[Ríu Green]], que desagua nel Colorado. Los mayores ríos del estáu son les principales fontes d'[[agua potable]] pa la irrigación artificial d'estremaes árees rurales del estáu. El Gran Llagu Saláu ye con diferencia'l mayor [[llagu]] del estáu, y tamién el mayor llagu del país al oeste del [[ríu Mississippi]]. Les agües del Gran Llagu Saláu son más salaes que les agües del [[océanu Pacíficu]] nes sableres de [[Los Angeles]], debíu al fechu de que non evacua cantidaes significatives d'agua nin por desagüe superficial nin por infiltración (esti tipu de llagos denominar [[Llagu endorreicu|endorreicos]]). Cuando l'agua del llagu se evapora, sales y otros [[posu|posos]] queden nel llagu. El fechu que'l llagu nun tener drenaje ye causa de problemes mientres periodos de grandes [[agua|agües]], que frecuentemente causen [[crecida|crecíes]] nes árees próximes al llagu. Los [[desiertu|desiertos]] cubren cerca d'un terciu de too Utah, y los [[monte|montes]] cubren l'otru terciu. Utah puede estremase en trés grandes zones geomorfológicas bien definíes:<ref>{{cita web | url=http://www.netstate.com/states/geography/ut_geography.htm |publicación=The Land|títulu=The Geography of Utah |editorial=Netstate.com | fechaaccesu=4/8/2008}}</ref> * Los ''Montes Predresos'' ocupen el nordeste del estáu. Caracterízase pel so terrén montascosu, accidentáu, y de gran [[altitú]], y por ser la única cadena montascosa qu'escurre en sentíu esti-oeste. * Los [[Montes Rocosos]] son la zona onde s'asitia'l puntu más altu del estáu, el ''Kings Peak'', con 4.123 metros d'altitú. Estremaos [[cumal|picos]] de los Montes Rocosos superen los 3 mil metros d'altitú nel estáu. Equí asítiense gran parte de los montes y de les [[estación turística|estaciones turístiques]] d'[[esquí]] d'Utah. Dos ramales de los Rocosos estiéndense pol cantu nordeste del estáu, les cordaleres [[Cordalera Uinta|Uinta]] y [[Cordalera Wasatch|Wasatch]]. * La rexón ''Basin and Range'' caracterízase pel so terrén relativamente poco accidentáu, y pol so clima desértico (una de les zones más grebes d'Estaos Xuníos). Ocupa tol oeste d'Utah, y estiéndese a lo llargo de dellos estaos. El Gran Llagu Saláu ta alcontráu nel norte d'esta rexón. El suelu de les rexones al sur del llagu foi enantes el llechu del Gran Llagu Saláu. Esti suelu ye bien duru, compuestu por sales y posos dexaos pel llagu. Na rexón atopa'l puntu menos eleváu del estáu, alcontráu na esquina suroeste, con 610 metros d'altitú. * L'''Altiplanu del Colorado'' ocupa tol centru-este, la mayor parte del sur y tol sudeste d'Utah. Caracterízase pel so terrén accidentáu, cortáu por grandes [[pandu|pandos]] y [[valle]]s fondos. Estos pandos atópense a más de 3.000 m sobro'l [[nivel del mar]]. === Clima === El clima na mayor parte d'Utah —especialmente nel oeste— ye [[clima desérticu|desérticu]] o semiáridu. N'[[iviernu]], la temperatura mengua a midida en que se viaxa al norte, y a midida en que l'altitú de la rexón aumenta. En xeneral, la temperatura medio ta per debaxo de 0 [[Grau Celsius|°C]] na mayor parte d'Utah. Solo l'estremu sur del estáu tien temperatures medies nel iviernu superiores a 0&nbsp;°C. La media nel sur mientres l'iviernu ye de 1&nbsp;°C y en Salt Lake City, de -6&nbsp;°C. La media de les mínimes nel estáu ye de -12&nbsp;°C, y de les máximes, de -4&nbsp;°C. Díes onde la temperatura ta per debaxo de -18&nbsp;°C pueden esperase n'estremaes árees siquier una vegada al añu, pero xeneralmente duren poco. Los montes del norte y este del estáu sirven como barreres pa les corrientes d'aire frío procedentes del [[Polu Norte]]. La temperatura más baxo rexistrada n'Utah foi de -56&nbsp;°C, en Peter's Sink, l'1 de febreru de 1985. [[Archivu:Monument valley.JPG|thumb|Paisaxe desértico nel [[Monument Valley]].]] En [[branu]], les temperatures más altes rexístrense nel este y nel norte d'Utah. La media ye de 27&nbsp;°C en Salt Lake City y de 20&nbsp;°C nel centru-sur del estáu. La media de les mínimes ye de 15&nbsp;°C, y la media de les máximes ye de 31&nbsp;°C. A causa del clima desérticu, los estremos son habituales nos branos del estáu —les máximes fácilmente superen los 40&nbsp;°C y les mínimes fácilmente cayen per debaxo de 10&nbsp;°C. La temperatura más alto rexistrada n'Utah foi de 47&nbsp;°C, en St. George, el 5 de xunetu de 1985. La mayor parte d'Utah ye grebu y eleváu. La mayor parte del este y del sur del estáu recibe menos de 30 centímetros de [[precipitación (meteoroloxía)|precipitación]] media añal d'[[agua]] per añu, ente que munches árees montascoses reciben más de 100 centímetros de precipitación media añal d'agua. La mayor parte del oeste del estáu recibe menos de 25 centímetros. La rexón del Gran Llagu Saláu ye especialmente seca, recibiendo menos de 13 centímetros d'agua por añu. La [[nieve]] ye común mientres l'iviernu en tou Utah sacantes nel suroeste del estáu —St. George, alcontrada'l suroeste, por casu, recibe namái 8 centímetros de nieve por añu, mientres Salt Lake City recibe 150 centímetros al añu. Munches árees montascoses reciben unos 900 centímetros de nieve por añu, y porciones de les [[Cordalera Wasatch|montes Wasatch]] reciben más de 1.250 centímetros por añu de nieve. ''Alta'', un [[resort]] d'esquí próximu a Salt Lake City, recibe 900 centímetros de nieve por añu. La nieve ye habitual ente'l final de [[payares]] y [[marzu]], nes rexones de menor altitú, y d'[[ochobre]] hasta [[mayu]] nos montes. De cutiu los montes siguen cubriciones de nieve hasta'l mes de [[xunetu]]. <center> {|{{tablaguapa}} | colspan="15" style="text-align:center;font-size:120%;background:#E8EAFA;"|'''''Cuadru climáticu de la ciudá de [[Salt Lake City]]'''''<ref>{{cita web | url=http://www.climate-charts.com/Locations/u/US72572004275981.php |editorial=Climate-Charts.com | títulu=Salt Lake City, Climate (Average Weather) Data |fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> |- !Estadística || align="left" | Unidad || align="right" | Xin || align="right" | Feb || align="right" | Mar || align="right" | Abr || align="right" | May || align="right" | Xun || align="right" | Xune || align="right" | Ago || align="right" | Set || align="right" | Och || align="right" | Pay || align="right" | Avi || align="right" | Media |- |Temperatura medio || align="left" |[[Grau Celsius|°C]] || align="right" | -2,3 || align="right" | 1,2 || align="right" | 5,4 || align="right" | 9,8 || align="right" | 14,9 || align="right" | 20,6 || align="right" | 25,5 || align="right" | 24,2 || align="right" | 18,4 || align="right" | 11,8 || align="right" | 4,9 || align="right" | -1,3 || align="right" | 11,09 |- |Media de les máximes || align="left" | °C || align="right" | 2,4 || align="right" | 6,4 || align="right" | 11,2 || align="right" | 16,3 || align="right" | 22,2 || align="right" | 28,2 || align="right" | 33,4 || align="right" | 31,9 || align="right" | 26,2 || align="right" | 18,9 || align="right" | 10,4 || align="right" | 3,2 || align="right" | 17,56 |- |Media de les mínimes || align="left" | °C || align="right" | -7,1 || align="right" | -4,1 || align="right" | -0,3 || align="right" | 3,3 || align="right" | 7,6 || align="right" | 13,0 || align="right" | 17,6 || align="right" | 16,6 || align="right" | 10,6 || align="right" | 4,6 || align="right" | -0,6 || align="right" | -5,8 || align="right" | 4,62 |- |Media mensual precip. agua || align="left" | [[milímetru|mm]] || align="right" | 28,2 || align="right" | 31,2 || align="right" | 48,5 || align="right" | 53,8 || align="right" | 45,7 || align="right" | 23,6 || align="right" | 20,6 || align="right" | 21,8 || align="right" | 32,5 || align="right" | 36,6 || align="right" | 32,8 || align="right" | 35,6 || align="right" | 34,24 |- |Media mensual precip. nieve || align="left" | [[centímetru|cm]]|| align="right" | 31,2 || align="right" | 24,9 || align="right" | 29,7 || align="right" | 17,3 || align="right" | 2,8 || align="right" | 0,0 || align="right" | 0,0 || align="right" | 0,0 || align="right" | 0,5 || align="right" | 5,3 || align="right" | 16,5 || align="right" | 34,8 || align="right" | 13,58 |- |} </center> == Alministración y política == [[Archivu:Utah State Capitol Feb2009.jpg|left|thumb|Vista del Capitolio estatal d'Utah, en Salt Lake City.]] L'actual [[Constitución d'Utah]] foi adoptada en [[1895]]. Les [[Reforma constitucional|enmiendes]] a la Constitución son propuestes pol Poder Llexislativu d'Utah y pa ser aprobaes, precisen ser ratificaes por siquier el 51% del Senáu y de la Cámara de Representantes del estáu, en dos votaciones consecutives, y darréu pol 51% o más del eleutoráu d'Utah, nun [[referendu]]. La población del estáu tamién puede proponer enmiendes a la Constitución al traviés d'una iniciativa popular con una recoyida de firmes, onde son necesaries siquier la firma del 10% de les persones que votaron nel últimu referendu o eleición estatal de Gobernador realizada nel estáu. Si esti actu de recoyida de firmes consigue un mínimu del 10% de firmes, esta enmienda precisa entós recibir los votos de siquier el 51% de los votantes en dos referendus consecutivos. Si esta enmienda ye aprobada pol 51% o más de los votantes en dambes votaciones, la enmienda ye automáticamente aprobada. Les enmiendes tamién pueden ser propuestes ya introducíes por [[Convención constitucional|convenciones constitucionales]], que precisen recibir siquier l'aprobación del 66,7% de los votos de dambes Cámares del Poder Llexislativu y el 51% de los eleutores del estáu nun referendu.Cerca del 50% del presupuestu del gobiernu d'Utah provién d'[[impuestu|impuestos]] estatales. El restu provién de presupuestos recibíos del gobiernu nacional y de préstamos. En [[2002]], el gobiernu del estáu ingresó 10.107 millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]], xenerando 8.468 millones de dólares. La [[delda pública]] d'Utah ye de 4.729 millones de dólares. La delda ''per cápita'' ye de 2.039 dólares, el valor de los impuestos estatales per cápita ye de 1.693 dólares, y el valor de los gastos gubernamentales per cápita ye de 4.358 dólares === División de poderes === El principal oficial del [[Poder Executivu]] d'Utah ye'l [[gobernador]]. Este ye escoyíu pola población del estáu pa mandatos d'hasta cuatro años de duración. El puestu de gobernador nun tien establecíu una llende de mandatos.El [[Poder Llexislativu]] d'Utah ta constituyíu pol [[Senáu d'Utah|Senáu]] y pola [[Cámara de Representantes d'Utah|Cámara de Representantes]]. El Senáu tien un total de 29 miembros, ente que la Cámara de Representantes tien un total de 75 miembros. Utah ta estremáu en 29 distritos senatoriales y en 75 distritos representativos. Los eleutores de cada distritu escueyen un senador/representante, que va representar tal distritu nel Senáu/Cámara de Representantes. El mandatu de los senadores ye de cuatro años, y de los miembros de la Cámara, de 2 años. El cargu de senador o representante tampoco tien llende de mandatos. El más altu Tribunal del [[Poder Xudicial]] del estáu ye la [[Corte Suprema d'Utah]], compuesta por cinco [[xuez|xueces]].<ref>{{Cita web| url=http://www.utcourts.gov/courts/sup/ |títulu=Utah Supreme Court| editorial=Utah State Courts|fechaaccesu=20/8/2008}}</ref> Utah tamién tien 8 tribunales de distritu, que tienen unu o dos xueces caúnu. Otres cortes son tribunales xuveniles y el Tribunal d'Apelación (''Court of Appeals''), la segunda corte más alta de la [[judicatura]] del estáu, tres la Corte Suprema d'Utah. Tolos xueces de la judicatura d'Utah son propuestos pol gobernador, y aprobaos pol Senáu estatal. Dacuando, el Senáu esamina les actuaciones de los xueces, pudiendo reelixilos a la fin de los sos mandatos, o optar pola so sustitución. === Política === En gran midida, a causa de la [[Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes]], Utah ye unu de los estaos más [[Conservadorismu|conservadores]] y republicanos del país. L'estáu ta apoderáu pol [[Partíu Republicanu de los Estaos Xuníos|partíu republicanu]]. Los mormones componen cerca del 60% de la población d'Utah, pero aprosimao'l 80% de los miembros del Llexislativu del estáu son ocupaos por mormones.<ref>{{cita publicación |títulu=Letter by LDS leaders cheers Utah Democrats |url=http://deseretnews.com/dn/view/0,1249,635191859,00.html |apellíu=Bernick, Jr.|nome=Bob |fecha=15/3/2006 |publicación=Deseret Morning News|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> Históricamente la fuercia político del estáu tuvo relativamente estremada ente los republicanos y los [[Partíu Demócrata de los Estaos Xuníos|demócrates]]. Dende la década de 1960, sicasí, los republicanos pasaron a apoderar cada vez más la política del estáu, tanto a nivel estatal como a nivel nacional. Dende [[1964]] la población del estáu nun votó mayoritariamente a un candidatu demócrata nes eleiciones presidenciales d'Estaos Xuníos, lo que convierte a Utah n'unu de los más sólidos bastiones republicanos. Utah foi'l meyor estáu pa los republicanos nes eleiciones de 1976,<ref>{{Cita web|url=http://uselectionatlas.org/RESULTS/data.php?añu=1976&datatype=national&def=1&f=1&off=0&elect=0 |títulu=1976 Presidential Election Data - National by State |editorial=uselectionatlas.org (David Leips Atlas of Presidential Elections")|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> 1980,<ref>{{Cita web|url=http://uselectionatlas.org/RESULTS/data.php?añu=1980&datatype=national&def=1&f=1&off=0&elect=0 |títulu=1980 Presidential Election Data - National by State |editorial=uselectionatlas.org ("David Leips Atlas of Presidential Elections)|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> 1984,<ref>{{Cita web|url=http://uselectionatlas.org/RESULTS/data.php?añu=1984&datatype=national&def=1&f=1&off=0&elect=0 |títulu=1984 Presidential Election Data - National by State |editorial=uselectionatlas.org (David Leips Atlas of Presidential Elections")|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> 1988,<ref>{{Cita web|url=http://uselectionatlas.org/RESULTS/data.php?añu=1988&datatype=national&def=1&f=1&off=0&elect=0 |títulu=1988 Presidential Election Data - National by State |editorial=uselectionatlas.org ("David Leips Atlas of Presidential Elections)|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> 1996,<ref>{{Cita web|url=http://uselectionatlas.org/RESULTS/data.php?añu=1996&datatype=national&def=1&f=1&off=0&elect=0 |títulu=1996 Presidential Election Data - National by State |editorial=uselectionatlas.org (David Leips Atlas of Presidential Elections")|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> 2000<ref>{{Cita web|url=http://uselectionatlas.org/RESULTS/data.php?añu=2000&datatype=national&def=1&f=1&off=0&elect=0 |títulu=2000 Presidential Election Data - National by State |editorial=uselectionatlas.org ("David Leips Atlas of Presidential Elections)|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> y 2004.<ref>{{Cita web|url=http://uselectionatlas.org/RESULTS/data.php?añu=2004&datatype=national&def=1&f=1&off=0&elect=0 |títulu=2004 Presidential Election Data - National by State |editorial=uselectionatlas.org (David Leips Atlas of Presidential Elections")|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> En [[1992]], Utah foi l'únicu estáu na nación onde'l candidatu demócrata [[Bill Clinton]] terminó por detrás tanto del candidatu republicanu [[George H. W. Bush]] como del candidatu independente [[Ross Perot]].<ref>{{Cita web| url=http://uselectionatlas.org/RESULTS/data.php?añu=1992&datatype=national&def=1&f=1&off=0&elect=0 |títulu=1992 Presidential Election Data - National by State |editorial=uselectionatlas.org ("David Leips Atlas of Presidential Elections)|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> En [[2004]], [[George W. Bush]] consiguió'l sofitu de tolos condados del estáu —la so victoria n'Utah foi la mayor en tol país. Bush llogró la totalidá de los 5 votos eleutorales a los que Utah tien derechu, llogrando'l 71,5% de los votos de los eleutores del estáu. Sicasí, el partíu demócrata entá tien fuercia político na rexón metropolitana de Salt Lake City, qu'abriga aprosimao la metá de la población del estáu.La población d'Utah tiende a tener puntos de vista [[Conservadorismu|conservadores]] na mayoría de les cuestiones polítiques y la mayoría de los ciudadanos con derechu a votu del estáu tán rexistraos como [[Partíu Republicanu d'Estaos Xuníos|republicanos]].<ref>{{Cita web| url=http://www.deseretnews.com/article/1,5143,695247764,00.html |títulu=Utah voters shun labels |editorial=Deseret News| fecha=28/2/2008 |autor=Lee Davidson |fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> == Demografía == {| border="1" style="float:right; margin: 1em;border-collapse:collapse;" |+ '''Crecimiento de la población''' | valign="top" | {| ! style="background:#efefef;" | Añu ! style="background:#efefef;" | Habitantes |---- | [[1850]] || align="right" | 11.380 |----- | [[1860]] || align="right" | 40.273 |----- | [[1870]] || align="right" | 86.786 |----- | [[1880]] || align="right" | 143.693 |----- | [[1890]] || align="right" | 210.779 |----- | [[1900]] || align="right" | 276.749 |----- | [[1910]] || align="right" | 373.351 |----- | [[1920]] || align="right" | 449.396 |} | valign="top" | {| ! style="background:#efefef;" | Añu ! style="background:#efefef;" | Habitantes |---- | [[1930]] || align="right" | 507.847 |----- | [[1940]] || align="right" | 550.310 |----- | [[1950]] || align="right" | 688.862 |----- | [[1960]] || align="right" | 890.627 |----- | [[1970]] || align="right" | 1.059.273 |----- | [[1980]] || align="right" | 1.461.037 |----- | [[1990]] || align="right" | 1.722.850 |----- | [[2000]] || align="right" | 2.233.169 |----- | [[2007]]* || align="right" | 2.645.330 |} |- | colspan=2 | <small>() Estimación </small><ref name=CensusPopEst2007>[https://www.census.gov/popest/states/NST-ann-est.html Annual Population Estimates 2000 to 2007], 1 de xunetu de 2007. [[Oficina del Censo de los Estaos Xuníos]].</ref> |} El centru de la población (puntu xeográficu más allegáu a tolos habitantes, por términu mediu) d'Utah ta asitiáu nel [[Condáu d'Utah (Utah)|condáu d'Utah]] na ciudá de [[Lehi]].<ref>{{Cita web|editorial=U.S. Census Bureau |url=https://www.census.gov/geo/www/cenpop/statecenters.txt| títulu=Population and Population Centers by State: 2000 |formatu=TXT|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> A 1 de xunetu de [[2007]] la [[Oficina del Censu de los Estaos Xuníos]] envaloró la población del estáu en 2.645.300 habitantes, una medría de 65.795 habitantes con al respective de la mesma fecha del [[2006]].<ref name=CensusPopEst2007 />La mayor parte de la población vive en villes y ciudaes a lo llargo del ''Wasatch Front'', una rexón metropolitana qu'escurre de norte a sur cola [[cordalera Wasatch]] que s'alza nel llau Este. El restu del estáu ye sobremanera rural y [[pandorial (geomorfología)|pandorial]]. Utah tien el porcentaxe más altu de población que comparte una única afiliación relixosa que cualesquier otru estáu del país. [[Archivu:Utah 90.jpg|thumb|Mapa d'Utah y de los sos [[Condaos d'Utah|29 condaos]].]] Utah contién 5 [[área metropolitana|árees metropolitanes]] ([[Logan]], [[Ogden]]-[[Clearfield]], [[Salt Lake City]], [[Provo]]-[[Orem]], y [[St. George]]). === Raza y ascendencia === {| {{tablaguapa}} style="text-align:right" ! colspan="6" | Demografía d'Utah<ref>{{cita web|url=https://www.census.gov/popest/states/asrh/tables/SC-EST2005-03-49.csv|formatu=[[CSV]]|títulu=Annual Estimates of the Population by Sex, Race and Hispanic or Latino Origin for Utah: April 1, 2000 to July 1, 2005|editorial=Oficina del Censo de los Estaos Xuníos|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> |- ! scope=col | Por [[Raza (censo de los Estaos Xuníos)|raza]] ! scope=col | Blanca ! scope=col | Prieta ! scope=col | AIAN ! scope=col | Asiática ! scope=col | NHPI |- ! scope="row" style="text-align: left;" | 2000 (población total) | 95,20% | 1,14% | 1,84% | 2,20% | 0,97% |- ! scope="row" style="text-align: left;" | 2000 (Namái hispana) | 8,62% | 0,16% | 0,26% | 0,08% | 0,05% |- ! scope="row" style="text-align: left;" | 2005 (población total) | 95,01% | 1,32% | 1,69% | 2,40% | 0,95% |- ! scope="row" style="text-align: left;" | 2005 (Namái hispana) | 10,39% | 0,23% | 0,26% | 0,10% | 0,05% |- ! scope="row" style="text-align: left;" | Medría 2000–05 (población total) | 10,37% | 28,78% | 2,04% | 21,00% | 8,53% |- ! scope="row" style="text-align: left;" | Medría 2000–05 (namái non hispana) | 8,09% | 23,37% | 0,78% | 20,69% | 8,43% |- ! scope="row" style="text-align: left;" | Medría 2000–05 (sólo hispana) | 33,30% | 61,74% | 9,53% | 28,88% | 10,45% |- | colspan="6" style="text-align: center; font-size: 80%; line-height: 95%;" |* AIAN ye Nativu Americanu o Nativu d'Alaska; NHPI ye Nativu Hawaiano o Isleño del Pacíficu |} Los mayores grupos d'ascendencia del estáu son: * 29,0% [[Inglaterra|Ingleses]] * 11,5% [[Alemaña|Alemanes]] * 6,8% [[Estaos Xuníos d'América|Norteamericanos]] (la mayoría d'ascendencia británica) 6,5% [[Dinamarca|Daneses]] * 5,9% [[Irlanda|Irlandeses]] * 4,4% [[Escocia|Escoceses]] * 4,3% [[Suecia|Suecos]]La mayoría de los habitantes d'Utah son d'ascendencia [[Europa del Norte|norte europea]].<ref>{{Cita web|url=http://www.utah.gov/about/demographics.html |títulu=Demographics & Statistics |editorial=Utah.gov|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> === Relixón === [[Archivu:Slc_mormon_tempel.jpg|thumb|El ''Salt Lake Temple'' de la Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes, el templu principal de la [[Mazana del Templu]] de Salt Lake City.]] La mayoría de los residentes del estáu son miembros de la [[Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes]], comúnmente llamaos [[mormones]]. En 2004, el porcentaxe de la población son miembros de dicha Ilesia ye'l 62,4 por cientu de la población del estáu.<ref name=SLT-Morm>{{Cita web|url=http://www.sltrib.com/ci_2886596 |títulu=Mormon portion of Utah population steadily shrinking |autor=Matt Canham |editorial=Salt Lake Tribune |fecha=22/6/2006 |fechaaccesu=20/8/2008}}</ref> El diariu ''Salt Lake Tribune'' proyeutó que los mormones yá nun van ser mayoría nel estáu, non yá en Salt Lake City, aprosimao nel añu 2030,<ref name=SLT-Morm /> anque la Ilesia de los Santos de los Últimos Díes refutó les conclusiones del ''Salt Lake Tribune'' publicando les sos estadístiques de fin d'añu de 2006 en xineru de 2008, amosando que 1,8 millones d'habitantes (el 72% de la población) tán rexistraos nos sos archivos. <ref name=LDS population">{{Cita web|url=http://www.newsroom.lds.org/ldsnewsroom/eng/news-releases-stories/utah-membership |títulu=LDS Church reports its membership records |editorial=newsroom.lds.org |fecha=17/1/2008|fechaaccesu=20/8/2008}}</ref> La Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes tuvo históricamente una fuerte influyencia n'Utah y contribuyó a l'actitú restrictiva del estáu escontra'l [[Bébora alcohólico|alcohol]] y el [[xuegos d'azar|xuegu]], y sobro'l so altu [[índiz de natalidá]] (25% más altu que'l promediu nacional; el más altu de tolos estaos de los Estaos Xuníos), <ref name=birth rate">{{cita web| url=http://www.cdc.gov/nchs/data/nvsr/nvsr52/nvsr52_10_table10.pdf|formatu=[[PDF]]|títulu=National Center for Health Statistics National Vital Statistics Reports |editorial=Centers for Disease Control and Prevention| fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> y el menor porcentaxe de mas solteres de la nación.<ref>{{Cita web | url=http://deseretnews.com/dn/view/0,1249,635152902,00.html |títulu=Utah's birthrate is tops |editorial=Deseret News |autor=Deborah Bulkeley| fecha=13/10/2005| fechaaccesu 5/8/2008}}</ref> Porcentaxe de la población d'Utah por afiliación relixosa:<ref>{{cita web|url=http://www.gc.cuny.edu/faculty/research_briefs/aris.pdf| títulu=American Religious Identification Survey 2001|editorial=The Graduate Center of the City, University of New York|páxina=40| formatu=[[PDF]]|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> * [[Mormones]] - 57% * Non relixosos - 17% * [[Ilesia Católica nos Estaos Xuníos|Católicos]] - 6% * Refuguen contestar - 4% * [[Ilesia Episcopal nos Estaos Xuníos d'América|Episcopalianos]] - 3% * Otros - 3% [[Ilesies baptistes|Baptistes]] - 2% * [[Cristianismu|Cristianos]] - 2% * Metodistes, Luteranos, Presbiterianos, Protestantes, Musulmanes y Evanxélicos - 1% (caúnu) === Edá y sexu === Debío al so altu índiz de natalidad total, Utah tien la población más moza del país. El 49,9% de la población son muyeres y el 50,1% homes. La estimación en 2007 de la distribución d'edá n'Utah ye la siguiente: {| {{tablaguapa}} border="1" ! Edá ! Población<br />EE.&nbsp;UU. ! % población<br />EE.&nbsp;UU. ! Población<br />Utah ! % población<br />Utah |----- | '''< 5 años''' | align=right| 20.724.125 | align=right|6,87 | align=right|255.708 | align=right|9,67 |----- | '''de 5 a 13''' | align=right|35.970.646 |align=right|5,7 | align=right|395.605 |align=right| 14,95 |----- | '''de 14 a 17''' | align=right|17.206.962 | align=right|5,7 | align=right|165.509 | align=right|6,26 |----- | '''de 18 a 24''' |align=right| 29.492.415 | align=right|9,78 | align=right|327.682 | align=right|12,39 |----- | '''16 años o >''' | align=right|236.468.212 | align=right|78,4 | align=right|1.912.595 | align=right|72,3 |----- | '''18 años o >''' | align=right|227.719.424 |align=right| 75,5 | align=right|1.828.508 | align=right|69,12 |----- | '''de 15 a 44''' | align=right|126.258.301 | align=right|41,86 | align=right|1.201.809 | align=right|45,43 |----- | '''de 45 a 64''' | align=right|76.586.836 | align=right|25,39 | align=right|517.603 | align=right|19,57 |----- | '''> 65 años''' | align=right|37.887.958 | align=right|12,56 | align=right|233.982 | align=right|8,85 |----- | '''> 85 años''' | align=right|5.512.298 | align=right|1,83 | align=right|31.032 | align=right|1,17 |----- | '''Total''' | align=right|301.621.157 | | align=right|2.645.330 | |----- |} === Principales ciudaes === El gobiernu d'Utah estrema les ciudaes del estáu en clases, que varien acordies cola población de la ciudá en cuestión. Les de primera clase tienen más de 100 mil habitantes, les de segunda clase de 65 a 100 mil, les de tercer de 30 a 65 mil, les de cuarta de 10 a 30 mil, les de quinta de mil a 10 mil y les ciudaes secundaries (''towns''), menos de mil habitantes. Les ciudaes de mayor clase tienen más poderes y responsabilidaes que les ciudaes de clases menor. Los condados tán encargaos de suministrar la mayoría de los servicios gubernamentales a les ciudaes de más pequeña categoría qu'a les ciudaes de categoría más elevada, que son de responsabilidá de la ciudá. La mayor parte de les ciudaes principales (''cities'') d'Utah tán gobernaes por un [[alcalde]] y por un conseyu municipal, o por un alministrador y por un conseyu. Les ciudaes de menor clase solo pueden ser gobernaes por un conseyu, ensin alcalde o alministrador. === Condaos === {{AP|Condaos d'Utah}}Utah ta estremáu en 29 condaos. Éstos son gobernaos por conseyos compuestos por 3 miembros, unu d'ellos escoyíu pa mandatos de 4 años de duración y el terceru pa mandatos de 2 años. Esti conseyu ta encargáu de supervisar los distintos departamentos del condáu. La gran mayoría de los condaos d'Utah tienen un Executivu y un Llexislativu qu'operen de forma independente con esceición del [[condáu de Salt Lake]]. == Economía == [[Archivu:Technicolor Trees.jpg|thumb|Les grandes y elevaes [[cordalera|cadenes montascoses]], y la gran cantidá de precipitación de nieve por añu, son una de les principales atraiciones [[turismu|turístiques]] del estáu.]] Según datos de la [[Universidá d'Utah]] el productu estatal brutu en 2005 foi de 92 mil millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]] o'l 0,74% del [[Producto Interno Bruto]] de los Estaos Xuníos, que foi de 12,4 billones de dólares nesi añu. La [[renta per cápita]] foi de 36.457 dólares en 2005.<ref>{{Cita web |url=http://www.imakenews.com/cppa/y_article000758399.cfm?x=b11,0,w |títulu=Utah's Economy |editorial=Center for Public Policy & Administration, University of Utah |publicación=Policy Perspectives |autor=Janice Houston| fecha=28/2/2007 | fechaaccesu=20/2/2009 |idioma=inglés}}</ref> La [[tasa de desemplegu]] en 2008 foi del 4,3%.<ref>{{Cita web | url=http://www.bls.gov/eag/eag.ut.htm | títulu=Economy at a Glance - Utah | editorial=United States Department of Labor | fechaaccesu=20/2/2009 |idioma=inglés}}</ref>;Sector primarioEl [[sector primariu]] supón un 1% del [[Productu Interior Brutu|PIB]] d'Utah. L'estáu tien 15 mil [[granja|granjes]], qu'ocupen cerca d'un quintu del so territoriu. Gran parte d'esti terrén utilízase namái pa la práutica de la [[ganadería]]. La mayor parte de les granjas d'Utah tán irrigadas artificialmente. Ensin riego artificial, la práutica de l'[[agricultura]] na mayor parte del estáu sería imposible. Xuntes, l'agricultura y la ganadería, suponen el 1% del PIB del estáu, y empleguen aprosimao a 19 mil persones. Utah tien grandes fataos [[bovidae|bovinos]] y [[ovinos]]. Los principales productos agropecuarios producíos n'Utah son la [[carne]] y la [[lleche]] bovina y ovina, según [[mazana|mazanes]], [[prunus persica|piescos]] y [[cereza|cerezes]]. El principal vexetal cultiváu n'Utah ye la [[Solanum tuberosum|pataca]]. Los efeutos de la [[Pesca comercial|pesca]] y de la [[silvicultura]] son mínimos na economía del estáu.;;Minería y sector energéticoLos principales productos mineros estrayíos nel estáu son el [[cobre]], el [[petroleu]] —concentráu nel este del estáu—<ref>{{Cita web | url=http://atlas.utah.gov/oilgaswells2/viewer.htm |títulu=Utah oil & gas production |editorial=atles.utah.gov|fechaaccesu=5/8/2008}}</ref> y el [[uraniu]].Aprosimao'l 95% de la [[lletricidá]] xenerada nel estáu produzse en [[central termoeléctrica|centrales termoeléctricas]] a [[carbón]]. El restu produzse principalmente en [[Central hidroeléctrica|centrales hidroeléctricas]].;Sector secundarioEl [[sector secundariu]] supón el 20% del PIB d'Utah. La industria de [[manufactura]] respuende pol 12% del PIB del estáu y emplega aprosimao a 140 mil persones. El valor total de los productos fabricaos nel estáu ye de 13 mil millones de dólares. Los principales productos industrializaos fabricaos nel estáu son [[ordenador]]es y equipamientos electrónicos, metales procesaos, alimentos industrialmente procesaos y equipamientos de tresporte. La industria de la construcción respuende pol 6% del PIB del estáu, emplegando aprosimao a 97 mil persones. A [[minería]] supón el 2% del PIB, emplegando a cerca de 9,3 mil persones. ;Sector terciarioEl [[sector servicios]] supón el 79% del PIB d'Utah. Cerca del 21% del PIB del estáu provién de servicios comuñales y personales. Esti sector emplega a más de 423 mil persones. Los servicios financieros ya inmobiliarios respuenden per cerca del 19% del PIB, emplegando aprosimao a 132 mil persones. [[Salt Lake City]] ye'l principal centru financieru del estáu, y unu de los principales centros financieros del Centro-Oeste d'Estaos Xuníos. El [[comerciu]] al per mayor y al per menor respuende pol 16% del PIB del estáu, y emplega aprosimao a 293 mil persones. El turismu contribúi en gran midida nel sector comercial del estáu, y ye la principal fonte de renta d'Utah. Una de les principales atraiciones turístiques son les grandes cadenes de montes aparentes pa la práutica del [[esquí]], fechu que xeneró la construcción d'estremaos [[resort]]s d'esti deporte; otra gran atraición turística son les roques que, por cuenta de la aición de la erosión, fueron escavaes formando pontes predreses, y el [[Gran Lago Salado]] —el mayor [[llagu]] al oeste del [[ríu Mississippi]], y que ye más saláu que l'agua del mar. Por cuenta del so gran conteníu en sal, nes sableres d'esti llagu una persona llexa con gran facilidá. Los servicios gubernamentales respuenden pol 14% del PIB d'Utah, emplegando aprosimao a 202 mil persones. [[Tresporte]]s, [[telecomunicación|telecomunicaciones]] y servicios públicos empleguen a cerca de 68 mil persones, y suponen el 9% del PIB d'Utah. == Equipamientos ya infraestructures == === Educación === [[Archivu:Provo iv.jpg|thumb|La [[Universidá Brigham Young]], en [[Provo]].]] La primer [[escuela]] d'Utah foi una tienda fundada polos mormones nun asentamientu nel Valle del Lago Salado, en [[1847]]. El énfasis puestu na [[educación]] per parte de los mormones fixo qu'unes 200 escueles fueren creaes en namái dos décades na rexón que darréu constituyiría l'estáu d'Utah. Estes escueles, a pesar de ser fundaes pola [[Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes]], solo suministraben educación a los neños que les sos families teníen la posibilidá de pagar pola educación. Foi solo en [[1866]] cuando se fundó la primer escuela pública del estáu. Toles escueles d'enseñanza elemental pasaron a ser públiques por un decretu del gobiernu del [[Territoriu d'Utah]] en [[1877]]. En [[1884]], una [[convención constitucional]] creaba un sistema d'[[educación secundaria]] públicu nel territoriu, anque esti tipu d'escueles nun fueron un requisitu obligáu pa los distritos escolares d'Utah hasta [[1911]].Actualmente Utah tien una de les tases más altes de graduaos d'enseñanza secundaria del país. Toles instituciones educatives del estáu precisen siguir regles ya instrucciones dictaes pol Consejo Estatal d'Educación d'Utah. Esti conseyu controla direutamente'l sistema d'escueles públiques del estáu, que ta estremáu en distintos distritos escolares. El conseyu ta constituyíu por 15 miembros escoyíos pola población y 2 miembros más escoyíos por un Conseyu de Rexentes. Cada ciudá de segunda clase, delles de les mayores ciudaes de tercer clase, y cada condado, ye atendida por un distritu escolar. Nes ciudaes, la responsabilidá d'alministrar les escueles ye del distritu escolar municipal, ente qu'en rexones menos densamente habitaes, esta responsabilidá ye de los distritos escolares qu'operen en tol condado polo xeneral. Utah dexa la operación de les denominaes escueles charter —escueles públiques independentes, que nun son alministraes por distritos escolares, pero que dependen de presupuestos públicos pal so funcionamientu. L'atención escolar ye obligada pa tolos neños y [[Adolescencia|adolescentes]] con más de seis años d'edá, hasta la conclusión de la enseñanza secundaria o hasta los diecisiete años d'edá.En [[1999]], les escueles públiques del estáu atendieron a cerca de 480.300 estudiantes, emplegando aprosimao a 21.800 [[profesor]]es. Les escueles privaes atendieron a cerca de 12.600 estudiantes, emplegando aprosimao a 1.100 profesores. El sistema d'escueles públiques del estáu consumió cerca de 2.026 millones de dólares, y el gastu de les escueles públiques foi d'aprosimao 4.500 mil dólares por estudiante. Cerca del 89,4% de los habitantes del estáu con más de 25 años d'edá tienen un diploma d'enseñanza secundaria.La primer [[biblioteca]] d'Utah foi creada mientres la [[década de 1850]]. En [[1897]], una llei estatal vencía fondos pa la creación de biblioteques públiques, siendo la primer inaugurada al añu viniente, en Salt Lake City. Anguaño, l'estáu tien 70 sistemes de biblioteques públiques, que mueven añalmente una media de 11 llibros por habitante. Toles ciudaes con más de mil habitantes tienen siquier una biblioteca pública.Utah ye un gran centru d'[[educación superior]]. L'estáu tien una de les tases más altes de persones qu'estudien n'institutos d'educación superior nel país, en rellación a la población del estáu. El Consejo de Rexentes, compuestu por 16 miembros, más 2 miembros ensin derechu a votu, que son representantes del Conseyu d'Educación d'Utah, alministra'l sistema d'[[universidá|universidaes]] y [[facultá|facultaes]] públiques del estáu. La primer institución d'educación superior fundada n'Utah foi la [[Universidá d'Utah]], fundada en [[1850]], en Salt Lake City. Utah tien anguaño 25 instituciones d'educación superior, de les cual 10 son públiques y 15 son quitaes. Destáquense, amás de la Universidá d'Utah, la [[Universidá Brigham Young]], asitiada en [[Provo]], y que ye una de les mayores universidaes privaes en Estaos Xuníos, la [[Universidá del Estáu d'Utah]] y la [[Universidá del Sur d'Utah]]. === Tresporte y comunicación === En [[1869]], la inauguración d'una [[vía terria]] que conectaba Utah con otres rexones del país lliberó la rexón del so anterior aislamientu xeográficu y dexó que Utah pudiera espolletar económicamente. Anguaño, diez empreses ferroviaries empresten serviciu de tresporte de carga nel estáu. En [[2002]], Utah tenía 2.298 km de víes terries, y [[Salt Lake City]] ye'l principal centru [[Ferrocarril|ferroviariu]] del estáu. Un sistema de [[tren llixeru]] nel valle de Salt Lake, conocíu como TRAX, consiste en dos llinies, rematando dambes nel centru de la ciudá de Salt Lake City.En [[2003]], l'estáu tenía 68.745 km de [[Rede de Carreteras Federales de Estaos Xuníos|carreteres]] y autopistes, de les cual 1.513 quilómetros formaben parte de la [[Rede de Autopistas Interestatales de Estaos Xuníos]]. L'autopista interestatal 15 (''I-15'') ye la principal nel estáu, entrando dende [[Arizona]] traviesa l'estáu de norte a sur, ya introduzse en [[Idaho]] cerca de [[Portage]]. Esta autopista sirve a los principales centros demográficos del estáu, xuniendo a St. George y los sos barrios residenciales (comúnmente conocíos como ''Dixie'') y Cedar City, y depués traviesa'l ''Wasatch Front'' de norte a sur, per delantre de ciudaes como Provo, Orem, Sandy, West Jordan, Salt Lake City, Layton y Ogden.L'[[aeropuertu]] con más movimientu d'Utah ye'l [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City]]. == Medios de comunicación == El primer [[Periódicu (publicación)|periódicu]] d'Utah foi'l ''Deseret News'', publicáu en [[1850]], ya inda s'atopa en circulación. Otru periódicu importante ye'l ''Salt Lake Tribune''. La primer estación de [[Radio (mediu de comunicación)|radio]] del estáu foi fundada en [[1922]], y la primer estación de [[televisión]] en [[1948]], dambes en Salt Lake City, y tamién dambes inda operatives. == Cultura == En cierta forma, el patrimoniu cultural y l'heriedu históricu d'Utah remóntanos hasta les edaes en que los [[dinosauriu|dinosaurios]] gobernaben la tierra; cola so vida y la so muerte, dexaron nel estáu una gran cantidá de [[fósil]]es, que faen d'Utah un importante centru [[paleontoloxía|paleontolóxicu]] que l'estáu intenta caltener con llugares como'l ''[[Dinosaur National Monument]]''. Les antigües cultures indíxenes, como los [[anasazi]] y los indios [[fremonte]], dexaron remanentes del so arte, vida y creyencies esvalixaes al traviés del estáu en [[petroglifos]] y ruines de les sos viviendes y llugares de cultu. Esti heriedu cultural manifiéstase en munchos actos festivos y acontecimientos culturales con temática histórica o relixosa a lo llargo de too l'estáu.<ref>{{Cita web|url=http://www.utah.com/culture |títulu=Utah Heritage and Culture|editorial=Utah Travel Industry Website|fechaaccesu=21/8/2008}}</ref> [[Archivu:1897_Temple_Square.jpg|thumb|left|La [[Mazana del Templu]] en 1897.]] L'heriedu históricu de los mormones ye induldable nel estáu. Utah esta llaráu de llugares históricos y culturales mormones, que lleven a ensame de turistes hasta l'estáu. Ente les innumberables amueses de la historia mormona podemos destacar el [[Coru del Tabernáculo Mormón]] (''Mormon Tabernacle Choir''), una de les instituciones corales más prestixoses del mundu, acompañáu davezu pol famosu ya impresionante [[Órganu (instrumentu musical)|órganu]] de 11.623 [[Tubu d'órganu|tubos]].<ref>{{cita web| url=http://www.mormontabernaclechoir.org/info/item?item_id=1 |títulu=11,623 Pipes: The Story of the Tabernacle Organ |editorial=Official Website of the Mormon Tabernacle Choir| fechaaccesu=21/8/2008}}</ref> Quiciabes la más impresionante amuesa del heriedu mormona podemos vela na [[Mazana del Templu]], que, con ente 3 y 5 millones de visitantes añales, conviértela n'unu de los llugares más visitaos del estáu.<ref>{{cita web |url=http://findarticles.com/p/articles/la mio_qn4188/is_20060709/ai_n16525654 |títulu=Temple Square is still top tourist draw in Utah |editorial=Deseret News |fecha=9/7/2006| fechaaccesu=21/8/2008}}</ref>Nel apartáu de les artes escéniques, podemos destacar la temporada d'[[ópera]] del ''Utah Festival Opera'', que trescurre añalmente a partir de principios de xunetu hasta principios d'agostu nel ''Ellen Eccles Theatre'' en [[Logan]]. En [[Park City]], una de les principales ciudaes turístiques d'Utah (xuntu con [[Moab]]) celébrase ''Artstravaganza'' cada agostu con obres al campu y orquestes sinfónicas, el ''Park City International Music Festival'', y el [[Festival de Cine de Sundance]] creáu por [[Robert Redford]] en 1983 pa dar una oportunidá a nuevos talentos al traviés del llamáu [[cine independente]], llueñe del mundu d'[[Hollywood (Los Angeles)|Hollywood]]. Ye'l festival de cine independente más importante del mundu.<ref>{{cita web|editorial=Universidá d'Huelva|títulu=Cine independente d'Estaos Xuníos|url=http://www.uhu.es/cine.educacion/cineyeducacion/cineindependiente.htm |autor=Enrique Martínez-Salanova Sánchez|fechaaccesu=21/8/2008}}</ref>Como exemplu de platos típicos de la [[gastronomía]] popular d'Utah, podemos citar el ''fry sauce'', un condimento a base de una parte de [[kétchup]] y dos partes de [[mahonesa]] que se sirve davezu con [[pataques frites]], o la ensalada ''jello'' fecha con [[xelatina]] condimentada, fruta y dacuando cenadories arrallaes. === Nativos y residentes famosos === [[Archivu:Butch Cassidy with bowler hat.jpg|thumb|Robert Leroy Parker, conocíu mundialmente como [[Butch Cassidy]], famosu foraxíu nacíu en [[Beaver]].]] Utah cuntó a lo llargo de la so historia con numberosos residentes o nativos famosos nel ámbitu de la cultura, la ciencia y la política. Podemos citar, ente otros: * [[John Amaechi]] - Xugador de [[baloncestu]] de los [[Utah Jazz]] (2001-2003), comentarista deportivu y activista políticu. En febreru de [[2007]], Amaechi convirtióse nel primer xugador de la [[National Basketball Association|NBA]] en manifestar de manera voluntaria y pública la so condición de'[[homosexualidá|homosexual]]. * [[Hal Ashby]] - [[Direutor de cine]], y ganador d'un [[Premios Óscar|Óscar al meyor montaxe]] pol so trabayu en ''[[In the Heat of the Night]]''. * [[Ezra Taft Benson]] - Decimotercer presidente de la [[Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes]] dende 1985 hasta la so muerte en 1994 y Ministru d'Agricultura d'Estaos Xuníos mientres los dos mandatos del presidente [[Dwight D. Eisenhower]]. * [[Nolan Bushnell]] - Fundador d'[[Atari]]. * [[Orson Scott Card]] - Escritor de [[ciencia ficción]] y otros xéneros lliterarios. La so obra más conocida ye [[El xuegu de Ender]]. Anque nació nel [[estáu de Washington]], crióse n'Utah. * [[Neal Cassady]] - Iconu de la [[Xeneración Beat]] de los [[años 1950]] y del movimientu [[psicodélico]] de los [[años 1960]], conocíu principalmente por ser retratáu, baxu'l nome de Dean Moriarty, na clásica novela de [[Jack Kerouac]] ''[[Nel camín]]''. * [[Philo Farnsworth]] - Inventor la primer [[televisión]] dafechu electrónica. * [[Harvey Fletcher]] - Físicu. Conocíu principalmente pola invención del [[audífonu]] y del [[audiómetro]]. Tamién conocíu col padre del [[soníu estereofónico]]. * [[Gordon B. Hinckley]] - Decimosestu presidente de la Ilesia de los Santos de los Últimos Díes dende 1995 hasta la so muerte en xineru de 2008. * [[Tracy Hickman]] - Escritor. Autor de novela fantástica, conocíu pol so trabayu na serie [[Dragonlance]]. * [[John D. Lee]]- Miembru prominente de la Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes, granxeru, empresariu esitosu, obispu, colonizador y l'únicu enjuiciado y sentenciáu pola [[Masacre de Mountain Meadows]]. * Tolos miembros del grupu [[The Used]]. * [[Kim Peek]] - Famosu [[Savant]] qu'inspiró'l personaxe de [[Dustin Hoffman]] na película [[Rain Man]]. * [[Robert Redford]] - [[Actor]] y [[direutor de cine]], ganador de los premios [[Premios Óscar|Óscar]] y [[Globu d'Oru]] (anque nacíu en [[California]], mora n'Utah). * [[Brent Scowcroft]] - [[Conseyeru de Seguridad Nacional]] de los presidentes [[Gerald Ford]] y [[George H. W. Bush]]. * [[Wallace Stegner]] - [[Historiador]], [[novelista]], escritor de [[cuentu|rellatos curtios]] y [[ambientalista]], frecuentemente llamáu'l decanu de los escritores del Oeste * [[John Stockton]] - Xugador de [[baloncestu]] de la [[NBA]] (retiráu). Consideráu unu de los meyores [[Base (baloncestu)|bases]] de tolos tiempos, pasó tola so carrera como profesional nos [[Utah Jazz]]. * [[Mack Swain]] - Actor de [[cine mudu]] y de [[vodevil]]. * [[James Woods]] - Conocíu [[actor]] nomáu a los [[Premios Óscar]] y que recibió trés [[Premios Emmy]]. * [[Loretta Young]] - Actriz ganadora d'un [[Óscar a la meyor actriz]] en 1947 pol so papel en ''The Farmer's Daughter''. * [[Steve Young]] - Xugador de [[fútbol americanu]], miembru del ''Hall of Fame'' como [[quarterback]]. Nacíu en [[Salt Lake City]], xugó casi tola so carrera nos [[San Francisco 49ers]]. Ye descendiente direutu de * [[Brigham Young]]. [[David Zabriskie]] - [[Ciclismu|Ciclista]], foi medaya de plata na prueba [[Contrarreló (ciclismu)|contrarreló]] del [[Campeonatu mundial de ciclismu en ruta]] en 2006. === Deporte === L'equipu de [[baloncestu]] de la [[National Basketball Association|NBA]], los [[Utah Jazz]], xueguen na cancha del ''Energysolutions Arena'' en Salt Lake City. Utah ye'l [[Estáu de los Estaos Xuníos|estáu norteamericanu]] con menor población que tien una fanquicia nuna de les llamaes Grandes Ligas de deporte profesional de los Estaos Xuníos, anque'l [[Distritu de Columbia]] tien menor población. L'equipu de [[fútbol]] de los ''[[Real Salt Lake]]'' de la [[Major League Soccer|MLS]] xuega nel Rice-Eccles Stadium (anque a partir d'ochobre de 2008 van faelo nun estadiu específicu de fútbol, el Real Salt Lake Stadium), tamién na ciudá de Salt Lake City. === Símbolos del estáu === * Animal:[[Uapití]] (''Cervus canadensis''), dende 1971. * Paxaru: [[Gaviota]] de California (''Larus californicus''), dende 1955. * Pexe: [[Trucha]] clarki, o trucha de gargüelu cortáu (''Salmo clarki''), dende 1997. * Flor: [[Liliaceae|Sego lily]] (''Calochortus nuttallii''), dende 1911. * Fruta: [[Cereza]], dende 1997. * Xema: [[Topacio]], dende 1969. * Inseutu: [[Apis mellifera|Abeya europea]] o melífera (''Apis mellifera''), dende 1983. * Vexetal: [[Allium cepa|Cebolla duce española]] (''Allium cepa'')), dende 2002. * Árbol: [[Picea|Picea azul]] (''picea pungens''), dende 1933.Fonte: ''Utah.gov, [http://www.utah.gov/about/symbols.html Utah state symbols].'' == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.state.ut.us/ Páxina oficial del estáu] (n'inglés) * [http://www.utahmediadireutory.com Utah Media Directory] (n'inglés) * [http://scenicutah.com Semeyes d'Utah] (n'inglés) {{Estaos d'Estaos Xuníos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Utah|*]] 7am9gdn2mx34jjvf041mv79e867phms 0 9058 3709646 3609089 2022-08-19T08:47:32Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''ALSA''' (''Automóviles Luarca Sociedad Anónima'') ye un grupu orixinariu d'[[Asturies]] dedicáu al tresporte de pasaxeros. Creáu en [[1923]] en [[Ḷḷuarca]], en [[1964]] entamó a funcionar la so primera llinia internacional ([[Uviéu]]-[[París]]-[[Bruxeles]]). Anguaño tien cásique 1.300 vehículos y 2.850 emplegaos. N'ochobre de [[2005]] foi mercáu pola [[Inglaterra|inglesa]] [[National Express]] por 670 millones d'[[euru|euros]], anque la familia Cosmen pasó a remanar gran parte del accionariáu d'esta última. ALSA conservará la marca n'[[España]], anque fuera d'ella trabayará cola de National Express. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.alsa.es Páxina oficial d'Alsa] (en castellanu) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Empreses d'Asturies]] [[Categoría:Tresporte]] bptmwmblj6ivnov2fne75vhli9qj5so 0 9063 3709620 3682103 2022-08-19T08:35:29Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki [[Imaxe:Bandera Siete Estrellas Verdes.svg|thumb|250px|Bandera nacionaliega canaria]] '''Azarug''' ye una organización xuvenil canaria d'[[izquierda]] creada en [[1992]] ya integrante del MLNC ([[Movimientu de Lliberación Nacional Canario]]), que defende'l [[socialismu]] y la independencia de [[Canaries]], ello ye'l [[drechu d'autodetermín]]. Defínese como una organización [[independentismu|independentista]] d'izquierda revolucionaria, y ente los sos entamos tán l'antiimperialismu, l'[[ecoloxismu]], l'[[antimilitarismu]] y el [[feminismu]], asina como la vindicación de la cultura ya identidá canaria (''l'espardimientu, afitamientu y defensa de los valores que constituyen la Identidá Nacional Canaria''). El so funcionamientu ye asambleariu, aplicando nel senu de la so organización la democracia direuta, y siendo l'asamblea'l máximu [[muérganu]] de toma de dicisiones. Tamién tien un cálter [[autoxestión|autoxestionariu]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.azarug.org/ Páxina oficial d'Azarug] (en castellanu) ==Ver tamién == *[[Nacionalismu canariu]] {{entamu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Nacionalismu canariu]] 3fb8oljq51rgifo6y2g6tj21v17ee8a 0 9069 3709661 3614135 2022-08-19T08:52:06Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki [[Archivu:Serbian_bagpiper.jpg|thumb|Gaiteru [[Serbia|serbiu]].]] La '''Gaita''' ye un instrumentu de vientu. Va más d'un sieglu, Sachs y Hornbostel llevaron a cabu la clasificación taxonómica de los instrumentos musicales, que ye la comúnmente aceutada dica anguaño. Según esta clasificación, una gaita ye ''un aerófonu múltiple de llingüeta '''con depósitu ausiliar flesible d'aire'''''. Nun procede polo tanto clasificar como gaites dellos instrumentos como la dulzaina o asemeyaos, por más que funcionen con doble llingüeta de caña, o otros como'l launeddas o l'alboka, pol meru fechu de producir soníu continu con respiración circular. Nesi casu nun quedaría otra qu'almitir al fagot como gaita (pol fechu de funcionar con payuela doble, nun pasa de ser un punteru mui grande) o al didgeridoo (tamién produz soníu continu siendo una [[flauta]]). Ye polo tanto condición sine qua non la esistencia organolóxica d'un odre o fuelle pa falar de gaites. == Historia == Ye un instrumentu mui antigu y el so orixe nun tá mui claru, magar que se sabe que ye d'enantes de los primeros [[Cristianísmu|cristianos]]. El primer gaiteru que se conoz foi l'emperaor [[Imperiu romanu|romanu]] [[Nerón]] del que dicen les fontes que yera '''utricularius'''. Nun ye cierto qu'apaezca en dengún llau mención dala a la ''tibia utricularis'' (gaita en [[llatín]]), sinon qu'esto ye una confusión prevocada a medies por Rafael Meré nos sos escritos y repitía por otros autores. Los griegos teníen un doble clarinete llamáu '''aulos''', utilizáu profusamente por otros pueblos como etruscos y romanos. Roma bebió nes fontes de la cultura griega, y traduxeron el términu como '''tibia'''. Paez ser por delles menciones que los griegos en dalgún momentu amestaron un odre al '''aulos''', recibiendo esi instrumento el nome d' '''askaulos''' (compuestu cola pallabra '''askos''' que quier dicir sacu, odre). El conocimientu d'esti fechu más la mención a Nerón como utricularius fizo '''deducir''' la denominación de '''tibia utricularis''' pal instrumentu como traducción del griegu '''askaulos''', pero lo cierto ye qu'esi nome nun apaez con esa forma en fonte clásica denguna. Los primeros restos arqueolóxicos identificables con un aulos son unos tubos cilíndricos de plata, perforaos a distancies iguales con orificios dixitables, pero ensin restos de fuelle, polo que ye preferible consideralos como '''aulos''' ensin más. Estos tubos fueron atopaos na antigua [[Sumeria]], más o menos el territoriu del actual [[Iraq]]. Sedríen el trasuntu d'instrumentos más cenciellos realizaos en cañavera. Piénsase que les llexones romanes marchaben al son de les gaites. La pallabra [[Araméu|aramea]] sum·pon·yah', que apaez en [[Daniel]] 3:5, 10, 15, traduzse como dulzaina, les tornes más modernes de la [[Biblia]] polo xeneral usen la expresión "gaita", más común anguaño. Poro, paez un claru préstamu del griegu symphonia (de sym = llatín cum, y phonia = soníos, col sen de "varios soníos simultánios"). Recordemos que la Y griega sonaba como la Ü alemana o la U francesa, polo que nes adautaciones a otres llingües que nun teníen esi fonema, casu del llatín, tan pronto s'usa la I como la U. Esto s'esplica si tenemos en cuenta que'l cristianismu, nun entamu una mera secta xudía más, pasó a ser adoptáu por determinaes élites acomodaes griegues, polo que les primeres versiones de la Biblia fueron escrites en griego. Ya na [[edá media]] les distintes gaites repartíes pol [[Tierra|planeta]], taben bien diferenciaes unes d'otres, con distintes morfoloxíes y menes de tocar, considerandose instrumentos diferentes. [[File:Modern huemmelchen.jpg|thumb|300px|right|<center>Hümmelchen.</center>]] == Tipos de gaita == Les gaites europées clasifíquense en dos grandes categoríes, gaites [[Océanu Atlánticu|atlántiques]] y gaites [[Mar Mediterrániu|mediterránies]]. === Gaites Atlántiques === * [[Gaita asturiana]], tócase en cuasi toa [[Asturies]], oeste de [[Cantabria]] y norte de [[Provincia de Lleón|Lleón]]. * [[Gaita gallega]], tócase en [[Galicia]], oeste d'[[Asturies]] y noroeste de [[Lleón]]. * [[Gaita de fole]], tócase en [[Sanabria]] ([[Provincia de Zamora|Zamora]]), [[Cabreira]] ([[Provincia de Lleón]]) y norte de [[Portugal]].] * [[Biniou]], tócase en [[Bretaña]]. * [[Bombarda]], tócase en [[Bretaña]]. * [[Highland pipe]], orixinaria d'[[Escocia]] anguaño tocase tamién en [[Bretaña]]. * [[Smallpipe escocesa]], tócase n'[[Escocia]] * [[Smallpipe de Northumberland]], tócase en [[Northumberland]] ([[Inglaterra]]). * [[Musette]] antecesora de la [[Smallpipe de Northumberland]], tócase en [[Francia]]. * [[Gaita de Lancashire]], tócase en [[Lancashire]] ([[Inglaterra]]). * [[Gaita cornuallesa]], tócase en [[Cornwall]]. * [[Pastoral pipe]], tocóse n'[[Irlanda]] [[Escocia]] y noreste d'[[Inglaterra]]. * [[Uilleann pipe]], orixinaria d'[[Irlanda]]. * [[Dudelsack]], tócase n'[[Alemaña]]. * [[Dudy]] o ''Bock'', tócase en [[Chequia]] [[Eslovaquia]] y [[Polonia]]. * [[Gaita suiza]], tócase en [[Suiza]]. * [[Säckpipa]] o ''Gaita de Dalarna'', tócase en [[Suecia]]. * [[Torupill]], tócase n'[[Estonia]]. === Gaites mediterranees === * [[Gaita de boto]], tócase n'[[Aragón]]. * [[Xeremia]], tócase na [[Islla de Mallorca]] y de [[Islla de Menorca|Menorca]] ([[Islles Baleares]]) y en [[Cataluña]]. * [[Gaita francesa]], tócase nes rexones [[Francia|franceses]] de [[Bourbonnais]], [[Nivernais]] y [[Morvan]]. * [[Cabreta]], tócase nes rexones [[Francia|franceses]] d'[[Auvergne]] y de [[Limousin]]. * [[Boha]], tócase en [[Gascoña]]. * [[Zampogna]], tócase n'[[Italia]]. * [[Piva]], tócase nel norte d'[[Italia]]. * [[Dankiyo]], tócase en [[Turquía]]. * [[Tulum]], tócase en [[Turquía]] * [[Kaba gaida]], tócase en [[Bulgaria]] y [[Macedonia]]. * [[Gajdy]] o ''gajde'', tocase en [[Polonia]], [[Serbia]] y [[Eslovaquia]]. * [[Magyar Duda]] o ''gaita húngara'', tócase n'[[Hungría]]. * [[Mezoued]], tocase en rexones del norte d'[[África]]. * [[Tsampouna]], tócase nes islles [[Grecia|griegues]]. == Ver tamién == * [[Banda de gaites]] * [[Säckpipa]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Bagpipes}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Gaita]] qb3xhffe6hatgyv7hqzrxuu4ps4czwl 0 9482 3709635 3611624 2022-08-19T08:40:17Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{partíu políticu}} '''Conceyu Nacionalista Astur''' (''CNA'') foi'l primer partíu políticu [[nacionalismu|nacionalista]] [[Asturies|asturianu]], con actividá ente [[1976]] y [[1981]]. ==Entamos== El CNA foi un partíu creáu por un grupu de mozos [[marxismu|marxistes]], independientes y [[llibertarismu|llibertarios]] que veníen de [[Conceyu Bable]]. Definiose como un "''conceyu políticu de militancia única"'', nel que s'almitíen les tendencies [[marxismu|marxistes]], [[leninismu|leninistes]], [[trosquismu|trotskistes]], [[llibertarismu|llibertaries]], etc. Según los sos estatutos; ''l'ámbetu d'actuación direuta y d'afitamientu que se propón CNA vien determináu pol área nacional y xeográfica d'[[Asturies]]''. Esti partíu caltuvo rellaciones con otros grupos asemeyaos del estáu y estranxeros. ==Ideoloxía== Ente los sos plantegamientos políticos allugábense los que vienen darréu: *[[Autonomía]] plena a curtiu plazu. *[[Drechu d'autodetermín|Autodetermín]]. *[[Socialismu|Revolución socialista]] n'Asturies na perspeutiva d'un estáu socialista protagonizáu pola clas obrera y otres clases populares, p'algamar la construcción d'una sociedá ensin clases, previu desaniciu del aparatu de poder de la burguesía. Too ello nel marcu d'una confederación de pueblos cola idea d'algamar un autogobiernu que ficiera posible la participación de les mases partidaries d'una sociedá socialista y [[autoxestión|autoxestionaria]]. Según los promotores del CNA -que queríen frañir cola tradición política asturiana y da-y una alternativa nacional asturiana al procesu de reconstrucción estatal na transición, reclamando p'Asturies un tratamientu nacional asemeyáu al que se-y taba dando a [[Cataluña]] o al [[País Vascu]]- el pueblu asturianu pertien toles condiciones oxetives qu'encadarmen una nación, ello ye; una comundiá identificada con un territoriu definíu; una hestoria y una llingua llariegues; una situación económica definida pola empresa pública (daquella y anguaño, al serviciu del capital mnopolista); una [[idiosincrasia]] que define a los asturianos como talos; una cultura llariega con aportaciones úniques a la cultura universal, como l'[[arte asturianu]]. Pal bon funcionamientu conxuntu d'estes realidaes, según la CNA, requeríase: *La descentralización dientro d'Asturies a tolos niveles: [[alministración]], [[medicina]], [[cultura]], servicios, etc. *L'[[autoxestión]] de les empreses. *La ordenación y racionalización de l'[[agricultura]] y [[ganadería]]. *Afalamientu de toles posibilidaes económiques d'Asturies. *recobramientu de la [[cultura asturiana]]. *L'algame del mayor autogobiernu y la unificación política europea. ==Simboloxía== La bandera y escudu del CNA ye la [[Cruz de la Victoria]] n'oru sobre fondu azul. El so himnu: "[[Asturies, patria querida]]". Adoutar esti popular cantar como [[himnu oficial]] del partíu supunxo un retrasu na llegalización del partíu nel Rexistru per parte de los funcionarios, que lo emplegaron como pretestu, yá que los estatutos foron presentaos en mayu de [[1978]] y el partíu nun foi llegalizáu fasta'l [[19 de xineru]] de [[1979]]. {{cita|''"Aquí temíamos que se tratara de un cahondeo"''}}- manifestaba'l Subdireutor Xeneral d'Asociaciones Polítiques nunes declaraciones a "Asturias", el [[18 de xineru]] de 1979. ==Fundadores== Ente los fundadores taben [[Xosé Lluis Carmona]] y [[Dubardu Puente]], [[Xesús Cañedo Valle]], [[José Antonio Fernández Alonso|José Antonio Fernández Alonso "Pepe"]], [[Fernando Cueto]] y miembros del [[Conceyu Bable]]. El so secretariu xeneral foi [[Anxelu Zapico]]. ==Publicaciones== El CNA llegó a editar una publicación propia, la revista [[Asturies Dixebrá]]. ==Eleiciones== A lo llargo de la so esistencia nun algamó representación. :'''1977''' Nes [[Eleiciones xenerales españoles de 1977 (Asturies)|Eleiciones xenerales españoles de 1977]] nun presentó candidatura propia, sofitando la candidatura d'[[Unidá Rexonalista]], encabezada por [[Aida Fuentes Concheso]], [[Antonio Masip Hidalgo]] y [[Manuel Hevia Carriles]]. {| {{tablaguapa}} !Añu !! votos !! % votos |- | [[1977]] | 10.821 | 1,88% |} :'''1979''' Dos años depués, nes [[Eleiciones xenerales españoles de 1979 (Asturies)|xenerales de 1979]] presentó candidatura propia a dambes cámares. Al '''[[Congresu de los Diputaos]]''' presentó una llista encabeza por [[Eduardo Puente Fernández|Dubardu Puente Fernández]]. Algamando la escasa cifra de 3.049 votos (un 0'57% del total), allugándolu nel 9u puestu de les 17 llistes ensin representación nel congresu. {| {{tablaguapa}} !Añu !! votos !! % votos |- | [[1979]] | 3.049 | 0'57% |} Pal '''[[Senáu d'España|Senáu]]''' presentó una llista encabezada por: [[Manuel Ángel González Zapico|Ánxelu Gonźalez Zapico]]. Llogrando un mayor apoyu, 8.309 votos (el 1'52% del total) y allugándose nel 17u llugar, ensin representación parllamentaria. {| {{tablaguapa}} !Añu !! votos !! % votos |- | [[1979]] | 8.309 | 1'52% |} Dubardu Puente -candidatu con namás que 29 años-, ficiera unes declaraciones a "[[El Comercio]]" de Xixón el [[10 de febreru]] de 1979, nes que dixo; {{cita|''"CNA más qu'un partíu convencional ye un frente ampliu onde tienen cabida toles tendencies d'izquierda. Nun somos [[dogmatismu|dogmáticos]], nin tenemos tampoco una ideoloxía rixa, sinón que, énte too, como bonos asturianos, somos [[pragmatismu|pragmáticos]]"'' [...]'' "Les persones que formamos parte del CNA víamos hasta va poco con simpatía dellos partíos que se declaraben [[rexonalismu|rexonalistes]]. Por embargu, les pallabres llevoles el vientu y na práutica, a la hora la verdá, les sos teoríes quedaron en meres promeses que nun tienen res que ver cola auténtica defensa de los porgüeyos asturianos. D'ehí qu'énte l'escaezu amosáu por toles fuercies polítiques de les sos declaraciones rexonalistes, tienmos llevao a xuntanos tolos que teníemos esti enfotu pa fundar una organización política asturiana y asturianista"'' [...].}} Ún de los cartelos de propaganda eleutoral del CNA dicía: {{cita|''"VOTAR CNA YE SOFITAR: la nacionalidá asturiana. El socialismu autoxestionariu. La llucha escontra'l colonialismu, qu'afuega Asturies. La nuestra llingua y cultura, artes, vezos. Un estatutu d'autonomía que dexe abiertu'l camín a l'autodeterminación. Una alternativa revolucionaria a la clas obrera asturiana. La defensa del nuestru frayau y escaecíu patrimoniu artísticu. La llucha ecolóxica. Ñatura escontra contaminación. Non al ICONA (Institutu pa la conservación de la naturaleza). Non a les centrales ñucleares. La llucha polos derechos la muyer. Libre usu del cuerpu, divorciu, albuertu, planificación familiar; mesmu salariu y derechos llaborales que'l (sic) home. La llucha pola lliberación y derechos de los homosexuales, escontra les lleis represives y en defensa d'ista (sic) natural expresión afeutiva. La llucha polos derechos de los pensionistes. Xubilaciones suficientes. Asistencia xeriátrica continua y gratuita. La llucha polos derechos de los minusválidos. Estructures y servicios ciodadanos (sic) afayaízos. Melecina y terapia recuperativa a niveles físicos y síquicos. Drechu a la integración y al trabayu"'' [..]}} == Disolución== Ha de rescamplar que, nesti procesu, dellos militantes del partíu fueron deteníos baxo acusación de collaborar con [[ETA]] politico-militar nel asaltu al Bancu Herrero d'[[Uviéu]] y dellos cumplieron años de prisión por ello. Disolvióse en [[1981]]. De les sos cenices surdieron otros partíos nacionalistes, como l'[[Ensame Nacionalista Astur]] (ENA), que tres la so fusión cola [[Xunta Nacionalista Asturiana]] (XNA) dio llugar a la [[Unidá Nacionalista Asturiana]] (UNA), que se presentó a les eleiciones europees de [[1989]] baxo la mano de [[José Suárez Arias-Cachero]], "Felechosa". Exercieron la secretaría Xeneral de la UNA Faustino Fernández Pereira, primero, y Xosé Lluis Carmona, dempués. {{socesión| predecesor = nun tien | socesor = [[Ensame Nacionalista Astur]]<br /> (ENA)<br /> [[Xunta Nacionalista Asturiana]]<br /> (XNA)<br /> | títulu = Partíu políticu | periodu = '''CNA''' [[1976]]-[[1981]]}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://elcieluporasaltu.blogspot.com/2007/09/recuerdos-dayeri-y-gei.html Güei númberu 33 Entrevista a ún de los miembros.] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Partíos políticos d'Asturies]] [[Categoría:Historia del nacionalismu asturianu]] b459duvwshzadgbkzfyiwrlor76dt6g 0 9687 3709873 3533249 2022-08-19T09:20:09Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{organización}} {{revisáu}} [[Archivu:Escudo del Consejo Soberano de Asturias y León.svg|230px|right]] El '''Conseyu Soberanu d'Asturies y Lleón''', foi l'órganu alministrativu que socedió al [[Conseyu Interprovincial d'Asturies y Lleón]] y que taba presidíu pol socialista asturianu [[Belarmino Tomás]] que llegó a iniciar contautos de manera independiente cola [[Sociedá de Naciones]].<ref>{{cita web |url=https://www.abc.es/historia/abci-socialista-declaro-independencia-asturias-plena-guerra-civil-y-desafio-republica-202003262309_noticia.html |títulu=Así se gestó la independencia de Asturias en la Guerra Civil con su propia moneda, presidente y ministros |fecha=17 de xunetu de 2021 |idioma=castellán}}</ref> == Declaración de soberanía == [[Imaxe:Frente del Norte - Spanish Civil War (March-Sept 1937).svg|thumb|Frente del norte.]] El [[24 d'agostu]] de [[1937]] róblase'l [[s:Declaración de soberanía del Consejo de Asturias y León|decretu]] qu'afita la [[soberanía]] de los territorios alministraos pol "Conseyu Interprovincial d'Asturies y Lleón" convirtiéndose nel "Conseyu Soberanu d'Asturies y Lleón". El [[26 d'agostu]] saldrá espublizáu na prensa.<ref>{{cita web|url=https://web.archive.org/web/20070311013720/http://hemeroteca.gijon.es/temp/AVN193708261001.png|títulu=El Consejo provincial se instituye poder soberano del territorio de su jurisdicción, en servicio de la República y su gobierno|idioma=es|fecha=24-08-1937|fechaaccesu=29 d'aviemtu de 2021|archiveurl=http://hemeroteca.gijon.es/temp/AVN193708261001.png|archivedate=2007-03-11}}</ref> *L'entamu del testu constitucional del conseyu, traducíu al [[asturianu]], entamaba asina: {{cita|''"Artículu 1u.– El Conseyu d'Asturies y Lleón, dende la fecha y hora d'esti Decretu, constitúise en Conseyu Soberanu de gobiernu de tol territoriu de la so xurisdicción, y a elli queden dafechamente sometíes toles xurisdicciones y organismos civiles y militares que funcionen y funcionaren no socesivo dientro del territoriu referíu.'' ''Artículu 2u.– El propiu Conseyu Soberanu, a la vista los acontecimientos favoratibles que se produzan nel trescursu de la guerra, determinará'l momentu de dexar les sos funciones soberanes que güei asume.'' ''Artículu 3u.– D'esti Decretu daráse cuenta al gobiernu la República pa la so convalidación; ensin perxuiciu de la so absoluta vixencia, impuesta pol imperiu les circunstancies, dende esti mesmu momentu de la so promulgación.'' ''Dau en Xixón, a venticuatro hores del día venticuatro d'agostu de mil novecientos treinta y siete."''|}} == Reaiciones polítiques == Esta declaración nun se fizo ensin polémiques tanto internes (dientro del Conseyu) como esternes (nos gobernantes de la [[Segunda Republica española]]). La propuesta fízola [[Belarmino Tomás]] en xunta estraordinaria y tamién la sofitaben la mayoría de dirixentes del [[PSOE]] y por [[Segundo Blanco]] y otros responsables de la [[CNT]]. El [[PCE]] taba a la escontra de la decisión. Los dos representantes de la [[UXT]] tuvieron una opinión diferente caún. Los conseyeros d'[[Izquierda Republicana]] reprobaron el determín. Les tensiones llevaron a engarraes ente dalgunos conseyeros que llegaron a los insultos personales. El xefe del exércitu y el comisariu políticu tamién víen con bonos güeyos la soberanía. D'otra miente'l Gobiernu la República censuró l'actitú del Conseyu Soberanu, sobremanera cuando esti se dirixó a la [[Sociedá de Naciones]]. El Ministru de la Gobernación tresmitió a Belarmino Tomás la "''so sorpresa y el so disgustu''". El ministru de Defensa de la República [[Indalecio Prieto]] calificó de "disparatada" la decisión y el mesmu Presidente [[Manuel Azaña]] criticó la declaración. El gobiernu la Republica llegó a pidir a Belarmino Tomás que se presentare ente él diendo a la fin los conseyeros [[Segundo Blanco]] y [[Amador Fernández]] ''"Amadorín"''. El conceyu nun fizo que camudara'l determín. Llegó a convocase una xunta del Parllamentu pa tratar la cuestión d'Asturies anque nun llegó a celebrase polos acontecimientos bélicos. == Composición == El Conseyu d'Asturies y Lleón dende l'entamu taba conformáu por miembros del [[PSOE]], [[PCE]], [[Izquierda Republicana]], [[Mocedaes Socialistes Unificaes]], [[Mocedaes llibertaries]], [[FAI]], [[UXT]] y [[CNT]]. Los miebros del Conseyu Soberanu d'Asturies y Lleón son los que vienen darréu: {| {{tablaguapa}} |- style="background:#eee;" !Cargu||Nome||Organización |- |Presidencia y Guerra||[[Belarmino Tomás]]||PSOE |- |Industria||[[Segundo Blanco]]||CNT |- |Trabayu||[[Onofre García]]||FAI |- |Sanidá||[[Ramón G. Posada]]||JJ LL |- |Facienda||[[Rafael Fernández]]||JSU |- |Xusticia y Orden Públicu||[[Luis Roca de Albornoz]] / <br />[[Rafael Fernández]]||JSU |- |Agricultura||[[Gonzalo López]]||PCE |- |Marina Mercante||[[Valentín Calleja]]||UXT |- |Pesca||[[Ramón Álvarez Palomo]]||FAI |- |Instruición Pública||[[Juan Ambou]]||PCE |- |Obres Públiques||[[José Maldonado]]||Izq. Rep. |- |Asistencia Social||[[Maximiliano Llamedo]]||CNT |- |Comerciu||[[Amador Fernández]]||PSOE |- |Comunicaciones||[[Avelino Roces]]||UXT |- |Propaganda||[[Antonio Ortega]]||Izq. Rep. |} == Organización == En declarándose soberanu, el Conseyu asumió dafechu les responsabilidaes civiles y militares de gobiernu. El Conseyu Soberanu caltuvo les '''conseyeríes''' que veníen funcionando enantes de la soberanía: * Guerra * Comerciu y Mines * Marina * Facienda * Xusticia * Comunicaciones * Agricultura * Istrucción Pública * Industria * Asistencia Social * Trabayu * Pesca * Sanidá Civil * Obres públiques * Propaganda Pa coles conseyeríes crearanse agora unes '''Comisiones''': * Guerra * Industries y fortificaciones * Abastos, Tresportes y Evacuación * Asistencia Social y Sanidá * Orde Públicu, Xusticia, Propaganda y Comunicaciones * Economía == Actuaciones == Dende la declaración de Soberanía'l Conseyu toma delles midíes nos diferentes campos xurdíos pa "constitúise en Conseyu Soberanu de gobiernu de tol territoriu de la so xurisdicción, y a él queden sometíes dafechu toles xurisdicciones y organismos civiles y militares". Por exemplu nel tarrén xudicial creáronse [[Tribunales Permanentes de Guerra]] les penes nestos tribunales y nel Tribunal Popular yá nun necesitaron de notificación al gobiernu español valiendo pal so cumplimientu la notificación al Conseyu Soberanu. Nel ámbitu militar el Conseyu Soberanu quitó-y el mandu al xeneral [[Gámir Urribarri]] que tenía la xefatura del Exércitu del Norte nomando xefe militar al coronel [[Adolfo Prada Vaquero]]. El Conseyu Soberanu va tomar tamién midíes de control de les llendes y les aduanes. D'otra miente'l Conseyu d'Asturies y Lleón yá enantes de la declaración de soberania emitía moneda y sellos. Nesti puntu hai alderique sobre si'l Conseyu tendría o non capacidá llegal o competencies pa facelo. El casu ye que'l Conseyu Soberanu emitió billetes divisionarios <ref>[http://www.numisflores.com/emisiones/Asturias-Le%F3n.htm Billetes emitíos pol Conseyu Soberanu d'Asturies y Lleón].</ref> Los billetes son los conocíos popularmente como ''[[Belarminos]]'' de cursu llegal hasta la ocupación d'Asturies pol exércitu de [[Francisco Franco]]. == Disolución == A lo postrero del Conseyu Soberanu d'Asturies y Lleón tuvo'l llar na conocía como Casa Blanca, tovía güei na [[Plaza'l Parchis]] de [[Xixón]]. El conseyu Soberanu disolvióse tres la ocupación total de les fuercies franquistes d'Asturies. Dende'l Conseyu Soberanu teníase la esperanza na llegada l'[[iviernu]] un mediu meyor pa la resistencia pola importancia de la orografía asturiana, esi añu la ñeve tardó en cayer. La situación militar tornó insostenible pal Conseyu qu'a la fin intentó apautar una rendición con [[Francisco Franco]] que namái aceutaba una rendición incondicional. El [[20 d'ochobre]] de [[1937]] acabó la resistencia. Los miembros del Conseyu tuvieron que fuxir embarcando camín de [[Francia]]. == Cronoloxía == *[[24 d'agostu]]: Róblase'l decretu pol que se tresforma'l Conseyu Interprovincial en Conseyu Soberanu. *[[26 d'agostu]]: Espublización en prensa del decretu. *[[29 d'agostu]]: El Conseyu Soberanu cesa al xeneral [[Gámir Ulíbarri]] y noma xefe militar al [[coronel Prada]]. *[[4 de setiembre]]: Les tropes franquistes entren n'[[Asturies]]. *[[5 de setiembre]]: Ocupación de [[Llanes]]. *[[20 de setiembre]]: Aranda ocupa'l [[Puertu Payares]]. *[[1 d'ochobre]]: Ocupación de [[Cuadonga]]. *[[17 d'ochobre]]: La 4ª Brigada navarra traviesa'l [[ríu Seya]]. El Conseyu Soberanu decide la evacuación del territoriu. *[[20 d'ochobre]]: Últimu aconceyamientu del Conseyu Soberanu. Entama la evacuación marítima dende [[Xixón]]. *[[21 d'ochobre]]: Les tropes golpistes, autodenomaes "exercitu nacional", entren en [[Xixón]] y [[Avilés]] rematando'l derrocamientu del Conseyu Soberanu. == Bibliografía == * La Guerra Civil Española - Tomu II. ISBN 844090326X *[http://www.asturiasrepublicana.com/cervera6.html ''La ofensiva nacionalista sobre Asturias''] *Fernández, Alberto [http://www.sbhac.net/Republica/TextosIm/FPAsturias/FPAsturias.htm ''Asturias, 1936-1937. La frágil unidad del Frente Popular''] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.asturiasrepublicana.com/cervera6.html Crónica de la creación del conseyu] (en castellanu) *[http://www.fsa-psoe.org/historia/republica/guerra_civil/imagenes/consejo_interprovincial.jpg Semeya individual de tolos conseyeros] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Guerra Civil Española]] [[Categoría:Historia d'Asturies]] jmwvjpf8b269kntfn1sfttn7vc6xe4n 0 9699 3709772 3455938 2022-08-19T09:11:49Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Persona}} '''Leonardo da Vinci''' (Vinci, [[1452]] - Le Clos-Lucé, [[1519]]) foi un pintor, escultor, inxenieru, arquiteutu y [[inventor]] [[Italia|italianu]]. Ta consideráu un xeniu polifacéticu del [[Renacimientu]]. Da Vinci deprende [[pintura]] y [[dibuxu]] nel taller de [[Verrocchio]] pel añu [[1470]] y cultiva igualmente les [[matemátiques]] y la [[música]]. L'añu [[1482]], Leonardo cola pa [[Milán]], au ofrez a Ludovico el Moro los sos servicios como inxenieru militar, arquiteutu y escultor. Entama la estatua ecuestre del parque del duque milanés, Francesco Sforza, decora una sala del [[castiellu Sforzesco]] y encárgase de la organización de les fiestes de la Corte. Los [[Francia|franceses]] espulsen a Ludovico y l'artista viaxa per [[Mantua]] ([[1499]]), [[Venecia]], a [[Roma]], pa dempués volver a [[Florencia]] l'añu [[1503]]. Ellí, la so presencia marca l'aniciu d'una nueva era. Vuelve a instalase en Milán en [[1508]]. Afítase en Roma, au algama fama de filósofu quiméricu y foriatu allunáu. Desengañáu, l'añu [[1516]] acepta'l brinde de Franciscu I de Francia pa dir a Le Clos-Lucé, onde dedícase a estudios arquiteutónicos pa los castiellos reales, y au tien un final de vida sele. Da Vinci enfotóse na [[Ciencia|investigación científica]] d'igual manera que poles artes, pola investigación inteleutual como pola observación de la natura. El so calter bullindiegu amuésase nos sos numberosos cuadernos con dibuxos, escritos y cálculos. [[Archivu:Da Vinci Vitruve Luc Viatour.jpg|thumb|200px|[[Home de Vitruvio]], estudiu de les midíes humanes]] Como inxenieru, son dellos los [[inventu|inventos]] atribuyíos a Leonardo, dende'l diseñu pa la construcción d'un helicópteru (modelu dotáu d'ales xiratories y amortiguadores pa un aterrizax sele) o un vehículu automóvil, hasta un cenciellu rallador de pan, pasando por una máquina pa facer cordeles, puertes batientes o máquines pa tallar. Tamién diseñó máquines de guerra como'l [[carru blindáu]], que funcionaba con maniveles y protexíu con una coraza en forma de conu, somarinos o traxes pa buzos de combate. Amás desendolcó fusiles de repetición o una grúa móvil pa la construcción. El so molín d'aire caliente, basáu nel principiu de la rueda de pales y nel aprovechamientu de la calor residual, funcionaba con un motor que, allugáu nuna chimenea, xiraba pola ascensión de gases de combustión. El mesmu sistema va emplegalu n'otres máquines, pero col motor movíu por agua. Nengún d'estos inventos pasare de ser un diseñu, magar que Leonardo namás diseñaba máquines, sinón que tamién trataba de resolver caún de los problemes rellacionaos cola so construcción. Dellos de los sos diseños de máquines construyéronse sieglos dempués emplegando pa talo los sos apuntes y dibuxos. <gallery> Image:Leonardo_da_Vinci_(1452-1519)_-_The_Last_Supper_(1495-1498).jpg|La cena cabera Image:Mona Lisa, by Leonardo da Vinci, from C2RMF retouched.jpg|[[Mona Lisa]] Image:Leonardo_da_Vinci_Studies_of_Embryos.jpg|Estudiu d'un embrión Image:Leonardo_Design_for_a_Flying_Machine,_c._1488.jpg|Diseñu d'una máquina voladora </gallery> {{commons|Category:Leonardo da Vinci|Leonardo da Vinci}} {{NF|1452|1519|Vinci, Leonardo Da}} [[Categoría:Científicos y científiques|Da Vinci, Leonardo]] [[Categoría:Artistes plásticos|Da Vinci, Leonardo]] [[Categoría:Inxenieros y inxenieres|Da Vinci, Leonardo]] [[Categoría:Inventores|Da Vinci, Leonardo]] [[Categoría:Pintores d'Italia|Da Vinci, Leonardo]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 02fy51u2onhfmjwojdakk3o72sf7pg3 0 11522 3709857 2983761 2022-08-19T09:18:58Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Llocalidá}} '''Bucarest''' ('''București''' en [[rumanu]]) ye la capital de [[Rumanía]] y, al mesmu tiempu, la ciudá más grande del país, centru industrial y comercial. La primer vez qu'apaez mentada la ciudá ye nun documentu de [[1459]] y dende [[1862]] ye la capital del estáu. Nel periodu d'[[enteguerres]] la so arquiteutura, elegante y burguesa, valió-y el nomatu de "Pequeña París". Güei, la ciudá, dividida en seis distritos (''sectoare'') ye un conceyu (''municipiu'') que nun ta incluyíu en nenguna provincia (''județ''), anque ta rodiada dafechu pola provincia d'[[Ilfov]]. == Xeografía == Bucarest ta nel SE del país, ente [[Ploiești]] y [[Giurgiu]], a orielles del [[ríu Dâmbovița]], afluente del [[ríu Danubiu]]. Amás hai un gran númberu de llagos na redolada de la ciudá, como'l '''llagu Floreasca''', el '''llagu Tei''' o'l '''llagu Colentina''', mesmo nel centru de la ciudá hai un llagu, el '''llagu Cișmigiu'''. Esti llagu, antiguu trampal na ciudá medieval, ta redoláu pol Xardín Cișmigiu, inauguráu nel 1847 según planos del arquiteutu alemán F.W. Meyer. == Historia == Diz la lleenda que Bucarest foi fundada por un pregueru de nome Bucur (allegre). Paez más probable de toes toes que fuera fundada por [[Mircea'l Vieyu]] (''Mircea cel Bătrân'') a finales del [[sieglu XIV]]. El primer testimoniu documental apaez nun acta emitida por [[Vlad Țepeș]]. Nesa dómina la ciudá xugaba un papel estratéxicu na vixilancia del camín que xunía [[Târgșor]] y [[Giurgiu]], ésta última sede d'una guarnición [[Imperiu otomanu|otomana]]. En [[1659]], baxo'l reináu de [[Gheorghe Ghica]], Bucarest conviértese na capital de Valaquia (''Valahia'' o ''Țara Românească'', "País rumanu"), y entama la so modernización: empiédrense les cais, fúndase la primer universidá y constrúise'l [[Palaciu Mogoșoaiei]] ([[Constantin Brâncoveanu]]), edificiu nel que güei s'atopa'l Muséu d'Arte Feudal Brâncoveanu. Darréu Bucarest espoxiga dende'l puntu de vista económicu: crez el númberu d'artesanos y la población en xeneral. En [[1798]] había 30.030 habitantes, y pa [[1831]] yá yeren más del doble. [[Archivu:Ateneul Roman b.jpg|thumb|L'''Ateneul Român''.]] Adulces va apaeciendo tou un riestru d'instituciones y servicios públicos: el Teatru Nacional, el Xardin Cișmigiu, el Campusantu Șerban Vodă, la Sociedá Académica de Bucarest, la Sociedá Filarmónica de Bucarest, la Universidá de Bucarest, la Estación del Norte, el Diariu ''Universul'', el Bancu Nacional de Rumanía, etc. === Feches destacaes === * [[1459]]: Primer mención de Bucarest * [[1465]]: El príncipe [[Radu'l Guapu]] (''Radu cel Frumos'') escueye Bucarest como residencia real. * [[1659]]: [[Gheorghe Ghica]] establez ehí la capital. * [[1808]]: Abre la "Posada de Manuc" (''Hanul lui Manuc''), llugar onde diba roblase, en [[1812]], el [[Tratáu de Bucarest]], ente [[Rusia]] y [[Turquía]] * [[1852]]: Inaugúrase'l Teatru Nacional "I. L. Caragiale" * [[1872]]: Primer llinia de tranvía. * [[1894]]: Primer tranvía llétricu. * [[1922]]: Constrúise con madera l'Arcu'l Trunfu * [[1928]]: Entamen les emisiones de la Sociedá Rumana de Radiodifusión * [[1929]]: Desaníciase la cabera llinia de tranvía a caballos * [[1935]] Reconstrúise con granitu l'Arcu'l Trunfu * [[1936]]: El sociólogu [[Dimitrie Gusti]] abre'l Muséu del Pueblu (''Muzeul Satului''), ún de los primeros museos etnográficos del mundu. * [[1944]], 4 abril: los Aliaos bombardien la ciudá. * [[1948]]: L'Aeropuertu Băneasa entama les sos actividaes * [[1954]]: Abre la Opera Rumana * [[1956]], 31 avientu: Na nuechevieya difúndese la primer emisión televisiva del país. * [[1970]]: L'Aeropuertu d'Otopeni empicipia les actividaes * [[1977]], 4 marzu: Un seísmu de 7,2 na escala Richter esfarrapa la mayor parte del cascu antiguu de Bucarest * [[1979]]: Inaugúrase la primer llinia de metro * [[1981]] - [[1988]]: Constrúise la [[Casa'l Pueblu de Bucarest]] (''Casa Poporului''), el segundu mayor edificiu del mundu. Pa construyilu, baltáronse edificios nuna superficie equivalente a la de la ciudá de [[Venecia]] === Evolución demográfico === * 1798: 30.030 * 1831: 60.587 * 1877: 177.302 * 1930: 639.040 * 1956: 1.236.905 * 1964: 1.372.130 * 1998: 2.029.899 * 2002: 1.921.753 * 2005: 1.929.615 == Cadarma confesional == 1.850.414 [[Ilesia ortodoxa|ortodoxos]] (96,05%), 23.450 [[Ilesia Católica|católicos romanos]] (1,21%), 9.488 [[Islam|musulmanes]] (0,49%), 7.558 católicos griegos (0,39%), 5.452 pentecostales, 4.381 adventistes == Minoríes == === Comunidá xudía === Antaño yera la comunidá más numberosa. En [[1930]] vivíen en Bucarest 69.885 xudíos, que representaben el 10,93% de la población. Los fechos de la Segunda Guerra Mundial, y darréu les migraciones pa [[Israel]] llevaron a la desapaición de la comunidá xudía de Bucarest. Sicasí sigue funcionando un Teatru Hebréu estatal. === Comunidá húngara === Nel añu [[1930]] vivíen en Bucarest 24.052 húngaros, el 3,76% de la población. Nel añu [[2002]] la población ye de 5.834 maxares, namás el 0,3% del total. Publícase en Bucarest el periódicu n'[[húngaru]] de tirada nacional ''Új Magyar Szó'' === Otres comunidaes === Hai en Bucarest delles minoríes más: armenios, griegos, turcos y ucraínos, con presencia antigua na ciudá. == Universidaes == * [[Academia de Studii Economice]] * [[Universitatea din București]] * [[Universitatea de Medicină și Farmacie "Carol Davila" din București]] * [[Universitatea de Științe Agronomice și Medicină Veterinară din București]] * [[Universitatea Politehnica București]] * [[Universitatea Româno-Americană]] * [[Universitatea Tehnică de Construcții București]] == Equipos deportivos == === Fúbol === * [[FC Rapid]] * [[Steaua București|FC Steaua]] * [[FC Dinamo]] * [[FC Național]] * [[Sportul Studențesc]] === Baloncestu === * [[Dinamo Erbasu]] * [[Rapid Isover]] == Bibliografía == (del [http://ro.wikipedia.org/wiki/Bucuresti artículu rumanu]) * [[Nicolae Iorga]], ''Istoria Bucureștilor'', 1940 * C.Bacalbașa, ''Bucureștii de altădată'', 1935 * G.Ionnescu-Gion, ''Istoria Bucureștilor'', 1899 * George D.Florescu, ''Din vechiul București'', 1935 * George Potra, ''Din Bucureștii de altădată'', 1981 == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{ro}} [http://www.pmb.ro Conceyu de Bucarest] * {{ro}} [http://www.panoramax.ro/bucuresti Panoramas virtuales de Bucarest] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Rumanía]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] dcm5z707zijng20e8jhh34rt7e7pjog 0 11742 3709642 3603738 2022-08-19T08:42:49Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{partíu políticu}} [[Ficheru:Encabezamientu_de_la_mani_(DMR).jpg|miniaturadeimagen|Manifestación de Darréu en La Felguera en [[2006]].]] '''Darréu, Mocedá d'Izquierda Soberanista, '''ye una organización política asturiana de mocedá. ==Definición== Darréu defínese soberanista y d'izquierda, asumiendo "les teoríes que defenden el poder de la clas obrera moza pa llevar a cabu la so actividá revolucionaria y avanzar faza’l socialismu y la emancipación nacional, siguiendo los principios básicos d'esta vertiente ideolóxica". Naz col enfotu de ser la organización política referente tantu del soberanismu como del independentismu asturianos d'izquierda na estaya de mocedá. Ye una organización horizontal y asamblearia na que puen participar toles moces y mozos que compartan los sos entamos mínimos hasta los 30 años. == Funcionamientu == Nos sos oríxenes, Darréu tuvo venceyao a la organización política [[Andecha Astur]], actuando como la so estaya de mocedá y contribuyendo asina a l'enanche d'esi movimientu políticu. Sicasí, el 20 d'Avientu de 2014, Darréu decidió frayar los llazos formales con Andecha Astur tres varios años de rellaciones inesistentes, afitándose asina como una organización soberana na teoría y na práutica. Según señalen, Darréu quier sirvir como una estructura que trabaye la estaya de la mocedá dientro del ampliu movimientu que constitúi'l soberanismu asturianu, compuestu por distintes plataformes, organizaciones, estructures ya iniciatives. L'órganu principal d'organización ye la Xunta Nacional, onde periódicamente la militancia toma les decisiones más inmediates. Tamién cunten como ferramienta organizativa y de toma de decisiones col Conceyu Nacional, órganu congresual que n'avientu de 2014 desendolcó la so quinta edición. ==Actividá== Ente los actos propios de Darréu destaquen los conciertos conmemorativos de la revolución d'ochobre ("[[Asturies nun escaez]]") qu'en 2006 pasen a integrase nel [[Día de la Mocedá Revolucionario]] xornada de vindicación social de la mocedá onde amás del conciertu en 2006 destacó la manifestación baxo'l lema '''"Futuru n'Asturies"'''. Depués d'un periodu de trés años ensin organizar esti eventu -tres la suspensión del últimu momentu de la edición que diba celebrase en Llangréu-, en 2014 tornó a desendolcase n'Uviéu, con charres, meses redondes, alcuentru internacionalista, ruta histórica, o'l XI Asturies Nun Escaez, históricu pola torna a los escenarios d'Avientu, 14 años depués de la so dixebra. La Mocedá d'Izquierda Soberanista vien amás desendolcando periódicamente campañes alrodiu distintos temes y problemátiques: "[http://www.conocerasturias.es/2014/01/23/darreu-pide-facer-un-boicot-activu-a-coca-cola-y-nun-consumir-los-sos-productos/ Nun bebas Coca-Cola]", "[https://www.facebook.com/STOPEMIGRACIONMOCEDA Stop emigración forciada de la mocedá]", les [http://www.glayiu.org/darreu-refuga-la-feria-d-abril-de.html aiciones escontra les Feries d'Abril] n'Asturies, o la [http://mocedarevolucionario.blogspot.com.es/2014/05/participamos-na-manifestacion-pola.html reivindicación llingüística] o nacional mediante l'activismu na cai, son dalgunes de les cuestiones trataes al traviés d'estes iniciatives. Darréu participa amás en distintos actos y movilizaciones que se desendolquen n'Asturies: movilizaciones de coleutivos como Asturies en Pie, Asamblees de Trabayadores en Llucha, o Corriente Sindical d'Izquierda; o los actos que tolos años tienen llugar pol 8 setiembre o'l 25 mayu. A too ello amesten el so sofitu nel tarrén estudiantil a la Xunta Estudiantil Asturiana, organización que señalen como'l so referente d'aición y participación nesa estaya. ==Publicaciones== La organización xuvenil editó la yá desapaecía revista [[Írguite]], integramente n'[[asturianu]] y con conteníos culturales y políticos. Anguaño l'actividá de Darréu refléxase nel so blogue: [[www.mocedarevolucionario.blogspot.com|mocedarevolucionario.blogspot.com]] == Ver tamién == *[[Asturies nun escaez]] *[[Írguite]] *[[Día de la Mocedá Revolucionario]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://mocedarevolucionario.blogspot.com.es/ Darréu-Mocedá d'Izquierda Soberanista] *[http://www.irguite.darreu.org/ Revista Írguite] *[http://www.ochobre.darreu.org/ Día de la Mocedá Revolucionario] *[https://drive.google.com/file/d/0BwwPTuQro4gbOG1pV05XckxaSFk/view?pli=1 Documentu políticu V Conceyu Nacional] *[https://docs.google.com/file/d/0BwwPTuQro4gbekZzRmFqS1VVVVk/edit?pli=1 Manifiestu contra la emigración forciada] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Nacionalismu asturianu]] mljpvpyfqghtqs3nxyx98n2hi82nyad 0 11813 3709796 3706743 2022-08-19T09:13:43Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220712091322}} {{destacaos}} El '''cine mudu''' ye'l que nun tien soníu, consistiendo namái que n'[[imaxe|imáxenes]]. La idea d'amestar les imáxenes con soníu grabao ye cásique tan vieya como la cinematografía en sí, pero hasta fines de los [[años 1920|20]], les más de les películes yeren mudes. Esti periodu anterior a la introducción del soníu conozse como la "era muda" o'l "periodu silente". L'arte de la cinematografía algamó la so plena maurez enantes de l'apaición de les películes con soníu. Dao que'l cine mudu nun podía sirvise d'audiu sincronizáu cola imaxe pa presentar los diálogos, añedíense títulos pa esclariar la situación a l'audiencia o p'amosar conversaciones importantes. Les proyeiciones de películes mudes, de vezu, nun trescurríen nún silenciu dafechu: solíen tar acompangaes por música en direutu, de vezu improvisada por un [[pianu|pianista]] o [[muérganu (instrumentu)|muerganista]]. Yá nos entamos de la industria cinematográfica reconocíase a la música como parte esencial de cualesquier película, p'ambientar l'aición que trescurría na pantalla. Los cines de ciudaes pequeñes normalmente teníen un [[pianu|pianista]] p'acompangar la proyeición; los de ciudaes grandes podíen tener muerganistes o inclusu [[Orquesta|orquestes]] completes, que podíen añedir efeutos de soníu. Tamién n'ocasiones había un narrador que, con voz n'off, relataba los intertítulos o describía lo que diba asocediendo. El cine mudu requería un mayor énfasis nel [[llinguax corporal]] y na [[espresión facial]], pa que l'audiencia fuera quien a comprender meyor lo qu'un actor taba representando na pantalla. Vistes retrospeutivamente, delles películes de la era muda puen resultar estrañes, yá que pue dar la impresión que los actores [[sobreactuar|sobreactúen]] de manera descomanada. Por mor en parte a esto, les [[comedia|comedies]] mudes tienden a ser más populares anguaño que los drames, porque la sobreactuación resulta más natural nuna comedia. Sicasí, en delles películes mudes les actuaciones son más sutiles, dependiendo del direutor y de l'habilidá de los actores. La sobreactuación yera un vezu que los actores garraben de la escena teatral, y los direutores más avezaos al nuevu mediu desaniciábenla. Les más de les películes mudes foron filmaes a velocidaes más lentes que les películes con soníu (normalmente de 16 a 20 cuadros per segundu frente a 24), asina qu'a menos que s'apliquen téuniques especiales p'amosales a les sos velocidaes orixinales puen paecer artificialmente rápides, lo que remarca'l so aspeutu pocu natural. Sicasí, delles películes mudes foron filmaes a menor velocidá de manera intencionada p'asina acelerar l'aición; esta forma d'estilización fizose preferentemente coles comedies. Nos años previos al entamu del soníu filmáronse lliteralmente milenta películes mudes, pero bien d'elles (dellos historiadores estimen qu'ente'l 80 y el 90 per cientu) perdiéronse pa siempres. Les películes de la primer metá del [[sieglu XX]] grabáronse en rollos de película de [[nitratu]], que yera inestable, altamente amburable, y requería d'una conservación curiosa pa torgar que se desfaciere col tiempu. Les más d'estes películes nun foron conservaes; colos años, les grabaciones convirtiéronse en povisa. Munches d'elles foron reciclaes, y un númberu importante foron destruyíes n'incendios. Por esti motivu la conservación de películes foi una prioridá ente los historiadores de películes. Varios cineastes homenaxearon a les comedies de la dómina muda, incluyendo a [[Jacques Tati]] col so ''[[Les vacaciones de M. Hulot]]'' (1953), [[Jerry Lewis]] con ''[[El botones]]'' (1960), [[Mel Brooks]] que protagonizó ''[[La Cabera Llocura]]'' (1976), [[Maurizio Nichetti]] con ''[[Ratataplan]]'' (1979), [[Tricicle]] con ''[[Palace]]'' (1995), y [[Eric Bruno Borgman]] con ''[[The Deserter]]'' (2004). == Aniciu == El [[cine]] desendolcóse dende'l puntu de vista científicu enantes de que les sos posibilidaes artístiques o comerciales foren conocíes y esploraes. Ún de los primeros avances científicos que llevó direutamente al desendolque del cine foron les observaciones de [[Peter Mark Roget]], secretariu de la [[Real Sociedá de Londres]], qu'en [[1824]] espublizó un importante trabayu científicu col títulu de '''"Persistencia de la visión no que cinca a los oxetos en movimientu"''', nel qu'afitaba que'l [[güeyu]] [[humanu]] pertien les imáxenes demientres una fraición de segundu depués de teneles delantre. Esti descubrimientu afaló a varios científicos a esquisar p'amosar el fechu. === Los primeros esperimentos === [[Archivu:Zoetrope.jpg|thumb|250px|Zoótropu modernu al estilu veneciano]] Tanto n'[[Estaos Xuníos]] como n'[[Europa]], animábense imáxenes dibuxaes a mano como mena de folgueta, emplegando dispositivos que se fixeron populares nos salones de la clas media. Concretamente, descubrióse que si selce imáxenes d'un movimientu que trescurre nún [[segundu]] se faen pasar socesivamente tamién nún segundu, la persistencia de la visión xúneles y fai que se vean como una sola imaxe en movimientu. El '''[[zoótropu]]''' qu'aportó hasta anguaño tien una serie de dibuxos imprentaos en sentíu horizontal en bandes de [[papel]] colocaes nel interior d'un tambor xiratoriu montáu sobre un exe; na metá del cilindru, una serie de ranures verticales, poles que se mira, permiten que, al xirar l'aparatu, s'endilguen les imáxenes en movimientu. Un inxeniu dalgo más llaboráu yera'l [[prasinoscopiu]], del inventor francés [[Charles Émile Reynaud]], que consistía nun tambor xiratoriu con un aniellu d'espeyos colocáu nel centru y los dibuxos colocaos na paré interior del tambor. Según xiraba'l tambor, los dibuxos paecíen revilvar. Naquellos mesmos años, [[William Henry Fox Talbot]] nel [[Reinu Xuníu]] y [[Louis Daguerre]] en [[Francia]] trabayaben nun nuevu descubrimientu que posibilitaría'l desendolcu del '''[[cinematógrafu]]''': la [[fotografía]], yá qu'ensin esti inventu previu nun esistiría'l cine. Haza [[1852]], les semeyes escomenzaron a sostituyir a los dibuxos nos artiluxos pa ver imáxenes animaes. Según la [[velocidá]] de les emulsiones fotográfiques medró, foi posible fotografiar un movimientu real en cuenta de poses fixes d'esi movimientu. En [[1877]] el fotógrafu británicu y d'Estaos Xuníos [[Eadweard Muybridge]] emplegó una batería de 24 cámares pa grabar el ciclu de movimientos del galopiu d'un [[caballu]]. [[Archivu:Muybridge race horse animated.gif|thumb|left|150px|]] Un pasu relevante haza'l desendolque de la primera cámara d'imáxenes en movimientu foi'l que dió'l [[fisioloxía|fisiólogu]] francés [[Étienne Jules Marey]], col '''[[cronofotógrafu portátil]]''' que movía una única banda que permitía obtener doce imáxenes nuna placa xiratoria que completaba la so revolución nún segundu. Por embargu, la so tira de película consistía nún papel moyáu n'aceite que se doblaba y se desgarraba con facilidá. Al rodiu de [[1889]], los inventores d'Estaos Xuníos [[Hannibal Goodwin]] y [[George Eastman]] fixeron más tires d'emulsión fotográfica d'alta velocidá (que necesitaben poco tiempu pa impresionase) montaes nún celuloide resistente: el so anovamientu desanició un pilancu esencial na esperimentación coles imáxenes en movimientu. ==== Thomas Alva Edison y William K. L. Dickson ==== ''Artículu principal: [[Thomas Alva Edison]]'' [[Archivu:Kinetoscope.jpg|thumb|right|150px|Quinetoscopiu]] Fasta [[1890]], los científicos taben interesaos principalmente nel desendolque de la fotografía más que nel de la cinematografía. Esto camudó cuando l'antiguu inventor, daquella yá industrial, Thomas Alva Edison construyó'l Black Maria, un [[llaboratoriu]] a la vera de West Orange ([[Nueva Yersey]]), que se convirtió nel llugar u facía los sos esperimentos sobre imáxenes en movimientu y el primer estudiu de cine del mundu. Edison ta consideráu por dalgunos como'l diseñador de la primer máquina de cine, el '''[[quinetoscopiu]]''', pero en realidá nin foi él l'inventor nin l'inventu yera propiamente una cámara de cine. El so aidante, [[William K. L. Dickson]] foi quien fixo en realidá cásique tol trabayu, diseñando'l sistema d'[[engranax]]es, tovía emplegáu nes cámares d'anguaño, que permite que la película cuerra dientro la cámara, ya inclusu foi él quien per primer vez llogró en [[1889]] una rudimentaria imaxe con soníu. El quinetoscopiu, patentáu por Edison en [[1891]], tenía unos 15 metros de película nún bucle interminable que l'espeutador —individual— tenía que ver al traviés d'una pantaya d'aumentu. L'artefautu, que funcionaba depositando una moneda, nun pue considerase, poro, un espectáculu públicu, y quedó como una curiosidá de salón qu'en [[1894]] se vía en [[Nueva York]], y enantes de finar esi añu, en [[Londres]], [[Berlín]] y [[París]]. ==== Los hermanos Lumière ==== ''Artículu principal: [[Hermanos Lumière]]'' [[Archivu:Filmprojector Philips in bioscoop City Utrecht.jpg|thumb|left|200px|Proyeutor cinematográficu antiguu]] Los esperimentos sobre la proyeición d'imáxenes en movimientu visibles pa más d'un espeutador taben desendolcándose al empar n'[[Estaos Xuníos]] y n'[[Europa]]; en [[Francia]], magar que nun cuntaba cola gran infraestructura industrial d'Edison, los hermanos Louis y Auguste Lumière llegaron al '''[[cinematógrafu]]''', inventu que yera al tiempu cámara, copiadora y proyeutor, y que ye'l primer aparatu que se pue denomar auténticamente de cine, polo que la data de la so presentación pública, el [[28 d'avientu]] de [[1895]], y el nome de los inventores son los que quedaron reconocíos universalmente como los entamadores de la historia del cine. Los hermanos Lumière produxeron amás una riestra de [[curtiumetrax]]es con gran ésitu, de xéneru documental, nos que s'amosaben diversos elementos en movimientu: obreros saliendo d'una [[fábrica]], foles rompiendo na oriella de la [[mar]] y un xardineru regando'l céspede. Ún de los sos curtiumetraxes más efeutistes p'amosar les posibilidaes del nuevu inventu foi'l que mostraba a un [[tren]] corréu avanzando haza l'espeutador, que facía arremellar al públicu asistente. El cine que se producía mentanto nel estudiu d'Edison yera más teatral: númberos circenses, baillarines y actores dramáticos qu'actuaben pa les cámares. Pero pa entós l'equipamientu elemental yá taba estandarizáu siguiendo'l modelu del cinematógrafu de los hermanos Lumière, y les películes empecipiaron a comercializase a escala internacional. == Películes d'una bobina: Georges Méliès y Edwin S. Porter == ''Artículu principal: [[Georges Méliès]]'' En [[1896]] l'[[ilusionismu|ilusionista]] francés [[Georges Méliès]] amosó que'l cine nun servía namái que pa grabar la realidá, sinón que tamién podía recreala o falsiala. Con estes maxinatives premises, fizo películes qu'afondaben nel potencial narrativu del nuevu mediu, dando aniciu al cine d'una sola bobina. Nún estudiu na redolada de [[París]], Méliès rodó'l primer gran filme puestu n'escena del que la proyeición duró cuasi quince minutos: '''L’Affaire Dreyfus''' (El casu Dreyfus, [[1899]]) y filmó '''Cendrillas''' (Cenicienta, [[1900]]) en 20 escenes. Pero sobremanera a Méliès se-y remembra poles sos inxenioses fantasíes como '''[[Viaxe a la lluna]]''' ([[1902]]) y '''Allorios del barón de Münchhausen''', nes qu'experimentaba les posibilidaes de los trucaxes cola cámara de cine. Méliès descubrió qu'aparando la cámara en metá d'una toma y recolocando entós los elementos de la escena enantes de continuar podía, por exemplu, facer desapaecer oxetos. D'esta miente, celando la película unos cuantos centímetros y entamando la siguiente toma enriba de lo yá filmáu, llograba superposiciones, esposiciones dobles y disoluciones (fundíos y encadenaos, como elementu de transición ente escenes estremaes). Los sos curtiumetraxes foron un ésitu de sécute de públicu y ceo espardiéronse per tol mundu. Anque anguaño paecen poco más que curiosidaes, son precursores sinificativos de les téuniques y los estilos d'un [[arte]] entoncenes empapielláu. L'estilu [[documental]]ista de los hermanos Lumière y les fantasíes teatrales de Méliès fundiéronse nes ficciones realistes del inventor d'Estaos Xuníos [[Edwin S. Porter]], a quien se-y atribúi n'ocasiones la paternidá del [[cine de ficción]]. Trabayando nel estudiu d'Edison, Porter produxo la primer película d'Estaos Xuníos interesante, '''"Asaltu y robu d'un tren"''', en [[1903]]. Esta película, de 8 minutos, influyó de xeitu decisivu nel desendolque del cine porque incluyía anovamientos como'l montax d'escenes filmaes n'estremaos momentos y llugares pa componer una unidá narrativa. Al facer esto, Porter anició'l montax, ún de los fundamentos de la creación cinematográfico, procesu nel qu'estremaos fragmentos escoyíos de les diverses tomes realizaes —o disponibles— axúntense p'algamar un conxuntu coherente. '''"Asaltu y robu d'un tren"''' tuvo un gran ésitu y contribuyó de forma notable a que'l cine se convirtiere nún espectáculu de mases. Les pequeñes sales de cine, conocíes como "nickelodeones", espardiéronse per [[Estaos Xuníos]], y el cine escomenzó a xurdir como [[industria]]. Les más de les películes, d'una sola bobina, de la dómina yeren comedies curties, histories d'aventures o grabaciones d'actuaciones de los actores teatrales más famosos daquella. == Les películes mudes == Ente [[1909]] y [[1912]] tolos aspeutos de la ñaciente industria tuvieron baxo'l manexu d'un [[trust]] d'Estaos Xuníos, la '''MPPC''' ([[Motion Pictures Patents Company]]), formáu polos principales productores. Esti grupu llendó la duración de les películes a una o dos bobines y refugó'l pidimientu de los actores d'apaecer nos títulos de créitu. El '''trust''' foi escontarmáu con ésitu en [[1912]] pola llei antitrust del gobiernu, que permitió a los productores independientes faces les sos propies compañíes de distribución y exhibición, polo que pudieron aportar fasta'l públicu d'Estaos Xuníos obres europees de calidad, como '''[[Quo vadis?]]''' ([[1912]], d'[[Enrico Guazzoni]]), d'[[Italia]], o '''[[La reina Isabel]]''' ([[1912]]), de [[Francia]], protagonizada pola actriz [[Sarah Bernhardt]]. === Cine mudu d'Estaos Xuníos === L'exemplu européu, sobremanera d'[[Italia]], qu'en [[1912]] con 717 producciones yera'l cine más potente del mundu, fizo a los productores d'Estaos Xuníos reaccionar, viéndose obligaos a facer películes más llargues, nes que los direutores tuvieren tamién una mayor llibertá artístico, y los actores figuraren nos títulos de créitu, lo que produxo que dellos d'éstos se convirtieren nos favoritos del públicu. Arriendes, siguió un periodu d'espardimientu económicu y artísticu nel cine d'esti país. ==== El treslláu a Hollywood ==== Ente [[1915]] y [[1920]] les grandes sales de cine xorrecieron per tol tarritoriu d'[[Estaos Xuníos]], demientres la industria se treslladaba de la redolada de [[Nueva York]] a '''[[Hollywood]]''', pequeña llocalidá californiana xunta [[Los Angeles]] au los productores independientes, como [[Thomas Harper Ince]], [[Cecil B. De Mille]] y [[Mack Sennett]], construyeron los sos propios estudios. Ince inxertó'l sistema d'unidaes, nel que la producción de cada película taba descentralizada —se trabayaba por obra—, colo que se podíen facer al empar varies películes, caúna d'elles supervisada d'entamu a fin por un xefe d'unidá —un [[productor executivu]]— que dependía a la so vez del xefe del estudiu. Produxéronse asina cientos de películes al añu como rempuesta a la medría de la demanda de les sales. La inmensa mayoría yeren [[western]]s, comedies de tortazos y esbariones y elegantes melodrames, como'l de Cecil B. De Mille '''"Machu y fema"''' ([[1919]]) protagonizáu por [[Gloria Swanson]]. Ince, pela so parte, especializóse na [[Guerra de Secesión]] y el llonxanu Oeste, nos que rescampló l'entós popular vaqueru [[William S. Hart]]. ==== Buster Keaton ==== ''Artículu principal: [[Buster Keaton]]'' [[Archivu:Busterkeaton.jpg|thumb|right|200px|Buster Keaton]] '''Joseph Francis Keaton''' nació en [[1895]], en Pickway (Kanses), morriendo en Hollywood en [[1966]]. Fíu de dos cómicos ambulantes, Joseph y Myra Keaton, "Los dos Keaton", el pequeñu apaeció n'escena cuando namái que tenía un añu d'edá. Ye consideráu una de les más importantes figures de la historia del cine por pescanciar meyor que nengún de los sos contemporáneos el sinificáu y les posibilidaes del cine. Nes sos obres, mui apreciaes tanto pol públicu como pola crítica, afitó una interesante [[comunicación]] col espeutador, esploró la elasticidá del tiempu y fizo chancies qu'entá presten anguaño. Lo más almiráu foi la so capacidá d'improvisación y la creación d'innumberables situaciones nes que combinó un rostru impasible y un cuerpu que yera quien a facer cualquier acrobacia, en situaciones divertíes, allocaes y davezu ensin xacíu. Buster Keaton ta consideráu como ún de los trés grandes mayestros del '''[[slapstick]]''', xunto a [[Charlie Chaplin]] y a [[Harold Lloyd]]. Pero cuando daquién-y plantegaba esti fechu, él simplemente retrucaba: "¿cómo se pue ser un xeniu con un sombreru planu y unos enormes zapatos?" Na so carrera tien películes catalogaes como braeres obres mayestres, como '''"The General"''' (The General, [[1927]]), cola qu'algamó entrar na llista de les diez meyores comedies, fecha por especialistes nel sétimu arte. Amás, la prestixosa revista [[Sight and Sound]] escoyóla en [[1972]] como la octava meyor película de la historia del cine. ==== Charles Chaplin ==== ''Artículu principal: [[Charles Chaplin]]'' [[Archivu:Charlie Chaplin.jpg|thumb|left|200px|Charlot]] '''Sir Charles Spencer Chaplin Jr.''' foi un [[actor]], [[direutor]], [[guionista]] y [[músicu]] d'orixe británicu, pue ser que'l primeru na cronoloxía cinematográfica. Chaplin yera un cómicu xenial, la so presencia yera abondo p'asegurar l'ésitu comercial d'una película, foi la primer estrella internacional y una lleenda viva dende la so mocedá gracies al so personax del vagabundu '''Charlot'''. Esti mecía la comedia sentimental, la sátira social y el patetismu de la naturaleza humana, convirtiéndose nún arquetipu universal. El personax foi medrando a lo llargo de les sos películes "El vagabundu" ([[1915]]), "Vida de perros" ([[1918]]), '''"El chico"''' ([[1921]]) y "The Gold Rush" ([[1925]]). Cola llegada del [[cine sonoru]], los productores se ñeguen a estrenar "City Lights" ([[1931]]), pero él faelo pola so propia cuenta y vuelve a frañir tolos récores de taquiella, ésitu que repite con '''"Tiempos modernos"''' ([[1936]]), sátira escontra l'automatización del trabayu, y '''"The Great Dictator"''' ([[1940]]), primer filme faláu de Chaplin, una chancia de los dictadores, na figura d'[[Adolf Hitler]], que-y trae enemistaes ente los seutores más reaicionarios del poder d'Estaos Xuníos, obligándo-y a abandonar el país na década de [[1950]], cuando la ‘caza de bruxes’ promovida por '''McCarthy'''. Muncho enantes, en [[1919]], tres los sos primeros ésitos, Chaplin, xunto con D. W. Griffith y los dos actores más famosos del momentu, [[Mary Pickford]] y [[Douglas Fairbanks]], formara la productora '''[[United Artists]]''', precursora del '''"star system"''' —anque'l so casu y el de Griffith amás d'estrelles yeren los auténticos creadores y productores—, y aniciadora de la dómina d'oru del cine mudu n'Estaos Xuníos. ==== Douglas Fairbanks ==== ''Artículu principal: [[Douglas Fairbanks]]'' [[Archivu:Douglas Fairbanks signed 1921 photo.jpg|thumb|200px|Douglas Fairbanks]] '''Douglas Fairbanks''' ([[1883]]-[[1939]]), actor y productor d'Estaos Xuníos, célebre poles sos habilidaes acrobátiques y como espadachín, que constituyíen l'atraición cimera de les sos películes. El so braeru nome yera Douglas Elton Ulman, nacíu en Denver, Colorado; depués de trabayar una curtia temporada pa una compañía d'operaciones bursátiles en Wall Street, decidióse polos escenarios en [[1901]]. Nos 14 años vinientes nos qu'interpretó papeles mui variaos, llegó al estrellatu. En [[1915]] escomenzó nel cine, formando darréu —en [[1919]]— la so propia productora, la '''United Artists''', xuntu col xenial direutor D.W. Griffith y los non menos xeniales '''Mary Pickford''', so segunda muyer y [[Charles Chaplin]] daquella los artistes más populares ente'l públicu. Ente les películes más famoses de Fairbanks tán "La marca del raposu" ([[1920]], Fred Niblo), '''"Robín de les viesques"''' ([[1922]], Allan Dwan), "The Thief of Bagdad" ([[1924]], Naoul Walsh), "Don Q, fíu del raposu ([[1925]], Donald Crisp), "El pirata prietu" ([[1926]], A. Parker), "El gaucho" ([[1927]], F. Richard Joles), '''"La mazcara de fierru"''' ([[1929]], Allan Dwan) y "La fierecina domada" ([[1929]], Sam Taylor), xunto a Mary Pickford. La so cabera película foi "La vida privada de Don Xuan", en [[1934]], dirixida por '''Alexander Korda'''. El so fíu, Douglas Fairbanks, tamién actor rescampláu, foi una figura importante na producción cinematográfico y televisivo. === Cine mudu llatinoamericanu === El [[cinematógrafu]] foi conocíu nes más de les capitales de los [[llatinoamérica|países llatinoamericanos]] xustu depués de la primera proyeición fecha en [[París]] polos [[hermanos Lumière]]. D'otra miente, en nengún d'ellos xurdió una industria propiamente dicha hasta la década de [[1940]]. Dende entamos del [[sieglu XX]], al traviés de la distribución y la exhibición, les compañíes d'Estaos Xuníos de cine pertienen el control de les pantayes de tol continente, sacante nel curtiu periodu de la [[II Guerra Mundial]]. Como aliáu, '''Méxicu''' beneficióse d'este importante mercáu cedíu por [[Estaos Xuníos]] en perxuiciu d'[[Arxentina]] y [[España]], el primeru neutral y el segundu baxo una [[dictadura]] [[facismu|facista]], que vieron decayer les sos respeutives industries cinematográfiques. Nesi periodu [[Méxicu]] vio medrar la so industria gracies a un mercáu seguru de fala [[castellán|castellana]]. Les producciones polo xeneral yeren comedies y drames populares, cuando non películes de tendencia socio-folclórica. El cine en Méxicu empecipiara con '''"Riña de hombres en el zócalo"''' ("Reña d'homes nel zócalu" [[1897]]). De magar esta data nun se dexaron de producir películes, xeneralmente noticiarios sobre la [[independencia]] y la [[Revolución Mexicana]] como "El grito de Dolores" ("El glayíu de Dolores" [[1910]], de Felipe Jesús del Haro) o '''"Insurrección en Méxicu"''' ([[1911]], de los hermanos Alva). En [[1917]], el gobiernu de [[Venustiano Carranza]] torga la difusión del [[cine documental]] revolucionario, y esi mesmu añu créase la productora '''Azteca Film''', que fai películes de ficción como "La obsesión". === Cine mudu européu === La producción cinematográfico nel [[Reinu Xuníu]], Italia y los países nórdicos decayó enforma tres la fin de la [[I Guerra Mundial]] por mor de la medría de los costes de producción y a una incapacidá comercial pa competir nún mercáu mundial creciente. D'otra miente, n'[[Alemaña]], na recién creada [[Xunión Soviética]] y en [[Francia]], les películes algamaron una nueva sinificación artística, siñando l'entamu d'un periodu que sedría perinfluyente nel desendolque del mediu. ==== Alemaña y Austria ==== L'impautante y anovador cine mudu alemán tomó del [[espresionismu]] y les téuniques del [[teatru clásicu]] de la dómina les sos fontes cimeres d'inspiración, como amuesa l'exemplu más conocíu de película espresionista de la época, '''"El gabinete del doutor Caligari"''' ([[1919]]), de [[Robert Wiene]], na que los estilizaos vistuarios y decoraos emplegábense pa cuntar una terrorífica historia qu'identifica l'autoridá col alloriu y la criminalidá. Un esmolecimientu asemeyáu pola estilización formal y polo sobrenatural nos temes (frente al [[realismu]] del cine d'Estaos Xuníos, que predomina como l'únicu estándar debíu al so ésitu comercial) alcuéntrase en películes como "El Golem" ([[1920]]), de [[Paul Wegener]] y [[Henrik Galeen]],''' "Nosferatu, el vampiru"''' ([[1922]]), de [[F. W. Murnau]], y '''"Metrópolis"''' ([[1927]]) de [[Fritz Lang]], que trata d'una sociedá robótica remanada por un gran poder industrial na que los obreros tán reducíos a la condición d'esclavos. Cualquiera d'estes películes, y n'especial les dos últimes, crearon escuela nel cine comercial d'Estaos Xuníos cola so temática, decoraos ya inclusu estilu de fechura, como prueba'l que los dos direutores foren contrataos pola industria de [[Hollywood]] pa continuar el so trabayu n'aquel país. A metanes de la década de [[1920]], la capacidá téunica del cine alemán sobrepasaba la de cualaquier otru país nel mundu. Los actores y los direutores recibíen un sofitu cásique ilimitáu por parte del [[Estáu]], que financió los mayores y meyor equipaos estudios del mundu, los de la '''"UFA"''' ([[Universum Film Aktiengesellschaft]]), de [[Berlín]]. Los estudios introspeutivos, espresionistes de la vida de les clases populares, conocíos como ‘películes de la cai’, se carauterizaben pola so dignidá, guapura y duración, amás d'introducir grandes avances nel usu efeutivu de la lluz, los decoraos y la [[fotografía]]. Los direutores alemanes lliberaron a la cámara del trípode y la punxeron sobre ruedes, algamando una movilidá que nun se viera enantes. Películes como les de Murnau '''"L'últimu"''' ([[1924]]), protagonizada por [[Emil Jannings]], o L'espeyu de la dicha ([[1926]]), de [[G. W. Pabst]], protagonizada por una xoven [[Greta Garbo]], foron aclamaes universalmente pola fondura de les emociones que comunicaben y los sos anovamientos téunicos. Por mor de la [[emigración]] de los meyores talentos alemanes, austriacos y, en xeneral, centroeuropeos, la producción de les películes decayó rápidamente tres [[1925]], convirtiéndose nuna industria más qu'intentaba imitar el cine que se facía en '''[[Hollywood]]'''. ==== La Xunión Soviética ==== ''Artículu principal: [[Cine soviéticu]]'' [[Archivu:Odessastepsbaby.jpg|thumb|250px|Escena de "L'acorazáu Potemkín"]] Ente [[1925]] y [[1930]] apaecieron una serie de grandes películes soviétiques, revolucionaries tanto na so temática como na so fuercia visual y los métodos de fechura emplegaos. La industria del cine soviético foi nacionalizada en [[1919]] y puesta baxo'l control del '''Comisariáu del Pueblu pa la Propaganda y la Educación'''. Les películes d'esti periodu amosaben la reciente historia soviética con una fuercia, realismu y visión que yera l'antítesis del espíritu introspeutivu alemán. Los dos direutores cimeros soviéticos, '''[[Serguéi Mijáilovich Eisenstein]]''' y [[Vsiévolod Ilariónovich Pudovkin]], recibieron una fuerte influyencia de la obra de Griffith, sobre tou d'Intolerancia y el so montaxe, aspeutu del nuevu arte qu'analizaron en detalle, formularon teoríes, depuraron y aplicaron hasta algamar los más brillantes llogros nesti campu de la historia del cine, cola concatenación rápida de tomes separtaes de gran fuercia visual capaces de dexar una fuerte impresión nel espeutador. L'emplegu más espeutacular d'estes téuniques se pue apreciar na obra d'[[Eisenstein]] '''"L'acorazáu Potemkín"''' ([[1925]]), na que se rellata'l motín de los marineros d'un barcu de [[guerra]], fartos de recibir ranchu podrecíu, y la caldia receición que les xentes d'Odesa dan a los rebeldes. Na célebre secuencia de les escaleres d'Odesa, Eisenstein lleva fasta'l clímax los disparos de los soldaos [[zarismu|zaristes]] sobre la muchedume con una serie d'escenes rápides, al empar, montaes de forma alternativa, combinando la descripción xeneral de la escena con detalles significativos, como'l descensu del cochecín d'un neñu que rueda per unes interminables escaleres al ser alcanzada so ma, o la imaxe d'una güela tiroteada, o un estudiante retrocediendo horrorizáu mientres les tropes avancen sobre'l pueblu cola [[bayoneta]] calada. El resultáu final crea una emoción única, integrando tola serie de socesos simultáneos. '''"El fin de San Petersburgu"''' ([[1927]]), de [[Pudovkin]], y '''"Ochobre"''' ([[1928]]), d'[[Eisenstein]], tamién conocida como "Diez díes qu'estremecieron al mundu", conmemoran el décimu aniversario de la [[revolución bolxevique]] dende estremaos puntos de vista. Pudovkin narró la historia del individuu como un héroe, una personificación de les mases. Pa Eisenstein, pola so parte, les mases por sí mesmes son l'héroe protagonista. Dambos cineastes —y los sos respeutivos operadores, Golovna y Tissé— yeren amás escelentes escritores y teóricos del cine, qu'analizaron el so propiu trabayu y el d'otros autores ariqueciendo un medrante corpus de crítica y teoría del cine que s'espublizó en tol mundu. ==== Francia ==== ''Artículu principal: [[Cine francés]]'' Namás qu'en [[Francia]] la industria cinematográfica tenía'l rixu afayadizu como pa sobrevivir demientres la etapa que siguió a la [[I Guerra Mundial]] ensin l'encontu del gobiernu. Trabayando en pequeños estudios, alquilaos pa cada película, un grupu d'estremaos artistes desendolcó un cine tanto de [[vanguardia]] como tradicional con un mínimu d'interferencies por parte de los productores executivos. L'escritor, direutor y editor de revistes de cine [[Louis Delluc]] foi un defensor ardiente del [[cine francés]], que se rodeó de creadores como [[Abel Gance]], [[René Clair]], [[Jean Epstein]] o [[Germaine Dulac]]. Foi un grupu del que dependería muncho la sobrevivencia del cine francés. La obra de '''"Delluc Fiebre"''' ([[1921]]) yera una semeya impresionista de la vida de les clases populares, mientres que "Un sombreru de paya n'Italia" ([[1927]]), de Clair, ye una comedia basada nuna farsa popular del [[sieglu XIX]], y '''"Napoleón"''' ([[1927]]), d'Abel Gance, ye una obra anovadora en cuantes a la téunica: emplegaba trés pantalles sobre les que se proyeutaben docenes d'imáxenes simultánees. Una de les producciones franceses más rescamplaes de la década de [[1920]] ye '''"La pasión de Xuana d'Arcu"''' ([[1928]]), del danés [[Carl Theodor Dreyer]], que, trabayando con un repartu y un equipu téunicu internacionales, meció lo meyor del [[cine escandinavu]], [[cine alemán|alemán]] y [[cine soviéticu]] pa facer un cine con un estilu propiu. Amás, la interpretación de [[Renée Falconetti]] como Xuana d'Arcu ta considerada como ún de los meyores exemplos d'interpretación cinematográfico mudu. Esta película, xuntu con "Alborada" ([[1927]]), película d'Estaos Xuníos de Murnau, zarren el periodu más rellumante del cine mudu que daría pasu al advenimientu del sonoru. == La maureza del cine mudu == [[Archivu:Greta Garbo 1924 2.jpg|thumb|left|250px|Greta Garbo]] Nos años posteriores a la [[I Guerra Mundial]], la industria cinematográfico convirtióse nún de los seutores cimeros de la industria d'Estaos Xuníos, xenerando millones de [[dólar]]es de beneficios a los productores que teníen ésitu. Les películes d'esti país internacionalizáronse y dominaron el mercáu mundial. Los autores europeos más rescamplaos foron contrataos polos estudios y les sos téuniques espeyáronse en [[Hollywood]], que les adautó a los sos fines comerciales. El '''[[star system]]''' florieron, y les películes emplegaron a les grandes estrelles, ente otres a [[Rodolfo Valentino]], [[John Barrymore]], [[Greta Garbo]], [[Clara Bow]] y [[Norma Shearer]], como principal atrautivu pal públicu. El periodu carauterizóse tamién pol intentu de regular los valores morales del cine al traviés d'un códigu de [[censura]] interno, creáu pola propia industria de [[Hollywood]] en [[1930]] (el [[códigu Hays]], bautizáu asina por empobinalu'l políticu y moralista [[Will Hays]]). Esti tipu d'instrumentos de control político-moral caltuviéronse hasta [[1968]] n'[[Estaos Xuníos]]. Nos [[años 1920|años venti]] les películes d'Estaos Xuníos escomenzaron a tener una sofisticación y una suavidá d'estilu. Los [[western]]s románticos, como '''"The Iron Horse"''' ([[1924]]), de [[John Ford]], amosaben la [[economía]] y mayestría narratives que siñaríen la trayeutoria de los direutores clásicos [[Frank Capra]], [[William Wyler]] o [[George Stevens]]. Mentanto, [[Cecil B. De Mille]] trataba d'amazcarar l'[[erotismu]] de les sos primeres comedies sexuales, como "El señorín Primavera" ([[1921]]), tres de la fachada bíblica d'espeutáculos como "Los diez mandamientos" ([[1923]]) o '''"El rei de reis"''' ([[1927]]) nos qu'apaecíen orxíes y escenes de bañu col menor pretestu. Dos de los direutores más populares de la dómina, [[Ernst Lubitsch]] y [[Erich von Stroheim]], alemán el primeru y austriacu'l segundu, revelaron los sos sofisticaos y estremaos calteres na pantalla coles sos primeres obres en [[Hollywood]]. El primeru abandonó los espeutáculos que dirixera nel so país pa facer comedies lixeres, romántiques, carauterizaes pola cenciellez de los sos decoraos, garbu de la so téunica y l'encantu personal. En "Los peligros del flirt" ([[1924]]) o '''"La llocura del charlestón"''' ([[1926]]) remanó con tanta habilidá'l tema sexual que llograba resultar aceutable pa los censores. El trabayu de Von Stroheim, más duru y más européu foi estravagante, como en "Esposes frívoles" ([[1922]]), na que contrasta la inocencia d'Estaos Xuníos cola escayencia europea. La so obra mayestra sobre la cobicia na sociedá d'Estaos Xuníos, '''"Avaricia"''' ([[1923]]), foi amenorgada polos executivos del estudiu de diez a dos hores. Lo más de lo curtiáu entós perdiose, pero inclusu na so forma aballada ye considerada como una de les obres mayestres del [[realismu cinematográficu]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cine mudu|*]] fpyv32pgrde6jr1kxc8opb2bgfxvca1 0 11984 3709654 3462017 2022-08-19T08:50:17Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki L''''activu fixu''' o '''activu non corriente''' ye una cuenta cuntable que correspuende a un bien o drechu de calter duraderu, con una espeutativa de dura mayor que'l ciclu productivu. Son aquellos bienes y derechos qu'una empresa necesita pa funcionar de manera duradera. Según el negociu en custión, sedrá necesario cuntar con más activu fixu o con menos (por exemplu, una fábrica necesita un activu fixu muncho más importante qu'un comerciante). Los activos fixos son poco [[lliquidez|llíquidos]], dao que se tardaría muncho en vendelos p'algamar [[dineru]]. Lo normal ye que perduren munchu tiempu na empresa. Cuando una empresa, d'otra miente, tien bienes que son con idea de [[compraventa|vendelos]] o de tresformalos n'otros pa la so venta, o bien derechos de curtia dura ([[creitu|creitos]]), entós trátase d'[[activu circulante]]. Los activos fixos, si bien son duraderos, non siempres son eternos. Poro, la [[contabilidá]] obliga a [[amortización|amortizar]] los bienes a midida que trescurre la so vida normal, de manera que s'espeye'l so valir más axustáu posible. Pa ello esisten tables y métodos d'amortización. Al traviés de l'amortización, amenórgase'l valir del bien y refléxase como un [[gastu]]. Exemplos d'activos fixos son: la maquinaria, el moblame, edificios, tarrenos, marques, llicencies, etc. == Ver tamién == * [[Activu circulante]] * [[Balance]] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Contabilidá]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] jxjwi8cty29kbhfemj5jl0mc61hoetx 0 12289 3709536 3696987 2022-08-19T06:25:52Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Llocalidá}} '''Portsmouth''' ye una ciudá d'unos 190.000 habitantes asitiada nel [[condáu de Hampshire]] na costa sur d'[[Inglaterra]]. La unidá alministrativa forma parte d'un espaciu más ampliu de Portsmouth qu'inclúi [[Fareham]], [[Portchester]], [[Gosport]], [[Havant]] (qu'inclúi un gran suburbiu de ''Leigh Park''), [[Lee-on-the-Solent]], [[Stubbington]] y [[Waterlooville]], con una población estimada de 442.252 residentes, siendo la décimoprimer mayor zona urbana d'Inglaterra. Foi un notable puertu naval demientres sieglos, {{cr|ye llar del muelle secu más vieyu'l mundu entá n'usu y de munchos barcos famosos.}} Portsmouth dexó de ser un puertu militar hai pocos años pero queda un [[astilleru]] principal y bas pa la Marina Real Britanica ''Royal Navy''. Hai un puertu comercial que coneuta col continente pa [[tresporte]] de persones y mercancíes. Les más de les atraiciones turístiques de Portsmouth tán rellacionaes cola so historia naval, ente elles: el muséu del [[Desembarcu de Normandía|Día D]] y l'astilleru onde s'alcuentren los barcos HMS Victory, los restos del Mary Rose, HMS Warrior y el Muséu de la Marina Real ''Royal Naval Museum''. En [[2005]] completóse la construcción d'una torre de 165 [[metru|metros]] d'altor nomada [[Spinnaker Tower]], que permite vistes dende 100, 105, y 110 metros sobro'l nivel de la mar. Otra atraición turística inclúi'l llugar de nacencia de [[Charles Dickens]], Blue Reef Centre un zoolóxicu marín, Cumberland House un muséu d'historia natural, y el castiellu Southsea. Ye de les poques ciudaes britániques que tien dos catedrales: la catedral anglicana de San Tomás n'Old Portsmouth, y la católica romana de San Xuan Evanxelista, n'Edinburgh Road. Esto ye debíu a cuando se volvió permitir a los católicos restablecer catedrales nel [[Reinu Xuníu]] nel [[sieglu XIX]], namás se-yos permitió facelu en llugares onde nun esistiera una catedral anglicana como en [[Birmingham]], [[Arundel]], [[Southwark]], [[Westminster]] y [[Salford]]. Esta torga foi agora refugada como en [[Liverpool]] y [[Bristol]]. La catedral católica foi consagrada en [[1882]], años más sero en [[1926]], cuando Portsmouth algamó l'estatus de ciudá la ilesia anglicana de San Tomás obtuvo l'estatus de catedral en perxuiciu d'otres ilesies de la ciudá pol so estatus históricu. == Población == Tien una población de {{persones}}. == Xeografía == *Llatitú: 50º 46' 00" N *Llonxitú: 001º 04' 59" O == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes d'Inglaterra]] o39c8fb7haj89v3wz58yjdekefrz02t 0 12290 3709211 3680457 2022-08-18T13:17:26Z Omarete 35 Plantía: {{referencies|t={{subst:CURRENTTIMESTAMP}}}}, usando [[:ast:Wikipedia:FastButtons|FastButtons]] wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220818131726}} {{Ficha xenérica}} '''Esposición Universal''' ye'l nome xenéricu de varies [[esposición|esposiciones]] de gran envergadura celebraes per tol mundu dende la segunda metá del [[sieglu XIX]]. La organización que s'ocupa oficialmente de nomar les ciudaes organizadores d'esti tipu d'eventos ye'l [[Bureau International des Expositions]] (BIE). Les esposiciones aprobaes pol BIE pueen ser consideraes universales, internacionales o especializaes, con una duración d'ente 3 y 6 meses. Sicasí, cualisquier país o ciudá pue entamar feries y esposiciones asemeyaes ensin el patronazgu del BIE. El conceutu d'esposición universal contribuyó fuertemente a la comunicación social de los llogros imperialistes, al incorporase como curiosidaes elementos etnográficos propios de les cultures dominaes por parte de les grandes potencies imperiales. D'esti mou, nestes mega-feries amosábense los grandes avances de la invención teunolóxica al llau de les últimes espresiones (aceutaes pola Academia) del arte. == Ver tamién == * [[Llista d'esposiciones universales]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * http://www.expo92.es * [http://expo67.morenciel.com/ Expo 67] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] svjlzy3u39711rxsrugqkb52afd61ea 0 12293 3709204 3452709 2022-08-18T13:16:27Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{eventu}} '''Gran Esposición''' ({{lang-en|Great Exhibition of the Works of Industry of all Nations}}) ye'l nome cola que se conoz a la [[esposición universal]] celebrada en [[1851]] en [[Londres]]. Concebida p'amosar el progresu de tol mundu: maquinaria, productos manufacturaos, escultures, materies primeres, tolos frutos de la creciente industria humana y del so ilimitáu maxín. La so apertura, el [[1 de mayu]], en [[Hyde Park]], amosó toes estes maravíes nuna maraviya más: [[The Crystal Palace]] (el ''Palaciu Cristal''). El príncipe Albertu, maríu de la [[Victoria I d'Inglaterra|Reina Victoria]], foi'l principal promotor d'esta esposición. [[Ficheru:Crystal Palace.PNG|thumb|left|250px|Grabáu amosando la entrada al Crystal Palace en Hyde Park.]] Esta exhibición simboliza ya entama la mirada del [[ser humanu]] haza'l progresu y la modernidá; amosó nel so tiempu, la supremacía d'[[Inglaterra]] como'l país más avanzáu industrialmente. Los artículos ingleses, ocupaben más de la metá del Crytal Palace, ya espeyaben el sutil confliutu ente lo vieyo y lo nuevo que tantu esmoleció a la [[Europa]] del [[sieglu XIX]]. Varios países mandaron los sos productos, dientru de los cualos tovía podía vese muncha manu artesanal. Les colonies ingleses, unviaron una gran variedá de productos que cautivaron el maxín del públicu inglés. Amás, ye equí onde s'entamó a ver la estremancia ente un emerxente grupu que sedría'l [[Primer Mundu]] escontra otros que depués sedríen países en "vía de desendolque" o'l [[Tercer Mundu]]. Como bas d'esta esposición, s'alcontraba la fe na conocencia científica. La [[ciencia]] taba produciendo nuevos y poderosos camudamientos na manera de producir y de ver la vida, camudando asina mesmu'l pensamientu. L'home quería tener la mayor conocencia posible pa poder controlar a la ñatura. Les ciencies como la [[física]], la [[xenética]], la [[sicoloxía]], l'[[antropoloxía]] y la [[socioloxía]], escomenzaron a tener más adeutos pal so estudiu, propiciando camudamientos y descubriciones na aplicación de nueves conocencies científiques. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Londres]] [[Categoría:1851]] cu4ysn338e8a2o1rssshbt5p00sywoy 3709205 3709204 2022-08-18T13:16:37Z Omarete 35 Plantía: {{referencies|t={{subst:CURRENTTIMESTAMP}}}}, usando [[:ast:Wikipedia:FastButtons|FastButtons]] wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220818131637}} {{eventu}} '''Gran Esposición''' ({{lang-en|Great Exhibition of the Works of Industry of all Nations}}) ye'l nome cola que se conoz a la [[esposición universal]] celebrada en [[1851]] en [[Londres]]. Concebida p'amosar el progresu de tol mundu: maquinaria, productos manufacturaos, escultures, materies primeres, tolos frutos de la creciente industria humana y del so ilimitáu maxín. La so apertura, el [[1 de mayu]], en [[Hyde Park]], amosó toes estes maravíes nuna maraviya más: [[The Crystal Palace]] (el ''Palaciu Cristal''). El príncipe Albertu, maríu de la [[Victoria I d'Inglaterra|Reina Victoria]], foi'l principal promotor d'esta esposición. [[Ficheru:Crystal Palace.PNG|thumb|left|250px|Grabáu amosando la entrada al Crystal Palace en Hyde Park.]] Esta exhibición simboliza ya entama la mirada del [[ser humanu]] haza'l progresu y la modernidá; amosó nel so tiempu, la supremacía d'[[Inglaterra]] como'l país más avanzáu industrialmente. Los artículos ingleses, ocupaben más de la metá del Crytal Palace, ya espeyaben el sutil confliutu ente lo vieyo y lo nuevo que tantu esmoleció a la [[Europa]] del [[sieglu XIX]]. Varios países mandaron los sos productos, dientru de los cualos tovía podía vese muncha manu artesanal. Les colonies ingleses, unviaron una gran variedá de productos que cautivaron el maxín del públicu inglés. Amás, ye equí onde s'entamó a ver la estremancia ente un emerxente grupu que sedría'l [[Primer Mundu]] escontra otros que depués sedríen países en "vía de desendolque" o'l [[Tercer Mundu]]. Como bas d'esta esposición, s'alcontraba la fe na conocencia científica. La [[ciencia]] taba produciendo nuevos y poderosos camudamientos na manera de producir y de ver la vida, camudando asina mesmu'l pensamientu. L'home quería tener la mayor conocencia posible pa poder controlar a la ñatura. Les ciencies como la [[física]], la [[xenética]], la [[sicoloxía]], l'[[antropoloxía]] y la [[socioloxía]], escomenzaron a tener más adeutos pal so estudiu, propiciando camudamientos y descubriciones na aplicación de nueves conocencies científiques. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Londres]] [[Categoría:1851]] oyqjdaigqsjg0t7he4flj3d6nwi6g9g 0 12298 3709726 3690318 2022-08-19T09:06:37Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} La '''telecomunicación''' (del prefixu griegu ''tele'', "distancia" o "lloñe", "comunicación a distancia") ye una téunica consistente en tresmitir un mensax dende un puntu a otru, davezu col atributu típicu adicional de ser [[bidireicional]]. El términu ''telecomunicación'' cubre toles formes de comunicación a distancia, incluyendo [[radio (mediu de comunicación)|radio]], [[telégrafu|telegrafía]], [[televisión]], [[teléfonu|telefonía]], tresmisión de [[datos]] ya interconexión d'[[ordenador]]es a nivel d'enllaz. El Día Mundial de la Telecomunicación cellébrase'l [[17 de mayu]]. La base matemática sobre la que se desenvuelven les telecomunicaciones foi desendolcada pol físicu escocés [[James Clerk Maxwell]]. Maxwell, nel prefaciu de la so obra ''Treatise on Electricity and Magnetism'' ([[1873]]), declaró que'l so principal llabor consistía en xustificar matemáticamente conceutos físicos descritos hasta esi momentu de forma únicamente cualitativa, como les lleis de la [[inducción electromagnética]] y de los campos de fuercia, mentaes por [[Michael Faraday]]. Con esti envís, inxirió'l conceutu d'[[onda electromagnética]], que permite una descripción matemática afayadiza de la interacción ente [[electricidá]] y [[magnetismu]] per aciu de les sos afamaes ecuaciones que describen y cuantifiquen los campos de fuercies. Maxwell albidró que yera posible espardir ondes pel espaciu llibre utilizando descargues eléctriques, fechu que corroboró [[Heinrich Hertz]] en [[1887]], ocho años dempués de la muerte de Maxwell, y que, más sero, supunxo l'entamu de la era de la comunicación rápida a distancia. Hertz desendolcó'l primer tresmisor de radio xenerando radiofrecuencies ente 31 MHz y 1.25 GHz. == Hestoria == Les telecomunicaciones, entamen na primer metada del [[sieglu XIX]] col [[telégrafu eléctrico]], que permitió l'unviar mensaxes cuyo conteníu yeren lletres y númberos. A esta invención fixéronse-y dos bultables meyores: la adición, por parte de [[Charles Wheatstone]], d'una cinta afuracada pa poder recibir mensaxes ensin qu'un operador tuviera presente, y la capacidá d'unviar dellos mensaxes pola mesma llinia, que llueu se llamó ''telégrafu múltiple'', añidida por [[Emile Baudot]]. Más sero desendolcóse'l [[teléfonu]], col que foi posible comunicase utilizando la voz, y posteriormente, la revolución de la comunicación inalámbrica: les ondes de [[radio (mediu de comunicación)|radio]]. Al entamu del [[sieglu XX]] apruz el [[teletipu]] que, utilizando'l [[códigu Baudot]], permitía unviar testu en daqué asemeyáu a una máquina de plumiar y tamién recibir testu, que yera imprentáu por tipos aballaos por relés. El términu ''telecomunicación'' foi definíu per primer vegada nel conceyu conxuntu de la XIII Conferencia de la UTI (Unión Telegráfica Internacional) y la III de la URI (Unión Radiotelegráfica Internacional) qu'entamó en [[Madrid]] el día [[3 de setiembre]] de [[1932]]. La definición entós aprobada del términu foi: "''Telecomunicación ye toa tresmisión, emisión o receición, de signos, señales, escritos, imáxes, soníos o informaciones de cualesquier triba por filu, radioelectricidá, medios ópticos u otros sistemas electromagnéticos''". El siguiente artefautu revolucionariu nes telecomunicaciones foi'l [[módem]] que fizo posible la tresmisión de datos ente [[ordenador|ordenadores]] y otros dispositivos. Nos años 60's entama a ser utilizada la telecomunicación nel campu de la [[informática]] col usu de [[Satélite artificial|satélites]] de comunicación y les redes de [[conmutación de paquetes]]. La década siguiente carauterizóse por la apaición de les redes d'ordenadores y los protocolos y arquiteutures que serviríen de base pa les telecomunicaciones modernes (nestos años apaez l'[[ARPANET]], que dio orixe a la [[Internet]]). Tamién nestos años entama'l puxu de la normalización de les redes de datos: el [[CCITT]] trabaya na normalización de les redes de [[conmutación de circuitos]] y de conmutación de paquetes y la [[Organización Internacional pa la Estandarización]] crea'l [[modelu OSI]]. Nes fines de los años setenta apaecen les [[redes d'área llocal]] o LAN. Nos años 1980, cuando los [[Ordenador personal|ordenadores personales]] tornáronse populares, surden les redes dixitales. Na cabera década del [[sieglu XX]] apaez [[Internet]], que se espardió enormemente y nos entamos del [[sieglu XXI]] tánse viviendo los entamos de la interconexión total a la que converxen les telecomunicaciones, al traviés de too tipu de dispositivos que son cada vegada más rápidos, más compactos, más poderosos y multifuncionales. == Considerances de diseñu d'un sistema de telecomunicación == Los elementos qu'integren un sistema de telecomunicación son un tresmisor, una llinia o [[medio de tresmisión]] y seique, impuesto pol mediu, una [[canal de comunicaciones|canal]] y a lo cabero un [[receptor]]. El tresmisor ye'l dispositivu que tresforma o codifica los mensaxes nun fenómenu físicu, la señal. El mediu de tresmisión, pola so natura física, ye posible que remocique o degrade la señal nel so trayeutu dende'l tresmisor al receptor per aciu del ruíu, interferencies o la propia distorsión de la canal. Poro'l receptor ha tener un preséu de decodificación capaz de recobrar el mensax dientro de ciertes llindes de degradación de la señal. En dalgunos casos, el receptor final ye'l oyíu o'l güeyu humanu (o en dalgún casu estremu otros órganos sensoriales) y ea recobramientu del mensax faise pola mente. La telecomunicación puede ser [[puntu a puntu]], [[puntu a multipuntu]] o [[teledifusión]], que ye una forma particular de puntu a multipuntu que funciona solo dende'l tresmisor a los receptores, siendo la so versión más afamada la radiodifusión. La función de los [[Inxenieru|inxenieros]] de telecomunicación ye analizar les propiedaes físiques de la llinia o mediu de comunicación y les propiedaes estadístiques del mensax col envís de diseñar los preseos de codificación y decodificación más afayadizos. Cuando los sistemes tán diseñaos pa comunicar al traviés de los órganos sensoriales humanos (principalmente vista y oyíu), debense tener en cuenta les carauterístiques psicolóxiques y fisiolóxiques de perceición humana. Esto tien importantes implicaciones económiques y l'inxenieru investigará que defectos pueden ser toleraos na señal ensin qu'afecten abondo la visión o audición, basándose en conceptos como la llinde de [[Frecuencia|frecuencies]] detectables polos órganos sensoriales humanos. Posibles imperfecciones nuna canal de comunicación son: [[ruíu impulsivu]], [[ruíu térmicu]], [[tiempu de propagación]], [[función de tresferencia de canal]] no llinial, caídes súbites de la señal ([[microcorte]]s), llimitaciones nel anchu de banda y reflexones de señal ([[eco]]). Munchos de los modernos sistemas de telecomunicación obtienen ventaxa de dalgunas d'estes imperfecciones pa, finalmente, meyorar la calidá de tresmisión de la canal. Los modernos sistemes de comunicación faen bien d'usu de la [[sincronización]] temporal. Hasta la reciente apaición del usu de la telefonía sobre IP, la mayor parte de los sistemes de comunicación taben sincronizaos a [[relox atómicu|reloxes atómicos]] o a reloxes secundarios sincronizaos a la [[hora atómica]] internacional, obtenida na mayoría de los casos vía [[GPS]]. Ya nun ye necesariu afitar amecedures físiques ente dos puntos pa tresmitir la información d'un puntu a otro. Los fechos asocedíos nun llugar, asoceden al tiempu en tol mundu. Adentrámosnos nuna nueva triba de sociedá na que la información ye la que manda. La conocencia ye poder, y saber daqué ye too aquello que se necesita. N'Europa la sociedá de la información anicióse como rempuesta de la [[Comunidá Europea]] al crecimientu de les redes d'alta velocidá de los Estaos Xuníos y la so superioridá teunolóxica. {{ensin referencies}} == Otros aspeutos d'interés == El científicu de los [[llaboratorios Bell]] [[Claude E. Shannon]] espublizó en [[1948]] un estudiu entituláu ''Una teoría matemática de la comunicación''. Esta espublización foi un fitu pa la realización de los modelos matemáticos usaos pa describir sistemas de comunicación, dientro de la nomada [[teoría de la información]]. La teoría de la información permítenos evaluar la capacidá d'una canal de comunicación acordies col so anchu de banda y la so [[rellación señal-ruíu]]. Na data de la espublización de Shannon, los sistemas de telecomunicación taben basaos, sobremanera, en circuitos electrónicos [[Circuitu analóxicu|analóxicos]]. La inxertadura masiva de [[circuitu integráu|circuitos integraos]] [[Circuitu dixital|dixitales]] permitió a los inxenieros de telecomunicación aprovechar dafechu les ventaxes de la [[Teoría de la Información|teoría de la información]], remaneciendo, a partir de la demanda de los fabricantes d'equipos de telecomunicación, un área especializada nel diseñu de circuitos integraos nomada procesamientu de señales dixitales. == Ver tamién == * [[Cronoloxía de las tecnoloxías de las comunicaciones]] * [[Inxeniería de telecomunicación]] * [[Drechu informáticu]] * [[Réxime xurídicu del sector de las telecomunicaciones (España)]] * [[Satélite artificial]] * [[Sistema de transmisión]] * [[Teléfonu]] * [[Televisión per cable]] * [[Unión Internacional de Telecomunicaciones]] * [[Fax]] * [[Faxing]] * [[eTOM]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.itu.int International Telecommunication Union (ITU)] * [https://web.archive.org/web/20080302071329/http://www.atis.org/tg2k/ ATIS Telecom Glossary] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Telecomunicaciones|*]] rzfn4erz5xm7vnr1qoq0peh2mabl8vy 0 12390 3709214 3613465 2022-08-18T13:21:33Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{eventu}} La '''Espo 2005''' foi la [[Esposición Universal]] que se celebró ente'l [[25 de marzu]] y el [[25 de setiembre]] de [[2005]] (una duración de 185 díes) na [[Aichi|Prefeutura d'Aichi]], [[Xapón]]. El nome de la esposición en [[idioma xaponés|xaponés]] ye –lliteralmente– "Esposición l'amor - la Tierra" xeneralmente tornáu comu "Esposición del amor a la Tierra" (愛・地球博, '''''Ai-chi'''kyū haku''), siendo'l nome en xaponés un juegu de pallabres (洒落, ''share'') con 愛知万博 ('''''Aichi''' Banpaku'', Esposición Universal d'Aichi). El llema de la esposición ye "La sabiduría de la ñatura" (自然の叡智, ''jizen no eichi''). L'área principal ta na ciudá de [[Nagakute (Aichi)|Nagakute]], al este de [[Nagoya]], nún área de 1,85 [[quilómetru cuadráu|km²]]. Un pequeñu sector de 0,15 km² cerca de [[Seto (Aichi)|Seto]] ye tamién parte de la Espo. La ciudá de [[Toyota (Aichi)|Toyota]] tamién tien dellos eventos, pero nun tien un área d'[[exhibición]]. Los organizadores esperen un total de 15 millones de visitantes. Al área de Nagakute pue llegase fácilmente dende [[Nagoya]] per [[metru (fierrucarril)|metru]] (llinia Hagashima) a la última parada en Fujigaoka, siguíu por un recorríu nel nuevo LINIMO, un [[tren de llevitación magnética]]. == Semeyes == <gallery> Expo 2005 Flaggs and Corporate Pavillion Zone.jpg|Expo 2005 colos Pabellones Corporativos nel fondu. Expo 2005 Asian countries Pavillions Common 6.JPG|Comunidá Global Pabellón 6. Expo2005 Overview.jpg|Parte del Global Loop (Paseu del Mundu). </gallery> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} *[http://www-1.expo2005.or.jp/es/ Expo 2005]{{es}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Xapón]] [[Categoría:2005]] 3ul438imyozgoigxh2u659db4tmusao 3709215 3709214 2022-08-18T13:21:47Z Omarete 35 Plantía: {{referencies|t={{subst:CURRENTTIMESTAMP}}}}, usando [[:ast:Wikipedia:FastButtons|FastButtons]] wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220818132147}} {{eventu}} La '''Espo 2005''' foi la [[Esposición Universal]] que se celebró ente'l [[25 de marzu]] y el [[25 de setiembre]] de [[2005]] (una duración de 185 díes) na [[Aichi|Prefeutura d'Aichi]], [[Xapón]]. El nome de la esposición en [[idioma xaponés|xaponés]] ye –lliteralmente– "Esposición l'amor - la Tierra" xeneralmente tornáu comu "Esposición del amor a la Tierra" (愛・地球博, '''''Ai-chi'''kyū haku''), siendo'l nome en xaponés un juegu de pallabres (洒落, ''share'') con 愛知万博 ('''''Aichi''' Banpaku'', Esposición Universal d'Aichi). El llema de la esposición ye "La sabiduría de la ñatura" (自然の叡智, ''jizen no eichi''). L'área principal ta na ciudá de [[Nagakute (Aichi)|Nagakute]], al este de [[Nagoya]], nún área de 1,85 [[quilómetru cuadráu|km²]]. Un pequeñu sector de 0,15 km² cerca de [[Seto (Aichi)|Seto]] ye tamién parte de la Espo. La ciudá de [[Toyota (Aichi)|Toyota]] tamién tien dellos eventos, pero nun tien un área d'[[exhibición]]. Los organizadores esperen un total de 15 millones de visitantes. Al área de Nagakute pue llegase fácilmente dende [[Nagoya]] per [[metru (fierrucarril)|metru]] (llinia Hagashima) a la última parada en Fujigaoka, siguíu por un recorríu nel nuevo LINIMO, un [[tren de llevitación magnética]]. == Semeyes == <gallery> Expo 2005 Flaggs and Corporate Pavillion Zone.jpg|Expo 2005 colos Pabellones Corporativos nel fondu. Expo 2005 Asian countries Pavillions Common 6.JPG|Comunidá Global Pabellón 6. Expo2005 Overview.jpg|Parte del Global Loop (Paseu del Mundu). </gallery> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} *[http://www-1.expo2005.or.jp/es/ Expo 2005]{{es}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Xapón]] [[Categoría:2005]] i9g3os36qx6q6ihi9d89gucxw0muiuk 0 12470 3709850 3668662 2022-08-19T09:18:23Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki Una '''misión diplomática''' ye'l conxuntu o delegación de persones llegalmente acreditaes por un [[estáu]] pa que lu representen énte otru. Na práutica, el términu emplégase d'avezu pa denomar a la '''misión permanente''', ye dicir, la oficina los representantes [[diplomáticos]] d'un país na ciudá [[capital]] d'otru. Acordies col Drechu Internacional, les miosioens diplomátiques gocien d'[[estraterritorialidá|estatus estraterritorial]], poro, magar que tean nel territoriu del estáu anfitrión, nun tán vinculaes a les lleis llocales y, cásique en toles situaciones son trataes como parte'l territoriu del país al que representen. == Embaxada == [[Image:German Embassy in Ottawa.jpg|thumb|right|250px|Embaxada d'Alemaña n'Ottawa, Canadá]] A una [[misión]] diplomática permanente llámasela '''embaxada''' y quien ta'l frente la misión conózselu como [[embaxador]]. Les misiones nes [[Ñaciones Xuníes]] son conocíes cenciellamente como misiones de calter permanente y el direutor de les mesmes ye a un tiempu ''representante permanente'' y embaxador. Dellos países dan nomes estreamaos a les sos misiones y al personal de les mesmes: Asina, una misión del [[Vaticanu]] ye dirixía pol [[nunciu]] apostólicu (o nunciu papal) y llámase ''nunciatura apostólica''; demientres que les [[Libia|libies]] denómense ''axencies populares'' y los xefes de misión, ''secretarios''. Históricamente, cuando una misión diplomática taba liderada por un oficial de rangu secundariu (p. ex. un unviáu o ministru residente) yera conocía col nome de '''delegación'''. Sicasí, dambos cargos tán obsoletos güei. Nos casos nos que la situación itnerñacional seya de confliutu o de calter prebélicu, los países acostumen a retirar al xefe de la misión del estáu anfitrión p'amosar descontentu. Esto ye menos drásticu que pesllar dafechu les rellaciones diplomátiques y la misión pue siguir funcionando de xeitu regular, maga que tea liderada por un [[chargé d'affaires]] (Encargáu de Ñegocios) que tien poder llimitáu. Faise notar que, durante'l periodu de socesión ente dos xefes de misión, un ''chargé d'affaires a.i.'' (Ad Interim) pue ser nomáu cuidador con calter temporal; esto nun implica denguna hostilidá p'haza'l país anfitrión. El [[consuláu]] ye tamién una oficina diplomática, pero'l so ámbetu d'aición estrémase del de la embaxada, yá que tien por xera la defensa de los ñacionales del so país, facer poderes, documentación al día y dellos asuntos d'interés de los ñacionales del so país, comu lu define la [[Convención de Viena sobro les rellaciones consulares]] de [[1963]]. {{commonscat|Embassies|Embajadas|Embaxaes}} Téunicamente, el tréminu "embaxada" refierse al personal que trabaya na misión, demientres que la oficina conozse como "cancillería", magar qu'esta distinción nun se suel emplegar públicamente pa nun inducir a enquívocos. == Xera == El llabor d'una misión diplomática ye'l de protexer los intereses del estáu acreditante nel estáu receutor dientro los llímites del drechu internacional; ñegociar col gobierno del estáu anfitrión lo que l'emisor quier, enterase, pela vía llegal, de les condiciones y desendolcos del estáu receutor y unvialos al gobiernu del estáu acreditante; promover les rellacioens candiales ente dambos estaos y fomentar el so espoxigue económicu, cultural y científicu. Los derechos y esenciones (como la [[inmunidá diplomática]]) d'estes misiones tán asentaos na [[Convención de Viena sobro les rellaciones Diplomátiques]] (1961). [[Categoría:Derechu internacional]] [[categoría:Política]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 2shi0b5v6lmtjx9vvb3piwvi6jkk0eu 14 12521 3709206 723467 2022-08-18T13:17:06Z Omarete 35 added [[Category:Eventos]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Exhibitions}} [[Categoría:Socioloxía]] [[Categoría:Eventos]] kawabfi0xyy2x35fet13m0q7pg5xedo 0 13122 3709281 3708981 2022-08-18T13:37:41Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20190804141309}} {{persona}} '''Berta Piñán Suárez''' {{nym}} ye una [[Escritor|escritora]]<ref>{{cita web|títulu=CincoxCinco=Berta Piñán|url=http://www.biblioasturias.com/berta-pinan/|editorial=Biblioasturias|fechaaccesu=13 d'agostu de 2015}}</ref>, profesora de Llingua Castellana y Lliteratura, miembru de númberu de l'[[Academia de la Llingua Asturiana]]<ref>{{cita web|títulu=Berta Piñán, miembro de número de la Academia de la Llingua|url=https://www.lne.es/sociedad-cultura/2008/04/24/berta-pinan-miembro-numero-academia-llingua/630007.html|editorial=[[La Nueva España]]|fechaaccesu=31 de xunetu de 2019}}</ref> y dende'l [[25 de xunetu]] de [[2019]] Conseyera de Cultura, Política Llingüística y Turismu del Principáu d'Asturies.<ref>{{cita web|títulu= El Consejo de Gobierno toma posesión en la Junta General|url=https://www.jgpa.es/noticias/-/publicador/el-consejo-de-gobierno-toma-posesion-en-la-junta-general/7SqemTTgHffE?p_p_auth=X9GqeYJL|editorial=[[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies]]|fechaaccesu=31 de xunetu de 2019}}</ref> == Biografía == Yá dende mui moza collabora en delles revistes, ente elles ''[[Lletres Asturianes]]''. Tamién participó na creación de la revista ''[[Adréi]]'' xunto a [[Xuan Bello]] y [[Antón García]]. En 1985 Berta Piñán algama'l [[Premiu de Poesía de l'Academia de la Llingua Asturiana|Premiu de Poesía]] de l'[[Academia de la Llingua Asturiana]] col poemariu ''Al abellu les besties'', obra caracterizada pola singularidá. Ye un llibru del so tiempu con clares influyencies de los novísimos, el surrealismu y la cultura pop. En 1991 publica un ensayín nel que fala de la realidá sociollingüística d'Asturies: ''Notes de sociollingüística asturiana''. Esi mesu añu, algama la primera edición del ''[[Premiu Teodoro Cuesta de Poesía]]'' de poesía cola obra ''Vida Privada'' onde l'autora amuesa los frutos de la so madurez como poeta. Apaez un tipu de poesía qu'entronca cola “poesía de la esperiencia” o “poesía figurativa” y que tien ún de los referentes principales na obra de los poetes españoles de los 50. Piñán tamién foi seleccionada pol críticu [[José Ángel Cilleruelo]] pa la so antoloxía ''Nórdica. Última poesía n'asturiano'' (1994). [[Archivu:Berta piñán.JPG|thumb|350px|Berta Piñán (nel centru).]] En 1998 apaez ''Temporada de pesca'', poemariu onde gana protagonismu l'ambiente rural que fai de base pal tratu de temes recurrentes na poética de la autora: l'amor, la perda y el dolor. Otru de los sos poemarios ye ''Un mes'' (2003), viaxe simbólicu pelos díes d'un mes, onde s'aprecia'l compromisu de la escritora cola realidá más inmediata. Como narradora, Berta Piñán ye autora del llibru de rellatos ''La tierra entero'' (1996), [[Premiu de Narraciones Trabe]] 1995, que se publicó en castellanu dos años dempués. Nél l'autora recueye dieciséis rellatos breves onde la realidá cotidiana faise presente tanto na so vertiente urbana y moderna, como na rural y tradicional. El rellatu ''Lula, lulina'' (1995) ye la so aportación a la lliteratura infantil. Berta ganó en dos ocasiones el [[Premiu María Josefa Canellada]] de lliteratura infantil y xuvenil qu'entama la Conseyería d'Educación y Cultura, la primer vez nel añu [[2008]], cola obra "Arroz, agua y maíz" y en [[2017]] con "Vida nel campu"<ref>[https://www.elcomercio.es/culturas/libros/berta-pinan-quiero-20171121000851-ntvo.html Berta Piñán: «Quiero contarle al lector que la vida sigue a pesar de las adversidades»] [[La Nueva España]], consultao'l 21.11.2017</ref>. Tamién tien delles traducciones, fizo una versión de poemes de [[Giuseppe Ungaretti]]: ''Ventidós poemes'' (1993) y tornó al asturianu la novela xuvenil ''Les montañes blanques'' (1990) de [[John Christopher]]. Nel añu [[2012]] algamó'l [[Premiu Críticu de les Lletres Asturianes]] creáu pola [[Xunta Pola Defensa de la Llingua Asturiana]] pol so trabayu ''La mio hermana ye una mofeta'', que cuenta con illustraciones de Francesca Assirelli<ref>[http://asturies.com/noticies/berta-pi%C3%B1%C3%A1n-gana%E2%80%99l-premiu-cr%C3%ADticu-de-les-lletres-asturianes-na-estaya-de-lliteratura-infant Berta Piñán gana'l Premiu Críticu de les Lletres Asturianes na estaya de lliteratura infantil y xuvenil] Asturies.com, consultao'l 21.11.2012</ref> Nos últimos años tamién vien trabayando sobre teoría de la escritura en talleres de creación lliteraria. Collaboró col selmanariu [[Les Noticies]], dientro de la seción ''Paisaxe con figura''. El [[21 de xunetu]] de [[2019]] foi escoyida por [[Adrián Barbón]] como ''Conseyera de Cultura, Política Llingüística y Turismu''<ref>Berta Piñán sedrá la Conseyera de Cultura, Política Llingüística y Turismu. https://www.elcomercio.es/politica/berta-pinan-consejera-cultura-politica-linguistica-turismo-asturias-20190721143403-nt.html</ref>. El [[1 d'ochobre]] de [[2019]] tuvo una reña cola parllamentaria del [[Partíu Popular d'Asturies|PP]], [[María Gloria García]], y col voceru de [[Vox (partíu políticu)|Vox]] na [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies]], [[Ignacio Blanco Urizar]], por falar n'[[asturianu]]. La parllamentaria popular esixió un traductor<ref>El PP rechaza que Piñán exponga su plan en la Junta General del Principado de Asturias en asturiano https://www.lne.es/asturias/2019/09/22/pp-rechaza-pinan-exponga-plan/2532983.html</ref> y el parllamentariu de Vox amenazó con dexar la sala mientres la intervención n'asturianu y amenazó con facer les entrugues n'[[Idioma inglés|inglés]] a Berta Piñán<ref>Bronca política tras el intento de la consejera de Cultura de comparecer en asturiano https://www.elcomercio.es/asturias/rifirrafe-junta-general-asturias-llingua-20191001101109-nt.html</ref><ref>El Parlamento de Asturias impide a una consejera del Principado intervenir en asturiano como pretendía https://www.pressdigital.es/texto-diario/mostrar/1542118/parlamento-asturias-impide-consejera-principado-intervenir-asturiano-como-pretendia?utm_campaign=sitemapnews</ref>. == Obres == === Poesía === * ''Al abellu les besties'' (1986) * ''Vida privada'' (1991) * ''Temporada de pesca'' (1998) * ''Un mes'' (2003) * ''Noches d'incendiu'' (Trea, 2006), billingüe. * ''La mancadura'' (Trea, 2010), billingüe. === Prosa === * ''La tierra entero'' (1996) * ''La maleta al agua'' (2005) * ''El branu de Mirtya'' (2005) (Ámbitu) * ''Les coses que-y presten a Fran'' (2007) * ''L'estranxeru'' (2007) * ''Agua, arroz y maíz'' (Pintar pintar, 2010) * ''La mio hermana ye una mofeta'' (Pintar, pintar, 2012) === Ensayu === * ''Notes de Sociollingüistica Asturiana'' (1991) * ''Tres sieglos construyendo la igualdá. ¿Qué ye'l feminismu?'' (2004) == Premios == * [[Premiu de Poesía de l'Academia de la Llingua Asturiana]] por ''Al abellu les besties'' ([[1985]]). * [[Premiu Teodoro Cuesta de Poesía]] por ''Vida privada'' ([[1991]]). * [[Premiu de Narraciones Trabe]] por ''La tierra entero'' ([[1995]]). * [[Premiu María Josefa Canellada]] por ''Arroz, agua y maíz'' ([[2008]]) y ''Vida nel campu'' ([[2017]]). * [[Premiu Críticu de les Lletres Asturianes]], por ''La mio hermana ye una mofeta'', ([[2012]]). * [[Premiu Xosefa Xovellanos]] de novela, por ''Como la muda al sol d'una llagartesa'' ([[2017]])<ref>[http://elsummum.es/berta-pinan-ganal-xosefa-xovellanos-cola-novela-como-la-muda-al-sol-duna-llagartesa/ Berta Piñán gana’l Xosefa Xovellanos cola novela ‘Como la muda al sol d'una llagartesa’] www.elsummum.es Consultao'l 01.12.2017</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.academiadelallingua.com/lletresasturianes/pdf/Art%C3%ADculu%204-Elena%20de%20Lorenzo%20%C3%81lvarez-La%20evoluci%C3%B3n%20po%C3%A9tica%20de%20Lourdes%20%C3%81lvarez%20y%20Berta%20Pi%C3%B1%C3%A1n.pdf La evolución poética de Lourdes Álvarez y Berta Piñán] Por Elena de Lorenzo * [http://www.fusionasturias.com/2009/febrero/entrev-1.htm Entrevista a Berta Piñán] Fusión 2009 * [https://www.youtube.com/watch?v=goQ5A2T7lJ8 Discursu de Berta Piñán graduación del curso 2014] Videu. * [https://www.youtube.com/watch?v=2nK5hEEci5k La mio hermana ye una mofeta] Videu {{NF|1963||Piñan, Berta}} [[Categoría:Escritores d'Asturies]] [[Categoría:Escritores n'asturianu]] [[Categoría:Escritores en castellanu]] [[Categoría:Traductores al asturianu]] [[Categoría:Persones de Cangues d'Onís]] izk72hlo9ccl781jwhkjk1ls31hlaj9 0 13363 3709691 3609659 2022-08-19T08:59:17Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200611145538}} {{1000}} {{Vehículu}} L''''automóvil''' o ''coche'' ye un vehículu xeneralmente de cuatro [[rueda|ruedes]], destináu al tresporte de persones, con capacidá ente ún y nueve asientos. Desplázase gracies a un [[motor d'esplosión]] a bas d'una mecedura de [[gasolina]], [[GLP]] o de [[gasoil]] y [[aire]]. En dellos países la mecedura esplosiva fabrícase magar d'[[etanol]] ([[maíz]]) y d'aceite de ([[soya]]) de determinaos vexetales. Apocayá escomenzáronse a facer automóviles que funcionen con [[motor llétricu]], si bien l'autonomía d'estos vehículos ye entá allendada por mor del pesu de les [[batería llétrica|bateríes]]. Dende la crísis del petroleu de los [[1970]], munchos fabricantes entamaron les prebes de [[Celda de combustible|piles de combustible]] propulsaes por combustibles alternativos como'l [[metanol]] y l'[[hidróxenu]]. Les ruedes delanteres de los automóviles puen movese haza dambos llaos pa realizar xiros y tomar les curves. == Primer automóvil n'Asturies == Nel mes de setiembre foi alquiríu pol [[Conde de la Vega del Sella]], tratábase d'un modelu Mors de 18 caballos y presentóse como una "fazaña"'l fechu de qu'esti vehículu tardare cinco hores y media en facer el trayeutu [[Uviéu]]-[[Cangues d'Onís]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commons|Car}} {{entamu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tresporte]] [[Categoría:Automovilismu]] sr6a2ze0i0dg3xz6fzpacqoal17lo71 0 13386 3709611 3610192 2022-08-19T08:31:01Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20210315092620}} {{ficha xenérica}} La '''bioloxía celular''' o '''citoloxía''' ye la rama de la [[bioloxía]] qu'estudia les [[célula|célules]] no que concierne a la so estructura, les sos fonciones y la so importancia na complexidá de los seres vivos. Citoloxía remanez del griegu ''κγτοs'' cavidá. Cola invención del [[microscopiu]] ópticu foi posible observar estructures enxamás vistes enantes pol home, les célules. Eses estructures estudiáronse más detalladamente col emplegu de téuniques de [[citoquímica]] y cola aida cimera del [[microscopiu lleutrónicu]]. La bioloxía celular centrase na comprensión del funcionamientu de los sistemes celulares, de cómu estes célules se regulen y la comprensión del funcionamientu de les sos estructures. Una [[disciplina]] afín ye la [[bioloxía molecular]]. {{entamu}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Medicina]] 0rniailsxpwwjjfhjpiid008zioh1ip 0 13393 3709612 3464951 2022-08-19T08:31:21Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200915074328}} {{1000}} {{ficha xenérica}} La '''Bioquímica''' ye la rama la [[química]] qu'estudia los seres vivos, especialmente de la estructura y fonción de los sos componentes químicos específicos, como son les [[proteína|proteínes]], [[carbohidratu|carbohidratos]], [[lípidu|llípidos]] y [[Ácidu nucleico|ácidos nucleicos]], amás d'otres pequeñes molécules presentes nes [[célula|célules]]. == Categoríes == [[Archivu:biological_cell.svg|thumb|300px|Esquema d'una [[célula]] típica animal colos sos orgánulos ya estructures.]] La bioquímica ta conformada pola [[química]] de sustancies que puen ser catalogaes fundamentalmente nestos epígrafes: * [[Carbohidratu|Carbohidratos]] * [[Llípidu|Llípidos]] * [[Proteína|Proteínes]] y [[Aminoácidu|Aminoácidos]] * [[Ácidu nucleico|Ácidos nucléicos]] Divídese en varies ramas tales como: * '''Bioquímica celular''' o '''[[Bioloxía celular]]''': Ye un área de la [[Bioloxía]] que se dedica a l'estudiu de la célula, el so comportamientu, la comunicación ente [[orgánulu|orgánulos]] al interior de la célula y la comunicación ente célules. * '''[[Xenética]]''': Ye un área de la [[Bioteunoloxía]] aú s'estudia principalmente l'[[ADN]] y l'[[ARN]]), pa entender la fonción de cauna de les sos partes, la so codificación, pa llueu intentar identificar ciertes patoloxíes, rasgos ya, inclusu, modificales. * '''[[Llaboratoriu clínicu]]''': Área propia de la Bioquímica, na cual analízase'l perfil bioquímicu de les persones pa diagnosticar dalgún tipu de patoloxía médica. * '''[[Inmunoloxía]]''': Área de la [[Medicina]], la cual s'interesa pola reaición del organismu frente a organismos como les [[bacteria|bacteries]] y otros como los [[Virus]] (que nun son organismos, nun son seres vivos). Tou esto tomando en cuenta la reaición y funcionamientu del Sistema Inmune en cauna de les intervenciones d'estos estraños nel organismu humanu. * '''[[Farmacoloxía]]''': Área de la Química-Farmacéutica, qu'estudia cómu afeuten ciertes sustancies químiques al funcionamientu celular nel organismu. == Ver tamién == * [[Bioloxía molecular]] * [[Bioloxía]] * [[Xenoma humanu]] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Medicina]] [[Categoría:Bioloxía]] [[Categoría:Química]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] pw0nub9oz023qnqrl21h7onoxpf7hqh 0 13432 3709618 3613915 2022-08-19T08:34:19Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{ficha xenérica}} En [[botánica]], la '''[[fisioloxía]] vexetal''' ye l'estudiu del funcionamientu de los [[muérganu (bioloxía)|muérganos]] ya [[Histoloxía vexetal|texíos vexetales]] de les plantes. El campu de trabayu d'esta disciplina, venceyada a la [[bioquímica]] y la [[bioloxía molecular]], ye perdiversu, centrándose cimeramente en: *la [[nutrición vexetal|nutrición]], n'especial l'absorción d'elementos [[mineral|minerales]] y les fonciones de síntesis. *la [[fotosíntesis]], *la [[respiración celular|respiración]] y [[trespiración]], *el [[crecimientu vexetal|crecimientu]] y desendolque vexetativu, *la [[reproducción vexetativa]] o sexuada. Los fenómenos relativos a la herencia constitúin una parte tan importante de la fisioloxía que llegó a formar una disciplina independiente, la [[xenética]]. [[Julius von Sachs]] xunificó estos estudios fisiolóxicos fusionándolos como disciplina. El so ''Lehrbuch der Botanik'' foi consideráu la biblia nos sos tiempos. ==Bibliografía== * Frank B. Salisbury, Cleon W. Ross ''Plant physiology'' Wadsworth, 1992. - ISBN 0534151620 undergraduate textbook in plant physiology * Lambers, H. ''Plant physiological ecology'' Springer-Verlag New York 1998. ISBN 0387983260 * Larcher, W. (2001) ''Physiological plant ecology'' 4th ed. Springer ISBN 3540435166 * Duane Isely, "Julius von Sachs" in ''One Hundred and One Botanists'' Iowa State University Press, Ames, pp 216-219, ISBN 0813824982 == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.plantphys.net Estudios de la fisioloxía de plantes] *[http://www.fisiologiavegetal.com Base de Datos de Fisioloxía Vexetal] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Botánica]] o4c2y6xz5ldohub49d7jurad9yjw5y6 0 13454 3709637 3685052 2022-08-19T08:40:55Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{persona}} '''Ernesto Guevara''' {{nym}}, conocíu como '''Che Guevara''', foi un médicu, políticu y guerrilleru revolucionariu. Nació'l [[14 de xunu]] de [[1928]] en [[Rosario (Arxentina)|Rosario]] ([[Arxentina]]) y morrió tres ser capturáu y executáu pol Exércitu bolivianu en [[La Higuera (Bolivia)|La Higuera]]'l [[9 d'ochobre]] de [[1967]]. Depués de la so desapaición física, la so figura tien percorrío'l mundu enteru convirtiéndose nun iconu representáu pola famosa pintura de [[Jim Fitzpatrick]] sobre la foto d'[[Alberto Korda]]. == Nacencia ya infancia == El so pá y la su má alternaben ente [[Buenos Aires]], onde vivíen, y [[Misiones (Arxentina)|Misiones]], onde so pá Ernesto Guevara Lynch tenía un [[yerba mate|yerbatal]]. Alcontrábense nesta última provincia cuando Celia de la Serna, so má, taba embaranzada d'Ernesto. Decidieron entós volver a Buenos Aires pal nacimientu, emplegando pa ello les llinies navieres que surcaben el [[ríu Paraná]]. Por embargu, la inminencia'l partu ubligó a los Guevara Lynch a posase na ciudá de [[Rosario]], onde a la fin nació Ernesto. So pá y so ma instaláronse entós temporalmente nun apartamentu asitiáu na cai Entre Ríos 480 hasta que pudieron tornar pa Buenos Aires. Dende los dos años y demientres tola so vida, Ernesto careció d'[[asma]]. Como consecuencia, la so familia mudóse a [[Alta Gracia]] ([[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]]), aú —magar qu'esfrutó d'un clima más secu— la so salú nun ameyoró. Poro, parte de la so educación primaria realizóla en casa, baxo la tutoría de so ma, Celia de la Serna. Entamó a lleer davezu les obres de [[Marx]], [[Engels]] y [[Freud]], que taben disponibles na biblioteca de so pá. Yera'l mayor de cinco hermanos (Roberto, Celia, Ana María y Juan Martín) nacíos nuna familia hispano-irlandesa de clas media, con antepasaos pertenecientes a l'aristocracia y l'alta sociedá arxentina. [[Archivu:Casa Che Guevara 2.jpg|right|200px|thumb|Vista de les ventanes del apartamentu aú ñació, n'Arxentina]] Asistió a la escuela secundaria ([[1941]]) nel Colexu Nacional Dean Funes (Córdoba), onde destacó en lliteratura y deportes. Nesi intre, el so pensamientu foi influyíu pola presencia de refuxaos de la [[Guerra Civil Española]] y pola llarga serie de crisis polítiques poles que pasó Arxentina y qu'acabaron nel gobiernu de [[Juan Domingo Perón]], al que los Guevara de la Serna s'opunxeron. En [[1944]] treslladóse a [[Buenos Aires]] y entamó los sos estudios de medicina na Universidá d'esa capital. == Mocedá y los sos viaxes per América del Sur == Esos asocedíos ya influyencies producieron nel xoven Guevara un refugu a la democracia parllamentaria y partidista, al exércitu, al [[capitalismu]] y, sobremanera, al [[imperialismu]]. Anque so pá, y notablemente so ma, foron activistes antiperonistes, él nun participó en movimientos revolucionarios estudiantiles y amosó pocu interés na política na [[Universidá de Buenos Aires]] ([[1947]]), onde estudió Medicina. A fines de 1947 tornó col pá y cola má a Rosario. Al entamu de [[1948]] ingresó na Facultá de Medicina de la [[Universidá Nacional del Litoral]] (dende [[1968]] [[Universidá Nacional de Rosario]]), primero col envís d'entender les sos propies malures y llueu interesáu na [[llepra]]. Estudió cuatro años intermitentes (la carrera duraba como mínimu cinco años). [[Archivu:Che Guevara Rosario 3.jpg|right|200px|thumb|Plaza de la Cooperación (a 200 m de la so casa ñatal)]] En [[1949]] realizó un primer viaxe, esplorando'l norte de l'Arxentina nuna [[bicicleta]] con motor. Por vez primera entra en contautu colos probes y los pocos sobrevivientes de les tribus indíxenes. Tornó a Rosario y continuó los sos estudios. En [[1951]], depués de facer dellos esámenes, realizó un viaxe muncho más llargu en moto (nel que se basa la película ''[[Diarios de motocicleta]]''), acompañáu pol so collaciu [[Alberto Granado]], col que visitó'l sur de l'Arxentina, [[Chile]] (ellí conoció a [[Salvador Allende]], que 20 años depués sedría presidente de Chile), [[Perú]] (onde trabayó delles selmanes nel hospital de llepra de San Pablo), [[Colombia]] (na dómina de [[Época de la Violencia en Colombia|La Violencia]], onde lu arrestaron pero lliberáronlu al pocu tiempu), [[Venezuela]] y [[Miami]], dende onde regresó a l'Arxentina. Nel so viaxe conoció la miseria que se vive en munchos países de [[Llatinoamérica]]. N'agostu de [[1952]] tornó a casa de sos pas (agora en [[Buenos Aires]]). Acabó los sos estudios de medicina na Universidá Nacional de Buenos Aires. En seyes meses aprobó les 14 asignatures que-y faltaben, y el [[11 d'abril]] de [[1953]] recibió'l títulu de médicu ciruxanu (con especialidá en [[dermatoloxía]]). == De Bolivia a Méxicu == El [[6 de xunetu]] de 1953 parte rumbu pa [[Venezuela]], pero la situación qu'alcuentra en [[Bolivia]] y el so posterior contautu con exiliaos llatinoamericanos en [[Perú]] faelu cambiar d'idea. De secute marchó pa [[La Paz]] (Bolivia), demientres la revolución nacionalista qu'él condergó por oportunista. Llueu viaxó a [[Guatemala]], ganándo la vida escribiendo artículos de viaxes y [[arqueoloxía]] sobre les ruines mayes ya inques. Demientres la presidencia izquierdista de [[Jacobo Arbenz]] en Guatemala —que, ente otres midíes de reforma social y económicu, desendolcó una [[reforma agraria]]—, Guevara refugó, pese a los sos ideales compartíos, xunise al Partíu del Trabayu Guatemalianu (comunista) como requisitu imprescindible pa poder obtener un trabayu de médicu. Ellí vivió con Hilda Gadea, una militante izquierdista exiliada peruana d'ascendencia indíxena, cola que casaría posteriormente al quedar embaranzada de la so primer fía Hilda Beatriz, y avanzó na so educación política. Hilda Gadea, que tenía munchos contautos políticos, presentó-y a [[Ñico López]], ún de los compañeros de quien empobinaría más tarde la revolución [[Cuba|cubana]], [[Fidel Castro]]. Foi entós cuando Ernesto entamó a ser conocíu como'l "Che", nomatu que-y dio Ñico. La política reformista de Jacobo Arbenz y n'especial la reforma agraria qu'afectaría a tierres de la poderosa multinacional norteamericana United Fruit provocaría l'acosu de los [[Estaos Xuníos]] al gobiernu guatemalianu al qu'acusó falsamente de comunista, entamando aiciones diplomátiques y económiques pal bloquéu de la incipiente revolución y la so posterior neutralización. Col [[golpe d'estáu]] auspiciáu pola [[CIA]] en [[1954]], Ernesto Guevara incorporóse a la resistencia nes milicies populares surdíes pa la defensa del gobiernu llexítimu y democráticu; d'otra miente, los militares negáronse a entregar armes a la población civil y presionaron al presidente Arbenz pa qu'arrenunciare. El nuevu gobiernu de [[Castillo Armas]] decretó la espulsión de Guevara y la CIA abrió un espediente al so nome que colos años convirtióse nel más voluminosu de l'axencia. El Che hebo exiliase na [[embaxada]] d'Arxentina. Dende ehí viaxó a [[Ciudá de Méxicu]] (setiembre de [[1954]]), onde trabayó nel Hospital Xeneral. Hilda Gadea y Ñico López acompañaríenlu. Na capital mexicana conocería a [[Raúl Castro|Raúl]] y Fidel Castro, integrándose llueu nel [[Movimiento 26 de xunetu]]. == Méxicu, el Granma y la guerra == Guevara unióse a otros siguidores de Fidel nun ranchu del Estáu de [[Jalisco]], onde taben recibiendo un cursu de comandu y entrenamientu en guerra de guerrilla impartíu pol coronel [[Alberto Bayo]]. El Che, como yá yera nomáu entós, convirtióse nel cabezaleru de la clas. Sicasí, los xuegos de guerra con municiones ya esplosivos atrayeron l'atención de la policía mexicana, siendo arrestaos p'averiguaciones y lliberaos en xunu de [[1956]]. Marchen p'hacia Cuba y el [[2 d'avientu]] d'esi añu, participa con otros 82 homes nel desembarcu del [[Granma]]. * [[25 de payares]] de [[1956]]: embárcase nel [[Granma]] rumbu a la playa cubana de [[Colorados]], xunto con otros 82 revolucionarios. Guevara foi ún de los poco más de 12 sobrevivientes d'esta operación que llograron axuntáse'n '''Sierra Maestra''' (los restantes foron capturaos y na so mayoría asesinaos pol exércitu de la dictadura de [[Batista]]). Na Sierra, participó primero como médicu, y llueu tamién como combatiente. Anque sofrió fuertes ataques d'asma, el Che aína rescampló como combatiente, pensador y cabezaleru, lo que-y sirvió pa ganar la confianza de [[Fidel Castro]]. El Che siguió lluchando xunta Fidel hasta que foi nomáu comandante d'una nueva columna conformada por 75 homes, cola que, acompañáu posteriormente pol so amigu y compañeru [[Camilo Cienfuegos]], llograría, tres delles batalles victorioses, lliberar la zona del "Homín" y establecer una base permanente, siendo amás impulsor de la construcción d'un hospital y de los incipientes medios de comunicación del '''Exércitu Rebelde''': la emisora ''Radio Rebelde'' (entá en funcionamientu anguaño) y el periódicu, ''El Cubano Libre''. Dende [[Sierra Maestra]] combatieron a les tropes de Batista. A los pocos meses el Che parte nuna de les misiones y estratexes más importantes de la guerra revolucionaria. El comandante Guevara, esta vez al mandu de la columna 8, marcha hacia la provincia de Las Villas. En namái cuatro meses, el Che y la so columna lleguen a la Sierra de Escambray y llogren tomar dafechu la rexón central de la islla. Ye entós cuando se prepara la ofensiva final: la [[Batalla de Santa Clara]]. El Che dirixó una de les operaciones militares más esitoses d'esa guerra: la Batalla y Captura de Santa Clara. Dempués d'ella, faese clara la victoria de la [[Revolución Cubana]], qu'oficialmente trunfa'l [[1 de xineru]] de [[1959]], tres vencer a les fuercies del dictador cubanu [[Fulgencio Batista]]. Por orde direuta de Fidel Castro, quien yera yá reconocíu dende l'entamu como'l Comandante en Xefe, les columnes del Che Guevara y Camilo Cienfuegos empobínense a [[L'Habana]] a ocupar los cuarteles de Columbia y La Cabaña. Camilo entra na capital el [[2 de xineru]] y diríxese al Columbia; hores más tarde, el Che toma La Cabaña. == Revolución, economía ya diplomacia == Demientres los primeros meses de 1959, foi xefe Militar de La Cabaña en L'Habana. Instálase cola so segunda muyer, la cubana Aleida March Torres, nuna vivienda nel barriu capitalín de Nuevo Vedado, na cai 47 y Tulipán, casa güei convertida en Muséu. Cola so segunda muyer tendrá cuatro fíos: Aleida (nomada Aliucha), Camilo, Celia y Ernesto. En xunetu de 1959 ye nomáu por Fidel Castro presidente del [[Bancu Nacional de Cuba]], y posteriormente Ministru d'Industria, encargáu de la reestructuración de la economía cubana. Con esti cargu rializó abondos viaxes representando a Cuba en dellos foros, rescamplando les sos entrevistes colos llíderes cimeros del movimientu de los Non Alliniaos, como [[Nasser]] ([[Exiptu|República Árabe Xunida]]), [[Jawaharlal Nehru]] ([[India]]), [[Josip Broz Tito|Tito]] ([[Yugoslavia]]), [[Eduardo Víctor Haedo|Haedo]] ([[Uruguái]]), [[Arturo Frondizi|Frondizi]] ([[Arxentina]]), [[Quadros]] ([[Brasil]]) y [[Ben Bella]] ([[Arxelia]]). Pronunció discursos énte l'[[Asamblea Xeneral de la ONX]] y nel Axuntamientu del Conseyu Económicu y Social de la [[OEA]] en [[Punta del Este]], Uruguái. Establez rellaciones personales mui cercanes cola [[República Popular China]] y el so [[Presidente de la República Popular China|presidente]] [[Mao Zedong]] ansí como con [[Nikita Khruxchov]], [[Presidente del Conseyu de Ministros de la XRSS|primer ministru]] de la [[Xunión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (XRSS). Como ministru d'Industria y encargáu de la Economía, la xestión de Guevara averó Cuba al [[Bloque del Este]], roblando en febreru de [[1960]] un pautu de negocios cola XRSS intercambiando'l zucre cubano por petroleu soviético subsidiao, alcuerdu que se caltuvo demientres más de 30 años. El mesmu lliberó a la industria zucarera cubana de la dependencia del décimu del mercáu de EE.XX. * En [[1961]] dirixó la llucha contra los exiliaos cubanos que, apoyaos pola CIA, desembarcaren na [[Invasión de Bahía de Cochinos|Bahía de Cochinos]]. * El [[3 d'ochobre]] de [[1965]], Fidel Castro fizo pública una carta del Che, dirixía a él, onde'l revolucionariu arxentín renunciaba a los sos cargos y funciones nel Gobiernu y tamién a la so nacionalidá cubana y al so país. "Creyo -dixo- que cumplí yá la parte del mio deber que me xunía a la Revolución Cubana y al so país". Y añedía: "otros pueblos del mundu reclamen los mios modestos esfuercios". == Llegáu filosóficu == El Che creyía y escribió muncho sobre la creación del ''home nuevu'' como condición afayadiza pa una revolución. Parte del so pensamientu obsérvase na so frase: "l'home realmente aporta al so estáu de completa humanidá cuando produz ensin ser forciáu por necesidá física a vendese a sí mesmu como mercancía". El Che tamién foi un pensador de teoría guerrillera, y creador del [[foquismu]], una estratexa según la cuala se puen crear focos guerrilleros pa formar una braera fuercia combativa y una participación de les mases. Anque'l foquismu s'aplicó en dellos países de Latinoamerica, nun foi a aniciar una braera revolución que acabara estableciendo un réxime socialista. Tamién escribió un llibru entituláu "La Guerra de Guerrilles", que ye un manual del guerrilleru aú s'esponen les táutiques y estratexes emplegaes na guerrilla cubana y que llueu sedría aplicáu en Vietnam pa la derrota de les fuercies norteamericanes. En política'l Che foi un declaráu marxista, onde la mayoría de los sos testos políticos ciéntrense nuna fuerte critica al imperialismu, al que acusa de toles llaceries que viven los países del Tercer Mundu, y manifiesta que ye'l campesináu l'encargáu de construyir el socialismu en Llatinoamerica. == Revolución n'África, Bolivia y muerte == A entamos de [[1965]], nun famosu cartafueyu lleíu públicamente per [[televisión]] pol propiu Fidel Castro n'ochobre de [[1965]], en Cuba, desapaeciendo de la vida pública per dellos meses. Viaxa en secretu a [[Praga]], y dende ehí a dellos países africanos: [[Guinea]], [[Angola]] y a la fin al [[República Democrática d'El Congu]], onde empuñó les armes al llau de [[Laurent Kabila]], hasta que los rebeldes congoleses abandonaron la llucha. Na [[seronda]] de 1965 los 120 voluntarios comandaos por él mesmu debieron retirase haza [[Tanzania]]. Pa 1966 regresa a Cuba y parte rumbu a [[Bolivia]], convencíu de que yera'l país sudamericanu que meyores condiciones ufría pa una revolución socialista, que llueu esperaba que s'espardiera per mediu guerrilles a tol continente americanu. Asina formó l'Exércitu de Lliberación Nacional de Bolivia, aniciando operaciones militares nes remotes sierres de los Andes, onde nun recibió nengún sofitu por parte del Partíu Comunista Bolivianu. Esti, según el so Secretariu Xeneral, Mario Monje, púnxo-y tres condiciones pa ello: que la guerrilla fuere dirixida pol propiu Monje, qu'había tomar contautu con otros grupos políticos del país, y qu'había eliminar "toa influyencia [[maoísta]]", a lo que Guevara retrucó que non. En "El diariu del Che en Bolivia", ye claro l'abandonu por parte de la [[Cuba]] de [[Fidel Castro]], cuando Guevara escribe una y otra vez que "Manila nun respuende", siendo Manila'l códigu establecíu pa nomar al propiu Fidel. Mentanto, el gobiernu de los [[Estaos Xuníos]] -que demientres la [[Guerra Fría]] implementó al traviés de la [[CIA]] métodos forciosos pa nun perder poder en Llatinoamérica, en vista de la influyencia de la revolución cubana y una supuesta espansión del comunismu que nun-y convendría pa los sos intereses nel hemisferiu-, fornió constante sofitu al gobiernu bolivianu, invirtiendo millones de [[dólar]]es en reforzamientu bélicu del exércitu bolivianu y aiciones collaterales d'intelixencia y propaganda. El [[8 d'ochobre]] de [[1967]], el Che y 16 compañeros chocaron na Quebrada de Yuro con una compañía de soldaos [[rangers]] bolivianos entrenaos pol exércitu estauxunidense. Dempués de trés hores de combate una ráfaga destrúi'l fusil M-1 del Che y provoca-y feríes lleves nuna pierna. Ayudáu por un guerrilleru bolivianu, el Che ye a algamar el firme de la quebrada, onde son ubicaos y capturaos por tres soldaos que diben a endolcar un morteru. Posteriormente otru guerrilleru peruanu sedrá aprisionáu y cuatro perderán la so vida na engarradiella. El restu, dividíu en dos grupos, llogra francir el cercu. Treslladáu a La Higuera n'espera d'una decisión sobre la so persona, al día siguiente ([[9 d'ochobre]]) foi executáu, xunta los sos dos compañeros, na escuela primaria del pueblu por orde direuta del presidente bolivianu [[René Barrientos]] previa consulta a la embaxada norteamericana. Les sos caberes pallabres foron empobinaes al soldáu encargáu de fusilalu: “Apare drechu y apunte bien, va vusté matar un home”. == Los sos restos == [[Archivu:CheExec19.jpg|miniaturadeimagen|400px|Cadabre del Che Guevara en Vallegrande (Bolivia).]] El sitiu nel que foi enterráu'l so calabre permaneció nel misteriu, hasta que'l [[28 de xunu]] de [[1997]] se descubrieron los sos restos cerca de la población de Vallegrande. Depués de confirmada la identidá por mediu d'un esame d'[[ADN]], xunta dalgunos de los sos compañeros de batalla enterraos na mesma fuexa común, foi repatriáu a Cuba'l [[12 de xunetu]], onde recibió tolos honores, siendo sepultáu en [[Santa Clara]] nel memorial que guarda los restos de la mayoría de los guerrilleros que-y acompañaron na so espedición. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.americas-fr.com/es/historia/guevara.html Americas-fr.com] (Biografía del Che Guevara). * [http://www.cheguevara.com.ar CheGuevara.com.ar] (Revista social ''Che Guevara'', ocho años de recopilación de datos, información, documentales, cancios, notes, entrevistes, semeyes y secretos del Che. * [http://tierra.free-people.net/personajes/fotogaleria-ernesto-che-guevara.php Fotogalería de Ernesto Che Guevara] * [http://tierra.free-people.net/personajes/personajes-ernesto-che-guevara.php Curtia biografía de Ernesto Che Guevara] {{NF|1928|1967|Guevara, Ernesto Che}} [[Categoría:Comunistes]] [[Categoría:Revolucionarios]] [[Categoría:Persones de Cuba]] [[Categoría:Persones de Rosario (Arxentina)]] inqmv2cdyqmhndvbb28qwn6mu5g5682 0 13812 3709645 3681629 2022-08-19T08:47:17Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{dixebra}} '''Fonte''' pue referise a: * Un llugar o dispositivu del que surda daqué: [[fonte de lluz]], [[manantial]]. * Un elementu decorativu del mediu urbanu: [[fonte (arquiteutura)|fonte]]. * [[Códigu fonte]], xeneráu por programadores. * Un elementu de la [[fonte (vaxella)|vaxella]]. * [[Fonte tipográfica]], les estremaes clases de lletra nos [[sistema operativu|sistemes operativos]] d'ordenadores. * [[Fonte llétrica]], un circuitu o dispositivu llétricu que xenera una corriente de contino pa qu'otros circuitos seyan a funcionar. * [[Fonte documental]], ye l'oríxe d'una información, sobremanera no que cinca a la investigación (periodismu, historiografía... etc). * Según la so tipoloxía pue ser: ** [[Fonte escrita]] ** [[Fonte oral]] ** [[Fonte arqueolóxica]] * Según la so orixinalidá pue ser: ** [[Fonte primaria]] o ** [[Fonte secundaria]] ** [[Fonte terciaria]] * [[Fonte del drechu]] * [[Fonte d'enerxía]] * [[Fonte de la teoloxía]] ** [[Fonte bíblica]] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 15s3rx7cmpptf4esix7letbio3s6bb9 0 13821 3709706 3618151 2022-08-19T09:03:58Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Ficha de software}} Una '''ponte''' o '''bridge''' ye un dispositivu d'interconexón de [[rede d'ordenadores|redes d'ordenadores]] qu'opera na capa 2 ([[nivel d'enllaz de datos]]) del modelu [[OSI]]. Esti interconeuta dos segmentos de rede (o dixebra una rede en segmentos) faciendo'l pasax de datos d'una rede pa otra, con bas na direición física de destín de cada paquete. Una bridge coneuta dos redes como una sola rede emplegando'l mesmu protocolu d'establecimientu de rede. funciona al traviés d'una tabla de direiciones [[MAC]] deteutaes en cada segmentu a que ta coneutada. Cuando deteuta qu'un [[nodo]] d'ún de los segmentos ta intentando tresmitir datos a un nodo del otru, la bridge copia la [[trama]] pa la otra sorrede. Por emplegar esti mecanismu d'aprendizax automáticu, les bridges nun ñecesiten configuración manual. La principal estremadura ente una bridge y un [[concentrador|hub]] ye que'l segundu pasa cualsiquier trama con cualsiquier destín pa tolos otros nodos coneutaos, per contra'l primer namái pasa peles trames que pertenecen a cada segmentu. Esta carauterística ameyora'l rendimientu de les redes al amenorgar el tráficu inútil. Pa facer el ''bridging'' o interconexón de más de dos redes, empléguense les ''[[switch]]es''. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://wiki.freaks-unidos.net/debian-bridge-en Como configurar un bridge y un brouter en GNU/Linux] (N'inglés) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Redes informátiques]] 145kvjbdm1erv0wmrfr4zphyrud75x7 0 13826 3709623 3603199 2022-08-19T08:36:41Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220306164458}} L''''inxenieru de vuelu''' tamién denomáu [[Segundu Oficial]] nos medios aeronáuticos. Dende los primeros aviones grandes con más de dos motores, lo mesmo n'aviones d'héliz como nos reautores, foi ñecesaria la función del inxenieru de vuelu como un tercer tripulante áereu, amás del ''pilotu'' y el [[copilotu]] pa la operación de vuelu d'una aeronave. L'inxenieru de vuelu ye'l responsable de la operación de los sistemes, motores, cálculos de rendimientu, control de consumu de combustible, operatividá d'equipos de radioaides pal vuelu, chequéu del avión enantes del vuelu, l'[[Aeronavegabilidá]] del aeroplanu y de tener conocencia de tolo que se refier al [[caltenimientu]] que se-y fixere o se-y deba facer al avión. L'inxenieru de vuelu aida a los pilotos en tolo que se refier al funcionamientu del avión, lo mesmo en vuelu qu'en tierra, amás de ser l'elementu que, durante les emercencies y xunta con ún de los pilotos, executará los procedimientos p'anular el problema. Por mor de la complexidá de l'[[Aeronáutica]], fízose ñecesaria la presencia en cabina d'esti tipu de tripulante. Los aviones con motores a reaición de segunda xeneración, lleven a bordu al inxenieru de vuelu. Nos aviones de cabera xeneración ([[Airbus]], [[Boeing]]) yá nun lleven a esti tripulante, porque la teunoloxía de vanguarida n'aviación sustituyólu col adelantu de les[[ordenador|ordenadores]] y otros elementos electrónicos. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeronáutica]] [[Categoría:Ocupaciones]] jor0va480tfh7mldrt21dahi3upy3t4 0 13869 3709696 3531432 2022-08-19T09:00:46Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Construcción}} Aparatu que sirve pa midir la [[temperatura]] d'un cuerpu, magar que d'avezu mídese la temperatura d'un [[fluyíu]], polo xeneral l'aire. Los más emplegaos antiguamente taben fechos de [[Hg (elementu)|mercuriu]], pero sostituyóse esti material pol [[alcohol]], yá que nun ye tan peligrosu como l'anterior. Esti tipu de termómetru funciona por [[dilatación]]: mídese l'aumentu de volume d'alcohol según la [[temperatura]] a la que tea espuestu. Otros tipos funcionen por variación de resistencia, emisión lluminosa o cualsiquier otra magnitú que camude cola temperatura. == Escales de temperatura == La escala más emplegada na mayoría los países ye la escala Celsius o ''centígrada''; esta cabera ye la denomación tradicional, que foi camudada pola de [[Celsius]] en [[1948]] n'honor a [[Anders Celsius]] ([[1701]]-[[1744]]). Otres escales emplegaes na fabricación de termómetros son: *[[Fahrenheit]], na mayoría los países anglosaxones *[[Réaumur]], en desavezu *[[Kelvin]], emplegada namái que nos llaboratorios. Dellos termómetros de [[llaboratoriu]] fabríquense con dos o más escales. == Tipos de termómetros más emplegaos == *'''Termómetru de vidru''': trátase d'un tubu de [[vidru]] sellau que contién un llíquidu, xeneralmente [[mercuriu]] o [[alcohol]], con colume que camuda cuando lo fai la temperatura. Esti cambéu de volume visualízase nuna escala graduada que polo xeneral alcuéntrase en graos Celsius. *'''Termómetru de resistencia''': *'''Termopar''': == Calibración d'un termómetru== La calibración d'un termómetru realízase por un métodu de comparación, que consiste en comparar la indicación del termómetru cola d'ún de mayor precisión, cuando dambos atópense nun mediu afayaízu que reproduza una temperatura de manera controlao. Un termómetru calíbrase pa tener confianza na so indicación. Al traviés del certificáu de calibración asegúrase la trazabilidá de patrones ñacionales de midía y facilítense asina les transaiciones comerciales. == Campu d'aplicación == La medición esauta de la temperatura ye vital nun ampliu espeutru d'actividaes humanes, tales como los procesos industriales, el monitoréu y control d'alimentos, la salú y la seguranza. De fecu, en cásique tolos seutores la temperatura ye ún de los parámetros clave pa ser midíu. ==Termómetros especiales== Pa midir dellos parámetros empléguense ciertos termómetros modificaos, como los que vienen darréu: * El [[termómetru de globu]], para midir la temperatura radiante. * El [[termómetru de bulbo húmedu]], pa midir l'influxu de la humedáe na [[sensación térmica]]. * El [[termómetru de máximes y mínimes]] en [[meteoroloxía]]. {{Control d'autoridaes}} [[Categoría:Termodinámica]] [[Categoría:Física]] [[Categoría:Instrumentos de midición]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 5v6i6uxo046v5ztp98w3k9b35knak59 0 13964 3709699 3678737 2022-08-19T09:01:36Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200512113128}} {{ficha de comida}} L''''algodón de zucre''' ye una clas de [[zucre]] filáu que se prepara con una máquina especial y viéndese en [[feria|feries]] y n'otros eventos festivos. El color más popular ye'l rosa, magar que tamién lu hai moráu o azul. L'algodón de zucre ye dulce y tien un tactu paecíu al del algodón cuando ta secu, tornando pegañosu cola humedá y derritiendo aína na boca. Nun tien munchu arume pesie a que la máquina cola que se fai sí lu suel tener. Tamién ye una [[llambionada]] popular nos espectáculos [[circu|circenses]]. L'algodón de zucre fízose popular en [[1904]] y sigue siéndolo anguaño. Les máquines modernes funcionen d'un xeitu mui paecíu a les orixinales. La parte central de les mesmes tien un pequeñu concu nel que se vierte'l zucre y se-y axunta un [[colorante alimentariu|colorante]]. Una fonte de calor averada al borde derrite'l zucre filtrándose per una bayura de pequeños furacos y solidifícase al contautu col aire, faciendo unos filos finos. La persona qu'emplega la máquina da-y vueltes a un palu nel gran recipiente metálicu al que lleguen los filos, recoyéndolos y faciendo una ñube d'algodón de zucre. Como la mayor parte l'algodón de zucre ye aire, les raciones acostumen a ser grandes, polo xeneral mayores que la tiesta d'un adultu, resultando pergrandes pa los neños. Magar que pueden provocar [[caries]] al tar compuestos de zucre, nun son especialmente [[calóricu|calóricos]] pues la cantidá real ye poca: una ración típica tien menos zucre qu'una llata de [[refrescu]] típica, polo xeneral una cuyaradina. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Carambelos]] 7pfyxrm3wpud55yv59nw31y69hhw3yf 0 13986 3709483 3453789 2022-08-19T05:25:30Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Persona}} '''Eusébio da Silva Ferreira''' ([[Maputu]], [[25 de xineru]] de [[1942]], [[Lisboa]], [[5 de xineru]] de [[2013]]), conocíu como '''Eusébio''' ye un ex-futbolista portugués del [[sieglu XX]]. Conocíu tamién col nomatu de ''"La pantera prieta"''. Eusébio ñació en [[Mozambique]], na ciudá de [[Maputu]], cuando esti país inda taba embaxo'l dominiu portugués el [[25 de xineru]] de [[1942]]. En [[1961]] marcha pa [[Portugal]], fichando pol [[SL Benfica]], club col qu'algamaría los sos mayores ésitos. Ente ellos destacar la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Copa d'Europa]] de [[1962]] y numberosos campeonatos de lliga. Ente los sos llogros individuales tán el Troféu al Meyor Xugador Européu de [[1965]], dos [[Bota d'oru|Botes d'Oru]] en [[1968]] y [[1973]], y el máximu goliador de la lliga portuguesa ente los años [[1964]] y [[1973]]. Cola seleición del so país foi terceru nel [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|mundial de 1966]], y tamién el máximu goliador del mesmu, con 9 tantos. Futbolista con gran poderíu físicu ya una bona téunica pasa por ser ún de los grandes referentes na historia del [[fútbol]]. == Palmarés == === Campeonatos nacionales === {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #F9F9F9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50% |- bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="250"|Títulu !width="200"|Club !width="120"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Primer División de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1960]]-[[1961]] |-align=center |[[Copa de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1962]] |-align=center |[[Primer División de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1962]]-[[1963]] |-align=center |[[Primer División de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1963]]-[[1964]] |-align=center |[[Copa de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1964]] |-align=center |[[Primer División de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1964]]-[[1965]] |-align=center |[[Primer División de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1966]]-[[1967]] |-align=center |[[Primer División de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1967]]-[[1968]] |-align=center |[[Primer División de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1968]]-[[1969]] |-align=center |[[Copa de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1969]] |-align=center |[[Copa de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1970]] |-align=center |[[Primer División de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1970]]-[[1971]] |-align=center |[[Primer División de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1971]]-[[1972]] |-align=center |[[Copa de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1972]] |-align=center |[[Primer División de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1972]]-[[1973]] |-align=center |[[Primer División de Portugal]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1974]]-[[1975]] |} === Copes internacionales === {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #F9F9F9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50% |- bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="250"|Títulu !width="200"|Club !width="120"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|Champions League]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1961]] |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|Champions League]] |[[SL Benfica]] |{{POR}} |[[1962]] |} {{NF|1942|2013|Eusebio}} [[Categoría:Futbolistes de Portugal|Eusébio]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 24xoyk4mqeagv7rh3u4tbh1imsc9k3o 0 14154 3709813 3679500 2022-08-19T09:15:01Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{País | nome alternativu = Republic of Malawi <br /> Dziko la Malaŵi | lema = ''Unity and Freedom'' <br /> (n'[[inglés]]; ''Xunidá y Llibertá'') | superficie_puestu = 98 | superficie_agua = 20,6 % | llendes = 2.881 km | costes = Nun tien | xentiliciu = malauianu, -a, -o{{cartafueyu|países}} }} La '''República de Malaui''' o simplemente '''Malaui'''{{cartafueyu|países}} (n'[[inglés]] '''Republic of Malawi'''; en [[chichewa]] '''Dziko la Malaŵi''') ye un país ensin salida al mar que s'asitia al Sureste d'[[África]]. Llenda al noroeste con [[Zambia]], al oeste, sur y este con [[Mozambique]] y al noreste con [[Tanzania]]; ta separtáu de los dos caberos países pol [[llagu Malaui]]. El topónimu del país, que na época de la colonización británica yera nomáu Nyasaland, vién-y del d'una de les tribus chewa qu'habitaben la zona, los Maravi. Tien una estensión de 118.484 km² y una población estimao ([[2009]]) de 15.028.757 habitantes. La so capital ye [[Lilongüe]] (902.388 habitantes en 2009), magar que la ciudá más poblada hasta va pocos años yera [[Blantyre]] (732.518 habitantes en 2008), la capital económica del país. El so territoriu foi poblaú demientres el [[sieglu X]], y se caltuvo independiente de les potencies coloniales hasta [[1891]]. Nesi añu llegaron los ingleses, que dirixeron el país hasta [[1964]]. Tres la independencia el país convirtióse nun estáu unipartidista dirixíu por [[Hastings Banda]], nomáu presidente vitaliciu en 1971 y espulsáu del poder en [[1994]]. L'actual presidente ye, dende 2004, [[Bingu wa Mutharika]], y anguaño el país tien un sistema de gobiernu democráticu y multipartidista. Malaui ye ún de los países con mayor densidá de población del mundu, y tamién ún de los menos desarrollaos. Su economía basase principalmente na agricultura, y la mayoría la población vive nel campu. La so precaria situación fai que'l país dependa grandemente de l'axuda foriata pa cubrir les sos necesidaes básiques. Esa axuda, que'l gobiernu dirixe, a lo menos dende [[2005]], a ameyorar los servicios básicos (educación, salú, proteición y la proteición del hábitat) y a potenciar el crecimientu económicu pa tentar de convertise nun país financieramente independiente, parez tar dando resultaos nos caberos años. Pesie a ello la esperanza de vida ye perbaxa, y hai una tasa peralta de mortalidá infantil y una prevalencia del SIDA preocupante, que ta afectando negativamente la riqueza del país pola perda de manu d'obra que provoca. En cuantes a la composición de la so población, conviven nel país xentes de munchos grupos tribales africanos distintos con persones d'orixe européu y asiáticu. Fálense delles llingües autóctones (destaca'l chichewa, faláu pol 57% de la población), y amiéstense nel país xentes de distintes confesiones cristianes (80% de la población, con mayoría de católicos y presbiterianos) con musulmanes (13% de la población) y dalgunos xudíos, bahá'i y hindús. Los enfrentamientos ente los distintos grupos étnicos yeren frecuentes antaño, pero el conceptu de la nacionalidá Malauiesa parez que va afitándose na población. == Historia == {{AP|Historia de Malaui}} Esta zona d'[[África]] tuvo poblada a lo menos dende'l 8000 e.C., y sábese que dellos reinos dominaron la zona y dempués foron desaniciaos por otros primero de que los portugueses aportaran al territoriu nel [[sieglu XVII]]. Tratantes d'esclavos veníos de [[Zanzíbar]] pañaben equí a dalgunes de les sos víctimes nos años 40 del [[sieglu XIX]]; dio testimoniu d'ello [[David Livingstone]] cuando, en [[1859]], visitó'l territoriu. En [[1875]] dellos misioneros escoceses s'asentaron nelli, gobernando partes del país por un tiempu. Concretamente hasta 1889, cuando Sir H.H. Johnston proclamó'l protectoráu británicu sobro lo qu'él denomó como ''Shire Highlands''. El nome cambió en [[1891]] pol de ''British Central Africa''; en 1907 pasó a llamase ''[[Nyasaland]]'', que yera'l nome que tenía cuando algamó la so independencia en [[1964]]. En [[1953]] incorporóse a la recién creada ''[[Central African Federation]]'', pero de mala gana. Lluchó pol so derechu a la independencia, que-y llegó en [[1964]]. El país camudó'l nome pol de Malaui, y el Dr. [[Hastings Banda]] convirtióse nel so primer Primer Ministru. Dos años dempués, en [[1966]], el país pasó a ser oficialmente una república; Banda convirtióse nel so presidente, con calter vitaliciu dende [[1971]]. Cellebráronse regularmente eleiciones al Parllamentu Nacional, pero tolos candidatos teníen de ser del ''Malawi Congress Party'', el partíu únicu. Esti controló la situación hasta l'entamu de la década de los 90. En [[1992]] la oposición a esta situación espolletó enforma, y el cabezaleru de la oposición, [[Chakufwa Chilana]], foi apresáu. Nin la presión violenta de la oposición nin la respuesta internacional, en forma de suspensión de l'ayuda humanitaria, consiguieron que les eleiciones de xunu d'esi añu foran multipartidistes. Nostante, les algaraes continues, qu'empantanaben la vida del país, llevaron a Banda a celebrar un referendu n'ochobre d'esi añu; de resultes del mesmu foi aprobáu el multipartidismu. A esti dio-y forma la nueva constitución, que diba ser provisional, aprobada en [[1993]]. Nes eleiciones del añu siguiente ganó'l ''United Democratic Front'', y el so cabezaleru Bakili Muluzi convirtióse'n presidente. Diba selo hasta [[2004]], cuando foi sustituyíu pol Dr. [[Bingu wa Mutharika]]. Pero primero d'eso, el 18 de mayu de [[1995]], aprobose l'actual constitución, que consagró la división de poderes (llexislativu, executivu y xudicial) y la eleición de presidente y vicepresidente cada cinco años. Tamién cada cinco años son elixíos los 193 miembros del Parllamentu. Mutharika foi reelixíu nes eleiciones de mayu de [[2009]]. == Política == === Gobiernu === El réxime políticu de Malaui ye una democracia multipartidista, y el so actual presidente ye Bingu wa Mutharika. La llei suprema del país ye la constitución aprobada el 18 de mayu de [[1995]], que diferencia trés poderes dientro del estáu: l'executivu, el llexislativu y el xudicial. El primeru inclúi un presidente, que ye a la vez el xefe del estáu y el cabezaleru del gobiernu, dos vicepresidentes (primeru y segundu) y dellos ministros. El presidente, y el vicepresidente primeru con elli, son elixíos cada cinco años. Puede haber, si quier el presidente, un segundu vicepresidente, pero tien que ser d'un partíu políticu distintu al de so. Los ministros son nomaos pol presidente, y pueden pertenecer o non a l'asamblea nacional. El poder llexislativu ta representáu por una Asamblea Nacional unicameral, con 193 miembros elixíos cada cinco años. La constitución fala tamién de la formación d'un Senáu de 80 miembros, pero nun esiste. Si lo hubiera, tendríen de tar representaos nelli los cabezaleros de les tribus del país, y tamién representantes de distintos distritos xeográficos del país y de grupos específicos como les muyeres, los xóvenes o los discapacitaos. El sistema xudicial sigue'l modelu inglés, y inclúi un Tribunal Constitucional, un Tribunal Supremu, una Corte Suprema d'Apelaciones y dellos tribunales de rangu inferior. Nel país esisten nueve partíos políticos. El que gobierna anguaño ye'l ''Democratic Progressive Party'' (DPP), y los principales partíos de la oposición son el ''Malawi Congress Party'' (MCP) y el ''United Democratic Front'' (UDF). El votu ye universal pa tolos que tienen 18 años o más, y el presupuestu del gobiernu central del país pal añu [[2008]] foi de 1.240 millones de dólares. Malaui ta dividíu alministrativamente en trés rexones (central, septentrional y meridional) que se sodividen en 28 distritos, que se sodividen otra vuelta en 110 entidaes alministratives menores. Toes eses estructures yeren gobernaes, de siempres, por alministradores rexonales y comisionaos de distritu nomaos pol gobiernu central. Sicasí, el 21 de payares de [[2000]] celebráronse les primeres eleiciones llocales, nes que'l UDF ganó'l 70% de los puestos de gobiernu que s'elexíen. Taba previsto que se celebraran otres eleiciones en mayu de 2005, pero foron cancelaes pol gobiernu. [[Archivu:Bingu Wa Mutharika - World Economic Forum on Africa 2008.jpg|right|thumb|200px|El presidente Bingu Wa Mutharika]] En febreru de 2005 el presidente Mutharika rompió col UDF y creó'l so propiu partíu, el DPP. Esti, que se vio reforzáu por personalidaes reformistes que s'averaron a elli dende los otros partíos, lleva ganando desde [[2006]] les eleiciones. En 2008 Mutharika punxo en marcha reformes pa intentar iguar la gran corrupción que hai nel país, que llevó a los tribunales a cinco de los principales dirixentes de la UDF. Les fuercies armaes de Malaui compónense d'exércitu, marina y fuercia aérea, con un total de 5.500 soldaos, 1.500 policíes paramilitares y 80 aviones (dengún d'ellos ye un caza de combate). La división naval del exércitu tien la so sé en Monkey Bay, a la vera del [[llagu Malaui]]. === Rellaciones esteriores === El país tien una política esterior pro-occidental, que se vio favorecida pola transición d'un estáu de partíu únicu a un réxime multipartidista. A resultes d'ella hebo un averamiento a los [[Estaos Xuníos]], que se concreta na marcha d'un bon garapiellu d'estudiantes Malawienses pa les universidaes d'aquél país y na apertura de delegaciones de delles instituciones estauxunidenses (Cuerpu de Paz, Centru pal Control y Prevención de les Enfermedaes, Axencia Estauxunidense pal Desarrollu Internacional...) en Malaui. Amás de con esi país, Malaui tien bones rellaciones diplomátiques con otros países occidentales. En cuantes a la rellación colos otros países africanos, demientres l'apartheid el gobiernu Malawiés caltuvo bones rellaciones colos gobiernos de la [[República Surafricana]], lo que fizo más difíciles les sos rellaciones colos otros países d'[[África]]. Sicasí, dende'l fin del réxime racista sudafricanu la situación va normalizándose. Arriendes d'ello, Malaui foi, dende 1985, llugar d'abellugu pa refuxaos de países como [[Mozambique]] y [[Ruanda]]. La llegada d'esos foriatos, d'una banda, nun foi bona pa la economía del país, pero, por embargu, fizo que'l país recibiera sofitu económicu d'otros países (Estaos Xuníos, [[Canadá]], [[Alemaña]], [[Islandia]], [[Xapón]]...) y instituciones (FMI, Bancu Mundial, Xunión Europea, Bancu Africanu de Desarrollu...). El país ye miembru de la [[Organización de les Naciones Xuníes|ONX]] (dende'l [[1 d'avientu]] de [[1964]]) y de la [[Xunión Africana]], y tamién de delles organizaciones internacionales de calter económicu ([[Fondu Monetariu Internacional]], [[Bancu Mundial]], [[Bancu Africanu de Desarrollu]]). El so enfotu declaráu en política esterior ye'l de buscar la estabilidá económica y política nel sur del continente al traviés de la negociación pacífica de los conflictos. El presidente Mutharika ye, dende'l [[31 de xineru]] de [[2010]], presidente de la Xunión Africana. === Derechos humanos === Acordies col ''2006 Country Reports on Human Rights Practises'' del Departamentu d'Estáu de los [[Estaos Xuníos]], la situación de los derechos humanos del país, nun siendo mui mala, presenta abondos casos de violación de derechos en situaciones concretos. Según el informe, la policía actúa, delles veces, con muncha violencia, y la vida nes cárceles ye enforma dura. Tamién apaecen nel informe casos de detenciones por motivos políticos, d'arrestos arbitrarios y de persones que pasen na cárcel munchu tiempu esperando xuiciu. Amás d'eses irregularidaes na actuación gubernamental, tán perestendíes tamién, na sociedá, actitudes reprochables como l'abusu sexual de guajes y muyeres, el trabayu infantil, la violencia doméstica, el tráficu de persones o la falta de respetu polos derechos de los trabayadores. Pesie a ello, el gobiernu parez trabayar p'ameyorar esa situación, y tenía aprobao recién, cuando s'espublizó l'informe, una llei escontra la violencia doméstica. Tamién hai nicios de que se ta entamando a lluchar seriamente escontra la corrupción. Por embargu, en 2010 la homosexualidá ye inda illegal. En mayu d'esi añu una pareya fue xulgada por esi delitu y condenada a 14 años de trabayos forzaos cadún. Nostante, la intervención del secretariu xeneral de la ONX, [[Ban Ki-Moon]], consiguió que, dos semanas dempués, se-yos perdonara la pena. == Xeografía == [[Archivu:Malawi Topography.png|thumb|right|140px|Mapa físicu de Malaui]] === Xeografía física === Malaui ye un país continental del sudeste d'África. Llenda con [[Zambia]] al noroeste, con [[Tanzania]] al noreste y con [[Mozambique]] al sur, suroeste y sureste. El [[Gran Valle del Rift]] percuerre'l país de norte a sur; nelli s'asienta'l [[llagu Malaui]], el terceru mayor d'África. Esti, nomáu tamién llagu Nyasa, ocupa'l 20% del territoriu malauianu. Tien un llargor de 587 km (365 milles) y un anchor de 84 km (52 milles) y ye nomáu, tamién, poles sos midíes nel sistema imperial, ''Calendar Lake'' (llagu del calendariu).La superficie del llagu atópase a 457 m sobro'l nivel de la mar, y la so fondura máxima ye de 701 m; poro, hai partes d'elli que queden más de 200 m perbaxu del nivel de la mar. Nel so estremu meridional ñaz el [[ríu Shire]], que s'axunta col [[ríu Zambeze]] 400 km más p'abaxu, en tierres de Mozambique. Nel sur del país hai otros dos llagos más pequeños, el llagu Malombe y el llagu Chilwa. Alredor del valle del Rift hai delles mesetes, con una altitú media d'ente 900-1.200 m. Destaquen ente elles: la meseta Nyika, al norte del país, con un altor mediu de 2.100 m y un cumal, el picu Nganda, de 2.605 m d'altor; y, al sur del llagu Malaui, la meseta de Shire, con un altor mediu de 914 m sobro'l nivel de la mar. Atópase nella el cumal cimeru del país: el picu Sapitwa, de 3.002 m d'altor. [[Archivu:Un-malawi.png|thumb|right|140px|Mapa políticu de Malaui]] === Clima === El clima de Malaui ye tropical, con una estación lluviosa, de payares a abril, y otra, de mayu a ochobre, na que malpenes cae agua. La zona qu'arrodia'l llagu Malaui y el valle del Shire tienen, de setiembre a abril, un clima caldiu y húmedu, con temperatures medies demientres el día de 27-29º; la zona de Lilongwe tien un clima asemeyáu, pero les temperatures nun son tan altes. El restu del país, pol so mayor altor sobro'l nivel de la mar, tien un ambiente más templáu, con temperatures máximes de día de 25º. Tocante a los meses del iviernu austral (xunu-agostu), la fastera meridional del país y les orielles del llagu tienen una bona temperatura (23º de máxima), mentantu que'l restu del país ta más fresco, con temperatures de 10-14º pela nueche. Nes zones más altes del país (meseta Nyika, monte Mulanje) l'iviernu ye frío enforma, con temperatures nocturnes de 6-8º en xunu y xunetu. La zona más septentrional del país, alredor de Karonga, tien una temperatura diruna cuasi constante tou el añu (25-26º), y les lluvies más abondantes viénen-y en abril y mayu pola aición de los vientos fuertes del sur qu'apaecen na zona del llagu Malaui. === Principales ciudaes === La capital, y ciudá más poblada dende 2008, ye '''[[Lilongüe]]'''. Nacida como un pequeñu asentamientu a la vera del ríu homónimu, convirtióse a entamos del sieglu XX nun centru alministrativu. De magar, la so situación, a la vera de la principal carretera del país (lo qu'anguaño ye l'autopista M1, que comunica el norte y el sur del país), fízo-y medrar enforma. Pa [[1974]], cuando pasó a ser la capital del país (primero yéralo Zomba), yá yera la segunda ciudá del país en población. Y siguió siéndolo hasta'l 2008, cuando pasó a Blantyre: en 2009 tenía 902.388 habitantes. Otres ciudaes importantes son: * '''[[Blantyre]]''', capital comercial y económica del país y segunda ciudá en población (732.518 habitantes en 2008). Asitiada na zona meridional del país, ye la sé de la televisión estatal, del Tribunal Supremu y de munches de les facultaes de la Universidá de Malaui. Ye, tamién, la capital de la rexón meridional del país. Fundada en [[1876]] por misioneros escoceses, que-y dieron esi nome por ser el del pueblu escocés nel que naciera l'esplorador [[David Livingstone]], foi la primer municipalidá del país ([[1895]]) y ye la más antigua de les ciudaes del centru, sur y sureste d'África. Centru industrial y turísticu, ye la más dinámica de les ciudaes malauianes. * '''[[Zomba]]''', que foi capital del [[África Central Británica]], y dempués de [[Nyasaland]], demientres la colonización británica. En [[1964]], al independizase Malaui, convirtióse na capital hasta [[1974]]. Colos sos 101.140 habitantes (2008), esta ciudá del sur del país caltién della importancia como centru universitariu, y ye, pola arquiteutura de la dómina colonial que tien nel cascu vieyu, ún de los principales destinos turísticos del país. * '''[[Mangochi]]''', situada nel sur del país, a la vera del llagu Malaui. Fundada col nome de Fort Johnston na década de [[años 1890|1890]] como un puestu militar pa controlar la oriella derecha del ríu Shire, algamó dempués sonadía como centru de venta d'esclavos y centru alministrativu. Nella construyóse, en [[1897]], el barcu de guerra británicu ''Gwendolen''. Esti foi, hasta que lu esguazaron dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]], el barcu más grande qu'inxamás navegara pel llagu Malaui. Na [[Primer Guerra Mundial]], en agostu de [[1914]], consiguió hundir al barcu alemán ''Hermann von Wissmann''. La so economía básase na agricultura y na pesca, y tenía, en 2008, una población de 51.429 habitantes. Cerca d'ella ta'l principal enclave turísticu del país, '''Monkey Bay''', que ye tamién la sé de la Marina de guerra malauiana. * '''[[Mzuzu]]''', capital de la rexón septentrional del país. Ye un centru agrícola y comercial, y sé d'ún de los cuatru hospitales que hai nel país y de la Universidá de Mzuzu. Tenía, en 2008, una población estimada de 175.345 habitantes. <center> <gallery> Imaxe:Lilongwe Area 2.jpg|Vista parcial de Lilongwe Imaxe:St Michael and All Angels Church.JPG|Ilesia de San Miguel y tolos Ánxeles (Blantyre) Image:Monoxylon_beach_Lake_Malawi_1557.jpg|Playa del llagu Malaui (Monkey Bay) Imaxe:Chancellor college zomba.jpg|Chancellor College de la Universidá de Malaui (Zomba) </gallery> </center> == Economía == {{AP|Economía de Malaui}} Malaui ye ún de los países menos desarrollaos del mundu y, tamién, ún de los de mayor densidá de población. La so economía ye fuertemente agrícola: el 85% de la so población vive nel campu dedicada a l'agricultura, qu'aporta más d'un terciu del [[Productu Interior Brutu|PIB]] y un 90% de los ingresos por esportaciones del país. La economía del país ye fuertemente dependiente de les ayudes internacionales. Éstes suspendiéronse, poles sospeches de corrupción, n'avientu del 2000; a resultes d'ello, el presupuestu pa desarrollu del país cayó un 80%. Años dempués, en 2005, l'adopción por parte del presidente Mutharika y del so ministru d'economía Gondwe de midíes de control del gastu fizo que volvieren a recibise ayudes foriates (575 millones de dólares esi añu). Con elles el gobiernu impulsó midíes que buscaben el desarrollu de la economía de mercáu, la proteición medioambiental y l'ameyoramientu de los sistemes educativu y sanitariu (la tasa d'infectaos pol VIH medró espectacularmente nos últimos años), too col enfotu d'algamar, a la fin, la independencia financiera del país. La disciplina financiera parez qu'acabó en 2009. Esi añu el presidente mercó, pal so usu priváu, un avión. Poco dempués, hebo escasez de combustible en tou el país: oficialmente foi por problemes loxísticos, pero parez más probable que fora pola falta de divises que siguió a la compra del mentáu avión. Anque'l coste total pal país (y pal so sistema sanitariu) nun ta claro, esi añu hebo un descensu de la inversión del 23%, y el país tuvo problemes, por falta de divises, pa pagar les sos importaciones. El país, amás, sigue teniendo munchos problemes estructurales que dificulten la inversión (infraestructures precaries, altu coste de los servicios...), y el gobiernu nun ye quién p'acabar con ellos. A resultes d'ello, Malaui ye ún de los países con menor renta per cápita de tou el mundu. El so PIB, en 2009, yera de 12.810 millones de dólares, lo que da una renta per cápita de 900 dólares. El 35% del PIB vien de l'agricultura, el 19% de la industria y el 46% del sector servicios. La inflación, nesi añu, yera d'alredor del 8,5%, y la tasa de crecimientu económicu estimada foi del 9,7% nel 2008<ref>{{cita web|url=http://af.reuters.com/article/investingNews/idAFJOE53008220090401|títulu=Malawi economy grew by around 9.7 pct in 2008: IMF|publisher=Reuters Africa|date=1 d'abril, 2009}}</ref>. [[Archivu:Lilongwe (Malawi) - crafts market.JPG|thumb|right|200px|Puestu de venta d'artesanía nun mercáu en Lilongwe]] La probeza del país va amenorgando gracies a los puestos de trabayu que creen el gobiernu y les organizaciones d'ayuda. El porcentaxe de población que vive na probeza baxó del 54% en 1990 al 40% en 2006, y los que viven na probeza estrema, que yeren un 24% de la población en 1990, yeren namái un 15% en 2007<ref name=UNDP>{{cita web|url=http://www.undp.org.mw/index.php?option=com_content&view=article&id=74:malawi-releases-the-2008-mdgs-report&catid=1:latest-news&Itemid=50|títulu=Malawi releases the 2008 MDGs Report|publisher=United Nations Development Programme Malawi|date=23 d'avientu, 2008|}}</ref>. Amás, la desnutrición va menguando muncho desde 2005 a resultes de l'aplicación de programes escontra la fame diseñaos nel propiu país. Programes que, paradóxicamente, van a la escontra de lo que recomienden organismos internacionales como la [[Organización Mundial del Comerciu]] o'l [[Bancu Mundial]]. Los principales '''cultivos''' de Malaui son el tabacu, la caña d'azucre, el té, el maíz, les patates y el sorgu. Hai, tamién, ganáu vacunu y cabrín. En cuantes a la '''industria''', les principales son les de procesamientu d'azucre, té y tabacu, y hai tamién sierres, fábriques de cementu y otres que producen bienes de consumu. La tasa de crecimientu de la producción industrial estimábase, pal 2009, nun 10%. Tocante a les '''fontes d'enerxía''', el país nun usa gas natural. Amás, nel 2008 nun importó nin esportó lletricidá, pero tuvo qu'importar, al nun tener xacimientos nel so territoriu, tou el petroleu que consumió. En 2006 entamó a amestase con un 10% d'etanol, producíu nun par de fábriques construyíes nel país p'amenorgar la dependencia del petroleu foriatu. En 2008, amás, entamaron a facese pruebes con coches que funcionaben namái con etanol: los resultaos iniciales foron bonos, y l'usu del etanol va medrando. La lletricidá produzse, la más d'ella, a partir del aprovechamientu de l'agua en centrales hidrollétriques (96,7% del total de la enerxía producida en 2001). Pal 2009 les '''esportaciones''' del país foron d'alredor de 945 millones de dólares. El 70% d'ellos pagáron-yoslos pol tabacu esportáu, lo que ye un gran problema pal país nun contestu mundial de descensu de los precios d'esi productu y de presiones crecientes de la comunidá internacional pa que se limite la so producción. Especialmente porque la importancia del tabacu nel total de les esportaciones medró enforma nos caberos años, pasando del 53% en 2007 al 70% citáu darréu en 2008-09. Otru 20% de los ingresos por esportaciones del país provienen del té, l'azucre y el café. El 10% restante obtiénenlo de la venta d'algodón, cacagüeses y productos forestales y testiles. Les esportaciones van, principalmente, a la [[República Surafricana]], [[Alemaña]], [[Exiptu]], [[Zimbabue]] y los [[Estaos Xuníos]]. Les '''importaciones''' (1.625 millones de dólares) inclúin, amás del petroleu, bienes de consumu, maquinaria y comida, que lleguen, principalmente, de la República Surafricana, [[India]], [[Zambia]], [[Tanzania]], Estaos Xuníos y [[China]]. === Infraestructures === La infraestructura del tresporte ye perprobe. El país tien 39 aeródromos, de los que namái 6 tienen la pista asfaltada. Hai tamién 797 km de vía férrea y una rede de carreteres de 15.451 km<ref>{{cita web | títulu=Malawi Roads Map | work=National Roads Authority, Malawi | url=http://www.nra.malawi.net/all_roads.pdf}}</ref>, de los que namái el 45% tán asfaltaos. Hai, pa finar, unos 700 km d'agües navegables nel llagu Malaui y nel ríu Shire. La rede de [[ferrocarril]] (''Malawi Railways'') tien, como dixéramos, 797 km de vía de 1.067 mm d'anchor. Taba xestionada pol gobiernu hasta la so privatización en 1999; dende aquella ta operada pol consorciu nomáu ''Central East African Railways''. Tocante a les conexones con otros países, nun la hai con Tanzania pola diferencia d'anchor de les víes de los dos países. Por embargu, Mozambique tien el mesmu anchor, y tradicionalmente había dos llinies que conectaben a los dos países. La primera d'elles, llamáu corredor de Nacala, va per Nayuchi al puertu de Nacala; la segunda, destrozada pola guerra civil en Mozambique y entá ensin arreglar, diba per Nsaje al puente de Doña Ana y a Beira. El '''tresporte aereu''' ta en manes de la llinia aérea nacional del país, Air Malawi. De propiedá estatal (hebo dos intentos fallíos de privatizala), tien la so sé nel ''Chileka International Airport'' de Blantyre. Dende ellí, y dende'l ''Lilongwe International Airport'', vuela colos cuatru aviones de la so flota a dellos destinos rexonales: Lilongwe, [[Johannesburgu]], [[Ḥarare]], [[Dar es Salaam]] y [[Lusaka]]. No que cinca a les '''infraestructures de comunicación''' nel 2007 había 175.200 llinies telefóniques nel país, amás de 1.051.000 teléfonos móviles (8 por cada 100 habitantes). El sistema telefónicu malauianu, que va tiempu yera de los piores del continente, ameyoró enforma nos caberos años. Sobremanera nes ciudaes, nes que se concentren el 75% de les llinies. Nesi añu de 2007 había tamién 139.500 usuarios d'Internet, 14 emisores de radio y una de televisión. == Demografía == Malaui tenía en 2009, según les estimaciones, una población d'alredor de 15 millones d'habitantes, con una tasa de crecimientu añal de la población d'un 2,75%. Tocante a la so '''composición étnica''', el país comprende un garapiellu de grupos étnicos nativos ([[chewa]], [[nyanja]], [[tumbuka]], [[yao]], [[lomwe]], [[sena (pueblu)|sena]], [[tonga (pueblu)|tonga]], [[ngoni]] y [[ngonde]]), amás de dalgunos habitantes d'orixe asiáticu y europeu. El nome del país deriva de los maravi, una tribu bantú qu'aportó a la zona dende'l sur de la cuenca del [[ríu Congo]] hai 600 años. Al llegar a la fastera septentrional del llagu Malaui la tribu se dividió. Una parte d'ellos, los antepasaos de los chewa d'anguaño, ocuparon la fastera occidental del llagu; otros, los antepasaos de los nyanjas d'anguaño, ocuparon les sos fasteres meridional y oriental. Pal añu [[1500]] dambos grupos teníen establecío un reinu qu'abarcaba dende más al norte de l'actual ciudá de Nkhotakota hasta'l ríu Zambeze nel sur, y dende'l llagu Malaui al este fasta'l ríu Luangwa, en tierres qu'anguaño son de Zambia, al oeste. Pesie a ello, hebo conflictos étnicos y movimientos importantes de población que ficieron que nun pueda falase d'una sociedá malauiana cohesionada hasta'l sieglu XX. Nos caberos años les distinciones étnicas y de tribu amenorgaron, y anque hai rivalidaes rexonales va creciendo na xente la idea nacional malauiana. Anguaño los chewa son el 90% de la población de la rexón central, los nyanja predominen nel sur y los tumbuka al norte del país. Los tonga, pela so banda, viven al norte. Los ngoni, una tribu d'orixe zulú qu'aportó al país dende Sudáfrica a primeros del [[sieglu XIX]], viven nes tierres baxes del norte y el centru del país. Finalmente los yao, que son na so mayor parte musulmanes, tán concentraos na zona del sur del país que va dende Blantyre y Zomba a la llende con Mozambique. [[Imaxe:Malawi-demography.png|thumb|right|Población de Malaui, en miles de persones, dende'l [[1961]] a [[2003]]]] Los '''idiomes''' más falaos del país son: el [[chichewa]], que ye l'oficial y ye falao pol 57% de la población, el [[chinyanja]] (12,8% de la población), el [[chiyao]] (10,1%) y el [[chitumbuka]] (9,5%). Fálense tamién: en [[lomwe (llingua)|lomwe]] Malawiense, con 250.000 falantes al sureste del país; el [[kokola]], que ye la llingua de 200.000 habitantes, tamién del sureste; el [[lambya]], con 45.000 falantes al noroeste del país; el [[ndali]], con 70.000 falantes; el [[nyakyusa-ngonde]], falao por 300.000 Malawienses del norte del país; el [[sena (llingua)|sena]] Malawiense, con 270.000 falantes de la fastera meridional del país; y el [[tonga (llingua)|tonga]], que se fala nel norte (170.000 falantes). Tocante a les '''relixones''' más practicaes, cuasi'l 80% de la población ye cristiana. Dos millones de Malawienses son [[Ilesia católica|católicos]], y tán dirixíos espiritualmente pol arzobispu de Blantyre. La so archidiócesis divídese en siete diócesis que cubren el territoriu del país. Ente los protestantes, los más d'ellos son presbiterianos, de la ''Church of Central Africa''. Tien 1.300.000 seguidores en Malaui, que s'organicen en trés sínodos: el de Livingstonia al norte, el de Nkhoma nel centru y el de Blantyre al sur. Hai, tamién, baptistes, anglicanos, evanxélicos y adventistes del séptimu día. L'[[Islam]], pela so banda, ye la relixón del 12,8% de la población. El [[Corán]] ta tornáu al chichewa, y hai dellos grupos que, dende Angola, faen proselitismu pa convertir a la xente a esta relixón. En cantidaes bien pequeñes hai tamién xudíos, rastafarianos, hindús y [[Fe Bahá'i|bahais]], y un 4% de la población practica entá les sos creyencies tribales o ye atea. == Cultura == El nome Malaui vién-y al país del de los maravi, una tribu bantú qu'aportó a lo qu'anguaño ye Malaui dende'l sur del Congo alredor del añu [[1400]]. Al llegar al norte del [[llagu Malaui]] la tribu dividióse: parte d'ellos, que formaron el niciu de lo qu'anguaño ye la tribu chewa, foron pa la zona suroccidental del llagu; los otros, antepasaos de los actuales nyanja, ocuparon la oriella este del llagu hasta aportar a l'estremu suroriental d'ésti. Les engarradielles ente les tribus y les migraciones constantes impidieron que la esistencia d'una única sociedá Malawiana fora una realidá hasta'l [[sieglu XX]]. Foi nesi momentu nel que foi surdiendo esa conciencia nacional nesta sociedá, mayormente rural, conservadora y pacífica. [[Imaxe:Chewa mask - Malawi.jpg|thumb|right|200px|Mázcara de madera de la tribu chewa]] ===Arte=== Una parte perimportante de la cultura Malawiana represéntela les sos dances. Esiste una compañía nacional de danza (''National Dance Troupe'', primero llamada ''Kwacha Cultural Troupe''), que foi creada en payares de [[1997]] pol gobiernu. Aparte de nes sos representaciones, pueden vese entá eses dances en ritos relixosos (d'iniciación, casorios...) y otres celebraciones. Nelles pueden vese, amás, les mázcares tallaes en madera y los goxos que son tradicionales ente les tribus natives del país. Nes zones urbanes del país atópense tamién otres figures tallaes en madera y pintures, feches les más de les veces col envís de vendé-yosles a los turistes. Hai, por últimu, dellos escritores reconocíos internacionalmente: el poeta Jack Mapanje o los novelistes Legson Kayira, Felix Mnthali, Frank Chipasula y David Rubadiri. Rescampla pola so celebridá, ente toos ellos, l'historiador, ensayista y novelista [[Paul Zeleza]], actual presidente de l'Asociación d'Estudios Africanos de la universidá estauxunidense de Rutgers ([[Nueva Jersey]]), y editor d'un blog centráu nos asuntos africanos<ref>http://www.zeleza.com The Zeleza post: Noticies fiables y comentarios del mundu panafricanu</ref>. ===Deportes=== El [[fútbol]], que llegó al país na época colonial colos colonizadores ingleses, ye'l deporte más popular del país. La so seleición nacional nunca participó nuna [[Copa Mundial de Fútbol]], y namái una vez, en 1984, na fase final de la [[Copa d'África de Naciones]]. Los sos principales xugadores xueguen n'equipos de la [[República Surafricana]], anque los de más sonadía emigraron a Europa y xueguen n'equipos de lligues pequeñes d'esti continente ([[Suecia]], [[Rusia]]...). Ente los demás deportes destaca, pol númberu de prauticantes, el baloncestu. Dende 1972, por últimu, deportistes Malawianos participaron n'ocho [[Xuegos Olímpicos]], ensin tener conseguío denguna medaya hasta 2010. == Organización político-alministrativa == [[Archivu:MW-Districts.svg|thumb|right|Los distritos de Malaui]] Malaui ta organizáu en trés rexones, qu'agrupen los 28 distritos del país. {| style="margin:auto;" | style="padding-right:1em; vertical-align:top;" | <center>'''Central Region ([[Rexón Central (Malaui)|Rexón Central]])'''</center> ---- ** 1 [[Dedza]] ** 2 [[Dowa]] ** 3 [[Kasungu]] ** 4 [[Distritu de Lilongüe|Lilongüe]] ** 5 [[Mchinji]] ** 6 [[Nkhotakota]] ** 7 [[Ntcheu]] ** 8 [[Ntchisi]] ** 9 [[Salima]] | style="padding-right:1em; vertical-align:top;" | <center>'''Northern Region ([[Rexón Septentrional (Malaui)|Rexón Septentrional]])'''</center> ---- ** 10 [[Chitipa]] ** 11 [[Karonga]] ** 12 [[Likoma]] ** 13 [[Mzimba]] ** 14 [[Nkhata Bay]] ** 15 [[Rumphi]] | style="padding-right:1em; vertical-align:top;" | <center>'''Southern Region ([[Rexón Meridional (Malaui)|Rexón Meridional]])'''</center> ---- ** 16 [[Balaka]] ** 17 [[Blantyre]] ** 18 [[Chikwawa]] ** 19 [[Chiradzulu]] ** 20 [[Machinga]] ** 21 [[Mangochi]] ** 22 [[Mulanje]] ** 23 [[Mwanza]] ** 24 [[Nsanje]] ** 25 [[Thyolo]] ** 26 [[Phalombe]] ** 27 [[Zomba]] ** 28 [[Neno]] |} == Referencies == {{llistaref}} {{África}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Malaui]] luo2tzvm5j1cwn64u6c7b2sl7dcqcre 0 14161 3709979 3697907 2022-08-19T10:43:51Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Persona}} '''Lenin''' (Ленин) {{nym}}, seudónimu de '''Vladímir Ilich Uliánov''' (Владимир Ильич Ульянов), dirixente revolucionariu [[Rusia|rusu]] y líder del partíu [[bolxevique]]. Foi'l primer mandatariu de la [[Xunión Soviética]] y el fundador de la ideoloxía conocida como [[leninismu]], que posteriormente derivó nel [[marxismu-leninismu]] de la mano d'[[Stalin|Josif Stalin]]. Lenin foi ún de los sos pseudónimos [[revolucionariu|revolucionarios]]. Supónse qu'elixó esti nome como oposición a [[Georgi Plekhánov]], quien usaba'l pseudónimu [[Volgin]], pol ríu [[Volga]]. Ulyanov, según esta tesis, elixó'l ríu [[Lena]], que ye más llargu y circula na direición opuesta. En cualisquier caso, Plekhánov paez que tuvo una influyencia significativa sobro Lenin naquella etapa de la so vida, de forma que la veracidá d'esta desplicación entá ta suxeta a dubies. Esisten otres teoríes sobro l'orixe del so nome, yá que'l mesmu Lenin enxamás nun desplicó porqué lu escoyó. N'occidente nomóse-y delles vegaes de forma errónea como Nikolai Lenin, anque enxamás nun foi nomáu asina en [[Rusia]]. == Los sos primeros años == [[Archivu:Lenin-circa-1887.jpg|left|thumb|Vladimir Ulyanov (Lenin) [[1887]]]] Ñacíu en [[Simbirsk]], [[Rusia]], Lenin yera fíu d'[[Ilya Nikolaevich Ulyanov]] ([[1831]] - [[1886]]), un funcionariu civil rusu, direutor d'escueles, y más sero Conseyeru d'Estáu del Zar [[Nicolás II]], puestu nel que trabayó pa medrar la democracia y espardir la educación de baldre en Rusia, y de la so muyer [[Maria Aleksandrovna Blank]] ([[1835]] - [[1916]]), d'idees lliberales. Tenía munchos hermanos, ente ellos un hermanu nomáu Aleksandr, que foi executáu en [[1887]] por atentar escontra'l zar [[Alexandru III]]. Como munchos rusos, foi un mestu ente la etnia y les tradiciones relixoses. Tenía ancestros [[Kalmyk]] por ascendencia paterna, d'alemanes del Volga por parte de la so güela materna que yeren luteranos, y ascendencia [[Xudíu|xudía]] pol so güelu maternu (convertíu al [[cristianismu]]). El mesmu Vladimir Ulianov foi bautizáu pol ritu de la [[Ilesia Ortodoxa Rusa]]. De pequeñu nomábase-y ''Volodia'' y amosó don de pensamientu ellaboráu y fonderu, asertivu, poco afeutivu y sarcástico. De mente perlóxica, amosóse perbón estudiante dende la más tienra neñez, los sos profesores declararon sobro él: ''-"Perdotáu, siempres llimpiu ya estudiosu, primeru en toles materies, cierta tendencia a aisllase y a la reserva"-'' Robláu por Fiodor Kerensky ([[1890]]). Fiodor Kerensky yera'l pá d'Alexander Kerensky quien diba ser el so compañeru revolucionariu más alantre. Vladimir rescampló nel estudiu del [[llatín]] y el [[griegu]]. Pasó por dos traxedies na so mocedá: en [[1886]], el so pá morrió d'una hemorraxa celebral. Al añu siguiente, en mayu de [[1887]], el so hermanu mayor, [[Aleksandr Ulianov]], foi deteníu y fusiláu pola so participación nun complot escontra'l Zar [[Alexandru III de Rusia|Alexandru III]]. Esto radicalizó les postures de Vladimir (los sos biógrafos oficiales consideren esti asocedíu como'l motivu cimeru de l'aición revolucionaria de Lenin), y él mesmu foi arrestáu al añu siguiente ya espulsáu de la [[Universidá de Kazan]] por participar en protestes estudiantiles. Continuó estudiando de forma independiente y sobro [[1891]] consiguió la llicencia pa la práutica de l'[[abogacía]]. [[Archivu:Lenin-1895-mugshot.jpg|right|thumb|Semeya de Lenin, avientu de [[1895]]]] == El revolucionariu == En llugar d'exercer la carrera llegal, Lenin foi implicándose nos esfuercios de propaganda revolucionaria y nel estudiu del [[marxismu]], en gran parte en [[San Petersburgu]]. El [[7 d'avientu]] de [[1895]] foi arrestáu ya encarceláu poles autoridaes demientres tou un añu, y posteriormente exiliáu al pueblu de [[Shushenskoye]], en [[Siberia]]. El so contautu col marxismu foi na Universidá de Kazan, au foi espulsáu por activista pa desesperanza de la so vilva ma. En 1893, Lenin colos sos 23 años, xunióse a un grupu d'activistes y conoció nuna cena a Nadezhda Krupskaya, un añu mayor qu'él. En 1895, conoció a Plekhánov en [[Xinebra]], [[Suiza]], que yera'l pá del marxismu y un ideariu pa Lenin y permaneció ellí hasta avientu, cuando tornó a San Petersburgu y foi arrestáu y deportáu a [[Siberia]], ehí escomenzó'l so primer llibru nomáu ''Развитие капитализма в России'' (El desendolcu del capitalismu en Rusia). En xunetu de [[1898]] casóse con [[Nadezhda Krupskaya]], una activista del [[socialismu]]. N'abril de [[1899]] espublizó'l llibru avandichu<ref>[http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1899/devel/index.htm]</ref>. En [[1900]] terminó'l so exiliu. Termináu l'exiliu viaxó a Europa y dende Suiza, unvió una serie de cartafueyos de marcáu sesgu antizarista, roblando por primer vez como ''Lenin''. Viaxó dende Rusia y haza Rusia dende otros llugares d'[[Europa]] y asoleyó'l periódicu ''[[Iskra]]'', ansí como otros trataos y llibros relativos al [[movimientu revolucionariu]]. Foi mui activu nel [[Partíu Obreru Social Demócrata de Rusia]] (POSDR), y en [[1903]] lideró la faición [[bolxevique]] tres dixebrase ésta de los [[menxevique]]s, parcialmente inspiraos pol so cartafueyu ''Что делать?'' (¿Qué facer?)<ref>[http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1901/witbd/index.htm]</ref>. En [[1906]] foi elixíu pa la presidencia del POSDR. En [[1907]] treslladóse a [[Finlandia]] por razones de seguridá. Continuó viaxando per Europa y participando en munchos mítines y actividaes socialistes, incluyendo la [[Conferencia de Zimmerwald]] de [[1915]]. Cuando [[Inessa Armand]] dexó Rusia y se mudó a [[París]], conoció a Vladimir Lenin y otros bolxeviques que vivíen nel exiliu. [[Inessa Armand]] convirtióse na amante de Lenin. El [[16 d'abril]] de [[1917]] tornó a [[Petrográu]] dende [[Suiza]], persiguiendo'l derrocamientu del [[Zar]] [[Nicolás II]], y tuvo un papel relevante dientro'l movimientu bolxevique espublizando les ''Апрельские тезисы'' (Tesis d'abril)<ref>[http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/apr/04.htm]</ref>. Tres una sulevación fallida d'obreros en xunetu, Lenin fuxó a Finlandia por seguridá. Tornó n'ochobre, inspirando una revolución armada col eslogan "Tol poder pa los sóviets" escontra'l gobiernu provisional rusu. Les sos idees sobro'l gobiernu esprésense nel so ensayu ''Государство и революция'' (Estáu y Revolución)<ref>[http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/staterev/index.htm]</ref>, que llamaba a una nueva mena de gobiernu sofitada nos conseyos d'obreros ([[sóviets]]). Suxirióse que Lenin llegó a Petrográu dende Suiza cola aida del [[Imperiu Alemán]]. Testigos oculares aseguren que Lenin foi tresportáu nun [[vagón de tren]] selláu ya escoltáu por alemanes. Atalántase que'l mesmu [[Kaiser]] [[Guillermu II]] esperaba paralizar d'esta mena al exércitu rusu y algamar la fin de la guerra nel frente oriental, y que vio a Lenin como un personaxe que ceo perdería influyencia. N'efeutu, Guillermu II dixo al respective: ''"-Introduzo en Rusia'l xerme del virus pal so esfarrape-"'' == Xefe del Estáu Soviéticu == El [[8 de payares]] Lenin foi elixíu [[Premier]] de la [[Xunión Soviética]] pol [[Congresu del Soviet Rusu]]. Énte'l peligru d'una invasión alemana, Lenin argumentó que Rusia había roblar de secute un tratáu de paz. Otros líderes bolxeviques como [[Bukharin]] abogaben pola continuación de la guerra como mena d'alitar la revolución n'Alemaña. [[Lev Trotsky]], que lideraba les negociaciones, optaba por una postura intermedia, postulando un tratáu de paz que nun implicara ganancies territoriales pa denguna de les partes. Cuando les negociaciones se colapsaron, Alemaña llanzó una invasión que resultó na perda de munchos territorios del oeste de Rusia. Como resultáu d'esti xiru de los asocedíos, les posiciones de Lenin algamaron el sofitu de la mayoría de los líderes bolxeviques, y Rusia robló'l [[Tratáu de Brest-Litovsk]] en términos desventayosos (marzu de [[1918]]). Aceutando que los sóviets yeren la única forma d'un gobiernu d'obreros lexítimu, Lenin abolió l'[[Asamblea Constituyente Rusa]]. Los [[Bolxevique|bolxeviques]] perdieron la votación entóncenes, ganando les eleiciones el [[Partíu Socialista Revolucionariu]], anque más sero franóse en faciones pro y anti sóviets. Los bolxeviques teníen el sofitu mayoritariu nel [[Congresu de los Sóviets]], y formaron coalición de gobiernu col ala izquierda del Partíu Socialista Revolucionariu. Sicasí, la coalición fundióse tres la oposición de los Social Revolucionarios al [[Tratáu de Brest-Litovsk]], y xunieron a otros partíos guetando derrocar al gobiernu soviéticu. La situación dexeneró con tolos partíos non bolxeviques (incluyendo los grupos socialistes) guetando de mena activa'l derrocamientu del gobiernu soviéticu. Lenin retrucó tratando infructuosamente d'aparar les sos actividaes. El [[30 d'agostu]] de [[1918]], [[Fanya Kaplan]], un miembru del Partíu Socialista Revolucionariu, averóse a Lenin depués de qu'ésti falara nun mitin y mentanto s'empobinaba al so coche. Llamó-y l'atención y cuando Lenin se tornó p'aresponder, disparó-y trés tiros, dos d'ellos impautaron nun costín y nun pulmón. Lenin foi tresportáu a los sos apartamentos privaos nel [[Kremlin]] y refugó ser ingresáu nun [[hospital]], creyendo qu'otros asesinos podríen esperalu ellí. Llamóse a varios doctores, pero estos decidieron que yera demasiao peligroso estrayer les bales. Lenin recuperóse, pero la so salú resintióse de magar esti asocedíu y se creye qu'esti incidente contribuyó a los sos últimos infartos. [[Archivu:Lenin.gif|thumb|right|..."La verdá ye siempre revolucionaria"...]] En marzu de [[1919]], Lenin ya otros líderes [[bolxevique]]s reuniéronse colos socialistes revolucionarios de tol mundu y crearon la [[Internacional Comunista]]. Los miembros de la Internacional Comunista, incluyendo a Lenin y a los mesmos bolxeviques escindiéronse del más ampliu movimientu socialista. De magar esti momentu sedríen conocíos como [[comunista|comunistes]]. En [[Rusia]], el partíu bolxevique foi renomáu como [[Partíu Comunista Rusu]], que darréu se convirtió nel [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]]. Mentanto, una [[guerra civil]] asolaba Rusia. Un bayura movimientos políticos y los sos siguidores tomaron les armes pa sofitar o derrocar al gobiernu soviéticu. Magar qu'había munches faciones estremaes involucraes na guerra civil, les dos fuercies cimeres foron l'[[Exércitu Bermeyu]] (comunista) y l'[[Exércitu Blancu]] (monárquicos). Les potencies foriates como [[Francia]], [[Gran Bretaña]], [[Estaos Xuníos]] y [[Xapón]] intervinieron tamién nesta guerra (n'aida del Exércitu Blancu). L'Exércitu Bermeyu ganó la guerra, derrotando a les fuercies de la Rusia Blanca y a los sos aliaos en [[1920]] (magar qu'esto, delles tropes pequeñes continuaron la llucha demientres munchos años más). Nos caberos meses de [[1919]], los ésitos escontra les fuercies del Exércitu Blancu comencieron a Lenin de que yera'l momentu d'estender la revolución haza l'oeste, pola fuercia si fuere necesariu. Cuando la recién independizada [[Segunda República de Polonia]] escomenzó afitar los sos territorios orientales, anexonaos por [[Rusia]] nes [[particiones de Polonia]] a fines del [[sieglu XVIII]], engarróse coles fuercies bolxeviques pola dominación d'estes árees, lo que contribuyó al españíu de la [[guerra Polaco-Soviética]] de [[1919]]. Cola revolución alemana y la [[Lliga Espartaquista]] en plenu auxe, Lenin vio esto como la oportunidá perfeuta pa caltrizar n'Europa coles bayonetes del Exércitu Bermeyu. Lenin vía a [[Polonia]] como la ponte que l'Exércitu Bermeyu había cruciar pa xunir la Revolución Rusa colos siguidores comunistes de la [[Revolución Alemana]], y p'aidar a otros gobiernos comunistes n'[[Europa Occidental]]. La derrota de la Rusia soviética na guerra polaco-soviética, sicasí, invalidó estos planes. Los llargos años de guerra cobráronse'l so tributu en Rusia, y gran parte del país taba en ruines. En marzu de [[1921]], Lenin reemplazó la política económica denomada [[comunismu de guerra]] (que fuera emplegada demientres la guerra civil) cola [[Nueva Política Económica]] (NEP), nun intentu de reconstruyir la [[industria]] y especialmente l'[[agricultura]], pero'l mesmu mes vio la represión d'una protesta de marineros en [[Kronstadt]] (La [[Rebelión de Kronstadt]]). == La so prematura muerte == La salú de Lenin fora severamente dañada pol intolerable [[estrés]] de la revolución y la guerra. L'intentu d'asesinatu xunióse a los sos problemes de salú. Entá llevaba la bala nel cuellu, demasiao a la veriquina del [[espinazu]] pa ser estrayida poles téuniques quirúrxiques d'aquella dómina. En mayu de [[1922]], Lenin tevo un primer [[infartu]]. Quedóse parcialmente paralizáu (nel so llau drechu) y el so papel nel gobiernu declinó. Tres el so segundu infartu n'avientu del mesmu añu, retiróse de l'actividá política. En marzu de [[1923]], tres sofrir el tercer infartu quedó postráu na cama ensin posibilidá de falar. Lenin morrió'l [[21 de xineru]] de [[1924]]. Tres la so muerte orixináronse rumores sobro que sofría de [[sífilis]]. La causa oficial que se dio sobro la muerte de Lenin foi [[arterioesclerosis]] o infartu cerebral (el cuartu), pero de los 27 médicos que lu trataron, namái ocho roblaron les conclusiones de l'[[autopsia]]. D'esta mente diose pie pa que xurdieren otres teoríes sobro la so muerte. Por exemplu, un analís postmortem fechu por dos psiquiatres y un neurólogu recientemente espublizáu na [[Revista Europea de Neuroloxía]] afirmaba amosar que Lenin morrió realmente de sífilis. [[Archivu:Lenin_dead.jpg|thumb|Póster informativu soviéticu sobro la muerte de Vladimir Lenin.]] Documentos desclasificaos tres la cayida de la [[Xunión Soviética]], xunto coles alcordances de los médicos de Lenin, suxeren que foi tratáu de sífilis yá en [[1896]]; estos documentos tamién suxeren qu'a [[Alexi Abrikosov]], el patólogu a cargu la autopsia, se-y ordenó probar que Lenin nun morrió de sífilis. Abrikosov nun mencionó la sífilis na autopsia, sicasí, el dañu [[vascular]], la paralís y otres incapacitaciones que citó yeren típiques de la sífilis. Tres un segundu asoleyamientu del informe de l'autopsia, nengún de los [[muérganu|muérganos]], [[arteria|arteries]] principales o árees del [[cerebru]] usualmente afeutaes pola sífilis yeren citaes. En [[1923]], los doctores trataron a Lenin con [[arsénicu]], la única droga usada entós de mena específica pa tratar la sífilis, y con [[ioduru de potasiu]], que tamién yera típicu nel tratamientu d'esta enfermedá. Anque probablemente tevo la sífilis, tamién la tenía per entós una considerable parte de la población rusa de la dómina. Tamién ye cierto que nun tenía les llesiones visibles nel so cuerpu qu'acompanguen a les caberes fases de la enfermedá. La mayor parte de los historiadores entá tán d'alcuerdu en que la causa más probable de la so muerte foi un infartu producíu pola bala allugada nel cuellu dende'l so intentu d'asesinatu. La ciudá de [[Petrográu]] foi renomada ''[[Leningráu]]'' na so alcordanza; nome que la ciudá conservó hasta la cayida de la Xunión Soviética en [[1991]], cuando se tornó a poner el vieyu nome de la dómina imperial, ''[[San Petersburgu]]''. Tres el so primer infartu, Lenin espublizó una serie papeles indicando les direutrices futures pal gobiernu. El más famosu d'ellos ye'l [[Testamentu de Lenin]], nel que, ente otres coses, critica a comunistes d'altu rangu como [[Lev Trotski]] y [[Josif Stalin]]. De Stalin, que yera Secretariu Xeneral del Partíu Comunista dende abril de [[1922]], Lenin dicía que tenía l'«autoridá illimitada concentrada nes sos manes» y suxería a los camaraes sacar a Stalin d'esti puestu. Sobro Trotski dixo: "quiciabes seya l'home más capaz del actual Comité Central, pero ta demasiao ensoberbecíu y demasiao atrayíu pol aspeutu puramente alministrativu de los asuntos". Tamién alvierte del peligru de que les engarradielles ente los dirixentes yá citaos conducieren a una escisión. Tamién pidía un mayor respetu haza les naciones non ruses federaes na XRSS, afirmando que nun facer esto podría conducir a una actitú imperialista y, poro, incoherente. La vilva de Lenin descubrió'l papel nel estudiu de Lenin y lleólu al [[Comité Central]] que, anque tando d'alcuerdu con delles de les sos partes, nun lu tuvieron en cuenta, y d'esta mena, estes incisives crítiques sobro'l partíu foron llargamente tapecíes. A la escontra de los naguamientos espresaos por Lenin enantes de la so muerte de que nun se construyeren memoriales nel so nome, dellos políticos trataron d'ameyorar la so propia posición asociando la so imaxe a la de Lenin tres la so muerte. El personax foi eleváu a un estatus cuasi místicu, construyéndose estatues, monumentos y memoriales nel so honor. Na Plaza Bermeya de Moscú edificóse en 1924 el nomáu [[Mausoléu de Lenin]] xunto a los muros del [[Kremlin]] onde reposen los sos restos mortales embalsamaos. El mausoléu ta abiertu al públicu y, demientres décades, yeren frecuentes les coles pa rindir visita al calabre momificáu del fundador de la Xunión Soviética. Por mor de la desapaición de la [[XRSS]], dellos partíos políticos y delles personalidaes ruses -[[Mikhaíl Gorbachov]], ente elles-, tienen pidíu'l desmantelamientu del mausoléu y que los restos de Lenin seyan enterraos. Estes iniciativas nun recibieron hasta la data'l sofitu del Gobiernu de la [[Federación Rusa]] y el mausoléu sigue abiertu a les visites. == L'estudiu del cerebru de Lenin == El [[cerebru]] de Lenin foi estrayíu enantes d'embalsamar el so cuerpu. Los gobernantes soviéticos contrataron a un conocíu neurocientíficu alemán, [[Oskar Vogt]], pa estudiar el cerebru de Lenin y llocalizar les célules cerebrales responsables del so xeniu. Con esti envís creóse l'Institutu del Cerebru en Moscú. Vogt espublizó un artículu sobro'l cerebru en 1929 onde esponía que delles neurones piramidales na tercer capa del tueru cerebral de Lenin yeren perllargues. Pesie eso, la conclusión de la so relevancia nel xeniu de Lenin foi mal recibida. El trabayu de Vogt foi consideráu poco satisfactoriu polos soviéticos. A lo postrer l'equipu soviéticu continuó efectuando investigaciones, pero estos trabayos sobro'l cerebru de Lenin yá nun foron asoleyaos. Los anatomistes contemporáneos nun creyen que la morfoloxía del cerebru por sí mesma seya quien pa determinar la so funcionalidá. {{socesión | predecesor = primeru nel cargu | títulu = Presidente del Comité Central del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] | periodu = [[1922]]-[[1924]] | socesor = [[Josif Stalin]] }} == Ver tamién == * [[Leninismu]] * [[Topónimos de Lenin]] * [[Mausoléu de Lenin]] * [[Historia de la Xunión Soviética]] * [[Llista de gobernantes de la Xunión Soviética]] * [[Palaciu de los Sóviets]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.marxists.org/espanol/lenin/index.htm Archivu V. I. Lenin] {{NF|1870|1924|Lenin, Vladimir}} [[Categoría:Persones de Rusia]] [[Categoría:Comunismu]] [[Categoría:Marxistes]] [[Categoría:Xunión Soviética]] 88bt7c2a1txvu0f9u2u3bfkkin6s46z 0 14259 3709838 3691629 2022-08-19T09:17:10Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{destacaos}} [[Archivu:Wikipe tan casual.png|thumb|right|250px|Imaxe del personaxe Wikipe-tan, que contién los [[estereotipu|estereotipos]] del estilu manga.]] '''Manga''' ({{lang-ja|漫画}}) ye la pallabra [[xaponés|xaponesa]] pa nomar a la [[historieta]]. Tórnase, lliteralmente, como ''"dibuxos caprichosos"'' o ''"escarabayos"''; fuera de [[Xapón]], utilízase namái que pa referíse a la hestorieta xaponesa. [[Katsushika Hokusai]] un representante del [[ukiyo-e]], alcuñó'l término ''manga'', al amestar los ''[[kanji]]'' correspondientes a ''informal'' (漫 '''''man''''') y a ''dibuxu'' (画 '''''ga'''''). Al autor de manga se lu conoz como ''[[mangaka]]'', y al aficionáu, como [[Akiba-kei]] u [[Otaku]] (más utilizáu pero de connotaciones más ñegatives). El manga ñaz d'un mestu ente'l ukiyo-e y l'estilu de dibuxu occidental, y namái tres la [[Segunda Guerra Mundial]], convertiríase, adulces, no que güei conocemos. Una migaya del total de mangues espublizaos en Xapón suel convertíse n'''[[anime]]''. Esti caberu créase, davezu, una vez que la serie tuvo ciertu ésitu. Lo más común ye que les hestories seyan modificaes pa faceles más comerciales o pa cumplir con ciertes regulaciones de les canales de televisión. Anguaño, el ''manga'' o hestorieta xaponesa ye l'estilu más conocíu del mundu y constitúi una parte importantísima del mercáu lliterariu del país. El ''manga'' abarca tolos xéneros y aporta a tolos públicos, motivando amás adautaciones a estremaos formatos: series de dibuxos animaos, [[película|películes]] d'imaxe real y [[Videoxuegu|videoxuegos]]. == Menes de Manga == === Por audiencies === * ''[[Kodomo manga]]'' (empobináu a neños) * ''[[Shōnen manga]]'' (empobináu a mozos adolescentes) * ''[[Shōjo manga]]'' (empobináu a moces adolescentes) * ''[[Seinen manga]]'' (empobináu a homes mozos y adultos) * ''[[Josei manga]]'' (empobináu a muyeres moces y adultes) === Xéneros === [[Archivu:MangaStoreJapan.jpg|thumb|200px|Tienda de manga en Xapón]] * ''[[Manga alternativu|Alternativu]]'' ** ''[[Gekiga]]'' (imáxenes dramátiques) ** ''[[La nouvelle manga]]'' (Combina la hestorieta Franco-Belga col manga xaponés) ** ''Semi-alternativu'' * ''[[Manga de compañeros de batalla|Compañeros de batalla]]'' (persones que tienen camaraes de batalla) * ''[[Harem manga]]'' (un mozu arodiáu por munches moces) * ''[[Mahō Shōjo]]'' (''magical girl'', una moza que se tresforma y alquier poderes especiales) * ''[[Moé]]'' (tamién ''mahō kanojo'' o novies máxiques) * ''[[Mecha (robó)|Mecha]]'' (robós pergrandes) * ''[[Shōjo-ai]]'' (romance lésbicu) * ''[[Shōnen-ai]]'' (romance ''gai'') * ''[[Dōjinshi]]'' (''"Manga fechu por aficionaos"'') * ''[[Hentai]]'' - Ye'l nome que se-y da al manga eróticu o [[pornografía|pornográficu]] n'Occidente, anque en Xapón se suel conocer como ''[[seijin manga]]'' o ''[[ecchi]]''. A la so vez, esti tipu de manga subdivídese en categoríes, que tamién sirven pa clasificar otros productos como videoxuegos o anime: ** Softcore: *** ''[[Loli-con]]'' (neñes) *** ''[[Shota-con|Shōta-con]]'' (neños) *** ''[[Yuri]]'' (de temática lésbica) *** ''[[Yaoi]]'' (de temática gai) ** Hardcore: *** ''[[Futanari]]'' (hermafrodites) *** ''[[Ero-guro]]'' (erótico-grotescu) *** ''[[Kemono]]'' (animal humanoide) == Historia == El manga ye una de les manifestaciones de la [[historieta]]. Si se precisa la so venceya col arte xaponés, foi productu d'una llarga evolución de magar el [[sieglu XI]]. Dende un entamu, se pue notar el predominiu de la simplicidá nos detalles y l'harmonía na composición. === Antecesores del Manga === Los primeros indicios del manga desendolcáronse col ''[[Chōjugiga]]'' (dibuxos satíricos d'animales), atribuyíos a [[Toba no Sōjō]] (sieglos [[Sieglu XI|XI]]-[[Sieglu XII|XII]]), del que malpenes se conserven anguaño unos escasos exemplares en blanco y prieto. Demientres el [[periodu Edo]], l'ukiyo-e desendolcóse con rixu, y produxo les primeres narraciones remotamente comparables a los xéneros d'anguaño del manga, que van de la [[historia]] y l'[[erotismu]] a la [[comedia]] y la [[crítica]]. [[Hokusai]] afitó l'usu del vocablu ''Manga'' nún de los sos llibros, ''Hokusai Manga'', recompiláu a lo llargu'l [[sieglu XIX]]. Otros dibuxantes, como [[Gyonai Kawanabe]], rescamplaron tamién nesi periodu artísticu. === Los precursores del manga modernu === [[Archivu:Hokusai-MangaBathingPeople.jpg|thumb|left|240px|Dos páxines del manga d'[[Hokusai]] con una [[representación]] de los [[Agües termales nel mundu|baños termales]]; bien se pue considerar un precursor del [[manga#Historia#Nacencia del Manga modernu tres 1945|manga modernu]]]] Cuando s'entamó la [[era Meiji]], los artistes europeos maraviyábense del ukiyo-e, gracies a la exótica guapura que tresmitía. Con ello, los entamos del manga modernu debiéronse non sólo al estepticismu nel arte del periodu Edo, sinón a les influyencies europees, y más sero d'[[Estaos Xuníos d'América]]: sobremanera, cola introducción de les téuniques del [[cómic]]. Demientres el sieglu XIX, en plena transición de la era feudal a la industrializada, foron [[Charles Wirgman]] y [[George Bigot]] (dambos, críticos de la sociedá xaponesa d'esos tiempos), quienes afincaron les bases pal desendolcu del manga. Dambes personalidaes foron ya entá siguen siendo almiraos polos mangaques, por mor de la so trescendencia nel dibuxu viñetísticu xaponés. Al aportar el [[sieglu XX]], xurdieron los precursores del manga d'anguaño, en manes de los propios xaponeses como [[Ippei Okomoto]], [[Kiyochika Kayashi]] y [[Rakuten Kitazawa]]. Toos ellos oficiaron de pioneros, espardiendo la so obra al traviés d'espublizaciones como ''Tokyo Puck'' ([[1905]]). Sicasí, se suel considerar a ''Tagosaku to Mokube na Tokyo Kenbutsu'' como'l primer manga de la dómina moderna. === El manga hasta 1945 === Col espardimientu de la influyencia cultural europea en [[Xapón]], el manga modernu foi tomando vida según s'introducíen téuniques de dibuxu y viñetáu. Esto tornóse nuna producción lenta pero segura por parte de mangaques como Kitazawa, [[Ichiro Suzuki]] y [[Takeo Nagamatsu]]. Los años [[años 1920|1920]] y [[años 1930|1930]] foron perbonos, cola apaición de xéneros como'l ''[[kodomo manga|Kodomo]]'' (manga pa neños). Tamién les espublizaciones se foron perfeccionando n'obres destacaes como ''Nagagatsu no Sanjushi'', ''Speed Taro'' y ''Ogon Bat'' (esti caberu, el primer [[superhéroe]]). Al empar, dende [[1915]] viníense faciendo los primeros ensayos pal pasax del manga a l'animación, lo que más sero remanecería nel xurdimientu del [[anime]]. Al aportar la [[Segunda Guerra Mundial]], col xorrecimientu de polítiques militaristes, el manga escomenzó a vese influyenciáu polos rellatos bélicos, los cualos amosaben personaxes perfechos ya invencibles. Utilizóse al manga con fines propagandísticos hasta [[1945]], cuando les autoridaes d'Estaos Xuníos d'ocupación prohibieron de manera xeneralizada esti tipu d'historietes. === Nacencia del Manga modernu tres 1945 === Cola rendición incondicional en 1945, Xapón entraría nuna nueva dómina. L'entretenimientu emerxó como [[industria]] retrucando a la necesidá psicolóxica d'evasión énte la cruda posguerra. La falta de recursos de la población en xeneral requería de medios baratos d'entretenimientu. De tal mou, la industria de [[Tokiu]] de mangues basaos en revistes vio xurdir competidores. Productu de les circunstancies, apaeció'l [[Kamishibai]], una especie de lliendes de ciegu, que percorría los pueblos ufriendo'l so espectáculu a cambeu de la merca de carambelos. El ''Kamishibai'' nun competía coles revistes, pero sí otros dos nuevos medios cientraos n'[[Osaka]]: * Per un llau, el sistema de biblioteques de pagu, que funcionaría con una rede de 30.000 centros de préstamu per tol país, produciendo los sos propios mangues, en forma de revistes o tomos de 150 páxines. * Per otru, los [[llibru roxu|llibros roxos]], tomos d'unes doscientes páxines de papel de baxa calidá en blanco y prieto, el so rasgu identificatoriu yeren les sos portaes en colloráu y el so baxu preciu. Esta industria pagaba a los sos artistes sueldos próximos a la miseria, pero a cambeu éstos gociabem d'una amplia llibertá creativa. [[Osamu Tezuka]], un ventiañeru estudiante de [[medicina]] apasionáu de los dibuxos animaos de [[Fleischer]] y [[Walt Disney|Disney]], camudaría la faz de la historieta xaponesa col su primer llibru roxu. ''La nueva islla de l'ayalga'' vendió sospresivamente ente 400.000 y 800.000 ejemplares. El so ésitu foi aplicar al cómic un estilu cinematográficu descomponiendo los movimientos en varies viñetes y combinando esti dinamismu con abondantes efeutos sonoros. L'ésitu de Tezuka llevólu a les revistes de Tokyo, particularmente a la nueva ''Manga Shonen'' ([[1947]]) que foi la primer revista infantil dedicada n'esclusiva al manga, y na que Tezuka espublizó [[Astroboy]]. Nestes revistes impunxo'l so esquema d'epopeya en forma de serie de rellatos y diversificó la so producción en munchos xéneros, de los que rescamplen les sos adautaciones lliteraries y el manga pa moces o ''[[shōjo manga]]''. A mediaos de los 50, Tezuka treslladóse a un edificiu de la capital nomáu [[Tokiwasi]], al que peregrinaríen los nuevos autores, entós aspirantes, y anguaño estrelles. Un añu depués, Shonen desapaeció y los llibros roxos agonizaron. Ente dambos, y por obra d'Osamu Tezuka, punxeran los pilares de la industria del manga y anime contemporáneos. Al poco de la so muerte dellos de los periódicos xaponeses más importantes pidieron que se-y entregara'l [[premiu novel de lliteratura]], anque foi refugáu. Dende [[1997]] cellébrase añalmente l'[[Osamu Tezuka Culture Award]], n'honor a l'aportación de Tezuka al manga modernu, premiu onde son gallardoniaos aquellos mangaques que siguen la visión de Tezuka. El trunfu de les revistes de manga finó col ''Kamishibai'', y munchos de los sos autores abellugáronse nel sistema de biblioteques. Les revistes de manga yeren toes infantiles, y les biblioteques alcontraron un güecu creando un manga empobináu haza un públicu más adultu: el ''[[gekiga]]''. Dexaron l'estilu de Disney por otru más realista y fotográficu abriendo'l campu a nuevos xéneros violentos, escatolóxicos o pornográficos como l'horror, les histories de [[samurai]]s, los mangues sobre [[yakuza|yacuces]], l'erotismu, etc. Ente ellos cabe rescamplar a [[Sanpei Shirato]] qu'en [[1964]] patrocinaría la única revista ''[[underground]]'' de la historia del manga, [[Garo (revista)|Garo]]. La competencia nel tarrén gráficu del gekiga ubligó a les revistes a amenorgar la presencia del testu, medrar el númneru de páxines y tamañu pa la so meyor visión. Col entamu del auxe económicu la xente esixía más manga. En rempuesta, una de les principales editores de llibros, [[Kodansha]], entró en [[1959]] nel mercáu de revistes. El so títulu [[Shōnen Magazine]], camudó la pauta de periodicidá mensual a selmanal, multiplicando la producción ya imponiendo a los autores l'[[estaxanovismu]], anque esta vez con sueldos millonarios. Ceo, otros grupos editores como [[Shueisha]], [[Shogakukan]] o [[Futabasha]] xuniríense. Esti sistema de producción sacrificaría'l color, la calidá del papel y la sofisticación temática, llevándose tamién de pasu la crítica política. Pero medraría vertixinosamente les ventes hasta cifres astronómiques y con elles los beneficios empresariales, convirtiendo al manga nel mediu de comunicación audiovisual más importante del país. === L'espardimientu a Occidente === En [[1988]], gracies al ésitu de la versión cinematográfica d'''[[Akira]]'', basada nel ''manga'' homónimu del dibuxante [[Katsuhiro Otomo]], espublizáu en [[1982]] na revista ''[[Young Magazine]]'' de la editorial [[Kōdansha]], el manga emprimó a difundise internacionalmente a escales enxamás nun suañaes enantes. A fines de los años noventa, el manga influyó nes espublizaciones de los xigantes del cómic d'Estaos Xuníos [[Marvel Comics]] y [[DC Comics]]: inclusu foi contratáu (ensin munchu ésitu) el ''mangaka'' xaponés [[Kia Asamiya]] pa una de les sos series cimeres, ''Uncanny X-Men''. Pero'l gran asocedíu que la producción xaponesa ''Akira'' llevó a Occidente nun foi daqué que se forxó de la nueche a la mañana. Yá nos [[años 1960]] [[Osamu Tezuka]] vendiera los derechos d'emisión de la so primera serie ''[[Astro Boy]]'' a la cadena d'Estaos Xuníos [[NBC]] algamando un ésitu bastante notable d'audiencia infantil. Nos años setenta, socedieron-y les series d'animación ''[[Mazinger Z]]'', ''[[Great Mazinger]]'', ''[[Grendizer]]'', siendo esta cabera un españíu mediáticu en [[Francia]], u se la conocería como ''Goldorak''. Toes elles basábense nos cómics del mangaka [[Gō Nagai]], actual magnate d'un imperiu de distribución editorial. Na década de los 80, entamaron a rescamplar series d'otra mena, como ''[[Robotech|Macross]]'', conocida n'Occidente por ''Robotech'': la revisión d'Osamu Tezuka d'''Astroboy'' pero nesta ocasión vuelta a filmar en color y con aires yá más modernos. A la que se sumó la saga épica ''[[Gundam]]'', basada nel cómic serie, namái superada en temporaes y episodios pola serie d'animación d'Estaos Xuníos ''[[The Simpsons]]'' de [[Matt Groening]]. Ún de los autores más relevantes ya importantes nel apoxéu mediáticu de fines de los ochenta ya entamos de los noventa, foi'l ''mangaka'' [[Akira Toriyama]], creador de la famosa serie ''[[Dragon Ball]]'' y de la serie ''[[Dr. Slump]]'', dambes carauterizaes pol so humor picante, irreverente y absurdu. Tal foi l'ésitu de les sos dos obras qu'en dellos países europeos llegó a desbancar de les llistes de ventes d'historieta al cómic d'Estaos Xuníos y a los cómics nacionales demientres bastantes años. Esti fenómenu foi más marcáu n'[[España]], onde en pocos años ''Dragon Ball'' vendió tantos exemplares, que se considera'l [[tebeu]] más vendíu na historia'l país. La revista ''[[Shōnen Jump]]'' —en momentos puntuales, especialmente demientres delles selmanes que coincidíen con episodios decisivos de la serie ''Dragon Ball''— llegó a aumentar la so tirada semanal en 6 millones d'exemplares. Anguaño'l xéneru del ''manga'' ta afitáu na sociedá occidental por mor del ésitu collecháu demientres les décades pasaes. Inclusu foi imitáu por autores europeos y d'Estaos Xuníos, quienes trataron de competir cola cuidada estética y los recursos visuales d'esti xéneru. La importancia del manga medró considerablemente, dexando de ser daqué minoritariu n'Occidente pa constituyise nun fenómenu comercial y cultural, en competencia direuta cola hexemonía narrativa d'Estaos Xuníos y europea. Inclusu la poderosa [[The Walt Disney Company|Disney]] afaló les producciones xaponeses como productu comercial de calidá. La so distribuidora Buenavista fízose colos derechos de distribución en cine de les películes del [[estudiu Ghibli]], del cual surdieron munches de les meyores obres que Xapón tien dau al mundu de la mano d'[[Hayao Miyazaki]]. El so ésitu ye pergrande, tantu que la película d'animación ''[[El viaje de Chihiro]]'' recibió nel [[2002]] l'[[Premios Óscar|Óscar]] de l'Academia a la meyor película d'animación, premiu qu'enxamás nun ganara una película xaponesa d'animación. == Estilu manga == [[Archivu:Wikitanface.png|thumb|240px|Estilu manga]] El más popular y reconocíu estilu manga ye mui distintivu. Los rasgos más carauterísticos basense munches veces na llinia sobre la forma, el mou de cuntar la historia y la mena de colocar los paneles que lo estremaben sobre tou de la historieta occidental. Los paneles y les páxines son típicamente lleíes de drecha a izquierda al igual que la escritura tradicional xaponesa. Anque l'arte pueda llegar a ser mui real pa los ''mangaques'' s'observa davezu los rasgos occidentales como los [[güeyu|güeyos]] grandes. Los güeyos grandes ta convertíu nuna carauterística permanente del manga y l'anime dende los [[años 1960]] cuando [[Osamu Tezuka]], creador d'[[Astro Boy]] y consideráu'l pa del manga modernu, entamó a dibuxar d'esa mena, imitando l'estilu de les historietes de Disney de los Estaos Xuníos. Magar de ser una mena d'arte mui diversa, non tolos mangaques s'amiesten a les convenciones más popularizaes nel occidente como [[Akira]], [[Sailor Moon]], [[Dragon Ball]] y [[Ranma 1/2|Ranma ½]]. == Revistes de Manga == Anque'l formatu pue variar, suelen ser grandes tomos (paecíos a guíes telefóniques) de papel de baxa calidá y un preciu mui económicu que contienen varies histories por entregues. Diches histories, si son valoraes polos llectores, depués recopílense nunos tominos nomaos [[tankōbon]]. La periodicidá tamién varía según la espublización, diendo davezu d'una selmana a dos meses. Dellos exemplos sedríen: * [[Big Comic Original]] * [[Shōnen Jump]] * [[Shōnen Sunday]] * [[Asuka]] * [[Ribon]] * [[Nakayoshi]] * [[Ciao (revista)|Ciao]] == Ver tamién == * [[Cultura de Xapón]] * [[Cultura otaku]] * [[La hestoria del manga n'Asturies]] === Términos Venceyaos === * [[Kaoani]] * [[Mangaka]] * [[Oekaki]] * [[Omake]] * [[Tankōbon]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://es.wikipedia.org/wiki/Portal:Anime_y_Manga Portal d'Anime y Manga (en castellán)] * [http://mangastur.com/ Asociación MangAstur (en castellán)] * [http://s2.elforo.de/mangastur/ Foro MangAstur (en castellán)] [[Categoría:Manga]] [[Categoría:Cómic]] [[Categoría:Cultura de Xapón]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] hk9lbsedwk05lfm1t01tww1siir0abb 0 14394 3709626 3613095 2022-08-19T08:37:38Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220315112140}} {{persona}} '''Arturu Xosé Bermeyu García''' {{nym}}, nacíu n'[[Uviéu]] ([[Asturies]]) ye'l Secretariu Xeneral del partíu políticu asturianu d'izquierdes [[Andecha Astur]] dende la so fundación en [[1990]]. Anque pel funcionamientu internu d'esta formación política, qu'ellos denominen horizontal, esti cargu nun tien relevancia política y sí de representatividá. Asina Arturu Xose Bermeyu foi'l firmante del denomáu [[Pautu de Donosti]]'l [[11 de mayu]] de [[2004]] de conformación de la Coalición [[Europa de los Pueblos]] con delles formaciones nacionalistes como [[ERC]], [[EA]] o [[CHA]] pa concurrir a les eleiciones Europees onde la coalición algamó un diputáu nel [[Parllamentu européu]].{{ensin_referencies}} Arturu X. Bermeyu ye un históricu militante del [[Nacionalismu asturianu]] d'izquierdes. Yá foi miembru del partíu políticu [[Ensame Nacionalista Astur]](ENA) siendo estudiante, formación na que foi nes llistes a la [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies|Xunta Xeneral]] nes eleiciones de [[1983]]. Tres la xuntura d'ENA cola [[Xunta Nacionalista Asturiana]](XNA) pa formar la [[Unidá Nacionalista Asturiana]] (UNA) Arturu Xosé Bermeyu decide nun entrar nesti proyeutu. La UNA coaligarase col PAS y desaparecería al poco.{{ensin_referencies}} Bermeyu xuniráse a los 8 espulsaos del sector críticu de la UNA contrarios dafechu a la xunión col Partíu Asturianista y que formarán Andecha Astur, organización política de la que ye'l so Secretariu Xeneral hasta anguaño ([[2007]]) y na que formará parte de la Xunta Executiva en delles ocasiones. Arturu Xosé Bermeyu sedrá nes eleiciones xenerales de [[1993]] candidatu al [[Senáu]] por Andecha Astur.{{ensin referencies}} Bermeyu formará parte tamién d'otros coleutivos na década de los 80 del sieglu XX tando presente nel Conceyu fundacional de la [[Xunta Pola Defensa de la Llingua Asturiana]] y siendo parte de l'agrupación d'Uviéu.{{ensin referencies}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{NF|||Bermeyu, Arturo Xose}} [[Categoría:Nacionalismu asturianu]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'Asturies]] [[Categoría:Persones d'Uviéu]] nb9tu171a56i0idva1macqvix145fga 0 14418 3709692 3696256 2022-08-19T08:59:32Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} Un '''videoxuegu''' ye un [[programa informáticu]], creáu espresamente pa divertir, basáu na interaición ente una persona y un aparatu lletrónicu onde s'executa'l videoxuegu. Estos recreen entornos virtuales nos cualos el xugador pue remanar a un personaxe o cualaquier otru elementu d'esi entornu, p'algamar ún o varios oxetivos per aciu d'unes regles afitaes. == Historia de los videoxuegos == Identifíquense cinco etapes na historia de los videoxuegos<ref>[http://www.cibersociedad.net/testus/articulo.php?art=141Alexis Huertero Valle, Guillermo, ''Videojuegos políticos: una forma diferente de entender la política''], Revista TEXTOS de la CiberSociedad, 12 ([[2007]]).</ref> # [[1971]]-[[1978|78]]. Entama a desendolcase'l conceutu de videoxuegu, y entamen les [[arcade|arcades]], establecimientos con delles máquines con videoxuegos que funcionen con [[moneda|monedes]] o fiches. Aprucen tamién les primeres compañíes, como [[Atari]], [[Magnavox]] o [[Taito]], y los primeros xuegos: [[Space Invaders]], [[Pong]], [[Star Trek (videoxuegu)|Star Trek]]... # 1978-[[1983|83]]. Entama'l desendolcu de los xéneros (xuegos d'engarrase, d'aición, d'esportes...), na evolución dende l'establecimientu públicu al caseru. Apaecen xuegos como [[Pac-Man]]. # 1983-[[1994|94]]. Los xuegos fanse claramente caseros y van desapaeciendo les arcadies. La calidá gráfica ameyora, y amenorguen los tamaños de los dispositivos. Surden compañíes como [[Sega (videoxuegos)|Sega]], [[Commodore]] o [[Nintendo]], pero tamién desendólquense aplicaciones pa [[PC|ordenadores personales]], lo que fai qu'estos servicios progresen. Son xuegos d'esta dómina [[Final Fantasy]], [[Super Mario Bros.|Mario Bros]], o [[Tetris]] y los [[MUD]]s. # 1994-[[2004]]. La industria del videoxuego gana un gran poder económicu. Les meyores exponenciales n'almacenax de memoria abre la puerta pa los [[CD]]s y llueu los [[DVD]] de xuegos. L'ordenador vuélvese más importante y entama la guerra de sistemes ente les estremaes consols. Les empreses que desendolquen nesta etapa son [[Sony]], pero tamién [[Microsoft]] o [[Nokia]], inda que consolídense productores de xuegos como [[Electronic Arts|EA]]. Ente los xuegos tán el [[FIFA (Series)|FIFA]], [[Pokémon]], el [[Prince of Persia]], el [[Street Fighter]] o'l [[Metal Gear]]. # 2004-anguaño: El desendolcu de les teunoloxíes permite l'apaición de productores independientes de calidá. Nun apaecen empreses nueves, sinón avances nes teunoloxíes anteriores de les mesmes compañíes, como la [[Wii]] de Nintendo, y nueves versiones de los xuegos anteriores a los que s'axunten dellos nuevos, como [[Legend of Zelda]]. ==Notes== {{llistaref}} ==Ver tamién== *[[Videoconsola]] *[[Principales compañíes de videoxuegos]] *[[Principales desendolcadores]] *[[Kick Off]] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Videoxuegos| ]] ntvmgychz6q1zgdxwgj475qbo0dmo8a 0 14568 3709669 3630147 2022-08-19T08:53:58Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Persona}} '''Antonio Gramsci''' {{nym}} foi un [[política|políticu]], [[pedagoxía|pedagogu]], [[filosofía|filósofu]] y teóricu [[marxismu|marxista]] [[Italia|italianu]]. Fundó xunto a [[Angelo Tasca]], [[Palmiro Togliatti]] y [[Umberto Terracini]] el diariu ''L'Ordine Nuovo'' (reseña semanal de cultura socialista) en [[1919]] y colaboró na revista ''La Città Futura''. Participa nel movimientu de los [[conseyos de fábrica]] de [[Turín]] ([[1919]]-[[1920]]). == Biografía == So padre foi Francesco Gramsci ([[1860]]-[[1937]]) y so madre Giuseppina Marcias ([[1861]]-[[1932]]). Francesco yera orixinariu de [[Gaeta]] y estudiaba [[derechu]], pero por mor de la probitú de la so familia tuvo qu'entainar a atopar un trabayu y colo pa Cerdeña. Corría l'añu [[1881]] y emplearíase na oficina de rexistru de [[Ghilarza]]. Ellí conoz a Peppina, que sólo estudiara hasta tercero de [[primaria]] y cásense, magar la oposición de los padres d'ella. Demientres esti periodu nacieron los sos fios: Gennaro ([[1884]]), Grazietta ([[1887]]), Emma ([[1889]]) y en [[1891]], n'[[Ales]], Antonio, bautizáu el [[29 de xineru]]. L'añu siguiente los Gramsci mudáronse a [[Sorgono]], onde nacen los sos fíos: Mario en [[1893]], Teresina en [[1895]] y Carlos en [[1897]]. Arrestáu'l [[9 d'agosto]] de [[1898]] cola acusación de peculáu, concusión y falsedá n'actos, Francesco Gramsci ye condergáu'l [[27 d'ochobre]] de 1900 al mínimu de la pena col atenuante del “leve valor”: 5 años, 8 meses y 22 días de cárcel, pa cumplir en Gaeta. Privada del sueldu del padre, pa la familia Gramsci son años de miseria. Antonio, por una caída a los tres años, sufre un traumatismu que-y provoca una deformación na so columna y nun medra más: la so altura nun superará'l metro y mediu. Anque según la autopsia y los datos que dan na "Casa-muséu d'Antonio Gramsci" en Ghilarza, taba enfermu de tuberculosis ósea, lo que-y impidió el crecimientu. Y yá poco enantes de la muerte afectó-y nos pulmones. Antonio sofita la fuelga d'abril de [[1920]], la ocupación de les fábriques del setiembre siguiente y la frustrada fuelga d'abril de [[1921]] y polemiza contra la direición del partíu socialista, tanto contra los maximalistes como contra los reformistes, indica un programa que sacude la esplicita aprobación de [[Lenin]] al II Congresu de la III Internacional comunista que pide la expulsión del partíu de los reformistes y de dalgunos maximalistes. === La Fundación del Partíu Comunista d'Italia (PCI) === La resolución de la [[Tercer Internacional]] que pedía a los partíos socialistes l'alloñamientu de los reformistes y más en xeneral de los gradualistes (de los que pretendíen la toma del poder políticu pola vía democrática eleutoral pa facer les reformes sociales) foi desoyía pol [[Partíu Socialista Italianu]]. La escisión tien llugar el [[21 de xineru]] de [[1921]], nel Teatru San Marco de [[Livorno]], col nacimientu del [[Partíu Comunista d' Italia]] (PCI), seición italiana de la Internacional. Nel comité central entren dos ordinovistes, Gramsci y Terracini, mientres l'Executivu ta conformáu por [[Amadeo Bordiga]], [[Bruno Fortichiari]], [[Luigi Repossi]], [[Ruggiero Greco]] y [[Umberto Terracini]] Dende'l primeru de xineru de 1921 Gramsci dirige “L'Ordine Nuevo”, que se convertiera nun de los diarios comunistes xunto a “Il Lavoratore” de Trieste ya “Il Comunista” de Roma, esti último dirigido por Togliatti. === Diputáu del parllamentu === Foi escoyíu diputáu nes eleiciones del [[6 d'abril]] de [[1924]]. El [[31 d'ochobre]] de [[1926]] [[Mussolini]] sufre en [[Boloña]] un atentáu: el [[5 de payares]] el gobiernu disuelve los partíos políticos d'oposición y suprime la [[llibertá de prensa]]. El [[8 de payares]], en violación de la inmunidá parllamentaria, Gramsci ye arrestáu en casa y encerráu na cárcele de Regina Coeli. Depués d'un periodu de confinamientu n'[Ustica]], el [[7 de febreru]] de [[1927]] enciérrenlu na cárcele milanesa San Vitore. Gramsci ye acusáu d'actividá conspirativa, aguiyu a la guerra civil, apoloxía de rato ya envizcu al [[odiu de clas]]. El ministeriu públicu Michele Isgró, en conclusión de la so requisitoria, declara que «por venti años debemos torgar a esti cerebru funcionar» y de fechu Gramsci, el 4 de xunu, ye condenáu a venti años, cuatro meses y cinco díes de reclusión. [[Archivu:Grave of Antonio Gramsci (MG 2928).jpg|thumb|left|180px|La tumba de Gramsci]] El 27 d'abril de [[1937]] Gramsci muerre nun hospital tres enfermar na cárcele, con apenes cuarenta y seis años, d'hemorraxa cerebral. == L'Ordine nuovo == La llinia política de la revista, depués d'un camín inciertu, defínese sobre posiciones nidiamente obreres. De fechu, si la democracia burguesa tien el so puntu de sofitu institucional nel [[Parllamentu]] la democracia proletaria asigna a los conseyos de fábrica esta posición democrática necesesaria pal nacimientu del nuevu orden. D'aquí surden les batalles pa la introducción y l'espardimientu d'estos conseyos, l'averamientu colos sentimientos y les opiniones de los obreros, la crítica al partíu socialista (partíu pa los proletarios, pero non del proletariáu) completamente homologáu a la lóxica del poder burgués y por eso mesmo incapaz d'espresar una alternativa política real. == Obres == * En prisión escribió 30 llibretes d'historia y análisis conocíos como ''Los cuadernos de la cárcele'' (''Quaderni del carcere''), qu'inclúin el so recuentu de la historia italiana y el [[nacionalismu]], asina como idees sobre teoría marxista, teoría educativa y de crítica. * El materialismu Históricu y la filosofía de Benedetto Croce (1948) * Los intelectuales y la organización de la cultura (1949) * El Risorgimento (1949) * Notes sobre Maquíavelo, sobre la política y sobre'l Estáu moderno (1949) * Lliteratura y vida nacional (1950) * Pasáu y Presente (1951) === Hexemonía / bloque hexemónicu === Conózse-y principalmente pol conceutu d'[[hexemonía]] y [[bloque hexemónicu]], asina como pol énfasis que punxo nel estudiu de los aspectos culturales de la sociedá (la llamada [[superestructura]] nel marxismu clásicu) como elementu dende'l que se podía facer una aición política y como una de les formes de crear y reproducir la hexemonía. == Influencies == === Pensadores importantes pa Gramsci === * [[Niccolò Machiavelli]] * [[Karl Marx]] * [[Benedetto Croce]] * [[Lenin]] * [[Antonio Labriola]] * [[Georges Sorel]] * [[Vilfredo Pareto]] * [[Henri Bergson]] === Pensadores influyíos por Gramsci === * [[Perry Anderson]] * [[Michael Hardt]] & [[Antonio Negri]] * [[Louis Althusser]] * [[Fernando Neyra]] * [[Raymond Williams]] * [[David Harvey (geógrafo)|David Harvey]] * [[Edward Said]] * [[Judith Butler]] * [[Ernesto Laclau]] & [[Chantal Mouffe]] * [[Manuel Sacristán]] * [[Roger Garaudy]] * [[Robert W. Cox]] * [[Paulo Freire]] * [[Alfredo Jaar]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.gramsci.org.ar gramsci.org.ar Páxina con gran cantidá de testos d'Antonio Gramsci] * [http://laeditorialvirtual.ar4.toservers.com/Pages/Gramsci_Antonio/ElModernoPrincipe.htm#_Toc129155760 Analís del pensamientu de Gramsci] {{socesión | títulu = [[Partíu Comunista Italianu|Secretariu Xeneral del PCI]] | periodu = [[1924]] - [[1926]] | predecesor = [[Amadeo Bordiga]] | socesor = [[Palmiro Togliatti]] }} {{NF|1891|1937||Gramsci, Antonio}} [[Categoría:Filósofos y filósofes d'Italia]] [[Categoría:Pedagogos y pedagogues d'Italia]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'Italia|Gramsci, Antonio]] [[Categoría:Sociólogos y sociólogues d'Italia]] [[Categoría:Marxistes]] [[Categoría:Comunistes]] [[Categoría:Persones de Cerdeña]] mpq9i3f4um88k81ouvyug5imhl841so 0 14603 3709728 3660307 2022-08-19T09:07:16Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200819105940}} [[Imaxe:Pigeon Point Light house.jpg|right|thumb|200px|Faru de Pigeon Point ([[Washington]], [[Estaos Xuníos|EEXX]])]] Un '''faru''' ye, según el diccionariu de l'[[Academia de la Llingua Asturiana|ALLA]], una "torre con lluz no cimero pa guiar a los navegantes". El nome deriva etimolóxicamente de la pallabra griega "pharos", que facía referencia a la islla homónima. Ésta, asitiada na boca del [[ríu Nilu]], foi asientu d'un faru perfamosu, el d'[[faru d'Alexandría|Alexandría]]. Neto qu'aquelli, estes estructures, que s'asitien bien na costa bien nuna islla mui averada a ella, tienen trés partes d'abaxu enriba: la base, la torre y el torruxón, nel que ta la llinterna. Históricamente foron un preséu básicu p'aidar a la navegación. Anguaño el so papel ye más menguáu, porque'l desarrollu de la seguridá nel mar (sistemes de posicionamientu per satélite, radares...) fai que los grandes barcos cásique nun necesiten d'ellos. Sicasí, siguen siendo perimportantes pa la navegación de cabotaxe y tamién pa los barcos pesqueros y deportivos. == Historia == Primero de que surdieran estructures nes zones de costa p'aidar a los navegantes yá hebo un sistema de señalización costeru basáu en fogueres, que se prendíen nes zones de costa bien p'aidar a los barcos bien pa engañalos pa poder robalos dempués. Col tiempu, el desarrollu del comerciu marítimu fizo conveniente construyir estructures fixes que ficieren esa mesma función. D'ente tolos de l'[[Antigüedá]] el más famosu de los faros foi'l d'[[faru d'Alexandría|Alexandría]]. Asitiábase na islla de Pharos, na desembocadura del [[ríu Nilu|Nilu]], y foi construyíu pa marcar la entrada del puertu d'[[Alexandría]], ún de los más importantes del [[mar Mediterraneu|Mediterraneu]] oriental naquella dómina. Llevantáronlu alredor del añu [[280 e.C.]], y taba fecho de mármole blancu. Tenía ente 115-135 m (según les fuentes) d'altor, y foi, hasta que lu destruyeron nel [[sieglu XIV]], ún de los edificios más altos qu'enxamás se ficiera. La so lluz yera visible a unos 55 km de distancia. Yera tamién importante'l faru nomáu el [[Colosu de Rodas]]. Esti yera una estatua xigante (32 m d'altor) del dios griegu [[Helios]] que facía les veces de faru nel puertu de Rodas. Fue construyíu alredor del [[278 e.C.]], anque duró pocu tiempu; valtólu un terremotu 56 años dempués. Yera consideráu, como l'anterior, una de les les [[siete maraviyes del mundu antiguu|siete maraviyes del mundu vieyu]]. Más modernamente la construcción de faros espardiose per ende. Asina, Jia Dan, un escritor chinu de la dinastía Tang, mos cuenta nun llibru datáu alredor del añu [[800]] cómo los iraníes teníen llevantao, na entrada del [[golfu Pérsicu]], minaretes que facíen la función de faros. El so testimoniu foi confirmáu, un sieglu dempués, por dos escritores árabes: al-Mas'udi y al-Muqaddasi. Otramiente, la mezquita medieval de la ciudá china de [[Guanghzhou|Cantón]] tenía tamién un minarete que servía de faru; y tamién aidaba a los navegantes a movese pel ríu Quiantag la torre d'una pagoda llevantada en [[Hangzhou]] en [[1165]], la ''pagoda Liuhe''. N'[[Europa]], na [[Alta Edá Media]], munchos de los faros romanos dexaron d'usase. Namái caltenieron la so función dellos de los del [[mar Mediterraneu|Mediterraneu]] y la torre [[d'Hércules]], en [[La Coruña]] ([[España]]). Esti, construyíu nel [[sieglu II]], ye l'únicu d'aquella dómina que queda anguaño na [[Península Ibérica]]. Dellos sieglos dempués, col espardimientu otra vuelta de la navegación, entamaron a construyise pela Europa occidental y septentrional. Ún de los más vieyos del continente ye'l que ta na ensenada de Hook (condáu de Wexford, [[Irlanda]]), que foi construyíu alredor de [[1180]]. L'usu de los faros como aida pa la navegación foi espardiéndose per ende, y pal [[sieglu XVII]] entamen a establecese programes nacionales de construcción y mantenimientu de faros. En [[1609]] la Trinity House (organismu encargáu d'estos trabayos na [[Gran Bretaña]]) llevanta'l so primer faru, y un sieglu dempués, concretamente en [[1716]], se constrúi ún na islla de Little Brewster ([[Massachusetts]]). Ye'l nomáu ''Boston Light'', y ye'l primeru que se fizo n'[[América]]. N'[[España]] l'espoxigue de la rede de faros tuvo qu'esperar al [[sieglu XIX]]. Ha ser na época de la rexencia del xeneral [[Baldomero Espartero|Espartero]] ([[1840]]-[[1843|43]]) cuando se forme la ''Comisión de Faros''. Nes décades vinientes, a la solombra'l ''Plan de Alumbrado Marítimo de las Costas Españolas'' de [[1847]], que proyeutó la construcción de 116, crece grandemente'l númberu de faros. Amás, van a quedar de magar entós al cargu del Serviciu de Señales Marítimes d'España. N'[[Asturies]] nun había, primero d'esa fecha, dengún faru; va ser a resultes del mentáu plan que se construyan la mayoría d'ellos. <center> <gallery perrow="5"> Archivu:Александрийский маяк.jpg|El faru d'Alexandria. Archivu:A coruna torre de hercules sunset edit.jpg|Torre d'Hércules. Archivu:DoverCastle-lighthouse-2004-10-03.jpg|Faru romanu del castiellu de Dover. Archivu:Lighthouse HookHead CtyWexford IRE.jpg|Faru de la ensenada de Hook (condáu de Wexford, Irlanda). Archivu:Boston Light.jpg|Boston Light, el primer faru d'América. </gallery> </center> == Estructura d'un faru == === L'edificiu === [[Imaxe:Cape Meares Lighthouse lens - Oregon.jpg|thumb|right|150px|Torruxón del faru de Cape Meares ([[Oregón]], [[Estaos Xuníos|EEXX]])]] Los faros tienen trés partes: base, torre y torruxón. *El faru puede llantase direutamente en suelu, o tar fecho enriba una base. Esta puede ser una muria defensiva, un pedestal o, lo que ye más corriente, un pegoyu macizu de formigón. *La torre puede tener formes variaes. Asina, les de los más antiguos suelen ser troncocóniques y les de los más modernos cilíndriques p'amenorgar l'aición del aire sobre la estructura. Hailes tamién troncopiramidales, prismátiques de seición cuadrada... y otres que nun tienen, por tar construyíu'l torruxón enriba una vivienda o una torre d'ilesia, forma definida. Per dientro la torre tán les escaleres que lleven al torruxón. *La parte superior, na que s'atopa la llinterna, ye'l torruxón. Nun tiempu foron de madera, y más tarde de [[fierro]]. La ''Instrucción de faros'' española de [[1851]] diz que "''el armazón de la linterna en los faros de construcción moderna es de hierro, cubierto de bronce en todas sus superficies externas que están expuestas a la aición del aire del mar; sus juntas de bronce soldadas con estaño se ajustan además con tornillos de cobre. La cúpula de la mesma linterna es tamién de cobre rojo laminado''". Sicasí, anguaño suele utilizase l'[[aluminiu]] pa facer estes estructures. Nel torruxón atopamos la llinterna, que ye l'armazón que protexe la óptica. Ta fecha de cristal, cubre con una cúpula y tien respiraderos de ventilación na base. Enriba d'ella puede llevar una veleta, y tamién un pararrayos. Arrodiando la estructura acristalada atopamos, de cutiu, un balconín protexíu con barandes de fierro o aluminiu. Pegáu al faru atopamos, nos más antiguos, la casa'l fareru. Nos más modernos, que tán totalmente automatizaos, yá nun suel habeles. === La óptica === La óptica ye'l conxuntu de lentes que concentren la lluz de la llámpara del faru y la esparden per ende. Anantes de l'apaición de les modernes lentes estraboscópiques usábense lentes clásiques pa concentrar la lluz. Gracies a elles los rayos verticales de lluz de la llámpara se redirixíen al planu horizontal. Nesi planu la lluz s'enfocaba en una o varies direiciones a la vez, y se-y facía dar vueltes moviendo la lente, xeneralmente, con un mecanismo de reloxería con peses. P'amenorgar l'esfriega poníense les llentes, delles veces, enriba un flotador de mercuriu. Esto permitía a los barcos, amás de ver el rayu llateralmente, recibir la lluz direutamente dende grandes distancies. El problema ye que, pa concentrar eficientemente la lluz emitida por una fuente omnidireccional, había que usar lentes de gran diámetru, pergrueses y pesaes que, sicasí, nun conseguíen concentrar más que'l 20% de la lluz emitida. Esi problema solucionolu en [[1822]] el físicu francés [[Augustus Fresnel]], qu'inventó les lentes que lleven el so nome. Les lentes de Fresnel, nes que se ruempe una lente tradicional en una serie teóricamente ilimitada de seiciones anulares concéntriques, lleguen a concentrar'l 85% de la lluz emitida. Amás, con esi diseñu pueden facese lentes de gran apertura y corta distancia focal que son muncho más llixeres y voluminoses que les tradicionales; eso permite que puedan algamase distancies mayores cola lluz ensin tener que poner lentes mayores. Estes lentes entamaron a ponese nos faros na década del 1850, y son les que se siguen usando anguaño. La '''categoría del faru''' vien determinada pol ''orde'' de la so lente. Les lentes de Fresnel clasifíquense'n seis ''órdenes'' en función de la so distancia focal: son de primer orden les mayores y del sestu les más pequeñes. Asina, los faros de primer orden, los más potentes, suelen asitiase'n salientes importantes de la costa, y la so lluz ye visible dende una distancia que varía ente les 35 y 70 milles. Los de 2º, 3º y 4º orden tán destinaos a guiar a los barcos de cabotaxe, y avecen a tar allugaos cerca d'islles o cantiles peligrosos. Los de 5º y 6º orden, a la fin, balicen la entrada d'una ría o señalen la cercanía d'un puertu. <center> <gallery perrow="3"> Archivu:Fresnel lighthouse lens diagram.png|Funcionamientu de la lente de Fresnel Archivu:Fresnel lens.svg|Seición d'una lente de Fresnel (1) y d'una lente clásica (2) Archivu:MuseeMarine-phareFresnel-p1000466.jpg|Lente de Fresnel (Musée National de la Marine, [[París]]) </gallery> </center> === La lluz === Delles foron les fontes de lluz usaes nos faros a lo llargo la so historia. De la dómina na que se facíen fueos na costa pasose a usar veles nos faros, y dempués llámpares d'aceite. Un fitu importante marcolu la invención, en [[1781]], del quinqué, una llámpara de mecha con reflector parabólicu que daba diez veces más lluz qu'una vela. Entamaron a usase nos faros, y foron cebaes con aceite de ballena o de colza y tamién con mantega de gochu hasta que, hacia 1880, el querosenu pasó a ser el principal combustible. Al entamar el [[sieglu XX]] pasaron a usase la lletricidá y el gas acetilenu o carburu, sobromanera dempués del desarrollu de la nomada ''válvula solar'' o ''lluz de Dalén'', un sistema que prendía automáticamente la llámpara al oscurecer y l'apagaba al alborecer y que-y valió al so inventor y fundador de la empresa AGA, el suecu [[Nils Gustaf Dalén]], el [[Premiu Nobel]] de [[Física]] en [[1912]]. Nos faros d'anguaño, delles veces, hai namái qu'una llámpara, halóxena o de filamentu, que funciona con lletricidá. Lo avezao, por embargu, ye que a la verda d'ella haiga otra de reserva, llétrica o de carburu, qu'arranca automáticamente cuando falla la primera. == Bibliografía == *Menéndez Solar, Belén, ''Faros del litoral asturiano''. [[Uviéu]], Conseyería de Fomentu del Principáu d'Asturies, [[1997]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Faros|*]] 4ngk7zcil7j8iksre6lheesbo4ns4nn 0 14876 3709476 3335684 2022-08-19T00:01:33Z Bestoernesto 61903 /* Enllaces esternos */ URL fix wikitext text/x-wiki {{País | nome = Reinu de Suazilandia | nome alternativu = {{small|''{{lang|ss|Umbuso weSwatini}}<br />{{lang|en|Kingdom of Eswatini}}}} | lema = ''Siyinquaba''<br />([[Swazi]]: ''«Somos la fortaleza»'') | superficie_puestu = 152 | superficie_agua = 0,9 | llendes = 535 [[quilómetru|km]] | costes = llendes }} El '''Reinu de Suazilandia''' o simplemente '''Suazilandia'''{{cartafueyu|países}} (en [[idioma suazi|suazi]]: '''Umbuso weSwatini''' o simplemente '''eSwatini'''; n'[[idioma inglés|inglés]] desde 2018: '''Kingdom of Eswatini''' o simplemente '''Eswatini'''; anteriormente ''Kingdom of Swaziland'')<ref>{{cita web |url=https://www.bbc.com/news/world-africa-43821512 |títulu=Swaziland king renames country 'the Kingdom of eSwatini' |fecha=19 d'abril de 2018 |fechaaccesu=17 de febreru de 2020 |idioma=inglés}}</ref><ref name="cambiunome">{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/politica/20180419/442745711419/el-rey-de-suazilandia-cambia-el-nombre-oficial-del-pais-a-reino-de-eswatini.html |títulu=El rey de Suazilandia cambia el nombre oficial del país a reino de eSwatini |fecha=19 d'abril de 2018 |fechaaccesu=17 de febreru de 2020 |idioma=castellán}}</ref> ye un pequeñu país ensin salida a la mar nel sur d'[[África]] (ún de los más pequeños del continente), asitiáu nes oscilaciones orientales de los [[Drakensberg|Montes Drakensberg]], ente [[Sudáfrica]] al oeste y [[Mozambique]] al este. Recibe'l so nome de la tribu [[swazi]], una etnia [[bantú]]. Ye ún de los países menos desarrollaos d'África: la tasa de paru ye del 50%, seis de cada diez habitantes son probes y al rodiu 1 de cada 5 persones ta afeutada de [[VIH]]/[[SIDA]], polo que'l país tien una de les [[esperanza de vida|esperances de vida]] más baxes del mundu: 49 años.<ref name="cambiunome"/> == Historia == Anque los restos d'ocupaciones humanes atopaes en Suazilandia tienen más de 100.000 años, la población actual emigró nel [[sieglu XIX]], tres les emigraciones de les poblaciones [[Bantú|bantús]] y so la presión de los [[bóer|bóers]]. Coles mesmes, colonizaron l'área los primeros blancos. Tres les [[Guerres Bóer]], Suazilandia convirtióse nuna colonia británica. Llogró la independencia'l 6 de setiembre de 1968 y de magar Suazilandia sufrió la llucha ente los activistes pola democracia y la monarquía totalitaria. == Organización territorial == [[Archivu:EswatiniNumbered.png|left|thumb|200px|Distritos de Suazilandia]] Suazilandia se divide en cuatro distritos, que se sodividen en 55 ''tinkhundla'', que a su vez se sodividen en unidaes inferiores nomaes ''imiphakatsi''. Los distritos son: {| {{tablaguapa}} style="text-align:left" |- ! style="width:110px;"| Distritu ! style="width:115px;"| Capital ! style="width:50px;"| Superficie (km²) ! style="width:70px;"| Población |- | 1 - [[Hhohho]] || [[Mbabane]] || style="text-align:right"|3,569 || style="text-align:right"|270,000 |- | 2 - [[Lubombo]] || [[Siteki]] || style="text-align:right"|5,947|| style="text-align:right"|202,000 |- | 3 - [[Manzini]] || [[Manzini]] || style="text-align:right"|5,068|| style="text-align:right"|319,530 |- | 4 - [[Shiselweni]] || [[Nhlangano]]|| style="text-align:right"|3,790 || style="text-align:right"|217,000 |} == Economía == {{AP|Economía de Suazilandia}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Eswatini|Eswatini}} {{Interwiki país|code=ss|idioma=suazi}} *{{Páxina web|http://www.gov.sz/}} {{en}} * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/country_profiles/1069035.stm BBC News - ''eSwatini country profile''] {{en}} * [https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/eswatini/ CIA World Factbook - ''Eswatini''] {{en}} * [https://allafrica.com/eswatini// allAfrica - Eswatini] Noticies de Eswatini {{en}} * [http://sntc.org.sz/ Eswatini National Trust Commission – Conserving Eswatini's Natural and Cultural Heritage] {{en}} {{África}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Suazilandia|*]] 28npsq65uyl7rf0b7s0v7q3azffv7lm 3709477 3709476 2022-08-19T00:08:17Z Bestoernesto 61903 /* Enllaces esternos */ URL fix wikitext text/x-wiki {{País | nome = Reinu de Suazilandia | nome alternativu = {{small|''{{lang|ss|Umbuso weSwatini}}<br />{{lang|en|Kingdom of Eswatini}}}} | lema = ''Siyinquaba''<br />([[Swazi]]: ''«Somos la fortaleza»'') | superficie_puestu = 152 | superficie_agua = 0,9 | llendes = 535 [[quilómetru|km]] | costes = llendes }} El '''Reinu de Suazilandia''' o simplemente '''Suazilandia'''{{cartafueyu|países}} (en [[idioma suazi|suazi]]: '''Umbuso weSwatini''' o simplemente '''eSwatini'''; n'[[idioma inglés|inglés]] desde 2018: '''Kingdom of Eswatini''' o simplemente '''Eswatini'''; anteriormente ''Kingdom of Swaziland'')<ref>{{cita web |url=https://www.bbc.com/news/world-africa-43821512 |títulu=Swaziland king renames country 'the Kingdom of eSwatini' |fecha=19 d'abril de 2018 |fechaaccesu=17 de febreru de 2020 |idioma=inglés}}</ref><ref name="cambiunome">{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/politica/20180419/442745711419/el-rey-de-suazilandia-cambia-el-nombre-oficial-del-pais-a-reino-de-eswatini.html |títulu=El rey de Suazilandia cambia el nombre oficial del país a reino de eSwatini |fecha=19 d'abril de 2018 |fechaaccesu=17 de febreru de 2020 |idioma=castellán}}</ref> ye un pequeñu país ensin salida a la mar nel sur d'[[África]] (ún de los más pequeños del continente), asitiáu nes oscilaciones orientales de los [[Drakensberg|Montes Drakensberg]], ente [[Sudáfrica]] al oeste y [[Mozambique]] al este. Recibe'l so nome de la tribu [[swazi]], una etnia [[bantú]]. Ye ún de los países menos desarrollaos d'África: la tasa de paru ye del 50%, seis de cada diez habitantes son probes y al rodiu 1 de cada 5 persones ta afeutada de [[VIH]]/[[SIDA]], polo que'l país tien una de les [[esperanza de vida|esperances de vida]] más baxes del mundu: 49 años.<ref name="cambiunome"/> == Historia == Anque los restos d'ocupaciones humanes atopaes en Suazilandia tienen más de 100.000 años, la población actual emigró nel [[sieglu XIX]], tres les emigraciones de les poblaciones [[Bantú|bantús]] y so la presión de los [[bóer|bóers]]. Coles mesmes, colonizaron l'área los primeros blancos. Tres les [[Guerres Bóer]], Suazilandia convirtióse nuna colonia británica. Llogró la independencia'l 6 de setiembre de 1968 y de magar Suazilandia sufrió la llucha ente los activistes pola democracia y la monarquía totalitaria. == Organización territorial == [[Archivu:EswatiniNumbered.png|left|thumb|200px|Distritos de Suazilandia]] Suazilandia se divide en cuatro distritos, que se sodividen en 55 ''tinkhundla'', que a su vez se sodividen en unidaes inferiores nomaes ''imiphakatsi''. Los distritos son: {| {{tablaguapa}} style="text-align:left" |- ! style="width:110px;"| Distritu ! style="width:115px;"| Capital ! style="width:50px;"| Superficie (km²) ! style="width:70px;"| Población |- | 1 - [[Hhohho]] || [[Mbabane]] || style="text-align:right"|3,569 || style="text-align:right"|270,000 |- | 2 - [[Lubombo]] || [[Siteki]] || style="text-align:right"|5,947|| style="text-align:right"|202,000 |- | 3 - [[Manzini]] || [[Manzini]] || style="text-align:right"|5,068|| style="text-align:right"|319,530 |- | 4 - [[Shiselweni]] || [[Nhlangano]]|| style="text-align:right"|3,790 || style="text-align:right"|217,000 |} == Economía == {{AP|Economía de Suazilandia}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Eswatini|Eswatini}} {{Interwiki país|code=ss|idioma=suazi}} *{{Páxina web|http://www.gov.sz/}} {{en}} * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/country_profiles/1069035.stm BBC News - ''eSwatini country profile''] {{en}} * [https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/eswatini/ CIA World Factbook - ''Eswatini''] {{en}} * [https://allafrica.com/eswatini// allAfrica - Eswatini] Noticies de Eswatini {{en}} * [http://eswatininaturereserves.com/ Eswatini National Trust Commission – Conserving Eswatini's Natural and Cultural Heritage] {{en}} {{África}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Suazilandia|*]] bui5o7vjdjiq74gofh830drybb1qfe2 3709478 3709477 2022-08-19T00:11:25Z Bestoernesto 61903 /* Enllaces esternos */ + The Kingdom of Eswatini's Big Game Parks wikitext text/x-wiki {{País | nome = Reinu de Suazilandia | nome alternativu = {{small|''{{lang|ss|Umbuso weSwatini}}<br />{{lang|en|Kingdom of Eswatini}}}} | lema = ''Siyinquaba''<br />([[Swazi]]: ''«Somos la fortaleza»'') | superficie_puestu = 152 | superficie_agua = 0,9 | llendes = 535 [[quilómetru|km]] | costes = llendes }} El '''Reinu de Suazilandia''' o simplemente '''Suazilandia'''{{cartafueyu|países}} (en [[idioma suazi|suazi]]: '''Umbuso weSwatini''' o simplemente '''eSwatini'''; n'[[idioma inglés|inglés]] desde 2018: '''Kingdom of Eswatini''' o simplemente '''Eswatini'''; anteriormente ''Kingdom of Swaziland'')<ref>{{cita web |url=https://www.bbc.com/news/world-africa-43821512 |títulu=Swaziland king renames country 'the Kingdom of eSwatini' |fecha=19 d'abril de 2018 |fechaaccesu=17 de febreru de 2020 |idioma=inglés}}</ref><ref name="cambiunome">{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/politica/20180419/442745711419/el-rey-de-suazilandia-cambia-el-nombre-oficial-del-pais-a-reino-de-eswatini.html |títulu=El rey de Suazilandia cambia el nombre oficial del país a reino de eSwatini |fecha=19 d'abril de 2018 |fechaaccesu=17 de febreru de 2020 |idioma=castellán}}</ref> ye un pequeñu país ensin salida a la mar nel sur d'[[África]] (ún de los más pequeños del continente), asitiáu nes oscilaciones orientales de los [[Drakensberg|Montes Drakensberg]], ente [[Sudáfrica]] al oeste y [[Mozambique]] al este. Recibe'l so nome de la tribu [[swazi]], una etnia [[bantú]]. Ye ún de los países menos desarrollaos d'África: la tasa de paru ye del 50%, seis de cada diez habitantes son probes y al rodiu 1 de cada 5 persones ta afeutada de [[VIH]]/[[SIDA]], polo que'l país tien una de les [[esperanza de vida|esperances de vida]] más baxes del mundu: 49 años.<ref name="cambiunome"/> == Historia == Anque los restos d'ocupaciones humanes atopaes en Suazilandia tienen más de 100.000 años, la población actual emigró nel [[sieglu XIX]], tres les emigraciones de les poblaciones [[Bantú|bantús]] y so la presión de los [[bóer|bóers]]. Coles mesmes, colonizaron l'área los primeros blancos. Tres les [[Guerres Bóer]], Suazilandia convirtióse nuna colonia británica. Llogró la independencia'l 6 de setiembre de 1968 y de magar Suazilandia sufrió la llucha ente los activistes pola democracia y la monarquía totalitaria. == Organización territorial == [[Archivu:EswatiniNumbered.png|left|thumb|200px|Distritos de Suazilandia]] Suazilandia se divide en cuatro distritos, que se sodividen en 55 ''tinkhundla'', que a su vez se sodividen en unidaes inferiores nomaes ''imiphakatsi''. Los distritos son: {| {{tablaguapa}} style="text-align:left" |- ! style="width:110px;"| Distritu ! style="width:115px;"| Capital ! style="width:50px;"| Superficie (km²) ! style="width:70px;"| Población |- | 1 - [[Hhohho]] || [[Mbabane]] || style="text-align:right"|3,569 || style="text-align:right"|270,000 |- | 2 - [[Lubombo]] || [[Siteki]] || style="text-align:right"|5,947|| style="text-align:right"|202,000 |- | 3 - [[Manzini]] || [[Manzini]] || style="text-align:right"|5,068|| style="text-align:right"|319,530 |- | 4 - [[Shiselweni]] || [[Nhlangano]]|| style="text-align:right"|3,790 || style="text-align:right"|217,000 |} == Economía == {{AP|Economía de Suazilandia}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Eswatini|Eswatini}} {{Interwiki país|code=ss|idioma=suazi}} *{{Páxina web|http://www.gov.sz/}} {{en}} * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/country_profiles/1069035.stm BBC News - ''eSwatini country profile''] {{en}} * [https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/eswatini/ CIA World Factbook - ''Eswatini''] {{en}} * [https://allafrica.com/eswatini// allAfrica - Eswatini] Noticies de Eswatini {{en}} * [http://eswatininaturereserves.com/ Eswatini National Trust Commission – Conserving Eswatini's Natural and Cultural Heritage] {{en}} * [http://www.biggameparks.org/ The Kingdom of Eswatini's Big Game Parks] {{en}} {{África}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Suazilandia|*]] ryp93tcbu5srh8lt27ugrybgu0yywkm 0 15204 3709845 3619230 2022-08-19T09:17:51Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki '''Skin Heads Against Racial Prejudice''' ("Tiestes pelaes escontra'l Prexuiciu Racial", el so acrónimu '''SHARP''' ye tamién un términu inglés que significa "afiláu"), ye una agrupación de [[skinhead]]s [[racismu|antirracistes]] creada a fines de los [[años 1980|años 80]] n'[[Estaos Xuníos]], cola fin de meyorar la imaxe social del movimientu, perxudicada polos ultradrechistes y ultraizquierdistes d'estética skin. La persona que lo introduxo n'[[Europa]] foi Roddy Moreno, cantante del grupu musical d'[[Oi!]], ''The Opressed''. El llogotipu de SHARP contién un cascu de guerreru troyanu, n'alusión a la empresa discográfica [[Trojan Records]], especializada en [[ska]]. Anguaño hai cientos de delegaciones per tol mundu que siguen funcionando. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.libcom.org/history/articles/skinheads Historia de la cultura skinhead]{{en}} *[http://www.johnny69.de.vu web SHARP alemana] *[http://www.sharpskins.co.uk/ UK SHARP site] *[http://www.myspace.com/sharpengland web SHARP inglesa] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Movimientos sociales]] [[Categoría:Tribus urbanes]] lc7097xga7ge0odqs8wj19fd6klu19d 0 15592 3709766 3669048 2022-08-19T09:11:22Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Organización}} El '''Movimientu Revolucionariu Túpac Amaru''' ('''MRTA''') ye una organización armada [[Perú|peruana]], fundada en [[1984]] ya inspirada nes guerrilles izquierdistes d'otros países de la rexón, anguaño'l movimientu ta cuasi desarticuláu. En conxuntu (planeao o non) con otres agrupaciones revolucionaries de la mesma dómina como [[Sendero Luminoso]], algamó al traviés d'asesinatos y aiciones armaes con [[coche-bomba|coches-bomba]] abonda relevancia nes urbes. De la mesma funcionaron guerrilles dl MRTA nes rexones de la selva alta peruana. El MRTA foi lideráu por [[Victor Polay Campos]] y tres la so captura y encarcelamientu d'esti en xunetu de [[1992]], por [[Néstor Cerpa Cartolini]] hasta la so muerte n'abril de 1997 nel asaltu a la residencia del embaxador de [[Xapón]]. A diferencia del movimientu senderista, los militantes del MRTA vistíen uniforme pa nun ser tracamundiaos cola población civil. N'Avientu de [[1996]] un grupu tomó la residencia del embaxador [[Xapón|xaponés]] en [[Lima]], capturando a 600 rehenes pertenecientes a los seutores más encumbraos de la vida política y económica peruana, no que foi la última gran aición armada na historia de [[Perú]]. El fecho tuvo como desenllaz l'asaltu de la embaxada por fuercies especiales del exércitu, na [[Operación Chavín d'Huántar]]. Demientres l'asaltu morrieron los 14 miembros del MRTA, 1 rehén y 2 comandos nel operativu militar fechu pa lliberar a los 72 rehenes que taben dientro, siendo presidente de Perú daquella [[Alberto Fujimori]]. Depués d'esta incursión empicipiará la desarticulación cuasi dafecha del movimientu revolucionariu. Dende entós y hasta anguaño les sos actividaes son mínimes. == Ver tamién == * [[Comisión de la Verdá y Reconciliación]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.derechos.org/nizkor/peru/libros/cv/ii/14.html Informe de la Comisión de la Verdá Reconciliación] (web non oficial) * [http://www.cverdad.org.pe Web Oficial de la Comisión de la Verdá y Reconciliación] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Perú]] [[Categoría:Movimientos sociales]] 44v45v64gmxol6kov6cumiweq9110g7 0 17137 3709656 3678183 2022-08-19T08:50:52Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{ficha d'artista musical}} '''Boikot''' ye un grupu [[España|español]] d'estilu non mui definíu con ritmos [[punk]], [[ska]] ya inclusu toques [[grunge]] anque siempre como base'l [[rock]]. == Historia == El grupu empecipió a funcionar en [[1987]], tocando en llocales y bares. Dempués d'amestar un par d'igües na fechura del grupu grabaron dos discos col sellu Barrabás<ref name=boikot>[https://fanmusicfest.com/content/boikot https://fanmusicfest.com/content/boikot]</ref>. Foron faciéndose conocíos tocando per [[Madrid]], hasta que nel añu [[1995]] frañen col sellu Barrabás y deciden autoxestionase cola so propia empresa de producciones [[Producciones BKT]]. Saquen dos discos más, ''[[Cría Cuervos]]'' y ''[[Tu Condena]]''<ref name=boikot />, y toquen en dellos festivales de rock como [[Festimad]]<ref>[http://www.musikaze.com/es/musica/grupos/grupo.php?site=BOIKOT http://www.musikaze.com/es/musica/grupos/grupo.php?site=BOIKOT]</ref> o Metaliko Rock. Depués d'esto decidieron facer una [[triloxía]] nomada ''La Ruta del Che''<ref>[https://rocksesion.com/2013/04/26/boikot-la-ruta-del-che-1997-1999/ Boikot – La Ruta Del Che (1997-1999)]</ref>, que tendría tres discos que cunten la hestoria del [[Che Guevara]] y grabaos mientres tán de xira per países como [[Cuba]], [[Méxicu]], o [[Arxentina]]. En dando por finada la Ruta del Che, sacaron un discu nuevu nomáu ''[[Historias directas de Boikot]]'', que nel orixinal inclúi un llibru y un videu de la ruta. Depués asoleyarán dos discos más, [[De espaldas al mundo]] y [[Tus problemas crecen]]. == Influyencies == Ente les sos influyencies alcuentrense, sobremanera, una gran influyencia del [[rock radical vascu]], sobre too nos sos primeros discos, yá que na etapa de La Ruta del Che tomen influyencies de los países sudamericanos y inclúin más instrumentos y ritmos más llatinos. == Componentes == *'''Alberto Pla''': Voz y guitarra *'''Kosta" Vázquez''': Voz y guitarra *'''Juan C. "Grass" Zapata''': Batería *'''Juan Carlos Cabano''': Baxu y voz == Discografía == *''[[Los ojos de la calle]]'', [[1990]] *''[[Con perdón de los payasos]]'', [[1992]] *''[[Cría cuervos]]'', [[1995]] *''[[Tu condena]]'', [[1996]] *''[[La Ruta del Che - No mirar]]'', [[1997]] *''[[La Ruta del Che - No escuchar]]'', [[1998]] *''[[La Ruta del Che - No callar]]'', [[1999]] *''[[Historias directas de Boikot]]'', [[2000]] *''[[De espaldas al mundo]]'', [[2002]] *''[[Tus problemas crecen]]'', [[2004]] *''[[Amaneció]]'', [[2008]] *''[[Lágrimas de rabia]]'', [[2012]] *''[[Boikotea]]'', [[2012]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.boikot.com.es Páxina oficial] * {{spotify}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Grupos de rock d'España]] ffaprdaq9fiz1etwl5ambeoh8nhthfv 0 17379 3709511 3457926 2022-08-19T06:01:26Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{temporada deportiva}} [[Archivu:Bahrain International Circuit--Grand Prix Layout.svg|thumb|right|300px|Circuitu de Bahrain.]] El '''Gran Premiu de Baḥréin de 2007''' ye la tercera preba puntuable de la temporada 2007 de Fórmula 1. Disputóse ente'l [[13 d'abril|13]] y el [[15 d'abril]] de [[2007]] nel [[Circuitu Internacional de Baḥréin]], en Sakhir. La carrera ganola [[Felipe Massa]], y darrera d'él entraren [[Lewis Hamilton]] y [[Kimi Räikkönen]]. Hamilton algamaba equí el so tercer podiu consecutivu na so tercera carrera pasando a la historia por ser el pilotu que más podios consecutivos algamó na temporada del so debut. == Resultaos clasificatorios == {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" |- ! Pos !! Nome !! Equipu/Motor !! Parte 1 !! Parte 2 !! Parte 3 |- |1 |{{bandera|Brasil}} [[Felipe Massa]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |'''1:32.443''' |'''1:31.359''' |'''1:32.652''' |- |2 |{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Lewis Hamilton]] |[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] |1:32.580 |1:31.752 |1:32.935 |- |3 |{{bandera|Finlandia}} [[Kimi Räikkönen]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:33.161 |1:31.812 |1:32.935 |- |4 |{{bandera|España}} [[Fernando Alonso]] |[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] |1:33.049 |1:32.214 |1:33.192 |- |5 |{{bandera|Alemaña}} [[Nick Heidfeld]] |[[BMW Sauber]] |1:33.164 |1:32.154 |1:33.404 |- |6 |{{bandera|Polonia}} [[Robert Kubica]] |[[BMW Sauber]] |1:33.348 |1:32.292 |1:33.710 |- |7 |{{bandera|Italia}} [[Giancarlo Fisichella]] |[[Renault F1|Renault]] |1:33.556 |1:32.889 |1:34.056 |- |8 |{{bandera|Australia}} [[Mark Webber]] |[[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Renault F1|Renault]] |1:33.496 |1:32.808 |1:34.106 |- |9 |{{bandera|Italia}} [[Jarno Trulli]] |[[Toyota F1|Toyota]] |1:33.218 |1:32.429 |1:34.154 |- |10 |{{bandera|Alemaña}} [[Nico Rosberg]] |[[WilliamsF1|Williams]]-[[Toyota F1|Toyota]] |1:33.349 |1:32.815 |1:34.399 |- |11 |{{bandera|Austria}} [[Alexander Wurz]] |[[WilliamsF1|Williams]]-[[Toyota F1|Toyota]] |1:33.759 |1:32.915 | |- |12 |{{bandera|Finlandia}} [[Heikki Kovalainen]] |[[Renault F1|Renault]] |1:33.467 |1:32.935 | |- |13 |{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Anthony Davidson]] |[[Super Aguri F1|Super Aguri]]-[[Honda Racing F1|Honda]] |1:33.299 |1:33.082 | |- |14 |{{bandera|Alemaña}} [[Ralf Schumacher]] |[[Toyota F1|Toyota]] |1:33.923 |1:33.294 | |- |15 |{{bandera|Brasil}} [[Rubens Barrichello]] |[[Honda Racing F1|Honda]] |1:33.776 |1:33.624 | |- |16 |{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Jenson Button]] |[[Honda Racing F1|Honda]] |1:33.967 |1:33.731 | |- |17 |{{bandera|Xapón}} [[Takuma Sato]] |[[Super Aguri F1|Super Aguri]]-[[Honda Racing F1|Honda]] |1:33.984 | | |- |18 |{{bandera|Italia}} [[Vitantonio Liuzzi]] |[[Scuderia Toro Rosso|STR]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:34.024 | | |- |19 |{{bandera|USA}} [[Scott Speed]] |[[Scuderia Toro Rosso|STR]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:34.333 | | |- |20 |{{bandera|Alemaña}} [[Adrian Sutil]] |[[Spyker F1|Spyker]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:35.280 | | |- |21 |{{bandera|Reinu Xuníu}} [[David Coulthard]] |[[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Renault F1|Renault]] |1:35.341 | | |- |22 |{{bandera|Países Baxos}} [[Christijan Albers]] |[[Spyker F1|Spyker]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:35.533 | | |} == Resultaos de la carrera == {| {{tablaguapa}} style="font-size:95%;" |- ! Pos !! Nᵘ !! Piloto !! Equipo !! vueltes !! Diferencia/retiráu !! Pos. parrilla !! Puntos |- ! 1 | 5 || {{bandera|Brasil}} '''[[Felipe Massa]]''' || '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | 57 | 1:33.27.515 | 1 | '''10''' |- ! 2 | 2 || {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Lewis Hamilton]]''' || '''[[Team McLaren|McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | 57 | +2.360 | 2 | '''8''' |- ! 3 | 6 || {{bandera|Finlandia}} '''[[Kimi Räikkönen]]''' || '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | 57 | +10.839 | 3 | '''6''' |- ! 4 | 9 || {{bandera|Alemaña}} '''[[Nick Heidfeld]]''' || '''[[BMW Sauber]]''' | 57 | +13.831 | 5 | '''5''' |- ! 5 | 1 || {{bandera|España}} '''[[Fernando Alonso]]''' || '''[[Team McLaren|McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | 57 | +14.426 | 4 | '''4''' |- ! 6 | 10 || {{bandera|Polonia}} '''[[Robert Kubica]]''' || '''[[BMW Sauber]]''' | 57 | +45.529 | 6 | '''3''' |- ! 7 | 12 || {{bandera|Italia}} '''[[Jarno Trulli]]''' || '''[[Toyota F1|Toyota]]''' | 57 | +81.371 | 9 | '''2''' |- ! 8 | 3 || {{bandera|Italia}} '''[[Giancarlo Fisichella]]''' || '''[[Renault F1|Renault]]''' | 57 | +81.701 | 7 | '''1''' |- ! 9 | 4 || {{bandera|Finlandia}} [[Heikki Kovalainen]] || [[Renault F1|Renault]] | 57 | +89.411 | 12 | |- ! 10 | 16 || {{bandera|Alemaña}} [[Nico Rosberg]] || [[WilliamsF1|Williams]]-[[Toyota F1|Toyota]] | 57 | +89.916 | 10 | |- ! 11 | 17 || {{bandera|Austria}} [[Alexander Wurz]] || [[WilliamsF1|Williams]]-[[Toyota F1|Toyota]] | 56 | +1 vuelta | 11 | |- ! 12 | 11 || {{bandera|Alemaña}} [[Ralf Schumacher]] || [[Toyota F1|Toyota]] | 56 | +1 vuelta | 14 | |- ! 13 | 8 || {{bandera|Brasil}} [[Rubens Barrichello]] || [[Honda Racing F1|Honda]] | 56 | +1 vuelta | 15 | |- ! 14 | 21 || {{bandera|Países Baxos}} [[Christijan Albers]] || [[Spyker F1|Spyker]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 55 | +2 vueltes | 22 | |- ! 15 | 20 || {{bandera|Alemaña}} [[Adrian Sutil]] || [[Spyker F1|Spyker]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 53 | +4 vueltes | 20 | |- ! 16 | 23 || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Anthony Davidson]] || [[Super Aguri F1|Super Aguri]]-[[Honda Racing F1|Honda]] | 51 | Motor | 13 | |- ! Ret | 15 || {{bandera|Australia}} [[Mark Webber]] || [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Renault F1|Renault]] | 41 | Caxa de cambeos | 8 | |- ! Ret | 14 || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[David Coulthard]] || [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Renault F1|Renault]] | 36 | Direición | 21 | |- ! Ret | 22 || {{bandera|Xapón}} [[Takuma Sato]] || [[Super Aguri F1|Super Aguri]]-[[Honda Racing F1|Honda]] | 34 | Motor | 17 | |- ! Ret | 18 || {{bandera|Italia}} [[Vitantonio Liuzzi]] || [[Scuderia Toro Rosso|STR]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 26 | Hidráulicu | 18 | |- ! Ret | 7 || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Jenson Button]] || [[Honda Racing F1|Honda]] | 0 | Accidente | 16 | |- ! Ret | 19 || {{bandera|USA}} [[Scott Speed]] || [[Scuderia Toro Rosso|STR]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 0 | Accidente | 19 | |} ==== Notes ==== * '''Vuelta rápida:''' [[Felipe Massa]], 1:34.067 (Vuelta 42) {{GP Fórmula 1 | previu = [[Gran Premiu de Malasia de 2007]] | siguiente = [[Gran Premiu d'España de 2007]]}} {{Carreres de Fórmula 1}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Gran Premiu de Baḥréin]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] mbncmsmu3zhdd412iqtb0j7o3erhuoi 0 17402 3709495 3464281 2022-08-19T05:33:55Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{temporada deportiva}} [[Archivu:Circuit Indianapolis.png|thumb|right|300px|El Circuitu d'Indianápolis.]] El '''Gran Premiu de los Estaos Xuníos de [[2007]]''' ye la sétima preba puntuable de la temporada 2007 de Fórmula 1. Disputóse ente'l [[15 de xunu|15]] y el [[17 de xunu]] de [[2007]] nel [[Circuitu d'Indianápolis]]. La carrera foi dominada de cau a rau pol británicu [[Lewis Hamilton]], y darrera d'él [[Fernando Alonso]] y [[Felipe Massa]]. El pilotu de BMW [[Sebastian Vettel]] debutaba nesta carrera con 19 años y 349 días, algamando un octavu puestu y convirtiéndose nel pilotu más xoven de la historia en consiguir puntos. == Resultaos clasificatorios == {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" |- ! Pos !! Pilotu !! Equipu/Motor !! Parte 1 !! Parte 2 !! Parte 3 |- |1 |{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Lewis Hamilton]] |[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] |1:12:563 |1:12:065 |'''1:12:331''' |- |2 |{{bandera|España}} [[Fernando Alonso]] |[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] |'''1:12.416''' |'''1:11.926''' |1:12.500 |- |3 |{{bandera|Brasil}} [[Felipe Massa]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:12:731 |1:12:180 |1:12:703 |- |4 |{{bandera|Finlandia}} [[Kimi Räikkönen]] |[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:12.732 |1:12.111 |1:12.839 |- |5 |{{bandera|Alemaña}} [[Nick Heidfeld]] |[[BMW Sauber]] |1:12.543 |1:12.188 |1:12.847 |- |6 |{{bandera|Finlandia}} [[Heikki Kovalainen]] |[[Renault F1|Renault]] |1:12.998 |1:12:599 |1:13:308 |- |7 |{{bandera|Alemaña}} [[Sebastian Vettel]] |[[BMW Sauber]] |1:12.711 |1:12.644 |1:13.513 |- |8 |{{bandera|Italia}} [[Jarno Trulli]] |[[Toyota F1|Toyota]] |1:13.186 |1:12.828 |1:13.789 |- |9 |{{bandera|Australia}} [[Mark Webber]] |[[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Renault F1|Renault]] |1:13.425 |1:12.788 |1:13.871 |- |10 |{{bandera|Italia}} [[Giancarlo Fisichella]] |[[Renault F1|Renault]] |1:13.168 |1:12.603 |1:13.953 |- |11 |{{bandera|Reinu Xuníu}} [[David Coulthard]] |[[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Renault F1|Renault]] |1:13.424 |1:12:873 | |- |12 |{{bandera|Alemaña}} [[Ralf Schumacher]] |[[Toyota F1|Toyota]] |1:12.851 |1:12:920 | |- |13 |{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Jenson Button]] |[[Honda Racing F1|Honda]] |1:13.306 |1:12.998 | |- |14 |{{bandera|Alemaña}} [[Nico Rosberg]] |[[WilliamsF1|Williams]]-[[Toyota F1|Toyota]] |1:13.128 |1:13.060 | |- |15 |{{bandera|Brasil}} [[Rubens Barrichello]] |[[Honda Racing F1|Honda]] |1:13.203 |1:13.201 | |- |16 |{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Anthony Davidson]] |[[Super Aguri F1|Super Aguri]]-[[Honda]] |1:13.164 |1:13:259 | |- |17 |{{bandera|Austria}} [[Alexander Wurz]] |[[WilliamsF1|Williams]]-[[Toyota F1|Toyota]] |1:13.441 | | |- |18 |{{bandera|Xapón}} [[Takuma Sato]] |[[Super Aguri F1|Super Aguri]]-[[Honda]] |1:13.477 | | |- |19 |{{bandera|Italia}} [[Vitantonio Liuzzi]] |[[Scuderia Toro Rosso|STR]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:13.484 | | |- |20 |{{bandera|USA}} [[Scott Speed]] |[[Scuderia Toro Rosso|STR]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:13.712 | | |- |21 |{{bandera|Alemaña}} [[Adrian Sutil]] |[[Spyker F1|Spyker]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:14.122 | | |- |22 |{{bandera|Países Baxos}} [[Christijan Albers]] |[[Spyker F1|Spyker]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] |1:14.597 | | |} == Resultaos de la carrera == {| {{tablaguapa}} style="font-size:95%;" |- ! Pos !! Nᵘ !! Pilotu !! Equipu !! Vueltes !! Diferencia/retiráu !! Pos. parrilla !! Puntos |- ! 1 | 2 || {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Lewis Hamilton]]''' || '''[[Team McLaren|McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | 73 | 1:31:09.965 | 1 | '''10''' |- ! 2 | 1 || {{bandera|España}} '''[[Fernando Alonso]]''' || '''[[Team McLaren|McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | 73 | +1.5 | 2 | '''8''' |- ! 3 | 5 || {{bandera|Brasil}} '''[[Felipe Massa]]''' || '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | 73 | +12.8 | 3 | '''6''' |- ! 4 | 6 || {{bandera|Finlandia}} '''[[Kimi Räikkönen]]''' || '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | 73 | +15.4 | 4 | '''5''' |- ! 5 | 4 || {{bandera|Finlandia}} '''[[Heikki Kovalainen]]''' || '''[[Renault F1|Renault]]''' | 73 | +41.4 | 6 | '''4''' |- ! 6 | 12 || {{bandera|Italia}} '''[[Jarno Trulli]]''' || '''[[Toyota F1|Toyota]]''' | 73 | +66.7 | 8 | '''3''' |- ! 7 | 15 || {{bandera|Australia}} '''[[Mark Webber]]''' || '''[[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Renault F1|Renault]]''' | 73 | +67.3 | 9 | '''2''' |- ! 8 | 10 || {{bandera|Alemaña}} '''[[Sebastian Vettel]]''' || '''[[BMW Sauber]]''' | 73 | +67.7 | 7 | '''1''' |- ! 9 | 3 || {{bandera|Italia}} [[Giancarlo Fisichella]] || [[Renault F1|Renault]] | 72 | +1 vuelta | 10 | |- ! 10 | 17 || {{bandera|Austria}} [[Alexander Wurz]] || [[WilliamsF1|Williams]]-[[Toyota F1|Toyota]] | 72 | +1 vuelta | 17 | |- ! 11 | 23 || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Anthony Davidson]] || [[Super Aguri F1|Super Aguri]]-[[Honda Racing F1|Honda]] | 72 | +1 vuelta | 16 | |- ! 12 | 7 || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Jenson Button]] || [[Honda Racing F1|Honda]] | 72 | +1 vuelta | 13 | |- ! 13 | 19 || {{bandera|USA}} [[Scott Speed]] || [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 71 | +2 vueltes | 20 | |- ! 14 | 20 || {{bandera|Alemaña}} [[Adrian Sutil]] || [[Spyker F1|Spyker]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 71 | +2 vueltes | 21 | |- ! 15 | 21 || {{bandera|Países Baxos}} [[Christijan Albers]] || [[Spyker F1|Spyker]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 70 | +3 vueltes | 22 | |- ! 16 | 16 || {{bandera|Alemaña}} [[Nico Rosberg]] || [[WilliamsF1|Williams]]-[[Toyota F1|Toyota]] | 68 | +5 vueltes | 14 | |- ! 17 | 18 || {{bandera|Italia}} [[Vitantonio Liuzzi]] || [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 68 | +5 vueltes | 19 | |- ! Ret | 9 || {{bandera|Alemaña}} [[Nick Heidfeld]] || [[BMW Sauber]] | 56 | Tresmisión | 5 | |- ! Ret | 22 || {{bandera|Xapón}} [[Takuma Sato]] || [[Super Aguri F1|Super Aguri]]-[[Honda Racing F1|Honda]] | 13 | Trompu | 18 | |- ! Ret | 14 || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[David Coulthard]] || [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Renault F1|Renault]] | 0 | Accidente | 11 | |- ! Ret | 8 || {{bandera|Brasil}} [[Rubens Barrichello]] || [[Honda Racing F1|Honda]] | 0 | Accidente | 15 | |- ! Ret | 11 || {{bandera|Alemaña}} [[Ralf Schumacher]] || [[Toyota F1|Toyota]] | 0 | Accidente | 12 | |- |} ==== Notes ==== * '''Vuelta rápida''': Kimi Räikkönen, 1:13.117 (en la vuelta 49). * '''Llíderes de vuelta''': Lewis Hamilton: 66 (1-20, 27-50, 52-73), Heikki Kovalainen: 5 (22-26), Fernando Alonso: 1 (21), Felipe Massa: 1 (51). {{GP Fórmula 1 | previu = [[Gran Premiu de Canadá de 2007]] | siguiente = [[Gran Premiu de Francia de 2007]]}} {{Carreres de Fórmula 1}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Gran Premiu de los Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] qghl9cqvdeyo5f7am1kiahpcc0nog4o 0 17978 3709639 3697717 2022-08-19T08:41:31Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{destacaos}} {{correxir}} {{País | nome alternativu = República Oriental del Uruguay | lema = ''[[Libertad o Muerte]]'' ''(Llibertá o Muerte)'' | superficie_puestu = 90 | superficie_agua = 1,5% | llendes = 1.564 [[quilómetru|km]] | costes = 660 km }} La '''República Oriental del Uruguái''' o simplemente '''Uruguái'''{{cartafueyu|países}} o '''Uruguay'''<ref>Como apaez na entrada d'«uruguayu» nel ''DALLA'' [http://www.academiadelallingua.com/diccionariu/index.php?cod=48900]</ref> ye un país d'[[América del Sur]] que poseye'l segundu territoriu más pequeñu del subcontinente, con una superficie de 176.215 km². Al norte y noreste llenda col estáu [[Brasil|brasilanu]] de [[Rio Grande do Sul]]. Al oeste llenda cola provincia [[arxentina]] d'[[Entre Ríos]], de la que ta dixebrada pol [[ríu Uruguái]] y pel sur, tien costes sobre'l [[Ríu de la Plata]], que lu separta de la [[provincia de Buenos Aires]] y de la ciudá de [[Buenos Aires]]. Pel sureste, tien costes sobre l'[[Océanu Atlánticu]]. Según les [[Naciones Xuníes]] ye'l país de [[Llatinoamérica]] col nivel d'alfabetización más altu. Según un estudiu de la organización [[Tresparencia Entenacional]] ye'l segundu país de Llatinoamérica (dempués de [[Chile]]) que tien el menor [[índiz de perceición de la corrupción]]. Según el Programa de les Naciones Xuníes pal Desenrollu ([[PNUD]]) ye'l tercer país de Llatinoamérica (dempués d'[[Arxentina]] y [[Chile]]) que poseye'l mayor Índiz de Desenrollu Humanu ([[IDH]]). Tamién ye'l país de Llatinoamérica (xunto con [[Costa Rica]]) cola distribución d'ingresu más equitativa ente'l 10% más ricu y el 10% más probe. Asinamesmo ye'l cuartu país de Llatinoamérica (dempués de [[Cuba]], [[Costa Rica]] y [[Chile]]) cola esperanza de vida más alta. Ye'l tercer país de Llatinoamérica (dempués d'[[Arxentina]] y [[Chile]]) col [[PBI]] ([[PPA]]) per cápita más altu, y el novenu país de Llatinoamérica (depués de Brasil, Méxicu, Arxentina, Venezuela, Colombia, Chile, Perú, y Ecuador respeutivamente), col [[PBI]] más altu. Foi ún de los primeros países nel mundu n'establecer el drechu les muyeres a sufragar. Arriendes, foi la primer nación del mundu que, siguiendo los postulaos de José Pedro Varela, estableció por llei un sistema educativu de baldre, obligatoriu y llaicu (1877). Ye'l primer país Llatinoamericanu, y el segundu en tol [[Continente Americanu]], en reconocer y llegalizar la [[xunión civil]], incluyendo pareyes del mesmu sexu, en tol territoriu nacional. == Orixe etimolóxicu == [[Archivu:Bandera Uruguay Colonia del Sacramento.jpg|thumb|Bandera l'Uruguay aliando nun edificiu en [[Colonia del Sacramento]].]] Na dómina colonial conociérase al país como [[Banda Oriental]], y nos primeros años de la llucha independentista nomósela [[Provincia Oriental]], como parte de les llamaes [[Provincies Xuníes del Ríu la Plata]]. Al crease la primer Costitución del país como nación independiente, qu'entró en vigor en [[1830]], propúsose agregar al nome del país la referencia al [[ríu Uruguái]]. Col tiempu esi agregáu pasó a ser la denominación más avezada del país. El nome Uruguay remana del [[guaraní]]. Sicasí, esisten dellos espliques alrodiu del so aniciu: * '''"Ríu'l país del urú"'''. Una versión mui venceyada cola anterior ye la de Félix de Azara. Afirma que'l nome provién d'un ave pequeña, l'urú, qu'habita en parte de les cuestes del ríu Uruguay y significaría entóncenes "ríu'l país del urú". * '''"El Ríu de los que train de xintar"'''. Esta versión inédita cobrara fuercia dende l'aprucimientu d'un antiergu escritu redatáu pol xesuita Lucas Marton. Nun pasaxe nel que se dirixe al aniciu del vocablu Uruguay, diz:'' "Siendo ésti de la llingua guaraní, gueté la rempuesta ente la xente d'esti pueblu, que dempués de munchos años siguen diciendo la mesma cosa: ‘El Ríu de los que train de xintar'. Resulta ser que dende inmemoriales tiempos añeróse'l pueblu nativu na más abondosa variedá d'alimentos, frutes, pexes, semientes, yerbes, carnes, y otres variedaes. Nun ye poca cosa ser ente'l pueblu un Uru, pues hasta 40 guerreros avezaos acompanguen a estos tresportadores de comides. Guai, [Gua: principal, orixe; i: ríu] ye'l ríu que xune mar y selva con tal preciosa carga. Non con poca razón, nomen ellos tamién Uru ''el que tresporta comida'', a un ave de vivos colores, que recueye semientes del ríu y les lleva al so ñeru".'' Del Llibru [[Yumaranei]], por Lucas C. Marton. * '''"Ríu de los páxaros pintaos"'''. La entepretación poética de [[Juan Zorrilla de San Martín]]. * '''"Ríu de los cascoxos"'''. Pela so parte, un collaborador de [[Félix de Azara]] da esta otra versión mui desemeyada, dixebrando la pallabra n'uruguá, "cascoxu", ya ï "ríu", Anguaño, los habitantes del país suelen llamase familiarmente orientales, mas el xentiliciu correutu y reconocío nes normes ye "uruguayos". == Símbolos patrios == [[Archivu:National Cockade of Uruguay.png|thumb|Escarapela Nacional uruguaya]] La Bandera d'Uruguái o Pabellón Nacional ye ún de los símbolos nacionales d'esti país. Adoptóse poles lleis del [[16 d'avientu]] de [[1828]] y [[12 de xunetu]] de [[1830]]. Les sos colores son el blancu y l'azul, habiendo'l sol, qu'ocupa el cantón, color oro. La bandera tien les siguientes proporciones: el llargu y l'anchu tán n'arreyamientu de 3 a 2 y l'espaciu que contién el sol consiste nun cuadru na parte cimera, xunto al asta, qu'aporta hasta la sexta franxa, esclusiva, de color azul. La primer franxa y la cabera son de color blancu. El dibuxu'l sol consiste nun círculu radiante, con cara, orláu de dieciséis, con un diámetru de 11/15 del cuadru blancu. La disposición de los elementos que componen el pabellón nacional uruguayu inspírase na [[bandera d'Estaos Xuníos]], polo que les nueve franxes de finxu que distribúyense sol campu representen los primeros nueve departamentos. El cantón ocúpase pel [[Sol de Mayu]], símbolu qu'históricamente fai referimientu a la dixebra d'[[España]] del [[Virreinatu'l Ríu la Plata]]. L'escudu Nacional d'Uruguái ye l'aprobáu poles lleis del [[19 de marzu]] de [[1829]] y del [[12 de xunetu]] de [[1906]] y el Decretáu pol señor [[Miguel Copetti]], axustáu nes sos rigles d'execución a la modificación endiciada pol [[Poder Executivu]], que consistía na supresión de trofeos militares y de marina, fincado orláu por dos xamasques d'[[olivar]] y de [[llaurel]] xuníos na base por un llazu azulencu (llei del 12 de xunetu de 1906 mentada). == Historia == {{AP|Historia d'Uruguái}} ==== Dómina colonial ==== [[Archivu:Juan Manuel Blanes - Artigas en la Ciudadela.jpg|thumb|[[José Gervasio Artigas]] na Ciudadela por [[Juan Manuel Blanes]].]] Enantes de les esploraciones [[España|española]] y [[Portugal|portuguesa]] el so territoriu taba pobláu por delles etnies indoamericanes nómades, ente les que la [[charrúa]] yera la más importante, si bien recientes investigaciones aportaren datos que podríen modificar fondamente los conceutos hasta agora remanaos acierca los pobladores prehispánicos de la rexón. El primer asentamientu européu foi l'asentamientu español nomáu [[San Lázaro]], fundáu por [[Sebastián Gaboto]] na marxen oriental del Río de la Plata a entamos de [[1527]]. Poques selmanes dempués los españoles, al mandu de Gaboto, fundaron un segundu fuerte na desembocadura del [[rigu San Salvador]], que recibe'l so nome européu a partir del nome del Fuerte de San Salvador. Tales establecimientos foron efímeros. Los primeros asentamientos a los cuales correspuende nomar poblaos europeos foron los de la española [[Villa Soriano]] ([[1574]]) y, más sero, la que fundaron los portugueses violando'l [[Tratáu de Tordesillas]], la [[Colonia del Sacramento]] y, lluéu, dafechu, la fundación española a partires de Buenos Aires de la ciudá fortificada de [[Montevidéu]]. Los españoles asentáronse a partir de [[1726]], cuando produzse la fundación de Montevideo, por mor del abangue de tropes portugueses nel territoriu uruguayu d'anguaño y la fundación de ciudaes por éstos. La ciudá de Montevideo fundóse con calter militar y mercante, siendo una importante plaza militar de los dominios realiegos nel sur duemientres el sieglu XVIII y el principal puertu l'estuariu del Ríu de la Plata. La importancia de Montevideo como principal puertu del [[Virreinatu del Ríu de la Plata]] granxó-y en delles ocasiones bregues con [[Buenos Aires]], capital del virreinatu. El 22 de payares de [[1749]], el rei d'[[España]] noma primer [[Gobernador de Montevideo]] a [[José Joaquín de Viana]]. Esti, aporta'l Río de la Plata nel barcu Nuestra Señora de la Concepción el 3 de febreru de [[1751]], arrivando a Buenos Aires, au xura'l cargu de primer Gobernador de Montevideo ante'l Capitán General Andonaegui y toma posesión del mesmu en sesión solemne quel Cabildu montevideanu celebrara el 14 de marzu. La Gobernación de Montevideo avarganaba los territorios dende la foz del arroyu Cufré, nel oeste, fasta'l bustiellu Pan de Azúcar, al este, aportando pel norte dende les ñacientes de los rigos San José y Santa Lucía siguiendo la llinia de la Cuchilla Grande fasta'l bustiellu Ojosmín, que s'alcuentra nel actual departamentu de Flores. Corresponde a los güei departamentos de Montevideo, Canelones y parte de los de San José, Flores, Florida, Lavalleja y Maldonado. En [[1798]] y en [[1806]] a [[1807]] ([[Invasiones Ingleses]]) algares de Montevideo y de Buenos Aires rellancien xuntes los ataques de la flota inglesa (la primer comandada pol Comodoro Sir [[Home Riggs Popham]] y la segunda pol Almirante Sir [[Charles Stirling]]) venida a conquistar los territorios del Plata. Na [[revolución de Mayu]] de [[1810]] y demientres el llevantamientu revolucionariu de les provincies del Plata, Montevideo caltiénse lleales a les autoridaes españoles. El país constituyóse como Estáu en [[1828]], dempués de diverses lluches nes que figuró enforma [[José Gervasio Artigas]], que'l so envís, sicasí, nun yera crear un estáu independiente sinón una organización nomada [[Provincies Unidas del Río de la Plata]] (Provincies Xuníes del Ríu la Plata), qu'incluyía los güei, territorios del Uruguay y delles provincies arxentines. Foi tres la xesta de los [[Trenta y Tres Orientales]] de secute persiguida pola [[Guerra del Brasil]] que surdió la República Oriental del Uruguay. ==== La Suiza d'América ==== {{AP|Batllismu}} A finales del [[sieglu XIX]] el país ampliara la so organización y demientres la dómina [[José Batlle y Ordoñez|batllista]] consolidó la so democracia y algamó altos niveles de bienestar, equiparables a los [[Europa|europeos]]. Por mor d'esto, Uruguay entamó a ser conocíu internacionalmente como "la Suiza d'América". Uruguay foi'l primer país n'establecer por llei el drechu al [[divorciu]] (1907) y ún de los primeros países nel mundiu n'establecer el drechu de les muyeres a sufragar. Amás, foi la primera nación del mundiu que, siguiendo los postulaos de [[José Pedro Varela]], estableció por llei un sistema educativu de baldre, obligatoriu y llaicu (1877). A la bonanza económica dada poles consecuencies de la [[Segunda Guerra Mundial]], cuando s'entamó la industrialización del país, onde por años dexóse d'importar productos manufacturaos europeos y a fabricase nel territoriu nacional, habiendo una de les más baxes tases de desocupación. A too esto sumose, l'edificiu más altu d'América Llatina en 1925 [[Palacio Salvo]], la escelente cadarma, sanidá y educación con niveles superiores a los países europeos y a munchos países de l'América Llatina n'espoxigue, los sos universidaes públiques, l'estadiu más grande del mundu ([[Estadiu Centenariu]]), los servicios públicos estatales, (lletricidá, teléfonos, gas, tranvíes, ferrocarriles, agua corriente, ente otros), un [[Pesu uruguayu]] que tendía a apreciase frente al dólar, nueves instituciones públiques, el trunfu nos campeonatos de [[fútbol]] nos [[Xuegos Olímpicos]] ([[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de París 1924|París 1924]] y [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Amsterdam 1928|Amsterdam 1928]]) y los mundiales de [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|1930]] (cuya sede foi la ciudá de Montevideo) y [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|1950]], en Brasil (ver [[Maracanazo]]), fazañes que contribuyeron a caltener el mitu de la "edá d'oru" del Uruguay. ==== Deterioru económicu ==== Hacia [[1955]] anicióse una crisis económica qu'afectó tamién a les instituciones públiques polítiques. Demientres la [[Años 1960|década de 1960]] hebo un procesu de deterioru social y económicu con notable aducimientu de la organización masiva de les estayes populares dirixíos por partíos d'izquierda, pola clas obrera y pola llucha reivindicativa de los estudiantes. Tamién rexistrose l'actividá d'otros grupos, ente los que figuren los "[[Tupamaros]]" que s'abangaron pola llucha armada al tresvel de la guerrilla urbana. La mayor organización y fuercia del movimientu popular foi enfrentáu por otres organizaciones d'estrema derecha, como la ''Juventud Uruguaya de Pie (JUP)''(Juventú Uruguayo de pie. Les [[Fuercies Armaes]], alentaes por sectores de la oligarquía foron asumiendo protagonismu y metanos de la crisis social, económica y política que vivía'l país, ([[9 de febreru]] de [[1973]]) xofien a un [[güelpe d'estáu]] cívicu - militar. ==== El güelpe d'estáu ==== {{AP|Güelpe d'Estau del 27 de xunu de 1973}} El [[27 de xunu]] de [[1973]] l'entóncenes presidente, [[Juan María Bordaberry]], elimina'l parllamentu col sofitu de les Fuercies Armaes y crea un [[Conseyu d'Estáu]] con funciones llexislatives, de controlador alministrativu y con encomendación de tazmiar una reforma costitucional ''que reafirme los principios republicano-democráticos'', restrinxe la llibertá d'espresión, de camientu y faculta a les FF.AA. y Policiales p'asegurar la prestación inenterrumpida de los servicios públicos. Esti güelpe y el so Conseyu d'Estáu resultante viose de secuti resistío por gran parte de la ciudadanía y pola totalidá de los trabayadores aconceyaos na Convención Nacional de Trabayadores [[CNT]], asina como tamién pol Movimientu Estudiantil, prencipalmente representáu pola Federación d'Estudiantes Universitarios [[FEU]] de la [[Universidá de la República]], quienes realizaron una fuelga xeneral de 15 díes de duración, la más llarga de la hestoria fasta'l momentu <ref>[http://www.bandaoriental.com.uy/globales/novedad.php?id=83 "Tiempos de dictadura 1973/1985. Hechos, voces, documentos. La represión y la resistencia día a día" - Virginia Martínez, Ediciones de la Banda Oriental]</ref>. Les Fuercies Armaes apresaron a cabezaleros tupamaros y a otros ciudadanos ensin posición política acusándolos de sedición demientres tou'l tiempu que duró la dictadura militar, ye decir, hasta [[1985]], asina como tamién (demientres breves intres) a connotaos dirixentes de los partíos políticos tradicionales como [[Jorge Batlle Ibáñez]] y [[Luis Alberto Lacalle de Herrera]], quienes dempués sedríen Presidentes de la República cola torna a la democracia, ente otros. Los integrantes de partidos consideraos "d'esquierda" foron recluyíos en cuasi total incomunicación y sofrieron apremios físicos y psicolóxicos (comprobaos dempués por organismos como la [[Cruz Roxa]]), mientres que los de los partíos tradicionales foron lliberaos, ensin dexar por ello de ser sospechosos en tou momentu y sometíos a dafecha vixilancia. Nes cárceles uruguayes morrieron alrrodiu d'un centenar de prisioneros políticos y continúen desaparecíes otres 140 persones<ref>[http://www.serpaj.org.uy/inf97/listade.htm SERPAJ - Lista de detenidos-desaparecidos en Uruguay]</ref>. En [[1976]], al afechar Bordaberry el so mandatu costitucional, ante la convicción de que'l caos político que viviera'l país yera responsabilidá del so sistema políticu, propón a la Xunta de Comandantes en Xefe de les Fuercies Armaes una reforma del sistema institucional del país, eliminando los partíos políticos y sustituyéndolos por "''corrientes de camientu''" nun sistema de corte corporativista, idea que nun ye compartida polos militares que deciden relevalu del cargu. Mientres continuaba la persecución de los "''sediciosos''", Bordaberry ye reemplazáu pol entóncenes presidente del Conseyu d'Estáu, [[Alberto Demicheli]], quien suspende les eleiciones previstes en payares y delega la presidencia n'[[Aparicio Méndez]] (ex Ministru de Salú Pública), quien asúmela por una estada de cinco años. ==== Torna a la democracia ==== [[Archivu:Palaciosalvo.jpg|thumb|Palaciu Salvo, Montevidéu.]] El [[30 de payares]] de [[1980]] la ciudadanía refuga'l proyeutu de reforma constitucional propuestu pol réxime de facto, dando entamu a un procesu de apertura política. El [[1 de setiembre]] de [[1981]] asume la presidencia el xeneral [[Gregorio Álvarez]], quien en [[1984]] llama a eleiciones, si bien con ciudadanos y partidos políticos proscritos. Tras realizar esi mesmu añu, sal trunfante el [[Partido Colorado (Uruguay)|Partido Colorado]]. Demientres los primeros díes de [[1985]] Álvarez dexa'l mandu en manes del Presidente de la Suprema Corte de Xusticia n'exerciciu, [[Rafael Addiego Bruno]] y finalmente'l [[1 de marzu]] de [[1985]] el gobiernu retornó a los civiles cola asunción de [[Julio María Sanguinetti]] como Presidente. Nun atroxu por dexar atrás el pasáu y retornar en paz al sistema democráticu, los partíos políticos mayoritarios acordaron votar la "llei de gandición" que desanició tolos delitos cometíos a partir del del 1ᵘ de xineru de 1962 n'arreyamientu a les aiciones subersives, pero escluyendo a testu espresu los funcionarios policiales y militares que cometieren delitos arreyaos cola llucha antisubersiva. La [[Llei de Gandición de la Pretensión Punitiva d'Estáu|ley 15.848 de la Gandición de la Pretensión Punitiva d'Estáu]] (popularmente conocida como "llei d'impunidá" o "llei de gandición"), que tapecía a tolos miembros de les Fuercies Armaes acusaos de violaciones a los [[derechos humanos]] ente 1973 y 1985, foi aprobada pol parllamentu n'avientu de [[1986]]. Nos años siguientes llevose a cabo una campaña de recueya de firmes p'afitar un referendu col envís de derogala. El [[16 d'abril]] de [[1989]], llueu de que más de un 25% de la ciudadanía uruguaya habilitara cola so firma el referendu, llevóse a cabu'l mesmu, con un trunfu'l nomáu "votu amariellu" (por el color de la papeleta), que ratificaba la llei, con un marxe de 57% escontra 43% respeuto al "[[Comisión del Voto Verde|voto verde]]". El trunfu del "votu mariellu" significó nun afechar la llei de gandición, y caltener l'amnistía a los delitos cometios demientres el gobiernu militar. Nos comicios de payares de [[1989]] resultó electu [[Luis Alberto Lacalle]] (del ''Partido Nacional''). En [[1994]] Sanguinetti resultó electu por segunda vegada y en [[1999]] trunfó [[Jorge Batlle]] (del [[Partido Colorado]]). ==== Anguaño ==== [[Archivu:Tabare_Vasquez.jpeg|thumb|left|Tabaré Vázquez (esquierda) y el so vicepresidente, [[Rodolfo Nin Novoa]].]] Nes [[Elleición presidencial nel Uruguay (2004)|eleiciones presidenciales]] realizaes el [[31 d'ochobre]] de [[2004]] resultó elixíu [[Tabaré Vázquez]], candidatu pola coallición izquierdista [[''Encuentro Progresista-Frente Amplio-Nueva Mayoría'']] col 50,% de los votos, algamando la vitoria na primer torna y percarciando un parllamentu con mayoríes absolutes. Ye la primer vegada na historia del país qu'un partíu políticu nun tradicional accede al Poder Executivu. Nes [[Elleiciones municipales nel Uruguay (2005)|eleiciones municipales de 2005]] el Partíu Nacional obtuvo diez intendencies, el EP-FA-NM obtuvo ochu y el Partíu Colorado obtuvo una. Les prósimes eleiciones presidenciales tán coxitaes pal añu [[2009]]. == Gobiernu y política == {{AP|Gobiernu y política d'Uruguái}} [[Archivu:Mercosur - Montevideo (2).jpg|thumb|Sé del Mercosur ([[Parque Rodó]], Montevideo).]] La República Oriental del Uruguái ye un [[Estáu unitariu]] [[democracia|democráticu]], de calter [[república presidencialista|presidencialista]]. Según un informe publicáu pola revista [[Reinu Xuníu|británica]] [[The Economist]], Uruguay ye consideráu el país más dafechamente democráticu d'América del Sur, allugáu nel puestu 27 so un total de 167 <ref>[http://www.economist.com/media/pdf/DEMOCRACY_INDEX_2007_v3.pdf The Economist - Democracy index]</ref>. Y ye'l segundu de [[Llatinuamérica]] na tabla de los países con menor [[índiz d'abarruntamientu de corrución]] (ellaboráu pola organización [[Transparencia Internacional]]), namái detrás de [[Chile]].El so gobiernu dixébrase en tres poderes independientes: poder executivu, poder llexislativu y poder xudicial. === Poder executivu === El [[poder executivu]] ye exercíu pol [[Presidente d'Uruguái|presidente de la República]], qu'actúa conxuntamente col [[Conseyu de Ministros]]. El presidente ye al empar [[xefe d'Estáu]] y [[xefe de Gobiernu|Gobiernu]], y ye elixíu xunto col [[Vicepresidente del Uruguay|Vicepresidente]] al tresvel d'eleición popular direcuta, mientres qu'estos designen al empar al conseyu de ministros. El presidente tien un mandatu de 5 años ensin reeleición inmediata hasta dempués d'igual estada dende'l cese del so cargu. Escuéyense nuna mesma candidatura presentada pol respeutivu partíu. En casu de que ninguna candidatura aquiste la [[mayoría absoluta]] de los votos, procédese a una segunda torna ente les dos primeres mayoríes. En dicha votación resulta ganadora la candidatura que recalde la [[mayoría simple]] de los votos. De magar el [[1 de marzu]] de [[2005]] el presidente ye'l socialista [[Tabaré Vázquez]], de la coallición ''[[Frente Amplio]]''. El Conseyu Ministros costa de trece ministerios, que detállense de secuti endiciando quien acupa'l cargu al entamu'l mandatu de Tabaré Vázquez. Tamién depende de la Presidencia de la República, la Oficina de Planiamientu y Presupuestu (OPP) que tien rangu ministerial y cuyu Direutor y Sodireutor son escoyíos pol Presidente la República. {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%" |- bgcolor="#ececec" ! Ministeriu !! Nome !! Estaya |- | Interior || [[Daisy Tourné]] || Partíu Socialista |- | Defensa Nacional || [[Azucena Berrutti]] || Partíu Socialista |- | Arreyamientos Esteriores || [[Reinaldo Gargano]] || Partíu Socialista |- | Economía y Finances || [[Danilo Astori]] || Asamblea Uruguay |- | Educación y Cultura || [[Jorge Brovetto]] || Independiente, presidente'l Frente Amplio |- | Salú Público || [[María Julia Muñoz]] || Vertiente Artiguista |- | Trabajo y Seguridad Social || [[Eduardo Bonomi]] || Movimiento de Participación Popular |- | Vivienda, Ordenamientu Territorial y Mediu Ambiente || [[Mariano Arana]] || Vertiente Artiguista |- | Ganadería, Agricultura y Pesca || [[José Mujica]] || Movimiento de Participación Popular |- | Industria, Enerxía y Minería || [[Jorge Lepra]] || Independente |- | Tresporte y Obres Públques || [[Víctor Rossi]] || Alianza Progresista |- | Turismu y Deporte || [[Héctor Lescano]] || Alianza Progresista |- | Desenrrollu Social || [[Marina Arismendi]] || Partíu Comunista |} === Poder llexislativu === [[Archivu:Palacio Legislativo.JPG|thumb|Faza del [[Palaciu Llexislativu (Uruguay)|Palaciu Llexislativo]], sé del poder llexislativu.]] El [[poder llexislativu]] reside n'[[Asambleya Xeneral d'Uruguái|Asambleya Xeneral]], la cual consta d'una [[Senáu d'Uruguái|Cámara de Senadores]] de 30 miembros y d'una [[Cámara de Representantes d'Uruguái|Cámara de Representantes]] de 99 miembros, correpondientes a los 19 departamentos del país. Les eleiciones pa'l parllamentu cellébrense en llistes pesllaes al empar cola eleición presidencial (nun s'aplica'l votu per cada candidatu a Diputáu o Senador ensinon per una llista presentada por cada partíu políticu). Los Diputaos s'escueyen por departamentu mientres que los senadores s'escueyen a escala nacional, dambos pa mandatos de cinco años. === Poder xudicial === El [[poder xudicial]] ye encabezonáu pola [[Suprema Corte de Xusticia d'Uruguái|Suprema Corte de Xusticia]], cuyos ñembros son nomaos pola Asamblea Xeneral al traviés duna mayoría de dos tercios y cuyos mandatos duren diez años. La Suprema Corte de Xusticia ye la cabera instancia d'apelación y ye tamién la encargada de xuzgar la costitucionalidá de les lleis. El poder xudicial encadármase asinamesmo por Tribunales d'Apelaciones, Xueces Lletraos y Xueces de Paz. === Intendentes === Los gobiernos llariegos de caún de los 19 departamentos organícense a semeyancia del gobiernu central, con dos muérganos fundamentales: l'[[Intendente]] Municipal (Executivu), y la [[Xunta Departamental]] (Llexislativu). Acúpense de les xeres doméstiques del departamentu, tresporte, cuida de les ciudaes, puxarres, allumáu públicu, ente otres funciones. * L'Intendente ye escoyío direutamente pol pueblu, n'eleiciones que rialícense en 19 circuscriciones (una por cada departamentu). * Les Xuntes Departamentales son organismos unicamerales encadarmaos por 31 Ediles. El partíu políticu que reclada la mayoría simple de votos, aquista 16 de les banques y el restu dixébrense ente los demás partíos en proporción a los votos alcaldiaos. * Esiste tamién, en pequeños pueblos o ciudaes autoridaes llariegues que son escoyíes pol pueblu o nomaes pola Xunta Departamental a iniciativa del Intendente de les Xuntas Llariegues. * La reforma costitucional de 1997, istitucionalizó'l Congresu d'Intendentes, col envís de coordinar les polítiques de los Gobiernos Departamentales pa permitir a estos acordar ente só, col Poder Executivu o con otros muérganos del Estáu. == Organización políticu-alministrativa == {{AP|Organización territorial d'Uruguái}} Confórmase por 19 departamentos: <div align=center> {| {{tablaguapa}} cellpadding=0 cellspacing=2 width=600px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''División polítical d'Uruguái''' |- |colspan=4 align=center|[[Archivu:Departments of Uruguay (map).png|center|450px]] {| class="wikitable sortable" cellpadding=0 cellspacing=2 width=600px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px" | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Departamentu''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Capital''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Superficie (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Población (2005)''' |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Artigas (departamentu)|Artigas]] |[[Artigas (Uruguái)|Artigas]] | align=right | {{formatnum:11928}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:78019}} |- |[[Canelones (departamentu)|Canelones]] |[[Canelones (Uruguái)|Canelones]] | align=right | {{formatnum:4536}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:485240}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Cerro Largo (departamentu)|Cerro Largo]] |[[Melo]] | align=right | {{formatnum:13648}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:86564}} |- |[[Departamentu de Colonia|Colonia]] |[[Colonia del Sacramento]] | align=right | {{formatnum:6106}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:119266}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Durazno (departamentu)|Durazno]] |[[Durazno (Uruguái)|Durazno]] | align=right | {{formatnum:11643}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:58859}} |- |[[Flores (departamentu)|Flores]] |[[Trinidad (Uruguái)|Trinidad]] | align=right | {{formatnum:5144}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:25104}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Departamentu de Florida|Florida]] |[[Florida (Uruguái)|Florida]] | align=right | {{formatnum:10417}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:68181}} |- |[[Lavalleja]] |[[Minas]] | align=right | {{formatnum:10016}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:60925}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Maldonado (departamentu)|Maldonado]] |[[Maldonado (Uruguái)|Maldonado]] | align=right | {{formatnum:4793}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:140192}} |- |[[Departamentu de Montevidéu|Montevidéu]] |[[Montevidéu]] | align=right | {{formatnum:530}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:1325968}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Paysandú (departamentu)|Paysandú]] |[[Paysandú (Uruguái)|Paysandú]] | align=right | {{formatnum:13922}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:113244}} |- |[[Río Negro (departamentu)|Río Negro]] |[[Fray Bentos]] | align=right | {{formatnum:9282}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:53989}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Rivera]] |[[Rivera (Uruguái)|Rivera]] | align=right | {{formatnum:9370}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:104921}} |- |[[Rocha (departamentu)|Rocha]] |[[Rocha (Uruguái)|Rocha]] | align=right | {{formatnum:10551}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:69937}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Salto (departamentu)|Salto]] |[[Salto (Uruguái)|Salto]] | align=right | {{formatnum:14163}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:123120}} |- |[[San José (Uruguái)|San José]] |[[San José de Mayo]] | align=right | {{formatnum:4992}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:103104}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Soriano]] |[[Mercedes (Uruguái)|Mercedes]] | align=right | {{formatnum:9008}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:84563}} |- |[[Departamentu de Tacuarembó|Tacuarembó]] |[[Tacuarembó]] | align=right | {{formatnum:15438}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:90489}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Departamentu de Trenta y Tres|Trenta y Tres]] |[[Trenta y Tres]] | align=right | {{formatnum:9529}} | align=right | <span style="display:none">0</span>49.318 |- |colspan="2"|'''Total'''¹ | align=right | {{formatnum:175016}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:3241003}} |} ¹<small>Ensin incluyir la suma de los llagos artificiales del ''Río Negro'' (1.199 km²). [http://www.ine.gub.uy/mapas/definiciones%20para%20web.pdf]</small> |} </div> Les principales ciudaes son [[Montevidéu]], [[Las Piedras]], [[Punta del Este]], [[Ciudad de la Costa]], [[Salto (Uruguái)|Salto]], [[Paysandú]] y [[Fray Bentos]]. == Xeografía == {{AP|Xeografía d'Uruguái}} [[Archivu:Uruguay_T2.png|thumb|Semeya satelital]] [[Archivu:Uruguay fisico.png|thumb|Mapa físicu del Uruguay]] Con una superficie terrestre de 176.215 km² —de la que 175.016 km² ye la suma total de los departamentos y 1.199 km² abargana la suma de los llagos artificiales del ''Río Negro''—, exerce además la so soberanía sobre delles islles so'l [[ríu Uruguay]], con un total de 105 km²; 16.799 km² d'augues xurisdicionales (''Río Uruguay'', ''Río de la Plata'' y ''Laguna Merín'') y un área de mar territorial de 125.057 km². Al empar Uruguay caltién dos [[Disputes fronterices ente Uruguay y Brasil|disputes fronterices con Brasil]] sobro los territorios conocíos como ''Isla Brasilera'' y ''Rincón de Artigas'', qu'acupen un área de 237 km². L'área total del territoriu uruguayu abargana 318.413 km²<ref>[http://www.ejercito.mil.uy/cal/sgm/iust.htm Servicio Geográfico Militar - Uruguay: soperficie territorial.]</ref>. El relieve arréyase na parte sur a les tierres [[Pampa (Sudamérica)|pampeanes]] y constitúyese por vastes llanaes ondulaes y asulcaes por coteros nomaos [[Cuchilla (xeografía)|cuchielles]]. Les más importantes son les que pertenecen a la [[Cuchilla de Haedo]] y a la [[Cuchilla Grande]]. El so puntu más eleváu ye'l bustiellu [[Bustiellu Catedral (Uruguay)]], con 514 [[altor|m]]. La cuenca hidrográfica más importante ye la del ''[[ríu Uruguay]]'', que s'emplega como vía de comunicación pa colos demás países vecinos. La cuenca'l ''[[Río de la Plata]]'' fórmase por ríos de cursu curtiu. La cuenca la ''[[Laguna Merín]]'' intégrenla los ríos [[Ríu Yaguarón|Yaguarón]], [[Ríu Tacuarí|Tacuarí]] y otros. El clima ye atemperiáu nel sur y subtropical nel norte'l país, les lluvies son arrumes y repártense ente primavera-branu y seronda. El 75% del territoriu ye terrén de paciones. Les viesques son escases (25 % del territoriu). [[Archivu:Represa Salto Grande.jpg|thumb|Banzáu de ''Salto Grande''.]] == Economía == {{AP|Economía d'Uruguái}} L'[[agricultura]] ([[arroz]], [[trigu]], [[maíz]], [[xirasol]], [[llinu]], [[algodón]], [[forraxera]] (azucrera) y la [[ganadería]] ([[Vaca|vacunos]], [[Oveya|ovinos]]) son los recursos fundamentales de la economía. Les industries principales son la del [[papel]] y [[cartón]], [[fertilizante]], [[alcohol]], [[cementu] y refinu d'[[hidrocarburu|hidrocarburos]]. Los recursos minerales y enerxéticos son escasos. Figura tamién el sector de servicios (financieros, lloxística, tresporte, comunicaciones) asina como la puxante industria de les teunoloxíes de la información, en particular el desenrrollu de software y servicios arreyaos. Nos caberos años medrara sobremanera la esplotación forestal d'''[[Eucaliptus grandis]]'' y ''[[Eucaliptus globulus]]'', con clisada a la produción de madera aserrada y madera pa la produción de celulosa. Asinamesmo, tan en construcción una planta de la empresa finlandesa [[Botnia]] y otra de la española [[ENCE]], asina como otras n'estáu de proyeutu. Otru de los principales ingresos económicos del país ye'l turismu: la nación cuenta con una llinia costera so'l ''Río de la Plata'' y l'[[Océanu Atlánticu]] batuxada de balnearios, ente los que se figuren [[Punta del Este]] y [[Piriápolis]], de sonadía internacional. El turismu agropecuariu, históricu y termal tamién tien emportancia. === Esportaciones ya importaciones === <timeline> ImageSize = width:450 height:225 PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy AlignBars = justify DateFormat = x.y Period = from:0 till:50.0 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = early Colors = id:gray value:rgb(0.97,0.97,0.97) id:PAN value:rgb(0.4, 0.6, 1) id:PRD value:rgb(1, 0.84314, 0) id:PRI value:rgb(1, 0.5372, 0.5372) id:ALT value:rgb(0.2, 0.6, 0.8) id:NA value:rgb(0,0.4,0.4) id:darkgray value:rgb(0.80,0.80,0.80) id:midgray value:rgb(0.30,0.57,0) ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0 ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0 BarData= barset:Países PlotData= width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red barset:Países from:0 till:19.50 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:"[[Estaos Xuníos]] (19,5%)" from:0 till:17.00 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:"[[Brasil]] (17,0%)" from:0 till:6.60 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:"[[Arxentina]] (6,6%)" from:0 till:4.40 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:"[[Méxicu]] (4,4%)" from:0 till:4.30 color:NA width:20 align:left fontsize:S text:"[[España]] (4,3%)" from:0 till:4.20 color:midgray width:20 align:left fontsize:S text:"[[Alemaña]] (4,2%)" from:0 till:44.00 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:"Otros (44,0%)" TextData= pos:(180,215) fontsize:M text:"Esportaciones" pos:(110,205) fontsize:S text:"Fuente: CIA - The World Factbook - Uruguay (2005)" pos:(400,1) fontsize:S text:(%) </timeline> <timeline> ImageSize = width:450 height:225 PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy AlignBars = justify DateFormat = x.y Period = from:0 till:50.0 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = early Colors = id:gray value:rgb(0.97,0.97,0.97) id:PAN value:rgb(0.4, 0.6, 1) id:PRD value:rgb(1, 0.84314, 0) id:PRI value:rgb(1, 0.5372, 0.5372) id:ALT value:rgb(0.2, 0.6, 0.8) id:NA value:rgb(0,0.4,0.4) id:darkgray value:rgb(0.80,0.80,0.80) id:midgray value:rgb(0.30,0.57,0) ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0 ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0 BarData= barset:Países PlotData= width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red barset:Países from:0 till:19.20 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:"[[Arxentina]] (19,2%)" from:0 till:18.80 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:"[[Brasil]] (18,8%)" from:0 till:14.00 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:"[[Paraguay]] (14,0%)" from:0 till:8.40 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:"[[Estaos Xuníos]] (8,4%)" from:0 till:6.00 color:NA width:20 align:left fontsize:S text:"[[China]] (6,0%)" from:0 till:4.40 color:midgray width:20 align:left fontsize:S text:"[[Rusia]] (4,4%)" from:0 till:29.20 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:"Otros (29,2%)" TextData= pos:(180,215) fontsize:M text:"Importaciones" pos:(110,205) fontsize:S text:"Fuente: CIA - The World Factbook - Uruguay (2005)" pos:(400,1) fontsize:S text:(%) </timeline> == Demografía == [[Ficheru:Uruguaypop.svg|thumb|right|Pirámide de población d'Uruguái en 2017.]] La población del país costitúyese esencialmente pol aporte de grupos d'inmigrantes. Los pueblos [[indíxena|indíxenes]] orixinales desapaicieren cuasi dafechu por mor, principalmente, d'un sistemáticu esterminiu lleváu a cabu demientres el sieglu XIX, de xeitu qu'anguaño la inmensa mayoría de los uruguayos son descendientes de'españoles ya [[Italia|italianos]], siguíos de [[Francia|franceses]] y [[Alemaña|alemanes]] y otros europeos (88% aprox.), con pequeñes minoríes de [[mestizu|mestizos]] (8% aprox.) y de [[negru (etnia)|negros]] (4% aprox.)<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People CIA - The World Factbook - Uruguay] (n'inglés)</ref>. == Salú == Uruguái cuenta un sistema de salú mixtu (públicu y priváu). El Ministeriu de Salú Pública (M.S.P.) ye'l responsable de normalizar, evaluar y fiscalizar l'atención a la salú en toó'l país, tantu pa l'asistencia pública como privada. Según l'[[Institutu Nacional d'Estadística d'Uruguái]], en 2006 el 97,2% de la población que reside en llocalidaes de 5.000 o más habitantes dispón de dalguna mena d'asistencia médica, mientres que'l 2,8% rexistrara l'ausencia total de derechos pa l'asistencia de la so salú. Esti mesmu estudiu reveló que práuticamente'l 46% de la población alcuéntrase afiliada a una institución d'asistencia médica privada, mientres que'l 42% atiende la so salú al tresvel del Ministeriu de Salú Público o l'Hospital de Clíniques (dependiente de la [[Universidá de la República]]). Dientro de los primeros, más de la metá (24,4%) cuenta amás con serviciu d'emerxencia móvil, en tanto apenas el 4,8% de los usuarios de salud pública, cuenta con este serviciu<ref>[http://www.ine.gub.uy/biblioteca/uruguayencifras2006/salud.pdf INE - Uruguay en Cifres 2006]</ref>. Los recursos humanos costituyen ún de los principales puntos favoratibles na salú nel Uruguay, ya que según un informe realizáu en [[2006]] pola [[Organización Mundial de la Salú]], el país ye'l segundu n'América Llatina con más médicos por habitante (3,65 por cada mil habitantes) dempués de [[Cuba]] (5,91)<ref>[http://www.who.int/entity/whr/2006/annex/06_annex4_en.pdf Global distribution of health workers in WHO Member States (20 February 2006)] (n'inglés)</ref>. === Estadístiques === * Esperanza de vida al ñacer (est. 2006)<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People CIA - The World Factbook - Uruguay] (n'inglés)</ref>: ** Población total: 76,33 años ** Homes: 73,12 años ** Muyeres: 79,65 años * Mortalidá materna<ref>[http://www.paho.org/spanish/sha/prfluru.htm#morbimortal Organización Panamericana de la salud]</ref>: 11 reportados cada 100.000 ñacíos vivos * Mortalidá infantil: 12,7 por mil (2005)<ref>[http://www.cbasico.fmed.edu.uy/material_bajar/2006/SP1Situacion_epidemiologicaUruguay2006.pdf#search=%22Ministerio%20de%20Salud%20P%C3%BAblica%20mortalidad%20infantil%202005%22 www.cbasicoMortalidá en menores de 5 años</ref><ref>[http://www.paho.org/spanish/sha/prfluru.htm#morbimortal Organización Panamericana de la Salud]</ref>: 18.1 por 1.000 * Alfabetismu: 97,7% (2006)<ref>[http://www.observa.com.uy/Obuscar/notaarchivo.aspx?id=57320 www.observa.com.uy (31-07-06)]</ref> * Consumu de caloríes diaries: 2.862 per cápita * Augua potable<ref>[http://www.unicef.org/spanish/infobycountry/uruguay_statistics.html#13 Panorama:Estadístiques del Uruguay - Unicef]</ref>: 98 % == Augua potable y saniamientu == Uruguái ye l'únicu país d'América Llatina que percanciara una cobertura cuasi universal d'accesu a l''''augua potable''' seguro y a un '''saneamientu''' afayadizu, con altos niveles de calidá de servicios (por accesu a l'augua potable ver <ref> JMP [Programa Conxuntu OMS/UNICEF de Monitoreu del Abastamientu d'Agua y del Saniamientu http://www.wssinfo.org/pdf/country/URY_wat.pdf]</ref> y por saniamientu ver <ref> JMP [http://www.wssinfo.org/pdf/country/URY_san.pdf])</ref>). Daos estos percancies, la prioridá del gobiernu ye meyorar la eficiencia de los servicios y enanchar l'accesu al serviciu d'alcantarielláu (nun pertinente) n'estayes au s'emplega saneamientu en sitiu. == Cultura == {{AP|Cultura d'Uruguái}} [[Archivu:Murgas (Vazquez, Marzo 2005 -2).jpg|thumb|Gurupu de murga uruguaya]] [[Archivu:Zitarrosa2.jpg|180px|thumb|Alfredo Zitarrosa]] [[Archivu:Joaquín Torres García - América Invertida.jpg|thumb|''América invertida'' (1943) de [[Joaquín Torres García]].]] === Música === La música [[rioplatense]] por escelencia ye'l [[tangu]] y la so hermana menor, la [[milonga]], pero Uruguay posee además ritmos qu'anguaño-y son esclusivos, como'l [[candombe]] y la [[murga|murga uruguaya]], que tienen el so apoxéu nes [[llamada|llamaes]] d'antroxu (nel casu del candombe) y nel mesmu [[Antroxu nel Uruguay|Carnaval]], nel casu de la murga. Ente los músicos y cantantes destacaos s'alcuentren [[Julio Sosa]], [[Carlos Gardel]], [[José Carbajal]], [[Daniel Viglietti]], [[Amalia de la Vega]], [[Osiris Rodríguez Castillo]], [[Jaime Roos]], los hermanos [[Hugo Fattoruso]] y [[Osvaldo Fattoruso]] (ex integrantes de [[Los Shakers]] y [[Opa]]), [[Jorge Drexler]], [[Eduardo Mateo]], [[Ruben Rada]], [[Alfredo Zitarrosa]], [[Jorge Lazaroff]], [[Pablo Sciuto]], [[Tabaré Arapí]] y [[Leo Maslíah]], y grupos como [[El Cuarteto de Nos]], [[Los Estómagos]], [[El Kinto]], Tótem, [[Los vidrios]], [[Zero (banda)|Zero]], [[La Chancha]], [[Los Shakers]], [[Opa]], [[Los Iracundos]], [[Los Olimareños]], [[Los que Iban Cantando]], [[La Tabaré Riverock Banda]], [[Traidores]], [[Buitres Después de la Una]], [[No Te Va Gustar]], [[La Vela Puerca]], [[Trotsky Vengarán]], [[La Trampa (banda)|La Trampa]], [[Rey Toro]], etc. Tamién son uruguayos l'autor del tangu más famosu del mundu ([[La Cumparsita]]), [[Gerardo Matos Rodríguez]], y el revolucionador de la téunica d'execución de guitarra culta, [[Abel Carlevaro]]. === Pintura === En pintura figuren [[Juan Manuel Blanes]], [[Joaquín Torres García]], [[Carlos Sáez]], [[Rafael Barradas]], [[Petrona Viera]], [[Pedro Figari]], [[Carmelo de Arzadum]], [[Ernesto Laroche]], [[Felipe Seade]], [[José Gurvich]], [[Carlos Páez Vilaró]], [[José Cúneo]], [[Hugo Nantes]] y [[Clever Lara]]. === Escultura === N'escultura figuren enforma [[Juan Manuel Ferrari]], [[José Belloni]], [[José Luis Zorrilla de San Martín]], [[Gonzalo Fonseca]] y [[Germán Cabrera]]. Ente los escultores contemporáneos figuren [[Ramón Cuadra Cantera]], [[Mario Lorieto]], [[Hugo Nantes]], [[Ricardo Pascale]], [[Octavio Podestá]], [[Pablo Atchugarry]] y [[Águeda Dicancro]] [http://www.mnav.gub.uy/dicancro.htm]. === Lliteratura === La [[poesía]] uruguaya ñaz con [[Bartolomé Hidalgo]], aniciador de la corriente gauchesca y autor de los famosos ''cielitos''. [[Romildo Risso]], [[José Alonso y Trelles]], y [[Serafín J. García]] foron grandes continuadores d'esa tendencia, pero nel sieglu XX destacó con particular lluz propia [[Osiris Rodríguez Castillo]]. Nos sos llibros ''Grillo Nochero'' y ''Cantos del Sur y del Norte'', aprucen representaos los sos más famosos poemes. ''Gurí pescador'', ''Como yo lo siento'', ''De Corrales a Tranqueras'', ''Camino de los quileros'' y ''Décimas de Jacinto Luna'', son yá clásicos nel xéneru. Los [[Romanticismu|románticos]] afáyense representaos na obra d'[[Adolfo Berro]], [[Juan Zorrilla de San Martín]]. Destaquen tamién [[Juan José Morosoli]] y [[José Enrique Rodó]]. En [[1900]] [[Julio Herrera y Reissig]] ye'l precursor de la [[poesía modernista hispanoamericana]]. Destaquen nesta dómina les poetes [[Juana de Ibarbourou]] (tamién conocida como Juana de America) y [[Delmira Agustini]]. Ente los llíricos destaquen [[Emilio Frugoni]], [[Emilio Oribe]], [[Salvador Puig]], [[Circe Maia]]. Ente los valores intelectuales con producción actual, sobresalen [[Juan Carlos Onetti]], [[Carlos Martínez Moreno]], [[Eduardo Galeano]], [[Mario Benedetti]], [[Jorge Majfud]] y [[Amir Hamed]]. Nel teatru destaquen [[Florencio Sánchez]] y [[Jacobo Langsner]]. [[Horacio Quiroga]] destaca tamién colos sos ''Cuentos de amor de locura y de muerte'' [http://www.gutenberg.org/etext/13507], y ye consideráu por munchos como'l [[Edgar Allan Poe]] sudamericanu. === Filosofía === Destaquen [[Carlos Vaz Ferreira]] y [[Arturo Ardao]]. === Cine === El cine uruguayu puédese considerar que ñaz en 1919, en xeneral pecuñarizóse por producciones uruguayes-estranxeres. Somos a figurar El Lugar del Humo (1979), Mataron a Venacio Flores (1982),etc... Demientres la so hestoria tuvo intres en que se produciría un despegue del mesmu qu'enxamás se daba, somos a dicir que a partir del añu 2003 el mesmu entama con una estada d'ésitos. Los principales esponentes del cine d'anguaño uruguayu son [[Juan Pablo Rebella]] y [[Pablo Stoll]], quienes en [[2005]] ganaron el [[Premiu Goya]] a la meyor película estranxera de fala hispana, tamién el [[Festival de Cine de Cannes]], premiu FIPRESCI (2004), col film ''[[Whisky (película)|Whisky]]''. El premiu [[Premios Goya|Premiu Goya]], fora yá aquistáu por un uruguayu en [[2003]], cuando [[Diego Arsuaga]] lo ganara pola so película ''[[El último tren]]''. Otres produciones uruguayes destacaes son ''[[25 Watts]]'', ''[[En la puta vida]]'', ''[[El viñedo]]'', y ''[[El Baño del Papa]]''. Rescamplar [[César Charlone]] como direutor de fotografía del film brasilanu [[Ciudad de Dios]], pol cual foi nomáu al premiu [[Premios Óscar|Óscar]]. Asinamesmo, [[Jorge Drexler]] ye'l primer uruguayu en recibir un premiu [[Premios Óscar|Óscar]] a la meyor [[BSO|banda sonora orixinal]] nuna llingua desemeyada al inglés pol canciu ''Al otro lado del río'' de la película ''[[Diarios de motocicleta]]'' basada na vida d'[[Ernesto Guevara|Ernesto "Che" Guevara]]. Nos caberos años el gobiernu uruguayu diera grandes incentivos a les filmaciones y produciones, esonerando d'impuestos. Esto determinó que parte del film [[Vicio en Miami]] filmárase ente la ciudá de [[Montevidéu]] y el balneariu [[Atlántida]]. Por mor a que nestos criyárense gran cantidá de productores qu'asociaes con estranxeres producen películes y curtios publicitarios pa'l mercáu intenacional. === Arte Contemporaneu y nuevos medios === Si bien trátase d'un país pequeñu, esiste una gran cantidá d'artistes y produtores culturales de desemeyaes llinies que trabayen tantu nel país como nel esterior. Amás del pabellón propiu na [[Bienal de Venecia]], n'Italia, artistes uruguayos tamién esponen asiduamente nes bienales de [[Bienal de São Paulo|São Paulo]], [[Bienal do Mercosul|Mercosur]] y de [[Bienal de L'Habana|L'Habana]], ente otres. A partir del añu [[2004]] entamó a tener relieve dientro del movimientu cultural, la Fundación d'Arte Contemporaneu (FAC) que ye una organización qu'acoye a una ventena d'artistes cuya producción tien énfasis na contemporaniedá. Ente los nomes que destaquen na escena de les artes contemporanies s'alcuentren [[Fernando López Lage]], [[María Clara Rossi]], [[Martín Sastre]], [[Daniel Umpiérrez]], [[Brian Mac Kern]], [[Enrique Aguerre]], el colleitivu [[LOGO]], [[Pablo Uribe]], [[Santiago Tavella]], [[Nicolás Branca]], [[Beatriz Martínez]], [[Guillermo Sierra]], [[Rulfo]] y [[José Andrés de Vera y Paysal]]. Asinamesmo, la ciudá de [[Punta del Este]], ún de los principales balnearios del [[Cono Sur]],nomárase ''Capital Iberoamericana de Cinematografía''. == Relixón == L'Estáu uruguayu ye [[llaicu]], con dafecha llibertá de cultos. La [[separtación Ilesia-Estáu]] estableciérase na [[Constitución del Uruguay de 1919|Constitución de 1919]] como culminación d'un procesu de secularización qu'entamara en [[1877]] cola aprobación del ''Decretu Llei d'Educación Común'' redactáu por [[José Pedro Varela]] qu'establecía la non obligatoriedá de la educación relixosa nes escueles. Esiste na sociedá un ampliu clima de tolerancia hacia los desemeyaos cultos. La Constitución y la llei prohíben la discriminación por sides relixoses<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71477.htm U.S. Department of State - Entenational Religious Freedom Report 2006 - Uruguay] (n'inglés)</ref>. La relixón mayoritaria ye'l [[catolicismu]], con un 66% d'adeptos, magar que gran parte d'esti porcentaxe nun son prauticantes. Hai 2% de [[Protestantismu|protestantes]] y un 1% de [[Xudaísmu|xudíos]]. El componente de relixones [[sincretismu|sincrétiques]] ente'l catolicismu y relixones africanes tien creciente importancia. Aprosimadamente'l 31% de la población nun profesa nenguna relixón<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People CIA - The World Factbook - Uruguay] (n'inglés)</ref>. == Tresporte, comunicaciones y teunoloxía == === Tresporte === ==== Carreteres ==== La rede vial nacional d'Uruguái cunta con 8.705 quilómetros de [[carretera|carreteres]] d'ún o más carriles, más de 2.300 quilómetros d'[[autopista|autopistes]] o [[autovía|autovíes]] según [[National Geographic]], que se distribuyen nos 175.016 km² de territoriu y sirven a más de tres millones d'habitantes y decenes de miles de turistes, lo que significa ún de los más altos índices d'accesos a desemeyaes partes del territoriu d'América Llatina. Tipos de firme nes carreteres: * 327 km de [[formigón]] * 7.419 km d'[[asfaltu]] * 958 km de [[tuesca]] ==== Ferrocarriles ==== Los [[Ferrocarriles d'Uruguái|ferrocarriles uruguayos]] cunten con aprosimadamente 2900 km de llinies, toes de [[trocha]] 1435 mm, tracción diésel y sólo 11 km de doble vía. La metá de la rede ta clausurada, circulando trenes de carga nos ramales [[Montevidéu]] - [[Rivera (Uruguay)|Rivera]] - [[Livramento]], Piedra Sola - Tres Árboles, [[Sayago (Montevideo)|Sayago]] - [[Minas]], Verdún - Planta ANCAP, Carnelli - La Teja, Chamberlain - Paysandú - [[Salto (Uruguay)|Salto]] - [[Concordia (Entre Ríos)|Concordia]] y [[Algorta (Uruguay)|Algorta]] - [[Fray Bentos]]. Trabáyase na reapertura de [[25 d'Agostu (Uruguay)|25 d'Agostu]] - [[San José de Mayo|San José]] - Ombucitos, reabriéndose'l tramu hasta San José pa los servicios de pasaxeros n'avientu de 2006.<ref>[http://lfu1.tripod.com/index-6.html Ferrocarriles del Uruguay]</ref> Los servicios de pasaxeros préstense en tres llinies suburbanes partiendo de Montevideo hacia'l Norte (25 'Agostu, 63 km), Oeste (San José, 96 km compartiendo los 63 de la llinia a 25 d'Agostu) y Noreste ([[Empalme Olmos|Ing. Víctor Sudriers]], 44 km, compartiendo los primeros 8 km coles otres dos). Dende'l 1ᵘ de marzu de 2003 los trenes de pasaxeros parten y lleguen d'una nueva y pequeña estación terminal allugada a 500 metros hacia'l norte de la [[Estación Xeneral Artigas|Estación Central]] de Montevideo, que permanez pesllada dende entóncenes. Esto significó una pérdida de mas de 100.000 pasaxeros pa los servicios de trenes <ref>[http://lfu1.tripod.com/index-7.html Gurupu de Pasaxeros en defensa de la Estación Central]</ref>. L'[[Alministración de Ferrocarriles del Estáu]] ye anguaño l'alministradora de la rede y la qu'opera los trenes. Ta permitida la circulación de material d'otres empreses ya instituciones y delles poseen los sos propios vagones y llocomotores ([[ANCAP]], [[AUAR]], CEFU, CUCP). [[Archivu:Estacion_Central_Montevideo.jpg|thumb|280px|Estación Central "Xeneral Artigas" inaugurada el 23 de xunu de 1897 y clausurada el 1ᵘ de marzu de 2003, reemplazada por un apeaderu 500 metros hacia'l norte.]] {| {{tablaguapa}} |+Cifres de tresporte de carga<br />per ferrocarril ! Añu ! Tonelaes ! Tonelaes-quilómetru |----- | 2000 | 1:321.338 | 238:686.674 |-bgcolor="#EFEFEF" | 2001 | 1:191.154 | 219:166.926 |----- | 2002 | 822.745 | 178:135.295 |-bgcolor="#EFEFEF" | 2003 | 881.056 | 187:595.062 |----- | 2004 | 1:220.046 | 296:546.835 |} {| {{tablaguapa}} |+Tresporte de pasaxeros<br />(boletos vendíos y abonos,<br />nun enclúi trenes especiales) ! Añu ! Boletos vendíos y abonos |----- | 2000 | 277.073 |-bgcolor="#EFEFEF" | 2001 | 244.427 |----- | 2002 | 383.339 |-bgcolor="#EFEFEF" | 2003 | 547.550 |----- | 2004 | 464.449 |-bgcolor="#EFEFEF" | 2005 | 532.747 |----- | 2006 | 695.607 |} ==== Aeropuertos ==== N'Uruguái esisten aprosimadamente 64 [[Aeropuertu|aeropuertos]] o aeródromos secundarios, de los cuales nueve cunten con [[pista d'aterrizaxe]] pavimientada, siendo los otros cincuenta y cinco arródromos secundarios o pistes d'emerxencia cola pista ensin pavimientar o con pavimientu leve<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#Trans CIA - The World Factbook - Uruguay] (n'inglés)</ref>. Los dos más importantes son l'[[Aeropuertu Internacional de Carrasco]] afayáu en [[Canelones (departamentu)|Canelones]], dientro l'[[área metropolitana de Montevideo]], y l'[[Aeropuertu Intenacional de Laguna del Sauce]] nel departamentu de [[Maldonado (departamenty)|Maldonado]]. L'[[Aeropuertu Internacional de Carrasco]] ta en procesu de construcción d'una nueva terminal aérea cuya inauguración ta prevista pa'l añu 2009, destinando l'edificiu d'anguaño como terminal de cargues. ==== Navegación ==== Dientro de los 450 km de costes nel ''[[Río de la Plata]]'' y 220 km de costes marines s'alluguen como principales puertos el [[Puertu de Montevideo]], [[Colonia del Sacramento]], [[Fray Bentos]] (en realidá, nel postreru sur del ríu Uruguái), [[Nueva Palmira]], [[La Paloma]], [[Piriápolis]] y [[Punta del Este]]. === Comunicaciones === N'Uruguái la llibertá de prensa ampárase pola Constitución. Según un estudiu realizáu por [[Reporteros Ensin Llendes]] en [[2006]], el país ocupa la posición númberu 57 nel índiz de llibertá de prensa mundial, terceru en [[Sudamérica]] (dempués de [[Bolivia]] y [[Chile]]) y octavu en [[Llatinoamérica]] (llueu de [[Bolivia]], [[Trinidá y Tobagu]], [[El Salvador]], [[Costa Rica]] [[Panamá]], [[El Salvador]] y [[Chile]]) <ref> [http://web.archive.org/web/20070220064600/http://www.rsf.org/article.php3?id_article=19387 Índiz sobre l'estáu de la llibertá de prensa nel mundu] (ochobre 2006) </ref>. Cada mil habitantes circulen 293 xornales, hai 603 radio-receptores, 530 televisores y 278 llinies telefóniques. Habiendo en cuenta una familia de 4 persones de clase media, toes gozaríen d'estos bienes. Según estimaciones de 2005, nel Uruguay esisten 93 emisores de radio AM, 191 emisores de FM, 7 de onda curtia y 62 emisores de televisión.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#Comm CIA - The World Factbook - Uruguay] (n'inglés)</ref>. En 2007 el país algamó la cifra d'un millón d'usuarios de'internet<ref>[http://www.montevideo.com.uy/noticiappal_40643_1.html Montevideo COMM - Un millón d'internautes]</ref>. Nel país hai 4 canales importantes: * Canal 4 Montecarlo TV * Canal 5 Televisión Nacional (canal estatal) * [[Saeta TV Canal 10|Canal 10]] * Canal 12 La Tele A los mesmos debemos-y enantar los canales del interior del país y les sos repetidores. ==== Telefonía ==== El sistema telefónicu uruguayu ye 100% dixital dende [[1997]], gracies a los enfotos por meyorar de la empresa [[monopoliu|monopólica]] estatal de telecomunicaciones [[ANTEL]]. Uruguái foi'l primer país en toda América (incluyíu Estaos Xuníos) en poseer esti estatus<ref>[http://www.antel.com.uy/portal/hgxpp001.aspx?2,371,419,O,S,0,MNU;C;124;4;MNU;, ANTEL - Reseña histórica.]</ref>. N'Uruguái hai más d'un millón de teléfonos fixos<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#Comm CIA - The World Factbook - Uruguay] (m'inglés)</ref>, 27,84 llinies por cada 100 habitantes, lo que costituye la más alta densidá en telefonía fixa de Llatinoamérica<ref>[http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/UN/UNPAN021547.pdf UNPAN - Benchmarking E-government: A Global Perspective (2002)]</ref>. La metá del sistema telefónicu s'alcuentra en Montevideo (00.598.2.XXX.XXXX). La telefonía móvil (09X.XX.XX.XX) dixébrase en tres empreses, una pública dependiente d'[[ANTEL]], denomada [[ANCEL]] (099.XX.XX.XX y 098.XX.XX.XX), y dos privaes: [[Movistar]] (094.XX.XX.XX y 095.XX.XX.XX) y [[CTI Móvil]] (096.XX.XX.XX). Anguaño Uruguay esperimenta'l boom de la telefonía móvil, au más de dos millones d'habitantes disponen de teléfono móvil, dos tercios de la población total.<ref>[http://www.telcommunity.com/visor.php?id_noticia=18059 Uruguay tien más de 1.200.000 móviles en funcionamientu]</ref>. === Teunoloxía === La industria de teunoloxíes de la informática ye puxante n'Uruguái. Los principales esponentes son los productos [[GeneXus]] ([[Artech]]), Bantotal (DeLarrobla y asociados). La industria del software ye una de les mayores esportadores del país. Y manque a les dificultaes de la zona, esta industria ye una de les que mayor medría y futuru promete, siendo la única industria con desemplegu cero en tol país. == Educación == Son principios fundamentales de la educación pública uruguaya la llaicidá, gratuidá y obligatoriedá, tal como foren proclamaos por [[José Pedro Varela]]. Nel Uruguay la población tien accesu a educación de baldre dende primer nivel de xardinería hasta la graduación na universidá. El país cunta con una universidá pública, la [[Universidá de la República]], que consta de delles facultaes y servicios engadíos. Esta ufierta compleméntase por intituciones d'educación privada qu'abarganen dende la educación preescolar hasta la terciaria. Ún de los percancies más importantes de la enseñanza nel país ye l'altu índiz d'alfabetización, ya que según ''[[The World Factbook]]'', l'índiz d'alfabetismu alcuéntrase nel 98%, el más altu d'[[América Llatina]], siguío por Arxentina (97.1%) y Cuba (97,0%)<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People CIA - The World Factbook - Uruguay] (n'inglés)</ref>. Estos datos vense confirmaos nel Informe so'l Desenrrollu Humanu de 2005 realizáu pol Programa de Naciones Xuníes pal Desenrrollu, nel cual Uruguay caltién la so posición a la tiesta d'América Llatina con respeutu a l'alfabetización col 97,7% de la población, siguío nuevamente por Arxentina (97,2%) y Cuba (96,9%)<ref>[http://hdr.undp.org/reports/global/2005/espanol/ Informe so'l Desenrrollu Humanu 2005]</ref>. === Estadístiques === Alfabetismu (est. 2003)<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People CIA - The World Factbook - Uruguay] (n'inglés)</ref>: * Población total: 98% * Homes: 97.6% * Muyeres: 98.4% Tasa neta d'iscripción escolar: * Primaria total: 93 % * Homes: 93 % * Muyeres: 93 % Secundaria: * Homes: 77 % * Muyeres: 92 % Universidá: 35 % Docentes de primaria: ún cada 21 estudiantes === Universidaes Públiques === Nel ámbitu públicu, la única universidá d'Uruguái ye la [[Universidá de la República]], dedicada a carreres profesionales. Pa estudiar carreres terciaries y téuniques alcuéntrase la [[Universidá del Trabayu del Uruguay]]. === Universidaes privaes === De magar 1985, entamen a fundase universidads privaes, siendo la [[Universidá Católica d'Uruguái]] la primer d'elles. * [[Universidá Católica d'Uruguái]] * [[Universidá ORT Uruguái]] * [[Universidá de Montevidéu]] * [[Universidá de la Empresa]] * [[Fundación de Cultura Informática]] * [[Universitariu Autónouo del Sur]] == Deportes == {{AP|Deporte d'Uruguái}} El deporte con más siguidores n'Uruguái ye'l [[fútbol]]. Históricamente'l fútbol foi un elementu fundamental no tocante al afianzamientu de la "nacionalidá" uruguaya y a la proyeición internacional de la imaxe d'Uruguái como país, nos entamos del sieglu XX. [[Escoyeta de fútbol d'Uruguái|"La celeste"]] (nomatu históricu de la escoyeta uruguaya, que surde del color de la so camiseta) esmechó n'[[Europa]] coles sos presentaciones olímpiques y ganóse l'almiración y el respetu del universu deportivu, allugando al fútbol sudamericanu nel más altu planu de considerancia nuna dómina en que dichu continente yera entá inoráu nel mapa internacional del fútbol (Uruguái en particular desconocíu en tolos mapes, nun sólo nel futbolísticu). Uruguái ganó dos medalles d'Oro consecutives, nos [[Xuegos Olímpicos]] ([[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de París 1924|París 1924]] y [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928|Ámsterdam 1928]]), siendo demientres 80 años l'únicu país sudamericanu n'ocupar el máximu sitial olímpicu, honor compartíu agora con Arxentina dende los [[Xuegos Olímpicos d'Atenas 2004|Atenas 2004]]. <ref>[http://www.olympic.org/uk/athletes/results/search_r_uk.asp www.olympic.org]</ref> Uruguái comparte tamién con Arxentina el primer llugar en cantidá de [[Copa América|copes América]], dambos con 14, siguíos por Brasil, con 7. No referente a títulos mundiales, Uruguái conquistó en dos vegaes la [[Copa Mundial de Fútbol]] (en [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|1930]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|1950]], siendo esti últimu un llogru deportivu históricu y ún de los intres más dramáticos ya inescaecibles de la historia del fútbol, cuya final ye conocida dende entóncenes col nomatu del "[[Maracanazo]]"). A nivel de clubes, [[Club Nacional de Football|Nacional]] y [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]], los dos principales equipos uruguayos, representaren al Uruguay de forma ablucante, alcaldiando ente dambos ocho [[Copa Libertadores d'América|Copes Libertadores]] y seis [[Copa Entecontinental|Copes Intercontinentales]], además d'una destacada llista (en cantidá y calidá) de títulos intenacionales que-yos permiten ocupar güei (payares 2006) la primer y la tercer posición nel Ranking de Clubes de la [[Confederación Sudamericana de Fútbol]] (Peñarol 1094 pts, Boca Juniors 1023 pts, Nacional 960 pts). <ref>[http://www.conmebol.com/ranking_index.jsp?slangab=S Ranking de Clubes de la CONMEBOL]</ref> Otros deportes que gocien de muncha sonadía son el [[baloncestu]] y el [[rugbi]] que caberamente ganara mas adeptos, asina como tamién el ciclismu,; nos [[Xuegos Olímpicos de Sydney 2000]] [[Milton Wynants]] ganó una medaya de plata tornando a poner a Uruguái nel medayeru llueu de 36 años. [[Archivu:Olympic flag.svg|50px]] [[{{PAGENAME}} nos Xuegos Olímpicos]] == Fiestes == {| align="center" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+<font size="+1">'''Feriaos '''</font> |- |---bgcolor="#EEEEEE" ! Fecha || Nome n'asturianu || Nome llariegu || Notes |- | [[1 de xineru]] || [[Añu nuevu]] || ''Año nuevo'' || Non llaborable. |- | [[6 de xineru]] || [[Epifanía]] || ''Día de los niños'' || Llaborable ya inamovible. Nomáu popularmente Día de Reis |- | Data móvil || [[Antroxu]] || ''Carnaval'' || Llaborable (llunes y martes de la séptima selmana anterior al domingu de [[Pascua]]). |- | Data móvil || [[Selmana Santa]] || ''Semana de turismo'' || Llaborable, sacante xueves y vienres. |- | [[19 d'abril]] || Desembarque de los [[Trenta y Tres Orientales|33 Orientales]] || ''Desembarcu de los 33 Orientales'' || Llaborable. Si cai en sábadu, domingu o llunes: conmemórase en dicha fecha. Si cai martes o miércoles: conmemórase el llunes anterior. Si cai xueves o vienres: conmemórase el llunes siguiente. |- | [[1 de mayu]] || [[Día Intenacional del Trabayu]] || ''Día de los trabajadores'' || Non llaborable. |- | [[18 de mayu]] || [[Batalla de Las Piedras (1811)|Batalla de Las Piedras]] || ''Batalla de Las Piedras'' || Llaborable. Si cai sábadu, domingu o llunes: conmemórase en dicha fecha. Si cai martes o miércoles: conmemórase'l llunes anterior. Si cai xueves o vienres: conmemórase'l llunes siguiente. |- | [[19 de xunu]] || Nacencia de [[José Gervasio Artigas|José Artigas]] || ''Natalicio de José Artigas'' || Llaborable ya inamovible. |- | [[18 de xunetu]] || [[Xura de la Constitución]] || ''Jura de la Constitución'' || Non llaborable. |- | [[25 d'agostu]] || [[Declaratoria de la Independencia]] || ''Declaratoria de la Independencia || Non llaborable. |- | [[12 d'ochobre]] || [[Día de la Raza]] || ''Día de las Américas'' || Llaborable. Si cai Sábadu, domingu o llunes: conmemórase en dicha fecha. Si cai martes o miércoles: conmemórase'l llunes anterior. Si cai xueves o vienres: conmemórase'l llunes siguiente. |- | [[2 de payares]] || [[Día de los Fieles Difuntos]] || ''Día de los difuntos'' || Llaborable ya inamovible. |- | [[25 d'avientu]] || [[Nadal]] || ''Día de la familia'' || Non llaborable. Nomáu popularmente "''Navidad''". |} ''Notes'': * ''A raíz de la natura llaica del estáu uruguayu, les festividaes cristianes (Selmana Santa y Nadal) reciben oficialmente otros nomes (Selmana de turismu y Día de la familia). Sicasí, sacante la Selmana Santa, les mesmes son conocíes popularmente pol so nome cristianu. Esta cabera nómase-y indistintamente Santa, de Turismu, Criolla, o de la Torna Ciclista''. * ''Nos años en qu'hai cambéu de mandu presidencial (los terminaos en 0 o en 5), el [[1 de marzu|1ᵘ de marzu]] ye feriáu non llaborable''. * ''Los feriaos non llaborables son siempres inamovibles.'' == Vér tamién == * [[Mercosur]] * [[Disputes fronterices ente Uruguay y Brasil]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Uruguái|Uruguái}} * [http://www.uruguay.gub.uy/ Portal del Estáu uruguayu] * [http://www.presidencia.gub.uy/ Presidencia de la República Oriental del Uruguay] * [http://www.ine.gub.uy/ Institutu Nacional d'Estadística] {{América}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Uruguái]] 1yb2ed6pnpcnsbyefi5dw56vptw8c0v 0 18315 3709720 3632006 2022-08-19T09:06:05Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Construcción}} [[Imaxe:Mirror.jpg|thumb|Espeyu reflexando una vasixa.]] [[Image:Reflexao.png|thumb|Reflexón de los rayos de lluz nun espeyu planu.]] [[Image:Mirror image reversal.svg|thumb|Esquema d'inversión de la imaxe.]] [[Image:Parabolic Mirror.svg|thumb|Esquema d'un reflector.]] Un '''espeyu''' ye una superficie que pue reflexar la [[lluz]] y abondo clara como pa formar una imaxe. L'exemplu más cenciellu ye'l del espeyu planu. Nél, un conxuntu de rayos de lluz pue camudar de direición dafechu como conxuntu y siguir siendo paralelos, produciendo asina una imaxe virtual d'un oxetiu col mesmu tamañu y forma que'l real. Sicasí, la imaxe queda invertida. Hai tamién espeyos cóncavos y convexos. Cuando un espeyu ye cóncavu y la curva ye d'una [[parábola (matemática)|parábola]], un conxuntu de rayos de lluz paralelos converxe nel focu. A un tiempu, refléxase una fonte de lluz "puntual" asitiada nel focu rubicada como un conxuntu de rayos paralelos. == Historia == Los espeyos como oxetos de tocador y oxetu manual usáronse dende vieyo nes civilizaciones [[Grecia|griega]], [[Exiptu|exipciana]], [[Etruscu|etrusca]] y [[Antigua Roma|romana]]. Facíense siempres con metal fundíu, polo xeneral [[plata]] o [[bronce]], a esti procesu conózselu como platéu. Teníen aspeutu de placa redonda o oval, y decorábense polo xeneral con [[grabáu|grabaos]] o [[relieve]]s mitolóxicos nel reversu (los romanos nun tienen grabaos, pero sí relieves) y con mangu tallaáu pa garralos con comodidá demientres que s'emplegaben; d'ellos, entá consérvense munchos en dellos museos arqueolóxicos. Na vieya [[Edá Media]], malpenes fixéronse espeyos hasta que nel [[sieglu XIII]] inventóse la fabricación de los de [[vidru]] y de [[cristal de piedra]] sobro llámina metálica (o con amalgama de [[plombu]] o [[estañu]] que son los ''espeyos azogaos''), ensin dexar de facese los de namái que metal fasta'l [[sieglu XVIII]]. Del espeyu como braeru mueble, pue dicise qu'entama nel [[sieglu XVI]], pos, magar que nos dos sieglos anteriores hubiere dellos exemplares históricos, malpenes conocíense y el so emplegu nun yera habitual. Nesti sieglu, suel presentase davezu con un marcu elegante y pie artísticu y asítiase nel llugar d'honor nos [[salón|salones]] como oxetu movible y pequeñu. P'hacia'l final del [[sieglu XVII]] les fábriques venecianes son quien a construyir espeyos grandes y d'entós p'acá valen como oxetos decorativos nos salones, nos qu'ocupen un llugar destacáu. Los espeyos modernos compónense d'una capa delgada d'[[aluminiu]] puestu enriba d'una plancha de vidru, que protexe l'aluminiu y fai l'espeyu más duratible. == Folclor == L'espeyu tien importancia na [[mitoloxía]] y nes [[superstición|supersticiones]] de munchos pueblos. La imaxe que se reflexa nél, identifícase davezu col [[ánima]] o [[espíritu]] de la persona: d'ehí la creyencia de que los [[vampiru|vampiros]], cuerpos ensin alma, nun se reflexen nél. Cuando daquién ta a piques de morrer, ye costume que se tapen los espeyos, por llerza de que l'alma del fináu quede atrancada nellos. L'espeyu concíbese, d'esti mou, como un ventanu al mundiu de los [[espíritu|espíritos]]. La [[lleenda urbana]] de [[Verónica (lleenda urbana)|Verónica]] aprovecha d'un mou exemplar esta visión. [[Lewis Carroll]] desendolca la idea del espeyu como entrada a un mundiu inversu na segunda parte de les aventures d'Alicia. L'espeyu ye tamién un oxetu de consulta: Xúlgaselu capaz d'amosar socesos y oxetos distantes nel tiempu o l'espaciu. Nel cuentu de ''Blancañeve'', l'espeyu tien la facultá de falar y retruicar les entrugues que-y fai la madrastra. J.R.R. [[Tolkien]] torna a esta tradición del espeyu mánticu, capaz d'amosar el futuru, nel so famosu ''espeyu de Galadriel''. Na novela ''[[Harry Potter y la piedra filosofal]]'', de [[J. K. Rowling]], apaez l'''espeyu UÈSED'' (DESÉU lleío al revés), que nun reflexa la imaxe del que lu mira, sinón los sos deseos más fondos. == Fórmules Físiques == Pa una imaxe formada por un espeyu esféricu cúmplese que: <math> \frac{1} {f} = \frac{1} {s} + \frac{1} {{s'}} </math> y <math> m = \frac{{h'}} {h} = - \frac{{s'}} {s} </math> == Ver tamién == * [[Espeyu perfeutu]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://fisicarecreativa.net/comofunciona/comofunciona11.html Cómo funciona un espeyu (N'Español)] *[http://centros5.pntic.mec.es/ies.victoria.kent/Rincon-C/Curiosid/rc-83/rc-83.html Espeyos parabólicos (N'Español)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Instrumentos ópticos]] [[Categoría:Moblame]] odxpdbgs2vkor3x2njx34anninlaw81 0 18596 3709644 3686410 2022-08-19T08:46:24Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200819105640}} {{vehículu}} {{1000}} [[Archivu:German_UC-1_class_submarine.jpg|thumb|250px|right|Somarín alemán na [[I Guerra Mundial]] de la clas UC-1]] El '''submarín''' o '''somarín''' ye una [[embarcación]] que pue navegar somerxida embaxo l'[[augua]]. La mayoría d'ellos empléguense con fines militares, magar que dellos tienen un usu científicu. Los primeros submarinos movíense manualmente, pos los motores marinos aínda nun taben inventaos, y muncho menos pa funcionar embaxo l'agua. Más sero, en perfeicionándose, diben tener funciones militares y diben emplegase pa fundir los buques enemigos por métodos como introduci-yos parafuses nos cascos de madera. Dellos emplegaron esplosivos, pero na mayoría los casos la consecuencia que llevaba arreyada esta práutica yera la destrucción del propiu submarín xunto col barcu enemigu. A lo último, tres de les primeres fases de desendolcu del submarín, les téuniques navales ameyoraron y los inxenieros foron quien a instala-yos motores capaces d'andar penriba y pembaxo les agües y a pone-yos [[torpéu|torpeos]] col envís d'atacar llanzándo-yoslos a otros barcos; finalidá principal de la esistencia d'esta clas de barcos. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Navegación]] [[Categoría:Barcos de guerra]] [[Categoría:Barcos de motor diesel]] [[Categoría:Barcos de motor llétricu]] d9renaftkjqahvvn9ejcf5y2hp6j0mr 0 18762 3709697 3686658 2022-08-19T09:01:03Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{wikificar|t=20220624205237}} {{Ficha xenérica}} El '''Flax fotográficu''' ye un dispositivu qu'actúa como fonte de [[lluz]] artificial p'allumar escenes. Emplégase sobremanera cuando la lluz existente nun ye abondo pa garrar la semeya con una [[esposición]] determinada pero tien otros usos. El flax ye una fonte de lluz intensa y dura que xeneralmente abarca pocu espaciu y ye tresportable. Hai estremaes clases de flax: *El flax de la llámpara qu'anguaño ta desavezáu, sobremanera porque había que reponelu tres de cada usu.. *El flax electrónicu, que ye instantaniu y ha tar bien sincronizáu cola apertura del diafragma. * Flax estrobostópicu (electrónicu) o múltiple: Envede emitir un solu fexe de lluz, emite dellos. Si el suxetu ta sobro un fondu escuru y el suxetu se mueve, obtendremos una imaxen en movimientu. * El flax por ''simpatía'', emplégase nos estudios fotográficos. Consiste nel emplegu de varios flaxes que funcionen por "simpatía" (en activándose ún actívense los otros). El flax, pol so curtiu alcance ye menos util cuanto más lloñe tea'l suxetu. Los flaxes más potentes nun pasen de los 15 metros. Los profesionales tamién empleguen otros dispositivos. Por exemplu los difusores pa suavizar la lluz dura del flax. == Otres fontes de lluz artificial == Les posibilidaes de lluz artificial son mayores que les de la lluz natural na fotografía: puen controlase la intensidá, la direición, que seya intensa o oblicua, etc. Arrientes del flax la illuminación artificial pue algamase al traviés de, *El Spot: un dispositivu que tresmite un fexe de lluz concentrao duro y continuao (usáu xeneralmente pa resaltar una parte específica del modelu). *Llámpares de lluz difusa. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Fotografía]] kekqgho1zpltpmlmjp3fb5v8zem97tm 0 18769 3709625 3041563 2022-08-19T08:37:23Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{BanderaWD}} La '''bandera de Xixón''' ([[Asturies]]) ye rectangular, d'un llargu igual a tres medios el so anchu, blanca, con un rebite bermeyu d'un anchu equivalente a un quintu'l de la bandera. Lleva l'[[escudu de Xixón|escudu d'armes]] del Conceyu nel centru. Tien el so orixe na contraseña asinada a la [[Provincia Marítima de Xixón]] por Rial Orden de [[30 de xunetu]] de [[1845]], qu'endiciaba les ''"contraseñes que deben llargar nel tope mayor los buques mercantes de les desemeyaes provincies marítimes españoles, al empar qu'arbolen nel picu el pabellón nacional, pa desemeyase unos d'otros na mar y a la clisada los puertos"''. [[Image:Flag_maritime_gijon.svg|thumb|left|225px|Bandera la Provincia Marítima de Xixón]] La única norma llegal que la regula anguaño como bandera ermuna'l Conceyu ye'l Reglamentu d'Organización, Funcionamientu y Réxime Xurídicu'l Conceyu de Xixón, de [[10 de setiembre]] de [[2004]] (BOPA de [[2 d'ochobre]] de [[2004]]). Nel so Títulu V, Capítulu I, Artículu 64, diz: {{cita|Tratamientu, bandera y escudu que-y correspuende. El Conceyu de Xixón tien, n'envís a la reconocencia oficial fecha anantia y de la costume nel so emplegu, el tratamientu d'Illustre; la bandera formada por un rectángulu blancu arbao de bermeyu y l'escudu cola efixe de Don Pelayu, toó illo en la forma tradicionalmente emplegada hasta la data.|}} Ye dicir, endíciase que la bandera ha d'haber "''la forma tradicionalmente emplegada hasta la data''". Al remitise a la llexislación orixinal, el rebite ha ser d'un anchu igual a 1/5 del anchu la bandera. Por exemplu, una bandera de 100 x 150 cm (anchu x llargu), conlleva un rebite de 20 cm. Esto contradiz el "Manual d'Identidá Gráfico" d'anguaño'l Conceyu, que, manque nun tien valir llegislativu dengún, endicia que l'anchu'l rebite equival a 1/10 del llargu la bandera (15 cm pa'l mesmu exemplu d'enantes). El mentao manual endicia que l'escudu la bandera ye polícromu, debiendo emplegase bermeyu Pantone 485, amariellu Pantone 116, verdi Pantone 355, plata Pantone 877, y prietu Pantone Process Black. {| border=0 cellpadding=2 cellspacing=5 align=center |- !pantone 485!!pantone 116!!pantone 355!!pantone 877!!pantone P. Black!! |- align=center |BERMEYU||AMARIELLU||VERDI||PLATA|PRIETU |- | bgcolor=#D42E12|&nbsp; | bgcolor=#F7D117|&nbsp; | bgcolor=#009645|&nbsp; | bgcolor=silver|&nbsp; | bgcolor=#000000|&nbsp; |} ''Nota: Los tonos amosaos son meramente aproximativos y nun traten de representar fielmente les posiciones correspondientes de la gama [[Pantone]].'' == Ver tamién == * [[Escudu de Xixón]] * [[Banderes d'Asturies]] == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Banderes d'Asturies|Xixon]] [[Categoría:Xixón]] np12qm3a0y2iyjn0ifivo4afy9xa3qa 10 18953 3709660 2429181 2022-08-19T08:52:01Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki '''[[8 d'ochobre]]''': [[Imaxe:Flag of San Marino.svg|right|100px]] *'''[[1600]]''' - Constitución de [[San Marín]]. *[[1814]] - Entama'l el [[Congresu de Viena]] pa reconstruir les llendes [[Europa|europees]] tres de les conquistes de [[Napoleón]]. *[[1917]] - Elixen a [[León Trotsky]] como presidente del [[Sóviet]] de [[San Petersburgu]]. *[[1982]] - Queden prohibíes toles organizaciones llaborales [[Polonia|polaques]], hasta'l sindicatu Solidaridá. <noinclude>[[Categoría:Plantíes d'efemérides seleccionaes de la portada del mes d'ochobre]] </noinclude> 4ushz02js0pi4u16d8zqclmnenl7jbt 0 20507 3709629 3471121 2022-08-19T08:38:36Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{ficha xenérica}} El '''topu''', '''axente tapecíu''' o '''secretu''' ye l'infilstráu nuna organización que trabaya pa otra. Los topos puen dedicase, bien a autividaes illegales, como l'[[espionax]] o la provocación, o bien a autividades llegales, como los miembros de la [[policía]] qu'investiguen organizaciones criminales. Nesti segundu casu, el topu actúa con autorización xudicial. D'esti mou, "l'axente tapecíu investiga'l crime dende l'interior de la organiación ciminal, actuando ensin esceder el marcu de les garantíes constitucionales básiques y aprovechando les oportunidaes y facilidaes que-y ufierta'l yá predimpuestu a cometer un fechu delictivu” ([[M. Bohermer]]). Tala predisposición, el [[dolu]] preesistente, ye lo qu'estrema la so función de la del [[axente provocador]]. Por mor de que dellos delitos namái que puen ser descubiertos y probaos si los órganos encargaos de la prevención son quien a ser almitíos nel círculu nos que tienen llugar, en dellos sistemes xudiciales permítese al xuez designar al traviés d'una resolución a axentes de les fuercies de seguranza n'activu pa se s'introduzan de xeitu encubiertu n'organizaciones delictives, col fin d'algamar información sobro los sos integrantes, funcionamientu, financiación, etc. la regla ye'l caltenimientu del secretu d'actuación del axente y la esceición susténtase nel calter dafechu imprescindible del aporte testifical. En casu de revelación de la identidá real del axente tapecíu, la so situación de peligro asúmese pola llei y obliga a la so proteición cuando aquélla produióse, al traviés de les midides afayadices ordenaes enantes de la declaración testimonial. El primer testu históricu que se refier a los espíes ye "L'Arte de la Guerra" de [[Sun Tzu]], escrito unos 500 enantes de Cristo. Y los antecesores del Espionax foron los [[Ninja]] del Xapón feudal. ==Bibliografía== *[http://www.diccibibliografia.com Diccibibliografía] ==Ver tamién== *[[Policía]] *[[Espía]] *[[CIA]] *[[Espionax]] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Policía]] [[Categoría:Espionax]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 7u7pntyd8vsec0g0yr0z0ixfmsm3a2x 0 20921 3709827 3674617 2022-08-19T09:16:10Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220514115118}} {{Faru |orde= 5º |allugau= Punta Focicón |lluces= Óptica catadióptrica fixa allumada por una llámpara de 500 W, con un grupu electróxenu diésel de reserva. *Planu focal sobro'l ras mediu de la mar: 54 m *Planu focal sobro'l tarrén: 10 m *Algame con bon tiempu: 20 milles *Rellumos: Grupos de trés ocultaciones cada 8 segundos |sones= Sirena Pintsch qu'emite la lletra "L" n'alfabetu morse, con un algame de 10 milles. |radiu= Non }} El '''[[faru]] de Ḷḷuarca''' ta allugáu na punta Focicón, que zarra pel oriente la ensenada de [[Ḷḷuarca]], nel conceyu [[Asturies|asturianu]] de Valdés. Asitiáu a 300 m del centru la villa, a la vera la ermita la Virxe Blanca y el cementeriu, puede consideráselu, como a los de [[faru de Tapia|Tapia]] o [[faru de Llanes|Llanes]], un faru "urbanu". En L'Atalaya, que ye como se llama'l llugar exactu nel que s'asitia'l faru, hebo ente los sieglos [[sieglu XVI|XVI]] y [[sieglu XVIII|XVIII]] un fuerte pa defender la villa de los posibles ataques per mar, y ellí, al pie de la Torre Vieya ([[sieglu IX]]) yera onde los marineros del ''Gremio de Navegantes y Mareantes'' de la villa prendíen fogueres pa guiar a los barcos. Nel [[sieglu XIV]] esi gremiu instaló, y pagó pa que funcionara, una lluz en campanariu de la ermita primitiva que se construyó na zona, lo que fizo les veces de faru hasta que, el [[15 de payares]] de [[1862]], foi inauguráu'l que vemos anguaño. L'edificiu que se conserva caltién la traza orixinal. Ye rectangular y d'una planta, con teyáu de pizarra con una guardilla na cara Este, parees encalaes y sillares nes esquines. La torre ta semiadosada na cara Oeste, y ye lo más guapo del conxuntu. Tien forma de prisma cuadráu, y llenda direutamente cola ''carretera del faru'', que pasa raspiando'l primer cuerpu de la torre, zarráu y d'unos 5 m d'altor. El segundu cuerpu ta abierto con trés vidrieres en forma d'arcu de mediu puntu, qu'allumen la escalera de caracol de fierro que val pa xubir a la llinterna. La llinterna, de cristales triangulares, ye de color gris, y ta rematada por una cubierta opaca con pararrayos y veleta. Dientro d'ella hai una óptica fixa de quintu orde, con una llámpara de 500 W. Pa cuando marcha la corriente hai, de reserva, un grupu electróxenu diésel donáu pol [[plan Marshall]] dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Pa los díes borrinosos el faru tien, dende [[1944]], una sirena Pintsch. == Bibliografía == *Menéndez Solar, Belén, ''Faros del litoral asturiano''. [[Uviéu]], Conseyería de Fomentu del Principáu d'Asturies, [[1997]]. *Sanz, Eduardo, ''Faros de Asturias''. [[Xixón]], Silverio Cañada Editor, [[1990]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Faro de Luarca}} * {{es}} [http://www.aixail.es/FarosAsturias/ Faros de Asturias] * {{es}} [http://www.farodeluisu.es/faro_de_luarca.html El faru de Ḷḷuarca na web d'''El faro de Luisu''] {{faros d'Asturies}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Faros d'Asturies|Ḷḷuarca]] [[Categoría:Valdés]] je5pcoe8q6a2fgi83w3rv0w0d3qnvav 0 20927 3709648 3654874 2022-08-19T08:48:05Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{llocalidá |partíu=Llaviana }} '''Tañes''' (''Tanes'' en [[castellanu]]) ye una parroquia del conceyu de [[Casu]]. Ocupa la fastera centruoccidental del conceyu, llendando col de [[Sobrescobiu]], y tien una estensión de v23,1&nbsp;km². Los sos 215 habitantes ([[INE]], [[2007]]) viven nos pueblos de Tañes, Prieres y Abantru, que tán a la vera derecha del [[ríu Nalón]]. El pueblu que ye cabecera de la parroquia da nome al banzáu que se construyera nos años 70 (entamó a funcionar en febreru de [[1978]]) p'abastecer d'agua a la zona central d'Asturies. Pa la so construcción hebo qu'inundar el valle, dellos caseríos y una ermita, dedicada a Santa Magdalena. == Ver tamién == *[[Central hidroeléctrica de Tañes]] {{Parroquies de Casu}} {{entamu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Parroquies de Casu]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] sxcm8336tdjbuhv0mv749sa7tjjexgd 0 21164 3709785 3166909 2022-08-19T09:12:54Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{llocalidá |partíu = Castropol }} '''Miou'''{{toponimia|A Veiga}} ye un llugar de la [[Parroquies d'Asturies|parroquia]] d'[[A Veiga (parroquia)|A Veiga]], nel [[Conceyos d'Asturies|conceyu]] [[Asturies|asturianu]] del [[A Veiga|mesmu nome]]. Asitiada nuna campa a 70 metros d'[[altitú]]{{DGA}}, les cases del pueblu alcuentrense concentraes formando les vinientes cais: cai d'A Veiga y Louteiro, cai da Cruz, calle d'abaxo, cai d'A Costa y cai da Cancela. Nel pueblu hai un total de {{persones}} distribuíos en 55 viviendes unifamiliares. Cunta con una escuela pública que tuvo abierta fasta'l cursu 2004/2005. La so economía básase principalmente nel sector secundariu y de servicios. Tien un clima sele y agradable, llentu y moderáu pola proximidá de la mar. El regatu del Louteiro, afluente del [[ríu Eo]], separta a la población del mesmu nome de Miou. == El Camín de Santiagu al so pasu per Miou == [[Ficheru:Capilla de miou.jpg|left|thumb|250px|Capiella de Santa Leocadia.]] Miou ye ún de los pueblos que'l pelegrín a Santiagu ha cruciar si quier siguir el ''Camín de tierra adientro'', qu'entamaba en [[Barres]] ([[Castropol]]) y funcionaba con total seguridá, yá que yera'l ''Camín Real'' que trescurría per Ferradal, Piñera, Silvayana, San Román del Monte y pasada [[A Veiga (capital)|A Veiga]] aportaba a Miou y a la so [[capiella de Santa Leocadia]]. El camín continúa y aporta a [[Louteiro]], pueblu a 1 quilómetru de Miou, onde foi fundáu'l santuariu de ''La Nuesa Señora de los Remedios'' y la capiella limosneru de ''Las Ánimas''. Nel pasáu los pelegrinos podíen tomar descansu nel ''Mesón de la Sela de Murias'', asitiáu sobre una llomba, que yera pergrandes proporciones, pero anguaño namás que queden vestixos. Siguiendo esti itinerariu aportase a ''A Ponte Veya'' (La Ponte Vieya), accesu a [[Galicia]] y demientres sieglos única ponte esistente na zona baxa del [[Eo]]. Por Miou pasaba tamién el [[Camín de los Arrieros]], importante vía de comunicación y intercambiu a lo llargo de tola [[Edá Moderna]]. == Sienda de la Ría del Eo == [[Ficheru:Senda peatonal al borde del Eo (3).JPG|left|thumb|250px|Tramu de la senda.]] L'itinerariu que sigue la ruta trescurre dende la villa d'[[A Veiga (capital)|A Veiga]] hasta la llocalidá de Miou, y d'ehí a [[Louteiro]]. El regresu a A Veiga faise pela marxen drecha del ríu. Asina hasta percorrer una distancia de 4,5 quilómetros. *El primer tramu de la sienda aprovecha les carreteres esistentes y ye mixtu, autu tantu pa peatones como pa vehículos, anque nesta vía la circulación ye perpoca. *El segundu tramo ye un camín de tierra qu'escomienza en [[Louteiro]], baxa fasta'l borde de la ría, al enclave onde se tien habilitada una faza de baños. Nesti puntu recuperose un antiguu embarcaderu. Darréu, la sienda trescurre per un humedal, que s'irgue en metanes del paisaxe fluvial y que se salvó cola construcción d'un pantalán de madera, pa torgar que'l transu de persones afeute al ecosistema natural de la ría. La sienda atraviesa'l regatu del Louteiro y regresa a continuación a Miou. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes d'A Veiga]] 29l4qj2lumr5y4w5f6ky3x68d4u4hmi 0 21251 3709632 3618047 2022-08-19T08:39:31Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Persona}} '''Pilar Varela Díaz''' nacida n'[[Avilés]] l'añu [[1960]] foi l'Alcaldesa d'Avilés ente'l [[2007]] y el [[2015]] == Biografía == Pilar Varela nació'l [[25 de febreru]] de [[1960]] en [[Llaranes]] Vieyu ([[Avilés]]). Ye diplomada en Maxisteriu y Llicenciada en Pedagoxía pola [[Universidá d'Uviéu]]. Afilióse al PSOE en [[1997]]. Ente [[1981]] y [[1987]] asumió estremaes responsabilidaes na "Juventud Obrera Cristiana de España" (JOCE) n'Asturies y Cantabria, organización moza de la que foi presidenta estatal ente [[1984]] y [[1987]]. Ente 1987 y [[1992]] desendolcó estremaes xeres pa la Comisión Europea en rellación con iniciatives y programes de emplegu pa xovenes. Foi direutora de Formación en Ciudá Industrial Valle del Nalón ([[1992]]-[[1999]]). Nel añu 1999 forma parte de la candidatura local cola que'l [[PSOE]] algama l'Alcaldía d'Avilés. Nel periodu 1999-[[2003]] ye conceyal de Facienda y de Polítiques Actives d'Emplegu y nel periodu 2003-[[2007]] Conceyal de Facienda y Promoción Económica. Arriendes d'esta responsabilidá ye miembro de la Comisión Executiva de la [[Fundación del Metal]] d'Asturies. Tres de los comicios eleutorales del [[27 de mayu]], la so candidatura conviértese na más votada, ganando les eleiciones y enanchando'l númberu de conceyales del PSOE, convirtiéndose asina na primer alcaldesa d'Avilés socediendo nel cargu al tamién socialista [[Santiago Rodríguez Vega]]. ==Trayeutoria== Pilar Varela vivió nel barriu de Llaranes, onde s'allugaren so pá y so ma, d'orixe lucense, hasta los seis años. D'ellí treslladóse a Villalegre, motivu pol que cursó los sos estudios primarios na Escuela de Neñes de Doña Luz nel Altu Vidrieru, pa darréu facer el bachilleratu nel Institutu de La Luz. En [[1978]] entamó estudios de Maxisteriu na [[Universidá d'Uviéu]] que completó depués cola Llicenciatura en Pedagoxía. Demientres esa etapa universitaria, foi elixida en [[1982]] p'asumir la direición de la JOC pa la zona d'Asturies y Cantabria y en [[1984]] Presidenta de la JOC d'España, polo que se tresllada a vivir a Madrid pa formar parte del equipu estatal, asumiendo la direición de les rellaciones de la JOC d'España cola JOC europea y internacional. Nesti tiempu, la JOC ye llegalizada pol Ministeriu del Interior español como una organización autónoma, frañendo con ello la so venceya xurídica cola xerarquía de la Ilesia católica. En Madrid, xunto a otros economistes, abogaos, pedagogos y sociólogos mozos, creó en [[1988]] la "Cooperativa Proempleo de Madrid" de la que formó parte como socia trabayadora. Dende esa Cooperativa punxo en funcionamientu dellos programes d'emplegu empobinaos a la mocedá. Crearon cooperatives agroalimentaries, proyeutos d'autoconstrucción de viviendes o la creación d'empreses d'inxerción llaboral de mozos. Amás, ocupóse tamién d'afalar una iniciativa pionera pa facilitar l'accesu a la vivienda, al traviés de la que se xestiona l'alloguer de cientos de viviendes. Toes estes esperiencies nel campu de les polítiques actives llevó-y a Pilar a participar ente los años [[1989]] y [[1990]] nun grupu d'espertos de los doce países qu'entós formáben parte de la [[Comunidá Europea]] pa proponer esperiencies y programes piloto de formación y emplegu pa la mocedá, propuestes que tuvieron reflexu depués en iniciatives europees como los programes Equal, Horizont, etc. En [[1992]], Pilar Varela regresó a Asturias y a Avilés, au tenién-y ofrecíu participar na gestión de lo que güei ye'l centru [[Valnalón]], el polígonu de les antigües instalaciones siderúrxiques de [[La Felguera]]. Baxo la so xestión púnxose en marcha un centru d'empreses, un centru de formación profesional, una escuela d'hostelería, y otres actuaciones empobinaes a la formación d'emprendedores y la creación del "pebidal d'empreses". Involucróse tamién col coleutivu feminista venceyáu al PSOE "Mujeres Progresistas", onde intensificó la so rellación con militantes socialites. Esti fechu, llevó-y entós a comprometese políticamente col PSOE. ==Llabor como conceyal == Foi [[Santiago Rodríguez Vega]] (PSOE), anterior alcalde d'Avilés, quien ufrió a Pilar participar na candidatura cola que'l PSOE volvió ganar l'Alcaldía d'Avilés en [[1999]]. Participó en dos llexislatures como conceyal de Facienda y de Polítiques Actives d'Empleu, y previamente como responsable de turismu, comerciu y feries. Tres de les eleiciones de 2007, Pilar Varela ye la primer alcaldesa de la historia d'Avilés. {{Socesión | predecesor = [[Santiago Rodríguez Vega]] | títulu = [[Imaxe:Escudo de Avilés.svg‎|20px]]<br/>[[Llista d'alcaldes d'Avilés|Alcaldesa d'Avilés]] | socesor = [[Mariví Monteserín]] | periodu = [[2007]]- [[2015]] | títulu2 = [[Archivu:Escudo de Asturias.svg|25px]]<br/>[[Gobiernu d'Asturias|Conseyera de Servicios y Derechos<br/> Sociales del Principáu d'Asturies]] | periodu2 = [[2015]]-anguaño | predecesor2 = [[Graciela Blanco]]<br /><small>(Bienestar Social)</small> | socesor2 = ''Nel cargu'' }} ==Ver tamién== *[[Llista d'Alcaldes d'Avilés]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.psoe-aviles.org PSOE Avilés], Páxina del PSOE d'Avilés, con información sobre Pilar Varela. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Alcaldes d'Avilés|Pilar Varela Díaz]] [[Categoría:Persones d'Avilés|Varela Díaz, Pilar]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] lqgjtibbspx62j8p99nz8td5wh9dtrf 0 21492 3709672 3613249 2022-08-19T08:54:54Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{otrosusos|Ensidesa (dixebra)}} {{Organización}} La '''Empresa Nacional Siderúrgica, Sociedad Anónima (Ensidesa)''' foi una compañía estatal, de capital público, fundada el [[28 de xunetu]] de [[1950]] en [[Madrid]] pol muérganu estatal Instituto Nacional de Industria (INI). En [[1994]], y depués d'un procesu de reconversión llaboral y empresarial, pasa a enxertase na [[Corporación Siderúrgica Integral (CSI)]], empresa pública que, tres d'algamar resultaos económicos positivos, foi privatizada en [[1997]] baxo'l nome d'[[Aceralia]]. Completáu esi procesu cola so integración colos grupos siderúrxicos europeos [[Arbed]] y [[Usinor]] pasó a nomase [[Arcelor]]. En [[2006]], el grupu pasó a formar parte del conglomeráu [[Mittal Steel]] embaxo'l nome [[Arcelor-Mittal]]. ==Historia== La factoría, surdida énte'l déficit de producción d'acero n'España, allúgase na comarca d'[[Avilés]] ([[Asturies]]), na marxe derecha de la ría homónima. Los primeros trabayos pa la construcción del complexu siderúrxicu entámense aquel mesmu añu de 1950, sicasí, el primer fornu altu nun diba funcionar hasta'l [[24 de setiembre]] de [[1957]]. Esta primer instalación, inaugurada pol entós Xefe d'Estáu [[Francisco Franco]] foi bautizada col nome de la muyer del dictador, ''Carmen''. Xunto a les primeres instalaciones d'acería (LD-1) -puesta en marcha en [[1966]]-, llaminación y talleres auxiliares, tenía previsto una producción añal de 300.000 tonelaes de productos siderúrxicos. Los trés fornos siguientes foron prendíos en [[1958]], [[1966]] y [[1969]]. Al empar, el complexu siderúrxicu diba estendiéndose cola construcción de trenes de llaminación, bateríes de producción de coque o una central térmica de producción de lletricidá pa dotar d'autonomía enerxética suficiente a tol complexu industrial. Al tiempu, construyéronse y punxéronse en marcha los otros trés hornos del complexu, nomaos 'Joaquina', 'Rosario' y 'Carmen IV'. Les necesidaes de consumu d'agua pela parte de la empresa llevaron amás a la construcción de dos banzaos en [[Banzáu de Tresona|Tresona]] y [[Banzáu de La Granda|La Granda]]. El [[22 d'avientu]] de [[1973]], intégrase n'Ensidesa la [[Unión de Siderúrgicas Asturianas (Uninsa)]], empresa que dende [[1966]] axuntaba dafechu l'actividá de les trés siderúrxiques históriques asturianes ([[Duro-Felguera]], [[Fábrica de Mieres]] y Moreda-Gijón). En avientu de 1994, como consecuencia de la execución del ''Plan de Competitividá Conxuntu [[AHV]] - Ensidesa'', constitúise'l grupu Corporación Siderúrgica Integral (CSI), cuyes actividaes de reorganización y reconversión de la industria siderúrxica española entamen en [[1995]]. La reorganización de CSI conclúi en [[1997]] cola creación d'[[Aceralia Corporación Siderúrgica]], integrada nel grupu européu controláu pola [[Luxemburgu|luxemburguesa]] [[Arbed]] y la [[Francia|francesa]] [[Usinor]]. ==Efeutos sociales== L'entamu de la construcción d'Ensidesa n'[[Avilés]] prevocó bultables cambios na sociedá de la llocalidá asturiana. El más evidente foi'l del españíu demográficu rexistráu ente [[1950]] y [[1970]], cuando según los datos del [[Institutu Nacional d'Estadística]] cuadruplicó la so población. La empresa dio trabayu de forma direuta a más de 27.244 emplegaos (''productores'', na xíriga de la empresa) en 1975, y al rodiu d'ella afitóse un texíu d'industries auxiliares qu'elevaba la cifra nel so momentu cume a los 43.000 trabayadores. [[Image:Poblau ensidesa.jpg|thumb|left|350px|Cases del pobláu de trabayadores en Tresona]]. La manu d'obra pa la nueva empresa, allugada nuna villa que malapenes superaba los 20.000 habitantes en 1950, cubrióse cola inmigración de trabayadores llegaos d'otres partes d'Asturies y, sobremanera, d'[[Andalucía]], [[Galicia]], [[Castiella]] y [[Lleón]]. La falta d'infraestructures p'agospiar al númberu de trabayadores emplegaos nos primeros años de la década de 1950 fizo que proliferaren soluciones improvisaes en forma de barracones, y xeneralizóse'l sistema de pensiones y agospios por hores en pensiones y viviendes privaes. Les dures condiciones de trabayu n'aquella dómina, xunío a esa falta de infraestructures, foi'l xerme del apelativu ''coreanos'' alcuñáu polos oriundos de la villa en alusión a los nuevos inmigrantes, cuyes condiciones de vida s'asociaben asina a la de les tresmitíes polos medios de comunicación de la época sobre los efeutos de la [[Guerra de Corea]]. Nos años siguientes, la situación social foi normalizándose pol apueste fechu pol Estáu franquista en convertir Ensidesa nun exemplu del so modelu social autárquicu, según destaca l'historiador llocal [[Juan Carlos de la Madrid]] nel llibru ''Avilés una historia de mil años''. Asina, desenvolvióse una política urbanística qu'algamó a Avilés y los conceyos vecinos, fundamentalmente a [[Corvera]]. La principal operación foi la construcción del barriu nuevu de [[Llaranes]], dotáu con escueles, piscina, cine, centros sociales y deportivos y, nun llugar destacáu pol so altor, la ilesia. Too ello inspiráu nel diseñu de poblaos obreros británicos, con edificios d'un máximu de trés plantes y abundantes espacios verdes. Con una concepción asemeyada llevantáronse barriaes pa obreros en [[Tresona]] (Corvera) a les que se sumaron llueu colonies en [[La Luz]], [[El Pozón]] y, en décades posteriores, en [[Xixón]]. Al tiempu, la empresa llevantaba residenciales específicos pa los mandos de la compañía, col barriu de ''peritos'' en [[La Rocica]] o les residencies ''d'inxenieros'' nel centru d'Avilés, toes elles d'una calidá arquiteutónica y de construcción mayor, y allugaos en espacios elevaos en comparanza colos barrios obreros. A la dotación de vivienda a los trabayadores de la empresa (por un métodu de valoración que primaba cuestiones como'l númberu de fíos o les persones al cargu del emplegáu) sumábense otros servicios, como'l sanitariu (cola construcción del ''hospitalillo'' en Llaranes) o la rede propio d'economatos. L'asistencia social algamó estayes estremaes, como les beques d'estudiu palos fíos, la formación direuta na ''Escuela d'Aprendices'' o una mutua de seguros. Desendolcóse tamién una rede de ''grupos d'empresa'' nos que trabayadores d'Ensidesa o los sos familiares podíen ocupar el so tiempu d'ociu na práutica d'estremaos deportes y aficiones nes instalaciones construyíes al efeutu pola empresa, y que yeren cásique les úniques disponibles pal conxuntu de la población de la comarca hasta l'entamu de la década de 1980. El númberu de persones asociaes a estos grupos superó les 12.000 en 1979. Ún de los esponentes d'esta estratexa de la empresa foi'l [[Club Deportivo Ensidesa]], cuyu equipu de fútbol compitió n'arraigu col local [[Real Avilés]], col que s'amestara en [[1983]]. == Producción == La creación d'Ensidesa surde de la necesidá del Estáu español d'aquella dómina de suplir la carencia de la producción d'aceru, lo que suponía una torga seria al desendolcu económicu d'una España entá [[autarquía|autárquica]]. De fechu, les primeres instalaciones del complexu llevatábense sobre estructures de [[formigón]] que condicionaben la arquiteutura d'instalaciones como la central térmica o les primeres naves de llaminación. Sicasí, la primer fase del proyeutu zarróse en 1.960 coles bateríes de coque, el primer fornu altu y la acería [[Siemens]] funcionando y con una producción añal de 800.000 tonelaes d'aceru, lo que facía yá d'Ensidesa la principal productora del Estáu. <table border="1" width="50%" align="center"> <tr> <th align="center">Producción total d'Ensidesa (1956-1975)</th> </tr> <tr> <th></th> <th bgcolor="#ffbbbb" align="center">[[Coque]]</th> <th bgcolor="#bbbbff" align="center">[[Arrabio]]</th> <th bgcolor="#bbffbb" align="center">[[Aceru]]</th> <th align="center">Total</th> </tr> <tr> <td align="center">'''[[1956]]'''</td> <td bgcolor="#ffbbbb" align="center">62.000</td> <td bgcolor="#bbbbff" align="center">0</td> <td bgcolor="#bbffbb" align="center">0</td> <td align="center">'''62.000 tonelaes'''</td> </tr> <tr> <td align="center">'''[[1957]]'''</td> <td bgcolor="#ffbbbb" align="center">0</td> <td bgcolor="#bbbbff" align="center">61.200</td> <td bgcolor="#bbffbb" align="center">0</td> <td align="center">'''61.200 tonelaes'''</td> </tr> <tr> <td align="center">'''[[1958]]'''</td> <td bgcolor="#ffbbbb" align="center">343.649</td> <td bgcolor="#bbbbff" align="center">-</td> <td bgcolor="#bbffbb" align="center">80.213</td> <td align="center">'''423.862 tonelaes'''</td> </tr> <tr> <td align="center">'''[[1959]]'''</td> <td bgcolor="#ffbbbb" align="center">648.000</td> <td bgcolor="#bbbbff" align="center">-</td> <td bgcolor="#bbffbb" align="center">287.630</td> <td align="center">'''935.630 tonelaes'''</td> </tr> <tr> <td align="center">'''[[1967]]'''</td> <td bgcolor="#ffbbbb" align="center">-</td> <td bgcolor="#bbbbff" align="center">-</td> <td bgcolor="#bbffbb" align="center">1.171.000</td> <td align="center">'''---'''</td> </tr> <tr> <td align="center">'''[[1973]]'''</td> <td bgcolor="#ffbbbb" align="center">-</td> <td bgcolor="#bbbbff" align="center">-</td> <td bgcolor="#bbffbb" align="center">4.919.700</td> <td align="center">'''---'''</td> </tr> <tr> <td align="center">'''[[1975]]'''</td> <td bgcolor="#ffbbbb" align="center">-</td> <td bgcolor="#bbbbff" align="center">-</td> <td bgcolor="#bbffbb" align="center">5.744.700</td> <td align="center">'''---'''</td> </tr> </table> == La fin de la ''fabricona'' == La situación económica real de la ''fabricona'', nomatu col que se conoció a Ensidesa na comarca avilesina, nun foi esclarecida hasta la muerte del dictador [[Francisco Franco]] y el posterior entamu de la nomada [[transición]] política n'España. La empresa, col so envís ''social'' o ''propagandísticu'', carecía d'un sistema de producción competitivu y les úniques cifres d'actividá asoleyaes hasta entós yeren les de producción y ventes. Asina, nel so llibru ''175 años de la sidero-metalurgia asturiana'', l'entós presidente de la [[Cámara de Comerciu]] de Xixón, [[Luis Adaro Ruiz-Falcó]], enfotábase en 1968 nel futuru d'Ensidesa pola mor del previsible incrementu de la demanda mundial d'acero, ensin prever la posterior reconversión y despaición de la empresa, roblada en 1994 cola so integración na estatal [[Corporación Siderúrgica Integral]] (CSI), na que s'axuntaben les instalaciones siderúrxiques estatales, y llueu privatizaes. == Bibliografía == *Adaro Ruiz-Falcó, Luis. (1968) "175 años de la Sidero-metalurgia asturiana", editáu pola Cámara de Comercio de Gijón (1968). *De la Madrid, Juan Carlos (1997). "Avilés, una historia de mil años", Ediciones Azucel, Avilés. ISBN 84-86546-54-O == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.arcelor.com Páxina del grupu siderúrxico Arcelor-Mittal] *[http://monsacro.net Coleutivu de proteición del patrimonio industrial d'Avilés y comarca] *[http://alfozdegauzon.com/index.php?title=Categoría:ENSIDESA ENSIDESA en ''El Alfoz de Gauzón''] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Siderurxa]] [[Categoría:Empreses d'España]] [[Categoría:Avilés]] hcsn3vln7yay5ng0yinl1nbfhyd1zpm 0 21973 3709440 3706833 2022-08-18T15:48:00Z Xuliu Pombar 76762 Na fila col nome “[[Palaciu de Díaz Inguanzo]]”, camúdase el nome a “[[Palaciu de la familia Díaz Inguanzo|Palaciu de Díaz Inguanzo]]”, pa enllaciar cola so páxina. wikitext text/x-wiki Los '''Bienes d'interés cultural d'Asturies''' son aquellos elementos qu'arriendes de la ''Llei 16/1985, de 25 de xunu, del Patrimoniu Históricu Español'' (o llexislación del Principáu d'Asturies) tienen la condición de '''[[Bien d'Interés Cultural]]''' (BIC). N'Asturies son los que vienen darréu: {| {{tablaguapa}} border="0" style="background:#ffffff" align="top" class="sortable wikitable" |+ align="center" style="background:DarkSlateBlue; color:white" |<big>'''Bienes d'interés cultural d'Asturies'''</big> |- ! width="50 px" style="background:Lavender; color:Black"| Imaxe ! style="background:Lavender; color:Black"| Nome ! width="170 px" style="background:Lavender; color:Black" | Asitiamientu ! width="170 px" style="background:Lavender; color:Black"| Conceyu ! width="190 px" style="background:Lavender; color:Black" | Mena del bien |- | [[Imaxe:El Valledor (Allande) (04).jpg|150px]] || [[Torre del Valledor]] || [[Samartín (parroquia d'Ayande)|Samartín]] || [[Ayande]] || Arq. civil (torre) |- | [[Imaxe:Castru de san l.luis.jpg|150px]] || [[Castru de San Chuis]] || Samartín de Beduléu || [[Ayande]] || Zona arqueolóxica (xaceda) |- | [[Imaxe:Campo de Iglesia de Santa Coloma (04).jpg|150px]] || [[Campu d'Ilesia d'El Carmen de Santa Colomba]] || [[Santa Colomba (Ayande)|Santa Colomba]] || [[Ayande]] || Sitiu históricu |- | [[Imaxe:Santo Emiliano (Allande) (02).jpg|150px]] ||[[Casa torre de Santo Miyao]] || [[Santo Miyao (parroquia)|Santo Miyao]] || [[Ayande]] || Arq. civil (casa) |- | [[Imaxe:Palacio de Cienfuegos Allande.jpg|150px]] || [[Palaciu de Cienfuegos de Peñalba]] || [[La Puela]] || Ayande || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Iglesia de Santa María de Celón 017.jpg|150px]] || [[Ilesia de Santa María de Zalón]] (desllinde del entornu 30-12-1993) || [[Zalón]] || [[Ayande]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Calle rivero avilés.JPG|150px]] || [[Conxuntu histórico-artísticu d'Avilés|Conxuntu Históricu Villa d'Avilés]] || Avilés || [[Avilés]] || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Aviles-2001 plaza hermanos orbon 01.jpeg|150px]] || [[Conxuntu Históricu de la Plaza del Mercáu d'Avilés]] || [[Avilés]] || [[Avilés]] || Conxuntu |- | [[Imaxe:Capilla de los Alas.JPG|150px]] || [[Capiella de los Alas]] || Avilés || Avilés || Arq. relixosa (capiella) |- | [[Imaxe:Teatro palacio valdes en avilés.JPG|150px]] || Edificiu del [[Teatru Armando Palacio Valdés]] || Avilés || Avilés || Arq. civil (teatru) |- | [[Imaxe:Avilés, Iglesia vieja de Sabugo.JPG|150px]] || [[Ilesia de Santo Tomás de Cantorbery (Avilés)]] || Avilés, Sabugo || Avilés || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Palacio de Balsera.JPG|150px]] || [[Palaciu de Balsera]] || Avilés || Avilés || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palacio de Maqua - 2.jpg|150px]]|| [[Palaciu de Maqua]] || Avilés || Avilés || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Torreon-soto.jpg|150px]] || Conxuntu Histórico-Artísticu del [[Castiellu de Soto (Ayer)]] (y el so entornu urbanu) || [[Soto (Ayer)|Soto]] || [[Ayer]] || Conxuntu históricu |- | [[Imaxe:Iglesia-de-san-juan-de-llamas.jpg|150px]] || [[Ilesia San Xuan el Real de Ḷḷamas]] || [[Ḷḷamas (Ayer)|Ḷḷamas]] || [[Ayer]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Félix (El Pino) 009 1.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Félix del Pino]] || [[El Pino]] || [[Ayer]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:San Juan de Riomera 003.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Xuan (Santibanes de la Fuente)|Ilesia de San Xuan]] || [[Santibanes de la Fuente]] || [[Ayer]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Conjunto-iglesia-y-tejo-santibañez-de-la-fuente.jpg|150px]] || [[Campu d'Ilesia de San Xuan de Santibanes de la Fuente]] || [[Santibanes de la Fuente (parroquia)|Santibanes de la Fuente]] || [[Ayer]] || Sitiu históricu |- | [[Imaxe:San Vicente Serrapio.JPG|150px]]|| [[Ilesia de San Vicente (Serrapio)|Ilesia de San Vicente]] en Serrapio || [[Serrapio]] || Ayer || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Palaciu del Marqués de Casa Estrada.png|150px]] || [[Palaciu de Martimporra]] del Marquesáu d'Estrada (y Capiella)|| [[Martimporra]] || [[Bimenes]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Torre de Santuyano - Bimenes (03).jpg|150px]] || [[Torre de Santuyano]] || [[Santuyano (Bimenes)|Santuyano]] || [[Bimenes]] || Arq. civil (torre) |- | || [[Cova del Demo]] || Froseira ([[Doiras]]) || [[Bual]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Castro de Pendia (Boal) (02).jpg|150px]] || [[Castru de Pendia]] || Pendia || [[Bual]] || Zona arqueolóxica (xaceda) |- | || [[Palaciu de Miranda]] y Ermita de Prelo || [[Prelo]] || Bual || Arq. civil (palaciu) |- | || [[Campu d'Ilesia de San Blas d'A Veigadouria]] || [[Rozadas (parroquia)|A Veigadouria / Rozadas]] || [[Bual]] || Sitiu históricu |- | [[Imaxe:San Pablo d’Arangas (08).jpg|150px]] || [[Campu d’Ilesia de San Pablo d’Arangas]] || [[Arangas]] || [[Cabrales]] || Sitiu históricu |- | || [[Abrigu de Soberaos]] || [[Asiegu]] || [[Cabrales]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Iglesia de Santa María de Llas - 07.jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santa María de Llas]] || [[Arenas]] || [[Cabrales]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | || [[Batán de la Pisa de la Sertal]] || Arenas || Cabrales || Etnografía |- | [[Imaxe:Palacio de Díaz Inguanzo - 1.jpg|150px]]|| [[Palaciu de la familia Díaz Inguanzo|Palaciu de Díaz Inguanzo]] || [[Berodia]] || [[Cabrales]] || Arq. civil (palaciu) |- | || [[Abrigu de Berodia]] || [[Berodia (parroquia)|Berodia]] || [[Cabrales]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Bisontes de La Covaciella (España).jpg|150px]] || Cueva d'Arte Parietal "[[Cueva de Covaciella|La Covaciella]]" (desllinde del entornu) || Las Estazadas || [[Cabrales]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de los Canes]] [[Arangas]] || || Cabrales || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de El Bosque]] || Inguazo ([[Berodia]]) || Cabrales || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Palacio del Mayorazgo, Iguanzo - 3.jpg|150px]]|| [[Palaciu del Mayorazgo]] || Inguazo (Berodia) || Cabrales || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Casa de Cernuda - 02.jpg|150px]]|| [[Casa de Cernuda]] || [[Po]] || Cabrales || Arq. civil (casa) |- | || [[Abrigu de Falo]] || [[Po (Cabrales)|Po]] || [[Cabrales]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de la Peña l'Alba]] || [[Po (Cabrales)|Po]] || [[Cabrales]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Abrigu del Golondrón]] || Puertas || [[Cabrales]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Julián de Viñón. Siglos IX a XI. 03.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Xulián (Viñón)]] || [[Viñón]] || [[Cabranes]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Palaciu de Valdés-Bazán.JPG|150px]] || [[Palaciu de Valdés Bazán]] || [[San Román (Candamu)|San Román]] || [[Candamu]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Cave of the Pena de Candamo 07.JPG|150px]] || [[Cueva de Candamu|Cueva de la Peña]] || San Román || [[Candamu]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Tableru de cancel Prerrománicu (Candamu)|Tableru de cancel Prerrománicu]] || || Candamu || - |- | [[Imaxe:Conjunto Cangas del Narcea (10).jpg|150px]] || [[Conxuntu Históricu Cangas del Narcea]] || [[Cangas]] || [[Cangas del Narcea]] || Conxunto históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Conjunto Cangas del Narcea (01).jpg|150px]] || [[Colexata de Santa María Magdalena]] || Cangas || [[Cangas del Narcea]] || Arq. relixosa (colexata) |- | [[Imaxe:Cangas del narcea ayuntamiento.JPG|150px]]|| [[Palaciu de Toreno (Cangas del Narcea)|Palaciu de Toreno]] || Cangas || Cangas del Narcea || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Parador de Corias 1.jpg|150px]] || [[Monesteriu de San Xuan Bautista (Courias)]] || [[Courias (parroquia de Cangas)|Courias]] || [[Cangas del Narcea]] || Arq. relixosa (monesteriu) |- | [[Imaxe:Conjunto Cangas del Narcea (03).jpg|150px]] || [[Palaciu d'Omaña]] || Cangas ||| [[Cangas del Narcea]] || Arq. civil (palaciu) |- | || [[Ilesia de Santa María (Monesteriu d'Ermu)|Ilesia Parroquial nel Monesteriu d'Ermu]] || [[Monesteriu d'Ermu]] || Cangas del Narcea || Arq. relixosa (monesteriu) |- | [[Imaxe:Vista de muniellos.jpg|150px]] || [[Munieḷḷos|Viesca de Munieḷḷos]] || || Cangas del Narcea, [[Degaña]] y [[Ibias]] || Monumentu natural |- | [[Imaxe:Santa Eulalia de Abamia - 09.jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santolaya d'Abamia]]|| [[Abamia]] || Cangues d'Onís || Arq. relixosa (ilesia) |- | || [[Campu d'Ilesia de Santolaya d'Abamia]] || [[Abamia]] || [[Cangues d'Onís]] || Sitiu históricu |- | [[Imaxe:Iglesia de la santa cruz.jpg|150px]] || [[Ilesia de la Santa Cruz (Cangues d'Onís)]] (ermita) || || Cangues d'Onís || Arq. relixosa (ermita) |- | [[Imaxe:Casa Dagó - 5.jpg|150px]]|| Edificiu de l'Avenida de Cuadonga, 43, en Cangues d'Onís || [[Cangues]] || Cangues d'Onís || Arq. civil (casa) |- | [[Imaxe:Congas de Onis.JPG|150px]] || [[Ponte sobre El Sella]] || Cangues || Cangues d'Onís || Inx. civil (ponte) |- | || [[Cueva de El Boxu|Cueva del Boxu]] || [[Cardes (Cangues d'Onís)|Cardes]] || Cangues d'Onís || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva los Azules]] || Contranquil || [[Cangues d'Onís]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva la Peña la Morca]] || Coviella || [[Cangues d'Onís]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Covadonga.jpg|150px]]|| [[Santa Cueva de Cuadonga]], conxuntu paisaxísticu || [[Cuadonga]] || Cangues d'Onís || Conxuntu |- | [[Imaxe:Santuario de Covadonga santa cueva.jpg|150px]] || [[Colexata de Nuestra Señora de Covadonga]] || Cuadonga || [[Cangues d'Onís]] || Arq. relixosa (colexata) |- | [[Imaxe:Capilla de Santa Eugenia de Sobrecueva - 03.jpg|150px]]|| [[Capiella de Santa Uxena de Sobrecueva]] || [[Sobrecueva]] || Cangues d'Onís || Arq. relixosa (capiella) |- | [[Imaxe:Capilla de Santo Medero (Isongo) - 04.jpg|150px]]|| [[Capiella de Santu Mederu]] || [[Isongu]] || Cangues d'Onís || Arq. relixosa (capiella) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Pedro (Mestas de Con) - 07.jpg|150px]]|| [[Ilesia de San Pedro (Mestas)]] || [[Mestas]] || Cangues d'Onís || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Monasterio del S. XII , románico de Villanueva de Cangas , Asturias. - panoramio.jpg|150px]] || [[Monesteriu de San Pedro de Villanueva|Ex-monesteriu de Benedictinos de San Pedro en Villanueva]] || [[Villanueva (Cangues d'Onís)|Villanueva]] || [[Cangues d'Onís]] || Arq. relixosa (monesteriu) |- | || [[Ilesia de Santa María (El Pieloro)]] || [[El Pieloro]] || [[Carreño]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Monte Areo-Asturies.jpg|150px|]]|| [[Monte Areo|Necrópolis Megalíticu-tumular d'El Monte Areo]] || || Carreño y [[Xixón]] || Zona arqueolóxica (xaceda) |- | [[Imaxe:Castillete de la mina de Arnao (Castrillón),2.jpg|150px]] || [[Castillete de la Mina d'Arnao]] || Arnao || [[Castrillón]] || Arquiteutura industrial |- | [[Imaxe:Torres de Donlebun (01).jpg|150px]] || [[Torres de Donlebún]] || [[Barres]] || [[Castropol]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Castropol (RPS 22-07-2020) visto desde Ribadeo.png|150px]] || [[Conxuntu Históricu de la Villa de Castropol]] || [[Castropol (parroquia)|Castropol]] || Castropol || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Figueras (RPS 25-07-2020) Palacio de los Pardo Donlebún.png|150px]] || [[Palaciu de los Pardo de Donlebún]] || [[As Figueiras]] || Castropol || Arq. civil (palaciu) |- | || [[Ilesia de Santa Cruz la Real de Caliao]] || [[Caliao]] || [[Casu]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Ilesia de Santa María (Tañes).jpg|150px]] || [[Ilesia de Santa María (Tañes)]] || [[Tañes]] || [[Casu]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Palacio de Gobiendes.jpg|150px]]|| [[Palaciu de Gobiendes]] || [[Gobiendes]] || [[Colunga]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Iglesia de Santiago (Gobiendes).jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santiago (Gobiendes)]] || Gobiendes || Colunga || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Lastres0270.jpg|150px]] || [[Conxuntu Histórico-Artísticu de Llastres]] || [[Llastres]] || Colunga || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Iglesia de Santa María de Sabada.jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santa María de Sádaba]] || Llastres || Colunga || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Palaciu de los rodriguez leon.jpg|150px]] || [[Palaciu de los Rodríguez de León]] || El Palaciu, [[Tresona]] || [[Corvera]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Castro-de-coana01.jpg|150px]]|| [[Castru de Cuaña]] (Despobláu del Castiellu) || || [[Cuaña]] || Zona arqueolóxica |- | [[Imaxe:Castro de Mohias 06 by-dpc.JPG|150px]] || [[Castru de Mouguías]] || [[Mouguías (parroquia)|Mouguías]] || [[Cuaña]] || Zona arqueolóxica (xaceda) |- | [[Imaxe:Cudillero.JPG|150px]] || [[Conxuntu Históricu de Cuideiru]] || [[Cuideiru (parroquia)|Cuideiru]] || [[Cuideiru]] || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Martín de Luiña 013.jpg|150px]] || [[Ilesia de Samartín de Lluiña]] || [[La Escalada]] || [[Cuideiru]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Casa rectoral de Soto de Luiña 003.jpg|150px]] || [[Casa Rectoral de Soutu Lluiña]] || [[Soutu Lluiña]] || [[Cuideiru]] || Arq. civil (casa) |- | [[Imaxe:Iglesia de Santa María (Soto de Luiña) 023.jpg|150px]] || [[Ilesia de Santa María (Soutu Lluiña)]] || Soutu Lluiña || Cuideiru || Arq. relixosa (ilesia) |- | || [[Ilesia de Santa María (Zarréu)]] (desllinde) || [[Zarréu]] || [[Degaña]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | || [[Conxuntu Históricu de Santesteba]] || Santesteba || [[Eilao]] || Conxuntu históricu |- | || [[Palaciu de Monjardín]] || [[Xío]] || [[Eilao]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Luanco-iglesia.jpg|150px]] || [[Cascu Antiguu de Lluanco]] (Casa conceyu de Gozón) || [[Lluanco]] || [[Gozón]] || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Luanco 01.jpg|150px]] || [[Ilesia de Santa María (Lluanco)|Ilesia de Santa María]]|| Lluanco || Gozón || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:lluanco asturies menendez pola.jpg|150px]]|| [[Palaciu de los Menéndez Pola]] || Lluanco || Gozón || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Jorge (Manzaneda), concejo de Gozón - 18.jpg|150px]]|| [[Iglesia de San Xurde de Mazaneda|Iglesia de San Xurde]]|| Ferrera ([[Mazaneda]])|| Gozón || Arq. relixosa |- | [[Imaxe:Chao Samartín 1.jpg|150px]] || [[Chao Samartín]] || Castro || [[Grandas de Salime]] || Zona arqueolóxica (xaceda) |- | || [[Cueva de Godulfo]] || [[Berció]] || [[Grau]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Casa conceyu Grau.JPG|150px]] || [[Conxuntu Históricu de Grau]] || [[Grau (parroquia)|Grau]] || [[Grau]] || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Palacio Miranda-Valdecarzana.jpg|150px]] || [[Palaciu de Miranda-Valdecarzana]] || Grau || [[Grau]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palacio de Villanueva 01.jpg|150px]] || El [[Palaciu de Villanueva (Grau)|Palaciu]], la [[Capiella de los Dolores (Grau)|Capiella]] y [[Torre de Villanueva]] || [[Villanueva (Grau)|Villanueva]] || [[Grau]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palacio de Tormaleo.jpg|150px]] || [[Palaciu de Tormaleo]] || [[Tormaleo]] || [[Ibias]] || Arq. civil (palaciu) |- | || [[Cueva de los Murciélagos]] || Fresneo || [[La Ribera]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Entrecueves]] || Fresneo || La Ribera || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de les Mestes]] || [[Taoces]] || [[Les Regueres]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:San Pedro de Nora0527.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Pedro (Ñora)]] || [[Ñora (Les Regueres)|Ñora]] || [[Les Regueres]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia de Santiago en Arlós - 29.jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santiago (Arlós)]] || [[Arlós]] || [[Llanera]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Palacio de San Cucao - 1.jpg|150px]]|| [[Palaciu de Villanueva (San Cucao)]] || [[San Cucao]] || Llanera || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Vista general del palacio de Villabona.jpg|150px]] || [[Casa Palaciu de Villabona]] || [[Villabona (Llanera)|Villabona]] || [[Llanera]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Torre de Tronquedo (06).jpg|150px]] || [[Torre de Tronquedo]] || [[Andrín (Llanes)|Andrín]] || [[Llanes]] || Arq. civil (torre) |- | || [[Cueva de Balmori]] || [[Valmori]] || Llanes || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:San Antolín de Bedón - 39.jpg|150px]]|| Ilesia de [[San Antolín de Bedón]] || Bedón || Llanes || Arq. relixosa (ilesia) |- | || [[Cueva del Tebellín]] || [[Bricia]] || Llanes || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de El Quintanal]] || Quintanal || Llanes || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Conxuntu Históricu de la Villa de Llanes]] || Llanes || Llanes || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Casa del Cercau (01).jpg|150px]] || [[Casa del Cercáu]] || [[Llanes (parroquia)|Llanes]] || [[Llanes]] || Arq. civil (casa) |- | [[Imaxe:Llanes-Ayuntamiento.jpg|150px]] || [[Casinu de Llanes]] || Llanes || Llanes || Arq. civil |- | [[Imaxe:Torre de Llanes.jpg|150px]]|| Castiellu. [[Torreón de Llanes|Torre]] (Restu del Castiellu) || Llanes || Llanes || Arq. civil (castiellu) |- | || [[Cueva de Trescalabres]] || Cueto de la Llera || Llanes || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de la Riera]] || Cueto de la Llera || Llanes || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Llanes - Basílica menor.jpg|150px]] || [[Ilesia de Santa María del Conceyu]] || Llanes || Llanes || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Palacio de Gastañaga (Llanes).jpg|150px]] || [[Palaciu de Castañaga]] || [[Llanes]] || [[Llanes]] || Arq. civil (palaciu) |- | || Casa-[[Palaciu de los Condes de la Vega del Sella]] || Nueva || Llanes || Arq. civil (palaciu) |- | || [[Cueva de El Covarón]] || Parres || Llanes || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de la Herrería]] || [[La Pereda]] || Llanes || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || Abrigo de [[Cuetu de la Mina]] [[Cueto de la Llera]] || [[Posada (Llanes)|Posada]] || Llanes || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de la Coberiza]] (Cueva de Coberizas, Cueva Sabina) || Posada la Vieya || Llanes || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de Samoreli]] || [[Rales]] || Llanes || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Peña Tú.jpg|150px]] || [[Ídolu de Peña Tu]] || [[Vidiago]] || Llanes || Zona arqueolóxica |- | || [[Cueva de Cordoveganes]] || [[Vidiago]] || [[Llanes]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Palacio de Espriella.jpg|150px]]|| [[Palaciu de la Espriella en Villahormes]] || Villahormes || Llanes || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Langreo wikipedia.jpg|150px]] || [[Casa de Cimadevilla|Asilu Llar Virxe del Carbayu]] (y Capiella) || [[Ciañu]] || [[Llangréu]] || Arq. civil (asilu) |- | [[Imaxe:Ciaño (Langreo) - Casa de los Alberti 3.jpg|150px]] || [[Casa de Los Alberti|Casa de los García Bernardo]] (o de los Alberti) || [[Ciañu]] || [[Llangréu]] || Arq. civil (casa) |- | [[Imaxe:Ilesia'l carbayu llangreu.jpg|150px]] || [[Santuariu de la Virxe del Carbayo|Santuariu del Carbayu]] || Ciañu || Llangréu || Arq. relixosa (ermita) |- | [[Imaxe:Ilesia ciañu.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Esteban (Ciañu)]] || Ciañu || Llangréu || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Torreciaño.jpg|150px]] || [[Torre de la Quintana]] || Ciañu || Llangréu || Arq. civil (torre) |- | [[Imaxe:Pozo San Luis.JPG|150px]] || [[Pozu San Luis]] || [[La Nueva]] || [[Llangréu]] || Arquiteutura industrial |- | [[Imaxe:Torre de Villa - Riañu (01).jpg|150px]] || [[Torre de Villa (Riañu)]] || [[Riañu]] || [[Llangréu]] || Arq. civil (torre) |- | [[Imaxe:Palaciu Camposagrado Riañu.jpg|150px]] || [[Palaciu de Camposagrado (Llangréu)]] || [[La Villa]] (Riañu) || Llangréu || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Casona de los Menéndez, La Aldea (Laviana).jpg|150px]] || [[Casona de los Menéndez]] || [[L'Aldea (El Condao)|L'Aldea]] El Condao || [[Llaviana]] || Arq. civil (casona) |- | [[Imaxe:El Torreón (El Condado), 1.jpg|150px]] || [[El Torreón (El Condáu)]] || [[El Condáu]] || [[Llaviana]] || Arq. civil (torre) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Nicolás, en Villoria (Laviana), 2.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Nicolás (Villoria)]] || [[Villoria]] || [[Llaviana]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Santuario de Bendueños. Vista noroeste.JPG|150px]] || [[Santuariu de la Virxe de Bendueños|Santuariu de Bendueños]] || Bendueños || [[Ḷḷena]] || Arq. relixosa (santuariu) |- | [[Imaxe:Vista-general-iglesia-san-martino.jpg|150px]] || [[Ilesia de Samartino de Viḷḷayana]] || [[Ilesia de Samartino de Viḷḷayana|Viḷḷayana]] || [[Ḷḷena]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia de Santa Cristina de Lena01.jpg|150px]]|| [[Ermita de Santa Cristina]] || [[La Pola (Ḷḷena)|La Pola]] || Ḷḷena || Arq. relixosa (ermita) |- | [[Imaxe:Pola de Lena - Casa natal de Vital Aza.jpg|150px]] || [[Casa natal de Vital Aza]] || [[La Pola (Ḷḷena)|La Pola]] || [[Ḷḷena]] || Arq. civil (casa) |- | || [[Casa rectoral de Fierros|Casa Rectoral]], [[Capiella de Fierros|Capiella]] y [[Ponte (lFierros)|Ponte]] || Fierros || Ḷḷena || Arquiteutura relixosa |- | [[Imaxe:Bustiello.jpg|150px]] || [[Pobláu Bustiello, Cuarteles Santa Bárbara, Hospital de la Sociedá Hullera Española y Mina Dos Amigos]] || [[Bustiello (Mieres Extrarradio)|Bustiello]] || [[Mieres]] || Conxuntu históricu |- | [[Imaxe:Palaciu d'abaxo cenera.jpg|150px]] || [[Palaciu d'Abaxo (Cenera)]] || [[Cenera]] || [[Mieres]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palaciu d'arriba cenera.jpg|150px]] || [[Palaciu d'Arriba (Cenera)]] || Cenera || Mieres || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Santuariu martires cosme y damian.jpg|150px]] || [[Santuariu de los mártires Cosme y Damián]] || [[Insierto]] || Mieres || Arq. relixosa (santuariu) |- | [[Imaxe:Palaciu Marques Campusagrau Mieres.jpg|150px]] || [[Palaciu del Marqués de Campusagráu]] || Mieres || Mieres || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Casa duro.jpg|150px]] || [[Casa Duró]] || Mieres || Mieres || Arq. civil (casa) |- | [[Imaxe:Ilesia Santa Eulalia d'Uxo.jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santolaya d'Uxo]] || [[Uxo]] || Mieres || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:El valletu.jpg|150px]] || [[Palaciu del Valletu]] || [[Cuna (Mieres)|Cuna]] || Mieres || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palaciu Vizconde Heredia - Mieres (01).jpg|150px]] || [[Palaciu del Vizconde Heredia]] || Villareo || [[Mieres]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Pozu Santa Barbara (03).jpg|150px]] || [[Pozu Santa Bárbara]] || [[Turón]] || [[Mieres]] || Arquiteutura industrial |- | [[Imaxe:Forja romana "El Machuco".jpg|150px]] || [[Fragua Romana "El Machuco"]] || Miranda || [[Miranda]] || Etnografía |- | [[Imaxe:Casa Palacio del Cardenal Cienfuegos.jpg|150px]] || Casa [[Palaciu del Cardenal Cienfuegos]] || [[Augüeirina]] || [[Miranda]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Iglesia parroquial de Montovo, Belmonte de Miranda, Asturias.jpg|150px]] || [[Campu d'Ilesia de San Xuan Bautista de Montoubu]] || [[Montoubu]] || [[Balmonte|Miranda]] || Sitiu históricu |- | [[Imaxe:Torreón_de_Peñerudes_0204.jpg|150px]] || [[Torre de Peñerudes]] || || [[Morcín]] || Arq. civil (torre) |- | [[Imaxe:Abrigo de Entrefoces (3).jpg|150px]] || [[Cueva del Molín|Abrigu d'Entrefoces]] || Entrefoces || [[Morcín]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Ermita_de_Santiago_Monsacro_0013.jpg|150px]] || [[Ermita de Santiago (Monsacro)|Ermita de Santiago]] (o la d'arriba)|| Monsacro || Morcín || Arq. relixosa (ermita) |- | [[Imaxe:Capilla_La_Madalena_Monsacro_0014.jpg|150px]] || [[Ermita de la Magdalena (Monsacro)|Ermita de la Magdalena]] (o la d'abaxo) || Monsacro || Morcín || Arq. relixosa (ermita) |- | || [[Palaciu de la Ferrería]] || Fuensanta || [[Nava]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palacio de Lienes.jpg|150px]] || [[Palaciu de Lienes]] || [[Armental]] || [[Navia]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palaciu de Camposorio (03).jpg|150px]] || [[Palaciu de Camposorio]] || Piñeira || Navia || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Portada de la ilesia de Santa Marina, en Veiga (Navia).JPG|150px]] || [[Ilesia de Santa Marina (Veiga)]] || [[Veiga (Navia)|Veiga]] || [[Navia]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Torre Sirviella.jpg|150px]] || [[Torre de Sirviella]] || [[Sirviella]] || [[Onís]] || Arq. civil (torre) |- | || [[Ilesia de San Martín d'Escoto (Llames)]] || [[Llames (Parres)|Llames]] || [[Parres]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:San Pedro de Plecin (06).jpg|150px]] || [[Ilesia de San Pedro de Plecín]] || [[Alles]] || [[El Valle Altu de Peñamellera]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | || [[Cueva de Trauno]] || [[Cáraves]] || El Valle Altu de Peñamellera || Zona Arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de Llonín]] || La Molinuca || El Valle Altu de Peñamellera || - |- | || [[Cueva de Coimbre]] || [[Niserias]] ([[Alles]]) || El Valle Altu de Peñamellera || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Abrigu Paré Nogales]] || [[Trescares]] || [[El Valle Altu de Peñamellera]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva Subores]] || [[Bores]] || [[El Valle Baḥu de Peñamellera]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de la Loxa]] || [[El Mazu]] || [[El Valle Baḥu de Peñamellera]] || Zona Arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Palacio de San Román, Panes.jpg|150px]] || [[Palaciu de San Román de Panes]] || [[Panes (parroquia)|Panes]] || [[El Valle Baḥu de Peñamellera]] || Arq. civil (palaciu) |- | || [[Conxuntu Históricu nucleu rural d'Argul]] || [[Argul]] || [[Pezós]] || Conxuntu históricu (rural) |- | || [[Cueva del Sidrón]] || [[Boriñes (parroquia)|Boriñes]] || [[Piloña]] || Zona Arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Juan de Berbío 03.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Xuan de Berbío]] || [[L'Infiestu]] || [[Piloña]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:VILLAMAYOR (INFIESTO) IGLESIA DE SANTA MARÍA.JPG|150px]] || Ruines de la [[Ilesia de Santa María (Villamayor)|Ilesia de Santa María]] || [[Villamayor (parroquia)|Villamayor]] || [[Piloña]] || Arquiteutura relixosa |- | || [[Conxuntu Históricu de la Villa de Pravia]] || Pravia || [[Pravia]] || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Santianes de Pravia.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Xuan (Santianes)]] || [[Santianes (Pravia)|Santianes]] || Pravia || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Banduxu.JPG|150px]] || [[Conxuntu históricu de Banduxu]] || [[Banduxu]] || [[Proaza]] || Conxuntu históricu (rural) |- | [[Imaxe:Torre de Proaza (1).jpg|150px]] || [[Torre de Proaza]] || [[Proaza]] || [[Proaza]] || Arq. civil (torre) |- | [[Imaxe:Santolaya de Pirueño (01).jpg|150px]] || [[Campu d'Ilesia de Santolaya de Pirueño]] || Pirueño || [[Quirós]] || Sitiu históricu |- | [[Imaxe:Plaza del Ayuntamiento, Colombres.jpg|150px]] || [[Conxuntu Históricu de la Villa de Colombres]] || [[Colombres]] || [[Ribadeva]] || Conxuntu históricu |- | [[Imaxe:Noriega 3.jpg|150px]] || [[Torre de Noriega]] || [[Noriega]] || [[Ribadeva]] || Arq. civil (torre) |- | [[Imaxe:Cueva pindal.JPG|150px]] || [[Cueva del Pindal]] || [[Pimiango]] || [[Ribadeva]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de Mazaculos II]] || [[La Franca]] || Ribadeva || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de la Lloseta]] || [[Ardines]] || [[Ribeseya]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva de Les Pedroses]] || [[El Carme (Ribeseya)|El Carme]] || Ribeseya || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cueva del Cierro]] || [[El Carme]] || [[ Ribeseya ]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Santa María de Junco - 03.jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santa María de Xuncu]] || [[Xuncu (Ribeseya)|Xuncu]] || Ribeseya || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Aytoribadesella.jpg|150px]]|| [[Conxuntu Históricu de Ribeseya]] || Ribeseya || Ribeseya || Conxuntu históricu (ciudá) |- | || [[Cueva de San Antonio]] || [[Collera]] || Ribeseya || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:La Cuevona - 01.jpg|150px]]|| [[La Cuevona]] || Ribeseya || Ribeseya || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Tito Bustillo entrada.JPG|150px]] || [[Cueva d'El Pozu'l Ramu]]. Cueva de Tito Bustillo || [[Ribeseya (parroquia)|Ribeseya]] || [[Ribeseya]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Cova Rosa]] || Sardéu || [[ Ribeseya ]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Cornellana - Monasterio de San Salvador 14.jpg|150px]] || [[Monasterio de San Salvador (Corniana)]] || [[Corniana]] || [[Salas]] || Arq. relixosa (monesteriu) |- | [[Imaxe:Torre Palacio Doriga Salas Asturias.JPG|150px]] || [[Palaciu de la Doriga]] || [[La Doriga]] || [[Salas]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:TORRE Y PALACIO DE SALAS 1.jpg|150px]] || [[Conxuntu Históricu de la Villa de Salas]] || Salas || [[Salas]] || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Torresalas.jpg|150px]] || [[Palaciu de Valdés Salas|Casa-Palaciu de Valdés Salas]] || Salas || Salas || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Martín de Salas.jpg|150px]]|| [[Colexata de Santa María la Mayor (Salas)]] || Salas || Salas || Arq. relixosa (colexata) |- | [[Imaxe:Ilesia de Samartin - Salas (19).jpg|150px]] || [[Ilesia de Samartín de Salas]] || Salas || Salas || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Campu d'Ilesia de Samartin Salas (01).jpg|150px]] || [[Campu d'ilesia de Samartín de Salas]] || Salas || [[Salas]] || Sitiu históricu |- | [[Imaxe:Torresalas.jpg|150px]]|| [[Torre de la Villa]] || Salas || Salas || Arq. civil (torre) |- | || [[Palaciu de Mon]] || [[Mon]] || Samartín d'Ozcos || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Pozo Sotón Asturias.jpg|150px]] || [[Pozu Sotón]] || [[L'Entregu]] || [[Samartín del Rei Aurelio]] || Arquiteutura industrial |- | || [[Casa d'Aquel Cabo]] || [[Barcia (Santalla d'Ozcos)|Barcia]] || Santalla d'Ozcos || Arq. civil (casa) |- | [[Imaxe:Cueva del Conde (03).jpg|150px]] || [[Cueva de Conde]] || [[Tuñon]] || [[Santo Adriano]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Abrigo de Santo Adriano (2).jpg|150px]] || [[Cueva de Santo Adriano]] || [[Tuñon]] || [[Santo Adriano]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Santo adriano de Tuñon.jpg|150px]]|| [[Ilesia de San Adriano de Tuñon]] || Tuñon || Santo Adriano || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Narzana.jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santa María de Narzana]] || [[Narzana]] || [[Sariegu]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia de Santiago el Mayor (Sariego).jpg|150px]] || [[Ilesia de Santiago'l Mayor (Sariegu)]] || || [[Sariegu]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | || [[Ilesia de Santa María (Llimanes)|Ilesia de Santa María]] (desllinde provisional)|| [[Llimanes (Siero)|Llimanes]] || [[Siero]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | || [[Palaciu de los Vixil de Quiñones]] || [[Aramil]] || [[Siero]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:AS-Argüelles-8-Fachada suroccidental (2).jpg|150px]] || [[Ilesia de San Martín d'Argüelles]] || [[Argüelles (Siero)|Argüelles]] || [[Siero]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Ficheru:San Esteban d'Aramil.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Esteban d'Aramil]] || [[Aramil]] || [[Siero]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:San Pedru de la Colla (01).jpg|150px]] || [[Campu d'Ilesia de San Pedru de la Collá]] || [[La Collá (Siero)|La Collá]] || [[Siero]] || Sitiu históricu |- | [[Imaxe:Puente romano de Colloto 03 by-dpc.jpg|150px]] || [[Ponte de Cualloto]] || [[Cualloto]] || [[Siero]] || Inx. civil (puente) |- | || [[Palaciu de la Torre de Celles]] || [[Llavandera]], ([[Ceyes]]) || Siero || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palacio de Meres 02.jpg|150px]]|| [[Palaciu de Meres]] || [[Meres (Tiñana)|Meres]] || Siero || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Valdesoto-2-muralla.JPG|150px]] || [[Palaciu del Marqués de Canillejas]] || [[Valdesoto]] || [[Siero]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palaciu de Campos - Tapia (11).jpg|150px]] || [[Palaciu de Campos]] || Outeiro || [[Tapia]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Taramundi7 Teixois batán lou.jpg|150px]] || [[Conxuntu etnográficu de Teixois|Conxuntu Históricu de Teixois]] || [[Os Teixóis]] || [[Taramundi]] || Conxuntu históricu (rural) |- | [[Imaxe:Rupestres de Fresnedo.JPG|150px]]|| [[Abrigu de Fresnéu]] || [[Fresnéu (Alesga)|Fresnéu]] || [[Teberga]] || - |- | [[Imaxe:Iglesia de Santa María (Villanueva) 010.jpg|150px]] || [[Ilesia de Santa María de Villanueva]] || Vil.lanueva || [[Teberga]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:San Pedro de Teverga 1.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Pedro (La Plaza)]] || [[La Plaza]] || Teberga || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia san miguel de barcena.JPG|150px]] || [[Ilesia del Monesteriu de San Miguel de Bárzana]] || [[Bárzana (Tinéu)|Bárzana]] || [[Tinéu]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia monasterio obona.JPG|150px]] || [[Santa María d'Oubona|Monesteriu de Santa María la Real (Oubona)]] || [[Oubona]] || Tinéu || Arq. relixosa (monesteriu) |- | || [[Palaciu de los Omaña]] || Rozadie!!a || Tinéu || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Conjunto Tineo (20).jpg|150px]] || [[Conxuntu Históricu de la Villa de Tinéu]] || [[Tinéu]] || [[Tinéu]] || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Conjunto Tineo (07).jpg|150px]] || [[Palaciu de los García de Tinéu]] (o de los Maldonado) || [[Tinéu]] || [[Tinéu]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palacio de los Riego y Tieno de Tuña.JPG|150px]] || [[Casa del Xeneral Riego]] || Tuña || Tinéu || Arq. civil (casa) |- | [[Imaxe:Santa María de Bendones vista lateral.JPG|150px]] || [[Ilesia de Santa María (Bendones)]] || [[Bendones]] || [[Uviéu]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Cueva de las Caldas (1).jpg|150px]] || [[Cueva de les Caldes]] || [[Les Caldes]] || [[Uviéu]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Abrigo de la Viña (1).jpg|150px]] || [[Abrigu de la Viña]] || [[Manzanea]] || [[Uviéu]] || Zona arqueolóxica (cueva) |- | || [[Picu Berrubia]] || Les Covacielles || Uviéu || Zona arqueolóxica |- | [[Imaxe:Ref.0096.jpg|150px]] || [[Conxuntu Históricu de Lluniego]] || [[Lluniego]] || Uviéu || Conxuntu históricu |- | [[Imaxe:Catedral de Oviedo imgen gen.JPG|150px]]|| [[Zona Monumental d'Uviéu]] || Uviéu (ciudá) || Uviéu || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Acueducto de Los Pilares.jpg|150px]]|| [[Acueductu de los Pilares]] || Uviéu (ciudá) || Uvieú || Inx. civil (acuedctu) |- | [[Imaxe:Hospicio provincial de Asturias.jpg|150px]]|| [[Antiguu Hospiciu d'Uviéu]] || Uviéu (ciudá) || Uviéu || Arq. civil |- | [[Imaxe:093 Archivo Histórico de Asturias, c. Quevedo (Oviedo), antiga Cárcel Modelo.jpg|150px]] || Antigua [[Cárcel Correccional d'Uviéu]] || Uviéu (ciudá) || [[Uviéu]] || Arq. civil (cárcel) |- | [[Imaxe:Archivo histórico de Asturias.JPG|150px]] || [[Archivu Históricu d'Asturies]] ([[Monesteriu de San Pelayo (Uviéu)]] o de les Pelayes)|| Uviéu (ciudá) || Uviéu || Arq. civil (muséu) |- | [[Imaxe:Biblioteca de Asturias - 2.jpg|150px]]|| [[Casa de comedies d'El Fontán]] (anguaño sé de la [[Biblioteca Pública del Estáu (Uviéu)|Biblioteca Pública del Estáu]]) || Uviéu (ciudá) || Uviéu || Arq. civil (biblioteca) |- | [[Imaxe:Casa de los Campomanes01.jpg|150px]]‎ || [[Casa de los Campomanes]] || Uviéu (ciudá) || Uviéu || Arq. civil (casa) |- | [[Imaxe:Casona-Regla-2.JPG|150px]] || [[Casona de Regla]] || [[Uviéu]] || [[Uviéu]] || Arq. civil (casona) |- | [[Imaxe:Oviedo-Catedral.JPG|150px]] || [[Catedral de San Salvador d'Uviéu]] || Uviéu (ciudá) || Uviéu || Arq. relixosa (catedral) |- |[[Imaxe:Clautro de San Vicente.jpg|150px]]|| Claustru del [[Monesteriu de San Vicente]] || Uviéu || Uviéu || Arq. relixosa (monesteriu) |- | [[Imaxe:Interior duente de foncalada.JPG|150px]] || [[Fonte de Foncalada]] || Uviéu (ciudá) || Uviéu || Inx. civil (fonte) |- | [[Imaxe:Fuente 4 caños.jpg|150px]]|| [[Fonte de los Cuatro Caños]] || Uviéu (ciudá) || Uviéu || Inx. civil (fonte) |- | [[Imaxe:San Isidoro Oviedo.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Isidoro (Uviéu)|Ilesia de San Isidoro]] || Uviéu || Uviéu || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Santullano.jpg|150px]] || Ilesia de [[Santullano]] || Uviéu (ciudá) || Uviéu || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:San Miguel de Lillo.jpg|150px]] || Ilesia de [[Samiguel de Lliño]] || [[Samiguel (Uviéu)|Samiguel]] || Uviéu || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:San Tirso general.JPG|150px]] || [[Ilesia de San Tirso (Uviéu)]] || Uviéu || Uviéu || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Oviedo - Iglesia del Convento de Santo Domingo 05.jpg|150px]] || [[Ilesia de Santo Domingo (Uviéu)|Ilesia de Santo Domingo]] || [[Uviéu]] || [[Uviéu]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Oviedo 14 (6624823117).jpg|150px]] || [[Muralla medieval d'Uviéu]] || [[Uviéu]] || [[Uviéu]] || - |- | [[Imaxe:Claustro San Vicente (4).jpg|150px]] || [[Muséu Arqueolóxicu d'Asturies]] || Uviéu, San Vicente, 5 || [[Uviéu]] || Arq. civil (muséu) |- | [[Imaxe:Palacio de Toreno.jpg|150px]] || [[Palaciu de los Condes de Toreno]] || Uviéu, Plaza Porlier 5 || Uviéu || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palacio de Camposagrado. Oviedo.jpg|150px]] || [[Palaciu de Camposagrado (Uviéu)]] (anguaño Audiencia) || Uviéu || Uviéu || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palacio de Valdecarzana-Heredia.jpg|150px]]|| [[Palaciu de Valdecarzana-Heredia]] || Uviéu || Uviéu || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palacio de Velarde - Oviedo - panoramio.jpg|150px]] || [[Palaciu de Velarde]] || [[Uviéu]] || [[Uviéu]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Plaza de gües d'Uvieu.JPG|150px]] || [[Plaza de toros de Buenavista]] || Uviéu || Uviéu || Arq. civil (plaza toros) |- | [[Imaxe:Convento de Santa Clara (Oviedo).jpg|150px]]|| Portada Barroca y Claustru del [[Conventu de Santa Clara (Uviéu)|Conventu de Santa Clara]] || Uviéu || Uviéu || Arq. relixosa (monesteriu) |- | [[Imaxe:Santa maria del naranco-001.jpg|150px]] || [[Santa María del Naranco]] || Uviéu || Uviéu || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Fuente de Pando.jpg|150px]] || [[Fonte de Pando]] || [[Pando (Uviéu)|Pando]] || Uviéu || Inx. civil (fonte) |- | [[Imaxe:Church of San Juan de Priorio 02.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Xuan (Priorio)]] || [[Les Caldes (parroquia)|Les Caldes]] || [[Uviéu]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:La Lluera.jpg|150px]] || [[Cueves de la Lluera]] || Priorio || [[Uviéu]] || Zona Arqueolóxica (cueva) |- | [[Imaxe:Ref.0413.jpg|150px]] || [[Castiellu de Tudela]] || Santianes || Uviéu || Arq. civil (castiellu) |- | [[Imaxe:Sograndio-2-vista genera-desde occidente-cercana.JPG|150px]] || [[Ilesia de San Esteban (Sograndiu)]] || Sograndiu || [[Uviéu]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Torre de Villademoros (06).jpg|150px]] || [[Torre de Villademoros]] || [[Cadavéu]] || [[Valdés]] || Arq. civil (torre) |- | [[Imaxe:Luarca - Casa de los Marqueses de Gamoneda (Hoy Oficina de Turismo).jpg|150px]] || [[Casa de los Marqueses de Gamoneda]] || [[Ḷḷuarca]] || Valdés || Arq. civil (casa) |- | [[Imaxe:Luarca - Palacio del Marqués de Ferrera (Hoy Casa de Cultura).jpg|150px]] || [[Palaciu del Marqués de la Ferrera (Lluarca)|Palaciu del Marqués de la Ferrera]] || Ḷḷuarca || Valdés || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Palaciu de los Sierra - Taborcias (01).jpg|150px]] || [[Palaciu de los Sierra]] (y Capiella) || [[Taborcías]] || Valdés || Arq. civil (palaciu) |- | || [[Campu d'Ilesia de la Purísima Conceición de Martul]] || [[Martul]] || [[Vilanova d'Ozcos]] || Sitiu históricu |- | [[Imaxe:Monasterio de Santa María de Villanueva de Oscos (2796375629).jpg|150px]] || [[Monesteriu de Santa María de Vilanova d'Ozcos]] || [[Vilanova d'Ozcos]], Plaza del Alcalde Mayín || [[Vilanova d'Ozcos]] || Arq. relixosa (monesteriu) |- | [[Imaxe:San Juan de Amandi - 117.jpg|150px]]|| [[Ilesia de San Xuan (Amandi)]] || [[Amandi]] || [[Villaviciosa]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia_de_Santa_María_(Arbazal).jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santa María (Arbazal)]] || Arbazal || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:San Andrés de Bedriñana - 02.jpg|150px]]|| [[Ilesia de San Andrés (Bedriñana)]] || Bedriaña || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Juan (Camoca) - 03.jpg|150px]]|| [[Ilesia de San Juan (Camoca)]] || [[Camoca]] || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Santa Cecilia de Careñes - 1.jpg|150px]] || [[Ilesia de Santa Cecilia (Careñes)]] || [[Careñes]] || [[Villaviciosa]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Palaciu de Sorribas (04).jpg|150px]] || [[Palaciu de Sorribas]] || [[Cazanes]] || [[Villaviciosa]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Capilla de los Mártires de Coro - 003.jpg|150px]]|| [[Capiella de los Mártires (Coru)|Capiella de los Mártires]] || [[Coru (Villaviciosa)|Coru]] || Villaviciosa || Arq. relixosa (capiella) |- | [[Imaxe:Iglesia de Santo Tomás (Coro) - 01.jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santo Tomás (Coru)]] || Coru || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Salvador de Fuentes - 15.jpg|150px]]|| [[Ilesia de San Salvador (Fuentes)|Ilesia de San Salvador]] || [[Fuentes (Villaviciosa)|Fuentes]] || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Santa María de la Lloraza - 01.jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santa Eulalia de la Lloraza]] || [[La Lloraza]] || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Santa María de Llugás - 06.jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santa María (Llugás)]] || [[Llugás]] || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Priesca1.jpg|150px]] || [[Ilesia de San Salvador (Priesca)]] || [[Priesca]] || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Samartin del Mar Villaviciosa (01).jpg|150px]] || [[Campu d'ilesia de Samartín del Mar]] || [[Samartín del Mar]] || [[Villaviciosa]] || Sitiu históricu |- | [[Imaxe:Santa María de Sariegomuerto.jpg|150px]]|| [[Ilesia de Santa María de Sariegumuertu]] || Sariegumuertu || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Sebrayo 01 iglesia Santa Maria by-dpc.jpg|150px]] || [[Ilesia de Santa María (Sebrayu)]] || [[Sebrayu]] || [[Villaviciosa]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia de Santa Eulalia (Selorio) 05.JPG|150px]] || [[Ilesia de Santa Eulalia (Seloriu)|Ilesia de Santa Eulalia]] en Seloriu || [[Seloriu]] || [[Villaviciosa]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Emeterio (Sietes) - 21b.jpg|150px]]|| [[Ilesia de San Emeterio (Sietes)]] || [[Sietes]] || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Tazones Asturias.jpg|150px]]|| [[Conxuntu Histórico-Artísticu de Tazones]] || [[Tazones]] || Villaviciosa || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Iglesia de San Andrés (Valdebárzana) - 01.jpg|150px]]|| [[Ilesia de San Andrés en Valdebárcena]] || [[Valdebárcena]] || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Monasterio de Valdedios (1).jpg|150px]] || [[Monesteriu de San Salvador de Valdediós|Conxuntu monásticu de Santa María de Valdediós]] || Valdediós || [[Villaviciosa]] || Arq. relixosa (monesteriu) |- | [[Imaxe:SanSalvadorValdedios-1.jpg|150px]] || Ilesia de [[San Salvador de Valdediós]] || Valdediós || Villaviciosa || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Villaviciosa - Palacio de los Valdés 4.jpg|150px]] || [[Conxuntu históricu de Villaviciosa|Villa de Villaviciosa]] || [[Villaviciosa]] || [[Villaviciosa]] || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Ilesia Santa Maria los Pandos (04).jpg|150px]] || [[Ilesia de Santa María Madalena de los Pandos)]] || [[La Madalena (Villaviciosa)|La Madalena]] || [[Villaviciosa]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | [[Imaxe:Iglesia de Santa María de la Oliva.jpg|150px]] || [[Ilesia de Santa María de la Oliva]] || [[Villaviciosa]] || [[Villaviciosa]] || Arq. relixosa (ilesia) |- | || [[Campu d'Ilesia de San Xuan de Cenero]] || [[L'Abadía Cenero|Cenero]] || [[Xixón]] || Sitiu históricu |- | [[Imaxe:Gijon 10 (4602058011).jpg|150px]] || [[Conxuntu Histórico-Artísticu de El Barriu Vieyu de Xixón]] || [[Xixón]] || [[Xixón]] || Conxuntu históricu (ciudá) |- | [[Imaxe:Sede Juan Barjola.JPG|150px]] || Conxunto Histórico-Artísticu de la [[Colexata de Revillagigedo|Colexata]] y [[Palaciu de Revillagigedo]] || Xixón || Xixón || Conxuntu históricu |- | || [[Biblioteca Pública del Estáu (Xixón)|Biblioteca Pública del Estáu]] || Xixón || Xixón || Arq. civil (biblioteca) |- | [[Imaxe:Museo Jovellanos.JPG|150px]] || [[Muséu Xovellanos|Casa Natal de Xovellanos (Muséu)]] || Xixón || Xixón || Arq. civil (casa) |- | [[Imaxe:Palacio de Jove Huergo y Capilla de la Trinidad.jpg|150px]] || [[Palaciu de los Xove Huergo]] (y Capiella de la Trinidá) || [[Xixón]] || [[Xixón]] || Arq. civil (palaciu) |- | [[Imaxe:Plaza de Toros de El Bibio 3.jpg|150px]] || [[Plaza de Toros de El Bibio]] || [[Xixón]] || [[Xixón]] || Arq. civil (plaza toros) |- | [[Imaxe:Real Instituto Jovellanos 3.jpg|150px]] || [[Real Institutu Xovellanos]] || [[Xixón]] || [[Xixón]] || Arq. civil |- | [[Imaxe:133 Restes de la porta principal de la ciutat romana, c. Recoletas (Cimavilla, Gijón).jpg|150px]] || [[Xacimientu Arqueolóxicu de Cimavilla]] en Xixón || Cimavilla || [[Xixón]] || Zona arqueolóxica (xaceda) |- | [[Imaxe:Universidad Laboral de Gijón vista general lateral.jpg|150px]] || [[Universidá Llaboral de Xixón]] || [[Xixón]] || [[Xixón]] || Arq. civil (universidá llaboral) |- | [[Imaxe:Jardines del Museo Evaristo Valle - panoramio.jpg|150px]] || [[Muséu Evaristo Valle]] || [[Xixón]] || [[Xixón]] || Arq. civil (muséu) |- | [[Imaxe:CAMPA 05.JPG|150px]] || Zona Arqueolóxica Xacea Romana Del Cabo o La [[Campa Torres]] || Campa Torres || Xixón || Zona arqueolóxica (xaceda) |- | || [[Conxuntu Histórico-Artísticu del Camín de Santiagu]] || Varios || Asturies || Conxuntu históricu |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Cultural heritage monuments in Asturias}} *[http://www.asturias.es/portal/site/webasturias/menuitem.4b280f8214549ead3e2d6f77f2300030/?vgnextoid=0c37fb2d5146a310VgnVCM10000097030a0aRCRD&vgnextchannel=f0f402a263b6e210VgnVCM1000002f030003RCRD&i18n.http.lang=es Llistáu de los Bienes d'Interés Cultural (BIC) ya Inventariu de Patrimoniu Cultural] *[http://www.flickr.com/groups/bienes_de_asturias/ Grupu en Flickr con semeyes de los monumentos] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Bienes d'interés cultural d'Asturies| ]] [[Categoría:Arquiteutura d'Asturies| ]] [[Categoría:Llistes]] [[Categoría:Llistes d'Asturies]] 1z3n5zesv7ig57iiv89jp1oiplnlu7u 0 22303 3709668 3708440 2022-08-19T08:53:41Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20211128165146}} {{Organización}} '''NASA''' o '''National Aeronautics and Space Administration''' ye'l nome n'[[inglés]] de l'''Alministración Nacional d'Aeronáutica y del Espaciu'' de los [[Estaos Xuníos d'América]], que ye l'axencia gubernamental responsable de los programes espaciales. == Historia == El [[Programa espacial soviéticu]] llanzó'l primer [[satélite artificial]] del mundu (''[[Sputnik 1]]'') el [[4 d'ochobre]] de [[1957]]. El [[Congresu]] de los [[Estaos Xuníos d'América]] percibiólu como una amenaza a la seguridá y el Presidente [[Dwight D. Eisenhower|Eisenhower]] y los sos conseyeros, tres dellos meses d'alderique, tomaron l'alcuerdu de fundar una nueva axencia federal que dirixera tola actividá espacial no militar. El [[29 de xunetu]] de [[1958]] Eisenhower robló l'acta que funda la '''NASA''', qu'entamó a funcionar el [[1 d'ochobre]] de [[1958]] con cuatro llaboratorios y unos 8.000 emplegaos. L'envís de los primeros programes yera poner una nave tripulada n'órbita y ello fízose baxo la presión de la competencia ente los [[EE.XX.]] y la [[XRSS]] na denomada [[Carrera espacial]] que se produxo demientres la [[Guerra Fría]]. == Programes de la NASA == === El Programa Mercury === {{AP|Proyeutu Mercury}} [[Archivu:Mercury 3.jpg|thumb|right|212px|5 de mayu de 1961 llanzamientu del cohete Redstone cola cápsula ''Llibertá 7'' del Proyeutu Mercury.]] El [[Proyeutu Mercury|Programa Mercury]] comenzó en [[1958]], col oxetivu de descubrir si l'home podía sobrevivir nel espaciu esterior. El [[5 de mayu]] de [[1961]] [[Alan B. Shephard|Alan Shephard]] foi'l primer astronauta d'Estaos Xuníos al pilotar la nave ''[[Llibertá 7]]'' nun vuelu suborbital de 15 minutos. [[John Glenn]] convirtióse'l [[20 de febreru]] de [[1962]] nel primer astronauta d'Estaos Xuníos n'orbitar la [[Tierra]], demientres un vuelu de 5 hores cola nave ''[[Amistá 7]]'' que dio 3 vueltes a la [[Tierra]] === El Programa Gémini === {{AP|Programa Gemini}} El [[25 de mayu]] de [[1961]] el Presidente [[John F. Kennedy]] anunció qu'[[Estaos Xuníos]] había comprometese a "''aterrizar a un home na [[Lluna]] y devolvelu sanu y salvu a la [[Tierra]] enantes del final de la década''", pa lo que creóse'l [[Programa Apollo]]. El [[Proyeutu Gemini|Programa Gémini]] concibióse pa probar les téuniques necesaries pal Programa Apollo, que necesitaba misiones munchu más complexes. Comenzó col [[Gemini 3]] el [[21 de marzu]] de [[1965]] y acabó col [[Gemini 12]] el [[11 de payares]] de [[1966]]. [[Edward Higgins White II|Edward White]], que postreramente morrió nel accidente del [[Apollo 1]], fizo col [[Gemini 4]] el [[3 de xunu]] de [[1965]] la primera caminata espacial d'un astronauta d'Estaos Xuníos. El [[15 d'avientu]] de [[1965]] los [[Gemini 6]] y [[Gemini 7|7]], tripulaos por dos astronautes caún, ficieron la so primer cita espacial aproximando les naves hasta 1,8&nbsp;[[metru|m]]. El vuelu del [[Gemini 7]] tuvo una duración de dos selmanes, tiempu que s'estimó necesariu pa les [[Programa Apollo|misiones Apollo]]. El [[16 de marzu]] de [[1966]] la nave [[Gemini 8]] tripulada por [[David Scott]] y [[Neil Armstrong]], que llueu sedría'l primer home en pisar la [[Lluna]], atracaron la so nave al cohete [[Agena]] 8 preparando la maniobra d'atraque ente'l [[módulu llunar]] y la [[nave Apollo]]. === El Programa Apollo === {{AP|Programa Apollo}} [[Archivu:Aldrin Apollo 11 original.jpg|thumb|left|175px|Buzz Aldrin camina sobre la superficie de la Lluna na misión Apollo 11.]] A lo llargo de los ocho años de misiones preliminares la NASA tuvo perda d'astronautes col [[Apollo 1]] que s'incendió na rampla de llanzamientu demientres un ensayu y los sos tres astronautes morrieron. El [[Programa Apollo]] llogró la so meta col [[Apollo 11]] qu'aterrizó con [[Neil Armstrong]] y [[Edwin E. Aldrin]] na superficie de la [[Lluna]]'l [[20 de xunetu]] de [[1969]] y devolviólos a la [[Tierra]] el [[24 de xunetu]]. Les primeres pallabres d'[[Neil Armstrong|Armstrong]] al poner el pie sobre la [[Lluna]] foron: ''«Ésti ye un pequeñu pasu pa un home, pero un gran saltu pa la humanidá»''. Diez homes más formaron la llista d'[[astronauta|astronautes]] en pisar la [[Lluna]] cuando finó'l programa anticipadamente col [[Apollo 17]], en payares de [[1972]], que'l so resultáu foi, arriendes de la recoyida de muestres de roques, la instalación d'equipos d'estudiu superficiales [[ALSEP]] qu'aínda siguen unviando información. [[Archivu:AS16-114-18423_bg.jpg|250px|thumb|L'astronauta Charles M. Duke, Jr. na misión [[Apollo 16]].]] La NASA ganara la [[carrera espacial]] y, de dalgún mou, esto dexóla ensin oxetivos al amenorgar l'atención pública, que yera a garantizar los grandes presupuestos del Congresu. Nin la casi tráxica misión del [[Apollo 13]], onde l'españíu d'un tanque d'[[oxíxenu]] casi-yos costó la vida a los tres astronautes y obligólos a arrenunciar a pisar la [[Lluna]], pudo volver a atraer l'atención. Les misiones posteriores al [[Apollo 17]] (taben planificaes varies misiones más, hasta l'Apollo 20) suspendiéronse. Los retayos del presupuestu, en parte por causa de la [[Guerra de Vietnam]], provocaron el fin del programa. Los tres [[Saturnu V]] non usaos, usáronse pal desendolcu del primer llaboratoriu d'Estaos Xuníos n'[[órbita]], el [[Skylab]], y les idees foron na llinia de desendolcar un vehículu espacial reutilizable como'l [[tresbordador espacial]]. Poco conocíu ye'l proyeutu [[AAP]] (''Apollo Applications Program''), que tendría de ser el sustitutu de les misiones Apollo, o el [[LASS]], destináu a establecer una base habitada na superficie del satéllite. == Misiones non tripulaes == Magar que la inmensa mayoría del presupuestu de NASA gastóse nos vuelos tripulaos, hebo munches misiones non tripulaes promovíes pola axencia espacial. En [[1962]] el [[Mariner 2]] foi la primer nave espacial en facer un sobrevuelu cercanu a otru planeta, nesti casu [[Venus (planeta)|Venus]]. Los programes [[Programa Ranger|Ranger]], [[Surveyor]] y [[Lunar Orbiter]] yeren esenciales pa evaluar les condiciones llunares enantes d'intentar el vuelu tripuláu del programa Apollo. Posteriormente, les dos sondes [[Viking]] qu'aterrizaron na superficie de [[Marte (planeta)|Marte]] unviaron a la Tierra les primeres imáxenes de la superficie del planeta. Seique les misiones non tripulaes más impresionantes fueren los programes [[Pioneer 10]], [[Pioneer 11]], [[Voyager 1]] y [[Voyager 2]], misiones que visitaron [[Xúpiter (planeta)|Xúpiter]], [[Saturnu (planeta)|Saturnu]], [[Uranu (planeta)|Uranu]] y [[Neptunu (planeta)|Neptunu]] y unviaron impresionantes imáxenes en color de toos ellos y la mayoría de los sos satélites. == Cooperación ente EE.XX. y la XRSS == El desarrollu yá llográu poles dos potencies espaciales, tenía de producir un acercamientu ente la [[Xunión Soviética]] y los Estaos Xuníos. Poro, el [[17 de xunetu]] de [[1975]] un ''Apollo'', encontrando un usu nuevu dempués de la cancelación del ''Apollo 18'', acoplóse a un Soyuz soviéticu na misión [[Apollo-Soyuz]] pa la qu'hebo de diseñar un módulu intermediu y acercar la teunoloxía de les dos naciones. Magar que la Guerra Fría duraría más años, esti foi un puntu críticu na historia de NASA y el principiu de la collaboración internacional na esploración espacial. Dempués vinieron los vuelos del tresbordador a la estación rusa [[Mir]], vuelos d'astronautes d'Estaos Xuníos na Soyuz y de rusos nel tresbordador y la collaboración de dambes naciones y otres más na construcción de la [[Estación Espacial Internacional]] (ISS). == La dómina del Tresbordador == [[Archivu:NASA Space Shuttle Atlantis landing (STS-110) (19 April 2002).jpg|thumb|right|175px|Tresbordador Atlantis aterrizando n'abril de 2002]] El [[Programa del Tresbordador Espacial|Tresbordador espacial]] convirtióse nel programa espacial favoritu de la NASA a finales de los años setenta y los años ochenta. Planiáronse tanto los dos cohetes llanzadores y el tresbordador como reutilizables, y construyéronse otros cuatro tresbordadores. El primeru en llanzase foi'l [[Tresbordador Espacial Columbia|''Columbia'']] el [[12 d'abril]] de [[1981]]. Pero los vuelos del tresbordador yeren muncho más costosos de lo qu'inicialmente taba proyeutao y, dempués que'l desastre del [[Tresbordador Espacial Challenger]] en [[1986]] resaltó los riesgos de los vuelos espaciales, el públicu recuperó l'interés perdíu nes misiones espaciales. Sicasí, el tresbordador usóse pa poner n'órbita proyeutos de muncha importancia como'l [[Telescopiu Espacial Hubble]] (HST). El HST creóse con un presupuestu rellativamente pequeñu de 2.000 millones de dólares, pero continuó funcionando dende [[1990]] y maravilló a los científicos y al públicu. Dalgunes de les imáxenes foron llexendaries, como les imáxenes del denomináu [[Campu Profundu del Hubble]]. El HST ye un proyeutu conxuntu ente la [[Axencia Espacial Europea|ESA]] y la NASA, y el so ésitu ayudó na mayor collaboración ente les axencies. En [[1995]] la cooperación ente Rusia y Estaos Xuníos llograríase de nueves cuando comenzaron les misiones d'acoplamientu ente'l Tresbordador y la estación espacial [[Mir]], (nesi momentu la única estación espacial completa). Esta cooperación continúa a día de güei ente Rusia y Estaos Xuníos, los dos socios más importantes na construcción de la [[Estación Espacial Internacional|ISS]]. La fuercia de la so cooperación nesti proyeutu foi más evidente cuando la NASA empezó confiando nos vehículos de llanzamientu rusos pa caltener la ISS tres el desastre en [[2003]] del ''[[Tresbordador Espacial Columbia|Columbia]]'' que caltendría en tierra la flota de los tresbordadores mentanto más d'un añu. Costando más de cien mil millones de [[dólar]]es, a vegaes foi abegoso pa la NASA xustificar el proyeutu ISS. La población d'Estaos Xuníos foi históricamente difícil d'impresionar colos detalles d'esperimentos científicos nel espaciu. Arriendes, nun podía acoyer a tantos científicos como se planeara, sobre too dende que'l tresbordador espacial taba fuera d'usu, hasta marzu de 2005, deteniendo la construcción de la ISS y llimitando la so tripulación a una de caltenimientu de dos persones. Mentanto la mayoría de los [[años 1990]] la NASA enfrentóse con una reducción de los presupuestos anuales por parte del Congresu. Pa responder a esti retu, el novenu alministrador de la NASA, [[Daniel S. Goldin]], inventó misiones barates baxo la conseña: ''más rápidu, más buenu, más baratu'' que permitió a la NASA que retayara los costos mientres s'acometíen una enantada variedá de programes aerospaciales. Esi métodu criticóse abondo y llevó en [[1999]] a les perdes de les naves xemeles [[Climate Orbiter]] y [[Mars Polar Lander]] de la esploración de Marte. == Marte y más allá == Probablemente la misión con más ésitu ente'l públicu nos últimos años ([[1997]]) foi la de la sonda [[Mars Pathfinder]]. Los periódicos de tol mundu llevaron les imáxenes del robot Sojourner, desplazándose y esplorando la superficie de Marte. Dende [[1997]] la [[Mars Global Surveyor]] orbitó Marte con un ésitu científicu innegable. Dende [[2001]] el orbitador [[Mars Odyssey]] tuvo a la gueta d'evidencies d'agua nel planeta roxu, nel pasáu o nel presente, asina como pruebes d'actividá volcánico. En [[2004]] una misión científicamente más ambiciosa llevó a dos robots, [[Spirit]] y [[Opportunity]], a analizar les roques en busca d'agua, polo qu'aterrizaron en dos zones de Marte diametralmente opuestes y parez qu'atoparon vestixos d'un antiguu mar o llagu saláu. El [[14 de xineru]] de [[2004]], diez díes dempués del aterrizaxe de ''[[Spirit]] '', el Presidente [[George W. Bush]] anunció'l futuru de la [[esploración espacial]]. La humanidá volverá a la Lluna en [[2020]] como pasu previu a un viaxe tripuláu a Marte. El [[Programa del Tresbordador Espacial|Tresbordador espacial]] retiraráse en [[2010]] y va trocase en [[2014]] pol [[Crew Exploration Vehicle]], que ye a atracar na ISS y dexar la órbita de la [[Tierra]]. El futuru del ISS ye daqué inciertu, tres la esplosión del [[Tresbordador espacial Columbia|Columbia]] el [[1 de febreru]] de [[2003]], y el patrón de los vuelos del Tresbordador. La construcción completaráse, pero'l futuru de les próximes misiones ye inciertu. [[Archivu:STS-95_Florida_From_Space.jpg|right|thumb|250px|Florida, EE.XX., Misión STS-95 del Transbordador de la NASA el 31 d'ochobre de 1998.]] == Alministradores de la NASA == # [[T. Keith Glennan]] (1958-1961) # [[James E. Webb]] (1961-1968) # [[Thomas O. Paine]] (1969-1970) # [[James C. Fletcher]] (1971-1977) # [[Robert A. Frosch]] (1977-1981) # [[James M. Beggs]] (1981-1985) # [[James C. Fletcher]] (1986-1989) # [[Richard H. Truly]] (1989-1992) # [[Daniel S. Goldin]] (1992-2001) # [[Sean O'Keefe]] (2001-2005) # [[Michael Griffin]] (2005–presente) == Instalaciones == La NASA cuenta con 12 campos d'instalación: * [[John F. Kennedy Space Center]], [[Florida]] * [[Ames Research Center]], [[Moffett Field]], [[California]] ** [[NASA Advanced Supercomputing facility]] * [[Hugh L. Dryden Flight Research Facility]], [[Edwards]], [[California]] * [[Goddard Space Flight Center]], [[Greenbelt]], [[Maryland]] * [[Jet Propulsion Laboratory]], cerca de [[Los Angeles]], [[California]] * [[Lyndon B. Johnson Space Center]], [[Houston]], [[Texas]] * [[Langley Research Center]], [[Hampton]], [[Virxinia (Estaos Xuníos)|Virxinia]] * [[Lewis Research Center]], [[Cleveland]], [[Ohio]] * [[George C. Marshall Space Flight Center]], [[Huntsville]], [[Alabama]] * [[Michoud Assembly Facility]], [[Nueva Orleans]], [[Luisiana]] * [[John C. Stennis Space Center]], [[Bahía de San Luis]], [[Mississippi (estáu)|Mississippi]] * [[Wallops Flight Facility]], [[Wallops Island]], [[Virxinia (Estaos Xuníos)|Virxinia]] * [[Ad Astra Rocket (AARC)]], [[Costa Rica]] == La NASA n'España == La MDSCC ''(Madrid Deep Space Communications Complex)'' de [[Robledo de Chavela]] ye la única instalación de la [[NASA]] n'España y forma parte de la [[Rede del Espaciu Profundu]]. La so primera antena colocóse en 1961 pal [[Programa Mariner]]. Esta Antena denomada ''DSS-61'' utilízase anguaño nel Proyeutu educativu PARTNER. Al pocu tiempu instalóse nel municipiu cercanu de [[Fresnedillas de la Oliva]] otra antena (DSS-62, denomada "la Dino") pa les misiones [[Apollo]], esta antena treslladóse dempués a Robledo de Chavela. La tercer antena, tamién asitiada nesta lolcalidá madrileña, foi la DSS-63, que nació con un diámetru de 64 metros, y llueu amplióse a 70 pa facer el siguimientu d les sondes [[Voyager]] cuando s'estendió la so misión más allá de [[Saturnu]]. Esisten otres antenes que tienen usos diversos. == Otres axencies espaciales == * [[Axencia Espacial Canadiense]] (''Canadian Space Agency'' n'inglés y ''Agence Spatiale Canadienne'' en francés) * [[Alministración Nacional del Espaciu China]] * [[Axencia Espacial Europea]] * [[Axencia Espacial Italiana]] (''Agenzia Spaziale Italiana'') * [[Axencia India d'Investigación Espacial]] (''Indian Space Research Organization'', ''ISRO'') * [[Programa espacial soviéticu]] (históricu) * [[Axencia Espacial Federal Rusa]] * [[Institutu Nacional de Téunica Aeroespacial d'España]] == Ver tamién == * [[Red del Espacio Profundo]] * [[Aeronáutica]] * [[Ascensor espacial]] * [[Astronauta]] * [[Colonización espacial]] * [[ESA]] * [[Esploración espacial]] * [[Tresbordador espacial]] * [[Wernher von Braun]] (responsable de los cohetes) * [[Robert Gilruth]], [[Chris Kraft]], [[Gene Kranz]] (direutores de vuelu) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|NASA|NASA}} {{páxina web|https://www.nasa.gov/}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeronáutica]] [[Categoría:Estaos Xuníos]] qptzf7idewo5gx7yi54qq7hqt8w4lak 0 22628 3709794 3493507 2022-08-19T09:13:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Clive Marles Sinclair''' {{nym}} foi un inxenieru ya inventor [[Reinu Xuníu|británicu]], creador del perconocíu ordenador domésticu [[ZX Spectrum]] a entamos de la década de 1980. == Sinclair Radionics == En [[1961]] creó la compañía Sinclair Radionics Ltd. col envís inicial de comercializar paquetes de productos electrónicos per corréu ensin ensamblar. Sicasí, asoleyó como productu estrella el Macrovision, ún de los primeros televisores portátiles, pequeños receptores de radio o relós electrónicos como'l 'Black Watch', a la fin ún de los sos primeros fracasos comerciales de sonadía. Ente los sos ésitos nesta etapa rescampla l'apaición, en [[1962]], de la primer calculadora electrónica de bolsu. == Sinclair Research == En [[1980]] dexa Sinclair Radionics y crea Sinclair Research Ltd., lanzando el ZX80 (nomáu "l'ordenador más pequeñu y baratu del mundu"). L'equipu disponía de 1 [[kilobyte|Kbyte]] de memoria RAM y un sistema operativu en llinguaxe BASIC almacenáu nuna memoria ROM de 4 Kbyte. El sistema de visualización, en blancu y negru y sin capacidaes gráfiques, ufría 32 columnes por 24 files. Incorporaba un tecláu sensible al tactu y conexones pa televisión y cinta de casete, y taba basáu nun procesador Z80 a 1 MHz. En [[1981]] lanza el ZX81, una versión ameyorada del ZX80. El principal cambeu foi la sustitución de los 12 chips estándar pa llectura de tecláu y xeneración de videu del ZX80 por un únicu chip de diseñu específicu (Uncommited Logic Array o ULA), creáu por Ferranti por encargu de Sinclair. Esti cambeu abarataba notablemente el coste del equipu y aumentaba la so fiabilidá. [[Ficheru:ZXSpectrum48k.jpg|right|thumb|150px|Sinclair ZX Spectrum de 48K.]] En [[1982]] la evolución d'esti productu lleva a l'apaición del [[ZX Spectrum]], el mayor ésitu comercial de Sinclair y ún de los finxos de la historia de la popularización de la informática nel mundu. El ZX Spectrum ufría mayor capacidá de memoria (16 y 48 Kbyte, según versión) y mayor velocidá (procesador Z80 a 3,5 MHz). En cuantes a gráficos, ufría una resolución de 256 por 192 pixels, un sistema BASIC más avanzáu (conteníu nuna ROM de 16Kbytes) y ciertes capacidaes de color. Amás, yera capaz d'emitir soníos al traviés d'un pequeñu zumbaor. Tres del ésitu del ZX Spectrum nel mundu, en [[1984]] asoleya el [[Sinclair QL]] con procesador [[Motorola 68008]] y con muncha más capacidá que'l modelu anterior. Sicasí, problemes de diseñu, la inexistencia de puertu paralelu pa impresores, y l'usu del cartuchu [[ZX Microdrive]] como sistema d'almacenamientu, envede disquetes o discu duru, llevaron a esti ordenador al fracasu nun momentu nel qu'apaecía nel mercáu el primer ordenador de la serie [[Apple Macintosh|Macintosh]] de la compañía d'[[Estaos Xuníos]] [[Apple]]. == La quiebra == [[Image:SinclairC5.jpg|thumb|right|150px|Sinclair C5]] Sicasí, l'actividá de Sinclair nun se zarró a la informática de consumu, y en [[1985]] presenta un coche llétricu, el [[Sinclair C5]]. Esti proyeutu foi, a la fin, un desastre financieru, ente otres cuestiones, porque se-y negó el permisu de circulación per víes públiques pol baxu altor del vehículu. En [[1986]] la grave crisis que sufre la empresa lleva-y a vender la llinia d'ordenadores y la marca Sinclair al so más direutu competidor n'Europa: [[Amstrad]]. [[Image:CambridgeZ88.jpg|right|thumb|150px|Cambridge Computer Z88.]] Clive Sinclair continuó cola so capacidá emprendedora al traviés de Cambridge Computers, empresa que funda en [[1987]] y na qu'asoleya otru productu de sonadía: el [[Cambridge Z88]]. Yera un ordenador portátil únicu na época, basáu nel ya conocíu procesador Z80 a 3,5 MHz y con hasta 3,5 [[megabyte|Mbyte]] de memoria RAM. Ente les sos carauterístiques rescamplaba l'ausencia de discos (utilizaba una memoria RAM como sistema d'almacenamientu), el so tamaño reducíu y la so autonomía con hasta 20 hores d'usu alimentáu con cuatro bateríes AA alcalines normales). El software integráu daba-y funciones d'axenda electrónica, procesu de testus y fueya de cálculu. Hebo versiones en delles llingües. Sicasí, la repuesta comercial nun foi grande y Cambridge Computers acabó quebrando. Clive Sinclair trabaya anguaño na compañía Sinclair-Research [http://www.sinclair-research.co.uk] cola que comercializa productos innovadores como Zeta, un sistema d'asistencia al apedalamientu nes bicicletes, heredáu del C5, asina como la bicileta portátil A-bike, presentada el [[12 de xunetu]] de [[2006]], pero cuyo diseñu inicial remóntase a la década de 1980. == Bibliografía == * Adamson, Ian; Kennedy, Richard (1986). ''Sinclair and the "Sunrise" Technology''. London: Penguin Books. 224 pp. ISBN 0-14-008774-5. * Dale, Rodney (1985). ''The Sinclair Story''. London: Duckworth. 184 pp. ISBN 0-7156-1901-2. * Gómez Sánchez, R. (2007). "[http://www.eumed.net/entelequia/es.art.php?a=03b01 El legado de un visionario autodidacta]". ''Entelequia. Revista Interdisciplinar'', 3, Primavera 2007. Páxs. 297-322. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} *(n'inglés) [http://www.sinclair-research.co.uk/ Páxina oficial - Sinclair Research] *(en castellanu) [https://www.elpais.com/articulo/economia/REINO_UNIDO/SPECTRUM/boom/ordenador/personal/hace/estragos/Reino/Unido/elpepieco/19840123elpepieco_8/Tes Clive Sinclair, de las ideas a los 3.000 millones de pesetas de beneficio - Reportaje de 1984 del diario El País] *(n'inglés) [http://www.nvg.ntnu.no/sinclair/sinclair/sinclair.htm Sir Clive Sinclair nel sitiu ''Planet Sinclair''] {{NF|1940|2021|Sinclair, Clive}} [[Categoría:Inventores del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Empresarios y empresaries del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Persones d'Inglaterra]] 3j6ysooa3x3obzbls66sls17pn1ampe 0 22644 3709615 3620074 2022-08-19T08:32:53Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Organización}} El '''Tribunal Supremu''' ye'l muérganu costitucional del [[España|Estáu Español]] qu'encuma la organización del [[Poder Xudicial d'España|Poder Xudicial]]. Tien la so sede en [[Madrid]] y ye superior en tolos órdenes, sacante lo dimpuestu en materia de garantíes costitucionales. ==Poderes y potestaes== El Tribunal Supremu ye'l tribunal de cabera instancia (final) en tolos casos y les sos decisiones sólo puen ser dexaes ensin efeutu cuando'l [[Tribunal Costitucional]] alcuentra mancadura de los derechos y llibertaes costitucionales. En tolos demás casos, nun ye posible apelar o recurrir una decisión firme del Tribunal Supremu. Magüer, nel ámbetu penal el [[Rei d'España]] pue dexar esin efeutu inclusive les condergues impuestes o ratificaes pol Tribunal Supremu, n'exerciciu del [[Indultu|drechu de gracia]] que la Costitución reconoz, a propuestu del [[Conseyu de Ministros d'España|Conseyu de Ministros]]. Conoz y decide los procesos de responsabilidá civil o penal encontra'l Presidente y los Ministros del Gobiernu de la Nación, los Senaores y Diputaos de les Cortes Xenerales, el Presidente y los Maxistraos del propiu Tribunal Supremu y Vocales del [[Conseyu Xeneral del Poder Xudicial]], el Presidente y los Maxistraos del Tribunal Constitucional y otros integrantes d'altes istituciones del Estáu y de les Comunidaes Autónomes. Asinamesmu, conoz y decide los procesos d'illegalización de partíos políticos, a istancia esclusiva del [[Ministeriu Fiscal]] o del Gobiernu, requeríu a ello pol Senáu o'l Congresu de los Diputaos. Tamién conoz y decide los recursos ordinarios y extraordinarios previstos pola Llei encontra les resoluciones de los tribunales inferiores. Por últimu, conoz y decide los demás procesos que la Costitución o la Llei reserven a la so competencia. ==Garantíes costitucionales del Tribunal Supremu== El Tribunal Supremu gocia d'una posición análoga a la de les [[Cortes Xenerales]] y el [[Gobiernu d'España|Gobiernu de la Nación]], a causa de posición equivalente como cabeza d'un de los tres [[Poderes del Estau]]. En garantía de la so llibertá de funcionamientu, el Tribunal Supremu cunta cola prerrogativa d'executividá de los sos autos en virtú del prencipiu d'obediencia a les resoluciones xudiciales firmes consagráu pola Constitución, en conxunción col fechu de que la mayoría de les resoluciones d'esti Tribunal son firmes por tratase de soluciones a recursos escontra autos de los Tribunales inferiores. Arriendes, el Tribunal Supremu ye l'únicu que pue ordenar la detención de los sos propios ñembros y sólu elli pue procesalos y separalos por responsabilidaes civiles y penales nel desempeñu de les sos funciones. Adicionalmente, el Conseyu Xeneral del Poder Xudicial tamién supervisa el funcionamientu del Tribunal Supremu, magar que tolos autos d'esti Conseyu puen ser anulaos pol propiu Tribunal Supremu en vía contencioso-alministrativu. ==Organización y funcionamientu del Tribunal Supremu== El Tribunal Supremu ta compuestu por un Presidente y por un númberu indetermináu de Maxistraos adscritos a les estremaes Sales que lu integren, toós ellos nomaos por [[Rei d'España|So Maxestá el Rei]] a propuestu del [[Conseyu Xeneral del Poder Xudicial]]. Nel senu del Tribunal Supremu esisten órganos xurisdicionales, encargaos d'alministrar xusticia en nome del Rei xulgando y faciendo executar lo xulgao, y muérganos gubernativos y alministrativos, aquéllos con función de gobiernu y direición o de simple alministración y auxiliu a los otros dos gurupos. ===Muérganos xurisdiccionales=== *El Tribunal Supremu dixébrase en cinco Sales, qu'entienden de los recursos que se presenten escontra les resoluciones de los Tribunales inferiores y en primera o única istancia de los procesos sobro responsabilidá del Presidente y los Ministros del Gobiernu de la Nación, de los Senaores y Diputaos de les Cortes Xenerales, del Presidente y los Maxistraos del Tribunal Supremu, de los Vocales del Conseyu Xeneral del Poder Xudicial, del Presidente y los Maxistraos del Tribunal Costitucional y d'otros integrantes de Muérganos Costitucionales del Estáu y les Comunidaes Autónomes, siempres según los respeutivos órdenes xurisdiccionales: #'''Sala Primera, de lo Civil'''. #'''Sala Segunda, de lo Penal.''' #'''Sala Tercera, de lo Contencioso-Alministrativu.''' #'''Sala Cuarta, de lo Social'''. #'''Sala Quinta, de lo Militar.''' *Amás, dientro'l Tribunal Supremu esisten unos muérganos xurisdicionales especiales: #'''La Sala Especial del artículu 61 de la Llei Orgánica del Poder Xudicial''', que conoz de los procesos d'illegalización de partíos políticos, de los procesos sobro declaración d'erru xudicial y sobro responsabilidá n'exerciciu de funciones xurisdiccionales de les demás Sales del Tribunal Supremu y d'otros procesos de especial emportancia; compónese pol Presidente del Tribunal Supremu, los Presidentes de les Sales y el Maxistrau más antiguu y el más modernu de ca una d'elles. #'''La Sala d'Enterrios de Competencia''', que resuelve los enterrios positivos y negativos de competencia que se susciten ente muérganos xudiciales pertenecientes a distintu orden xurisdicional; compónese pol Presidente del Tribunal Supremu y por un Maxistráu de ca una de les Sales correspondientes a los órdenes xurisdiccionales n'esterriu. #'''La Sala d'Enterrios de Xurisdición''', que resuelve los esterrios positivos y negativos de xurisdicción que se susciten ente un muérganu xudicial perteneciente a la xurisdicción ordinaria y un muérganu xudicial perteneciente a la xurisdición militar; compónese pol Presidente del Tribunal Supremu, por dos Maxistraos de la Sala correspondiente al orden xurisdicional de la xurisdición ordinaria n'enterriu y por dos Maxistraos de la Sala Quinta, de lo Militar. #'''El Tribunal d'Enterrios de Xurisdición''', que resuelve los enterrios de positivos y negativos de xurisdición que se susciten ente un muérrganu xudicial de la xurisdición ordinaria o de la militar y l'Alministración; compónese pol Presidente del Tribunal, por dos Maxistraos de la Sala Tercera, de lo Contencioso-Alministrativu, y por tres Conseyeros Permanentes del Conseyu d'Estáu. ===Muérganos gubernativos=== Con subordinación al Conseyu Xeneral del Poder Xudicial, los muérganos gubernativos del Tribunal Supremu son los encargaos de conocer y resolver les cuestiones d'índole alministrativa y de funcionamientu del Tribunal y los sos muérganos xurisdicconales. Son muérganos gubernativos: #El Presidente del Tribunal Supremu. #La Sala de Gobiernu del Tribunal Supremu, compuesta pol Presidente del Tribunal Supremu, los Presidentes de ca una de les sos Sales y un númberu de Maxistraos igual al d'estos, escoyíos pol procedimientu arbitrau na Llei Orgánica del Poder Xudicial. ===Muérganos d'alministración=== La Secretaría de Gobiernu del Tribunal Supremu, el Gabinete Téunicu de Documentación ya Información, el Departamentu d'Archivu, Biblioteca ya Información, el Departamentu d'Informática y el Rexistru Xeneral son muérganos alministrativos y téunicos que posibiliten el funcionamientu del Tribunal nos sos respeutivos ámbetos d'autuación. == Ver tamién == *[[Tribunal Costitucional d'España]] *[[Tribunal Supremu]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.poderjudicial.es Páxina oficial del Tribunal Supremu d'España] * [http://www.vlex.com/source/102/ Sentencies del Tribunal Supremu d'España en vLex.com] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Poder xudicial]] 4jelxx5wmnvrlyxmmxu7604r38npeul 0 22694 3709870 3696380 2022-08-19T09:19:52Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Persona}} '''Leopoldo O'Donnell y Jorris''' {{nym}} foi un políticu y militar español, presidente del gobiernu en [[1856]], [[1858]]-[[1863]] y [[1865]]-[[1866]], ún de los principales protagonistes del reináu de [[Sabela II d'España|Sabela II]]. La so familia yera d'orixe irlandés, descendiera de [[Calvagh O'Donnell]], xefe del clan de los ''O'Donnell'' y ''chieftain'' de [[Tyrconnel]] a mediaos del sieglu XVI. Foi duque de Tetuán. Ñacíu'l [[12 de xineru]] de [[1809]], en Santa Cruz de Tenerife, u taba destináu el so pá, el xeneral [[Carlos O'Donnell]], yera asinamesmu sobrín del tamién xeneral [[Enrique José O'Donnell]], conde de la Bisbal. Ingresara mui xoven nel exércitu y en [[1828]] yera yá soteniente. Participara dende'l so aniciu en [[1833]] na primer [[Guerres Carlistes|Guerra Carlista]], defiendendo los derechos al tronu de [[Sabela II d'España|Sabela II]]. Xeneral dende [[1836]], tres años más tarde foi recompensáu col ascensu a teniente xeneral yá col títulu de conde de [[Lucena]] pola so vitoria sobro los carlistes, comu capitán xeneral d'[[Aragón]], [[Valencia]] y [[Murcia]], al llevantar el sitiu que [[Ramón Cabrera y Griñó]] punxera a la llocalidá castellonense de [[Lucena del Cid]]. Finada la guerra y la rexencia de [[María Cristina de Borbón]], en [[1840]] foi destináu a [[Pamplona]], al entamu de la rexencia del xeneral [[Baldomero Espartero]], escontra quien cospirara al añu siguiente, tres de lo cual viérase obligáu a exiliase en [[Francia]]. En [[1843]], tres la cayida d'Espartero, tornara de [[París]], u participare col xeneral [[Ramón María Narváez]] na creación de la [[Orde Militar Español]]. Poco enantes d'entamar la exemonía política de Narváez y del [[Partíu Moderáu]], foi nomáu capitán xeneral de [[Cuba]], cargu que desendolocó dende [[1843]] hasta [[1848]]. Cinco años dempués del so nuevu regresu a [[España]], participara nos proyeutos pa provocar la cayida del moderantismu nel poder. Al final de xunu de [[1854]], convirtiérase na principal figura de los sucesos conocíos como la [[Revolución de 1854|Vicalvarada]], dirixíos escontra del gobiernu de [[Luis José Sartorius]], tres los cuales manifestárase'l [[Manifiestu'l Manzanares]] ([[7 de xunetu]] de [[1854]]), col qu'atraxera a gran parte del Exércitu ya de la población civil, pa dar aniciu al denomáu [[Bieniu Progresista]]. Formara parte'l gobiernu presidíu por Espartero (xefe del progresismu por aquel entós), desendolcando el cargu de ministru de la Guerra dende'l [[30 de xunetu]] de [[1854]]. Creara'l so propiu partíu, la [[Xunión Lliberal]], compendiu de moderaos y progresistes en desacuerdu coles idees más fuertes del momentu. El [[14 de xunetu]] de [[1856]], sostiyera'l frente del gabinete a Espartero, nel cual siguiera funcionando como ministru de la Guerra hasta que'l [[12 d'ochobre]] d'esi mesmu añu, Narváez tornara de nuevu a la presidencia. Durante esti, el so primer gobiernu, desmantelara la obra constitucional y llexislativa del [[Bieniu Progresista]]. Tornara a la presidencia del gabinete y al Ministeriu de la Guerra el [[30 de xunu]] de [[1858]], dando aniciu a cinco años de gobiernu, nos que destacara pola so actividá esterior. Obtubo gran ésitu na [[Guerra de Marruecos]], u participó personalmente, lo que-y valiera el títulu de [[Conde de Tetuán]]. Dotres autuaciones militares españoles lloñe de les sos fronteres, foron les protagonizaes na [[Conchinchina]]]; en [[Méxicu]], u el xeneral [[Juan Prim]], obtuvo un acuerdu col gobiernu de [[Benito Juárez]]; y na [[República Dominincana]] anexonada en [[1861]]. Llamáu de nuevu por [[Sabela II d'España|Sabela II]] a presidir el gobiernu en [[1865]], en sustitución del desacreditáu Narváez, tornó a desendolcar el Ministeriu de la Guerra, y pretendió ensin ésitu atraer a Prim, que cospiró escontra la Reina. Intervino una vegada más nel esterior, concretamente en Sudamérica, u tenía llar dende [[1864]] la denomada guerra del Pacíficu, qu'enfrentó a [[España]], escontra [[Perú]] y [[Chile]] hasta [[1866]]. Les desavenencies con Sabela II, lleváronlu a entregar el gobiernu a Narváez, el [[10 de xunetu]] d'esi mesmu añu, y a retirase a [[Biarritz]], [[Francia]], u morrió'l [[5 de payares]] de [[1867]], meses enantes de que la [[Revolución de 1868]], na que participó'l so partíu (cuandu él taba vivu negose repetíes veces a formar parte del llevantamientu, pola mor de la so fidelidá a la Reina), la Xunión Lliberal, destronó a la Reina Sabela II y entamó'l nomáu [[Sexeniu Democráticu]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{socesión| títulu = [[Presidente del Conseyu de Ministros d'España]] | periodu = [[1856]] | predecesor = [[Baldomero Espartero]] | socesor = [[Ramón María Narváez]] | títulu2 = [[Presidente del Conseyu de Ministros d'España]] | periodu2 = [[1858]] - [[1863]] | predecesor2 = [[Francisco Javier de Istúriz]] | socesor2 = [[Manuel Pando Fernández de Pinedo]] | títulu3 = [[Presidente del Conseyu de Ministros d'España]] | periodu3 = [[1865]] - [[1866]] | predecesor3 = [[Ramón María Narváez]] | socesor3 = [[Ramón María Narváez]] }} {{NF|1809|1867|O'Donnell, Leopoldo}} [[Categoría:Presidentes d'España]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'España]] nq0c7w5wzpabvl3j9ri8la5a5q983tv 0 22710 3709703 3531390 2022-08-19T09:02:55Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{destacaos}} Les '''[[bacteria|bacteries]]''', pesie a la so aparente simplicidá, contienen una bien desendolcada '''estructura celular''' responsable amás de munches de les sos propiedaes biolóxiques úniques. Munches carauterístiques son úniques de la so estructura bacteriana, nun s'atopando nin n'[[Archaea|arquées]] nin n'[[Eukaryota|eucariotes]]. Debio la simplicidá de les bacteries en munchos aspeutos frente a organismos mayores y la facilidá de la so manipulación esperimental, la estructura celular de les bacteries tien sío perestudiada, revelando y demostrando munchos entamos bioquímicos que consecuentemente pudieron dempués ser aplicaos a otros organismos. ==Morfoloxía celular== [[Image:Bacterial morphology diagram.svg|right|thumb|350px|Les bacteries puen presentase en milenta tipos de morfoloxía esterna]] Quiciaves la pripiedá más básica de la estructura celular bacteriana ye la [[Morfoloxía|morfoloxía]] (forma). Ente exemplos típicos puen incluyise: * [[Cocu (bacteria)|Cocu]] (esféricu) * [[Bacilu]] (cilíndricu) * [[Espirilos]] (espiral) * Filamentoses La forma de la célula ye davezu carauterística de determinaes especies bacterianes, anque tamién pue depender de les condiciones nes que xorreza. Delles bacteries tienen complexos ciclos de vida incluyendo la producción de tueros y apéndices (i.e. ''[[Caulobacter]]'') y delles producen estructures ellaboraes que dan llugar a espores (i.e. ''[[Myxococcus]]'', ''[[Streptomyces]]''). Les bacteries formen davezu distintives morfoloxíes al observase al [[Microscopiu|microscopiu ópticu]] y en [[Placa de Petri|plaques de Petri]] puen formar colonies con morfoloxía distintiva de les mesmes. Éstes son davezu les carauterístiques qu'observa un microbiólogu pa determinar la identidá desconocía d'un cultivu bacterianu. ==La importancia del tamañu celular== Quiciaves la carauterística más obvia de les [[Bacteria|bacteries]] ye (con delles esceiciones) el so pequeñu tamañu. Por exemplu, ''[[Escherichia coli]]'', una bacteria de tamañu mediu con llonxitú media d'una micra tien un volume celular d'aprosimadamente 1 - 2 μm³. Estu corresponde a una masa llenta d'un picogramu, asumiendo que la célula constitúise básicamente d'agua. La masa seca d'una célula individual pue estimase alrodiu del 20 % de la masa llenta, averándose a los 0.2 pg. Sobre la metá de la masa seca d'una célula bacteriana consiste en carbonu, y tamién más o menos la metá tamién atribúise a les proteínes. Polo tanto, un cultivu común d'un llitru pa facer medrar ''[[Escherichia coli]]'' (con una densidá óptica d'1.0, correspondiendo a 10⁹ célules/ml) proporciona 1 g de masa llenta de la bacteria. El pequeñu tamañu ye perimportante debio a que permite un radiu pergrande de superficie proporcional d'area-volumen que permite una rápida rempuesta y distribución intracelular de nutrientes y desechos de nutrientes. A baxa superficie proporcional d'área-volumen la difusión de nutrientes y productos de desechu a traviés de la membrana celular bacteriana pon-y llímite al ritmu al que'l metabolismu microbianu tien llugar, dándo-y menos capacidá evolutiva a la célula. La razón de la esistencia de célules grandes ye desconocía, pesie a que s'especula que'l incrementu de volumen celular emplégase de forma primaria p'almacenaxe de nutrientes n'escesu. ==La muria celular bacteriana== [[Image:Mureine.svg|right|thumb|180px|Cadarma'l [[peptidoglicanu]].]] Como nos demás organismos, la [[paré celular]] bacteriana provién d'integridá estructural a la célula. En [[Prokaryota|procariotes]], la función cimera de la paré celular ye protexer a la célula de la [[presión de turxencia]] debio a les altes concentraciones de proteínes y otres molécules endientru l'organismu en comparación col mediu esternu nel que s'atopa. La paré celular bacteriana difier de les de los demás organismos que poseen una de la presencia de [[peptidoglicanu]] (poli-''N''-acetilglucosamina y ácidu ''N''-acetilmurámicu), que s'atopa xustu per fuera la [[membrana plasmática]]. El peptidoglicanu ye'l responsable de la firmeza y falta de flesibilidá de la paré bacteriana y ye en parte'l determinante de la forma de la célula. Ye relativamente porosu y nun se considera que seya una barrera de permeabilidá pa pequeños sustratos. Dimientres toles paredes celulares bacterianes (con delles esceiciones, i.e. parásitos intracelulares como ''[[Mycoplasma]]'') contienen peptidoglicanu, nun toles paredes celulares tienen la mesma cadarma al so alredor. Hai dos tipos cimeros de paredes bacterianes, les Gram positives y les Gram negatives, diferenciaes poles sos carauterístiques nes [[Tinción Gram|tinciones Gram]]. Tanto pa bacteries Gram-positives como pa Gram-negatives, partícules d'aprosimadamente 2 nm puen pasar pel peptisoglicanu.<ref>{{cite journal | author=Demchick PH and Koch AL | títulu=The permeability of the wall fabric of Escherichia coli and Bacillus subtilis | journal=Journal of Bacteriology | añu=1996 | pages=768-73| volume=178 | issue=3}}[http://jb.asm.org/cgi/reprint/178/3/768]</ref> ===La muria celular Gram positiva=== La muria celular Gram positiva cell wall carauterízase pola presencia d'una capa pergruesa de [[peptidoglicanu]], responsable de la retención del [[cristal de violeta]] dimientres el procedimientu de la tinción Gram. Alcuéntrase esclusivamente n'organismos pertenecientes a les [[Actinobacteria]] (u organismos Gram positivos con altu porcentax de G+C) y los [[Firmicutes]] (u organismos gram positivos con baxu porcentax de G+C). Les bacteries endientru'l grupu [[Deinococcus-Thermus]] tamién tienden a amosar tinción Gram positiva anque contienen cadarmes de la paré celular típiques d'organismos Gram negativos. Embebíos na paré celular bacteriana Gram positiva tan los polialcoholes, nomaos [[ácidu teicoicu]], dellos de los cuales son llípidos enllazaos pa formar [ácidu teicoicu|ácidos lipoteicoicos]]. Debio a que los ácidos lipoteicoicos tal anllazaos [[enllaz covalente|covalentemente]] a los llípidos de la [[membrana plasmática]], son responsables de la xunión a ésta del peptidoglicanu. Los ácidos teicoicos dan a la muria celular Gram positiva una carga negativa al redior tola célula debio a la presencia de [[xunión fosfodiéster|xuniones fosfodiéster]] ente los monómeros d'ácidos teicoicos. ===Muria celular Gram negativa=== Al contrariu de la muria celular Gram positiva, la de les gram negatives contién una fina capa peptidoglicanu a la vera a la membrana plasmática, siendo responsable de la incapacidá de la muria celular de retener la mancha del cristal de violeta, orixinando una decolorización por mor del etanol dimientres la tinción Gram. N'adición a la capa peptidoglicanu, la muria celular gram negativa tamién contién una membrana esterna adicional compuesta por [[fosfollípidu|fosfollípidos]] y [[llipopolisacáridu|llipopolisacáridos]] que son los qu'entren en contautu direuto col mediu esternu. La natura percargada de los llipopolisacáridos confier una carga negativa a la muria celular Gram negativa. La cadarma química de los polisacáridos de la membrana esterna ye davezu única de delles cepes bacterianes (i.e. subespecies) y ye responsable de munches propiedaes [[antíxenu|antixéniques]] d'estes cepes. ==La membrana plasmática bacteriana== La membrana plasmática bacteriana compónse d'una [[bicapa llipídica]] y tien como funciones toles correspondientes a membranes celulares como exercer de barrera de permeabilidá a delles molécules, sirve de llocalización pal tresporte de molécules al interior celular, y otres munches funciones. Les membranes [[prokaryota|procariotes]] tamién poseen función na conservación enerxética como la llocalización que motiva la fuercia motora de protones. Al contrariu que nes [[eukaryota|eucariotes]], les membranes bacterianes (con delles esceiciones como ''[[Mycoplasma]]'' y [[metanotrofu|metanotrofos]]) xeneralmente nun contienen [[esterol|esteroles]]. De toes formes, munchos microbios contienen compuestos estructurales rellacionaos nomaos [[hopanoide]]s, que basicamente tienen la mesma función. Al contrariu que los eucariotes, les [[bacteria|bacteries]] puen tener una braera variedá d'[[ácidu grasu|ácidos grasos]] nes membranes. A lo llargo la membrana hai ácidos grasos típicos saturaos ya insaturaos, pero amás les bacteries puen poseer ácidos grasos con grupos [[metilu]], [[hidroxilu]] o incluso grupos cíclicos, adicionales. Les proporciones relatives d'estos ácidos grasos puen ser modulaes pola bacteria pa caltener l'óptimu de fluidez de la membrana (i.e. según el cambéu de la temperatura). Como bicapa de fosfollípidos, la porción llipídica de la membrana esterna ye impermeable a molécules con carga. De toes formes, los canales nomaos [[porina|porines]] tan presentes na membrana esterna pa permitir el [[tresporte pasivu]] de munchos [[ión|iones]], [[zucre|zucres]] y[[aminoácidu|aminoácidos]] a traviés de la membrana. Eses molécules tan al mesmu tiempu presentes nel [[periplasma]], la rexón ente les membranes esterna y plasmática. El [[periplasma]] contién amás la capa peptidoglicanu y bayura proteínes responsables de la xunión o [[hidrólisis]] de sustratos y la receición de señales estracelulares. Créese que'l periplasma esiste nun estau a móu de xel más que llíquidu debio a les grandes concentraciones de proteínes y peptidoglicanu que s'atopen n'él. Debio al so asitiamientu ente les membranes plasmática y esterna, les señales recibíes y los sustratos colos que contauten tienen de ser posibles de tresportar haza l'interior a traviés de la [[membrana plasmática]] emplegando proteínes o sistemes de señalización proteicos embebíos ehí mesmu. ==Otres cadarmes superficiales bacterianes== ===Pili y fimbries=== Les fimbries son tubos proteicos qu'estiéndense haza fuera delde la membrana esterna en bayura miembros de les [[Proteobacteria|proteobacteries]]. Xeneralmente son curties en llonxitú y preséntense nun altu númberu en tola superficie celular bacteriana. Les fimbries tienen como función davezu facilitar l'anclaxe d'una bacteria a una superficie (i.e. pa formar un [[biofilm]]) o a otres célules (i.e. a célules animales dimientres la [[patoxénesis]])). Unos pocos organismos (como ''[[Myxococcus]]'') empleguen fimbries pa la movilidá y facilitar l'ensamblamientu de cadarmes multicelulares como [[esporocarpu|cuerpos fructíferos]]. Los [[pili]] son asemeyaos na cadarma a les fimbries pero son muncho más llargos y preséntense nes bacteries en baxo númberu. Los pili tan amás envueltos nel procesu de [[conxugación bacteriana]]. Los pili nun sexuales tamién aiden a la bacteria en superficies absorventes. ===Capa S=== Una [[Capa S]] ye una capa proteica superficial celular que s'atopa en perestremaes bacteries y delles [[archaea|arquées]], onde sirve como muria celular. Toles capes S tan compuestes por un conxuntu de proteínes bidimensionales y tienen apariencia cristalina, cuya simetría diferénciales d'unes especies a otres. Aínda asina, la función esauta de les capes S nun se conoz, pero tiense suxerío que actúen como barrera de permeabilidá parcial pa grandes sustratos. Por exemplu, una capa S sedría concebible que caltuviere proteínes estracelulares averaes a la membrana celular pa prevenir la so difusión de célula. En delles especies patoxéniques una capa S podría aidar a la facilitación la sobrevivencia nel huésped confiriendo proteición escontra los mecanismos defensivos d'este. ===Cápsules y capes viscoses=== Munches [[bacteria|bacteries]] secreten polímeros estracelulares a traviés de les sos muries celulares. Esos polímeros son davezu compuestos de [[polisacáridu|polisacáridos]] y a vegades [[proteína|proteínes]]. Les càpsules son relativamente cadarmes impermeables que nun puen ser teñíes con tinciones como la [[Tinta china]]. Son cadarmes qu'aiden a la bacteria a protexese de la [[fagocitosis]] y la [[desecación]]. Les [[Capa viscosa|capes viscoses]] son de dalguna forma cadarmes laxes, fibroses, xeneralmenteenvolviendo a les bacteries y alxuntándoles a otres célules o superficies inanimaes pa formar [[biofilm|biofilms]]. Les capes viscoses puen tamién ser usaes pa reserva d'alimentu pa la célula. *Un exemplu de cómo una célula bacteriana emplega la capa viscosa pa xunise a una superficie preséntase en ‘'Streptococcus mutans''. ‘'Streptococcus mutans'' axúntase a los dientes cola capa viscosa y forma un biofilm viscosu que capta partícules de comida y otres bacteries de los dientes ([[placa dental]]). La bacteria dempués metaboliza les partícules de comida captaes y secreta ácidos (lu que ye probatible que cause ca cayía los dientes). ===Flaxelu=== [[image:flagella.png|thumb|200px|right| A-[[Monotricu;]] B-[[Lofotricu;]] C-[[Anfitricu;]] D-[[Peritricu;]]]] Quiciaves la cadarma estracelular bacteriana más carauterística ye'l [[flaxelu]]. Los flaxelos son cadarmes a móu de llátigu que protuyen dende la muria celular bacteriana haza l'esterior y son responsables de la [[motilidá]] bacteriana. La disposicón de los flaxelos na muria bacteriana ye única nes especies observaes. Les formes más comunes inclúin: * [[Peritricu|Peritriques]] – A esgaya flaxelos atopaos en sitios estremaos per tola célula * [[Polar]]es – Flaxelos individuales atopaos nun o dambos estremos celulares * [[Lofotricu|Lofotriques]] – una mata flaxelos atopaos toos nun polu Los flaxelos son cadarmes complexes compuestes de perestremaes proteínes. D'ente éstes inclúinse [[flaxelina]], qu'envuelve el tubu a móu de llátigu, y un complexu proteicu qu'abarca la muria celular y la membrana pa formar un motor que causa la rotación del flaxelu. Esa rotación ye normalmente debio a una fuercia motora de [[protón|protones]] y atópense nel cuerpu la célula. ==Cadarmes intracelulares bacterianes== [[Image:Prokaryote cell diagram.svg|thumb|320px|left|Cadarma celular procariota]] En comparación colos [[eukaryota|eucariotes]], les cadarmes intracelulares de les célules bacterianes son estremadamente simples. Les bacteries nun contienen [[orgánulu|orgánulos]] nel mesmu sen que los eucariotes. De toes formes, el [[cromosoma]] bacterianu y quiciaves los [[ribosoma|ribosomes]] son los únicos elementos intracelulares cencielamente obsevables que s'atopen nes bacteries. Pesie a tóu, esisten grupos especializaos de bacteries que contienen más cadarmes intracelulares complexes, delles de les cuales son discutíes más abaxu. ===El cromosoma y los plásmidos bacterianos=== A diferencia de los eucariotes, el cromosoma bacterianu nun ta peslláu endientru d'una formación membranosa (el [[nucleu celular|nucleu]]), sino que reside en sí nel [[citoplasma]] celular. Esto significa que la tresmisión d'información celular a traviés del procesu de [[tresllación]], [[Trescripción (xenética|trescripción]] y [[Replicación del ADN|replicación]], tóu tien llugar nel mesmu compartimentu celular y pue haber interacción con otres cadarmes citoplasmátiques al mesmu tiempu, más notablemente colos [[ribosoma|ribosomes]]. El cromosoma bacterianu nun s'empaqueta emplegando les proteínes [[histona|histones]] típiques d'eucariotes, p'asina dar la [[cromatina]] sinon qu'esiste una cadarma superenrollada, pesie a que la natura precisa de tala cadarma nun ye del tóu conocía. La mayoría de los cromosomes bacterianos son circulares pesie a qu'hai dellos exemplos d'otros lliniales esistentes (i.e. ''[[Borrelia burgdorferi]]''). A lo llargu'l [[ADN|DNA]] cromosómicu la mayoría de les bacteries tamién cintienen pequeñes pieces independientes de DNA nomaes [[plásmidu|plásmidos]] que davezu codifiquen pa rasgos que son ventaxosos anque non esenciales pal so hospedante bacterianu. Los plásmidos puen ser cenciellamente ganaos o perdíos por una bacteria y puen tresferise ente delles como forma de [[tresferencia horizontal de xenes]]. ===Ribosomes y otros complexos multiproteicos=== Na mayoría les [[bacteria|bacteries]] la cadarma intracelular más numberosa ye'l [[ribosoma]].el sitiu de [[biosíntesis proteica|síntesis proteica]] en tolos organismos vivientes. Tolos pertenecientes a los [[prokaryota|procariotes]] son 70S (siendo S=[[Svedberg]], una unidá de sedimentación), dimientres que los d'[[eukaryota|eucariotes]] son mayores, d'80S, nel so [[citosol]]. Los ribosomes 70S tan compuestos por una subunidá de 50S y otra de 30S. Les subunidaes 50S contienen un [[ARNr]] de 23S y otru de 5S dimientres que la subunidá pequeña, de 30S, contién un ARNr de 16S. Estes molécules d'ARNr difieren en tamañu nos eucariotes, onde son más complexes con mayor númberu de proteínes ribosomales, anque'l númberu y tipu pue camudar parcialmente ente dellos organismos. Dimientres el ribosoma ye'l complexu multiproteicu intracelular más observáu davezu nes bacteries, otros complexos mayores munches vegaes tan presentes y puen ser base d'estudiu de microscopía. ===Membranes intracelulares=== Pesie a que nun ye una norma inquebrantable de les bacteries, munchos microbios contienen membranes intracelulares amás de la propia membrana plasmática, o como adición d'ésta. Estes membranes davezu funcionen de forma que maximicen la cantidá de membrana a emplegar en procesos d'obtención d'enerxía, per aciu de formación de repliegues, y munchos d'estos procesos son amás asemeyaos o los mesmos que los qu'acontecen nos orgánulos propios d'eucariotes, como [[mitocondries]] y [[cloroplastos]]. Exemplos de bacteries que tienen membranes intracelulares son les [[fototrofos|fototrofes]], [[bacteries nitrificantes]] y les bacteries [[óxidu|oxidantes]] de [[metanu]]. Les membranes intracelulares atópense tamién en bacteries del bastante desconocíu grupu [[Planctomycetes]], pesie a qu'estes membraes aseméyense más a membranes organelares d'eucariotes y son de función por agora desconocía. ===Citoesqueletu=== El citoesqueletu procarióticu ye un nome coleutivu pa tolos [[proteía filamentosa|filamentos]] estructurales en [[prokaryota|procariotes]]. Hebo un tiempu nel que pensóse que les célules procariótiques nun poseíen [[citoesqueletu]], pero avances recientes en teutonoxía de visualización y determinación estructural tienen yá amosaos filamentos esistentes neste tipu célules.<ref name="Gitai2005">{{cite journal |author=Gitai Z |títulu=The new bacterial cell biology: moving parts and subcellular architecture |journal=Cell |volume=120 |issue=5 |pages=577–86 |añu=2005 |pmid=15766522}}</ref> De fechu, [[homólogos]] de la mayoría de les proteínes del citoesqueletu d'eucariotes tienen sío atopaos en procariotes. Amás los elementos citoesqueléticos xueguen un papel esencial na [[división celular]], proteición, determinación de la forma y determinación de la polaridá celular en dellos procariotes.<ref>{{cite journal |author=Shih YL, Rothfield L |títulu=The bacterial cytoskeleton |journal=Microbiol. Mol. Biol. Rev. |volume=70 |issue=3 |pages=729–54 |añu=2006 |pmid=16959967 |url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=16959967}}</ref> ===Cadarmes d'almacenamientu de nutrientes=== Munchos de los hábitats bacterianos nun contienen bayura nutrientes esenciales la mayoría'l tiempu. P'acomodar esos niveles transitorios de nutrientes les bacteries tienen dellos métodos estremaos d'almacenaxe de los mesmos en tiempos d'abundancia pa usar nos momentos más afayaízos. Por examplu, a esgaya d'escesos de carbonu almacenáu nes bacteries ye en forma de [[polihidroxibutiratu|polihidroxialcanoatos]] o [[glucóxenu]]. Dellos microbios almacenen nutrientes solubles como [[nitratu]] en [[vacuola|vacuoles]]. El sulfuru ye davezu almacenáu en forma de gránulos elementales que puen ser depositaos ca ún intra o estracelularmente. Los gránulos de sulfuru son especialmente comunes en bacteries qu'empleguen [[sulfuru d'hidróxenu]] como fuente d'[[Electrón|electrones]]. Munchos de los exemplos mentaos enrriba puen vese usando un [[microscopiu]], viéndose los elementos rodiaos d'una membrana fina que-yos separta del [[citoplasma]]. ===Vesícules de gas=== Les vesícules de gas son una cadarma que s'atopa en delles bacteries [[plancton|planctóniques]] que dean flotabilidá a les célules al disminuyir la so densidá total. Tan feches d'una cubierta proteínica perimpermeable a solventes como'l agua, pero permeables a cuasi tolos gases. Axustando la cantidá de gas presente nes sos vesícules, les bacteries puen aumentar o disminuyir la densidá total celular, pudiendo polo tanto xubir o baxar na columna d'agua pa caltener la so posición nun ambiente afayaízu pa xorrecer. ===Carboxisomes=== Los [[carboxisoma|carboxisomes]] son cadarmes intracelulares atopaes en munches bacteries [[autótrofu|autótrofes]] como les cianobacteries, Knallgasbacteria y nitrobacteries. Son cadarmes proteíniques asemeyaes a tiestes de fagos na so [[morfoloxía]] y que contienen enzimes pa la fixación de dióxidu de carbonu nesos organismos (especialmente ribulosa bisfosfatu carboxilasa/oxixenasa, RuBisCO, y anidrasa carbónica).Piénsase que l'alta concentración de los enzimes a lu llargo cola rápida conversión de bicarbonatu a dióxidu de carbonu por anidrasa carbónica permite una mayor rapidez y eficiente fixación del dióxidu de carbonu que si s'atopare endientru'l citoplasma. Cadarmes asemeyaes son conocíes por almacenar el coenzima B12, conteniendo glicerol dehidratasa, l'enzima llave de la fermentación del glicerol a 1,3-propanodiol en delles enterobacteriácees (i. e. ‘'Salmonella''). ===Magnetosomes=== Los [[Magnetosoma|magnetosomes]] son cadarmes intracelulares que s'atopen en [[bacteries magnetotáutiques]] que-yos permiten sintir y orientase a lo llargo d'un campu magnéticu (magnetotaxis). El papel ecolóxicu de la magnetotaxis ye desconocíu pero hipotetízase que ta envueltu na determinación de les concentraciones óptimes d'[[oxíxenu]]. Los magnetosomes tan compuestos del mineral [[magnetita]] y tan rodiaos d'una membrana. La morfoloxía ye específica de les especies. ==Endospores== Quiciaves la adautación bacteriana al estrés más conocía ye la formación d'[[endospora|endospores]]. Les endospores son cadarmes de sobrevivencia bacteriana altamente resistentes a mui estremaos tipos d'estrés químicu o medioambiental y polo tanto permiten la sobrevivencia bacteriana a ambientes que podríen ser mortales pal organismu na so forma vexetativa común. Tiense propuestu que la formación d'endospores tien permitida la sobrevivencia de delles bacteries dimientres cientos de millones d'años (i.e. en sales de cristal)<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=pubmed&cmd=Retrieve&dopt=AbstractPlus&list_uids=11057666&query_hl=11&itool=pubmed_docsum Vreeland RH, Rosenzweig WD, Powers DW. ''Isolation of a 250 million-year-old halotolerant bacterium from a primary salt crystal.'' Nature. 2000 Oct 19;407(6806):897-900.]</ref><ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?itool=abstractplus&db=pubmed&cmd=Retrieve&dopt=abstractplus&list_uids=7538699 Cano RJ, Borucki MK. ''Revival and identification of bacterial spores in 25- to 40-million-year-old Dominican amber.'' Science. 1995 May 19;268(5213):1060-4.]</ref> anque tal publicación tien tao cuestionada.<ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=pubmed&cmd=Retrieve&dopt=AbstractPlus&list_uids=7754393&itool=pubmed_abstractplus Fischman J. ''Have 25-million-year-old bacteria returned to life?'' Science. 1995 May 19;268(5213):977.]</ref><ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=pubmed&cmd=Retrieve&dopt=AbstractPlus&list_uids=11057647&itool=pubmed_AbstractPlus Parkes RJ. ''A case of bacterial immortality?'' Nature. 2000 Oct 19;407(6806):844-5.]</ref> La formación d'endospores ta llimitada pa bayura bacteries del tipu Gram-positivu como ''[[Bacillus]]'' y ''[[Clostridium]]''. Lu que marca'l que seyan estremaes de les espores reproductives que que sólo se forma una espora por célula, nun medrando en númberu hasta la xerminación de la espora. La llocalización d'una endospora endientru d'una célula ye específica de ca especie y pue emplegase pa determinar la identidá de a esgaya bacteries. ==Lleutura recomendada (inglés)== * [http://www.microbiologytext.com/index.php?module=Book&func=displayarticlesinchapter&chap_id=35 Cadarma y Organización Celular] * Madigan, M. T., Martinko, J. M. "Brock Biology of Microorganisms, 11th Ed." (2005) Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ. ==Enllaces esternos== [http://www.blackwellpublishing.com/trun/artwork/Animations/Overview/overview.html Guía animada de la cadarma celular bacteriana.] == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Microbioloxía]] lmw8ktyrqa8ir7cuhsq0t6qkmn1yrcp 10 22726 3709682 2221849 2022-08-19T08:56:35Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki '''[[16 d'abril]]''': [[Imaxe:Charlie Chaplin.jpg|right|70px|Charlie Chaplin]] * '''[[1889]]''' - Ñaz [[Charlie Chaplin|Charles Chaplin]], actor y direutor de cine. * [[1917]] - [[Lenin]] torna a [[San Petersburgu|Petrográu]] (agora nomáu [[San Petersburgu]], [[Rusia]]) dende'l so destierru en [[Finlandia]]. * [[1919]] - [[Gandhi]] anuncia un día d'''oración y ayunu'' en rempuesta a la [[Matanza d'Amritsar]] ([[India]]). * [[1943]] - El doctor [[Albert Hofmann]] descubre los efeutos psicodélicos de la droga [[LSD]]. <noinclude>[[Categoría:Plantíes d'efemérides seleccionaes de la portada del mes d'abril]] </noinclude> 0xr749fisgwp7t3fco0r5bp797syp9s 3709684 3709682 2022-08-19T08:56:58Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki '''[[16 d'abril]]''': [[Imaxe:Charlie Chaplin.jpg|right|70px|Charlie Chaplin]] * '''[[1889]]''' - Ñaz [[Charlie Chaplin|Charles Chaplin]], actor y direutor de cine. * [[1917]] - [[Lenin]] torna a [[San Petersburgu|Petrográu]] (agora nomáu [[San Petersburgu]], [[Rusia]]) dende'l so destierru en [[Finlandia]]. * [[1919]] - [[Gandhi]] anuncia un día d'''oración y ayunu'' en rempuesta a la [[matanza d'Amritsar]] ([[India]]). * [[1943]] - El doctor [[Albert Hofmann]] descubre los efeutos psicodélicos de la droga [[LSD]]. <noinclude>[[Categoría:Plantíes d'efemérides seleccionaes de la portada del mes d'abril]] </noinclude> p7341rm88c4yc4vycrkjcfaqupnqeoh 0 22808 3709792 3689774 2022-08-19T09:13:27Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{correxir}} ==La xunión dinástica== A la muerte d'[[Enrique IV de Trastámara]], rei de [[Castiella]], españa una guerra civil ente los partidiarios de la so xermana Sabela y los partidarios de la so fía Xuana (La Beltranexa). Sabela cuntaba col sofitu de dellos ñobles castiellanos y, enforma, del exércitu del so maríu Fernando d'Aragón. Pola so parte, Xuana taba afitada pola mayoría de la ñobleza castiellano y abellugada por [[Alfonsu V de Portugal]]. Tres 5 años de guerra ([[1414]]-[[1479]]) fírmase’l [[Tratáu d'Alcaçobas]], pel que’l rei de [[Portugal]] recoñocía a Sabela como reina d'[[España]] ([[Sabela I]]). El nupciu de Sabela de Castiella y [[Fernando d'Aragón]] ([[1469]]), nun sinificó la xunión territorial nin política de los sos estaos, namái foi una '''xunión dinástica'''. Ca territoriu caltenía les sos lleis, so cadarma de gobiernu, moneda, llingües y aduanes. Namái el [[tribunal de la Inquisición]] funcionaba como istitución ermuna en tolos reinos. Sicasí, la [[corona Castiella]] poseyía 4 vegaes más población que la d'[[Aragón]], lo qu'entamó a dá-y una cierta predomeñancia. Magar que nun hebo una xunión territorial ente los reinos, los [[Reis Católicos]] fixeron posible la fortalecencia del so empoder anti la nobleza y encadarmar un estáu rixu. ==La conquista’l Reinu Nazarí== Tres la toma d'[[Algeciras]] demienres el reináu d'[[Alfonsu XI]] (escontra'l [[sieglu XIV]]) Castiella controlaba l'[[estrenchu de Xibraltar]] y la reconquista aparóse, los musulmanes namái controlaben el [[reinu de Granada]]. Por mor de l'impagu de les “paries” y cola idea de xuncir el territoriu, los Reis Católicos coxiten la conquista'l reinu Granada, pa lo cual cuntaben col arimu duna “bulda” papal de [[Sixtu IV]] de magar [[1482]]. Demientres la guerra, que duró 10 años, figuraron enforma los exércitos del [[Duque de Medinasidonia]] y del [[Marqués de Cádiz]]. Al cabu, en [[1492]], el rei Boabdil, robló la capitulación de Granada, na que coxitárase que los musulmanes sedríen a caltener la so cultura y relixón. Sicasí, los Reis católicos dumbiaron abondos eclesiásticos, y al propiu [[Cardenal Cisneros]] a Granada pa forciar la conversión de los [[mudéxar]]es. Tres el fracasu de les conversiones y por mor de la fuerte presión a la que taben sometíos los musulmanes, españa la [[revuelta d'Albaicín]] ([[1500]]). Los Reis Católicos, col pretestu d'esta revuelta, promulgaron l'auta d'espulsión de los mudéxares ([[1502]]), namái 10 años dempués de la espulsión de los xudíos ([[1492]]). ==La organización del estáu baxo los Reis Católicos== ===Instituciones de gobiernu:=== El sistema gobiernu qu'intenten cincar los Reis Católicos respuende al conceutu de [[monarquía autoritaria]] (ermuna del estáu modernu). Pa ello organizaron el Conseyu Real de Castiella, sustituyendo a los ñembros de l'alta ñobleza, per aquillos de la baxa, o inclusive plebeyos y eclesiásticos. Esti conseyu asesoraba y acompangaba siempres a los reis. Cubicó de tal xeitu y escarcián que Fernando coxitó criyar una istitución semeyante na [[corona d'Aragón]]. Arriendes, al tresvel d'esta istitución, los reinos percanciaron afechar la [[Convocatoria de Cortes]]. Tamién intentaron controlar l'alministracón de la xusticia al traviés de la reordenación de les audiencias y del ordenamientu xurídico ([[orden de Montalvo]]). Alitáronse les xermandaes, criyándose la “Santa Hermandad” que controlaba ya integraba (especie de fuercia pública encargada de la paz y la seguridá). Amás criyaron el primer exércitu modernu, costituyío pos soldaos (qu'apercibíen un sueldu). Enfortieron el [[Tribunal de la Santa Inquisición]] enanchándola per tolos reinos, convirtiéndose na única istitución de gobiernu ermuna a tolos sos dominios. Reforcióse l'autoridá de los correxidores (representantes territoriales de los monarques en Castiella). Criyóse la fegura'l [[Virréi]] na Corona d'Aragón. Criyaron la Contaduría Mayor de Facienda y la Xeneral de Cuentes y Resultes col envís de controlar y racionalizar los ingresos y gastos de la corona. ==La proyeición esterior baxo los Reis Católicos== ===Política Africana y Nortiafricana=== Tres de la guerra Granada, los Reis Católicos con un poderosu y organizáu exércitu qu'emplegaron pa una mui cobiciosa política esterior. Fernando continuó la tradicional política espansionista aragonesa nel Mediterraniu. Conquista dafechu [[Nápoles]] en [[1505]], lo qu'aportó al enterriu con [[Francia]], qu'atropó p'anesionase [[Navarra]]. Dende esti intre, el prencipal nemicu n'[[Italia]] sedrá Francia. L'arreyamientu con [[Portugal]] siempres fora abegoso. El Tratáu d'Alcaçobas que recoñocía a Sabela, tamién recoñocía'l drechu Portugal so gran parti la cuesta africana. Sicasí, Fernando acupó [[Melilla]], [[Orán]], [[Trípoli]], y [[Arxel]] col envís d'aparar la piratería musulmano ([[berberiscos]]) nel [[Mediterraniu]] occidental. Arriendes, los Reis Católicos nel fondu, siempres oleyaron l'anesión de Portugal y la xunción de tolos territorios de la [[Península Ibérica]], lo qu'intentaron al tresvel de matrimonios políticos con Portugal, que sicasí fracasaron a curtiu plazu. Finalmente los Reis Católicos aportaren un empotante llabor diplomático nel restu d'Europa. Pa illo criyaron la fegura de los embaxadores permanentes, presentes nes prencipales capitales europeés y rializaron importantes alliancies matrimoniales (matrimoniu de [[Xuana la Lloca]] y [[Felipe'l Fermosu de Borgoña]]). ==El descubrimiento d'América== [[Cristóbal Colón]], col envís d'afayar una ruta más curtia que la de los portugueses p'aportar a les Indies y a les especies, presentó a los Reis Católicos un proyeutu de guacéu hacia Occidente, cincándose en que la Tierra yera ronda. El proyeutu aprobóse por Sabela de Castiella y nes [[Capitulaciones de Santa Fe]] alcordóse que Colón se fincaría cola décima parte de les bayures alcontres y arriendes sedría nomao virréi de los nuevos territorios. La espedición partió de Palos ([[Huelva]]) el [[3 d'agostu]] de [[1492]] y dempués de facer escala nes Canaries aportó al [[mar Caribe]]'l [[12 d'ochobre]] d'esi mesmu añu. Les primeres islles descubiertes y ocupaes foren [[Cuba]] y la Española (anguaño [[Haití]] y [[República Dominicana]]). Colón realizó otros viaxes posteriores, sicasí, la bayura alcontrada defraudó les espeutatives de la corona y Fernando finó abocándose con Colón y franciendo lo alcordao nes capitulaciones de Santa Fe. Colón morrió en [[1506]] camentando qu'aportara a les Indies. En [[1507]] [[Américo Vespucio]] yá albidró qu'aquelles tierres podíen pertenecer a un continente nuevu. Finalmente, en [[1513]], [[Núñez de Balboa]] descubrió l'[[Oceánu Pacíficu]] al travesiar l'[[ismu de Panamá]]. Taba yá demostrao que lo descubierto nun yera la India, sinón [[América]]. La ocupación y conquista de los nuevos territorios por parte Castiella nun s'entamó dafechu fasta'l reináu de [[Carlos I]]. [[Hernán Cortés]] desembarcó na costa de [[Méxicu]] y conquistó l'[[Imperiu Azteca]] na década de [[1520]]. Poco dempués, [[Francisco Pizarro]] ocupó l'[[Imperiu Inca]] na década de [[1530]]. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia d'España]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] nmoth5kuavmz2vhip64k9nvvz4hjama 0 22811 3709762 3641209 2022-08-19T09:11:01Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{Historia d'España}} ==La Guerra de Socesión y el Tratáu d'Utrecht== '''[[Carlos II d'España|Carlos II]]''' muerre en [[1700]] ensin descendencia, pero dexa nel so testamentu la corona a [[Felipe d'Anjou]], fíu del rei de [[Francia]] y bicácanu de [[Felipe IV d'España|Felipe IV]]. En proclamándose rei Felipe d'Anjou, les potencies europeés opónense, tremando lo que podería sinificar la xunión de les corones d'[[España]] y Francia. [[Inglaterra]], [[Holanda]] y [[Portugal]] afitaron al [[Archiduque Carlos d'Austria]], que, como Habsburgu, había drechu dinásticu so la corona. Aníciase d'esti xeitu la '''[[Guerra de Socesión Española]]''' [[(1700]]-[[1713]]), que tendrá un calter de guerra internacional ([[Francia]] y [[España]] escontra [[Reinu Xuníu|Gran Bretaña]], [[Países Baxos]], [[Portugal]] y [[Austria]]) y tamién de guerra civil: La [[corona d'Aragón]] sofita al Archiduque Carlos d'Austria que prometiera respetar los fueros ya istituciones de los desemeyaos territorios de la corona. Nel ámbetu européu la guerra mui ceo favorez a los alliaos antifranceses. Sicasí n'España [[Felipe V d'España|Felipe V]] percancia caltenese como rei y la guerra-y foi dafechu favoratible dempués la [[batalla d'Almança]] ([[25 d'abril]] de [[1707]]). Sicasí, l'allugamientu entenacional camuda dafechu, pos l'Archiduque Carlos Heredia'l tronu d'Austria y la corona emperial alemana, lo que fai que la so candidatura'l tronu español pierda'l sofitu d'Inglaterra y Holanda. Desti xeitu entámase a gustar una solución pautada al conflitu qu'aporta col [[Tratáu d'Utrecht]] de [[1713]], pol qu'Inglaterra y Austria reconocen a Felipe V como rei d'España sola condición de que renuncie a los sos derechos so'l tronu francés. Arriendes, Austria recibe como compensación los territorios de [[Milán]], [[Nápoles]], [[Cerdeña]] y [[Flandes]]; Inglaterra recibe [[Xibraltar]], [[Menorca]] y la prosibilidá de comerciar coles colonies españoles (Navíu de Permisu y Asientu d'Esclavos); la islla de [[Sicilia]] ye cedida a [[Saboya]]. La guerra civil n'España continúa daqué más, hasta que l'exécitu de Felipe V percancia blagu a blagu someter tola corona d'Aragón, cola toma al asaltu de la ciudá de [[Barcelona]] [[11 d'abril]] de [[1714]] (diada nacional catalana). ==El cambéu dinásticu’l sieglu XVII: Les reformes internes== En [[1700]], cola arrivada de Felipe V prodúcese'l camudamientu dinásticu (Borbones). Nun sólo ye un cambéu na familia rexente ensinon que sobremanera ye un gran cambéu nel xeitu de reinar: Felipe V dende la so arrivada intenta imponer n'España'l modelu poilíticu francés, ye dicir, la [[monarquía absoluta]]. Dempués la batalla d'Almança ([[25 d'abril]] de [[1707]]) y de la conquista de los desemeyaos territorios de la corona d'Aragón, Felipe V promulgó los [[Decretos de Nueva Planta]] ([[Aragón]] y [[Valencia]] en [[1707]], [[Mallorca]] en [[1715]], [[Cataluña]] en [[1716]]). Per estos decretos fincaben desaniciaos los fueros ya istituciones de los desemeyaos territorios de la corona d'Aragón. Trátase de criyar una cadarma política unifrome al xeitu centralizador francés. Polos Decretos de Nueva Planta'l territorio fincó sometíu como una única cadarma política y alministrativa. Impúsose'l [[castiellán]] como única llingua oficial ya istitucional. Les istituciones propies aragoneses sustituyéronse poles istituciones de [[Castiella]]. Les [[Cortes de Castiella]] pasaron a nomase [[Cortes d'España]]. El territoriu dexó de tar dixebráu en reinos y dixebróse en provincies, al fronti ca cual había un [[Capitán Xeneral]], una [[Audiencia]] ([[xusticia]]) y un cargu trayío dende Francia: los intendentes. En Cataluña críyase'l [[Catastru]]: reforma fiscal pola que tolos habitantes del territotiu catalán debíen pagar impuestos, encluyíos lo ñobles, con igua a les sos propiedaes (semeyante a la ''taille'' francesa). Esti sistema de recaudación funcionó tan bien que s'intentó treslladar al restu territorios, pero fracasó pola oposición estamental de los privilexaos (en Castiella). Tamién reformóse l'exércitu, sustituyendo los tercios polos reximientos, y yá demientres el reináu de Carlos III establecióse'l serviciu militar obligatoriu. ==La práutica'l despotismu illustráu: Carlos III== Con Felipe V asiéntase la monarquía absoluta n'españa. El so fíu, [[Carlos III]], sedrá'l prencipal representante la práutica'l despotismu illustráu n'España. Carlos III arrrivó a España a la muerti Fernandu VI en [[1759]], habiendo yá muncha práutica de gobiernu, pos fora rei de [[Nápoles]]. Carlos II arrivó col envís de poner en práutica un proyeutu reformista cincáu n'idegues de la [[illustración]]. Les sos primeres midíes reformistes (establecer el Catastru en Castiella) alcontraron darréu cola oposición de la ñobleza. Arriendes esto coincidió con una estada de males colleches y carestía. Esti allugamientu finó desembocando nel [[motín d'Esquilache]] ([[1766]]), aprovecháu pola nobleza pa presionar al rei. Esti viose obligáu a deponer a [[Esquilache]] y entamar a acorriase de secretarios españoles menos reformistes. El motín d'Esquilache sinificó una galguia'l reformismu borbónicu, que de magar entós foi más musguín y prencipalmenti de cálter económicu, figuren les polítiques de [[Campomanes]], [[Floriblanca]] y [[Aranda]]. Ente les reformes somos a figurar. La llimitación de l'empoder de [[la Mesta]], lliberación del mercáu de granos, fin del monopoliu'l puertu [[Cádiz]], fomentu la industria (riales fábriques) y establecimientu d'aranceles p'abellugar la industria llariega. Amás, en [[1783]] decretáronse honestes toles profesiones. El reformismu borbónicu tamién intenta disminuyir l'empoder de la [[Ilesia]] (regalismu y espulsión de los xexuítes acusaos d'istigadores del motín d'Esquilache). Criyáronse les sociedaes económiques d'Amigos de País, y qu'aporta idees y propuestos de reforma económica. Enfluyíos poles idees fisiocrátiques lléguense a proponer delles midíes de reforma agraria, que sicasí, fracasen. Reformóse l'exércitu serviciu militar obligatoriu) la oposición a les reformes empobinó a qu'estes plasmárense sobremanera nel fomentu d'obres públiques ([[alcantarilláu]], allumáu públicu, axardinamientos…). ==La evolución de la política hespañola n'Europa demientres el s. XVIII== Tres el Tratáu d'Utrecht, españa perdío tolos sos territorios europeos amás de fincar arrequexada a un allugamientu secundariu. La so política entenacional centróse n'intentar recuperar la soberanía de Menorca y Xibraltar, caltener les sos posesiones coloniales y recuperar la so enfluyencia n'[[Italia]]. Estos intereses aportaron al averamientu ente Francia y España, que plasmóse nos socesivos Pautos de Familia, señaos a lo llargo’l s. XVIII. Al empar, los prencipales nemicos d'Hespaña foron Inglaterra ([[Xibraltar]], [[Menorca]] y colonies) y Austria (enfluyencia n'Italia). [[Isabel de Farnesio]], segunda esposa de Felipe V y ma del futuru Carlos II naguaba territorios n'Italia pa dexalos n'herediu a los sos fíos. El resultáu la presión exercida por Isabel de Farnesio foi una llarga riestra d'entervenciones españoles n'Italia escontra Austria. Les guerres n'Italia meyoren colos [[pautos de familia]], yá qu'entóncenes Francia sofita les pretensiones españoles; Carlos (III) algama la corona Nápoles. Sicasí, l'arimu Francia emplicaba l'afitu a Francia nes guerres coloniales. Con Fernandu VI aníciase una estada pacifista, que fina cuando Carlos II entama’l so reináu n'España. Mui ceo vese envuelto na '''[[Guerra de los Siete Años]]''' ([[1756]]-[[1763]]), que fina en llaceria pa España y Francia (pérdida de [[La Florida]] a favor d'Inglaterra. En [[1776]] entama la insurrección de les Trece Colonies escontra la metrópolis (Inglaterra). En [[1783]] róblase la [[Paz de Versalles]] pola qu'Inglaterra reconoz la dixebra de les[[ Trece Colonies]] y arriendes España recupera Menorca, Florida y [[Sacramento]]. ==La illustración n'España== La '''[[Illustración]]''' arriva a españa de xeitu mui piano y tien un asentamiento mui abegosu. Introduxéronse les idees fundamentales de la Illustración, mas con un retrasu de delles décadas, lo que pue debese al escasu númberu y enfluyencia de la burguesía. De magar la década de [[1750]], entamamos a alcontrar a un gurupu d'escritores españoles que yá refelxen idees de la Illustración: [[Feijoo]], Campomanes, [[Xovellanos]], [[Olavide]], [[Campmany]]. Los illustraos españoles afayáronse aisllaos ente una [[aristrocacia]] y [[cleru]] antillustraos y unes clases populares ensin nenguna mena de formación. Poro, uno los sos temes más avezaos sedrá la necesidá d'espoxigar la educación. Taben comencíos de que namái la meyora'l nivel educativu les clases populares podría sacar al país del so allugamientu d'atrasu. Por esta sida criticaron a les ódenes relixoses y a los estamentos privilexaos en xeneral. Por mor al so esmolecimientu fundamental pol atrasu'l país respeutu a otros reinos europeos, el segundo tema fundamental de los sos escritos foi la economía y les reformes económiques precises. Atroxaben en que l'atrasu económicu d'España debíase al escesivu empoder y enfluyencia la ñobleza y el cleru (prencipales propietarios de tierres). Propusieron delles midíes concretes pa llevar a cabu una reforma agraria, que fracasó pola oposición de los privilexaos. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia d'España]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 6rvvfe9diu601lelnqdv1hkv3bw86m7 0 23139 3709822 3705021 2022-08-19T09:15:41Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200530191021}} {{destacaos}} La '''historia de la [[asturianu|llingua asturiana]]''' podemos resumila como cinco sieglos de normalidá, dende los sos oríxenes al dixebrase del [[llatín]] ástur, hasta la introducción del castellán nel [[sieglu XIII]] cola perda d'[[independencia]] del [[Reinu de Lleón]] hasta los nuesos díes. ==Los primeros habitantes d'Asturies y Lleón== Los primeros habitantes d'[[Asturies]] y [[Lleón]] yeren d'orixe [[pre-indoeuropéu|preindoeuropéu]] mesmo que los [[indoeuropéu|indoeuropeos]] dexaron la so güelga na nuesa llingua. D'esti xeitu, atopamos nel asturianu pallabres pre-indoeuropees como ''vega'', ''cotoya'', ''artu'', ''cuetu'' o ''cachiparru'' que bien de vegaes llegaron direutamente y otres munches pel [[llatín]]. ==Los romanos== Los romanos aporten a [[Asturies]] nel [[sieglu I e.C.]] más tarde qu'al restu la península [[sieglu III e.C..]]. Entama asina una romanización tardía na que los [[ástures]] fixeron de so la llingua y la cultura de los conquistadores. El [[llatín]] convirtióse asina na llingua propia d'asturianos y lleoneses anque non de sópitu, sinón de xeitu progresivu por mor de casamientos y ventaxes alministratives como la [[ciudadanía romana]] o'l repartu de tierres. El procesu de romanización diose tamién notros llugares, lo qu'esplica que la llingua emplegada daquella, el [[llatín vulgar]] fore de la que derivaren darréu les denomaes [[llingües romániques]], como'l [[gallegu]], el [[portugués]], l'[[occitanu]] o l'[[idioma aragonés|aragonés]] amás de munches otres. ==La Edá Media== [[Imaxe:Clautro de San Vicente.jpg|thumb|right|300px|Monesteriu de San Vicente, llugar onde ta guardada bona parte de la producción escrita n'[[asturianu medieval]]]] Ye na [[Edá media]] onde podemos asitiar la nacencia del asturianu como llingua, magar que, la so evolución d'entós p'acá, camudare muncho les estructures gramaticales, la fonética y la ortografía. La tresformación de llatín a asturianu produzse de manera progresiva ya imperceutible. Ye imposible dar una data esauta na que'l llatín pasa a asturianu. Sicasí, magar que l'emplegu del asturianu oral tea espardíu na alta [[Edá media]] y seya cásique unánime, el llatín siguirá como llingua de la cultura, de los documentos llegales per bien de tiempu. Ún de los documentos que meyor espeyen la evolución del llatín ye la llamada [[Cayuela de Carrio]], del [[sieglu VIII]], afayada en Villayón y que recueye un conxuru escontra los [[nuberu|nuberos]] nun tipu de llingua popular yá bien estremada del llatín clásicu. Ye la nacencia del [[Reinu d'Asturies]] que más llueu sedrá [[Reinu de Lleón]] una de les principales causes que despliquen que nel nuesu territoriu llegare a formase una llingua estremada dende'l llatín del antiguu [[Conventum Asturum]]. Esti Reinu nun ocupaba namái que les tierres asturianes, sinón tamién les de Lleón (d'ehí que fora llamáu tamién dende'l [[sieglu X]] lleonés a la llingua propia), Galicia y parte de Portugal y Castiella. Amás d'ello conquistó tierres allugaes al sur del ríu Dueru, hasta estremadura y [[Andalucía]] occidental. Por mor d'ello aínda caltiénense na fala d'anguaño d'eses rexones delles traces carauterístiques del [[asturianu]]. Asitiáu'l Reinu d'Asturies, el llatín d'usu llegal, emburriáu pola presión d'una sociedá esclusivamente asturfalante no oral; va reculando y dexando-y pasu al asturianu, que devién en llingua llegal del reinu y emplégase en milenta documentos notariales, de pleitos y de bien de coses. Nun ye, poro, casualidá que'l primer documentu escritu n'asturianu seya ún d'estes carauterístiques: El [[Fueru d'Avilés]], del [[sieglu XII]], una especie de constitución d'esti conceyu asturianu. Hai qu'esperar a la segunda metá del sieglu XIII pa que la escritura n'asturianu fáigase normal y funcione como l'auténtica llingua oficial del país. D'esta dómina consérvense bien de testos, pero'l más improtante ye'l llibru llamáu [[Fueru Xulgu]], traducción al asturianu del antiguu códigu llegal del [[Reinu visigodu]] Desgraciadamente, malpenes conócense testos lliterarios n'asturianu medieval, pero so nun quier dicir que na dómina nun los hubiere. Una preba, ente otres, podíen dala la bayura d'asturianismos presentes nun manuscritu lleonés del perconocíu [[Llibru d'Alexandre]], anque entemecíos col castellanu. Dotramiente, conócense los nomes d'abondos [[xuglar]]es asturianos y lleoneses que bien podíen cantar na llingua del Reinu, anque agora nun conozamos les sos obres. ==Los sieglos escuros== La perda d'independencia política del [[Reinu de Lleón]] al xuntase col de [[Castiella]] en [[1230]], sienta les bases pa un retrocesu progresivu de la so llingua. Ello débese, de mano, a que nel nuevu reinu xuníu de [[Castiella y Lleón (Corona|Castiella y Lleón]] la hexemonía va algamala Castiella. Poro, la llingua más usada na corte ye'l castellanu, que va ser tamién la que s'emplegue de magar entós en tola documentación real. De la mesma, con [[Alfonsu X El Sabiu]] (1254-1284), el [[castellanu]] y el [[gallegu]] van tener un importante usu lliterariu que nun llegó a algamar l'asturianu. Pero'l momentu más críticu va a llegá-y al asturianu nel [[sieglu XIV]] cuando la [[Ilesia]] asturiana tará al cargu d'un obispu d'aniciu castellanu, Gutierre de Toledo, qu'impón importantes reformes internes que fadrán de la llingua castellana la propia de la documentación eclesiástica. Nesti sen, los clérigos asturianos van empezar a formase fuera d'Asturies y de Lleón, en Castiella y en llingua castellana, y yá non n'asturianu. Estos fechos y la creciente política centraliega ya intervencionista de Castiella, afalen gravemente'l procesu desasturianizador nes clases altes de la sociedá y torguen la consolidación del asturianu como llingua lliteraria. Nesti sistema centraliazdor apruz xunto al conceutu ''[[estáu nacional]]'', la necesidá d'uniformización llingüística como factor de cohexón de la nueva estructura política. La llingua asturiana, per tres sieglos -[[sieglu XIV|XIV]], [[sieglu XV|XV]] y [[sieglu XVI|XVI]] y [[sieglu XVII|XVII]] denomaos '''Sieglos escuros''' - tuvo ausente del emplegu escritu, frente al castellán y al portugués que van entrar nun procesu de fixación y codificación, lo que-yos va conferir la categoría de llingües de cultura. D'esti mou, surde asina una situación conocida na [[sociollingüística]] como [[diglosia]] onde al tiempu que se caltíen l'usu oral del asturianu na práutica totalidá de la población, les estayes dominantes, l'aristocracia, l'altu cleru y el funcionariáu pasen a emplegar el castellán como signu de distinción social. Esti estáu va ser carauterísticu del asturianu hasta güei. La nuesa lliteratura queda d'esti mou al marxe del [[Renacimientu]], y una de les posibles causes de l'ausencia d'esmolición pola cuestión llingüística pue que seya l'ausencia d'universidá de los tres territorios nos que se fala la llingua: [[Asturies]], [[Lleón]] y [[Miranda l Douro]] ==El Barrocu== [[Imaxe:Marirreguera.jpg|thumb|left|150px|Retratu idealizáu del [[sieglu XIX]]]] Anque dende finales de la Edá Media l'asturianu empieza a sufrir un importante retrocesu, ello nun supunxo, nin con muncho, el so desaniciu. Por exemplu, na llamada [[Edá Moderna]] va volver a haber testos n'asturianu y agora, esta vegada sí, lliterarios. [[Antón de Marirreguera]] ([[1600]]-[[1662]])conviértese asina nel primer escritor conocíu n'[[asturianu]] y lleva la nuesa [[lliteratura n'asturianu|lliteratura]] al [[Barrocu]]. Entama'l cultivu de bien de temes cultos: Les obres poétiques son de calter relixosu ([[Pleitu ente Uviéu y Mérida]]) o retomen la tradición grecollatina [[Dido y Eneas]] o [[Píramo y Tisbe]]. Arriendes d'esto, surde'l teatru nel que nun sólo hai denuncia sinón qu'hai una toma de concencia pa cola situación de la llingua. Por exemplu na obra teatral [[L'Alcalde]], del citáu Marirreguera, ridiculízase a un personaxe que fala en castellanu pa presumir d'una bona posición social. L'asturianu, valórase asina nesta dómina como llingua propia del pueblu por bien d'inteleutuales de l'aristocracia y l'altu cleru. y, amás, como una seña d'identidá histórica de los asturianos como fai l'historiador de [[Cangas del Narcea]] [[Luis Alfonso de Carvallo]] Por desgracia, nin en [[Lleón]] nin en [[Miranda l Douro]] apruz nengún escritor nestos sieglos y la situación del idioma sigui ehí arrquexada al tarrén de lo oral siguiendo la mesma dinámica de los sieglos escuros. Ye de destacar la coincidencia en non más de 20 años dende'l surdimientu del primer autor n'asturianu y la inauguración de la [[Universidá d'Uviéu]], col ambiente inteleutual qu'afala. Nun ye raro, entós, que'l primer poema de la nuesa llingua seya editáu o conocíu por mor de que ye'l ganador d'un concursu de poesía fechu n'[[Uviéu]] ==La illustración asturiana== [[Imaxe:Gaspar Melchor de Jovellanos by Goya.jpg|thumb|150px|Xovellanos un defensor de la llingua asturiana, del so estudiu y dignificación; foi elli quien propunxo la creación d'una Academia.]] Nel [[sieglu XVIII]] la [[illustración asturiana|illustración]] pega con fuercia na Asturies de la dómina y un grupu d'inteleutuales encabezaos pol filósofu y escritor [[Gaspar Melchor de Xovellanos]] van entamar la defensa de la llingua y a da-y el valir necesariu. Surde entós un esmolimientu pola situación de la llingua y una necesidá de dotala d'instrumentos qu'afalen el so futuru y que vaigan valir de normalización de la mesma. Ye por ello que'l mesmu [[Xovellanos]] propón la creación d'una [[Academia]] col enfotu de normativizar y recoyer la bayura del idioma. ::::''"Ye la llingua viva del nuesu pueblu; mamámosla toos, por dicilo asina, cola primer lleche; va pasando tradicionalmente de padres a fíos y continúase de xeneración en xeneración...Con un cartón y un llápiz a mano, en casa, na cai, en paséu, en campu, podemos arriquecer tolos díes esta preciosa ayalga"'' Naz asina en 1788 un diccionariu etimolóxicu del qu'anguaño nun se sabe más nada y ye'l sieglu, el XVIII en que les lletres asturianes ven a la so primer muyer escritora, [[Xosefa Xovellanos]], hermana del pensador. L'asturianu, asina, va garrando puxu ente les capes sociales dominantes y na inteleutualidá, amás de sentase les bases d'una concencia de la situación de la llingua y de los oxetivos a algamar pa la so plena normalización. Ye una dómina de puesta en valir de la llingua y de continuación de la lliteratura qu'entamaría el sieglu anterior Marirreguera. Cultívense los xeneros poéticos (mayoritarios y d'enclín cultista) y el xéneru teatral que nagua por averase al gran públicu. ==El sieglu XIX== ===Asturies=== Nel [[Sieglu XIX]], dómina de [[rexonalismu]], continúase y antológase la tradición lliteraria asturiana cola espublización en [[1839]] del llibru [[Coleición de poesías en dialecto asturiano]] de [[Xosé Caveda y Nava]] qu'antologa tolos creadores d'enantes y ye asina'l primer llibru n'asturianu. Nesti sieglu, continúen les esmoliciones de los illustraos pola situación de la llingua y la so normalización y normativización. Escríbese en 1869 la primera [[Gramática Asturiana]], de [[Junquera Huergo]] que nun diba asoleyase hasta [[1991]] pola [[Academia de la Llingua Asturiana]]. L'asturianu va trescalando la sociedá emburriáu poles idees illustraes, y el Principe francés [[Lluis Lluciano Bonaparte]] encarga-y a [[Manuel Fernández de Castro]] ([[1834]]-[[1905]]), obispu, poeta y traductor al asturianu d'otres obres relixoses, facer una traducción al asturianu del [[Evanxeliu según San Mateo]] asoleyáu en [[1861]] na ciudá de [[Londres]]. Ye una dómina tamién d'emigración y na que l'asturianu caltiénse vivu ente les comunidaes emigraes, que producen bien d'artículos en revistes y dalguna obra lliteraria como ''[[Camín de la Romería]]''. Consolídase asina'l prestixu del idioma, y hasta la prensa asturiana inclúi delles noticies o artículos n'asturianu, destacando [[Enriqueta González Rubín]] nel periodismu. Sicasí, la nota ñegativa, pón-yla la implantación de determinaes idees llingüístiques qu'aparecieren yá nel [[sieglu XVIII]], pero qu'algamaron puxu con [[Humboldt]] y col movimientu románticu alemán. Pa éstos, les llingües tán rellacionaes col enclín espiritual y les costumes d'un pueblu, y per ende dase tamién una semeyanza ente'l xeniu de la llingua d'un pueblu y el xeniu de la lliteratura que s'escribe na mesma (''[[volkgeist]]''). Esto da llugar a un cambeu importante na serie lliteraria asturiana: un pueblu de vida rural, de vezos arcaicos y llingua conservadora y arcaizante; asina entamen a apaecer nes obres la tópica bucólica (tornes del "Beatus ille", poemes de [[Domingo Hevia]]) el mundiu campesín dexa de ser el llugar dende'l que s'agüeya la realidá, dende'l que se toma la perspeutiva o'l puntu de vista y pasa a convertise n'oxetu poéticu. Asoléyense entós cantares a la vida ideal del campesín, a la tierra na que vive, a lo que dicen ser los sos vezos, la so moral, la so conceición de la hestoria, l'estáu, la política. Dientro d'esta tendencia, [[Xosé Caveda y Nava]] va ser el primer esponente de la idealización del mundiu rural, mentanto que [[Xuan María Acebal]] va selo de la descripción paisaxística y de la visión idílica del mundiu rural al empar qu'una poesía de calter relixosu empobinada a la Virxe, otru de los mitos de la poesía asturiana de la dómina. Namái [[Teodoro Cuesta]] ([[1829]]-[[1895]]) recupera la veta festiva y erótica entamada por Marrireguera y pol gran dominiu que tien de la llingua asturiana y de los estilemes propios de la so tradición lliteraria; obres nes que afala esta visión son [[Munchu güeyu]], [[Andalucía y Asturias]] y [[A María inmaculada]] ===Miranda l Douro=== El [[sieglu XIX]] ye tamién el de la ñacencia de la lliteratura en [[mirandés]], la variedá falada en [[Portugal]] de la [[asturianu|llingua asturiana]]. En [[1884]] el filólogu y escritor [[José Leite de Vasconcelos]] asoleya'l que tendrá l'honor de ser el primer llibru nesta variante del asturianu [[Flores Mirandesas]], de calter poéticu y ye un conxuntu d'ochu poemes. L'autor, que nun yera mirandés, reconoz les sos llimitaciones y la obra tien más valir históricu que lliterariu. Ye quiciabes esti un fechu de que l'actual normativa emplegada en [[Miranda l Douro]] seya d'inspiración portuguesa. Nesta dómina, en Miranda, estílense les [[traducción|traducciones]] col envís d'afitar una base escrita pa la llingua d'ende. Ye'l propiu José Leite de Vasconcellos, quien traduz dellos poemes de [[Camões]] a les que da'l nome de [[Camoniana Mirandesa]]. Otru traductor ye [[Manuol Sardina]] cura de profesión qu'escribió na cabera década del [[sieglu XIX]]; conócense dos traducciones de gran calidá, una un poema de Camões y otra un poema d'[[Antero de Quental]] Sicasí, el más destacáu d'esta dómina ye [[Bernardo Fernandes Monteiro]], natural de [[La Pruoba]], foi'l principal escritor de mirandés nel sieglu XIX. Ye bultable'l trabayu de traducción d'algunes obres fundamentales pal mirandés: [[Ls Quatro Eibangeilhos]]; [[la Carta de San Paulo als Coríntios]], un sonetu de Camões; el cuentu [[L cirujon de l Senhor Abade]] orixinal de [[Manuel Ferreira Deusdado]]. D'esta Carta de San Paulo y de los cuatro evanxelios, namái que delles partes foron asoleyaes na [[Revista de Educação e Ensino]], nel periódicu [[O Mirandês]], y nel periódicu [[O Reporter]] mesmo que la obra de [[Manuel Ferreira Deusdado]] [[Escorços Transmontanos]]. Fernandes Monteiro ye tamién quien entamó la prosa en mirandés, asoleyando nel periódicu ''O Mirandez'' los primeros cuentos orixinales escritos en mirandés: ''La Despedida'', ''Mala Bida'' y ''Deixai Casar l Rapaç'' arriendes del poema ''L Cántaro de Juana''. Otros autores son ''Francisco Meirinhos'' de quien namái que se conoz un poema ''La nina'' magar que se sepia qu'escribía poesía; y [[Francisco Garrido Brandon]] qu'entama la producción teatral mirandesa y enllaza nos temes la lliteratura de [[Miranda l Douro|Miranda]] cola d'[[Asturies]] con una pieza que lleva por nome [[Sturiano i Marcolfa]] escritu en mirandés, gallegu y castellanu. ===Conxuntu=== Sacantes esti fechu, les lliteratures d'Asturies y Miranda y les comunidaes de falantes nun entren en contautu y nun hai intercambeu d'impresiones o paeceres de lo qu'asocede a un llau y al otru del dominiu llingüísticu. La lliteratura asturiana y la mirandesa miedren de llombu la una a la otra y van ellaborándose dos estándares de facto nos que vivirá la llingua escrita, l'asturianu, más averáu al castellanu anque con delles carauterístiques como l'emplegu de la [[X]] o l'usu del apóstrofu y el mirandés, más averáu a la [[portugués|llingua portuguesa]]. Lo que va marcar darréu la evolución de los dos focos. Lleón, pel momentu sigue ensin dar producción escrito y la llingua va esborriándose de grandes fasteres del territoriu arrequexándose nel Norte y nel Oeste. ==Primer terciu del Sieglu XX== ===Asturies=== Si fasta'l XIX la sociedá asturiana yera mayormente rural, entama un procesu d'industrialización por mor de la [[Revolución Industrial]], lo que fai que la población vaiga desplazándose pasu ente pasu a les zones urbanes por cuenta de trabayar nes nueves industries que se van creando. Como les ciudaes yeren, per otra parte, los principales centros alministrativos y los llugares onde vivíen y dominaben los seutores sociales más castellanizaos, entiéndese qu'esti desplazamientu masivu de la población rural coincida con un bultable desarraigu llingüísticu. Sobre manera porque, a diferencia de lo que pasó n'otros llugares como [[Cataluña]] o'l [[País Vascu]], el nuevu sector dominante (la burguesía que vivía d'eses nueves industries, el comerciu o la banca) nun asumió un compromisu firme de defensa de la llingua autóctona, y más bien tiró a facela de menos y ridiculizala como marca d'aldeanismu y atrasu, escoyendo l'usu del castellanu como signu de diferenciación social frente a les capes populares y como requisitu necesariu pal ascensu social. Arriendes d'esto, la escolarización masiva de la población, siempre en castellanu y ensin tolerar la presencia del asturianu nos ámbitos d'estudiu, y tamién el desenvolvimientu de los grandes medios de comunicación de mases como la prensa y la radio, que llevaben el castellanu a la mayoría la población (alfabetizao o non). Ye ésta una dómina de fuerte castellanización, na que la lliteratura síguense mayoritariamente los finxos yá entamaos nel periodu anterior, amás sofítalos el trunfu, a nivel del [[España|Estáu]] del sainete, del xéneru chicu, etc. Na poesía, aínda dominante, desendólquense los temes y formes estilístiques y métriques que se fixeren tópicos (Pepín Quevedo; Perfecto Fernández Usatorre, ''Nolón''; José Manuel Farcía González, ''Marcos del Torniello''; Francisco Fonzález Prieto y un llargu etcétera). Nel teatru impónse con puxu'l denomáu [[Teatru Rexonal Asturianu y de la Naturaleza]]; un teatru costumista, melodramáticu, non convencional, diglósicu, que va tener n'Emilio Robles Muñiz ([[Pachín de Melás]] [[1877]]-[[1938]]) el so principal autor, y na [[Compañía Asturiana]]'l so primer mediu de difusión. Ye bultable la difusión de la época y bayurosos los exemplares asoleyaos y reeditaos ensin sovención, amás d'una bona asistencia a los espectáculos teatrales que facíense daquella. La lliteratura aldeaniega complétase na prosa con obres como ''Les Charles'' d'''Alfredo García''. Sicasí, nun ye too lliteratura d'esta clase y hai un surdimientu de lo [[nacionalismu|nacional]] y lo [[rexonalismu|rexonal]]: Asina alcuéntrase la Liga pro-Asturies, más proteicionista qu'otra cosa con [[El Catecismu Rexonalista]] de [[1918]], la [[Fiesta de la Poesía Asturiana]], un intentu de Xuegos FLorales en [[1923]]. Son obres d'esta corriente [[Nel y Flor]] y [[La Fonte del Cai]], de [[Pepín de Pría]] amás de la producción del [[Padre Galo]], Fernán Coronas ([[1884]]-[[1939]]). ===Miranda l Douro=== En miranda vien desendolcándose'l procesu yá descritu nel apartáu anterior. Pero polo sero qu'entamó (última década del sieglu), sigui nesti primer terciu la producción d'esos homes. ===Lleón=== Ye nel primer terciu del [[sieglu XX]] cuando entama la lliteratura escrita n'[[asturianu]] en [[Lleón]]. Asina, en [[1907]] [[Caitán Álvarez Bardón]], primer autor llionés, asoleya [[Cuentos en Dialecto Leonés]]. Ye un autor mui venceyáu al clima lliterariu y cultural d'[[Asturies]] y polos temes vien a coincidir cola llinia ruraliega que yera la mayoritaria nesa dómina. El llibru ye un conxuntu de rellatos, anéudotes ya hestories de xentes de les fasteres de [[Cepeda]] y [[Óbrigu]]. ==Segundu terciu del sieglu XX== ===Asturies=== Ye la dómina d'escayencia de la lliteratura asturiana y de la propia llingua. L'apuerte de la [[dictadura franquista]] ensin que suponga nenguna reducción de los elementos contrarios a la llingua, vien a imponer la persecución o'l despreciu de les llingües minoritaries asitiándose na defensa del castellanu como la única llingua del estáu. Esto provocó un retrocesu del númberu de falantes por mor del desprestixu como llingua de comunicación. Na estaya lliteraria esta escayencia lleva a l'espoxigue del sainete y el monólogu nel que predomina la simplayada bufa chocarrera; asina nel añu [[1943]] asoléyase ''Abeyón'' d'[[Eloy Fernández Caravera]]. Síguenlu depués Ángel Menéndez Blanco, Emilio Palacios, Eladio Valle... etc. La poesía surde coles mesmes carauterístiques; la burlla ta presente nos llibros de versos d'Antonio García Oliveros ''Cuentiquinos del escañu'' ([[1943]]). La llingua nesta dómina namái que tien valor folclóricu o filolóxicu y les instituciones como la [[Universidá d'Uviéu]] o l'[[IDEA]] tórguen-y cualaquier vía d'avance. Namái qu'unos pocos autores merecen tenese en cuenta: [[Constantino Cabal]] ([[1877]]-[[1967]]) pol so poemariu ''L'Alborá de los malvises'' ([[1951]]), Matías Conde por ''Sol en los Pomares'', y sobre too [[Mánfer de la Llera]] (X. Manuel d'Andrés) ([[1918-2005]]) que fai una poesía social, amás de [[Lorenzo Novo Mier]] ([[1917]]-[[1990]]) autor de cuentos, poemes y d'un diccionariu de la llingua, [[María Xosefa canellada]] ([[1916]]-[[1981]]). Estos escritores enllacen y faen de ponte ente'l llabor de los novecentistes y de los escritores xóvenes de la estaya que va venir. ===Miranda=== Nesta dómina hai dos importantes autores mirandeses, dambos dos cures [[Manuel Preto]] (Sanmartino, [[1914]] – Lisboa, [[1983]]) y [[António Maria Mourinho]] ([[Sendin]], [[1917]] – [[Loures]], [[1996]]), autor esti caberu que marca'l tiempu fasta'l puntu que llingua y cultura mirandeses confúndense na so persona d'importante como foi'l so papel. Con estos dos autores, pue dicise qu'entama una lliteratura de raíz mirandesa fecha por autores mirandeses y con temes mirandeses, lloñe de les traducciones y copies de Camoes. La poesía ye'l campu onde más bultable ye la so producción. De Manuel Preto namái que se conoz un llibru de poesía nomáu [[Bersos Mirandeses]] fechu mayormente de 1960 p'acá y asoleyáu en [[1993]] que tresmite les quexúmenes del pueblu mirandés: ::::''You nun so you/.../Sou la boç de la tierra an que naci i me criei//Toda la tristeza/De la gente mirandesa/Ye mar que m’antrou n’alma/I me roubou la calma/Sin modo nin lei!//Sou la boç de miranda/(Cumo un pobrezico, roto, muorto, sfameado,/Que pide un cacho de pan, un palheiro, ua croa)/A gritar para Lisboa:/«Ah que dal rei! Ah que dal Rei!»'' La poesía d'António Maria Mourinho ye una epopeya de calter naturalista que paez enllazar d'alguna manera cola prosa de [[Cesar Rubín]], primer novelista n'asturianu que remata la primer novela en [[1935]]. Ye una lliteratura de señardá de cuando guaḥe qu'amuesa bien el poema ''Antraugas'' o'l poema ''Eilhi naci you''. [[Nuossa Alma Nuossa Tierra]] ye'l llibru qu'axunta en [[1961]] los más de los sos poemes magar que la so obra ye mui bayurosa y trescalada de ruralidá. ===Lleón=== En Lleón ye [[Eva González]] la representante d'esta tendencia qu'enllaza la lliteratura del novecentismu cola del [[Surdimientu]] magar que nun ve asoleyada la so obra hasta la creación de les instituciones na [[Asturies]] del últimu terciu del [[sieglu XX]]. En Lleón la llingua, menos viva, sigui somorguiada pola dictadura y el despreciu de les clases dominantes de la sociedá. ==Anguaño== ===Asturies=== [[Imaxe:DIA LES LLETRES 2007.jpg|thumb|200px|Manifestación de sofitu al asturianu en 2007]] Los años enantes de morrer el dictador [[Franco]] son una dómina de movimientu cultural y cambeu de mentalidá. Nellos, siéntense los pegoyos pa una revolución cultural que trescala tolos seutores de la sociedá asturiana. D'esti mou, ñaz ente'l pueblu un esmolimientu polo nacional o rexonal y la situación d'Asturies. Na Universidá d'Uviéu entamen a asoleyase bien de tesis y d'estudios sobre l'[[asturianu]]. La inteleutualidá asturiana (la mayoría d'ella) vuélcase na defensa de la llingua y surde l'asociación [[Conceyu Bable]] fundada en [[1974]]. Del llabor d'esta y d'otres asociaciones amás d'estremaes persones siguiéronse (y non ensin polémiques y dificultaes) dellos pasos nel camín de la normalización de la llingua. Con ello, l'[[Estatutu d'Autonomía del Principáu d'Asturies|Estatutu d'Autonomía asturianu]] de [[1981]] recueye yá la esixencia de proteición y defensa de la llingua arriendes del so enseñu y participación nos medios de comunicación. Nesti mesmu añu fúndase l'[[Academia de la Llingua Asturiana]], organismu que, per vez primera ya cordies cola vieya aspiración de [[Xovellanos]] tien encamentada la normativización y l'estudiu del asturianu. Los estatutos de la Universidá d'Uviéu de [[1984]] comprometíense cola defensa y l'estudiu qu'entama a ufiertase nos colexos ya institutos d'[[Asturies]]. Dende [[1998]] cola llamada [[Llei d'usu y Promoción del Bable/Asturianu]] estableze un marcu xurídicu pa la promoción de la llingua y los derechos llingúísticos de los asturianos, que tamién tán recoyios espresamente na llamada Carta Europea de les Llingües Minoritaries. Na estaya lliteraria ye esta la dómina del llamáu [[Surdimientu]] una dómina d'anovación total de les formes. Esplórase la novela, cultívase la poesía (que sigui siendo la rama mayoritaria) y el teatru y asoléyense bien d'obres al abellugu d'una política de promoción de la lliteratura y de bien de premios lliterarios que van dende los adautaos a guaḥes a los grandes premios de la lliteratura asturiana: El [[Xosefa Xovellanos (Premiu)]] o'l [[Xuan María Acebal (Premiu)]]. Nos medios de comunicación, l'asturianu obtién espacios selmanales o quincenales nos tres principales diarios d'Asturies ([[La Nueva España]], [[La Voz de Asturias]] y [[El Comercio]] amás de ver la ñacencia d'un periódicu selmanariu ([[Les Noticies]]) que nun tenía l'asturianu desque entamare l'[[Ixuxú]] per non más d'un añu. Amás, na [[Televisión Pública d'Asturies]] emítense dalgunos espacios n'asturianu como [[Camín de Cantares]] que recueye y afonda na tradición oral (y ye'l primer programa n'audiencia de tola televisión autonómica), o otros como [[Al Aldu]], [[Nós]] o'l [[Cuentacuentos de Presta Asgaya]]. Por desgracia, nesta dómina hebo tamién avances solombres, como'l fechu de que l'únicu doblaxe al asturianu, d'una serie de dibuxos animaos n'asturianu ([[El Faru d'Iyán]]), namái que s'emitiere una vegada y nun se viere más nunca nengún. A lo qu'hai que-y sumar fechos como que l'asturianu dexare d'emplegase na megafonía [[Aeropuertu d'Asturies]] dende mediaos de los 80 ensin contar yá cola falta d'[[oficialidá]] que carez l'asturianu n'[[Asturies]] y que torga'l desendolcu, xunto col nulu desenrollu de yá mentada llei d'usu y promoción. Na estaya social, l'[[asturianu]] cuenta con un bon [[Movimientu pola oficialidá de la llingua asturiana|movimientu social de sofitu]] qu'amuesa en bien de concentraciones, manifestaciones y actos vindicativos un esmolimientu social pa col asturianu qu'amuesen les encuestes y el rispir popular. La [[blogosfera asturiana]] nun dexó de medrar y hai bien de [[blogue]]s escritos n'asturianu mesmo que bien d'asociaciones de toa triba que faen emplegu d'una llingua que pasu ente pasu, magar que nun aparó de perder falantes, va ganando'l sofitu d'estremaos seutores de la sociedá. ===Miranda l Douro=== Mesmo que-y pasa al asturianu n'Asturies, la so variante en tierres portugueses vive nestos años un movimientu social qu'algamó bien de fechos, como l'entamu del enseñu de la llingua mirandesa ([[1985]]) (un añu más tarde que l'entamu del asturianu como especiencia pilotu [[1984]]), l'aprebación d'un proyeutu de ''Cumbençon Ourtográfica de la Lhéngua Mirandesa'' ([[1999]]) qu'asitia les normes léxiques, ortográfiques y gramaticales del mirandés amás d'esi mesmu añu algamar la [[llei 7/99]] que reconoz los derechos de la comunidá de falantes mirandeses y la declaración d'[[oficialidá]] amás de la so consideración como la segunda llingua oficial de [[Portugal]]. Na estaya cultural, faise en ([[1995]]) el primer concursu lliterariu en mirandés, amás de bien de certámenes de música en mirandés. La lliteratura nun queda arrquexada namái qu'a la poesía y surden bien de xéneros como'l cuentu, la crónica, la noticia amás d'artículos téunicos que busquen facer del mirandés una ferramienta de comunicación que frañe cola situación de [[diglosia]] na que s'atopaba. Sicasí, la lliteratura nun ye del altor de l'asturiana pol fechu de que nin la población de Miranda ta al altor de l'asturiana nin tien les ferramientes polítiques y económiques pa facelo. Otra miente, el papel d'internet ta siendo mui importante. Ye nél onde s'asoleyen bien de testos y con propiedá pue falase d'una [[blogosfera mirandesa]] que, por primer vegada en bien de tiempu, constitui la ferramienta del averamientu de la comunidá llingüística asturiana y la mirandesa. Nun ye casualidá que [[Júlio Meirinhos]] seya, poro, [[académicu de la llingua]]. ===Lleón=== El [[Surdimientu]] vivíu n'[[Asturies]] nun aportó a [[Lleón]] cola mesma fuercia, masque delles de les sos principales figures, como'l secretariu de l'[[Academia de la Llingua]], [[Roberto González-Quevedo]], seyan d'orixe lleonés. Fálta-y a Lleón les ferramientes polítiques afayadices pal desendolcu de la llingua, amás de tener munchos menos falantes qu'Asturies, lo que nun fai sinón poné-y torgues al desendolcu de la llingua. Magar qu'heba bien d'asociaciones favoratibles a la llingua como la lleonesa [[Conceyu Xoven]] o la zamorana [[Furmientu]] amás de [[Facendera pola Llingua]], nun se traduz el so espíritu nuna política llingüística, y el asturianu ta ausente dafechu de los planes escolares de la comunidá autónoma. Sicasí, na última reforma del [[estatutu d'autonomía]] algamóse la reconocencia a la esistencia del lleonés, masque nun se fixare nenguna pauta d'actuación nin el calter de llingua. Poro, la sociedá lleonesa ye mayoritariamente castellanofalante y l'emplegu del lleonés queda arrequexáu a aries como'l norte y oeste. Na estaya lliteraria, amás de los poemes sueltos qu'espublizaron autores lleoneses n'[[Asturies]] como [[Roberto González-Quevedo]] hebo iniciatives d'asoleyar llibros que retomen la llinia qu'abriere a entamos del [[sieglu XX]] [[Cuentos en Dialecto Leonés]]. D'esti mou, asoléyase [[Cuentos de Lleón]], una esbilla de cuentos d'autores d'edaes mui variaes qu'espubliza la editorial [[Alborá]] en [[Xixón]] nel añu [[1996]] que retomaríen diez años dempués con [[Cuentos del Sil]] en [[2006]]. Lo qu'amuesa que la lliteratura llionesa, por falta de falantes y de sofitu institucional, nun tien la mesma vitalidá que l'asturiana nin dio nomes que degolaren les llendes y foren valoraos fora del territoriu como [[Xuan Bello]]. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Idioma asturianu]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] q4ehc9hghenh1x1hpj3erqf2jggu3aw 0 23359 3709730 2650300 2022-08-19T09:07:58Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki [[Image:Carbamoyl phosphate synthetase.JPG|thumb|350px]] La '''Carbamoil Fosfatu Sintetasa I ''' (CPSI) ye una [[enzima]] [[lligasa]] asitiada na [[mitocondria]] y rellacionada cola producción d'urea. La CPSI tresfier un grupu [[amoniacu|amoniu]] de la [[glutamina]] a una molécula [[bicarbonatu]] que foi fosforilada por una molécula d'ATP. El carbamatu resultante ye dempués fosforilao con otra molécula d'ATP más. La molécula resultante del carbamoil fosfatu abandonará yá l'enzima. ==Cadarma de la CPSI== El CPSI ye un heterodímeru con una subunidá pequeña y otra grande que tienen unos 382 y 1073 residuos d'aminoácidos<ref name=James>James B. Thoden‡, Xinyi Hua, et al. “Carbamoyl-phosphate Synthetase: Creation of an Escape Route for Ammonia.” From the ‡Department of Biochemistry, University of Wisconsin, Madison, Wisconsin, 53706-1544 and the §Department of Chemistry, Texas A&M University, College Station, Texas 77843-3012. http://www.jbc.org/cgi/reprint/277/42/39722.pdf</ref>. La subunidá pequeña contién un sitiu activu pa la xunión y desaminación de glutamina pa tresformala en glutamatu y amoniacu. La subunidá grande contién dos sitios activos, unu pa la producción de carboxifosfatu y l'otru pa la producción de carbamoil fosfatu<ref name=Sue>SUE GLENN POWERS, “Inhibition of Carbamyl Phosphateof Wisconsin, Madison, Wisconsin 53705, and Depart Synthetase by PI, P5-Di (adenosine 5’) - pentaphosphate EVIDENCE FOR TWO ATP BINDING SITES.” From the Department ofBiochemistry, Cornell University Medical College, New York, New York 10021. http://www.jbc.org/cgi/reprint/252/10/3558</ref><ref>James B. Thoden, Hazel M. Holden, et al (1997). “Structure of Carbamoyl Phosphate Synthetase: A Journey of 96 Å from Substrate to Product.” Institute for Enzyme Research, Graduate School, and Department of Biochemistry, College of Agriculture, UniVersity ment of Chemistry, Texas A&M UniVersity, College Station, Texas 77843. http://pubs.acs.org/cgi-bin/article.cgi/bichaw/1997/36/i21/pdf/bi970503q.pdf</ref>. Na subunidá grande hai dos dominios (B y C), ca ún con un sitiu activu de la familia l'ATP<ref name=James/>. Coneutando les dos subunidaes hai un túnel dpel que pásase l'amoniu de la subunidá pequeña a la grande<ref name=Junkwook>Jungwook Kim and Frank M. Raushel (2004). “Perforation of the Tunnel Wall in Carbamoyl Phosphate Synthetase Derails the Passage of Ammonia between Sequential Active Sites.” Department of Chemistry, Texas A&M UniVersity, P.O. Box 30012, College Station, Texas 77842-3012. http://pubs.acs.org/cgi-bin/article.cgi/bichaw/2004/43/i18/pdf/bi049945+.pdf</ref>. [[Image:Glutamine complexed.jpg|thumb|right|200px|Glutamina xunía pel so sitiu activu a residuos Cys269 ya His353]] [[Image:ATP complexation.jpg|thumb|right|200px|Vista d'un ATP xuníu al dominiu B]][[Image:IMP allosteric binding site.JPG|thumb|right|200px|Vista d'una xunión alostérica d'IMP a CPSI en ''E.coli'']] ==Mecanismu de la CPSI== La reacción completa qu'asocede cola CPSI ye: 2ATP + HCO₃^-- + Glutamina --> 2ADP + Carbamoil fosfatu + [[glutamatu]] + [[Pi]]<ref name=Junkwook/> Esta reacción pue ser clasificada suxetivamente en cuatru pasos estremaos<ref name=Alton/>. 1. Fosforilación del bicarbonatu 2. La glutamina pierde'l grupu amoniu 3. L'amoniu ataca al carboxifosfatu, dando carbamatu 4. El carbamatu ye fosforilao pa dar carbamoil fosfatu D'estos cuatro pasos sólo'l dos, la desaminación de glutamina pa dar amoniu, ye conocío por tener resudios aminoacídicos con participación activa, Cys269 ya His353. Los otros tres pasos lu que más empleguen son un residuu aminoacídicu pa dar puentes d'hidróxenu con sustratos. hai un vídiu d'esti mecanismu disponible [http://bcs.whfreeman.com/lehninger/pages/bcs-main.asp?v=chapter&s=18000&n=00010&i=18010.04&o=|00510|00520|00530|00540|00550|00PRS|00010|00020|00030|00040|00050|00060|00070|00080|00090|00100|00110|00120|01000|02000|03000|04000|05000|06000|07000|08000|09000|10000|11000|12000|13000|14000|15000|16000|17000|18000|19000|20000|21000|22000|23000|24000|25000|26000|27000|28000|99000|&ns=0 equí] ===Estudios recientes del mecanismu=== Viose que dambos sitios de xunión a ATP na subunidá grande de la CPSI son equivalentes na so cadarma. un estudiu reciente investigó la interxunión ente esos dos dominios (dominios B y C) y atopóse la evidencia de que tan empareyaos. Esti doble dominiu de xunión a ATP funciona de mena qu'una molécula d'ATP xunía a un de los dos sitios (dominiu C) conformacionalmente permite la síntesis nel otru dominiu (dominiu B). Si estu fore verdá el mecanismu de síntesis de carbamoil fosfatu taría significantemente alterao. En llugar de formase carbamoil fosfatu nun quintu pasu (posterior a los 4 enantes indicaos) espulsando ADP, éste taría formao nel pasu 4 por protonización del grupu alcohol y dempués siendo tresformao n'agua.<ref name=Koth>MICHAEL KOTH*, BINNUR EROGLU, et al. “Novel mechanism for carbamoyl-phosphate synthetase: A nucleotide switch for functionally equivalent domains.” Department of Biology, Northeastern University, Boston, MA 02115 http://www.pnas.org/cgi/reprint/94/23/12348.pdf?ck=nck</ref>. [[Image:CSPI Mechanism.JPG|thumb|left|200px|Mecanismu de formación de carbamoil fosfatu]][[Image:Removing ammonia.JPG|thumb|left|200px|Desaminación de glutamina pa dar amoniacu y glutamatu<ref>James B. Thoden, et al (1998). “Carbamoyl Phosphate Synthetase: Caught in the Act of Glutamine Hydrolysis.” Biochemistry 1998, 37, 8825-8831. http://pubs.acs.org/cgi-bin/article.cgi/bichaw/1998/37/i25/pdf/bi9807761.pdf</ref>]] ===Regulación=== La CPSI ye regulada alostéricamente por nucleótidos de purina y pirimidina, onde'l primeru ye activa alostéricamente l'enzima y el caberu lu inhibe, temién alostéricamente. Tamién se vió que la ornitina ye un activador alostéricu de la CPSI. Altos niveles d'amoniacu tamién activen la CPSI dimientres que los baxos niveles inhiben l'actividá CPSI. Tolos sitios de xunión alostérica tan asitiaos na subunidá grande del enzima<ref name=Alton>ALTON MEISTER. “MECHANISM AND REGULATION OF THE GLUTAMINE-DEPENDENT CARBAMYL PHOSPHATE SYNTHETASE OF ESCHERZCHZA COLI.” Department of Biochemistry, Cornell University Medical College, New York, New York 10021</ref>. ==CPSI y metabolismu== La CPSI xuega un papel vital nel metabolismu proteicu y del nitróxenu. Una vegada que l'amoniacu foi garrao haza la mitocondria vía glutamina, o glutamatu, ye llabor de la CPSI l'añadir esi grupu amoniu a bicarbonatu con un grupu fosfatu pa dar carbamoil fosfatu. El carbamoil fosfatu ye llueu introducío nel ciclu la urea pa crear urea de forma eventual. La urea pue dempés ser tresfería reversiblemente haza'l torrente circulatoriu y d'ehí haza los reñones pa la so filtración y posterior escreción<ref name=David>David Nelson and Michael Cox. “Principles of Biochemistry, fourth edition.” Pgs 666-669</ref>. ===Problemes sanitarios rallacionaos cola CPSI=== El problema cimeru tien bas xenética. A vegades el cuerpu nun produz suficiente CPSI debio a una mutación nel códigu xenéticu. Si pasa estu el cuerpu nun pu metabolizar proteínas nin nitróxenu en bona midía, de forma que los niveles d'amoniu y nitróxenu medren en sangre. Ésto ye peligrosu por mor de que l'amoniu ye pertóxicu pal cuerpu y especialmente pal sistema ñervosu y pue causar deficiencies mentales y otros daños. == Referencies == {{llistaref}} [[Categoría:Bioquímica]] [[Categoría:Química]] 2bhg790qpqie6c9bj0vvm15z20cqocd 10 23390 3709663 1115692 2022-08-19T08:52:38Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki <div style="float:right;margin-left:0.5em;"> [[Imaxe:Ensign_Kiyoshi_Ogawa_hit_Bunker_Hill_(new).png‎|80x80px|Kamikaze]]</div> *... el verdaderu nome de [[León Trotsky]] yera ''Liev Davídovich Bronstein'' y que [[Stalin]] mandó'l so asesinatu? *... '''kamikaze''' (''vientu divín'') tien el so orixe nuna referencia a un tifón que salvó a [[Xapón]] d'una invasión mongola nel [[ sieglu XII]], afarando la so flota? *... [[Nueva York]] foi'l nome dau a '''Nueva Amsterdam''' llueu de ser capturada polos ingleses en [[1664]], n'honor al ''Duque de York''?. <noinclude> [[Categoría:Wikipedia:Plantíes de portada|{{PAGENAME}}]] </noinclude> mq6xby2sh7wpvuhx5v4famnsw92fdr9 0 23601 3709717 3609181 2022-08-19T09:05:48Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{títulu en minúscula}} {{ficha de software | captura = Amulenast.jpeg | pie = aMule 2.2.3 n'asturianu n'[[Ubuntu|Ubuntu 8.10]] | asturianu = {{sí}} }} '''aMule''' ye un programa d'intercambéu '''P2P''' [[software llibre|llibre]] y [[multiplataforma]], asemeyáu al afamáu [[eMule]] que funciona tanto cola rede [[eDonkey 2000|eDonkey]] como con [[Kademlia]]. Deriva del códigu fonte de '''xMule''', qu'al empar remanez del proyeutu '''lMule''', el primer intentu de portar el cliente [[eMule]] a [[Linux]]. Lo mesmo qu'eMule, aMule distribúise y asoléyase con una llicencia [[GNU]]. L'oxetivu de '''aMule''' ye ser un "eMule multiplataforma", funcionando anguaño nos [[Sistema operativu|sistemas operativos]] [[Linux]], [[FreeBSD]], [[OpenBSD]], [[NetBSD]], [[Solaris (sistema operativu)|Solaris]], [[Mac OS X]] y [[Windows]], y nes [[arquiteutura (informática)|arquiteutures]] [[x86]], [[AMD64]], [[UltraSPARC]], [[PowerPC]], [[Macintosh]] ([[G4]], [[G5]],...), [[Xbox]] y [[NSLU2]]. Esisten dos versiones d'aMule, la versión estable, y la versión de desendolcu ('''SVN'''), que s'asoleya a diario colos caberos avances. La versión en llingua asturiana '''2.2.3''' ta anguaño completada, y tamién la versión en desendolcu '''2.3.0''', de la mano de la comunidá de traductores de [[Softastur]]. == Arquiteutura modular == A diferencia de '''eMule''', '''aMule''' soporta metalinks (enllaces magnéticos; dende la versión 2.2.0) y pue ser [[Compilador|compiláu]] como un únicu programa monolíticu o como un ''"daemon"'', lo que dexa la so execución en segundu planu, ensin interfaz gráfico y con un menor consumu de recursos. Pa comunicarse col programa esisten tres interfaces diferentes: * '''aMuleCMD''': cliente de llinia de comandos. * '''aMuleGUI''': cliente d'interfaz gráfico. Anguaño en desendolcu, polo que-y falten munches de les opciones de la versión monolítica, arriendes de nun ser estable. * '''aMuleWEB''': webserver que dexa el remane per aciu d'un [[navegador web]]. Arriendes, esiste tou un [http://www.amule.org/wiki/index.php/External_Connections protocolu de comunicación] criáu pa poder desendolcar aplicaciones que se comuniquen bidireicionalmente col ñúcleu del programa. == Ver tamién == * [[Softastur]], comunidá de traductores de [[software]] al [[asturianu]] * [[eMule]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.amule.org Páxina oficial] {{en}} * [http://www.amule.org/wiki/index.php/Main_Page-es aMule Wiki] Wiki d'aida n'español del proyeutu aMule {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Software llibre]] [[Categoría:GNU/Linux]] [[Categoría:Software en llingua asturiana]] eogc7gxkrnr76n7f936p7c3p82xzpt0 0 23680 3709698 3669042 2022-08-19T09:01:19Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{desactualizáu|t=20200402125909}} {{ficha de software | asturianu = {{sí}} }} '''GNOME''' ('''''G'''NU '''N'''etwork '''O'''bject '''M'''odel '''E'''nvironment'') ye un entornu d'escritoriu pa [[sistema operativu|sistemes operativos]] de tipu [[Unix]] baxo teunoloxía '''X Window'''. Forma parte oficial del proyeutu [[GNU]]. Nació como una alternativa a [[KDE]]. Anguaño alcuéntrase disponible en 48 llingües na so cabera versión. La versión en [[llingua asturiana]] distribúise xunto con delles ditribuciones [[GNU/Linux]] == Historia == El proyeutu '''GNOME''' surdió n'[[agostu]] de [[1997]] como proyeutu lideráu polos mexicanos [[Miguel de Icaza]] y [[Federico Mena]] pa criar un entornu d'escritorio [[software llibre|llibre]] ensembre, pa sistemes operativos llibres, n'especial pa [[GNU/Linux]]. Dende l'entamu, l'oxetivu cimeru de GNOME foi fornir un conxuntu d'aplicaciones amigables y un escritoriu cenciellu d'usar. '''GNOME''' tamién ye una pallabra del [[inglés|idioma inglés]] que sinifica ''[[nomu]]'', ''duende''. {{Cita2| «El Proyeutu '''GNOME''' ufre dos coses: L'entornu d'escritoriu GNOME, un intuitivo y atrautivu xestor de ventanes pa usuarios, y la plataforma de desendolcu de '''GNOME''', un enantáu marcu pa la construcción d'aplicaciones que s'integren col restu del escritoriu».| '''Sitiu Web de GNOME'''.<ref>{{cita web | url = http://www.gnome.org/about/ | títulu = About GNOME | fechaaccesu = 2005-09-08 }}</ref>}} El Proyeutu '''GNOME''' pon un gran enfotu na cenciellera, usabilidá y en facer que les cosas funcionen. Otros oxetivos del proyeutu son: * La llibertá pa criar un entornu d'escritoriu que siempres tendrá'l códigu fonte disponible pa reutilizase baxo una llicencia de software llibre. * L'aseguramientu de l'accesibilidá, de tala miente que puea ser usáu por cualesquiera, ensin importar los sos conocimientos téunicos y discapacidá física. * Facer que tea afayaízu en munches llingües. Nesti intre ta siendo tornáu a más de 100 idiomes. ;Evolución <gallery> Image:GNOME-escritorio-1.x.png|GNOME 1.x Image:GNOME Desktop.png|Gnome 2.0 Image:GNOME-Screenshot-2.10-FC4.png|Gnome 2.10 Image:GNOME 2.14 Russian desktop.png|Gnome 2.14 Image:Gnome-2.18.1.png|Gnome 2.18 Image:GNOME 2.18 Russian.png| </gallery> == Aplicaciones == [[Image:Ubuntu_9.04_Jaunty_Jackalope.png|thumb|200px|[[Ubuntu]]]] L'escritoriu '''GNOME''' tien munches aplicaciones qu'utilicen la so biblioteca '''GTK+''': === Oficina === * '''[[GNOME Office]]:''' [[suite ofimática]], colos siguientes componentes: ** '''[[AbiWord]]:''' cenciellu y potente [[procesador de testu]]. ** '''[[Evolution]]:''' xestor d'información personal como [[corréu lletrónicu]], axenda y contautos. ** '''[[Gnumeric]]:''' [[fueya de cálculu]] d'usu xeneral. ** '''[[GNOME-DB]]:''' arquiteutura d'acceso a bases de datos. * '''[[Dia (programa)|Dia]]:''' programa de dibuxu estrutural. * '''[[Planner]]:''' programa pa planificación y organización de proyeutos. * '''[[GnuCash]]:''' programa pa xestionar cuentes financieres. === Redes === * '''[[Gossip]]:''' cliente de '''mensaxería instantáneo''' de redes ''Jabber''. * '''[[Pidgin (software)|Pidgin]]:''' cliente pa redes de mensaxería instantáneo. * '''[[Ekiga]]:''' programa de videoconferencia. * '''[[Xchat]]:''' cliente de [[chat]]. * '''[[Epiphany]]:''' [[navegador web]]. * '''[[Galeon]]:''' navegador web. === Diseñu === * '''[[GIMP]]:''' el programa de dibuxu, orixe de GTK. * '''[[Sodipodi]]:''' programa de dibuxu veutorial. * '''[[Inkscape]]:''' programa de dibuxu veutorial. * '''[[Moho programa|Moho]]:''' programa de diseñu d'[[animación]] en '''2D'''. === Multimedia === * '''[[GStreamer]]:''' ''framework'' multimedia p'aplicaciones GNOME. * '''[[Totem]]:''' reproductor multimedia. * '''[[Rhythmbox]]:''' reproductor de música. * '''[[Listen]]:''' reproductor de música. * '''[[Sound Juicer]]:''' estrautor de pistes de CD. * '''[[Gthumb]]:''' visualizador y alministrador d'imáxenes. * '''[[Eye of GNOME]]:''' visualizador d'imáxenes. * '''[[Cheese]]''': Programa pa tomar imáxenes y grabar videos con una cámara web. === Programación === * '''[[Anjuta]]:''' [[IDE|entornu integráu de desendolcu]] o EID. * '''[[Glade]]:''' entornu integráu de desendolcu o EID. * '''[[Proyeuto Mono]]:''' centráu en [[.NET]] y GTK#. === Accesibilidá === * '''[[Orca (programa)|Orca]]:''' software d'aida pa persones con impedimentos visuales. * '''[[Dasher]]:''' interfaz d'entrada de testu dirixíu por xestos continuos y naturales. * '''[[Gnopernicus]]:''' llector de pantalla y magnificador. * '''[[Gok]]''' === Otros === * '''[[Gedit]]:''' [[editor de testu]]. * '''[[Nautilus (informática)|Nautilus]]:''' xestor de ficheros. * '''[[Evince]]:''' visor de documentos ([[PDF]], [[Postscript]] ...). * '''[[File-roller]]:''' programa de xestión d'archivos comprimíos. * '''[[Bluefish]]:''' potente editor de [[páxina web|páxines web]]. * '''[[gDesklets]]''' * '''[[AutoScan-Network]]''' * '''[[GnomeBaker]]:''' Grabador de CD/DVD. * '''[[Brasero (software)|Brasero]]:''' Grabador de CD/DVD. * '''[[Graveman]]:''' Grabador de CD/DVD. * '''[[Gnome-Deskbar]]''' * '''[[Tomboy (software)|Tomboy]]''' == Ver tamién == *[[Softastur]] *[[Software llibre]] == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:GNOME| ]] a7gfasfgt9fniih67p2quz1x5rdfxgi 0 23824 3709613 3642928 2022-08-19T08:31:54Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20210331083131}} {{ficha xenérica}} La '''Bioloxía molecular''' ye'l estudiu de la vida a un nivel molecular. Esta área ta rellacionada con otros campos de la [[Bioloxía]] y la [[Química]], particularmente [[Xenética|xenética]] y [[Bioquímica|bioquímica]]. La bioloxía molecular céntrase p'enriba tóo nel entendimientu de les interacciones de los estremaos sistemes de la [[célula]], lo qu'inclúi bayura rellaciones, ente elles les del [[ácidu desoxirribonucleicu|ADN]] col [[ARN]], la [[síntesis de proteínes]], el [[metabolismu]], y el cómo toes eses interacciones son regulaes p'algamar un perfinu funcionamientu de la célula. Al estudiar el comportamientu biolóxicu de les molécules que componen les célules vives, la Bioloxía molecular toca otres ciencies qu'aborden temes asemeyaos: asina, p. ex., xunto cola [[Xenética|xenética]] interésase pola cadarma y funcionamientu de los xenes y pola regulación (inducción y represión) de la síntesis intracelular d'enzimes y d'otres proteínes. Cola [[Citoloxía|citoloxía]], ocúpase de la cadarma de los corpúsculos subcelulares (nucleu, nucléolu, mitocondries, ribosomes, llisosomes, etc.) y les sos funciones endientro la célula. Cola bioquímica estudia la composición y cinética de les enzimes, interesándose polos tipos de catálisis enzimática, activaciones, inhibiciones competitives o alostériques, etc. Tamién collabora cola Filoxenética al estudiar la composición concreta de determinaes molécules nas estremaes especies de seres vivos, dando a conoces pervaliosos datos pa'l conocimientu de la evolución. D'otra miente, estrémase de toes estes ciencies numberaes tanto nos envises concretos como nos métodos emplegaos p'algamalos. Asina como la bioquímica investiga detalladamente los [[metabolismu|ciclos metabólicos]] y la integración y desintegración de les molécules que componen los seres vivos, la bioloxía molecular pretende fixase con preferencia nel comportamientu biolóxicu de les macromolécules (ADN, ARN, enzimes, hormones, etc.) endientru de la célula y desplicar les funciones biolóxiqus del ser vivu por estas propiedaes a nivel molecular. == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Bioloxía molecular]] o232p33fs2r8svtk5tew9rb5q085wjo 0 23833 3709614 3214304 2022-08-19T08:32:19Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200929071548}} {{1000}} {{ficha xenérica}} La '''botánica'''<ref>{{DALLA|botánica}}</ref> (del [[griegu]]: ''βοτάνη'' = herba) o '''fitoloxía''' (del griegu ''φυτόν'' = planta y ''λόγος'' = tratáu), ye una rama de la [[bioloxía]] y la [[ciencia]] que s'ocupa del estudiu de les [[planta|plantes]]. El conceutu de [[vexetal]], que taba ñidiu en tiempos d'[[Aristóteles]], alcuéntrase agora desdibuxao pol avance del conocimientu, aportándose a la definición de ''tóo aquello que ye oxetu d'estudiu de la Botánica''. Na práutica, los botánicos estudien les [[planta|plantes]], l'[[ocle]] y los [[Fungi|fongos]]. Nel campu la Botánica, hai de desamecer ente la [[botánica pura]] (el so xeitu ye'l d'ampliar el conocimientu de la [[Natura]]); y la [[botánica aplicada]] (les sos investigaciones tan al serviciu de la teunoloxía agraria, forestal, farmacéutica, etc.). La Botánica toca un ampliu rangu de conteníos, qu'inclúin aspeutos específicos propios de los vexetales; de les disciplines biolóxicas que s'ocupen de la composición química ([[fitoquímica]]); la organización celular ([[citoloxía vexetal]]) y tisular ([[histoloxía vexetal]]); del [[metabolismu]] y el funcionamientu orgánicu ([[fisioloxía vexetal]]), del [[xorrecimientu]] y el [[morfoxénesis|desendolcu]]; de la morfoloxía ([[fitografía]]); de la [[reproducción]]; de la herencia ([[xenética]] vexetal); de les enfermedaes ([[fitopatoloxía]]); de les adautaciones al ambiente ([[ecoloxía]]), de la distribución xeográfica ([[fitoxeografía]] o [[xeobotánica]]); de los [[fósil]]es ([[paleobotánica]]) y de la [[Evolución biolóxica|evolución]]. == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Bioloxía]] mczjvqx4qazut422xij36hxch43zeuf 0 23842 3709704 3651232 2022-08-19T09:03:27Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{1000}} {{ficha xenérica}} [[Archivu:ATP-3D-vdW.png|thumbnail|right|270px|Esquema del [[adenosín trifosfatu]], una [[coenzima]] intermediaria cimera nel metabolismu enerxéticu.]] El '''metabolismu''' ye'l conxuntu de reacciones y procesos físico-[[reacciones químiques|químicos]] qu'asoceden nuna [[célula]].<ref name=MedlinePlus>{{cita web |url=http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/ency/article/002257.htm |títulu=Metabolismo |fechaaccesu=2007-10-26 |date=[[25 d'ochobre|25-10]]-[[2006]] |work=Enciclopedia Médica|publisher=[[MedlinePlus]] }}</ref> Estos complexos procesos interrellacionaos son la bas de la [[vida]] na estaya molecular, y permiten les estremaes actividaes de les célules: [[xorrecimientu|xorrecer]], [[reproducción|reproducise]], caltener les sos [[cadarma|cadarmes]], [[irritabilidá|arresponder a estímulos]], etc. El metabolismu divídese en dos procesos conxugaos: ''catabolismu'' y ''anabolismu''. Les ''[[Catabolismu|reacciones catabóliques]]'' lliberen enerxía; un exemplu ye la [[glucólisis]], un procesu de degradación de compuestos como la [[glucosa]], de la que resulta na lliberación de la enerxía caltenida nos sos enllaces químicos. Les ''[[Anabolismu|reacciones anabóliques]]'', d'otra miente, empleguen [[enerxía]] lliberada pa recomponer enllaces químicos y construyir componentes de les célules como les [[proteína|proteínes]] y los [[ácidos nucleicos]]. El catabolismu y l'anabolismu son procesos acoplaos que faen al metabolismu en conxuntu, puesto que ca ún depende del otru. La economía que l'actividá celular impón sobre los sos recursos fuercia a organizar estrictamente les reaiciones químiques del metabolismu en víes o [[ruta metabólica|rutes metabóliques]], onde un compuestu químicu ([[sustratu (bioquímica)|sustratu]]) ye tresformáu n'otru (productu), y éste al mesmu tiempu funciona como sustratu pa xenerar otru productu, siguiendo una secuencia de reacciones baxo la intervención d'estremaes [[enzima|enzimes]] (xeneralmente una pa ca sustratu-reacción). Les enzimes son vitales nel metabolismu porque axilicen les reacciones físico-químiques, pos faen que posibles reacciones [[termodinámica|termodinámiques]] deseyaes pero "desfavorables", per aciu d'un acoplamientu, resulten en reacciones favorables. Les enzimes tamién compórtense como factores reguladores de les víes metabóliques, modificando la so funcionalidá –y tamién l'actividá de la vía metabólica dafechu– en rempuesta al ambiente y necesidaes de la célula, o según [[Comunicación celular|señales d'otres célules]]. El metabolismu d'un organismu determina qué sustancies atopará [[nutrición|nutritives]] y cuáles atopará [[tóxicu|tóxiques]]. Por exemplu, dalgunos [[procariota|procariotes]] empleguen [[sulfuru d'hidróxenu]] como nutriente, pero este gas ye [[Venenu|venenosu]] pa los animales.<ref>{{cite journal |author=Friedrich C |títulu=Physiology and genetics of sulfur-oxidizing bacteria |journal=Adv Microb Physiol |volume=39 |issue= |pages=235-89 |añu=1998 |pmid=9328649}}</ref> La velocidá del metabolismu, el rangu metabólicu, tamién inflúi en cuánto [[alimentu]] va requerir un [[organismu]]. Una carauterística del metabolismu ye lo que s'asemeyen les rutes metabóliques básiques incluso ente especies perestremaes. Por exemplu: la secuencia de pasos químicos nuna vía metabólica como'l [[ciclu de Krebs]] ye universal ente célules vivientes tan estremaes como la [[bacteria]] [[unicelular]] ''[[Escherichia coli]]'' y [[Pluricelular|organismos pluricelulares]] como'l [[elefante]]<ref name=SmithE>{{cite journal |author=Smith E, Morowitz H |títulu=Universality in intermediary metabolism |url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=15340153 |journal=Proc Natl Acad Sci U S A |volume=101 |issue=36 |pages=13168-73 |añu=2004 |pmid=15340153}}</ref>. Esta cadarma metabólica compartida ye cásique de xuru'l resultáu de la gran eficiencia d'estes rutes, y de la so apaición bien llueu na historia evolutiva.<ref name=Ebenhoh>{{cite journal |author=Ebenhöh O, Heinrich R |títulu=Evolutionary optimization of metabolic pathways. Theoretical reconstruction of the stoichiometry of ATP and NADH producing systems |journal=Bull Math Biol |volume=63 |issue=1 |pages=21-55 |añu=2001 |pmid=11146883}}</ref><ref name=Cascante>{{cite journal |author=Meléndez-Hevia E, Waddell T, Cascante M |títulu=The puzzle of the Krebs citric acid cycle: assembling the pieces of chemically feasible reactions, and opportunism in the design of metabolic pathways during evolution |journal=J Mol Evol |volume=43 |issue=3 |pages=293-303 |añu=1996 |pmid=8703096}}</ref> == Notes == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Bioloxía]] q0gfag3gxodyfgbscwwdgya12egaf4t 0 23872 3709616 3686968 2022-08-19T08:33:42Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Ficha xenérica}} L''''ácidu desoxirribonucleico''' ('''ADN'''{{cartafueyu|espresiones}} o ''DNA'', del [[inglés]] ''deoxyribonucleic acid'') ye un [[ácidu nucleico]] que contién les instrucciones [[xenética|xenétiques]] emplegaes nel [[bioloxía del desendolcu|desenrollu]] y el funcionamientu de tolos [[vida|organismos vivos]] conocíos y dellos [[virus]]. El papel cimeru de les [[molécula|molécules]] d'ADN ye'l de ser portador y tresmisor ente xeneraciones d'información xenética. L'ADN davezu ye comparao a un [[manual d'instrucciones]], ya que contién les instrucciones pa construyir otros componentes de les [[célula|célules]], como molécules d'[[ARN]] y [[proteína|proteínes]]. Los segmentos d'ADN que lleven esta información xenética nómense [[xen]]es, pero otres secuencies d'ADN tienen funciones sobre la cadarma, o tan implicaes na regulación del emplegu d'esta información xenética. Químicamente, l'ADN ye un llargu [[polímeru]] d'unidaes simples nomaes [[nucleótidu|nucleótidos]], con un armazón fechu de [[glúcidu|zucres]] y [[grupu fosfatu|grupos fosfatu]] xuníos alternativamente ente sí per aciu d'enllaces de tipu [[éster]]. Coneutáu a ca zucre ta ca un de los cuatro tipos de molécules nomaes [[bas nitroxenada|bases nitroxenaes]]. La dimposición secuencial d'estes cuatro bases a lo llargo la cadena ye la que codifica la información. Esta información ye lleída emplegando'l [[códigu xenéticu]], qu'especifica la secuencia de los [[aminoácidu|aminoácidos]] de les proteínes. El códigu ye interpretao copiando los tramos d'ADN nun ácidu nucleico rellacionao, l'[[ácidu ribonucleicu]] (ARN), nun procesu nomao [[trescripción xenética|trescripción]]. Endientru les [[célula|célules]], l'ADN ta organizao en cadarmes nomaes [[cromosoma|cromosomes]]. Estos cromosomes duplíquense enantes de que les [[división celular|célules se dividan]], nun procesu nomao [[replicación d'ADN]]. Los [[Eukaryota|organismos Eukaryota]] ([[Animalia|animales]], [[Plantae|plantes]], y [[Fungi|fongos]]) almacenen la mayoría del so ADN endientru del [[nucleu celular]] y una mínima parte nos ornánulos celulares [[mitocondria|mitocondries]], y nos [[cloroplastu|cloroplastos]] en casu de tenelos; dimientres qu'en [[célula procariota|procariótiques]] (les [[bacteria|bacteries]] y [[Archaea|arquées]]) stópense nel [[citoplasma]] de la célula. Les proteínes [[cromatina|cromátiques]] como les [[histona|histones]] comprimen y organicen l'ADN endientru de los cromosomes. Estas cadarmes compactes dirixen les interacciones ente l'ADN y otres proteínes, aidando al control de les partes del ADN que son trescrites. Foi aislláu por primer vegada a partir del [[pus]] de vendes [[ciruxía|quirúrxiques]] desfechaes en 1869 pol mélicu [[Suiza|suizu]] [[Friedrich Miescher]].<ref>http://www.terradaily.com/reports/Building_Life_On_Earth_999.html Datu del descubrimientu del ADN en terradaily.com</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xenética]] [[Categoría:Bioquímica]] 7qcus9i3jf46owjq6rq2fzg2phhe8nx 0 24015 3709707 3618039 2022-08-19T09:04:14Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{ficha de software | asturianu = {{sí}} (con [[Ubuntu]]) }} '''Pidgin''' (anteriormente denomáu ''Gaim'') ye un cliente multiplataforma de mensaxería instantáneo que ye quien a coneutase a delles redes (multiprotocolu) y cuentes (multicuenta) de miente simultáneo. Pidgin ye [[software llibre]], protexíu pola [[Llicencia pública xeneral de GNU]] de [[GNU]]. Foi escritu orixinalmente por [[Mark Spencer]] pa [[sistema operativu|sistemas]] de tipu [[Unix]], pero agora funciona sobro munches plataformes, incluyendo [[Microsoft Windows]], [[Linux|GNU/Linux]], [[SkyOS]] y el sistema de [[Trolltech]] pa [[PDA]], [[Qtopia]]. == Carauterístiques principales == * Conversaciones amosaes en pestañas * Posibilidá de coneutase a delles redes al empar * Rexistru de conversaciones * Permite'l reemplazu de los nomes de los contautos de la llista * Amuesa un avisu o reproduz un soníu cuando un contautu se coneuta/desconeuta o camuda d'estáu * Posibilidá de tresparencia pa les ventanes de contautos y de conversación per duana d'un plugin * Tresferencia de ficheros == Protocolos soportaos == * AOL Instant Messenger (a traviés del protocolu OSCAR o el TOC) * Bonjour * Gadu-Gadu * Google Talk * ICQ (a traviés del protocolu OSCAR o el TOC) * Internet Relay Chat (davezu denomáu ''IRC'') * MSN * MySpaceIM * QQ * Jabber * Lotus Sametime * Novell Groupwise * OpenNAP * SILC * SIMPLE * Yahoo! * Zephyr == Ver tamién == * [[Ekiga]] * [[Empathy]] * [[Software llibre]] * [[Ubuntu]] * [[Softastur]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.pidgin.im/ Sitiu web oficial de Pidgin] {{en}} * [http://www.jabberes.org/clientes/gaim/ Instalación y configuración de Gaim] * [http://qpe-gaim.sourceforge.net/ Gaim pa Qtopia] {{en}} * [http://www.nidelven-it.no/articles/introduction_to_gaim Introducción a Gaim] {{en}} * [http://developer.pidgin.im/wiki/ThirdPartyPlugins Plugins para Gaim] {{en}} * [http://fabien.carrion.free.fr/Gaim.html Gaim Plugin pa Outlook RVP protocolu] {{en}} {{Suite Ubuntu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Clientes de IRC llibres]] [[Categoría:Software llibre]] [[Categoría:Software en llingua asturiana]] [[Categoría:GNOME]] lizko2ov21nfjfu83ya669ed3tflb75 0 24029 3709652 3614211 2022-08-19T08:49:41Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{títulu en minúscula}} {{ficha de software | captura = Gedit-nast.png | pie = Captura de pantalla de gedit n'asturianu asturianu = {{sí}} (con [[Ubuntu]]) | }} '''gedit''' ye un percompletu '''editor de testos''' [[software llibre|llibre]] que se distribúi xunto al xestor d'escritoriu [[GNOME]] pa sistemes tipu [[Unix]]. Esti editor carauterízase principalmente pola so facilidá d'usu, algamada en gran parte gracies a un interface gráficu nidiu y llimpiu, amosando namái les funcionalidaes principales que suelen requerir la mayoría de usuarios. El software ye distribuyíu baxo les condiciones de la llicencia Pública Xeneral de GNU (GPL). Anguaño esiste una versión en [[llingua asturiana]] que se distribuye xunto con [[Ubuntu]]. == Carauterístiques principales == Arriendes de les funcionalidaes básiques que son avezaes nún editor de testu, como copiar, cortar y pegar testu, imprentar, etc. '''gedit''' incorpora, ente otres, les siguientes funcionalidaes: * Soporte de testos internacionalizaos, usando la codificación [[UTF-8]]. * Coloreáu del testu según la sintaxis de dellos llinguaxes de programación: [[C]], [[C++]] [[Java]], [[Python]]... * Correutor ortográficu multi-idioma. * Incorporación de [[Plugin|plugins]] pa enantar les funcionalidaes básiques del programa. * Posibilidá de camudar el color y fonte del testu del editor. * Numberación de llinies. * Búsqueda y troque de testu. * Edición de ficheros remotamente. * Copia de seguridá de los ficheros sobro los que se trabaya. * Soporte propiu pa [[SCIM]], pudiendo escribir en distintos alfabetos como'l [[xaponés]], [[chinu]], etc. activándolu dende'l menú y teniendo instaláu el SCIM. ...y un llargo etcétera de nueves funcionalidaes que se van incorporando en socesivas versiones. == Arquiteutura == L'aplicación ta diseñada pa funcionar sobro [[X Window System]], usando les llibreríes [[GTK+]] y [[GNOME]]. L'editor ta integráu col restu de [[GNOME]], sofitando l'arrastráu d'archivos ente [[Nautilus (informática)|Nautilus]] haza'l cuerpu principal de l'aplicación, usu del [[framework]] d'imprentación del xestor de GNOME y el so sistema integráu d'aida. == Ver tamién == * [[Ubuntu]] * [[Unix]] * [[Softastur]] {{Suite Ubuntu}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.gedit.org/ www.gedit.org] — Páxina oficial de gedit. * [http://www.softastur.org/ Páxina web del Grupu de traducción de Software llibre de Softastur] * [http://www.freebsdsoftware.org/editors/gedit.html Comentarios a toles versiones de gedit] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:GNOME]] [[Categoría:Editores de testu]] 9t2znlgap5vc28ceq7gff4bv5oe55l2 10 24133 3709982 3574135 2022-08-19T10:48:06Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki '''[[24 de setiembre]]''': [[Imaxe:Coat of arms of the Soviet Union 1.svg|right|100px]] *[[1895]]: Primer vuelta al mundu dada por una muyer en [[bicicleta]], que-y llevó 15 meses. *[[1928]]: N'[[Arxentina]]: apaecen los primeros autobuses ("colectivos") en [[Buenos Aires]]. Dende Plaza de Mayo a Floresta por 20 centavos. *[[1973]]: [[Guinea-Bisáu]] declárase [[independencia|independiente]] de [[Portugal]]. *'''[[1990]]''': [[Rusia]]: el Sóviet Cimeru aprueba'l cambéu de la economía al [[llibre mercáu]]. <noinclude>[[Categoría:Plantíes d'efemérides seleccionaes de la portada del mes de setiembre]]<noinclude> </noinclude> cw3vgo637fvqsezsgg5ckldwe4qn3cy 10 24232 3709983 3380660 2022-08-19T10:48:49Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki '''[[29 d'agostu]]''': [[Imaxe:KatrinaNewOrleansFlooded edit2.jpg|right|70px]] *[[1825]]: el [[reinu de Portugal]] reconoz la [[independencia]] del [[Imperiu Brasilanu]]. *[[1833]]: l'[[Imperiu Británicu]] desanicia la [[esclavitú]]. *[[1991]]: el Sóviet Cimeru suspende toa actividá del [[Partíu Comunista Soviéticu]]. *[[2005]]: en [[Louisiana]] (EE.XX) toca tierra'l [[furacán Katrina]], de categoría 4, inundando [[Nueva Orleans]] y causando más de 1.200 muertos. <noinclude>[[Categoría:Plantíes d'efemérides seleccionaes de la portada del mes d'agostu]]</noinclude> ese4z77izq3dni8zv8vsblc7z730e0d 0 24374 3709650 3615170 2022-08-19T08:48:43Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki '''Infoasturies.net''' ye un diariu electrónicu d'información xeneral alternativa d'[[Asturies]] y del mundu n'[[asturianu]]. Entamó a funcionar en 2006 y anguaño edítalu [[Espublizastur]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.infoasturies.net/ InfoAsturies ] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Internet|I]] [[Categoría:Medios de comunicación d'Asturies|I]] eny7wuaftwt8os34yz1cc4krfukj90k 0 24383 3709749 3618414 2022-08-19T09:09:58Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200611122449}} {{Ficha d'artista musical |Nome = Puxarra |Orixe = [[Imaxe:Bandera gijon.svg|20px]] [[Xixón]] - [[Imaxe:Flag of Asturias (indoor).svg|20px|]] [[Asturies]]<br/> |Tiempu = [[1990]] - [[1991]] |Fondu = grupu |Xéneru = [[Rock radical astur]] y [[punk]] |Miembros = Ramón Lluís Bande<br /> Miguel Rodríguez<br />P. Solana <br /> Xurde Nel Pérez<br /> Marcos Gutierrez<br /> |Discos = Maqueta ([[1990]]) |Otros_trabayos = |sitiu web = }} '''Puxarra''' foi'l nome d'un grupu de [[Xixón]] que cantaba n'[[asturianu]] y que funcionó ente [[1990]] y [[1991]]; taba formáu por [[Ramón Lluís Bande]] (voz), Miguel Rodríguez ([[guitarra]]), Xurde Nel Pérez (baxu) y Marcos Gutierrez (batería), tamién cuntaron circunstancialmente con dellos segundos guitarres. ==Historia== Los sos anicios hai que los buscar na sede de la [[Corriente Sindical d'Izquierda]] cuando estos cuatro rapazos víense ellí pa facer pancartes y llevar alantre la so militancia política, [[nacionalismu asturianu|nacionalista asturiana]] y d'izquierdes. Ente botes de pintura, broches y esloganes foi surdiendo la idea d'entamar un grupu musical como una estaya más del so compromisu políticu y social, según pallabres d'ellos mesmos Puxarra foi más bien "un sofitu musical a la reivindicación que llevábemos dientro". Asina, ensin tener práuticamente idea de como se tocaben los instrumentos empecipiaron a ensayar nun llocal del Cuartel del Cotu que daquella taba ocupáu, ellí n'aquel tiempu concentrábase tola movida musical de [[Xixón]] fuere de la mena que fuere. ==Influyencies musicales y estilu== Les sos influyencies taben bien nidies: [[punk]], [[rock radical vascu]] ([[Kortatu]], [[Cicatriz]]...), [[Extremoduro]], [[Dixebra]]... Ufiertaben una música contundente de calter punk-rock ensin filigranes pa la galería, con lletres direutes y agresives; pa ellos el mensaxe yera lo verdaderamente importante. Los más de los sos conciertos teníen un tresfondu reivindicativu, tocando por exemplu nel "Día de la nación asturiana", nel "Conciertu pola oficialidá", a favor de los ocupes... ===Grabaciones=== Tocantes a les grabaciones dicir que fixeron una maqueta onde incluyíen cuatro temes: "Coses del orde cristianu" (la lletra yera una versión d'un testu d'Alfonso Sastre), "Hai una solución" (un ska dedicáu a los ocupes), "Alarcos cabrón" (especie de hardcore caóticu) y "Romance d'una llingua" (un poema de [[Manuel Asur]]). Amás enxertaron el tema "Tien que ser la mocedá" nel cassete "Esto ye lo ke hai", que foi precisamente col qu'acababa. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://es.youtube.com/watch?v=Tv-SqttL9IM&feature=channel Cantar del grupu nun videu de youtube] {{necesítase_imaxe}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Grupos de música]] [[Categoría:Grupos de música d'Asturies]] [[Categoría:Grupos de rock d'Asturies]] [[Categoría:Grupos de Rock Astur]] qzsqmrhehajmvupzvb9divz2ybfxfnh 0 24530 3709665 3593904 2022-08-19T08:53:01Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20201119165500}} {{Llocalidá}} '''Salt Lake City''', a menudu nomada '''Salt Lake''' o cola abreviatura '''SLC''', ye la [[capital]] y ciudá más poblada del [[estáu]] d'[[Utah]], nos [[Estaos Xuníos]]. Ye, colos sos 190.884 habitantes ([[Oficina del Censu de los Estaos Xuníos|U.S. Census Bureau, 2014]]), el centru de l'[[área metropolitana de Salt Lake City]], que tenía una población estimada en 2014 de 1.153.340 habitantes. Esta área forma, a la vez, parte d'una metrópolis mayor, conocida como [[Área Estadística Combinada Salt Lake City–Ogden–Provo]] (2.423.912 habitantes estimaos pa 2014), que ye un corredor continuu de nucleos de población urbana y suburban que s'estiende a lo llargo de 190 km de la rexón metropolitana nomada [[Wasatch Front]]. La ciudá ye tamién la sede alministrativa del condáu de Salt Lake, el más pobláu del estáu d'Utah. La ciudá ye la sede mundial de la [[Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes]]. La ciudá foi fundada por seguidores d'esa ilesia, encabezaos por Brigham Young, en [[1847]], pa intentar afuxir de la persecución que sofrieran cuando vivíen nel este de los Estaos Xuníos. Los [[pioneros mormones]], como sedríen conocíos de magar, asentáronse no que yera un valle áridu y entamaron de siguío a planear, construyir y lluéu estender una amplia rede de infraestructures de regadíu pa poder alimentar la población del momentu y la que podría aportar nún futuru. El diseñu del sistema de cuadrícula urbanu de les cais de la ciudá tomó como centru el Salt Lake Temple. La ciudá recibió'l so nome, que yera Great Salt Lake City, pola so prosimidá al [[Gran Llagu Saláu]] (''Great Salt Lake''); en [[1868]] el parllamentu estatal eliminó la pallabra ''Great'' (gran) del nome oficial de la ciudá. La llegada de fieles de la ilesia de llugares estremaos, l'espoxigue de la minería y la construcción del primer ferrocarril trescontinental ficieron que la ciudá medrara enforma nos primeros tiempos tres de la so fundación, nos que llegó a ser nomada "el cruce de caminos del Oeste" (''Crossroads of the West''). Crúciala l'autopista Lincoln (''Lincoln Highway''), la primer autopista trescontinental, dende [[1913]], y ye'l llugar d'intersección de dos autopistes del [[Sistema Interestatal d'Autopistes]], la I-15, que crucia'l país de norte a sur dende la frontera con [[Canadá]] en [[Montana]] hasta [[San Diego]] ([[California]]), y la I-80, que lu traviesa d'este a oeste dende [[Nueva Jersey]] a [[San Francisco (California)|San Francisco]]. La economía de la ciudá vincúlase al turismu invernal pa practicar l'esquí (foi sede de los [[Xuegos Olímpicos d'Iviernu]] de [[2002]]), y al so calter de centru del sector de banca industrial del país. <br /> == Historia<ref>Los datos d'esti apartáu tán sacaos del llibru ''Cities of the United States, 5th edition''. Thomson Gale, Detroit, 2006.</ref> == Los habitantes preeuropeos de la zona norte del actual estáu d'Utah, aú s'asitia Salt Lake City, yeren cazadores-recolectores. Hai restos materiales de 12.000 años d'antigüedá en cueves cerca la ciuda. Alredor del [[500 e.C.]] una tribu nomada fremont, que practicaba l'agricultura, asentose na zona, construyendo viviendes nes roques, que nes parees de so teníen ellaboraos dibuxos, munchos entá visibles anguaño. Los cambeos medioambientales ficieron imposible l'actividá agrícola, y pal [[sieglu XII]] la zona taba poblada otra vuelta por tribus de cazadores nómades, los ute, paiute y shoshone. Los primeros europeos qu'aportaron a la zona foron los españoles, que veníen de [[Nuevu Méxicu]] a la gueta d'una ruta directa que los llevara a Monterey ([[California]]); yera l'añu [[1776]]. A entamos del [[sieglu XIX]] la zona foi esplorada por comerciantes de pieles, que descubrieron el Gran Llagu Saláu y cartografiaron los pasos de monte. Tres d'ellos llegaron varies espediciones patrocinaes pol gobiernu del país, y entamó un fluxu constante de colonos que pasaben camín de California. === La ciudá de los mormones === Un grupu de pioneros mormones, dirixíos por Brigham Young, asentáronse nel valle del Salt Lake en 1847, y fundaron, col nome de Great Salt Lake City, la ciudá. La so construcción tevo bien planeada dende la so fundación, y creóse una rede de parceles de 40.000 m² separtaes por cais de 40 m d'anchor. Los colonos recién llegaos entamaron a plantar cereal y a crear una amplia rede d'infraestructures de regadíu, llegando a formase más de 500 asentamientos na ciudá y na so rodiada. L'añu [[1848]] el desastre rondó la ciudá, porque la seca y una plaga d'inseutos punxeron en peligru la collecha; foi la llegada de bandaes de gaviotes, que comieron los insectos, lo que salvó la collecha. Esi mesmu añu los colonos organizaron l'estáu de Deseret, y solicitaron convertise nún estáu de la Xunión dirixíu pola Ilesia de Mormon. El congresu refugó la so pitición, y en cuenta d'ello creó'l territoriu d'Utah. Salt Lake City algamó l'estatus de ciudá en [[1851]], y en [[1856]] sustituyó a Fillmore como capital del territoriu. Los malentendíos sobro les creyencies de los mormones y l'escándalu que causó nel país la práctica de la [[poligamia]] ente los fieles d'esa ilesia llevó a la llamada "guerra d'Utah", qu'enfrentó al gobiernu de los Estaos Xuníos y a los colonos mormones. La disputa resolviose pacíficamente en [[1858]], pero les rellaciones ente la Ilesia y el gobiernu del territoriu caltuviéronse tenses por munchos años. Los dos ramales del [[Primer ferrocarril transcontinental d'Estaos Xuníos|ferrocarril trescontinental]] que cruciaba'l país dende la costa atlántica a la pacífica xuntáronse a 65 km al norte de la ciudá, comunicando a Utah col restu del país. Nos siguientes venti años abriéronse na rexon cientos d'esplotaciones mineres de cobre, plata y plomo, trayendo bien de población non mormona al territoriu. La presión continua de les autoridaes llevó a la Ilesia a prohibir oficialmente la práctica de la poligamia en [[1890]]. Esto facilitó'l camín pal votu femenín, que fora una de les banderes de llucha nel debate nacional sobro la poligamia. El gran templu de Mormon, qu'entamara a construyise en [[1853]], foi inauguráu en [[1892]], y Utah convirtióse n'estáu de la Xunión, el terceru que permitía'l votu a les muyeres, en 1896. Salt Lake City foi, dende la so constitución, la so capital. === Sieglos XX y XXI === Dende l'entamu del [[sieglu XX]] la ciudá foi convirtiéndose nuna ciudá moderna. Construyéronse'l capitoliu estatal y dellos otros grandes edificios, entamó'l a funcionar el tresporte públicu y entamaron a aparecer grandes barriaes residenciales alredor del centru. Como la mayoría de les ciudaes la [[Gran Depresión]] golpeó con fuercia a Salt Lake City, que volvería a medrar demientres la [[Segunda Guerra Mundial]], que fizo aumentar la demanda de metales pa la industria armamentística y favoreció un boom na construcción na ciudá. La espansión industrial siguió dempués de la guerra, y nes décades de 1970 y 1980 llevose alantre un procesu de desarrollu y aguapamientu del centru urbanu, degradáu pol so abandonu pola población más rica, que mercó casa nes afueres. En 2002 la ciudá agospió los Xuegos Olímpicos d'Iviernu, y de magar tien aprovechao la meyora de les infraestructures que se ficiera pa la olimpiada, y ye un importante centru turísticu invernal venceyáu al esquí. == Enllaces esternos == {{en}} [http://www.SLCgov.com Páxina oficial] {{entamu}} == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes d'Utah]] mxaq0mqve282r60rsxbm1yc2nkf8dl3 0 24739 3709951 3687108 2022-08-19T10:10:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} La '''dictadura del proletariáu''' ye una triba deréxime políticu defendíu [[marxismu]] como fase de transición revolucionaria ente'l [[capitalismu]] y la [[sociedá comunista]].<ref>"Ente la sociedá capitalista y la comunista alcuéntrase'l periodu de la tresformación revolucionaria d'una a otra, al que-y correspuende tamién un periodu de transición política que nun pue ser otra que la dictadura revolucionaria del proletariáu" (Obres Completes de Marx y Engels en alemán, volume XIX, páxina 28, citáu en ''Vocabulario Básico del Marxismo'', de Gérard Bekerman, Editorial Crítica, Barcelona, 1983, páxs. 178-179)</ref> Acordies col marxismu, la esistencia de cualaquier triba d'[[Estáu]] lleva arreyada la dictadura d'una clase sobro otra,. Acordies con [[Karl Marx]], nel réxime capitalista, hasta nes mayores condiciones de [[democracia]] burguesa, hai una dictadura de la [[burguesía]] que perxudica al conxuntu de los trabayadores y del pueblu. Marx defende que ye precisa una revolución na que'l proletariáu s'estableza como clas dominante, disolviéndose darréu adulces como tal, na transición p'hacia una sociedá ensin clases. La dictadura del proletariáu diba ser asina la etapa siguida a la toma del poder pola [[clas obrera]] na que s'establece un [[Estáu obreru]] que, como tolos estaos, diba ser una [[dictadura]] d'una clase sobro otra (nesti casu, de lEs [[proletariáu|clases trabayadores]] sobro la burguesía). En pallabres de [[Lenin]]: {{cita| ::«Marx punxo de relieve [...] qu'a los primíos autorízaselos pa decidir una vegada cada dellos años ¡qué miembros de la clas opresora han representrlos y estrapayalos nel parllamentu! ::Sicasí, dende esta democracia capitalista -inevitablemente estrecha, que refuga soterradamente a los probes y que ye, poro, una democracia mentirosa- [...] el desendolcu p'hacia'l comunismu pasa al traviés de la dictadura del proletariáu, y nun pue ser d'otra manera, porque'l proletariáu ye l'únique que ye quien, y namái que per esti camín, a frañar cola resistencia de los esplotadores capitalistes. ::Pero la dictadura del proletariáu, ye dicir, la organización de la vanguardia de los primíos en clas dominante pa estrapayar a los opresores, nun pue llevar namái qu'a l'ampliación de la democracia. Al empar cola pergrande ampliación del democratismu, que per primer vez conviértese en demoracia pa los probes, nun democratismu pal pueblu, y non nun democratismu pa los sacos de perres, la dictadura del proletariáu lleva arreyada bien de restricciones puestes a la llibertá de los opresores, de los esplotadores, de los capitalistes. Hemos reprimilos pa lliberar a la humanidá de la esclavitú asalariada, fai falta vencer pola fuercia la so resistencia y ye nidio qu'ellí au heba represión, au heba violencia, nun hai llibertá nin hai democracia. ::Democracia pa la mayoría descomanada del pueblu y represión pola fuercia, ye dicir, esclusión de la democracia, pa los esplotadores, pa los opresores del pueblu: ehí ta'l cambeu que va sufrir la democracia na 'transición' del capitalismu al comunismu».<ref> ''L'Estáu y la Revolución'', Cap. 5 ''Les Bases Económiques de la Disolución del Estáu'', V.I. Lenin </ref> }} Ye importante estremar dos etapes na hestoria de la conceición de la dictadura del proletariáu. De mano, Marx y [[Friedrich Engels]] namái que falaben de la toma del poder estatal per parte la clas trabayadora, sicasí, tres de la esperiencia de la [[Comuna de París]], aportaron a la concluxón de que pa exercer la Dictadura del Proletariáu, la clas obrera nun podía namái qu'enllenar les estructures estatales qu'había, sinón qu'había proceder a destruyir l'estáu burgués y llevantar un estáu obreru basáu na organización coleutiva (Comunes o Conseyos, en rusu "[[Sóviet]]s") de la clas obrera<ref> ''La Guerra Civil en Francia'', Karl Marx, 1871</ref><ref>Prólogu de 1872 al ''Manifiestu Comunista'', Karl Marx y Frederick Engels, 1872</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Comunismu]] * [[Llucha de clases]] * [[Estáu Social]] * [[Capitalismu d'estáu]] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Dictadura|Dictadura del proletariáu]] [[Categoría:Conceutos marxistes]] [[Categoría:Terminoloxía soviética]] 4h3iu45ydzbppo04u2cotwsme9n030g 0 24765 3709630 3665173 2022-08-19T08:38:52Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki [[Archivu:AK-47 type II noBG.png|thumb|250px|AK-47]] L''''AK-47''', acrónimu d''''Avtomat Kalashnikov modelu 1947''' (del [[rusu]] ''Автомат Калашникова образца 1947 года''), es un [[fusil d'asaltu]] [[XRSS|soviéticu]] diseñáu en [[1947]] por [[Mikhail Kalashnikov]], combatiente [[Rusia|rusu]] na [[Segunda Guerra Mundial]]. En [[1949]] l'[[Exércitu Bermeyu]] adoptólu como arma principal de la [[infantería]] (sotituyendo al [[subfusil]] [[PPSh-41]]), anque nun foi hasta [[1954]] cuando entró en serviciu a gran escala. Darréu escoyéronlu los países del [[bloque oriental]] nel [[Pautu de Varsovia]] como arma reglamentaria pa los sos exércitos na [[Guerra Fría]]. == Carauterístiques == Calibre: 7,62 x 39 mm Capacidá: 30 cartuchos (estándar) Pesu (col cargador valeru): 4,3 [[Quilogramu|kg]] Llargor total: 870 mm Percorríu del proyeutil: 415 mm Tasa de disparu 600 / min Velocidáde salida: 715 m/s Lo que fai peculiar a esti fusil d'asaltu ye'l so sistema de recarga de [[cartuchu|cartuchos]], qu'emplega la fuercia de los gases de combustión producíos pol disparu pa facilitar la colocación d'un nuevu cartuchu na recámara del arma y espulsar el casquiellu emplegáu yá. Nesti sistema, el furnimimentu de fuercia pal funcionamientu del arma faise al traviés de la toma d'una pequeña cantidá de los gases impulsores del disparu anterior, en pasando la bala p'hacia la boca. Esti gas empobínase p'hacia una toma, al traviés de la qu'entra nel tubu de gas del arma, ellí emburria un pistón que ta coneutáu a la pesllera y al so dispositivu del cierre. De mano abre la pesllera y depués embúrriala p'hacia atrás; depués, un muelle recuperador exerce esta aición p'alantre pa repetir el ciclu. Esto fai que l'arma tenga un retrocesu menor y que la fiabilidá del disparu seya mayor. El so cargador curváu, que-y da una mayor capacidá nun espaciu menor, ye tamién distintivu d'esti fusil d'asaltu. Los cargadores del AK y los sos derivaos faense d'[[aluminiu]] y [[plásticu]] p'acelerar y abaratar el tiempu de fabricación. L''''AK-47''' ye famosu pola so gran fiabilidá, soporta condiciones atmosfériques mui desfavorables, ensin nengún incidente; probóse que l'arma sigue disparando anque la llancen na llamuerga, la somorguien nel agua y la estrapaye una camioneta. Exemplares vieyos con decenes d'años de serviciu inautivu, nun tienen nengún problema. Ye un arma mui segura y permite a un tirador mediu algamar un blancu humanu a 400 metros de distancia. Na [[guerra de Vietnam]] reparábenla con pieces d'aviones norteamericanos valtaos. Darréu creáronse nuevos modelos incluyendo una versión modernizada conocida como [[AKM]] o d'asaltu con culata plegable AKMS, especialmente fecha pa [[paracaidista|paracaidistes]] con un pesu de 3,14 [[Quilogramu|kg]]. En [[1974]], apaez una nueva versión: l'[[AK-74]], fabricáu nun calibre menor, el 5,45 x 45 mm; l'AK-74 cuenta tamién con una versión corta pa operaciones especiales, l'[[AK-74U]], tamién en calibre 5,45 x 39. Fabricáronlu bien de países ente ellos [[China]], [[Corea del Norte]], [[Finlandia]], [[Exiptu]], países del anterior [[Pautu de Varsovia]] y aínda atopáronse modelos fechos por tribus de [[Paquistán]]. La versión norcoreana ye más llarga, [[Checoslovaquia|checoslovaca]] más llixera. L'AK ye una de les armes más solicitaes pa combate irregular y el so puntu d'usu mayor foi la cayida del [[murude Berlín]], de la qu'entamaron a comercializase rifles Kalashnikov en gran escala. Convirtióse en símbolu d'insurreiciones populares y del combate al imperialismu, pues emplegáronla bien de grupos rebeldes. Hai que destacar qu'en base al diseñu del AK-47, desendólquense bien d'armes pa roles de combate estremaos como l'ametralladora llixera [[RPK]], o'l fusil de precisión [[Rifle de Francotirador Dragunov|SVD]] tamién conocíu como «Dragunov». Tamién ye destacable magar que derivare en delles armes de funciones tan estremaes, la familia AK caltién una modularidá esceicional que permite l'intercambeu de pieces estremaes ente modelos, pudiendo reparar o modificar armes ensin mayor problema pal usuariu. == Historia == [[Mikhail Kalashnikov|Mikhail Timofevich Kaláshnikov]], siendo militar, combatió na [[Segunda Guerra Mundial]] escontra l'[[Alemania nazi]], na que lu mancó nun brazu una bomba. Na so estancia nel hospital inspiróse pa facer una nueva arma, porque les anticuaes carabines soviétiques yeren d'usu difícil y presentaben estremaes complicaciones pa los soldaos del [[Exércitu Bermeyu]]. Foi asina que [[Mikhail Kalashnikov|Kaláshnikov]], fizo l'''Avtomat-Kalashnikov, AK-1'', que forma l'acrónimu d'AK-47. Del AK-47, por mor del so escelente desempeñu, convirtiéndose na espina dorsal del [[Exércitu Bermeyu]], ameyoráronlu, y d'ehí les variantes como l'[[AKS]], [[AKM]], [[AKMS]], [[RPK]], [[Tipo 56]], [[Tipo 58]], [[Rk-62]], [[AK-74]], [[RPK-74]], [[AK-101]], [[AK-102]], [[AK-103]], [[AK-107]] y [[AK-108]], ente otres. L'AK-47, al poco de la so creación convirtióse nel arma más popular ente los militantes [[guerrilleru|guerrilleros]] de clase [[marxista]] y nel arma principal de los exércitos de los países firmantes del [[Pautu de Varsovia]]. Gracies a que los materiales y la construición de l'AK-47 son de baxu coste, convirtióse nel arma más numberosa de la planeta, calcúlase qu'hai ente 35 y 50 millones de fusiles d'esti tipu ensin cuntar colos que se faen illegalmente tolos años. Prodúcenla 14 países, emplégase de manera oficial por 78 y anguaño, l'AK-47 va fabricase tamién en [[Venezuela]]. L'AK-47 sigue usándose nos confliutos armaos de segundu rangu por bien de grupos rebeldes y terroristes. Usóse tamién nel golpe d'estáu n'África causáu pol f.r.u. onde foi usada poles fuercies armaes Africanes y al empar dos de los modelos, l'AK-47S y el modelu normal usólos el f.r.u. == Ver tamién == * [[AK-74U]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|AK-47|AK-47}} * [http://www.izhmash.ru/ Páxina del fabricante] (n'inglés) * [http://www.ak-47.net/ Páxina non oficial] (n'inglés) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Armes]] [[Categoría:Xunión Soviética]] 1pz9d5xix72hqct9odsxqef4ftx34yd 0 24853 3709891 3694534 2022-08-19T09:21:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Jan van Eyck 059.jpg|thumb|225px|Detalle de la ''[[Virxe del canónigu Van der Paele]]'' de [[Jan van Eyck]].]] [[Ficheru:Enrique Simonet - Canónigo leyendo - 1889.jpg|thumb|right|225px|''Canónigu lleendo'' (1889) d'[[Enrique Simonet]].]] La '''llectura''' ye'l procesu de significación y comprensión de dalgún tipu d'información y/o idees almacenaes nun soporte y tresmitíes por aciu dalgún tipu de códigu, usualmente un [[llinguaxe]], que puede ser visual o táctil (por casu, el sistema [[Braille (llectura)|braille]]). Otros tipos de llectura pueden nun tar basaos nel llinguaxe tales como la notación o los [[pictograma|pictogrames]]. {{cita|La llectura ye una llectura.<ref>François Texier: «Traces de lectures, sentiers de lecteurs», en ''Lire, un acte de formation au quotidien''. Paris: L'Harmattan, 2006.</ref>}} Weber plantegó tres definiciones pa la llectura: * Saber pronunciar les pallabres escrites. * Saber identificar les pallabres y el significáu de caúna d'elles. * Saber estrayer y entender el significáu d'un testu.<ref>Weaver, C. : ''Reading process and practice: from sociu-psycholinguistics to whole language''. Portsmouth (New Hampshire): Heinemann, 1994.</ref> == Mecánica de la llectura == * La '''fisioloxía''' dexa entender la capacidá humana de lleer dende'l puntu de vista biolóxicu, gracies al estudiu del güeyu humanu, el campu de visión y la capacidá d'afitar la vista. * La '''psicoloxía''' ayuda a definir el procesu mental que se lleva a cabu mientres la llectura, yá sía na fase de decodificación de calteres, símbolos ya imáxenes, o na fase d'asociación de la visualización cola pallabra. Los procesos psicolóxicos de la llectura fueron estudiaos per primer vegada a fines del sieglu XIX por [[Emile Javal]], entós direutor del llaboratoriu d'oftalmoloxía de la [[Universidá de La Sorbona]]. * La '''pedagoxía''' clínica ocupar de los aspeutos educativos en cuanto al proceso enseñanza-aprendizaje de la lecto-escritura, de los disturbios específicos de la llectura, y les habilidaes necesaries pa una llectura eficaz. == Procesu de llectura == [[Ficheru:Reading girl by Repin.jpg|thumb|225px|''Mochacha lleendo'' (1876). Cuadru d'[[Ilya Repin]].]] La llectura ye un fenómenu humanu complexu estudiáu principalmente per un área de les [[neurociencia|neurociencies]] denomada [[psicoloxía cognitiva]], una especialidá científica [[Interdisciplinariedad|interdisciplinaria]] que retoma importantes apurras tantu de les [[Neurociencia|ciencies del celebru]] y de la [[Ciencia cognitiva|cognición]] como de la [[psicoloxía]] polo xeneral pa ellaborar [[Modelu científicu|modelos científicos]] rigorosos qu'intenten entender y esplicar lo qu'asocede nel celebru mientres el procesu de la llectura y otros fenómenos cognitivos similares. Podemos dicir, primero que tou, que la llectura empieza cuando se da un estímulu sensitivu esternu al traviés d'unu solu o una conxunción de los [[Sentíu (perceición)|sentíos]], esto ye, cuando por casu afítase la mirada nun [[Testu|testu escritu]]. En tal casu, los [[güeyu|güeyos]], que son dos [[Órganu sensorial|órganos sensoriales]] capaces de [[Visión|percibir la lluz]] na redolada del individuu, unvien tal perceición en forma de señales al traviés de los [[Nerviu ópticu|nervios ópticos]] hasta'l [[celebru]], onde s'entecrucen nel [[quiasma ópticu]] y lleguen al [[lóbulu occipital]] qu'interpreta eses señales y “decide” que se trata de símbolos a los que depués el celebru decodifica, da-yos identificación y asígnalos significáu. Hai qu'entender que la función única de los órganos sensoriales ye la captación del estímulu esterior, que ye unviáu en forma de señales al [[sistema nerviosu central]] y que solo adquier [[Significáu|significación]] cuando eses señales son procesaes pol celebru, faciendo de la [[Neurociencia cognitiva|llectura un fenómenu eminentemente neurolóxicu]] y psicolóxicu, entendida esta como dar sentíu a los símbolos. Ye por esta razón que los distintos medios de llectura, tantu'l visual como por casu utilizar el [[Braille (llectura)|sistema braille]], o entá escuchar una [[Narración d'histories|narración oral]], paecen aguiyar les mesmes zones del celebru en tolos seres humanos —aquelles rellacionaes col llinguaxe y l'imaxinación— y remembrar imáxenes, idees y sentimientos por aciu mecanismos bien similares. Magar la llectura paez asoceder mayormente na rexón de celebru llamada [[lóbulu temporal]] (la principal zona del celebru rellacionada col [[llinguaxe]]), tamién tien gran actividá nella la [[corteza visual]] allugada nel [[lóbulu occipital]], que trabaya non solo pa procesar información visual sinón pa recrear imáxenes mentales; según otres munches [[Neuroanatomía|rexones varies del celebru]] espardíes por tola [[Neocórtex|neocorteza cerebral]], carauterística que la llectura comparte con otres funciones intelectuales cimeres como l'[[Procesamientu matemáticu|habilidá matemática]] y la [[Conciencia (psicoloxía)|conciencia]] y que ye un signu del so [[complexidá]] neurolóxica. Mientres la llectura visual convencional identificóse'l movimientu que realiza la mirada al traviés de les lletres como «[[Movimientos sacádicos|movimientu sacádico]]» o sacaes, esto ye, un movimientu cola cuenta de llograr una imaxe completa de daqué, compensando'l fechu de que la [[fóvea]] ye estrecha y tien un [[campu visual]] llindáu. Un individuu sanu” (esto ye, ensin problemes qu'afecten la so intelixencia nin la so visión) va tardar ente 200 y 300 [[milisegundu|milisegundos]] en promediu n'afitar la so atención a cada pallabra nun testu y unos 69 milisegundos en saltar ente elles. Esto ye un promediu y nun toma en cuenta aspecto como la [[comprensión llectora]] o'l relleer les pallabres. El primer científicu n'identificar les bases [[Neuroanatomía|neuroanatómicas]] de la llectura y de los carecimientos que lu afecten ([[Alexia (llinguaxe)|alexia]] y [[dislexa]]) foi'l francés [[Joseph Jules Dejerine|Joseph Dejerine]], quien escribió lo siguiente depués de realizar [[Autopsia|examen postmortem]] a dellos pacientes diagnosticaos con dislexa: «Siempres hai una mancadura bien tras na rexón temporal posterior del [[Hemisferiu cerebral|hemisferiu esquierdu]], onde entren en contigüidad los lóbulos occipital y [[Lóbulu parietal|parietal]]». Tamién demostró que la alexia dependía d'una mancadura unillateral nel hemisferiu esquierdu del celebru, empecipiando asina l'estudiu neurolóxicu d'esti tipu de carecimientos. == Llectures especiales == La lleición d'escritures distintes a les de les llingües del poniente o d'escritures especiales como escritures pa persones ciegues o notación musical estrémase enforma de lo yá descrito. === Direicionalidá de la llectura === Esperimentos con escritures distintes demostraron que non solo los movimientos oculares acostumar a la direición de lleer sinón tol sistema percepcional. Por casu, si escribir de derecha a izquierda y de riba a embaxo, como en [[Idioma chinu|chinu]] tradicional, non solo los [[movimientos sacádicos]] camuden les sos direiciones, sinón tamién l'estragal de visión (''[[:en:Vision_span|perceptual span]]'') y el periodu d'identificación de les pallabres (''word identification span'') camuden les sos formes. === Calteres especiales === Escritures qu'usen calteres especiales nun tienen [[alfabetu]]. Por casu na escritura chino cada calter representa una sílaba, ye dicir al lleer un testu calter per calter puédese vocalizar sílaba por sílaba. D'un calter puede deducise la so significación darréu. Por eso, anque la tipografía difier enforma de la del occidente, nun hai tantes diferencies: les duraciones de les fixaciones, les distancies de les sacaes y les estensiones de los ''spans'' difieren, pero los fundamentos como subvocalización y regresiones son casi idénticos. === Braille === [[Ficheru:Nicolae Tonitza - Lectura.jpg|200px|thumb|''Lectură'' (26,5 x 21&nbsp;cm) de [[Nicolae Tonitza]] (1886-1940).]] [[Braille (llectura)|braille]] ye una escritura táctil usada por persones ciegues, ye dicir lleer coles manes en llugar de los güeyos. La lleición d'esta escritura ye muncho más secuencial y adulces que la de llectura visual. [[Ficheru:Clair de lune Debussy.png|thumb|400px|Fragmentu del ''Claro de Lluna'', de [[Claude Debussy]] (1890).]] === Notación musical === [[Notación musical]] ye la escritura p'anotar música. Anque ye posible cantar una melodía por notes nun ye posible vocalizar esta escritura direutamente, especialmente si contién acordes, ye dicir delles notes suenen simultáneamente. Polo xeneral el llector nun convierte notes n'habla pero sí en movimientos del cuerpu. Los movimientos oculares afacer al conteníu del testu»: si la melodía apodera hai más sacaes horizontales, si l'harmonía apodera hai más sacaes verticales. === Fórmules matemátiques === La llectura de [[fórmula (espresión)|fórmules matemátiques]] estremar de llector a llector. Anque polo xeneral son lleíes d'esquierda a derecha, hai munchos casos especiales, por casu si la fórmula contién [[fracción|fracciones]] o [[matriz (matemática)|matrices]]. La llectura de fórmules matemátiques ye muncho más astracta que la llectura de toles otres escritures: ye posible vocalizar una fórmula, pero eso nun ayudar a entender el so sentíu. La comprensión de fórmules ye terrenal interesante pero hai pocos esperimentos nesti ámbitu. === Fórmules químiques === La llectura de [[fórmula química|fórmules químiques]] rique la conocencia de la nomenclatura o regles de [[formulación química]], de les qu'esisten diverses variantes. Asina por casu, el [[compuestu químicu|compuestu]] que la so fórmula química ye H₂SO₄ puede ser lleíu o nomáu de les siguientes formes, toes elles aceptaes pola [[IUPAC]]: * [[Ácidu sulfúrico]]. (Nomenclatura tradicional) * Acedu tetraoxosulfúrico (VI). ([[Nomenclatura de Stock]] anterior a 2005) * Tetraoxosulfato (VI) d'hidróxenu. ([[Nomenclatura sistemática - Encamientos IUPAC anterior a 2005]]) * Dihidróxidodióxidoazufre. ([[Nomenclatura de adición]] - Encamientos IUPAC 2005). * Dihidrogeno(tetraoxidosulfato). ([[Nomenclatura d'hidróxenu]] - Encamientos == Téuniques de llectura == Hai distintes téuniques de llectura que sirven p'afaer la manera de lleer al oxetivu qu'escuerre'l llector. Los dos intenciones más comunes al lleer son la maximización de la velocidá y la maximización de comprensión del testu. Polo xeneral estos oxetivos son contrarios y ye necesariu alcordar un balance ente los dos. === Téuniques convencionales === Ente les téuniques convencionales, qu'escuerren maximizar la comprensión, atópense la ''llectura secuencial'', la ''llectura intensiva'' y la ''llectura puntual''. ==== Llectura secuencial ==== La llectura secuencial ye la forma común de lleer un testu. El llector llee nel so tiempu individual dende'l principiu a la fin ensin repeticiones o omisiones de la llectura. ==== Llectura intensiva ==== L'oxetivu de la llectura intensiva ye entender el testu completu y analizar les intenciones del autor. Nun ye un cambéu de téunica solo de l'actitú del llector; nun s'identifica col testu o los sos protagonistes pero analiza'l conteníu, la llingua y la forma d'argumentación del autor neutralmente. ==== Llectura puntual ==== Al lleer un testu puntual el llector solamente llee los pasaxes que-y interesen. Esta téunica sirve p'absorber muncha información en poco tiempu. A partir del sieglu XVIII, empieza la llectura intensiva, ésta yera acutada solo pa unos pocos (monxos y estudiantes de les universidaes y academies). Esta modalidá basar en lleer obres por completu, hasta que quedaren grabaes na memoria. El llector reconstrúi'l llibru y el sentíu. == Téuniques enfocaes a la velocidá de la llectura == === Velocidá de la llectura === La velocidá na llectura normal depende de los fines y la so unidá de midida espresar en pallabres per minutu (ppm): * pa memorización, menos de 100&nbsp;ppm)s * llectura p'aprendizaxe (100-200&nbsp;ppm) * llectura de comprensión (200-400&nbsp;ppm) * llectura rápida:(400-700&nbsp;ppm) ** informativa (400-700&nbsp;ppm) Ente elles, la llectura de comprensión ye probablemente'l procesu más importante, yá que ye la que motiva la llectura cotidiana de la mayor parte de la xente. Sicasí, la llectura rápida ye útil pa procesar superficialmente grandes cantidaes de testu, pero ta per debaxo del nivel de comprensión. Les suxerencies pa la eleición d'una determinada velocidá de llectura tienen d'incluyir la flexibilidá; la llectura repitida de partes del testu cuando hai dellos conceutos relativamente xuntos o cuando'l material nun ye familiar al llector y l'aceleración cuando ye un material familiar o presenta pocos conceutos. Ente les téuniques de llectura que busquen ameyorar la velocidá tán la ''llectura diagonal'', el ''scanning'', ''SpeedReading'' y ''PhotoReading''. === Llectura diagonal === En llectura diagonal el llector solamente llee los pasaxes especiales d'un testu, como títulos, la primer frase d'un párrafu, pallabres acentuaes tipográficamente ([[negrines]], [[itáliques|cursives]]), párrafos importantes (resume, conclusión) y la redolada de términos importantes como fórmules («2x+3=5»), llistes («primer», «segundu»,...), conclusiones («por eso») y términos téunicos («costos fixos»). Llámase llectura diagonal porque la mirada muévese rápido de la esquina cimera izquierda a la esquina inferior derecha. D'esa manera ye posible lleer un testu bien rápido por cuenta de detalles y comprensión del estilu. Esta téunica ye usada especialmente al lleer páxina web ([[hipertestu]]). === Escanio === ''Scanning'' ye una téunica pa buscar términos individuales nun testu, basada na teoría d'identificación de pallabres comparando les sos imáxenes. El llector imaxina la pallabra nel estilu de fonte del testu y dempués mueve la mirada rápido sobre'l testu. === Llectura rápida=== {{AP|Llectura rápida}} ;Historia L'usu de téuniques para [[llectura rápida]] (''speed reading'') empezó a desenvolvese a principios del sieglu XX, cuando'l volume de la información escrita aumentara considerablemente y tenía de tar al algame de mayor númberu de persones. Mientres la [[Primer Guerra Mundial]] munchos pilotos perdíen segundos vitales mientres combate al tratar d'estremar si l'avión que s'averaba yera del bandu propiu o del enemigu. En respuesta a ello escurrió'l llamáu «métodu taquitoscópico», que consistía n'amosar aviones nuna pantalla{{ensin referencies|}} mientres pocos segundos p'adomar a los pilotos a estremalos. Gradualmente aumentábase la cantidá d'imáxenes que se proyeutaben cada vez y amenorgábase el tiempu d'esposición. Esta idea foi tomada polos primeros cursos de llectura rápida, proyeutando cada vez más pallabres nuna pantalla y amenorgando progresivamente el tiempu d'esposición. Sicasí, si úsase solamente esti métodu, les persones tieden a volver a la so velocidá de llectura habitual, yá qu'en realidá nun se desenvolvió una nueva habilidá llectora. La medría na velocidá de llectura reparáu nos soldaos qu'emplegaron el métodu taquitoscópico debióse probablemente a la motivación. Tiempu dempués, nos años sesenta, afayóse que con un entrenamientu fayadizu los güeyos aprienden a movese más rápidu, colo cual aumenta la cantidá de pallabres que ye posible decodificar cada minutu. Les téuniques modernes de [[llectura rápida]] enfocar na captación dinámica», esto ye, pretenden llegar a una llectura mental direuta que dexe aforrar el tiempu de los pasos 2 y 3 (vocalización y audición) del procesu llector descritu enriba, yá que nun puede falase o escuchar más de 100 pallabres per minutu. Pa ello procuren la visualización global de delles pallabres o frases enteres. Sicasí, los estudios de comprensión llectora faen ver que la llectura rápida, yá sía informativa o d'esploración, ye útil pa procesar gran cantidá d'información en poco tiempu, pero desaparente como vezu d'estudiu. ;Téunica La téunica conocida como ''[[speed reading]]'' («llectura rápida») combina munchos aspeutos distintos pa lleer más rápidu. Polo xeneral ye similar a la llectura diagonal pero inclúi otros factores como concentración y exercicios pa los güeyos. Dellos críticos de qu'esta téunica argumenten que solamente ye la llectura diagonal con nome distintu, combináu con factores conocíos por sentíu común. Nun hai prueba qu'exercicios pa los güeyos ameyoren la perceición visual. Nun ye necesariu pagar seminarios pa saber que concentración y llume bono son imprescindibles pa lleer rápido. Dalgunos consideren que se trata d'una téunica pa exercitar la concentración mientres la llectura, lo que dexa amenorgar considerablemente'l tiempu d'absorción de la información. Munchos desenvolvieron la capacidá de llectura rápida pelos sos propios medios, y coinciden en que la única clave ye la concentración. ===PhotoReading=== Nel PhotoReading, inventáu por Paul R. Scheele, el llector llee una páxina en total. De primeres gana una idea xeneral del testu usando llectura diagonal pa lleer índiz, títulos y párrafos especiales como'l testu nel revés d'un llibru. Dempués mira les páxines una por una, detiense unos segundos con mirada ensin enfocar, nun estáu mental bien relaxáu. Dempués de lleer una páxina asina «activa» el conteníu del testu cerrando los güeyos y dando rienda suelta a los pensamientos. Compárase la téunica cola [[Eidética|memoria eidética]]. porque esperimentos demostraron que llectores nun estrayen información de pasaxes ensin enfocar. Abarrunten que la información llograda por PhotoReading vien de la llectura diagonal y de la imaxinación del llector. Pero anque fuera bien fácil verificar la téunica, nun esisten esperimentos faciéndolo. Un llector rápidu precisa saber: comprensión ÷ tiempo = V *V = Velocidá Total (de pallabres lleíes menos el porcentaxe de non entendíes, estremaes ente'l total de segundos emplegaos, multiplicaos por 60. *Exemplu 1: Una páxina con 600 pallabres, lleida en 4 minutos con 30 per cientu non entendíu, evalúase asina: 600 - 30 per cientu = 420 ÷ 4 minutos = 105 pallabres per minutu. *Exemplu 2: 2 páxines con 200 pallabres caúna lléense en 2:20 (min. seg.; con media páxina mal entendida, calcúlase asina: 400 -100 = 300 ÷ 140 = 2.14 X 60 = 123 pallabres per minutu. *Esplicación: 400 pallabres, menos la cuarta parte mal entendida son 100 y queden 300 bien entendíes, ente 2:20 (min. seg.) ye dicir 140 segundos = 2.14 pallabres lleíes per segundu en promediu de dos páxina. == Hestoria de la llectura == === Na antigüedá === Los primeres [[xeroglíficu|xeroglíficos]] fueron diseñaos hai 5000 años, sicasí los [[alfabetu|alfabetos]] fonéticos más antiguos tienen alredor de 3500 años. Les primeres obres escrites n'ocasiones dexaben tener solamente una parte del testu. Ente'l sieglu II y l'IV, la introducción del [[pergamín]] dexó la redaición d'obres compuestes por dellos folios llargos que podíen guardase xuntos y lleese consecutivamente. El [[llibru]] de la dómina actual sigue este mesmu principiu, pero la nueva presentación dexa consultar el so conteníu nuna manera menos llinial, esto ye, aportar direutamente a ciertu pasaxe del testu. Alredor del sieglu X les pallabres escribíen una tres otra, ensin espacios en blancu nin puntuación ''([[scriptio continua]]):'' <!-- POR FAVOR; NUN MODIFICAR --> {|align="center" width="80%" |} <!-- POR FAVOR; NUN MODIFICAR --> Per otra parte, magar testos que daten del sieglu V&nbsp;e.&nbsp;C. atestigüen qu'en Grecia se practicaba la llectura en silenciu, probablemente fora una práutica escepcional mientres sieglos. La llectura en voz alta yera casi sistemática. Nos sos ''[[Confesiones]]'', el santu católicu [[Agustín d'Hipona]] menta'l so ablucamientu cuando vio al santu [[Ambrosio de Milán]] lleer en silenciu. === Edá Media y Renacimientu === Mientres enforma tiempu'l llector nun yera del tou llibre na seleición del material de llectura. La censura eclesiástica, tuvo ente los sos primeros antecedentes l'establecimientu de la llicencia previa d'impresión na diócesis de [[Metz]] en 1485. El papa [[Alejandro VI]] dispunxo la censura d'obres pa les diócesis de Colonia, Maguncia, Tréveris y Magdeburgu en 1501 y depués foi xeneralizada na Ilesia Católica por [[Llión X]]. N'España la llicencia previa del Conseyu Real a la edición de les obres foi estendida a tol territoriu por disposición de la corona. Anque los arzobispos de Toledo y Sevilla, al igual que los obispos de Burgos y Salamanca teníen atribuciones pa determinar eses llicencies, les ordenances de la Coruña de 1554 acutaron tales actividaes al Conseyu Real, esto ye, l'Estáu. Nel añu 1559 la Sagrada Congregación de la Inquisición de la [[Ilesia católica]] (darréu llamada la Congregación pa la Doctrina de la Fe) creó'l [[Index Librorum Prohibitorum]], que'l so propósitu yera prevenir al llector contra la llectura de les obres incluyíes na llista. El términu ''Ad Adsum Delphini'' (pa usu del príncipe), refierse precisamente a ediciones especiales d'autores clásicos que [[Lluis XIV de Francia|Lluis XIV]] (1638-1715), autorizó a lleer al so fíu, nes que, dacuando, censurábense coses. Entá anguaño, aplicar a les obres alteriaes con intención didáctica o a obres censuraes con intención política. === Dómina contemporánea === Anguaño la llectura ye'l principal mediu pol cual la xente recibe información (entá al traviés d'una pantalla), pero esto foi asina solo polos postreros 175 años aprosimao. Salvu contaes esceiciones, antes de la [[Revolución industrial]] la xente [[alfabetismo|alfabetizada]] o lletrada yera un pequeñu porcentaxe de la población en cualquier nación. [[Ficheru:Gutenberg Bible.jpg|thumb|[[Biblia de Gutenberg]].]] La llectura convertir nuna actividá de munches persones nel sieglu XVIII. Ente los obreros, la [[novela por entregues]] siguió lleéndose en voz alta hasta la Primer Guerra Mundial. Por tanto, n'Europa, la llectura oral, el cantar y la [[salmodia]] ocuparon un llugar central, como lo fai entá nes ceremonies relixoses xudíes, cristianes y musulmanes. Mientres el sieglu XIX, la mayor parte de los países occidentales procuró l'alfabetización de la so población, anque les campañes tuvieron mayor efectividá tocantes a población y tiempu ente los países de relixón protestante, onde se considera como unu de los derechos importantes del individuu'l ser capaz de lleer la [[Biblia]]. === La llectura en llinia === * '''Llibru-y, llibru electrónicu o e-book''' {{AP|Llibru-y}} Los llibros electrónicos son una versión electrónica o dixital d'un llibru (con una edición bastante similar o igual a una versión en papel). Los formatos más comunes son .doc, .lit y .pdf y puede tenese accesu a ellos adquiriendo l'exemplar (cd o archivu) por aciu pagu o bien al traviés de biblioteques virtuales. * '''El hipertestu''' {{AP|Hipertestu}} Conozse como hipertestu a la forma de estructuración de la información al traviés d'enllaces, forma parte de la interfaz del usuariu. Faen posible la bifurcación de temátiques o de la llectura al traviés de [[hipervínculos]] * '''Ezine, revista electrónica o y-zine''' {{AP|Ezine}} Publicaciones periódiques qu'empleguen como mediu d'espardimientu un formatu electrónicu y que suelen tar estructuradas con hipertestu. * '''Blogue''' {{AP|Blogue}} Bitácora web qu'arrexunta cronológicamente archivos de testu, imaxe o soníu d'unu o más autores. * '''Biblioteca virtual''' {{AP|Biblioteca virtual}} Son biblioteques qu'ufierten el so mancomún (documentos digitalizados y ''y-books'') a los usuarios al traviés d'Internet. Constitúin anguaño una ferramienta frecuente na investigación. * '''Comunidaes virtuales''' {{AP|Comunidá virtual}} == Enseñanza de la llectura == [[Ficheru:Family Reading Hour.jpg|200px|thumb|Un adultu lleendo con dos neños.]] La enseñanza de la llectura va tener como finalidá llograr una '''llectura mecánica''' correuta. Nesta fase l'alumnu hai d'adquirir una serie d'automatismos que-y dexen interpretar unos signos gráficos al traviés de la perceición visual y da-yos una identidá oral. Toes eses asociaciones haber de faer con rapidez, con una velocidá que-y dexe lleer mecánicamente y entender el sentíu de lo que ta lleendo. Asina entramos na '''llectura comprensiva'''. Pa realizar la comprensión d'un testu escritu non solo hai d'acomuñar les lletres colos soníos correspondientes, sinón tamién, les pallabres col so significáu. Al traviés de la llectura, primero mecánica y dempués comprensiva, hai que llegar a algamar una postura de reflexón crítica alrodiu de lo que se lleó, entrando asina na '''llectura reflexiva'''. Esisten dellos métodos d'enseñanza de la llectura; los más relevantes son los siguientes: El '''métodu fónicu''' basar nel principiu alfabéticu, que implica l'asociación más o menos direuta ente fonemes y grafemes. Esti métodu, que la so aplicación tien de ser lo más temprana posible, entiende una enseñanza esplícita d'esti principiu, con especial atención a les rellaciones más problemátiques y diendo de les vocales a les consonantes. El fundamentu teóricu d'esti métodu ye qu'una vegada entendida esta sistemática'l neñu ta capacitáu pa entender cualquier pallabra que se-y presente. Esta direición del aprendizaxe, primero la téunica y depués el significáu, ye la que más crítiques suel amenar, en tantu acótase que ye pocu estimulante retrasar lo más importante de la llectura, la comprensión de lo que se llee. El métodu, obviamente solu preséu en llingües con sistema d'escritura alfabético, plantega problemes en delles d'éstes, onde la rellación fonema/letra nun ye nin tanto unidireicional. El '''métodu global''', pela so parte, considera que l'atención tien de centrase nes pallabres pos son les unidaes que tienen significáu, que ye a la fin l'oxetivu de la llectura. Lóxicamente, esti métodu basar na memorización inicial d'una serie de pallabres que sirven como base pa la creación de los primeros enunciaos; darréu, el significáu d'otres pallabres reconocer cola ayuda de sofitu contextual (dibuxos, conocencies previes, etc.). Ello ye que un aspeutu básicu d'esti métodu ye'l convencimientu de que'l significáu d'un enunciáu nun esixe la conocencia individual de toles pallabres que la componen, sinón que ye un resultáu global de la llectura realizada que, de la mesma, termina per asignar un significáu a aquelles pallabres antes desconocíes. El '''métodu constructivista''', basáu na obra de [[Jean Piaget]], plantega la enseñanza de la llectura a partir de les hipótesis implícites que'l neñu desenvuelve avera del aspeutu fonolóxicu; esto ye, un neñu nel so aprendizaxe normal de la llingua escrita termina per desenvolver naturalmente idees sobre la escritura, nel sentíu d'alvertir, por casu, que nun ye lo mesmo que los dibuxos y llegando a establecer rellaciones ente lo oral y lo escrito. Mientres décades, plantegóse un alderique sobre la pertinencia de los distintos métodos. Nos últimos años, l'alderique resurdió ente los investigadores qu'amosaron el rol fundamental de la conciencia fonolóxica pal aprendizaxe de la llectura y l'escritura y el promotores del enfoque del llinguaxe integral Stanovich, 2000). Anguaño, el discutiniu alrodiu de los métodos quedó resuelta, cuidao que esiste una evidencia empírica apolmonante d'estudios qu'amuesen la importancia de la conciencia fonolóxica nel procesu de l'alfabetización (Ehri ''et al.'', 2001; Berninger & Corina, 1998). Polo xeneral asumir que ye posible y necesariu integrar aspeutos del métodu fónico y global pa una enseñanza y un aprendizaxe esitosos. === Promoción de la llectura === Encamiéntase empezar con un llibru pequeñu escoyíu pola persona, y conforme la meyora llibros más grandes == Comprensión de llectura == La comprensión de llectura tien mayor pesu dientro del contestu de los exercicios del razonamientu y tien como oxetivu desenvolver l'habilidá pa lleer en forma analítica; constitúi unu de los oxetivos básicos de los nuevos enfoques de la enseñanza. Los exercicios de comprensión de llectura miden: * la capacidá pa reconocer el significáu d'una pallabra o frase nel contestu de les demás idees; * l'habilidá pa entender ya identificar lo fundamental de la llectura; * l'habilidá pa identificar les rellaciones ente les idees pa realizar l'analís y síntesis de la información. === Evaluación de la llectura === Cuidao que la llectura intervién na adquisición de múltiples tipos de conocencia, esisten diversos tipos de prueba de llectura, que varien acordies con lo que pretenda evaluase y si aplicar en neños o n'adultos. Probar estándar tienen d'emplegase sobre una amuesa grande de llectores, colo cual quien les interpreta puede determinar lo que ye típicu pa un individuu de determinada edá. La competencia llectora depende de munchos factores, amás de la intelixencia. Los tipos comunes de prueba de llectura son: * Llectura visual de pallabres. Empléguense pallabres amontando la dificultá hasta que'l llector nun puede lleer o entender lo que se-y presenta. El nivel de dificultá manipoliar con una mayor cantidá de lletres o sílabes, usando pallabres menos comunes o con rellaciones fonéticu-fonolóxiques complexes. * Llectura de "non pallabres". Empléguense llistes de sílabes pronunciables pero ensin sentíu que tienen de ser lleíes en voz alta. La medría de la dificultá llograr por aciu secuencies más llargues. * Llectura de comprensión. Presentar al llector un testu o pasaxe del mesmu que puede ser lleíu en silenciu o en voz alta. Depués plantégense entrugues rellacionaes pa evaluar qué s'entendió. * Fluidez de llectura. Evalúase la velocidá cola que l'individuu puede nomar pallabres. * Precisión de llectura. Evalúase l'habilidá de nomar correutamente les pallabres d'una páxina. Delles pruebes incorporen dellos de los tipos anteriores, por casu, la prueba de llectura [[Nelson-Denny]] mide tantu la velocidá cola que puede lleese un determináu pasaxe como l'habilidá pa depués responder entrugues sobre él. == Beneficios de la llectura == La llectura aguiya l'actividá cerebral, fortalez les conexones neuronales y aumenta la reserva cognitiva del celebru, un factor que protexe d'[[enfermedá neurodegenerativa|enfermedaes neurodegenerativas]]. El celebru asina realiza meyor les sos funciones, amonta la rapidez de respuesta, aguiya'l procesu de pensamientu, la ordenación ya interrellación d'idees y conceutos, la memoria y l'imaxinación. Tamién facilita la interacción y les rellaciones sociales yá que facilita'l desenvolvimientu de temes de conversación.<ref>{{cita noticia |títulu=La llectura aguiya l'actividá cerebral y protexe de les enfermedaes neurodegenerativas |url=https://www.europapress.es/salud/salud-bienestar/noticia-llectura-aguiya-actividá-cerebral-protexe-enfermedaes-neurodegenerativas-20130422111911.html |editorial=Europapress}}</ref> == Ver tamién == * [[Alfabetización]] * [[Analfabetismu]] * [[Lectoescritura inicial]] * [[Lleer]] * [[Arte de la llectura]] * [[Llibru]] * [[Fotolectura]] == Notes == {{llistaref}} == Bibliografía == * Argüelles, J. D. (2003). ''¿Qué lleen los que nun lleen?'' Méxicu: Paidós * Barry, C. A. (1999). «Les habilidaes d'información nun mundu electrónicu. La formación investigadora de los estudiantes de doctoráu». Traducíu por Piedá Fernández Toledo. ''Añales de documentación''. (2). ** Edición orixinal: Barry, C. A. (1997). «[http://web.archive.org/web/http://www.um.es/fccd/añales/ad02/AD12-1999.PDF Information skills for an electronic world: training doctoral research students]». ''Journal of Information Science''. ''XXIII'' (3). * Bravo, L. (1996) "La prevención de les dificultaes del aprendizaxe de la llectura na etapa escolar inicial". ''Revista de Pensamientu Educativu'' Vol. 19, páxs. 149-169 Santiago de Chile. * Birkerts, S. [http://archives.obs-us.com/obs/english/books/nn/bdbirk.htm ''The Gutenberg Elegies. The fate of reading in an electronic age''.] * Castillo A. (2005). ''Hestoria mínima del llibru y la llectura''. Madrid: Siete Mares. * Cavallo, G. y Chartier, R. (1996). ''Hestoria d'una teoría de la llectura nel mundu occidental''. Madrid: Taurus. * Chartier, A. M. y Hébrad, J. (1994). ''Discursos sobre la llectura''. Barcelona: Gedisa. * Chartier, R. (2001). «¿Muerte o tresfiguración del llector?». ''Revista d'Occidente''. (239). * Lerner, D. (2000). Lleer y escribir na escuela: lo real, lo posible y lo necesario. Méxicu: SEP / Fondu de Cultura Económica (Col. Biblioteca pa l'actualización del maestru). * Manguel, A. (1998). ''Una hestoria de la llectura''. Madrid: Alianza. * Millán, J. A. (2001). [http://jamillan.com/lecsoco.htm ''La llectura y la sociedá de la conocencia''.] Alicante: Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes. * Renero, M. A. (1992). ''Cursu de llectura rápida''. Méxicu: Limusa. == Enllaces esternos == * [https://ye.literaturasm.com/somos-llectores/beneficios-de-llectura-el nuesu-celebru Los beneficios de la llectura pal nuesu celebru] {{Tradubot|Lectura}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Habilidaes]] [[Categoría:Comunicación]] [[Categoría:Sicollingüística]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] mq107drth7rbwqo6e5it4lzty9tk5xm 0 24865 3709778 3463726 2022-08-19T09:12:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{orde}} '''Héroe de la Xunión Soviética''' (Герой Советского Союза, ''Guerói Sovétskogo Soyuza'') yera'l más altu títulu honorariu y el grau de distinción superior de l'antigua [[Xunión Soviética|XRSS]]. Incluyía la [[Orden de Lenin]] y, como señal d'escelencia, la medaya de la Estrella Dorada col certificáu de la fazaña (''gramota''), concedíu pol [[Presidium del Sóviet Supremu]] de la XRSS. El gallardón foi establecíu'l [[16 d'abril]] de [[1934]]. Recibiéronlu más de 12.500 persones, la gran mayoría na [[Gran Guerra Patria]] (11.635 Héroes de la XRSS, 101 en dos ocasiones, 4 en trés ocasiones y 2 en cuatro ocasiones). Un héroe famosu foi [[Alexander Matrosov]] que recibió póstumamente la distinción por morrer al bloquiar una ametralladora enemiga col so propiu cuerpu. Tamién recibió la condecoración a títulu póstumu l'español [[Rubén Ruiz Ibárruri]], únicu fíu varón de [[Dolores Ibárruri]] ''La Pasionaria'', cayíu demientres la durísima batalla pol control de la estación central de [[Stalingráu]]. Los primeros en recibir la distinción foren los pilotos [[Anatoly Vasilyevich Liapidevsky|Liapidevsky]], [[Sigizmund Aleksandrovich Levanevsky|Levanevsky]], [[Vasili Molokov]], [[Mavrikiy Slepnev]], [[Nikolai Kamanin]], [[Ivan Doronin]] y [[Mikhail Vasilyevich Vodopianov|Vodopianov]], que participaron na búsqueda y rescate de la tripulación del vapor ''[[Cheliuskin]]'', que se fundió n'agües [[Océanu Glacial Árticu|ártiques]] el [[13 de febreru]] de [[1934]]. Hai casos estraños, como'l de Lev Shestakov que reclamó'l títulu al presentar pruebes de que derribara y diera muerte a [[Hans-Ulrich Rudel]], l'as de Stuka que fizo españar al acorazáu rusu ''Marat'' en Kronstad-Leningráu. Shestakov que taba de patrulla observó l'aterrizaxe d'emerxencia d'un Stuka y dempués cuando yá s'acercaben vio otru Stuka aterrizar, asina qu'él y los sos soldaos apuraren el pasu, pues los blancos víense "interesantes". Al llegar al sector onde aterrizaron los alemanes vio que los dos aparatos taben en llames y a les sos respeutives tripulaciones correr al escape, Shestakov reconoció qu'unu de los aparatos yera'l de Rudel, al que-y se punxera preciu a la so cabeza, asina que salieron entusiastamente na so persecución por espaciu de 6 km, un de los tiradores rusos abatió a un pilotu y firió gravemente'l so ametrallador, la otra pareya siguió la so escapadera hasta algamar el Dniester, al llegar a la orilla nun pudieron ver a naide na otra orilla, asína que Shestakov asumió que'l pilotu abatíu podía ser Rudel, asína que tomó partes del Stuka de Rudel y otres pruebes y pomposamente reclamó'l premiu ofrecíu por [[Stalin]] y títulu al presentase como'l rusu que derribó a Rudel y lu mató, recibiendo'l tratu de noble Shestakov y Héroe de la Xunión Soviética. Ensín querer, Rudel que sobrevivió al cruce del Dniester y llogró llegar a les sos llinies(non asína el so ametrallador Henschel) dio a Shestakov una les más altes condecoraciones ruses. Depués de la dixebra de la Xunión Soviética, a fines de [[1991]], el títulu d'''Héroe de la Xunión Soviética'' foi asocedíu en [[Rusia]] pol d'[[Héroe de la Federación Rusa]], n'[[Ucraína]] pol d'[[Héroe d'Ucraína]] y en [[Bielorrusia]] pol d'[[Héroe de Bielorrusia]]. [[Categoría:Órdenes, condecoraciones y medalles de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] asmc5vp1euu0ygrspjaifp6mquw9aoc 0 24866 3709756 3461583 2022-08-19T09:10:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki '''Ciudá Heroica''' (en rusu: город-герой, ''górod-gueroy'') ye un títulu honoríficu soviéticu que premió'l destacáu heroismu demostráu polos habitantes de diferentes ciudaes na [[Gran Guerra Patria]] ente [[1941]] y [[1945]]. Foi dau a 12 ciudaes de la [[Xunión Soviética]] y a la Fortaleza Brest, a la que se-y concedió'l títulu equivalente de "Fortaleza Heroica". Esta condecoración equival a la estremadura individual d'[[Héroe de la Xunión Soviética]]. Actualmente 4 d'elles alcuéntrense nel territoriu d'[[Ucraína]], 2 (incluyida la Fortaleza Heroica) en [[Bielorrusia]] y el restu en [[Rusia]]. D'alcuerdu col estatutu, a la ciudá heroica concedíase-y dafechu la [[Orden de Lenin]], la [[Estrella d'Oru]] y el certificáu de l'hazaña heroica (grámota) por parte'l [[Presidium del Sóviet Supremu de la XRSS]]. Asina, instálase'l correspondiente obeliscu na ciudá. == Ciudaes Heroicas == # '''Rusia''' [[San Petersburgu|Leningráu]] (actualmente [[San Petersburgu]]) (títulu dau en 1945) # '''Rusia''' [[Stalingráu]] (actualmente [[Volgográu]]) (1945) # '''Ucraína''' [[Odesa]] (1945) # '''Ucraína''' [[Sebastopol]] (1945) # '''Ucraína''' [[Kiev]] (1961) # '''Bielorrusia''' Fortaleza [[Brest (Bielorrusia)|Brest]] (Fortaleza Heroica) (1965) # '''Rusia''' [[Moscú]] (1965) # '''Rusia''' [[Novorossiysk]] (1973) # '''Ucraína''' [[Kerch]] (1973) # '''Bielorrusia''' [[Minsk]] (1974) # '''Rusia''' [[Tula]] (1976) # '''Rusia''' [[Múrmansk]] (1985) # '''Rusia''' [[Smolensk]] (1985) == Galería == * '''Ciudaes heroiques (Sellos soviéticos 1965)''' <gallery> Image:Brest (timbre soviétique).jpg|Fortaleza Brest Image:Kiev (timbre soviétique).jpg|Kiev Image:Odessa (timbre soviétique).jpg|Odessa Image:Léningrad (timbre soviétique).jpg|Leningráau Image:Moscou (timbre soviétique).jpg|Moscú Image:Sébastopol (timbre soviétique).jpg|Sevastopol Image:Volgograd (timbre soviétique).jpg|Volgográu </gallery> [[Categoría:Órdenes, condecoraciones y medalles de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 1uaf6xc4n8g0umsuwntd2zq63m3qa6e 0 25357 3709854 3644690 2022-08-19T09:18:40Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200629120512}} {{rexón}} '''Massachusetts''' (''The Commonwealth of Massachussets'') ye un [[Estaos d'Estaos Xuníos|estáu]] de los [[Estaos Xuníos]], parte de la rexón de [[Nueva Inglaterra]]. Massachusetts yera una de les 13 colonies orixinales que llucharon escontra'l gobiernu británicu na Revolución Americana. El censu poblacional de Massachusetts en [[2008]] yera 6.497.967 persones. Llenda'l norte con [[New Hampshire]] y [[Vermont]], al este col [[Océanu Atlánticu]], al sur con [[Rhode Island]] y [[Connecticut]], y al oeste con [[Nueva York]]. [[Boston (Massachusetts)|Boston]] ye la capital del estáu y la ciudá más grande. Hai 30 universidaes. == Historia == La población orixinaria del territoriu yeren delles tribus de la familia llingüística algonquina: Wampanoag, Nauset, Nipmuc, Pocomtuc, Mahican, y Massachusett. La so esistencia camudó pa siempre pola llegada de los [[Padres Pelegrinos]] (''Pilgrims'') que desembarcaron del [[Mayflower]], no qu'ellos llamaron New Plymouth y anguaño ye [[Plymouth (Massachusetts)|Plymouth]], el [[21 d'avientu]] de [[1620]]. Pocos años dempués fórmase, col envís d'esplotar el territoriu, una compañía privilexada, la Massachusetts Bay Colony, con colonos puritanos que fundaron [[Boston (Massachusetts)|Boston]] el [[17 de setiembre]] de [[1630]]. Pronto hubo problemes d'intolerancia relixosa ente estes xentes qu'emigraran pa escapar precisamente d'esi tipu de persecuciones, y asina ún d'ellos, Roger Williams, emigró al Norte y fundó [[Providence (Rhode Island)|Providence]] (1636), que foi'l guañu del actual estáu de [[Rhode Island]]. Nos sieglos XVII y XVIII la colonia, amás de conocer delles guerres escontra les tribus natives y escontra la colonia de Nueva Francia (anguaño [[Quebec]]), espolletó económica y culturalmente. Nel [[1639]] fundóse'l [[Harvard College]], y en [[1704]] entamó a espublizase'l que foi'l primer periódicu (selmanariu nesti casu) que apaeció regularmente nes colonies ingleses d'América, el ''The Boston News-Letter''. La colonia foi tamién centru d'una importante actividá política, y la primera na qu'entamó'l descontentu col dominiu británicu. El malestar foi medrando y tuvo'l so momentu cimeru no que se conoz como El Motín del Té (''Boston Tea Party''). Pol Acta del Té de [[1773]] los territorios americanos foron obligaos a pagar impuestos por importar dellos productos (ente ellos, el té) de la metrópolis. Esto creó un malcontentu nes colonies qu'acabó españando en Boston. El 16 d'avientu de [[1773]] los colonos tiraron al mar 45 tonelaes de té que llegaran al puertu nes bodegues de trés barcos de la [[Compañía Británica de les Indies Orientales]]. La rempuesta de les autoridaes foi la represión: el boicot de los colonos a los productos británicos fizo que'l gobiernu inglés cerrara'l puertu pa impedir el comerciu de la colonia hasta que pagaran lo que teníen estrozao. El Parllamentu, amás, aprobó otres lleis (el conxuntu d'elles ye conocíu como Lleis Intolerables o ''Intolerable Acts'') qu'alteriaben el ''statu quo'' institucional, reforzando'l control británicu sobre les colonies. Les protestes crecieron, y les colonies convocaron el Primer Congresu Continental, que-y pidió al rei que retirara eses lleis. Pedíen tamién que'l control de los asuntos internos de los territorios fora decidíu n'América, ensin intervención metropolitana. La falta de rempuesta inglesa fizo que la situación s'engafara hasta qu'españó la guerra en Lexington, cerca de Boston, en [[1775]]. Pocos años dempués, en [[1780]], los representantes de los colonos aprobaron la Constitución de Massachussets, la primera d'ente les de les colonies americanes y la que lleva más tiempu funcionando ensin interrupción en tol mundu. En [[1787]] ratificóse tamién la Constitución federal d'Estaos Xuníos. El [[15 de marzu]] de [[1820]] los territorios más septentrionales de la colonia dixebráronse d'ella pa formar l'estáu de [[Maine]]. La perda d'esos territorios, nostante, foi compensada pol ésitu económicu del territoriu, ún de los más industrializaos de los [[Estaos Xuníos]] nel [[sieglu XIX]]. El so paisaxe entamó a poblase de fábriques (sobremanera de ropa y zapatos), que llevaron a Massachusetts a munchos inmigrantes que contribuyeron a que l'estáu tuviera un gran desarrollu tanto económicu como social. Foi'l ñeru del abolicionismu al abolir la esclavitú yá en [[1783]], y el primer estáu que tuvo un reximientu de soldaos negros. El so sistema educativu, d'otra banda, yera'l modelu nel que miraben les otres colonies. Na primer metá del [[sieglu XX]] la so riqueza amenorgó, porque munches de les compañíes que s'asentaben nella marcharon pal Sur de los Estaos Xuníos, y la [[Gran Depresión]] foi dura de llevar nesti estáu que volvería a espolletar económicamente dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Acabada esta, instaláronse nelli un bon númberu d'empresas d'alta teunoloxía qu'aprovechaben el bon nivel académicu de los estudiantes que salíen de los elitistes colexos universitarios de la redolada de Boston. Les árees suburbanes entamaron a medrar perdayuri, y ficiéronse necesaries grandes obres públiques p'articular el territoriu. La más principal d'elles ye'l túnel de más de 5 km conocíu como ''The Big Dig''. Nos últimos años una nueva fonte de riqueza contribúi a aumentar la renta del estáu: el turismu. Boston o Plymouth, pero tamién la península de [[Cape Cod]], son los destinos principales de los visitantes d'esti estáu que sigue, más de 200 años dempués de llevantase escontra los ingleses, a la cabeza de les conquistes sociales nos Estaos Xuníos. Así, foi'l primer estáu n'aprobar les bodes ente persones del mesmu sexu (2004) y aprobó en 2008 una llei que descriminaliza la posesión de [[marihuana]]. [[Archivu:Mayflower in Plymouth Harbor, by William Halsall.jpg|thumb|left|250px|''Mayflower in Plymouth Harbor'', pintáu por [[William Halsall]] en 1882]] [[Archivu:Mass statehouse eb1.jpg|thumb|left|250px|Parllamentu de Massachusetts]] {{Estaos d'Estaos Xuníos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Massachusetts]] [[Categoría:Estaos d'Estaos Xuníos d'América]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 9n1ia0tgzn2dtn2gj0e2ileot88fqx2 0 25410 3709708 3702501 2022-08-19T09:04:33Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{desactualizáu|t=20200402025032}} {{Organización}} '''YouTube''' ye un sitiu web que permite a los usuarios compartir videos dixitales al traviés d'[[Internet]] y tamién, permite a los músicos novatos y esperimentaos dar a conocer los sos videos al mundu. Pertenez a la Web 2.0. Foi fundáu en [[febreru]] de [[2005]] por tres antiguos trabayadores de PayPal: Chad Hurley, Steve Chen y Jawed Karim. YouTube ye propiedá de [[Google]], dende la so compra, el [[10 d'ochobre]] de [[2006]] por 1.650 millones de [[dólar]]es. YouTube fai usu d'un reproductor en llinia basáu n'[[Adobe Flash]] pa sirvir el so conteníu. Ye mui popular gracies a la posibilidá d'agospiar videos personales de xeitu cenciellu. YouTube agospia una variedá de clips de películes, programes de televisión, videos musicales y videos caseros (a pesar de les regles de YouTube escontra xubir videos con [[copyright]], esti material esiste en cantidá). Los enllaces a videos de YouTube puen ser tamién puestos en [[blogs]] y llugares web personales faciendo usu APIs o incrustando ciertu códigu [[HTML]]. == Calidá de videu == Como en Google Videu y otres llugares de videos, hai quexes acerca de la calidá, siendo que los videos se pixelen (apaecen cuadros de color uniforme de mayor tamañu, en forma de mosaicu), en gran midida, debíu al equilibriu ente calidá de semeya y velocidá de tresmisión na rede. Otru problema ye qu'en bastantes clips, el soníu y el videu nun tan sincronizaos; esto depende del formatu del archivu orixinal. En xeneral, tolos videos deben ocupar un espaciu en discu non mayor a los 1024 Mb y deben tener una duración menor o igual a 10 minutos, con una tolerancia estra de 58 segundos de grabación. La totalidá de los videos, yeren convertíos a resoluciones de 320×240 y 480×360, y a 30 fotogrames per segundu, anque los videos xubíos enantes de marzu 2008 solu tan disponibles na resolución más baxa. A pesar de que tolos videos amuésense predeterminadamente na resolución menor, los usuarios rexistraos puen optar por que se reproduzan preferentemente en calidá alta. Non tolos videos de YouTube foron optimizaos o convertíos pa vese n'alta resolución, hai un pequeñu porcentaxe que sí lo ta y hai una forma de velos. Basta agregar el parámetru [[&fmt=6]] al final de la direición URL (siguiría siendo un videu en formatu *.[[FLV]] pero con más calidá), si esiste, se verá la versión d'alta resolución y si no esiste, la versión normal. Como métodu alternativu, pode agregase &fmt=18, parámetru que ta disponible pa casi tolos videos (en formatu *.MP4). Güei, YouTube ta probando nueva calidá, en HD 720p, y pue ser accedida agregando'l parámetru &fmt=22, pol contrariu parte, eso solu funciona nos videos que lo dispongan, en casu contrariu, amosará la calidá más baxa. El 25 de payares de 2008, Youtube cambió la rellación d'aspeutu del so reproductor de videu, de 4:3 a 16:9, siguiendo l'estándar de los televisores LCD y de plasma, y tamién en concordancia coles intenciones de la empresa de tresmitir películes completes nel futuru. == Sobre la gueta de videos y vista d'alta resolución == YouTube mantién una loxística que permete llocalizar cualquier videu per medio de los TAGS, títulos y descripciones que los usuarios ponen pa cada videu, pero únicamente se restrinxen a los videos de YouTube. A raíz de la compra de YouTube per parte de [[Google]], Google Videu agrega a sos guetes los conteníos de YouTube. En xunu de 2007 dio un importante pasu hacia la internacionalización del sitiu, al traducir la so interfaz a diversos idiomes, ente ellos l'[[español]]. [[Archivu:Youtubeheadquarterssanbruno.jpg|thumb|right|Sede de YouTube en San Bruno.]] == Restricción de copies == Pa evitar copies de los archivos de videu, éstos tan repartíos en formatu flash (.FLV) propiedá de la empresa [[Adobe Flash]], qu'impide a los usuarios facer copies dixitales fácilmente. Aínda asina, diversos [[programador]]es realizaron ferramientes que-y permiten ensin permisu, la descarga de los videos agospiaos nel sitiu, de los coales dalgunes foron impidíos y otres permanecen, a tube catcher, VDownloader y Power Videu Downloader yeren unos d'ellos, anque na so nueva versión (0.7), el VDownloader foi desbloquiáu. == Copyright == Gran parte de los videos que los usuarios publiquen en YouTube tienen música o semeyes con [[copyright]]; la compañía solu les retira si asina ye pidíu pol propietariu de los derechos, al retirase los videos la cuenta del usuariu que los asoleyó ye esborrada llueu de recibir, cuando menos, tres alvertencies. == Youtube en munches llingües == El sitiu de YouTube tien como llingua predeterminada l'[[idioma inglés|inglés]], pero ta tamién n'otres 15 llingües: * [[Idioma inglés|Inglés]] 77% * [[Castellanu]] 11% * [[Francés]] 3% * [[Portugués]] 2% * [[Polacu]] 1% * [[Xaponés]] 1% * [[Italianu]] 1% * [[Rusu]] * [[Idioma alemán|Alemán]] * [[Hebréu]] * [[Irlandés]] * [[Neerlandés]] * [[Coreanu]] * [[Griegu]] * [[Chinu]] (n'escritura tradicional y simplificada) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.youtube.com/ YouTube] * [https://www.google.com/ Google] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:YouTube|*]] 0rb5qonka1pwqi3fzi63q5bkjqracwd 0 25440 3709789 3618427 2022-08-19T09:13:13Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{Llocalidá}} '''Qeqertarsuaq''' (en [[danés]]: '''Godhavn''') ye una ciudá y [[puertu]] na costa sur de Qeqertarsuaq (islla Disko), una islla na costa oeste de [[Groenlandia]]. La ciudá ta allugada a 69.25° N 53.58° O. Fundada nel [[1773]], ye sede d'un campus de la [[Universidá de Copenhague]]. Qeqertarsuaq significa 'islla grande' en groenlandés. == Xeografía == El [[conceyu]] de Qeqertarsuaq ye uno dellos dos únicos conceyos de Groenlandia que non ocupan una parte de la islla principal de Groenlandia (l'otru ye [[Aasiaat]]). Consiste de la islla de Qeqertarsuatsiaq (islla Disko) y sos islles satélite (principalmente Hareø a 11 km hacia'l noroeste de Qeqertarsuatsiaq, y Qeqertaq na costa sudoeste, na boca del fiordu de Disko), caúna superficie total de 9.700 km². A 2007, se calcula que'l conceyu tien una población de 993 persones. De estos, 956 se calcula que viven nel pueblu y los 37 restantes na aldea de Kangerluk (fiordu de Disko). == Atraiciones == Munches delles llanes montañes de [[basaltu]] que s’atopan per toa la islla tan cubiertes con ñeve perpetua. L'área más grande se llama Sermersuaq (El Gran Glaciar). Sermersuaq ta asitiáu bastante llonxe de la [[costa]] polo que ye difícil llegar en [[veranu]]. Lyngmarksbræen (El Glaciar de Lyngmark) ye muncho más pequeñu que'l Sermersuaq, pero ta cerca del pueblu y pue llegase nunes poques hores de camín. El glaciar cubre cuasi 10 km. Como algo bastante únicu en [[Groenlandia]], ye posible montar en [[trinéu]] en Qeqertarsuaq baxo'l Sol de medianueche de veranu. Esto ocurre nel xelu interior a una altura d'unos 700 m nel monte Lyngmarksfjeld, detrás del pueblu. Uno pue caminar a la cima de Lyngmarksfjeld onde los esfuercios yeren recompensaos por una fantástica vista de la bahía de Disko y los xigantescos iceberes en Ilulissat a cuasi 100 quilómetros de distancia. == Historia == [[Ficheru:KRABBE(12) Greenland. The town Qeqertarsuaq - seen from the south (11325311293).jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Qeqertarsuaq nel [[sieglu XX]].]] El pueblu de Qeqertarsuaq foi fundáu pol balleneru Svend Sandgreen nel [[1773]]. La caza de ballenes tevo gran importancia nel pueblu dúrante los dos sieglos pasaos. Cazar y pescar siguen siendo les principales ocupaciones dellos habitantes de la islla. Alredor de 1.000 d'estos habitantes viven nel pueblo principal y más de 50 nel asentamientu de Kangerluk, a unas poques hores con barcu hacia'l noroeste. Ellí ye onde los investigadores atoparon un glaciar 'galopante' nel [[1999]] que se mueve hasta 100 metros al día. Rastros d'asentamientos d'entre 5.000 y 6.000 años s’atoparon en Qeqertarsuaq. Los colonos foron paleo-esquimales allexándose del Sur. Los primeros balleneros llegaron a Qeqertarsuaq dúrante los sieglos XVII y XVIII; ellí atoparon un llugar pa zarpar apropiáu, que se convertió na base de la colonia. Nel 1773, s’estableció la colonia de Godhavn (el Bon Puertu), sirviendo como'l puntu más septentrional na aplicación dellos derechos daneses de la caza de ballenes na rexón. Nel 1862, s’aprobó una nueva llei sobre conceyos y les llamaes Direiciones s'introduxeron en Groenlandia. L’oxetivu principal de la Direición yera l'alministración dellos recursos diferenciaos dellos propósitos sociales: apoyu a les viudas, los neños desamparaos y otros necesitaos. La Direición tamién funcionaba como un tribunal inferior en casu de, por exemplu, robu. La Direición tamién participó na llucha escontra la propagación del moquiellu, na fundaición d'una escola de [[kayak]] pa rapaces y una escola de costura pa moces. Los Conseyos del Norte y el Sur de Groenlandia foron convocaos a un encuentro en Godhavn el 3 de mayu de [[1940]]. Una delles consecuencies del encuentro ye'l fechu de que tola alministración de Groenlandia, hasta entoncies dividida entre Godhavn y Godthåb, agora se concentró en Godthåb de manera que la era en que Godhavn foi la seda gubernamental de Groenlandia del Norte s'acabó. El Xefe de la Oficina d'Alministración foi elimináu nel [[1950]] nel establecimientu del Conseyu Nacional de Groenlandia. Esto tamién foi l'entamu del desarrollu de Qeqertarsuaq nuna sociedá ’normal' basada na [[caza]] y la [[pesca]] y nel modernu pueblu de güei en día. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.qeqertarsuaq.gl/ Sitiu web oficial de Qeqertarsuaq] (en [[groenlandés]], [[inglés]], [[alemán]] y [[danés]]) *[http://www.arktiskebilleder.dk/siulleq/album/sted_1175419_1.html Semeyes de Godhavn / Qeqertarsuaq] *[http://www.greenland.com/content/english/tourist/towns_regions/north_greenland/qeqertarsuaq Qeqertarsuaq Greenland - Official national guide by Greenland Tourism and Business Council] (n'[[inglés]]) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Groenlandia]] 63xjyua1jhbkolfe9li4hj4ptcendru 0 25736 3709901 3470283 2022-08-19T09:22:14Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{correxir}} '''Riestra global de tolos reactores nucleares del mundiu''', ordenaos por país. Nun inclúi los reactores de propulsión nuclear marina, con esceición de los que s'atopen n'instalaciones terrestres. == Alemaña == {| class="prettytable sortable" style="margin:0;" |- style="background-color:#FFDEAD;" ! style="width:20%;" | Nome ! style="width:06%;" | Bloque ! style="width:19%;" | Tipu de<br />reactor<br /> ! style="width:13%;" | Estáu ! style="width:07%;" | Potencia<br />neta<br />en MW<br /> ! style="width:07%;" | Potencia<br />bruta<br />en MW<br /> ! style="width:10%;" | Puesta en<br />producción<br />(planeada)<br /> ! style="width:10%;" | Clausura<br />(planeada)<br /> ! style="width:08%;" | Enerxía<br />producida<br />en GWh<br /> |- | Biblis || align="center" | A || Reactor d'agua a presión || En serviciu || align="right" | 1.167 || align="right" | 1.225 || align="right" | <span style='display:none'>1974-08-25</span> 25/08/1974 || align="right" | <span style='display:none'>2009-02-26</span> (Anfang&nbsp;2009) || align="right" | 216.665 |- | Biblis || align="center" | B || Reactor d'agua a presión || En serviciu || align="right" | 1.240 || align="right" | 1.300 || align="right" | <span style='display:none'>1976-04-06</span> 06/04/1976 || align="right" | <span style='display:none'>2009-01-31</span> (Anfang&nbsp;2013) || align="right" | 223.308 |-style="background:#f0f0f0;" | Brokdorf || align="center" | – || Reactor d'agua a presión || En serviciu || align="right" | 1.370 || align="right" | 1.440 || align="right" | <span style='display:none'>1986-10-14</span> 14/10/1986 || align="right" | <span style='display:none'>2018-12-22</span> (22/12/2018) || align="right" | 208.603 |- | Brunsbüttel || align="center" | – || Reactor d'agua trebolgando|| En serviciu || align="right" | 771 || align="right" | 806 || align="right" | <span style='display:none'>1976-07-13</span> 13/07/1976 || align="right" | <span style='display:none'>2009-02-09</span> (09/02/2009) || align="right" | 117.883 |-style="background:#f0f0f0;" | Emsland || align="center" | – || Reactor d'agua a presión || En serviciu || align="right" | 1.329 || align="right" | 1.400 || align="right" | <span style='display:none'>1988-04-19</span> 19/04/1988 || align="right" | <span style='display:none'>2020-06-20</span> (20/06/2020) || align="right" | 198.829 |- | Grafenrheinfeld || align="center" | – || Reactor d'agua a presión || En serviciu || align="right" | 1.275 || align="right" | 1.345 || align="right" | <span style='display:none'>1981-12-21</span> 21/12/1981 || align="right" | <span style='display:none'>2014-06-17</span> (17/06/2014) || align="right" | 235.027 |-style="background:#f0f0f0;" | Greifswald || align="center" | 1 || WWER-440/230 || Zarráu || align="right" | 408 || align="right" | 440 || align="right" | <span style='display:none'>1973-12-17</span> 17/12/1973 || align="right" | <span style='display:none'>1990-12-18</span> 18/12/1990 || align="right" | 35.452 |-style="background:#f0f0f0;" | Greifswald || align="center" | 2 || WWER-440/230 || Zarráu || align="right" | 408 || align="right" | 440 || align="right" | <span style='display:none'>1974-12-23</span> 23/12/1974 || align="right" | <span style='display:none'>1990-02-14</span> 14/02/1990 || align="right" | 36.569 |-style="background:#f0f0f0;" | Greifswald || align="center" | 3 || WWER-440/230 || Zarráu || align="right" | 408 || align="right" | 440 || align="right" | <span style='display:none'>1977-10-24</span> 24/10/1977 || align="right" | <span style='display:none'>1990-02-28</span> 28/02/1990 || align="right" | 33.271 |-style="background:#f0f0f0;" | Greifswald || align="center" | 4 || WWER-440/230 || Zarráu || align="right" | 408 || align="right" | 440 || align="right" | <span style='display:none'>1979-09-03</span> 03/09/1979 || align="right" | <span style='display:none'>1990-06-02</span> 02/06/1990 || align="right" | 28.920 |-style="background:#f0f0f0;" | Greifswald || align="center" | 5 || WWER-440/213 || Zarráu || align="right" | 408 || align="right" | 440 || align="right" | <span style='display:none'>1989-04-24</span> 24/04/1989 || align="right" | <span style='display:none'>1989-11-24</span> 24/11/1989 || align="right" | 0 |- | Grohnde || align="center" | – || Reactor d'agua a presión || En serviciu || align="right" | 1.360 || align="right" | 1.430 || align="right" | <span style='display:none'>1984-09-04</span> 04/09/1984 || align="right" | <span style='display:none'>2017-02-01</span> (01/02/2017) || align="right" | 235.649 |-style="background:#f0f0f0;" | Großwelzheim || align="center" | – || Reactor d'agua trebolgando y a vapor caliente || Zarráu || align="right" | 23 || align="right" | 25 || align="right" | <span style='display:none'>1969-10-14</span> 14/10/1969 || align="right" | <span style='display:none'>1971-04-20</span> 20/04/1971 || align="right" | 6 |- | Gundremmingen || align="center" | A || Reactor d'agua trebolgando || Zarráu || align="right" | 237 || align="right" | 250 || align="right" | <span style='display:none'>1966-12-01</span> 01/12/1966 || align="right" | <span style='display:none'>1977-01-13</span> 13/01/1977 || align="right" | 13.790 |- | Gundremmingen || align="center" | B || Reactor d'agua trebolgando || En serviciu || align="right" | 1.284 || align="right" | 1.344 || align="right" | <span style='display:none'>1984-03-16</span> 16/03/1984 || align="right" | <span style='display:none'>2016-07-19</span> (19/07/2016) || align="right" | 206.094 |- | Gundremmingen || align="center" | C || Reactor d'agua trebolgando || En serviciu || align="right" | 1.288 || align="right" | 1.344 || align="right" | <span style='display:none'>1984-11-02</span> 02/11/1984 || align="right" | <span style='display:none'>2017-01-18</span> (18/01/2017) || align="right" | 196.998 |-style="background:#f0f0f0;" | THTR-300 || align="center" | – || Reactor d'alta temperatura || Zarráu || align="right" | 296 || align="right" | 308 || align="right" | <span style='display:none'>1985-11-16</span> 16/11/1985 || align="right" | <span style='display:none'>1988-04-29</span> 29/04/1988 || align="right" | 2.756 |- | Isar || align="center" | 1 || Reactor d'agua trebolgando || En serviciu || align="right" | 878 || align="right" | 912 || align="right" | <span style='display:none'>1977-12-03</span> 03/12/1977 || align="right" | <span style='display:none'>2011-03-21</span> (21/03/2011) || align="right" | 169.287 |- | Isar || align="center" | 2 || Reactor d'agua a presión || En serviciu || align="right" | 1.400 || align="right" | 1.475 || align="right" | <span style='display:none'>1988-01-22</span> 22/01/1988 || align="right" | <span style='display:none'>2020-04-09</span> (09/04/2020) || align="right" | 199.236 |-style="background:#f0f0f0;" | Jülich || align="center" | – || Reactor d'alta temperatura || Zarráu || align="right" | 13 || align="right" | 15 || align="right" | <span style='display:none'>1967-12-17</span> 17/12/1967 || align="right" | <span style='display:none'>1988-12-31</span> 31/12/1988 || align="right" | 1.506 |- | Kahl || align="center" | – || Reactor d'agua trebolgando || Zarráu || align="right" | 15 || align="right" | 16 || align="right" | <span style='display:none'>1961-06-17</span> 17/06/1961 || align="right" | <span style='display:none'>1985-11-25</span> 25/11/1985 || align="right" | 2.046 |-style="background:#f0f0f0;" | Karlsruhe || align="center" | – || Fast Breeder Reactor || Zarráu || align="right" | 17 || align="right" | 21 || align="right" | <span style='display:none'>1978-04-09</span> 09/04/1978 || align="right" | <span style='display:none'>1991-08-23</span> 23/08/1991 || align="right" | 323 |-style="background:#f0f0f0;" | Karlsruhe (MZFR) || align="center" | – || Reactor d'agua a presión || Zarráu || align="right" | 52 || align="right" | 57 || align="right" | <span style='display:none'>1966-03-09</span> 09/03/1966 || align="right" | <span style='display:none'>1984-05-03</span> 03/05/1984 || align="right" | 4.787 |- | Krümmel || align="center" | – || Reactor d'agua trebolgando || En serviciu || align="right" | 1.346 || align="right" | 1.402 || align="right" | <span style='display:none'>1983-09-28</span> 28/09/1983 || align="right" | <span style='display:none'>2016-03-28</span> (28/03/2016) || align="right" | 195.922 |-style="background:#f0f0f0;" | Lingen || align="center" | – || Reactor d'agua trebolgando || Zarráu || align="right" | 250 || align="right" | 268 || align="right" | <span style='display:none'>1968-07-01</span> 01/07/1968 || align="right" | <span style='display:none'>1979-01-05</span> 05/01/1979 || align="right" | 9.136 |- | Mülheim-Kärlich || align="center" | – || Reactor d'agua a presión || Zarráu || align="right" | 1.219 || align="right" | 1.302 || align="right" | <span style='display:none'>1986-03-14</span> 14/03/1986 || align="right" | <span style='display:none'>1988-09-09</span> 09/09/1988 || align="right" | 10.291 |-style="background:#f0f0f0;" | Neckarwestheim || align="center" | 1 || Reactor d'agua a presión || En serviciu || align="right" | 785 || align="right" | 840 || align="right" | <span style='display:none'>1976-06-03</span> 03/06/1976 || align="right" | <span style='display:none'>2008-12-01</span> (01/12/2008) || align="right" | 170.675 |-style="background:#f0f0f0;" | Neckarwestheim || align="center" | 2 || Reactor d'agua a presión || En serviciu || align="right" | 1.305 || align="right" | 1.395 || align="right" | <span style='display:none'>1989-01-03</span> 03/01/1989 || align="right" | <span style='display:none'>2021-04-15</span> (15/04/2021) || align="right" | 184.104 |- | Niederaichbach || align="center" | – || Reactor moderáu con agua pesao || Zarráu || align="right" | 100 || align="right" | 106 || align="right" | <span style='display:none'>1973-01-01</span> 01/01/1973 || align="right" | <span style='display:none'>1974-07-31</span> 31/07/1974 || align="right" | 15 |-style="background:#f0f0f0;" | Obrigheim || align="center" | – || Reactor d'agua a presión || Zarráu || align="right" | 340 || align="right" | 357 || align="right" | <span style='display:none'>1968-10-29</span> 29/10/1968 || align="right" | <span style='display:none'>2005-05-11</span> 11/05/2005 || align="right" | 86.821 |- | Philippsburg || align="center" | 1 || Reactor d'agua trebolgando || En serviciu || align="right" | 890 || align="right" | 926 || align="right" | <span style='display:none'>1979-05-07</span> 07/05/1979 || align="right" | <span style='display:none'>2011-03-26</span> (26/03/2011) || align="right" | 159.990 |- | Philippsburg || align="center" | 2 || Reactor d'agua a presión || En serviciu || align="right" | 1.392 || align="right" | 1.458 || align="right" | <span style='display:none'>1984-12-17</span> 17/12/1984 || align="right" | <span style='display:none'>2017-04-18</span> (18/04/2017) || align="right" | 225.434 |-style="background:#f0f0f0;" | Rheinsberg || align="center" | – || WWER-210 || Zarráu || align="right" | 62 || align="right" | 70 || align="right" | <span style='display:none'>1966-05-06</span> 06/05/1966 || align="right" | <span style='display:none'>1990-06-01</span> 01/06/1990 || align="right" | 15.000 |- | Stade || align="center" | – || Reactor d'agua a presión || Zarráu || align="right" | 640 || align="right" | 672 || align="right" | <span style='display:none'>1972-01-29</span> 29/01/1972 || align="right" | <span style='display:none'>2003-11-14</span> 14/11/2003 || align="right" | 145.896 |-style="background:#f0f0f0;" | Unterweser || align="center" | – || Reactor d'agua a presión || En serviciu || align="right" | 1.345 || align="right" | 1.410 || align="right" | <span style='display:none'>1978-09-29</span> 29/09/1978 || align="right" | <span style='display:none'>2011-09-06</span> (06/09/2011) || align="right" | 248.279 |- | Würgassen || align="center" | – || Reactor d'agua en trebolgando || Zarráu || align="right" | 640 || align="right" | 670 || align="right" | <span style='display:none'>1971-12-18</span> 18/12/1971 || align="right" | <span style='display:none'>1994-08-26</span> 26/08/1994 || align="right" | 72.922 |} == Arxelia == *Asalam fi al alam. *Nur. == Antártida == *Planta de McMurdo - PM-3A NNPU "Nukey Poo" reactor d'enerxía de la marina USA (funcionando nel 1962, zarrada nel 1972, esmantelada del too nel 1979) == Arxentina == === Reactores pa xeneración llétrica === *Central Nuclear Atucha I - Reactor tipu: [http://en.wikipedia.org/wiki/Pressurised_heavy_water_reactor PHWR] / 100 km al noroeste de la ciudá de [[Buenos Aires]]. *Central Nuclear Atucha II - Reactor tipu: [http://en.wikipedia.org/wiki/Pressurised_heavy_water_reactor PHWR] / 100 km al noroeste de Buenos Aires (''en construcción''). *Central Nuclear Embalse - Reactor tipu: [http://en.wikipedia.org/wiki/Pressurised_heavy_water_reactor PHWR] / Provincia de [[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]]. === Reactores d'investigación === *Reactor RA-0 *[http://en.wikipedia.org/wiki/RA-1_Enrico_Fermi Reactor RA-1 Enrico Fermi] *Reactor RA-2 *Reactor RA-3 *Reactor RA-4(ex SUR-100) *Reactor RA-6 *Reactor RA-8(desactiváu) == Armenia == *Central Nuclear Metsamor **Armenia-1 (zarráu) **Armenia-2 == Australia == *HIFAR, Lucas Heights, [[Nueva Gales del Sur]] *MOATA, ensin serviciu. *OPAL, Lucas Heights, Nueva Gales del Sur == Austria == * Seibersdorf - 10 kW ASTRA reactor pa investigación (funcionó ente [[1960]]-[[1999]]) * Viena - 250 kW TRIGA reactor pa investigación Mark II (n'actividá dende [[1962]]) * Zwentendorf (completóse nel [[1978]] pero nunca nun se punxo en serviciu) == Bangladesh == * Dhaka - TRIGA Mark II, Establecimientu pa investigación de la enerxía (instaláu nel 1986) == Bélxica == * Mol (conceyu de Bélxica)(BR-3) - Reactor d'agua presurizao (zarráu) * Beveren(Doel) - 2 reactores PWR de 412 MW caún; 1 reactor PWR de 1,056 MW; 1 reactor PWR de 1,041 MW * Huy (Tihange) - 1 reactor PWR de 870 MW; 2 reactores PWR de 930 MW caún. == Bielorrusia == * Sosny, Minsk ** Reactor d'investigación IRT (zarráu en 1988) ** "Pamir" - prueba de reactor móvil d'enerxía nuclear (zarráu en 1986) == Brasil == * Central nuclear d'Angra dos Reis (Angra dos Reis, Estáu de Rio de Janeiro) - 2 xunidaes PWR. * Belo Horizonte - TRIGA Mark I, Universidá de Minas Gerais (instaláu en 1960) == Bulgaria == * Kozloduy - La central nuclear de Kozloduy usa reactores WWER-440 y -1000 (construyíos a partir de 1969 col soporte de la [[XRSS]]) * Sofía - IRT reactor d'investigación (zarráu en 1987) == Canadá == === Plantes d'enerxía nuclear (18) === * Central nuclear Bruce (Tiverton, Ontario) * Pickering Nuclear Generating Station (Pickering, Ontario) * Darlington Nuclear Generating Station (Bowmanville, Ontario) * Gentilly Nuclear Generating Station (Bécancour, Quebec) * Point Lepreau Nuclear Generating Station (Lepreau, New Brunswick) * Nuclear Power Demonstrator (Rolphton, Ontario) * Douglas Point (Tiverton, Ontario) === Reactores pa investigación === * Chalk River Laboratories ** MMIR-1 - MAPLE reactor pa la producción d'isotopos pa melecina ** MMIR-2 - MAPLE reactor pa la producción d'isotopos pa melecina ** NRU - reactor de 135 MW ** NRX reactor - (1947-???) ** ?? - reactor SLOWPOKE-1 prototipu, treslladáu a la Universidá de Toronto, dempués actualizáu pa SLOWPOKE-2 ** Reactor PTR|PTR - Reactor de pruebes pool. ** Reactor ZED-2 - Reactor d'enerxía cero. ** Reactor ZEEP El primer reactor nuclear en Canadá, y el primeru fuera d'Estaos Xuníos. * Whiteshell Laboratories ** Reactor WR-1 - Reactor del tipu d'enfriamientu orgánicu - CANDU ** Reactor SDR|SDR - Reactor de demostración deSlowpoke - reactor de tipu Reactor SLOWPOKE-3 * Universidá de Dalhousie, Halifax, Nova Scotia - reactor de tipu Reactor SLOWPOKE-2 * Kanata - Reactor de tipu Reactor SLOWPOKE-2 (zarráu) * Tunney's Pasture - Ottawa-Ontario - Prototipu del reactor de tipu Reactor SLOWPOKE-2, treslladáu a Kanata? (zarráu) * Escuela Politéunica de Montréal, Montréal-Québec- reactor de tipu Reactor SLOWPOKE-2 * Universidad McMaster - Reactor del tipu 5 MW MTR * Royal Military College, Kingston, Ontario - reactor del tipu Reactor SLOWPOKE-2 * Saskatchewan Research Council, Saskatoon, Saskatchewan * Universidá d'Alberta, Edmonton-Alberta - reactor del tipu Reactor SLOWPOKE-2 * Universidá de Toronto - reactor del tipu Reactor SLOWPOKE-2 (zarráu) == China == {| {{tablaguapa}} |- ! rowspan=1|'''Nome'''||rowspan=1|'''Tipu'''|| rowspan=1|'''Capacidá (MW), neta/bruta'''|| rowspan=1|Estáu |- |Daya Bay 1 (Guangdong 1) |PWR |944/984 |Conectáu a la rede'l 31 d'agostu de 1993 |- |Daya Bay 2 (Guangdong 2) |PWR |944/984 |Conectáu a la rede'l 2 de febreru de 1994 |- |Ling'ao 1 (Lingao A) |PWR |938/990 |Conectáu a la rede'l 26 de febreru de 2002 |- |Ling'ao 2 (Lingao B) |PWR |938/990 |Conectáu a la rede'l 15 d'avientu de 2002 |- |Qinshan 1 (anguaño, Qinshan) |PWR |279/300 |Conectáu a la rede'l 15 d'avientu de 1991 |- |Qinshan 2-A (anguaño, Qinshan 2, o Qinshan 2-A) |PWR |610/642 |Conectáu a la rede'l 2 de febreru de 2002 |- |Qinshan 2-B (anguaño, Qinshan 3) |PWR |610/642 |Conectáu a la rede'l 4 de marzu de 2004 |- |Qinshan 3-A |PHWR |665/728 |Conectáu a la rede n'abril de 2003 |- |Qinshan 3-B |PHWR |665/728 |Conectáu a la rede'n xunetu2003 |- |colspan=2|Capacidá Total |colspan=2|6,593/6,988 |- |colspan=4|'''xunidaes en víes de construcción''' |- |Tianwan-1 (Lianyungang) |VVER |1,000/1,060 |En construcción |- |Tianwan-2 (Lianyungang) |VVER |1,000/1,060 |En construcción |- |colspan=2|Capacidá Total |colspan=2|2,000/2,120 |- |} [[Archivu:Chinamap_-_2.png|thumb|800px|center|Plantes d'enerxía nuclear en China]] == Colombia == === Reactores pa investigación === * IAN R-1 TRIGA 30 kW, Institutu de Ciencia Nuclear (Zarráu nel 1997 y reabiertu nel 2008) == Corea del Norte == === Plantes de reactores pa enerxía === *Yongbyon **Yongbyon 2 – reactor Magnox de 50 MW (construcción suspendida nel 1994) *Taechon (a 20 km de Yongbyon) **Taechon 1 – reactor de 200 MW (construcción suspendida nel 1994) *Kumho (a 30 km al norte de Sinpo) **Kumho 1 - PWR 1000 MW (construcción suspendida nel 2003) **Kumho 2 - PWR 1000 MW (construcción suspendida nel 2003) == Corea del Sur == === Plantes de reactores pa enerxía === *Kori - 4 PWR reactores *Ulchin - 4 PWR reactores *Wolseong - 4 PHWR reactores *Yonggwang - 4 PWR reactores === Reactores pa investigación === *Aerojet Xeneral Nucleonics Reactor pa investigación Modelu 201 *HANARO, reactor tipo MAPLE *TRIGA General Atomics Mark II Reactor pa investigación tipu (TRIGA-Mark II) === Reactores pa investigación === *Yongbyon **IRT-2000 – reactor pa investigación d'agua pesao moderao de 8 MW (2MW 1965-1974, 4MW 1974-1986) (suministráu pola XRSS, 1965) **Yongbyon 1 – reactor Magnox de 5 MW, proporciona enerxía y calefacción pal distritu (activu 1987-1994, reactiváu 2003) == Cuba == *Juragua, Cienfuegos - la construcción de dos reactores 417 MW VVER-440 V213 suspendióse nel [[1992]] como consecuencia del fin de la [[Xunión Soviética]]. == Dinamarca == *Risø - Reactor del tipu DR-3 DIDO (zarráu) == Exiptu == *Inshas Centru d'Investigación Nuclear. **ETTR-1 - reactor LWR de 2 MW (suministraos pola XRSS, nel 1958) **ETTR-2 - 22 MW reactor (supplied by Arxentina, 1998) == Eslovenia == *Krško - Central nuclear de Krško - 670 MWe PWR *Ljubljana – reactor pa investigación TRIGA Mark II , Jožef Stefan Institute (suministráu nel 1966 polos [[Estaos Xuníos]]) == Eslovaquia == *Planta d'Enerxía Nuclear de Bohunice - 4 408 MW VVER (tamién conocíu como WWER), **Bohunice A-1 - 1 388 MW WWER (zarráu) *Mochovce - 2 388 MW WWER == España == === Plantes de reactores pa enerxía === ==== N'actividá ==== *Central nuclear d'Almaraz (Cáceres) **Almaraz I - 1032 MW **Almaraz II - 1027 MW *Central nuclear d'Ascó (Tarragona) **Ascó I - 930 MW **Ascó II - 930 MW *Central nuclear de Cofrentes (València) - 1103 MW *Central nuclear Santa María de Garoña (Burgos) - 460 MW *Central nuclear de Trillo (Guadalajara) - 1.066 MW *Central nuclear de Vandellós GCR (Tarragona) **Vandellós II - 992 MW ==== Zarraes ==== *Central nuclear de Vandellós GCR (Tarragona) **Vandellós I (zarráu tres un fueu nel 1989) *Central nuclear José Cabrera, Almonacid de Zorita (Guadalajara) - 160 MW (zarrada n'abril de 2006) ==== Abandonaes enantes de la inauguración ==== *Central nuclear de Lemóniz ([[Bizkaia]]) **Lemóniz I - 930 MW **Lemóniz II - 930 MW *Central nuclear de Valdecaballeros (Badajoz) === Reactores pa investigación === *Reactor Argos reactor Argonaut de 10 kW - Escola Tècnica Superior d'Enginyeria Industrial de Barcelona, Universidá Politéunica, [[Barcelona]] (zarráu nel 1992, derruyíu nel 2005) *CORAL-I reactor == Estonia == *Paldiski - 2 reactores PWR pa instrucción naval (desmantelaos). == Finlandia == *Loviisa *Olkiluoto :*Olkiluoto-1 :*Olkiluoto-2 :*Olkiluoto-3 - Colocación el 12 de setiembre de 2005, de la primer piedra del Reactor Presurizáu Europeu. *Helsinki- TRIGA Mark II, Institutu Nacional pa Investigación Téunica (instaláu nel 1962). == Filipines == *Quezon City - TRIGA reactor, Philippine Atomic Energy Commission (instaláu nel 1988) *Bataan Nuclear Power Plant - 620 MWe, mothballed == Francia == *Operativos: **Belleville-sur-Loire- 2 reactores de 1310 MW caún **Bugey - 4 reactores **Cattenom - 4 reactores de 1300 MW caún, cerca de les llendes de Luxemburgu y Alemaña. **Chinon - 4 reactores. **Chooz-B - 2 reactores de 1455 MW caún. **Central nuclear de Civaux - 2 reactores de 1455 MW caún. **Cruas - 4 reactores **Dampierre - 4 reactores de 890 MW caún. **Fessenheim - 2 reactores de 880 MW caún - los más vieyos reactores PWR en Francia tovía operativos comercialmente. **Central nuclear de Flamanville - 2 reactores de 1330 MW caún. **Golfech - 2 reactores **Gravelines - 6 reactores de 910 MW caún. **Le Blayais - 4 reactores **Nogent-sur-Seine - 2 reactores **Paluel - 4 reactores de 1330 MW caún. **Penly - 2 reactores **Phénix - 1 reactor de 233 MW **Saint Alban, France - 2 reactores **Saint Laurent des Eaux - 2 reactores **Tricastin - 4 reactores total 59 reactores operativos. *Proyeutaos **Électricité de France prevé construyir el primer Reactor Presurizáu Europeu en central nuclear de Flamanville en Francia. **Construcción del [[ITER]] (primera central esperimental de fusion nuclear) en [[Cadarache]] cerca de [[Marsella]], al sur de Francia. Esta decisión pon fin a un largo debate diplomático. N'efeutu, yá n'avientu del 2003 los seis miembros (China, Rusia, Xapón, Francia, Reinu Xuníu y Estaos Xuníos) nun pudieron decidise ente la oferta de Francia y la de Xapón. Por motivos políticos los Estaos Xuníos apoyaben la candidatura nipona (n'agradecimientu pola so compra de misiles americanos y la so promesa d'unviar tropes a Iraq), demientres qu'Europa, que defende la candidatura de Francia, disfrutaba nel campu de la fusión d'una clara superioridá téunica (posee la plusmarca na xeneración d'enerxía por fusión, col JET). La construcción del reactor entamará nel añu 2008 y tá previstu qu'entame a funcionar nel 2016. *Yá non operativos: **Bugey - 1 reactor **Chinon - 3 reactores **Chooz-A - 1 reactor - 310 MW - primer reactor PWR n'Europa (1967), xestionáu por SENA (''Société d'énergie nucléaire franco-belge des Ardennes''). **Marcoule - 3 reactores **Monts d'Arrée - 1 reactor - 70 MW - EL-49, reactor d'agua pesao, únicu na so clase en Francia, en Brennilis, [[Bretaña]] **Saint Laurent des Eaux - 2 reactores **Superphénix, Creys-Malville - 1 reactor *Cancelaos: **Le Carnet **Plogoff *Reactores pa investigación **Rhapsodie **Zoe, primer reactor francés (1948) == Estaos Xuníos == === Plantes de reactores pa enerxía === ==== Nuclear Regulatory Commission Rexón Unu (Nordeste) ==== *Beaver Valley Nuclear Generating Station, Pennsylvania *Calvert Cliffs Nuclear Generating Station, [[Maryland]] *Connecticut Yankee Nuclear Generating Station, [[Connecticut]] (Desactivada) *Fitzpatrick Nuclear Generating Station, [[Nueva York]] *Ginna Nuclear Generating Station, [[Nueva York]] *Hope Creek Nuclear Generating Station, [[Nueva Jersey]] *Indian Point Energy Center, [[Nueva York]] *Limerick nuclear power plant, Pennsylvania *Maine Yankee, [[Maine]] (Desactivada) *Millstone Nuclear Power Plant, [[Connecticut]] *Nine Mile Point Nuclear Generating Station, [[Nueva York]] *Oyster Creek Nuclear Generating Station, [[Nueva Jersey]] *Peach Bottom Nuclear Generating Station, Pennsylvania *Pilgrim Nuclear Generating Station, [[Massachusetts]] *Salem Nuclear, [[Nueva Jersey]] *Saxton Nuclear Generating Station, Pennsylvania (Desactivada) *Seabrook Station nuclear power plant, [[New Hampshire]] *Shippingport Reactor, Pennsylvania (Desactivada) *Shoreham Nuclear Generating Station, [[Nueva York]] (Desactivada) *Susquehanna Nuclear Generating Station, Pennsylvania *Three Mile Island Nuclear Generating Station, Pennsylvania *Vermont Yankee, [[Vermont]] *Yankee Rowe, [[Massachusetts]] (Desactivada) ==== NRC Rexón Dos (Sur) ==== *Bellefonte Nuclear Generating Station, [[Alabama]] (Inacabada) *Browns Ferry, [[Alabama]] *Brunswick Nuclear Generating Station, [[Carolina del Norte]] *Virgil C. Summer (Summer) Nuclear Generating Station, [[Carolina del Sur]] (desactivada) *Catawba Nuclear Generating Station, [[Carolina del Sur]] *Crystal River 3 Nuclear Generating Station, [[Florida]] *Farley (Joseph M. Farley) Nuclear Generating Station, [[Alabama]] *Hatch (Edwin I. Hatch) Nuclear Generating Station, [[Georgia]] *McGuire Nuclear Generating Station, [[Carolina del Norte]] *North Anna Nuclear Generating Station, Virxinia *Oconee Nuclear Generating Station, [[Carolina del Sur]] *H.B. Robinson Nuclear Generating Station, [[Carolina del Sur]] *Sequoyah Nuclear Generating Station, [[Tennessee]] *Shearon Harris nuclear power plant, [[Carolina del Norte]] *St. Lucie nuclear power plant, [[Florida]] *Surry Nuclear Generating Station, Virxinia *Turkey Point Nuclear Generating Station, [[Florida]] (arrasada pol Furacán Andrew) *Virgil C. Summer (Summer) Nuclear Generating Station, [[Carolina del Sur]] *Vogtle Nuclear Generating Station, [[Georgia]] *Watts Bar Nuclear Generating Station, [[Tennessee]] ==== NRC Región Tres (Medio Oeste) ==== *Big Rock Point, [[Michigan]] (Desactivada) *Braidwood Nuclear Generating Station, [[Illinois]] *Byron Nuclear Generating Station, [[Illinois]] *Central nuclear Clinton, [[Illinois]] *Davis-Besse, Ohio *Donald C. Cook Nuclear Generating Station, [[Michigan]] *Dresden Nuclear Power Plant, [[Illinois]] *Duane Arnold Energy Center, [[Iowa]] *Elk River Nuclear Generating Station, [[Minnesota]] (Desactivada) *Enrico Fermi Nuclear Generating Station, [[Michigan]] *Kewaunee Nuclear Generating Station, [[Wisconsin]] *LaCrosse Nuclear Generating Station, [[Wisconsin]] (Desactivada) *LaSalle County Nuclear Generating Station, [[Illinois]] *Monticello Nuclear Generating Plant, [[Minnesota]] *Palisades Nuclear Generating Station, [[Michigan]] *Perry Nuclear Generating Station, Ohio *Piqua Nuclear Generating Station, Ohio (Desactivada) *Point Beach Nuclear Generating Station, [[Wisconsin]] *Prairie Island Nuclear Power Plant, [[Minnesota]] *Quad Cities Nuclear Generating Station, [[Illinois]] *Central nuclear Zion, [[Illinois]] (Desactivada) ==== NRC Rexón Cuatru (Oeste) ==== *Arkansas Nuclear One, [[Arkansas]] *Callaway Nuclear Generating Station, [[Missouri]] *Columbia Generating Station, [[Washington]] - anguaño WNP-2 *Comanche Peak Nuclear Generating Station, [[Texas]] *Cooper Nuclear Station, [[Nebraska]] *Diablo Canyon Power Plant, [[California]] *Fort Calhoun Nuclear Generating Station, [[Nebraska]] *Fort St. Vrain Generating Station, [[Colorado]] (Desactivada) *Grand Gulf Nuclear Generating Station, [[Mississippi (estáu)]] *Hallam Nuclear Generating Station, [[Nebraska]] (Decommissioned) *N-Reactor, [[Washington]] *Humboldt Bay Nuclear Generating Station, [[California]] (Desactivada) *Palo Verde Nuclear Generating Station, [[Arizona]] *Pathfinder Nuclear Generating Station, [[Dakota del Sur]] (Decommissioned) *Rancho Seco Nuclear Generating Station, [[California]] (Desactivada) *River Bend Nuclear Generating Station, [[Luisiana]] *San Onofre Nuclear Generating Station, [[California]] *South Texas Nuclear Generating Station, [[Texas]] *Trojan Nuclear Power Plant, [[Oregon]] (Desactivada) *Vallecitos Nuclear Center, [[California]] (centru d'investigación n'espera) *Waterford Nuclear Generating Station, [[Luisiana]] *Wolf Creek Nuclear Generating Station, [[Kansas]] === Reactores productores de Plutoniu === *Hanford Site, [[Washington]] **B-Reactor (Pile) – Conserváu como muséu **F-Reactor (Pile) - Enclaustrada **D-Reactor (Pile) - Enclaustrada **H-Reactor (Pile) – En procesu d'enclaustramientu **DR-Reactor (Pile) - Enclaustrada **C-Reactor (Pile) - Enclaustrada **KE-Reactor (Pile) – En procesu d'enclaustramientu **KW-Reactor (Pile) – En procesu d'enclaustramientu **N-Reactor – En procesu d'enclaustramientu *Savannah River Site, [[Carolina del Sur]] **R-Reactor (Heavy Water) - S&M Mode **P-Reactor (Heavy Water) - S&M Mode **L-Reactor (Heavy Water) - S&M Mode **K-Reactor (Heavy Water) - S&M Mode **C-Reactor Savannah (Agua Pesada) - S&M Mode === Programa d'Enerxía Nuclear de la Armada === === Reactores pa investigación === *[[Arkansas]] ** SEFOR - Zarráu *Idaho National Environmental and Engineering Laboratory, [[Idaho]] **ARMF-I - Zarráu **AMRF-II - Zarráu **Reactor de Pruebes Avanzáu- '''Funcionando'' **ATRC - Zarráu **AFSR - Zarráu **BORAX-I - Zarráu **BORAX-II - Zarráu **BORAX-III - Zarráu **BORAX-IV - Zarráu **BORAX-V - Zarráu **CRCE - Zarráu **CFRMF - Zarráu **CET - Zarráu **ETR - Zarráu **ETRC - Zarráu **EBOR – Nunca funcionó **EBR-I - Zarráu **EBR-II – Nunca funcionó **ECOR – Nunca funcionó **710 - Zarráu **GCRE - Zarráu **HTRE-1 - Zarráu **HTRE-2 - Zarráu **HTRE-3 - Zarráu **603-A - Zarráu **HOTCE - Zarráu **A1W-A - Zarráu **A1W-B - Zarráu **LOFT - Zarráu **Materials Test Reactor - Zarráu **ML-1 - Zarráu **S5G - Zarráu **NRAD - '''Funcionando''' **FRAN - Zarráu **OMRE - Zarráu **PBF - Zarráu **RMF - Zarráu **SUSIE - '''Funcionando''' **SPERT-I - Zarráu **SPERT-II - Zarráu **SPERT-III - Zarráu **SPERT-IV - Zarráu **SCRCE - Zarráu **SL-1 - Zarráu **Reactor S1W - Zarráu **SNAPTRAN-1 - Zarráu **SNAPTRAN-2 - Zarráu **SNAPTRAN-3 - Zarráu **THRITS - Zarráu **TREAT - Zarráu **ZPPR - ''Standby'' **ZPR-III - Zarráu *Nevada Test Site, [[Nevada]] **BREN Tower *Oak Ridge National Laboratory **Reactor de Grafitu X-10 - Zarráu **Oak Ridge Research Reactor - Zarráu **Bulk Shielding Reactor - Zarráu **Tower Shielding Reactor - Zarráu **Reactor de sal fundida (Molten salt reactor) - Zarráu **Reactor d'isótopes d'altu fluxu (High Flux Isotope Reactor) - '''Funcionando''' Reactores de prueba civiles pa investigación autorizaos pa funcionar *Aerotest Operations Inc., San Ramon, California - TRIGA Mark I *Armed Forces Radiobiological Research Institute, Bethesda, Maryland - TRIGA Mark I *Universidá de Cornell, Ithaca, [[Nueva York]] - TRIGA Mark II *Dow Chemical Company, Midland, [[Michigan]] - TRIGA Mark I *General Electric Company, Sunol, [[California]] - "Nuclear Test" *Idaho State University, Pocatello, [[Idaho]] - AGN-201 #103 *Institutu Politéunicu Rensselaer, Troy, [[Nueva York]] - Critical Assembly *Kansas State University, Manhattan, [[Kansas]] - TRIGA Mark I *Massachusetts Institute of Technology, Cambridge, [[Massachusetts]] - HWR Reflected *National Institute of Standards and Technology, Gaithersburg, [[Maryland]] - TRIGA Mark I *Carolina del Norte State University, Raleigh, [[Carolina del Norte]] - Pulstar *Ohio State University, Columbus, Ohio - Pool (modificáu per Lockheed) *Oregon State University, Corvallis, [[Oregon]] - TRIGA Mark II *Penn State University, University Park, Pennsylvania - TRIGA *Purdue University, West Lafayette, [[Indiana]] - Lockheed *Reed Reactor Facility, Portland, OR - TRIGA Mark I *Rhode Island Atomic Energy Commission, Narrangansett, Rhode Island - GE Pool *Texas A&M University, College Station, TX (dos reactores) - AGN-201M #106, TRIGA Mark I *University of Arizona, Tucson, AZ - TRIGA Mark I *University of California-Davis, Sacramento, [[California]] - ? *University of California, Irvine, [[California]] - TRIGA Mark I *University of Florida, Gainesville, [[Florida]] - Argonaut *University of Maryland, College Park, College Park, [[Maryland]] - TRIGA Mark I *University of Massachusetts, Lowell, [[Massachusetts]] - ? *University of Michigan, Ann Arbor, [[Michigan]] - Pool *University of Missouri, Columbia, [[Missouri]] - General Electric tipu tanque (10 MW) *University of Missouri, Rolla, [[Missouri]] - Pool *University of New Mexico, Albuquerque, [[Nuevu Méxicu]] - AGN-201M $112 *University of Texas at Austin, Austin, [[Texas]] - TRIGA Mark II *University of Utah, Salt Lake City, [[Utah]] - TRIGA Mark I *University of Wisconsin, Madison, [[Wisconsin]] - TRIGA Mark I *U.S. Geological Survey, Denver, [[Colorado]] - TRIGA Mark I *U.S. Veterans Administration, Omaha, [[Nebraska]] - TRIGA Mark I *Washington State University, Pullman, [[Washington]] - TRIGA Mark I *Worcester Polytechnic Institute, Worcester, [[Massachusetts]] - GE Reactores d'Investigación y Pruebes con orde de desactivación o modificaciones de autorización. (Estos reactores tan autorizaos pa descontaminar y desmantelar les sos instalaciones pa preparase pela inspeición final y cancelación de la autorización.) *CBS Corporation, Waltz Mill, Pennsylvania *General Atomics, San Diego, [[California]] (dos reactores) *Georgia Institute of Technology, Atlanta, [[Georgia]] *Iowa State University, Ames, [[Iowa]] *Manhattan College, Riverdale, [[Nueva York]] *National Aeronautics and Space Administration, Sandusky, Ohio (dos reactores) *Saxton Nuclear Experimental Corporation, Saxton, Pennsylvania (un reactor d'enerxía) *University of Illinois, Urbana, [[Illinois]] *University of Washington, Seattle, [[Washington]] *University of Virginia, Charlottesville, Virxinia (dos reactores) Reactores para Pruebas e Investigación con autorización únicamente para poseer material. (Estos reactores nun tan autorizaos a funcionar, únicamente a disponer de material nuclear, Tan permanentemente zarraos.) *Cornell University Zero Power Reactor, Ithaca, [[Nueva York]] *General Electric Company, Sunol, [[California]] (dos reactores d'investigación, unu pa enerxía) *NS Savannah, James River Reserve Fleet, Virxinia (un reactor pa enerxía) *Universidá de Buffalo == Grecia == *GRR-1 - Reactor pa investigación de 5 MW en Demokritos Centru Nacional pola Investigación Científica, [[Atenes]] == Hungría == *Planta d'enerxía nuclear de Paks - 4 reactores VVER de 430 MW *[[Budapest]] **Universidá Téunica de Budapest (BME) Institutu de Téuniques Nucleares - Reactor pa Investigación de la Universidá **KFKI Institutu pela Investigación de la Enerxía Atómica (Reactor pa investigación de 10 MW de Budapest) *Debrecen **Institutu pela Investigación Nuclear de la Academia Húngara de Ciencies (ciclotrón de 20 MV y un acelerador Van de Gras de 5 MV) == India == === Plantes de reactores d'enerxía === *Planta d'Enerxía Atómica de Kaiga - 2 PHWR, y 2 PHWR en construcción. *Planta d'Enerxía Atómica de Kakrapar (KAPS) - 2 PHWR *Planta d'Enerxía Atómica de Koodankulam - 2 VVER en construcción. *Planta d'Enerxía Atómica de Madras (MAPS) - 2 PHWR en Kalpakkam *Planta d'Enerxía Atómica de Narora (NAPS) - 2 PHWR *Planta d'Enerxía Atómica de Rajasthan (RAPS) - 4 PHWR, 2 PHWR en construcción *Planta d'Enerxía Atómica de Tarapur (TAPS) - 2 BWR, 2 PHWR. === Reactores para investigación === *Kalpakkam - IGCAR * FBTR (Fast Breeder Test Reactor)(Reactor de pruebes de rápida alimentación). **reactor KAMINI **reactor CIRUS **Prototipu de 500 MW de Fast Breeder Reactor (en construcción) == Indonesia == *Bandung - TRIGA Mark II (250 kW instaláu nel 1965, 2MW instaláu nel 1997) *Yogyakarta - TRIGA Mark II (100 kW instaláu nel 1979) *Serpong - SIWABESSY Reactor multipropósitos de 30MW (instaláu nel 1987) == Irán == === Plantes de reactores pa enerxía === *Bushehr **Bushehr-1 435MWe **Bushehr-2 435MWe === Reactores pa investigación === *Isfahan (ciudá), Centru de Teunoloxía Nuclear (principalmente suministráu por China). **MNSR 27 kW Reactor en miniatura de fonte de neutrones (MNSR) **Reactor subcríticu d'agua llixero (LWSCR) **Reactor d'agua pesao d'enerxía cero (HWZPR) **Reactor Subcríticu de grafitu (GSCR) *Tehran - TRIGA reactor nel Centru d'Investigación Nuclear de Tehran (suministráu por Estaos Xuníos en 1967) *Arak, Irán- IR-40 Reactor d'agua pesao (en construcción) == Iraq == *Osiraq / "Tammuz 1" (destruyíu por raid aereu israelín el 7 de xunu de [[1981]]) == Italia == === Plantes de reactores pa enerxía === *Latina - Magnox, 1 unidá de 160 MW, 1963-1987, zarráu como consecuencia del referendu italianu sobre enerxía nuclear *Caorso - BWR zarráu como consecuencia del referendu italianu sobre enerxía nuclear. *Trino Vercellese - zarráu como consecuencia del referendu italiano sobre enerxía nuclear. *Alto Lazio - zarráu como consecuencia del referendu italiano sobre enerxía nuclear. === Reactores pa investigación === *Pavía - TRIGA Mark II, Universidá de Pavia Mark II (instaláu nel 1965) *[[Roma]] - TRIGA Mark II, Centru d'Investigación de ENEA Casaccia (instaláu 1960) == Israel == *Dimona Reactor d'investigación EL-102 de uraniu/agua pesada, orixinalmente 24 MW (suministráu per Francia, operativu dende 1962) == Xamaica == *Kingston 2 reactores tipu SLOWPOKE-2 == Xapón == === Plantes de reactores pa enerxía === *Futaba, Fukushima (6 reactores BWR) *Naraha, Fukushima (4 reactores BWR) *Genkai, Saga(4 reactores PWR) *Omaezaki, Shizuoka (4 BWR reactores + 1 ABWR( BWR avanzáu)) *Ikata, Ehime (3 reactores PWR) **Ikata-1 **Ikata-2 **Ikata-3 *Kashiwazaki, Niigata (5 reactores BWR + 2 ABWR) *Mihama, Fukui (3 reactores PWR) **Mihama-1 **Mihama-2 **Mihama-3 *Oi, Fukui (4 reactores PWR) **Ohi-1 **Ohi-2 **Ohi-3 **Ohi-4 *Onagawa, Miyagi (3 reactores BWR) **Onagawa-1 **Onagawa-2 **Onagawa-3 *Satsumasendai, Kagoshima (2 reactores PWR) **Sendai-1 **Sendai-2 *Shika, Ishikawa (BWR) **Shika-1 *Kashima, Shimane (2 reactores BWR) **Shimane-1 **Shimane-2 *Takahama, Fukui (4 reactores PWR) **Takahama-1 **Takahama-2 **Takahama-3 **Takahama-4 *Tokai, Ibaraki (Magnox GCR 166 MW, 1966-1998) *Tokai, Ibaraki (BWR 1100 MW, coneutáu a la rede nel 1978) *Tomari, Hokkaido (2 reactores PWR) **Tomari-1 **Tomari-2 *Tsuruga, Fukui **Tsuruga-1 (BWR) **Tsuruga-2 (PWR) === Reactores pa investigación === *JAERI (Japan Atomic Energy Research Institute) Reactores **Tokai, Ibaraki JRR-1(Japan Research Reactor No.1, zarráu) **Tokai JRR-2 (zarráu) **Tokai JRR-3 **Tokai JRR-4 **Tokai JPDR (Reactor de Demostración, zarráu) **Oarai, Ibaraki HTTR (High-Temp engineering Test Reactor) (Reactor de pruebes a altes temperaturas). **Oarai JMTR (Japan Materials Testing Reactor)(Reactor de Proba de Materiales). **Naka, Ibaraki JT-60 reactor de fusión. *JNC (Japan Nuclear Cycle Development Institute) Reactores **Fugen (ATR (Advanced Thermal Reactor) (Reactor térmico avanzáu, zarráu) **Jyouyou (FBR) **Monju (FBR) == Kazakstán == === Plantes de reactores pa enerxía === *Aktau (Corporación Nacional de Kazakstán pela Industria y Enerxía Atómiques) **BN-350 reactor de 135 MW (zarráu nel 1999) === Reactores d'investigación === *Alatau, Kazakstán, Institutu de Física Nuclear del Centru Nacional Nuclear. **Reactor VVR-K 10MW *Kurchatov Kazakstán, Centru Nacional Nuclear, Centru de pruebes de Semipalatinsk **IVG-1M 60 MW **RA - reactor de circoniu moderadamente hidrido (desmanteláu) **IGR (Reactor d'Impulsu de Grafitu) 50 MW == Letonia == *Salaspils, Centru d'Investigación Nuclear **Reactor d'investigación de 5MW (zarráu) == Libia == *Centro de Investigación Nuclear de Tajura, reactor para investigación de 10MW (suministrador por URSS) == Lituania == *Central Nuclear d'Ignalina :*Ignalina-1, RBMK, zarrada el 31 d'avientu de 2004, a pidimentu de la Xunión Europea :*Ignalina-2, RBMK, previstu zarrar nel 2009 == Malasia == *Kuala Lumpur - TRIGA Mark II, Institutu Malasiu pa Teunoloxía Nuclear (instaláu nel 1982) == Méxicu == * Laguna Verde (central nuclear) - 2 BWR actualmente créese d'una posible espansión pela construcción d'un 3° reactor. Poro lo que se ta llevando faciendo ye'l aumentu de capacidá de los 2 reactores nun 25% más xenerando un total de 1.778 MW. *[[Méxicu D.F.]] - TRIGA Mark III, Institutu Nacional pela Investigación Nuclear * '''Zeta Corporación''''' Division Ciencies Nucleares'' (Reactor Avanzáu Proba de Materiales RAPM)Direición Zeta Corp *UNAM reactor nuclear de la facultá de ciencies. solu ye'n reactor de proba, poro crea la suficiente enerxía como pa abastecer CU, poro nun lu faen per problemes de lloxística. == Marruecos == *Rabat - TRIGA (en construcción) == Noruega == === Reactores pa investigación === *Reactores Kjeller **NORA (activáu nel 1961, zarráu nel 1967) **JEEP I (activáu nel 1951, zarráu nel 1967) **JEEP II (activáu nel 1966) *Reactor Halden **HBWR – Reactor Halden d'agua ferviendo (activáu nel 1959) == Países Baxos == === Plantes de reactores pa enerxía === *Borsele - 452 MW PWR *Neder-Betuwe - 55 MW BWR (zarráu nel 1997) === Reactores pa investigación === *Delft *Reactor Nuclear de Petten en Petten == Paquistán == *Chasnupp - 300 MW PWR *Kanupp - 125 MW PHWR == Panamá == *USS Sturgis – Planta flotante nuclear pal [[Canal de Panamá]] (frrulando de 1966 a 1976) == Puerto Rico == *Mayagüez, Puerto Rico– reactor TRIGA (desmanteláu) *BONUS - BWR supercalentado (desactiváu) ==Reinu Xuníu == === Plantes de reactores pa enerxía === *Berkeley, Gloucestershire, Gloucestershire *Bradwell, Essex, Essex (La xeneración cesó en 2002, retiráu el combustible en Setiembre de 2005) *Calder Hall, Sellafield, Cumbria (La xeneración cesó el 2003) *Chapelcross, Dumfries and Galloway (La xeneración cesó en Xunu del 2004) *Dungeness Power Station A, Kent (Previsto que cese la xeneración al final del 2006) *Dungeness Power Station B, Kent *Hartlepool Power Station, Hartlepool *Heysham 1, Lancashire *Heysham 2, Lancashire *Hinkley Point A, Somerset (Cesó de ser operativu el 2000, retiráu el combustible en Setiembre del 2005) *Hinkley Point B, Somerset *Hunterston A, North Ayrshire (La xeneración cesó nel 1989) *Hunterston B, North Ayrshire *Oldbury, Gloucestershire (Previsto que cese la xeneración a fin del 2008) *Sizewell A, Suffolk (Previsto que cese la xeneración a fin del 2006) *Sizewell B, Suffolk (Reactor d'Agua Presurizada) *Torness, East Lothian *Trawsfynydd, Gwynedd (La xeneración cesó nel 1991) *Wylfa, Anglesey (Previsto que cese la xeneración a fin del 2010) === Reactores pa investigación === *Aldermaston - reactor VIPER - Atomic Weapons Establishment *Ascot - reactor CONSORT, Imperial College London, Silwood Park campus *Billingham – reactor TRIGA Mark I , refinería d'Imperial Chemical Industries (instaláu nel 1971, zarráu nel1988) *Culham - Joint European Torus reactor de fusión *Derby - Neptune reactor - Rolls-Royce Naval Marine, Raynesway *Dounreay Nuclear Power Station **VULCAN reactor (Rolls-Royce Naval Marine) **PWR2 reactor (Rolls-Royce Naval Marine) **DMTR **Reactor rápidu Dounreay - Reactor d'alimentación rápida (zarráu nel 1994) **Prototipu de reactor rápidu *East Kilbride - Scottish Universities Research and Reactor Centre (desactiváu nel 1995, totalmente desmanteláu nel 2003) *Atomic Energy Research Establishment **GLEEP (zarráu 1990) **BEPO (zarráu 1968) **reactor LIDO (zarráu nel 1974) **DIDO (zarráu nel 1990) **reactor PLUTO (zarráu nel 1990) *Londres **Greenwich - reactor JASON reactor PWR (desmanteláu nel 1999) **Stratford Marsh - Queen Mary, University of London (activáu nel 1966, desactiváu nel 1982, (totalmente desmanteláu)) *Risley - Universities Research Reactor (? desactiváu) *Sellafield (nomáu Windscale hasta 1971) **PILE 1 (peslláu nel 1957 dempués de la quema de Windscale) **PILE 2 (zarráu nel 1957) **WAGR (zarráu nel 1982) *Winfrith - Dorchester (Dorset), Dorset **9 reactors, Zarrados nel 1990 == República Checa == *Dukovany-Central Nuclear de Dukovany - 4 reactores (VVER), de 440 MW caún. *Temelín - 2 reactores (VVER), de 1000 MW caún. *Řež - 2 reactores pa investigación (LVR-15, LR-0) *Praga - reactor pa investigación (VR-1) na Universidá Téunica Checa == República Democrática d'El Congu == *TRICO I - Reactor TRIGA, Universidá de Kinshasa (zarráu nel 1970) *TRICO II - Reactor TRIGA, Universidá de Kinshasa == Rumanía == === Plantes de reactores pa enerxía === *Central Nuclear de Cernavodă **Cernavodă-1 reactor PHWR CANDU de 700 MW **Cernavodă-2 reactor PHWR CANDU de 700 MW (en construcción; en funcionamientu nel 2006) === Fábrica de combustible === **Fábrica de Combustible de Pitești, combustible pa candu **Turnu Severin-Halânga Fábrica d'agua pesao === Investigación === *Institutu pa la Investigación Nuclear de Pitești, a 110 km al oeste de Bucarest Modelu Triga de 13 MW. C9, box. == Rusia == === Plantes de reactores pa enerxía === *Balakovo *Beloyarsk / Zarechny, Sverdlovsk Oblast *Bilibino *Kalinin / Udomlya *Kola NPP / Polyarnye Zori *Kursk *Saint Petersburg / Sosnovy Bor *Novovoronezhskaya *Seversk / Tomsk *Smolensk *Volgodonsk / Rostov === Reactores pa investigación === ''(Hai cuasi 109 reactores pa investigación en Rusia.)” *Reactor de fusión T-15 nel Institutu Kurchatov == Siria == *Reactor miniatura de fonte de neutrones == Suecia == === Plantes de reactores pa enerxía === *Planta Nuclear de Barsebäck **Barsebäck 1 (1975 - 1999, zarrada) **Barsebäck 2 (1977 - 2005, zarrada) *Planta Nuclear de Forsmark **Forsmark 1 (1980) **Forsmark 2 (1981) **Forsmark 3 (1985) *Oskarshamn **Oskarshamn 1 (1972) **Oskarshamn 2 (1975) **Oskarshamn 3 (1985) *Ringhals **Ringhals 1 (1976) **Ringhals 2 (1975) **Ringhals 3 (1981) **Ringhals 4 (1983) === Reactores pa investigación === *KTH, Stockholm **reactor pa investigación R1 (1954 - 1970, desmanteláu) *Studsvik **reactor pa investigación R2 (1962, tovía activu nel 2003) *Farsta, Stockholm **R3 - 55 MW calefacción pal distritu (1963 - 1973, zarráu) *Marviken, Norrköping **R4 – Investigación y producción de plutoniu (nunca completáu, abandonáu nel 1970) == Suiza == === Plantes de reactores pa enerxía === *Beznau - 2 PWRs *Goesgen - 1 PWR *Leibstadt - 1 BWR *Muehleberg - 1 BWR === Reactores pa investigación === *Lucens - 1 GCHWR, (zarráu nel 1969) == Taiwán == === Plantes de reactores pa enerxía === *Chin Shan – 2 reactores BWR *Kuosheng - 2 reactores BWR *Lungmen (en construcción) *Maanshan - 2 reactores PWR === Reactores pa investigación === *Taipéi - TRIGA, Universidá de Tsing Hua (instaláu nel 1977) == Tailandia == *Bangkok - TRIGA, Oficina d'Átomos pola Paz (instaláu nel 1977) *Bangkok - TRIGA MPR 10, Centru d'Investigación Nuclear d'Ongkharak (en construcción) == Turquía == *[[Estambul]] - TRIGA Mark II, Universidá Téunica d'Estambul (instaláu nel 1979) == Ucraína == === Plantas de reactores pa enerxía === *Central Nuclear de Chernóbil **Chernobyl-1 RBMK-1000 LWGR (zarrada nel 1996) **Chernobyl-2 RBMK-1000 LWGR (zarrada nel 1991) **Chernobyl-3 RBMK-1000 LWGR (zarrada nel 2000) **Chernobyl-4 RBMK-1000 LWGR (estopó nel accidente de Chernobyl nel 1986) *Khmelnytskyi – 2 reactores WWER *Rivno - 4 reactores WWER *Ucraína del Sur, Konstantinovka – 3 reactores PWR *Planta Nuclear pa Enerxía de Zaporizhzhia – 6 reactores WWER === Reactores pa investigación === *Kiev Institutu pa Investigación Nuclear (zarráu) *Sebastopol Institutu pa Enerxía e Industria Nuclear (zarráu) == Sudáfrica == === Plantas de reactores pa enerxía === *Koeberg (cerca de Cape Town) **Koeberg-1 920MW **Koeberg-2 920MW === Reactores pa investigación === *Pelindaba - Centru d'Investigación Nuclear de Pelindaba cerca de Pretoria **Safari-1 reactor de piscina de 20MW **Safari-2 (desmanteláu nel 1970) == Mundiu == {| class="prettytable" style="width:100%; margin:0; padding:0; border-style:hidden;" style="text-align:right;" |- style="background-color:#FFDEAD;" ! rowspan="2" style="width:19%;" align="center" | País ! colspan="3" style="width:23%;" align="center" | N'usu ! colspan="3" style="width:23%;" align="center" | Zarraes ! colspan="3" style="width:23%;" align="center" | En construcción ! colspan="2" style="width:12%;" align="center" | Xeneración de<br />lletricidá |-style="background-color:#FFDEAD;" ! style="width:5%;" align="center" | Canti-<br />dá ! style="width:9%;" align="center" | Potencia<br />neta<br />en MW ! style="width:9%;" align="center" | Potencia<br />bruta<br />en MW ! style="width:5%;" align="center" | Canti-<br />dá ! style="width:9%;" align="center" | Potencia<br />neta<br />en MW ! style="width:9%;" align="center" | Potencia<br />bruta<br />en MW ! style="width:5%;" align="center" | Canti-<br />dá ! style="width:9%;" align="center" | Potencia<br />neta<br />en MW ! style="width:9%;" align="center" | Potencia<br />bruta<br />en MW ! style="width:7%;" align="center" | 2006 ! style="width:5%;" align="center" | % |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Alemaña || | 17 || | 20.425 || | 21.452 || bgcolor="#f0f0f0" | 19 || bgcolor="#f0f0f0" | 5.944 || bgcolor="#f0f0f0" | 6.337 || | – || | – || | – || bgcolor="#f0f0f0" | 158,7 || bgcolor="#f0f0f0" | 26 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Arxentina || 2 || 935 || 1.005 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || 1 || | 692 || 745 || bgcolor="#f0f0f0" | 6,9 || bgcolor="#f0f0f0" | 7 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Armenia || 1 || 376 || 408 || bgcolor="#f0f0f0" | 1 || bgcolor="#f0f0f0" | 376 || bgcolor="#f0f0f0" | 408 || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 2,4 || bgcolor="#f0f0f0" | 42 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Bélxica || 7 || 6.092 || 5.801 || bgcolor="#f0f0f0" | 1 || bgcolor="#f0f0f0" | 11 || bgcolor="#f0f0f0" | 12 || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 44,3 || bgcolor="#f0f0f0" | 54 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Brasil || 2 || 1.901 || 2.007 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 13,8 || bgcolor="#f0f0f0" | 3 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Bulgaria || 2 || 1.906 || 2.000 || bgcolor="#f0f0f0" | 4 || bgcolor="#f0f0f0" | 1.632 || bgcolor="#f0f0f0" | 1.760 || 2 || 1.906 || 2.000 || bgcolor="#f0f0f0" | 18,1 || bgcolor="#f0f0f0" | 44 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Canadá || 18 || 12.584 || 13.360 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || 7 || 3.046 || 3.243 || bgcolor="#f0f0f0" | 92,4 || bgcolor="#f0f0f0" | 16 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Chequia || 6 || 3.538 || 3.742 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 24,5 || bgcolor="#f0f0f0" | 32 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0"| China || 11 || 8.587 || 9.078 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || 5 || 4.220 || 4.534 || bgcolor="#f0f0f0" | 54,8 || bgcolor="#f0f0f0" | 2 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Corea del Sur || 20 || 16.810 || 17.716 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || 4 || 3.800 || 4.000 || bgcolor="#f0f0f0" | 141,2 || bgcolor="#f0f0f0" | 39 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Eslovaquia || 5 || 2.034 || 2.200 || bgcolor="#f0f0f0" | 2 || bgcolor="#f0f0f0" | 518 || bgcolor="#f0f0f0" | 584 || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 16,6 || bgcolor="#f0f0f0" | 57 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Eslovenia || 1 || 666 || 730 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 5,3 || bgcolor="#f0f0f0" | 40 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | España || 8 || 7.450 || 7.728 || bgcolor="#f0f0f0" | 2 || bgcolor="#f0f0f0" | 621 || bgcolor="#f0f0f0" | 650 || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 57,4 || bgcolor="#f0f0f0" | 20 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | EE.XX. || 104 || 99.210 || 105.664 || bgcolor="#f0f0f0" | 28 || bgcolor="#f0f0f0" | 9.764 || bgcolor="#f0f0f0" | 10.296 || 1 || 1.165 || 1.218 || bgcolor="#f0f0f0" | 787,2 || bgcolor="#f0f0f0" | 19 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Finlandia || 4 || 2.676 || 2.780 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || 1 || 1.600 || | 1.720 || bgcolor="#f0f0f0" | 22,0 || bgcolor="#f0f0f0" | 20 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Francia || 59 || 63.363 || 66.130 || bgcolor="#f0f0f0" | 11 || bgcolor="#f0f0f0" | 3.951 || bgcolor="#f0f0f0" | 4.098 || | 1 || 1.600 || 1.650 || bgcolor="#f0f0f0" | 428,0 || bgcolor="#f0f0f0" | 78 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Hungría || 4 || 1.755 || 1.866 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 12,5 || bgcolor="#f0f0f0" | 38 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | India || 17 || 3.732 || 3.900 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || 6 || 2.910 || 3.160 || bgcolor="#f0f0f0" | 15,6 || bgcolor="#f0f0f0" | 3 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Irán || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || 1 || 915 || 1.000 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Italia || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 4 || bgcolor="#f0f0f0" | 1.423 || bgcolor="#f0f0f0" | 1.472 || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Kazakstán || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 1 || bgcolor="#f0f0f0" | 52 || bgcolor="#f0f0f0" | 90 || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Lituania || 1 || 1.185 || 1.300 || bgcolor="#f0f0f0" | 1 || bgcolor="#f0f0f0" | 1.185 || bgcolor="#f0f0f0" | 1.300 || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 8,7 || bgcolor="#f0f0f0" | 70 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Méxicu || 2 || 1.360 || 1.364 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 10,4 || bgcolor="#f0f0f0" | 5 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Países Baxos|| 1 || 482 || 515 || bgcolor="#f0f0f0" | 1 || bgcolor="#f0f0f0" | 55 || bgcolor="#f0f0f0" | 58 || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 3,3 || bgcolor="#f0f0f0" | 4 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Paquistán || 2 || 425 || 462 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || 1 || 300 || 325 || bgcolor="#f0f0f0" | 2,5 || bgcolor="#f0f0f0" | 3 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Reinu Xuníu || 19 || 10.982 || 11.902 || bgcolor="#f0f0f0" | 26 || bgcolor="#f0f0f0" | 3.324 || bgcolor="#f0f0f0" | 3.810 || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 69,2 || bgcolor="#f0f0f0" | 19 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Rumanía || 2 || 1.310 || 1.412 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 5,2 || bgcolor="#f0f0f0" | 9 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Rusia || 31 || 21.743 || 23.242 || bgcolor="#f0f0f0" | 5 || bgcolor="#f0f0f0" | 786 || bgcolor="#f0f0f0" | 849 || 7 || 4.585 || 4.876 || bgcolor="#f0f0f0" | 144,3 || bgcolor="#f0f0f0" | 16 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Sudáfrica || 2 || 1.800 || 1.888 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 10,1 || bgcolor="#f0f0f0" | 4 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Suecia || 10 || 8.916 || 9.275 || bgcolor="#f0f0f0" | 3 || bgcolor="#f0f0f0" | 1.210 || bgcolor="#f0f0f0" | 1.242 || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 65,0 || bgcolor="#f0f0f0" | 48 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Suiza || 5 || 3.220 || 3.372 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || – || – || – || bgcolor="#f0f0f0" | 26,3 || bgcolor="#f0f0f0" | 37 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Taiwan || 6 || 4.884 || 5.144 || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || bgcolor="#f0f0f0" | – || 2 || 2.600 || 2.700 || bgcolor="#f0f0f0" | 37,0 || bgcolor="#f0f0f0" | 22 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Ucraína || 15 || 13.107 || 13.835 || bgcolor="#f0f0f0" | 4 || bgcolor="#f0f0f0" | 3.500 || bgcolor="#f0f0f0" | 3.800 || 2 || 1.900 || 2.000 || bgcolor="#f0f0f0" | 84,8 || bgcolor="#f0f0f0" | 48 |- | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Xapón || 56 || 47.593 || 49.580 || bgcolor="#f0f0f0" | 4 || bgcolor="#f0f0f0" | 566 || bgcolor="#f0f0f0" | 624 || 1 || 866 || 912 || bgcolor="#f0f0f0" | 291,5 || bgcolor="#f0f0f0" | 30 |- style="border-top: 2px solid black;" | align="left" bgcolor="#f0f0f0" | Mundu || 440 || 371.047 || 390.858 || bgcolor="#f0f0f0" | 117 || bgcolor="#f0f0f0" | 34.918 || bgcolor="#f0f0f0" | 37.390 || 42 || 32.105 || 34.083 || bgcolor="#f0f0f0" | 2.660 || bgcolor="#f0f0f0" | – |} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] r45nvry7rm7xbajltoo4kkf665r01da 0 25820 3709723 3609136 2022-08-19T09:06:20Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{ficha de software | asturianu = {{sí}} (con [[Ubuntu]]) }} '''Amarok''' (enantes denomáu '''amaroK''') ye un potente [[reproductor multimedia]] [[software llibre|llibre]] desendolcáu principalmente pal '''entornu d'escritoriu''' [[KDE]]. Ye [[multiplataforma]] y funciona en [[sistema operativu|sistemes operativos]] [[Unix]] y derivaos, talos como [[BSD]], [[GNU/Linux]] y [[Mac OS X]]; asina como en [[Microsoft Windows]]. Nun forma parte oficial del proyeutu [[KDE]], magar que puede alcontrase agospiáu [http://amarok.kde.org nel so sitiu web]. Ye parte de ''kde [[extragear]]'', permitiéndo-y tener el so propiu ciclu d'espublización independiente del restu de [[KDE]]. Amarok ye más qu'un cenciellu reproductor d'audio, darréu que soporta de mou direutu dellos servicios de [[Internet]] y opciones especializaes pa los melómanos que tienen grandes coleiciones de música. Entá asina, resulta fácil d'usar y el so equipu trabaya muncho na facilidá d'usu de los menús y les opciones. Ta disponible en [[llingua asturiana]]. == Etimoloxía == El nome d'Amarok remanez del álbum [[Amarok (álbum)|Amarok]] de [[Mike Oldfield]]. Como la pallabra "amarok" (o "amaroq") significa "[[llobu]]" en [[Inuktitut]], Amarok usa lobos nos sos logos ya imáxenes. == Carauterístiques d'Amarok == Les sos principales carauterístiques na la versión 1.4 son: * Múltiples llistes de reproducción de toa triba. * Indexar les coleiciones de música nuna base de datos [[MySQL]], [[SQLite]] o [[PostgreSQL]]. * Integración con otres aplicaciones de [[KDE]] como'l grabador de [[CD]]/[[DVD]] [[K3b]] y el restolador web y alministrador de ficheros [[Konqueror]]. * Ñavegación en reproductores portátiles de música dixital como [[iPod]], [[iRiver]] iFP y preseos [[USB]] con [[VFAT]] pa reproductores xénericos de [[MP3]]. * Posibilidad de descargar lletres d'[[Internet]] de diferentes sitios y atroxales. * Edición d'etiquetes pa diferentes formatos d'audio ([[WMA]], MP4/AAC, [[MP3]], RealMedia, [[OGG]]) con información de les canciones con soporte pa [[MusicBrainz]] y edición múltiple d'etiquetes. * Compartir gustos musicales con otres personas per aciu del sitiu web [[Last.fm]]. * Escuchar radios de [[Last.fm]] (a partir de la versión 1.4.1) * Provee información de los artistes a traviés de la [[Wikipedia]], na llingua escoyida (a partir de la versión 1.3). * Alministrador de portaes integráu cola descarga automática de la portada del álbum dende [[Amazon.com]]. * Sistema duble de puntuación de música, unu automáticu y otru manual. L'automáticu tien en cuenta'l tiempu y el númberu de vegaes que se reproduz cada canción. * [[Ecualizador]] gráficu de 10 bandes. * Asistente anicial pa una cenciella configuración. * Soporte pa [[podcast]]. * Aspeutu configurable. L'estilu del esplorador puede determinase con [[CSS]]. * Un interface de script potente, permitiendo a Amarok estendese a traviés de cualesquier llinguax que soporte [[DCOP]]. * Mover y renomar [[ficheru|ficheros]] basaos n'etiquetes o situación na coleición. * Filtráu de la coleición (canciones más recientes, meyor valoraes, más reproducíes,...). * Soporte pa [[estadística|estadístiques]]. * Soporte "CUE Player" (reproducción de ficheros d'audio tomando como referencia el [[Cue sheet]]) * Soporte pa dellos motores d'audio: ** [[aRts]] (ta en desavezáu, non recomendáu) ** [[GStreamer]] ** [[Helix]] ** [[Media Application Server]] (MAS) ** [[Network-Integrated Multimedia Middleware]] (NMM) ** Llibrería [[Xine]] == Ver tamién == * [[KDE]] * [[Rhythmbox]] * [[Banshee (software)|Banshee]] * [[Amarok]] * [[VLC media player]] * [[Totem]] * [[Audacious Media Player]] * [[Last.fm]] * [[Listen (software)|Listen]] * [[Exaile]] * [[Decibel Audio Player]] * [[Noatun]] * [[Listen]] * [[iTunes]] * [[Windows Media Player]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://amarok.kde.org/ Sitiu web oficial d'Amarok] {{en}} * [http://ljubomir.simin.googlepages.com/awn Amarok Weekly Newsletter, boletín non oficial de noticies sobro'l desendolcu d'Amarok] {{en}} * [http://tibia4.net/arkold/category/amarok Anunciu Semanal d'Amarok, traducción non oficial del Amarok Weekly Newsletter] {{es}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:KDE]] 4wht8nihn0ypq4p6i615s4vzk8cnaco 0 25825 3709705 2465979 2022-08-19T09:03:44Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{ficha de software | asturianu = {{sí}} (con [[Ubuntu]]) }} '''Inkscape''' ye una ferramienta de dibuxu [[software llibre|llibre]] y multiplataforma pa [[gráficu vectorial|gráficos vectoriales]] [[SVG]]. Esti programa xurdió d'una bifurcación (''fork'') del proyeutu '''Sodipodi'''. Les carauterístiques de SVG soportaes inclúin formes básiques, caminos, testu, canal alfa, tresformaciones, dilíos, edición de nodos, esportación de [[SVG]] a [[PNG]], agrupación d'elementos, etc. La principal motivación d'Inkscape ye fornir a la comunidá una ferramienta de códigu abiertu de dibuxu SVG que cumpla dafechu colos estándares [[XML]], [[SVG]] y [[CSS2]]. Inkscape alcuéntrase desendolcáu principalmente pal [[sistema operativu]] [[GNU/Linux]], pero ye una ferramienta multiplataforma que funciona en [[Windows]], [[Mac OS X]], y otros sistemes derivaos d'[[Unix]]. Esta aplicación tien una bona compatibilidá multillingüe, particularmente pa sistemas d'escritura complexos ([[árabe]], [[hebréu]]...). Ta disponible en [[llingua asturiana]] == Ver tamién == [[Archivu:Mahuri.svg|thumb|left|150px|Exemplu de manga fechu con '''Inkscape''']] * '''[[GIMP]]''' Un programa llibre qu'edita mapes de bits (imáxenes o gráficos compuestos de píxeles, non vectoriales), ya inclusu puede importar (convertir) gráficos vectoriales (Seique anteriormente creaos por '''Inkscape''') a gráficos de píxeles, editables pol mesmu GIMP. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.inkscape.org/ Sitiu web oficial del proyeutu Inkscape] * [http://www.inkscape.org/doc/basic/tutorial-basic.es.html Tutorial básicu oficial d'Inkscape] * [http://www.gimp.org.es/modules/downloadse/viewcat.php?cid=10 Varios tutoriales d'Inkscape] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Software llibre]] [[Categoría:Software en llingua asturiana]] qa9jtq4t912c5h9hnphsdk5yu9d25u8 0 25882 3709738 2650123 2022-08-19T09:09:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Persona}} '''Alexandra Mikhailovna Kollontai''' (en [[rusu]]: Александра Михайловна Коллонтай) {{nym}} foi una revolucionaria [[marxismu|marxista]] y teórica [[feminismu|feminista]] de la tendencia [[bolxevique]]. Ainda siendo de familia peracomodada, siendo'l so pa xeneral na [[guerra ruso-turca]] ente [[1877]] y [[1878]] y la so ma fía d'un comerciante madereru [[Finlandia|finlandés]], dende bien moza interesóse polos socialistes utópicos como [[Saint Simon]], [[Owen]] y [[Fourier]] y por [[Karl Marx]] y [[Friedrich Engels]]. Na so militancia política formó parte de los [[menxevique]]s hasta 1914 cuando se tornó pa la faición bolxevique. Foi miembru destacada del Sóviet Supremu de Petrográu, del [[Partíu Comunista de la Xnión Soviética|PCXS]], amás de diplomática soviética dende [[1923]] y embaxadora de la [[XRSS]] en [[Méxicu]] dende [[1926]], siendo de les pioneres nesta tarea. Enfrentóse al feminismu sufraxista, al que consideraba corruptu pol sistema burgués yá que pa ella "a les muyeres socialistes da-yos igual si'l so patrón ye home o fema"<ref>[http://www.marxists.org/espanol/kollontai/1913mujer.htm El Día la Muyer (en castellán)].</ref>. Amás siempres tuvo al llau de [[Lenin]] nel Soviet de Petrográu y algamó que la situación de les muyeres tuviere igual que la de los homes. Tres la llegada de [[Stalin]] al secretariáu xenral del PCXS, Alexandra Kollontai entamó a dase cuenta de la corrupción de la situación de la muyer na XRSS yá que se tornaba al vieyu patriarcáu y recortábense llibertaes enforma nel ámbitu familiar y de llibertá sexual: persiguióse a los [[homosexualidá|homosexuales]], punxéronse torgues a los [[divorciu|divorcios]], la muyer pasó a un segundu planu nel ámbitu de llibertaes respeuto al maríu... == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1872|1952|Kolontai, Aleksandra}} [[Categoría:Persones de San Petersburgu|K]] [[Categoría:Comunistes|K]] b531tfca187shwe2a97egctqqvheyen 0 26127 3709619 3465317 2022-08-19T08:34:42Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{fusionar|lletricidá}} La '''lletricidá''' (del griegu ''elektron'', cuyo significáu ye [[ámbare]]) ye un [[fenómenu]] físicu cuyo orixe son les [[carga llétrica|cargues llétriques]] y cuya [[enerxía]] manifiéstase en fenómenos mecánicos, térmicos, lluminosos y químicos, ente otros. Puédese observar de miente natural en fenómenos atmosféricos, por exemplu los [[rayu|rayos]], que son descargues llétriques feches pola tresferencia d'enerxía ente la ionosfera y la superficie terrestre, (procesu complexu del que los rayos solo formen una parte). Otros mecanismos llétricos naturales podémoslos atopar en procesos biolóxicos, como'l funcionamientu del sistema nerviosu. Ye la base del funcionamientu de munches máquines, dende pequeños electrodomésticos hasta sistemes de gran potencia como los trenes d'alta velocidá, y asinamesmo de tolos preseos electrónicos. Arriendes ye esencial pal aniciu de sustancies químiques como l'aluminiu y el cloru. También se noma '''lletricidá''' a la rama de la [[física]] qu'estudia les lleis que rixen el fenómeno y a la rama de la [[teunoloxía]] que lo usa n'aplicaciones práutiques. Dende que, en 1831, [[Faraday]] descubriera la miente d'aniciar [[corriente llétrica|corrientes llétriques]] por [[inducción electromagnética|inducción]] —fenómenu que permite tresformar enerxía mecánica n'enerxía llétrica— convirtióse nuna de les formes d'enerxía más importantes pal desendolcu tecnológicu per aciu de la so facilidá d'aniciu y distribución y al so gran númberu d'aplicaciones. La lletricidá ye aniciada poles cargues llétriques, en reposu o en movimientu, y les interacciones ente elles. Cuando delles cargues llétriques tán en reposu relativu exércense ente elles [[fuercia electrostática|fuercies electrostátiques]]. Cuando les cargues llétriques tán en movimientu relativu exércense tamién [[fuercia magnética|fuercies magnétiques]]. Conócense dos tribes de cargues llétriques: positives y negatives. Los átomos que conforman la materia contienen [[partícules subatómiques]] positives (protones), negatives (electrones) y neutres (neutrones). Tamién hai [[partícules elementales]] cargaes qu'en condiciones normales nun son estables, polo que manifiéstense namái en determinaos procesos como los [[rayu cósmicu|rayos cósmicos]] y les [[desintegración radiactiva|desintegraciones radiactives]]. La lletricidá y el [[magnetismu]] son dos aspeutos estremaos d'un mesmu fenómenu físicu, nomáu [[electromagnetismu]], descritu matemáticamente poles [[ecuaciones de Maxwell]]. El movimientu d'una carga llétrica produz un [[campu magnéticu]], la variación d'un campu magnéticu produz un [[campu llétricu]] y el movimientu aceleráu de cargues llétriques anicia [[onda electromagnética|ondes electromagnétiques]] (como nes descargues de rayos que pueden escuchase nos receitores de [[amplitú modulada|radio AM]]). Per aciu de les crecientes aplicaciones de la lletricidá como [[vector enerxéticu]], como base de les telecomunicaciones y pal procesamientu d'información, ún de los principales desafíos contemporáneos ye aniciala de mou más eficiente y col mínimu [[impautu ambiental]]. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] spdk2e8n1ijw21q9x3oem9nkqdfun58 0 26579 3709492 3655374 2022-08-19T05:32:56Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Ramón Menéndez Pidal''' {{nym}} foi un [[filoloxía|filólogu]] [[España|español]]. Foi l'introductor del criteriu comparatista ya historicista nel estudiu de les llingües y lliteratures, sigiendo les corrientes xurdíes n'[[Alemaña]] por delles escueles y corrientes filolóxiques del sieglu XIX. Entama los sos estudios n'Universidá Complutense de Madrid, siendo ellí discípulu de [[Marcelino Menéndez Pelayo]]. Doctórase nel 1893. Durante los años siguientes contauta con escritores del momentu y participa con estos na nomada Xeneración del 98, siendo una de les sos principales preocupaciones la revindicación de l'identidá española y la so figura al través de la lliteratura medieval en castellán. Nesti sen, espubliza abundantes trabayos alrodiu esta época que ye convierten nel máximu esponente medievalista lliterariu. ==Reinterpretación de la Historia y Lliteratura== Menéndez Pidal ye un españolista convencíu. Participa profusamente del ''positivismu científicu'' qu'apaez n'Alemaña y que gocia d'amplios sofitos en toa [[Europa]]. El ''positivismu'' establez la necesidá de que toa afirmación científica debe tomar de basa el mayor númberu de documentos que lu confirmen. Ruempe con una tradición de Menéndez Pelayo y l'escola establecida, basada na pura erudición, y participa del positivismu. Al contautu con escritores y pensadores conviértese aína n'nterpretador, revisando por completu la lliteratura ya historia medieval por considerala parte fundamental pa entender el conceutu d'españa que quier introducir les idees de la Xeneración del 98. Interpreta ''El Cantar del Mio Cid'' comu'l testu basa de la nación española na que s'espeya la formación de la llingua castellana y por estensión de la española. Otres obres comu ''La Epopeya Castellana a Través de la Literatura Española'' (1910) o ''La Chanson de Roland y el neotradicionalismo'' (1959), confirman la pasión de Menéndez Pidal pola figura del Cid, en total comunión con unos collacios de xeneración, algamando'l cume na so obra ''La España del Cid'' (1929). Funda con otros eruditos españoles el ''Centru d'Estudios Históricos'' (1910) que guetaba ente otros oxetivos l'afondamientu n'identidá española al traviés la historia y la llinguística. {{NF|1869|1968|Menendez Pidal, Ramon}} [[Categoría:Filólogos y filólogues d'España]] [[Categoría:Persones d'A Coruña]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] kw0vafxjinq9s5ssilt73z3ehkofig1 0 26584 3709843 3687223 2022-08-19T09:17:38Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{calidá|t=20200719102231}} {{referencies|t=20200719102220}} {{Ficha xenérica}} Un '''motor llétricu''' ye una máquina llétrica que tresforma [[enerxía]] llétrica n'enerxía mecánica por mediu d'interaiciones electromagnétiques. Dalgunos de los motores llétricos yeren reversibles, ye dicir, puen tresformar enerxía mecánica n'enerxía llétrica funcionando comu xeneradores. Los motores llétricos de tración usaos en llocomotores faen a menudu dambes xeres, si se los equipa con frenos rexenerativos. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://robots-argentina.com.ar/MotorCC_PuenteH.htm Control de motores de CC, Ponte H] * [http://robots-argentina.com.ar/MotorCC_ControlAncho.htm Control de motores de CC, Control por Anchu de Pulsu (PWM)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Motor]] r3oy3hoegtxd0xx7sl7soltjqa1kxu3 0 26638 3709599 3473143 2022-08-19T07:12:27Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{llibru}} '''The Great Gatsby''' (The Great Gatsby n'[[inglés]]), ye una [[novela]] del escritor [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] [[F. Scott Fitzgerald]]. Esta novela xira alredor d'un home misteriosu nomáu Jay Gatsby, que nuna vegada foi probe, poro dempués d'un duru trabayu medró na sociedá. Esti home usa pa facer normes fiestes na so mansión nel esti cola esperanza de ver el amor de so vida, una muyer nomada Daisy Fay Buchanan que yera la so amante n'antaño, poro esa rellación nun podía durar, porque Jay yera probe y la familia de la so moza yera rica. El problema agora ye que Daisy ta casada con Tom Buchanan. J. Gatsby usa a Nick p'acercase a Daisy y asina tar de nuevo con ella. Esta historia ta basada na voluntá de siguir un suañu, dalgo que de xuru desea pa ser verdá, esta novela amuésanos que debemos facer tolo que seya posible pa que los nuesos suaños se faigan realidá. == Filmografía == ''The Great Gatsby'' llevóse cuatro vegaes a la gran pantalla: * En [[1926]] por parte de [[Herbert Brenon]] – Una película muda de la que nun sobrevivió ninguna copia y de la que solo se conserven unes poques escenes sueltes; * En [[1949]] por [[Elliott Nugent]] – Con [[Alan Ladd]] como protagonista; * En [[1974]] por [[Jack Clayton]] – Esta versión suel considerase como la definitiva con [[Robert Redford]] como protagonista y [[Mia Farrow]] nel papel de Daisy; * En [[2001]] por [[Robert Markowitz]] – Una película fecha pa la televisión con [[Toby Stephens]] y [[Mira Sorvino]]. == Ver tamién == *[[Zelda Sayre Fitzgerald]] {{entamu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llibros de 1925]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] e1vvh74g92sedmvs32v59eqk02rywog 0 26666 3709621 3696355 2022-08-19T08:36:06Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20201105082034}} {{1000}} {{Ficha xenérica}} Un '''esplosivu'''<ref>{{DALLA|esplosivu|23111}}</ref> ye toa sustancia que por mor de dalguna causa esterna (roce, calor, percusión, etc) pasa a tresformase en gases; lliberando calor, presión o radiación nun tiempu muy curtio. Hay munchos tipos d'esplosivos según la so composición química. == Cadarma compositiva de les sustancies esplosives == La clasificación de les sustancias esplosives d'estremaos tipos pue facese de munches menes, poro , hay tres formes principales ampliamente aceptaes: pola naturaleza, pola sensibilidá y pola so utilización. Más aún na clasificación que se-i da ye abengosu y ye frecuente topar tipoloxíes en base a grupu químicu funcional y a nomes comerciales cuando trátase d'amiestos de sustancies esplosives. === Sustancies esplosives pola naturaleza esplosiva === ==== Deflagrantes ==== [[Archivu:Eod2.jpg|thumb|right|300px|Preparación d'un esplosivu C-4]] Son los esplosivos nos que la reación aniciase por mecanismos químicos tradicionales: activación termocinética. La velocidá d'estos nun supera la velocidá del soníu (medida nel mediu esplosivu, que siendo sólidu o llíquido, ye muy superior a la del aire). La llende del sonido asela la enerxía cedida por esti, asina que nun son muy potentes. El so interés ye escasu: pirotecnia y dalgunes aplicaciones nes que se requieran baxa enerxía. Nesta llinia, los [[propelente]]s son consideraos un subgrupu de los esplosivos deflragantes. * [[Pólvora|Pólvora prieta]] * [[Nitratu de potasiu|Nitratu de Potasiu]] ==== Detonantes ==== La reación nesti grupu autoabastécese por una onda de choque, supersónica (nel mediu que percuerre), qu'anicia'l esplosivu a midia qu'esta trescurre. Dada la alta velocidá de la reación son esplosivos muy potentes. Dientru d'esti grupu se pueden incluyir toles sustancies esplosives mencionaes darreu. === Sustancies esplosives pola sensibilidá === ==== Primarios ==== Son aquelles sustancies que requieren cantidaes ínfimes d'enerxía p'activase. Son de gran pelligrosidá y xeneralmente utilízanse flegmatizaos (insensibilizaos). La so potencia ye pequeña en comparanza colos demás grupos. * [[Triyoduro amónicu]] * [[Fulminatu de mercuriu]] * [[Fulminatu de plata]] * [[Azida de plomu]] o nitruru de plomu. * [[Azida de plata]] * [[Estifnatu de plomu]] o trinitroresorcinatu de plomu. * [[Hexanitratu de manitol]] ==== Secundarios ==== Respuenden al grupu más bayuroso, con enerxíes d'activación intermedies anque non estrictamente homoxénes. Les potencies son muy altes, asitiandose nel orden de los GW. * [[Nitroglicerina]]Persensible. Xeneralmente aplicase-y un desensibilizador. * [[Trilita]] o TNT * [[Hexóxeno]], RDX [[Ciclonita]] (trinitrofenilmetilnitramina) * [[Pentrita]], PT, PETN [[Tetranitrato de pentaeritrita]] * [[Ácido pícrico]] o TNP (Trinitrofenol) * [[Picrato amónicu]] * [[Tetranitrometano]] * [[Octóxeno]] o HMX (Ciclotetrametilentetranitramina) * [[Nitrocelulosa]] * [[Cloratita]] ==== Terciarios ==== Família encadarmada en unanimidá por NAFOS (nitratu d'amoniu/fuelóleu) a sabiendes de la so escomanada insensibilidá. * [[ANFO]] o NAFO en asturianu. === Sustancies esplosives por utilización === ==== Emprimador ==== Aquel que tiene por oxetivu aniciar l'esplosivu secundariu. Suelen ser esplosivos d'alta sensibilidá (primarios) en combinación, d' acordies al impulsu requeriu: impautu, lléctricu o térmicu. Suelen ser nomaos detonadores al tar encartuchaos comercialmente. ==== Carga ==== Ye la masa base qu'esplotará y ye oxetu del diseñu de la [[voladura]]. El emprimador ye'l responsable d'aniciar la carga. Algunes sustancies pueden nun requerir aniciador: pólvora, nitroglicerina o pentrita inflamanse con cierta facilidá baxo la llama. ==== Multiplicador ==== De ralo en ralo la carga nun detona col emprimador, polo que se requier un esplosivu intermediu que seya sensible'l emprimador y a la par anicie la carga. De contino los nafos necesítanlo. === Sustancies esplosives entemecies === A menudu les sustancies faltan-yos algunes de les propiedaes pa facer la so función; por exemplu: la nitroglicerina ye muy inestable, el nitratu amónicu muy malu o l'estifnatu de plomu tendria de ser más sensible a la llama. Pa trescalar dichos problemas recúrrese a mezcles d'estos pa potenciar debilidades. Comercialmente conócense: ==== Dinamites ==== La dinamita ye un esplosivu compuestu por nitroglicerina y dióxidu de siliciu. Ye una mezcla escura y aceitosa'l tactu, considerada un esplosivu potente (comparau cola pólvora, el fulminatu de mercuriu y otros esplosivos mas febles). ===== Gomes ===== La Goma-2 ye un esplosivu del tipu dinamita de fabricación española pa uso industrial (sobre too na minería) pola Unión Española d'explosivos, S.A. (anguaño MAXAM). Comercializase al menos en dos variantes, la Goma-2 EC y la Goma-2 ECO. Foi utilizada pola banda terrorista ETA en atentaos fechos nes décades de los 80 y los 90. ===== Pulverulentes ===== ==== NAFOS ==== El NAFO o ANFO, del inglés: Ammonium Nitrate - Fuel Oil, ye un esplosivu d'altu orden. Consiste nuna mezcla de nitratu d'amoniu y un combustible derivau del petroleu, desde gasolines a aceites de motor. Estes mezcles son muy utilizaes principalmente poles empreses mineres y de demolición, pol mor de que son muy segures, barates y los sos componentes pueden algamase con muncha facilidá. Les cantidaes de nitrato d'amoniu y combustible varíen según la llongitú de la cadena hidrocarbonada del combustible utilizau. Los porcentaxes van del 90% al 97% de nitratu d'amoniu y del 3% al 10% de combustible, por exemplu: 95% de nitratu d'amoniu y 5% de querosenu. L'usu d'un combustible insoluble n'agua fina cola principal torga del nitratu d'amoniu, y la so tendencia a absorber agua (higroscopía). Si amás se-y amesta polvu d'aluminiu l'ANFO conviértese nuna variedá aún más potente nomada ALANFO. Utilízase ampliamente nes voladures de llábanes de tipu mediu a blandu, bien seya metiendo-y nos barrenos el granulau per aciu del aire comprimiu o bien na so otra forma de presentación que ye encartuchau. Ye necesariu cebar fuertemente'l barrenu col detonador y cartuchu de goma nel fondu pa producir el so correutu funcionamientu, amás el so usu tá contraindicau nos barrenos con presencia d'agua, a nun ser que se use encartuchau. El ANFO ye vezu entemecelu con otros esplosivos como hidroxeles o emulsiones pa facer, en función del porcentaxe d'ANFO o ANFO Pesau (aproximao un 70% emulsión o hidroxel y 30% ANFO). ==== Hidroxeles ==== ==== Emulsiones ==== ==== Base trilita ==== ==== Xuncidor plásticu ==== == Esplosivos nucleares == {{AP|Armes nucleares}} Escomamadamente potentes, tán vetaos pal so usu comercial, namas utilízanlo los exércitos de países teucnolóxicamente desendolcaos. El funcionamientu básicu d'estes bombes consiste na [[fisión]] o la [[fusión]] d'átomos. Hailos de dos tipos: Les que funcionen con [[Uraniu]], que col sofitu d'un detonador o emprimador dixebra los sos átomos y moléculas, xenerando muchísimo calor y enerxía. N'otra estaya, les bombes de fusión d'[[Hidróxenu]] (conocida como [[bomba H]]), que básase na fusión de los átomos de la sustancia. Esta clas de bomba xenera muncha mas radiación que la cabera, y entá nun se probó nun combate real, a diferencia de la bomba d'Uraniu, llanzada en [[Hiroshima]] y [[Nagasaki]] nentantu'l fin de la segunda [[guerra mundial]]. == Amestamientu d'esplosivos por compatibilidá == Estes señales úsanse en Tresporte, Embarque, Almacenamientu; incluye [[ONX|UN]] & US [[Department of Transportation|DOT]], clases de [[material pelligrosu]] con señal llétrica compatible. == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Química]] [[Categoría:Esplosivos|*]] 7jcynf6kef8vaulyhndgtxat9ydezuw 0 26810 3709849 3451698 2022-08-19T09:18:07Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Documentu}} [[Archivu:Quai d'Orsay.jpg|thumb|250px|Edificiu del Ministeriu d'Asuntos Esteriores nel ''Quai d'Orsay'', onde tuvo llugar la declaración]] Cola '''Declaración Schuman''', títulu col que se conoz el discursu pronunciáu pol Ministru d'Asuntos Esteriores [[Francia|francés]] [[Robert Schuman]], el [[9 de mayu]] de [[1950]] dase'l primer pasu pa la formación de la [[Xunión Europea]], al proponer que'l carbón y l'aceru d'[[Alemaña]] y Francia se sometieran a una alministración conxunta. Nel so discursu, Schuman proponía la creación d'una comunidá franco-alemana p'aprovechar conxuntamente'l carbón y l'aceru de los dos países. Una vez funcionando, ampliaríase la comunidá a otros países europeos pa formar un espaciu de llibre circulación de persones, mercancíes y capital. Esti sistema cruzáu d'intereses evitaría la posibilidá d'una nueva guerra. Lo oxetivu principal yera algamar daqué que xuniera alemanes y franceses, yá que nos últimos 70 años los dos estaos foren protagonistes de tres guerres, les dos últimes mundiales. Asina que, cinco años depués de la [[Segunda Guerra Mundial]], decídese la creación de la primera de les comunidaes europees. La [[CECA|Comunidá Europea del Carbón y del Aceru]] ([[CECA]]), formada por Francia, Alemaña, [[Italia]], [[Bélxica]], [[Holanda]] y [[Luxemburgu]]. Países que punxeron en común la producción y distribución de carbón y aceru ente ellos. Anguaño, el 9 de mayu, día de la declaración, cellébrase'l Día d'Europa pa conmemorar l'aniciu del procesu d'integración européu. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xunión Europea|Schuman, Declaración]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] kmw7ejo7mnu0chnxtayjy6a0jxpg89k 0 27207 3709688 3618930 2022-08-19T08:57:33Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Llocalidá}} '''San Petersburgu''' (en [[Rusu]]: Санкт-Петербург, [[Alfabetu Fonéticu Internacional|AFI]]: [sankt pʲɪtʲɪrˈburk], ''Sankt Peterburg'') ye la segunda ciudá n'importancia de [[Rusia]], con 4.581.854 habitantes ([[2009]]) y un área metropolitana de 5,85 millones. Alcuéntrase asitiada na [[Óblast de Leningrau|Rexón de Leningráu]], nome que compartía cola ciudá mientres la época [[Xunión Soviética|soviética]] (1924–1991). Los otros nomes de la ciudá foron '''Petrográu''' (Петрогра́д, 1914–1924) y '''Leningráu''' (Ленингра́д, 1924–1991). Foi fundada pol [[zar]] [[Pedru I de Rusia|Pedru el Grande]] el [[16 de mayu]] de [[1703]] cola intención de convertirla na "ventana de Rusia facia'l mundu occidental". A partir de entoncies convirtióse en capital de l'imperiu rusu mientres más de doscientos años hasta que tres la [[revolución rusa]] la capital del país regresó a [[Moscú]]. N'actualidá San Petersburgu ye la segunda ciudá más grande de la Federación Rusa y una de les ciudaes más grandes d'Europa. El centru de la ciudá ye considerau pola [[Unesco]], [[Patrimoniu de la Humanidá]]. San Petersburgu ye amás sede de la corte constitucional de [[Rusia]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Rusia]] [[Categoría:Ciudaes federales de Rusia]] q5p07f2bxib65oaaufn719w9odbctvt 0 27560 3709638 3669040 2022-08-19T08:41:14Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{1000}} {{correxir}} [[Archivu:TrigaReactorCore.jpeg|thumb|250px|Nucleu de un [[reactor nuclear]] de fisión d'investigación ''[[TRIGA]]''. Pue apreciase la radiación Cherenkov, n'azul.]] [[Archivu:Ikata Nuclear Powerplant.JPG|thumb|right|250px|[[Central nuclear de Ikata]], con tres reactores d'agua a presión (''PWR''). La refrixeración faise mediante un intercambeu d'agua col océanu.]] [[File:Central_nuclear_de_lemoniz.jpg|thumb|250px|[[Central nuclear de Lemóniz]] España cuya puesta en marcha foi abandonada por la actividá terrorista d'[[ETA]]]] La enerxía nuclear ye la enerxía que se llibera bonal o artificialmente nes reaiciones nucleares. Sicasí, esti términu inclui otru significáu: l'aprovechamientu de dicha enerxía pa otros fines como, por casu, el llogru d'enerxía llétrico, térmico y/o mecánico a partir de reaiciones nucleares, y la so aplicación, bien seya con fines pacíficos o bélicos. Asina, ye común referise a la enerxía nuclear non sólo como'l resultáu d'una reaición sinón como un conceutu más francu qu'inclúi les conocencies y téuniques que dexen l'usu d'esta enerxía per parte del ser humanu. Estes reaiciones danse nos nucleos de dellos isótopos de ciertos elementos químicos, siendo la más conocida la fisión del uraniu-235 (235O), cola que funcionen los reactores nucleares, y la más habitual na naturaleza, nel interior de les estrelles, la fusión del par deuterio-tritio (2H-3H). Sicasí, pa producir esti tipu d'enerxía aprovechando reaiciones nucleares puen ser utilizaos munchos otros isótopos de dellos elementos químicos, como'l toriu-232, el plutoniu-239, l'estronciu-90 o'l poloniu-210 (232Th, 239Pu, 90Sr, 210Po; respeutivamente). Esisten delles disciplines y téuniques qu'usen de base la enerxía nuclear y van dende la xeneración de lletrecidá nes centrales nucleares hasta les téuniques d'análisis de datación arqueolóxica (arqueometría nuclear), la resonancia magnética nuclear usada nos hospitales, etc. Los dos sistemes más investigaos y trabayaos pal llogru d'enerxía aprovechable a partir de la enerxía nuclear de forma masiva yeren la fisión nuclear y la fusión nuclear. La enerxía nuclear pue tresformase de mou escontroláu, como nel interior de les estrelles, dando llugar al armamentu nuclear; o controlada en reactores nucleares nos que se produz enerxía llétrico, enerxía mecánico o enerxía térmico. Tantu los materiales usaos como'l diseñu de les instalaciones yeren dafechu distintes en cada casu. Otra téunica, emplegada principalmente en piles de muncha duración pa sistemes que riquen poco consumu llétricu, ye l'usu de xeneradores termoeléctricos de radioisótopos (GTR, o RTG n'inglés), nos que s'aprovechen les distintes maneres de desintegración pa xenerar lletrecidá en sistemes de termopares a partir del calor tresferíu por una fonte radiactiva. L'enerxía esprendida nesos procesos nucleares suel apaecer en forma de partícules subatómiques en movimientu. Eses partícules, al frenase na materia que les arrodia, producen enerxía térmica. Esta enerxía térmica tresfórmase n'enerxía mecánico utilizando motores de combustión esterna, como les turbines de vafu. Dicha enerxía mecánica pue ser emplegada nel tresporte, como por casu nos barcos nucleares; o pa la xeneración d'enerxía lléctrico en centrales nucleares.La principal carauterística d'esti tipu d'enerxía ye l'alta cantidá d'enerxía que pue producise por unidá de masa de material utilizáu en comparanza con cualesquier otru tipu d'enerxía conocío pol ser humanu. == Historia == ===Les reacciones nucleares=== Nel 1896 Henri Becquerel afayó que dellos elementos químicos emitíen radiaciones. Tanto él como Marie Curie y otros estudiaron les sos propiedaes, afayando qu'estes radiaciones yeren distintes de los yá conocíos Rayos X y que teníen propiedaes distintes, denominando a los trés tipos que consiguieron afayar alfa, beta y gamma.Llueu se vio que toes elles proveníen del nucleu atómicu que describió Rutherford nel 1911.Col usu del neutrinu, partícula descrita teóricamente en 1930 por Pauli poro non midida hasta 1956 por Clyde Cowan y los sos collaboradores, pudo esplicase la radiación beta.Nel 1932 James Chadwick afayó l'esistencia del neutrón que Wolfgang Pauli predixera nel 1930, y darréu dempués Enrico Fermi afayó que ciertes radiaciones emitíes en fenómenos non bien comunes de desintegración yeren en realidá estos neutrones.Nel 1934 Fermi atopábase nun esperimentu bombardeando nucleos d'uraniu con estos neutrones recién afayaos, midiendo nueves formes de radiaciones. Nel 1938, n'Alemaña, Lise Meitner, Otto Hahn y Fritz Strassmann verificaron los esperimentos de Fermi. Ye más, nel 1939 demostraron que parte de los productos qu'apaecíen al llevar a cabu estos esperimentos con uraniu yeren nucleos de bariu. Bien puestu llegaron a la conclusión de que yeren resultáu de la división de los nucleos del uraniu. Llevárase a cabu'l descubrimientu de la fisión.En Francia, Joliot Curie afayó qu'amás del bariu, emitíense neutrones secundarios nesa reacción, faciendo facedera la reacción en cadena.Tamién nel 1932 Mark Oliphant teorizó sobro la fusión de nucleos llixeros (d'hidróxenu), describiendo pocu dempués Hans Bethe el funcionamientu de les estrelles basándose nesti mecanismu. ===La fisión nuclear=== En plena Segunda Guerra Mundial, los militares alemanes afayaron el potencial qu'estos fenómenos podríen suponer y entamaron a desendolcar una bomba basada na fisión: La bomba nuclear. Albert Einstein, nel 1939, robló una carta al presidente Franklin Delano Roosevelt de los Estaos Xuníos, escrita por Leó Szilárd, na que se prevenía sobro esti fechu.El 2 d'avientu de 1942, como parte del proyeutu Manhattan dirixíu por J. Robert Oppenheimer, construyóse'l primer reactor del mundu fechu pol ser humanu (esistió un reactor natural en Oklo): el Chicago Pile-1 (CP-1).Como parte del mesmu programa militar, construyóse un reactor muncho mayor en Hanford, destináu a la producción de plutoniu, y coles mesmes, un proyeutu d'arriquecimientu d'uraniu en cascada. El 16 de xunetu de 1945 foi prebada la primer bomba nuclear (nome en clave Trinity) nel desiertu de Alamogordo. Nesta prueba llevóse a cabu una esplosión equivalente a 19.000.000 de kg de TNT (19 kilotones), una potencia enxamás reparada enantes en nengún otru esplosivu. Dambos proyeutos desendolcaos remataron cola construcción de dos bombes, una d'uraniu arriquecíu y una de plutoniu (Little Boy y Fat Man) que foron llanzaes sobro les ciudaes xaponeses d'Hiroshima (6 d'agostu de 1945) y Nagasaki (9 d'agostu de 1945) respeutivamente. El 15 d'agostu de 1945 acabó la segunda guerra mundial nel Pacíficu cola rendición de Xapón. Pela so parte el programa d'armamentu nuclear alemán (lideráu esti por Werner Heisenberg), nun algamar la so meta enantes de la rendición d'Alemaña'l 8 de mayu de 1945.Darréu lleváronse a cabu programes nucleares na Xunión Soviética (primer prueba d'una bomba de fisión el 29 d'agostu de 1949), Francia y Gran Bretaña, entamando la carrera armamentística en dambos bloques creaos tres la guerra, algamando llendes de potencia destructiva nunca enantes abarruntada pol ser humanu (ca bandu podía ganar y destruyir delles vegaes a tolos sos enemigos).Yá na década de 1940, l'almirante Hyman Rickover propunxo la construcción de reactores de fisión non emponer esta vegada a la fabricación de material pa bombes, sinón a la xeneración de lletrecidá. Estos reactores, pensóse (acertadamente) que podríen constituyir un gran sustitutu del diesel nos submarinos. Construyóse'l primer reactor de preba en 1953, botando'l primer submarín nuclear (el USS Nautilus (SSN-571)) el 17 de xineru de 1955 a les 11:00. El Departamentu de Defensa Estauxunidense propunxo'l diseñu y construcción d'un reactor nuclear aplicable pa la xeneración llétrica y propulsión nos submarinos a dos empreses distintes norteamericanes: General Electric y Westinghouse. Estes empreses desendolcaron los reactores d'agua llixero tipu BWR y PWR respeutivamente.Estos reactores utilizáronse pa la propulsión de barcos, tanto d'usu militar (submarinos, cruceros, portaviones,...) como civil (ruempexelos y cargueros), onde presenten potencia, amenorgamientu del tamañu de los motores, amenorgamientu nel almacenamientu de combustible y autonomía non ameyoraos por nenguna otra téunica esistente.Los mesmos diseños de reactores de fisión treslladáronse a diseños comerciales pa la xeneración de lletrecidá. Los únicos cambeos producíos nel diseñu col intre del tiempu foron un aumentu de les midíes de seguridá, una mayor eficiencia termodinámica, un aumentu de potencia y l'usu de les nueves teunoloxíes que foron apaeciendo.Ente 1950 y 1960 Canadá desendolcó un nuevu tipu, basáu nel PWR, qu'utilizaba agua pesada como moderador y uraniu natural como combustible, en llugar del uraniu arriquecíu utilizáu polos diseños d'agua llixero. Otros diseños de reactores pal so usu comercial utilizaron carbonu (Magnox, AGR, RBMK o PBR ente otros) o sales fundíos (litio o beriliu ente otros) como moderador. Esti últimu tipu de reactor foi parte del diseñu del primer avión bombarderu (1954) con propulsión nuclear (el US Aircraft Reactor Experiment o ARE). Esti diseñu abandonóse tres el desenvolvimientu de los misiles balísticos intercontinentales (ICBM).Otros países (Francia, Italia, Arxentina ente otros) desendolcaron los sos propios diseños de reactores nucleares pa la xeneración llétrica comercial.En 1946 construyóse'l primer reactor de neutrones rápidos (Clementine) en Los Álamos, con plutoniu como combustible y mercuriu como refrixerante. Nel 1951 construyóse'l EBR-I, el primer reactor rápidu col que s'algamó xenerar lletrecidá. Nel 1996, el Superfénix o SPX, foi'l reactor rápidu de mayor potencia construyíu fasta'l momentu (1200 MWe). Nesti tipu de reactores puen utilizase como combustible los radioisótopos del plutoniu, el toriu y l'uraniu que nun yeren fisibles con neutrones térmicos (llentos).Na década de los 50 Ernest Lawrence propunxo la posibilidá d'utilizar reactores nucleares con geometrías inferiores a la criticidad (reactores subcríticos que'l so combustible podría ser el toriu), nos que la reacción sedría soportada por un apurra esternu de neutrones. Nel 1993 Carlo Rubbia propón utilizar una instalación d'espalación na qu'un acelerador de protones produxera los neutrones necesarios pa caltener l'instalación. A esti tipu de sistemes conózse-yos como Sistemes asistíos por aceleradores (n'inglés Accelerator driven systems, ADS les sos sigles n'inglés), y prevese que la primer planta d'esti tipu (MYRRHA) entame'l so funcionamientu ente'l 2016 y el 2018 nel centru de Mol (Bélxica). ===La fusión nuclear=== Fasta el principiu del s.XX nun s'entendió la forma en que se xeneraba enerxía nel interior de les estrelles pa compensar el colaspo gravitatoriu d'estes. Nun esistía reacción química cola potencia abonda y la fisión tampoco yera capaz. Nel 1938 Hans Bethe llogró esplicalo pente medies de reacciones de fusión, col ciclu CNO, pa estrelles bien pesaes. Posteriormete afayóse'l ciclu protón-protón pa estrelles de menor masa, como'l Sol.Nos años 1940, como parte del proyeutu Manhattan, estudióse la posibilidá del usu de la fusión na bomba nuclear. En 1942 investigóse la posibilidá del usu d'una reacción de fisión como métodu de ignición pa la principal reacción de fusión, sabiendo que podría resultar nuna potencia miles de vegaes superior. Sicasí, en rematando la Segunda Guerra Mundial, el desenvolvimientu d'una bomba d'estes carauterístiques nun foi consideráu primordial hasta la esplosión de la primer bomba atómica rusa en 1949, RDS-1 o Joe-1. Esti eventu provocó qu'en 1950 el presidente d'Estaos Xuníos Harry S. Truman anunciara l'entamu d'un proyeutu que desendolcara la bomba d'hidróxenu. El 1 de payares de 1952 prebóse la primer bomba nuclear (nome en clave Mike, parte de la Operación Ivy o Hiedra), con una potencia equivalente a 10.400.000.000 de kg de TNT (10,4 megatones). El 12 d'agostu de 1953 la Xunión Soviética realiza la so primer prueba con un artefautu termonuclear (la so potencia algamó dellos cientos de kilotones).Les condiciones que yeren necesaries p'algamar la ignición d'un reactor de fusión controláu, sicasí, nun foron derivaes hasta 1955 por John D. Lawson. Los criterios de Lawson definieron les condiciones mínimes necesaries de tiempu, mestura y temperatura que tenía de algamar el combustible nuclear (nucleos d'hidróxenu) por que la reacción de fusión caltuviérase. Sicasí, yá en 1946 patentóse'l primer diseñu de reactor termonuclear.6 En 1951 entamó'l programa de fusión d'Estaos Xuníos, sobro la base del stellarator. Nel mesmu añu empezó na Xunión Soviética'l desendolcu del primer Tokamak, dando llugar a los sos primeros esperimentos en 1956. Esti últimu diseñu llogró en 1968 la primer reacción termonuclear cuasiestacionaria enxamás consiguida, demostrándose que yera'l diseñu más eficiente consiguíu hasta la dómina. ITER, el diseñu internacional que tien fecha d'empiezu de les sos operaciones nel añu 2016 y que va intentar resolver los problemes esistentes pa consiguir un reactor de fusión de confinamientu magnético, utiliza esti diseñu.Nel 1962 propúnxose otra téunica p'algamar la fusión basada nel usu de láseres pa consiguir una implosión en pequeñes cápsules llenes de combustible nuclear (de nuevu nucleos de hidrógeno). Sicasí hasta la década de los 70 nun se desendolcaron láseres abondo potentes. Los sos inconvenientes práuticos fixeron d'esta una opción secundaria p'algamar l'envís d'un reactor de fusión. Sicasí, por cuenta de los trataos internacionales que prohibíen la realización d'ensayos nucleares na atmósfera, esta opción (básicamente microexplosiones termonucleares) convirtióse nun escelente llaboratoriu d'ensayos pa los militares, colo que algamó financiación pa la so continuación. Asina se construyeron el National Ignition Facility (NIF, con aniciu de les sos pruebes programaes pa 2010) estauxunidense y el Laser Megajoule (LMJ, que va ser completáu nel 2010) francés, qu'escuerren el mesmu envís de consiguir un dispositivu que consiga caltener la reacción de fusión a partir d'esti diseñu. Nengún de los proyeutos d'investigación anguaño en marcha predicen una ganancia d'enerxía significativo, polo que ta previstu un proyeutu posterior que pudiera dar llugar a los primeros reactores de fusión comerciales (DEMO pal confinamientu magnético y HiPER pal confinamientu inercial). ===Otros sistemes d'enerxía nuclear=== Cola invención de la pila química por Volta nel 1800 diose llugar a una forma compacta y portátil de xeneración d'enerxía. A partir d'entós foi incesante la busca de sistemes que fueren entá menores y que tuvieren una mayor capacidá y duración. Esti tipu de piles, con poques variaciones, fueron abondes pa munches aplicaciones diaries hasta los nuesos tiempos. Sicasí, nel sieglu XX surdieron nueves necesidaes, a causa principalmente de los programes espaciales. Precisábense entós sistemes que tuvieren una duración elevada pa consumos llétricos moderaos y un caltenimientu nulu. Surdieron delles soluciones (como los paneles solares o les célules de combustible), poro según amontábense les necesidaes enerxétiques y apaecíen nuevos problemes (les plaques solares son inútiles n'ausencia de lluz solar), entamóse a estudiar la posibilidá d'utilizar la enerxía nuclear nestos programes.A mediaos de la década de los 50 empezaron n'Estaos Xuníos les primeres investigaciones empuestes a estudiar les aplicaciones nucleares nel espaciu. D'estes surdieron los primeros prototipos de los xeneradores termoeléctricos de radioisótopos (RTG). Estos dispositivos amosaron ser una alternativa por demás interesante tanto nes aplicaciones espaciales como n'aplicaciones terrestres específiques. Nestos artefautos aprovéchense les desintegraciones alfa y beta, convirtiendo toa o gran parte de la enerxía cinética de les partícules emitíes pol nucleu en calor. Esti calor ye dempués tresformáu n'electricidá aprovechando l'efectu Seebeck pente medies de unos termopares, consiguiendo eficiencies aceptables (ente un 5 y un 40% ye lo habitual). Los radioisótopos davezu utilizaos son 210Po, 244Cm, 238Pu, 241Am, ente otros 30 que se consideraron útil. Estos dispositivos consiguen capacidaes d'almacenamientu d'enerxía 4 órdenes de magnitú superiores (10.000 vegaes mayor) a les bateríes convencionales.En 1959 amosóse al públicu'l primer xenerador atómicu.7 En 1961 llanzóse al espaciu'l primer RTG, a bordu del SNAP 3. Esta batería nuclear, qu'alimentaba a un satélite de l'armada norteamericana con una potencia de 2,7 W, caltuvo'l so funcionamientu ininterrumpíu mientres 15 años.RTG del New Horizons (nel centru embaxo, en negru), misión non tripulada a Plutón. La sonda foi llanzada en xineru de 2006 y va algamar el so envís en xunetu de 2015.Estos sistemes utilizáronse y sígense usando en programes espaciales bien conocíos (Pioneer, Voyager, Galileo, Apolo y Ulises ente otros). Asina por casu en 1972 y 1973 llanzáronse los Pioneer 10 y 11, convirtiéndose'l primeru d'ellos nel primer oxetu humanu de la hestoria qu'abandonaba'l sistema solar. Dambos satélites siguieron funcionando hasta 17 años dempués de los sos llanzamientos.La misión Ulises (misión conxunta ESA-NASA) unvióse en 1990 pa estudiar el Sol, siendo la primer vegada qu'un satélite cruciaba dambos polos solares. Pa poder faelo hubo qu'unviar el satélite nuna órbita alredor de Xúpiter. Por cuenta de la duración del RTG que caltién el so funcionamientu enllargó la misión de cuenta que se pudiera volver realizar otru viaxe alredor del Sol. Anque paeciera estrañu qu'esti satélite nun usara paneles solares en llugar d'un RTG, puede entendese al comparar los sos pesos (un panel de 544 kg xeneraba la mesma potencia qu'un RTG de 56). Naquellos años nun esistía un cohete que pudiera unviar a la so órbita al satélite con esi pesu extra.Estes bateríes non solo apurren lletrecidá, sinón qu'en dellos casos, el mesmu calor xeneráu utilízase pa evitar la congelación de los satélites en viaxes nos que'l calor del Sol nun ye abondu, por casu en viaxes fora del sistema solar o en misiones a los polos de la Lluna.Nel 1966 instalóse'l primer RTG terrestre na islla despoblada Fairway Rock, permaneciendo en funcionamientu hasta 1995, momentu nel que se desmanteló. Otros munchos faros asitiaos en zones inaccesibles allegaes a los polos (sobremanera na Xunión Soviética), utilizaron estos sistemes. Sábese que la Xunión Soviética fabricó más de 1000 unidaes pa estos usos.Una aplicación que se dio a estos sistemes foi'l so usu como marcapasos.8 Hasta los 70 usábase pa estes aplicaciones bateríes de mercurio-zinc, que teníen una duración d'unos 3 años. Nesta década introducieron les bateríes nucleares p'aumentar la llonxevidá d'estos artefautos, faciendo posible qu'un paciente mozu tuviera enllantáu solu unu d'estos artefautos pa tola so vida. Nos años 1960, la empresa Medtronic contautó con Alcatel pa diseñar una batería nuclear, enllantando'l primer marcapasos alimentáu con un RTG nun paciente en 1970 en París. Dellos fabricantes construyeron los sos propios diseños, pero a mediaos d'esta década fueron movíos poles nueves bateríes de litio, que teníen vides d'unos 10 años (consideráu abondu polos médicu anque tuviera de sustituyise delles vegaes hasta la muerte del paciente). A mediaos de los años 1980 detúvose l'usu d'estos implantes, anque entá esisten persones que siguen portando esti tipu de dispositivos. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Enerxía nuclear| ]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] b80wa2i7hqmqhxrvnraz3zu6bepkp31 0 27621 3709402 3645768 2022-08-18T14:12:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: Exposición Internacional => Esposición Internacional wikitext text/x-wiki {{persona}} {{correxir}} '''Luis Buñuel Portolés''' {{nym}} foi un [[direutor de cine]] español naturalizáu mexicanu. La mayor parte de la so obra foi realizada en [[Méxicu]] y [[Francia]] y ye consideráu ún de los más importantes y orixinales direutores de la historia del cine. == Biografía == === Los sos primeros años === Luis Buñuel nació en [[Calanda]] el 22 de febreru de 1900. So padre, [[Leonardo Buñuel González]], orixinariu del mesmu pueblu, onde tenía un negociu de ferretería, consiguiera una pequeña fortuna en [[Cuba]] y tres la [[Guerra de Cuba]] liquidó los sos negocios y volvió al so pueblu natal, onde se casó con María Portolés Cerezuela, muncho más moza qu'él, cola que tuvo siete fíos: Luis ([[1900]]), María ([[1901]]), Alicia ([[1902]]), Concepción ([[1904]]), Leonardo ([[1907]]), Margarita ([[1912]]) y Alfonso ([[1915]]). A los cuatro meses de la nacencia del so primoxénitu, la familia trasladóse a vivir a [[Zaragoza]]. D'esta manera, Luis pasó tola so infancia y adolescencia en [[Zaragoza]], onde cursó la educación primaria y secundaria. En [[1908]] asistió per primer vegada al cine Farrucini (una barraca con una lona como cubrición) pa ver una película coloriada a mano de dibuxos animaos. Nesa época'l cine yera consideráu todavía una atraición de feria y tovía tardó unos años n'haber sales estables. Luis vio mientres la so infancia munches películes (la so prima tenía accesu dende la cocina de la so casa a la pantalla d'unu de los primeros cines de Zaragoza). Cuando tenía trelce años, a la vuelta d'unu de los habituales viaxes a París de so padre y so madre, éstos regaláron-y un teatru con personaxes de cartón; con esti teatru entamó a ufiertar representaciones a los mozos del so pueblu. A partir de [[1913]], paralelamente a los sos estudios, entamó a estudiar [[violín]] y a tocar nel coru de la Virxe del Carmen de Zaragoza. Esi mesmu añu salió per primer vegada d'Aragón y viaxó a [[Vega de Pas]] ([[Cantabria]]). En [[1915]] foi espulsáu polos xesuites del colexu a causa d'un enfile y se matriculó nel Institutu de Enseñanza Media de Zaragoza (más tarde llamáu ''Goya'') como alumnu llibre. Nesa época lleió ''[[L'orixe de les especies]]'' de [[Charles Darwin|Darwin]]. A los 17 años, termináu'l bachilleratu, partió a [[Madrid]] pa cursar estudios universitarios. Na capital agospióse na recién creada [[Residencia d'Estudiantes]], fundada pola [[Institución Llibre d'Enseñanza]], onde permaneció siete años. El so propósitu yera estudiar, inducíu pol so padre, Inxeniería Agrónoma. Nesta época interesóse pol naturismu y llevó una alimentación y vistimienta espartanes, gustando de llavase con agua xelao. Tomó parte de les actividaes del cine-club de la Residencia y trabó amistá con, ente otros, [[Salvador Dalí]], [[Federico García Lorca]], [[Rafael Alberti]], [[Pepín Bello]] y [[Juan Ramón Jiménez]]. Tamién participó nes conxustes [[Ultraísmu|ultraístes]] y, tolos sábados dende [[1918]] hasta [[1924]], nes del [[Café Pombo]], dirixíes por [[Ramón Gómez de la Serna]]. En [[1920]] inició, col doctor [[Ignacio Bolívar y Urrutia|Ignacio Bolívar]], estudios d'[[entomoloxía]], qu'abandonó pa matriculase en Filosofía y Lletres, caña d'Hestoria, una y bones informárase de que dellos países ofrecíen trabayu como llector de español a llicenciaos en Filosofía y Lletres, lo que suponía una oportunidá de cumplir el so deséu de salir d'España. Colos sos compañeros de la Residencia fixo los sos primeros ensayos de puesta n'escena, con versiones delirantes del ''[[Don Juan Tenorio]]'' nes qu'actuaben Lorca, Dalí y otros compañeros. En [[1921]], añu del [[Desastre d'Annual]], conoció na Residencia al hermanu d'[[Abd el Krim]], dirixente de la resistencia contra la dominación colonial española y francesa nel norte de [[Marruecos]]. Visitó per primer vegada [[Toledo]], ciudá que causó una fonda impresión en Buñuel y los sos amigos. Tamién tuvo conocencia nestos años de los enclinos internacionales más importantes del pensamientu y del arte y mostró interés pol [[Dadaísmu]] y la obra de [[Louis Aragon]] y [[André Breton]]. Y de xacíu siguió asistiendo con regularidá al cine. En [[1923]] morrió so padre en Zaragoza, entamó'l serviciu militar y publicó'l so primer artículu, al que siguieron cuentos y poemes en revistes de vanguardia ya inclusive preparó un llibru que los arrexuntaba baxo'l títulu ''Un perro andaluz''. Munches de les imáxenes de los sos escritos d'estos años, previos al surrealismu francés, pasaron al so cine. El día de San Xosé d'esi mesmu añu de 1923 fundó la paródica Orde de Toledo y nómase a sí mesmu condestable. Pa ser caballeru había qu'enfilase y tar tola nueche ensin dormir. A ella pertenecieron, ente otros, Dalí, Pepín Bello, Alberti... En [[1924]], añu en que Dalí realíza-y la so primer semeya, llicencióse n'Hestoria y arrenunció al doctoráu, decidíu a colar a París, la que daquella yera capital cultural d'occidente. === París y primeres películes === En xineru de [[1925]], depués d'asistir a la conferencia que da Louis Aragon na Residencia d'Estudiantes, Buñuel abandonó Madrid camín de París. Na capital francesa asistió a les conxustes de los inmigrantes españoles y avérase cada vez más al grupu surrealista. La so afición pol cine se intensificó y veía davezu trés películes al día, una pela mañana (xeneralmente proyeiciones privaes, gracies a un pase de prensa), otra pela tarde nun cine de barriu y otra pela nueche. También comenzó a collaborar como críticu en delles publicaciones de cine y arte, como ''Cahiers d'Art'', ''Alfar'', ''L'Amic de les Arts'', ''Helix'', ''Horizonte'' y ''La Gaceta Lliteraria''. Nelles dexó constancia de les sos concepciones cinematográfiques, daqué no que non se prodigó en delantre. El pianista [[Ricardo Viñye]] propúnxo-y la direición escénica de ''El retablo de Maese Pedro'' de [[Manuel de Falla]], que, estrenada n'[[Ámsterdam]] el [[26 d'abril]] de [[1926]] y representada tamién al día viniente, supunxo un importante éxitu. Esta esperiencia-y llevó a escribir una pieza de teatru de cámara de vanguardia titulada ''Hamlet'' en [[1927]], que foi estrenada nel ''Café Sélect'' de París. La so conversión total al cine prodúxose en viendo la película ''[[Les trés lluces]]'' (''Der müde Tod'') de [[Fritz Lang]]. Delles selmanes después se presentó nun rodaxe al conocíu direutor de cine francés [[Jean Epstein]] y ofrecióse a trabayar en cualesquier llabor a cambéu d'aprender tolo que pudiera avera del cine y Epstein acabó permitiéndole desempeñar el cargu d'ayudante de direición nel rodaxe de los sos películes mudes ''[[Mauprat]]'' y ''La caída de la casa Usher'' (''La chute de la maison Usher''), de [[1928]]. Tamién nestos años colaboró como actor en pequeños papeles, como'l de contrabandista na película ''Carmen'', de los estudios Albatros, con [[Raquel Meller]], y en ''La Sirène des Tropiques'' con [[Joséphine Baker]]. Tou esti bagaxe -y familiarizó col oficiu cinematográfico y permitió-y conocer a bonos profesionales y actores que depués habríen de collaborar con él en ''[[Un perro andaluz]]'' y ''[[La edá d'oru (película)|La edá d'oru]]'', les sos dos primeres películes. Como críticu, afalagó'l cine de [[Buster Keaton]] y atacó, por considerala pretenciosa, la vanguardia cinematográfica francesa, en que les sos files militaba'l mesmu Jean Epstein. Ye conocida la so ruptura con ésti al negase Buñuel a trabayar nel nuevu proyeutu del más reputáu de los direutores vanguardistas franceses, [[Abel Gance]]. Cada vez más interesáu pol grupu surrealista de Breton, comenzó a treslladar a los sos compañeros de la Residencia d'Estudiantes les novedaes d'esti enclín, escribiendo poemes d'un surrealismu ortodoxu y encamentando a Dalí a que se treslladara con él a París pa conocer el nuevu movimientu. En [[1927]] escribió ''Polismos'' y viaxó a la Residencia d'Estudiantes pa dirixir un ciclu de cine. En [[1928]] preparó un guión cinematográficu sobro [[Francisco de Goya]] con motivu del centenariu del so fallecimientu, patrocináu por una comisión zaragozana. El proyeutu nun llegó a bon término por falta de presupuestu, como tampoco otru basáu nun guión de [[Ramón Gómez de la Serna]] que diba titulase ''El mundu por diez céntimos'', nel que'l filu conductor diben ser los socesivos cambeos de dueño d'una moneda. Esti mesmu añu adhirióse al grupu surrealista de París. En collaboración con [[Ramón Gómez de la Serna]] terminó'l guión de ''Caprichos'', que nunca se llega a rodar. Colaboró nel númberu especial de la gaceta lliteraria ''Cinema 1928''. [[Archivu:Salvador Dalí 1939.jpg|thumb|150px|Salvador Dalí (1939)]] En xineru de [[1929]], Buñuel y Dalí, n'estrecha collaboración, peracabaron el guión d'un filme que'l so proyeutu se titularía socesivamente ''El marista na ballesta'', ''Ye peligrosu asomarse al interior'' y, a lo último ''[[Un perro andaluz]]''. La película se comenzó a rodar el [[2 d'abril]] con un presupuestu de 25.000 pesetes apurríes pola ma de Buñuel. Se estrenó el [[6 de xunetu]] nel [[Studio des Ursulines]], un cine-club parisín, nel qu'alcanzó un clamorosu éxitu ente la intelectualidá francesa, y permaneció n'exhibición nueve meses consecutivos nel [[Studio 28]]. A partir de la proyeición de ''Un perro andaluz'', Buñuel foi almitíu de llenu nel grupu surrealista, qu'aconceyaba diariamente nel [[Café Cyrano]] pa lleer artículos, aldericar sobro política y escribir cartes y manifiestos. Allí, Buñuel fizo amistá con [[Max Ernst]], André Breton, [[Tristan Tzara]], [[Yves Tanguy]], [[Magritte]] y Louis Aragon, ente otros. A fines de 1929 se volvió a axuntar con Dalí pa escribir el guión de lo que sería más tarde ''[[La edá d'oru (película)|La edá d'oru]]'', pero la collaboración yá nun resultó tan fructífera, pos ente los dos interpónse'l gran amor de Dalí, [[Gala Eluard]]. Buñuel comenzó'l rodaxe de la película n'abril de [[1930]], cuando'l pintor atopábase esfrutando d'unes vacaciones con Gala en [[Torremolinos]]. Cuando descubrió que Buñuel yá acabó la película, col sustanciosu mecenazgu de los Vizcondes de Noailles, que deseyaben producir una de les primeres películes sonores del cine francés, Dalí se sintió marxináu del proyeutu y traicionáu pol so amigu, lo qu'orixinó un distanciamientu ente ellos que se foi amontando nel futuru. A pesar d'aquello, felicitó a Buñuel pol largumetraxe, asegurando que-y había paecíu "una película americana". L'estrenu tuvo llugar el [[28 de payares]] de [[1930]]. Cinco díes más tarde grupos d'[[estrema derecha]] atacaron el cine onde se proyeutaba y les autoridaes franceses acabaron prohibiendo la película y requisaron toles copies esistentes, empezando una llarga censura que duraría mediu sieglu, pos por casu nun sería distribuyida hasta [[1980]] en [[Nueva York]] y un añu depués en París. En [[1930]] Buñuel viaxó a [[Hollywood]], axustáu pola [[Metro Goldwyn Mayer]], como 'observador', con cuenta de familiarizase col sistema de producción estauxunidense. Ellí conoció a [[Charles Chaplin]] y [[Sergei Eisenstein]]. En [[1931]] llegó a España, en viespores de la proclamación de la [[Segunda República Española|Segunda República]]. ''La edá d'oru'' proyeutóse en Madrid y Barcelona. En [[1932]] asistió a la primer aconceyamientu de la Asociación d'Escritores Revolucionarios (AERA), se separó del grupu surrealista y afilióse al [[Partíu Comunista]] francés. Axustáu pola Paramount, regresó a España y trabayó como responsable de sincronización. En [[1933]], financiáu pol so amigu [[Ramón Acín]], filmó ''[[Las Hurdes, tierra ensin pan]]'', un documental sobro esa contorna [[Estremadura|estremeña]]. La derecha y la [[Falange Española]] empezaben a remontase en España y la película foi censurada pola moza y débil Segunda República Española por considerala denigrante pa España. Esi mesmu añu firmó un manifiestu contra [[Hitler]] con Federico García Lorca, Rafael Alberti, Sender, Ugarte y Vallina. En [[1934]] visitó en París a Dalí, yá casáu con Gala Eluard. Dalí comportóse bien indiferente con Buñuel, colo qu'empezó el so distanciamientu. El [[23 de xunu]] casóse con Jeanne Rucar, a la que había conocío en casa del so amigu Joaquín Peinado en [[1925]] cuando estudiaba anatomía en [[París]] y que había ser medaya de bronce de [[ximnasia artística]] nos [[Xuegos Olímpicos de París 1924]]. La boda celebróse na alcaldía del distritu XX de París, ensin convidar a la familia, con trés testigos improvisaos (unu d'ellos, un transeúnte desconocíu) y, depués de comer, Buñuel volvió a Madrid, una y bones había aceptáu trabayar pa la [[Warner Brothers]] como direutor de doblaxe. La pareya tendría dos fíos, [[Juan Luis Buñuel|Jean Louis]], nacíu en París, y Rafael, en Nueva York. En [[1935]], con ayuda de dalgún dineru familiar, fundó, xunto a [[Ricardo Urgoiti]], la productora [[Filmeófono]], que competía cola [[Cifesa]] de los hermanos Casanova, principal productora española de los [[años 1930|años trenta]]. Filmeófono produció películes como ''[[Don Quintín el amargao]]'', onde debúó nel cine la 'bailaora' [[Carmen Amaya]], ''[[La fía de Juan Simón]]'', ''[[¿Quién me quiere a mí?]]'' o ''[[¡Centinela alerta!]]'' y la única condición de Buñuel pa produciles yera, curiosamente, nun apaecer na ficha téunica, pos a los sos güeyos nun yeren más que "melodrames baratos". Toos estos llargumetraxes foron rentables y supunxeron la consolidación de la industria cinematográfica española de los años trenta. Sicasí, la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]] albuertó esti proyeutu. === La Guerra Civil. Estaos Xuníos === El golpe d'estáu [[Franquismu|franquista]] sorprendió a Buñuel en [[Madrid]]. De mena que Dalí alineárase con Franco y simpatizó col bandu nacional, Buñuel siempres permaneció fiel a la democracia de la República. Sicasí, nun dexó por ello d'ayudar a amigos suyos del bandu franquista cuando tuvieron en peligru de muerte; así, logró que lliberaren a [[José Luis Sáenz de Heredia]] (primo hermanu de [[José Antonio Primo de Rivera]], fundador de Falange), que simpatizaba con [[Francisco Franco|Franco]], pos habíen trabayao xuntos en Filmeófono. El [[18 d'agostu]] de [[1936]] ye asesináu Lorca. En setiembre de [[1936]] salió de Madrid nun tren atarraquitáu escontra [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]], vía [[Barcelona]]. Ellí taba citáu pa una entrevista [[Álvarez del Vayo]], ministru d'Asuntos Esteriores de la República, que lu mandó a París como home d'enfotu de [[Luis Araquistáin]], embaxador en Francia, pa realizar distintes misiones, principalmente d'intelixencia. Supervisó y escribió xunto a [[Pierre Unik]] el documental ''España lleal n'armes''. Realizó el so bautismu aereu en dellos viaxes a España, en misiones de guerra. De mientres [[1937]] encargóse de supervisar pal gobiernu republicanu'l pabellón español de la [[Esposición Internacional de París de 1937|Esposición Internacional de París]]. Dalí pintó-y la so segunda y última semeya: ''El sueño''. El [[16 de setiembre]] de [[1938]], ayudáu nos gastos de viaxe polos sos amigos [[Charles Noailles]] y [[Rafael Sánchez Ventura]], viaxó a Hollywood otra vuelta, esta vegada encargáu pol gobiernu republicanu de la supervisión, como conseyeru téunicu ya históricu, de dos películes alrodiu de la Guerra Civil que se diben a rodar n'Estaos Xuníos. Terminada la Guerra, en [[1941]], cuando empezaba'l rodaxe de ''Cargo of Innocents'', la asociación xeneral de productores estauxunidenses prohibió toa película en contra de Franco, lo que significó'l fin del proyeutu, nel que taba implicáu Buñuel. Ensin trabayu y con poco dineru, y yá cola so muyer y fíos axuntaos con él, aceptó l'encargu que-y ufierta'l Muséu d'Arte Moderno ([[MOMA]]) de Nueva York, como productor asociáu pal área documental y supervisor y xefe de montaxe de documentales pa la Coordinación d'Asuntos Interamericanos, que dirixía Nelson Rockefeller. La so misión yera esbillar películes de propaganda antinazi; tenía despachu propio y personal al so cargu. D'esti cargu foi despidíu en [[1943]] a raíz de la publicación del llibru ''La vida secreta de Salvador Dalí'', onde'l pintor tachaba a Buñuel d'[[atéu]] y home d'[[Izquierda política|izquierdes]]. Un periodista del ''Motion Pictures Herald'' atacó a Buñuel nun artículu onde alvertía alrodiu de lo peligrosu que resultaba la presencia d'esti español nun muséu tan prestixosu. Buñuel aconceyó con Dalí en Nueva York pa pidi-y esplicaciones y esa entrevista significó la ruptura de les sos rellaciones. Volvió a Hollywood y púnxose a trabayar pa la Warner Brothers como xefe de doblaxe de versiones españoles p'[[América Llatina]]. Acabada la collaboración cola Warner en [[1946]], se quedó en [[Los Angeles]] en busca d'un trabayu rellacionáu col cine y de que-y concedieren la nacionalidá estauxunidense, que había solicitáu. === Etapa mexicana === Cuando Luis Buñuel entá taba viviendo del dineru que había aforráu l'añu anterior, la casualidá quixo que nuna cena en casa del cineasta francés [[René Clair]] atopárase con Denise Tual, la vilda del actor rusu [[Pierre Batcheff]] (protagonista de ''Un perro andaluz'', que se suicidara en [[1932]]). La muyer, que se volviera casar, col productor francés Ronald Tual, ofreció-y trabayar nel nuevu proyeutu que tenía intención de realizar: ''[[La casa de Bernarda Alba]]'', que dirixiría Buñuel. Tual, que había llegao a [[Los Angeles]] col interés de conocer meyor la industria estauxunidense del cine, tenía intención de realizar la película ente [[París]] y [[Méxicu]], pa lo cual aprovechó el so regresu a París pa faer escala en Méxicu y concretar dellos asuntos col productor francés d'aniciu rusu [[Oscar Dacingers]], exiliáu nesi país. Una vegada ellí enteráronse de que los derechos de la obra habían ser vendíos a otra productora que había puxáu más altu. Atayáu'l proyeutu, Luis Buñuel tuvo la suerte de que Dacingers ufiertára-y otru trabayu: dirixir ''[[Gran Casino]]'', una película comercial col conocíu cantante mexicanu [[Jorge Negrete]] y la primer figura [[arxentina]] [[Libertad Lamarque]]. Buñuel aceptó y, una vegada iguaos tolos papeles de residencia ya instaláu cola so esposa y los sos fíos, ingresó na industria mexicano del cine. Esta primer película de la so nueva etapa constituyó un atayante fracasu y de mientres los trés años vinientes se va ver obligáu a caltenese del dineru que-y unviaba so ma tolos meses. En [[1949]], a puntu d'abandonar el cine, Dacingers-y pidió que se fixera cargu de la direición de ''[[El gran calavera]]'', una y bones [[Fernando Soler]] non podía ser al empar direutor y protagonista. L'éxitu d'esta película y la concesión de la nacionalidá mexicana animaron a Buñuel a plantegar a Dacingers un nuevu proyeutu más acorde colos sos deseos como cineasta, proponiéndo-y, baxo'l títulu ''¡Mi huerfanito, jefe!'', un argumentu sobro les aventures d'un mozu vendedor de [[lotería]]. A esta ufierta siguió una meyor respuesta per parte de Dacingers, la realización d'una hestoria sobro los niños probes mexicanos. Así, en [[1950]] Buñuel realizó ''[[Los olvidados]]'', que nun primer momentu nun gustó a los mexicanos ultranacionalistas (Jorge Negrete el primeru), una y bones retrataba la realidá de probitú y miseria suburbana que la cultura dominante nun quería reconocer. Sicasí, el premiu al meyor direutor que-y dio el [[Festival de Cannes]] de [[1951]] supunxo la reconocencia internacional de la película, y el redescubrimiento de Luis Buñuel, y la rehabilitación del cineasta per parte de la sociedá mexicana. Anguaño, ''Los olvidados'' ye una de les dos únicas películes reconocíes pola [[Unesco]] como [[Patrimoniu de la Humanidá]]. En [[1951]] filmó ''[[Susana]]'' y ''[[Él]]'', película que constituyó un fracasu comercial pero que sería revalorada nos años venideros. En [[1952]] salió de [[Ciudá de Méxicu]] pa filmar ''[[Subida al cielo]]'', cinta simple onde un suañu del protagonista da'l toque surrealista de Buñuel y que-y valió dir nuevamente a Cannes. Esi mesmu añu filmó ''[[Robinson Crusoe]]'', primer película que se rodó n'[[Eastmancolor]] (tolos días unviaben les copies a [[California]] pa comprobar los resultaos), y, xunto con ''[[La joven]]'', que dirixó en [[1960]], una de les dos úniques películes que rodó n'inglés y con coproducción americana. En ''[[1953]]'' dirixó ''[[La ilusión viaja en tranvía]]'', una de les películes consideraes "menores" pero que pol so frescor y cencellez, y sofitada por escritores como [[José Revueltes]] y [[Juan de la Cabada]], sobrevive al pasu de los años. En [[1954]] dirixó ''[[El río y la muerte]]'' y ye escoyíu miembru del xuráu del Festival Internacional de Cine de Cannes. En [[1955]], añu en que filmó ''[[Así es la aurora]]'' en Francia (lo que-y brinda la oportunidá de visitar a so ma en [[Pau (Francia)|Pau]]), fiel a les sos idees, firmó un manifiestu en contra de la [[bomba atómica]] norteamericana , lo que, xunío al so sofitu a la revista [[antifacista]] ''España Libre'' (asitiada en contra de EE.XX.), supunxo'l so inclusión na [[Macarthismou|llista negra]] norteamericana hasta [[1975]]. A partir d'esi momentu, cada vez que pasaben por EE.XX., tanto él como la so familia yeren entrugaos. Sicasí, Buñuel dixo que EE.XX. yera la tierra más formosa qu'había conocío. Cuando daquién preguntába-y si yera comunista siempres contestaba que yera un español republicanu. Tres de ''[[Ensayu de un crimen]]'' ([[1955]]), en [[1956]] realizó ''[[La muerte en ese jardín]]'', con guión de [[Luis Alcoriza]] y [[Raymond Queneau]] qu'afaía la novela homónima de Lacour. The National Filme Theatre of London realizó una retrospectiva de la so obra. ''[[Nazarín]]'' ([[1958]]), Palma d'Oru del [[Festival de Cannes]] de [[1959]], ye la primer de les trés películes que realizaría col actor [[Paco Rabal]]. Esi mesmu añu rodó ''[[Los ambiciosos]]'', cine de compromisu político y social. En [[1960]] dirixó por última vegada una obra teatral, ''Don Juan Tenorio'', en Méxicu, y realizó y estrenó n'EE.XX. ''La joven''. Depués regresó a España pa dirixir ''[[Viridiana (película)|Viridiana]]'', coproducción hispanu-mexicana con guión escritu xunto a [[Julio Alejandro]]. La película foi producida por Gustavo Alatriste (por parte mexicana) y por [[Pere Portabella]] y [[Ricardo Muñoz Suay]], per parte de les productores españoles UNINCI (Unión Industrial Cinematográfica) y Films 59. Tuvo protagonizada por [[Silvia Pinal]], [[Francisco Rabal]] y [[Fernando Rey]]. ''Viridiana'' foi presentada a concursu nel [[Festival Internacional de Cine de Cannes|festival de Cannes]] de 1961 como representante oficial d'España y llogró la [[Palma d'Oru]], que recoyó l'entós direutor xeneral de Cinematografía, [[José Muñoz Fontán]]. Sicasí, depués de que'l periódico [[vaticanu]] ''[[L'Osservatore Romanu]]'' condergara la cinta, a la que tachaba de bocaya y sacrímanda, la censura española prohibió la cinta y Muñoz Fontán foi obligáu a dimitir. ''Viridiana'' nun se pudo proyeutar oficialmente n'España hasta [[1977]]. Foi ganador del ''[[Premiu Nacional de Ciencies y Artes (Méxicu)|Premiu Nacional de Belles Artes]]'' pol gobiernu de Méxicu en [[1977]]. En [[1962]] rodó ''[[El ángel exterminador]]'', una de les sos películes más importantes y personales y na qu'añedía delles chancies privaes de la so época de la Residencia d'Estudiantes y del periodu surrealista trescurríu en Francia. === Etapa francesa === Yá na so etapa mexicana Buñuel había rodáu delles películes de producción francesa tres les eloxoses crítiques europees de ''Ensayo de un crimen'', ''Así es la aurora'' o ''La muerte en el jardín'', pero la so verdadera reentrada na cinematografía francesa prodúxose en [[1963]] con ''[[Diariu de una camarera]]'', adautación de la novela d'[[Octave Mirbeau]]. Empieza así la so cooperación col productor [[Serge Silberman]] y el guionista [[Jean Claude Carrière]]. En [[1964]] filmó la so última película mexicana, ''[[Simón del desierto]]'', que nun acabó como taba proyeutada por falta de presupuestu. Entá así, llogró'l Lleón de Plata de la [[Mostra de Venecia]] al añu [[1965]], añu en qu'al par de Carrière, preparó les adautaciones de ''El monje'' y ''Là -bas''. En [[1966]], añu en que Dalí-y telegrafió ufriéndo-y preparar la segunda parte de ''Un perro andaluz'', estrenóse ''[[Belle de jour]]'', que llogró en [[1967]] el Lleón d'Oru na [[Mostra de Venecia]]. Esta película llogró en Francia un estraordinariu éxitu de públicu y a partir d'entós los estrenos de Buñuel convirtiéronse n'acontecimientos culturales, lo que motivó que Silberman concediéra-y completa llibertá creativa y los recursos abondos pa la producción de los sos filmes, lo que caracterizó la etapa final de la so obra. En [[1969]] la Mostra-y dio el gran premiu d'homenaxe pol conxuntu de la so obra. En [[1970]] volvió a España pa rodar, esta vegada en réxime de coproducción, ''[[Tristana (película)|Tristana]]'', protagonizada por [[Catherine Deneuve]], que yá había protagonizáu ''Belle de jour''. En [[1972]] se convirtió nel primer direutor español en consiguir el [[Oscar]] a la meyor película de fala non inglesa, por ''Le Charme Discret de la Bourgeoisie'', película que se diba rodar n'España, lo que resultó imposible por cuenta de la censura. Esta película, xunto con ''[[La Vía Láctea]]'' (''La Voie Lactée'', [[1968]]) y ''[[El fantasma de la libertad]]'' (''Le Fantòme de la Liberté'', [[1974]]), conformen una especie de trilogía qu'ataca los cimientos del cine de narrativa convencional y el conceutu causa-consecuencia, abogando pola exposición del azar como motor de la conducta y del mundu. Esi mesmu añu de 1972 visitó Los Angeles, onde vivía'l so fíu Rafael, y [[George Cukor]] ofreció na so casa una cena n'honor de Buñuel a la qu'asistieron, además del so fíu Rafael y Carriére, importantes cineastes como [[Alfred Hitchcock]], [[Billy Wilder]], G. Stevens, [[William Wyler]], R. Mulligan, [[Robert Wise]] o Rouben Mamoulian. En [[1977]] Buñuel punxo'l colofón a la so obra con ''[[Ese oscuro objeto del deseo]]'' (''Cet Obscur Objet du Désir''), que recibió el premiu especial del [[Festival de Cine de San Sebastián]]. Na película, que revisa temes trataos enantes en ''Viridiana'' o ''Tristana'', [[Carole Bouquet]] y [[Ángela Molina]] interpreten el personaxe femenín que da réplica a [[Fernando Rey]]. En [[1980]] realizó'l so últimu viaxe a España y foi operáu de próstata. En [[1981]], 50 años depués de ser prohibida, se reestrenó en París ''La edad de oro'', foi hospitalizáu por problemes de vesícula, [[Agustín Sánchez Vidal]] publicó la so obra lliteraria, el [[Centru Georges Pompidou]] de París organizó un homenaxe nel so honor y ''Un perro andaluz'' se proyeutó nuna pantalla asitiada nel techu d'esti centru cultural. En [[1982]] publicó les sos memories, recoyíes a lo llargo de los años por Carriére y titulaes ''Mi último suspiro''. Luis Buñuel falleció en Ciudá de Méxicu'l día [[29 de xunetu]] de [[1983]] pola madrugada, a causa d'una insuficiencia cardiaca, hepática y renal provocada por un cáncer. Les sos últimes pallabres foron pa la so muyer Jeanne: "Agora sí que muerro". Caltúvose fiel a la so ideoloxía hasta'l final: nun hubo nenguna ceremonia de despidida y anguaño desconozse dónde s'atopen les sos cenices. Esi mesmu añu foi nomáu [[doctor honoris causa]] pola [[Universidá de Zaragoza]]. == El so pensamientu == A los catorce empezáron-y les sos duldes sobro la relixón, principalmente alrodiu de la resurrección de la carne, el xuiciu final, l'infiernu y el diañu. Según él mesmu dixo, yera "atéu, gracies a Dios". Amante del tabacu, del alcohol (pa él, un chigre yera un llugar de meditación y recoximientu) y de los burdeles (anque decía qu'una vegada casáu xamás foi infiel), quixo llibrase de les normes y principios de la sociedá que n'heriedu-y había dexáo tou un sistema de prohibiciones y represiones. Gustába-y la puntualidad, el bon vistir, dise puestu a la cama y madrugar, y llegó a tener una gran coleición d'armes. La so primer pistola túvola a les escondidielles a los catorce años, anque abondo enantes yá xugaba cola del so padre. [[Archivu:Cabeza de Luis Buñuel.JPG|thumb|200 px|Cabeza de Luis Buñuel, obra del escultor Iñaki, nel Centru Buñuel Calanda]] De mientres tola so vida, Buñuel foi un rebelde, hasta'l últimu momentu tuvo lluchando contra sí mesmu. El so interior dictába-y unes normes sobro la muerte, la fe, el sexu... que la so concencia nun podía aceptar. Esta dualidá-y marcó dende la so más tienra infancia. Buñuel rompió barreres lluchando a favor de la llibertá. Yá con pocos años conoció la muerte de cerca, cuando un llabrador del so pueblu foi asesináu por otru d'un navayazu, y apañóseles pa colase na autopsia. Primeramente, viera cómo les aves de presa taramiaben un pollín muertu y, así, cuando tuvo la ocasión, compró un pollín muertu pa poder ver repitida la escena: yera como si esfrutara viendo cómo les utres arrincáben-y los güeyos y se comían al pollín, esgañando les sos carnes. Gustába-y reflexar la visión pesimista y cruel de la vida. Así fíxolo en ''Las Hurdes, tierra sin pan'', en ''Los olvidados''... Sicasí, él yera pacífico y siempres tuvo encegoláu cola so propia muerte. La so hermana Conchita solía recordar que de pequeña había acompañao al so hermanu Luis a visitar campusantos y éste se tendía nes meses de les autopsies. A Luis gustába-y asistir a los entierros del so pueblu, así l'entierru que tien llugar en ''Abismos de pasión'' yera un reflexu de les alcordances de la so mocedá, según confesó él mesmu. La visión de Buñuel topetaba cola realidá. Tenía bien presente la posibilidá del esfaimientu de la tierra, pensaba nes guerres, la bomba atómica. Afirmaba que nin la llibertá nin la xusticia existían. ''La pantasma de la llibertá'' reflexa'l so pensamientu. Yera tienru, piadoso, de vida ordenada. Tuvo una vida desafogada y una infancia feliz, pero la so concencia llevába-y a pensar no que él llamaba la ''Edá Media'' (los principios del [[sieglu XX]] y les sos miseries), esto ye, les inxusticies, que reflejó en ''Abismos de pasión'', ''Nazarín'', ''Él'', ''La muerte en el jardín'', ''La joven''... Vivió los años de represión sexual, quixo realizar una película pornográfica, pero desistió. Sicasí, el tema del sexu foi tratáu en munches de les sos películes: ''La joven'', ''Ese oscuro objeto del deseo''. Yera, en ciertu mou, un [[anarquista]], pero na so casa alendaba disciplina, nun permitía a les muyeres asistir a les xuntes d'homes. El llibru de memories de Jeanne Rucar llámase ''Memories d'una muyer ensin pianu'' porque Buñuel, ensin preguntar a naide, regaló'l pianu de la so muyer a un amigu que-y traxo trés botelles de vinu. Nun foi nacionalista, pero añoraba España y la tierra de la so infancia; se nacionalizó mexicanu por pragmatismu, yá tuviera a puntu de nacionalizase norteamericanu unos años enantes. Nun-y gustaba viaxar, pero esfrutaba al visitar los sitios que-y traíen bones alcordances. Nun deseaba dir per Hispanoamérica y se quedó a vivir en Méxicu. Una reza mexicana que foi vecina suya na Colonia del Valle de la ciudá de Méxicu comentó que Buñuel nunca olvidó les sos raíces: en Selmana Santa víalu solu pel xardín de la so casa faciendo dobles con un tambor y dando vueltes y vueltes. Luis Buñuel vieno d'una familia [[burguesía|burguesa]] y bien relixosa, estudió y vivió la disciplina de la relixón, pero se podría argumentar que parte del so trabayu tien como meta, ente otros envises, camudar la sociedá na que vivimos, que se basa na relixón, la familia y l'orde establecíu, y qu'impóon una moral y un comportamientu social de la que nin siquier la burguesía que sofita'l poder ye llibre. Quixo que toles sos obres foren quemaes y así tener descansu y dignidá dende la nada. Si siempres-y había encegoláu la muerte, nos últimos cinco años de la so vida, sordu, con poca vista, con dalguna operación qu'otra, dexó de ver cine, televisión y malapenes coyía un llibru, con esceición de ''La vieyera'' de [[Simone de Beauvoir]], que lleía y relleía. Pensaba na so muerte y nel fin del mundu, bromiaba colos demás alrodiu de la so vieyera. Con ayuda del so amigu Jean-Claude Carriére, que de mientres más de 18 años recopiló material d'entrevistes y parolaes nos descansos de les filmaciones, escribió ''Mon dernier soupir'' ('El mio últimu sollutu'). Yá'l títulu reflexa la obsesión que tenía nos últimos momentos de la so vida; non quería da-yos importancia, pero pensaba nellos. Como yera atéu, pensaba n'axuntar el día de la so muerte a tolos sos amigos ateos y confesase. Pa él, ser bromista yera una forma de demostrar que taba en contra del orde. Esti llibru de memories inspiraría la película documental dirixida por Javier Espada y Gaizka Urresti y titulada ''El último guión'' que protagonicen Jean-Claude Carrière y Juan Luis Buñuel, percorriendo los llugares nos que transcurrió la vida de Buñuel: Calanda, Zaragoza, Madrid, Toledo, París, New York, Los Angeles y Méxicu. == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíu=Alcalá López-Barajas |nome=Manuel|enlaceautor= |títulu=Buñuelː cine e ideología|url=https://books.google.es/books?id=EcMSAQAAQBAJ&pg=PT12&lpg=PT12&dq=Bu%C3%B1uel+cine+e+ideologia&source=bl&ots=B7t5csqgxx&sig=R7-K1-TSbv0T9cnez9tVPTQJhZc&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjas_Wt79nYAhXCzRQKHfgcB_Q4ChDoAQhLMAI#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=15 de xineru de 2018 |añu=1973|editorial=EDICUSA. Cuadernos para el Diálogo.|isbn=|editor=|ubicación=Madrid |páxina=|idioma=|capítulo=}} * Aub, Max, ''Conversaciones con Buñuel. Seguidas de 45 entrevistas con familiares, amigos y colaboradores del cineasta aragonés'', Aguilar, 1985. ISBN 84-03-09195-8. * Buñuel, Luis y Carrière, Jean-Claude, ''Mon dernier soupir'', París, Éditions Robert Laffont, 1982. Edición española titulada ''Mi último suspiro'', Barcelona, Random House Mondadori, coleición Debolsillo, 1982. Traducíu por Ana María Fuente. ISBN 84-9759-504-1. * Camacho, E., Pérez Bazo, J.; Rodríguez Blanco, M., y otros: ''Buñuel, 100 años'', Nueva York, Instituto Cervantes y The Museum of Modern Art, 2001. ISBN 0-8109-6219-5 * Enciso, Froylan, "En defensa del poeta Buñuel", en ''Andar fronteras. El servicio diplomático de Octavio Paz en Francia (1946-1951)'', Méxicu, Siglo XXI, 2008, páxs. 130-134 y 353-357. ISBN 978-607-3-00025-3 * Gibson, Ian, ''Luis Buñuel: la forja de un cineasta universal, 1900-1938'', Madrid, Aguilar, 2013; formato digital (archivo de internet): ISBN 978-84-03-01389-6; formato en papel: ISBN 978-84-03-01379-7 * Krohn, B. y Duncan, P. (ed.), ''Luis Buñuel. The Complete Films'', Colonia, Taschen, 2005. ISBN 3-8228-3375-4 * López Villegas, Manuel (ed.), {{Enlace roto|1=[http://es.scribd.com/doc/90777519/Luis-Bunuel-Escritos-de-Luis-Bunuel ''Escritos de Luis Buñuel''] |2=http://es.scribd.com/doc/90777519/Luis-Bunuel-Escritos-de-Luis-Bunuel |bot=InternetArchiveBot }}, Madrid, Páginas de espuma, 2000. ISBN 84-931243-0-3. * Pérez Turrent, T. y De la Colina, J., ''Luis Buñuel: prohibido asomarse al exterior'', Méxicu, [[Joaquín Mortiz]]/Planeta, 1986. ISBN 968-27-0215-1. Edición española titulada ''Buñuel por Buñuel'', Madrid, Plot Ediciones, 1993. ISBN 84-86702-20-8 * [[Miguel Portolés Mombiela|Portolés Mombiela, Miguel]], ''Historia de una rama de la familia Portolés'', Copistería Lorente, Zaragoza, 2003. * Rubia Barcia, José, ''Con Luis Buñuel en Hollywood y después'', Sada (La Coruña), Ediciós do Castro, 1992. ISBN 84-7492-582-7 * Rucar, Jeanne y Marín del Campo, Marisol, ''Memorias de una mujer sin piano'', Madrid, Alianza, 1991. ISBN 84-206-9619-6 * [[Agustín Sánchez Vidal|Sánchez Vidal, A.]] (ed.), ''Luis Buñuel. Obra literaria'', Zaragoza, Ediciones Heraldo de Aragón, 1982. ISBN 84-85492-74-9 * — ''Buñuel, Lorca, Dalí. El enigma sin fin'', Barcelona, Planeta, 1988 (2ª ed.). ISBN 84-320-5867-X * — ''Luis Buñuel'', Madrid, Cátedra, 2004 (4ª ed.) ISBN 84-376-2151-8. * Zúñiga, J.F., "Adiós a Lilia Prado", en ''El Universal'', 24 de mayo de 2006, Méxicu. * Varios: "Lilia Prado, imagen del erotismo y la sensualidad" en ''Somos'', Editorial Televisa, Méxicu. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Luis Buñuel|Luis Buñuel}} * [http://www.videoartworld.com/beta/artist_232.html Videoartworld : The Masters Series (Películes y documentales en llinia. Videu de Buñuel en versión orixinal. Dominiu Públicu.)] * [http://cvc.cervantes.es/actcult/bunuel/indice.htm ''Buñuel, 100 años'' en Centro Virtual Cervantes] * [http://www.luisbunuel.org/inicio/bunuel1.html Páxina oficial del centenariu del nacimientu de Luis Buñuel] * [http://bunuel.aragob.es/ Páxina de Luis Buñuel del Gobiernu d'Aragón] * [http://www.luisbunuel.com Páxina web del centenariu del nacimientu del direutor (n'inglés)] * [http://www.biosstars-mx.com/l/luis_bunuel.html Biografía y filmografía] * [http://cinema16.mty.itesm.mx/folder_bunuel/poema_de_bunuel/poema.htm «Palacio de hielo», poema de Luis Buñuel] * [http://www.cbcvirtual.com Centro Buñuel Calanda.] * [http://www.filmotecazaragoza.com/bulletins/seasons/9 «Pesimismo»] y otros testus de Buñuel, na Filmoteca de Zaragoza. * [http://www.epdlp.com/direutor.php?id=727 Luis Buñuel en ''El Poder de la Pallabra''] {{NF|1900|1983|Buñuel, Luis}} [[Categoría:Direutores de cine d'España]] [[Categoría:Escritores d'España]] [[Categoría:Escritores de Méxicu]] [[Categoría:Surrealismu]] [[Categoría:Persones d'Aragón]] sgs3j4x3tkacfby1j6luipkwefukih9 0 27686 3709659 3611093 2022-08-19T08:51:46Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Edificiu}} La '''central nuclear de Valdecaballeros''' ye una [[central nuclear]] que nun aportar a puesta en funcionamientu, asitiada na llocalidá [[Estremadura|estremeña]] de Valdecaballeros, na [[provincia de Badajoz]] ([[España]]). El proyeutu, que s'empecipió en 1975 constaba de dos reactores: Valdecaballeros I y II, del tipu reactor d'agua en ebullición (BWR) y 975 MWe caúnu. Nel 1984, el gobiernu del PSOE decretó la moratoria nuclear lo que supunxo la paralización de les obres cuando'l grupu I taba rematáu al 70% y el grupu II al 60%. La propietaria de la central yera una sociedá participada por Sevillana de Lletrecidá y Hidroeléctrica Española (güei [[Endesa]] ya [[Iberdrola]] respeutivamente, tres procesos d'absorción y fusión). El recintu de la CNV cuenta con una subestación que taba destinada a l'evacuación de l'enerxía producía polos dos reactores que nun llegaron a funcionar. Esta subestación sicasí si que s'atopa en serviciu recibiendo parte de l'enerxía producía por otres Centrales Nucleares d'España. Dientru de les obres que se ficieron nos terrenes que mercó CNV ta la presa que construyeron nel ríu Guadalupe p'abastecer d'agua a la central. Esta presa aprovéchase pa recoyer agua y potabilizarla p'abastecer Valdecaballeros y en casu de necesidá la población de Castilblanco. Los terrenes de CNV agora tienen un aprovechamientu puramente ganaderu. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.iaea.org/cgi-bin/db.page.pl/pris.prdeta.htm?country=ES&refno=13 Detalles del reactor de Valdecaballeros I (inglés)] *[http://www.iaea.org/cgi-bin/db.page.pl/pris.prdeta.htm?country=ES&refno=14 Detalles del reactor de Valdecaballeros II (inglés)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Centrales nucleares d'España|Valdecaballeros]] [[Categoría:Provincia de Badajoz]] ebm5xp3tbaxvvf5qebs8xylyhbx9rfb 0 27696 3709560 3620556 2022-08-19T06:48:08Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Llocalidá}} El [[Departamentos de Francia|departamentu]] [[Francia|francés]] de '''Vosgos''' alcuéntrase al noreste de Francia. Recibe'l so nome de la cadena montañosa de los [[Cordillera de los Vosgos|Vosgos]]. Sos habitantes reciben, en [[idioma francés|francés]], el nome de ''vosgiens''. Les mayores ciudaes son (datos del censu de 1999): * Épinal: 35.794 habitantes, 62.504 n'aglomeración. * Sant-Dié-des-Vosges: 22.569 habitantes, 29.443 n'aglomeración. * [[Remiremont]]: 8.538 habitantes, 22.601 n'aglomeración. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == [http://splaf.free.fr/dep.php?depnum=88 Historia, demografía y otros datos d'interés de Vosgos.] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Departamentos de Francia]] f7paa4bdrdg7lzjlpgyg0c1v2hicu3f 0 27757 3709529 3679580 2022-08-19T06:17:28Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{partíu políticu}} El '''Partíu Comunista d'España''' ('''PCE''') ye un [[partíu políticu]] [[Marxismu|marxista]] [[España|español]] formáu'l [[14 de payares]] de [[1921]] por persones disconformes cola [[socialdemocracia]] y cuya intención d'aniciu yera sumase a la [[III Internacional]] convocada por [[Lenin]].''' Fundáu nos sos oríxenes pola xunión del [[Partíu Comunista Español]] y el [[Partíu Comunista Obreru Español]] (PCOE). Dende [[1986]] forma parte d'[[Izquierda Xunida]]. == Historia == ==== Fundación del PCE (congresos I, II ya III) ==== Siguiendo les indicaciones de la [[Internacional Comunista]], el Partíu Comunista Español y el Partíu Comunista Obreru Español celebren en [[Madrid]], del 7 al [[14 de payares]] de [[1921]], una Conferencia de fusión dando llugar al Partíu Comunista d'España.<ref>[http://www.pce.es/descarga/historia_pce_version1960_amenorgada.pdf Historia del Partíu Comunista d'España] {{Wayback|url=http://www.pce.es/descarga/historia_pce_version1960_amenorgada.pdf |fecha=20150924065810 }}, ''Partíu Comunista d'España'', 1960.</ref> El [[15 de marzu]] de [[1922]], el Partíu Comunista d'España celebra'l so I Congresu en [[Madrid]]. El primer secretariu xeneral foi [[Antonio García Quejido]], que plantegó la necesidá de llograr la unidá de la clase obrera en redol a la vanguardia constituyida pol nuevu Partíu, coles mires d'algamar el [[socialismu]]. El II Congresu, celebráu'l [[8 de xunetu]] de [[1923]], escoyó a [[César Rodríguez González (políticu)|César Rodríguez González]], quien fuera cofundador del PCOE en 1921, como secretariu xeneral del PCE. Yá nesi momentu'l PCE tarrecía la involución y llamaba a la unidá de los trabayadores. El [[13 de setiembre]], el xeneral [[Miguel Primo de Rivera]], en connivencia col rei [[Alfonso XIII d'España|Alfonso XIII]] daba un [[golpe d'Estáu]] y establecía la [[dictadura]]. Los llocales del PCE son clausuraos y les detenciones de militantes comunistes asocédense, incluyíu'l secretariu xeneral. Con un PCE illegal, el III Congresu se celebró en [[París]] n'agostu de [[1925]], qu'escueye a [[José Bullejos]] como nuevu secretariu xeneral, el PCE naquellos años cai nel sectarismu. En [[1927]] xúntase bona parte de la [[Confederación Nacional del Trabayu|CNT]] de [[Sevilla]] y en [[1928]] cai esmantelada tola direición. Tres la cayida de la dictadura en xineru de 1930 y la llegada de la ''[[dictablanda]]'', el gobiernu del [[Dámaso Berenguer|xeneral Berenguer]] restablez delles llibertaes y llegaliza dellos partíos políticos, ente los que nun s'atopa'l PCE. El [[23 d'agostu]] d'esi añu apaez el primer númberu selmanal del muérganu del Partíu, ''[[Mundo Obrero]]'', que n'avientu del añu siguiente de tresformó en diariu. El [[14 d'abril]] de [[1931]] proclamábase la [[Segunda República Española|II República]], que'l PCE consideraba un engañu "pa la clase trabayadora". El PCE proclamó: ''"¡Embaxo la república burguesa! ¡Vivan los soviets!"'' === Segunda República (1931-1939) === ==== Lideralgu de José Díaz (IV Congresu) ==== Tres la proclamación de la República'l PCE volvió a la lluz nuna situación bien precaria, dempués de tar práuticamente na clandestinidá o cuasi nella dende la so fundación, pasaba a ser llegal. Ye escoyíu'l primer alcalde comunista mientres la Segunda República, [[Luis Cicuéndez]], natural de [[La Villa de Don Fadrique]], na [[provincia de Toledo]], d'onde foi nomáu alcalde tres la segunda vuelta de les [[Eleiciones municipales d'España de 1931|eleiciones municipales de 1931]]. El PCE pasó de tener un millar de militantes a principios de 1931 y escasa influencia social ya institucional, a 8800 a finales d'esi añu. [[Archivu:José Diaz-stamp.jpg|thumb|Sello de la [[República Democrática Alemana]] dedicáu a [[José Díaz Ramos]], secretariu xeneral del PCE ente 1932 y 1942.]] El [[17 de marzu]] de [[1932]] celebróse l'IV Congresu del PCE en [[Sevilla]], qu'escueye a [[José Díaz Ramos]] como secretariu xeneral, coles mires de construyir un gran partíu comunista de mases y a finales d'esi añu yá llega a 15&nbsp;000 afiliaos, abrióse a aliances con otres fuercies polítiques como'l [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]]. El [[3 d'avientu]] de [[1933]], ye escoyíu'l primer diputáu comunista de la historia d'[[España]], [[Cayetano Bolívar Escribán]], que salió de la cárcel pa ocupar el so escañu pola provincia de [[Málaga]]. Tamién la Federación vasco-navarra del PCE, constituyóse na Federación Comunista d'Euskadi so la Plataforma Revolucionaria del Partíu Comunista pa la Lliberación Nacional y Social d'Euskadi".<ref>[http://borrokagaraia.files.wordpress.com/2012/02/p-c-1933.pdf Plataforma Revolucionaria del Partíu Comunista pa la lliberación nacional y social d'Euskadi], ''Federación Comunista d'Euskadi'', 28 d'ochobre de 1933.</ref> Darréu, na llamada [[Revolución de 1934]] contra la política del gobiernu [[Partíu Republicanu Radical|radical]]-[[Confederación Española de Dreches Autónomes|cedista]], el PCE desempeñó un papel menor que'l del [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]]. Sicasí tuvo que volver a la clandestinidá, teniendo yá 20&nbsp;000 militantes. En [[1935]] la Federación Comunista d'Euskadi, constituyóse en partíu nacional y de clase, [[Partíu Comunista d'Euskadi-Euskadiko Partidu Komunista]] (PCE-EPK).<ref>[http://borrokagaraia.files.wordpress.com/2012/02/p-c-de-euzkadi-1935.pdf «Acta fundacional del partíu de los comunistes vascos»].</ref> Nesi momentu'l PCE s'axuntó a la política de crear un [[Frente popular|Frente Popular]] qu'arrexunte a toles fuercies d'izquierda. Tres la victoria eleutoral del Frente Popular el [[16 de febreru]] de [[1936]], el prestíu del Partíu Comunista creció rápido: en cinco meses pasa de 30&nbsp;000 a 100&nbsp;000 afiliaos. Dende 1933 el PCE entamó una milicia paramilitar, les llamaes [[Milicies Antifascistes Obreres y Llabradores]] (MAOL). Les MAOL cuntaron cola instrucción d'oficiales del Exércitu como [[Francisco Galán]] o de militantes comunistes como [[Enrique Líster]] y [[Juan Modesto]] que recibieren formación militar na [[Xunión Soviética]] mientres los años [[1930]]. La espansión del PCE tuvo nos momentos previos a la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]] y nos darréu posteriores dos grandes finxos: ==== Guerra civil española ==== Desque españó la Guerra Nacional Revolucionaria (denominación que-y dio'l PCE a la [[Guerra civil española|Guerra Civil]]), la estratexa'l PCE foi siempre'l buscar la unidá contra la reacción golpista, formando un Frente Popular qu'apigurara a toles fuercies lleales a la República, incluyendo a la pequeña burguesía y a determinaos seutores de la media burguesía. Asina, emprestó'l so sofitu pa entamar la llucha contra'l [[fascismu]] dende'l primer gobiernu constituyíu mientres la guerra, el presidíu por [[José Giral]], d'[[Izquierda Republicana]] (DIR). En [[Madrid]], la mayoría de los militantes del PCE collaboraron nel zarru de los caminos d'accesu a la ciudá. Coles mesmes, el partíu realizó un denodado esfuerciu pa incorporar a la llucha, encuadrando nos primeros batallones de milicies a mamplén de combatientes antifascistes. En [[Barcelona]], en ganando a les guarniciones sublevaes, constituyíase'l [[Partíu Socialista Unificáu de Cataluña]] (PSUC). Nesa llucha, que se desenvolvía d'un estremu a otru del país, tomaron parte dende'l primer momentu los dirixentes comunistes [[José Díaz Ramos|José Díaz]], [[Dolores Ibárruri]], [[Vicente Uribe]], [[Pedro Checa]] y [[Antonio Mije]], amás de los dirixentes de la [[Mocedaes Socialistes Unificaes]] como Santiago Carrillo, [[Trifón Medrano]], [[Fernando Claudín]], [[José Cazorla]], [[Federico Melchor]], [[Ignacio Gallego]], [[Andrés Martín]] y [[Lina Odena]]. Los dos últimos cayeron nos primeros combates. El PCE tamién foi responsable de la creación de les [[Milicies Antifascistes Obreres y Llabradores]] (MAOL) y de la unidá sindical ente la [[Unión Xeneral de Trabayadores]] y la [[CGTU]]. Mientres esti periodu, el númberu d'afiliaos al PCE siguió n'ascensu, asina, a finales de xunu de 1937 la militancia foi envalorada en 301&nbsp;000 afiliaos, a los qu'habría que sumar a los 22&nbsp;000 afiliaos a la seición vasca y a los 60&nbsp;000 de la sección catalana del partíu.<ref>''La movilización con vistes a la guerra total: la esperiencia republicana'', [[Helen Graham]], en ''La República asediada'', Paul Preston, ed. ISBN 84-8307-400-1, páxina 300.</ref> El gobiernu republicanu solo recibió ayuda de la [[Xunión Soviética]] y [[Méxicu]], escasa en comparanza col inmensu sofitu militar y armamentístico de l'[[Alemaña nazi]] y la [[Italia fascista]] a los sublevaos. ==== Les Brigaes Internacionales ==== El [[29 de xunetu]] de [[1936]], a los diez díes d'empezar la guerra, [[Dolores Ibárruri]] fai un llamamientu internacional per radio pa defender la República. Entamaron a formase les [[Brigaes Internacionales]] de voluntarios, representantes de más de mediu centenar de países, integraes por comunistes, socialistes, xente d'otros partíos, obreros, llabradores, intelectuales y antifascistes polo xeneral. [[Archivu:Emblema 5º Regimiento.svg|thumb|140px|Emblema del [[Quintu Reximientu|5ᵘ Reximientu]].]] El [[4 de setiembre]] de [[1936]], el socialista [[Francisco Largo Caballero]] esixó la collaboración de los comunistes p'aceptar les responsabilidaes gubernamentales, énte lo cual el PCE aportó a incorporase a l'alministración gubernamental y conformar un gobiernu del Frente Popular. Nomaron a [[Vicente Uribe]] como ''ministru d'Agricultura'' y a [[Jesús Hernández Tomás]] como ''ministru d'Instrucción Pública y Belles Artes'', representantes del PCE nel gobiernu.<ref name="ministros1">[https://www.cuartopoder.es/espana/2020/01/12/asi-yeren-los ministros comunistes-de-la-ii-republica/ Asina yeren los ministros comunistes de la II República], ''Cuartu Poder'', 12 de xineru de 2020.</ref> <ref name="ministros">[https://www.cuartopoder.es/espana/2020/01/12/asi-yeren-los ministros comunistes-de-la-ii-republica/ Asina yeren los ministros comunistes de la II República], ''Cuartu Poder'', 12 de xineru de 2020.</ref> Nuna asamblea pública celebrada en Madrid, el PCE espunxo los puntos esenciales del so programa políticu que yeren, en resume, ganar la guerra, resolver los problemes de la revolución democrática y guarnir la unidá de toles fuercies populares, colo cual les midíes revolucionaries quedaríen aplazaes. ==== L'Exércitu Popular ==== El Partíu Comunista empezó a crear un Exércitu Popular mientres l'empiezu de la guerra coles formaciones que constituyeron el [[Quintu Reximientu de Milicies Populares]], que llegó a cuntar con 70&nbsp;000 combatientes antifascistes y qu'echó los cimientos de la nueva organización militar. El 5ᵘ Reximientu dotó de cuadros de mandu al naciente Exércitu del Pueblu. Los postulaos esenciales d'esa política, foron los siguientes: l'usu de los mandos que diben surdiendo del pueblu nos puestos a los que yeren alzaos polos mesmos combatientes; el desarrollu d'un ampliu trabayu de preparación y educación militar de nuevos cuadros, surdíos tamién del pueblu; l'usu simultáneu nel nuevu Exércitu de tolos antiguos militares fieles a la República; el nomamientu de comisarios políticos en toles unidaes de les fuercies armaes... Mientres los combatientes populares figuraron munchos miembros del PCE como [[Santiago Aguado Calvo|Santiago Aguado]], [[Guillermo Ascanio]], [[José Bobadilla Candón]], [[Manuel Cristóbal Errandonea]], Valentín Fernández, [[Eduardo García López|Eduardo García]], [[Enrique García Vitorero]], [[Enrique Líster]], [[Manuel Álvarez Álvarez|«Manolín» Álvarez]], [[Pedro Mateo Merino]], Rafael Menchaca, [[Juan Modesto]], [[Gonzalo Pando|Pando]], [[Vicente Pertegaz Martínez|Vicente Pertegaz]], Polanco, Puig, [[José Recalde Vela|José Recalde]], [[Joaquín Rodríguez López]], [[Francisco Romero Marín]], Alberto Sánchez, José Sánchez, [[Eugenio Rodríguez Sierra|Eugenio R. Sierra]], [[Ramón Soliva]], [[Etelvino Vega]], Agustín Vilella, [[Matías Yagüe]] y otros. Coles mesmes, militares del antiguu Exércitu ingresaron nel PCE p'acabar convirtiéndose en cuadros y dirixentes del mesmu, como [[Luis Barceló Jover]], [[Emilio Bueno Núñez del Prado Bueno]], [[Francisco Ciutat]], [[Antonio Gordón]], [[José María Galán]], [[Rodrigo Gil Ruiz|Rodrigo Gil]], [[Ignacio Hidalgo de Cisneros]], [[Manuel Márquez Sánchez de Movellán|Manuel Márquez]], Matz o [[Pedro Prado Mendizábal|Pedro Prado]], ente otros. Esti emplegu de los oficiales del antiguu Exércitu en puestos de mandu y responsabilidá de les Fuercies Armaes consideróse que s'afaía a los principios del [[Marxismo-leninismu]]. Pero la política del Frente Popular llevó-y a conflictos colos [[Anarquismu|anarquistes]] de la [[Confederación Nacional del Trabayu|CNT]]-[[Federación Anarquista Ibérica|FAI]] y los comunistes antiestalinistes del [[Partíu Obreru d'Unificación Marxista]] (POUM), que nun taben acordies coles aliances cola pequeña burguesía nin en retardar la revolución a la guerra. Per otru llau, como artífiz de la militarización de les milicies nel [[Exércitu Popular Republicanu]], el PCE tamién foi acusáu de deshumanizar el procesu revolucionariu. Mientres la guerra civil, el partíu algamó los 300.000 militantes, mientres que les XSU los 500.000 militantes. === Transición y rotura interna (1975-1986) === ==== Llegalización del PCE ==== N'avientu de 1975 el rei [[Xuan Carlos I d'España]] treslladó a Santiago Carrillo'l mensaxe de que pretendía democratizar el réxime, pidiendo paciencia y el fin de los ataques a la Monarquía. El PCE, qu'hasta entós siguía impulsando una «[[Reforma o rotura|rotura democrática]]», nel comité executivu de xineru de 1976 dexaba yá a un llau les crítiques al rei y baxa'l nivel d'ofensiva y movilización. Esta posición se confirmó nel Comité Central celebráu en [[Roma]]'l [[28 de xunetu]], onde s'alcuerda acabar cola estructura en célules pa impulsar agrupaciones territoriales, y onde'l PCE ruempe la Xunta Democrática p'averase a la Plataforma de Converxencia.<ref>[https://www.elmundo.es/espana/2017/04/14/58y6933cca4741001y8b4604.html Carrillo, ¿traidor o estadista?], ''El Mundo'', 14 d'abril de 2017.</ref><ref>[http://linz.march.es/documentu.asp?reg=r-9458 Santiago Carrillo quier volver a España la próxima selmana], ''Informaciones'', 21 d'agostu de 1976.</ref> [[Archivu:Fiesta del PCE 003.jpg|thumb|300px|Actu de clausura de la primer Fiesta del PCE, celebrada na Casa de Campu de Madrid en 1977.]] El [[24 de xineru]] de [[1977]] tuvo llugar lo que se conoz como la [[matanza d'Atocha de 1977]]: un comandu d'ultradrecha entró nun despachu d'[[abogáu|abogao]]s en [[derechu llaboral|drechu llaboral]] de [[Comisiones Obreres|CCOO]] y el PCE nel centru de [[Madrid]], asesinando a balazos a cinco d'ellos y dexando a otros cuatro mancaos. Al entierru asistieron más de cien mil persones y convirtióse nuna multitudinaria manifestación, que trescurrió ensin incidentes. Siguiéronlu importantes fuelgues y amueses de solidaridá en tol país, amás d'un paru xeneral de trabayadores el día dempués del atentáu. El [[11 de febreru]] de [[1977]] el PCE presenta la documentación pa ser incluyíu nel Rexistru d'Asociaciones y el [[9 d'abril]] d'esi añu'l PCE ye llegalizáu, presentándose a les eleiciones con [[Santiago Carrillo]] como candidatu. La militancia del interior, bien prósima a la realidá española y representante de les postures rupturistas cola dictadura, víense como los custodios del Partíu hasta que los históricos" exiliaos pudieren retornar, pero cuando asina asocedió, los exiliaos retornaos taben tremendamente estremaos de la realidá española por cuenta de la so llarga ausencia. En payares de 1977 Carrillo foi a [[Washington]] a dar unes conferencies y caltener un alcuentru col Departamentu d'Estáu de los [[Estaos Xuníos d'América|EE.XX.]]. Na so intervención na [[Universidá de Yale]], Carrillo anunció que'l PCE arrenunciaría al [[Marxismo-leninismu|marxismu-leninismu]] nel siguiente Congresu.<ref>[https://www.cronicapopular.es/2014/09/y-cantamos-la-internacional-alcordanza-de-armando-lopez-salines/ Y cantamos la Internacional: Alcordanza d'Armando López Salinas], ''Crónica Popular'', 18 de setiembre de 2014.</ref> Nesi añu un sector denomináu Oposición d'Izquierda (OPI), que surdiera tres el VIII Congresu, abandona'l PCE y adopta'l nome de [[Partíu Comunista de los Trabayadores]] (PCT). En 1978, nel '''IX Congresu''' del PCE, primer Congresu que se celebraba n'[[España]] dende [[1932]], salió reelixíu [[Santiago Carrillo]] como secretariu xeneral, mientres que [[Dolores Ibárruri]] saldría escoyida como presidenta del partíu. Les divisiones que yá esistíen con anterioridá siguieron afondándose cuando'l PCE dexó de considerase [[Leninismu|marxista-leninista]] pa pasar a definise como ''marxista-revolucionariu'', por 965 frente a 248 votos. [[Francisco Frutos]], que dempués sedría secretariu xeneral del PCE, foi quien defendió les tesis leninistes en [[Madrid]], que nel PSUC catalán (onde él militaba) yeren mayoritaries. Amás, confirmóse'l cambéu d'una estructura celular a una territorial (rompiendo asina cola estructura organizativa tradicional de los partíos comunistes) y consolidóse'l distanciamientu de la [[Xunión Soviética]] y el restu de países del [[Pactu de Varsovia]], col fin d'otorgar un aperturismu a la organización y aumentar el sofitu eleutoral, fechu que dio llugar a munches convulsiones internes. En 1979, el PCE pasó de 200&nbsp;000 a 170&nbsp;000 militantes. ==== El sector leninista y el sector "renovador" ==== En xunetu de [[1981]] celébrase'l '''X Congresu''' del PCE, que nesi momentu cunta con 84.500 militantes más los 80.000 del PSUC en [[Cataluña]]. Álcense dos enclinos contrarios a la direición de Santiago Carrillo: los ''leninistes'' (tamién denominaos ''prosoviéticos'') como [[Ignacio Gallego]] o [[Francisco García Salve]] defendíen una postura más ortodoxa y cercana a la [[Xunión Soviética]]; los ''renovadores'' defendíen una postura más moderada y aperturista. Col fin d'harmonizar les rellaciones internes del PCE, [[Julio Anguita]] propunxo una ponencia pa dar llugar a diversos enclinos internos, propuesta baltada polos ''carrillistes''. De la mesma, Santiago Carrillo propunxo la creación de la figura del vicesecretariu xeneral, dientro de la executiva, siendo nomáu [[Nicolás Sartorius]] pa tal cargu. Mentanto na federación vasca del PCE, el secretariu xeneral del [[Partíu Comunista d'Euskadi]] (PCE-EPK) [[Roberto Lertxundi]] anunció la integración del mesmu n'[[Euskadiko Ezkerra]] (EE), de cuenta que [[Santiago Carrillo]] desautorizó tal decisión y espulsó del mesmu a tol PC vascu. Esto dio entamu a un alderique internu sobre si realmente respetábase la independencia de les federaciones del PCE, alderique qu'acentuaba les divisiones internes al espulsar a militantes que sí sofitaben la decisión de los vascos, como un grupu de conceyales de [[Madrid]], ente los que s'atopaba [[Cristina Almeida]]. Mientres 1981 y 1983 les espulsiones siguieron por centenares de seutores diversos, como [[Francisco García Salve]], [[Ramón Tamames]] o [[Carlos Alonso Zaldívar]]. Tamién s'espulsó del PSUC al sector ''prosoviéticu'' que formó años más tarde el [[Partit dels Comunistes de Catalunya]] (PCC) y el [[Partíu Comunista de los Pueblos d'España]] (PCPE). Pa ochobre de 1982 convocárense [[Eleiciones xenerales d'España de 1982|eleiciones xenerales]] n'[[España]], y Santiago Carrillo denunció que la convocatoria de celebró coles normes eleutorales de 1977 y 1979, que consideró de "duldosa constitucionalidá", yá que beneficiaben a [[Alianza Popular]] (precursor del actual [[Partíu Popular]]) y al [[PSOE]]. Amás, aseguró que l'entós presidente [[Leopoldo Calvo-Sotelo]] bastiara la convocatoria pa provocar una bipolarización política en dambos partíos, coles mires d'amenorgar al máximu la representación política del PCE, que yera entós l'únicu partíu que defendía un frente "democráticu, marxista y revolucionariu". Y asina foi, pos naquellos comicios siguió la cayida eleutoral al concentrase'l votu de la izquierda nel PSOE, que ganó con mayoría absoluta, polo que Carrillo dimitió como secretariu xeneral, siendo sustituyíu por [[Gerardo Iglesias]].<ref>[https://elpais.com/diario/1982/09/11/espana/400543218_850215.html La convocatoria eleutoral prima a los socialistes y a Alianza Popular, según Carrillo], ''El País'', 11 de setiembre de 1982.</ref> ==== Renovación y espulsión de los carrillistes ==== Dempués de la dimisión de Carrillo y tres una llixera recuperación eleutoral nes eleiciones municipales, el [[20 d'avientu]] de [[1983]] celebróse'l '''XI Congresu''' del PCE, nel que participaron 85&nbsp;000 militantes,<ref>[https://elpais.com/diario/1983/11/10/espana/437266820_850215.html "Yá naide plantégase si'l PCE va sumir", afirma Ilesies al faer balance de la so xestión], ''El País'', 10 de payares de 1983.</ref> y que terminó totalmente estremáu ente los ''carrillistes'', el sector ''[[Xunión Soviética|prosoviéticu]]'' o [[Leninismu|leninista]], lideráu por [[Ignacio Gallego]], y los ''renovadores'' que llograron la mayoría escoyendo a Gerardo Iglesias como secretariu xeneral, a [[Dolores Ibárruri]] como presidenta, asina como a [[Enrique Curiel]] como vicesecretariu xeneral, alcordando la construcción d'un proyeutu unitariu de la izquierda, que buscara la converxencia social y política con otres fuercies.<ref>[http://hemeroteca.abcdesevilla.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1983/12/20/009.html Iglesias, reelixíu por un PCE estremáu], ''ABC'', 20 d'avientu de 1983.</ref> Naquél Congresu, Santiago Carrillo y los so siguidores se declararon contrarios a la direición de [[Gerardo Iglesias]], proponiendo una secretaría xeneral compartida ente los dos, suxerencia que sedría refugada pol secretariu xeneral. D'esta miente, Santiago Carrillo acusaría a los renovadores de nun tener un programa propiu, de ser dependientes del [[PSOE]] y d'intentar destruyir el PCE, nun contestu nel que los carrillistes taben en clara minoría. Per otra parte, ente'l 13 y el [[15 de xineru]] de [[1984]], tuvo llugar en [[Madrid]] el Congresu celebráu pol sector prosoviéticu, nel que participaron tamién el [[Partíu de los Comunistes de Cataluña]], el [[Partíu Comunista d'España Unificáu]] (PCEU), el [[Movimientu pa la Recuperación del PCE]] y [[Célules Comunistes]]. Esti procesu, nel que participaron 10&nbsp;000 militantes, dio llugar al [[Partíu Comunista de los Pueblos d'España]] (PCPE) y a la so organización moza, los [[Coleutivos de Mozos Comunistes]] (CJC). El nuevu partíu foi tamién reconocíu pol [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] y los partíos comunistes de los países del [[Pactu de Varsovia]].<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/GALLEGO/_IGNACIO/ESPANA/UNION_SOVIETICA/PARTÍU_COMUNISTA_/PROSOVIETICO/PCUS/congresu/comunistes/prosovieticos/eligio/unanimidad/Ignacio/Gallego/secretariu/xeneral/elpepiesp/19840116elpepinac_7/Tes Noticia sobro la fundación del PC nel diariu ''El País'' el 16 de xineru de 1984]</ref> N'ochobre de 1984, el gobiernu de [[Felipe González]], pactó una reforma eleutoral con [[Alianza Popular]], y l'entós vicesecretariu xeneral del PCE, Enrique Curiel, criticó que dicha reforma caltenía la [[Llei de D'Hondt]] que perxudicaba especialmente a los comunistes y que favorecía al bipartidismu, yá que caltenía les grandes diferencies nel costu de votos que los partíos precisen pa llograr un llugar nel [[Congresu de los Diputaos|Congresu]].<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/CURIEL/_ENRIQUE/ESPANA/CENTRU_DEMOCRATICO_Y_SOCIAL/PARTÍU_COMUNISTA_DE_ESPANA/PODER_LEXISLATIVU/_II_LLEXISLATURA_/1982-1986/PCE/critica/estremes/coste/voto/consiguir/escano/elpepiesp/19841005elpepinac_6/Tes El PCE critica les diferencies nel costu de votos pa consiguir un escañu], ''El País'', 5 d'ochobre de 1984.</ref> En [[1985]], destacaos miembros como [[Julio Anguita]] o [[Marcelino Camacho]], inclusive antiguos miembros de la direición de Carrillo como [[Nicolás Sartorius]], [[Simón Sánchez Montero]] o la mesma [[Dolores Ibárruri]] y [[Gerardo Iglesias]] decidieron espulsar a Santiago Carrillo'l [[15 d'abril]], los ''carrillistes'' son destituyíos de los muérganos de direición y estos bifórquense pa fundar el [[Partíu de los Trabayadores d'España-Unidá Comunista]] (PTE-UC). Tamién en 1985 la direición federal del PCE acabó col comité rexonal de la UXCE en Madrid y espulsó a 6 de los sos miembros, pola so posición [[Eurocomunismu|eurocomunista]] y contraria a la política de converxencia del partíu.<ref>[https://elpais.com/diario/1985/05/20/espana/485388018_850215.html Los carrillistas de la UJCE creen qu'Iglesias quier acabar cola opción eurocomunista xuvenil], ''El País'', 20 de mayu de 1985.</ref> Esi añu l'afiliación del PCE baxara a 67.000. === Actividá n'Izquierda Xunida (1986-anguaño) === [[Archivu:PacoFrutos.JPG|thumb|[[Francisco Frutos]], secretariu xeneral del PCE ente 1998 y 2009, mientres un alcuentru col [[Partíu Comunista de Chile]] en 2005.]] ==== Fundación d'Izquierda Xunida ==== En 1986, y tal que s'alcordara nel últimu congresu, el PCE ye'l principal impulsor de la coalición [[Izquierda Xunida (España)|Izquierda Xunida]] (IX), constituyida al pie de otres fuercies polítiques como [[Izquierda Republicana (1977)|Izquierda Republicana]], y nel que tamién participaría'l [[PCPE]]. De cara a les [[Eleiciones xenerales d'España de 1986|eleiciones xenerales de 1986]], Santiago Carrillo declaró que sofitar a IX suponía "soterrar el comunismu" y beneficiar "a la drecha" en desterciu del PSOE.<ref>[https://elpais.com/m/diario/1986/06/02/espana/518047201_850215.html Sofitar a IX supón soterrar el comunismu, declara Carrillo], ''El País'', 2 de xunu de 1986.</ref> Finalmente, IX llogró 7 escaños, correspondiendo 4 al PCE y 1 al PCPE, mientres que'l PTE-UC de Santiago Carrillo nun llogró representación. En febreru de [[1988]], mientres el '''XII Congresu''' del PCE, [[Gerardo Iglesias]] arrenunció a tolos sos cargos y [[Julio Anguita]], conocíu por ser alcalde de [[Córdoba (España)|Córdoba]], pasó a ser el secretariu xeneral del PCE. So la so direición, el Partíu recuperó bona parte de la ilusión y preceptos ideolóxicos [[Anticapitalismu|anticapitalistes]], fechu que fizo considerar al entós secretariu xeneral del PCPE, [[Ignacio Gallego]], el regresu al PCE. Asina, en payares d'esi añu foi espulsáu, y en xineru de [[1989]], tres un Congresu Estraordinariu, reincorporóse al PCE xuntu a 8.000 militantes, 48 miembros del Comité Central y la mayoría de cargos públicos del PCPE. Con tou, nel PCPE quedóse'l sector encabezáu pol so nuevu secretariu xeneral, [[Juan Ramos Camarero]], qu'abandonó la coalición, y nes siguientes [[Eleiciones xenerales d'España de 1989|eleiciones xenerales d'ochobre de 1989]], IX doblaría'l so númberu de votos y llograría 17 diputaos, correspondiendo 13 al PCE y 1 al PSUC. Un mes dempués, el 12 de payares, morrió [[Dolores Ibárruri]], "Pasionaria". ==== Lideralgu de Julio Anguita ==== Pero a pesar de les bones resultancies que taba teniendo IX, nel '''XIII Congresu''' del PCE, celebráu n'avientu de [[1991]] y al que se llegó con 70.000 militantes, hubo un sector, encabezáu por [[Francisco Palero]] y [[Juan Berga]], que consideraba que'l [[comunismu]] como ideoloxía s'escosió, y que los [[Partíu Comunista|partíos comunistes]] yá nun yeren preseos válidos, polo que defendió la disolución del partíu dientro d'IX.<ref>[https://elpais.com/diario/1991/12/19/espana/693097217_850215.html Énte'l XIII Congresu deI PCE, ¿continuidá o refundación?], ''El País'', 19 d'avientu de 1991.</ref><ref>[http://lahemerotecadelbuitre.com/pieces/pulsio-de-xunetu-anguita-n'esquierda xunida-dimiti-como-coordinador-xeneral-pa-evitar-la-desaparicion-del-pce/ Pulsu de Julio Anguita n'Izquierda Xunida: Dimite como Coordinador Xeneral d'IX pa evitar la desapaición del PCE], ''La Hemeroteca de la Utre'', payares de 1991.</ref> Prevaleció por un 74,6% la postura defendida pol secretariu xeneral, Julio Anguita, de siguir con una IX construyida como movimientu políticu y social, que cuntara con partíos nel so senu a manera de corrientes, por cuenta de la pluralidá ideolóxica de los componentes de la coalición. El PCE dexaría parte de la so soberanía p'aumentar l'actividá d'IX, y pa facer les sos decisiones venceyantes.<ref>[https://books.google.es/books?id=IHjaMvJ5NioC&pg=PA74&lpg=PA74&dq=pce+soberan%C3%ADa+iu+xiii&source=bl&ots=0Htfsy8EBt&sig=KhhgQISJf2jLy-7iu864jJCm1-Q&hl=es&sa=X&ei=xGQ6T88hiLT5BonZ9awH&ved=0CD0Q6AEwAwv=onepage&q=pce%20soberan%C3%ADa%20iu%20xiii&f=false Voz, conflictu y salida: un estudiu sobre faccionalismo: Nueva Esquierda], ''Google Books'', ochobre de 2003.</ref> Nes siguientes eleiciones, IX llogró cuasi 400&nbsp;000 votos más, llogrando un nuevu escañu. La estratexa política del PCE, na que s'aportunaría más dende'l '''XIV Congresu''', n'avientu de 1995, yera la d'evitar cualquier tipo de pactu col [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]], hasta qu'esti nun abandonara les sos polítiques [[Neolliberalismu|neolliberales]] y [[Conservadorismu|conservadores]]. Pal PCE, los dirixentes del PSOE formaben parte de la élite dominante y acusábenlos d'blindase en bonos sueldos y prebendes, y de ser parte de l'aristocracia.<ref>[https://elpais.com/diario/1995/12/10/espana/818550004_850215.html Los comunistes van pidir a IX que nun apaute polítiques importantes col PSOE], ''El País'', 10 d'avientu de 1995.</ref> Coles mesmes, aumentaben les tensiones col PSUC, pola intención del so secretariu xeneral d'axuntalo n'[[Iniciativa per Catalunya]], y con [[CCOO]], a que'l so secretariu xeneral, [[Antonio Gutiérrez]] (dempués diputáu del PSOE ente 2004 y 2011), acusábenlu de tener un pactu col PSOE. El sindicatu corría'l riesgu de convertise en "apéndiz del Estáu", sollertó Julio Anguita, quien tamién anunció que nun volvería a presentase a la reeleición como secretariu xeneral del PCE.<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1995/12/09/024.html Anguita: "apéndices del Estáu"], ''ABC'', 9 d'avientu de 1995.</ref> Foi mientres esta etapa qu'IX llogró los sos meyores resultaos, yá que nes [[Eleiciones xenerales d'España de 1996|eleiciones xenerales de marzu de 1996]], IX algamaría'l so techu históricu devasando la barrera del 10% de votos y llogrando 21 diputaos, 12 del PCE y 2 del PSUC. En setiembre de 1997, na [[Fiesta del PCE]], Anguita anunciaba que diben defender una España [[Republicanismu|republicana]] y [[Federalismu|federal]], y na Fiesta del añu siguiente, defendió'l [[Drechu d'autodetermín|drechu d'autodeterminación]] de los pueblos, y esclariaba que'l so partíu namás aceptara la [[Monarquía]] de forma temporal, mientres la [[Transición española|Transición]], pa llegar al consensu, siempre y cuando se desarrollara la [[Constitución española de 1978|constitución]].<ref>[https://elpais.com/diario/1998/09/20/espana/906242408_850215.html Anguita pide l'autodeterminación y aportuna en que'l PCE quier un Estáu federal republicanu], ''El País'', 20 de setiembre de 1998.</ref> Sicasí, el [[17 d'agostu]] de [[1998]], Anguita sufre un segundu infartu, qu'acelera la so retirada de la primer llinia política.<ref>[http://hemeroteca.abcdesevilla.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1998/08/18/021.html Julio Anguita sufre un segundu infartu que podría acelerar la so retirada política], ''ABC'', 18 d'agostu de 1998.</ref> N'avientu de 1998, celébrase'l '''XV Congresu''' del PCE, nel que Julio Anguita dexó la secretaría xeneral del PCE, que pasó a ocupar [[Francisco Frutos]]. Nel so discursu, Anguita pidió a los militantes comunistes que reivindicaren los principios del [[anticapitalismu]] y la llucha por una sociedá igualitaria. Oldeó no político al [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]] y al [[Partido Popular|PP]] y llamó a rebato a la militancia pa recuperar la llucha na cai.<ref>[https://elpais.com/diario/1998/12/06/espana/912898803_850215.html Anguita despidir del PCE con una llamada a los comunistes por que defendan los sos valores], ''El País'', 6 d'avientu de 1998.</ref> ==== Acercamientu al PSOE y cayente ==== Por cuenta de les [[Eleiciones xenerales d'España de 2000|eleiciones xenerales de marzu de 2000]], Frutos ye nomáu como candidatu d'[[Izquierda Xunida]] ensin ser escoyíu coordinador xeneral, y roblando un alcuerdu pre-eleutoral d'investidura col [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]]. La resultancia foi un fracasu pal PCE, polo qu'a finales d'esi añu, [[Gaspar Llamazares]] foi escoyíu coordinador federal na VI Asamblea Federal d'IX per un estrechu marxe frente a Francisco Frutos, xuniendo los votos de diverses corrientes d'IX crítiques cola direición saliente. El nuevu coordinador d'IX s'apoyó nel PSOE, con una política d'enfrentamientu col PCE, que traería fuertes problemes internos y presiones que debilitaron al Partíu. Magar les diferencies, nel '''XVI Congresu''' del PCE, celebráu en marzu de 2002, Frutos pactó col entós coordinador xeneral d'IX una llista, enfrentada a la d'[[Ángeles Maestro]] ([[Corriente Roja]]), col fin de llograr una mayoría en [[Comisiones Obreres|CCOO]] distinta a la de [[José María Fidalgo]].<ref>[https://www.publico.es/266918/17-congresos-y-casi-90-anos-de-vida 17 congresos y casi 90 años de vida], ''Públicu'', 5 de payares de 2009.</ref> N'avientu de 2004 se celebró con calter estraordinariu la VIII Asamblea Federal d'[[Izquierda Xunida]], tres la crisis abierta poles socesives derrotes eleutorales sufiertes pola coalición y pola división na so direición. El PCE presentó entós como candidatu a [[Enrique Santiago]], pero volvió a salir escoyíu [[Gaspar Llamazares]] como coordinador federal, nun procesu bien polémicu que dellos sectores calificaron d'irregular por cuenta de que la candidatura de Santiago (sofitada tamién poles [[Unión de Mocedaes Comunistes d'España|Mocedaes Comunistes]]) y la presentada por [[Sebastián Martín Recio]] (sofitada polos sectores más a la izquierda d'IX), sumaron más d'un 50% frente al 49% de la llista oficial de Llamazares. <br /> ==== Reconstrucción y rellanzamientu del PCE ==== [[Archivu:Estructura Orgánica del PCE.png|250px|thumb|Estructura Orgánica xeneral del PCE alcordada tres el XVII Congresu del partíu]] Nel '''XVII Congresu''' del PCE, celebráu en xunu de 2005 con 27&nbsp;000 militantes, Francisco Frutos ye reelixíu secretariu xeneral, y como presidente s'escoyó a [[Felipe Alcaraz]], quien axuntaría delles responsabilidaes hasta esi momentu del secretariu xeneral. [[Dolores Ibárruri]], ''La Pasionaria'', ye declarada Presidenta d'Honor a perpetuidá. Apostóse pola reconstrucción y el rellanzamientu del partíu, al que se considera qu'entamó a funcionar como corriente dientro d'IX. Nun s'acepta pa ello la salida d'IX, como proponía [[Corriente Colorada]], y que llevaría a la organización a biforcase del PCE.<ref>[http://www.profesionalespcm.org/_php/MuestraArticulo2.php?id=3573 Comunistes fuera del PCE, carta abierta a la militancia del PCE], ''Profesionales PCM'', 24 de xunu de 2005.</ref> Sicasí, apuéstase por recuperar la soberanía dientro d'IX, entendiendo qu'esta tendría de volver a funcionar como un movimientu político y social que dexara que distintos partíos confluyeren en criterios programáticos, superando asina tamién al XIII Congresu del PCE.<ref>[http://www.mundoobrero.es/pl.php?id=343&sec=1&aut=104 Reconstrucción del PCE], ''Mundu Obreru'', mayu de 2005.</ref> En 2006 abrióse una grave crisis interna n'[[Principáu d'Asturies|Asturies]], onde'l PCE anuló l'últimu congresu del [[Partíu Comunista d'Asturies]] (PCA) por irregularidaes nos censos. Llamazares, que yá perdiera'l sofitu de los trés principales federaciones ([[Partíu Comunista d'Andalucía|Andalucía]], [[Partíu Comunista de Madrid|Madrid]] y [[Partit Comunista del País Valencià|Comunidá Valenciana]]), perdería asina tamién el control del últimu feudu que-y quedaba na organización comunista.<ref>[https://elpais.com/diario/2006/12/31/espana/1167519626_850215.html IX y el PCE, n'aldu de choque], ''El País'', 31 d'avientu de 2006.</ref> A finales de 2007, el PCE impulsa nel Conseyu Políticu Federal d'IX la celebración d'eleiciones primaries pa designar al candidatu a la [[Presidente del Gobiernu d'España|Presidencia del Gobiernu]] nes [[Eleiciones xenerales d'España de 2008|eleiciones xenerales de 2008]]. Frente a Gaspar Llamazares, preséntase la secretaria xeneral del [[Partit Comunista del País Valencià]] (PCPV), [[Marga Sanz]]. El referéndum se celebró en payares por un sistema de corréu certificáu, que'l PCE criticó duramente. Finalmente, con una participación d'en redol al 38%, Llamazares llogra 13.626 votos (62,5%) y Sanz 8.169 (37,5%). ==== Refundación d'Izquierda Xunida ==== El [[22 d'abril]] de [[2008]], Julio Anguita unvió al Comité Federal del Partíu Comunista d'España (PCE) un documentu nel que defendía tamién la necesidá d'una 'refundación' d'IX, que namás sedría posible dende'l compromisu d'entamar dende cero. Na so carta, defendió la democracia radical, la llucha pola III República y el [[federalismu]], tanto pal modelu organizativu de la coalición como pal modelu d'estáu defendíu. Al so xuiciu, l'alderique tendría d'abrir na siguiente asamblea federal d'IX.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/Julio/Anguita/llapada/refundacion/Esquierda/Xunida/elpepuesp/20080422elpepunac_32/Te Julio Anguita llama a la refundación d'Izquierda Xunida], ''El País'', 22 d'abril de 2008.</ref><ref>[http://www.pce.es/docpce/pl.php?id=2308 Nun hai tiempu pa más dilaciones] {{Wayback|url=http://www.pce.es/docpce/pl.php?id=2308 |fecha=20150202030747 }}, ''PCE'', 12 d'abril de 2008.</ref> Asina, los díes 28 y [[29 de xunu]] de [[2008]], nuna Conferencia Política del PCE, venceyóse la reconstrucción del Partíu cola refundación d'[[Izquierda Xunida]]. Pa ello, alcordóse impulsar una serie de cambeos na prósima Asamblea Federal d'IX. Na IX Asamblea Federal d'IX, celebrada los díes 15 y [[16 de payares]] de 2008, el PCE presentó la so candidatura al Conseyu Políticu Federal, con [[Cayo Lara]] como candidatu de consensu de la llista «Otra IU es Posible». La so propuesta, titulada «Por una Izquierda Unida anticapitalista, republicana, federal y alternativa, organizada como movimiento político y social»,<ref>[https://web.archive.org/web/20140922164943/http://www.nodo50.org/pce/descarga/20080614_iu_prop_doc_cpfed.pdf Por una Izquierda Xunida anticapitalista, republicana, federal y alternativa, entamada como movimientu políticu y social], ''Partíu Comunista d'España'', 14 de xunu de 2008.</ref> llogró un 43% de los votos, pero la falta d'alcuerdos con otres corrientes fizo que l'asamblea finara ensin la eleición d'un nuevu Coordinador Federal d'IX.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/IX/conclúi/asamblea/escoyer/lider/primer/vegada/historia/elpepinac/20081117elpepinac_2/Tes/ IU concluyi la so asamblea ensin escoyer un líder per primer vegada na so historia], ''[[El País]]'', 17 de payares de 2008.</ref> [[Archivu:CayoCPF.jpg|thumb|230px|Cayo Lara falando énte'l Conseyu Políticu Federal d'IX n'avientu de 2008.]] Finalmente, el Conseyu Políticu Federal, convocáu'l [[14 d'avientu]], escoyó a [[Cayo Lara]] como coordinador federal de la coalición con un 55.08% de los votos. Como nuevu coordinador xeneral, Cayo Lara integró dende un principiu na nueva direición a persones de tolos seutores y corrientes de la formación, y encamentó a abandonar les lluches internes y a esmolecese polo que realmente pasa nel país. Na so primer intervención pública, mentó a los probes, a los paraos y a los hipotecaos, y fizo un llamamientu a la fuelga xeneral, necesaria, al so xuiciu.<ref>[http://www.lne.es/secciones/noticia.jsp?pRef=2008121400_43_706832__Espana-Cayo-Lara-escoyíu-nuevu-coordinador-xeneral Cayo Lara ye escoyíu nuevu coordinador federal d'IX], ''[[La Nueva España]]'', 14 d'avientu de 2008.</ref> ==== Rotura cola Constitución de 1978 ==== El 13 d'abril de 2009, el Partíu reclama nun manifiestu con motivu del 78ᵘ aniversariu de la II República que los trabayadores "nun paguen" l'actual situación de crisis y que s'encare la coxuntura económica al traviés de "la rotura del pactu constitucional" y l'apertura d'un procesu constituyente pola III República".<ref>[https://web.archive.org/web/20090415090523/http://www.larepublica.es/spip.php?article15168 El PCE apueste pola rotura del pactu constitucional y abrir un procesu pola III República pa superar la crisis], ''La República'', 14 d'abril de 2009.</ref> Tamién nesi manifiestu declárase que'l [[capitalismu]] fracasó y que nun tien de faer se esfuercios por "refundarlo", yá que nun lo consideren una solución pa los problemes de la humanidá y hai que faer cambeos revolucionarios. Declaren qu'hai qu'entamar, como yá fixeron otros países, el camín del [[socialismu del sieglu XXI]]. Col propósitu d'anovar fuerces énte los retos que'l capitalismu posindustrial paez incapaz de resolver, y col d'encarar el naciente procesu de [[Refundación de la Esquierda]] aprobáu na IX Asamblea Federal d'IX en 2008, el partíu celebra en payares de 2009 el so '''XVIII Congresu''', al que llega con 20.000 militantes. Nel cónclave apruébase el so orientación escontra IX, con un 82% de votos favorables, el caltenimientu de [[Comisiones Obreres]] como referente sindical (69%) y escuéyese a [[José Luis Centella]] como secretariu xeneral, con un 85% de los votos, en sustitución de Francisco Frutos. A fecha d'abril de 2017, el PCE cuntaba con aprosimao 10.500 afiliaos, magar 2.000 d'éstos habíense afiliáu dende les [[Elecciones xenerales d'España de 2015|elecciones xenerales de 2015]].<ref>{{cita publicación |títulu=El PCE cumple güei 40 años na llegalidá |url=http://www.expansion.com/economia/politica/2017/04/09/58y9ee28468aeb47088b4647.html |fechaaccesu=9 d'abril de 2017|periódicu=Espansión.com}}</ref>. A finales de [[2017]] celebróse la segunda fase del XX Congresu del PCE, nel que s'aprobaron cambeos significativos, siendo'l de más caláu la vuelta al [[marxismu-leninismo]], que s'abandonó nel IX Congresu de [[1978]]. Esto provocó un cambéu organizativo de valumbu, yá que se vuelve a adoptar el [[centralismu democráticu]], dexando de ser una organización federal, que correspondía esta a la división por comunidaes autónomes d'[[España]], sustituyéndose por comités dependientes d'un Comité Central. Tamién s'aprueba incluyir una estrella colorada de cinco puntes na parte cimera del logo del partíu, en referencia al [[internacionalismu proletariu]]. En xineru de 2020 el PCE vuelve tener representantes en Conseyu de Ministros, col nomamientu d'[[Alberto Garzón]] como [[Ministeriu de Consumu |ministru de consumu]] y a [[Yolanda Díaz]] como [[Ministeriu de Trabayu y Economía Social|ministra de Trabayu y Economía Social]].<ref name="ministros" /><ref>[https://www.deia.eus/actualidad/politica/2020/01/14/garzon-diaz-primeros-ministros-comunistes/1011579.html Garzón y Díaz, primeros ministros comunistes], ''Deia'', 14 de xineru de 2020.</ref> == Resultaos eleutorales == === Eleiciones xenerales === {| {{tablaguapa}} |- style="background-color:#C9C9C9" ! colspan="9"|'''Resultaos eleutorales nes eleiciones xenerales''' |- ! style="width: 20px"|Comicios ! style="width: 200px"|Candidatu ! style="width: 40px"|Votos ! style="width: 20px"|% ! style="width: 20px"|Diputaos ! style="width: 20px"|Senadores ! style="width: 260px"|Notes |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 1931|1931]] | style="text-align:center" | [[José Bullejos]] | style="text-align:center" | --- | style="text-align:center" | 0,77% | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|470|hex=#bf0e1d}} | style="text-align:center" | --- | style="text-align:center" | |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 1933|1933]] | style="text-align:center" | [[José Díaz Ramos]] | style="text-align:center" | --- | style="text-align:center" | 1,80% | {{Ficha de partíu políticu/escaños|1|473|hex=#bf0e1d}} | style="text-align:center" | --- | style="text-align:center" | |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 1936|1936]] | style="text-align:center" |[[José Díaz Ramos]] | style="text-align:center" | --- | style="text-align:center" | 3,5% | {{Ficha de partíu políticu/escaños|17|473|hex=#bf0e1d}} | style="text-align:center" | --- | style="text-align:center" | <small> Miembru del [[Frente popular|Frente Popular]].</small> |- |colspan="11" style="background: #C0C0C0"| |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 1977|1977]] | style="text-align:center" | [[Santiago Carrillo]] | style="text-align:center" | 1.709.890 | style="text-align:center" | 9,33% | {{Ficha de partíu políticu/escaños|20|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|5|248|hex=#bf0e1d}} | style="text-align:center" | |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 1979|1979]] | style="text-align:center" |[[Santiago Carrillo]] | style="text-align:center" | 1.938.487 | style="text-align:center" | 10.77% | {{Ficha de partíu políticu/escaños|23|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|1|264|hex=#bf0e1d}} | style="text-align:center" | |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 1982|1982]] | style="text-align:center" |[[Santiago Carrillo]] | style="text-align:center" | 846.515 | style="text-align:center" | 4,02% | {{Ficha de partíu políticu/escaños|4|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|264|hex=#bf0e1d}} | style="text-align:center" | |- ! [[Eleiciones xenerales d'Espapa de 1986|1986]] | style="text-align:center" | [[Gerardo Iglesias]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D | {{Ficha de partíu políticu/escaños|4|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|264|hex=#bf0e1d}} | rowspan="8" style="text-align:center" |<small>Como parte d'[[Izquierda Unida (España)|Izquierda Unida]]</small> |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 1989|1989]] | style="text-align:center" | [[Julio Anguita]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D | {{Ficha de partíu políticu/escaños|13|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|264|hex=#bf0e1d}} |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 1993|1993]] | style="text-align:center" |[[Julio Anguita]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D | {{Ficha de partíu políticu/escaños|13|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|264|hex=#bf0e1d}} |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 1993|1993]] | style="text-align:center" |[[Julio Anguita]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D | {{Ficha de partíu políticu/escaños|13|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|264|hex=#bf0e1d}} |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 1996|1996]] | style="text-align:center" |[[Julio Anguita]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D | {{Ficha de partíu políticu/escaños|12|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|264|hex=#bf0e1d}} |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 2000|2000]] | style="text-align:center" | [[Francisco Frutos]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D | {{Ficha de partíu políticu/escaños|7|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|264|hex=#bf0e1d}} |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 2004|2004]] | style="text-align:center" | [[Gaspar Llamazares]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D | {{Ficha de partíu políticu/escaños|2|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|264|hex=#bf0e1d}} |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 2008|2008]] | style="text-align:center" |[[Gaspar Llamazares]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D | {{Ficha de partíu políticu/escaños|1|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|266|hex=#bf0e1d}} |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 2011|2011]] | style="text-align:center" | [[Cayo Lara]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D | {{Ficha de partíu políticu/escaños|4|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|266|hex=#bf0e1d}} | style="text-align:center" |<small>Dientro de la coalición "[[La Izquierda Plural]]".</small> |- ! [[Eleiciones xenerales d'España de 2015|2015]] | style="text-align:center" | [[Alberto Garzón]] / [[Yolanda Díaz]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D |{{Ficha de partíu políticu/escaños|2|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|1|266|hex=#bf0e1d}} | style="text-align:center" |<small>Dientro de les coaliciones [[Unidá Popular (España)|Unidá Popular]] y [[En Marea]].</small> |- ![[Eleiciones xenerales d'España de 2016|2016]] | style="text-align:center" | [[Alberto Garzón]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D | {{Ficha de partíu políticu/escaños|5|350|hex=#bf0e1d}}<!-- Alberto Garzón, Eva García Sempere, Miguel Ángel Bustamante, Isabel Salud y Yolanda Díaz son del PCE, Ricardo Sixto solo de EUPV (que se sepa) y los otros 2 diputados son del PCC: https://www.20minutos.es/noticia/2783974/0/izquierda-unida-diputados-elecciones-26j-confluencia/ --> | {{Ficha de partíu políticu/escaños|2|266|hex=#bf0e1d}}<!-- Vanessa Angustia e Iñaki Bernal al menos aparecen vinculados al PCE-EPK: https://www.noticiasdenavarra.com/2016/09/27/politica/navarra/goyo-ojer-nuevo-secretario-politico-del-pce-en-navarra Otro senador efectivamente fue del PCC.--> | style="text-align:center" |<small>Dientro de les coaliciones [[Xuníos Podemos]] y [[En Marea]].</small> |- ![[Eleiciones xenerales d'España d'abril de 2019|2019]] | style="text-align:center" | [[Enrique Santiago]] | style="text-align:center" | N/D | style="text-align:center" | N/D | {{Ficha de partíu políticu/escaños|5|350|hex=#bf0e1d}} | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|266|hex=#bf0e1d}} | style="text-align:center" |<small>Dientro de les coaliciones [[Xuníes Podemos|Unidas Podemos]] y [[En Comú Podem]].</small> |} <small>('''Fonte''': [http://www.elecciones.mir.es Ministerio del Interior] y [https://web.archive.org/web/20070304112028/https://www.elmundo.es/especiales/2003/05/espana/25m/ev_imagenes/tabla_municipales.pdf ''El Mundo'']) </small> === Eleiciones municipales === {| {{tablaguapa}} |- style="background-color:#C9C9C9" ! colspan="9"|'''Resultaos eleutorales nes eleiciones municipales''' |- ! style="width: 20px"|Añu ! style="width:190px"|Llíder ! style="width: 40px"|Votos ! style="width: 20px"|% ! style="width: 20px"|Conceyales |- ! [[Eleiciones municipales d'España de 1931|1931]] | style="text-align:center" | [[José Bullejos]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | {{Ficha de partíu políticu/escaños|3|1974|hex=#bf0e1d}} |- ! [[Eleiciones municipales d'España de 1933|1933]] | style="text-align:center" | [[José Díaz Ramos]] | style="text-align:center" | | style="text-align:center" | | {{Ficha de partíu políticu/escaños|28|19068|hex=#bf0e1d}} |- ! [[Eleiciones municipales d'España de 1979|1979]] | style="text-align:center" | [[Santiago Carrillo]] | style="text-align:center" | 2.139.603 | style="text-align:center" | 12,70% | {{Ficha de partíu políticu/escaños|3727|67505|hex=#bf0e1d}} |- |- ! [[Eleiciones municipales d'España de 1983|1983]] | style="text-align:center" | [[Gerardo Iglesias]] | style="text-align:center" | 1.500.015 | style="text-align:center" | 8,17% | {{Ficha de partíu políticu/escaños|2495|67312|hex=#bf0e1d}} |} <small>('''Fonte''': [http://www.elecciones.mir.es Ministerio del Interior], [https://web.archive.org/web/20070304112028/https://www.elmundo.es/especiales/2003/05/espana/25m/ev_imagenes/tabla_municipales.pdf ''El Mundo''</small>] y [http://www.ine.es/inebaseweb/search.do?monoSearchString=concejales] == Enllaces esternos == * [http://www.pce.es Páxina Federal del Partíu Comunista d'España (PCE)] * [http://www.filosofia.org/his/1960hpce.htm Páxina de Proyeutu de Filosofía n'español: "Historia del Partíu Comunista d'España", redactada pol so Comité Central, hasta 1960] * [http://www.fim.org.es/ Páxina de la Fundación d'Investigaciones Marxistes (FIM)] * [http://www.juventudes.org Páxina Central de l'Aunión de Xuventues Comunistes d'España (UJCE)] * [http://www.manifiestoprograma.es Páxina del Manifiestu Programa del PCE] == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Partíos políticos d'España|Comunista]] [[Categoría:Partíos políticos comunistes|Comunista]] 9ac18oq7u5iwh67b06ixcmnjsy8uatj 0 28045 3709965 3686878 2022-08-19T10:13:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} El '''leninismu'''<ref>{{DALLA|leninismu}}</ref> ye'l conxuntu d'aportaciones polítiques, económiques y filosófiques desenvueltes pol líder [[bolxevique]] [[Vladimir Lenin|Vladimir Ilich Lenin]] dientro del [[marxismu]]. Ún de los aportes más importantes de Lenin foi na cuestión de la organización comunista. Argumentaba que la llucha económica del [[proletariáu]] namái lo llevaría a alquirir una ideoloxía sindicalista y que la concencia marxista y revolucionaria teníen de ser introducíes dende fuera. Amás, plantegaba que la clase obrera, pa llevar a cabu la so actividá revolucionaria, debería de cuntar con un [[vanguardia revolucionaria|destacamentu de vanguardia]] que dirixera la so llucha, el [[Partíu Comunista]]. Según Lenin, los oxetivos del partíu namás podríen ser algamaos al traviés d'una forma d'organización disciplinada conocida como [[centralismu democráticu]]. El Leninismu caltién que l'[[imperialismu]] ye l'estadiu más altu del [[capitalismu]], y que'l capitalismu namás pue ser vencíu al traviés de los medios revolucionarios (cualesquier intentu de reformar el capitalismu ta destináu al fracasu). Lenin creía na destrucción del [[Estáu]] capitalista al traviés de la [[revolución]] proletaria, y en reemplazar a esi Estáu pola [[dictadura del proletariáu]] (un sistema de democracia de los trabayadores, nel que los trabayadores tendríen el poder políticu al traviés de conseyos llamaos [[sóviet]]s). La teoría de Lenin sobro l'imperialismu tenía como oxetivu ameyorar la obra de [[Karl Marx]] esplicando un fenómenu que Marx nun predixera: el Capitalismu que se convierte nun sistema global (Marx describiera un sistema nacional). Nel centru d'esta teoría del imperialismu ta la idea de que les naciones capitalistes avanzaes tán intentando evitar la revolución forzando a que la so sobreproducción entre nos mercaos coloniales y esplotando los recursos d'estes [[colonia (alministrativa)|colonies]]. Esto dexaba a les naciones capitalistes industrialmente avanzaes el caltener contentos a los sos trabayadores, en parte tamién al traviés de la creación d'una [[aristocracia obrera]]. Como resultáu'l capitalismu sedría dirixíu por esi sector privilexáu o ''aristocracia obrera'', representada polos partíos [[socialdemocracia|socialdemócrates]], hasta'l puntu de que la revolución nun asocedería nes naciones más avanzaes (como Marx previera) sinón nel Estáu imperialista más feble: [[Rusia]]. Si la revolución solo puede llevase a cabu nun país subdesendolcáu esto trai un problema seriu: esi país nun va ser capaz de desenvolver un sistema socialista (na teoría marxista'l [[socialismu]] ye l'estadiu qu'asocede al capitalismu, enantes de llegar al [[comunismu]]), porque'l capitalismu nun siguió'l so cursu completu inda nesi país, y porque los poderes estranxeros van intentar acabar cola revolución a cualesquier costu. Pa solucionar esti problema Lenin propón dos posibles soluciones: La revolución nun país subdesendolcáu desamarra una revolución nun país capitalista desenvueltu (por casu, Lenin esperaba que la Revolución Rusa provocaría una revolución n'[[Alemaña]]). El país desenvueltu establez el Socialismu y ayuda al subdesendolcáu a faer lo mesmo. La revolución tien llugar en numberosos países subdesendolcaos coles mesmes o nuna socesión rápida; los países subdesendolcaos xúntense nun estáu [[federalismu|federal]] capaz d'amedranar a les potencies capitalistes y establecer el Socialismu. Esta yera la idea orixinal mientres la fundación de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS). El socialismu nun puede sobrevivir namái nun país probe y subdesendolcáu. Poro, el Leninismu aboga pola revolución mundial nuna forma o otra. == Corrientes leninistes == El términu leninismu, de cutiu, [[marxismo-leninismu]]— foi emplegáu por ideoloxíes distintes p'autodefinise, caúna de les cual reconoz los sos raigaños históricos nel Leninismu: * [[Estalinismu]] * [[Maoísmu]] * [[Trosquismu]]. Les teoríes de Lenin fueron una fonte de discutiniu dende la so implementación, teniendo críticos tantu na [[izquierda política]] ([[socialdemocracia|socialdemócrates]], [[anarquismu|anarquista]], ya inclusive otros [[marxismu|marxistes]]: ver [[luxemburguismu]] o [[conseyismu]]) como na [[derecha política|derecha]] ([[lliberalismu|lliberales]], [[conservadorismu|conservadores]], [[fascismu|fascistes]] o [[anticomunismu|anticomunistes]]). == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.marxismo-leninismo.es Institutu d'Estudios Marxista-Leninistes ] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Marxismo-leninismu|*]] [[Categoría:Corrientes marxistes]] 1gsdi6cpf538v0cbi5v98a0v9u1msy6 0 28054 3709968 3703230 2022-08-19T10:15:54Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{Ficha xenérica}} '''Revolución''' ye'l cambéu o tresformación radical y fonda respectu al pasáu inmediatu. Puede producise en dellos ámbitos coles mesmes, talos como económicos, culturales, relixosos, políticos, sociales, militares, etc. Los cambeos revolucionarios, amás de radicales y fondos, y sobremanera traer consecuencies trascendentales, han de percibise como súbitos y [[violencia|violentos]], como una rotura del orde establecíu o una discontinuidá evidente col estáu anterior de les coses, qu'afecte de forma decisiva a les estructures. Si nun ye asina, tendría de falase meyor d'una [[evolución]], d'una [[transición]] o d'una [[crisis]]. Si lo que falta ye'l so calter trascendental, tendría de falase meyor d'una [[revuelta]]. Les revoluciones son consecuencia de procesos históricos y de construcciones coleutives, por que una revolución esista ye necesariu qu'haya una nueva unión d'intereses frente a una vieya unión d'estos. == Tipoloxía de les revoluciones == Na [[historiografía]] fálase xeneralmente de trés tipos de revoluciones: * [[Revolución política]]. * [[Revolución social]]. * [[Revolución económica]]. Pueden valir pa exemplificales les trés grandes revoluciones que surden y desenvuélvense ente los sieglos XVIII y XIX, marcando'l fin de la Edá Moderna y l'empiezu de la Edá Contemporánea. * La [[Revolución francesa]] foi un movimientu fundamentalmente políticu, porque se trataba de sustituyir la [[monarquía absoluta]] esistente hasta 1789, pa reemplazalo por un sistema políticu con carauterístiques radicalmente opuestes, lo que dexó falar d'un [[Antiguu Réxime]] y un [[Nuevu Réxime]]. Dende un puntu de vista xeneral, puede incluyise la francesa ente les [[Revoluciones Lliberales]], entendíes como les qu'apliquen la [[ideoloxía]] política [[lliberal]], y qu'empezaríen cola [[independencia americana]] y siguiríen n'[[Europa occidental]] siquier hasta 1848. * La [[revolución burguesa]] entendida como la sustitución como clase dominante del [[estamentu privilexáu]] (formáu por [[nobleza]] y [[cleru]]) pola [[burguesía]], col cambéu de rellaciones, comportamientos, actitúes y valores sociales que s'identifiquen con una o otra; dexa falar d'una nueva sociedá de clases. Sicasí, la historiografía suel utilizar más comúnmente'l términu Revoluciones burgueses pa referise, inclusive nel so aspeutu puramente políticu (a pesar de la impropiedá), a les que llamemos revoluciones lliberales, esto ye, a tolos los procesos revolucionarios (como la mesma Revolución francesa) nos qu'esta clase social ye impulsora. * La [[Revolución industrial]] tien un calter esencialmente económicu, la tresformación respectar de la dómina precedente (la preindustrial) col usu de nueves téuniques, fontes d'enerxía, invención de maquinaries, innovadores medios de tresporte, aumentu de la capacidá granible cola sustitución de los talleres artesanales poles fábriques, etc Ye necesariu indicar qu'estos dos últimos procesos, magar ser de duración secular, fueron claramente percibíos polos sos contemporáneos como súbitos y violentos, como lo prueben, ente otros estremos, la resistencia y los conflictos que xeneró l'apaición del [[maquinismu]] (la destrucción de máquines o [[luddismu]]). Ye d'imposible solución l'alderique (nel que puede destacar l'apurra de [[Y. P. Thompson]]) sobro si la revolución industrial inglesa costó más muertes y sufrimientos que la revolución lliberal francesa. Xustificáu esti usu, entiéndese que por estensión s'aplique'l términu revolución a la [[Revolución neolítica]] y la [[Revolución urbana]] (definíos por [[Vere Gordon Childe]]), procesos yá non seculares sinón milenarios, pero que presenten clares analoxíes colos del XVIII y XIX tocantes a la tresformación radical (y ensin dulda violenta) de les formes de vida de la humanidá. D'una forma semeyante, [[Earl J. Hamilton]] acuñó'l conceutu de [[Revolución de los precios]] pa los cambeos económicos del [[sieglu XVI]], amestaos a la [[inflación]] consecuente a la llegada a Europa de metales preciosos d'América.<ref>Hamilton, Earl J. (1934) ''L'ayalga americana y la revolución de los precios n'España'', 1501-1650.</ref> Nun s'escosa la tipoloxía de les revoluciones colos trés tipos numberaos de primeres. Fálase de revoluciones en cualesquier ámbitu, inclusive nos más alloñaos de los usos anteriores, como sería l'ámbitu de la [[ideoloxía]] ([[revolución ideolóxica]]) o'l del [[arte]] ([[revolución artística]]). Dacuando esa estensión faise con evidente abusu del términu (cuando s'aplica a la [[moda]], al [[deporte]], a la última novedá de la [[música popular]]...), y dacuando ta dafechu xustificada ([[revolución cultural]] na [[China]] [[maoísta]]) o'l conceutu de [[revolución científica]] ([[Thomas Kuhn]]). Per otru llau, propunxéronse distintos tipos de periodizaciones y agrupaciones de revoluciones poles sos semeyances o proximidaes nel espaciu o nel tiempu ([[ciclos revolucionarios]]). == Clasificación y cronoloxía == === Revoluciones lliberales o burgueses === {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ <big> '''Revoluciones''' </big> |- ! Axetivu col que ye conocida !! Periodu !! Curtia descripción (pa una mayor precisión ver cada artículu principal) |- |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> [[Revoluciones lliberales]] </big> |- |[[Revolución lliberal|Lliberal]] o [[Revoluciones burgueses|Burguesa]]||||Suelen denominase asina, yá qu'ideolóxicamente sofitáronse nel [[lliberalismu]] y socialmente supusieron l'ascensu de les [[burguesía|burguesíes]] como nueva clase dominante n'[[Europa]] y [[América]]. Calificar de ''revoluciones burgueses'' a [[revueltes urbanes]] d'[[Europa Occidental]] na [[Edá Media]] fíxose en dalguna ocasión pola historiografía, anque usualmente'l conceutu aplícase de forma propia a los procesos más articulaos, estensos y esitosos que tuvieron llugar a partir de la [[Edá Moderna]]. |- |[[Guerra de los Ochenta Años|de los Países Baxos]]||[[1568]]-[[1648]]||Nel contestu de la [[Reforma Protestante]] produzse una sulevación (''Revuelta de Flandes'') de ciudaes mercantiles y artesanales contra la [[Monarquía Hispánica]] de [[Felipe II d'España|Felipe II]], que la so represión condució a la ''Guerra de los Ochenta Años'' y l'independencia de les [[Provincies Xuníes]] lideraes por [[Holanda]]. |- |[[Revolución inglesa|Inglesa]]||[[1642]]-[[1653|63]]||Guerra ente'l [[Parllamentu d'Inglaterra|Parllamentu]] y el [[Rei d'Inglaterra|Rei]]. Execución de [[Carlos I d'Inglaterra|Carlos I]] y formación d'una ''Commonwealth'' (república) so un ''Lord Protector'' ([[Oliver Cromwell]]), con predominiu ideolóxicu del [[puritanismu]]. |- | → [[Revolución gloriosa|Gloriosa]]||[[1688]]-[[1689|89]]||[[Jacobu II d'Inglaterra]] ye derrocáu. Establezse una [[monarquía constitucional]] que'l so [[gobiernu británicu|gobiernu]] ye responsable ante'l [[Parllamentu inglés]], alternativamente en manes del partíu [[whig]] (lliberal) y [[tory]] (conservador). Predominiu relixosu del [[anglicanismu]]. [[John Locke]] establez los fundamentos teóricos del [[lliberalismu]]. |- |Ciclu atlánticu||[[1776]]-[[1824]]||[[Ciclu revolucionariu|Ciclu]] de les primeres revoluciones lliberales que definen la [[Edá Contemporánea]]. Entiende los procesos d'independencia del continente americanu y los procesos revolucionarios en Francia, España y Portugal. |- |[[Guerra de la Independencia de los Estaos Xuníos|Americana]] (nome que se-y da nesi país)||[[1776]]||Procesu d'[[independencia]] de les [[Trelce Colonies]] frente a [[Inglaterra]] (sofitáu internacionalmente per Francia y España), cola creación de ''estaos'', dotaos de les primeres [[constitución|constituciones]] escrites, que se [[federación|federen]] nuna [[república]] común, con [[dixebra de poderes]] ente un fuerte [[Presidente de los Estaos Xuníos|presidente]] ([[George Washington]]), un [[Congresu de los Estaos Xuníos|Congresu]] [[bicameral]] y un [[poder xudicial]] independiente. |- | → ||||El so exemplu y los sos documentos xurídicos ([[Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos|Declaración d'Independencia]], [[Constitución de los Estaos Xuníos|Constitución]], debíes en bona parte a [[Thomas Jefferson]]), inspiraos pola [[Ilustración]] europea y por delles práutiques autóctones americanes, tuvieron gran trescendencia. |- |[[Revolución francesa|Francesa]]||[[1789]]-[[1799|99]]||Aplicación del programa ideolóxicu de la [[Ilustración]] ([[Montesquieu]], [[Voltaire]], [[Rousseau]], [[Enciclopedia]]) nel contestu de la [[crisis del Antiguu Réxime]] qu'una desprestixada [[monarquía absoluta]] ye incapaz d'encarar al perder el sofitu de los [[estamentos privilexaos]] (convocatoria d'[[Estaos Xenerales]]). La [[burguesía]], identificada cola idea de [[nación]] ([[Sièyes]]) lidera institucionalmente ([[Asamblea Nacional]], [[xirondín|xirondinos]], [[xacobín|xacobinos]]) una revolución qu'afonden les capes populares urbanes ([[sansculottes]]) y llabradores (quema de ''[[château]]s'', abolición de [[derechos señoriales]]). |- | → ||||La resistencia [[contrarrevolucionaria]] y la [[Guerres Revolucionaries Franceses|presión de les monarquíes europees]] conduz al [[Reináu del Terror|Terror]] y l'espansión internacional de la revolución, yá con forma de [[Primer República Francesa|República]] (1792); y, más p'alantre, a la reconducción de tol procesu nel [[periodu napoleónicu]] (hasta 1815).<p> Les fases de desenvolvimientu la Revolución francesa (revuelta de los privilexaos, fase moderada, fase radical, reacción y plasmación d'un poder personal) tomáronse historiográficamente como modelu esplicativu de les revoluciones posteriores.<ref>[[Antonio Fernández Ortiz|Antonio Fernández]]: ''Revolución francesa'', n'''Historia del mundu contemporaneu'', Barcelona: Vicéns Vives ISBN 84-316-1774-8.</ref> |- |[[Independencia de l'América Hispana|Hispanoamericana]]||[[1808]]-[[1824|24]]||Prodúcense pronunciamientos (''[[berros independentistes]]'') a lo llargo de tola [[América española]] nel contestu de la [[Guerra d'Independencia Española|ocupación napoleónica d'España]]. Los [[criollu|criollos]] (inspiraos políticamente pol exemplu estauxunidense y sofitaos internacionalmente per Inglaterra) lideren un procesu independentista frente al [[Imperiu español]] que ye encaloráu nun primer momentu por intervenciones militares, y conduz a guerres de gran valumbu n'América del Sur, nes que destaquen ''[[llibertador]]es'' como [[Simón Bolívar]] y [[José San Martín]], hasta la [[batalla d'Ayacucho]] (1824). Per otru llau produzse la [[Independencia de Méxicu]] y [[América Central]], y bien darréu la de les [[Antilles españoles]]. |- | → [[Revolución de mayu|De mayu]]||[[1810]]-[[1820|20]]||Independencia d'[[Arxentina]] (de fechu en 1810 y de derechu en 1816). |- | → [[Revolución oriental|Oriental]]||[[1811]] - [[1820]]||Independencia d'[[Uruguái]]. De calter lliberal al empiezu, nel so apoxéu y final cuestionó la [[propiedá privada]] ([[reforma agraria]] y económica empecipiada por [[José Artigas]]: ''los infelices van ser los más privilexaos''). |- |[[Revolución de 1820|De 1820]]||[[1820]]||[[Ciclu revolucionariu]] denomináu ''mediterraneu'' qu'empieza n'España y estiéndese pel sur d'Europa (Portugal, Italia y Grecia). |- | → [[Trieniu Lliberal]]||[[1820]]-[[1823|23]]||N'[[España]] oblígase a [[Fernandu VII]] a xurar a la [[constitución de 1812]]. Ye encalorada pola intervención de la [[Santa Alianza]] ([[Cien Mil Fíos de San Lluis]]). |- | → [[Revolución lliberal de Porto|De Porto]]||[[1820]] (24 d'agostu)||Amás del so calter de revolución lliberal, anicia la dixebra ente [[Portugal]] y [[Brasil]]. |- | → [[Guerra d'independencia de Grecia|Griega]]||[[1821]]-[[1823|23]]||Independencia frente al [[Imperiu Turcu]] |- |[[Revolución de 1830|De 1830]]||[[1830]]||Rabasera revolucionaria qu'empieza en Francia y estiéndese per cásique toa Europa. |- | → [[Monarquía de Xunetu|De xunetu]]||[[1830]] (27 al 29 de xunetu)||Tres les ''trés glorioses'' xornaes, [[Carlos X de Francia]] abandona'l poder, siendo reemplazáu por [[Lluis Felipe I de Francia|Lluis Felipe]], ''el rei de les barricaes''. |- | → [[Historia de Bélxica|Belxicana]]||[[1830]]||Revolución lliberal y independentista qu'anicia'l reinu de [[Bélxica]]. |- |[[Revolución de 1848|De 1848]]||[[1848]]||Rabasera revolucionaria en casi toa Europa, con mayor presencia del movimientu obreru y un fuerte componente nacionalista (''Primavera de les naciones'' o ''de los pueblos''). |- |[[Revolución d'Ayutla|D'Ayutla]]||[[1854]]||Derrocamientu de la dictadura de [[Antonio López de Santa Anna|Santa Anna]] ya instalación d'un gobiernu lliberal en Méxicu. |- |[[Revolución de 1868|De 1868]] o ''La Gloriosa''||[[1868]]||Derrocamientu de [[Sabela II d'España|Sabela II]] n'[[España]] y entamu del [[Sexeniu democráticu]]. |} === Revoluciones polítiques o democrátiques de la primer metá del sieglu XX, con bases populares, obreres o llabradores === {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> Enantes del final de la [[Primer Guerra Mundial]] </big> |- |[[Revolución rusa]]||[[1905]]||Gandida revolución obrera y llabradora en contra de l'[[autocracia]] [[zarismu|zarista]] sol gobiernu de [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]], dando llugar a l'apaición de los primeros [[sóviet]]s, hasta que son reprimíos pol exércitu. |- |[[Revolución mexicana|Mexicana]]||[[1910]]||Derrocamientu del dictador [[Porfirio Díaz]], llegada al poder de [[Franciscu I. Maderu]]. |- |[[Revolución de Xinhai|Xinhai]]||[[1911]]||Desbaramientu del gobiernu de la [[dinastía Qing]] y creación de la [[República de China]]. |- |[[Revolución de febreru|De febreru]]||febreru-ochobre de [[1917]]||Derrocamientu del [[Zar]] y sustitución por un gobiernu provisional de coalición ente [[socialrevolucionariu|socialrevolucionarios]] ([[Kerenski]]), [[menxevique]]s y ministros de la burguesía lliberal (del [[Partíu Democráticu Constitucional]] ó ''KDT''), que caltién a [[Rusia]] nel bandu aliáu de la [[Primer Guerra Mundial]]. |- |[[Revolución alemana|Alemana]]||[[1918]]||Instauración de la [[República de Weimar]] por una revolución obrera contra'l [[Káiser]]. |- |- |} === Revoluciones proletaries, anticoloniales o tercermundistes === {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> [[Revoluciones proletaries]] o "obreres y llabradores" ([[socialista|socialistes]], [[llibertaria|socialistes]], [[comunista|comunistes]], etc.) </big> |- |[[Comuña de París]]||[[1871]]||Nel vacíu de poder causáu pola derrota del [[Segundu Imperiu francés]] na [[Guerra Franco-prusiana]]. |- |[[Revolución bolxevique|Bolxevique o d'ochobre]]||[[1917]]-[[1991|91]]||Tres la revolución lliberal de febreru y la conxuntura catastrófica de Rusia na [[Primer Guerra Mundial]], los [[bolxevique]]s de [[Lenin]] lideren una insurrección militar, llevada a cabu per una parte del proletariáu rusu y los soldaos del exércitu, que da'l poder a los [[sóviet]]s d'obreros, soldaos y llabradores y dexa formar gobiernu a los bolxeviques (con mayoría néstos), dando llugar al primer Estáu obreru de la historia, xuntu con dellos decretos de [[nacionalización]] (ente otres midíes sociales, como la [[reforma agraria]]) y l'abolición paulatina del [[sistema capitalista]], sustituyíu por un sistema d'[[economía planiada]]. Tamién se va dar el [[derechu d'autodetermín]] a les nacionalidaes conquistaes pol [[Imperiu Rusu]] y va formulase la [[XRSS]] (1922).<p> |- | → ||||La historiografía aplicó-y pa la so periodización el modelu de fases propiu de la Revolución francesa:<ref>[[Antonio Fernández Ortiz|Antonio Fernández]]: ''Revolución rusa'', en ''Historia del mundu contemporaneu'', Barcelona: Vicéns Vives ISBN 84-316-1774-8.</ref> <p> Revuelta de los privilexaos y Fase moderada (corresponderíen a la [[Revolución de febreru]] de 1917)<p> Fase radical (a partir d'ochobre de 1917, y mientres tol periodu de la [[Guerra civil rusa]] -hasta 1922-)<p> Reacción (nesti casu reconducida por el mesmu Lenin: la [[NEP]] o nueva política económica)<p> Plasmación d'un poder personal (''[[estalinismu]]'' a partir de 1924, por [[Stalin]], qu'establez el principiu del ''[[socialismu nun solu país]]'' y esanicia toa posible oposición pente medies de socesives ''[[purga|purgues]]'', empezando por [[Trotsky]] -partidariu d'una ''[[revolución permanente]]'') |- |[[Llevantamientu Espartaquista|Espartaquista]]||[[1919]]||Fracasada revolución socialista n'[[Alemaña]], llevada a cabu per una parte del proletariáu alemán, lideráu pola [[Lliga Espartaquista]], con [[Rosa Luxemburg]] y [[Karl Liebknecht]]. |- |[[República Soviética Húngara|Húngara]]||[[1919]]||Tres el final de la [[Primer Guerra Mundial]], establezse la [[República Soviética Húngara]]. |- |[[Historia de Mongolia|Mongola]]||[[1920]]||Nos manuales [[marxista|marxistes]] catalógase como la única revolución que fizo pasar un país d'un réxime [[feudal]] a unu [[socialista]], ensin conocer nunca la etapa [[capitalista]]. |- |[[Revolución española de 1936|Española]]||[[1936]]||Respuesta al [[Guerra civil española|golpe d'estáu del 18 de xunetu de 1936]] contra la [[Segunda República Española]], tres la victoria del [[Frente Popular]] nes eleiciones. El so componente social tuvo elementos [[anarcosindicalista|anarcosindicalistes]] y [[marxismu|marxistes]] revolucionarios, de base fundamentalmente obrera y llabradora. |- |[[Revolución cultural|Revolución Cultural Proletaria]]||[[1966]]-[[1976|76]]||Radicalización de la revolución china. Mao, sofitáu por un sector dirixente del Partíu ([[Banda de los Cuatro]]) utiliza una xigantesca movilización estudiantil (''[[Guardies coloraos (China)|Guardies coloraos]]'')<ref>"una enorme masa de moces axuntábase na plaza de ''Tien An Men'' de [[Beixín]]. Estes concentraciones asocediéronse mientres los meses siguientes, y el 25 de xineru, Mao Tsé-tung pasara revista a más d'once millones de mozos que proveníen de toles llatitúes chines y de les rexones autónomes. Yeren los guardies coloraos, la fuercia qu'habría de llevar l'ímpetu revolucionariu a tolos requexos de China." Santos Juliá. La China Colorada (1971). Problemes Ingrientes de la Historia.</ref> pa desacreditar al nala derecha, pro-capitalista (encabezada por [[Liu Shaoqi]], [[Peng Zhen]] y [[Deng Xiaoping]]), dientro del aparatu del [[Partíu Comunista Chinu]]. Esta percuerre tol país y termina per estendese a la clase obrera y, finalmente, a los soldaos del Exércitu Popular, convirtiéndose nun cuestionamientu xeneralizáu contra les autoridaes del Partíu qu'amenacia con escapa-y -y de les manes. Esti procesu da llugar a la conformanza de Comités Populares d'obreros, soldaos y cuadros del partíu<ref>"La continuación de los fechos tuvo a puntu de provocar la derrota del maoísmu. Al inaugurase'l nuevu añu, la revolución enfusara abondo nos ambientes obreros y Shanghai yera una fervencia d'enclinos contrapuestos. Los partidarios de la llinia maoísta empezaron a entamase y entrar en contautu colos guardias coloraos, creando nueves agrupaciones revolucionaries que van llevar el nome de 'Organizaciones de rebeldes revolucionarios' que la so política consiste en faer la revolución ensin abandonar la producción y tomar el poder nos mesmos puestos de trabayu apurriéndose a una crítica de les autoridaes establecíes. Sicasí, y contra les decisiones de la Declaración de los dieciséis puntos, los partidarios de Liu, que controlaben la municipalidá, afalaron una política de reivindicaciones económiques que llevó a una gran masa d'obreros a la fuelga. Lo que se pretendía yera, evidentemente, un caos económicu y unaconfusión política que torgara saber ónde taba asitiada caúna de los enclinos en bracéu. La posibilidá de qu'esti tracamundiu estendiérase a tolos centros industriales de China fixo salir al Exércitu Popular de la so anterior neutralidá y recibió conséñala de sofitar perdayures a los revolucionarios del enclín maoísta. Una intervención del Exércitu chinu nun ye esautamente igual que les intervenciones militares de cualesquier país una y bones el contautu ente la población civil y los militares caltúvose viva gracies a la participación d'estos nun ensin fin de trabayos públicos coleutivos y nes campañes de formación y propaganda política. El 11 de xineru de 1967, l'Exércitu recibe la misión de protexer les banques y les emisores de radio y unos díes dempués, el 23, proclámase la decisión de consagralo por completu a la revolución en cursu, siguiendo conséñesles de sostener positivamente la llucha por tómala del poder qu'entamó la esquierda revolucionaria y reprimir firmemente a los elementos y organizaciones contrarrevolucionarias que s'oponen a esta esquierda. Esta intervención del Exércitu foi decisiva pal aldu de los acontecimientos. En Shanghai los obreros 'rebalbos revolucionarios' consiguen faese col poder y derrocar les autoridaes municipales liusistas, ocupando los sos puestos per mediu d'unos comités revolucionarios que se van estender rápido per delles rexones chines: Heiliong-kiang, Kueit-cheu, Chantung, Shenshi... El 22 de xineru'l Diariu del Pueblu ponía l'acentu na creación y propaganda de la 'gran alianza revolucionaria', base de los comités, que tenía d'integrar nel so senu a un terciu de representantes de los obreros, otru terciu de cuadros del Partíu y el postreru de miembros del Exércitu Popular. Con ello llográbase crear la unidá de les disitntas fuercies qu'interveníen na llucha y evitábase la dispersión o l'enfrentamientu. Yera una nueva forma de consiguir la vieya conseña de 'unidá-crítica-nidad' [...]. Los comités revolucionarios, la gran alianza y la triple unión van ser los que n'adelante lleven tol pesu de la política maoísta." Santos Juliá. La China Colorada (1971). Problemes Ingrientes de la Historia.</ref> per cerca de la metá del país<ref>"Los últimos meses de 1967 son, pos, de vuelta al orde. Los comités nun pudieron enllantase en toa China, nin siquier algamen la metá de les rexones; la fracción liusista sigue siendo poderosa pero la necesidá de nun destruyilo tou impon una especie de compromisu ente l'orde nuevu pretendíu por Mao y l'antiguu, más tradicional de Liu." Santos Juliá. La China Colorada (1971). Problemes Ingrientes de la Historia.</ref>, los cuales funcionen como órganos de doble poder popular nes distintes xeres d'alministración y gobiernu<ref>"La Revolución Cultural tuvo efeutos decisivos principalmente na organización política de la vida china anque caltuvo a otres esferes de vital importancia, como yeren la investigación y l'económica --que magar sufrió les lóxiques consecuencies del baturiciu nun tuvo que carecer nengún colapsu-- como lo prueba'l fechu de que'l comerciu esterior caltúvose a un ritmu bien poco deficitariu en rellación colos años anteriores. Los órganos del poder políticu, sicasí, sumieron mientres esti periodu: el Congresu Popular nacional, la Conferencia política consultiva popular, la Conferencia suprema del Estáu, el Conseyu de la defensa nacional, el Tribunal supremu y la Procuradoría suprema ya inclusive el Conseyu d'Estáu dexaron d'exercer les sos normales atribuciones. Tol poder recayó d'equí p'arriba sobro los ventinueve comités revolucionarios provinciales y el Cuartel Xeneral Proletariu o 'grupu de los catorce'" Santos Juliá. La China Colorada (1971). Problemes Ingrientes de la Historia.</ref>; situación que Mao llogra encauzar, asitiándolos so la direición del Partíu<ref>"Cola celebración del Ix Congresu del Partíu Comunista chinu n'abril de 1969 tou volvía de nuevu al orde queríu por Mao. Los axuntaos aprobaben unos nuevos estatutos nos que se faía prescriptivu siguir la direición marcada pol Pensamientu de Mao Tsé-tung, contra'l silenciu que sobro'l mesmu puntu faíase nel VIII Congresu celebráu so los auspicios y l'altu patrociniu de Moscú en 1956. Nos estatutos y designaba, amás, a Lin Piao como socesor del actual presidente del Partíu y volvíase a dar a ésti les riendes de tola política china. El papel del Partíu Comunista, tal como lo entiende Mao y como Mao quier entamalo, foi por tantu'l resultáu más bultable de los trés años revoluconarios: 'Los órganos del poder del Etado de la dictadura del proletariado, l'Exércitu Popular de Lliberación, según la Lliga de mocedá comunista, les organizaciones d'obreros, de llabradores probes y mediopobres, de los guardias coloraos y de les otres organizaciones revolucinarias tienen de sometese, ensin esceición a la direición del Partíu.' (art. 5,5) " Santos Juliá. La China Colorada (1971). Problemes Ingrientes de la Historia.</ref>. Esta situación dura hasta 1976, momentu en qu'un golpe d'Estáu militar encabezáu por [[Deng Xiaoping]], con una dura represión, restaura nel poder a la facción encabezada pol mesmu, procediéndose al arrestu de la [[Banda de los Cuatro]] y la vuelta al statu quo, entamando los cambeos, na economía que, sol nome de [[socialismu con carauterístiques chines|socialismu con carauterístiques de mercáu]] van empecipiar la vuelta a la [[capitalismu|economía de mercáu capitalista]]. |- |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big>Estensión del [[bloque soviéticu]] tres la [[Segunda Guerra Mundial]] </big> |- |del [[Telón d'Aceru]]||[[1945]]-[[1947]]||Cola ocupación militar soviética de casi toa [[Europa Oriental]] (sacantes [[Grecia]] -na que se desamarra una [[guerra civil griega|guerra civil]] ente prosoviéticos y prooccidentales- y [[Yugoslavia]] -onde los [[partisanos]] comunistes locales, lideraos por [[Tito]], empecipien una esperiencia propia de [[socialismu autoxestionario]] non venceyáu política nin militarmente a la [[XRSS]]-), los [[partíos comunistes]] de cada país, nel contestu de la [[Guerra Fría]], lleguen al poder, estableciendo lo que se denominó ''[[bloque soviéticu]]'' o ''[[socialismu realmente esistente]]'' ([[Pactu de Varsovia]], [[COMECON]]). |- |[[Historia de Corea del Norte|Norcoreana]]||[[1948]]||Establezse un [[estalinismu|réxime estalinista]] con fuertes tintes nacionalistes, sintetizáu na doctrina [[Juche]], lideráu por [[Kim Il Sung]], al qu'asocede'l so fíu [[Kim Jong-il]], nun casu de ''dictadura familiar'' o ''dinastía comunista''. |- |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> Revoluciones de calter nacional, democráticu y/ó socializante amestaes a procesos de [[descolonización]], a reformes democrátiques y al movimientu ''[[tercermundista]]''</big> |- |[[Revolución china|China]]||[[1949]]||Victoria del [[Partíu Comunista Chinu]] de [[Mao Zedong]] sobro'l [[Kuomintang]] de [[Chiang Kai-shek]] na [[guerra civil china]] (que duraba dende 1927), posterior a la lliberación de Xapón. Proclámase la [[República Popular China]], que controla toa China sacantes [[Taiwán]]. Ye peculiar del [[maoísm u]]'l papel teóricu concedíu al [[campesinado]] na revolución, y que nel [[leninismu]] ''ortodoxu'' pertenecía n'esclusiva al [[proletariado]]. |- | → [[Gran Saltu Alantre]]||[[1958]]-[[1961]]||La revolución china enceta planes de reforma económica y social a escala xigantesca, nun contestu de distanciamientu de Mao frente a la Xunión Soviética y los [[revisionista|revisionistes]] rusos ([[Kruchev]]), la [[Revolución húngara de 1956|Revolución Húngara de los Conseyos Obreros de 1956]], el [[Ochobre polacu]] del mesmu añu y la [[desestalinización]]). Sicasí, los catastróficos resultaos de los planes producieron millones de muertos por fame. |- |[[Vietnam del Norte|Norvietnamina]]||[[1954]]||[[Ho Chi Minh]] establez un [[Estáu socialista]] nel contestu de la [[guerra de Indochina]] (descolonización frente a Francia). |- |[[Guerra d'Independencia d'Arxelia|Arxelina]]||[[1954]]-[[1962|62]]||Guerra revolucionaria d'independencia colonial contra [[Francia]]. |- |[[Historia d'Iraq|Iraquina]]||[[1958]]||[[Abdul Karim Qasim|Karim Qasim]] tomó'l poder tres un golpe d'estáu. |- |[[Revolución cubana|Cubana]]||[[1959]]||Primeramente un movimientu guerrilleru lideráu por [[Fidel Castro]] contra la dictadura de [[Fulgencio Batista]]. L'acercamientu a la [[XRSS]] acentuó'l so calter [[anticapitalista]] y [[antiestauxunidense]] hasta alliniala col denomináu ''[[bloque socialista]]''. |- |[[Crisis d'El Congo|Congolesa]]||[[1960]]-[[1961]]||Independencia del [[Congo Belxicanu]] con lideralgu de [[Patricio Lumumba]], que la so enclín tercermundista (presentada como marxista o prosoviética) ye compensada por un movimientu secesionista en [[Katanga]], y definitivamente col so asesinatu. Siguió habiendo movimientos guerrilleros nos que llegó a participar el [[Che Guevara]]. |- |[[Yeme del Sur|Suryemenina]]||[[1967]]||Establezse una República Popular d'orientación marxista. |- |[[Historia de Libia|Libia]]||[[1969]]||[[Muammar al-Gaddafi|Gaddafi]] establez un estáu Popular y Socialista. |- |[[Historia de Somalia|Somalina]]||[[1969]]|| |- |[[Revolucion chilena|Chilena]]||[[1970]]-[[1973|73]]||La eleición presidencial del socialista [[Salvador Allende]] lleva a un cambéu sópitu na economa y vida social de Chile, y provoca una resistencia que remata nel [[Golpe d'Estáu del 11 de setiembre de 1973|golpe militar]] y la [[dictadura de Pinochet]]. |- |[[Historia de Benín|Beninesa]]||[[1972]]|| |- |[[Historia d'Etiopía|Etíope]]||[[1974]]||Derrocamientu del ''negus'' [[Haile Selassie]] y instauración de la [[República Democrática Popular d'Etiopía]]. |- |de [[Guinea-Bisáu]]||[[1974]]|| |- |[[Kampuchea Democrática|Camboyana]]||[[1975]]||Establezse la [[Kampuchea Democrática]]. |- |[[Vietnam del Sur|Survietnamina]]||[[1975]]||Resultáu de la [[Guerra de Vietnam]] |- |[[Historia de Laos|Laosiana]]||[[1975]]|| |- |[[Didier Ratsiraka|Malgaxe]]||[[1975]]||Un golpe d'estáu punxo'l gobiernu en poder de [[Didier Ratsiraka]]. |- |[[Cabu Verde|Cabuverdiana]]||[[1975]]|| |- |[[Historia de Mozambique|Mozambicana]]||[[1975]]||El [[FRELIMO]] consigue la independencia del país. |- |[[Historia d'Angola|Angolana]]||[[1975]]||Consíguese la independencia. El [[Movimientu Popular de Lliberación d'Angola|MPLA]] toma'l poder. |- |[[Afganistán|Afganistana]]||[[1978]]||La última intervención esterior de la Xunión Soviética, qu'enllanta un réxime satélite. |- |[[Revolución sandinista|Sandinista]]||[[1979]]||Popular derrocamientu en [[Nicaragua]] de la dictadura de [[Anastasio Somoza Debayle|Somoza]] por un creciente movimientu [[llabrador]]. |- |[[Historia de Granada (país)|Granadina]]||[[1979]]||[[Maurice Bishop]] establez un gobiernu Marxista-Leninista, que va ser derrocáu pola [[invasión de Granada|intervención de los Estaos Xuníos de 1983]]. |- |[[Burkina Fasu|Burkinesa]]||[[1983]]|| |- |} === Movimientos contrarrevolucionarios que conducieron a réximes fascistes, teocráticos o autoritarios y l'esraizamientu de ciertes conquistes sociales, polítiques o revolucionaries === {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big>Movimientos de mases que conducieron a [[Réxime fascista|réximes fascistes]] </big> |- |[[Italia fascista]]||[[1922]]-[[1943]]||[[Movimientu políticu]] que surdió nel [[Reinu d'Italia]] al rematar la [[Primer Guerra Mundial]], como reacción a la [[Revolución Bolxevique]] de 1917 y la fuerte llucha [[sindicatu|sindical]] de trabayadores y bracero que remata nel [[bieniu coloráu]] y como polémica al respective de la sociedá [[Democracia Lliberal|lliberal-democrática]]. Los [[camises negres]] de [[Benito Mussolini]] encuadraos en ''[[Fasci italiani di combattimento|fasci]]'' tomen el poder tres la [[Marcha sobro Roma]] (27-29 d'ochobre), convirtiendo'l [[Reinu d'Italia (1861-1946)|Reinu d'Italia]] nun estáu [[totalitariu]], carauterizáu pol aumentu de la represión política contra grupos disidentes y d'oposición (en particular de les organizaciones obreres), la disolución de los partíos políticos y sindicatos non fascistes, la eliminación de la llibertá de prensa, de xunta y espresión, lleis raciales fascistes antisemites, el so militarismu y l'atribución de determinaos poderes plenipotenciarios. |- |[[Tercer Reich]] ó [[Alemaña nazi]]||[[1933]]-[[1945]]||El [[partíu nazi]] (nacionalsocialista, NSADP) d'[[Adolf Hitler]] gana les [[eleiciones parllamentaries d'Alemaña de 1933]], enllantando progresivamente un réxime totalitariu ([[Tercer Reich]]) asemeyáu al italianu. |- |[[Movimientu Nacional]] ó [[Dictadura de Franco]]||[[1936]]-[[1978]]||El ''[[Alcíu Nacional]]'' (17-18 de xunetu), sulevación militar sofitada por amplios sectores sociales, económicos y relixosos, desencadena la [[Guerra Civil Española]] (1936-1939). Dientro del ''[[bandu nacional]]'' imponse la unificación del ''[[Movimientu Nacional]]'', mecanismu totalitariu d'inspiración fascista lideráu pol xeneral [[Francisco Franco]] hasta la so muerte en [[1975]]. |- |[[Francia de Vichy]]||[[1940]]-[[1944]]||Réxime instauráu en parte del territoriu [[Francia|francés]] y na totalidá de les sos colonies tres la firma del [[Armisticiu del 22 de xunu de 1940|armisticiu]] cola [[Alemaña nazi]] nel marcu de la Segunda Guerra Mundial, sol nome oficial de "Estáu Francés" (Etat Français), con una serie de cambeos constitucionales que liquidaron la [[democracia parllamentaria]] y establecieron un réxime [[autoritariu]], amosando simpatía visible escontra la ideoloxía del [[fascismu]]. |- |- |} {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> Movimientos de mases que conducieron a [[islam políticu|réximes islamistes]] </big> |- |- |[[Revolución iranina|República islámica iranina]]||[[1979]]||El movimientu ampliu y heteroxéneu que conduz a la derrota popular del [[Xa]] d'Irán vese progresivamente hegemonizado pol cleru [[chiísmu|xiín]] y les milicies de choque de Hizbullah, que conducen a la represión de los grupos políticos izquierdistas y a la conformanza d'un réxime teocráticu conocíu como [[república islámica]]. N'otros países musulmanes, incluyíos los [[sunita|sunites]], estiéndense los movimientos [[islamista|islamistes]], [[fundamentalismu islámicu]] y en dellos casos la inplantación de réximes islamistes carauterizaos jurídicamente pola aplicación de la [[xaria]] o llei islámica. |- |[[Talibán]]||[[1996]]||Movimientu [[fundamentalismu islámicu|fundamentalista islámicu]] estremu n'[[Afganistán]], que llogra instaurar en 1996 un [[teocracia|réxime teocráticu]] en llogrando la victoria na [[Guerra Civil Afganistana]] y entrar en [[Kabul]]. Toma como base al exércitu irregular de los [[muyahidín]], movimientu islamista financiáu por [[Arabia Saudita]] y los [[Estaos Xuníos]] que surde como reacción a la legalización del [[votu femenín]] y la nacionalización de dellos sectores estratéxicos de la economía afganistana pol gobiernu de la [[República Democrática d'Afganistán]]. | |} === Dende la Segunda Guerra Mundial === {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> Dende la [[Segunda Guerra Mundial]] </big> |- |[[Revolución guatemaliana|Guatemaliana]]||[[1944]]||Derrocamientu de la dictadura de [[Jorge Ubico]]. Abre un periodu de reforma agraria y social. |- |[[Revolución boliviana|Boliviana]]||[[1952]]||Revolución protagonizada pol [[Movimientu Nacionalista Revolucionariu]] (reforma agraria, nacionalización de les mines, votu universal y eliminación del pongueaje -trabayu gratuitu nos llatifundios-). |- |[[Guerra d'abril de 1965 na República Dominicana|Dominicana]]||[[1965]]||Periodu Entemedio ente la dictadura de [[Rafael Leónidas Trujillo|Trujillo]] y la presidencia de [[Joaquín Balaguer|Balaguer]]. |- |del [[Mayu francés]] o ''del 68''||[[1968]]||Revueltes estudiantiles y de trabayadores contra'l gobiernu de [[Charles de Gaulle]]. |- | → |||| Dacuando fálase de la ''[[revolución de 1968]]'' como un [[ciclu revolucionariu]], pola coincidencia temporal del Mayu francés con movimientos semeyantes, de naturaleza cultural o política, con gran presencia estudiantil, n'Estaos Xuníos, Checoslovaquia ([[Primavera de Praga]]), Méxicu ([[Movimientu estudiantil en Méxicu de 1968|matanza de la plaza de Tlatelolco]]) y con dellos movimientos universitarios d'[[oposición al franquismu]] n'España. La semeyanza de la [[Revolución cultural]] china ye menos evidente, anque sí se percibía como tala ente los grupos occidentales que pretendíen inspirase nella. |- |[[Revolución de los Claveles|De los Claveles]]||[[1974]]||Derrocamientu de la [[dictadura portuguesa]] per parte del exércitu (nel contestu de la crisis colonial -[[independencia d'Angola]] y [[independencia de Mozambique|Mozambique]]) a lo que se sumen distintos partíos políticos (sobremanera d'esquierda) y una radicalizada movilización llabradora. |- |[[Historia d'Indonesia|Indonesia]]||[[1998]]||Cayida del dictador [[Suharto]]. Tamién se denomina ''Revolución Nacional Indonesia'' a la [[Independencia d'Indonesia]] (1945-1949). |- |[[Revolución bolivariana|Bolivariana]]||[[1999]]||[[Venezuela]] |- |- |} === Revoluciones dientro del Bloque Soviéticu === {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> Revoluciones obreres anti-[[estalinista|estalinistes]].</big> |- |[[Revolución húngara de 1956|Húngara]]||[[1956]]||Llevantamientu armáu popular contra'l gobiernu estalinista de la [[República Popular d'Hungría]], impuestu pola XRSS. Del 23 d'ochobre al 10 de payares esperimentó una ''vía al socialismu'' alternativo, carauterizada pola formación de los ''conseyos revolucionarios'', reconocíos pol gobiernu d'[[Imre Nagy]] como órganos de poder llocal, la disolución de la [[ÁVH|policía política]], la reconocencia de llibertaes polítiques, el multipartidismu y la retirada del [[Pactu de Varsovia]]. Foi encalorada militarmente por una invasión soviética y una dura represión. |- |[[Ochobre polacu]]||[[1956]]||Les [[Protestes de Poznán de 1956]] lleven a tómala del poder pola facción reformista de los comunistes polacos, lideraos por [[Władysław Gomułka]], al empar qu'a un aumentu del nivel d'autonomía de la [[República Popular de Polonia]] al respective de la [[XRSS]]. |- |[[Primavera de Praga]]||[[1968]]||Los cambeos políticos en Checoslovaquia (''[[socialismu con rostru humanu]]'') amenen movilizaciones populares antisoviétiques. Intervención militar del [[Pactu de Varsovia]]. |- |} === [[Economía de transición]] y protestes contra'l [[unipartidismu|sistema de partíu únicu]] === {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> Protestes contra'l sistema de partíu únicu.</big> |- |[[Historia de Polonia (1945–1989)|Polaca]]||[[1980]]||Movimientos sociales como'l sindicatu [[Solidarnosc]], nacíu de les lluches obreres y llabradores pola llibertá sindical, esixen llibertaes y derechos sindicales con independencia del Estáu. Asocédense delles fuelgues. El gobiernu termina declarando la llei marcial. Más tarde va adoptar polítiques de tipu semeyante a la [[Perestroika]], en favor d'una [[Economía de transición]] al [[capitalismu]], lo que va reforzar les posiciones del sector hegemonizado polos pro-occidentales y la [[ilesia católica]], que terminen per consiguir que'l partíu comunista y los militares (Xeneral [[Jaruzeslki]]) introduzan reformes non yá polítiques, sinón económiques. |- |[[Revolución cantada|Cantada]]||[[1987]]-[[1989|89]]||Derrocamientu pacíficu del sistema de partíu únicu n'[[Estonia]]. |- |[[Revuelta de la Plaza de Tian'anmen]]||[[1989]]||Protestes y fuelgues, ente'l 15 d'abril y el 4 de xunu de 1989, entamaes por estudiantes y obreros na [[República Popular China]]. De bien variada orientación, cuestionaben el sentíu, el ritmu o les consecuencies de les reformes empecipiaes en 1978 por [[Deng Xiaoping]]. |- |[[Revolución de 1989|de 1989]]||[[1989]]||Rabasera revolucionaria nos países del llamáu ''[[socialismu realmente esistente]]'' d'Europa Central y Oriental, sol [[sistema unipartidista]] y réximes de tipu [[estalinista]]; tamién llamada ''[[Seronda de les naciones]]'', por paralelismu cola de 1848. Sorrayóse la so coincidencia col bicentenariu de la Revolución francesa. |- |[[Cayida del muriu de Berlín]]||9 de payares de [[1989]]||La postura neutral de [[Gorbachov]] dexa la [[reunificación alemana]] (3 d'ochobre de 1990), la secesión de los países bálticos y les cayíes de los réximes [[estalinista|estalinistes]] n'Europa oriental. |- |[[Revolución de Terciopelu|De Terciopelu]]||[[1989]]||Tres la fuelga xeneral del 27 de payares, el [[Partíu Comunista de Checoslovaquia]] abandona pacíficamente el poder que ye ocupáu polos disidentes ([[Václav Havel]]). L'estáu unificáu estremóse, tamién pacíficamente, nuna [[República Checa]] y una [[Eslovaquia|República Eslovaca]] el 1 de xineru de 1993. |- |[[Revolución rumana de 1989|Rumana]]||avientu de [[1989]]||La violenta represión de llevantamientos populares en Timișoara y Bucarest contra'l réxime de [[Nicolae Ceaușescu]] nun consiguió detener les protestes. Ante la falta de sofitu del exércitu, el líder intentó fuxir, foi deteníu y executáu sumarísimamente. |- |[[Revolución democrática de Mongolia|Democrática de Mongolia]]||[[1990]]||[[Revolución política]] que'l so oxetivu foi derrocar al [[unipartidismu|réxime de partíu únicu]] del Partíu Revolucionariu del Pueblu Mongol. Terminó col arrenunciu del gobiernu ensin derramamiento de sangre, y la instauración d'un [[semipresidencialismu|réxime semipresidencialista]]. |- |[[Historia de la XRSS (1985-1991)|Disolución de la Xunión Soviética]]||8 d'avientu de [[1991]]||Les reformes de [[Mikhaíl Gorbachov]] ([[perestroika]], [[glásnost]]), qu'empecipien el pasu a la [[Economía de transición]] al [[capitalismu]] producen un intentu de golpe militar (20 d'agostu) promovíu polos altos mandos del PCXS contrarios a la perda de poder del partíu, ante cobarde protestes populares en Moscú, n'agostu de 1991, entamaes polos yeltsinistas, lo que nun llogra evitar que la [[XRSS]] termine venciendo sol so propiu pesu. Esta situación ye aprovechada por [[Borís Yeltsin]] y poles distintes nales nacionalistes de los partíos gobernantes de les Repúbliques perifériques pa formar gobiernu, roblar la disolución de la [[XRSS]] y les instituciones soviétiques, y empecipiar duros procesos de reformes económiques pa dexar la entrada creciente y masiva de capital estranxeru y dar pasu asina a la vuelta a una [[capitalismu|economía de mercáu capitalista]], lo que nun va tar exentu de socesives crisis, a lo llargo d'un periodu de dellos años. |- |[[Historia d'Albania|Albanesa]]||[[1991]]-[[1992|92]]||El réxime [[estalinista]] más aislláu (refugara como "revisionistes" a los sos socesivos aliáu: la Xunión Soviética y China) terminó con una salida migratoria masiva, una convocatoria eleutoral multipartidista y un ampliu movimientu huelguístico. |- |} === Guerres de secesión y conflictos étnicos y nacionalistes nos balcanes, tres la disolución de la [[República Federal Socialista de Yugoslavia]] === {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> Guerres nacionalistes de secesión</big> |[[Guerra de los Diez Díes]]||[[1991]]||Secesión d'[[Eslovenia]] de Yugoslavia. |- |[[Guerra Croata d'Independencia|Croata]]||[[1991]]-[[1995|95]]||Secesión de [[Croacia]] de Yugoslavia. |- |} {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> Cayida de Milošević</big> |[[Serbia]]||[[2000]]||Cayida de [[Milošević]] pola oposición interna, tres la derrota de Serbia na [[guerra de Yugoslavia]], cola intervención de la [[OTAN]]. Darréu [[Montenegru]] tuvo una secesión pacífica. Queden pendientes situaciones conflictives en [[Bosnia y Herzegovina]] y [[Kosovu]], con presencia militar internacional. |- |} === Revoluciones nel sieglu XXI o "de colores" === {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> [[Revoluciones de colores]] </big> |- | → [[Revolución de les Roses|De les Roses]]||[[2003]]||salida del poder d'[[Eduard Shevardnadze]] en [[Xeorxa]] || |- | → [[Revolución naranxa|Naranxa]]||[[2004]]||eleición de [[Víktor Yushchenko]] n'[[Ucraína]] || |- | → [[Revolución de los Tulipanes|De los Tulipanes]]||[[2005]]||salida del gobiernu d'[[Askar Akayev]] en [[Kirguistán]] || |- | → [[Revolución blanca|Blanca]]||[[2006]]||gandíu intentu de derrocar a [[Alexander Lukashenko]] en [[Bielorrusia]]|| |- | → [[Revolución azafrán|Azafrán]]||[[2007]]||gandíu intentu per parte de monxos budistes de derrocar la [[dictadura militar]] en [[Myanmar]]|| |- |} === Revoluciones n'otros ámbitos === {|{{tablaguapa|clear: both}} width="98%" |+ |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> Revoluciones culturales, intelectuales, filosófiques y sociolóxiques </big> |- |[[Revolución del sieglu XII]] |- |[[Renacimientu]] |- |[[Reforma protestante|Protestante]] |- |[[Revolución científica|Científica]]||||[[Revolución copernicana]], [[Revolución darwiniana]], [[Revolución einsteniana]] y [[Revolución wegeneriana]] |- |[[Ilustración]]<ref>[http://www.ub.edu/histofilosofia/gmayos/PDF/Revoluciones_filosoficas_anios_criticos.pdf "Revoluciones filosófiques, n'años críticos"] de [http://www.ub.edu/histofilosofia/gmayos/0ilustracionXVIII.htm G. Mayos] (UB).</ref> |- |[[Revolución sexual|Sexual]] |- |colspan="3" bgcolor=CADABA|<big> Revoluciones teunolóxiques, granibles y demográfiques </big> |- |[[Revolución neolítica|Neolítica]] |- |[[Revolución agrícola|Agrícola]] |- |[[Revolución verde|Verde]] |- |[[Revolución industrial|Industrial]]||||[[Revolución industrial|Primer]], [[Segunda revolución industrial|Segunda]] y [[Tercer revolución industrial|Tercer]] |- |[[Revolución científicu-téunica]] |- |[[Historia de la informática|Informática]] |- |[[Revolución demográfica|Demográfica]] |} <gallery> Imaxe:Homem Vitruviano - Da Vinci.jpg|Renacimientu Imaxe:Maerz1848 Heroico1.jpg|Berlín 1848 Imaxe:Heroico1.jpg|Revolución cultural </gallery> == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Revoluciones| Revoluciones]] 6yjifh6lezlnp0jpx5ujrljnb1ezgkd 0 28079 3709818 3622353 2022-08-19T09:15:27Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220318121233}} {{wikificar|t=20210331081918}} {{ficha xenérica}} La '''gasolina''' ye un amiestu d'hidrocarburos deriváu del [[petroleu]] que s'utiliza como combustible en motores de combustión interna con encendíu a chispa. Tien una mestura de 720 g/L (un 15% menos que'l gasoil, que tien 850 g/L). Un llitru de gasolina tien una [[enerxía]] de 34,78 megaxulios, aprosimao un 10% menos que'l gasoil, que tien una enerxía de 38,65 megaxulios por llitru de carburante. Sicasí, en términos de masa, la gasolina tien una enerxía de 48,31 MX/Kg frente a los 45,47 MX/kg del gasóil. == Gasolina con plomu == A partir de los años 20 y de resultes de los mayores requerimientos de los motores d'esplosión, derivaos del aumentu de compresión p'ameyorar el so rendimientu, empecípiase l'usu de compuestos p'aumentar el so octanaxe a base de plomu (Pb) y manganesu (Mn) nes gasolines. L'usu de antidetonantes a base de plomu y manganesu nes gasolines obedez principalmente a que nun hai xeitu más barata d'amontar l'octanaxe nes gasolines qu'usando compuestos d'ellos (Tetraetilu de Plomu-TEP-,Tetrametilu de Plomu -TMP- y a base de manganesu conocíu poles sos sigles n'inglés como MMT) comparando colos costos que traen les instalaciones que producen componentes d'altu octanaxe (reformación de naftas, desintegración catalítica, isomerización, alqui-lación, producción de eteres-MTBE, TAME-, etc.). A partir de los años 70, l'usu de compuestos de plomu nes gasolines tenía dos razones: la primer, yera la comentada d'algamar l'octanaxe riquíu polos motores con mayor rellación de compresión y la segunda protexer los motores contra'l fenómenu denomináu Recesión del Asientu de les Válvules d'Escape (Exhaust Valve Seat Recession, EVSR) al par del llabor llubricante que'l plomu exerze na parte alta del cilindru (pistón, camisa, segmentos y asientos de válvula). === Efeutos negativos del plomu na gasolina === Los metales "pesaos" (plomu, manganesu, mercuriu, cadmiu, etc.) resulten perniciosos tantu pal mediu ambiente como pa la salú humana. Afítense nos texíos llegando a desencadenar procesos mutagénicos nes célules. Dende'l puntu de vista de la salú, la presencia de plomu nel aire qu'alendamos tien distintos efeutos en función de la concentración presente y del tiempu a que se tea espuestu. Dalgunos de los sos principales efeutos clínicos, detectaos pol envelenamientu agudu con plomu, son interferencia na síntesis de la hemoglobina, anemia, problemes nel reñón, bazu y fégadu, según afectación del sistema nerviosu, los cuales puéense manifestar cuando se detecten concentraciones percima de 60 mg de Pb por cada 100 mililitros de sangre. Nos años 70, ante los graves problemes de deterioru ambiental del planeta y el so impautu sobro los seres humanos que lo habiten, los gobiernos de los países empecipiaron una serie d'aiciones pa detener y prevenir esta problemática ambiental. Impunxéronse lleis que'l so fin consistió n'amenorgar pasu ente pasu l'usu d'aditivos basaos en plomu y manganesu de les gasolines. Les empreses petroleres viéronse obligaes a desendolcar nueves gasolines de mayor octanaxe ensin l'usu del plomu o'l manganesu. Per otru llau, los fabricantes de motores, tuvieron qu'entamar a utilizar materiales más resistentes que nun dependieren de la lubricación del plomu pal so meyor caltenimientu ( en concretu la meyora de la resistencia de los asientos de les válvules ). Amás, p'amenorgar les emisiones de CO₂ a l'atmósfera empezáronse a utilizar catalizadores, los cuales destrúyense rápida y irremediablemente col plomu faciéndolos incompatibles. La Unión Europea afitó qu'a ciertu un plazu pa la retirada de los combustibles con plomu del mercáu, el 1 de xineru de 2000, poro, ante la situación de dellos mercaos, la Comisión Europea concedió una moratoria a [[España]], [[Italia]] y [[Grecia]] fasta'l 1 de xineru de 2002. == Carauterístiques == Tienen de cumplise una serie de especificaciones riquíes por que'l motor funcione bien y otres de tipu ambiental, dambes regulaes por llei na mayoría de los países. L'especificación más carauterística ye'l '''índiz d'octanu''' ( '''MON''', ''"motor octane number"'', '''RON''' ''"research octane number"'' o'l promediu de los anteriores), qu'indica la so resistencia que presenta'l combustible a españar. N'[[España]], nel [[2008]], comercializábense dos tipos de gasolina ensin plomu de distintu octanaxe caúna denominaes '''Ensin Plomu 95''' y '''Ensin Plomu 98''', anque les petroleres realizaben distintos cambeos na so composición p'ameyorar el rendimientu, y ufiertar productos llixeramente distintos que la competencia. Los sos precios, en payares de 2009, rondaben los 1,07 €/llitru para Ensin Plomu 95 y el 1,19 €/llitru para Ensin Plomu 98, según la petrolera. === Índiz de Pentanu === {{AP|Octanaxe}} L'octanaxe indica la presión y temperatura a que pue ser sometíu un combustible carburáu (entemecíu con aire) enantes d'autu-españase al algamar el so [[temperatura d'autoignición]] por cuenta de la [[llei de los gases ideales]]. Hai distintos tipos de gasolines comerciales, clasificaes en función del so númberu de octano. La gasolina más vendida n'Europa (2004) tien un MON mínimu de 85 y un RON mínimu de 90. === Composiciones químiques === De normal considérase nafta a la fraición del petroleu que'l so puntu de ebullición alcuéntrase aprosimao ente 28 y 177 °C (estragal que varia en función de les necesidaes comerciales de la refinería). De la mesma, esti subproducto subdivídese en nafta llixera (fasta unos 100 °C) y nafta pesada (el restu). La nafta llixera ye unu de los componentes de la gasolina, con unos númberos de octanu en redol a 70. La nafta pesada nun tien la calidá abonda como pa ser utilizada pa esi fin, y el so destín ye la tresformación pente medies de reformáu catalíticu, procesu químicu pol cual llógrase tamién hidróxenu, al empar que se aumentar l'octanaxe d'esta nafta. Amás de la nafta reformada y la nafta llixera, otros componentes que s'usen na formulación d'una gasolina comercial son la nafta de FCC, la nafta llixera isomerizada, la gasolina de pirólisis desbencenizada, butanu, butenos, MTBE, ETBE, alquilatu y etanol. Les fórmules de cada refinería suelen ser distintes (inclusive perteneciendo a les mesmes compañíes), en función de les unidaes de procesu de que dispongan y según seya branu o iviernu. La nafta llógrase por un procesu llamáu ''fluid catalytic cracking FCC'' (dacuando denominada gasolina de FCC) de gasoil pesáu. Si nun ta refinada pue tener hasta 1.000 ppm d'azufre. Tien alredor d'un 40% de aromáticos y 20% d'olefines. Los sos númberos d'octanu (MON/RON) tán alredor de 80/93. La nafta llixera isomerizada (isomerato) llógrase a partir de la nafta llixera de destilación direuta, pente medies de un procesu qu'usa catalizadores sólidos en base platino/aluminiu o zeolíticos . Ye un componente llibre d'azufre, bencenu, aromáticos y olefines, con unos númberos d'octanu (MON/RON) alredor de 87/89. La gasolina de pirólisis desbencenizada llógrase como subproductu de la fabricación d'etilenu a partir de nafta llixera. Ta compuesta aprosimao por un 50% de aromáticos (toluenu y xilenos) y un 50% de olefinas (isobuteno, hexenos). Tien en redol a 200 ppm d'azufre. El bencenu que contién n'aniciu suel ser purificáu y vendíu como materia primero petroquímica. Los sos númberos d'octanu (MON/RON) tán alredor de 85/105. El alquilato llógrase a partir de isobutano y butenos, pente medies de un procesu qu'usa catalizadores acedos (bien ácidu sulfúrico bien acedu fluorhídrico). Tampoco tien azufre, bencenu, aromáticos nin olefinas. Los sos númberos d'octanu (MON/RON) tán al redor de 94/95. == Historia de les gasolines n'España == La primer gasolina comercializada n'España nun tuvo nenguna denominación particular. Ésta yera con plomu y de 85 octanos. Nos años 80 y cola evolución de los motores aumentó l'octanaxe a 91, y de la mesma entamose a comercializar una gasolina con plomu de mayor octanaxe, de 97, que la denominaron Gasolina Super. Asina, l'anterior gasolina entamó a denominase pasu ente pasu como Gasolina Normal. D'esta miente les gasolineres ufiertaron mientres munchos años '''Gasolina Normal 91 Octanos''' y '''Gasolina Super 97 Octanos'''. Nel 1989 empecipiarónse a comercializar en masa los motores qu'utilizaben Gasolina Ensin Plomu, colo qu'entamó la comercialización de les gasolines denominaes Ensin Plomuu 95 y Ensin Plomuu 98. A mediaos y finales de los años 90 l'usu de gasolines ensin plomu entamó a ser notablemente superior que'l de les gasolines con plomu (a finales de 1999 un 40% de tolos coches que circulaben peles carreteres españoles usaben gasolines con plomu), polo que lo llargo de la década fueron retirando del mercáu la '''Gasolina Normal 91''' con menos demanda cada vez, quedando namái la '''Gasolina Super 97''' como gasolina con plomu. Cuando la Xunión Europea punxo la normativa na que se retiraríen toles gasolines con plomu del mercáu enantes de xineru de 2001, a España concediéronlu una prórroga dada la cantidá de vehículos que consumíen esti tipu de combustibles con plomu qu'entá esistíen en territoriu nacional. A partir d'agostu de 2001 entamaron a retirar pasu ente pasu la '''Gasolina Súper 97''' con plomu, pa finalmente, en xineru de 2002, prohibir por llei la comercialización de cualesquier tipu de gasolina con plomu. N'abril de 2001, el consumu de gasolina súper representaba'l 28,5% del total de les gasolines. Per otra parte, les petroleres, ufiertaron un sustitutu a la '''Gasolina Super 97''' con plomu qu'introducieron nel so mercáu al par que retiraben ésta. Según la petrolera la so denominación yera distinta: Repsol YPF "Nueva Súper 97"; Cepsa, "Nueva súper"; y BP, "BP Ecosúper 97 con sustitutivu del plomu". Estes nueves gasolines, llixeramente más cares, incluyíen un aditivu basáu en potasio (K) que reemplaza'l plomu. Aun asina y magar ser menos contaminante que'l plomu, El Gobiernu ordenó la so retirada pa finales de 2005. L'oxetivu fundamental consistía na retirada masiva de vehículos que peracaben por demás y producen muncha polución, debíu en gran parte por non tener catalizador (namái posible d'usar en motores de combustible ensin plomu). Tamién l'altu preciu d'esti sustitutivu motivó al so retiru. Nel 2004, el consumu de gasolina súper representaba'l 12% del total de les gasolines. A partir de 2006 nes gasolineres namái esistíen Ensin Plomu 95 y Ensin Plomu 98. El que quixeren utilizar motores que nun soporten gasolines ensin plomu nin sustitutivos, podríen adquirir el sustitutivu de potasio aparte y entemecelo cola gasolina, anque s'encamentaba na midida de lo posible acondicionar el motor pa poder usase con gasolina ensin plomu, y dota-y d'un catalizador. == Componentes == La gasolina algámase del petroleu nuna refinería. Polo xeneral algámase a partir de la nafta de destilación direuta, que ye la fraición llíquida más llixera del petroleu (quitando los gases). La nafta tamién se llogra a partir de la conversión de fraiciones pesaes del petroleu (gasoil de vacíu) n'unidaes de procesu denominaes FCC (craquéu catalíticu fluidizáu) o hidrocráquer. La gasolina ye un amiestu de cientos de hidrocarbonos individuales dende C₄ (butanos y butenos) hasta C₁₁ como, por casu, el metilnaftalenu. '''Gasolina de Destilación Direuta''': Ausencia de hidrocarburos non enchíos, de molécules complexes aromátiques- nafténiques. El conteníu aromáticu alcuéntrase ente 10-20%. == Cómo aforrar gasolina == 1. Gasolina más barato: Atope l'estación de gasolina cola gasolina más barato. 2. Recargar pela mañana: Ye muncho más eficiente enllenar el depósitu o tanque de gasolina pela mañana, xa que'l fríu fai que la densidá de la gasolina seya mayor. Asina va poder aforrar gasolina. Por cuenta de que la densidá ye indireutamente (Inversamente) proporcional al volume, d'esti xeitu va llograr depositar más gasolina. 3. Evite altes velocidaes: Por exemplu, conducir a 100 km/h frente a 130 km/h déxa-y aforrar un 15% el consumu de gasolina. 4. Nun acelere o frene sópito: Al acelerar y frenar selemente déxa-y aforrar gasolina hasta un 20%. 5. Neumáticos enchíos: Caltenga la presión del aire de los neumáticos, calténgalos bien enchíos. Un solu neumáticu del so coche enchíu 2 PSI menos de lo encamentao, pue amontar un 1% el consumu de gasolina. 6. La afinación y bon caltenimientu del automóvil contribúin al aforru de gasolina. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Gasoline|Gasolina}} * [http://www.atsdr.cdc.gov/es/toxfaqs/es_tfacts72.html ATSDR en Español - ToxFAQs™: efeutos de la gasolina d'automóvil sobro la salú] * [http://www.insht.es/InshtWeb/Contenidos/Documentacion/FichasTecnicas/FISQ/Ficheros/1301a1400/nspn1400.pdf Institutu Seguridá ya Hixene nel Trabayu]: Ficha internacional de seguridá química de la gasolina. * [http://www.cores.es/ Corporación de Reserves Estretéxiques de Productos Petrolíferos] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Hidrocarburos]] jmeodnk9fgw2q8zom2rmeaknztfuz95 0 28097 3709820 3687106 2022-08-19T09:15:33Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} Un '''sóviet'''<ref>{{DALLA|sóviet}}</ref> ye una [[asamblea]], convocatoria o [[conseyu obreru]] de trabayadores rusos. Los primeros sóviets fueron el raigañu de la [[Revolución Rusa de 1905]] y orixinalmente'l términu facía referencia a les asamblees d'obreros, soldaos y llabradores que fueron fundamentales pal trunfu de la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'ochobre]] de [[1917]], según la base pa la formación de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] primeru y de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] en [[1922]]. La [[Constitución soviética]] de [[1918]], colos [[bolxevique]]s yá nel poder, entamó l'alministración política del [[Estáu]] nun sistema inversamente xerárquicu y democráticu (esto ye, de baxo enriba) de conseyos d'obreros, llabradores y soldaos. El primeru fundóse na ciudá d'[[Ivánovo]]. La estructura xerárquica del Estáu, que diba de baxo escontra riba y de riba escontra baxo —unu de los principios del [[centralismu democráticu]] [[leninismu|leninista]]— taba conformada por socesivos conseyos hasta llegar a la máxima autoridá, el [[Sóviet Cimeru]]. Nun nivel mediu ente los gobiernos llocales y el poder federal, cada [[Repúbliques de la URSS|República Socialista Soviética]] tenía'l so propiu Soviet Cimeru. Magar, cola institucionalización del país escontra [[1924]], y la paulatina burocratización de la [[Dictadura del proletariáu|Estáu obreru]], los sóviets empezaron a perder una gran parte del so poder real y capacidá de decisión a nivel llocal o de base, convirtiéndose de la mesma, en niveles superiores, n'órganos de gobiernu al estilu de los [[parllamento|parllamentos]] d'otros estaos. Asina, la Xunión Soviética, llueu alquirió un sistema políticu de tipu "parllamentariu" con un únicu partíu, nel que'l [[xefe d'Estáu]] o [[Presidente del Presidium del Sóviet Cimeru de la Xunión Soviética|Presidente del Presidium del Sóviet Cimeru]], yera escoyíu pol [[poder llexislativu]] (ésti últimu). El [[poder executivu]] exercíalo'l [[Conseyu de Ministros de la URSS|Conseyu de Ministros]], que'l so nome orixinal en rusu yera ''Sóviet de Comisarios del Pueblu''. == Ver tamién == * [[Sóviet de Petrográu]] * [[Conseyu obreru]] * [[Estáu socialista]] * [[Ivánovo]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Terminoloxía soviética]] lqzg215a5byi7scm2qwpoesl6m3ix2u 3709984 3709820 2022-08-19T10:49:05Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} Un '''sóviet'''<ref>{{DALLA|sóviet}}</ref> ye una [[asamblea]], convocatoria o [[conseyu obreru]] de trabayadores rusos. Los primeros sóviets fueron el raigañu de la [[Revolución Rusa de 1905]] y orixinalmente'l términu facía referencia a les asamblees d'obreros, soldaos y llabradores que fueron fundamentales pal trunfu de la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'ochobre]] de [[1917]], según la base pa la formación de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] primeru y de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] en [[1922]]. La [[Constitución soviética]] de [[1918]], colos [[bolxevique]]s yá nel poder, entamó l'alministración política del [[Estáu]] nun sistema inversamente xerárquicu y democráticu (esto ye, de baxo enriba) de conseyos d'obreros, llabradores y soldaos. El primeru fundóse na ciudá d'[[Ivánovo]]. La estructura xerárquica del Estáu, que diba de baxo escontra riba y de riba escontra baxo —unu de los principios del [[centralismu democráticu]] [[leninismu|leninista]]— taba conformada por socesivos conseyos hasta llegar a la máxima autoridá, el [[Sóviet Cimeru]]. Nun nivel mediu ente los gobiernos llocales y el poder federal, cada [[Repúbliques de la URSS|República Socialista Soviética]] tenía'l so propiu Sóviet Cimeru. Magar, cola institucionalización del país escontra [[1924]], y la paulatina burocratización de la [[Dictadura del proletariáu|Estáu obreru]], los sóviets empezaron a perder una gran parte del so poder real y capacidá de decisión a nivel llocal o de base, convirtiéndose de la mesma, en niveles superiores, n'órganos de gobiernu al estilu de los [[parllamento|parllamentos]] d'otros estaos. Asina, la Xunión Soviética, llueu alquirió un sistema políticu de tipu "parllamentariu" con un únicu partíu, nel que'l [[xefe d'Estáu]] o [[Presidente del Presidium del Sóviet Cimeru de la Xunión Soviética|Presidente del Presidium del Sóviet Cimeru]], yera escoyíu pol [[poder llexislativu]] (ésti últimu). El [[poder executivu]] exercíalo'l [[Conseyu de Ministros de la URSS|Conseyu de Ministros]], que'l so nome orixinal en rusu yera ''Sóviet de Comisarios del Pueblu''. == Ver tamién == * [[Sóviet de Petrográu]] * [[Conseyu obreru]] * [[Estáu socialista]] * [[Ivánovo]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Terminoloxía soviética]] ta3l0vi1vts3zysxclstjyoopvq8jbq 3709985 3709984 2022-08-19T10:49:19Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} Un '''sóviet'''<ref>{{DALLA|sóviet}}</ref> ye una [[asamblea]], convocatoria o [[conseyu obreru]] de trabayadores rusos. Los primeros sóviets fueron el raigañu de la [[Revolución Rusa de 1905]] y orixinalmente'l términu facía referencia a les asamblees d'obreros, soldaos y llabradores que fueron fundamentales pal trunfu de la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'ochobre]] de [[1917]], según la base pa la formación de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] primeru y de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] en [[1922]]. La [[Constitución soviética]] de [[1918]], colos [[bolxevique]]s yá nel poder, entamó l'alministración política del [[Estáu]] nun sistema inversamente xerárquicu y democráticu (esto ye, de baxo enriba) de conseyos d'obreros, llabradores y soldaos. El primeru fundóse na ciudá d'[[Ivánovo]]. La estructura xerárquica del Estáu, que diba de baxo escontra riba y de riba escontra baxo —unu de los principios del [[centralismu democráticu]] [[leninismu|leninista]]— taba conformada por socesivos conseyos hasta llegar a la máxima autoridá, el [[Sóviet Cimeru]]. Nun nivel mediu ente los gobiernos llocales y el poder federal, cada [[Repúbliques de la URSS|República Socialista Soviética]] tenía'l so propiu Sóviet Cimeru. Magar, cola institucionalización del país escontra [[1924]], y la paulatina burocratización de la [[Dictadura del proletariáu|Estáu obreru]], los sóviets empezaron a perder una gran parte del so poder real y capacidá de decisión a nivel llocal o de base, convirtiéndose de la mesma, en niveles superiores, n'órganos de gobiernu al estilu de los [[parllamentu|parllamentos]] d'otros estaos. Asina, la Xunión Soviética, llueu alquirió un sistema políticu de tipu "parllamentariu" con un únicu partíu, nel que'l [[xefe d'Estáu]] o [[Presidente del Presidium del Sóviet Cimeru de la Xunión Soviética|Presidente del Presidium del Sóviet Cimeru]], yera escoyíu pol [[poder llexislativu]] (ésti últimu). El [[poder executivu]] exercíalo'l [[Conseyu de Ministros de la URSS|Conseyu de Ministros]], que'l so nome orixinal en rusu yera ''Sóviet de Comisarios del Pueblu''. == Ver tamién == * [[Sóviet de Petrográu]] * [[Conseyu obreru]] * [[Estáu socialista]] * [[Ivánovo]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Terminoloxía soviética]] foxgl8a6hcvlwvc99ybhz1jvgdkelr3 0 28729 3709777 3450435 2022-08-19T09:12:15Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Software}} La '''Nintendo Entertainment System''' o '''NES''' n'[[Europa]] conocida tamién en [[Xapón]] y bona parte d'Asia col nome de '''Family Computer''' (ファミリーコンピュータ), acurtiao de vezu como '''Famicom''' (ファミコン) {{Audio|Ja-Famicom.oga|escuchar}}, o simplemente '''FC''', yera una consola de 8-bits desendolcada pola empresa xaponesa [[Nintendo]] ente los años 1987 y 1996. La so CPU yera una Ricoh 2A03 (procesador MOS 6502) funcionando a 1,79 Mhz (ya 2 Mhz en velocidá de reló) en conxuntu con: - Ram de 2 Kb. - Ram de videu de 2 Kb. - Resolución de 256 x 240. == Almacenamientu de xuegos == El so almacenamientu yera nos caruchos, u tenien una memoria de dixebrada capacidá (según el xuegu). Dalgunos xuegos tenien otra memoria p'atroxar una partida atroxada na que se caltenía gracies a una [[pila]] [[botón]] pa que nun s'escaeciera esa partida. == Controles adicionales == '''NES Zapper''' Pistola oficial d'esta consola. Podies faer trampes con ella como por exemplu, ponela al llau d'una llampara (engañabesla amás de paecer que tabes apuntando un oxetivu). '''Game Engine''' Accesoriu nun oficial pa faer trampes executando códigos pa tener vida infinita o ser invencible (ente otres coses). Foi llanzáu tamién pa otres consoles. '''Mandos''' Esencial pa poder xugar. Consta d'una creuceta y 4 botones (A, B, Select, Start) na versión europea, pero na versión xaponeas ya/o asiatica el segundu mandu constaba d'una cruceta 2 botones (A y B), un micrófonu, un regulador de voz ya un altavoz. Otra de les curiosidaes yera que na versión europea los mandos podien desconeutase de la consola pero na versión Xaponesa non. '''Famicom Disk System''' Accesoriu oficial que yera solo pa la versión xaponesa ya que llanzose solo en xapón. Utilizabase p'atroxar xuegos nunos diskets patentaos pola compaña. Coneutabase pel slot de cartuchos. '''Famicom Network System''' Llanzáu en Xapón, yera un modem que se coneutaba la consola. Utilizabase solo pa mirar les cuentes bancaries, xuegu en llinia y poco más '''R.O.B''' Llanzáu tamién solo en Xapón ya pretendia ser un collaciu de xuegu pero foi un desastre. Funcionaba con pantallazos de colores na televisión que tamién podía reconocelos ya saber la so duración na pantalla. '''NES advantage''' Control qu'imita les recreatives. Tien el joystick 10 botones (cuntando los A ya B) ya con funciones de turbu ya cámara sele. Yera pala versión europea '''NES Max''' Control más comodu con una cruceta circular, 6 botones con funciones de turbu. Yera pala versión europea '''Family Fun Fitness''' Alfombra palos xuegos de baille u otros. Yera pala versión europea '''NES Four Score''' Medra les conexones de controles de la NES. Yera pala versión europea == Enllazes d'interés == [http://www.nintendo.es/NOE/es_ES/systems/nintendo_entertainment_system_1165.html NES en Nintendo España] [http://www.nintendo.es/ Nintendo España] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Videoconsoles de Nintendo]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 798487e2vaw2vlbavd9woiqekoqbpp0 0 30292 3709702 3705809 2022-08-19T09:02:39Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Infobox arte marcial | logo = | logocaption = | logosize = | imaxe = | imagecaption = | imagesize = | nome = Shorinji Kempo | tamién = Shorinjikempo, 少林寺拳法 | enfoque = Defensa personal; poques armes. Filosofía Zen | contautu/durez = Duru, suave, ''goju ittai'' (duru y suave al empar) | país = {{JPN}} | fundador = [[Doshin So]] | fecha de fundación = 1947 | cabezaleru actual = [[Yuuki So]], ''Shike'' Doshin So II | prauticantes famosos = | paternidá = | antepasaos = [[Bailian Quan]], [[Baji Quan]], [[Chin Na]] y otres téuniques chines d'agarre, [[Yihe Quan]], [[Lohan Quan]], [[Wuhua Quan]], [[Jujutsu]], [[Yudu]], [[Kárate]], [[Kendo]], [[Sumo]] | artes descendientes = | olímpicu = Non | web = http://www.shorinjikempo.or.jp/wsko }} El '''Shorinji Kempo''' (少林寺拳法) foi fundáu por [[Doshin So]] en Xapón en 1947, como un ''gyo'' (行: disciplina d'ameyoramientu recíprocu) o sistema pa entrenar y meyorar a les persones. Los sos métodos d'entrenamientu básense na filosofía de que "l'espíritu y el cuerpu son lo mesmo" (''shin shin ichinyo'') y de que poro "l'entrenamientu mental y físicu nun puen dixebrase" (''ken zen ichinyo''). D'esta miente, el Shorinji Kempo carauterízase por apurrir los tres beneficios d'"entrenamientu pa la defensa personal", "entrenamientu de la mente" y "promoción de la salú". Amás d'un verdaderu [[budo]] (武道), el Shorinji Kempo tamién ye un sistema d'educación enveredáu a la "formación de la propia personalidá" (''jiko kakuritsu'') y a la "promoción de la felicidá mutua" (''jita kyoraku''), qu'emplega pal so estudiu programes téunicos bien entamaos y un llibru de testu (Shorinji Kempo Tokuhon). Les persones que prautiquen Shorinji Kempo llámense ''kenshi''. Los kenshi nun saluden col típicu enclín a la xaponesa, sinón con "gassho rei", una forma de saludu d'orixe budista. ''Gassho rei'' (que tamién ye una guardia: "gassho gamae") faise con dambes palmes xuntes y llevantaes delantre la cara. Orgánicamente, el Grupu Shorinji Kempo estrémase nes siguientes cinco estayes corporatives, que tienen por embargu una rellación perciñida: * La entidá relixosa Kongo Zen Sohonzan Shorinji, que rixe'l Kongo Zen y los ''doin'' onde se prautica en Xapón. * La Fundación de la Federación de Shorinji Kempo, que vien ser el nome que recibe l'antigua Federación Xaponesa de Shorinji Kempo desque camudara a fundación. * La entidá educativa nomada Colexu Zenrin Gakuen, establecida como una academia que sigue los principios del Shorinji Kempo. El principal de los centros que tien alcuéntrase nel Hombu. Una vez al mes faen en cada rexón un seminariu pa los que nun pueden atender a les clases diaries del Hombu. * La WSKO, Organización Mundial de Shorinji Kempo. Pertenecen a ella les seiciones y federaciones de fuera del Xapón. * La entidá qu'alministra y protexe la propiedá inteleutual (Shorinji Kempo Unity). Hai que se decatar de que la filosofía básica del Shorinji Kempo anicia nel [[budismu]] antiguu, y les sos téuniques básiques n'antigües formes o téuniques marciales chines que conociera y prauticara'l fundador nos sos años mozos, xunto a otres xaponeses. Sicasí les artes marciales chines vives, como'l [[Shaolin Kung Fu]] (少林拳) o'l [[Tai Chi Chuan]], nun tienen que ver col Shorinji Kempo, que ye un arte xaponesa dafechu, un [[Gendai Budo]]. == Propósitos == Al fundar el Shorinji Kempo, Doshin So quixo facer non solo una organización qu'incorporara l'entrenamientu mental y el físicu, sinón que tamién quixo educar al pueblu xaponés que quedara desmoralizao dafechu pola [[Segunda Guerra Mundial]]. El so oxetivu yera aselar a los que perdieren l'aldu y reconstruyir Xapón pal futuru. De primeres tentó d'enseñar una filosofía basada nel budismu orixinal y el zen, pero naide lu siguió. Entós pensó en siguir l'exemplu de [[Bodhidharma]], al que la tradición atribuyía la fundación del [[zen]] como entrenamientu mental y del ''ekkin-gyo'' pal entrenamientu físicu. Dambos serán col tiempu los métodos d'entrenamientu principales del Shorinji Kempo. Amás la parte filosófica del Shorinji Kempo tien los oxetivos d'auto-meyora pa la persona y paz pal mundu pola creación d'un coraxe que nunca vence, personalidá armonioso y compasión polos demás. P'aidar a crear una sociedá pacífica ya ideal, el Shorinji Kempo vien aportunando en que caún sía un verdaderu cabezaleru nel so área respeutiva. == Historia == Doshin So (nacíu en 1911) echó los sos años más nuevos pal norte de China con cuenta de facer daqué polos intereses de la so patria. Xuntóse a l'Axencia d'Intelixencia del Exércitu Xaponés pa recoyer información militar mientres la guerra. Tando ellí conoció al maestru Chen Liang, que yera un antiguu ''shifu'' de ''Kita Shorin Byakuren Ken''. Mientres aprendía les sos téuniques, Doshin So cumplía la so misión viaxando per Manchuria, y tamién siguía aprendiendo sobre les artes marciales chines que quedaben daquella. Entós el maestru Wen Taizong llevólu a visitar el Templu Shaolin na provincia de Henan, y ellí nomólu 21ᵉʳ maestru del ''Giwamon Ken'' (Yi He Men Quan). El 9 d'agostu de 1945 l'Exércitu soviéticu dio en Manchuria y él viose obligáu a vivir un añu so la ocupación de los soviéticos. Acabó asina por reconocer y pescanciar la "naturaleza del ser humanu". Según el so llibru, esto ye perimportante darréu que la política, la llei y la mesma vida dependen toos ellos de los seres humanos. Dempués de volver de China, pescudó que diba establecer una gran escuela pa la xente mozo. Daquella taba nuna pequeña ciudá llamada Tadotsu, na isla xaponesa de Shikoku, enseñando filosofía budista. Pero nun foi pa convencer a la xente al nun apurrir daqué nuevo o distinto. So fundó'l Shorinji Kempo pa lleva-yos el conceutu de ''ken zen ichinyo'' siguiendo a [[Bodhidharma]] y usando les téuniques qu'aprendiera en China. Taba seguru d'apurrir a la xente mozo coraxe moral y físicu y una oportunidá d'aprender la filosofía zen pa que llegaren a ser los líderes de la siguiente xeneración. Asina esparció'l Shorinji Kempo per Xapón per aciu de los sos alumnos, y más tarde per tol mundu. Dempués de la so muerte en 1980, esti llabor acostinólu hasta güei la so fía Yuuki So. Llueu de la so muerte, Doshin So foi llamáu "Kaiso", o fundador y gran maestru. Anguaño'l Shorinji Kempo prautícase en 33 países de tol mundu. Hai unes 2.900 seiciones que prautiquen en ''doin'' (organización del Kongo Zen) o ''dojo'' (federación xaponesa y WSKO). Gracies a Yuuki So, la presidenta actual del grupu, ésti ye un arte bien popular ente les muyeres y munches ''kenshi'' femenines tan xuniéndose a la organización. En Xapón el Shorinji Kempo ye prauticáu en ''doin'' (''dojo'' con un altar pequeñu) que namái funcionen naquel país y tán abiertos pal públicu en xeneral, pero hai tamién ''dojo'' asitiaos en ximnasios privaos o públicos, sales de conferencies, campos de deportes, parques, etc. Como nel restu'l mundu, llamen a estos clubes seiciones o ''shibu''. ===== Finxos ===== :1947 fundóse'l Shorinji Kempo<br /> :1948 establecióse la sociedá "Nippon Hoppa Shorinji Kempo Kai"<br /> :1951 principió'l "Kongo zen Sohonzan Shorinji"<br /> :1956 establecióse la entidá educativa "Nihon Shorinji Bugei Semmon Gakko"<br /> :1957 establecióse la "Federación de Shorinji Kempo de Tou Xapón"<br /> :1958 la "Nihon Shorinji Bugei Semmon Gakko" pasa a llamase "Nihon Shorinji Budo Semmon Gakko" (Academia de Shorinji Budo de Xapón), en curtio ''Busen''<br /> :1963 establecióse la "Federación de Shorinji Kempo de Xapón" como entidá corporativa<br /> :1972 8 países constituyeron la ''Federación Internacional de Shorinji Kempo'' (ISKF)<br /> :1974 la ISKF convertióse n' ''Organización Mundial de Shorinji Kempo'' (WSKO), con 16 países afiliaos al entamu<br /> :1977 la Federación de Shorinji Kempo de Xapón xuntóse a les federaciones xaponeses de [[Yudu]], [[Kendo]], [[Kyudo]], [[Sumo]], [[Kárate|Karatedo]], [[Aikido]], [[Naginata]], [[Jukendo]], y al Nippon Budokan, pa formar el ''Zaidan Hojin Nihon Taiiku Kyokai'' (Conseyu Xaponés del Budo)<br /> :1980 morrió Doshin So<br /> :1990 el Shorinji Kempo xunióse a la ''Nihon Budo Kyogikai'' (Asociación d'Educación Física de Xapón)<br /> :1992 establecióse la "Fundación de la Federación de Shorinji Kempo" como entidá de fundación<br /> :1997 celebróse'l 50ᵘ aniversariu<br /> :2000 organizóse'l Grupu Shorinji Kempo<br /> :2002 el Busen (Academia de Shorinji Budo) abrió l'institutu<br /> :2003 rebautizóse'l Busen pa ser "Semmon Gakko Zenrin Gakuen" (Colexu Zenrin Gakuen)<br /> :2003 diseñóse la nueva marca ''so-en'' y el nuevu logo del Shorinji Kempo<br /> :2005 migración del ''manji'' al ''so-en''<br /> :2007 60ᵘ aniversariu<br /> :2008 establecióse l'Institutu Junior de Tou Xapón de la Federación de Shorinji Kempo<br /> == L'orixe del nome "Shorinji Kempo" == El nome "Shorinji" ye una llectura lliteral de la pallabra china "Templu Shaolin", referida al [[Monesteriu Shaolin]] nel distritu Song Shan (''Suuzan Shorinji'' en xaponés) na provincia china de Henan. Doshin So heredó'l títulu de 21ᵉʳ maestru del sistema ''Giwamon Ken'', que se crei qu'usaren los monxos budistes pa defendese cuando'l llevantamientu de la sociedá Yihetuan o Rebelión Boxer de 1900-1901. Cuando fundó'l so propiu sistema, quixo facer un homenaxe nel nome a esti fechu de la so biografía y a los sos maestros. En 1936, na visita que fizo Doshin So col maestru Taizong al Templu Shaolin de Song Shan, vio na sala ''Byakueden'' (Baiyi Dian = Sala del Hábitu Blancu) el mural de los monxos de distintes races entrenándose nes artes marciales, y la so imaxinación quedó prindada del ''tenjiku nara no kaku'', l'arte que la so tresmisión atribúyese a Bodhidharma y que se narraba nes pintures. L'estilu de los monxos budistes prauticando artes marciales abultába-y frescu y vital de manera, y atalantó qu'ehí taba l'orixe de les téuniques marciales qu'había per China. Tres la so repatriación, esa esperiencia foi determinante pa que concibiera'l Shorinji Kempo como un gyo (camín de práutica mutua), y tamién foi una de les razones de da-y esti nome al nuevu arte. A mediaos de los años 1970 llevantóse un monumentu a Doshin So representando la rellación del Templu Shaolin y el Grupu Shorinji Kempo. La película china titulada "少林寺: Templu Shaolin" protagonizada pola estrella d'aición [[Jet Li]] filmóse nel mesmu templu col sofitu de miembros del Grupu Shorinji Kempo. Al paecer la pallabra ''kempo'' (拳法) ye raramente utilizada en China. La pronunciación d'estos dos calteres en chinu mandarín ye "quan2 fa3" (les figures 2 y 3 indiquen cuál de los 4 tonos correspuende a estos estos dos calteres). Pero dicía Doshin So que quixo poner ''ho'' (法: dharma, verdá) dempués de ''ken'' (拳: puñu) porque inclusive'l poder de les téuniques precisa siguir el dharma y la verdá. El nome de Shorinji Kempo fórmase con Templu Shaolin, puñu (referíu a poder y téuniques) y dharma/verdá. El nome “shorinji kempo” apaez munches vegaes en testos sobre [[karate]], [[yudu]] o otres artes marciales, polo que'l públicu pasa a creer que ye un arte marcial llexendariu. Pero hai que se decatar de que'l Shorinji Kempo ye un arte marcial nuevu surdíu nel Xapón de posguerra. Fundólu Doshin So basándose nes téuniques qu'aprendiera de mozu, feches a les circunstancies modernes y arriquecíes coles sos propies aportaciones orixinales. == Filosofía == El Shorinji Kempo nun ye un ''budo'' al usu o una forma de deporte estremu. Ta dicho que ye un ''gyo'' pa los sos prauticantes, basáu nuna máxima: "la metá pa la felicidá propia y la metá pa la felicidá de los demás" . Nesta considerancia, dizse que'l Shorinji Kempo ye una enseñanza que forma'l calter de los seres humanos con basa nun espíritu y cuerpu sanos, empobinada a crear cabezaleros que contribuyan a la sociedá. L'espíritu y la carne nun son entes dixebraos; por exemplu cuando unu tien malura na mente nun pue tener sanu'l cuerpu. Prauticando la téunica del Shorinji Kempo y aprendiendo la so filosofía, fórmase al empar un cuerpu firme y un espíritu que nunca vence. Persíguese ganar individualmente enfotu y llevar felicidá non yá a unu mesmu sinón tamién a les persones del arrodiu, cola idea de qu'al aidase mutuamente va ameyorando la capacidá coleutiva pa encarar les inxusticies na sociedá. == Sistema d'entrenamientu == '''Entrenamientu de la mente (3 métodos):''' ''Kiryoku/kisei/kiai'' '''Entrenamientu del cuerpu'''<br /> L'entrenamientu físicu o mesmamente marcial consta de tres categoríes que son ''goho'' (téuniques dures, como puñaes y pataes), ''juho'' (téuniques blandies, como controles o proyeiciones) y ''seiho'' (téuniques de correición corporal, como axustamientos del llombu). D'esta miente:<br /> ''Goho'' (téuniques dures, 8 métodos y 3 tradiciones): ''Tsuki/uchi/kiri/keri/kari/fumi/taigi/bogi''; y ''Dokko/nyoi/kongo'' (tradiciones de manexu d'armes qu'anguaño tan fuera de programa)<br /> ''Juho'' (téuniques blandies, 10 métodos): ''Gyaku/nage/katame/shime/hogi/ouatsugi/nukite ho/nukimi ho/shuho/bakuho''<br /> ''Seiho''(téuniques de correición corporal): ''Seikei/seimyaku/seikotsu/kappo'' '''Conocencia:''' ''In-yo/kyojitu/tempo/chii/chijutsu/boryaku'' '''''Kamae'' (guardies)<br />''' ''Byakuren'' 8 guardies: ''gassho gamae, ''manji gamae'', ''midare gamae'', ''hasso gamae'', ''taiki gamae'', ''gyaku taiki gamae gamae'', ''byakuren chudan gamae'', llamada davezu ''kaisoku chudan gamae'', ''aiki gamae''<br /> ''Giwa'' 9 guardies: ''kesshu gamae'', ''ichiji gamae'', ''nio gamae'', ''chudan gamae'', ''gedan gamae'', ''gyaku gedan gamae'', ''yoko muso gamae'', ''tate muso gamae'', ''fukko gamae''<br /> '''''Fujin ho'' (posicionamientos del cuerpu):''' ''seitai gamae'' (dambos encaraos con Byakuren chudan gamae), ''tai gamae'' (tando ún allugáu cola pierna esquierda delantre, l'otru cueye la guardia de pierna esquierda delantre), ''hiraki gamae'' (tando ún allugáu cola pierna esquierda delantre, l'otru cueye la guardia de pierna derecha delantre)<br /> '''''Umpo ho'' (pasos)<br />''' '''''Tai sabaki'' (formes de mover el cuerpu)<br />''' '''''Ukemi'' (cayíes, rodamientos):''' ''mae ukemi, ushiro ukemi, oten yori okiagari, dai sharin, tombo gaeri''<br /> == Embu == L' ''embu'' ye una combinación de ''hokei'' (patrones organizaos de téuniques ''goho'' y ''juho'') que tien 6 seiciones. L' ''embu'' faise na cancha, nel ximnasiu, nel Taikai o n'otres ocasiones ceremonioses. Por exemplu execútase dacuando llevando un vistíu prietu (''hoi'') na ceremonia d'entamu del ''taikai'' o axuntanza anual. Nestos patrones ''hokei'' un kenshi fai d'atacante (kosha) y otru de defensor (shusha), y llueu cambien los roles y pasen a otra téunica. Dempués de cada téunica fixa, el kenshi fai ren-han-ko (series d'ofienses que siguen a la defensa), que ye un ataque de contra de forma llibre que sigue hasta que l'atacante orixinal bloquia con ésitu y contraataca. Les téuniques juho, como les proyeiciones, van siguíes de ''katame'' (téuniques d'inmovilización o arrestu) o ''kime'' (téuniques d'acabación con variaos golpes de mano o pataes a puntos nerviosos). Los embu entamen con ''gassho rei'' y fáense normalmente como kumi embu (fechos por kenshis en pareya), pero tamién como tandoku embu (fechos por un solu kenshi) y como dantai embu (fechos por 6 o 8 kenshis en grupu). L'embu de Shorinji Kempo ye famosu por cuenta de la so velocidá, fluidez y l'armonía de brenga y guapura. Nun ''embukai'' o ''taikai'' d'embus (tornéu), l'embu valórenlu 5 (dacuando 3 n'escoyeta preliminar) xueces que disponen de 60 puntos caún pa les 6 seiciones y 40 puntos caún pa otres considerancies. Un total posible de 300 puntos ye'l máximu, desaniciando les puntuaciones cimeres y les más baxes cuándo xulguen 5 xueces. El kumi embu y el dantai embu execútense dientro d'un plazu máximu d'ente ún y mediu y dos minutos. Antaño na hestoria del Shorinji Kempo nun había dengún reglamentu pa facer los embu. Nesta considerancia, l'embu yera bien potente y práuticu darréu que lu facíen de xemes en cuando, ad hoc y a querer. La pareya de más sonadía na hestoria del embu foron Masuomi Nakano y Toshio Misaki, que'l so embu rúxese qu'ablucara a Doshin So. == Randori (''Unyoho'' o aplicación en combate) == El randori ye un métodu d'entrenamientu p'aprender cómo aplicar (''unyoho'') los ''hokei'' o combinaciones téuniques. Los kenshi non solo precisen entrenase n'habilidaes básiques (''kihon'') y en ''hokei'', sinón tamién entrenar les respuestes a un oponente pa dominar la distancia correuta y pa pasar fluidamente d'una téunica a otra, ye dicir dominar les téuniques hasta'l puntu de que surdan de forma natural entá nun conociendo de mano l'ataque. El randori enseña a movese acordies colos principios inclusive cuando unu ye sosprendíu. Tamién sirve pa comprobar el grau d'habilidá qu'unu algamó nel entrenamientu de kihon y hokei. Endenantes nel Shorinji Kempo'l randori yera como una competición de llucha. Tres munchos accidentes nun randori ensin proteiciones, la organización pescudó y ameyoró proteutores qu'incluyíen proteición de cabeza, cuerpu y coquiya. Adoptóse tamién un sistema de dar a cada kenshi una función d'ofiensa o defensa pa la so seguranza. Sía que non, independientemente de si la práutica faise con o ensin equipu proteutor, evítase la competición y empréstase especial atención a les midíes de seguridá. == Graos marciales (''bukai'') y graos filosóficos (''hokai'') == A partir del 1ᵉʳ ''dan'' (cintu negru de primer grau) hai dos graduaciones pa cualificar los pasos de la formación física y filosófica. Exemplos de ''dan'' y ''hokai'' correspondiente: <br /> :1ᵉʳ ''dan'' (''shodan'') -> Junkenshi<br /> :2ᵘ ''dan'' (''nidan'') -> Shokenshi<br /> :3ᵉʳ ''dan'' (''sandan'') -> Chukenshi<br /> :4ᵘ ''dan'' (''yondan'') -> Seikenshi<br /> :5ᵘ ''dan'' (''godan'') -> Daikenshi Dempués d'algamar el 1ᵉʳ, 2ᵘ y 3ᵉʳ ''dan'' (graos ''bukai'') y facer unos cursinos preceutivos, los ''kenshi'' saquen automáticamente'l Junkenshi, Shokenshi y Chukenshi respeutivamente (graos ''hokai''). De 1ᵉʳ a 3ᵉʳ ''dan'' los esámenes fáense nel sen de cada seición local o federación nacional. Pero pa los graos 4ᵘ ''dan'' y p'arriba hai que facer esámenes especiales entamaos por WSKO. Xeneralmente un ''kenshi'' con 4ᵘ ''dan'' (''yondan'') y p'arriba ye un profesor pero a los kenshi con 5ᵘ ''dan'' (''godan'') y p'arriba llámenlos oficialmente ''sensei''. Amás el kenshi qu'algama'l 4ᵘ ''dan'' tamién algama automáticamente'l Seikenshi. == Oficina Central del Shorinji Kempo (''hombu'') == Les oficines centrales tan na ciudá de Tadotsu, prefeutura de Kagawa (na isla de Shikoku), en Xapón. ===== Edificios ===== :Hondo (''dojo''/sala principal)<br /> :Kodo (sala de conferencies, tres de la que tan soterraos los güesos y cenices de Doshin So)<br /> :Rensei dojo (antiguu primer ''dojo'')<br /> :Shokudo (comedor)<br /> :Daiganto (torre conmemorativa)<br /> :Zenrin Gakuen (colexu) == Del ''manji'' (卍: esvástica a dereches) al ''so-en'' (doble círculu) == El ''manji'' usárase como marca del Shorinji Kempo del mesmu mou que s'usó nel budismu per munchos sieglos. Les dos tribes de ''manji'' signifiquen respeutivamente amor (l' ''omote manji'', que xira a dereches) y poder (l' ''ura manji'', que xira a izquierdes), simbolizando asina la filosofía d'unidá del Shorinji Kempo. Ensin embargu'l crecimientu de la Organización Mundial de Shorinji Kempo (WSKO) traxo un bon pilancu pal so usu, pol significáu venceyáu a la esvástica nel occidente contemporaneu. Nesta considerancia, la WSKO vieno usando l'ideograma 拳 (''ken'') nos emblemes, o en dellos casos el ''nagare-manji'', que ye un ''manji'' arrondáu de forma que solo llexanamente asemeya una esvástica. Nel 2005, el Grupu Shorinji Kempo emplegó la nueva marca como símbolu nuevu de xunión de les organizaciones de Shorinji Kempo de tol mundu. La nueva marca llámenla ''so-en'' (doble círculu) y vien siendo la forma postrera d'un par de ''manji''. La marca ''so-en'' ta dirixida y los sos derechos acutaos por Shorinji Kempo Unity. Esta marca ponse como emblema nos ''dogi'' (ropa del Shorinji Kempo, chaquetes y pantalones), nos ''obi'' (cintos) y nos ''hoi'' (vistíu ceremoniosu negru). == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.shorinjikempo.or.jp/wsko Sitiu Oficial de la Organización Mundial de Shorinji Kempo] * [http://www.shorinjikempo.es/ Federación Española de Shorinji Kempo] * [http://www.shorinjikempo-oviedo.es/ Seición Uviéu de Shorinji Kempo] * [http://www.laspalmasbranch.com/ Seición Las Palmas Branch de Shorinji Kempo - Canary Islands (Spain)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Artes marciales de Xapón]] q6xnchyojpxj70daow493rn3mtungk3 0 30425 3709520 3660195 2022-08-19T06:11:28Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Infobox arte marcial | logo = ninja kanji.svg | logocaption = El [[kanji]] pa "[[ninja]]" | logosize = 150px | imaxe = | imagecaption = | imagesize = | nome = Ninjutsu<br />(忍術) | tamién = Ninjitsu, Shinobi-jutsu, Ninpo (忍法) | enfoque = Multidisciplinar, enforma variáu | contautu/durez = | país = {{JPN}} | fundador = | fecha de fundación = | cabezaleru actual = | prauticantes famosos = | paternidá = | antepasaos = | artes descendientes = Estilos, los principales: [[Bujinkan]], [[Genbukan]] | olímpicu = | web = }} El '''ninjutsu''' foi desendolcáu por dellos grupos de persones principalmente de la provincia d'[[Iga]] y de la ciudá de [[Koka]], prefeutura de [[Shiga]], en Xapón. Al traviés de la historia los ''shinobi'' foron consideraos [[asesinatu|asesinos]], esploradores y espíes, pero en realidá yeren persones con fuertes creyencies espirituales que refugaben vivir les sos vides d'una manera que nun escoyeren ellos mesmos. Son sobre too conocíos pol so usu del disimulu y l'engañu. Na imaxinación del públicu foron venceyaos a actividaes consideraes criminales por los estándares modernos. A lo llargo la historia munches escueles (''[[ryu (escuela)|ryu]]'') estremaes enseñaron les sos versiones úniques del ''ninjutsu''. Un exemplu d'estes ye la [[Togakure-ryu]]. Esti ''ryu'' foi desarrolláu por un guerreru samurai vencíu llamáu Daisuke Togakure dempués d'escapar a la rexón d'Iga. Más tarde contautó col monxu guerreru Kain Doshi, que-y aprendió una nueva manera de ver la vida y los medios pa sobrevivir (''ninjutsu'').<ref>Hayes, Stephen. “The Ninja and Their Secret Fighting Art.” 1981: 18-21</ref> El ''ninjutsu'' construyóse como una coleición de téuniques fundamentalmente pa sobrevivencia nel estáu en guerra del [[Historia de Xapón|Xapón feudal]] nel sieglu XIV. Los ''ninja'' usaben el so arte p'asegurase la sobrevivencia nuna dómina de violentu baruyu políticu. El ninjutsu incluyía métodos de llograr información y téuniques d'evitar ser descubiertu, fuximientu y desinformación. El ''ninjutsu'' tamién pue abarcar entrenamientu n’amarutase, safase, degolar, arquería, medicina, explosivos y velenos.<ref>Hatsumi, Masaaki. “Ninjutsu: History and Tradition.” June 1981</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * COLLADO, J.M. (1992). ''Ninjutsu: Las escuelas tradicionales''. España: Editorial deportiva Esteban Sanz * HATSUMI, M., ''The Essence of Ninjutsu'', Contemporary Books. * HATSUMI, M., ''Ninjutsu: History and Tradition'', Unique Publications Inc., U.S.A, 1981. * RATTI, O., WESTBROOK, A., ''Los Secretos del Samurai: Las Artes Marciales del Japón Feudal'', Alianza Editorial. == Enllaces esternos == * [http://www.bujinkan.com Sitiu oficial] del estilu [[Bujinkan]] de Maasaki Hatsumi * [http://www.akban.org/wiki/index.php/Portal:Budo_Ninjutsu Téuniques de ninjutsu na Akban-wiki] * [http://www.genbukan.com.br/ Ninjutsu Genbukan Nenriki Dojo - Bill Sensei] {{entamu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Artes marciales de Xapón]] ez4u65d739wa9uhegbujf5gkb169yow 0 30434 3709831 3655011 2022-08-19T09:16:25Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{destacaos}} [[Archivu:A Fighting Monk, Military Costumes in Old Japan..jpg|thumb|right|200px|Semeya de finales del sieglu XIX d'un sacerdote-guerreru xaponés del monte (''[[yamabushi]]'') vistíu y afatáu dafechu, armáu con ''[[naginata]]'' y ''[[tachi]]''.]] '''Artes marciales de Xapón''' ye una espresión a respeutive de la pergrande variedá d'[[artes marciales]] natives de [[Xapón]]. Polo menos tres términos xaponeses intercámbiense davezu cola fras "artes marciales de Xapón": "'''''[[budo]]'''''", que lliteralmente significa "vía marcial", "'''''bujutsu'''''" (武術), que nun tien torna perfeuta pero que significa dalgo asina como ciencia, arte o oficiu de la guerra; y "'''''bugei'''''" (武芸), que lliteralmente significa "arte marcial." La pallabra "''budo''" ye moderna, y normalmente val pa indicar la práutica de les artes marcales como un mou de vida, y abarca dimensiones físiques, [[espiritualidá|espirituales]], y [[moral|morales]] col aquel del medru, realización o desarrollu personal. Los términos ''bujutsu'' y ''bugei'' tienen definiciones más discretes, polo menos si se fala dende'l puntu de vista históricu. ''Bujutsu'' refierse concretamente a l'aplicación práutica de les táutiques y téuniques marciales nel combate real. ''Bugei'' refierse a l'adautación o deprendimientu d'eses táutiques y téuniques pa facilitar la instrucción y divulgación sistematizaes dientro d'un rodiu d'aprendizaxe formal. == Historia == L'aniciu históricu de les artes marciales xaponeses hai que lu alcuéntrase nes tradiciones guerreres de los [[samurái]] y nel [[sistema de castres]] qu'acutaba l'usu d'armes pa los miembros de les clases guerreres. Al principiu esperábase que los samurái fueren afechiscos en munches armes, asina como en combate a mano vacía, y qu'algamaren el dominiu más altu posible de les habilidaes de combate col envís d'honrase a sí mesmos o al so [[Feudalismu|señor]]. Col tiempu esti propósitu anició una filosofía de llograr metes espirituales per aciu d'esforciase en perfeicionar les habilidaes marciales. Polo común el desendolcu de les téuniques combatives enxaréyase coles arbíes usaes pa executar eses téuniques. Nun mundu en constante cambéu, eses arbíes cambien constantemente riquiendo que les téuniques pa usales se reinventen de contino. La historia del Xapón ye única pol so relativu aislamientu. En comparanza coles del restu'l mundu, les arbíes xaponeses de guerra evolucionaron adulces. Munchos piensen qu'esto dio a la clas guerrera la oportunidá d'estudiar les sos armes más a fondu que n'otres cultures. Ensin embargu la enseñanza y entrenamientu d'estes artes marciales evolucionó, primero coles circunstancies de los campos de batalla (l'arquería que dexa pasu a la espada, que dexa pasu a la llanza), llueu a traviés d'un llargu periodu de paz y finalmente nos tiempos modernos. Col tiempu dos tendencies definieron les artes: primero hubo una especialización creciente, y en segundu llugar munches artes evolucionaron haza práutiques más pacífiques tresmitiendo les enseñances del [[budo]], qu'impliquen un propósitu más altu que'l simple de dominar les armes. Les artes marciales aniciaes o desarrollaes en Xapón son perestremaes, con grandes diferencies nes arbíes d'entrenamientu, métodos y filosofía ente les innumberables escueles y estilos. Ello ye, les artes marciales xaponeses divídense xeneralmente en ''[[koryu]]'' y ''[[Gendai Budo|gendai budo]]'' en base respeutivamente a si esistíen o non enantes de la Restauración Meiji. Darréu que ''gendai budo'' y ''koryū'' avecen compartir el mesmu orixe históricu, atópense dellos tipos d'artes marciales (como [[jujutsu]], [[kenjutsu]], o [[naginatajutsu]]) en dambos llaos de la llende. ==Koryū== Ver: [[Koryu]] ''Koryū'' (古流), col significáu d'escuela tradicional o vieya escuela, refierse específicamente a escueles d'artes marciales qu'aniciaron en Xapón o enantes del principiu de la [[Restauración Meiji]] en 1866, o enantes del edictu Haitorei en 1876. <ref>{{cita web | last = Skoss | first = Diane | títulu = A Koryu Primer | publisher = Koryu Books | date = 2006-05-09 | url = http://www.koryu.com/koryu.html }}</ref> El términu úsase tamién xeneralmente pa indicar qu'un estilu o arte concretu ye "tradicional" más que "modernu". Ensin embargu hai dalgún alderique al rodiu de lo que pa un arte significa ser "tradicional" o "modernu". Como regla xeneral de clasificación, el propósitu principal d'un arte marcial ''koryu'' tien de ser el so usu na guerra. L'exemplu más estremu d'una escuela ''koryu'' ye aquella que caltién les sos práutiques marciales tradicionales, y davezu antigües, inclusive nun habiendo guerres pa probales. Otres escueles ''koryu'' pueden facer cambeos nes sos práutiques pa reflexar el pasu'l tiempu (lo que pue que resulte, o pue que non, na perda de la condición de "''koryu''" a güeyos del observador). Nesto estrémense de les artes marciales "modernes", que principalmente ocúpense de la meyora personal (mental, física o espiritual) del prauticante individual, con estremaos graos d'empeñu na aplicación práutica del arte marcial pa propósitos de deporte o de defensa personal. Les siguientes subseiciones nun representen escueles concretes d'artes marciales, sinón más bien tipos xenéricos d'artes marciales. Estes estrémense xeneralmente en base a la so metodoloxía y preseos d'entrenamientu, masque inda esisten munches diferencies dientro de caúna. ===Sumo=== Ver: [[Sumo]] ===Jujutsu=== Ver: [[Jujutsu]] ===L'arte de la espada=== Ver: [[Katana]] L'arte de la [[espada]] tien un sistema de valores cuasi mitolóxicu, y hai quien creye que ye l'arte marcial por escelencia, superando al restu. Al marxe de si ye cierta esa creyencia o non, la espada mesma foi suxetu d'histories y lleendes al traviés de práuticamente toles cultures nes que s'emplegara como ferramienta de violencia. En Xapón l'usu de la [[katana]] nun ye diferente. Anque n'orixe les más importantes habilidaes de la clas guerrera yeren la maña en montar a caballu y disparar l'arcu, esto col tiempu dexó paso al manexu de la espada. Les primeres espaes, que pueden datase tan lloñe como la [[Historia de Xapón|era Kofun]] (sieglos III y IV) yeren principalmente de cortu reutu. Según la lleenda les espaes curves reforzaes pol famosu procesu de dobláu foron forxaes pela primer vez pol ferreru Amakuni Yasutsuna (ca. 700 e.C.). Otres fontes espliquen que'l procesu de dobláu tráxose a Xapón dende [[China]]. El principal desendolcu de la espada foi ente'l 985 d.C. y el 1597 d.C. Esti desendolcu carauterízase por ser enforma artísticu nes dómines pacífiques, y volvía da-y importancia a la duración, utilidá y producción a embute nos periodos intermitentes de guerres, sobre too na guerra civil del [[Historia de Xapón|periodu Kamakura]] nel sieglu XII y les [[Historia de Xapón|invasiones mongoles]] del sieglu XIII (que concretamente vieron el pasu de la mayor parte de l'arquería a caballu a la llucha pedestre cuerpu a cuerpu). Esti desendolcu de la espada ye paralelu al de los métodos usaos pa remanala. En tiempos de paz, los guerreros entrenaben cola espada y inventaben nueves formes de facela eficaz. Eses teoríes probábenles llueu en guerra. Tres finar la guerra los que sobrevivíen esaminaben lo que funcionara y lo que non, y diben tresmitiendo los sos conocimientos. Nel 1600 d.C., [[Tokugawa Ieyasu]] (1543-1616) algamó'l control total de tol Xapón, y el país entamó un periodu de paz duradera qu'había llegar hasta la [[Restauración Meiji]]. Nesti periodu les téuniques d'espada pasaron de ser la principal arbía pa matar a convertise en contenedores d'una filosofía de desarrollu personal y perfeicionamientu espiritual. La terminoloxía usada pa describir l'arte xaponés del manexu de la espada ye daqué ambigua. Usáronse munchos nomes pa describir los estremaos aspeutos del arte, o p'abarcar l'arte ensembre. ====Kenjutsu==== Ver: [[Kenjutsu]] ''Kenjutsu'' (剣術) significa lliteralmente "l'arte/ciencia de la espada". Anque'l términu usóse pa nomar en xeneral el manexu de la espada ensembre, en tiempos modernos ''kenjutsu'' úsase más davezu pa referise al aspeutu concretu de la esgrima xaponesa que ye l'entrenamientu con compañeru armáu con espada. Ye la forma más antigua d'entrenamientu, y nel so nivel más cenciellu consiste en dos compañeros coles espaes desenvainaes que prautiquen habilidaes de combate. Históricamente prauticábase con katanes de madera (''[[bokken]]''), y cuasi siempre consistía en formes predeterminaes llamaes ''[[kata]]'', o dacuando llamaes ''kumitachi'', asemeyaes a los exercicios por pareyes prauticaos en kendo. Ente los estudiantes más avanzaos, l'entrenamientu del ''kenjutsu'' tamién pue incluyir graos crecientes de práutica d'estilu llibre. ====Battojutsu==== Ver: [[Battojutsu]] ''Battojutsu'' (抜刀術), que significa lliteralmente "l'arte/ciencia de desenvainar una espada", ye l'aspeutu del manexu de la espada que se centra en desenvainar eficazmente la espada, cortar al enemigu y tornar la espada a la so vaina (''saya''). Concretamente'l términu empecipió a usase nel [[Historia de Xapón|periodu de los estaos en guerra]] (sieglos XV al XVII). Enforma rellacionáu col ''iaijutsu'', pero precediéndolu, l'entrenamientu del ''battojutsu'' céntrase nel contrataque defensivu. L'entrenamientu del ''battojutsu'' incorpora téunicamente los ''kata'', pero xeneralmente consta d'unos pocos movimientos namái, centrándose n'arreblagar contra l'enemigu, desenvainar, facer una o más cortaes y envainar l'arma. Los exercicios de ''battojutsu'' avecen ser menos complicaos y mirar menos pola estética que los kates del ''iaijutsu'' o'l ''iaidō''. Hai que se decatar finalmente de que l'usu del nome nun ye por sí mesmu definitoriu: lo que ye ''battojutsu'' pa una escuela igual ye ''iaijutsu'' pa otra. ====Iaijutsu y Iaido==== Ver: [[Iaijutsu]], [[Iaido]] ''Iaijutsu'' (居合術), que se traduz aproximao como "l'arte/ciencia de la presencia mental y la reaición inmediata”, ye tamién l'arte xaponés de desenvainar la espada. Pero al contrario que'l ''battojutsu'', el ''iaijutsu'' tiende a ser téunicamente más complexu y céntrase muncho más en perfeicionar la forma. Los aspeutos téunicos principales son: desenvainar la espada nidia y controladamente, travesar o cortar a un oponente, quitar el sangre del cortu, y envainar darréu la espada. ''Iaido'' (居合道), que vien ser "la vía de la presencia mental y la reaición inmediata", ye teóricamente la modernización del ''iaijutsu'', pero na práutica dambos son netos de cutiu. El camudamientu del ''jutsu'' pol ''do'' ye parte del interés del sieglu XX nel desarrollu personal y espiritual, una evolución que tuvo llugar en munches artes marciales. Nel casu del ''iaido'', delles escueles namái cambiaron el nome ensin alteriar el currículum, mientres qu'otres pasaron dafechu d'una orientación combativa al medru espiritual. ===Naginatajutsu=== Ver: [[Naginatajutsu]] [[Archivu:Dog - Hata Rokurozaemon with his dog.jpg|150px|thumb|Un samurái remanando una naginata.]] ''Naginatajutsu'' (長刀術) ye l'arte xaponés de remanar la ''naginata'', un arma paecida a l'[[alabarda]] o la [[bisarma]] medievales europees. La práutica contemporánea de ''naginata'' ye cuasi toa una forma modernizada (''[[Gendai Budo|gendai budo]]'') llamada la "vía de la naginata" (''naginata-do'') o "nueva naginata" (''atarashii naginata''), na que tamién se faen competiciones. Sicasí munchos koryu caltienen el naginatajutsu nel so currículum. Ye de destacar tamién qu'a últimos del [[periodu Edo]], usábense les naginata pa entrenar defensivamente a les dames. D'esta miente la mayoría de los estilos de naginatajutsu llévenlos muyeres y la mayoría de los prauticantes xaponeses de naginata son muyeres. Esto llevó a la idea de que'l naginatajutsu ye un arte marcial que nun usaben los guerreros homes. Pero en realidá'l naginatajutsu desarrolláronlu monxos guerreros del Xapón medieval tempranu y usáronlu abondo los [[samurái]]. ===Sojutsu=== Ver: [[Sojutsu]] ''Sojutsu'' (槍術) ye l'arte xaponés de lluchar cola [[llanza]] (''[[yari]]''). Na mayor parte de la historia del Xapón el ''sojutsu'' prauticáronlu enforma les escueles tradicionales. En tiempos de guerra, foi l'arte principal de munchos soldaos. Güei ye un arte secundariu enseñáu en mui poques escueles. ===Ninjutsu=== Ver: [[Ninjutsu]], [[Ninja]] El ''ninjutsu'' foi desendolcáu por dellos grupos de persones principalmente de la provincia d'[[Iga]] y de la ciudá de [[Koga]], prefeutura de [[Shiga]], en Xapón. Al traviés de la hestoria los ''shinobi'' foron consideraos [[asesinatu|asesinos]], esploradores y espíes, pero en realidá yeren persones con fuertes creyencies espirituales que refugaben vivir les sos vides d'una manera que nun escoyeren ellos mesmos. Son sobre too conocíos pol so usu del disimulu y l'engañu. Na imaxinación del públicu foron venceyaos a actividaes consideraes criminales polos estándares modernos. A lo llargo la hestoria munches escueles (''[[ryu (escuela)|ryu]]'') estremaes enseñaron les sos versiones úniques del ''ninjutsu''. Un exemplu d'estes ye la [[Togakure-ryu]]. Esti ''ryu'' foi desarrolláu por un guerreru samurái vencíu llamáu Daisuke Togakure dempués d'escapar a la rexón d'Iga. Más tarde contautó col monxu guerreru Kain Doshi, que-y aprendió una nueva manera de ver la vida y los medios pa sobrevivir (''ninjutsu'').<ref>Hayes, Stephen. “The Ninja and Their Secret Fighting Art.” 1981: 18-21</ref> El ''ninjutsu'' construyóse como una coleición de téuniques fundamentalmente pa sobrevivencia nel estáu en guerra del [[Historia de Xapón|Xapón feudal]] nel sieglu XIV. Los ''ninja'' usaben el so arte p'asegurase la sobrevivencia nuna dómina de violentu baruyu políticu. El ninjutsu incluyía métodos de llograr información y téuniques d'evitar ser descubiertu, fuximientu y desinformación. El ''ninjutsu'' tamién pue abarcar entrenamientu n'amarutase, safase, degolar, arquería, medicina, esplosivos y velenos.<ref>Hatsumi, Masaaki. “Ninjutsu: History and Tradition.” June 1981</ref> ===Otres artes marciales koryu=== Les escueles orixinales d'artes marciales de Xapón foron cuasi dafechu ''sogo'' (xeneral) bujutsu. Cola llarga paz del [[Historia de Xapón|shogunatu Tokugawa]] hubo una medría na especialización con munches escueles, que s'identificaron a sí mesmes con concretes armes de guerra principales. Sicasí hai munches armes adicionales emplegaes polos guerreros del Xapón feudal, y un arte pa remanar caúna. Normalmente estudiábense como armes secundaries o terciaries dientro d'una escuela, pero hai esceiciones, como l'arte de remanar el palu curtiu, (''[[jodo]]'') que yera'l principal arte enseñáu pola [[Shintō Musō-ryū]]. Esistieron otres artes p'aprender habilidaes militares distintes al usu de les armes. Exemplos d'estes son habilidaes acuátiques como nadar y vadiar ríos (''suijutsu''), [[equitación]] (''bajutsu''), provocar quemes y esbarrumbar (''kajutsu''). ==Gendai budo== Ver: [[Gendai Budo]] ''Gendai budō'' (現代武道), col significáu lliteral de "vía marcial moderna", ye un términu xenéricu usáu pa describir les artes marciales xaponeses que se consideren "modernes". Ello ye, o que l'arte foi fundáu dempués del entamu de la Restauración Meiji en 1868, o que ye un arte que camudó la so metodoloxía talamente que perdió'l calter de ''koryu'' y agora ye consideráu ''gendai budo''. [[Aikido]] y yudu son exemplos de ''gendai budo'' que foron fundaos na era moderna, mientres que'l ''iaido'' representa la modernización d'una práutica que tien sieglos d'esistencia. La diferencia central ta en que, como s'esplicara más p'arriba en ''koryu", les artes ''koryu'' prautíquense como se facia cuando la so utilidá principal yera'l so usu na guerra, mientres que'l propósitu principal de los ''gendai budo'' ye l'ameyoramientu personal, cola aplicación como propósitu secundariu. Amás munchos ''gendai budo'' incluyeron una parte deportiva moderna. El yudu y el kendo modernu son bonos exemplos d'esto. ===Yudu=== Ver: [[Yudu]] ===Kendo=== Ver: [[Kendo]] ===Aikido=== Ver: [[Aikido]] ===Kyudo=== Ver: [[Kyudo]] ===Kárate=== Ver: [[Kárate]] ==Conceutos filosóficos y estratéxicos== ===Aiki=== El principiu d' ''aiki'' (合気) ye perdifícil de describir o esplicar. La traducción más cenciella d' ''aiki'', como "enerxía que s'aúne", contradiz la so fondura filosófica. En xeneral ye'l principiu d'adautase al oponente col aquel de vencelu. Ye precisamente esti conceutu d'"adautase", o "aunise", o inclusive "harmonizase" (toes elles interpretaciones válides d'''ai''), nel que ta l'enquiz. Unu pue "adautase" al oponente nun choque de fuercies, posiblemente hasta col resultáu d'achuquinase entrambos, pero esto nun ye ''aiki''. ''Aiki'' encárnase na idea d'aunise física y mentalmente col oponente col envís espresu d'evitar un choque de fuercies direutu. Na práutica, ''aiki'' llógrase primero auniéndose col movimientu del oponente (aspeutu físicu) asina como cola so intención (parte mental), y dempués venciendo la voluntá del oponente y redirixendo'l so movimientu y la so intención. Históricamente esti principiu usóse pa propósitos destructivos, p'aprovechase d'una ventaya y matar al adversariu. El modernu arte del aikido ta fundáu sobre'l principiu de que'l control del oponente llográu pola aplicación amañosa d'''aiki'' pue usase pa vencelu ensin dañalu. ===Actitú=== ''Kokoro'' (心) ye un conceutu compartíu por munches artes marciales pero que nun tien un únicu significáu aceptáu. Tórnase lliteralmente a "corazón", y n'otru contestu pue tamién significar "calter" o "actitú." El calter ye un conceutu central nel kárate, y considerando la naturaleza ''do'' del kárate modernu, dase muncha importancia al ameyoramientu personal. Dizse davezu que l'arte del karate ye pa la defensa personal; nun dañar al oponente ye la so espresión cimera. Una cita popular qu'enzarra esti conceutu ye la siguiente: :"El propósitu caberu del Kárate nun ye la victoria o la derrota, sinón la perfeición del calter de los sos prauticantes." -[[Gichin Funakoshi]] ===Budo=== Ver: [[Budo]] Lliteralmente "la vía de la guerra", úsase de manera asemeyada al términu [[artes marciales]] masque referíu concretamente a los estilos xaponeses. ===Bushido=== Ver: [[Bushido]] Bushido, lliteralmente "la vía del guerreru", ye un códigu d'honor pal mou de vida samurái, en principiu asemeyáu al de la [[caballería]] pero culturalmente mui distintu. Los que cultiven el Bushido son exemplarmente afechiscos con una espada o un arcu, y son a resistir gran dolor y malestar. Céntrase perriba too nel coraxe, bravura y llealtá al propiu señor (daimyo). ===Cortesía=== En pallabres de [[Shigeru Egami]]: <blockquote> Unes pallabres que tengo oyío muncho son que “too empieza con ''rei'' y termina con ''rei''”. La mesma pallabra, con too, pue interpretase de delles maneres; ye'l ''rei'' de ''reigi'', que significa "etiqueta, cortesía", y ye tamién el ''rei'' de ''keirei'', "saludu" o "reverencia." A veces esplícase'l significáu de ''rei'' en términos de ''kata'' o ''katachi'' ("exercicios formales" y "forma" o "patrón"). Ye fundamental non solamente en kárate sinón en toles artes marciales modernes. Polo que se refier a les artes marciales modernes, hai qu'atalantar ''rei'' como la reverencia ceremonial que ye manifestación d'educación y de cortesía. El que quier siguir la sienda del kárate tien que ser cortés, non solamente nel entrenamientu sinón tamién na vida diaria. Tien que ser humilde y parcial, pero nunca servil. La so execución de los kates tien que reflexar valor y enfotu. Esta combinación aparentemente paradóxica de valor y amabilidá lleva al cabu a l'harmonía. Ye verdá qu'ensin cortesía piérdese l'espíritu del kárate, como solía dicir el Maestru Funakoshi. </blockquote> ===Kiai=== Ver: [[Kiai]] Términu que describe l'”espíritu de llucha” y que se traduz davezu, anque non mui acertadamente, como “gritu”. ===Métodos duros y suaves=== Ver: [[Duro y suave (artes marciales)]] [[Archivu:Yin yang.svg|thumb|right|150 px|El símbolu "yin-yang" (''[[taijitu]]'').]] Hai dos metodoloxíes estratéxiques fundamentales d'aplicación de la fuercia nes artes marciales xaponeses. Una ye'l métodu duru (剛法, gōhō), y otra ye'l métodu suave (柔法, jūhō). Nestos conceutos ta implícita la so naturaleza dixebrada pero igual ya interrellacionada, cumpliendo asina colos principios chinos del [[Yin y Yang|yin y yang]] (''in'' y ''yō'' en xaponés). El métodu duru carauterízase pola aplicación direuta de fuercia contra una fuercia opuesta. Na práutica esto pue ser un ataque direutu, consistente en movese direutamente haza l'oponente al tiempu qu'esti ye golpiáu. Una téunica defensiva onde'l defensor afítase pa bloquiar o parar (oponiéndose direutamente al ataque frenándolu o esviándolu d'un golpe) sería un exemplu d'un métodu de defensa duru. Ye común que les téuniques del métodu duru seyan lliniales. El métodu suave carauterízase pola aplicación indireuta de fuercia, que refuga o redirixe la fuercia contraria. Un exemplu de métodu suave ye por casu recibir un ataque safándose pa que pase, y darréu añader fuercia al miembru del atacante col envís de desequilibrar la turniada. Les téuniques del métodu suave son polo común de xeitu circular. Estes definiciones fixeron nacer de cutiu la dixebra ilusoria ente artes marciales d'”estilu duru” y d'”estilu suave”. Lo cierto ye que la mayoría de los estilos prautiquen téunicamente dambos, al marxe de la so nomenclatura interna. Analizando les diferencies según los principios del yin y el yang, los filósofos afirmen que la falta de cualquiera d'ellos fai les habilidaes del prauticante desequilibraes o deficientes, porque'l yin y el yang por separao son caún solamente una parte d'un tou. ===Apertures, iniciativa y oportunidá=== Les apertures, la iniciativa y la oportunidá son conceutos dafechamente interrellacionaos aplicables a la defensa personal y al deporte competitivu. Caún d'ellos describe distintes considerances referíes a entamar un ataque o contratacar con ésitu. Les apertures (隙, suki) son la base d'un ataque efeutivu. Anque ye posible cutir con eficacia a un oponente que ta preparáu pa recibir un ataque, ye bramente preferible atacar cuando y onde haya una apertura nel oponente. Lo que significa qu'haya una apertura pue ser daqué tan descaráu como que l'oponente vuele galdíu y baxe la so guardia (por exemplu que baxe les manes), o tan sutil como un intre instantaneu de desconcentración. Na clásica forma de combate ente maestros, caún d'ellos para cuasi ensin mover nin llixu hasta que nota la más mínima apertura; solo entós llancen un ataque tan ablucante como puedan, col envís d'achuquinar al oponente con un solu golpe. Nes artes marciales xaponeses, "iniciativa" (先, sen) refierse al "momentu decisivu nel qu'entama l'aición de matar."<ref name="Sen">{{Cite journal | last = Lowry | first = Dave | títulu = Sen (Taking the Initiative) }}</ref> Hai dos tipos d'iniciativa nes artes marciales xaponeses: iniciativa anticipada (先の先, sen no sen) y iniciativa retrasada (後の先, go no sen). Cada tipu d'iniciativa ye complementu del otru, y tien diferentes ventayes y puntos flacos. La iniciativa anticipada ye tomar ventaya d'una apertura na guardia o concentración d'un adversariu. Pa tener dafechu la iniciativa anticipada, l'ataque llanzáu tien de facese con total sinceridá y ensin duldar un mizcu, y práuticamente inorando la posibilidá d'un contrataque del oponente. La iniciativa retrasada implica un intentu activu de provocar un ataque del oponente que cree un puntu flacu nes defenses d'esti, davezu faciendo xamuestra d'una apertura que resulta demasiao tentadora como pa que la refugue l'adversariu.<ref name="Sen"/> Los conceutos anteriores tan integraos na idea del intervalu o oportunidá nel combate (間合い, maai). ''Maai'' ye un conceutu complexu, que non solo inclúi la distancia ente oponentes, sinón tamién el tiempu que-yos lleva cruciar la distancia, y l'ángulu y ritmu d'ataque. Concretamente ye la “posición” exauta dende la qu'un oponente pue cutir al otru dempués de considerar los elementos anteriores. Por exemplu'l ''maai'' del oponente más rápidu ta más lloñe que'l del más lentu. Lo ideal ye qu'un oponente caltenga ''maai'' al tiempu que torga que l'otru faiga lo mesmo.<ref>{{cite journal | last = Jones | first = Todd D | títulu = Angular Attack Theory: An Aikido Perspective | journal = Aikido Journal | url = http://www.aikidojournal.com/article.php?articleID=634 }}</ref> '''Los Tres Ataques''' * ''Go no sen'' – col significáu d'“ataque retrasáu” implica un movimientu defensivu o de contra en respuesta a un ataque.<ref name="Sensen">{{cite journal | last = Pranin | first = Stanley | títulu = Exploring the Founder's Aikido | journal = Aikido Journal | añu = 2007 | url = http://www.aikidojournal.com/article.php?articleID=600 }}</ref> * ''Sen no sen'' – una iniciativa defensiva llanzada simultáneamente al ataque del oponente.<ref name="Sensen"/> * ''Sensen no sen'' – una iniciativa llanzada enantes d'un ataque, onde l'oponente entrégase dafechu al so ataque y asina sobrepasa sicolóxicamente'l puntu de non retornu.<ref name="Sensen"/> ===Shuhari=== El principiu de [[shuhari]] describe les tres etapes del deprendimientu. ===Estaos de la mente: vacía, inamovible, sollerte, y de principiante=== Ver respeutivamente: [[Mushin]], [[Fudoshin]], [[Zanshin]], [[Shoshin]] ==Pedagoxía== ===Escueles=== Ver: [[Ryu (escuela)]] Col significáu lliteral de "corriente" o “fluxu”, el términu xaponés “ryu” (nun pronunciar “ríu” sinón “riú”) úsase pa describir una escuela concreta d'un arte. ===Instructores=== [[Sensei]] (先生) ye'l títulu usáu pal maestru, nun sen asemeyáu al académicu “profesor”. '''Soke''' (宗家, sōke) traduzse como “maestru cabezaleru”, col sen de cabezaleru d'un “ryu”. ===Principiantes y avanzaos=== La rellación carauterística ente estudiantes avanzaos (先輩, senpai) y estudiantes primerizos (後輩, kōhai) nun anicia nes artes marciales, sinón na cultura xaponesa y asiática en xeneral. Enconta les rellaciones interpersonales xaponeses en munchos contestos, como nos negocios, na escuela o nos deportes, y vieno tamién a ser parte del procesu de deprendimientu nes escueles xaponeses d'artes marciales. Un estudiante veteranu ye superior de tolos estudiantes qu'empezaron a entrenar dempués d'él o bien tán perbaxo en grau. El rol d'estudiante avanzáu ye decisivu pal adoctrinamientu de los principiantes na etiqueta, ética del trabayu y otres virtúes importantes pa la escuela. Del estudiante primerizu o más nuevu espérase que trate a los más avanzaos con respetu, y xuega un papel importante en da-yos a éstos la oportunidá d'aprender habilidaes de lideralgu. Los estudiantes más avanzaos pueden dar clase formalmente o non, pero en tolo que respeuta al so rol son maestros, como exemplu y como estímulu, pa los estudiantes que van detrás.<ref>{{Cite journal | last = Lowry | first = Dave | títulu = Senpai and Kohai (Seniors and Juniors) | journal = Karate Illustrated | añu = 1984 }}</ref> ===Sistemes de graos=== Hai dos sistemes d'educación nes artes marciales xaponeses, anque delles escueles son conocíes por entemecer estos dos sistemes. El sistema d'educación antiguu (d'enantes de 1868) básase nun currículum que trata de caltener la tradición. Dichu currículum consta d'unos pocos niveles que se tresmiten dientro'l “ryu” (tradición). El currículum remata cuando l'estudiante algama una “llicencia de tresmisión total” (''menkyo kaiden''), que ye una llicencia que permite al estudiante enseñar la tradición del ryu fuera d'él. El sistema modernu (''dan'i'') creáu dempués de 1868, créyese que ye debíu al fundador del yudu Jigoro Kano y básase en conceder unos cintos según los estudiantes van algamando cada grau concretu. Los estudiantes progresen por promoción, cumpliendo procedimientos formales d'esame, a traviés d'una riestra de graos ''kyu'' a los que sigue otra riestra de graos ''dan''. Delles artes usen solamente cintos blancos y negros pa estremar los niveles d'habilidá, mentanto otres usen una progresión de cintos de color pa los niveles ''kyu''. ===Formes=== Ver: [[Kata]] Dizse davezu que les formes (''kata'') son l'espinazu de les artes marciales. Ensin embargu les estremaes escueles y estilos dan-y una importancia mui distinta a esta práutica. == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Artes marciales de Xapón]] 29pre8yipqkvv0xzfd62wpk9anv02uu 0 32452 3709679 3449044 2022-08-19T08:55:29Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Persona}} '''Bashir Gemayel''' {{nym}} foi una personalidá política libanesa, militar y presidente electu d'El Líbanu. Morrió'l 14 de setiembre de 1982 xunto con 26 miembros más de les falanxes cristianes nun atentáu na sede del so partíu Kataeb. L'únicu acusáu pola so muerte foi Habib Tanious Shartouni. ==Biografía== Nació en barriu d'Achrafieh, na ciudá de Beirut y dientru d'una importante familia maronita. Yera'l redrueyu de seis hermanos y fiu de Pierre Gemayel fundaor del partíu políticu Falanxe Libanesa. Bashir Gemayel entró na Falanxe en 1962 dientru la estaya estudiantil. Foi al colexu de Notre Dame de Jamhour, tamién al Institutu Libanés Modernu y a la Universidá de San Xose en Beirut en 1971. Llicenciáu en Drechu y Ciencies Polítiques ingresó en Colexu d'Abogaos de Beirut y exerció como talu na zona oeste la ciudá. En 1970 Bashir foi secuestráu por militantes palestinos y guardáu en campu de refuxiaos de Tel Al-Zaatar magar que foi lliberáu unes poques hores depués. En 1971 fai un viax a los Estaos Xuníos, ellí dirá a l'Academia de Drechu Internacional. Ye nesi mesmu añu cuando algama'l cargu d'inspector de la estaya militar de Falanxe que formará una milicia pa intentar calterner lo qu'ellos consideraben "les amenaces palestines en territoriu libanés". === La guerra === Entamen a medrar les rocees, engarradielles y conflictos ente cristianos y miembros de la OLP (Organización pala lliberación de Palestina) nos primeros años de la década de los 70. Améstense y sofiten a los palestinos grupos enforma de musulmanes sunites, drusos y dellos sectores de la izquierda libanesa, que s'oponíen al partíu Kataeb, formando toos ellos el llamáu "Movimientu Nacional Libanés". La guerra entama en 1975, tien Bashir Gemayel 28 años. Esi mesmu añu foi acusáu polos grupos pro-palestinos de ser l'instigaor de "sábadu prietu" onde les falanxes cristianes asesinen a decenes o centenares de palestinos y libaneses musulmanes nel Beirut oriental controláu polos grupos paramilitares cristianos como rempuesta al asesinatu de dellos miembros de Kataeb unes hores enantes. En 1976 muerre William Hawi d'un disparu d'un francotiraor na batalla Tal Al-Zaatar, cola so muerte Bashir conviértese nel cabezaleru de les milicies libaneses darréu conviértese tamién nun de los más importantes miembros del Frente libanés, que yera una xuntanza de dellos partíos políticos de calter cristianu y comandante de la so estaya militar, les Fuercies Libaneses. Estes últimes yeren tamién una xuntanza de milicies de calter paramilitar que refugaron a la OLP y a les tropes siries. Dirixó a les sos tropes na "Guerra de los cien díes" en 1978. Naquel enfrentamientu los cristianos resistieren el bombardéu y l'ataque de les tropes siries nel este de Beirut y que durara tres meses. Depués d'una serie de victories militares Bashir conviértese nun referente de la comunidá maronita, cuando se produz el so espoxigue como líder entamen a surdir odios y rocees ente les milicies de Bashir Gemayel, que yera la mayoritaria, y otres de calter tamién paramilitar, de militancia menos numberosa y qu'operaben en dellos llugares lloñe de la capital Beirut, como yera'l casu de los Tigres de Dany Chamoun. En 1980 na ciudá de Safra estos dos grupos enfrentaranse, los Tigres de Dany Chamoun sedrán eliminaes dexando tol poder nes manes de Bashir. === La so muerte === El 14 de setiembre de 1982, na sede del partíu Kataeb n'Achrafieh, Bashir Gemayel falaba-yos a los sos collacios de partíu por última vegada como'l so cabezaleru y comandante de les Fuercies Libaneses. A les 16:10 de la tarde, una bomba españó na so sede, matando a Bashir y 26 miembros más. Shartouni Habib, miembru del Partido Nacional Socialista Siriu, y tamién cristianu maronita, foi deteniu depués del asesinatu. Según elli punxiera-y la bomba porque "Bachir vendiera'l país a Israel". Foi encarceláu ocho años y lliberáu poles tropes siries el 13 d'ochobre de 1990. La so muerte foi condergada pol Conseyu de Seguridá na so resolución 520 y pol presidente de los Estaos Xuníos Ronald Reagan. Reagan yera un de los políticos que mas aprecio-y tenía dientru'l panorama políticu internacional asina'l presidente americanu dixo falando sobro Bashir "esti cabezaleru xoven y prometeor apurriéranos la llume d'esperanza a El Líbanu". === El so gobiernu === El 23 d'Agostu, 22 enantes del so asesinatu, Bashir Gemayel ye nomáu presidente d'El Líbanu al ser l'únicu candidatu que presentara la so candidatura pala presidencia'l país. Durante'l so gobiernu dellos fechos sucedieron: El 25 d'agostu despliéguense les Fuercies Internacionales de Paz d'orixe francés, americanu y italianu; el 30 d'agostu Yasser Arafat abandona Beirut; el 2 de setiembre ábrese la ruta de Sodeco que taba considerada como una llende que separtaba a cristianos de musulmanes; el 4 de setiembre l'exercitu libanés entra en Beirut Occidental por primera vegada dende l'entamu la guerra; el 9 de setiembre l'exércitu libanés entra por primera vegada en campamentu de refuxaos de Bourj el-Barajneh; el 11 de setiembre la economía de mercáu de Beirut entama les sos actividaes y Bashir aconcéyase col ex-primer ministru libanés Saeb Salam; el 13 de setiembre el puertu de Beirut entama a funcionar con normalidá nes sos actividaes. {{NF|1947|1982|Gemayel, Bashir}} [[Categoría:Políticos y polítiques d'El Líbanu]] [[Categoría:militares]] [[Categoría:Persones de Beirut]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] k1a5qrrprae1880yff13oilj8ol7slt 0 33875 3709671 3468617 2022-08-19T08:54:31Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Software}} '''PlayStation 3''' (conocida tamién como '''PS3''') ye la tercer [[videoconsola]] de sobremesa aniciada por [[sony Computer Entertainment]] y la socesora de la [[PlayStation 2]] como parte de la marca [[PlayStation]]. La PlayStation 3 compite anguaño escontra la [[Xbox 360]] de [[Microsoft]] y la [[Wii]] de [[Nintendo]] como parte de les [[videoconsoles de séptima xeneración]]. Una carauterística bultable qu'estrema a la PlayStation 3 de les so predecesores ye'l so serviciu amecíu de [[Videoxuegu en llinia|videoxuegos en llinia]], la [[PlayStation Network]], lo que contrasta cola anterior política de Sony d'esfotar nos desenrrolladores de xuegos pa xugar [[en llinia]]. Otres carauterístiques importantes de la consola son les sos capacidaes sólides de multimedia, la conectividá cola [[PlayStation Portable]] y el so cimeru formatu de discu ópticu d'alta definición, [[Blu-ray]] Disc, como'l so cimeru preséu d'almacenamientu. La PS3 tamién da soporte al Blu-ray perfil 2.0, gracies a ello puédese interactuar de manera online con conteníos extras de películes y xuegos. La PlayStatioin 3 foi asoleyada el 11 de payares de 2006 en [[Xapón]], el [[17 de payares]] de 2006 n'[[América del Norte]], y el 23 de marzu de 2007 n'[[Europa]] y [[Australia]]. Dos variantes taben disponibles nel momentu del so llanzamientu: un modelu básicu con 20 [[Gigabyte|GM]] de [[discu duru]] [[SATA]] 2,5" y un modelu profesional con discu duru de 60 GB y delles carauterístiques adicionales como doble númberu de puertos [[Universal Serial Bus|USB]] y retrocompatibilidá con xuegos de la so antecesora PlayStation 2. El modelu de 20 GB nun foi comercializáu n'Europa y Australia. Dende entós, a tolos modelos fixéron-yos delles revisiones nel so hardware p'amenorgar el coste d'aniciu y el preciu venta. == Historia == Sony asoleyó oficialmente la PlayStation 3 pal públicu en 16 de mayu de 2005, durante la conferencia E3 de 2005. Nun llevaron una versión funcional del sistema per aciu de curties d'ellectricidá y problemes de hardware, nin nel [[Tokyo Game Show]] de setiembre de 2005, anque se fixeron demostraciones (como del xuegu [[Metal Gear Solid 4: Guns of the Patriots]]) amosando en dambos eventos el kit de desendolcu de software. Tamién s'amosaron secuencias de videu afitadas nes especificaciones albidraes. Sicasí, posteriormente espeyóse que les demostraciones de xuegos nun taben funcionando en tiempu real sobre la máquina y utilizaron estremaos trucos de ''post-producción''. Planeóse nun entamu que tuviera dos puertos [[HDMI]], trés puertos [[Ethernet]] y seyes puertos [[USB]], anque na E3 esto foi amenorgáu a un puertu HDMI, un puertu Ethernet y cuatro USB pa encurtiar costes de fabricación. Tamién se dio anuncia de que habría dos configuraciones de la consola, de 60 GB y 20 GB, costando respeutivamente 599€/599$ y 499€/499$. Díxose ´que'l modelu de 60 GB sería l'únicu de los dos que tendría [[HDMI]], [[WiFi]] y un acabáu en cromu na parte del llector [[Blu-ray]]. La fecha de llanzamientu foi albidrada pal 11 de payares de 2006 en Xapón y pal 17 de payares de [[2006]] n'[[América del Norte]] y [[Europa]]. El 6 de setiembre de 2006 [[Sony]] anunció que'l llanzamientu de PlayStation 3 n'[[Europa]] y [[Oceanía]] sería atrasiáu hasta marzu de 2007 per aciu de la falta de diodos pal llector de [[Blu-ray]]. El 22 de setiembre de 2006, nel [[Tokyo Game Show]], [[Sony]] anunció qu'incluiría un puertu [[HDMI]] nel sistema 20 GB pero non el [[WiFi]] y l'acabáu en cromu. Tamién dixo que'l preciu de llanzamientu de los modelos de 20 GB xaponeses sería amenorgáu más del 20%. Durante l'actu, Sony presentó 27 videoxuegos pa PS3 aviaos pa funcionar na versión final del ''hardware''. [[Ken Kutaragi]], ex-responsable de la estaya de videoxuegos de [[Sony]], camentáu'l pá de la PlayStation, albidró-y una vida de diez años a la PlayStation 3: "Queremos que los nuesos productos tengan un ciclo de vida de diez años, ye esa la razón de la so gran potencia, dalgo que ya amosamos con [[PlayStation]]. Poro, PlayStation 3 espérase qu'avague diez años nel mercáu, si esti respuende bien". Ken Kuratagi dio esta rempuesta cuando foi entrugáu pola PS4: "Nun pueo espicular sobre cuándo podríamos sacar una nueva consola dempués de PlayStation 3. Pero'l mio mensaxe ye que cuando formas parte de la familia de productos [[PlayStation]], tórnaste nun miembru de la gran familia [[Sony]]". Nel Tokyo Game Show de 2006 diose anuncia por primer vegada que'l modelu de 20 GB de PlayStation 3 cuntaría col HDMI necesariu pa usar 1080p y con una merma de preciu en Xapón averada a los 10.000 yenes, qu'equivalen a unos 80 euros, mientres que n'[[Estaos Xuníos]] y [[Europa]] nun se faría cambeu nel preciu inicial. === Llanzamientu === La PlayStation 3 (entós llamada PLAYSTATION 3) salió al mercáu el 11 de payares de 2006 en [[Xapón]]. Según [[Media Create]] vendiéronse 81.639 sistemes de PS3 en 24 hores durante la so introducción en Xapón. Poco dempués del so llanzamientu en Xapón, la PS3 foi puesta nel mercáu en Norteamérica el 17 de payares de 2006. Presentáronse dalgunos informes de violencia en tornu a la lliberación de la PS3, dalgunes persones usaron armes pa la obtención d'una consola. El 24 de xineru de 2007 Sony dio anuncia de que la PlayStation 3 saldría a la venta'l 23 de marzu de 2007 n'Europa, Australia, Oriente Mediu, Sudamérica, África y Nueva Zelanda. El sistema vendió cerca de 600.000 unidaes nos dos primeros díes. El 7 de marzu de 2007 la PlayStation 3 de 60 GB púnxose a la venta en Singapur con un preciu de 799 dólares. La consola foi llanzada en Corea del Sur el 16 de xunu de 2007 nuna sola versión equipada con discu duru de 80 GB y [[IPTV]]. Más sero las ventas fóronse ralentizando, por aciu, en parte, del so eleváu preciu, motiváu ente otres coses pola inclusión del llector [[Blu-ray]]. === Modelu orixinal === Hai cinco modelos orixinales de hardware de la PlayStation 3 que son mentaos davezu pol tamañu de la so unidá de discu duru: "20", "40", "60", "80", "160". El modelu de 20 GB namás foi distibuyío n'[[Estaos Xuníos]], onde ya se dexó d'aniciar per aciu de les sos baxes ventes, po lo que nun llegó a [[Europa]]. El modelu inclúi un discu duru [[SATA]] 2,5 [[pulgada|"]] de 20 [[gigabyte|GB]] y amás, un conector HDMI 1.3 qu'enantes se podía atopar solo nel modelu estándar. Amás de toles carauterístiques del modelu de 20 GB, el modelu de 60 GB tien un [[Wi-Fi]] [[IEEE 802.11]] [[IEEE 802.11#802.11b|b]]/[[IEEE 802.11#802.11g|g]] internu, dellos llectores de tarxetas de memoria ([[Secure Digital|SD]]/[[MultiMediaCard]], [[CompactFlah|CompactFlash Type I]]/[[CompactFlaxh|Type II]], [[Microdrive]], [[Memory Stick|Memory Stick/PRO/Duo]]), y un acabáu en cromu. En términos de hardware, el modelu de 80 GB asoleyáu en Corea del Sur ye idénticu al modelu de 60 GB lliberáu nes fasteres PAL, salvo la diferencia de tamañu de discu duru. Igual que'l de [[Corea del Sur]] y los modelos europeos, en Norteamérica'l modelu de 80 GB tampoco tien el CPU "Emotion Engine" utilizáu na PlayStation 2. Sicasí, tovía caltién el "sintetizador gráficu" GPU. Por aciu de la retirada del "Emotion Engine", el nivel de compatibilidá amenorgó. Los modelos de 40 GB, 80 GB y 160 GB, namás disponen de dos puertos USB enverde los cuatro puertos disponibles n'otros modelos, tamién prescinden del llector de tarxetes flash, soporte SACD o cualesquier compatibilidá colos xuegos de PlayStation 2. === Slim === Por mor d'espiculaciones o rumores d'un modelu ''Slim'', Sony dio anuncia oficialmente de la ''PlayStation 3 Slim'' el 18 d'agostu de 2009 na conferencia de prensa de la [[Sony Gamescom]]. La PS3 Slim ye un 33% más pequeña, un 36% más llixera (ye decir que les sos dimensiones amenorgaron a 290 mm d'alty y anchu, y 65 mm de grosor, y el so peso amenorgó a 3,2 kg) y el so consumu d'enerxía ye menor en comparanza colos modelos anteriores. Amás dispón d'un discu duru de 120 GB (más sero saldría otru modelu con 320 GB) y presenta les mismes carauterístiques y funciones de los modelos anteriores PS3, ye decir: llector de Blue-Ray, dos puertos USB, Wi-Fi, Bluetooth y HDMI. El so preciu nel mercáu européu foi de 299 euros y salió a la venta'l 1 de setiembre de 2009. Col llanzamientu de la ''PlayStation 3 Slim'' tamién se dio anuncia per aciu d'un comunicáu de prensa na páxina SCEI del cambiu de nome de ''PLAYSTATION 3'' a ''PlayStation 3'' y un nuevu logu "PS3". === Comparanza de los equipos === Tolos paquetes a la venta inclúin un control Sixaxis o Dualshock 3 y un pequeñu cable USB (pa cargar la batería del mandu Dualshock). == Hardware y accesorios== === Hardware === La PlayStation 3 tien una forma convexa del so llau izquierdu cuando ta na posición vertical y tien un guapu acabáu negru col logotipu de PlayStation 3 nel llau izquierdu. El diseñador de la carcasa [[Teivu Goto]] dixo que la fonte d'inspiración del logotipu foi'l logu de la película [[Spider-Man]], producida por [[Sony Pictures]], lo cual Ken Kutaragi s'enfotó n'emplegar dicha fonte de lletra nel logu. La PlayStation 3 tien una ranura slot-in onde s'inxerten los discos, nesta parte ye onde s'alluga'l llector ópticu [[Blu-Ray]] cuya velocidá de carga ye 2x, la unidá ye compabible con estremaos formatos de discos: [[DVD]], [[Discu compactu|CD]], [[Super Audio CD|SACD]], Blu-ray, ente otros soportes ópticos. Tolos modelos de la PS3 tienen discos duros SATA 2,5. La consola usa un microprocesador central diseñáu por [[IBM]] y [[Toshiba]] col nome de Cell. Ta conformao por siete nucleos conocíos como "[[Synergistic Processing Elements]]" (davezu abreviáu SPE) y cuerre a una velocidá de 3,2 GHz con 256 GFLOPS de poder. El procesador gráficu foi diseñao por Nvidia col nome de RSX (basáu na [[GeForce 7800 GTX]]) del que pueden salir resoluciones de 480i, 576i SD hasta 1080p HD, amás dispón de 256 MB de memoria XDR y 256 MB de memoria vídiu GDDR3 pal RSX. El sistema tien [[Bluetooth]] 2.0, [[Wi-Fi]], Ethernet, USB 2.0 y HDMI. === Accesorios === La consola tien dellos accesorios como'l controlador Sixaxis, Dualshock 3 y Move, tecláu, auriculares, cable HDMI, sintonizador/grabador de TDT PlayTV y la cámara web ''PlayStation Eye'', compatibilidá con [[PlayStation Move]] (control de movimientu y control de navegación). Los accesorios de PlayStation 2 son compatibles con PlayStation 3 pola mor de la conservación de la so arquiteutura. El mandu tamién tien un sensor de movimientu. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Videoconsoles de séptima xeneración]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] cjmfcg5vw62eptmy9qslsujfowdcbla 0 33904 3709633 3618484 2022-08-19T08:39:46Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''Radiotelevisió Valenciana''' (RTVV) ye un ente de la ''[[Generalitat Valenciana]]'' encargáu de la emisión de la televisión y radio públiques de la [[Comunidá Valenciana]] ([[España]]). Ye miembru de la [[FORTA|Federación d'Organismos de Radio y Televisión Autonómiques]], muérganu qu'agrupa a toles cadenes autonómiques públiques del Estáu español, cola esceición de la Canal Estremadura. La Llei de Creación de la Radiotelevisión Valenciana foi aprobada poles [[Cortes Valencianes]] el 4 de xunetu de [[1984]] y en marzu de 1988 constituyose'l Conseyu d'Alministración. Un mes dempués foi nomáu primer Direutor Xeneral del Ente RTVV pol Conseyu de la ''Generalitat Valenciana''. L'artículo 11, c) de la Llei 7/1984 de la ''Generalitat Valenciana'' de 4 de xunetu, pola que se crea RTVV, establez les normes internes de funcionamientu al traviés de la Normativa desendolcada pola Direición Xeneral. La Llei de Creación establez la xestión de los servicios de Radio y Televisión al traviés de dos empreses públiques en forma de sociedaes anónimes, '''[[Televisió Valenciana|Televisió Autonòmica Valenciana S.A.]]''' y '''[[Ràdio Autonòmica Valenciana|Ràdio Autonomia Valenciana S.A.]]''' Magar que trátase de dos sociedaes distintes, dependen del mesmu muérganu, siendo esti l'ente RTVV, el capital ye esclusivamente aportáu pola ''Generalitat Valenciana'', d'alcuerdu con dicha Llei. == Televisió Valenciana TVV == '''''(Televisió Autonòmica Valenciana S.A.)''''' Entamó les sos emisiones en prebes el [[2 de setiembre]] de [[1989]] de la mano de [[Xelo Miralles]], y les regulares el [[9 d'ochobre]] (día de la Comunidá Valenciana) del mesmu añu con [[Diego Braguinsky]] na pantalla. *'''[[Canal Nou]]''' ye la primer canal de la televisión pública de la [[Comunidá Valenciana]]. Emite dende'l Centru de Producción de Programes de RTVV en Burjassot]]. Los sos conteníos emitense n'[[idioma español|castellanu]] (películes, series de ficción doblaes, programes del corazón...) y en [[valencianu]] (noticies, programes deportivos, programes infantiles, series de ficción de producción propia...). N'agostu de 2009 entamó les emisiones n'alta definición, naciendo asina [[Canal Nou HD]]. :El llogotipu primitivu de '''Canal 9''' taba inspiráu nos antiguos micrófonos de radio; pero n'[[ochobre de 2005]] foi rediseñáu, xuntu col de [[Canal Nou Dos]] (la segunda señal de televisión de [[Radiotelevisió Valenciana]] entós nomáu ''Punt 2'') y el del restu de medios de ''RTVV''. *'''[[Canal Nou Dos]]''' ye la segunda canal de la televisión valenciana. La so programación céntrase principalmente nos contenidos de producción propia e íntegramente en [[valencianu]]. Esta canal sustituyó al Punt 2, que tenía sustituyío a l'antiguu (Notícies 9), que tenía un llogotipu apaecíu al de 24/9. Dende'l 31 de marzu de 2009 emite namái na TDT. *'''[[Canal Nou 24]]''' (''Canal Nou Vint-i-quatre'') En setiembre de 2008 anunciase la creación, por parte de RTVV, d'una canal 24h de noticies n'emisión na TDT. Dafechu en [[valenciano]] y de producción propia, escomenzó les sos emisiones el [[3 de febreru]] de [[2009]], dende'l 31 de marzu de 2009 hasta'l 30 de marzu de 2010, día nel que se produxera l'apagón analóxicu, emitió n'alóxicu sustituyendo a [[Canal Nou Dos]]. Sustituye, en cuantu a nome, al canal de noticies 24/9. *'''[[Canal Nou Internacional]]''' (Anteriormente llamáu TVVi) ye la canal online de RTVV creáu p'averar y difundir información sobre la Comunidá Valenciana, asina como promocionar la so cultura, hestoria, xeoografía, economía, texíu social, deporte y cualquier otru ámbitu d'interés propio, n'España y nel restu del mundo. Emite dafechu en [[valenciano]]. Puede vese en direutu al traviés de la so páxina web [http://www.rtvv.es/directe/endirecte.asp?id=1]. Dexó d'emitir na medianueche del 28 de febreru de 2011. == Ràdio Autonomia Valenciana RAV == '''''(Ràdio Autonomia Valenciana S.A.)''''' *'''[[Ràdio Nou]]''' Ye la principal cadena de radio del ente públicu. Emite una programación continua y en valencianu pa tol territoriu. [http://www.radionou.com/principal.asp Web Oficial] *'''[[Sí Ràdio]]'''. [http://www.siradio.com/ Web Oficial] *'''Ràdio Nou Música''' ye una productora musical propia. *Frecuencies de radio: *Provincia d'Alicante ***RADIO NOU ALACANT-VILLENA 95.0 ***RADIO NOU ALACANT-ALACANT 96.5 ***RADIO NOU ALACANT-CREVILLENT 98.4 ***RADIO NOU ALACANT-ALCOI 98.7 ***RADIO NOU ALACANT-BENIDORM 101.2 ***RADIO NOU ALACANT-ELDA 96.2 ***SI RADIO ALACANT 105.5 ***RADIO NOU ALACANT TDT 62 802 Mhz ***SI RADIO ALACANT TDT 62 802 Mhz *Provincia de Castellón ***RADIO NOU CASTELLÓ-P. MORELLA 96.8 ***RADIO NOU CASTELLÓ-ADEMÚS 98.6 ***RADIO NOU CASTELLÓ-CASTELLÓ 103.7 ***RADIO NOU CASTELLÓ-VINARÒS 105.4 ***SI RADIO CASTELLÓ 102.8 ***RADIO NOU CASTELLÓ TDT 60 786 Mhz ***SI RADIO CASTELLÓ TDT 60 786 Mhz *Provincia de Valencia ***RADIO NOU VALÈNCIA-ADEMÚS 98.6 ***RADIO NOU VALÈNCIA-UTIEL 100.9 ***RADIO NOU VALÈNCIA-XÀTIVA 101.5 ***RADIO NOU VALÈNCIA-VALÈNCIA 102.2 ***RADIO NOU VALÈNCIA-GANDÍA 103.5 ***RADIO NOU VALÈNCIA-ONTINYENT 105.2 ***SI RADIO VALÈNCIA 87.8 ***RADIO NOU VALÈNCIA TDT 57 762 Mhz ***SI RADIO VALÈNCIA TDT 57 762 Mhz == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.rtvv.es/ Web Oficial de RTVV (Radiotelevisió Valenciana)] * [http://www.hipertext.net/web/pag211.htm Xestión de la documentación audiovisual na Televisió Valenciana <small>Autor: Josefa Risoto </small>] {{commonscat|RTVV}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Televisión d'España]] [[Categoría:Radio]] [[Categoría:Comunidá Valenciana]] [[Categoría:FORTA]] k1l8y3nwzg05d1pod61kbuz2g92o4k5 0 33930 3709735 3633216 2022-08-19T09:09:02Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{persona}} [[Archivu:BradPittBAR08.jpg|right|thumb|250px|Brad Pitt.]] '''William Bradley Pitt''', conocíu como '''Brad Pitt''' ([[18 d'avientu]] de [[1963]], [[Shawnee]], [[Oklahoma]]), ye un [[Actuación|actor]] y [[productor de cine]] [[Estaos Xuníos|norteamericanu]] varies veces nomáu a los [[Premios Óscar]] y a los [[Premiu Globu d'Oru|premios Globu d'Oru]]. Tamién tien sío descrito como ún de los homes más atractivos del mundu{{ensin referencies}}, polo que tien recibío muncha atención de los medios. Pitt entamó la so carrera como actor al aprucir como convidáu en programes de [[televisión]], ente los cuales s'inclúi un papel na [[novela televisiva|novela]] de [[CBS]] ''[[Dallas (serie de televisión|Dallas]]'', en 1987. Más sero, tuvo reconocencia de la prensa cola interpretación del ''[[cowboy]]'' autoestopista que seduz al personaxe de [[Geena Davis]] na película de 1991 ''[[Thelma & Louise]]''. Los primeros papeles protagonistes de Pitt en producciones d'altu presupuestu foron ''[[A River Runs Through It]]'' (1992) y ''[[Interview with the Vampire]]'', (1994). Tamién participó xunto con [[Anthony Hopkins]] nel drama de 1994 ''[[Legends of the fall]]'', papel que-y fizo obtener la so primer nominación a los [[premiu Globu d'Oru|premios Globu d'Oru]]. En 1995 recibió allabancies de la crítica poles sos interpretaciones nel filme de [[suspense]] ''[[Se7en]]'' y nel de [[ciencia ficción]] ''[[Doce monos]]'', siendo esta postrera la que-y fizo ganar un Globu d'Oru na estaya de "meyor actor de repartu" y una nominación al premiu Óscar. Cuatro años más sero, en 1999, protagonizó l'éxitu de cultu ''[[Fight Club]]'', y poco dempués actuó nel exitosu filme ''[[Ocean's Eleven]]'' (2001) nel papel de Rusty Ryan y lo mesmu nes sos secueles, ''[[Ocean's Twelve]]'' (2004) y ''[[Ocean's Thirteen]]'' (2007). Los sos mayores éxitos a nivel comercial tienen sío ''[[Troya (película)|Troya]] (2004) y ''[[Mr. & Mrs. Smith]]'' (2005). Pitt recibió la so segunda nominación al premiu de l'Academia pol so papel protagonista na película de 2008 ''[[The Curious Case of Benjamin Button]]''. Tres una rellación cola actriz [[Gwyneth Paltrow]], Pitt tuvo casau con [[Jennifer Aniston]] mientres cinco años. Sicasí, dempués entamó a convivir con [[Angelina Jolie]], siendo esta una rellación que tuvo muncha fama. Tienen seyes fíos: Maddox, Zahara, Pax, Shiloh, Knox y Vivienne. Dende qu'entamó la so rellación con Jolie, involucróse en munches causes sociales nos [[Estaos Xuníos]] y a nivel internacional. Pitt tien una compañía de producción llamada ''[[Plan B Entertainment]]'', ente cuyos trabayos se cuenten la ganadora del Óscar a la meyor película, ''[[The Departed]]'' (2007). == Primeros años == Fíu de Jane Etta -cuyo apellíu de soltera yera Hillhouse-, secretaria d'una escuela secundaria y de William Alvin Pitt, dueñu d'una compañía fabricante de camiones, l'actor nació en [[Shawnee]], [[Oklahoma]]. Sicasí, xunta sos hermanos Doug (1966) y Julie neal (1969) en [[Springfield (Missouri)|Springfield]], [[Missouri]], llugar au la familia se mudó tres la so nacencia. Pitt asistió a la [[Kickapoo High School]], onde foi miembru de los equipos de [[golf]], [[tenis]] y [[natación]]. Tamién participaba nos clubes escolinos Key y Forensics, n'alderiques y [[comedia musical|musicales]]. Tres la so graduación inxirió na [[Universidá de Missouri]] en 1982, especializándose en [[periodismu]] y [[publicidá]]. Como miembru de la fraternidá de [[Sigma Chi]] participó en munchos eventos de la organización. A midida que la so graduación s'averaba, vía como los sos amigos atopaben trabayu, pero Pitt nun se sentía aviao pa ello. Según les sos propies pallabres, prestába-y el cine, al que camentaba como "un estragal hacia mundos estremaos", y como les películes nun se facíen en Missouri, decidió dir onde se filmaben. Dos selmanes enantes de recibir el so diploma, Pitt dexó la universidá y marchó a [[Los Angeles]], onde dio clases de teatru y tuvo dellos trabayos. == Carrera == === Primeros trabayos como actor === Mientres lluchaba por asítiase en Los Angeles, Pitt dio iclases de teatru col británicu [[Roy London]]. Tuvo dellos trabayos temporales, trabayó como xofer y más sero vistióse como la mascota del Pitu Llocu pa pagar les sos lleiciones de teatru. La carrera de Pitt nes pantalles entamó en 1987, con papeles ensin figurar nos créditos de les películes ''[[No way out]]'', ''No Man's Land'' y ''[[Less Than Zero]]''. El so debut na televisión llegó en payares del mesmu añu, cuando se presentó como convidáu na [[comedia de situación]] de la cadena [[American Broadcasting Company|ABC]] ''[[Growing Pains]]''. Aprució en cuatro episodios de la novela de [[CBS]] ''[[Dallas (serie de televisión)|Dallas]]'' ente avientu de 1987 y febreru de 1988 nel papel de Randy, el noviu de Charlie Wade -interpretada por [[Shalane McCall]]-. Pitt describió'l personaxe como "un noviu babayu que queda apilancáu na paya". Sobre les sos escenes con McCall, l'actor más sero mentó: "yera xabaz, porque nunca enantes nos atopáramos". Tiempu dempués, en 1988, presentóse como convidáu nel drama policiacu ''[[Comandu Especial]]'' de la cadena [[Fox Broadcasting Company|Fox]] Nel mesmu añu, Pitt tuvo'l so primer papel protagonista nun [[llargumetraxe]], cola producción [[Yugoslavia|yugoslavo]]-[[Estaos Xuníos|norteamericana]] ''[[The Dark Side of the Sun]]''. Nella, l'actor interpreta a un mozu d'Estaos Xuníos lleváu a [[Europa]] pola so familia pa curar les sos problemes na piel. Sicasí, el film nun s'estrenó esi añu per aciu del españíu de la [[Guerra Croata d'Independencia]] y atrasóse hasta 1997, cuasi una década dempués. Pitt tamién actuó en dos películes más en 1989, la primera consistía nun papel de repartu na [[comedia]] ''[[Happy together]]'' y la segunda nun papel cimeru na película de [[mieu]] ''[[Cutting Class]]''. Esta postrera foi la primer película na que trabayó Pitt y que s'amosó nes sales de cines. Lluegu fizo más presentaciones como convidáu nes series de televisión ''[[Head of the Class]]'', ''[[Freddy's Nightmares]]'', ''[[Thirtysomething]]'' y, por segunda vegada, en ''Growing Pains''. Tamién, Pitt interpretó a Billy Canton, un drogadictu que s'aprovechaba d'una moza -[[Juliette Lewis]]- na película de televisión de 1990 de [[NBC]] ''[[Too Young to Die?]]'', la hestoria d'una rapaza, de la que s'abusó sexualmente, que ye condergada a muerte por asesinatu. Ken Tucker, críticu d'''[[Entertainmente Weekly]]'' dixo que "Pitt ye un canalla magníficu nel so papel de noviu matón, al mirar alreor como un [[John Cougar Mellencamp]] malu, realmente apavora". Nel mesmu añu, Pitt coprotagonizó'l drama de [[Fox Broadcasting Company|Fox]] ''Glory Days'', y interpretó un papel de repartu na película televisiva de [[HBO]] ''The Image''. La so siguiente presentación foi na película de 1991 ''[[Across the Tracks]]'', onde Pitt interpretó a Joe Maloney, un corredor d'escuela secundaria con un hermanu delincuente -[[Richy Schroder]]-. Tres dellos años d'interpretar papeles de repartu y frecuentes apaiciones en televisión como convidáu, Pitt tuvo gran reconocencia pola so actuación na película de 1991 ''Thelma & Louise''. Fizo de J.D., el noviu lladrón de Thelma -Geena Davis- y cuntóse la escena romántica con ella como'l momentu que definió a Pitt como ''[[sex symbol]]''. Dempués de ''Thelma & Louise'' aprució na película de 1991 ''[[Johnny Suede]]'', un film de baxu presupuestu sobre un aspirante a estrella de [[rock]], y llueu en ''[[Cool World]]'' de 1992, anque denguna de les dos contribuyó a la so carrera ya que nun recibieron reseñas favoratibles nin numberosos espectadores. Pitt fizo'l papel de Paul McLean na película biográfica de 1992 ''[[A River Runs Through It]]'', dirixida por [[Robert Redford]]. De la so interpretación díxose qu'amosó que Pitt podía ser más que "un bon home con sombreru de ''[[cowboy]]''", anque él admitió que se sintió aguyáu mientres el rodaxe. Pitt mentó que camentaba que yera una de les sos "actuaciones más sonces". Estrañóse de que terminara por ser una de les películes poles que recibió "muncha atención de los medios". Pitt cuidó que'l so progresu se debía a trabayar con actores tan bonos. Acomparó el trabayu con Redfor con xugar al [[tenis]]: "cuando xuegas con dalguién meyor que tú, entós la to forma de xugar meyora". En 1993 Pitt trabayó otra vegada con [[Juliette Lewis]] na película ''[[Kalifornia]]''. Ellí fizo d'Early Grace, un asesinu en serie y noviu del personaxe de Lewis. Sobre la so actuación, [[Peter Travers]] de la revista ''[[Rolling Ston]]'' dixo que camentaba que yera "sobresaliente". Pitt tamién encalcó nuna curtia apaición na película de cultu ''[[True Romance]]'', onde interpretó al personaxe Floyd. Nesi mesmu añu ganó un premiu apurríu pola [[National Association of Theatre owners]] na estaya de "estrella masculina del mañana". === 1994-1998: éxitu y aclamación del públicu === En 1994 Pitt fizo del [[vampiru]] [[Louis de Pointe du Lac]] na adautación cinematográfica de la novela d'[[Anne Rice]] ''[[Interview with the Vampire]]''. El papel del vampiru del sieglu XVIII supunxo que Pitt pasara munches hores maquillándose pa tener la carauterística piel blanca aesgaya; amás tuvo qu'usar llentes de contautu verdes y caniles de vampiru pa completar el so aspeutu. Los sos ñeros d'elencu incluyeron a [[Kirsten Dunst]], [[Tom Cruise]], [[Christian Slater]] y [[Antonio Banderas]]. Anque tuvo dos premios [[premios MTV Movie|MTV Movie]] en 1995 pol papel, la so interpretación recibió crítiques negatives. Según ''[[Dallas Observer]]'', "Brad Pitt ye una importante parte del problema". En 1994, tres asoleyase ''Interview with the Vampire'', Pitt protagonizó ''[[Legends of the Fall]]'', una película allugada nes cuatro primeres décades del sieglu XX. L'actor fizo de Tristan Ludlow, fíu del coronel William Ludlow -[[Anthony Hopkins]]- y recibió la so primer nominación a los premios Globu d'Oru na estaya de "meyor actor". [[Aidan Quinn]] y [[Henry Thomas]] interpretaron a los hermanos del personaxe de Pitt. Anque la película anició opiniones polarizaes, munchos críticos emponderaron l'actuación de Pitt. Janet Maslin de ''[[New York Times]]'' afirmó que "la remestura diverxente d'actuación y actitú de Pitt funciona [faciendo] tal perfeición de robacorazones que ye una vergoña que la superficialidá de la película se cruce nel so camín". Al tiempu, ''[[Deseret News]]'' mentó que'l film postiaría la reputacón de Pitt como actor cimeru. En 1995, Pitt protagonizó, xunta [[Morgan Freeman]] y [[Gwyneth Paltrow]], el film de [[suspense]] ''[[Se7en]]'', onde fai'l personaxe d'un detective qu'esquera a un asesinu en serie -interpretáu por [[Kevin Spacey]]-. L'actor dixo que yera una bona película y que'l papel espardiría los sos horizontes. Amás, espresó'l deseyu d'alloñase d'esta "cosa de "neñu guapu" y interpretar a "dalguién con defectos". La so actuación foi bien recibida pola crítica. ''[[Variety]]'' dixo que foi la meyor de Pitt y encalcó la so habilidá de coyer un "trabayu determináu, con determín y creíble" al protagonizar al detective. ''Se7en'' atropó 327 millones de dólares nes taquilles. En 1995 Pitt tuvo un papel de repartu como Jeffrey Goines nel llargumetraxe de [[ciencia ficción]] ''[[12 Monkeys]]'', dirixida por [[Terry Gilliam]]. La película recibió, en xeneral, crítiques positives, y empónderose a Pitt en particular. Janet Maslin de ''New York Times'' calificó la so actuación como "intensa y perturbadora" y encalcó la "interpretación qu'alloria" de Pitt, pa rematar que "enllena a Jeffrey con un estrañu manetismu que lluegu se torna importante a lo llargo de la película". Ganó un Globu d'Oru al "meyor actor de repartu" por dicha película. Tamién recibió la so primer nominación al Óscar na mesma estaya. Nel añu siguiente, tuvo un papel nel drama ''[[Sleepers]]'' basáu na [[novela]] homónima de [[Lorenzo Carcaterra]]. Tres el so estrenu, el film recibió crítiques estremaes. En 1997, Pitt trabayó xunta [[Harrison Ford]], al facer d'un terrorista del IRA, Rory Devany en ''[[The Devil's Own]]'', la primera de munches películes nes que Pitt utilizó un acentu [[Irlanda|irlandés]]. La opinión de la crítica tuvo dixebrada en cuantes a la so aproximación: ''[[San Francisco Chronicle]]'' escribió que "Pitt atopa'l tonu afayadizu d'ambigüedá moral, pero a vegaes el so acentu irlandés ye tan teal que ye abegosu atolenar lo que diz". Otra miente, una periodista de ''[[The Charleston Gazette]]'' cuntó que'l so acentu meyoraba mientres el trescursu de la película. Magar pañó 140 millones de dólares en tol mundu, recibió crítiques negatives. Esi mesmu añu tuvo'l papel cimeru, como l'alpinista [[Austria|austriacu]] [[Heinrich Harrer]], na película de [[Jean-Jacques Annaud]] ''[[Seven Years in Tibet]]''. Tuvo qu'entrenar mientres meses pa poder llevar a cabu'l papel, ya que supunxo un gran desafíu pol nivel d'alpinismu que se facía falta. Poro,esguiló en [[California]] y nos [[Alpes]] xunto con [[David Thewlis]]. Pola mor de la tema de nacionalismu tibetanu de la película, el gobiernu [[China|chinu]] prohibió-y a Pitt entrar nel país pa siempre. La película tuvo sobretoo crítiques negatives y consideróse una desilusión. En 1998, Pitt protagonizó la película ''[[Meet Joe Black]]'', onde fizo de la Muerte, la cual aniaba nel cuerpu d'un mozu pa saber cómo yera ser humanu. La película dio-y a Pitt otra oportunidá de trabayar col actor [[Gales|galés]] [[Anthony Hopkins]], con quien trabayara enantes en ''Legends of the Fall''. La película recibió estremaes crítiques y a munchos nun-yos gustó la interpretación de Pitt. Según Mick LaSalle, de ''San Francisco Chronicle'', Pitt nun foi quien a "facer creyer al públicu que conocía tolos secretos de la muerte y la eternidá. === 1999-2003 reconocencia mundial === En 1999 foi [[Tyler Durden]], un mozu intransixente y carismáticu en ''[[Fight Club]]'', l'adautación cinematográfica de la novela homónima de [[Chuck Palahniuk]], baxo la direición de [[David Fincher]]. Pa interpretar el papel, Pitt dio lleiciones de [[boxéu]] y [[taekwondo]]. Amás permitió que-y foran abayaes dalgunes pieces dentales frontales, que foron restauraes cuando remató la filmación. Mientres la promoción de ''Fight Club'' Pitt dixo que la fin de la película nun yera necesariamente treslladar les agresiones hacia otra persona, sinon "tener una esperiencia y poner a preba a ún mesmu". ''Fight Club'' estrenóse nel [[Festival Internacional de Cine de Venecia de 1999 y, magar tuvo crítiques de toda triba, la so actuación personal foi allabanciada. [[Paul Clinton]], de [[CNN]], encalcó la natura arriesgada pero exitosa de la película, mientres que los críticos de ''Variety'' mentaron la capacidá de Pitt pa ser "xenial y carismáticu" y dixeron que "escurque, foi quien a encalcar el so físicu de manera más dinámica que nel so clásicu papel en ''Thelma and Louise''". Magar la recaudación na taquilla nun foi tan bona como s'esperaba, ''Fight Club'' convirtióse nuna [[Película de cultu]] dempués d'asoleyase en DVD nel añu 2000. Nel añu 2000, dempués de ''Fight Club'', Pitt interpretó a un boxeador xitanu irlandés d'acentu soncemente abegosu d'atolenar en ''[[Snatch]]'', una película de gángsteres dirixida por [[Guy Ritchie]]. Dellos especialistes criticaron negativamente a ''Snatch'', pero la mayoría encalcó la actuación de Pitt. Mick LaSalle, del ''San Francisco Chronicle'', dixo que Pitt foi "el candidatu perfeutu pa interpretar a un irlandes con un acentu tan marcáu que nin siquiera los británicos son quienes a atolenalu", y añedió que, enantes de ''Snatch'', "taba arreyao a papeles serios, pero recientemente pudo adaptase a papeles propios de la comedia negra y que necesiten estroversión". Pola so parte, [[Amy Taubin]], de ''[[The Village Voice]]'', dixo que "Pitt tuvo la so máxima espresión cómica nun papel d'una sola llinia d'humor". Al añu siguiente, Pitt foi protagonista na [[comedia romántica]] ''[[The Mexican]]'' xunta [[Julia Roberts]]. La película recibió crítiques estremaes pero foi un éxitu na taquilla. El so siguiente papel foi en ''[[Spy Game]]'', un ''[[thriller (xéneru)|thriller]]'' asitiáu na dómina de la [[Guera Fría]], qu'atropó 143 millones de dólares. Pitt fizo de Tom Bishop, un operariu de la Estaya d'Actividaes Especiales de la [[CIA]], cuyo tutor ye'l personaxe de [[Robert Redford]]. Los críticos esfrutaron de la película, anque-yos abultó que nin Pitt nin Redford amestaron "emocionalmente cola audiencia". El 22 de payares de 2001, Pitt participó como estrella convidada nun episodiu de la octava temporada de la serie televisiva ''[[Friends]]'', onde interpretó a Will, un antiguu ñeru d'escuela de [[Rachel Green]] -[[Jennifer Aniston]], so esposa nesi momentu-. Esta actuación valió-y una nominación a los premios [[Premios Primetime Emmy]] na estaya de "meyor estrella convidada nuna serie de comedia". N'avientu de 2001, Pitt interpretó a [[Rusty Ryan]] na película ''[[Ocean's Eleven (película de 2001O]]'', un ''remake'' de la [[Ocean's Eleven (película de 1960|versión orixinal de 1960]]. Xunta él tuvieron dellos actores de primer nivel, como [[George Clooney]], [[Matt Damon]], [[Andy García]] y [[Julia Roberts]]. Emponderada pola crítica, ''Ocean's Eleven'' foi un éxitu en taquilla y pañó 450 millones de dólares en tol mundu. En febreru de 2002, Pitt aprució en dos episodios de la serie cómica de [[MTV]] ''[[Jackass]]'', onde corrió peles cais de [[Los Angeles]] con dellos ñeros disfrazáu de gorila, y organizó'l so propiu secuestru n'otru episodiu. Esi mesmu añu, Pitt tuvo un papel secundariu nel debut como direutor de George Clooney, ''[[Confessions of a Dangerous Mind]]''. Fizo'l so primer trabayu como actor de voz en 2003, cuando emprestó la so voz al protagonista de la película animada de [[DreamWorks]] ''[[Sinbad: Legend of the Seven Seas]]'', y, más sero, foi la voz de Patch Boomhauer nun episodiu de la serie animada ''[[King of the Hill]]. === Dempués de 2003 === Pitt tuvo dos papeles importantes en 2004 al interpretar a [[Aquiles]] en ''[[Troya (película)|Troya]]'', cuya trama ta basada na obra griega ''[[Ilíada]]''. Amás fizo otra vegada de Rusty Ryan en ''[[Ocean's Twelve]]'', la continuación d'''Ocean's Eleven''. Na producción de ''Troya'', pa interpretar a Aquiles pasó seyes meses d'entrenamientu con espaes, y mancóse nel [[tendón d'Aquiles]], polo que la producción s'atrasó delles selmanes. Con una pañadura mundial de 497 millones de dólares, ''Troya'' ye'l mayor éxitu de taquilla de Pitt en tola so trayeutoria como actor. En cuantes a les crítiques, [[Stephen Hunter]] de ''[[The Washington Times]]'', mentó que Pitt foi quien a encalcar tovía con un papel esixente. Otra miente, ''Ocean's Twelve'' consiguió 362 millones de dolares en tol mundu, mientres que'l llabor de Pitt y Clooney foi camentada por Paul Clinton, de la cadena [[CNN]], como "la meyor química masculina dende [[Paul Newman]] y [[Robert Redfor]]" refiriéndose a les películes ''[[Butch Cassidy and the Sundance Kid]]'' y ''[[The Sting]]''. En 2005, Pitt protagonizó la comedia d'aición ''[[Mr. y Mrs. Smith]]'', dirixida por [[Doug Liman]]. Na película, una aburrida pareya descubre que dambos son asesinos a sueldu cuya misión ye matase l'ún al otro. Lo que más encalcó la crítica foi la química ente Pitt y [[Angelina Jolie]], quien fizo de jane Smith, la esposa del personaxe de Pitt. ''[[Star Tribune]]'' definióla como "termonuclear". ''Mr. y Mrs. Smith'' atropó 478 millones de dólares en tol mundu y convirtióse nún de los mayores éxitos de 2005. El siguiente llargumetraxe protagonizáu por Pitt foi'l drama ''[[Babel (película)|Babel]]'', dirixida por [[Alejandro González Iñárritu]] y protagonizada tamién por [[Cate Blanchett]], en 2006. L'actuación de Pitt gustó a la crítica. Más sero, l'actor dixo qu'aceptar esi papel fuera una de las mayores decisiones de la so carrera. La película estrenóse nuna presentación especial mientres el [[Festival de Cannes|Festival Internacional de Cine de Cannes de 2006]] y más sero nel [[Festival Internacional de Cine de Toronto]] el mesmu añu. Recibió siete nominaciones a los premios Óscar y Globu d'Oru, y tuvo'l Globu d'Oru a la "meyor película dramática"; pola so parte, Pitt tuvo nominao pal Globu d'Oru al "meyor actor de repartu". En 2007, Pitt fizo por tercer vegada de Rusty Ryan n'''[[Ocean's Thirteen]]''. Anque nun recaudó tantes perres como les dos primeres películes, pañó 311 millones de dólares en tol mundu. El so siguiente papel cinematográficu foi nel drama ''[[western]]'' de 2007 ''[[The Assassination of Jeesse James by the Coward Robert Ford]]'', adaptáu de la novela homónima de 1983 escrita por [[Ron Hansen]], onde interpretó al afamáu bandidu [[Jesse James]]. Dirixida por [[Andrew Dominik]] y producida por ''Plan B'', la compañía de Pitt, la película estrenóse nel [[Festival Internacional de Cine de Venecia de 2007]]. Según [[Lewis Beale]] del ''[[Film Journal International]]'', Pitt fizo un papel "tenebrosu y carismáticu" y aportó-y la [[Copa Volpi]] nel mesmu festival. Anque l'actor asistió al festival pa promocionar la película, tuvo que marachar ceo tres sofrir un ataque d'un fanáticu que se-y averó ente los guardaespaldes. A la fin recibió'l premiu un añu más sero, nel [[Festival Internacional de Cine de Venecia de 2008|festival de 2008]]. La siguiente apaición de Pitt nel cine foi na comedia negra de 2008 ''[[Burn After Reading]]'', la so primer collaboración colos [[hermanos Coen]]. La película gustó-y a los críticos: ''[[The Guardian]]'' describióla como "un campeón de boxeu: de movimientu rápidu, muncha actitú y col determín de dar un güelpe mortal en cuantes pueda", y encalcaron l'actuación de Pitt como una de les más sandungueres. Más sero, foi elixíu pa facer de Benjamin Button, el protagonista de la película de 2008 ''[[The Curious Case of Benjamin Button]]'', dirixida por [[David Fincher]]. La película ye una versión soncemente adaptada del cuentu curtiu homónimu de 1921 escrito por [[F. Scott Fitzgerald]]. La hestoria trata sobre un home que naz vieyu y va remocicando según pasa'l tiempu, y, según [[Michael Sragow]] de ''[[The Baltimore Sun]]'', l'actuación "sensata" de Pitt tornó a ''Benjamin Button'' nuna "obra mayestra ensin tiempu". Esti trabayu sirvió-y pa la so primer nominación a los [[Premios SAG]], amás de la so cuarta nominación a los Globos d'Oru y la segunda a los Óscar, toos na estaya de "meyor actor". La película, pola so parte, recibió trece nominaciones a los premios Óscar y pañó 329 millones de dólares a nivel mundial. Dende 2008, los trabayos de Pitt inclúin un papel protagonista en ''[[Inglourious Basterds]]'', dirixida por [[Quentin Tarantino]] y estrenada n'agostu de 2009 nuna presentación especial mientres el [[Festival Internacional de Cine de Cannes de 2009]]. L'actor fizo de Teniente Aldo Raine, un lluchador norteamericanu de la resistencia escontra los [[nazis]] en Francia mientres la Segunda Guerra Mundial. La película foi otru éxitu en taquilla: consiguió 311 millones de dólares en tol mundu y les crítiques foron nan so mayoría positives. ''Inglourious Basterds'' recibió bien de premios y nominaciones, ente les que s'incluyeron ocho nominaciones a los Óscar y siete a los [[MTV Movie Awards]], ente les que taba una nominación na estaya de Meyor actor pa Pitt. Foi la voz del superhéroe Metro Man nel llargumetraxe animáu de 2010 ''[[Megamind]]''. La prósima película de Pitt será'l drama de [[Terrence Malick]] ''[[The Tree of Life]]'', protagonizáu xunta [[Sean Penn]]. Amás firmó un contratu pa facer el personaxe d'un esplorador británicu qu'esquera una misteriosa civilización amazónica en ''[[Lost City of Z]]'', basada nel llibru homónimu de [[David Grann]]. == Vida personal == A fines de la década de 1980 y mientres la década de 1990, Pitt tuvo venceyao sentimentalmente con munches estrelles de cine, incluyendo a [[Robin Givens]] -de ''[[Head of the Class]]''-, [[Jill Schoelen]] -de ''[[Cutting Class]]''-, [[Juliette Lewis]] -de ''Too Young to Die?'' y ''Kalifornia''-, quien con selce años yera diez años menor qu'él cuando entamaron a salir, y [[Gwyneth Paltrow]] -''[[Se7en]]'', con quien tuvo un compromisu con muncha repercusión nos medios. Pitt tamién salió coles actrices [[Sinitta]] y [[Thandie Newton]]. === Matrimoñu con Jennifer Aniston === Pitt conoció a l'actriz de ''[[Friends]]'' [[Jennifer Aniston]] en 1998 y casóse con ella nuna ceremonia privada en [[Malibú (Califorña)|Malibú]]'l 29 de xunetu de 2000. La pareya seguróse de que'l casamientu sería priváu contratando a un cientu de guardias pa qu'allancaren cualesquier intentu d'invasión por parte de periodistes; namái una semeya foi asoleyada. Poco dempués del casamientu, Pitt demandó a la empresa Damiani International, quienes fixeren el so aniellu de boda, por vender répliques del so modelu de diseñu escluvivu, llamáu "Brad y Jennifer". Baxo l'alcuerdu algamáu en xineru de 2002, Pitt diseñaría xoyería pa Damiani y Aniston modelaríala, asina, la compañía dexaría de vender les copies. Magar el matrimoñu foi considerau mientres años como un éxitu en Hollywood, entamó a haber rumores de problemes nel matrimoñu, y Pitt dio anuncia de la dixebra'l 7 de xineru de 2005. Mientres el matrimoñu de Pitt y Aniston sumía, él y l'actriz [[Angelina Jolie]] principiaron a vese venceyaos nun tracamundiu mediáticu nel que Jolie yera davezu nomada como "la otra muyer", de resultes del so trabayu en ''Mr. & Mrs. Smith''. Ente Jolie y Pitt refugaben les acusaciones d'adulteriu, les espiculaciones continuaron mientres 2004 y 2005. Nuna entrevista con Ann Curry en xunu de 2005, Jolie desplicaba: "nun me perdonaría tar con un home casáu, cuando mio pá engañó a mio ma. Nun podría mirame al espeyu cada mañana si fixera eso. Nun me gustaría un home que fuera quien a engañar a la so esposa". Nel entamu de 2005, el conceptu de "matrimoñu con problemes" inspiró a Pitt a acomuñar col fotógrafu [[Steven Klein]] pa una sesión de semeyes entitulada "Felicidá doméstica" pa la revista ''W''. Les tomes amosaben a Pitt y a Jolie como una pareya casada con fíos, ambientaos en 1963. Pitt espresó'l so deseyu d'amosar la realidá d'una manera más evidente y dura, pero amosando a una pareya feliz. "Nun sabes qué ye lo que ta mal", dixo, "porque'l matrimoñu ye cenciellamente dalgo polo que firmaste". Pola so parte, Aniston, más sero, mentó la toma de semeyes como la evidencia de que "la so conciencia y la so sensibilidá desapaecieran". Aniston firmó'l divorciu'l [[25 de marzu]] de [[2005]], que remató'l [[2 d'ochobre]] del mesmu añu na [[Corte Superior de Los Angeles]]. Magar los comentarios de la prensa que cuiden que Pitt y Aniston lleven una rellación negativa, nuna entrevista de febreru de 2009, l'actor dixo que nun ye asina, añediendo que dambos costitúin una gran parte na vida del otro. === Rellación con Angelina Jolie y fíos === [[Archivu:Angelina Jolie Brad Pitt Cannes.jpg|right|thumb|250px|Brad Pitt con [[Angelina Jolie]].]] Un més dempués de qu'Anistón firmó'l divorciu, n'abril de 2005, aprució nos medios una serie de semeyes que confirmó los rumores d'una rellación ente Brad Pitt y l'actriz [[Angelina Jolie]]. Les semeyes, que foren vendíes en 500000 dólares, amuesen a Pitt Jolie y a so fíu Maddox nuna playa en [[Kenia]]. Mientres el branu la pareya foi vista xunta cada vegada con más frecuencia, y la prensa entamó a llamala "[[Brangelina]]". Dos meses más sero, en xunetu, asoleyó un artículu mui divulgáu, onde s'amosó a Pitt y a Jolie posando como pareya. En xunetu de 2005, Pitt acompañó a Jolie a [[Etiopía]] onde ella adoptó a so segunda fía, una neña de seyes meses llamada Zahara; más sero Jolie dixo qu'ella y Pitt tomaren xuntos la decisión d'adoptala. N'avientu de 2005, confirmóse que Pitt taba tratando d'adoptar llegalmente a los dos fíos de Jolie, y per aciu de los requisitos llegales, nos anuncios clasificaos nel periódicu de Los Angeles ''Daily Commerce'', diose anuncia del pidimentu de cambio d'apellíu. El [[19 de xineru]] de [[2006]], un xuez de Califorña aprobó'l pidimentu, y los apellíos llegales de los neños foron camudaos formalmente a "Jolie-Pitt". El 11 de xineru de 2006, Jolie confirmó a la revista ''[[People]]'' que taba embarazada. El [[27 de mayu]] de [[2006]], Jolie dio a lluz a so fía, Shiloh Nouvel Jolie-Pitt en [[Swakopmund]], [[Namibia]], por [[cesárea]]. Pitt confirmó que so fía tendría pasaporte namibiu y Jolie decidió ufrir les primeres semeyes de Shiloh al traviés del distibuidor [[Getty Images]], enverde permiti-y a los periodistes vender semeyes clandestines a precios mui altos. ''People'' pagó más de 4,1 millones de dólares polos derechos n'Estaos Xuníos, mientres que la revista británica ''[[Hello!]]'' tuvo los derechos internacionales por aproximadamente 3,5 millones de dólares; los derechos totales algamaron un total de 10 millones en tol mundu, tornándose na imaxe d'un afamáu más cara de la hestoria. Toles ganancies foron donaes a una organización de caridá por Jolie y Pitt. [[Madame Tussauds]] en [[Nueva York]] anició una figura de cera de Shiloh, de dos meses d'edá; foi la primer neña en ser semeyada en cera por esti muséu. N'ochobre del mesmu añu, mientres una entrevista con ''[[Esquire]]'', Pitt afirmó que se casaría con Jolie cuando toos n'Estaos Xuníos pudieren facelo de manera llegal. El 15 de marzu de 2007, Jolie adoptó un neñu de trés años d'edá de [[Vietnam]], Pax Thien Jolie-Pitt. Pola mor de que l'orfanatu nun dexaba adoptar a pareya que nun tuvieran casaes, Jolie adoptó a Pax como ma soltera y Pitt lluegu adoptó al neñu como so fíu n'Estaos Xuníos. Tres que n'entrevistes y artículos nos medios internacionales s'encamentó que Jolie tuviera embarazada otra vegada, l'actriz foi a la entrega de los premios Independent Spirit con un vestíu aferíu, confirmando indireutamente los rumores. ''People'' asoleyó un artículu nel que se confirmó l'embarazu. En mayu de 2008, Jolie confirmó nel programa ''Today'' qu'esperaben ximielgos. El 12 de xunetu de 2008 Pitt tornóse en pá otra vegada, d'una neña llamada Vivienne Marcheline y un neñu llamáu Knox Léon. Amás, aidó na cesárea y el mélicu qu'atendió a l'actriz, Michael Sussman, dixo que "Brad Pitt tuvo mui emocionáu mientres l'allumamientu". En febreru de 2010, Pitt y Jolie demandaron a la publicación [[sensacionalismu|sensacionalista]] británica ''[[News of the World]]'' por difundur que la pareya se taba dixebrando. === Vida en Nueva Orleans === La familia dixebra'l tiempu ente [[Los Angeles]] y [[Nueva Orleans]]. Nuna entrevista con ''[[The Times-Picayune]]'', ente se filmaba ''[[The Curious Case of Benjamin Button]]'', Pitt dixo: "nun soi quien a saber porqué se nos dexa vivir una vida tan normal -en Nueva Orleans-. Vivir nel [[French Quarter]] ye mui bonu pa nós. Tenemos un aniciu de lo que ye una verdadera vida familiar. La xente foi mui, mui amable con nós. Si tamos nel muelle de nueso, la xente pasa por ellí y díznos "hola". Llueu siguen el so camín". En marzu de 2009, cuando l'actor se vio col presidente [[Barack Obama]] pa coordinar un proyeutu venceyáu cola recostrucción de la ciudá, espardióse l'anuncia de que Brad Pitt ye'l primu novenu del presidente. Dambos tan emparentaos per aciu d'un antepasáu llamáu Edwin Hickman, un policía del estáu de [[Virxinia]] que finó en 1769. == Filmografía == === Actor === {| class="wikitable sortable" |+ Actor |- ! Añu ! Película ! Papel ! class="unsortable" | Notes |- | 1987 | ''[[No Way Out]]'' | Oficial na folixa | |- | 1987 | ''[[No Man's Land]]'' | Taberneru | |- | 1987 | ''[[Less Than Zero]]'' | Convidáu | |- | 1987 | ''[[Growing Pains]]'' | Jeff | Serie de televisión (dos episodios: Who's Zoomin' Who?" y "Feet of Clay" 1989) |- | 1987 | ''[[Dallas (serie de televisión)|Dallas]]'' | Randy | Serie de televisión (cuatro episodios) |- | 1988 | ''[[Comando Especial|21 Jump Street]]'' | Peter | Serie de televisión (un episodiu: "Best Years of Your Life") |- | 1987 | ''[[Happy Together (película de 1989)|Happy Together]]'' | Brian | |- | 1987 | ''[[Cutting Class]]'' | Dwight Ingalls | |- | 1987 | ''[[Head of the class|Head of the Class]]'' | Chuck | Serie de televisión (un episodiu: "Partners") |- | 1987 | ''[[Freddy's Nightmares]]'' | Rick Austin | Serie de televisión (un episodiu: "Black Tickets") |- | 1990 | ''[[The Image (película)|The Image]]'' | Cameraman | Película de televisión |- | 1990 | ''[[Too Young to Die?]]'' | Billy Canton | Película de televisión |- | 1990 | ''Glory Days'' | Walker Lovejoy | Serie de televisión (seyes episodios) |- | 1991 | ''[[Across the Tracks]]'' | Joe Maloney | |- | 1991 | ''[[Thelma & Louise]]'' | J.D. | |- | 1991 | ''[[Johnny Suede]]'' | Johnny Suede | |- | 1992 | ''Contact'' | Cox | |- | 1992 | ''[[Cool World]]'' | Detective Frank Harris | |- | 1992 | ''[[A River Runs Through It]]'' | Paul Maclean | |- | 1993 | ''[[Kalifornia]]'' | Early Grayce | |- | 1993 | ''[[True Romance]]'' | Floyd | |- | 1994 | ''[[The Favor]]'' | Elliott Fowler | |- | 1994 | ''[[Interview with the Vampire]]'' | Louis de Pointe du Lac | |- | 1994 | ''[[Legends of the Fall]]'' | Tristan Ludlow | |- | 1995 | ''[[Se7en|Seven]]'' | David Mills | |- | 1995 | ''[[12 Monkeys]]'' | Jeffrey Goines | |- | 1996 | ''[[Sleepers]]'' | Michael Sullivan | |- | 1997 | ''[[The Devil's Own]]'' | Francis "Frankie" Austin McQuire/Rory Devaney | |- | 1997 | ''[[Seven Years in Tibet]]'' | [[Heinrich Harrer]] | |- | 1997 | ''[[The Dark Side of the Sun]]'' | Rick | |- | 1998 | ''[[Meet Joe Black]]'' | Joe Black/Home na Tienda de Café | |- | 1999 | ''[[Fight Club]]'' | Tyler Durden | |- | 1999 | ''[[Being John Malkovich]]'' | Él mesmu | |- | 2000 | ''[[Snatch]]'' | Mickey O'Neil | |- | 2001 | ''[[The Mexican]]'' | Jerry Welbach | |- | 2001 | ''[[Spy Game]]'' | Tom Bishop | |- | 2001 | ''[[Ocean's Eleven]]'' | [[Rusty Ryan]] | |- | 2001 | ''[[Friends]]'' | Will Colbert | Serie de televisión (un episodiu: "The One with the Rumor") |- | 2002 | ''[[Full Frontal (película)|Full Frontal]]'' | Él mesmu | |- | 2002 | ''[[Confessions of a Dangerous Mind]]'' | Brad, Solteru #1 | |- | 2003 | ''[[Sinbad: Legend of the Seven Seas]]'' | Sinbad | Voz |- | 2003 | ''[[Abby Singer]]'' | Él mesmu | Apaición |- | 2004 | ''[[Troya (película)|Troya]]'' | Aquiles | |- | 2004 | ''[[Ocean's Twelve]]'' | Rusty Ryan | |- | 2005 | ''[[Mr. & Mrs. Smith]]'' | John Smith | |- | 2006 | ''[[Babel (película)|Babel]]'' | Richard | |- | 2007 | ''[[Ocean's Thirteen]]'' | Rusty Ryan | |- | 2007 | ''[[The Assassination of Jesse James By The Coward Robert Ford]]'' | [[Jesse James]] | |- | 2008 | ''[[Burn After Reading]]'' | Chad Feldheimer | |- | 2008 | ''[[The Curious Case of Benjamin Button]]'' | Benjamin Button | |- | 2009 | ''[[Inglourious Basterds]]'' | Lt. Aldo Raine | |- | 2010 | ''[[Megamind]]'' | Metro-Man | |- | 2011 | ''[[The Tree of Life]]'' | Sr. O'Brien | |- | 2011 | ''[[Moneyball]]'' | [[Billy Beane]] | ''En filmación'' |- | 2012 | ''[[World War Z (película)|World War Z]]'' | Max Brooks |''En filmación'' |- | 2012 | ''[[The tiger]]'' | | |- | 2012 | ''[[Cogan's Trade]]'' | Jackie Cogan | |- | 2014 | ''[[Voyage of Time]]'' | él mesmu (narración) | Documental |} === Productor === {| class="wikitable sortable" |+ |- ! Añu ! Película ! class="unsortable" | Notas |- | 2006 | ''[[God Grew Tired of Us]]'' | Productor executivu |- | 2006 | ''[[The Departed]]'' | |- | 2006 | ''[[Running with Scissors]]'' | |- | 2007 | ''The Tehuacan Project'' | Productor ejecutivo |- | 2007 | ''[[Year of the Dog]]'' | Productor ejecutivo |- | 2007 | ''[[A Mighty Heart]]'' | Co-productor |- | 2007 | ''[[The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford]]'' | |- | 2008 | ''[[Pretty/Handsome]]'' | Productor executivu (TV) |- | 2009 | ''[[The Time Traveler's Wife]]'' | |- | 2009 | ''[[The Private Lives of Pippa Lee]]'' |Productor executivu |- | 2010 | ''[[Kick-Ass]]'' | |- | 2010 | ''[[Eat Pray Love]]'' | |- | 2011 | ''[[The Tree of Life]]'' | |- | 2012 | ''[[World War Z (película)|World War Z]]'' | |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *{{commonscat|Brad Pitt}} *{{IMDb}} *[http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800018965/filmography Filmografía de Brad Pitt] en Yahoo! Movies (en inglés) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones d'Oklahoma]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] pf2xps0vysfopu753l2v0zk4s8bm3uw 0 34157 3709862 3297334 2022-08-19T09:19:18Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |+ <big><big>''' Conceyu Abiertu ''' </big></big> |- ! align="left" | Llogotipu | |- ! align="left" | Siegles | CA (nel rexistru, CONCEYU ABIERTU) |- ! align="left" | Fundáu en | [[2010]] |- ! align="left" | Voceru nacional | [[Mariu Arbesú]] |- ! align="left" | Ideoloxía | [[Izquierda]], [[Nacionalismu asturianu]], [[Municipalismu]], [[Socialismu]] |- ! align="left" | Afiliación europea | Nun tien |- ! align="left" | Ámbitu | Conceyos d'[[Asturies]] |- ! align="left" | Presencia | [[Noreña]], [[Xixón]], [[Villaviciosa]], [[Siero]], [[Uviéu]], [[Ribeseya]], [[Samartín del Rei Aurelio]], [[Llangréu]], [[Grau]], [[Mieres]] |- ! align="left" | Llar nacional | C/ Javier Lauzurica, 6, baxu (Noreña, Asturies) |- ! align="left" | Afiliaos | --- |- ! align="left" | Colores | [[Azul]] y [[Blanco]] |- ! align="left" | Estáu | N'activu |- ! align="left" | Web | [http://www.conceyuabiertu.org/ conceyuabiertu.org] |- |} '''Conceyu Abiertu''' (''CA'') ye una plataforma política de cálter asturianu, municipalista y d'izquierda presente en dellos conceyos d'[[Asturies]]. == Historia == Conceyu Abiertu foi fundáu a lo cabero de 2010 a iniciativa de xente tanto viniente de organizaciones polítiques, sindicales, sociales y de mocedá d'Asturies como [[Andecha Astur]], [[Darréu]], [[Corriente Sindical d'Izquierda]] o [[Fai! Asturies]], como independientes. L'oxetivu de la formación d'esta plataforma foi la necesidá d'una xuntura de los estremaos ámbitos de la izquierda asturiana al rodiu de los conceyos y dende la base pol estancamientu que taba sofriendo esi movimientu políticu. Presentose oficialmente ente la sociedá asturiano y la prensa el [[19 de Xineru]] de [[2011]] nel Salón d'Actos de la [[Biblioteca Xovellanos]] de Xixón<ref>Conceyu Abiertu preséntase como movimientu popular dende la base y dende los conceyos [http://www.conceyuabiertu.org/index.php?option=com_content&view=article&id=24%3Aconceyu-abiertu-presentase-como-movimientu-popular-dende-la-base-y-dende-los-conceyos&catid=16%3Anoticies&Itemid=64&lang=es]</ref>. Conceyu Abiertu participó per primer vegada nes [[eleiciones asturianes del 22 de mayu]], tanto con una candidatura nacional, que nun foi quien a sacar representantes, como con candidatures a nivel de conceyu. En Xixón, la candidatura integrose na coalición eleutoral [[Conceyu d'Unidá Popular de Xixón]] ([[CUPX]])<ref> Presentóse'l Conceyu d'Unidá Popular de Xixón [http://www.conceyuabiertu.org/index.php?option=com_content&view=article&id=49%3Apresentose-el-conceyu-dunida-popular-de-xixon&catid=21%3Axixon&Itemid=63&lang=es]</ref>, xunta [[Izquierda Anticapitalista]], [[Frente de la Izquierda]] ya independientes. Algamóse un representante en Noreña, [[Pablo Perez Fonseca]]<ref>Pablo Pérez tomó posesión prometiendo por imperativu llegal y n'asturianu [http://www.conceyuabiertu.org/index.php?option=com_content&view=article&id=120%3Apablo-perez-tomo-posesion-prometiendo-por-imperativu-llegal-y-nasturianu&catid=18%3Anorena&Itemid=68&lang=es]</ref>. == Ideoloxía == Conceyu Abiertu podía definise como una organización municipalista, asturiana y d'izquierda. Los sos finxos básicos foron marcaos nel Manifiestu Fundacional<ref>Manifiestu de Conceyu Abiertu [http://www.conceyuabiertu.org/index.php?option=com_content&view=article&id=22&Itemid=62&lang=es]</ref> presentáu ente la sociedá el 19 de Xineru en Xixón. Resumiéronse los sos finxos en 6 puntos. * Participación dende la base. * Protagonismu de la [[clas trabayadora]]. * [[Drechu d'autodetermín|Autodetermín]] p'Asturies pa facer les polítiques dende casa y que, poro, tean más adaptaes a la realidá social. * [[Asturianismu cultural]]. * [[Municipalismu]] p'asegurar la participación democrática del pueblu. * [[Ecoloxismu]]. == Conceyos == Conceyu Abiertu carauterízase como una organización non centralizada y asamblearia, siguiendo'l modelu de les [[Candidatures d'Unidá Popular]] (CUP) catalanes, funcionando'l conceyu nacional como un elementu federativu y unificador. Anguaño, tien presencia en diez conceyos asturianos<ref>Llista oficial de conceyos [http://www.conceyuabiertu.org/index.php?option=com_content&view=section&id=6&Itemid=63&lang=es]</ref>. * {{bandera2|Grau}} - [[Conceyu Abiertu por Grau]] * {{bandera2|Llangréu}} - [[Conceyu Abiertu por Llangréu]] * {{bandera2|Mieres}} - [[Conceyu Abiertu por Mieres]] * {{bandera2|Noreña}} - [[Conceyu Abiertu por Noreña]] * {{bandera2|Ribeseya}} - [[Conceyu Abiertu por Ribeseya]] * [[Archivu:Flag of Asturias.svg|20px|]] [[Samartín del Rei Aurelio]] - [[Conceyu Abiertu por Samartín del Rei Aurelio]] * {{bandera2|Siero}} - [[Conceyu Abiertu por Siero]] * {{bandera2|Uviéu}} - [[Conceyu Abiertu por Uviéu]] * {{bandera2|Villaviciosa}} - [[Conceyu Abiertu por Villaviciosa]] * {{bandera2|Xixón}} - [[Conceyu Abiertu por Xixón]] (integráu nel CUPX) == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Partíos políticos d'Asturies]] [[Categoría:Nacionalismu asturianu]] rsb70156z68g5lzgkget33xsjfginvr 0 34451 3709800 3696381 2022-08-19T09:14:07Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200530151830}} {{organización}} La '''Xunta Asesora de Toponimia del Principáu d'Asturies''' ye un órganu colexáu consultivu y asesor de l'Alministración del Principáu d'Asturias pal cumplimientu de les xeres que tenga encomendaes d'investigación y normalización de los topónimos asturianos. ([https://sede.asturias.es/portal/site/Asturias/menuitem.1003733838db7342ebc4e191100000f7/?vgnextoid=d7d79d16b61ee010VgnVCM1000000100007fRCRD&fecha=19/04/2002&refArticulo=2002-1419001&i18n.http.lang=es Artículu 1 del Decretu 38/2002, del 4 d'abril], pol que se regula la Xunta) Surde al rodiu de la '''Llei''' 1/1998, de 23 de marzu, d''''Usu y Promoción del Bable/Asturianu''', qu'espón, nel so artículu 16, la necesidá d'un órganu consultivu, que-y correspuenda, ente otres funciones, el dictamen previu a la determinación, pol Conseyu de Gobiernu, de los topónimos de la Comunidá Autónoma. Nómase "Asesora" col propósitu de resaltar el so calter consultivu. == Precedentes == La '''Xunta Asesora de Toponimia del Principáu d'Asturies''' vieno a sustituyir a l'anterior Xunta de Toponimia, regulada pol [http://www.pdfdownload.org/pdf2html/view_online.php?url=https%3A%2F%2Fsede.asturias.es%2Fbopa%2Fdisposiciones%2Frepositorio%2FLEGISLACION13%2F66%2F2%2F858D03DD527645E8B3963D8F241DEEB9.pdf Decretu 62/98 del 29 d'ochobre] (BOPA n.263 del 13 de payares de 1998) y modificada pol [http://www.pdfdownload.org/pdf2html/view_online.php?url=https%3A%2F%2Fsede.asturias.es%2Fbopa%2Fdisposiciones%2Frepositorio%2FLEGISLACION01%2F66%2F4%2F001U001UGJ0002.pdf Decretu 38/2002 del 4 d'abril] (BOPA n.90 del 19 d'abril de 2002). La '''Xunta de Toponimia 1998-2002''' ñaz como consecuencia de la '''Llei d'Usu del Bable/Asturianu''', col cometíu d'estudiar la toponimia asturiana y "''favorecer la normalización de topónimos respetando los usos llingüísticos de la rexón''". Funcionaba mediante dos órganos: un Plenu (con funciones informatives, emitía los informes pertinentes y proponía midides d'aición) y una Comisión Permanente (col llabor del estudiu de la toponimia na documentación esistente y sobre'l tarrén y la de responder consultes). Ensin embargo, los resultaos fueron imperceptibles, porque la Llei d'Usu del Bable Asturianu malpenes se punxera en marcha hasta'l 2002. Anantes del 98, taba en vigor la '''Llei Orgánica, de 30 d'avientu, del Estatutu d'Autonomía p'Asturies''', que prevía la defensa y la difusión de la llingua y la cultura asturianes. Por ella, la Conseyería de Cultura crea la primer Xunta de Toponimia nel añu 1985, con una cadarma paecía a la de 1998-2002, anque con competencies solamente consultives, que se fueron ampliando o amenorgando según distintos decretos, pero con escasa repercusión del so trabayu. == Composición == L'artículu 2 del Decretu 38/2002 del 4 d'abril, establez la composición de la '''Xunta Asesora de Toponimia''' colos siguientes miembros: un presidente, un vicepresidente, seis vocales y un secretariu. La '''Presidencia''' tará en manes del titular de la Direición Xeneral que-y competa en materia cultural (el Direutor Xeneral de Política Llingüística anguaño). Tien la potestá d'incorporar a la Xunta a persones especializaes en temes a alderique o estudiu, de forma transitoria y consultiva. La '''Vicepresidencia''' recayerá nel titular de la Direición Xeneral que-y competa en materia d'ordenación del territoriu( el Direutor Xeneral d'Ordenación del Territoriu y Urbanismu). Los seis '''vocales''' queden repartíos de la siguiente forma: • Un miembru de l'[[Academia de la Llingua Asturiana]], designáu pola institución. • Un profesor en representación de la [[Universidá d'Uviéu]], nomáu pol órgano competente d'esta. • Un miembru del [[RIDEA]], designáu por este. • Dos espertos de prestixu na materia, nomaos pol titular de la Conseyería d'Educación y Cultura. • El Titular de Direición Xeneral competente en materia de cooperación llocal(la Direutora Xeneral d'Alministración Llocal). La '''Secretaría''' dirá pal titular del Serviciu qu'algame les competencies de promoción o enseñanza del bable/asturianu (Xefa del Serviciu de Política Lingüística). Anque tien voz, nun tendrá votu dientro la Xunta. Tolos cargos tienen calter honoríficu y el so desempeño nun ye retibuyíu económicamente. Pol Artículu 4 del mesmu Decretu, establézse'l rexime de sesiones: aconceyarase cada vez que seya convocada pol Presidente, ensin númberu establecíu, pero que nun pue ser menor de trés vegaes per añu. === Miembros d'anguaño === El xueves 22 d'avientu de 2011, constituyóse la '''Xunta Asesora de Toponimia''' nun aconceyamientu onde la sée de la Conseyería de Cultura y Deporte, presidía pol direutor de la Oficina de Política Llingüística, Alfredo Ignacio Álvarez Menéndez. La composición ye la que sigue: *Presidente: D. Alfredo Ignacio Álvarez Menéndez, Direutor Xeneral de Política Llingüística. *Vicepresidente: D. José Miguel García Arias, Direutor Xeneral d'Ordenación del Territoriu y Urbanismu. *Vocal: Dª. Cristina Bellón del Rosal, Direutora Xeneral d'Alministración Llocal. *Vocal: D. Ramón de Andrés Díaz, en representación de la Universidá d'Uviéu. *Vocal: Dª Ana María Cano González, en representación de la Academia de la Llingua Asturiana. *Vocal: D. Julio Concepción Suárez, en representación del Real Institutu d'Estudios Asturianos. *Vocal: D. Fernando Álvarez-Balbuena García, profesor de la Universidá d'Uviéu y espertu en toponimia asturiana, nomáu pol Conseyeru de Cultura y Deporte. *Vocal: D. Felipe Fernández García, Catedráticu d'Análisis Xeográficu Rexonal de la Universidá d'Uviéu y espertu en cartografía temática, designáu pol Conseyeru de Cultura y Deporte *Secretaria: Dª Mª Antonia Pedregal Montes, Xefa del Serviciu de Política Lingüística. == Funciones == L'Artículu 3 del Decretu 38/2002, del 4 d'abril fala de les funciones de la Xunta Asesora de la Toponimia, que son, fundamentalmente, cuatro: #Apurrir el dictamen previu a los alcuerdos del Conseyu de Gobiernu del Principáu d'Asturies polos que se determinen los topónimos a aplicar. #Asoleyar los informes so les cuestiones que tengan rellación cola toponimia d'Asturies, a pruyimientu del titular de la Conseyería d'Educación y cultura. #Emitir informes de cuantes cuestiones tean rellacionaes cola toponimia asturiana, a traviés del titular de la Conseyería d'Educación y Cultura, cuando-yos los pidan otros órganos de l'Alministración del Principáu, los Conceyos y demás entidaes o organismos públicos de la Comunidá Autónoma. #Proponer al titular de la Conseyería d'Educación y Cultura l'adopción de cuantes midíes se consideren oportunes pala investigación y recuperación de los topónimos asturianos. == Procedimientu == Resultante de les funciones estipulaes nel Decretu de regulación de la Xunta Asesora de la Toponimia del Principáu d'Asturies, esta articula la so llabor al rodiu de tres oxetivos fundamentales: # Validar filolóxicamente los topónimos autóctonos y tradicionales d'Asturies. # Proponer la validez oficial de los topónimos filolóxicamente aprobaos. # Encamentar a la xeneralización del usu de los topónimos propuestos como oficiales. === Validación filolóxica de los topónimos autóctonos y tradicionales d'Asturies === *El trabayu la Xunta afectará tanto a la toponimia mayor como a la menor del Principáu, anque se-y da prioridá a la mayor, nun primer momentu y por causes operatives. *Pala toponimia mayor, el documentu de trabayu direutor sedrá'l nomenclátor ''Nomes de conceyos, parroquies, pueblos y llugares del Principáu d'Asturies, de la [Academia de la Llingua Asturiana]'' (Uviéu, 2000), siendo tamién documentu de trabayu de referencia fundamental l'archivu de datos toponímicos de campu de la Conseyería de Cultura, Comunicación Social y Turismu (añu 2010). *La escritura correuta de los topónimos ye: **pa los que tean n'asturianu, la 5ª edición revisada de les ''Normes ortográfiques de la Academia de la Llingua'' (Uviéu, 2000); **pa los que tean en gallegu-asturianu, la ''Proposta de normas ortográficas del ga(l)lego asturiano'', de la Conseyería d'Educación y Cultura (Uviéu, 1993). *Los topónimos del nomenclátor de l'[[Academia de la Llingua Asturiana]] van ser consideraos válidos si nun hai propuesta a la contra. *La non validez de dalgunos topónimos del documentu de trabayu puede tar motivada por **error tipográficu, **error de recoyida, **la non adecuación a la normativa ortográfica establecía, **esistencia de formas toponímiques n'uso nun consideraes, **la non adecuación al usu tradicional, **eventual choque de la forma'l nomenclátor con otra variante alternativa en razón d'aspeutos formales llingüísticamente granibles y nun previstos, etc. *La validación filolóxica de los topónimos autóctonos atenderá la posibilidá d'aceutar variantes autóctones del mesmu topónimu, anque la propuesta d'oficialización fadráse sobre una sola. Al final del trabayo, la '''Xunta Asesora de Toponimia''' contará con una base filolóxica de datos sobre les variantes llingüístiques de los topónimos autóctonos. *Los topónimos oxetu de validación habrán ser los propios del asturianu o del gallegu-asturianu modernos. Les formes documentaes n'otros estadios evolutivos de la llengua tendránse en cuenta como sofitu pa solucionar duldes filolóxiques o ortográfiques de les formes modernes. *La '''Xunta Asesora de Toponimia''' emitirá dictámenes parciales de secute soceptibles d'oficialización inmediata. Una vez fináu'l trabayu, iguará un nomenclátor xeneral oficial del Principáu d'Asturies. === Proposición de la validez oficial de los topónimos filolóxicamente aprobaos === A la '''Xunta Asesora de Toponimia''' correspuénde-y el llabor de proponer les formes toponómiques que'l Conseyu de Gobiernu convertirá n'oficiales, al traviés d'una resolución de la Conseyería de Cultura, Comunicación Social y Turismu. D'esta mientre, los topónimos apaecíos nos dictámenes y nel nomenclátor apurríos pola '''Xunta Asesora de Toponimia''' queden filolóxicamente validaos y propónense como les formes oficiales a tolos efeutos (anque dempués puean correxise mediante alegaciones argumentaes y documentaes) Por validez oficial entiéndese'l reconocimientu por parte de les Alministraciones de la denominación propuesta pola '''Xunta Asesora de Toponimia''', de manera que la forma autóctona del topónimu reconozse como la denominación propia y correuta en documentos alministrativos, logotipos institucionales, mapes, rexistros, indicadores, rótulos, comunicaciones internes y externes, etc. Son previsibles dos situaciones básiques: *El topónimu autóctonu validáu pola '''Xunta Asesora de Toponimia''' ye la única forma oficial. *Nuna minoría casos, el topónimu autóctonu propuestu pola '''Xunta Asesora de Toponimia''' diba coesistir cola forma oficial vixente hasta'l momentu, manifestándose na práutica asina: usu conxunto de dambes formes separaes por una barra, n'igualdá tipográfica y cromática cola casteyana. Puen alcontrase dos casos: **Formes casteyanes de topónimos relevantes y mui conocidos fuera d'Asturies: los de grandes ciudades que muestren formes históricamente asumíes en casteyanu. **Formes asturianes tradicionales con mínima vitalidad oral: n'ocasiones, el topónimu asturianu tradicional gocia de mui poca vitalidá oral, pudiendo considerase conveniente l'usu oficial de la forma tradicional xunto a la casteyana que-y correspuenda. El reconocimientu de la denominación oficial afeuta al ámbitu del Principáu d'Asturies. Convídase a establecer los pertinentes convenios coles Alministraciones centrales, cola fin d'algamar el so reconocimientu nel ámbitu l'Estáu, y coles Alministraciones llocales, pa promover y esparder la toponimia tradicional nel so territoriu. === Encamientu pa la xeneralización del usu de los topónimos propuestos como oficiales === En virtú del artículu 3.d del Decretu 38/2002, de 4 d'abril, la Xunta Asesora de Toponimia tien la potestá d'encamentar l'usu efeutivu de los topónimos validaos pa los que propón la so oficialización énte les entidaes públiques afeutaes. Por otra parte, sedrán los organismos y autoridaes del Principáu d'Asturies emprenderán las dilixencies pertinentes pa promocionar los topónimos oficiales nel usu de diverses entidaes privaes socialmente relevantes. == Protocolu d'actuación == #Nel tratamientu de la toponimia mayor, la unidá de trabayu ye'l nomenclátor correspondiente a un Conceyu. #L'orden de trabayu vien determináu pola propia '''Xunta Asesora de Toponimia'''. Les revisiones solicitaes polos Conceyos, Entidaes Llocales o organismos del Principáu tienen prioridá sobre l'orden previamente establecíu. #Pa la toponimia mayor considerense válides les formes qu'apaecen nel nomenclátor de l'[Academia de la Llingua], mientres nun se faigan propuestes de correición. #Los miembros de la '''Xunta Asesora de Toponimia''' presentaranse a cada sesión coles propuestes toponímiques relatives al trabayu programáu mientres la sesión cabera y recibirán materiales bibliográficos y informes toponímicos de campu pa la meyor evaluación de los topónimos. #Les propuestes de correición han presentase por escrito nunes plantíes (impreses o en soporte informáticu) onde figurarán el motivu de la modificación, la forma nueva propuesta, la documentación de tipu filolóxicu aportada, las duldes fundamentaes sobre la fiabilidá del documentu-base, etc. #Cuando s'impugne un topónimu del documentu-base, la posible validez de la forma impugnada habrá ser igualmente razonada y documentada. #Si los miembros de la Xunta xulgan qu'una forma toponímica ye duldosa, o nun se tenga la información suficiente sobre la so forma popular, encargarase un informe de campu a filólogos que la '''Oficina de Política Llingüística''' determine. Asina mesmo, tendrase en cuenta l'artículu 2 del Decretu 38/2002 del 4 d'abril, que regula la '''Xunta Asesora de Toponimia''', qu'establez que la Presidencia tien la potestá d'incorporar a la Xunta a persones especializaes en temes a alderique o estudiu, de forma transitoria y consultiva. #Si la propuesta d'oficialización consistiere n'escoyes ente les diferentes formes autóctones rexistraes pa un mesmu topónimu, se procederase d'alcuerdu a les siguientes pautes: ##A igualdá de calter autóctonu, propondrase como oficial la forma qu'utilizan efeutivamente los falantes del propio sitiu. ##Si dos o más formes autóctones son usaes nel mesmo sitiu, propondrase como oficial la histórica y propia del sitiu, anque pueda coesistir con otres variantes asturianes incorporaes más recientemente al usu llingüísticu llocal. ##Si dos o más formes son históriques y propies del sitiu, propondrase como oficial la que los falantes atalanten como más xenuina o tradicional. #Les decisiones sobre la correición d'una forma topónima tomaranse por consensu y, si nun fuere posible, por votación. El presidente la Xunta tien votu de calidá. #De cada sesión tomará acta'l secretariu. Les actes redactaránse en casteyanu y n'asturianu. === Criterios pa las impugnaciones al documento-base === *''Alternancies de «b» y «v»''. La propuesta d'impugnación tendrá qu'axustase al criteriu etimolóxicu contempláu nes normatives ortográfiques del asturianu y del gallegu-asturianu, eventualmente matizáu pola tradición gráfica asturiana. *''Presencia o ausencia de «h»''. Caltiénse'l criteriu del casu anterior. *''Vocales átones non finales''. Pal casu l'asturianu occidental y del gallegu-asturianu, la escritura d'«e» - «i» y d'«u» - «o» átones axustarase a la vocal tónica de les pallabres de las que deriven, o bien a la vocal etimolóxica, siempre qu'ello nun violente la estructura silábica del topónimu. Pal casu l'asturianu centru-oriental, axustarase a la pronunciación efeutiva na fala. *''Presencia o ausencia d'artículu''. La propuesta de impugnación tendrá que documentar si'l topónimu lleva incorporáu l'artículu o non. *''Nombre de parroquies y de cabeceres de parroquia''. Pondráse cuidiao en dixebrar el nome la parroquia del de la cabecera de parroquia, que non siempre coinciden. *''Topónimos simples y compuestos''. Un topónimu compuestu escribirase en dos pallabras separtaes si hai dos acentos, y nuna sola pallabra si hai un acento. == Ver tamién == * [[Toponimia asturiana]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == [https://www.lne.es/pi-toponimia-oficial/2010/08/31/reglamento-toponimia/923387.html "Reglamento Toponimia", La Nueva España, martes 31 d'agostu de 2010] [http://www.asturias.es/portal/site/webasturias/menuitem.6282925f26d862bcbc2b3510f2300030/?vgnextoid=cafe908c67084310VgnVCM10000097030a0aRCRD&i18n.http.lang=es Nueva composición pal 2012] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Idioma asturianu]] [[Categoría:Instituciones d'Asturies]] [[Categoría:Toponimia]] [[Categoría:Xeografía d'Asturies]] p6q8bwm4s8z61rdee9bmhj667m7huc3 0 35019 3710081 3454709 2022-08-19T11:41:49Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Ficha de software}} '''MySpell''' ye un [[correutor ortográficu]] que taba incluyíu por defeutu d'[[OpenOffice.org]] ''Writer'', parte de la suite d'oficina llibre [[OpenOffice.org]] MySpell sustituyóse por [[Hunspell]] n'[[OpenOffice.org]] y en [[Firefox|Mozilla Firefox]] pola so superior capacidá de remanar dalgunes llingües complexes como'l [[húngaru]], sicasí, entá sigui siendo interesante pola llicencia BSD, que pue resultar más interesante pa desendolcadores comerciales, especialmente en conxuntu cola llicencia menos restrictiva d'Apache OpenOffice.org == Ver tamién == * [[GNU Aspell]] * [[Hunspell]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Software llibre]] rsqclzc729oki72n31fvl3hba2kdbez 3710082 3710081 2022-08-19T11:41:55Z YoaR 37624 Plantía: {{referencies|t={{subst:CURRENTTIMESTAMP}}}}, usando [[:ast:Wikipedia:FastButtons|FastButtons]] wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220819114155}} {{Ficha de software}} '''MySpell''' ye un [[correutor ortográficu]] que taba incluyíu por defeutu d'[[OpenOffice.org]] ''Writer'', parte de la suite d'oficina llibre [[OpenOffice.org]] MySpell sustituyóse por [[Hunspell]] n'[[OpenOffice.org]] y en [[Firefox|Mozilla Firefox]] pola so superior capacidá de remanar dalgunes llingües complexes como'l [[húngaru]], sicasí, entá sigui siendo interesante pola llicencia BSD, que pue resultar más interesante pa desendolcadores comerciales, especialmente en conxuntu cola llicencia menos restrictiva d'Apache OpenOffice.org == Ver tamién == * [[GNU Aspell]] * [[Hunspell]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Software llibre]] 85c679xwsee7t1aif74mtud5kq6lsll 0 35315 3709622 3618479 2022-08-19T08:36:25Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Organización}} La '''Radio y Televisión d'Andalucía''' ('''RTVA'''), ye un ente públicu de comunicación d'ámbitu autonómicu d'[[Andalucía]]. Ye miembro de la [[FORTA]]. Materialízase en [[1988]] cola puesta en funcionamientu de [[Canal Sur Radio]]. Un añu dempues, el [[28 de febreru]] de [[1989]], coincidiendo col día d'Andalucía, entamen les emisiones de [[Canal Sur Televisión]] y posteriormente, el [[5 de xunu]] de [[1998]], la segunda canal de televisión, Canal 2 Andalucía. Coincidiendo col so aniversariu, esta segunda señal camudó'l so nome en xunu de 2008 pasando a nomase Canal Sur 2. Amás de Canal Sur Radio, tien otres emisores radiofóniques como Radio Andalucía Información, qu'emite noticies de forma ininterrumpida y Canal Fiesta Radio, dirixida al públicu más xoven cola emisión de música les 24 hores del día. Dende'l [[28 de febreru]] de [[1997]], ufre un serviciu de [[Teletestu]] difundíu al traviés de los tres canales de televisión colos que cuenta. El [[1998]] crea la [[Fundación Audiovisual d'Andalucía]] col enfotu de promover la industria audiovisual de l'autonomia. == Medios de RTVA == * Televisión ** [[Canal Sur|Canal Sur Televisión]] (febreru [[1989]]) ** [[Canal Sur 2]] (xunu[[1998]]) ** [[Andalucía Televisión]] (febreru [[1996]]) * Radio ** [[Canal Sur Radio]] (ochobre [[1988]]) ** [[Radio Andalucía Información]] (setiembre [[1998]]) ** [[Canal Fiesta Radio]] (xineru [[2001]]) * Dixital ** Canalsur.es == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.rtva.es/ Sitiu Web oficial de RTVA] * [http://www.fundacionava.org/ Sitiu Web oficial de la Fundación Audiovisual d'Andalucía] * [http://www.avandalus.org/ Portal de producción audiovisual d'Andalucia] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Televisión d'España]] [[Categoría:Radio]] [[Categoría:Andalucía]] [[Categoría:FORTA]] q90kmydqmjlopf7u8dyv5xbfbummp2f 0 35347 3709288 3708990 2022-08-18T13:38:14Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki El '''Conciertu pola Oficialidá''' ye un conciertu reivindicativu organizáu pola ''Xunta Moza'', estaya de mocedá de la [[Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana]], col fin de reclamar la oficialidá pal [[asturianu]]. Vien celebrándose dende [[1989]] en distintos llugares de la xeografía [[Asturies|asturiana]]. {| {{tablaguapa}} |- !width="4%"|Edición !width="15%"| Fecha !width="25%"| Llugar !width="56%"| Grupos |- |XXXI<ref>La [[Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana|Xunta]] afina la banda sonora de la [[Movimientu pola oficialidá de la llingua asturiana|oficialidá]] https://www.lavozdeasturias.es/noticia/agora/actualida/2019/10/21/xunta-afina-banda-sonora-oficialida/00031571676033402868336.htm?utm_campaign=fbgen_a</ref> |[[14 d'avientu]] de [[2019]] |[[Teatru Palacio Valdés]] ([[Avilés]]) | Edición especial: "La banda sonora de la oficialidá" *[[Mariluz Cristóbal Caunedo]] *[[Xune Elipe]] ([[Dixebra]]) *[[Rodrigo Cuevas]] *[[Anabel Santiago]] *[[Xosé Ambás]] ([[Tuenda]]) *[[Xel Pereda]] ([[Llan de Cubel]]) *[[Leticia Baselgas]] ([[L-R]]) *[[Miguel Fernandi]] ([[Skama la Rede]]) *[[Ramón Blanco]] ([[Los Berrones]]) *[[Santi Caleya]], [[David Varela]] y [[Merce Santos]] ([[La Bonturné]]) *[[Lluci Palomares]] ([[Corquiéu]]) *[[Pablo Martínez]] ([[Desakato]]) *[[Dani García de la Cuesta]] *[[Delfo Valdés]] ([[La Tarrancha]]) (toos acompañaos pola Banda 14A) |- | XXX | [[6 d'ochobre]] de [[2018]] | [[Parque Hermanos Castro]], [[Xixón]] | *[[Ún de Grao]] *[[Corquiéu]] *[[N'Arba]] *[[Dixebra]] *[[L-R]] *[[Tejedor]] *[[Skama la Rede]] *[[La Tarrancha]] |- | XXIX | [[17 de xunu]] de [[2017]] | [[Parque Hermanos Castro]], [[Xixón]] | *[[Dixebra]] *[[Rodrigo Cuevas]] *[[Banda gaites La Kadarma]] *[[Caldo y os Rabizos]] *[[Herbamora]] *[[Cantaruxare]] *[[Spanta la Xente]] *[[Misiva]] |- | XXVIII | [[23 d'abril]] de [[2016]] | [[Plaza la Catedral]], [[Uviéu]] | *[[Pop Piquiñín]] *[[Tuenda]] *[[Vrienden]] *[[Nacho Vegas]] y el [[Coru antifascista Al Altu la Lleva]] *[[Dixebra]] *[[Skontra]] |- | XXVII | [[2 de mayu]] de [[2015]] | [[Sala Acapulco]], [[Xixón]] | *[[K-Nalon]] *[[Felpeyu]] *[[Dixebra]] *[[Adizión Etílika]] *[[Alienda]] *[[DJ Antistailo]] |- | XXVI | [[7 de xunu]] de [[2014]] | [[El Natahoyo]], [[Xixón]] | *[[Pop Piquiñín]] *[[Tuenda]] *[[Asgayah Sound]] *[[Xera]] *[[La Tarrancha]] *[[Misiva]] *[[Skama la Rede]] |- | XXV | [[8 de xunu]] de [[2013]] | [[Parque Hermanos Castro]], [[Xixón]] | *[[N'Arba]] *[[Felpeyu]] *[[La Tarrancha]] *[[La Bandina]] *[[Dani Stylo]] *[[Dixebra]] |- | XXIV | [[28 d'abril]] de [[2012]] | [[Parque Hermanos Castro]], [[Xixón]] | *[[Dixebra]] *[[Fala non Caduca]] *[[Alfredo González]] *[[Tuenda]] *[[Macadamia]] *[[La Bandina]] *[[Michael Lee Wolfe]], [[Mapi Quintana]] y [[Jacobo de Miguel]] |- | XXIII | [[16 d'abril]] de [[2011]] | [[Recintu ferial Luis Adaro|Feria de Muestres]], [[Xixón]] | *[[Blima]] *[[Llangres]] *[[La Bandina]] *[[Toli Morilla]] *[[Misiva]] *[[K-Nalón]] *[[La Coḷḷá Propinde]] *[[La Tarrancha]] |- | XXII | [[24 d'abril]] de [[2010]] | [[Recintu ferial Luis Adaro|Feria de Muestres]], [[Xixón]] | *[[Xentiquina]] *[[La Curuxa]] *[[Toli Morilla]] *[[DRD]] *[[Skama la Rede]] *[[Los Berrones]] *[[Dixebra]] *[[Misiva]] |- | XXI | [[25 d'abril]] de [[2009]] | [[Campus del Milán]], [[Uviéu]] | *[[Tuenda]] *[[Los Gatos del Fornu]] *[[Skama la Rede]] *[[Felpeyu]] *[[La Bandina]] *[[Dixebra]] *[[Skontra]] |- | XX | [[25 d'abril|25]] y [[26 d'abril]] de [[2008]] | [[Recintu ferial Luis Adaro|Feria de Muestres]], [[Xixón]] | {| {{tablaguapa}} border=0 width=100% | *Vienres 25: **[[Nuberu]] **[[Llan de Cubel]] **[[Skama la Rede]] **[[Skanda]] **[[K-Nalón]] **[[Xera]] **[[Gomeru]] | *Sábadu 26: **[[Dixebra]] **[[Los Berrones]] **[[Tejedor]] **[[La Bandina]] **[[La Coḷḷá Propinde]] **[[DRD]] **[[Chalaneru Sound System]] |} |- | XIX | [[28 d'abril]] de [[2007]] | Aparcamientu del [[Estadiu Carlos Tartiere|Carlos Tartiere]], [[Uviéu]] | *[[Tuenda]] *[[Llangres]] *[[Dulcamara]] *[[Lafu]] y [[Rebeca Velasco]] *[[Toli Morilla]] *[[Chalaneru Sound System]] *[[K-Nalón]] *[[Skama la Rede]] |- | XVIII | [[29 d'abril]] de [[2006]] | [[Campus del Milán]], [[Uviéu]] | *[[Dixebra]] *[[Skama la Rede]] *[[Oi! N'ast]] *[[K-Nalón]] *[[DRD]] *[[Corquiéu]] *[[Toli Morilla]] *[[La Coḷḷá Propinde]] |- | XVII | [[23 d'abril]] de [[2005]] | [[Campus del Milán]], [[Uviéu]] | *[[D'Escarpinos]] *[[Dulcamara]] *[[Xera]] *[[K-Nalón]] *[[La Bandina]] *[[Felpeyu]] *[[N'Arba]] *[[Skontra]] *[[Skama la Rede]] |- | XVI | [[26 d'abril]] de [[2004]] | [[Campus del Milán]], [[Uviéu]] | *[[Lliberdón]] *[[Güerku]] *[[Oi! N'ast]] *[[Dr. Xicu]] *[[Felpeyu]] *[[Dixebra]] |- | XV | [[8 de mayu]] de [[2003]] | [[Muséu del Pueblu d'Asturies]], [[Xixón]] | *[[Banda Gaites Xiranda]] *[[Banda Gaites Llangréu]] *[[Skanda]] *[[Dixebra]] *[[Skontra]] *[[La Bandina]] *[[Los Ciquitrinos]] |- | XIV | [[27 d'abril]] de [[2002]] | [[Institutu de La Felguera]], [[Llangréu]] | *[[Banda Gaites Llariegu]] *[[Anabel Santiago]] *[[Güerku]] *[[Dixebra]] *[[Skanda]] *[[La Coḷḷá Propinde]] *[[N'Arba]] *[[Corquiéu]] |- | XIII | [[28 d'abril]] de [[2001]] | [[Polideportivu d'El Cristo]], [[Uviéu]] | *[[Anabel Santiago]] *[[Balandrán]] *[[Dixebra]] *[[Felpeyu]] *[[Corquiéu]] *[[Los Berrones]] |- | XII | [[9 de setiembre|9]] y [[10 de setiembre]] de [[2000]] | [[Muséu del Pueblu d'Asturies]], [[Xixón]] | {| {{tablaguapa}} border=0 width=100% | *Sábadu 9: **[[Lliberdón]] **[[Felpeyu]] **[[N'Arba]] | *Domingu 10: **[[Banda Gaites Noega]] **[[Los Ciquitrinos]] |} |- | XI | [[25 de xunu|25]], [[26 de xunu|26]] y [[27 de xunu]] de [[1999]] | [[Les Mestes]], [[Xixón]] | {| {{tablaguapa}} border=0 width=100% | *Vienres 25: **[[Banda Gaites Noega]] **[[Lliberdón]] **[[Llan de Cubel]] **[[Dixebra]] **[[Folkgando]] | *Sábadu 26: **[[Nacho Vegas]] **[[Cuerria]] **[[Xéliba]] **[[Felpeyu]] **[[N'Arba]] | *Domingu 27: **[[Banda Gaites Candás]] **[[Vital Noval]] **[[Rogelio Suárez]] **[[Ismael Tomás]] y [[Iván Tomás]] **[[Los Ciquitrinos]] |} |- | X | [[2 de mayu]] de [[1998]] | [[Les Mestes]], [[Xixón]] | *[[Felpeyu]] *[[La Cigua]] *[[Xéliba]] *[[Folkgando]] *[[Balandrán]] *[[Dixebra]] |- | IX | [[10 de mayu]] de [[1997]] | [[Parque Hermanos Castro]], [[Xixón]] | *[[Avientu]] *[[Balandrán]] *[[Dubram]] *[[La Cigua]] *[[Llaímo]] *[[Lliberdón]] *[[Xéliba]] |- | VIII | [[27 d'abril]] de [[1996]] | [[Plaza de toros]], [[Xixón]] | *[[Avientu]] *[[Xéliba]] *[[Llaímo]] *[[Llan de Cubel]] *[[Los Berrones]] |- | VII | [[29 d'abril]] de [[1995]] | [[Plaza de toros]], [[Xixón]] | *[[Balandrán]] *[[Xéliba]] *[[Trebeyu]] *[[Llan de Cubel]] |- | VI | [[29 d'abril]] de [[1994]] | [[Plaza de toros]], [[Xixón]] | *[[Balandrán]] *[[Lliberdón]] *[[Dixebra]] *[[Felpeyu]] *[[Xéliba]] *[[Cambaral]] |- | V | [[23 d'abril]] de [[1993]] | [[Plaza de toros]], [[Xixón]] | *[[Balandrán]] *[[Cambaral]] *[[Llan de Cubel]] *[[Lliberdón]] *[[Tuluergu]] *[[Dixebra]] |- | IV | [[12 de xunu]] de [[1992]] | [[Plaza d'El Fontán]], [[Uviéu]] | *[[Horacio Huerta]] *[[Mariluz Cristóbal Caunedo]] *[[José Manuel Collado]] *[[Tuluergu]] *[[Lliberdón]] *[[Dixebra]] *[[Potato]] |- | III | [[30 d'abril]] de [[1991]] | [[Plaza d'El Fontán]], [[Uviéu]] | *[[Merlín]] *[[Balandrán]] *[[Llan de Cubel]] *[[Puxarra]] *[[Dixebra]] *[[The Podres]] |- | II | [[28 d'abril]] de [[1990]] | [[Pista de la Esposición]], [[Avilés]] | *[[Banda Gaites Úxica]] *[[Boides]] *[[Merlín]] *[[Balandrán]] *[[Xuacu Amieva]] *[[Karne Antisocial]] *[[Dixebra]] *[[The Podres]] |- | I | [[29 d'abril]] de [[1989]] | [[Pista de la Esposición]], [[Avilés]] | *[[Banda Gaites Naranco]] *[[Balandrán]] *[[Llan de Cubel]] *[[Dixebra]] *[[The Podres]] |} == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Música]] [[Categoría:Cultura d'Asturies]] [[Categoría:Idioma asturianu]] 0htynpcir6uhzgpuq950piyck1882nm 0 36650 3709655 3649685 2022-08-19T08:50:35Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{partíu políticu}} El Ensame Socialista Astur (ESA) ye un partíu [[Asturianismu|nacionalista asturianu]] qu'entamó a funcionar hai 35 años.{{cuándo}} Esti partíu diz de si mesmo que ye [[socialista]] nacionaliegu y [[dixebriegu]]. <ref>http://www.ensame.org/QUIEN%20SOMOS%20ASTURIANU.html</ref> Ensame gueta amestar tolos partíos nacionalistas d'Asturies pa facer un bloque que seya capaz d'algamar una posición privilexiada na [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies]]. El partíu ye crítico colos demás partíos asturianistas por diverses razones, con [[unión asturianista]] por primar la unidá de España ente el particularismu astur, con [[UNA]] por dexar a partíos rexonales ensin poder pautando con otros nacionales, y con [[Andecha Astur]] por marxinal.<ref>http://www.ensame.org/XUNTANZA%20%20ASTURIANU.html</ref> Ensame nun tien resultaos eleutorales ya que, diz, nun va presentase a las eleiciones hasta qu'algame un respaldo popular pergrande.{{ensin referencies}} == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Nacionalismu asturianu]] [[Categoría:Partíos políticos d'Asturies]] d5fmv65z7ris718zxz91dqv9sc33ld7 0 36731 3709184 3268698 2022-08-18T12:41:24Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Exposición Internacional de Helsingborg (1955)}} {{ficha d'eventu}} La '''Exposición Internacional de Helsinborg''' de [[1955]] foi regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]] y tuvo llugar del [[10 de xunu]] al [[20 d'agostu]] de dichu año na ciudá [[Suecia|sueca]] de [[Helsingborg]]. Esta [[Exposición Internacional|exposición internacional]] tuvo como tema " el mediu del home modernu" y recibió a espositores de 10 [[país]]es.<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-78&m2=133 |títulu= Datos |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[6 de payares]] de [[2007]] }}</ref><ref name=LA>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1955-bis.pdf |títulu= Fecha |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[5 de payares]] de [[2007]] }}</ref> La candidatura de l'amuesa se presentó el [[4 de payares]] de [[1954]].<ref name=LA /> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Cultura de Suecia]] [[Categoría:1955]] po6k1kmieu1zonh0krru0pwltt2poha 3709189 3709184 2022-08-18T13:08:24Z YoaR 37624 +{{control d'autoridaes}}, usando [[:ast:Wikipedia:FastButtons|FastButtons]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Exposición Internacional de Helsingborg (1955)}} {{ficha d'eventu}} La '''Exposición Internacional de Helsinborg''' de [[1955]] foi regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]] y tuvo llugar del [[10 de xunu]] al [[20 d'agostu]] de dichu año na ciudá [[Suecia|sueca]] de [[Helsingborg]]. Esta [[Exposición Internacional|exposición internacional]] tuvo como tema " el mediu del home modernu" y recibió a espositores de 10 [[país]]es.<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-78&m2=133 |títulu= Datos |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[6 de payares]] de [[2007]] }}</ref><ref name=LA>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1955-bis.pdf |títulu= Fecha |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[5 de payares]] de [[2007]] }}</ref> La candidatura de l'amuesa se presentó el [[4 de payares]] de [[1954]].<ref name=LA /> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Cultura de Suecia]] [[Categoría:1955]] j06inutfq1y5t0dhdrlv666cxnej2uc 3709213 3709189 2022-08-18T13:17:52Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Exposición Internacional de Helsingborg (1955)}} {{eventu}} La '''Exposición Internacional de Helsinborg''' de [[1955]] foi regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]] y tuvo llugar del [[10 de xunu]] al [[20 d'agostu]] de dichu año na ciudá [[Suecia|sueca]] de [[Helsingborg]]. Esta [[Exposición Internacional|exposición internacional]] tuvo como tema " el mediu del home modernu" y recibió a espositores de 10 [[país]]es.<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-78&m2=133 |títulu= Datos |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[6 de payares]] de [[2007]] }}</ref><ref name=LA>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1955-bis.pdf |títulu= Fecha |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[5 de payares]] de [[2007]] }}</ref> La candidatura de l'amuesa se presentó el [[4 de payares]] de [[1954]].<ref name=LA /> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Cultura de Suecia]] [[Categoría:1955]] snepxkr3u3tmqe3lbravkb0xctmfo5a 3709388 3709213 2022-08-18T14:01:38Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Exposición Internacional de Helsingborg (1955)]]" a "[[Esposición Internacional de Helsingborg (1955)]]" ensin dexar una redireición wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Exposición Internacional de Helsingborg (1955)}} {{eventu}} La '''Exposición Internacional de Helsinborg''' de [[1955]] foi regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]] y tuvo llugar del [[10 de xunu]] al [[20 d'agostu]] de dichu año na ciudá [[Suecia|sueca]] de [[Helsingborg]]. Esta [[Exposición Internacional|exposición internacional]] tuvo como tema " el mediu del home modernu" y recibió a espositores de 10 [[país]]es.<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-78&m2=133 |títulu= Datos |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[6 de payares]] de [[2007]] }}</ref><ref name=LA>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1955-bis.pdf |títulu= Fecha |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[5 de payares]] de [[2007]] }}</ref> La candidatura de l'amuesa se presentó el [[4 de payares]] de [[1954]].<ref name=LA /> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Cultura de Suecia]] [[Categoría:1955]] snepxkr3u3tmqe3lbravkb0xctmfo5a 3709401 3709388 2022-08-18T14:12:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: Exposición Internacional => Esposición Internacional wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Exposición Internacional de Helsingborg (1955)}} {{eventu}} La '''Esposición Internacional de Helsinborg''' de [[1955]] foi regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]] y tuvo llugar del [[10 de xunu]] al [[20 d'agostu]] de dichu año na ciudá [[Suecia|sueca]] de [[Helsingborg]]. Esta [[Esposición Internacional|exposición internacional]] tuvo como tema " el mediu del home modernu" y recibió a espositores de 10 [[país]]es.<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-78&m2=133 |títulu= Datos |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[6 de payares]] de [[2007]] }}</ref><ref name=LA>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1955-bis.pdf |títulu= Fecha |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[5 de payares]] de [[2007]] }}</ref> La candidatura de l'amuesa se presentó el [[4 de payares]] de [[1954]].<ref name=LA /> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Cultura de Suecia]] [[Categoría:1955]] hwu7b4at84g0en9ymz7tpajn3lnncr4 3709404 3709401 2022-08-18T14:13:26Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Exposición Internacional de Helsingborg (1955)}} {{eventu}} La '''Esposición Internacional de Helsinborg''' de [[1955]] foi regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]] y tuvo llugar del [[10 de xunu]] al [[20 d'agostu]] de dichu año na ciudá [[Suecia|sueca]] de [[Helsingborg]]. Esta [[Esposición Internacional|esposición internacional]] tuvo como tema " el mediu del home modernu" y recibió a espositores de 10 [[país]]es.<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-78&m2=133 |títulu= Datos |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[6 de payares]] de [[2007]] }}</ref><ref name=LA>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1955-bis.pdf |títulu= Fecha |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[5 de payares]] de [[2007]] }}</ref> La candidatura de l'amuesa se presentó el [[4 de payares]] de [[1954]].<ref name=LA /> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Cultura de Suecia]] [[Categoría:1955]] nqnlncv2neljb5s1trjs5lx7xfdu1sr 0 36795 3709403 3268799 2022-08-18T14:12:41Z XabatuBot 43102 iguo testu: Exposición Internacional => Esposición Internacional wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Romà Bonet i Sintes}} {{persona}} '''Romà Bonet i Sintes''' {{nym}}, tamién conocíu so los pseudónimos de ''Jan de Lliriu'', ''Ali-Bufa'', ''X. Rei'', ''Bo i Net'' y ''Bon'', foi un [[dibuxante]], [[caricaturista]] y [[pintor]] [[España|español]]. En [[1929]] foi gallardoniáu cola medaya d'oru del concursu de [[cartel|carteles]] de la [[Esposición Internacional de Barcelona (1929)|Esposición Internacional]], celebrada en [[Barcelona]]. Mientres el desenvolvimientu de la Esposición, se instaló nuna caravana na que realitzó miles de [[caricatura|caricatures]] personales. Cola conclusión del eventu, continuó realizacndo caricatures por toa [[España]], col so estudiu móllaín, real. Finalmente, se instaló en [[Barcelona]], na conocida como [[Avenida de la Lluz]], onde siguió cola práutica de la caricatura y del [[ex libris]]. == Bibliografía == *Mas i Peinado, Ricard: ''Els artistes catalans i la publicitat ([[1888]]-[[1929]]).'' Parsifal Edicions, [[Barcelona]], [[2002]]. ISBN 84-95554-16-X, páxina 153. (en catalán) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{NF|1886|1967|Bonet Sintes, Roma}} [[Categoría:Dibuxantes de Cataluña]] [[Categoría:Pintores de Cataluña]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] jyhlyonfb07vd38vvr8qh846t0po3fm 0 37074 3709392 2758089 2022-08-18T14:08:13Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Exposición Internacional de Turín (1961)]]" a "[[Esposición Internacional de Turín (1961)]]" ensin dexar una redireición wikitext text/x-wiki [[Archivu:Torino monorotaia Italia 61.jpg|thumb|250px|monorraíl.]] La '''Esposición Internacional de Turín''' de [[1961]] tuvo regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]] y tuvo llugar del [[1 de mayu]] al [[31 d'ochobre]] de tal añu na ciudá [[Italia|italiana]] de [[Turín]]. La esposición tuvo como tema la celebración del centenariu de la [[Unificación italiana]]. Tuvo una superficie de 30 [[hectárea|hectárees]] y construyóse nel marxe esquierdu del ríu [[Po]], al so pasu pela ciudá.<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-86&m2=137 |títulu= Datos |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[2 de payares]] de [[2007]] }}</ref><ref name=D>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1961-bis.pdf |títulu= Zona de construcción |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[2 de payares]] de [[2007]] }}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] {{entamu}} [[Categoría:Italia en 1961]] [[Categoría:Turín]] agy4yvrp0lef8zkupsmphg8t2erskr5 3709393 3709392 2022-08-18T14:09:42Z YoaR 37624 added [[Category:Esposiciones]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[Archivu:Torino monorotaia Italia 61.jpg|thumb|250px|monorraíl.]] La '''Esposición Internacional de Turín''' de [[1961]] tuvo regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]] y tuvo llugar del [[1 de mayu]] al [[31 d'ochobre]] de tal añu na ciudá [[Italia|italiana]] de [[Turín]]. La esposición tuvo como tema la celebración del centenariu de la [[Unificación italiana]]. Tuvo una superficie de 30 [[hectárea|hectárees]] y construyóse nel marxe esquierdu del ríu [[Po]], al so pasu pela ciudá.<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-86&m2=137 |títulu= Datos |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[2 de payares]] de [[2007]] }}</ref><ref name=D>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1961-bis.pdf |títulu= Zona de construcción |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[2 de payares]] de [[2007]] }}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] {{entamu}} [[Categoría:Italia en 1961]] [[Categoría:Turín]] [[Categoría:Esposiciones]] 1mh0yf2yi9hicrkw7wt8l33u9vzrybj 3709970 3709393 2022-08-19T10:25:19Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{eventu}} La '''Esposición Internacional de Turín''' de [[1961]] tuvo regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]] y tuvo llugar del [[1 de mayu]] al [[31 d'ochobre]] de tal añu na ciudá [[Italia|italiana]] de [[Turín]]. La esposición tuvo como tema la celebración del centenariu de la [[Unificación italiana]]. Tuvo una superficie de 30 [[hectárea|hectárees]] y construyóse nel marxe esquierdu del ríu [[Po]], al so pasu pela ciudá.<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-86&m2=137 |títulu= Datos |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[2 de payares]] de [[2007]] }}</ref><ref name=D>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1961-bis.pdf |títulu= Zona de construcción |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[2 de payares]] de [[2007]] }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Cultura d'Italia]] [[Categoría:Turín]] [[Categoría:1961]] 0a5wwk2gh89p9v08o31yjmxe8q9anf7 0 37964 3709181 2758052 2022-08-18T12:35:37Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{temporada deportiva}} La '''Esposición Internacional de Plovdiv''' de [[1981]], regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]], tuvo llugar del [[14 de xunu]] al [[12 de xunetu]] de tal añu na ciudá [[Bulgaria|búlgara]] de [[Plovdiv]]. La esposición tuvo como tema "la caza, la pesca y l'home na sociedá".<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-68&m2=128 |títulu= Dato |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[14 de payares]] de [[2007]] }}</ref> Tuvo una superficie de 51 [[hectárea|hectárees]]. La candidatura de l'amuesa presentóse'l [[12 de xunu]] de [[1980]].<ref name=PDF>{{cita web|url=http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1981-bis.pdf |obra= BIE Web Site |títulu= Superficie y fecha|fechaaceso= [[14 de payares]] de [[2007]] }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Bulgaria]] [[Categoría:1981]] idcsgiptf92oi3tngvgcyeotem18e7o 3709188 3709181 2022-08-18T13:06:09Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{eventu}} La '''Esposición Internacional de Plovdiv''' de [[1981]], regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]], tuvo llugar del [[14 de xunu]] al [[12 de xunetu]] de tal añu na ciudá [[Bulgaria|búlgara]] de [[Plovdiv]]. La esposición tuvo como tema "la caza, la pesca y l'home na sociedá".<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-68&m2=128 |títulu= Dato |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[14 de payares]] de [[2007]] }}</ref> Tuvo una superficie de 51 [[hectárea|hectárees]]. La candidatura de l'amuesa presentóse'l [[12 de xunu]] de [[1980]].<ref name=PDF>{{cita web|url=http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1981-bis.pdf |obra= BIE Web Site |títulu= Superficie y fecha|fechaaceso= [[14 de payares]] de [[2007]] }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Bulgaria]] [[Categoría:1981]] qd2oj7bb3l5jrkyr7hzm0va21wnuk08 3709191 3709188 2022-08-18T13:09:16Z YoaR 37624 +{{control d'autoridaes}}, usando [[:ast:Wikipedia:FastButtons|FastButtons]] wikitext text/x-wiki {{eventu}} La '''Esposición Internacional de Plovdiv''' de [[1981]], regulada pola [[Oficina Internacional d'Esposiciones]], tuvo llugar del [[14 de xunu]] al [[12 de xunetu]] de tal añu na ciudá [[Bulgaria|búlgara]] de [[Plovdiv]]. La esposición tuvo como tema "la caza, la pesca y l'home na sociedá".<ref name=BIE>{{cita web|url= http://www.bie-paris.org/main/index.php?p=-68&m2=128 |títulu= Dato |obra= BIE Web Site |fechaaceso= [[14 de payares]] de [[2007]] }}</ref> Tuvo una superficie de 51 [[hectárea|hectárees]]. La candidatura de l'amuesa presentóse'l [[12 de xunu]] de [[1980]].<ref name=PDF>{{cita web|url=http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1981-bis.pdf |obra= BIE Web Site |títulu= Superficie y fecha|fechaaceso= [[14 de payares]] de [[2007]] }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.bie-paris.org/main/index.php?m=-1 Páxina web de la Oficina Internacional d'Esposiciones (BIE)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esposiciones]] [[Categoría:Bulgaria]] [[Categoría:1981]] jw60selk0jessibr1fjxs3uxnhdg9uz 0 38295 3709586 3608997 2022-08-19T07:05:52Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Llibru}} '''''Les mil y una nueches''''' (n'[[llingua árabe|árabe]], '''ألف ليلة وليلة Alf layla wa-layla''' —lliteralmente ‘mil nueches y una nueche’—; en [[llingua persa|persa]], '''هزار و یک شب, Hazār-o yac shab''') ye una célebre escoyeta de [[cuentu|cuentos]] árabes del [[Oriente Mediu]] medieval qu'utiliza la téunica del rellatu enmarcáu o ''[[mise en abyme]]''. El nucleu d'estes histories ta formáu por un antiguu llibru persa denomáu ''Hazâr afsâna'' (‘los mil mitos’, en persa هزارافسانه). El compilador y traductor d'estes histories al árabe ye, supuestamente, el cuentista [[Abu abd-Allah Muhammed el-Gahshigar]], que vivió nel [[sieglu IX]]. La historia principal sobre [[Scheherezade]], que sirve de marcu a los demás rellatos, paez ser amestada nel [[sieglu XIV]]. La primer compilación arábiga moderna, ellaborada con materiales exipcios, publicóse n'[[El Cairu]] en [[1835]]. Causó gran impautu n'Occidente nel [[sieglu XIX]], una dómina na que les metrópolis impulsaben les espediciones ya investigaciones xeográfiques y de cultures exótiques. Magar que ''Les mil y una nueches'' traduzse per primer vegada en [[1704]], esa primer versión al francés, d'[[Antoine Galland]], yera una adautación, un testu espurgáu de los adulterios y fechos de sangre qu'abonden nel llibru. Una de les traducciones qu'algamó popularidá foi la de [[Richard Francis Burton]], diplomáticu, militar, esplorador y eruditu de la cultura africana. Compuestu por trés grupos de rellatos, el llibru describe de mou fantásticu y daqué aburuyao la [[India]], [[Persia]], [[Siria]], [[China]] y [[Exiptu]]. Pel añu 899, los rellatos, tresmitíos oralmente, xuntáronse en ciclos. Camiéntase que munches de les histories recoyéronse orixinariamente de la tradición de Persia (anguaño [[Irán]]), [[Iraq]], [[Afganistán]], [[Taxiquistán]] y [[Uzbequistán]] y compilaes más alantre, incluyendo histories d'otros autores. El llibru adautóse munches vegaes pa usu de neños y adolescentes en tolos países d'Occidente. Xeneralmente, escoyéronse pal so espardimientu los rellatos nos que prevalecen les aventures y la fantasía. Per otra parte, narradores occidentales impautaos pol [[llibru]] asonsañaron la so estructura de rellatos engarzaos. L'escocés [[Robert Louis Stevenson]] ye autor de ''Les nueves nueches árabes'', qu'en realidá son una escoyeta de rellatos estraños allugaos en [[Londres]]. == Cadarma == Son rellatos que surden unu del otru, esto ye, al cuntase unu de sópitu surde otru y esi otru crea otru cuentu hasta que termina'l primeru, como caxes zarraes n'otres caxes. Nel primeru, cúntase que'l sultán Shahriar decátase de que la so muyer traiciónalu, y mátala. Creyendo que toles muyeres son igual d'infieles ordena a la so [[visir]] consigui-y una esposa cada día, dalguna fía de los sos cortesanos, y dempués ordenaría matala pela mañana. Esti horrible designiu fráñese por ''Sherezade'', fía del visir. Ella entama un plan y llévalu a cau: úfrese como esposa del sultán y la primer nueche llogra sosprender al rei cuntándo-y un cuentu. El sultán entusiásmase col cuentu, pero la rapaza ataya'l rellatu enantes del alborecer y promete el final pa la nueche siguiente. Asina, mentanto mil nueches. A la fin, ella da a lluz a trés fíos y dempués de mil nueches y una, el sultán conmúta-y la pena y viven felices (colo que se zarra la primer historia, la de la mesma ''Sherezade''). [[Archivu:Sultan Pardons Scheherazade.jpg|thumb|El sultán conmuta la pena de Scherezade.]] Les histories son bien distintes, inclúin [[cuentu|cuentos]], histories d'amor o tantu tráxiques como cómiques, [[poesía|poemes]], [[parodia|parodies]] y [[lleenda|lleendes]] relixoses musulmanes. Dalgunes de les histories más famoses de Sherezade circulen na cultura occidental traducíes como ''[[Aladín y la llámpara maraviyosa]]'', ''[[Simbad el marín]]'' y ''[[Alí Babá y los cuarenta lladrones]]''; sicasí, Aladín y Alí Babá amestáronse a la compilación nel [[sieglu XVIII]] de la mano d'Antoine Galland, que les escuchó de forma oral d'un cuentista d'[[Alepo]] en [[Siria]]. En munches histories represéntense a [[xeniu|xenios]], espíritos fantásticos, magos y llugares llexendarios que s'entemecen con persones y llugares reales; l'históricu califa [[Harun al-Raschid]] ye un protagonista usual. Dacuando, dalgún personaxe nos cuentos de Sherezade entama a cunta-y a otros personaxes una historia propia, y esa historia pue incluyir otra historia dientro d'ella, lo que resulta nuna testura narrativa xerárquica. == Ediciones y versiones == La primer versión [[europa|europea]] (y la primer edición impresa) foi una traducción al [[idioma francés|francés]] ([[1704]] - [[1717]]) d'[[Antoine Galland]] d'una compilación anterior que s'escribiera n'[[idioma árabe|árabe]]. Esti llibru, ''Les Mille et une nuits, contes árabes traduits en français'' (en 12 volúmenes) probablemente incluyía rellatos que conocía'l traductor, pero que nun taben incluyíos na compilación árabe. La compilación árabe ''Alf Layla'' (Mil noche), aniciaes cerca del [[850]], foi probablemente traducida, al empar d'una versión anterior persa llamada ''Hazar Afsanah'' (Mil leyenda) pero quiciabes s'anició na [[India]]. El nome actual ''Alf Layla wa-Layla'' (lliteralmente "Mil nueches y una nueche") paez apaecer na [[Edá Media]] y espresa la idea d'un [[númberu tresfinitu]] yá que 1000 representa la infinidá conceutual ente los grupos [[Matemátiques|matemáticos]] árabes. La obra ta ensamada por una coleición de rellatos que se piensa son tradicionales de [[Irán|Persia]], [[Arabia]] y la [[India]]. Dellos elementos apaecen tamién na [[Odisea]]. [[Archivu:CC No 08 Arabian Nights.jpg|thumb|Portada de [[Classic Comics]].]] Quiciabes la traducción más conocida polos anglofalantes ye la de [[Richard Francis Burton]], espublizada sol títulu de ''The Book of the Thousand Nights and a Night'' (''Llibru de les Mil Nueches y una Nueche''). A diferencia d'otres ediciones, la so traducción de 16 volúmenes nun s'adulteró. Pesie a espublizase na [[Dómina Victoriana]], contenía tolos matices eróticos del material orixinal. Les versiones más recién y más llexibles son les del doctor francés [[J. C. Mardrus]], traducida al inglés por [[Powys Mathers]], y, particularmente una importante edición basada nel manuscritu [[Siria|siriu]] del [[sieglu XIV]] na ''Bibliotheque Nationale'', compiláu n'árabe por [[Muhsin Mahde]] y tornáu al inglés por [[Husain Haddawy]], considerada la más precisa y elegante de toes hasta la data. Hai un llibru d'estructura asemeyada a ''El llibru de les mil y una nueches'': ''[[El manuscritu atopáu en Zaragoza]]'', de [[Jan Potocki]], un noble [[Polonia|polacu]] de finales del [[sieglu XVIII]] que viaxó a Oriente a la gueta busca d'una copia orixinal del ''Llibru de les mil y una nueches'', pero enxamás l'atopó. Dempués de tornar a [[Europa]], escribió la so obra maestra, un llibru con dellos niveles de narración. En 2001, [[René R. Khawam]] espublizó una traducción novedosa na que desanicia rellatos que considera ayenos a la tradición primitiva (dalgunos bien conocíos como'l ciclu de [[Simbad]]), recuperó dalgunos que se refugaren y presentó otros recuperaos. En 1974, el [[Direutor de cine|direutor]] italianu [[Pier Paolo Pasolini]] fizo [[Les mil y una nueches (película de 1974)|una adautación cinematográfica sobre la obra]]. == Ver tamién == * [[Xeniu]] * [[Ifrit]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Arabian Nights}} == Referencies == * [http://pleamarac.tripod.com/ Les Mil y Una Nueches, versión de Mardrus (La coleición más completa d'histories traducida al español por Vicente Blasco Ibáñez) (html)] {{es}} * [http://cuentos.eu/tag/les-1001-nueches/ Les mil y una nueches, testos completos] {{es}} * [https://www.elpais.com/articulo/semana/mil/nueches/Simbad/Ali/Baba/elpepuculbab/20071117elpbabese_8/Tes 'Les mil y una nueches' ensin Simbad nin Alí Babá] {{es}} * [http://www.archive.org/details/lasmilyunanoche00sacygoog Edición de 1855 de ''Les mil y una nueches''] {{es}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Les mil y una nueches| ]] [[Categoría:Años 1000]] [[Categoría:Llibros]] [[Categoría:Obres lliteraries medievales]] [[Categoría:Obres lliteraries n'árabe]] [[Categoría:Mitoloxía lliteraria]] 18wo3uym087uv18impovwlzkimdm37l 0 38466 3709565 3673108 2022-08-19T06:53:39Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Perfume shelf 536pix.jpg|thumb|Frascos de perfume.]] El '''perfume'''<ref>{{DALLA|perfume}}</ref> (proveniente del [[llatín]] ''per'', "por" y ''fumara'', "al traviés del [[fumu]]") faía referencia, en <ref>{{DALLA|azufre}}</ref>tiempos bien antiguos, a la [[sustancia]] arumosa qu'esprendía un fumu fragante al ser quemada. Los romanos nun utilizaron la pallabra arume y según demuestra'l filólogu [[Joan Corominas]], ésta apaez per primer vegada en llingua catalana na obra ''Lo Somni'' de Bernat Metge y a partir de 1528 na lliteratura francesa. Na actualidá, la pallabra «arume» referir al líquidu arumoso qu'usa una persona, pa esprender un golor prestoso. El términu '''perfumería''' tien cuatro acepciones,<ref>{{cita web|url = http://lema.rae.es/drae/?val=perfumería|títulu = Perfumería nel Diccionario de la lengua española |fechaaccesu = 18 de setiembre de 2008 |autor = Real Academia Española|enllaceautor = RAE}}</ref> pudiendo referise a un [[tienda|establecimientu comercial]] onde vienden arumes, al arte de [[fábrica|fabricar]] arumes, al conxuntu de productos y [[materia primo|materies]] de la [[industria]] del arume, o al llugar onde se preparar los arumes o s'arumen ropes o pieles. == Historia del arume == === L'arte de la ellaboración d'arumes === La historia cunta que [[Alexandru Magnu]] yera bien aficionáu a utilizar arumes, capaz d'arumar cualquier habitación con solo l'arume del so cuerpu. Na [[Edá Media]] fabricáronse untaces con sustances arumoses, mofu incluyíu y dempués d'un periodu d'utilizar animales. Nos sieglos [[XVIII]] y [[XIX]] volver a l'agua de flores. L'arume ta tan presente na [[historia]] humana como cualquier héroe o lleenda. === La ruta del arume === Los arumes de la naturaleza acompañaron al ser humanu siempres: les flores, el mar, los árboles... Ramón Planes y Buera del [[Muséu del Arume (Barcelona)|Muséu del Arume de Barcelona]] sostién que tou empezó na [[prehistoria]], el día que l'[[Evolución humana|home primitivu]] encendió una foguera pa calecer o p'alloñar les fieres que pudieren acesma-y y, por pura casualidá, encendió delles cañes o [[resines]] d'un árbol y éstes empezaron a esprender un golor prestoso, un golor inédito que nunca antes sintiera naide. “Quiciabes el fechu d'atopala tan prestosu y de que'l fumu alzárase direutamente escontra'l cielu, fíxo-yos pensar n'utilizalo como ufrienda a les divinidaes o a les fuercies sobrenatural que lo habitaben y que dende ellí enriba rexíen los sos fráxiles destinos na Tierra”. Los arumes utilizáronse y utilícense en rituales relixosos en diverses dómines y cultures. === Arumes divinos === Añu 3.500&nbsp;e.&nbsp;C. En [[Sumeria]], que yera la civilización más avanzada y complexa del mundu nesa dómina; ellos fueron los que crearon el primer sistema d'escritura del mundu, los primeres n'usar preseos de bronce, los primeres en fabricar ruedes y contrariamente a lo que munchos suponen, fueron ellos y non los exipcios los que desenvolvieron per primer vegada untaces y arumes. Cuando los arqueólogos atoparon el sepulcru de la reina [[Schubab de Sumeria]], sosprendiéronse abondo al topar xuntu al cuerpu una cucharita y un pequeñu frascu trabayáu con filigrana d'oru: la reina guardara ellí la so pintura de llabios. Na Epopeya de Gilgamesh (un poema [[asiriu]] del añu [[2.300&nbsp;e.&nbsp;C.|2.300&nbsp;e.C.]] que tuvo de copiase de testos acadios muncho más antiguos, a xulgar pola apaición de dalgunos de los sos personaxes en tablillas cuneiformes de la [[mitoloxía]] sumeria, d'onde debieron de ser estrayíos y afechos polos acadios) atópense munches cites que faen referencia a la perfumería y a la [[cosmética]]. [[Ficheru:Egypte louvre 021.jpg|thumb|300px|Ellaboración d'arume nel [[Antiguu Exiptu]]. [[Louvre]].]] [[Antiguu Exiptu|Exiptu]] nun tardó en tomar de los sumerios la idea de la escritura y, como non, tou lo referente a la cosmética. Los sacerdotes lliteralmente fumigaban les sos oraciones con arumes –qu'ellos mesmos ellaboraben-, emplegando golores fortísimos que favorecíen la elevación del espíritu: mirra, resina de terebinto, gálbano, olíbano, ládano... Los aceites arumaos, les untaces y les pintures tamién formaben parte del ritu: bien ceo pela mañana, cada sacerdote procedía al aséu de les estatues divines untándoles con untaces y maquillando les sos cares y los de les estatues. Asina creíen llograr la proteición de los dioses y asegurábense el pasu al más allá. Xustamente esta creencia ye la qu'esplica la práutica del [[embalsamamientu]]: caltener intactu'l cuerpu en sustances imputrescibles y arumaes pa entrar asina al cielu de los exipcios. A mediaos del [[400&nbsp;e.&nbsp;C.]], [[Heródoto]] escribió sobre esta tema: "Empieza quitándose el [[celebru]] polos furos de la ñariz con un gabitu de fierro inyectando nellos drogues disolventes. De siguío, realízase una incisión nes bandes con una piedra d'[[Etiopía]] cortante y retírase los intestinos que se llimpien con vinu de palma y se purifican con arumes molíos. Enllénase l'abdome de mirra, de canela y d'otros arumes y vuélvese a coser. Dempués somórguiase'l cadabre en natrón onde se dexa mientres setenta díes... Depués, llávase'l cuerpu y envolúbrase en fines bandes de llinu recubiertes por una especie de goma..." Sirve pa reflexar la importancia del arume como sinónimu de pureza y esaltación divina (cuando s'abrir la tumba del faraón Tutankamon topáronse más de trés mil potes con arumes qu'entá calteníen el so golor a pesar de permanecer soterraes por más de 30 sieglos). Les muyeres de l'alta sociedá acostumaben a ponese debaxo de les peluques que davezu llevaben, unos conos fabricaos con grasa de güe trescalada de diversos arumes. Esti pegote diba fundiéndose col calor corporal y del ambiente coles mesmes qu'arumaba'l cuerpu de quien lo portaba. Nenguna civilización posterior fixo usu d'él. Los chinos contribuyeron en gran parte del desenvolvimientu y mercadéu. === Naz una forma d'arte === Pa los griegos, tou lo bello, harmoniosu, proporcionáu y estéticu yera bonu y per ende d'orixe divín, asina que a naide puede estraña-y qu'atribuyeren a los sos Dioses el regalu de los arumes y les untaces... La rosa, antes blanca y ensin golor, adquirió'l so color coloráu'l día que [[Venus (mitoloxía)|Venus]] clavóse un escayu y arramó la so sangre sobre ella. Y volvióse fragante al recibir un besu de [[Cupidu]]. N'otra ocasión na que Venus fuxía d'unos malvaos sátiros, escondióse detrás d'unos matos de mirto y n'agradecimientu por non ser vista, dio-y a los mirtos el so arume tan carauterístico. Los Dioses castigaron a [[Esmirna]] pol so tarrecible pecáu convirtiéndola nun árbol común y corriente, pero al vela llorar trescaláronse y mutar n'árbol de mirra que llora resines arumoses. El vendedores d'arumes griegos anunciar como fabricaos con esencies provenientes direutamente del Olimpo. Pero l'apurra más importante que los griegos fixeron a la perfumería foi l'aplicar el so arte a los frascos de [[cerámica]] utilizaos pa guardar los arumes, pieces d'arte qu'entá güei son difíciles d'igualar en guapura. Diseñaron siete formes p'almacenar arumes y decorar con animales mitolóxicos, figures xeométriques y escenes conmemorativas. El más conocíu foi'l [[lekythos]], un frascu bien elegante y espodáu que aportó a tan popular que pa referise a daquién pocu solemne, dicíase que “nun tenía nin un lekythos”. Pero non tolos griegos amaben l'arume, [[Sócrates]] repunar, afirmando que nengún home tenía d'arumase, yá que una vegada arumaos golía igual un home llibre qu'un esclavu. === El boom de la cosmética === Al traviés del [[Mediterraneu]], los griegos esportaron les sos costumes dende'l Cercanu Oriente hasta [[España]], y esto incluyó'l so amor polos arumes. Asina, los primeres perfumistas y barberos salieron d'una colonia griega al sur d'Italia ya instaláronse en [[Roma]] nos tiempos de la República. Anque nos sos entamos Roma yera un pueblu probe y austero que se dedicaba principalmente a curiar los sos güertos y fataos y secundariamente a defendese de los sos vecinos, les socesives victories militares y una constante espansión xunida al debilitamientu del poder etruscu, convertir nuna ciudá brilloso y próspero, que pasó de la frugalidad a la opulencia. La cosmética florió en Roma como nunca antes asocediera en nengún llugar y según agora los productos de guapura pretenden venir de [[París]], yera bien “de nivel” dicir que los arumes llegaben dende Grecia (entá cuando nun lo fueren… como agora). Les dames romanes teníen una forma bastante particular d'arumase: faíen enllenar la boca de les sos esclaves con arumes pa depués ser espurreadas en cara y cuerpu. Una especie de vaporizador humanu. Pero en Roma non yá les persones arumábense. Antes de la batalla o nos regresos victoriosos, amugábense los estandartes de les lexones con fuertes arumes y tamién yera común arumar salones, vistíos, teatros, armes y hasta los animales, ensin mentar cualquier ceremonia relixosa, casoriu o entierru. Cúntase que l'emperador [[Nerón]] mientres les sos llacuaes más selectes, faía cayer dende'l techu miles de pétalos de les más variaes y exótiques flores al empar que soltaba páxaros coles sos nales enfiñíes n'arumes, por que el arume esparder mientres el vuelu (recordemos que la so muyer, Popea, amaba bañase en lleche de pollina, obligando a treslladar mientres los sos viaxes a casi trescientos d'estos animales pa ser cataos cada mañana). El cristianismu trai consigo una regresión nel usu de los arumes y los cosméticos y la condena a les «artimañas del diañu" utilizaes poles muyeres pa seducir a los homes. [[Clemente d'Alexandría]] autorizaba los baños, pero condergaba los establecimientos que de día y de nueche ocupar de masaxar, untar y depilar. San Jerónimo, San Cipriano y Tertuliano tarrecieron l'usu d'untaces y arumes, pero nun tardó en ponese de moda morder delicadamente una ramina de mirto col fin d'amosar asina un bellu dentame. Comoquier, ye la Biblia quien vuelve amosanos l'usu estendíu de la perfumería: nel Nuevu Testamentu vemos la imaxe de la hermana de Lázaro unxendo los pies de Jesús con arume o los trés Reyes Magos dexando inciensu y mirra nel preselbe (ye daqué singular que tanto la nacencia de Jesús como la so muerte tean amestaos colos arumes: “…tamién vieno Nicodemo, el que fora de nueche a ver a Jesús. Traxo como cien llibres de Mirra arumada y áloe. Envolubraron el cuerpu de Jesús con llenzos arumaos con esti amiestu d'arumes, según el costume de soterrar a los xudíos”. San Juan 19 39-40). === La renacencia d'oriente === Los [[bizantín]]s son quien recueyen l'antorcha dexada polos romanos no que fai a los imperios; nel arte de la perfumería nun sería ventureru dicir que superaron a la mesma Roma (seique pol simple fechu de tener mano d'obra con tradición perfumista o por cuntar coles materies primes más cerca). Anque si de potencies falamos, tenemos de da-yos tol creitu a los [[pueblu árabe|árabes]]: ellos supieron asimilar y perfeccionar meyor que naide les conocencies de les cultures que los precedieron. Utilizando [[alambique]]s para destilar alcohol como soporte de les esencies, ellaboraron refinaos arumes como'l [[almizcle]], l'[[algalia]] y l'[[agua de roses]], por nomar los más amaos y riquíos en tola Edá Media. Mahoma, como tou bon árabe, amaba los arumes y el mesmu [[Corán]] promete a los fieles de corazón un paraísu arumao y bellu [[hurí]]s de güeyos negros, feches del más puru de los [[almizcle]]s... [[Ficheru:Perfumero Maria.JPG|thumb|250px|left|Perfumero de María Antonieta de Francia (esposa de Lluis XVI).]] Los intercambios ente Oriente y Occidente viéronse favorecíos poles [[Cruzada|Cruzaes]] (1096-1291) y los mercaderes empezaron a anubrir el mundu conocíu con nuevos arumes y especies, amás de poner otra vegada de moda la bona costume d'acompañar l'aséu con aplicaciones arumaes. Pero llueu vamos ver que les vieyes mañas son difíciles de dexar a un llau. Mientres el [[Renacimientu]] producióse un redescubrimientu de la cultura grecorromana y, cola invención de la imprenta, numberosos trataos antiguos de perfumería fueron traducíos y publicaos en francés ya italianu, faciendo llegar a la población mil y una maneres d'usar arumes. Nesti periodu, sicasí, déxase de llau a la hixene y recúrrese a los arumes pa “nun goler como carneros”. Ye tan común ente les dames nun bañase como ponese nes axilas y ente les zanques esponxes arumaes. Como resulta evidente, la [[sarna]] taba a la orde del día tantu pa la plebe como ente los ricos y famosos (unu de los asistentes de [[Xuana I de Castiella|Xuana I]] de Castiella y Aragón, tamién conocida como la Lloca, escribió nuna de les sos cartes: «les fíes de la reina ameyoren adulces de la so sarna»). Pero'l puestu d'honor ente los mugrientos tener [[Enrique IV de Francia]]: non solamente nun se llavaba nunca sinón qu'amás nin siquier tenía por costume arumase. Na so nueche de bodes, la so esposa tuvo a puntu d'esmorecese y cartes de los sos amantes dexaron testimonios de les estomagaes y bálamos que sufrieron al compartir el so llechu. Pero paez qu'a lo menos se bañó una vegada. Foi nel Sena, onde antes de faelo, y a la vista de toos, mexó abondosamente. Y viendo que'l so fíu, el futuru [[Lluis XIII]], duldaba en metese a l'agua, díxo-y una célebre y paternal máxima que fadría palidecer al mesmu san Martín: «Con enfotu, báñate y nun tengas mieu que más arriba del ríu otros mexaríen primero que yo». [[Florencia]] y [[Venecia]] fueron les capitales del arume. Al morrer l'[[alquimia]] en pos de la nacencia de la [[química]], l'arte de la perfumería evolucionó notablemente al ameyorar la destilación y la calidá de les esencies. Emplegando téuniques orientales, [[Venecia]] producieron los primeros frascos de [[vidriu sopláu]], pero munchos vidreros italianos emigraron a Alemaña y Bohemia, atopando ende un cuarzu bastante duru que-yos dexó tallar, grabar, apolazar y decorar los sos envases. Dexaron a un llau el sopláu y desenvolvieron pal envasado nueves téuniques. Un interés: la moda imponía l'usu de guantes y estos indefectiblemente teníen de tar arumaos. [[Grasse]], un pequeñu pueblu al sur de Francia, fabricar en grandes cantidaes y les sos guanteros decidieron entós arumalos yá na fábrica. Pa eso empezaron col cultivu de lavanda, xazmín, mimosa, naranxales, roses… Na actualidá, Grasse cuenta con más de dos mil quinientos téunicos dedicaos puramente a la industria del arume. == Ingredientes de perfumería == [[Ficheru:CHANEL No5 parfum.jpg|thumb|CHANEL Non5]] L'arume ye un amiestu que contién sustances arumoses, pudiendo ser éstes aceites esenciales naturales o esencies sintétiques; un disolvente que puede ser sólidu o líquidu ([[alcohol]] na mayoría de los casos) y un fijador, utilizáu p'apurrir un prestosu y duraderu arume a distintos oxetos pero, principalmente al cuerpu humanu. Los aceites esenciales son sustances orgániques, líquides anque delles vegaes sólides, de golor y sabor acres, irritantes ya inclusive cáustiques. Pueden destilarse ensin descomposición, nun son miscibles na agua pero son solubles n'alcohol y [[Éter etílicu|éter]]. Nun tienen el tactu graso y untuoso de los aceites fixos y nun dan [[xabón]]. Eslleen los cuerpos grasos, la cera y les [[resina|resines]]. La so composición química ye variadísima; de cutiu zarren [[hidrocarburu|hidrocarburos]] de fórmula C₁₀H₁₆ o un múltiplu o submúltiplu y un compuestu osixenáu o [[alcanfor]]. Dalgunos contienen ésteres, alcoholes, fenoles; otros, contienen azufre. Esisten en tolos órganos de llantar pero especialmente nes fueyes y nes flores. La mayor parte de les esencies yá esisten dafechu formaes na planta o vexetal; sicasí, otres non preexisten sinón que se formen pola aición del enagua sobre determinaes partes del vexetal por que la so aición combinar ciertos elementos que s'atopen nes célules y determinen la formación de la esencia.<ref name="SALVAT">Diccionariu enciclopédicu popular ilustráu Salvat (1906-1914)</ref> Los fijadores qu'apiguren los diversos arumes inclúin [[bálsamu|bálsamos]], [[ámbare gris]] y secreciones glandulares de ginetas y venaos almizcleros (estes secreciones ensin esleir tienen un desagradable golor, pero en solución alcohólica actúen como conservantes). Na actualidá, estos animales tán protexíos en munchos países, polo que los fabricantes d'arumes utilicen almizcle sintéticu. La cantidá d'alcohol depende del tipu de preparación al que vaya empobináu. De normal, l'amiestu déxase avieyar un añu. == Estraición d'arumes == [[Ficheru:Plaisance - hot sensation.JPG|thumb|260px|arume "hot sensation" de Plaisance.]] Los [[aceite esencial|aceites esenciale]]s (arumes) estrayer de los vexetales que los contienen formaos o que contienen los elementos pa la so formación. Esisten distintos procedimientos: * '''[[Maceración]]'''. Cuando se procede por maceración ye necesariu asitiar les flores nunes grandes calderes calteniéndoles somorguiaes con cuenta de que suelten el golor. * '''Espresión'''. Otru procedimientu extractivo ye la [[espresión]]; bien conveniente na [[Citrus mélica|cidra]], la [[Naranxa (fruta)|naranxa]] y la [[bergamota]]. Cuando'l frutu ye abondosu, estrumir pa recoyer l'aceite. * '''[[Destilación]]'''. Esti métodu ye'l más emplegáu especialmente para [[flor|flores]], [[planta|plantes]] y yerbes, tales como la [[Lavandula|lavanda]], [[rosa|roses]], [[lavandula|alhucema]], [[tomillu]], [[sándalu]], [[Mimosa (planta)|mimosa]], etc. Pa ello, emplégase un [[alambique]] de cuévanu bastante grande. La parte del vexetal que contién la esencia (raigañu, fueyes, flores, [[corteza (árbol)|corteza d'árbol]], etc.) machúcase ya introduzse nel alambique. Ye conveniente nun poner la materia en contautu direutu cola caldera; por esti motivu asitiar en sacos o nun vasu en forma de peñerada que se dispón nel centru de la cucúrbita. Añedir l'agua abondo por que la materia tea dafechu bañada y al cabu de delles hores de maceración dar# en la destilación. L'aceite esencial ye abasnáu pol vapor d'agua, anque'l so puntu de ebullición polo xeneral ye bien cimeru a 212&nbsp;°F. Los productos de la destilación son recoyíos nun vasu nel que se dixebren fácilmente l'agua y la esencia. Pa les esencies más llixeres disponer del llamáu [[recipiente florentín]]. La esencia va a la parte cimera y atrópase nel recipiente ente que l'agua escapar por un tubu encorváu que naz de la base del recipiente. Pa les esencies más pesaes úsase otru tipu de [[probeta (química)|probeta]] na que se deposita'l líquidu na base y l'agua escapa n'altor. En tolos casos, l'agua que sale abasna un pocu d'esencia en disolución o en suspensión. Esta agua retorna al alambique p'aprovechala n'operaciones socesives, de manera que l'agua a pesar de ser de refugaya va ser arumosa. * '''''Enfleurage'''''. El procedimientu extractivo de ''disolución'' sirve pa ciertes flores delicaes; utilizando pa esto ciertes sustances grases que tienen la propiedá d'absorber los arumes por contautu. Si dar# en la temperatura ordinario, la operación llámase ''enfleurage'' como asocede cola [[Polianthes tuberosa|vara de Jesé]] y el [[Jasminum|xazmín]]. Consiste en trescalar les sustances arumoses en grasa y dempués estrayer l'aceite golioso con alcohol. Tamién s'utilicen compuestos químicos arumosos. == Órganu d'arume == L'órganu d'arume ye un mueble d'usu profesional, imaxináu en 1884 pol escritor francés Joris-Darl Hyysmans pa la novela  rebours, darréu construyíu por ebanistes pa usu de perfumistas y químicos, qu'apurre los frascos de materies primes dispuestos en semicírculu, pa la creación d'arume. == Estructura de los arumes == Hai dos tipos d'estructures pa la creación d'arumes. Por fases -notes de salida, medies y base- o monolítiques -l'arume caltener ensin variaciones mientres perdura-; esti últimu tipu empezar a crear a partir de 1980. Los arumes monolíticos carauterizar por tar creaes con pocos componentes al contrariu de les d'estructura por fases que son composiciones nes que fácilmente s'algamar a utilizar un centenar d'elementos. == Tipos d'arumes == [[Ficheru:Farina gegenueber - Firmenschild (1868).jpg|thumb|260px|Etiqueta de ''Agua de colonia'' (1868).]] Esisten distintos tipos d'arumes, según la so intensidá arumosa: * ''Arume'': la forma más concentrada, ente'l 15-45% d'esencia arumosa. * ''Eau d'Arume'' (EdP): concentración del ~15%. * [[Agua de bañu]], más conocida como ''Eau de Toilette'' (EdT): concentración del 7-15% (~10%). * [[Agua de colonia]], ''Eau de Cologne'' (EdC): la mesma concentración que l'anterior pero con arumes cítricos predominantemente: namái un 3-6% (~5%) de concentraos. ''Orixinal Eau de Cologne'' ye una denominación rexistrada como la marca d'arume. * ''[[Splash arumes]]'' (EdS): ~1% de concentraos. ''EdS'' ye una denominación rexistrada como la marca d'arume. Al aplicase l'arume sobre la piel, el calor del cuerpu evapora el disolvente, permaneciendo les sustances arumoses, que s'estenen gradualmente mientres delles hores. ==Interaiciones na salú y el mediu ambiente== Determinaos compuestos utilizaos na fabricación d'arumes y agües de colonia podríen tener efeutos como [[Interruptor endocrín|disruptores endocrinos]] y los sos consiguientes efeutos adversos sobre la salú.<ref>{{cita llibru|apellíu=|nome= |enllaceautor= |títulu=Nitromusk compounds in women with gynecological and endocrine dysfunction.|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11771925|fechaaccesu= |idioma=inglés|otros= |edición= |añu=2001|editor= |editorial= |allugamientu= |isbn= |capítulo= |páxina= |cita=MX and MK may act centrally as a disrupter of the (supra-) hypothalamic-ovarian axis, which may result in a mild ovarian insufficiency.}} </ref> Otres sustances presentes na composición de los arumes podríen causar problemes n'individuos asmáticos,<ref>{{cita llibru|autor=Kumar P, Caradonna-Graham VM, Gupta S, Cai X, Rayo PN, Thompson J |títulu=Inhalation challenge effects of arume scent strips in patients with asthma |edición=Ann. Allergy Asthma Immunol.}}</ref> y/o [[Alerxa|alérxicu]] a dalgún de los sos compuestos.<ref>{{cita llibru |autor=Frosch PJ, Rastogi SC, Pirker C, ''et al.'' |títulu=Patch testing with a new fragrance mix – reactivity to the individual constituents and chemical detection in relevant cosmetic products}}</ref> ==Ver tamién == * [[Aromaterapia]] * [[Llista d'aceites esenciales]] * [[Maceración]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * ''Introducción a la cultura xaponesa'', Hisayasu Nakagawa. Ed. Melusina * [[Patrick Süskind|Süskind, Patrick]], ''L'Arume. Historia d'un asesín'', Editorial [[Seix Barral]]: Barcelona, 1985/2006. ISBN 84-322-2803-6 * ''Diccionariu d'Ingredientes Cosméticos'', F. Carrasco (4ª ed, 2009). Ed: www.imagenpersonal.net. ISBN 978-84-613-4979-1 * {{Cita publicación | autor = Pose, Alejandro | títulu = La ruta del arume | añu = 2005 | revista = NEO - Editorial Perfil | volume = 1 | númberu = 1 }} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Arume}} {{commons|arume}} {{wikcionariu}} {{control d'autoridaes}} {{Tradubot|Perfume}} [[Categoría:Perfumería| ]] [[Categoría:Arte efímeru]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 47983ju0d8wyyoksegjt2pw0pdko4mr 0 39257 3709681 3698403 2022-08-19T08:56:34Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{película}} {{otros usos|Matrix|la serie mesma|la primera de la serie de películes}} '''''The Matrix''''' ye una [[película]] de [[ciencia ficción]] escrita y dirixida por [[Hermanos Wachowski|Larry y Andy Wachowski]] y protagonizada por [[Keanu Reeves]], [[Laurance Fishburne]], [[Carrie-Anne Moss]] y [[Hugo Weaving]]. Foi estrenada n'[[Estaos Xuníos]] el [[31 de marzu]] de [[1999]], ye la primer entrega de la [[triloxía de Matrix]] y d'una serie de [[vidioxuegos]], [[Curtiometraxe|curtios]] [[Animación|animaos]] y [[cómics]]. La película ganó cuatro [[Premios Óscar]]: Meyor Montaxe, Meyor Soníu, Meyor Edición de Soníu y Meyores Efeutos Visuales. Nesta película fízose afamao "l'efeutu bala" ([[bullet time]]), téunica que consiste n'aparentar que se conxela la aición mientres la cámara sigue abayándose alreor de la escena. L'efeutu visual consíguese usando bien de cámares que graben l'aición dende estremaes posiciones a una gran cantidá de fotogrames por segundu, posteriormente intercálense los [[fotogrames]] de cada una de les cámares. Anque ye un efeutu perrevolucionariu nun foi la primer vegada qu'aprucía nel cine, enantes foi usao en películes como [[Jumanji]], ente otres, pero foi con esti film innovador cuando remaneció un gran interés por esti efeutu, dempués emplegáu en bien de películes. == Argumentu == === Neo y les sos tribulaciones === Thomas A. Anderson ([[Keanu Reeves]]), pol día ye [[programador]] [[Informática|informáticu]] y de nueche un [[hacker]] qu'emplega'l nomatu de ''[[Neo (Matrix)|Neo]]''. Lleva tola vida barruntando "qu'hai dalgo más", "qu'hai dalgo que falla", custión que ye reafirmada con un mensaxe recibido nel so ordenador col testu: "Matrix poséete." Asina, Neo entama a restolar esmolecidamente a una persona de la que namás oyó falar: otru hacker llamáu [[Morfeo (Matrix)|Morfeo]] ([[Laurence Fishburne]]), y que puede da-y la rempuesta a les entrugues que tanto lu atormenten: "¿Qué ye Matrix?" y ¿por qué lu posee?. Morfeo y el so equipu, al decatase de que los sos nemigos tan esquerando a Neo, deciden contautar con él. Una hacker, [[Trinity (Matrix)|Trinity]] ([[Carrie-Anne Moss]]), afálalu hasta Morfeo y la rempuesta qu'esquera. Pero pa obtenela debe refugar la so vida d'enantes y tolo que conociera. El símbolu de dicho procesu ye acetar tomar una pastiya bermeya, sicasí, otra pastiya, l'azul, podría tornalu al so mundu d'anguaño ensin que, aparentemente, nada de lo que ta asocediendo tuviera pasao. Neo aceta tomar la pastiya bermeya, escaecer la so vida y tolo que conoz pa descubrir "qué ye Matrix". === ¿Qué ye Matrix? === Neo descubre que'l mundu nel que cuntaba vivir nun ye más qu'una [[Realidá virtual|simulación virtual]] na que ta coneutao per aciu d'un cable enchufáu nel so celebru. Los miles de millones de persones que viven (coneutaes) al so alreor, tan siendo cautivaes d'igual miente pa poder dar enerxía a les máquines. Esta [[ilusión]] colleutiva (o simulación interautiva) ye conocida como ''Matrix'' (la matriz). El grupu de rebeldes del mundu real lideraos por Morfeo, rescata a Neo de la collecha de persones donde s'alcontraba prendíu. Una vez lliberáu, Morfeo esplíca-y en que consiste la realidá: Tán cerca del añu 2199 y la [[humanidá]] ta esclavizada poles máquines, que tres el desenrrollu de la IA ([[Intelixencia Artificial]]) se rebelaron escontra'l so creador, l'home. La revolución desendolcó una gran griesca pola sobrevivencia de damobs contendientes, ésta a la so vez, supunxo una degradación de al natura faciéndola insostentable pa home y máquina. En pallabres de Morfeo: {{cita|"nun se sabe quién atacó primero, si nós o ellos, pero sí sabemos que nos aborramos el cielu."|''Morfeo'', personaxe de ''The Matrix'' ([[1999]]), [[Hermanos Wachowski]]}}Les máquines, tres vencer la griesca y quedar ensin enerxía solar que necesitaben pa funcionar, agora dominen la superficie terrestre y empleguen a la especie humana como fonte d'enerxía, collechándolos en grandes campos de cautivu. === L'elixíu === Morfeo tamién-y diz a Neo que cunta que'l ye "l'elixíu". Ente los sobrevivientes humanos, organizaos nun caberu [[abellugu]] del sosuelu llamáu [[Zion (The Matrix)|Zioin]], hai una [[profecía]], qu'augura un elixíu que será quién a lliberar a la humanidá de la esclavitú a la que ta sometida. "L'elixíu" podrá escamudar ''Matrix'' a la so voluntá, aportando asina la victoria a los humanos. === Desenrollu === El mundu virtual de ''Matrix'' tórnase nel campu de batalla onde Neo tendrá que combatir escontra los axentes de ''Matrix'', que son unos programes en forma humana que son quienes a poseer a cualesquier habitante de ''Matrix'' que la resistencia nun tenga lliberao, y en particular escontra'l temible [[Axente Smith]] ([[Hugo Weaving]]). Éstos intenten impedir que los rebeldes rescaten a les persones que tán coneutaes, ya que tán programaos pa prender a cualesquier intrusu qu'alterie la realidá de Matrix. Nesti mundu virtual, los seres humanos que son conscientes de lo fonderu de lo que los arrodeya, son quienes a desafiar parcialmente las lleis físicas y facer fazañas qu'estelen. Lo que'l grupu nun sabe ye que Cifra, un veteranu miembru de la nave, los traicionará al facer tratos col Axente Smith pa aporta-y a Morfeo. Un día, Morfeo decide dir a Matrix pa que Neo vea al [[Oráculu]], el mesmo que fizo la profecía. Ella diz-y que nun ye "l'elixíu", añediendo "seque na viniente vida", pero que Morfeo creyía nél ciegamente. Añede que neo trendría qu'escoyer ente valir la so vida o la de Morfeo. Al volver de falar col Oráculu, quedan atrapaos por axentes y policíes nel edificiu per onde entraron. Matan a Ratu y prienden a Morfeo cuando ésti intentaba valir a Neo. Los demás afuxen, pero'l traidor Cifra mata a Dozer, Apoc y a Interruptor y namás queden con vida Trinity, Neo, Morfeo y Tanque quien, feríu, s'encarga d'eliminar al traidor pa valir a los sos ñeros. Cuando van desconeutar a Morfeo (pa que les máquines nun obtengan los códigos del ordenador central de Zion, Neo remembra les pallabres del [[Oráculu]] y decide dir a rescatalu. Tres intentar disuadilu, Trinity acompáñalu. Dempués d'una espectacular llucha escontra los soldados y axentes que custodien l'edificiu onde Morfeo ta prendío, son quienes a lliberalu. Morfeo y Trinity tornen al mundu real pol teléfonu d'una estación de metro, pero cuando Neo los diba siguire, l'Axente Smith impíde-ylo. Enverde afuxir, enfréntase a él y véncelu, pero l'Axente Smith toma otru cuerpu. Neo intenta afuxir, pero l'Axente Smith lu mata enantes de poder volver. Morfeo ta estremecío pero Trinity-y diz al cuerpu de Neo que nun puede tar muerto. Él tien que ser "l'elixíu" porque l'oráculu-y dixo a ella que se namoraría del elixíu y Trinity taba namorada d'él. Bésalu y Neo repollez. L'Axente Smith dispára-y, pero Neo detien les bales, arrebate con facilidá los sos güelpes y desanícialu. Los otros dos axentes afuxen. Neo caletria que ye "l'elixíu". Neo torna al mundu real xustu a tiempu de que Morfeo use un pulsu lleutromagnéticu escontra los centinelas (máquines nemigues) qu'invadieran la nave. Na escena final Neo ta otra vegada en Matrix y fala por teléfono (sabiendo que Matrix intervién la llamada) pa dici-y a les máquines qu'agora les coses va camudar y que va ensiñar a la xente "lo que nun quieren que vean". == Repartu == {{repartu}} == Música == {{AP|The Matrix: Music from the Motion Picture}} == Premios y nominaciones == '''''The Matrix''''', amás de ganar les cuatro [[Premios Óscar|estatuines]] pa les que taba nomada, ganó otros 28 premios y foi nomada notres 36 categoríes n'estremaos festivales y premios. ==== Premios Bafta ==== ===== Ganadora (2) ===== * (1999) ''Meyor soníu'' pa David Lee, John T. Reitz, Gregg Rudloff, David E. Campbell, Dane A. Davis. * (1999) ''Meyores efeutos especiales visuales'' pa John Gaeta, Steve Courtley, Janek Sirrs, Jon Thum. ===== Nominaciones (3) ===== * (1999) ''Meyor fotografía'' pa Bill Pope. * (1999) ''Meyor montaxe'' pa Zach Staenberg. * (1999) ''Meyor diseñu de producción''para Owen Paterson. ==== Premios Óscar ==== ===== Ganadora (4) ===== * (1999) Óscar al meyor montaxe pa Zach Staenberg. * (1999) Óscar al meyor soníu pa John T. Reitz, Gregg Rudloff, David E. Campbell, David Lee. * (1999) Óscar a la meyor edición de soníu pa Dane A. Davis. * (1999) Óscar a los meyores efeutos visuales pa John Gaeta, Janek Sirrs, Steve Courtley y Jon Thum. ==== Premios Saturn ==== Premios y nominaciones de la [[Premios Saturn|''Academia de Cine de Ciencia Ficción, Pantasía y Terror'' d'Estaos Xuníos]]: ===== Ganadora (1) ===== * (1999) ''Meyor direutor y Meyor película de ciencia ficción'' pa Andy Wachowski y Larry Wachowski. ===== Nominaciones (7) ===== * (1999) ''Meyor actor'' pa Keanu Reeves. * (1999) ''Meyor actriz'' pa Carrie-Anne Moss. * (1999) ''Meyor vestuariu'' pa Kym Barrett. * (1999) ''Meyor maquillaxe'' pa Nikki Gooley, Bob McCarron y Wendy Sainsbury. * (1999) ''Meyores efeutos especiales'' pa John Gaeta, Janek Sirrs, Steve Courtley y Jon Thum. * (1999) ''Meyor actor de repartu'' pa Laurence Fishburne. * (1999) ''Meyor guión'' pa Andy Wachowski y Larry Wachowski. == Influencies == Dalgunos medios de comunicación daquella, definiéronla como "la biblia dixital", lo que da una imaxe concreta abondo de la [[película|cinta]]. Podríase dicir que ye l'eternu exemplu de [[Alegoría de la cavierna|la cavierna de Platón]] lleváu al cine de ciencia ficción cola conocida y avezada base d'una futura griesca home-máquina. Según el filósofu William Irvin: {{cita|"''The Matrix'' ye la película más filosófica fecha xamás: cada pasu del so vertixinosu argumentu puede amecese con dalgún problema filosóficu. Si el mundu que conocemos nun ye más qu'un suañu virtual de nueso, ¿torna eso al suañu en realidá? Si tuviéramos la posibilidá de salir d'esi mundu suañáu pa tornar a otro más real pero menos agradable -tomar la pastiya bermeya- ¿sería un fracasu moral nun facelo? ¿Por qué los seres humanos son más valiosos que [futuros eventuales] mecanismos lleutrónicos intelixentes? ¿Puede vivir la mente ensin el cuerpu o'l cuerpu ensin la mente?" William Irvin}} Amás ''The Matrix'' ta influyida por demás pol anime de [[1995]] ''[[Ghost in the Shell]]''; un manga lleváu al cine per aciu de [[Mamoru Oshii]] en 1995 y [[2004]] (''[[Ghost in the Shell 2: Innocence]]''). Dambes películes apresenten les siguientes semeyances: # La lluvia dixital de Matrix (los patrones de testu verde que caen representando'l códigu de Matrix) reestructuren l'apertura de al primer película, ''[[Ghost in the Shell]]'' estrenada en [[1995]] (cuatro años enantes que ''Matrix''). # Durante la escena del entamu na que Trinity afuxe de los axentes, na toma onde aterriza sobre'l techu ye cuasi pintada a la toma en que [[la mayor Kusanagi]] escorrexa al primer 'títere' na primer película. # La toma na que'l primer 'títere' afuxe de Batou nel mercáu na primer [[Ghost in the Shell]] y la toma na que Neo afuxe de trés axentes nel mercáu. Dambes tomes coinciden nel españíu de sandíes y nos civiles apavoraos pol fueu cruzáu de la escorribanda. # L'afamáu tirotéu del vestíbulu, qu'apresenta a Neo y Trinity protexéndose del fueu trés unos pegoyos de piedra y la escena de GITS onde Kusanagi lo fai furante la batalla escontra'l tanque. # Tamién esiste una nidia rellación ente'l concetu de la matriz y los celebros interconeutaos cibernéticamente como [[inconsciente colleutivu]] apresentaos en [[Ghost in the Shell]]. # Hai semeyances ente los argumentos de dambes películes. En GITS, al entamu Kusanagi esquera al Puppet Master pa prendelu, mientres que hacia la fin de la película, s'asoleya qu'en realidá ye'l mayestru de les marionetes quien esquera a Kusanagi p'amecese con ella. En ''Matrix'', Neo ye quien al entamu esquera a Morfeo, cuando a la fin lu atopa, Morfeo miénta-y qu'en realidá yera él quien tuvo esquerándo tola vida al "elixíu" (Neo). # Dambes series remanen mitoloxíes paecíes, asina como nes sos temes y arquetipos tan venceyaos col llibru [[Neuromancer]] de [[William Gibson]] y otroes de les sos hestories. # Na puerta de l'habitación de Neo puédese ver el númberu 101, que tien una bultable referencia a l'Habitación 101 de la novela 1984 de George Orwell. Por fin, los hermanos Wachowski, creadores de la triloxía Matrix, reconocieron la influencia de ''[[Ghost in the Shell]]'' nuna entrevista. {{cita|Hiryu: ¿Qué ''anime'' yos-inspiró más y por qué?<br /> Hermanos Wachowski: Gustónos ''Ghost in the Shell and the Ninja Scroll'' y Akira en ''anime''. Una cosa qu'ellos faen y que nós quiximos llevar a la película ye l'amestadura de tiempu y espaciu en llatíos d'aición.}} El productor [[Joel Silver]] tamién l'almitió nuna entrevista fecha nel [[DVD]] de [[The Animatrix]], nel que foi amosada una secuencia de ''Ghost in the Shell'' xunto colos Wachowski indicando'l xeitu que queríen afitar ellos pa ''Matrix''. === El Coneyo Blancu === Cuando a Neo-y apaez na pantaya del ordenador el mensaxe "Sigue al coneyo blancu...", ye nidiamente una referencia, chigu o [[símil]] al [[Coneyu Blancu]] de "[[Las aventuras de Alicia en el país de las maravillas]]» y qu'Alicia sigue hasta entrar nun mundu estraordinariu, inconcebible y dafechu desconocíu. == Influencia cultural == Con esta película vuelve a facese afamáu'l xeitu [[Socultura gótica|góticu]] ya que los atuendos qu'usen los personaxes son de color escuru y tán inspiraos nesti xeitu. == Coincidencias == El pasaporte de ''Neo'' caduca'l [[11 de setiembre de 2001]], día en que s'atentó escontra les [[Torres Ximielgues]] de Nueva York. Nel pasaporte tamién apruz la fecha 12 de setiembre de 1991, namás un día dempués de que [[George H. W. Bush]] pronunciara l'inescaecible discursu del 11 de setiembre de 1991 cuando pidió en términos inequívocos, un "nuevu orde mundial". == Ver tamién == * ''[[Enter the Matrix]]'' * ''[[The Animatrix]]'' * ''[[The Matrix: Music from the Motion Picture]]'' {{DEFAULTSORT:Matrix, The}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 6mjp9bv3kyhgyh5vn4fpyen8ywq2x4l 0 39258 3709896 3689473 2022-08-19T09:21:52Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{Organización}} '''Sega Corporation''' ye una empresa [[Xapón|xaponesa]] que desendolca [[software]] y [[hardware]] na estaya del entretenimientu ([[Videoxuegu|videoxuegos]]). Ye una de les marques de videoxuegos más respetaes del mundiu. SEGA tuvo una llarga historia d'ésitos mesmo nel mercáu de los [[Máquina recreativa|arcades]] como nel de les [[Videoconsola|consoles]], pero dende'l llanzamientu de [[Sega Dreamcast|Dreamcast]], alcuéntrase fuera'l mercáu'l Hardware, pal que namás se dedica a la programación de videoxuegos y l'aniciu de dalgunos periféricos pa máquines d'otres compañíes. Sicasí, continúa'l desendolcu de hardware pa [[máquina recreativa|máquines recreatives]]. Les oficines centrales de SEGA afáyense en [[Tokiu]], [[Xapón]]. == Historia == SEGA ñaz en [[1965]] del amiestu de les compañíes Service Games y Rosen Enterprises Ltd. De la primera coyeríase'l nome. Esta dedicábase a la venta de [[Jukebox]] pa les bases militares norteamericanes, mientres que la segunda yera una empresa d'importación d'arte y otros productos fundada en [[Xapón]] por Dave Rosen durante [[1953]]. Rosen llevaba dende [[1956]] importando xuegos recreativos y llegó a allugar 5.000 d'ellos per too Xapón, pero cada vegada taba más esmolecíu coles máquines trayíes dende [[Estaos Xuníos]], poro, decidió aniciar los sos propios xuegos amestándose con Service Games, d'u xurdió SEGA Enterprises Ltd. SEGA entamó con ''Rifleman'', un xuegu mecánicu que s'asemeyaba a los tiroteos del alloñáu oeste y pa [[1967]] yá esportaba xuegos a [[Estaos Xuníos]]. El primer ésitu de la compañía foi ''Periscope'' ([[1968]]), un simulador de somarinos, y el so caberu xuegu mecánicu foi Jet Rocket ([[1970]]). Dende ehí, SEGA dedicóse a los xuegos electrónicos y a les [[Máquina recreativa|recreatives]], aniciando de [[1967]] a [[1979]] un total de 140 xuegos estremaos. En [[1980]] SEGA mercó [[Gremlin Industries]], un fabricante de máquines recreatives, ya inxirióse nel mundiu los videoxuegos domésticos llicenciando dellos de los sos xuegos. Daquella [[Gulf+Western]] mercó la compañía pero vendióla na [[crisis del videoxuegu]], oportunidá qu'aprovechó Rosen xunto con unos inversores xaponeses pa recuperar el control. Nos años nos que SEGA tuvo baxo'l control de Gulf & Western's llanzáronse la ''[[SG-1000]]'' y el ''[[SC-3000]]'', dos sistemas aniciaos cola idea de competir pol mercáu domésticu pero que nun tuvieron relevancia abondo. Nun foi hasta [[1984]] cuando SEGA fixo un apueste firme cola ''[[Sega Mark III|Mark III]]'' p'aportar a toles cases, pero la sonadía de la ''[[Nintendo Entertainment System|NES]]'' finó con cualesquier triba d'esperanza. En [[1986]] SEGA remocicó la ''[[Sega Mark III|Mark III]]'' y tornóla no que se conoz como ''[[Sega Master System]]'' pa entrar nos mercaos americanu y européu. El resultáu foi cerníu y, magar n'Estaos Xuníos nun foi quien a plantar cara, n'[[Europa]] consiguió un gran éxitu llegando a vender más que la máquina de [[Nintendo]] en dellos países, anque nun foi abondo. En [[1988]] SEGA decidió apostar pola innovación y asoleyó la primer consola de 16 bits del mercáu, la ''[[Sega Megadrive]]'', que volvió a ser una llaceria en Xapón. Triada pola ''[[PC Engine]]'' de [[Nec Corporation]] n'oriente, el so saltu a Estaos Xuníos y Europa abultaba un fracasu, pero na Navidá de [[1989]] ''[[Sega Megadrive|Megadrive]]'' algamó unes ventes espectaculares desaniciando a la ''[[PC Engine]]'' del mercáu occidental. Nos años venideros, ''[[Sega Megadrive|Megadrive]]'' compitió direutamente cola 16 bits de [[Nintendo]], la ''[[Super Nintendo]]'', y recibió interesantes periféricos que nun tuvieron ésitu como ''[[Sega MegaCD]]'' o ''[[Sega 32X]]'', consiguió afitase como líder de ventes n'Europa anque les sos ventes n'EEXX y Xapón y, poro mundiales, foron inferiores a les del sistema de [[Nintendo]]. Mentanto SEGA algamara un gran prestixu nel mundiu los [[Máquina recreativa|arcades]] con xuegos tan afamaos como ''Out Run'', ''Shinobi'', ''Afterburner'', ''Virtua Racing'' o ''Virtua Fighter''. A SEGA namás-y quedaben dos coses por facer, consiguir una mascota que rivalizara con [[Mariu (Nintendo)|Mario]] y entrar nel mercáu de les consoles portátiles. Lo primero algamólo con [[Sonic The Hedgehog|Sonic]], el corcuspín azul que se volvió nel estandarte de la compaña, y lo segundo pola mor de ''[[Game Gear]]'', una potente consola en color téunicamente bien superior a la ''[[Game Boy]]'' de Nintendo pero que quedó escaecida pola poca duración de les bateríes. Igual que fizo colos 16 bitsm SEGA foi la primera en pasar a los 32 bits col amiestu pa la Sega Megadrive nomáu x32, y por primer vegada viose recompensada en Xapón con unes ventes espectaculares durante'l so asoleyu en [[1994]]. Sicasí nel restu del mundu la acoyida foi dalgo más fría y aína foi superada en ventes pola ''[[PlayStation]]'' de [[Sony]]. El resultáu foi que a finales de [[1997]] la consola ya cuasi sumiera, calteniéndose namás en Xapón hasta [[1999]] per aciu de xuegos basaos nes llicencies de d'estremaos mangues. Tres la decepcionante hestoria de ''[[Sega Saturn|Saturn]]'' SEGA alcontrábasse nuna grave crisis financiera, pero tovía tuvo tiempu d'aniciar una cabera consola enantes de dexar esti mercáu. ''[[Sega Dreamcast|Dreamcast]]'' asoleyó en 1998, llegando a Europa y Estaos Xuníos en [[1999]]. La consola de 128 bits yera una apuesta a doble o nada, pero SEGA volvió a perder la partida. Los usuarios nun se vieron atrayíos pola potencia de la nueva consola y asitiaron fieles a ''[[PlayStation]]'' o decidieron esperar l'asoleyu de la nueva ''[[PlayStation II]]'' pa fincar un pie nos 128 bits. A la fin SEGA dexó de dar encontu oficial a la consola nel entamu de [[2001]], pero continuó asoleyando xuegos pa ella, siendo'l cabero ''Puyo Pop Fever'' en [[2004]]'' (anguaño siguen asoleyándose dalgunos xuegos pa la consola, anque namás de xemes en cuando). Dende la fin de ''[[Sega Dreamcast|Dreamcast]]'' SEGA pasó por una dómina convulsa, con falancies d'adquisición, reestructuraciones internes y el paso a ser una [[Third-party]]. Amás durante la cabera década del [[sieglu XX]], el mercáu de los arcades, onde ye la compañía númberu 1, foi amenorgando. Anguaño'l panorama de la empresa ye inciertu y hai poco amestóse con Sammy, un fabricante xaponés de [[pachinko]] y recreatives, p'aniciar Sega-Sammy Holdings. Anguaño SEGA tornóse nun llicenciaor mui fuerte, ya que dempués d'años de rivalidá con [[Nintendo]], agora trabayan a comuña en dellos proyeutos, ún d'ellos foi la versión Arcade de F-Zero, onde [[Namco]], Sega y [[Nintendo]] collaboraron xuntos nel so desenrollu, baxo'l nome de TRIFORCE, y dende entós puédense ver xuegos de Sonic y de otros personaxes de SEGA nes consoles de Nintendo, asina como de [[Sony]] y [[Microsoft]]. == Estudios Internos == '''Global Entertainment Software R&D''', foi dirixíu por [[Yuji Naka]] hasta 2006. "GE" céntrase anguaño nel desendolcu de videoxuegos pa consoles. {| {{tablaguapa}} |- ! Departamentu ! Miembros de ! Dirixíos por ! Grandes títulos |- | G.E. Dept. #1, | [[Sonic Team]] | [[Akinori Nishiyama]] | ''[[Sonic The Hedgehog (Mega Drive)|Sonic The Hedgehog]], [[Sonic & Knuckles]], [[Sonic Adventure]], [[Sonic and The Secret Rings]], [[Sonic the Hedgehog (2006)|Sonic the Hedgehog 2006]], [[Phantasy Star Universe]], [[Fifth Phantom Saga]] |- | G.E Dept. #2 | [[United Game Artists]] | Akira Nishino | ''[[Project Rub]], [[The Rub Rabbits]], [[Sonic Riders]], [[Astro Boy]], [[Sonic Riders: Zero Gravity]] |- | [[Sega Studio USA]] | [[Sonic Team USA]] | [[Takashi Iizuka (game designer)|Takashi Iizuka]] | ''[[Shadow the Hedgehog (videojuego)|Shadow the Hedgehog]], [[Sonic Heroes]], [[Sonic Adventure 2]], [[NiGHTS: Journey of Dreams]] |- | Mobile Content R&D | Nuevu estudiu | [[Kazunari Tsukamoto]] | ''[[Brain Trainer Portable]] |- | Sega Studio China | Nuevu estudiu | [[Makoto Uchida]] | Denguno hasta la fecha |} '''Amusement Software R&D''', Desendolquen anguaño xuegos pa máquines d'arcade. {| {{tablaguapa}} |- ! Departamentu ! Miembros de ! Dirixíos por ! Grandes títulos |- | AM.1 R&D | [[WOW Entertainment]] + [[Overworks]] | [[Atsushi Seimiya]] | ''[[The House of the Dead (video game)|House of the Dead]]'' series, ''[[Shinobi series|Shinobi]]'' series, ''[[Sakura Taisen]]'' series, ''[[Phantasy Star]] series'' [[Skies of Arcadia]] |- | AM.2 R&D | [[Sega-AM2]] | [[Hiroshi Kataoka]] | ''[[Virtua Fighter]]'' series, ''[[Virtua Cop]]'' series, ''[[Out Run]]'' series, ''[[Shenmue]]'' series, ''[[After Burner]]'' series, ''[[Sword of Vermilion]]'' |- | AM.3 R&D | [[Sega AM3]] + [[Sega Rosso]] | [[Mie Kumagai]] | ''[[Crazy Taxi (saga)|Crazy Taxi]]'' series, ''[[Virtual On]]'' series, ''[[Virtua Tennis]]'' series, "[[Initial D Arcade Stage]]" series |- | Family Entertainment | Departamentu nuevu | [[Hiroshi Uemura]] | ''[[Mushi King]]'' series, ''[[Love and Berry DS Collection]]'' |- | Sports Design R&D | [[Smilebit]] [http://imdb.com/name/nm1310357/] | [[Takayuki Kawagoe]] | ''[[Mario & Sonic at the Olympic Games]], ''[[Let's Make a J-League Soccer Team]]'' series, ''[[Let's Make a J-League Baseball Team]]'' series |} '''New Entertainment R&D''', diríxilu'l xefe de cada departamentu. "NE" céntrase anguaño nel desendolcu del nuevu conteníu pal mercáu de les máquines arcade y consoles. {| {{tablaguapa}} |- ! Departamentu ! Miembros de ! Dirixíos por ! Grandes títulos |- | NE.1 R&D | [[Amusement Vision|Amusement Vision, Ltd.]] + [[Smilebit]] | [[Toshihiro Nagoshi]] | ''[[Super Monkey Ball]]'' series, ''[[Shining Force Neo]]'', ''[[Yakuza (video game)|Yakuza]]'' (''Ryū ga Gotoku'') |- | AMPlus R&D | Digitalrex | [[Yu Suzuki]] | ''[[Psy-Phi]]'', [[Shenmue Online]] |} == Estudios sosidiarios == Los estudios sosidiarios, los primeros foron mercaos o aniciaos durante 2005, foron la piedra angular d'un cambiu inernu dientro de Sega pa llegar a una audiencia más occidental. {| {{tablaguapa}} |- ! Departamentu ! Division ! Añu de la mierca/de la fundación ! Grandes títulos |- |[[Sega Racing Studio]] |Sega of Europe | 2005 |''[[Sega Rally Revo]]'' |- |[[The Creative Assembly]] |Sega of Europe |2005 |''[[Total War]]'', ''[[Total Warrior]]'' series |- |[[Sports Interactive]] |Sega of Europe |2006 |''[[Football Manager]]'' series |- |[[Prope]] | Sega of Japan | 2006 | Let's Tap |} == Hardware == === Consoles === {{AP|Videoconsoles de Sega}} * [[SG-1000]]: Primer videoconsola de sobremesa de Sega, asoleyada en [[1983]]. Sero asoleyaríase un anovamientu col nome de ''[[SG-1000 2]]''. * [[SC-3000]]: Ordenaor personal basáu na ''[[SG-1000]]'' y compatible con esta. Más sero asoleyóse un anovamientu col nome de ''[[SC-3000H]]''. * [[SEGA Mark III]]: Rempuesta de SEGA a la ''[[Nintendo Entertainment System|NES]]'' lanzada en [[1984]]. * [[SEGA Master System]]: Rediseñu de la ''[[SEGA Mark III|Mark III]]'' asoleyáu en [[1986]] pa [[Xapón]] y [[1987]] pa [[Estaos Xuníos]] y [[Europa]]. Más sero aprució Sega Master System II, una versión de Master System más barata y que n'España foi más afamada que la primera. En [[Brasil]] llegó a apaecer una ''Master System III'' qu'incorporaba'l xuegu Sonic na memoria interna de la consola, foi descontinuada en 1993, pero en Brasil se sigue aniciando y esiste hasta una Master System IV. * [[SEGA Mega Drive]] / [[SEGA Genesis]]: Conocida como Mega Drive en Xapón y Europa y como Genesis en América, ye'l mayor éxitu de Sega, conocida por ser la primer consola de 16 bit reales. Foi asoleyada en 1988 en Xapon col nome de Mega Drive, en 1989 n'América baxo'l nome de Genesis y en 1990 n'Europa como Mega Drive. Foi descontinuada en 1998. * [[SEGA Activator]]: Accesoriu pa Mega Drive / Genesis. Yera un sistema de control que consistía nun aniellu outogonal d'ochu piezes, dientro del que s'allugaba'l xugador. [http://www.ionlitio.com/videojuegos/sega-activator/ Articulo sobre Activator en IONLITIO] * [[SEGA VR]]: Yera un accesorio de realidá virtual pa l'afamada consola Genesis. [http://en.wikipedia.org/wiki/Sega_VR Articulo en Wikipedia n'Inglés] * [[Mega CD]]: Ampliación de ''Mega Drive'' pa xugar a títulos en CD, qu'incluyíen películes interactives ente otros. * [[Mega CD II]]: Ampliación de ''Mega Drive II'' igual que Mega CD pero más económica. * [[SEGA 32X|Mega Drive 32x]]: Otra ampliación pa ''Mega Drive'' que tornaba a ''Mega Drive'' nuna consola de 32 bits. * [[SEGA Nomad]]: Versión portátil de Mega Drive asoleyada namás n'Estaos Xuníos y Xapón. * [[Game Gear]]: La consola portátil de Sega qu'asoleyó pa compitir con ''[[Game Boy]]'', magar ser muncho meyor qu'esta (téunicamente) con pantaya a too color y bonos xuegos, ''Game Gear'' vendióse menos pola por de la so poca portabilidá (pa ser una consola portátil, el so tamañu yera grande abondo) y el gran consumu de piles.(6 pilas AA) * [[SEGA Saturn]]: Consola de 32 bits y llector de [[CD-ROM]]. Considerada como la meyor en gráficos 2D foi triada por ''[[PlayStation]]'' de [[Sony]] y en parte por Nintendo 64 de Nintendo per aciu del gran marketing d'estes, sobre manera de la primera, y a la increyible dificultá de programar pa la consola de Sega pola mor de los sos múltiples procesadores en paralelu. Foi descontinuada en 1999, y terminó siendo la consola menos vendida de Sega. * [[SEGA Dreamcast]]: Consola de 128 bits y llector de [[GD-ROM]]. Equipada con un chip gráfico Power VR2 y coneutividá a internet. Ye'l segundu y caberu éxitu de Sega pero, pesia la so exitosa iniciativa comercial, foi sacada del mercáu por bien de razones, ente elles la llegada de [[Play Station 2]]. Foi descontinuada en 2002. Amás aniciáronse estremaes versiones de les sos consoles asina como dellos minixuegos lleutrónicos al xeitu de ''[[Nintendo Game & Watch]]'' y el ''[[SEGA Pico|Sega Pico]]'', una remestura ente consola y xuguete educativu. * [[SEGA Zone]]: Consola [[Plug and Play]] llicenciada por SEGA qu'inclúi xuegos clásicos de Mega Drive y xuegos xeitu [[Wii Sports]]. El so diseñu ta basao na [[Wii]] y inclúi un mando con sensor de movimientu. === Plaques d'arcade === * [[SEGA System]]: Siete modelos y dellos anovamientos. * [[SEGA Mega-Tech]] y [[Sega Mega Play]]: Basaes en cartuchos de ''[[SEGA Master System|Master System]]'' y ''[[SEGA Mega Drive|Mega Drive]]''. * [[SEGA ST-V Titan]]: Basada na ''[[Sega Saturn]]''. * [[SEGA Model]]: Tres modelos y dellos anovamientos. * [[SEGA NAOMI]]: Tres modelos y dellos anovamientos. * [[SEGA Chihiro]]: Basada nel [[hardware]] del ''[[Xbox]]''. * [[Triforce]]: Basada en [[Game Cube]] y aniciada a comuña con [[Nintendo]] y [[Namco]]. El nome d'esta placa débese a la xunión d'estes trés compañíes. * Dellos modelos llicenciaos, laserdisc y propios. * [[SEGA Lindbergh]]: caberu modelu desenrolláu pal mercáu arcade. Potencia semeyada a PS3 y XBox360. * [[SEGA Ringedge]]: Placa de nueva xeneración, basada nun procesaor Intel. L'únicu xuegu asoleyáu funcionando nesta placa ye [[Border Break]]. Tien una potencia superior a Lindberg, y ye equivalente a les consoles d'anguaño. Tien una CPU Intel Dual Core E2160 a 1.8 GHz, 1 GB de memoria RAM y una GPU Nvidia GDDR3 equipada con 384 Mb, ente otres carauterístiques encalcaes. * [[SEGA Ringwide]]: Versión más económica y de menores prestaciones de la Ringedge. Nun se conocen xuegos pa ella. Ta equipada con una CPU Intel Celeron 440 a 2Ghz, 1 GB de RAM y una GPU AMD GDDR3 equipada con 128 Mb ampliables. == Software == === Videoxuegos encalcaos === {{AP|Xuegos de SEGA}} Esti ye una pequeña riestra de dalgunos de los xuegos más afamaos desenrollaos por SEGA a lo llargo de la so historia. * [[6-pack]] * [[Adventures of Mighty Max]] * [[Afterburner II]] * [[Alex Kidd]] * [[Alien Syndrome]] * [[Alien vs. Predator]] (2010) * [[Altered Beast]] * [[Columns]] * [[Crazy Taxi (videojuego)|Crazy Taxi]] * [[Batman Returns]] * [[Battletoads]] * [[Bayonetta]] * [[Bonanza Bros.]] * [[Daytona USA]] * [[Golden Axe]] * [[Earthworm Jim]] * [[Head On (Videojuego)|Head On]] * [[Jet Grind Radio]] (Jet Set Radio) * [[Parque Jurásico (franquicia)|Jurasic Park]] * [[Light Crusader]] * [[Mario & Sonic at The Olympic Games]](a comuña con [[Nintendo]]) * [[Medieval II: Total War]] * [[Mega-lo Mania]] * [[Nights Into Dreams]] * [[Out Run]] * [[Panzer Dragoon]] * [[Pengo (videojuego)|Pengo]] * [[Periscope]] * [[Phantasy Star]] * [[Rambo III]] * [[Rez]] * [[Revenge of Shinobi]] * [[Sakura Taisen]] * [[Samba de Amigo]] * [[Sega Rally Championship]] * [[Shining Force]] * [[Shinobi]] * [[Shinobi III: Return of the Ninja Master]] * [[Sonic Adventure]] * [[Sonic Adventure 2]] * [[Sonic & the Secret Rings]] * [[Sonic the Hedgehog (Mega Drive)|Sonic the Hedgehog]] * [[Sonic the Hedgehog 2]] * [[Sonic 3 & Knuckles]] * [[Sonic Generations]] * [[Shenmue]] * [[Shenmue II]] * [[Skies of Arcadia]] * [[Space Attack]] * [[Space Harrier]] * [[Spiral Knights]] * [[Streets of Rage]] * [[Streets of Rage II]] * [[Streets of Rage III]] * [[Super Monkey Ball]] * [[The House Of The Dead]] * [[The House Of The Dead 2]] * [[The House Of The Dead 2 & 3 Return]] * [[The House Of The Dead 3]] * [[The House Of The Dead 4]] * [[The House Of The Dead Overkill]] * [[The Story of Thor]] * [[The sword of the Berserk (Gutts`s rage)]] * [[Tranquilizer Gun]] * [[Vectorman]] * [[VectorMan 2]] * [[Virtua Fighter]] * [[Virtua Racing]] * [[Virtua Tennis]] * [[Yakuza]] * [[Yakuza 2]] * [[Yakuza 3]] * [[Zool]] * [[Dinosaur King]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Sega}} * [http://www.sega.com/ Páxina oficial de SEGA] * [http://www.segarcadia.com/ SEGArcadia] anuncies d'anguaño de SEGA y los sos videoxuegos * [http://www.segafan.com/ SegaFan] anuncies, artículos y reportaxes venceyaos con Sega * [http://www.segasaturno.com/ SEGASaturno] estragal sobre Saturn y SEGA en xeneral con bien de coses Páxina web d'avezaos españoles y colleicionistes: * [http://www.foroconsolas.com ForoConsolas.com] Otres llingües: * [http://sega.jp/ Portal Oficial de Sega] Páxina oficial xaponesa * [http://www.system16.com/sega/index.html System16, información sobre estremaes plaques arcade de SEGA (N'inglés)] * [http://www.sega-16.com/ Sega-16 - Artículos y reseñes de munchos xuegos de Genesis, 32x y Sega Cd.] (N'inglés) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Empreses d'informática]] [[Categoría:Empreses de videoxuegos de Xapón]] [[Categoría:Sega]] [[Categoría:Desenrolladores de videoxuegos]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] ad5vaih33qscu70fq8t04xndwb940sc 0 41132 3709695 3458954 2022-08-19T09:00:25Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki '''[[Rumanía]]''' tien un sistema políticu polipartidista dende la Revolución Rumana de 1989 onde cásique ye imposible algamar una mayoría parllamentaria asina que funcionen normalmente sistemes d'aliances y coaliciones. ==Partíos políticos de Rumanía dende 1989== ===Partíos activos con representación=== Nes caberes eleiciones parllamentaries en 2012 entraron nel [[Parllamentu Rumanu]] les formaciones que vienen darréu. {| {{tablaguapa}} |- !colspan=1|Nome del partíu !rowspan=1|Nome en [[rumanu]] !rowspan=1|Posición !rowspan=1|Ideoloxía !rowspan=1|Cabezaleru |- |[[Partíu Social Demócrata (Rumanía)|Partíu Social Demócrata]] |Partidul Social Democrat (PSD) |[[Centro-izquierda]] |[[Socialdemocracia]] |[[Victor Ponta]] |- |[[Partíu Nacional Lliberal (Rumanía)|Partíu Nacional Lliberal]] |Partidul Naţional Liberal (PNL) |[[Centro-drecha]] |[[Lliberalismu]] |[[Crin Antonescu]] |- |[[Partíu Democráticu-Lliberal (Rumanía)|Partíu Democráticu-Lliberal]] |Partidul Democrat-Liberal (PDL) |[[Centro-drecha]] |[[Conservadorismu]], [[lliberalismu]] |[[Vasile Blaga]] |- |[[Partíu Popular - Dan Diaconescu]] |Partidul Poporului - Dan Diaconescu (PP-DD) |[[Izquierda política|Izquierda]] |[[Socialismu democráticu]], [[Populismu|populismu]] d'izquierda |[[Dan Diaconescu]] |- |[[Conceyu Democráticu de los Húngaros en Rumanía]] |Uniunea Democrată Maghiară din România (UDMR) |[[Centro políticu|Centru]] a [[Centro-drecha|centro-drecha]] |Intereses de la [[Minoría húngara en Rumanía|minoría húngara]], [[Rexonalismu|rexonalismu]], [[conservadorismu]], [[lliberalismu]] |[[Hunor Kelemen]] |- ||[[Partíu Conservador (Rumanía)|Partíu Conservador]] |Partidul Conservator (PC) |[[Derecha política|Derecha]] |[[Conservadorismu]] |[[Daniel Constantin]] |- ||[[Conceyu Nacional pol Progresu de Rumanía]] |Uniunea Naţională pentru Progresul României (UNPR) |[[Centro-izquierda]] |[[Socialdemocracia]] |[[Gabriel Oprea]] |- ||[[Fuercia Cíviza (Rumanía)|Fuercia Cívica]] |Forţa Civică (FC) |[[Derecha política|Derecha]] |[[Democracia cristiana]] |[[Mihai Răzvan Ungureanu]] |- ||[[Partíu Nacional Campesín Demócrata-Cristianu (Rumanía)|Partíu Nacional Campesín Demócrata-Cristianu]] |Partidul Naţional Ţaranesc Creştin-Democrat (PNŢCD) |[[Derecha política|Derecha]] |[[Democracia cristiana]], [[agrarianismu]] |[[Aurelian Pavelescu]] |- ||[[Partíu Verde (Rumanía)|Partíu Verde]] |Partidul Verde (PV) |[[Centru políticu|Centru]] |[[Ecoloxismu]], [[Progresismu|progresismu]], [[Lliberalismu|lliberalismu]] |[[Remus Cernea]] |- |} Otros partíos políticos nun algamaron representación nacional pero sí rexonal, {| {{tablaguapa}} |- !colspan=1|Nome del partíu !rowspan=1|Nome en [[rumanu]] !rowspan=1|Posición !rowspan=1|Ideoloxía !rowspan=1|Cabezaleru |- |[[Partíu de la Gran Rumanía]] |Partidul România Mare (PRM) |[[Estrema drecha]] |[[Tercer posición|Tercerposicionismu]], [[Nacionalismu rumanu|nacionalismu rumanu]], [[Minoría húngara en Rumanía|sentimientu antihúngaru]], [[Pueblu xitanu|sentimientu antixitanu]] |[[Gheorghe Funar]] |- |[[Partíu Ecoloxista Rumanu]] |Partidul Ecologist Român (PER) |[[Centru políticu|Centru]] |[[Ecoloxismu]], [[Lliberalismu|lliberalismu]] |[[Danut Pop]] |- |[[Foru Democráticu de los Alemanes en Rumanía]] |Forumul Democrat al Germanilor din România (PNL) |[[Centru políticu|Centru]] |Intereses de la [[Minoría alemana en Rumanía|minoría alemana]], [[Lliberalismu|lliberalismu]] |[[Crin Antonescu]] |- |[[Partíu de la Nueva Xeneración - Demócrata Cristianu]] |Partidul Noua Generație - Creștin Democrat (PNG) |[[Derecha política|Derecha]] a [[Estrema drecha|estrema drecha]] |[[Nacionalismu rumanu]], [[populismu]] de derecha, [[democracia cristiana]], [[Lexón de San Miguel Arcánxel|lexonarismu]] |[[Gigi Becali]] |- |} ===Partíos activos ensin representación=== Hai tamién dellos partíos políticos que nun tan representaos en nenguna de les formes posibles pa la política rumana (llocal, nacional, [[Xunión Europea|européu]]). {| {{tablaguapa}} |- !colspan=1|Nome del partíu !rowspan=1|Nome en [[rumanu]] !rowspan=1|Posición !rowspan=1|Ideoloxía !rowspan=1|Cabezaleru |- |[[Partíu de los Comunistes (non pecerista)]] |Partidul Comuniștilor (Nepeceriști) (PCN) |[[Estrema izquierda]] |[[Marxismu-leninismu|Marxismu-Leninismu]], [[Nicolae Ceausescu|ceausismu]] |[[Gheorghe I. Ungureanu]] |- |[[Nuevu Partíu Comunista Rumanu]] |Noul Partidul Comunist Român (NPCR) |[[Estrema izquierda]] |[[Marxismu-leninismu|Marxismu-Leninismu]], [[Antirrevisionismu (marxismu)|antirrevisionismu]], [[Nicolae Ceausescu|ceausismu]]. |[[Petre Ignatencu]] |- |[[Partíu Allianza Socialista]] |Partidul Alianţa Socialistă (PAS) |[[Izquierda política|Izquierda]] |[[Socialismu democráticu]], [[eurocomunismu]], [[Nacionalismu rumanu|nacionalismu rumanu]], [[Europeísmu|europeísmu]] ([[Partíu de la Izquierda Europea|PIE]]), [[Nicolae Ceausescu|ceausismu nostálxicu]] |[[Constantin Rotaru]] |- |[[Partíu Socialista Rumanu]] |Partidul Socialist Român (PSR) |[[Izquierda política|Izquierda]] |[[Socialismu]] |[[Vasile Orleanu]] |- |[[Partíu Pirata]] |Partidul Pirat (PP) |[[Centro-izquierda]] |[[Llibertá d'información]] |Descentralizáu |- |[[Movimientu Meritocráticu (Rumanía)|Movimientu Meritocráticu]] |Miscarea Meritocrata (MM) |[[Centru políticu|Centru]] |[[Llibertarianismu]] |[[Laurentiu Primo]] |- |[[Partíu Cívicu Húngaru]] |Partidul Civic Maghiar (PCM) |[[Centro políticu|Centru]] a [[Centro-drecha|centro-drecha]] |Intereses de la [[Minoría húngara en Rumanía|minoría húngara]], [[Rexonalismu|rexonalismu]], [[conservadorismu]], [[lliberalismu]] |[[Jenő Szász]] |- |[[Movimientu Verde - Demócrates Agrarios]] |Mișcare Verzilor - Democrați Agrarieni (MV-DA) |[[Izquierda política|Izquierda]] |[[Ecoloxismu]], [[Socialdemocracia|socialdemocracia]] |[[Remus Cernea]] |- |[[Partíu Sociademócrata de los Trabayadores (Rumanía)|Partíu Socialdemócrata de los Trabayadores]] |Partidul Social Democrat al Muncitorilor (PSDM) |[[Izquierda política|Izquierda]] |[[Socialdemocracia]], [[Socialismu democráticu|socialismu democráticu]] |[[Miron Cozma]] |- |[[Partíu Nacional Demócrata Cristianu]] |Partidul Național Democrat Creștin (PNDC) |[[Centro-drecha]] |[[Democracia cristiana]] |[[Niță Oprea]] |- |[[Unión Popular Social Cristiana]] |Uniunea Populară Social Creștină (UPSC) |[[Centro-drecha]] |[[Democracia cristiana]] |[[Ioan Talpeș]] |- |[[Partíu "Pola Patria" (Rumanía)|Partíu Pola Patria]] |Partidul Pentru Patrie (PPP) |[[Estrema drecha]] |[[Lexón de San Miguel Arcánxel|Lexonarismu]], [[Nacional-Cristianismu|nacional-cristianismu]] |[[Virgil Totoescu]] |- |[[Partíu Popular - Llei Cojocaru]] |Partidul Poporului - Legea Cojocaru (PP-LC) |[[Centro políticu|Centru]] |[[Llibertarianismu]] |[[Constantin Cojocaru]] |- |[[Nueva Drecha (Rumanía)|Nueva Drecha]] |Noua Dreaptă (ND) |[[Estrema drecha]] |[[Lexón de San Miguel Arcánxel|Lexonarismu]], [[Fascismu|facismu]], [[nacionalismu rumanu]], [[Ilesia Ortodoxa|ultraortodóxa]] |[[Tudor Ionescu]] |- |} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Partíos políticos de Rumanía| ]] [[Categoría:Llistes de política]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 6m10srjhkb0w5t7wfh80lzebf8cg48s 0 41185 3709667 3174209 2022-08-19T08:53:23Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki '''Optimot, consultes lingüístiques''', ye un serviciu qu'ufre la [[Direición Xeneral de Política Llingüística de Cataluña]] en collaboración col [[Institutu d'Estudios Catalanes]] y el [[Centru de Terminoloxía TERMCAT]]. Consta d'un buscador d'información llingüística qu'ayuda a resolver duldes sobre la [[llingua catalana]]. Per aciu del ''Optimot'' puen consultase de manera integrada diferentes fontes. Cuando les opciones de búsqueda qu'ufiera ''Optimot'' nun resuelven la dulda llingüística, pue accedese a un serviciu d'atención personalizada. == Historia == Hasta [[2007]] el [[Consorciu pola la Normalización Llingüística]], el [[Centru de Terminoloxía TERMCAT]], l'[[Institutu d'Estudios Catalanes]] y la [[Direición Xeneral de Política Llingüística de Cataluña]] distribúyense l'atención de consultes llingüístiques de la población en xeneral, les empreses y entidaes, y los profesionales del mundu de la llingua. Al envís de resolver esta descentralización de l'atención de consultes llingüístiques y d'ufrir un serviciu unificáu, decidióse poner en funcionamentu l'Optimot. N'ochobre del 2007 entama a funcionar el buscador y en febreru del [[2008]], el serviciu d'atención personalizada. Los oxetivos principales yeren ameyorsr la calidá na atención de consultes llingüístiques al traviés de la unificación de criterios, y fomentar l'autonomía llingüística. ==Fontes del Optimot== • '''''Diccionari de la llengua catalana''''' '''del Institut d'Estudis Catalans (2a edición)''' Diccionariu normativu de la llingua catalana. • '''''Diccionari català-castellà'' y ''Diccionari castellà-català'' (4a edició) d'Enciclopèdia Catalana''' Diccionarios billingües, catalán-castellán y castellán-catalán, qu'incluyen léxicu xeneral, fraseoloxía y nomes propios. • '''Fitxes de l'Optimot''' Son fiches qu'espliquen de manera didáutica y curtia conteníos llingüísticos (d'ortografía, sintáxis, morfoloxía, léxicu...) y otros aspeutos significativos de la llingua (fraseoloxía, refranes, toponimia...). •''' Verbs conjugats de la ''Gramàtica de la llengua catalana'' de l'Institut d'Estudis Catalans (versión provisional)''' Son los modelos de conxugación de la Gramática de la llingua catalana del Institutu d'Estudios Catalanes (versión provisional), coles formes xenerales y les principales variantes dialeutales, y col desendolcu completu de los tiempos simples y los compuestos. • '''Diccionaris terminològics del TERMCAT''' Son los diccionarios fechos pol Centre de Terminologia TERMCAT que recueyen léxicu especializáu d'estremaes estayes del conocimientu. Les fiches que contienen términos normalizaos y les denomaciones de l'aplicación informática ''Plats a la carta'' presenten el so propiu distintivu. • '''Col•lecció “Criteris Lingüístics” de la Direcció General de Política Lingüística''' Son monografíes sobre aspeutos convencionales de la llingua (mayúscules, abreviaciones...) y sobre cuestiones d'estilu (criterios de redaición y de torna, llinguaxe non sexista...). • '''''Nomenclàtor oficial de toponímia major de Catalunya'' de la Comissió de Toponímia de Catalunya (2a edición)''' Ye la obra que recueye los topónimos oficiales de Cataluña. •''' ''Nomenclàtor toponímic de la Catalunya del Nord'' de l'Institut d'Estudis Catalans''' Ye la obra que recueye la forma y la pronunciación catalanes de los topónimos más significativos de la Catalunya del Nord. ==Serviciu d'atención personalizada== Si nun se pue resolver la dulda llingüística col buscador, pue facese la consulta al serviciu d'atención personalizada. P'accedir, ha de calcase nel enllaz ''Atenció personalitzada'' y dase d'alta per aciu d'un formulariu. En tando fecho'l rexistru, puen unviase consultes per escrito y recibir les respuestes. El serviciu d'atención personalizada failo un equipu de profesionales llingüísticos, y resuelve duldes concretes d'usu i normativa de la llingua catalana. ==Ver tamién== *[[Termcat]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://optimot.blog.gencat.cat/ Optimot, serviciu de consultes llingüístiques en llinia] * [http://optimot.gencat.cat/ Resolución de consultes al buscador] * [http://scl.gencat.cat/scl/AppJava/bustia/bustiaLogin.do Serviciu d'atención personalizada] * [http://www.iec.cat/activitats/entrada.asp Institut d'Estudis Catalans] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Idioma catalán]] hbe90tupsdy6rg1it1xi301tszayh2c 4 41759 3709666 3664985 2022-08-19T08:53:02Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki ==Xente, 2034 == === Actores y Actrices, 120 === {{Llista de columnes|4| # [[Al Pacino]] # [[Alain Delon]]<!--French actor--> # [[Alberto Sordi]]<!--Italian actor--> # [[Amitabh Bachchan]]<!--act/India: 3 NFAs--> # [[Anthony Hopkins]]<!--British actor--> # [[Anthony Quinn]]<!--American-Mexican actor--> # [[Audrey Hepburn]]<!--act--> # [[Ava Gardner]]<!--act--> # [[Barbara Stanwyck]]<!--act--> # [[Barbra Streisand]]<!--singer/actress--> # [[Bela Lugosi]] # [[Bette Davis]]<!--act--> # [[Bill Cosby]]<!--comedian/act--> # [[Bing Crosby]]<!--#1 male voice--> # [[Bob Hope]]<!--comedian--> # [[Bourvil]]<!--French actor--> # [[Brigitte Bardot]]<!--French actress--> # [[Burt Lancaster]]<!--act--> # [[Buster Keaton]]<!--act--> # [[Carole Lombard]]<!--act--> # [[Cary Grant]]<!--act--> # [[Charles Bronson]] # [[Charlie Chaplin]] [[Archivu:Featured article star.svg|15px]] # [[Charlton Heston]]<!--act--> # [[Clark Gable]]<!--act--> # [[Claudette Colbert]] # [[Claudia Cardinale]]<!--Italian actress--> # [[Dean Martin]]<!--singer/act--> # [[Debbie Reynolds]]<!--singer/dancer/act--> # [[Deborah Kerr]]<!--act--> # [[Dinah Shore]]<!--singer/act--> # [[Doris Day]]<!--singer/act--> # [[Dustin Hoffman]] # [[Ed Sullivan]]<!--longest variety host--> # [[Edward G. Robinson]] # [[Elizabeth Taylor]]<!--act--> # [[Ethel Merman]]<!--singer/act--> # [[Fernandel]]<!--French actor--> # [[Francisco Martínez Soria]]<!--act--> # [[Fred Astaire]]<!--dancer/act--> # [[Gary Cooper]] # [[Gene Hackman]] # [[Gene Kelly]]<!--singer/dancer/act--> # [[George Carlin]]<!--comedian--> # [[Gérard Philipe]]<!--French actor--> # [[Gina Lollobrigida]]<!--Italian actress--> # [[Ginger Rogers]]<!--dancer/act--> # [[Gong Li]] <!-- Chinese actress --> # [[Grace Kelly]]<!--act--> # [[Gregory Peck]]<!--act--> # [[Greta Garbo]]<!--act--> # [[Guru Dutt]] <!--Indian direutor/actor --> # [[Harold Lloyd]]<!--act silent films --> # [[Harrison Ford]]<!--most bankable actor--> # [[Henry Fonda]]<!--act--> # [[Humphrey Bogart]] # [[Ida Lupino]]<!--singer/act--> # [[Ingrid Bergman]]<!--act/musician--> # [[Jack Benny]]<!--comedian--> # [[Jack Nicholson]] # [[James Cagney]] # [[James Dean]]<!--act--> # [[James Stewart]] # [[Jane Fonda]]<!--act--> # [[Jean Gabin]]<!--French actor--> # [[Jean Harlow]]<!--act--> # [[Jean Marais]]<!--French actor--> # [[Jean-Paul Belmondo]]<!--French actor--> # [[Jeremy Irons]]<!--British actor--> # [[Jerry Lewis]]<!--comedian/act--> # [[Joan Crawford]] # [[John Cleese]]<!--act/film/TV--> # [[John Wayne]]<!--act--> # [[Johnny Carson]] # [[Jon Voight]] # [[Judi Dench]]<!--British actress--> # [[Judy Garland]]<!--singer/act--> # [[Julie Andrews]]<!--singer/act--> # [[Kamal Haasan]]<!--act--> # [[Katharine Hepburn]]<!--act--> # [[Kirk Douglas]]<!--Clint Eastwood @Directors--> # [[Lauren Bacall]] # [[Laurence Olivier]]<!--act--> # [[Lillian Gish]]<!--act--> # [[Liza Minnelli]]<!--singer/act--> # [[Louis de Funès]]<!--French actor--> # [[Mae West]]<!--act--> # [[Malcolm McDowell]] # [[Marcello Mastroianni]] # [[Marilyn Monroe]]<!--singer/act--> # [[Marlene Dietrich]]<!--act/singer--> # [[Marlon Brando]] # [[Mary Martin]]<!--singer/act--> # [[Mary Pickford]]<!--act--> # [[Meryl Streep]]<!--act/singer--> # [[Michel Piccoli]]<!--French actor--> # [[Morgan Freeman]]<!--actor/narrator--> # [[Orson Welles]]<!--act--> # [[Paul Newman]]<!--act--> # [[Peter Cushing]] # [[Peter O'Toole]] # [[Peter Sellers]] # [[Randolph Scott]]<!--act--> # [[Rita Hayworth]]<!--act--> # [[Rob Schneider]]<!--comedian--> # [[Robert De Niro]] # [[Robert Duvall]] # [[Robert Mitchum]]<!--act--> # [[Sarah Bernhardt]] [[Archivu:Featured article star.svg|15px]] # [[Shirley Temple]]<!--singer/act--> # [[Sidney Poitier]]<!--Elvis Presley @musicians--> # [[Sophia Loren]]<!--act--> # [[Spencer Tracy]]<!--act--> # [[Steve McQueen]] # [[Hermanos Marx]]<!--act--> # [[Toshiro Mifune]]<!--Japan actor--> # [[Vivien Leigh]]<!--act--> # [[William Holden]]<!--act--> # [[William Shatner]] # [[Yuri Nikulin]]<!--French actor--> }} === Artistes / Arquiteutos 100 === {{Llista de columnes|4| # [[Albrecht Dürer]] # [[Alvar Aalto]] # [[Andrea del Sarto]]<!--Italian Renaissance painter--> # [[Andrea Mantegna]] # [[Palladio]]<!--Italian Renaissance architect--> # [[Andrei Rublev]]<!--medieval Russian painter --> # [[Andy Warhol]] # [[Anthony van Dyck]]<!--a Flemish painter --> # [[Antoni Gaudí]]<!--Spanish Art Nouveau architect--> # [[Auguste Rodin]] # [[Canaletto]]<!--Venetian painter--> # [[Caravaggio]]<!--Italian Baroque painter--> # [[Caspar David Friedrich]] # [[Christopher Wren]] # [[Claude Monet]] # [[Diego Velázquez]] # [[Donatello]] # [[Bramante]]<!--Italian Renaissance architect--> # [[Edgar Degas]] # [[Édouard Manet]] # [[Edvard Munch]]<!--Norwegian Symbolist painter --> # [[Erich Mendelsohn]]<!--German expressionist architec--> # [[Eugène Delacroix]] # [[Francis Bacon (pintor)]] # [[Borromini]]<!--Italian Baroque architect--> # [[Francisco Goya]] # [[François Mansart]]<!--French classicism architect--> # [[Frank Gehry]]<!--modern American architect--> # [[Frank Lloyd Wright]] # [[Frei Otto]]<!--modern German architect--> # [[Frida Kahlo]] # [[Georgia O'Keeffe]] # [[Bernini]]<!--Italian Baroque sculptor and architect--> # [[Giotto]]<!--Italian painter of the late Middle Ages--> # [[Giovanni Bellini]]<!--Venetian painter--> # [[Grant Wood]] # [[Gustav Klimt]] # [[Günter Behnisch]]<!--German deconstructivist architec--> # [[Hans Scharoun]]<!--German architec--> # [[Toulouse-Lautrec]]<!--French Post-Impressionist painter--> # [[Henri Matisse]] # [[Henri Rousseau]] # [[Hieronymus Bosch]]<!--an Early Netherlandish painter--> # [[Hokusai]] # [[I. M. Pei]] # [[Ilya Repin]]<!--Russian painter--> # [[Jackson Pollock]] # [[Jacques-Louis David]]<!--French Neoclassical painter --> # [[Jan van Eyck]]<!--a Flemish painter --> # [[Jean Auguste Dominique Ingres]] # [[Joan Miró]] # [[Johannes Vermeer]] # [[Jusepe de Ribera]]<!--Spanish Baroque painter--> # [[J. M. W. Turner]] # [[Callicrates]]<!--ancient Greek architect--> # [[Karl Friedrich Schinkel]]<!--Prussian architect--> # [[Kazimir Malevich]] # [[Kenzo Tange]]<!--modern Japan architect--> # [[Le Corbusier]] # [[Leonardo da Vinci]] # [[Louis Sullivan]] # [[Ludwig Mies van der Rohe]] # [[Margaret Mee]] # [[Mark Rothko]] # [[Mary Cassatt]] # [[Masaccio]]<!--Italian painter of the Quattrocento--> # [[Michelangelo]] # [[Mimar Sinan]]<!--the chief Ottoman architect--> # [[Myron]]<!--ancient Greek sculptor--> # [[Nicolas Poussin]] # [[Oscar Niemeyer]] # [[Pablo Picasso]] # [[Veronese]]<!--Venetian painter--> # [[Paul Cézanne]] # [[Paul Gauguin]] # [[Paul Klee]] # [[Peter Behrens]]<!--modern German architect--> # [[Peter Paul Rubens]]<!--art/Dutch--> # [[Piero della Francesca]] # [[Pierre-Auguste Renoir]] # [[Piet Mondrian]] # [[Phidias]]<!--ancient Greek sculptor--> # [[Raffaello Sanzio]] # [[Rembrandt]] # [[Renzo Piano]]<!--modern Italian architect--> # [[Richard Meier]]<!--modern American architect--> # [[Richard Neutra]]<!--modern Austrian architect--> # [[Salvador Dalí]] # [[Sandro Botticelli]] # [[Tintoretto]]<!--Venetian painter--> # [[Titian]]<!--Venetian painter--> # [[Victor Horta]]<!--Belgian Art Nouveau architect--> # [[Victor Vasarely]]<!--Hungarian modern painter--> # [[Vincent van Gogh]] # [[Vitruvius]] # [[Walter Burley Griffin]] # [[Walter Gropius]] # [[Wassily Kandinsky]] # [[William Hogarth]] # [[William Le Baron Jenney]] <!--Skyscrapers--> }} === Escritores / Poetes, 240 === {{Llista de columnes|4| # [[Abu Nuwas]] # [[Adam Mickiewicz]] # [[Esquilo]] # [[Agatha Christie]] # [[Aldous Huxley]] # [[Alexander Pushkin]] # [[Alejo Carpentier]] # [[Alexandre Dumas]] # [[Alice Walker]] # [[Allen Ginsberg]] # [[Amir Khusrow]] # [[Anton Chekhov]] # [[Aristophanes]] # [[Arthur C. Clarke]] # [[Arthur Conan Doyle]] # [[Arthur Miller]] # [[Arthur Rimbaud]] # [[Astrid Lindgren]] # [[Bertolt Brecht]] # [[Hermanos Grimm]] # [[Carl Sandburg]]<!--poet--> # [[Charles Dickens]] # [[Clifford D. Simak]] # [[Dante Alighieri]] # [[Dashiell Hammett]] # [[Douglas Adams]] # [[Du Fu]] # [[Edgar Allan Poe]] # [[Eino Leino]] # [[Emily Dickinson]] # [[Erich Maria Remarque]] # [[Ernest Hemingway]] # [[Eurípides]] # [[F. Scott Fitzgerald]] # [[Franz Kafka]] # [[Fyodor Dostoyevsky]] # [[Gabriel García Márquez]] # [[Geoffrey Chaucer]] # [[George Bernard Shaw]] # [[George Orwell]] # [[Ghalib]] # [[H. G. Wells]] # [[Hafez]] # [[Hans Christian Andersen]] # [[Harold Pinter]] # [[Heinrich Heine]] # [[Henrik Ibsen]] # [[Henry James]] # [[Henry Miller]] # [[Hermann Hesse]] # [[Hildegard von Bingen]] # [[Homero]] # [[Horacio]] # [[Ilf y Petrov]] # [[Isaac Asimov]] # [[Ivan Vazov]]<!-- Most prominent Bulgarian author --> # [[J. R. R. Tolkien]] # [[Jack Kerouac]] # [[Jack London]] # [[Rumi]] # [[James Joyce]] # [[Jane Austen]] # [[Jerome K. Jerome]] # [[Johann Wolfgang von Goethe]] # [[John Steinbeck]] # [[John Updike]] # [[Jonathan Swift]] # [[Jorge Luis Borges]] # [[José Martí]] # [[José Saramago]] # [[Jules Verne]] # [[Kālidāsa]] # [[Kurt Vonnegut]] # [[Langston Hughes]] # [[Liev Tólstoi]] # [[Lewis Carroll]] # [[Li Bai]] # [[Livius Andronicus]] # [[Lord Byron]] # [[Marcel Proust]] # [[Mark Twain]] # [[Mario Vargas Llosa]] # [[Martin Amis]] # [[Mary Wollstonecraft]] # [[Matsuo Bashō]] # [[Maxim Gorky]] # [[Miguel de Cervantes]] # [[Mikhail Bulgakov]] # [[Molière]] # [[Murasaki Shikibu]] # [[Naguib Mahfouz]] # [[Nathaniel Hawthorne]] # [[Nikolai Gogol]] # [[Nikos Kazantzakis]] # [[O. Henry]] # [[Olaf Stapledon]] # [[Omar Khayyám]] # [[Oscar Wilde]] # [[Ovidiu]] # [[Pablo Neruda]] # [[Petrarch]] # [[Philip K. Dick]] # [[Plutarcu]] # [[Rabindranath Tagore]] # [[Rainer Maria Rilke]] # [[Ray Bradbury]] # [[Raymond Chandler]] # [[Roald Dahl]] # [[Robert A. Heinlein]] # [[Robert Frost]] # [[Robert Louis Stevenson]] # [[Robert Sheckley]] # [[Rudyard Kipling]] # [[Saadi Shirazi]] # [[Salman Rushdie]] # [[Safo]] # [[Saul Bellow]] # [[Sófocles]] # [[Thomas Hardy]] # [[Thomas Mann]] # [[Thomas Pynchon]] # [[Toni Morrison]] # [[Truman Capote]] # [[Umberto Eco]] # [[Victor Hugo]] # [[Virxilio]] # [[Virginia Woolf]] # [[Vladimir Nabokov]] # [[W. S. Gilbert]] # [[Walt Whitman]] # [[William Blake]] # [[W. B. Yeats]] # [[William Shakespeare]] # [[Yasunari Kawabata]] # [[Yukio Mishima]] # [[Zeami Motokiyo]] }} ==== Edá Antigua, 3 ==== # [[Qu Yuan]] # [[Esopu]] # [[Menandru d'Atenes]] ==== Edá Media, 8 ==== # [[Ferdowsi]] # [[Jami]] # [[Kabir]] # [[Nizami Ganjavi]] # [[Rudaki]] # [[Giovanni Boccaccio]] # [[Chrétien de Troyes]] # [[Christine de Pizan]] ====Edá Media, 14==== # [[Fuzûlî]] # [[Tulsidas]] # [[Wu Cheng'en]] # [[Pedro Calderón de la Barca]] # [[Luís de Camões]] # [[Pierre Corneille]] # [[Gavrila Derzhavin]] # [[John Dryden]] # [[Christopher Marlowe]] # [[John Milton]] # [[Nostradamus]] # [[Jean Racine]] # [[Edmund Spenser]] # [[Lope de Vega]] ====Edá Moderna, 79==== {{Llista de columnes|4| # [[Chinua Achebe]] # [[Wole Soyinka]] # [[Ngũgĩ wa Thiong'o]] # [[J. M. Coetzee]] # [[Nadine Gordimer]] # [[Margaret Atwood]] # [[Pearl S. Buck]] # [[T. S. Eliot]] # [[William Faulkner]] # [[John Grisham]] # [[Ken Kesey]] # [[Stephen King]] # [[Ursula K. Le Guin]] # [[Sinclair Lewis]] # [[Herman Melville]] # [[Margaret Mitchell]] # [[Mario Puzo]] # [[Ezra Pound]] # [[J. D. Salinger]] # [[Isaac Bashevis Singer]] # [[Harriet Beecher Stowe]] # [[Gore Vidal]] # [[William Carlos Williams]] # [[Jorge Amado]] # [[Chinghiz Aitmatov]] # [[Muhammad Iqbal]] # [[Kenzaburō Ōe]] # [[Lu Xun]] # [[Kahlil Gibran]] # [[France Prešeren]] # [[Ismail Kadare]] # [[Joseph Conrad]] # [[Sándor Petőfi]] # [[Henryk Sienkiewicz]] # [[Taras Shevchenko]] # [[Elie Wiesel]] # [[Anna Akhmatova]] # [[Joseph Brodsky]] # [[Ivan Bunin]] # [[Alexander Grin]] # [[Nikolay Karamzin]] # [[Mikhail Lermontov]] # [[Vladimir Mayakovsky]] # [[Nikolay Nekrasov]] # [[Boris Pasternak]] # [[Mikhail Sholokhov]] # [[Aleksandr Solzhenitsyn]] # [[Aleksey Nikolayevich Tolstoy]] # [[Ivan Turgenev]] # [[Fyodor Tyutchev]] # [[Antonin Artaud]] # [[Honoré de Balzac]] # [[Charles Baudelaire]] # [[Karen Blixen]] # [[Gustave Flaubert]] # [[Anne Frank]] # [[Federico García Lorca]] # [[André Gide]] # [[Knut Hamsun]] # [[Eugène Ionesco]] # [[Selma Lagerlöf]] # [[Eugenio Montale]] # [[Luigi Pirandello]] # [[Friedrich Schiller]] # [[August Strindberg]] # [[Tristan Tzara]] # [[Émile Zola]] # [[Kingsley Amis]] # [[W. H. Auden]] # [[Enid Blyton]] # [[Anthony Burgess]] # [[Robert Graves]] # [[John Keats]] # [[C. S. Lewis]] # [[Alan Moore]] # [[V. S. Naipaul]] # [[Walter Scott]] # [[John Millington Synge]] # [[William Wordsworth]] }} === Compositores y músicos, 150 === {{Llista de columnes|4| # [[ABBA]] # [[AC/DC]] # [[Harold Arlen]] # [[Louis Armstrong]] <!--Jazz trumpeter--> # [[Johann Sebastian Bach]]<!--Classical/Germany--> # [[Mily Balakirev]]<!--Classical/Russia: The 5--> # [[John Barry]]<!--film/Bond/many--> # [[Béla Bartók]]<!--composer/Hungary--> # [[The Beatles]] # [[Irving Berlin]]<!--musical/pop--> # [[Hector Berlioz]]<!--composer/French--> # [[Leonard Bernstein]]<!--composer--> # [[Georges Bizet]] # [[Black Sabbath]] # [[Ritchie Blackmore]]<!--guitarist/composer--> # [[Alexander Borodin]]<!--Classical/Russia: The 5--> # [[David Bowie]] # [[Johannes Brahms]] # [[Chuck Berry]]<!--rock--> # [[Ludwig van Beethoven]]<!--Classical/Germany/Austria--> # [[Anton Bruckner]] # [[Mariah Carey]] # [[Johnny Cash]]<!--country/many--> # [[Ray Charles]]<!--singer/pianist/composer--> # [[Cher]] # [[Frédéric Chopin]] # [[Eric Clapton]]<!--guitarist/singer/composer--> # [[Joe Cocker]]<!--singer/composer--> # [[Phil Collins]]<!--singer/drummer/composer--> # [[Alice Cooper]]<!--singer/composer--> # [[David Coverdale]]<!--singer/composer--> # [[César Cui]]<!--Classical/Russia: The 5--> # [[Miles Davis]] # [[Claude Debussy]]<!--Classical/France--> # [[Adolph Deutsch]] # [[Bruce Dickinson]]<!--singer/songwriter--> # [[Ronnie James Dio]]<!--singer/songwriter--> # [[Celine Dion]]<!--film/pop--> # [[The Doors]] # [[Antonín Dvořák]]<!--Classical--> # [[Bob Dylan]]<!--folk/rock--> # [[Aretha Franklin]]<!--rock--> # [[Peter Gabriel]]<!--singer/composer--> # [[George Gershwin]]<!--musical/pop--> # [[Gilbert and Sullivan]]<!--opera--> # [[Ian Gillan]]<!--singer/songwriter--> # [[David Gilmour]]<!--guitarist/singer/songwriter--> # [[Jerry Goldsmith]]<!--film, 48 AMPAS noms--> # [[Edvard Grieg]]<!--Classical/Norway--> # [[Guillaume Dufay]]<!--Renaissance/composer--> # [[George Frideric Handel]] # [[Steve Harris]]<!--bass guitarist/composer--> # [[Joseph Haydn]]<!--Classical/Germany--> # [[Jimi Hendrix]]<!--rock--> # [[Ken Hensley]]<!--pianist/guitarist/composer--> # [[James Hetfield]]<!--singer/guitarist/composer--> # [[Faith Hill]]<!--country/many--> # [[Gustav Holst]]<!--Classical--> # [[John Lee Hooker]]<!--guitarist/singer/composer--> # [[Glenn Hughes]]<!--bass guitarist/singer/composer--> # [[Tony Iommi]]<!--guitarist/composer--> # [[Alan Jackson]]<!--country/many--> # [[Michael Jackson]]<!--pop--> # [[Mick Jagger]]<!--singer/songwriter--> # [[Antônio Carlos Jobim]] # [[Elton John]] # [[George Jones]]<!--country/many--> # [[Janis Joplin]]<!--rock--> # [[Jerome Kern]]<!--Showboat--> # [[B.B. King]]<!--guitarist/singer/composer--> # [[Led Zeppelin]] # [[Franz Liszt]]<!--Classical/Vienna--> # [[John Lennon]]<!--rock/pop--> # [[Jon Lord]]<!--pianist/composer--> # [[Madonna]] # [[Gustav Mahler]]<!--Classical--> # [[Henry Mancini]]<!--film/many/Moonriver--> # [[Barbara Mandrell]]<!--country/many--> # [[Bob Marley]]<!--rock/reggae--> # [[Brian May]]<!--guitarist/composer--> # [[Paul McCartney]]<!--musician/composer--> # [[Reba McEntire]]<!--country/many--> # [[Felix Mendelssohn]]<!--Classical/Germany--> # [[Freddie Mercury]]<!--rock/composer--> # [[Metallica]] # [[Glenn Miller]]<!--big band--> # [[Ronnie Milsap]]<!--country/many--> # [[Joni Mitchell]]<!--rock/many--> # [[Claudio Monteverdi]] # [[Gary Moore]]<!--guitarist/singer/compozer--> # [[Ennio Morricone]]<!--film/many--> # [[Modest Mussorgsky]]<!--Classical/Russia: The 5--> # [[Wolfgang Amadeus Mozart]]<!--Classical/Austria--> # [[Nirvana (grupu)]] # [[Ozzy Osbourne]]<!--singer/composer--> # [[Niccolò Paganini]]<!--violinist/guitarist/composer--> # [[Jimmy Page]]<!--guitarist/composer--> # [[Giovanni da Palestrina]] # [[Alan Parsons]]<!--musician/composer--> # [[Dolly Parton]]<!--country/pop/many--> # [[Peter, Paul and Mary]]<!--USA folksongs--> # [[Édith Piaf]] # [[Pink Floyd]] # [[Robert Plant]]<!--singer/composer--> # [[Cole Porter]]<!--pop--> # [[Elvis Presley]]<!--rock--> # [[Sergei Prokofiev]]<!--Classical--> # [[Giacomo Puccini]]<!--opera--> # [[Alla Pugacheva]] # [[Queen (grupu)]] # [[Maurice Ravel]]<!--Classical/France--> # [[Keith Richards]]<!--guitarist/songwriter--> # [[Nikolai Rimsky-Korsakov]]<!--Classical/Russia: The 5--> # [[Richard Rogers]]<!--film/many--> # [[The Rolling Stones]] # [[Linda Ronstadt]]<!--rock/pop--> # [[Gioachino Rossini]] # [[Miklós Rózsa]]<!--film/many--> # [[Arnold Schoenberg]]<!--composer/Austria--> # [[Franz Schubert]]<!--Classical--> # [[Robert Schumann]]<!--Classical--> # [[Tupac Shakur]] # [[Ravi Shankar]] # [[Simon & Garfunkel]]<!--folk/rock/#1--> # [[Dmitri Shostakovich]]<!--composer/Russia--> # [[Bedřich Smetana]]<!--Classical/Czech--> # [[Max Steiner]]<!--film/many--> # [[Jean Sibelius]]<!--Classical/Finland--> # [[Frank Sinatra]]<!--pop--> # [[Bruce Springsteen]] # [[Johann Strauss]]<!--Classical/Austria--> # [[Igor Stravinsky]]<!--Classical/Russia--> # [[Pyotr Ilyich Tchaikovsky]]<!--Classical/Russia--> # [[Anahit Tsitsikian]]<!--Renown Violinist/Musicologist/Armenia--> # [[Tina Turner]]<!--singer/songwriter--> # [[U2]] # [[Umm Kulthum]] # [[Vangelis]]<!--composer--> # [[Stevie Ray Vaughan]]<!--guitarist/composer--> # [[Giuseppe Verdi]]<!--opera--> # [[Antonio Vivaldi]]<!--Classical/Italy--> # [[Pancho Vladigerov]]<!--Classical/Bulgaria--> # [[Vladimir Vysotsky]] # [[Richard Wagner]]<!--opera--> # [[Roger Waters]]<!--bass guitarist/singer/composer--> # [[Andrew Lloyd Webber]]<!--musical/film/USA--> # [[Hank Williams]]<!--country/many--> # [[John Williams]]<!--film/many--> # [[Stevie Wonder]]<!--musician/composer--> # [[Angus Young]]<!--guitarist/composer--> }} === Directores, productores y guionistas, 72=== {{Llista de columnes|4| # [[Woody Allen]]<!--direutor/screenwriter/comedian/act--> # [[Pedro Almodóvar]]<!--direutor/screenwriter--> # [[Robert Altman]]<!--direutor--> # [[Jean-Jacques Annaud]]<!--direutor--> # [[Roberto Benigni]]<!--direutor/actor, Italy--> # [[Ingmar Bergman]] # [[Bernardo Bertolucci]]<!--direutor--> # [[Danny Boyle]]<!--direutor--> # [[Ken Burns]]<!--direutor--> # [[James Cameron]]<!--Titanic/$$=#1--> # [[Frank Capra]] # [[Clint Eastwood]]<!--many, USA/Italy--> # [[Francis Ford Coppola]] # [[George Cukor]] # [[Walt Disney]]<!--writer/producer--> # [[Carl Theodor Dreyer]] # [[Sergei Eisenstein]] # [[Rainer Werner Fassbinder]]<!--direutor/act-/Germany-> # [[Federico Fellini]]<!--direutor/Italy--> # [[John Ford]] # [[Miloš Forman]] # [[Bob Fosse]] # [[Jean-Luc Godard]]<!--producer--> # [[Samuel Goldwyn]]<!--producer--> # [[Terry Gilliam]] # [[D. W. Griffith]] # [[Alfred Hitchcock]] # [[Ron Howard]]<!--direutor/act--> # [[John Huston]]<!--direutor/act--> # [[Elia Kazan]] # [[Andrei Konchalovsky]]<!--direutor/producer--> # [[Stanley Kubrick]] # [[Akira Kurosawa]] # [[Fritz Lang]] # [[David Lean]] # [[Ang Lee]]<!--direutor, Taiwan--> # [[Frank Lloyd]] # [[George Lucas]] # [[Sidney Lumet]] # [[Auguste y Louis Lumière]] # [[Joseph L. Mankiewicz]] # [[Frances Marion]] # [[Nikita Mikhalkov]]<!--direutor/producer/actor--> # [[Lewis Milestone]] # [[Brian De Palma]] # [[Alan Parker]] # [[Roman Polanski]] # [[Sydney Pollack]] # [[Carlo Ponti]]<!--producer--> # [[Leni Riefenstahl]] # [[Satyajit Ray]]<!--direutor--> # [[Robert Redford]] # [[Jean Renoir]] # [[Carlos Saura]]<!--direutor--> # [[Martin Scorsese]] # [[David O. Selznick]]<!--producer--> # [[Mack Sennett]]<!--direutor--> # [[Vittorio De Sica]]<!--direutor / Italy--> # [[Aaron Sorkin]] # [[Steven Spielberg]] # [[Oliver Stone]] # [[Quentin Tarantino]] # [[Irving Thalberg]]<!--producer--> # [[Giuseppe Tornatore]]<!--direutor / Italy--> # [[Luchino Visconti]]<!--direutor / Italy--> # [[Hal B. Wallis]] # [[Wim Wenders]] # [[Billy Wilder]] # [[Robert Wise]] # [[William Wyler]] # [[Darryl F. Zanuck]]<!--producer--> # [[Robert Zemeckis]]<!--producer--> }} === Empresarios y emprendedores 40 === {{Llista de columnes|4| # [[Dhirubhai Ambani]] # [[Mukesh Ambani]] <!--Richest man in India--> # [[John Jacob Astor]] <!--Furs, shipping--> # [[Richard Branson]] # [[Sergey Brin]] # [[Andrew Carnegie]]<!--steel--> # [[Coco Chanel]] # [[Marcus Licinius Crassus]]<!--Rome--> # [[Samuel Crompton]] # [[James Buchanan Duke]] # [[Lorenzo de' Medici]]<!--Italy--> # [[Enzo Ferrari]] # [[Henry Ford]]<!--assembly, automobiles--> # [[Bill Gates]]<!--Windows--> # [[J. Paul Getty]]<!--oil/art--> # [[Meyer Guggenheim]]<!--mining/smelting/gold--> # [[William Randolph Hearst]]<!--Publishing--> # [[Charles T. Hinde]] # [[Howard Hughes]]<!--oil, aircraft--> # [[Steve Jobs]]<!--Apple PC--> # [[Ray Kroc]]<!--started McDonalds--> # [[Elon Musk]] # [[J. P. Morgan]]<!--banking, trusts--> # [[Thomas Newcomen]] # [[Larry Page]] # [[John D. Rockefeller]]<!--oil--> # [[Joseph Seligman]] # [[Carlos Slim]]<!--Mexican phone company--> # [[Leland Stanford]] # [[Alan Sugar]] # [[Jamsetji Tata]] # [[Donald Trump]] # [[Ted Turner]]<!--TV networks--> # [[Cornelius Vanderbilt]] # [[Madam C. J. Walker]] # [[Sam Walton]] # [[George Westinghouse]]<!--Aircraft--> # [[Xu Rongmao]] # [[Muhammad Yunus]]<!--Founded Grameen Bank, Nobel Peace Prize Laureate --> # [[Mark Zuckerberg]] }} === Esploradores, 30 === {{Llista de columnes|3| # [[Roald Amundsen]] # [[Neil Armstrong]] # [[Willem Barentsz]] # [[Ibn Battuta]] # [[Vitus Bering]] # [[John Cabot]] # [[Pedro Álvares Cabral]] # [[Jacques Cartier]] # [[Cristobal Colón]] # [[James Cook]] # [[Hernán Cortés]] # [[Francis Drake]] # [[Juan Sebastián Elcano]] # [[Leif Erikson]] # [[Vasco da Gama]] # [[Yuri Gagarin]] # [[John Glenn]]<!--first person to orbit Earth--> # [[Edmund Hillary]]<!--Everest--> # [[Alexander von Humboldt]] # [[Juan Ponce de León]]<!--Spain, Fountain--> # [[David Livingstone]] # [[Fernão de Magalhães]] # [[Tenzing Norgay]] # [[Francisco Pizarro]] # [[Marco Polo]] # [[Hernando de Soto]] # [[Henry Morton Stanley]] # [[Abel Tasman]] # [[Amerigo Vespucci]] # [[Zheng He]] }} === Artistes escénicos, 40 === {{Llista de columnes|4| # [[Alvin Ailey]] # [[Marian Anderson]] # [[Frederick Ashton]] # [[Mikhail Baryshnikov]] # [[Maurice Béjart]] # [[Carlo Blasis]] # [[Andrea Bocelli]] # [[Erik Bruhn]] # [[Enrico Caruso]] # [[Cyd Charisse]] # [[Boris Christoff]]<!-- opera singer --> # [[Plácido Domingo]] # [[Isadora Duncan]] # [[Fanny Elssler]] # [[Michel Fokine]] # [[Margot Fonteyn]] # [[Gregory Hines]] # [[Avdotia Istomina]] # [[Robert Joffrey]] # [[Tamara Karsavina]] # [[Rudolf von Laban]] # [[Jenny Lind]] # [[Natalia Makarova]] # [[Arthur Mitchell]] # [[Vaslav Nijinsky]] # [[Birgit Nilsson]] # [[Rudolf Nureyev]] # [[Luciano Pavarotti]] # [[Anna Pavlova]] # [[Marius Petipa]] # [[Leontyne Price]] # [[Jerome Robbins]] # [[Renata Scotto]] # [[Antoinette Sibley]] # [[Beverly Sills]] # [[Frederica von Stade]] # [[Marie Taglioni]] # [[Maria Tallchief]] # [[Twyla Tharp]] # [[Gaétan Vestris]] }} === Filósofos, historiadores, científicos sociales y políticos, 170 === ==== Filósofos, 84 ==== {{Llista de columnes|4| ;Antigüedá, 18 # [[Aristóteles]] # [[Agustín d'Hipona]] # [[Boecio]] # [[Confucio]] # [[Dióxenes de Sinope]] # [[Han Fei]] # [[Heráclito]] # [[Laozi]] # [[Li Si]] # [[Mencio]] # [[Platón]] # [[Ptahhotep]]<!-- Notability? definetly not notable as philosopher --> # [[Séneca'l Mozu]] # [[Shang Yang]] # [[Sócrates]] # [[Tales de Mileto]] # [[Xunzi]] # [[Zhuangzi]] ;Edá Media, 10 # [[Averroes]] # [[Francis Bacon]] # [[Giordano Bruno]] # [[Duns Scotus]] # [[Maimónides]] # [[Colás de Cusa]] # [[Tomás d'Aquino]] # [[Wang Yangming]] # [[Guillermo d'Ockham]] # [[Zhu Xi]] ;Edá Moderna, 21 # [[George Berkeley]] # [[Comenio]] # [[René Descartes]] # [[Erasmu de Róterdam]] # [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel]] # [[Thomas Hobbes]] # [[David Hume]] # [[William James]] # [[Immanuel Kant]] # [[Søren Kierkegaard]] # [[Gotthold Ephraim Lessing]] # [[John Locke]] # [[John Stuart Mill]] # [[Montesquieu]] # [[Friedrich Nietzsche]] # [[Jean-Jacques Rousseau]] # [[Friedrich Schleiermacher]] # [[Arthur Schopenhauer]] # [[Baruch Spinoza]] # [[Emanuel Swedenborg]] # [[Voltaire]] ;Edá Contemporánea, 35 # [[Theodor W. Adorno]] # [[Mikhail Bakhtin]] # [[Simone de Beauvoir]] # [[Walter Benjamin]] # [[Henri Bergson]] # [[Isaiah Berlin]] # [[Ernst Bloch]] # [[Martin Buber]] # [[Albert Camus]] # [[Ernst Cassirer]] # [[Benedetto Croce]] # [[Gilles Deleuze]] # [[Jacques Derrida]] # [[John Dewey]] # [[Ralph Waldo Emerson]]<!--notability?--> # [[Ludwig Feuerbach]] # [[Johann Gottlieb Fichte]] # [[Gottlob Frege]] # [[Hans-Georg Gadamer]] # [[Jürgen Habermas]] # [[Martin Heidegger]] # [[Edmund Husserl]] # [[Julia Kristeva]] # [[Thomas Kuhn]] # [[Imre Lakatos]] # [[Yuri Lotman]] # [[Marshall McLuhan]] # [[Maurice Merleau-Ponty]] # [[Karl Popper]] # [[John Rawls]] # [[Bertrand Russell]]<!--one of top 2 logicians of 20th century--> # [[Jean-Paul Sartre]] # [[Miguel de Unamuno]] # [[Alfred North Whitehead]] # [[Ludwig Wittgenstein]] }} ====Historiadores, 15==== {{Llista de columnes|2| ;Antigüedá, 6 # [[Eusebiu de Cesarea]] # [[Herodotu]] # [[Titu Liviu]] # [[Tucídides]] # [[Sima Qian]] # [[Xenofonte]] ;Edá Media, 1 # [[Ibn Khaldun]] ;Edá Moderna, 2 # [[Edward Gibbon]] # [[Leopold von Ranke]] ;Edá contemporánea, 6 # [[Fernand Braudel]] # [[Christopher Hill]] # [[Theodor Mommsen]] # [[A. J. P. Taylor]] # [[Barbara W. Tuchman]] # [[Frederick Jackson Turner]] }} ====Científicos sociales, economistes y escritores políticos, 35==== {{Llista de columnes|2| ;Antigüedá, 1 # [[Chanakya]] ;Edá Media, 1 # [[Nicolás Maquiavelo]] ;Edá Moderna, 3 # [[Thomas Robert Malthus]] # [[François Quesnay]] # [[Adam Smith]] ;Edá Contemporánea, 30 # [[Raymond Aron]] # [[Pierre Bourdieu]] # [[Noam Chomsky]] # [[Émile Durkheim]] # [[Michel Foucault]] # [[Milton Friedman]] # [[Anthony Giddens]] # [[Hermann Heinrich Gossen]] # [[Antonio Gramsci]] # [[John Maynard Keynes]] # [[Paul Krugman]] # [[Thomas Paine]] # [[Talcott Parsons]] # [[Claude Lévi-Strauss]] # [[Rosa Luxemburg]] # [[Karl Marx]] # [[C. Wright Mills]] # [[Hans Morgenthau]] # [[Gunnar Myrdal]] # [[John Forbes Nash, Jr.]] # [[Bertil Ohlin]] # [[David Ricardo]] # [[Stein Rokkan]] # [[Max Scheler]] # [[Werner Sombart]] # [[Pitirim Sorokin]] # [[Herbert Spencer]] # [[Ferdinand Tönnies]] # [[William Vickrey]] # [[Max Weber]] }} ====Psicólogos, 36==== {{Llista de columnes|4| # [[Alfred Adler]] # [[Gordon Allport]] # [[Albert Bandura]] # [[Raymond Cattell]] # [[Hans Eysenck]] # [[Albert Ellis]] # [[Erik Erikson]] # [[Gustav Fechner]] # [[Leon Festinger]] # [[Sigmund Freud]] # [[Erich Fromm]] # [[Jane Goodall]] # [[Donald O. Hebb]] # [[Hermann von Helmholtz]] # [[Clark L. Hull]] # [[Karl Jaspers]] # [[Carl Jung]] # [[Jerome Kagan]] # [[Lawrence Kohlberg]] # [[Kurt Lewin]] # [[Seymour Martin Lipset]] # [[Alexander Luria]] # [[Abraham Maslow]] # [[David McClelland]] # [[George Armitage Miller]] # [[Neal E. Miller]] # [[Ivan Pavlov]] # [[Jean Piaget]] # [[Carl Rogers]] # [[Otto Rank]] # [[Stanley Schachter]] # [[B. F. Skinner]] # [[Benjamin Spock]] # [[Edward Thorndike]] # [[John B. Watson]] # [[Lev Vygotsky]] }} === Figures relixoses, 126 === <!--deities are listed in Philosophy and religion--> {{Llista de columnes|4| # [[Abraham]] # [[Adán]] # [[Akiva ben Joseph]] # [[Al-Ghazali]] # [[Ali]] # [[Baal Shem Tov]] # [[Báb]] # [[Bahá'u'lláh]] # [[Benitu de Nursia]] # [[Gautama Buddha]] # [[John Calvin]] # [[David]] # [[Franciscu d'Asís]] # [[Gabriel]] # [[Guru Gobind Singh]] # [[Billy Graham]] # [[Xesús]] # [[Joseph Smith]] # [[Judah Loew ben Bezalel]] # [[Thomas More]] # [[Moisés]] # [[Mahoma]] # [[Nagarjuna]] # [[Guru Nanak]] # [[Noé]] # [[Pablo de Tarsu]] # [[Apóstol San Pedru|San Pedro]] # [[Rashi]] # [[Adi Shankara]] # [[Vilna Gaon]] # [[John Wesley]] # [[Zoroastru]] # [[Kanada]] # [[Kapila (sabiu atéu)|Kapila]] # [[Patanjali]] # [[Valmiki]] # [[Vyasa]] # [[Basava]] # [[Chaitanya Mahaprabhu]] # [[Gaudapada]] # [[Kumārila Bhaṭṭa]] # [[Madhvacharya]] # [[Ramanuja]] # [[A. C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada]] # [[Paramahansa Yogananda]] # [[Ramakrishna]] # [[Ramana Maharshi]] # [[Sri Aurobindo]] # [[Swami Vivekananda]] # [[Tenzin Gyatso]] # [[Longchenpa]] # [[Padmasambhava]] # [[Thich Nhat Hanh]] # [[Bodhidharma]] # [[Kumārajīva]] # [[Huiyuan (Budista)]] # [[Zhiyi]] # [[Huineng]] # [[Ananda]] # [[Maudgalyayana]] # [[Sariputta]] # [[Vasubandhu]] # [[Dōgen]] # [[Kūkai]] # [[Daniel]] # [[Elíes]] # [[Ezra]] # [[Isaíes (profeta)]] # [[Salomón]] # [[María (madre de Xesús)]] # [[Xuan Bautista]] # [[Xuan l'Apóstol]] # [[Arriu]] # [[Atanasiu d'Alexandría]] # [[Basiliu de Cesarea]] # [[Clemente d'Alexandría]] # [[Cirilu d'Alexandría]] # [[Gregoriu Naciancenu]] # [[Gregoriu de Nisa]] # [[Xuan Crisóstomu]] # [[Xuan Damascenu]] # [[Cirilu y Metodiu]] # [[Nestoriu]] # [[Pá Noel]] # [[Patriarca Nikon]] # [[Oríxenes]] # [[Ambrosio de Milán]] # [[Bonaventura de Fidanza]] # [[Papa Clemente I]] # [[Columba d'Iona]] # [[San Xurde]] # [[Jan Hus]] # [[Inaciu de Loyola]] # [[San Irenéu]] # [[Xerónimu d'Estridón]] # [[Xuan de la Cruz]] # [[Tertulianu]] # [[Tomás de Torquemada]] # [[John Wycliffe]] # [[Francis Xavier]] # [[Gregorio Magno|Papa Gregoriu I]] # [[Lleón I el Magnu|Papa Lleón I]] # [[Pablo VI|Papa Pablo VI]] # [[Pío IX|Papa Pío IX]] # [[Jacobus Arminius]] # [[Karl Barth]] # [[Dietrich Bonhoeffer]] # [[Thomas Cranmer]] # [[Mary Baker Eddy]] # [[John Knox]] # [[Philipp Melanchthon]] # [[Menno Simons]] # [[Charles Spurgeon]] # [[Huldrych Zwingli]] # [[Fátima az-Zahra]] # [[Hussein ibn Ali]] # [[Ja'far al-Sadiq]] # [[Ahmad ibn Hanbal]] # [[Abū Ḥanīfa]] # [[Malik ibn Anas]] # [[Muhammad al-Bukhari]] # [[Muslim ibn al-Hajjaj]] # [[Al-Shafi‘i]] # [[Ibn Taymiyyah]] # [[Al-Nawawi]] # [[Ibn Arabi]] }} === Políticos y líderes, 340 === {{Llista de columnes|4| # [[Akbar]] # [[Alexandru Magnu]] # [[Aśoka]] # [[Mustafa Kemal Atatürk]] # [[Atila]] # [[César Augustu]] # [[Marcu Aureliu]] # [[Robert Baden-Powell]] # [[Hastings Banda]] # [[David Ben-Gurion]] # [[Otto von Bismarck]] # [[Simón Bolívar]] # [[Lucrezia Borgia]] # [[Gro Harlem Brundtland]] # [[Fidel Castro]] # [[Catalina II de Rusia]] # [[Xuliu César]] # [[Carlomagnu]] # [[Cixí]] # [[Winston Churchill]] # [[Cleopatra]] # [[Constantín I]] # [[Ciro II el Grande]] # [[Diana de Gales]] # [[Sabela I d'Inglaterra]] # [[Sabela II del Reinu Xuníu]] # [[Franz Ferdinand (archiduque)]] # [[Indira Gandhi]] # [[Giuseppe Garibaldi]] # [[Charles de Gaulle]] # [[Mikhail Gorbachev]] # [[Hammurabi]] # [[Hannibal]] # [[Hatshepsut]] # [[Enrique VIII d'Inglaterra]] # [[Hirohito]] # [[Ho Chi Minh]] # [[Adolf Hitler]] # [[Andrew Jackson]] # [[Thomas Jefferson]] # [[Papa Xuan Pablu II]] # [[John F. Kennedy]] # [[Xenxis Kan]] # [[Lee Kuan Yew]] # [[Lyndon B. Johnson]] # [[Abraham Lincoln]] # [[Luis XIV de Francia]] # [[Nelson Mandela]] # [[Douglas MacArthur]] # [[Mao Zedong]] # [[María Teresa]] # [[María I d'Escocia]] # [[Golda Meir]] # [[Christian Michelsen]] # [[Mahathir Mohamad]] # [[Benito Mussolini]] # [[Napoleón]] # [[Nefertiti]] # [[Jawaharlal Nehru]] # [[Kwame Nkrumah]] # [[Vallabhbhai Patel]] # [[Eva Perón]] # [[Pedru I de Rusia]] # [[Józef Piłsudski]] # [[Pol Pot]] # [[Qin Shi Huang]] # [[Ramsés II]] # [[Ronald Reagan]] # [[Franklin D. Roosevelt]] # [[Theodore Roosevelt]] # [[Anwar Sadat]] # [[Saladín]] # [[Gerhard Schröder]] # [[Haile Selassie I]] # [[Semíramis]] # [[Seti I]] # [[Shaka]] # [[Reina de Saba]] # [[Simeón I de Bulgaria]] # [[Güe Sentáu]] # [[Yósif Stalin]] # [[Solimán el Magníficu]] # [[Sun Yat-sen]] # [[Sun Tzu]] # [[Margaret Thatcher]] # [[Josip Broz Tito]] # [[Timur]] # [[Harry S. Truman]] # [[Tutankamón]] # [[Umar]] # [[Reina Victoria]] # [[Lech Wałęsa]] # [[George Washington]] # [[Guillermu II d'Alemaña]] # [[Federico II el Grande]] # [[Akenatón]] # [[Djoser]] # [[Tutmosis III]] # [[Ptolomeo I]] # [[Chandragupta Maurya]] # [[Creso]] # [[Mitrídates VI]] # [[Seleuco I Nicátor]] # [[Pirro d'Epiro]] # [[Alcibiades]] # [[Demóstenes]] # [[Pericles]] # [[Solón]] # [[Filipo II de Macedonia]] # [[Alarico I]] # [[Arminio]] # [[Boudica]] # [[Vercingétorix]] # [[Antonino Pío]] # [[Domiciano]] # [[Nerón]] # [[Teodosio I]] # [[Tiberiu]] # [[Traxanu]] # [[Batu Khan]] # [[Hulagu Khan]] # [[Ulugh Beg]] # [[Ögedei Khan]] # [[Kublai Khan]] # [[Osman I]] # [[Mehmed el Conquistador]] # [[Abu Bakr]] # [[Harun al-Rashid]] # [[Muawiyah I]] # [[Uthman ibn Affan]] # [[Stephen I d'Hungria]] # [[Matthias Corvinus]] # [[Vlad el Empalador]] # [[Xustinianu I]] # [[Heracliu]] # [[Basilio II]] # [[Lleón III l'Isaurianu]] # [[Manuel I Comneno]] # [[Bolesław I Chrobry]] # [[Jogaila]] # [[Mieszko I de Polonia]] # [[Alexander Nevsky]] # [[Iván III de Rusia]] # [[Vladimir el Grande]] # [[Sviatoslav I de Kiev]] # [[Afonso I de Portugal]] # [[Canuto el Grande]] # [[Fernando II de Aragón]] # [[Enrique el Navegante]] # [[Isabel I de Castilla]] # [[Lotario I]] # [[Alfredo el Grande]] # [[Eduardo I d'Inglaterra]] # [[Enrique II d'Inglaterra]] # [[Xuan I d'Inglaterra]] # [[Ricardo I d'Inglaterra]] # [[Guillermo I d'Inglaterra]] # [[Carlos el Calvu]] # [[Clotario I]] # [[Clovis I]] # [[Lluis el Piadosu]] # [[Lluis XI de Francia]] # [[Felipe II de Francia]] # [[Felipe IV de Francia]] # [[Arnulfo de Carintia]] # [[Carlos el Gordu]] # [[Enrique I d'Alemaña]] # [[Carlos IV de Luxemburgu]] # [[Federico I Barbarroxa]] # [[Enrique IV del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]] # [[Otón I del Sacru Imperio Romanu Xermánicu]] # [[Segismundo de Luxemburgo]] # [[Teodoricu'l Grande]] # [[Girolamo Savonarola]] # [[Papa Alexandro VI]] # [[Papa Bonifacio VIII]] # [[Papa Gregorio VII]] # [[Papa Inocencio III]] # [[Atahualpa]] # [[Moctezuma II]] # [[John Adams]] # [[Alexander Hamilton]] # [[James Madison]] # [[Abás el Grande]] # [[Babur]] # [[Humayun]] # [[Toyotomi Hideyoshi]] # [[Tokugawa Ieyasu]] # [[Oda Nobunaga]] # [[Aurangzeb]] # [[Shah Jahan]] # [[Mehmed IV]] # [[Selim I]] # [[Selim III]] # [[Xuan III Sobieski]] # [[Sexismundu III Vasa]] # [[Alexu I de Rusia]] # [[Boris Godunov]] # [[Isabel de Rusia]] # [[Iván el Terrible]] # [[Carlos XII de Suecia]] # [[Felipe II d'España]] # [[Felipe V d'España]] # [[Guillermu I d'Oranje-Nassau]] # [[Carlos I d'Inglaterra]] # [[Xacobo I d'Inglaterra y VI d'Escocia]] # [[María I d'Inglaterra]] # [[Guillermo III d'Inglaterra]] # [[William Pitt (el mozu)]] # [[Robert Walpole]] # [[Catalina de Médici]] # [[Francisco I de Francia]] # [[Enrique IV de Francia]] # [[Lluis XV de Francia]] # [[Lluis XVI de Francia]] # [[Cardenal Mazarin]] # [[Cardenal Richelieu]] # [[Carlos I de España]] # [[Fernando I del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]] # [[Xosé II del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]] # [[Lleopoldo I d'Habsburgu]] # [[Maximilianu I d'Habsburgu]] # [[Papa Xuliu II]] # [[Papa Clemente VII]] # [[Idi Amin]] # [[Julius Nyerere]] # [[Muammar Gaddafi]] # [[Muhammad Ali d'Exiptu]] # [[Gamal Abdel Nasser]] # [[Abdelkader El Djezairi]] # [[Mobutu Sese Seko]] # [[Robert Mugabe]] # [[Cecil Rhodes]] # [[Kofi Annan]] # [[Léopold Sédar Senghor]] # [[Pierre Trudeau]] # [[Porfirio Díaz]] # [[Benito Juárez]] # [[George W. Bush]] # [[Jimmy Carter]] # [[Bill Clinton]] # [[Dwight D. Eisenhower]] # [[Henry Kissinger]] # [[James Monroe]] # [[Richard Nixon]] # [[James K. Polk]] # [[Woodrow Wilson]] # [[Daniel Ortega]] # [[Salvador Allende]] # [[Hugo Chávez]] # [[José de San Martín]] # [[Augusto Pinochet]] # [[Alfredo Stroessner]] # [[Pedro I de Brasil]] # [[Pedro II de Brasil]] # [[Heydar Aliyev]] # [[Nursultan Nazarbayev]] # [[Saparmurat Niyazov]] # [[Mohammad Reza Pahlavi]] # [[Kim Il-sung]] # [[Emperador Meiji]] # [[Park Chung-hee]] # [[Eisaku Satō]] # [[Chiang Kai-shek]] # [[Deng Xiaoping]] # [[Hu Jintao]] # [[Puyi]] # [[Zhou Enlai]] # [[Corazón Aquino]] # [[Ferdinand Marcos]] # [[Suharto]] # [[Sukarno]] # [[Benazir Bhutto]] # [[Muhammad Ali Jinnah]] # [[Abdul Hamid II]] # [[Sadam Husein]] # [[Mahmud II]] # [[Francisco I d'Austria y II del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]] # [[Klemens von Metternich]] # [[Nicolae Ceaușescu]] # [[Alexander Dubček]] # [[Václav Havel]] # [[Enver Hoxha]] # [[Leonid Kuchma]] # [[Slobodan Milošević]] # [[Alexandru II]] # [[Leonid Brezhnev]] # [[Nikita Khrushchev]] # [[Nicolás I de Rusia]] # [[Nicolás II de Rusia]] # [[Eduard Shevardnadze]] # [[Boris Yeltsin]] # [[Camillo Benso]] # [[Carlos XIV Xuan de Suecia]] # [[Francisco Franco]] # [[Xuan Carlos I d'España]] # [[Lleopoldu II de Bélxica]] # [[Carl Gustaf Emil Mannerheim]] # [[António de Oliveira Salazar]] # [[Dag Hammarskjöld]] # [[François Mitterrand]] # [[Lluis Felipe I]] # [[Napoleón III]] # [[Konrad Adenauer]] # [[Erich Honecker]] # [[Helmut Kohl]] # [[Guillermu I d'Alemaña]] # [[William Ewart Gladstone]] # [[Benjamin Disraeli]] # [[Clement Attlee]] }} ====Líderes políticos actuales, 12==== Esta llista inclúi los cabezaleros del [[G8]], más [[China]], [[India]], l'actual Secretariu Xeneral de les Naciones Xuníes y l'actual Papa. # [[Ban Ki-moon]] ([[Organización de les Naciones Xuníes|ONX]]) # [[Papa Franciscu]] ([[Papa]]) # [[Enrico Lettai]] ([[Italia]]) # [[David Cameron]] ([[Reinu Xuníu]]) # [[Stephen Harper]] ([[Canadá]]) # [[Xi Jinping]] ([[China]]) # [[Yoshihiko Noda]] ([[Xapón]]) # [[Vladimir Putin]] ([[Rusia]]) # [[Angela Merkel]] ([[Alemaña]]) # [[Barack Obama]] ([[Estaos Xuníos d'América|EE.XX]]) # [[François Hollande]] ([[Francia]]) # [[Manmohan Singh]] ([[India]]) ====Líderes y estrategues militares, 16==== # [[Aecio]] # [[Cneo Pompeyo Magno]] # [[Escipión l'Africanu]] # [[Sila]] # [[Eugenio de Saboya]] # [[Alexander Suvorov]] # [[Carl von Clausewitz]] # [[Ulysses S. Grant]] # [[T. E. Lawrence]] # [[Robert E. Lee]] # [[George Marshall]] # [[Horatio Nelson]] # [[Erwin Rommel]] # [[Vo Nguyen Giap]] # [[Duque de Wellington]] # [[Georgy Zhukov]] === Revolucionarios y activistes, 30 === {{Llista de columnes|3| # [[Susan B. Anthony]] # [[Yasser Arafat]] # [[Xuana d'Arcu]] # [[Aung San Suu Kyi]] # [[Oliver Cromwell]] # [[Mohandas Karamchand Gandhi]] # [[Emma Goldman]] # [[Che Guevara]] # [[Georges Danton]] # [[Madre Jones]] # [[Helen Keller]] # [[Ruhollah Khomeini]] # [[Vladimir Lenin]] # [[Vasil Levski]] # [[Martín Luteru]] # [[Martin Luther King, Jr.]] # [[Osama bin Laden]] # [[Malcolm X]] # [[Florence Nightingale]] # [[Rosa Parks]] # [[Emilia Plater]] # [[Gavrilo Princip]] # [[Espartacu]] # [[Elizabeth Cady Stanton]] # [[Madre Teresa]] # [[León Trotsky]] # [[Sojourner Truth]] # [[Harriet Tubman]] # [[Pancho Villa]] # [[William Wallace]] }} === Científicos, inventores y matemáticos, 254 === {{Llista de columnes|4| # [[Alhacen]]<!--father of optics; spectrum--> # [[André-Marie Ampère]]<!--father of electrodynamics--> # [[Arquímedes]] # [[Vladimir Arnold]] # [[John Vincent Atanasoff]]<!-- Atanasoff–Berry Computer --> # [[John James Audubon]] # [[Avicena]] # [[Amedeo Avogadro]]<!--pressure/atoms--> # [[Charles Babbage]] # [[Johann Jakob Balmer]]<!--hydrogen spectrum--> # [[John Bardeen]]<!--transistor 1947--> # [[John Logie Baird]] # [[Henri Becquerel]]<!--discovered natural radioactivity--> # [[Georg Bednorz]]<!--co-discover first ceramic superconductors 1986--> # [[Alexander Graham Bell]] # [[Karl Benz]] # [[Emile Berliner]]<!--made flat records--> # [[Tim Berners-Lee]]<!--HTTP & HTML 1990--> # [[Daniel Bernoulli]]<!--physicist--> # [[Gerd Binnig]]<!--co-designed the scanning tunneling microscope (STM)--> # [[Clarence Birdseye]]<!--frozen food--> # [[Robert Boyle]] # [[Brahmagupta]]<!--zero--> # [[Niels Bohr]]<!--contributed to quantum theory & nuclear reactions--> # [[William Henry Bragg]]<!--x-ray spectrometry--> # [[Tycho Brahe]]<!--astronomy--> # [[David Brewster]]<!--invented kaleidoscope/stereoscope--> # [[Dan Bricklin]]<!--VisiCalc spreadsheet 1978--> # [[Nolan Bushnell]]<!--Pong (first video game) 1972--> # [[Sadi Carnot]]<!--founded thermodynamics--> # [[Wallace Carothers]]<!--nylon @DuPont--> # [[Rachel Carson]] # [[Henry Cavendish]]<!--physicist--> # [[Steven Chu]]<!--Doppler cooling method of laser light--> # [[Josephine Cochrane]]<!--invented dishwasher--> # [[Christopher Cockerell]]<!--hovercraft inventor--> # [[Nicolás Copérnico]] # [[Jacques Cousteau]]<!--invented SCUBA--> # [[Seymour Cray]]<!--Cray supercomputer inventor--> # [[Ward Cunningham]]<!--developed wiki--> # [[Marie Curie]] # [[Pierre Curie]]<!--discovered piezoelectricity--> # [[Dave Cutler]]<!--designed MS Windows NT--> # [[John Dalton]] # [[Raymond Vahan Damadian]]<!--invented MRI 1977--> # [[Charles Darwin]] # [[Robert H. Dennard]]<!--invented RAM memory--> # [[James Dewar]]<!--liquified nitrogen; Dewar flask--> # [[Diofantu]] # [[Paul Dirac]]<!--co-found quantum electrodynamics; antimatter--> # [[Christian Doppler]]<!--Doppler radar 1988--> # [[Alfred V. du Pont]] # [[George Eastman]]<!--camera--> # [[Thomas Edison]] # [[Albert Einstein]] # [[Douglas Engelbart]]<!--computer mouse inventor 1968--> # [[Eratóstenes]] # [[Euclides]] # [[Leonhard Euler]]<!--math--> # [[Michael Faraday]]<!--chemist--> # [[Leo Fender]]<!--invents electric guitar--> # [[James Fergason]]<!--invented LCD 1971--> # [[Pierre de Fermat]]<!--math--> # [[Enrico Fermi]]<!--self-sustaining nuclear chain reaction--> # [[Richard Feynman]]<!--physicist--> # [[Fibonacci]] # [[George FitzGerald]]<!--Lorentz-FitzGerald contraction--> # [[Alexander Fleming]] # [[Lee De Forest]]<!--invented triode 1907--> # [[Léon Foucault]]<!--invented the gyroscope--> # [[Joseph Fourier]] # [[Benjamin Franklin]]<!--stove, lightning rod--> # [[Augustin-Jean Fresnel]]<!--transverse light waves--> # [[Arthur Fry]]<!--post-it note inventor 1974--> # [[Buckminster Fuller]]<!--architect--> # [[Robert Fulton]]<!--steamboat--> # [[Casimir Funk]] # [[Robert Gair]]<!--cardboard box--> # [[Galen]] # [[Galileo Galilei]]<!--physicist--> # [[Carl Friedrich Gauss]]<!--math--> # [[Geber]] # [[Murray Gell-Mann ]]<!--explanation of strange particles--> # [[Josiah Willard Gibbs]]<!--physicist/chemist "Gibbs effect"--> # [[William Gilbert]]<!--physicist--> # [[Charles Ginsburg]]<!--invented first videotape recorder--> # [[Kurt Gödel]]<!--math--> # [[Gordon Gould]]<!--invents the laser 1958--> # [[Wilson Greatbatch]]<!--internal pacemaker inventor--> # [[Johannes Gutenberg]]<!--invented moveable type--> # [[Ernst Haeckel]] # [[Edmond Halley]]<!--astronomy/comet--> # [[William Hamilton]]<!--classical mechanics--> # [[G. H. Hardy]] # [[Ray Harryhausen]] # [[Stephen Hawking]]<!--physicist--> # [[Werner Heisenberg]] # [[Victor Francis Hess]]<!--discovered cosmic radiation--> # [[Hipócrates]] # [[David Hilbert]] # [[Herman Hollerith]]<!--computer--> # [[Gerard 't Hooft]]<!--gauge theories in elementary particle physics--> # [[Edwin Hubble]]<!--astronomy--> # [[Elias Howe]]<!--American sewing machine--> # [[Thomas Henry Huxley]]<!--studied dinosaurs as birds?--> # [[Christiaan Huygens]] # [[Hipatia]] # [[Jean Ichbiah]]<!--computer/Ada--> # [[Joseph Marie Jacquard]]<!--complex loom--> # [[Richard James]]<!--invented Slinky--> # [[Robert Jarvik]]<!--Jarvik-7 heart 1978--> # [[Edward Jenner]] # [[George Jessup]]<!--power steering in 1926--> # [[James Prescott Joule]]<!--mechanical equivalent of heat--> # [[Philippe Kahn]]<!--camera phone--> # [[Alfred Kastler]]<!--atom/wave Hertzian resonances--> # [[John George Kemeny]]<!--invented BASIC 1964--> # [[Johannes Kepler]]<!--astronomy--> # [[Jack Kilby]]<!--co-invented IC chip--> # [[Gary Kildall]]<!--PC, CP/M--> # [[Gustav Kirchhoff]]<!--3 laws of spectral analysis--> # [[Donald Knuth]]<!--algorithms--> # [[Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī]]<!--Persia--> # [[Stephanie Kwolek]]<!--invented Kevlar 1965--> # [[Joseph Louis Lagrange]]<!--physicist--> # [[Jaron Lanier]]<!--coins "virtual reality"--> # [[Jean-Baptiste Lamarck]]<!--evolution--> # [[Pierre-Simon Laplace]]<!--math--> # [[Antoine Lavoisier]]<!--chemist--> # [[Ernest Lawrence]]<!--invented cyclotron--> # [[Richard Leakey]] # [[Philip Leder]]<!--genetically engineered animal 1988--> # [[Gottfried Wilhelm Leibniz]] # [[Philipp Lenard]]<!--cathode rays; photoelectric effect--> # [[Carl Linnaeus]]<!--taxonomy--> # [[Hendrik Lorentz]]<!--physicist--> # [[Ignacy Łukasiewicz]] # [[Ernst Mach]]<!--Mach number/sound--> # [[Guglielmo Marconi]]<!--wireless--> # [[James Clerk Maxwell]]<!--physicist--> # [[Cyrus McCormick]]<!--mechanical reaper invented 1831--> # [[Robert Metcalfe]]<!--developed ethernet 1973--> # [[Gregor Mendel]] # [[Dmitri Mendeleev]]<!----> # [[Albert Abraham Michelson]]<!--interferometer, precisely measured speed of light--> # [[Robert Andrews Millikan]]<!--coined "cosmic rays"--> # [[Pieter van Musschenbroek]]<!--capacitor 1745--> # [[John von Neumann]] # [[Isaac Newton]]<!--physicist--> # [[Alfred Nobel]]<!--Prize/dynamite--> # [[Emmy Noether]]<!--best known woman mathematician--> # [[Robert Noyce]]<!--co-invented IC chip--> # [[Georg Ohm]]<!--Ohm's law/resistance--> # [[Scott Olson]]<!--invents roller blades 1979--> # [[J. Robert Oppenheimer]]<!--first A-bomb--> # [[Hans Christian Ørsted]]<!--electric magnet--> # [[Charles Algernon Parsons]]<!--steam turbine--> # [[Blaise Pascal]]<!--math--> # [[Louis Pasteur]]<!--medicine--> # [[Wolfgang Pauli]]<!--discovered exclusion principle; neutrino--> # [[Arno Allan Penzias]]<!--Nobel physicist--> # [[Martin Lewis Perl]]<!--discovered the tau lepton--> # [[Max Planck]]<!--physicist--> # [[Roy J. Plunkett]]<!--teflon 1938--> # [[Henri Poincaré]]<!--founded qualitative dynamics/topology--> # [[Joseph Priestley]]<!--chemist--> # [[Toloméu]] # [[Pitágores]]<!--math--> # [[Srinivasa Ramanujan]] # [[Santiago Ramón y Cajal]]<!--histologist, psychologist, and Nobel laureate--> # [[Tadeus Reichstein]] # [[Osborne Reynolds]]<!--turbulence/hydrodynamics--> # [[Bernhard Riemann]]<!--math--> # [[Dennis Ritchie]]<!--computer/Unix--> # [[Ole Rømer]] # [[Wilhelm Röntgen]]<!-- X-rays --> # [[James Russell (inventor)]]<!--invented CD disk 1965--> # [[Ernest Rutherford]]<!--chemist--> # [[Johannes Rydberg]]<!--spectra of many elements/Rydberg constant--> # [[Carl Sagan]]<!--astronomy/Cosmos--> # [[Andrei Sakharov]]<!--father of the Soviet hydrogen bomb--> # [[Jonas Salk]]<!--vaccine--> # [[Erwin Schrödinger]]<!--Schrödinger wave equation--> # [[Ignaz Semmelweis]]<!--medicine--> # [[Michael Servetus]]<!--aragonese humanist, first European to describe the function of pulmonary circulation--> # [[William Shockley]]<!--transistor 1947--> # [[Alan Shugart]]<!--floppy disk inventor--> # [[Isaac Singer]]<!--invented sew bobbin--> # [[Richard Stallman]] # [[Joseph Stefan]]<!--blackbody radiation--> # [[Edward Teller]]<!--H-bomb--> # [[Nikola Tesla]]<!--physicist--> # [[Linus Torvalds]] # [[Alan Turing]]<!--computer--> # [[Nasir al-Din al-Tusi]] # [[John Hasbrouck Van Vleck]]<!--father of modern magnetism, solid-state physics--> # [[Alessandro Volta]]<!--battery--> # [[Ernest Walton]]<!--co-invented the first particle accelerator--> # [[David Warren]]<!--invented black box 1953--> # [[James Watt]]<!--steam engine--> # [[Wilhelm E. Weber]]<!--magnetometers--> # [[Eli Whitney]]<!--invented cotton gin--> # [[Willis R. Whitney]] # [[Eugene Wigner]]<!--"nuclear cross section"--> # [[Charles Wilson]]<!--invented the cloud chamber--> # [[Robert Wilson]]<!--Nobel physicist--> # [[Niklaus Wirth]]<!--computer/Pascal--> # [[Hermanos Wright]]<!--Flyer--> # [[James Wright]]<!--invented Silly putty--> # [[Thomas Young]]<!--wave nature of light--> # [[Niels Henrik Abel]] # [[Alexander Grothendieck]] # [[Évariste Galois]] # [[Karl Weierstrass]] # [[Carl Gustav Jacob Jacobi]] # [[Augustin-Louis Cauchy]] # [[Peter Gustav Lejeune Dirichlet]] # [[Hermann Weyl]] # [[Eudoxo de Cnidu]] # [[Georg Cantor]] # [[Charles Hermite]] # [[Apoloniu de Perxe]] # [[Aryabhata]] # [[Richard Dedekind]] # [[Bhāskara II]] # [[Gaspard Monge]] # [[Felix Klein]] # [[Jean le Rond d'Alembert]] # [[Jacques Hadamard]] # [[George Boole]] # [[Arquitas]] # [[Hiparcu]] # [[Élie Cartan]] # [[Andrey Kolmogorov]] # [[Gotthold Eisenstein]] # [[Isaac Barrow]] # [[Jean-Victor Poncelet]] # [[Jacob Bernoulli]] # [[Stefan Banach]] # [[Bonaventura Cavalieri]] # [[Pappos d'Alexandría]] # [[Seki Takakazu]] # [[James Harris Simons]] # [[Ronald Fisher]] # [[Grigori Perelman]] # [[Benoit Mandelbrot]] # [[J. J. Thomson]] # [[G. I. Taylor]] # [[Ludwig Boltzmann]] # [[William Thomson, 1er Barón Kelvin]] # [[Lev Landau]] # [[Arnold Sommerfeld]] # [[Hans Bethe]] # [[Yakov Borisovich Zel'dovich]] }} === Periodistes, 42 === {{Llista de columnes|4| # [[Christiane Amanpour]] # [[Ed Bradley]]<!--USA, CBS--> # [[David Brinkley]]<!--USA--> # [[Tom Brokaw]]<!--USA, NBC--> # [[John F. Burns]]<!--Britain--> # [[John Chancellor]] # [[Walter Cronkite]]<!--USA, CBS--> # [[Bill Kurtis]]<!--USA--> # [[Ann Curry]]<!--USA, NBC Today--> # [[John Derbyshire]] # [[Jean-Pierre Elkabbach]]<!--France--> # [[Robert Fisk]] # [[Hedda Hopper]] # [[John Humphrys]] # [[Chet Huntley]]<!--USA--> # [[Marvin Kalb]] # [[Jim Lehrer]]<!--USA, PBS--> # [[Irving R. Levine]] # [[Joan Lunden]] # [[David McCullough]]<!--USA, PBS--> # [[Robert MacNeil]]<!--USA, PBS--> # [[Bob Mersereau]] # [[Roger Mudd]]<!--USA--> # [[Edward R. Murrow]]<!--USA--> # [[Edwin Newman]]<!--USA--> # [[John Pilger]] # [[Dan Rather]]<!--USA, CBS--> # [[Harry Reasoner]]<!--USA, CBS--> # [[Geraldo Rivera]]<!--USA--> # [[Diane Sawyer]]<!--USA--> # [[Eric Sevareid]]<!--USA--> # [[Howard K. Smith]]<!--USA--> # [[Lesley Stahl]]<!--USA, CBS--> # [[John Stossel]]<!--USA, NBC--> # [[Udo Ulfkotte]]<!--German--> # [[Meredith Vieira]]<!--USA, CBS/NBC--> # [[Mike Wallace]]<!--USA, CBS--> # [[Barbara Walters]]<!--USA, ABC--> # [[Walter Winchell]] # [[Bob Woodward]] # [[Herbert Zimmermann]] # [[Amy Goodman]] }} ===Deportistes y figures olímpiques, 200 === {{Llista de columnes|4| # [[Hank Aaron]]<!--19xx--> # [[Kareem Abdul-Jabbar]]<!--1985--> # [[Muhammad Ali]]<!--1974--> # [[Andre Agassi]]<!--2003--> # [[Mario Andretti]]<!--19xx--> # [[Shizuka Arakawa]]<!--2006 Gold skating--> # [[Eddie Arcaro]]<!--19xx--> # [[Henry Armstrong]]<!--19xx--> # [[Lance Armstrong]]<!--2002--> # [[Arthur Ashe]]<!--1992--> # [[Terry Baker]]<!--1962--> # [[Roger Bannister]]<!--1954--> # [[Sammy Baugh]]<!--19xx--> # [[Elgin Baylor]]<!--19xx--> # [[David Beckham]]<!--19xx--> # [[Larry Bird]]<!--19xx--> # [[Bonnie Blair]]<!--1994 Gold--> # [[Brian Boitano]]<!--1988 Gold--> # [[Usain Bolt]] # [[Barry Bonds]]<!--200x--> # [[Don Bradman]]<!--19xx--> # [[Terry Bradshaw]]<!--1979--> # [[Tom Brady]]<!--2005--> # [[Bear Bryant]]<!--1999--> # [[Jim Brown]]<!--19xx--> # [[Bob Bourne]]<!--1987--> # [[Don Budge]]<!--19xx--> # [[Dick Butkus]]<!--19xx--> # [[Iker Casillas]] # [[Steve Cauthen]]<!--1977--> # [[Wilt Chamberlain]]<!--1970--> # [[Bobby Charlton]]<!--19xx--> # [[Roberto Clemente]]<!--19xx--> # [[Roger Clemens]]<!--#1 pitcher: 7 Cy Young Awards 2007--> # [[Ty Cobb]]<!--19xx--> # [[Nadia Comăneci]]<!--1976/1980 Gold gym/floor--> # [[Robin Cousins]]<!--1980 Gold--> # [[Bob Cousy]]<!--19xx--> # [[Johan Cruyff]] # [[Mary Decker]]<!--1983--> # [[Jack Dempsey]]<!--19xx--> # [[Joe DiMaggio]]<!--19xx--> # [[Tim Duncan]]<!--2003--> # [[John Elway]]<!-- --> # [[Julius Erving]]<!--19xx--> # [[Chris Evert]]<!--1976--> # [[Juan Manuel Fangio]]<!--19xx--> # [[Brett Favre]]<!--2007--> # [[Roger Federer]] # [[Bobby Fischer]] # [[Peggy Fleming]]<!-- --> # [[Lou Gehrig]]<!--19xx--> # [[Althea Gibson]]<!--19xx--> # [[Bob Gibson]]<!--19xx--> # [[Josh Gibson]]<!--19xx--> # [[Phil Garner]]<!--19xx--> # [[W.G. Grace]]<!--19xx--> # [[Steffi Graf]]<!--18xx--> # [[Otto Graham]]<!--19xx--> # [[Red Grange]]<!--19xx--> # [[Wayne Gretzky]]<!--1982--> # [[Ken Griffey, Jr.]]<!-- --> # [[Scott Hamilton]]<!--1984 Gold--> # [[Dorothy Hamill]]<!-- --> # [[Paul Hamm]]<!--2004--> # [[Eric Heiden]]<!--19xx--> # [[Sonja Henie]]<!--19xx--> # [[Orel Hershiser]]<!--1988--> # [[Ben Hogan]]<!--19xx--> # [[Rogers Hornsby]]<!--19xx--> # [[Gordie Howe]]<!--19xx--> # [[Sarah Hughes]]<!--2002 Gold--> # [[Bobby Hull]]<!--19xx--> # [[Don Hutson]]<!--19xx--> # [[Bruce Jenner]]<!--1972--> # [[Ingemar Johansson]]<!--1959--> # [[Magic Johnson]]<!--19xx--> # [[Rafer Johnson]]<!--1958--> # [[Randy Johnson]]<!--2001--> # [[Walter Johnson]]<!--19xx--> # [[Bobby Jones]]<!--19xx--> # [[Michael Jordan]]<!--1991--> # [[Jackie Joyner-Kersee]]<!--19xx--> # [[Garry Kasparov]] # [[Kipchoge Keino]]<!--1987--> # [[Jean-Claude Killy]]<!--19xx--> # [[Billie Jean King]]<!--1972--> # [[Judi Brown]]<!--1987--> # [[Olga Korbut]]<!--1972--> # [[Johann Olav Koss]]<!--1994--> # [[Stefka Kostadinova]]<!--women's world record holder in the high jump since 1987--> # [[Sandy Koufax]]<!--1965--> # [[Ilia Kulik]]<!--1998 Gold--> # [[Michelle Kwan]]<!--2002--> # [[Larisa Latynina]]<!--1956/1960 Gold gym+floor--> # [[Tara Lipinski]]<!--1998 Gold skating--> # [[Rod Laver]]<!--19xx--> # [[Mario Lemieux]]<!--19xx--> # [[Greg LeMond]]<!--1989--> # [[Sugar Ray Leonard]]<!--1981--> # [[Carl Lewis]]<!--19xx--> # [[Greg Louganis]]<!--1984/1988--> # [[Joe Louis]]<!--19xx--> # [[Jerry Lucas]]<!--1961--> # [[Peyton Manning]]<!--19xx--> # [[Mickey Mantle]]<!--19xx--> # [[Diego Maradona]] # [[Rocky Marciano]]<!--19xx--> # [[Dan Marino]]<!--19xx--> # [[Roger Maris]]<!-- --> # [[Christy Mathewson]]<!--19xx--> # [[Bob Mathias]]<!--19xx--> # [[Stanley Matthews]]<!--19xx--> # [[Willie Mays]]<!--19xx--> # [[John McEnroe]]<!--19xx--> # [[Mark McGwire]]<!--1998--> # [[Lionel Messi]] # [[Joe Montana]]<!--1990--> # [[Bobby Morrow]]<!--1956--> # [[Edwin Moses]]<!--1984--> # [[Gerd Müller]]<!--19xx--> # [[Dale Murphy]]<!--1987--> # [[Stan Musial]]<!--1957--> # [[Rafael Nadal]] # [[Bronko Nagurski]]<!--19xx--> # [[Joe Namath]]<!--19xx--> # [[Martina Navratilova]]<!--19xx--> # [[Jack Nicklaus]]<!--1978--> # [[Paavo Nurmi]]<!--19xx--> # [[Bobby Orr]]<!--1970--> # [[Jesse Owens]]<!--19xx--> # [[Arnold Palmer]]<!--1960--> # [[Ara Parseghian]]<!--19xx--> # [[Joe Paterno]]<!--1986--> # [[Axel Paulsen]]<!--triple Axel jump--> # [[Walter Payton]]<!--19xx--> # [[Pelé]]<!--2008 Lifetime Achievement Award--> # [[Michael Phelps]]<!--2004/2008--> # [[Lilia Podkopayeva]]<!--1996 Gold gym--> # [[Johnny Podres]]<!--1955--> # [[Mary Lou Retton]]<!--1984--> # [[Jerry Rice]]<!--19xx--> # [[Maurice Richard]]<!--19xx--> # [[Cal Ripken, Jr.]]<!--1995--> # [[Oscar Robertson]]<!--19xx--> # [[David Robinson]]<!--2003--> # [[Jackie Robinson]]<!--19xx--> # [[Sugar Ray Robinson]]<!--19xx--> # [[Irina Rodnina]]<!--3 Gold skating--> # [[Ronaldo]] # [[Pete Rose]]<!--1975--> # [[Pete Rozelle]]<!--1963--> # [[Wilma Rudolph]]<!--19xx--> # [[Bill Russell]]<!--1968--> # [[Babe Ruth]]<!--19xx--> # [[Nolan Ryan]]<!--19xx--> # [[Jim Ryun]]<!--1966--> # [[Pete Sampras]]<!--19xx--> # [[Tom Seaver]]<!--1969--> # [[Ayrton Senna]] # [[Patty Sheehan]]<!--1987--> # [[Curt Schilling]]<!--2001--> # [[Michael Schumacher]] # [[Bill Shoemaker]]<!--1983--> # [[Don Shula]]<!--1993--> # [[O. J. Simpson]]<!--19xx--> # [[Dean Smith]]<!--1997--> # [[Sam Snead]]<!--19xx--> # [[Sammy Sosa]]<!--1998--> # [[Warren Spahn]]<!--19xx--> # [[Rory Sparrow]]<!--1987--> # [[Mark Spitz]]<!--1972 Gold(7)--> # [[Willie Stargell]]<!--1979--> # [[Roger Staubach]]<!--19xx--> # [[Jackie Stewart ]]<!--1973--> # [[Lawrence Taylor]]<!--19xx--> # [[Sachin Tendulkar]]<!--19xx--> # [[Jim Thorpe]]<!--19xx--> # [[Bill Tilden]]<!--19xx--> # [[Ludmilla Tourischeva]]<!--1972 Gold gym--> # [[Lee Trevino]]<!--1971--> # [[Johnny Unitas]]<!--19xx--> # [[Ken Venturi]]<!--1964--> # [[Dwyane Wade]]<!--2006--> # [[Honus Wagner]]<!--19xx--> # [[Clyde Walcott]]<!--19xx--> # [[Seth Wescott]]<!--2006 Gold--> # [[Jerry West]]<!--19xx--> # [[Doug Williams]]<!--19xx--> # [[Reggie Williams]]<!--1987--> # [[Ted Williams]]<!--19xx--> # [[John Wooden]]<!--1972--> # [[Tiger Woods]]<!--1996/2000--> # [[Kristi Yamaguchi]]<!--1992 Gold--> # [[Carl Yastrzemski]]<!--1967--> # [[Cy Young]]<!--19xx--> # [[Babe Didrikson Zaharias]]<!--19xx--> # [[Elena Zamolodchikova]]<!--2000 Gold gym--> # [[Emil Zátopek]]<!--19xx--> # [[Zinedine Zidane]] }} === Mitos y lleendes, 30 === {{Llista de columnes|4| # [[Aquiles]] # [[Eneas]] # [[Agamenón]] # [[Andrómeda]] # [[Argonautes]] # [[Rei Arturu]] # [[Atles (mitoloxía)]] # [[Beowulf]] # [[Casiopea]] # [[Cástor y Pólux]] # [[Cíclope]] # [[Cerberu]] # [[Grendel]] # [[Hansel y Gretel]] # [[Heracles]] # [[Xasón]] # [[Ecu (mitoloxía)|Ecu]] y [[Narcisu (mitoloxía)|Narcisu]] # [[Electra]] # [[Europa]] # [[Ganímedes (mitoloxía)|Ganímedes]] # [[Medea]] # [[Medusa (mitoloxía)|Medusa]] # [[Ulises]] # [[Edipo]] # [[Orión (mitoloxía)]] # [[Paul Bunyan]] # [[Perséu]] # [[Peter Pan]] # [[Sphinx]] # [[Serena]] }} === Personaxes de ficción/Dibuxos, 50 === {{Llista de columnes|4| # [[Astérix]] # [[Batman]] # [[Big Bird]] # [[Bugs Bunny]] # [[Donald Duck]] # [[Godzilla]] # [[Kermit the Frog]] # [[Mario (personaxe)|Mario]] # [[Mickey Mouse]] # [[Rugrats]] # [[Homer Simpson]] # [[Blancanieves]] # [[Sonic the Hedgehog]] # [[Spider-Man]] # [[Superman]] # [[Tintin]] # [[Winnie-the-Pooh]] # [[Wonder Woman]] # [[Woody Woodpecker]] # [[Baba Yaga]] # [[Don Juan]] # [[Coneyu de Pascua]] # [[Santa Claus]] # [[La Fada los dientes]] # [[Aladín]] # [[Gran Hermanu (1984)]] # [[James Bond (personaxe lliterariu)]] # [[The Cat in the Hat]] # [[Holden Caulfield]] # [[Conde Drácula]] # [[C. Auguste Dupin]] # [[Madre Goose]] # [[Sherlock Holmes]] # [[Philip Marlowe]] # [[Ossian]] # [[Hercule Poirot]] # [[Quasimodo]] # [[Ebenezer Scrooge]] # [[Tarzán]] # [[Los Trés Mosqueteros]] # [[Jean Valjean]] # [[Astro Boy (personaxe)]] # [[Daffy Duck]] # [[Pokémon]] # [[Buck Rogers]] # [[Conan el Bárbaru]] # [[Hulk (cómics)]] # [[Peanuts]] # [[Superhéroe]] # [[Tíu Sam]] }} [[Categoría:1000 artículos que toa Wikipedia habría de tener]] [[Categoría:Llistes]] al7gmnb1j1o1n1kemsc7l43ekhn88wy 0 42249 3709544 3578969 2022-08-19T06:32:24Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20210217161559}} {{Ficha d'artista musical |Nome = Depeche Mode |Imaxe = |Tamañu = 300px |Subtítulu = |Orixe = Basildon, [[Reinu Xuníu]] |Fondu = grupu |Tiempu = 1980 - presente |Discográfica = Mute, Sire, Reprise, EMI, Columbia |Xéneru = Synth pop, New Wave, Darkwave |Miembros = Martin Lee Gore, David Gahan, Andrew Fletcher |URL = }} '''Depeche Mode''' [dɨˈpɛʃmoʊd] ye una banda [[Reinu Xuníu|británica]] de ''Synth pop'' formada en Basildon en 1980 por Vince Clarke, Andrew Fletcher y Martin L. Gore, a quien xunióse pocu dempués David Gahan, quien en realidá foi l'autor del nome. ==Carrera== Tres el so álbum debú ''Speak & Spell'' en 1981, Clarke dexó'l grupu y foi sustituyíu pol músicu Alan Wilder, quien permaneció hasta 1995. Anguaño, Gahan, Gore y Fletcher continuan col proyeutu como un tríu. Según el documental d'Historia del Rock de la [[BBC]] "son los padres del rock electrónicu"; siendo consideraos unu de los meyores esponentes del xéneru, ya importantes precursores del usu del sintetizador como preséu y del "sampler" como recursu musical, lo mesmo que de la realización de videos musicales. Depeche Mode vendió más de 115 millones d'álbumes, sumando'l total de ventes de los sos discos en tol mundu (incluyendo senciellos), convirtiéndose nel más esitosu grupu de música electrónica na historia. Tamién foi escoyíu ente los 50 meyores grupos de música de tolos tiempos y unu de los 10 más influyentes de la música contemporánea. Depeche Mode convirtióse en "la banda de rock electrónicu más popular que'l mundu conoció", según la revista "Q", y "unu de los más grandes grupos de pop británicu de tolos tiempos", d'alcuerdu al "Sunday Telegraph". ==Discografía== *1981 - Speak & Spell *1982 - A Broken Frame *1983 - Construction Time Again *1984 - Some Great Reward *1986 - Black Celebration *1987 - Music for the Masses *1990 - Violator *1993 - Songs of Faith and Devotion *1997 - Ultra *2001 - Exciter *2005 - Playing the Angel *2009 - Sounds of the Universe *2013 - Delta Machine *2017 - Spirit ==Miembros== *Martin Lee Gore - guitarres, teclaos, voz *David Gahan - voz líder *Andrew Fletcher - teclaos ==Antiguos miembros== *Vince Clarke *Alan Wilder == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|es|Depeche Mode}} {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Grupos de música]] [[Categoría:Música del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Pop]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 1rad12ewult1ug2kd1t7pbdw166zlpq 0 42813 3709472 3186343 2022-08-18T18:04:44Z Mabema1 103987 /* La estación */ wikitext text/x-wiki {{edificiu}} La '''[[Estación de ferrocarril]] de L'Entregu''' ye una terminal allugada nel [[conceyos d'Asturies|conceyu asturianu]] de [[Samartín del Rei Aurelio]]. Ye la cabeza de la llinia [[C2 de Cercaníes d'Asturies|C-2]] de [[Cercaníes d'Asturies]]. == Allugamientu ferroviariu == Alcuéntrase nel puntu quilométricu 21,5 de la llinia férrea d'[[anchu ibéricu]] que xune [[Soto Rei]] con [[L'Entregu]] a 228 metros d'altor.<ref>[https://sede.fomento.gob.es/NR/rdonlyres/4A8F0821-A4B6-4EB0-9F1C-BF4100B2BF77/68661/Ayuda_lineas_Estaciones.pdf Rede ferroviaria española] ''Ministeriu de Fomentu''</ref> El tramu ye de vía única y ta lletrificáu. ==La estación== El [[1 de xunetu]] de [[1894]] púnxose en funcionamientu la llinia [[Soto Rei]]-[[Ciañu]].<ref>[http://www.docutren.com/archivos/malaga/pdf/VI04.pdf Cronoloxía básica del ferrocarril español de vía ancha] ''Fundación de los Ferrocarriles Españoles''</ref> Esti ferrocarril de clara vocación minera foi construyíu por [[Compañía de los Caminos de Hierro del Norte de España|Norte]] anque la concesión inicial túvola'l Conde [[Arnaldo de Sizzo|Sizzo-Noris]] en 1888.<ref>[http://www.spanishrailway.com/2012/03/09/soto-de-rey-a-ciano-santa-ana/ Soto Rei a Ciañu Santana] ''Spanishrailway''</ref> Norte esplotó'l trazáu hasta la so desapaición en [[1941]] cola nacionalización del ferrocarril n'España y la creación de [[RENFE]]. Esta última foi la encargada d'allargar el trazáu dende Ciañu hasta L'Entregu onde se construyó una estación terminal formada por un andén central al qu'acceden dos víes. Dende'l [[31 d'avientu]] de [[2004]] [[Renfe Operadora]] esplota la llinia mientres qu'[[Alministrador d'infraestructures ferroviaries|Adif]] ye la titular de les instalaciones ferroviaries. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|vínculo=https://ast.wikipedia.org/wiki/Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |'''''Terminal''''' | bgcolor="#009739" | ![[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#009739" | |Ciañu <small>direición [[Estación de Llamaquique|Llamaquique]]</small> |} == Frecuencia == La frecuencia habitual de trenes ye d'un tren cada 60 minutos. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.renfe.com/viajeros/cercanias/asturias/index.html Cercaníes d'Asturies] na web de [[Renfe Operadora|Renfe]]. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cercaníes Asturies]] [[Categoría:Samartín del Rei Aurelio]] [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies]] bn1n9y0ld5bjd64lt3tkr30wfgsv2bh 0 42854 3709526 3645050 2022-08-19T06:15:45Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{equipu}} El '''Real Club Recreativo de Huelva '''ye un club polideportivu con seiciones de fútbol, fútbol playa, rugby, baloncestu y bádminton (anque nos sos entamos tenía, amás, seiciones de cricket y tenis) de la ciudá d'Huelva n'Andalucía. Foi fundáu en [[1889]],<ref>{{cita web | |apellíu=www.lfp.es |nome=|enllaceautor = |títulu=Año fundación del Recreativo de Huelva |añu=|Edición = |Lugar = |editorial = [[Liga de Fútbol Profesional]] (España) |url = http://www.lfp.es/competiciones/2007-08/primera/equipo.asp?equ=rhu |ID = |fechaaccesu=consultáu'l 17 d'avientu de 2007 }}</ref> siendo por tanto el club de fútbol más antiguo de existencia ininterrumpida<ref>{{cita web |url=http://www.20minutos.es/noticia/432321/0/recreativo/huelva/decano/ |títulu=Un investigación demuestra que el Recreativo es irrefutablemente el Decano - 20minutos.es <!--Generado por Muro Bot. Puedes ayudar a rellenar esta plantilla--> |añoacceso=2009 |autor= |enllaceautor= |idioma= }}</ref> de la Península Ibérica, motivo por el cual es nombrado como Decano del Fútbol Español. Actualmente juega en la [[Segunda División d'España]]. También es la segunda entidá deportiva más antigua, sólo por detrás del Gimnàstic de Tarragona. Ye'l 21ᵘ equipu con más simpatizantes d'España (0,4%), según encuesta del CIS de [[mayu de 2007]].<ref>{{cita web | |apellíu=www.cis.es |nome=|enllaceautor = |títulu=Barómetro de mayu. |añu=|Edición = |Lugar = |editorial = CIS (Centro de Investigaciones Sociológicas, de España). |url = http://www.cis.es/cis/export/sites/default/-Archivos/Marginales/2700_2719/2705/Es2705mar_A.pdf |ID = |fechaaccesu=consultáu'l 17 d'avientu de 2007 }}</ref> Amás, l'afición decana recibió en [[2009]] el premiu per parte de la LFP de «xugador númberu 12», reconociendo asina l'esfuerzu de los sos aficionaos pol bon fútbol y el hermanamiento ente aficiones pa un mayor esfrute del deporte. En [[2002]], la Fundación Recre» foi inscrita nel Rexistru de Fundaciones Privaes de Calter Cultural y Artísticu, Asociaciones y Entidaes Análogues d'Andalucía. <ref>{{cita web |url = http://www.juntadeandalucia.es/boja/boletines/2002/121/d/31.html = Boletín Oficial de la Junta d'Andalucía |fechaaccesu=26 d'ochobre de 2008|editorial =[http://www.juntaandalucia.es Junta d'Andalucía]}}</ref> Tocantes a llogros deportivos, el decanu vivió los sos años más importantes na primer década del [[sieglu XXI]], consiguiendo dos ascensos a [[Primer División d'España|Primer División]], proclamándose n'unu d'ellos (temporada 2005-2006) como campeón de [[Segunda División d'España|Segunda]] y llegando per primer vegada na so historia a la final d'un campeonatu oficial, proclamándose subcampeón en 2003 de la [[Copa del Rei de FútbolCopa del Rei]] en cayendo derrotáu 0-3 ante'l [[Reial Club Deportiu Mallorca|RCD Mallorca]]. Tocantes a distinciones individuales, el Recreativu ye'l club que más [[Troféu Zamora]] conquistó en [[Segunda División d'España|Segunda División]] y l'únicu que lo fixo con trés porteru distintos: [[César Quesada]], [[Toño Martínez]] y [[Vicente Guaita]]. Aparte, [[Ikechukwu Uche|Uche]] conquistó'l [[Troféu Pichichi]] de [[Segunda División d'España|Segunda]] en [[2006]] con 20 goles y [[Marcelino García Toral]] facer cola segunda edición del [[Troféu Miguel Muñoz]] de [[Primer División d'España|Primer División]] dau pol diariu [[Marca (periódicu)|Marca]], empatáu a puntos col téunicu sevillista [[Juan de la Cruz Ramos|Juande Ramos]]. == L'orixe del Huelva Recreation Club (1878-1889) == En '''1878''' el Club Inglés de Ríu Tinto, coincidiendo cola llegada a Huelva del Dr. Williams Alexander Mackay, verdaderu promotor del ''football'' na capital d'Huelva, decidió crear na capital onubense una Sociedá de Xuegu de Pelota» que caltuvo actividá n'años socesivos ([[1885]], [[1886]], [[1887]]).{{demostrar}} Esta sociedá dependiente del Club Inglés de la cuenca minera yá practicaba'l ''football'' ente otros ''sports'' típicamente ingleses. El desenvolvimientu nel tiempu d'esa sociedá de ''football''» vese acotada col manuscritu atopáu pola familia de D. Ildefonso Martínez, antiguu xugador del Recreation Club, nel cual esti yera convidáu por el mesmu W. A. Mackay a participar nunes partíes de ''football'' y cricket» frente a unos marineros d'un buque de carga llamáu ''Jane Cory''. Dichu manuscritu foi fecháu'l 1 de marzu de [[1888]] y alcuéntrase espuestu nel muséu d'historia del fútbol español na RFEF. Lo relevante d'esti manuscritu ye qu'en 1888 yá se cita al Club de Recréu», traducción lliteral de ''Recreation Club''. Tou indica, pos, qu'esa Sociedá Xuego de Pelota» de 1884 ye l'orixe del Club de Recréu» o ''Recreation Club'', que yá en 1887 y 1888 tenía bien normalizada la práutica del ''football'' y qu'en 1889 oficialízase finalmente.{{demostrar}} == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Equipos de fútbol d'Andalucía]] [[Categoría:Equipos de fútbol fundaos en 1889]] km2im27h4mro86tx6osnqdswid42d0e 0 43059 3709484 3231537 2022-08-19T05:25:46Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{competición deportiva}} La '''Primer División d'Polonia (Ekstraklasa)''' ye la máxima categoría de les competiciones [[Polonia|polaques]] de [[fútbol]]. Entamó a disputase en [[1927]]. == Equipos de la Temporada 2017-18 == 30 d'abril 2017<ref>[http://www.90minut.pl/liga/0/liga9322.html Equipos de la Temporada 2017-18] (90minut.pl)</ref> {| |valign="top"| * [[Legia Warszawa]] * [[Jagiellonia de Białystok]] * [[Lech Poznań]] * [[Lechia Gdańsk]] * [[Korona Kielce]] * [[Wisła Cracovia]] * [[Pogoń Szczecin]] * [[Termalica Bruk-Bet Nieciecza]] |width="50"|&nbsp; |valign="top"| * [[Zagłębie Lubin]] * [[Piast Gliwice]] * [[Śląsk Wrocław]] * [[Wisła Płock]] * [[Arka Gdynia]] * [[KS Cracovia]] * [[Sandecja Nowy Sącz]] * [[Górnik Zabrze]] |} == Clasificación histórica == [[Image:Narodowy-otwarcie19.JPG|thumb|270px|[[National Stadium (Varsovia)]]]] [[Image:PGE Arena.jpeg|thumb|270px|[[PGE Arena Gdańsk]]]] [[Image:Stadion Wroclaw z lotu ptaka.jpg|thumb|270px|[[Stadium in Maślice]]]] [[Image:Stadion Lecha Poznan. 2010-11-03 (4).JPG|thumb|270px|[[Stadion Miejski in Poznań]]]] {| |- |valign=top| *1921: [[KS Cracovia]] *1922: [[Pogoń Lwów]] *1923: [[Pogoń Lwów]] *1924: - *1925: [[Pogoń Lwów]] *1926: [[Pogoń Lwów]] *[[1927 Ekstraklasa|1927]]: [[Wisła Cracovia]] *[[1928 Ekstraklasa|1928]]: [[Wisła Cracovia]] *[[1929 Ekstraklasa|1929]]: [[Warta Poznań]] *[[1930 Ekstraklasa|1930]]: [[KS Cracovia]] *[[1931 Ekstraklasa|1931]]: [[Garbarnia Kraków]] *[[1932 Ekstraklasa|1932]]: [[KS Cracovia]] *[[1933 Ekstraklasa|1933]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1934 Ekstraklasa|1934]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1935 Ekstraklasa|1935]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1936 Ekstraklasa|1936]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1937 Ekstraklasa|1937]]: [[KS Cracovia]] *[[1938 Ekstraklasa|1938]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1939 Ekstraklasa|1939]]-[[1945]]: [[Segunda Guerra Mundial]] *[[1946 Ekstraklasa|1946]]: [[Polonia de Varsovia]] *[[1947 Ekstraklasa|1947]]: [[Warta Poznań]] *[[1948 Ekstraklasa|1948]]: [[KS Cracovia]] *[[1949 Ekstraklasa|1949]]: [[Wisła Cracovia]] *[[1950 Ekstraklasa|1950]]: [[Wisła Cracovia]] *[[1951 Ekstraklasa|1951]]: [[Wisła Cracovia]]<ref>{{cita web|url=http://www.wisla.krakow.pl/en/the_club/history/|títulu=Historia|publisher=wisla.krakow.pl|fechaaccesu=2013}}</ref> *[[1952 Ekstraklasa|1952]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1953 Ekstraklasa|1953]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1954 Ekstraklasa|1954]]: [[Polonia Bytom]] *[[1955 Ekstraklasa|1955]]: [[Legia Warszawa]] *[[1956 Ekstraklasa|1956]]: [[Legia Warszawa]] *[[1957 Ekstraklasa|1957]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1958 Ekstraklasa|1958]]: [[ŁKS Łódź]] *[[1959 Ekstraklasa|1959]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1960 Ekstraklasa|1960]]: [[Ruch Chorzów]] |valign=top| *[[1961 Ekstraklasa|1961]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1962 Ekstraklasa|1962]]: [[Polonia Bytom]] *[[1962–63 Ekstraklasa|1962-63]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1963–64 Ekstraklasa|1963-64]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1964–65 Ekstraklasa|1964-65]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1965–66 Ekstraklasa|1965-66]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1966–67 Ekstraklasa|1966-67]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1967–68 Ekstraklasa|1967-68]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1968–69 Ekstraklasa|1968-69]]: [[Legia Warszawa]] *[[1969–70 Ekstraklasa|1969-70]]: [[Legia Warszawa]] *[[1970–71 Ekstraklasa|1970-71]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1971–72 Ekstraklasa|1971-72]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1972–73 Ekstraklasa|1972-73]]: [[Stal Mielec]] *[[1973–74 Ekstraklasa|1973-74]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1974–75 Ekstraklasa|1974-75]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1975–76 Ekstraklasa|1975-76]]: [[Stal Mielec]] *[[1976–77 Ekstraklasa|1976-77]]: [[Śląsk Wrocław]] *[[1977–78 Ekstraklasa|1977-78]]: [[Wisła Cracovia]] *[[1978–79 Ekstraklasa|1978-79]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1979–80 Ekstraklasa|1979-80]]: [[Szombierki Bytom]] *[[1980–81 Ekstraklasa|1980-81]]: [[Widzew Łódź]] *[[1981–82 Ekstraklasa|1980-81]]: [[Widzew Łódź]] *[[1982–83 Ekstraklasa|1982-83]]: [[Lech Poznań]] *[[1983–84 Ekstraklasa|1983-84]]: [[Lech Poznań]] *[[1984–85 Ekstraklasa|1984-85]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1985–86 Ekstraklasa|1985-86]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1986–87 Ekstraklasa|1986-87]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1987–88 Ekstraklasa|1987-88]]: [[Górnik Zabrze]] *[[1988–89 Ekstraklasa|1988-89]]: [[Ruch Chorzów]] *[[1989–90 Ekstraklasa|1989-90]]: [[Lech Poznań]] *[[1990–91 Ekstraklasa|1990-91]]: [[Zagłębie Lubin]] *[[1991–92 Ekstraklasa|1991-92]]: [[Lech Poznań]] *[[1992–93 Ekstraklasa|1992-93]]: [[Lech Poznań]] *[[1993–94 Ekstraklasa|1993-94]]: [[Legia Warszawa]] |valign=top| *[[1994–95 Ekstraklasa|1994-95]]: [[Legia Warszawa]] *[[1995–96 Ekstraklasa|1995-96]]: [[Widzew Łódź]] *[[1996–97 Ekstraklasa|1996-97]]: [[Widzew Łódź]] *[[1997–98 Ekstraklasa|1997-98]]: [[ŁKS Łódź]] *[[1998–99 Ekstraklasa|1998-99]]: [[Wisła Cracovia]] *[[1999–2000 Ekstraklasa|1999-00]]: [[Polonia de Varsovia]] *[[2000-01 Ekstraklasa|2000-01]]: [[Wisła Kraków]] *[[2001-02 Ekstraklasa|2001-02]]: [[Legia Warszawa]] *[[2002-03 Ekstraklasa|2002-03]]: [[Wisła Cracovia]] *[[2003-04 Ekstraklasa|2003-04]]: [[Wisła Cracovia]] *[[2004-05 Ekstraklasa|2004-05]]: [[Wisła Cracovia]] *[[2005-06 Ekstraklasa|2005-06]]: [[Legia Warszawa]] *[[2006-07 Ekstraklasa|2006-07]]: [[Zagłębie Lubin]] *[[2007-08 Ekstraklasa|2007-08]]: [[Wisła Cracovia]] *[[2008-09 Ekstraklasa|2008-09]]: [[Wisła Cracovia]] *[[Ekstraklasa 2009-10|2009-10]]: [[Lech Poznań]] *[[Ekstraklasa 2010-11|2010-11]]: [[Wisła Cracovia]] *[[Ekstraklasa 2011-12|2011-12]]: [[Śląsk Wrocław]] *[[Ekstraklasa 2012-13|2012-13]]: [[Legia Warszawa]] *[[Ekstraklasa 2013–14|2013–14]]: [[Legia Warszawa]] *[[Ekstraklasa 2013–14|2013–14]]: [[Lech Poznań]] *[[Ekstraklasa 2015–16|2015–16]]: [[Legia Warszawa]] *[[Ekstraklasa 2016–17|2016–17]]: [[Legia Warszawa]] *[[Ekstraklasa 2017–18|2017–18]]: [[Legia Warszawa]] *2018-19: [[GKS Piast Gliwice]] |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *{{pl}} [http://www.ekstraklasa.org/ Páxina oficial de la Lliga de Fútbol Profesional] (ekstraklasa.org) *{{pl}} [http://www.90minut.pl/ Páxina oficial de la Lliga de Fútbol Profesional] (90minut.pl) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Deporte en Polonia]] sa0kmu9f1r1895d4xwng9qd6z9ugvi6 0 43345 3709523 3666391 2022-08-19T06:12:37Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Correxir}} {{Llocalidá}} '''Yereván'''{{cartafueyu|países}} (n'[[Idioma armeniu|armeniu]]: ''Երևան'' o ''Երեւան'') ye la [[Capital (política)|capital]] d'[[Armenia]],<ref>http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1&lang=eng}}</ref> y la mayor ciudá del país. La so superficie ye de 227 [[quilómetru cuadráu|km²]], siendo una división alministrativa especial, distinta a los ''[[Organización territorial d'Armenia|marzes]]'' (մարզեր) en que s'estrema'l país.<ref>http://www.gov.am/enversion/rexonal_7/rexonal.htm}}</ref> Trátase d'una ciudá fundada nel añu [[Años 780 e.C.|782]] e.C. al oeste de lo que güei ye Armenia, nel estremu oriental de la llanura del [[monte Ararat]] y a la vera del [[ríu Hrazdan]]. Dempués de la [[Primer Guerra Mundial]] convirtióse na capital de la [[República Democrática d'Armenia]] y aumentó la so población cola llegada de cientos de sobrevivientes del [[xenocidiu armeniu]], espandiéndose entá más nel [[sieglu XX]] al convertise en capital d'una de les quince [[Repúbliques de la XRSS]], la [[República Socialista Soviética d'Armenia|RSS d'Armenia]]. D'esta manera, la pequeña ciudá tresformare nuna de les más importantes de la rexón, sede de les más importantes asociaciones culturales, artístiques ya industriales del país, amás de les polítiques, y bas d'una estensa rede de víes ferriales, según el nuedu de comerciu de productos agrícoles. En [[2003]], la población de la ciudá envalorare en 1.091.235 habitantes,<ref name="census">http://docs.armstat.am/census/pdfs/11.pdf</ref><ref>http://docs.armstat.am/census/pdfs/12.pdf</ref> pa un total de 1.245.700 habitantes añediendo l'área metropolitana;<ref name="census" /><ref>http://www.yerevan.am/index.php?page=mayor&lang=eng</ref> conformando'l 42% de la población armenia, siguida por [[Gyumri]], con una población de 150.917 habitantes.<ref name="census" /> La historia de Yerevan remonta'l [[sieglu VIII e.C.|sieglu VIII]] [[enantes de la nuesa dómina|e.C.]], cola fundación de la fortaleza [[Urartu|urartiana]] d'Erebuni nel añu [[sieglu VIII e.C.|782 ANE]]. Progresivamente, el nome Erebuni evolucionó nel [[idioma armeniu]] ente'l [[sieglu V e.C.|s. V]] o'l [[sieglu IV e.C.|IV]] ANE, modificando la lletra "b" nel nome, hasta convertise en "v".<ref name="SAE">Baghdasaryan A., Simonyan A, et al. Երևան (Yerevan). The [[Soviet Armenian Encyclopedia]]. Yerevan, Armenian SSR, vol. III, 1977, 548-564</ref> Cunta con universidá propia, Academia de Ciencies, la [[Galería Nacional d'Armenia]], el Muséu d'Historia d'Armenia y diverses biblioteques públiques. Na ciudá esisten les ruines d'una fortaleza [[Urartu|urartiana]] d'unos 3000 años d'antigüedá. Ente los edificios importantes destaquen la Catedral, el Mercáu y l'Ópera. El so [[Aeropuertu Internacional de Zvartnots|aeropuertu]] ta asitiáu en [[Zvartnots]]. Yerevan foi designada [[Capital Mundial del Llibru]] pal 2012 pola UNESCO. == Etimoloxía y símbolos nacionales == L'orixe del nome de la ciudá de Yerevan provién de la fortaleza d'Erebuni (del reinu d'[[Urartu]]), construyíu xuntu al centru de la ciudá y anguaño en ruines. Foi nel so momentu una de les principales ciudaes urartianes. Amás, unu de los dolce distritos d'Yerevan llámase Erebuni.<ref>Ver artículos [[Historia de Yerevan]], [[Historia d'Armenia]] y [[Urartu]].</ref> El principal símbolu de la ciudá de Yerevan ye, evidentemente, el Monte Ararat, visible en clima favorable dende cualesquier parte de la ciudá. Tamién ta representáu nel so escudu d'armes, au tamién ye goyable como símbolu'l lleón coronáu<ref>http://www.yerevan.am/index.php?page=emblem&lang=eng |títulu=Symbols of the city of Yerevan</ref> yá utilizáu pola República d'Armenia. Esti símbolu representa'l reinu d'Armenia que se remonta al primer rei del [[Reinu armeniu de Cilicia]], [[Lleón I d'Armenia]]. El nome vien de Leo, el lleón, en [[llatín]]. Ye, primero de too, el símbolu heráldicu más frecuente n'Oriente y Oicidente, y reflexa la fuercia y maxestuosidad. El lleón Levon, y tolos reis de la dinastía roupénide, apreséntense cola corona y col cetru na pierna derecha, nel centru del pechu un diseñu del Monte Ararat, caminando a cuatro pates, el xefe de frente.<ref>(francés)[http://www.acam-france.org/armenie/politique/emblemes.htm Emblemes nacionales]</ref> En contraste colos símbolos oicidentales, onde'l lleón ta representada de pies (nel [[sieglu XIII]], Armenia ta mirando escontra l'Oicidente romanu, llévase'l lleón de pies y de perfil). Dende [[2004]], Yerevan tien un himnu nacional, '''Erépouni-Yerevan''', escritu por Barouïr Sévag y compuestu por Y. Hovhannissian, depués d'una escoyeta nun concursu pa representar la ciudá, y una bandera, sobre la bas del escudu d'armes de la ciudá.<ref>Detáis en [http://www.yerevan.am/index.php?page=emblem sitiu oficial de la ciudá]</ref> La bandera incorpora l'escudu col lleón, sobre un fondu blancu, arrodiáu de dolce pequeños triángulos de color bermeyu que representen les 12 socesives capitales d'Armenia. == Historia == === Historia antigua === [[Ficheru:Erebuni.jpg|thumb|260px|left|La ruines de la [[Fortaleza d'Erebuni]], que foi construyida pol rei [[Argishti I|Argišti]] nel añu [[sieglu VIII e.C.|782 e.C.]]]] L'antigüedá de Yereván ta acreditada por un cercu del rei d'[[Urartu]] [[Argishti I]] que menta la fundación de la fortaleza de Erebouni nel añu 782 e.C., pa sirvir como [[fuerte]] y [[ciudadela]] de proteición contra los ataques que procedíen del norte d'[[El Cáucasu]]. Yereván ye, pos, una de les más antigües ciudaes nel mundu. Ente'l los sieglos VI ya IV e.C., Yereván foi unu de los principales centros de la [[Dinastía Aqueménida]]. Nel añu 585 e.C., la fortaleza de Teishebaini (Karmir Blur), trenta milles al norte de Yereván, foi destruyida polos [[pueblos escites|escites]]. El nome de Yereván ye usáu dende'l [[sieglu VII e.C.|sieglu VII a. C]] baxu dominiu de los [[Imperiu aqueménida|perses]]. Siguió polo xeneral el destín d'Armenia, y foi apostada por [[Imperiu romanu|romanos]], perses y [[partos]], hasta que pasó a dominiu [[musulmán]], y de socesives dinastíes rexonales. [[Ficheru:Erivan1796.jpg|thumb|250px|right|Yereván en 1796.]] Nes guerres turcu-perses, la ciudá camudó de manes catorce vegaes ente 1513 y 1737. En [[1604]], en virtú de la orde d'[[Abás el Grande]], decenes de miles d'armenios (incluyíos los ciudadanos de Yereván) fueron deportaos a Persia. De resultes d'ello, la población de Yereván convirtiérase nel 80 per cientu musulmanes y el 20 per cientu armenios. Mientres la década de 1670, el francés [[Jean Chardin (esplorador)|Jean Chardin]] visitó Yereván y dio una descripción de la ciudá nos sos ''Viaxes de Chardin Cavalier en Transcaucasia en 1672-1673''. El 7 de xunu de 1679, un devastador terremotu afaró la ciudá. A partir de [[1747]], la ciudá formó parte del [[Canatu de Yereván]], un principáu musulmán sol dominiu del Imperiu persa. Mientres la segunda guerra rusu-persa, Yereván foi lliberáu poles tropes ruses sol mandu d'[[Iván Paskévich]] el [[1 d'ochobre]] de [[1827]], y formalmente vencíu polos perses en [[1828]]. === Historia moderna === En [[1918]], tres el final de la [[Primer Guerra Mundial]], foi declarada capital de la nueva [[República Democrática d'Armenia]]. Esi mesmu añu, Yereván enfrenta l'amenaza de les fuercies [[Imperiu otomanu|turques otomanes]], qu'aportaren hasta 7 km de la ciudá. Solamente la firma azotada del [[Tratáu de Batum]] pudo salvar a la capital d'Armenia de ser ocupada. El [[4 d'avientu]] de [[1920]] foi ocupada poles tropes del [[Exércitu Roxu]], quien eslleieron la república. El [[16 de febreru]] de [[1921]] españa una insurreición anti-soviética na ciudá, que nun llogra ser reprimida hasta'l [[2 d'abril]]. Yereván siguió siendo la capital d'Armenia, esta vegada so la figura de [[República Socialista Soviética d'Armenia]] una de los quince repúbliques de la XXunión Soviética. La era soviética tresformó la ciudá nuna moderna metrópolis industrial de más d'un millón de persones, ellaborada acordies col prominente arquiteutu armeniu [[Alexander Tamanian]]. Yereván tamién se convirtió nun importante centru cultural y científicu. [[Ficheru:The Soviet Union 1968 CPA 3672 stamp (David of Sassoun Monument in Yerevan (Yervand Kochar, 1959) and Ararat Mountains).jpg|thumb|200px|Sellu de 12 [[rublu soviéticu|kopeks]] [[Xunión Soviética|soviéticu]] de 1968, conmemorando'l 2750 aniversariu de la fundación de Yereván]] Tamanian incorporó les tradiciones nacionales cola construición urbana contemporánea. El so diseñu presenta una disposición radial-circular que superpone l'actual ciudá. Como resultancia, munchos edificios históricos fueron baltaos, incluyíes ilesies, mezquites, la fortaleza persa, baños, bazares y [[caravansaray]]s. A munchos de los distritos circundantes alredor de Yereván dióse-yos el nome de comunidaes armenies que foren abrasaos polos turcos otomanos mientres el [[Xenocidiu armeniu]]. Los distritos de Malatya-Sebastia y Nork Marash, por casu, son los nomes de les ciudaes turques de [[Malatya]], [[Sivas]] y Marash, respeutivamente. Tres el final de la [[Segunda Guerra Mundial]], [[prisioneros de guerra]] alemanes fueron utilizaos p'ayudar na construición de nuevos edificios y estructures, como la ponte de Kievyan. En 1965, mientres la conmemoración del cincuentenu aniversariu del [[xenocidiu armeniu]], Yereván foi'l centru d'una masa de 24 hores de protesta anti-soviética, la primer demostración d'esti tipu na Xunión Soviética, pa esixir la reconocencia del Xenocidiu poles autoridaes soviétiques. En 1968, la ciudá conmemoró'l 2750 aniversariu de la so fundación. Tres el fin de la Xunión Soviética, fízose Yereván la capital de la [[República d'Armenia]] el [[21 de setiembre]] de [[1991]]. El caltenimientu de los suministros de gas y lletricidá resultó difícil; el suministru d'enerxía llétrica continuu ensin cortes, nun se restableció hasta 1996. Coles mesmes, nos últimos cinco años, el centru de Yereván tresformóse nuna gran obra de construición y el so urbanismu foi remocicáu pa perder les sos carauterístiques soviétiques. Según el serviciu nacional d'estadística, gastáronse alredor de 1,8 millones de dólares en construiciones en [[2006]]. Los precios de los apartamentos del centru de la ciudá aumentaron n'alredor de diez veces mientres la última década. Sicasí, dellos espertos espresaron les sos opiniones, y afirmaron que munchos de los nuevos edificios y la planificación urbana violen los requisitos de seguridá contra terremotos. == Xeografía y clima == [[Ficheru:YerevanAerial.jpg|thumb|250px|Yereván vista dende unos 20 km d'altitú, dende'l noroeste]] Yereván alcuéntrase n'[[Armenia Oriental]], na zona nororiental del valle del [[Monte Ararat]]. La parte cimera de la ciudá ta arrodiada de montes per trés puntos, ente que na parte meridional alcuéntrase la ribera del [[ríu Hrazdan]], un tributariu del [[ríu Arax]]. El Hrazdan forma un cañón qu'estrema a la ciudá en dos partes. L'altor de la ciudá alcuéntrase ente los 900 y 1300 [[msnm]]. Al desendolcar la capitalidá del país, Yereván nun forma parte de nengún ''[[Organización territorial d'Armenia|marz]]'' ("provincia"). Magar ello, alcuéntrase arrodiada polos siguientes ''marzer'': [[Kotayk']] (norte), [[Monte Ararat|Ararat]] (sur), [[Armavir]] (suroeste) y [[Aragatsotn]] (noroeste). El clima de Yereván ye [[Clima continental|continental]] con branos secos y templaos ya iviernos fríos y húmedos. La temperatura n'agostu puede xubir hasta los 35 °C, ente qu'en [[xineru]], el mes más fríu, pueden baxar hasta los -20 °C. Les precipitaciones tienen una media añal de 710 mm. <center><!--Infobox begins-->{{Clima |metric_first=Yes |single_line=Yes |llugar=Yereván |Xin_Hi_°F=34|Xin_Hi_°C=1 |Feb_Hi_°F=45|Feb_Hi_°C=4 |Mar_Hi_°F=57|Mar_Hi_°C=11 |Abr_Hi_°F=66|Abr_Hi_°C=19 |May_Hi_°F=75|May_Hi_°C=24 |Xun_Hi_°F=86|Xun_Hi_°C=29 |Xnt_Hi_°F=93|Xnt_Hi_°C=33 |Ago_Hi_°F=94|Ago_Hi_°C=32 |Set_Hi_°F=85|Set_Hi_°C=28 |Och_Hi_°F=71|Och_Hi_°C=21 |Pay_Hi_°F=55|Pay_Hi_°C=12 |Avi_Hi_°F=37|Avi_Hi_°C=4 |Year_Hi_°F=|Year_Hi_°C=18 |Xin_Lo_°F=18|Xin_Lo_°C=-8 |Feb_Lo_°F=25 |Feb_Lo_°C=-6 |Mar_Lo_°F=34 |Mar_Lo_°C=0 |Abr_Lo_°F=44|Abr_Lo_°C=6 |May_Lo_°F=51 |May_Lo_°C=10 |Xun_Lo_°F=58 |Xun_Lo_°C=14 |Xnt_Lo_°F=66 |Xnt_Lo_°C=17 |Ago_Lo_°F=67 |Ago_Lo_°C=17 |Set_Lo_°F=55 |Set_Lo_°C=12 |Och_Lo_°F=45 |Och_Lo_°C=7 |Pay_Lo_°F=33 |Pay_Lo_°C=1 |Avi_Lo_°F=22 |Avi_Lo_°C=-4 |Year_Lo_°F=|Year_Lo_°C= |xin_precip_inch=|xin_precip_cm=|xin_precip_mm=22 |feb_precip_inch=|feb_precip_cm=|feb_precip_mm=25 |mar_precip_inch=|mar_precip_cm=|mar_precip_mm=30 |abr_precip_inch=3.34|abr_precip_cm=|abr_precip_mm=37 |may_precip_inch=1.74|may_precip_cm=|may_precip_mm=44 |xun_precip_inch=|xun_precip_cm=|xun_precip_mm=21 |xnt_precip_inch=|Xnt_precip_cm=|Xnt_precip_mm=9 |ago_precip_inch=|ago_precip_cm=|ago_precip_mm=8 |set_precip_inch=|set_precip_cm=|set_precip_mm=8 |och_precip_inch=|och_precip_cm=|och_precip_mm=27 |pay_precip_inch=1.20|Pay_precip_cm=|Pay_precip_mm=23 |avi_precip_inch=|Avi_precip_cm=|Avi_precip_mm=23 |añal_precip_inch=|añal_precip_cm=|añal_precip_mm=277 |source=MSN.com<ref name=MSN>{{cita web | url=http://weather.msn.com/monthly_averages.aspx?&wealocations=wc%3aAMXX0003&setunit=C|títulu=Average Conditions for Yerevan| editorial=MSN.com| añu=2008 | fechaaccesu=20-01-2008 | idioma=Inglés}}</ref> |fechaaccesu=2008 }}<!--Infobox ends--> </center> == Tresportes == [[Ficheru:Reseau-routier-erevan.gif|thumb|250px|Esquema de les autovíes de Yereván]][[Ficheru:Metro de Ereván.jpg|thumb|250px|Metru de Yereván]] === Rede viaria === Amás de les grandes arteries de la ciudá, les aveníes Machtots, Baghramian y Tigran Metz, Yereván tien delles decenes de quilómetros d'autovíes que formen una rede en forma de telaraña: *Autovía M1 en direición a [[Achtarak]] y [[Gumri]] *Autovía M2 en direición a [[Artashat]], [[Goris]], [[Kapan]] ya [[Irán]]. *Autovía M3 en direición a [[Sevan]], [[Dilidjian]] y [[Idjevan]] *Autovía M4 en direición al Aeropuertu [[Zvarnots]], [[Etchmiadzin]] y [[Armavir]] *Carretera M15, variante periférica norte sur que xune la M4 en [[Abovian]], y la M2 al sur de Yereván. Per otra parte, la fuerte crecedera recién del parque automovilísticu armeniu (unos 12.000 vehículos per añu),<ref>Artículu de 10 de payares de 2006, ArmenPres n'[http://www.armeniadiaspora.net/ADC/news.asp?id=1757 ArmeniaDiaspora.com]</ref> colapsó'l tráficu nel centru de la ciudá y en delles víes sufren atascos mientres los díes llaborables. Pa solucionar el problema, el conceyu de la ciudá decidió invertir na construición de nueves redes viarias. La obra más visible anguaño ye l'arreglu d'una vieya vía ferroviaria como vía de circunvalación urbana que va xunir los barrios del norte col centru de la ciudá, pasando detrás d'una zona residencial de luxu en construición, dempués del monumentu de la casacada.<ref>[http://www.armenews.com/article.php3?id_article=17432 Noticies d'Armenia Online]</ref> === Tresportes públicos === ==== Metru ==== El [[Metru de Yereván]] (n'[[idioma armeniu|armeniu]] Երեւանի մետրոպոլիտեն) tien una única llinia de 12 quilómetros, con 10 estaciones. Una estensión de la llinia de 10 nueves estaciones dende'l Noroeste al Este ta en construición. La fecha de final de los trabayos nun ta entá determinada. Los proyeutos al llargu plazu preven la construición de dos nueves llinies, anque'l déficit del balance presupuestariu nun dexa afitar una fecha d'entamu de los trabayos. ==== Autobuses y minibuses ==== Yereván tien 46 llinies d'autobús y minibús<ref>Llista de les 46 llinies d'autobús de Yereván en [http://web.archive.org/web/20070927224136/http://www.yerevan.am/iravakan_dasht/avtobus.pdf site del conceyu]</ref> y 24 llinies de trolebús.<ref>Llista de les 24 llinies de trolebús en [http://web.archive.org/web/20070927224208/http://www.yerevan.am/iravakan_dasht/troleybus.pdf site del conceyu]</ref> Entá permanecen en funcionamientu los vieyos autobuses de la dómina soviética, anque la mayor parte tán siendo adulces cambeaos y surden cada vez más minibuses mariellos pa reemplazalos, siendo esti color el qu'adulces s'impon como el color oficial de los tresportes de viaxeros en Yereván. Dempués de [[2006]], el conceyu instaló paraes d'autobús en tolos barrios de la ciudá, yá que enantes, namái los residentes locales sabíen los llugares onde tenía d'asperase l'autobús. Otres llinies d'autobuses que paran na ciudá, son los autobuses que parten de la Estación Central d'Autobuses asitiada nel barriu de [[Nor Kilikia]], con salíes a casi toes la ciudaes d'[[Armenia]] y del estranxeru, destacando [[Tblisi]] en [[Xeorxa]] o [[Tabriz]] n'[[Irán]]. ==== Tranvía ==== En [[1906]] entámase a construyir la tranvía de Yereván, siendo'l so últimu viaxe en xineru de [[2004]]. El conceyu decidió'l pieslle definitivu de la tranvía, por cuenta de que'l costu de funcionamientu yera 2,4 vegaes cimeru que los ingresos, intentando en devanéu el salvamentu de la tranvía'l [[2003]]. Dempués, los raíles fueron desmontaos y vendíos al pesu. En [[2007]], la casi totalidá de los raíles fueron retiraos y les cais ralquitranes. ==== Teleféricu ==== Hasta l'añu [[2004]], un teleféricu xunía'l centru de la ciudá de Yereván col barriu residencial de Nork, dientro del distritu de [[Nork-Marach]]. Nel mes d'abril d'esi añu, una cabina se descolgó dende 17 metros d'altor, matando a 5 de los 7 pasaxeros.<ref>[http://www.armenianow.com/archive/2005/eng/?go=pub&id=100 ArmeniaNow.com – Periodistes independientes d'Armenia Actual]</ref> Dende'l socesu, una parte de los cables alcuéntrase descolgao y l'instalación foi abandonada. Yá deficitariu enantes del accidente, el teleféricu gueta inversores pa raniciar el serviciu. Diariamente yera utilizáu por unes 500 persones. === Ferrocarriles === Yereván dispón namái d'una Estación Central (dalgunes de les estaciones de les contornes tán en desusu dende'l 1990). D'arquiteutura típicamente soviética, con una llarga punta enriba'l teyáu del edificiu, acabando colos símbolos típicos del comunismu: [[estrella colorada]], [[foz y martiellu]]. Dende'l zarru de les fronteres [[Turquía|turca]] y [[Azerbaixán|azerbaixana]], namái salen cuatro trenes rexonales acaldía, y un tren internacional cada dos díes, con destín a la vecina [[Xeorxa]]. Pa una cantidá que puede variar ente 9.000 y 18.000 [[Dram armeniu|drams]], ye posible aportar pela nueche en tren a la capital xeorxana, [[Tblisi]].<ref>Artículu de ArmenPress en [http://www.armeniandiaspora.com/forum/archive/index.php/t-81016.html ArmeniaDiaspora.com]</ref> Depués puede siguise'l trayeutu con destín a la ciudá costera de [[Batumi]] nel [[mar Prietu]]. Pel llau [[Irán|iranín]], la llinia de ferrocarril traviesa'l territoriu azerbaixanu de [[Najicheván]], nun dexando que nengún tren procedente de Yereván siga con destín sur. Hai un proyeutu n'estudiu pa la construición d'una nueva llinia que coneute direuctamente dambos países. La estación central de trenes tien una correspondencia col metru na estación "Sasuntsi David". === Aeropuertu === L'aeropuertu internacional de Yereván ([[Aeropuertu Internacional de Zvartnots]]) ta asitiáu a unos 12 quilómetros al oeste del centru de la ciudá. Esti ye'l primer aeropuertu del país, y base de la compañía [[Armavia]]. Inauguráu en [[1961]] na dómina [[soviética]], l'aeropuertu de Zvartnots foi restauráu la primer vegada en [[1985]] y una segunda en [[2002]] pa tentar afaese a les normes internacionales. Dempués, empecípiase la construición d'una nuea terminal, tando la primer fase de los trabayos finada en setiembre de [[2006]] cola apertura de la zona d'aportaes. La segunda parte, la zona d'embarque, foi inaugurada en mayu de [[2007]].<ref>[http://www.aia-zvartnots.aero/ Site officiel] del [[Aeropuertu Internacional de Zvartnots]].</ref> El segundu aeropuertu de Yereván ye l'aeropuertu Erebouni. Dempués de la independencia del país en [[1991]], los vuelos comerciales son abandonaos en beneficiu de los vuelos privaos. L'exércitu del aire igualmente tien una base nel aeropuertu, y son dellos los [[MiG-29]] que tán aparcaos na terminal de Erebouni. <center><gallery> Imaxe:Zvartnots-international.jpg|Aeropuertu de Zvartnots. Imaxe:zvartnots-airport004.jpg|Interior de la nuea terminal. Imaxe:Departs-zvartnots.jpg|Interior de la nuea terminal. </gallery></center> == Deportes == Yereván foi una de les sees de la [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1985]], apostada na [[Xunión Soviética]]. Nel [[Hrazdan Stadium|Estadiu Hrazdan]] xugáronse los seis alcuentros del Grupu A, compuestu poles seleiciones de [[Seleición de fútbol de Bulgaria|Bulgaria]], [[Seleición de fútbol de Colombia|Colombia]], [[Seleición de fútbol d'Hungría|Hungría]] y [[Seleición de fútbol de Túnez|Túnez]], y unu de cuartos de final. La ciudá tamién alluga los [[Xuegos Pan-Armenios]], que foren realizaos en [[1999]], [[2001]], [[2003]] y [[2007]], y que la so próxima edición va celebrase en [[2011]].<ref>[http://www.panorama.am/en/society/2007/08/27/hamahaykakan/ 4TH PAN ARMENIAN GAMES DRAW TO THEIR END]. Panorama.am. URL aportada'l 15 de xineru de 2008.</ref> Seyes de los ocho equipos que participaron na temporada 2007 de la [[Lliga Premier d'Armenia|lliga armenia de fútbol]] son de Yereván: l'[[FC Ararat Yerevan|Ararat]], el [[FC Banants|Banants]]], el [[FC MIKA|MIKA]], l'[[FC Uliss Yerevan|Uliss]] y el [[FC Pyunik|Pyunik]]. Esti postreru ye l'equipu más esitosu de l'Armenia post-soviética, habiendo ganáu ocho de los quince campeonatos apostaos hasta'l momentu. === Infraestructura deportiva === L'[[Hrazdan Stadium|Estadiu Hrazdan]], construyíu en [[1972]], ye'l más grande del país, con capacidá pa 72 mil espectadores.<ref>[http://www.worldstadiums.com/middle_east/countries/armenia.shtml Stadiums in Armenia]. World Stadiums. URL aportada'l 15 de xineru de 2008.</ref> Ye utilizáu principalmente pa partíos de [[fútbol]], pero tamién cunta con instalaciones pa prauticar [[kárate]], [[ximnasia]], [[baloncestu]], [[boxéu]], [[esgrima]] y [[tenis de mesa]]. Nél fai de llocal el [[FC Ararat Yereván|FC Ararat]], unu de los equipos más populares del país. Nel [[Estadiu Hanrapetakan]], construyíu en [[2000]] y con capacidá pa casi 35 mil persones, exercen la localía la [[seleición de fútbol d'Armenia]] y el [[FC Pyunik]]. Otros estadios erevaneses son l'[[Estadiu Banants]], l'[[Estadiu Mika]] y l'[[Estadiu Nairi]]. == Personaxes notables == Personaxes que ñacieren o vivieren en Yereván {{Columnes}} *[[Khachatur Abovian]], escritor. *[[Vladímir Akopián]], axedrecista. *[[Viktor Ambartsumian]], astrofísicu. *[[Levon Aronian]], axedrecista. *[[Alexander Arutiunian]], compositor. *[[Armen Dzhigarkhanyan]], actor. *[[Gevorg Emin]], poeta. *[[Djivan Gasparyan]], compositor. *[[Silva Kaputikyan]], poeta. *[[Sergei Khachatryan]], violinista. *[[Aram Jachaturián]], compositor. *[[Edgar Manucharyan]], futbolista. *[[Ara Shiraz]], escultor y pintor. {{Nueva columna}} *[[Armen Movsessian]], violinista. *[[Shavo Odadjian]], baxista de la banda [[System of a Down]]. *[[Sergei Parajanov]], direutor de cine. *[[Sargis Sargsian]], tenista. *[[Misak Sargsian]], físicu. *[[Gevorg Sargsyan]], direutor d'ópera. *[[Martiros Saryan]], pintor. *[[Alexander Shirvanzade]], escritor. *[[Levon Ter-Petrosian]], primer presidente de la República d'Armenia (1991-1998). *[[Samvel Yervinyan]], violinista. {{Final columnes}} == Ciudaes hermanaes == Les [[hermanamientu de ciudaes|ciudaes hermanaes]] con Yerevan son:<ref>{{cita web |url=http://www.yerevan.am/index.php?page=sister_citi |títulu=Sister Towns of Yerevan |idioma=inglés |fechaaccesu=30 d'ochobre |añoacceso=2008 |autor=Municipality of Yerevan |obra=International Cooperation }}</ref> {{Columnes}} *{{bandera|Madagascar}} [[Antananarivu]], [[Madagascar]] *{{bandera|Grecia}} [[Atenes]], [[Grecia]] *{{bandera|El Líbanu}} [[Beirut]], [[El Líbanu]] *{{bandera|Arxentina}} [[Buenos Aires]], [[Arxentina]] *{{bandera|Eslovaquia}} [[Bratislava]], [[Eslovaquia]] *{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Cambridge (Massachusetts)|Cambridge]], [[Estaos Xuníos]]<ref>{{cita web |url=http://www.cambridgema.gov/deptann.cfm?story_id=1597 |títulu=Information on Cambridge's Sister Cities |autor=City of Cambridge, MA |idioma=inglés |añoacceso=2008 |fechaaccesu=29 d'ochobre }}</ref> *{{bandera|Italia}} [[Carrara]], [[Italia]] *{{bandera|Moldavia}} [[Quixináu]], [[Moldavia]] *{{bandera|Siria}} [[Damascu]], [[Siria]] *{{bandera|Italia}} [[Florencia]], [[Italia]] *{{bandera|Irán}} [[Isfahan]], [[Irán]]<ref>{{cita web |url=http://www.council.isfahan.ir/EStatic/WFESisterhood.aspx |títulu= Sisterhoods |idioma=inglés |fechaaccesu=30 d'ochobre |añoacceso=2008 |autor=Isfaham Islamic Council }}</ref> *{{bandera|Ucraína}} [[Kiev]], [[Ucraína]]<ref>{{cita web |autor=Офiцiйний портал Київської мiської влади |idioma=ucraín |formatu=RTF |fechaaccesu=12 d'avientu |añoacceso=2007 |títulu=Перелік Угод |url=http://www.kmv.gov.ua/getdoc.asp?Id=30}}</ref> *{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Los Angeles]], [[Estaos Xuníos]]<ref>{{cita web |url=http://www.lacity.org/sistercities/html/25.htm |títulu=Yerevan, Armenia |fechaaccesu=29 d'ochobre |añoacceso=2008 |autor=The Official Web Site of The City of Los Angeles |idioma=inglés }}</ref> {{Nueva columna}} *{{bandera|Francia}} [[Lyon]], [[Francia]] *{{bandera|Francia}} [[Marsella]], [[Francia]]<ref>{{cita web |url=http://www.marseille.fr/vdm/cms/aicueil/mairie/international/pid/186 |idioma=francés |fechaaccesu=30 d'ochobre |añoacceso=2008 |autor=Ville de Marseille |títulu=Aicords de coopération }}</ref> *{{bandera|Bielorrusia}} [[Minsk]], [[Bielorrusia]] *{{bandera|Canadá}} [[Montreal]], [[Canadá]] *{{bandera|Rusia}} [[Moscú]], [[Rusia]] *{{bandera|Ucraína}} [[Odesa]], [[Ucraína]] *{{bandera|Brasil}} [[São Paulo]], [[Brasil]] *{{bandera|Rusia}} [[San Petersburgu]], [[Rusia]]<ref>{{cita web |url=http://eng.gov.spb.ru/figures/ities |idioma=inglés |títulu=International and Interregional Ties |fechaaccesu=30 d'ochobre |añoacceso=2008 |autor=Official Portal of the City Governement of Saint-Petersburg }}</ref> *{{bandera|Xeorxa}} [[Tblisi]], [[Xeorxa]] *{{bandera|Montenegru}} [[Podgorica]], [[Montenegru]] *{{bandera|Rusia}} [[Stávropol]], [[Rusia]] *{{bandera|Rusia}} [[Volgográu]], [[Rusia]] *{{bandera|España}} [[Madrid]], [[España]] {{Final columnes}} == Ver tamién == *[[Xardín Botánicu de Yereván]] == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes d'Armenia]] ccsnpfvxe1x7lliimcmuqaja9oyjt5w 0 44134 3709680 3699305 2022-08-19T08:56:12Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{1000}} {{destacaos}} {{Persona}} '''Nikola Tesla''' (en [[cirílicu]]: ''Никола Тесла''), ([[Smiljan]], [[Imperiu austrohúngaru]], [[Croacia]] d'anguaño, [[10 de xunetu]] de [[1856]] – [[Nueva York]], [[7 de xineru]] de [[1943]]) foi un [[inventor]], [[Inxeniería mecánica|inxenieru mecánicu]], [[Inxeniería llétrica|inxenieru lletricista]] y [[Física|físicu]] d'orixe serbiu y el promotor más importante de la nacencia de la [[lletricidá]] comercial. Ye conocíu, sobre manera, poles sos numberoses y revolucionaries invenciones nel campu del [[lletromagnetismu]], desenrollaes na fin del [[sieglu XIX]] y nel entamu del [[sieglu XX|XX]]. Les [[patentes de Tesla]] y el so trabayu teóricu afitaron los sistemas modernos de [[potencia llétrico]] por [[corriente alterno]] (CA), incluyendo'l [[sistema polifásicu]] de distribución llétrica y el [[motor de corriente alterno]], que acomuñaron por demás a la nacencia de la [[Segunda Revolución Industrial]]. Magar yera ciudadanu del Imperiu Austriacu, fízose la nacionalidá d'[[Estaos Xuníos d'América]]. Tres la so demostración de la comunicación inalámbrica per aciu d'[[ondes de radio]] en [[1894]] y tres la so victoria na [[guerra de les corrientes]], reconoció-ylu como ún de los inxenieros lletricistes de mayor valumbu d'Estaos Xuníos. Pola mor de la so xera foi pioneru na inxeniería llétrico moderno y bien de los sos descubrimientos foron de muncha importancia. A lo llargo d'esta dómina n'[[Estaos Xuníos]] la fama de Tesla rivalizaba cola de cualesquier inventor o científicu na [[historia]], pero per aciu de la so personalidá escéntrica y les sos afirmaciones aparentemente increyibles y dalgunes vegaes inverosímiles, sobre'l desenrollu d'innovaciones científiques teunolóxiques, Tesla quedó a la fin sometíu al escaezu y conocíu como un [[científicu llocu]]. Nunca nun tuvo procuru coles sos finances, y abulta que cuando morrió, a los 86 años, féxolo na [[probitú]]. La unidá de midida del [[campu magnéticu]] '''B''' del [[Sistema Internacional d'Unidaes]] (tamién nomáu ''densidá de fluxu magnético'' y ''inducción magnético''), el ''[[Tesla (unidá)|Tesla]]'', llamóse asina nel so honor na ''Conférence Générale des Poids et Mesures'' ([[París]], en [[1960]]), d'igual miente que l'''Efeutu Tesla'' de [[tresmisión inalámbrico d'enerxía]] a dispositivos lletrónicos (que Tesla demostró a pequeña escala cola [[llámpara incandescente]] en [[1893]]), que quixo usar pa la tresmisión intercontinental d'enerxía a escala industrial, nun proyeutu que nunca nun remató, la ''[[Wardenclyffe Tower]]'' (Torre de Wardenclyffe). Arriendes del so trabayu en lletromagnetismu y [[inxeniería lletromagnético]], Tesla acomuñó col desenrollu de la [[robótica]], el [[control remotu]], el [[radar]], les [[ciencies de la computación]], la [[balística]], la [[física nuclear]] y la [[física teórica]]. En [[1943]] la [[Corte Suprema d'Estaos Xuníos]] acreditólu como l'[[invención de la radio|inventor de la radio]]. Dalgunos de los sos fitos foron emplegaos, causando boréu, pa xustificar delles [[pseudociencia|pseudociencies]], teoríes sobre [[OENI]]s, [[anti-gravedá]], [[ocultismu]] o [[teletresportación]]. == Biografía == === Primeros años === Nikola Tesla nació de padres serbios nel pueblu de [[Smiljan]], nel [[Imperiu Austrohúngaru]], cerca de la ciudá de [[Gospić]], anguaño en territoriu croata. El so certificáu de bautismu mienta que nació'l [[28 de xunu]] de [[1856]] del [[calendariu xulianu]], venceyáu al [[10 de xunetu]] del [[calendariu gregorianu]] enceso anguaño. So pá foi Milutin Tesla, un sacerdote de la [[ilesia ortodoxa serbia]] na xurisdicción de [[Sremski Karlovci]], y so ma Đuka Mandici. Camiéntase que'l so orixe paternu vien de dalgún de los clanes serbios del valle del [[ríu Tara]], o del noble [[Herzegovina|herzegovín]] [[Pavle Orlović]]. So ma, Đuka, venía d'una familia añerada en [[Lika]] y [[Banija]], pero con fondos raigaños morlacos en [[Kosovu]]. Dábase-y bien aniciar ferramientes artesanales y deprendiera de memoria bien de poemes épicos serbios, anque xamás deprendió a lleer. Foi'l cuartu de cinco fíos. So hermanu mayor, llamáu Dane, morrió nun accidente d'[[equitación]] cuando Nikola tenía 9 años; sos otres trés hermanes llamábense Milka, Angelina y Marica. So familia treslladóse a Gospić en [[1862]]. Tesla asistió a la escuela ''Gymnasium Karlovac'' na población de [[Karlovac]], onde remató'l plan d'estudios de cuatro años en trés. Más sero entamó los estudios d'[[inxeniería llétrico]] na [[Universidá de Graz]], na ciudá d'igual nome, en [[1875]]. Mientres tuvo ellí estudió los usos de la corriente alterno. Dalgunes fontes mienten que recibió la [[llicenciatura]] de la Universidá de Graz. Sicasí, dende la universidá dizse que nun recibió gráu nengún y que nun continuó acullá del segundu semestre del tercer añu, a lo llargo del que dexó de dir a les clases. N'avientu de [[1878]] marchó de [[Graz]] y dexó de rellacionase colos sos familiares; los sos collacios cuidaben que s'afogara nel [[ríu Mura]]. Empobinó a [[Maribor]], (anguaño [[Eslovenia]]), onde tuvo'l so primer emplegu como ayudante d'inxeniería, xera que desenvolvió a lo llargo d'un añu y nesti periodu sufrió una [[crisis nerviosa]]. Tesla foi más sero convencíu por so pa pa dir a la [[Universidá Carolina]] en [[Praga]], a la que foi nel [[branu]] de [[1880]]. Ellí foi influenciáu por [[Ernst Mach]]. Sicasí, dempués que so pa finara, dexó la universidá, rematando namái un cursu. A Tesla vagába-y lleendo obres abondo y memorizando llibros enteros, valíu pola so camentada [[memoria fotográfica]]. Na so autobiografía rellató que delles vegaes esperimentó momentos d'inspiración. A lo llargo de la so infancia sufrió dellos episodios d'una enfermedá peculiar que facíen que-y aprucieren fexes de lluz ante los güeyos, davezu acompañaos d'allucinaciones. Con regularidá les visiones taben asociaes a una pallabra o idea que-y daba vueltes na tiesta. Otres vegaes, éstes dáben-y la solución a problemes que se-y plantegaren. Namái escuchando'l nome d'un oxetu yera quien a velu de manera mui realista. Anguaño la [[sinestesia]] presenta síntomes semeyaos. Tesla podía visualizar una invención nel so [[celebru]] con precisión por demás, incluyendo toles dimensiones, enantes d'entamar la etapa d'aniciu: una téunica dalgunes vegaes conocida como [[pensamientu visual]]. Nun dibuxaba esquemes davezu, atalantaba les idees namái cola mente. En 1880 treslladóse a [[Budapest]] pa trabayar a les órdenes de [[Tivadar Puskás]] nuna compañía de [[Telegrafía|telégrafos]], la compañía nacional de teléfonos. Ellí conoció a Nebojša Petrović, un mozu inventor serbiu que vivía n'Austria. Magar el so afayu foi curtiu, trabayaron a comuña nun proyeutu usando turbines ximielgues pa aniciar enerxía contínuo. Cuando abrió la [[central telefónica]] en 1881 en Budapest, Tesla yá yera'l xefe de lletricistes de la compañía, y más sero foi l'inxenieru pal primer sistema telefónicu del país. Tamién desenrolló un dispositivu que, acordies con dalgunos, yera un repetidor telefónicu o [[amplificador]] pero según otros, pudo ser el primer [[altavoz]]. === Francia y Estaos Xuníos === En 1882 añeró en [[París]], Francia, pa trabayar como inxenieru na ''Continental Edison Company'' (una de les compañíes de [[Thomas Alva Edison]]), diseñando meyores pal equipu llétricu trayíu del otru llau del océanu gracies a les idees d'Edison. Según la so biografía, nel mesmu añu, atalantó'l [[motor d'inducción]] y anició'l desenrollu de dellos dispositivos qu'usaben el [[campu magnéticu rotativu]], polos que recibió patentes en 1888. Poco dempués Tesla espertó d'un suañu nel que so ma murriera, «y yo supe qu'eso asocediera». Tres d'ello asitió dos o tres selmanes recuperándose en Gospić y nel pueblu de [[Tomingaj]], cerca de [[Gračac]], el llugar de nacencia de so ma. En xunu de 1884 llegó por primer vegada a [[Estaos Xuníos]], a [[Nueva York]], con poco más qu'una carta de recomendación de [[Charles Batchelor]], un antiguu emplegador. Na carta de recomendación a Thomas Edison, Batchelor escribió: «conozo a dos grandes homes, usté ye ún d'ellos; l'otro ye esti mozu». Edison contrató a Tesla pa trabayar nel so ''Edison Machine Works''. Entamó a trabayar pa Edison como un cenciellu inxenieru llétricu y progresó rápido, desenguedeyando dalgunos de los problemes más abegosos de la compañía. Ufrióse-y inclusive la xera de rediseñar dafechu los [[xenerador lletricu|xeneradores]] de [[corriente contínua]] de la compañía d'Edison. Tesla mentaba que-y ufrieron [[Dólar d'Estaos Xunídos|US$]] 50,000 (~ US$1,1&nbsp;millones en 2007, axustáu por inflación) por rediseñar los poco eficientes motores y xeneradores d'Edison, ameyorando tanto'l so serviciu como la so economía. En 1885, cuando Tesla entrugó pol pagu de la so xera, Edison retrucó-y: "Tesla, usté nun atolena'l nuesu humor norteamericanu", franciendo asina'l so compromisu. Con un sueldu namái de US$18 a la selmana, Tesla tendría que trabayar 53 años pa axuntar el dineru que-y prometieron. Arrenunció al so emplegu cuando se-y refugó una xuba de US$25 a la selmana. Poco dempués, necesitando trabayu, alcontróse cavando zanxes pa la compañía Edison por poco tiempu, qu'aprovechó pa concentrase nel so sistema polifásicu de CA. === Años posteriores === En 1886 Tesla fundó la so propia compañía, la ''[[Tesla Electric Light & Manufacturing]]''. Los primeros [[inversionista|inversionistes]] nun foron gustantes colos sos planes pal desenrollu d'un motor de corriente alterna y a la fin releváronlu del so puestu na compañía. Trabayó como obreru en [[Nueva York]] de 1886 a 1887 pa caltenese y pañar capital pal so siguiente proyeutu. En 1887 anició'l primer [[motor d'inducción]] ensin [[escobilla (lletricidá)|escobilles]], alimentáu con corriente alterno, que presentó nel ''American Institute of Electrical Engineers'' (Institutu Americanu d'Inxenieros Llétricos), anguaño [[Institute of Electrical and Electronics Engineers|IEEE]] (Institutu d'Inxenieros Llétricos y Lletrónicos) en 1888. Nel mesmu añu desenrolló l'aniciu de la so [[bobina de Tesla]], y entamó a trabayar con [[George Westinghouse]] na [[Westinghouse Electric|Westinghouse Electric & Manufacturing Company's]] nos llaboratorios de [[Pittsburgh (Pennsylvania)|Pittsburgh]]. Westinghouse escuchó les sos idees pa sistemas polifásicos, que podríen permitir la tresmisión de corriente alterno a llarga distancia. N'abril de 1887 Tesla escomenzó a investigar lo que dempués se llamó [[rayos X]], usando'l so propiu [[válvula termoiónica|tubu de vacíu]] (semeyáu a la so patente {{US patent|514170|#514,170}}). Esti dispositivu estremábase d'otros tubos de rayos X nel fechu de nun tener lletrodu receptor. El términu modernu pal fenómenu causáu por esti artefautu ye ''[[Bremsstrahlung]]'' (o ''radiación de frenáu''). Agora sábese qu'esti dispositivu funcionaba emitiendo lletrones dende l'únicu lletrodu (nun tenía lletrodu receptor) per aciu de l'amecedura d'[[emisión de lletrones por efeutu de campu]] y d'[[emisión termoiónica]]. Cuando se lliberen los lletrones, son refugaos con fuercia por un gran [[campu llétricu|campu llétrico]] averáu al lletrodu, mientres asoceden los picos de voltaxe negativu de la salida oscilante d'altu voltaxe de la bobina de Tesla, xenerando rayos X al chocar col balobru de vidriu. Tesla tamién emplegó [[tubu de Geissler|tubos de Geissler]]. Pa 1892 decatóse de la mancadura na piel que [[Wilhelm Röntgen]] más sero identificó como efeutu de los rayos X. Nes sos primeres investigaciones Tesla diseñó dalgunos esperimentos pa producir rayos X. Mentaba que con estos circuitos, «l'instrumentu podrá aniciar rayos de Roentgen de mayor potencia que la obtenida con aparatos ordinarios». Tamién faló de los peligros de trabayar colos sos circuitos y colos rayos X aniciaos polos sos dispositivos d'un nodiu. Les mancadures na piel atribuyíales a delles causes. Nun entamu camentaba que'l dañu nun podía ser causáu polos rayos de Roentgen, sinon pol [[ozonu]] xeneráu y dalqué pol [[acedu nitrosu]]. Él atalantaba qu'estes yeren [[onda llonxitudinal|ondes llonxitudinales]], como les aniciaes poles [[ondes en plasmes]]. Nikola Tesla propunxo un «sistema mundial pa la tresmisión d'enerxía llétrico ensin cables» basáu na [[conductividá llétrico]] de la tierra, que funcionaría per aciu de dellos medios naturales y l'usu de la corriente tresmitida ente los dos puntos pa alimentar dispositivos llétricos. Na práutica, esti principiu de tresmisión d'enerxía ye posible pola mor del usu d'un rayu ultravioleta d'alta potencia que xenere una canal ionizada nel aire, ente les estaciones d'emisión y receición. El mesmu principiu ye usao nel [[pararrayos]], el [[lletroláser]] y l'[[arma de lletrochoque]]; tamién se propunxo pa apilancar vehículos. Tesla amosó la [[tresmisión inalámbrica d'enerxía]] nel entamu de 1891. L'[[efeutu Tesla]] ye un términu pa una aplicación d'esta triba de conducción llétrico. === Ciudadanu d'Estaos Xuníos=== El 30 de xunetu de 1891 tornóse ciudadanu d'[[Estaos Xuníos]], a la edá de 35 años. Tesla agospió'l so llaboratoriu na [[Quinta Avenida]], na ciudá de Nueva York, nesi añu. Dempués aballólu a la cai Houston (Manhattan). Nesti llugar, mientres facía esperimentos sobre [[resonancia mecánico]] con osciladores lletromecánicos, anició resonancia en dalgunos edificios averaos y, anque pola mor de les frecuencies emplegaes nun afeutó al so edificiu, sí xeneró quexes a la policía. Como la velocidá del resonador medró, siendo consciente del peligru, viose obligao a rematar l'esperimentu usando un martiellu, xusto nel momentu nel que llegó la policía. También fixo funcionar llámpares llétriques nos dos llugares de Nueva York, asoleyando'l potencial de la tresmisión inalámbrica d'enerxía. Dalgunos de los sos amigos más averaos yeren artistes. Nikola Tesla fixo amistá con [[Robert Underwood Johnson]], editor del ''[[The Century Magazine|Century Magazine]]'', qu'adautó dalgunos poemes serbios de [[Jovan Jovanovic Zmaj|Jovan Jovanović Zmaj]] (que Tesla tornó). Tamién nesa dómina influencióse pola [[Vedānta|filosofía védica]] de [[Swami Vivekananda]]; dempués de la so esposición a estos enseños, Tesla escomenzó a usar pallabres en [[sánscritu]] pa nomar dalgunos de los sos conceutos fundamentales sobre materia y enerxía. Con 36 años apurriéron-y les primeres patentes venceyaes cola alimentación polifásico y continuó coles sos investigaciones sobre los principios del campu magnéticu rotativu. De 1892 a 1894 foi vicepresidente del Institutu Americanu d'Inxenieros Llétricos (n'inglés ''American Institute of Electrical Engineers''), el precursor, xunto col ''Institute of Radio Engineers'' del [[IEEE]] d'anguaño. De 1893 a 1895 trabayó na corriente alterno d'[[HF|alta frecuencia]], algamando un millón de [[volt]]s con una bobina de Tesla cónica y investigó l'[[efeutu pelicular]] en [[Conductor llétricu|conductores]]. Diseñó [[Circuitu LC|circuitos LC]], inventó una máquina pa inducir el suañu, la [[llámpara de descarga]] inalámbrica y anició'l primer [[radiotresmisor]]. Arriendes d'ello investigó la radiación de fondu de microondes. Nikola Tesla cuntaba que yera custión de tiempu que l'home fora quien a adautar les máquines al engranaxe de la ñatura, mentando: «enantes que pasen bien de xeneraciones, les máquines serán puxaes por un poder obterníu en cualesquier puntu del universu» Na [[Esposición Universal de Chicagu (1893)|Esposición Universal de Chicagu]] en 1893 Nikola Tesla y [[George Westinghouse]] amosaron a los visitantes l'alimentación per aciu de [[corriente alterno]], que s'usó pa allumar la esposición. Enseñáronse les [[llámpara fluorescente|llámpares fluorescentes]] y les bombilles de Tesla d'un ñueyu. Tamién esplicó los principios del campu magnéticu rotativu y el [[motor d'inducción]]. Tesla desendolcó'l xenerador que lleva'l so ñome en 1895, arriendes de los sos inventos sobre la [[Licuefaición (gases)|licuefaición]] del aire. Sabía, polos descubrimientos de [[William Thomson|Kelvin]], que l'aire en licuefaición absuerbe más calor del requeríu teóricamente, cuando torna al so estáu gaseosu y ye usao pa aballar dalgún dispositivu. Enantes de finar la so xera y patentar les aplicaciones hubo un fueu nel so llaboratoriu, esfaraguyando tolos equipos, modelos y invenciones. Darréu [[Carl von Linde]], n'Alemaña, presentó una patente de l'aplicación d'esti procesu. === Xuntanza con Thomas Alva Edison === Enfotáu Tesla n'amosar que la corriente alterno yera meyor que la corriente contínuo d'Edison, afitóse lo que se conoz como "[[guerra de les corrientes]]". En 1893 amosóse públicamente en Chicagu el valir de la corriente alterno. Esi añu Tesla foi quien a tresmitir enerxía lletromagnético ensin cables, aniciando asina'l primer [[radiotresmisor]]. Presentó la patente correspondiente en 1897 y dos años dempués [[Guglielmo Marconi]] afitó la so primer tresmisión de radio. Marconi rexistró la so patente el 10 de payares de 1900 y refugáron-yla por considerala una copia de la patente de Tesla. Entamó asina un pleitu ente la compañía de Marconi y Tesla. Tres recibir el testimoniu de bien de científicos de valumbiu, la Corte Suprema d'Estaos Xuníos falló en 1943 a favor de Tesla, magar la mayoría de los llibros tovía mienten a Marconi como l'inventor de la radio. Rematando'l [[sieglu XIX]] Tesla demostró qu'emplegando una [[rede llétrica]] [[resonante]] y lo que daquella se conocía como "corriente alterno d'alta frecuencia" (anguaño camiéntase de frecuencia baxo) namái se necesitaba un conductor pa alimentar un sistema llétricu, ensin que fixera falta otru metal nin un conductor de tierra. Tesla llamó a esti fenómenu "''tresmisión d'enerxía llétrico al traviés d'un únicu cable ensin revuelta''". Atalantó y diseñó los circuitos llétricos resonantes formaos por una bobina y un condensador, cimeros pa la emisión y receición d'[[onda radiollétrica|ondes radiollétriques]] con seleutividá y potencia per aciu del fenómenu de la [[Resonancia llétrico|resonancia]]. Lo que talamente aniciaba y tresmitía yeren ondes lletromagnétiques de magar alternadores d'alta frecuencia, namái que nun lo aplicó a la tresmisión de señales de radio como fixo Marconi, sinón a un enclín de tresmitir enerxía llétrico a distancia ensin usar cables. Tesla mentó en 1901: "''Hai unos diez años, reconocí'l fechu de que pa tresportar corriente llétrico a llargas distancias nun yera necesariu emplegar un cable de revuelta, sinón que cualesquier cantidá d'enerxía podría ser tresmitida usando namái un cable. Asoleyé esti principiu per aciu de bien d'esperimentos que, nel so momentu, xeneraron una atención bultable ente los homes de la ciencia''." Sicasí, Edison tovía baltaba la teoría de Tesla per aciu d'una campaña pa esparder ente la xente'l peligru d'usar esta triba de corriente, de miente que [[Harold P. Brown]], un emplegáu de Thomas Edison contratáu pa investigar la [[lletrocución]], desendolcó la [[silla llétrica]]. Al tiempu, na primavera de 1891, Tesla amosó con delles máquines delantre del Institutu Americanu d'Inxenieros Llétricos na [[Universidá de Columbia]], que tolos dispositivos podíen ser alimentaos al traviés d'un únicu cable ensin un conductor de revuelta. Esti sistema de tresmisión unifilar protexóse en 1897 pola patente U.S.0,593,138. Nes [[catarates del Niágara]] anicióse la primer [[central hidrollétrica]] por mor de los desenrollos de Tesla en 1893, algamando en 1896 tresmitir lletricidá a la ciudá de [[Buffalo (Nueva York)]]. Col encontu financieru de George Westinghouse, la corriente alterno sustituyó a la contínuo. Camiéntase dende entós que Tesla ye'l fundador de la industria llétrico. Nel so honor llamóse '[[Tesla (unidá)|Tesla]]' a la [[unidá de midida]] del [[campu magnéticu]] nel [[Sistema Internacional d'Unidaes]]. === Colorado Springs === En 1899 Nikola Tesla camudó a un llaboratoriu en [[Colorado Springs]], n'Estaos Xuníos, cola sida d'aniciar esperimentos con alta tensión y mididas de campu llétrico. Los oxetivos trazaos por Tesla nesti lllaboratoriu yeren: desenrollar un tresmisor de gran potencia, ameyorar los preseos pa individualizar y aisllar la potencia tresmitida y acutar les lleis de propagación de les corrientes sobro la tierra y l'atmósfera. A lo llargo de los ochu meses que tuvo en Colorado Springs Tesla escribió notes describiendo de manera curiosa les sos investigaciones. Ellí dedicó la metá del tiempu a midir y prebar la enorme bobina Tesla y otro tanto a desenvolver receutores de pequeñas señales y midir la capacidá d'una antena vertical. Tamién fixo observaciones sobro boles de fueu, qu'afirmaba tener aniciao. Un día, Tesla decatóse d'un comportamientu anormal d'un instrumentu que rexistraba truenes, un cohesor rotativu. Yeren grabaciones periódiques cuando una truena s'averaba y s'alloñaba del llaboratoriu. Camentó que se trataba de la esistencia d'ondes estacionaries, que podíen ser aniciaes pol so oscilador. Con equipos sensibles foi quien a facer mididas de rayos que cayíen lloñe del llaboratoriu, viendo que les ondes de les descarges espoxigaben hasta un picu y darréu amenorgaben enantes d'asegundar el ciclu dafechu. Tesla encamentó qu'esto yera pol fechu de que la tierra y l'atmósfera teníen lletricidá, faciendo que'l planeta se comportara como un conductor de dimensiones ensin llende, nel que yera posible tresmitir mensaxes telegráficos ensin filos y, tovía más, tresmitir potencia llétrico a cualesquier distancia terrestre, cuasi ensin perdas, per aciu de la so conocencia de la resonancia. Tesla descubriera que podía aniciar un aniellu alredor de la tierra, como una campana, con descargues cada dos hores, y que tamién podía facelo resonar de miente llétrica. Afayó que la resonancia del planeta yera d'unos 10 Hz, un valor bien exautu pa la so dómina, yá qu'anguaño se sabe que ye de 8 Hz. Desmpués de descubrir cómo aniciar ondes llétriques permanentes pa tresmitir potencia llétrico alredor del mundu, el científicu alemán W. O. Schumann postuló que la tierra conductiva y la ionosfera formen una guía d'onda esférica, al traviés de la que se pueden esparder ondes lletromagnétiques de mui baxa frecuencia (conocíes como ELF poles sos siegles n'inglés), aniciaes pola actividá de los rayos en tol mundu, con valores averaos a los 8 Hz, fenómenu conocío como la [[resonancia Schumann]]. Tesla fixo trabayos muncho más avanzaos que los otros pioneros de la tresmisión ensin filos, Hertz y Marconi, qu'usaron altes frecuencies que nun resonaben cola tierra, estremándose de les ondes de radio d'altes llonxitudes d'onda emplegaes por Tesla, que teníen la ventaxa de ser recibíes en llugares alloñaos, o nel fondu del mar, pa caltener la comunicación ente naves de superficie y submarinos. Nel llaboratoriu de Colorado Springs, Tesla observó señales anormales que más sero cuidó podrién ser evidencia de comunicaciones de radio estraterrestre, orixinaes en Venus o Marte. Vio que yeren señales repetíes, pero de natura estremada a les observaes en truenes y ruíu terrestre. Mentó que les sos invenciones podríen ser usaes pa falar con otros planetes, y afirmó qu'inventó'l "[[Teslascopiu|teslascopiu]]" pa esa fin. Tovía se fala sobro la triba se señales que Tesla pudo recibir, podríen ser resultáu de la radiación natural estraterrestre. Asina y too, Nikola Tesla queda pa la hestoria como'l precursor de la [[radioastronomía]]. Tesla marchó de Colorado Springs el 7 de xineru de 1900. El llaboratoriu foi esbarrumbao y el so conteníu vendío pa pagar les deudes. Al conxuntu d'esperimentos ellina aviaos por Tesla pal afitamientu de la tresmisión de telecomunicaciones inalámbriques trasatlántiques conoció-ylo como Wardenclyffe. == Tesla y la euxenesia == D'igualmiente que Francis Galton, Tesla yera favoratible cola imposición selectiva d'individuos por razones [[Euxenesia|euxenésiques]]. La so opinión yera qu'ésta debía puxase tovía más hasta que s'afitara de manera universal nel futuru. Nuna entrevista en 1937 dixo: {{Cita|''L'añu 2100 verá la euxenesia universalmente afitada. En dómines pasaes, la llei que rixe la [[sobrevivencia del más fuerte]] más o menos desaniciaba les races menos deseables. Llueu la nueva sensación humana de compasión escomenzó a interferir col funcionar implacable de la natura. Como resultáu d'ello, siguimos calteniendo vivos y criando a los non aptos.'' ''L'únicu xeitu compatible coles nociones de civilización y raza pa evitar l'aiciu de los non aptos ye la [[esterilización]] y empobinar con enclín l'instintu d'apareyu. Dellos países europeos y dalgunos estaos de la Xunión Americana esterilizan a los criminales y a los abarrenaos. Esto nun ye abondo. L'enclín d'opinión ente los euxenistes ye que tenemos que facer que'l matrimoniu sía más abegosu. De verdá, a naide que sía un pá deseable, débese-y permitir l'aniciu.''|Nikola Tesla, 09 de febreru de 1935, na Revista ''"Liberty"''}} Debe mentase que na dómina de Nikola Tesla, esta idea sobro la necesidá d'afitar la [[Euxenesia|euxenesia]] como un preséu útil y necesariu, yera aceutada cuasi universalmente n'Europa y Norteamérica, ente persones de delles ideoloxíes. Namái más sero, dalgunos de los partidarios llevaron estes teoríes a la práutica, ente ellos, pero non sólo, los nacionalsocialistes. == Tesla y la relixón == Tesla crióse como ortodoxu cristianu. Más sero tuvo un fondu respetu pol [[budismu]], arriendes del que tenía pol cristianismu. Nel so artículu, "The problem of increasing human energy", asoleyáu en 1900, Tesla mentó: {{Cita|''A lo llargo de los años, la idea de que caún de nós ye namái una parte del too proclamóse por demás nos sabios enseños de la relixón, escurque non sólo como significáu d'asegurar paz y armonía ente los homes, pero como una verdá fondamente afitada. El budista espresa esto d'una miente, el cristianu d'otra, pero entrambos dicen lo mesmo: toos somos ún.''|}} == Incautación de documentos == Cuando morrió, el gobiernu d'[[Estaos Xuníos]] intervieno tolos documentos del so despachu, nos que constaben los sos estudios y investigaciones. Años más sero, la familia Tesla y la embaxada yugoslava foron quienes a recuperar el material incautáu qu'anguaño s'amuesa nel [[Muséu de Nikola Tesla]]. == Inventos y descubrimientos que rescamplen == Ente los inventos y descubrimientos que más rescamplen, y que llegaron a la conocencia de la xente, allúguense: * Tresferencia inalámbrica d'enerxía llétrico per aciu d'ondes lletromagnétiques. Más sero intentó desenrollar un sistema pa unviar enerxía llétrico ensin cables a llarga distancia y quixo enxerilu nel proyeutu de la [[torre de Wardenclyffe]], que, na práutica, yera pa afitar un sistema mundial de comunicaciones y que fracasó por falta de financiación. Anque la torre s'anició cola fin d'unviar imaxe y soníu a distancia, el sistema podía adautase pa unviar lletricidá gratuito a tola población. * Corriente alterno. * Armes d'enerxía direuto. Tesla dio anuncia d'un "rayu de la muerte" y ufriólu al gobiernu, que lu refugó. Oficialmente nun se conoz un prototipu. * Puertes llóxiques. L'aplicación de puertes llóxiques en lletrónica dixital ye de George Boole. * Bombilla ensin filu o [[Llámpara fluorescente]]. * Dispositivos de lletroterapia o diagnósticu, sobro manera un xenerador de rayos X d'un solu lletrodu. Tamién hai un rexistru de patente d'un xenerador d'ozonu. * Sistemes de propulsión por preseos lletromagnéticos, ensin necesidá de partes móviles. * Turbina ensin paletes, aballada pola esfriega del fluyíu. * Principios teóricos del [[radar]]. * Oscilador vibracional mecánicu. * [[Teslascopio]]. * Control remotu. * Buh.ía pal encendíu de motores d'esplosión. * Aviones [[STOL]]. * Unvío de lletricidá con un solu cable. == Premios == Magar el premiu Nobel de física s'apurrió a Marconi pola invención de la radio en 1909, la prensa espublizó qu'Edison y Tesla diban compartir el Nobel en 1915. Edison intentó amenorgar los fitos de Tesla y negóse a compartir el premiu, si diba ser compartío. Dalgunas fontes cuntaron que pola mor de la envidia d'Edison nun lu ganó dengún, magar les sos grandes aportaciones a la ciencia. Enantes falóse de que Tesla podía ser nominao pal premiu Nobel de 1912. La nominación debíase, seique, a los sos circuitos sintonizaos usando tresformadores resonantes d'alta tensión y alta frecuencia. La investigación histórica que vieno más sero demostró que nesa dómina'l ñome de Tesla nun s'atalantó pal premiu Nobel. Por fin y postre, Tesla namái recibió la [[medaya Edison]], la máxima distinción apurrida pol [[IEEE]]. == Honores == * L'[[Aeropuertu de Belgráu]] lleva'l ñome ''Aeropuertu Belgráu Nikola Tesla''. * La empresa de fabricación d'[[Vehículu llétricu|automóviles llétricos]], fundada por [[Elon Musk]] en 2003, lleva'l ñome "[[Tesla Motors]]". == Ver tamién == * [[Lletricidá]] * [[Hestoria de la lletricidá]] * [[Tesla (unidá)]] * [[Guerra de les corrientes]] * [[Inxeniería lletromecánico]] * [[Rayu de la muerte]] {{NF|1856|1943|Tesla Nikola}} [[Categoría:Físicos y físiques]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 87uns8551sd7ixibs7elpr4vaf0wkte 0 47604 3709486 3605090 2022-08-19T05:26:23Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{otrosusos|Francos}} Los '''francos salios''' yeren parte del pueblu xermanu de los francos qu'habitaba, a mediaos del [[sieglu III]] d. C., nel valle inferior del [[ríu Rin]], nos actuales [[Países Baxos]] y noroeste d'[[Alemaña]][[Alemaña]]. Hai dos hipótesis sobre l'orixe del so nome: * Pue venceyase col ríu ''Ijssel'' (forma antigua ''Isala'', como otros cursos d'agua ''Isère, Yser, Isar''), col xermánicu ''see'', «el mar», o col tamién xermánicu ''i sala'' que significa «agües escures». Nesos casos, el nome Salios deberíase al topónimu mentáu. * Pue venir de la ciudá de Saló, güei Overijse, en [[Bélxica]]. Esta segunda teoría tien en contra'l fechu de qu'Overijse llamábase entós ''Isca.'' Como tolos [[Xermánicu|pueblos xermánicos]], hasta'l so mestizaxe colos pueblos románicos d'Europa nos sieglos siguientes, nun tuvieron rexistros históricos escritos, una y bones la escritura rúnico de los xermanos usábase con fines puramente relixosos. [[Ficheru:Portrait_roi_Pharamond.jpg|thumb|224x224px|[[Faramundu]].]] La so historia previa a l'adquisición de la [[escritura]] conozse al traviés de la tradición oral (mayoritariamente de calter míticu y, poro, de duldosa credibilidá). La primer historia escrita de los francos ta nel llibru ''Histoire des francs'', obra de Gregoriu de Tours, Obispu de Tours dempués santificáu, quien nació y morrió nel reinu francu de Neustria (Riom c. [[538]] – [[Tours]] c. 594). Según esta crónica, que ye parte d'una historia eclesiástica reproducida nun manuscritu del [[sieglu VIII]], el primer Duque o Rei de los francos salios foi [[Faramundu]]. == Historia == Ocupaben un territoriu llacustre na confluyencia del Vecht y el Ijssel, el ''Sallzee'', que pasó a denomase na [[Edá Media|Edá Media'l]] ''Salland.'' Un territoriu na llende de la tierra, l'agua duce y l'agua salao. Sía que non nacieron colos pies nel agua, sobre una tierra anfibia; d'ehí esta lleenda de [[Merovéu]], descendiente d'una bisarma marina. Eso resume bien el so orixe: los salios sedríen acuáticos. Hasta [[287]] o [[288]] los salios, lo mesmo que les otres naciones xermániques, alternaben incursiones sobre les llendes del [[Imperiu Romanu|imperiu romanu]] con alcuerdos militares (''foedus'') con él. Pero en tala fecha [[Maximianu]], el colega de [[Dioclecianu]], decidió entartallar a tolos que s'opunxeren a [[Antigua Roma|Roma.]] Viendo llegar escontra él a un [[exércitu]] romanu imbatíu dende facía dellos años, el rei saliu [[Xenobaudu]] aceutó sometese ensin combate xuntu con tol so pueblu. Maximianu aceutó la so rindición ya instaló a los salios en Toxandria, al pie de la desaguada del [[Ríu Rin|Rin]] col estatutu de ''Foederati'' (pueblos somorguiaos a l'autoridá imperial). Protexíos pola paz romana, medraron y estendiéronse al oeste, a lo llargo del [[Mar del Norte|mar del Norte.]] [[Ficheru:Portrait_Roi_de_france_Clodion.jpg|thumb|161x161px|[[Clodión]].]] Hubo delles rebeliones escontra esta condición de federaos, pero siempres foron reprimíes pol exércitu romanu. Inclusive hubo continxentes de salios nes espediciones de [[Constanciu Cloru]] y de Constantín, en [[293]] y en [[306]], respeutivamente. Nel [[sieglu V]] el so xefe, [[Clodión]] llevólos a ocupar la zona ente Arrás y Cambrai, con capital en Tournai, au permanecieron hasta la dómina de [[Clodovéu I]]. Con éses dende les provincies de Xermania Inferior y ''Gallia Belgica'', au dalgunos de los sos «reis» teníen el títulu de ''dux'' o ''duque'', los salios constituyeron de siguío un reinu que s'estendió nel [[sieglu VI]] sobre la mayor parte de la Galia. == Cultura == La so llingua pertenecía a la familia de ''llingües baxo fránciques''. Los salios fueron parte de los fundadores de la cultura y sociedá [[Países Baxos|holandesa]] xunto a los frisones y batavios. Según eruditos modernos, como Robinson, la so llingua evolucionó al holandés. Les tribus salies constituyeron una confederación laxa, na que negociaron xuníos cola autoridá romana. Cada tribu taba compuesta por grandes grupos [[familia]]res, axuntaos alredor d'una familia principal. La importancia de les obligaciones de familia taba regulada pol ''Derechu sálicu'', qu'esclariaba qu'un individuu nun tenía nengún derechu a proteición nel casu de nun ser parte d'una familia. Los salios quedaron absorbíos polos francos, y la so identidá perdiérase en tiempos de los carolinxos. === Relixón === La [[mitoloxía]] y la [[relixón]] yeren paganes. Les sos creencies politeístes perduraron hasta la conversión de [[Clodovéu]] al cristianismu. === Lleis === Los francos salios recoyeron por escritu les sos lleis nel añu [[511]], lleis que na so mayor parte correspondíen al Derechu de familia, nel ''Pactus legis salicæ.'' Nel [[Sieglu XVI|sieglu]] XVI el rei francés Enrique IV resucitó parte d'esta llexislación pa estremar de la llinia socesoria al so rival, Isabel Clara Euxenia, ñeta d'Enrique II de Francia y fía de [[Felipe II d'España]]. Sicasí, tou apunta a que tomó a los salios como fonte de llexitimidá y non porque ente ellos hubiera tala llei. De magar, la ''[[Llei Sálica]]'' ye sinónimu de la discriminación femenina nes llinies socesories a un tronu real en toa [[Europa]]. == Ver tamién == * [[Pueblu francu]] * [[Llei Sálica]] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Francos]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 1btgxjg1bo5fsdlti2aaj4twaxasf03 0 51748 3709300 3708876 2022-08-18T13:39:11Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot1|Día Internacional de la Preservación de la Capa de Ozono}} {{Ficha de día feriáu |nome = Día Internacional de la Preservación de la Capa d'Ozono |imaxe = Ozone over southern hemisphere Sep11 1957-2001.gif |tamañu_de_imaxe = |pie_de_imaxe = |nome_oficial = |otros nomes significáu = |orixe_cel = |día = [[16 de setiembre]] |día_selmana = |periodu = |aniciu_celebración = |llugar_celebración = [[Día Internacional]] }} L'[[Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes]] proclama'l [[16 de setiembre]] '''Día Internacional de la Preservación de la Capa d'Ozonu'''. == Celebración == En [[1994]] l'[[Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes]] na [http://www.un.org/es/comun/docs/?symbol=A/RES/49/114 Resolución 49/114] "proclama'l [[16 de setiembre]] '''Día Internacional de la Preservación de la Capa d'Ozonu''', en conmemoración del día en qu'en [[1987]] roblóse'l [[Protocolu de Montreal]] relativu a les sustances qu'escosen la capa d'ozonu, que se va celebrar a partir de [[1995]]".<ref>{{cita web|url=http://www.un.org/es/events/ozoneday/|títulu=Día Internacional de la Preservación de la Capa d'Ozonu}} [[Organización de les Naciones Xuníes]].</ref> {{cita|1='''Tema de 2014: «Proteición de la Capa d'Ozonu: La Misión sigue de pies»'''<br />En 1994, l'Asamblea Xeneral proclamó'l 16 de setiembre Día Internacional de la Preservación de la Capa d'Ozonu, pa conmemorar el día en que se robló en Montreal, en 1987, el Protocolu relativu a les sustances qu'escosen la capa d'ozonu ([http://www.un.org/es/comun/docs/?symbol=A/RES/49/114 resolución 49/114], de 19 d'avientu).<br />Convidar a tolos Estaos a que dedicaren esi Día a la promoción d'actividaes rellacionaes colos oxetivos del Protocolu y les sos enmiendes. La capa d'ozonu, que ye una capa fráxil de gas, protexe a la Tierra de la parte nociva de los rayos solares, y poro, ayuda a caltener la vida nel planeta.<br />La eliminación de los usos controlaos de sustances qu'escosen l'ozonu y los amenorgamientos conexos non solo ayudaron a protexer la capa d'ozonu pa la xeneración actual y les vinientes, sinón que tamién contribuyeron descomanadamente a les iniciatives mundiales dirixíes a faer frente al cambéu climáticu; coles mesmes, protexeron la salú humana y los ecosistemes amenorgando la radiación ultravioleta dañible que llega a la Tierra.|2=[[Organización de les Naciones Xuníes]]}} == Temes del Día Internacional de la Preservación de la Capa d'Ozonu == {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Tema |- | [[2014]] || [http://www.un.org/es/events/ozoneday/ «Proteición de la Capa d'Ozonu: La Misión sigue de pies»] |- | [[2013]] || [http://ozone.unep.org/new_site/sp/ozone_day_details.php?year=2013 Una atmósfera saludable ye'l futuru que queremos] |- | [[2012]] || [http://ozone.unep.org/new_site/sp/ozone_day_details.php?year=2012 Protexendo la nuesa atmósfera pa les xeneraciones vinientes] |- | [[2011]] || [http://ozone.unep.org/new_site/sp/ozone_day_details.php?year=2011 La eliminación de los hidroclorofluorocarbonos presenta una oportunidá singular] |- | [[2010]] || [http://ozone.unep.org/new_site/en/ozone_day_details.php?year=2010 Proteición de la capa d'ozonu: el fortalecimientu de la gobernanza y el cumplimientu] n'[[idioma inglés|inglés]] |- | [[2009]] || [http://ozone.unep.org/new_site/sp/ozone_day_details.php?year=2009 Participación universal: la proteición del ozonu unifica al mundu] |- | [[2008]] || [http://ozone.unep.org/new_site/sp/ozone_day_details.php?year=2008 El Protocolu de Montreal - Asociación mundial pa llograr beneficios mundiales] |- | [[2007]] || [http://ozone.unep.org/new_site/sp/ozone_day_details.php?year=2007 Celebrando 20 años de progresu en 2007] |- | [[2006]] || [http://ozone.unep.org/new_site/en/ozone_day_details.php?year=2006 Protexer la capa d'ozonu ye salvar la vida na Tierra] n'[[idioma inglés|inglés]] |- | [[2005]] || [http://www.unep.fr/ozonaction/events/ozoneday/2005.htm ¡Protexe la capa d'ozonu, protéxite del sol!] n'[[idioma inglés|inglés]] |- | [[2004]] || [http://www.unep.fr/ozonaction/events/ozoneday/2004.htm Save O<sub>3</sub>ur Sky: Ozone Friendly Planet, Our Target] n'[[idioma inglés|inglés]] |- | [[2003]] || [http://www.unep.fr/ozonaction/events/ozoneday/2003.htm Salvemos el nuesu cielu: hagámoslo polos neños] n'[[idioma inglés|inglés]] |- | [[2002]] || [http://www.unep.fr/ozonaction/events/ozoneday/2002.htm Salvemos el nuesu cielu: protéxite; protexe la capa d'ozonu] n'[[idioma inglés|inglés]] |- | [[2001]] || [http://www.unep.fr/ozonaction/information/mmcfiles/4701-y-ozday01c.pdf Save O3ur Sky:Protect Yourself Protect the Ozone Layer] n'[[inglés]] |- | [[2000]] || [http://ozone.unep.org/Events/pressrelease_ozone2000.shtml Save O3ur Sky: Protect Yourself; Protect the Ozone Layer] n'[[inglés]] |- | [[1999]] || [http://ozone.unep.org/Events/pressrel_ozone1999.shtml Save O3ur Sky: Be Ozone Friendly] n'[[inglés]] |- | [[1998]] || [http://ozone.unep.org/Events/ozone_note98.shtml Save O3ur Sky: There is a hole lot more to do for our children] n'[[inglés]] |} == Ver tamién == * [[Capa d'ozonu]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Wikisource|Protocolu de Montreal relativu a les sustances qu'escosen la capa d'ozonu}} * [http://www.un.org/es/events/ozoneday/ Sitiu Oficial del Día Internacional de la Preservación de la Capa d'Ozonu] * [http://web.archive.org/web/20100810044416/http://www.un.org/esa/dsd/susdevtopics/sdt_atmosphere.shtml?utm_medium=redirect Desenvuelvo sostenible de les Naciones Xuníes: Atmósfera] n'[[idioma inglés|inglés]] * [http://www.unep.fr/ozonaction/index.asp Programa AcciónOzono del Programa de les Naciones Xuníes pal Mediu Ambiente] n'[[idioma inglés|inglés]] * [http://www.unep.ch/ozone/spanish/index.shtml Secretaría del Ozonu] * Programa de les Naciones Xuníes pal Desarrollu: [http://www.unep.fr/ozonaction/about/mdgs.htm Cómo contribúi a los oxetivos de desenvolvimientu del Mileniu la puesta en marcha del Protocolu de Montreal] n'[[idioma inglés|inglés]] * [http://www.undp.org/chemicals/ Proteición de la capa d'ozonu y xestión de los productos químicos] (n'[[idioma inglés|inglés]]) del Programa de les Naciones Xuníes pal Desarrollu * Organización de les Naciones Xuníes pal Desarrollu Industrial: [http://www.unido.org/fileadmin/user_media/Publications/Pub_free/Greening_of_industry_under_the_Montreal_Protocol.pdf Una industria más ecolóxico nel marcu del Protocolu de Montreal] n'[[idioma inglés|inglés]] * [http://go.worldbank.org/KXM814CLA0 Protocolu de Montreal del Bancu Mundial] n'[[idioma inglés|inglés]] * [http://www.wmo.int/pages/prog/arep/gaw/ozone/index.html Observación Mundial de l'Atmósfera (GAW): vixilancia de la capa d'ozonu de la Organización Meteorolóxica Mundial de la Organización Meteorolóxica Mundial (OMM)] n'[[idioma inglés|inglés]] * [http://www.wmo.int/pages/prog/arep/gaw/ozone_reports.html Proyeutu d'Investigación y Vixilancia del Ozonu Mundial de la Organización Meteorolóxica Mundial de la Organización Meteorolóxica Mundial (OMM)] n'[[idioma inglés|inglés]] * [http://www.wmo.int/pages/prog/arep/gaw/reports/pdf/ozone_broch_en.pdf Folletu informativu sobre la proteición de la capa d'ozonu de la Organización Meteorolóxica Mundial (OMM)] n'[[idioma inglés|inglés]] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Día Internacional]] [[Categoría:Ecoloxismu]] [[Categoría:Festividaes llaiques]] [[Categoría:Organización de les Naciones Xuníes]] [[Categoría:Ozonu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] i614gcmwgtxqsrqo1fogvfqabynphn6 0 51790 3709302 3708877 2022-08-18T13:39:17Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot1|Día Mundial contra el Cáncer}} {{Ficha de día feriáu |nome = Día Mundial contra'l Cáncer |imaxe = |tamañu_de_imaxe = |pie_de_imaxe = |nome_oficial = |otros nomes significáu = |orixe_cel = |día = [[4 de febreru]] |día_selmana = |periodu = |aniciu_celebración = |llugar_celebración = [[Día Internacional]] }} La [[Organización Mundial de la Salú]], el [http://www.iarc.fr/ Centro Internacional d'Investigaciones sobre'l Cáncer] (CIIC) y la [http://www.uicc.org/ Unión Internacional escontra'l Cáncer] (UICC) reparen el [[4 de febreru]] de cada añu como'l '''Día Mundial escontra'l Cáncer'''. == Celebración == La [[Organización Mundial de la Salú]], el [http://www.iarc.fr/ Centro Internacional d'Investigaciones sobre'l Cáncer] (CIIC) y la [http://www.uicc.org/ Unión Internacional escontra'l Cáncer] (UICC) reparen el [[4 de febreru]] de cada añu como'l '''Día Mundial escontra'l Cáncer'''.<ref>{{cita web|url=http://www.un.org/es/events/cancerday/|títulu=Día Mundial contra'l Cáncer}} [[Organización Mundial de la Salú]]</ref> {{Cita|'''Tema del 2015: «Al nuesu algame».'''<br />El cáncer ye un procesu de crecedera y diseminación incontrolaos de célules. Puede apaecer práuticamente en cualquier llugar del cuerpu. El tumor suel invadir el texíu circundante y puede provocar metástasis en puntos distantes del organismu. Munchos tipos de cáncer podríen prevenise evitando la esposición a factores de riesgu comunes como'l fumu de tabacu. Amás, un porcentaxe importante de cánceres pueden curase per aciu ciruxía, radioterapia o quimioterapia, especialmente si detectar nuna fase temprana.<br />La prevención y la detección temprana son fundamentales pa detener l'alarmante aumentu de la incidencia d'esta enfermedá. Más del 60% de los casos concentrar n'África, Asia, América Central y del Sur. Eses rexones rexistren el 70% de les muertes a nivel global, principalmente pola falta de detección temprana de la enfermedá y l'accesu a tratamientos.<br />L'últimu Informe Mundial del Cáncer de la Organización Mundial de la Salú (OMS) informa de qu'en 2012 rexistráronse 8,2 millones de nuevos casos y envalora qu'esa cifra va xubir a 22 millones añales nes próximes dos décades.|[[Organización de les Naciones Xuníes]]}} == Temes del Día Mundial escontra'l Cáncer == {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Tema |- | [[2015]] || [http://www.un.org/es/events/cancerday/ «Al nuesu algame».] |- | [[2014]] || [http://www.cinu.mx/evento/observancia/dia-mundial-contra-el-cancer-2-1/ «Esmazcaremos los mitos».] |- | [[2013]] || [http://www.who.int/cancer/es/index.html «El cáncer: ¿Sabíes que...?».] |- | [[2012]] || [http://www.who.int/cancer/events/world_cancer_day2012/es/index.html «Xuntos ye posible».] |- | [[2011]] || [http://www.who.int/cancer/events/world_cancer_day/en/ “Teach children and teenagers to avoid UV exposure by being “sun smart”.] n'[[inglés]] |- | [[2010]] || [http://www.paho.org/chi/index.php?option=com_content&view=article&id=199:la-uicc-encamienta-a-tomar-mayor-concencia-sobre-la incidencia-de-les infeiciones&catid=385:chi.04-desenvolvimientu-de-polticas-pblicas-saludab&itemid=215 «El cáncer tamién puede prevenise».] |- | [[2009]] || Fomentar un estilu de vida enerxía-equilibrada basáu nuna dieta sana y actividá física. |- | [[2008]] || Dar a los neños y nuevos un ambiente llibre de fumu. |} == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Cáncer]] == Enllaces esternos == * [http://www.medcenter.com/specialty.aspx?pageid=36&langtype=15370&tax_id=299 Oncoloxía] y [http://www.medcenter.com/rc.aspx?pageid=128791&langtype=2058&resource_center=334 Cáncer] * [http://www.un.org/es/events/cancerday/ Sitiu Oficial del Día Mundial escontra'l Cáncer] * [http://www.worldcancerday.org/sites/wcd/files/atoms/files/WCD2014_MembersToolkit_FA_YE_140121.pdf Guía pa miembros] * [http://www.worldcancerday.org/resources Materiales pa la campaña del añu 2015] * Videos<br />[https://www.youtube.com/watch?v=ZmsBWVchbh4 Xuníos contra les enfermedaes non transmisibles] * [http://www.atsdr.cdc.gov/es/xeneral/cancer/ ATSDR n'Español - ¿Qué ye'l cáncer?] * [http://www.cancercommons.org/ Cancer Commons.] * [http://www.doctorweb.org/enfermedaes-a-z/c/cancer/ Cáncer- Causes, Síntomes, Diagnósticu.] * [http://www.muyinteresante.es/innovacion/medicina/articulo/iknife-un-bisturi-intelixente-que-detecta-texíos-cancerigenos-321374160758?utm_medium=email_BIEN iKnife: un bisturín que detecta texíos canceríxenos.] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cáncer|Cáncer]] [[Categoría:Celebraciones del día]] [[Categoría:Día Internacional]] [[Categoría:Festividaes llaiques]] [[Categoría:Oncoloxía]] [[Categoría:Organización de les Naciones Xuníes]] [[Categoría:Organización Mundial de la Salú]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 11wo79oq68ojbw6fbye5fdi0xxd0yc1 10 54852 3709408 3678290 2022-08-18T14:31:17Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{langWithName|de|alemán|{{{alemán|''{{{1}}}''}}}}}<noinclude>[[Categoría:Wikipedia:Plantíes d'encontu d'idiomes|de]][[Categoría:Idioma alemán| ]]</noinclude> m4opkfvy30tw66k2ei4lwou2io8b40s 0 55047 3709919 3699968 2022-08-19T09:26:08Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Corey Allen}} {{persona}} '''Corey Allen''' {{nym}} foi un direutor y actor cinematográficu y televisivu d'Estaos Xuníos. Empezó la so carrera como actor, anque finalmente fíxose direutor televisivu. Ye quiciabes más conocíu por interpretar a Buzz Gunderson na película de [[Nicholas Ray]] ''[[Rebel Without a Cause]]'' (1955),<ref>[https://www.imdb.com/name/nm0001904/ IMDB]</ref> siendo Allen el postreru sobreviviente del repartu del filme. == Biografía == El so verdaderu nome yera '''Alan Cohen''', y nació en [[Cleveland]], [[Ohio]]. En camudándose la so familia a [[California]], estudió na [[Universidá de California en Los Angeles]], onde s'empecipió na actuación, consiguiendo'l títulu de [[Bachelor of Arts]] en 1954.<ref name=NYTObit>Nagourney, Eric. [http://www.nytimes.com/2010/07/01/arts/01allen.html "Corey Allen, Actor and Direutor, Dies at 75"], ''[[The New York Times]]'', 30 de xunu de 2010. Accessed 1 de xunetu de 2010.</ref> Allen consiguió la notoriedá interpretando al líder d'una banda, Buzz Gunderson, nel filme de [[Nicholas Ray]] de 1955 ''[[Rebel Without a Cause]]'', protagonizáu por [[James Dean]]. Na película, mientres una escena de llucha con cuchiellos, Allen y Dean, siguidores del la téunica d'actuación d'El Métodu, usaron armes reales, resultando Dean mancáu por Allen.<ref name=NYTObit/><ref name=LATObit>McLellan, Dennis. [http://articles.latimes.com/2010/jun/30/local/la-me-corey-allen-20100630 "Corey Allen dies at 75; actor played gang leader in 'Rebel Without a Cause'"], ''[[Los Angeles Times]]'', 30 de xunu de 2010. Accessed 1 de xunetu de 2010.</ref><ref>Fujiwara, Chris. [http://www.boston.com/news/globe/idees/articles/2005/10/30/the_rebel/ "The Rebel: Fifty years ago, Nicholas Ray's 'Rebel Without a Cause' changed American culture. But did it call for rebellion, conformity, or both?"], ''[[The Boston Globe]]'', 30 d'ochobre de 2005. Accessed 1 de xunetu de 2010.</ref> Antes d'esa interpretación, Allen fixera dellos papeles menores nel cine, pudiendo ser vistu en ''[[The Chapman Report]]'', ''[[Darby's Rangers]]'', ''[[Juvenile Jungle]]'', ''Party Girl'' y ''[[Sweet Bird of Youth (obra de teatru)|Sweet Bird of Youth]]'', amás d'en les series televisives ''[[Bonanza]]'', ''[[Dr. Kildare]]'' y ''Perry Mason''.<ref name=LATObit/> Na área de [[Los Angeles]] arreyar en distintos proyeutos teatrales, creando la compañía itinerante Freeway Circuit Inc. en 1959 y Actors Theater en 1965. Tamién se dedicó a la enseñanza teatral, collaborando con [[The Actors Workshop]].<ref name=LATObit/> Allen dedicar a la direición a partir de la década de 1960, trabayando en prodducciones televisives como ''[[Hawaii Five-O]]'', ''[[Hill Street Blues]]'', ''[[Ironside]]'', ''[[Mannix]]'', ''[[Murder, She Wrote]]'', ''[[La muyer policía]]'', ''[[The Rockford Files]]'', ''[[Star Trek: The Next Generation]]'' y ''[[The Streets of San Francisco]]''.<ref name=NYTObit/> En 1984 ganó un [[Premiu Emmy]] pola direición d'un episodiu de ''Hill Street Blues''.<ref>[http://www.einsiders.com/hollywood-obituaries/rebel-without-a-cause-actor-corey-allen-dies-june-27-2010.html Obituariu de Corey Allen]</ref> Corey Allen finó por causa d'entueyos d'una [[enfermedá de Parkinson]] en 2010 en [[Hollywood]], [[California]], dos díes enantes de cumplir los 76 años. Foi soterráu nel Campusantu Hillside Memorial Park en [[Culver City]], [[California]].<ref name=NYTObit/> == Filmografía == === Como direutor === * ''[[The Cosby Mysteries]]'' * ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'' ** episodiu ''The Maquis" ** episodiu ''Paradise" ** episodiu ''The Circle" ** episodiu ''Captive Pursuit" * ''[[Star Trek: The Next Generation]]'' ** episodiu "[[Fin de la xornada (Star Trek: The Next Generation)|Fin de la xornada]]" ** episodiu "The Game" ** episodiu "Final Mission" ** episodiu «[[Alcuentru en Farpoint]]» * ''The Search'' (1994) * ''Men Who Hate Women & the Women Who Love Them'' (1994) * ''Moment of Truth: Stalking Back'' (1993) * ''[[FBI: The Untold Stories]]'' * ''[[Unsub]]'' * ''[[The New Lassie]]'' * ''[[Supercarrier]]'' * ''[[The Ann Jillian Story]]'' (1988) * ''[[J.J. Starbuck]]'' * ''[[CBS Summer Playhouse]]'' ** episodiu ''Infiltrator'' * ''[[Infiltrator]]'' (1987) * ''[[Destination America]]'' (1987) * ''The Last Fling'' (1987) * ''[[I-Man]]'' (1986) * ''[[Beverly Hills Cowgirl Blues]]'' (1985) * ''[[Brass]]'' (1985) * ''[[Code Name: Foxfire]]'' * ''Code Name: Foxfire'' (1985) * ''[[Otherworld]]'' * ''[[Murder, She Wrote]]'' ** episodiu ''Deadly Lady'' ** Episodiu piloto ''[[The Murder of Sherlock Holmes]]'' (1984) * ''Jessie'' * ''Hunter'' * ''[[The Paper Chase]]'' ** episodiu ''Billy Pierce'' * ''[[Hill Street Blues]]'' ** episodiu ''Hair Apparent'' ** episodiu ''Goodbye, Mr. Scripps'' ** episodiu ''Jungle Madness'' * ''[[Legmen]]'' * ''[[Scarecrow and Mrs. King]]'' ** episodiu ''Always Look a Gift Horse in the Mouth'' * ''[[Whiz Kids]]'' ** episodiu ''Programmed for Murder'' ** episode ''Fatal Error'' ** episode ''Deadly Access'' * ''Gavilan'' * ''[[Tucker's Witch]]'' * ''[[Matt Houston]]'' * ''[[The Powers of Matthew Star]]'' * ''Capitol'' * ''[[Simon & Simon]]'' * ''[[McClain's Law]]'' * ''[[Magnum P.I.]]'' * ''[[The Return of Frank Cannon]]'' (1980) * ''Stone'' * ''[[The Man in the Santa Claus Suit]]'' * ''[[The Rockford Files]]'' ** episodiu ''Non-Fault Affair'' ** episodiu ''The Man Who Saw the Alligators'' ** episodiu ''The Empty Frame'' * ''[[Trapper John, M.D.]]'' ** episodiu ''The Shattered Image'' * ''Stone'' (1979) * ''[[Ábanu (película)|Ábanu]]'' (1978) * ''[[La muyer policía]]'' ** episodiu ''The Young and the Fair'' ** episodiu ''Do You Still Beat Your Wife? '' ** episodiu ''The Lifeline Agency'' ** episodiu ''Broken Angels'' * ''[[Lou Grant]]'' * ''Thunder and Lightning'' (1977) * ''[[Yesterday's Child]]'' (1977) * ''[[Quincy, M.E.]]'' (1976) * ''[[Executive Suite]]'' * ''[[Bronk]]'' * ''[[Kate McShane]]'' * ''[[The Family Holvak]]'' * ''[[Cry Tosquile]]'' (1973) * ''[[Police Story]]'' (1973) * ''[[Barnaby Jones]]'' (1973) * ''[[The Streets of San Francisco]]'' * ''[[Ironside (serie de televisión)|Ironside]]'' ** episodiu ''But When She Was Bad'' ** episodiu ''Too Many Victims'' * ''[[See the Man Run]]'' (1971) * ''[[Cannon]]'' * ''[[The Erotic Adventures of Pinocchio]]'' (1971) * ''[[The High Chaparral]]'' ** episodiu ''A Good Sound Profit'' * ''[[Mannix]]'' ** episodiu ''Time Out of Mind'' ** episodiu ''The Sound of Darkness'' * ''[[The New People]]'' * ''[[Then Came Bronson]]'' * ''[[Lancer]]'' ** episodiu ''Child of Rock and Sunlight'' * ''[[Hawaii Five-O]]'' == Como actor == * ''Quarantined'' (2009) * ''[[A Time Out of War]]'' (1954) * ''[[The Night of the Hunter]]'' (1955) * ''[[Alfred Hitchcock Presents]]: episodiu "Jonathan" (1956) * ''[[Rebel Without a Cause]]'' (1955) * ''[[Darby's Rangers]]'' (1958) * ''Party Girl'' * ''[[The Chapman Report]]'' (1962) == Referencies == {{llistaref}} {{traducíu ref|en|Corey Allen}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome}} * {{Amg name|79360}} {{memoryalpha}} {{NF|1934|2010|Allen, Corey}} [[Categoría:Actores y actrices d'Ohio]] [[Categoría:Direutores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Direutores de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] d9tee3gxtvb9mhu6uqe8eld9j0oa07y 0 55080 3709885 3645607 2022-08-19T09:20:59Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Ann-Margret}} {{persona}} '''Ann-Margret''' {{nym}} ye una [[actriz]] y [[cantante]] [[Suecia|sueca]] con nacionalidá d'[[Estaos Xuníos]]. == Vida y carrera == Nacida col nome de '''Ann-Margret Olsson''' en [[Valsjöbyn]], [[Jämtland]], Suecia, treslladóse a los [[Estaos Xuníos]] na so mocedá, y creció en [[Wilmette (Illinois)|Wilmette]], [[Illinois]], onde allegó a la [[Universidá de Northwestern|Northwestern University]]. ===Cantante=== Como cantante, foi afayada nun club nocherniegu pol actor y cómicu [[George Burns]]. Empezó a grabar discos cola compañía [[RCA]] en 1961. La so voz, selemente ronca, taba considerada como una de les más sexys, y comparar coles d'[[Eartha Kitt]] o [[Nancy Sinatra]]. La compañía RCA intentó faer d'ella la "''Elvis femenina''" preparando un discu con una versión del cantar d'[[Elvis Presley|Elvis]] "[[Heartbreak Hotel]]" y otros cantares d'un estilu bien similar al del "''Rei de Rock''". Tuvo un pequeñu ésitu col cantar "I Just Don't Understand" (entró nel Top 40 na llista del [[Billboard]] la tercer selmana d'[[agostu]] de 1961, onde permaneció mientres 6 selmanes, llegando al númberu 17). El so discu más destacable ye "The Beauty and the Beard" (1964) que realizó col trompetista [[Al Hirt]]. El contratu cola RCA terminó en 1966. Anque'l so llabor musical quedaría clisada pola actoral, a principios de la [[década de 1980]] siguió actuando en [[Las Vegas]], onde grabó en 1982 un ''spot'' publicitariu pa la firma de [[cava]] español ''[[Freixenet]]''. ===Cine=== En 1961, Margret consiguió gracies a una audición un contratu de siete años de duración col estudiu cinematográficu [[Twenty Century Fox]]. La so primer esperiencia nel [[cine]] foi na película ''[[Pocketful of Miracles]]'' en 1961. La so interpretación recibió bien bones crítiques y facer acreedora del [[Globu d'Oru]] a la "[[Globu d'Oru a la nueva estrella del añu - Actriz|Nueva estrella del añu - Actriz]]". Siguió la [[Cine musical|película musical]] ''[[State Fair]]'', onde compartió escena con [[Bobby Darin]] y [[Pat Boone]] al añu siguiente. Pero foi'l so papel protagonista en ''[[Un besu pa Birdie]]'' (1963) el que-y llanzó al estrellalgu. Dempués de rodar ''[[Viva Las Vegas]]'' con [[Elvis Presley]], dambos empezaron una rellación qu'atraxo l'atención de la prensa del corazón. Esta rellación provocó un enfrentamientu cola entós esposa de Elvis, [[Priscilla Presley|Priscilla]]. Anque la rellación terminó pocu dempués, Presley siguió siendo gran amigu de l'actriz hasta la so muerte. De toles estrelles de [[Hollywood]] coles que Elvis trabayara, Ann-Margret foi la única qu'asistió al so funeral. [[Ficheru:Ann-Margret35-cropped.JPG|thumb|Nel Festival de Cine de Deauville, en 1988.]] En 1963, Ann-Margret foi la estrella convidada nun episodiu de la serie de [[dibuxos animaos]] ''[[The Flintstones]]'', que'l so personaxe llamar "Ann-Margrock". En marzu de 1966, Ann-Margret, xuntu colos artistes [[Chuck Day]] y [[Mickey Jones]], fixo un viaxe pa sofitar a les tropes estauxunidenses que s'atopaben en [[Vietnam]] y otros países del [[Sureste Asiáticu]]. En 1971, protagonizó la cinta de [[Mike Nichols]] ''[[Conocencia carnal]]'', película que dio un xiru a la carrera interpretativa de l'actriz. Por esta película llogró una candidatura a los [[Premios Óscar|Óscar]], na categoría d'[[Óscar a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]]. A lo llargo de los años [[años 1970|'70]], Ann-Margret compaxinó les sos actuaciones en direutu con una serie de películes, munches d'elles aclamaes pola crítica: ''[[Lladrones de trenes]]'', ''[[Tommy (película)|Tommy]]'' (1975), ''[[Cactus Jack]]''... Ente los sos filmes más recién, hai que citar la comedia ''Grumpier Old Men'' (''[[Grumpier Old Men|Discordias a la carta]]'', 1995), con [[Jack Lemmon]] y [[Walter Matthau]], y ''[[Un domingu cualesquier]]'' d'[[Oliver Stone]], onde Ann-Margret figura nuna amplia repartida encabezada por [[Al Pacino]]. Pol so trabayu en ''Tommy'' foi candidata al [[Óscar a la meyor actriz]]. Amás de los sos dos candidatures a los Óscars, Ann-Margret foi candidata a 10 [[Premios Globu d'Oru|Globu d'Oru]], ganando cinco d'ellos, incluyendo'l de [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Comedia o musical|Meyor actriz de comedia o musical]] por ''Tommy''. ===Otros datos=== Amás de trabayar nel cine, Ann-Margret protagonizó dellos especiales de [[televisión]] d'enforma ésitu, empezando con ''The Ann-Margret Show'' pa la cadena [[National Broadcasting Company|NBC]] en 1968. En 1994, publicó'l so [[autobiografía]] titulada ''Ann Margret: My Story''. Tuvo casada col actor [[Roger Smith]] dende 1967. Smith sufre de [[miastenia gravis]], y Ann-Margret dedicó parte de la so vida al so cuidu. En 1995, foi escoyida pola revista ''[[Empire (revista)|Empire]]'' como una de les 100 estrelles más curioses na historia del cine; concretamente, taba asitiada nel puestu décimu. Ann-Margret tien una estrella nel [[Paséu de la Fama de Hollywood]] asitiada nel 6501 de Hollywood Blvd. Ye unu de los personaxes de la novela ''La magnitú de la traxedia'', de [[Quim Monzó]]. John Romita Sr., un dibuxante de les primeres ediciones the "The Amazing Spider-Man", declaró qu'usó a Ann-Margaret na so apaición en "Bye Bye Birdie" como quía pal diseñu de Mary Jane Watson usando la forma de la so cara y el pelo colorao. == Filmografía == * ''[[Pocketful of Miracles]]'' ([[1961]]) * ''[[State Fair]]'' ([[1962]]) * ''[[Un besu pa Birdie]]'' ([[1963]]) * ''[[Cita en Las Vegas]]'' ([[1964]]) * ''[[Como nuna velea]]'' ([[1964]]) * ''[[The Pleasure Seekers]]'' ([[1964]]) * ''[[Brazos de terciopelu]]'' ([[1965]]) * ''[[L'últimu homicidiu]]'' ([[1965]]) * ''[[El rei del xuegu]]'' ([[1965]]) * ''[[Cita en París]]'' ([[1966]]) * ''[[Escontra los grandes horizontes]]'' ([[1966]]) * ''[[Moza ensin barreres]]'' ([[1966]]) * ''[[Matt Helm, axente bien especial]]'' ([[1966]]) * ''[[Un tigre na rede]]'' ([[1967]]) * ''[[El profeta]]'' ([[1968]]) * ''[[El gran robu (película de 1968)|El gran robu]]'' ([[1968]]) * ''[[El crime tamién xuega]]'' ([[1969]]) * ''[[RPM: revoluciones per minutu]]'' ([[1970]]) * ''[[C.C. and Company]]'' ([[1970]]) * ''[[Conocencia carnal]]'' ([[1971]]) * ''[[The Outside Man]]'' ([[1972]]) * ''[[Lladrones de trenes]]'' ([[1973]]) * ''[[Tommy (película)|Tommy]]'' ([[1975]]) * ''[[Llocures d'un matrimoniu burgués]]'' ([[1976]]) * ''[[Joseph Andrews]]'' ([[1977]]) * ''[[The Last Remake of Beau Geste]]'' ([[1977]]) * ''[[The Cheap Detective]]'' ([[1978]]) * ''[[Magic (película)|Magic]]'' ([[1978]]) * ''[[Cactus Jack]]'' ([[1979]]) * ''[[La llocura de la edá madura]]'' ([[1980]]) * ''[[The Return of the Soldier]]'' ([[1982]]) * ''[[Lookin' to Get Out]]'' ([[1982]]) * ''[[Soi la to fía, ¿te alcuerdes?]]'' ([[1982]]) * ''[[Twice in a Lifetime]]'' ([[1985]]) * ''[[52 vive o muerre]]'' ([[1986]]) * ''[[Un tigre na almada]]'' ([[1988]]) * ''[[Una nueva vida]]'' ([[1988]]) * ''[[La peada]]'' ([[1992]]) * ''[[Dos vieyos gurniadores]]'' ([[1993]]) * ''[[Grumpier Old Men|Discordias a la carta]]'' ([[1995]]) * ''[[Un domingu cualesquier]]'' ([[1999]]) * ''[[The Last Producer]]'' ([[2000]]) * ''[[Interstate 60: Episodios de carretera]]'' ([[2002]]) * ''[[Taxi: Derrape total]]'' ([[2004]]) * ''[[Mem-o-re]]'' ([[2005]]) * ''[[The Break-Up|Conviviendo col mio ex]]'' ([[2006]]) == Televisión == * ''The Ann-Margret Show'' ([[1968]]) * ''Ann-Margret: From Hollywood with Love'' ([[1969]]) * ''Dames at Sea'' ([[1971]]) * ''Ann-Margret: When You're Smiling'' ([[1973]]) * ''Ann-Margret Olsson'' ([[1975]]) * ''Ann-Margret Smith'' (1975) * ''Ann-Margret: Rhinestone Cowgirl'' ([[1977]]) * ''Ann-Margret: Hollywood Movie Girls'' ([[1980]]) * ''Who Will Love My Children?'' ([[1983]]) * ''A Streetcar Named Desire'' ([[1984]]) * ''The Two Mrs. Grenvilles'' ([[1987]]) * ''Our Sons'' ([[1991]]) * ''Queen: The Story of an American Family'' ([[1993]]) (miniserie) * ''Following Her Heart'' ([[1994]]) * ''Scarlett'' (1994) (miniserie) * ''Seduced by Madness: The Diane Borchardt Story'' ([[1996]]) * ''Blue Arrodio'' (1996) * ''Four Corners'' ([[1998]]) * ''Life of the Party: The Pamela Harriman Story'' (1998) * ''Happy Face Murders'' ([[1999]]) * ''Perfect Murder, Perfect Town: JonBenét and the City of Boulder'' ([[2000]]) * ''El décimu reinu'' (2000) (miniserie) * ''Blonde'' ([[2001]]) (miniserie) * ''A Woman's a Helluva Thing'' (2001) * ''A Place Called Home'' ([[2004]]) == Premios == === [[Premios Óscar|Óscar]] === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |1975||[[Óscar a la meyor actriz]]||''[[Tommy (película)|Tommy]]''||Candidata |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{IMDb nome}} * [http://www.thegoldenyears.org/margret.html Classic Movies (1939 - 1969): Ann-Margret] {{NF|1941||Ann-Margret}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de Suecia]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru a la meyor actriz de miniserie o telefilme]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ce5w4mmqbq54doa7o840s46igz0f46x 0 55223 3709930 3609932 2022-08-19T09:27:25Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Majel Barrett}} {{persona}} '''Majel Barrett''' o ''Majel Barrett Roddenberry'', nació como ''Majel Leigh Hudec'' el [[23 de febreru]] de [[1932]] y finó el [[18 d'avientu]] de [[2008]]. Foi una [[actriz]] y [[direutor de cine|productora]] d'[[Estaos Xuníos]]. Tuvo casada col creador de [[Star Trek]], [[Gene Roddenberry]]. Como resultáu del so matrimoniu con Gene Roddenberry y la so continua rellación con Star Trek, participó en cada serie, como [[primer oficial]] nel [[La xaula (Star Trek: The Original Series)|episodiu piloto]], enfermera en [[Star Trek: The Original Series| Viaxe a les Estrelles (la serie orixinal)]], madre de [[Deanna Troi]] en [[Star Trek: The Next Generation| La Nueva Xeneración]] y embaxadora en [[Star Trek: Deep Space Nine| Espaciu Fondu 9]], según la voz de los ordenadores de les distintes naves de la saga y nes películes, incluyendo [[Star Trek XI]], completada dos selmanes enantes del so fallecimientu. Dalgunos refiérense a ella como "la primer dama de Star Trek". Ella y Gene Roddenberry casóse en [[Xapón]] el [[6 d'agostu]] de [[1969]], tres la cancelación de [[Star Trek: The Original Series| la serie orixinal]]. == Ver tamién == * [[Primer temporada de Star Trek: The Next Generation#Lwaxana Troi|Primer temporada de ''Star Trek: The Next Generation'']] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *https://www.imdb.com/name/nm0000854/ ''Majel Barrett'' {{NF|1932|2008|Barrett, Majel}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones d'Ohio]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] flfjp38e3ws2zhs9ag65af8q73kphos 0 55318 3709201 3698720 2022-08-18T13:14:41Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Joan Bennett}} {{persona}} '''Joan Geraldine Bennett''', conocida como '''Joan Bennett''' {{nym}}, foi una [[actriz]] d'Estaos Xuníos. == Biografía == Foi fía de los actores [[Richard Bennet]] y [[Adrianne Morrison]], y hermana de les tamién actrices [[Constance Bennet|Constance]] y [[Barbara Bennet|Barbara]]. Los sos primeros pasos fueron con papeles secundarios, hasta qu'en 1929 apaeció na película de F. Richard Jones ''[[El Capitán Drummond]]'', xunto a [[Ronald Apinen]], nomáu al Óscar. En 1926 casóse con [[John Marion Fox]], del que se divorciaría en 1928. En 1932, y hasta 1938, volvió casase, nesta ocasión col guionista y productor [[Gene Markey]]. Mientres esos años afitó'l so nome con películes como ''[[La mio moza y yo]]'' (1932), de [[Raoul Walsh]]; ''[[Little Women (película de 1933)|Little Women]]'' (1933), de [[George Cukor]]; ''[[Wedding Present]]'' (1936), de [[Richard Wallace]]; la comedia xunto a [[Cary Grant]] ''[[Big Brown Eyes]]'' (1936)... Camudó'l color del so pelo de rubiu platino a morenu en ''[[Trade Winds]]'' (1938), de [[Tay Garnett]], filme col que conquistó a mediu mundu, convirtiéndose nuna "[[muyer fatal]]". El 12 de xineru de 1940, casóse con [[Walter Wanger]], un famosu y poderosu productor de cine en que'l so historial cuntar clásicos como ''[[Stagecoach]]'', de [[John Ford]], y ''[[Cleopatra (película de 1963)|Cleopatra]]'', con [[Elizabeth Taylor]]. Nesa dómina Joan algamaría la fama cinematográfica (gracies en parte al sofitu del so home) col direutor alemán de cine negru [[Fritz Lang]], con películes como ''[[Man Hunt]]'' (1941), ''[[The Woman in the Window]]'' (1944), ''[[Perversidad]]'' (1945; remake americanu de la película de 1931 ''[[La golfa]]'', de [[Jean Renoir]]) y ''[[Secretu tres la puerta]]'' (1948). En 1950 [[Vincente Minnelli]] dirixir na comedia ''[[El padre de la novia]]'' y la so continuación, ''[[El padre ye güelu]]'' (1951), xunto a [[Spencer Tracy]] y [[Elizabeth Taylor]]. Por desgracia, esi mesmu añu, y cuando Joan taba a lo cimero de la fama, el so home Walter, nun ataque de celos, disparó contra l'axente d'ella, [[Jennings Lang]], mancándolo na vería. El consiguiente escándalu estremar de la carrera cinematográfica, faciéndola actuar principalmente en teatru y en televisión. En setiembre de 1965 divorcióse de Wanger, col que tuvo una fía: Stephanie Guest. Foi nomada al Emmy a la Meyor Actriz por ''Dark Shadows'' (1966). En 1978 casar por cuarta vegada, con [[David Wilde]]. Morrió'l [[7 d'avientu]] de [[1990]] en [[Scarsdale]] (Nueva York) por cuenta de un ataque de corazón. == Filmografía == * [[The Valley of Decision]] (1916), The Valley of Decisión, de [[Rae Berger]]. * [[La ciudá eterna]] (1923), The Eternal City, de [[George Fitzmaurice]]. * [[Power (película de 1928)|Power]] (1928), Power, de [[Howard Higgin]]. * [[Trafalgar (película)|Trafalgar]] (1929), The Divine Lady, de [[Frank Lloyd]]. * [[Three Live Ghosts]] (1929), Three Live Ghosts, de [[Thornton Freeland]]. * [[El capitán Drummond]] (1929), Bulldog Drummond, de [[F. Richard Jones]]. * [[Disraeli (película)|Disraeli]] (1929), Disraeli, d'[[Alfred E. Green]] * [[The Mississippi Gambler]] (1929), The Mississippi Gambler, [[Reginald Barker]]. * [[El cantar del Ritz]] (1930), Puttin' on the Ritz, d'[[Edward Sloman]]. * [[Crazy That Way]] (1930), Crazy That Way, de [[Hamilton MacFadden]]. * [[Moby Dick (película)|Moby Dick]] (1930), Moby Dick, de [[Lloyd Bacon]]. * [[Maybe it's Love]] (1930), Maybe it's Love, de [[William A. Wellman]] * [[Scotland Yard]] (1930), Scotland Yard, de [[William K. Howard]]. * [[Many a Slip]] (1931), Many a Slip, de [[Vin Moore]]. * [[Esposes de médicos]] (1931), Doctors' Wives, de [[Frank Borzage]]. * [[Chantage (película)|Chantage]] (1931), Hush Money, de [[Sidney Lanfield]]. * [[Quería un millonariu]] (1932), She Wanted a Millionaire, de [[John G. Blystone]] * [[La irreflexiva (1932)|La irreflexiva]] (1932), Careless Lady, de [[Kenneth MacKenna]]. * [[The Trial of Vivienne Ware (1932)|The Trial of Vivienne Ware]] (1932), The Trial of Vivienne Ware, de [[William K. Howard]] * [[Ente dos fueos]] (1932), Week Ends Only, d'[[Alan Crosland]]. * [[El besu redentor]] (1932), Wild Girl, de [[Raoul Walsh]]. * [[La mio moza y yo]] (1932), Me and my Gal, de [[Raoul Walsh]]. * [[Arizona to Broadway]] (1933), Arizona to Broadway, [[James Tinling]]. * [[Little Women (película de 1933)|Los Cuatro Hermanitas]] ([[Little Women (película de 1933)|Little Women]]) (1933), Little Women, de [[George Cukor]]. * [[El derechu a la felicidá (película de 1934)|El derechu a la felicidá]] (1934), The Pursuit of Happiness, d'[[Alexander Hall]]. * [[The Man Who Reclaimed His Head]] (1934), The Man Who Reclaimed His Head, [[Edward Ludwig]]. * [[Mundos privaos]] (1935), Private Worlds, de [[Gregory La Cava]]. * [[El cantor del ríu]] (1935), Mississippi, d'[[A. Edward Sutherland]]. * [[Two for tonight]] (1935), Two for tonight, de [[Frank Tuttle]]. * [[La danza de los ricos]] (1935), She Couldn't Take It, de [[Tay Garnett]]. * [[The Man Who Broke the Bank at Monte Carlo]] (1935), The Man Who Broke the Bank at Monte Carlo, de [[Stephen Roberts]]. * [[Wedding Present]] (1936), Wedding Present, de [[Richard Wallace]]. * [[Big Brown Eyes]] (1936), Big Brown Eyes, de [[Raoul Walsh]]. * [[Thirteen Hours by Air]] (1936), Thirteen Hours by Air, de [[Mitchell Leisen]]. * [[Two in a Croad]] (1936), Two in a Croad, d'[[Alfred E. Green]] * [[Vogues of 1938]] (1937), Vogues of 1938, d'[[Irving Cummings]]. * [[Volvió l'amor]] (1938), I Met My Love Again, de [[Joshua Logan]] y [[Arthur Ripley]]. * [[The Texans]] (1938), The Texans, de [[James P. Hogan (direutor)|James P. Hogan]] * [[Cómicos en París]] (1938), Artists and Models Abroad, de [[Mitchell Leisen]]. * [[Trade Winds]] (1938), Trade Winds, de [[Tay Garnett]]. * [[La mázcara de fierro]] (1939), The Man in the Iron Mask, de [[James Whale]]. * [[Llocos sueltos]] (1939), The Housekeeper's Daughter, de [[Hal Roach]]. * [[Green Hell]] (1940), Green Hell, de [[James Whale]]. * [[El gángster y la baillarina]] (1940), The House Across the Bay, d'[[Archie Mayu]]. * [[The Man I Married]] (1940), The Man I Married, d'[[Irving Pichel]]. * [[The Son of Monte Cristo]] (1940), The Son of Monte Cristo, de [[Rowland V. Lee]] * [[Una moza que promete]] (1941), She Knew All the Answers, de [[Richard Wallace]]. * [[Man Hunt]] (1941), Man Hunt, de [[Fritz Lang]]. * [[Vides al debalu]] (1941), Wild Geese Calling, de [[John Brahm]]. * [[Confirm or Deny]] (1941), Confirm or Deny, d'[[Archie Mayu]]. * [[The Wife Takes a Flyer]] (1942), The Wife Takes a Flyer, de [[Richard Wallace]]. * [[Twin Beds]] (1942), Twin Beds, de [[Tim Whelan]]. * [[Girl Trouble]] (1942), Girl Trouble, de [[Harold D. Shuster]] * [[Margin for Error]] (1943), Margin for Error, d'[[Otto Preminger]]. * [[The Woman in the Window]] (1944), The Woman in the Window, de [[Fritz Lang]]. * [[Nob Hill]] (1945), Nob Hill, de [[Henry Hathaway]]. * [[Perversidad]] (1945), Scarlet Street, de [[Fritz Lang]]. * [[Colonel Effingham's Raid]] (1946), Colonel Effingham's Raid, d'[[Irving Pichel]]. * [[Pasión na selva]] (1947), The Macomber Affair, de [[Zoltan Korda]]. * [[Una muyer na sablera]] (1947), The woman on the Beach, de [[Jean Renoir]]. * [[El repulgu]] (1948), Hollow Triumph, de [[Steve Sekely]]. * [[Secretu tres la puerta]] (1948), Secret Beyond the Door, de [[Fritz Lang]]. * Hollow Triumph (1948), Hollow Triumph, de [[Steve Sekely]]. * [[Almes desnudes]] (1949), The Reckless Moment, de [[Max Ophüls]]. * [[El padre de la novia]] (1950), Father of the Bride, de [[Vincente Minnelli]]. * [[¿Puede entrase?]] (1950), For Heaven's Sake, de [[George Seaton]]. * [[El padre ye güelu]] (1951), Father’s Little Dividend, de [[Vincente Minnelli]]. * [[The Guy Who Came Back]] (1951), The Guy Who Came Back, de [[Joseph M. Newman]] * [[Conciencies Culpables]] (1954), Highway Dragnet, de [[Nathan Xuren]]. * [[We're No Angels (película de 1955)|We're No Angels]] (1955), We're No Angels, de [[Michael Curtiz]]. * [[Siempres hai una mañana]] (1956), There's Always Tomorrow, de [[Douglas Sirk]]. * [[Navy Wife]] (1956), Navy Wife, d'[[Edward Bernds]]. * [[La roxura y el deséu]] (1960), Desire in the Dust, de [[William F. Claxton]] * [[Solombres na escuridá]] (1970), House of Dark Shadows, de [[Dan Curtis]]. * [[Suspiria (película)|Suspiria]] (1977), Suspiria, de [[Dario Argento]]. == Filmografía en televisión == * Suddenly, Love (1978) * Dr. Simon Locke (un episodiu, 1972) * The Eyes of Charles Sand (1972) * Gidget Gets Married (1972) * Dark Shadows (386 episodios, 1966-1971) * Love, American Style (un episodiu, 1971) * The Governor & J. J. (un episodiu, 1970) * Burke's Law (un episodiu, 1965) * Mr. Broadway (un episodiu, 1964) * Too Young to Go Steady (1959) * Pursuit (un episodiu, 1958) * The DuPont Show of the Month (un episodiu, 1957) * Playhouse 90 (un episodiu, 1957) * The Ford Television Theatre (dos episodios, 1955-1956) * Climax! (un episodiu, 1955) * The Best of Broadway (un episodiu, 1954) * General Electric Theater (un episodiu, 1954) * Somerset Maugham TV Theatre (dos episodios, 1951) * Danger (un episodiu, 1951) * Your Show of Shows (un episodiu, 1951) * Nash Airflyte Theatre (un episodiu, 1951) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1910|1990|Bennett, Joan}} [[Categoría:Persones de Nueva Jersey]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] bbe9zsrfp9ljknjvtr2kf7i1m1kvd7c 3709208 3709201 2022-08-18T13:17:15Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Joan Bennett}} {{persona}} '''Joan Geraldine Bennett''', conocida como '''Joan Bennett''' {{nym}}, foi una [[actriz]] d'Estaos Xuníos. == Biografía == Foi fía de los actores [[Richard Bennet]] y [[Adrianne Morrison]], y hermana de les tamién actrices [[Constance Bennet|Constance]] y [[Barbara Bennet|Barbara]]. Los sos primeros pasos fueron con papeles secundarios, hasta qu'en 1929 apaeció na película de F. Richard Jones ''[[Bulldog Drummond]]'', xunto a [[Ronald Apinen]], nomáu al Óscar. En 1926 casóse con [[John Marion Fox]], del que se divorciaría en 1928. En 1932, y hasta 1938, volvió casase, nesta ocasión col guionista y productor [[Gene Markey]]. Mientres esos años afitó'l so nome con películes como ''[[La mio moza y yo]]'' (1932), de [[Raoul Walsh]]; ''[[Little Women (película de 1933)|Little Women]]'' (1933), de [[George Cukor]]; ''[[Wedding Present]]'' (1936), de [[Richard Wallace]]; la comedia xunto a [[Cary Grant]] ''[[Big Brown Eyes]]'' (1936)... Camudó'l color del so pelo de rubiu platino a morenu en ''[[Trade Winds]]'' (1938), de [[Tay Garnett]], filme col que conquistó a mediu mundu, convirtiéndose nuna "[[muyer fatal]]". El 12 de xineru de 1940, casóse con [[Walter Wanger]], un famosu y poderosu productor de cine en que'l so historial cuntar clásicos como ''[[Stagecoach]]'', de [[John Ford]], y ''[[Cleopatra (película de 1963)|Cleopatra]]'', con [[Elizabeth Taylor]]. Nesa dómina Joan algamaría la fama cinematográfica (gracies en parte al sofitu del so home) col direutor alemán de cine negru [[Fritz Lang]], con películes como ''[[Man Hunt]]'' (1941), ''[[The Woman in the Window]]'' (1944), ''[[Perversidad]]'' (1945; remake americanu de la película de 1931 ''[[La golfa]]'', de [[Jean Renoir]]) y ''[[Secretu tres la puerta]]'' (1948). En 1950 [[Vincente Minnelli]] dirixir na comedia ''[[El padre de la novia]]'' y la so continuación, ''[[El padre ye güelu]]'' (1951), xunto a [[Spencer Tracy]] y [[Elizabeth Taylor]]. Por desgracia, esi mesmu añu, y cuando Joan taba a lo cimero de la fama, el so home Walter, nun ataque de celos, disparó contra l'axente d'ella, [[Jennings Lang]], mancándolo na vería. El consiguiente escándalu estremar de la carrera cinematográfica, faciéndola actuar principalmente en teatru y en televisión. En setiembre de 1965 divorcióse de Wanger, col que tuvo una fía: Stephanie Guest. Foi nomada al Emmy a la Meyor Actriz por ''Dark Shadows'' (1966). En 1978 casar por cuarta vegada, con [[David Wilde]]. Morrió'l [[7 d'avientu]] de [[1990]] en [[Scarsdale]] (Nueva York) por cuenta de un ataque de corazón. == Filmografía == * [[The Valley of Decision]] (1916), The Valley of Decisión, de [[Rae Berger]]. * [[La ciudá eterna]] (1923), The Eternal City, de [[George Fitzmaurice]]. * [[Power (película de 1928)|Power]] (1928), Power, de [[Howard Higgin]]. * [[Trafalgar (película)|Trafalgar]] (1929), The Divine Lady, de [[Frank Lloyd]]. * [[Three Live Ghosts]] (1929), Three Live Ghosts, de [[Thornton Freeland]]. * [[Bulldog Drummond]] (1929), Bulldog Drummond, de [[F. Richard Jones]]. * [[Disraeli (película)|Disraeli]] (1929), Disraeli, d'[[Alfred E. Green]] * [[The Mississippi Gambler]] (1929), The Mississippi Gambler, [[Reginald Barker]]. * [[El cantar del Ritz]] (1930), Puttin' on the Ritz, d'[[Edward Sloman]]. * [[Crazy That Way]] (1930), Crazy That Way, de [[Hamilton MacFadden]]. * [[Moby Dick (película)|Moby Dick]] (1930), Moby Dick, de [[Lloyd Bacon]]. * [[Maybe it's Love]] (1930), Maybe it's Love, de [[William A. Wellman]] * [[Scotland Yard]] (1930), Scotland Yard, de [[William K. Howard]]. * [[Many a Slip]] (1931), Many a Slip, de [[Vin Moore]]. * [[Esposes de médicos]] (1931), Doctors' Wives, de [[Frank Borzage]]. * [[Chantage (película)|Chantage]] (1931), Hush Money, de [[Sidney Lanfield]]. * [[Quería un millonariu]] (1932), She Wanted a Millionaire, de [[John G. Blystone]] * [[La irreflexiva (1932)|La irreflexiva]] (1932), Careless Lady, de [[Kenneth MacKenna]]. * [[The Trial of Vivienne Ware (1932)|The Trial of Vivienne Ware]] (1932), The Trial of Vivienne Ware, de [[William K. Howard]] * [[Ente dos fueos]] (1932), Week Ends Only, d'[[Alan Crosland]]. * [[El besu redentor]] (1932), Wild Girl, de [[Raoul Walsh]]. * [[La mio moza y yo]] (1932), Me and my Gal, de [[Raoul Walsh]]. * [[Arizona to Broadway]] (1933), Arizona to Broadway, [[James Tinling]]. * [[Little Women (película de 1933)|Los Cuatro Hermanitas]] ([[Little Women (película de 1933)|Little Women]]) (1933), Little Women, de [[George Cukor]]. * [[El derechu a la felicidá (película de 1934)|El derechu a la felicidá]] (1934), The Pursuit of Happiness, d'[[Alexander Hall]]. * [[The Man Who Reclaimed His Head]] (1934), The Man Who Reclaimed His Head, [[Edward Ludwig]]. * [[Mundos privaos]] (1935), Private Worlds, de [[Gregory La Cava]]. * [[El cantor del ríu]] (1935), Mississippi, d'[[A. Edward Sutherland]]. * [[Two for tonight]] (1935), Two for tonight, de [[Frank Tuttle]]. * [[La danza de los ricos]] (1935), She Couldn't Take It, de [[Tay Garnett]]. * [[The Man Who Broke the Bank at Monte Carlo]] (1935), The Man Who Broke the Bank at Monte Carlo, de [[Stephen Roberts]]. * [[Wedding Present]] (1936), Wedding Present, de [[Richard Wallace]]. * [[Big Brown Eyes]] (1936), Big Brown Eyes, de [[Raoul Walsh]]. * [[Thirteen Hours by Air]] (1936), Thirteen Hours by Air, de [[Mitchell Leisen]]. * [[Two in a Croad]] (1936), Two in a Croad, d'[[Alfred E. Green]] * [[Vogues of 1938]] (1937), Vogues of 1938, d'[[Irving Cummings]]. * [[Volvió l'amor]] (1938), I Met My Love Again, de [[Joshua Logan]] y [[Arthur Ripley]]. * [[The Texans]] (1938), The Texans, de [[James P. Hogan (direutor)|James P. Hogan]] * [[Cómicos en París]] (1938), Artists and Models Abroad, de [[Mitchell Leisen]]. * [[Trade Winds]] (1938), Trade Winds, de [[Tay Garnett]]. * [[La mázcara de fierro]] (1939), The Man in the Iron Mask, de [[James Whale]]. * [[Llocos sueltos]] (1939), The Housekeeper's Daughter, de [[Hal Roach]]. * [[Green Hell]] (1940), Green Hell, de [[James Whale]]. * [[El gángster y la baillarina]] (1940), The House Across the Bay, d'[[Archie Mayu]]. * [[The Man I Married]] (1940), The Man I Married, d'[[Irving Pichel]]. * [[The Son of Monte Cristo]] (1940), The Son of Monte Cristo, de [[Rowland V. Lee]] * [[Una moza que promete]] (1941), She Knew All the Answers, de [[Richard Wallace]]. * [[Man Hunt]] (1941), Man Hunt, de [[Fritz Lang]]. * [[Vides al debalu]] (1941), Wild Geese Calling, de [[John Brahm]]. * [[Confirm or Deny]] (1941), Confirm or Deny, d'[[Archie Mayu]]. * [[The Wife Takes a Flyer]] (1942), The Wife Takes a Flyer, de [[Richard Wallace]]. * [[Twin Beds]] (1942), Twin Beds, de [[Tim Whelan]]. * [[Girl Trouble]] (1942), Girl Trouble, de [[Harold D. Shuster]] * [[Margin for Error]] (1943), Margin for Error, d'[[Otto Preminger]]. * [[The Woman in the Window]] (1944), The Woman in the Window, de [[Fritz Lang]]. * [[Nob Hill]] (1945), Nob Hill, de [[Henry Hathaway]]. * [[Perversidad]] (1945), Scarlet Street, de [[Fritz Lang]]. * [[Colonel Effingham's Raid]] (1946), Colonel Effingham's Raid, d'[[Irving Pichel]]. * [[Pasión na selva]] (1947), The Macomber Affair, de [[Zoltan Korda]]. * [[Una muyer na sablera]] (1947), The woman on the Beach, de [[Jean Renoir]]. * [[El repulgu]] (1948), Hollow Triumph, de [[Steve Sekely]]. * [[Secretu tres la puerta]] (1948), Secret Beyond the Door, de [[Fritz Lang]]. * Hollow Triumph (1948), Hollow Triumph, de [[Steve Sekely]]. * [[Almes desnudes]] (1949), The Reckless Moment, de [[Max Ophüls]]. * [[El padre de la novia]] (1950), Father of the Bride, de [[Vincente Minnelli]]. * [[¿Puede entrase?]] (1950), For Heaven's Sake, de [[George Seaton]]. * [[El padre ye güelu]] (1951), Father’s Little Dividend, de [[Vincente Minnelli]]. * [[The Guy Who Came Back]] (1951), The Guy Who Came Back, de [[Joseph M. Newman]] * [[Conciencies Culpables]] (1954), Highway Dragnet, de [[Nathan Xuren]]. * [[We're No Angels (película de 1955)|We're No Angels]] (1955), We're No Angels, de [[Michael Curtiz]]. * [[Siempres hai una mañana]] (1956), There's Always Tomorrow, de [[Douglas Sirk]]. * [[Navy Wife]] (1956), Navy Wife, d'[[Edward Bernds]]. * [[La roxura y el deséu]] (1960), Desire in the Dust, de [[William F. Claxton]] * [[Solombres na escuridá]] (1970), House of Dark Shadows, de [[Dan Curtis]]. * [[Suspiria (película)|Suspiria]] (1977), Suspiria, de [[Dario Argento]]. == Filmografía en televisión == * Suddenly, Love (1978) * Dr. Simon Locke (un episodiu, 1972) * The Eyes of Charles Sand (1972) * Gidget Gets Married (1972) * Dark Shadows (386 episodios, 1966-1971) * Love, American Style (un episodiu, 1971) * The Governor & J. J. (un episodiu, 1970) * Burke's Law (un episodiu, 1965) * Mr. Broadway (un episodiu, 1964) * Too Young to Go Steady (1959) * Pursuit (un episodiu, 1958) * The DuPont Show of the Month (un episodiu, 1957) * Playhouse 90 (un episodiu, 1957) * The Ford Television Theatre (dos episodios, 1955-1956) * Climax! (un episodiu, 1955) * The Best of Broadway (un episodiu, 1954) * General Electric Theater (un episodiu, 1954) * Somerset Maugham TV Theatre (dos episodios, 1951) * Danger (un episodiu, 1951) * Your Show of Shows (un episodiu, 1951) * Nash Airflyte Theatre (un episodiu, 1951) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1910|1990|Bennett, Joan}} [[Categoría:Persones de Nueva Jersey]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 9purdd56gd9boxsztq8z4fdz80hr22x 0 55388 3709876 3610217 2022-08-19T09:20:14Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Selma Blair}} {{persona}} '''Selma Blair Beitner''' ([[Michigan]], [[23 de xunu]] de [[1972]]) ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]], considerada de corte Indie por cuenta de la diversidá y al tipu de papeles qu'interpretó tantu en cine como en teatru. Protagonizó películes como ''[[Cruel Intentions]]'', ''[[Legally Blonde]]'', ''[[La cosa más duce]]'', ''[[Hellboy (película)|Hellboy]]'', ''[[The Fog]]'' (Terror na borrina), ''[[Purple Violets]]'' y ''[[Hellboy II: The Golden Army]]'' amás de delles series de televisión como ''Zoe, Duncan, Jack y Jane'' y ''Anger Management''. == Biografía == === Infancia === '''Selma Blair''' nació en Southfield, [[Michigan]], el 23 de xunu de 1972. Ye fía de Molly Ann y Elliot Beitner. Tien trés hermanes mayores, Katherine (publicista), Elizabeth y Marie. Empecipió los sos estudios nuna escuela xudía y na escuela Cranbrook Kingswood en Bloomfield Hills. Asistió al [[Kalamazoo College]] en Michigan onde terminó'l bachilleratu y darréu matriculóse con honores na [[Universidá de Michigan]] en 1994. Dempués d'esto, Blair camudar a [[Nueva York]] pa siguir la so carrera, pero esta da un xiru cuando ingresa a les clases d'actuación. === Carrera === Dempués de les clases nel conservatoriu d'actuación con [[Stella Adler]], Blair empezó a actuar en pequeños papeles mientres los primeros años de los [[años 1990|90]] incluyendo dellos curtiumetraxes y filmes independientes como "Debutante" xuntu col entós desconocíu [[Josh Hartnett]], ''[[Girl (película de 1998)|Girl]]'' xunto a [[Dominique Swain]], la comedia d'adolescentes de secundaria [[Yá nun puedo esperar]] o "''Strong Island Boys''", que nunca se llogró estrenar en nengún formatu. Realizó'l casting pa la serie [[Buffy the Vampire Slayer (serie de televisión)|Buffy the Vampire Slayer]] pero nun llogró aportar al papel. Tres dellos años d'audiciones y películes ''Indie'' llogró estelarizar el so primer filme de taquilla, ''[[Cruel Intentions]]'' o ''Xuegos Sexuales'', como se-y conoció en Llatinoamérica, en 1999, realizando'l papel de "Cecile", la moza inocente a la que los sos compañeros del colexu, los maldadosos mediohermanos "Kathryn"-[[Sarah Michelle Gellar]] y "Sebastian"-[[Ryan Phillippe]] intenten malvar. Pola so escena con Gellar llogró'l premiu al meyor besu nos [[MTV Movie Awards]]. Sicasí lo que la catapultó al visu del estrellalgu foi la so participación estelar interpretando a Zoe Bean na serie colexal "''Zoe, Duncan, Jack y Jane''"(1999) pa la WB. Pa la entrada del nuevu mileniu protagoniza xunto a les estrelles emerxentes [[Freddie Prinze, Jr.]] y [[Julia Stiles]] la comedia adolescente ''[[Down to You]]''. En 2001 protagoniza'l filme de cultu ''Kill me later'' onde demuestra por qué ye considerada una de la meyores actrices de cine independiente, y per primer vegada recibe comentarios positivos de la crítica especializada. Tamién vuelve trabayar con [[Reese Witherspoon]] na película de gran ésitu ''[[Legally Blonde]]''. Igualmente protagoniza la travesía d'unos mozos hasta'l funeral de [[Kurt Cobain]] xunto a [[Jared Leto]] y [[Jake Gyllenhaal]] en "''Highway''". A la fin d'esi añu estrena'l filme de [[Cine arte]] ''[[Storytelling (película)|Storytelling]]'', onde interpreta a una estudiante insegura, que la so vida ye destruyida pol so profesor del colexu seduciéndola y semi-forzándola a tener una rellación con él. Pa 2002 estrenar en cines ''[[The Sweetest Thing]]'' que protagoniza xunto a [[Cameron Diaz]] y [[Christina Applegate]], considerada un tropiezu na carrera de Blair. En 2003 estelarizó ''[[A Guy Thing]]'' (Un Noviu N'apuros), una comedia onde comparte nuevamente creitos con Julia Stiles ya igualmente participa [[Jason Lee]]. En 2004 rodó a les órdenes del direutor [[underground]] [[John Waters]] la comedia de sátira sexual ''[[A Dirty Shame]]'', onde interpretó a Ursula Udders, una adolescente [[Exhibicionismu|exhibicionista]]. Nel mesmu añu interpretó'l papel de ''Elizabeth "Liz" Sherman'' una super-héroe con una infancia difícil que tien poderes pirotécnicos na película ''[[Hellboy (película)|Hellboy]]'' del direutor [[Guillermo del Toro]]. En 2005 destaquen trés films: trabaya nel infravalorado thriller políticu ''[[The Deal]]'' (La Estafa), con [[Christian Slater]] y [[Angie Harmon]], esta película intenta amosar cómo se remana la política y el petroleu nos [[Estaos Xuníos]]; [[The Fog]] (Terror na borrina), que foi la última película de la dupla-[[John Carpenter]] y Debra Hill (pioneros del cine de terror moderno) primero que esta postrera finara mientres el rodaxe; y finalmente protagoniza'l positivamente criticáu curtiumetraxe ''The Big Empty''. Yá en 2007 protagoniza lo que pa munchos foi la so meyor película hasta esi momentu, ''[[Purple Violets]]'' o "Namorada D'El mio Ex", títulu col que se-y conoció nel públicu de fala hispana, onde [[Edward Burns]], [[Patrick Wilson (actor)|Patrick Wilson]] y [[Debra Messing]] coprotagonizan esti señardosu filme sobre una escritora (Blair) que, con un matrimoniu infeliz, realcuentra'l verdaderu amor nel so antiguu noviu del colexu. Esi mesmu añu apúrrenos una película franca y ensin finales felices sobre'l drama del amor ''[[Feast of Love]]'' xunto a [[Greg Kinnear]] y [[Morgan Freeman]], onde ésti ye'l testigu y narrador de toles hestories. Igualmente en 2007 protagoniza ''[[WΔZ]]'' onde xuega'l papel d'una moza qu'asesina serialmente a los delincuentes que lu violen y maten a la so ma y a los que impunemente la policía dexa llibres. En 2008 vuelve interpretar a [[Elizabeth "liz" Sherman]] en "''[[Hellboy II: The Golden Army]]''", película que superó na pantalla y recaldación a la primer entrega de la saga llegando al númberu 1 en taquilla en Norteamérica y Europa. Más tarde apúrrenos ''[[My Mom's New Boyfriend]]'' xunto a [[Meg Ryan]] y [[Antonio Banderas]]. A finales d'esi mesmu añu protagoniza la serie de la NBC ''[[Kath & Kim (Estaos Xuníos)]]'', onde interpreta a Kim, una moza fluexo y mimao que va de compres nos centros comerciales y esta ayenada col mundu de les celebridaes. Ella ye fía de Kath, interpretada por [[Molly Shannon]]. Pa 2009 toma'l rol principal en ''The Poker House'', al llau de [[Jennifer Lawrence]] y [[Chloë Moretz]], este ye un filme basáu en fechos reales, sobre trés hermanes que sufren maltratu y abusu infantil per parte de la so madre y de distintos homes. En 2010 protagoniza "''Columbus Circle''", un drama nel cual una nueva solitaria heredera (Blair) ye obligada a salir de los sos mieos cuando s'investiga un homicidiu que se comete nel departamentu d'al llau. Apocayá Blair tuvo trabayando en teatru, ya igual ente los sos nuevos trabayos alcuéntrase "Four Saints", película sobre'l sufrimientu de les enfermeres mientres la Primer Guerra Mundial; "Retruques", un thriller psicolóxicu de suspensu; y el Drama ''Dark Horse'' xunto a [[Christopher Walken]] y [[Mia Farrow]], la película fala sobre'l "estancamientu" y la dificultá d'independizase económicamente en dellos mozos, el filme foi presentáu por Blair nel so estrenu mundial nel [[Festival Internacional de Cine de Venecia]]. Selma Blair, actriz que nun revela enforma de los sos proyeutos nel cine nin la so vida privada, ta alloñada de la imaxe d'actriz de "Taquilla", sicasí tien una llarga y respetable trayeutoria que la responder# por nel mundu del cine y televisión. Apocayá Selma Blair foi nomada a los Premios Grammy (edición norteamericana 2011) por narrar el [[Audiolibro]] sobre'l [[Holocaustu]], Anne Frank: The Diary Of A Young Girl: The Definitive Edition. Blair co-protagonizó la serie "Anger Management" xunto a [[Charlie Sheen]], basada na película Llocos de roxura de [[Jack Nicholson]]. Ella interpretó, enantes del so arrenunciu en 2013, a la terapeuta personal de Sheen y ye l'interés amorosu d'este. La serie estrenó'l 28 de xunu de 2012 n'Estaos Xuníos, consiguiendo romper tolos récores d'audiencia pa un estrenu de cable en Norteamérica, con 5.74 millones de televidentes. === Vida personal === Blair casóse con [[Ahmet Zappa]], fíu d'unu de los más grandes y enigmáticos artistes del sieglu XX [[Frank Zappa]], el 24 de xineru de 2004 na casona Carrie Fisher en [[Beverly Hills]], [[California]]. Ella solicitó'l divorciu na Corte Suprema de Los Angeles el 21 de xunu de 2006, citando "diferencies irreconciliables". Nuna declaración a ''[[People]]'' un voceru de la pareya dixo "Selma y Ahmet decidieron divorciase pero quiérense enforma l'unu al otru y van siguir siendo amigos cercanos". Nel pasáu, salió col músicu [[Josh Groban]] y col mozu actor y cómicu [[Mikey Day]], el so coestrella en [[Kath & Kim (Estaos Xuníos)|Kath & Kim]]. Na actualidá Blair ta xunida sentimentalmente al diseñador de moda Jason Bleick, y en febreru de 2011 anunció a diversos medios de comunicación que taba embarazada del so primer ñácaru. El 25 de xunetu de 2011, Blair finalmente convirtióse en madre d'un neñu que va llevar por nome Arthur Saint Bleick, naciendo con un pesu de tres kilos 515 gramos, nun hospital de Los Angeles según la revista People. Igualmente a l'actriz conocer por camudar drásticamente d'estilos de peñáu y dir a la vanguardia nos nuevos enclinos de moda. Blair tien un gran ciñu polos animales, de fechu ella curia dellos perros que recoyó de les cais, tamién ye aficionada a l'actividá ecuestre. Ente los sos meyores amigues atópense les ximielgues [[Mary-Kate y Ashley Olsen]], [[Julia Stiles]], [[Claire Danes]], [[Jaime King]], [[Victoria Beckham]] y [[Kirsten Dunst]]. == Filmografía == {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;" | Film |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! Añu ! Película ! Rol ! Notes |- | rowspan=2|[[1996]] | ''The Broccoli Theory'' | | |- | ''Brain Candy'' | Moza nel conciertu de rock | |- | rowspan=5|[[1997]] | ''Strong Island Boys'' | Tara | |- | ''Gone Again'' | Ayla | |- | ''Arresting Gena'' | Drugged woman | |- | ''Two in the Morning'' | Shea | |- | ''[[In & Out]]'' | Cousin Linda | |- | rowspan=3|[[1998]] | ''Brown's Requiem'' | Jane | |- | ''[[Girl (película de 1998)|Girl]]'' | Darcy | |- | ''[[Yá nun puedo esperar]]'' | Nancy | |- | rowspan=1|[[1999]] | ''[[Cruel Intentions]]'' | Cecile Caldwell | |- | rowspan=1|[[2000]] | ''[[Down to You]]'' | Cyrus | |- | rowspan=3|[[2001]] | ''Kill Me Later'' | Shawn Holloway | |- | ''[[Storytelling]]'' | Vi | |- | ''[[Legally Blonde]]'' | Vivian Kensington | |- | rowspan=2|[[2002]] | ''Highway'' | Cassie | |- | ''[[La cosa más duce|The Sweetest Thing]]'' | Jane Burns | |- | rowspan=2|[[2003]] | ''[[A Guy Thing]]'' | Karen | |- | ''Dallas 362'' | Peg | |- | rowspan=3|[[2004]] | ''[[Hellboy (película)|Hellboy]]'' | Liz Sherman | |- | ''A Dirty Shame'' | Caprice Stickles / Ursula Udders | |- | ''In Good Company'' | Kimberly | |- | rowspan=4|[[2005]] | ''[[Pretty Persuasion]]'' | Grace Anderson | |- | ''The Deal'' | Abbey Gallagher | |- | ''The Fog'' | Stevie Wayne | |- | ''The Big Empty'' | Alice | |- | rowspan=3|[[2006]] | ''[[The Alibi]]'' | Adelle | |- | ''Chlorine'' | Elise | Suspendida |- | ''The Night of the White Pants'' | Beth Faigan | |- | rowspan=4|[[2007]] | ''Purple Violets'' | Patti Petalson | |- | ''[[WΔZ]]'' | Jean Lerner | |- | ''The Listening Party'' | | Suspendida |- | ''Feast of Love'' | Kathryn Smith | |- | rowspan=3|[[2008]] | ''[[My Mom's New Boyfriend]]'' | Emily Lott | |- | ''[[The Poker House]]'' | Sarah | |- | ''[[Hellboy II: The Golden Army]]'' | Liz Sherman | |- | [[2009]] | ''The Family Tree'' | Miss Delbo | |- | [[2012]] | ''[[Columbus Circle (Película)|Columbus Circle]]'' | Abigail | |- | rowspan=3|[[2011]] | ''Different Kind Of Love'' | Camiya | Completada |- | ''Dark Horse'' | Miranda | Completada |- | ''Retruques'' | Mary | Completada |- | [[2013]] | ''Four Saints'' | Dorothy Fielding | En producción |- |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;" | Televisión |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! Añu ! Serie ! Rol ! Notes |- | [[1995]] | ''[[The Adventures of Pete & Pete]]'' | Penelope Ghiruto | 1 episodiu |- | rowspan=3|[[1997]] | ''Amazon High'' | Cyane | Película pa TV |- | ''Soldier of Fortune, Inc.'' | Tish August | 1 episodiu |- | ''Non Laughing Matter'' | Lauren Winslow | Película pa TV |- | [[1998]] | ''Promised Land'' | Carla Braver | 1 episodiu |- | [[1999]]-[[2000]] | ''Zoe, Duncan, Jack and Jane'' | Zoe Bean | 24 episodios |- | [[2000]] | ''[[Xena: Warrior Princess]]'' | Cyane | 1 episodiu |- | [[2002]] | ''[[Friends]]'' | Wendy | 1 episodiu |- | [[2003]] | ''Coast to Coast'' | Stacey Pierce | Película pa TV |- | [[2004]] | ''DeMarco Affairs'' | Kate DeMarco | Película pa TV |- | [[2006]] | ''Hellboy: Sword of Storms'' | Liz Sherman (Voz) | Peliícula para TV |- | [[2007]] | ''Hellboy: Blood and Iron'' | Liz Sherman (Voz) | Película pa TV |- | [[2008]]-[[2009]] | ''[[Kath & Kim (Estaos Xuníos)]]'' | Kim Day | 18 episodios |- | rowspan=2|[[2010]] | ''[[Project Runway]]'' | Xuez Invitáu | 1 episodiu |- | ''[[Web Therapy]]'' | Tammy Hines | 2 episodios |- | [[2011]] | ''[[Portlandia (serie de televisión)|Portlandia]]'' | Frannie Walker | 1 episodiu |- | [[2012]] | ''[[Anger Management (serie de televisión)|Anger Management]]'' | Kate Wales | Protagonista |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome}} * [http://www.usaweekend.com/03_issues/030112/030112selma.html Demure in pearls, bawdy in leather: Who's the real Selma Blair?] By Alanna Nash. USA WEEKEND January 12, [[2003]] * [http://the1secondfilm.com/producer/649 Selma Blair Producer Profile for The 1 Second Film] * [http://www.mensvogue.com/arts/women/articles/2008/06/selmablair Blair in June 2008 issue of ''Men's Vogue''] * [http://www.whosdatedwho.com/celebrities/people/dating/selma-blair.htm] {{NF|1972||Blair, Selma}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Michigan]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] o1c890tp5mjce2yfmlxrmw59lpj51j1 0 55507 3709886 3678482 2022-08-19T09:21:03Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Eileen Brennan}} {{persona}} '''Vela Eileen Regina Brennen''' {{nym}}<ref>{{cita web |url=http://es.reuters.com/article/entertainmentNews/idESMAE96T05O20130730 |títulu=Muerre l'actriz d'Estaos Xuníos Eileen Brennan a los 80 años |fechaaccesu=30 de xunetu de 2013 |fecha=30 de xunetu de 2013}}</ref> foi una actriz d'Estaos Xuníos, nomada a los [[Premios Óscar|Premiu Óscar]]. Destacar en cine, teatru y televisión. Saltó a la fama gracies a la so interpretación de la desagradable capitán Doreen Lewis na película ''[[Private Benjamin]]'', pola cual recibió una nominación a los [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] como meyor actriz de repartu. Per otru llau en televisión recibió nominaciones al [[Globu d'oru]] y a premios [[Emmy]] al participar en series como ''[[Newhart]]'', ''[[Treintaytantos]]'' y ''[[Will y Grace]]''. == Biografía == Eileen foi fía de Regina Menehan, que yera actriz de películes mudes, y de John Gerald Brennen que yera doctor. Foi criada so la relixón católica. En 1968 casóse con David John Lampson con quien tuvo los sos dos fíos, y del cual divorcióse en 1974. Unu de los sos fíos ye actor y l'otru ye cantante. Eileen Brennan foi una sobreviviente de [[cáncer de mama|Cáncer de senu]]. A lo llargo de la so carrera sufrió munchos accidentes. Mientres la producción de la obra ''Annie'' al cayer del escenariu, quebróse la pierna esquierda. Tuvo un accidente automovilísticu que lu afectó cuasi tol so cuerpu y tamién tuvo una fuerte adicción a calmantes. Tamién foi alcohólica. == Carrera == Eileen estudió n'actuación na Universidá de Xeorxa y l'Academia Americana d'Artes Dramátiques. Poco dempués empezó la so carrera apaeciendo n'obres de teatru, ente les obres que protagonizó destaquen: ''Arsenic and old lace'', ''Little Mary Sunshine'', ''The student Gipsy'' y ''Hello, Dolly!''. La so primer apaición en filmes foi na película de televisión de 1966, ''The Star Wagon'', película alrodiu d'una máquina del tiempu protagonizada por [[Dustin Hoffman]]. Debutó nel cine cola película ''[[El noviu de la mio muyer]]'' en 1967. En 1968 incorporar a la serie ''[[Rowan & Martin's Laugh-in]]'', na cual solo trabayó mientres dos meses. Ganóse la reconocencia al participar na película ''[[El golpe (película de 1973)|El golpe]]'' onde interpretó a "Billie", la confidente del estafador Henry Gondorf (interpretáu por [[Paul Newman]]). El so talentu captó l'atención del direutor [[Peter Bogdanovich]], quien-y dio papeles de repartu en películes sos como ''[[The Last Picture Show|La última película]]'', en 1971 (pola cual recibió una nominación a los premios [[BAFTA]] como meyor actriz de repartu) y l'adaptación de la novela de Henry James ''[[Una señorita rebalba]]'', en 1974. Hai de solliñar que Bogdanovich utilizó los dos talentos de Brennan nes sos películes, pos en ''[[At long last love]]'', demostró'l so potencial cantando y actuando. Con Bongadovich, polo xeneral compartía creitos con actrices como [[Cybill Shepherd]] y [[Cloris Leachman]]. Darréu Eileen apaeció en películes de corte risible-detectivesco y comúnmente interpretaba personaxes pícaros ya inclusive vulgares. Ente los sos más destacaes intervenciones destaquen ''[[Murder by Death]]'' (1976), ''[[The Cheap Detective]]'' (1978) y ''[[El xuegu del barruntu]]'' (1985). En 1981 tuvo una nominación al [[Premios Óscar|Óscar]] cuando interpretó a la tarrecible comandante Doreen Lewis en ''[[Private Benjamin]]''. Ella repitió'l mesmu papel pa l'adaptación de televisión (1981-1983) pola cual ganó un premiu [[Emmy]] como meyor actriz de repartu y un [[Globu d'oru]] como meyor actriz. Mientres el rodaxe de la serie Brennan sufrió un tarrecible accidente automovilísticu que la dexó incapacitada y retiróse de l'actuación per unos años. ''[[El xuegu del barruntu]]'' foi'l so gran regresu al cine en [[1985]] interpretando a la Sra. Peacock. En 1990 apaez na película romántica ''[[White Palace|Pasión ensin barreres]]'' y na secuela de ''La Última Película'', ''[[Texasville]]''. Mientres el restu de la década de los 90's, siguió apaeciendo en películes pa televisión y n'episodios de series de televisión ente los que destaquen ''[[Blossom]]'', ''[[Murder, She Wrote]]'', ''[[The Love Boat]]'', ''[[Tales from the Crypt|Hestories de la Cripta]]'', ''[[ER (serie de televisión)|ER]]'' y ''[[Touched by an Angel|Tocaos por un Ánxel]]''. Nos sos últimos años, non incursionó enforma nel cine. En [[2001]] tuvo una curtia intervención na película ''[[Jeepers Creepers|El demoniu]]'' ya interpretó a Zandra na serie ''[[Will y Grace]]'' y a la cacipladora Señora Bink na comedia ''[[7th Heaven|Séptimu Cielu]]''. == Fallecimientu == Finó'l [[28 de xunetu]] de [[2013]] nun auspicio de [[Burbank]] por cuenta d'entueyos col so cáncer de vexiga.<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/news/nin55988760/?ref_=hm_nw_tp_t1 |títulu=Eileen Brennan fina a los 80 años |fechaaccesu=30 de xunetu |añoacceso=2013 |autor= |apellíu= |nome= |enllaceautor= |coautores= |fecha= |añu= |mes= |formatu=html |obra= |editorial= |páxina= |idioma=inglés |doi= |urlarchivu= |fechaarchivu= |cita= }}</ref> Tenía 80 años. == Filmografía == {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Película !! Personaxe !! Notes |- | [[1966]] || ''The Star Wagon'' || Hallie || TV |- |rowspan="2"| [[1967]]||''[[El noviu de la mio muyer]]''||Eunice Tase|| |- |''NET Playhouse'' || N/D || Serie de TV (1 episodiu) |- | [[1968]] || ''Rowan & Martin's Laugh-in'' || Ejecutante regular || |- |rowspan="2"| [[1970]] || ''[[La pantasma y la señora Muir]]'' || Paula Tardy || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Xuegu Mortíferu'' || Alice || Serie de TV (1 episodiu) |- |[[1971]] || ''[[The Last Picture Show|La última película]]'' || Genevieve || |- |rowspan="3"| [[1972]] || ''La mio familia'' || Angelique McCarthy || Serie de TV (1 episodiu) |- | ''McMillan y la so esposa'' || Dora || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Playmates'' || Amy || TV |- |rowspan="4"| [[1973]] || ''Jigsaw'' || N/D || Serie de TV (1 episodiu) |- |''[[Espantuxu (película)|Espantuxu]]'' || Darlene || |- |''The blue knight'' || Glenda || TV |- |''[[El golpe (película de 1973)|El golpe]]'' || Billie || |- |rowspan="4"| [[1974]] || ''Come die with me'' || Mary Thatcher || |- |''Wide World Mystery'' || Mary || Serie de TV (1 episodiu) |- | ''Nourish the Beast''|| Baba Goya || TV |- |''[[Una señorita rebalba]]'' || Sra. Walker || |- |rowspan="8"| [[1975]] || ''[[Insight]]'' || N/D || Serie de TV (1 episodiu) |- | ''[[At Long Last Love]]'' || Elizabeth || |- |''La casa de mi padre'' || Sra. Lindholm || TV |- |''Knuckle'' || Amante de Delafield || aka ''Born Wild'' |- |''La nueche que punxo en llerza a América'' || Anne Muldoon || TV |- | ''Barnaby Jones'' || Anita Willson || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Kojak'' || Julie Lowring || Serie de TV (1 episodiu) |- |''[[Hustle|Destín Fatal]]'' || Paula Hollinger || |- | [[1976]] || ''[[Murder by Death]]'' || Tess Skeffington || Serie de TV (1 episodiu) |- |rowspan="3"| [[1977]] || ''The death of Richie'' || Carol Werner || TV |- |''All theat Glitters'' || Ma Packer || Serie de TV (1 episodiu) |- |''El postreru de los vaqueros'' || Penelope || |- |rowspan="4"| [[1978]] || ''Guapura negra'' || Annie Gray || Mini-serie |- |''Fiebre Musical'' (FM) || Madre || |- |''[[The Cheap Detective]]'' || Betty DeBoop || |- |''Visiones'' || N/D || Serie de TV (1 episodiu) |- |rowspan="4"| [[1979]] || ''13 Queens Boulevard'' || Felicia Winters || Serie de Tv (9 episodios) |- |''When she was bad'' || Mary Jensen || TV |- |''My old man'' || Marie || TV |- |''A new kind of family'' || Kit Flanagan || Serie de TV (11 episodios) |- | [[1980]] || ''[[Private Benjamin]]'' || Capitán Doreen Lewis || Nomada al [[Premios Óscar|Óscar]] como meyor actriz de repartu. |- |rowspan="4"| [[1981]] || ''When the Circus came to Town'' || Jessy || TV |- |''[[Taxi (serie de televisión)|Taxi]]'' || Sra. Mackenzie || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Incidente en Crestridge'' || Sara Davis || TV |- |''[[Private Benjamin (serie de televisión)|Private Benjamin]]'' || Capitán Doreen Lewis || Serie de televisión pola cual foi acreedora al premiu [[Premios Emmy|Emmy]] y al [[Premios Globu d'Oru|Globu d'Oru]]. |- |rowspan="2"| [[1982]] || ''American playhouse'' || Millworker || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Pandemonium'' || Madre de Candy || |- | [[1983]] || ''The funny farm'' || Gail Corbin || |- | [[1984]] || ''[[The Love Boat]]'' || Helen Forster || Serie de TV (2 episodios) |- |rowspan="4"| [[1985]] || ''La historia de los blancos n'América'' || N/D || TV |- |''El cuartu home sabiu'' || Judith || TV |- |''Off the rack'' || Kate Halloran || Serie de TV (7 episodios) |- |''[[El xuegu del barruntu]]'' || Sra. Peacock || |- |rowspan="2"| [[1986]] || ''La historia de los blancos n'América: Volume 2'' || N/D || TV |- |''[[Aventures en juguetelandia]]'' || Sra. Piper/Viuda Hubbard || TV |- |rowspan="2"| [[1987]] || ''Pactu mortal'' || Sylvia || TV |- |''[[Magnum P.I.]]'' || Brenda Babcock || Serie de TV (1 episodiu) |- |rowspan="5"| [[1988]] || ''[[Deos pegañosos]]'' || Stella || |- |''[[Les nueves aventures de Pippi Calzaslargas]]'' || Srita. Bannister || |- |''Llabios rentados'' || Asistente del hotel || |- |''CBS Summer Playhouse'' || Siobhan Owens || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Cantar murniu d'un día de boda'' || Maude || |- |rowspan="2"| [[1989]] || ''[[Teníes que ser tu]]'' || Judith || |- |''[[Newhart]]'' || Corinne Denby || Serie de TV (2 episodios) |- |rowspan="6"| [[1990]] || ''[[La escuela de les bisarmes]]'' || Srita. Dirge || Serie de TV animada (2 episodios) |- |''[[Stella (película de 1990)|Stella]]'' || Sra. Wilkerson || |- |''[[Blossom (Película)|Blossom]]'' || Agnes || TV |- |''[[El Teatru de Ray Bradbury]]'' || Sra. Annabelle Shrike || Serie de TV (1 episodiu) |- |''[[Texasville]]'' || Genevieve Morgan || |- |''[[White Palace|Pasión ensin barreres]]'' || Judy || |- |rowspan="5"| [[1991]] || ''[[Blossom]]'' || Agnes || Serie de TV (4 episodios) |- |''[[Treintaytantos]]'' || Margaret Weston || Serie de Tv (1 episodiu) |- |''Intenciones asesines'' || Charlotte || TV |- |''American Dreamer'' || N/D || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Joey takes a cab'' || N/D || |- |rowspan="3"| [[1992]] || ''Coraxe de muyer'' || Vicky Martin || TV |- |''A cencielles por amor'' || Frieda || |- |''Una chambonaes en casa'' || Wanda || Serie de TV (1 episodiu) |- |rowspan="7"| [[1993]] || ''Recycle Rex'' || Rose || Curtiu |- |''Duce asesinatu'' || Martha Catlin || TV |- |''[[Tribeca]]'' || Claudia || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Barra llibre'' || Dina || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Bonkers'' || Lilith DuPrave || Serie de TV (4 episodios) |- |''Previous Victims'' || Minnie Gray || TV |- |''[[Cuentos de la cripta]]'' || Ruth || Serie de TV (1 episodiu) "Hasta que la muerte dixébrenos" |- |rowspan="5"| [[1994]] || ''El mio nome ye Kate'' || Barbara Mannix || TV |- |''[[Murder, She Wrote]]'' || Loretta Lee || Serie de TV (2 episodios) |- |''El segundu primu de Nunzio'' || Sra. Randazzo || Curtiu |- |''En busca del Doctor Seuss'' || La villana Quien || TV |- |''Última escapada'' || Sada || TV |- |rowspan="5"| [[1995]] || ''[[Walker, Texas Ranger|Walker, Ranger de Texas]]'' || Joelle || Serie de TV (1 episodiu) "Mean streets" |- |''El caleyón del truenu'' || Irma || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Qu'esmadre de fía/Vienres de mieu'' || Direutora Handel || TV |- |''[[Reckless]]'' || Hermana Margaret || |- |''Rastru de llárimes'' || Clara || TV |- |rowspan="2"| [[1996]] || ''[[If These Walls Could Talk|Si les parés falaren]]'' || Tessie || TV (Segmentu "1996") |- |''Urxencies'' || Betty || Serie de TV (3 episodios) |- |rowspan="4"| [[1997]] || ''[[Boy's life 2]]'' || Sra. Randozza || Segmentu "El segundu primu de Nunzio" |- |''[[Cambéu de vezos]]'' || Madre superiora || |- |''[[La fada de los dientes]]'' || Joe || TV |- |''El secretu de Verónica'' || Grammy Anderson || Serie de TV (1 episodiu) |- |rowspan="3"| [[1998]] || ''[[Nash Bridges]]'' || Loretta Bettina || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Llocu por ti'' || Inspector # 10 || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Pants on fire'' || Ma || |- |rowspan="2"| [[1999]] || ''The Last Great Ride'' || Pamela "Mimi" Applegate || |- |''[[Tocaos por un ánxel]]'' || Dolores || Serie de TV (1 episodiu) "L'últimu día del restu de la to vida" |- |rowspan="2"| [[2000]] || ''Moonglow'' || N/D || |- |''The fearing mind'' || Madre d'Irene || Serie de TV (1 episodiu) |- | [[2001]] || [[Jeepers Creepers|El demoniu]] || La dama del gatu || |- |rowspan="2"| [[2002]] || ''Arli$$'' || N/D || Serie de TV (1 episodiu) |- |''[[Comic book villains]]'' || Sra. Cresswell || Videu |- |rowspan="4"| [[2003]] || ''[[Lizzie McGuire]]'' || Marge || Serie de TV (1 episodiu) |- |''Dumb luck'' || Minnie Hitchcock || |- |''Strong Medicine'' || Evelyn Knightly || Serie de TV (1 episodiu) |- |''[[Cheaper By the Dozen]]'' || Sra. Drucker || Ensin acreitar (Apaez nes escenes esaniciaes nel DVD) |- | [[2004]] || ''[[The hollow]]'' || Joan Van Etten || Direuta a Videu |- |rowspan="2"| [[2005]] || ''Los magnates del sexu'' || Sra. Cherkiss || |- |''[[Miss Simpatía 2: armada y fabulosa]]'' || Carol Fields || |- |rowspan="2"| [[2006]] || ''[[7th Heaven|Séptimu Cielu]]'' || Gladys Bink || Serie de TV (9 episodios) |- |''[[Will y Grace]]'' || Zandra || Serie de TV (6 episodios) |- | [[2007]] || ''Peanut Butter'' || Agnes || |- | [[2009]] || ''[[The Kings of Appletown|Los Reis d'Appletown]]'' || Tía Birdy || |- | [[2011]] || ''Naked run'' || Gram Malone || |- |} == Premios y nominaciones == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- | [[Premiu Óscar de 1980|1980]] || [[Óscar a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] || [[Private Benjamin]] || Nomada |- |} === [[Premios BAFTA]] === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- | 1973 || [[BAFTA a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] || [[The Last Picture Show|La última película]] || Nomada |- |} === [[Premios Emmy]] === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Serie''' || '''Resultáu''' |- | 2004 || [[Primetime Emmy a la meyor actriz convidada - Serie de comedia Meyor actriz convidada - Serie de comedia]] || [[Will y Grace]] || Nomada |- | 1991 || [[Primetime Emmy a la meyor actriz convidada - Serie dramática|Meyor actriz convidada - Serie dramática]] || [[Treintaytantos]] || Nomada |- | 1989 || [[Primetime Emmy a la meyor actriz convidada - Serie de comedia Meyor actriz convidada - Serie de comedia]] || [[Newhart]] || Nomada |- | 1983 || [[Primetime Emmy a la meyor actriz de repartu - Serie de comedia Meyor actriz de repartu - Serie de comedia]] || [[Private Benjamin (serie de televisión)|Private Benjamin]] || Nomada |- |rowspan="2"| 1981 || [[Primetime Emmy a la meyor actriz de repartu - Serie de comedia Meyor actriz de repartu - Serie de comedia]] || [[Private Benjamin (serie de televisión)|Private Benjamin]] || '''Ganadora''' |- | [[Primetime Emmy a la meyor actriz - Serie dramática|Meyor actriz en Serie dramática]] || [[Taxi (serie de televisión)|Taxi]] || Nomada |- |} === [[Globu d'oru]] === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película o Serie de TV''' || '''Resultáu''' |- | 1983 || [[Globu d'Oru a la meyor actriz de serie de televisión-Comedia o musical|Meyor actriz de serie de TV-Comedia o musical]] || [[Private Benjamin (Serie de Televisión)|Private Benjamin]] || Nomada |- | 1982 || [[Globu d'Oru a la meyor actriz de serie de televisión-Comedia o musical|Meyor actriz de serie de TV-Comedia o musical]] || [[Private Benjamin (Serie de Televisión)|Private Benjamin]] || '''Ganadora''' |- |} === [[Premios Golden Raspberry]] === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- | [[Premios Golden Raspberry de 1988|1989]] || [[Razzie a la peor actriz de repartu Peor actriz de repartu]] || ''[[Les nueves aventures de Pippi Calzaslargas]]'' || Nomada |- |} == Referencies == {{llistaref}} == Fuentes == *[http://www.imdb.es/name/nm0107281/ Ficha en IMDb n'español] *[https://www.imdb.com/name/nm0107281/?ref_=fn_a el_nm_1| Ficha en IMDb n'inglés] *[http://www.nndb.com/people/027/000022958/ Biografía en NNDB] == Enllaces esternes == {{commonscat}} {{NF|1932|2013|Brennan, Eileen}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Ganadores del premiu Emmy]] [[Categoría:Persones de Los Angeles]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] eaw1hm7mi5d09hbe85h1671pva30mi8 0 55580 3709914 3669395 2022-08-19T09:25:42Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Billy Burke (actor)}} {{persona}} '''William Albert "Billy" Burke''' {{nym}} ye un [[actor]] de cine y televisión d'[[Estaos Xuníos]]. Conocíu poles sos apaiciones nes series televisives [[24 (serie de televisión)|24]] y [[Wonderland]]. En [[2008]] interpretó a [[Charlie Swan]], padre de [[Bella Swan]] (interpretada por [[Kristen Stewart]]) na mundialmente conocida saga de noveles, ''[[Twilight (novela)|Twilight]]''. == Biografía == Primeramente Burke foi músicu, y camudóse a [[Los Angeles]] con un importante sellu discográficu que "nun acababa de movese fuera" y esto dexó-y esplorar la única cosa na cual sabia que yera bonu, la música. Con dos películes independientes rodaes nel so país natal, asina empezó a audicionar y bien llueu a trabayar como actor. Tres una serie d'apaiciones televisives como'l "mozu malu", consiguió'l so primer papel na película del estudiu de los hermanos [[David Zucker|Zucker]]: ''[[Mafia!|Mafia! Estafa como puedas]]'' ([[1998]]). Aprovechando la so sensibilidá inespresiva ganó'l papel principal en ''Dill Scallion'' ([[1999]]), el clásicu de cultu "falsu documental" sobre la puxanza y la cayida d'un cantante de música country. El so co-protagonista en ''Dill Scallion'', qu'entós yera un nuevu escritor y direutor, [[Peter Berg]], foi quien traxo de regresu a la televisión a Billy con ''Dr. Abe Matthews'', nel aclamáu drama d'[[ABC Studios|ABC]] ''Wonderland'' ([[2000]]). Anque foi de curtia duración, ''Wonderland'' ganó los corazones de los críticos y los fans, por igual, y foi apocayá re-editáu na so totalidá al traviés de [[DirecTV]]. [[Along Came a Spider|La hora de l'Araña]] ([[2001]]) marcó'l regresu de Billy a les películes d'estudiu. De siguío, tornó de nuevu a la televisión pa la segunda temporada de la esitosa serie de Fox, ''[[24 (serie de televisión)|24]]'' en ([[2003]]). La so semeya esmolecedora de padre abusivu y home, ''Gary Matheson'', entá resona como un favoritu de los fans. En [[2004]], Billy xunir a [[John Travolta]] y [[Joaquin Phoenix]] nel drama de bomberos ''[[Ladder 49|Brigada 49]]''. Depués d'actuaciones notables en televisión, foi escoyíu xunto a [[Anthony Hopkins]] y [[Ryan Gosling]] en New Line's para [[Quebre]] un ésitu en [[2007]], dirixida por "NYPD Blue" creáu por [[Gregory Hoblit]]. Asina llamó l'atención del ganador d'un [[Premios Óscar|Óscar]] el direutor [[Robert Benton]], que convidó a Billy pa xunise al so repartu y el de Lakeshore Entertainment's pa protagonizar ''[[El Xuegu del Amor]]'' xunto a [[Morgan Freeman]] y [[Alexa Davalos]]. En [[2007]], [[Catherine Hardwicke]] y [[Summit Entertainment]] taben buscando a daquién que pudiera interpretar a ''[[Charlie Swan]]'' de la serie best-seller ''[[Twilight (película de 2008)|La Saga Twilight]]''. Dempués d'una curtia xunta y llectura de delles escenes, Billy y [[Catherine Hardwicke|Catherine]] tuvieron d'alcuerdu que taba "destináu a ser". En febreru de [[2010]], Burke foi escoyíu como ''Jonah King'', el principal protagonista de ''[[Drive Angry 3D|Infiernu al Volante 3D]]'', que foi dirixíu por [[Patrick Lussier]] y co-protagonizáu por [[Amber Heard]], [[Nicolas Cage]] y [[William Fichtner]]. Foi llanzáu'l 25 de febreru de [[2011]]. A partir de xunetu de [[2010]], Burke apaez na serie dramática de [[TNT]], ''[[Rizzoli & Islles]]''. En [[2012]], foi escoyíu como protagonista na serie de ciencia ficción de [[NBC]] ''[[Revolution (serie de televisión)|Revolución]]'', creada por [[Eric Kripke]] y producida por [[J. J. Abrams]]. Burke volvió interpretar el so papel en ''[[The Closer|Casu Resueltu]]'' (Temporada 7, episodiu 16, "testigu contrariu", interpretando'l violador y asesín, abogáu ''Phillip Stroh''). Él apaeció de nuevu na final de la última temporada, nun enfrentamientu contra la Policía de [[Los Angeles]]. Amás en [[2012]] Billy interpretó per últimu vegada'l so papel de [[Charlie Swan]], depués de 5 años, na última entrega de [[La Saga Crepusculo: Amanecer Parte 2|La Saga Twilight: Amanecer Parte 2]]: == Vida personal == Burke ye unu de les cares famoses nel sitiu web de póquer en llinia [[Hollywood Poker]], que s'executa en xunto con [[Ongame Network]]. Billy ta casáu cola actriz [[Pollyanna Rose]]. Tienen una fía llamada Bluesy Burke LaRue. == Filmografía == {| border="2" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;" |- ! Añu !! Títulu !! Personaxe !! Notes |- | [[1990]] || ''Daredreamer'' || || |- | [[1991]] || ''To Cross the Rubicon'' || James Bird || |- | [[1992]] || ''Literary Visions'' || Actor || Serie de TV documental |- | rowspan="1"| [[1994]] || ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'' || Ari || Serie de TV: "Second Skin" |- | rowspan="3"| [[1995]] || ''Strange Luck'' || || Serie de TV: "Over Exposure" |- | ''[[All-American Girl|Típica Moza Americana]]'' ||Cody || Serie de TV: "Notes from the Underground" |- | ''Vanishing Son'' || Spider McKeun || Serie de TV: "Sweet Sixteen" |- | rowspan="4"| [[1996]] || ''Marshal Law'' || Monk ||Película de Tv |- | ''The Ultimate Lie'' || || Película de Tv |- | ''Sumida na nueche'' (Gone in the Night) || Rob Kinney || Película de Tv |- | ''[[Party of Five|Cinco en familia]]'' || Tipu nun club/Gil|| Serie de TV: "Fathers and Sons"([[1994]])- "Poor Substitutes" ([[1996]]) |- | [[1997]] || ''VR.5'' || Marco || Serie de TV: "Parallel Lives" |- | rowspan="3"| [[1998]] || ''Nun mires Embaxo'' || Mark Engel || Película pa Tv |- | ''Ensin llindes'' || Kenny Moore || |- | ''[[Mafia!| Mafia! estafa como puedas]]'' || Joey Cortino || |- | rowspan="2"| [[1999]] || ''Komodo'' || Oates || |- | ''Dill Scallion'' || Dill Scallion || |- | rowspan="2"| [[2000]] || ''The Independent'' || Dwayne || |- | ''Wonderland'' || Dr. Abe Matthews || Serie de TVs |- | rowspan="3"| [[2001]] || ''Final Jeopardy'' || Mike Chapman || Película pa Tv |- | ''[[Along Came a Spider|La Hora de l'araña]]'' || Ben Aporté || |- | ''After Image'' || Sammy || |- | [[2002]] || ''Flashpoint'' || Shaw || Película pa Tv |- | [[2002]]-[[2003]] || ''[[24 (serie de televisión)|24]]'' || Gary Matheson || Serie de TV |- | rowspan="4" |[[2003]] || ''Karen Sisco'' || Merle Salchek || Serie de TV: "Dumb Bunnies" |- | ''[[Lost Junction]]'' || Jimmy McGee || |- | ''[[Gilmore Girls]]'' || Alex Lesman || Serie de TV: 3 episodios |- | ''Something More'' || Peter || Curtiu |- | rowspan="3" |[[2004]] || ''[[Ladder 49|Brigada 49]]'' || Dennis Gauquin || |- | ''The Jury'' || John Ranguso || Serie de TV: 2 episodios |- | ''[[Monk]]'' || Brad Terry || Serie de TV: "Mr. Monk and the T.V. Star" |- | rowspan="6" |[[2007]] || ''[[Feast of Love|El xuegu del Amor]]'' || David Watson || |- | ''[[Quebre]] || Lt. Robert 'Rob' Nunally || |- | ''[[Law & Order]]'' || Attorney Farmer || Serie de TV: "Charity Case" |- | ''Three Days to Vegas'' || Billy Simpson || |- | ''Backyards & Bullets'' || || Película pa Tv |- | ''Forfeit'' || Frank || |- | rowspan="5" |[[2008]]|| ''[[Twilight (película de 2008)|Twilight]]'' || [[Charlie Swan]] || |- | ''[[Fringe|Fringe: Al llinde]]''|| Lucas Vogel || Serie de TV: "In Which We Meet Mr. Jones" |- |''Los mios mozos y yo'' || Jack Newman || Serie de TV |- | ''The Grift'' || Wade Buchanan || |- | ''[[Untraceable|Rastru Ocultu]]''||Detective Eric Box || |- | rowspan="2" |[[2009]] || ''[[The Twilight Saga: New Moon| La saga Twilight: Lluna nueva]]'' || [[Charlie Swan]] || |- | ''Luster'' || Tito || |- | rowspan="3" |[[2010]] || ''[[The Twilight Saga: Eclís|La saga Twilight: Eclís]]'' || [[Charlie Swan]] || |- | ''David and Goliath'' || || Curtiu |- | ''Removal'' || Eric Kershe || |- |[[2010]]-[[2012]]|| ''[[Rizzoli & Islles]]'' || Axente especial Gabriel Dean || Serie de TV |- |rowspan="4" |[[2011]]||''[[Red Riding Hood (película de 2011)|Red Riding Hood]]''||Cesaire || |- |''[[The Twilight Saga: Breaking Dawn - Part 1|La saga Twilight: Amanecer Part 1]]'' || [[Charlie Swan]] || |- | ''Fuxendo del pasáu''|| Dennis || |- | ''[[Drive Angry 3D|Infiernu al Volante 3D]]'' || Jonah King|| |- |[[2009]]-[[2012]] || ''[[The Closer|Casu Resueltu]]'' || Phillip Stroh || Serie de TV: 3 episodios |- |rowspan="5" |[[2012]]||''[[The Twilight Saga: Breaking Dawn - Part 2|La saga Twilight: Amanecer Part 2]]'' || [[Charlie Swan]] || |- | ''Highland Park'' || Lloyd Howard || |- | ''Freaky Deaky'' || Chris Mankowski || |- | ''[[Revolution (serie)|Revolution]]'' || Miles Matheson || Serie de TV |- | ''Jesus in Cowboy Boots'' || Cowboy || |- | [[2015]] || [[Zoo (serie de televisión)|Zoo]] || Mitch Morgan || Serie de TV |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://www.imdb.com/name/nm0121605/ Ficha en IMDB] {{NF|1966||Burke, Billy}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Bellingham]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] k9xw56pwauyafefsbuv5eqrezy1favt 0 55697 3709334 3708894 2022-08-18T13:42:38Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Katie Cassidy}} {{persona}} '''Katherine Evelyn Anita Cassidy''' {{nym}}, más conocida como '''Katie Cassidy''', ye una [[actuación|actriz]] de cine y televisión d'[[Estaos Xuníos]]. Participó en múltiples series de televisión, destacando los sos papeles nes series de la cadena de televisión d'Estaos Xuníos [[The CW]], ''[[Supernatural (serie de televisión)|Supernatural]]'',''[[Gossip Girl]]'' y ''[[Melrose Place (serie de televisión de 2009)|Melrose Place]]'' y la serie de [[CBS]] ''[[Harper's Island]]''. Tamién cunta con un estensu repertoriu de trabayos cinematográficos, especialmente en películes de terror como ''[[When a Stranger Calls (película de 2006)|When a Stranger Calls]]'', ''[[A Nightmare on Elm Street]]'', ''[[Taken (película)|Taken]]'' y ''[[Black Christmas (película de 2006)|Black Christmas]]''. Ente los sos trabayos más recién inclúin la comedia romántica ''[[Monte Carlo (2011)|Monte Carlo]]'' según la nueva serie de [[The CW]] ''[[Arrow]]''. == Primeros años y familia == Cassidy nació en [[Los Angeles]], [[California]], fía del actor [[David Cassidy]] y la modelu [[Sherry Williams]], que se conocieron y salieron a principios de 1970. Sherry y David dixebráronse pero siguieron siendo amigos cercanos. Los güelos parternos de Cassidy fueron los actores [[Jack Cassidy]] y Evelyn Ward. Creció en Calabasas, California cola so madre y el so padrastru, Richard Benedon, un médicu de ER. Tien dos hermanes mayores, Jenna y Jamie. Tamién tien un hermanascu llamáu Beau Cassidy. De neña, Cassidy faía ximnasia, compitiendo y finalmente convirtióse en [[animación (deporte)|cheerleader]] para California Flyers, un equipu competitivu. Tuvo como animadora nel so primer añu pa la secundaria Calabasas onde asistió na secundaria y graduóse con honores en 2005.<ref>{{cita web| títulu= BIOGRAPHY| editorial= ''Katie Cassidy Official''| url= http://katiecassidysite.webs.com/bio.htm | fechaaccesu= 13 d'avientu de 2010}}</ref> == Carrera == [[Ficheru:Katie_Cassidy_2009.jpg|thumb|150px|left|Katie Cassidy, en 2009.]] Mientres taba na escuela primaria, Cassidy interesar nel mundu del espectáculu y participó en delles producciones de teatru de la comunidá a los siete años d'edá, y na so adolescencia estudió con un profesor d'interpretación. Trabayó como modelu, que remató nuna campaña publicitaria para [[Abercrombie and Fitch]] en 2004. La so madre nun-y dexó actuar profesionalmente hasta completar la so educación secundaria con cursos de preparación pa la universidá. En 2006, interpretó papeles secundarios en películes como ''[[When a Stranger Calls (película de 2006)|When a Stranger Calls]]'' y ''[[Click (película de 2006)|Click]]''.<ref>{{cita noticia| apellíu= Chang| nome= Justin| títulu= Katie Cassidy joins "Click", "When a Stranger Calls"| editorial= ''Variety''| fecha= 10 d'abril de 2005| url= http://www.variety.com/article/VR1117927277.html?categoryid=1237&cs=1&query=katie+cassidy| fechaaccesu= 24 d'agostu de 2010}}</ref> ''Click'' foi númberu unu na taquilla con $40 millones.,<ref>{{cita web| títulu= Weekend Box Office Results for June 23–25, 2006| editorial= ''Box Office Mojo''| url= http://boxofficemojo.com/weekend/chart/?yr=2006&wknd=25&p=.htm | fechaaccesu= 24 d'agostu de 2010}}</ref> amás de protagonizar el remake de la película de Dimension Films de 1974, ''[[Black Christmas (película de 2006)|Black Christmas]]''.<ref>{{cita noticia| apellíu= Dodd| nome= Stacy| títulu= Katie Cassidy added to "Black Christmas"| editorial= ''Variety''| fecha= 20 de febreru de 2006| url= http://www.variety.com/article/VR1117938571.html?categoryid=28&cs=1&query=katie+cassidy| fechaaccesu= 24 d'agostu de 2010}}</ref> La película foi llanzada a finales d'avientu de 2006 y recaldó cerca de 21 millones de dólares.<ref>{{cita web| títulu= Black Christmas| editorial= ''Box Office Mojo''| url= http://boxofficemojo.com/movies/?id=blackchristmas.htm| fechaaccesu= 24 d'agostu de 2010}}</ref> En 2007 apaeció delles películes como ''Walk the Talk, You Are Here'' (depués nomáu ''Spin''<ref>https://www.imdb.com/title/tt0490701/</ref>)y ''[[Live! (película de 2007)|Live!]]''. Tamién tenía un papel secundariu na película ''Revenge of the Nerds'', xuntu con [[Adam Brody]] y [[Jenna Dewan]].,<ref>{{cita noticia| apellíu= Laporte| nome= Nicole| títulu= Cassidy gets 'Revenge'| editorial= ''Variety''| fecha= 20 de setiembre de 2006| url= http://www.variety.com/article/VR1117950459.html?categoryid=13&cs=1&query=katie+cassidy| fechaaccesu= 24 d'agostu de 2010}}</ref> anque la producción detúvose y la película foi finalmente cancelada. En 2008, apaeció na película ''[[Taken (película)|Taken]]'' y en dellos episodios de la esitosa serie ''[[Supernatural (serie de televisión)|Supernatural]]'', na cual interpretó'l papel de [[Ruby (Supernatural)|Ruby]]. En 2009, Cassidy apaeció como Patricia 'Trish' Wellington na mini-serie de CBS ''[[Harper's Island]]''.<ref>{{cita noticia| apellíu=Rice| nome=Lynette| títulu= 'Harper's Island:' Non chance for second season, insiders say| editorial=''Entertainment Weekly''| url=http://hollywoodinsider.ew.com/2009/07/14/harpers-island-non-chance-for-second-season-insiders-say/| fechaaccesu=24 d'agostu de 2010}}</ref> Foi tamién n'anguaño que Cassidy robló pa interpretar unu de los papeles protagonistes na serie dramática ''[[Melrose Place (serie de televisión de 2009)|Melrose Place]]'', remake de la serie de 1990 col mesmu nome.<ref>{{enllaz rotu|{{cita noticia| apellíu=Andreeva| nome=Nellie| títulu= Katie Cassidy, Steven McQueen land at CW| editorial=''The Hollywood Reporter''| url=http://www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/television/news/y3ifc7db5bf2hala46d954024cce6dfbbfdbe| fechaaccesu=24 d'agostu de 2010}}|http://www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/television/news/y3ifc7db5bf2hala46d954024cce6dfbbfdbe}} </ref> Interpretó a Ella Simms, una publicista que trabaya na compañía d'Amanda Woodward. Los medios de comunicación ellaboró semeyances del personaxe de Cassidy col personaxe de [[Heather Locklear]], Amanda.<ref>{{cita noticia| apellíu=L. Carter| nome=Kelley| títulu= Locklear, Cassidy follow these five rules for a 'Melrose' vixen| editorial=''USA Today''| url=http://www.usatoday.com/life/television/news/2009-11-17-locklear17_st_N.htm| fechaaccesu=24 d'agostu de 2010 | fecha=18 de payares de 2009}}</ref> El so papel como Ella Sims provocó comentarios positivos de ''[[Los Angeles Times]]'': "Cassidy yá ta siendo señalada como una delicia de la serie pa ver"<ref>{{cita noticia| apellíu=Martin| nome=Denise| títulu= 'Melrose Place' star Katie Cassidy on facing off with Amanda Woodward| editorial=''Los Angeles Times''| url=http://latimesblogs.latimes.com/showtracker/2009/10/melrose-place-katie-cassidy-says-she-knows-who-killed-sydney.html| fechaaccesu=24 d'agostu de 2010 | fecha=14 d'ochobre de 2009}}</ref> y foi citada como "lo meyor del reinicio de Melrose" pola revista ''[[New York (revista)|New York]]''.<ref>{{cita noticia| títulu= Fug Girls: Melrose Place’s Katie Cassidy Is the Next ‘It’ Girl| editorial=''New York Magazine''| url=http://nymag.com/daily/fashion/2009/10/melrose_place.html| fechaaccesu=24 d'agostu de 2010}}</ref> Sicasí, la serie acabó siendo atayada n'emitiendo una única temporada de dieciocho capítulos. Tamién en 2009 apaeció nel videoclip de Jesse McCartney, "She´s Non You". Cassidy tamién se xunió al repartu del remake de la película de terror ''[[A Nightmare on Elm Street]]''.<ref>{{cita noticia| apellíu=Simon| nome=Reynolds| títulu= Katie Cassidy added to 'Elm Street'| editorial=''Digital Spy''| url=http://www.digitalspy.co.uk/movies/news/a154600/katie-cassidy-added-to-elm-street.html| fechaaccesu=24 d'agostu de 2010}}</ref> Na qu'interpretó a Kris Fowles, amiga de la protagonista, Nancy Holbrook (Rooney Mara) y víctima de [[Freddy Krueger]]. La filmación empezó en [[Chicago]] y foi estrenada'l 30 d'abril de 2010.<ref>{{cita noticia| títulu= EXCL: Cassidy Meets Krueger in Nightmare on Elm Street| editorial=''Shock Till You Drop''| url=http://www.shocktillyoudrop.com/news/topnews.php?id=10374| fechaaccesu=24 d'agostu de 2010}}</ref> Cassidy Papel pol cual tuvo nomada pa los [[Teen Choice Award]]s na categoría "Actriz de Terror/Thriller" pol so papel pero perdió contra [[Megan Fox]].<ref>{{cita noticia| títulu= 2010 Teen Choice Awards scorecard| editorial=''Los Angeles Times''| url=http://theenvelope.latimes.com/awards/env-teen-choice-scorecard-2010-htmlstory,0,3935966.htmlstory| fechaaccesu=5 de setiembre de 2010}}</ref> En xunu de 2010, Cassidy consiguió un papel recurrente como la principal antagonista Juliet Sharp na temporada cuatro de ''[[Gossip Girl]]''. El so personaxe yera'l d'una estudiante en Columbia qu'amosaba interés por [[Nate Archibald]] (Chace Crawford). La so primer apaición foi nel estrenu de la cuarta temporada y la so estancia na serie enllargar hasta un total d'once episodios.<ref>{{cita noticia| apellíu=Ausiello| nome=Michael| títulu= 'Gossip Girl' snags 'Melrose' minx Katie Cassidy| editorial=''Entertainment Weekly''| url=http://ausiellofiles.ew.com/2010/06/26/gossip-girl-snags-katie-cassidy/| fechaaccesu=24 d'agostu de 2010}}</ref> N'abandonando la serie na cuarta temporada fixo un cameo nel final de la serie al revelase la identidá de la enigmática Gossip Girl. En 2011, Cassidy protagonizó xunto a [[Selena Gómez]] y [[Leighton Meester]] la comedia romántica ''[[Monte Carlo (película)|Monte Carlo]]'' que foi filmada en [[Mónacu]], [[Budapest]], y [[París]].<ref>{{cita noticia| apellíu= McClintock| nome= Pamela| títulu= Cassidy set for 'Monte Carlo'| editorial= ''Variety''| fecha= 8 d'abril de 2010| url= http://www.variety.com/article/VR1118017429.html?categoryid=13&cs=1&query=katie+cassidy| fechaaccesu= 23 d'agostu de 2010}}</ref> En 2012 volvió optar por proyeutos televisivos, como una apaición nun capítulu de [[New Girl]] según la filmación de la nueva serie de [[The CW]] ''[[Arrow]]'', serie que se basa nes aventures del personaxe de cómic Flecha Verde. La serie supunxo un atayante ésitu'l día del so estrenu y consiguió caltenese estable con una a audiencia de casi cuatro millones d'espectadores, siendo esta la serie más esitosa que protagonizó Cassidy. == Vida personal == Ye voceru de la caridá ''H.Y.L.P Malawi''.<ref>{{cita noticia| títulu= Katie Cassidy New Spokesperson for Charity HELP Malawi| editorial= ''helpchildren.org''| url= http://helpchildren.org/news-events/katie-cassidy-partners-with-h-y-l-p/| fechaaccesu= 24 d'agostu de 2010}}</ref> Cassidy enantes caltuviera una rellación sentimental col cantante [[Jesse McCartney]]. Na actualidá caltién una rellación col xugador de Los Angeles Kings Jarret Stoll, que foi confirmada en xineru de 2010.<ref>{{cita web |url= http://ca.eonline.com/uberblog/marc_malkin/b162318_melrose_places_katie_cassidy_skates.html?utm_medium=rssfeeds |títulu= Melrose Place's Katie Cassidy Skates Into Romance|editorial= ca.eonline.com |fechaaccesu= 11 de setiembre de 2010|fecha=15 de xineru de 2010|autor= Mark Malkin}}</ref><ref>{{cita noticia |url=http://www.thestar.com/sports/hockey/nhl/article/758924--stars-on-ice-hockey-s-glamour-couples |títulu=Stars on ice: Hockey's glamour couples|editorial= [[Toronto Star]]|fechaaccesu= 11 de setiembre de 2010|autor= Chris Young|fecha= 1 de febreru de 2010 }}</ref> == Filmografía == {| class="wikitable sortable" |+ Película ! Añu ! Títulu ! Papel ! class="unsortable" | Notes |- | 2006 | ''[[When a Stranger Calls (película de 2006)|When a Stranger Calls]]'' | Tiffany Madison | |- | 2006 | ''The Lost'' | Dee Dee | |- | 2006 | ''[[Click (película de 2006)|Click]]'' | Samantha Newman | |- | 2006 | ''[[Black Christmas (película de 2006)|Black Christmas]]'' | Kelli Presley | |- | 2007 | ''You Are Here'' | Apple | |- | 2007 | ''[[Live! (película de 2007)|Live!]]'' | Jewel | |- | 2007 | ''Walk the Talk'' | Jessie | |- | 2008 | ''[[Taken (película)|Taken]]'' | Amanda | |- | 2010 | ''[[A Nightmare on Elm Street (película de 2010)|A Nightmare on Elm Street]]'' | Kris Fowles | |- | 2010 | ''[[Fencewalker]]'' | Karen | |- | 2011 | ''[[Monte Carlo (2011)|Monte Carlo]]'' | Emma | |- | 2013 | ''Kill For Me'' | Amanda | |- |} {| class="wikitable sortable" |+ Televisión ! Añu ! Títulu ! Papel ! class="unsortable" | Notes |- | 2003 | ''[[The Division]]'' | Mozu DC | Episodiu: "Oh Mother, Who Art Thou?" |- | 2005 | ''[[:m:w:en:Listen_Up!_%28TV_series%29|Listen Up!]]'' | Rebecca | Episodiu: "Snub Thy Neighbor" |- | 2005 | ''[[:m:w:en:7th_Heaven|7th Heaven]]'' | Zoe | 4 episodios |- | 2005 | ''[[:m:w:en:Sex,_Love_%26_Secrets|Sex, Love & Secrets]]'' | Gabrielle | Episodios: "Secrets" y "Ambush" |- | 2007–2008 | ''[[Supernatural (serie de televisión)|Supernatural]]'' | [[Ruby (Supernatural)|Ruby]] | 6 episodios |- | 2009 | ''[[Harper's Island]]'' | Trish Wellington | 13 episodios |- | 2009–2010 | ''[[Melrose Place (serie de televisión de 2009)|Melrose Place]]'' | Ella Simms | Papel principal (18 episodios) |- | 2010 | ''[[Gossip Girl]]'' | Juliet Sharp | Temporada 4; 11 episodios. |- | 2011 | ''[[New Girl]]'' | Brooke | Temporada 1; 1 episodiu. |- | 2011 | ''[[Georgetown]]'' | Nikki Belmington | Piloto non desenvueltu pola ABC. |- | 2012 - presente | ''[[Arrow]]'' | Dinah Lloréu Lance/Black Canary | Repartu principal |- | 2012 | ''[[Gossip Girl]]'' | Juliet Sharp | Episodiu final: ''[[New York, I Love You XOXO]]'' |- | 2014 | '' [[The Flash]]'' | Lloréu Lance | Episodiu 19 Temporada 1 |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{IMDb nome}} * {{twitter|MzKatieCassidy}} {{NF|1986||Cassidy, Katie}} [[Categoría:Persones de Los Angeles]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes de California]] d6jo0fqv09ck337iu5g5zyslsyjbu2w 0 55731 3709890 3611163 2022-08-19T09:21:18Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Stockard Channing}} {{persona}} '''Stockard Channing''' (n. [[13 de febreru]] de [[1944]]) ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]] nomada a los premios [[Premios Óscar|Óscar]] y [[Globos d'Oru]]; ganadora de trés [[premios Emmy]] y un [[Premiu Tony]]. Saltó a la fama pola so interpretación de la nueva [[Betty Rizzo]] na película ''[[Grease]]'' 1978 al llau de [[John Travolta]] y [[Olivia Newton-John]]. Diose'l so afitamientu pol so papel de la Primer Dama [[Abbey Bartlet]] na [[serie de televisión]] de la [[National Broadcasting Company|NBC]] ''[[The West Wing]]''. Tamién destacó la so participación en teatru col papel de Beddy Dollon nel musical ''[[Mamma Mio!]]'' == Biografía == === Primeros años === Stockard Channing nació en [[Nueva York]], [[Nueva York (estáu)|Nueva York]], [[Estaos Xuníos]], fía de Lester Napier Stockard, un magnate navegante y Mary Alice English. Susan creció nel [[Upper East Side]] y fíxose acreedora de la fortuna del so padre cuando ésti morrió en 1950. Foi alumna de [[The Chapin School]], una prestixosa escuela de moces de [[Manhattan]], y darréu [[The Madeira School]] en Virginia. Channing estudiaría hestoria y lliteratura en [[Radcliffe College]] y graduaríase en 1965. Casóse col so primer noviu, [[Walter Channing]], cuando tenía 19 años, del que tomaría'l so nome artísticu de "Stockard Channing", inclusive dempués del so divorciu. === Primeros años de carrera === Channing empezaría la so carrera d'actriz cola compañía esperimental Theatre Company de [[Boston]] cola que realizó la obra de off-Broadway ''Adaptation/Next''. En 1971, realizaría'l so debú en [[Broadway]] con ''[[Two Gentlemen of Verona]]'' de [[John Guare]]. Channing realizaría'l so debú en ''[[Sesame Street]]'' y darréu consiguió'l so papel protagonista en 1973 col telefilme ''The Girl Most Likely To...'', una comedia negra escrita por [[Joan Rivers]]. Dempués d'una serie de pequeñes interpretaciones en películes, Channing coprotagonizaría xunto a [[Warren Beatty]] y [[Jack Nicholson]] la película de [[Mike Nichols]]' ''[[Dos pillos y un heriedu]]'' (1975). Pero sería en 1978, a la edá de 33 años, cuando consiguiría'l papel que-y llanzaría a la fama: el de la nueva [[Betty Rizzo]] na película musical ''[[Grease]]''. Esti papel apurrió-y el premiu de meyor actriz de repartu nos [[People's Choice Awards]]. Esi mesmu añu interpretó'l papel de la secretaria de [[Peter Falk]] en ''[[The Cheap Detective]]''. === A la solombra de Rizzo === Channing protagonizaría dos sitcoms pa la [[CBS]] ente 1979 y 1980: ''Stockard Channing in Just Friends'' y ''The Stockard Channing Show''. Dempués d'un par d'esperiencies pocu granibles en Hollywood, Channing volvió a los sos raigaños teatrales. Dempués de trunfar cola obra de Broadway, ''[[They're Playing Our Song]]'' (1980-81), repitió esi ésitu como madre de la obra de [[Peter Nichols]]' ''[[A Day in the Death of Joe Egg]]''. Eso dexó-y ganar en 1985 el [[Premiu Tony]] a la meyor actriz. Channing siguió la so esitosa torna a los escenarios trabayando nuevamente con John Guare. Ello ye que recibiría dos nominaciones de los Tony más pol so trabayu nes obres ''[[The House of Blue Leaves]]'' (1986) y ''Six Degrees of Separation'' (1990) (pol que ganaría'l [[Obie Award). Channing alternaría'l so trabayu pa televisión y sería nomada a los premios [[Emmy]] pola miniserie de la CBS ''[[Echoes in the Darkness]]'' (1987) y ganaría el [[CableACE Award]] pol trabayu de [[Harvey Fierstein]] ''Tidy Endings'' ([[HBO]], 1988). === Channing atopar col Óscar === La carrera cinematográfica de Channing daría un xiru inesperáu en 1993 cuando foi nomada a los premios Óscar y a los Globos d'Oru pola so interpretación de marchante d'arte del Upper East Side en ''[[Seis graos de separación (película)|Seis graos de separación]]''. A partir d'ende, los papeles en Hollywood multiplicar con títulos como ''[[To Wong Foo, Thanks for Everything! Julie Newmar]]'' (con [[Patrick Swayze]]) y ''[[Smoke]]'' (con [[Harvey Keitel]]) (1995); un pequeñu cameo en ''[[El club de les primeres esposes]]'', ''[[Íntimu y personal]]'' (con [[Robert Redford]] y [[Michelle Pfeiffer]]), y ''[[Moll Flanders]]'' (1996). Channing tamién tuvo múltiples ufiertes de televisión y teatru. Protagonizó'l telefilme d'[[USA Network]] ''An Unexpected Family'' y la so secuela ''An Unexpected Life'' en 1998. Foi nomada a los [[Independent Spirit Award]] como meyor actriz de repartu pol so trabayu d'una pareya manera en ''The Baby Dance'' (1998). Amás, en teatru, trabayó nel [[Lincoln Center]] na obra de [[Tom Stoppard]] ''Hapgood'' (1995) y na adautación de 1997 de la obra de [[Lillian Hellman]] ''[[The Little Foxes]]''. Mientres esti periodu, punxo la voz al personaxe de [[Barbara Gordon]] na serie ''[[Batman Beyond]]'', y apaeció nun episodiu de la serie ''[[El rei de la llomba]]''. Channing foi nomada nuevamente pa los premios [[Tony]] en trés causes por ''Six Degrees of Separation'' (1990), ''Four Baboons Adoring the Sun'' (1992) y ''[[El lleón pel hibiernu]]'' (1999). === Y llegó ''The West Wing'' === En 1999, Stockard Channing aceptaría'l papel de [[Primer Dama]] [[Abbey Bartlet]] na serie de la [[National Broadcasting Company|NBC]] ''[[The West Wing]]''. Empezó como estrella convidada nos dos primeres temporaes pero se conviritó en personaxe habitual en 2001. Na séptima y última temporada ''The West Wing'' (2005-2006), Channing apaez tan solo en seis episodios porque yá coprotagonizaba la sitcom de la [[CBS]] ''[[Out of Practice]]'' xunto a [[Henry Winkler]]. Channing recibió distintos premios en 2002. Ente ellos, el [[Primetime Emmy]] como actriz de repartu en drames por ''The West Wing''. Esi mesmu añu, ganó otru Emmy y el [[Premios del Sindicatu d'Actores|Premiu del Sindicatu d'Actores]] pola so interpretación de Judy Sheppard en ''[[The Matthew Shepard Story]]'', un [[docudrama]] sobre la muerte de [[Matthew Shepard]]. Finalmente, Channing recibió en 2002 el [[London Film Critics Circle]] Award pola meyor actriz del añu pola so interpretación en ''[[Escuros negocios]]''. == Filmografía == *''Anatomía d'un hospital (The Hospital)'' (1971), d'[[Arthur Hiller]]. *''Up the Sandbox'' (1972), d'[[Irvin Kershner]]. *''The Girl Most Likely To...'' (1973), de Lee Philips. *''Dos pillos y un heriedu (The Fortune)'' (1975), de [[Mike Nichols]]. *''Sweet Revenge'' ([[1976]]), de Jerry Schatzberg. *''L'autobús atómicu (The Big Bus)'' (1976), de James Frawley. *''[[Grease]]'' ([[1978]]), de Randal Kleiser. *''The Cheap Detective (The Cheap Detective)'' (1978), de Robert Moore. *''The Fish That Saved Pittsburgh'' (1979), de Gilbert Moses. *''Safari 3000'' ([[1982]]), de Harry Hurwitz. *''Orde de busca (Without a Trace)'' ([[1983]]), de Stanley R. Jaffe. *''[[Heartburn]] (Heartburn)'' (1986), de [[Mike Nichols]]. *''Secretos indiscretos (The Men's Club)'' (1986), de Peter Medak. *''[[La fuercia del destín (película)|La fuercia del destín]] (A Time of Destiny)'' (1988), de Gregory Nava. *''Mozos desacobardaos (Staying Together)'' (1989), de [[Lee Grant]]. *''Estos terrícoles tán llocos (Meet the Applegates)'' (1991), de Michael Lehmann. *''Casaos con eso (Married to It)'' (1991), d'[[Arthur Hiller]]. *''Bitter Moon (Bitter Moon)'' (1992), de [[Roman Polanski]]. *''[[Seis graos de separación (película)|Seis graos de separación]] (Six Degrees of Separation)'' (1993), de [[Fred Schepisi]]. *''La madre de David (David's Mother)'' (1994), de Robert Allan Ackerman. *''[[Smoke]]'' (1995), de Wayne Wang. *''A wong foo, gracies per tou, Julie Newmar (To Wong Foo, Thanks for Everything! Julie Newmar)'' (1995), de Beeban Kidron. *''Íntimu y personal (Up Close & Personal)'' (1996), de Jon Avnet. *''[[Moll Flanders]]'' (1996), de Pen Densham. *''[[El club de les primeres esposes]] (The First Wives Club)'' (1996), de Hugh Wilson. *''Xuicios paralelos (The Prosecutors)'' (1996), de Rod Holcomb. *''Lily Dale (Lily Dale)'' (1996), de Peter Masterson. *''[[Practical Magic]] (Practical Magic)'' (1998), de [[Griffin Dunne]]. *''[[Una Vida Inesperada]] (An Unexpected Life)(1998), de [[David Jones]]. *''El baille de los ñácaros (The Baby Dance)'' (1998), de Jane Anderson. *''[[Twilight]] (Twilight)'' (1998), de [[Robert Benton]]. *''Lulu on the Bridge'' (voz) (1998), de [[Paul Auster]]. *''The Venice Project'' ([[1999]]), de Robert Dornhelm. *''[[Other Voices]]'' ([[2000]]), de Dan McCormack. *''Ella ye única (Isn't She Great)'' (2000), de Andrew Bergman. *''[[La fuercia del amor]] (Where the Heart Is )'' (2000), de [[Matt Williams]]. *''La verdá sobre Jane (The Truth About Jane)'' (2000), de Lee Rose. *''Escuros negocios (The Business of Strangers)'' (2001), de Patrick Stettner. *''[[Siete díes y una vida]] (Life or Something Like It)'' ([[2002]]), de Stephen Herek. *''Detrás de la puerta colorada (Behind the Red Door)'' (2002), de Matia Karrell. *''Bright Young Things'' (2003), de [[Stephen Fry]]. *''La hermanasca (Confessions of an Ugly Stepsister)'' (2002), de Gavin Millar. *''Le Divorce'' (2003), de [[James Ivory]]. *''[[Anything Else]] (Anything Else)'' (2003), de [[Woody Allen]]. *''Abby Singer'' (2003) (cameo) *''[[Hitler: El reináu del mal]] (Hitler: The Rise of Evil)'' (2003), de Christian Duguay. *''Red Mercury'' ([[2005]]), de Roy Battersby. * ''...Y que-y gusten los perros'' (Must Love Dogs) (2005), de Gary David Goldberg. *''3 Needles'' (2005), de Thom Fitzgerald. *''Out of Practice'' (2005-2006). *''[[The West Wing]]'' (1999-2006). *''Sparkle'' (2007). *''[[Sundays at Tiffany's]] (2010), de Vivian *''[[Amor a primer visa]] (Pulling strings)'' (2013), de Virginia. == Teatru == Obres representaes en [[Broadway]]: * ''Other Desert Cities'' (2011) * ''[[Pal Joey]]'' (2009) * ''[[The Lion in Winter]]'' (1999) * ''[[La lloba (obra de teatru)|The Little Foxes]] '' (1997) * ''Four Baboons Adoring the Sun'' (1992) * ''Six Degrees of Separation'' ( 1992) * ''Love Letters'' (1990) * ''The House of Blue Leaves '' (1986 ) * ''Joe Egg'' (1985) * ''The Golden Age'' (1984) * ''The Rink'' (1984) * ''They're Playing Our Song'' (1981) * ''Non Hard Feelings'' (1973) * ''Two Gentlemen of Verona'' (1973) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.ibdb.com/person.php?id=35030 Ficha en ibdb] {{NF|1944||Channing, Stockard}} [[Categoría:Actores y actrices de doblaxe d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Nueva York]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] lciqp948r3leika0syngt672wdl35vj 0 55740 3709287 3701796 2022-08-18T13:38:12Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Max Charles}} {{persona}} {{intro bio}} == Carrera == Charles apaeció per primer vegada nun episodiu de la tercer temporada de la serie de [[HBO]] ''[[True Blood]]'' en 2010.<ref>{{cita episodiu |títulu=Everything Is Broken |episodelink= |series=True Blood |serieslink=True Blood (TV series) |credits=[[Scott Winant]] (direutor), [[Alexander Woo]] (writer) |network=[[HBO]] |airdate=2010-08-15 |season=3 |number=9}}</ref> Darréu los sos trabayos como estrella invitada inclúi la serie de [[Fox]] ''[[Raising Hope]]'',<ref>{{cita episodiu |títulu=Blue Dots |episodelink=Blue Dots |series=Raising Hope |serieslink=Raising Hope |credits=[[Eyal Gordin]] (direutor), Liz Astrof (writer) |network=[[Fox Broadcasting Company|Fox]] |airdate=2011-11-16 |season=1 |number=8}}</ref> la serie de [[NBC]] ''[[Community]]'',<ref>{{cita episodiu |títulu=Celebrity Pharmacology |episodelink= |series=Community |serieslink=Community (TV series) |credits=[[Fred Goss]] (direutor), [[Hilary Winston]] (writer) |network=[[NBC]] |airdate=2011-01-11 |season=2 |number=13}}</ref> la serie de [[TV Land]] ''[[Hot in Cleveland]]'',<ref name=tvguidecredits/> y la serie de [[Disney Channel]], ''[[Jessie (serie de televisión)|Jessie]]''.<ref>{{cita episodiu |títulu=World Wide Web of Lies |episodelink= |series=Jessie |serieslink=Jessie (TV series) |credits=Leonard R. Garner, Jr. (direutor), Sally Lapiduss (writer), Erin Dunlap (writer) |network=[[Disney Channel]] |airdate=2012-03-19 |season=1 |number=14}}</ref> Charles tamién tuvo papeles na película pa televisión 2010 ''November Christmas''<ref name=tvguidecredits>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/celebrities/max-charles/credits/308146 |obra=[[TV Guide]] |títulu=Max Charles: Credits |fechaaccesu=28 de xunu de 2012}}</ref> y la película direutu-a-DVD de 2011 ''Spooky Buddies''.<ref>{{cita web|url=https://www.worldcat.org/title/spooky-buddies/oclc/756706849 |títulu=Spooky buddies |editorial=[[WorldCat]] |fechaaccesu=28 de xunu de 2012}}</ref> A principios de 2012, Charles apaeció en ''[[The Three Stooges]]'' como Peezer, un mozu güérfanu que s'atopa colos trés personaxes principales.<ref>{{cita web|url=http://blogs.indiewire.com/theplaylist/the-three-stooges-a-limp-homage-to-a-legendary-comedy-trio-20120412?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter |títulu=Review: 'The Three Stooges' A Limp Homage To A Legendary Comedy Trio |nome=Simon |apellíu=Abrams |editorial=[[indiewire]] |fecha=12 d'abril de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Esi añu, tamién apaeció nes películes ''Least Among Saints''<ref name=yahooharrington/> y ''White Space''.<ref>{{cita web|url=http://www.businesswire.com/news/home/20110909005048/en/Mike-Pike-Productions-Announces-Principle-Cast-Sci-Fi |títulu=Mike the Pike Productions, Inc. Announces Principle Cast on Sci-Fi Thriller, ‘White Space,’ with Potential Revenues up to $60m |obra=Business Wire |fecha=9 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> En xunetu de 2012, Charles interpreta a un mozu [[Peter Parker]] en ''[[The Amazing Spider-Man (película)|The Amazing Spider-Man]]'', un papel que la so contrapartida n'adultu ye [[Andrew Garfield]].<ref>{{cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/review/amazing-spider-man-film-review-340662 |títulu=The Amazing Spider-Man: Film Review |nome=Jordan |apellíu=Mintzer |obra=[[The Hollywood Reporter]] |fecha=21 de xunu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.variety.com/review/VE1117947790/ |títulu=The Amazing Spider-Man |nome=Boyd |apellíu=Van Hoeij|obra=[[Variety (magacín)|Variety]] |fecha=21 de xunu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Na seronda de 2012, Charles va ser coprotagonista na serie de comedia de ciencia ficción d'[[American Broadcasting Company|ABC]] ''[[The Neighbors]]''.<ref>{{cita web|url=http://www.avclub.com/articles/upfront-roundup-abc-realizes-if-it-wants-to-take-t,73951/ |títulu=Upfront roundup: ABC realizes if it wants to take the weekend off, it had better renew and canciellu some stuff |nome=Todd |apellíu=VanDerWerff |obra=[[The A.V. Club]] |fecha=11 de mayu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Charles foi escoyíu como la voz del mozu Sherman en ''Mr. Peabody & Sherman'' de [[DreamWorks Animation]], Peabody & Sherman. Sr. Peabody va ser interpretáu pol actor [[Ty Burrell]].<ref>{{cita web|url=http://www.deadline.com/2012/03/ty-burrell-max-charles-set-for-dreamworks-animations-mr-peabody-sherman/ |títulu=Ty Burrell & Max Charles Set For DreamWorks Animation’s ‘Mr. Peabody & Sherman’ |autor=Deadline team |editorial=[[Deadline.com]] |fecha=16 de marzu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Ta dirixíu pol direutor del ''[[The Lion King]] Rob Minkoff, la película ta ambientada a estrenase en marzu de 2014.<ref name=varietypeabody>{{cita web|url=http://www.variety.com/article/VR1118051521.html?cmpid=RSS|News|LatestNews&utm_medium=twitter |títulu=Burrell, Charles set for 'Peabody' toon |nome=Jeff |apellíu=Sneider |obra=[[Variety (magacín)|Variety]] |fecha=15 de marzu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Charles tien tres hermanos. Max recibió la so primer audición dempués de qu'un productor preguntó-y a unu de los sos hermanos pa una audición pa un papel, Charles pidió-y a'l so madre si podía acompañar al so hermanu, y foi contratáu pol so primer papel como actor. En ''[[Los Trés Chiflados]]'', Charles puede vese nuna escena colos trés hermanos.<ref name=yahooharrington>{{cita web|url=http://omg.yahoo.com/news/max-charles-become-big-time-star-amazing-spider-171400915.html |títulu=Max Charles Will Become a Big Time Star ‘The Amazing Spider-Man’ and ‘The Neighbors’ |nome=Nancy & Amy |apellíu=Harrington |obra=[[Yahoo!]] |fecha=25 de mayu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Charles ta representáu por CESD y Evolution Entertainment.<ref name=varietypeabody/> == Filmografía == {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Títulu !! Personaxe !! Notes |- |rowspan="3"|2010 |''[[True Blood]]'' |Hunter |Episodiu: "Everything Is Broken" |- |''[[Raising Hope]]'' |Male student |Episodiu: "Blue Dots" |- |''November Christmas'' |Gordon Marks |Película de televisión |- |rowspan="4"|2011 |''My Life As an Experiment'' |Cooper |Película de televisión |- |''[[Community]]'' |Young Pierce |Episodiu: "Celebrity Pharmacology 212" |- |''Poker Queens'' |Marcus |Episodiu: "Elka's Snowbird" |- |''Spooky Buddies'' |Joseph |Película direutu-a-DVD |- |rowspan="8"|2012 |''[[Jessie (serie de televisión)|Jessie]]'' |Axel |Episodiu: "World Wide Web of Lies" |- |''[[Los trés chiflados]]'' |Peezer | |- |''Least Among Saints'' |Dylan | |- |''Unstable'' | | |- |''Scent of the Missing'' |Charlie Johnson |Película de televisión (post-producción) |- |''White Space'' |Nuevu Owen |Post-producción |- |"Lab Rats" |Spin |He apperead in 3 capthers |- |''[[The Amazing Spider-Man (película)|The Amazing Spider-Man]]'' |[[Peter Parker]] (6 años) |Completada |- |''Down to Earth'' |Max |Película de televisión (filmando) |- |rowspan="1"|2014 |''Mr. Peabody and Sherman'' | | |- |rowspan="1"|2015 |''[[The Strain]]'' |Zack Goodweather |Papel protagonista |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.thecharlesboys.com/ Sitio Web Oficial] * {{IMDb nome}} {{DEFAULTSORT:Charles, Max}} {{NF|2003|}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones de Nashville (Tennessee)]] 80qwiujwznjmiehk8eytat6ikqnt27q 3709347 3709287 2022-08-18T13:43:54Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Max Charles}} {{persona}} {{intro bio}} == Carrera == Charles apaeció per primer vegada nun episodiu de la tercer temporada de la serie de [[HBO]] ''[[True Blood]]'' en 2010.<ref>{{cita episodiu |títulu=Everything Is Broken |episodelink= |series=True Blood |serieslink=True Blood (TV series) |credits=[[Scott Winant]] (direutor), [[Alexander Woo]] (writer) |network=[[HBO]] |airdate=2010-08-15 |season=3 |number=9}}</ref> Darréu los sos trabayos como estrella invitada inclúi la serie de [[Fox]] ''[[Raising Hope]]'',<ref>{{cita episodiu |títulu=Blue Dots |episodelink=Blue Dots |series=Raising Hope |serieslink=Raising Hope |credits=[[Eyal Gordin]] (direutor), Liz Astrof (writer) |network=[[Fox Broadcasting Company|Fox]] |airdate=2011-11-16 |season=1 |number=8}}</ref> la serie de [[NBC]] ''[[Community]]'',<ref>{{cita episodiu |títulu=Celebrity Pharmacology |episodelink= |series=Community |serieslink=Community (TV series) |credits=[[Fred Goss]] (direutor), [[Hilary Winston]] (writer) |network=[[NBC]] |airdate=2011-01-11 |season=2 |number=13}}</ref> la serie de [[TV Land]] ''[[Hot in Cleveland]]'',<ref name=tvguidecredits/> y la serie de [[Disney Channel]], ''[[Jessie (serie de televisión)|Jessie]]''.<ref>{{cita episodiu |títulu=World Wide Web of Lies |episodelink= |series=Jessie |serieslink=Jessie (TV series) |credits=Leonard R. Garner, Jr. (direutor), Sally Lapiduss (writer), Erin Dunlap (writer) |network=[[Disney Channel]] |airdate=2012-03-19 |season=1 |number=14}}</ref> Charles tamién tuvo papeles na película pa televisión 2010 ''November Christmas''<ref name=tvguidecredits>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/celebrities/max-charles/credits/308146 |obra=[[TV Guide]] |títulu=Max Charles: Credits |fechaaccesu=28 de xunu de 2012}}</ref> y la película direutu-a-DVD de 2011 ''Spooky Buddies''.<ref>{{cita web|url=https://www.worldcat.org/title/spooky-buddies/oclc/756706849 |títulu=Spooky buddies |editorial=[[WorldCat]] |fechaaccesu=28 de xunu de 2012}}</ref> A principios de 2012, Charles apaeció en ''[[The Three Stooges]]'' como Peezer, un mozu güérfanu que s'atopa colos trés personaxes principales.<ref>{{cita web|url=http://blogs.indiewire.com/theplaylist/the-three-stooges-a-limp-homage-to-a-legendary-comedy-trio-20120412?utm_medium=twitter |títulu=Review: 'The Three Stooges' A Limp Homage To A Legendary Comedy Trio |nome=Simon |apellíu=Abrams |editorial=[[indiewire]] |fecha=12 d'abril de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Esi añu, tamién apaeció nes películes ''Least Among Saints''<ref name=yahooharrington/> y ''White Space''.<ref>{{cita web|url=http://www.businesswire.com/news/home/20110909005048/en/Mike-Pike-Productions-Announces-Principle-Cast-Sci-Fi |títulu=Mike the Pike Productions, Inc. Announces Principle Cast on Sci-Fi Thriller, ‘White Space,’ with Potential Revenues up to $60m |obra=Business Wire |fecha=9 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> En xunetu de 2012, Charles interpreta a un mozu [[Peter Parker]] en ''[[The Amazing Spider-Man (película)|The Amazing Spider-Man]]'', un papel que la so contrapartida n'adultu ye [[Andrew Garfield]].<ref>{{cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/review/amazing-spider-man-film-review-340662 |títulu=The Amazing Spider-Man: Film Review |nome=Jordan |apellíu=Mintzer |obra=[[The Hollywood Reporter]] |fecha=21 de xunu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.variety.com/review/VE1117947790/ |títulu=The Amazing Spider-Man |nome=Boyd |apellíu=Van Hoeij|obra=[[Variety (magacín)|Variety]] |fecha=21 de xunu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Na seronda de 2012, Charles va ser coprotagonista na serie de comedia de ciencia ficción d'[[American Broadcasting Company|ABC]] ''[[The Neighbors]]''.<ref>{{cita web|url=http://www.avclub.com/articles/upfront-roundup-abc-realizes-if-it-wants-to-take-t,73951/ |títulu=Upfront roundup: ABC realizes if it wants to take the weekend off, it had better renew and canciellu some stuff |nome=Todd |apellíu=VanDerWerff |obra=[[The A.V. Club]] |fecha=11 de mayu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Charles foi escoyíu como la voz del mozu Sherman en ''Mr. Peabody & Sherman'' de [[DreamWorks Animation]], Peabody & Sherman. Sr. Peabody va ser interpretáu pol actor [[Ty Burrell]].<ref>{{cita web|url=http://www.deadline.com/2012/03/ty-burrell-max-charles-set-for-dreamworks-animations-mr-peabody-sherman/ |títulu=Ty Burrell & Max Charles Set For DreamWorks Animation’s ‘Mr. Peabody & Sherman’ |autor=Deadline team |editorial=[[Deadline.com]] |fecha=16 de marzu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Ta dirixíu pol direutor del ''[[The Lion King]] Rob Minkoff, la película ta ambientada a estrenase en marzu de 2014.<ref name=varietypeabody>{{cita web|url=http://www.variety.com/article/VR1118051521.html?cmpid=RSS|News|LatestNews&utm_medium=twitter |títulu=Burrell, Charles set for 'Peabody' toon |nome=Jeff |apellíu=Sneider |obra=[[Variety (magacín)|Variety]] |fecha=15 de marzu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Charles tien tres hermanos. Max recibió la so primer audición dempués de qu'un productor preguntó-y a unu de los sos hermanos pa una audición pa un papel, Charles pidió-y a'l so madre si podía acompañar al so hermanu, y foi contratáu pol so primer papel como actor. En ''[[Los Trés Chiflados]]'', Charles puede vese nuna escena colos trés hermanos.<ref name=yahooharrington>{{cita web|url=http://omg.yahoo.com/news/max-charles-become-big-time-star-amazing-spider-171400915.html |títulu=Max Charles Will Become a Big Time Star ‘The Amazing Spider-Man’ and ‘The Neighbors’ |nome=Nancy & Amy |apellíu=Harrington |obra=[[Yahoo!]] |fecha=25 de mayu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunu de 2012}}</ref> Charles ta representáu por CESD y Evolution Entertainment.<ref name=varietypeabody/> == Filmografía == {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Títulu !! Personaxe !! Notes |- |rowspan="3"|2010 |''[[True Blood]]'' |Hunter |Episodiu: "Everything Is Broken" |- |''[[Raising Hope]]'' |Male student |Episodiu: "Blue Dots" |- |''November Christmas'' |Gordon Marks |Película de televisión |- |rowspan="4"|2011 |''My Life As an Experiment'' |Cooper |Película de televisión |- |''[[Community]]'' |Young Pierce |Episodiu: "Celebrity Pharmacology 212" |- |''Poker Queens'' |Marcus |Episodiu: "Elka's Snowbird" |- |''Spooky Buddies'' |Joseph |Película direutu-a-DVD |- |rowspan="8"|2012 |''[[Jessie (serie de televisión)|Jessie]]'' |Axel |Episodiu: "World Wide Web of Lies" |- |''[[Los trés chiflados]]'' |Peezer | |- |''Least Among Saints'' |Dylan | |- |''Unstable'' | | |- |''Scent of the Missing'' |Charlie Johnson |Película de televisión (post-producción) |- |''White Space'' |Nuevu Owen |Post-producción |- |"Lab Rats" |Spin |He apperead in 3 capthers |- |''[[The Amazing Spider-Man (película)|The Amazing Spider-Man]]'' |[[Peter Parker]] (6 años) |Completada |- |''Down to Earth'' |Max |Película de televisión (filmando) |- |rowspan="1"|2014 |''Mr. Peabody and Sherman'' | | |- |rowspan="1"|2015 |''[[The Strain]]'' |Zack Goodweather |Papel protagonista |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.thecharlesboys.com/ Sitio Web Oficial] * {{IMDb nome}} {{DEFAULTSORT:Charles, Max}} {{NF|2003|}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones de Nashville (Tennessee)]] bloiwcvfz957g6hhbl275bizgwk79uw 0 55793 3709255 3708202 2022-08-18T13:35:35Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} {{intro bio}} Ye meyor conocíu pol so papel como [[Phil Coulson]] nes películes ''[[Iron Man (película)|Iron Man]]'' ([[2008]]), ''[[Iron Man 2]]'' ([[2010]]), ''[[Thor (película)|Thor]]'' ([[2011]]) y ''[[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]'' ([[2012]]) y na serie de televisión ''[[Agents of S.H.I.E.L.D.]]'', que se tresmite pola cadena [[American Broadcasting Company|ABC]]. Él tamién da voz al personaxe na serie de televisión animada ''[[Ultimate Spider-Man (serie de televisión)|Ultimate Spider-Man]]''. Gregg tamién interpretó a Richard, l'ex maríu de [[Christine Campbell (personaxe)|Christine Campbell]] na sitcom de [[CBS]] ''[[The New Adventures of Old Christine]]'', serie que debutó en marzu de [[2006]] y concluyó en mayu de 2010. Amás, ye conocíu por ser l'axente especial del FBI Mike Casper na serie de [[National Broadcasting Company|NBC]] ''[[The West Wing]]'' y Cam na serie de NBC ''[[Will & Grace]]''. == Carrera == [[Archivu:Clark Gregg by Gage Skidmore.jpg|thumb|derecha|Gregg na WonderCon de 2013.]] Gregg trabayó en delles películes interpretando mayormente papeles secundarios, como ''[[Lovely & Amazing]]'', ''[[In Good Company]]'' y ''[[The Human Stain]]'', y un númberu de papeles convidaos en series de televisión como ''[[Will & Grace]]'', ''Sports Night'', ''[[ Sex and the City]]'' y ''[[The West Wing]]''. Tamién escribió'l guión de la película de 2000 ''[[What Lies Beneath]]''. Gregg ye'l direutor y guionista de la película de 2008 ''Choke'', basada na novela de [[Chuck Palahniuk]] [[Afuega (novela)|del mesmu nome]], protagonizada por [[Sam Rockwell]].<ref>{{cita web|url=http://chuckpalahniuk.net/community/showthread.php?threadid=28409|urlarchivu=http://wayback.archive.org/web/20120415151345/http://chuckpalahniuk.net/community/showthread.php?threadid=28409|fechaarchivu=15 d'abril de 2012|títulu=Forums &#124; The Cult |editorial=Chuckpalahniuk.net|fecha=27 de xineru de 2010|fechaaccesu=7 de mayu de 2012|idioma=inglés}}</ref> Gregg consultó al so padre, un [[eméritu]] profesor de relixón na [[Universidá de Stanford]], pa la cita de [[Pablo de Tarsu]] sobre la [[Epístola a los Gálates|Carta a los Gálates]] que Gregg utilizó en ''Choke''.<ref>Comentariu en DVD de ''Choke'', 2008; y {{cita web|url=http://www.stanford.edu/dept/classics/cgi-bin/web/people/visitor/robert-c-gregg|títulu=Páxina de Robert C. Gregg nel Stanford Department of Classics|idioma=inglés|fechaaccesu=3 de xineru de 2012}}</ref> El padre de Gregg ye tamién l'ex capellán de la [[Iglesia Memorial de Stanford]]. En 2008, Gregg apaeció na película ''[[Iron Man (película)|Iron Man]]'' como l'axente de [[S.H.I.E.L.D.]] [[Phil Coulson]].<ref>{{cita noticia|fechaaccesu=8 de mayu de 2008 |url=http://movies.nytimes.com/person/28638/Clark-Gregg|títulu=Clark Gregg|obra=[[The New York Times]]|apellíu=Bloom|nome=Julie|idioma=inglés}}</ref> En 2010, Gregg repitió'l so papel como l'axente Coulson en ''[[Iron Man 2]]''. Esi mesmu añu robló un alcuerdu pa interpretar al mesmu personaxe en delles películes de los [[Marvel Studios|Estudios Marvel]]. En 2011, tornó de nuevu como Coulson en ''[[Thor (película)|Thor]]''.<ref>{{cita noticia|url=http://www.variety.com/article/VR1118013952.html?categoryid=13&cs=1&nid=2562&utm_campaign=Feed%3A+variety%2Fheadlines+%28Variety+-+Latest+News%29&utm_content=Twitter|títulu=Gregg pulls double duty|autor=Marc Graser|obra=[[Variety]] |idioma=inglés|fecha=18 de xineru de 2010|fechaaccesu=18 de xineru de 2010}}</ref> Gregg describió'l ser parte del [[Universu cinematográficu de Marvel]] como bien emocionante, "Axente Coulson foi unu de los tipos que nun taba nes revistes de cómics, y tenía un papel bien pequeñu en ''Iron Man"'', dixo, "y namái tuvi muncha suerte de qu'escoyeron ampliar esi personaxe y decidieron ponelo nesti universu."<ref>{{cita noticia|url=http://www.superherohype.com/features/articles/100689-exclusive-clark-gregg-on-his-marvel-universe-future |títulu=Exclusive: Clark Gregg on His Marvel Universe Future|obra=Superhero Hype! |autor=Edward Douglas|idioma=inglés|fecha=27 d'abril de 2010|fechaaccesu=8 de mayu de 2010}}</ref> Tres la so apaición en ''Thor'', él repitió'l so papel otra vegada na esitosa película de 2012 ''[[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]''. Gregg tamién protagoniza una serie de curtiumetraxes de Marvel que se centren nel so personaxe y pueden trate nos llanzamientos en Blu-ray de les películes. N'ochobre de 2010, Gregg foi parte del repartu d'una llectura dramatizada de la obra de [[Larry Kramer]] ''The Normal Heart'', al pie de los actores [[Dylan Walsh]], [[Lisa Kudrow]] y [[Tate Donovan]], presentada en Los Angeles con motivu del 25 aniversariu de la obra. La llectura foi dirixida pol so suegru, l'actor [[Joel Grey]].<ref>{{cita web|apellíu=Gans|nome=Andrew|títulu=Dylan Walsh, Tate Donovan, Jon Tenney and More Join Cast of Normal Heart Reading|url=http://www.playbill.com/news/article/139314-Dylan-Walsh-Tate-Donovan-Jon-Tenney-and-More-Join-Cast-of-Normal-Heart-Reading|obra=[[Playbill]]|idioma=inglés|fechaaccesu=1 de xunetu de 2011|fecha=6 de mayu de 2010}}</ref> A finales d'ochobre de 2012, [[Joss Whedon]], [[Kevin Feige]] y Gregg anunciaron qu'él retomaría'l so papel como l'axente [[Phil Coulson]] na serie ''[[Agents of S.H.I.E.L.D.]]''<ref name="NYCCCoulson2">{{cita web|url=http://www.comicbookresources.com/?page=article&id=41604|títulu=NYCC: COULSON LIVES IN WHEDON'S "S.H.I.E.L.D."|obra=[[Comic Book Resources]]|idioma=inglés|fecha=13 d'ochobre de 2012|fechaaccesu=13 d'ochobre de 2012|urlarchivu=http://www.webcitation.org/6BONvEhyg|fechaarchivu=13 d'ochobre de 2012}}</ref> El 20 d'abril de 2013, ''Trust Me'', una película escrito y empobinao por Gregg, estrenar nel Festival de Cine de Tribeca.<ref name="TrustMe">{{cita web|url=http://www.filmofilia.com/trust-clip-146809/|títulu=''Trust Me'' First Clip|editorial=Filmofilia.com|idioma=inglés|fechaaccesu=17 d'abril de 2013|fechaaccesu=21 d'abril de 2013}}</ref> ==Vida personal== Gregg nació'l 2 d'abril de 1962 en [[Boston]], Massachusetts. <ref>{{cita web|url=http://www.hollywood.com/celebrity/187923/Clark_Gregg|títulu=Clark Gregg|urlarchivu=http://archive.is/20130125202516/http://www.hollywood.com/celebrity/187923/Clark_Gregg|obra=Hollywood.com|idioma=inglés|fechaaccesu=13 de xineru de 2012|fechaarchivu=25 de xineru de 2012}}</ref> Él ye'l fíu de Mary Layne Shine y Robert Clark Gregg, un ministru episcopal y profesor de la [[Universidá Stanford]]. <ref>{{cita noticia|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=CO&s_site=charlotte&p_multi=CO&p_theme=realcities&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0ED844B46161F18C&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM|publicación=The Charlotte Observer|títulu=NEWS MAKERS POP DIVA'S BABY BOY IS BAPTIZED|idioma=inglés|fecha=26 de xunetu de 2001}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://pqasb.pqarchiver.com/chicagotribune/access/573914762.html?dids=573914762:573914762&FMT=CITE&FMTS=CITE:AI&type=historic&date=Oct+22%2C+1961&author=&pub=Chicago+Tribune&desc=Marriage+Announcement+1+--+Non+Title&pqatl=google|títulu=Marriage Announcement 1 - Non Title|editorial=Pqasb.pqarchiver.com|idioma=inglés|fecha=22 d'ochobre de 1961|fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> <ref>{{cita web|url=http://news.stanford.edu/pr/97/971105gregg.html|títulu=Priestly passions: Dean Robert Gregg talks about what's dear to his heart (11/97)|editorial=News.stanford.edu|idioma=inglés|fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> Gregg tuvo casáu cola actriz [[Jennifer Grey]] dende'l 21 de xunetu de 2001. <ref>{{cita web|apellíu=Cadorette|nome=Guylaine|url=http://www.hollywood.com/news/News_Roundup_July_24/472223|urlarchivu=http://archive.is/20130103034404/http://www.hollywood.com/news/News_Roundup_July_24/472223|títulu=News Roundup: July 24|obra=Hollywood.com|idioma=inglés|fecha=24 de xunetu de 2001|fechaaccesu=3 de xineru de 2013|fechaarchivu=3 de xineru de 2013}}</ref> La pareya tien una fía, Stella, nacida'l 3 d'avientu de 2001. Gregg co-protagonizó con Grey la película pa TV ''Road to Christmas'' y col so suegru Joel Grey en ''Choke''. Gregg tien un cintu marrón en [[Jiu-jitsu brasilanu]]. <ref>{{cita web|apellíu=Martin|nome=Damon|url=http://msn.foxsports.com/ufc/haymaker/agents-of-shield-star-clark-gregg-earns-his-brown-belt-in-brazilian-jiu-jitsu-121813|títulu='Agents of S.H.I.E.L.D.' star Clark Gregg earns his brown belt in Brazilian Jiu-Jitsu|obra=[[Fox Sports]]|idioma=inglés|fecha=18 d'avientu de 2013}}</ref> == Filmografía == * 1997 - ''[[Six Ways to Sunday]]'' * 2000 - ''[[What Lies Beneath]]'' * 2001 - ''[[Lovely & Amazing]]'' * 2003 - ''[[The Human Stain]]'' * 2004 - ''[[In Good Company]]'' * 2008 - ''[[Choke]]'' * 2008 - ''[[Iron Man (película)|Iron Man]]'' * 2009 - ''[[(500) Days of Summer]]'' * 2010 - ''[[Iron Man 2]]'' * 2011 - ''[[Thor (película)|Thor]]'' * 2011 - ''[[Mr. Popper's Penguins]]'' * 2012 - ''[[The Avengers (película de 2012)|Los Vengadores]]'' * 2013 - ''[[Labor Day (película)|Aires d'Esperanza]]'' * 2013 - ''[[Agents of S.H.I.E.L.D.]]'' * 2013 - ''[[Trust me]]'' == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{IMDb nome}} * {{IBDB nome|id=72431|name=Clark Gregg}} * {{twitter|clarkgregg}} {{NF|1962||Gregg, Clark}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Direutores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Boston]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] n0pdwk684wlolk730hy6iqa4pc8t3mi 0 55843 3709424 3647077 2022-08-18T15:25:54Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Chris Colfer}} {{persona}} '''Christopher Paul «Chris» Colfer'''<ref>{{cita publicación |títulu=Show Tracker|url=http://latimesblogs.latimes.com/showtracker/2009/09/glee-creator-and-executive-producer-ryan-murphy-discovered-chris-colfer-but-dont-tell-the-young-actor-that-it-makes-him-feel.html|periódicu=Los Angeles Times}}</ref><ref>According to the State of California. ''California Birth Index, 1905–1995''. Center for Health Statistics, California Department of Health Services, Sacramento, California. Searchable at http://www.familytreelegends.com/records/39461</ref> {{nym}} ye un [[Actuación|actor]] y [[cantante]] d'[[Estaos Xuníos]]. Fízose especialmente conocíu pol so papel como [[Kurt Hummel]] na serie de televisión musical ''[[Glee (serie de televisión)|Glee]]'', que se tresmitió ente 2009 y 2015 mientres seis temporaes (y 119 episodios). Colfer foi escoyíu pal papel de Kurt cuando tenía dieciocho años d'edá, anque hasta aquel momentu namái participara n'obres de teatru escolares y nun tenía esperiencia profesional. El so trabayu na serie foi remunerado con dellos gallardones, ente ellos un [[Globu d'Oru]]. En 2012 anunció la so participación en dos proyeutos al marxe de la serie ''Glee'': la obra de teatru ''[[8 (obra de teatru)|8]]'' y la película ''[[Struck by Lightning]]''. ''Struck by Lightning'' tratar del so primer papel principal nel cine y recibió crítiques variaes. Otres ocupaciones de Colfer inclúin ser [[escritor]], [[guionista]] y [[productor de cine]]. == Primeros años == Christopher Paul Colfer tuvo un interés n'actuar dende la escuela secundaria, actuando na so comunidá, según nel teatru basáu na rexón. Acordies col so perfil de Glee ante Fox.com, en Clovis East High School, tuvo arreyáu con voz y alderique nel que ganó "El discursu de munchos títulos de Campeón d'alderique", el club de drama, la FFA, foi presidente del Club del escritor, editor de la revista lliteraria de la escuela, y el capitán de Destination Imagination.<ref name=Bday>{{cita web |url=http://www.afterelton.com/blog/dennis/chris-colfer-birthday|títulu=Chris Colfer, Birthday Boy|fechaaccesu=1 de mayu de 2011|autor=Ayers, Dennis|fecha=27 de mayu de 2010|editorial=AfterElton.com}}</ref> El so amor pola actuación y direición siguió na escuela secundaria cuando escribió una parodia de "Sweeney Todd", tituláu "Shirley Todd" nel so últimu añu de preparatoria. Protagonizó esta obra de teatru y ordenó que tolos papeles de xéneru se inviertesen. Una esperiencia que más tarde se convirtió nuna sub-parcela pal so personaxe en ''Glee'' ta negándose-y cada añu polos maestros d'escueles secundaries pa cantar "Defying Gravity" del musical "Wicked" porque tradicionalmente foi realizáu por una muyer. El so güelu, un predicador, dexó-y cantar el cantar na so ilesia.<ref>{{cita web |url=http://www.fresnobee.com/2010/07/08/1999366/clovis-east-grad-gets-emmy-nod.html|títulu=Emmy nod 'surreal,' Clovis East grad says – Clovis: News|fechaaccesu=9 de payares de 2011|apellíu=Bentley|nome=Rick|editorial=fresnobee.com}}</ref> == Carrera == === ''Glee'' === Chris nos sos antepasaos participo na banda [[The Boys (banda)|The Boys]]. Chris interpreta al personaxe Kurt Hummel na serie televisiva ''Glee'', de la cadena Fox. Kurt ye [[contratenor]] y unu de los personaxes más populares de la serie, estremáu pol so finu gustu de la moda y les sos prendes de diseñador. Amás de la so inigualable sensibilidá escontra'l so padre. El so papel foi escritu pol mesmu direutor de la serie, depués de que Chris audicionara pal papel de Artie, el mozu en siella de ruedes, col cantar "Mr. Cellophane" que depués apaecería na serie como'l so cantar d'audición al coru. El direutor, encantáu pola personalidá de Chris, citar a una segunda audición pa un rol distintu, l'acabante crear Kurt Hummel pol que ganó un Globu d'Oru. Kurt recibe'l trabancosu tratu de tolos demás personaxes del coru na escuela, sicasí tien de trepar cola revelación de la so homosexualidá al so padre y al restu de la escuela. Gracies a esto, el so personaxe tesciende'l coru y afonda nuna hestoria más fonda de llucha personal y auto aceptación. La so personalidá ye unu de los elementos más destacables de la serie, llevando delles rises n'episodios como nel qu'entró al equipu de football y dio-yos la victoria col baille de "Single Ladies" na metá del campu de xuegu. Un de los cantares más reconocíos d'esti personaxe ye "Defying Gravity" del musical Wicked, que audicionó xunto a Rachel Berry (Lea Michele), la vocalista principal del coru. El cantar tien la so propia hestoria y remóntase a los díes d'escuela de Chris, onde siempres lluchó por cantar la, pero que tradicionalmente ye interpretada por una muyer, depués esta situación foi escrita nel guión y dio como resultancia una de los meyores y más risonderos capítulos de la serie. Nel cantar amás puédese evidenciar un cuidadosu trabayu vocal, algamando la nota Fa quinta (Fa5 o F5), tonu bien complicáu pa cualquier home. Chris tamién tuvo la suerte de cantar "A House is not a Home", "Rose's Turn", "I Want to Hold your Hand", "-y Jazz Hot", "Don't Cry For M'Arxentina" y "Happy Days Are Here Again / Get Happy" estos dos últimes cantares fueron cantaes en dueto con Lea Michele, ente otres... El 8 de xunetu de 2010 Chris foi escoyíu pa competir pol Primetime Emmy al meyor actor de repartu nuna serie de comedia pol so papel en ''Glee''. === Otros proyeutos === El primer papel relevante de Colfer al marxe de ''Glee'' foi na película ''[[Struck by Lightning]]'', estrenada en 2012. == Vida personal == Colfer ye abiertamente [[gai]]<ref name="handler-gai-advocate">{{cita publicación |url=http://advocate.com/News/Daily_News/2009/12/04/Handler_to_Colfer_We_Know_Youre_Gai/|títulu=Handler to Colfer: "We Know You're Gai"|coautores=Advocate.com Editors|fecha=4 d'avientu de 2009|obra=[[The Advocate]]|fechaaccesu=4 d'avientu de 2009}}</ref> y compartió a ''Access Hollywood'' [http://advocate.com/Arts_and_Entertainment/Television/Glees_Chris_Colfer__Just_one_of_the_guys/ Advocate.com: Just One of the Guys]</ref><ref name="access-hollywood-loser">{{cita publicación |url=http://www.accesshollywood.com/dish-of-salt-whos-the-biggest-loser-on-glee_video_1152506|títulu=Dish Of Salt: Who's The Biggest Loser On 'Glee'?|apellíu=Saltman|nome=Laura|obra=[[Access Hollywood]]|fechaaccesu=6 d'avientu de 2009}}</ref><ref>[http://www.advocate.com/News/Daily_News/2009/11/11/Glee_Chris_Colfer_Not_Out_After_All/ Glee's Chris Colfer Not Out After All?] ''The Advocate'', 1 November 2009.</ref> Él orixinalmente audicionó pal papel de Artie col cantar "Mr. Cellophane" ('''''Sr. Celofán''' n'español''),<ref name="bs">{{cita web |url= http://www.backstage.com/bso/news-and-features-features/life-stages-1004009175.story |títulu=Life Stages |apellíu=Kuhn|nome=Sarah|fecha=3 de setiembre de 2009|obra=[[Back Stage]]|fechaaccesu=5 de setiembre de 2009}}</ref> pero Kevin McHale foi escoyíu pal papel. Sicasí, los direutores del casting quedaron tan impresionaos por Colfer qu'escribieron el personaxe de Kurt Hummel especialmente pa él.<ref name="advoc"/><ref name="bs"/> «Kurt Hummel» pasó a convertise nun favoritu del públicu.<ref name="LAT">{{cita web |url= http://www.latimes.com/entertainment/news/la-ca-glee26-2009apr26,0,7366573.story|títulu=Will TV audiences watch with 'Glee'?|apellíu=Fernandez|nome=Maria Elena|fecha=26 d'abril de 2009|obra=[[TIMAR]]|fechaaccesu=1 de xunu de 2009}}</ref> La hermana de Colfer, Hannah, sufre d'[[epilepsia]] severa, y de cutiu esperimenta más de cincuenta sopelexes nuna hora.<ref name="Hannah-Colfer-Story">{{cita publicación |url=http://www.gleefan.com/hannah-colfers-story/|títulu=Hannah Colfer's Story|apellíu=Black|nome=Rob|obra=GleeFan.com|fechaaccesu=30 de marzu de 2010}}</ref> Colfer comentó que cuando yera más nuevu solía cantar nel bañu, como un métodu d'escapar de la tensión rellacionada con tener un familiar enfermu.<ref>http://trojanvision.com/?p=2618</ref> Colfer apaeció en ''Friday Night With Jonathan Ross'' falando'l 18 de xunu de 2010, xuntu colos sos compañeros de Glee, [[Amber Riley]] y [[Matthew Morrison]]. Demostró la so habilidá con un par de [[Sai (arma)|sai]], revelando qu'él mercó un par en [[eBay]] y que regularmente practica xunto a la casa del árbol cuando nun ta grabando.<ref name="sai-skills">{{cita videu|url=http://www.youtube.com/watch?v=DZl1QBOW5X0|títulu=Chris Colfer show his sai swords skills – Friday Night With Jonathan Ross"|coauthors=BBC|work=[[Friday Night With Jonathan Ross]]|fechaaccesu=19 de xunu de 2010}}</ref> == Filmografía == [[Ficheru:Chris Colfer--Comic Con 2010 cropped.jpg|thumb|250px|Colfer nel [[Convención Internacional de Cómics de San Diego]], Julio de 2010.]] {| class="wikitable sortable plainrowheaders" |+Cine |- ! scope="col" | Añu ! scope="col" | Títulu ! scope="col" | Papel ! scope="col" class="unsortable" | Notes |- | style="text-align:center;"|2009 | ''[[Russel Fish: The Sausage and Eggs Incident]]'' | Russel Fish | Curtiumetraxe |- | style="text-align:center;"|2010 | ''[[Marmaduke (película)|Marmaduke]]'' | Drama Dog Non. 2 | Voz |- | style="text-align:center;"|2011 | ''[[Glee: The 3D Concert Movie]]'' | [[Kurt Hummel]]/Él mesmu Actor principal |- | style="text-align:center;"|2012 | ''[[8 (obra de teatru)|8]]'' | Ryan Kendall | Actor de repartu |- | style="text-align:center;"|2012 | ''Struck by Lightning'' | Carson Phillips | Actor principal; escritor; productor |- | style="text-align:center;"|2014 | ''Robodog'' | KC | Voz/principal |- |} {| class="wikitable sortable plainrowheaders" |+Televisión |- ! scope="col" | Añu ! scope="col" | Títulu ! scope="col" | Papel ! scope="col" class="unsortable" | Notes |- | style="text-align:center;" |2009—2015 | ''[[Glee]]'' | [[Kurt Hummel]] | personaxe principal, 110 episodios serie de TV [[FOX]] |- | style="text-align:center;"|2011 | ''[[The Cleveland Show]]'' | [[Kurt Hummel]] (voz) | Episodiu: "[[How Do You Solve a Problem Like Roberta?]]" |- | style="text-align:center;"|2012 | ''[[The Glee Project]]'' | Él mesmu | Mentor invitáu, Episodiu: [[The Glee Project#Episodes 2|"Glee-ality"]] |- | style="text-align:center;"|2013 | ''Bitter Party of Five'' | Él mesmu | estrella convidada 1 episodiu, serie de TV |- | style="text-align:center;"|2014—2015 | ''[[Hot in Cleveland]]'' | Tony Chase | estrella convidada 2 episodios, serie de TV |} == Llibros == * ''The Land Of Stories: The Wishing Spell - 2012'' [[La Tierra de los Cuentos: El Conxuru de los Deseos]] * ''The Land Of Stories: The Enchantress Returns - 2013'' * ''Struck by Lightning: The Carson Phillips Journal - 2013'' * ''The Land Of Stories: A Grimm Warning - 2014'' == Premios == ;[[Globu d'Oru]] {| {{tablaguapa}} |- ! Añu || Categoría || Serie || Resultáu |- | [[Premiu Globu d'Oru de 2010|2011]] || [[Globu d'Oru al meyor actor de repartu de serie, miniserie o telefilme]] || ''[[Glee (serie de televisión)|Glee]]'' || '''Ganador''' |} ;[[Premios del Sindicatu d'Actores]] {| class=wikitable |- bgcolor=#CCCCCC ! Añu || Categoría || Serie || Resultáu |- | [[2010]] || [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor repartu de televisión - Comedia|Meyor repartu de televisión - Comedia]] || ''Glee'' || '''Ganador''' |} ;People Choice Awards {| {{tablaguapa}} |- ! Añu || Categoría || Resultáu |- | [[2012]] || [[People's Choice Awards|People Choice Awards a actor favoritu de TV]] || Nomáu |- | [[2013]] || [[People's Choice Awards|People Choice Awards a actor favoritu de TV]] || '''Ganador''' |- | [[2014]] || [[People's Choice Awards|People Choice Awards a actor favoritu de TV]] || '''Ganador''' |- | [[2015]] || [[People's Choice Awards|People Choice Awards a actor favoritu de TV]] || '''Ganador''' |} ;[[Teen Choice Awards]] {| class=wikitable |- bgcolor=#CCCCCC ! Añu || Categoría || Serie || Resultáu |- | [[2010]] || Lladrón d'escenes TV: Masculín || ''Glee'' || '''Ganador''' |- | [[2011]] || Lladrón d'escenes TV: Masculín || ''Glee'' || Nomáu |- | [[2012]] || Meyor actor de comedia || ''Glee'' ||'''Ganador''' |- | [[2013]] || Meyor actor de comedia || ''Glee'' || Nomáu |- | [[2014]] || Meyor actor de comedia || ''Glee'' || Nomáu |} ;[[Premios Primetime Emmy]] {| class=wikitable |- ! Añu || Categoría || Serie || Resultáu |- | 2010 || [[Primetime Emmy al meyor actor de repartu - Serie de comedia Meyor actor de repartu]] || ''Glee'' || Nomáu |- | 2011 || [[Primetime Emmy al meyor actor de repartu - Serie de comedia Meyor actor de repartu]] || ''Glee'' || Nomáu |} ;[[Premios Satellite]] {| class=wikitable |- bgcolor=#CCCCCC ! Añu || Categoría || Serie || Resultáu |- | [[2009]] || Meyor actor de repartu de serie, miniserie o telefilme || ''Glee'' || Nomáu |- | [[2010]] || Meyor actor de repartu de serie, miniserie o telefilme || ''Glee'' || Nomáu |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat}} {{IMDb nome}} {{NF|1990||Colfer, Chris}} [[Categoría:Persones de California]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Cantantes de California]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ccbs5jdmjg9iabts9pjc692evnc1yvt 0 55971 3709893 3708943 2022-08-19T09:21:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} {{Tradubot|Mark Cuban}} '''Mark Cuban''' (nacíu'l 31 de xunetu de 1958)<ref>{{cita noticia|url=http://www.time.com/time/nation/article/0,8599,1859909,00.html|work=Time|títulu=Dallas Mavericks Owner Mark Cuban|date=18 de payares de 2008 |fechaaccesu=12 de mayu de 2010 |first1=Alex |last1=Altman |first2=Kate |last2=Pickert |first3=M.J. |last3=Stephey}}</ref> ye un empresariu estauxunidense, inversionista, y dueñu de los [[Dallas Mavericks|Mavericks de Dallas]] de la [[NBA]].<ref name="nba_bio">{{cita web |url=http://www.nba.com/mavericks/news/cuban_bio000329.html |títulu=NBA biography |publisher=Nba.com |date=14 de xineru de 2000 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Tamién ye propietariu de los cines [[Landmark]], y [[Magnolia Pictures]] y ye el presidente de la cadena de cable [[High-definition television|HDTV]] [[AXS TV]].<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.hd.net/pressrelease.html?2003-12-16-01.html HDNet Press Release dated December 16, 2003]|http://www.hd.net/pressrelease.html?2003-12-16-01.html}}</ref> Él ye conocíu por ser un inversionista "tiburón" na serie ''[[Shark Tank]]''. En 2011, Mark escribió un e-book tituláu "Cómo ganar nel deporte de los negocios", nel que describe cróniques de les sos esperiencies nos negocios y nos deportes. == Primeros años == Cuban nació en [[Pittsburgh]], [[Pennsylvania]],<ref name="bigger">{{cita web |last=Biertempfel |first=Rob |publisher=''[[Pittsburgh Tribune-Review]]'' |url=http://www.pittsburghlive.com/x/pittsburghtrib/sports/s_476159.html |títulu=Cuban hoping to work his magic here someday |date=22 d'ochobre de 2006}}</ref><ref>{{cita noticia |last=Leonard |first=Devin |url= http://money.cnn.com/2007/10/03/news/newsmakers/mark_cuban.fortune/ |títulu=Mark Cuban: Web 1.0's Richie Rich needs some respect |publisher=Money.cnn.com |date=4 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> y creció nel opulento suburbiu de [[Cordal d'El Líbanu|Monte Lebanon]], siendo parte d'una familia de clase trabayadora [[xudía]].<ref>[http://sports.espn.go.com/espnmag/story?id=3597532 ESPN The Magacín.] Retrieved on July 14, 2011.</ref> El so güelu camudó'l nome de la familia de "Chabenisky" a "Cuban" dempués de que los sos güelos d'orixe [[Russians|rusu]] llegaren a la islla [[Ellis]].<ref>{{cita noticia |url= http://money.cnn.com/2007/10/03/news/newsmakers/mark_cuban.fortune/|títulu=Mark Cuban wants a little R-E-S-P-E-C-T|author=Devin Leonard|date=4 d'ochobre de 2007|publisher=CNN}}</ref> Mark ye fíu de Shirley y Norton Cuban; Norton foi un [[tapiceru]] automotriz.<ref>{{cita noticia|títulu=Cuban a unique NBA owner|url=http://www.palmbeachpost.com/heat/content/sports/epaper/2006/06/08/w17c_cuban_0608.html |work=[[The Palm Beach Post]]|author=Tom D'Angelo |date=8 de xunu de 2006}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.johnstrubel.com/publishedwork.asp?ItemID=620|títulu=Mark Cuban: Pittsburgh's Dream Owner|author=John Strubel |work=TheBaseballReport.com}}</ref><ref>http://www.dallasnews.com/news/community-news/dallas/headlines/20101004-Mark-Cuban-s-brother-Brian-is-7863.ece</ref> El primer pasu de Cuban nel mundu de los negocios asocedió cuando apenes tenía 12 años, cuan él vendía bolses de basura pa poder pagar los sos costosos tenis de baloncestu.<ref name="bigger" /><ref name="austin360">{{cita web|last=Garcia |first=Chris |url=http://www.austin360.com/movies/content/movies/stories/2006/05/21cuban.html |títulu=The Maverick |publisher=Austin360.com |date=22 de mayu de 2006 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Mientres allegaba a [[Mt. Lebanon School District|la escuela secundaría de Monte Lebanon]] él caltuvo una variedá de trabayos, incluyendo cantinero, instructor de baille [[música discu|discu]], y ambientador de fiestes. En cuenta de allegar al últimu añu de secundaria, él inscribióse como un estudiante de tiempu completu na [[Universidá de Pittsburgh]] onde se xunió a la [[fraternidá]] internacional de [[Pi Lambda Phi]]. Dempués d'un añu na Universidá de Pittsburgh, él foi tresferíu a la [[Universidá d'Indiana Bloomington|Universidá d'Indiana]] en [[Bloomington, Indiana]] y graduóse na Kelley School of Business en 1981 con una [[llicenciatura]] en [[alministración d'empreses]].<ref>{{cita web|url=http://alumni.indiana.edu/magazine/issues/200411/ |títulu=Mark Cuban in Indiana University Alumni Association | work=Indiana Alumni Magacín |publisher=Alumni.indiana.edu |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Mark escoyó a la universidá de Kelley School of Business d'Indiana ensin visitar el campus yá que "yera la escuela cola colegiatura más barata de toles escuela de negocios de la llista de les top 10". Mientres la universidá, Mark tuvo distintes empreses, incluyendo un chigre, una empresa de lleiciones de baille discu, y una compañía de [[Cadena de mensaje|cartes en cadena]].<ref name="bigger" /><ref name="Kelley">{{cita web|títulu=The Cuban Report |url= http://kelley.iu.edu/about/features/spotlights/page23012.html|publisher=Kelley School of Business |fechaaccesu=18 d'abril de 2012}}</ref> == Carrera nos negocios == En 1982 Mark camudar a Dallas, Texas. Cuban primero atopó trabayu como cantinero,<ref>[http://blogmaverick.com/2004/04/23/success-and-motivation-part-1/ Blogue Maverick: Success and Motivation, Part 1]</ref><ref name="once">[http://blogmaverick.com/2005/05/30/success-and-motivation-you-only-have-to-be-right-once/ "Blogue Maverick: Success and Motivation, You only have to be right once!"]</ref> dempués como un executivu de venta pa Your Business Software, una de les primeres empreses de venta de PCs al per menor en Dallas. Cuban foi despidíu menos d'un añu dempués, por cuenta de qu'en llugar d'abrir la tienda, decidió falar con un veceru pa crear un negociu nuevu.<ref>{{cita web|author=April 25th 2004 3:41AM |url=http://blogmaverick.com/2004/04/25/success-and-motivation-part-2/ |títulu=Success and Motivation, Part 2 |publisher="Blogue Maverick |date=25 d'abril de 2004 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Cuban empezó una compañía llamada MicroSolutions, col soporte de los sos veceros del so trabayu pasáu. MicroSolutions foi, primeramente, una compañía empobinada na integración de sistemes, amás de revender softwares. La compañía foi una de les primeres defensores de les teunoloxíes como'l software [[Carbon Copy (software)|Carbon Copy]], y [[Lotus Notes]], amás de CompuServe,<ref>varbusiness.com: [http://www.varbusiness.com/sections/columns/columns.jhtml?articleId=18806438 ''Mark Cuban: A Success Story You Can Rellate To'']</ref> Unu de los veceros más importantes de MicroSolutions foi Perot Systems.<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.blogmaverick.com/entry/1234000150023709/ BlogMaverick: A little bit of history....Lotus Notes]|http://www.blogmaverick.com/entry/1234000150023709/}}</ref> En 1990, Mark vendió la empresa a CompuServe, subsidiaria de H&R Block, por $6&nbsp;millones de forgares,<ref>{{cita noticia |last=Swartz |first=Jon |url=http://www.usatoday.com/money/2004-04-25-cuban_x.htm |títulu=Losing's not an option for Cuban |publisher=Usatoday.com |date=26 d'abril de 2004 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> teniendo una ganancia averada de $2&nbsp;millones de forgares dempués d'impuestos. En 1995, Cuban, [[Todd Wagner]], y otros estudiantes de la Universidá d'Indiana crearon Audionet, combinando l'interés que compartíen nel equipu de baloncestu de la universidá d'Indiana, [[Indiana Hoosiers|Los Hoosier d'Indiana]], amás del so gustu poles tresmisiones n'Internet. Con un solu servicor y una llinia [[Integrated Services Digital Network|ISDN]],<ref>[http://www.computerpoweruser.com/editorial/article.asp?article=articles/archive/c0212/62c12web/62c12web.asp&guid= Q&A With Mark Cuban]</ref> Audionet convirtióse en [[Broadcast.com]] en 1998. Pal añu 1999, Broadcast.com tuviera una crecedera considerable una y bones cuntaba con 330 emplegaos y tenía ingresos por más de$13.5&nbsp;millones de forgares pal segundu trimestre del añu.<ref>{{cita web|url=http://library.dialog.com/bluesheets/html/bl0636.html |títulu=Gale Group Newsletter Database |publisher=Library.dialog.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Nesi mesmu añu, 1999, mientres el [[Burbuja punto com|boom de les empreses d'Internet]], Broadcast.com foi adquirida por [[Yahoo!]] por $5.7&nbsp;billones n'aiciones de Yahoo!.<ref>{{cita web|url=http://news.cnet.com/Yahoo+completes+Broadcast.com+acquisition/2100-1023_3-228762.html |títulu=Yahoo! completes acquisition of Broadcast.com |publisher=News.cnet.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Dempués de la venta de [[Broadcast.com]], Cuban diversificó la so riqueza pa evitar riesgo ante una cayida na bolsa.<ref>{{cita web|url=http://www.fastcompany.com/magazine/63/fasttalk.html |títulu=What Mark Cuban is doing with his $1 billion |publisher=Fastcompany.com |date=30 de setiembre de 2002 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> En 2011, Cuban foi'l númberu 459 na llista de les persones más riques del mundu de ''[[Forbes]]'', con una riqueza neta de $2.6&nbsp;billones.<ref>[http://www.forbes.com/profile/mark-cuban Mark Cuban profile page at Forbes.com]; accessed April 2011</ref> El ''[[Guinness World Records|Llibro de los records Guinness]]'' premia a Cuban pola "transaición más grande d'[[Comerciu electrónicu|e-commerce]]", dempués de que pagara $40&nbsp;millones de forgares pol so jet [[Gulfstream G550|Gulfstream V]] n'ochobre de 1999.<ref>[http://www.guinnessworldrecords.com/Search/Details/Largest-single-e-commerce-transaction/53736.htm Guinness World Records]</ref> Cuban sigue trabayando con Wagner n'otra empresa, [[2929 Entertainment]], que aprove producciones [[vertical integration|integraes verticalmente]], amás de que distribúi videos y películes.<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.2929entertainment.com/Index.cfm?FuseAction=Page&PageID=1000012 Holdings]|http://www.2929entertainment.com/Index.cfm?FuseAction=Page&PageID=1000012}}</ref> El 24 de Setiembre del 2003, la empresa anunció la compra de los [[Landmark Theatres|cines Landmark]] una cadena de 58 cines d'arte independiente.<ref>{{cita web|last=Jardin |first=Xeni |url=http://www.boingboing.net/2003/09/25/marc_cuban_buys_land.html |títulu=Mark Cuban buys Landmark Theatres |publisher=Boingboing.net |date=25 de setiembre de 2003 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> La compañía ye responsable pola versión actualizada del show de televisión ''[[Star Search]]'', que foi tresmitida por [[CBS]].<ref name="IMDb2929">{{cita web|url=http://IMDb.com/company/co0005596/ |títulu=2929 Productions at IMDb |publisher=IMDb.com |date=1 de mayu de 2009 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> 2929 Entertainment llanzó ''[[Bubble (filme)|Bubble]]'', una película empobinada por [[Steven Soderbergh]], en cines y en formatu DVD nel mesmu día como un [[llanzamientu simultaneo]], en xineru de 2006. Cuban apaeció na portada de la primer edición de payares de 2003 de la revista ''Best''<ref>{{cita web|url=http://www.beststuff.com/article.php3?story_id=5789&submit=email |títulu=Best Stuff and Primedia Launch Best |publisher=Beststuff.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> anunciando la llegada de la [[televisión d'alta definición]]. Cuban tamién foi un confundador, xuntu con Philip Garvin, d'[[AXS TV]], la primer rede de televisión d'alta definición por [[satélite]].<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.hd.net/pressrelease.html?2001-09-05-01.html HDNet, Only All-High Definition National Television Network, Launches on DIRECTV]|http://www.hd.net/pressrelease.html?2001-09-05-01.html}}</ref> En febreru de 2004, Mark anunció que taría trabayando cola [[American Broadcasting Company|ABC]] pa producir un show de televisión llamáu ''[[The Benefactor]]''. La premisa de la serie de seis episodios implicaba la participación de 16 persones, quien trataríen de ganar $1&nbsp;millon de dólares participando en distintos concursos nos que'l so desempeñu sería xulgáu por Cuban. Esta serie foi estrenada'l 13 de setiembre de 2004, sicasí por cuenta de la baxa audiencia que la serie atraxo, ésta foi atayada primero que la temporada completa saliera al aire.<ref>[https://www.imdb.com/news/sb/2004-10-14 IMDb: The Benefactor]</ref> Cuban sofitó financieramente a [[Grokster]] na [[Corte Suprema de los Estaos Xuníos|Suprema Corte d'Estaos Xuníos]] nel casu de ''[[MGM Estudios Inc vs Grokster Ltd.]]''.<ref>{{cita web|url=http://pcworld.about.com/news/Mar282005id120198.htm |títulu=Mark Cuban to Finance Grokster's Fight |publisher=Pcworld.about.com |date=2 de febreru de 2009 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Él ye sociu en [[Synergy Sports Technology]], una ferramienta de videu per Internet usada por dellos equipos de la NBA. Cuban tamién lideró distintos enprendimientos en [[social software]] ya industries [[Distributed Networking]]. Él ye unu de los dueños d'[[IceRockett]], un motor de busca qu'escania'l conteníu de la información esistente en foros y amuesa los resultaos.<ref>{{cita web|url=http://news.cnet.com/Mark+Cuban+to+relaunch+IceRocket/2100-1032_3-5797070.html |títulu=Mark Cuban to relaunch IceRocket |publisher=News.cnet.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Cuban foi sociu de [[RedSwoosh]]<ref>{{cita web|url=http://www.siliconbeat.com/entries/2006/07/05/redswoosh_latest_video_filesharing_entrant_to_raise_5m.html |títulu=RedSwoosh latest video file-sharing entrant, to raise $5M |publisher=Siliconbeat.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref>—una compañía qu'usa teunoloxía "peer-to-peer" p'apurrir conteníu multimedia incluyendo videos y software a los usuarios de PC. Esta compañía foi adquirida tiempu dempués por [[Akamai Technologies|Akamai]]. Foi tamién un inversionista en [[Weblogs, Inc.]], empresa dempués adquirida por [[AOL]].<ref>{{cita web|author=Wednesday, October 5th, 2005 |url=http://www.techcrunch.com/2005/10/05/aol-acquires-weblog-inc/ |títulu=AOL Acquires Weblogs, Inc |publisher=Techcrunch.com |date=5 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Nel 2005, Mark invirtió en Brondell Inc., una compañía de recién creación que producía un asientu de bañu d'alta teunoloxía llamáu [[Swash (bidet)|Swash]], que funciona como un bidé pero montar n'asientos de baños normales. "La xente tiende a averase a la teunoloxía de la mesma manera, yá sea en frente d'ellos, o detrás d'ellos," comentaba Cuban.<ref>{{cita web|url=http://www.tmcnet.com/usubmit/2005/dec/1228243.htm |títulu=Clean living |publisher=Tmcnet.com |date=19 d'avientu de 2005 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Él tamién invirtió en Goowy Media Inc., una compañía de software de recién creación basada en San Diego. N'Abril del 2006, [[Sirius Satellite Radio]] anunció que Cuban taría participando selmanalmente nel so propiu programa, que llamóse ''Radio Maverick'' de Mark Cuban.<ref>{{cita web|url=http://www.sys-con.com/read/211681.htm |títulu=Dallas Mavericks Owner Mark Cuban to Host Talk Show Exclusively on SIRIUS Satellite Radio |publisher=Sys-con.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Sicasí, el programa nunca se llanzó al aire. En Julio del 2006, Cuban financió a Sharesleuth.com,<ref>{{cita web|url=http://www.paidcontent.org/mark-cuban-invests-in-new-investigative-journalism-site |títulu=Mark Cuban invests in new investigative journalism site |publisher=Paidcontent.org |date=13 de xunu de 2006 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> un sitiu d'internet creáu pol exinvestigador del St. Louis Post-Dispatch, el reporteru Christopher Carey, pa revelar fraudes ya información errónea de les compañíes públiques. Esperimentando con un nuevu modelu de negociu pa faer al periodismu per internet un negociu financieramente vidable, Cuban reveló qu'él mercaría aiciones de les compañíes mentaes en Sharesleuth.com primero que les publicaciones sían emitíes. Analistes llegales y de negocios criticaron la oportunidá de mercar aiciones en curtiu enantes de realizar anuncios públicos que van provocar que los valores d'estos preseos baxen. Cuban aportunó qu'esta práutica ye llegal.<ref>{{cita web|author=LOREN STEFFY, Copyright 2006 Houston Chronicle |url=http://www.chron.com/disp/story.mpl/business/steffy/4109641.html |títulu=Cuban's made his axenda crystal clear |publisher=Chron.com |date=11 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref><ref>[http://www.dfw.com/mld/dfw/news/opinion/15259590.htm And it looked so good]</ref><ref>{{cita web|url=http://moneyisgood.wordpress.com/2006/08/11/sharesleuthcom/ |títulu=Money is Good |publisher=Moneyisgood.wordpress.com |date=11 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> N'Abril del 2007, Cuban acomuñóse con [[Mascot Books]] pa publicar el so primer llibru pa neños, ''Vamos, Mavs!''. En payares de 2011, él escribió un e-book de 30,000 pallabres, "''Como ganar nel deporte de los negocios: si yo puedo facer, el to lo puedes faer"'', que él describió como ''"una manera de motivase".<ref>{{cita noticia|last=Trachtenberg |first=Jeffrey A. |url=http://online.wsj.com/article/SB10001424052970204517204577046430928804826.html |títulu=In Y-Books, a New Player |publisher=Online.wsj.com |date=21 de payares de 2011 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref>'' N'Ochobre del 2008. Cuban empecipió Bailoutsleuth.com<ref>{{cita web|url=http://www.bailoutsleuth.com |títulu=Mark Cuban's online resource for the U.S. government bailout of financial institutions |publisher=Bailoutsleuth.com |date=22 de payares de 2010 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> como una base online pa xixilar el rescate de $700&nbsp;billones de dólares del gobiernu de los Estaos Xuníos a les instituciones financieres. En setiembre del 2010, Cuban apurrió una cantidá de dineru ensin determinar a la firma d'analís de mostrador llamada [[Motionloft]]. Según el CEO de la compañía Jon Mills, Mills unvió un corréu electrónicu a Cuban, nun caprichu, cola proposición de negociu de la compañía; Mills menta que Cuban respondió rápido interesáu na empresa. En Payares del 2013, dellos inversionistas cuestionaron a Mark alrodiu de la representación de Mills nuna adquisición pendiente de Motionloft. Cuban negó qu'una adquisición tuviera llevándose a cabu.<ref>{{cita web |títulu=Former Motionloft CEO Jon Mills Arrested By The FBI |publisher=TechCrunch|url=http://techcrunch.com/2014/02/20/jon-mills-arrested/}}</ref> Mills foi removíu como CEO de Motionloft polos accionistes el 1 d'Avientu del 2013, y en Febreru del 2014 foi arrestáu pol FBI y acusáu de fraude onde se caltién que Mills tracamundió información pa dicir a los inversionistas que Motionloft sería adquirida por [[Ciscu]].<ref>{{cita web |títulu=Former CEO Of Technology Start-Up Charged In Investment Scheme |publisher=Department of Justice, US Attorney's Office, Northern District of California |url=http://www.justice.gov/usao-ndca/pr/former-ceo-technology-start-charged-investment-scheme}}</ref> Cuban mentó al estáu que la teunoloxía que siquier parte del so oxetivu ye sirvir a los integrantes de la industria de bienes raíz comerciales, ta "camudando'l xuegu" pa los inquilinos.<ref>{{cita web |títulu=Cushman Test Drives Pedestrian Driving Sensors |publisher=The Real Deal |url=http://therealdeal.com/blogue/2012/08/03/cushman-test-drives-pedestrian-driving-sensors/}}</ref> === Magnolia Pictures === Cuban ye dueñu de la distribuidora de películes [[Magnolia Pictures]]. Al traviés de Mongolia, él financió la película ''[[Redacted (filme)|Redacted]]'', un [[docudrama]] basáu nos [[asesinatos de Mahmudiya]], que cunta la violación, l'asesinatu y la quema de los restos d'una neña Iraquina de 14 años, amás del asesinatu de los sos padres y la so hermana menor, por soldaos de los [[Estaos Xuníos]] en Marzu del 2006. Dos de los soldaos fueron condergaos y trés declaráronse culpables, recibiendo sentencies d'hasta 110 años.<ref name="greenNews">{{cita noticia|publisher=BBC News |date=7 de mayu de 2009|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/8039257.stm|títulu=U.S. ex-soldier guilty of Iraq tosquile}}</ref> En setiembre del 2007. Cuban, na so capacidá de dueñu de Mongolia Pictures, "redactó" les fotografíes distribuyíes pa los momentos finales de la película, citando derechos d'autor y problemes de permisos.<ref>{{cita web|url=http://gothamist.com/2007/10/11/video_of_the_da_121.php|títulu=De Palma defends redacted|fechaaccesu=13 d'avientu de 2007}}</ref> Tamién nel 2007, Cuban tuvo interesáu en distribuyir una edición de la película ''[[Loose Change (filme)|Loose Change]]'', que amuesa una [[9/11 conspiracy theories|teoría de combalechadura]], narrada por [[Charlie Sheen]], alrodiu de los ataques del [[September 11 attacks|11 de setiembre del 2001]] n'[[Estaos Xuníos]]. Cuban comentó al periódicu the [[New York Post]], "Tuvimos discutinios alrodiu de distribuyir los videos esistentes cola participación de Chalie como narrador, ensin amestar nenguna carauterística nueva. Tamién tamos buscando producciones con un puntu de vista opuestu. Gústennos les temes controversiales, sicasí somos agnósticos ante'l llau dende onde'l discutiniu provién"."<ref>{{enllaz rotu|{{cita noticia| url=http://www.nypost.com/p/pagesix/item_YIXNBIp6gXCY7JzIdwd7jJ;jsessionid=41A1D6C35CA3B41854988DDBCFFFEBC0 | work=New York Post | títulu=H'wood's 9/11 Idiot Brigade| date=22 de marzu de 2007| deadurl=yes}}|http://www.nypost.com/p/pagesix/item_YIXNBIp6gXCY7JzIdwd7jJ;jsessionid=41A1D6C35CA3B41854988DDBCFFFEBC0}} </ref> En Abirl del 2011, Cuban punxo a la venta a Magnolia Pictures y [[Landmark Theatres]], sicasí'l comentó qué "si nun recibimos el preciu que queremos, vamos tar contentos de siguir faciendo dineru d'estes propiedaes"."<ref>{{cita noticia|títulu=Mark Cuban puts Landmark Theatres and Magnolia Pictures up for sale|url=http://latimesblogs.latimes.com/entertainmentnewsbuzz/2011/04/cuban-puts-landmark-theatres-and-magnolia-pictures-up-for-sale-.html|date=19 d'abril de 2011|work=Los Angeles Times|fechaaccesu=18 de xunetu de 2013}}</ref> === Allegamientu d'información privilexada === El 17 de Payares del 2008, reportóse que la [[Comisión de bolses de valores d'Estaos Xuníos]] ([[U.S. Securities and Exchange Commission|SEC]]) empecipió una demanda civil en contra de Mark Cuban, col presuntu cargu d'[[Filtración informativa|información privilexada]] nes aiciones de Mamma.com, agora conocíes como [[Copernic]].<ref>{{cita web|url=http://www.sec.gov/litigation/complaints/2008/comp20810.pdf |títulu=SEC civil suit against Cuban |format=PDF |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Una dilución d'aiciones asocedió xusto dempués d'una transaición en Xunu del 2004, dando pistes de la conocencia d'información interna a la de la transaición. A partir d'esta transaición, Cuban presuntamente se "salvó" de tener una perda de $750,000 dólares.<ref>{{cita noticia|last=Scannell |first=Kara |url=http://online.wsj.com/article/SB122693827604333637.html |títulu='&#39;Wall Street Journal'&#39; report on insider trading accusations |publisher=Online.wsj.com |date=18 de payares de 2008 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> La SEC comentó que Cuban ordenó la venta de les sos aiciones de Mamma.com dempués de ser confidencialmente informáu pola compañía alrodiu de una posible dilución de les aiciones de los socios de la empresa. Cuban criticó los cargos mentando qu'él nun aceptara caltener el secretu de la información.<ref>{{cita noticia|url=http://www.reuters.com/article/ousiv/idUSTRE4AH8Y120081118 |títulu='&#39;Reuters'&#39; report on insider trading accusations |publisher=Reuters.com |date=18 de payares de 2008 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012 |first=Robert |last=MacMillan}}</ref> Cuban escribió nel so blogue que los fechos yeren falsos y que la investigación yera "una resultancia del abusu de la discreción procesal".<ref>{{cita web|author=November 17th 2008 1:20PM |url=http://blogmaverick.com/2008/11/17/the-sec/ |títulu=Mark Cuban's personal weblog |publisher=Blogmaverick.com |date=17 de payares de 2008 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> ''DealBook'', una seición del periódicu ''[[The New York Times]]'', reportó que, según información d'una fonte anónima, la investigación en contra de Cuban foi motivada por un emplegáu de la SEC por tener una agresión a los sos intereses por cuenta de la distribución de la película ''[[Loose Change (filme)|Loose Change]]''.<ref>{{cita noticia| url=http://dealbook.nytimes.com/2008/11/17/a-purported-war-of-words-between-cuban-and-the-sec/ | work=The New York Times | títulu=A War of Words Between Cuban and the SEC | date=17 de payares de 2008}}</ref> En Julio del 2009, la corte de distritu de los Estaos Xuníos refugó los cargos contra Cuban, sicasí la SEC apeló'l resolución. En setiembre del 2010 una corte d'apelaciones comento que la corte de distritu cometiera un error al refugar los cargos y que se precisaríen procedimientos futuros pa poder llevar a cabu la demanda.<ref>[http://dealbook.nytimes.com/2010/09/21/court-reinstates-s-e-c-case-against-mark-cuban/ Mark Cuban to Face SEC Insider Case Again] New York Times, September 21, 2010.</ref> Un xuráu de Texas declaró a Cuban inocente de los cargos el Miércoles 16 d'Ochobre del 2013.<ref>{{cita noticia|títulu=Mark Cuban Found Not Guilty Of Insider Trading|url=http://www.huffingtonpost.com/2013/10/16/mark-cuban-insider-trading_n_4110257.html?1381953011&icid=maing-grid7%7Caim%7Cdl2%7Csec1_lnk3%26pLid%3D392366|publisher=Huffington Post | first=Emily|last=Cohn|date=16 d'ochobre de 2013}}</ref> El xuráu de nueve miembros aldericó'l casu por 3 hores y 35 minutos enantes de declarar una resultancia. En Marzu del 2014, Cuban tuvo al aire na [[CNBC]] criticando les operaciones d'alta frecuencia.<ref>{{cita web|last1=Navarro|first1=Bruno J.|títulu=Mark Cuban rips high-frequency trading|url=http://www.cnbc.com/id/101539820|publisher=CNBC}}</ref> Les persones que s'atopen en contra d'esti tipu de transaiciones, Cuban ente ellos, creen que la teunoloxía ye equivalente a operaciones con información privilexaes automatizadas.<ref>{{cita web|last1=Curtis|first1=Glenn|títulu=Insider Selling Isn't Always A Bad Sign|url=http://www.investopedia.com/articles/stocks/07/10b5-1.asp|website=Investopedia.com|publisher=Investopedia}}</ref> == Dallas Mavericks == === Propiedá === El 4 de Xineru del 2000, Cuban mercó la mayoría de les aiciones del equipu de los [[Dallas Mavericks|Mavericks de Dallas]] de la [[National Basketball Association|NBA]] por $285&nbsp;millones a [[H. Ross Perot, Jr]].<ref>http://sports.espn.go.com/dallas/columns/story?id=4793301</ref><ref>{{cita web|url=http://alumni.indiana.edu/magazine/issues/200411/cuban.shtml |títulu=Cuban, unembargoed |publisher=Alumni.indiana.edu |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}{{dead link|date=May 2013}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.nba.com/mavericks/news/sale_press_conference000120.html |títulu=NBA press release |publisher=Nba.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Nos 20 años primero que Cuban mercara l'equipu, los Mavericks solo ganaren el 40 per cientu de los xuegos y teníen un record de playoffs de 21-31.<ref name="mavstats">{{cita web|url=http://www.databasebasketball.com/teams/teampage.htm?tm=dal&lg=n |títulu=Dallas Mavericks 1980– |publisher=Databasebasketball.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref><ref>[http://www.sportsnetwork.com/default.asp?c=sportsnetwork&page=nba/teams/DIRECT095.htm Sports Network]</ref> Nos 10 años siguientes, l'equipu ganó'l 69 per cientu de los xuegos de les temporaes regulares y algamó los playoffs en toles temporaes sacante por una. El record de Playoffs de los Mavericks con Cuban ye de 49 victories y 57 derrotes, incluyendo'l primer viaxe a les finales de la NBA en 2006, onde perdieron ante l'equipu [[Miami Heat]].<ref>[http://www.nba.com/finals2006/ NBA.com: Finals 2006 Mavs lose to [[Miami Heat]] ]</ref> El 12 de Xunu del 2011, los Mavericks vencieron al equipu de Miami pa ganar la final de la NBA. Históricamente los dueños de los equipos de la NBA xueguen un rol más pasivu, reparando los xuegos dende los sos palcos, sicasí Cuban sentar colos fans y entrega playeres del equipu. Cuban viaxa nel so jet priváu, un Gulfstream V, pa dir a cada unu de los xuegos.<ref>{{cita web|last=Ding |first=Kevin |url=http://www.ocregister.com/ocregister/sports/atoz/article_998115.php |títulu=All fun and games for Cuban |publisher=Ocregister.com |date=14 de febreru de 2006 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> En Mayu del 2010, [[H. Ross Perot, Jr.]], quien caltenía entá'l 5 per cientu d'aiciones del equipu, empecipió una demanda contra Cuban, pola presunta insolvencia o futura insolvencia de la franquicia. En xunu del 2010, Cuban respondió ante la corte que Perot atopábase buscando dineru pa esaniciar delles de les sos perdíes por más de $100&nbsp;millones nel desenvolvimientu de viviendes Victory Park.<ref>[http://cbs11tv.com/sports/Mark.Cuban.Response.2.1767538.html Cuban Responds To Perot Jr.'s Mavs], June 23, 2010, [http://cbs11tv.com http://cbs11tv.com]; retrieved July 19, 2010</ref> === Discutinios de les polítiques de la NBA === La propiedá de Cuban foi la fonte d'una atención estensa per parte de los medios, amás d'un discutiniu alrodiu de les polítiques de la lliga.<ref>{{cita noticia|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/06/07/AR2006060702410.html |títulu=The NBA's True Maverick |publisher=Washingtonpost.com |date=8 de xunu de 2006 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012 |first=Michael |last=Llee}}</ref> Cuban foi multáu pola NBA, mayormente por critiques dirixíes a la lliga y los sos árbitros, por siquier 1.665 millones por 13 incidentes.<ref>{{cita web|url=http://abcnews.go.com/Sports/story?id=2098577&page=1 |títulu=ABCnews: Cuban Slammed with $250,000 Fine |publisher=Abcnews.go.com |date=20 de xunu de 2006 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Nuna entrevista realizada y 30 de Xunu del 2006, el xugador [[Dirk Nowitzki]] comentó alrodiu de Cuban lo siguiente:<ref name="NowitzkiCriticism">{{cita noticia|first=Eddie|last=Sefko|url=http://www.dallasnews.com/sharedcontent/dws/spt/basketball/mavs/stories/070106dnspomavslede.c1dd04.html|títulu=Dirk to Cuban: Chill out|publisher=The Dallas Morning News|date=1 de xunetu de 2006|fechaaccesu=4 de xunetu de 2006}}</ref> {{quote|Él tien qu'aprender como controlase a sigo mesmu, según controlar a los xugadores. Nós nun podemos fadianos tol tiempu na cancha y fora de la cancha, amás creo que'l tien d'aprender eso tamién. Él tien qu'ameyorar nesa área y nun glaya-y a los oficiales de xuegu tol tiempu. Yo nun pienso qu'eso nos ayudar &nbsp;... Él siéntase na nuesa banca. Yo pienso que ye demasiáu, pero toos nós dicir enantes. Nun ye nada nuevo. El xuegu empieza y él yá-yos ta glayando. Él tien de saber como controlase a sigo mesmu un pocu.}} Nuna entrevista cola [[Associated Press]], Cuban comentó qu'él dona la mesma cantidá pola que ye multáu pola NBA.<ref>''Cuban fined $250,000 for tirade''. The Associated Press. June 21, 2006</ref> Nun incidente nacionalmente conocíu, él criticó al direutor de los oficiales, [[Ed T. Rush]], comentando que'l "nun sería capaz d'alministrar un [[Dairy Queen]]". La direición de [[Dairy Queen]] tomu como ofiensa los comentarios de Cuban y convidó a Cuban a alministrar un restorán Dairy Queen per un día. Cuban aceptó la invitación de la compañía y trabayó per un día enteru nun Dairy Queen de [[Coppell|Coppell, Texas]], onde los fans formar peles cais pa llograr un Blizzad de les manes del dueñu de los Mavericks.<ref>{{cita noticia|last=Aron|first=Jaime|títulu=Sweet revenge: billionaire Mavericks owner dishes ice cream|url=http://www.enquirer.com/editions/2002/01/17/spt_sweet_revenge.html|fechaaccesu=16 de xunu de 2011|newspaper=The Cincinnati Enquirer|agency=Associated Press|date=17 de xineru de 2002}}</ref> Mientres la temporada del 2005-06 de la NBA, Cuban empezó una campaña d'ulles cuando'l ex-xugador de los Mavericks [[Michael Finley]] tornó a xugar contra l'equipu como parte de los [[San Antonio Spurs]].<ref>[http://www.dfw.com/mld/dfw/sports/basketball/14627963.htm Finley's 'act' turns off Cuban]</ref> Nun xuegu de la lliga ente los Mavericks y los Spurs, Cuban faltó al delanteru [[Bruce Bowen]]<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.mysanantonio.com/sports/basketball/nba/spurs/stories/MYSA052206.6D.BKNspurs.bowen.d005cbd.html Spurs' Bowen adds to Dallas' frustration]|http://www.mysanantonio.com/sports/basketball/nba/spurs/stories/MYSA052206.6D.BKNspurs.bowen.d005cbd.html}}</ref> y foi multáu por $200,000 pola NBA por entainase ante la corte y criticar a los oficiales de la NBA.<ref>{{enllaz rotu|1=[https://sports.yahoo.com/nba/news?slug=ap-mavericks-cubanfined&prov=ap&type=lgns Yahoo! Sports]|https://sports.yahoo.com/nba/news?slug=ap-mavericks-cubanfined&prov=ap&type=lgns}}</ref> Dempués de les finales del 2006 de la NBA, Cuban foi multáu por $250,000 pola NBA por repitir el mal comportamientu mientres la derrota de los Mavericks ante l'equipu de Miami Heat nel xuegu cinco de la final de la NBA del 2006. En Febreru del 2007, Cuban criticó públicamente al [[Premiu Bill Russell al MVP de les Finales de la NBA|NBA Finals MVP]] [[Dwyane Wade]] y declaró que'l sería multáu si él dixera lo que pensaba que realmente pasara nes finales de la NBA del 2006.<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.dallasnews.com/sharedcontent/dws/spt/basketball/mavs/stories/021007dnspodirkwade.1586725.html "Nowitzki won't comment on Wade's criticism"]|http://www.dallasnews.com/sharedcontent/dws/spt/basketball/mavs/stories/021007dnspodirkwade.1586725.html}}</ref><ref>[http://www.blogmaverick.com/2006/06/22/i-know-you-are-but-what-am-i/ "I know you are, but what am I"], blogmaverick.com</ref> El 16 de Xineru del 2009, la lliga multó a Cuban por $25,000 por glaya-y al xugador [[J. R. Smith]] de los [[Denver Nuggets]] a la fin de la primer metá nun xuegu ente los Mavericks y los Nuggets xugáu'l 13 de xineru.<ref>{{cita web|url=http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=3839196 |títulu=NBA fines Mavs owner Cuban $25,000 |publisher=Sports.espn.go.com |date=17 de xineru de 2009 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url=http://my.att.net/s/editorial.dll?pnum=1&bfromind=7408&eeid=6330930&_sitecat=1526&dcatid=0&eetype=article&render=y&ac=1&ck=&ch=sp&rg=blsadstrgt&_lid=332&_lnm=tg+sp+topnews|títulu=Cuban fined|publisher=att.com|fechaaccesu=16 de xineru de 2009}}</ref> Cuban fadióse aparentemente por cuenta de que Smith llanzó una coldada que raspió al delanteru de los Mavericks [[Antoine Wright]].<ref>{{cita web|url=http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=3836664 |títulu=Cuban may still face punishment for spat |publisher=Sports.espn.go.com |date=15 de xineru de 2009 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Cuban ufiertar a donar la mesma cantidá pola que foi multáu a una fundación escoyida por Smith. Cuban comentó que si'l nun escuchaba nada per parte de Smith, él donaría'l dineru al fondu de metes y suaños de l'Asociación de xugadores de la NHL nos nomes de [[Todd Bertuzzi]] y [[Steve Moore]].<ref>{{cita web|author=January 20, 2009 6:27 p.m. Suggest removal |url=http://www.rockymountainnews.com/news/2009/jan/18/nuggets-report-inauguration-buzz/ |títulu=Nuggets report: Inauguration buzz: Nuggets |publisher=The Rocky Mountain News |date=20 de xineru de 2009 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> En Mayu del 2009, Cuba fixo una referencia a los Nuggets de Denver comentando qu'éstos yeren "rufianes". Esti fechu presentóse dempués d'una gana ante esti equipu nel xuegu 3 de la conferencia de semifinales d'occidente. El comentariu foi empobináu a los jugarodes de los Nuggets y los sos fans. Cuando'l salía de la cancha termináu'l xuegu, el señaló a la madre de [[Kenyon Martin]], quién s'atopaba sentada cerca de Cuban, y comentó, "eso inclúi al so fíu". Esti comentariu controversial atraxo l'atención de los medios a Cuban nuevamente. Cuban esculpóse a otru día referenciando'l maltratu que reciben los fans del equipu visitante nes canches de la lliga. La lliga comentó que nun multaríen a Cuban.<ref>{{cita web|url=http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=3841384|títulu=Cuban posts donation plans on blogue|publisher=ESPN |fechaaccesu=19 de xineru de 2009}}</ref> El 22 de Mayu del 2010, Cuban foi multáu por $100,000 por comentarios fechos mientres una entrevista de televisión alrodiu de la posible contratación de [[LeBron James]].<ref>{{cita web|author=Jeff Caplan |url=http://sports.espn.go.com/dallas/nba/news/story?id=5210828 |títulu=Cuban fined for LeBron James comments |publisher=Sports.espn.go.com |date=24 de mayu de 2010 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> A pesar de la so historia, el tuvo notablemente silenciosu mientres el campeonatu de los Mavericks nel 2011.<ref>{{cita web|author=Marc Stein |url=http://sports.espn.go.com/nba/playoffs/2011/columns/story?columnist=stein_marc&page=Cubansilence-110606 |títulu=Cuban stifles self to great effect |publisher=Sports.espn.go.com |date=5 de xunu de 2011 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> A pesar de la hestoria de Cuban con [[David Stern]], él cree que'l comisionado de la [[NBA]] va dexar un legáu duraderu na NBA cuando se retire en 2014. Cuando se-y preguntar a Cuban avera del tipu de legáu que Stern dexaría'l contestó, "Yo creo que ye un legáu enfocáu na crecedera y en reconocer que la NBA atopar nel negociu del entretenimientu y qu'amás ye un productu mundial y non solamente local. En toles plataformes nes qu'él nos metió, él siempres taba llistu pa faelo. El nun yera sobreprotector. Él siempres taba abiertu a tou. Yo pienso qu'eso yera bonu."<ref name=SternRetires>{{cita noticia|last=MacMahon|first=Tim|títulu=Mark Cuban teases David Stern|url=http://espn.go.com/dallas/nba/story/_/id/8556905/dallas-mavericks-mark-cuban-jokes-save-money-fines-david-stern-gone|newspaper=ESPN|date=26 d'ochobre de 2012}}</ref> El 18 de Xineru del 2014, Cuban foi multáu nuevamente por $100,000 por confrontar a los árbitros usando un llinguaxe desaveniente. Como Cuban facer coles sos multes pasaes, el decidió donar la mesma cantidá pola que foi multáu, sicasí decidió crear una condición pa la donación, llograr 2 millones de siguidores na so cuenta de [[Twitter]]. Cuban tamién dixo bromiando que nun podía dexar dir a Stern ensin una despidida apropiada.<ref>{{cita web|author=New York AP|títulu=Mavs' Cuban fined $100K for confronting officials after game|url=http://www.nba.com/2014/news/01/18/mavs-owner-cuban-fined/index.html?ls=iref:nbahpts|publisher=nba.com|date=18 de xineru de 2013}}</ref> == Otros negocios nos deportes == Nel 2005, Cuban espresó'l so interés na compra del equipu de la [[National Hockey League|NHL]] (Lliga Nacional de Ḥoquei) [[Pittsburgh Penguins]].<ref>{{cita web|url=http://www.pittsburghlive.com/x/pittsburghtrib/sports/penguins/s_459794.html |títulu=Cuban, Marín to buy Pens? |publisher=Pittsburghlive.com |date=28 de xunu de 2006 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Nel 2006, Cuban xunir a un grupu de inversionistas xuntu con [[Dan Marín]], Kevin Millevoi, Andy Murstein, y los dirixentes de Walnut Capital, Gregg Perelman and Todd Reidbord. Esti grupu tenía como oxetivu intentar la compra de los Pingüinos de Pittsburgh.<ref name="Pittsburgh Post-Gazette">{{cita noticia|url=http://www.post-gazette.com/pg/06179/701659-61.stm|work=Pittsburgh Post-Gazette|first=Shelly|last=Anderson|títulu=Cuban, Marín join N.Y. group in bid for the Penguins|date=28 de xunu de 2006}}</ref> La franquicia decidió nun aceptar la ufierta del grupu. Nes ''[[Survivor Series (2003)|Survivor Series del 2003]]'' de [[World Wrestling Entertainment]]', Cuban tuvo arreyáu nun [[Kayfabe|fregáu nel escenariu]] con RAW FM [[Eric Bischooff]] y la superestrella de RAW [[Randy Orton]].<ref>[http://www.lordsofpain.net/news/2003_/articles/1069104275.php Superstars upset over Mark Cuban segment, SD treated differently, more]</ref> El 7 d'Avientu del 2009, Cuban actuó como anfitrión convidáu de ''[[WWE Raw]]'', onde'l tuvo la so vengación ante [[Randy Orton]] pol so ataque na Serie Survivor del 2003, onde él foi un árbitru invitáu nel so alcuentru contra [[Kofi Kingston]] onde él -y dió a Kingston una cuenta rápida. Cuban dempués anunció que Orton enfrentaría a Kingston en [[WWE TLC: Tables, Ladders & Chairs (2009)|TLC: Tables, Ladders & Chairs]] (Meses, escaleres y sielles). A la fin del show, Cuban foi cutíu con una mesa pol contendiente númberu 1 pal [[WWE World Heavyweight Championship|Campeonatu de la WWE]], [[Sheamus O'Shaunessy|Sheamus]].<ref>{{cita web|url=http://us.wwe.com/shows/raw/articles/12159150/upcomingguesthosts |títulu=WWE website |publisher=Us.wwe.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> El 12 de Setiembre del 2007, Cuban dixo que'l taba en plátiques con [[Vince McMahon]] de [[World Wrestling Entertainment]] pa crear una compañía d'artes marciales mistes que compitiera con [[Ultimate Fighting Championship]].<ref name="cubansees">{{cita web|url=http://sports.espn.go.com/extra/mma/news/story?id=3017701|títulu=Cuban sees bright future for MMA|añu=2007|fechaaccesu=14 de setiembre de 2007|publisher=[[ESPN]]/[[Sherdog]]}}</ref> Cuban ye dueñu de bonos de [[Zuffa]], la compañía matriz de UFC.<ref>{{cita web|url=http://mmapayout.com/2009/07/cuban-now-a-zuffa-bondholder/ |títulu=Cuban Now a Zuffa Bondholder |publisher=Mmapayout.com |date=9 de xunetu de 2009 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Cuban siguió les sos intenciones entamando "[[HDNet Fights]]", un show d'artes marciales mistes que ta al aire puramente en HDNet y tuvo el so estrenu'l 13 d'Ochobre del 2007 con un show encabezáu por una engarradiella ente [[Erik Paulson]] y Jeff Ford, al igual qu'engarres onde participaron los veteranu [[Drew Fickett]] y [[Justin Eilers]].<ref>{{cita web|last=Savage |first=Greg |url=http://www.sherdog.com/news/articles.asp?n_id=9477 |títulu=HDNet Fights |publisher=Sherdog.com |date=14 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Dende'l 2009, Cuban foi panelista na [[conferencia d'analís del deporte de MIT Sloan]].<ref>{{cita web|url=http://www.sloansportsconference.com/ |títulu=MIT Sloan Sports Analytics Conference &#124; MIT Sloan Sports Analytics Conference |publisher=Sloansportsconference.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> N'Abril del 2010, Cuban emprestó $5 millones a la [[United Football League (2009)|United Football League]] (UFL) de recién creación. Él nun tener la franquicia y nun tuvo envolubráu'l les operaciones del día ente día de nengún de los equipos.<ref>[http://sports.espn.go.com/dallas/nba/news/story?id=5131063 Cuban is newest league owner in UFL]. [[KESN]]. Retrieved 2010-04-24.</ref> En Xineru del 2011, él empecipió una demanda federal en contra de la UFL por non pagar el prestamo que se debía terminar el 6 d'Ochobre del 2010.<ref>{{cita web|url=http://blogs.dallasobserver.com/unfairpark/2011/01/mark_cuban_files_federal_suit.php|títulu=Mark Cuban Files Federal Suit to Get Back His $5 Million Loan to the United Football League|work=[[Dallas Observer]]|first=Robert|last=Wilonsky|date=13 de xineru de 2011|fechaaccesu=13 de xineru de 2011}}</ref> === Lliga Mayor de Baseball === Cuban espresó'l so interés repetidamente en ser dueñu d'un equipu de la franquicia de la [[Grandes Lligues de Béisbol|Lliga Mayor de Baseball]] y hasta agora intentó la compra d'equipos per trés causes, sicasí falló. Nel 2008, el presentó una ufierta inicial de $1.3 billones pa mercar los [[Chicago Cubs]] y foi convidáu pa participar nuna segunda sesión d'ufiertes xuntu con otros dueños potenciales.<ref>[http://sports.espn.go.com/mlb/news/story?id=3503599 Report: Cubs cut number of bids to at least three, including Cuban]. ESPN. July 24, 2008</ref> Cuban nun foi escoyíu pa participar na sesión d'ufiertes ginal en Xineru del 2009. N'Agostu del 2010, Cuban ufiertó pa mercar a los [[Texas Rangers (baseball)|Texas Rangers]]. Cuban detuvo les sos ufiertes dempués de la 1 a.m. dempués de faer propuestes por casi $600 millones. Él sobrepuxara la ufierta d'otru grupu de inversionistas lideraos pol ex-xugador y executivu de los Rangers, [[Nolan Ryan]], sicasí él perdió'l tratu primero que los Rangers xugaren contra los [[San Francisco Giants]] na [[Serie Mundial de béisbol de 2010|Serie Mundial del 2010]]. En Xineru del 2012, Cuban asitió una ufierta inicial pa los [[Los Angeles Dodgers]], sicasí él foi esaniciáu enantes de la segunda sesión d'ufiertes. Cuban mentó que'l valor de los derechos de TV de los Dodgers fixo que'l preciu de la franquicia volviérase demasiáu altu.<ref>{{cita web|url=http://www.cbssports.com/mccblogsentry/22297882/34631046 |títulu=Cuban explains losing out on Dodgers |publisher=CBSSports.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> El dixera primeramente que nun taba interesáu en mercar la franquicia a $1 billon,<ref>{{cita web|url=http://aol.sportingnews.com/mlb/feed/2011-04/dodgers-ownership/story/mark-cuban-wont-pay-1-billion-for-dodgers |títulu=Mark Cuban won't pay $1 billion for Dodgers - MLB - Sporting News |publisher=Aol.sportingnews.com |date=1 de payares de 2011 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> comentando al periódicu ''[[Los Angeles Times]]'' en Payares del 2011 que "Yo nun creo que la franquicia de los Dodgers valga'l doble de lo que valen los Rangers."<ref>{{enllaz rotu|1=[http://bostonherald.com/sports/baseball/other_mlb/view/20120128mark_cuban_dennis_gilbert_eliminated_from_dodgers_bidding_race Boston Herald 01-28-2012]|http://bostonherald.com/sports/baseball/other_mlb/view/20120128mark_cuban_dennis_gilbert_eliminated_from_dodgers_bidding_race}}</ref> Sicasí, a midida que el procesu d'ufiertes averábase, munchos especularon que la venta sobrepararía $1.5 billones, con [[Jon Heyman]] de [[CBS|deportes CBS]] roportando vía [[Twitter]] que siquier una ufierta nel rangu de $1-1.15 billones foi ufiertada na sesión inicial d'ufiertes. A la fin de les ufiertes, los Dodgers vender por $2.15 billones a [[Guggenheim Baseball Management]].<ref>{{cita noticia |url=http://www.latimes.com/sports/basketball/nba/lakers/la-sp-0329-dodgers-magic-20120329,0,5012740.story |títulu=Magic Johnson-led group is picked as Dodgers' next owner |author=Bill Shaikin and David Wharton |date=27 de marzu de 2012 |work=The Los Angeles Times |fechaaccesu=1 de mayu de 2012}}</ref> Cuban espresó'l so interés enantes en convertise un dueñu minoritariu de los [[New York Mets]] dempués de de que'l dueñu [[Fred Wilpon]] anunciara nel 2011 que'l taba entamando vender 25 per cientu de les aiciones del equipu.<ref>[http://mlb.mlb.com/news/article.jsp?ymd=20110203&content_id=16561128&vkey=news_mlb&c_id=mlb ''Cuban willing to talk if approached by Mets'']. MLB.com. February 3, 2011</ref> == Actividá Política == Cuban ye un almirador del autor y filósofu [[Ayn Rand]].<ref>{{cita web|author=Contact Leitch: Comment |url=http://www.deadspin.com/sports/nba/mark-cubans-crush-on-ayn-rand-137464.php |títulu=Mark Cuban's Crush On Ayn Rand |publisher=Deadspin.com |date=15 de payares de 2005 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> El comentó alrodiu de la novela de Rand, ''[[The Fountainhead]]'', que "[La novela] foi increíblemente motivante pa mi. Diome fuercies pa pensar na mio como un individuu, tomar riesgos p'algamar les mios metes, y tomar responsabilidá polos mios fracasos y los mios ésitos. Amar."<ref>http://www.slate.com/id/2130198/</ref> His political views lean towards [[Libertarianism in the United States|libertarianism]].<ref>{{cita web|url=http://www.theadvocates.org/celebrities/mark-cuban.html |títulu=Mark Cuban – Libertarian |publisher=Theadvocates.org |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> He held a position on the centrist [[Unity08]] political organization's advisory council.<ref>unity08.com: [http://www.unity08.com/about/advisorycouncil Advisory Council]</ref> Mientres Cuban aprendia del llibertarismu, él posteó un comentariu nel so blogue diciendo que pagar más impuestos ye l'actu más patrióticu que daquién puede faer.<ref>{{cita web|author=September 19th 2011 12:25PM |url=http://blogmaverick.com/2011/09/19/the-most-patriotic-thing-you-can-do-2/ |títulu=The Most Patriotic Thing You Can Do « blogue maverick |publisher=Blogmaverick.com |date=19 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> Cuban hai donato $7,000 a campañes polítiques, $6,000 pal [[United States Senate|Senador]] [[Partíu Republicanu (Estaos Xuníos)|Republicanu]] [[Orrin Hatch]] d'Utah, y $1,000 pa la [[United States Congress|Congresista]] de California [[Zoe Lofgren]] del [[Democratic Party (United States)|partíu democráticu]].<ref>{{cita web|url=http://newsmeat.com/sports_political_donations/Mark_Cuban.php |títulu=Cuban's political contributions |publisher=Newsmeat.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> El 8 de Febreru del 2008, Cuban amosó'l so sofitu, al traviés del so blogue, al movimientu empecipiáu pa convencer al Mayor de la ciudá de Nueva York [[Michael Bloomberg]] pa participar nes [[United States presidential election, 2008|eleiciones presidenciales d'Estaos Xuníos del 2008]]. Cuban concluyó un post llamentándose pol estáu actual de les polítiques d'Estaos xuníos diciendo: "¿Tas escuchando, Bloomberg? Por menos de lo que cuesta crear una película, tu puedes camudar el statu quo."<ref>{{cita web|author=February 8th 2008 5:22PM |url=http://www.blogmaverick.com/2008/02/08/my-presidential-endorsement/ |títulu=Cuban's political endorsements |publisher=Blogmaverick.com |date=8 de febreru de 2008 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> El eventualmente votó por [[Barack Obama]] nes [[United States presidential election, 2008|eleiciones del 2008]].<ref>[http://blogmaverick.com/2012/09/05/are-better-off-today-than-we-were-4-years-ago-part-1/?utm_campaign=Feed%3A+blogmaverick%2FtyiP+%28blogue+maverick%29 Cuban's blogue, September 5, 2012]</ref> En respuesta a la ufierta realizada por [[Donald Trump]] al presidente [[Barack Obama]] de $5 millones a la caridá qu'Obama escueya por lliberar los trámites de pasaporte y los espedientes de los universitarios al públicu, Cuban ufiertó $1 millón a Trump na caridá qu'él escueya si'l tosquílase la cabeza.<ref name=trumpforbes>{{cita noticia|last=Dolan|first=Kerry|títulu=Donald Trump And Mark Cuban Duke It Out On Twitter|url=http://www.forbes.com/sites/kerryadolan/2012/11/05/donald-trump-and-mark-cuban-duke-it-out-on-twitter/|newspaper=Forbes|date=5 de payares de 2012}}</ref> El 19 d'Avientu del 2012, Cuban donó $250,000 a la Fundación de la Frontera Electrónica pa sofitar el so trabayu na reforma de les patentes. Una parte de la so donación dio fondos pa crear una nueva posición nel equipu de la fundación creando: la siella de Mark Cuban pa esaniciar patentes estúpides.<ref>https://www.eff.org/press/releases/eff-patent-project-gets-half-million-dollar-boost-mark-cuban-and-notch</ref> === Fondu de los Patriotes Cayíos === Cuban empezó'l Fondu de los Patriotes Cayíos p'ayudar a les families del personal mancao o asesináu na Guerra d'Iraq del exércitu de los Estaos Xuníos. El personalmente donó los $1&nbsp;millón en contribuciones del fondu de la fundación Mark Cuban, la cuál ye dirixida pol so hermanu [[Brian Cuban]]-<ref>{{cita web|url=http://www.fallenpatriotfund.org/4_16_03.html |títulu=Fallen Patriot Fund website |publisher=Fallenpatriotfund.org |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.dallasnews.com/news/community-news/dallas/headlines/20101004-Mark-Cuban-s-brother-Brian-is-7863.ece |títulu=Brian Cuban Profile |publisher=Dallasnews.com |date=5 d'ochobre de 2010 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> === El plan d'estímulos de Mark Cuban === El 9 de Febreru del 2009, Cuban anunció lo qu'él llamó "El plan d'estímulos de Mark Cuban",<ref>http://blogmaverick.com/2009/02/09/the-mark-cuban-stimulus-plan-open-source-funding</ref> onde s'incluyía lo qu'él llamo "una fonte abierta d'intercambiu d'idees."<ref>http://articles.latimes.com/2009/feb/19/sports/sp-random19 ''Los Angeles Times'' report on Cuban's "stimulus plan"</ref> El so plan tien como oxetivu que les persones comuniquen les sos idees que tengan ciertes carauterístiques como, tener utilidaes en menos de 90 díes, non publicidá, alginos controles bancarios pa Cuban, tou esto pa tener una oportunidá de que Cuban decida fondiar les idees o de qu'otres persones van tomar les idees p'aguiyar la economía.<ref>http://www.cbsnews.com/8301-505125_162-31340484/mark-cubans-one-man-plan-to-save-the-economy/ CBS TV report on Cuban's "Stimulus Plan"</ref> == Vida personal == En setiembre del 2002, Cuban casóse con Tiffany Stewart en [[Barbados]].<ref>{{cita web |url= http://www.highbeam.com/doc/1P1-67750771.html |títulu=Marriage to Tiffany Stewart |publisher= Highbeam.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> La so primer fía, Alexis Sofia, nació nel 2005; la so segunda fía, Alyssa, nació nel 2007,<ref>{{cita web |url= http://www.dallaschild.com/showarticle.asp?artid=364 |títulu=Cuban's family |publisher=Dallaschild.com |date= |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> y el so tercer fíu, Jake, nació nel 2010. La familia vive en [[Preston Hollow, Dallas|Preston Hollow]], Dallas, nuna casona de 24,000 pies cuadraos.<ref>{{cita web|url=http://www.people.com/people/article/0,,20689589,00.html|títulu=Inside Mark Cuban's Dallas Mansion |publisher=[[People Magacín]] |date= |fechaaccesu= 29 d'abril de 2014}}</ref> == Participación en TV Y Películes == === Películes de cine y televisión === * ''Talking About Sex'' (1994) como Machu Mark * ''Perdíu nel mal'' (1995) como villanu * ''The Cookout'' (2004) como él mesmu * ''Un pasu alantre'' (2006) como él mesmu * ''[[Una peada d'altor 2]]'' (2006) como l'entrenador del equipu Drop * ''Eramos pocos'' (2008) como Seamus * ''[[Sharknado 3 Oh Hell Non!]]'' (2015) como'l Presidente de los [[Estaos Xuníos]] === Series de televisión === * ''[[Fast N' Loud]]'' (2013) * ''Walker, Texas Ranger'' (2000) como él mesmu * [[Survivor Series (2003)|WWE Serie Survivor]] - Cuban apaeció nel ensame de la Serie Survivor del 2003 y foi víctima del RKO de la superestrella de la WWE [[Randy Orton]] * ''[[The Benefactor]]'' – Cuban foi la estrella del reality que tuvo seis episodios nel 2004. * ''[[Entourage]]'' (múltiples episodios nes temporaes 7 y 8) como él mesmu. * ''[[In the Loop|The Loop]]'' (episodiu del 2007) como él mesmu. * ''[[WWE Raw]]'' – Mark Cuban apaeció'l 7 d'Avientu del 2009 y foi llanzáu al traviés d'una mesa pola estrella de la WWE [[Sheamus]] * ''[[Dancing with the Stars (Estaos Xuníos)|Dancing with the Stars]]'' – Cuban foi unu de los 12 participantes na quinta temporada del show.<ref name="autogenerated1">{{cita web|url=http://abc.go.com/primetime/dancingwiththestars/ |títulu=Dancing With The Stars |publisher=Abc.go.com |date=17 de mayu de 2012 |fechaaccesu=29 de xunu de 2012}}</ref> L'acomuñar cola veterana del show [[Kym Johnson]].<ref name="autogenerated1" /> Dempués de participar por cuatro selmanes, ellos fueron esaniciaos el 23 de Ocubre del 2007. Ellos fueron la quinta pareya en dise. * ''[[The Simpsons]]'' – Cuban dió voz al so personaxe nel episodiu "[[Burns y les abeyes]]". * ''[[All-Star Game de la NBA |NBA All-Star Weekend Celebrity Game]]'' – Cuban xugó pal equipu del oeste nel xuegu de les estrelles de la NBA na fin de selmana de'l 12 de Febreru del 2010. * ''[[Entourage]]'' – Episodiu 8 de la temporada 7 – "Sniff Sniff Gang Bang"; Episodiu 3 de la temporada 8 - "Una última oportunidá." * ''[[The Colbert Report|Colbert Report]]'' – apaeció nel show pa ser entrevistáu como billonario. * ''Sketchers Super Bowl Commercial'' – Apaeció nel show como l'alministrador de Mr. Quiggly * ''[[Trust Us With Your Life]] * ''[[Xigantes de la Industria |Los homes que construyeron América]]'' * ''[[Real Time with Bill Maher]]'' – (Episodiu 220) Cuban apaeció nel panel xuntu con Dan Savage, Chrystia Freeland, y Marc Maron, el 15 de xunetu del 2011.<ref>{{cita web|títulu=Real Time with Bill Maher (Ep. 220)|url=http://www.hbo.com/real-time-with-bill-maher/index.html#/real-time-with-bill-maher/episodes/0/220-episode/index.html|work=HBO}}</ref> * ''[[Real Time with Bill Maher]]'' – (Episodiu 255) Cuban apaeció nel panel xuntu con Reihan Salam, Alex Wagner, y Chelsea Handler, el 17 d'Agostu del 2012.<ref>{{cita web|títulu=Real Time with Bill Maher (Ep. 255)|url=http://www.hbo.com/real-time-with-bill-maher/index.html#/real-time-with-bill-maher/episodes/0/255-episode/index.html|work=HBO}}</ref> * ''[[Dallas (2012 TV series)|Dallas]]'' (Episodiu 8 - ''[[J.R.'s Masterpiece]]'') como él mesmu. * ''[[Kick Buttowski: Suburban Daredevil]]'' (Episodiu del 2012) como la voz de Mr. Gibble. * ''[[Necessary Roughness]]'' (episodiu del 2013) como él mesmu. * ''[[American Dad!]]'' - Cuban dió la voz al so personaxe nel episodiu del 2014 "Presentación de les azafatas travieses". * ''[[Shark Tank]]'' – Cuban apaeció como un invitáu na temporada 2 y apaeció na serie dende esi capítulu. * ''[[Dragon's Dean (Canada)|Dragon's Dean]]'' como él mesmu nel primer episodiu. * ''[[Bad Teacher]]'' – como él mesmu * ''[[The Neighbors]]'' Episodiu 7 de la temporada 2, como él mesmu- * [[The League]] - 1 episodiu como él mesmu * [[Cristela]] - 1 episodiu como él mesmu. == Referencies == {{llistaref|30em}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{wikiquote}} * [http://www.blogmaverick.com/ Mark Cuban's personal weblog] * [http://www.youtube.com/watch?v=jSAHYDBpGow Beyond the Glory Video Biography of Mark Cuban] * [http://www.gelfmagazine.com/archives/mark_cuban_on_grokster.php Mark Cuban Interview with Gelf Magacín] * {{IMDb nome}} * [http://www.blogmaverick.com/ blogue maverick] Mark Cuban's personal weblog * {{Twitter|mcuban}} * [http://abc.go.com/shows/shark-tank/bio/mark-cuban/727229 Profile] at ''[[Shark Tank (TV series)|Shark Tank]]'' on ''[[American Broadcasting Company|ABC]]'' * [http://www.guardian.co.uk/profile/mark-cuban Column archive] at ''[[The Guardian]]'' * [http://www.forbes.com/profile/mark-cuban Profile] on ''[[Forbes]]'' ; Entrevistes * [http://www.thoughtaudio.com/indies/exviewpoints/index.html Executive Viewpoints with Mark Cuban] interview from 2000 at [http://thoughtaudio.com/ ThoughtAudio.com] * [http://www.youtube.com/watch?v=jSAHYDBpGow Beyond the Glory] video biography of Mark Cuban * [http://www.gelfmagazine.com/archives/mark_cuban_on_grokster.php Mark Cuban Interview], ''Gelf Magacín'', March 29, 2005 * [http://www.c-span.org/video/?191632-1/qa-mark-cuban C-SPAN ''Q&A'' interview with Cuban, March 26, 2006] {{NF|1958||Cuban, Mark}} [[Categoría:Empresarios y empresaries d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Blogueros y blogueres]] [[Categoría:Dallas Mavericks]] [[Categoría:Persones de Pittsburgh]] [[Categoría:Activistes del copyright]] [[Categoría:Actores y actrices de doblaxe d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Lliberales d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Productores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] h04qa95nad3tqqlog0znj6ink2pfiv2 0 55991 3709276 3709011 2022-08-18T13:37:14Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|John Cusack}} {{persona}} '''John Paul Cusack''' ([[Evanston (Illinois)|Evanston]], {{fecha|28|6|1966}}) ye un [[actor]] y [[guionista]] de [[cine]] y [[televisión]] d'[[Estaos Xuníos]]. Nomáu a los [[Globos d'Oru|Globu d'Oru]], a los [[Premios BAFTA]] y a los [[Premios del Sindicatu d'Actores]].<ref name="premios">Consultáu en 2010[https://www.imdb.com/name/nm0000131/awards Premios y nominaciones de John Cusack] ''[[IMDb]]'' (n'inglés)</ref> Conocíu polos sos papeles en películes como ''[[Being John Malkovich]]'' (1999), ''[[Alta Fidelidá (película)|High Fidelity]]'' (2000), ''[[America's Sweethearts]]'' (2001), ''[[1408 (película)|1408]]'' (2007) o ''[[2012 (película)|2012]]'' (2009).<ref>Consultáu en 2010[https://www.imdb.com/name/nm0000131/#actor Filmografía como actor] ''[[IMDb]]'' (n'inglés)</ref> == Biografía == John Cusack nació n'[[Evanston (Illinois)|Evanston]], [[Illinois]], [[Estaos Xuníos]] el [[28 de xunu]] de [[1966]] nel senu d'una familia [[Católicos-Irlandeses|católicu-irlandesa]].<ref name="biografía">Consultáu en 2010[https://www.imdb.com/name/nm0000131/bio Biografía de John Cusack] ''[[IMDb]]'' (n'inglés)</ref> Tanto'l so padre [[Dick Cusack]], como los sos hermanos [[Ann Cusack|Ann]], [[Bill Cusack|Bill]], [[Joan Cusack|Joan]] y [[Susie Cusack|Susie]] fueron tamién actores d'oficiu. La so madre, Nancy, ye una profesora de matemátiques xubilada y activista política. Empezó a actuar desque yera neñu. Allegó a clases nel [[Piven Theatre Workshop]] de [[Chicago]] y a los 12 años yá fixera delles [[voz en off|voces en off]] p'anuncios y delles apaiciones n'[[teatru|obres teatrales]]. La so primer película foi la comedia ''[[Class (película)|Class]]'' (1983).<ref name="biografía" /> Más tarde consiguió'l papel de John Bender na película de [[John Hughes (direutor de cine)|John Hughes]], ''[[The Breakfast Club]]'', pero foi sustituyíu por [[Judd Nelson]]. En 1988 fundó un grupu de teatru ''"The New Criminals"'' (Los Nuevos Criminales), pal que dirixó numberosos montaxes.<ref name="biografía"/> == Carrera == === 1983-1993 === El so debú produció gracies al personaxe de Roscoe na comedia ''[[Class]]'' (1983). Mientres los años siguientes tuvo pequeñes intervenciones en ''[[Sixteen Candles]]'' (1984) y ''[[Grandview, USA]]'' (1984). En 1985 protagonizó la comedia ''[[The Sure Thing]]''. Dempués encabezó la comedia ''[[Better Off Dead]]'' (1985). En setiembre llegó a los cines la cinta familiar ''[[The Journey Natty Gann]]'' (1985). Xuntu a [[Demi Moore]] protagonizó la comedia romántica ''[[One Crazy Summer]]'' (1986). Apaeció de volao na aventura familiar de [[Rob Reiner]] ''[[Stand by Me]]'' (1986). ''[[Hot Pursuit]]'' (1987) foi la so siguiente apaición. Apaeció de volao en ''[[Broadcast News]]'' (1987) de [[James L. Brooks]]. Xuntu a [[Tim Robbins]] apaeció en ''[[Tapeheads]]'' (1988). ''[[Eight Men Out]]'' (1988). Empobináu por [[Cameron Crowe]] protagonizó la comedia romántica ''[[Say Anything]]'' (1989) === 1994-1999 === [[Ficheru:John Paul Cusack.jpg|thumb|right|200px|John Cusack.]] N'ochobre de 1994 estrenóse ''[[Bullets Over Broadway]]'', escrita y empobinada por [[Woody Allen]] . Nella daba vida a un fracasáu autor teatral que, a lo último consiguía financiamientu pa una de les sos obres. [[Peter Travers]] comentó que yera "una de los meyores y más reveladores comedies de Woddy Allen".<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/movies/reviews/bullets-over-broadway-19950118 |títulu=Bullets Over Broadway |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |apellíu=Travers |nome=Peter |fecha=18 de xineru de 1995 |obra=Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> N'Estaos Xuníos algamó los $13.3 millones de recaldación.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=bulletsoverbroadway.htm |títulu=Bullets Over Broadway |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Xuntu a [[Anthony Hopkins]] protagonizó la comedia ''[[The Road to Wellville]]'' (1994) basada na novela de T. Coraghessan Boyle. [[Roger Ebert]] punxo en duda si la cinta podría ser esfrutada per tol mundu.<ref>{{cita web |url=http://www.rogerebert.com/reviews/the-road-to-wellville-1994 |títulu=The Road to Wellville |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |apellíu=Ebert |nome=Roger |fecha=28 d'ochobre de 1994 |obra=Chicago Sun Times |idioma=inglés}}</ref> Atropó $6.5 millones n'América del Norte.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=roadtowellville.htm |títulu=The Road to Wellville |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Apaeció como'l teniente d'alcalde de [[Nueva York]] nel thriller ''[[City Hall (película)|City Hall]]'' (1996) al llau d'[[Al Pacino]]. Roger Ebert señaló que "munches partes son tan bones que la película tendría de ser más, pero nun lu ye".<ref>{{cita web |url=http://www.rogerebert.com/reviews/city-hall-1996 |títulu=City Hall |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |apellíu=Ebert |nome=Roger |fecha=16 de febreru de 1996 |obra=Chicago Sun Times |idioma=inglés}}</ref> Sumó $20.3 millones nes taquilles americanes.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=cityhall.htm |títulu=City Hall |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Apaeció nun episodiu de la serie ''[[Frasier]]'' (1996) interpretando vocalmente a Greg. Debutó na [[Productor de cine|producción]] y escribió el guión de la comedia ''[[Grosse Pointe Blank]]'' (1997), na que tamién apaecíen [[Minnie Driver]], [[Alan Arkin]] y la so hermana Joan Cusack. Dio vida a un asesín a sueldu. Leonard Klady cuntó que l'actor taba "encantador".<ref>{{cita web |url=http://variety.com/1997/film/reviews/grosse-pointe-blank-2-1200449738/ |títulu=Review: 'Grosse Pointe Blank' |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |apellíu=Klady |nome=Leonard |fecha=5 d'abril de 1997 |obra=Variety |idioma=inglés}}</ref> Llogró $31 millones nes taquilles internacionales. Encabezó'l repartu del filme d'aición ''[[Con Air]]'' (1997) xunto a [[Nicolas Cage]] y [[John Malkovich]], dando vida a un oficial de la policía xudicial. ''Time Out'' definir como "bien refrescante, pero tamién bien fría".<ref>{{cita web |url=http://www.timeout.com/london/film/con-air-1997 |títulu=Con Air |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |obra=Time Out |idioma=inglés}}</ref> La recaldación mundial xubió a los $224 millones.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=conair.htm |títulu=Con Air |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Darréu emprestó la so voz a Dimitri na cinta animada ''[[Anastasia (película)|Anastasia]]'' (1997). La crítica allabó la producción y llogró casi $140 millones en tol planeta.<ref>{{cita web |url=http://www.rottentomatoes.com/m/1079818-anastasia/ |títulu=Anastasia |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |obra=Rotten Tomatoes |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=anastasia.htm |títulu=Anastasia |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Tuvo presente na adautación cinematográfica de ''[[Midnight in the Garden of Good and Evil]]'' (1997) dirixida por [[Clint Eastwood]] y basada nel llibru escritu por [[John Berendt]]. Nella encarnaba a un nuevu escritor de Nueva York que yera unviáu a [[Savannah]]. Todd McCarthy escribió en ''Variety'' que'l filme "yera visualmente una delicia".<ref>{{cita web |url=http://variety.com/1997/film/reviews/midnight-in-the-garden-of-good-and-evil-1200451803/ |títulu=Review: 'Midnight in the Garden of Good and Evil' |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |apellíu=McCarthy |nome=Todd |fecha=20 de payares de 1997 |obra=Variety |idioma=inglés}}</ref> Recaldó $25.1 millones en territoriu americanu.<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=thinredline.htm |títulu=The Thin Red Line |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Apaeció nel drama bélicu sobre la [[segunda guerra mundial]] ''[[The Thin Red Line]]'' (1998) empobináu por [[Terrence Malick]] y basáu na novela de [[James Jones]]. Roger Ebert definió la película como "fascinante".<ref>{{cita web |url=http://www.rogerebert.com/reviews/the-thin-rede-line-1999 |títulu=The Red Thin Line |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |apellíu=Ebert |nome=Roger |fecha=8 de xineru de 1999 |obra=Chiacho Sun Times |idioma=inglés}}</ref> La cinta foi candidata al [[Óscar a la meyor película]] y recaldó $98.1 millones como cómputu internacional total.<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/event/ev0000003/1999?ref_=ttawd_ev_1 |títulu=Academy Awards, 1999 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |obra=IMDb |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=thinredline.htm |títulu=The Thin Red Line |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> El so siguiente proyeutu foi la comedia ''[[Pushing Thin]]'' (1999) a les órdenes de [[Mike Newell]], na que daba vida a un controlador aereu. Recaldó $8.4 millones nel so país d'orixe.<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=pushingtin.htm |títulu=Pushing Thin |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Darréu apaeció de forma curtia nel drama protagonizáu por [[Aidan Quinn]] ''[[This Is My Father]]'' (1998). Xuntu a [[Cameron Diaz]] protagonizó la comedia de [[Spike Jonze]] titulada ''[[Being John Malkovich]]'' (1999). Equí daba vida a un marionetista caleyeru que vivía na ciudá de Nueva York. Owen Gleiberman dixo que yera "el guión orixinal más escitante del añu".<ref>{{cita web |url=http://www.ew.com/ew/article/0,,271590,00.html |títulu=Being John Malkovich |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |apellíu=Gleiberman |nome=Owen |fecha=12 de payares de 1999 |obra=Entertainment Weekly |idioma=inglés}}</ref> Recaldó $32.3 millones en tol planeta.<ref>{{cita web |url=http://www.the-numbers.com/movie/Being-John-Malkovich#tab=summary |títulu=Being John Malkovich |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |obra=The-Numbers |idioma=inglés}}</ref> Coles mesmes foi candidatu al [[premiu del Sindicatu d'Actores al meyor parto|Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor repartu]].<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/event/ev0000598/2000?ref_=nmawd_awd_17 |títulu=Screen Actors Guild Awards, 2000 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |obra=IMDb |idioma=inglés}}</ref> Dempués formó parte del repartu de ''[[Cradle Will Rock]]'' (1999), el drama que tenía tres les cámares al [[Tim Robbins]]. Equí encarno al políticu d'Estaos Xuníos [[Nelson Rockefeller]]. Lisa Schwarzbaum escribió en ''Entertainment Weekly'' que'l filme "sabe cómo caltener al públicu contentu".<ref>{{cita web |url=http://www.ew.com/ew/article/0,,64421,00.html |títulu=Cradle Will Rock |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |apellíu=Schwarzbaum |nome=Lisa |fecha= |obra=Entertainment Weekly |idioma=inglés}}</ref> La recaldación nun llegó a los $3 millones en Norteamérica.<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=cradlewillrock.htm |títulu=Cradle Will Rock |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> === 2000-2005 === Exerció como productor y actor nel telefilme ''[[The Jack Bull]]'' empobináu por [[John Badham]] y xunto a [[John Goodman]], nel qu'interpretaba a un tratante de caballos que tenía problemes col cacique local. Dempués d'esta intervención televisiva exerció de productor y guionista en ''[[High Fidelity]]'' (2000), basada nuna novela de [[Nick Hornby]]. Foi dirixida por [[Stephen Frears]] y nella interpretaba al propietariu d'una tienda de discos de [[Chicago]] na que namái se vienden [[discos de vinilu]]. Peter Travers apuntó que "inda vas siguir sonriendo cuando la película acabara".<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/movies/reviews/high-fidelity-20000101 |títulu=High Fidelity |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |apellíu=Travers |nome=Peter |fecha=1 de xineru de 2000 |obra=Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> La so actuación valió-y una nominación al [[Globu d'Oru al meyor actor - Comedia o musical|Globu d'Oru al meyor actor de comedia o musical]] y al [[Independent Spirit Award al meyor actor]].<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/event/ev0000292/2001?ref_=nmawd_awd_1 |títulu=Golden Globes, 2001 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |obra=IMDb |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/event/ev0000349/2000?ref_=nmawd_awd_12 |títulu=Independent Spirit Awards, 2000 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |obra=IMDb |idioma=inglés}}</ref> El so trabayu como guionista tamién foi reconocíu con una candidatura al [[BAFTA al meyor guión adautáu]].<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/event/ev0000123/2001?ref_=nmawd_awd_2 |títulu=BAFTA Awards, 2001 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |obra=IMDb |idioma=inglés}}</ref> Algamó los $47.1 millones globalmente.<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=highfidelity.htm |títulu=High Fidelity |fechaaccesu=23 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> El so siguiente proyeutu foi la comedia ''[[America's Sweethearts]]'' (2001) xunto a [[Julia Roberts]], [[Catherine Zeta-Jones]] y [[Billy Crystal]]. Daba vida a un actor que se vía obligáu a estrenar una nueva película xunto a la so ex-novia. La prensa cinematográfica concluyó que namái yera prestada a cachos.<ref>{{cita web |url=http://www.rottentomatoes.com/m/americas_sweethearts/ |títulu=America's Sweethearts |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |obra=Rotten Tomatoes |idioma=inglés}}</ref> Recaldó $138.1 millones internacionalmente.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=americassweethearts.htm |títulu=America's Sweethearts |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Dempués protagonizó al llau de [[Kate Beckinsale]] la comedia romántica ''[[Serendipity]]'' (2001), na qu'interpretaba a un neoyorquín que se namoraba d'una muyer comprometida. La crítica definir como "encantadora".<ref>{{cita web |url=http://www.rottentomatoes.com/m/serendipity/ |títulu=Serendipity |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |obra=Rotten Tomatoes |idioma=inglés}}</ref> Sumó $77.5 millones globalmente.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=serendipity.htm |títulu=Serendipity |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Darréu actuó como un profesor d'arte xudío que entablaba amistá con unu de los sos alumnos, llamáu [[Adolf Hitler]], nel drama ''[[Max (película)|Max]]'' (2002). Roger Ebert describir como "peculiar ya intrigante".<ref>{{cita web |url=http://www.rogerebert.com/reviews/max-2003 |títulu=Max |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |apellíu=Ebert |nome=Roger |fecha=24 de xineru de 2003 |obra=Chicago Sun Times |idioma=inglés}}</ref> Algamó los $539.879 dólares n'Estaos Xuníos.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=max.htm |títulu=Max |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> A les órdenes de [[James Mangold]] encabezó'l repartu del thriller de terror ''[[Identity (película)|Identity]]'' (2002), nel qu'interpretaba a Ed, un viaxeru que se vía obligáu a agospiase nun misteriosu hotel p'abelugase d'una nube. Mike LaSalle escribió que yera "más qu'un entreteníu thriller. Ye unu bien orixinal".<ref>{{cita web |url=http://www.sfgate.com/movies/article/There-s-non-way-out-of-motel-from-hell-2591138.php |títulu=There's no way out of motel from hell |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |apellíu=LaSalle |nome=Mike |fecha=5 de setiembre de 2003 |obra=San Francisco Chronicle |idioma=inglés}}</ref> Atropó 90.2 millones tres la so exhibición comercial.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=identity.htm |títulu=Identity |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> El so siguiente proyeutu foi ''[[Runaway Jury]]'' (2003), dirixíu por [[Gary Fleder]], adautación cinematográfica de la novela de títulu homónimu escrita por [[John Grisham]]. Equí encarnaba a un miembru d'un xuráu que yera chantajeado. Elvis Mitchell opinó en ''The New York Times'' que "John Cusack realiza una de les sos interpretaciones más astutes n'enforma tiempu".<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/movie/review?res=9A06Y2D6173EF934A25753C1A9659C8B63&partner=Rotten%2520Tomatoes |títulu=FILM REVIEW; Courtroom Confrontation With Lots of Star Power |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |apellíu=Mitchell |nome=Elvis |fecha=17 d'ochobre de 2003 |obra=The New York Times |idioma=inglés}}</ref> Llogró $80.1 millones en tol planeta.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=runawayjury.htm |títulu=Runaway Jury |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:John Cusack Comic-Con 2011.jpg|thumb|right|160px|John Cusack na Comic-Con de 2011.]] Protagonizó xunto a [[Diane Lane]] la comedia romántica ''[[Must Love Dogs]]'' (2005) na qu'interpretaba a un amante de los perros que conocía a una muyer al traviés d'internet. Ann Hornaday escribió nel ''[[Washington Post]]'' que "gracies a los sos protagonistes ye bonable y tienra, tal que'l so títulu paez indicar".<ref>{{cita web |url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/07/28/AR2005072802246.html |títulu='Must Love Dogs': One Tail-Wagger of a Romance |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |apellíu=Hornaday |nome=Ann |fecha=29 de xunetu de 2005 |obra=Washington Post |idioma=inglés}}</ref> Llogró $58.4 millones en taquilla tres la so exhibición internacional.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=mustlovedogs.htm |títulu=Must Love Dogs |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> El so siguiente proyeutu foi'l thriller ''[[The Ice Harvest]]'' (2005) nel que daba vida a Charlie Arglist un abogáu qu'estafaba más de dos millones de dólares a un capo de [[Kansas City]]. Los sos compañeros de repartu fueron [[Billy Bob Thornton]] y [[Randy Quaid]]. J. Hoberman describir como "risondera, tirante y desaxeradamente bien fecha".<ref>{{cita web |url=http://www.villagevoice.com/2005-11-15/film/dreaming-of-a-blood-rede-christmas-in-a-well-crafted-neo-noir/ |títulu=Dreaming of a Blood-Red Christmas in a Well-Crafted Neo-Noir |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |apellíu=Hoberman |nome=J. |fecha=15 de payares de 2005 |obra=Village Voice |idioma=inglés}}</ref> La recaldación mundial malapenes entepasó los $10 millones.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=iceharvest.htm |títulu=The Ice Harvest |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> === 2006-2010 === Al llau de [[Morgan Freeman]] y empobináu por [[Bruce Beresford]] estelarizó ''[[The Contract]]'' (2007), interpretando a un home viudu que tenía que rescatar d'un accidente de coche a un asesín a sueldu y al axente del FBI que-y curiaba. La cinta foi universalmente desfamada pola crítica;<ref>{{cita web |url=http://www.rottentomatoes.com/m/1177488-contract/ |títulu=The Contract |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |obra=Rotten Tomatoes |idioma=inglés}}</ref> Jay Leydon señaló en ''[[Variety]]'' que yera "un formulariu thriller que nunca esplota'l talentu de Freeman y Cusack".<ref>{{cita web |url=http://variety.com/2007/film/reviews/the-contract-1200557332/ |títulu=Review: 'The Contract' |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |apellíu=Leydon |nome=Jay |fecha=7 d'agostu de 2007 |obra=Variety |idioma=inglés}}</ref> En Norteamérica foi estrenada direutamente nel mercáu del [[DVD]], fora de diches fronteres atropó $5.5 millones.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=contract.htm |títulu=The Contract |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Darréu protagonizó xunto a [[Samuel L. Jackson]] la cinta de terror ''[[1408 (película)|1408]]'' (2007) dirixida por [[Mikael Håfström]] y basada nun rellatu de [[Stephen King]]. Nella yera Mike Enslin, un escépticu escritor de noveles de terror que s'agospiaba nuna habitación d'hotel na qu'asocedieren numberosos fechos paranormales. Desiree Belmarez definir como "una película psicolóxicamente emocionante que te va dexar ensin aliendu".<ref>{{cita web |url=http://www.denverpost.com/movies/ci_6189360 |títulu="1408" a room with a disturbing view |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Belmarez |nome=Desiree |fecha=22 de xunu de 2007 |obra=Denver Post |idioma=inglés}}</ref> Recaldó $132 millones nes taquilles internacionales.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=1408.htm |títulu=1408 |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> En ''[[Martian Child]]'' (2007) encarnó a un escritor que tres la muerte de la so muyer cayía nuna fuerte depresión que lu llevaba a adoptar a un neñu con trestornos psiquiátricos una y bones el neñu cree que ye procedente de [[Marte (planeta)|Marte]]. [[Roger Ebert]] describir como "demasiáu sosa y segura".<ref>{{cita web |url=http://www.rogerebert.com/reviews/martian-child-2007 |títulu=Martian Child |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Ebert |nome=Roger |fecha= |obra=Chicago Sun Times |idioma=inglés}}</ref> Atropó $9.3 millones tres la so exhibición mundial.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=martianchild.htm |títulu=Martian Child |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Exerció de productor y encabezó'l repartu del drama ''[[Grace Is Gone]]'' (2007) nel qu'interpretaba a un home que la so esposa acababa de morrer na [[guerra d'Iraq]]. Roger Ebert destacó nel ''[[Chicago Sun Times]]'' que "Cusack realiza una gran interpretación".<ref>{{cita web |url=http://www.rogerebert.com/reviews/grace-is-gone-2007 |títulu=Grace Is Gone |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Ebert |nome=Roger |fecha=13 d'avientu de 2007 |obra=Chicago Sun Times |idioma=inglés}}</ref> La so recaldación mundial foi de namái $1 millón.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=graceisgone.htm |títulu=Grace Is Gone |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Escribió y produció la comedia ''[[War, Inc]]'' (2008) na que daba vida a un asesín profesional. Al pie de él apaecíen [[Hilary Duff]], [[Marisa Tomei]] y la so hermana [[Joan Cusack]], ente otros. Reseñar escrita nel ''[[New York Post]]'' por Lou Lumenick dicía "gústame John Cusack, pero nun puedo nin imaxinar que taba pensando cuando protagonizó, produció y escribió la sátira ''War, Inc''".<ref>{{cita web |url=http://nypost.com/2008/05/23/what-is-it-good-for/ |títulu=What is it good for? |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Lumenick |nome=Lou |fecha=23 de mayu de 2008 |obra=New York Post |idioma=inglés}}</ref> El so cómputu total na taquilla foi de $1.2 millones.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=warinc.htm |títulu=War, Inc |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> En 2008 emprestó la so voz a la cinta d'animación ''[[Igor (película)|Igor]]'' que foi definida por Robert Wilonsky en ''L.A Weekly'' como "tan mala que respiga".<ref>{{cita web |url=http://www.laweekly.com/2008-09-18/film-tv/movie-reviews-save-me-take-out-hounddog/ |títulu=Movie Reviews: Save Me, Take Out, Hounddog |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Wilonsky |nome=Robert |fecha=17 de setiembre de 2008 |obra=L.A Weekly |idioma=inglés}}</ref> El so cómputu total tres la so proyeición internacional foi de $30.7 millones.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=igor.htm |títulu=Igor |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Púnxose al mandu de la superproducción empobinada por [[Roland Emmerich]] ''[[2012 (película)|2012]]'' (2009) que narraba'l fin del mundu siguiendo la teoría de los [[Cultura Maya|Mayes]]. Claudia Puig escribió nel ''[[USA Today]]'' que yera "un absurdu divertimento con allucinantes efeutos especiales".<ref>{{cita web |url=http://usatoday30.usatoday.com/life/movies/reviews/2009-11-13-2012rev13_ST_N.htm |títulu='2012': Now that's Armageddon! |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Puig |nome=Claudia |fecha=13 de payares de 2009 |obra=USA Today |idioma=inglés}}</ref> Recaldó $769.6 millones en tol planeta, convirtiéndose na quinta película más esitosa del añu y na cinta que más dineru recaldó de la so carrera.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=2012.htm |títulu=2012 |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/people/chart/?view=Actor&id=johncusack.htm |títulu=John Cusack |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> La so siguiente apaición foi na comedia producida por él mesmu ''[[Hot Tub Time Machine]]'' (2010) na que yera tresportáu al pasáu gracies a un [[jacuzzi]] que resulta ser una máquina del tiempu. A. O. Scott escribió nel ''New York Times'' que "ye prestada, ye murniu, pero ye d'esa murnia que ye bien risondera".<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2010/03/26/movies/26hottub.html?partner=Rotten%2520Tomatoes&ei=5083 |títulu=Times May Change, but Regret Endures |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Scott |nome=A. O. |fecha=25 de marzu de 2010 |obra=The New York Times |idioma=inglés}}</ref> Recaldó $64.5 millones tres la so esplotación comercial.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=hottubtimemachine.htm |títulu=Hot Tub Time Machine |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> En dellos territorios estrenó'l drama ''[[Shanghai (película)|Shanghai]]'' (2010) empobináu por Mikael Håfström y nel qu'apaecíen [[Chow Yun Fat]] y [[Ken Watanabe]]. Daba vida a un axente secretu que llegaba a [[Shanghai]] pa investigar la muerte del so meyor amigu. Apenes degoló los $9 millones de recaldación.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=shanghai.htm |títulu=Shanghai |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> === 2010-Actualidá === Dirixíu por [[James McTeigue]] encarnó al escritor [[Edgar Allan Poe]] en ''[[The Raven (película de 2012)|The Raven]]'' (2012). Claudia Puig definió la interpretación del actor como "intensa".<ref>{{cita web |url=http://usatoday30.usatoday.com/life/movies/reviews/story/2012-04-26/the-raven-john-cusack/54564718/1?csp=34life&utm_campaign=Feed%3A+UsatodaycomMovies-TopStories+%28Life+-+Movies+-+Top+Stories%29&utm_content=Google+Reader |títulu=See 'The Raven' for John Cusack's performance |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Puig |nome=Claudia |fecha=26 d'abril de 2012 |obra=USA Today |idioma=inglés}}</ref> La so recaldación global foi de $29.6 millones.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=raven.htm |títulu=The Raven |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Participó na adautación cinematográfica de ''[[The Paperboy]]'' (2012) basada na novela de títulu homónimu escrita por [[Peter Dexter]] xunto a [[Nicole Kidman]], [[Matthew McConaughey]] y [[Zac Efron]] so la direición de [[Lee Daniels]]. La crítica describir como "melodramática y de poca calidá".<ref>{{cita web |url=http://www.rottentomatoes.com/m/the_paperboy_2012/ |títulu=The Paperboy |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Rotten Tomatoes |idioma=inglés}}</ref> La so recaldación mundial foi de $1.3 millones.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=paperboy.htm |títulu=The Paperboy |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Ente 2012 y 2013 tres películes protagonizaes pol actor estrenáronse direutamente nel mercáu domésticu, siendo la primera d'elles ''[[The Factory (película)|The Factory]]'' (2012) xunto a [[Jennifer Carpenter]]; a la que siguieron el thriller ''[[The Numbers Station]]'' (2013), que foi descritu como "un drama d'espionaxe tan murniu y planu como'l búnker nel que se desenvuelve",<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2013/04/26/movies/the-numbers-station-direuted-by-kasper-barfoed.html?partner=rss&emc=rss&_r=0 |títulu=Dangerous Mission in Tight Quarters |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Catsoulis |nome=Jeannette |fecha=25 d'abril de 2013 |obra=The New York Times |idioma=inglés}}</ref> y la cinta d'aición al llau de [[Nicolas Cage]] ''[[The Frozen Ground]]'' (2013). Esta postrera foi definida por Tom Huddleston en ''[[Time Out]]'' como "un pocu ambiciosu thriller de la vieya escuela, nin más nin menos".<ref>{{cita web |url=http://www.timeout.com/london/film/the-frozen-ground |títulu=The Frozen Ground |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Huddelston |nome=Tom |fecha=16 de xunetu de 2013 |obra=Time Out |idioma=inglés}}</ref> Formó parte del repartu de ''[[The Butler]]'' (2013) interpretando al ex-presidente d'Estaos Xuníos [[Richard Nixon]]. Joe Neumaier reseñó que yera "un emocionante filme llenu de corazón".<ref>{{cita web |url=http://www.nydailynews.com/entertainment/tv-movies/llee-daniels-butler-movie-review-article-1.1425658 |títulu='Lee Daniels' The Butler,' movie review |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Neumaier |nome=Joe |fecha=13 d'agostu de 2013 |obra=The New York Daily News |idioma=inglés}}</ref> Sumó $176.5 millones tres la so proyeición internacional.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=butler.htm |títulu=Lee Daniels' The Butler |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> Coles mesmes optó al [[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor parto|Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor repartu]], xunto a [[Forest Whitaker]], [[Oprah Winfrey]], [[Robin Williams]] y [[Jane Fonda]], ente otros.<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/event/ev0000598/2014?ref_=nmawd_awd_16 |títulu=Screen Actors Guild Awards, 2014 |fechaaccesu=22 de setiembre de 2014 |obra=IMDb |idioma=inglés}}</ref> Con [[Elijah Wood]] encabezó'l repartu de la producción española ''[[Grand Pianu]]'' (2013), estrenada n'[[España]] el 25 d'ochobre de 2013. El so estrenu n'estaos xuníos producióse'l 7 de marzu de 2014, recaldáu apenes $22.555 dólares.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=grandpiano.htm |títulu=Grand Pianu |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> John Anderson comentó en ''[[Newsday]]'' que'l filme yera "absurdu, pero angustiosamente risonderu".<ref>{{cita web |url=http://www.newsday.com/entertainment/movies/grand-pianu-review-preposterous-but-much-fun-1.7442443 |títulu='Grand Pianu' review: Preposterous, but much fun |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Anderson |nome=John |fecha=21 de marzu de 2014 |obra=Newsday |idioma=inglés}}</ref> Magar ser rodada años enantes la comedia ''[[Adult World]]'' (2014) foi estrenada'l [[día de San Valentín]] de 2014. La so recaldación n'América del Norte foi de menos de $20.000 dólares.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=adultworld.htm |títulu=Adult World |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> El siguiente estrenu en cines foi'l drama ''[[The Bag Man]]'' (2014) xunto a [[Robert De Niro]], filmado pel branu de 2012. Elizabeth Weitzman preguntar en ''[[New York Daily News]]'' "¿qué llogra John Cusack, personal o profesionalmente, de faer tantes películes mediocres como esti vacíu y estúpidu thriller?".<ref>{{cita web |url=http://www.nydailynews.com/entertainment/tv-movies/movie-reviews-bag-man-kids-cash-bottled-article-1.1704040 |títulu=Movie reviews: 'The Bag Man,' 'Kids for Cash,' 'Bottled Up' |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |apellíu=Weitzman |nome=Elizabeth |fecha=27 de febreru de 2014 |obra=New York Daily News |idioma=inglés}}</ref> La so recaldación foi de $56.574 dólares.<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=bagman.htm |títulu=The Bag Man |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |obra=Box Office Mojo |idioma=inglés}}</ref> == Vida privada == L'actor nun hai tao casáu nin prometíu a lo llargo de la so vida. Aun así rellacionóse-y sentimentalmente con [[Nieve Campbell]], [[Minnie Driver]], [[Lili Taylor]] o [[Claire Forlani]], toes elles actrices y cola cantante [[Sheryl Crow]].<ref>Consultáu en 2010[http://www.whosdatedwho.com/celebrities/people/dating/john-cusack.htm John Cusack Relationships] ''whosdatedwho.com'' (n'inglés)</ref> Amás afirmó en numberoses ocasiones que: {{Cita|"La fama ye lo peor que puede pasalu a un actor".|John Cusack.<ref>Consultáu en 2010[http://blogs.20minutos.es/sinefectos/tag/john-cusack/ Escorríos polos sos fans] ''[[20 minutos]]'' (n'español)</ref>}} == Filmografía == * ''[[Class (película)|Class]]'' (1983) * ''[[Sixteen Candles]]'' (1984) * ''[[Grandview, U.S.A.]]'' (1984) * ''[[The Sure Thing]]'' (1985) * ''[[Natty Gann]]'' (1985) * ''[[Better Off Dead (película)|Better Off Dead]]'' (1985) * ''[[Cunta conmigo (película)|Stand by Me]]'' (1986) * ''[[One Crazy Summer]]'' (1986) * ''[[Persecución intensa]]'' (1987) * ''[[Broadcast News]]'' (1987) * ''[[Eight Men Out]]'' (1988) * ''[[Tapeheads]]'' (1988) * ''[[Say Anything...]]'' (1989) * ''[[Arma secreta (películes)|Arma secreta]]'' (1989) * ''[[The Grifters]]'' (1990) * ''[[El verdaderu ser]]'' (1991) * ''[[Solombres y borrines]]'' (1992) * ''[[Bob Roberts]]'' (1992) * ''[[Roadside Prophets]]'' (1992) * ''[[Money or Nothing]]''(1993) * ''[[Map of the Human Heart]]'' (1993) * ''[[Floundering]]'' (1994) * ''[[Bullets Over Broadway]]'' (1994) * ''[[El balneariu de Battle Creek]]'' (1994) * ''[[City Hall (película)|City Hall]]'' (1996) * ''[[Grosse Pointe Blank]]'' (1997) * ''[[Con Air]]'' (1997) * ''[[Anastasia (película de 1997)|Anastasia]]'' (1997, voz) * ''[[Medianueche nel xardín del bien y del mal (película)|Medianueche nel xardín del bien y del mal]]'' (1997) * ''[[Chicago Cab]]'' (1997) * ''[[This is my Father]]'' (1998) * ''[[The Thin Red Line (película de 1998)|The Thin Red Line]]'' (1998) * ''[[Pushing Tin]]'' ([[1999]]) * ''[[Cradle Will Rock]]'' (1999) * ''[[Being John Malkovich]]'' (1999) * ''[[Ensin piedá]]'' (1999) * ''[[Alta fidelidá (película)|High Fidelity]]'' (2000) * ''[[America's Sweethearts]]'' (2001) * ''[[Serendipity (película)|Serendipity]]'' (2001) * ''[[Max (película)|Max]]'' (2002) * ''[[Adaptation]]'' (2002, cameo) * ''[[Identidá (película)|Identity]]'' (2003) * ''[[Runaway Jury (película)|Runaway Jury]](El xuráu)'' (2003) * ''[[Must Love Dogs]] (2005) * ''[[The Ice Harvest]]'' (2005) * ''[[The Contract]]'' (2006) * ''[[Martian Child]]'' (2007) * ''[[Grace Is Gone]]'' (2007) * ''[[War, Inc.]]'' (2007) * ''[[1408 (película)|1408]]'' (2007) * ''[[Igor (película)|Igor]]'' (2008) * ''[[2012 (película)|2012]]'' (2009) * ''[[Hot Tub Time Machine]]'' (2010) * ''[[Shanghai (película)|Shanghai]]'' (2010) * ''[[The Factory(película)|The Factory]]'' (2011) * ''[[Llimbu (película)|Llimbu]]'' (2012) * ''[[The Paperboy]]'' (2012) * ''[[The Raven (película de 2012)|The Raven]](L'enigma del cuervu)'' (2012) * ''[[Caza al asesín]]'' (2012) * ''[[Dictablanda (película)|Dictablanda]]'' (2012) * ''[[Cell (película)|Cell]]'' (2013) * ''[[Adult World]]'' (2013) * ''[[Grand Pianu]]'' (2013) * ''[[El mayordomu]] '' (2013) * ''[[The number station]](Códigu de defensa)'' * ''[[The Bag Man]](L'encargu) '' (2014) * ''[[The prince]]'' (2014) * ''[[Dragon Blade]]'' (2015) == Premios == {| class=wikitable |- ! Añu || Premiu || Categoría || Película || Resultáu |- |rowspan=2|2001 || [[Globos d'Oru]] || [[Globu d'Oru al meyor actor - Comedia o musical|Meyor actor - Comedia o musical]] || rowspan=2|''[[High Fidelity]]'' || {{Celda|Nomáu}} |- |[[Premios BAFTA]] || [[BAFTA al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]] || {{Celda|Nomáu}} |- |2008 || [[Premios Saturn]] || [[Saturn al meyor actor|Meyor actor]] || ''[[1408 (película)|1408]]'' || {{Celda|Nomáu}} |- |2001 || [[American Comedy Awards]] || Meyor actor || ''High Fidelity'' || {{Celda|Nomáu}} |- |1998 || [[Blockbuster Entertainment Awards]] || Meyor actor de reparto - Aición/Aventura || ''[[Con Air]]'' || {{Celda|Nomáu}} |- |1990 || [[Chicago Film Critics Association Awards]] || Actor más prometedor || ''[[Say Anything...]]'' || {{Celda|Ganador}} |- |1998 || [[Chlotrudis Awards]] || Meyor guión || ''[[Grosse Pointe Blank]]'' || {{Celda|Nomáu}} |- |2001 || [[Empire Awards]] || rowspan=3|Meyor actor || ''High Fidelity'' || {{Celda|Nomáu}} |- |2012 || rowspan=2|[[Fright Meter Awards]] || ''[[The Raven (película de 2012)|The Raven]]'' || {{Celda|Nomáu}} |- |2007 || ''1408'' || {{Celda|Ganador}} |- |2000 || [[Independent Spirit Awards]] || [[Independent Spirit Award al meyor actor|Meyor actor]]'' || ''High Fidelity'' || {{Celda|Nomáu}} |- |2001 || [[London Critics Circle Film Awards]] || Actor del añu || ''[[Being John Malkovich]]'' || {{Celda|Nomáu}} |- |1998 || [[Online Film & Television Association]] || Meyor actor - Comedia/Musical || ''Grosse Pointe Blank'' || {{Celda|Nomáu}} |- |1999 || [[Satellite Awards]] || Meyor repartu || ''[[The Thin Red Line]]'' || {{Celda|Ganador}} |- |2014 || rowspan=2|[[Premios del Sindicatu d'Actores]] || rowspan=2|[[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor repartu|Meyor repartu]] || ''[[The Butler]]'' || {{Celda|Nomáu}} |- |2000 || ''Being John Malkovich'' || {{Celda|Nomáu}} |- |2010 || rowspan=2|[[Teen Choice Awards]] || Meyor actor - Sci-Fi || ''[[2012 (película)|2012]]'' || {{Celda|Nomáu}} |- |2000 || Hissy Fit || rowspan=3|''High Fidelity'' || {{Celda|Nomáu}} |- |rowspan=2|2001 || [[USC Scripter Award]] || rowspan=2|Meyor guión || {{Celda|Nomáu}} |- |[[Writers Guild of America]] || {{Celda|Nomáu}} |- |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * {{Commons}} * {{IMDb nome}} * [http://johncusack.forospanish.com/ John Cusack Fan Forum Spain] (n'español) {{NF|1966||Cusack, John}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Productores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guionistes de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones d'Illinois]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 9yay2vzcbk2thqa8mng52eo3aikk0d4 0 55994 3709340 3706273 2022-08-18T13:43:08Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{Tradubot|Miley Cyrus}} {{persona}} '''Miley Ray Cyrus''' {{nym}}, nacida como '''Destiny Hope Cyrus''', ye una [[actriz]] y [[cantante]] [[Estaos Xuníos|estauxunidense]]. Algamó popularidá nel añu 2006 por interpretar el papel de [[Miley Stewart]] na [[Series orixinales de Disney Channel|serie orixinal]] de [[Disney Channel]], ''[[Hannah Montana]]'', nome sol cual grabó la banda sonora de les sos [[Episodios de Hannah Montana|cuatro temporaes]]. Col ésitu d'esta franquicia, convertir nun ídolu adolescente. En 2007 robló con [[Hollywood Records]] pa siguir una carrera como solista. El so primer álbum d'estudiu sol so propiu nome, tituláu ''[[Meet Miley Cyrus]]'', foi en verdá'l segundu CD del álbum doble ''[[Hannah Montana 2 / Meet Miley Cyrus]]'', que tamién incluyía la banda sonora de la segunda temporada de la serie. Esi añu realizó la xira ''[[Best of Both Worlds Tour]]'', que tuvo una gran demanda nos Estaos Xuníos, y recaldó millones de dólares.<!-- ¿cuántos? --> En febreru de 2008, la xira convirtióse nuna película/conciertu en [[3D]] titulada ''[[Hannah Montana & Miley Cyrus: Best of Both Worlds Concert]]'', la so primer película col so nome. Llogró recaldar millones de dólares<!-- ¿cuántos? --> na so fin de selmana d'estrenu. En xunetu de 2008 llanzó'l so segundu álbum, ''[[Breakout (álbum)|Breakout]]'', que se convirtió nun ésitu comercial, pos ingresó nel puestu númberu unu de la llista ''[[Billboard 200]]''. Empezó la so incursión nel cine como actriz de doblaxe en ''[[Bolt]]'', película animada de 2008, y ganó una nominación pal [[Globu d'Oru al meyor cantar orixinal]] pola so interpretación de la tema «[[I Thought I Lost You]]». En 2009, el so papel como Miley Stewart/Hannah Montana llegó al cine na película ''[[Hannah Montana: The Movie]]''; la banda sonora de la película dirixir a los mercaos ''[[country]]'' y ''[[adult contemporary]]''. Cyrus empezó a cultivar una imaxe más adulta en 2009 tres el llanzamientu del so primer [[Extended play|EP]], ''[[The Time of Our Lives]]'', con un soníu [[pop]] más comercial, y pol rodaxe de la película de drama ''[[The Last Song (película de 2010)|The Last Song]]'', estrenada n'abril de 2010. Nel EP alcuéntrase'l so senciellu más esitosu, «[[Party in the U.S.A.]]», que la convirtió en {{demostrar|la primer adolescente en llograr la certificación de cuatro discos de platín nos Estaos Xuníos}}. En xunu de 2010 poner a la venta'l so tercer álbum d'estudiu, ''[[Can't Be Tamed]]'', nel que presentó un nuevu soníu ''[[dance pop]]''. El videu musical y la lletra del primer senciellu, «[[Can't Be Tamed (cantar)|Can't Be Tamed]]», retrata una imaxe más sexual de l'artista, que provocó opiniones tantu positives como negatives.<ref>{{cita web |títulu=El tresformamientu de Miley Cyrus: d'infantil a escandalosa |url=http://www.lanacion.com.ar/1371149-la-transformacion-de-miley-cyrus-de-infantil-a-sexy-y-escandalosa|fechaaccesu=5 de payares de 2012|obra=La Nación}}</ref> Cyrus foi clasificada na posición trelce na llista de ''Forbes: Celebrity 100'' en 2010,<ref>{{cita web |url=http://www.forbes.com/2010/06/22/lady-gaga-oprah-winfrey-usiness-entertainment-celeb-100-10_land.html |títulu=The World's Most Powerful Celebrities |editorial=Forbes.com |fecha=29 de xunu de 2010 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2010}}</ref> y en 2014, foi escoyida como la décima séptima celebridá más poderosa.<ref>{{cita web |url=http://www.forbes.com/profile/miley-cyrus/|títulu=Celebrity 100 » #17 Miley Cyrus|fechaaccesu=1 de xunetu de 2014|fecha=1 de xunetu de 2014|obra=[[Forbes]]|idioma=inglés}}</ref> L'álbum foi promocionáu con una xira en 2011 llamada ''[[Gypsy Heart Tour]]'', que visitó [[Llatinoamérica]], [[Asia]] y [[Oceanía]] ensin tomar [[Estaos Xuníos]].<ref>{{cita web |autor=netjoven.pe|títulu=Miley Cyrus nun siente suficiente acoyida d'Estaos Xuníos|url=http://www.netjoven.pe/noticias/60414/Miley-Cyrus-nun siente-suficiente-acoyida-de-Estaos-Xuníos.html|fechaaccesu=12 de febreru de 2014|fecha=15 d'abril de 2011}}</ref> Al rematar la xira, llogró recaldar 28 millones de dólares en ventiún feches, lo que la asitió nel puestu númberu dos de la llista ''Hot Tours'' de la revista ''[[Billboard]]''.<ref>{{cita web |autor=Bob Allen|títulu=Hot Tours: U2, Miley Cyrus, Kenny Chesney|url=http://www.billboard.com/events/hot-tours-o2-miley-cyrus-kenny-chesney-1005296932.story#/events/hot-tours-o2-miley-cyrus-kenny-chesney-1005296932.story |fechaaccesu=5 de payares de 2012|fecha=29 de xunetu de 2011|idioma=inglés|obra=Billboard}}</ref> En 2012 participó nel álbum recopilatorio en tributu a [[Bob Dylan]], ''[[Chimes of Freedom: The Songs of Bob Dylan Honoring 50 Years of Amnesty International]]'' col cantar «[[You're Gonna Make Me Lonesome When You Go (versión de Miley Cyrus)|You're Gonna Make Me Lonesome When You Go]]», que foi prenominada a los [[premios Grammy]] de [[Premios Grammy de 2013|2013]].<ref>{{cita web |url=http://www.nbcchicago.com/entertainment/music/Miley-Cyrus-to-Cover-Bob-Dylan-on-New-Album-132689668.html|nome=Greg |apellíu=Wilson |títulu=Miley Cyrus to Cover Bob Dylan on New Album|fecha=27 d'ochobre de 2011| fechaaccesu=28 d'ochobre de 2011|obra=NBC}}</ref> El 4 de mayu de 2012, estrenar en 105 sales de cine de los Estaos Xuníos ''[[LOL (película)|LOL]]'', comedia que protagonizó xunto a [[Demi Moore]], que llogró recaldar $51&nbsp;500 dólares n'Estaos Xuníos y más de 28 millones nel mundu. El 3 de xunu de 2013, la compañía discográfica [[RCA Records]] publicó «[[We Can't Stop]]» como'l primera senciellu del so cuartu álbum d'estudiu, ''[[Bangerz]]'', al igual que «[[Wrecking Ball (cantar)|Wrecking Ball]]», que se convirtió nel primera senciellu de la cantante n'algamar el puestu númberu unu na llista ''[[Billboard Hot 100]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/927240.html|títulu=Miley Cyrus estrena'l senciellu ''We can't stop''|fechaaccesu=4 de xunu|añoacceso=2013|fecha=3 de xunu |añu= 2013|obra=[[El Universal (Méxicu)|Eluniversal.com.mx]]|editorial=L'Universal, Compañía Periodística Nacional, S.A. de C.V.}}</ref><ref name=non1billboard>{{cita web |autor=Trust, Gary|títulu=Miley Cyrus' 'Wrecking Ball' Swings Atop Hot 100|url=http://www.billboard.com/articles/news/5695590/miley-cyrus-wrecking-ball-swings-to-top-of-hot-100|fechaaccesu=18 de setiembre de 2013|obra=Billboard|fecha=18 de setiembre de 2013|idioma=inglés}}</ref> Pol so ésitu nel 2013, les canales [[MTV]] y [[American Broadcasting Company|ABC]] nomar l'artista del añu».<ref>{{cita web |url=http://www.utsandiego.com/news/2013/dec/09/mtv-declares-miley-cyrus-its-artist-of-the-year/|títulu=MTV declares Miley Cyrus its artist of the year|fechaaccesu=12 d'avientu|añoacceso=2013|autor=[[Associated Press]]|fecha=9 d'avientu de 2013|obra=[[O-T San Diego]]|editorial=MLIM Holdings|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://abcnews.go.com/Entertainment/celebs-year-miley-cyrus-prince-george/story?id=21170273#1|títulu=Celebs of the Year: Miley Cyrus, Prince George and More|fechaaccesu=17 d'avientu|añoacceso=2013|apellíu=Messer|nome=Lesley|fecha=17 d'avientu de 2013|obra=[[ABC News|ABCNews.go.com]]|editorial=[[American Broadcasting Company]]|idioma=inglés}}</ref> En febreru de 2014 empecipió la so tercer xira mundial denomada [[Bangerz Tour]], que la so primer fecha tuvo llugar en [[Vancouver]], [[Canadá]]. Amás, gracies a los senciellos d'esta etapa de la carrera de Cyrus, la cantante llogró alzase con dellos gallardones, onde destacamos el premiu al Videu del añu nos [[MTV Video Music Awards]] de 2014 gracies a «Wrecking Ball», convirtiéndose asina na artista más nueva en ganar dichu gallardón. Tamién aprofiamos que ''Bangerz'' recibió una nominación nos [[Premios Grammy]] de 2015 na categoría [[Premiu Grammy al meyor álbum de pop vocal|meyor álbum de pop vocal]].<ref>{{cita web |url=http://www.eonline.com/news/604160/2015-grammy-awards-check-out-the-complete-list-of-nominees|títulu=2015 Grammy Awards: Check Out the Complete List of Nominees|fechaaccesu=6 d'avientu de 2014|obra=Y online|idioma=inglés}}</ref>A finales de 2014 Cyrus fundó la [[Happy Hippie Foundation]], una organización ensin fines d'arriquecimientu cola misión de lluchar contra la inxusticia y ayudar a los mozos ensin llar y al coleutivu [[LGBT]] nos [[Estaos Xuníos]]. N'agostu de 2015 Cyrus exerció de anfitriona de la gala de los [[MTV Video Music Awards]] d'esi añu, actuando por sorpresa y presentando el so álbum esperimental ''[[Miley Cyrus & Her Dead Petz]]'', un discu xuntu cola banda de [[rock sicodélicu]] [[The Flaming Lips]], siendo publicáu de forma gratuita n'Internet al rematar la gala. Trátase d'un proyeutu estremáu del contratu robláu pola artista con [[Sony Music]]. == Primeros años == [[Ficheru:Nashville collage 2009.jpg|thumb|derecha|[[Nashville]], ciudá natal de Miley Cyrus.]] Cyrus nació'l [[23 de payares]] de [[1992]] en [[Nashville]], [[Tennessee]], fía de Leticia «Tish» (Finley, de soltera) Cyrus y el cantante de ''country'' [[Billy Ray Cyrus]]. Los sos padres llamar Destiny Hope porque creíen que diba llograr grandes coses na vida. Diéron-y el nomatu de «Miley», que provién de «Smiley», porque tenía predisposición a sonrir.<ref>{{cita web |autor=David Hiltbrand|títulu=Miley Cyrus braced for Disney stardom|url=http://www.utsandiego.com/uniontrib/20060520/news_1c20hannah.html|fechaaccesu=5 de payares de 2012|fecha=20 de mayu de 2006|idioma=inglés|editorial=O-T}}</ref> En contra de los deseos de la compañía discográfica del so padre,<ref>{{cita web |títulu=Choosing Family Over Fame and Fortune|url=http://abcnews.go.com/Primetime/story?id=132388&page=1#.UJfSBbVHGG8|fechaaccesu=5 de payares de 2012|idioma=inglés|editorial=abc news}}</ref> los padres de Cyrus casáronse de callao un mes dempués de la nacencia de Miley, el 28 d'avientu de 1992. El matrimoniu dio a Cyrus trés mediu hermanos: [[Trace Cyrus|Trace]] y Brandi, los fíos d'una antigua rellación de Tish, y Cody Cristóbal, fíu de [[Billy Ray Cyrus]] d'una rellación anterior. Billy Ray adoptó a Trace y Brandi cuando yeren pequeños. Cody nació en 1992 y creció cola so madre en [[Carolina del Sur]]. La pareya más tarde dio a lluz a dos hermanos menores de Cyrus, Braison y [[Noah Cyrus]]. La madrina de la cantante ye [[Dolly Parton]].<ref>{{cita web |autor=Brian Orloff|títulu=Dolly Parton Calls Miley Cyrus a 'Little Elvis'|url=http://www.people.com/people/article/0,,20184725,00.html|fechaaccesu=5 de payares de 2012|fecha=17 de marzu de 2008|idioma=inglés|editorial=Preople}}</ref> Cyrus tuvo mui cerca del so güelu paternu, el políticu demócrata Ronald Ray Cyrus; Miley rindió-y tributu en delles ocasiones dende la so muerte en 2006, ente ellos el cambéu del so segundu nome a «Ray». Según el padre de Cyrus, «muncha xente diz que Miley camudóse'l nome a Miley Ray por Billy Ray, pero eso nun ye verdá. Facer n'honor al mio pá, porque los dos queríen tener un cachu de cada unu».<ref>{{cita web |títulu=Miley Cyrus Discloses Heart Condition in New Book |url=http://www.foxnews.com/entertainment/2009/03/10/miley-cyrus-discloses-heart-condition-new-book/|fechaaccesu=5 de payares de 2012|fecha=10 de marzu de 2009|idioma=inglés|obra=Fox News}}</ref> Cyrus crióse nuna granxa de 520 [[Acre (unidá de superficie)|acres]] en [[Franklin (Tennessee)|Franklin]], Tennessee, aprosimao a una hora de [[Nashville (Tennessee)|Nashville]] y asistió a la Heritage Elementary School. Foi criada cristiana y foi bautizada nuna ilesia bautista del sur enantes de treslladase a [[Hollywood]] nel 2005. Asistió regularmente a la Ilesia mientres crecía y llevaba un [[aniellu de pureza]].<ref>{{cita web |títulu=Miley Cyrus Wants to Do 'Cleaner' 'Sex and the City'|url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,383461,00.html|fechaaccesu=5 de payares de 2012|fecha=16 de xunetu de 2008|idioma=inglés|obra=Fox News}}</ref> Cyrus amuesa una afinidá por actuar como una neña pequeña, anque non seriamente la posibilidá d'actuar hasta que tenía ocho años. Dellos de los hermanos de Cyrus entraron nel negociu del espectáculu y l'entretenimientu: Trace convertir nel vocalista y guitarrista de la banda de [[pop electrónicu]], [[Metro Station]]; Noah convirtióse nuna actriz, y Brandi convirtióse en guitarrista. == Carrera profesional == === 2001-2005: Entamos de la so carrera === [[Ficheru:Hannah Motana signature.png|thumb|right|La serie ''[[Hannah Montana]]'' asitió a Cyrus como l'adolescente más influyente mientres aquel tiempu.]] Nel 2001, cuando Cyrus tenía ocho años, la so familia camudar a [[Toronto]], [[Canadá]], ente que'l so padre filmaba la serie de televisión ''[[Doc (serie de televisión)|Doc]]''.<ref>{{cita web |títulu=Miley Cyrus aka Hannah Montana Interview|url=http://www.tribute.ca/features/hannahmontana/|fechaaccesu=6 de payares de 2012|idioma=inglés|obra=Tribune TV}}</ref> Mirando'l trabayu del so padre, la cantante afayó'l so gustu pola actuación. Dempués Billy Ray llevar a ver el proyeutu de 2001 de Mirvish Production, ''Mamma Mia!'', nel teatru [[Royal Alexandra Theatre|Royal Alexandra]]. Cyrus tomar del brazu y díxo-y: «Esto ye lo que quiero faer, pá. Yo quiero ser una actriz».<ref>{{cita web |autor=Richard Ouzounian|títulu=Miley Cyrus: Teen of all media|url=http://www.thestar.com/entertainment/article/612836|fechaaccesu=6 de payares de 2012|fecha=4 d'abril de 2009|idioma=inglés|obra=The Star}}</ref> Empezó a tomar clases de cantar y actuación nel ''Armstrong Acting Studio'' en Toronto. Nel so primer papel interpretó a una neña llamada Kylie en ''Doc''.<ref>{{cita web |autor=David Hiltbrand|títulu=Miley Cyrus braced for Disney stardom|url=http://www.utsandiego.com/uniontrib/20060520/news_1c20hannah.html|fechaaccesu=6 de payares de 2012|fecha=20 de mayu de 2006|idioma=inglés|editorial=O-T}}</ref> Nel 2003, foi acreditada sol so nome de nacencia pol so papel de Ruthie en ''[[Big Fish]]'' de [[Tim Burton]].<ref name="Hiscock">{{cita web |autor=John Hiscock|títulu=Miley Cyrus interview: I'm going to hire an acting coach|url=http://www.telegraph.co.uk/culture/film/7521454/Miley-Cyrus-interview-Im-going-to-hire-an-acting-coach.html|fechaaccesu=6 de payares de 2012|fecha=25 de marzu de 2010|idioma=inglés|obra=The Telegraph}}</ref> A la edá de 11 años, Cyrus supo que taben abiertos los casting pa lo que sería ''[[Hannah Montana]]'', una serie de televisión infantil orixinal de [[Disney Channel]], sobre una adolescente que vive una doble vida secreta como una estrella pop. Cyrus unvió una cinta de videu pa visionar el papel de la meyor amiga, pero recibió una llamada onde-y ciscaben que probara pa la estrella principal, Chloe Stewart. Dempués d'unviar una nueva cinta y volar a Hollywood para más audiciones, dixéron-y que yera demasiáu nuevu y demasiáu pequeña pal rol.<ref>{{cita web |autor=Ann Oldenburg|títulu=Lifelong work pays off, says Miley Cyrus, 13|url=http://usatoday30.usatoday.com/life/television/news/2006-03-23-miley-cyrus_x.htm|fechaaccesu=6 de payares de 2012|fecha=23 de marzu de 2006|idioma=inglés|obra=USA Today}}</ref> Sicasí, la so persistencia y habilidá pa cantar amás d'actuar llevaron a los productores de la serie a convidala a más audiciones. Cyrus finalmente recibió'l papel col so propiu nome Miley Stewart a la edá de doce años. Mientres esi tiempu, tamién visionó con [[Taylor Lautner]] pa la película ''[[Les aventures de Sharkboy y Lavagirl en 3-D|Les Aventures de Sharkboy y Lavagirl]]'', onde quedó xunto a otra actriz, pero Cyrus empezó a grabar en ''Hannah Montana''.<ref>{{cita web |títulu=Interview with Miley Cyrus|url=http://b96.cbslocal.com/2009/10/30/interview-with-miley-cyrus/|fechaaccesu=6 de payares de 2012|fecha=30 d'ochobre de 2009|idioma=inglés|editorial=B96}}</ref> Como la carrera de Cyrus empezara, la so madre tomó delles decisiones importantes relatives a la representación de la so fía. Facer roblar con Mitchel Gossett, direutor de la división xuvenil en Cunningham Escott Slevin Doherty. Gossett, que s'especializa na creación d'estrelles infantiles, iguara que audicionara pa ''Hannah Montana'' y atribúyese-y el so descubrimientu.<ref>{{cita web |autor=Tara McNamara|títulu=Mitchell Gossett|url=http://www.variety.com/article/VR1117973379?refCatId=2721|fechaaccesu=6 de payares de 2012|fecha=4 d'ochobre de 2007|idioma=inglés|obra=Variety}}</ref><ref>{{cita web |autor=Borys Kit|títulu=Miley Cyrus' agent moves to UTA|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/miley-cyrus-agent-moves-uta-110832|fechaaccesu=6 de payares de 2012|fecha=4 de mayu de 2008|idioma=inglés|obra=The Hollywood Reporter}}</ref> === 2006-2007: ''Hannah Montana'' y ''Hannah Montana 2: Meet Miley Cyrus'' === {{mal traducíu}} [[Ficheru:Miley Cyrus Concert.jpg|thumb|left|Cyrus na xira ''[[Best Of Both Worlds Tour]]''.]] El 26 de marzu de 2006, estrenóse la serie de televisión ''Hannah Montana'', na que Cyrus interpreta a una estrella pop; el primer episodiu llogró la mayor audiencia enxamás rexistrada nun programa de Disney Channel,<ref>{{cita web |títulu=Miley Cyrus: Biography|url=http://www.tvguide.com/celebrities/miley-cyrus/bio/259138|fechaaccesu=7 de payares de 2012|idioma=inglés|obra=TV Guide}}</ref> siendo la mayor hasta mayu de 2011, según ''[[The Daily Telegraph]]''.<ref name="Hiscock" /> Esti fechu propulsó a Cyrus al estatus d'ídolu adolescente. La revista ''[[Time]]'' informó que'l «fenomenal» ésitu de Cyrus deber en parte al so talentu y en parte'l «saber de Disney al marcar territorios, coleccionar multimedies» y a promocionar a Cyrus y a ''Hannah Montana'' afechiscamente.<ref>{{cita web |autor=James Poniewozik|títulu=Hurricane Hannah|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1673286,00.html|fechaaccesu=7 de payares de 2012|fecha=18 d'ochobre de 2007|idioma=inglés|obra=Time}}</ref> Cyrus finalmente convirtióse na primer artista en tener ufiertes de televisión, cine, productos y música dientro de [[The Walt Disney Company]]. El so primera senciellu foi «[[The Best of Both Worlds]]», la tema principal de ''Hannah Montana''. Foi puestu a la venta'l 28 de marzu de 2006 y ta acreditáu al personaxe de la serie.<ref>{{cita web |títulu=Hannah Montana Best of Both Worlds [1 Track Single]|url=http://www.allmusic.com/album/r1642854|fechaaccesu=7 de payares de 2012|idioma=inglés|editorial=Allmusic}}</ref> Cuando interpreta'l cantar en vivu, Cyrus xeneralmente visti como'l personaxe. El primer cantar sol so propiu nome foi una [[versión (música)|versión]] de «[[Zip-a-Dee-Doo-Dah]]» de [[James Baskett]], publicáu'l 4 d'abril de 2006 na cuarta edición de DisneyMania. Vistida como Hannah Montana, Cyrus abrió pa les [[The Cheetah Girls (banda)|Cheetah Girls]] en venti feches de la so xira [[The Party's Just Begun Tour]], a partir del 15 de setiembre de 2006. El 24 d'ochobre del mesmu añu, [[Walt Disney Records]] llanzó la primera [[Hannah Montana (banda sonora)|banda sonora]] de Hannah Montana. De los nueve cantares interpretaos por Cyrus, ochos fueron acreditaos a Hannah Montana y unu, un dueto col so padre tituláu «I Learned from You», foi acreaditado a Miley Cyrus. L'álbum algamó'l puestu númberu unu na llista ''[[Billboard 200]]'' de los Estaos Xuníos.<ref>{{cita web |títulu='Hannah Montana' Trumps My Chem, Legend At Non. 1|url=http://www.billboard.com/bbcom/news/article_display.jsp?vnu_content_id=1003345789#/bbcom/news/article_display.jsp?vnu_content_id=1003345789|fechaaccesu=7 de payares de 2012|idioma=inglés|obra=Billboard}}</ref> El 23 d'abril de 2007, estrenóse la [[Segunda temporada de Hannah Montana|segunda temporada]] de ''Hannah Montana'', y terminó de tresmitise orixinalmente el 12 d'ochobre de 2008.<ref>{{cita web |títulu=Hannah Montana Episodes on Disney|url=http://www.tvguide.com/tvshows/hannah-montana/episodes-season-2/278865|fechaaccesu=7 de payares de 2012|idioma=inglés|obra=TV Guide}}</ref> Cyrus robló un contratu pa un álbum cuádruple con [[Hollywood Records]], propiedá de Disney, y el 26 de xunu de 2007 publicóse un álbum de dos discos. El primeru foi la banda sonora de la segunda temporada de la serie, ente que'l segundu, tituláu ''[[Hannah Montana 2: Meet Miley Cyrus|Meet Miley Cyrus]]'', foi l'álbum debú de la cantante acreditáu al so propiu nome. L'álbum asitiar nel númberu unu nel conteo ''Billboard 200'' y darréu llogró tres discos de platín pola asociación [[Recording Industry Association of America]] (RIAA).<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/1051137/cyrus-sidesteps-clarkson-to-debut-at-non-1|títulu=Cyrus Sidesteps Clarkson To Debú At Non. 1|fechaaccesu=24 d'abril de 2014|apellíu=Cohen|nome=Jonathan|fecha=4 de xunetu de 2007|obra=Billboard|editorial=Nielsen Company (Prometheus Global Media)|idioma=inglés}}</ref><ref name="RIAA">{{cita web |url=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php|títulu=SEARCHABLE DATABASE: Miley Cyrus|fechaaccesu=24 d'abril de 2014|obra=[[Recording Industry Association of America|RIAA]].com|formatu=Escribir «Miley Cyrus» nel parámetru «Search».|idioma=inglés}}</ref> ''Meet Miley Cyrus'' xeneró «[[See You Again (cantar de Miley Cyrus)|See You Again]]», el primer senciellu de Cyrus en ser llanzáu sol so propiu nome y el primeru en tar allugáu nos diez primeros puestos de la llista ''[[Billboard Hot 100]]''.<ref>{{cita web |url=http://new.music.yahoo.comblogschart_watch/39922/week-ending-july-19-2009-daughtry-makes-idol-history|títulu=Week Ending July 19, 2009: Daughtry Makes "Idol" History"|fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> Na seronda de 2007, Cyrus embarcar nel so primera [[xira musical|xira]], [[Best of Both Worlds Tour]], pa promover ''Meet Miley Cyrus'' y les bandes sonores de ''Hannah Montana'', colos [[Jonas Brothers]], [[78violet|Aly & AJ]] y Everlife como actos d'apertura. Cyrus presentar dende'l 17 d'ochobre de 2007 al 31 de xineru de 2008 con paraes nos Estaos Xuníos y Canadá.<ref>{{cita web |url=http://www.people.com/people/article/0,,20165807,00.html|títulu=MileyMania - Miley Cyrus estiende la so xira |fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> Les entraes escosar en cuestión de minutos y llegaron a costar un máximu de $2500 dólares y un promediu de $214, cuando'l promediu polo xeneral ye de 26 a 65 dólares.<ref>{{cita web |autor=Gil Kaufman|títulu=Hannah Montana Ticket Bonanza Spurs Officials To Investigate Resellers|url=http://www.mtv.com/news/articles/1571314/20071005/cyrus__miley.jhtml|fechaaccesu=10 d'avientu de 2012|fecha=8 d'ochobre de 2007|idioma=inglés}}</ref> Un funcionariu de Ticketmaster comentó: «L'infiernu nun tien tanta roxura como'l padre d'un neñu faciendo un rebexíu. La xente que tuvo nesti negociu por enforma tiempu tán viendo lo que ta pasando, y dicen que nun esistió una demanda d'esti nivel o intensidá dende [[The Beatles]] o [[Elvis Presley|Elvis]]».<ref>{{cita web |autor=Geoff Boucher, Chris Lee|títulu=How much do you want those 'Hannah' tickets?|url=http://articles.latimes.com/2007/oct/06/entertainment/et-montana6|fechaaccesu=10 d'avientu de 2012|fecha=6 d'ochobre de 2007|idioma=inglés}}</ref> === 2008-2009: ''Breakout'', transiciones y xira mundial === [[Ficheru:Miley Cyrus Wonder World concert at Auburn Hills 06.jpg|thumb|180px|Cyrus presentándose na xira ''[[Wonder World Tour]]'' (2009).]] Tres el final de la xira [[Best of Both Worlds Tour]] en xineru de 2008, [[Walt Disney Pictures]] estrenó ''[[Hannah Montana & Miley Cyrus: Best of Both Worlds Concert]]'', una película conciertu de la xira, el 1 de febreru de 2008; recaldó en taquilla más de 31 millones de dólares na selmana de llanzamientu, más de 70 millones mundialmente<ref>{{cita web |títulu=Hannah Montana/Miley Cyrus: Best of Both Worlds d'agostu|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=hannahmontanaconcert.htm |fechaaccesu=14 d'avientu |añoacceso=2012|obra=Boxofficemojo|idioma=inglés}}</ref> y un promediu de 42&nbsp;000 por sala de cine, el doble del total previstu. Esto motivó que los executivos de Disney estendieren indefinidamente la so exhibición, entamada orixinalmente pa una selmana. Al respeutu, Chuck Viane, xefe de distribución de Disney, declaró que «nun queremos da-y el llombu a los almiradores que nun pudieron dir a los conciertos».<ref>{{cita web |autor=Scott Bowles|títulu='Hannah Montana' concert filme earns extended theater stay|url=http://usatoday30.usatoday.com/life/movies/news/2008-02-03-boxoffice_N.htm|fechaaccesu=20 de xunetu de 2013|fecha=2 de marzu de 2008|obra=USA Today|idioma=inglés}}</ref> El 11 de marzu de 2008, [[Walt Disney Records]] y [[Hollywood Records]] publicaron la banda sonora de la película, qu'algamó'l puestu númberu trés na llista ''Billboard 200''.<ref>{{cita web |autor=Billboard Biz|url=http://www.billboard.com/charts/billboard-200|títulu=Billboard 200|fechaaccesu=20 de xunetu |añoacceso=2013 |idioma=inglés}}</ref> El 22 de xunu de 2008, la discográfica publicó'l segundu álbum d'estudiu de Cyrus sol so propiu nome, ''[[Breakout (álbum)|Breakout]]''. La cantante afirmó que foi inspiráu por «lo que ta pasando na mio vida nesti últimu añu».<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/1044960/exclusive-miley-cyrus-grows-up-on-breakout|autor=Cortney Harding|títulu= Exclusive: Miley Cyrus Grows Up On 'Breakout'|fecha=27 de xunu de 2008|obra=Billboard|fechaaccesu=20 de xunetu de 2013|idioma=inglés}}</ref> Cyrus co-escribió ocho de los dolce cantares del álbum.<ref name="Jill">{{cita web |autor=Jill Serjeant|títulu=Miley Cyrus grows up and away from Hannah Montana|url=http://www.reuters.com/article/2008/07/21/us-cyrus-idUSN1843781520080721|fechaaccesu=20 de xunetu de 2013|fecha=21 de xunetu |añoacceso= 2008|idioma=inglés}}</ref> «Escribir cantares ye lo que realmente quiero faer na mio vida pa siempres, [...] solo espero qu'esti discu presente que, más que nada, soi compositora».<ref name="Jill" /> L'álbum debutó nel puestu númberu unu de la ''Billboard 200'' de los Estaos Xuníos con ventes de 371&nbsp;000 copies na primer selmana de llanzamientu;<ref>{{cita web |autor=Katie Hasty|títulu=Miley Trumps Sugarland To Lead Billboard 200|url=http://www.billboard.com/articles/news/1044636/miley-trumps-sugarland-to-lead-billboard-200|fechaaccesu=20 de xunetu|añoacceso=2013|fecha=30 de xunetu|añu=2008|idioma=inglés|editorial=Billboard Biz}}</ref> el so primera senciellu, «[[7 Things]]», algamó'l puestu númberu nueve nel ''Hot 100''.<ref>{{cita web |títulu=Miley Cyrus Debúes Her New Single|url=http://www.people.com/people/article/0,,20199628,00.html?xid=rss-topheadlines|fechaaccesu=20 de xunetu |añoacceso=2013|fecha=13 de mayu de 2008|idioma=idioma|obra=People}}</ref> Al pie del so padre presentó los premios CMT Music Awards n'abril de 2008<ref>{{cita web |títulu=Billy Ray Cyrus and Miley Cyrus to Host CMT Music Awards|url=http://www.cmt.com/news/country-music/1582299/billy-ray-cyrus-and-miley-cyrus-to-host-cmt-music-awards.jhtml|fechaaccesu=20 de xunetu de 2013|fecha=26 de febreru de 2008|idioma=inglés|obra=CMT News}}</ref> y los [[Teen Choice Awards]] n'agostu del mesmu añu, pero esta vegada facer sola.<ref>{{cita web |títulu=Miley Cyrus to Host Sunday's Teen Choice Awards|url=http://www.foxnews.com/story/2008/08/01/miley-cyrus-to-host-sunday-teen-choice-awards/|fechaaccesu=20 de xunetu de 2013|fecha=1 d'agostu de 2008|obra=Fox News}}</ref> Cyrus aprovió la voz de Penny na película d'animación ''[[Bolt]]'', estrenada'l 21 de payares de 2008, con reconocencia de la crítica escontra la so actuación de voz.<ref>{{cita web |títulu=Bolt (2008)|url=http://www.rottentomatoes.com/m/bolt/|fechaaccesu=20 de xunetu de 2013|idioma=inglés|editorial=Rotten Tomatoes}}</ref> Cyrus tamién co-compunxo y grabó el cantar «[[I Thought I Lost You]]» como un dueto con [[John Travolta]] pa la película, pola cual recibió una nominación al [[Globu d'Oru al meyor cantar orixinal|meyor cantar orixinal]] nos premios [[Premios Globu d'Oru|Globu d'Oru]].<ref>{{cita web |autor=Stephen M. Silverman|títulu=Angelina Jolie, Brad Pitt Score Golden Globe Nods|url=http://www.people.com/people/article/0,,20245120_2,00.html|fechaaccesu=20 de xunetu de 2013|fecha=11 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref> En setiembre de 2009, Cyrus participó nel senciellu de caridá «[[Just Stand Up!]]», en sofitu a la campaña Stand Up to Cancer<ref>{{cita web |autor=Tim Saunders|títulu=Female Stars Unite For New Charity Single |url=http://www.looktothestars.org/news/1142-female-stars-unite-for-new-charity-single |fechaaccesu=20 de xunetu de 2013|idioma=inglés|editorial=Look to the Stars}}</ref> y en City of Hope Benefit Concert en sofitu a la investigación del cáncer y programes de capacitación. Tamién s'arreyó en [[Disney's Friends For Change]], un grupu ambientalista, pal cual grabó'l senciellu benéficu «[[Send It On]]», xuntu con otres estrelles de [[Disney Channel]].<ref>{{cita web |autor=Disney ABC TV Group|url=http://www.disneychannelmedianet.com/DNR/2009/doc/Send_It_On_Disneys_Friends_for_Change%20_081909.doc|fechaaccesu=20 de xunetu |añoacceso=2013|fecha=20 d'agostu|añu=2009|idioma=inglés|editorial=Walt Disney Co}}</ref> [[Ficheru:Miley Cyrus at the 2009 Academy Awards 04.jpg|thumb|left|152px|Cyrus na [[Premiu Óscar de 2009|82ª entrega]] de los [[Premios Óscar|Premiu Óscar]].]] Cyrus yá empezara la transición a una imaxe más adulta a finales de 2008, cuando los sos representantes axustaron un alcuerdu por que'l novelista [[Nicholas Sparks]] escribiera'l guión d'una película pa presentala a un públicu maduru, el contrariu que ganó colos neños, fanáticos de ''Hannah Montana''.<ref>{{cita web |url=http://www.webcitation.org/5nACFQa5D|títulu=Miley Cyrus va protagonizar nuevu filme de Disney per parte de Touchone Pictures|idioma=inglés}}</ref> Eso foi importante pa Cyrus, porque nun quería volver actuar como cantante: «Nun quería ser una cantante n'otra película. Nun quiero faelo más. Nun tienen idea cuántos musicales toquen a la mio puerta. Quiero faer daqué un pocu más seriu».<ref>{{cita web |url=http://web.archive.org/web/20100401085812/http://www.philly.com/philly/entertainment/20100329_Miley_s__Last_Song_.html|títulu=Miley's 'Last Song'|fechaaccesu=24 d'abril de 2014|apellíu=Dawson|nome=Angela|fecha=29 de marzu de 2010|obra=[[The Philadelphia Inquirer]]|editorial=Philadelphia Media Network|idioma=inglés}}</ref> En marzu de 2009, Cyrus publicó ''[[Miles to Go]]'', una alcordanza co-escritu por Hilary Liftin que fala sobre la so vida hasta los sos dieciséis años.<ref>{{cita web |url=http://seattletimes.nwsource.com/html/books/2008767856_zboo23miley.html|títulu=Miley convertir n'escritora|fechaaccesu=29 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> Cyrus protagonizó'l papel de Miley Stewart/Hannah Montana en ''[[Hannah Montana: The Movie]]'', estrenada'l 10 d'abril de 2009. Tanto la película como la so [[Hannah Montana: The Movie (banda sonora)|banda sonora]] contienen doce canciones orixinales interpretaes por Cyrus, que fueron un ésitu comercial.<ref>{{cita web |url=http://goldderby.latimes.com/awards_goldderby/2009/04/hannah-montana-the-movie-miley-cyrus-news-36285-.html|títulu='Hannah Montana: The Movie' bolsters Miley Cyrus' Óscar dreams|fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/bbcom/news/hannah-montana-takes-top-spot-on-billboard-1003964906.story|títulu='Hannah Montana: The Movie' bolsters Miley Cyrus' Óscar dreams|fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> El senciellu principal de la banda sonora, «[[The Climb]]», algamó los cuarenta primeros llugares en doce países,<ref>{{cita web |url=http://acharts.us/song/42195|títulu=Miley Cyrus - The Climb|fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> y Cyrus presentó un xéneru fora de la so típica influencia ''[[teen pop]]''.<ref>{{cita web |url=http://kidsmusic.about.com/od/musicreviews/fr/hmmovie.htm|títulu=Miley Cyrus - Hannah Montana: The Movie Soundtrack|fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> Cyrus considerara poner fin a Hannah Montana dempués de la so tercer temporada, que terminó la so producción el 5 de xunu de 2009,<ref>{{cita web |url=http://www.eonline.com/uberblog/b126865_hannah_montana_staying_jonas_moving.html|títulu=Hannah Montana permaneciendo; Jonas, moviendosé|fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> pero Disney exerció la opción pa una cuarta.<ref>{{cita web |url=http://news-briefs.ew.com/2009/06/13/miley-cyrus-season-four-was-her-choice-dái-insists/|títulu=Miley Cyrus: Season 4 was her choice, dái insists|fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> La producción de la película ''[[The Last Song (película de 2010)|The Last Song]]'' duró dende'l 15 de xunu de 2009 hasta'l 18 d'agostu d'esi añu. Nel mediu, Cyrus publicó la tercer banda sonora de ''Hannah Montana'', grabó'l [[Extended play|EP]] ''[[The Time of Our Lives]]'' y publicóse el senciellu «[[Party in the U.S.A.]]». Al respeutu, l'artista esplicó que «''The Time of Our Lives'' ye un álbum de transición. [...] Realmente quiero introducir a la xente a lo que yo quiero que'l mio próximu discu suene como que col tiempu voi ser capaz de faer un pocu más». El senciellu debutó nel númberu dos de la llista ''Billboard Hot 100''. El EP foi llanzáu en xunto con una llinia de ropa co-diseñáu por Cyrus y Max Azria para [[Walmart]]. Dende'l 14 de setiembre de 2009 hasta'l 29 d'avientu, Cyrus realizó la xira [[Wonder World Tour]] como promoción pa ''Breakout'' y ''The Time of Our Lives''. El 7 d'avientu de 2009, Cyrus cantó pa la [[Reina Sabela II]] y de numberosos otros miembros de la [[Familia Real Británica]] nel Royal Variety Performance en Blackpool, noroeste d'[[Inglaterra]]. === 2010-2012: ''Can't Be Tamed'', salida de Disney y películes === [[Ficheru:Miley Cyrus 2010 MMVA (Straighten Crop).jpg|thumb|derecha|190px|Cyrus nos [[MuchMusic|MuchMusic Video Awards]] 2010 de [[Canadá]], onde foi la anfitriona del espectáculu amás d'una de les gallardoniaes.]] El 18 de xineru de 2010, empecipióse la producción de la cuarta y última temporada de ''Hannah Montana''. A raigañu del terremotu de 2010 n'[[Haití]], Cyrus apaeció nos senciellos de caridá «[[We Are the World 25 for Haiti]]» y «[[Everybody Hurts]]». El so tercer álbum d'estudiu, ''[[Can't Be Tamed]]'', foi llanzáu'l 21 de xunu de 2010. El primer senciellu del álbum, «Can't Be Tamed» foi publicáu'l 18 de mayu y allugóse na octava posición de la llista ''Billboard Hot 100''.<ref>{{cita web |url=http://music.yahoo.comblogschart-watch/week-ending-may-23-2010-direct-from-1972-the-rolling-stones.html|títulu=Week Ending May 23, 2010: Direct From 1972, The Rolling Stones|fechaaccesu=30 d'agostu |añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> Nel videu del cantar Cyrus apaez amarutada como una ave, colo cual díxose que yera más ''sexy'' que los sos anteriores proyeutos, lo qu'espertó les opiniones de los medios.<ref>{{cita web |url=http://www.huffingtonpost.com/2010/06/01/miley-cyrus-cant-walk-in_n_596720.html|títulu=Miley Cyrus 'Can't Be Tamed' VIDEO: Too Sexy Or Age Appropriate? (PHOTOS)|autor=Mark Marín|obra=[[The Huffington Post]]|fecha=4 de xunetu de 2010|fechaaccesu=21 de xunetu |añoacceso=2012|idioma=inglés}}</ref> Dempués de llanzar l'álbum, Cyrus tomóse un descansu na música col fin de centrase na so carrera cinematográfica. Cyrus protagonizó ''[[The Last Song (película de 2010)|The Last Song]]'', que foi estrenada'l 31 de marzu de 2010, y recibió polo xeneral crítiques negatives. Sicasí, la película foi un ésitu comercial, al recaldar más de $88 millones de dólares en tol mundu. Según l'analista de taquilla ''Exhibitor Relations'', la película marcó «una transición esitosa a los papeles d'adultos pa Miley Cyrus».<ref>{{cita web |url=http://lta.reuters.com/article/entertainmentNews/idLTASIE62O1OO20100325|títulu=Estrella adolescente Miley Cyrus madura y sigue carrera en cine|fechaaccesu=30 d'agostu |añoacceso=2013}}</ref> El 22 d'ochobre de 2010 foi llanzáu'l segundu senciellu de ''Can't Be Tamed'', «[[Who Owns My Heart]]», esclusivu para [[Europa]], y del cual sería'l postreru que llanzaría con esta discográfica. La mayoría de los críticos dixeron que yera una de los meyores cantares del álbum.<ref>{{cita web |url=http://entretenimiento.prodigy.msn.com/musica/articulo.aspx?cp-documentid=24828718|títulu=Miley Cyrus: "Can't Be Tamed"|fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> Sicasí, recibió una receición comercial baxa na manera; la so posición más alta llograr en Bélxica, onde llegó a la segunda posición de la llista ''[[Ultratop|Ultratip]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.ultratop.be/nl/showitem.asp?interpret=Miley+Cyrus&titel=Who+Owns+My+Heart&cat=s|títulu=Miley Cyrus - Who Owns My Heart|fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> La cuarta y última temporada de la serie de televisión ''Hannah Montana'' (comercializada como ''[[Cuarta temporada de Hannah Montana|Hannah Montana Forever]]'') empezó a tresmitise nos Estaos Xuníos el 11 de xunetu de 2010. La producción de la temporada empecipió'l 18 de xineru y remató el 14 de mayu. Ye la única temporada de la serie que foi filmada n'[[Alta definición|HD]].{{demostrar}} L'últimu episodiu de la serie emitióse'l 16 de xineru de 2011 n'Estaos Xuníos y llogró bones resultancies tocantes a l'audiencia —en compitiendo colos premios Globu d'Oru— con 6,2 millones de televidentes, polo que'l capítulu consideróse como'l númberu unu en tresmisión per cable ente los neños de 6-11 años y preadolescentes de 9 a 14, poniendo les calificaciones más altes para [[Disney Channel]].<ref>{{cita web |url=http://www.generaccion.com/usuarios/47226/final-hannah-montana-forever-foi-numbero-unu-transmision|títulu=Final de 'Hannah Montana Forever' foi númberu unu en tresmisión|fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> [[Ficheru:Miley Cyrus - Gypsy Heart Tour - São Paulo 11.jpg|thumb|izquierda|180px|Cyrus interpretando «[[Can't Be Tamed (cantar)|Can't Be Tamed]]» en [[São Paulo]] ([[Brasil]]), como parte de la xira ''[[Gypsy Heart Tour]]'' (2011).]] Cyrus entamó un episodiu de ''[[Saturday Night Live]]'' el 5 de marzu de 2011, onde actuó en delles facetes. Tamién cantó una tema curtia sobre delles de los discutinios que protagonizó, tituláu «I'm sorry, but I'm not perfect».<ref>{{cita web |url=http://www.people.com/people/article/0,,20465513,00.html|títulu="Miley Cyrus to Host SNL"|obra=[[People]]|fechaaccesu=11 de febreru|añoacceso=2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.huffingtonpost.com/2011/02/11/miley-cyrus-hosting-snl-march-5_n_821851.html|títulu="Miley Cyrus Hosting 'SNL' March 5th"|obra=[[The Huffington Post]]|fechaaccesu=11 de febreru|añoacceso=2011}}</ref> En marzu de 2011, el so padre confirmó nel programa d'entrevistes ''The View'' que la cantante axuntárase col productor [[Dr. Luke]] pa un futuru nuevu álbum, a pesar de qu'antes anunciara que taría más centrada n'actuar.<ref>{{cita web |url=http://abc.go.com/watch/the-view/SH559080/VD55118202/the-view-318 |títulu=Full Episodes - The View - ABC |editorial=Abc.go.com |fechaaccesu=26 de marzu |añoacceso=2011}}</ref> Cyrus embarcar na xira [[Gypsy Heart Tour]], que visitó [[América Llatina|Llatinoamérica]], [[Asia]] y [[Oceanía]] ente'l 29 d'abril y el 2 de xunetu de 2011. L'artista espresó'l so deséu de visitar estos países al comentar: «Solo quiero dir a llugares onde voi consiguir el mayor ciñu y siéntame cómoda».<ref>{{cita web |url=http://www.eleconomista.es/gente-y-estilo/noticias/3000336/04/11/Miley-Cyrus-prefier-ver-mundu-y-nun tocar-en-Estaos-Xuníos-.html|títulu=Miley Cyrus prefier ver mundu y nun tocar n'Estaos Xuníos |fechaaccesu=29 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> Esta xira foi'l fin de la so etapa cola [[The Walt Disney Company|Compañía Disney]] y la so antigua discográfica, [[Hollywood Records]]. Cyrus dempués de realizar los '' shows'' correspondientes, decidió tomase unos años, fueron casi dos, de descansu pal re-direición la so carrera. Hai de solliñar que ye la primer xira na que nun interpreta cantares del so ''alter-ego'' [[Hannah Montana]]. La xira al rematar llogró recaldar más de 26 millones de [[dólar d'Estaos Xuníos|dólares]] y consideróse un gran ésitu con tan solo 21 conciertos, asitiándose como una de les xires más esitoses del añu, concretamente, na posición 22 del ''Top 50 Worldwide Tours'' realizáu por ''Pollstar''.<ref name="Top50W">{{cita web |url=http://www.pollstarpro.com/files/Charts2011/071811Top50WorldwideTours.pdf |títulu=Top 50 Worldwide Tours (01/01/2011 - 06/30/2011) |author= |fecha=8 de xunetu, 2011 |work=Pollstar |publicación=Pollstar, Inc. |fechaaccesu=24 d'abril, 2015 |urlarchivu=http://www.webcitation.org/60eGxE1O3 |fechaarchivu=2 d'agostu, 2011|idioma=inglés}}</ref> El 24 de xineru llanzóse ''[[Chimes of Freedom: The Songs of Bob Dylan Honoring 50 Years of Amnesty International]]'', un álbum n'honor a [[Bob Dylan]] nel que Cyrus collabora versionando «[[You're Gonna Make Me Lonesome When You Go]]». D'esta cantar realizó un videu musical nel que Cyrus apaez cantando xuntu con [[Johnzo West]].<ref>{{cita web |url=http://www.mileycyrus.bz/2012/01/24/news-purchase-youre-gonna-make-me-lonesome-when-you-go-on-itunes/ |títulu=[NEWS&#93; Purchase “You're Gonna Make Me Lonesome When You Go” on iTunes &#124; Miley Cyrus &#124; MileyCyrus.bz :: Your best 24/7 daily source for Miley Cyrus |editorial=MileyCyrus.bz |fecha=24 de xineru de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> La versión recibió crítiques positives<ref>{{cita web |url=http://www.direutlyrics.com/miley-cyrus--youre-gonna-make-me-lonesome-when-you-go-music-video-news.html |títulu=Miley Cyrus - You'Re Gonna Make Me Lonesome When You Go Music Video |editorial=Direutlyrics.com |fecha=23 de xineru de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu|añoacceso= 2012}}</ref><ref>{{cita web |apellíu=Weiss |nome=David |url=http://play.lifegoesstrong.com/article/chimes-freedom-tribute-bob-dylan |títulu=Dylan honored on Chimes of Freedom compilation &#124; Play Goes Strong |editorial=Play.lifegoesstrong.com |fecha=26 de xineru de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> y algamó al puestu sesenta y ocho en [[iTunes]] Estaos Xuníos, el puestu númberu seis n'[[iTunes|iTunes Top 100 Rock Songs]] d'[[Australia]], el cincuenta y nueve en [[iTunes]] [[Canadá]], etc.<ref>{{cita web |url=http://www.music-chart.info/song/876351/Youre-Gonna-Make-Me-Lonesome-When-You-Go|títulu=Number of appearances on the ITunes music charts|fechaaccesu=30 d'agostu |añoacceso= 2013|idioma=inglés}}</ref> En marzu estrenó la nueva temporada de ''[[Punk'd]]'' de la cadena de televisión [[MTV]]. Miley Cyrus participó en tres episodios onde realiza chancies a [[Khloe Kardashian]], [[Kelly Osbourne]] y al so noviu [[Liam Hemsworth]]. Nel primer episodiu [[Justin Bieber]] realíza-y un chancia a Cyrus. El 18 d'abril de 2012, anuncióse que la empresa [[Lionsgate]] estrenaría la película ''[[LOL (película)|LOL]]'' en solu siete ciudaes d'Estaos Xuníos, yá que había perdíu interés na película y el contratu robláu colos distribuidores estranxeros contenía una disposición de que tenía d'exhibise a nivel nacional en siquier cien sales de cine. La compañía aseguró que nun podía competir contra otros ésitos como ''[[The Hunger Games (película)|The Hunger Games]]'' o ''[[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.mileycyruschile.com/2012/04/18/noticies-%E2%80%9Clol%E2%80%9D-nun recibe-amor-de-lionsgate/|títulu=[Noticies] “LOL” Nun recibe amor de Lionsgate.|fechaaccesu=30 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref>La comedia estrenó'l 4 de mayu de 2012 en solu 105 cines d'Estaos Xuníos, ensin nenguna ''premier'' cola prensa. Tuvo fuertes crítiques per parte de la prensa internacional, pol so fracasu na taquilla, llogrando ganar na so primer selmana 46.500 dólares.<ref>{{cita web |url=http://www.generaccion.com/noticia/153311/lol-nueva-pelicula-miley-cyrus-demi-moore-fracaso-taquilla-estauxunidense|títulu='LOL', la nueva película de Miley Cyrus y Demi Moore fracasó na taquilla estauxunidense|fechaaccesu=29 d'agostu| añoacceso=2013}}</ref> Dempués del estrenu n'Europa, ''LOL'' tuvo un gran ésitu ganando $2,789,671 dólares n'[[Alemaña]], $1,600,000 en [[Escandinavia]], $1,056,015 en [[Rusia]] y $834,461 en [[Noruega]]. [[Ficheru:Miley Cyrus and Liam Hemsworth at the 38th People's Choice Award.jpg|thumb|derecha|180px|Cyrus y [[Liam Hemsworth]] na [[People's Choice Awards de 2012|38º entrega]] de los [[Premios People's Choice]] el 11 de xineru de 2012 en [[Los Angeles]].]] El 4 de xunetu de 2012, llanzóse'l cantar «[[Morning Sun (cantar de Rock Mafia)|Morning Sun]]», tema que pertenez al álbum ''[[Mixtape Vol. 1]]'' de [[Rock Mafia]] onde collabora Miley Cyrus. El cantar ta basada en "[[C'Mon]]" del DJ [[Tiësto]] del álbum ''[[Club Life: Volume One (Las Vegas)]]''. Les crítiques del cantar fueron positives; la páxina [[Televisión Azteca|aztecaespectaculos.com]] dixo que: «“Morning Sun” tien un soníu más [[electropop]] nel cual Miley intervién con un estilu bien distintu al que presentó col álbum ''[[Can't Be Tamed]]''.»<ref>{{cita web |url=http://www.aztecaespectaculos.com/notes/musica/120545/miley-cyrus-y-rock-mafia-en-morning-sun |títulu=Miley Cyrus y Rock Mafia en 'Morning Sun' |editorial=aztecaespectaculos.com |fecha=4 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=4 de xunetu |añoacceso=2012}}</ref> Otros medios aplaudieron el gran soníu del cantar resaltando que: «Los soníos contaxosos faen abarruntar qu'esti cantar ta destinada a ser la sensación del branu [...] Pasaron casi dos años por que finalmente los fans puedan gociar de la versión mista d'unu de los ésitos más esperaos.»<ref>{{cita web |url=http://www.impre.com/la xente-diz/viewArticle.action?articleId=281474978997436 |títulu=Miley Cyrus llanza nuevu senciellu "Morning Sun" a dúu con Rock Mafia (Video) |editorial=impre.com |fecha=4 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=5 de xunetu de 2012}}</ref> El 16 de xunu llanzóse la cantar «[[Decisions]]», interpretada por [[Borgore]] y Cyrus.<ref>{{cita web |url=http://www.beatport.com/release/decisions/925234|títulu=Decisions|fechaaccesu=29 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> Más tarde, un videu musical foi llanzáu'l 1 de payares. El cantar rápido volvióse enclín en [[Twitter]] y n'otres redes sociales. La páxina analitica.com escribió que: «La cantante pretende demostrar qu'esti xéneru va ser el que va tener el so nuevu discu, que espera llanzar poco primero de casase col so noviu [[Liam Hemsworth]].»<ref>{{cita web |url=http://www.analitica.com/va/entretenimiento/musica/6949023.asp |títulu=Decisions, el nuevu cantar de Miley Cyrus con Borgore (Video) |editorial=ANALITICA.com |fecha=23 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2012}}</ref> Los críticos comentaron qu'anque Cyrus nun participe enforma nel cantar la so voz resalta los coros, faciendo al cantar un posible ésitu y un trunfu de Cyrus na música [[Música electrónica|electrónica]] y nel [[dubstep]].<ref>{{cita web |url=http://entretenimiento.terra.com.pe/musica/miley-cyrus-sumir a-la moda-del-dubstep,4625a1346ef49310VgnVCM5000009ccceb0aRCRD.html |títulu=Miley Cyrus sumir a la moda del "dubstep" |editorial=terra.com |fecha=22 d'agostu |añu= 2012 |fechaaccesu=23 d'agostu |añoacceso=2012}}</ref> El 4 d'ochobre foi llanzáu'l segundu videu de ''The Backyard Sessions'', onde Cyrus versiona «[[Look What They've Done to My Song]]», de [[Melanie Safka]]. El 6 d'avientu, por cuenta de la renovación de la so páxina web oficial, ''mileycyrus.com'', llanzóse'l primer videu de ''The Backyard Sessions'', una serie de videos grabada a principios del branu nel patiu traseru de Cyrus, onde cantó dalgunes de los sos cantares favoritos. Pal primer videu, Cyrus versionó «[[Lilac Wine]]», de [[James Shelton]]. El 16 d'avientu de 2012 Cyrus versionó en direutu «Rebel Yell», de [[Billy Idol]], na gala [[VH1]] Dives 2012. El 24 d'avientu de 2012, foi llanzáu'l tercer videu de ''The Backyard Sessions'', onde Cyrus versiona «[[Jolene (cantar)|Jolene]]», de la so madrina, [[Dolly Parton]]. Cyrus llanzó en total siete cantares mientres 2012, «You're Gonna Make Me Lonesome When You Go», de Bob Dylan, «Decisions», con Borgore, «Morning Sun», con Rock Mafia, «Lilac Wine», de James Shelton, «Look What They've Done to My Song», de Melanie Safka, «Rebel Yell», de Billy Idol y «Jolene», de Dolly Parton. Mientres la tresmisión de los premios [[MTV Video Music Awards 2012]], la nueche del 6 de setiembre, Cyrus anunció per televisión que: «Voi Tener un senciellu a la venta anguaño. Ye la primer vegada que lo digo polo que toi contenta». Amás faló sobre'l so compromisu con [[Liam Hemsworth]] y dixo que: «Toi, obviamente, entusiasmada por casar me, pero como que yá siento casada. Sé que somos pa siempres, nun preciso qu'un papel dicir».<ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com/arte-y-entretenimiento/television/120907/miley-cyrus-retarda-el so-matrimoniu-con-liam-hemsworth|títulu=Miley Cyrus retarda'l so matrimoniu con Liam Hemsworth|editorial=L'Universal|fecha=7 de setiembre de 2012|fechaaccesu=7 de setiembre de 2012}}</ref> El 20 de setiembre, mientres el festival de música iHeartRadio en [[Las Vegas]], la cantante tuvo una entrevista pa la revista ''[[Rolling Stones]]'', onde faló sobre'l so nuevu álbum: «Toi pensando en payares pa llanzar un primera senciellu [...] Tuvi trabayando con Pharrel nun montón de coses, y tuvi escribiendo, sobremanera, concentrándome no que quiero dicir ensin saber en que soníu se diba a convertir dempués [...] metíme nel vieyu «[[Motown Sound]]», lo que foi realmente risonderu, entemecer tou con esti soníu ''country pop'' [...] Agora que soi más independiente, nun ye como: ¿Cual va ser el primer senciellu? – Agora toi pensando nel álbum completu nun quiero que sea un solu ''hit'', quiero apurrir un álbum calidable.»<ref>{{cita web |url=http://www.mileycyrusmexico.com/musica/noticies-miley-fala-pa-rolling-stone-de-la so-nueva-musica/|títulu=Miley fala pa “Rolling Stone” de la so nueva música.|fecha=20 de setiembre |añu= 2012 |fechaaccesu=2 d'ochobre |añoacceso= 2012}}</ref> Antes d'anunciar el so nuevu senciellu, Cyrus collaboró col raperu [[Will.i.am]] na tema «[[Fall Down]]», perteneciente al álbum ''[[Willpower]]''.<ref>{{cita web |url=https://itunes.apple.com/gb/album/fall-down-feat.-miley-cyrus/id635456126|títulu=Fall Down (feat. Miley Cyrus) - Single <nowiki>|</nowiki> will.i.am|fechaaccesu=25 de mayu|añoacceso=2013|obra=[[iTunes|iTunes.com.gb]]|editorial=[[Apple|Apple, Inc.]]|idioma=inglés}}</ref> El cantar llogró una receición moderada a baxa, anque foi certificada con discu d'oru en [[Nueva Zelanda]] y de platín n'[[Australia]].<ref>{{cita web |url=http://nztop40.co.nz/chart/singles?chart=2256|títulu=RIANZ Charts|fechaaccesu=6 de xineru|añoacceso=2014|obra=[[Recording Industry Association of New Zealand|NZTop40.co.nz]]|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.aria.com.au/pages/httpwww.aria.com.aupagesaria-charts-accreditations-singles-2013.htm|títulu=ARIA Charts - Accreditations - 2013 Singles|fechaaccesu=6 de xineru|añoacceso=2014|obra=[[Australian Recording Industry Association|ARIA.com.au]]|idioma=inglés}}</ref> Amás, collaboró col cantar «[[Ashtrays and Heartbreaks]]», de [[Snoop Dogg|Snoop Lion]].<ref>{{cita web |url=http://homegrownradio.net/snoop-lion-ashtrays-heartbreaks-ft-miley-cyrus/|títulu=Snoop Lion – Ashtrays & Heartbreaks ft. Miley Cyrus|fechaaccesu=6 de xineru|añoacceso=2014|apellíu=Lynn|nome=Sparkle|fecha=3 d'abril de 2013|obra=Homegrownradio.net|idioma=inglés}}</ref> === 2013-2014: ''Bangerz'', regresu a la música y xira mundial === {{AP|Bangerz|Bangerz Tour}} [[Ficheru:Miley Cyrus performing in Vancouver 2014 2 (cropped).jpg|right|300px|thumb|Cyrus el 14 de febreru de 2014 en [[Vancouver]], [[Canadá]], mientres la primer fecha de la [[xira musical|xira]] [[Bangerz Tour]].]] Mientres la entrega de los [[Billboard Music Awards|Billboard Music Awards 2013]], Cyrus anunció que'l so nuevu senciellu, «[[We Can't Stop]]», sería publicáu como'l primeru del so nuevu álbum d'estudiu'l 3 de xunu de 2013. Al respeutu, comentó: «Realmente resultó ser solu perfectu y esautamente lo que quería, y ye esautamente lo que yo quería que fora'l mio primer soníu, y la mio primer mirada, que creo que ye un mensaxe importante pa los mios almiradores que nun dexaron d'esperar, ¡asina que ye xenial!».<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/events/bbma-2013/1562889/miley-cyrus-we-cant-stop-single-due-june-3|títulu=Miley Cyrus' 'We Can't Stop' Single Due June 3|fechaaccesu=24 de mayu|añoacceso=2013|apellíu=Lipshutz|nome=Jason|fecha=19 de mayu de 2013|allugamientu=[[Nueva York]]|obra=[[Billboard]]|editorial=[[Nielsen Company]] ([[Prometheus Global Media]])|idioma=inglés}}</ref> El 3 de xunu, fecha de llanzamientu del senciellu, Cyrus presentar nel programa de radio de [[Ryan Seacrest]], [[KIIS-FM]], onde comentó parte de «We Can't Stop».<ref name="Ryan Seacrest"/> Coles mesmes, faló de cómo sería'l discu: «Toi bien contenta col mio discu, porque siento que tengo munches opciones pa los senciellos. Ye como una película. Ye una historia de lo que yo tuvi pasando polos últimu dos años».<ref name="Ryan Seacrest">{{cita web |url=http://ryanseacrest.com/2013/06/03/miley-cyrus-says-upcoming-record-tells-story-of-her-past-2-years/|títulu=Miley Cyrus: 'We Can't Stop' Is 'Where I'm at in My Life Right Now'|fechaaccesu=4 de xunu|añoacceso=2013|apellíu=Marquina |nome=Sierra|fecha=3 de xunu de 2013|obra=[[Ryan Seacrest|RyanSeacrest.com]] |idioma=inglés}}</ref> El primer senciellu del álbum recibió un gran ésitu comercial, pos algamó'l puestu númberu unu en países como [[Nueva Zelanda]],<ref name="RIANZ">{{cita web |url=http://charts.org.nz/showitem.asp?interpret=Miley+Cyrus&titel=We+Can%27t+Stop&cat=s|títulu=MILEY CYRUS - WE CAN'T STOP (SONG)|fechaaccesu=12 de xunetu|añoacceso=2013|obra=Charts.org.nz|editorial=Hung Medien|idioma=inglés}}</ref> [[Reinu Xuníu]],<ref name="Reinu Xuníu">{{cita web |url=http://www.officialcharts.com/chart-news/the-unstoppable-miley-cyrus-headed-for-first-uk-number-1-2407/|títulu=The unstoppable Miley Cyrus headed for first UK Number 1!|fechaaccesu=09 d'agostu|añoacceso=2013|obra=[[The Official UK Charts Company]]|editorial=|idioma=inglés}}</ref> [[Escocia]]<ref name="Escocia">{{cita web |url=http://www.officialcharts.com/archive-chart/_/22/2013-08-17/|títulu=2013 Top 40 Scottish Singles Archive 17th August 2013|fechaaccesu=11 d'agostu|añoacceso=2013|obra=[[The Official Charts Company]]|idioma=inglés}}</ref> ya [[Indonesia]].<ref name="Indonesia">{{cita web |url=http://creativedisc.com/2013/07/creative-disc-top-50-chart-29-july/|títulu=Creative Disc Top 50 Chart – 29 july Creative Disc – Music Weblog|fechaaccesu=09 d'agostu|añoacceso=2013|editorial=Creative Disc|idioma=inglés}}</ref> Amás, foi condecoráu con tres discos de platín n'[[Australia]]<ref name=CerAu>{{cita web |url=http://archive.is/c5HRE|títulu=ARIA Charts|fechaaccesu=19 d'ochobre|añoacceso=2013|obra=[[Australian Recording Industry Association|ARIA]]|idioma=inglés}}</ref> y [[Canadá]],<ref name="CanadáCer">{{cita web |url=http://www.musiccanada.com/certificationdefinitions.aspx|títulu=Gold and Platinum: Searchable Database|fechaaccesu=16 de payares de 2013|obra=[[Canadian Recording Industry Association|CRIA]]|formatu=Pa verificar la certificación en Canadá, ye necesariu escribir <nowiki>«We Can't Stop»</nowiki> en ''Title'' y escribir <nowiki>«Miley Cyrus»</nowiki> en ''Artist''|idioma=inglés}}</ref> unu en [[Dinamarca]],<ref name=CerDina>{{cita web |url=http://www.ifpi.dk/?q=certificeringer&page=46|títulu=Certificeringer|fechaaccesu=19 de setiembre|añoacceso=2013|obra=[[Federación Internacional de la Industria Fonográfico]]|editorial=|idioma=danés}}</ref> [[Suecia]],<ref name=GLF>{{cita web |url=http://www.sverigetopplistan.se/index.html|títulu=Sverige Toplistan|fechaaccesu=9 d'agostu de 2013|obra=Hitlistan|formatu=Pa visualizar la referencia han de siguise estos pasos: primero, escribir na barra del buscador el nome de la cantante, depués faer clic nel primeru y depués primir «Visa».|idioma=suecu}}</ref> [[Nueva Zelanda]]<ref name=CerNEW>{{cita web |url=http://nztop40.co.nz/chart/singles?chart=2245|títulu=RIANZ Charts|fechaaccesu=2 d'agostu|añoacceso=2013|obra=NZTop40.co.nz|editorial=Recording Industry Association of New Zealand|idioma=inglés}}</ref> y unu d'oru nel Reinu Xuníu.<ref name=CerRei>{{cita web |url=http://archive.is/O5wTt|títulu=BPI Certifications|fechaaccesu=27 d'ochobre|añoacceso=2013|obra=Chart News|editorial=[[Industria Fonográfico Británica|BPI]]|idioma=inglés}}</ref> El videu musical del senciellu llogró crítiques variaes, por cuenta de qu'amosó una imaxe más sexual de Cyrus. Sicasí, estableció dos récores nel sitiu [[Vevo]], el primeru al ser vistu más de diez millones de vegaes dientro de los venticuatro hores del so llanzamientu, y el segundu ser el que más rápidu consiguió les 100 millones de visites, solo en 37 díes.{{ensin referencies}} Nos [[MTV Video Music Awards]], onde taba nomada a cuatro categoríes, interpretó «We Can't Stop» y «[[Blurred Lines]]», esta postrera xuntu con [[Robin Thicke]], mientres la cual Cyrus realizó un baille denomináu ''twerk'', un movimientu bien sensual que provocó la esaltación del públicu, polo que xeneró crítiques y discutiniu.<ref>{{cita web |url=http://www.laopinion.com/Robin_Thicke-arguyosu-twerking-Miley_Cyrus|títulu=Robin Thicke arguyosu del 'twerking' de Miley Cyrus en MTV|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|fecha=4 d'ochobre de 2013|obra=[[La Opinión (Los Angeles)|La Opinión]]|editorial=[[ImpreMedia]]}}</ref> El segundu senciellu de ''Bangerz'', «[[Wrecking Ball (cantar)|Wrecking Ball]]», publicáu'l 25 d'agostu de 2013, ye una balada compuesta por Cyrus y producida por [[Dr. Luke]]. El cantar algamó la primer posición de la ''Billboard Hot 100'', polo que se convirtió nel primera senciellu númberu unu de Cyrus na llista.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/5695590/miley-cyrus-wrecking-ball-swings-to-top-of-hot-100|títulu=Miley Cyrus' 'Wrecking Ball' Swings Atop Hot 100|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|apellíu=Trust|nome=Gary|fecha=18 de setiembre de 2013|allugamientu=[[Nueva York]]|obra=Billboard|editorial=Nielsen Company (Prometheus Global Media)|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://lareputada.com/2013/09/18/wrecking-ball-de-miley-cyrus-afara-en-ventes-y da-y el so-primer-1-en-billboard/|títulu='Wrecking Ball' de Miley Cyrus afara en ventes y da-y el so primer #1 en Billboard|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|apellíu=O'Malley|nome=Odi|fecha=18 de setiembre de 2013|obra=La Reputada}}</ref> Amás, llogró diverses certificaciones de discu de platín en países como [[Canadá]],<ref>{{cita web |url=http://www.musiccanada.com/certificationdefinitions.aspx|títulu=Certification Definitions|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|obra=Music Canada|editorial=Canadian Recording Industry Association|idioma=inglés}}</ref> [[Australia]],<ref>{{cita web |url=http://archive.is/c5HRE|títulu=ARIA Singles Chart|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|obra=ARIA Charts|idioma=inglés}}</ref> [[Nueva Zelanda]],<ref>{{cita web |url=http://nztop40.co.nz/?chart=2297|títulu=The Official NZ Music Charts|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|obra=NZTop40.co.nz|editorial=Recorded Music NZ|idioma=inglés}}</ref> [[Dinamarca]],<ref>{{cita web |url=http://www.ifpi.dk/?q=certificeringer&page=49|títulu=Certificeringer|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|obra=IFPI.dk|idioma=danés}}</ref> y [[Suecia]],<ref>{{cita web |url=http://www.sverigetopplistan.se/index.html|títulu=Veckolista Album - Vecka 11, 14 mars 2014|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|obra=Sverigetopplistan.se|idioma=suecu}}</ref> y discu d'oru en [[Méxicu]] y [[Alemaña]].<ref>{{cita web |url=http://archive.is/QXCNs|títulu=Sony Music Video|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|autor=[[Facebook]]|obra=[[Sony Music|Sony Music Mexico]]}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.musikindustrie.de/gold_platin_datenbank/?action=suche&strInterpret=Miley+Cyrus&strAwards=checked|títulu=Gold-/Platin-Datenbank|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|obra=Musikindustrie.d'idioma alemán}}</ref> El so videoclip, onde apaez desnuda sobre una bola de baltadera, foi publicáu en [[YouTube]] el 9 de setiembre de 2013 y estableció un nuevu récor, al tener 19,3 millones de vistes en Vevo nes primeres venticuatro hores del so llanzamientu.<ref>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/gente-y-tv/record-visites-video-wrecking-ball-miley-cyrus-2647271|títulu=El nuevu videu de Miley Cyrus bate'l récor de visites|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|autor=[[Agence France-Presse]]|fecha=13 de setiembre de 2013|obra=[[El Periódico de Catalunya|El Periódicu]]|editorial=[[Grupu Zeta]]}}</ref> Amás, foi calificáu como'l más vistu del 2013 y recibió el premiu a meyor videu mientres la entrega de 2013 de los [[MTV Europe Music Awards]].<ref>{{cita web |url=http://www.europafm.com/noticias/actualidad/en-la-red/miley-cyrus-afara-videos-mas-vistos-2013_2013121000097.html|títulu=Miley Cyrus afara nos videos más vistos de 2013|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|fecha=10 d'avientu de 2013|allugamientu=[[Barcelona]], [[España]]|obra=[[Europa FM]]|editorial=Atresmedia Radio ([[Atresmedia Corporación]])}}</ref><ref>{{cita web |url=http://es.mtvema.com/ganadores|títulu=MTV EMA 2013: Ganadores|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|obra=MTV VMA}}</ref> Celebraos n'[[Ámsterdam]], la cantante abrió la gala con «We Can't Stop» y depués con «Wrecking Ball», con una puesta n'escena más senciella, distinta a la socedida nos Video Music Awards. Mientres la entrega, xubió al escenariu a recoyer el premiu pol senciellu y celebrar fumando un cigarru de [[mariguana]] —faciendo alusión a la [[Política sobre drogues nos Países Baxos|llibertá holandesa respectu al consumu d'esa droga]]— lo que provocó un nuevu discutiniu.<ref>{{cita web |url=http://www.milenio.com/hey/musica/EMA-MTV_Europe_Music_Awards_0_187781419.html|títulu=Miley Cyrus fuma mariguana en ganando un MTV EMA|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|apellíu=Sánchez Covarrubias|nome=Guillermo|fecha=10 de payares de 2013|obra=[[Mileniu (periódicu)|Mileniu]]|editorial=Grupu Editorial Mileniu}}</ref> [[Ficheru:Miley Cyrus performing in Vancouver 2014 (cropped) 01.jpg|left|270px|thumb|La cantante presentándose na xira Bangerz Tour, de 2014.]] Pela so parte, n'ochobre de 2013, Cyrus foi portada de la revista estauxunidense ''[[Rolling Stones]]'', onde apaeció desnuda cubrir los sos pechos colos sos brazos mientres surdía de l'agua d'una piscina. Na entrevista qu'acompañaba a la portada, faló sobre tarrezas bien polémicos como'l consumu de drogues, lo que nuevamente llamó l'atención del públicu.<ref>{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/gente/20130925/54388015110/miley-cyrus-desnuda-rolling-stone.html|títulu=Miley Cyrus esnudar pa Rolling Stone|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|fecha=25 de setiembre de 2013|ubicación=Barcelona, España|obra=La Vanguardia}}</ref> El 2 d'ochobre, MTV tresmitió'l documental ''[[Miley: The Movement]]'', nel qu'amosó la grabación de ''Bangerz'' y escenes detrás de cámares, como Cyrus na so preparación pa l'actuación nos MTV VMA 2013 y la so reflexón sobre la so presentación ellí y el mundu del espectáculu.<ref>{{cita web |url=http://www.que.es/musica/201310151501-miley-cyrus-movement-documental-cont.html|títulu=Miley Cyrus: Asina ye 'The Movement', el documental|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|fecha=15 d'ochobre de 2013|obra=[[Qué!]]}}</ref> El documental tuvo como convidaos a [[will.i.am]] y a [[Britney Spears]], con quien trabayó nel álbum. Trés díes depués, el 5 d'ochobre, presentó'l programa ''[[Saturday Night Live]]'' per segunda vegada —la primera fuera en 2011—, y que recibió bones reseñes de los críticos. Nesa ocasión, tamién anunció los preparativos pa la so nueva xira mundial, llamada [[Bangerz Tour]]. El 5 de payares, publicóse «[[Real and True]]», cantar del raperu estauxunidense [[Future (raperu)|Future]] y Mr Hudson, que cuntó cola participación de la cantante. El videu, estrenáu'l 10 de payares, amuesa a l'artista como un estraterrestre, con purpurina plateada. Tamién, realizó otres collaboraciones como «[[23 (cantar)|23]]» con [[Mike Will Made It]], [[Wiz Khalifa]] y [[Juicy J]] y «[[Feelin' Myself]]», con [[will.i.am]], [[French Montana]] y Wiz Khalifa. El 14 de payares, la cantante presentar nos [[Premios Bambi]] 2013 d'[[Alemaña]], onde interpretó «Wrecking Ball» nuna [[Música acústica|versión acústica]].<ref>{{cita web |url=http://www.justjared.com/2013/11/14/miley-cyrus-bambi-awards-2013-rede-carpet/|títulu=Miley Cyrus: Bambi Awards 2013 Red Carpet|fechaaccesu=15 de payares|añoacceso=2013|fecha=14 de payares de 2010|obra=[[Just Jared]]|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://perezhilton.com/2013-11-14-miley-cyrus-wrecking-ball-bambi-awards-2013-performance-video#sthash.tdmyjYRp.dpbs|títulu=Miley Cyrus Rides Her Wrecking Ball Into The 2013 Bambi Awards! Watch Her Performance Here!|fechaaccesu=15 de payares|añoacceso=2013|fecha=14 de payares de 2010|apellíu=Lavandeira|nome=Maria|obra=[[Perez Hilton|PerezHilton.com]]|idioma=inglés}}</ref> Amás, foi reconocida como [[Premios Bambi|artista pop internacional]]; dichu premiu ye dau a los máximos esponentes de la música pop nel mundu.<ref>{{cita web |url=http://www.bambi-awards.com/home/detail/a-bambi-for-miley-cyrus/157|títulu=A Bambi for Miley Cyrus|fechaaccesu=15 de payares|añoacceso=2013|obra=[[Premios Bambi]]|idioma=inglés}}</ref> El 17 de payares, apaeció en ''[[The X Factor (Reinu Xuníu)|The X Factor]]'' ya interpretó el cantar caracterizando a una exipcia nun desiertu. Detrás del escenariu proyeutáronse imáxenes alusives a la temática del videu musical.<ref>{{cita web |url=http://celebridaes24.es/estrelles-de-musica/miley-cyrus-canta-wrecking-ball-en-x-factor-uk/1017831/|títulu=Miley Cyrus canta “Wrecking Ball” en “X Factor UK”|fechaaccesu=18 de payares|añoacceso=2013|apellíu=Dolores|nome=Inez|obra=Celebridaes24.es}}</ref> Una selmana dempués, cantó la tema nos [[American Music Awards]] de 2013, celebraos nel [[L.A. Live]] de la ciudá de [[Los Angeles]]. La temática de la presentación taba basada nel espaciu esterior; na parte posterior del escenariu proyeutóse una imaxe d'un gatu espacial que cantaba «Wrecking Ball» con [[sincronía de llabios]] xuntu con Cyrus y lloraba [[diamantes]].<ref>{{cita web |url=http://www.nydailynews.com/entertainment/music-arts/american-music-awards-2013-miley-cyrus-feline-groove-article-1.1528026#ixzz2lh3hKJhc|títulu=American Music Awards 2013: Miley Cyrus performs 'Wrecking Ball' with feline backup|fechaaccesu=25 de payares de 2013|nome=Jim|apellíu=Farber|fecha=25 de payares de 2013|obra=[[Daily News]]|editorial=Boston Properties, Inc.|idioma=inglés}}</ref> La revista ''[[Billboard]]'' calificó la presentación como la meyor de la ceremonia de premiación.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/5800700/space-kitten-miley-cyrus-wrecking-ball-ames#8iIhhhBa31AzxRFy.99|títulu=Space Kitten: Miley Cyrus and Her Feline Friend Swing 'Wrecking Ball' at Ames|fechaaccesu=25 de payares de 2013|nome=Marc|apellíu=Schneider|fecha=25 de payares de 2013|obra=Billboard|editorial=Nielsen Company (Prometheus Global Media)|idioma=inglés}}</ref> El 17 d'avientu, publicóse «[[Adore You]]», tercer senciellu de ''Bangerz'', que recibió opiniones xeneralmente favorables; los críticos emponderaron la so producción y l'entrega vocal de Cyrus. Tocantes a la so receición comercial, algamó'l visu de la llista ''Streaming Songs'' y el númberu 22 na ''Hot 100'' d'Estaos Xuníos, anque ingresara ellí al 42 enantes de ser llanzáu como senciellu. El videu musical que lu acompaña foi llanzáu'l 26 d'avientu de 2013 y provocó discutinios pol so conteníu sexual.<ref>{{cita web |url=http://www.larepublica.pe/26-12-2013/miley-cyrus-la so-polemico-video-polemico-adore-you-estrénose-güei|títulu=Miley Cyrus estrena'l so polémicu video "Adore you" (VIDEO)|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|autor=[[Axencia EFE]]|fecha=27 d'avientu de 2013|obra=[[La República (Perú)|La República]]|editorial=Grupu La República}}</ref> Cyrus remató l'añu siendo la persona más buscada nes redes y actuando nos espectáculos del Jingle Ball National Tour, entamaos por [[iHeart Radio]].<ref>{{cita web |url=http://cnnespanol.cnn.com/2013/12/03/miley-cyrus-y-beyonce-lo-mas-buscáu-en-la web-en-2013-segun-microsoft-y-yahoo/|títulu=Miley Cyrus y Beyoncé, lo más buscao na web en 2013, según Microsoft y Yahoo!|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|fecha=3 d'avientu de 2013|obra=[[CNN n'Español]]|editorial=[[Time Warner]] ([[Turner Broadcasting System]])}}</ref> Realizó una pequeña xira navidiega polos Estaos Xuníos onde interpretó delles de los sos cantares. Amás, actuó nel Dick Clark's New Year's Rockin' Eve, presentáu por [[Ryan Seacrest]] nel [[Times Square]] el 31 d'avientu ya interpretó «[[Get It Right (cantar de Miley Cyrus)|Get It Right]]» y «Wrecking Ball». En 2013, un mediu peruanu considerar «un iconu del pop».<ref>{{cita web |url=http://www.larepublica.pe/26-12-2013/miley-cyrus-ye-la reina-de-la cultura-pop-en-el-2013|títulu=Miley Cyrus ye la reina de la cultura pop nel 2013|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|fecha=26 d'avientu de 2013|autor=[[Associated Press]]|obra=La República editorial=Grupu La República}}</ref> Por cuenta del so ésitu, les canales [[MTV]] y [[American Broadcasting Company|ABC]] nomar l'artista del añu,<ref>{{cita web |url=http://www.utsandiego.com/news/2013/dec/09/mtv-declares-miley-cyrus-its-artist-of-the-year/|títulu=MTV declares Miley Cyrus its artist of the year|fechaaccesu=12 d'avientu|añoacceso=2013|autor=Associated Press|fecha=9 d'avientu de 2013|obra=[[O-T San Diego]]|editorial=MLIM Holdings|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://abcnews.go.com/Entertainment/celebs-year-miley-cyrus-prince-george/story?id=21170273#1|títulu=Celebs of the Year: Miley Cyrus, Prince George and More|fechaaccesu=17 d'avientu|añoacceso=2013|apellíu=Messer|nome=Lesley|fecha=17 d'avientu de 2013|obra=[[ABC News|ABCNews.go.com]]|editorial=[[American Broadcasting Company]]|idioma=inglés}}</ref> ente que la revista ''[[Time]]'' considerar una de les persones más relevantes del 2013 na so llista.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/5819992/miley-cyrus-named-a-finalist-for-times-person-of-the-year|títulu=Miley Cyrus Named a Finalist for Time's Person of the Year|fechaaccesu=18 de marzu de 2013|apellíu=Lewis|nome=Hilary|fecha=9 d'avientu de 2013|obra=Billboard|editorial=Nielsen Company (Prometheus Global Media)|idioma=inglés}}</ref> El 8 de xineru de 2014, anunciaron que Cyrus sería la imaxe de [[Marc Jacobs]], pa la so campaña de primavera-verano 2014. Dambos trabayaron xuntos enantes nuna campaña benéfica contra'l cáncer de piel, na que Cyrus apaeció desnuda nunes camisetes xunto a un mensaxe de proteición de la piel.<ref>{{cita web |url=http://www.vogue.es/moda/news/articulos/miley-cyrus-convirtióse en-la-nueva-imaxe-de-marc-jacobs-pa-la so-campana-primavera-verano-2014/18884|títulu=Miley Cyrus convertir n'imaxe de Marc Jacobs pa la so campaña de primavera-verano 2014|fechaaccesu=12 de febreru de 2014|apellíu=Ximénez|nome=Mario|fecha=20 de xineru de 2014|obra=[[Vogue (revista)|Vogue.es]]|editorial=[[Condé Nast Publications]]}}</ref> N'avientu de 2014 el sitiu web de moda Fashionista nomó esta campaña como una de los meyores realizaes a lo llargo del 2014, asitiándola na cuarta posición de la so ''Top 15'', describiendo les imáxenes espuestes como «memorables».<ref>{{cita web |url=http://fashionista.com/2014/12/best-fashion-ad-campaigns-of-2014#miley-cyrus-marc-jacobs-vogue-9jan14-prjpg|títulu=THE 15 BEST AD CAMPAIGNS OF 2014|fechaaccesu=24 d'avientu de 2014|obra=Fashionista.com|idioma=inglés}}</ref> El 29 de xineru, la cantante realizó un conciertu acústicu pal programa ''[[MTV Unplugged]]'' onde interpretó en versión acústica dalgunos de les temes de ''Bangerz'' y otros cantares d'anteriores discos; amás, actuó con [[Madonna]], que foi l'artista invitada al especial televisivu. Dambes artistes interpretaron un ''[[mash-up]]'' de los cantares «[[We Can't Stop]]» y el senciellu del añu 2000, «[[Don't Tell Me (cantar de Madonna)|Don't Tell Me]]», siendo consideráu esti momentu como «otru momentu llexendariu de la música pop». Pa la promoción del programa, Cyrus realizó un cartelu promocional nel qu'apaeció con una peluca rubia, un dentame postiza y col torso desnudu, tapándose los tetos con unes pezoneras con forma d'estrella.<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1720731/miley-cyrus-stripping-down-mtv-unplugged.jhtml|títulu=Miley Cyrus Stripping Down For 'MTV Unplugged'|fechaaccesu=12 de febreru de 2014|fecha=20 de xineru de 2014|obra=MTV|editorial=MTV Networks (Viacom)|idioma=inglés}}</ref> El 14 de febreru de 2014, Cyrus empecipió la so xira mundial [[Bangerz Tour]] en [[Vancouver]]; l'espectáculu tuvo opiniones mayoritariamente positives ya inclusive foi comparáu colos de la cantante Madonna,<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/story/life/music/2014/02/15/miley-cyrus-bangerz-tour-launch-vancouver/5501957/|títulu=Miley launches tour in Vancouver with sass, showmanship|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|apellíu=Conner|nome=Shawn|fecha=16 de febreru de 2014|obra=[[USA Today]]|editorial=|idioma=inglés}}</ref> anque hubo dellos discutinios pol conteníu esplícitu qu'amosó mientres el mesmu y pol besu lésbicu que la cantante dar con [[Katy Perry]] mientres el conciertu de [[Los Angeles]].<ref>{{cita web |url=http://www.larazon.com.ar/show/Padres-furiosos-Miley-Cyrus-pornografico_0_544200212.html|títulu=Padres furiosos quieren que Miley Cyrus ataye'l so tour "pornográficu"|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|fecha=20 de febreru de 2014|obra=[[La Razón (Arxentina)|La Razón]]|editorial=[[Grupu Clarín]]}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.europapress.es/chance/cineymusica/noticia-miley-cyrus-besu-katy-perry-incluyíu-defende-bangerz-tour-puede-ser-educativu-ninos-20140224120336.html|títulu=DISNEYMILEY CYRUS CON BESU A KATY PERRY INCLUYÍU, DEFENDE EL SO BANGERZ TOUR: "PUEDE SER EDUCATIVU PA LOS NEÑOS"|fechaaccesu=18 de marzu de 2014|fecha=24 de febreru de 2014|allugamientu=[[Madrid]], España|obra=[[Europa Press]]}}</ref> Otres actividaes que realizó Cyrus nel añu foi la collaboración que fizo con Madonna nel proyeutu denomináu «Art for Freedom» —«Arte pola llibertá»— el 2 de marzu, y que'l so oxetivu ye defender los derechos humanos a partir del arte público, p'animar a les persones a espresar el so sentíu personal de llibertá y revolución, en forma de de videos, música, poesía ya imáxenes.<ref>{{cita web |url=http://paulestodo.com/noticias/madonna-convido-a-miley-cyrus-pa-la so-art-for-freedom-de-abril-2210|títulu=Madonna convidó a Miley Cyrus pal so "Art for freedom" d'abril|fechaaccesu=24 de mayu de 2014|fecha=3 d'abril de 2014|obra=Paulestodo.com}}</ref><ref>{{cita web |url=http://entretenimiento.terra.com.pe/musica/madonna-convoca-a-miley-cyrus-pa-trabayar-xuntes,3466c2c750y25410VgnVCM5000009ccceb0aRCRD.html|títulu=Madonna convoca a Miley Cyrus pa trabayar xuntes|fechaaccesu=24 de mayu de 2014|fecha=4 d'abril de 2014|obra=[[Terra Networks|Terra.com.pe]]|editorial=[[Telefónica|Telefónica S.A.]]}}</ref> Per otra parte, el 18 de mayu, la cantante actuó xuntu cola banda [[The Flaming Lips]] nos [[Billboard Music Awards]] 2014, onde foi gallardoniada con dos premios. La presentación foi grabada mientres la so xira dende'l Phones4o Sable de [[Mánchester]]. Dambos interpretaron [[Lucy in the sky with diamonds (versión de The Flaming Lips)|una versión]] de «[[Lucy in the Sky with Diamonds]]» de [[The Beatles]].<ref>{{cita web |url=http://rollingstone.es/rstv/miley-cyrus-versiona-a-los-beatles/|títulu=Miley Cyrus versiona a los Beatles|fechaaccesu=24 de mayu de 2014|apellíu=Newman|nome=Jason|fecha=19 de mayu de 2014|obra=[[Rolling Stone (Edición Española)|RollingStone.es]]|editorial=[[Grupo PRISA]]}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/events/bbma-2014/6092042/miley-cyrus-lucy-in-the-sky-with-diamonds-billboard-music-awards-beatles|títulu=Miley Cyrus Covers Beatles' 'Lucy In the Sky' at Billboard Music Awards|fechaaccesu=24 de mayu de 2014|apellíu=Lipshutz|nome=Jason|fecha=18 de mayu de 2014|obra=Billboard|editorial=Nielsen Company (Prometheus Global Media)|idioma=inglés}}</ref> Díes dempués, el 2 de xunu, presentóse una nueva figura de cera de Cyrus nel [[Muséu Madame Tussauds]] de [[Berlín]], carauterizada a partir de la so presentación nos MTV Europe Music Awards de 2013, celebraos n'Ámsterdam.<ref>{{cita web |url=http://www.promiflash.de/fan-alarm-gzsz-nadine-menz-trifft-auf-miley-cyrus-14060225.html|títulu=Fan-Alarm: GZSZ-Nadine Menz trifft auf Miley Cyrus|fechaaccesu=5 de xunu de 2014|apellíu=Sp.|nome=Laura|fecha=2 de xunu de 2014|obra=Promiflash.d'idioma alemán}}</ref> [[Ficheru:2013 MTV's MoonMan-cut.png|right|200px|thumb|En 2014 Cyrus convertir na artista más nueva en consiguir el [[MTV Video Music Awards|MTV VMA]] al Videu del Añu por «Wrecking Ball».]] El 16 de mayu anuncióse que Cyrus, amás d'otros artistes, actuó na gala de los [[World Music Awards]] de 2014, celebraos el 27 de mayu en [[Montecarlu]] ([[Mónacu]]), onde interpretó finalmente una versión al pianu de «Wrecking Ball» y amás, recibió 4 premios.<ref>http://worldmusicawards.com/index.php/news/global-superstars-will-rock-monte-carlo-world-music-awards-air-wednesday-may-28-nbc/</ref> El 13 d'agostu, informóse que [[Bluewater Productions]] documentó la vida de l'artista nun cómic llamáu ''Fame: Miley Cyrus''; el llibru comenta la polémica actuación de 2013 nos MTV Video Music Awards y sigue falando de la so fama en [[Disney]] y l'esploración de la so infancia en [[Tennessee]].<ref>{{cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/news/celebritynews/11030138/Miley-Cyrus-life-turned-into-a-comic-book.html|títulu=Miley Cyrus' life turned into a comic book|fechaaccesu=16 d'agostu de 2014|fecha=13 d'agostu de 2014|obra=[[The Daily Telegraph]]|editorial=Telegraph Media Group|idioma=inglés}}</ref> El cómic foi escritu por Michael L. Frizell y dibuxáu por Juan Luis Rincón, y va tar disponible tantu en formatu impresu como en dixital.<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/1899633/miley-cyrus-comic-book/|títulu=Miley Cyrus Is Getting Her Own Comic Book: Get A Sneak Peek|fechaaccesu=16 d'agostu de 2014|apellíu=Blake|nome=Emily|fecha=14 d'agostu de 2014|obra=MTV|editorial=MTV Networks (Viacom)|idioma=inglés}}</ref> El 24 d'agostu, Cyrus asistió a los [[MTV Video Music Awards 2014|MTV Video Music Awards]], celebraos nel estadiu [[The Forum]] n'[[Inglewood (California)|Inglewood]], [[California]], onde taba nomada en dos categoríes, de les cualos ganó a videu del añu pol so senciellu «Wrecking Ball». Mientres el momentu de la entrega de dichu premiu, en llugar de xubir al escenariu a recoyelo, dexó qu'un nuevu indixente llamáu Jesse recoyer nel so nome pa dar un discursu sobre la indigencia y la probeza xuvenil qu'hai nos [[Estaos Xuníos]], y llamó a los espectadores a qu'ayudaren na causa de la fundación My Friend's Place, na que collabora Cyrus.<ref name="ElUniversalMTV">{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/espectaculos/2014/miley-cyrus-video-anio-wrecking-mtv--1032783.html|títulu=Miley Cyrus gana a Beyonce nos MTV|fechaaccesu=16 d'agostu de 2014|fecha=25 d'agostu de 2014|obra=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]]|editorial=Compañía Periodística Nacional, S.A. de C.V.}}</ref> A otru día de la gala, ''[[The New York Times]]'' informó que la fundación consiguió recaldar más de 200&nbsp;000 USD<ref name="NYTRecaudación">{{cita web |url=http://www.vanityfair.com/vf-hollywood/2014/08/miley-cyrus-jesse-helt-vmas-charity-my-friends-place|títulu=Miley Cyrus Has Raised More than $200,000 for Charity Since V.M.A.s|fechaaccesu=27 d'agostu de 2014|apellíu=Duboff|nome=Josh|fecha=26 d'agostu de 2014|obra=[[Vanity Fair (revista)|]]|idioma=inglés}}</ref> El 29 d'agostu de 2014, informóse que Jesse, el mozu que recoyera'l premiu de Cyrus nel so llugar, tenía una orde de captura pola policía dende payares de 2011.<ref name="HollywoodLife">{{cita web |url=http://hollywoodlife.com/2014/08/29/jesse-helt-turns-himself-in-police-arrest-warrant-oregon-homeless-miley-cyrus-vmas/|títulu=Jesse Helt: Miley Cyrus' VMAs Date Turns Himself In To Police – See Mug Shot|fechaaccesu=9 de setiembre de 2014|obra=Hollywoodlife}}</ref> N'avientu de 2014 publicóse qu'esti actu foi unu de los momentos que más tuits xeneró per minutu, con un total de 138.792, asitiando a Cyrus na séptima posición de la llista añal.<ref name="PortalPopline">{{cita web |url=http://portalpopline.com.br/lorde-miley-cyrus-y-beyonce-protagonizam-alguns-dos-momentos-mais-tuitados-de-2014/|títulu=Lorde, Miley Cyrus y Beyoncé protagonizam alguns dos momentos mais tuitados de 2014|fechaaccesu=11 de dicmenre de 2014|obra=PopLine - Brasil}</ref> Poco dempués, MTV nomó esta aición solidaria como'l meyor momentu de la cultura pop en 2014.<ref name="MTVMoment">{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/1994843/best-pop-culture-moments-handclap-emoji-2014-kardashian-cyrus/|títulu=19 Pop Culture Moments That Made Us Emoji Handclap In 2014|fechaaccesu=30 d'avientu de 2014|obra=MTV}}</ref> El 10 de setiembre de 2014 mientres la [[New York Fashion Week|Selmana de la Moda de Nueva York]], Cyrus amosó "Dirty Hippie", la coleición d'accesorios que diseñó y ellaboró coles sos propies manes pal desfile de primavera/verano de [[Jeremy Scott]], col cual collaboró na mesma llinia de moda del diseñador. Cyrus comento lo siguiente tres el desfile: "El mio arte ye una espresión o metáfora de la mio vida. Siempres fui bien afortunada", cuntaba Miley unos minutos enantes. "Tou resultóme fácil. Y a empiezos d'anguaño, odié 2014 porque tou lo que podría dir mal foi mal. Tar hospitalizada, la muerte del mio perru... Toa era peor, y peor, y peor... Asina que empecé a convertir toes eses coses males en bones, a usales y a camudales. Asina ye como empecé col mio arte".<ref>{{cita web |url=http://www.vogue.es/moda/news/articulos/jeremy-scott-collabora-con-miley-cyrus-en-nyfw/20470|títulu=Miley Cyrus collabora con Jeremy Scott en NYFW|fechaaccesu=11 de setiembre de 2014|obra=Vogue España}}</ref> El 15 de setiembre de 2014, la revista estauxunidense ''[[Forbes]]'' publicó la llista de los artistes más poderosos del momentu, onde Cyrus apaeció como la cuarta cantante más poderosa del 2014 y l'octava na clasificación xeneral de los músicos.<ref>{{cita web |url=http://www.forbes.com/pictures/eeel45eklli/8-miley-cyrus/|títulu=Celebs 2014: Most Powerful Musicians|fechaaccesu=15 de setiembre de 2014|obra=Forbes|idioma=inglés}}</ref> El 27 d'ochobre poner a la venta l'álbum-tributo de [[The Flaming Lips]], a la banda británica [[The Beatles]], sol títulu ''With a Little Help from My Fwends'', onde Cyrus collabora en dos canciones, qu'amás fueron los dos senciellos oficiales del discu, tratar de «[[Lucy in the sky with diamonds (versión de The Flaming Lips)|Lucy in the Sky with Diamonds]]» y «[[A Day in the Life]]», amosando una Cyrus somorguiada nos estilos musicales del [[rock sicodélicu]] y la [[neopsicodelia]].<ref name="TheFlamingLipsRollingStone">{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/news/flaming-lips-sgt-peppers-tribute-album-out-this-fall-20140515 |títulu=Flaming Lips' 'Sgt. Peppers' Tribute Album Out this Fall|obra=Rolling Stone |fechaaccesu=7 de payares de 2014|idioma=inglés}}</ref><ref name="TheFlamingLipsBillboard">{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/6289359/flaming-lips-sgt-peppers-with-a-little-help-from-my-fwends-track-by-track-review |títulu=Flaming Lips, 'With a Little Help From My Fwends': Track-By-Track Review|obra=Billboard |fechaaccesu=7 de payares de 2014|idioma=inglés}}</ref> El 29 d'ochobre de 2014, mientres la gala benéfica de los [[Fundación pa la Investigación sobre'l Sida|amfAR Awards]] celebrada en Los Angeles, Cyrus foi gallardoniada col premiu solidariu al meyor ídolu,<ref name="amfAR">{{cita web |títulu=Hanging out: Miley Cyrus and Rihanna mingle with stars at amfAR Inspiration Gala|url=http://www.standard.co.uk/showbiz/celebrity-news/hanging-out-miley-cyrus-and-rihanna-mingle-with-stars-at-amfar-inspiration-gala-9828231.html|editorial=standard.co.uk|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2014}}</ref> pol so llabor nel campu "a l'ayuda de la investigación d'una cura pal SIDA, la prevención del VIH y l'educación sobre'l tratamientu y la defensa de la enfermedá",<ref name="amfAREU">{{cita web |url=https://www.europapress.es/chance/gente/noticia-alessandra-ambrosio-miley-cyrus-rihanna-mas-celebs-amfar-inspiration-gala-20141030113752.html|títulu=Alessandra Ambrosio, Miley Cyrus, Rihanna y más celebs na amfAR Inspiration Gala|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2014|obra=EuropaPress|idioma=español}}</ref> amás, Cyrus donó más de 500&nbsp;000 dólares pa la causa.<ref name="amfARepro">{{cita web |url=http://eprotoeu.mtiny.com/article.ftl?id=593312&cc=ND|títulu=Gwyneth Paltrow Introduces Chris Martin's Surprise Performance, Miley Cyrus Drops $500,000 at AmfAR Gala|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2014|obra=Y! Online|idioma=inglés}}</ref>Amás, mientres el so discursu al ser gallardoniada, anunciu de forma oficial qu'ella sería la nueva imaxe de la llinia solidaria de [[MAC Cosmetics]] cola gama de maquillaxe 'Viva Glam' de la firma de cosméticos pa xineru y febreru de 2015, que los sos beneficios van ser utilizaos p'ayudar a la causa pola cual foi gallardoniada.<ref name="LaVanguardia">{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/de-moda/guapura/facial/20141030/54418717186/miley-cyrus-imaxe-viva-glam-mac-cosmetics.html|títulu=Miley Cyrus, nueva imaxe de la llinia solidaria de MAC Cosmetics|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2014|obra=La Vanguardia|idioma=español}}</ref> Asina, Cyrus mientres el discursu falo sobre la enfermedá, convirtiéndose asina na primer persona, como imaxe de MAC, qu'escribe un discursu sobre la enfermedá desque la marca empecipiara esta iniciativa en 1994. Cyrus na revista ''Flare'' dixo al respeutu: «escribí'l mio discursu, porque sé lo que siento. Ye lo mesmo col maquillaxe, con música, con tou esto. Esta vegada, namái quiero faelo sola».<ref>{{cita web |url=http://www.flare.com/celebrity/meeting-miley-interview-mac-viva-glam/|títulu=What Went Down When I Met Miley Cyrus?|fechaaccesu=7 de xineru de 2015|obra=Flare Magacín|idioma=inglés}}</ref> Amás de ser la imaxe de MAC Cosmetics, pocos díes dempués, anuncióse que Cyrus sería la nueva imaxe de Golden Lady Company. La marca italiana va llanzar una nueva llinia de medies ensin cordures, pa la cual cuntara con Cyrus sol eslogan "Rock Your Legs".<ref>{{cita web |url=http://velvetstyle.it/2014/11/05/golden-lady-miley-cyrus-testimonial/|títulu=Golden Lady diventa “rock”: Miley Cyrus è la nuova testimonial|fechaaccesu=6 de payares de 2014|obra=Velvet Style|idioma=italianu}}</ref> El 13 de payares llanzóse l'anunciu oficial, pa ser emitíu en televisión, por aciu la cuenta de la marca en YouTube. Nel mesmu, úsase'l cantar «[[Get It Right (cantar de Miley Cyrus)|#GETITRIGHT]]» del cuartu álbum de Cyrus, ''[[Bangerz]]'', mientres esta usa unes medies coloraes y un corazón enchible col que se cubrir el torso desnudu.<ref>{{cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=zU4beQfVf-Q|títulu=Miley Cyrus exclusive for Golden Lady Rock Your Legs|fechaaccesu=13 de payares de 2014|obra=Golden Lady - YouTube|idioma=italianu}}</ref> Dichu anunciu foi realizáu col fotógrafu y amigu de Cyrus, [[Terry Richardson]]. El 28 de payares de 2014, Cyrus participó nun especial solidariu de la canal [[FOX]]. Sol títulu “Cause For Paws”, el proyeutu tenía como oxetivu ayudar a los animales ensin llar n'Estaos Xuníos.<ref name="NewsDay">{{cita web |url=https://www.newsday.com/lifestyle/pets/fox-s-cause-for-paws-thanksgiving-adoption-special-photos-hilary-swank-miley-cyrus-more-1.9642512|títulu='Fox's Cause for Paws' Thanksgiving adoption special|fechaaccesu=28 de payares de 2014|obra=News Day|idioma=inglés}}</ref> El 3 d'avientu actuó nel festival d'arte moderno-contemporaneu ''Art Basel'' na so edición de [[Miami]], onde tuvo acompañada de The Flaming Lips pa interpretar «Lucy In The Sky With Diamods», amás de la tema de ''Bangerz'' «Love Money Party» y otres versiones d'artistes como [[Led Zeppelin]] o [[Johnny Cash]], por cuenta de que según la cantante, los asistentes nun seríen grandes fanáticos del so estilu musical pop. En dicha presentación, Cyrus uso un vestuariu plateado con una peluca de serpentinas plateadas y tamién utilizó unes "pezoneras".<ref>{{cita web |url=http://abcnews.go.com/Entertainment/wireStory/miley-cyrus-dazzles-art-basel-miami-beach-show-27356597|títulu=Miley Cyrus Dazzles at Art Basel Miami Beach Show|fechaaccesu=4 d'avientu de 2014|obra=ABC News|idioma=inglés}}</ref> En dicha presentación, Cyrus interpretó per primer vegada un cantar escrito y producío por ella mesma, «The Twinkle Song», tratar d'una balada al pianu surdida arriendes de unos suaños que tuvo l'artista, onde'l gatu fináu d'un amigu apaecíase-y.<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.co.uk/miley-cyrus/news/miley-cyrus-performs-new-song-and-youll-never-guess-what-its-about|títulu=Miley Cyrus Performs New Song And You'll Never Guess What It's About!fechaaccesu=9 d'avientu de 2014|obra=MTV|idioma=inglés}}</ref> N'avientu de 2014, recibió una nominación a los [[Premios Grammy]] 2015 pol so cuartu álbum d'estudiu ''Bangerz''.<ref>{{cita web |url=http://www.eonline.com/news/604160/2015-grammy-awards-check-out-the-complete-list-of-nominees|títulu=2015 Grammy Awards: Check Out the Complete List of Nominees|fechaaccesu=6 d'avientu de 2014|obra=Y online|idioma=inglés}}</ref> === 2015-presente: ''Happy Hippie'', álbum esperimental y otros proyeutos === [[Ficheru:Miley Cyrus on 2015 Rock and Roll Hall of Fame Induction Ceremony.jpg|left|200px|thumb|Cyrus nel [[Salón de la Fama del Rock|Rock and Roll Hall of Fame Induction Ceremony]] del 2015.]] N'avientu de 2014 súpose que Cyrus alcuéntrase trabayando nel que va ser el so quintu álbum d'estudiu, pal cual dixo «podría llevame cinco años [realizar l'álbum], (...) quiero qu'esti bien fechu».<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/1912144/miley-cyrus-new-album-five-years/|títulu=Miley Cyrus Is Working On New Music, But When Will We Hear It?|fechaaccesu=17 d'avientu de 2014|obra=MTV|idioma=inglés}}</ref> Amás, Cyrus alcuéntrase somorguiada nel proyeutu de la so collaboración con MAC Cosmetics pa llograr fondos contra'l sida gracies a la puesta en venta d'un pinta-llabios de la llinia "Viva Glam", nel cual tamién collaboraron personaxes como [[Lady Gaga]], [[Rihanna]] o [[Nicki Minaj]] n'años anteriores.<ref>{{cita web |url=http://www.freep.com/story/life/shopping/georgea-kovanis/2015/01/08/miley-cyrus-spokesperson-viva-glam-mac-cosmetics/21415663/|títulu=Miley Cyrus hired as new face of MAC Viva Glam|obra=Detroit Free Press|fechaaccesu=20 de xineru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Esta campaña foi promocionada con distintes entrevistes en prensa escrita y en televisión, como'l programa mañaneru ''Good Morning America'', onde aprofio que'l verdaderu oxetivu d'esti proyeutu ye consiguir fondos pa la investigación contra'l SIDA.<ref>{{cita web |url=http://abcnews.go.com/Entertainment/miley-cyrus-talks-face-mac-viva-glam-honest/story?id=28418465|títulu=Miley Cyrus Talks Being Face of MAC Viva Glam, Gets Honest About Grammy Nomination|obra=ABC News|fechaaccesu=23 de xineru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Un exemplu de la so promoción foi'l pequeñu anunciu que se publicar por aciu la cuenta de Instagram de la multinacional, onde Cyrus apaez nel mesmu set nel cual realizáronse les fotografíes mientres posa y lluz el llabial col cantar «Love Money Party» de Cyrus sonando de fondu.<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/2055088/miley-cyrus-viva-glam-mac-ad/|títulu=Miley Cyrus' New MAC Viva Glam Ad Is All About That Tongue|fechaaccesu=22 d'avientu de 2014|obra=MTV|idioma=inglés}}</ref>En xineru de 2015 dar a conocer que Cyrus collaborara na composición d'una de los nuevos cantares del álbum ''[[Rebel Heart (álbum de Madonna)|Rebel Heart]]'' de la cantante d'Estaos Xuníos [[Madonna]], dicha cantar foi «Wash All Over Me», na qu'amás tamién participaron la mesma Madonna Ciccone, Maureen McDonald y Tim Bergling.<ref>{{cita web |url=https://popcorker.wordpress.com/2015/01/19/madonna-announces-full-rebel-heart-track-listing/|títulu=Madonna announces full Rebel Heart track listing|obra=PopCorker|fechaaccesu=20 de xineru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Poco dempués, nuna entrevista con Y! Online pa la promoción de "Viva Glam", a Cyrus preguntóse-y sobre'l que sería'l so próximu álbum naquel momentu, a lo que contesto afirmando que s'atopa somorguiada dafechu nello, y amás, preguntóse-y sobre la so bona rellación con Madonna y si habría un «esperáu» dueto, a lo que la cantante dixo: «usté tien d'esperar a ver (...) Sé que tol mundu quier eso, ¿eh ho? Fiximos daqué xuntes a primeros d'añu y tamos segures de que nun vamos refugar lo».<ref>{{cita web |url=http://www.etonline.com/music/156740_miley_cyrus_thought_grammy_nomination_was_a_joke_works_on_new_album_every_day/|títulu=Miley Cyrus Works on New Album 'Every Day,' Thought Grammy Nom Was a 'Joke'|obra=Y! Online|fechaaccesu=26 de xineru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> El 15 de febreru de 2015, Cyrus participó nun programa especial de ''[[Saturday Night Live]]'' pol so 40 aniversariu n'antena. En dichu programa, Cyrus rindió tributu a [[Paul Simon]] interpretando la so tema «50 Ways to Leave Your Lover», pol cual la cantante recibió afalagos de la crítica musical.<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/tv/news/paul-mccartney-miley-cyrus-paul-simon-captivate-at-snl-40-20150216|títulu=Paul McCartney, Miley Cyrus, Paul Simon Captivate at 'SNL 40'|obra=Rolling Stone|fechaaccesu=16 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> A partir de la primavera de 2015, Cyrus cuenta cola so propia seición na revista americana ''V'', de la cual foi portada en delles ocasiones y cola que caltién una bona rellación profesional. Nesta seición titulada "Diary Of A Dirty Hippie", Cyrus va amosar cada mes la so visión del mundu y va compartir imáxenes esclusives de la so vida personal.<ref>{{cita web |url=http://www.idolator.com/7582874/miley-cyrus-diary-dirty-hippie-nsfw-boobs-breasts-nude-ass-photos|títulu=Miley Cyrus Continues Her “Diary Of A Dirty Hippie” Story In 'V' Magacín's Spring 2015 Issue: View The (Obviously) NSFW Photos|obra=Idolator|fechaaccesu=11 d'abril de 2015 |idioma=inglés}}</ref> El 18 d'abril de 2015, Cyrus foi convidada a la gala añal del [[Salón de la Fama del Rock|Rock and Roll Hall of Fame]], celebrada nel ''Public Auditorium'' de [[Cleveland]], pa llevar a cabu la inducción al muséu, dedicáu a l'alcordanza y memoria de los artistes más famosos ya influyentes na [[industria musical]] al traviés del xéneru de la [[música rock|música'' rock'']], de la cantante y amiga de Cyrus, cola que collaboró y honorado en pasaes ocasiones, [[Joan Jett]]. En dichu eventu, Cyrus espunxo un discursu n'honor a la ''roquera'' cantante afirmando: «De primeres, tener qu'inducir a Joan Jett nel llexendariu Salón de la Fama del Rock foi apolmonante. Había enforma que podría dicir y ella acaba de tener la so vida na música que ye raru. (…) Joan Jett ye una supermujer, lo qu'una supermujer tendría de ser! Ella tien una carrera de décades y fixo munches coses, non solo como muyer sinón como una humana nesti planeta. (…) La vida de Joan Jett enllena d'ésitos ye una prueba de que nun podemos parar d'evolucionar. Quiero da-y les gracies por lluchar pola nuesa llibertá a Joan, a la qu'amu tantu». <ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/news/read-miley-cyrus-badass-hall-of-fame-speech-for-joan-jett-20150418|títulu=Read Miley Cyrus' Badass Hall of Fame Speech for Joan Jett|obra=Rolling Stone|fechaaccesu=19 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Amás, Cyrus xuntu con Jett interpretaron xuntes clásicos como «[[Bad Reputation]]» ó «Cherry Bomb», pa pocu dempués xunise con [[Tommy James and the Shondells|Tommy James]] pa cantar «[[Crimson and Clover|Crimson & Clover]]» a lo llargo de la prestixosa ceremonia.<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/news/joan-jett-delivers-blistering-rock-hall-set-with-dave-grohl-miley-cyrus-20150418|títulu=Joan Jett Delivers Blistering Rock Hall Set With Dave Grohl, Miley Cyrus|obra=Rolling Stone|fechaaccesu=19 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> En mayu de 2015 publicóse, gracies a la revista ''Billboard'', que Cyrus conxuntamente cola banda [[The Flaming Lips]], que yá collaboraren enantes, taben preparando un álbum con siete canciones estilu punk-rock qu'escribieron y grabaron xuntos nel últimu añu en Los Angeles. Na entrevista concedida por Wayne Coyne a la revista estauxunidense afirma que l'[[Extended play|EP]] ta influyíu pol estilu rock sicodélicu que tanto lo caracteriza a él y a la so banda, coles mesmes, [[Pink Floyd]] y [[Portishead]] fueron una gran influencia pal proyeutu.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/6553687/wayne-coyne-miley-cyrus-project-friendship-flaming-lips|títulu=Wayne Coyne on His 'Wiser, Sadder' New Project With Miley Cyrus|obra=Billboard|fecha=1 de mayu de 2015|autor=Jonathan Ringen|fechaaccesu=2 de mayu de 2015 |idioma=inglés}}</ref> N'agostu de 2015 Cyrus, al ser portada de la revista ''Marie Claire'', realizó unes declaraciones alrodiu de los sos próximos proyeutos musicales onde afirma tener la intención de lliberar el so nuevu proyeutu de forma gratuita si dende la so discográfica, [[RCA Records]] ([[Sony Music]]), nun sofiten esti nuevu álbum. Pocos díes dempués dende ''Billboard'' esclarióse qu'estes declaraciones faíen referencia al EP cola banda americana. Dende la discográfica y Adam Leber, manager de Cyrus, afirmen a la revista que «Nun ye un álbum de Miley (...) Ye un proyeutu nel que ta trabayando colos Flaming Lips. Ye increíble, increíble, la xente namái tien qu'entender que nun ye un proyeutu típicu de Miley. Nun queremos qu'haya tracamundiu nel mercáu». Coles mesmes el direutor executivu de la RCA, Peter Edge, negar a comentar sobre'l llanzamientu del EP con Flaming Lips, pero confirmó a ''Billboard'' que «ensin dulda Miley esta con RCA (...) tenemos una gran rellación y nun hai nengún desalcuerdu». Asina Cyrus alcuéntrase somorguiada en dos proyeutos musicales simultáneos, el EP con Flaming Lips y el so propiu álbum d'estudiu.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/6671437/miley-cyrus-next-album-not-a-miley-record|títulu=Miley Cyrus' Next Album is 'Not a Miley Record': Source|obra=Billboard|fecha=24 d'agostu de 2015|autor=Jem Aswad|fechaaccesu=25 d'agostu de 2015 |idioma=inglés}}</ref> El 5 de mayu, dempués asistise a la Met Gala en Nueva York, Cyrus visito'l programa ''Good Morning America'' pa promocionar la so fundación [[Happy Hippie Foundation|Happy Hippie]] pa intentar recaldar fondos pa la llucha contra les desigualdaes sociales ente la mocedá d'Estaos Xuníos. Coles mesmes, declaro que tou lo que se recalde col ''[[merchandising]]'' que s'atopa a la venta na páxina web de la [[ONG]] va ser íntegramente utilizáu pal proyeutu. Como xestu, anuncio la llegada d'una serie de videos musicales llamaos ''[[Happy_Hippie_Foundation#The_Backyard_Sessions|The Backyard Sessions]]''. Como yá fixo en 2012, tratar d'unos videos onde Cyrus actúa nel so propiu xardín, nesta ocasión, acompañada d'otres personalidaes de la música como [[Joan Jett]], [[Ariana Grande]], [[Laura Jane Grace]] y [[Melanie Safka]]. La idea ye utilizar los videos como métodu pa promover los donativos pa la causa. El primer videu en publicar, por aciu [[Facebook]], foi'l de Joan Jett, que con Cyrus, interpretaron «Different».<ref name="RollingMayo">{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/news/miley-cyrus-enlists-joan-jett-ariana-grande-for-new-homeless-lgbt-charity-20150505|títulu=Miley Cyrus Enlists Joan Jett, Ariana Grande for New Homeless LGBT Charity|obra=Rolling Stone|fechaaccesu=5 de mayu de 2015 |idioma=inglés}}</ref> El 13 de mayu de 2015, Cyrus actuó nel conciertu benéficu "Non Adult Swim Party" en Nueva York. En dicha presentación la cantante aprovecho pa faer un curtiu discursu sobre les desigualdaes sociales y promovió la causa de la so fundación Happy Hippie. Coles mesmes, interpreto hasta 14 cantares, dalgunes de la so propia discográfica y versiones d'otros artistes, fueron estes (orde cronolóxicu): «#GETITRIGHT», «SMS (Bangerz)», «Do My Thang», «A Boy Named Sue» ([[Johnny Cash]] cover), «4x4», «50 Ways To Leave Your Lover» (Paul Simon cover), «Non Freedom» ([[Dido]] cover), «Babe, I'm Gonna Leave You» ([[Led Zeppelin]] cover), «Drive», «Tiger Dreams» (con The Flaming Lips), «A Day In The Life» (Beatles cover, con The Flaming Lips), «My Neck, My Back» ([[Khia]] cover), «We Can't Stop» y «Love Money Party». La interpretación causó raxón pola estética de caparina utilizada pola cantante, qu'uso hasta unes nales xigantes pal so vestuariu, según fumar en plenu conciertu.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/6561562/miley-cyrus-gets-trippy-with-the-flaming-lips-at-adult-swim-party|títulu=Miley Cyrus Gets Trippy With the Flaming Lips at Adult Swim Party: Review|obra=Billboard|fechaaccesu=14 de mayu de 2015 |idioma=inglés}}</ref> El 17 de xunu de 2015, dempués de la participación de Cyrus na gala Amfar onde foi gallardoniada pol so llabor solidaria, en parte pola fundación Happy Hippie y el so sofitu a la comunidá LGTB, estrenóse'l videu musical del senciellu de [[Madonna]] «[[Bitch I'm Madonna]]», onde Cyrus apaez nun curtiu cameo, al igual que [[Beyonce]], [[Katy Perry]], [[Nicki Minaj]], [[Kanye West]] o [[Rita Ora]].<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/6598316/madonna-bitch-im-madonna-video-beyonce-miley-katy-nicki-rita-kanye|títulu=Madonna's 'Bitch I'm Madonna' Video ft. Beyonce, Miley, Katy, Kanye, Nicki & Rita Is Out Now|obra=Billboard|fechaaccesu=17 de xunu de 2015 |fecha=17 de xunu de 2015|autor=Joe Lynch|idioma=inglés}}</ref> Según ''Billboard'', la unión de toes estes estrelles de la música ye l'eventu masivu de la cultura pop.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/6598213/madonna-beyonce-bitch-im-madonna-miley-katy-perry-nicki-minaj-rita-ora?mobile_redirection=false|títulu=Step Aside, 'Bad Blood': Madonna's New Video Stars Beyonce, Miley, Katy, Nicki & Rita Ora|obra=Billboard|fechaaccesu=16 de xunu de 2015 |fecha=17 de xunu de 2015|autor=Joe Lynch|idioma=inglés}}</ref> Coles mesmes, la revista asitio'l videoclip como unu de los meyores del añu.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/6605833/2015-10-best-music-videos-taylor-swift-maroon-5-sia?mobile_redirection=false|títulu=The 10 Best Music Videos of 2015 (So Far)|obra=Billboard|fechaaccesu=25 de xunu de 2015 |fecha=24 de xunu de 2015|autor=Jason Lipshutz|idioma=inglés}}</ref> El 25 de xunu anunció la participación de Cyrus na película documental del diseñador de moda, y amigu de la cantante, Jeremy Scott. La partición de l'artista en ''Jeremy Scott: The People's Designer'' ye un cameo onde ufierta'l so puntu de vista del so amigu y como foi trabayar xuntos.<ref>{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/jeremy-scott-documentary-trailer-804380|títulu=JEREMY SCOTT DOC TRAILER DEBÚES (EXCLUSIVE)|obra=[[The Hollywood Reporter]]|fechaaccesu=23 de xunu de 2015 |fecha=24 de xunu de 2015|autor=Stephanie Chan|idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:MTV-VMA15.Logo.jpg|thumb|230px|derecha|Cyrus utilizó la so conducción nos [[MTV Video Music Awards 2015|VMAs 2015]] como plataforma p'anunciar el llanzamientu gratuitu del so nuevu proyeutu musical ''[[Miley Cyrus and Her Dead Petz]]''.]] El 20 de xunetu de 2015 anuncióse que Cyrus foi la anfitriona de la gala de los [[MTV Video Music Awards 2015|MTV Video Music Awards de 2015]], celebraos dende'l [[L.A. Live|Microsoft Theatre]] de [[Los Angeles]] el 30 d'agostu.<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/2218106/miley-cyrus-2015-vma-host/ |títulu=Miley Cyrus Is Hosting The 2015 VMAs. This Is Not A Drill. |apellíu=Lindner |nome=Emilee |fecha=20 de xunetu, 2015 |work=MTV.com |fechaaccesu=21 de xunetu, 2015}}</ref> Anunciáu por aciu les redes sociales, tantu por Cyrus como [[MTV]], la noticia rápido convirtióse en [[trending topic]] mundial.<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/2218919/miley-cyrus-vmas-social-reactions/ |títulu=Miley Cyrus Is Hosting The VMAs And Smilers Are Losing Their Sh-t |apellíu=Bell |nome=Amanda |fecha=20 de xunetu, 2015 |work=MTV.com |fechaaccesu=21 de xunetu, 2015}}</ref> Coles mesmes, MTV publicó un artículu con 7 razones poles cualos Cyrus ye la perfecta presentadora para dicha celebración,<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/2218131/why-miley-cyrus-will-crush-it-at-2015-vmas/ |títulu=7 Reasons Host Miley Cyrus Will Make It A Party At The VMAs |apellíu=Lindner |nome=Emilee |fecha=20 de xunetu, 2015 |work=MTV.com |fechaaccesu=21 de xunetu, 2015}}</ref> postura na que coincidieron tamién dende la prestixosa revista ''[[Time]]'', dende onde consideren a Cyrus la verdadera estrella de les pasaes gales y ye que conclúin: «Los Video Music Awards precisa a un tipu francu, ensin complexos y qu'apurra emociones descomanaes, una estrella ensin mieu a paecer tontu como Cyrus ufierta. Ensin ella, seríen los Grammy».<ref>{{cita web |url=http://time.com/3965794/miley-cyrus-mtv-vmas-vma-video-music-awards/ |títulu=Miley Cyrus Is the Perfect Host for the Video Music Awards |autor=Daniel D'Addario |fecha=20 de xunetu, 2015 |work=Time.com |fechaaccesu=21 de xunetu, 2015}}</ref> Poco dempués del anunciu, la [[Parents Television Council]] realizó un pidimientu por que la cantante nun presentara la gala por considerala desaveniente pa los neños, o qu'a lo menos, l'espectáculu presentáu por Cyrus fora catalogáu pa mayores d'edá por prudencia por causa de les [[MTV_Video_Music_Awards_2013#Actuaci.C3.B3n_de_Miley_Cyrus|discutinios del 2013]].<ref>{{cita web |url=http://www.ew.com/article/2015/07/22/miley-cyrus-vmas-parents-television-council |títulu=Parents Television Council: MTV VMAs hosted by Miley Cyrus won't be 'safe for children' |autor=Will Robinson |fecha=22 de xunetu, 2015 |work=Entertainment Weekly |fechaaccesu=24 de xunetu, 2015}}</ref> El 30 de xunu anunciar por aciu les redes sociales que Cyrus volvería ser la imaxe de [[MAC Cosmetics]] pa la llinia caritativa "Viva Glam" con un nuevu llabial, esta vegada coloráu, siendo asina la primer artista en ser la imaxe de la campaña solidaria dos veces siguíes.<ref name="VivaGlam2015">{{cita publicación | url=https://twitter.com/MileyCyrus/status/626785689133121536| apellíu=Cyrus|nome=Miley|last2=|first2=|títulu= #VIVAGLAM|fechaaccesu=30 de xunetu de 2015|obra=[[Twitter]]|fecha=30 de xunetu de 2015}}</ref> N'agostu de 2015 anunciar a Cyrus como portada de la edición de setiembre de la revista ''[[Marie Claire]]'' onde confesó lo duro que foi realizar la serie que-y dio la fama, cuidao que les esixencies físiques pa interpretar esi papel llegaron a causa-y [[Trestornu dismórfico corporal|dismorfia]]. Según la cantante: «mientres tantos años dixéronme cómo una moza tenía de ser (...) Desque tenía once años, la tema yera 'yes una estrella del pop! Eso significa que tienes que ser rubia, tienes que tener el pelo llargu, y tienes que vistir ropa afecho y brilloso». Les pallabres de Cyrus revelen que xugar a ser «una moza de 16 años con una peluca y tonelaes de maquillaxe» afectó a la so manera de percibise a sigo mesma, criticando asina aquella dómina de la so vida na que l'ansiedá y la presión por trabayar na serie xugáronlu males pasaes.<ref>{{cita publicación | url=http://www.ew.com/article/2015/08/14/miley-cyrus-hannah-montana-marie-claire| apellíu=Rice|nome=Lynette|last2=|first2=|títulu=Miley Cyrus says playing Hannah Montana caused body dysmorphia|fechaaccesu=17 d'agostu de 2015|obra=[[Entertainment Weekly]]|fecha=14 d'agostu de 2015}}</ref> Coles mesmes, pocu dempués anuncióse a Cyrus como una de les anfitrionas del Saturday Night Live na so temporada 41 a estrenase n'ochobre na NBC, siendo asina la persona en realizar el primer programa.<ref name="SNL2015">{{cita publicación | url=http://www.rollingstone.com/tv/news/tracy-morgan-miley-cyrus-amy-schumer-to-host-snl-20150817| apellíu=Reed|nome=Ryan|last2=|first2=|títulu=Tracy Morgan, Miley Cyrus, Amy Schumer to Host 'SNL'|fechaaccesu=17 d'agostu de 2015|obra=[[Rolling Stones]]|fecha=17 d'agostu de 2015}}</ref> El 26 d'agostu Cyrus foi convidada al programa de [[Jimmy Kimmel]] pa promocionar la gala de los MTV VMA que se celebra pocu dempués. La visita Cyrus al programa foi ''[[trending topic]]'' mundial, pol so vestuariu al dexar ver el so torso desnudu quitando una chaqueta y unes pezoneras, y pola chancia que realizó amarutada de periodista y preguntando a los hollywoodenses qu'opinaben sobre ella en plena cai.<ref>{{cita web |url=http://www.formulatv.com/noticias/48809/miley-cyrus-presume-pechu-visita-show-jimmy-kimmel/ |títulu=Miley Cyrus presume de pechu mientres la so visita al show de Jimmy Kimmel |autor= |fecha=27 d'agostu, 2015 |work=Formula TV |fechaaccesu=27 d'agostu, 2015}}</ref> El 30 d'agostu de 2015 celebróse la gala de los [[MTV Video Music Awards 2015]], nos cualos Cyrus foi la anfitriona. La presencia de la cantante foi ''trending topic'' mientres tola nueche, polos sos estilismos y pola sorpresa preparada a la fin de la gala. Pa cerrar la ceremonia, Cyrus realizó una actuación sorpresa del so nuevu senciellu «[[Dooo It!]]» acompañada de 30 [[Drag queen|Drag Queens]] con un estilismu sicodélicu. Dende MTV emponderaron l'actuación realizada por Cyrus, diciendo que la puesta n'escena va más allá que llamar l'atención, dicen que l'usu de los tresformistes y la lletra del cantar ye un llamamientu a la llibertá d'espresión, y ye que «tenía significáu ya intención».<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/2256847/miley-cyrus-dooo-it-performance/|títulu=What You Didn't Get About Miley's VMA Performance|fechaaccesu= 1 de setiembre de 2015 |obra=MTV News |idioma=inglés}}</ref> A la fin de la presentación, la cantante anuncio la puesta en llibertá, de forma gratuita, del so nuevu álbum ''[[Miley Cyrus and Her Dead Petz]]'' por aciu la so páxina web oficial, quedando colapsada a los pocos minutos. Esti nuevu proyeutu ye una collaboración ente Cyrus y la banda estauxunidense de [[rock sicodélicu]], [[The Flaming Lips]], cola que Cyrus yá collaboró nel pasáu y tien una amistá públicamente documentada col líder de la banda, [[Wayne Coyne]].<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/news/miley-cyrus-surprise-releases-new-album-following-vma-performance-20150831#ixzz3kOs82MGN|títulu= Miley Cyrus Surprise-Releases New Album Following VMA Performance|fechaaccesu= 31 d'agostu de 2015 |obra=Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> Nuna entrevista pa ''[[New York Times]]'' la cantante afirma qu'esti nuevu discu ye un regalu a los sos fanáticos y una nueva forma d'espresase estremada del so proyeutu cola so discográfica RCA Records. Con un total de 23 cantares, onde collaboraron artistes como [[Big Sean]] o Sarah Barthel de Phantogram, Cyrus afirma que la realización del discu supunxo una inversión de cincuenta-mil dólares, a diferencia de los millones que supunxo'l so cuartu álbum d'estudiu llanzáu en 2013.<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2015/09/01/arts/music/miley-cyrus-and-her-dead-petz.html?_r=0|títulu=Inside the Making of 'Dead Petz,' Miley Cyrus's Surprise Album|fechaaccesu= 31 d'agostu de 2015 |obra=New York Times |idioma=inglés}}</ref> L'álbum llogró 17 millones de reproducciones en [[SoundCloud]] mientres los trés primeros díes dende la so puesta en llibertá gratuitamente. En setiembre dende ''Billboard'' publicóse que la cantante yá empezara a trabayar nel que seria'l so próximu álbum con RCA Records, teniendo de nuevu a Mike Will Made It como productor. Asina, súpose que Mike Will produxera ocho canciones de dolce que compondríen esti nuevu trabayu de la cantante cola so discográfica.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/6693000/miley-cyrus-next-album-mtv-vmas|títulu=What's Next for Miley Cyrus?|fechaaccesu= 11 de setiembre de 2015 |obra=Billboard |idioma=inglés}}</ref> El 13 de setiembre Cyrus por aciu la so cuenta d'[[Instagram]] confirmo la so participación na banda sonora de la película a estrenase en cines n'ochobre, ''[[Freeheld]]'' protagonizada por [[Julianne Moore]] y [[Ellen Page]], con un cantar escritu pola compositora [[Linda Perry]] y producida por Kerry Brown titulada «[[Hands of Love]]».<ref>{{cita web |url=https://instagram.com/p/7jCtfNQzBe/|títulu=Regram @ellenpage proud to be apart of @freeheldmovie ❤️ |fechaaccesu= 13 de setiembre de 2015 |obra=Miley Cyrus - Instagram|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=https://twitter.com/RealLindaPerry/status/643159212718092288|títulu=Wrote a song called In The Hands Of Love 4 @freeheldmovie a stunning beautiful movie. |fechaaccesu= 13 de setiembre de 2015 |obra=Linda Perry - Twitter|idioma=inglés}}</ref> Asina, el 30 de setiembre anunció'l llanzamientu del cantar pal 2 d'ochobre.<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/MileyCyrus/status/648989740356636672|títulu=#HandsofLove is available Friday! |fechaaccesu= 30 de setiembre de 2015 |obra=Miley Cyrus - Twitter|idioma=inglés}}</ref> A mediaos de setiembre de 2015, la cantante tuvo promoviendo la salvación de los [[llobos]] en peligru d'estinción del [[Canadá]] na zona de [[British Columbia]] onde taben siendo asesinaos, viaxando al llugar pa faer campaña en contra del [[maltratu animal]].<ref name="LobosCanadá"/> El 3 d'ochobre la cantante exerció de anfitriona ya invitada musical nel programa de televisión ''[[Saturday Night Live]]'', realizando dellos ''scketches'' ya interpretando en direuto los cantares «The Twinkle Song» al pianu y «Karen Don't Be Sad». Dambes actuaciones cuntaron con estravagantes vestuarios y la participación de la banda Flaming Lips en direutu. La participación de Cyrus nel programa, qu'estrenaba la so nueva temporada, foi ''[[trending topic]]'' mundial mientres tola nueche. L'estrenu de temporada llogró una gran audiencia, aumentáu nun 13% al respective de l'anterior, según los críticos, gracies a la participación de Cyrus y [[Hillary Clinton]]. Dempués la emisión del programa, Cyrus anuncio qu'a finales d'esi mesmu añu taría realizando una pequeña xira, denomada ''[[Miley Cyrus & Her Dead Petz Tour]]'', por [[Estaos Xuníos]] xuntu con The Flaming Lips pa promover el so álbum esperimental gratuitu llanzáu n'agostu.<ref name="PromoSNL"/> == Obra == === Estilu musical === Rob Sheffield, críticu de ''[[Rolling Stones]]'' (2010), dixo que «Tres cuatro años de carrera, Miley Cyrus ta, igual qu'otros ídolos enantes d'ella, consiguiendo mal humor pola so imaxe».<ref name="rollinst">{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/albumreviews/cant-be-tamed-20100621|títulu=Miley Cyrus Can't Be Tamed Hollywood|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> Miley ye carauterizada por intentar probar con diversos xéneros musicales como'l [[pop]], ''[[dance]]'', [[hip-hop]] y ''[[rock]]'' faciendo divesas versiones de grupos como [[Nirvana (banda)|Nirvana]] o [[Poison]].<ref>{{cita web |url=http://rock.soniquo.com/miley-cyrus-canta-version-de-nirvana-3142|títulu=Miley Cyrus canta versión de Nirvana|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> [[Ficheru:Miley Cyrus - Wonder World Tour - I Love Rock n Roll 6.jpg|thumb|left|La música ''[[rock]]'' influyó a Cyrus dende l'empecipió de la so carrera.]] L'estilu musical de Miley Cyrus foi evolucionáu dende la salida del so primer discu [[Hannah Montana 2: Meet Miley Cyrus]] en 2007. Esti discu foi recibíu positivamente polos críticos musicales, llogrando'l puestu númberu unu na llista ''[[Billboard 200]]''. [[Allmusic]] resalta los xéneros musicales que contién como [[pop]] y [[teen pop]] y que'l so soníu ye paecíu al de [[Vanessa Carlton]], añediendo que'l soníu y los cantares son "bones". Delles pistes, como «[[Hannah Montana 2: Meet Miley Cyrus|G.N.O. (Girl's Night Out)]]» y «[[I Miss You (cantar de Miley Cyrus)|I Miss You]]», podríen fácilmente ser cantares de Hannah Montana, pero los cantares de Cyrus son más baxes y guturales, y los arreglos son más orgánicos y empobinaos al rock.<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/hannah-montana-2-meet-miley-cyrus-mw0000481891|títulu=Hannah Montana Hannah Montana 2: Meet Miley Cyrus|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> En 2008 salió a la venta'l segundu álbum d'estudiu de Miley Cyrus ''[[Breakout (album)|Breakout]]'', que tamién foi recibíu con crítiques positives per parte d'[[Allmusic]], [[Billboard]] y [[About.com]]. Según [[Billboard]] esti discu ta más empobináu al [[pop]] y al [[dance]] que'l so antecesor. Amás el so soníu ye similar o como un amiestu d'otros artistes como [[Avril Lavigne]], [[Britney Spears]] y [[Michelle Branch]]. Y resalta que la voz de Cyrus ye más fonda y más dura que cuando cantaba como Hannah [...] Inclusive estos cantares son derivaes de más dives del [[pop]].<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/artist/miley-cyrus/chart-history/772285#/album/miley-cyrus/breakout/1150800/review|títulu=Artists / Miley Cyrus|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> En 2009, Cyrus llanzó'l so primera [[EP]], ''[[The Time of Our Lives]]'', que la establez como una estrella del [[pop-rock]]. Los críticos resaltaron los xéneros [[Rhythm and blues|R&B]], pop, rock y dance, amás del gran paecíu colos trabayos musicales de [[Britney Spears]].<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/artist/miley-cyrus/chart-history/772285#/album/miley-cyrus/the-time-of-our-lives/1294119/review|títulu=Artists / Miley Cyrus|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013|idioma=inglés}}</ref> En 2010 llanzó'l tercer álbum d'estudiu, ''[[Can't Be Tamed]]''. El discu proyeutar a una imaxe más madura y abrió-y camín nel mundu más maduru. [[Rolling Stones]] dixo que: "El discu ye carauterizáu pol pop, dance, [[Electro-pop]] y sobremanera rock".<ref name="rollinst"/> Continua diciendo que: «El so discu ta llenu de electro-pop y un estilu de [[Kelly Clarkson]]. La roxura de Cyrus de 17 años d'edá sicasí ye real, solo añede sabor».<ref name="rollinst"/> La páxina Prodigy dixo que: «Por momentos, el soníu del álbum recuerda a [[Lady Gaga]], [[Britney Spears]], [[Avril Lavigne]] y [[Christina Aguilera]]; pero, evidentemente, destaca l'estilu electropop-dance de Miley. Can't Be Tamed contién temes pa tolos gustos. Hai cantares pa llevantar l'ánimu, otres pa llorar, unes más pa cantar y delles pa baillar. Si yes fan del xéneru pop, definitivamente este ye un discu que nun puedes dexar pasar.»<ref>{{cita web |url=http://entretenimiento.prodigy.msn.com/musica/articulo.aspx?cp-documentid=24828718|títulu=Miley Cyrus: "Can't Be Tamed"|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> A partir d'esti últimu álbum Miley Cyrus dixo que quier dexar el xéneru del pop y enfusase más nel rock. Nuna entrevista faló sobre la so música y dixo que non escucha música pop «lo cual ye bien estrañu pa daquién que compón esi tipu de música». Amás amestó: «El mio 'yo' internu de 13 años regañaría al mio 'yo' de 17 años, porque me taría diciendo '¡Te vendisti!', pero en realidá nun se trata d'eso».<ref>{{cita web |url=https://www.europapress.es/chance/gente/noticia-miley-cyrus-odia-musica-20100602180829.html|títulu=Miley Cyrus odia la so música|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> Amás declaró que [[Can't Be Tamed]] va ser el so últimu discu de pop, amestando que va ser capaz d'atopar un soníu que lu preste.<ref>{{cita web |url=http://www.terra.com.pe/terrastereo/noticias/mus13639/miley-cyrus-dexara-pop-por estilu-mas-ventureru.html|títulu=Miley Cyrus va dexar el pop por un estilu más ventureru|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> En 2013, cola publicación del so cuartu álbum d'estudiu sol [[sellu discográficu]] [[RCA Records]], ''[[Bangerz]]'', Cyrus realizó una evolución musical emponderada pola crítica. Nel discu entemecen los xéneros ''[[dance pop]]'' y ''[[pop]]'' col ''[[country]]'', ''[[hip-hop]]'' y ''[[dubstep]]''. ''Bangerz'' esplora temes rellacionaes como la diversión», «l'odiu», «l'amor» y el desamor», que na so mayoría faen referencia a rotura de la rellación que caltuvo col actor [[Liam Hemsworth]]. Hai de solliñar que la producción del discu tuvo al cargu de la mesma Cyrus, compositora de la mayoría de cantares que lu formen, y el productor de hip hop [[Pharrell Williams]] y [[Mike Will Made It]], sicasí [[Cirkut]], [[will.i.am]], [[Sean Garrett]], [[Dr. Luke|Łukasz Gottwald]] tamién collaboraron. Amás apaecieron como artistes convidaos como [[Britney Spears]], [[Nelly]], [[Ludacris]], [[Big Sean]], [[French Montana]] y [[Future (raperu)|Future]]. L'álbum supunxo un enantes y un dempués na carrera de Cyrus, collechando un bon rendimientu, siendo númberu unu en numberoses llistes, anque envueltu en dellos discutinios y discutinios daos al so radical cambéu d'imaxe. D'esti álbum destáquense los senciellos «[[We Can't Stop]]» y «[[Wrecking Ball (cantar)|Wrecking Ball]]». En 2014 Cyrus, arriendes de la so amistá cola banda [[The Flaming Lips]], declaro que se vía atraida pol estilu "sicodélicu", amosándolo cola banda americana na so versión de [[The Beatles]], «[[Lucy in the sky with diamonds (versión de The Flaming Lips)|Lucy in the Sky with Diamonds]]».<ref>{{cita web |url=https://www.abc.es/cultura/musica/20141021/abci-miley-cyrus-flaming-lips-201410211225.html|títulu=Miley Cyrus, d'ácidu colos Flaming Lips|fechaaccesu=5 de payares|añoacceso=2014}}</ref> Esta versión, amás del cantar «[[A Day in the Life]]» formaron parte del álbum-tributo, a la banda británica orixinaria de [[Liverpool]], sol títulu ''With a Little Help from My Fwends'', que púnxose a la venta'l 27 d'ochobre d'esi mesmu añu, con estos dos versiones onde collabora Cyrus como senciellos oficiales.<ref> {{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/news/flaming-lips-sgt-peppers-tribute-album-out-this-fall-20140515 |títulu=Flaming Lips' 'Sgt. Peppers' Tribute Album Out this Fall|obra=Rolling Stone |fechaaccesu=7 de payares de 2014|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/6289359/flaming-lips-sgt-peppers-with-a-little-help-from-my-fwends-track-by-track-review |títulu=Flaming Lips, 'With a Little Help From My Fwends': Track-By-Track Review|obra=Billboard |fechaaccesu=7 de payares de 2014|idioma=inglés}}</ref> Esta segunda collaboración foi considerada pola revista ''Rolling Stone'' como una de los diez meyores versiones realizaes mientres el 2014.<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/lists/10-best-cover-songs-of-2014-20141222/the-flaming-lips-and-miley-cyrus-a-day-in-the-life-20141222 |títulu=10 Best Cover Songs of 2014: The Flaming Lips and Miley Cyrus, "A Day in the Life"|obra=Rolling Stone|fechaaccesu=23 d'avientu de 2014|idioma=inglés}}</ref> === Influencies === [[Ficheru:FFT4.jpg|thumb|right|[[Britney Spears]], la principal Influencia musical de Cyrus.]] Cyrus creció escuchando a [[Britney Spears]] y [[Christina Aguilera]], de quien la primera tresformar na so principal influencia musical. En 2008 declaró nuna entrevista: «Yá que pueda tener una carrera como la d'ella [Spears]»,<ref>{{cita web |url=http://musica.univision.com/noticias/article/2009-07-08/miley-cyrus-quier-ser-tan|títulu=Miley Cyrus quier ser tan esitosa como Britney Spears.|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> ente qu'en 2013 reconfirmó la so almiración al señalar: «Nun creo qu'haya nengún ídolu pop que m'importe más de lo que m'importa Britney».<ref>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=P28DqdmBLY4|títulu=Miley Cyrus On Alan Carr Chatty Man 2013 Part 2|fechaaccesu=14 de setiembre de 2013|fecha=13 de setiembre de 2013|obra=[[YouTube]]|idioma=inglés}}</ref> Tamién señaló: «Cuando yera más nuevu, el primer álbum que fui a mercar yera de Britney Spears. [...] Creo qu'ella representa un momentu en que los artistes teníen una rellación distinta colos sos siguidores, non solo en Twitter y tou esto, sinón qu'había daqué alrodiu de dir y mercar un álbum. Merqué cada álbum que salió de Britney, porque hai daqué sobre tener esi álbum y te emociona ver lo qu'hai dientro. Ella ye como un iconu n'eso».<ref name=hungertv/> Tamién sostuvo que-y dixo: «Britney, realmente non te das cuenta de qué xenial yes. La xente dizme que represento la so infancia, pa mi tu representes tola mio infancia, como si fores la banda sonora de la mio vida».<ref name=hungertv>{{cita web |url=http://www.hungertv.com/feature/interview-miley-cyrus/|títulu=The Interview: Miley Cyrus|nome=Holly|apellíu=Fraser|fecha=7 d'ochobre de 2013|obra=[[Hunger TV]]|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2013|idioma=inglés}}</ref> En 2010, tamién citó ciertes influencies de [[Nirvana (banda)|Nirvana]], [[Pixies]], [[Poison]] y [[Lady Gaga]], anque los críticos nun notaron mayor reflexu de felicidaes inflúis nos sos trabayos.<ref>{{cita web |url=http://www.derf.com.ar/despachos.asp?cod_des=332004|títulu=El nuevu discu de Miley Cyrus influyíu por Lady Gaga |fechaaccesu=7 d'ochobre|añoacceso=2013}}</ref><ref>{{enllaz rotu|1={{cita web |url=http://enonda.net/miley-cyrus-la mio-proximo-disco-tien-pocu-inflúi-lady-gaga/|títulu=El mio próximu discu tien pocu influencia Lady Gaga}}|2=http://enonda.net/miley-cyrus-la mio-proximo-disco-tien-pocu-influencia-lady-gaga/}}</ref> En víspores del entamu de la so xira [[Gypsy Heart Tour]] (2011) declaró sobre Nirvana: «Encántame [[Stevie Nicks|Stevie]] y [[Joan Jett]]. Toi faciendo versiones d'ellos. Hai cantares que la xente nun espera. Tengo un montón de cantares de Nirvana que puedo faer. La mio banda ta lloca. Tienen qu'aprender toes los cantares de los artistes que me gusten porque nunca saben qué cantar voi escoyer. Esta xira puede ser una llocura, pero va ser prestada».<ref>{{enllaz rotu|{{cita web |url=http://www.kurt-cobain.net/f15/miley-cyrus-fala-sobre-nirvana-4953/|títulu=Miley Cyrus fala sobre nirvana}}|2=http://www.kurt-cobain.net/f15/miley-cyrus-fala-sobre-nirvana-4953/}}</ref> Cyrus tamién tien influencies espirituales como [[Xesús de Nazaret|Xesús]] y [[Buda Gautama|Buda]], refiriéndose a ellos como una «verdadera inspiración». En 2009, ella dixo vía Twitter «falar con un home que caltién les sos promeses, un home que realmente entiende l'amor incondicional, ési ye Xesús».<ref>{{enllaz rotu|{{cita web |url=http://www.conpoder.net/miley-cyrus-confiesa-en-twitter-el so-amor-a-jesus/|títulu=Miley Cyrus confiesa en twitter el so amor a Xesús}}|2=http://www.conpoder.net/miley-cyrus-confiesa-en-twitter-el so-amor-a-jesus/}}</ref> Amás n'otra entrevista en 2010 dixo que: «A mi, creer en Xesús caltienme completa, pero creo que cada unu tien de faer lo que cree. Gustaríame influyir na xente por que sigan el mio mesmu camín, pero nun ye'l mio trabayu dici-yos lo que tán faciendo bien y lo que faen mal».<ref>{{cita web |url=http://archive.is/01jZ|títulu=Miley Cyrus: Xesús salvóme pero nun voi a la ilesia <small>Páxina recuperada</small>}}</ref> En 2012 causó discutiniu al dicir vía Twitter «Toos son polvu. Nun podríen tar equí si les estrelles nun esplotaren, porque tolos elementos ([[carbonu]], [[nitróxenu]], [[osíxenu]], toles coses qu'importen pa la [[evolución biolóxica|evolución]]) nun fueron creaos nel principiu de los tiempos, fueron creaos nes estrelles. Asina que ''escaézanse de Xesús''. Les estrelles morrieron por qu'ustedes puedan vivir». Esto causó gran enoxu colos sos almiradores.<ref>{{cita web |url=http://america.infobae.com/notas/45979-Miley-Cyrus-Olvdense-de-Jess|títulu=Miley Cyrus: "Escaézanse de Xesús"|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> Nuna entrevista realizada en 2013 pa la revista ''[[Billboard]]'', la cantante nomó a [[Dolly Parton]], [[Joan Jett]], [[Lil' Kim]], [[Nicki Minaj]] y [[Beth Hart]] como les principales influencies de ''Bangerz'', el cuartu álbum d'estudiu de Cyrus.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/1568795/gimme-five-miley-cyrus-favorite-female-singers-video|títulu=Gimme Five: Miley Cyrus' Favorite Female Singers (Video)|fechaaccesu=3 de xunu|añoacceso=2013|apellíu=Lipshutz|nome=Jason|fecha=2 de xunetu de 2013|obra=Billboard|editorial=Nielsen Company (Prometheus Global Media)|idioma=inglés}}</ref> En 2014 Cyrus, arriendes de la so amistá cola banda [[The Flaming Lips]], declaro que se vía atraida pol estilu "sicodélicu", amosándolo cola banda americana na so versión de [[The Beatles]], «[[Lucy in the sky with diamonds (versión de The Flaming Lips)|Lucy in the Sky with Diamonds]]».<ref>{{cita web |url=https://www.abc.es/cultura/musica/20141021/abci-miley-cyrus-flaming-lips-201410211225.html|títulu=Miley Cyrus, d'ácidu colos Flaming Lips|fechaaccesu=5 de payares|añoacceso=2014}}</ref> Esta versión, amás del cantar «[[A Day in the Life]]» formaron parte del álbum-tributo de The Flaming Lips, a la banda británica orixinaria de [[Liverpool]], sol títulu ''With a Little Help from My Fwends'', que púnxose a la venta'l 27 d'ochobre d'esi mesmu añu, so un estilu [[rock sicodélicu]] y [[neopsicodelia]]. Estos dos versiones onde collabora Cyrus, fueron publicaes y utilizaes como senciellos oficiales del álbum.<ref name="TheFlamingLipsRollingStone"/><ref name="TheFlamingLipsBillboard"/> == Legáu == [[Ficheru:Billboard logo.svg|thumb|200px|left|Miley Cyrus cunta con 43 cantares na llista ''[[Billboard Hot 100]]'', convirtiéndola en ''l'artista xuvenil con más cantares nel Hot 100''.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/artist/hannah-montana/chart-history/777056#/artist/hannah-montana/chart-history/777056|títulu=Artists / Hannah Montana|fechaaccesu=3 de xunu|añoacceso=2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/artist/miley-cyrus/chart-history/772285#/artist/miley-cyrus/chart-history/772285|títulu=Artists / Miley Cyrus|fechaaccesu=29 de xunu|añoacceso=2015}}</ref>]] Miley Cyrus convertir nun iconu del ''[[teen pop]]'' darréu dempués de llanzar el so álbum debú ''[[Hannah Montana (banda sonora)|Hannah Montana]]''. Mientres la so xira ''[[Best of Both Worlds Tour]]'', les entraes vender en cuestión de minutos y los estadios taben totalmente llenos, polo que foi reconocida como la xira más esitosa del 2007 sobre artistes como [[Bruce Springsteen]].<ref name="Miley Cyrus xira 2007">{{cita publicación |url=https://www.publico.es/agencias/efe/7137/la-artista-infantil-hannah-montana-afara-en-conciertos-penriba-de-los-veteranos/version-imprimible|títulu=L'artista infantil "Hannah Montana" afara en conciertos percima de los veteranos|nome=|apellíu=|obra=publico.es|fecha=2007|fechaaccesu=28 de setiembre de 2012}}</ref> La revista ''[[Rolling Stones]]'' escribió: «L'aumentu de Miley foi meteóricu. Les entraes pa la so xira en 2007 ''Best of Both Worlds Tour'' vendiéronse más rápidu que cualquier xira nesi añu [..] Paecía como si tuviera a puntu de convertise nuna versión más estable de [[Britney Spears]] - especialmente dempués de senciellos como «[[The Climb]]» y «[[Party in the U.S.A.]]».<ref name="Miley Cyrus Rolling Stone 2011">{{cita publicación |url=http://www.rollingstone.com/music/lists/the-top-25-teen-idol-breakout-moments-20120511/miley-cyrus-2007-19691231|títulu=Miley Cyrus - 2007|idioma=inglés|nome=|apellíu=|obra=Rolling Stone|fecha=2011|fechaaccesu=17 de setiembre de 2012}}</ref> D'alcuerdu a la revista ''[[Billboard]]'', Cyrus, como'l so [[álter ego]] [[Hannah Montana]], llogró vender más de 7,1 millones de copies en tol mundu y como Cyrus, 7,2 millones de copies.<ref name="Miley Cyrusventasbillboard">{{cita publicación |url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/1567023/miley-cyrus-20-the-billboard-cover-story?page=0%2C0|títulu=In control of her sound and image, Miley is mixing hip-hop edge with country twang, and storming the Billboard Hot 100 with "We Can't Stop"|idioma=inglés|nome=|apellíu=|obra=Billboard|fecha=2013|fechaaccesu=14 de xunu de 2013}}</ref> Por cuenta de la popularidá de Cyrus, [[Paul McCartney]] mientres una entrevista mientres la so xira en 2011 comparó a Cyrus col ésitu de [[The Beatles]]. Al respeutu, comentó: «Creo que cuando tienen a nueves sensaciones, como Miley Cyrus o Justin Bieber, los adolescentes identificar con ellos, de la mesma en que los mozos identificar con The Beatles, [...] cuando tienes miles d'adolescentes sintiendo lo mesmo, vuélvense eufóricos porque tienen esti amor por daqué de mancomún, yá sea The Beatles, Miley Cyrus, Justin Bieber, o lo que sía».<ref name="Miley Cyrus">{{cita publicación |url=http://www.terra.com/musica/semeyes/miley_cyrus_sensacion_d'el_pop/79004|títulu=Miley Cyrus, sensación del pop|idioma=español|nome=|apellíu=|obra=terra|fecha=2007|fechaaccesu=28 de setiembre de 2012}}</ref> El 11 d'abril de 2014, la revista estauxunidense ''[[Parade (revista)|Parade]]'' publicó los beneficios que dellos artistes consiguieron en 2013, onde Cyrus allugar na segunda posición, siendo la muyer con una mayor fortuna, con 76,5 millones de dólares.<ref>{{cita web |url=http://parade.condenast.com/277329/hithaprabhakar/celebrity-what-people-earn-gallery/#fullscreen_gallery|títulu=What Do Sandra Bullock, Bruno Mars, and Miley Cyrus Earn? Celebrity Salaries Revealed!|fechaaccesu=24 de mayu de 2014|apellíu=Prabhakar|nome=Hitha|fecha=19 d'abril de 2014|obra=[[Parade (revista)|Parade]]|editorial=[[Advance Publications]]|idioma=inglés}}</ref> La cantante tamién apaeció na llista de les persones más influyentes, ellaborada por ''[[Time]]'', y na que [[Dolly Parton]] escribió una reseña sobre ella.<ref>{{cita web |url=http://time.com/70803/miley-cyrus-2014-time-100/|títulu=Miley Cyrus|fechaaccesu=24 de mayu de 2014|fecha=23 d'abril de 2014|obra=[[Time]]|editorial=Time Inc. (Time Warner)|idioma=inglés}}</ref> Amás, el 7 d'agostu de 2014, la revista ''Page Six'' asitiar dientro de les 21 celebridaes más poderoses menores de 25 años, con 150 millones de dólares gracies al so trabayu en ''Hannah Montana'', les sos xires musicales y les sos ventes de discos y senciellos.<ref>{{cita web |url=http://pagesix.com/2014/08/07/young-money-the-richest-stars-under-25/#19|títulu=Young money: The richest stars under 25|fechaaccesu=9 d'agostu de 2014|fecha=7 d'agostu de 2014|obra=PageSix|idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:MDNAVogue.jpg|thumb|200px|right|Cyrus foi repetidamente comparada cola Reina del Pop, [[Madonna]], aportando a considerada la Madonna de la so xeneración.<ref name="MadonnaGuardian">{{cita web |url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2015/jun/10/proper-punk-miley-cyrus-madonna-sexuality|títulu=Canny and confrontational, Miley Cyrus is this generation's Madonna|fechaaccesu=11 de xunu de 2015|fecha=10 de xunu de 2015|obra=[[The Guardian]]|autor=Rebecca Nicholson}}</ref>]] El 15 de setiembre de 2014, la revista estauxunidense ''[[Forbes]]'' publicó la llista de los artistes más poderosos del momentu, onde Cyrus apaeció. Miley Cyrus destaca como la cuarta cantante más poderosa del 2014 y l'octava na clasificación xeneral de los músicos so la siguiente reseña: "Cyrus vuelve al Forbes Celebrity 100 dempués d'una ausencia de cuatro años. La última vegada que fiximos la nuesa llista foi cuando ella inda taba nadando en dineru de Hannah Montana. Agora, la cantante pop ta toa crecida y causando discutiniu en tou momentu. El so twerk nos MTV Video Music Awards sosprendió a muncha xente qu'inda vía a Cyrus como una neña, pero l'atención ayudó nes ventes de discos. El so últimu álbum, "Bangerz", foi certificáu platino."<ref>{{cita web |url=http://www.forbes.com/pictures/eeel45eklli/8-miley-cyrus/|títulu=Celebs 2014: Most Powerful Musicians|fechaaccesu=15 de setiembre de 2014|obra=Forbes|idioma=inglés}}</ref> En payares de 2014, la mesma revista volvió nomar nuna de les sos llistes, asitiándola como la séptima muyer meyor paga, na industria musical, nesi añu con unos ingresos de más de 36 millones de dólares.<ref>{{cita web |url=http://www.forbes.com/pictures/eeel45emikk/7-miley-cyrus-36-million-tie/|títulu=Highest-Paid Women In Music 2014|fechaaccesu=5 de payares de 2014|obra=Forbes|idioma=inglés}}</ref> Por esa mesma cantidá monetaria, volvió paecer nuna llista similar, de la mesma revista, como la sesta persona menor de trenta años más rica.<ref>{{cita web |url=http://www.forbes.com/pictures/mfl45emedd/miley-cyrus-2/|títulu=The Top Earning Celebrities Under 30|fechaaccesu=27 de payares de 2014|obra=Forbes|idioma=inglés}}</ref> Coles mesmes, en mayu de 2015 la revista ''Billboard'' publicó que Cyrus llogró unos ingresos cimeros a los 11 millones de dólares pola realización de la so xira mundial de 2014 [[Bangerz Tour]] solo n'Estaos Xuníos, siendo l'artista más nueva na llista de los músicos con mayores ingresos d'esi añu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.billboard.com/articles/news/billboard-lists/6553545/billboard-top-40-money-makers-rich-list-2015?page=0%2C1|títulu=Billboard Money-Makers List: Music's Top Earners of 2014|idioma=inglés|nome=|apellíu=|obra=Billboard|fecha=1 de mayu de 2015|fechaaccesu=2 de mayu de 2015}}</ref> En marzu de 2015, la cantante [[Madonna]], cola que Cyrus collaboró en delles ocasiones, fixo unes declaraciones a cerca de la cantante pa la revista ''[[Rolling Stones]]'' avera del drásticu y controversial cambéu d'imaxe de Cyrus, pol cual fueron comparaes: «Miley ta revelándose contra'l so pasáu y contra la imaxe manufacturada que yera mientres Hannah Montana y mientres la so infancia. Agora ella esta tratando de pescudar quién ye. Desque yera bien pequeña foi famosa y eso tuvo de ser un retu increíble. Nin siquier imaxinar , porque a mi dexáronme creer y empecé a ser lo que soi con 20 años, eso crea una gran diferencia. Ella ta abriendo'l sobre. Alcuérdome cuando salieron les sos primeres semeyes sexys y tol mundu volvióse llocu, yo sicasí, taba como ¿y qué asocede? Agora mirar y a lo menos pa mi, tou tien sentíu. Creo que ye una bona moza y tien un gran corazón. Ella sofitóme enforma, ella sabe la diferencia ente lo que ye real y lo que nun lo ye.»<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/features/madonna-to-kanye-west-dont-go-to-awards-shows-looking-for-justice-20150302|títulu=Madonna to Kanye West: 'Don't Go to Awards Shows Looking for Justice'|fechaaccesu=4 de marzu de 2015|obra=Rolling Stone|idioma=inglés}}</ref> Poco dempués en mayu, Madonna volvió espresar el so ciñu por Cyrus, diciendo: «Ella ye la mio hermana pequeña. L'amu. Encántame'l so sentíu del humor. Ella ye irreverente, risondera, ella tener y consigue lo que se propón. Ye una guerrera. A ella nun lu importa nada una mierda. Ye una perra ensin complexos nin reconcomios.»<ref>{{cita web |url=http://noisey.vice.com/en_ca/blog/madonna-interview-rebel-heart|títulu=BITCH, I'M MADONNA: "I WANT TO LIVE FOREVER AND I'M GOING TO"|fechaaccesu=4 de mayu de 2015|obra=Noisey|idioma=inglés}}</ref> En xunu de 2015, Rebecca Nicholson pa ''[[The Guardian]]'' publicó un artículu periodísticu nel que comparó a Cyrus y Madonna, definiendo a la primera como la Madonna de la so xeneración. Nel artículu repasa de volao la carrera de Cyrus dende los sos empiezos na [[The Walt Disney Company|Compañía Disney]], comparando la so transición a estrella del pop coles de [[Britney Spears]] o [[Christina Aguilera]], los trés usaron el discutiniu y l'escándalu pa evolucionar como artistes. Coles mesmes, defende la rebeldía controversial de Cyrus, destacando que detrás del personaxe hai una persona humana, talentosa y fuerte que consigue coneutar col públicu, al igual que la Reina del Pop. <ref name="MadonnaGuardian"/> == Mercadotecnia == === Llinies de ropa y producto === {{Caja de cita |alliniación=esquierda | ''Esfruto diseñando looks que definan perfectamente la individualidá y l'estilu personal de cada unu. La collaboración con Max Azria foi una esperiencia increíble y toi realmente bien entusiasmada pol llanzamientu d'esta llinia de ropa en Walt-mart<ref>{{cita publicación |enllaceautor= |añu=2012 |títulu= |publicación=[[Lacosarosa]] |volume= |númberu= |páxina= |ubicación=[[Méxicu]] |editorial= |issn= |url=http://www.lacosarosa.com/miley-cyrus-llanzara-linea-ropa-bien-economica.html|títulu=Miley Cyrus va llanzar una llinia de ropa bien económico |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> }} N'agostu de 2009 llanzó una llinia de ropa xunto con [[Max Azria]] puramente para [[Walmart]] que lleva por nome ''Miley Cyrus & Max Azria''. La so primer coleición taba compuesta por tou tipu de ropa: camisetes, tops, zapatos y pantalones, según una amplia llinia d'accesorios.<ref>{{cita web |url=http://www.elmanana.com.mx/notes.asp?id=124889 |títulu=Miley llánzase como diseñadora de modes editorial=elmanana.com.mx |fecha=28 de xunetu de 2009 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> Cyrus dixo que: «La mio inspiración pa la llinia foi l'estilu británicu. Cada vez que voi a Europa encántame percorrer les tiendes ''[[funky]]''. Quixi traer un pocu d'esi estilu risonderu a les moces d'América».<ref name="coleccion">{{cita web |url=http://www.imujer.com/2009/08/03/conoz-la-coleccion-de-miley-cyrus-y-max-azria |títulu=Conoz la coleición de Miley Cyrus y Max Azria |editorial=imujer.com |fecha=3 d'agostu de 2009 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> Y amás díxo-y a la [[People|revista People]] que: «Quixi finalmente faer daqué pa moces de la mio edá. Daqué que les mios amigues y yo quixéramos usar. Pero diría que cualesquier, dende los 8 años a los 80, van poder esfrutar d'esta llinia».<ref name="coleccion" /> Col fin de promocionar la llinia de ropa, Cyrus llanzó'l 11 d'agostu de 2009 el cantar [[Party in the U.S.A.]], que convertiríase nel cantar más esitosu de la so carrera musical.<ref>{{cita web |url=http://disneychannelymas.blogspot.mx/2009/07/miley-llanza-linea-de-ropa.html |títulu=Miley Lanza Linea de Ropa editorial=disneychannelymas.blogspot.mx |fecha=4 de xunu de 2009 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> El vicepresidente executivu y direutor de comercialización de Walmart, John Fleming, dixo en conferencia de prensa que: «El nuesu llanzamientu de la llinia Miley Cyrus & Max Azria sigue la nuesa estratexa d'atraer veceros en toles categoríes. Esta vegada, tamos axuntando a una artista destacada y a una importante firma de ropa pa llevar a los nuesos veceros productos curiosos y los meyores precios».{{ensin referencies}} En 2014 Cyrus iguó una llinia d'accesorios, denomada "Dirty Hippie", en collaboración col diseñador [[Jeremy Scott]], que foi amosada'l 10 de setiembre de 2014 mientres la [[New York Fashion Week|Selmana de la Moda de Nueva York]] nel desfile de primavera/verano del diseñador.<ref>{{cita web |url=http://www.vogue.es/moda/news/articulos/jeremy-scott-collabora-con-miley-cyrus-en-nyfw/20470|títulu=Miley Cyrus collabora con Jeremy Scott en NYFW|fechaaccesu=11 de setiembre de 2014|obra=Vogue España}}</ref> El 29 d'ochobre de 2014, mientres la gala benéfica de los [[Fundación pa la Investigación sobre'l Sida|amfAR Awards]], onde Cyrus foi gallardoniada con un premiu solidariu,<ref>{{cita web |títulu=Hanging out: Miley Cyrus and Rihanna mingle with stars at amfAR Inspiration Gala|url=http://www.standard.co.uk/showbiz/celebrity-news/hanging-out-miley-cyrus-and-rihanna-mingle-with-stars-at-amfar-inspiration-gala-9828231.html|editorial=standard.co.uk|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2014}}</ref> anunciu de forma oficial qu'ella sería la nueva imaxe de la llinia solidaria de [[MAC Cosmetics]] cola gama de maquillaxe 'Viva Glam' de la firma de cosméticos pa xineru y febreru de 2015, que los sos beneficios van ser utilizaos pa "l'ayuda de la investigación d'una cura pal SIDA, la prevención del VIH y l'educación sobre'l tratamientu y la defensa de la enfermedá".<ref>{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/de-moda/guapura/facial/20141030/54418717186/miley-cyrus-imaxe-viva-glam-mac-cosmetics.html|títulu=Miley Cyrus, nueva imaxe de la llinia solidaria de MAC Cosmetics|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2014|obra=La Vanguardia|idioma=español}}</ref> Pa la so promoción, Cyrus realizó una "sexy" sesión de semeyes en [[Londres]] en tonos rosados, qu'espublizóse'l les redes sociales pola compañía y la mesma cantante pocu dempués.<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/1980188/miley-cyrus-mac-lipstick/|títulu=See Miley Cyrus' Super Hot MAC Viva Glam Lipstick Campaign|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2014|obra=MTV|idioma=inglés}}</ref> Amás de ser la imaxe de MAC Cosmetics, pocos díes dempués, anuncióse que Cyrus sería la nueva imaxe de Golden Lady Company. La marca italiana va llanzar una nueva llinia de medies ensin cordures, pa la cual cuntara con Cyrus sol eslogan "Rock your legs".<ref>{{cita web |url=http://velvetstyle.it/2014/11/05/golden-lady-miley-cyrus-testimonial/|títulu=Golden Lady diventa “rock”: Miley Cyrus è la nuova testimonial|fechaaccesu=6 de payares de 2014|obra=Velvet Style|idioma=italianu}}</ref> El 13 de payares llanzóse l'anunciu oficial, pa ser emitíu en televisión, por aciu la cuenta de la marca en YouTube. Nel mesmu, úsase'l cantar «[[Get It Right (cantar de Miley Cyrus)|#GETITRIGHT]]» del cuartu álbum de Cyrus, ''[[Bangerz]]'', mientres esta usa unes medies coloraes y un corazón enchible col que se cubrir el torso desnudu.<ref>{{cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=zU4beQfVf-Q|títulu=Miley Cyrus exclusive for Golden Lady Rock Your Legs|fechaaccesu=13 de payares de 2014|obra=Golden Lady - YouTube|idioma=italianu}}</ref> Dichu anunciu foi realizáu col fotógrafu y amigu de Cyrus, [[Terry Richardson]]. El 30 de xunu anunciar por aciu les redes sociales que Cyrus volvería ser la imaxe de [[MAC Cosmetics]] pa la llinia caritativa "Viva Glam" con un nuevu llabial, esta vegada coloráu, siendo asina la primer artista en ser la imaxe de la campaña solidaria dos veces siguíes.<ref name="VivaGlam2015"/> === Libro === {{Caja de cita|''La mio familia ocupa una gran parte d'esti llibru. Tuvieron implicaos nel procesu de creación de l'autobiografía y xuntos falamos enforma alrodiu de qué diba escribir, cómo lo diba a cuntar.|—Miley falando sobre Miles to Go<ref>{{cita web |url=http://www.enelbrasero.com/2009/03/06/semeyes-miley-cyrus-promotiona-el so-llibru-miles-to-go/ |títulu=Miley Cyrus promociona'l so llibru “Miles to Go” |fechaaccesu=14 de xunu |añoacceso=2012|obra=chismekquema}}</ref>}} Miley Cyrus tamién foi identificada por ser autora de llibros. En 2009 publicóse la so autobiografía sol nome de [[Miles to Go]], escrita por ''Miley Cyrus'' y ''Hilary Liftin'' y publicada por [[The Walt Disney Company|Disney Hyperion]]. Nella ''Miley Cyrus'' describe la rellación cola so familia, la so vida enantes de ser famosa, los entamos de la so carrera, les sos reflexones sobre los medios de comunicación, la so vida amorosa y los sos proyeutos y ambiciones pal futuru. El llibru inclúi semeyes de Cyrus a lo llargo de la so vida, dalgunos con pequeños comentarios o dedicatories. El llibru asitiar nel #1 de la llista de [[best-seller]]s infantiles del ''[[New York Times]]''. Amás el llibru foi traducíu a 4 idiomes: [[Idioma español|español]], [[Idioma francés|francés]], [[Idioma portugués|portugués]], y [[Idioma vietnamita|vietnamita]]. Les sos ventes a nivel mundial superaron los 2.000.000 exemplares. Mientres la promoción del llibru Miley declaró en conferencia de prensa que quier que la xente vealo «como una persona real, como tolos demás. Quiero que tamién se sientan más cercanos a mi.» === Xuguetes y vídeojuegos === [[Ficheru:Miley Cyrus Concert.jpg|thumb|derecha|Cyrus nuna sesión de semeyes pa la ''Prestige Magacín'' en 2012 xuntu cola so difunta perra Lila.]] La imaxe de Miley Cyrus, principalmente so la so alter ego Hannah Montana, foi utilizada pa crear diversos xuguetes o artículos y como muñeques, ruempecabeces, bolses, y hasta vídeojuegos creaos por Disney. En 2008 Disney y [[Mattel]] llanzaron al mercáu una muñeca que canta inspirada na serie Hannah Montana, que contién dellos accesorios incluyendo dos peluques intercambiables: una roxa (Hannah Montana) y otra castaña (Miley Stewart). En 2011 publicóse un videu en [[YouTube]] onde s'amuesa un xuguete d'una [[bruxa]] para [[Halloween]] cantando'l cantar Can't Be Tamed. Miley Cyrus darréu publicar na so cuenta de Twitter por que lo vieren les sos fans.<ref>{{cita press release |títulu=Brujo que canten “Can't Be Tamed” de Miley Cyrus |editorial=rede17.com |fecha= 26 d'agostu |añu=2009 |url=http://www.red17.com/24273-bruxes-que-canten-cant-be-tamed-de-miley-cyrus |fechaaccesu= 14 de xunu| añoacceso=2012}}</ref> En 2006 Disney llanzó [[Hannah Montana (videoxuegu)|Hannah Montana]], que ye un vídeojuego basáu nel programa de Disney Channel Hannah Montana. Foi desenvueltu por DC Studios y publicáu por Bona Vista Games n'ochobre de 2006. Un segundu xuegu llamáu [[Hannah Montana: Spotlight World Tour]] foi llanzáu'l 6 de payares de 2007 n'Estaos Xuníos. Inclúi sables de los tours de Hannah Montana como Tokiu, Londres y París. Los xugadores pueden tomar el control de los movimientos de "Hannah" usando'l control remotu de [[Wii]]. Dichu vídeojuego ta disponible nes consoles Wii y [[Play Station 2]]. Inclúi 16 cantares populares de Hannah Montana, 8 de la primer temporada y 8 de la segunda. {{Caxa de cita |alliniación=esquierda | ''Ye difícil vivir una doble vida, pero seique entá más malo d'atopar l'ésitu nes pantalles dobles. Esti diseñu de DS tien un montón de coses bones, el soníu, la sensación xeneral. Pero la esperiencia ye demasiáu curtia [...]. Ye bien posible que se llogre daqué meyor nel futuru, pero dica agora, este ye un conciertu nel que cayó'l telón mui a tiempu | —Critica de Ign.com a Hannah Montana DS<ref>{{cita web |fecha=23 d'ochobre de 2006|títulu=Hannah Montana Review|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|editorial=[[IPC Media]]|idioma=inglés|apellíu=Thomas|nome=Lucas M.|url=http://ds.ign.com/articles/741/741127p1.html|fechaaccesu=25 de xunu de 2012}}</ref>}} Un tercer vídeojuego llamáu ''Hannah Montana: Music Jam'' foi llanzáu'l 7 de payares de 2007 y el 29 de mayu de 2008 n'Europa. El xuegu dexa crear cantares, faer videos musicales y amosalo a otros xugadores, que pueden enllazar sistemes de [[Nintendo DS]]. Un cuartu vídeojuego llamáu ''Hannah Montana: The Movie'' foi llanzáu'l 7 d'abril de 2009, n'Europa'l 8 de mayu de 2009 y n'[[Australia]] en mayu de 2009 en formatu pa Wii, [[PlayStation 3]], [[Xbox 360]], Nintendo DS y [[Ordenador personal|PC]]. El xugador xuega como Miley y Hannah y esplora Crowley Corners ya interactuar cola familia y amigos de Miley mientres les misiones. Los xugadores pueden desbloquiar elementos clave pa los conciertos de Hannah como los cantares y sales de conciertos pa completar les sos misiones. Un quintu vídeojuego llamáu ''Hannah Montana: Rock Out the Show'' foi llanzáu'l 4 d'agostu de 2009 en formatu de [[PlayStation Portable|PSP]]. Nel xuegu, Robbie Ray carezse, polo que Hannah tien qu'alministrar la so nueva xira per tol mundu. El xugador tien de crear los escenarios, escoyer los cantares y vistir a Hannah. La llista de cantares inclúi 11 temes de la tercer temporada y dellos nuevos. El xugador basar nel ritmu, ente que Hannah canta los cantares. El sestu vídeojuego llamáu ''Disney Channel All Star Party'' foi llanzáu'l 26 d'ochobre de 2010 puramente pa Wii. Nél apaecen los personaxes de les series Hannah Montana, [[Phineas y Ferb]], [[Jonas L.A.]], [[Sonny with a Chance]], [[Wizards of Waverly Place]], [[The Suite Life on Deck]] y [[Camp Rock 2: The Final Jam]]. El séptimu vídeojuego llamáu ''Hannah Montana: Pop Star Exclusive'' diba ser llanzáu en 2010 pero foi puestu n'espera indefinida. Nel mesmu los xugadores asumen el papel de reporteru gráficu [[VIP]] de Hannah y embárquense nuna oportunidá de faer una xira con Hannah Montana. Los xugadores resuelven ruempecabeces pa configurar la sesión fotográfica óptima y ayudar a Hannah a crear traxes pa cada ocasión. Pueden crease diseños de la revista p'adolescentes pa unviar al editor pa la portada. == Vida privada == [[Ficheru:Miley Cyrus Wonder World concert at Auburn Hills 07.jpg|thumb|derecha|155px|Cyrus mientres la xira ''Wonder world Tour'' en 2009.]] Nel 2008, Cyrus ganó $25 millones, frente a les sos ganancies de $18 millones en [[2007]], y foi clasificada col númberu 35 por [[Forbes]] na llista "Celebrity 100".<ref name="forbes2008">{{cita web |url=http://www.forbes.com/lists/2008/53/celebrities08_The-Celebrity-100_Rank_2.html|títulu=The Celebrity 100|fecha=11 de xunu de 2008|editorial=Forbes|fechaaccesu=14 de febreru de 2010}}</ref> La revista Parade informó qu'ella yera la más rica estrella [[adolescencia|adolescente]] y que la so llicencia válse-y aprosimao $1 mil millones a la fin del añu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.msnbc.msn.com/id/24293946/|títulu=Miley Cyrus franchise worth $1 billion|editorial=[[MSNBC]]|axencia=Associated Press|fecha=24 d'abril de 2008|fechaaccesu=4 de xunu de 2010}}</ref> Col ésitu creciente de Cyrus llegó una mayor atención de los medios. En mayu de 2008, nuna entrevista col diariu [[Los Angeles Times]], Francois Navarre, el titular de l'axencia fotográfica X17, dixo que Cyrus aumentó'l valor en mercáu considerablemente dempués de les polémiques semeyes de la revista ''[[Vanity Fair (revista)|Vanity Fair]]''. "Ella empezó a vender más [...] Ella solía ser de $300, y agora ye de $2,000 pa una semeya".<ref name="kiss">{{cita publicación |autor=Abramowitz, Rachel|url=http://articles.latimes.com/2008/may/28/entertainment/et-brief28|títulu=All lenses are on Miley|obra=[[The Los Angeles Times]]|fecha=28 de mayu de 2008|fechaaccesu=4 de xunu de 2010}}</ref> Les estimaciones d'una imaxe de la campaña d'entós 15 años el primer besu foi de $30.000 a $150.000.<ref name="kiss" /> {{Caxa de cita |alliniación=esquierda | ''Los mios padres cerraron Disneyland por mi, asina que toi bien por un ratu. | —Miley falando sobre la so fiesta en Disneyland<ref>{{cita publicación |enllaceautor= |añu=2008 |títulu= |publicación=[[L'Informador (Méxicu)|informador.com]] |volume= |númberu= |páxina= |ubicación=[[Méxicu]] |editorial= |issn= |url= http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2008/43790/6/miley-cyrus-celebra-los sos-16-anos-en-disney.htm |fechaaccesu=14 de xunu de 2012}}</ref> }} Navarra señaló que Cyrus escasamente portábase en contra de la so imaxe sana y ensin un padre que defendela y declaró: "Ella tien a la xente esperando'l momentu en qu'empieza a ser menos tradicional [...] Ye natural. Cualesquier adolescente. Pero va venir bien rápido. [...] Asina'l so ma dexar salir por sigo mesma. Va empezar a ser interesante".<ref name="kiss" /> La revista [[Time]] incluyir na llista ''Time 2008 100'', de les 100 persones más influyentes nel mundu. El so reportaxe foi escritu pol ex estrella infantil ''Donny Osmond'', quien alvirtió: "Como un ídolu de los preadolescentes de tol mundu, la cantante y actriz Miley Cyrus, de 15, ta montando una fola enorme nel cume de la so carrera, lo que tendría de ser. Espero que lo esfrute. [...] Dientro de trés a cinco años, Miley va tener qu'encarar la edá adulta. [...] Como lo fai, va querer camudar la so imaxe, y el cambéu axuntar cola adversidá".<ref>{{cita publicación |enllaceautor=Donny Osmond|apellíu=Osmond|nome=Donny|url=http://www.time.com/time/specials/2007/article/0,28804,1733748_1733752_1734628,00.html#ixzz0pT6GawvW|títulu=Miley Cyrus - The 2008 TIME 100|obra=[[Time (magacín)|Time]]|fecha=30 d'abril de 2009|fechaaccesu=4 de xunu de 2010}}</ref> En xineru de 2008 empecipió un procesu llegal pa camudar el so nome a "Miley Ray Cyrus", en cuenta de "Destiny Hope Cyrus".<ref name="ref_duplicada_1">{{cita web |url=http://www.etonline.com/news/2008/01/58023/|títulu=Miley Cyrus Changes Her Name!|fecha=28 de xineru de 2008|editorial=ETonline.com}}</ref> Esi añu publicó'l so primer llibru, ''[[Miles To Go]]'', nel cual fala sobre les sos rellaciones colos sos amigos y pareyes, el [[acoso escolar]] y los sos oxetivos pal futuru. Cyrus celebró'l so cumpleaños númberu 16 en [[Disneyland]] con una recaldación de fondos de caridá pa ''Youth Service America'', una organización de serviciu voluntariu xuvenil.<ref>{{cita publicación |url=https://archive.is/PIfE|títulu=Miley Cyrus' Supersize 16 Party|fecha=7 d'ochobre de 2008|editorial=Chicago Tribune}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,409327,00.html|obra=[[Fox News Channel]]|editorial=[[News Corporation]]|fecha=23 d'agostu de 2008|títulu=Miley Cyrus to Hold Sweet 16 Fundraiser Birthday Bash at Disneyland}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.accesshollywood.com/miley-cyrus-to-celebrate-sweet-16-birthday-and-honor-youth-volunteers-at-disneyland_article_10970|editorial=[[Access Hollywood]]|fecha=22 d'agostu de 2008|títulu=Miley Cyrus To Celebrate 'Sweet 16' Birthday And Honor Youth Volunteers At Disneyland}}</ref> A finales de [[2009]], la revista [[Billboard]] clasificó a Cyrus el cuartu meyor artista de venta en muyeres<ref>{{cita web |autor=Up for DiscussionPost Comment|url=http://www.billboard.com/news/taylor-swift-kanye-west-named-top-female-1004052679.story#/news/taylor-swift-kanye-west-named-top-female-1004052679.story|títulu=Taylor Swift, Kanye West Named Top Female and Male Artists of 2009|obra=Billboard.com|fecha=14 de setiembre de 2009|fechaaccesu=8 de marzu de 2010}}</ref> y la quinta cantante más vendida polo xeneral.<ref>{{cita web |autor=Up for Discussion Jump to Forums|url=http://www.billboard.com/news/features/2009-artists-of-the-year-1004052641.story#/features/2009-artist-of-the-year-1004052641.story|títulu=2009 Artists Of The Year|editorial=[[Billboard (magacín)|Billboard]]|fecha=10 d'avientu de 2009|fechaaccesu=4 de xunu de 2010}}</ref> [[Forbes]] clasificó al so #29 na llista "Celebrity 100" y reportó que ganara un total de $25 millones.<ref name="forbes2009">{{cita web |url=http://www.forbes.com/lists/2009/53/celebrity-09_Miley-Cyrus_EB0C.html|títulu=#29 Miley Cyrus - The 2009 Celebrity 100|apellíu=Beckham|nome=David|fecha=3 de xunu de 2009|editorial=Forbes|fechaaccesu=14 de febreru de 2010}}</ref> El 8 d'ochobre de 2009, Cyrus esanició la so cuenta nel sitiu de rede social [[Twitter]], aludiendo al so deséu de mayor privacidá. Ella tamién dixo a la revista [[Parade (revista)|Parade]], "Esanicié la mio cuenta de Twitter porque dixi ellí que creía na [[homosexualidá]] porque toos tienen de tener el derechu d'amar unos a otros, y tengo cartes d'odiu diciéndome que soi una mala persona".<ref>{{cita publicación |url=http://www.mtv.com/news/articles/1634265/20100319/cyrus__miley.jhtml|títulu=Miley Cyrus Received Hate Mail On Twitter}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.parade.com/celebrity/celebrity-parade/2010/0317-miley-cyrus-web-exclusive.html|títulu=Miley Cyrus: Country Music 'Feels Contrived On So Many Levels'}}</ref> Miley foi bien popular nel sitiu: la so cuenta foi vista por aprosimao 2 millones d'usuarios de Twitter, amás de al públicu polo xeneral nel momentu de la supresión.<ref>{{cita web |apellíu=Vena|nome=Jocelyn|url=http://www.mtv.com/news/articles/1623492/20091009/cyrus__miley.jhtml|títulu=Even Billy Ray Wants Miley Cyrus To Come Back To Twitter - News Story &#124; Music, Celebrity, Artist News &#124; MTV News|obra=Mtv.com|fecha=9 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=5 de marzu de 2010}}</ref><ref name="limelife">{{cita publicación |url=http://www.limelife.com/blog-entry/Miley-Cyrus-Deletes-Her-Twitter-Account/22399.html|títulu=Miley Cyrus Deletes Her Twitter Account|editorial=[[LimeLife]]|fecha=8 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2009}}</ref> Finalmente, Miley tornó a [[Twitter]] n'abril de 2011, espresando qu'estrañaba nun tar en contautu colos sos fans.<ref>[https://twitter.com/MILEYCYRUS]</ref> El 26 d'ochobre de 2010, menos d'un mes enantes de cumplir los dieciocho años, el so padre Billy Ray Cyrus, solicitó'l divorciu de la so madre en [[Tennessee]], citando diferencies irreconciliables y por cuenta de un supuestu engañu de la so madre Tish Cyrus con [[Bret Michaels]].<ref>{{cita web |títulu=Billy Ray Cyrus Divorce -- He Pulled the Trigger|url=http://www.tmz.com/2010/10/27/miley-cyrus-parents-billy-ray-tish-divorce-irreconcilable-differences/|obra=[[TMZ]]|fecha=27 d'ochobre de 2010|fechaaccesu=27 d'ochobre de 2010|idioma=inglés}}</ref> Nuna declaración fecha a la xente a otru día d'anunciar la separación, la pareya dixo: "Como puede imaxinase, este ye un momentu bien difícil pa la nuesa familia... Tamos tratando de resolver dellos asuntos personales. Gracies polos sos pensamientos y oraciones".<ref>{{cita web |títulu=Billy Ray Cyrus and Wife Tish File for Divorce|url=http://www.people.com/people/article/0,,20437267,00.html|obra=[[People]]|fecha=27 d'ochobre de 2010|fechaaccesu=27 d'ochobre de 2010|idioma=inglés}}</ref> Sicasí, el 18 de marzu de 2011, Billy Ray anunció nel programa ''The View'', qu'atayara'l divorciu y que se reconciliaren.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/#/news/billy-ray-cyrus-drops-divorce-praises-hannah-1005080672.story|títulu=Billy Ray Cyrus Drops Divorce, Praises ''Hannah Montana''|obra=[[Billboard]]|editorial=[[Prometheus Global Media]]|idioma=inglés|fechaaccesu=19 de marzu de 2011}}</ref> N'abril de 2011 Cyrus calificó como la 64º muyer más sexy nel mundu en [[Maxim (revista)|Maxim]]'s Hot 100.<ref>{{cita web |url=http://www.maxim.com/amg/2011Hot100|títulu=2011 Hot 100|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> Tamién, foi nomada la 89º muyer más sexy del mundu por [[FHM]]'s 100 Sexiest Women in the world.{{demostrar}}. En 2011 foi catalogada pol sitiu The Express Tribune na llista de mozos más ricos del mundu nel puestu #1, dexando tras a otros artistes como: [[Justin Bieber]], [[Demi Lovato]] y [[Nick Jonas]].<ref>{{cita web |url=http://globopop.com/miley-cyrus-estrella-adolescente-rica-2011|títulu=Miley Cyrus: La estrella adolescente más rica 2011|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> En [[2012]] Miley Cyrus ocupó'l puestu 82 de la llista de les «100 muyeres más influyentes na música» de [[VH1]], dexando tras a [[Demi Lovato]], [[Avril Lavigne]], [[Jordin Sparks]] y [[Hillary Scott]], ente otros.<ref>{{cita web |url=http://www.vh1.com/music/tuner/2012-02-13/vh1s-100-greatest-women-in-music-complete-list/|títulu=The 100 Greatest Women In Music|fechaaccesu=31 d'agostu|añoacceso=2013}}</ref> === Discutinios === [[Ficheru:Miley Cyrus during the Wonder World concert in Detroit 2.jpg|thumb|derecha|Cyrus na presentación de «[[See You Again (cantar de Miley Cyrus)|See You Again]]» na ''Wonder World Tour''.]] N'avientu de 2007 surdió un curtiu discutiniu cuando s'espublizaron al traviés d'Internet semeyes de Cyrus tomaes de la so cuenta privada de [[MySpace]], na que compartía con una amiga un cachu de [[Carambelu de regaliza|regaliza]].<ref name="vanityfaira">{{cita web |apellíu=Handy|nome=Bruce|url=http://www.vanityfair.com/culture/features/2008/06/miley200806?currentPage=1|títulu=Miley Knows Best &#124; Culture|editorial=Vanity Fair|fecha=20 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=4 de payares de 2012}}</ref> N'abril de 2008, delles imáxenes provocatibles de Miley en ropa interior y traxe de bañu penerar na web al traviés d'un adolescente qu'[[hacker|hackeó]] la so cuenta de [[Gmail]].<ref>{{cita publicación |url=http://articles.latimes.com/2008/apr/25/business/fi-disney25|títulu=Cyrus photos may taint image|obra=[[The Los Angeles Times]]|fechaaccesu=28 de mayu de 2010|autor=Chmielewski, Dawn C. | fecha=25 d'abril de 2008}}</ref><ref>{{cita web |autor=Davies, Shawn|url=http://news.ninemsn.com.au/article.aspx?id=595152|títulu=Hacker leaks racy Miley Cyrus pics|obra=[[ninemsn]]|fechaaccesu=29 de mayu de 2010|fecha=14 de xunetu de 2008}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://a.abcnews.com/TheLaw/Technology/Story?id=6948781&páxina=1|títulu=Hacker Claims He Used Celeb E-mail, MySpace Accounts to Send Spam}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.wired.com/threatlevel/2009/02/miley-cyrus-hac-2|títulu=Miley Cyrus Hacker Raided by FBI|obra=[[Wired News]]|fechaaccesu=29 de mayu de 2010|autor=Zetter, Kim|fecha=13 de febreru de 2009}}</ref> Cyrus describió les imáxenes como "semeyes tontes, desaparentes" y afirmó: "Yo voi cometer errores y nun soi perfecta. Nunca tuvi la intención de qu'esto asocediera y sentar enforma si decepcioné a daquién".<ref>{{cita publicación |url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,442983,00.html|títulu=Hacker Who Posted Racy Miley Cyrus Pics Busted|obra=[[Fox News Channel]]|editorial=[[News Corporation]]|fechaaccesu=29 de mayu de 2010 | fecha=22 d'ochobre de 2008}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.people.com/people/article/0,,20195785,00.html|títulu=Miley Cyrus: I'm Sorry for Photos|fecha=27 d'abril de 2008|editorial=People|autor=Silverman, Steven M.}}</ref> El 25 d'abril de 2008, el programa d'entretenimientu por televisión "Entertainment Tonight" informó que Cyrus, de 15 años, posara en ''[[topless]]'' pa una sesión de semeyes tomaes pola fotógrafa [[Annie Leibovitz]] pa ''[[Vanity Fair (revista)|Vanity Fair]]''.<ref>{{cita publicación |url=http://web.archive.org/web/20080501145339/http://www.news.com.au/dailytelegraph/story/0,22049,23608789-5001026,00.html|títulu=Miley Cyrus topless controversy|fecha=28 d'abril de 2008|fechaaccesu=27 d'abril de 2008|obra=news.com.au/dailytelegraph/}}</ref> El 29 d'abril, [[The New York Times]] esclarió qu'anque les semeyes dexaron la impresión de que taba col [[pechu]] desnudu, Cyrus foi envolubrada nuna sábana y en realidá nun yera en ''topless''.<ref name="NYT VF">{{cita publicación |url=http://www.nytimes.com/2008/04/28/business/media/28hannah.html|títulu=A Topless Photo Threatens a Major Disney Franchise|autor=Brook Barnes|fecha=28 d'abril de 2008|fechaaccesu=29 d'abril de 2008|obra=nytimes.com}}</ref> Dellos padres espresaron la so indignación pola naturaleza de la fotografía, qu'un voceru de [[The Walt Disney Company|Disney]] describi como "una situación creada pa manipoliar deliberadamente a una moza 15 años d'edá, col fin de vender revistes". En respuesta a la distribución n'Internet de les semeyes y la posterior atención de los medios de comunicación, Cyrus emitió un comunicáu de sida'l 27 d'abril de 2008: "Participé nuna sesión de semeyes que se suponía diba ser 'artística' y agora, viendo les fotografíes y lleendo la historia, siéntome bien avergoñada.... Nunca tuvi la intención de que nada d'esto asoceda y pido esculpes a les mios fans que m'importen tan fondamente".<ref name="NYT VF" /> Leibovitz tamién emitió un comunicáu: "Llamentu que la mio semeya de Miley fuera malinterpretado. La fotografía ye una semeya simple y clásico, con bien pocu maquillaxe, y creo que ye bien formosu".<ref name="NYT VF" /><ref>{{cita web |url=http://www.hollywood.com/news/Annie_Leibovitz_Miley_Cyrus_Photos_Were_Misinterpreted/5226536|títulu=Annie Leibovitz: 'Miley Cyrus Photos Were Misinterpreted' at|obra=Hollywood.com|fechaaccesu=8 de marzu de 2010}}</ref> En xunu de 2009 Cyrus dexó a Gossett y UTA, qu'axustara apocayá les sos ufiertes pa ''[[The Last Song (película de 2010)|The Last Song]]'' y la cuarta temporada de ''Hannah Montana'', y xunióse a l'axencia Creative Artists, que yá la representó na so música.<ref name="vashort">{{cita publicación |apellíu=Fleming|nome=Michael|títulu=Miley moseys over to CAA|obra=[[Variety (magacín)|Variety]]|editorial=[[Reed Business Information]]|fecha=4 de xunu de 2009|url=http://www.variety.com/article/VR1118004545.html?categoryid=18&cs=1|fechaaccesu=18 de xunu de 2009}}</ref> Nikki Finke, quien dio la noticia, informó: "¿Ye esto xusto pa UTA? De xacíu que non. Pero oyo que la decisión foi tomada pola madre de Miley, Tish Cyrus.<ref>{{cita web |enllaceautor=Nikki Finke|apellíu=Finke|nome=Nikki|url=http://www.deadline.com/2009/06/miley-cyrus-fired-united-talent-today|títulu=Miley Cyrus Fired United Talent Today|obra=[[Deadline Hollywood]]|fecha=3 de xunu de 2009|fechaaccesu=4 de xunu de 2010}}</ref> El rendimientu de Cyrus de "[[Party in the U.S.A.]]" nos [[Teen Choice Awards]] de 2009 afaló un polveru nos medios de comunicación, pos dellos espectadores criticaron la so ropa provocatible y l'inclusión d'un [[baille del tubu]] curtiu, por ser desaparente pa la so edá (d'entós 16 años) según pa los sos mozos fans.<ref name="MTV">{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1617968/20090810/cyrus__miley.jhtml|títulu=Miley Cyrus Spoofs Her Tennessee Roots In Teen Choice Awards Performance|editorial=MTV News|autor=Carroll, Larry|fecha=10 d'agostu de 2009|fechaaccesu=10 d'agostu de 2009}}</ref><ref name="livevideo">{{cita web |url=http://www.mtv.com/videos/news/426175/miley-cyrus-performs-party-in-the-usa.jhtml#id=1617967|títulu=Miley Cyrus Performs 'Party In The U.S.A.'|editorial=MTV|fecha=10 d'agostu de 2009|fechaaccesu=10 d'agostu de 2009}}</ref> Otra manera, ''[[Newsday]]'' informó que la sexualización "tuvo viniendo mientres dalgún tiempu".<ref name="newsday" /> Ian Drew, editor de ''US Weekly'', dixo: "Ella yá tien esta imaxe xubida de tonu, polo qu'en realidá nun yera muncho más qu'un estiramientu. Asina ye como [[Britney Spears]] desapegó. Yera la neña bona que se fixo mala, y eso paez tar funcionando tamién pa Miley".<ref name="newsday">{{cita web |autor=Kahn, Robert|url=http://www.newsday.com/entertainment/celebrities/miley-cyrus-pole-dancing-performance-sparks-criticism-1.1360720|títulu=Miley Cyrus' pole-dancing performance sparks criticism|obra=[[Newsday]]|fecha=10 d'agostu de 2009|fechaaccesu=4 de xunu de 2010}}</ref> Foi criticada tamién por salir un añu en cites con [[Justin Gaston]], cinco años mayor qu'ella,<ref>{{cita publicación |autor=Serjeant, Jill|url=http://www.reuters.com/article/idUSTRE59R22M20091028|títulu=Miley Cyrus voted worst celebrity influence of 2009|obra=[[Reuters]]|fecha=28 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=4 de xunu de 2010}}</ref> y por una semeya que l'amuesa xunto a amigos bromiando con "güeyos resgaos" y les sos espresiones, que la ''Organization of Chinese Americans'' alegó yeren ofensives pa la comunidá asiática.<ref>{{cita publicación |url=http://www.ocanational.org/index.php?option=com_content&task=view&id=501&Itemid=94|títulu=OCA Criticizes Singer Miley Cyrus for Mocking APA Community}}</ref> Cyrus esculpar pola semeya na so [[páxina web]], defendiendo les sos aiciones y diciendo: "De nenguna manera burllo de dalguna etnia".<ref>{{cita publicación |url=http://www.belfasttelegraph.co.uk/news/world-news/miley-cyrus-accused-of-racism-in-new-photo-scandal-14176699.html|títulu=Miley Cyrus accused of racism in new photo scandal|obra=[[The Belfast Telegraph]]|fecha=6 de febreru de 2009|fechaaccesu=6 de xunu de 2010}}</ref> {{Caxa de cita|''Soi una artista y nun m'esmolecen les crítiques, siempres y cuando yo tea satisfecha colo que faigo.|—Miley Cyrus<ref>{{cita web |url=https://www.facebook.com/photo.php?fbid=380473535347534&set=a.146031432125080.28286.146013748793515&type=1&theater |títulu=Miley Cyrus |fechaaccesu=28 de xunu de 2012|autor=Miley Cyrus Forever |obra=facebook |idioma=Español }}</ref>}} En 2010, [[TMZ]] publicó un video de Cyrus, d'entós 16 años, con Adam Shankman, productor de ''[[The Last Song (película de 2010)|The Last Song]]'', realizándo-y un baille na fiesta de la película.<ref>{{cita web |url=http://www.tmz.com/2010/05/11/miley-cyrus-dirty-dancing-adam-shankman-movie-wrap-party-grind-so-you-think-you-can-dance|títulu=Miley Cyrus - So You Think You Can Lap Dance?|obra=TMZ.com|fecha=12 de mayu de 2010|fechaaccesu=26 de mayu de 2010}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu=McKay|nome=Hollie|url=http://www.foxnews.com/entertainment/2010/05/14/miley-cyrus-new-britsay-spearshan|títulu=Is Miley Cyrus the New 'Britsay Spearshan'?|obra=[[Fox News Channel]]|editorial=[[News Corporation]]|fechaaccesu=26 de mayu de 2010 | fecha=14 de mayu de 2010}}</ref> El padre de Cyrus defendió les sos aiciones, diciendo que Miley taba a cencielles "divertiéndose" y que "ye lo que la xente de la so edá fai".<ref>{{cita web |url=http://www.tmz.com/2010/05/13/billy-ray-cyrus-miley-cyrus-dirty-dancing-grinding-video|títulu=Miley Cyrus' Dad Billy Ray Cyrus on Lapdance Video: 'Just Fun'|obra=TMZ.com|fecha=13 de mayu de 2010|fechaaccesu=26 de mayu de 2010}}</ref> N'avientu d'esi añu, TMZ publicó un video de Miley Cyrus, que tuvo llugar cinco díes dempués del so cumpleaños 18 na so casa de [[Los Angeles]], nos que la ve fumando la psicoadictiva planta [[salvia divinorum]] nuna pipa.<ref>{{cita web |url=http://www.tmz.com/2010/12/10/miley-cyrus-video-bong-hit-smoking-salvia-herb-pyschedelic-birthday-party-hannah-montana/|títulu=Miley Cyrus Video -- Partying with a Bong|obra=TMZ.com|fecha=10 d'avientu de 2010|fechaaccesu=10 d'avientu de 2010}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.foxnews.com/entertainment/2010/12/10/miley-cyrus-smokes-water-pipe-party-video/|títulu=Miley Cyrus Smokes From Water Pipe in Party Video|fecha=10 d'avientu de 2010|obra=[[Fox News Channel]]|editorial=[[News Corporation]]|fechaaccesu=10 d'avientu de 2010}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1653979/20101210/cyrus__miley.jhtml|títulu=Miley Cyrus Caught Smoking From Bong On Video|editorial=MTV|obra=[[MTV News]]|fecha=10 d'avientu de 2010|fechaaccesu=10 d'avientu de 2010}}</ref> La salvia ye llegal nel estáu de [[California]], y Cyrus yera mayor d'edá nel momentu que grabóse'l video. El padre de Cyrus espresó la so murnia sobre l'asuntu en [[Twitter]], diciendo: "Sentar chicos. Nun tenía nin idea. Acabo de ver estes coses per primer vegada. Toi tan murniu. Ta muncho más allá del mio control nesti momentu".<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1654053/20101210/cyrus__miley.jhtml|títulu=Miley Cyrus' Dad Billy Ray 'So Sad' About Bong Video|editorial=MTV|obra=[[MTV News]]|fecha=10 d'avientu de 2010|fechaaccesu=10 d'avientu de 2010}}</ref> === Rellaciones === Cyrus dixo a la revista ''[[Revista Seventeen|Seventeen]]'' que saliera con [[Nick Jonas]] mientres dos años, pero a la fin «engarrábamos enforma y yá nun yera risonderu».<ref name="inlove" /> Dempués de la rotura, Cyrus dixo que primeramente se remontó «en contra de too lo que Nick quería que yo fora. Y entós dixi, tengo que tar sola dica agora, y namái saber quién soi realmente».<ref name="inlove">{{cita publicación |autor=Liz McNeil|títulu=Miley: Nick Jonas and I 'Were In Love'|editorial=[[People (magacín)|People]]|fecha=7 d'agostu de 2008|url=http://www.people.com/people/article/0,,20217447,00.html|fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> En xunu de 2009, Cyrus terminó la so rellación col modelu [[Justin Gaston]] poco primero de volar a [[Xeorxa]] pa la película ''[[The Last Song (película de 2010)|The Last Song]]''.<ref>{{cita web |apellíu=Heldman|nome=Breanne L.|títulu=Miley Cyrus and Justin Gaston are Totally Dunzo|obra=Eonline.com|fecha=9 de xunu de 2009|url=http://www.eonline.com/uberblog/b128212_miley_cyrus_justin_gaston_are_totally.html|fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> Esi mesmu mes mientres el rodaxe, Miley empezó a salir cola co-estrella de la película, l'actor australianu [[Liam Hemsworth]]. Terminaron la so rellación a principios de payares del 2010.<ref>{{cita web |url=http://www.people.com/people/article/0,,20439836,00.html?xid=rss-topheadlines|títulu=Miley Cyrus & Liam Hemsworth Split – Again|obra=[[People Magacín]]|fecha=5 de payares de 2010|fechaaccesu=5 de payares de 2010}}</ref> {{Caxa de cita |alliniación=esquierda | ''Toi tan feliz de tar comprometida y mirar escontra alantre a una vida de felicidá con Liam. | —Miley Cyrus falando sobre'l so compromisu con Liam Hemsworth<ref>{{cita publicación |enllaceautor= |añu=2012 |títulu= |publicación=[[People]] |volume= |númberu= |páxines=74 |allugamientu=[[Colombia]] |editorial=[[People]] |issn= |url=http://mileycyrusmexico.com/galeria/displayimage.php?pid=8706&fullsize=1 |fechaaccesu=6 de xunu de 2012}}</ref> }} El 6 de xunu de 2012 la [[revista People]] dio a conocer que'l 31 de mayu Cyrus comprometiérase con [[Liam Hemsworth]]. Según la revista, l'aniellu de compromisu ta fechu de diamantes de 3.5 quilates y una sortía de 18 quilates d'oru, mercáu na xoyería ''[[Neil Lane]]''. La boda taba prevista pa finales de 2012 o principios de 2013.<ref>{{cita web |url=http://www.laprensa.hn/Seiciones-Principales/Vivir/Farandula/Miley-Cyrus-y-Liam-Hemsworth-estan-comprometíos#.T9UMbhfbT9w |títulu=Miley Cyrus y Liam Hemsworth tán comprometíos |editorial=La prensa.hn |fecha=7 de xunu de 2012 |fechaaccesu=10 de xunu de 2012}}</ref> El 1 de febreru de 2013 la pareya retardó'l so compromisu.<ref>{{cita web |url=http://xente10.info/?p=35889 |títulu=Miley Cyrus nun se casa con Liam Hemsworth |editorial=Xente10 |fecha=1 de febreru de 2013 |fechaaccesu=2 de febreru de 2013}}</ref> Finalmente, el llunes 16 de setiembre de 2013, [[Ryan Seacrest]], [[Y!]] y la revista ''[[People]]'' informaron que Cyrus y Hemsworth terminaren, por cuenta de problemes na so rellación.<ref>{{cita web |url=http://www.ryanseacrest.com/2013/09/16/miley-cyrus-liam-hemsworth-officially-end-engagement/|títulu=Miley Cyrus, Liam Hemsworth Officially End Engagement|fechaaccesu=16 de setiembre|añoacceso=2013|apellíu=Perricone |nome=Kathleen |fecha=16 de setiembre de 2013|obra=[[Ryan Seacrest|RyanSeacrest.com]]|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.infobae.com/2013/09/16/1509286-confirmáu-miley-cyrus-dixébrose-liam-hemsworth|títulu=Confirmáu: Miley Cyrus dixebrar de Liam Hemsworth|fechaaccesu=17 de setiembre|añoacceso=2013|fecha=16 de setiembre de 2013|obra=[[Infobae.com]]|editorial=[[Grupu Infobae]]}}</ref><ref>{{cita web |url=http://mexico.cnn.com/entretenimiento/2013/09/16/adios-al compromisu-miley-cyrus-y-liam-hemsworth-terminen-el so-relacion|títulu=Adiós al compromisu; Miley Cyrus y Liam Hemsworth terminen la so rellación|fechaaccesu=17 de setiembre|añoacceso=2013|apellíu=Hare|nome=Breeanna|fecha=16 de setiembre de 2013|obra=[[CNN Méxicu]]|editorial=[[Turner Broadcasting System]]}}</ref> El 13 de payares de 2014, los rumores d'una posible rellación ente Cyrus y el fíu d'[[Arnold Schwarzenegger]] fueron confirmaos. Cyrus y [[Patrick Schwarzenegger]] fueron vistos mientres un partíu de fútbol americano de la [[Universidá del Sur de California|USC]] nel [[Los Angeles Memorial Coliseum]], con amueses d'amor, confirmando asina que la nueva pareya taba xunta.<ref>{{cita web |url=http://www.hola.com/actualidad/2014111475016/miley-cyrus-patrick-schwarzenegger/|títulu=Miley Cyrus y Patrick Schwarzenegger, ¡que viva l'amor!|fechaaccesu=14 de payares|añoacceso=2014|fecha=14 de payares de 2014|obra=Revista Hola!}}</ref> La pareya caltúvose xunida hasta finales d'abril de 2015, cuando oficialmente confirmóse la so rotura per parte de dambos de forma amistosa. Dambos consideraron la rotura, según la revista ''People'', porque: «tán en dos momentos totalmente distintos de les sos vides: él ta na universidá y ella centrada na so música y la so carrera».<ref>{{cita web |url=http://los40.com/los40/2015/04/21/actualidad/1429611922_651996.html|títulu=Ariana Grande ruempe con Big Sean y Miley Cyrus con Patrick Schwarzenegger|fechaaccesu=10 de mayu|añoacceso=2015|fecha=21 d'abril de 2015|obra=Los 40 Principales}}</ref> En mayu de 2015, Cyrus declaró nuna entrevista col [[Associated Press]] que non toles sos rellaciones fueren [[Heterosexualidá|heterosexuales]].<ref>{{cita web |títulu=Miley Cyrus Says Not All Her Relationships Have Been 'Straight, Heterosexual'|url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/6554130/miley-cyrus-not-all-relationships-straight-heterosexual|obra=''Billboard'' |fechaaccesu=10 de mayu, 2015|autor=Associated Press|fecha=6 de mayu, 2015}}</ref> No que fai a la so sexualidá, Cyrus dixo: «Nun quiero volver etiquetame a mi mesma! Toi llista p'amar a daquién que m'amar! Que soi y toi abierta.»<ref>{{cita web |títulu=Miley Cyrus: I've Had Relationships That Weren't ''Straight, Heterosexual'' Ones|url=http://www.eonline.com/news/654205/miley-cyrus-i-ve-had-relationships-that-weren-t-straight-heterosexual-ones |publicación=''Y!'' |fechaaccesu=10 de mayu, 2015|author=Brett Malec |fecha=6 de mayu, 2015}}</ref> En xunu de 2015, Cyrus ufiertó una entrevista a la revista ''Paper'' pa promocionar la so fundación [[Happy Hippie Foundation|Happy Hippie]], causando discutiniu pola portada de dicha publicación al apaecer desnuda abrazada a la so gochina mascota sol titular "Use Your Voice". En dicha publicación terminó d'esclariar la so condición sexual. Según Cyrus, ye consciente del so [[Bisexualidá|bisexualidá]] dende los 14 años, cuando lo confesó a la so madre, que tuvo mieu de que la so fía sufriera y fuera duramente xulgada, pero primero de too aceptar. Asina, la cantante confiesa caltener rellaciones amoroses con muyeres de la mesma forma que coles sos pareyes heterosexuales, namái que nun decidió faelo públicu por mieu a la reaición del públicu y la prensa.<ref>{{cita web |títulu=INTRODUCING OUR "USE YOUR VOICE" SUMMER MUSIC ISSUE WITH MILEY CYRUS!|url=http://www.papermag.com/2015/06/miley_cyrus_use_your_voice.php |publicación=''Paper Magacín'' |fechaaccesu=10 de xunu, 2015 |fecha=8 de xunu, 2015}}</ref> En xunetu de 2015 salió a la lluz de forma oficial y verídica la rellación ente Cyrus y la [[Modelu (moda)|modelu]] [[Nueva Zelanda|neozelandesa]] [[Stella Maxwell]], conocida por ser unu de los "ánxeles" de [[Victoria's Secret]]. Arriendes de unes imáxenes de la pareya besándose mientres un descansu de la grabación del nuevu videu musical onde participa la cantante, confirmáronse los rumores que veníen creándose dende la confesión de la so condición sexual.<ref>{{cita web |títulu=Miley Cyrus y Stella Maxwell yá nun escuenden el so amor|url=https://elpais.com/elpais/2015/07/02/estilu/1435831656_261087.html |publicación=''El País'' |fechaaccesu=2 de xunetu, 2015 |fecha=2 de xunetu, 2015}}</ref> N'agostu de 2015, con motivu de que Cyrus foi publicada como portada de la edición británica de la revista ''[[Elle]]'', confirmo rematar la so rellación amorosa que tenía hasta aquel momentu, cola modelu Stella Maxwell, probablemente por non poder pasar tiempu debíu al trabayu de dambes. Coles mesmes, en dicha publicación defínese coles mesmes como "[[Pansexualidá|pansexual]]".<ref>{{cita web |títulu=Miley Cyrus opens up on sexuality: "I'm pansexual - but I'm not in a relationship"|url=http://www.digitalspy.co.uk/showbiz/news/a665877/miley-cyrus-opens-up-on-sexuality-im-pansexual-but-im-not-in-a-relationship.html#ixzz3kD6pjXIY |publicación=Digital Spy UK |fechaaccesu=29 d'agostu, 2015 |fecha=28 d'agostu, 2015}}</ref> == Filantropía == [[Ficheru:Miley Cyrus Concert.jpg|thumb|izquierda|Cyrus nuna sesión de semeyes pa la ''Prestige Magacín'' en 2012 xuntu col so difuntu perru Floyd.]] Miley Cyrus a lo llargo de la so carrera tuvo somorguiada en distintos proyeutos y campañes con fines benéficos, desenvolviendo asina una actividá filantrópica dende los sos empiezos en 2006. Un exemplu d'ello son los distintos senciellos benéficos, como los cantares «[[Just Stand Up!]]», que'l so oxetivu yera recaldar fondos pa la investigación contra'l cáncer;<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1593043/20080819/carey_mariah.jhtml|títulu=Mariah Carey, Beyonce, Fergie, Miley Cyrus, More Collaborate On Cancer Benefit Single|fechaaccesu=5 de febreru de 2015 |apellíu=Kaufman|nome=Gil|fecha=19 d'agostu de 2008 |obra=[[MTV]] |editorial=MTV News. Viacom. |allugamientu=Nueva York, EUA |idioma=inglés}}</ref> «[[Send It on]]», que'l so oxetivu yera promocionar la proteición del mediu ambiente,<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1608455/20090403/cyrus__miley.jhtml|títulu=Miley Cyrus And Nick Jonas Hook Up For Charity|fechaaccesu=5 de febreru de 2015 |apellíu=Kaufman|nome=Gil|fecha=3 d'abril de 2009 |obra=[[MTV]] |editorial=MTV News. Viacom. |allugamientu=Nueva York, EUA |idioma=inglés}}</ref> y finalmente «[[Everybody Hurts]]» y «[[We Are the World 25 for Haiti]]», dambos cantares teníen como oxetivu recaldar fondos p'ayudar a les xentes d'[[Haití]] dempués del [[Terremotu d'Haití de 2010|desastre de 2010]] provocáu por un terremotu.<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/8492058.stm|títulu=Haiti all-star charity single gets first airplay|fechaaccesu=5 de febreru de 2015 |fecha=2 de febreru de 2010 |obra=[[BBC]] |editorial=BBC News |ubicación=Londres, UK |idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/life/music/news/2010-02-15-wearetheworld15_ST_N.htm|títulu=Quincy Jones, Lionel Richie pass 'We Are the World' baton|fechaaccesu=5 de febreru de 2015 |apellíu=Gundersen|nome=Edna|fecha=14 de febreru de 2010 |obra=[[USA Today]] |idioma=inglés}}</ref> Hai de solliñar que nestos senciellos collaboraron artistes como [[Rihanna]], [[Mariah Carey]], [[Beyoncé]] o les estrelles de Disney», como fueron los [[Jonas Brothers]], [[Demi Lovato]] y [[Selena Gomez]]. Cyrus visitó dellos fanáticos enfermos nos hospitales al traviés de los años.<ref>{{cita web |url=http://www.belfasttelegraph.co.uk/entertainment/news/britney-and-miley-visit-sick-fans-30092957.html|títulu=Britney and Miley visit sick fans|fecha=14 de marzu, 2014|obra=''Belfast Telegraph''|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.starstyle.com/miley-cyrus-visiting-kosair-childrens-hospital-louisville-sp36862/|títulu=MILEY CYRUS VISITING KOSAIR CHILDREN'S HOSPITAL IN LOUISVILLE OCTOBER 30 2009|fecha=30 d'ochobre, 2009|obra=''Star Style''|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> Cyrus foi collaboradora de la fundación City Of Hope mientres los años 2008, 2009 y 2012, mientres los cualos ufiertáronse conciertos benéficos.<ref>{{cita web |url=http://www.wdrb.com/story/8814486/the-walt-disney-company-is-presenting-miley-cyrus-jonas-brothers-and-demi-lovato-in-a-special-concert-to-benefit-city-of-hope-on-september-14|títulu=The Walt Disney Company Is Presenting Miley Cyrus, Jonas Brothers and Demi Lovato in a Special Concert to Benefit City of Hope on September 14|fecha=8 d'agostu, 2008|obra=WDRB|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.accesshollywood.com/miley-cyrus-jesse-mccartney-and-demi-lovato-to-perform-at-concert-for-hope-benefit_article_24208|títulu=MILEY CYRUS, JESSE MCCARTNEY AND DEMI LOVATO TO PERFORM AT CONCERT FOR HOPE BENEFIT|fecha=16 d'ochobre, 2009|obra=Access Hollywood|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.vh1.com/celebrity/2012-10-11/the-singers-big-gown-showdown-miley-cyrus-vs-jordin-sparks-vs-britney-spears/|títulu=The Singer's Big Gown Showdown: Miley Cyrus Vs. Jordin Sparks Vs. Britney Spears|autor=Muttoo, Ambika|fecha=11 d'ochobre, 2012|obra=[[VH1]]|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> En 2008 y 2009, mientres les sos xires "[[Best of Both Worlds Tour]]" y "[[Wonder World Tour]]", per cada boletu vendíu, donóse un dólar a dicha organización.<ref>{{cita web |url=http://www.cityofhope.org/about/publications/news/Pages/miley-cyrus-demi-lovato-and-jesse-mccartney-perform-benefit-concert-for-city-of-hope-on-october-25.aspx|títulu= Miley Cyrus, Demi Lovato and Jesse McCartney to perform at second annual Concert for Hope presented by Staples, Inc., October 25 at Nokia Theatre L.A. LIVE|fecha=22 de setiembre, 2009|obra=City of Hope National Medical Center|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> Cyrus celebró'l so 16 cumpleaños en [[Disneyland]], por aciu la entrega d'una donación de $1 millón de dólares a la organización Youth Service America.<ref>{{cita web |url=http://www.variety.com/2008/tv/news/miley-cyrus-sha-19457/|títulu=Miley Cyrus: Sharing her 'Sweet 16′ fun at Disneyland|fecha=6 d'ochobre, 2008|obra=Variety|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> En xunetu de 2009, Cyrus actuó nel la gala añal ''Elizabeth Glaser Pediatric AIDS Foundation's 20th annual "A Time for Heroes" Celebrity Picnic''<ref>{{cita web |url=http://www.looktothestars.org/news/2574-miley-cyrus-to-give-her-time-for-heroes|títulu=Miley Cyrus To Give Her Time For Heroes|fecha=26 de mayu, 2009|obra=Look to the Stars|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> y donó dellos oxetos, incluyendo ''merchandising'' autografiado y un guión de ''Hannah Montana'' de la Casa Ronald McDonald na puya benéfica.<ref>{{cita web |url=http://www.chattanoogan.com/2009/7/21/155294/Miley-Cyrus-Donates-Items-For-Ronald.aspx|títulu=Miley Cyrus Donates Items For Ronald McDonald House Auction|fecha=21 de xunetu, 2009|obra=Chattanoogan|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> Cyrus sofita organizaciones benéfiques como la Fundación Elton John contra'l SIDA, Entertainment Industry Foundation, Habitat for Humanity, United Service Organizations, Youth Service America, y Music for Relief.<ref>{{cita web |url=http://www.looktothestars.org/charity/elton-john-aids-foundation|títulu=Elton John AIDS Foundation Celebrity Supporters & Events|obra=Look to the Stars|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.looktothestars.org/charity/entertainment-industry-foundation|títulu=Entertainment Industry Foundation Celebrity Supporters & Events|obra=Look to the Stars|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.looktothestars.org/charity/habitat-for-humanity|títulu=Habitat For Humanity Celebrity Supporters & Events|obra=Look to the Stars|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.looktothestars.org/charity/muhammad-ali-parkinson-center|títulu=Muhammad Ali Parkinson Center Celebrity Supporters & Events|obra=Look to the Stars|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.looktothestars.org/charity/united-service-organization|títulu=United Service Organization Celebrity Supporters & Events|obra=Look to the Stars|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://act.mtv.com/posts/miley-cyrus-says-get-your-good-on-encourages-youth-volunteerism/|títulu=Miley Cyrus Says 'Get Your Good On,' Encourages Youth Volunteerism|autor=Walker, Caroline|fecha=5 de xunetu, 2011|editorial=MTV News. Viacom|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> En febreru de 2010, donó dellos artículos, incluyendo'l vistíu que llució nos [[Premios Grammy]] d'aquel añu y dos entraes pal estrenu en Hollywood de la so película ''[[The Last Song (película de 2010)|The Last Song]]'' pa recaldar fondos pa les víctimes del terremotu de 2010 n'Haití.<ref>{{cita web |url=http://www.digitalspy.co.uk/showbiz/news/a200707/miley-cyrus-auctions-grammy-dress-for-haiti.html#~oLCiyn4qZ3SGbQ|títulu=Miley Cyrus auctions Grammy dress for Haiti|autor=Martin, Lara|fecha=1 de febreru, 2010|obra=[[Digital Spy]]|fechaaccesu=5 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> En xineru de 2011, Cyrus conoció a un fanáticu enfermu con una "escayu bífidu" cola organización de caridá Kids Wish Network.<ref>{{cita web |url=http://www.kidswishnetwork.org/2011/02/kids-wish-network-and-miley-cyrus-grant-wish-to-ailing-boy-with-spina-bifida/|títulu=Kids Wish Network and Miley Cyrus Grant Wish to Ailing Boy with Spina Bifida|fecha=25 de xineru, 2011|obra=Kids Wish Network|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> N'abril de 2011, Cyrus apaeció nun comercial de "[[Cruz Roxa]]" pidiendo a la xente que donara $10 p'ayudar a los afeutaos pol [[Terremotu y tsunami de Xapón de 2011|terremotu y tsunami de Xapón en 2011]].<ref>{{cita web |url=http://www.redcrossyouth.org/2011/04/14/miley-cyrus-psa-japan-relief/|títulu=Miley Cyrus PSA: Japan Relief|fecha=14 d'abril, 2014|obra=Red Cross|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> Nesi mesmu añu, [[Hilary Duff]] presentó a Cyrus col Premiu al Lideralgu Mundial de los Mozos nel Global Action Awards, por cuenta del so sofitu a Blessings in a Backpack, una organización que trabaya p'alimentar neños afamiaos nes escueles, según la so campaña personal "Get Ur Good On" colos servicios de sofitu la mocedá d'Estaos Xuníos que sufrieron acoso escolar, al igual que la cantante. Cyrus declaró: «Quiero (neños) pa faer daqué que-yos gusta. Nun ye daqué que paez como una xera, porque daquién diz-yos qu'eso ye lo qu'hai que faer o lo que los sos padres quieren o lo que ye importante pa la xente alredor d'ellos, pero lo que ta nel so corazón.»<ref>{{cita web |url=http://www.contactmusic.com/news/cyrus-honoured-with-youth-award_1202984|títulu=Miley Cyrus – Cyrus Honoured With Youth Award|autor=Wenn|obra=[[Contactmusic.com|Contactmusic]]|fecha=20 de febreru, 2011|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.cbsnews.com/news/miley-cyrus-honored-with-youth-leadership-award/|títulu=Miley Cyrus honored with youth leadership award|autor=Lee, Joyce|obra=[[CBS News]]|fecha=22 de febreru, 2011|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> N'avientu de 2011, Cyrus apaeció nun comercial de la caridá J/P Haitian Relief Organization y acomuñóse col so hermanu mayor [[Trace Cyrus]] pa diseñar una edición llindada de camisetes y sudaderes con capiellu pa la caridá. Toles ganancies de la venta d'estos artículos fueron escontra la so campaña, "Get Ur Good On", qu'amás sofita la educación de los neños desfavorecidos.<ref>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=AyIGaIIp9-y|títulu=Miley Cyrus J P HRO Super Give Away [Help Haiti Home]|fecha=17 d'avientu, 2011|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/columns/the-hook/464800/miley-cyrus-designs-t-shirt-with-brother|títulu=Miley Cyrus Designs T-Shirt With Brother|autor=DelliCarpini Jr., Gregory|fecha=29 de dicembre, 2011|obra=Billboard|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> Nesi mesmu mes, Cyrus interpretó'l so cantar «[[The Climb]]» na gala benéfica "CNN Heroes: An All-Star Tribute" nel [[Shrine Auditorium]] de [[Los Angeles]], emocionando al públicu qu'asistió a la gala.<ref>{{cita web |url=http://www.edition.cnn.com/2011/11/30/living/cnnheroes-preview/|títulu=An awards show unlike any other|autor=Almond, Kyle|fecha=12 d'avientu, 2011|obra=CNN|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> En 2012, Cyrus llanzó una versión de «[[You're Gonna Make Me Lonesome When You Go (versión de Miley Cyrus)|You're Gonna Make Me Lonesome When You Go]]» de [[Bob Dylan]] pa la caridá [[Amnistía Internacional]] como parte del álbum ''[[Chimes of Freedom: The Songs of Bob Dylan Honoring 50 Years of Amnesty International|Chimes of Freedom]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.music.amnestyusa.orgblogsnews/5591512-new-video-miley-cyrus-mini-documentary|títulu=New Video – Miley Cyrus Mini Documentary|fecha=10 de febreru, 2012|obra=[[Amnesty International]]|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> Cyrus tamién apaeció nun comercial de "Rock The Vote", una campaña qu'anima a los mozos a faer oyer la so voz votando nes eleiciones d'Estaos Xuníos.<ref>{{cita web |url=http://popdust.com/2012/09/19/miley-cyrus-rock-the-vote-campaign-election-2012-video/|títulu=Miley Cyrus and Her New Hair Encourage You to Vote in This Year's Election|autor=Exton, Emily|fecha=19 de setiembre, 2012|obra=Popdust|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> Pal so cumpleaños númberu 20, los activistes "People for the Ethical Treatment of Animals" adoptaron un gochu llamáu Nora, en nome de Miley.<ref>{{cita web |url=http://www.contactmusic.com/news/miley-cyrus-thanks-fans-for-birthday-fundraising_3388301|títulu=Miley Cyrus – Miley Cyrus Thanks Fans For Birthday Fundraising|autor=Wenn|obra=Contactmusic|fecha=25 de Payares, 2012|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.digitalspy.co.uk/showbiz/news/a440762/miley-cyrus-thanks-fans-for-birthday-fundraising.html#~oEU6EYoSCAxTxyIn|títulu=Miley Cyrus thanks fans for birthday fundraising|autor=Zeba Blay|obra=[[Digital Spy]]|fecha=26 de Payares, 2012|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> Cyrus, amás, sofita 39 organizaciones benéfiques conocíes incluyendo Make-a-Wish Foundation, Fundación de Fibrosis Quística, St. Hospital d'Investigación Infantil de Jude, To Write Love on Her Arms, NOH8 Campaign en busca de los derechos del coleutivu [[LGTB]], Love Is Louder Than the Pressure to Be Perfect y La Fundación Jed, ente otres.<ref>{{cita web |url=http://www.noh8campaign.com/article/miley-cyrus-teams-up-with-noh8-and-takes-a-stand-for-equality|títulu=Miley Cyrus teams up with NOH8 and takes a stand for Equality!|obra=[[NOH8 Campaign]]|fecha=29 d'avientu, 2011|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.seventeen.com/health/tips/celebs-say-love-is-louder#slide-2|títulu=Celebs Say "Love Is Louder..."|autor=Zellner, Maggie|obra=''Seventeen magacín''|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web |títulu=Love is Louder with Demi Lovato|url=http://www.seventeen.com/health/tips/celebs-say-love-is-louder|autor=Zellner, Maggie|obra=''Seventeen magacín''|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> En 2013, Miley foi nomáu la 14to celebridá más caritativa del añu por Do Something, <ref>{{cita web |url=http://www.latinpost.com/articles/5221/20131226/top-20-celebrities-giving-charity-taylor-swift-justin-bieber-miley.htm|títulu=Top 20 Celebrities Giving to Charity: Taylor Swift, Justin Bieber, and Miley Cyrus Head List|autor=Harding, Scharon|obra=Latin Post|fecha=26 d'avientu, 2013|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> asina mesmu, apaeció xunto a [[Justin Bieber]] y [[Pitbull (cantante)|Pitbull]] nun especial de televisión tituláu "The Real Change Project: Artists for Education".<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/1555963/justin-bieber-miley-cyrus-pitbull-team-for-educational-tv-special|títulu=Justin Bieber, Miley Cyrus & Pitbull Team For Educational TV Special|autor=Ng, Philiana|obra=''Billboard''|fecha=4 d'abril, 2013|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 24 d'agostu, Cyrus asistió a los [[MTV Video Music Awards 2014|MTV Video Music Awards]], celebraos nel estadiu [[The Forum]] n'[[Inglewood (California)|Inglewood]], [[California]], onde taba nomada en dos categoríes, de les cualos ganó a videu del añu pol so senciellu «Wrecking Ball». Mientres el momentu de la entrega de dichu premiu, en llugar de xubir al escenariu a recoyelo, dexó qu'un nuevu indixente llamáu Jesse recoyer nel so nome pa dar un discursu sobre la indigencia y la probeza xuvenil qu'hai nos [[Estaos Xuníos]], y llamó a los espectadores a qu'ayudaren na causa de la fundación My Friend's Place, na que collabora Cyrus.<ref name="ElUniversalMTV"/> A otru día de la gala, ''[[The New York Times]]'' informó que la fundación consiguió recaldar más de 200&nbsp;000 USD<ref name="NYTRecaudación"/> El 29 d'agostu de 2014, informóse que Jesse, el mozu que recoyera'l premiu de Cyrus nel so llugar, tenía una orde de captura pola policía dende payares de 2011.<ref name="HollywoodLife"/> N'avientu de 2014 publicóse qu'esti actu foi unu de los momentos que más tuits xeneró per minutu, con un total de 138.792, asitiando a Cyrus na séptima posición de la llista añal.<ref name="PortalPopline"/> Poco dempués, MTV nomó esta aición solidaria como'l meyor momentu de la cultura pop en 2014.<ref name="MTVMoment"/> El 29 d'ochobre de 2014, mientres la gala benéfica de los [[Fundación pa la Investigación sobre'l Sida|amfAR Awards]] celebrada en Los Angeles, Cyrus foi gallardoniada col premiu solidariu al meyor ídolu,<ref name="amfAR"/> pol so llabor nel campu «a l'ayuda de la investigación d'una cura pal SIDA, la prevención del VIH y l'educación sobre'l tratamientu y la defensa de la enfermedá», amás, Cyrus donó más de 500&nbsp;000 dólares pa la causa.<ref name="amfARepro"/> Poco dempués anuncióse que Cyrus xunir a la empresa [[MAC Cosmetics]] pa ser la imaxe de la gama de maquillaxe 'Viva Glam' de la firma de cosméticos pa xineru y febreru de 2015, que los sos beneficios van ser utilizaos p'ayudar a la investigación contra'l SIDA, tratar d'una campaña añal nel cual tamién collaboraron personaxes como [[Lady Gaga]], [[Rihanna]] o [[Nicki Minaj]] n'años anteriores.<ref name="LaVanguardia"/> El 28 de payares de 2014, Cyrus participó nun especial solidariu de la canal [[FOX]]. Sol títulu “Cause For Paws”, el proyeutu tenía como oxetivu ayudar a los animales ensin llar n'Estaos Xuníos.<ref name="NewsDay"/> Cyrus siempres defendió los derechos del coleutivu [[LGTB]], y en marzu de 2015 volvió faelo arriendes de la denomada Nueva Llei de llibertá relixosa d'Indiana, que los detractores dicen que va dexar a los líderes empresariales relixosos discriminar llegalmente contra la comunidá gai, siendo criticáu poles voces d'altu perfil como Ashton Kutcher, Hillary Clinton, y el CEO d'Apple, Tim Cook. Nuna entrevista cola revista ''[[Time]]'', Cyrus declaro: «Viví una vida na que tenía que ser daqué tolos díes y tenía que ser un personaxe, y nun yera precisamente lo que yo quería ser. Y agora que dediqué la mio vida a ser quien yo quiero ser, y tamién en constante aprendizaxe y evolución. Eso ye lo que lu pasa a [los partidarios de la llei d'Indiana], nun escueyen vivir d'esa manera. Y si usté nun escueye vivir d'esa manera, usté nun va durar nesta xeneración, porque tamos a puntu de superalo. Son dinosaurios, y tánse morriendo. Somos la nueva xeneración, y con esi vamos llegar a enforma. Tamos avanzando. Por enforma que nos distrayemos por lleis estúpides que nos faen sentir como si tuviéramos en regresión, nun lo somos. Tamos moviendo escontra alantre, porque ye la nuesa vez como moces. Ye un nuevu movimientu de derechos. Hai tantu que los mozos quieren faer, camudar y ver, y creo qu'enforma d'eso puede venir al traviés de los medios de comunicación social. (...) Ye confusu pa los mios ''fans'', asina que toi feliz de [falar al respeutu]. nun van escuchar a Tim Cook, seique. Pero van escuchame a mi, ¿sabes? Y la xente ta empezando a escuchar, creo».<ref>{{cita web |url=http://time.com/3766436/miley-cyrus-on-indiana-law/|títulu=Miley Cyrus: Indiana's Religious Freedom Law Supporters 'Are Dinosaurs, and They Are Dying Off'|fechaaccesu=1 d'abril de 2015 |autor= Eliana Dockterman|fecha=31 de marzu de 2015 |obra=Time|idioma=inglés}}</ref> A mediaos de setiembre de 2015, la cantante tuvo promoviendo la salvación de los [[llobos]] en peligru d'estinción del [[Canadá]] na zona de [[British Columbia]] onde taben siendo asesinaos, viaxando al llugar pa faer campaña en contra del [[maltratu animal]].<ref name="LobosCanadá">{{cita web |url=http://www.cbc.ca/news/canada/british-columbia/miley-cyrus-wolf-cull-b-c-coast-1.3235921|títulu=Miley Cyrus on B.C. coast after speaking out against wolf cull|fechaaccesu=21 de setiembre de 2015 |autor= |fecha=20 de setiembre de 2015 |obra=CBC News|idioma=inglés}}</ref> Esti viaxe tuvo realizáu cola ayuda de la fundación Pacific Wild cola que Cyrus entamu a trabayar pola llucha polos derechos de los animales, afirmando que «dempués d'esta visita, yá sé la ciencia ta del mio llau, non yá na matanza de llobos, sinón tamién na edición de caza de trofeos. Dambos son insostenibles y dambos son horribles. Dambos tienen que terminar».<ref>{{cita web |url=http://pacificwild.org/miley|títulu=Miley Cyrus travels to B.C.'s Great Bear Rainforest|fechaaccesu=22 de setiembre de 2015 |autor= |fecha=21 de setiembre de 2015 |obra=Pacific Wild|idioma=inglés}}</ref> La cantante, de forma gratuita y pa recaldar fondos, foi la invitada musical del eventu solidariu contra'l [[alzheimer]], entamáu por [[James Franco]], Hilarity For Charity el 17 d'ochobre de 2015 en [[Hollywood]].<ref>{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-3277735/Miley-Cyrus-shows-flower-power-outrageous-outfit-star-studded-Hilarity-Charity-event.html|títulu=Miley Cyrus displays her pert posterior in very skimpy blue leotard and silver thigh-highs as she performs at charity event|obra=Daily Mail UK|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Coles mesmes, a otru día del acontecimientu anterior, Cyrus participo na caminada solidaria contra la [[esclerosis llateral amiotrófica]] celebrada en [[Los Angeles]], onde realizo una donación monetaria pa la investigación d'una cura pa esta enfermedá.<ref>{{cita web |url=http://uk.eonline.com/news/707713/miley-cryrus-makes-surprise-appearance-at-als-walk-joins-reese-witherspoon-courteney-cox-and-more-in-fight-against-disease|títulu=Miley Cyrus Makes Surprise Appearance at ALS Walk, Joins Reese Witherspoon, Courteney Cox and More in Fight Against Disease|obra=Y! Online UK|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015 |idioma=inglés}}</ref> === The Happy Hippie Fundation === [[Ficheru:Happy Hippie Foundation logo.svg|thumb|derecha|Logotipu de la fundación.]] {{AP|Happy Hippie Fundation}} En 2015 Cyrus creó la [[Happy Hippie Fundation]], una organización ensin ánimu d'arriquecimientu que tien como oxetivu lluchar contra la inxusticia y ayudar a los mozos ensin llar y a la comunidá [[LGBT]] nos [[Estaos Xuníos]]. Esta ONG foi creada a partir del xestu que realizó Cyrus nos [[MTV Video Music Awards]] de 2014, onde al ser gallardoniada col premiu al Videu del Añu pol so senciellu «Wrecking Ball», dexó'l so momentu a un mozu ensin llar de [[Los Angeles]], de nome Jesse, que realizó un discursu pa concenciar al mundu de la so situación y la de munchos otros mozos que carecen unes formes de vida qu'a día de güei nun tendríen d'esistir según el mozu, amás, convidó a l'audiencia a donar a la causa por aciu la páxina de Facebook de la cantante, pa poder recaldar fondos na Fundación Friends Place cola que Cyrus tuvo collaborando ya inspiro pa realizar la so propia fundación.<ref>{{cita web |url=http://www.sugarscape.com/celebs/news/a1074830/miley-cyrus-happy-hippy-foundation-young-homeless/|títulu=MILEY CYRUS JOINS THE HAPPY HIPPIE FOUNDATION TO HELP YOUNG HOMELESS PEOPLE|fechaaccesu=7 de febreru de 2015 |autor= Dusty Baxter-Wright|fecha=5 de febreru de 2015 |obra=Sugar Scape|idioma=inglés}}</ref> Cyrus anuncio la so creación por aciu un comunicáu en Facebook onde dicir tar bien feliz de poder ayudar a acabar coles inxusticies qu'ella mesma pudo ver colos sos propios güeyos, rematando con un mensaxe de llibertá, igualdá y amor pa toos.<ref>{{cita web |url=https://www.facebook.com/5845317146/posts/10153139474722147|títulu=MILEY CYRUS - The Happy Hippie Foundation|fechaaccesu=7 de febreru de 2015 |autor= Miley Cyrus|fecha=3 de febreru de 2015 |obra=Miley Cyrus - Facebook|idioma=inglés}}</ref> ==== The Backyard Sessions ==== ''[[Happy_Hippie_Foundation#The_Backyard_Sessions|The Backyard Sessions]]'' —n'[[idioma español|español]]: ''Les Sesiones del patiu traseru''— son una serie de videos musicales, grabaos na casa de Miley Cyrus, col propósitu de promover la fundación y asina incentivar les donaciones pa la causa. En dichos videos Cyrus tuvo acompañada d'otres artistes, como [[Joan Jett]] o [[Ariana Grande]], pa interpretar distintos cantares acompañaos de la banda de cantante norteamericana.<ref name="RollingMayo"/> Les grabaciones realizar en febreru de 2015, siendo publicaes por aciu la páxina de la cantante en [[Facebook]], a partir de mayu d'esi mesmu añu, siendo la collaboración con Joan Jett la primera en ser amosada.<ref>{{cita web |url=http://www.irishmirror.ie/showbiz/celebrity-news/miley-cyrus-ariana-grande-pose-5158055|títulu=Miley Cyrus and Ariana Grande pose in animal onesies during charity fundraiser|obra=Irish Mirror|fechaaccesu=5 de mayu de 2015 |idioma=inglés}}</ref> == Discografía == {{AP|Discografía de Miley Cyrus}} * 2007: ''[[Hannah Montana 2: Meet Miley Cyrus|Meet Miley Cyrus]]'' * 2008: ''[[Breakout (álbum de Miley Cyrus)|Breakout]]'' * 2009: ''[[The Time of Our Lives]]'' <small>(EP)</small> * 2010: ''[[Can't Be Tamed]]'' * 2013: ''[[Bangerz]]'' * 2015: ''[[Miley Cyrus & Her Dead Petz]]'' * 2017: ''Younger Now'' * 2019: ''She Is Coming'' * 2020: ''Plastic Hearts'' == Filmografía == {{AP|Videografía de Miley Cyrus}} === Cine === {| class="wikitable sortable" |+Apaiciones en películes ! Añu ! Títulu ! Papel ! class="unsortable"| Notes |- | 2003 | ''[[Big Fish]]'' | Mozu Ruthie – 8 años d'edá Acreditada como Destiny Cyrus |- | 2007 |''[[High School Musical 2]]'' |Moza na piscina | Caméu |- |rowspan="2"| 2008 | ''[[Hannah Montana & Miley Cyrus: Best of Both Worlds Concert]]'' | Ella mesma/Hannah Montana | Batió'l récor al ser la película-conciertu más taquillera |- | ''[[Bolt]]'' | Penny | [[Voz (fonoloxía)|Voz]]<br /> |- | 2009 | ''[[Hannah Montana: The Movie]]'' | Miley Stewart/Hannah Montana | Basada nuna serie de televisión |- |rowspan="2"| 2010 | ''[[The Last Song (película de 2010)|The Last Song]]'' | Veronica «Ronnie» Miller | Basada nuna novela |- | ''[[Sex and the City 2 (película)|Sex and the City 2]]'' | Ella mesma | Caméu |- | 2011 | ''[[Justin Bieber: Never Say Never]]'' | Ella mesma | Caméu |- |rowspan="2"| 2012 | ''[[LOL (película)|LOL]]'' | Lola Williams | Remake d'una película francesa de 2008 |- | ''[[Peligrosamente infiltrada]]'' | Molly Morris/Brooke Stonebridge | Papel principal |- |rowspan="2"| 2015 |''Jeremy Scott: The People's Designer'' |Ella mesma | Caméu nel documental del diseñador, y amigu de Cyrus, Jeremy Scott |- |''[[The Night Before (película de 2015)|The Night Before]]'' |Ella mesma | Caméu |- |} === Televisión === {| class="wikitable sortable" |+ Apaiciones en televisión ! Añu ! Títulu ! Papel ! class="unsortable"| Notes |- | 2001 | ''[[Doc (serie de televisión)|Doc]]'' | Kylie | Serie de televisión (3 episodios) |- | 2006–2011 | ''[[Hannah Montana]]'' | [[Miley Stewart]]/Hannah Montana | Serie de televisión (99 episodios) |- | 2006 | ''[[The Suite Life of Zack and Cody|The Suite Life of Zack & Cody]]'' | Hannah Montana/[[Miley Stewart]] | Serie de televisión (1 episodiu: «[[That's So Suite Life of Hannah Montana]]») |- | 2006-2007 | [[Disney Channel Games]]<ref>http://www.teenidols4you.com/picture/702/3763/miley_cyrus.html</ref> | Ella mesma | Formaba parte del equipu verde |- |rowspan="2"| 2007 | ''[[The Replacements (serie de televisión)|The Replacements]]'' | Celebridá | Serie de televisión (1 episodiu: «The Frog Prince») |- | ''[[The Emperor's New School]]'' | Mudka's Meat Hut Waitress (voz) | Serie de televisión (3 episodios) |- |rowspan="2"| 2008 | ''Studio DC: Almost Live'' | Ella mesma | Anfitriona |- | ''[[Teen Choice Awards]]'' | Ella mesma | Anfitriona |- | 2009 | ''[[The Suite Life on Deck]]'' | Hannah Montana/Miley Stewart | Serie de televisión (1 episodiu: «[[Wizards on Deck with Hannah Montana]]») |- | 2010 | ''Much Music Video Awards de 2010'' | Anfitriona | Ceremonia de premios musicales de [[MuchMusic]]. |- | 2011 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Anfitriona | Serie de televisión (1 episodiu) |- |rowspan="3"| 2012 | ''[[Punk'd]]'' | Chanciosa | Serie de televisión (2 episodios) |- | ''The Conversation with Amanda De Cadenet'' | Invitada especial | Serie de televisión (1 episodiu) |- | ''[[Two and a Half Men]]'' | Missi | Serie de televisión (2 episodios) |- |rowspan="4"| 2013 | ''[[Miley: The Movement]]'' | Ella mesma | Documental de [[MTV]].<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1713777/miley-cyrus-the-movement-documentary.jhtml|títulu=This song I imaxine is about her former boy friend and how after all they have been trough they can still hang around each other|fechaaccesu=12 de setiembre|añoacceso=2013|apellíu=Montgomery|nome=James|fecha=10 de setiembre de 2013|obra=MTV|editorial=MTV Networks (Viacom)|idioma=inglés}}</ref> |- | ''[[Saturday Night Live]]'' | Anfitriona ya invitada musical | Serie de televisión (1 episodiu) |- | ''Styled to Rock'' | Ella mesma Serie de televisión (1 episodiu) |- | ''21 Candles: Miley's MTV Moments'' | Ella mesma | Especial de MTV pol so cumpleaños<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/story/life/music/2013/11/21/miley-to-control-mtv-all-day-sunday-for-21st-birthday/3661937/|títulu=Miley to control MTV for 21st birthday|fechaaccesu=22 de payares|añoacceso=2013|apellíu=Lopez|nome=Korina|fecha=21 de payares de 2013|obra=[[USA Today]]|editorial=Gannett Company, Inc.|idioma=inglés}}</ref> |- |rowspan="5"| 2014 | ''[[MTV Unplugged|MTV Unplugged: Miley Cyrus]]'' | Ella mesmu Conciertu acústicu de MTV.<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1720731/miley-cyrus-stripping-down-mtv-unplugged.jhtml|títulu=Miley Cyrus Stripping Down For 'MTV Unplugged'|obra=MTV|editorial=MTV Networks (Viacom)|fecha=20 de xineru de 2014|fechaaccesu=16 de marzu de 2014|idioma=inglés}}</ref> |- | ''[[Lindsay (serie de televisión)|Lindsay]]'' | Ella mesma | Caméu en serie de televisión (1 episodiu)<ref>{{cita web |url=http://tvlistings.zap2it.com/tv/lindsay/episodes/SH018630350000|títulu=Lindsay - Episode Guide for Season 1|fechaaccesu=3 de xunetu de 2014|obra=Zap2it.com|idioma=inglés}}</ref> |- | ''[[The fabulous life of...|The Fabulous Life Of Miley Cyrus]]'' | Ella mesma Serie de televisión (1 episodiu)<ref>{{cita web |url=http://www.vh1.com/video/the-fabulous-life-of/full-episodes/miley-cyrus/1725225/playlist.jhtml|títulu="Miley Cyrus" (Ep. 105) from The Fabulous Life Of <nowiki>|</nowiki> Full Episode <nowiki>|</nowiki> VH1.com|fechaaccesu=3 de xunetu de 2014|obra=VH1.com|editorial=MTV Networks (Viacom)|idioma=inglés}}</ref> |- | ''[[Bangerz_Tour#Especial televisivu pa NBC y llanzamientu en video|Miley Cyrus: The Bangerz Tour]]'' | Ella mesma | Especial televisáu de la so xira de 2014; emitíu en [[NBC]].<ref>{{cita web |url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2014/06/26/special-miley-cyrus-bangerz-tour-to-air-sunday-july-6-on-nbc/277352/|títulu=Special 'Miley Cyrus: Bangerz Tour' to Air Sunday, July 6 on NBC|fechaaccesu=26 de xunu de 2014|obra=Zap2it.com|idioma=inglés}}</ref> |- | ''[[Bangerz_Tour#Especial televisivu pa Brasil|Miley Cyrus: Twerk It]]'' | Ella mesma | Documental de la televisión brasilana (xira 2014); emitíu en [[Multishow]].<ref>{{cita web |url=http://multishow.globo.com/musica/materies/multishow-cara-especial-miley-cyrus-y-esquenta-pa-chegada-da-cantora-ao-brasil.htm|títulu=Multishow cara especial Miley Cyrus y esquenta para a chegada da cantora ao Brasil|fechaaccesu=17 de setiembre de 2014|obra=Multishow|idioma=portugués}}</ref> |- |rowspan="5"| 2015 | ''Stone Quackers'' | Bug (Voz) | Serie de televisión (1 episodiu).<ref>{{cita web |url=http://www.bubbleblabber.com/review-stone-quackers-a-farewell-to-kings/|títulu=Review: Stone Quackers ”A FAREWELL TO KINGS”|fechaaccesu=5 de xunetu de 2015|obra=Bublleblabber|idioma=inglés}}</ref> |- | ''[[MTV Video Music Awards 2015|MTV Video Music Awards de 2015]]'' | Anfitriona | Ceremonia de premios musicales de [[MTV]]. |- | ''[[Saturday Night Live]]'' | Anfitriona ya invitada musical | Serie de televisión (1 episodiu) |- | ''A Very Murray Christmas'' | Invitada especial | Especial navidiegu de [[Bill Murray]] para [[Netflix]]. |- |} == Publicaciones == ;Bibliografía * ''[[Miles to Go]]'' (2009) ISBN 978-1-4231-1992-0 == Xires musicales == {{AP|Xires musicales de Miley Cyrus}} * ''[[Best of Both Worlds Tour]]'' (2007–08) * ''[[Wonder World Tour]]'' (2009) * ''[[Gypsy Heart Tour]]'' (2011) * ''[[Bangerz Tour]]'' (2014) * ''[[Miley Cyrus & Her Dead Petz Tour]]'' (2015) == Premios y nominaciones == {{AP|Premios y nominaciones de Miley Cyrus}} == Ver tamién == * [[Alies honoríficos na música popular]]. * [[Cantares de Miley Cyrus#Cantares inéditos|Cantares inéditos de Miley Cyrus]]. * [[Artistes musicales con mayores ventes]]. * [[Artistes musicales femenines con mayores ventes]] * [[Artistes qu'algamaron el númberu unu nel Billboard Hot 100]] * [[Social 50|Los artistes qu'algamaron el númberu unu nel Billboard Social 50]]. * [[Llista d'ex artistes de Hollywood Records]]. * [[Disney Channel#Dómina d'Oru de Disney|Dómina d'Oru de Disney]]. * [[Discografía de Hannah Montana]]. * [[Cantares de Miley Cyrus]]. == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Miley Cyrus}} {{Commons}} * {{IMDb nome}} * [http://www.mileycyrus.com Sitio web oficial de Miley Cyrus] * [http://www.youtube.com/user/MCForRealzzz Canal personal en YouTube] * [http://www.youtube.com/user/MileyCyrusVEVO Canal VEVO en YouTube] * [https://www.facebook.com/mileycyrus Miley Cyrus] en [[Facebook]] * {{instagram|MileyCyrus}} * [http://www.myspace.com/mileycyrus Miley Cyrus] en [[MySpace]] * {{Spotify|5YGY8feqx7naU7z4HrwZM6}} * {{Twitter|MILEYCYRUS}} {{NF|1992||Cyrus, Miley}} [[Categoría:Persones de Nashville (Tennessee)]] [[Categoría:Actores y actrices de Tennessee]] [[Categoría:Actores y actrices de doblaxe d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Mezzosopranos d'Estaos Xuníos| mezzo]] [[Categoría:Persones non binaries]] [[Categoría:Cantantes de pop d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes n'inglés]] [[Categoría:Cantautores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Compositores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Contraltos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Activistes LGBT d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Filántropos y filántropes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guitarristes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 35hw5xeckoeonzoknbfwkeifmr87vfz 0 56218 3709284 3708897 2022-08-18T13:37:59Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Luke Grimes}} {{persona}} '''Luke Timothy Grimes''' ([[Dayton (Ohio)]], [[21 de xineru]] de [[1984]]) == Vida y carrera == Grimes nació nuna familia relixosamente devota en Dayton, Ohio, unu de cuatro hermanos. Luke graduóse de Dayton Christian High School en 2002. El so padre ye un pastor de la Open Bible Christian Church.<ref>{{cita web|url =http://web.archive.org/web/20090402002913/http://www.vman.com/articles/luke-grimes-rocks-el títulu =Luke Grimes Rocks|fechaaccesu =25 d'ochobre |añoacceso =2013 |autor = |últimu = |primeru = |enllaceautor = |coautores = |fecha = |añu =2013 |mes =xunu |formatu =|obra = |editorial =|páxines = |idioma =inglés |doi = |urlarchivu = |fechaarchivu=|cita = }}</ref> Grimes treslladóse a [[Nueva York]] pa estudiar actuación en [[American Academy of Dramatic Arts]]. Apaeció en ''All the Boys Love Mandy Lane'', y ''War Eagle, Arkansas''. Tamién apaeció en [[Asesinatu na Escuela Secundaria]], que recibió un llanzamientu llindáu en marzu de 2009. Apaeció apocayá nel drama d'[[American Broadcasting Company|ABC]], [[Brothers & Sisters (serie de televisión)|Brothers & Sisters]] dende marzu como Ryan Lafferty, el fíu ilexítimu de William Walker, patriarca de la familia. A partir de la temporada 4, convertir nun personaxe recurrente.<ref>{{cita web|url =http://www.tvguide.com/News/Brothers-Sisters-casting-27381.aspx |títulu =Ryan Game Over: Brothers & Sisters Casts New Offspring|fechaaccesu =25 d'ochobre |añoacceso =2013 |autor = |últimu = |primeru = |enllaceautor = |coautores = |fecha = |añu =2013 |mes = |formatu =|obra = |editorial =|páxines = |idioma =inglés |doi = |urlarchivu = |fechaarchivu=|cita = }}</ref> Él venció a [[Scott Porter]] y [[Jason Ritter]], ente otros, pal papel.<ref>{{cita web|url =http://www.accesshollywood.com/dish-of-salt/dish-of-salt-luke-grimes-talks-brothers-and-sisters_video_842881 |títulu =Dish of Salt: Luke Grimes Talks Brothers & Sisters|fechaaccesu =25 d'ochobre |añoacceso =2013 |autor = |últimu = |primeru = |enllaceautor = |coautores = |fecha = |añu =2013 |mes =xunu |formatu =|obra = |editorial =|páxines = |idioma =inglés |doi = |urlarchivu = |fechaarchivu=|cita = }}</ref> Audicionó pa interpretar a [[Elvis Presley]] na miniserie de CBS de 2005, pero foi [[Jonathan Rhys Meyers]] quien se quedó col papel. Foi protagonista nel 2010, de la serie de FX, "Outlaw Country", con [[Haley Bennett]] y [[Mary Steenburgen]]. Grimes interpretó a un vaqueru llamáu Eli Larkin.<ref>{{cita web|url =http://www.tvguide.com/News/Grimes-Bennett-Outlaw-1020213.aspx |títulu =Luke Grimes, Haley Bennett Head for Outlaw Country|fechaaccesu =25 d'ochobre |añoacceso =2013 |autor = |últimu = |primeru = |enllaceautor = |coautores = |fecha = |añu =2013 |mes =xunu |formatu =|obra = |editorial =|páxines = |idioma =inglés |doi = |urlarchivu = |fechaarchivu=|cita = }}</ref> La serie nun foi escoyida por FX, pero'l pilotu salió al aire'l 23 d'agostu de 2012 como una película pa televisión. En 2012, apaeció nel thriller de Liam Neeson, [[Taken 2]] como'l noviu de la fía de Neeson.<ref>{{cita web|url =http://www.digitalspy.com/movies/news/a349929/luke-grimes-cast-in-liam-neesons-taken-2.html |títulu =Luke Grimes cast in Liam Neeson's 'Taken 2'|fechaaccesu =25 d'ochobre |añoacceso =2013 |autor = |últimu = |primeru = |enllaceautor = |coautores = |fecha =|añu =2013 |mes =xunu |formatu =|obra = |editorial =|páxines = |idioma =inglés |doi = |urlarchivu = |fechaarchivu=|cita = }}</ref> El 25 d'ochobre l'añu 2013 anuncióse que Grimes va interpretar al hermanu adoptivu de Christian Grey, Elliot en [[Fifty Shades of Grey (película)|Fifty Shades of Grey]].<ref>{{cita web|url =http://www.eonline.com/news/474471/luke-grimes-5-things-to-know-about-the-fifty-shades-of-grey-star-playing-christian-s-brother-elliot?cmpid=rss-000000-rssfeed-365-topstories&utm_medium=rssfeeds|títulu =Another Grey Casting In ‘Fifty Shades’|fechaaccesu =25 d'ochobre |añoacceso =2013 |autor = |últimu = |primeru = |enllaceautor = |coautores = |fecha = |añu =2013 |mes =xunu |formatu =|obra = |editorial =|páxines = |idioma =inglés |doi = |urlarchivu = |fechaarchivu=|cita = }}</ref> == Filmografía == {| class="wikitable sortable" |+Película ! Añu ! Títulu ! Papel ! class="unsortable" | Notes |- | 2006 | ''All the Boys Love Mandy Lane'' | Jake | |- | 2007 | ''War Eagle, Arkansas'' | Enoch | |- | 2008 | ''[[Asesinatu na Escuela Secundaria]]'' | Marlon Piazza | |- | 2010 | ''Shit Year'' | Harvey West | |- | rowspan="2"|2011 | ''The Wait'' | Ben | |- | ''The Light in the Night'' | Chicu | curtiumetraxe |- | rowspan="2"|2012 | ''Outlaw Country'' | Eli Larken | Película pa televisión |- | ''[[Taken 2]]'' | Jamie | |- | rowspan="2"|2013 | ''Stars'' | Evan | |- | ''Squatters'' | Clara | |- | 2015 | ''[[Fifty Shades of Grey (película)|Fifty Shades of Grey]]'' | Elliot Grey | |- | 2015 | ''[[American Sniper]]'' | Mark Lee | |- | 2015 | ''[[Freeheld]]'' | Todd Belkin | |- | 2016 | ''[[The Magnificent Seven]]'' | | Filmando |- |} === Televisión === {| class="wikitable sortable" |+Televisión ! Añu ! Títulu ! Papel ! class="unsortable" | Notes |- | 2009–2010 | ''[[Brothers & Sisters (serie de televisión)|Brothers & Sisters]]'' | Ryan Lafferty | 35 episodios |- | 2013 | ''[[True Blood]]'' | James | |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *{{IMDb nome}} {{NF|1982||Dornan, Jamie}} [[Categoría:Persones d'Ohio]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 6aocfc1bxpjoyk9k26shvdgleigvksv 0 56282 3709935 3612951 2022-08-19T09:27:58Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} {{Tradubot|Michael Durrell}} '''Michael Durrell''' (nacíu'l 6 d'ochobre de 1943 en [[Brooklyn]], [[Nueva York]]) ye un actor d'[[Estaos Xuníos]]. Empezó la so carrera na [[CBS]] na telenovela "Guiding Light" ("La Lluz De Guía") interpretando al abogáu "Peter Wexler". Otros papeles conocíos son na serie sitcom de TV de la cadena [[CBS]] "Alice" caracterizando a "Nicholas Stone" dende 1984 hasta 1985. Otru papel conocíu foi na serie de [[ciencia ficción]] de [[National Broadcasting Company|NBC]] [[V La Miniserie Orixinal]] (1983) y la secuela [[V La Batalla Final]] (1984) y los dos primeros episodios de " '''[[V (serie televisión)|V]]''' La Serie" (1984-1985) interpretando al antropólogu "Robert Maxwell". De 1986 hasta 1990 caracterizó a "Lloyd Burgess" na serie de TV "Matlock" y al doctor "John Martin", el padre de "Donna Martin" na serie de TV de la [[Fox Broadcasting Company]] " [[Beverly Hills, 90210]] " nel que tuvo un papel recurrente. Él tamién foi artísta convidáu en " [[Star Trek: Deep Space Nine]] " nel episodiu "Sanctuary". == Filmografía == * ''"Thank God It's Friday" (1977) * ''"[[E. T.: L'estraterrestre]] " (1982) * ''"[[Sister Act]]" (1992) * ''"Illegal in Blue" (1995) * ''"Rumour Has It..." ("Dicen perhí...") (2005) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{IMDb}} {{NF|1943||Durrell, Michael}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 1r2f38bzvcq2enltklnplbvopq74kjz 0 56402 3709333 3645308 2022-08-18T13:42:37Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Dakota Fanning}} {{persona}} '''Hannah Dakota Fanning''' ([[Conyers]], [[Georgia (Estaos Xuníos)|Georgia]], [[23 de febreru]] de [[1994]]), más conocida como '''Dakota Fanning''', ye una [[Actuación|actriz]] y [[Modelu (persona)|modelu]] [[Estaos Xuníos|estauxunidense]]. Ye conocida polos sos trabayos como actriz infantil en cine y televisión. Fanning asítiase nel puestu númberu diez na llista de ''[[VH1]]'' de les "100 meyores estrelles infantiles de tolos tiempos".<ref>{{cita web|url=http://www.forbes.com/lists/2007/53/07celebrities_Dakota-Fanning_7WGP.html|títulu=Dakota Fanning y Daniel Radciffe los neños mas ricos y millonarios del mundu editorial=TMZ.com|fecha= 26 de febreru de 2007|fechaaccesu=7 d'agostu de 2009}}</ref> Considerada una [[neña maravía]] por cuenta de la so gran habilidá y talentu na [[Actuación]], dende la so niñez amasó una fortuna de millones de dólares. Mientres l'apoxéu de la so fama, foi consagrada como la quinta actriz infantil de mayor ésitu dende [[Shirley Temple]], [[Macaulay Culkin]], [[Lindsay Lohan]] y [[Daniel Radcliffe]] polos ''[[American Film Institute|American Film Institute Awards]]''.<ref>{{cita web|url=http://www.people.com/people/archive/article/0,,20113961,00.html|títulu=Running Away with the Box Office by Staying Home Alone, Macaulay Culkin Is Hollywood's Newest Little Big Man|work=[[People (magacín)|People]]|last=Gliatto|first=Tom|date=17 d'avientu de 1990|fechaaccesu=22 de febreru de 2010}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.vh1.com/shows/dyn/the_greatest/92319/episode.jhtml |títulu=The Greatest: 100 Greatest Kid Stars (100 - 81) &#124; VSPOT Videu Clips, Photos, Episodes and Real Online Message Boards from the Reality TV Show &#124; VH1.com |publisher=VH1.com<! |fechaaccesu=7 d'agostu de 2009}}</ref> Anque l'enfoque de Fanning ye l'actuación, tamién fai trabayos rellacionaos cola moda. El so debú nel modelaje producir en 2009 cuando foi portada de distintes revistes como [[Elle]], [[Vanity Fair]], [[Cosmopolita]] ente otres. Tamién apaeció na selmana de la moda de Nueva York en 2014, na ceremonia d'apertura de la Selmana de la Moda de Nueva York Primavera/Verano 2015. Amás de la so carrera como actriz, Fanning tamién se dedicó a la [[Filantropía]], en 2009 foi gallardoniada col premiu ''Youth Ambassadors'' (nuevos Embaxadores) por [[Derechos del neñu|Children's rights]]. En [[2014]] Fanning y Mark Shriver, presidente de [[Save the Children]]. L'actriz suministró un envaloráu de $25 millones de dólares pa poner en marcha programes d'educación pa la primer infancia. == Primeros años == Dakota Fanning nació en [[Conyers (Georgia)|Conyers]] ([[Georgia (Estaos Xuníos)|Georgia]]). La so madre, Heather Joy (de soltera Heather Arrington), xugaba al tenis profesional, y el so padre, Steven J. Fanning, xugó al béisbol en lligues menores colos [[Saint Louis Cardinals]], y trabaya como vendedor de productos electrónicos en [[Los Angeles]].<ref>{{cita web|url=http://www.nj.com/entertainment/movies/index.ssf/2010/06/dakota_fanning_in_twilight_good_girl_plays_bad.html|títulu=Dakota Fanning in 'Twilight': Good girl plays bad|publisher=NJ.com}}</ref><ref>{{cita noticia| url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1288724/Twilights-evil-vampire-Dakota-Fanning-shows-sweet-unveils-adorable-childhood-photos.html?ito=feeds-newsxml | location=London | work=Daily Mail | títulu=Twilight's evil vampire Dakota Fanning shows her sweet side as she unveils adorable childhood photos | date=22 de xunu de 2010}}</ref> El so güelu maternu, Rick Arrington, foi un xugador de fútbol americano, y la so tía, Jill Arrington, foi reportera d'[[ESPN]].<ref name="Dakota Fanning: The Million-Dollar Baby">{{cita web|títulu=Dakota Fanning: The Million-Dollar Baby|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1032353,00.html|fechaaccesu=27 de febreru de 2007|fecha=10 d'avientu de 2007|idioma=inglés}}</ref> Dakota ye la hermana mayor d'[[Elle Fanning]], tamién actriz. Tien ascendencia [[Alemaña|alemana]], [[Irlanda|irlandesa]] (la so güela paterna nació en [[Ludwigshafen]]), [[Inglaterra|inglesa]] y [[Francia|francesa]]. Ella y la so familia son miembros de la [[Convención Bautista del Sur]].<ref name="lifeteen">{{cita web | publisher=lifeteen.com | títulu=Interview: Dakota Fanning | url=http://www.lifeteen.com/default.aspx?PageID=FEATUREDETAIL&__DocumentId=106317&__ArticleIndex=0 | fechaaccesu=19 de xunetu de 2006 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20070928040334/http://www.lifeteen.com/default.aspx?PageID=FEATUREDETAIL&__DocumentId=106317&__ArticleIndex=0 |archivedate =28 de setiembre de 2007}}</ref> == Carrera == === 1999-2003 === Dakota Fanning empezó la so carrera nel mundu del espectáculu realizando anuncios publicitarios. Cuando'l so padres unviar a un campamentu de teatru, los organizadores aconseyáronlu que punxera a la so fía en manes d'un axente que pudiera llanzar el so talentu interpretativo. Nel añu 1999, con solu cinco años, apaeció nun anunciu de televisión de Tide Detergent, que abrió les puertes de la so carrera. Nel mesmu añu llogró'l so primer trabayu importante como actriz convidada na serie ''[[ER (serie de televisión)|Emerxencies]]'' ([[National Broadcasting Company|NBC]]). Hasta'l día de güei sigue siendo una de les sos interpretaciones favorites. {{cita| "Interpreté a una víctima d'accidente de tráficu que tien leucemia. Tuvi que llevar un collarín y unos tubos na ñariz mientres los dos díes que trabayé."<ref name="jam">{{cita web | publisher=Jam! Movies | títulu=Fanning the flames | url=http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:ReI8vCDkr_gJ:www.canoe.ca/JamMoviesArtistsF/fanning_dakota.html+%22Dakota+Fanning%22+%22days+I+worked%22&hl=en&ct=clnk&cd=6&lr=lang_en | fechaaccesu=13 de marzu de 2006}}</ref><ref>Edwards 105, 363</ref>}} Darréu tuvo dellos papeles convidaos en series de televisión como ''[[CSI: Crime Scene Investigation]]'' (2000), ''[[The Practice]]'' (2000), ''[[Spin City]]'' (2000), ''[[Ally McBeal]]'' (2000) y ''[[Malcolm in the Middle|Malcolm]]'' (2001). Tamién apaeció en ''[[The Ellen Show]]'' (2001) interpretando a [[Ellen DeGeneres]] de pequeña y realizó un [[caméu]] na última temporada de ''[[Friends]]'' (2004). En protagonizando'l curtiu ''Father Xmas'' (2001), debutó nun llargumetraxe cinematográficu al apaecer de volao na comedia ''[[Tomcats]]'' (2001). En 2001 fixo'l so debú protagonista nel cine al ser escoyida pa interpretar a ''Lucy'' en ''[[I am Sam]]'', la hestoria d'un home ([[Sean Penn]]) con problemes mentales que llucha por consiguir la custodia de la so fía. Gracies a esta película convertir na actriz más nueva en ser nomada pa un premiu [[Screen Actors Guild|Premiu del Sindicatu d'Actores]], teniendo siete años nesi momentu.<ref>{{cita web|url= http://www.sagawards.org/media-pr/press-releases/screen-actors-guild%E2%84%A2-honors-outstanding-filme-television-performances-13-cate|títulu= Screen Actors Guild™ Honors|fechaaccesu= 5 de xunu de 2012|date= 3 d'ochobre de 2002|publisher= [[Screen Actors Guild]]}}</ref> Tamién ganó'l premiu a la ''Meyor Actriz Infantil de Repartu'' apurríu pola [[Broadcast Film Critics Association|Asociación de Críticos de Retresmisiones Cinematográfiques]] pola so actuación.<ref>{{cita web|url=http://www.bfca.org/ccawards/2001.php |títulu=The BFCA Critics' Choice Awards :: 2001 |publisher=Bfca.org |date= |fechaaccesu=6 d'abril de 2010}}</ref> En 2002, [[Steven Spielberg]] contratar pa interpretar a ''Allie Keys'' na miniserie de ciencia ficción ''[[Taken (serie de televisión)|Taken]]''. Nesi momentu, recibiera crítiques positives por dellos críticos de cine.L'ésitu de la serie traigo a que fora a la 55ª Edición de la ceremonia de los [[Premios Emmy]]. L'actuación de Dakota foi almirada y emponderada por munchos, ente ellos Tom Esquistos de ''[[The Washington Post]]'', qu'escribió sobre Fanning: {{cita| "Tien el tipu perfectu de la mirada del otru mundu al so alredor, una nueva actriz encantadora... pa llevar un rol de gran pesu"<ref name="post">{{cita web | publisher=The Washington Post via virtuallystrange.net | títulu=Sci Fi's 'Taken' Grabs You and Doesn't Let Go | url=http://www.virtuallystrange.net/ufo/updates/2002/dec/m03-004.shtml | fechaaccesu=13 de marzu de 2006 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20041217113715/http://www.virtuallystrange.net/ufo/updates/2002/dec/m03-004.shtml |archivedate =17 d'avientu de 2004}}</ref><ref>Edwards 105, 363</ref>}} Esi mesmu añu, apaeció en ''[[Trapped (2002)|Trapped]]'' como una moza secuestrada, en ''[[Sweet Home Alabama (película)|Sweet Home Alabama]]'' como la versión nueva del personaxe de [[Reese Witherspoon]] y en ''[[Hansel y Gretel]]'' como ''Katie''. En 2003 protagonizó dos películes importantes: como ''Lorraine "Ray" Schleine'', una neña bien aplicada que ta sol cuidu d'una neñera inmadura interpretada por [[Brittany Murphy]] en ''[[Uptown Girls]]''. [[The New York Times]] empondero la interpretación de Fanning afirmando que: {{cita|"De la que Dakota pretende enseñar una lleición sobre la compasión, se regodea nes ventayes de los privilexaos. Ella tien una especie de inenarrable y traviesa inocencia (encantóme)."}} Y tamién interpretó a ''Sally'' en ''[[El gatu (película de 2003)|El gatu y el so sombreru máxicu]]''. Amás, Fanning fixo la voz en ''off'' pa cuatro proyeutos d'animación mientres esti periodu, incluyendo'l doblaxe al inglés de la voz de ''Satsuki'' de ''[[Tonari no Totoro]]'', la voz d'una neña na serie de [[Fox Broadcasting Company|Fox]], ''[[Family Guy|Padre de familia]]'' y la muyer maravía moza nun episodiu de la ''[[Lliga de la Xusticia (serie animada)|Lliga de la Xusticia]]'' de [[Cartoon Network (Estaos Xuníos)|Cartoon Network]]. === 2004-2007 === [[Ficheru:Dakota Fanning WOTW London retouch.jpg|200px|thumb|derecha|Fanning na premiere de ''[[La guerra de los mundos (2005)|La guerra de los mundos]]'' n'[[Inglaterra]] en xunu de 2005]] En 2004 apaeció na película ''[[Man on Fire]]'' como ''Lupita "Pita" Martin Ramos'', una moza de nueve años que se gana'l corazón d'un ex-axente de la CIA ([[Denzel Washington]]) que ye contratáu pa protexela d'un secuestradores. [[Roger Ebert]] faló sobre la interpretación de Dakota afirmando: {{cita|"Ye una profesional con tan solo 10 años y crea un personaxe ganador."<ref>{{cita web|editorial=rogerebert.com|títulu=Man on Fire (review)|url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20040423/REVIEWS/404230302/1023|fechaaccesu=13 de marzu de 2006|idioma=inglés}}</ref>}} En 2005 el so primer estrenu foi ''[[Hide and Seek]]'', onde interpreta a ''Emily Callaway'', la fía del personaxe de [[Robert De Niro]]. La película narra la hestoria de David (De Niro), un psicólogu, que dempués del suicidiu de la so esposa camudar xunto a la so fía (Fanning) a una casa alloñada de la ciudá onde intenten refaer les sos vides.<ref>{{cita web|url= http://www.signonsandiego.com/uniontrib/20050204/news_1c04dakota.html|títulu= 'Hide and Seek' star Fanning, at 10, already owns acting chops|fechaaccesu= 29 de setiembre de 2008|first= Colleen|last= Long|date= 4 de febreru de 2005|publisher= [[The San Diego Union-Tribune]]}}</ref> Dempués d'un tiempu empiecen a asoceder coses estrañes, polo que David pon en tela de xuiciu l'estáu psicolóxicu de la so fía, creyendo que s'atopa afeutada pola muerte de la so madre. La producción, polo xeneral, tuvo crítiques bien bones y, el críticu Chuck Wilson, dixo de Dakota: {{cita|"La neña protagonista consiguió clisar al maestru ([[Robert De Niro]])."<ref name="laweekly">{{cita web | publisher=laweekly.com | títulu=Hide and Seek review | url=http://www.laweekly.com/film/film_results.php?showid=3257 | fechaaccesu=13 de marzu de 2006}}{{dead link|date=August 2010}}</ref><ref>Edwards 105, 363</ref>}} Esi mesmu añu dobló a ''Lilo'' (subsiguiente a [[Daveigh Chase]]) en ''[[Lilo & Stitch 2: Stitch Has a Glitch]]''. Nun asistió al estrenu por atopase en [[Méxicu]], onde la so hermana ([[Elle Fanning]]) atopábase filmando ''[[Babel (película)|Babel]]'' ([[2006]]). Tamién tuvo un pequeñu papel na película de [[Rodrigo García Barcha]], [[Nueve vides]] (estrenada n'ochobre de 2005), na que comparte una escena de nueve minutos cola actriz [[Glenn Close]], quién emponderó a Dakota: {{cita|"Ella ye definitivamente una "vieya alma". Ye una d'eses persones con talentu qu'apaecen cada munchos años."<ref name="close">{{cita web | publisher=monstersandcritics.com | títulu=Glenn Close raves about Dakota Fanning | url=http://movies.monstersandcritics.com/news/article_1049828.php | fechaaccesu=13 de marzu de 2006}}{{dead link|date=August 2010}}</ref><ref>Edwards 105, 363</ref>}} Mientres esti tiempu tamién grabó la voz de la protagonista de la película animada ''[[Coraline (película)|Coraline]]'', sicasí ésta nun foi estrenada hasta'l 6 de febreru de 2009.<ref>{{cita web|títulu=Dakota Fanning Signs on to "Coraline"|url=http://movies.about.com/od/moviesinproduction/a/coraline102505.htm|fechaaccesu=103-03-2006|idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:DakotaFanning08TIFF.jpg|200px|thumb|izquierda|Dakota nel [[Festival de Cine de Toronto]] en 2008]] El 10 de setiembre d'este mesmu añu Fanning estrenó la película ''[[Dreamer (película)|Dreamer]]'' xunto a [[Kurt Russell]] nel [[Festival de Cine de Toronto]]. La película terminárase de filmar a finales d'ochobre de 2004. Russell declaró que taba sosprendíu pola actuación de la so co-estrella na película. Kurt, qu'interpretaba al so padre na película, alegó: {{cita|"Garantízo-yos que ye la meyor actriz cola que voi trabayar en tola mio carrera."<ref>{{cita web|títulu=Kurt Russell Says Dakota Fanning Is The Best Actress He Ever Played With|url=http://news.softpedia.com/news/Kurt-Russell-Says-Dakota-Fanning-Is-The-Best-Actress-He-Ever-Played-With-8779.shtml|fechaaccesu=12 d'abril de 2007|idioma=inglés}}</ref>}} [[Kris Kristofferson]], qu'interpretó al so güelu na película, dixo que Dakota ye como la reencarnación de [[Bette Davis]]. Mientres la promoción de ''Dreamer'' convirtióse en miembru de les ''Girl Scouts of the USA'' nuna ceremonia especial celebrada n'[[Estaos Xuníos]] a la que-y acompañó la proyeición de la película pa los miembros de les ''Girl Scouts of the San Fernando Valley Council''.<ref>{{cita web|editorial=girlscouts.org|títulu=Dakota Fanning, Movie Star and Girl Scout|url=http://www.girlscouts.org/news/news_releases/2005/dakota_fanning.asp|fechaaccesu=28 d'abril de 2007|idioma=inglés}}</ref> Depués Dakota co-protagonizó ''[[La guerra de los mundos (2005)|La guerra de los mundos]]'' xunto a [[Tom Cruise]] y [[Justin Chatwin]]. La película ta basada na novela homónima que [[H.G. Wells]] publicó en 1898, que narra la hestoria de Ray Ferrier (Cruise), un trabayador portuariu divorciáu de Nueva Jersey que recibe, una fin de selmana, la visita de los sos dos fíos: la pequeña Rachel (Fanning) y l'adolescente Robbie (Chatwin). Mientres esa fin de selmana unos estraterrestres van atacar la Tierra y les sos vides van correr peligru. La película rodar en 73 díes, en distintos llocalizaciones: [[California]], [[Connecticut]], [[Nueva Jersey]], [[Staten Island]] y [[Virxinia]]. Foi estrenada'l 29 de xunu nos [[Estaos Xuníos]]. Foi mientres la promoción d'esta película cuando Dakota visitó per primer vegada [[Inglaterra]] (el 19 de xunu de 2005). El direutor [[Steven Spielberg]] emponderó a Dakota diciendo: {{cita|"La rapidez con qu'entiende la situación nuna secuencia, ta al altor y a la forma en que realmente diba reaccionar nuna situación real".<ref name="comingsoonet">{{cita web | publisher=comingsoon.net | títulu=War of the Worlds: Spielberg & Cruise&nbsp;– Part I | url=http://www.comingsoon.net/news.php?id=10136 | fechaaccesu=13 de marzu de 2006}}</ref><ref>Edwards 105, 363</ref>}} Tanto ''La guerra de los mundos'' como ''Dreamer'' fueron un ésitu total de crítica y de taquilla. El 15 d'avientu de 2006 Dakota estrenó ''[[Charlotte's Web (película 2006)|Charlotte's Web]]''. El rodaxe de la mesma realizóse n'[[Australia]] rematando en mayu de 2005. La película llogró, polo xeneral, bones crítiques. El productor Jordan Kerner dixo: {{cita|"... cuando ella taba tan enredada en ''La guerra de los mundos'', tuvimos que terminar diendo buscar a otres nueves actrices. Elles seríen nada comparaes con Dakota."<ref name="Moviehole.net">{{cita web | publisher=moviehole.net | títulu=Exclusive Interview : Jordan Kerner | url=http://www.moviehole.net/interviews/20061204_exclusive_interview_jordan_ker.html | fechaaccesu=15 d'avientu de 2006 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20070929083239/http://www.moviehole.net/interviews/20061204_exclusive_interview_jordan_ker.html |archivedate =29 de setiembre de 2007}}</ref><ref>Edwards 105, 363</ref>}} El 21 de xunetu de 2006, Fanning terminó de rodar la película ''[[Hounddog]]'', descrita pola prensa como una "escura hestoria d'abusu, violencia y la adulación escontra [[Elvis Presley]] nes zones rurales del Sur."<ref name="hounddog">{{enllaz rotu|{{cita noticia | publisher=nydailynews.com | títulu=All shook up over Dakota's Hounddog | url=http://www.nydailynews.com/front/story/436645p-367837c.html | fechaaccesu=20 de xunetu de 2006 | location=New York | deadurl=yes}}|http://www.nydailynews.com/front/story/436645p-367837c.html}}</ref> La película foi estrenada'l 22 de xineru de 2007 mientres la edición añal del [[Festival de Cine de Sundance]]. Los padres de Dakota fueron criticaos por dexar que se grabara la escena nel que'l personaxe d'ésta ye violáu. Esta escena foi prohibida en munches ciudaes. Fanning defendió la película diciendo a [[Reuters]]: {{cita|"Nun asocede realmente". "Ye una película, y llámase actuar".<ref name="attack">{{enllaz rotu|{{cita noticia | publisher=cnn.com | títulu=Dakota Fanning: 'It's called acting' | url=https//www.cnn.com/2007/SHOWBIZ/Movies/01/24/sundance.fanning.ap/ | fechaaccesu=29 de xineru de 2007 | deadurl=yes}}|https//www.cnn.com/2007/SHOWBIZ/Movies/01/24/sundance.fanning.ap/}} </ref> <ref>Edwards 105, 363</ref>}} Anque la película foi un fracasu total tantu na taquilla como na crítica, l'actuación de Dakota foi emponderada y aclamada por munchos ente ellos [[Roger Ebert]] quien empondero a Fanning comparándola con [[Jodie Foster]] en ''[[Taxi Driver]]''.<ref>{{cita noticia|url = http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20080918/REVIEWS/809180302/1023|títulu = Hounddog|author-link = Roger Ebert | first = Roger | last = Ebert |date= 2008-09-18|newspaper= [[Chicago Sun-Times]]}}</ref> [[Ficheru:Dakota Fanning, 2009.jpg|thumb|derecha|Fanning na premiere de ''[[Push (película)|Push]]'' en febreru de 2009]] Nel mesmu añu, a la edá de doce años, foi convidada a xunise a l'[[Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques de Hollywood]], convirtiéndose nel miembru más nuevu de la hestoria de l'Academia.<ref>{{cita web| editorial=BBC |títulu=Brokeback stars to join Academy | url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/5153130.stm | fecha=6 de xunetu de 2006|idioma=inglés}}</ref> Más tarde esi mesmu añu, clasificó cuarta na llista de [[Forbes]] de les [[Llista Forbes: Jovenes meyor pagaos de Hollywood|''"Estrelles Rentables Top menores de 21 años"'']], dempués de ganar un envaloráu de 4 millones de dólares en 2006.<ref>{{cita noticia |work=Forbes Magacín |títulu=Young Hollywood's Top-Earning Stars |date=26 de febreru de 2007 |url=http://www.forbes.com/2007/02/23/celebrities-hollywood-earnings-tech-ent_cz_0226youngstars.html}}</ref> Depués, nos primeros meses de 2007, rodó ''[[Winged Creatures]]'' (meyor conocida como ''Fragments''), xunto a [[Kate Beckinsale]], [[Guy Pearce]], [[Josh Hutcherson]], [[Forest Whitaker]] y [[Jennifer Hudson]]. Interpreta a ''Anne Hagen'', una neña que ye testigu d'asesinatu del so padre y que, de resultes, convertir a la relixón. La película estrenar n'[[Estaos Xuníos]] el 24 de xunu de 2009 mientres la edición añal de ''Los Angeles Film Festival''. En xunetu rodó mientres tres díes el curtiumetraxe ''Cutlass'', unu de los ''"Glamour Reel Moments"'', basada n'ensayos de calter personal de los llectores. Foi dirixíu pola actriz [[Kate Hudson]]. De setiembre a avientu rodó ''[[Push (película)|Push]]'', una película que se centra nun grupu d'adolescentes americanos expatriados que tienen habilidaes y escuéndense d'una axencia del gobiernu de los [[Estaos Xuníos]].<ref>{{cita web | editorial=[[Vanity Fair (magacín)|Vanity Fair]] |títulu=Fanning set to 'Push' for McGuigan | url= http://www.variety.com/article/VR1117970403.html?categoryid=13&cs=1 | fecha=16 d'agostu de 2007|idioma=inglés}}</ref> Dakota interpreta a ''Cassie Holmes'', una vidente de trece años. La película nun foi estrenada hasta'l 6 de febreru de 2009, siendo la mesma fecha d'estrenu que ''[[Coraline (película)|Coraline]]''.<ref name="Vanity Fair">{{cita noticia | títulu=Fanning set to 'Push' for McGuigan | url= http://www.variety.com/article/VR1117970403.html?categoryid=13&cs=1 | publisher=[[Vanity Fair (magacín)|Vanity Fair]] | date=August 2007 | first=Dave | last=McNary}}</ref> Esi mesmu añu ufiertóse-y orixinalmente el papel de ''Leslie'' na película ''[[Una ponte escontra Terabithia (2007)|Bridge to Terabithia]]'' pero refugar por cuenta de los horarios en conflictu. Dióse-y darréu'l papel a [[AnnaSophia Robb]]. === 2008- presente === En xineru de 2008 empezó a rodar l'adaptación cinematográfica de ''[[The Secret Life of Bees]]'', una novela de [[Sue Monk Kidd]].<ref>{{cita web | títulu=Cast set for 'Secret Life of Bees' |url= http://www.variety.com/article/VR1117977996.html?categoryid=13&cs=1 | fecha=19 d'avientu de 2007|idioma=inglés}}</ref> Ambientada en [[Carolina del Sur]] en 1964, la hestoria centrar en ''Lily Owens'' (Dakota), una moza que dexa la so vida solitaria y la so aturbolinada rellación col so padre fuxendo cola so neñera y única amiga ([[Jennifer Hudson]]) a [[Carolina del Sur]], onde s'atopen con un excéntrico tríu d'hermanes ([[Queen Latifah]], Sophie Okonedo y [[Alicia Keys]]). En marzu de 2008, taba previstu que Dakota y la so hermana Elle protagonizaríen [[My Sister's Keeper]], pero la oportunidá terminóse cuando Dakota enterar de que tendría qu'afaitase la cabeza. Entós fueron reemplazaes por [[Abigail Breslin]] y [[Sofia Vassilieva]].<ref>{{cita web|url=http://uk.rottentomatoes.com/news/1708879/|títulu=Abigail Breslin Is My Sister's Keeper|work=Rotten Tomatoes|last=Giles|first=Jeff|date=14 de febreru de 2008|fechaaccesu=23 de marzu de 2013}}</ref> El 19 de setiembre de 2008 realizóse'l llanzamientu internacional de la película ''[[Hounddog]]'' nos Estaos Xuníos, siendo totalmente criticada.El ''Chicago Sun-Times'' aponderamientu a Fanning afirmando que {{cita|"Dakota Fanning da un impresionante pasu na so carrera, y ye la única cosa bona que ''Hounddog'' pueda merecer, siendo ella una escelente actriz.<ref>{{cita web|url = http://www.themotionpicturegroup.com/news_releases/09222006.html |títulu=The Motion Picture Group, Inc. co-finances ''Hound Dog'' |date = September 12, 2006 |publisher=The Motion Picture Group}}</ref>}} [[The Hollywood Reporter]] tamién aponderamientu a Dakota diciendo {{cita|"A pesar de dellos fallos, l'impautu acumulativu de la película ye innegable...Fanning proyeuta un estrañu amiestu d'inocencia y sabiduría".<ref>Breznican, Anthony. [http://www.usatoday.com/life/movies/news/2007-01-23-fanning-hounddog_x.htm "Fanning speaks up on tosquile scene"], ''[[USA Today]]'', 23 January 2007.</ref>}} En marzu de 2009 tomó'l papel de [[Personaxes de Twilight|Jane Volturi]], un miembru de la guardia de los Vulturi, en ''[[The Twilight Saga: New Moon]]'', la secuela de ''[[Twilight (película de 2008)|Twilight]]'', basada na novela homónima de [[Stephenie Meyer]].<ref>{{cita web | títulu=Dakota Fanning Confirmed For 'New Moon' | url=http://www.accesshollywood.com/dakota-fanning-confirmed-for-new-moon_article_15300 |fechaaccesu=7 de marzu de 2009|idioma=inglés}}</ref> La película foi estrenada'l 20 de payares de 2009. El 3 de marzu de 2009 a los quince años Dakota convirtióse nuna veterana de la industria del cine, dempués de trabayar coles más grandes estrelles de ''[[Hollywood]]'' y nesi momemto clasifica col númberu trés na llista de Forbes ''Most Valuable'' estrelles nueves dempués de ganar un envaloráu de $ 14 millones de dólares.<ref>{{cita noticia |work=Forbes Magacín |títulu=Young Hollywood's Top-Earning Stars |date=26 de febreru de 2007 |url=http://www.forbes.com/2007/02/23/celebrities-hollywood-earnings-tech-ent_cz_0226youngstars.html}}</ref> En xunu empezó a filmar ''[[The Runaways (película)|The Runaways]]'', basada na hestoria del grupu musical del mesmu nome, xunto a [[Kristen Stewart]], [[Stella Maeve]] y [[Scout Taylor-Compton]], onde interpretó a [[Cherie Currie]], la vocalista de la banda. La película foi estrenada 24 de xineru del añu siguiente nel [[Festival de Cine de Sundance]]. La revista [[Time]] empondero l'actuación de fanning diciendo: {{cita| "resulta nun rendimientu de maduror sorprendente", " seduznos por completu " y ye " como un mini - [[Meryl Streep]]"<ref>{{cita noticia | títulu="Breaking Dawn" Night Shoot! | url=http://www.gossipcenter.com/breaking-dawn/dakota-fanning-breaking-dawn-night-shoot-449354 | publisher=Gossip Center | date=16 d'avientu de 2010 | fechaaccesu=16 de xineru de 2011}}</ref>}}. El 30 de xunetu de 2010 realizóse l'estrenu mundial de ''[[The Twilight Saga: Eclís]]'' onde da vida nuevamente a Jane Volturi. Depués, a partir del mes de payares del mesmu añu hasta abril del añu 2011, Fanning tuvo filmando ''[[The Twilight Saga: Breaking Dawn - Part 2]]''. La película foi estrenada'l 16 de payares de 2012. La voz de Dakota escuchar en ''Rise'', un documental por encargu del [[Patinaxe artísticu sobre xelu|patinaxe artísticu]] d'[[Estaos Xuníos]] pa conmemorar el cincuentenu aniversariu del accidente del [[Vuelu 548 de Sabena]], que dio llugar a la perda de too l'equipu estauxunidense y la posterior cancelación del [[Campeonatu Mundial de Patinaxe Artísticu sobre Xelu|Campeonatu Mundial 1961 de Patinaxe Artísticu]]. Nel documental puede escuchase a Dakota lleendo un poema escritu pol campeón estauxunidense Laurence Owen (quien morrió nel accidente), del cual dicíase que yera una premonición esmolecedora de la vida futura.<ref>{{cita noticia |obra=Holland Sentinel |títulu=Filmmakers of Rise |fecha=15 de febreru de 2011 |url=http://www.hollandsentinel.com/sports/x454337228/Q-A-Filmmakers-of-RISE-a-tale-of-the-1961-US-figure-skating-tragedy|idioma=inglés}}</ref> En 2011 convertir na cara de la campaña del arume de [[Marc Jacobs]], ''¡Oh, Lola!''. L'anunciu del mesmu foi prohibíu nel [[Reinu Xuníu]] una y bones l'Autoridá de Normes de Publicidá consideró que "l'anunciu tenía connotación sexual".<ref name="Dakota Fanning's Marc Jacobs Ad Banned for Being Too Racy">{{cita web|títulu=Dakota Fanning's Marc Jacobs Ad Banned for Being Too Racy|url=http://stylenews.peoplestylewatch.com/2011/11/09/dakota-fanning-oh-lola-banned-uk/?xid=rss-topheadlines|fechaaccesu=11 de setiembre de 2011|idioma=Inglés}}</ref><ref name="Dakota Fanning, censurada por sexy">{{cita web|títulu=Dakota Fanning, censurada por sexy|url=http://america.infobae.com/notas/37850-Dakota-Fanning-censurada-por-sexy|fechaaccesu=13 de payares de 2011|idioma=Castellanu}}</ref><ref name="Dakota Fanning's Oh, Lola! advert for Marc Jacobs is banned">{{cita web|títulu=Dakota Fanning's Oh, Lola! advert for Marc Jacobs is banned|url=http://fashion.telegraph.co.uk/news-features/TMG8876913/Dakota-Fannings-Oh-Lola-advert-for-Marc-Jacobs-is-banned.html|fechaaccesu=9 de payares de 2011|idioma=Inglés}}</ref> [[Ficheru:Dakota Fanning Eclipse.jpg|thumb|derecha|Fanning nel estrenu de ''[[The Twilight Saga: Eclís]]'' en xunetu de 2010]] Mientres el mes marzu del mesmu añu rodó ''[[The Motel Life]]'', onde interpretó a ''Annie James''. La película ta basada na novela del músicu y escritor Willy Vlautin. Cunta la hestoria de dos hermanos de [[Reno (Nevada)]], que les sos vides tresformar nun caos dempués d'un tráxicu accidente. Ye dirixida por Alan y Gabe Polsky y co-protagonizada por [[Emile Hirsch]], [[Stephen Dorff]] y [[Kris Kristofferson]]. El filme estrenar en payares de 2012. Depués, en xunetu, treslladóse a [[Inglaterra]] onde empezó a rodar ''[[Now is Good]]'', película na qu'interpretó a ''Tessa Scott'', una adolescente que sufre de [[leucemia]] y crea una llista de coses que tien que faer enantes de morrer. La película ta basada na novela ''Before I Die'' de [[Jenny Downham]]. El filme ye co-protagonizáu por [[Jeremy Irvine]], [[Olivia Williams]], ente otros, y la so fecha d'estrenu nel [[Reinu Xuníu]] foi'l 13 de setiembre de 2012. Cercana a esa fecha, Fanning llogró'l papel de ''Euphemia 'Effie' Gray'' nel filme ''[[Effie (película)|Effie]]'', con direición de Richard Laxton, escritu y co-protagonizáu por [[Emma Thompson]], con [[Greg Wise]], [[Tom Sturridge]], [[Robbie Coltrane]], [[Julie Walters]], [[Derek Jacobi]] y [[Claudia Cardinale]]. La película da una mirada sobre la misteriosa rellación ente'l críticu d'arte victoriano [[John Ruskin]] y la so esposa adolescente Effie Gray. El set de grabación tuvo la so llocalización en [[Venecia (Italia)]] a finales d'esi mesmu añu, y tiense previstu'l so estrenu pa ochobre de 2014. En xineru de 2012, informóse que Fanning roblara pa ser representada por ''William Morris Endeavor'',<ref>http://www.deadline.com/2012/01/wme-signs-dakota-and-elle-fanning</ref><ref name="WME Signs Dakota And Elle Fanning">{{cita web|títulu=WME Signs Dakota And Elle Fanning|url=http://www.deadline.com/2012/01/wme-signs-dakota-and-elle-fanning/|fechaaccesu=24 de xineru de 2012|idioma=inglés}}</ref> poniendo asina fin a una rellación de diez años cola axencia de talentu ''Osbrink''.<ref>http://www.deadline.com/2012/01/dakota-and-elle-fanning-to-leave-osbrink-will-take-agency-meetings/</ref><ref name="Dakota And Elle Fanning To Leave Osbrink, Will Take Agency Meetings">{{cita web|títulu=Dakota And Elle Fanning To Leave Osbrink, Will Take Agency Meetings|url=http://www.deadline.com/2012/01/dakota-and-elle-fanning-to-leave-osbrink-will-take-agency-meetings/|fechaaccesu=11 de xineru de 2012|idioma=inglés}}</ref> N'agostu del mesmu añu, Dakota consiguió'l papel de ''Dena Brauer'', una rica financiera y ecu-terrorista nel filme empobináu por [[Kelly Reichardt]], ''[[Night Moves]]''. La película ye co-protagonizada por [[Jesse Eisenberg]], Alía Shawkat y [[Peter Sarsgaard]], y narra la hestoria de trés ecu-terroristes que trabayen nuna granxa orgánica y collaboren nun plan pa faer españar una represa hidroeléctrica.<ref>[http://www.cinemablend.com/new/Jesse-Eisenberg-Dakota-Fanning-Turn-Terrorists-Night-Moves-32438.html Jesse Eisenberg And Dakota Fanning Turn Terrorists In Night Moves - CinemaBlend.com<!-- Bot generated title -->]</ref> La película tuvo'l so estrenu na edición 70th del [[Festival Internacional de Cine de Venecia]] n'agostu de 2013.<ref name="Dakota Fanning steals the spotlight at Venice Film Festival premiere">{{cita web|títulu=Dakota Fanning steals the spotlight at Venice Film Festival premiere|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2408133/Dakota-Fanning-goes-Old-Hollywood-glamour-steals-spotlight-Venice-Film-Festival-premiere-plunging-Elie-Saab-gown.html|fecha=31 d'agostu de 2013|fechaaccesu=16 d'agostu de 2014|idioma=Inglés}}</ref> [[Ficheru:Dakota Fanning, 2012.jpg|thumb|izquierda|Fanning nel [[Festival de cine de Tribeca]] en 2012]] En xineru de 2013, Fanning estrenó ''[[Very Good Girls]]'' mientres el [[Festival de Cine de Sundance]] xunto a [[Elizabeth Olsen]], [[Boyd Holbrook]], [[Demi Moore]] y [[Ellen Barkin]]. La película cunta la hestoria de dos amigues adolescentes, ''Lilly'' (Fanning) y ''Gerry'' (Olsen), que faen un pactu pa perder la so virxinidá mientres el branu, pero terminen namorándose de ''David'' (Holbrook), un artista caleyeru, lo que va poner la so amistá a prueba per primer vegada. El filme ye un drama escrito y empobinao por Naomi Foner.<ref name="Very Green Girls: Dakota Fanning and Elisabeth Olsen wear matching coloured shorts as they continue filming">{{cita web|títulu=Very Green Girls: Dakota Fanning and Elisabeth Olsen wear matching coloured shorts as they continue filming|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2181423/Dakota-Fanning-Elisabeth-Olsen-new-best-friends-wear-matching-coloured-shorts.html|fechaaccesu=31 de xunetu de 2012|idioma=Inglés}}</ref> Tamién en 2013 estrenó ''[[The Last of Robin Hood]]'', que narra los últimos díes de vida del llexendariu actor de [[Hollywood]], [[Errol Flynn]]. La película foi escrita y empobinada por Richard Glatzer y Wash Westmoreland y co-protagonizada por [[Susan Sarandon]] y [[Kevin Kline]]. Nel filme, Fanning interpreta a [[Beverly Aadland]] quién caltuvo una rellación amorosa col actor y atopábase con él nel momentu de la so muerte.<ref>http://www.deadline.com/2013/01/dakota-fanning-errol-flynn-kevin-kline-last-of-robin-hood/</ref> En febreru de 2014, Fanning rexistró un papel de voz pa la película animada ''[[Yellowbird]]'', la película cunta como una nueva ave güérfana, que nunca salió del nial, asume la responsabilidá de liderar a una bandada d'aves na so migración per África.<ref>http://www.thewrap.com/seth-green-dakota-fanning-3d-animated-movie-yellowbird-acquired-wrekin-hill/</ref> Mientres esti llargu viaxe, Yellowbird disponer a buscar una familia pa él. La película va ser estrenada'l 06 d'abril de [[2015]] siendo esa la mesma fecha del estrenu internacional de ''[[Effie (película)|Effie]]''. Depués, nos primeros meses del añu [[2015]] Dakota estrena dos películes importantes: primero realizóse l'estrenu internacional de ''[[Effie (película)|Effie]]'' el 06 d'abril, nel [[Festival de Cine de Nueva York]]. Depués el 17 d'abril estreno nel [[Festival de Cine de Tribeca]] el drama de ''[[Franny (película)|Franny]]'' xunto a [[Theo James]] y [[Richard Gere]]. El rodaxe de la mesma realizóse en payares de 2013, la película narra qu'un filántropu esquerar na vida de les pareyes de recién casaos (Fanning y Theo) nun intentu por alicar el so pasáu.<ref>{{cita web|last=McNary|first=Dave|títulu=Richard Gere to Star in Indie Drama 'Franny'|url=http://variety.com/2013/film/news/richard-gere-to-star-in-indie-drama-franny-1200592636/|publisher=Variety|fechaaccesu=30 d'avientu de 2013}}</ref><ref>{{cita web|last=Grossberg|first=Josh|títulu=Dakota Fanning, Theo James Team Up With Richard Gere for Franny|url=http://www.eonline.com/news/463513/dakota-fanning-theo-james-team-up-with-richard-gere-for-franny|publisher=Y! News|fechaaccesu=30 d'avientu de 2013}}</ref> [[Ficheru:Natalie Kalata interviews Dakota Fanning at TIFF 2013.jpg|thumb|derecha|Fanning nel [[Festival de Cine de Toronto]] en 2013]] El 15 de mayu estrenar n'[[Estaos Xuníos]] la película ''[[Every Secret Thing]]'', basada na novela de ''Laura Lippman'' que publico en [[2004]], y ye co-protagonizada por [[Diane Lane]], [[Elizabeth Banks]] Danielle Macdonald, Colin Donnell y Nate Parker. Dakota interpreta a Veronica "Ronnie" Fuller, una moza de 18 años d'edá, sospechosa na desapaición d'un neñu desapaecíu.<ref name="Dakota">{{cita noticia |títulu=Dakota Fanning Joining Diane Lane, Elizabeth Banks in ''Every Secret Thing'' |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/berlin-2013-dakota-fanning-joining-419264 |fechaaccesu=August 12, 2013 |newspaper=The Hollywood Reporter |date=February 7, 2013}}</ref> <ref name="Danielle">{{cita noticia |títulu=Dakota Fanning And Danielle Macdonald Board Amy Berg Pic ''Every Secret Thing'' |url=http://www.deadline.com/2013/02/dakota-fanning-danielle-macdonald-every-secret-thing-movie-casting |fechaaccesu=August 12, 2013 |newspaper=Deadline.com |date=February 7, 2013}}</ref> El 28 de mayu del mesmu añu [[Warner Bros]] anunciu a nivel mundial que Dakota xunto a [[Kate Upton]] y [[Saoirse Ronan]] son les candidates pal ''spin-off'' de [[Harry Potter]] na película ''[[Fantastic Beasts and Where to Find Them]]'', según informa ''The Warp'', baraxa Warner Bros pa coprotagonizar la película sicasí entá nun se decidió quien va ser l'actriz escoyida pal personaxe. Van Dar vida a ''Queenie'' , qu'acompañara nes sos aventures al protagonista, ''Newt Scamander'', l'autor ficticiu del llibru homónimu escritu por [[J.K. Rowling]] al que va interpretar [[Eddie Redmayne]].<ref>{{cita web|url=http://www.thewrap.com/kate-upton-saoirse-ronan-dakota-fanning-eyed-for-j-k-rowlings-fantastic-beasts-trilogy-exclusive/|títulu=Kate Upton, Saoirse Ronan, Dakota Fanning Eyed for J.K. Rowling's 'Fantastic Beasts' Trilogy (Exclusive)|publisher=The Wrap|last=Sneider|first=Jeff|date=May 27, 2015}}</ref> En mayu de 2015, ''Koolhoven'' confirmó que Jack Roth xunir al repartu de la película ''[[Azufre]]''. En xunu de 2015 , [[The Hollywood Reporter]] confirmó que Dakota y [[Kit Harington]] reemplazaren [[Mia Wasikowska]] y a [[Robert Pattinson]] na película, respeutivamente. El set de grabación principal empezó del 15 de xunu, y va tener llugar en [[Rumanía]], [[España]] y [[Alemaña]].<ref>{{cita web|url=http://www.empireonline.com/news/story.asp?NID=43370|títulu=Guy Pearce Heads For Brimstone|fechaaccesu=May 25, 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.empireonline.com/news/story.asp?NID=43396|títulu=Robert Pattinson Fired Up For Brimstone|fechaaccesu=May 25, 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://blogs.indiewire.com/theplaylist/casting-robert-pattinson-ready-for-brimstone-nicolas-cage-boards-uss-indianapolis-more-20150209|títulu=Casting: Robert Pattinson Ready For 'Brimstone,' Nicolas Cage Boards 'USS Indianapolis' & More|fechaaccesu=May 25, 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.brimstonethemovie.com/media?mediaId=19633746|títulu=BrimstoneMovie|fechaaccesu=May 25, 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/kit-harington-joins-thriller-brimstone-804716|títulu=BrimstoneMovie|fechaaccesu=June 23, 2015}}</ref> == Vida personal == [[Ficheru:Brittany Murphy.jpg|200px|thumb|izquierda|[[Brittany Murphy]] foi una gran amiga de Dakota mientres la so infancia.]] Mientres vivía en [[Georgia (Estaos Xuníos)|Georgia]], asistió a una escuela ''Montessori'' por un curtiu periodu de tiempu; depués foi educada na so casa por tutores. Xunir a la escuela secundaria nel so primer añu. El 11 de xunu de 2011, Fanning graduar con honores del ''Campbell Hall'' en [[California|North Hollywood, California]].<ref>{{cita web|url=http://omg.yahoo.comblogscrush/friday-night-lights/241?nc |títulu=Friday Night Lights&nbsp;– Crush: Hollywood's Next Generation&nbsp;– omg! on Yahoo |publisher=Omg.yahoo.com |date= |fechaaccesu=6 d'abril de 2010}}</ref><ref>{{cita web|last=Heyman |first=Marshall |url=http://www.wmagazine.com/celebrities/2008/10/dakota_fanning |títulu=Dakota Fanning: Celebrities |publisher=Wmagazine.com |date= |fechaaccesu=6 d'abril de 2010}}</ref><ref>[http://www.people.com/people/article/0,,20440590,00.html Dakota Fanning Crowned Homecoming Queen - Dakota Fanning : People.com<!-- Bot generated title -->]</ref><ref>{{cita web|url=http://www.people.com/people/gallery/0,,20533830_21063142,00.html|títulu=Star Tracks: Tuesday, October 4, 2011 - Cotton the Act&nbsp;— Dakota Fanning : People.com}}</ref> En 2012 mercó una casona de dos millones de dólares en [[Beverly Hills]] onde vive cola so familia.<ref name=frpgr1>{{cita web|url=http://freepages.genealogy.rootsweb.com/~battle/celeb/fanning.htm|títulu=Dakota Fanning ancestry|work=[[Ancestry.com]]|fechaaccesu=March 23, 2013}}</ref> Aprendió a lleer, escribir ya interpretar a la edá de dos años. Les sos películes favorites son ''Lo Que'l vientu llevóse'' (1939), ''Steel Magnolias'' (1989) y [[Titanic]] (1997).Almira a [[Meryl Streep]] y [[Hilary Swank]] , "non yá porque son grandes actrices, sinón porque son xente increíble". Tres la muerte de [[Brittany Murphy]] a la edá de 32 años el 20 d'avientu de 2009, Dakota , a los 15 años , dixo que: {{cita|apreciaba'l tiempu que pasaron xuntes tantu'l rodaxe de la película como n'otros eventos nel qu'asistió xunto a ella, y que taba "bien estimada de que (Dakota) tenía la oportunidá de trabayar con (Murphy)."<ref>[http://wonderwall.msn.com/movies/fanning-pays-tribute-to-llati-co-star-murphy-1530714.story?GT1=28135 Dakota Fanning pays tribute to llati co-star Brittany Murphy]</ref><ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/uptown_girls |títulu=Uptown Girls |publisher=Rotten Tomatoes |date= |fechaaccesu=2013-09-30}}</ref>}} Donó munchos artículos roblaos a ''Rocky Piedra'' pa ser regaláu como premiu nun concursu de Dakota en beneficiu de los neños menos afortunaos, como parte de la ''Campaña de juguete Montaña 2005'' y ''Campaña Juguete Monte 2006''. Nel so oncenu cumpleaños, [[Tom Cruise]] dio-y un teléfonu móvil y mientres el rodaxe de la guerra de los mundos (2005), Tom Cruise dio-y un iPod. Nel so cumpleaños númberu 10, [[Robert De Niro]] dio-y una muñeca que paecía'l personaxe de Dakota en Hide and Seek (2005), col pelo castañu y güeyos azules. Toca'l pianu y el violín, texíos de puntu, colecciona muñeques, monta a caballu y bailla ballet. Mientres la promoción d'Home en Llapaes, una reportera pregúnto-y como sentíase trabayar con [[Denzel Washington]]: {{cita|Trabayar con él, encantóme cada minutu que pase col. Nun podía esperar a velo tolos díes. Ye unu de los meyores actores del mundu y encantóme reparalo}}. En setiembre de 2011 empezó los sos estudios na [[Universidá de Nueva York]].<ref name="Dakota Fanning in NYC">{{cita web|títulu=Dakota Fanning in NYC|url=http://www.people.com/people/gallery/0,,20533830_21063142,00.html|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2011|idioma=inglés}}</ref> == Trabayu polos derechos de los neños == En payares de 2014 Fanning forma parte de los Nuevos Embaxadores na organización mundial [[Save the Children]] qu'apurre aliviu y ayuda a sofitar a los neños nos países en desenvolvimientu.<ref name="ReferenceA">[http://www.savethechildren.net/alliance/about_us/history.html History]. Save the Children.</ref> col fin d'ameyorar la vida de los neños al traviés d'una meyor educación, atención de la salú, y les oportunidaes económiques, según la prestación d'ayuda d'emerxencia en casos de desastres naturales, guerres y otros conflictos.<ref>Breen, Rodney (1994). "Saving Enemy Children: Save the Children's Russian Relief Organisation, 1921-1923". Disasters 18 (3), 221-237.</ref> Amás de la organización del Reinu Xuníu, hai otres 30 organizaciones nacionales de Save the Children que son miembros de ''Save the Children International'', una rede global d'organizaciones ensin fines d'arriquecimientu que sofiten socios locales en más de 120 países de tol mundu. Nuna entrevista cuando-y preguntar: "Con tantes obres de caridá perhí, ¿de qué se trata Save The Children, que te llamó l'atención?", respondió: {{cita| "Empecé a llegar a un puntu nel que realmente quería participar nuna obra de caridá en particular y realmente ser capaz de faer una diferencia. La próxima xeneración ye daqué que m'apasiona, y tratar de faer la próxima xeneración más intelixente y saber más, y saber alrodiu de los errores de la xeneración anterior. Y siento que Save The Children fai eso.."}}. == Filmografía == === Cine === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Añu ! Títulu ! Personaxe ! class="unsortable" | Notes |- | rowspan=3 | [[Cine en 2001|2001]] | ''Father Xmas'' | Clairee | Curtiu cinematográficu |- | ''[[Tomcats]]'' | Neña nel parque | |- | ''[[I am Sam]]'' | Lucy Diamond Dawson | [[Elle Fanning]] interpreta a Lucy nuna versión más nueva |- | rowspan=3 | [[Cine en 2002|2002]] | ''[[Trapped (película de 2002)|Trapped]]'' | Abigail "Abbie" Jennings | |- | ''[[Sweet Home Alabama (película)|Sweet Home Alabama]]'' | Mozu Melanie | |- | ''[[Hansel y Gretel]]'' | Katie | |- | rowspan=3 | [[Cine en 2003|2003]] | ''[[Uptown Girls]]'' | Lorraine "Ray" Schleine | |- | ''[[El gatu (película de 2003)|El gatu y el so sombreru máxicu]]'' | Sally Walden | |- | ''[[Kim Possible: A Sitch in Time|Kim Possible: problemes nel tiempu]]'' | Pequeña Kim (voz) | Película pa televisión |- | rowspan=3 | [[Cine en 2004|2004]] | ''[[Man on Fire]]'' | Lupita "Pita" Martin Ramos | |- | ''[[Tonari no Totoro]]'' | [[Satsuki Kusakabe]] (voz) | Doblaxe al inglés |- | ''In the Realms of the Unreal'' | Narradora/ Vivian (voz) | Documental |- | rowspan=5 | [[Cine en 2005|2005]] | ''[[Hide and Seek]]'' | Emily Callaway | |- | ''[[Lilo & Stitch 2: Stitch Has a Glitch]]'' | Lilo (voz) | |- | ''[[Nueve vides]]'' | Maria | |- | ''[[La guerra de los mundos (2005)|La guerra de los mundos]]'' | Rachel Ferrier | |- | ''[[Dreamer (película)|Dreamer]]'' | Cale Crane | |- | [[Cine en 2006|2006]] | ''[[Charlotte's Web (película 2006)|Charlotte's Web]]'' | Fern Arable | |- | rowspan=2 | [[Cine en 2007|2007]] | ''[[Hounddog]]'' | Lewellen | |- | ''Cutlass'' | Lacy | Curtiu cinematográficu |- | rowspan=2 | [[Cine en 2008|2008]] | ''[[The Secret Life of Bees]]'' | Lily Owens | |- | ''[[Winged Creatures]]'' | Anne Hagen | |- | rowspan=3 | [[Cine en 2009|2009]] | ''[[Coraline (película)|Coraline]]'' | Coraline Jones (voz) | |- | ''[[Push (película)|Push]]'' | Cassie Holmes | |- | ''[[The Twilight Saga: New Moon]]'' | [[Personaxes de Twilight|Jane Volturi]] | |- | rowspan=2 | [[Cine en 2010|2010]] | ''[[The Runaways (película)|The Runaways]]'' | [[Cherie Currie]] | |- | ''[[The Twilight Saga: Eclís]]'' | Jane Volturi | |- | rowspan=4 | [[Cine en 2012|2012]] | ''[[Now is Good]]'' | Tessa Scott | |- | ''Celia'' | Hannah | Curtiu cinematográficu |- | ''[[The Twilight Saga: Breaking Dawn - Part 2]]'' | Jane Volturi | |- | ''[[The Motel Life]]'' | Annie James | |- | rowspan=3 | [[Cine en 2013|2013]] | ''[[Very Good Girls]]'' | Lilly Berger | |- | ''[[The Last of Robin Hood]]'' | [[Beverly Aadland]] | |- | ''[[Night Moves]]'' | Dena Brauer | |- | [[Cine en 2014|2014]] | ''[[Effie (película)|Effie]]'' | Euphemia 'Effie' Gray | |- | rowspan=4 | [[Cine en 2015|2015]] | ''[[Every Secret Thing]]'' | Ronnie Fuller | |- | ''[[Franny (película)|Franny]]'' | Olivia | Post- producción |- | ''[[Yellowbird]]'' | Delf (voz) | Post- producción |- |} === Televisión === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Añu ! Serie ! Personaxe ! Episodiu ! Notes |- |rowspan=6|[[2000]] | ''[[ER (serie de televisión)|Emerxencies]]'' | Delia Chadsey | 1 episodiu: ''"The Fastest Year"'' | |- | ''[[Ally McBeal]]'' | Ally (con 5 años) | 1 episodiu: ''"Ally McBeal: The Musical, Almost"'' | |- | ''[[Strong Medicine]]'' | Moza de Edie | 1 episodiu: ''"Misconceptions"'' | |- | ''[[CSI: Crime Scene Investigation]]'' | Brenda Collins | 1 episodiu: ''"Blood Drops"'' | |- | ''[[The Practice]]'' | Alessa Engel | 1 episodiu: ''"The Deal"'' | |- | ''[[Spin City]]'' | Cindy | 1 episodiu: ''"Toy Story"'' | |- |rowspan=4|[[2001]] | ''[[Malcolm in the middle]]'' | Emily | 1 episodiu: ''"New Neighbors"'' | |- | ''The Fighting Fitzgeralds'' | Marie | Episodiu Piloto | |- | ''[[Family Guy|Padre de familia]]'' | Neña pequeña (voz) | 1 episodiu: ''"To Love and Die in Dixie"'' | |- | ''[[The Ellen Show]]'' | [[Ellen DeGeneres|Ellen]] (neña) | 1 episodiu: ''"Missing the Bus"'' | |- |[[2002]] | ''[[Taken (serie de televisión)|Taken]]'' | Allie Keys | 10 episodio | Miniserie |- |rowspan=2|[[2004]] | ''[[Friends]]'' | Mackenzie | 1 episodiu: ''"The One with Princess Consuela"'' | |- | ''[[Justice League Unlimited]]'' | Pequeña Muyer Maravía (voz) | 1 episodiu: ''"Kid Stuff"'' | |} == Videoxuegos == {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Añu ! Videu ! Personaxe ! Notes |- | [[2009]] | ''Coraline'' | Coraline Jones | Videoxuegu |} == Premios, nominaciones y reconocencia == {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Añu ! Premiu ! Categoría ! Película ! Resultáu |- |rowspan=6|[[2002]] | [[Broadcast Film Critics Association Awards]]<ref>{{cita web|url=http://bfca.org/ccawards/2001.php|títulu=BFCA Critics' Awards|publisher=BFCA |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Meyor actriz infantil | rowspan=6| ''[[I am Sam]]'' | rowspan=5 style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- | [http://www.lvfcs.org/lvfcs/Home.html Premios de la Sociedá de Críticos de Cine de Las Vegas]<ref>{{cita web|url=http://www.lvfcs.org/lvfcs/2001.html|títulu=Award Listings|publisher=LVFCS |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Mocedá nel cine |- | [[Premios Phoenix Film Critics Society]] | Meyor actriz infantil |- | [[Satellite Awards]] | Nuevu talentu escepcional |- | [[Premios Young Artist]]<ref>{{cita web|url=http://www.youngartistawards.org/noms23A.htm|títulu=23rd Annual Young Artist Awards|publisher=Young Artist Awards |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Meyor actuación - Meyor actriz de diez años o menos |- | [[Chicago Film Critics Association]] | Intérprete más prometedor | rowspan=7 style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=2|[[2003]] | [[Premios Saturn]] | Meyor actriz de repartu en televisión |rowspan=2| ''[[Taken (serie de televisión)|Taken]]'' |- | rowspan=3|[[Premios Young Artist]]<ref>{{cita web|url=http://www.youngartistawards.org/noms25.htm|títulu=25th Annual Young Artist Awards|publisher=Young Artist Awards |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Meyor actuación en televisión Meyor actriz protagonista infantil |- |rowspan=1|[[2004]] | Meyor actuación en película Meyor actriz protagonista infantil | ''[[Uptown Girls]]'' |- |rowspan=7|[[2005]] | Meyor actuación en película - Actriz protagonista mozu |rowspan=2|''[[Man on Fire]]'' |- | [[Broadcast Film Critics Association Awards]] | Meyor actriz infantil |- | [http://gotham.ifp.org/ Premios Gotham]<ref>{{cita web|url=http://gotham.ifp.org/Timeline/2005.html|títulu=Gotham Independent Film Awards|publisher=Gotham |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Meyor repartu <small> (Compartíu con [[Kathy Baker]], [[Amy Brenneman]], [[Elpidia Carrillo]], [[Glenn Close]], ente otros) <small> |rowspan=2| ''[[Nueve vides]]'' |- | [[Festival Internacional de Cine de Locarno]] | [[Festival Internacional de Cine de Locarno|Leopardu de bronce]]<small> (Compartíu con [[Kathy Baker]], [[Amy Brenneman]], [[Elpidia Carrillo]], [[Glenn Close]], ente otros) <small> | style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- | [http://www.ifta.ie/awards/ Irish Film and Television Awards]<ref>{{cita web|url=http://www.ifta.ie/winners/iftawinners2005.html|títulu=Winners 2005|publisher=IFTA |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Premiu del públicu Meyor actriz internacional | rowspan=2|''[[La guerra de los mundos (2005)|La guerra de los mundos]]'' | style="background-color: #FDD" | Nomada |- | [http://www.lvfcs.org/lvfcs/Home.html Premios de la Sociedá de Críticos de Cine de Las Vegas] | Mocedá nel cine | rowspan=2 style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- | [[MTV Movie Awards]]<ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/ontv/movieawards/2005/|títulu=2005 MTV Movie Awards|publisher=MTV |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Meyor interpretación apavoriante | rowspan=2|''[[Hide and Seek]]'' |- |rowspan=7|[[2006]] | ''Fangoria Chainsaw Awards'' | Meyor actriz | style="background-color: #FDD" | Nomada |- | [[Premios Saturn]]<ref>{{cita web|url=http://www.saturnawards.org/past.html|títulu=Past Saturn Awards|publisher=Saturn Awards |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Meyor actuación infantil | rowspan=3|''[[La guerra de los mundos (2005)|La guerra de los mundos]]'' | rowspan=2 style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- | [[Broadcast Film Critics Association Awards]] | Meyor actriz infantil |- | [[MTV Movie Awards]]<ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/ontv/movieawards/2006/|títulu=2006 MTV Movie Awards|publisher=MTV |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Meyor interpretación apavoriante | rowspan=2 style="background-color: #FDD" | Nomada |- | [[Premios Nickelodeon's Kids Choice]] | Actriz de cine favorita | rowspan=2|''[[Dreamer (película)|Dreamer]]'' |- | [[Premios Young Artist]]<ref>{{cita web|url=http://www.youngartistawards.org/noms27.htm|títulu=27th Annual Young Artist Awards|publisher=Young Artist Awards |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Meyor actuación en película (comedia o drama) - Actriz principal moza |rowspan=3 style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- | ''ShoWest Awards''<ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/ontv/movieawards/2005/|títulu=2005 MTV Movie Awards|publisher=MTV |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Actriz de repartu del añu | |- |rowspan=3|[[2007]] | [[Premios Nickelodeon's Kids Choice]] | Estrella femenina de películes favorita | rowspan=3| ''[[Charlotte's Web (película de 2006)|Charlotte's Web]]'' |- | [[Broadcast Film Critics Association Awards]] | Meyor actriz infantil |rowspan=3 style="background-color: #FDD" | Nomada |- | [[Premios Young Artist]]<ref>{{cita web|url=http://www.youngartistawards.org/noms28.htm|títulu=28th Annual Young Artist Awards|publisher=Young Artist Awards |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Meyor actuación en película Meyor actriz infantil protagonista |- |rowspan=3|[[2008]] | [http://blackreelawards.wordpress.com/ Black Reel Awards] | Meyor repartu <small> (Compartíu con [[Queen Latifah]], [[Hilarie Burton]], [[Paul Bettany]], [[Alicia Keys]], ente otros) <small> | rowspan=6| ''[[The Secret Life of Bees]]'' |- | [[Hollywood Film Festival]] | Repartu del añu <small> (Compartíu col repartu [[Queen Latifah]], [[Hilarie Burton]], [[Paul Bettany]], [[Alicia Keys]], ente otros) <small> |rowspan=2 style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- | [[Premios Phoenix Film Critics Society]] | Meyor actriz infantil |- |rowspan=4|[[2009]] | [[Broadcast Film Critics Association Awards]] | Meyor actriz menor a 21 años |rowspan=2 style="background-color: #FDD" | Nomada |- | ''Image Awards'' | Meyor actriz de película |- | [[Premios Young Artist]]<ref>{{cita web|url=http://www.youngartistawards.org/noms30.htm|títulu=30th Annual Young Artist Awards|publisher=Young Artist Awards |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}{{dead link|date=September 2012}}</ref> | Meyor actuación en película Nueva actriz protagonista | rowspan=2 style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- | [[Festival Internacional de Cine de Palm Springs]] | Premiu a la estrella emerxente | |- | rowspan=4| [[2010]] | [[MTV Movie Awards]]<ref name="2010 MTV Movie Awards">{{cita web|url=http://www.mtv.com/ontv/movieawards/2010/|títulu=2010 MTV Movie Awards|publisher=MTV |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Meyor besu <small> (compartíu con [[Kristen Stewart]]) </small> | rowspan=2| ''[[The Runaways (película)|The Runaways]]'' | rowspan=4 style="background-color: #FDD" | Nomada |- | rowspan=2|[[Teen Choice Awards]] | Meyor actriz de película: Drama |- | Película: meyor roba-escenes femenina | ''[[The Twilight Saga: New Moon]]'' |- | [[Premios Young Artist]]<ref name="31st Annual Young Artist Awards">{{cita web|url=http://www.youngartistawards.org/noms31.htm|títulu=31st Annual Young Artist Awards|publisher=Young Artist Awards |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}{{dead link|date=September 2012}}</ref> | Meyor actuación nun papel de voz en off - Actriz nueva | ''[[Coraline (película)|Coraline]]'' |- | [[2013]] | ''Artes Premios Nacionales''<ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/ontv/movieawards/2005/|títulu=2005 MTV Movie Awards|publisher=MTV |fechaaccesu=7 de mayu de 2012}}</ref> | Fundación de la Familia premiu a la meyor nuevu artista | | style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |} === [[Premios del Sindicatu d'Actores]] === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |[[2002]]||[[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]]||''[[I am Sam]]''||style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[2006]]||[[Premios del Sindicatu d'Actores|Premiu a la Reconocencia especial.<ref>{{cita web |url= http://www.sagawards.com/PR_060129.htm |títulu= 12th Annual Screen Actors Guild Award Recipients|fechaaccesu=28 d'agostu de 2007 |work= |archiveurl = http://web.archive.org/web/20070819194123/http://www.sagawards.com/PR_060129.htm <!-- Bot retrieved archive --> |archivedate = 19 d'agostu de 2007}}</ref>]]||||style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |} ;Otres Reconocencies {| width="90%" {{tablaguapa}} |- ! width="33" style="background:#F0e68C"| Añu ! width="300" style="background:#F0e68C"| premiu ! width="200" style="background:#F0e68C"| categoría ! width="60" style="background:#F0e68C"| Resultáu |- | align="center"|2003 | align="center"|''Stinkers Bad Movie Awards'' | align="center"| Peor Actuación d'un Neñu Actor | {{celda|Nomada}} |- | align="center"|2006 | align="center"|[[Derechos del neñu|Children's rights]] | align="center"| ''Youth Ambassadors'' (nuevos Embaxadores) | {{celda|Ganadora}} |- | align="center"|2007 | align="center"|[[Derechos del neñu|Children's rights]] | align="center"| ''Youth Ambassadors'' (nuevos Embaxadores) | {{celda|Ganadora}} |- | align="center"|2007 | align="center"|premios Young Hollywood Awards | align="center"| Meyor actriz veterana nueva | {{celda|Ganadora}} |- | align="center"|2009 | align="center"|[[Derechos del neñu|Children's rights]] | align="center"| ''Youth Ambassadors'' (nuevos Embaxadores) | {{celda|Ganadora}} |- | align="center"|2009 | align="center"|[[Alliance of Women Film Journalists]] | align="center"| Meyor actuación nun papel de voz en off - Actriz nueva | {{celda|Ganadora}} |- | align="center"|2011 | align="center"| Online Film & Television Association | align="center"| Meyor Actriz nueva | {{celda|Ganadora}} |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commonscat}} * {{IMDb nome}} {{NF|1994||Fanning, Dakota}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de doblaxe d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 8z1pw0t9hbaom3s0jx16ue79iam4vjy 0 56491 3709936 3622206 2022-08-19T09:28:05Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Michelle Forbes}} {{persona}} '''Michelle Forbes''' ([[Austin]], [[Texas]], [[Estaos Xuníos]] [[8 de xineru]] de [[1965]]<ref>{{cita web |url=http://en.battlestarwiki.org/wiki/Michelle_Forbes |títulu=Michelle Forbes - Battlestar Wiki <!--Xeneráu por Muriu Bot. Puedes ayudar a rellenar esta plantiya--> |añoacceso=2009 |autor= |enllaceautor= |idioma= }}</ref>) Michelle, que'l so nome de nacencia ye Michelle Renee Forbes Guajardo, ye una actriz de cine d'[[Estaos Xuníos]]. == Carrera == De mozu quixo estudiar [[balé clásicu]]. A la edá de 16 años treslladóse a la ciudá de [[Nueva York]] pa l'audición d'un papel nuna película y terminó na axencia William Morris. En [[1987]], Forbes formó parte del repartu de la telenovela ''The Guiding Light''. El so doble papel de Sonni/Solina recibió l'aclamación per parte de la crítica. Forbes tenía solamente 20 años cuando formó parte de la repartida interpretando a dos de los personaxes centrales de la trama, razón pola qu'a la so temprana edá foi nomada a los [[Premios Emmy]]. Dempués d'esti papel, siguió nel teatru, que siempres foi una de les sos pasiones, y empezó a apaecer en pequeños papeles como artista convidada en televisión. En [[1993]] formó parte de la repartida xunto a [[Brad Pitt]] y [[David Duchovny]] na película de cultu ''[[Kalifornia]]''. A partir d'esi momentu la so carrera desapegó y participó en producciones tan importantes como ''[[Star Trek: The Next Generation]]'' con un papel que-y traería una ufierta de contratu de 7 temporaes pa siguir interpretando a Ro Laren (el so personaxe en ST: TNG) como personaxe principal na que sería la nueva serie de [[Star Trek: Deep Space Nine]]. Sicasí, Michelle decidió tornar la ufierta col propósitu de tener una mayor variedá na so carrera y de magar, interpretó a numberosos papeles secundarios tantu en series de televisión como na gran pantalla. Dalgunos de los sos personaxes más conocíos son l'Almirante Helena Cain (''[[Battlestar Galactica (Reimaginada)|Battlestar Galactica]]''), Lynne Kresge (''[[24 (serie)|24]]''), Samantha Brinker (''[[Prison Break]]''), Julianna Cox (''[[Homicidiu]]'') y Maryann Forrester (''[[True Blood]]''). == Filmografía == === Películes === **''[[The Hunters]]'' ([[2013]]) * ''[[Battlestar Galactica: Razor]]'' ([[2007]]) * ''[[Llueñe de la verdá]]'' ([[2007]]) * ''[[Al Roach: Private Insectigator]]'' ([[2004]]) * ''[[Messiah: The Promise]]'' ([[2004]]) * ''[[Dandelion]]'' ([[2004]]) * ''[[American Girl]]'' ([[2002]]) * ''[[Messiah 2: Vengeance Is Mine]]'' ([[2002]]) * ''[[Johnson County War]]'' ([[2002]]) * ''[[Messiah]]'' ([[2001]]) * ''[[Arume (película)|Arume]]'' ([[2001]]) * ''[[Bullfighter]]'' ([[2000]]) * ''[[Homicide - La Película]]''([[2000]]) * ''[[Dry Martini]]'' ([[1998]]) * ''[[The Prosecutors]]'' ([[1996]]) * ''[[2013: Rescate en L.A.]]'' ([[1996]]) * ''[[Black Day, Blue Night]]'' ([[1995]]) * ''[[Just Looking]]'' ([[1995]]) * ''[[El factor sorpresa]]'' ([[1994]]) * ''[[Ensin escupulicios]]'' ([[1994]]) * ''[[Kalifornia]]'' ([[1993]]) * ''[[Love Bites]]'' ([[1993]]) * ''[[Playboys (película)|Playboys]]'' ([[1992]]) === Series de televisión === * ''[[Orphan Black]]'' ([[2013]]) * ''[https://www.imdb.com/title/tt1637727/ The Killing]'' ([[2011]]) * ''[[True Blood]]'' ([[2008]]–[[2009]]) * ''[[Lost]]'' ([[2008]]) * ''[[In treatment]]'' ([[2008]]) * ''[[Waking the Dead (serie de televisión)|Waking the Dead]]'' ([[2007]]) * ''[[Boston Legal]]'' ([[2006]]) * ''[[Holby City]]'' ([[2006]]) * ''[[Prison Break]]'' ([[2005]]-[[2006]]) * ''[[Battlestar Galactica (Reimaginada)|Battlestar Galactica]]'' ([[2005]]-[[2006]]) * ''[[The Inside]]'' ([[2005]]) * ''[[Alies (serie)]]'' ([[2005]]) * ''[[Global Frequency]]'' ([[2005]]) * ''[[Love is the Drug]]'' ([[2004]]) * ''[[24 (serie)|24]]'' ([[2002]] - [[2003]]) * ''[[Fastlane]]'' ([[2002]]) * ''[[Strong Medicine]]'' ([[2002]]) * ''[[The District]]'' ([[2000]]) * ''[[Wonderland (TV)]]'' ([[2000]]) * ''[[Brimstone (serie)]]'' ([[1998]]) * ''[[Homicidiu]]'' ([[1996]] - [[1998]]) * ''[[The Outer Limits]]'' ([[1996]]) * ''[[Seinfeld]]'' ([[1994]]) * ''[[Star Trek: The Next Generation]]'' ([[1991]] - [[1994]]) * ''[[Shannon's Deal]]'' ([[1991]]) * ''[[Los Misterios del Padre Dowling]]'' ([[1991]]) * ''[[The Guiding Light]]'' ([[1986]] - [[1989]]) === Videoxuegos === * ''[[Half-Life 2]]'' ([[2004]] - [[2007]]) (voz de la Dr. Judith Mossman) * ''[[Chronicles of Riddick: Assault on Dark Athena]]'' ([[2009]]) (voz de la capitana Gail Revas) * ''[[DC Universe Online]]'' ([[2011]]) (voz de [[Circe (cómics)|Circe]]) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Michelle Forbes}} {{NF|1965||Forbes, Michelle}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Persones d'Austin]] 0o2or2fs46ykp57z976oyasv3anjlcr 0 56518 3709348 3708901 2022-08-18T13:44:03Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Michael J. Fox}} {{persona}} '''Michael Andrew Fox''' {{nym}}, más conocíu como '''Michael J. Fox''', ye un actor [[Canadá|canadianu]] que tamién tien la nacionalidá d'[[Estaos Xuníos]].<ref>{{cita noticies| nome=Scott| apellíos=Raab| títulu=What I've Learned: Michael J. Fox| url=http://www.esquire.com/features/what-ive-learned/michaeljfox0108| obra=[[Esquire]]| fecha=17 d'avientu de 2007| fechaaccesu=8 d'ochobre de 2012}}</ref><ref>{{cita web| url=https://www.imdb.com/news/wenn/2000-07-18#celeb3| títulu=Michael J. Fox becomes American citizen| fechaaccesu=8 d'ochobre de 2012| obra=[[Internet Movie Database]]| idioma=inglés}}</ref> La so carrera nel cine y la televisión empezó a fines de los años 1970. Ente los sos papeles destaquen [[Marty McFly]] na triloxía de ''[[Back to the Future]]'' (1985-1990); Alex P. Keaton en ''[[Family Ties]]'' (1982-1989) y tamién conocíu por interpretar a [[Stuart Little]] en [[Stuart Little]] (1999- 2005), pola cual ganó tres premios [[Emmy]] y un [[Globu d'Oru]]; y Mike Flaherty en ''[[Spin City]]'' (1996–2000), pola cual ganó un Emmy, dos Globu d'Oru y dos [[Premios del Sindicatu d'Actores|SAG]]. En 1991 diagnosticáron-y [[enfermedá de Parkinson|Parkinson]] y reveló el so problema al públicu en 1998. Nel añu 2000 abandonó l'actuación cuando los síntomes de la enfermedá fixéronse más severos. Dende entós caltúvose como activista pola cura de dicha enfermedá. Esto llevólu a crear The Michael J. Fox Foundation, y en marzu de 2010 el [[Institutu Karolinska]] de Suecia condecorar con un ''[[honoris causa]]'' pol so trabayu en favor d'una cura pa la enfermedá de Parkinson.<ref name= institute>{{cita web|url=http://uk.eonline.com/uberblog/b170318_michael_j_fox_gets_doctored.html?utm_medium=rssfeeds |títulu=Michael J. Fox Gets Doctored |editorial=Y Online Website |fecha=5 de marzu de 2010 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2010}}</ref> Dende l'añu 2000 Fox trabayó principalmente como [[actor de voz]] en películes como ''[[Stuart Little]]'' y ''[[Atlantis: The Lost Empire]]'', y tuvo papeles menores en series de televisión como ''[[Boston Legal]]'', ''[[The Good Wife]]'' y ''[[Scrubs]]''. Amás editó tres llibros: ''Lucky Man: A Memoir'' (2002), ''Always Looking Up: The Adventures of an Incurable Optimist'' (2009) y ''A Funny Thing Happened on the Way to the Future: Twists and Turns and Lessons Learned'' (2010). En setiembre de 2013, empezó a protagonizar una serie de televisión The Michael J Fox Show. == Primeros años == Michael Andrew Fox nació'l [[9 de xunu]] de [[1961]] en [[Edmonton]], [[Alberta]]; fíu del matrimoniu formáu por Phyllis Piper, actriz y encargada de nómina, y William Fox, oficial de policía y miembru de les Fuercies Canadienses.<ref name=noh>{{Cita llibru|apellíos=Fox|nome=Michael J.|títulu=Lucky Man : A Memoir|editorial=Hyperion|añu=2003|páxines=34, 46–47|isbn=0786888741}}</ref> La so familia vivió en delles ciudaes y pueblos a lo llargo de Cánada por cuenta de la carrera militar del so padre. Finalmente estableciéronse en [[Burnaby]], una ciudá alcontrada al este de [[Vancouver]], cuando'l so padre retirar de la milicia en 1971.<ref name=MikeBio>{{cita web|url=http://www.michaeljfox.org/about_aboutMichael.cfm |títulu=Michael J. Fox Biography |editorial=The Michael J Fox Foundation |fechaaccesu=25 d'agostu de 2010}}</ref> Fox asistió a la Burnaby Central Secondary School, y na actualidá hai un teatru nomáu nel so honor na Burnaby South Secondary.<ref name="Burnaby" /> El so padre morrió d'un ataque al corazón el 6 de xineru de 1990.{{ensin referencies}} == Carrera == === Empiezos na actuación y ''Family Ties'' === Fox protagonizó la serie de televisión canadiense ''Leo and Me'' a los 15 años d'edá, y en 1979 con 18 años d'edá, camudar a [[Los Angeles]] pa dedicase a l'actuación. Poco dempués de casase decidió volver a Vancouver. Foi afayáu pol productor Ronald Shedlo y debutó nel telefilme d0Estaos Xuníos ''Letters from Frank'', onde apaez nos creitos como "Michael Fox". Tenía la intención de siguir con esi nome, pero al rexistrase nel [[Sindicatu d'Actores]] nun se-y dexó ingresar esi nome pa evitar ambigüedaes nos creitos, afayó que Michael Fox, un veteranu actor, yá taba rexistráu con esi nome.<ref name=slate/> Como esplicó na so autobiografía, ''Lucky Man: A Memoir'', y n'entrevistes, tuvo qu'escoyer otru nome. Nun-y gustaba como sonaba "Andrew" o "Andy" Fox, asina que decidió adoptar la inicial "J" pal so segundu nome, n'homenaxe al actor [[Michael J. Pollard]].<ref name=MikeBio /> El so primer papel nel cine foi en ''[[Midnight Madness (película)|Midnight Madness]]'' (1980), como Michael Fox nos creitos. De siguío interpretó al "mozu republicanu" Alex P. Keaton na serie ''[[Family Ties]]'', que foi tresmitida pola [[National Broadcasting Company|NBC]] mientres siete temporaes (dende 1982 hasta 1989). Fox consiguió'l papel dempués de que [[Matthew Broderick]] nun pudiera aceptalo por tar ocupáu.<ref name=slate/> ''Family Ties'' (''Family Ties'' o ''Llazos familiares'') fuera vendida a la cadena de televisión como una serie onde los personaxes principales seríen los adultos.<ref name=slate>{{cita web|apellíu=Haglund |nome=David |url=http://www.slate.com/id/2160944/pagenum/all/#page_start |títulu=Reagan's Favorite Sitcom: How Family Ties spawned a conservative hero |editorial=''[[Slate (magacín)|Slate]]'' |fecha=2 de marzu de 2007 |fechaaccesu=2 de xineru de 2011}}</ref> Sicasí, la bona respuesta escontra l'actuación de Fox dexó-y al personaxe volvese'l centru d'atención del show dempués del cuartu episodiu.<ref name=slate/> Nel so meyor momentu, l'audiencia de ''Family Ties'' yera cada selmana la tercer parte de los llares d'Estaos Xuníos.<ref name="actors" /> Pol so trabayu na serie, Fox ganó tres premios [[Emmy]] en 1986, 1987 y 1988,<ref name="Emmy" /> y un [[Globu d'Oru]] en 1989.<ref name=globes /> Brandon Tartikoff, unu de los productores de la serie, creyó que Fox yera demasiáu baxu en rellación a los actores qu'interpretaben a los sos padres y trató de reemplazalo. Tartikoff declaró que "esa nun ye'l tipu de cara que vas atopar nuna [[fiambrera]]". Dempués del so ésitu, Fox presentóse-y a Tartikoff con una fiambrera cola inscripción "Pa Brandon, esto ye por que pongas los tos rumbos. Saludos, Michael J. Fox". Tartikoff guardó la fiambrera na so oficina mientres el restu de la so carrera na NBC.<ref name="LuckyMan">{{Cita llibru|apellíos=Fox|nome=Michael J.|títulu=Lucky Man: A Memoir|editorial=Hyperion|añu=2002|isbn=0786867647|páxines=81–2|url=https://books.google.com/?id=EvPcXutL0ygC&pg=RA1-PA81}}</ref> Mientres filmaba ''Family Ties'', Fox conoció a la so futura esposa, [[Tracy Pollan]], cuando esta interpretaba a la so novia, Ellen.<ref name="actors" /> Cuando Fox dexó la serie ''[[Spin City]]'', los sos últimos episodios fixeron numberoses referencies a ''Family Ties''.<ref>{{cita noticia|url=http://articles.latimes.com/2000/mar/20/entertainment/ca-10674 |títulu=Putting His Own Spin on 'City's' Season Finale |editorial=[[Los Angeles Times]] |fecha=20 de marzu de 2000 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2010 | nome=Amy | apellíu=Wallace}}</ref> === Trayeutoria nel cine. === ==== Triloxía de ''Back to the Future'' ==== En ''[[Back to the Future]]'' (1985), Fox interpreta a [[Marty McFly]], un adolescente que viaxa por fuercia [[viaxe al traviés del tiempu|al traviés del tiempu]] nun automóvil deportivu [[DMC DeLorean|DeLorean]] con ayuda del [[condensador de fluxu]] (condensador de fluzo n'España, por un error de traducción). La so trama ta ambientada nes dómines de 1985 y 1955. Dende'l principiu de la producción, el direutor [[Robert Zemeckis]] quería que Fox fuera quien interpretara a McFly, pero l'actor participaba entós na serie de comedia ''[[Family Ties]]'', y el so creador [[Gary David Goldberg]] refugar a que Fox arreyar en ''Back to the Future'' pos pensaba que, por cuenta de que la tamién protagonista de la so serie [[Meredith Baxter]] taba embarazada nesos intres, el primeru yera fundamental por que'l programa siguiera alantre n'ausencia de l'actriz. Poro, Zemeckis contrató a [[Eric Stoltz]] que, magar filmó delles escenes de la película, depués demostró nun ser l'actor que buscaba'l cineasta pa interpretar a McFly, al alegar que nun yera convincente nel humor que'l personaxe riquía.<ref name="Making">"Back to the Future: Making the Trilogy: Chapter 1 (DVD Documentary)"</ref> Ante'l regresu de Baxter a ''Family Ties'', Fox taba nuna condición más favorable p'arreyase en ''Back to the Future'', asina que Zemeckis nun duldar en contautar con él darréu. Hai qu'añedir qu'esti postreru filmó la mayoría de les escenes mientres los atapeceres y anocheceres, yá que Fox grababa la so participación pa ''Family Ties'' de 10 a.m. a 6 p.m. Esa axenda de trabayu duró dos meses enteros.<ref name="actors" /> Tres el so estrenu, la película convertir nun ésitu tantu críticu como comercial. Nesti últimu aspeutu, tuvo ocho fin de selmana consecutivos nel primer puestu de la taquilla d'Estaos Xuníos en 1985, y recaldó en total 381,11 millones de dólares en tol mundu.<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=backtothefuture.htm |títulu=Back to the Future Box Office Mojo |editorial=[[Box Office Mojo]] |fechaaccesu=25 d'agostu de 2010}}</ref> ''[[Variety]]'' emponderó les actuaciones, al comentar que la química ente Fox y [[Christopher Lloyd]] como McFly y Doc Brown, respeutivamente, yera reminiscente a la de los tamién ficticios [[Rei Arturu]] y [[Merlín]].<ref>{{cita noticia | obra = [[Variety (revista)|Variety]] | url = http://www.variety.com/review/VE1117788826 | fecha = 1 de xunetu de 1985 | títulu = Back to the Future | fechaaccesu = 9 d'ochobre de 2008}}</ref> Finalmente, produciéronse dos continuaciones: ''[[Back to the Future II]]'' (1989) y ''[[Back to the Future III]]'' (1990), que completaron esta triloxía cinematográfica. Anque Zemeckis nun tenía pensáu dirixir remortines de ''Back to the Future'', el so ésitu animó-y a arreyase na producción de la segunda parte. Sicasí, punxo como condición pa siguir que Fox y Lloyd teníen de retomar los sos personaxes. Estos aceptaron pocu dempués.<ref name=making>{{cita videu| people = [[Robert Zemeckis]], [[Bob Gale]]| títulu =Back to the Future Feature: Making the Trilogy Part 2| location= ''Back to the Future II'' DVD | publisher = Universal Pictures| location = Los Angeles|añu=2005}}</ref> En dalgún momentu de la producción, los productores decidieron filmar coles mesmes dos películes que sirviríen de continuación pa la cinta orixinal de 1985, por cuenta de que Fox taría ausente por un llargu periodu de ''Family Ties'', amás de qu'esto significaría menos costos.<ref name=back>{{cita web|url=http://articles.latimes.com/1989-02-04/entertainment/ca-1660_1_back-to-back-sequels|títulu=Back-to-Back Sequels for 'Back to Future'|apellíu=Weinstein|nome=Steve|fecha=4 de febreru de 1989|obra=Los Angeles Times}}</ref> Por cuenta de que hubo escenes nes que l'apariencia física de los actores debía trate alteriada polos viaxes nel tiempu que dictaba la trama, delles hores yeren riquíes nel procesu de maquillaxe. Fox consideró qu'esta etapa resultára-y desgastante, «pero pudo ser peor», según declaró.<ref name="making"/> Anque nun superaron l'ésitu comercial de la orixinal, ''Back to the Future II'' recaldó más de 330 millones de dólares en tol mundu,<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=backtothefuture2.htm|títulu=Back to the Future II (1989)|obra=[[Box Office Mojo]]|editorial=Internet Movie Database}}</ref> y ''Back to the Future III'' llogró 244,5 millones de dólares nes taquilles,<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=backtothefuture3.htm|títulu=Back to the Future III (1990)|obra=[[Box Office Mojo]]|editorial=Internet Movie Database}}</ref> y llograron crítiques variaes non tan positives como la película de 1985.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/back_to_the_future_2/|títulu=Back to the Future II|fechaaccesu=14 d'avientu de 2012|obra=Rotten Tomatoes|editorial=Flixster}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/back_to_the_future_3/|títulu=Back to the Future III|fechaaccesu=14 d'avientu de 2012|editorial=[[Rotten Tomatoes]]}}</ref> ==== Años 1980 ==== Antes de filmar les sos escenes en ''Back to the Future'', Fox participó como protagonista en ''[[Teen Wolf]]'' (1985), producida por [[Atlantic Entertainment Group]]. Nella interpreta a Scott Howard, un estudiante de preparatoria qu'un día tresformar nun [[home llobu]], asina qu'utiliza eso como ventaya pa ganar los sos partíos escolares de [[baloncestu]]. El so estrenu asocedió, sicasí, casi dos meses dempués que ''Back to the Future'' nes sales de cine d'Estaos Xuníos.<ref>{{cita noticia|títulu= Michael Fox Stays On Top With `Future,` `wolf`|editorial=[[Sun Sentinel]]|fecha=28 d'agostu de 1985|url=http://articles.sun-sentinel.com/1985-08-28/features/8502050451_1_screens-teen-wolf-million|fechaaccesu=14 d'avientu de 2012|idioma=inglés}}</ref> La intención de los productores al retrasar la fecha de debú yera aprovechar l'ésitu que tuviera en ''Back to the Future'' pa promovelo como «la propiedá más ''caliente'' en Hollywood», en referencia a los sos constantes roles nel cine en poco tiempu.<ref name="fastrewind">{{cita web |url= http://www.fast-rewind.com/trivia_teenwolf.htm|títulu= Fun Facts - Teen Wolf|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012 |obra= Fast-rewind.com|idioma= inglés}}</ref> En total, recaldó aprosimao 80 millones USD,<ref>{{cita web|url=http://articles.chicagotribune.com/2011-09-27/entertainment/ct-ent-0929-teen-wolf-direutor-20110927_1_tv-movies-teen-wolf-rod-daniel/2|títulu='Teen Wolf' direutor's brutally honest commentary|fechaaccesu=17 de setiembre de 2012|apellíu=Borrelli|nome=Christopher|fecha=27 de setiembre de 2011|editorial=Chicago Tribune|páxina=2}}</ref> y llogró crítiques variaes per parte de la prensa.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/teen_wolf/|títulu=Teen Wolf - Rotten Tomatoes|fechaaccesu=17 de setiembre de 2012|obra=[[Rotten Tomatoes]]|editorial=Flixster|idioma=inglés}}</ref> Na so autobiografía, ''Lucky Man: A Memoir'' (2001), l'actor comentó que «nun sabía no que [yo] taba pensando» al participar en ''Teen Wolf''.<ref name="fastrewind"/> [[Ficheru:Michael J. Fox (cropped).jpg|right|thumb|150px|Fotografia de Fox tomada en setiembre de 1987.]] Depués protagonizó xuntu con [[Joan Jett]] el drama ''[[Light of Day]]'' (1987), dirixíu por [[Paul Schrader]]. Equí, Fox interpreta a Joe Rasnick, un roqueru que decide abandonar la so carrera p'ayudar a resolver los problemes esistentes na so familia. Amás, escribió y grabó el cantar «You Got No Place to Go» que forma parte de la banda sonora del filme.<ref>{{cita web|url=http://www.allmusic.com/album/light-of-day-orixinal-soundtrack-mw0000194641|títulu=Light of Day [Soundtrack]|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|editorial=Allmusic.com|idioma=inglés}}</ref> Tuvo una receición comercial modesta, al recaldar casi 10,5 millones USD n'Estaos Xuníos y Canadá,<ref>{{cita web|url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=lightofday.htm|títulu=Light of Day|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|editorial=Box Office Mojo|idioma=inglés}}</ref> y la crítica brindó-y comentarios variaos.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/light_of_day|títulu=Light of Day|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|editorial=Rotten Tomatoes|idioma=inglés}}</ref> Sobre l'actuación de Fox, [[Janet Maslin]], de ''[[The New York Times]]'', mentó que «ye bien interesante, y dexa en claru que se siente cómodu colos roles dramáticos. Sicasí, la so interpretación equí ta llindada pol guión, que fai que Joe sea un personaxe relativamente pasivu».<ref>{{cita web|url=http://movies.nytimes.com/movie/review?res=9B0DE0D7103CF935A35751C0A961948260&partner=Rotten%20Tomatoes|títulu=Light of Day (1987)|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|editorial=The New York Times|idioma=inglés}}</ref> Esi mesmu añu, tuvo'l rol estelar de ''[[El secretu del mio ésitu]]'', dirixida por [[Herbert Ross]], que representó'l regresu de Fox a la comedia. El so personaxe llámase Brantley Foster, y ye un estudiante universitariu que se camuda del so natal [[Kansas]] a la ciudá de Nueva York, pa trabayar como un financieru. Tuvo ésitu en taquilles al recaldar 110 millones USD en tol mundu.<ref>{{cita web|url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=secretofmysuccess.htm |títulu=The Secret of My Success Box Office Mojo |editorial=[[Box Office Mojo]]|fechaaccesu=1 de setiembre de 2010}}</ref> [[Roger Ebert]], de ''[[The Chicago Sun Times]]'', comentó sobre la cinta: «Fox aprove una exa bien desesperada pa la película. Nun fuera bien prestáu pa él si siguiera los cambeos arbitrarios d'humor, que fueron d'una [[comedia de situación]] a la [[Slapstick|payasada]], y de la farsa sexual a les engarradielles nes sales de xuntes».<ref>{{cita noticia|url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/19870410/REVIEWS/704100301 |títulu=The Secret of My Success Review |editorial=[[Chicago Sun Times]] |fecha=10 d'abril de 1987 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2010}}</ref> [[Ficheru:Michael J Fox.jpg|thumb|220px|Michael J. Fox cola so esposa Tracy Pollan, na entrega de los premios Emmy (agostu de 1988).]] La so siguiente producción foi ''[[Bright Lights, Big City (película)|Bright Lights, Big City]]'', otru drama dirixíu esta vegada por [[James Bridges]]. El so papel consistió nel corroborador d'una revista de Nueva York que suel dir a fiestes nocherniegues y consumir drogues y alcohol, en compañía del so amigu, interpretáu por [[Kiefer Sutherland]]. Hai que resaltar que Fox pidió a los productores espresamente qu'esti postreru participara con esi rol na cinta.<ref name="godfrey">{{cita noticia | apellíu = Godfrey | nome = Stephen | coautor = | títulu = Some people have a terrible resentment of early success | obra = [[The Globe and Mail]] | páxina = | idioma = | editorial = | fecha = 26 de febreru de 1988 | url = | fechaaccesu = }}</ref> Sicasí, Fox tuvo de tornar a la filmación de ''Family Ties'' nesi entós, y esto fizo que la guionista y entós direutora [[Joyce Chopra]] cuntara con dos meses y mediu solamente pa terminar el proyeutu. Esta presión llevar a amosase indecisa en dalgunes tomes. A manera d'anécdota, ella mesma señaló qu'en dalgún momentu tuvo llerza al filmar nes cais de Nueva York yá que los fanáticos de Fox aprucíen al velo y nun dexaben que'l rodaxe llevar a cabu. A los productores nun los convenció la direición qu'había tomáu Chopra, polo que depués la sustituyeron por Bridges. Metanes esti cambéu, decidieron esaniciar delles escenes orixinales onde Fox drogábase, yá que «definitivamente había muncha presión ya interés nesa dómina en redol a la forma en qu'Estaos Xuníos vía a Michael [J. Fox]».<ref name="james">{{cita noticia | apellíu = James | nome = Caryn | coautor = | títulu = Big Trouble | obra = [[The New York Times]] | páxina = | idioma = | editorial = | fecha = 10 de xineru de 1988 | url = http://www.nytimes.com/1988/01/10/magazine/bright-lights-big-city-big-trouble.html?scp=2&sq=%22Bright+Lights+Big+City%22&st=nyt | fechaaccesu = 15 d'avientu de 2012}}</ref> Tres el so estrenu, la película llogró crítiques variaes. Per un sitiu, Hal Hinson de ''[[The Washington Post]]'' por casu dixo que Fox nun fuera l'actor fayadizu pa esi rol,<ref name="hinson">{{cita noticia | apellíu = Hinson | nome = Hal | títulu = ''City'' Blight | obra = [[Washington Post]] | fecha = 1 d'abril de 1988 | url = }}</ref> ente que Ebert emponderó la so actuación, y citó el monólogu que da nel chigre como una de les meyores escenes que fixera hasta entós l'actor.<ref name="ebert">{{cita noticia | apellíu = Ebert | nome = Roger | títulu = ''Bright Lights, Big City'' | obra = [[Chicago Sun-Times]] | fecha = 1 d'abril de 1988 | url = http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/19880401/REVIEWS/804010301/1023 | fechaaccesu = 10 de xunu de 2008 }}</ref> Nesta cinta participó tamién la so novia [[Tracy Pollan]], que tamién actuaba en ''Family Ties''. Primero que se va estrenar ''Back to the Future II'', apaeció en ''[[Casualties of War]]'' (1989), un drama bélicu empobináu por [[Brian de Palma]] sobre la [[Guerra de Vietnam]], onde asumió'l rol del soldáu rasu Max Eriksson. Magar foi un fracasu comercial al nun poder recuperar la so inversión total,<ref>{{cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt0097027/|títulu=Casualties of War|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|editorial=IMDb.com|idioma=inglés}}</ref> recibió bones crítiques polo xeneral. Dellos analistes como Jeffrey M. Anderson, del sitio web Combustible Celluloid; Clint Morris, de Film Threat; Steve Crum, de Dispatch-Tribune Newspapers; y Luke Y. Thompson, de ''The New York Times'', emponderaron les actuaciones de Fox y [[Sean Penn]] como los personaxes estelares.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/casualties_of_war/|títulu=Casualties of War|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|editorial=Box Office Mojo|idioma=inglés}}</ref> La so última producción na década de 1980 vinu cola continuación de ''Back to the Future'', a finales de 1989. ==== 1990-93 ==== Darréu dempués debutó na pantalla grande ''Back to the Future III'', la última cinta de la triloxía sobre'l mozu y el científicu aventureros del tiempu. La primer metá de los años 1990 na trayeutoria de Fox viose marcada poles sos apaiciones en delles cintes de comedia. En 1991, estrenóse ''[[The Hard Way]]'', onde actuó xuntu con [[James Woods]] y que'l so personaxe ye'l d'una estrella de cine que, fartu de que nun sea tomáu en serio nos sos roles, intenta actuar nuna serie policiaca. Pa tener una meyor noción del so nuevu rol, inscríbese como axente policiacu de Nueva York. Tuvo una receición modesta al estrenase en cines,<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=hardway.htm|títulu=The Hard Way (1991)|editorial=Box Office Mojo |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> y la crítica dio reseñes positives a les actuaciones de Fox y Woods. Por citar un exemplu, Owen Gleiberman, de la revista ''[[Entertainment Weekly]]'', comentó que dambos teníen una actuación verbal intensa en ''The Hard Way'', y demostraben tener «personalidaes distintes y entreteníes [... que faen que] sentémonos felizmente a esperar a que se de la chispa, pero sicasí lo que llogramos ye una gran cantidá de ''madera húmedo'' [en rellación a la monotonía de la trama]».<ref>{{cita web|url=http://www.ew.com/ew/article/0,,20199297,00.html|títulu=The Hard Way (1991)|editorial=Entertainment Weekly |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> Esi mesmu añu, en ''[[Doc Hollywood]]'', interpretó al doctor Benjamin Stone, un talentosu médicu qu'un día decide trabayar como un ciruxanu plásticu. Al igual que l'anterior, tuvo una receición comercial favorable,<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=dochollywood.htm|títulu=Doc Hollywood|editorial=Box Office Mojo |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> y la crítica emponderó na so mayoría'l rol del protagonista. Michael Caton-Jones, de la revista ''Time Out'', dixo que demostrara tar «na so meyor forma frenética».<ref>{{cita web|url=http://www.timeout.com/film/reviews/65559/doc_hollywood.html |títulu=Doc Hollywood Review |editorial=Time Out Magacín |fechaaccesu=1 de setiembre de 2010}}</ref> Les siguientes dos cintes que protagonizó, del xéneru de la comedia romántica, estrenaes en 1993, tuvieron una receición probe nel mercáu, al nun recaldar más de 25 millones USD ente los dos. La primera, ''[[Life With Mikey]]'', onde interpreta a Mickey Chapman, una ex estrella infantil del cine que trabaya como axente de nuevos neños actores, ganó más de 12 millones USD en EE.UU y Canadá,<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=lifewithmikey.htm|títulu=Life with Mikey|editorial=Box Office Mojo |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> ente que ''[[For Love or Money]]'', na cual el so personaxe ye'l d'un conserxe que trabaya nun hotel y que suaña con inaugurar el suyu propiu, apenes tuvo ganancies por 11,1 millones USD en EE.UU y Canadá, cuando la so inversión fuera de 30 millones USD.<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=forloveormoney.htm|títulu=For Love or Money|editorial=Box Office Mojo |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> Hai que resaltar que na primer comedia citada, [[Marc Lawrence]] fungió como unu de los productores y guionistes; enantes participara en dellos episodios de ''Family Ties''.<ref>{{cita web|url=http://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/movies/videos/lifewithmikeypgkempley_a0a388.htm|títulu=Life with Mickey|editorial=Washington Post |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> Pa James Berardinelli, del sitio web Reelviews.net: «Fox nunca foi un gran actor risible, pero de normal facer bien (como en ''Back to the Future'' y ''Doc Hollywood''). Sicasí, eso nun pasa en ''Life with Mickey''. Magar podría tase asonsañando a él mesmu como una ex estrella xuvenil de la televisión, el so personaxe nun ye convincente no absoluto».<ref>{{cita web|url=http://www.reelviews.net/movies/l/life_mikey.html|títulu=Life with Mickey - Review|editorial=Reelviews.net |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> Non asina asocedió con ''For Love or Money'', onde dellos espertos na industria tuvieron d'alcuerdu en que l'actuación de Fox había resultancia notable.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/1045758-for_love_or_money/|títulu=For Love or Money (1993)|editorial=Rotten Tomatoes|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> ==== 1994-96 ==== Ente 1994 y 1996, Fox llogró papeles secundarios en delles películes qu'alternaron ente los xéneros del drama y la comedia romántica, coles notables esceiciones de ''[[Greedy]]'' (1994), que protagonizó xuntu con [[Kirk Douglas]] y [[Nancy Travis]], y ''The Frighteners!'' (1996), onde tamién tuvo'l rol estelar. Na primera, el so personaxe, Daniel McTeague, ye un xugador de bolos profesional que se ve arreyáu nes disputes familiares pol heriedu del millonariu Joe McTeague, interpretáu por Douglas. Ganó 13,1 millones USD en EE.UU y Canadá,<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=greedy.htm|títulu=Greedy|editorial=Box Office Mojo |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> pero llogró males evaluaciones per parte de la prensa.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/greedy/reviews/|títulu=Greedy|editorial=Rotten Tomatoes |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> Roger Piantadosi, de ''[[The Washington Post]]'', mentó nel so reseña: «si yes un fanáticu de Michael J. Fox, [la cinta] non te va decepcionar, cuantimás nes sos jaleos col diabólicu Douglas. Si nun lu yes, siquier vas poder velo desnudu y nun ganando los sos enfrentamientos, al lluchar cola so idea de que "Puedes tener tou lo que deseyes, si nun deseyes nada».<ref>{{cita web|url=http://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/movies/videos/greedypg13piantadosi_a09y16.htm|títulu=Greedy|editorial=The Washington Post|fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> Les otres producciones gociaron d'una receición comercial y crítica modestes. En 1994, enantes de ''Greedy'', participó con un rol secundariu nel drama independiente ''[[Where the Rivers Flow North]]'', onde interpretó a Clayton Farnsworth, unu de los executivos d'una constructora que desea edificar una presa nuna zona rural que'l so dueñu se rehúsa a abandonala.<ref>{{cita web|url=http://movies.nytimes.com/movie/review?res=9A0DE4DA103AF937A35750C0A962958260&partner=Rotten%20Tomatoes|títulu=Where the Rivers Flow North (1994)|editorial=The New York Times |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> Tuvo una receición probe en EE.UU y Canadá al recaldar 595 505 USD,<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=wheretheriversflownorth.htm|títulu=Where the Rivers Flow North|editorial=Box Office Mojo |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> anque dellos críticos diéron-y una opinión favorable a la producción.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/where_the_rivers_flow_north/reviews/|títulu=Where the Rivers Flow North|editorial=Rotten Tomatoes |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> Al añu siguiente tuvo otru rol menor en ''[[Blue in the Face]]'' (1995), una cinta filmada con delles escenes grabaes orixinalmente pa ''[[Smoke]]''. Llogró ganancies envaloraes en 1,2 millones USD nel so estrenu en 16 sales de cine en EE.UU y Canadá,<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=blueintheface.htm|títulu=Blue in the Face|editorial=Box Office Mojo |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> y males crítiques polo xeneral.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/blue_in_the_face/|títulu=Blue in the Face|editorial=Rotten Tomatoes |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> Produció xuntu con Larry Estes el filme ''[[Coldblooded]]'' (1995), onde actuó como Tim Alexander. La cinta trata sobre cómo un ex [[corredor d'apuestes]], interpretáu por [[Jason Priestley]], convertir nun [[sicariu]]. Tuvo una mala receición al llograr solamente 16 198 USD,<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=coldblooded.htm|títulu=Coldblooded|editorial=Rotten Tomatoes |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> y David Kronke, de ''Los Angeles Times'', calificó'l cameo de Fox como «peculiar».<ref>{{cita web|url=http://articles.latimes.com/1995-09-15/entertainment/ca-46089_1_priestley-plays-cosmo|títulu=MOVIE REVIEW : 'Coldblooded' Shoots for Laughs With Off-the-Cuff Surrealism|editorial=Los Angeles Times |fecha= 15 de setiembre de 1995|fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> Esi añu remató cola so participación nel drama románticu ''[[The American President]]'' (1995), onde asume'l personaxe secundariu de Lewis Rothschild, l'asistente pa la política nacional del presidente d'Estaos Xuníos, interpretáu por [[Michael Douglas]]. La trama xira en redol a la campaña eleutoral del presidente vixente camín d'una posible reeleición. Tres el so estrenu, el filme llogró más de 60 millones USD en EE.UU y Canadá, y 47,8 millones USD n'otros países, colo que sumó un total de 107,8 millones USD recaldaos.<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=americanpresident.htm|títulu=The American President|editorial=Box Office Mojo|fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> Fízose acreedora d'a bones crítiques.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/american_president/|títulu=The American President|editorial=Rotten Tomatoes|fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> Les sos últimes actuaciones nel cine asocedieron en 1996, en ''[[The Frighteners]]'', dirixida por [[Peter Jackson]] y producida por Zemeckis, y en ''[[Mars Attacks!]]'', de [[Tim Burton]]. Na primera, el so personaxe ye'l protagonista Frank Bannister, un arquiteutu viudu que ye capaz de ver [[pantasma|pantasmes]]. Aprovecha esta cualidá pa pidi-y a tres fantasma, que se vuelven los sos amigos, qu'embruxen cases por que él actúe depués como cazapantasmes y cobre pol so trabayu. De primeres, el cineasta quería que ''The Frightners'' fora una cinta de baxu presupuestu con un repartu compuestu por actores desconocíos na cultura popular, pero Zemeckis optó por realizar una prueba de seleición a Fox, quien se quedó a la fin col papel estelar. Hai qu'amestar qu'esta producción entusiasmó-y a Foxsobremanera pol fechu de poder trabayar xuntu con Jackson, dempués de ver ''[[Criatures celestiales]]'' (1994) nel [[Festival Internacional de Cine de Toronto|Festival de Cine de Toronto]].<ref name=biography>{{Cita llibru|autor=Sibley, Brian|enllaceautor=Brian Sibley|añu=2006|títulu=Peter Jackson: A Film-maker's Journey|páxines=261, 303–322, 331–333|lugar=Londres|editorial=[[HarperCollins]]|isbn=0-00-717558-2}}</ref> Tuvo una receición probe nes taquilles de tol mundu, al recaldar 29,3 millones USD en total,<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=frighteners.htm|títulu=The Frighteners|editorial=Box Office Mojo|fechaaccesu=19 d'avientu de 2012}}</ref> anque l'actuación de Fox recibió aponderamientu per parte de la crítica; Kenneth Turan de ''Los Angeles Times'' escribió: «Los actores de la película son satisfactorios. Tanto Fox, nel so más esitosu papel protagonista n'enforma tiempu, y [[Trini Alvarado|[Trini] Alvarado]], qu'equí se paez más a [[Andie MacDowell]], nun tienen dificultá en metese nel espíritu maniacu de les coses».<ref>{{cita web|url=http://web.archive.org/web/20091031053608/http://www.calendarlive.com/movies/reviews/cl-movie960719-3,0,6464899.story |títulu=The Frighteners Review |editorial=[[Los Angeles Times]] |fecha=19 de xunetu de 1996 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2010}}</ref> Per otra parte, en ''Mars Attacks'', tuvo un rol secundariu al interpretar a un reporteru qu'intenta salvar a la so novia d'una invasión de [[marcianu|marcianos]]. Hai que señalar que primeramente [[Johnny Depp]] tendría esi papel, pero refugar.<ref>{{cita web|url=http://vidayestilo.terra.com.mx/profecias-mayes-del fin-del mundu/cine-antes-del fin-del mundu marcianos-al ataque,9c0009981a7da310VgnVCM20000099cceb0aRCRD.html |títulu=Cine enantes del fin del mundu: '¡Marcianos al Ataque!' |editorial=Terra.com.mx |fecha=10 de payares de 2012 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012}}</ref> Tres el so estrenu, llogró más de 101 millones USD a nivel mundial,<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=marsattacks.htm|títulu=Mars Attacks!|editorial=Box Office Mojo|fechaaccesu=19 d'avientu de 2012}}</ref> y crítiques variaes a les traces.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/mars_attacks/|títulu=Mars Attacks! |editorial=Rotten Tomatoes |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012}}</ref> Nun foi sinón hasta seis años dempués, en 2002, que Fox retomó'l cine na so trayeutoria, al participar nun cameo na comedia ''[[Interstate 60]]''. A esto hai qu'añedir que representó la primer producción na que Fox volvía actuar xuntu con [[Christopher Lloyd]], el so compañeru protagonista en ''Back to the Future''. Nel so reseña de la cinta, Daniel Stephens, del sitio web Top10films.co.uk, señaló: «anque los dos [Lloyd y Fox] tienen pequeños papeles equí y nunca interactúan ente sigo, apúrren-y una escelente calidá a un repartu yá conformáu por grandes personaxes del espectáculu».<ref>{{cita web|url=http://www.top10films.co.uk/archives/5670|títulu=Interstate 60 - Review |editorial=Top10films.co.uk |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012}}</ref> Amás, foi dirixida por [[Bob Gale]], unu de los guionistes responsables de ''Back to the Future''. Polo xeneral, la película tuvo bones crítiques.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/interstate_60/|títulu=Interstate 60 |editorial=Rotten Tomatoes |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012}}</ref> === Trayeutoria na televisión === [[Ficheru:Michael J. Fox Hand Prints.jpg|right|thumb|Les manes de Michael J. Fox en frente de The Great Movie Ride nel parque temáticu de [[Disney's Hollywood Studios]], de [[Walt Disney World]].]] Magar la so trayeutoria televisiva abarca delles apaiciones en distintos tipos de programes, tamién protagonizó un par de series que llegaron a tresmitise por más de cinco años (''Family Ties'' y ''[[Spin City]]''). Na primer metá de los años 1990, condució una emisión de ''[[Saturday Night Live]]'',<ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt0694571/?ref_=fn_a el_tt_1|títulu=Michael J. Fox/Black Crowes|fechaaccesu=22 d'avientu de 2012 |obra= IMDb.com}}</ref> actuó nun capítulu de ''[[Tales from the Crypt]]'',<ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt0175253/|títulu=The Trap|fechaaccesu=22 d'avientu de 2012 |obra= IMDb.com}}</ref> figuró nel especial ''[[Sex, Buys & Advertising]]'', qu'evalúa la industria de la publicidá<ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt0179462/|títulu=Sex, Buys & Advertising |fechaaccesu=22 d'avientu de 2012 |obra= IMDb.com}}</ref> y actuó nel telefilme ''[[Don't Drink the Water]]'', dirixíu por [[Woody Allen]], que la so entama xira en redol a una familia de turistes d'Estaos Xuníos que queden atrapaos dientro de la [[Cortina de Fierro]] europea. Equí, el so personaxe ye'l fíu cabileñu del embaxador d'EE.XX.<ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt0109644/?ref_=fn_a el_tt_1|títulu=Don't Drink the Water|fechaaccesu=22 d'avientu de 2012 |obra= IMDb.com}}</ref> Primeramente, tuvo arreyáu en dellos otros capítulos de series como ''[[Lou Grant (serie de televisión)|Lou Grant]]'' (n'avientu de 1979),<ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt0636459/?ref_=fn_a el_tt_1|títulu=Kids|fechaaccesu=22 d'avientu de 2012 |obra= IMDb.com}}</ref> ''[[Family (serie de televisión)|Family]]'' (1980),<ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt0577460/?ref_=fn_a el_tt_1|títulu=Such a Fine Line|fechaaccesu=22 d'avientu de 2012 |obra= IMDb.com}}</ref> ''[[The Love Boat]]'' (1983)<ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt0636684/?ref_=fn_a el_tt_3|títulu=I Like to Be in America/He Ain't Heavy/Abby's Maiden Voyage |fechaaccesu=22 d'avientu de 2012 |obra= IMDb.com}}</ref> y ''[[Night Court]]'' (1984).<ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt0660711/?ref_=fn_a el_tt_1|títulu=Santa Goes Downtown |fechaaccesu=22 d'avientu de 2012 |obra= IMDb.com}}</ref> Ente 1984 y 1986 participó en tres producciones de la [[National Broadcasting Company|NBC]] (''[[The Homemade Comedy Special]]'', ''[[Poison Ivy (serie de televisión)|Poison Ivy]]'' y el ''[[David Letterman]] 2nd Annual Holiday Film Festival'').<ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt0445985/?ref_=fn_a el_tt_1|títulu= The Homemade Comedy Special (1984) |fechaaccesu=22 d'avientu de 2012 |obra= IMDb.com}}</ref><ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt0089820/?ref_=fn_a el_tt_2|títulu= Poison Ivy (1985) |fechaaccesu=22 d'avientu de 2012 |obra= IMDb.com}}</ref><ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt0660711/?ref_=fn_a el_tt_1|títulu=Santa Goes Downtown |fechaaccesu=22 d'avientu de 2012 |obra= IMDb.com}}</ref> ''[[Spin City]]'' foi tresmitida dende 1996 hasta 2002 na cadena d'Estaos Xuníos [[American Broadcasting Company|ABC]]. La serie trata sobre un grupu de políticos que xestiona la ciudá de Nueva York, con Fox como Mike Flaherty, un graduáu en lleis subalcalde de Nueva York.<ref name="actors"/> Por esta serie, Fox ganó un premiu [[Emmy]] nel añu 2000,<ref name="Emmy" /> tres premios [[Globu d'Oru]] en 1998, 1999 y 2000,<ref name=globes /> y dos premios [[Premios del Sindicatu d'Actores|SAG]] en 1999 y 2000.<ref name=Foundation /> Mientres la tercer temporada de ''Spin City'', Fox anunció al equipu de producción y a la repartida que tenía la [[enfermedá de Parkinson]]. Mientres la cuarta temporada, anunció'l so retiru de la serie pa pasar más tiempu cola so familia.<ref name="QuitsSpinCity">{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/609629.stm |títulu=Fox quits Spin City |editorial=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |fecha=19 de xineru de 2000 |fechaaccesu=22 d'agostu de 2010}}</ref> Anunció qu'entamaba siguir actuando y que tendría actuaciones como convidáu en ''Spin City'' (fixo tres apariciones más mientres la última temporada). Dempués d'abandonar la serie, foi reemplazáu por [[Charlie Sheen]], quien interpretó'l personaxe de Charlie Crawford.<ref name="Sheen">{{cita noticia|url=http://www.nytimes.com/2001/05/07/arts/charlie-sheen-delivers-a-new-spin-to-spin-city.html?pagewanted=2 |títulu=Charlie Sheen Delivers A New Spin To 'Spin City' |editorial=''[[The New York Times]]'' |fecha=7 de mayu de 2001 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2010 | nome=Bernard | apellíu=Weinraub}}</ref> En total, fixéronse 145 episodiu. Fox tamién foi productor executivu mientres el so particupación na serie, al pie del creadores [[Bill Lawrence]] y [[Gary David Goldberg]].<ref name="Sheen" /> En 2004, Fox actuó como convidáu en dos episodios de la comedia d'enriedu ''[[Scrubs]]'' como'l Dr. Kevin Casey, un ciruxanu con un severu [[trestornu obsesivu-compulsivu]].<ref name=Scrubs>{{cita noticia|url=http://www.usatoday.com/life/television/news/2004-01-05-michaeljfox-scrubs_x.htm |títulu=Michael J. Fox to scrub up twice for 'Scrubs' |editorial=''[[USA Today]]'' |fecha=1 d'abril de 2004 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2010 | nome1=Bill | apellíu1=Keveney}}</ref> La serie foi creada pol creador de ''Spin City'', Bill Lawrence.<ref name=Scrubs /> En 2006, apaeció en cuatro episodios de ''[[Boston Legal]]'' como un paciente con cáncer de pulmón.<ref>{{cita noticia|url=http://today.msnbc.msn.com/id/9751413 |títulu=Michael J. Fox to Seek Help on Boston Legal |agency=Associated Press |fecha=19 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2010}}</ref> Los productores volver a llamar pa tener un papel habitual na tercer temporada, empezando dende'l primer episodiu. Fox foi nomáu al Emmy como meyor actor invitáu.<ref name="Emmy" /> En 2009, apaeció en cinco episodios de la serie ''[[Rescue Me (serie de televisión)|Rescue Me]]'', pola cual ganó un Emmy como [[Primetime Emmy al meyor actor convidáu - Serie dramática|meyor actor convidáu nuna serie dramática]].<ref name="Emmy" /> Dende l'añu 2000 Fox editó tres llibros: ''Lucky Man: A Memoir'' (2002), ''Always Looking Up: The Adventures of an Incurable Optimist'' (2009) y ''A Funny Thing Happened on the Way to the Future: Twists and Turns and Lessons Learned'' (2010). En 2010, tornó a la televisión como estrella convidada nel drama ''[[The Good Wife]]''.<ref>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/News/Fox-Good-Wife-1026005.aspx|títulu= Michael J. Fox Returning to The Good Wife|editorial=''[[TV Guide]]''|fechaaccesu=23 de payares de 2010}}</ref> Participó na ceremonia de zarru de los [[Xuegos Olímpicos de Vancouver 2010]] y fixo monólogos risibles xunto a [[William Shatner]] y [[Catherine O'Hara]] na parte del show "I am Canadian".<ref>{{cita noticies| nome=Soraya| apellíos=Roberts|títulu=Winter Olympics 2010 - Michel J. Fox, William Shatner and Catherine O'Hara embrace Canada at the closing| url=http://www.nydailynews.com/entertainment/tv/2010/03/01/2010-03-01_olympic_closing_ceremony_catherine_ohara_william_shatner_and_michael_j_fox_act_p.html| obra=[[New York Daily News]]| fecha=1 de marzu de 2010| fechaaccesu=8 d'ochobre de 2012}}</ref> === Actuaciones de voz === El so primera [[Actor de voz|actuación de voz]] asocedió en 1990, cuando fungió como'l narrador del documental en videu ''Reach for the Stars 1990: The official Boston Bruins Video'' sobre l'equipu de ḥoquei sobre xelu [[Boston Bruins]].<ref>{{cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt0170499/|títulu=Reach for the Stars 1990: The Official Boston Bruins Video|editorial=IMDb.com |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> Darréu, en 1993, interpretó a un ''[[bulldog americanu|bulldog]]'' llamáu Chance na producción ''[[Homeward Bound: The Incredible Journey]]'', de los [[Walt Disney Pictures|estudios Disney]], amás de narrar la hestoria.<ref>{{cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt0107131/ |títulu=Homeward Bound: The Incredible Journey|editorial=IMDb.com |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> La trama sigue les andances de tres mascotes qu'escapen d'un ranchu en California pa entamar un viaxe en busca de los sos dueños. Llogró casi 42 millones USD solamente n'Estaos Xuníos y Canadá.<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=homewardbound.htm|títulu=Homeward Bound: The Incredible Journey|editorial=Box Office Mojo |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> Retomó'l so papel tres años dempués na continuación ''[[Homeward Bound II: Lost in San Francisco]]'' (1996), onde Chance y los sos amigos tienen de tornar una vegada más a los sos llares, dempués de quedase varaos nel [[Aeropuertu Internacional de San Francisco]].<ref>{{cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt0116552/|títulu=Homeward Bound II: Lost in San Francisco|editorial=IMDb.com |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012}}</ref> Recaldó menos que la so predecesora (32,7 millones USD en EE.UU y Canadá),<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=homewardbound2.htm|títulu=Homeward Bound 2: Lost in San Francisco|editorial=Box Office Mojo |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> y tuvo crítiques variaes.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/homeward_bound_2_lost_in_san_francisco/|títulu=Homeward Bound II - Lost in San Francisco (1996)|editorial=Rotten Tomatoes |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012}}</ref> Dempués de que Fox dexara d'actuar nel cine, a finales de los años 1990, emprestó la so voz de manera más recurrente en delles producciones televisives, y en [[Cine d'animación|llargumetraxes d'animación]]. En 1999 interpretó al mure protagonista de ''[[Stuart Little]]'',<ref name="Stuart">{{cita web|url=http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800020436/bio |títulu=Michael J Fox Biography |editorial=[[Yahoo!]] |fechaaccesu=23 d'agostu de 2010}}</ref> que'l so ésitu en taquilles traducir en más de 300 millones USD recaldaos en tol mundu.<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=stuartlittle.htm|títulu=Stuart Little|editorial=Box Office Mojo|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> El direutor [[Rob Minkoff]] (qu'antes había empobináu ''[[The Lion King]]'' pa Disney, xuntu con [[Roger Allers]]) escoyó a Fox pa interpretar al protagonista, col mesmu nome que la cinta, yá que se vía que tenía la personalidá qu'encaxaba cola actitú proactiva de Stuart: bien positivu, sinceru, trunfador».<ref>{{cita web|url=http://culture.com/articles/222/stuart-little-production-notes.phtml|títulu=Stuart Little : Production Notes|editorial=Culture.com|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> Christopher Tooker, del periódicu británicu ''[[Daily Mail]]'', mentó nel so reseña que «nun toi del tou seguru si la voz de Fox ye la fayadiza pa Stuart, pos ye un tanto adolescente, pero prinda la esencia de Stuart: que ye enérxicu, valiente y dispuestu a siguir el so suañu».<ref>{{cita web|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-5029/Stuart-Little.html|títulu=Stuart Little|editorial=Daily Mail|fechaaccesu=21 d'avientu de 2012}}</ref> L'actor volvió interpretar a esti personaxe en [[Stuart Little 2|la segunda]] y [[Stuart Little 3|tercera]] partes, estrenaes en 2002 y 2006, respeutivamente. Esta postrera nun llegó a exhibise en sales de cine, sinón que tuvo una distribución direuta en formatu de videu caseru. Mentanto, ''Stuart Little 2'' llogró 160 millones USD.<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=stuartlittle2.htm|títulu=Stuart Little 2|editorial=Box Office Mojo|fechaaccesu=21 d'avientu de 2012}}</ref> En 2001, interpretó al protagonista Milo James Thatch en ''[[Atlantis: The Lost Empire]]'', producida por Disney, que la so trama rellata les fazañes del cartógrafu yá mentáu, y el so equipu de trabayu, na busca de la llexendaria [[Atlántida]]. Unu de los sos direutores, [[Kirk Wise]], señaló qu'escoyera a Fox por cuenta de que sentía que-y daba una personalidá única a cada personaxe qu'interpretaba, lo cual faía que fora más creíble pa l'audiencia. Per otra parte, l'actor comentó que yera más senciellu pa él actuar cola so voz que participar en filmes d'[[imaxe real]], yá que nun tenía d'esmolecer se de cuál yera la so apariencia al tar frente a les cámares de grabación mientres actuaba.<ref>''Supplemental Features: Animation Production: The Voices of Atlantis'' (Carauterística adicional del DVD de la película), minutu 0:20-0:56.</ref> Louise Keller, del sitio web [[Australia|australianu]] Urbancinefile.com, calificó como «maraviyosa» l'actuación de voz de Fox equí,<ref>{{cita web|url=http://www.urbancinefile.com.au/home/view.asp?a=5299&s=video_files|títulu=Atlantis: The Lost Empire|editorial=Urbancinefile.com|fechaaccesu=21 d'avientu de 2012}}</ref> un filme que recaldó más de 186 millones USD a nivel mundial.<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=atlantis.htm|títulu=Atlantis: The Lost Empire|editorial=Box Office Mojo|fechaaccesu=21 d'avientu de 2012}}</ref> Al añu siguiente, amás de participar en ''Stuart Little 2'', dio voz a un reñón parlante nel episodiu «Escape to Beer Mountain: A Rope of Sand» de la serie de televisión ''[[Secundaria de clones]]'', una producción conxunta de [[MTV]] y [[Teletoon (Canadá)|Teletoon]].<ref>{{cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt0542906/|títulu=Escape to Beer Mountain: A Rope of Sand|editorial=IMDb.com|fechaaccesu=21 d'avientu de 2012}}</ref> Finalmente, en 2011 interpretó a dos personaxes secundarios nel videoxuegu ''[[Back to the Future: The Game]]''.<ref name="surprisevoice">{{cita web|url=http://www.telltalegames.com/communityblogsid-828|títulu=Review: Back to the Future: Behind The Scenes - Special Surprise Voice Joins the Cast!|fechaaccesu=21 d'avientu de 2012|fecha=3 de xunu de 2011|editorial=Telltale, Incorporated}}</ref> Hai qu'añedir que Telltale, estudiu responsable del xuegu, decidió donar un USD per cada copia prevendida del xuegu a la fundación de Fox pa la investigación del Parkinson, como parte de la so estratexa promocional.<ref>{{cita web|url=http://www.joystiq.com/2010/10/25/back-to-the-future-the-game-on-pc-mac-ps3-ipad/|títulu=Where Back to the Future: The Game's going, we won't need Wiimotes|fechaaccesu=21 d'avientu de 2012|autor=McElroy, Griffin|fecha=25 d'ochobre de 2010|editorial=[[Joystiq]]|urlarchivu=http://web.archive.org/web/20101030005455/http://www.joystiq.com/2010/10/25/back-to-the-future-the-game-on-pc-mac-ps3-ipad/|fechaarchivu=30 d'ochobre de 2010 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref><ref name="bttfoffernew">{{cita web|url=http://www.telltalegames.com/bttfoffer|títulu=Telltale Games – Great Scott!|fechaaccesu=21 d'avientu de 2012|fecha=ochobre de 2010|editorial=[[Telltale Games]]|urlarchivu=http://web.archive.org/web/20101019234412/http://www.telltalegames.com/bttfoffer|fechaarchivu=19 d'ochobre de 2010 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}<!-- This is the updated page --></ref> == Vida privada == [[Ficheru:Michael_J_Fox_Theatre.jpg|thumb|El ''Michael J. Fox Theatre'' en Burnaby.]] El [[16 de xunetu]] de [[1988]], Fox casóse cola actriz [[Tracy Pollan]] nuna ceremonia íntima efeutuada nel West Mountain Inn, un pequeñu hotel campestre allugáu n'[[Arlington (Vermont)|Arlington]], [[Vermont]].<ref>{{cita web |url=http://www.people.com/people/archive/article/0,,20099585,00.html |títulu= Michael J. Fox and Tracy Pollan Are True to Each Other, but This Is a Fake Photo—and Thereby Hangs a Tale|fechaaccesu= 15 d'avientu de 2012|apellíu= Reed |nome= Susan |fecha=1 d'agostu de 1988 |obra= People|idioma=inglés }}</ref> La pareya tien cuatro fíos: Sam Michael, nacíu en 1989; les mellices Aquinnah Kathleen y Schuyler Frances, nacíes en 1995; y Esmé Annabelle, nacida en 1997.<ref>{{cita web |url= http://marriage.about.com/od/entertainmen1/p/michaeljfox.htm|títulu=Michael J. Fox and Tracy Pollan Marriage Profile |fechaaccesu= 15 d'avientu de 2012|apellíu=Stritof, Sheri; Stritof, Bob |obra= About.com|idioma=inglés }}</ref> L'actor, que tien doble nacionalidá —[[ciudadanía canadiense|canadiense]] y d'[[ciudadanía d'Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]]—,<ref>{{cita web |url= http://www.cbc.ca/news/canada/north/story/2011/05/27/order-of-canada.html?ref=rss|títulu= Michael J. Fox among Order of Canada inductees|fechaaccesu= 15 d'avientu de 2012|apellíu= Redaición|fecha=27 de mayu de 2011 |obra= CBS News|idioma=inglés }}</ref> foi recibíu con entusiasmu mientres la ceremonia de clausura de los [[Xuegos Olímpicos de Vancouver 2010|Olimpiaes d'iviernu de Vancouver]] el [[28 de febreru]] de [[2010]], cuando espresó'l so amor pela so tierra natal y manifestó que, anque vivía nos [[Estaos Xuníos]], siguía sofitando al equipu de [[ḥoquei]] canadiense.<ref>{{cita noticia|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1254585/Winter-Olympics-2010-closing-ceremony-Michael-J-Fox-helps-mark-end-Games.html |títulu=Who knew so many celebrities were Canadian |editorial=''[[Daily Mail]]'' |fecha=1 de marzu de 2010 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2010 | llugar=London | nome=Georgina | apellíu=Littlejohn}}</ref> En xunu del mesmu añu, la ciudá de [[Burnaby]], [[Columbia Británica]], concedió-y les [[Llaves de la ciudá]].<ref name="Burnaby">{{cita web|url=http://web.archive.org/web/20110706165651/http://www.city.burnaby.bc.ca/residents/about/hstryh/freeman/michael-j- |títulu=Michael J. Fox Awarded Freeman Status |editorial=City of Burnaby Official Website |fecha=14 de xunu de 2010 |fechaaccesu=22 d'agostu de 2010}}</ref> Anguaño vive en Vancouver.{{ensin referencies}} === Enfermedá y activismu === Fox presentó los primeros síntomes de la [[enfermedá de Parkinson]] en 1990, mientres la filmación de la película ''[[Doc Hollywood]]'', anque nun foi diagnosticáu hasta l'añu siguiente.<ref name="QuitsSpinCity" /><ref>{{cita web |url= http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1326832/Michael-J-Fox-Parkinsons-saved-life-better-man.html|títulu= Parkinson's saved my life: Michael J Fox was plunged into drink and depression but now he says the disease has made him a better man|fechaaccesu= 15 d'avientu de 2012|apellíu= Das|nome= Lina|fecha= 5 de payares de 2010|obra= [[The Daily Mail]]|idioma= inglés}}</ref> Dempués de conocer el diagnósticu empezó a beber más qu'antes; anque finalmente decidió buscar ayuda y dexó de beber por completu.<ref name=guardian>{{cita noticia|url=http://www.guardian.co.uk/lifeandstyle/2009/apr/11/michael-j-fox-parkinsons |títulu=It's the gift that keeps on taking |obra=[[The Guardian]] |fecha=11 d'abril de 2009 |fechaaccesu=29 de xunu de 2009 | llugar=London | nome=Emma | apellíu=Brockes}}</ref> En 1998, decidió faer públicu'l so estáu de salú y a partir d'entós convirtióse nun firme promotor de la investigación rellacionada cola enfermedá de Parkinson.<ref>{{cita web |url= http://www.beliefnet.com/Entertainment/Celebrities/2009/05/Michael-J-Fox-Interview.aspx|títulu=The Most Optimistic Guy in Hollywood |fechaaccesu= 15 d'avientu de 2012|apellíu= Ross|nome= Dena|obra=Beliefnet |idioma= inglés}}</ref> Nel añu 2000 estableció The Michael J. Fox Foundation, una fundación dedicada a brindar sofitu a la investigación del Parkinson, qu'a 2012 donó 250 millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]] pa esti propósitu, convirtiéndose, según la revista ''[[Forbes]]'', nel segundu mayor donante pa la investigación de la enfermedá de Parkinson nos [[Estaos Xuníos]] dempués del Gobiernu.<ref>{{cita web |url= http://www.forbes.com/sites/jennagoudreau/2012/02/24/michael-j-fox-foundation-parkinsons-research-creates-match-com-clinical-trials-debi-brooks/|títulu=Michael J. Fox Foundation Cofounder Creates The Match.com Of Clinical Trials |fechaaccesu= 18 d'avientu de 2012|apellíu=Goudreau |nome= Jenna|fecha= 24 de febreru de 2012|obra=[[Forbes]] |idioma= inglés}}</ref> Fox controla los síntomes del Parkinson cola droga [[Carbidopa/levodopa|Sinemet]],<ref name="NPR Fresh Air">[http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=1142526 "Fresh Air" interview by Terry Gross"] National Public Radio, April 2002.</ref> amás, en 1998 practicáron-y una [[talamotomía]].<ref>{{cita noticia|url=http://edition.cnn.com/2009/HEALTH/01/06/parkinsons.deep.brain.stimulation/index.html |títulu=Brain implant better than meds for Parkinson's disease |editorial=[[CNN]] |fecha=6 de xineru de 2009 |fechaaccesu=13 d'agostu de 2010}}</ref> El so primer llibru, ''Lucky Man'', centrar en cómo, dempués de siete años de negación, aceptó la enfermedá, creó la fundación Michael J. Fox, dexó de beber y empezó lluchar a favor de los enfermos de Parkinson.<ref name=guardian/> En ''Lucky Man'', Fox escribió que nun tomó la so melecina enantes de rindir atestiguo ante'l Subcomité de asignaciones del Senáu en 1998: {{cita|Tomé la decisión apostada de comparecer ante'l Subcomité ensin medicación. Paecióme que la ocasión demandaba que'l mio testimoniu sobre los efeutos de la enfermedá y l'urxencia que sentíamos como comunidá, fueren vistos según oyíos. Pa les persones que nunca me vieron nesi estáu, el tresformamientu tuvo de ser sorprendente.<ref>[http://www.michaeljfox.org/about_aboutMichael_inHisOwnWords_excerpt.cfm Excerpt from ''Lucky Man,'' Chapter 8: Unwrapping the Gift]. Michaeljfox.org. 8 de febreru, 2010.</ref>|Michael J. Fox, ''Lucky Man''.}} Nuna entrevista n'abril de 2002 pa ''[[National Public Radio|NPR]]'',<ref name="NPR Fresh Air"/> Fox esplicó lo que fai cuando apaecen los síntomes mientres una entrevista: {{cita|Bonu, en realidá, tuvi pecando por escesu de precuru —creo que «pecar» ye realmente la pallabra correuta— porque seique tuvi melecinando demasiáu, nel sentíu [que] ... los síntomes ... que la xente ve que tuvi en delles d'eses entrevistes son verdaderamente [[discinesia]], que ye un efeutu [secundariu] de la medicación. Porque si tuviera puramente sintomáticu colos síntomes del Parkinson, munches vegaes falar ye difícil. Hai una especie d'anomalía na espresión oral y ye bien difícil permanecer sentáu quietu nun solu llugar. Sabes, los síntomes son distintos, yo sufro más los síntomes de la discinesia ... esta clase de movimientu zigzagueante y esi tipu d'actividá constante ye realmente preferible que los síntomes puros del Parkinson. Asina que eso ye lo que xeneralmente faigo ... Nun tuvi nengún problema colos síntomes del Parkinson puros en nenguna d'eses entrevistes, porque aseguro de que tengo abonda Sinemet nel mio sistema y, en dellos casos, demasiáu. Pero, pa mi, ye preferible. Nun representa lo que soi na mio vida cotidiana. Un montón de xente con Parkinson avéraseme y dizme: «Tomas demasiada medicación». Yo digo: «Bonu, sentar frente a [[Larry King]] y ve si quies provocalo».|Entrevista del 30 d'abril de 2002, ''Fresh Air'', NPR}} En 2006, Fox protagonizó una campaña publicitaria a favor de [[Claire McCaskill]], auditora del estáu de [[Misuri]], candidata demócrata al Senáu que s'enfrentó al titular republicanu Jim Talent, espresando'l so sofitu a la investigación de [[célula madre|célules madre]]. Nel anunciu, pueden reparase los efeutos de la medicación pal Parkinson. {{cita|Como usté sabe, esmolezme fondamente la investigación sobre célules madre. En Misuri, puedes escoyer a Claire McCaskill, quien comparte la mio esperanza de cura. Lamentablemente, el senador Jim Talent oponer a ampliar la investigación con célules madre. El senador Talent inclusive quería tipificar como delitu la ciencia que nos da la oportunidá de tener esperanza. Dicen que tolos asuntos políticos son locales, pero esi non siempres ye'l casu. Lo que fexes en Misuri impórta-y a millones de persones d'Estaos Xuníos, persones como yo.|Anunciu de Michael J. Fox pa la campaña de Claire McCaskill.<ref>{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/6083472.stm |títulu=Michael J Fox makes stem cell ads |editorial=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |fecha=25 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2010}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.cbsnews.com/video/watch/?id=2121909n |títulu=Michael J. Fox In Campaign Ad |editorial=[[CBS News]] |fecha=26 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2010}}</ref>}} ''[[The New York Times]]'' considerar «unu de los anuncios políticos más poderosos y comentaos n'años» y les encuestes indicaron que'l comercial tuvo un impautu medible na manera en que votaron el eleutores nunes eleiciones que ganó McCaskill.<ref>{{cita web|url=http://www.usnews.com/usnews/news/articles/061026/26politicalwire.htm |títulu=The Michael J. Fox Effect |editorial=US News and World Report |fecha=26 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2010}}</ref> El so segundu llibru, ''Always Looking Up: The Adventures Of An Incurable Optimist'' (n'español: ''Siempres mirando escontra riba: Les aventures d'un optimista incurable''), describe la so vida ente 1999 y 2009, gran parte del llibru centrar en como Fox enfusar nes campañes pa la investigación con célules madre.<ref name=guardian/> El 31 de marzu de 2009, Fox apaeció'l programa ''[[The Oprah Winfrey Show]]'' col Dr. Oz pa falar públicamente sobre la so enfermedá, el so llibru, la so familia y un especial tresmitíu'l 7 de mayu de 2009 (''Michael J. Fox: Adventures of an Incurable Optimist'').<ref>{{cita noticia|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1166506/I-skate-better-I-walk-Michael-J-Fox-talks-candidly-battle-Parkinsons-Oprah.html |títulu=Michael J Fox talks candidly about his battle with Parkinson's on Oprah |editorial=''[[Daily Mail]]'' |fecha=2 d'abril de 2009 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2010 | llugar=London | nome=Lizzie | apellíu=Smith}}</ref> El so trabayu llevar a ser nomáu una de les 100 persones «que'l so poder, talentu o exemplu moral ta tresformando'l mundu» en 2007 pola revista ''[[Time (magacín)|Time]]''.<ref name="MJF_TIME">{{cita noticia| url=http://www.time.com/time/specials/2007/time100/article/0,28804,1595326_1615754_1615882,00.html | títulu=The TIME 100 - Michael J. Fox| fecha=3 de mayu de 2007| autor=Davis, Patti |obra=The Time|editorial=|fechaaccesu=25 d'ochobre de 2011}}</ref> El 5 de marzu de 2010, Fox recibió un doctoráu en medicina honorariu per parte del [[Institutu Karolinska]] poles sos contribuciones a les investigaciones sobre la enfermedá de Parkinson.<ref>{{cita web|url=http://www.nyteknik.se/nyheter/bioteknik_lakemedel/medicin_teknik/article740544.ece |títulu=Michael J Fox hedersdoktor på KI |editorial=Ny Teknik |fecha=5 de marzu de 2010 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2010|language=suecu}}</ref> Tamién recibió un doctoráu honorariu en lleis de la [[Universidá de Columbia Británica]].<ref>{{cita web|url=http://www.canada.com/vancouversun/news/story.html?id=411f8372-c535-49fc-bf38-2145f5y5cb7c |títulu=Michael J. Fox 'deeply moved' by honorary degree from UBC |editorial=''[[The Vancouver Sun]]'' |fecha=23 de mayu de 2008 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2010}}</ref> El 31 de mayu de 2012, recibió'l grau honorariu de [[LLD|doctor en derechu]] del Institutu de Xusticia de Columbia Británica en reconocencia a los sos llogros como actor, según el so compromisu p'aumentar el financiamiento de la investigación y la conocencia de la enfermedá de Parkinson.<ref>{{cita web|url=http://jibc.ca/news/celebrating-convocation|títulu=Celebrating Convocation|fechaaccesu=18 d'avientu de 2012|fecha=31 de mayu de 2012|editorial=Justice Institute of British Columbia}}</ref> == Filmografía == {| {{tablaguapa}} style="font-size:90%" |- style="text-align:center;" ! colspan=4 style="background:#B0C4DE;" | Cine |- style="text-align:center;" ! style="background:#ccc;"| Añu ! style="background:#ccc;"| Película ! style="background:#ccc;"| Papel ! style="background:#ccc;"| Notes |- | 1980 | ''[[Midnight Madness (película)|Midnight Madness]]'' | Scott Larson | |- | 1982 | ''[[Class of 1984]]'' | Arthur | |- | 1983 | ''[[High School U.S.A.]]'' | Jay-Jay Manners | |- | rowspan="2"|1985 | ''[[Back to the Future]]'' | [[Marty McFly]] | |- | ''[[Teen Wolf]]'' | Scott Howard | |- | rowspan="2"|1987 | ''[[Light of Day]]'' | Joe Rasnick | |- | ''[[The Secret of My Success]]'' | Brantley Foster / Carlton Whitfield | |- | 1988 | ''[[Bright Lights, Big City]]'' | Jamie Conway | |- | rowspan="2"|1989 |''[[Casualties of War]]'' | PFC. Eriksson | |- | ''[[Back to the Future II|Back to the Future 2]]'' | [[Marty McFly]] / Marty McFly Jr. / Marlene McFly / Levis Straus | |- | 1990 | ''[[Back to the Future III|Back to the Future 3]]'' | [[Marty McFly]] / Seamus McFly | |- | rowspan="2"|1991 | ''[[The Hard Way]]'' | Nick Lang / Ray Casanov | |- | ''[[Doc Hollywood]]'' | Dr. Benjamin Stone | |- | rowspan="3"|1993 | ''[[Homeward Bound: The Incredible Journey]]'' | Chance | Voz |- | ''[[Life with Mikey]]'' | Michael "Mikey" Chapman | |- | ''[[For Love or Money]]'' | Doug Ireland | |- | rowspan="3"|1994 | ''[[Where the Rivers Flow North]]'' | Clayton Farnsworth | |- | ''[[Greedy]]'' | Daniel McTeague | |- | ''[[Don't Drink the Water]]'' | Axel Magee | |- | rowspan="3"|1995 | ''[[Blue in the Face]]'' | Pete Maloney | |- | ''[[Coldblooded (película)|Coldblooded]]'' | Tim Alexander | Tamién productor |- | ''[[The American President]]'' | Lewis Rothschild | |- | rowspan="3"|1996 | ''[[Homeward Bound II: Lost in San Francisco]]'' | Chance | Voz |- | ''[[The Frighteners]]'' | Frank Bannister | |- | ''[[Mars Attacks!]]'' | Jason Stone | |- | 1999 | ''[[Stuart Little]]'' | Stuart Little | Voz |- | 2001 | ''[[Atlantis: The Lost Empire]]'' | Milo James Thatch | Voz |- | rowspan="2"|2002 | ''[[Interstate 60]]'' | Mr. Baker | |- | ''[[Stuart Little 2]]'' | Stuart Little | Voz |- | 2005 | ''[[Stuart Little 3: Call of the Wild]]'' | Stuart Little | Voz |- style="text-align:center;" ! colspan=4 style="background:#B0C4DE;" | Televisión |- style="text-align:center;" ! style="background:#ccc;"| Añu ! style="background:#ccc;"| Títulu ! style="background:#ccc;"| Papel ! style="background:#ccc;"| Notes |- | 1977 | ''The Magic Lie'' | | Episodiu: "The Master" |- | rowspan="2"|1979 | ''Letters from Frank'' | Ricky | [[Telefilme]] de la [[CBS]] |- | ''Lou Grant'' | Paul Stone | Episodiu: "Kids" |- | rowspan="3"|1980 | ''Palmerstown, U.S.A.'' | Willy-Joe Hall | |- | ''Family'' | Richard Topol | Episodiu: "Such a Fine Line" |- | ''Trouble in High Timber Country'' | Thomas Elston | [[Telefilme]] de l'[[American Broadcasting Company|ABC]] |- | rowspan="2"|1981 | ''Trapper John, M.D.'' | Elliot Schweitzer | Episodiu: Brain Child |- | ''Leo and Me'' | Jamie | Producida en 1976; nun foi televisada hasta 1981 por CBC <br /> acreditáu como "Mike Fox" |- | 1982–1989 | ''[[Family Ties]]'' | Alex P. Keaton | |- | rowspan="2"|1983 | ''[[The Love Boat]]'' | | Episodiu: "I Like to Be in America..." |- | ''High School U.S.A.'' | Jay-Jay Manners | [[Telefilme]]/Pilotu de la [[National Broadcasting Company|NBC]] |- | rowspan="2"|1984 | ''[[Night Court]]'' | Eddie Simms | Episodiu: "Santa Goes Downtown" |- | ''The Homemade Comedy Special'' | Anfitrión | Especial de televisión de la [[National Broadcasting Company|NBC]] |- | 1985 | ''Poison Ivy'' | Dennis Baxter | [[Telefilme]] de la [[National Broadcasting Company|NBC]] |- | 1986 | ''David Letterman's 2nd Annual Holiday Film Festival'' | | Especial de telelvisión de la [[National Broadcasting Company|NBC]] <br /> Segmentu: The Iceman Hummeth |- | 1988 | ''Mickey's 60th Birthday'' | Alex P. Keaton (video flashback) | Especial de televisión |- | 1990 | ''Sex, Buys & Advertising'' | | Especial de televisión |- | rowspan="2"|1991 | ''[[Saturday Night Live]]'' | Anfitrión | Episodiu: "Michael J. Fox/[[The Black Crowes]]" |- | ''[[Tales from the Crypt]]'' | Prosecutor | Episodiu: "The Trap" |- | 1994 | ''Don't Drink the Water'' | Axel Magee | [[Telefilme]] de l'[[American Broadcasting Company|ABC]] |- | 1996–2001 | ''[[Spin City]]'' | Mike Flaherty | Temporaes 1 a 4 |- | 2002 | ''[[Clone High]]'' | Gandhi's Remaining Kidney | Voz <br /> "Escape to Beer Mountain: A Rope of Sand" |- | 2004 | ''[[Scrubs]]'' | Dr. Kevin Casey | Episodiu: "My Catalyst" <br /> Episodiu: "My Porcelain God" |- | 2006 | ''[[Boston Legal]]'' | Daniel Post | |- || 2009 | ''[[Rescue Me (serie de televisión)|Rescue Me]]'' | Dwight | |- | rowspan=2| 2010 | ''[[The Colbert Report]]'' | Él mesmu | |- | ''[[The Good Wife]]'' | Louis Canning | |- |2011 | ''Ace of Cakes'' | Él mesmu | |- |2011 | ''[[Curb Your Enthusiasm]]'' | Él mesma Temporada 8 |- |2011 |''[[Phineas and Ferb]]'' |Michael |Voz, Episodiu "The Curse of Candace" |- |2013 |''[[The Michael J. Fox Show (serie)|The Michael J. Fox Show]]'' |Michael "Mike" Henry |Rol principal |- style="text-align:center;" ! colspan=4 style="background:#B0C4DE;" | Videoxuegos |- style="text-align:center;" ! style="background:#ccc;"| Añu ! style="background:#ccc;"| Títulu ! style="background:#ccc;"| Papel ! style="background:#ccc;"| Notes |- |2011 | ''[[Back to the Future: The Game]]'' | Willie McFly / Marty McFly | 5ᵘ episodiu, ''Outatime'' |} == Premios y nominaciones == === [[Premios Primetime Emmy]] === {| width="80%" {{tablaguapa}} |- ! width="33" style="background:#F0e68C"| Añu ! width="350" style="background:#F0e68C"| Categoría ! width="150" style="background:#F0e68C"| Trabayu Nomáu ! width="50" style="background:#F0e68C"| Resultáu ! width="5" style="background:#F0e68C"| Ref. |- | align="center"|[[1985]] | align="center"|[[Primetime Emmy al meyor actor de repartu - Serie de comedia Meyor actor de repartu - Serie de comedia]] | rowspan=5 align="center"|''[[Family Ties]]'' | {{celda|Nomáu}} | rowspan=16 align="center"|<ref>[http://www.emmys.com/bios/michael-j-fox Michael J. Fox - Premios Emmy]</ref> |- | align="center"|[[1986]] | rowspan=8 align="center"|[[Primetime Emmy al meyor actor - Serie de comedia Meyor actor - Serie de comedia]] | {{celda|Ganador}} |- | align="center"|[[1987]] | {{celda|Ganador}} |- | align="center"|[[1988]] | {{celda|Ganador}} |- | align="center"|[[1989]] | {{celda|Nomáu}} |- | align="center"|[[1997]] | rowspan=4 align="center"|''[[Spin City]]'' | {{celda|Nomáu}} |- | align="center"|[[1998]] | {{celda|Nomáu}} |- | align="center"|[[1999]] | {{celda|Nomáu}} |- | align="center"|[[2000]] | {{celda|Ganador}} |- | align="center"|[[2006]] | align="center"|[[Primetime Emmy al meyor actor convidáu - Serie dramática|Meyor actor convidáu - Serie dramática]] | align="center"|''[[Boston Legal]]'' | {{celda|Nomáu}} |- | rowspan=2 align="center"|[[2009]] | align="center"|Meyor especial de non-ficción | align="center"|''Adventures Of An Incurable Optimist'' | {{celda|Nomáu}} |- | align="center"|[[Primetime Emmy al meyor actor convidáu - Serie dramática|Meyor actor convidáu - Serie dramática]] | align="center"|''[[Rescue Me (serie de televisión)|Rescue Me]]'' | {{celda|Ganador}} |- | align="center"|[[2011]] | align="center"|[[Primetime Emmy al meyor actor convidáu - Serie dramática|Meyor actor convidáu - Serie dramática]] | align="center"|''[[The Good Wife]]'' | {{celda|Nomáu}} |- | rowspan=2 align="center"|[[2012]] | align="center"|[[Primetime Emmy al meyor actor convidáu - Serie de comedia Meyor actor convidáu - Serie de comedia]] | align="center"|''[[Curb Your Enthusiasm]]'' | {{celda|Nomáu}} |- | rowspan=2 align="center"|[[Primetime Emmy al meyor actor convidáu - Serie dramática|Meyor actor convidáu - Serie dramática]] | rowspan=2 align="center"|''[[The Good Wife]]'' | {{celda|Nomáu}} |- | align="center"|[[2013]] | {{celda|Nomáu}} |} === [[Premios Globu d'Oru]] === {| width="80%" {{tablaguapa}} |- ! width="33" style="background:#F0e68C"| Añu ! width="350" style="background:#F0e68C"| Categoría ! width="150" style="background:#F0e68C"| Trabayu Nomáu ! width="50" style="background:#F0e68C"| Resultáu ! width="5" style="background:#F0e68C"| Ref. |- | rowspan=2 align="center"|[[1986]] | align="center"|[[Globu d'Oru al meyor actor - Comedia o musical|Meyor actor - Comedia o musical]] | align="center"|''[[Back to the Future]]'' | {{celda|Nomáu}} | rowspan=16 align="center"|<ref>[http://www.hfpa.org/browse/?param=/member/29740 Michael J. Fox - Premiu Globu d'Oru]</ref> |- | rowspan=8 align="center"|[[Globu d'Oru al meyor actor de serie de televisión - Comedia o musical|Meyor actor - Serie de comedia]] | rowspan=3 align="center"|''[[Family Ties]]'' | {{celda|Nomáu}} |- | align="center"|[[1987]] | {{celda|Nomáu}} |- | align="center"|[[1989]] | {{celda|Ganador}} |- | align="center"|[[1997]] | rowspan=4 align="center"|''[[Spin City]]'' | {{celda|Nomáu}} |- | align="center"|[[1998]] | {{celda|Ganador}} |- | align="center"|[[1999]] | {{celda|Ganador}} |- | align="center"|[[2000]] | {{celda|Ganador}} |- | align="center"|[[2014]] | align="center"|''The Michael J. Fox Show'' | {{celda|Nomáu}} |} === [[Premios del Sindicatu d'Actores]] === {| width="80%" {{tablaguapa}} |- ! width="33" style="background:#F0e68C"| Añu ! width="350" style="background:#F0e68C"| Categoría ! width="150" style="background:#F0e68C"| Trabayu Nomáu ! width="50" style="background:#F0e68C"| Resultáu ! width="5" style="background:#F0e68C"| Ref. |- | align="center"|[[1999]] | rowspan=2 align="center"|[[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor actor de televisión - Comedia|Meyor actor - Serie de comedia]] | rowspan=2 align="center"|''[[Spin City]]'' | {{celda|Ganador}} | align="center"|<ref>[http://www.sagawards.org/awards/nominees-and-recipients/5th-annual-screen-actors-guild-awards Premios SAG 1999]</ref> |- | align="center"|[[2000]] | {{celda|Ganador}} | align="center"|<ref>[http://www.sagawards.org/awards/nominees-and-recipients/6th-annual-screen-actors-guild-awards Premios SAG 2000]</ref> |} === Otros premios === '''[[Paséu de la Fama de Canadá]]''' * 2000: Incluyíu nel Paséu de la Fama de Canadá<ref>{{cita web|url=http://www.canadaswalkoffame.com/inductee/michael-j-fox |títulu=Michael J Fox Canadá Walk of Fame Profile |editorial=Canadá Walk of Fame Official Website |fechaaccesu=23 d'agostu de 2010}}</ref> '''[[Paséu de la Fama de Hollywood]]''' * 2002: Estrella nel Paséu de la Fama – 7021 Hollywood Blvd.<ref>{{cita noticia|url=http://projects.latimes.com/hollywood/star-walk/michael-j-fox/ |títulu=Michael J Fox Hollywood Star Walk |editorial=''[[Los Angeles Times]]'' |fecha=11 de febreru de 2010 |fechaaccesu=24 d'agostu de 2010}}</ref> '''[[Premios Saturn]]''' * 1985: '''Ganador''', Meyor actor – ''Back to the Future''<ref>{{cita web|url=http://www.saturnawards.org/past.html#filmactor |títulu=Saturn Award History |editorial=Saturn Awards Official Website |fechaaccesu=24 d'agostu de 2010}}</ref> '''[[Premios People's Choice]]''' * 1997: '''Ganador''', Meyor actor nuna nueva serie de televisión<ref name=Foundation /> '''[[Premios Satellite]]''' * 1997: Nomáu, Meyor Actor - Musical o Comedia – ''Spin City''<ref>{{cita web|url=http://www.pressacademy.com/satawards/awards1997.shtml |títulu=Television Satellite Awards 1997 |editorial=International Press Academy Website |fechaaccesu=24 d'agostu de 2010}}</ref> * 1998: Nomáu, Meyor Actor - Musical o Comedia – ''Spin City''<ref>{{cita web|url=http://www.pressacademy.com/satawards/awards1998.shtml |títulu=Television Satellite Awards 1998 |editorial=International Press Academy Website |fechaaccesu=24 d'agostu de 2010}}</ref> * 1999: Nomáu, Meyor Actor - Musical o Comedia – ''Spin City''<ref>{{cita web|url=http://www.pressacademy.com/satawards/awards1999.shtml |títulu=Television Satellite Awards 1999 |editorial=International Press Academy Website |fechaaccesu=24 d'agostu de 2010}}</ref> '''[[Doctor honoris causa|Graos honorarios]]''' * 2008: Doctoráu en Belles Artes, ''honoris causa'', [[Universidá de Nueva York]]<ref>{{cita web|url=http://www.nyu.edu/about/news-publications/news/2008/05/14/michael_j_fox_receives.html |títulu=Michael J Fox Receives Honorary Doctorate from NYU |editorial=New York University |fecha=14 de mayu de 2008 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2010}}</ref> * 2008: Doctoráu en lleis, ''honoris causa'', [[Universidá de Columbia Británica]]<ref>{{cita web|url=http://www.library.ubc.ca/archives/hdcites/hdcites14.html#fox |títulu=Michael J Fox Receives Degree of Doctor of Laws |editorial=University of British Columbia |fecha=22 de mayu de 2008 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2010}}</ref> * 2010: Doctoráu honoris causa, [[Institutu Karolinska]]<ref name= institute /> '''[[Premios Grammy]]'''<ref name=grammy>{{cita web|url=http://www.grammy.com/nominees|títulu= Best Spoken Word Album |editorial= Grammy Awards Official Website |fechaaccesu=16 de payares de 2010}}</ref> * 2010: '''Ganador''', Meyor álbum faláu – ''Always Looking Up: Adventures of An Incurable Optimist'' '''[[Verleihung der Goldenen Kamera]]''' * 2011: ''Goldene Kamera für Lebenswerk'' (Premiu a la trayeutoria), premiu alemán al cine y la televisión.<ref>{{cita noticia|url=http://www.nbcconnecticut.com/entertainment/television/Michael-J-Foxs-Good-Return-115484039.html |títulu=Michael J. Fox's "Good" Return |editorial=NBC Connecticut |fecha=7 de febreru de 2011 |fechaaccesu=12 de febreru de 2011 | llugar= | nome=Jere | apellíu=Hester}}</ref> == Distinciones honorífiques == * [[Ficheru:Order of Canada (OC) ribbon bar.png|50px]] Oficial de la [[Orde de Canadá]] ([[Ottawa]], [[27 de mayu]] de [[2011]]).<ref>[http://www.rpp.com.pe/2011-05-27-michael-j-fox-recibe-orde-de-canada-pola so llucha-contra-el-parkinson-noticia_369703.html Oficial de la Orde de Canadá]</ref> == Llibros == * {{Cita publicación | títulu = [https://books.google.com/books?id=lr_6bduXfpAC&dq=michael+j+fox&hl=en&ei=I6FyTLHeCIytOIvm5IUH&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCUQ6AEwAA Lucky Man: A Memoir] | nome= Michael J. | apellíu= Fox | editorial= Hyperion | llugar= New York | fecha= 2002 | isbn = 978-078686764-6 | postscript = <!--None-->}} * {{Cita publicación | títulu = [https://books.google.com/books?id=vIQLPwAACAAJ&dq=michael%20j%20fox&source=gbs_slider_thumb Always Looking Up: The adventures of an Incurable Optimist] | nome= Michael J. | apellíu= Fox | editorial= Hyperion | llugar= New York | fecha= 2009 | isbn =978-140130338-9 | postscript = <!--None-->}} * {{Cita publicación | url = https://books.google.com/?id=8hHRQwAACAAJ&dq=michael%20j%20fox | títulu = A Funny Thing Happened on the Way to the Future: Twists and Turns and Lessons Learned| nome= Michael J. | apellíu= Fox | editorial= Hyperion | llugar= New York | fecha= 2010 | isbn =978-140132386-8 | postscript = <!--None-->}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commons|Michael J. Fox|Michael J. Fox}} * {{IMDb nome}} * {{en}} [http://www.michaeljfox.org/ The Michael J. Fox Foundation for Parkinson's Research] {{NF|1961||Fox, Michael J.}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de doblaxe d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de Canadá]] [[Categoría:Actores y actrices de voz de Canadá]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Ganadores del premiu Emmy]] [[Categoría:Ganadores del premiu Grammy]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones d'Edmonton]] 5ya8k8nuaimv8440kim48zh2xmtk8lv 0 56704 3709924 3666074 2022-08-19T09:26:43Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|John Glover}} {{persona}} '''John Glover''' (n. [[Salisbury]]; [[7 d'agostu]] de [[1944]]) 71 años [[Estaos Xuníos|estauxunidense]]. Mientres tola so carrera especializóse n'apaecer en papeles en series de televisión y delles películes de forma secundaria o antagónica. Anguaño trabaya na so fundación d'[[Alzheimer]]. == Biografía == Fíu de Cade -de soltera Mullins- y del vendedor de televisión John Glover Soursby Sr., Glover asistió al [[Wicomico High School]] y actuó na [[Universidá de Towson]], y ye que dende bien pequeñu apasionó-y l'actuación y enfocó tolos sos estudios nella. === Carrera === John Glover empezó la so carrera cinematográfica a principios de los años 70, actuando en películes como ''El valle de la roxura'' y series de televisión como [[Kojak]]. Siempres nun papel secundariu, les sos interpretaciones casi siempres se circunscriben al terrén de los villanos o de los personaxes un tanto alloriaos. Dende finales de la década de los 60, Glover declaróse abiertamente gai. Él mesmu rellató en delles ocasiones que pensó que dicha revelación afectaría la so carrera cinematográfica, pero nun foi asina. De fechu les llamaes de [[Hollywood]] fueron más frecuentes. Na década de los 80 participa en películes d'ésitu como ''Nueches de Sol'', [[52 Pick-up|52, vive o muerre]] y [[Scrooged]], arriendes de ser llamáu pa participar en teleseries como [[Murder, She Wrote]], [[Miami Vice]] o [[Tales from the Crypt]], convirtiéndose nuna cara popular col pasu del tiempu. Nos años 90 sigui participando en más series de TV como [[Star Trek: Deep Space Nine]], [[Chicago Hope]] y [[Frasier]], amás d'apaecer en películes como [[In the Mouth of Madness]], [[Payback (película)|Payback]] o [[The Body (película)|El cuerpu]]. Nel nuevu mileniu ye llamáu p'actuar na serie [[Smallville (serie de televisión)|Smallville]] nel rol del proxenitor de [[Lex Luthor]] (interpretáu por [[Michael Rosenbaum]]) como'l zaguín y remanador [[Lionel Luthor]], papel que-y ganó l'ésitu internacional. Glover tamién participó en series de dibuxos animaos poniendo voz a dellos personaxes populares, ente ellos el criminal Enigma de la serie [[Batman: La serie animada|Batman]] de 1992, papel que repitiría cuatro años dempués na serie animada de [[Superman: La Serie Animada|Superman]]. En 2009 incorpórase a ''Heroes'' pa personificar al padre de Sylar, Samson Gray, nel capítulu 19 del volume 4. Dende mediaos de los noventa la so pareya sentimental ye l'escultor Adam Kurtzman. == Premios y Nominaciones == * 2004 Nomáu [[Saturn Award]] Meyor actor de repartu nuna serie de televisión para: "Smallville" (2001) * 2003 Nomáu [[Saturn Award]] Meyor actor de repartu nuna serie de televisión para: "Smallville" (2001) * 1991 Nomáu [[Saturn Award]] Meyor actor de repartu para: Gremlins 2: The New Batch (1990) [[Premios Emmy]] Añu Resultaos Premiu Categoría / Destinatario (s) * 1994 Nomáu [[Emmy]] Meyor Actor Convidáu en Serie de Comedia para: "Frasier" (1993) * 1993 Nomáu [[Emmy]] Meyor Actor Convidáu en Serie Dramática para: "Crime y castigu" (1993) * 1991 Nomáu [[Emmy]] Meyor Actor Convidáu en Serie Dramática para: "L. A. Derechu" (1986) * 1987 Nomáu [[Emmy]] Meyor Actor de Repartu en Miniserie o Especial de para: "Nutcracker: Money, Madness & Murder" (1987) * 1986 Nomáu [[Emmy]] Meyor Actor de Repartu en Miniserie o Especial de para: An Early Frost (1985) (TV) [[Premios Tony]] * 1995 Broadway Ganó'l Premiu [[Tony]] como Meyor Actor (Destacáu Papel - Play) pal doble papel de John Jeckyll y James Jeckyll nel Terence McNally's "Love! Valour! Compassion!", partes recreó na versión cinematográfica del mesmu títulu, Amor! Valour! Compassion! (1997). == Más apariciones == John Glover ye sobremanera conocíu pol so papel una serie de personaxes de villanu na televisión y el cine. Fixo numberoses apariciones n'escena, ya inclusive ganó un [[Premiu Tony]] por "destacaos d'actor nuna obra" pol so papel en "[[Love! Valour! Compassion!]]" que lo fixo de nuevu na versión cinematográfica. Estrema'l so tiempu ente [[Maryland]], [[Los Angeles]] y [[Vancouver]]. Trátase d'aumentar la conciencia sobre la enfermedá d'[[Alzheimer]], según amontar los fondos tan necesarios pa una cura, él dedica'l so tiempu a l'Asociación d'[[Alzheimer]]. Coles mesmes, los fondos d'una beca pa los actores na so alma mater, la Universidá de Towson, y vuelve dar clases nel so tiempu llibre. Otres funciones inclúin Bryce Cummings en Pantasmes ataquen al xefe, Daniel Clamp en Gremlins 2: The New Batch, Un mafiosu en Payback, El Acertijo en Batman: The Animated Series, El doctor Jason Woodrue nel Batman y Robin, El diañu en "L'Azufre" (Brimstone), Y Verad na Star Trek: Deep Space Nine " episodiu "Los procedimientos invasivos". Tamién fixo apaiciones notables nel escenariu, ganando un [[Tony Award]] para Destacáu actor nuna obra pol so doble papel na Broadway xugar Amor! Valour! Compassion!, Que se repitió na versión. He película tamién tenía un aspeutu pequeño pero inolvidable nel [[Woody Allen]] película Annie Hall. Nun Flashback a una escena de "Annie Hall" el pasáu que pronuncia la llinia: "Touch My Heart. Col pie". Una xeneración de telespectadores conozlu namái como [[Lionel Luthor]], el malváu padre de [[Lex Luthor]] na popular serie de Warner Brothers, precuela de Superman, [[Smallville]]. Pero John Glover ye conocíu por munches xeneraciones pola so vasta obra en [[teatru]], [[cine]] y [[televisión]]. Sicasí, pocu paez ser conocíu pol home detrás del alter ego. Glover tamién tuvo una pequeña apaición na película de [[Woody Allen]], Annie Hall. Amás trabayó al llau de [[Mel Gibson]]. == Premios de TV == John Glover caracterizóse por desenvolver un estilu únicu dientro de la pequeña pantalla, y dende el so debú como actor na obra [[Julia]] (1954) volvióse un actor rentable. Ganó dos premios [[Emmy]], nos sos entamos, nomáu a un terceru; ganador del [[Tony]], y delles reconocencies más. Ingresó en 2001 a la serie de TV [[Smallville: Superman]], de la cual salió en 2008, ya ingresó a [[Heroes (serie de televisión)|Heroes]]. == Filmografía == *[[The civilization of Maxwell Bright]] (2005) Ogden *[[Visions of Cody]] (2004) Will *[[Sweet union]] (2004) Oleen *[[Tricks]] (2004) Ralph *[[Mid-Century]] (2002) Bill Gates *[[On edge]] (2001) Yuri Moskivin *[[The Body (película)|The body]] (El cuerpu) (2001) Actor caleyeru de Xesucristu *[[Macbeth in Manhattan]] (1999) Richard/Direutor *[[Payback (película)|Payback]] (1999) Phil *[[Dead broke]] (1999) Sam *[[The broken giant]] (1998) Bennett Hale *[[Batman & Robin]] (1997) Dr. Jason Woodrue *[[Love! Valour! Compassion!]] (1997) John Jeckyll, James Jeckyll *[[In the Mouth of Madness]] (1995) Saperstein *[[Night of the running man]] (1994) Derek Mills *[[Automatic (película)|Automatic]] (1994) Goddard Marx *[[Ed and his dead mother]] (1993) A.J. Pattle *[[RoboCop 2]] (1990) Vendedor de Magnavolt *[[Gremlins 2: The New Batch]] (1990) Daniel Clamp *[[Meet the Hollowheads]] (1989) Henry Hollowhead *[[Scrooged]] (1988) Brice Cummings *[[The chocolate war]] (1988) Brother Leon *[[Rocket Gibraltar]] (1988) Rolo Rockwell *[[Masquerade (película)|Masquerade]] (1988) Tony Gateworth *[[Willy/Milly]] (1986) Fred Niceman *[[52, vive o muerre]] 1986) Alan Raimy *[[A killing affair]] (1986) Sheb Sheppard *[[Nueches de Sol]] (1985) Wynn Scott *[[A flax of green]] (1984) Rose Halley *[[Xusticia selvaxe]] (1984) Paul Briggs, Embaxada d'O.S.A. *[[The Incredible Shrinking Woman]] (1981) Tom Keller *[[El valle de la roxura]] (1980) Nathan Wyeth *[[The american success Company]] (1980) Ernst *[[Last embrace]] (1979) Richard Peabody *[[Somebody killed her husband]] (1978) Herbert Little *[[Julia (película de 1977)|Julia]] (1977) Sammy *[[Annie Hall]] (1977) Actor Noviu *[[Shamus]] (1973) Johnnie == Televisión == * [[Heroes (serie de televisión)|Heroes]] (2009) Temporada 3 Volume 4 capítulu 3x19: "Shades of Gray", ya interpretó al padre de Sylar * [[Smallville (serie de televisión)|Smallville]] (2001-2008) Lionel Luthor (151 episodios, incluyendo los 4 de la 10° temporada) * [[Llei & orde: Aición criminal]] (2006) Declan Gage (1 episodiu) * [[Numb3rs]] (2006) Samuel Kraft (1 episodiu) * Arli$$ (2002) Bobby Salmon (1 episodiu) * Asuntos de familia (2000) Fate (1 episodiu) * Brimstone (El pactu) (1998-1999) El Diañu (12 episodios) * Les nueves aventures de Batman (1998) Edward Nigma (1 episodiu) * [[Superman (serie animada)|Superman]], la serie Animada (1998) Edward Nygma (1 episodiu) * Chicago Hope (1998) Max Demming (1 episodiu) * Homicidiu (1998) Nelson Broyles (1 episodiu) * Los llíos de Caroline (1997) Hilton Traynor (1 episodiu) * [[Batman]] (1992-1994) Edward Nygma (3 episodios) * Frasier (1993) Ned Miller (1 episodiu) * Star Trek: Deep Space Nine (1993) Verad (1 episodiu) * The hidden room (1993) John Burke (1 episodiu) * South Beach (1993) Roberts (5 episodios) * Hestories de la cripta (1991) Enterrador (1 episodiu) * L. A. Law (1990) Dr. Paul Kohler (1 episodiu) * El autoestopista (1989) (personaxe por identificar) (1 episodiu) * The days and nights of Molly Dodd (1989) Mike Sayles (1 episodiu) * Murder, She Wrote (1986-1987) Andrew Durbin (2 episodios) * Miami Vice (1987) Steve Duddy (1 episodiu) * Nes llendes de la realidá (1986) Embaxador Alien (segmentu "A Small Talent for War") (1 episodiu) * Kojak (1975) Billy Jo Sparrow (1 episodiu) * the good wife (temporada 4,capítulu 4) {{NF|1944||Glover, John}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] rdxdhkly0i6tg3aach75usu931onbfz 0 56730 3709325 3655175 2022-08-18T13:41:42Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Joseph Gordon-Levitt}} {{persona}} '''Joseph Leonard Gordon-Levitt''' ([[Los Angeles]], ) ye un actor, direutor y productor [[Estaos Xuníos|estauxunidense]]. De pequeñu, fíxose conocíu polos sos papeles nes películes ''[[Angels in the Outfield (película de 1994)|Angels in the Outfield]]'', ''[[Beethoven (película)|Beethoven]]'', ''[[10 Things I Hate About You]]'' y la serie de televisión ''[[3rd Rock from the Sun]]''. Fixo una posa na actuación pa estudiar na [[Universidá de Columbia]], pero abandonó en 2004 pa siguir trabayando como actor. Dende entós actuó en ''[[Brick (película)|Brick]]'', ''[[The Lookout]]'', ''[[(500) Days of Summer]]'', ''[[Inception]]'', ''[[50/50]]'', ''[[Looper (película)|Looper]]'', ''[[G.I. Joe: The Rise of Cobra]]'', ''[[The Dark Knight Rises]]'' y ''[[Lincoln (película)|Lincoln]]''. En 2013 estrenóse'l so primer llargumetraxe como direutor, ''[[Don Jon's Addiction]]'', escrita y protagonizada por él. En 2004, fundó la compañía productora [[hitRECord]]. == Primeros años y familia == Gordon-Levitt creció nel barriu angelino de [[Sherman Oaks]].<ref name="Gordon6" /><ref name="USAToday">{{cita publicación|apellíu=McCafferty|nome=Dennis|coautores=Alan Carter, Lydia Strohl|títulu=Favorites of a young Rock star|páxines=|editorial=USA Weekend|fecha=4 d'abril de 1999|url=http://www.usaweekend.com/99_issues/990404/990404news_views.html|fechaaccesu=26 de marzu de 2007}}</ref> La so familia ye [[xudaísmu|xudía]], anque nun ye "puramente relixosa", y los sos padres fueron dalgunos de los fundadores de la Progressive Jewish Alliance. El so padre, Dennis Levitt, foi direutor de noticies de la estación Pacífica Radio KPFK-FM.<ref name="Gordon1" /> La so madre, Jane Gordon, foi candidata por California al [[Congresu de los Estaos Xuníos]] mientres los [[años 1970]] pol [[Partíu Paz y Llibertá]]; conoció a Dennis Levitt cuando trabayaba como editora de programes pa KPFK-FM.<ref name="Gordon1" /> El güelu maternu de Gordon-Levitt, [[Michael Gordon]], foi direutor de Hollywood ente los años 1940 y 1970, conocíu pola película de 1959 ''[[Pillow Talk]]'' con [[Doris Day]] y [[Rock Hudson]].<ref name="Gordon1">{{cita publicación|apellíu=Lidz|nome=Frank|coautor=|títulu=From Alien Boy to Growing Star in the Indie Universe|páxines=|editorial=The New York Times|fecha=25 de marzu de 2007|url=http://www.nytimes.com/2007/03/25/movies/25lidz.html?_r=1&ref=movies&oref=slogin|fechaaccesu=26 de marzu de 2007}}</ref> Gordon-Levitt tenía un hermanu mayor, Dan, fotógrafu, nacíu en 1974 y fináu el 4 d'ochobre de 2010.<ref name="nndb">[http://www.nndb.com/people/609/000086351/ Joseph Gordon-Levitt @ Notable Names Database]</ref><ref>[http://www.burningdan.net Dan Gordon-Levitt's website]</ref> == Carrera == === Primeros trabayos como actor === A los cuatro años d'edá, entró nun grupu de teatru musical, onde fixo'l papel del [[Scarecrow|Espantuxu]] nuna producción de ''[[The Wizard of Oz|El magu de Oz]]''.<ref name="Gordon1" /> Un axente propúnxo-yos a'l so padres faelo trabayar n'anuncios de televisión pa la mantequilla de cacahuate [[Sunny Jim]], [[Cocoa Puffs]], [[Pop-Tarts]] y [[Kinney Shoes]].<ref name="Gordon1" /> [[Ficheru:Joseph Gordon-Levitt Plays "Hey Jude" Singalong.jpg|thumb|izquierda|Joseph cantando "[[Hey Jude]]" nel [[Festival Sundance]], 2012.]] Empezó la so carrera actoral a los 6 años d'edá, apaeciendo en delles películes pa televisión y en dos episodios de la serie de televisión ''[[Family Ties]]''. Dempués de tener un papel protagonista nel revival de la serie de televisión ''[[Solombres tenebroses (telefilme de 1990)|Solombres tenebroses]]'' (de 1991) como [[David Collins]], fixo'l so debú con un papel secundariu na película ''[[Beethoven (filme)|Beethoven]]'' (de 1992). Fixo una apaición en [[Friends]] como un mozu [[Chandler Bing]] Esi mesmu añu fixo una versión nueva del personaxe de [[Craig Sheffer]] en ''[[A River Runs Through It]]''. A los 12 años, tuvo'l papel protagonista como Gregory na película ''Switching Parents'', que taba basáu na historia real de [[Gregory Kingsley]] (1980–), un neñu que ganó'l derechu llegal de divorciar a los sos padres. Anguaño caltién una rellación con Tasha McCauley. En 1994, fixo'l papel d'un neñu [[hutterite|huterita]] na comedia ''Holy Matrimony'' y protagonizó la esitosa película de [[Walt Disney Pictures|Disney]] ''[[Angels in the Outfield]]''. Dende 1993 hasta 1995 tuvo un papel recurrente na [[sitcom|comedia de situaciones]] ''[[Roseanne]]''. En 1996, Gordon-Levitt empezó a trabayar como Tommy Solomon na comedia ''[[3rd Rock from the Sun]]'', col que se fixo bien conocíu.<ref name="Gordon1" /> El periódicu ''[[San Francisco Chronicle]]'' notó la ironía de que Gordon-Levitt yera «un neñu [[xudíu]] faciendo'l papel d'un [[estraterrestre]] qu'asonsaña ser un neñu xudíu».<ref name="Gordon6" /> En 1998, foi la estrella convidada na primer temporada de ''[[That '70s Show]]'', apaeciendo nel episodiu «Eric's Buddy» como un compañeru [[gai]] d'escuela d'[[Eric Forman]]. A fines de los noventa apaeció en delles películes, ''[[The Juror]]'' (1996), ''[[Sweet Jane (filme)|Sweet Jane]]'' (1998, xuntu con [[Samantha Mathis]]) y la comedia adolescente (basada nuna obra de [[William Shakespeare]]) ''[[10 Things I Hate About You|10 coses qu'odio de ti]]'' (de 1999), nes qu'él y [[Heath Ledger]] tuvieron los papeles protagónicos masculinos. Fixo la voz del protagonista [[Jim Hawkins]] na película animada de Disney ''[[Treasure Planet]]'' (de 2002), que grabó mientres cuatro años (desque tenía 17 hasta los 21 años d'edá). Mientres trabayaba en ''[[3rd Rock from the Sun]]'', Gordon-Levitt estudiaba na escuela [[Van Nuys High School]]. Mientres los años noventa apaeció frecuentemente nes revistes p'adolescentes, daqué que lu fadiaba.<ref name="Gordon1" /> Tamién declaró que mientres esi periodu nun esfrutaba que lo reconocieren en públicu, especificando qu'odia ser una celebridá.<ref name="Gordon6" /> Como parte del so papel protagonista en ''3rd Rock'', Levitt apaeció en cinco de los anuncios de serviciu públicu de la [[National Broadcasting Company|NBC]], ''[[The More You Know]]''. Los anuncios cubríen temes como nun beber alcohol mientres la conducción, la presión ente pares, los [[hate crime|crímenes d'odiu]], nun abandonar los estudios y la prevención de la violencia. En 1996, mientres la presidencia de [[Bill Clinton]] apaeció nun programa especial dende la [[White House|Casa Blanca]] ''Christmas in Washington'', la temporada 13º de ''[[Celebrity Jeopardy!]]'' (en 1996), ''[[The Daily Show]]'' (18 de marzu de 1999) y nel programa especial de televisión ''[[Dear Santa]]'' (en 2002, por [[Fox Family]]). Gordon-Levitt dexó ''3rd Rock from the Sun'' mientres la so temporada final, anque se convirtió nun personaxe recurrente y apaeciendo namái na metá de los episodios d'esa temporada. === Carrera posterior === [[Ficheru:JosephGordon-LevittZooeyDeschanel500DaysMar09.jpg|thumb|derecha|Gordon-Levitt y la so compañera de repartu y amiga personal, [[Zooey Deschanel]].]] Nos dos años siguientes dexó d'actuar dafechu.<ref name="Gordon2">{{cita publicación|apellíu=Roberts|nome=Sheila|coautor=|títulu=Joseph Gordon-Levitt Interview, The Lookout|páxines=|editorial=MoviesOnline|fecha=24 de marzu de 2007|url=http://www.moviesonline.ca/movienews_11554.html|fechaaccesu=26 de marzu de 2007}}</ref> y entró na [[Columbia University|Universidá Columbia]] (la única universidá a la que solicitó entrar).<ref name="Gordon1" /> Entró nel 2000 y ente 2001 y 2004 estudió hestoria, lliteratura y poesía francesa na Facultá d'Estudios Xenerales d'esa universidá.<ref name="Gordon1" /> Mientres estudiaba en Columbia, convertir nun vidueñu [[francófilu]].<ref name="Gordon1" /> Más tarde comentaría que camudase dende la so casa paterna a la ciudá de [[New York City|Nueva York]] en [[Lower East Side]], [[Manhattan]](anguaño mora nel barriu Silver lake na ciudá de Los Angeles depués de vivir na ciudá de Nueva York mientres 9 años) la so esperiencia en Nueva York forzar a crecer como persona.<ref name="Gordon6" /> Pal añu 2004 Gordon-Levitt dexó la universidá pa concentrase otra vegada na actuación.<ref name="Gordon1" /> En 2001, Gordon-Levitt fixo'l so debú nel teatru (fora de [[Broadway]]) na aclamada obra ''[[Uncle Bob]]'' (d'[[Austin Pendleton]]) xuntu con [[George Morfogen]] nel Soho Playhouse. La producción tuvo al cargu de Rebellion Productions, LLC. Dempués de volver a l'actuación, Gordon-Levitt comentó que tomara la decisión de namái «trabayar en bones películes».<ref name="Gordon2" /> Dende principios de los años 2000, apaeció no que'l periódicu ''[[Boston Herald]]'' describió como una serie de películes aclamaes y [pero] pocu vistes»<ref name="resume1">{{cita publicación|apellíu=Schaefer|nome=Stephen|coautor=|títulu=Brick by 'Brick': Complex roles rebuild Joseph Gordon-Levitt's love of acting|páxines=|editorial=The Boston Herald|fecha=29 de marzu de 2006|url=http://theedge.bostonherald.com/movieNews/view.bg?articleid=132616|fechaaccesu=26 de marzu de 2007}}</ref> que lo convirtió nuna estrella creciente nel circuitu de películes ''indie''».<ref name="Gordon6" /> Estos filmes inclúin el drama ''[[Manic (película)|Manic]]'' que presenta la vida nun [[manicomiu]], ''[[Mysterious Skin]]'' (2004) nel que representa a un [[prostitutu]] gai, víctima d'[[abusu sexual infantil]], y ''[[Brick (filme)|Brick]]'' (2005), un [[filme noir|filme negru]] aggiornado nuna escuela preparatoria, que la que tien el papel protagonista de Brendan Frye, un adolescente que mientres investiga un [[asesinatu]] queda arreyáu nun círculu soterrañu de [[drogues]]. ''Brick'' recibió crítiques bien positives,<ref name="Gordon2" /> como les del ''The [[Minnesota Daily]]''', que comentó que Gordon-Levitt representó'l so papel "bellamente", "realista, apegáu al estilu del filme", <!--"unfeeling but not disenchanted"--> y "sexy de la manera más ambigua".<ref name="Minnesota1">{{cita publicación|apellíu=Fjerstad|nome=Tatum|coautor=|títulu=This filme's too cool for school - in a good way|páxines=|editorial=The Minnesota Daily|fecha=6 d'abril de 2006|url=http://www.mndaily.com/articles/2006/04/05/67881|fechaaccesu=26 de marzu de 2007}}</ref> Otru críticu describir como "estelante".<ref name="Seattle1">{{cita publicación|apellíu=Wright|nome=Andrew|coautor=|títulu=On Screen|páxines=|editorial=The Stranger: Seattle's Only Newspaper|fecha=6 d'abril de 2006|url=http://www.thestranger.com/seattle/Content?oid=31581|fechaaccesu=26 de marzu de 2007}}</ref> El siguiente papel de Gordon-Levitt foi na película ''[[The Lookout]]''. Representa a Chris Pratt, un porteru que participa nun [[robu de bancu]]. La película estrenó'l 30 de marzu de 2007. La crítica del ''[[The Philadelphia Inquirer]]'' describe a Gordon-Levitt como un "home decidíu, sosprendentemente terrible y formidablemente sorprendente",<ref name="Gordon4">{{cita publicación|apellíu=Rea|nome=Steven|coautor=|títulu=On Movies&#124;'Lookout' can't be called an overnight success|páxines=|editorial=The Philadelphia Inquirer|fecha=25 de marzu de 2007|url=http://www.philly.com/inquirer/entertainment/20070325_On_Movies___Lookout_cant_be_called_an_overnight_success.html|fechaaccesu=26 de marzu de 2007}}</ref> mientres la [[New York (revista)|revista ''New York'']] diz que ye un "enorme actor [[tabula rasa]]... un minimalista"<!--, y que'l so personaxe trabaya bien porque "nun amenacia l'espaciu... polo que-y quitar al personaxe" ["doesn't seize the space... by what he takes away from the character"]-->.<ref name="Gordon5">{{cita publicación|apellíu=Edelstein|nome=David|coautor=|títulu=A Terrible Thing to Waste|páxines=|editorial=New York Magazine|fecha=25 de marzu de 2007|url=http://nymag.com/movies/reviews/29711/|fechaaccesu=26 de marzu de 2007}}</ref> El ''San Francisco Chronicle'' específica qu'él "en cuenta de actuar, personifica la vida interna del so personaxe".<ref name="Gordon6">{{cita publicación|apellíu=Chonin|nome=Nieva|coautor=|títulu=Look out: his star is rising|páxines=|editorial=San Francisco Chronicle|fecha=25 de marzu de 2007|url=http://sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2007/03/25/PKG0FOOFVI1.DTL&type=movies|fechaaccesu=26 de marzu de 2007}}</ref> Dellos críticos suxurieron que'l so papel en ''The Lookout'' podría convertir n'unu de los actores importantes de EE.&nbsp;UU.<ref name="Gordon6" /> En 2008 fixo (Killshot), una película de suspense basada nuna novela que lleva'l mesmu nome escrita por Elmore Leonard y empobinada por John Madden, Joseph interpreta a un impulsivu nuevu criminal '' Nix Richie'' xunto a [[Mickey Rourke]], [[Diane Lane]], [[Thomas Jane]] y [[Rosario Dawson]], como podemos ver un repartu con esperiencia. En 2009 protagonizó ''[[(500) Days of Summer]]'', xunto a [[Zooey Deschanel]], na que ye la so segunda película xuntos, tres ''[[Manic]]'' . Aclamada pola crítica, la cinta empericotió a dambos actores y convirtióse nun referente del xéneru independiente. En 2010 interpretó a Arthur na película ''[[Inception]]'' de [[Christopher Nolan]]. En 2011 interpreta a Adam, na comedia dramática [[50/50]]. En xunetu de 2012 Gordon-Levitt estrenó ''[[The Dark Knight Rises]]'', la entrega final de la triloxía de ''[[Batman Begins]]'' y ''[[The Dark Knight]]''; d'esta miente volvió trabayar de la mano de [[Christopher Nolan]] y col so compañeru de ''Inception'' [[Tom Hardy]] (quien interpreta a [[Bane (cómic)|Bane]] en dicha cinta). N'agostu de 2012, estrenó un thriller adrenalítico ''[[Premium Rush]]'' y en setiembre dando'l retruque a [[Bruce Willis]] na película de ciencia ficción ''[[Looper]]'', na que volvió trabayar col direutor de ''Brick'', [[Rian Johnson]]. == Carrera como direutor y productor == Joseph Gordon Levitt ye'l direutor de ''Sparks'', una adautación del cuentu d'[[Elmore Leonard]] protagonizada por [[Carla Gugino]] y [[Eric Stoltz]]; foi escoyíu en 2009 por [[Sundance Film Festival]] como parte d'un nuevu proyeutu de curtios. En 2009 dirixó otru curtiu: ''Morgan and Destiny's Eleventeenth Date: The Zeppelin Zoo''. Esti curtiu estrenóse dos veces mientres el [[South by Southwest]] festival n'[[Austin]], [[Texas]]. == Filmografía == [[Ficheru:JosephGordonLevittTIFFSept2012.jpg|thumb|derecha|Joseph nel [[Festival Internacional de Cine de Toronto]] en 2012.]] * ''[[Dark Shadows]]'' (1991) Como David Collins * ''[[Beethoven (película)|Beethoven]]'' (1992). * ''[[A River Runs Through It]]'' (1992) como'l mozu Craig Sheffer. * ''[[Switching Parents]]'' (1992) como Gregory. * ''[[Roseanne]]'', serie de TV (1993-1995). * ''[[Holy Matrimony]]'' (1994) como'l neñu Huterita. * ''[[Angels in the Outfield]]'' (1994). * ''[[3rd Rock from the Sun]]'', serie de TV (1996-2001) como Tommy Solomon. * ''[[The Juror]]'' (1996). * ''[[That '70s Show]]'', serie de TV (1998) como l'amigu de Eric. * ''[[Sweet Jane]]'' (1998). * ''[[Halloween H20: 20 años dempués]]'' (1998) como Jimmy Howell. * ''[[10 Things I Hate About You]]'' (1999). como Cameron James * ''[[Lulú forever]]'' (2000) como Martin. * ''[[Treasure Planet]]'' (2002) como la voz de Jim Hawkins. * ''[[Manic (filme)]]'' (2002) como Lyle Jensen. * ''[[Latter Days]]'' (2003) como Paul Ryder. * ''[[Mysterious Skin]]'' (2004) como Neil McCormick. * ''[[Havoc]]'' (2005) como Sam. * ''[[Brick (película)|Brick]]'' (2006). * ''[[Shadowboxer]] '' (2006) como Don. * ''[[The Lookout]]'' (2007) como Chris Pratt. * ''[[Killshot]]'' (2008) como Nix Richie. * ''[[Stop-Loss (Ausente)]]'' (2008) * ''[[Uncertainty]]'' (2008). * ''[[G. I. Joe: The Rise of Cobra]]'' (2009) como'l Comandante Cobra. * ''[[The Brothers Bloom]]'' (2009) * ''[[(500) Days of Summer]]'' (2009) como Tom Hansen. * ''[[Elektra Luxx]]'' (2010) como Bert Rodriguez. * ''[[Inception]]'' (2010) como Arthur. * ''[[Hesher (película)|Hesher]]'' (2010). * ''[[50/50]]'' (2011) como Adam. * ''[[Premium Rush]]'' (2012) * ''[[The Dark Knight Rises]]'' (2012) como John Blake (Robin). * ''[[Lincoln (película)|Lincoln]]'' (2012) como [[Robert Todd Lincoln]]. * ''[[Looper (película)|Looper]]'' (2012) como Joe. * ''[[Premium Rush (película)|Premium Rush]]'' (2012) como Wilee. * ''[[Don Jon]]'' (2013) como Jon Martello. * ''[[Sin City: A Dame to Kill For]]'' (2014) * ''[[The Walk (película)|The Walk]]'' (2015) como Philippe Petit * ''[[The Sandman (película)|The Sandman]]''' (Como Protagonista) ensin fecha d'estrenu definíu.<ref>{{cita web | url=http://www.deadline.com/2013/12/joseph-gordon-levitt-eyeing-sandman-as-direutor-star-producer-at-warner-bros/?utm_medium=twitter | títulu=Joseph Gordon-Levitt Eyeing 'Sandman' As Direutor And Star, Producing With David Goyer At Warner Bros |fechaaccesu=16 d'avientu de 2013}}</ref><ref>{{cita web | url=https://twitter.com/hitRECordJoe/statuses/412761968022282240 | títulu=Ladies and gentlemen, I'm incredibly honored to be working with David Goyer, Warner Bros, and @neilhimself on SANDMAN. #Prelude |fechaaccesu=16 d'avientu de 2013}}</ref> * ''[[Snowden (película)|Snowden]]'' (2015) como [[Edward Snowden]]<ref>{{cita web |url=https://notiespectaculos.info/joseph-gordon-levitt-interpretara-a-edward-snowden/ |títulu=Joseph Gordon-Levitt interpretara a Edward Snowden |fechaaccesu= 10 de payares |añoacceso= 2014}}</ref> ==Premios y nominaciones== [[Globos d'Oru]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" ! Añu !! Categoría !! Película !! Resultáu |- | [[Premios Globu d'Oru de 2009|2009]] || [[Globu d'Oru al meyor actor - Comedia o musical|Meyor actor - Comedia o musical]] ||[[(500) Days of Summer]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000292/2010?ref_=nmawd_awd_2</ref>|| style="background: #fdd;"|Nomáu |- | [[Premios Globu d'Oru de 2011|2011]] || [[Globu d'Oru al meyor actor - Comedia o musical|Meyor actor - Comedia o musical]] || [[50/50 (película de 2011)|50/50 ]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000292/2012?ref_=nmawd_awd_1</ref>|| style="background: #fdd;"|Nomáu |} [[Independent Spirit]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" ! Añu !! Categoría !! Película !! Resultáu |- | 2009 || [[Independent Spirit Award al meyor actor|Meyor actor]] || [[(500) Days of Summer]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000349/2010?ref_=nmawd_awd_17</ref>||style="background: #fdd;"|Nomáu |- | 2013 || [[Independent Spirit Award al meyor guión d'ópera prima|Meyor guión d'ópera prima]] || [[Don Jon]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000349/2014?ref_=nmawd_awd_16</ref> ||style="background: #fdd;"|Nomáu |} [[Premios Saturn]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" ! Añu !! Categoría !! Película !! Resultáu |- | [[Premios Saturn de 1994| 1994]] || [[Saturn a la meyor actuación de mozu actor o actriz|Meyor actuación de mozu actor o actriz]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000004/1995?ref_=nmawd_awd_5</ref> || [[Angels in the Outfield]] ||style="background: #fdd;"|Nomáu |- | [[Premios Saturn de 2010| 2010]] || [[Saturn al meyor actor de repartu|Meyor actor de repartu]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000004/2011?ref_=nmawd_awd_4</ref> || [[Inception]] || style="background: #fdd;"|Nomáu |- | [[Premios Saturn de 2012| 2012]] || [[Saturn al meyor actor de repartu|Meyor actor de repartu]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000004/2013?ref_=nmawd_awd_3</ref> || [[The Dark Knight Rises]] || style="background: #fdd;"|Nomáu |- | [[Premios Saturn de 2012| 2012]] || [[Saturn al meyor actor|Meyor actor]]<ref>www.imdb.com/event/ev0000004/2013?ref_=nmawd_awd_3</ref>|| [[Looper (película)|Looper]] || style="background: #fdd;"|Nomáu |} [[Premios Artista Mozu]] {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" ! Añu !! Categoría !! Película/Serie !! Resultáu |- | [[Premios Young Artist de 1992|1992]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000716/1993?ref_=nmawd_awd_45</ref>|| Best Young Actor Guest Starring in a Television Series|| [[Quantum Leap]] || style="background: #fdd;"|Nomáu |- | [[Premios Young Artist de 1992|1992]] || Best Young Actor in a New Television Series || [[The Powers That Be]] || style="background: #fdd;"|Nomáu |- | [[Premios Young Artist de 1992|1992]] || Best Actor Under Ten in a Motion Picture || [[A River Runs Through It]] || style="background: #cfc;"|Ganador |- |[[Premios Young Artist de 1996|1996]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000716/1997?ref_=nmawd_awd_44</ref>|| Best Performance in a TV Comedy - Supporting Young Actor || [[3rd Rock from the Sun]] || style="background: #fdd;"|Nomáu |- | [[Premios Young Artist de 1997|1997]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000716/1998?ref_=nmawd_awd_43</ref> || Best Performance in a TV Comedy Series - Supporting Young Actor || [[3rd Rock from the Sun]] || style="background: #fdd;"|Nomáu |- | [[Premios Young Artist de 1998|1998]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000716/1999?ref_=nmawd_awd_42</ref> || Best Performance in a Feature Film - Supporting Young Actor || [[Halloween H20: 20 Years Later]] || style="background: #fdd;"|Nomáu |- | [[Premios Young Artist de 1998|1998]] || Best Performance in a TV Comedy Series - Supporting Young Actor|| [[3rd Rock from the Sun]] || style="background: #cfc;"|Ganador |- | [[Premios Young Artist de 1999|1999]]<ref>https://www.imdb.com/event/ev0000716/2000?ref_=nmawd_awd_41</ref>|| Best Performance in a Feature Film - Young Ensemble || [[10 Things I Hate About You]] ||style="background: #fdd;"|Nomáu |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.hitrecord.org/ HitRecord.org], Sitiu oficial. * {{twitter|hitRECordJoe}} * {{facebook|JoeGordonLevitt}} {{IMDB|0330687|Joseph Gordon-Levitt}} * {{tvtome person|id=1462}} <!-- *{{amg name|id=2:27836}} *{{rotten-tomatoes-person|id=joseph_gordonlevitt}} *{{tcmdb name|id=74098}} --> {{NF|1981||Gordon Levitt, Joseph}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de California]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] ij70mu2dm91gxv3m0l7rm1wdqjo7g69 0 56811 3709934 3502701 2022-08-19T09:27:52Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Max Grodénchik}} {{persona}} '''Max Grodénchik''' (nacíu'l 12 de payares de 1966), tamién conocíu como '''Michael Grodénchik''', ye un actor d'Estaos Xuníos.<ref>{{Cita llibru|títulu=Maxes: Webster's Quotations, Facts and Phrases|editorial=Icon Group International|fecha=2008|páxines=109|isbn=0546707858|oclc=9780546707854|url=http://www.encyclopedia.com/doc/1G2-3427800057.html|fechaaccesu=1 de febreru de 2010}}</ref> Fíu de Nathan Grodénchik, nació nel [[Bronx]], [[Nueva York]], y vivió en [[Queens]], NY. Asistió a la Universidá de Buffalo dende 1970 a 1974. Unu de los sos papeles más famosos ye'l de Rom en ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]''. Nun principiu había audicionado pal papel de Quark (hermanu de Rom), pero'l papel foi para [[Armin Shimerman]]. Más tarde dambos aparecierían nel show britanico ''Space Cadets'', en 1997. Interpretó a Sovak y Par Lenor na serie ''[[Star Trek: The Next Generation]]'' (capítulos "Captain's Holiday" y "The Perfect Mate"). El so hermanu Barry ye un ex asambleista del Estáu de Nueva York y foi nomáu diputáu de la presidencia del distritu de Queens en 2010.<ref>http://www.queenstribune.com/news/News_BarryG.html</ref> == Filmografía == * ''[[Bruce Almighty]]'' (2003) ... Control Room Operator * ''[[The Adventures of Rocky & Bullwinkle]]'' (2000) ... Horse Spy * ''[[Star Trek: Insurrection]]'' (1998) ... Trill (escena esaniciada) * ''[[Rumpelstiltskin]]'' (1996) ... Rumpelstiltskin * ''[[Here Come the Munsters]]'' (1995) (TV) ... Norman Hyde * ''[[Apollo 13]]'' (1995) ... FIDO Gold * ''[[Rising Sun (película)|Rising Sun]]'' (1993) ... Club Manager * ''[[Doorways]]'' (1993) (TV) ... Roth * ''[[Sister Act]]'' (1992) ... Ernie * ''[[The Gambler Returns: The Luck of the Draw]]'' (1991) (TV) ... Bailiff * ''[[The Rocketeer]]'' (1991) ... Wilmer, Wounded Robber * ''[[Barton Fink]]'' (1991) ... Clapper boy * ''[[Chu Chu and the Philly Flax]]'' (1981) ... Frankie == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome}} * {{memoryalpha}} * [http://www.startrek.com/startrek/view/series/DS9/cast/111331.html Biografía en StarTrek.com] {{NF|1952||Grodenchik, Max}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Nueva York]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] roruuew51c8xfpqxthsnwhx50r0029i 0 56821 3709439 3538778 2022-08-18T15:36:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Christopher Guest}} {{persona}} '''Christopher Haden-Guest''', ([[5 de febreru]] de [[1948]], [[Nueva York]]), conocíu como '''Christopher Guest''', ye un [[compositor]], [[músicu]], [[direutor de cine]], [[actor]] y [[comediante]] d'[[Estaos Xuníos]]. ==Carrera== Guest ye'l maríu de l'actriz [[Jamie Lee Curtis]]. Dende 1996, añu nel que morrió'l so padre, ye barón de Haden-Guest, nel condáu d'[[Essex]]. Unu de los sos papeles más memorables ye'l del guitarrista [[Nigel Tufnel]], nel documental ficticiu ''[[This is Spinal Tap]]''.<ref>{{cita web|títulu=Christopher Guest en IMDb|url=https://www.imdb.com/name/nm0001302/|añu=2015|fechaaccesu=2 de payares de 2015}}</ref> == Filmografía escoyida == *''[[This Is Spinal Tap]]'' ([[1984]]) - [[Nigel Tufnel]] *''[[The Princess Bride]]'' ([[1987]]) - Conde Ruxen *''[[A Few Good Men]]'' ([[1992]]) - Dr. Stone *''[[Waiting for Guffman]]'' ([[1996]]) - Corky St. Clair *''[[Best in Show]]'' ([[2000]]) - Harlan Pepper *''[[A Mighty Wind]]'' ([[2003]]) - Alan Barrows *''[[Mrs Henderson Presents]]'' - Lord Cromer *''[[For Your Consideration]]'' ([[2006]]) - Jay Berman *''[[Night at the Museum: Battle of the Smithsonian]]'' ([[2009]]) - [[Iván IV de Rusia|Ivan el Tarrecible]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *{{IMDb nome}} {{NF|1948||Guest, Christopher}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Nueva York]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] htyrvsexr6up5e1xckdph7evll0iciw 0 57016 3709241 3552730 2022-08-18T13:31:10Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20211113124103}} {{persona}} '''Charlotte Henry ''' {{nym}} foi una actriz d'd'[[Estaos Xuníos]] conocida polos sos papeles n'[[Alice in Wonderland (película de 1933)|Alice in Wonderland]]'' (1933) y ''[[Babes in Toyland (película de 1934)|Babes in Toyland]]'' (1934). Tamién participó nel serial protagonizáu por [[Frank Buck]] ''[[Jungle Menace]]''.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Lehrer |nome=Steven |enllaceautor= |títulu=Bring 'Em Back Alive: The Best of Frank Buck |url=https://books.google.com/books?id=UNnhbq9gwTUC |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición= |añu=2006 |editor= |editorial=Texas Tech University press |allugamientu= |isbn=0-89672-582-0 |capítulo= |páxina=xi-xii |cita=}}</ref> == Primeros años == Nacida en [[Brooklyn]], na ciudá de [[Nueva York]], a bien temprana edá yá yera modelu y sentíase estelada pol teatru. Con solu 14 años d'edá sosprendió a la so familia al ser escoyida pa interpretar un importante papel en ''Courage'', obra representada nel [[circuitu de Broadway]], ya importante ésitu nel añu 1928. == Hollywood == Al añu siguiente, la so madre llevó a Charlotte a [[Hollywood]]. Ellí repitió'l so papel na versión cinematográfica de ''Courage'' (1930), y empezó a estudiar en Lawlors, una escuela pa neños profesionales, na que coincidió con [[Frankie Darro]], [[Anita Louise]] y [[Betty Grable]], ente otros. [[Junior Durkin]], que trabayara con ella en ''Courage'', suxurió a Charlotte como actriz d'una pieza na qu'él actuaba en Pasadena. Aquel día ella yá participara n'otros dos llargumetraxes: ''Huckleberry Finn'' en 1931 y ''Lena Rivers'' en 1932. Nesa dómina [[Paramount Pictures|Paramount]] taba buscando una moza pa participar na so nueva versión d'[[Alice in Wonderland (película de 1933)|''Alice in Wonderland'']], faciendo pruebes a más de 6.800 candidates. Un cazatalentos de Paramount vio a Henry actuar nel teatru, y entamó una prueba con ella. Una selmana más tarde Charlotte Henry yá trabayaba na película. La cinta xeneró una unánime aprobación del trabayu de Henry, anque nun tuvo una bona recaldación. L'efectu d'''Alice'' na vida de Henry foi daqué más que l'avezada historia d'una actriz arruinada por una asociación negativa. Viose encaxellada y, a la vista de les demás persones, convirtiérase nel so personaxe, Alice, {{ensin referencies|según afirmaba l'actriz nuna entrevista}}. Paramount emprestó a l'actriz a [[MGM]] pa rodar ''[[Babes in Toyland]]'' con [[Stan Laurel]] y [[Oliver Hardy]]. A pesar de que'l filme foi un ésitu, y de que quiciabes el so papel foi'l más recordáu de la so carrera, Charlotte nun siguió con MGM. Con tou, siguió nel cine, anque'l baxu presupuestu de les cintes nes qu'actuaba amenorgó la so popularidá. En total rodó unes 30 películes, dalgunes d'elles como protagonista, anque na mayor parte fixo papeles de repartu. La mayor parte de les sos películes rodáronse ente 1930 y 1937. Tres ello trabayó un tiempu como modelu y, ente 1941 y 1942, participó n'otres cinco producciones. == Últimos años == Amurniada pola baxa calidá de les ufiertes de trabayu que recibía, Henry retiróse del cine y treslladóse de Hollywood a [[San Diego (California)|San Diego]], au dirixó una axencia d'emplegu en compañía de so madre. Darréu, y mientres 15 años, foi secretaria executiva del Obispu de San Diego, [[Charles F. Buddy]]. Henry tuvo casada col Dr. James J. Dempsey, y siguió cola so carrera interpretativa actuando en delles producciones teatrales nel Teatru San Diego Old Globe. Charlotte Henry finó en 1980 en [[La Jolla]], [[California]], pola mor de un [[cáncer]]. Foi soterrada nel Campusantu Holy Cross, en San Diego. Sobreviviéron-y el so home y el so hermanu, el Reverendu Robert E. Henry, de la Ilesia Episcopal St. Paul en [[Ventura (California)]]. == Ver tamién == * ''[[Arrowsmith (película)|Arrowsmith]]'' == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|en|Charlotte Henry}} {{commonscat}} *{{IMDb nome}} * [http://www.youtube.com/watch?v=-_B7zQ4hR4w Videu: [[Frank Buck]] salva a Dorothy (Charlotte Henry) d'una culiebra en ''Jungle Menace''] *{{Find a Grave|8214417}} * [http://myweb.tiscali.co.uk/tauspace/charlotte_biography.htm Biografía] {{NF|1914|1980|Henry, Charlotte}} [[Categoría:Actores y actrices de Nueva York]] [[Categoría:Persones de Brooklyn]] lu5hgywayrya4z9e4uvnqawia7g6465 0 57073 3709933 3559393 2022-08-19T09:27:45Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220115094812}} {{Tradubot|Marjean Holden}} {{persona}} '''Marjean Holden''' {{nym}} ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]] conocida polos sos papeles de televisión como la Dra. Sarah Chambers na curtia vida de ciencia ficción de la serie [[Crusade]] y Arina na serie d'aventures [[BeastMaster]]. Holden actuó un papel de les Fuercies Terrestres nel navegador a bordu del Excalibur, na película Babylon 5: Un llamáu a les armes. Ella apaeció como Sheeva na película [[Mortal Kombat: Aniquilación]] , y protagonizó como Jesse Gavin, un policía tapáu que s'especializa n'artes marciales xunto a Cory Everson en Balísticos (1995). Holden foi a la Universidá del Norte d'Arizona y la Arizona State University . Holden fixo'l so debú como actriz profesional en 1987 na película [[Bill & Ted's Excellent Adventure]]. Ye una estrella convidada en [[JAG]] , [[Cuentos de la Cripta]] , [[Star Trek: Deep Space Nine]], [[La Femme Nikita]], [[El príncipe de Bel-Air]], [[De sópitu Susan]] , y en [[La demostración de Steve Harvey]]. Ella tamién apaeció en Steven Spielberg 's El mundu perdíu y Jan De Bont's Speed 2: Cruise Control, según otres películes como Esperimentu Filadelfia II como Jess dempués de Courteney Cox, de la función. Fora del mundu del cine y la televisión, trabayó colos veteranos de guerra, y recibió un premiu de la Orde Militar del Corazón Púrpura en 1996 pa esmolecese polos veteranos mancaos == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{NF|1964||Holden, Marjean}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Minneapolis]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 4plfx8ruiuj7akl4pouwdna5tyb0n78 0 57148 3709349 3708902 2022-08-18T13:44:12Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Michelle Hurst}} {{persona}} '''Michelle Hurst''' {{nym}} ye una actriz d'Estaos Xuníos, meyor conocida pol so rol como Miss Claudette Pelage na primer temporada de la serie de comedia dramática de [[Netflix]], ''[[Orange Is the New Black]]''. == Vida y carrera == Nació en [[Brooklyn]], y asistió al [[Mount Holyoke College]].<ref>[https://www.imdb.com/name/nm0403630/bio "Biography for Michelle Hurst", IMDB, 19 de xunetu de 2013]</ref> Empezó la so carrera en teatru y amás fixo apaiciones en televisión y cine na década de 1990. Ye conocida por interpretar dellos roles nel show televisivu ''[[Law & Order]]''. Foi coprotagonista en filmes como ''[[Airheads]]'', ''[[Smoke]]'', ''[[Stepmom]]'' y ''[[Sherrybaby]]''. Interpretó a Miss Claudette Pelage na primer temporada de la serie, ''[[Orange Is the New Black]]'' en 2013.<ref>{{cita web|url=http://blogs.indiewire.com/shadowandact/watch-danielle-brooks-laverne-cox-uzo-aduba-dascha-polanco-vicky-jeudy-in-4-orange-is-the-new-black-clips |títulu=Watch Danielle Brooks, Laverne Cox, Uzo Aduba, Dascha Polanco, Vicky Jeudy In 4 'Orange Is the New Black' Clips&#124;Shadow and Act |editorial=Blogues.indiewire.com |fecha= |fechaaccesu=21 de xunu de 2014}}</ref> Esti papel valió-y, xuntu col repartu principal, un [[premiu Satellite]] al meyor repartu nuna serie de televisión. Na Navidá del 2013, sufrió delles feríes por cuenta de un accidente n'autu.<ref>{{cita web|url=http://variety.com/2014/tv/news/orange-is-the-new-black-actress-seriously-injured-stars-ask-for-donations-1201061276/ |títulu=‘Orange is the New Black’ Actress Seriously Injured, Stars Ask for Donations |editorial=Variety |fecha=16 de xineru de 2014 |fechaaccesu=21 de xunu de 2014}}</ref> Tuvo en coma inducíu mientres 16 díes por que los doctores pudieren realizar ciruxíes cerca del so escayu.<ref>{{cita web|url=http://www.tmz.com/2014/01/16/orange-is-the-new-black-michelle-hurst-car-accident-coma/ |títulu='Orange Is the New Black' Star Michelle Hurst - Seriously Injured in Car Accident, Prestái in Medically-Induced Coma |editorial=TMZ.com |fecha=16 de xineru de 2014 |fechaaccesu=21 de xunu de 2014}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.eonline.com/news/500425/orange-is-the-new-black-s-michelle-hurst-wakes-up-from-coma-after-car-accident?utm_medium=rssfeeds |títulu=Orange Is the New Black's Michelle Hurst Wakes Up From Coma After Car Accident &#124; Y! Online UK |editorial=Eonline.com |fecha= |fechaaccesu=21 de xunu de 2014}}</ref> == Filmografía == === Películes === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu!! Títulu!! Rol !! Notes |- | 1989 || ''[[Born on the Fourth of July]]'' || Reporter #2 || |- | 1994 || ''[[Airheads]]'' || Yvonne || |- | 1995 || ''[[Smoke]]'' ||Tía Em || |- | 1995 || ''[[Blue in the Face]]'' || Statistician || |- | 1996 || ''[[I Shot Andy Warhol]]'' || Nedicks Manager || |- | 1997 || ''[[Office Killer]]'' || Kate || |- | 1998 || ''[[Stepmom]]'' || Enfermera|| |- | 2001 || ''[[Just Visiting]]'' || Pawnshop Broker || |- | 2003 || ''[[In the Cut]]'' || Maestra|| |- | 2003 || ''[[Life on the Line]]'' || Dr. Morgan || Película de televisión |- | 2004 || ''[[Poster Boy]]'' || Profesora Silver || |- | 2006 || ''[[Sherrybaby]]'' || Dorothy Washington || |- | 2008 || ''[[Choke]]'' || Shapely Nurse || |- | 2010 || ''[[A Little Help]]'' || Eileen || |- | 2010 || ''[[All Good Things]]'' || Newscaster || |- | 2011 || ''[[I Don't Know How She Does It]]'' || Enfermera|| |- | 2012 || ''[[Frances Ha]]'' || Manager del teatru || |- | 2014 || ''[[Hard Sell]]'' || Enfermera Parker || |} === Televisión === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu!! Títulu!! Rol !! Notes |- | 1995 || ''[[New York Undercover]]'' || Ms. Ellis || Episodiu: "Brotherhood" |- | 1995 || ''[[New York News]]'' || ER Nurse || Episodiu: "Welcome Back Cotter" |- | 1996 || ''[[Law & Order]]'' || Ms. Nevins || Episodiu: "Corpus Delicti" |- | 1997 || ''[[Law & Order]]'' || Public Defender || Episodiu: "We Like Mike" |- | 1998 || ''[[Law & Order]]'' || Pizza Lady || Episodiu: "Monster" |- | 2000 || ''[[Law & Order: Special Victims Unit]]'' || Gloria Milton || Episodiu: "The Third Guy" |- | 2000 || ''[[Cosby]]'' || Ms. Summers || Episodiu: "Thursday's Child" |- | 2000 || ''[[Sex and the City]]'' || Enfermera|| Episodiu: "Running with Scissors" |- | 2000 || ''[[Law & Order: Special Victims Unit]]'' || Trabayadora Social d'ACS || Episodiu: "Legacy" |- | 2001 || ''[[Law & Order]]'' || Simone Adams || Episodiu: "School Daze" |- | 2002 || ''[[Law & Order: Criminal Intent]]'' || Audrey || Episodiu: "The Pilgrim" |- | 2003 || ''[[Law & Order: Special Victims Unit]]'' || Vita Weldon || Episodiu: "Desperate" |- | 2004 || ''[[Rescue Me (serie de televisión d'Estaos Xuníos)|Rescue Me]]'' || Case Worker || Episodiu: "Revenge" |- | 2004 || ''[[Third Watch]]'' || Judge Connie Allen || Episodiu: "Leap of Faith" |- | 2009 || ''[[The Good Wife]]'' || Judge Hester James || Episodiu: "Home" |- | 2010 || ''[[Blue Bloods (TV series)|Blue Bloods]]'' || Councilwoman Collins || Episodiu: "Re-Do" |- | 2012 || ''[[NYC 22]]'' || Deputy Chief Rosalind Adamczyk || Episodiu: "Samaritans" |- | 2013 || ''[[Orange Is the New Black]]'' || Miss Claudette Pelage || 12 episodios |- | 2014 || ''[[Broad City]]'' || Mary || Episodiu: "Destination Wedding" |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome}} {{NF|1942||Hurst, Michelle}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 4s8l5v7wrijrkks44iqh0sb40yyhjqf 0 57250 3709937 3407885 2022-08-19T09:28:12Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Penny Johnson Jerald}} {{persona}} '''Penny Johnson Jerald''' (nacida'l [[14 de marzu]] de [[1961]]) ye una actriz d'[[Estaos Xuníos]], acreditada de cutiu col nome de '''Penny Johnson'''. Ye conocida pola so actuación como Kasidy Yates na serie ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]''. En 2011 xunir al repartu de la cuarta temporada de la serie ''[[Castle]]'', de la cadena [[American Broadcasting Company|ABC]], como la nueva capitana de la 12ª Comisaría, Victoria "Iron" Gates.<ref name=Castle>{{cita web | apellíu = Bryant | nome = Adam | títulu = ''Castle'' Exclusive: Meet Castle and Beckett's New Captain! | url = http://www.tvguide.com/News/Castle-New-Captain-Penny-Johnson-1035235.aspx | publicación = ''TVGuide'' | añu = 2011 | fechaaccesu = 13 de xunetu de 2011}}</ref> == Filmografía == === Cine === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu ! Títulu ! Papel ! class="unsortable" | Notes |- |1984 |''[[Swing Shift (filme)|Swing Shift]]'' |Genevieve | |- |1984 |''{{sortname|The|Hills Have Eyes Part II}}'' |Sue | |- |1991 |''Goin' to Chicago'' |Darlene | |- |1993 |''[[Fear of a Black Hat]]'' |Re-Re | |- |1993 |''[[What's Love Got to Do with It (filme)|What's Love Got to Do with It]]'' |Lorraine Taylor | |- |1994 |''[[Molly & Gina]]'' |Maria | |- |1995 |''Automatic'' |Julia Rodriguez | |- |1997 |''[[Absolute Power (filme)|Absolute Power]]'' |Laura Simon | |} === Televisión === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu ! Títulu ! Papel ! class="unsortable" | Notes |- |1983 |''[[American Playhouse]]'' |Jill Hatch |Episodiu: "The Files on Jill Hatch: Part 1" |- |1984 |''{{sortname|The|Falsante|nolink=1}}'' |Michelle |Película de TV |- |1984 |''[[T. J. Hooker]]'' |Lisa Cody |Episodiu: "Anatomy of a Killing" |- |1984 |''[[Hill Street Blues]]'' |Jackie DeWitt |Episodiu: "Blues for Mr. Green" |- |1984-1986 |''{{sortname|The|Paper Chase|The Paper Chase (TV series)}}'' |Vivian Conway |Regular role (17 episodios) |- |1985 |''{{sortname|The|Jeffersons}}'' |Donelle |Episodiu: "Last Dance" |- |1985 |''{{sortname|The|Grand Baby|nolink=1}}'' |Betty |Película de TV |- |1985 |''[[Simon & Simon]]'' |Hanna McKenzie |Episodiu: "Out-of-Town Brown" |- |1986 |''[[General Hospital]]'' |Debbie |TV series |- |1987 |''1st & Ten: The Championship'' |Phyllis |episodios: "The Comeback Trail", "Illegal Use of Love", "The Bulls Change Hands" |- |1987 |''[[Women in Prison (TV series)|Women in Prison]]'' |Patty |Episodiu: "Walk This Way" |- |1988 |''[[Simon & Simon]]'' |Evelyn Jacobson / Doris Beeman |Episodiu: "Zen and the Art of the Split-Finger Fastball" |- |1989 |''[[Homeroom (TV series)|Homeroom]]'' |Virginia Harper |Main role (13 episodios) |- |1989 |''[[Tour of Duty (TV series)|Tour of Duty]]'' |Jan Hudson |Episodiu: "For What It's Worth" |- |1989 |''[[She's the Sheriff]]'' |Dorothy |Episodiu: "Divorce, Wiggins Style" |- |1990 |''[[Freddy's Nightmares]]'' |Elaine Alamo |Episodiu: "Life Sentence" |- |1990 |''[[Coach (TV series)|Coach]]'' |Susan |Episodiu: "The Day That Moses Came to Town" |- |1990 |''[[Kaleidoscope (1990 película)|Kaleidoscope]]'' |Paula |Película de TV |- |1990 |''Night Visions'' |Luanne |Película de TV |- |1990 |''[[Parker Lewis Can't Lose]]'' |Ms. Miriam Donnelly |Episodiu: "Teacher, Teacher" |- |1991 |''[[Columbo]]'' |Maxine Jarrett |Episodiu: "Caution: Murder Can Be Hazardous to Your Health" |- |1992-1998 |''{{sortname|The|Larry Sanders Show}}'' |Beverly Barnes |Main role (82 episodios) |- |1993 |''[[Class of '61]]'' |Lavinia |Película de TV |- |1993 |''[[Empty Cradle]]'' |Gail Huddle |Película de TV |- |1994 |''[[Star Trek: The Next Generation]]'' |Dobara |Episodiu: "[[Homeward (Star Trek: The Next Generation)|Homeward]] |- |1995-1999 |''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'' |[[List_of_recurring_Star_Trek:_Deep_Space_Nine_characters#Yates.2C_Kasidy|Kasidy Yates]] |Papel recurrente (15 episodios) |- |1996 |''{{sortname|The|Road to Galveston|nolink=1}}'' |Laney Roosevelt |Película de TV |- |1996 |''[[Grace Under Fire]]'' |Bailey Alford |episodios: "Love Thy Neighbor", "Pregnant Pause" |- |1996 |''Death Benefit'' |Sylvia Guzman |Película de TV |- |1996 |''{{sortname|The|Writing on the Wall|nolink=1}}'' |Geraldine |Película de TV |- |1997 |''[[Cosby]]'' |Penny |Episodiu: "Brave New Hilton" |- |1997 |''{{sortname|The|Gregory Hines Show}}'' |Elizabeth |Episodiu: "Pilot" |- |1998-1999 |''[[ER (TV series)|ER]]'' |Nurse Practitioner Lynette Evans |Papel recurrente (9 episodios) |- |1999 |''{{sortname|A|Secret Life|A Secret Life (película)}}'' |Hope |Película de TV |- |2000 |''{{sortname|The|Color of Friendship}}'' |Roscoe Dellums |Película de TV |- |2000 |''Deliberate Intent'' |Laura Harmon |Película de TV |- |2000 |''[[Family Law (TV series)|Family Law]]'' |Christine Webber |Episodiu: "Family Values" |- |2001 |''{{sortname|The|X-Files}}'' |Dr. Hellura Lyle |Episodiu: "[[Aguamala (The X-Files)|Aguamala]]" |- |2001 |''{{sortname|The|Practice}}'' |Atty. Laura Garrett |Episodiu: "Awakenings" |- |2001 |''[[Citizen Baines]]'' |Denise Willis |Episodiu: "A Day Like Non Other" |- |2001-2004 |''[[24 (TV series)|24]]'' |[[Sherry Palmer]] |Regular role (45 episodios) |- |2003 |''DC 9/11: A Time of Crisis'' |[[Condoleezza Rice]] |Película de TV |- |2003 |''[[Frasier]]'' |Carol |Episodiu: "Maris Returns" |- |2005-2006 |''[[Eve (TV series)|Eve]]'' |Beverly Williams |Papel recurrente (4 episodios) |- |2006 |''[[Law & Order]]'' |Ms. Booker |Episodiu: "Choice of Evils" |- |2006 |''{{sortname|The|Path to 9/11}}'' |Condoleezza Rice |TV miniseries |- |2007 |''{{sortname|The|4400}}'' |Rebecca Parrish |episodios: "[[One of Us (The 4400)|One of Us]]", "[[Tiny Machines]]", "[[The Great Leap Forward (The 4400)|The Great Leap Forward]]" |- |2007-2008 |''[[October Road]]'' |Dean Leslie Etwood |Papel recurrente (10 episodios) |- |2009 |''[[NCIS (TV series)|NCIS]]'' |Joanne Torrence |Episodiu: "Endgame" |- |2010 |''[[NCIS (TV series)|NCIS]]'' |Joanne Torrence |Episodiu: "Flesh and Blood" |- |2010 |''[[Bones (TV series)|Bones]]'' |Rachel Adams |Episodiu: "The X in the File" |- |2011-2014 |''[[Castle (TV series)|Castle]]'' |[[List_of_Castle_characters#Victoria_Gates|Capt. Victoria Gates]] |Papel regular (76 episodios) |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1961||Johnson Jerald, Penny}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 67lzj5w162zz4ln1un8yy5buoiu8ihi 0 57267 3709229 3708804 2022-08-18T13:29:22Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|JoJo}} {{persona}} '''Joanna Noëlle "JoJo" Levesque'''<ref>During a fanquiz on the podcast [https://soundcloud.com/shaneandfriends/episode-122-jojo#t=55:05 Shane and Friends] JoJo says her real Name is Joanna Noëlle Levesque and is mad about the false Wikipedia informations.</ref> (n. [[Brattleboro (Vermont)|Brattleboro]], [[Vermont]], [[Estaos Xuníos]]; [[20 d'avientu]] de [[1990]]) ye una [[cantautora]] [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] de [[R&B|Pop/R&B]], [[baillarina]], productora musical y [[actriz]]. Dempués de competir mientres la so infancia nel programa de televisión, ''America's Most Talented Kids'', el productor ''Vincent Herbert'' pidió-y a una audición sol sellu [[Blackground Records]]. Ella saltó a la fama dempués de llanzar el so álbum debú, ''[[Jojo (álbum)|JoJo]]'', que debutó nel #4 nel [[Billboard 200]] en [[xunu de 2004]], con unes ventes de 95.000 copies y vendiendo más de 3 millones de copies en tol mundu. El primer senciellu del álbum, «[[Leave (Get Out)]]», foi llanzáu en [[febreru de 2004]] y xubió al #12 nel [[Billboard Hot 100]], más tarde foi certificáu con Discu d'Oru pola [[RIAA]]. El senciellu amontóse 5 selmanes como númberu 1 nel [[Billboard|Billboard Top 40]], convirtiéndola nuna de les solistes más nueves a tener un númberu unu nos [[Estaos Xuníos]]. JoJo tamién tien una carrera como [[actuación|actriz]], faciendo la so primer apaición en televisión nel programa ''The Bernie Mac Show''. En [[2006]] fixo'l so debú nel cine protagonizando les esitoses películes, ''[[Aquamarine (película)|Aquamarine]]'' y ''[[RV (película)|RV]]''. El so segundu álbum, ''[[The High Road]]'', foi llanzáu'l [[17 d'ochobre]] de [[2006]], y debutó nel númberu trés del [[Billboard 200]] cola primer selmana en ventes de 108.000 copies solo nos [[Estaos Xuníos|EE.UU]] y vendiendo más de 2 millones de copies en tol mundu. El primer senciellu del álbum, «[[Too Little Too Late]]», foi llanzáu en [[agostu de 2006]] y algamó el númberu trés nel [[Billboard Hot 100]]. El senciellu foi certificáu platino pola [[RIAA]]. En [[2008]] foi la host de ''The Ultimate Prom'' y apaeció na película, ''True Confessions of a Hollywood Starlet'' que-y valió una nominación nos ''Poptastic Awards''. El so primera [[mixtape]] ''[[Can't Take That Away from Me]]'' foi llanzáu puramente a la revista ''[[Rap-Up]]'' el [[7 de setiembre]] de [[2010]]. El [[mixtape]] ye totalmente esperimental y nun reflexa'l material que va tar nel so próximu álbum; el cual dende'l 2008 tuvo trabayando nel so tercer álbum d'estudiu, pero conflicto col so discográfica y maduror personal retrasaron el llanzamientu hasta [[2014]], xunto a supuestos cantares peneraos y los sos dos senciellos oficiales «[[Disaster (cantar)|Disaster]]» y «[[Demonstrate]]». N'avientu de 2012 llanzó al mercáu'l so segundu mixtape ''[[Agápē]]'', col que pretende encurtiar la espera del so futuru tercer álbum d'estudiu.<ref>http://thatgrapejuice.net/2012/11/jojo-announces-mixtape-agape/</ref> == Primeros años == JoJo nació en [[Brattleboro (Vermont)|Brattleboro]], y crióse en [[New Hampshire|Keene]], [[New Hampshire]] y [[Foxborough]], [[Massachusetts]]. Tien ascendencia irlandesa, polaca, francesa, escocesa, y [[Nativu Americanos (O S Census)|nativu americanu]]. Crióse nun apartamentu d'un cuartu en [[Foxborough]], d'una familia de baxos ingresos. El so padre cantaba como hobby y la so madre cantaba nun coru de la [[ilesia católica]] y formóse nel teatru musical. Los sos padres divorciáronse cuando ella tenía tres años. Mientres los sos primeros años, JoJo escuchó que la so madre practicaba himnos. Ella empezó a cantar cuando tenía dos años y tres meses d'edá, asonsañando, de too, dende cantares de trubiecu hasta cantares de [[R&B]], [[Jazz]] y [[Soul]]. Nel show d'[[A&Y Network|A&Y]], ''Child Stars III: Teen Rockers'', la so madre dixo que tenía un talentu llende de coeficiente intelectual. Cuando yera neña, JoJo esfrutó asistiendo a festivales nativos americanos y actuó en teatros profesionales a nivel llocal. A los 7 años, JoJo apaeció nel programa de televisión, ''Kids Say the Darnedest Things: On the Road in Boston'' col comediante y actor d'Estaos Xuníos [[Bill Cosby]] y cantó un cantar de la cantante [[Cher]]. Dempués de audicionar nel programa de televisión, ''Destination Stardom'', JoJo cantó los hits de [[1967]] «[[Respect (cantar)|Respect]]» y «Chain of Fools» d'[[Aretha Franklin]]. Poco dempués, ''[[The Oprah Winfrey Show]]'' poner en contautu con ella, convidándola a cantar. Ella cantó, ''Maury'', cantar que cantó más tarde n'unu de los episodios de ''America's Most Talented Kids'', según n'otros programes. Ella declaró que "cuando se trata de cantar, nun tengo nengún mieu". == Carrera musical == === 2001—2005: entamos, ''JoJo'' y primeros ésitos === <small>''Artículu Principal:''</small> [[JoJo (álbum)]] A los 6 años d'edá, a JoJo ufiertóse-y un contratu discográficu, pero'l so madre refugar porque creía que JoJo yera demasiáu nuevu pa una carrera musical. Apaeció en programes d'entrevistes y nel ''McDonald's Gospel Fest'' cantando un cantar de [[Whitney Houston]], «I Believe In You and Me» y compitiendo nel programa de televisión, ''America's Most Talented Kids'', pero nun llogró ganar el concursu y perdió cola concursante Diana DeGarmo. Pero'l productor ''Vincent Herbert'' direutor de la empresa, ''Da Family Entertainment'' poner en contautu con ella y pidió-y que fixera una audición pal sellu [[Blackground Records]]. Mientres la so audición pa ''Barry Hankerson'', Hankerson díxo-y que l'espíritu de la so sobrina, la cantante Aaliyah, llevar a él. Depués robló col sellu, y empezó a grabar colos productores musicales [[The Underdogs]] y Soulshock & Karlin. Dar de JoJo, grabaos en [[2001]], disponen de versiones de cantares [[soul]] y [[R&B]], incluyendo los cantares de Wilson Pickett, «Mustang Sally» (1986), «It Ain't Always What You Do (It's Who You Let See You Do It)» (1989) d'[[Etta James]], «Chain of Fools» (1968) y «The House That Jack Built» (1969) d'[[Aretha Franklin]], «See Saw» (1956) de The Moonglows, «Superstition» (1972) de [[Stevie Wonder]], y «Shakey Ground» (1975) de [[The Temptations]]. En [[2003]], a los 12 años, JoJo roblara un contratu con [[Blackground Records]] y empezó a trabayar con dellos productores nel so álbum debú. El so senciellu debú «[[Leave (Get Out)]]» foi llanzáu en [[febreru de 2004]] y certificáu platino. Antes del llanzamientu del álbum, JoJo embarcar na so xira per primer vegada, el ''Cingular Buddy Bash'' con [[Fefe Dobson]], [[Young Guns]] y [[Zebrahead]]. La visita foi a nueve centros comerciales empecipiando nel ''Northlake Mall'' d'[[Atlanta]] y terminando en ''South Shore Plaza''. Cuando'l senciellu algamó'l númberu unu nel [[Billboard|Billboard Top 40]], convirtiéndola nuna de les solistes más nueves en tener un númberu unu nos [[Estaos Xuníos]]. El primer senciellu foi nomáu a ''Meyor Nuevu Artista'' nos [[MTV Video Music Awards 2004]], que fizo a JoJo la más nueva candidata d'esta concesión. El so primer álbum, discu de platín, ''[[JoJo (álbum)|JoJo]]'', llogró'l cuartu puestu na [[Billboard 200]] de los [[Estaos Xuníos]] y el númberu diez nel ''Top R&B/Hip-Hop Albums'', vendiendo cerca de 107.000 copies y llegar a los cuarenta primeres posiciones del [[Reinu Xuníu]]. JoJo co-escribió dos de los cantares del álbum, según escribió y coprodujo una tema completa. En [[avientu de 2004]] foi nomada a ''Nuevu artista del Añu'' y pol senciellu del añu nos [[Billboard|Premios Billboard]] de la música. Tamién ye l'artista más nueva en ser nomada en dichos premios.<ref name=riaa>{{cita web |url=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?table=SEARCH |títulu=RIAA – Searchable Database |fechaaccesu=10 de setiembre de 2008 |obra=[[Recording Industry Association of America|RIAA]]}}</ref> El so segundu senciellu, certificáu oru «[[Baby It's You (cantar de JoJo)|Baby It's You]]» - que cunta cola collaboración del raperu [[Bow Wow (raperu)|Bow Wow]] - algamó'l númberu ventidós nos Estaos Xuníos y el númberu ocho nel [[Reinu Xuníu]]. El postreru senciellu del álbum homónimu, «[[Not That Kinda Girl (cantar de JoJo)|Not That Kinda Girl]]», foi llanzáu en [[2005]] y algamó el númberu ochenta y cinco n'[[Alemaña]]. A mediaos de [[2005]] el raperu Eminem mentó a JoJo nel so cantar «[[Ass Like That]]» xuntu con munchos otros populares celebridaes femenines adolescentes d'esi momentu. A finales de [[2004]], JoJo participó en «[[Come Together Now]]», un senciellu de caridá en beneficiu de les víctimes del [[Tsunami de 2004]] y el [[Furacán Katrina]] d'entamos de [[2005]]. Esi añu, foi solicitada pola Primer Dama, [[Laura Bush]] pa llevar a cabu una presentación na [[Navidá]] de 2004 en [[Washington D.C.|Washington]], tresmitíu por [[TNT]] y entamada pol Dr. Phil y la so esposa Robin McGraw. A pesar de realizar otros eventos pal [[Partíu Republicanu de los Estaos Xuníos|Partíu Republicanu]], qu'afirmó que ''"nun ta acordies coles coses que'l presidente [[George W. Bush]] fixo na oficina. Voi dexar les coses asina"''. JoJo entamó y realizó el conciertu ''Hope Rocks Concert'' en [[2005]] pa beneficiar a ''City of Hope Cancer Center'' y ser co-anfitriona de la cuenta regresiva de [[TV Guide|TV Guide Channel]] a los [[Premios Grammy]] para [[xineru de 2006]].<ref>{{cita web |url=http://www.gospelcity.com/dynamic/news-articles/gospel_news/136 |títulu=Christmas in Washington featuring Ruben Studdar on TNT |fechaaccesu=13 de mayu de 2007 |obra=GospelCity.com |fecha=15 d'avientu de 2004}}</ref> === 2006—2007: ''The High Road'' y afitamientu === <small>''Artículu Principal:''</small> [[The High Road]] El segundu álbum de JoJo, ''[[The High Road]]'', foi llanzáu'l [[17 d'ochobre]] de [[2006]]. L'álbum debutó nel númberu trés de la [[Billboard 200]] de los Estaos Xuníos. Foi producíu por [[Scott Storch]], [[Swizz Beatz]], JR Rotem, Corey Williams, Soulshock & Karlin y Ryan Leslie. Recibió crítiques xeneralmente positives. JoJo diz qu'esti álbum realmente amuesa cómo creció na so música y ella siéntese más confiada na so voz y nes coses sobre les que canta.<ref name=autogenerated3>{{enllaz rotu|{{cita web |url=http://www.voanews.com/english/archive/2006-07/2006-07-31-voa53.cfm|títulu=Teen Singing Star JoJo Set to Release New Album}}|http://www.voanews.com/english/archive/2006-07/2006-07-31-voa53.cfm}}</ref> [[Ficheru:BillboardLogo2013.svg|L'álbum ''The High Road'' -y contrago el so senciellu más esitosu nos Estaos Xuníos, «[[Too Little Too Late]]» saltó del númberu setenta y seis al númberu trés de la [[Billboard Hot 100]].|200px|left|thumb]] Nel [[branu]] de [[2006]], el primer senciellu del so segundu álbum, «[[Too Little Too Late]]», foi llanzáu a les estaciones de radio. Rompió un récor na [[Billboard Hot 100]], pasando del númberu 76 al númberu 3 nuna selmana; esto fuera realizáu enantes por [[Mariah Carey]] col so senciellu de [[2001]], «[[Loverboy (cantar de Mariah Carey)|Loverboy]]». El senciellu vendió 821.000 mil copies dixitales hasta marzu de 2007. «[[How to Touch a Girl]]», foi publicáu como'l segundu senciellu del álbum, pero esperimentó menos ésitu. Nun pudo ingresar a la [[Billboard Hot 100]] y algamó el númberu setenta y seis de la [[Billboard Pop 100]]. JoJo describe'l cantar como una de les sos favorites de ''[[The High Road]]'' y foi escrita por ella mesma. El [[16 de marzu]] de [[2007]], La ''Second JammX Kids All Star Dance Special'' llanzó un nuevu cantar de JoJo titulada «[[Anything (cantar de JoJo)|Anything]]», que ye un cover del senciellu de [[1982]] de [[Toto (banda)|Toto]], «África», pero nun cuntaba con un video musical. L'álbum vendió más de 550.000 mil copies nos Estaos Xuníos y foi certificáu oru pola [[RIAA]].<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/bbcom/news/article_display.jsp?vnu_content_id=1003154972 |títulu=All Timberlake, All The Time On Billboard Charts |fechaaccesu=19 de xunu de 2009 |apellíu=Cohen |nome=Jonathan |fecha=21 de setiembre de 2006 |obra=Billboard}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/song/jojo/leave-get-out/8439240#/news/little-women-1003254949.story |títulu='Little' Women |fechaaccesu=19 de xunu de 2009 |apellíu=Cohen |nome=Jonathan |fecha=15 d'ochobre de 2006 |obra=Billboard|urlarchivu=https://archive.is/0YvB|fechaarchivu=31 de xunetu de 2012}}</ref><ref name="anything">{{cita web|url=http://www.ukmix.org/reviews/release.php?release_id=11151 |títulu=Reviews – JoJo – Anything |editorial=UKMIX |fecha=7 de mayu de 2007 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011}}</ref> El [[20 de xunetu]] de [[2007]], JoJo respondió al cantar «[[Beautiful Girls (cantar de Sean Kingston)|Beautiful Girls]]» de [[Sean Kingston]] el cual peneróse n'Internet llamada «Beautiful Girls Reply». Debutó nel númberu 39 nel [[Billboard|Billboard Top Rítmica 40]] un mes dempués. JoJo dexó un mensaxe qu'ella quería que los sos fans d'entrada decidieren ente «Coming for You» o «Let It Rain» como'l siguiente tercer senciellu de ''[[The High Road]]''. Tamién indicó que taría de xira nel branu de [[2007]] nos [[Estaos Xuníos|EE.XX.]] y [[Europa]] en sofitu de ''[[The High Road]]''.<ref name=autogenerated4>{{cita web |url=http://concreteloop.com/2007/07/who-sang-it-better-jojo-vs-sían-kingston|títulu=WHO SANG IT BETTER? JOJO VS. SÍAN KINGSTON}}</ref><ref name="reply">{{cita web|url=http://www.mariah-charts.com/chartdata/PJoJo.htm |títulu=Chart Data: JoJo |editorial=Mariah-charts.com |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011}}</ref> Anque nun hubo una xira oficial, realizó presentaciones en direuto como parte del ''Six Flags Starburst Thursdays Nights Concerts'' mientres el branu de 2007. En dalgunos d'estos programes incluyóse popurrís de los sos cantares favoritos de [[Beyoncé]] («[[Déjà Vu (cantar de Beyoncé)|Déjà Vu]]»), [[Kelly Clarkson]] («[[Since O Been Gone]]»), SWV, «[[Gnarls Barkley]]», [[The Jackson 5]], [[Justin Timberlake]] («[[My Love (cantar de Justin Timberlake)|My Love]]»), [[Maroon 5]], [[Usher]], [[Carlos Santana]], [[Jill Scott]], [[Michael Jackson]], [[George Benson]], Musiq Soulchild, y [[Amy Winehouse]] («[[Rehab (cantar de Amy Winehouse)|Rehab]]», que sustitúi'l títulu por "Boston"). En [[payares de 2007]], salió de tour por [[Brasil]] nel ''Live Pop Rock Brasil''. El [[1 d'avientu]] de [[2007]], JoJo ganó'l Boston Music Award Nacional Vocalista Femenina del Añu por «Too Little Too Late». A finales de [[2007]] JoJo indicó qu'ella tuviera escribiendo cantares pal so tercer álbum, que saldría cuando cumpliera dieciocho años. Ella quier que los sos fans puedan ver creciendo na so música.<ref>{{enllaz rotu|{{cita web|url=http://www.sixflags.com/national/footerNav/starburstconcerts.aspx/|títulu=Bring your family and get ready to rock… As Six Flags Kicks Off Its STARBURST Thursday Night Concert Series presented by got2b & CampusDoor|fechaaccesu=19 de xunu de 2007 |fecha=19 de xunu de 2007}}|http://www.sixflags.com/national/footerNav/starburstconcerts.aspx/}}</ref><ref name="Youtube1">{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=Nub0x7gzVsE|títulu=JoJo – My Love|fechaaccesu=4 de setiembre de 2009 |fecha=4 de setiembre de 2009 |editorial=Youtube}}</ref><ref name="Youtube2">{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=OAN5HxIgSiw|títulu=JoJo – Deja Vu (Live) |fechaaccesu=4 de setiembre de 2009 |fecha=4 de setiembre de 2009 |editorial=Youtube}}</ref><ref name="Youtube3">{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=9Cp3FjQAkZ4|títulu=JoJo – "Since O Been Gone" |fechaaccesu=4 de setiembre de 2009 |fecha=4 de setiembre de 2009 |editorial=Youtube}}</ref><ref name="BMA">{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=nev08rTX45k |títulu=JoJo Winning at the Boston Music Awards |fechaaccesu=2 d'avientu de 2008 |fecha=2 d'avientu de 2008}}</ref><ref>{{cita web|url=http://bostonist.com/2007/12/01/quick_hit_your.php|títulu=Quick Hit: Your 2007 BMA Winners|fechaaccesu=28 de febreru de 2009 |fecha=1 d'avientu de 2007}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.boston.com/ae/celebrity/articles/2007/11/10/jojo_is_a_girl_who_thinks_she_is_a_winner/|títulu=JoJo is a girl who thinks she is a winner|fechaaccesu=10 de payares de 2007 |fecha=10 de payares de 2007 | obra=The Boston Globe | first1=Carol | last1=Beggy | first2=Mark | last2=Shanahan}}</ref><ref name="Album">{{cita web |url=http://concreteloop.com/2008/02/music-news-danity-kane-info-jojo-working-on-3rd-album-amerie-to-sign-with-def-jam|títulu=JoJo working on 3rd album |fechaaccesu=14 de febreru de 2008 |fecha=14 de febreru de 2008}}</ref><ref>{{cita web|url=http://concreteloop.com/2008/02/music-news-danity-kane-info-jojo-working-on-3rd-album-amerie-to-sign-with-def-jam|títulu=MUSIC NEWS: DANITY KANE ALBUM COVER / JOJO WORKING ON ALBUM / AMERIE & DEF JAM?|fechaaccesu=14 de febreru de 2008 |fecha=14 de febreru de 2008}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.sheknows.com/articles/804278.htm|títulu=JoJo dishes on her new album |fechaaccesu=14 de febreru de 2008 |fecha=14 de febreru de 2008}}</ref> === 2008—2010: periodu de recesión, pleitu discográficu y mixtape === <small>''Artículu Principal:''</small> [[Can't Take That Away from Me]] El [[8 d'abril]] de [[2009]] nuna entrevista con ''Hearst Tower'' pal ''Ultimate Prom'', JoJo indicó que ta escribiendo y produciendo un álbum en [[Boston]] y [[Atlanta]]. Ella axuntó a los productores Tank, DJ Toomp, J. Moss, Toby Gad, The Underdogs, [[Danja]], JR Rotem, Billy Steinberg, Bryan-Michael Cox, Marsha Ambrosius, Madd Scientist, Tony Dixon, Eric Dawkins y J. Gatsby. Pal álbum, ella escribió apenes un cantar. Ella dixo que va ser el so álbum más personal hasta la fecha cola inspiración proveniente d'una rotura romántica d'atopar una nueva rellación, según sentise más sexy y más confiada en convertise nuna muyer. La pista del cantar escritu por JoJo descríbese como un himnu inspirador. El [[30 d'agostu]] de [[2008]], JoJo publicó la so versión propia del cantar «Can't Believe It», que orixinalmente ye interpretada por [[T-Pain]]. El [[1 de setiembre]], JoJo diz que'l so álbum sería publicáu a fines de [[2009]]. En 2008, el cantante de R&B [[Ne-Yo]] realizó'l so segundu cover de JoJo, «Baby It's You».<ref name="prom">{{cita web |url=http://www.mypromstyle.com/publics/ultimate_prom|títulu=Prom Dresses, Hairstyles, Shoes And Makeup Tips For Prom - MyPromStyle.com}}</ref><ref name="Rap-Up">{{cita web |url=http://www.rap-up.com/?p=6851|títulu=JoJo Wants ‘Everything' on Third Album |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008 |fecha=8 de xunetu de 2008}}</ref><ref name="nationalledger">{{cita web |url=http://www.nationalledger.com/cgi-bin/artman/exec/view.cgi?archive=27&num=21366|títulu=Joanna Levesque: Jo Jo to Deliver Most Personal Album, All I Want is Everything |fechaaccesu=3 de xunetu de 2008 |fecha=3 de xunetu de 2008}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.youtube.com/watch?v=BzfqIN_5dk8|títulu=Ne-Yo feat JoJo – Miss Independent (maRekkk 2oo8 Remix)}}</ref> El [[14 d'ochobre]] de [[2008]], JoJo cantó l'Himnu Nacional enantes del Xuegu 4 de la Serie de Campeonatu nel Fenway Park en [[Boston]], [[Massachusetts]]. El [[9 d'avientu]] de 2008, JoJo foi nomada nuevamente nos Premios de Música de [[Boston]] por Meyor Artista Pop/R&B del añu, pero'l grupu de cantantes Jada ganó'l premiu. En [[xineru de 2009]] JoJo diz en ''MySpace'' que s'atopa trabayando colos productores Chad Hugo, Jim Beanz y Kenna. En [[abril de 2009]], JoJo afirmó nel so blogue de ''MySpace'' que sigue col sellu Blackground. El cantante y compositor Jovan Dais dixo nuna entrevista que trabajrá con DJ Toomp pal próximu discu de JoJo, comentando: ''"Yo soi bien selectivu al escoyer con quien trabayó. Al mio gústame JoJo. Gústame la so música, gústame la so voz y creo qu'ella ye un verdaderu talentu. Asocediónos crear daqué grande"''. En [[abril de 2009]], JoJo anunció nel so blogue de ''MySpace'' que va tar presente na Northeastern University, y va siguise centrando na so carrera musical. Ella ta a la espera del so sellu discográficu [[Blackground Records]] pa concluyir un nuevu alcuerdu por que ella pueda llanzar el so nuevu álbum.<ref>{{cita web|url=http://jojolevesque.net/jojo-news/jojo-sings-at-fenway|títulu=JoJo sings at Fenway}}</ref><ref name=autogenerated2>{{enllaz rotu|{{cita web |url=http://www.bostonmusicspotlight.com/article.php?id=1708|títulu=Boston Music Spotlight's picks for the 2008 Boston Music Awards |fechaaccesu=31 de xineru de 2009 |fecha=31 de xineru de 2009}}|http://www.bostonmusicspotlight.com/article.php?id=1708}} </ref><ref name="BMA2">{{cita web |url=http://blastmagazine.com/the-magacín/entertainment/2008/12/boston-music-awards-winners/|títulu=Boston Music Awards winners |fechaaccesu=31 de xineru de 2009 |fecha=31 de xineru de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://theneptunes.org/chad-hugo-kenna-are-working-with-jojo/|títulu=Chad Hugo & Kenna are working with JoJo|fechaaccesu=28 de febreru de 2009 |fecha=28 de febreru de 2009}}</ref><ref name="blogs.myspace.com">{{cita web|url=http://blogs.myspace.com/index.cfm?fuseaction=blogue.view&friendId=63557350&blogId=486373381 |títulu=UPDATE 4/30/2009! :) by JOJO on Myspace |editorial=Blogues.myspace.com |fecha=30 d'abril de 2009 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011}}</ref><ref name="singersroom">{{cita web |url=http://www.singersroom.com/interview/artist-v-143.asp|títulu=Jovan Dais – Change 4 Anotha Dais |fechaaccesu=31 de xineru de 2009 |fecha=31 de xineru de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://viewmorepics.myspace.com/index.cfm?fuseaction=viewImage&friendID=63557350&albumID=2009169&imageID=28044305|títulu=JoJo with Jovan Dais in the Studio |fechaaccesu=28 de febreru de 2009 |fecha=28 de febreru de 2009}}</ref> El cantar de JoJo «Note to God» del so segundu álbum [[The High Road]] foi fechu un cover pola cantante filipina Charice.<ref name="top40.about.com">{{cita web|url=http://top40.about.com/b/2009/05/19/charice-releases-note-to-god-can-oprah-make-a-pop-star.htm |títulu=Charice Releases "Note to God" – Can Oprah Make a Pop Star? |editorial=Top40.about.com |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011}}</ref><ref name="charice">{{cita web |url=http://www.nowpublic.com/culture/charice-pempengco-sings-if-i-wrote-note-god-oprah|títulu=Charice Pempengco Sings 'If I Wrote a Note To God' on Oprah |fechaaccesu=21 de mayu de 2009 |fecha=21 de mayu de 2009}}</ref> El [[3 de xunu]] de [[2009]], JoJo indicó na so cuenta de [[YouTube]], que taba esperando al so sellu discográficu a roblar un alcuerdu de distribución pa llanzar el so álbum, pero amás de que terminó los trabayos del próximu álbum. El [[10 de xunu]] de [[2009]] amueses de los sos cantares escritos por Toby Gad «Fearless», «Touch Down» y «Underneath» penerar na rede. JoJo publicó nel so [[MySpace]] oficial: "''Estos cantares nun tán nel álbum nin representen el soníu o la direición d'esti discu''". A mediaos de xunetu, dixo nel so ''Myspace'' que ta escribiendo cantares pa otros artistes y della mesma y cimbla con dellos productores de talentu en [[Los Angeles]].<ref name="RecordDrama">{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=H8wEraBOImw|títulu=TALKING ABOUT THE RECORD DRAMA |fechaaccesu=3 de xunu de 2009 |fecha=3 de xunu de 2009}}</ref><ref name="MyspaceBlogSampler">{{cita web |url=http://blogs.myspace.com/index.cfm?fuseaction=blogue.view&friendId=63557350&blogId=494023899|títulu=There is NON ALBUM SAMPLER |fechaaccesu=10 de xunu de 2009 |fecha=10 de xunu de 2009 |editorial=Myspace}}</ref><ref name="Working">{{cita web |url=http://blogs.myspace.com/index.cfm?fuseaction=blogue.view&friendID=63557350&blogID=500607677|títulu=Working in LA!!! |fechaaccesu=17 de xunetu de 2009 |fecha=17 de xunetu de 2009 |editorial=Myspace}}</ref><ref>{{cita web|url = http://www.singersroom.com/news/4609/JoJo-Lands-New-Distribution-Agreement|títulu = JoJo Lands New Distribution Agreement|fechaaccesu=27 d'avientu de 2009 |fecha=17 d'ochobre de 2009}}</ref> [[Ficheru:Timbaland1292010.png|En 2009 JoJo apaeció nos cantares «Lose Control» y «Timothy Where You Been» del cantante y productor [[Timbaland]].|190px|right|thumb]] Nuna entrevista con ''[[Rap-Up]]'', JoJo, faló sobre'l material que taba creando:''"Quería faer daqué que la xente sería como, 'Wow, esta moza percorrió un llargu camín y ella ta realmente tomando les riendes, yo quería que la xente tenga una idea de lo que soi"'', y que [[Timbaland]], Jim Beanz, [[The Messengers]], Kenna, [[Chad Hugo]] y [[Pharrell Williams]] trabayen nel so nuevu discu por qu'en [[2011]] ella esta llista pa volver y dar los últimos toques nel álbum.<ref name=autogenerated5>{{YouTube|id=20RjIwvrtWA|títulu=JoJo at Pop Goes The World event}}</ref><ref name="thetimbalandbuzz">{{cita web |url=http://www.thetimbalandbuzz.com/2009/11/shock-value-2-tracklisting.html|títulu=Shock Value 2 Tracklisting [UPDATE] |fechaaccesu=1 d'avientu de 2009 |fecha=1 d'avientu de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.rap-up.com/2009/12/21/rap-up-tv-jojo-returns-to-music-part-1/ |títulu=Rap-Up TV: JoJo Returns to Music (Part 1) |editorial=Rap-Up.com |fecha=21 d'avientu de 2009 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.rap-up.com/2009/12/22/rap-up-tv-jojo-reveals-new-album-details-part-2/ |títulu=Rap-Up TV: JoJo Reveals New Album Details (Part 2) |editorial=Rap-Up.com |fecha=22 d'avientu de 2009 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011}}</ref> En [[agostu de 2009]] informóse que JoJo presentó una demanda en [[Nueva York]] en contra del so sellu discográficu, ''Da Family Entertainment'' por ponela en derivar musical. La etiqueta nun la dexaba salir del so contratu o dexar grabar un nuevu álbum, ye por eso que la fecha de llanzamientu del so tercer álbum, retardóse tantos meses. Ella ta tratando con 500.000 dólares los sos problemes llegales y ser lliberada del so contratu. JoJo foi lliberada del so contratu en [[ochobre de 2009]] y finalmente llegó a un alcuerdu nos espedientes de [[Blackground Records]] de que'l so tercer álbum sea distribuyíu por [[Interscope Records]] en [[2011]]. JoJo confirmara esto per mediu de [[Twitter]]. N'avientu de 2009, JoJo apaeció nel álbum [[Shock Value II]] de [[Timbaland]] nos cantares «Lose Control» y «Timothy Where You Been», convirtiéndose nos sos primeros cantares oficiales n'apaecer nun álbum dempués de dos años. Un mes enantes, dixo que taba bien emocionada de tar nel so historial. «Lose Control» foi interpretada nel ''Hard Rock Cafe'' de [[Hollywood]] y nel eventu ''Pepsi Super Bowl Fan Jam 2010''.<ref>http://www.youtube.com/watch?v=gJNitn6m53c</ref><ref>http://www.youtube.com/watch?v=4sSKWNV3Gvk</ref> {{Imaxe múltiple|posición_tabla=left |direición=horizontal |testu=En 2010 apaez nel video musical «The Way You Love Me» de [[Keri Hilson]] y «Favourite DJ» del productor y cantante [[Clinton Sparks]].|semeya1=Keri_Hilson_Supafest_3.jpg |anchu1=180 |semeya2= |anchu2=180 |-} A fines de 2009, JoJo confirmó que taba trabayando con Clinton Sparks y el francés Chester nun mixtape con llanzamientu a fines del [[branu]]. Para [[xunetu de 2010]], confirmó nuna entrevista con Sam Y. Goldberg que va llanzar el so mixtape el próximu mes enantes del tercer álbum. En [[agostu de 2010]], dio una entrevista col sitiu ''Rap-up.com'', pa dar más información avera del [[mixtape]], ''Can't Take That Away From Me'', llanzáu'l [[7 de setiembre]] de [[2010]]. La cantante dixo sobre'l mixtape: ''"Esti mixtape ye más esperimental, tuvi la oportunidá d'esplorar l'aspeutu completu de les coses que m'interesen ya inspírame musicalmente. Considerando que l'álbum, que quería faer discos de música pop y d'ésitos radiales y les coses que me satisfai, pero sobremanera pa ''Jumping Trains'', ye más d'un órganu permanente de trabayu"''. Añedió que'l [[mixtape]] ye más distintu al so tercer álbum. El primer senciellu del mixtape «In The Dark» ye distintu a lo que la xente oyó d'ella. Ella diz alrodiu de «In The Dark»: ''"ye un senciellu bien sensual y hai un matiz de murnia a la mesma vegada"''.<ref name="RapUp2">{{YouTube|id=JZXZUISHLwA|títulu=JoJo Reveals New Album Details (Part 2)}}</ref><ref>{{enllaz rotu|{{cita web|url=http://urbanbackground.com/defglam/?p=7412|títulu=RnB/Pop Singer Jojo Set to Release a Mixtape |fechaaccesu=23 de xunetu de 2010 |fecha=23 de xunetu de 2010}}|http://urbanbackground.com/defglam/?p=7412}} </ref><ref name="Rap-Up2">{{cita web |url=http://www.rap-up.com/2010/08/23/jojo-experiments-with-new-sounds-on-mixtape/|títulu=JoJo Experiments with New Sounds on Mixtape |fechaaccesu=23 de xunetu de 2010 |fecha=23 de xunetu de 2010}}</ref><ref name="Rap-Up3">{{cita web |url=http://www.rap-up.com/2010/08/30/new-music-jojo-in-the-dark/|títulu=New Music: JoJo – ‘In the Dark' |fechaaccesu=27 de xunetu de 2010 |fecha=27 de xunetu de 2010}}</ref> En [[payares de 2010]], JoJo fixo un cameo nel video musical de [[Keri Hilson]] «The Way You Love Me» del so segundu álbum d'estudiu ''Non Boys Allowed'', onde se desempeña como una de los cazadores sexy de les neñes na banda de Keri, xunto a [[Faith Evans]] (Danja), Dawn (Money), según [[Rick Ross]], Columbus Short, y [[Polow Da Don]].<ref>{{cita web|url=http://www.rap-up.com/2010/11/28/video-keri-hilson-f-rick-ross-the-way-you-love-móreme-66647 |títulu=Video: Keri Hilson f/ Rick Ross – ‘The Way You Love Me' |editorial=Rap-Up.com |fecha=28 de payares de 2010 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011}}</ref> N'avientu de 2010, JoJo fixo otru cameo para [[Clinton Sparks]] nel so video debú «Favourite DJ», amás de realizar una collaboración nel cantar «Sucks To Be You» con [[LMFAO]].<ref>{{cita web|autor=Tuesday |url=http://www.clintonsparks.com/my-blogue/2010/12/21/music-video-favorite-dj-feat-jermaine-dupri-dj-class.html |títulu=CLIN2010N SPARKS BETA – my BLOGUE – Music Video: Favorite DJ Feat. Jermaine Dupri & DJ Class |editorial=Clintonsparks.com |fecha=21 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011}}</ref> === 2011—2013: Senciellos promocionales, Agápē y xira per Norteamérica === ''<small>Artículu Principal</small>: [[Disaster (cantar)|Disaster]], [[Demonstrate]], [[Agápē]]'' En febreru de 2011, JoJo xubió un video a [[YouTube]], dando información alrodiu del so próximu tercer álbum d'estudiu. Ella dixo que s'atopaba filmando un video pa un nuevu cantar, titulada «[[Disaster]]», y tamién reveló que camudara'l títulu del álbum de ''All I Want Is Everything'' a ''Jumping Trains'', afirmando qu'ella tenía deseos de "representar daqué distintu, daqué nuevu". El títulu yera "bien simbólicu pa una variedá de razones... pasar de Boston a Los Angeles; la transición de ser una neña a ser una muyer nueva, vivir pola mio cuenta... tomando una direición distinta, musicalmente, y realmente atopábame y acababa de saltar nun nuevu capítulu de la mio vida".<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=wPFSoewSQFA/ JoJo New Album<!-- Bot generated title -->] February 28, 2011. Retrieved July 31, 2013.</ref> En xunu de 2011, ella llanzó una remezcla del cantar «Marvin's Room» del raperu [[Drake (raperu)|Drake]], al traviés de la canal de YouTube del sitio web [[Rap-Up]]. JoJo volvió escribir el cantar dende una perspeutiva femenina pa espresar una frustración escontra un ex-amigu y la so supuesta nueva novia. El cantar llamó enforma l'atención, tantu pol so maduror llírica con referencies al sexu y l'alcohol, según el llinguaxe esplícitu utilizáu. Ente los aponderamientos de los fans y críticos per igual, el mesmu Drake tamién espresó'l so agradecimientu pola so interpretación.<ref>[http://www.rap-up.com/2011/09/13/drake-praises-jojos-marvins-room-remix/ Drake Praises JoJo’s ‘Marvin’s Room’ Remix<!-- Bot generated title -->] September 13, 2011. Retrieved July 31, 2013.</ref> Hasta la fecha, el video atropó más de 35 millones de visites. [[Ficheru:JoJo 2011.jpg|JoJo presentando «Disaster» na xira ''Joe Jonas & Jay Sean''.|200px|left|thumb]] El 29 d'agostu de 2011, «[[Disaster (cantar)|Disaster]]», foi llanzáu nel emisores radiales de los [[Estaos Xuníos]]. El cantar sigo l'estilu similar al de los sos ésitos anteriores, «[[Too Little Too Late]]» y «[[Leave (Get Out)]]», que foi emponderáu pola crítica por non "xubise al carru del synthpop".<ref>[http://popcrush.com/jojo-disaster/ JoJo, 'Disaster' – Song Review<!-- Bot generated title -->] September 1, 2011. Retrieved July 31, 2013.</ref> Pero tamién foi criticáu por nun amosar muncha progresión dempués d'un paréntesis de cinco años. «Disaster» llegó a tar disponible pa la compra al traviés de la descarga dixital en [[iTunes]] el 06 de setiembre de 2011<ref>{{cita web|url=http://www.rap-up.com/2011/08/26/jojo-unveils-disaster-single-cover-itunes-release-date/|títulu=JoJo Unveils ‘Disaster’ Single Cover, iTunes Release Date|fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011|fecha=26 d'agostu de 2011|editorial=Rap-Up.com}}</ref> y debutó nel númberu ochenta y siete de la [[Billboard Hot 100]], pero salió de la llista a la selmana aiguiente. Esto dio a JoJo el so primera senciellu en cinco años, depués del llanzamientu de «[[Too Little Too Late]]» en 2006. El senciellu nun llogró l'ésitu internacional y en sofitu d'él, JoJo participó nos actos d'apertura de la xira [[Joe Jonas & Jay Sean]].<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/articles/photos/live/467892/joe-jonas-plots-us-tour-with-jay-sían|títulu=Joe Jonas Plots O.S. Tour with Jay Sean|fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011|fecha=14 de setiembre de 2009|obra=Billboard}}</ref> JoJo presentó per primer vegada'l cantar en televisión al traviés del programa ''Good Day Dallas'' el 29 de setiembre,<ref>{{cita web|url=http://www.myfoxdfw.com/dpp/good_day/092911-Jojo-Performs-on-Good-Day|títulu=Jojo Performs on Good Day!|fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011|fecha=29 de setiembre de 2011|editorial=Myfoxdfw.com}}</ref> y darréu realizó una pequeña xira promocional llamada ''Pinktober'' col fin de recaldar fondos pa la investigación del cáncer de mama mientres el mes d'ochobre.<ref>{{cita web|url=http://www.jojoonline.com/news/default.aspx?nid=36899&aid=1174&utm_campaign=rss&utm_content=nid_36899|títulu=Jojo : News : Free Jojo Shows To Benefit Breast Cancer At Hard Rock Cafes!|fechaaccesu=16 de xineru de 2012|fecha=18 d'ochobre de 2011|editorial=Jojoonline.com}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.swaggatory.com/2011/10/jojo-performing-live-for-breast-cancer.html?utm_medium=twitter|títulu=Jojo Performing Live for Breast Cancer Awareness|fechaaccesu=16 de xineru de 2012|autor=Zyaire|fecha=19 d'ochobre de 2011|editorial=The Swaggatory}}</ref> Un videu musical pal cantar estrenar na web oficial de JoJo en payares de 2011.<ref>{{cita web|url=https://www.facebook.com/event.php?eid=307746662575402|títulu="Disaster" Music Video Premiere|fechaaccesu=16 de xineru de 2012|editorial=Facebook}}</ref> A principios de 2012, realizó una xira llamada [[Better With You Tour]] cola banda [[Big Time Rush]] mientres 5 feches.<ref>{{cita web|url=http://www.jojoonline.com/events/default.aspx|títulu=JoJo : Events|fechaaccesu=16 de xineru de 2012|editorial=Jojoonline.com}}</ref> Un senciellu promocional, «Sexy to Me», poner a disposición pa la so compra'l 28 de febreru de 2012 en iTunes y [[Amazon]].<ref>{{cita web|url=http://www.amazon.com/Sexy-To-Me/dp/B007A659HQ/ref=sr_1_1?ie=UTF8&qid=1329598537&sr=8-1|títulu=Sexy To Me: Jojo: MP3 Downloads|fechaaccesu=26 de marzu de 2012|editorial=Amazon.com}}</ref> JoJo, con ganes de dir nuna nueva direición col álbum, dio a conocer el cantar «[[Demonstrate]]» el 17 de xunetu de 2012. Suponíase que diba ser llanzáu oficialmente como senciellu al mes siguiente, sicasí, el so llanzamientu foi finalmente refugáu por razones desconocíes a pesar de qu'un video musical foi filmado.<ref>[https://twitter.com/_KatieGallagher/status/226771748090175488 Twitter / _KatieGallagher: @JoJoisthewayUK We will announce]. Twitter.com. Retrieved on 2012-12-13.</ref><ref>[https://twitter.com/jojoistheway JoJo (@JoJoistheway) op Twitter]. Twitter.com. Retrieved on 2012-12-13.</ref><ref>[http://www.vibevixen.com/2012/07/jojo-demonstrate-mature-lyrics-ideal-man/3/ Vixen Chat: JoJo Talks New Single ‘Demonstrate,’ Mature Lyrics and Her Ideal Man <!-- Bot generated title -->] July 20, 2012. Retrieved July 31, 2013.</ref> Producíu pol productor canadiense de hip- hop [[Noah "40" Shebib]], conocíu polos sos frecuentes collaboraciones con Drake (que tamién produció «Marvin's Room»), el cantar marca una etapa más madura, una esploración sexy y sensual de la sexualidá nuna rellación y foi bien recibida pola crítica.<ref>[http://www.mtv.com/news/articles/1690043/jojo-40-new-album.jhtml/ JoJo Had A 'Dream' Of Working With Drake's Producer 40<!-- Bot generated title -->] July 19, 2012. Retrieved July 31, 2013.</ref> Dempués de que [[Blackground Records]] perdiera'l so alcuerdu de distribución al traviés d'[[Interscope Records]] a finales de 2012,<ref>[http://www.buzzfeed.com/azafar/what-happens-when-your-favorite-artist-is-legally-unable-to/ What It’s Like When A Label Won’t Release Your Album<!-- Bot generated title -->] May 12, 2013. Retrieved July 31, 2013.</ref> concluyóse una vegada más nel retrasu del llanzamientu del álbum, JoJo empezó a grabar nuevu material específicamente pa un mixtape nuevu que se publicar a finales d'añu, yá que "nun quería faer esperar más a los sos fans por música nueva".<ref name="rap-up1">[http://www.rap-up.com/2012/11/15/jojo-readies-agape-mixtape-for-december/ JoJo Readies ‘Agape’ Mixtape for December]. Rap-Up.com (2012-11-15). Retrieved on 2012-12-13.</ref> El 15 de payares de 2012, JoJo oficializó l'anunciu del so nuevu mixtape tituláu ''[[Agápē]]''.<ref>[http://thatgrapejuice.net/2012/11/jojo-announces-mixtape-agape/ JoJo Announces New Mixtape 'Agape' |..::That Grape Juice // ThatGrapeJuice.net::.. || Thirsty?]. Thatgrapejuice.net (2012-11-15). Retrieved on 2012-12-13.</ref> L'álbum foi publicáu'l 20 d'avientu por aciu la [[descarga dixital]], coincidiendo cola fecha del so cumpleaños númberu 22. El primer senciellu promocional del mixtape llámase «We Get By» y ta escritu por JoJo.<ref>[http://www.rap-up.com/2012/11/15/new-music-jojo-we-get-by/ New Music: JoJo – ‘We Get By’]. Rap-Up.com (2012-11-15). Retrieved on 2012-12-13.</ref> El so segundu senciellu promocional titúlase «André» y el so llanzamientu oficial foi realizáu'l 30 de payares.<ref name="rap-up2">[http://www.rap-up.com/2012/11/30/new-music-jojo-andre/ New Music: JoJo – ‘Andre’]. Rap-Up.com (2012-11-30). Retrieved on 2012-12-13.</ref> El cantar foi escrita por JoJo cola producción de Mr. Franks, y ta inspirada nel álbum ''The Love Below'' (2003) del raperu [[OutKast]]. El 30 de payares de 2012 llanzó «Andre» como segundu senciellu promocional, qu'amás cunta con un video musical dirixíu por Patrick "Embryo" Tapu y llanzáu el 21 de marzu de [[2013]].<ref>http://thatgrapejuice.net/2013/03/video-jojo-andre/</ref><ref>http://www.thefader.com/2013/03/21/video-jojo-andre/</ref><ref>http://www.vibe.com/article/new-video-jojo-andre</ref> Pa la promoción del mixtape, JoJo realizó la so cuarta xira polos Estaos Xuníos llamada ''The Agápē Tour'', qu'empezó'l 2 d'ochobre de 2013 y remató el 9 d'ochobre de 2013.<ref>http://instagram.com/p/dkrrPbnC2x/#</ref><ref>http://www.ticketweb.com/t3/sale/SaleEventDetail?dispatch=loadSelectionData&eventId=3789264&pl=shealy</ref> Más feches van ser anunciaes bien llueu. El cantar «Thinking Out Loud» va ser llanzada como tercer senciellu promocional del mixtape, del que yá foi grabáu un video musical dirixíu por Aaron Al 29 de mayu d'anguaño. === 2014—presente: Fin del conflictu discográficu, tercer álbum d'estudiu === El 30 de xunetu de 2013, informar de que JoJo presentara una demanda en contra de la so discográfica [[Blackground Records]] y Da Family por "daños irreparables a la so carrera profesional".<ref>{{cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/thr-esq/jojo-sues-break-free-label-597349|títulu=JoJo Sues to Break Free of Label; Claims 'Irreparable Damage'|fechaaccesu=31 de xunetu de 2013|apellíu=Halperin|nome=Shirley|fecha=31 de xunetu de 2013|obra=[[The Hollywood Reporter]]}}</ref> Al paecer, los menores d'edá nun pueden roblar contratos que duren más de siete años na Nueva La llei estatal de New York y polo tanto ella afirma qu'a midida de que se robló'l so contratu nel 2004, el so contratu expiraba en 2011.<ref>{{cita web|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/gossip/jojo-sues-record-label-contract-article-1.1413359#ixzz2adPVHvwj/|títulu=JoJo sues Da Family, Blackground Records saying her seven years of service are up|fechaaccesu=31 de xunetu de 2013|apellíu=Ross|nome=Barbara|fecha=31 de xunetu de 2013|obra=[[New York Daily News]]}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/5349596/jojo-sues-record-label-after-years-of-apuestes/|títulu=JoJo Sues Record Label After Years of Apuestes|fechaaccesu=31 de xunetu de 2013|apellíu=Gore|nome=Sydney|fecha=31 de xunetu de 2013|obra=[[Billboard (magacín){{!}}Billboard]]|editorial=[[Prometheus Global Media]]}}</ref> La fecha na corte afitar pal 18 de setiembre 2013. El 6 de setiembre de 2013, Blackground respondió a la demanda de JoJo, afirmando que-yos gustaría que'l casu sea tornáu na so totalidá, yá que nun cumple coles lleis de Nueva York, y que por cuenta de la formateado non aparente, la demanda ye demasiáu malo de lleer o entender. Afirmen que "Al aceptar los pagos y demás contraprestaciones, ella reafitó'l so alcuerdu y consentimientu n'obligase pol Alcuerdu de grabación", y añedió que "dempués de qu'ella llogró la mayoría d'edá, en cuantes que representáu por un abogáu, que dexó de remanar en 2009 y alcordó pa siguir grabando pa Blackground". Pa concluyir, señalaron que tán "llistos, dispuestos y capaces de cumplir con toles sos obligaciones en virtú del so alcuerdu col demandante".<ref>http://thehonestyhour.com/2013/09/blackground-records-responds-jojos-plea-exit-contract/</ref> El 16 de setiembre de 2013, l'equipu llegal de JoJo respondió a la oposición de Blackground, afirmando qu'había un "alcuerdu non implícitu ente les partes que rique a JoJo permaneciendo xunida a Blackground Records por un periodu indefiníu de tiempu." Amestaron que "JoJo nun yera consciente de que'l so contratu de grabación expiró en marzu de 2011, y si Blackground sabía que intencionalmente engañar y evitó qu'otru sellu fírmara con ella en 2012, a pesar de que pidió ser lliberada del contratu de grabación". Amás, en respuesta a la declaración de Blackground "l'esfuerzu qu'invertimos nesta cantante van perdese", l'equipu llegal que "la empresa tenía seis años en llanzar un tercer álbum, y nun lo fixo. Asina, Blackground nun se debe dexar siguir controlando la carrera de JoJo, y ella ten de ser lliberada de momentu pa empecipiar el procesu de recuperar el control de la so carrera".<ref>http://thehonestyhour.com/wp-content/uploads/2013/09/JoJo-vs-Blackground-Sep-16.pdf</ref> L'audiencia na corte suponíase que sería'l 3 de xineru de 2014, sicasí, una clausa de desistimiento foi presentada a finales d'avientu de 2013 polos dos abogaos de JoJo y de Blackground qu'aportaron a abandonar el casu y dambes partes llegaron a un alcuerdu fora de la corte.<ref>http://thehonestyhour.com/2014/01/case-closed-jojo-finally-free-blackground-records/</ref> El 14 de xineru de 2014, anuncióse oficialmente que JoJo foi lliberada de la so batalla tres dellos años col sellu y dende entós robló un nuevu contratu de grabación con [[Atlantic Records]] a mediaos d'avientu de 2013, y anguaño ta trabayando nel so tercer álbum d'estudiu.<ref>{{cita web|url=http://www.latimes.com/entertainment/music/posts/la-et-ms-exclusive-jojo-deal-atlantic-records-20140114,0,3524459.story?track=rss#axzz2qRjtOuQ5|títulu=Exclusive: JoJo signs deal with Atlantic Records|fechaaccesu=15 de xineru de 2014|apellíu=Kennedy|nome=Gerrick D.|fecha=14 de xineru de 2014|obra=[[TIMAR]]}}</ref> El 14 de febreru llanzó al traviés del so sitiu en [[Soundcloud]] el so primera [[EP]] gratuitu llamáu ''[[LoveJo|#LoveJo]]'', debíu al día de [[San Valentín]].<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/5908384/jojo-ne-yo-mya-theophilus-london-release-free-valentines-day-eps |títulu=JoJo, Ne-Yo, Mya & Theophilus London Release Free Valentine's Day EPs: Listen |editorial=''[[Billboard]]'' |idioma=inglés |fecha=14 de febreru de 2014 }}</ref> == Carrera como actriz == JoJo actuó dende los cuatro años. Fixo teatru local, radio y los anuncios de televisión na área de [[Nueva Inglaterra]], y amuesa nacional de televisión dende los siete años. JoJo fixo'l so debú nel escenariu en ''A Midsummer Night's Dream'' de [[Shakespeare]] como ''Mustardseed'' nel Teatru de Huntington. Ella recibió la so tarxeta de la primer unión de la Federación Americana d'Artistes de Televisión y Radio (AFTRA) a los diez años d'edá. {{Imaxe múltiple|posición_tabla=left |direición=horizontal |testu=Mientres 2006 trabayó colos actores [[Emma Roberts]] na película ''[[Aquamarine (película)|Aquamarine]]'' y con [[Robin Williams]] na película [[RV (película)|RV]].|semeya1=Emma_Roberts_2011.jpg |anchu1=155 |semeya2=Williams,_Robin_(USGov)_crop.jpg |anchu2=150 |-} Dempués d'apaecer na series de televisión ''The Bernie Mac Show'' y ''American Dreams'', JoJo foi a estelarizar con [[Emma Roberts]] y [[Sara Paxton]] la película de [[2006]], ''[[Aquamarine (película)|Aquamarine]]'', interpretando'l papel de Hailey. La película estrenó'l [[3 de marzu]] de [[2006]], debutando nel puestu cinco con $7,5 millones de dólares na so primer selmana, ente que recaldó un total de $22,5 millones mundiales. La so segunda película, [[RV (película)|RV]], una comedia protagonizada por [[Robin Williams]] y [[Josh Hutcherson]], foi llanzada'l [[28 d'abril]] de [[2006]] y debutó nel númberu unu ganando $69,7 millones de dólares. JoJo tuvo que audicionar pal papel cinco veces, y, finalmente, sustituyó a una actriz que fuera echada del papel. JoJo indicó que "naide contrató a un axente que lu represente nel set de ''[[Aquamarine (película)|Aquamarine]]''. Anunció que se va acreitar como "JoJo Joanna Levesque" nes sos películes, pero qu'inda la acrediten como a cencielles "JoJo" pol so trabayu musical. A principios de [[2005]] ufiertáron-y un papel como ''Zoe Stewart'' (finalmente [[Miley Cyrus]]) na esitosa serie de televisión, ''[[Hannah Montana]]'' de Disney Channel, pero ella refugó'l papel porque ella nun taba realmente interesada en faer un programa de televisión. Ella taba más esmolecida por ser una artista lexítima, y tener una carrera nel cine y que nun yera realmente lo que vio pa ella mesma. El [[28 d'agostu]] de [[2007]], nuna entrevista con ''BOP and Tiger Beat'' online, JoJo indicó qu'ella taba trabayando nuna nueva película. El [[10 de setiembre]] d'esi añu, JoJo reveló qu'ella taría viaxando a [[Toronto]] para filmar una adautación de ''Lola Douglas'' pa la pantalla pequeña de ''True Confessions of a Hollywood Starlet'' nel papel de Morgan Carter y actuando cola ganadora del [[Golden Globe Awards|Globu d'Oru]], ''Valerie Bertinelli'' y l'estrella de la serie [[90210]], ''[[Shenae Grimes]]''. La película foi llanzada en [[9 d'agostu]] de [[2008]] en ''Lifetime Television'' y en [[DVD]] el [[3 de marzu]] de [[2009]]. Según los rumores, JoJo ufiertóse-y el papel de voz de ''Jeannette Miller'' na secuela de la película, ''[[Alvin and the Chipmunks]]'' con [[Amy Poehler]] y [[Christina Applegate]], pero estos rumores fueron refutados nel [[2009]] cuando l'actriz [[Anna Faris]] llogró'l papel darréu. En xineru de 2011, JoJo foi participe nun episodiu de la serie de televisión de la cadena [[CBS]] ''[[Hawaii Five-0]]'' como Courtney Russell, la fía d'un científicu del Tsunami, Warning Center, que se pierde na viéspora d'una gran nube cutiendo a la mariña de Honolulu. Trátase de la primer actuación de JoJo dende'l so últimu papel en 2008.<ref>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/News/Kecks-Esclusives-JoJo-1027450.aspx |títulu=Keck's Esclusives: JoJo Goes Hawaii Five-0 – Today's News: Our Take |editorial=TVGuide.com |fecha=7 de xineru de 2011 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011}}</ref> N'ochobre de 2012, empezó a trabayar nuna nueva película titulada ''[[G.B.F.]]''. La hestoria de la película centrar na guerra social que surde cuando dos chicos gais de secundaria dan cuenta que tienen de convertise en ''G.B.F.'', nos meyores amigos gais de les moces más populares del institutu p'ameyorar la so situación social. La película alcuéntrase coprotagonizada por Paul Iacono como Brent y Michael J. Willett como Tanner. El tríu de moces populares ye interpretáu por Andrea Bowen, Roquemore Xosha y [[Sasha Pieterse]], ente que JoJo da vida a Soledad Braunstein presidenta de l'Alianza Hetero-Gay. La película foi filmada en Los Angeles mientres 18 díes pol direutor Darren Stein, ente que s'atopa anguaño en post-producción y tien previstu'l so llanzamientu mientres 2013.<ref name="indiewire1">[http://www.indiewire.com/article/will-you-see-this-movie-first-time-writer-and-jawbreaker-direutor-team-for-g-b-f-a-gai-best-friend-teen-comedy Will You See This Movie?: First-Time Writer and 'Jawbreaker' Direutor Team for 'G.B.F.,' a Gay Best Friend Teen Comedy | Filmmakers, Film Industry, Film Festivals, Awards & Movie Reviews]. Indiewire. Retrieved on 2012-12-13.</ref><ref>[http://www.movieinsider.com/m10759/gbf/ G.B.F. Movie (Production)]. Movieinsider.com (2012-10-01). Retrieved on 2012-12-13.</ref><ref>[http://www.vulture.com/2012/11/when-a-gai-boy-has-megan-mullally-as-his-mom.html When a Gay Boy Has Megan Mullally As His Mom]. Vulture. Retrieved on 2012-12-13.</ref><ref name="IMDb.com">https://www.imdb.com/title/tt2429074/</ref> == Vida personal == JoJo y la so madre moren en [[Nueva Jersey]] y el so estudiu de grabación alcuéntrase en [[Manhattan]], [[Nueva York]]. Ella foi educada nel llar mientres tres años, declaró que "la escuela foi definitivamente una parte importante de la mio vida". Ella desempéñase bien académicamente, recibiendo les notes A y B.<ref>{{cita noticia | fecha=12 de xineru de 2009 | url=http://www.thesuperficial.com/archives/000577.html/ | títulu=JoJo Quits School | fechaaccesu=12 de xineru de 2005}}</ref> JoJo salía col futbolista d'[[Estaos Xuníos]], [[Freddy Adu]] de [[mayu de 2005]] hasta [[setiembre de 2006]].<ref>{{cita noticia | fecha=2 de xunu de 2006 | url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/06/01/AR2006060102250.html | títulu=Freddy Adu Celebrates a Sweet 17 | editorial=[[Washington Post]] | autor = Argetsinger A, Roberts R | páxina = C03 | fechaaccesu=6 de payares de 2006}}</ref> Los dos xunir nel programa de [[MTV]] ''Fake ID Club'' onde JoJo yera la host. Un artículu del ''Washington Post'' en [[payares de 2006]] informó que la pareya dixebróse pocu dempués del añu. JoJo mentó en ''American Top 40'' con [[Ryan Seacrest]] qu'ella y Adu siguen siendo bonos amigos. JoJo indicó qu'ella yera soltera'l [[18 d'ochobre]] de [[2006]] nun episodiu de ''Live with Regis and Kelly''. Tamién foi en [[ochobre de 2006]] de la revista ''Teen People'' que confirma la so rotura con [[Freddy Adu]]. Ella dixo:-Toi sola agora y ye bonu. Yo soi tan nuevu. Yo voi tener 16 n'avientu y toi bien ocupada. Ye difícil, si tamién desea salir con daquién que tien un altu oficiu de perfil, yéramos solu dos consumíos al traviés del nuesu propiu mundu... " Dende [[2006]] ye una bon amiga de les sos compañeres de repartu de ''[[Aquamarine]]'', l'actriz [[Emma Roberts]], [[Sara Paxton]] y la fía de [[Robin Williams]], ''Zelda Williams''. Ella apaeció col so padre nel ''Behind the Scenes'' del so video, "[[Too Little Too Late]]". El [[28 de febreru]] de [[2007]], foi clasificada nel númberu 10 na llista de Forbes ''Top twenty earners under 25'' con un ingresu añal de $ 1 millón de dólares. JoJo anunció nel so blogue de [[MySpace]] qu'ella va tar presente delles vegaes na [[Northeastern University]], pero nun va llevar a cabu la so carrera del tou y decidió siguir centrándose na so carrera musical. En [[agostu de 2009]], confirmó qu'ella terminara col so ''High School'' y va centrase bien duru nos sos proyeutos futuros.<ref>http://www.ustream.tv/recorded/1946987</ref> En [[xunetu de 2009]], JoJo clasificar nel númberu 5 na llista ''"Barely Llegal: The 10 Hottest ’90s Babies"'' por ''Complex.com'', dempués d'[[Emma Roberts]] y [[Willa Holland]].<ref>{{cita noticia | fecha=18 de xunetu de 2009 | url=http://www.complex.com/blogues/2009/07/14/barely-llegal-the-10-hottest-90s-babies/6/ | títulu=Barely Llegal: The 10 Hottest ’90s Babies | fechaaccesu=18 de xunetu de 2009}}</ref> == Discografía == {{AP|Discografía de JoJo|l1=Discografía de JoJo}} {{Columnes}} ;'''Álbumes d'estudiu''' * 2004: ''[[Jojo (álbum)|JoJo]]'' * 2006: ''[[The High Road]]'' * 2015: Tercer álbum d'estudiu ;'''Mixtapes''' * 2010: ''[[Can't Take That Away from Me]]'' * 2012: ''[[Agápē]]'' ;'''Extended play''' * 2014: ''[[LoveJo|#LoveJo]]'' {{Nueva columna}} ;'''Senciellos''' * 2004: «[[Leave (Get Out)]]» * 2004: «[[Baby It's You (cantar de JoJo)|Baby It's You]]» <small>(con [[Bow Wow (raperu)|Bow Wow]])</small> * 2005: «[[Not That Kinda Girl (cantar de JoJo)|Not That Kinda Girl]]» * 2006: «[[Too Little Too Late]]» * 2006: «[[How to Touch a Girl]]» * 2007: «[[Anything (cantar de JoJo)|Anything]]» * 2011: «[[Disaster (cantar)|Disaster]]» * 2012: «[[Demonstrate]]» * 2015: «When Love Hurts» {{Nueva columna}} ;'''Senciellos Promocionales''' * 2010: «[[Can't Take That Away from Me#In The Dark|In The Dark]]» * 2011: «The Other Chick» * 2012: «Sexy to Me» * 2012: «[[Agápē#We Get By|We Get By]]» * 2012: «[[Agápē#Andre|Andre]]» * 2013: «[[Agápē#Thinking_Out_Loud|Thinking Out Loud]]» {{Final columnes}} == Tours == {{Columnes}} ;Conciertos principales * 2007: [[The High Road#Tour|The High Road Tour]] * 2010: [[Can%27t Take That Away from Me#Promoci.C3.B3n|Then & Now Concert Tour]] * 2011: Pinktober * 2013: [[Agápē#Tour|The Agápē Tour]] ;Como convidada especial * 2010: [[Timbaland]] — Shock Value II Tour {{Nueva columna}} ;Actu d'apertura * 2004: [[Usher]] — The Truth World Tour * 2011: [[Joe Jonas]] & [[Jay Sean]] Tour * 2012: [[Big Time Rush]] — [[Better With O Tour]] {{Final columnes}} == Filmografía == {| class="wikitable sortable" |+Películes ! Añu ! Títulu ! Rol ! class="unsortable" | Notes |- | [[2002]] || ''Developing Sheldon'' || Mozu Elizabeth || Acreitada como ''Joanna Levesque'' |- |- | rowspan=2 | [[2006]] ||''[[Aquamarine (película)|Aquamarine]]'' || Hailey Rogers || Rol principal |- | ''[[RV (película)|RV]]'' || Cassie Munroe || Rol principal |- | [[2008]] ||''True Confessions of a Hollywood Starlet'' || Morgan Carter / Claudia Miller || Rol principal, Fechu pa televisión (Lifetime Television) |- | [[2013]] || ''[[G.B.F.]]'' || Soledad Braunstein || Rol principal - post producción<ref>http://www.indiewire.com/article/will-you-see-this-movie-first-time-writer-and-jawbreaker-direutor-team-for-g-b-f-a-gai-best-friend-teen-comedy</ref> |} {| class="wikitable sortable" |+Televisión ! Añu ! Títulu ! Rol ! class="unsortable" | Notes |- | [[1998]] || ''Kids Say the Darndest Things'' || Concursante || Acreitada como ''Joanna Levesque'' |- | [[1999]]–<br/>[[2000]] || ''Destination Stardom'' || Concursante || Acreitada como ''Joanna Levesque'' |- | [[2002]] || ''The Bernie Mac Show'' || Michelle || 1 episodiu |- | [[2003]] || ''America's Most Talented Kid'' || Ella mesma cantante || 1 episodiu |- | [[2004]] || ''American Dreams'' || Mozu [[Linda Ronstadt]] || 1 episodiu |- | [[2005]] || ''Hope Rocks: The Concert with a Cause''|| Co-Host || Fechu pa televisión ([[Fox Broadcasting Company|FOX]]), acreitada como ''JoJo'' |- | [[2006]] || ''Romeo!'' || Ella mesma || 1 episodiu |- | [[2007]] || ''[[Punk'd]]'' || Ella mesma Temporada 8 - Episodiu #6 |- | [[2010]] || ''House of Glam'' || Ella mesma Temporada 1 - Episodiu #4 "La La Land" |- | rowspan=2 | [[2011]] || ''[[Hawaii Five-0]]'' || Courtney Russell || Episodiu 15 - Kai y'y |- | ''The Dance Scene'' || Ella mesma || Cameo |- |} == Premios == {| {{tablaguapa}} |- !Añu !Premios !Premiu !Resultáu |- !rowspan="3"|2004 |[[MTV Video Music Awards]] ||Meyor Artista Nuevu con '''Leave (Get Out)'''||rowspan=4 {{Celda|Nomáu}} |- |rowspan="2"|[[Billboard|Billboard Music Awards]]<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/bbcom/esearch/article_display.jsp?vnu_content_id=1000728095|títulu=2004 Billboard Music Awards Finalists|fechaaccesu=30 de payares de 2004|obra=[[Billboard (magacín)|Billboard]]}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.philbrodieband.com/muso_2004_billboard_music_awards.htm|títulu=Billboard Music Awards|fechaaccesu=28 de marzu de 2009|fecha=28 de marzu de 2009}}</ref> |Artista del añu: Femenín |- |Mainstream Top 40 Single Of The Year with '''Leave (Get Out)''' |- !2006 |[[Teen Choice Awards]] ||Meyor revelación femenina por '''Aquamarine''' |- !rowspan="3"|2007 |Boston Music Awards||Artista Nacional Femenina del Añu por '''Too Little, Too Late'''||rowspan="2" {{Celda|Ganador}} |- |Hollywood Life 9th Annual Young Hollywood Awards ||Artista Revelación |- |[[Young Artist Awards]]||Meyor Actuación nuna Película por '''Aquamarine'''||{{Celda|Nomáu}} |- !rowspan="2"|2008 |Yahoo Music Awards||por más de 10.000.000 descargues de '''Too Little, Too Late'''||{{Celda|Ganador}} |- |Boston Music Awards||Meyor Artista Pop/R&B del Añu||rowspan="2" {{Celda|Nomáu}} |- !rowspan="2"|2009 |Poptastic Award<ref>{{cita web|url=http://blogue.80millionmoviesfree.com/celebrity/popstar-announces-the-8th-annual-poptastic-awards|títulu=Popstar! Announces the 8th Annual Poptastic Awards|fechaaccesu=28 de marzu de 2009|fecha=28 de marzu de 2009}}</ref>||Meyor película de TV por '''True Confessions of a Hollywood Starlet''' |- |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{Commons}} * {{IMDb nome}} * '''[http://www.jojoonline.com Sitio Web Oficial de JoJo]''' * [http://www.myspace.com/jojoonline JoJo] en [[MySpace]] * [https://www.twitter.com/iamjojo JoJo] en [[Twitter]] * [http://www.youtube.com/user/JoJoVEVO JoJo] en [[YouTube]] {{NF|1990||Jojo}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes de rhythm and blues]] [[Categoría:Cantantes de pop d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Músicos y músiques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] oqy2ujzadt1vb8yyozjeueg9584js0y 0 57332 3709231 3683205 2022-08-18T13:29:31Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Kim Kardashian}} {{persona}} '''Kimberly Noel Kardashian-West''' {{nym}}, conocida como '''Kim Kardashian''', ye una [[empresaria]] y [[modelu (moda)|modelu]] d'[[Estaos Xuníos]]. Ye una estrella de [[Reality show|reality show]] de [[Y! Entertainment Television|Y!]] ''[[Keeping Up with the Kardashians]]''. La so prominencia aumentó a partir de xineru de 2011 col estrenu de ''[[Kourtney and Kim Take New York]]'' que comparte xunto a la so hermana [[Kourtney Kardashian]] mientres dexen Los Angeles p'abrir la so tercer tienda DASH en [[Nueva York]]. En 2010, foi una de les celebridaes con más ganancies, envaloraes en $6 millones. Llanzó múltiples arumes y accesorios, foi estrella convidada en destacaos programes de televisión (ente ellos ''[[The Oprah Winfrey Show]]''), compitió en ''Dancing with the Stars'', y tuvo papeles en películes como ''[[Disaster Movie]]'' y ''[[Deep in the Valley]]''. En 2010, xuntu coles sos hermanes Kourtney y Khloé Kardashian, llanzaron una autobiografía, ''Kardashian Konfidential''. Ta casada col raperu [[Kanye West]], con quien tien una fía de mancomún, North (nacida'l [[15 de xunu]] de [[2013]]). == Primeros años == Kimberly Noel Kardashian nació en [[Los Angeles]], [[California]], fía del abogáu [[Robert Kardashian]] y de [[Kris Jenner]], quien ye'l so mánager. Kim ye d'orixe armeniu, per parte del so padre, los sos bisagüelos paternos emigraron a Los Angeles xustu enantes del [[Xenocidiu armeniu|xenocidiu]], y la so bisagüela ye turca d'orixe armeniu. La so madre Kris ye d'ascendencia italiana. Tien tres hermanos [[Kourtney Kardashian]], [[Khloé Kardashian]] y [[Rob Kardashian]] y dos mediu-hermanes per parte de la so madre [[Kendall Jenner]] y [[Kylie Jenner]]. Asistió a ''Marymount High School'' coles sos hermanes.<ref>{{cita publicación |url=http://movies.nytimes.com/person/1457148/Kim-Kardashian/biography|títulu=Kim Kardashian Biography|editorial=New York Times|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref> Mientres la escuela secundaria, Kardashian trabayó na firma de música del so padre, ''Movie Tunes''. == Carrera == === 2007: Carrera de telerrealidad === Kardashian empezó a figurar n'ochobre de 2007, cuando xuntu coles sos hermanes, madre, padre, mediohermanes, y padrastru protagonizaron la serie de telerealidad [[Y!]], ''[[Keeping Up with the Kardashians]]''. La serie salió al aire con siete temporaes hasta la fecha, xuntu con cuatro ''spin-off' de la serie. El so primer papel d'actuación foi na serie ''Beyond the Break''. Depués protagonizó na película de 2008 ''[[Disaster Movie]]'' como Lisa. Kardashian apaeció nel episodiu de ''[[How I Met Your Mother]]'', "''Benefits''". Va Apaecer nel estrenu de la tercer temporada de la serie ''[[90210]]'' coles sos hermanes Khloé y Kourtney. Van Faer como sí mesmes.<ref>{{cita web |url=http://www.tvguide.com/News/90210-Kardashian-Sisters-1020039.aspx|títulu=Kardashian Sisters Land 90210 Caméu|editorial=TVGuide.com}}</ref> Acordies con Y!, Kardashian fai $115.545 millones per añu. Kardashian foi anfitrión en ''[[WrestleMania XXIV]]''. Tamién apaeció como xueza convidada mientres la [[ America's Next Top Model (temporada 13)|décimotercera temporada]] de ''America's Next Top Model''.<ref>{{cita publicación | autor=Gina DiNunno | títulu=Lauren Conrad and Kim Kardashian to Guest Judge Top Model | url=http://www.tvguide.com/News/Lauren-Conrad-Kim-1008663.aspx | obra=TVGuide.com | fecha=4 d'agostu de 2009 | fechaaccesu=4 d'agostu de 2009}}</ref> El 16 d'avientu de 2009, Kardashian fixo una apaición en ''[[CSI: NY]]'' de [[CBS]] con [[Vanessa Minnillo]].<ref>{{cita publicación | autor=Kate Stanhope | títulu= Kim Kardashian and Vanessa Minnillo to Appear on CSI:NY| url=http://www.tvguide.com/News/Kardashian-Minnillo-CSI-1011580.aspx| obra=TVGuide.com}}</ref> Kardashian foi una de los trelce participantes de la séptima temporada de ''Dancing with the Stars''.<ref>{{cita web |url=http://www.people.com/people/kim_kardashian/biography/0,,20185121_10,00.html|títulu=Kim Kardashian Biography|editorial=people.com|fechaaccesu=12 d'ochobre de 2008}}</ref> La so pareya yera Mark Ballas, y foi la tercer contenidente votada pa salir del programa'l 30 de setiembre de 2008.<ref>{{enllaz rotu|{{cita web |url=http://abclocal.go.com/kgo/story?section=news/entertainment&id=6424586|títulu=Kim Kardashian gets voted off 'Dancing'|fecha=30 de setiembre de 2008|editorial=abclocal.go.com|fechaaccesu=12 d'ochobre de 2008}}|http://abclocal.go.com/kgo/story?section=news/entertainment&id=6424586}} </ref> === 2007-2010: Modelaje === [[Ficheru:Kim Kardashian 6.jpg|thumb|left|180px|Kim Kardashian.]] Kardashian ye co-propietaria d'una tienda de ropa llamada ''D-A-S-H'' cola so hermana Kourtney<ref name="forbes"/><ref>{{cita publicación |url=http://www.usatoday.com/life/people/2008-08-27-kim-kardashian_N.htm|títulu=Try to keep up with actress/dancer/designer Kim Kardashian|editorial=USA Today|fecha=27 d'agostu de 2008|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010 | nome=Cindy | apellíu=Clark}}</ref> Na primavera de 2010, ella y les sos hermanes llanzaron una llinia de ropa pa ''Bebe''.<ref>{{cita publicación |url=http://www.nydailynews.com/gossip/2009/10/17/2009-10-17_kardashian_clothing_line_soon_to_be_a_reality.html|títulu=Kardashian Sisters Team Up with Bebe to Create Clothing Line|[editorial=New York Daily News|fecha=21 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010 | nome=Joe | apellíu=Dziemianowicz}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.chron.com/disp/story.mpl/life/style/7002405.html|títulu=Kardashian Sisters Get Stylish and Sexy with Bebe|editorial=The Houston Chronicle|fecha=13 de mayu de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://web.archive.org/web/http://www.pbpulse.com/tv/reality-tv/2010/02/16/kardashians-show-off-legs-in-bebe-collaboration/#more-43666|títulu=Kardashians Show Off Legs in Bebe Collaboration|editorial=Palm Beach Post|fecha=16 de febreru de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref> N'avientu de 2007, Kardashian posó desnuda pa ''[[Playboy]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.playboy.com/girls/celebrities/features/magazine/kim-kardashian/kim-kardashian.html |títulu=Kim Kardashian Playboy&nbsp;– Kim Kardashian Nude&nbsp;– Pics and Videos of the Sex Tape Celebrity |editorial=Playboy.com |fecha=27 de xineru de 2009 |fechaaccesu=2 de xunu de 2010}}</ref> Tamién apaeció en delles ediciones internacionales de ''FHM'', incluyendo la portada de la edición australiana d'abril de 2010 y de Reinu Xuníu en marzu de 2011. En febreru de 2008, ''Bongu Jeans'' anunció que Kardashian sería la so cara pa la llinia.<ref>{{cita web |url=http://news.lalate.com/2008/02/13/kim-kardashian-bongu-jeans-picture-kim-kardashian-model-ad-campaign-bongu/ |títulu=kim kardashian, model, bongu, bongu jeans, picture, photo |editorial=News.lalate.com |fecha=13 de febreru de 2008 |fechaaccesu=2 de xunu de 2010}}</ref> Kardashian tamién modela pa la llinia de [[Travis Barker]], ''[[Famous Stars and Straps]]''. Tamién modela pa ''Quick Trim'', zapatos ''Balenciaga'', la comida rápida ''[[Carl's Jr.]]'',<ref>{{cita publicación |url=http://www.huffingtonpost.com/2009/12/22/kim-kardashians-carls-jr_n_400612.html|títulu=Kim Kardashian's Carl's Jr. Ad: Salad In Bed, Bubble Bath|editorial=Huffington Post|fecha=22 d'avientu de 2009|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref> Sugar Factory lollipops,<ref>{{cita publicación |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1244642/Mel-B-bonds-Kim-Kardashian-team-promote-couture-lollipops.html|títulu=Sugar and Spice: Kim Kardashian bonds with Mel B as they team up to promote $25 lollipops|editorial=Daily Mail|fecha=20 de xineru de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010 | ubicación=Londres}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.lasvegasweekly.com/blogs/nocturnal-admissions/2009/jun/14/sweet-victory-rede-carpet-return-stevie-d/|títulu=Sweet victory! The Red Carpet Return of Stevie D|editorial=Las Vegas Weekly Magazine|fecha=14 de xunu de 2009|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref> les paletes ''Sugar Factory'', los productos pa la piel ''Perfect Skin'', y dellos otros productos.<ref name="kimkardashianproducts">{{cita publicación |url=http://latimesblogs.latimes.com/alltherage/2010/02/kim-kardashian-and-products-endorsements-arume-nascar-cupcakes-candles-and-more.html|títulu=All the Rage: Kardashian Endorsements Seem to Have Va-Va-Vroom|editorial=Los Angeles Times|fecha=26 de febreru de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.forbes.com/2010/04/13/reality-tv-celebrity-fame-forbes-woman-entrepreneurs-business.html|títulu=Reality TV Stars Turned Entrepreneurs|editorial=Forbes|fecha=13 d'abril de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref> En xunetu de 2008, Kardashian anunció nel so blogue que taba trabayando na so propia llinia d'arume pa ser llanzada en 2009.<ref>{{cita web |url=http://www.officialkimkardashian.com/2008/07/breaking-news-im-launching-my.php|títulu= Kim Kardashian Launches Arume | obra=officialkimkardashian.com}}</ref> L'arume, ''Kim Kardashian'', foi llanzáu nes tiendes de los [[Estaos Xuníos]] en febreru de 2010. L'arume foi llanzáu'l 4 de mayu de 2010 en [[Canadá]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.thestar.com/living/article/801349--kardashian-fame-and-fragrance|títulu=Kardashian Fame and Fragrance|editorial=Toronto Star|fecha=28 d'abril de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010 | nome=Trish | apellíu=Crawford}}</ref> El 9 d'abril de 2009, Kardashian llanzó una serie d'exercicios en [[DVD]], ''Fit In Your Jeans By Friday'', colos entrenadores Jennifer Galardi y Patrick Goudeau.<ref name="forbes">{{cita publicación |url=http://blogs.forbes.com/face-to-face/2010/07/01/kim-kardashian-powering-to-the-top/|títulu=Kim Kardashian Powering To The Top|editorial=Forbes|fecha=1 de xunetu de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.allure.com/beautyblogsreporter/2009/04/sweatin-with-kim-kardashian.html|títulu=Sweatin' with Kim Kardashian|editorial=Allure Magacín|fecha=14 d'abril de 2009|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref> Kim Kardashian ye la co-fundadora y xefe estilista de moda pa ''ShoeDazzle''.<ref>[http://stylenews.peoplestylewatch.com/2009/03/20/kick-it-with-kims-new-budget-friendly-shoe-club-2/ Kick It With Kim's New Shoe Shopping Service] People, March 20, 2009</ref> ''Famous Cupcakes'', una panadería de Los Angeles, creó un amiestu de vainilla pa Kim Kardashian. El sabor de la magdalena ye llamáu ''Va-Va-Va-Nilla''. Kardashian tamién crea xoyes xuntu coles sos hermanes, Khloé y Kourtney. El tríu llanzó una llinia de xoyería pa ''Virgins, Angels'' y ''Saints''. La coleición de 20 pieces debutó en marzu de 2010. La xoyería reflexa'l patrimoniu armeniu de Kardashian.<ref>{{cita publicación |url=http://articles.latimes.com/2010/may/02/image/la-ig-celebjewels-20100502|títulu=Celebrities and Jewelry: Learning Their Lines|editorial=Los Angeles Times|fecha=2 de mayu de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010 | nome1=Booth | apellíu1=Moore | nome2=Fashion | apellíu2=Critic}}</ref> Kim Kardashian y les sos hermanes crearon un bronceador llamáu ''Kardashian Glamour Tan''. Foi llanzáu pel branu de 2010 y ta disponible en ''[[Sephora]]''.<ref>{{cita publicación |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1282375/Kim-Kardashian-steps-looking-pale-despite-launching-new-self-tanner.html|títulu=Kim Kardashian Launches New Self Tanner... And It Looks like She Could Do with Some Herself|editorial=Daily Mail|fecha=29 de mayu de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010 | ubicación=Londres | nome=Hannah | apellíu=Hargrave}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.nytimes.com/2010/06/03/fashion/03skin.html?scp=14&sq=kim%20kardashian&st=cse|títulu='Jersey Shore,' Without the Sun|editorial=The New York Times|fecha=2 de xunu de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010 | nome=Douglas | apellíu=Quenqua}}</ref> El 1 de xunetu de 2010, la sucursal de Nueva York ''[[Muséu Madame Tussauds|Madame Tussauds]]'' reveló una figura de cera de Kardashian.<ref>{{cita publicación |url=http://www.mtv.com/news/articles/1642879/20100701/story.jhtml|títulu=Kim Kardashian Gets Her Own Madame Tussauds Wax Figure|editorial=MTV News|fecha=2010=07-01|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.nydailynews.com/gossip/2010/07/02/2010-07-02_kim_kardashian_unveils_wax_statue_lookalike_at_madam_tussauds_in_times_square.html|títulu=Seeing double! Kim Kardashian Unveils Wax Statue Lookalike at Madam Tussauds in Times Square|editorial=New York Daily News|fecha=2010=07-02|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010 | nome=Nick | apellíu=Klopsis}}</ref> N'agostu de 2010, Kardashian anunció qu'ella y les sos hermanes llanzaríen otra llinia de ropa. La llinia llámase ''K-Dash'' y va ser vendida en QVC. ''K-Dash'' llanzóse'l 10 de setiembre de 2010.<ref>{{cita publicación |url=http://nymag.com/daily/fashion/2010/08/the_kardashians_collaborated_w.html|títulu=The Kardashians Collaborated With Janie Bryant on a Clothing Line|editorial=New York Magazine|fecha=27 d'agostu de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref> === 2010-presente: Esfuercios actuales === Kardashian ye la productora de ''The Spin Crowd'', un programa sobre Command PR, una firma de Nueva York, dirixida por Jonathan Cheban y Simón Huck. El programa siguir mientres s'asientan nes sos nueves oficines en Los Angeles. Kardashian ye amiga de dambos, específicamente Jonathan, y frecuentemente apaez nel programa. Tamién apaeció nos VMA de 2010 el 12 de setiembre de 2010.<ref>{{cita web |url= http://www.tvguide.com/celebrities/kim-kardashian/292941 |títulu = Kim Kardashian|fecha=9 de setiembre de 2010|editorial=TVGuide.com }}</ref> y foi xuez del novenu episodiu de la temporada diez ''[[The Apprentice]]'';<ref>{{cita web |url= http://www.movieweb.com/tv/TEzLMEr1MQqEDE/kim-kardashian-visits-octane|títulu = MovieWeb: "The Apprentice (2004 - Present): In-Store Display Challenge: Kim Kardashian Visits Octane"|fecha=12 de payares de 2010|editorial=MovieWeb.com }}</ref><ref>{{cita web |url= http://kimkardashian.celebuzz.com/2010/11/12/kim-kardashian-the-apprentice-fragrance-perfumania-donald-trump/|títulu = Celebrating My Appearance on 'The Apprentice'|fecha=12 de payares de 2010|editorial=Celebuzz.com }}</ref> los dos equipos teníen que crear una imaxe pa la so nueva llinia d'arume, pa vendela en ''Perfumania''.<ref>{{cita web |url= http://entertainment.gather.com/viewArticle.action?articleId=281474978687994|títulu = The Apprentice, Kim Kardashian's Arume Brings Out Best and Worst|fecha=12 de payares de 2010|editorial=Gather.com }}</ref><ref>{{cita web |url= http://kimkardashian.celebuzz.com/2010/08/02/my-fragrance-will-feature-on-the-apprentice/|títulu = My Fragrance To Feature On 'The Apprentice'|fecha=2 d'agostu de 2010|editorial=Celebuzz.com }}</ref> Kim, Kourtney, y Khloé escribieron una autobiografía titulada ''Kardashian Konfidential''. El llibru foi llanzáu en tiendes el 23 de payares de 2010.<ref>{{cita publicación |url=http://www.glamour.com/sex-love-lifeblogssmitten/2010/06/keeping-up-with-kim-kourtney-a.html|títulu=Keeping Up With Kim, Kourtney and Khloé: The Kardashian Sisters Are Writing a Book!|editorial=Glamour Magacín|fecha=18 de xunu de 2010|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref> N'avientu de 2010, Kardashian filmó un videu musical pa un cantar llamáu "[[Jam (Turn It Up)]]", el videu tuvo dirixíu por [[Hype Williams]]; [[Kanye West]] fai una apaición nel videu.<ref>http://www.tmz.com/2010/12/29/kim-kardashian-music-video-with-kanye-west-hype-williams-the-dream-shoot/?utm_medium=twitter</ref> Kardashian estrenó'l cantar mientres la fiesta de nuechevieya en TAU Las Vegas el 31 d'avientu de 2010.<ref>http://www.rap-up.com/2011/01/02/kim-kardashian-debúes-the-dream-penned-single-in-vegues/</ref> El cantar foi producida por [[The Dream]] y Tricky Stewart. Kardashian dixo que taba obligada en faer el cantar por amigos por [[Ciara]], [[Kanye West]] y el productor The-Dream. Cuando-y preguntar sí s'atopaba faciendo un álbum, Kardashian respondió: "Nun hai nengún álbum en trabayu nin nada -- namái un cantar que fiximos pa ''[[Kourtney and Kim Take New York]]'', y un videu empobináu por Hype Williams, la metá del dineru va ser dau a una fundación de cáncer, por cuenta de que The-Dream y unu de los mios padres finaron de cáncer. Ye namái prestase -- con una bona causa."<ref>http://www.billboard.com/news#/news/kim-kardashian-there-s-non-album-in-the-works-1004139735.story</ref> Jiim Farber, escritor de ''[[Daily News]]'', llamó "Jam (Turn It Up)" una "música dance xenérica, ensin una sola traza definitiva", y suxurió qu'en senciellu fixo a Kardashian "la peor cantante nel universu de telerrealidad."<ref>{{cita publicación |apellíu=Farber|nome=Jim|títulu=Kim Kardashian song 'Jam (Turn It Up)' makes her the worst singer in the reality TV universe|url=http://articles.nydailynews.com/2011-03-02/entertainment/28666720_1_kim-kardashian-jam-reality|fechaaccesu=8 de marzu de 2011|newspaper=[[Daily News (New York){{!}}Daily News]] |fecha=2 de marzu de 2011}}</ref> El 3 de setiembre de 2014, ella y Kanye viaxaron hasta Reinu Xuníu p'asistir a la gala d'entrega de los premios GQ a los "Homes del Añu", celebrada nel londinense Covent Garden onde ella ganó como Muyer del Añu 2014. == Vida personal == Nel añu 2000, Kim casóse col productor de música [[Damon Thomas]], dempués de solu seis meses de novialgu. En 2004, tres un añu de xuicios, la pareya divorcióse. Más tarde fíxose pública la so rellación col cantante de [[R&B]] [[Ray J]] en marzu de 2007, con quien empezó una rellación en 2003. N'agostu de 2007, un videu pornográficu caseru qu'ella fixo con él foi distribuyíu por [[Vivid Entertainment Group]].<ref>{{cita web |url= http://web.archive.org/web/http://www.hiphoppress.com/2007/02/vivíi_entertain.html|títulu= Vivid Entertainment Spends $1-Million To Acquire Notorious Video 'Starring' Sexy Socialite Kim Kardashian And Hip Hop Star Ray J|fechaaccesu= 6 d'ochobre de 2008|autor= [[Vivid Entertainment Group]]|fecha= 7 de febreru de 2007|editorial= Hip Hop Press}}</ref> Kim demandó a la productora pola propiedá de la cinta, llegando a un alcuerdu de $5 millones al so favor. Dempués d'esto confirmóse'l so separación de Ray J el día 26 d'esi mesmu mes.<ref>{{cita publicación |apellíu=Johnson| nome=Richard |títulu=Happy Ending |editorial = [[New York Post]] | fecha =1 de mayu de 2007 | url =http://www.nypost.com/seven/05012007/gossip/pagesix/happy_ending_pagesix_.htm |fechaaccesu=26 de febreru de 2008|urlarchivu=https://archive.is/wW5X|fechaarchivu=26 de mayu de 2012}}</ref> Más tarde n'avientu de 2007, empezó a salir cola estrella [[Reggie Bush]] dempués de que se conocieren nos [[Premios ESPY]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.gq.com/women/photos/200903/new-orleans-reggie-bush-running-back-kim-kardashian|títulu=The Saint and The Sinner|editorial=GQ Magacín|fecha=marzu de 2009|fechaaccesu=30 d'agostu de 2010}}</ref> Kim anunciaba la separación de la pareya a finales de xunetu de 2009.<ref>{{cita publicación |apellíu=Lu| nome=Anne| títulu=Kim Kardashian Engaged?|fecha=8 de xineru de 2008|url=http://web.archive.org/web/http://www.allheadlinenews.com/articles/7009589393 | fechaaccesu=22 de febreru de 2008}}</ref> Más tarde, el 29 de setiembre de 2009, Bush anunció la vuelta de la pareya. Finalmente dambos anunciaben la separación definitiva de la pareya en marzu de 2010. Más tarde conocióse'l motivu de la rotura, que foi que Kim dexó a Reggie Bush por [[Miles Austin]], de los [[Dallas Cowboys]], anque esto nunca se confirmó. Depués almitió qu'ella y Miles Austin sí tuvieron una rellación dende marzu hasta agostu de 2010, pero que Miles Austin nun foi'l motivu de la so rotura con Reggie Bush. Más tarde, en payares d'esi mesmu añu, foi vista en delles ocasiones col modelu [[Gabriel Aubry]], pero Kim namái dixo que yera un gran amigu.<ref>[http://www.people.com/people/article/0,,20447708,00.html]</ref> Les ganancies de Kardashian fueron les más altes que cualesquier otra estrella de ''reality'' con $6 millones, 10% de los cualos fueron donaos a caridá.<ref>Dorian, John. "''[http://au.ibtimes.com/articles/89368/20101207/kim-kardashian-top-earning-reality-star-for-year-2010.htm Kim Kardashian top-earning reality star for year 2010]''". ''[http://au.ibtimes.com International Business Times AU]''. Published on: December07, 2010. </ref> El Dr. Sanford Siegal, el creador de ''Cookie Diet'', demandó a Kardashian, afirmando qu'ella lo bilordió en [[Twitter]]. D'alcuerdu a Siegal, Kardashian publicó n'ochobre qu'él taba "promoviendo falsamente" qu'ella taba en ''Cookie Diet''. Siegal presentó una demanda ante un tribunal de Florida afirmando que les declaraciones yeren falses y difamatorias. Tamién aliega que Kardashian tuvo nuna nómina de QuickTrim cuando ella posteó la publicación. El ''tweet'' de Kardashian paez esviase d'un artículu en CookieDiet.com, que nomó a Kardashian como una de les tantes celebridaes que vía resultancies positives na dieta. Kardashian unvió una orde de cese y arrenuncia a Siegal, demandando que l'enllaz sea retiráu.<ref>{{cita publicación | autor=Gina DiNunno | títulu=Kim Kardashian Sued by Cookie Diet Doc Over a Tweet| url=http://www.tvguide.com/News/Kim-Kardashian-Sued-1013430.aspx| obra=TVGuide.com}}</ref> La edición [[australia|australiana]] de la revista ''[[FHM]]'', que-y dedica'l so portada d'abril de [[2010]], calificar como'l meyor cuerpu del planeta.<ref>[http://www.quien.com/fotogalerias/2010/08/20/kim-kardashian-con-nuevu-calendariu-2011 Kim Kardashian, la muyer más escultural según ''FHM'']</ref> El 20 d'agostu de 2011 casóse col xugador de [[NBA]], [[Kris Humphries]], dempués de 10 meses de novialgu.<ref name="boda2">[http://www.eluniversal.com.mx/notas/787518.html ¡Y Kim Kardashian dio'l sí!] L'Universal, 21 d'agostu de 2011.</ref> 72 díes dempués, el 31 d'ochobre de 2011, Kim solicitó'l divorciu alegando diferencies irreconciliables; el 5 de xunu de 2013 formalizóse.<ref>[https://www.elmundo.es/america/2011/10/31/gentes/1320082666.html Kim Kardashian pide'l divorciu 72 díes dempués de casase] El mundu. 31 d'ochobre de 2011.</ref><ref name="KimvsKris">[http://www.tvnotas.com.mx/2011/11/03/C-20973-revelen-causes-del divorciu-de-kim-kardashian-y-kris-humphries.php Revelen causes del divorciu de Kim Kardashian y Kris Humphries] TV Notes. 3 de payares de 2011.</ref> En xunu de 2012, Kim confirmó la so rellación col raperu [[Kanye West]]. Llevaba años d'amistá con él, lo qu'ayudó al afitamientu sentimental dos meses enantes del anunciu.<ref>http://www.quien.com/espectaculos/2012/12/27/kanye-west-y-kim-kardashian-antes-que-novios-amigos</ref> La so rellación televisar na séptima temporada de [[Keeping Up with the Kardashians]]. Tres dellos rumores, el 30 d'avientu del mesmu añu, [[Kanye West]] anunció que dambos esperaben el so primer fíu<ref>http://la.eonline.com/mexico/2012/kim-kardashian-estaembarazada</ref> mientres una presentación en Atlantic City, Nueva Jersey ensin dar más detalles. Esi mesmu día, [[Kourtney Kardashian]], hermana de Kim, foi la primera en publicar un tweet afirmándolo: ''"¡Vengo queriendo glayalo dende'l teyáu con allegría y agora yá puedo! Otru ánxel al que dar la bienvenida na nuesa familia. ¡Toi enchida d'emoción!"''<ref>http://la.eonline.com/mexico/2012/kim-kardashian-estaembarazada</ref><ref>https://www.abc.es/estilo/gente/20121231/abci-kardashian-embarazada-201212311116.html</ref><ref>http://www.eluniversal.com.mx/notas/893006.html</ref> Más tarde, [[Khloé Kardashian]] respondió a Kourtney: ''"¡Guardar un secretu ye difícil con tanta familia! ¡Sobremanera cuando tas tan emocionada! ¡¡¡L'AMOR yelo tou!!!"''<ref>http://la.eonline.com/mexico/2012/kim-kardashian-estaembarazada</ref><ref>http://entretenimiento.univision.com/chismes/romances/article/2012-12-31/kim-kardashian-esta-embarazada</ref> Y de postreru, la madre de les hermanes, [[Kris Jenner]], tamién tuiteó p'afirmalo: ''"¡Oh, ÑÁCARU, ÑÁCARU, ÑÁCARU!!"''<ref>https://www.abc.es/estilo/gente/20121231/abci-kardashian-embarazada-201212311116.html</ref><ref>http://www.peopleenespanol.com/article/kim-kardashian-esta-embarazada</ref> ''"¡¡¡¡¡¡¡¡¡Soi una moza feliz!!!!!!!!!"''.<ref>https://www.abc.es/estilo/gente/20121231/abci-kardashian-embarazada-201212311116.html</ref><ref>http://www.peopleenespanol.com/article/kim-kardashian-esta-embarazada</ref> Al momentu de la noticia, Kim tenía 12 selmanes d'embaranzu.<ref>http://www.rpp.com.pe/2012-12-31-kanye-west-anunciu-l'embaranzu-de-kim-kardashian-en-conciertu-noticia_553665.html</ref><ref>http://la.eonline.com/venezuela/2012/kim-kardashian-estaembarazada</ref> A otru día, Kim publicó una entrada nel so blogue<ref>http://kimkardashian.celebuzz.com/2012/12/31/new-year-new-beginnings-kim-kanye-pregnant-first-child-expecting-baby/</ref> comentando: ''"¡Ye verdá! Kanye y yo tamos esperando un ñácaru. Sentímonos tan bendichos y afortunaos y deseyaríamos qu'al pie de les nueses families, la so madre y el mio padre pudieren tar equí pa celebrar esto con nós."''<ref>http://www.eluniversal.com.mx/notas/893033.html</ref><ref>http://kimkardashian.celebuzz.com/2012/12/31/new-year-new-beginnings-kim-kanye-pregnant-first-child-expecting-baby/</ref> Selmanes dempués, Kim presentar al programa ''Today Show'' pa promocionar la nueva temporada de Kourtney & Kim Take Miami onde faló más sobre ello: ''"Ye un momentu bien emocionante, nun puede entamase pa esi tipu de coses asina que creo que ye namái una bendición saber les mios circunstancies"''.<ref>http://la.eonline.com/mexico/2013/kim-kardashian-hablode-el so-embaranzu-y-el so-divorciu</ref> Tamién dixo tener problemes de [[fertilidá]] al igual que Khloé, pero a diferencia d'ella, caltener en silenciu.<ref>http://la.eonline.com/mexico/2013/kim-kardashian-hablode-el so-embaranzu-y-el so-divorciu</ref> Dempués d'anunciar l'estrenu de la octava temporada de [[Keeping Up with the Kardashians]], Kim dio la noticia del sexu del so ñácaru nel primer episodiu, siendo esta una neña.<ref>http://www.peopleenespanol.com/article/kim-kardashian-sera-mama-de-una-nina</ref><ref>http://mexico.cnn.com/entretenimiento/2013/06/03/kim-kardashian-y-kanye-west-seran-los padres-de-una-nina</ref> Finalmente, el [[15 de xunu]] de [[2013]], dio a lluz a la so primer fía, North West.<ref>[https://www.abc.es/estilo/gente/20130824/abci-fíu-kardashian-201308241309.html «Asina ye North West, la fía de Kim Kardashian»]</ref> El [[22 d'ochobre]] de [[2013]], un día dempués del 33 cumpleaños de Kim [[Kanye West]] propón-y matrimoniu. La pareya casóse'l 24 de mayu de 2014 nel [[Fort di Belvedere]].<ref>[http://www.eonline.com/news/472716/kim-kardashian-is-engaged-to-kanye-west «Kim Kardashian Is Engaged to Kanye West!»]</ref> El [[15 de mayu]] de [[2015]], según una revista estauxunidense, Kardashian ta nuevamente embarazada. Al paecer la esposa de Kanye West llogró, finalmente, concebir al so segundu fíu, tres dellos meses intentándolo.<ref>{{cita web |url = http://www.critica.com.pa/viva/afirmen-que-kim-kardashian-esta-embarazada-392376|títulu = Afirmen que Kim Kardashian ta embarazada|autor = |enllaceautor = |fecha = |idioma = |editorial = |fechaaccesu = Vienres, Mayu 15, 2015 - 09:15}}</ref> == Discografía == === Senciellos === {| {{tablaguapa}} style="text-align:center;" |- ! Añu ! Senciellu ! Álbum |- | 2011 | align="left"| "[[Jam (Turn It Up)]]" | align="left"| [[Jam (Turn It Up)|Jam (Turn It Up) - Senciellu]] |- | 2012 | align="left"| "Shake" | align="left"| Shake - Senciellu |- |} === Videos musicales === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu ! Títulu ! Direutor |- | 2011 | "Jam (Turn It Up)"<ref>[http://www.impre.com/la xente-diz/viewArticle.action?articleId=281474978868809 Kim Kardashian compite con Rebecca Black pola peor cantar] Impre.com (Méxicu)</ref> | [[Hype Williams]] |- |} == Filmografía == * 2007-presente: ''[[Keeping Up with the Kardashians]]'' como ella mesma * 2008: ''[[Dancing with the Stars]]'' como ella mesma * 2008: ''[[Disaster Movie]]'' como la novia de Calbin Lisa<ref name="rottentomatoes">{{cita web |url=http://www.rottentomatoes.com/m/disaster_movie/|títulu=Rotton Tomatoes page on Disaster Movie|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN Entertainment]]|fechaaccesu=7 de xineru de 2010}}</ref> * 2009: ''[[CSI: NY]]'' como Debbie Fallon (1 episodiu). * 2009: ''[[Deep in the Valley]]'' como Summa Eve. * 2009: ''[[How I Met Your Mother]]'' como ella mesma (1 episodiu). * 2009: ''[[Beyond the Break]]'' como Elle (4 episodios). * 2011-presente: ''[[Kourtney and Kim Take New York]]''. * 2012: ''[[Drop Dead Diva]]'' como Nikki. * 2014: ''[[2 Broke Girls]]'' como ella mesma (1 episodiu). * 2014: ''[[Kourtney and Khloé Take The Hamptons]]'' como ella mesma. * 2014: ''[[American Dad!]]'' como un alien sensual. == Ver tamién == * ''[[Premios y nominaciones de Kim Kardashian]]'' == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{IMDb}} {{facebook|KimKardashian}} {{twitter|kimkardashian}} * [http://www.fametown.com/fams/kimkardashian/fotos/ Galería fotográfica de Kim Kardashian.] * [http://web.archive.org/web/http://www.fhm.com.au/kim-kardashian-april-2010.htm Kim Kardashian - April 2010 - FHM.] {{NF|1980||Kardashian, Kim}} [[Categoría:Modelos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Empresarios y empresaries d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Los Angeles]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 0xpof1l3argxau24cc8fbz4cicf0dz8 0 57361 3709915 3698755 2022-08-19T09:25:46Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Brian Keith}} {{persona}} '''Robert Alba Keith'''<ref>{{cita web |url=http://www.briankeith.com/aboutus.html |títulu=The Official Brian Keith Web Site <!--Xeneráu por Muriu Bot. Puedes ayudar a rellenar esta plantiya--> |añoacceso=2009 |autor= |enllaceautor= |idioma= }}</ref> {{nym}}, más conocíu como '''Brian Keith''', foi un actor teatral, cinematográficu y televisivu d'[[Estaos Xuníos]]. == Biografía == === Primeros años y serviciu militar === Los sos padres yeren los actores [[Robert Keith]] y [[Helena Shipman]], esta última actriz teatral, nativa de [[Aberdeen (Washington)]].<ref>Van Gelder, Lawrence. [http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9A06Y6DA1731F936A15755C0A961958260 "Brian Keith, Hardy Actor, 75; Played Dads and Desperadoes"], ''[[The New York Times]]'', June 25, 1997. Accessed December 12, 2007. "Mr. Keith, whose full name was Robert Brian Keith Jr., was born in Bayonne, N.J."</ref> Debutó como actor nel filme [[cine mudu|mudu]] ''Pied Piper Malone'' (1924), con tres años d'edá. Ente 1927 y 1929, la madrasca de Keith foi [[Peg Entwistle]], actriz que se fixo famosa por suicidase saltando dende la "H" del ''[[Hollywood Sign]]'' (les famoses lletres xigantes col nome de Hollywood). N'estudiando na high school en East Rockaway, [[Nueva York (estáu)|Nueva York]], xunir al [[Cuerpu de Marines de los Estaos Xuníos]] (1942-1945), y sirvió mientres la [[Segunda Guerra Mundial]] como artilleru aereu, recibiendo una Medaya del Aire. === Carrera interpretativa === Tres la guerra, Keith fíxose actor teatral, dedicándose más palantre al cine y, dempués, a la televisión. Actor fuerte y capaz, Keith pasó munchos años interpretando segundos papeles y a tipos ariscos, como en ''[[Yuma (1957)|Yuma]]'' xunto a [[Rod Steiger]] y [[Sara Montiel]]. Ganó fama pol so papel protagonista na serie de [[Sam Peckinpah]] ''The Westerner'' (1960). La so gran oportunidá y el saltu a la fama llegó, sicasí, en 1966 cuando interpretó al "Tíu Bill" Davis na popular serie televisiva ''[[Los mios adorables sobrinos]]'', papel col cual ganó tres nominaciones a los [[Premios Emmy|Emmy]] al meyor actor. Nesa dómina, pola so intervención na serie, tuvo que refugar el papel de Deke Thornton nel filme ''[[The Wild Bunch (película)|The Wild Bunch]]'', dirixíu por [[Sam Peckinpah]], lo cual derivó nuna disputa ente'l direutor y l'actor, amigos hasta entós. Tamién se-y recuerda con ciñu pol so papel de padre de ximielgos na película de 1961 ''[[Tu a Boston y yo a California|The Parent Trap (Tu a Boston y yo a California)]]'', xunto a [[Hayley Mills]] y [[Maureen O'Hara]]. Interpretó a Anás el sacerdote nel álbum de conceutu de [[Xesucristu Superestrella]] en 1970. La so interpretación de [[Theodore Roosevelt]] en ''[[El Vientu y el Lleón]]'' (1975) foi tamién bien aplaudida, y ye considerada como una de les meyores carauterizaciones nel cine d'un presidente de los Estaos Xuníos. Keith tamién interpretó al Presidente [[William McKinley]]. Keith siguió protagonizando series como ''The Brian Keith Show'', ''Heartland'', y ''Hardcastle and McCormick''. Coles mesmes actuó na producción de seis capítulos ''The Zoo Gang'', sobre un grupu d'antiguos combatientes de la [[Segunda Guerra Mundial]], interpretaos por Sir [[John Mills]], [[Lilli Palmer]], y [[Barry Morse]]. Keith falaba rusu, motivu pol cual foi escoyíu pa interpretar personaxes rusos en dos causes: como Premier Soviéticu, con [[Rock Hudson]]; y como científicu soviéticu en ''Meteor'', con [[Natalie Wood]]. En ''The Russians Are Coming, the Russians Are Coming'', curiosamente asocede lo contrario, pos el so personaxe recibe traducción del rusu del personaxe interpretáu por [[Alan Arkin]]. Na so última película, ''Rough Riders'' (1997), Keith encarnó al Presidente [[William McKinley]]. El so direutor, [[John Milius]], dedicó'l filme a "Brian Keith, Actor, Marine, Cunta cuentos." El 26 de xunu de 2008, el [[Paséu de la Fama de Hollywood]] instaló una estrella nel so honor nel 7021 de [[Hollywood Boulevard]]. === Vida personal === Keith casóse tres veces. La primera con Frances Helm. Dempués, en 1955, con Judith Landon y, finalmente, en 1970, cola actriz de [[Ḥawai]] Victoria Young, quien más tarde actuó en ''The Brian Keith Show'' (1972–1974). Keith tuvo cuatro fíos pero amás adoptó otros trés con Judith Landon. Una de les sos fíes, Daisy Keith, foi actriz y actuó col so padre na serie ''Heartland'' en 1989. Nos sos últimos años, Keith tuvo afeutáu d'[[enfisema]] y [[cáncer de pulmón]]. Foi soterráu nel [[Campusantu Westwood Village Memorial Park]] en [[Los Angeles]], [[California]]. == Trabayo == === Teatru === * ''Heyday'' (1946) * ''Mister Roberts'' (1948) * ''Darkness at Noon'' (1951) * ''Da'' (1978) === Televisión === * ''Target: The Corruptors!'' (ABC, estrella convidada) * ''Sam Benedict'' (NBC, estrella convidada) * ''The Crusader'' (CBS, 1955–1956) * ''The Westerner'' (NBC, 1960) * ''The Outlaws'' (1961-1961) como Sven Johannsen * ''Alfred Hitchcock Hour'': "Night of the Owl" (CBS, 1962) * ''Fear in a Desert City'' (Pilotu pa ''[[The Fugitive (serie de televisión)]]'') (1963) * ''Family Affair'' (CBS, 1966–1971) * ''The Brian Keith Show'' (NBC, 1972–1974) * ''The Zoo Gang'' ([[Independent Television (ITV)|ITV]], 1974) * ''Lew Archer#Film and TV|Archer'' (NBC, 1975) * ''How the west was won'' (ABC, 1977) como Xeneral Stonecipher * ''Centennial'' (1978) * ''Hardcastle and McCormick'' (ABC, 1983–1986) * ''The Murder of Sherlock Holmes'' (Pilotu pa ''[[Murder, She Wrote]]'') (CBS, 1984) * ''Pursuit of Happiness'' ([[American Broadcasting Company|ABC]], 1987) * ''Heartland'' ([[CBS]], 1989) * ''Walter and Emily'' ([[National Broadcasting Company|NBC]], 1991–1992) * ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]:'' "Progress" ([[Redifusión]], 1993) * ''[[Spider-Man (serie de televisión)]]'' - Tíu Ben * ''[[Touched by an Angel]] (CBS, 1996) === Cine === {{Columnes}} * ''Pied Piper Malone'' (1924) * ''The Other Kind of Love'' (1924) * ''Arrowhead (Foguera d'odios)'' (1953) * ''Alaska Seas'' (1954) * ''Jivaro'' (1954) * ''The Bamboo Prison'' (1954) * ''The Violent Men (Homes violentos)'' (1955) * ''Tight Spot (Nun apiertu)'' (1955) * ''5 Against the House'' (1955) * ''Storm Center'' (1956) * ''Nightfall'' (1957) * ''Dino'' (1957) * ''Run of the Arrow (Yuma)'' (1957) * ''Chicago Confidential'' (1957) * ''Hell Canyon Outlaws'' (1957) * ''Fort Dobbs (Quince bales)'' (1958) * ''Desert Hell'' (1958) * ''Sierra Baron'' (1958) * ''Violent Road'' (1958) * ''Villa!'' (1958) * ''Appointment with a Shadow'' (1959) * ''The Young Philadelphians (La ciudá frente a mi)'' (1959) * ''Ten Who Dared'' (1960) * ''[[Tu a Boston y yo a California|The Parent Trap (Tu a Boston y yo a California)]]'' (1961) * ''The Deadly Companions'' (1961) * ''Moon Pilot (Pilotu a la lluna)'' (1962) * ''Savage Sam'' (1963) * ''The Raiders'' (1964) * ''The Pleasure Seekers (En busca del amor)'' (1964) * ''Those Calloways'' (1965) * ''A Tiger Walks'' (1964) * ''The Hallelujah Trail (La batalla de les llombes del güisqui)'' (1965) {{Nueva columna}} * ''The Rare Breed (Una dama ente vaqueros)'' (1966) * ''The Russians Are Coming, the Russians Are Coming (The Russians Are Coming, the Russians Are Coming, The Russians Are Coming, the Russians Are Coming)'' (1966) * ''Nevada Smith'' (1966) * ''Way… Way Out (Un abarrenáu n'órbita)'' (1966) * ''[[Reflexos d'un güeyu doráu]]'' (1967) * ''With Six You Get Eggroll (El noviu de ma)'' (1968) * ''Krakatoa, East of Java'' (1969) * ''Gaily, Gaily (Gaily, Gaily)'' (1969) * ''Suppose They Gave a War and Nobody Came? (Esta nueche vamos de guerra)'' (1970) * ''The McKenzie Break'' (1970) * ''Something Big (La primer ametralladora del Oeste)'' (1971) * ''Scandalous John'' (1971) * ''[[Yakuza (película)|Yakuza]]'' (1975) * ''[[El Vientu y el Lleón]]'' (1975) * ''Joe Panther'' (1976) * ''Nickelodeon'' (1976) * ''Hooper'' (1978) * ''Meteor'' (1979) * ''The Mountain Men (El valle de la roxura)'' (1980) * ''Charlie Chan and the Curse of the Dragon Queen'' (1981) * ''Sharky's Machine (La brigada de Sharky)'' (1981) * ''Death Before Dishonor (Muerte primero que deshonor)'' (1987) * ''Young Guns (Arma nueva)'' (1988) * ''Welcome Home (Bienveníu a casa)'' (1989) * ''After the Rain'' (1990) * ''Wind Dancer'' (1993) * ''Under a Killing Moon'' (1994) * ''[[La fuercia d'un ánxel|Entertaining Angels: The Dorothy Day Story (La fuercia d'un ánxel)]]'' (1996) * ''The Second Civil War (1997) * ''Rough Riders'' (1997) {{Final columnes}} == Referencies == {{traducíu ref|en|Brian Keith}} {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{IMDb nome}} * ''[http://www.brainyquote.com/quotes/quotes/m/maureenoh293822.html BrainyQuote / Maureen O'Hara]'' * {{IBDB nome|47306}} * [http://www.franksreelreviews.com/shorttakes/briankeith/briankeith.htm El "Tíu Bill" d'América acaba cola so vida] * [http://www.antiqnet.com/detail%2Ccamels-brian-keith%2C595315.html Camels y Brian Keith Ad 1955] {{NF|1921|1997|Keith, Brian}} [[Categoría:Persones de Long Island]] [[Categoría:Persones de Nueva Jersey]] [[Categoría:Militares de la Segunda Guerra Mundial d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de cine mudu]] [[Categoría:Actores y actrices de wéstern]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Direutores de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Presentadores de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] t3gtgsngybd1vlrd7fwowlgprj9v1zo 0 57569 3709932 3684045 2022-08-19T09:27:38Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Marc Lawrence (actor)}} {{persona}} '''Marc Lawrence''' ([[17 d'avientu]] de [[1909]] – [[28 de payares]] de [[2005]]) foi un actor cinematográficu estauxunidense de calter, especializáu en personaxes de los baxos fondos. Nes sos películes tamién apaecía so los nomes de '''F. A. Foss''', '''Marc Laurence''' y '''Marc C. Lawrence'''. == Biografía == === Vida personal === El so verdaderu nome yera '''Max Goldsmith''' y nació na ciudá de [[Nueva York]]. La so madre yera d'orixe polacu y xudíu, Minerva Norma Sugarman, y el so padre yera Israel Simon Goldsmith, de raices rusa y xudía.<ref>[http://www.filmreference.com/film/64/Marc-Lawrence.html Marc Lawrence Biography (1910-2005)<!-- Bot generated title -->]</ref><ref name="Lawrence1">{{cita noticia | apellíu =Vallance| nome =Tom| coautor=| títulu =Marc Lawrence| páxines=| editorial =The Independent| fecha =3 d'avientu de 2005 | url =http://news.independent.co.uk/people/obituaries/article330900.ece| fechaaccesu =26 de xineru de 2007 }}</ref><ref name="Lawrence2">{{cita noticia | apellíu =| nome =| coautor=| títulu =Marc Lawrence| páxines=| editorial =Telegraph| fecha =3 d'avientu de 2005 | url =http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2005/12/03/db0302.xml| fechaaccesu =26 de xineru de 2007 }}</ref> Siendo estudiante formó parte d'obres teatrales d'aficionaos, y completó la so formación nel [[City College of New York]]. Tuvo casáu cola novelista y guionista Fanya Foss, cola que tuvo dos fíos, finando ella'l 12 d'avientu de 1995. Marc Lawrence finó por un fallu cardiacu'l 28 de payares de 2005 en [[Palm Springs]], [[California]]. Tenía 96 años d'edá. Foi soterráu nel [[Campusantu Westwood Village Memorial Park]] de [[Westwood (Los Angeles)]], [[California]]. El so fíu, Michael Lawrence, ye un escritor y artista que vive na islla griega d'[[Hidra (isla)|Hidra]], y que'l so llibru, ''My Voyage In Art'', detalla les sos xuntes con dellos de los actores amigos de los sos padres. La fía de Marc Lawrence, l'actriz [https://www.imdb.com/name/nm0493059/ Toni Lawrence], tuvo casada col actor [[Billy Bob Thornton]], y protagonizó xunto a so padre "Daddy's Deadly Darling". === Carrera interpretativa === En 1930 Lawrence fixo amistá con otru mozu actor, [[John Garfield]]. Dambos actuaron en distintes obres de teatru primero que Lawrence consiguiera un contratu cinematográficu con [[Columbia Pictures]]. Lawrence empezó a actuar nel cine en 1931, faciendo Garfield lo propio en 1938. La cara picada de viruelas y l'esmolecedor aspeutu de Lawrence fixéron-y ideal pa interpretar a gángsters y personaxes de los baxos fondos a lo llargo de les siguientes seis décades. Más palantre Lawrence foi sometíu a escrutiniu polos sos enclinos polítiques. Cuando foi llamáu a declarar ante'l [[Comité d'Actividaes Antiestauxunidenses]], almitió ser miembru del [[Partíu Comunista de los Estaos Xuníos]]. De resultes d'ello foi incluyíu na [[Diez de Hollywood|llista negra de Hollywood]] y hubo de exiliase a [[Europa]], onde siguió faciendo cine. En sumiendo la llista negra, volvió a Estaos Xuníos, reiniciando'l so trabayu interpretativu encarnando a xente del hampa. Asina, encarnó a gángsters en dos películes de [[James Bond]]: la de 1971 ''[[Diamonds Are Forever]]'', con [[Sean Connery]], y la de 1974 ''[[L'home de la pistola d'oru (película)|L'home de la pistola d'oru]]'', con [[Roger Moore]]. Tamién interpretó a un secuaz nel filme de [[Laurence Olivier]] ''[[Marathon Man]]'' (1976), y a un estereotipáu xefe mafiosu de [[Miami]] na comedia de [[Jerry Reed]] y [[Dom DeLuise]] ''Hot Stuff'' (1979). Unu de los sos últimos papeles foi'l de Mr. Zeemo nel episodiu de ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'' "Badda-Bing Badda-Bang". Amás, foi Gatherer Volnoth na entrega de ''[[Star Trek: The Next Generation]]'' "The Vengeance Factor". En 1991 publicóse l'[[autobiografía]] de Lawrence, ''Long Time Non See: Confessions of a Hollywood Gangster'' (ISBN 0-9636700-0-X). Lawrence foi tamién l'asuntu d'una novela, ''The Beautiful and the Profane'' (ISBN 1-4107-0292-8/ISBN 978-14107029200)(publicada en 2002). El so últimu papel pal cine tuvo llugar en ''[[Looney Tunes Back in Action]]'', actuando como'l vicepresidente de la [[Corporación Acme]]. == Filmografía parcial == {{Llista de columnes|2| * ''[[White Woman]]'' (1933) * ''[[Charlie Chan on Broadway]]'' (1937) * ''[[The Spider's Web]]'' (1938, serial) * ''[[Charlie Chan in Honolulu]]'' (1938) * ''[[Sergeant Madden]]'' (1939) * ''[[Rexes humanes]]'' (1939) * ''[[The Housekeeper's Daughter]] (Llocos sueltos)'' (1939) * ''[[Invisible Stripes]]'' (1939) * ''[[Johnny Apollo]]'' (1940) * ''[[Charlie Chan at the Wax Museum]]'' (1940) * ''[[The Monster and the Girl]]'' (1941) * ''[[The Shepherd of the Hills]]'' (1941) * ''[[Hold That Ghost]]'' (1941) * ''Sundown'' (1941) * ''[[Nazi Agent]]'' (1942) * ''[[This Gun for Hire]]'' (1942) * ''[['Neath Brooklyn Bridge]]'' (1942) * ''[[The Ox-Bow Incident]]'' (1943) * ''[[Submarine Alert]]'' (1943) * ''Tampico'' (1944) * ''[[The Princess and the Pirate]] (The Princess and the Pirate)'' (1944) * ''Dillinger'' (1945) * ''[[Flame of Barbary Coast]]'' (1945) * ''[[El capitán de Castiella|Captain from Castile]] (El capitán de Castiella)'' (1947) * ''I Walk Alone (I Walk Alone)'' (1948) * ''[[Key Largo (película)|Key Largo]]'' (1948) * ''Jigsaw'' (1949) * ''[[Abbott and Costello in the Foreign Legion]]'' (1950) * ''[[The Asphalt Jungle]] (The Asphalt Jungle)'' (1950) * ''[[The Desert Hawk]] (El ferre del desiertu)'' (1950) * ''[[My Favorite Spy]]'' (1951) * ''[[La Tratta delle bianche]]'' (1952) * ''[[Il più comico spettacolo del mondo]]'' (1953) * ''[[Helen of Troy]] (Helena de Troya)'' (1956) * ''Days of Wine and Roses'' (1958) (TV) * ''[[Johnny Tiger]]'' (1966) * ''[[The Rat Patrol]]'', episodiu "The Moment of Truce Raid" (1966) * ''[[Krakatoa, East of Java]]'' (1969) * ''[[Diamonds Are Forever]]'' (1971) * ''[[L'home de la pistola d'oru (película)|L'home de la pistola d'oru]]'' (1974) * ''[[Marathon Man]]'' (1976) * ''A Piece of the Action'' (1977) * ''[[Foul Play]]'' (1978) * ''Hot Stuff'' (1979) * ''[[Super Fuzz]]'' (1980) * ''Cat and Dog'' (1982) * ''[[Night Train to Terror]]'' (1985) * ''[[The Big Easy]] (Queríu detective)'' (1987) * ''[[Blood Red]]'' (1989) * ''Ruby (La combalechadura de Dallas)'' (1992) * ''[[Newsies]]'' (1992) * ''[[Four Rooms]]'' (1995) * ''[[From Dusk Till Dawn]]'' (1996) * ''[[Gotti]]'' (1996) * ''[[El fin de los díes]]'' (1999) * ''[[Arreyando cabos]]'' (2001) * ''[[Looney Tunes: Back in Action]]'' (2003) }} == Referencies == {{llistaref}} * ''Names You Never Remember, With Cares You Never Forget'', by Justin Humphreys. BearManor Media, Albany, 2006. ISBN 1-59393-041-0. {{traducíu ref|en|Marc Lawrence}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome}} * {{amg name|98933}} * {{IBDB nome|49125|Marc Lawrence}} * {{Find a Grave|12575217}} {{memoryalpha}} {{NF|1909|2005|Lawrence, Marc}} [[Categoría:Persones de Nueva York]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 3ih3t19pjzsilp4a4vi29h36mcy3mka 0 57604 3709458 3652753 2022-08-18T17:34:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Chyler Leigh}} {{persona}} '''Chyler Leigh''' {{nym}} ye una [[actriz]], [[cantante]] y [[Moda|modelu]] d'[[Estaos Xuníos]], conocida pol so papel de [[Lexie Grey]] en ''[[Grey's Anatomy]]'' ([[Cadena ABC|ABC]]). Trabayó na serie [[Taxi Brooklyn]], interpretando a la detective Caitlyn Sullivan, onde compartió pantalla col actor [[Jacky Ido]]. El 6 de marzu de 2015, NBC atayó la serie nos EE.XX. == Biografía == === Inicio === Chyler Creció en [[Virxinia]] hasta los 12 años,onde los sos padres teníen un negociu dietéticu y depués del divorciu de los sos padres (cuando ella cuntaba con doce años) camudar a [[Miami Beach]]. Tien un hermanu de nome Christopher Khayman Lee (conocíu pol so rol na serie infantil [[Power Rangers]]). Estudió nel Trentwood Elementary y tamién nel Great Neck Middle School. Depués de concluyir los sos estudios yá empezara la preparatoria, pero finalmente a los 16 años decidió siguir una carrera na actuación. Ye recordada tamién por ser modelu y anfitriona del programa Hall Pass en 1996. Foi a esa edá que Chyler Leigh empezó a trabayar como modelu de comerciales participando en campañes publicitaries para [[Coca Cola]], [[Wendy's]] y amás foi modelu de catálogos y revistes. == Carrera == En [[2001]] apaeció en ''[[Not Another Teen Movie]]'' y nel videoclip de ''[[Tainted Love]]'', de [[Marilyn Manson]]. En [[2002]] participó en ''[[Girls Club]]'' y ''[[That '80s Show]]''. Apaeció en ''[[Reunion (serie de televisión)|Reunion]]'' ([[Warner Bros]]) y ye realmente conocida pol so papel de la ciruxana [[Lexie Grey]] en ''[[Grey's Anatomy]]'', que'l so personaxe rellacionar con ''[[Mark Sloan]]'' interpretáu por ''[[Eric Dane]]''. A la fin de la 8° temporada'l so personaxe muerre nel últimu capítulu, llamáu "Flight". "A empiezos d'este mesmu añu decidí que la octava temporada de ''Grey's Anatomy'' sería la postrera pa mi. Axunté con Shonda y trabayamos xuntes pa da-y a Lexie un final apropiáu", comentó Leigh nunes declaraciones a 'TVLine'. Amás, l'actriz aprovechó pa desfacer n'afalagos escontra tolos sos compañeros y amosóse bien estimada de formar parte del mundu creáu por Rhimes: "Soi bien afortunada de poder trabayar con esti increíble equipu mientres cinco temporaes. La mio esperiencia en 'Grey's Anatomy' ye daqué que voi atesorar el restu de la mio vida". Coles mesmes, el sentimientu de la creadora de la serie escontra Leigh ye mutuu y, como la mesma Rhimes anunció namás emitir l'episodiu nel que finaba'l personaxe, la decisión de da-y salida nun foi pa nada fácil. "Aldericamos enforma sobre ello y finalmente dambes decidimos que yera'l momentu correutu pa da-y un final a la hestoria del personaxe". == Televisión == Nel añu [[1997]] Chyler Leigh llogró'l papel protagonista na comedia deportiva ''Academia de Kickboxing'', y amás actuó na serie ''Kinetic City Super Crew''. Yá a finales de la década de los noventa interpreta'l personaxe de Grace Smith na serie ''[[Saving Graces]]'' y tamién tuvo un rol recurrente na serie televisiva ''[[Safe Harbor]]'' nel papel de Jamie Martin. <br/> Nel añu 2000 apaeció en ''Wilder Days'' y tamién actuó nun episodiu de “M.Y.O.B.” Chyler Leigh actuó en tres episodios de la recordada serie ''[[7th Heaven]]'' y foi nel 2001 que llogró'l papel protagonista de Janey Briggs na comedia adolescente “Nun ye otra tonta película americana”, actuando xunto a [[Chris Evans]] y Jamie Pressly. La cinta foi una suerte de parodia a bones hores películes d'adolescentes, burllándose de los clixés y situaciones repetitives qu'abondaron mientres los noventa y dio-y mayor notoriedá a Chyler. Pal añu 2002 Chyler Leigh integrar al repartu de la serie “That 80s Show” actuando nun total de 13 episodios nel papel de June Tuesday, esi añu tamién tuvo un papel recurrente en “Girls Club” interpretando a Sarah Mickle. Un añu dempués siguiendo la so carrera como actriz de televisión xunir al repartu de la serie de TV “L'Abogáu” nel 2003 interpretando'l personaxe de Claire Wyatt. Nel añu 2004 Chyler Leigh namái fixo una apaición nun episodiu de la serie “North Shore”, ente qu'en 2005 formó parte del repartu de la serie televisiva “[[Reunion (serie de televisión)|Reunion]]” actuando nes temporaes de 2005 al 2006. Pa 2010 volvió trabayar nuna película, esta vegada nel drama “The 19th Wife”. <br/> Paralelamente al so trabayu n'otres producciones yá s'integrara al repartu de la esitosa serie “[[Grey's Anatomy]]” dende 2007 hasta 2011 nel papel de la media hermana Lexie de la protagonista [[Meredith Grey]] interpretada pola atriz [[Ellen Pompeo]]. <br/> Nel 2011 Chyler protagonizó xunto a Stephen Dorff la película d'aición y suspensu “Brake”. Nel 2014 protagoniza una policía de bruklin na seria taxi. == Vida personal == Tocantes a la so vida sentimental, Chyler Leigh ta casada col tamién actor [[Nathan West]] a quien conoció mientres el rodaxe de la película “Nun ye otra tonta película americana” en 2001. Casáronse'l [[20 de xunetu]] de 2002 y siguen xuntos hasta la fecha y tienen tres fíos: Noah Wilde nacíu n'avientu de 2003, Taelyn Leigh nacida en setiembre de 2006 y tuvieron una segunda neña llamada Anniston Kae nacida en mayu de 2009 xustu siete díes enantes del entamu de la quinta temporada de Grey’s Anatomy. A los sos 23 años yá trabayara en nueve distintos series, tamién foi incluyida na clasificación de les muyeres más formoses del mundu pola revista Stuff nel 2002. == Cine == {|{{tablaguapa}} style="font-size: 95%;" |- ! style="background-color: #B0C4DE;" | Añu ! style="background-color: #B0C4DE;" | Película ! style="background-color: #B0C4DE;" | Papel ! style="background-color: #B0C4DE;" | Notes |- |2013 | ''[[Window Wonderland]]'' | Sloan Van Doren | |- |2012 | ''[[Brake]]'' | Molly Reins | |- |2010 | ''[[19th Wife]]'' | Ann Eliza Young | |- | 2001 | ''[[Not Another Teen Movie]]'' | Janey Briggs | |- |1997 | ''[[Kickboxing Academy]]'' | Cindy | |} == Televisión == {|{{tablaguapa}} style="font-size: 95%;" |- ! style="background-color: #B0C4DE;" | Añu ! style="background-color: #B0C4DE;" | Títulu ! style="background-color: #B0C4DE;" | Papel ! style="background-color: #B0C4DE;" | Notes |- | 2015−2021 |''[[Supergirl]]'' | [[Alexandra "Alex" Danvers]] | Co-protagonista |- | 2014 | ''[[Taxi Brooklyn]]'' | [[Detective Caitlyn 'Cat' Sullivan]] | Papel protagonista, 12 episodios |- | 2007−2012 | ''[[Grey's Anatomy]]'' | [[Lexie Grey]] | Papel protagonista, 113 episodios |- |2005−2006 | ''[[Reunion (serie de televisión)|Reunion]]'' | Carla Noll | 13 episodios |- |2004 | ''[[North Shore (serie de televisión)|North Shore]]'' | Kate Spangler | Episodiu: "My Boyfriend's Back" |- | 2003 | ''[[The Practice]]'' | Claire Wyatt | 10 episodios |- | rowspan="2" | 2002 | ''[[Girls Club]]'' | Sarah Mickle | 10 episodios |- | ''[[That '80s Show]]'' | June Tuesday | 13 episodios |- | rowspan="3" | 2000 | ''[[M.Y.O.B.]]'' | | Episodiu: "Bad Seed" |- | ''[[Wilder Days]]'' | Rip | |- | ''[[7th Heaven]]'' | Frankie | Episodios: "Blind", "Busted" y "Losers" |- | rowspan="2" | 1999 | ''[[Safe Harbor]]'' | Jamie Martin | 10 episodios |- | ''[[Saving Graces]]'' | Grace Smith | |} == Revistes y/o Entrevistes == 'TVLine' == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Chyler Leigh}} * [http://www.chylerleigh.com/ Sitiu web oficial] * {{IMDb nome}} * {{twitter|chy_leigh}} * {{instagram|chy_leigh}} {{NF|1982||Leigh, Chyler}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Modelos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 1f8cz9mj858wfahffz7wxc8pfjkiqln 0 57676 3709373 3501194 2022-08-18T13:47:33Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Tony Lip}} {{persona}} '''Tony Lip''' {{nym}}<ref name=Northjersey/> foi un actor d'Estaos Xuníos, reconocíu pol so papel como'l xefe mafiosu Carmine Lupertazzi na serie televisiva ''[[The Sopranos]]''. Él retrató al delincuente Philip Giaccone, na serie ''[[Donnie Brasco]]'', y al delincuente Francesco Manzo, na serie ''[[Goodfellas]]''. Fixo'l so debú con un pequeñu papel na película ''[[The Godfather (película)|The Godfather]]'', de [[Francis Ford Coppola]] y [[Louis DiGiamo]], a quien conociera nel club nocherniegu Copacabana, onde Lips yera xerente xeneral. En 2005 coescribió el llibru ''Shut up and eat!''.<ref>Tony Lip, Danny Aiello y Steven Priggé: [https://books.google.com.ar/books/about/Shut_Up_and_Eat.html?id=jGavsshM0F0C&redir_esc=y ''Shut up and eat!: mangia with family recipes and stories from your favorite italian-american stars'' (‘cállate y come: «mangia» con recetes familiares y hestories de les tos estrelles ítaloestauxunidenses favorites’). Nueva York: Penguin Putnam, 2006. 301&nbsp;páxines.</ref> == Biografía == Lip nació en [[Beaver Falls]] (Pennsylvania), pero los sos padres ―Nicholas y Nazarena camudáronse poques selmanes dempués al a la cai 215ª nel [[Bronx]] (barriu de Nueva York),<ref name=Northjersey/> mui cerca de la casa de [[John Gotti]]. En 1938 ganóse'l llamatu ''Lip'' (‘llabiu’) por tener enforma poder de persuasión. Ente 1951 y 1953 tuvo nel exércitu d'Estaos Xuníos, que lo unvió a Alemaña. A partir de 1961 trabayó nel Copacabana como maître y supervisor. Ellí atopóse con xente famoso como [[Frank Sinatra]], [[Tony Bennett]], [[Bobby Darin]], [[Sammy Davis Jr.]], [[Nat King Cole]] y [[Dean Martin]].<ref name=Northjersey/> Lip moró en [[Paramus]] (Nueva Jersey) cola so esposa Dolores, que finó en 1999. Lip morrió'l 4 de xineru de 2013 nun hospital en [[Teaneck (Nueva Jersey)]] a los 82&nbsp;años. Sobrevíven-y el so fíos Nick Vallelonga y Frank Vallelonga Jr., el so hermanu Rudy Vallelonga y un nietu.<ref>[http://newyork.cbslocal.com/2013/01/05/actor-tony-lip-dies-at-age-of-82-known-for-portraying-carmine-lupertazzi-in-hbos-the-sopranos/?utm_medium=twitter «Actor Tony Lip dies at age of 82, known for portraying Carmine Lupertazzi in HBO’s “The Sopranos”»], artículu nel sitiu web de CBS, del 5 de xineru de 2013.</ref> == Filmografía == === Cine === * 1972: ''[[The Godfather (película)|The Godfather]]'', como convidáu a un casoriu * 1980: ''[[Raging Bull]]'', como dueñu d'un club nocherniegu * 1984: ''[[The Pope of Greenwich Village]]'', como Frankie * 1985: ''[[Year of the Dragon (filme)|Year of the Dragon]]'', como Lenny Carranza * 1987: ''[[Heart (película de 1987)|Heart]]'', como Max * 1988: ''[[Last Rites (película)|Last Rites]]'', como Cabbie * 1989: ''[[Lock Up (película)|Lock Up]]'', como guardián * 1990: ''[[Goodfellas]]'', como Frankie The Wop * 1991: ''[[29th Street (película)|29th Street]]'', como Nicky Bad Lungs * 1992: ''[[Innocent Blood (película)|Innocent Blood]]'', como Frank * 1993: ''[[Who's the Man?]]'', como Vito Pasquale * 1994: ''A Brilliant Disguise'', como Pete * 1997: ''[[Donnie Brasco (película)|Donnie Brasco]]'', como Philly Lucky * 1998: ''A Brooklyn State of Mind'', como barman * 2005: ''The Signs of the Cross'', como Mario * 2006: ''All In'', como Darkman * 2008: ''[[Stiletto]]'', como Gus === Televisión === * 1977: ''[[The Godfather: A Novel for Television]]'', como convidáu a un casoriu * 1992-1996: ''[[Law & Order]]'' (1992/1996), como Bobby Murrows * 2001-2007: ''[[The Sopranos]]'' (2001/2007), como Carmine Lupertazzi == Notes == {{llistaref}} {{NF|1930|2013|Lip, Tony}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] fbgght4mh8x6iwb14wbsg0vu9x08fvb 0 57720 3709228 3709092 2022-08-18T13:29:11Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} {{Tradubot|Jennifer Lopez}} '''Jennifer Lynn Lopez'''<ref name=history>{{cita web |url= http://www.biography.com/people/jennifer-lopez-9542231 |títulu= Jennifer Lopez Biography - orixinal name Jennifer Lynn Lopez Rodríguez|fechaaccesu= 4 d'abril de 2011 |autor= [[A&Y Television Networks]]|idioma= inglés|fecha= 2011|obra= Biography.com}}</ref> ([[Nueva York]], [[Estaos Xuníos]], 24 de xunetu de 1969) más conocida como '''Jennifer Lopez''' o '''JLo''', ye una [[actuación|actriz]], [[cantante]], [[Danza|baillarina]], [[compositora]], [[Productor discográficu|productora discográfica]], [[Diseñu de modes|diseñadora de modes]], [[Empresariu|empresaria]], [[Productor de televisión|productora de televisión]], [[Coreografía|coreógrafa]], [[Arume|perfumista]] y [[Filantropía|filántropa]] d'[[Estaos Xuníos]]. Conforma tamién el xuráu del cotizáu programa de talentos ''[[American Idol]]''. El so interés en siguir la carrera pa llegar a la fama surdió dempués de tener un papel secundariu na película ''My Little Girl''; per otra parte los sos padres creíen que diba tener una carrera pocu realista. En 1991, Lopez llogró'l so primer trabayu como una [[danza|baillarina]] y en 1993 decidió dedicase a l'actuación. Llogró'l so primer papel como protagonista na película ''[[Selena (película)|Selena]]'' col que se convirtió na primer actriz llatina en ganar un millón de dólares y amás foi nomada al [[Golden Globe|Globu d'Oru]] como Meyor Actriz. Al añu siguiente cola película ''[[Out of Sight]]'', llogró cobrar dos millones de dólares<ref name="net worth">{{cita web|url=http://au.lifestyle.yahoo.com/famous/galleries/photo/-/13818378/how-they-make-millions/13818390|títulu=How They Make Millions&nbsp;– Page 11&nbsp;– Galleries&nbsp;– Famous Magacín|fechaaccesu=8 de febreru de 2013|fecha=30 de mayu de 2012|editorial=Yahoo! Lifestyle}}</ref>y amás realizó una de les meyores actuaciones que fizo na so carrera. En 1999 debutó como cantante col so álbum, ''[[On the 6]]'' convirtiéndose de momentu nuna superestrella mundial y una lleenda del [[pop]].<ref>{{cita web|títulu=Jennifer Lopez - On The 6 Album Lyrics|url=http://artists.letssingit.com/jennifer-lopez-album-on-the-6-fwscvt|fechaaccesu=17 d'agostu de 2013|idioma=inglés}}</ref> Col llanzamientu simultáneu del so segundu álbum d'estudiu ''[[J.Lo (álbum)|J.Lo]]'', y la so película ''[[The Wedding Planner]]'' en 2001, Lopez convertir na primer persona en tener el puestu númberu unu nel cine y nel so álbum na mesma selmana, récor que naide -y quitó inda. Colos sos primeros nueve discos vendió más de 65 millones d'álbumes,<ref>{{cita web|url=http://www.showbizspy.com/2007/02/23/american-idol-lineup-to-include-gwen-stefani-jennifer-lopez-diana-ross/|títulu=American Idol Lineup to Include Gwen Stefani, Jennifer Lopez, Diana Ross|fechaaccesu=25 de marzu de 2007|publicación=Showbiz Spy|fecha=23 de febreru de 2007}}</ref> siendo la persona más rica en [[Hollywood]] d'ascendencia [[América Llatina|llatinoamericana]], con una fortuna envalorada en 150 millones de dólares<ref name="net worth">{{cita web|url=http://au.lifestyle.yahoo.com/famous/galleries/photo/-/13818378/how-they-make-millions/13818390|títulu=How They Make Millions&nbsp;– Page 11&nbsp;– Galleries&nbsp;– Famous Magacín|fechaaccesu=8 de febreru de 2013|fecha=30 de mayu de 2012|editorial=Yahoo! Lifestyle}}</ref> y ye l'artista llatina con mayor influencia nos [[Estaos Xuníos]], según la llista de los «100 hispanos más influyentes» de la revista ''[[People]]''.<ref>{{cita web|url=http://www.reuters.com/article/peopleNews/idUSN0417833620070105|títulu=J.Lo tops list of most influential Hispanics|fechaaccesu=12 de febreru de 2007|obra=[[Reuters]]|fecha=4 de xineru de 2007}}</ref> En [[2011]] llogró resituarse como estrella mundial, en xuniéndose con [[Pitbull (cantante)|Pitbull]] y grabar el cantar «[[On The Floor]]», que foi la tema d'artista femenina más vendíu esi añu y el videu musical de dicha cantar ye hasta la fecha'l videu d'artista femenina más vistu de [[You Tube|Youtube]]. Pitbull y López volvieron xunise en [[2012]] col cantar «[[Dance Again]]», qu'algamó'l Top 10 de ventes en [[iTunes]] n'Estaos Xuníos y Europa. En 2011, Jennifer Lopez foi escoyida pola revista ''[[People]]'' como la muyer más bella del mundu. Amás ye considerada una de les artistes más importantes del mileniu per distintos medios de comunicación y revistes dedicaes a la crítica.<ref>{{cita web|autor=El Mundo|títulu=Jennifer Lopez, la más guapa del mundu, según la revista People|url=https://www.elmundo.es/america/2011/04/13/gentes/1302728179.html|fecha=20 d'abril de 2011}}</ref> El 14 de xunu de [[2012]] realizó la so primer xira mundial llamada [[Dance Again World Tour]], pol so álbum ''[[Dance Again: The Hits]]'', empezando la xira na ciudá de [[Panamá (ciudá)|Panamá]], percorrió [[Estaos Xuníos]], [[Canadá]], [[Europa]], [[Asia]], [[Oceanía]] y [[Suramérica]]. Nel [[2013]] anunció que fadría una película en [[3D]] de la so xira llamada ''Dance Again 3D'' qu'incluyiría amás de los conciertos, cómo se realizó la xira y cómo enfrentó'l so divorciu con [[Marc Anthony]]. En xunu de 2013 foi-y dada una estrella nel [[Paséu de la Fama de Hollywood]] pola so collaboración nel mundu de la música;<ref>{{cita web|url=http://www.rollingstone.com/music/news/lady-gaga-tops-forbes-list-of-most-powerful-musicians-20130626|títulu=Lady Gaga Tops Forbes' List of Most Powerful Musicians|fechaaccesu=10 d'agostu de 2013|apellíu=Reilly|nome=Dan|fecha=26 de xunu de 2013|obra=[[Rolling Stone]]|editorial=[[Wenner Media]]}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.forbes.com/pictures/lmj45kehg/jennifer-lopez-7/|títulu=The World's Most Powerful Women: 16 New Cares|fechaaccesu=10 d'agostu de 2013|obra=Forbes|editorial=Forbes Publishing}}</ref> siendo ésta estrellar númberu 2500.<ref>{{cita web|autor=20minuto|títulu=Jennifer Lopez recibe una estrella nel Paséu de la Fama de Hollywood|url=www.20minutos.es/noticia/1850159/0/jennifer-lopez/estrella/pasio-fama/|fechaaccesu=16 d'agostu de 2013|idioma=español}}</ref>En [[2013]] Lopez robló como productora executiva de la serie de televisión ''[[The Fosters]]'', na qu'una pareya de lesbianes críen xuntes a una familia. La serie estrenar en [[ABC Family]] el 3 de xunu de 2013 y tuvo abondo ésitu d'audiencia polo cual la cadena decidió realizar una segunda temporada. Jennifer Lopez confesó qu'aceptó ser productora d'esti programa, dempués de la muerte d'una pariente so que yera lesbiana.<ref name="The Fosters">{{cita web|títulu=Jennifer Lopez fala de The Fosters|url=http://www.philstar.com/entertainment/2013/06/08/951631/jennifer-lopez-brings-fosters-abc-family|fechaaccesu=14 d'agostu de 2013|idioma=inglés}}</ref> Ente los sos más grandes ésitos inclúyense temes como «[[On the 6|If you Had my Love]]», [[On the 6|Wating For The Nigth]] «[[Nun m'amar]]», «[[Love don't cost a thing]]», «[[Play]]», «[[Jenny from the block]]», «[[Rebirth|Get Right]]», «[[Faesme falta]]», «[[Qué fixisti]]», «[[On the Floor]]» y «[[Dance Again]]», == Vida y carrera == === 1969-1990: Niñez y empiezos artísticos === Jennifer Lynn Lopez Rodríguez nació en Castle Hill, del barriu [[Bronx]], [[Nueva York]] el 24 de xunetu de 1969.<ref>{{cita web|url=http://www.courttv.com/trials/puffy/docs/duty-caps_3.html|títulu=Duty Captain's Report|fechaaccesu=29 d'ochobre de 2006|fecha=17 de xineru de 2001|obra=[[Court TV]]|editorial=[[Time Warner]]|urlarchivu=http://web.archive.org/web/20080209202541/http://www.courttv.com/trials/puffy/docs/duty-caps_3.html|fechaarchivu=9 de febreru de 2008}}</ref> Foi la segunda fía de los sos padres puertorriqueños David Lopez y Guadalupe Rodríguez; tien una hermana menor Leslie y una más nueva llamada Lynda.<ref>{{cita web|url=http://www.terra.com/musica/semeyes/mames_y_mamacitas/64457|títulu=Mamaes y Mamacitas&nbsp;– Música|fechaaccesu=24 de mayu de 2012|fecha=11 de mayu de 2007|editorial=[[Terra Networks]]}}</ref>El so padre trabayaba de nueche como vixilante de seguridá y la so madre yera maestra nun [[xardín d'infancia]]. Cuando Jennifer nació, la familia vivía nun pequeñu apartamentu, sicasí unos años más tarde pudieron aforrar pa dise a una casa de dos pisos.<ref name="Gallick2003">{{harvnb|Gallick|2003}}</ref> A los cinco años, Jennifer empezó a [[Cantar|cantar]] y a [[baillar]] y a los siete años percorrió tou [[Nueva York]] cola so escuela.<ref name="atriplethreat">{{cita web|url=http://www.evancarmichael.com/Famous-Entrepreneurs/619/The-Triple-Threat-Jennifer-Lopez-is-Born.html|títulu=The Triple Threat: Jennifer Lopez is Born|fechaaccesu=23 de marzu de 2012|editorial=Evan Carmichael}}</ref> Los sos padres presentaron a los sos trés fíes en numberoses actuaciones, nes que Jennifer baillaba y cantaba.<ref>{{cita web|títulu=Biografía de Jennifer Lopez|fechaaccesu=14 d'agostu de 2013|url=http://www.alohacriticon.com/elcriticon/article1443.html|idioma=español}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Biography of Jennifer Lopez|url=http://www.talktalk.co.uk/entertainment/film/biography/artist/jennifer-lopez/biography/50|fechaaccesu=14 d'agostu de 2013|idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:Left bank of Pugsleys Creek jeh.jpg|left|thumb|Castle Hill, barriu natal de Jennifer Lopez|220px]] Jennifer pasó la mayor parte del so tiempu n'escueles católiques, terminando en Preston High School. Na escuela fixo ximnasia y foi miembru del equipu de fútbol de la escuela, sobresaliendo atléticamente, llegando a competir en campeonatos nacionales. En 1984, a la edá de 15 años empezó a salir con David Cruz, el so primer noviu. Mientres asistía al so últimu añu nel institutu, Jennifer enterar de qu'había un [[casting]] pa una película que buscaba dellos adolescentes pa pequeños papeles, pasó l'audición y consiguió un papel en ''My Little Girl''<ref name="Rovi My Little Girl">{{cita web|url=http://www.allrovi.com/movies/movie/my-little-girl-v34075|títulu=My Little Girl&nbsp;– Cast, Reviews, Summary, and Awards|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2011|apellíu=Mannikka|nome=Eleanor|obra=''[[AllRovi]]''|editorial=[[Rovi Corporation]]}}</ref><ref name="Gallick2003"/> en 1986, una película de baxu presupuestu co-escrita y empobinada por [[Connie Kaiserman]]. Ellí interpretó'l papel de Myra, una muyer nueva nun centru pa mozos con problemes que nun tenía siquier diálogos y apaecía namái nun pequeñu [[caméu]]. Dempués de terminar la filmación de la película dio cuenta de que quería convertise nuna "famosa estrella de cine".<ref>{{cita web|títulu=My Little Girl - Beyond-Beautiful Jennifer Lopez Forum|url=http://www.beyondbeautifuljlo.com/forum/viewtopic.php?f=65&t=9377|fechaaccesu=14 d'agostu de 2013|idioma=inglés}}</ref><ref name="Rovi My Little Girl">{{cita web|url=http://www.allrovi.com/movies/movie/my-little-girl-v34075|títulu=My Little Girl&nbsp;– Cast, Reviews, Summary, and Awards|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2011|apellíu=Mannikka|nome=Eleanor|obra=''[[AllRovi]]''|editorial=[[Rovi Corporation]]}}</ref> Pa complacer a los sos padres, Jennifer inscribir en Baruch College, anque pa dise tan solo un semestre dempués. Foi cuando-y dixo a los sos padres que'l so suañu yera convertise nuna estrella de cine, pero ellos aportunaron en que yera una idea estúpida y que los llatinos nun llograben nada en [[Hollywood]]. Les diferencies d'opiniones ente ella y los sos padres fixeron que Jennifer independizárase y camudárase a [[Manhattan]] pa estudiar cantar, baille y actuación.<ref name="Gallick2003">{{harvnb|Gallick|2003}}</ref><ref name="atriplethreat">{{cita web|url=http://www.evancarmichael.com/Famous-Entrepreneurs/619/The-Triple-Threat-Jennifer-Lopez-is-Born.html|títulu=The Triple Threat: Jennifer Lopez is Born|fechaaccesu=23 de marzu de 2012|editorial=Evan Carmichael}}</ref> Mientres esti periodu participó en numberoses producciones locales, en musicales como ''[[Jesus Christ Superstar]]'' y ''[[Oklahoma]]''. A partir d'ende, foi contratada pal [[coru]] nun musical de [[Broadway]] y percorrió [[Europa]] mientres cinco meses. Depués de dexar el coru por cuenta de que nun taba contenta col so papel, yá que yera l'únicu miembru que nun tenía un cantar como solista, consiguió un trabayu na serie ''[[Synchronicity]]'' en [[Xapón]], onde actuó como [[baillarina]], cantante y [[coreógrafa]].<ref>[http://mujer.orange.es/semeyes/famosos-solidarios-japon/jennifer-lopez.html]</ref> === 1991-1996: ''In Living Color'' y carrera como actriz === Jennifer Lopez foi escoyida como baillarina de respaldu pa los [[New Kids on the Block]] en 1991 y actuó con ellos mientres la so interpretación nos [[American Music Awards]]. Poco dempués consiguió'l so primer trabayu como personaxe reconocíu como una baillarina nel programa de televisión [[In Living Color]], pasó l'audición pa un papel de repartu y foi escoyida finalista ente dos mil solicitantes, anque llogró'l segundu puestu; finalmente recibió'l papel cuando la escoyida inicial nun aceptó'l trabayu. Treslladóse a [[Los Angeles]] para filmar la serie y permaneció como miembru de la repartida regular hasta 1993, cuando decidió siguir una carrera como actriz. Antes de dexar el show, Jennifer trabayó de volao como una baillarina de l'artista estauxunidense [[Janet Jackson]],<ref>{{cita noticia|apellíu=Morales|nome=Ed|url=http://articles.latimes.com/1999/may/30/entertainment/ca-42339|títulu=It's Not La Vida Lloca to Her|fechaaccesu=30 de xineru de 2012|newspaper=[[Los Angeles Times]]|editorial=[[Tribune Company]]|fecha=30 de mayu de 1999}}</ref> participando na xira mundial d'esta cantante a finales de 1993, hasta que decidió faer la so propia carrera.<ref>{{cita publicación|apellíu=Perricon|nome=Kathleen|títulu=''Jennifer Lopez dances with New Kids on the Block in 1991 video clip''|url=http://articles.nydailynews.com/2011-05-10/entertainment/29547058_1_nkotb-music-video-new-kids|revista=[[The New York Times]]|editorial=[[The New York Times Company]]|fechaaccesu=22 de xunu de 2012|fecha=10 de mayu de 2011}}</ref><ref>{{cita noticia|apellíu=Morales|nome=Ed|url=http://articles.latimes.com/1999/may/30/entertainment/ca-42339|títulu=''It's Not La Vida Lloca to Her''|fechaaccesu=30 de xineru de 2012|newspaper=[[Los Angeles Times]]|editorial=[[Tribune Company]]|fecha=30 de mayu de 1999}}</ref> [[Ficheru:JLove.png|200px|thumb|Logo de Jennifer Lopez del álbum [[Love?]].]] López llogró'l so primer trabayu como actriz nun rol protagonista en 1993 na película de [[Drama (cine)|drama]] ''Nurses on the Line: The Crash of Flight 7'' llanzada en [[DVD]] como ''Lost in the Wild'', película que coprotagonizó xunto a [[Lindsay Wagner]] y [[Robert Loggia]]. Más tarde, nesi mesmu añu, Lopez robló un alcuerdu con [[CBS Television Distribution|CBS]] para co-protagonizar la serie de televisión ''Second Chances''; sicasí, la serie foi atayada dempués de tresmitir tan solo seis episodios, pola baxa audiencia; la serie tuvo una [[spin-off|serie derivada]], titulada ''Hotel Malibú'', que foi llanzada esi mesmu añu. Pero al igual que ''Second Chances'', recibió males crítiques y foi atayada. Lopez llogró'l so primer papel nel [[cine]] en ''My Family'' de ''Gregory Nava'' en 1995, interpretando a María, una moza inmigrante mexicana, papel pol que Lopez recibió'l premiu [[Independent Spirit Award]] como meyor actriz de repartu. En payares d'esi mesmu añu, Lopez protagonizó ''[[Money Train]]'' xuntu con [[Wesley Snipes]] y [[Woody Harrelson]], como policías de [[Nueva York]]. La película recibió crítiques negatives y consideróse un fracasu en taquilla; con un presupuestu de 68 millones de dólares, la película recaldó un total de 77 millones en tol mundu. N'agostu de 1996, Jennifer llogró un papel secundariu na comedia ''[[Jack (película)|Jack]]'', que con un presupuestu de 45 millones recaldó un total de 59 millones n'[[Estaos Xuníos]]; esta película tamién recibió crítiques negatives.<ref>{{cita publicación|títulu=Living Single|url=https://books.google.com/books?id=gCYEAAAAMBAJ&pg=PA100&dq=This+Is+Me...+Then+jennifer+lopez+million+copies&hl=en&sa=X&ei=s03xT_70N8z3rAG1hqG1Cg&ved=0CDwQ6AEwAjgK#v=onepage&q=This%20Is%20Me...%20Then%20jennifer%20lopez%20million%20copies&f=false|revista=[[Vibe (magacín){{!}}Vibe]]|publisher=[[Entemedia Partners]]|fechaaccesu=6 de xunetu de 2012|page=100|fecha=Mayu de 2001}}</ref> === 1997-2000: Selena y ''On the 6'' === [[Ficheru:JenniferLopez.jpg|thumb|Jennifer Lopez en [[2004]] nos [[MTV Video Music Awards]].]] En febreru de 1997, Lopez protagonizó xunto a [[Jack Nicholson]] y [[Stephen Dorff]] la película de suspense ''[[Blood and Wine]]''.<ref name="Rovi Blood and Wine">{{cita web|url=http://www.allrovi.com/movies/movie/blood-and-wine-v136830|títulu=Blood and Wine&nbsp;– Cast, Reviews, Summary, and Awards|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2011|apellíu=Brennan|nome=Sandra|editorial=AllRovi. Rovi Corporation}}</ref> Foi un fracasu comercial; el presupuestu de producción foi de 26 millones de dólares y namái recaldó un millón na taquilla; la película recibió opiniones positives de la crítica.<ref>{{cita web|url=http://www.the-numbers.com/movies/1997/BLOOD.php|títulu=Blood and Wine&nbsp;– Box Office Data, Movie News, Cast Information|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|editorial=''The Numbers''}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/blood_and_wine|títulu=Blood and Wine|fechaaccesu=29 de payares de 2011|editorial=Rotten Tomatoes. Flixster}}</ref> En marzu d'esi añu Jennifer interpretó a la cantante llatina [[Selena Quintanilla Pérez|Selena]], na película biográfica del mesmu nome, [[Selena (película)|Selena]]. Con un presupuestu de producción de 20 millones, la película recaldó un total de 65 millones n'estaos Xuníos.<ref>{{cita web|url=http://www.the-numbers.com/movies/1997/SELEN.php|títulu=Selena&nbsp;– Box Office Data, News, Cast Information|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|editorial=''The Numbers''}}</ref> Jennifer convertir na primer actriz llatina en ganar un millón de dólares per película en Hollywood. Kenneth Turan de [[Los Angeles Times]] afirmó que la película foi una d'aquelles cintes inolvidables y que la película nun ye namái una celebración de la vida de Selena, sinón tamién de l'actriz que la interpretó pos vía nella a una futura estrella. Lopez foi nomada al premiu [[Globu d'Oru]] como Meyor Actriz por esta película.<ref name="Rovi Selena">{{cita web|url=http://www.allrovi.com/movies/movie/selena-v154769|títulu=Selena&nbsp;– Cast, Reviews, Summary, and Awards|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2011|apellíu=Deming|nome=Mark|editorial=AllRovi. Rovi Corporation}}</ref> En [[abril]], protagonizó la película de terror [[Anaconda (película)|Anaconda]] xunto a [[Ice Cube]] y [[Jon Voight]],<ref name="Rovi Anaconda">{{cita web|url=http://www.allrovi.com/movies/movie/anaconda-v154826|títulu=Anaconda&nbsp;– Cast, Reviews, Summary, and Awards|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2011|apellíu=Deming|nome=Mark|editorial=AllRovi. Rovi Corporation}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.the-numbers.com/movies/1997/ANACO.php|títulu=Anaconda&nbsp;– Box Office Data, News, Cast Information|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|editorial=''The Numbers''}}</ref><ref name="Rovi Out of Sight">{{cita web|url=http://www.allrovi.com/movies/movie/out-of-sight-v162749|títulu=Out of Sight&nbsp;– Cast, Reviews, Summary, and Awards|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2011|apellíu=Stewart|nome=Bhob|editorial=AllRovi. Rovi Corporation}}</ref> Lopez yera yá una estrella cotizada en [[Hollywood]]. Con un presupuestu de 45 millones de dólares, la película [[Anaconda (película)|Anaconda]] recaldó un total de 137 millones de dólares en tol mundu, convirtiéndose nun gran ésitu comercial. N'ochobre d'esi mesmu añu protagonizó xunto a [[Sean Penn]] y [[Billy Bob Thornton]] la película [[O Turn]] dirixida por [[Oliver Stone]]. La película, basada na novela ''Los perros caleyeros'' de [[John Ridley]], recibió les crítiques positives pol desempeñu actoral de Jennifer.<ref>{{cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/m/o-turn|títulu=O Turn|fechaaccesu=10 d'avientu de 2012|editorial=Rotten Tomatoes. Flixster}}</ref> En [[xunu]], protagonizó xunto a [[George Clooney]] ''[[Out of Sight]]'', película de [[Steven Soderbergh]], una adautación de la novela del mesmu nome d'[[Elmore Leonard]] de [[1996]]. Jennifer cobró cinco millones de dólares pol so trabayu nesta cinta, que ye considerada pola crítica como una de les sos meyores actuaciones. [[Ficheru:Time 100 Jennifer Lopez c.jpg|Jennifer Lopez nel Time 100|thumb|250px]] En [[ochobre de 1997]] Lopez emprestó la so voz pa la película de dibuxos animaos [[Antz]]. Con un presupuestu de producción de 105 millones de dólares, la película recaldó un total de 172 millones de dólares en tol mundu. Jennifer taba totalmente establecida como [[actriz]], y taba ente les estrelles más cotizaes de Hollywood. En [[1998]] mandó'l so [[Demo (música)|demo]] a delles discográfiques y [[Tommy Mottola]], entós direutor de [[Sony Music]], llamar pos viera la película [[Selena (película)|Selena]] y pensaba que l'actriz d'esa cinta sería una estrella mundial. Jennifer robló esi mesmu día contrato con Sony Music y púnxose a trabayar colos meyores productores del momentu, dirixiendo'l proyeutu'l productor Corey Rooney, quien trabayara con [[Mariah Carey]], [[Céline Dion]] y [[Destiny's Child]].<ref name="Gallick2003"/> El [[1 de xunu]] de [[1999]] llanzó'l so primer álbum, llamáu [[On the 6]],<ref>{{cita web|títulu=On The 6 - Jennifer Lopez - caratulas lletres de cantares mp3|url=http://www.coveralia.com/discos/jennifer_lopez-on_the_6.php|fechaaccesu=14 d'agostu de 2013|idioma=español}}</ref> n'honor a la llinia del metro neoyorquín que tomaba tolos díes pa dir a les sos clases de cantar. El discu foi un ésitu increíble, debutando nel Top 10 del Billboard. El so primera senciellu, ''[[If You Had My Love]]'', algamó'l númberu unu del Billboard Hot 100. Coles mesmes llanzó un senciellu pal mercáu llatín llamáu ''[[Nun m'amar]]'', un dúu que fizo col cantante d'orixe puertorriqueñu [[Marc Anthony]]. Esti dueto tamién algamó'l númberu unu del Billboard Latin Tracks mientres diez selmanes consecutives. El so segundu senciellu n'inglés, llamáu ''Waiting for tonight'', llegó a los diez primeros puestos del Billboard Hot 100. Jennifer non solo yera una de les actrices meyor pagues del mundu, sinón que tamién yera una estrella del Pop con un discu esitosu y dellos senciellos #1 alredor del mundu.<ref name="Latin Sensations">{{Cita llibru|apellíu=Marquez|nome=Herón|fecha=1 de xineru de 2001|títulu=Latin Sensations|url=https://books.google.com/books?id=q1BW88v0_zMC&pg=PA47|páxina=47|editorial=Twenty-First Century Books|isbn=9780822549932|fechaaccesu=3 de xunetu de 2012}}</ref> Lopez tornó a la pantalla grande en [[agostu]] pa protagonizar la película de [[Suspense (xéneru)|suspense]] psicolóxicu [[The Cell]] xunto a [[Vincent D'Onofrio]]. Con un presupuestu de producción de 33 millones, la película recaldó un total de 104 millones en tol mundu. Y Jennifer cobró 8 millones de dólares por esta cinta. La película recibió crítiques mistes de los críticos, qu'afirmaron qu'a pesar de qu'ufiertó momentos esmolecedores, sorprendentes, taba socavada por una débil y pocu fonda trama que nun ufiertaba nada nuevo. === 2001-2003: ''J.Lo'', primer arume y ''This is Me...Then'' === [[Ficheru:Jennifer Lopez & Marc Anthony 2007.jpg|thumb|Jennifer Lopez xuntu al que yera'l so home [[Marc Anthony]] en [[Miami]].|left|250px]] Mientres el procesu del so segundu álbum, Lopez decidió modificar la so imaxe y amosase como [[símbolu sexual]].<ref name=dethroned>{{cita web|url=http://www.billboard.com/articles/news/80647/lopez-bows-at-non-1-o-town-dream-debut-high5|títulu=Lopez Bows At Non. 1; O-Town, Dream Debú High5|fechaaccesu=18 de xunu de 2013|fecha=xineru de 2001|obra=Billboard|editorial=[[Prometheus Global Media]]}}</ref> El [[23 de xineru]] de [[2001]] salió a la venta'l so segundu álbum, tituláu [[J.Lo]], que yera'l llamatu qu'utilizaben los sos siguidores pa llamala. Esti discu debutó nel númberu unu de ventes nel Billboard Hot 200 y estableció un [[récor Guinness]], pos foi la primer artista n'asitiar un discu númberu unu en ventes, de la que una película protagonizada por ella consiguía lo mesmo nesa selmana. Esta película foi [[The Wedding Planner]], la so primer comedia romántica pola cual cobro 12 millones de dólares, llogrando ser una de les 10 muyeres meyor pagaes na historia de [[Hollywood]].<ref name=africa1>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1450237/ll-cool-j-o2s-edge-whats-going-on.jhtml|títulu=LL Cool J : LL Cool J, U2's Edge, More Join 'What's Going On' Project&nbsp;– Rhapsody Music Downloads|fechaaccesu=23 de marzu de 2012|editorial=MTV News. Viacom International, Inc.}}</ref><ref name="artistlist">{{cita noticia |url=http://www.discogs.com/Various-El-Peracabo-Adios-The-Last-Goodbye/release/2075383|títulu=Complete list of 'El Peracabo Adios' artists |fecha=27 de mayu de 2011 |editorial=Discogs |fechaaccesu=17 de febreru de 2010 | nome=Stephanie | apellíu=J Stone}}</ref> El primer senciellu del discu [[J.Lo]] foi la tema ''Love Don't Cost A Thing'' que foi un ésitu mundial y llogró el númberu 1 nes llistes de popularidá. Esti álbum rellanzóse'l [[24 de xunetu]] de [[2001]] p'amesta-y un [[remix]] del 3ᵉʳ single ''I'm real'' pero esta vegada'l cantar yera totalmente distintu pos cuntaba con nueva lletra y estilu [[Hip Hop]] al llau del raperu [[Ja Rule]]. Esta tema ''I'm real remix'' tuvo mientres cinco selmanes nel númberu 1 del Billboard Hot 100. Como interés esta yera'l cantar nᵘ1 nel momentu del atentáu a les Torres Ximielgues el [[11 de setiembre]] del [[2001]]. Jennifer Lopez taba nel visu de la so carrera, y yá yera una de les estrelles más grandes del mundu. En [[febreru de 2002]] llanzó un discu de remixes bien hip hop ''J to tha L-O!: The Remixes'',<ref>{{cita web|url=http://www.allmusic.com/album/j-to-tha-l-o!-the-remixes-mw0000658032|títulu=J to Tha L-O!: The Remixes|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2012|apellíu=Lopez|nome=Jennifer|obra=''[[Allmusic]]''. ''Allrovi Corporation''}}</ref> que debuta nel númberu 1 de ventes del Billboard Hot 200, al igual que'l so primera senciellu, ''Ain't It Funny (Remix)'' (presentando a Ja Rule) algamó'l númberu 1 del Billboard Hot 100, estableciendo con esto dos récores: ser la única cantante en tener un discu de remixes nel primer puestu en ventes coles mesmes que lo fai un cantar remix.<ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1452273/jennifer-lopez-tops-albums-chart.jhtml|títulu=Jennifer Lopez Kicks The Boys to the Curb On Next Week's Albums Chart Singer's remix album knocks Alan Jackson, Creéi from top of Billboard 200|fechaaccesu=29 de xineru de 2012|apellíu=Goodman|nome=Abbey|fecha=13 de febreru de 2002|editorial=MTV News. Viacom International, Inc.}}</ref> En [[mayu de 2002]], Jennifer protagonizó la película de suspense [[Enough (película)|Enough]] nel qu'interpreta a una muyer llamada Slim, que fuxe de la so casa dempués de ser afrellada pol so home. Jennifer cobro 15 millones de dólares por esta película, que recaldó 52 millones de dólares na taquilla, y recibió crítiques pocu entusiastes. Mientres el rodaxe sufrió una crisis nerviosa pol escesu de trabayu. En [[setiembre]], Lopez llanzó'l so primer arume, ''Glow by JLo''. El [[26 de payares]], el mesmu mes del so compromisu con [[Ben Affleck]], a quien dedicó la mayor parte del álbum, Jennifer llanza'l so tercer discu d'estudiu llamáu [[This is me... Then]] que llogra escelentes ventes, los meyores que llograra na so selmana debú, algamando'l númberu 2 del Billboard Hot 200. El so primera senciellu [[Jenny From The Block]] convertir nun ésitu mundial y nel videu de dicha cantar apaez el so entós prometíu [[Ben Affleck]]. El so segundu senciellu ''All I Have'' cola participación del raperu [[LL Cool J]] algamó'l puestu númberu unu del Billboard Hot 100. Jennifer yera una de les principales artistes de la [[música pop]]. En febreru d'esi añu pidió-y a'l so amigu [[Marc Anthony]] que lu ayudar na producción d'una nueva versión del famosu cantar ''Sway'' interpretada nos años cincuenta por [[Dean Martin]] y que Jennifer interpretaría pa la banda sonora de la so película ''Shall we dance?''. Xuntó a [[Ralph Fiennes]] protagoniza en cines la comedia romántica [[Maid in Manhattan]], que entró nel númberu unu de la taquilla estauxunidense con más de 18 millones, pa finalmente recaldar namái n'Estaos Xuníos 94 millones de dólares. Sumando les recaldaciones internacionales la cifra xube hasta los 154 millones.<ref>http://www.parati.com.ar/lo-nuevo/personajes/jennifer-lopez/4371.html</ref> En [[agostu de 2003]] López protagonizó xunto a [[Ben Affleck]] la comedia romántica [[Gigli]]. Con un presupuestu de producción de 54 millones de dólares, la película recaldó un total de 7 millones en tol mundu, convirtiéndose nun fracasu en [[taquilla]]. La película recibió universalmente valoraciones negatives de los críticos, que la consideraron como una película bien estraña. [[Gigli]] consideróse como una de les peores películes de tolos tiempos. === 2004-2008: ''Rebirth'', ''Como ama una muyer'' y ''Brave'' === En [[marzu de 2004]], Lopez tuvo un papel secundariu na película [[Jersey Girl (película)|Jersey Girl]], xunto a Affleck. El so personaxe, Gertrude Steiney, muerre mientres el partu dientro de los primeres 15 minutos de la película. Con un presupuestu de producción de 35 millones, la película foi un fracasu comercial, ganando un total de 6 millones de dólares en taquilla. En [[ochobre]], Lopez co-protagonizó xunto a [[Richard Gere]] el drama [[Shall We Dance?]], una reedición de la película de [[1996]] xaponesa del mesmu títulu. Con un presupuestu de producción de 50 millones, la película recaldó un total de 170 millones nel mundu. En [[2005]] Jennifer debuta col so cuartu álbum d'estudiu tituláu [[Rebirth (álbum de Jennifer Lopez)|Rebirth]], títulu escoyíu pos Lopez sentir en plena renacencia dempués de superar la rotura con Affleck y el fracasu de [[Gigli]]. El [[Álbum|discu]] llanzóse'l [[1 de marzu]] y debutó como númberu unu en ventes a nivel mundial, vendiendo en namái una selmana 650.000 copies y asitióse númberu unu nel Billboard Hot 200. El so primera senciellu, tituláu ''Get Right'', que tenía una fusión de [[funk pop]], foi un ésitu, algamando'l númberu unu n'Europa y la posición Nᵘ 12 na llista de Billboard Hot 100. Sicasí, Jennifer dexó de promocionar l'álbum, al paecer por engarradielles cola discográfica. Al nun tener sofitu dalgunu, el discu cayó nes llistes de ventes. [[Ficheru:Martakis jennifer lopez.jpg|left|thumb|Jennifer Lopez xunto a [[Kostas Martakis]] y [[Marc Anthony]] n'[[Atenes]].|250px]] ''Bordertown'', una película basada nos homicidios de muyeres na [[Ciudad Juárez]], [[Méxicu]], fixo'l so estrenu nel [[Festival de Cine de Cannes]] el [[18 de mayu]] de [[2006]], co-protagonizada por Lopez. ''Bordertown'' foi un fracasu comercial, recaldando un total d'ocho millones de dólares en tol mundu, col so presupuestu de producción de 21 millones. Jennifer Lopez produció depués ''DanceLife'', un [[reality show]] que sigue les vides de siete baillarinos qu'intenten consiguir un llugar nel mundu de la danza profesional. Emitir en [[MTV]] dende'l [[15 de xineru]] de [[2007]] hasta'l [[5 de marzu]]. L'añu [[2007]], Jennifer entra nel mercáu musical llatín col so quintu álbum d'estudiu y primer trabayu dafechu n'español tituláu ''Cómo ama una muyer''. El discu de balaes n'español foi producíu por Estefano y Julio Reyes y salió a la venta'l [[27 de marzu]], debutando como Nᵘ 1 en ventes, considérase'l discu n'español más vendíu nuna selmana por una cantante debutante. El primer senciellu foi ''[[Qué fixisti]]'', según Lopez la idea d'esti cantar surdió del suañu que'l so home [[Marc Anthony]] tuvo cola cantante española [[Rocío Dúrcal]]. El cantar foi un ésitu internacional y algamó el puestu númberu unu del Billboard Latin Songs. El videu musical de ''Que Fixisti'' foi'l primeru n'español n'algamar el númberu unu del ''Top 10'' de la canal n'inglés MTV. El segundu senciellu ''Faesme falta'', foi llanzáu'l branu d'esi añu; nel videoclip del cantar Jennifer interpreta a una muyer policía qu'asonsaña tar namorada d'un delincuente p'atrapalo, pero nel procesu, ella namórase verdaderamente d'él y pénase de la trampa que-y preparar. El discu ''Cómo ama una muyer'' convertir nel segundu discu n'español más vendíu en tol mundu l'añu 2007, siguíu de ''Papín'' de [[Miguel Bosé]]. [[Ficheru:Jennifer Lopez 56th Presidential Inauguration.JPG|thumb|Jennifer Lopez nel 56th Presidential Inauguration.|250px]] En setiembre del añu [[2007]] Jennifer sale de xira per primer vegada acompañada pol so maríu [[Marc Anthony]], y xuntos percuerren los [[Estaos Xuníos]] y [[Canadá]], rematando la mesma en payares na ciudá de Miami onde a la fin del conciertu Jennifer anunció que taba embarazada. El [[9 d'ochobre]] de [[2007]] Jennifer llanzó'l so nuevu discu n'inglés llamáu [[Brave (álbum)|Brave]], el so sestu discu d'estudiu y el quintu n'inglés. El primer senciellu foi ''Do It Well'', una tema pop llanzáu'l 21 d'agostu d'esi añu a toles estaciones de radio qu'algamó'l puestu númberu unu nel Billboard Dance Chart. El discu debutó bien baxu nes llistes ventes. "Hold It ''Don't Drop It'' foi'l senciellu internacional de ''Brave'', acompañáu d'un videu nel que nun se nota l'embaranzu de la diva estauxunidense. El cantar algamó'l puestu númberu unu del Billboard Dance Chart. Pal mercáu estauxunidense'l segundu senciellu sería'l cantar ''Brave'', pal que se filmó un video musical dirixíu por Michael Haussman, pero que nun se llanzó al públicu. En [[xineru de 2008]] Jennifer llanza ''Por arriesganos'' el tercer senciellu del so discu n'español [[Como ama una muyer]]; nel videu amuésase un colax d'imáxenes de la xira de conciertos de Jennifer nel 2007 y escenes de tras de les cámares en dichos conciertos. === 2009-2010: The Back-Up Plan, rotura con ''Sony'' y American Idol === Jennifer garrasti en febreru de 2010 al programa [[Saturday Night Live]] pa empecipiar la promoción de la película ''[[The Back-Up Plan]]'', y amás canta en direuto dos temes nuevos que van venir nel discu ''Love?'', que son ''Until It Beats Non More'' y ''Starting Over''. Jennifer presentar en dellos programes como ''Letterman'', ''Jay Leno'' y ''Ellen'' pa falar sobre l'estrenu de la película. El 23 abril estrénase ''The Back-Up Plan'' con ésitu; y empecipia una xira per Europa pa sofitar el llanzamientu de la película. [[Ficheru:Marc Anthony, Jennifer Lopez.jpg|thumb|Jennifer Lopez xunto a [[Marc Anthony]], [[Nancy Pelosi]] y Nydia Velázquez|left|250px]] Por aquella dómina, [[Sony]] y la cantante ruempen la so rellación, según rumores, la compañía nun compartía les alternances musicales de Jennifer (ente idioma inglés y español, ente ritmos bailladeros y balaes llatines). Sony seique pensó que López había desdibuxáu o perdíu'l so perfil comercial porque con tantos cambeos, y col pasu de la edá, nun yera tan bono d'etiquetar como enantes. Pero la cantante siguiría sosprendiendo con más ésitos. El [[18 de mayu]], Jennifer presentar nos [[World Music Awards]], onde recibe un premiu pola so contribución a la música nestos 10 años de carrera como cantante; y amás interpreta en direuto un [[medley]] con tolos sos ésitos. El 19 d'ochobre de 2010, López confirmó desconocer la fecha de salida del so nuevu álbum ''Love?'' nel programa de revista ''The Talk''; sicasí aseguró que'l videu promocional, ''Good Hit'', saldría llueu. Al momentu de roblar un nuevu contratu con [[Island Records]], volvió a entamar la creación del so nuevu álbum. En [[xunu]], tres la salida d'[[Ellen DeGeneres]] d'[[American Idol]], informóse que Lopez taba a puntu de xunise como xuráu de la temporada de diez. Mientres este mesmu tiempu, Lopez y Anthony decidieron si queríen un papel en [[The X Factor]] pola so apelación a los mercaos llatinoamericanos ya internacionales. Anuncióse oficialmente en [[setiembre]] que Lopez xunir a la décima temporada d'[[American Idol]]. [[MTV]] dixo que l'alcuerdu yera "mutuamente beneficiosu pa tolos arreyaos", ente que [[CNN]] informó que Lopez taba viendo como una decisión de reactivar la so carrera, ente que los productores de American Idol creíen que Lopez y [[Steven Tyler]] fortaleceríen les cifres d'[[Audiencia (televisión)|audiencia]]. === 2011-2012: «On the Floor», ''Love?'' y ''Dance Again... The Hits'' === El so single «[[On the Floor]]» (basáu na popular «[[Lambada (cantar)|Lambada]]» de los [[década de 1990|años noventa]]) salió'l 18 de xineru de 2011 y ye el primeru del so discu ''[[Love?]]'' el cual marca'l so debú col sellu [[Universal Music]]. «On the floor» llogró tener un ésitu arrollador quedando nel puestu nᵘ&nbsp;1 en más de 24&nbsp;países del mundu y vendiendo más de 3&nbsp;millones de descargues dixitales nos Estaos Xuníos y más de 8 millones de copies alredor del mundu, lo que llevó la so carrera como cantante a un nuevu visu.<ref>[http://itunes.apple.com/us/album/on-the-floor-feat-pitbull/id418446997?i=418447078&ign-mpt=uo%3D2 On The Floor Jlo feat Pitbull] itunes.apple.com</ref>Nuna entrevista con MTV News, [[RedOne]] esplicó lo que fuera trabayar con Jennifer: {{cita|Seamos realistes. Con J.Lo, unu tien que ser grande [musicalmente] o, si non, dise a la so casa. Pa faer un cantar que suene bien para ella, precísase influencies de dance, fiestes y el so heriedu llatín. Ella ye una baillarina y puede cantar. Yo taba bien sosprendíu y prestéme enforma trabayando con ella, la so enerxía y la naturaleza cola que trabayamos.|[[RedOne]].}} Jennifer Lopez anunció oficialmente que ''[[Love?]]'' publicaríase'l 3 de mayu de 2011 y el segundu single n'Estaos Xuníos sería «I'm into you» escritu por [[Taio Cruz]] y producíu por Stargate. En setiembre de 2011 llanzó «[[Papi (cantar)|Papi]]», el tercer senciellu oficial de ''[[Love?]]'' producíu por [[RedOne]]. El cantar llegó al puestu nᵘ&nbsp;35 de la radio y el videu cunta con más de 44&nbsp;000&nbsp;000 de reproducciones na so canal oficial en [[YouTube]]. Vía Internet dar a conocer un cantar ente Lopez y el cantante español [[Enrique Iglesias]] llamáu «Mouth 2 mouth» que se diz formaría parte del re-edición de ''Euphoria'' álbum del español qu'a la fin foi atayáu pola so discográfica. En payares collabora nel cantar «[[T.H.Y. (The Hardest Ever)]]» del cantante d'Estaos Xuníos [[will.i.am]] del so álbum ''#willpower'', nel cantar tamién participa [[Mick Jagger]]. [[Ficheru:Jennifer Lopez 15, 2012.jpg|thumb|Jennifer Lopez mientres el [[Dance Again World Tour]]|250px]] López llanzó'l so primer álbum de grandes ésitos, ''[[Dance Again...The Hits]]'' el 24 de xunetu de 2012.<ref>{{cita web|autor=Digital Spy|títulu=Jennifer Lopez to release 'Dance Again: The Hits' next month?|url=http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a388349/jennifer-lopez-to-release-dance-again-the-hits-next-month.html|fecha=19 de xunu de 2012|idioma=Inglés}}</ref> «[[Dance Again]]», con [[Pitbull (cantante)|Pitbull]] foi llanzáu n'abril de 2012 como primer senciellu del álbum. Algamó'l puestu diecisiete nel [[Billboard Hot 100]], y tamién se convirtió nel so docenu númberu unu nel [[Billboard]] Hot Dance Club Songs chart.<ref>[http://www.billboard.com/#/charts/dance-club-play-songs?chartDate=2012-05-26 Billboard Charts - Jennifer Lopez]</ref> Más tarde esi mes, López presentar nel cantar de [[Wisin & Yandel]], «[[Follow the Leader (cantar de Wisin & Yandel)|Follow the Leader]]», que foi llanzáu como'l primera senciellu del so álbum de ''[[Líderes (álbum)|Líderes]]''.<ref>{{cita web|autor=Univision|títulu=Wisin & Yandel y JLo llancen 'Follow the Leader'|url=http://musica.univision.com/estrenos-musicales/resenas/article/2012-04-10/escuchar-follow-the-leader-wisin-y-yandel-featuring-jlo|fecha=4 d'ochobre de 2012}}</ref> López tamién grabó un cantar tituláu «[[Goin' In]]» col raperu estauxunidense [[Flo Rida]], que tamién apaez en ''Dance Again... The Hits'' y na película ''Step Up Revolución'' (2012).<ref>{{cita web|autor=RyanSeacrest.com|títulu=World Premiere: Listen to Jennifer Lopez's new single 'Goin' In' featuring Flo Rida [AUDIU]|url=http://ryanseacrest.com/2012/05/24/world-premiere-listen-to-jennifer-lopezs-new-single-goin-in-featuring-flo-rida-audiu/?wt=2|fecha=24 de mayu de 2012|idioma=Inglés}}</ref> «Goin 'In» foi producíu por GoonRock, quien tamién produció otru cantar de López, tituláu «Clothes Off».<ref>{{cita web|títulu=Jennifer Lopez - Lmfao Hitmaker Goonrock Hoping To Get J.Lo's Clothes Off|url=http://www.contactmusic.com/news/lmfao-hitmaker-goonrock-hoping-to-get-jlos-clothes-off_1323184|obra=Contactmusic.com|fecha=26 d'abril de 2012|idioma=Inglés}}</ref> El [[14 de xunu]] de [[2012]] fixo la so primer xira mundial llamada [[Dance Again World Tour]], creada pol so álbum [[Dance Again: The Hits]], empezada na ciudá de [[Panamá (ciudá)|Panamá]] y tuvo un percorríu por [[Estaos Xuníos]], [[Canadá]], [[Europa]], [[Asia]], [[Oceanía]] y [[Suramérica]]. === 2013-presente: ''The Fosters'' y ''A.K.A.'' === El [[25 de mayu]] de [[2013]], Lopez anunció que debutaría como la nueva direutora creativa de ''«nuvoTV»''. Per otra parte, fundó la marca de teléfonu móvil ''Viva Móvil'', que va ser específicamente pa los llatinos. Inspirada na so tía homosexual, que morriera apocayá, Lopez robló como productora executiva de la serie de televisión ''[[The Fosters]]'', que ye una serie na que dos lesbianes críen a un fíu. L'espectáculu estrenar en ABC Family el 3 de xunu de 2013 y dende entós foi un ésitu d'audiencia pa la cadena. En 2013 Lopez llanzó dos nueves arumes: Forever Glowing y JLove.En 2014, Lopez llanzó otru nuevu arume: Glowing Goddess.<ref>{{cita web|títulu=J. Comer under attack after singing for leader of Turkmenistan|url=http://twitchy.com/2013/06/30/j-comer-under-attack-after-singing-for-leader-of-turkmenistan/?utm_medium=twitter|editorial=Twitchy.com|fechaaccesu=30 de xunu de 2013|fecha=30 de xunu de 2013}}</ref><ref name="Turkmenistan, Washington Post">{{cita web|títulu=Jennifer Lopez apologizes for Turkmenistan performance|url=http://www.washingtonpost.comblogsreliable-source/wp/2013/06/30/jennifer-lopez-sings-for-dictator-paula-deen-loses-cookbook/|obra=[[The Washington Post]]|editorial=[[The Washington Post Company]]|fechaaccesu=1 de xunetu de 2013|fecha=30 de xunu de 2013}}</ref> Tamién trabaya nel desenvolvimientu de la película ''Dance Again 3D''. A mediaos de 2014 alcuéntrase grabando dellos trabayos, rellacionaos col cine y televisión. Dempués de la finalización de la so «[[Dance Again World Tour]]», Jennifer empezó a grabar el so octavu álbum d'estudiu: ''[[A.K.A. (álbum)|A.K.A.]]'', inspiráu nos sos viaxes.<ref>{{cita web|url=http://au.news.yahoo.com/entertainment/a/-/entertainment/17557067/lopez-didnt-expect-new-album-so-soon/|títulu=Lopez didn't expect new album so soon|fechaaccesu=13 de xunu de 2013|fecha=11 de xunu de 2013|editorial=Yahoo! News. Yahoo! Inc}}</ref> Llanzáu'l [[17 de xunu]] de [[2014]] al traviés de [[Capitol Records]],<ref>{{cita noticia|títulu=Jennifer Lopez Signs With RedOne's 2101 Records|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/jennifer-lopez-signs-redones-2101-519579|obra=[[The Hollywood Reporter]]|editorial=Prometheus Global Media|fechaaccesu=9 de mayu de 2013|fecha=8 de mayu de 2013}}</ref> amás, collaboró nel cantar oficial de la Copa Mundial de la FIFA 2014: «We Are One (Ole Fola)» xuntu cola cantante brasilana [[Claudia Leitte]], y realizada por [[Pitbull (cantante)|Pitbull]].<ref>{{cita noticia|títulu=Today on YouTube: Fifa release official World Cup song 'We Are One (Ole Fola)'. Does it get your vote?|url=http://www.telegraph.co.uk/sport/football/10749628/Today-on-YouTube-Fifa-release-official-World-Cup-song-We-Are-One-Ole-Fola.-Does-it-get-your-vote.html|obra=The Telegraph|editorial=Telegraph Media Group Limited|fechaaccesu=8 d'abril de 2014|fecha=8 d'abril de 2014}}</ref> == ''Reality show'' == ==== ''[[American Idol]]'' ==== Cola salida d'[[Ellen DeGeneres]] de ''[[American Idol]]'', Lopez tomó'l so puestu de xuez oficial de la décima temporada de la serie. Xuntu a [[Steven Tyler]], y [[Randy Jackson]].<ref>[http://www.rickey.org/?p=47404]</ref> dicha temporada foi estrenada'l 19 de xineru de 2011 onde Lopez demostró la so parte humana ayudando a munchos participantes. Mientres la temporada presentóse dos vegaes la primera, xuntu al raperu [[Pitbull (cantante)|Pitbull]], interpretando'l so single [[On the Floor]] y la segunda na final del show, al pie del so entós maríu [[Marc Anthony]], como baillarina. Nel [[branu]] de [[2013]] recibió un segundu [[contratu]] pa tornar al so puestu de xuez en dichu [[reality show]], algamando un alcuerdu con ellos y llueu va volver na so decimotercer temporada. ==== ''¡Q'Viva! The Chosen'' ==== En xunu de 2011 anuncióse que Lopez al pie del so ex-maríu [[Marc Anthony]] y con ayuda del creador de ''American Idol'' [[Simon Fuller]] fadríen un nuevu programa onde se buscaría la siguiente estrella llatina pasando por 21 países de Llatinoamérica. Les audiciones empezaríen a mediaos de xunetu y agostu.<ref>{{cita web|autor=Univision|títulu='¡Q'Viva! The Chosen', el nuevu proyeutu de Jennifer Lopez y Marc Anthony|url=http://tv.univision.com/q-viva-the-chosen/shows/article/2011-06-01/qviva-the-chosen-el-nuevu|fecha=6 de xineru de 2011}}</ref> El 24 de xineru anunció l'estrenu mundial de ''[[¡Q'Viva! The Chosen]]'' al traviés de les cadenes [[Televen]] de [[Venezuela]], [[Teledoce]] [[Uruguái]], [[Caracol Televisión]]<ref>{{cita web|url=http://www.collywood.co/2012/01/cascoxu-tv-llanza-qviva-chosen-con.html|títulu=Caracol TV llanza ¡Q'VIVA! THE CHOSEN con Jennifer Lopez y Marc Anthony|fechaaccesu=24 de xineru de 2012|publicación=CollyWood.CO|fecha=24 de xineru de 2011}}</ref> de [[Colombia]] y [[Univision]] d'[[Estaos Xuníos]]. == Arte == === Inflúis === {{Imaxe múltiple|posición_tabla = right|direición = horizontal|semeya1 =Michael Jackson in 1988.jpg|anchu1 = 135|semeya2 =Madonna MDNA Vancouver.jpg|anchu2 = 153|testu = [[Michael Jackson]] y [[Madonna]] son dos de los artistes qu'inspiraron a Jennifer Lopez.}} Lopez foi influyida por artistes como [[Tina Turner]], [[James Brown]], [[Michael Jackson]], [[Madonna]] y [[Barbra Streisand]]. Los críticos consideraron que'l so tipu de voz ye llindáu. Lopez creció a confianza, acreditando a [[Marc Anthony]] por ayudar a dexa-y escapar». Rolling Stone comentó: «En llugar de tirante [[pirotecnia]], sabe que yá ta emprestando atención [...] He equí Jennifer Lopez, muyer de música y danza: faise un pequeñu va-va y un montón de voom pa percorrer un llargu camín musical». Sicasí, [[Entertainment Weekly]] criticó la so voz, por escarecer de voz ronca como la que tien na mayoría de les sos películes. Tamién tuvo otres pequeñes, pero non menos importantes, influencies musicales como [[Whitney Houston]], [[Irene Cara]], [[Samantha Fox]], [[Deborah Gibson]], [[Janet Jackson]] y [[Gloria Estefan]]. === Estilu musical === Lopez esploró numberosos xéneros musicales a lo llargo de la so carrera musical, lo qu'inclúi, [[pop]], [[pop llatín]], [[dance]], [[R&B]], [[hip hop]], [[rock]], [[funk]], [[música house]] y [[Mueyu (xéneru musical)|mueyu]] ente otros, de cutiu, en collaboración col compositor Cory Rooney. Según [[Ed Morales]] nel Latin Beat: «Los ritmos y los raigaños de la [[música llatina]] de la [[Bossa nova]] a la [[mueyu (xéneru musical)|mueyu]] y más allá. [...] Esplora la inocencia romántica cola [[música llatina]] ente que siente una identificación más fuerte escontra'l [[hip hop]]». Lopez foi espuesta principalmente a estilos de [[pop llatín]] tradicionales que van dende la [[mueyu (xéneru musical)|mueyu]] a la [[bachata]].<ref name="Thru1">{{cita web|url=http://newsroom.mtv.com/2011/05/03/jlo-contemplates-love-and-love-through-the-years/|títulu=J.Lo Contemplates 'Love' (And Love?) Through The Years|fechaaccesu=7 d'abril de 2013|apellíu=Dinh|nome=James|fecha=3 de mayu de 2011|editorial=MTV Newsroom. Viacom International, Inc.}}</ref><ref name="Back">{{cita noticia|apellíu=Morales|nome=Ed|títulu=It's Not La Vida Lloca to Her|url=http://articles.latimes.com/1999/may/30/entertainment/ca-42339|fechaaccesu=11 de marzu de 2012|newspaper=Los Angeles Times|editorial=Tribune Company|fecha=30 de marzu de 1999}}</ref><ref name="DVD Talk">{{cita web|url=http://www.dvdtalk.com/reviews/6295/jennifer-lopez-on-the-6/|títulu=Jennifer Lopez: On The 6 : DVD Talk Review of the Audiu|fechaaccesu=11 de xunetu de 2012|editorial=[[DVD Talk]]. Internet Brands, Inc.}}</ref> Lopez confesó que creció xuntu col soníu del [[hip hop]]. Los sos dos primeros álbumes inclúin [[funk]], [[dance]], [[Urban|Música urbana]], [[balaes]], música sensual y [[música española]]. El llanzamientu del so tercer álbum d'estudiu, [[This is me... Then]], foi cuando Lopez intervieno en nuevos estilos musicales, principalmente en [[música]] de los [[años 1970]].<ref name="RockBlock">{{cita web|url=http://www.mtv.com/bands/l/lopez_jennifer/news_feature_021108/index2.jhtml#|títulu=J.Lo: The Rock And The Block|fechaaccesu=3 d'abril de 2013|editorial=MTV Networks}}</ref> El cuartu álbum, [[Rebirth (álbum de Jennifer Lopez)|Rebirth]] esploró más [[hip hop]] y [[pop rock]], con mayores usos de [[preseos de percusión]]. El so sestu y séptimu álbum d'estudiu, [[Brave (álbum)|Brave]] y [[Love?]], afondáron-y entá más nel sentíu de la música y el baille. L'amor ye la tema principal de Lopez, a pesar de qu'esploró temes como la [[danza]], la [[sensualidá]], l'[[amistá]] y l'[[audición]]. De cutiu espresa esperiencies personales nos sos cantares, como la so rellación con [[Ben Affleck]] nel senciellu «Dear Ben». Los críticos señalen que la [[Voz (música)|voz]] de lluz de Lopez, de cutiu escurezse pola producción musical brillante. The Baltimore Sun cunta que Lopez hai de tener una gama [[estilística]], anque siente que la so materia escarez de personalidá y que la so voz suena similar a [[Janet Jackson]] y [[Madonna]].<ref name="Allmusic Brave">{{cita web|url=http://www.allmusic.com/album/brave-r1208434|títulu=Brave&nbsp;– Jennifer Lopez|fechaaccesu=10 de payares de 2011|apellíu=Erlewine|nome=Stephen Thomas|editorial=[[Allmusic]]. Rovi Corporation}}</ref><ref name="allmusic">{{cita web|url=http://www.allmusic.com/album/j-lo-mw0000103727|títulu=J.Lo|fechaaccesu=13 d'abril de 2013|editorial=Allmusic. Alrovi corporation}}</ref><ref name="Slant Magacín">{{cita web|url=http://www.slantmagazine.com/music/review/jennifer-lopez-j-lo/208|títulu=Jennifer Lopez: J.Lo|fechaaccesu=13 d'abril de 2013|apellíu=Cinquemani|nome=Sal|fecha=11 de febreru de 2001|editorial=[[Slant Magacín]]}}</ref><ref name="Reed">{{cita web|url=http://boston.com/ae/music/cd_reviews/articles/2007/03/27/lopez_turns_the_lights_down_low|títulu=Jennifer Lopez goes unabashedly romantic with 'Como Ama una Muyer'|fechaaccesu=3 de xunu de 2012|fecha=27 de marzu de 2007|obra=[[The Boston Globe]]|editorial=[[The New York Times Company]]}}</ref><ref name="FEATURE!">{{cita web|url=http://www.mtv.com/bands/archive/l/lopezfeature99_1.jhtml|títulu=MTV Jennifer Lopez News Feature|fechaaccesu=31 de mayu de 2013|añu=1999|editorial=MTV Networks}}</ref> === Imaxe pública === [[Ficheru:Jennifer Lopez and Marc Antonhy.jpg|thumb|Jennifer col entós el so home [[Marc Anthony]].|left]] Andrew Barker de [[Variety]] esplicó que la imaxe de Lopez ta en constante evolución, cuntando que presenta «una gran cantidá de contradicciones», como una [[estrella del pop]]. Barker escribió: «A pesar de tener una imaxe curioso cultivada como una imperiosa emperatriz del [[pop]] con traxes ridículamente caros, los sos verdaderos ésitos fueron ''I'm Real'' y ''Jenny From the Block''». En sacando a la venta'l so segundu álbum d'estudiu Lopez camudó la so imaxe y establecióse como un [[símbolu sexual]] («[[sex symbol]]») frecuentemente provocatible. anque dexó claro que nun quería compromisos. El presentador de televisión Ray Martin describe como un fenómenu del mundu del espectáculu». Lopez llogró desenvolver una imaxe como un símbolu sexual y una de les muyeres más deseyaes del planeta. Lopez foi llargamente reconocida pol so curiosu sexual, acreditada p'amosar el so cuerpu y dexar que les muyeres con figures curvillinies tengan de ser aceptaes. En [[1998]] la [[revista]] [[Details]] nomó a Lopez como «la muyer más sexy del añu». En [[2011]], foi nomada la muyer más bella del mundu pola revista [[People (revista)|People]]. Lopez sosprendióse, y quedó satisfecha dempués de qu'una muyer de la so edá pudiera tar na llista. En [[2012]], llogró'l segundu llugar de la llista «Les 100 cantantes femenines más sexys de tolos tiempos» de la revista ''Complex''. En [[2013]], [[VH1]], asitió a Lopez nel nᵘ4 de los «Los 100 artistes más sexys», ente que [[Vibe (magacín)|Vibe Magacín]] nomólu como la celebridá más «influyente» de los últimos venti años. == Mercadotecnia == ==== Llinies de ropa ==== López llanzó la so propia llinia de ropa en [[2003]], llamada «''JLO by Jennifer Lopez''»; la llinia inclúi distintos tipos de ropa pa les muyeres nueves, incluyendo texanos, camisetes, chaquetes, petrines, bolsos y ropa interior. Amás tamién llanzó una llinia de [[xoyería]] y una llinia d'accesorios qu'inclúi [[sombreru|sombreros]], [[guantes]] y [[bufanda|bufandes]]. Jennifer asistió a la Campaña d'Iviernu de [[Louis Vuitton]] en [[2003]]. En [[2005]], llanzó una nueva llinia de ropa llamada ''«Sweetface»''. A finales de [[2007]], retiróse JLO by Jennifer Lopez y punxo en marcha una nueva llinia pa la xente nuevo llamáu ''«JustSweet»''. Les sos llinies de moda fueron parte de munchos eventos de la selmana de la moda en [[Nueva York]]. Jennifer llanzó una nueva llinia de moda con de tiendes departamentales Kohl. La coleición inclúi ropa deportivo, vistíos, bolsos, xoyes, zapatos y ropa de nueche. Tamién en collaboración con tiendes departamentales Kohl en [[2013]] produció'l llanzamientu d'una nueva llinia de vistíos que toos pudieren mercar pa combatir el [[Cáncer de mama]]. ==== Arumes ==== Jennifer se incursionó na industria de los arumes, col so debú Glow by J.Lo. En [[ochobre de 2003]], presentó un arume llamao "Still", dempués de revisar "Glow by J.Lo", l'añu anterior por aciu la creación d'una edición llindada d'un [[spin-off]], "Miami Glow by J.Lo", n'homenaxe a la ciudá de [[Miami]]. Tamién introdució una llinia de "Glow" de lociones pal cuerpu y productos pa la morenura. Pa la temporada de [[navidá]] de [[2005]] llanzó otru arume "Live by Jennifer Lopez". Y pa'l día de [[San Valentín]] de [[2006]] llanzó "Love at First Glow by J.Lo". El so próximu arume, "Live Luxe", foi tresmitida en [[2006]], con "Glow After Dark" en [[xineru de 2007]]. En [[2010]] produció dos nueves arumes: "Love & Glamour" y "New Fragrance Love and Light". En [[2012]] produció dos nueves arumes: Eau the Glow y Glowing.<ref>http://www.lacapital.com.ar/canales/mujer/contenidos/2012/02/15/65-LanuevafraganciadeJenniferLopezGlowing.html</ref> En 2013 Lopez llanzó dos nueves arumes: Forever Glowing y JLove.En 2014, Lopez llanzó otros dos nueves arumes: Glowing Goddess, Wild Glow. En 2015 tres l'atayante ésitu d'esos dos arumes del 2014 sacó JLuxe. ==== Otros medios ==== Jennifer fundó una compañía de producción de televisión y cine, Nuyorican, xuntu col so mánager, Benny Medina. El so baillarín y ex home Cris Judd tuvo un papel dientro de la empresa cuando él y Jennifer taben inda casaos. En [[mayu de 2013]] foi nomada la direutora creativa de la nueva canal, nuvoTV. El [[12 d'abril]] de [[2002]], Jennifer abrió un restorán de [[Cuba]] nel distritu de [[South Lake]], [[California]], llamáu "Madre's". Amás, Lopez tamién tien dellos restoranes. == Filantropía == Amás de la so carrera como actriz y cantautora, Lopez ye una [[Filantropía|Filántropa]] que contribuyó en delles obres humanitaries y de caridá. En [[mayu de 2001]], Lopez asistió a una obra de caridá pa [[UNICEF]], xuntu col magu [[David Copperfield (ilusionista)|David Copperfield]]. El [[14 de febreru]] de [[2007]], Lopez recibió reconocencia y agradecimientu como productora y actriz de [[Bordertown]], una película en contra de los asesinatos y maltratos de les muyeres de [[Ciudad Juárez]], [[Méxicu]]. José Ramos-Horta, que ganó'l Premiu Nobel de la Paz, apurrió'l premiu a Jennifer nel Festival Internacional de Cine de Berlín. Amás tamién recibió reconocencia de Norma Andrade. Amás d'esto, Lopez ye una gran defensora de ''Hospital de neños de los Ánxeles'', y foi gallardoniada con un premiu humanitariu polos neños, en [[setiembre de 2004]]. De magar, recurrentemente suel dir visitar a los neños de dichu hospital. En [[2008]] participó na ''Nautica Malibu Triathlon''. A finales de [[2011]], Lopez decidió a poner en marcha xuntu cola so hermana Linda la Fundación Maribel p'ayudar a muyeres y neños, una y bones ella espereció en atopándo-y un bultu a la so pequeña fía Emme, que nun resultó ser nada.<ref>{{cita web|autor=El MUNDU|títulu=Jennifer Lopez creó la so fundación por un problema de salú que tuvo la so fía|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2011/12/24/gentes/1324718308.html|fechaaccesu=8 d'agostu de 2013|idioma=español}}</ref> L'actriz comprometer a promover les [[vacunes]] contra la [[tos ferina]]. Trabayó con asociaciones conocíes como «Sounds of Pertussis» o «March of Dimes», pa evitar que los adultos puedan arimar a los neños la [[tos ferina]]. Na nueche del [[27 de payares]] de [[2012]] mientres una cena de gala foi gallardoniada pola so organización, ensin fines d'arriquecimientu, «''Lopez Family Foundation''».<ref>[http://www.chla.org/site/c.ipINKTOAJsG/b.4815717/k.9CC5/Nueche_de_Nin241vos.htm Nueche de Neños gala]</ref><ref name=ABC>{{cita web |nome=Jonann |cognome= Brady|títulu=Jennifer Lopez Getting Her Work Mueyo Back |url=http://www.abcnews.go.com/Entertainment/Parenting/story?id=7395906&page=1 |editor=ABC News |fecha=22 aprile 2009 |fechaaccesu=24 settembre 2009}}</ref> A finales de [[marzu de 2013]] foi convidada como la güéspede d'honor al eventu benéficu celebráu en [[Phoenix]], ''Celebrity Fight Night'', onde tamién empezó una campaña contra la enfermedá del [[Parkinson]]. En [[mayu de 2013]] confirmó la so presencia nel conciertu del [[1 de xunu]] entamáu en [[Londres]], p'ameyorar les condiciones de toles muyeres del mundu. En [[mayu de 2013]], Lopez llanzó la so propia gama de prendes de baxu costo, que los sos precios nun entepasaron de los 15 dólares por que resultaren accesibles al públicu xeneral, los benificios sacaos van dir destinaos íntegramente a financiar la erradicación del [[cáncer de mama]], un proyeutu que la estrella desenvuelve en collaboración cola cadena de grandes almacenes Kohl.<ref>{{cita web|autor=L'Espectador|títulu=Jennifer Lopez llanza la so mampurra llinia de ropa pa combatir el cáncer de mama.|url=http://www.elespectador.com/entretenimiento/arteygente/vidamoderna/articulo-404633-jennifer-lopez-llanza-linea-de-ropa-combati|idioma=español}}</ref> En [[branu]] de [[2013]], Lopez convertir na productora executiva de la serie de televisión [[The Fosters]], una serie na que dos lesbianes críen al so fíu y cásense y onde Lopez dio a conocer qu'esta a favor de la [[homosexualidá femenina]].<ref>[http://entretenimiento.terra.com.co/farandula-y-tv/jennifer-lopez-celebra-el matrimoniu-ente-lesbianes,95312f0f5b350410VgnVCM3000009acceb0aRCRD.html Jennifer celebra'l matrimoniu ente lesbianes]</ref> == Vida privada == [[Ficheru:Marc Anthony 2, 2010.jpg|thumb|190px|[[Marc Anthony]], tercer home de Jennifer Lopez (2004-2014)]] Mientres más de quince años, la vida privada de Jennifer Lopez atraxo l'atención de los medios y la [[prensa rosa]], por cuenta de les sos tormentoses rellaciones y rápidos compromisos.<ref>{{cita web|url=http://tvnz.co.nz/view/page/411319/609926|títulu=J-Lo's mum approves of Redford filme|fechaaccesu=18 de xunu de 2013|autor=22:34|fecha=9 de setiembre de 2005|editorial=TVNZ}}</ref> Jennifer Lopez casóse tres veces.<ref>Jennifer Lopez - matrimoniu nᵘ 1 - Famosos que se casaron trés... mujer.es.msn.com/famosos/famosos-que se casaron--tres-veces?page...</ref>El [[22 de febreru]] de [[1997]] casar por primer vegada col [[cuba|cubanu]] Ojani Noa. Lopez sufrió problemes llegales mientres dichu matrimoniu, llegando a presentar una demanda al respective de Noa. La pareya divorcióse en [[xineru de 1998]].<ref name="A blow for J.Lo">{{cita web|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1391664/Jennifer-Lopezs-ex-husband-wins-llegal-fight-release-embarrassing-home-video.html|títulu=Jennifer Lopez's ex-husband wins llegal fight to release embarrassing home video &#124; Mail Online|fechaaccesu=10 d'avientu de 2012|fecha=27 de mayu de 2011|obra=Daily Mail|editorial=Associated Newspapers, Ltd}}</ref> En [[abril de 2006]],<ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1528384/20060411/lopez_jennifer.jhtml?headlines=true|títulu=Jennifer Lopez Sues First Husband To Block Tell-All Book|fechaaccesu=16 de xineru de 2007|autor=Chris Harris|fecha=11 d'abril de 2006|obra=MTV News. Viacom International, Inc.}}</ref> publicó un llibru, onde alegó que Noa violar. Al añu siguiente, fueron a xuiciu y Lopez foi compensada con 545&nbsp;000 dólares. Mientres trabayaba nel so álbum de debú ''[[On the 6]]'', Lopez empezó a salir col productor y raperu [[Sean Combs]] mientres dos años. Dambos fueron arrestaos en [[Nueva York]], el [[27 d'avientu]] de [[1999]], yá que se vieron arreyaos nun tirotéu, sicasí Lopez nun tuvo nada que ver, pero Combs sí. La pareya rompió la so rellación a finales del añu 2000, faciendo públicu'l fechu a principios del añu 2001. Tres la so rotura con Combs, Lopez desenvolvió una rellación cola so exbailarín de respaldu Cris Judd, con quien se casó en [[setiembre de 2001]], en payares del mesmu añu empezaron una tarrecible crisis de pareya que terminó en divorciu en [[xunu de 2002]]. Dempués del so segundu divorciu, ella empezó una rellación col [[actor]] [[Ben Affleck]], con quien se comprometió en [[payares de 2002]] y atayó la so boda a tan solo díes de la so celebración<ref>Los famosos tamién atayen bodes | ChismeVlog www.chismevlog.com/los-famosos-tambien-atayen-bodes/</ref> por cuenta de una supuesta infidelidá per parte del actor. Los medios de comunicación empezaron a referise a Ben y a Jennifer como «Bennifer» y convirtióse nun prominente superpareja nos medios de comunicación y la cultura popular. Bennifer convertir nun términu popular, que s'introdució finalmente nos diccionarios urbanos.{{ensin referencies}} En [[xineru de 2004]] terminaron la so rellación.<ref>{{cita noticia | url=http://www.smh.com.au/news/people/jlo-wins-payout-from-ex-over-tellall-memoir/2007/08/09/1186530500816.html | títulu=J-Lo Wins Payout From Ex | fechaaccesu=28 d'agostu de 2007 |obra=Sydney Morning Herald |editorial=Fairfax Media| fecha=9 d'agostu de 2007}}</ref><ref>{{cita web|url=http://latino.foxnews.com/llatín/entertainment/2013/06/13/jennifer-lopezs-ex-holding-out-for-more-money-in-honeymoon-video-lawsuit/|títulu=Jennifer Lopez's Ex Holding Out For More Money In Honeymoon Video Lawsuit &#124; Fox News Llatín|fechaaccesu=18 de xunu de 2013|fecha=13 de xunu de 2013|editorial=Fox News Llatín}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.music.yahoo.ca/read/news/12056140|títulu=Jennifer Lopez Not Down With Guns|fechaaccesu=8 d'abril de 2013|apellíu=Rosen|nome=Craig|fecha=14 de xineru de 2000|editorial=Yahoo! Music News}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.music.yahoo.ca/read/news/12063159|títulu=Jennifer Lopez 'Surprised And Saddened' By Puffy Indictment|fechaaccesu=8 d'abril de 2013|apellíu=Rosen|nome=Craig|fecha=14 de xineru de 2000|editorial=Yahoo! Music News}}</ref><ref>{{cita publicación|títulu=Jennifer Lopez, husband Cris Judd split after 8 months of marriage|fechaaccesu=2 de febreru de 2012|revista=San Jose Mercury News|editorial=MediaNews Group|fecha=8 de xunu de 2002|allugamientu=California}}</ref> Dempués de la so rotura con Affleck, Lopez empezó a salir col so antiguu amigu [[Marc Anthony]]. La pareya casóse de callao en [[xunu de 2004]]. Dos homes intentaron faer un videu priváu de la boda, sicasí fueron demandaos pola pareya por 1&nbsp;000&nbsp;000 millones de dólares, sicasí fueron acusaos de cargos de combalechadura, intentu de furtu y posesión de propiedá robada.<ref>{{cita publicación|apellíu=Silverman|nome=Stephen|títulu=Ben's Proposal 'Beautiful,' Says Lopez|url=http://www.people.com/people/article/0,,624998,00.html|revista=[[People (revista)|People]]|editorial=Time Inc.|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2012|fecha=11 de payares de 2002}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Williams|nome=Jeanne|títulu=J. Lo, Ben make first appearance as fiances|fechaaccesu=25 de febreru de 2012|newspaper=[[USA Today]]|editorial=Time Inc.|fecha=10 d'avientu de 2002|páxina=2}}</ref> El [[7 de payares]] de [[2007]], mientres la última nueche de la so xira, Lopez y Anthony confirmaron oficialmente que taben esperando al so primer fíu. Anthony confirmó que taben esperando ximielgos: «La mio hermana tamién tuvo ximielgos, polo que ye una cosa hereditaria». {{caxa de cita|<center>'''Lopez sobre la so vida privada'''</center><br />Tengo una familia pocu tradicional. Soi madre soltera, el so padre [Marc Anthony], nun vive en casa con ellos [los sos fíos]. Tienen trés mediohermanos d'otros dos madres. Eso nun ye tradicional.}} Finalmente, el [[22 de febreru]] de [[2008]], Lopez dio a lluz a un neñu llamáu Maximilian David y a una neña llamada Emme Maribel, en [[Long Island]], [[Nueva York]]. Los mellizos fueron presentaos el [[11 de marzu]] de [[2008]], pola revista ''[[People (revista)|People]]'', polo que fueron pagos 6&nbsp;000&nbsp;000 dólares, convirtiéndose nes fotografíes más cares de famosos, enxamás tomaes.{{ensin referencies}} En [[xunetu de 2011]], la pareya anunció'l so divorciu, solicitáu en [[abril de 2012]]. Dende [[ochobre de 2011]] y hasta [[xunu de 2014]] caltuvo una rellación cola so exbailarín de respaldu Casper Smart, terminada en faciéndose públicu l'intercambiu de mensaxes de testu de conteníu sexual ente él y una modelu transexual.<ref>{{cita web|url=http://hollywoodlife.com/2012/04/11/jennifer-lopez-divorce-marc-anthony-jlo/|títulu=Jennifer Lopez Divorce&nbsp;— Marc Anthony Files Divorce From JLo|fechaaccesu=18 de xunu de 2013|fecha=11 d'abril de 2012|editorial=HollywoodLife. PMC}}</ref><ref name="Oct 11" /><ref name="Oct 11">{{cita noticia|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/gossip/jennifer-lopez-perfect-definition-family-supposed-article-1.1357985#ixzz2WA76PsoV |títulu=Jennifer Lopez on raising kids with ex Marc Anthony: 'I am a nontraditional family' |newspaper=Daily News |editorial=Mortimer Zuckerman |fecha=29 de mayu de 2013 |fechaaccesu=18 de xunu de 2013}}</ref> Tres preguntalu si gustaría-y tener más fíos, Lopez comentó: {{cita|La verdá ye que yá nun sé si'l futuru va deparame de nuevu esta maraviyosa vivencia, pero sí, de xacíu que m'encantar tener más fíos. La maternidá ye una absoluta bendición y ye la faceta de la mio vida que me fai sentir más arguyosa. Ye'l mio mayor trunfu.}} == Discografía == {{AP|Discografía de Jennifer Lopez}} * 1999: ''[[On the 6]] * 2001: ''[[J.Lo (álbum)|J.Lo]]'' * 2002: ''[[This is me... Then]]'' * 2005: ''[[Rebirth (álbum de Jennifer Lopez)|Rebirth]]'' * 2007: ''[[Como ama una muyer]]'' * 2007: ''[[Brave (álbum)|Brave]]'' * 2011: ''[[Love?]]'' * 2014: ''[[A.K.A. (álbum)|A.K.A.]]''<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/6077462/jennifer-lopez-shares-flirty-artwork-title-for-new-album|títulu=Jennifer Lopez Shares Flirty Artwork, Title for New Album|fechaaccesu=5 de mayu de 2014|fecha=1 de xunu de 2013|editorial=Billboard}}</ref> == Videografía == {| {{tablaguapa}} !align="center"|Añu !align="center"|Cantar !align="center"|Direutor |- |align="center" |1996 |align="left"|''"[[Asaltu al tren de dineru (Money Train en V.O.)]]"'' |align="left"| Joseph Ruben |- |align="center"|1998 |align="left"|"Bailla" |align="left"|Stephen Olow |- |align="center" rowspan="3"|1999 |align="left"|"''[[If You Had My Love]]"'' |align="left"|Paul Hunter |- |align="left"|"[[Nun m'amar]]" <br /> <small>(xuntu a [[Marc Anthony]])</small> |align="left"|Kevin Bray |- |align="left"|''"Waiting for Tonight"'' |align="left"|Francis Lawrence |- |align="center" rowspan="2"|2000 |align="left"|"[[Let's Get Loud (cantar de Jennifer Lopez)|''Let's Get Loud'']]" |align="left"| |- |align="left"|"''Feelin' So Good''" <br /> <small>(xuntu a [[Big Pun]] y [[Fat Joe]])</small> |align="left"| Paul Hunter |- |align="center" rowspan="5"|2001 |align="left"|"''[[Love don't cost a thing]]"'' |align="left"| |- |align="left"|"[[Play (cantar)|''Play'']]" |align="left"|[[Francis Lawrence]] |- |align="left"|"''Ain't It Funny''" |align="left"|Herb Ritts |- |align="left"|"''I'm Real''" |align="left" rowspan="2"|[[Dave Meyers]] |- |align="left"|"''I'm Real''" (Murder Remix) <small> <br /> (xuntu a [[Ja Rule]])</small> |- |align="center" rowspan="5"|2002 |align="left"|"''Ain't It Funny" (Murder Remix)'' <br /> <small>(al pie de Ja Rule y Caddillac Tah)</small> |align="left"|Cris Judd |- |align="left"|"''I'm Gonna Be Alright''"(Track Master Remix) <br /> <small>(xuntu a [[Nas (raperu)|Nas]])</small> |align="left"|Dave Meyers |- |align="left"|"''Alive''" |align="left"|Jim Gable |- |align="left"|"''[[Jenny from the Block]]''" <br /> <small>(xuntu a [[Styles P]] y [[Jadakiss]])</small> |align="left" rowspan="2"|Francis Lawrence |- |align="left"|"''Jenny from the Block''" ''(Non Rap Version)'' |- |align="center" rowspan="3"|2003 |align="left"|"''All I Have''" <br /> <small>(xuntu a [[LL Cool J]])</small> |align="left"|Dave Meyers |- |align="left"|"''All I Have''" ''(Versión navidiega)'' |align="left"|Dave Meyers |- |align="left"|"[[I'm Glad]]" |align="left"|[[David LaChapelle]] |- |align="center" rowspan="1"|2004 |align="left"|"''Baby I Love O''!" |align="left"|Meiert Avis |- |align="center" rowspan="3"|2005 |align="left"|"''Get Right''" |align="left"|Francis Lawrence y [[Diane Martel]] |- |align="left"|"''Get Righ''t" (Remix) <br /> <small>(xuntu a [[Fabolous]])</small> |align="left" rowspan="2"|Diane Martel |- |align="left"|"''Hold You Down''" <br /> <small>(al pie de Fat Joe)</small> |- |align="center" rowspan="2"|2006 |align="left"|"''Control Myself''" <br /> <small>(al pie de LL Cool J)</small> |align="left"|[[Hype Williams]] |- |align="left"|"[[Qué fixisti]]" |align="left"|[[Michael Haussman]] |- |align="center" rowspan="2"|2007 |align="left"|"[[Faesme falta]]" |align="left"|Sanji |- |align="left"|"''Do It Well''" |align="left"|[[David LaChapelle]] |- |align="center" rowspan="2"|2008 |align="left"|"''Hold it don't drop it''" |align="left"|[[Melina Matsoukas]] |- |align="left"|"Por arriesganos" |align="left"|Kevin Meléndez |- |align="center" rowspan="3"|2011 |align="left"|"''[[On the Floor]]''" <br /> <small>(xuntu a [[Pitbull (cantante)|Pitbull]])</small> |align="left"|TAJ Stansberry |- |align="left"|"''[[I'm Into You]]''" <br /> <small>(xuntu a [[Lil Wayne]])</small> |align="left"|[[Melina Matsoukas]] |- |align="left"|"[[Papi (cantar)|Papi]]" |align="left"|[[Paul Hunter]] |- |align="center" rowspan="2"|2012 |align="left"|"''[[Dance Again]]''"<br /> <small>(xuntu a [[Pitbull (cantante)|Pitbull]])</small> |align="left"|[[Paul Hunter]] |- |align="left"|"''[[Goin' In]]'' <small>(xuntu a [[Flo Rida]])</small> |align="left"|[[Kirk Jones]] |- |align="center" rowspan="1"|2013 |align="left"|"''[[Live It Up]]'' <small>(xuntu a [[Pitbull (cantante)|Pitbull]])</small> |align="left"|[[Jessy Terrero]] |- |align="center" rowspan="4"|2014 |align="left"|"''Same Girl''" <small> |align="left"|Steve Gomillion y Dennis Leupold |- |align="left"|"[[I Luh yá papi]]" <small>(xuntu a [[French Montana]])</small> |align="left"|[[Jessy Terrero]] |- |align="left"|"[[First Love (cantar de Jennifer Lopez)|''First Love'']]" |align="left"| [[Anthony Mandler]] |- |align="left"|"''[[Booty]]''" <small>(xuntu a [[Iggy Azalea]]) </small> |align="left"| [[Hype Williams]] |- |align="center" rowspan="4"|2015 |align="left"|"''[[Feel the light]]''" <small> |align="left"| [[Westbury Road]] |} === Videos inéditos === {| {{tablaguapa}} !Cantar !Direutor |- |"''Brave''" |[[Michael Haussman]]<ref>http://www.onlinejlofan.com/2007/12/21/brave-third-single-off-the-album-brave/</ref> |- |"''Fresh Out The Oven''" <br /> <small>(xuntu a [[Pitbull (cantante)|Pitbull]])</small> |[[Jonas Akerlund]]<ref>http://perezhilton.com/2009-11-20-j-lo-is-fresh-out-the-oven-and-hot</ref> |- |"''Good Hit''" |Alex Moors<ref>http://perezhilton.com/2009-11-20-j-lo-is-fresh-out-the-oven-and-hot</ref> |- |"''Sweet Spot''" |Ethan Lade |- |} === Apaiciones n'otros videos musicales === {| {{tablaguapa}} |- !align="center"|Añu !align="center"|Títulu !align="center"|Artista !align="center"|Direutor |- |align="center"|1993 |align="left"|"[[That's the Way Love Goes]]" |align="left"|[[Janet Jackson]] |align="left"|René Elizondo |- |align="center"|1996 |align="left"|"Siempres fai fríu" |align="left"|[[Selena Quintanilla Pérez|Selena]] |align="left"|Abraham Quintanilla Jr |- |align="center"|1998 |align="left"|"Been Around the World" |align="left"|[[Sean Combs|Puff Daddy]] & The Family |align="left"|Paul Hunter |- |align="center"|2000 |align="left"|"It's So Hard" |align="left"|[[Big Pun]] |align="left"|Chris Robinson |- |align="center" rowspan="1"|2001 |align="left"|"What's Going On" |All-Star Tribute |align="left"|Jake Scott and Malik Sayeed |- |align="center" rowspan="1"|2006 |align="left"|"Control Myself" |align="left"|[[LL Cool J]] |align="left"|[[Hype Williams]] |- |align="center"|2011 |align="left"|"[[T.H.Y. (The Hardest Ever)]]" |align="left"|[[will.i.am]] |align="left"|Rich Lee |- |align="center"|2012 |align="left"|"[[Follow the Leader (cantar de Wisin & Yandel)|Follow the Leader]]" |align="left"|[[Wisin & Yandel]] |align="left"|[[Jessy Terrero]] |- |align="center"|2014 |align="left"|"We Are One (Ole Fola)" |align="left"|[[Pitbull (cantante)|Pitbull]] & [[Cláudia Leitte]] |align="left"|Ben Mor<ref>http://los40.com/los40/2014/06/11/musica/1402469128_234416.html</ref> |- |align="center"|2014 |align="left"|"Adrenalina" |align="left"|[[Wisin]] & [[Ricky Martin]] |align="left"|[[Jessy Terrero]] |- |align="center"|2014 |align="left"|"Stressin" |align="left"|[[Fat Joe]] |align="left"|[[Eif Rivera]] |- |align="center"|2015 |align="left"|"Back it up" |align="left"|[[Prince Royce]] & [[Pitbull]] |align="left"|[[Colin Tilley]] |} == Xires y conciertos == A lo llargo de la so carrera, Jennifer Lopez ufiertó distintes presentaciones, onde destaca'l so primer conciertu na so tierra natal, [[Puertu Ricu]], sol títulu "Jennifer Lopez In Concert: Let's Get Loud" en 2001. Años dempués empecipio la so primer xira por [[América del Norte]] acompañada pol so home, hasta aquel momentu, [[Marc Anthony]]. Nun foi hasta 2012 cuando l'artista llatina embarcar nel so primera gran xira propia ya internacional, sol nome "Dance Again World Tour" en 2012. Asimiso, a partir de xineru de 2016, la cantante realizara la so primer residencia de conciertos na so carrera, llevada a cabu nel [[Theatre for the Performing Arts|The AXIS]] del [[Planet Hollywood Resort and Casino|Planet Hollywood Resort & Casino]] de [[Las Vegas]], Lopez actuara mientres 20 presentaciones a espera d'un allongamientu del espectáculu. De siguío, un llistáu de les xires y conciertos destacaos de la carrera de la polifacética artista: ;Xires * Jennifer Lopez and Marc Anthony en Conciertu (2007) * [[Dance Again World Tour]] (2012) ;Residencia de Conciertos * [[Jennifer Lopez: All I Have]] (2016) ;Conciertos * Jennifer Lopez In Concert: Let's Get Loud (2001) * Jennifer Lopez Live in Athens (2008) * ¡Q'Viva! The Chosen Live (2012) * Jennifer Lopez: Live at Bronx (Neighborhood Session) (2013) * Jennifer Lopez: The Best Is Yet To Come (2014) == Bandes sonores == {| {{tablaguapa}} |- !align="center"|Añu !align="center"|Cantar !align="center"|Película |- |align="center"|1999 |align="left"|"Bailla" |align="left"|''[[Music of the Heart]]'' |- |align="center"|2002 |align="left"|"Alive" |align="left"|''[[Enough (película)|Enough]]'' |- |align="center"|2003 |align="left"|"Baby I Love O!" |align="left"|''[[Gigli]]'' |- |align="center" rowspan="2"|2007 |align="left"|"Toma D'El mio" <small></small> |align="left"|''[[El cantante (película)|El cantante]]'' |- |align="left"|"Porque La Vida Asina" <small></small> |align="left"|''[[Bordertown (película de 2007)|Bordertown]]'' |- |align="center"|2010 |align="left"|"(What Is) Love?" |align="left"|''[[The Back-Up Plan]]'' |- |align="center"|2015 |align="left"|"Feel the light" |align="left"|''[[Home]]'' {{Final columnes}} == Filmografía == === Cine === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Añu !! Títulu !! Personaxe !! Salariu !! Notes |- | 1987 || My litte Girl || Myra || TBA || Película de televisión |- | 1993 || Nurses of the Line: The Crash of 7 || Rosie Romero || e/n || Película de televisión |- | 1995 || La mio familia || María Sánchez nos años 20 || $50,000 || |- | 1995 || [[Asaltu al tren del dineru]] || Grace Santiago || $200,000 || |- | 1996 || [[Jack (película)|Jack]] || Miss Márquez || $200,000 || |- | 1997 || [[Blood and Wine]] || Gabriela Gabby || $250,000 || |- | 1997 || [[Selena (película)|Selena]] || Selena Quintanilla Pérez || $1,000,000 || Personaxe principal |- | 1997 || [[Anaconda (película)|Anaconda]] || Terri Flores || $1,000,000 || |- | 1997 || [[O Turn]] || Grace McKenna || $1,000,000 || |- | 1998 || [[Out of Sight]] || Karen Sisco || $2,000,000 || |- | 1998 || [[Antz]] || Azteca || $1,500,000 || Voz |- | 2000 || [[The Cell]] || Catherine Deane || $4,000,000 || Personaxe principal |- | 2001 || [[The Wedding Planner]] || Mary Fiore || $9,000,000 || Personaxe principal |- | 2001 || [[Angel Eyes (película)|Angel Eyes]] || Sharon Pogue || $9,000,000 || |- | 2002 || [[Enough (película)|Enough]] || Slim Hiller || $10,000,000 || |- | 2002 || [[Maid in Manhattan]] || Marisa Ventura || $12,000,000 || Personaxe principal |- | 2003 || [[Gigli]] || Ricki || $12,000,000 || |- | 2004 || [[Jersey Girl]] || Gertrude Steiney || $4,000,000 || |- | 2004 || [[Shall We Dance?]] || Paulina || $14,000,000 || |- | 2005 || [[Monster-in-Law]] || Charlote "Charlie" Cantilini || $15,000,000 || |- | 2005 || [[An Unfinished Life]] || Jean Gilkynson || $3,000,000 || |- | 2007 || [[El cantante (película)|El Cantante]] || Puchi || $17,000,000 || Película na que tuvo más salariu |- | 2007 || [[Border Town (película)|Border Town]] || Lauren Adrian || $6,000,000 || |- | 2010 || [[El Plan B]] || Zoe || $7,000,000 || Personaxe principal |- | 2012 || [[What to Expect When You're Expecting]] || Holly || TBA || |- | 2012 || [[Ice Age: Continental Drift]] || Shira || TBA || Voz |- | 2013 || [[Parker (película)|Parker]] || Leslie Rogers|| $10,000,000 || |- | 2015 || [[The Boy Next Door]] || Claire Peterson|| $4,000,000 || Personaxe principal |- | 2015 || [[Home]] || Tip's mother|| $10,000,000 || Personaxe principal |- | 2015 || [[Lila & Eve]] || Eve Rafael||TBA|| Personaxe principal |} === Televisión === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Añu !! Títulu !! Personaxe !!Notes |- | 1991-1993 || [[In Living Color]] || Baillarina || |- | 1993-1994 || [[Second Chances]] || Melinda Lopez || [[Spin-off]] de In Living Color |- | 2004-2005 || [[Will y Grace]] || Ella mesma || 3 episodios |- | 2010 || [[How I Met Your Mother]] || Anita Appleby || 1 episodiu |- | 2015 || [[Shades of Blue]] || Harlee McCord || 13 episodios |} === Como productora === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Añu !! Títulu !! Notes |- | 2000 || [[Jennifer Lopez: Feelin' So Good]] || Productora Executiva |- | 2001 || [[Jennifer Lopez in Concert]] || Productora Executiva |- | 2006 || [[South Beach]] || Productora Executiva |- | 2007 || [[El cantante (película)|El Cantante]] ||Productora |- | 2007 || [[Dancelife]] || Productora Executiva |- | 2007 || [[Feel the Noise]] || Productora |- | 2007 || [[Como Ama Una Muyer]] || Productora Executiva |- | 2009 || [[Maid in Manhattan]] || Productora Executiva |- | 2013-presente || [[The Fosters]] || Productora Executiva |- | 2015-presente || [[Shades of Blue]] || Productora Executiva |} == Premios y nominaciones == {{AP|Llista de premios y nominaciones recibíos por Jennifer Lopez|l1=Llista de premios y nominaciones recibíos por Jennifer Lopez}} == Arumes == * [[2002]]: ''Glow'' * [[2003]]: ''Still'' * [[2005]]: ''Miami Glow'' * [[2005]]: ''Love at First Glow'' * [[2005]]: ''Live'' * [[2006]]: ''Live Luxe'' * [[2006]]: ''Glow After Dark'' * [[2008]]: ''Live Platinum'' * [[2008]]: ''Deséu'' * [[2008]]: ''Deséu Forever'' * [[2009]]: ''My Glow'' * [[2009]]: ''Sunkissed Glow'' * [[2010]]: ''Love & Glamour'' * [[2010]]: ''L.A. Glow'' * [[2010]]: ''Blue Glow by J.Lo'' * [[2011]]: ''Love and Light'' * [[2012]]: ''Eau the Glow'' * [[2012]]: ''Glowing'' * [[2013]]: ''Forever Glowing'' * [[2013]]: ''JLove'' * [[2013]]: ''Rio Glow'' * [[2014]]: ''Glowing Goddess'' * [[2014]]: ''Wild Glow'' * [[2015]]: ''JLuxe'' == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.jenniferlopez.com Sitio web oficial de Jennifer Lopez] * {{Twitter|jlo}} * [https://www.facebook.com/JenniferLopezOfficial Jennifer Lopez official Facebook] * [http://www.myspace.com/jenniferlopez Jennifer Lopez Myspace] * {{IMDb nome}} * [http://sonybmgmusic.co.uk/artist_spotlight/jennifer_lopez/biog Ventes mundiales de los álbumes de Jennifer Lopez] {{NF|1969||Lopez, Jennifer}} [[Categoría:Cantantes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes de pop d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes de rhythm and blues]] [[Categoría:Cantantes n'inglés]] [[Categoría:Cantantes en castellanu]] [[Categoría:Cantautores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Coreógrafos y coreógrafes]] [[Categoría:Diseñadores de moda]] [[Categoría:Empresarios y empresaries d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Nueva York]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de doblaxe d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Productores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones del Bronx]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] sqnou89bxioy63ghaxukfuthzqovjb7 0 57754 3709525 3616340 2022-08-19T06:15:18Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Correxir}} {{Tradubot|Sidney Lumet}} {{persona}} '''Sidney Lumet''' {{nym}} foi un [[Direutor de cine|direutor]], [[Productor de cine|productor]] y [[guionista]] d'[[Estaos Xuníos]]. Con una carrera profesional de más de 50 años, ye recordáu poles sos películes ''[[12 Angry Men (película de 1957)|12 Angry Men]]'' (1957), ''[[Long Day's Journey Into Night (película)|Long Day's Journey Into Night]]'' (1962), ''[[Serpico]]'' (1973), ''[[Asesinatu nel Orient Express (película)|Asesinatu nel Orient Express]]'' (1974), ''[[Tarde de perros]]'' (1975), ''[[Network (película)|Network]]'' (1976), ''[[Veredictu final]]'' (1982) y ''[[Primero que el diañu sepa que morristi]]'' (2007), ente otres. == Biografía == Nacíu en [[Filadelfia]], los sos padres fueron l'actor xudíu d'orixe polacu Baruch Lumet y la baillarina Eugenia Wermus. Graduar nel ''Professional Children's School'' y foi actor primero que direutor. Fixo'l so debú nel ''Yiddish Art Theater'' de [[Nueva York]] a la edá de cuatro años y actuó en teatros xudíos de [[Broadway]] mientres la década de 1930 hasta que debutó nel cine cola película ''[[One Third of a Nation]]'' (1939). En 1947 empezó a dirixir les sos propies obres de teatru nel [[off-Broadway]] y dirixó a actores como [[Yul Brynner]], [[Eli Wallach]] y otros miembros del [[Actor's Studio]]. Lumet fixo'l so debú detrás de la cámara de primeres de la década de 1950 como direutor de televisión na [[CBS]]. Nella destaquen los 150 episodios de la serie "Danger" (1950) y los 26 de "You Are There" (1953). L'empiezu nel cine de Lumet foi prometedor, col ésitu comercial y de crítica de ''[[12 Angry Men (película de 1957)|12 Angry Men]]'' (1957). Por esta película, ganó'l [[Osu d'Oru]] nel [[Festival de Berlín]] y la so primer nominación al [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] na categoría d'[[Óscar a la meyor película|meyor película]], [[Óscar al meyor direutor|meyor direutor]] y [[Óscar al meyor guión adautáu|meyor guión adautáu]]. Les sos siguientes realizaciones ''[[Stage Struck]]'' (1958) y ''[[Esa clase de muyer]]'' (1959) nun tuvieron al altor del so debú, como tampoco lo tuvo la direición que fizo de [[Marlon Brando]] y [[Anna Magnani]] en ''Piel de culiebra'' (''The Fugitive Kind'', 1959). A pesar d'esos fracasos, l'empiezu de la década de 1960 foi una de les dómines más granibles de Lumet. Empezó cola sólida adautación del clásicu d'[[Arthur Miller]] ''[[Panorama dende la ponte]]'' (1961), con [[Raf Vallone]] y [[Maureen Stapleton]], a la que siguió una de les sos obres maestres del periodu, ''[[Long Day's Journey Into Night]]'' (1962), protagonizada por [[Katharine Hepburn]], [[Ralph Richardson]], [[Dean Stockwell]] y [[Jason Robards]]. Dempués d'esti gran ésitu, llegó'l títulu menor ''[[Puntu llende]]'' (1964), drama sobre la [[Guerra fría]]. Pero recuperar con ''[[L'emprestador]]'' (1964), que trata d'un sobreviviente del [[Holocaustu]] que vive en Nueva York, y que rellata les sos esperiencies nos [[campos de concentración]]. El papel protagonista foi interpretáu por [[Rod Steiger]], pol que foi una nomáu a premiu Óscar. El direutor siguió investigando los horrores de la guerra nel so posterior proyeutu ''[[La llomba (película)|La llomba]]'' (1965), con [[Sean Connery]], col qu'empezaría una granible rellación profesional. Lumet dio un xiru nes sos películes al siguiente añu, dirixiendo'l drama ''[[El grupu (película)|El grupu]]'' (1966) y darréu el thriller d'espionaxe ''[[Llamada pal muertu (película)|Llamada pal muertu]]'' (1966), con [[James Mason]], [[Maximilian Schell]] y [[Simone Signoret]]. La década de 1960 nun terminó tan bien para Lumet como empezó. La comedia ''[[Bye Bye Braverman]]'' (1968) y l'adautación de la obra d'[[Antón Chéjov]], ''[[La gavilueta (película)|La gavilueta]]'' (1968) fueron grandes fracasos. Tampoco tuvieron muncho meyor aceptación de públicu y crítica ''[[Cita, Una]]'' (1969) y ''[[Last of the Mobile Hot Shots]]'' (1970). La única bona crítica que recibió Lumet per aquellos años foi'l documental que realizó juntamente con [[Joseph L. Mankiewicz]], ''[[King: A Filmed Record... Montgomery to Memphis]]'' (1970) sobre [[Martin Luther King]], que foi nomada a un premiu Óscar. En 1971 filmó ''[[Supergolpe en Manhattan]]'', con Sean Connery. Esta película consiguió un aceptable ésitu de taquilla, cosa que nun asocedió con ''[[Perversión nes aules]]'' (1972), nin con ''[[La ofiensa]]'' (1972). Dempués de los anteriores fracasos, Lumet quixo apuntase al ''cine denuncia'' qu'empezaba a trunfar en [[Hollywood]]. El so primer títulu nun pudo ser más acertáu, el thriller policial ''[[Serpico]]'' (1973), que rellata la corrupción de la Policía de Nueva York. El filme foi protagonizáu por [[Al Pacino]] y foi tamién l'empiezu d'una de les dómines más brilloses de la so carrera cinematográfica. La película recibió crítiques escelentes y foi un ésitu de taquilla. Al Pacino ganó'l premiu [[Globu d'Oru]] pola so actuación, y la película recibió amás 2 nominaciones al premiu Óscar. Dempués de ''[[Lovin' Molly]]'' (1974) dedicar a l'adautación a la pantalla, del clásicu d'[[Agatha Christie]] ''[[Asesinatu nel Orient Express (película)|Asesinatu nel Orient Express]]'' (1974), qu'axuntó a grandes actores como [[Albert Finney]], [[Lauren Bacall]], Sean Connery y [[Ingrid Bergman]]. La película tuvo 6 nominaciones al premiu Óscar, y Ingrid Bergman ganó la so tercer estauína. Dempués d'esto, dirixó a Al Pacino en ''[[Tarde de perros]]'' (1975), una película sobre un robu en Nueva York, que tamién recibió 6 nominaciones al premiu Óscar, a la meyor película, meyor direutor y meyor actor actor y un premiu a [[Frank Pierson]], al meyor guión orixinal. [[Ficheru:Sydneylumet.jpg|thumb|200px|Sidney Lumet en 1939]] El so siguiente títulu ''[[Network (película)|Network]]'' (1976), foi una sátira sobre'l mundu de la televisión. La película ganó 4 Premiu Óscar: al meyor actor ([[Peter Finch]]), a la meyor actriz ([[Faye Dunaway]]), al meyor guión orixinal ([[Paddy Chayefsky]]), y a la meyor actriz secundaria ([[Beatrice Straight]]). Dempués d'estos ésitos, llanzar a proyeutos más ambiciosos que nun tuvieron tanto ésitu, quitando a ''[[Equus (película)|Equus]]'' (1977), una adautación a la pantalla de la polémica obra de teatru de [[Peter Shaffer]], pola cual [[Richard Burton]], y [[Peter Firth]] fueron nomaos al premiu Óscar. La película nun foi tan bien acoyida como los sos anteriores títulos. La so película ''[[El magu (película de 1978)|El magu]]'' (1978) foi un fracasu de crítica y de taquilla. Tampoco tuvo ésitu ''[[Dimi lo que quies]]'' (1980) sobre una performance d'[[Alan King]]. Lumet volvió remontar el vuelu con ''[[Prince of the City]]'' (1981), y ''[[Veredictu final]]'' (1982), con [[Paul Newman]], [[James Mason]], [[Jack Warden]] y [[Charlotte Rampling]]. Los siguientes títulos del direutor fueron el polémicu drama ''[[Daniel (película de 1983)|Daniel]]'' (1983) con [[Timothy Hutton]] sobre la historia de dos nuevos executaos por espionaxe mientres la dómina de la [[caza de bruxes de Hollywood]]. A ella, siguieron la comedia ''[[Garbo Talks]]'' (1984), ''[[Power (película de 1986)|Power]]'' (1986) y ''[[A la mañana siguiente]]'' (1986). A la fin de la década de 1980 y empiezu de la de 1990, la so actividá foise adulces espaciando. En 1988, realizó ''[[Running on Empty]]'' (1988). La historia retrata a una familia que tien que fuxir del [[FBI]] porque los padres ([[Christine Lahti]] y [[Judd Hirsch]]) cometen un atentáu a un llaboratoriu de [[napalm]] en 1971 en protesta pola [[Guerra del Vietnam]]. Otres películes fueron ''Negocios de familia '' (1989), con Sean Connery, [[Dustin Hoffman]] y [[Matthew Broderick]], y ''[[Distritu 34: corrupción total]]'' (1990) con [[Nick Nolte]], [[Timothy Hutton]] y [[Armand Assante]] ente otros. Na década de 1990 realizó ''[[Una estraña ente nós]]'' (1992), ''[[L'abogáu del diañu (película de 1993)|L'abogáu del diañu]]'' (1993), y el [[remake]] de la película de [[John Cassavetes]] ''[[Gloria (película de 1999)|Gloria]]'' (1999). En 2005 recibió'l premiu [[Óscar honoríficu|Óscar Honoríficu]] pola so trayeutoria. Les sos películes más recién fueron ''[[Find Me Guilty]]'' (2006), que se basa na historia real de Giacomo "Jackie Dee" DiNorscio, y ''[[Before the Devil Knows You're Dead]]'' (2007), que la so entama xira en redol a dos hermanos qu'entamen el robu de la xoyería de los sos propios padres. == Filmografía == '''Como direutor:''' * ''[[12 Angry Men (película de 1957)|12 Angry Men]]'' (1957) * ''[[Stage Struck]]'' (1958) * ''[[Esa clase de muyer]] (That Kind of Woman)'' (1959) * ''[[The Fugitive Kind|Piel de culiebra]] (The Fugitive Kind)'' (1959) * ''[[Una mirada dende la ponte]] (Vu du pont)'' (1961) * ''[[Long Day's Journey Into Night]] (Long Day's Journey Into Night)'' (1962) * ''[[L'emprestador]] (The Pawnbroker)'' (1964) * ''[[Puntu llende (película)|Puntu llende]] (Fail-Safe)'' (1964) * ''[[La llomba (película)|La llomba]] (The Hill)'' (1965) * ''[[El grupu (película)|El grupu]] (The Group)'' (1966) * ''[[Llamada pal muertu (película)|Llamada pal muertu]] (The Deadly Affair)'' (1966) * ''[[Bye Bye Braverman]]'' (1968) * ''[[La gavilueta (película)|La gavilueta]] (The Sea Gull)'' (1968) * ''[[Una cita]] (The Appointment)'' (1969) * ''[[Last of the Mobile Hot Shots]] '' (1968) * ''[[King: A Filmed Record... Montgomery to Memphis]]'' (1970) (documental) * ''[[Supergolpe en Manhattan]] (The Anderson Tapes)'' (1971) * ''[[Perversión nes aules]] (Child's Play)'' (1972) * ''[[La ofiensa]] (The Offence)'' (1973) * ''[[Serpico]] (Serpico)'' (1973) * ''[[Lovin' Molly]]'' (1974) * ''[[Asesinatu nel Orient Express (película)|Asesinatu nel Orient Express]] (Murder on the Orient Express)'' (1974) * ''[[Tarde de perros]] (Dog Day Afternoon)'' (1975) * ''[[Network (película)|Network]] (Network)'' (1976) * ''[[Equus (película)|Equus]] (Equus)'' (1977) * ''[[El magu (película de 1978)|El magu]] (The Wiz)'' (1978) * ''[[Dimi lo que quies]] (Just Tell Me What You Want)'' (1980) * ''[[Prince of the City]] (Prince of the City)'' (1981) * ''[[La trampa de la muerte]] (Deathtrap)'' (1982) * ''[[Veredictu final]] (The Verdict)'' (1982) * ''[[Daniel (película de 1983)|Daniel]] (Daniel)'' (1983) * ''[[Garbo Talks]] (Garbo Talks)'' (1984) * ''[[Power (película de 1986)|Power]] (Power)'' (1986) * ''[[A la mañana siguiente]] (The Morning After)'' (1986) * ''[[Running on Empty]] (Running on Empty)'' (1988) * ''[[Negocios de familia]] (Family Business)'' (1989) * ''[[Distritu 34: corrupción total]] (Q & A)'' (1990) * ''[[Una estraña ente nós]] (A Stranger Among Us)'' (1992) * ''[[L'abogáu del diañu (película de 1993)|L'abogáu del diañu]] (Guilty as Ensin)'' (1993) * ''[[Night Falls on Manhattan]] (Night Falls on Manhattan)'' (1997) * ''[[N'estáu críticu]] (Critical Care)'' (1997) * ''[[Gloria (película de 1999)|Gloria]] (Gloria)'' (1999) * ''[[Find Me Guilty]] (Find Me Guilty)'' (2006) * ''[[Primero que el diañu sepa que morristi]] (Before the Devil Knows You're Dead)'' (2007) '''Como productor:''' * ''[[Llamada pal muertu (película)|Llamada pal muertu]] (The Deadly Affair)'' (1966) * ''[[La gavilueta (película)|La gavilueta]] (The Sea Gull)'' (1968) * ''[[Dimi lo que quies]] (Just Tell Me What You Want)'' (1980) * ''[[N'estáu críticu]] (Critical Care)'' (1997) '''Como guionista:''' * ''[[Distritu 34: corrupción total]] (Q & A)'' (1990) * ''[[Night Falls on Manhattan]] (Night Falls on Manhattan)'' (1997) == Premios == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {| {{tablaguapa}} border="1" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película'''|| '''Resultancia''' |- |'''2004'''||colspan=2|'''[[Óscar Honoríficu]]'''||'''Ganador''' |- |1982||[[Óscar a la meyor direición]]||''[[Veredictu final]]''||Candidatu |- |1981||[[Óscar al meyor guión adautáu]]||''[[Príncipe de la ciudá]]''||Candidatu |- |1976||[[Óscar a la meyor direición]]||''[[Network]]''||Candidatu |- |1975||[[Óscar a la meyor direición]]||''[[Tarde de Perros]]''||Candidatu |- |1957||[[Óscar a la meyor direición]]||''[[12 Angry Men (película de 1957)|12 Angry Men]]''||Candidatu |- |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Sidney Lumet}} {{wikiquote|Sidney Lumet}} *{{IMDb nome}} *{{iobdb|Sidney|Lumet}} {{NF|1924|2011|Lumet, Sidney}} [[Categoría:Persones de Filadelfia]] [[Categoría:Productores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guionistes de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Direutores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Direutores de teatru d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar honoríficu]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru al meyor direutor]] [[Categoría:Militares de la Segunda Guerra Mundial d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] asgfkoas7pvs0hvjk67g1psv2lsztlh 0 57869 3709810 3694531 2022-08-19T09:14:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: Flores nel áticu => Flowers in the Attic wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Leonard Mann}} {{persona}} '''Leonardo Manzella''', más conocíu como '''Leonard Mann''', (Albion, [[Nueva York (estáu)|Nueva York]], [[1 de marzu]] de [[1947]]) ye un actor italo-estauxunidense. Interpretó numberosos papeles principales ente 1969 y 1989, especialmente en [[Spaghetti western|spaghetti westerns]] y filmes policiacos.<ref>{{Cita llibru|apellíos=Enrico Lancia, Roberto Poppi|títulu=Dizionario del cinema italianu: Gli Attori|editorial=Gremese Editore, 2003|isbn=8884402697|páxina=19}}</ref> Foi afayáu pol productor de cine Manolo Bolognini mientres caminaba a les llongura de la [[Via Veneto]] de [[Roma]] y Bolognini, impresionáu pola so cara que lu recordaba al de [[Franco Nero]] y [[Terence Hill]], de momentu poner en pantalla, llanzando la so carrera col papel principal de Sebastián Carrasco nel western ''Tierra de xigantes'' (''Il pistoleru dell'Ave Maria'', 1969) empobináu por Ferdinando Baldi.<ref>{{Cita llibru|apellíos=Marco Giusti|títulu=Dizionario del western all'italiana|editorial=Mondadori, 2007|isbn=88-04-57277-9|páxina=381}}</ref> == Filmografía escoyida == * ''Tierra de xigantes'' (1969) * ''La puerta del infiernu'' (1970) * ''El Cristu del Océanu'' (1971) * ''[[La vengación ye un platu que se sirve fríu]]'' (1971) * ''The Marshal of Windy Hollow'' (1972) * ''El cuerpu'' (1974) * ''[[Renata (película de 1974)|Renata]]'' (1974) * ''La polizia intervién: ordine di uccidere '' (1976) * ''Napoli spara!'' (1977) * ''Esposa amiga'' (1977) * ''La malavita attacca. La polizia risponde. '' (1977) * ''Indagine el so un delitto perfetto'' (1978) * ''Humanoide'' (1979) * ''[[Charlie's Angels]]'' (Serie de TV, 1 episodiu) (1979) * ''Night School'' (1981) * ''Copkiller'' (1983) * ''[[Unfaithfully Yours (1984)|Infielmente to]]'' (1984) * ''Inferno in diretta'' (1985) * ''Flowers in the Attic'' (1987) * ''[[Silent Night, Deadly Night 3|Posesión allucinante]]'' (1989) * ''L'ultima emozione'' (1989) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *{{IMDb nome}} {{NF|1947||Mann, Leonard}} [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] jrznyew2w0forviruiemhk7vfdzzp1r 0 57915 3709925 3616570 2022-08-19T09:26:50Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Ken Marshall}} {{otros usos|Ken Marschall|el pintor y ilustrador|l'actor estauxunidense}} {{persona}} '''Kenneth Marshall''' (ciudá de [[Nueva York]], [[27 de xunu]] de [[1950]]) ye un actor y productor d'[[Estaos Xuníos]]. Tien una hermana mayor, otros dos menores y un hermanu redrueyu. Antes de dedicase por completu a ser actor, tuvo matriculáu en Medicina y en Lliteratura Inglesa na Universidá de Michigan, pero nun acabó nenguna de los dos llicenciatures. La so mayor popularidá deber al papel de Michael Eddington na serie de televisión ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]''. Tamién protagonizó la película ''Krull'' ([[Cine en 1983|1983]]) de [[Peter Yates]] (na qu'interpretaba al príncipe Colwyn) y la miniserie ''Marco Polo'' ([[Televisión en 1982|1982]]) de [[Giuliano Montaldo]], na qu'interpretaba a [[Marco Polo]]. == Filmografía == === Actor: Películes === * ''Tilt'' (1979) * ''La Piel'' (''La Pelle'') (1981) * ''Claws'' (1982) * ''Krull'' (1983) * ''The Stay Awacke'' (1987) * ''Muyeres del FBI'', tamién llamada ''Federales'' (''Feds'') (1988) * ''Los Dioses Deben de Tar Llocos II'' (''The Gods Must Be Crazy II'') (1989) * ''Burndown'' (1990) * ''Berlín´39'' (''Berlino´39'') (1993) * ''Amberwaves'' (1994) === Actor: Series de TV === * Marco Polo (1982) * Star Trek: Deep Space Nine (''Star Trek: Deep Space Nine'') (1993) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome}} {{NF|1950||Marshall, ken}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] jogbq5c80hd7hapbiwf7284ipj2gzim 0 57990 3709878 3644015 2022-08-19T09:20:22Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Tané McClure}} {{persona}} '''Tané McClure''' {{nym}} ye una actriz de cine y televisión, guionista, productora y cantante d'[[Estaos Xuníos]]. == Biografía == === Vida personal === Ye fía del conocíu actor televisivu [[Doug McClure]] (1935-1995), intérprete de series como ''[[The Virginian]]''. Tané criar nel estáu de [[Ḥawai]]. Casóse con Jonathan Cain, de quien se divorciaria darréu. Dende'l 17 de xunetu de 2001 ta casada con Gary Arendtz, col que tien un fíu. === Trayeutoria artística === La so primer apaición na pantalla foi a los 5 años d'edá, nun episodiu de ''[[The Virginian]]''. El verdaderu entamu de la so carrera como actriz, sicasí, nun se produciría hasta 1986, cuando intervieno nun llargumetraxe rodáu n'Italia, ''[[Crawlspace (película de 1986)|Crawlspace]]'', protagonizáu por [[Klaus Kinski]] y [[Talia Balsam]]. Dende entós interpretó cerca de 60 papeles en cine y televisión, de cutiu dientro del subxéneru del thriller eróticu. Ente los sos trabayos destaquen los de ''[[Fear and Loathing in Las Vegas]]'', de [[Terry Gilliam]] (1998), y les comedies protagonizaes por [[Reese Witherspoon]] ''[[Una roxa bien llegal]]'' (2001) y ''[[Una roxa bien llegal 2]]'' (2003). En 2002 exerció como guionista, productora executiva ya intérprete nel filme ''Trance''. Conocer tamién como Tane y Tahnee Cain. === Actividá musical === Nos años 80 Tane tuvo una banda, Tryanglz, al pie del so cuñáu Tommy "Mugs" Cain, hermanu del so home entós daquella, Jonathan Cain. Escribió ya interpretó les temes de bandes sonores como ''[[The Terminator]]'' (1984), ''Armed Response'' (1986) y ''Babe Watch: Forbidden Parody'' (1996). == Filmografía == * ''[[The Virginian]]'' (''The Virginian'') (Serie de TV, 1 episodiu) (1963) * ''[[Crawlspace (película de 1986)|Crawlspace]]'' (1986) * ''Death House'' (1987) * ''Commando Squad'' (1987) * ''Death Spa'' (1988) * ''Night Visions'' (1991) * ''Hot Under the Collar'' (1991) * ''Inside Out 2'' (Segmentu ''Miss-Apprehended'') (Video) (1992) * ''Surf, Sun and Sex'' (Ensin acreitar) (1994) * ''Caged Hearts'' (1995) * ''Target for Seduction'' (1995) * ''Midnight Tease II'' (1995) * ''Married People, Single Sex II: For Better or Worse'' (1995) * ''Revenge of the Calendar Girls'' (1995) * ''Assault of the Party Nerds 2: The Heavy Petting Detective'' (1995) * ''Riders in the Storm'' (1995) * ''Bikini Drive-In'' (1995) * ''Who Killed Buddy Blue?'' (1995) * ''Lap Dancing'' (1995) * ''Sexual Roulette'' (1996) * ''Strip Show'' (1996) * ''Babe Watch: Forbidden Parody'' (1996) * ''Vice Academy 5'' (1996) * ''Jimi'' (1996) * ''Night Shade'' (1996) * ''Night Stand'' (Serie de TV, 1 episodiu) (1996) * ''Sherman Oaks'' (serie de televisión) (1996) * ''Lovers, Liars and Thieves'' (1997) * ''The Last Embrace'' (1997) * ''Lust: The Movie (Video) (1997) * ''Sexual Impulse (1997) * ''Scorned 2'' (1997) * ''Baywatch Nights'' (Serie de Tv, 1 episodiu) (1997) * ''Inferno'' (1997) * ''Sweetheart Murders'' (1998) * ''The Water Front'' (1998) * ''Illicit Dreams 2'' (1998) * ''[[Fear and Loathing in Las Vegas]]'' (''[[Fear and Loathing in Las Vegas]]'') (1998) * ''Border to Border'' (1998) * ''The Escort III'' (1999) * ''The Pleasure Zone: Volume 1-Partners'' (Fragmentu ''Of the Feather'') (Video) (1999) * ''Go'' (1999) * ''The Pleasure Zone'' (Serie de TV, 1 episodiu) (1999) * ''Nightcap'' (Serie de TV, 6 episodios) (1999) * ''Shadow Hors'' (2000) * ''Bare Deception'' (TV) (2000) * ''[[Cruel Intentions 2]]'' (''[[Cruel Intentions 2]]'') (Video) (2000) * ''[[Una roxa bien llegal]]'' (''[[Legally Blonde]]'') (2001) * ''Tequila Express'' (2002) * ''Behind Closed Doors'' (Ensin acreitar) (TV) (2002) * ''The Chosen Few'' (2002) * ''Trance'' (2002) * ''Fatal Kiss'' (TV) (2002) * ''Treasure Hunt'' (TV) (2003) * ''[[Una roxa bien llegal 2]]'' (''[[Legally Blonde 2: Rede, White & Blonde]]'') (2003) * ''Voices from the Graves'' (2006) * ''Revamped'' (Video) (2007) * ''The Hard Ride'' (En pre-producción) (2011) * ''A Meadowlark Calling'' (En pre-producción) (2011) == Discografía == ;Álbumes d'estudiu * ''Tane Cain'' (1982) ;Senciellos * 1982: "Danger Zone" * 1982: "Holdin' On" (EUA #37)<ref>{{Cita web|url={{Allmusic|class=artist|id=tane-cain-mn0000674433/awards|pure_url=yes}}|títulu=Tané Cain > Awards > ''Billboard'' Singles|obra=[[Allmusic]]|editorial=[[Rovi Corporation]]|idioma=inglés}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{Páxina web|http://www.tanemcclure.com}} * {{Discogs artista|Tané Cain}} * {{IMDb nome}} {{NF|1958||Mcclure, Tane}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de California]] [[Categoría:Cantantes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guionistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] pmvpp13a5www58atbeiucj6xokrbwf5 0 58011 3710033 3637315 2022-08-19T11:31:10Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Christine McIntyre}} {{persona |nome = Christine McIntyre |imaxe = ChristineMcIntyre2.jpg |tamañu = 320px |descripción = Christine McIntyre en "Rock River Renegades" |fecha de nacencia = [[16 d'abril]] de [[1911]] |llugar de nacencia = {{EEXX}}, [[Nozales]], [[Arizona]] |fecha de fallecimientu = [[8 de xunetu]] de [[1984]] 73 años |lugar de fallecimiento = {{EEUU}}, [[Van Nuys]], [[California]] |nacionalidá = estauxunidense |ocupación = Actriz, cantante |años activu = [[1937]]-[[1960]] }} '''Christine Cecilia McIntyre''' (*16 d'abril de 1911 - † 8 de xunetu de 1984) foi una [[actriz]], [[comediante]] y llicenciada en [[cantar]] d'[[Estaos Xuníos]] nacida en [[Nozales (Arizona)|Nozales]], [[Arizona]]. Estudió cantar nel ''[[Chicago Musical College]]'', onde recibió'l so diploma de llicenciada en música en [[1933]]. Actuó en radio y n'escena, y dempués pa dellos curtios de [[RKO Pictures|RKO]]. Christine xunir al Departamentu de Curtios de [[Columbia Pictures]] en 1943, anque tuviera apaeciendo en numberoses películes dende 1937. Primeramente los sos trabayos nun fueron atopaos, pero en [[Monogram]] un ábanu de los sos creitos actorales saltaron a la palestra. El so fuerte nesa dómina yeren los westerns, apaeciendo en munchos d'ellos, la mayoría xunto a [[Johnny Mack Brown]] y [[Buck Jones]]. Tuvo más de 120 creitos en pantalla, incluyendo llargumetraxes tales como ''The Gentleman from Texas''(1946) y ''Valley of Fear'' (1947). A pesar de la so adorable voz melodiosa, el so talentu pal cantar escasamente foi usáu na so carrera actoral. Algamó notoriedá al apaecer nos [[curtiumetraxe]]s protagonizaos por [[The Three Stooges]] en [[Columbia Pictures]], convirtiéndose nun iconu dientro de la filmografía d'éstos. Con una gran versatilidad supo llevar los sos personaxes a estremos encarnando alternativamente roles de bona, mala y malísima. La resurgente popularidá de les comedies de [[The Three Stooges]] dio-y (anque tardida y póstumamente) la reconocencia y l'almiración que la tornaron mientres los sos años prolíficos y roles en [[Hollywood]]. A pesar de la so guapura, talentu y carisma, ella nunca tuvo la oportunidá d'estrellalgu que s'esperara de daquién del so calibre. El so talentu risible y timing (finamente apolazaos) atraxo a aficionaos de la comedia, quien empezaron a entender que se trataba d'una comediante subestimada. La so adorable figura apaeció n'alredor de 90 curtios para [[Columbia Pictures|Columbia]], munchos colos Chiflados. Tamién actuó xunto a [[Andy Clyde]], [[El Brendel]], [[Harry Langdon]], [[Hugh Herbert]] y munchos otros. Christine dexó'l mundu del espectáculu a fines de los 50 y casóse con J. Donald Wilson, un escritor, direutor y productor pioneru de los primeros años de la radio. Él morrió'l 26 de xineru de 1984 d'un infartu. En toa esta etapa posterior a l'actuación, ella dedicóse a la venta de bienes raíz. El 8 de xunetu de 1984, Christine McIntyre morrió de [[cáncer]] en Northridge, [[California]]. Tenía setenta y tres años d'edá. === Filmografía === * ''Of Cash and Hash (1955)'' ... como Gladys * ''Scotched in Scotland (1954)'' ... como Lorna Doone * ''The Fire Chaser (1954)'' * ''Knutzy Knights (1954)'' ... como la Princesa Elaine * ''Pals and Gals (1954)'' ... como Nell * ''Doggie in the Bedroom'' (1954) * ''Bubble Trouble (1953)'' ... como Sele Flint * ''Oh, Say Can You Sue (1953)'' ... como Mrs. Jack (Betty) Wilson * ''Mark Saber'' ... como Lanie Winters'' (1 episode, 1952) ** The Case of the Hair of the Dog (1952) episodiu de TV ... como Lanie Winters * ''The Gink at the Sink (1952) ... como Pearl * ''"The Range Rider"'' (3 episodes, 1951-1952) ** Outlaw Masquerade (1952) TV episode ... como Belle Clayton ** Marked Bullets (1951) TV episode ... como Sharon ** Red Jack (1951) TV episode ... como Ruby Doyle * ''"Boston Blackie" ... como Peggy (1 episode, 1951)'' ** The Devil's Daughters (1951) TV episode ... como Peggy * ''"Racket Squad" ... como Mrs. Abercrombie (1 episode, 1951)'' ** The Case of the Vain Woman (1951) TV episode ... como Mrs. Abercrombie * ''She Took a Powder (1951)'' * ''Wanted: Dead or Alive (1951)'' ... como 'Spangles' Calhoun * ''Wine, Women and Bong (1951)'' * ''Coloráu Ambush (1951)'' ... como Mae Star * ''Gasoline Alley (1951)'' ... como Myrtle * ''From Rogues to Riches (1951)'' ... como la esposa de Kennedy * ''Studio Stoops (1950)'' ... como Dolly Taramie * ''A Blunderful Time (1950)'' * ''Three Hams on Rye (1950)'' ... como Janiebelle * ''Innocently Guilty (1950)'' ... como Mrs. Helen Pogglebrewer * ''A Modern Marriage (1950)'' ... como una enfermera * ''Love at First Bite (1950)'' ... como Katrina * ''Dopey Dicks (1950)'' ... como Louise * ''Hugs and Mugs (1950)'' ... como Lily * ''His Baiting Beauty (1950)'' ... como Mrs. Harry Von Zell * ''Punchy Cowpunchers (1950)'' ... como Nell * ''French Fried Frolic (1949)'' ... como Paulette * ''Super-Wolf (1949)'' * ''Vagabond Loafers (1949)'' ... como Mrs. Allen * ''Waiting in the Lurch (1949)'' * ''Clunked in the Clink (1949)'' ... como "La Rubia" * ''Fuelin' Around (1949)'' ... como Miss Sneed * ''Microspook (1949)'' * ''Flung by a Fling (1949)'' ... como Mrs. Schilling * ''Trapped by a Blonde (1949)'' * ''Who Done It? (1949)'' ... como Goodrich's Niece * ''He's in Again (1949)'' ... como la fía del xefe * ''Parlor, Bedroom and Wrath (1948)'' * ''Crime on Their Hands (1948)'' ... como Bea * ''A Pinch in Time (1948)'' * ''The Hot Scots (1948)'' ... como Lorna Doone * ''The Sheepish Wolf (1948)'' ... como Susan (Tia Susy) Pringle * ''Jitter Bughouse (1948)'' ... como Myrtle * ''Tall, Dark and Gruesome (1948)'' * ''Squareheads of the Round Table (1948)'' ... como la Princesa Elaine * ''Two Nuts in a Rut (1948)'' ... como Mrs. Higgins * ''Shivering Sherlocks (1948)'' ... como Gladys Harmon * ''Radio Romeo (1947)'' ... como Harry's Wife * ''Gun Talk (1947)'' ... como Daisy Cameron * ''Wedlock Deadlock (1947)'' ... como Betty * ''All Gummed Up (1947)'' ... como Mrs. Cerina Flint * ''Wife to Spare (1947)'' ... como Honey Jackson * ''Should Husbands Marry? (1947)'' ... como Mrs. Hugh * ''Wedding Belle (1947)'' ... como Mrs. Lane * ''Hectic Honeymoon (1947)'' * ''Brideless Groom (1947)'' ... como Miss Hopkins * ''The Secret Life of Walter Mitty (1947)'' ... como Miss Blair * ''News Hounds (1947)'' ... como Jane P. Connelly * ''Land of the Lawless (1947)'' ... como Kansas City Kate * ''Out West (1947)'' ... como Nell * ''Two Jills and a Jack (1947)'' * ''Bride and Gloom (1947)'' * ''Valley of Fear (1947)'' ... como Joan Travers * ''Hot Heir (1947)'' * ''Meet Mr. Mischief (1947)'' ... como Mrs. Von Zell * ''Rolling Down to Reno (1947)'' ... como Mary Crissman * ''Three Little Pirates (1946)'' ... como Rita * ''Slappily Married (1946)'' * ''Honeymoon Blues (1946)'' ... como Betty Lou Herbert * ''Society Mugs (1946)'' ... como Muriel Allen * ''Pardon My Terror (1946)'' * ''Mr. Wright Goes Wrong (1946)'' * ''Hot Water (1946)'' ... como Mrs. Dolly Malloy * ''The Gentleman from Texas (1946)'' ... como Flo * ''Behind the Mask (1946)'' ... como Bit Part * ''The Three stooges (1946)'' ... como Nell the Blacksmith * ''Jiggers, My Wife (1946)'' ... como Trixie * ''Get Along Little Zombie (1946)'' ... como Millie Mulligan * ''When the Wife's Away (1946)'' * ''The Blonde Stayed On (1946)'' * ''Frontier Feud (1945)'' ... como Blanche Corey * ''Micro-Phonies (1945)'' ... como Alice Andrews * ''The Crimson Canary (1945)'' * ''Where the Pest Begins (1945)'' ... como Annie Batts * ''The Mayor's Husband (1945)'' * ''Wife Decoy (1945)'' ... como Blanche Hawkins * ''Pistol Packin' Nitwits (1945)'' ... como Queenie Lynch * ''Off Again, on Again (1945)'' ... como Edith * ''Three Pests in a Mess (1945)'' ... como la secreatria de Cheatham * ''Woo, Woo! (1945)'' * ''Non Dough Boys (1944)'' ... como Celia Zweiback * ''A Knight and a Blonde (1944)'' ... como La Prometida * ''Open Season for Saps (1944)'' * ''Kansas City Kitty (1944)'' * ''Wedded Bliss (1944)'' * ''West of the Rio Grande (1944)'' ... como Alice Darcy * ''Luisiana Hayride (1944)'' ... como Christine * ''His Hotel Sweet (1944)'' ... como Mrs. Jack Norton * ''Mopey Dope (1944)'' ... como Blond Neighbor * ''Crazy Like a Fox (1944)'' ... como la primoxénita de Potentate * ''Defective Detectives (1944)'' * ''Partners of the Trail (1944)'' ... como Kate Hilton * ''His Tale Is Told (1944)'' ... como Mrs. A. S. Steele * ''Doctor, Feel My Pulsie (1944)'' ... como Sandra Stevens * ''To Heir Is Human (1944)'' ... como Velma * ''Who's Hugh? (1943)'' ... como Mrs. Herbert * ''Idle Roomers (1943)'' ... como Mrs. Leander * ''Garden of Eatin (1943)'' * ''The Stranger from Pecos (1943)'' ... como Ruth Martin * ''Border Buckaroos (1943)'' ... como Betty Clark * ''Cinderella Swings It (1943)'' ... como la Secretaria * ''Dawn on the Great Divide (1942)'' ... como Mary Harkins * ''Riders of the West (1942)'' ... como Hope Turner * ''Rock River Renegades (1942)'' ... como Grace Ross * ''Man from Headquarters (1942)'' ... como la moza del Telegrafo * ''Forbidden Trails (1941)'' ... como Mary Doren * ''The Gunman from Bodie (1941)'' ... como Alice Borden * ''Blondie Takes a Vacation (1939)'' ... como una cantante * ''Missing Daughters (1939)'' ... como Ruth * ''The Rangers' Round-Up (1938)'' ... como Mary * ''Sea Racketeers (1937) (uncredited)'' ... como Mrs. Wilbur Crane * ''Swing Fever (1937)'' == Referencies == {{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0570731/ |títulu=Christine McIntyre |fechaaccesu=7 de xunetu de 2010 |autor= |fecha= |editorial= |idioma=inglés}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome}} * http://taillefer.tripod.com/ChristineMcIntyre/ (n'inglés) * Película [http://www.archive.org/details/RockRiverRenegades "Rock River Renegades (1942)"] Public Domain (n'inglés). * Película [http://www.archive.org/details/dawn_of_the_great_estrema "Dawn of the Great Divide (1942)"] Public Domain (n'inglés). {{NF|1911|1984|McIntyre, Christine}} [[Categoría:Persones d'Arizona]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 0in4a9958mmygb8pxalhgd9lw0x1myg 3710064 3710033 2022-08-19T11:34:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: Nozales => Nogales (California) wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Christine McIntyre}} {{persona |nome = Christine McIntyre |imaxe = ChristineMcIntyre2.jpg |tamañu = 320px |descripción = Christine McIntyre en "Rock River Renegades" |fecha de nacencia = [[16 d'abril]] de [[1911]] |llugar de nacencia = {{EEXX}}, [[Nogales]], [[Arizona]] |fecha de fallecimientu = [[8 de xunetu]] de [[1984]] 73 años |lugar de fallecimiento = {{EEUU}}, [[Van Nuys]], [[California]] |nacionalidá = estauxunidense |ocupación = Actriz, cantante |años activu = [[1937]]-[[1960]] }} '''Christine Cecilia McIntyre''' (*16 d'abril de 1911 - † 8 de xunetu de 1984) foi una [[actriz]], [[comediante]] y llicenciada en [[cantar]] d'[[Estaos Xuníos]] nacida en [[Nogales (Arizona)|Nogales]], [[Arizona]]. Estudió cantar nel ''[[Chicago Musical College]]'', onde recibió'l so diploma de llicenciada en música en [[1933]]. Actuó en radio y n'escena, y dempués pa dellos curtios de [[RKO Pictures|RKO]]. Christine xunir al Departamentu de Curtios de [[Columbia Pictures]] en 1943, anque tuviera apaeciendo en numberoses películes dende 1937. Primeramente los sos trabayos nun fueron atopaos, pero en [[Monogram]] un ábanu de los sos creitos actorales saltaron a la palestra. El so fuerte nesa dómina yeren los westerns, apaeciendo en munchos d'ellos, la mayoría xunto a [[Johnny Mack Brown]] y [[Buck Jones]]. Tuvo más de 120 creitos en pantalla, incluyendo llargumetraxes tales como ''The Gentleman from Texas''(1946) y ''Valley of Fear'' (1947). A pesar de la so adorable voz melodiosa, el so talentu pal cantar escasamente foi usáu na so carrera actoral. Algamó notoriedá al apaecer nos [[curtiumetraxe]]s protagonizaos por [[The Three Stooges]] en [[Columbia Pictures]], convirtiéndose nun iconu dientro de la filmografía d'éstos. Con una gran versatilidad supo llevar los sos personaxes a estremos encarnando alternativamente roles de bona, mala y malísima. La resurgente popularidá de les comedies de [[The Three Stooges]] dio-y (anque tardida y póstumamente) la reconocencia y l'almiración que la tornaron mientres los sos años prolíficos y roles en [[Hollywood]]. A pesar de la so guapura, talentu y carisma, ella nunca tuvo la oportunidá d'estrellalgu que s'esperara de daquién del so calibre. El so talentu risible y timing (finamente apolazaos) atraxo a aficionaos de la comedia, quien empezaron a entender que se trataba d'una comediante subestimada. La so adorable figura apaeció n'alredor de 90 curtios para [[Columbia Pictures|Columbia]], munchos colos Chiflados. Tamién actuó xunto a [[Andy Clyde]], [[El Brendel]], [[Harry Langdon]], [[Hugh Herbert]] y munchos otros. Christine dexó'l mundu del espectáculu a fines de los 50 y casóse con J. Donald Wilson, un escritor, direutor y productor pioneru de los primeros años de la radio. Él morrió'l 26 de xineru de 1984 d'un infartu. En toa esta etapa posterior a l'actuación, ella dedicóse a la venta de bienes raíz. El 8 de xunetu de 1984, Christine McIntyre morrió de [[cáncer]] en Northridge, [[California]]. Tenía setenta y tres años d'edá. === Filmografía === * ''Of Cash and Hash (1955)'' ... como Gladys * ''Scotched in Scotland (1954)'' ... como Lorna Doone * ''The Fire Chaser (1954)'' * ''Knutzy Knights (1954)'' ... como la Princesa Elaine * ''Pals and Gals (1954)'' ... como Nell * ''Doggie in the Bedroom'' (1954) * ''Bubble Trouble (1953)'' ... como Sele Flint * ''Oh, Say Can You Sue (1953)'' ... como Mrs. Jack (Betty) Wilson * ''Mark Saber'' ... como Lanie Winters'' (1 episode, 1952) ** The Case of the Hair of the Dog (1952) episodiu de TV ... como Lanie Winters * ''The Gink at the Sink (1952) ... como Pearl * ''"The Range Rider"'' (3 episodes, 1951-1952) ** Outlaw Masquerade (1952) TV episode ... como Belle Clayton ** Marked Bullets (1951) TV episode ... como Sharon ** Red Jack (1951) TV episode ... como Ruby Doyle * ''"Boston Blackie" ... como Peggy (1 episode, 1951)'' ** The Devil's Daughters (1951) TV episode ... como Peggy * ''"Racket Squad" ... como Mrs. Abercrombie (1 episode, 1951)'' ** The Case of the Vain Woman (1951) TV episode ... como Mrs. Abercrombie * ''She Took a Powder (1951)'' * ''Wanted: Dead or Alive (1951)'' ... como 'Spangles' Calhoun * ''Wine, Women and Bong (1951)'' * ''Coloráu Ambush (1951)'' ... como Mae Star * ''Gasoline Alley (1951)'' ... como Myrtle * ''From Rogues to Riches (1951)'' ... como la esposa de Kennedy * ''Studio Stoops (1950)'' ... como Dolly Taramie * ''A Blunderful Time (1950)'' * ''Three Hams on Rye (1950)'' ... como Janiebelle * ''Innocently Guilty (1950)'' ... como Mrs. Helen Pogglebrewer * ''A Modern Marriage (1950)'' ... como una enfermera * ''Love at First Bite (1950)'' ... como Katrina * ''Dopey Dicks (1950)'' ... como Louise * ''Hugs and Mugs (1950)'' ... como Lily * ''His Baiting Beauty (1950)'' ... como Mrs. Harry Von Zell * ''Punchy Cowpunchers (1950)'' ... como Nell * ''French Fried Frolic (1949)'' ... como Paulette * ''Super-Wolf (1949)'' * ''Vagabond Loafers (1949)'' ... como Mrs. Allen * ''Waiting in the Lurch (1949)'' * ''Clunked in the Clink (1949)'' ... como "La Rubia" * ''Fuelin' Around (1949)'' ... como Miss Sneed * ''Microspook (1949)'' * ''Flung by a Fling (1949)'' ... como Mrs. Schilling * ''Trapped by a Blonde (1949)'' * ''Who Done It? (1949)'' ... como Goodrich's Niece * ''He's in Again (1949)'' ... como la fía del xefe * ''Parlor, Bedroom and Wrath (1948)'' * ''Crime on Their Hands (1948)'' ... como Bea * ''A Pinch in Time (1948)'' * ''The Hot Scots (1948)'' ... como Lorna Doone * ''The Sheepish Wolf (1948)'' ... como Susan (Tia Susy) Pringle * ''Jitter Bughouse (1948)'' ... como Myrtle * ''Tall, Dark and Gruesome (1948)'' * ''Squareheads of the Round Table (1948)'' ... como la Princesa Elaine * ''Two Nuts in a Rut (1948)'' ... como Mrs. Higgins * ''Shivering Sherlocks (1948)'' ... como Gladys Harmon * ''Radio Romeo (1947)'' ... como Harry's Wife * ''Gun Talk (1947)'' ... como Daisy Cameron * ''Wedlock Deadlock (1947)'' ... como Betty * ''All Gummed Up (1947)'' ... como Mrs. Cerina Flint * ''Wife to Spare (1947)'' ... como Honey Jackson * ''Should Husbands Marry? (1947)'' ... como Mrs. Hugh * ''Wedding Belle (1947)'' ... como Mrs. Lane * ''Hectic Honeymoon (1947)'' * ''Brideless Groom (1947)'' ... como Miss Hopkins * ''The Secret Life of Walter Mitty (1947)'' ... como Miss Blair * ''News Hounds (1947)'' ... como Jane P. Connelly * ''Land of the Lawless (1947)'' ... como Kansas City Kate * ''Out West (1947)'' ... como Nell * ''Two Jills and a Jack (1947)'' * ''Bride and Gloom (1947)'' * ''Valley of Fear (1947)'' ... como Joan Travers * ''Hot Heir (1947)'' * ''Meet Mr. Mischief (1947)'' ... como Mrs. Von Zell * ''Rolling Down to Reno (1947)'' ... como Mary Crissman * ''Three Little Pirates (1946)'' ... como Rita * ''Slappily Married (1946)'' * ''Honeymoon Blues (1946)'' ... como Betty Lou Herbert * ''Society Mugs (1946)'' ... como Muriel Allen * ''Pardon My Terror (1946)'' * ''Mr. Wright Goes Wrong (1946)'' * ''Hot Water (1946)'' ... como Mrs. Dolly Malloy * ''The Gentleman from Texas (1946)'' ... como Flo * ''Behind the Mask (1946)'' ... como Bit Part * ''The Three stooges (1946)'' ... como Nell the Blacksmith * ''Jiggers, My Wife (1946)'' ... como Trixie * ''Get Along Little Zombie (1946)'' ... como Millie Mulligan * ''When the Wife's Away (1946)'' * ''The Blonde Stayed On (1946)'' * ''Frontier Feud (1945)'' ... como Blanche Corey * ''Micro-Phonies (1945)'' ... como Alice Andrews * ''The Crimson Canary (1945)'' * ''Where the Pest Begins (1945)'' ... como Annie Batts * ''The Mayor's Husband (1945)'' * ''Wife Decoy (1945)'' ... como Blanche Hawkins * ''Pistol Packin' Nitwits (1945)'' ... como Queenie Lynch * ''Off Again, on Again (1945)'' ... como Edith * ''Three Pests in a Mess (1945)'' ... como la secreatria de Cheatham * ''Woo, Woo! (1945)'' * ''Non Dough Boys (1944)'' ... como Celia Zweiback * ''A Knight and a Blonde (1944)'' ... como La Prometida * ''Open Season for Saps (1944)'' * ''Kansas City Kitty (1944)'' * ''Wedded Bliss (1944)'' * ''West of the Rio Grande (1944)'' ... como Alice Darcy * ''Luisiana Hayride (1944)'' ... como Christine * ''His Hotel Sweet (1944)'' ... como Mrs. Jack Norton * ''Mopey Dope (1944)'' ... como Blond Neighbor * ''Crazy Like a Fox (1944)'' ... como la primoxénita de Potentate * ''Defective Detectives (1944)'' * ''Partners of the Trail (1944)'' ... como Kate Hilton * ''His Tale Is Told (1944)'' ... como Mrs. A. S. Steele * ''Doctor, Feel My Pulsie (1944)'' ... como Sandra Stevens * ''To Heir Is Human (1944)'' ... como Velma * ''Who's Hugh? (1943)'' ... como Mrs. Herbert * ''Idle Roomers (1943)'' ... como Mrs. Leander * ''Garden of Eatin (1943)'' * ''The Stranger from Pecos (1943)'' ... como Ruth Martin * ''Border Buckaroos (1943)'' ... como Betty Clark * ''Cinderella Swings It (1943)'' ... como la Secretaria * ''Dawn on the Great Divide (1942)'' ... como Mary Harkins * ''Riders of the West (1942)'' ... como Hope Turner * ''Rock River Renegades (1942)'' ... como Grace Ross * ''Man from Headquarters (1942)'' ... como la moza del Telegrafo * ''Forbidden Trails (1941)'' ... como Mary Doren * ''The Gunman from Bodie (1941)'' ... como Alice Borden * ''Blondie Takes a Vacation (1939)'' ... como una cantante * ''Missing Daughters (1939)'' ... como Ruth * ''The Rangers' Round-Up (1938)'' ... como Mary * ''Sea Racketeers (1937) (uncredited)'' ... como Mrs. Wilbur Crane * ''Swing Fever (1937)'' == Referencies == {{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0570731/ |títulu=Christine McIntyre |fechaaccesu=7 de xunetu de 2010 |autor= |fecha= |editorial= |idioma=inglés}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome}} * http://taillefer.tripod.com/ChristineMcIntyre/ (n'inglés) * Película [http://www.archive.org/details/RockRiverRenegades "Rock River Renegades (1942)"] Public Domain (n'inglés). * Película [http://www.archive.org/details/dawn_of_the_great_estrema "Dawn of the Great Divide (1942)"] Public Domain (n'inglés). {{NF|1911|1984|McIntyre, Christine}} [[Categoría:Persones d'Arizona]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 1jrwow74zhkwrjfmu7bpltwiv4bh8j7 3710073 3710064 2022-08-19T11:35:12Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Christine McIntyre}} {{persona}} '''Christine Cecilia McIntyre''' {{nym}} foi una [[actriz]], [[comediante]] y llicenciada en [[cantar]] d'[[Estaos Xuníos]] nacida en [[Nogales (Arizona)|Nogales]], [[Arizona]]. Estudió cantar nel ''[[Chicago Musical College]]'', onde recibió'l so diploma de llicenciada en música en [[1933]]. Actuó en radio y n'escena, y dempués pa dellos curtios de [[RKO Pictures|RKO]]. Christine xunir al Departamentu de Curtios de [[Columbia Pictures]] en 1943, anque tuviera apaeciendo en numberoses películes dende 1937. Primeramente los sos trabayos nun fueron atopaos, pero en [[Monogram]] un ábanu de los sos creitos actorales saltaron a la palestra. El so fuerte nesa dómina yeren los westerns, apaeciendo en munchos d'ellos, la mayoría xunto a [[Johnny Mack Brown]] y [[Buck Jones]]. Tuvo más de 120 creitos en pantalla, incluyendo llargumetraxes tales como ''The Gentleman from Texas''(1946) y ''Valley of Fear'' (1947). A pesar de la so adorable voz melodiosa, el so talentu pal cantar escasamente foi usáu na so carrera actoral. Algamó notoriedá al apaecer nos [[curtiumetraxe]]s protagonizaos por [[The Three Stooges]] en [[Columbia Pictures]], convirtiéndose nun iconu dientro de la filmografía d'éstos. Con una gran versatilidad supo llevar los sos personaxes a estremos encarnando alternativamente roles de bona, mala y malísima. La resurgente popularidá de les comedies de [[The Three Stooges]] dio-y (anque tardida y póstumamente) la reconocencia y l'almiración que la tornaron mientres los sos años prolíficos y roles en [[Hollywood]]. A pesar de la so guapura, talentu y carisma, ella nunca tuvo la oportunidá d'estrellalgu que s'esperara de daquién del so calibre. El so talentu risible y timing (finamente apolazaos) atraxo a aficionaos de la comedia, quien empezaron a entender que se trataba d'una comediante subestimada. La so adorable figura apaeció n'alredor de 90 curtios para [[Columbia Pictures|Columbia]], munchos colos Chiflados. Tamién actuó xunto a [[Andy Clyde]], [[El Brendel]], [[Harry Langdon]], [[Hugh Herbert]] y munchos otros. Christine dexó'l mundu del espectáculu a fines de los 50 y casóse con J. Donald Wilson, un escritor, direutor y productor pioneru de los primeros años de la radio. Él morrió'l 26 de xineru de 1984 d'un infartu. En toa esta etapa posterior a l'actuación, ella dedicóse a la venta de bienes raíz. El 8 de xunetu de 1984, Christine McIntyre morrió de [[cáncer]] en Northridge, [[California]]. Tenía setenta y tres años d'edá. == Filmografía == * ''Of Cash and Hash (1955)'' ... como Gladys * ''Scotched in Scotland (1954)'' ... como Lorna Doone * ''The Fire Chaser (1954)'' * ''Knutzy Knights (1954)'' ... como la Princesa Elaine * ''Pals and Gals (1954)'' ... como Nell * ''Doggie in the Bedroom'' (1954) * ''Bubble Trouble (1953)'' ... como Sele Flint * ''Oh, Say Can You Sue (1953)'' ... como Mrs. Jack (Betty) Wilson * ''Mark Saber'' ... como Lanie Winters'' (1 episode, 1952) ** The Case of the Hair of the Dog (1952) episodiu de TV ... como Lanie Winters * ''The Gink at the Sink (1952) ... como Pearl * ''"The Range Rider"'' (3 episodes, 1951-1952) ** Outlaw Masquerade (1952) TV episode ... como Belle Clayton ** Marked Bullets (1951) TV episode ... como Sharon ** Red Jack (1951) TV episode ... como Ruby Doyle * ''"Boston Blackie" ... como Peggy (1 episode, 1951)'' ** The Devil's Daughters (1951) TV episode ... como Peggy * ''"Racket Squad" ... como Mrs. Abercrombie (1 episode, 1951)'' ** The Case of the Vain Woman (1951) TV episode ... como Mrs. Abercrombie * ''She Took a Powder (1951)'' * ''Wanted: Dead or Alive (1951)'' ... como 'Spangles' Calhoun * ''Wine, Women and Bong (1951)'' * ''Coloráu Ambush (1951)'' ... como Mae Star * ''Gasoline Alley (1951)'' ... como Myrtle * ''From Rogues to Riches (1951)'' ... como la esposa de Kennedy * ''Studio Stoops (1950)'' ... como Dolly Taramie * ''A Blunderful Time (1950)'' * ''Three Hams on Rye (1950)'' ... como Janiebelle * ''Innocently Guilty (1950)'' ... como Mrs. Helen Pogglebrewer * ''A Modern Marriage (1950)'' ... como una enfermera * ''Love at First Bite (1950)'' ... como Katrina * ''Dopey Dicks (1950)'' ... como Louise * ''Hugs and Mugs (1950)'' ... como Lily * ''His Baiting Beauty (1950)'' ... como Mrs. Harry Von Zell * ''Punchy Cowpunchers (1950)'' ... como Nell * ''French Fried Frolic (1949)'' ... como Paulette * ''Super-Wolf (1949)'' * ''Vagabond Loafers (1949)'' ... como Mrs. Allen * ''Waiting in the Lurch (1949)'' * ''Clunked in the Clink (1949)'' ... como "La Rubia" * ''Fuelin' Around (1949)'' ... como Miss Sneed * ''Microspook (1949)'' * ''Flung by a Fling (1949)'' ... como Mrs. Schilling * ''Trapped by a Blonde (1949)'' * ''Who Done It? (1949)'' ... como Goodrich's Niece * ''He's in Again (1949)'' ... como la fía del xefe * ''Parlor, Bedroom and Wrath (1948)'' * ''Crime on Their Hands (1948)'' ... como Bea * ''A Pinch in Time (1948)'' * ''The Hot Scots (1948)'' ... como Lorna Doone * ''The Sheepish Wolf (1948)'' ... como Susan (Tia Susy) Pringle * ''Jitter Bughouse (1948)'' ... como Myrtle * ''Tall, Dark and Gruesome (1948)'' * ''Squareheads of the Round Table (1948)'' ... como la Princesa Elaine * ''Two Nuts in a Rut (1948)'' ... como Mrs. Higgins * ''Shivering Sherlocks (1948)'' ... como Gladys Harmon * ''Radio Romeo (1947)'' ... como Harry's Wife * ''Gun Talk (1947)'' ... como Daisy Cameron * ''Wedlock Deadlock (1947)'' ... como Betty * ''All Gummed Up (1947)'' ... como Mrs. Cerina Flint * ''Wife to Spare (1947)'' ... como Honey Jackson * ''Should Husbands Marry? (1947)'' ... como Mrs. Hugh * ''Wedding Belle (1947)'' ... como Mrs. Lane * ''Hectic Honeymoon (1947)'' * ''Brideless Groom (1947)'' ... como Miss Hopkins * ''The Secret Life of Walter Mitty (1947)'' ... como Miss Blair * ''News Hounds (1947)'' ... como Jane P. Connelly * ''Land of the Lawless (1947)'' ... como Kansas City Kate * ''Out West (1947)'' ... como Nell * ''Two Jills and a Jack (1947)'' * ''Bride and Gloom (1947)'' * ''Valley of Fear (1947)'' ... como Joan Travers * ''Hot Heir (1947)'' * ''Meet Mr. Mischief (1947)'' ... como Mrs. Von Zell * ''Rolling Down to Reno (1947)'' ... como Mary Crissman * ''Three Little Pirates (1946)'' ... como Rita * ''Slappily Married (1946)'' * ''Honeymoon Blues (1946)'' ... como Betty Lou Herbert * ''Society Mugs (1946)'' ... como Muriel Allen * ''Pardon My Terror (1946)'' * ''Mr. Wright Goes Wrong (1946)'' * ''Hot Water (1946)'' ... como Mrs. Dolly Malloy * ''The Gentleman from Texas (1946)'' ... como Flo * ''Behind the Mask (1946)'' ... como Bit Part * ''The Three stooges (1946)'' ... como Nell the Blacksmith * ''Jiggers, My Wife (1946)'' ... como Trixie * ''Get Along Little Zombie (1946)'' ... como Millie Mulligan * ''When the Wife's Away (1946)'' * ''The Blonde Stayed On (1946)'' * ''Frontier Feud (1945)'' ... como Blanche Corey * ''Micro-Phonies (1945)'' ... como Alice Andrews * ''The Crimson Canary (1945)'' * ''Where the Pest Begins (1945)'' ... como Annie Batts * ''The Mayor's Husband (1945)'' * ''Wife Decoy (1945)'' ... como Blanche Hawkins * ''Pistol Packin' Nitwits (1945)'' ... como Queenie Lynch * ''Off Again, on Again (1945)'' ... como Edith * ''Three Pests in a Mess (1945)'' ... como la secreatria de Cheatham * ''Woo, Woo! (1945)'' * ''Non Dough Boys (1944)'' ... como Celia Zweiback * ''A Knight and a Blonde (1944)'' ... como La Prometida * ''Open Season for Saps (1944)'' * ''Kansas City Kitty (1944)'' * ''Wedded Bliss (1944)'' * ''West of the Rio Grande (1944)'' ... como Alice Darcy * ''Luisiana Hayride (1944)'' ... como Christine * ''His Hotel Sweet (1944)'' ... como Mrs. Jack Norton * ''Mopey Dope (1944)'' ... como Blond Neighbor * ''Crazy Like a Fox (1944)'' ... como la primoxénita de Potentate * ''Defective Detectives (1944)'' * ''Partners of the Trail (1944)'' ... como Kate Hilton * ''His Tale Is Told (1944)'' ... como Mrs. A. S. Steele * ''Doctor, Feel My Pulsie (1944)'' ... como Sandra Stevens * ''To Heir Is Human (1944)'' ... como Velma * ''Who's Hugh? (1943)'' ... como Mrs. Herbert * ''Idle Roomers (1943)'' ... como Mrs. Leander * ''Garden of Eatin (1943)'' * ''The Stranger from Pecos (1943)'' ... como Ruth Martin * ''Border Buckaroos (1943)'' ... como Betty Clark * ''Cinderella Swings It (1943)'' ... como la Secretaria * ''Dawn on the Great Divide (1942)'' ... como Mary Harkins * ''Riders of the West (1942)'' ... como Hope Turner * ''Rock River Renegades (1942)'' ... como Grace Ross * ''Man from Headquarters (1942)'' ... como la moza del Telegrafo * ''Forbidden Trails (1941)'' ... como Mary Doren * ''The Gunman from Bodie (1941)'' ... como Alice Borden * ''Blondie Takes a Vacation (1939)'' ... como una cantante * ''Missing Daughters (1939)'' ... como Ruth * ''The Rangers' Round-Up (1938)'' ... como Mary * ''Sea Racketeers (1937) (uncredited)'' ... como Mrs. Wilbur Crane * ''Swing Fever (1937)'' == Referencies == {{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0570731/ |títulu=Christine McIntyre |fechaaccesu=7 de xunetu de 2010 |autor= |fecha= |editorial= |idioma=inglés}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome}} * http://taillefer.tripod.com/ChristineMcIntyre/ (n'inglés) * Película [http://www.archive.org/details/RockRiverRenegades "Rock River Renegades (1942)"] Public Domain (n'inglés). * Película [http://www.archive.org/details/dawn_of_the_great_estrema "Dawn of the Great Divide (1942)"] Public Domain (n'inglés). {{NF|1911|1984|McIntyre, Christine}} [[Categoría:Persones d'Arizona]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 54vxtlteftcpv0nojj062g3lnk4pldk 0 58084 3709246 3485552 2022-08-18T13:34:29Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Alyssa Milano}} {{persona}} '''Alyssa Jayne Milano''' ([[19 d'avientu]] de [[1972]], [[Brooklyn]], [[Nueva York]]) ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]] y excantante. La so carrera empezó dempués de qu'apaeciera nel musical de [[Broadway]] [[Annie (musical)|Annie]]. El so primer papel na televisión foi como ''Samantha Micelli'' na comedia [[Who's the Boss?]], eso convertir mientres los 8 años que duró la serie nuna de les estrelles infantiles de Hollywood de la dómina, anque'l so saltu a la fama na so etapa más adulta foi na serie ''[[Melrose Place]]'' y col papel de ''[[Phoebe Halliwell]]'' na serie ''[[Charmed]]''. Alyssa tien una llinia de ropa femenín prendes de vistir, Touch. Amás, tamién ye productora de delles películes como ''[[Wisegal]]'' (2008) y ''[[My Girlfriend's Boyfriend]]'' (2010) o '' [[Sundays at Tiffany's]]'' (2010). == Biografía == [[Ficheru:Alyssa Milano.jpg|thumb|200px|Alyssa Milano na premiere d'[[Un Chihuahua de Beverly Hills]].]] Ye fía de [[Tom Milano]], editor musical y de [[Lin Milano]], diseñadora de modes, que tamién representa a la so fía. Dambos tienen ascendencia italiana. A la temprana edá de los 8 años yá taba trabayando na obra de [[Broadway]] ''[[Annie (musical)|Annie]]'' encarnando'l papel de ''July''. Como neña-actriz y modelu, Alyssa algamó la fama cuando fixo'l so debú en TV nel añu 1984 a la edá de 11, nel papel de ''Samantha Micelli'' na serie de televisión ''[[¿Quién ye'l xefe?]]'', que duró dende 1984 a 1992. Mientres los ocho años en que la serie tuvo n'antena, Alyssa ganó tres premios "Youth in Film" na categoría de "Meyor Actriz de repartu". Pa mediaos de 1997, Alyssa sumar a ''[[Melrose Place (1992)|Melrose Place]]'' onde participó en 40 capítulos, pa siguir mientres la siguiente temporada en 1998. Alyssa tornó a la televisión en 1998, de la mano de ''[[Embruxaes]]'', onde encarnó'l papel de ''[[Phoebe Halliwell]]'', xunto a [[Shannen Doherty]], [[Holly Marie Combs]], y más tarde, [[Rose McGowan]]; esta serie foi un gran ésitu. En realidá'l so personaxe diba ser interpretáu pola actriz [[Lori Rom]], quien interpretó'l papel na prueba piloto nunca emitida. El 1 de xineru de 1999 casóse con [[Cinjun August Tate]], el cantante del grupu de rock [[Remy Zero]], pero l'enllaz romper en payares d'esi mesmu añu. En cine, Alyssa empezó a los 10 años nel filme ''[[Old Enough]]''. Dos años dempués, interpretó a la fía d'[[Arnold Schwarzenegger]] nel hit de 1985, ''[[Comandu (película)]]''. En 1997 estrenó ''[[Hugo Pool]]'' ganando'l premiu '''Spirit''' pa muyeres en películes. Otres películes nes que Alyssa actuó son ''[[Glory Daze]]'', ''[[Deadly Sins]]'' y ''[[Poison Ivy II: Lily]]''. Cuando yera adolescente, grabó cuatro álbumes en [[Xapón]], siendo toos platino. Tamién cantó nel festival de música [[Budokan]] en [[Tokiu]], delantre de 40.000 persones. Xunir a la desgracia d'[[Haití]] donando 150.000 forgares; en dichu teletón realcontrar cola so amiga [[Rose McGowan]] contestando los teléfonos. Na grabación de la película Double Dragon, comprometer con [[Scott Wolf]], y dixebráronse al añu y mediu. N'avientu de 1998 ganó $230.000 nun xuiciu contra'l diseñador d'una páxina web qu'amosaba semeyes d'ella desnuda. Tres esto, creó xunto a so madre una direición d'internet llamada ''Safesearching'' que'l so cometíu ye salvaguardar la intimidá de los famosos. Alyssa y el so actual home [[Dave Bugliari]] son padres d'un neñu llamáu [[Milo Thomas Bugliari]], nacíu'l 31 d'agostu de 2011 en [[Los Angeles]], [[California]]. En mayu de 2012 Alyssa ayudó a un neñu peruanu llamáu '''Gonzalito''' a ingresar a St.Jude Hospital por cuenta de una leucemia bien agresiva. N'agostu del 2012 pensando nel primer cumpleaños de '''Milo''' y consciente de l'ayuda que precisa entamó una Fundación que recaldó una suma bien importante. El 4 de setiembre de 2014 da a lluz al so segundu bebe, una neña llamada Elizabella Dylan Bugliari. == Filmografía == [[Ficheru:Alyssa Milano MLB 2008.jpg|thumb|200px|Alyssa Milano nuna entrevista en 2008.]] === Películes === {| class="wikitable sortable" ! Añu!! Títulu!! Rol!! Notes |- | 1984 || ''Old Enough'' || Diane || |- | 1985 || ''[[Commando (película)|Commando]]'' || Jenny || |- | 1986 || ''The Canterville Ghost'' || Jennifer Canterville || Película de TV |- |rowspan="2"|1988 || ''Crash Course'' || Vanessa Crawford || Película de TV |- | ''Dance 'Til Dawn'' || Shelley Sheridan || Película de TV |- | 1989 || ''Los llocos de Cannonball 3'' || Lurleen || |- |rowspan="2"| 1992 || ''Little Sister'' || Diana || |- | ''Where the Day Takes You'' || Kimmy || |- |rowspan="4"| 1993 || ''The Webbers'' || Fan || Película de TV |- | ''Conflict of Interest'' || Eve || |- | ''Casualties of Love: The Long Island Lolita Story'' || [[Amy Fisher]] || Película de TV |- | ''Candles in the Dark'' || Sylvia Velliste || Película de TV |- |rowspan="2"| 1994 || ''Embrace of the Vampire'' || Charlotte Wells || |- | ''Confessions of a Sorority Girl'' || Rita Summers || Película de TV |- |rowspan="3"| 1995 || ''[[Double Dragon]]'' || Marian Delario/Power Corps Chief || |- | ''Deadly Sins'' || Cristina || |- | ''The Surrogate'' || Amy Winslow || Película de TV |- |rowspan="6"| 1996 || ''[[Jimmy Zip]]'' || || |- | ''Poison Ivy II: Lily'' || Lily Leonetti || |- | ''[[Public Enemies]]'' || Amaryllis || |- | ''Fear'' || Margo Masse || |- | ''Glory Daze'' || Chelsea || |- | ''To Brave Alaska'' || Denise Harris || Película de TV |- |rowspan="2"| 1997 || ''[[Below Utopia]]'' || Susanne || |- | ''[[Hugo Pool]]'' || Hugo Dugay || |- | 1998 || ''[[La fiebre del oru]]'' || Frances Ella 'Fizzy' Fitz || Película de TV |- |rowspan="2"| 2001 || ''[[Lady and the Tramp II: Scamp's Adventure]]'' || Ángel || Voz |- | ''Diamond Hunters'' || Tracey Van der Byl || Película de TV |- |rowspan="2"| 2002 || ''[[Buying the Cow]]'' || Amy || |- | ''[[Kiss the Bride]]'' || Amy Kayne || |- | 2003 || ''[[Dickie Roberts: Former Child Star]]'' || Cyndi || |- | 2005 || ''[[Dinotopia: Quest for the Ruby Sunstone]]'' || 26 || Voz |- | 2007 || ''[[The Blue Hour]]'' || Allegra || Premiere en 21 de setiembre |- |rowspan="2"| 2008 || ''[[Pathology]]'' || Gwen || |- | ''[[Wisegal]]'' || Patty Montanari || Película de TV |- |rowspan="4"| 2010 || ''[[DC Showcase Original Shorts Collection]]'' || Aimee Brenner (voz) || Película d'animación |- | ''[[DC Showcase: The Spectre]]'' || Aimee Brenner (voz) || Película d'animación |- | ''[[My Girlfriend's Boyfriend]]'' || Jesse Young || |- | ''[[Sundays at Tiffany's (filme)|Sundays at Tiffany's]]'' || Jane Claremont | TV movie<br />tamién acreditada como productora |- |rowspan="2"| 2011 || ''[[Hall Pass]]'' || Mandy Bohac || |- | ''[[New Year's Eve]]'' || Enfermera Mindy | |- |} === Series === {| class="wikitable sortable" ! Añu!! Títulu!! Rol!! Temporada!! Notes |- | 1984—1992 || ''[[Who's the Boss?]]'' || Samantha "Sam" Micelli || 1–8 || Participó nos 190 capítulos. Co estrella en tolos episodios |- | 1997—1998 || ''[[Melrose Place (1992)|Melrose Place]]'' || Jennifer Mancini || 5-6 || Participó en 40 capítulos. |- | 1998—2006 || ''[[Embruxaes]]'' || [[Phoebe Halliwell]] || 1–8 || Protagonista principal - Participó nos 178 capítulos, a partir de la 5ª temporada ye productora executiva. |- | 2007—2008 || ''[[My Name Is Earl]]''|| [[Billie Cunningham]] || 3 || Participó en 10 capítulos na 3ª temporada |- |rowspan="2"| 2010 || ''[[Castle]]'' || [[Kyra]] || 2 || Capítulu 12 de la temporada 2 |- | ''[[Kick Buttowski: Suburban Daredevil]]'' || [[Scarlett (voz)]] || 1 || estrella convidada, papel de voz episodio "Y... Aición" |- | 2011—2012 || ''Breaking In'' || Amy Osborn || 1<br />2 || Episodiu 2: Tis Better to Have Loved and Flossed<br />Episodiu 9: Chasing Amy and Molly |- | 2011 || ''[[Young Justice]]'' || Pamela Isley / Poison Ivy (voz) || 1 || Episodiu 14: Revelation |- | 2010—2011 || ''Romantically Challenged'' || Rebecca Thomas || 1 || 6 Episodios (La serie foi atayada) |- | 2013—2014 || ''[[Mistresses]]'' || ''Savannah "Savi" Davis'' || 1-2 || Protagonista, serie de TV |} === Apaiciones de TV === {| class="wikitable sortable" ! Añu!! Títulu!! Temporada!! Episodiu!! Nota |- |rowspan="6"|2010 || ''[[Hollywood 411]]'' || ella mesmu Episodiu 7 mayu 2010 || Reality TV |- |''[[The Daily 10]]'' ||ella mesmu Episodiu 3 mayu de 2010 || Noticies |- |[[The Wendy Williams Show]] || ella mesmu Episodiu 26 abril de 2010 || Programa d'entrevista |- |[[Dancing with the Stars]] || 10 || Episodiu 10: Round Five || Reality TV (miembru de l'audiencia) |- |[[The Joy Behar Show]] || ella mesmu Episodiu 21 abril de 2010 || Programa d'entrevista |- |[[Extra]]|| ella mesmu Episodiu 19 abril de 2010 || Noticies |} === Videu Xuego === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu!! Videu Xuegu!! Rol |- | 2009 || Ghostbusters || Dra. Ilyssa Selwyn (voz) |} === Videoclips === {| {{tablaguapa}} ! Títulu!! Banda!! Añu!! Participación |- | ''[[Josie]]'' || [[Blink-182]] || 1998 || Protagonista que se namora de [[Mark Hoppus]] |} == Discografía == {{Llista de cantares | despintar = non | títulu = Look In My Heart (1989) #3 | title1 = Look In My Heart | note1 = | writer1 = | lyrics1 = | music1 = | length1 = 3:30 | title2 = What A Feeling | note2 = | writer2 = | lyrics2 = | music2 = | length2 = 3:47 | title3 = Da Doo Ron Ron / Magic in Your Eyes (Medley) | note3 = | writer3 = | lyrics3 = | music3 = | length3 =4:32 | title4 = You Lied To Nóteme4 = | writer4 = | lyrics4 = | music4 = | length4 =3:50 | title5 =Kimi Wa Sunshine Boy | note5 = | writer5 = | lyrics5 = | music5 = | length5 =3:27 | title6 =Born To Love | note6 = | writer6 = | lyrics6 = | music6 = | length6 =3:27 | title7 =Waiting For My Star | note7 = | writer7 = | lyrics7 = | music7 = | length7 =4:52 | title8 =Straight To The Top | note8 = | writer8 = | lyrics8 = | music8 = | length8 =3:21 | title9 =Look In My Heart | note9 = Extenden Dance Remix | writer9 = | lyrics9 = | music9 = | length9 =6:07 }} {{Llista de cantares |títulu = Alyssa (1989) #1 |despintar = non | title1 = I Just Wanna Be Loved | note1 = | writer1 = Joey Carbone, Dennis Belfield | lyrics1 = | music1 = | length1 = 3:25 | title2 = I Had A Dream | note2 = | writer2 = Joey Carbone, Dennis Belfield | lyrics2 = | music2 = | length2 = 3:45 | title3 = Step By Step | note3 = | writer3 =Joey Carbone, Dennis Belfield | lyrics3 = | music3 = | length3 =4:57 | title4 = Can You Feel It | note4 = | writer4 =Joey Carbone, Tom Milano | lyrics4 = | music4 = | length4 =4:37 | title5 =Destiny | note5 = | writer5 =Joey Carbone | lyrics5 = | music5 = | length5 =4:48 | title6 =Happiness | note6 = | writer6 =Joey Carbone, Tom Milano, Mark Davis | lyrics6 = | music6 = | length6 =3:41 | title7 =Give A Little Kindness | note7 = | writer7 =Joey Carbone, Tom Milano | lyrics7 = | music7 = | length7 =3:50 | title8 =Be My Baby/Tell Me That You Love Me - Medley | note8 = | writer8 =Jeff Barry, Phil Spector, Ellie Greenich / Joey Carbone, Tom Milano | lyrics8 = | music8 = | length8 =4:36 | title9 =Let Me Love Show you | note9 = | writer9 =Tom Milano, Gary Mallaber | lyrics9 = | music9 = | length9 =3:39 | title10 =We Need The Children | note10 = | writer10 =Alyssa Milano, Joey Carbone, Tom Milano | lyrics10 = | music10 = | length10 =5:08 }} {{Llista de cantares |títulu = The Best In The World (1990) #1 |despintar = non | toes_escrites = | title1 =The Best In The World | note1 = | writer1 =Joey Carbone, Dennis Belfield | lyrics1 = | music1 = | length1 =4:07 | title2 =Straight To The Top | note2 = | writer2 =Joey Carbone, Dennis Belfield | lyrics2 = | music2 = | length2 =5:24 | title3 =I Had A Dream | note3 = | writer3 =Joey Carbone, Dennis Belfield | lyrics3 = | music3 = | length3 =5:40 | title4 =Look In My Heart | note4 =Joey Carbone, Dennis Belfield | writer4 = | lyrics4 = | music4 = | length4 =6:07 | title5 =I Just Wanna Be Loved | note5 = | writer5 =Joey Carbone, Dennis Belfield | lyrics5 = | music5 = | length5 =5:54 | title6 =Happiness | note6 = | writer6 =Joey Carbone, Tom Milano, Mark Davis | lyrics6 = | music6 = | length6 =5:57 | title7 =What A Feeling | note7 = | writer7 =Joey Carbone, Dennis Belfield | lyrics7 = | music7 = | length7 =6:33 }} {{Llista de cantares |títulu = Locked inside a dream (1991) #1 |despintar = non | toes_escrites = | title1 =Non Secret | note1 = | writer1 =Joey Carbone, Jeff Carruthers, Mike Watson | lyrics1 = | music1 = | length1 =4:25 | title2 =I Want Your Number | note2 = | writer2 =Jamey Jaz, Ren Toppano | lyrics2 = | music2 = | length2 =4:50 | title3 =Every Single Kiss | note3 = | writer3 =Tom Milano, Charles M. Inouye | lyrics3 = | music3 = | length3 =4:00 | title4 =Closer To You | note4 = | writer4 =Jamey Jaz, Ren Toppano, Alyssa Milano | lyrics4 = | music4 = | length4 =4:00 | title5 =Your Lips Don't Lie | note5 = | writer5 =Jamey Jaz, Ren Toppano, Ron Freeland | lyrics5 = | music5 = | length5 =4:56 | title6 =Through It All | note6 = | writer6 =Jamey Jaz, Ren Toppano, Bobby Huff | lyrics6 = | music6 = | length6 =4:50 | title7 =Say A Prayer Tonight | note7 = | writer7 =Tom Milano, Charles M. Inouye | lyrics7 = | music7 = | length7 =4:56 | title8 =Locked Inside A Dream | note8 = | writer8 =Tom Milano, Charles . Inouye | lyrics8 = | music8 = | length8 =3:57 | title9 =Count On Nóteme9 = | writer9 =Joey Carbone, Dennis Belfield | lyrics9 = | music9 = | length9 =5:35 | title10 =New Sensation | note10 = | writer10 =Joey Carbone, Jeff Carruthers | lyrics10 = | music10 = | length10 =4:15 }} {{Llista de cantares |títulu = Do You See Me? (1992) #2 |despintar=non | toes_escrites = | title1 =Do You See Me? | note1 = | writer1 =Tom Milano, Charles M. Inouye | lyrics1 = | music1 = | length1 =4:43 | title2 =Tal To Nóteme2 = | writer2 =Jamey Jaz, Ren Toppano | lyrics2 = | music2 = | length2 =3:41 | title3 =One Last Dance | note3 = | writer3 =Jamey Jaz, Ren Toppano, Viqui Denman | lyrics3 = | music3 = | length3 =4:53 | title4 =Puppet On A String | note4 = | writer4 =Jamey Jaz, Ren Toppano | lyrics4 = | music4 = | length4 =5:02 | title5 =Somewhere In Xamaica | note5 = | writer5 =Jamey Jaz, Ren Toppano | lyrics5 = | music5 = | length5 =4:30 | title6 =Waiting For Your Love | note6 = | writer6 =Tom Milano, Charles M. Inouye | lyrics6 = | music6 = | length6 =4:34 | title7 =If Only | note7 = | writer7 =Jamey Jaz, Ren Toppano | lyrics7 = | music7 = | length7 =3:44 | title8 =Everything You Do | note8 = | writer8 =Tom Milano, Charles M. Inouye | lyrics8 = | music8 = | length8 =3:58 }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Alyssa Milano}} * [http://www.alyssa.com/ Sitiu oficial] * [http://www.alyssafanspain.com/ Fan Club de Alyssa n'español] * [http://www.huffingtonpost.com/2014/09/04/alyssa-milano-baby-girl_n_5766006.html?utm_hp_ref=women&dir=Women&utm_medium=twitter Alyssa Milano Welcomes Baby Girl Named Elizabella Dylan Bugliari] * [http://www.cine.com/actores.php?actor=7 Alyssa Milano en CINE.COM] (n'español) {{Traducíu ref|es|Alyssa Milano|oldid=85438246|trad=automática}} {{NF|1972||Milano,Alyssa}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes de Xapón]] [[Categoría:Vexetarianos]] [[Categoría:Persones de Brooklyn]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] iu1v4od83r1bww1i29uslu75drs9k4j 0 58176 3709405 3707624 2022-08-18T14:14:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Chloë Grace Moretz}} {{persona}} '''Chloë Grace Moretz ''' {{nym}}, n'ocasiones acreditada como '''Chloë Moretz''', ye una [[Actuación|actriz]] de [[cine]] y [[Modelu (moda)|modelu]] d'[[Estaos Xuníos]]. Les sos primeres actuaciones realizar a los 7 años en series y películes como ''[[The Amityville Horror (película de 2005)|The Amityville Horror]]'' ([[2005]]), ''[[(500) Days of Summer|(500) díes xuntos]]'' ([[2009]]), ''[[El diariu de Greg (película)|El diariu de Greg]]'', ''[[Desperate Housewives]]'' o ''[[Dirty Sexy Money]]''. Con estes producciones foi nomada a dellos [[Premios Young Artist]]. Recibió reconocencia mundial pol so papel revelación como [[Hit-Girl]] na película ''[[Kick-Ass (película)|Kick-Ass]]'' de [[2010]] al igual que n'otres producciones como: ''[[Let Me In (película)|Déxame entrar]]'' y ''[[Hugo (película)|Hugo]]'' ([[2011]]),<ref>{{cita web |url=http://www.bloody-disgusting.com/news/19403|títulu=Chloë Moretz on Different Spin on Vampires in 'Let Me In'|editorial=Bloody-disgusting.com|fechaaccesu=8 de febreru de 2011}}</ref> consagrando la so carrera artística. [[Ficheru:Chloë Moretz at WonderCon 2010 1.JPG|thumb|260px|Moretz na Comic-Con.]] == Biografía == === Vida personal === Chloë Moretz nació n'Atlanta, Georgia, el 10 de febreru de 1997. La so madre, Teri, ye [[Enfermería|enfermera]], y el so padre, McCoy Lee Moretz, ye [[Ciruxía plástica|ciruxanu plásticu]].<ref>{{cita web |url=http://whosnews.usaweekend.com/2010/04/meet-chloe-moretz-the-precocious-teen-star-of-'kick-ass/'//|títulu=Meet Chloe Moretz, the precocious teen star of 'Kick-Ass/'/|editorial=USA weekend|fechaaccesu=9 d'abril de 2010}}</ref><ref name=nyt>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2010/04/11/movies/11chloe.html |obra=The New York Times | títulu=Just a Sweet Young Actress?|fechaaccesu=8 d'abril de 2010|nome=Dave|apellíu=Itzkoff|fecha=8 d'abril de 2010}}</ref> Tien cuatro hermanos mayores; Brandon, Trevor (siendo este'l so representante),<ref>{{cita web |url=http://www.bloody-disgusting.com/news/19403|títulu=Chloë Moretz on Different Spin on Vampires in 'Let Me In'|editorial=Bloody-disgusting.com|fechaaccesu=8 de febreru de 2011}}</ref> Colin y Ethan.<ref name=nts>{{cita publicación |apellíu=Garcia|nome=Chris|coautor=|títulu=SXSW: Live with that 'Kick-Ass/'/ girl, Chloe Moretz|páxines=|editorial=Austin360.com|fecha=13 de marzu de 2010|url=http://www.austin360.com/blogs/content/shared-gen/blog/austin/austinmovies/entries/2010/03/13/_we_had_a_quick.html|fechaaccesu=24 de setiembre de 2010}}</ref> Nel añu 2002 camudar a Nueva York dempués de que Trevor ingresara na [[:m:w:en:Professional_Performing_Arts_School|Escuela Profesional d'Artes Escéniques]]; esto atraxo l'atención de Moretz escontra la interpretación de forma instantánea.<ref>{{cita web |url=http://www.accesshollywood.com/rising-star-chloe-grace-moretz_article_37689|títulu=Rising Star: Chloe Grace Moretz|editorial=Access Hollywood|fechaaccesu=30 de setiembre de 2010}}</ref> La so carrera en Hollywood empezó cuando la familia camudar a Los Angeles en 2004. Chloë Moretz manifestó la so intención d'establecer una separación bien delimitada ente la so carrera profesional (estrenos y rodaxes) y la so vida personal,<ref>{{cita web |url=http://girlstalkinsmack.com/chloe-moretz-banned-friends-premieres/|títulu=Chloe Moretz Has Banned Her Friends From Premieres|editorial=girlstalkinsmack.com}}</ref> que describe como una vida feliz y con un gran sofitu per parte de la so familia.<ref>{{cita web |url=http://www.crushable.com/2012/10/15/entertainment/chloe-moretz-carrie-panel-new-york-comic-con-bullying-752//|títulu=Carrie Star Chloe Moretz Plays Messed-Up Characters Because Her Family Life Is So Supportive|editorial=crushable.com}}</ref> === Trayeutoria nel cine === [[Ficheru:ChloëMoretzApr09.jpg|thumb|left|180px|Chloë Grace Moretz n'abril del 2009.]] El so primer papel cinematográficu foi'l de Molly na película ''[[Heart of the Beholder]]''. Nun foi hasta 2005 cuando actuó nel remake de ''[[The Amityville Horror (película de 2005)|The Amityville Horror]]'' onde llogró una mayor reconocencia internacional siendo nomada a los [[Premios Young Artist]].<ref>{{cita web |url=http://chloemoretz.com/biography.php|títulu=Official Chloe Grace Moretz fansite – Biography|editorial=chloemoretz.com|fechaaccesu=10 d'abril de 2007|urlarchivu=http://web.archive.org/web/20070831011526/http://chloemoretz.com/biography.php <!-- Bot retrieved archive -->|fechaarchivu=31 d'agostu de 2007}}</ref> Esta producción supunxo un despegue de la so carrera y recibió ufiertes p'actuar como artista convidada en delles series televisives y películes de múltiples xéneros como ''[[Big Momma's House 2]]'' y ''[[The Poker House]]'' onde compartió cartelu con [[Selma Blair]] y [[Jennifer Lawrence]].<ref>{{cita web |url=http://www.allvoices.com/contributed-news/3931203-lori-petty-debut-as-direutor-with-the-poker-house|títulu=Lori Petty Debut as Direutor with THE POKER HOUSE|fechaaccesu=23 de marzu de 2012|fecha=16 d'agostu de 2009|editorial=allvoices.com}}</ref> [[Ficheru:Letmeinpremiere.jpg|thumb|right|250px|Chloë Moretz xunto a [[Elias Koteas]] nel estrenu de ''[[Let Me In (película)|Let Me In]]''.]] En 2010, Chloë apaez como [[Hit-Girl]] na película ''[[Kick-Ass (película)|Kick-Ass]]'' del direutor [[Matthew Vaughn]] y basada nel [[Kick-Ass|cómic homónimu]] de [[Mark Millar]] y [[John Romita, Jr.]], papel aclamáu estensamente pola crítica. Pa esti papel, tuvo entrenando col equipu d'especialistes de [[Jackie Chan]] mientres tres meses.<ref>{{cita web |url=http://movies.yahoo.com/feature/buzz-log-meet-breakout-star-chloe-grace-moretz.html|títulu=Meet Breakout Star Chloe Grace Moretz|editorial=Yahoo! Movies|fechaaccesu=16 d'abril de 2010}}</ref> Otra película destacada foi ''[[Let Me In (película)|Let Me In]]'' de [[Matt Reeves]], remake del filme suecu ''[[Låt dean rätte komma in]]'' onde interpretaba a Abby, una moza vampiresa.<ref>{{cita web |url=http://www.dreadcentral.com/news/37396/let-me-in-first-look-chloe-moretz-vampire-abby|títulu=Let Me In First Look: Chloe Moretz as Vampire Abby|editorial=Dreadcentral.com|fechaaccesu=8 de febreru de 2011}}</ref> El so interpretación llevar a ganar dellos premios.<ref>{{cita web |url=http://www.dreadcentral.com/news/35469/let-me-in%E2%80%99s-vampire-chloe-moretz-speaks|títulu=Let Me In/'/s Vampire Chloe Moretz Speaks|editorial=Dreadcentral.com|fecha=21 de xineru de 2010|fechaaccesu=8 de febreru de 2011}}</ref> A finales del 2010 Chloë interpretó a Ann Sliger nel thriller ''[[Texas Killing Fields]]'', protagonizáu por [[Sam Worthington]] y [[Jeffrey Dean Morgan]], que'l so estrenu tuvo llugar el 14 d'ochobre de 2011.<ref>{{cita web |url=http://www.bloody-disgusting.com/news/19648|títulu=From 'Let Me In' to 'The Killing Fields'|editorial=Bloody-disgusting.com|fechaaccesu=8 de febreru de 2011}}</ref> En 2011 protagonizó la película ''[[Hick]]'', basada na novela d'[[Andrea Portes]] y empobinada por [[Derick Martini]].<ref>{{cita web |url=http://www.digitalspy.co.uk/movies/news/a223321/chloe-moretz-to-star-in-hick.html?rss|títulu=Chloe Moretz to star in 'Hick'}}</ref> A diferencia de los sos anteriores trabayos, nesta tuvo un ésitu relativu.{{ensin referencies}} A finales de 2011 actuó so la direición de [[Martin Scorsese]] en ''[[Hugo (película)|Hugo]]'' interpretando a Issabelle,,<ref>{{cita web |url=http://www.movieweb.com/news/NE9cQgdgR9wvcc|títulu=Chloe Moretz and Rusti Butterfield Join The Invention of Hugo Cabret}}</ref> papel pol cual ganó distintos premios, ente ellos el People's Choice Awards, y volvió ser nomada pa los premios Saturn Awards.{{ensin referencies}} En 2012 actuó en ''[[Dark Shadows (película de 2012)|Dark Shadows]]'' de [[Tim Burton]] onde interpretó a Carolyn Stoddard.<ref>{{cita web |url=http://www.deadline.com/2011/03/chloe-moretz-joins-dark-shadows/|títulu=Chloe Moretz Joins 'Dark Shadows/'/}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/jonny-llee-miller-chloe-moretz-230236|títulu=Jonny Lee Miller, Chloe Moretz and Helena Bonham Carter have joined the already star-spangled cast of Tim Burton/'/s Johnny Depp starrer Dark Shadows}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/title/tt1077368/releaseinfo|títulu=Release dates for Dark Shadows}}</ref> Al añu siguiente protagonizaría ''[[Carrie (película de 2013)|Carrie]]'' basada na novela homónima de [[Stephen King]].<ref>http://www.elperiodico.com/es/noticias/gente/chloe-moretz-una menor-pa-alicar-carrie-1598811</ref><ref>{{cita web | url=http://www.cnn.com/2012/03/27/showbiz/ent-carrie-remake/?hpt=hp_bn9| títulu=Chloe Moretz picked for 'Carrie' remake | editorial=[[CNN]]| fecha=27 de marzu de 2012 | fechaaccesu=28 de marzu de 2012}}</ref><ref>{{cita web | url=http://www.huffingtonpost.com/2012/03/27/carrie-remake-chloe-moretz_n_1382934.html?ref=entertainment| títulu='Carrie' Remake: Chloe Moretz Chosen As Lead For Horror Reboot | editorial=[[Huffington Post]]| fecha=27 de marzu de 2012 | fechaaccesu=28 de marzu de 2012}}</ref><ref>{{cita web | url=http://www.thehollywoodnews.com/2012/04/16/release-date-confirmed-for-carrie-remake/ | títulu=Release Date Confirmed For 'Carrie/'/ Remake | editorial=''The Hollywood News'' | fecha=16 d'abril de 2012 | fechaaccesu=17 d'abril de 2012}}</ref> N'agostu del mesmu añu declaró qu'actuaría en [[Kick-Ass 2|la secuela de ''Kick-Ass'']] xunto a los actores [[Aaron Johnson]], [[Christopher Mintz-Plasse]] y [[Jim Carrey]]. El 25 de xineru de 2013 estrenóse ''[[Movie 43]]'', onde apaez n'unu de los dolce sketchs que formen el filme xunto a [[Christopher Mintz-Plasse]]. La comedia foi dirixida por [[Peter Farrelly]]. Cabo señalar que'l rodaxe llevó dellos años. Chloë coincidió con actores de sonadía como: [[Hugh Jackman]], [[Halle Berry]], [[Emma Stone]], [[Gerard Butler]], [[Seann William Scott]], [[Johnny Knoxville]], [[Kate Winslet]], [[Elizabeth Banks]], [[Kristen Bell]] o [[Naomi Watts]]. Cola producción del documental ''[[Girl Rising]]'', Moretz foi una de les actrices que [[Actor de doblaxe|dobló]] a les neñes ensin recursos que fueron entrevistaes nel reportaxe, esti trabayu foi necesariu por cuenta de que la mayoría moraben en países non anglofalantes. Dichu documental foi dirixíu por [[Richard Y. Robbins]].,<ref>{{cita web |url=http://10x10act.org/girl-rising/|títulu=Girl Rising Documental}}</ref><ref>{{cita web |url=http://girlrising.com/|títulu=Girl Rising Documental Official WebSite}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.vogue.com/culture/article/chloe-moretz-talks-about-her-involvement-in-girl-rising/#1/|títulu=Watch: Trailer for Girl Empowerment Doc 'Girl Rising,' Narrated by Streep, Blanchett, Hathaway, Hayek, Moretz, Neeson & More}}</ref> y patrocináu pola campaña Global 10x10<ref>{{cita web |url=http://10x10act.org/|títulu=10x10 Global Campaign}}</ref> pa sofitar la educación de les neñes del [[tercer mundu]].<ref>{{cita web |url=http://www.vogue.com/culture/article/chloe-moretz-talks-about-her-involvement-in-girl-rising/#1/|títulu=Run the World: Chloë Moretz on Contributing to Girl Rising}}</ref> [[Ficheru:Chloe Grace Moretz Cannes 2014.jpg|thumb|left|180px|Chloë Grace Moretz nel [[Festival de Cannes]] 2014.]] Na segunda metá de 2013 llegó a rodar cinco películes siendo ''[[Laggies]]'' una d'elles.<ref>{{cita web |url=http://www.deadline.com/2013/03/anne-hathaway-chloe-moretz-sam-rockwell-to-star-in-lynn-sheltons-next-laggies/|títulu=Anne Hathaway, Chloe Moretz & Sam Rockwell To Star In Lynn Shelton Pic}}</ref><ref>{{cita web |url=http://upandcomers.net/2013/03/27/anne-hathaway-chloe-moretz-mark-webber-in-for-lynn-sheltons-laggies/|títulu=Anne Hathaway, Chloe Moretz, Mark Webber in for Lynn Shelton Laggies}}</ref> comedia romántica empobinada por [[Lynn Shelton]] xunto a [[Keira Knightley]], [[Sam Rockwell]] y Mark Webber. En xunetu de 2013 actuó xunto a [[Denzel Washington]] en ''[[The Equalizer (película)|The Equalizer]]'' d'[[Antoine Fuqua]] y nel qu'interpretaba a una prostituta. Siendo estrenada en 2014<ref>{{cita web |url=http://www.deadline.com/2013/05/equalizer-update-chloe-moretz-getting-lead-in-film-and-creator-michael-sloan-to-write-new-novels-based-on-iconic-character/|títulu= Chloe Moretz getting lead in "The Equalizer"}}</ref> Asina mesmu, mientres el branu de 2013 participó en ''[[Dark Places (película)|Dark Places]]'',<ref>{{cita web |url=http://collider.com/dark-places-movie-filming-charlize-theron/|títulu=Production Begins on Gillian Flynn Adaptation DARK PLACES Starring Charlize Theron and Chloe Grace Moretz}}</ref> thriller empobináu por [[Gilles Paquet-Brenner]] y afechu de la novela de [[Gillian Flynn]] y protagonizada por [[Charlize Theron]]. El so siguiente filme foi la producción europea ''[[Clouds of Sils Maria]]''(2014)<ref>{{cita web |url=http://hollywoodcrush.mtv.com/2013/07/29/chloe-moretz-sils-maria-kristen-stewart/|títulu=Chloe Moretz's Journey To Sils Maria With Kristen Stewart, Juliette Binoche}}</ref> d'[[Oliver Assayas]]. Na producción tamién participaron [[Juliette Binoche]] y [[Kristen Stewart]]. Finalmente na seronda de 2013 protagonizó ''[[If I Stay (película)|If I Stay]]''(2014)<ref>{{cita web |url=http://variety.com/2014/film/news/warner-bros-on-board-chloe-moretz-drama-if-i-stay-1201041293/|títulu=Warner Bros. on Board Chloe Moretz/'/s Drama If I Stay}}</ref> con [[R.J. Cutler]] como direutor. Tal proyeutu foi basáu na novela del mesmu nome de [[Gayle Formen]]. L'añu 2014 foi un añu de promoción de los seis películes filmadas n'añu anterior. Entá asina Moretz realizó un curtiu cameo na película infantil [[Los Muppets 2014 (TV)]]. Nun sería hasta ochobre d'esi añu cuando Chloë empezaría otru proyeutu importante, [[La Quinta Fola]]<ref>{{cita web |url=http://www.sonypictures.com/corp/press_releases/2014/10_14/102414_5thwave.html/|títulu=PRODUCTION BEGINS ON "THE 5TH WAVE"}}</ref> una producción de [[Graham King]] y [[Tobey Maguire]] sofitada de nuevu por [[Sony]]. Trátase d'una saga de ciencia-ficción xuvenil basada nel superventas de [[Rick Yancey]]. Nella Chloë interpreta a la protagonista de la saga [[Cassie Sullivan]]. === Trayeutoria en televisión === A parte de la gran pantalla, tamién actuó en producciones televisives siendo en 2004 con ''The Guardian'' el so debú como actriz. Ente aquel añu y 2010 tuvo activa de manera esporádica en series como ''[[My Name Is Earl]]'', ''[[The Emperor's New School]]'', ''[[Desperate Housewives]]'' (nesta postrera foi nomada a un [[Premios Young Artist|Young Artist]]) y na TV movie: ''[[Family Plan]]'' onde actuaría xunto a [[Leslie Nielsen]] anque les sos escenes fueron esaniciaes. Otros títulos de sonadía fueron: ''[[Dirty Sexy Money]]'' na que volvió ser nomada a los mesmos premios. Ente 2006 y 2009 emprestó la so voz a Darby, en ''[[My friends Tigger & Pooh]]''. Otres series fueron: ''[[30 Rock]]'' como Kaylie Hooper onde coincidió con [[Alec Baldwin]]. La so interpretación valió-y el reconocencia de la crítica.<ref name="hitfixreview">{{cita web |url=http://www.hitfix.com/blogs/whats-alan-watching/posts/30-rock-standards-and-practices-my-nemesis|títulu=Review: '30 Rock' - 'Standards and Practices': My nemesis}}</ref><ref name= "avclubreview">{{cita web |url=http://www.avclub.com/articles/standards-and-practices,70341/|títulu=AV Club: 30 Rock: STandards and Practices}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.hitfix.com/blogs/whats-alan-watching/posts/30-rock-tgs-hates-women-baby-talk|títulu=Review: '30 Rock' - 'TGS Hates Women': Baby talk|obra=[[HitFix]]|apellíu=Sepinwall|nome=Alan|fecha=25 de febreru de 2011|fechaaccesu=26 de febreru de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://tvovermind.zap2it.com/nbc/30-rock-tv-news/30-rock-516-tgs-hates-women-review/49594|títulu=30 Rock 5.16 "TGS Hates Women" Review|obra=[[HitFix]]|apellíu=McDonald|nome=Ian|fecha=25 de febreru de 2011|fechaaccesu=26 de febreru de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2011/02/25/thursday-final-ratings-greys-anatomy-adjusted-up-the-office-outsourced-and-private-practice-down/83800|títulu=Thursday Final Ratings: 'Grey's Anatomy' Adjusted Up; 'The Office,' 'Outsourced' and 'Private Practice' Down|obra=TV by the Numbers|apellíu=Seidman|nome=Robert|fecha=25 de febreru de 2011|fechaaccesu=25 de febreru de 2011}}</ref><ref name="709ratings">{{cita web |url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2013/01/11/thursday-final-ratings-the-big-bang-theory-30-rock-non-adjustment-for-scandal/164977/|títulu=Thursday Final Ratings: 'The Big Bang Theory', '30 Rock' & 'Grey's Anatomy' Adjusted Up; Non Adjustment for 'Scandal'|obra=TV by the Numbers |apellíu=Kondolojy|nome=Amanda|fecha=11 de xineru de 2013|fechaaccesu=11 de xineru de 2013}}</ref><ref name="seasonhigh">{{cita web |url=http://tv.broadwayworld.com/article/UPDATED-1600-PENN-Scores-Season-High-for-NBCs-Thursday-Night-Lineup-20130111|títulu=UPDATED: 1600 PENN Scores Season High for NBC's Thursday Night Lineup|obra=TV Broadway World|fecha=11 de xineru de 2013|fechaaccesu=12 de xineru de 2013}}</ref> === Trayeutoria nel teatru === La primer intervención de Chloë Grace Moretz nel teatru foi na obra d'[[Off-Broadway]] ''The Library'', escrita por [[Scott Z. Burns]] y empobinada por [[Steven Soderbergh]]. Nella interpreta a Kathleen Gabriel, sobreviviente d'un tirotéu nun institutu. L'estrenu tuvo llugar a finales de marzu de 2014.<ref>{{cita web |url=http://variety.com/2014/legit/news/steven-soderbergh-to-direct-chloe-grace-moretz-in-off-broadway-play-1201061084/ |títulu=Steven Soderbergh to Direct Chloe Grace Moretz in Off Broadway Play |apellíu=Cox |nome=Gordon |fecha=16 de xineru de 2014 |publicación=Variety}}</ref><ref>{{cita web | url=http://www.hollywoodreporter.com/news/steven-soderbergh-direct-broadway-play-671668| títulu=Steven Soderbergh to Direct Off-Broadway Play Starring Chloe Grace Moretz |publicación=The Hollywood Reporter| fecha=16 de xineru de 2014}}</ref> === Como modelu === [[Ficheru:Chloë Grace Moretz, Elle Style Awards, 2013.jpg|thumb|right|180px|Chloë Grace Moretz nes Elle Style Awards 2013.]] Dientro del mundu de la moda, participó en delles sesiones fotográfiques y foi portada en delles revistes como Flaunt, Vogue, Teen Vogue, Jalouse, Marie Claire, Interview, Elle, Love Magacín ente otres a parte de ser convidada a diversos desfiles d'alta cordura como'l de Dior Primavera/Verano 2013 na Paris Fashion Week.{{ensin referencies}} La firma [[Max Mara]] concediólu en 2012 el so premiu "Max Mara cara del futuru".<ref>{{cita web |url=http://www.maxmara.com/en/Chloe-Grace-Moretz/|títulu=2012 WOMEN IN FILM MAX MARA FACE OF THE FUTURE®}}</ref> Foi imaxe de marca de delles firmes de ropa xuvenil, como [[Aeropostale]] en 2012 o [[Coach]] en 2015, apaeciendo en diversos eventos, videos y reportaxes. En febreru de 2013 la firma [[Elle]] premiar col "Next Future Icon Award" na so gala "Elle Style Awards" celebrada en [[Londres]].<ref>{{cita web |url=http://www.elleuk.com/elle-style-awards/news/chloe-moretz-future-icon-2013/|títulu=Elle Style Awards: Chloë Grace Moretz "Next Future Icon"}}</ref> === Activismu social === Ente les sos actividaes más destacaes nesti ámbitu atopamos la so participación xuntu al diseñador [[Stuart Weitzman]] na campaña 'The Young Hollywood Cares collection'<ref>{{cita web |url=http://www.vogue.co.uk/news/2012/09/27/stuart-weitzman-young-hollywood-cares-campaign---chloe-moretz-brooklyn-decker-nikki-reed/|títulu=Hollywood Actresses Design Shoes For Charity}}</ref> col fin de recaldar fondos en favor de les afeutaes pol cáncer d'ovarios diseñando un modelu de la coleición. Compartió actos con famoses de la talla de [[Scarlett Johansson]], [[Olivia Palermo]] y [[AnnaSophia Robb]]. Tamién participó xunto a [[Zach Galifianakis]] nuna campaña de concienciación sobre'l [[sida]], promovida por AIDS-PSA.<ref>{{cita web |url=http://news.softpedia.com/news/Chloe-Moretz-and-Zach-Galifianakis-Do-AIDS-PSA-from-the-Future-283165.shtml/|títulu=Chloe Moretz and Zach Galifianakis Do AIDS PSA from the Future}}</ref> El 15 de payares de 2012 Chloë presentó en Londres unu de los osinos diseñaos por [[Versace]] pa la Designer Pudsey Collection Charity Auction 2012.<ref>{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/femail/article-2233938/Victoria-Beckham-Jessie-J-Children-In-Need-fundraising-started-style-pimped-Pudsey-bears-sell-thousands-auction.html/|títulu=Chloe Moretz Bright Designer Pudsey Collection Charity Auction}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.holymoly.com/celebrity/pictures/designer-pudsey-auction-children-need-chloe-moretz-and-pixie-geldof-out-force6508/|títulu=Louis Vuitton backpack bear, anyone?}}</ref> Acompañar tamién celebridaes como [[Jessie J]], [[Victoria Beckham]] o [[Peter Crouch]] y diseñadores como [[Louis Vuitton]], [[Balenciaga]], [[Burberry]] o [[Gucci]]. Los beneficios de la puya fueron pa la fundación d'ayuda a neños "The Children In Need fund". A lo llargo del añu 2012 y principios de 2013 Chloë foi una de les cares visibles de la campaña «Teens for jeans» xuntu col so patrocinador [[Aeropostale]] y la ONG dosomething.org en favor de los mozos más desfavorecidos d'Estaos Xuníos.<ref>{{cita web |url=http://www.dosomething.org/teensforjeans/|títulu=JOIN CHLOË MORETZ TO COMBAT HOMELESSNESS}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.extratv.com/2013/01/10/video-chloe-grace-moretz-supports-teens-for-jeans/|títulu=Videu! Chloë Grace Moretz Supports 'Teens for Jeans'}}</ref> <ref>{{cita web |url=http://www.huffingtonpost.com/2012/03/06/teens-for-jeans_n_1324492.html/|títulu=DoSomething.org, Aeropostale Help Teens Collect 1 Million Jeans For Homeless Youth}}</ref> En 2012 foi nomada embaxadora de bona voluntá pola organización [[Unicef]].<ref>{{cita web |url=http://www.unicefusa.org/news/releases/chlo-grace-moretz-trick-or-treat-unicef.html/|títulu=Actress Chloë Grace Moretz Lends Her Support as the 2012 Trick-or-Treat for UNICEF Ambassador}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.looktothestars.org/news/9099-chloe-moretz-fronts-unicef-trick-or-treat-campaign/|títulu=Chloë Moretz Fronts UNICEF Trick-Or-Treat Campaign}}</ref> Tamién ye conocida por participar nes campañes contra'l [[acoso escolar]] ("bullying") como miembru de [[Stomp Out Bullying]].<ref>{{cita web |url=http://www.stompoutbullying.org/index.php/campaigns/celebrity-blue-shirt-world-day-bullying-prevention-videos/chloe-grace-moretz/|títulu=Celebrity Blue Shirt World Day of Bullying Prevention Videos - Chloe Grace Moretz}}</ref><ref>{{cita web |url=http://fashiondailymag.com/chloe-grace-moretz-for-stop-the-drama-stomp-out/|títulu=Chloë Grace Moretz for “stop the drama, STOMP out”}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.stompoutbullying.org/index.php/campaigns/celebrity-blue-shirt-world-day-bullying-prevention-videos-2014/|títulu=About STOMP Out Bullying}}</ref> == Filmografía == [[ Archivu:Chloë Moretz, 2011.jpg|200px|thumb|Chloë Grace Moretz na premiere d'[[Hugo (película)|Hugo]] en 2011.]] === Películes === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu ! Títulu ! Papel |- |rowspan="3"|<center>[[Cine_en_2005|2005]]</center> | ''[[Heart of the Beholder]]'' | Molly |- | ''[[The Amityville Horror (película de 2005)|The Amityville Horror]]'' | Chelsea Lutz |- | ''[[Today You Die]]'' | Moza del Hospital St. Thomas |- |rowspan="3"|<center>[[Cine_en_2006|2006]]</center> | ''[[Big Momma's House 2]]'' | Carrie Fuller |- | ''[[Room 6]]'' | Melissa Norman |- | ''[[Wicked Little Things]]'' | Emma Tunny |- |rowspan="2"|<center>[[Cine_en_2007|2007]]</center> | ''Hallowed Ground'' | Sabrina |- | ''[[The Third Nail]]'' | Hailey Deonte |- |rowspan="3"|<center>[[Cine_en_2008|2008]]</center> | ''[[The Eye (película de 2008)|The Eye]]'' | Alicia |- | ''[[The Poker House]]'' | Cammie |- | ''[[Bolt]]'' | Mozu Penny ([[voz]]) |- |rowspan="2"|<center>[[Cine_en_2009|2009]]</center> | ''[[(500) Days of Summer]]'' | Rachel Hansen |- | ''[[Not Forgotten]]'' | Toby Bishop |- |rowspan="4"|<center>[[Cine_en_2010|2010]]</center> | ''Jack and the Beanstalk'' | Jillian |- | ''[[El diariu de Greg (película)|Diary of a Wimpy Kid]]'' | Angie Steadman |- | ''[[Kick-Ass (película)|Kick-Ass]]'' | [[Hit-Girl|Hit-Girl / Mindy McCready]] |- | ''[[Let Me In (película)|Let Me In]]'' | Abby |- |rowspan="3"|<center>[[Cine_en_2011|2011]]</center> | ''[[Hick]]'' | Luli McMullen |- | ''[[Texas Killing Fields]]'' | Pequeña Ann Sliger |- | ''[[Hugo (película)|Hugo]]'' | Isabelle |- |<center>[[Cine_en_2012|2012]]</center> | ''[[Dark Shadows (2011)|Dark Shadows]]'' | [[Dark Shadows (2011) |Carolyn Stoddard]] |- |rowspan="4"|<center>[[Cine_en_2013|2013]]</center> | ''[[Movie 43]]'' | Amanda |- | ''[[Kick-Ass 2 (película)|Kick-Ass 2]]'' | [[Hit-Girl|Hit-Girl / Mindy McCready]] |- | ''[[Carrie (2013)|Carrie]]'' | [[Carrie White]] |- | ''[[Girl Rising]]'' | Yasmin ([[voz]]) |- |rowspan="6"|<center>[[Cine_en_2014|2014]]</center> | ''[[Muppets Most Wanted]]'' | Repartidora de periódicos |- | ''[[If I Stay (película)|If I Stay]]'' | [[Mia Hall]] |- | ''[[The Equalizer (película)|The Equalizer]]'' | Alina / Teri |- | ''[[Laggies]]'' | Annika |- | ''[[Clouds of Sils Maria]]'' | Jo-Anne Ellis |- | ''[[The Tale of Princess Kaguya (filme)|The Tale of Princess Kaguya]]'' | Kaguya-hime ([[voz]]) |- |<center>[[Cine_en_2015|2015]]</center> | ''[[Dark Places (película)|Dark Places]]'' | Mozu Diondra Wertzner |- |rowspan="5"|<center>[[Cine_en_2016|2016]]</center> | ''[[The 5th Wave]]'' | [[La quinta fola (película)| Cassie Sullivan]] |- | ''[[November Criminals (película)| November Criminals]]'' |Phoebe |- | ''[[Trolls (película)|Trolls]]'' | Macy ([[voz]]) |- |''[[Brain on Fire (película)|Brain on Fire]]'' |[[Brain on Fire (película) |Susannah Cahalan]] |- |''[[Neighbors#secuela|Neighbors 2]]'' |Shelby |} === Teatru === {| {{tablaguapa}} |- style="background:#ccc; text-align:center;" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;"|Teatru |- style="background:#ccc; text-align:center;" ! Añu ! Títulu ! Papel ! Notes |-personaxe secundariu |<center>2014</center> |''The Library'' |Caitlin Gabriel |Estrenada en 25 de marzu de 2014 |} === Televisión === {| {{tablaguapa}} |- style="background:#ccc; text-align:center;" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;"|Televisión |- style="background:#ccc; text-align:center;" ! Añu ! Títulu ! Papel ! Notes |- |<center>[[2004]]</center> |''The Guardian (TV series)'' |Violet |Episodios: "The Watchers", "Blood In, Blood Out" |- |rowspan="2"|[[2005]] |''[[Family Plan (película)|Family Plan]]'' | Mozu Charlie |Película pa Television |- |''[[My Name Is Earl]]'' |Candy Stoker |Episodiu: "Broke Joy's Fancy Figurine" |- |<center>[[2006]]</center> |''[[The Emperor´s New School|The Emperor's New School]]'' |Furi ([[voz]]) |Episodios: "Kuzcogarten/Evil and Eviler" |- |<center>[[2007]]–<br/>[[2010]]</center> |''[[My friends Tigger & Pooh|My Friends Tigger & Pooh]]'' |Darby ([[voz]]) | 46 Episodios |- |- |<center>[[2006]]– [[2007]]</center> |''[[Desperate Housewives]]'' |Sherri Maltby |Episodios: "The Miracle Song", "Come Play Wiz Me" |- |[[2007]] |''[[Super Sleuth Christmas Movie]]'' | Darby ([[voz]]) |Película pa Televisión |- |<center>[[2007]]– [[2008]]</center> |''[[Dirty Sexy Money]]'' |Kiki George |Episodios: "The Lions", "The Italian Banker", "The Chiavennasca", The Bridge", The Wedding", "The Nutcracker", "The Star Witness" |- |[[2009]] |''[[Tigger and Pooh and A Musical Too]]'' | Darby ([[voz]]) |Película pa Televisión |- |[[2010]] |''[[Super Duper Super Sleuths]]'' | Darby ([[voz]]) |Película pa Televisión |- |- |<center>[[2011]]- [[2013]]</center> |''[[30 Rock]]'' |Kaylie Hooper |Episodios: S5Y16 - "TGS Hates Women", S6Y11-"Standards and Practices", S7Y09-"Game Over" |- |<center>[[2012]]</center> |''[[Punk'd]]'' |Ella mesmu Episodiu: "Dax Shepard" |- |<center>[[2015]]</center> |''[[We Got Married]]'' | Chloë Grace Moretz |Episodiu 275 |- style="background:#ccc; text-align:center;" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;"|Artista invitáu |- style="background:#ccc; text-align:center;" ! Añu ! Títulu ! Papel ! Notes |- |rowspan="2"|[[2010]] |''[[The Tonight Show with Jay Leno]]'' ||Ella Mesma |(1 episodiu) |- |''[[The Ellen DeGeneres Show]]'' |Ella Mesma |(1 Episodiu,2010) |- |rowspan="2"|[[2012]] |''[[Late Show with David Letterman]]'' |Ella Mesma |(1 episodiu) |- |''[[The Ellen DeGeneres Show]]'' |Ella Mesma |(1 Episodiu,2012) |- |rowspan="4"|[[2013]] |''[[Conan]]'' | Ella Mesma |(1 episodiu) |- |''[[Late Night with Jimmy Fallon]]'' |Ella Mesma | (1 episodiu) |- |''[[Up Close with Carrie Keagan]]'' |Ella Mesma | (1 episodiu) |- |''[[The Tonight Show Starring Jimmy Fallon]]'' |Ella Mesma | (1 episodiu) |- |rowspan="5"|[[2014]] |''[[Live with Regis and Kathie Lee]]'' | Ella Mesma |(1 episodiu) |- |''[[Chelsea Lately]]'' |Ella Mesma |(1 episodiu) |- |''[[Good Morning America]]'' |Ella Mesma | (1 episodiu) |- |''[[The Wendy Williams Show]]'' | Ella Mesma | (1 episodiu) |- |''[[Jimmy Kimmel Live!]]'' |Ella Mesma |(1 episodiu) |} === Videos musicales === {| {{tablaguapa}} |- style="background:#ccc; text-align:center;" ! colspan="4" style="background: LightSteelBlue;"|Videu clip |- style="background:#ccc; text-align:center;" ! Añu ! Grupu ! Cantar ! Notes |- |<center>2010</center> |''[[The Soft Pack]]'' |Answer To Yourself |con [[Christopher Mintz-Plasse]] y [[Clark Duke]] tamién de ''[[Kick-Ass (película)|Kick-Ass]]'' |- |<center>2011</center> |''[[Best Coast]]'' |Our Deal |Dirixíu por [[Drew Barrymore]]; tamién con [[Tyler Posey]], [[Miranda Cosgrove]], y [[Shailene Woodley]]. |- |<center>2011</center> |''[[Dionne Bromfield]] Ft. Mz Bratt'' |Ouch |Empobináu por [[Arjun Rose]]; tamién con [[Robert Sheehan]]. |- |<center>2013</center> |''[[Union J]]'' |Carry You | |- |} === Videoxuegos === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#B0C4DE" ! Añu ! Títulu ! Papel ! Notes |- |2010 |''[[Kick-Ass: The Game]]'' |[[Hit-Girl|Hit-Girl /Mindy McCready]] |([[Voz]]) |- |2012 |''[[Dishonored]]''<ref>{{cita web |url=http://www.gameranx.com/updates/id/8338/article/dishonored-s-all-star-voice-cast-includes-chloe-moretz-carrie-fisher-and-susan-sarandon/|editorial=gameranx.com|fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> |Emily Kaldwin |([[Voz]]) |} == Premios y nominaciones == {| {{tablaguapa}} |- style="background:#b0c4de; text-align:center;" ! Añu!! Premiu!! Categoría!! Trabayu!! Resultáu |- |[[2006]]||rowspan="5"|'''[[Young Artist Awards]]'''|| Meyor Actuación nuna Película Nueva Actriz Principal||''[[The Amityville Horror]]||{{Celda|Nomada}} |- |[[2007]]|| Meyor Actuación nuna Película Nueva Actriz Principal ||''[[Big Momma's House 2]]''||{{Celda|Nomada}} |- |rowspan="2"|[[2008]]|| Meyor Interpretación Vocal – Nueva Actriz ||''[[ My Friends Tigger & Pooh]]''||{{Celda|Nomada}} |- | Meyor Interpretación nuna Serie Televisiva – Nueva Actriz Secundaria ||''[[Dirty Sexy Money]]''||{{Celda|Nomada}} |- |rowspan="8"|[[2010]]|| Meyor Actuación nuna Película Nueva Actriz de repartu||''[[(500) Days of Summer]]''|| {{Celda|Nomada}} |- |'''[[Teen Choice Awards]]'''|| Actriz Revelación||rowspan="15"|''[[Kick-Ass (película)|Kick-Ass]]''|| {{Celda|Nomada}} |- |'''Las Vegas Film Critics Society Awards'''||Joventud nel Cine|| {{Celda|Nomada}} |- |rowspan="3"|'''[[Scream Awards]]'''|| Meyor Actriz de Fantasía|| {{Celda|Nomada}} |- | Meyor superhéroe|| {{Celda|Nomada}} |- | Papel Revelación – Femenín|| {{Celda|Ganadora}} |- |rowspan="2"|''' Alliance of Women Film Journalists '''||Meyor Interpretación Revelación||{{Celda|Nomada}} |- |Meyor Estrella d'Aición Femenina|| {{Celda|Nomada}} |- |rowspan="15"|[[2011]]||'''[[Young Artist Awards]]'''|| Meyor Actuación nuna Película Nueva Actriz Principal ||{{Celda|Nomada}} |- |rowspan="3"|'''[[MTV Movie Awards]]'''|| Meyor Papel Revelación|| {{Celda|Ganadora}} |- | Meyor Engarra|| {{Celda|Nomada}} |- | Biggest Badass Star|| {{Celda|Ganadora}} |- |'''[[ Premios de l'Asociación de críticos de cine de Austin 2010| Austin Film Critics Association Award]]'''||Artista Revelación||{{Celda|Ganadora}} |- |'''[[Empire Awards]]'''||Meyor Debutante|| {{Celda|Ganadora}} |- |'''[[ Broadcast Film Critics Association|Critics' Choice Movie Awards]]'''|| Meyor Actor/Actriz Nueva || {{Celda|Nomada}} |- |''' SFX Awards '''||Meyor Actriz||{{Celda|Nomada}} |- | |''' Fright Meter Awards'''||Meyor Actriz|| rowspan ="5"|''[[Let Me In (película)|Let Me In]]''|| {{Celda|Ganadora}} |- |'''[[Saturn Awards]]'''||Meyor Interpretación Nueva Actor||{{Celda|Ganadora}} |- |'''[[Scream Awards]]'''|| Meyor Actriz d'Horror ||{{Celda|Ganadora}} |- |''' Fangoria Chainsaw Awards'''||Meyor Actriz|| {{Celda|Nomada}} |- |rowspan="2"|'''[[Young Artist Awards]]'''||Meyor Interpretación - Nueva Parto||{{Celda|nomada}} |- | Meyor Interpretación - Nueva Repartu||''[[Diary of a Wimpy Kid]]''||{{Celda|Ganadora}} |- |'''Online Film & Television Association Awards'''||Meyor Interpretación Nueva||''[[Kick-Ass (película)|Kick-Ass]]''|| {{Celda|Nomada}} |- |rowspan="6"|[[2012]]||'''[[People's Choice Awards]]'''||Estrella de Cine Favorita Menor de 25 años||rowspan="4"|''[[Hugo (película)|Hugo]]''||{{Celda|Ganadora}} |- |'''[http://www.cinemacon.com/convention/about-cinemacon.html CinemaCon BSA Awards]'''||Futura Estrella Femenina||{{Celda|Ganadora}} |- |'''[[Saturn Awards]]'''||Meyor Interpretación Nueva Actor|| {{Celda|Nomada}} |- |'''[[Young Artist Awards]]'''|| Meyor Interpretación nun llargumetraxe Nuevu Actriz Principal|| {{Celda|Ganadora}} |- |'''Women in Film Crystal Awards'''||Cara del Futuru||''Chloë Grace Moretz''|| {{Celda|Ganadora}} |- |'''Online Film & Television Association Awards'''|| Meyor Actriz Convidada - Serie de Comedia ||''[[30 Rock]]''|| {{Celda|Nomada}} |- |rowspan="5"|[[2013]]||'''[[Elle|Elle Style Awards]]'''||Siguiente Futuru Iconu|| ''Chloë Grace Moretz''|| {{Celda|Ganadora}} |- |'''[[MTV Movie Awards]]'''||Patisca Traseros Favoritu||rowspan="2"|''[[Kick-Ass 2 (película)|Kick-Ass 2]]''|| {{Celda|Ganadora}} |- |''' Alliance of Women Film Journalists '''||Meyor Actriz d'Aición||{{Celda|Nomada}} |- |'''Online Film & Television Association Awards'''|| Meyor Actriz Convidada - Serie de Comedia ||''[[30 Rock]]''|| {{Celda|Nomada}} |- |'''[[Saturn Awards]]'''||Meyor Interpretación Nueva Actor||''[[Dark Shadows]]''|| {{Celda|Nomada}} |- |rowspan="6"|[[2014]]||'''[[Saturn Awards]]'''||Meyor Interpretación Nueva Actor||rowspan="3"|''[[Carrie (2013)|Carrie]]''||{{Celda|Ganadora}} |- |'''Jupiter Awards'''||Meyor Actriz Internacional|| {{Celda|Nomada}} |- |''' The Joey Awards '''||Meyor Actriz Internacional nun Llargumetraxe / Telefilme en Canadá||{{Celda|Ganadora}} |- |'''Young Hollywood Awards'''||Fans Favorite Actress||''Chloë Grace Moretz''|| {{Celda|Ganadora}} |- |'''People's Magazine Awards'''||Next Generation Star||''Chloë Grace Moretz''|| {{Celda|Ganadora}} |- |'''InStyle'''||Moderna Reina Adolescente||''Chloë Grace Moretz''|| {{Celda|Ganadora}} |- |rowspan="4"|[[2015]]||'''[[People's Choice Awards]]'''||Actriz - Drama Favorita||rowspan="2"|''[[If I Stay (película)|If I Stay]]''||{{Celda|Ganadora}} |- |'''[[Teen Choice Awards]]'''||Meyor Actriz - Drama|| {{Celda|Ganadora}} |- |'''[[Saturn Awards]]'''||Meyor Interpretación Nueva Actor||''[[The Equalizer (película)|The Equalizer]]''|| {{Celda|Nomada}} |- |''' Behind the Voice Actors Awards '''|| Meyor Interpretación Vocal Femenín nun animáu Llargumetraxe / Especial ||''[[El cuentu de la princesa Kaguya| The Tale of Princess Kaguya]]''||{{Celda|Nomada}} |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Chloë Moretz}} * {{Twitter|chloegmoretz}} * {{Instagram|chloegmoretz}} * {{IMDb nome|1631269}} * [http://chloemoretz.com ChloeMoretz.com Sitiu Oficial] {{NF|1997||Moretz, Chloe Grace}} [[Categoría:Persones d'Atlanta]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] n3to66dbpknss7t45yj0v5yk1qnkj3h 0 58249 3709918 3700046 2022-08-19T09:26:00Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Charles Napier (actor)}} {{otros usos|Charles Sturt|l'esplorador d'Australia}} {{persona}} '''Charles L. Napier''' ([[12 d'abril]] de [[1936]] – [[5 d'ochobre]] de [[2011]]) foi un actor d'Estaos Xuníos, conocíu pola so interpretación de militares y personaxes duros. == Biografía == Nacíu en Mt. Union,<ref name="Napier site">{{cita web|títulu=The Official Charles Napier Website|url=http://www.charlesnapier.com/index.htm|editorial=Illumina Productions|fechaaccesu=10 d'ochobre de 2011}}</ref> [[Kentucky]], los sos padres yeren Sara Lena Loafman (1897-1974) y Linus Pitts Napier (1888-1991).<ref>[http://www.filmreference.com/film/26/Charles-Napier.html Reseña de Charles Napier en Film Reference.com]</ref> En graduándose na high school, en 1954 apuntar nel [[Exércitu de los Estaos Xuníos]], sirviendo na 11ª División Aerotresportada y algamando l'empléu de [[sarxentu]]. En llicenciándose, estudió na Universidá Western Kentucky en [[Bowling Green (Kentucky)]], graduándose en 1961 n'estudiando arte y educación física. Él quería ser entrenador de baloncestu, y el so primer trabayu foi'l d'entrenador ayudante del equipu de la so vieya high school. Poco dempués dexó esa ocupación y trabayó pa una compañía de pontes y una axencia publicitaria, hasta que se camudó a [[Clearwater (Florida)]], onde dio clases d'arte na JFK Junior High School. En 1964 volvió a la Western Kentucky, onde D. Russell Miller aguiyólu a dedicase a l'actuación. Tres dalgún ésitu nel llocal Alley Playhouse, Napier volvió a [[Florida]], onde siguió enseñando al empar qu'actuaba nel ambiente teatral de la comunidá, trabayando finalmente nel Clearwater's Little Theatre. Nesa dómina, amás, dedicar a otra pasión, la pintura.<ref name="Napier site" /> Tres filmar una película de camioneros, Napier escribió artículos y tomó fotografíes mientres unos años pa la revista ''Overdrive'', hasta qu'una fuelga de tresportes en 1973 fíxo-y recalar en [[Hollywood]]. Ellí, Napier hubo de vivir nel so coche nun aparcamientu, hasta que, según él, [[Alfred Hitchcock]] fíxo-y llamar, consiguiendo un contratu con [[Universal Studios]].<ref name="Napier site" /> En 1977 Napier foi escoyíu pa interpretar a Luther Sprague na serie de la [[NBC]] de xéneru [[western]] ''[[The Oregon Trail]]'', actuando xunto a [[Rod Taylor]], [[Andrew Stevens]], [[Tony Becker]], y [[Darleen Carr]]. Tamién fixo los gurníos de [[Hulk]] na serie de televisión de la década de 1970 ''[[The Incredible Hulk (serie de televisión de 1977)|The Incredible Hulk]]'' (tamién los fixo [[Ted Cassidy]]). Amás trabayó como artista convidáu na serie y nel telefilme de 1989 ''[[The Incredible Hulk Returns]]'', y foi Hammer, el archienemigo del personaxe de [[Greg Evigan]] na serie de curtia trayeutoria ''[[B. J. and the Bear]]''. Nos años ochenta collaboró na serie televisiva ''[[The A-Team]]'', nun par d'episodios de ''[[The Rockford Files]]'', y nel programa piloto de ''[[Knight Rider]]'' (1982). En 1986 Napier volvió actuar con [[Rod Taylor]] na serie ''Outlaws'', na cual interpretaba a Wolfson Lucas, y na que tamién trabayaben [[Richard Roundtree]] y [[William Lucking]]. Los almiradores de ''[[Star Trek]]'' conocen bien a Napier poles sos intervenciones nel episodiu de ''[[Star Trek: The Original Series]]'' "The Way to Eden" y nel de ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'' "Little Green Men". Ente 1997 y 2000 dio voz al Xeneral Hardcastle en ''[[Superman: la serie animada]]'', producción de [[Warner Bros.]], retomando'l papel en 2004 en ''[[Lliga de la Xusticia]]''. Napier dio voz a Duke Phillips, personaxe de la serie de la década de 1990 ''[[El críticu]]''. Dende 1997 a 2001 dio tamién voz a Zed en ''[[Homes de Negru (la serie)]]''. Amás, foi actor de voz en dellos episodios de ''[[The Simpsons]]'', y dobló al Xérif en ''[[Los calamareños]]'', en dalgunos de ,los episodios, anque-y reemplazó [[Bobby Ellerbee]]. Na sesta temporada de ''[[Curb Your Enthusiasm]]'' en 2008, fixo un pequeñu papel como un barberu qu'echa del so comerciu a [[Larry David]]. Nel ámbitu cinematográficu actuó de manera regular en películes empobinaes por [[Jonathan Demme]], ente elles ''[[The Silence of the Lambs (película)|The Silence of the Lambs]]'' y ''[[Philadelphia (película)|Philadelphia]]''. Dalgunos de los papeles más recordaos de Napier fueron el de Murdock, l'oficial d'intelixencia que dirixe a [[John Rambo]] en ''[[Rambo: First Blood Part II]]'' (1985) y el de Tucker McElroy en ''[[The Blues Brothers (película)|The Blues Brothers]]'' (1980). Napier tamién actuó nel filme d'horror de 2009 ''[[Murder World]]'', xunto a [[Scout Taylor-Compton]]. El so últimu papel pal cine foi na comedia de 2009 ''[[The Goods: Live Hard, Sell Hard]]'', xunto a [[Jeremy Piven]] y [[James Brolin]]'. Charles Napier finó en [[Bakersfield (California)]], el 5 d'ochobre de 2011, en sufriendo'l día anterior un colapsu.<ref>[http://www.nytimes.com/2011/10/07/movies/charles-napier-actor-who-played-strong-men-dies.html?_r=1 New York Times obituary]</ref>Tenía 75 años d'edá. Nun se conoz la causa exacta de la so muerte, anque en mayu de 2010 Napier recibiera tratamientu pa lluchar contra unos coágulos de les sos piernes.<ref>[http://www.hollywoodreporter.com/news/blues-brothers-actor-charles-napier-244752 Notice of Napier's death in ''The Hollywood Reporter'']</ref> Foi soterráu nel Campusantu Nacional de Bakersfield. == Filmografía == * ''[[Cherry, Harry & Raquel!]]'' (1970) * ''[[Beyond the Valley of the Dolls]]'' (1970) * ''[[The Seven Minutes]]'' (1971) * ''[[Supervixens]]'' (1975) * ''[[Handle with Care]]'' (1977) * ''[[The Blues Brothers (película)|The Blues Brothers]]'' (1980) – Tucker McElroy * ''[[Melvin y Howard]]'' (1980) * ''[[Los Dukes de Hazzard]]'' (1981) * ''The Blue and the Gray'' (1982) (miniserie) * ''Wacko'' (1982) * ''[[Knight Rider]]'' (1982) (TV) * ''[[China Lake]]'' (1983) * ''[[Swing Shift]]'' (1984) * ''[[In Search of a Golden Sky]]'' (1984) * ''[[Rambo: First Blood Part II]]'' (1985) * ''[[Instant Justice]]'' (1986) * ''Outlaws'' (1986) (TV) * ''[[Daqué selvaxe]]'' (1986) * ''[[Camping del Terrore]]'' (1987) * ''[[Deep Space]]'' (1988) * ''[[Married to the Mob]]'' (1988) * ''[[Hit List]]'' (1989) * ''[[Ernest Goes to Jail]]'' (1990) – * ''[[Miami Blues]]'' (1990) * ''[[Maniac Cop 2]]'' (1990) * ''[[The Grifters]]'' (1990) * ''[[The Silence of the Lambs (película)|The Silence of the Lambs]]'' (1991) * ''[[Loaded Weapon 1]]'' (1993) * ''[[Philadelphia (película)|Philadelphia]]'' (1993) * ''[[Body Bags]]'' (1993) (TV) * ''[[Jury Duty]]'' (1995) * ''[[3 Ninjas Knuckle Up]]'' (1995) * ''[[The Cable Guy]]'' (1996) * ''Steel'' (1997) * ''[[Austin Powers: International Man of Mystery]]'' (1997) * ''[[Superman: la serie animada]]'' (Voz) (1997) (TV) * ''[[Beloved (película)|Beloved]]'' (1998) * ''[[The Big Tease]]'' (1999) * ''[[Austin Powers: The Spy Who Shagged Me]]'' (1999) * ''[[Nutty Professor II: The Klumps]]'' (2000) * ''[[Roswell: Summer of '47]]'' (2000) (TV) - Hal Carver * ''[[Spirit: Stallion of the Cimarron]]'' (2002) – Roy (Voz) * ''[[The Manchurian Candidate (película de 2004)|The Manchurian Candidate]]'' (2004) * ''[[DinoCroc]]'' (2004) * ''[[Lliga de la Xusticia]]'' (Voz) (2004) (TV) * ''[[Los amos de Dogtown]]'' (2005) * ''[[Annapolis (película)|Annapolis]]'' (2006) * ''[[One-Eyed Monster]]'' (2008) * ''[[Murder World]]'' (2009) * ''[[The Goods: Live Hard, Sell Hard]]'' (2009) == Referencies == {{llistaref}} {{traducíu ref|en|Charles Napier (actor)}} * last=Paul|first=Louis|añu=2008|títulu=Tales From the Cult Film Trenches; Interviews with 36 Actors from Horror, Science Fiction and Exploitation Cinema|chapter=Charles Napier|pages=180–185|publisher=Wayne State University Press|location=Detroit|isbn=978-0-7864-2994-3 == Enllaces esternos == {{commonscat|Charles Napier (actor)}} * {{IMDb nome|621008|Charles Napier}} * {{memoryalpha|Charles Napier}} {{DEFAULTSORT:Napier, Charles}} {{NF|1936|2011}} [[Categoría:Persones de Kentucky]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] lrg17wdgc8ypxnm92belzu8dv0whf5l 0 58323 3709342 3708898 2022-08-18T13:43:16Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Lupita Nyong'o}} {{persona}} '''Lupita Amondi Nyong'o''' {{nym}} ye una [[actriz]], [[direutor de cine|direutora de cine]] y [[direutor de videoclips|videoclips]] [[Méxicu|mexicano]]-[[Kenia|keniana]]. Ye la cuarta actriz mexicana en ser nomada a un Óscar. Los demás n'orde cronolóxicu son: [[Katy Jurado]] para ''Broken Lanza'' (1954), [[Salma Hayek]] por ''Frida'' (2002) y [[Adriana Barraza]] por ''Babel'' (2006). Saltó a la fama en 2013 gracies a la película ''[[12 Years a Slave]]'', del direutor británicu [[Steve McQueen (direutor)|Steve Rodney McQueen]] (1969-), pola que foi aclamada pola crítica. Ganó'l [[Screen Actors Guild a la meyor actriz de repartu|Premiu SAG a la meyor actriz de repartu]] y el [[Óscar a la meyor actriz de repartu]], y foi nomada al [[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu]] y al [[BAFTA a la meyor actriz de repartu]] por dicha película, ente otros premios internacionales. == Vida == Nyong'o nació na [[Ciudá de Méxicu]], fía de refuxaos políticos d'orixe [[kenia]]nos.<ref name=Yahoo>[http://movies.yahoo.comblogsmovie-talk/12-things-know-12-years-slave-breakout-lupita-185709419.html 12 Things to Know About '12 Years a Slave' Breakout Lupita Nyong'o]</ref><ref name=CraigyFerg>{{cita episodiu |títulu=''[[The Late Late Show with Craig Ferguson]]'' |network=CBS |date=12Nov2013 |season=10 |number=1822}}</ref><ref name=":0">[[Baz Bamigboye|Bamigboye, Baz]]. [http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2413414/Fiennes-start-career-Lupita-Nyongo-female-star-hottest-movie-year.html#ixzz2fJSRPeNM "Fiennes start to a career: Lupita Nyong'o is female star of hottest movie of the year."] MailOnline. Retrieved September 6, 2013.</ref> Siguiendo la tradición del so país d'orixe de nomar a los sos fíos con base en dalgún acontecimientu relevante, los sos padres otorgar un nome mexicanu.<ref name= kimmel>{{cita episodiu |títulu= Matt LeBlanc, Lupita Nyong'o, The Frai |series= Jimmy Kimmel Live |network= ABC |date= 14 de xineru de 2014 }}</ref><ref name= williams>{{cita noticia |nome= Sally |apellíu= Williams |títulu= Lupita Nyong'o: Interview with a rising star |obra= The Guardian |fecha= 10 de xineru de 2014 |url= http://www.telegraph.co.uk/culture/film/starsandstories/10558449/Lupita-Nyongo-interview-with-a-rising-star.html }}</ref> [[Ficheru:Lupita Nyong'o Cannes 2015.jpg|thumb|right|180px|Nyong'o nos [[Cannes]] en [[2015]]]] Los padres de Nyong'o, Dorothy y Peter, dedicar a la política. Peter foi Ministru de Servicios Médicos en [[Kenia]]. La so prima, Isis Nyong'o, foi nomada como una de les muyeres más poderoses de Kenia pola revista ''[[Forbes]],'' en 2012.<ref>{{cita web|url=http://www.akilidada.org/2013/03/16/african-women-who-inspire-isis-nyongo/|títulu=African Women Who Inspire: Isis Nyong’o|fechaaccesu=23 d'ochobre de 2013|editorial=AkiliDada}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.forbes.com/sites/mfonobongnsehe/2012/06/12/africas-most-successful-women-isis-nyongo/|títulu=Africa's Most Successful Women: Isis Nyong'o|fechaaccesu=23 d'ochobre de 2013|apellíu=Nsehe|nome=Mfonobong|editorial=Forbes.com}}</ref> Nyong'o tornó a Kenia cuando tenía un añu d'edá. A los dieciséis años, Nyong'o tornó a Méxicu p'aprender español, vivió en [[Taxco de Alarcón|Taxco]], [[Guerrero]] por 7 meses. Cursó los sos estudios na [[Universidá de Nairobi]].<ref name= williams/> Nyong'o terminó los sos estudios n'[[Estaos Xuníos]], na Hampshire College, graduándose n'estudios teatrales.<ref>{{cita web|url=http://www.inmygenes.co.ke/home/index.php?/design.html|títulu=About the Director|fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|editorial=In My Xenes}}</ref> Anguaño anicia nel barriu de [[Brooklyn]] ([[ciudá de Nueva York]]) col so hermanu. == Carrera == Empezó trabayando en delles producciones como ''[[The Constant Gardener]]'', de [[Fernando Meirelles]], al llau de [[Ralph Fiennes]] y en ''The Namesake''. En 2008 collaboró nel curtiumetraxe ''East River'' de Marc Grey.<ref>Christopher Campbell, [http://www.filmschoolrejects.com/features/watch-12-years-a-slave-breakout-lupita-nyongo-in-her-filme-debut-east-river.php?utm_medium=facebook "Watch ’12 Years a Slave’ Breakout Lupita Nyong'o In Her Film Debú ‘East River’,"] [[Film School Rejects]], November 3, 2013.</ref> En 2008 tornó a Kenia y participó na televisión [[nixeria]]na cola serie ''Shuga''. Eventualmente incorporar a la Yale School of Drama, y participó en montaxes teatrales como ''[[Doctor Faustus]]'', ''Uncle Vanya'' o ''The Winter's Tale'', ente otros.<ref name=":0">[[Baz Bamigboye|Bamigboye, Baz]]. [http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2413414/Fiennes-start-career-Lupita-Nyongo-female-star-hottest-movie-year.html#ixzz2fJSRPeNM "Fiennes start to a career: Lupita Nyong'o is female star of hottest movie of the year."] MailOnline. Retrieved September 6, 2013.</ref> Darréu en graduándose de Yale, Nyong'o foi escoyida pa participar nel film ''[[12 Years a Slave]]'', del cineasta británicu [[Steve McQueen (artista)|Steve Rodney McQueen]]. El film, estrenáu en 2013, foi aclamáu pola crítica.<ref>Obenson, Tamray A. [http://blogs.indiewire.com/shadowandact/4793y850-b404-11y1-bcc4-123138165f92 "Alfre Woodard, Lupita Nyong'o Join Cast Of Steve McQueen's '12 Years A Slave' (We Have Our Patsey!)."] Indiewire. Retrieved September 19, 2013.</ref><ref>Riley, Jenelle. [http://www.backstage.com/interview/toronto-film-festival-lupita-nyongo-12-years-slave/ "Toronto Film Festival: Lupita Nyong’o on ‘12 Years a Slave.’ "] Backstage. Retrieved September 19, 2013.</ref><ref>[http://www.slantmagazine.com/house/2013/16/on-the-rise-lupita-nyong39o-the-awards-bound-breakout-of-12-years-a-slave R. Kurt Osenlund, "On the Rise: Lupita Nyong'o, the Awards-Bound Breakout of 12 Years a Slave"], ''Slant, October 16, 2013.</ref> Gracies a esto, recibió nominaciones a diversos premios como'l [[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu]] y dos nominaciones a los [[premios SAG]], incluyendo'l [[Screen Actors Guild a la meyor actriz de repartu|premiu SAG a la meyor actriz de repartu]].<ref>[http://www.vibeweekly.com/tv/140-kenyan-actress-lupita-nyong-o-gets-rave-reviews-at-hollywood-movie-premiere "Kenyan Actress Lupita Nyong'o Gets Rave Reviews At Hollywood Movie Premiere"], Vibe Weekly.</ref>Llueu, Nyong'o va participar nel próximu filme de [[Liam Neeson]]: ''Non-Stop''.<ref name= williams/> En 2014 foi escoyida como una de les cares de la campaña de branu de [[Miu Miu]], al llau d'[[Elizabeth Olsen]], [[Elle Fanning]] y [[Bella Heathcote]]. Ganadora del Óscar como Meyor Actriz Secundaria. 23 d'abril de 2014 Foi escoyida pola revista People como la muyer más llinda del mundu y quedó percima d'otres 50 escoyíes. == Filmografía == ===Películes=== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Película !! Papel !! Notes |- |rowspan="2"|[[2013]] || ''[[12 Years a Slave]]'' || Patsey || [[Premios Óscar|Óscar]] como [[Meyor Actriz de repartu]], [[2014]] |- | ''[[Non-Stop (película)|Non-Stop]]'' || Gwen || |- | [[2015]] || ''[[Star Wars Episode VII]]''|| Maz Kanata || |- |rowspan="2"|[[2016]] || ''[[The Jungle Book (película de 2015)|The Jungle Book]]''||Rakcha ([[Voz]]) || |- |''[[Cine en 2016|Queen of Katwe]]'' |Harriet Mutesi | |} == Premios y Nominaciones == === Oscars === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2014]] | [[Meyor Actriz de repartu]] || ''[[12 Years a Slave]]''|| {{Celda|Ganadora}} |} === Globos d'Oru === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2014]]||[[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu|Meyor Actriz de repartu]]||''[[12 Years a Slave]]''||{{Celda|Nomada}} |} === BAFTA === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2014]] |[[BAFTA a la meyor actriz de repartu|Meyor Actriz de repartu]] ||''[[12 Years a Slave]]''||{{Celda|Nomada}} |} === Premios del Sindicatu d'Actores === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2014]] |[[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz de repartu|Meyor Actriz de repartu]]||''[[12 Years a Slave]]''||{{Celda|Ganadora}} |- |} === Critic's Choice Movie Awards === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2014]] |Meyor Actriz de repartu||''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |- |} === Premios Satellite === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2014]]||Meyor Actriz de repartu||''[[12 Years a Slave]]''||{{Celda|Nomada}} |} === Premios Independent Spirit === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2014]] |Meyor Actriz de repartu||''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |} === Premios Gotham === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]] | Meyor Actriz Revelación||''[[12 Years a Slave]]''||{{Celda|Nomada}} |- |} === Premios Britannia === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]]|| Estrella n'ascensu||''[[12 Years a Slave]]''||{{Celda|Nomada}} |- |} === Academia Australiana de Cine y Televisión === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]] |Meyor Actriz de repartu Internacional|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Ganadora }} |- |} === Críticos de Cine d'Ohio Central === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]] |Meyor Actriz de repartu|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{celda|Ganadora}} |} === Círculu de Críticos de Cine de San Francisco === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]] |Meyor Actriz de repartu|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Nomada}} |} === Círculu de Críticos de Cine de Kansas City === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]] |Meyor Actriz de repartu|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |- |} === Círculu de Críticos de Cine de Florida === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]] |Meyor Actriz de repartu|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |- |} === Asociación de Críticos de Cine del Área de Washington DC === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]] |Meyor Actriz de repartu|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |- |} === Festival Internacional de Cine de Hamptons === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]]|| Artista Revelación|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |- |} === Sociedá de Críticos del Cine de Boston === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2014]] |Meyor Actriz de repartu|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |- |} === Sociedá de Críticos de Cine de Detroit === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]] |Meyor Actriz de repartu|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Nomada}} |- |} === Sociedá de Críticos de San Diego === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]] |Meyor Actriz de repartu|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Nomada}} |- |} === Asociación de críticos de cine d'Austin === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Añu ! Categoría ! Trabayu ! Resultáu |- |[[2013]] | Meyor Actriz de repartu | ''[[12 Years a Slave]]'' | {{celda|Ganadora}} |} === Asociación de Críticos del cine de Los Angeles === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Trabayu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]] |Meyor actriz de repartu|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |- |} === Asociación de Críticos de Cine de Toronto === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Candidatu''' || '''Resultáu''' |- |[[2013]] |Meyor Actriz de repartu|| ''[[12 Years a Slave]]'' ||{{celda|Ganadora}} |- |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{NF|1983||Nyong'o, Lupita}} [[Categoría:Actores y actrices de cine de Méxicu]] [[Categoría:Actores y actrices de Kenia]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz de repartu]] [[Categoría:Persones de Ciudá de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7s0su2g6h90zq24b9sjuhk2denufawc 0 58333 3709299 3656799 2022-08-18T13:39:03Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Dylan O'Brien}} {{persona}} '''Dylan O'Brien''' {{nym}} ye un [[actor]] d'[[Estaos Xuníos]]. Ye mayormente conocíu pol so rol como Stiles Stilinski na serie de televisión ''[[Teen Wolf (serie de televisión de 2011)|Teen Wolf]]'' y Thomas na película ''[[The Maze Runner (película)|The Maze Runner]]'' (2014). Amás d'ello, protagonizó ''[[The First Time (película de 2012)|The First Time]]'' (2012) y coprotagonizado ''High Road'' (2012) y ''[[The Internship]]'' (2013).<ref name="IMDb">{{cita web|url=https://www.imdb.com/name/nm3729721/bio|títulu=Dylan O'Brien biography|fechaaccesu=31 de xunetu de 2014|obra=[[IMDb]]|idioma=inglés}}</ref> Dylan creció hasta los dolce años en [[Nueva Jersey]], específicamente nel [[Conceyu de Springfield (condáu de Union, Nueva Jersey)|Conceyu de Springfield]], hasta que la so familia decidió camudase a [[Formosa Beach]], [[California]]. Ellí, graduar na [[Mira Mariña High School]] ya intentó estudiar comentarismo de deportes la [[Universidá de Siracusa]], pero abandonó la carrera pa camudase a [[Los Angeles]] y dedicase a la so carrera actoral. Darréu, empezó a faer videos en [[YouTube]] y foi afayáu por unu de los productores de ''Teen Wolf'', quien-y ufiertó'l rol protagonista de Scott McCall, pero Dylan finalmente desenvolvió'l de Stiles Stilinski.<ref name="biop"/><ref name="IMDb"/> En 2014, protagonizó la película ''[[The Maze Runner (película)|The Maze Runner]]'' col papel de Thomas. Dichu filme convertir nun ésitu en taquilla al recaldar más de 340 millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]]. Gracies a ello, [[20th Century Fox]] anunció una secuela llamada ''[[Maze Runner: The Scorch Trials]]'', onde Dylan asumiría nuevamente'l rol protagonista. Per otra parte, l'actor ye un [[filántropu]] activu de los derechos [[LGBT]]. Ente les sos reconocencies, ganó un premiu especial nel [[Festival de Cine de Giffoni]], según el premiu al actor revelación nos [[Young Hollywood Awards]] de 2014.<ref name="fest">{{cita web|url=http://www.shineon-media.com/2014/07/21/dylan-obrien-brings-the-maze-runner-to-the-giffoni-film-festival/|títulu=Dylan O'Brien Brings 'The Maze Runner' to the Giffoni Film Festival|fecha=21 de xunetu de 2014|fechaaccesu=31 de xunetu de 2014|obra=Shine On Media|idioma=inglés}}</ref><ref name="young">{{cita web|url=http://hollywoodlife.com/2014/07/28/dylan-obrien-wins-breakthrough-actor-award-young-hollywood-awards-2014/|títulu=Dylan O'Brien Wins Breakthrough Actor At Young Hollywood Awards|fecha=28 de xunetu de 2014|fechaaccesu=31 de xunetu de 2014|obra=Hollywood life|idioma=inglés|autor=Avery Thompson}}</ref> Tamién ganó como meyor villanu nos [[Teen Choice Awards]] pol so doble papel como Stiles Stilinski na tercer temporada de ''Teen Wolf''.<ref name="tca">{{cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/teen-choice-awards-2014-winners-724423|títulu=Teen Choice Awards: The Complete Winners List|fecha=10 d'agostu de 2014|fechaaccesu=15 de febreru de 2015|obra=Hollywood Reporter|idioma=inglés|autor=Kimberly Nordyke}}</ref> Esta actuación según ciertos especialistes, tuvo de ser consideraba pa los [[Premios Emmy]].<ref name="emmy"/> Dende 2012, l'actor caltuvo una rellación amorosa cola actriz d'Estaos Xuníos [[Britt Robertson]].<ref name="britt"/> == Biografía y carrera como actor == [[Ficheru:Dylan O'Brien.jpg|thumb|right|210px|Dylan O'Brien na [[alfombra colorada]] de los [[Saturn Awards]] de 2011.]] === 1991-2011: Primeros años y entamos como actor en ''Teen Wolf'' === Dylan O'Brien nació'l [[26 d'agostu]] de [[1991]] en [[Nueva York]], [[Estaos Xuníos]], fíu de Patrick O'Brien, un [[cineasta]], y [[Lisa Rhodes]], una [[actriz]], tamién hermanu menor de Julia O'Brien. Tien ascendencia [[Irlanda|irlandesa]] pol so padre y [[Italia|italiana]], [[Reinu Xuníu|británica]] y [[España|española]] pola so madre. A curtia edá, Dylan y la so familia camudar a [[Nueva Jersey]], onde creció nel [[Conceyu de Springfield (condáu de Union, Nueva Jersey)|Conceyu de Springfield]] hasta los dolce años; más tarde, la so familia decidió camudase nuevamente, esta vegada a [[Formosa Beach]], [[California]]. Nel 2009 graduóse na [[Mira Mariña High School]] y entamó estudiar na [[Universidá de Siracusa]] esi mesmu añu pa llograr un títulu como comentarista de deportes. Tamién entamó estudiar [[cinematografía]] como'l so padre, pero dexó la universidá pa camudase a [[Los Angeles]], California, en busca d'oportunidaes pa la so carrera actoral. Mientres esi tiempu, realizaba curtiumetraxes y videos caseros, que yeren publicaos por él na so cuenta de [[YouTube]]; n'unu d'estos particularmente, Dylan apaecía cantando la tema «[[Wannabe (cantar)|Wannabe]]» de les [[Spice Girls]].<ref name="biop">{{cita web|url=https://celebrity.yahoo.com/news/dylan-obrien-5-things-know-maze-runner-star-140500874-us-weekly.html|títulu=Dylan O'Brien: 5 Things to Know About The Maze Runner Star|fecha=25 de setiembre de 2014|fechaaccesu=9 de xineru de 2015|obra=Yahoo!|idioma=inglés}}</ref> Rápido, dichu videu volvióse [[Videu viral|viral]] na rede y dexó al actor ser afayáu por unu de los productores de [[MTV]], quien-y ufiertó'l papel de Scott McCall pa la serie de televisión ''[[Teen Wolf (serie de televisión de 2011)|Teen Wolf]]'', anque finalmente terminaría desenvolviendo'l papel de Stiles Stilinski, pol cual amosara mayor interés. Esi mesmu añu, protagonizaría'l curtiumetraxe ''Charlie Brown: Blockhead's Revenge'' sol rol protagonista de Charlie Brown.<ref name="IMDb"/> === 2012-actualidá: ''The Maze Runner'' y reconocencia internacional === Mientres el primer descansu de temporada de ''Teen Wolf'', Dylan participó na película ''High Road'' en 2012 como Jimmy, y más tarde protagonizó'l filme [[Cine independiente|independiente]] ''[[The First Time (película de 2012)|The First Time]]'' col rol de Dave Hodgman; nel rodaxe, conoció al so actual pareya, l'actriz d'Estaos Xuníos [[Britt Robertson]], quien tamién ye protagonista.<ref name="IMDb"/><ref name="britt">{{cita web|url=http://www.teen.com/2013/09/19/celebrities/celebrity-news-roundup/dylan-obrien-britt-robertson-dating-tomorrowland-set/|títulu=From Our BFFs: Dylan O'Brien Visits GF Britt Robertson on 'Tomorrowland' Set|fecha=19 de setiembre de 2013|fechaaccesu=31 de xunetu de 2014|obra=Teen.com|idioma=inglés|autor=Kaitlin Cubria}}</ref> Nel 2013, apaecería n'otres series de televisión como ''First Dates with Toby Harris'' y ''New Girl'', según na película ''[[The Internship]]''.<ref name="IMDb"/> N'abril del mesmu añu, Dylan fizo una audición pal papel protagonista de Thomas na película ''[[The Maze Runner (película)|The Maze Runner]]'', adautación cinematográfica de la [[The Maze Runner|novela homónima]] escrita por [[James Dashner]], resultando escoyíu.<ref>{{cita web|url=http://www.hypable.com/2013/04/18/the-maze-runner-movie-cast-dylan-obrien-thomas/|títulu='Teen Wolf' star Dylan O'Brien to star in 'The Maze Runner' movie|fecha=23 de mayu de 2013|fechaaccesu=31 de xunetu de 2014|obra=Hypable|idioma=inglés|autor=Andrew Sims}}</ref> En xineru 2014, Dylan foi consideráu xunto a otros actores como [[Ezra Miller]] y [[Chace Crawford]] pa interpretar a Jonathan Morgenstern na película ''Cazadores de solombres: Ciudá de cenices'', pero'l proyeutu nunca se concretó.<ref>{{cita web|url=http://www.teen.com/2014/01/09/movies/mortal-instruments-dylan-obrien-casting/|títulu=The Internet Reacts to the (Possible) Casting of Dylan O'Brien in TMI|fecha=9 de xineru de 2014|fechaaccesu=5 d'abril de 2015|obra=Teen|idioma=inglés|autor=Kaitlin Cubria}}</ref><ref>{{cita web|url=http://au.ibtimes.com/mortal-instruments-city-ashes-dylan-o-brien-ezra-miller-role-jonathan-morgenstern-filming-begins#.Us6LDlkzEm8|títulu='The Mortal Instruments: City of Ashes' Dylan O' Brien and Ezra Miller for the Role of Jonathan Morgenstern as filming Begins on the Movie Adaptation|fecha=9 de xineru de 2014|fechaaccesu=5 d'abril de 2015|obra=International Business Times|idioma=inglés|autor=Cornelia Clutton}}</ref> Per otra parte, mientres la tercer temporada de ''Teen Wolf'', l'actor amás d'interpretar a Stiles, tuvo d'interpretar a un [[Nogitsune]] coles mesmes, lo cual representaba un cambéu drásticu de la comedia al terror. Al respeutu, comentó nuna entrevista pa TV Line que nun taba seguru de si aceptar el papel o non, y añedió: {{cita|«Tou ye cuestión d'aprender, crecer y enfrentate a ti mesmu. Probar coses nueves y espandite [...] Foi un gran retu pa mi y taba bastante asustáu de primeres. Tienes que dir por ello, y por eso ye qu'amo actuar; fixo facer frente a los mios mieos ya intentar coses que de normal me faen sentir incómodu».<ref name="emmy">{{cita web|url=http://www.beautyworldnews.com/articles/10475/20140716/teen-wolf-season-4-cast-member-dylan-obrien-emmy-nominations-snub-2014-mtv-star-causes-twitter-uproar-after-performance-as-stiles-in-season-3b-is-not-recognized-for-award.htm|títulu='Teen Wolf' Season 4 Cast Member Dylan O'Brien Emmy Nominations Snub 2014: MTV Star Causes Twitter Uproar After Performance as Stiles in Season 3B is Not Recognized for Award|fecha=16 de xunetu de 2014|fechaaccesu=6 d'avientu de 2014|obra=Beauty World News|idioma=inglés|autor=Cortney Drakeford}}</ref>|}} [[Ficheru:Dylan O'Brien (13925858186).jpg|thumb|left|270px|Dylan O'Brien na conferencia de prensa de ''[[The Maze Runner (película)|The Maze Runner]]'' nel [[WonderCon]] de 2014 lleváu a cabu en [[Anaheim]], [[California]].]] La doble actuación recibió l'aclamación crítica y según especialistes, foi'l momentu indicáu del actor pa «rellumar».<ref>{{cita web|url=http://www.enstarz.com/articles/34551/20140307/teen-wolf-season-3-will-stiles-momentarily-break-past-the-nogitsune-in-de-void-poll-dylan-obrien-talks-keeping-stilinskis-humor-videu.htm|títulu='Teen Wolf' Season 3: Will Stiles Momentarily Break Past The Nogitsune In 'De-Void' (POLL), Dylan O'Brien Talks Keeping Stilinski's Humor (VIDEO)|fecha=7 de marzu de 2014|fechaaccesu=6 d'avientu de 2014|obra=EN Stars|idioma=inglés|autor=Vanessa Frith}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.hollywood.com/news/tv/56777942/teen-wolf-season-3b-is-dylan-o-brien-s-time-to-shine|títulu='Teen Wolf' Season 3B Is Dylan O'Brien's Time to Shine|fecha=13 de febreru de 2014|fechaaccesu=6 d'avientu de 2014|obra=Hollywood.com|idioma=inglés|autor=Molly Freeman}}</ref> Dellos medios consideraron a Dylan como un fuerte candidatu pa ser nomáu a los [[Premios Emmy]]. Sicasí, l'actor nun recibió nenguna nominación, lo cual xeneró ciertu discutiniu ente'l públicu. Dellos espertos afirmaron que al ser una serie de [[MTV]], ''Teen Wolf'' difícilmente podría ser considerada pa dichos premios.<ref name="emmy"/> Sicasí, nos [[Teen Choice Awards]] de 2014, l'actor alzar col gallardón de meyor villanu.<ref name="tca"/> Igualmente, llogró una reconocencia especial nel [[Festival de Cine de Giffoni]].<ref name="fest"/> Darréu, el 19 de setiembre, ''The Maze Runner'' estrenó en cines y rápido convirtióse nun ésitu en taquilla al recaldar más de 340 millones dólares.<ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=mazerunner.htm|títulu=The Maze Runner - Box Office Mojo|fecha=19 de setiembre de 2014|fechaaccesu=4 d'avientu de 2014|obra=[[Box Office Mojo]]|idioma=inglés}}</ref> La so actuación na película facer acreedor del premiu al actor revelación nos [[Young Hollywood Awards]].<ref name="young"/> Gracies al ésitu del filme, [[20th Century Fox]] anunció una secuela qu'estrenaría en setiembre de 2015, ''[[Maze Runner: The Scorch Trials]]'', onde Dylan asumiría nuevamente'l rol protagonista de Thomas.<ref>{{cita web|url=http://www.buzzfeed.com/jarettwieselman/a-maze-runner-sequel-is-already-in-pre-production|títulu=A "Maze Runner" Sequel Is Already In Pre-Production|fecha=4 de setiembre de 2014|fechaaccesu=4 d'avientu de 2014|obra=Buzzfeed|idioma=inglés|autor=Jarett Wieselman}}</ref> Les grabaciones empezaron en [[Nuevu Méxicu]] el mesmu mes d'estrenu de ''The Maze Runner'' y remataron en xineru de 2015.<ref>{{cita web|url=http://www.buzzfeed.com/jarettwieselman/a-maze-runner-sequel-is-already-in-pre-production#.vaM3AnNvZ|títulu=A "Maze Runner" Sequel Is Already In Pre-Production|fecha=4 de setiembre de 2014|fechaaccesu=5 de xineru de 2015|obra=Buzzfeed|idioma=inglés|autor=Jarett Wieselman}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.hypable.com/the-maze-runner-sequel-the-scorch-trials-wraps-filming/?utm_medium=twitter|títulu='The Maze Runner' sequel 'The Scorch Trials' officially wraps filming|fecha=29 de xineru de 2015|fechaaccesu=29 de xineru de 2015|obra=Hypable|idioma=inglés|autor=Brook Wentz}}</ref> A finales de 2014, [[Sony Pictures]] confirmó que realizaría un ''[[reboot]]'' de la película ''[[The Amazing Spider-Man (película de 2012)|The Amazing Spider-Man]]'' (2012), onde sicasí, l'actor [[Andrew Garfield]] nun retomaría'l rol protagonista de [[Spider-Man]].<ref>{{cita web|url=http://au.ibtimes.com/andrew-garfield-out-tobey-maguire-peter-parker-amazing-spider-man-3-report-1400783|títulu=Andrew Garfield Out, Tobey Maguire As Peter Parker In 'The Amazing Spider-Man 3' -- Report|fecha=17 d'avientu de 2014|fechaaccesu=5 d'abril de 2015|obra=International Business Time|idioma=inglés|autor=Tanya Diente}}</ref> Tres la noticia, la prensa empezó a especular quién podríen ser los posibles meyores candidatos, la mayoría coincidiendo que Dylan y [[Logan Lerman]] seríen perfectos pa desenvolver al personaxe, principalmente pola edá de dambos y el so ésitu en ''The Maze Runner'' y ''[[Percy Jackson & the Olympians: The Lightning Thief]]'', respeutivamente.<ref>{{cita web|url=http://screenrant.com/marvel-spider-man-reboot-dylan-obrien-logan-lerman/|títulu=Spider-Man: Dylan O'Brien & Logan Lerman Being Eyed for MCU Reboot|fechaaccesu=5 d'abril de 2015|obra=Screen Rant|idioma=inglés|autor=Ben Moore}}</ref> En febreru de 2015, dellos medios confirmaron que Dylan fuera escoyíu como'l nuevu Spider-Man, con aparentes declaraciones de Sony, onde se dicía que l'actor diera «l'audición de la so vida».<ref>{{cita web|url=http://whateveraspidercan.com/2015/03/02/dylan-obrien-confirmed-new-spider-man-reddit/|títulu=Dylan O'Brien confirmed as new Spider-Man ... by Reddit|fechaaccesu=5 d'abril de 2015|obra=Whatever A Spider Can|idioma=inglés|autor=Daniel Wood}}</ref> Sicasí, selmanes más tarde, en recibiendo una llamada de los sos amigos eufóricos pola noticia, Dylan ufiertó una entrevista onde aseguró que nin siquier se-y ufiertó xunise al proyeutu; sicasí, manifestó que sí taba interesáu en desenvolver el papel: {{cita|«Ye falagador. Nun ye daqué polo que me gustaría ilusioname, yá que sé que nun oyí falar d'ello dende un puntu de vista profesional. Siempres quixi interpretar a [[Peter Parker]], obviamente. Siento, como cualesquier otru actor de la mio edá, que ye daqué grande. Y que sea llanzáu'l mio nome xuntu al de Logan Lerman tamién ye de lo más xenial. Piensu qu'esi mozu ye a cencielles fantásticu. Ye, yá sabes, supongo que vamos ver si nin siquier llegó a oyer daqué al respeutu. Pero gracies Internet por dame falses esperances».<ref>{{cita web|url=http://es.ign.com/movie/91607/news/dylan-obrien-desmiente-ser-el-proximo-spider-man|títulu=DYLAN O'BRIEN DESMIENTE SER EL PRÓXIMU SPIDER-MAN|fecha=5 de marzu de 2015|fechaaccesu=5 d'abril de 2015|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|autor=Isaac Hernandez}}</ref>|}} Per otru llau, depués de la baxa receición de la película ''[[Cazadores de solombres: Ciudá de güesu]]'' (2013), adautación cinematográfica del primer llibru de la saga de ''[[Cazadores de solombres]]'' escrita por [[Cassandra Clare]], confirmóse que se realizaría una serie de televisión. N'abril de 2015, confirmóse que [[Robert Sheehan]] nun retomaría'l papel de Simon Lewis, que desenvuelve na mentada película. Posterior a ello, Dylan y los actores [[Devon Bostick]] y [[Ian Nelson (actor nacíu en 1995)|Ian Nelson]] fueron escoyíos por almiradores de la saga y la prensa polo xeneral como los favoritos p'adoptar dichu rol.<ref>{{cita web|url=http://www.meltyfan.it/shadowhunters-dylan-o-brien-devon-bostick-ian-nelson-chi-e-il-simon-perfetto-a154335.html|títulu=Shadowhunters: Dylan O'Brien, Devon Bostick, Ian Nelson, chi è il Simon perfetto?|fecha=3 d'abril de 2015|fechaaccesu=5 d'abril de 2015|obra=Melty|idioma=italianu}}</ref> El 12 d'abril, l'actor ganó trés de los sos cuatro nominaciones nos [[MTV Movie Awards]] como actor revelación, meyor héroe y meyor engarradiella (compartíu con [[Will Poulter]]), onde recibió más d'ocho millones de votos al so favor.<ref name="MMA"/> Dichos gallardones convertir nel mayor ganador de la nueche, xuntu cola actriz [[Shailene Woodley]], quien tamién recibió trés.<ref>{{cita web|url=https://www.rickey.org/2015-mtv-movie-awards-winners-list-shailene-woodley-and-dylan-obrien-sweep/279405/|títulu=2015 MTV Movie Awards Winners List: Shailene Woodley And Dylan O'Brien Sweep|fecha=13 d'abril de 2015|fechaaccesu=13 d'abril de 2014|obra=Rickey|idioma=inglés|autor=Nick Roman}}</ref> Díes dempués, confirmóse que Dylan xunir al repartu de ''Deepwater Horizon'', filme basáu nel accidente que sufrió la [[plataforma petrolífera]] [[Deepwater Horizon|homónima]], onde interpretaría'l rol de Caleb Holloway, el sobreviviente más nuevu.<ref>{{cita web|url=http://za.ign.com/deepwater-horizon/89944/news/kurt-russell-dylan-obrien-join-mark-wahlberg-in-de|títulu=KURT RUSSELL, DYLAN O'BRIEN JOIN MARK WAHLBERG IN DEEPWATER HORIZON|fecha=14 d'abril de 2015|fechaaccesu=14 d'abril de 2015|obra=IGN Africa|idioma=inglés|autor=Rachel Paxton}}</ref> Previu al estrenu de la quinta temporada de ''Teen Wolf'', l'actor comentó que posiblemente sería'l final de la serie, y pollo dellos de los actores principales del repartu yá taben empezando a buscar nueves oportunidaes.<ref>{{cita web|url=http://moviepilot.com/posts/2015/04/14/can-teen-wolf-be-saved-dylan-o-brian-gives-answers-2856366?lt_source=external,manual,manual|títulu=Can Teen Wolf be Saved? Dylan O'Brian gives answers|fecha=13 d'abril de 2015|fechaaccesu=14 d'abril de 2015|obra=Movie Pilot|idioma=inglés|autor=Tyler Callaway}}</ref> El 18 d'abril, 20th Century Fox retrasó'l llanzamientu de ''The Maze Runner: Death Cure'' hasta'l 17 de febreru de 2017 por cuenta de que'l filme nun sería estremáu en dos películes, como se vieno faciendo con otres noveles finales como ''[[Mockingjay]]'', ''[[Leal (novela)|Leal]]'', ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows]]'' y ''[[Breaking Dawn]]''.<ref>{{cita web|url=http://www.elmulticine.com/noticies2.php?orde=462192|títulu=El Corredor del Llaberintu 3 va estrenar en 2017 y nun se va estremar en dos partes|fecha=18 d'abril de 2015|fechaaccesu=18 d'abril de 2015|obra=El Multicine|autor=David Ackerman}}</ref><ref>{{cita web|url=http://collider.com/maze-runner-3-the-death-cure-release-date-2017/|títulu=MAZE RUNNER: THE DEATH CURE Set for 2017 Release; Miraculously Not Being Split into Two Movies|fecha=18 d'abril de 2015|fechaaccesu=18 d'abril de 2015|obra=Collider|idioma=inglés|autor=Adam Chitwood}}</ref> == Filantropía == Amás de ser actor, Dylan O'Brien ye un [[filántropu]] activu, especialmente de los derechos [[LGBT]]. Xuntu al repartu de ''[[Teen Wolf (serie de televisión de 2011)|Teen Wolf]]'', xunir a la campaña [[NOH8]] en protesta de la [[Proposición 8 (California)|proposición 8]] de [[California]], que prohibe'l [[matrimoniu ente persones del mesmu sexu]] en dichu estáu.<ref>{{cita web|url=http://act.mtv.com/posts/some-good-news-teen-wolf-finale-means-more-time-for-the-stars-to-give-back/|títulu='Teen Wolf' Finale Means More Time For The Stars To Give Back|fecha=24 de marzu de 2014|fechaaccesu=5 de xineru de 2015|obra=MTV|idioma=inglés|autor=Claire Biggs}}</ref> Igualmente, xunióse xuntu col so meyor amigu [[Tyler Posey]] al #MTVSpiritDay, proyeutu caritativu contra'l ''[[bullying]]'', especialmente escontra persones [[homosexual]]es.<ref>{{cita web|url=http://act.mtv.com/posts/mtv-stars-2013-spirit-day/|títulu=MTV Stars Show Their Spirit For What Else?! #SpiritDay (GIF)|fecha=17 d'ochobre de 2013|fechaaccesu=5 de xineru de 2015|obra=MTV|idioma=inglés|autor=Alexis Tirado}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.glaad.org/blog/mtv-and-its-stars-rock-spiritday|títulu=MTV and its stars rock #SpiritDay|fecha=17 d'ochobre de 2013|fechaaccesu=5 de xineru de 2015|obra=GLAAD|idioma=inglés|autor=Alexandra Bolles}}</ref> N'avientu de 2014, Dylan xunir xunto a la so compañera de repartu de ''[[The Maze Runner (película)|The Maze Runner]]'', [[Kaya Scodelario]], al [[The Thirst Project]], esfuerciu caritativu que busca facilitar a les persones n'[[África]] l'accesu al [[agua potable]].<ref>{{cita web|url=http://www.fan2.fr/dylan-o-brien-et-kaya-scodelario-ensemble-pour-la-bonne-cause-a368029.html|títulu=Dylan O'Brien et Kaya Scodelario ensemble pour la bonne cause|fecha=5 de xineru de 2015|fechaaccesu=5 de xineru de 2015|obra=Fan 2|idioma=francés|autor=Melina Vankin}}</ref> == Filmografía == [[Ficheru:Tyler Posey, Dylan O'Brien WonderCon 2013.jpg|right|250px|thumb|Dylan O'Brien al pie del so meyor amigu y compañeru de repartu en ''[[Teen Wolf (serie de televisión de 2011)|Teen Wolf]]'', [[Tyler Posey]], nel [[WonderCon]] de 2013.]] {| class="wikitable sortable" |+ Televisión |- ! Añu ! Títulu ! Rol ! class="unsortable" | Notes |- | 2011–presente || ''[[Teen Wolf (serie de televisión de 2011)|Teen Wolf]]'' || [[Personaxes de Teen Wolf (serie de televisión de 2011)#Stiles Stilinski|"Stiles" Stilinski]] || Repartu principal |- | rowspan=2| 2013 || ''First Dates with Toby Harris'' || Peter ||1 episodiu: «Roommates» |- | ''[[New Girl]]'' || The Guy ||1 episodiu: «Virgins» |- |} {| class="wikitable sortable" |+ Cine |- ! Añu ! Títulu ! Rol ! class="unsortable" | Notes |- | 2011 | ''Charlie Brown: Blockhead's Revenge'' | Charlie Brown | Curtiumetraxe |- | rowspan=2| 2012 | ''[[High Road (película)|High Road]]'' | Jimmy | Coprotagonista |- | ''[[The First Time (película de 2012)|The First Time]]'' | Dave Hodgman | Protagonista |- | 2013 | ''[[The Internship]]'' | Stuart Twombly | Coprotagonista |- | 2014 | ''[[The Maze Runner (película)|The Maze Runner]]'' | rowspan="2"|Thomas | rowspan="2"|Protagonista |- | 2015 | ''[[Maze Runner: The Scorch Trials]]'' |- | 2016 | ''Deepwater Horizon'' | Caleb Holloway | rowspan="2"|Postproducción |- | 2017 | ''Maze Runner: The Death Cure'' | Thomas |- |} == Premios y nominaciones == {| {{tablaguapa}} style="table-layout: fixed;" width=80% style="text-align:center;" |- !width="5%"| Añu !width="20%"| Premiación !width="15%"| Nomáu por !width="40%"| Categoría !width="5%"| Resultáu !width="2%"| Ref. |- | 2013 | [[Young Hollywood Awards]] | rowspan="4"|''[[Teen Wolf (serie de televisión de 2011)|Teen Wolf]]'' | Meyor repartu <small>(compartíu col repartu de ''Teen Wolf'')</small> |style="background-color: #CFC"|Ganador |<ref>{{cita web|url=http://h3allaccess.com/happening/?p=93|títulu=And the Winners Are… 15th Annual Young Hollywood Awards|fechaaccesu=28 de mayu de 2014|obra=H3 Allaccess|idioma=inglés}}</ref> |- | rowspan="5"|2014 | [[Giffoni Film Festival]] | Reconocencia especial |style="background-color: #CFC"|Ganador |<ref name="fest"/> |- | [[Shorty Awards]] | Meyor actor |style="background-color: #FDD"|Nomáu |<ref>{{cita web|url=http://shortyawards.com/category/6th/actor|títulu=Shorty Awards - Best Actor|fechaaccesu=6 d'avientu de 2014|fecha=2014|idioma=inglés |fechaarchivu=6 d'avientu de 2014|urlarchivu=http://archive.is/jUxvA}}</ref> |- | [[Teen Choice Awards]] | Meyor villanu |style="background-color:#CFC"|Ganador |<ref name="tca"/> |- | Young Hollywood Awards | rowspan="9"|''[[The Maze Runner (película)|The Maze Runner]]'' | rowspan="2"|Actor revelación |style="background-color: #CFC"|Ganador |<ref name="young"/> |- | [[NewNowNext Awards]] |style="background-color: #FDD"|Nomáu |<ref>{{cita web|url=http://www.thebacklot.com/logo-2014-newnownext-awards-list-of-winners/12/2014/|títulu=Logo TV's 2014 NewNowNext Award Winners1|fecha=2 d'avientu de 2014|fechaaccesu=3 d'avientu de 2014|obra=The Backlot|idioma=inglés|autor=Dennis Ayers}}</ref> |- | rowspan="8"| 2015 | [[Melty Future Awards]] | Home internacional del añu (actor) |style="background-color: #CFC"|Ganador |<ref>{{cita web|url=http://www.melty.fr/melty-future-awards-2015-dylan-o-brien-remporte-le-prix-special-international-masculin-a375930.html|títulu=melty Future Awards : Dylan O'Brien remporte le prix Spécial International Masculin 2015 !|fecha=28 de xineru de 2015|fechaaccesu=29 de xineru de 2015|obra=Melty|idioma=francés|autor=Anne-Sophie Laiguillon}}</ref> |- | rowspan="4"|[[MTV Movie Awards]] | Meyor actuación de mieu |style="background-color:#FDD"|Nomáu | rowspan="4"|<ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/2095540/mtv-movie-awards-nominations-2015/|títulu=Here Are Your 2015 MTV Movie Awards Nominees|fecha=4 de marzu de 2015|fechaaccesu=4 de marzu de 2015|obra=MTV|idioma=inglés|autor=Kase Wichman}}</ref><br /><ref name="MMA">{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/2130989/dylan-obrien-movie-awards-wins/|títulu=Dylan O'Brien Is A Three-Time Winner At The Movie Awards And We Can't Even|fecha=12 d'abril de 2015|fechaaccesu=12 d'abril de 2015|obra=MTV|idioma=inglés|autor=Crystal Bell}}</ref> |- | Actor revelación |style="background-color: #CFC"|Ganador |- | Meyor héroe |style="background-color:#CFC"|Ganador |- | Meyor engarradiella <small>(compartíu con [[Will Poulter]])</small> |style="background-color: #CFC"|Ganador |- |rowspan="3"|Teen Choice Awards |Meyor actor de película d'aición/aventura |style="background-color:#FDD"|Nomáu |rowspan="3"|<ref>{{cita web|url=https://archive.is/QgZXz|títulu=WAVE 1 NOMINEES!|fecha=5 de xunu de 2015|fechaaccesu=8 de xunu de 2015|obra=[[Fox]]|idioma=inglés}}</ref><ref name="TCA2015">{{cita web|url=http://www.fox.com/teen-choice/article/winners-of-%E2%80%9Cteen-choice-2015%E2%80%9D-announced|títulu=WINNERS OF TEEN CHOICE 2015 ANNOUNCED|fecha=16 d'agostu de 2015|fechaaccesu=16 d'agostu de 2015|obra=FOX|idioma=inglés}}</ref> |- |Meyor química en película <small>(compartíu con [[Thomas Brodie-Sangster]])</small> |style="background-color: #FDD"|Nomáu |- |''Teen Wolf'' |Meyor roba escenes |style="background-color: #CFC"|Ganador |- |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{IMDb nome|3729721}} * {{Twitter|dylanobrien}} (n'inglés). {{NF|1991||O'Brien, Dylan}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Nueva York]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tmi45fm3nr0mlrqto8mktckp5pdwdgk 0 58384 3709928 3617622 2022-08-19T09:27:10Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Leland Orser}} {{persona}} '''Leland Jones Orser''' (n. [[6 d'agostu]] de [[1960]]) ye un actor de cine y televisión d'[[Estaos Xuníos]]. Ye un actor de repartu meyor conocíu por faer papeles como trastornado, psicóticu y dexeneráu. Tuvo pequeños roles en munches películes y shows de televisión. == Carrera == Orser fixo'l so debú en televisión en 1991, nel show ''Gabriel's Fire''. Los sos siguientes papeles fueron pequeñes apaiciones en ''[[The Golden Girls]]'', ''[[Cheers]]'', ''[[L.A. Law]]'', ''[[The X-Files]]'', ''[[NYPD Blue]]'', ''[[Law & Order: Special Victims Unit|Law and Order: SVU]]'' y ''[[CSI: Crime Scene Investigation]]''. En 1999 tuvo'l papel principal nun capítulu de la serie ''[[Más allá de la llende]]'', un rol aparentemente escritu pol guionista Eric Saltzgaber especialmente pa Orser. El siguidores de ''[[Married... with Children]]'' recordar pola so actuación como convidáu interpretando a un cínicu direutor de publicidaes. Participó en munches películes populares. En 1995 apaeció en ''[[Se7en]]'' de [[David Fincher]], faciendo'l papel del arrestáu nel motel, una de les víctimes del pecáu de la [[lluxuria]]. En 1997 fixo'l papel de Larry Purvis en ''[[Alien: Resurrección]]'', una de les víctimes infestaes esperimentalmente. En 1998 tuvo un papel na superexitosa ''[[Saving Private Ryan]]'', dirixida por [[Steven Spielberg]], interpretando al traumatizáu pilotu d'un planiador baltáu. Interpretó al antogonista Richard Thompson nel thriller ''[[The Bone Collector]]''. En 2002 apaeció en ''[[Pearl Harbor (película)|Pearl Harbor]]'' como un mancáu salváu pol personaxe de [[Kate Beckinsale]]. En 2003 tuvo un papel na adautación filmica del cómic ''[[Daredevil (película)|Daredevil]]''. Orser tamién actuó nes series de ''[[Star Trek]]'', interpretando dos papeles distintos en dos episodios de ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]''. Amás ye un holograma homicida nun episodiu de ''[[Star Trek: Voyager]]''. Más tarde tuvo otru papel nun episodiu de ''[[Star Trek: Enterprise]]''. Ente 2004 y 2009 interpretó al Xefe de Ciruxía, el [[Personaxes de ER|Dr. Lucien Dubenko]], un personaxe habitual na serie ''[[ER (serie de televisión)|ER]]''. == Vida privada == Dende 1987 a 1989, Orser tuvo casáu cola actriz [[Roma Downey]]; anguaño ta casáu cola actriz [[Jeanne Tripplehorn]] y tien un fíu con ella. == Filmografía == === Películes === *''[[Taken 3]]'' (2015) .... Sam *''[[The Guest]]'' (2014) *''[[The Gambler (película)|The Gambler]]'' (2014) *''[[Taken 2]]'' (2012) .... Sam *''[[Lloma (película)|Lloma]]'' (telefilme, 2011) *''[[Morning (película)|Morning]]'' (2010) .... Mark *''[[Pleading Guilty]]'' (telefilme, 2010) .... Bert Kamin *''[[Give 'em Hell, Malone]]'' (2009) .... Murphy *''[[Taken (película)|Taken]]'' (2008) .... Sam *''[[El bon alemán]]'' (2006) .... Bernie *''[[Homeland Security]]'' (telefilme, 2004) .... Sol Binder *''[[Twisted (película)|Twisted]]'' (2004) .... Edmund Cutler *''[[Runaway Jury]]'' (2003) .... Lamb *''[[Daredevil (película)|Daredevil]]'' (2003) .... Wesley Owen Welch *''[[Confidence (película de 2003)|Confidence]]'' (2003) .... Lionel Dolby *''[[Brother's Keeper]]'' (2002) .... Travis *''[[Pearl Harbor (película)|Pearl Harbor]]'' (2001) .... Major Jackson *''[[Rebel Yell]]'' (2000) .... Billy Idol *''[[The Bone Collector]]'' (1999) .... Richard Thompson *''[[Dead Badge]]'' (1999) .... Pellman *''[[Resurrection (película de 1999)|Resurrection]]'' (1999) .... Det. Andrew Hollinsworth *''[[Very Bad Things]]'' (1998) .... Charles Moore *''[[Saving Private Ryan]]'' (1998) .... Lt. DeWindt *''[[Alien: Resurrection]]'' (1997) .... Larry Purvis *''[[Escesu d'equipaxe (película)|Escesu d'equipaxe]]'' (1997) .... Detective Barnaby *''[[Invader (película)|Invader]]'' (1997) .... Michael Perkett, NASA *''[[To Love, Honor and Deceive]]'' (telefilme, 1996) .... FBI Special Agent Kyle Lassiter *''[[Back to Back]]'' (telefilme, 1996) .... Wheelchair Guy *''[[Escape from L.A.]]'' (1996) .... Test Tube *''[[Baby Face Nelson]]'' (1996) .... Benny Bakst *''[[Independence Day]]'' (1996) .... Tech / Medical Assistant #1 *''[[Red Ribbon Blues]]'' (1996) .... James *''[[Phoenix (película)|Phoenix]]'' (1995) .... Doctor Riley *''[[Piranha (película)|Piranha]]'' (telefilme, 1995) .... Terry Wechsler *''[[Se7en]]'' (1995) .... Crazed Man in Massage Parlour *''[[Girl in the Cadillac]]'' (1995) .... Used car salesman *''[[Cover Story]]'' (1993) .... Julian === Series de televisión === *''[[Magic City]]'' .... Mike Strauss (1 episodiu, 2012) *''[[NCIS: Los Angeles]]'' .... Professor Gareth Carlyle (1 episodiu, 2011) *''[[24 (serie de televisión)|24]]'' .... Martin Collier (4 episodios, 2009) *''[[Law & Order: Criminal Intent]]'' .... Reverend Wyler (1 episodiu, 2009) *''[[ER (serie de televisión)|ER]]'' .... Dr. Lucien Dubenko (61 episodios, 2004-2009) *''[[Shark]]'' .... Brent Gilroy (1 episodiu, 2007) *''[[Wonderland (serie de televisión)|Wonderland]]'' .... Wendall Rickle (2 episodios, 2000) *''[[Star Trek: Enterprise|Enterprise]]'' .... Loomis (1 episodiu, 2003) *''[[Law & Order: Special Victims Unit]]'' .... Kevin Walker (1 episodiu, 2003) *''[[The Lyon's Dean]]'' .... Fritz Scott (1 episodiu) *''[[CSI: Crime Scene Investigation]]'' .... Morris Pearson (1 episodiu, 2002) *''[[The Pretender]]'' .... Argyle (3 episodios, 1998-2000) *''[[The Outer Limits]]'' .... Dr. Arthur Zeller (1 episodiu, 1999) *''[[Brooklyn South]]'' .... ER Intern (1 episodiu, 1998) *''[[Star Trek: Voyager]]'' .... Dexaren (1 episodiu, 1997) *''[[NYPD Blue]]'' .... John Highsmith / les Treet / Zeppo ... (3 episodios, 1994-1997) *''[[Almost Perfect]]'' .... Henry (1 episodiu, 1996) *''[[Married with Children]]'' .... Direutor / ... (3 episodios, 1995-1996) *''[[Boston Common]]'' .... Lon (1 episodiu, 1996) *''[[Mad About You]]'' .... Professor Gittelson (1 episodiu, 1996) *''[[Murder One]]'' .... Myron Elkins (1 episodiu, 1995) *''[[Ned and Stacey]]'' .... Phil (1 episodiu, 1995) *''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'' .... Gay / ... (2 episodios, 1993-1995) *''[[The X Files]]'' .... Jason Ludwig (1 episodiu, 1994) *''[[Dr. Quinn, Medicine Woman]]'' .... Ayudante (2 episodios, 1994) *''[[Moon Over Miami]]'' .... Lyle (1 episodiu) *''[[L.A. Law]]'' .... Richard Daggett (1 episodiu, 1993) *''[[Herman's Head]]'' .... Ralph (1 episodiu, 1993) *''[[Cheers]]'' .... Mark (1 episodiu, 1992) *''[[Eerie, Indiana]]'' .... Assistant Direutor (1 episodiu, 1992) *''[[Reasonable Doubts]]'' .... Chip Englund (2 episodios, 1991) *''[[Empty Nest]]'' .... Don MacKenzie (1 episodiu, 1991) *''[[The Golden Girls]]'' .... Salonero (1 episodiu, 1991) *''[[Gabriel's Fire]]'' .... Edward (1 episodiu, 1991) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *{{IMDb nome|id=0650702}} *{{memoryalpha}} *[http://www.littlereview.com/getcritical/trektalk/orser.htm The Alien Resurrection of Leland Orser] *[http://www.youtube.com/watch?v=ogLS2BmUYEA Leland Orser - Panicky Guy] {{NF|1960||Orser, Leland}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de San Francisco]] [[Categoría:Persones de California]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] dz16e75949kl9ynschktede7fco5gvy 0 58396 3709416 3621165 2022-08-18T14:54:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Chord Overstreet}} {{persona}} '''Chord Paul Overstreet'''{{nym}}, ye un [[actor]], [[cantante]] y [[músicu]] d'[[Estaos Xuníos]], meyor conocíu pol so papel na serie de televisión [[Glee (serie de televisión)|Glee]] como [[Sam Evans]]. == Biografía == Overstreet nació en Nashville, Tennessee. Ye fíu de la maquilladora d'estrelles ''Julie Overstreet'', y el [[cantautor]] de música [[country]] ''Paul Overstreet''. <ref name="Vanity">{{Cita web|url=http://www.vanityfair.com/online/oscars/2010/09/hunky-chord-overstreet-may-or-may-not-play-chris-colfers-gai-boyfriend-on-glee-takes-the-fifth-on-going-the-full-brokeback.html|títulu=Will Chord Overstreet Go Full ''Brokeback'' on ''Glee''?|fecha=21 de setiembre de 2010|editorial=[[Condé Nast Publications]]|idioma=inglés|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010}}</ref> Ye'l terceru de seis fíos, y foi nomáu asina pol términu musical del mesmu nome.<ref name="Vanity" /> El so hermanu Nash tamién ye un músicu, y ye miembru de la banda [[Hot Chelle Rai]].<ref>{{Cita web|url=http://nashville.metromix.com/music/article/hot-chelle-rai-reaches/1266505/content|títulu=Hot Chelle Rai reaches for pop stardom|first=Dave|last=Paulson|date=19 de xunu de 2009|work=[[The Tennessean]]|publisher=[[Gannett Company]]|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2010}}</ref><ref>{{cita web|url=http://ravennestrecords.com/hotchelleraeinterview.htm|títulu=Hot Chelle Rai|nome=Shauna|apellíu=O'Donnell|fecha=27 d'abril de 2010|obra=MUEN Magacín|editorial=Raven's Nest Records|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2010}}</ref> Animáu polos sos padres pa dedicase a la música, empezó a tocar la [[mandolina]] a una edá temprana, y pasó a la [[batería (instrumentu musical)|batería]] y la [[guitarra]].<ref name="Zap">{{cita web|url=http://blog.zap2it.com/frominsidethebox/2010/09/glee-chord-overstreet-talks-about-his-big-mouth-name-and-singing-in-the-shower.html|títulu='Glee': Chord Overstreet talks about his big mouth, name and singing in the shower|fecha=21 de setiembre de 2010|nome=Hanh|apellíu=Nguyen| editorial=[[Zap2it]]|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010}}</ref> Tamién ye compositor. Caltuvo una rellación cola tamién actriz [[Emma Roberts]], pero la rellación terminó a metá del añu 2012. == Carrera == [[Ficheru:ChordOverstreetenconciertoglee.jpg|thumb|left|200px|Overstreet interpretando Loser like m'en [[Glee Live! In Concert!]].]] Overstreet empezó la so carrera como actor na serie d'[[internet]] Private como Josh Hollis nun episodiu.<ref>{{cita web|url=http://www.thewrap.com/television/column-post/chord-overstreet-joins-cast-glee-19556|títulu=Chord Overstreet Joins 'Glee' Cast|fecha=26 de xunetu de 2010|nome=John|apellíu=Consoli|editorial=[[Sharon Waxman|The Wrap]]|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010}}</ref> Tamién apaeció nun episodiu de la serie [[iCarly]] y en dos episodios futuros de No Ordinary Family.<ref name="Hump">{{Cita web|url=http://hollywoodcrush.mtv.com/2010/09/22/chord-overstreet-glee/|títulu='Glee's Chord Overstreet Sings His Way Into Our Hearts As This Week's Hump Day Hottie|fecha=22 de setiembre de 2010|editorial=[[MTV]]. [[MTV Networks]]|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010|idioma=inglés}}</ref><ref name="Zap" /> El so primer papel cinematográficu foi nel [[Suspense (xéneru)|thriller]] de 2010 [[The Hole 3D]], y va ser el protagonista de la película [[A Warrior's Heart]] como Dupree xunto a [[Ashley Greene]] y [[Kellan Lutz]].<ref name="Hump" /> Na actualidá desempeña un papel recurrente como l'estudiante Sam Evans, na serie [[América del Norte norteamericana]] [[Glee (serie de televisión)|Glee]], na so [[Segunda temporada de Glee|segunda temporada]].<ref name="Zap" /><ref>{{Cite press release|url=http://foxflash.com/div.php/main/page?aID=1z2z2z268z7z8&ID=6500|títulu=Chord Overstreet Signs Up for New Directions|date=26 de xunetu de 2010|publisher=[[Fox Broadcasting Company]]|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010}}</ref><ref>{{cita web|url=http://ca.eonline.com/uberblog/marc_malkin/b194405_new_glee_star_chord_overstreet_wants.html|títulu=New ''Glee'' Star Chord Overstreet Wants to "Beat It"|fecha=10 d'agostu de 2010|nome=Marc|apellíu=Malkin|editorial=[[Y!]]|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010}}</ref> Consiguió'l so papel depués de audicionar colos cantares «Easy» de [[Commodores]] y «[[I Don't Want to Be]]» de [[Gavin DeGraw]].<ref name="Vanity" /> Más tarde interpretó'l cantar [[Billionaire]] de [[Travie McCoy]] y [[Bruno Mars]] nun set, eventualmente cantar na premiere de la segunda temporada de Glee y nel episodiu [[Audition (Glee)|Audition]], y corió el cantar ''[[Every Rose Has Its Thorn]]'' de [[Poison]].<ref name="Vanity" /><ref>{{cita noticia|url=http://www.cbsnews.com/8301-31749_162-20017225-10391698.html|títulu="Glee" Season 2 Premiere: "What I Did For Love"|fecha=22 de setiembre de 2010|nome=Jessica|apellíu=Derschowitz|editorial=[[CBS News]]|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010|urlarchivu=https://archive.is/RdZE|fechaarchivu=3 de xunetu de 2012}}</ref> ''Denise Martín'' de [[TV Guide]] emponderó la interpretación de «Billionaire» catalogándola como «simple y formosa», y como tema «inspiracional acústicu».<ref>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/News/Glee-Premiere-Fox-1022702.aspx|títulu=Seen and Heard at the ''Glee'' Premiere: A Surprise Boob Job and Finn's Rocky Horror Mankini|fecha=8 de setiembre de 2010| nome=Denise|apellíu=Martín|obra=[[TV Guide]]|editorial=[[Lions Gate Entertainment]]|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010}}</ref> [[Jane Lynch]], quien interpreta a [[Sue Sylvester]] na serie, confirmó que Sam (Chord) serie l'interés amorosu de Kurt Hummel ([[Chris Colfer]]), pero él mesmu nuna entrevista a la revista ''[[Vanity Fair (revista)|Vanity Fair]]'' respondió que nun recibiera inda un guión que confirmaba esta rellación.<ref name="Vanity" /><ref>{{cita web|url=http://eonline.com/uberblog/marc_malkin/b196602_kurts_glee_boyfriend_tall_blonde_with.html|títulu=Kurt's ''Glee'' Boyfriend: Tall Blond With "Pouty Lips"|fecha=23 d'agostu de 2010|nome=Marc|apellíu=Malkin| first2=Brett|last2=Malec|editorial=[[Y!]]|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010}}</ref> A midida que avanzó la serie esti rumor foi decayendo una y bones l'interés amorosu de Sam foi Quinn ([[Dianna Agron]]) de primeres, y depués Santana ([[Naya Rivera]]), na tercer temporada, con Mercedes ([[Amber Riley]]) y na cuarta temporada, con Brittany ([[Heather Morris]]) === Carrera musical en Glee === :''Pa toes los cantares de la 2° temporada, vease [[Cantares de Glee (temporada 2)|Cantares de Glee 2° Temporada]].'' [[Ficheru:Sam Evans and Quinn Fabray.png|thumb|right|230px|Chord Overstreet (Izquierda) y Dianna Agron (Derecha) interpretando [[Lucky (cantar de Jason Mraz)|Lucky]] nel tour.]] [[Ficheru:Sam Evans.png|thumb|left|250px|Chord Overstreet como Sam Evans nel tour de the [[Glee Live! In Concert!]].]] Les sos interpretaciones musicales varien, empezando con [[Billionaire]] de ([[Bruno Mars]]) nel primer episodiu de la segunda temporada llamáu [[Audition (Glee)|Audition]], depués fixo un dúu con Quinn Fabray ([[Dianna Agron]]) nel cuartu episodiu, llamáu [[Duets (Glee)|Duets]], col cantar «[[Lucky (cantar de Jason Mraz)|Lucky]]» de [[Jason Mraz]] y [[Colbie Caillat]], más palantre nel episodiu [[The Rocky Horror Glee Show]], interpretó a la bestia Rocky, siendo parte del coru nel cantar [[Time Warp]], nel episodiu [[Never Been Kissed (Glee)|Never Been Kissed]] foi parte del grupu de los mozos de New Directions al interpretar un [[Bastard pop|mash-up]] de ''Stop! in the name of love'' ([[The Supremes]]) y ''Free your mind'' (En Vogue), en [[Furt]] foi parte del cantar [[Marry You]] de Bruno Mars, nel episodiu de les locales llamáu [[Special Education]] tuvo otru protagónico al interpretar nuevamente un dúu con Dianna Agron del cantar [[(I've Had) The Time of My Life]] de [[Bill Medley]] y [[Jennifer Warnes]]. Na segunda metá de temporada, nel episodiu [[Comeback]] vistióse como [[Justin Bieber]] ya interpretó los cantares [[Baby (cantar de Justin Bieber)|Baby]] y [[Somebody to Love (cantar de Justin Bieber)|Somebody to Love]], nel episodiu [[Rumours (Glee)|Rumours]] xunto a Artie [[Kevin McHale (actor)|Kevin McHale]] intepretaron ''Never Going Back Again'' de [[Fleetwood Mac]] y en [[Prom Queen (Glee)|Prom Queen]] interpretaron xunto a Artie y Puck ([[Mark Salling]]) el cantar [[Friday (cantar de Rebecca Black)|Friday]] de [[Rebecca Black]].,<ref>[http://www.amazon.com/Glee-The-Music-Volume-6/dp/B004Y54CQK Sitiu Amazon.com]</ref> Amás de [[Un mundu de fantasía|Pure Imagination]] y [[Videos musicales de Disney|Bella Notte]] nos dos últimos capítulos. Na Tercer temporada detúvose la so continuidá, la noticia, acompañada d'un curtiu mensaxe del actor na so cuenta de Twitter ("Foi un bon añu, una pena que se terminara, agora tiempu pal branu y un nuevu empiezu"). Depués l'actor entró en conversaciones col equipu pa un regresu<ref>http://www.tvline.com/2011/10/glee-chord-overstreet-to-return/</ref> nel octavu capítulu de la tercer temporada a emitise n'avientu del 2011,<ref>http://www.formulatv.com/noticias/21724/chord-overstreet-torna-glee/</ref> una y bones los fans práuticamente esixeron el so regresu,<ref>http://www.netjoven.pe/noticias/73203/Glee-Chord-Overstreet-volvera-como-actor-recurrente-a-la serie.html</ref> y p'iguar la falta de rating que la temporada sufrió, el creadores pensaron en volvelo a integrar armando un nuevu triángulu amorosu xunto a [[Merced Jones]] ([[Amber Riley]]) y Shane Tinsley (LaMarcus Tinker).<ref>http://www.formulatv.com/noticias/21724/chord-overstreet-torna-glee/</ref> Tornando como un [[Stripper]] Masculín nun club nocherniegu faciéndose llamar "White Chocolate" (Chocolate Blanco). <ref>http://www.billboard.com/news/glee-recap-chord-overstreet-returns-in-1005625952.story#/news/glee-recap-chord-overstreet-returns-in-1005625952.story</ref> <center> {| {{tablaguapa}} style="font-size:90%; text-align: center; width: 100%;" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | Cantares de les que foi parte |- ! scope="col" style="background:#dde;"| Títulu ! scope="col" style="background:#dde;"| Versión orixinal ! scope="col" style="background:#dde;"| Interpretada por ! scope="col" style="background:#dde;"| Episodiu |- ! scope="row" | "[[Every Rose Has Its Thorn]]" | [[Poison]] || [[Sam Evans]].|| 2.1. "[[Audition (Glee)|Audition]]" |- ! scope="row" |"[[Billionaire]]" | {{sortname|Travie|McCoy||Maccoy, Travie}} feat. [[Bruno Mars]]|| [[Sam Evans]] colos mozos de [[Personaxes de Glee|New Directions]] (Sacante [[Kurt Hummel]]).|| 2.1 "[[Audition (Glee)|Audition]]" |- ! scope="row" |"[[Lucky (cantar de Jason Mraz)|Lucky]]" | {{sortname|Jason|Mraz}} and {{sortname|Colbie|Caillat}} || [[Sam Evans]] y [[Quinn Fabray]].|| 2.4. "[[Duets (Glee)|Duets]]" |- ! scope="row" |"'''Stop! In the Name of Love'''" /<br />"'''Free Your Mind'''" | {{sortname|Supremes|[[The Supremes]]}} / '''En Vogue'''|| Mozos de [[Personaxes de Glee|New Directions]].|| 2.6. "[[Never Been Kissed (Glee)|Never Been Kissed]]" |- ! scope="row" |"[[Marry You]]" | {{sortname|Bruno|Mars}} || [[Personaxes de Glee|New Directions]].|| 2.8. "[[Furt]]" |- ! scope="row" |"{{sortname|I've Had the Time of My Life|[[(I've Had) The Time of My Life]]}}" | {{sortname|Bill|Medley}} y {{sortname|Jennifer|Warnes}} || [[Sam Evans]] y [[Quinn Fabray]].|| 2.9. "[[Special Education]]" |- ! scope="row" |"[[Baby (cantar de Justin Bieber)|Baby]]" | [[Justin Bieber]] || [[Sam Evans]] y [[Artie Abrams]].|| 2.13. "[[Comeback]]" |- ! scope="row" |"'''Somebody To Love'''" | [[Justin Bieber]] || Chicos de [[Personaxes de Glee|New Directions]] (Sacante [[Personaxes de Glee#Finn Hudson|Finn Hudson]]).|| 2.13. "[[Comeback]]" |- ! scope="row" |"[[Rumours|Never Going Back Again]]" |[[Fleetwood Mac]]|| [[Artie Abrams]] y [[Sam Evans]].|| 2.19. "[[Rumours (Glee)|Rumours]]" |- ! scope="row" |"[[Friday (cantar de Rebecca Black)|Friday]]" |[[Rebecca Black]]|| [[Artie Abrams]], [[Sam Evans]] y [[Personaxes de Glee#Noah Puckerman|Noah Puckerman]].|| 2.20. "[[Prom Queen (Glee)|Prom Queen]]" |- ! scope="row" |"[[Videos musicales de Disney|Bella Notte]]" |[[La dama y el vagamundu|The Lady and The Tramp]]|| [[Sam Evans]], [[Artie Abrams]], [[Personaxes de Glee#Mike Chang|Mike Chang]] y [[Personaxes de Glee#Noah Puckerman|Noah Puckerman]].|| 2.22. "[[New York (Glee)|New York]]" |- ! scope="row" |"'''Red Solo Cup'''" | [[Toby Keith]] || [[Sam Evans]] y [[Personaxes de Glee|New Directions]].|| 3.8. "[[Hold On to Sixteen]]" |- ! scope="row" |"'''Summer Nights'''" | [[Grease]] || [[Sam Evans]], [[Merced Jones]] y [[Personaxes de Glee|New Directions]].|| 3.10. "[[Yes/Non]]" |- ! scope="row" |"'''[[Human Nature (cantar de Michael Jackson)|Human Nature]]'''" | [[Michael Jackson]] || [[Sam Evans]] y [[Merced Jones]].|| 3.11. "[[Michael (Glee)|Michael]]" |- ! scope="row" |"'''[[Caballu vieyu (cantar)|Avalumbu]] / [[Hero (cantar d'Enrique Iglesias)|Hero]]'''" | [[Gipsy Kings]] / [[Enrique Iglesias]].|| [[Sam Evans]] y [[Personaxes de Glee|New Directions]] || 3.12. "[[The Spanish Teacher]]" |- ! scope="row" |"'''[[Stereo Hearts]]'''" | [[Gym Class Heroes]] feat. [[Adam Levine]] || [[Sam Evans]], [[Quinn Fabray]], [[Merced Jones]] y [[Personaxes de Glee#Joseph Hart|Joe Hart]].|| 3.13. "[[Heart (Glee)|Heart]]" |- ! scope="row" |"'''[[Cherish]] / [[Kool & the Gang#Senciellos|Cherish]]'''" | [[Madonna]] / [[Kool & the Gang]] || [[Sam Evans]], [[Merced Jones]], [[Quinn Fabray]] y [[Personaxes de Glee#Joseph Hart|Joe Hart]].|| 3.13. "[[Heart (Glee)|Heart]]" |- ! scope="row" |"'''[[The Rain in Spain]]'''" | [[My Fair Lady]] || Chicos de [[Personaxes de Glee|New Directions]] sacante [[Kurt Hummel]].|| 3.18. "[[Choke (Glee)|Choke]]" |- ! scope="row" |"'''[[What Makes You Beautiful]]'''" | [[One Direction]] || [[Personaxes de Glee#Joseph Hart|Joe Hart]], [[Personaxes de Glee#Rory Flanagan|Rory Flanagan]], [[Sam Evans]], [[Artie Abrams]] y [[Mike Chang]].|| 3.19. "[[Prom-asaurus]]" |- ! scope="row" |"'''[[In My Life]]'''" | [[The Beatles]] || [[Sam Evans]], [[Artie Abrams]], [[Tina Cohen-Chang]], [[Blaine Anderson]], <br />[[Personaxes de Glee#Rory Flanagan|Rory Flanagan]], [[Personaxes de Glee#Sugar Motta|Sugar Motta]], [[Brittany Pierce]] y [[Personaxes de Glee#Joseph Hart|Joe Hart]].|| 3.22. "[[Goodbye (Glee)|Goodbye]]" |- ! scope="row" |"'''[[3 (cantar)|3]]'''" | [[Britney Spears]] || [[Sam Evans]], [[Personaxes de Glee#Joseph Hart|Joe Hart]] y [[Tina Cohen-Chang]].|| 4.2. "[[Britney 2.0]]" |- ! scope="row" |"'''[[Celebrity Skin (cantar)|Celebrity Skin]]'''" | [[Hole]] || [[Sam Evans]] y [[Brittany Pierce]].|| 4.3. "[[Makeover]]" |- ! scope="row" |"'''[[Grease|Greased Lightning]]'''" | [[Grease]] || [[Sam Evans]] y [[Personaxes de Glee#Ryder Lynn|Ryder Lynn]].|| 4.6. "[[Glease]]" |- ! scope="row" |"'''[[Heroes (cantar)|Heroes]]'''" | [[David Bowie]] || [[Sam Evans]] y [[Blaine Anderson]].|| 4.7. "[[Dynamic Duets]]" |- ! scope="row" |"'''[[Some Nights]]'''" | [[Fun.]] || [[Sam Evans]], [[Blaine Anderson]], [[Personaxes de Glee#Kitty Wilde|Kitty Wilde]], [[Personaxes de Glee#Joseph Hart|Joe Hart]], [[Tina Cohen-Chang]], [[Personaxes de Glee#Jake Puckerman|Jake Puckerman]], [[Personaxes de Glee#Marley Rose|Marley Rose]], [[Personaxes de Glee#Ryder Lynn|Ryder Lynn]].|| 4.7. "[[Dynamic Duets]]" |- ! scope="row" |"'''[[Somethin' Stupid]]'''" | '''Carson & Gaile''' || [[Sam Evans]] y [[Brittany Pierce]].|| 4.9. "[[Swan Song (Glee)|Swan Song]]" |- ! scope="row" |"'''Jingle Bell Rock'''" | [[Bobby Helms]] || [[Sam Evans]] y les Cheerios.|| 4.10. "[[Glee, Actually]]" |- ! scope="row" |"'''Have Yourself a Merry Little Christmas'''" | [[Judy Garland]] || [[Sam Evans]], [[Brittany Pierce]], [[Noah Puckerman]], [[Personaxes de Glee#Jake Puckerman|Jake Puckerman]], [[Personaxes de Glee#Marley Rose|Marley Rose]], [[Blaine Anderson]], [[Kurt Hummel]]|| 4.10. "[[Glee, Actually]]" |- ! scope="row" |"'''[[Non Scrubs]]'''" | [[TLC (banda)|TLC]] || [[Sam Evans]], [[Personaxes de Glee#Ryder Lynn|Ryder Lynn]], [[Artie Abrams]], [[Personaxes de Glee#Joseph Hart|Joe Hart]] y [[Blaine Anderson]].|| 4.11. "[[Sadie Hawkins]]" |- ! scope="row" |"'''Centerfold / Hot In Fierre'''" | [[The J. Geils Band]] / [[Nelly]] || Chicos de [[Personaxes de Glee|New Directions]] (Sacante [[Artie Abrams]]), [[Personaxes de Glee#Kitty Wilde|Kitty Wilde]] y les Cheerios.|| 4.12. "[[Naked (Glee)|Naked]]" |- ! scope="row" |"'''This Is the New Year'''" | '''A Great Big World''' || [[Personaxes de Glee|New Directions]].|| 4.12. "[[Naked (Glee)|Naked]]" |- ! scope="row" |"'''[[Discografía de Barbra Streisand|Make Non Mistake (She's Mine)]]'''" | '''[[Barbra Streisand]] y [[Kim Carnes]]''' || [[Sam Evans]] y [[Santana Lopez]].|| 4.13. "[[Diva (Glee)|Diva]]" |- ! scope="row" |"'''[[Discografía de Bob Seger#Senciellu|Old Time Rock & Roll]]''' / ''Danger Zone''" | '''[[Bob Seger]] y [[Kenny Loggins]]''' || [[Sam Evans]], [[Blaine Anderson]] y los mozos de [[Personaxes de Glee|New Directions]].|| 4.15. "[[Girls (and Boys) on Film (Glee)|Girls (and Boys) on Film]]" |- ! scope="row" |"'''Footloose'''" | '''[[Kenny Loggins]]''' || [[Sam Evans]], [[Artie Abrams]] y [[Personaxes de Glee|New Directions]].|| 4.15. "[[Girls (and Boys) on Film (Glee)|Girls (and Boys) on Film]]" |- ! scope="row" |"'''[[Bye Bye Bye]]/[[I Want It That Way]]'''" | '''[[NSYNC]]/[[Backstreet Boys]]''' || [[Personaxes de Glee|Chicos de New Directions]].|| 4.16. "[[Feud]]" |- ! scope="row" |"'''[[Wake Me Up Before You Go-Go]]'''" | '''[[Wham!]]''' || [[Sam Evans]] y [[Blaine Anderson]].|| 4.17. "[[Guilty Pleasures (Glee)|Guilty Pleasures]]" |- ! scope="row" |"'''[[Copacabana (cantar)|Copacabana]]'''" | '''[[Barry Manilow]]''' || [[Sam Evans]].|| 4.17. "[[Guilty Pleasures (Glee)|Guilty Pleasures]]" |- ! scope="row" |"'''[[Mamma Mia]]'''" | '''[[ABBA]]''' || [[Sam Evans]], [[Blaine Anderson]], [[Rachel Berry]], [[Santana Lopez]], [[Kurt Hummel]], [[Personaxes de Glee#Kitty Wilde|Kitty Wilde]], [[Personaxes de Glee#Marley Rose|Marley Rose]] y [[Personaxes de Glee#Wade "Unique" Adams|Wade "Unique" Adams]].|| 4.17. "[[Guilty Pleasures (Glee)|Guilty Pleasures]]" |- ! scope="row" |"'''[[More Than Words (cantar)|More Than Words]]'''" | '''[[Estreme]]''' || [[Sam Evans]], [[Brittany Pierce]] y [[Personaxes de Glee|New Directions]].|| 4.18. "[[Shooting Star]]" |- ! scope="row" |"'''[[Say (cantar)|Say]]'''" | '''[[John Mayer]]''' || [[Personaxes de Glee|New Directions]].|| 4.18. "[[Shooting Star]]" |- ! scope="row" |"'''You Have More Friends Than You Know'''" | '''Mervyn Warren''' || [[Personaxes de Glee#Marley Rose|Marley Rose]], [[Personaxes de Glee#Wade "Unique" Adams|Wade "Unique" Adams]], [[Blaine Anderson]] y [[Sam Evans]].|| 4.19. "[[Sweet Dreams (Glee)|Sweet Dreams]]" |- ! scope="row" |"'''[[You've Lost That Lovin' Feelin']]'''" | '''[[The Righteous Brothers]]''' || [[Sam Evans]] y [[Personaxes de Glee#Ryder Lynn|Ryder Lynn]].|| 4.20. "[[Lights Out (Glee)|Lights Out]]" |- |} </center> === Carrera musical fora de Glee === Chord Overstreet apaeció nel videu musical del cantar "Tonight Tonight", del grupu [[Hot Chelle Rai]], apaez al pie del so hermanu (miembru de la banda), Nash Overstreet. El [[13 d'avientu]] de [[2011]], un de los cantares en solitariu de Overstreet, titulada "Beautiful Girl", penerar n'Internet. <ref>http://music-mix.ew.com/2011/12/13/chord-overstreet-beautiful-girl-listen/</ref> == Filmografía == [[Ficheru:Chord Overstreet (5865254726).jpg|thumb|right|300px|Overstreet en [[Glee Live! In Concert!]].]] === Televisión === {| {{tablaguapa}} ! Añu !! Títulu !! Rol !! Notes |- | 2009 ||''[[ICarly]]'' || Eric || Primer personaxe en TV, Episodiu: "Speed Date". |- | 2009 ||''Private''|| Josh Hollis || Serie Online. |- | 2010 ||''[[No Ordinary Family]]''|| Lucas Fisher || Episodiu Piloto |- | 2010—2015 ||''[[Glee (serie de televisión)|Glee]]''|| {{sortname|Sam|Evans}} || personaxe recurrente (temporada 2—3), personaxe principal, (temporada 4—6) 89 episodios |- | 2011 ||''[[The Middle (serie TV)|The Middle]]''|| Mr. Wilkerson || Episodiu: "Hecking Order". |- | 2013 ||''[[Regular Show]]'' || Dust B || Episodiu: "The Thanksgiving Special". |} === Cine === {| {{tablaguapa}} ! Añu !! Títulu !! Rol !! Notes |- ||2010||''[[The Hole 3D]]''||Adolescente||Primer rol cinematográficu |- |2011||''A Warrior's Heart''||Dupree||Posproducción |- |2011||[[Glee: The 3D Concert Movie]]||[[Personaxes de Glee#Sam Evans|Sam Evans]] / Él mesmu ||Conciertu |} == Premios == {| {{tablaguapa}} style="font-size:95%; width:80%;" ! Añu ! Premiu ! Categoría ! Trabayu ! Resultáu |- | <center>[[2011]]</center> | [[Premios del Sindicatu d'Actores|Screen Actors Guild Awards]] | [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor repartu de televisión - Comedia|Meyor repartu de televisión - Comedia]] | [[Glee]] | bgcolor=LightSalmon | Nomáu |- | <center>[[2012]]</center> | [[Premios del Sindicatu d'Actores|Screen Actors Guild Awards]] | [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor repartu de televisión - Comedia|Meyor repartu de televisión - Comedia]] | [[Glee]] | bgcolor=LightSalmon | Nomáu |- | <center>[[2012]]</center> | [http://teentvawards.com/favorite-breakout-star/ Hollywood Teen TV Awards] | Estrella emerxente favorita | [[Glee]] | bgcolor=LightSalmon | Nomáu |- | <center>[[2012]]</center> | [[Premios Grammy|Grammy Award]] | [[Premiu Grammy a la meyor escoyeta de banda sonora pa película, televisión o otru mediu visual|Meyor escoyeta de banda sonora pa película, televisión o otru mediu visual]] | [[Glee: The Music, Volume 4]] | bgcolor=LightSalmon | Nomáu |- | <center>[[2013]]</center> | [[Premios del Sindicatu d'Actores|Screen Actors Guild Awards]] | [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor repartu de televisión - Comedia|Meyor repartu de televisión - Comedia]] | [[Glee]] | bgcolor=LightSalmon | Nomáu |- | <center>[[2013]]</center> | [[Teen Choice Awards]] | Lladrón d'escena: Masculín | [[Glee]] | bgcolor=LightGreen | Ganador |- | <center>[[2014]]</center> | [[Teen Choice Awards]] | Choice TV: Actor Comedy: Masculín | [[Glee]] | bgcolor=LightSalmon | Nomáu |- |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{IMDb nome|3432881}} {{NF|1989||Overstreet, Chord}} [[Categoría:Actores y actrices de Tennessee]] [[Categoría:Bateríes]] [[Categoría:Cantantes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guitarristes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] hppukejio8uxjklerwexdo5zppmnwc8 0 58470 3709945 3653663 2022-08-19T10:03:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Candice Patton}} {{persona}} '''Candice Patton''' (nacida'l [[24 de xunu]] de [[1988]])<ref name=>{{cita web|url=http://www.tvrage.com/person/id-222223/Candice+Patton|obra=TV Rage|fechaaccesu=17 de febreru de 2014|títulu=Candice Patton}}</ref><ref name=>{{cita web|url=http://www.btvguide.net/celebrity/Candice-Patton|obra=BTV Guide|fechaaccesu=17 de febreru de 2014|títulu=Candice Patton}}</ref> ye una [[Actuación|actriz]] d'[[Estaos Xuníos]] conocida pol so papel de Tori na [[serie de televisión]] de [[comedia dramática]] ''The Game''. == Biografía == === Vida temprana === Nació en [[Jackson (Mississippi)|Jackson]], [[Mississippi]], sicasí, creció en [[Plano (Texas)|Plano]], [[Texas]], ye fía de madre [[Afroamericanu|afroamericana]] y padre [[Blancu (persona)|caucásicu]], graduar na Universidá Metodista del Sur en [[Dallas]], mientres el so segundu añu formó parte del repartu de ''The Young and the Restless'' de la cadena [[CBS]] por cinco episodios, de resultes de sobresalir nun concursu, depués de rematar la so educación universitaria viaxo a [[Los Angeles]] poques selmanes dempués.<ref name=>{{cita web|url=http://www.tvduck.com/Candice-Patton-celebrity-photos.html|obra=TV Duck|fechaaccesu=17 de febreru de 2014|títulu=Candice Patton Biography}}</ref><ref name=unrel>{{cita web|url=http://smu.edu/newsinfo/excerpts/candice-patton-20aug2008.asp|obra=SMU|fechaaccesu=17 de febreru de 2014|títulu=SMU graduate stars in WB web series}}</ref> === Carrera === Llogró dellos papeles tanto como personaxe recurrente y convidáu en diverses [[Serie de televisión|series de televisión]], destacando'l so trabayu como Mercedes Muna na ''[[Serial televisivu|soap opera]]'' ''Sorority Forever''<ref name= unrel /> y el so rol como Tori na [[comedia dramática]], ''The Game''. En [[febreru]] de [[2014]] foi escoyida pa interpretar a [[Iris West]] como parte del repartu principal de ''[[The Flash (2014)|The Flash]]''.<ref name=>{{cita web|url=http://www.deadline.com/2014/02/candice-patton-flax-pilot-cw/{|obra=Deadline|fechaaccesu=17 de febreru de 2014|títulu=Candice Patton Cast In CW Pilot ‘The Flash’}}</ref> == Filmografía == === Películes === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Títulu !! Rol ! class="unsortable" | Notes |- | [[2009]] || ''The Astray'' || Muyer || [[Curtiumetraxe]] |- | 2009 || ''Llateral Us'' || Rehén femenina || Curtiumetraxe |- | [[2011]] || ''The Craigslist Killer'' || Kate || [[Telefilme]] |- | [[2012]] || ''Commander and Chief'' || Dana || |- | [[2014]] || ''[[The Guest]]'' || Sargenta Halway || |- |} === Series === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Títulu !! Rol ! class="unsortable" | Notes |- | [[2004]] — [[2005]] || ''[[The Young and the Restless]]'' || Robin || Personaxe convidáu en cinco episodios |- | [[2007]] || ''The Bold and the Beautiful'' || Candy - emplegada de Forrester || Personaxe invitáu |- | [[2008]] || ''Days of Our Lives'' || Alicia || Personaxe invitáu |- | 2008 || ''Casanovas'' || Actriz #2 || Temporada 1, episodiu 11 |- | 2008 || ''Sorority Forever'' || Mercedes Muna || Personaxe recurrente |- | [[2009]] || ''Days of Our Lives'' || Jill || Personaxe invitáu |- | 2009 || ''[[Castle]]'' || Muyer nueva || Temporada 2, episodios 3 |- | 2009|| ''[[Heroes (serie de televisión)|Heroes]]'' || Olivia || Temporada 4, episodios 7 y 9 |- | 2009 || ''[[Entourage]] (El séquitu)'' || Asistente de Dan Coakley || Temporada 6, episodios 6, 7 y 10 |- | [[2010]] || ''[[Ensin identificar|The Forgotten]]'' || Kelly || Temporada 1, episodiu 10 |- | 2010 || ''[[One Tree Hill (serie de televisión)|One Tree Hill]]'' || Amiga de Katie/Tanisha || Temporada 7, episodios 18 y 20 |- | 2010 || ''[[Grey's Anatomy]]'' || Meg Waylon || Temporada 7, episodiu 5 |- | [[2011]] || ''[[Harry's Law (serie de televisión)|Harry's Law]]'' || Denise Raines || Temporada 1, episodiu 7 |- | 2011 || ''[[CSI: Miami]]'' || Wendy Gibson || Temporada 9, episodiu 15 |- | 2011 || ''Love Bites'' || Liz Beth || Temporada 1, episodiu 8 |- | [[2012]] || ''[[Rizzoli & Islles]]'' || Vilba de Bernard Avery || Temporada 3, episodiu 3 |- | [[2013]] || ''The Game'' || Tori || Personaxe recurrente |- | [[2014]]—presente || ''[[The Flash (2014)|The Flash]]'' || [[Iris West]] || Repartu principal |- |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1988||Patton, Candice}} [[Categoría:Actores afroamericanos]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] icsvh9oiyhpiazy497dpzv2nc6xrxyk 0 58810 3709504 3653487 2022-08-19T05:54:26Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Correxir}} {{persona}} '''Julia Fiona Roberts''' {{nym}} ye una [[Actuación|actriz]] de [[cine]] y [[televisión]] d'[[Estaos Xuníos]], ganadora del [[Premiu Óscar|premiu Óscar]] a la [[Óscar a la meyor actriz|meyor actriz]],<ref name="Óscar">{{Cita web |url=http://www.oscars.org/awards/academyawards/oscarlegacy/2000-present/73nominees.html |títulu=Nominees & Winners for the 73rd Academy Awards |fechaaccesu=26 de xunu de 2010 |editorial=[[Academia d'Artes y Ciencies Cinematográfiques]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.oscars.org/awards/academyawards/oscarlegacy/2000-present/73nominees.html|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> lo mesmo que de trés [[Premiu Globu d'Oru|Globu d'Oru]] nes categoríes de [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama|meyor actriz en drama]], [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Comedia o musical|meyor actriz en comedia o musical]] y [[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu|meyor actriz de repartu]], un [[Premios BAFTA|BAFTA]] a la [[BAFTA a la meyor actriz|meyor actriz]] y un [[Premios del Sindicatu d'Actores|premiu del Sindicatu d'Actores]] a la [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz protagonista|meyor actriz protagonista]].<ref name="SAG">{{Cita web |url=http://www.sagawards.org/7_award_rec |títulu=7th Annual Screen Actors Guild Award Recipients |fechaaccesu=26 de xunu de 2010 |editorial=[[Sindicatu d'Actores de Cine]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.sagawards.org/7_award_rec|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> Conocida poles sos intervenciones en películes como ''[[Steel Magnolias (película)|Steel Magnolias]]'' ([[Cine en 1989|1989]]), ''[[Pretty Woman]]'' ([[Cine en 1990|1990]]), ''[[The Pelican Brief (película)|The Pelican Brief]]'' ([[Cine en 1993|1993]]), ''[[My Best Friend's Wedding]]'' ([[Cine en 1997|1997]]), ''[[Notting Hill]]'' ([[Cine en 1999|1999]]), ''[[Runaway Bride]]'' ([[Cine en 1999|1999]]) y ''[[Ocean's Eleven (película de 2001)|Ocean's Eleven]]'' ([[Cine en 2001|2001]]), convertir na actriz meyor pagada nel añu 2000, añu nel que protagonizó la película ''[[Erin Brockovich (película)|Erin Brockovich]]'' y pola que cobró venti millones de [[Dólar de los Estaos Xuníos|dólares]].<ref name="venti">Consultáu en 2010[http://www.lagaceta.com.ar/vernota.asp?id_seccion=7&seccion=&id_nota=138077 Julia Roberts, l'actriz que más cobra] ''lagaceta.com'' (n'español)</ref> Ye considerada la octava muyer más rica del mundu del entretenimientu, con una fortuna envalorada en 170 millones de dólares.<ref>Consultáu en 2010[http://www.forbes.com/2007/01/17/richest-women-entertainment-tech-media-cz_lg_richwomen07_0118womenstars_lander.html The 20 Richest Women In Entertainment] ''[[Forbes]]'' (n'inglés)</ref> En 1999 convertir na primer muyer en ser considerada la intérprete más rentable del añu polos distribuidores norteamericanos, gracies a los ésitos de ''Notting Hill'' y ''Runaway Bride'', calteniendo'l lideralgu femenín mientres diez años hasta que [[Sandra Bullock]] consiguir en 2009 gracies a ''[[The Proposal|La Propuesta]]'' y ''[[The Blind Side]]''.<ref name="rentable">Consultáu en 2010[http://www.cinematical.es/2010/01/04/sandra-bullock-foi-la estrella-mas-rentable-del-2009/ Sandra Bullock foi la estrella más rentable del 2009] ''cinematical.es'' (n'español)</ref><ref name="Sandra Bullock -y 'roba' el títulu a Julia Roberts">{{Cita web |títulu=Sandra Bullock -y 'roba' el títulu a Julia Roberts |url=http://www.vanitatis.com/noticias/sandra-bullock-julia-roberts-actriz-mas-rentable-2009-reina-taquilla-20100105.html |fechaaccesu=5 de xineru de 2010}}</ref> == Biografía == Julia Roberts nació en [[Smyrna (Georgia)|Smyrna]], [[Georgia (Estaos Xuníos)|Georgia]], el [[28 d'ochobre]] de [[1967]] y foi bautizada como Julia Fiona Roberts.<ref name="biografía">Consultáu en 2010[https://www.imdb.com/name/nm0000210/bio Biografía de Julia Roberts] ''[[IMDb]]'' (n'inglés)</ref> Los sos padres, primero que ella naciera, caltuvieren un taller d'interpretación. Casar en [[1965]] y divorciáronse en [[1972]]. La so madre, Betty Lou Bredemus (1934-2015<ref>{{Cita web |títulu=Fina madre de Julia Roberts |url=http://article.wn.com/view/2015/02/20/Fina_madre_de_Julia_Roberts/ |editorial=www.wn.com |fechaaccesu=20 de febreru de 2015}}</ref>), casóse de nuevo esi mesmu añu con Michael Llamátigos, divorciándonde d'él en [[1983]]. El padre, Walter Grady Roberts (1933-1977), yera vendedor y caltuvo siempres con Julia una rellación bien fonda. Darréu'l so padre finó de [[cáncer]] de [[farinxe]] en 1977, cuando l'actriz apenes cuntaba con diez años, lo que la afectó fondamente.<ref>[http://www.mirror.co.uk/3am/celebrity-news/julia-roberts-pictured-michael-llamátigos-2800516 Mirror]</ref> Julia tien dos hermanos, [[Eric Roberts]] (1956) y [[Lisa Roberts]] (1965), dambos actores, ye tida de la tamién actriz [[Emma Roberts]]. Julia tuvo una hermana per parte de madre llamada Nancy Llamátigos (c.1977), quien finó'l 10 de febreru de 2014 d'una aparente sobredosis.<ref> [http://www.telecinco.es/informativos/cultura/Julia_Roberts-Nancy_Montes-mediohermana-muerte-droga-sobredosis_0_1746675648.html Telecinco]</ref> Siempres recuerda que na so casa l'ambiente yera totalmente lliberal y tolos hermanos calteníen ente sigo una estrecha rellación.<ref>Consultáu en 2010[http://www.biografiasyvidas.com/biografia/r/roberts_julia.htm Julia Roberts] ''biografíasyvidas.com'' (n'español)</ref> Julia asistió a la escuela primaria de Fitzhugh, siguió los sos estudios en Griffin y rematar na High School de Campbell, toes elles na mesma Smyrna. Siempres quixo ser [[veterinaria]], pero terminó estudiando [[periodismu]]. Treslladar con Lisa a [[Nueva York]] y empecipió la so carrera d'actriz en 1987 con un pequeñu papel en ''Firehouse'', na que nin siquier tuvo acreitada. Costó-y consiguir otru trabayu, hasta que'l so hermanu Eric, faló con [[Peter Masterson]] por que-y diera un papel nel drama ''[[Blood Red]]'' (1989), que nun trunfó. La película dir a dirixir el mesmu Eric y xuntu al fináu [[Dennis Hopper]]. Según [[Y!]], Julia comparábase asina mesma col personaxe protagonista que realizó en ''Runaway Bride'' cuidao que tuvo comprometida delles vegaes, y fuxía antes de casase.<ref name="biografía" /> == Carrera artística == === 1988-1999 === Dempués de participar en numberosos proyeutos que nun tuvieron demasiada repercusión, Julia Roberts tuvo la so primer oportunidá col personaxe de ''Daisy Arujo'' na [[comedia]] ''[[Mystic Pizza]]'' (1988), dirixida por [[Donald Petrie]], amás d'intervenir n'unu de los episodios de la serie de gran ésitu ''[[Miami Vice]]'', onde encarnaba a la esposa d'un [[narcotraficante]]. Dempués d'esta oportunidá llegó-y el so primer gran papel con ''[[Steel Magnolias (película)|Steel Magnolias]]'' (1989) na que compartía cartelu con actrices como [[Sally Field]] o [[Shirley MacLaine]], suponiéndo-y el so primera [[Globu d'Oru]] a la [[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu|meyor actriz de repartu]] y la so primer candidatura al [[Premios Óscar|Óscar]] na categoría d'[[Óscar a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]].<ref name="Primer nominación">{{Cita web |url=http://www.oscars.org/awards/academyawards/oscarlegacy/1990-1999/62nominees.html |títulu=Nominees & Winners for the 62nd Academy Awards |fechaaccesu=26 de xunu de 2010 |editorial=[[Academia d'Artes y Ciencies Cinematográfiques]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.oscars.org/awards/academyawards/oscarlegacy/1990-1999/62nominees.html|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> [[Ficheru:JuliaRoberts12.JPG|thumb|250px|Julia Roberts en 1990.]] Darréu encarnó a la prostituta ''Vivian Ward'' na comedia romántica ''[[Pretty Woman]]'' ([[1990]]), que protagonizó xunto a [[Richard Gere]]. La cinta recaldó daqué más de 460 millones de dólares en tol mundu<ref>{{Cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=prettywoman.htm |títulu=Pretty Woman (1990) |fechaaccesu=26 de xunu de 2010 |editorial=[[Box Office Mojo]] |idioma=inglés}}</ref> y pol cual ganó otra vegada'l premiu [[Globu d'Oru]], esta vegada na categoría de [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Comedia o musical|Meyor actriz de comedia o musical]], según una nueva candidatura al [[Premios Óscar|Óscar]] como [[Óscar a la meyor actriz|meyor actriz]].<ref name="Segunda nominación">{{Cita web |url=http://www.oscars.org/awards/academyawards/oscarlegacy/1990-1999/63nominees.html |títulu=Nominees & Winners for the 63rd Academy Awards |fechaaccesu=26 de xunu de 2010 |editorial=[[Academia d'Artes y Ciencies Cinematográfiques]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.oscars.org/awards/academyawards/oscarlegacy/1990-1999/63nominees.html|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> Tres esti nuevu ésitu na so carrera profesional vendría'l primer fracasu de la mano del [[Thriller (xéneru)|thriller]] ''[[Flatliners|Llinia Mortal]]'' (1990) con [[Kiefer Sutherland]] y [[Kevin Bacon]]; sicasí volvió atinar col [[Drama (cine)|drama]] ''[[Sleeping with the Enemy]]'' (1991) na qu'interpretaba a una muyer que yera maltratada pol so home, sumó 174 millones de [[dólares]] nes taquilles de tol planeta, pero la crítica dio-y la llombu.<ref>Consultáu en 2010[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=sleepingwiththeenemy.htm Recaldación de ''Sleeping with the Enemy''] ''[[Box Office Mojo]]'' (n'inglés)</ref><ref>Consultáu en 2010[http://www.rottentomatoes.com/m/sleeping_with_the_enemy/ Respuesta crítica a ''Sleeping with the Enemy''] ''[[Rotten Tomatoes]]'' (n'inglés)</ref> Depués trabayaría con [[Steven Spielberg]], [[Robin Williams]] y [[Dustin Hoffman]] en ''[[Hook (película)|Hook]]'' (1991) qu'afaía al cine n'imaxe real y con actores reales el cuentu de [[Peter Pan]] y onde Julia interpretaba al personaxe de [[campaniella]]. La cinta nun recibió'l sofitu de la prensa especializada pero aun así sumó más de 300 millones mundialmente. Más tarde participaría nel thriller ''[[The Pelican Brief]]'' (1993), xunto a [[Denzel Washington]], la película basar na novela de [[John Grisham]] del mesmu nome; sumó 200 millones nes taquilles.<ref>Consultáu en 2010[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=pelicanbrief.htm Recaldación de ''The Pelican Brief''] ''[[Box Office Mojo]]'' (n'inglés)</ref> Dempués d'esta película y mientres dellos años Roberts encadenó títulos ensin demasiada repercusión como ''[[I Love Trouble|Gústenme los llíos]]'' (1994), con [[Nick Nolte]], este ye'l filme peor valoráu de tola so trayeutoria; el drama románticu ''[[Something to Talk About|Daqué de que falar]]'' (1995) xunto a [[Dennis Quaid]] o ''[[Mary Reilly]]'' (1996) pola que foi candidata nos premios [[Razzie]].<ref>Consultáu en 2010[http://www.rottentomatoes.com/celebrity/1013229/?items=25&sort_column=year&sort_dir=desc&page=3 Julia Roberts Celebrity Profile] ''[[Rotten Tomatoes]]'' (n'inglés)</ref><ref>{{Cita web |url=http://razzies.com/asp/content/XcNewsPlus.asp?cmd=view&articleid=36 |títulu=1996 Archive |fechaaccesu=26 de xunu de 2010 |autor=WILSON, John |fecha=23 d'agostu de 2000 |editorial=Golden Raspberry Award Foundation |idioma=inglés}}</ref> Participaría nel musical de [[Woody Allen]] ''[[Everyone Says I Love You|Toos dicen I Love You]]'' (1996) na que compartió cartelu con actores como [[Drew Barrymore]], [[Edward Norton]], [[Natalie Portman]] y [[Goldie Hawn]] ente otros. [[Ficheru:Jim Langevin and Julia Roberts in May 2002.jpg|thumb|270px|Julia Roberts y el congresista Jim Langevin en mayu de [[2002]].]]Tres una etapa ensin grandes proyeutos volvió recuperar el favor del públicu y la prensa cola comedia ''[[My Best Friend's Wedding]]'' (1997), xunto a [[Dermot Mulroney]], [[Rupert Everett]] y [[Cameron Diaz]], na que daba vida a ''Julianne Potter'' una muyer empeñada en destruyir la boda del so meyor amigu p'asina poder casase con él. Recibió una nueva candidatura al [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Comedia o musical|Globu d'Oru a la meyor actriz de comedia o musical]], llogró sofitu de la prensa cinematográfica y recaldó casi 300 millones nes taquilles de tol mundu. Amás la película recibió candidatures al [[Globu d'Oru a la meyor película-Comedia o musical|Globu d'Oru a la meyor película comedia o musical]] y al [[Óscar a la meyor banda sonora]].<ref>Consultáu en 2010[http://www.rottentomatoes.com/m/my_best_friends_wedding/ Respuesta crítica a ''My Best Friend's Wedding''] ''[[Rotten Tomatoes]]'' (n'inglés)</ref><ref>Consultáu en 2010[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=mybestfriendswedding.htm Recaldación de ''My Best Friend's Wedding''] ''[[Box Office Mojo]]'' (n'inglés)</ref><ref>Consultáu en 2010[https://www.imdb.com/title/tt0119738/awards Premios y nominaciones de ''My Best Friend's Wedding''] ''[[IMDb]]'' (n'inglés)</ref> Tamién esi mesmu añu estrenó'l thriller ''[[Conspiracy Theory (película)|Conspiracy Theory]]'' (1997) xunto a [[Mel Gibson]] y empobináu por [[Richard Donner]]. A finales de la [[década de los 90]] collechó numberosos ésitos como'l drama ''[[Stepmom|Quédate al mio llau]]'' (1998) na que compartía cartelu con [[Susan Sarandon]] y [[Ed Harris]] y que la que participó como [[productor executivu|productora executiva]]; y les comedies romántiques ''[[Notting Hill (película)|Notting Hill]]'' (1999) y ''[[Runaway Bride]]'' (1999). En ''Notting Hill'' interpretaba a ''Anna Scott'' una actriz de cine bien famosa que se namoraba d'un home común de [[Londres]], encarnáu por [[Hugh Grant]]. La película foi allabada pola prensa especializada, sumó más de 360 millones de [[dólares]] nes taquilles del planeta y supúnxo-y el so cuarta nominación a los [[Globos d'Oru]], nuevamente na categoría de [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Comedia o musical|Globu d'Oru a la meyor actriz de comedia o musical]]. Amás recibió otros dos candidatures a dichos premios, incluyendo [[Globu d'Oru a la meyor película-Comedia o musical|Globu d'Oru a la meyor película comedia o musical]].<ref>Consultáu en 2010[http://www.rottentomatoes.com/m/notting_hill/ Respuesta crítica a ''Notting Hill''] ''[[Rotten Tomatoes]]'' (n'inglés)</ref><ref>Consultáu en 2010[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=nottinghill.htm Recaldación de ''[[Notting Hill (película)|Notting Hill]]'', ''[[Box Office Mojo]]'' (n'inglés)</ref><ref>Consultáu en 2010[https://www.imdb.com/title/tt0125439/awards Premios y dominaciones de ''Notting Hill''] ''[[IMDb]]'' (n'inglés)</ref> En ''Runaway Bride'' volvió axuntase con [[Richard Gere]] y [[Héctor Elizondo]] siete años dempués de ''[[Pretty Woman]]'' (1990) consiguiendo una nueva taquillada de 310 millones.<ref>Consultáu en 2010[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=runawaybride.htm Recaldación de ''[[Runaway Bride]]'' ''[[Box Office Mojo]]'' (n'inglés)</ref> Gracies a estos dos últimes cintes convertir na primer muyer en ser considerada la más rentable del añu polos distribuidores americanos.<ref name="rentable" /> Nesi mesmu añu participó en ''[[Law & Order]]'' na so novena temporada nel episodiu 20 llamáu "Empire" (Imperiu), como ''Katrina Ludlow'', amigu de la víctima. === 2000-2005 === [[Ficheru:Julia Roberts at Incirlik.jpg|thumb|230px|Julia Roberts con un [[soldáu]] estauxunidense nel hospital de la base aérea de Incirlik (Turquía), n'avientu de 2001.]] Julia protagonizó'l drama basáu en fechos reales ''[[Erin Brockovich (película)|Erin Brockovich]]'' (2000) nel qu'interpreta a una muyer que trataba d'investigar les causes de porqué l'agua faía que les persones carecieren nuna pequeña llocalidá d'[[Estaos Xuníos]]. La so interpretación valió-y el [[Óscar a la meyor actriz]],<ref name="Julia Roberts recoyó'l Oscar con un vistíu estrenáu va nueve años">{{Cita web |títulu=Julia Roberts recoyó'l Oscar con un vistíu estrenáu va nueve años |url=http://www.hola.com/cine/2001040532061/cine/juliavestido/juliavestido/}}</ref> el [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama|Globu del Oru a la meyor actriz de drama]], el [[BAFTA a la meyor actriz]] y el [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz protagonista]]. Per otru llau la película recibió entusiastes comentarios y sumó 256 millones en tol mundu.<ref name="SAG"/><ref>Consultáu en 2010[http://www.rottentomatoes.com/m/erin_brockovich/ Respuesta crítica a ''Erin Brockovich''] ''[[Box Office Mojo]]'' (n'inglés)</ref><ref>Consultáu en 2010[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=erinbrockovich.htm Recaldación de Erin Brockovich] ''Box Office Mojo'' (n'inglés)</ref> Amás pola so participación nesta película convertir na primer muyer en cobrar venti millones de dólares, siendo l'actriz meyor pagada de la historia.<ref name="venti" /> Tres esta interpretación encadenó dellos títulos como ''[[The Mexican|La Mexicana]]'' (2001), na que compartía cartelu con [[Brad Pitt]] y na qu'apenes apaecíen xuntos en pantalla; o nun papel secundariu na comedia sobre la vida de los actores en [[Hollywood]] titulada ''[[America's Sweethearts]]'' (2001) con [[Catherine Zeta-Jones]], [[John Cusack]] y [[Billy Crystal]]. Participó nel [[remake]], ''[[Ocean's Eleven]] '' (2001), interpretando a ''Tess Ocean'', la muyer del lladrón ''Danny Ocean'' que na película ye encarnáu por [[George Clooney]]. Nella participaben tamién actores como Brad Pitt, [[Matt Damon]], [[Andy García]] y [[Don Cheadle]] ente otros. La cinta funcionó crítica y comercialmente con 450 millones de dólares recaldaos.<ref>Consultáu en 2010[http://www.rottentomatoes.com/m/oceans_eleven/ Respuesta crítica a ''Ocean's Eleven''] ''[[Rotten Tomatoes]]'' (n'inglés)</ref><ref>consultáu en 2010[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=oceanseleven.htm Recaldación de ''Ocean's Eleven''] ''Box Office Mojo'' (n'inglés)</ref> Depués intervieno na secuela titulada '' [[Ocean's Twelve]]'' (2004), a la que se xunió [[Catherine Zeta-Jones]]. Roberts tomóse un descansu tres la so maternidá y volvió al cine col drama ambientáu nos años 50 ''[[Mona Lisa Smile]]'' (2004) na que compartía escenes con [[Julia Stiles]] y [[Kirsten Dunst]]. Tamién apaeció nun papel secundariu nel drama ''[[Closer (película)|Closer]]'' (2004) xunto a [[Jude Law]], [[Clive Owen]] y [[Natalie Portman]], collechando bonos comentarios per parte de la prensa especializada.<ref>Consultáu en 2010[http://www.rottentomatoes.com/m/closer/ Respuesta crítica a ''Closer''] ''[[Rotten Tomatoes]]'' (n'inglés)</ref> Coles mesmes la cinta recibió dos candidatures a los [[Premios Óscar|Óscar]].<ref>Consultáu en 2010[https://www.imdb.com/title/tt0376541/awards Premios y nomnaciones de ''Closer''] ''Box Office Mojo'' (n'inglés)</ref> === 2006-Actualidá === [[Ficheru:Julia Roberts 2010.jpg|200px|left|thumb|Julia Roberts en París en [[2010]].]]Roberts emprestó la so voz a les cintes animaes ''[[The Ant Bully|Ant Bully Bienveníu al formigueru]]'' (2006) y '' [[Charlotte's Web]]'' (2006), esta postrera protagonizada por [[Dakota Fanning]]. Dempués vendríen títulos como'l drama políticu ''[[Charlie Wilson's War|Xuego de poder]]'' (2007) xunto a [[Tom Hanks]] y [[Philip Seymour Hoffman]], na qu'interpretaba a ''Joanne Herring'' una dama de l'alta sociedá. Pola participación nesti filme foi nuevamente candidata al [[Globu d'Oru]] na categoría de [[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu]]. Amás la película recibió otros cuatro nominaciones incluyendo [[Globu d'Oru a la meyor película-Comedia o musical|Globu d'Oru a la meyor película comedia o musical]].<ref>Consultáu en 2010[https://www.imdb.com/title/tt0472062/awards Premios y nominaciones de ''Charlie Wilson's War''] ''[[IMDb]]'' (n'inglés)</ref> Más tarde llegaríen el thriller ''[[Duplicity]]'' (2009) xunto a [[Clive Owen]], na qu'interpretaba a una axente de la [[CIA]].<ref name="Julia Roberts vuelve al cine con 'Duplicity'">{{Cita web |títulu=Julia Roberts vuelve al cine con 'Duplicity' |url=http://peru21.pe/noticia/256546/julia-roberts-vuelve-al cine-duplicity |fechaaccesu=9 de marzu de 2009}}</ref><ref name="Julia Roberts y Clive Owen, dos espíes namoraos na intrigante 'Duplicity'">{{Cita web |títulu=Julia Roberts y Clive Owen, dos espíes namoraos na intrigante 'Duplicity' |url=http://www.20minutos.es/noticia/447519/0/duplicity/roberts/owen/ |fechaaccesu=2 de febreru de 2009}}</ref> Pola participación nesti filme foi nuevamente candidata al [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Comedia o musical|Globu d'Oru a la meyor actriz de comedia o musical]].<ref name="Globos d'Oru 2010 – Llista de nomaos">{{Cita web |títulu=Globos d'Oru 2010 – Llista de nomaos |url=http://tierradecinefagos.com/2009/12/16/globos-de-oru-2010-llista-de-nomaos/}}</ref> Amás na ceremonia 67ᵘ de los premios presentó la terna [[Globu d'Oru a la meyor película dramática|Meyor película - drama]].<ref name="Jennifer y Julia van dirixir los Globos d'Oru 2010">{{Cita web |títulu=Jennifer y Julia van dirixir los Globos d'Oru 2010 |url=http://archivo.elheraldo.hn/Ediciones/2009/12/28/Noticias/Jennifer-y-Julia-dirigiran-los Globos-de-Oru-2010 |fechaaccesu=27 d'avientu de 2009}}</ref> Tamién participó na comedia romántica coral ''[[Valentine's Day (película)|Día de San Valentín]]'' (2010) na que compartía cartelu con actores como [[Jessica Alba]], [[Bradley Cooper]], [[Ashton Kutcher]], [[Jennifer Garner]], [[Jamie Foxx]], [[Taylor Lautner]] y [[Kathy Bates]], ente otros.<ref name="Julia Roberts protagoniza la comedia Valentine's Day">{{Cita web |títulu=Julia Roberts protagoniza la comedia "Valentine's Day" |url=http://eleconomista.com.mx/notes-online/entretenimientu/2009/05/12/julia-roberts-protagoniza-comedia-valentines-day |fechaaccesu=12 de mayu de 2009}}</ref><ref name="La historia d'amor de Julia Roberts y Ashton Kutcher">{{Cita web |títulu=La historia d'amor de Julia Roberts y Ashton Kutcher |url=http://archivo.elheraldo.hn/Ediciones/2009/05/18/Noticias/La historia-de-amor-de-Julia-Roberts-y-Ashton-Kutcher |fechaaccesu=17 de mayu de 2009}}</ref> El filme foi estrozáu pola crítica especializada, pero recaldó 56 millones de dólares na so primer fin de selmana convirtiéndose nuna de les comedies romántiques más taquilleres na fin de selmana d'estrenu.<ref>Consultáu en 2010[http://www.rottentomatoes.com/m/valentines_day_2010/ Respuesta crítica a ''Valantine's Day''] ''[[Rotten Tomatoes]]'' (n'inglés)</ref><ref>Consultáu en 2010[http://www.boxofficemojo.com/showdowns/chart/?id=romcomopeners.htm Romantic Comedy's Top Openers] ''Box Office Mojo'' (n'inglés)</ref> Julia en 2009 convertir na nueva cara de la esitosa marca [[Lancôme]] y depués, en 2012, tresformar na embaxadora mundial del nuevu arume de la marca ''"La vie est belle"'' creación olfativa d'Olivier Polge, Dominique Ropion y Anne Flipo.<ref name="Julia Roberts, protagonista del anunciu del nuevu arume de Lancôme">{{Cita web |títulu=Julia Roberts, protagonista del anunciu del nuevu arume de Lancôme |url=http://www.cuorestilo.com/guapura/julia-roberts-protagonista-del anunciu-del-nuevu-arume-de-lancome}}</ref><ref name="Julia Roberts, imaxe de Lancôme">{{Cita web |títulu=Julia Roberts, imaxe de Lancôme |url=http://www.vanidades.com/guapura/533158/julia-roberts-imaxe-lancome/}}</ref> Al respective de Roberts el Presidente de [[Lancôme|Lancôme Internacional]], Youcef Nabi dixo: {{cita|"La única persona que puede representar la femineidad del arume y que puede representar a toles muyeres (pola so honestidá) ye Julia Roberts".<ref name="Julia Roberts relluma nel anunciu del nuevu arume de Lancôme.">{{Cita web |títulu=Julia Roberts relluma nel anunciu del nuevu arume de Lancôme. |url=https://www.abc.es/20120904/estilo-gente/abci-julia-roberts-relluma-anunciu-201209041705.html |fechaaccesu=4 de setiembre de 2012}}</ref>}} En 2010, foi gallardoniada col [[Premiu Donostia]] nel [[Festival de Cine de San Sebastián]]<ref name="Julia Roberts va ser premiada n'España">{{Cita web |títulu=Julia Roberts va ser premiada n'España |url=http://www.diarioveloz.com/notas/1800-julia-roberts-sera-premiada-espana}}</ref><ref name="Julia Roberts va recibir el Premiu Donostia del Festival de San Sebastián">{{Cita web |títulu=Julia Roberts va recibir el Premiu Donostia del Festival de San Sebastián |url=http://www.nacion.com/2010-08-15/Entretenimientu/NotasSecundarias/Entretenimientu2484843.aspx |fechaaccesu=15 d'agostu de 2010|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.nacion.com/2010-08-15/Entretenimientu/NotasSecundarias/Entretenimientu2484843.aspx|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> onde se presentó la so película ''[[Comer, rezar, amar]]'' xunto a [[Javier Bardem]]. La historia narra la peripecia vital y amoroso de [[Elizabeth Gilbert|Liz Gilbert]], una acabante divorciar qu'a pesar de tenelo tou: Una casa, maríu y ésitu nel so oficiu, sentíase desnortiada. Decidida a volver atopase a sigo mesma, Liz va entamar un viaxe alredor del mundu. N'[[Italia]] va afayar el prestar de la comida, n'[[India]] el poder de la oración y l'amor verdadero en [[Bali]].<ref name="Javier Bardem y Julia Roberts, pareya romántica en 'Eat, Pray, Love'">{{Cita web |títulu=Javier Bardem y Julia Roberts, pareya romántica en 'Eat, Pray, Love' |url=http://www.20minutos.es/noticia/652897/0/bardem/roberts/romanticos/ |fechaaccesu=16 de marzu de 2010}}</ref><ref name="Javier Bardem seduz a Julia Roberts en 'Come reza ama', una historia de viaxes y busca">{{Cita web |títulu=Javier Bardem seduz a Julia Roberts en 'Come reza ama', una historia de viaxes y busca |url=http://www.cadenaser.com/cultura/articulo/javier-bardem-seduz-julia-roberts-come-reza-ama-historia-viaxes-busqueda/csrcsrpor/20100917csrcsrcul_3/Tes |fechaaccesu=17 de setiembre de 2010}}</ref> En 2011, ella coprotagonizó como ''Mercedes Tainot'' xunto a [[Tom Hanks]] quien dirixó y desempeñó el papel protagonista na comedia romántica ''[[Larry Crowne]]''.<ref name='Julia Roberts protagoniza "Larry Crowne, nunca ye tarde", dirixida por Tom Hanks.'>{{Cita web |títulu=Julia Roberts protagoniza "Larry Crowne, nunca ye tarde", dirixida por Tom Hanks. |url=https://www.abc.es/20110930/cultura/abci-juliaroberts-201109291330.html |fechaaccesu=30 de setiembre de 2011}}</ref><ref name="Tom Hanks va dirixir a Julia Roberts nuna película protagonizada por dambos">{{Cita web |títulu=Tom Hanks va dirixir a Julia Roberts nuna película protagonizada por dambos |url=http://www.eluniversal.com.co/cartagena/gente-y-tv/tom-hanks-dirigira-julia-roberts-en-una-pelicula-protagonizada-por-dambos |fechaaccesu=13 de xineru de 2010}}</ref> La película recibió males crítiques polo xeneral, con solo'l 35&nbsp;% de los 175 comentarios de [[Rotten Tomatoes]].<ref name='Critica de "Larry Crowne".'>{{Cita web |títulu=Critica de "Larry Crowne". |url=http://www.todaslascriticas.com.ar/pelicula/larry-crowne}}</ref> Julia Roberts protagoniza l'adautación 2012 Tarsem Singh de [[Blancanieves]], llamada ''[[Mirror mirror (película)|Espejito, espejito]]'', xunto a [[Lily Collins]] y [[Armie Hammer]] ente otros, interpretando a la ''Reina Malvada''.<ref name='Julia Roberts va ser la malvada reina en nueva adautación de "Blancanieves"'>{{Cita web |títulu=Julia Roberts va ser la malvada reina en nueva adautación de "Blancanieves" |url=http://elcomercio.pe/espectaculos/1314135/noticia-julia-roberts-malvada-reina-nueva-adaptacion-blancanieves |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2011}}</ref><ref name="Julia Roberts va ser la reina nuna adautación de Blancanieves.">{{Cita web |títulu=Julia Roberts va ser la reina nuna adautación de Blancanieves. |url=https://www.abc.es/20110209/cultura-cine/abci-blancanieves-julia-roberts-201102091027.html |fechaaccesu=3 de febreru de 2011}}</ref> American Girl films: Roberts dio vida a dalgunos de los llibros de American Girl, como películes, como productora executiva xunto a la so hermana Lisa. Julia Roberts ofició de presentadora de la terna [[Globu d'Oru a la meyor película dramática|Meyor película - drama]] na 70ª edición de los [[Premiu Globu d'Oru de 2012|Premios Globos d'Or u]]'l 13 de xineru de 2013.<ref name="Julia Roberts y Christian Bale, ente los 26 nuevos presentadores confirmaos pa los Globos d'Oru.">{{Cita web |títulu=Julia Roberts y Christian Bale, ente los 26 nuevos presentadores confirmaos pa los Globos d'Oru. |url=http://www.premiososcar.net/2013/01/julia-roberts-y-christian-bale-ente.html |fechaaccesu=12 de xineru de 2013}}</ref> A empiezos del mes de xineru del añu 2013 confirmar a Roberts pa protagonizar ''The Normal Heart'' película pa la cadena de televisión [[HBO]] que narra la historia d'una doctora parapléxica ''Emma Brookner'' (Roberts) que trata a dellos de los primeres pacientes con [[SIDA]] na [[década de los 80]] en [[Nueva York]]. La película ye l'adautación a la gran pantalla del drama ganador d'un [[premiu Tony]], ''The Normal Heart''. Va Tar so la direición de [[Ryan Murphy]] y co-protagonizada por [[Mark Ruffalo]]. El so estrenu ta previstu pal 2014.<ref name="'The Normal Heart', La tv movie protagonizada por Julia Roberts va estrenar en 2014">{{Cita web |títulu='The Normal Heart', La tv movie protagonizada por Julia Roberts va estrenar en 2014 |url=http://ecoteuve.eleconomista.es/series/noticias/4511834/01/13/The-Normal-Heart-La-tv-movie-protagonizada-por-Julia-Roberts-estrenar en-2014.html |fechaaccesu=7 de xineru de 2013}}</ref><ref name="Julia Roberts va protagonizar película sobre los primeros enfermos de SIDA">{{Cita web |títulu=Julia Roberts va protagonizar película sobre los primeros enfermos de SIDA |url=http://www.emol.com/noticias/magacine/2013/01/06/577833/julia-roberts-protagonizara-una-pelicula-sobre-el sida.html |fechaaccesu=6 de xineru de 2013}}</ref><ref name="Julia Roberts va protagonizar la película 'The Normal Heart'">{{Cita web |títulu=Julia Roberts va protagonizar la película 'The Normal Heart' |url=http://espanol.upi.com/Entretenimientu/2013/01/07/Julia-Roberts-protagonizar%C3%A1-la-pel%C3%ADcula-The-Normal-Heart/UPI-14861357549067/ |fechaaccesu=7 de xineru de 2013}}</ref> == Vida privada == === Rellaciones === [[Ficheru:Julia Roberts and Judy Biggert at Capitol Hill.jpg|270px|thumb|Julia Roberts xunto a Judy Biggert nel [[Capitoliu de los Estaos Xuníos]].]] A Julia Roberts conócense-y numberosos romances, ente ellos con dellos compañeros de repartu como [[Daniel Day-Lewis]], [[Liam Neeson]], [[Dylan McDermott]], [[Kiefer Sutherland]], [[Jason Patric]], [[Matthew Perry (actor)|Matthew Perry]], y [[Benjamin Bratt]].<ref name="amor">Consultáu en 2010[http://www.whosdatedwho.com/celebrities/people/dating/julia-roberts.htm Julia Roberts Relationships] ''whosdatedwho.com'' (n'inglés)</ref> Tuvo comprometida con [[Dylan McDermott]], el so co-protagonista en ''[[Steel Magnolias (película)|Steel Magnolias]]'', la so rellación terminó mientres el rodaxe de ''[[Pretty Woman]]''. Foi prometida tamién del actor [[Kiefer Sutherland]], conocer en 1990 nel filme ''[[Flatliners|Llinia Mortal]].'' Roberts y Sutherland anunciaron el so compromisu, con una ellaborada planificación de la boda programada pal 14 de xunu de 1991. Pero Julia rompió'l compromisu tres díes antes de la boda debíu qu'él-y foi infiel con una baillarina de [[striptease]]. Roberts depués foi a [[Irlanda]] con [[Jason Patric]], un amigu de Sutherland. El 25 de xunu de 1993, casóse col [[cantante]] de country [[Lyle Lovett]]. La boda tuvo llugar en St. James Lutheran Church en [[Marion]], [[Indiana]], cerca d'onde Lovett apaecía en xira cola so banda. En marzu de 1995, la pareya dixebróse, y darréu divorciáronse.<ref name="amor" /> En 1998, Roberts empezó a salir cola estrella de ''[[Law & Order]]'', Benjamin Bratt, y él foi'l so acompañante'l 25 de marzu de 2001 na ceremonia de los premios de l'Academia na cual ganó la so [[ Óscar a la meyor actriz|Óscar a la meyor actriz]].<ref>Consultáu en 2010[http://www.people.com/people/article/0,,628128,00.html Their Separate Ways] ''[[People]]'' (n'inglés)</ref> En xunu de 2001, Roberts y Bratt, anunciaron que yá nun yeren una pareya: "Llegó a un atentu y tienru final", dixo de la so rellación.<ref name="Julia Roberts y Benjamin Bratt dixébrense dempués de casi cuatro años de novialgu">{{Cita web |títulu=Julia Roberts y Benjamin Bratt dixébrense dempués de casi cuatro años de novialgu |url=http://www.hola.com/cine/2001062832272/cine/juliarobertsruptura/juliarobertsruptura/}}</ref> L'actriz atopó estabilidá xunto a [[Daniel Moder]], al que conoció mientres el rodaxe de ''[[The Mexican|El Mexicanu]]'' (2001), casóse en xunetu de 2002 nuna ceremonia en [[Nuevu Méxicu]].<ref name="Julia Roberts casóse col cámara Daniel Moder">{{Cita web |títulu=Julia Roberts casóse col cámara Daniel Moder |url=https://www.abc.es/hemeroteca/historico-05-07-2002/abc/Gente/julia-roberts-casar con-el-camara-daniel-moder_111379.html |fechaaccesu=5 de xunetu de 2002}}</ref><ref name="Casóse l'actriz norteamericana Julia Roberts">{{Cita web|títulu casó l'actriz norteamericana Julia Roberts |url=http://www.lanacion.com.ar/410988-cásose-l'actriz norteamericana-julia-roberts}}</ref> Anguaño'l matrimoniu tien trés fíos de mancomún, los mellizos Phinnaeus Walter y Hazel Patricia, nacíos el [[28 de payares]] de [[2004]] en [[Los Angeles]], [[Estaos Xuníos]].<ref>Consultáu en 2010[http://www.terra.com.mx/entretenimientu/articulo/153848/Julia+Roberts+amuesa+a+los sos+bebes.htm Julia Roberts presenta a los sos ñácaros] ''terra.es'' (n'español)</ref> El so tercer fíu, llamáu Henry Daniel, nacíu'l 18 de xunu de 2007, tamién la ciudá de [[Los Angeles]], [[California]].<ref>Consultáu en 2010[http://www.terra.com/ocio/articulo/html/oci177958.htm Julia Roberts da a lluz al so tercer fíu] ''terra.es'' (n'español)</ref><ref name="Julia Roberts presentó al so fíu Henry Daniel">{{Cita web |títulu=Julia Roberts presentó al so fíu Henry Danie |url=http://peru21.pe/noticia/47645/julia-roberts-presento-el so-fíu-henry-daniel%7C |fechaaccesu=20 de payares de 2007}}</ref> La familia suel morar dellos meses al añu nel ranchu que l'actriz tien en [[Nuevu Méxicu]], yá que sostién que ye una gran zona pa poder relaxase colos sos fíos y el so home.<ref name="biografía" /> Julia comentó en dalguna ocasión sobre les sos rellaciones lo siguiente: "A mi gústenme los homes vieyos. Cuanto más mayores son más esperiencia tienen y saben más que los mozos. Yo naguo por tar con un home de 80 años yá que ellos sí sabríen complaceme y non los mozos que nun saben nada" [[Ficheru:Julia Roberts F15.jpg|thumb|250px|Julia Roberts nun [[McDonnell Douglas F-15 Eagle|F-15]] xunto a unos soldaos na base aérea de Incirlik (Turquía).]] === Creencies === Roberts reveló nuna entrevista de [[2010]] pa la revista ''[[Elle]]'' que cree nel [[hinduismu]] y les sos práutiques. Julia ye una devota de [[Neem Karoli Baba]] (Maharaj-ji). Una semeya de [[Neem Karoli Baba]] atraxo a Roberts al hinduismu. === Caridaes === Roberts dio'l so tiempu y recursos pa [[UNICEF]], según a otres organizaciones de caridá. Roberts ye embaxadora de bona voluntá d'[[UNICEF]] dende'l 10 de mayu de 1995, cuando Roberts llegó a [[Port-au-Prince]], onde dixo: "educase a sigo mesma". La probeza qu'atopó foi apolmonante. "El mio corazón acaba de rompese", dixo. Los funcionarios d'[[UNICEF]] esperaben que la so visita de seis díes diera llugar a donativos de $ 10 millones pa l'ayuda solicitada nesi momentu. Nesi mesmu añu Roberts viaxó a [[Haití]] oficiando d'embaxadora: {{cita|"Toi equí con Unicef pa ver qué podemos faer pa llevar más amor y sofitu a los neños d'Haití, que creo son la esperanza y el corazón d'esti país"<ref name="Julia Roberts, embaxadora en Haiti.">{{Cita web |títulu=Julia Roberts, embaxadora en Haiti. |url=https://elpais.com/diario/1995/05/13/agenda/800316003_850215.html |fechaaccesu=13 de mayu de 1995}}</ref>}} En 2000, Roberts narra "Ánxeles Silent", un documental sobre'l [[síndrome de Rett]], un trestornu del desenvolvimientu neurolóxicu, que foi filmado en Los Angeles, [[Baltimore]] y Nueva York. El documental foi diseñáu p'ayudar a aumentar la conciencia pública alrodiu de la enfermedá. En xunetu de 2006, la Tierra Biocombustibles anunció a Roberts como voceru de la compañía y como presidenta de l'acabante formar Xunta Asesora, pa la promoción del usu de combustibles anovables. == Filmografía completa == === Cine === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#D8BFD8" align="center"|- ! style="background:#D8BFD8;" | Añu !style="background:#D8BFD8;" | Película !style="background:#D8BFD8;" | Papel ! style="background:#D8BFD8;" | Notes |- | [[1987]] | ''Firehouse'' | Babs |Ensin acreitar |- |rowspan="3"| [[1988]] | ''Prestu'' | Daryle | |- | ''[[Mystic Pizza]]'' | Daisy Arujo | |- | ''Blood Red'' | Maria Collogero | |- |[[1989]] |''[[Steel Magnolias (película)|Steel Magnolias]]'' | Shelby Eatenton Latcherie | |- |rowspan="2"| [[1990]] | ''[[Pretty Woman]]'' | Vivian Ward | |- | ''[[Flatliners]]'' | Dra. Rachel Mannus | |- |rowspan="3"| [[1991]] | ''[[Sleeping with the Enemy]]'' | Laura Burney | |- | ''[[Dying Young]]'' | Hilary O'Neil | |- | ''[[Hook (película)|Hook]]'' | [[Tinkerbell]] | |- | [[1992]] |''[[The Player]]'' | |Cameo |- | [[1993]] | ''[[The Pelican Brief (película)|The Pelican Brief]]'' | Darby Shaw | |- |rowspan="2"| [[1994]] | ''[[I Love Trouble]]'' | Sabrina Peterson | |- | ''[[Prêt-à-porter (película)|Prêt-à-porter]]'' | Anne Eisenhower | |- | [[1995]] | ''[[Something to Talk About]]'' | Grace King Bichon | |- |rowspan="3"| [[1996]] | ''[[Mary Reilly]]'' | Mary Reilly | |- | ''[[Michael Collins (película)|Michael Collins]]'' | Kitty Kiernan | |- | ''[[Everyone Says I Love You]]'' | Von Sidell | |- |rowspan="2"| [[1997]] | ''[[My Best Friend's Wedding]]'' | Julianne Potter | |- | ''[[Conspiracy Theory (película)|Conspiracy Theory]]'' | Alice Sutton | |- | [[1998]] | ''[[Stepmom]]'' | Isabel Kelly | |- |rowspan="2"| [[1999]] | ''[[Runaway Bride]]'' | Maggie Carpenter | |- | ''[[Notting Hill (película)|Notting Hill]] '' | Anna Scott | |- | [[2000]] | ''[[Erin Brockovich (película)|Erin Brockovich]]'' | [[Erin Brockovich]] | |- |rowspan="3"| [[2001]] | ''[[The Mexican]]'' | Samantha Barzel | |- | ''[[America's Sweethearts]]'' | Kathleen "Kiki" Harrison | |- | ''[[Ocean's Eleven (película de 2001)|Ocean's Eleven]]'' | Tess Ocean | |- |rowspan="3"| [[2002]] | ''[[Grand Champion]]'' | Jolene | |- | ''[[Confessions of a Dangerous Mind]]'' | Patricia Watson | |- | ''[[Full Frontal]]'' | Francesca/Catherine | |- | [[2003]] | ''[[Mona Lisa Smile]]'' | Katherine Ann Watson | |- |rowspan="2"| [[2004]] | ''[[Closer (película)|Closer]]'' | Anna | |- | ''[[Ocean's Twelve]]'' | Tess Ocean | |- |rowspan="2"| [[2006]] | ''[[The Ant Bully]]'' | Hova |Voz |- | ''[[Charlotte's Web (película de 2006)|Charlotte's Web]]'' | L'Araña Charlotte | Voz |- | [[2007]] | ''[[Charlie Wilson's War]]'' | Joanne Herring | |- | [[2008]] | ''[[Fireflies in the Garden]]'' | Lisa Taylor | |- | [[2009]] | ''[[Duplicity]]'' | Claire Stenwick | |- |rowspan="2"| [[2010]] | ''[[Valentine's Day (película)|Valentine's Day]]'' | Capitana Kate Hazeltine | |- | ''[[Eat Pray Love]] '' | Liz Gilbert | |- |rowspan="2"| [[2011]] | ''[[Love, Wedding, Marriage]]'' | Terapeuta de Ava |Voz |- | ''[[Larry Crowne]]'' | Mercedes Tainot | |- | [[2012]] |''[[Mirror mirror (película)|Mirror mirror]]'' | [[Reina Grimhilde|La malvada Reina Clementianna]] | |- | [[2013]] | ''[[August: Osage County (película)|August: Osage County]]'' | Barbara Weston | |- | [[2014]] | ''[[The Normal Heart]]'' | Emma Brookner | |- | [[2015]] | ''[[Secret in Their Eyes]]'' | Jess | |- |rowspan="2"|[[2016]] | ''[[Money Monster]]'' | Patty Fenn | |- | ''[[Mother's Day (película de 2016)|Mother's Day]]'' | Miranda | |- |[[2017]] |''[[Smurfs: The Lost Village]]'' |Pitufisauce |Voz |} === Televisión === {| {{tablaguapa}} style="font-size:95%;" |- style="text-align:center;" ! style="background:#D8BFD8;" | Añu !style="background:#D8BFD8;" | Película !style="background:#D8BFD8;" | Papel ! style="background:#D8BFD8;" | Notes |- |1987 |''[[Crime Story]]'' |Tracy |Capítulu 1 ''The Survivor'' (1.19) |- |1988 |''[[Miami Vice]]'' |Polly Wheeler |Episodiu 22: ''Mirror Image'' |- |1988 |''Baxa Oklahoma'' |Candy Hutchins |Película pa TV |- |1996 |''[[Friends]]'' |Susie Moss |Episodiu ''The One After the Superbowl: Part 2'' (2.13) |- |1999 |''[[Law & Order]]'' |Katrina Ludlow |Episodiu ''Empire'' |- |2003 |''Freedom: A History Of Us'' |Virginia Eyewitness |Episodiu 1 ''What Is Freedom?'' (1.07).<br />Episodiu 2 ''Yearning to Breathe Free'' (1.10) |- |2010 |''[[Hope for Haiti Now: A Global Benefit for Earthquake Relief|Hope for Haiti Now]]'' |Ella mesma |[[Teletón]] [[filantropía|caritativu]] pa les víctimes del [[Terremotu d'Haití de 2010]] |} == Premios y nominaciones == {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Añu !Premiu !Categoría !Títulu !Resultáu |- |rowspan=2|1989 |[[Young Artist Awards]] |Meyor Actriz Nueva nuna Película - Drama |rowspan=2|''[[Mystic Pizza]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Independent Spirit Awards]] |Meyor Actriz |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=6| 1991 |[[Premios Saturn]] |Meyor actriz de repartu |''[[Flatliners]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |David di Donatello Awards |Meyor Actriz Estranxera |rowspan=3|''[[Pretty Woman]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Kids' Choice Awards]] |Meyor Actriz de película |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |rowspan=2|[[People's Choice Awards]] |Meyor actriz de película |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |Muyer favorita d'entretenimientu | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |ShoWest Convention |Estrella femenina del añu | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |rowspan=6|1992 |[[Premios Saturn]] |Meyor Actriz |''[[Sleeping with the Enemy]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=2|[[MTV Movie Awards|Premios MTV de cine]] |Meyor Interpretación Femenina |rowspan=2|''[[Dying Young|Tou por Amor]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |Muyer Más Deseyada |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=2|[[People's Choice Award]] |Actriz favorita de comedia | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |Actriz favorita de drama | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |[[Razzie Awards]] |Peor Actriz de repartu |''[[Hook (película)|Hook]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |1993 |[[People's Choice Award]] |Actriz Favorita | |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=3|1994 |[[MTV Movie Awards|Premios MTV de cine]] |Meyor Interpretación Femenina | ''[[The Pelican Brief (película)|The Pelican Brief]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[National Board of Review]] |Meyor Actuación d'una Repartu <small>(Compartíu con [[Marcello Mastroianni]], [[Sophia Loren]], [[Jean-Pierre Cassel]], [[Kim Basinger]], [[Stephen Rea]] y [[Lili Taylor]] ente otros) </small> | ''[[Prêt-à-porter (película)|Pret-a-porter]]'' |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |rowspan=2|[[People's Choice Award]] |Actriz Favorita de Drama | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |1996 |Actriz favorita | |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=2|1997 |Hasty Pudding Theatricals |Muyer del Añu | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |[[Razzie Awards]] |Peor Actriz de Repartu |''[[El secretu de Mary Reilly]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=6|1998 |[[People's Choice Award]] | Actriz favorita | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |rowspan=2|[[Blockbuster Inc.|Blockbuster Entertainment Award]] |Actriz favorita - Suspensu |''[[Conspiracy Theory (película)|Conspiracy Theory]]'' |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |Actriz Favorita- Comedia |rowspan=3|''[[La boda del mio meyor amigu]]'' |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |[[MTV Movie Awards|Premios MTV de cine]] |Meyor Interpretación Femenina |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Satellite Awards]] |[[Satellite a la meyor actriz - Musical o Comedia|Meyor actriz - Musical o Comedia]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |ShoWest Convention |Estrella Internacional del Añu | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |rowspan=3|1999 |[[Blockbuster Inc.|Blockbuster Entertainment Award]] |Meyor Actriz- Drama |rowspan=2|''[[Quédate al mio llau]]'' |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |[[Kids' Choice Awards]] |Actriz de película favorita |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[People's Choice Awards]] |Actriz favorita de película | |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=15|2000 |[[Blockbuster Inc.|Blockbuster Entertainment Award]]| |Actriz favorita de comedia romántica |rowspan=4|''[[Runaway Bride]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |Csapnivalo Awards |Meyor Interpretación Femenina |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[MTV Movie Awards|Premios MTV de cine]] |Meyor Interpretación Femenina |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=3|[[Kids' Choice Awards]] |rowspan=2|Actriz de película favorita |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=4|''[[Notting Hill (película)|Notting Hill]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |Dúu Favoritu <small>(Compartíu con [[Hugh Grant|Hug Grant]])</small> |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Blockbuster Inc.|Blockbuster Entertainment Award]] |Actriz favorita de comedia romántica |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Satellite Awards]] |[[Satellite a la meyor actriz - Musical o Comedia|Meyor actriz - Musical o Comedia]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |Las Vegas Film Critics Society Awards |rowspan=6|Meyor Actriz |rowspan=6|''[[Erin Brockovich (película)|Erin Brockovich]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Boston Society of Film Critics Awards]] |3ᵉʳ Llugar |- |[[LAFCA|Los Angeles Film Critics Association Awards]] |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |[[National Board of Review]] |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |San Diego Film Critics Society Awards |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |[[Teen Choice Awards]] |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |[[People's Choice Award]] |Actriz favorita | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |rowspan=11|2001 |[[Blockbuster Inc.|Blockbuster Entertainment Award]] |Actriz Favorita- Drama |rowspan=10|''[[Erin Brockovich (película)|Erin Brockovich]]'' |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |[[Broadcast Film Critics Association Awards]] |rowspan=4|Meyor Actriz |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |[[Asociación de Críticos de Cine de Chicago]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Dallas-Fort Worth Film Critics Association|Dallas-Fort Worth Film Critics Association Awards]] |2ᵘ Llugar |- |[[Empire Awards]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |London Critics Circle Film Awards |Actriz del Añu |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |rowspan=2|[[MTV Movie Awards|Premios MTV de cine]] |Meyor Interpretación Femenina |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |Meyor llinia d'una película <small>"Bite my ass, Krispy Kreme!"</small> |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Sociedá de Críticos de Cine Online]] |Meyor Actriz |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Satellite Awards]] |[[Satellite a la meyor actriz dramática |Meyor Actriz nuna Película, Drama]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Teen Choice Awards]] |Cine - Eleición Química <small>(Compartíu con [[Brad Pitt]])</small> |''[[The Mexican|La Mexicana]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=2|2002 |[[Premios Phoenix Film Critics Society]] |Meyor Actuación de repartu <small>(Compartíu con [[Casey Affleck]], [[Scott Caan]], [[George Clooney]], [[Matt Damon]], [[Andy García]], [[Elliott Gould]], [[Bernie Mac]] y [[Brad Pitt]] ente otros)</small> |''[[Ocean's Eleven (película de 2001)|Ocean's Eleven]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=3|[[People's Choice Awards]] |rowspan=3|Actriz Favorita | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |2003 | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |rowspan=2|2004 | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |[[National Board of Review]] |rowspan=2|Meyor Actuación de repartu <small>(Compartíu con [[Jude Law]], [[Clive Owen]] y [[Natalie Portman]]) </small> |rowspan=2|''[[Closer (película)|Closer]]'' |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |rowspan=3|2005 |rowspan=2|[[Broadcast Film Critics Association|Broadcast Film Critics Association Award]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |Meyor Actuación de repartu <small>(Compartíu con [[Don Cheadle]], [[George Clooney]], [[Matt Damon]], [[Andy García]], [[Bernie Mac]], [[Brad Pitt]] y [[Catherine Zeta-Jones]] ente otros) </small> | ''[[Ocean's Twelve]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[People's Choice Awards]] |Actriz Favorita | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |rowspan=2|2007 |[[Kids' Choice Awards]] |Voz favorita d'una película animada | ''[[Ant Bully|Ant Bully Bienveníu al formigueru]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |American Cinematheque Gala Tribute |American Cinematheque Award | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |rowspan=2|2011 |[[People's Choice Awards]] |Actriz Favorita | |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |Sociedá Americana de Direutores de Fotografía |Board of the Governors Award | |style="background-color:#CFC" |'''Ganadora''' |- |2012 |[[People's Choice Awards]] |Actriz Favorita | |style="background-color: #FDD" | Nomada |} === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center"|- ! Añu || Categoría || Película || Resultáu || Ref. |- | 1989 || [[Óscar a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] || ''[[Steel Magnolias (película)|Steel Magnolias]]'' ||{{Celda|Nomada}}|| align=center |<ref name="Primer nominación"/> |- | 1991 || [[Óscar a la meyor actriz|Meyor actriz]] || ''[[Pretty Woman]]'' ||{{Celda|Nomada}}|| align=center |<ref name="Segunda nominación"/> |- | 2000 || [[Óscar a la meyor actriz|Meyor actriz]] || ''[[Erin Brockovich (película)|Erin Brockovich]]'' ||{{Celda|Ganadora}}|| align=center |<ref name="Óscar"/> |- | 2014 || [[Óscar a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] || ''[[Agostu]]'' ||{{Celda|Nomada}}|| |- |} === [[Premiu Globu d'Oru]] === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center"|- ! Añu || Categoría || Película || Resultáu |- | 1990 || [[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] || ''[[Steel Magnolias (película)|Steel Magnolias]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |- | 1991 || [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Comedia o musical|Meyor actriz - Comedia o musical]] || ''[[Pretty Woman]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |- | 1998 || [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Comedia o musical|Meyor actriz - Comedia o musical]] || ''[[My Best Friend's Wedding]]''||{{Celda|Nomada}} |- | 2000 || [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Comedia o musical|Meyor actriz - Comedia o musical]] || ''[[Notting Hill (película)|Notting Hill]]'' ||{{Celda|Nomada}} |- | 2001 || [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama|Meyor actriz- Drama]] || ''[[Erin Brockovich (película)|Erin Brockovich]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |- | 2008 || [[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] || ''[[La guerra de Charlie Wilson|Xuegu de Poder]]'' ||{{Celda|Nomada}} |- | 2010 || [[Globu d'Oru a la meyor actriz - Comedia o musical|Meyor actriz - Comedia o musical]] || ''[[Duplicity]]'' ||{{Celda|Nomada}} |- | 2014 || [[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] || ''[[Agostu]]'' || {{Celda|Nomada}} |- |} === [[Premios BAFTA]] === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center"|- ! Añu || Categoría || Película || Resultáu |- | 1990 || [[BAFTA a la meyor actriz|Meyor actriz]] || ''[[Pretty Woman]]'' ||{{Celda|Nomada}} |- | 2000 || [[BAFTA a la meyor actriz|Meyor actriz]] || ''[[Erin Brockovich (película)|Erin Brockovich]]'' ||{{Celda|Ganadora}} |- | 2014 || [[BAFTA a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] || ''[[August: Osage County (película)|August: Osage County]]'' ||{{Celda|Nomada}} |} === [[Premios del Sindicatu d'Actores]] === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center"|- ! Añu || Categoría || Película || Resultáu || Ref. |- | 2000 || [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz protagonista|Meyor actriz protagonista]] || ''[[Erin Brockovich (película)|Erin Brockovich]]'' ||{{Celda|Ganadora}}|| align=center|<ref name="SAG"/> |- | 2014 || [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] || ''[[August: Osage County (película)|August: Osage County]]'' ||{{Celda|Nomada}}|| |} === [[Premios Primetime Emmy]] === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center"|- ! Añu || Categoría || Títulu || Resultáu |- |1999||Actriz Convidada Sobresaliente nuna Serie Dramática<br /> <small>(Episodiu "Empire"; Personaxe "Katrina Ludlow")</small>||''[[Law & Order]]'' ||{{Celda|Nomada}} |- |2014||Actriz de Repartu <small>(Dr. Emma Brookner)</small>||<br /> ''[[The Normal Heart]]'' ||{{Celda|Nomada}} |} === [[Festival Internacional de Cine de San Sebastián]] === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center"|- ! Añu || Categoría || Resultáu |- | 2010 || [[Premiu Donostia del Festival de San Sebastián|Premiu Donostia]] ||{{Celda|Ganadora}} |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == * {{Commons}} * {{IMDb nome|0000210|Julia Roberts}} {{NF|1967||Roberts, Julia}} {{Tradubot|Julia Roberts}} [[Categoría:Persones de Georgia]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de doblaxe d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Candidates al premiu Óscar a la meyor actriz de repartu]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru a la meyor actriz de comedia o musical (cine)]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru a la meyor actriz dramática (cine)]] [[Categoría:Ganadores del premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz protagonista]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Donostia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] n3qhssmjrsg10fjp4pk3dlomxxewo3i 0 58935 3709859 3654368 2022-08-19T09:19:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Cody Saintgnue}} {{persona}} '''Cody Lee Saintgnue''' ye [[actor]] y [[Modelu (persona)|modelu]] d'[[Estaos Xuníos]] nacíu'l 15 de xunu de 1993 en [[Dayton (Ohio)|Dayton]], [[Ohio]].<ref name="BelloMag">{{cita web|url=http://www.famousbirthdays.com/people/cody-saintgnue.html|títulu=Biografía de Cody Saintgnue|fechaaccesu=9 d'ochobre de 2015|idioma=inglés|obra=Famous Birthdays}}</ref> Ye conocíu por interpretar a Brett Talbot en ''[[Teen Wolf (serie de televisión de 2011)|Teen Wolf]]''. == Biografía == Saintgnue nació en Dayton, Ohio. A la edá de nueve años, foi asitiáu nuna familia d'acoyida y adoptáu darréu.<ref>{{cita web|obra=Bello Magacín|url=http://www.bellomag.com/wolfy-cody-saintignue-younghollywood/|títulu=‘WOLFY’ CODY SAINTIGNUE #YOUNGHOLLYWOOD|fechaaccesu=9 d'ochobre de 2015|idioma=inglés|apellíu=Marquet|nome=Stephane}}</ref> A temprana edá, empezó a actuar y participar n'obres de teatru. A los 14 años, Cody y la so madre tomaron la decisión de treslladase a [[Los Angeles]] pa estudiar actuación.<ref name="IMBd">{{cita web|títulu=Cody Saintgnue - Biografía en IMDb|url=https://www.imdb.com/name/nm3032678/bio?ref_=nm_ov_bio_sm|fechaaccesu=9 d'ochobre de 2015|obra=[[IMDb]]|idioma=inglés}}</ref> Amás de l'actuación y el modelaje, Cody gusta participar nuna variedá de deportes como'l [[surf]], [[fútbol]], [[baloncestu]] y [[artes marciales]] n'especial el [[Muay Thai]]. Tamién participa d'organizaciones benéfiques, actividaes filantrópiques pa sofitar a neños y adolescentes.<ref name="BelloMag"/> === Carrera === En 2009, Saintgnue debutó nun episodiu de ''[[Southland (serie de televisión)|Southland]]''. A esto siguiéron-y participaciones en series tales como ''[[House M. D.]]'' y ''[[Criminal Minds]]'', según el [[documental]] ''America's Most Wanted'' y les películes ''[[All Cheerleaders Die]]'' y ''Preservation''.<ref name="IMBd"/> En 2014 foi escoyíu p'apaecer de forma recurrente na serie de [[MTV]] ''[[Teen Wolf (serie de televisión de 2011)|Teen Wolf]]'', protagonizada por [[Tyler Posey]], [[Dylan O'Brien]] y [[Holland Roden]], onde interpreta a un [[home llobu]] llamáu Brett Talbot.<ref>{{cita web|obra=Just Jared Jr.|url=http://www.justjaredjr.com/2014/06/17/cody-saintgnue-joins-teen-wolf-season-4-find-out-about-his-character-here/|títulu=Cody Saintgnue Joins 'Teen Wolf' Season 4 - Find Out About His Character Here!|fecha=17 de xunu de 2014|idioma=inglés|fechaaccesu=9 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> == Filmografía == {|{{tablaguapa}} style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #f9f9f9; |- align="center" ! colspan=4 style="background:#B0C4DE;" | Cine |-align="center" ! style="background: #CCCCCC;" | Añu ! style="background: #CCCCCC;" | Película ! style="background: #CCCCCC;" | Rol ! style="background: #CCCCCC;" | Notes |- | 2013 | ''[[All Cheerleaders Die]]'' | Cody | |- | rowspan="2"|2014 | ''Preservation'' | Jack | |- | ''Sessions'' | Brogan | [[Curtiumetraxe]] |- | 2015 | ''The Thunderers'' | Taz | Preproducción |- | 2016 | ''The Mafia Ain't Dead'' | Nino Staiano | Preproducción |- align="center" ! colspan=4 style="background:#B0C4DE;" | Televisión |- align="center" ! style="background: #CCCCCC;" | Añu ! style="background: #CCCCCC;" | Títulu ! style="background: #CCCCCC;" | Rol ! style="background: #CCCCCC;" | Notes |- | 2009 | ''[[Southland (serie de televisión)|Southland]]'' | Tristan | 1 episodiu |- | rowspan="2"|2010 | ''America's Most Wanted'' | Kevin | 1 episodiu |- | ''[[House M. D.]]'' | Hugo | 1 episodiu |- | 2012 | ''[[Criminal Minds]]'' | Tyler Allison | 1 episodiu |- | 2014-presente | ''[[Teen Wolf (serie de televisión de 2011)|Teen Wolf]]'' | Brett Talbot | Repartu recurrente |- | rowspan="2"|2015 | ''Apt. 210 Confessional'' | Jason St.Cloud | 1 episodiu, [[miniserie]] |- | ''Table Manners'' | Sammy | 1 episodiu |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{IMDb nome|3032678}} {{Twitter|CODYSAINTNEW}} {{Instagram|codysaintnew}} {{NF|1993||Saintgnue, Cody}} [[Categoría:Persones d'Ohio]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Modelos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] ftkdi050btqlz9zyjgl35qz0sz0pc0x 0 59025 3709938 3026963 2022-08-19T09:28:19Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200327163736}} {{persona}} '''Scott Thompson Baker''' {{nym}} ye un actor d'[[Estaos Xuníos]], de Golden Valley, [[Minnesota]]. Dalgunos de los sos papeles más notables son Colton Shore en ''[[General Hospital]]'', Craig Lawson en ''[[All My Children]]'' y Connor Davis en ''The Bold and the Beautiful''. == Vida y carrera == Baker nació en Golden Valley, [[Minnesota]]. Foi educáu na Universidá Oral Roberts y na [[Universidá de Minnesota]]. Casóse con Leilani Baker el 27 de xineru de 1990; el so matrimoniu tuvo dos fíos. Dempués que Leilani y él se divorciaren, casóse con [[Maria Baker]] el 17 de de xunu de 2007. Él y ella tienen cuatro fíos, Thane, Micaela, Cassie y Jaden. Scott tuvo una carrera de diez meses en Walser Honda. Dempués del so pasu en Walser Honda, empezó la so carrera n'Apple Valley Ford onde anguaño trabaya. La carrera como actor de Baker empezó nel Teatru ''Guthrie'' en [[Minneapolis]], onde protagonizó en papeles como ''A Christmas Carol, Peer Gynt, Hamlet'' and ''The Sound of Music''. Na década de 1980, Baker llogró el papel de Colton Shore, na telenovela ''[[General Hospital]]'', onde tuvo tres años. Mientres un añu, interpretó a Craig Lawson en ''[[All My Children]]'', y depués mientres siete años interpretó a Connor Davis en ''The Bold and the Beautiful''. Tamién protagonizó en ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'' nel episodiu "One Little Ship", como Kudak'Etan.<ref>''The Star Trek Encyclopedia'', By Michael Okuda, Denise Okuda, Doug Drexler, and Debbie Mirek. Page 644. [[Pocket Books]], 1999. ISBN 0671536095/ISBN 9780671536091 Retrieved on [[2008]]-[[December 3rd|12-03.]]</ref> En 1989, Scott Thompson Baker ganó'l premiu [[Soap Opera Digest]] por Meyor Revelación Masculina, pol so papel como Colton en ''General Hospital''.<ref>[http://www.soapoperadigest.com/awards/1989/ Official Soap Opera Digest website's page for 1989 awards] Retrieved on December 3rd, 2008.</ref> Tamién tuvo dos nominaciones en 1990, por Meyor Pareya (compartíu con [[Kristina Wagner]]) y Héroe Sobresaliente pol mesmu papel. Sicasí, perdió escontra Doug Davidson, como Paul en ''[[The Young and the Restless]]'', y A Martinez y Marcy Walker, por Cruz y Eden en ''Santa Barbara''.<ref>[http://www.soapoperadigest.com/awards/1990/ Official Soap Opera Digest website's page for 1990 awards] Retrieved on December 3rd, 2008.</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1960|}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Minnesota]] 49ojtp7c9olv0u5p16si9e1rpq4t08k 0 59064 3709406 3708783 2022-08-18T14:27:22Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Chloë Sevigny}} {{persona}} '''Chloë Stevens Sevigny''', (n. [[Springfield (Massachusetts)|Springfield]], [[Massachusetts]], [[18 de payares]] de [[1974]])<ref>{{cita web|url=http://www.loc.gov/nls/other/sayhow.html|títulu=NLS/BPH: Other Writings, Say How? A Pronunciation Guide to Names of Public Figures|fecha=6 de mayu de 2008|fechaaccesu=8 de marzu de 2010|obra=Library of Congress}}</ref><ref name="arrow">{{cita web|títulu=Arrow In the Head Interview: Chloë Sevigny on ''Zodiac''|obra=Arrow in the Head|fecha=1 de marzu de 2007|fechaaccesu=12 de setiembre de 2009|url=http://www.joblo.com/arrow/index.php?id=6919}}</ref> ye una [[actriz]] de cine y televisión, [[Diseñu de modes|diseñadora de moda]] y ex[[Modelu (moda)|modelu]] d'[[Estaos Xuníos]]. Dar a conocer pola so amplia carrera como actriz a mediaos de la [[Años 1990|década de 1990]], y pola so modelaje y trabayu pa la revista neoyorquina ''Sassy'', pola que foi catalogada como la nueva "moza de moda" d'esi momentu, atrayendo l'atención dientro del circuitu de la moda de [[Nueva York]].<ref>{{cita web|títulu=I'm the It Girl: Style Icon: Chlöe Sevigny|obra=I'm the It Girl|fecha=21 de xunetu de 2009|fechaaccesu=12 de setiembre de 2009|url=http://www.imtheitgirl.com/2009/07/style-icon-chloe-sevigny.html}}</ref> Sevigny debutó nel cine con un papel protagonista na revesosa película ''[[Kids (película)|Kids]]'' (1995) de [[Larry Clark]], actuación que-y valió una nominación al [[Premios Independent Spirit|premiu Independent Spirit]]. Una llarga llista de papeles en [[cine independiente|películes independientes]] y de cutiu ''[[avant-garde]]'' a lo llargo de la década consolidó a Sevigny como un iconu del cine independiente.<ref>{{cita noticia|url=http://women.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/women/fashion/article6280331.ece |títulu=Chloë Sevigny, queen of cool |autor=Jessica Brinton |fechaaccesu=10 de xunetu de 2010 | obra=The Times | location=London | fecha=17 de mayu de 2009}}</ref> Nun foi hasta 1999 que consiguió seria reconocencia crítica y comercial pol so primer papel en ''[[Boys Don't Cry (película)|Boys Don't Cry]]'', pola cual foi nomada a los premios [[Premios Óscar|Óscar]] y [[Globu d'Oru]] como [[Óscar a la meyor actriz de repartu|meyor actriz de repartu]]. Siguió actuando xeneralmente en películes independientes y [[cine arte]], como ''[[American Psycho (película)|American Psycho]]'' (2000), ''[[Party Monster]]'' (2003), ''[[The Brown Bunny]]'' (2003) y ''[[Dogville]]'' (2003). En 2006 Sevigny consiguió un papel estelar na serie de televisión de [[HBO]], ''[[Big Love]]'', pola cual recibió un Globu d'Oru como [[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu de serie, miniserie o telefilme|meyor actriz de repartu]] en 2010. Tamién trabayó en dos obres de teatru [[off-Broadway]] y protagonizó dellos videos musicales. Amás, diseñó delles coleiciones de ropa.<ref>{{cita web|url=http://www.openingceremony.us/p107.html|títulu=Opening Ceremony New York|fechaaccesu=13 de febreru de 2010}}</ref> == Primeros años == Chloë Stevens Sevigny nació en [[Springfield (Massachusetts)|Springfield]], [[Massachusetts]],<ref>Sevigny nun nació en Darien, CT; la ciudá nun tien hospital, y delles fontes citen a Springfield, MA. como la so ciudá natal.</ref><ref name="insider" /><ref name="yahoo" /><ref>{{cita web|url=http://www.probertencyclopaedia.com/cgi-bin/res.pl?keyword=Springfield&offset=0|obra=Probert Encyclopedia|títulu=Springfield|fechaaccesu=31 de marzu de 2010}}</ref> y creció en [[Darien (Connecticut)|Darien]], [[Connecticut]], xunto a so madre, Janine Malinowski —d'ascendencia polaca—,<ref name="yahoo">{{cita web|url=http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800020740/bio|títulu=Chloë Sevigny (II) Biography|fechaaccesu=2 de marzu de 2010|editorial=Yahoo! Movies}}</ref> y el so padre, H. David Sevigny, un contador y [[Pintor (oficiu)|pintor]] d'interiores d'ascendencia [[francu-canadiense]].<ref name="birth place and biography">{{cita web|url=http://www.filmreference.com/film/47/Chloe-Sevigny.html|títulu=Chloe Sevigny Biography (1974–)|obra=Film Reference|fechaaccesu=17 d'abril de 2009}}</ref> El so padre finó de cáncer en 1996.<ref name="birth place and biography" /> Tien un hermanu mayor, Paul, anguaño un [[disc jockey]] de Nueva York.<ref>{{cita web|url=http://www.amentertainment.com/dj-avails/105-paul-sevigny|obra=A&M Entertainment|fechaaccesu=15 de marzu de 2010|títulu=A&M Entertainment: Paul Sevigny}}</ref> Mientres los branos, Sevigny de cutiu asistía a grupos de teatru, y protagonizaba obres de la [[Asociación Cristiana de Jóvenes|YMCA]]; siempres aspiró a ser actriz.<ref name="arrow"/><ref name="NPR">{{cita web|url=http://www.npr.org/templates/transcript/transcript.php?storyId=124198338|fecha=2 de marzu de 2010|autor=Gross, Terry|títulu=Plenty of 'Big Love' For HBO Star Chloë Sevigny|editorial=National Public Radio ([[National Public Radio|NPR]])|fechaaccesu=3 de marzu de 2010}}</ref> De neña de cutiu xugaba a amarutase con ropa que la so madre mercába-y en locales de segunda mano, lo que describió como "instintivu" pa ella.<ref name="coolestgirl" /> Foi criada nuna familia [[Ilesia católica|católica]],<ref name="NPR" /><ref>{{cita web|url=http://www.starpulse.com/news/index.php/2006/02/27/chloe_sevigny_is_uncomfortable_filming_s |títulu=Chloe Sevigny Is Uncomfortable Filming Sex Scenes|fechaaccesu=17 de setiembre de 2007|fecha=27 de febreru de 2006|editorial=starpulse.com}}</ref><ref name="thorn">{{cita noticia|títulu=The Girl With A Thorn In Her Side|fechaaccesu=2 de marzu de 2010|autor=O'Sullivan, Charlotte|fecha=30 d'agostu de 2003|editorial=[[The Independent]]|url=http://web.archive.org/web/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/features/the-girl-with-a-thorn-in-her-side-537467.html | location=London}}</ref> y asistió a la Secundaria Darien. Mientres la secundaria, con frecuencia curiaba al actor [[Topher Grace]] y a la so hermana menor.<ref name="melinda">{{cita web|url=http://www.cinecon.com/news.php?id=0503152|obra=Cinema Confidential News (Cinecon)|fecha=15 de marzu de 2005|fechaaccesu=2 de marzu de 2010|títulu=Chloe Sevigny in ''Melinda and Melinda''|autor=Aames, Ethan}}</ref> A pesar de la reputación de clase alta y adinarada de la ciudá de Darien, los padres de Sevigny calteníen una familia humilde, y d'adolescente trabayó barriendo canches de tenis nun club de campu.<ref name="LAtimes">{{cita noticia|url=http://www.latimes.com/features/image/la-ig-chloe18mar18,1,600272.story|obra=[[Los Angeles Times]]|títulu=Chloë Sevigny: Beyond the labels|fecha=18 de marzu de 2007|autor=Apodaca, Rosa|fechaaccesu=3 de setiembre de 2009}}</ref> Mientres la so adolescencia, Sevigny volvióse un tanto rebalba: "Yo yera bien educada, y la mio madre yera bien estricta. Pero igualmente pasaba'l tiempu na estación Mobil y fumaba pitos".<ref name="coolestgirl">{{cita noticia|títulu=The Coolest Girl In The World|fechaaccesu=29 de marzu de 2010|autor=Gristwood, Sarah|fecha=1 d'ochobre de 2000|editorial=[[The Independent]]|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/features/the-coolest-girl-in-the-world-638157.html | location=London}}</ref> Amás empezó a referise a la so ciudá como "Darien [[raza aria|aria]]",<ref name="destiny">{{cita web|url=http://www.encyclopedia.com/doc/1G1-17149433.html|títulu=Destiny calls Chloe|autor=Sischy, Ingrid|fecha=agostu de 1995|fechaaccesu=29 d'avientu de 2009|obra=Interview Magacín}}</ref> pa tratar d'estremase de la clase alta y la reputación [[Ivy League]] de la comunidá. Ente los sos dos últimos años na secundaria, Sevigny inclusive se tosquiló la cabeza y vendió el pelo a un fabricante de peluques de [[Broadway]].<ref name="NPR" /> Almitió abiertamente esperimentar con drogues d'adolescente, especialmente con [[allucinóxenu|allucinóxenos]], pero dixo que nunca foi una "bona drogadicta"; a pesar d'esto, foi mandada polos sos padres a xuntes d'[[Alcohólicos Anónimos]] dempués de consumir [[mariguana]] y drogues allucinóxenes.<ref>{{cita noticia|url=http://women.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/women/fashion/article1690084.ece|obra=Times Online|fecha=29 d'abril de 2007|fechaaccesu=30 d'avientu de 2009|títulu=Being Chloe | location=London}}</ref> "Tuvi una maraviyosa vida familiar, nun quixera que paeza qu'eso se reflexó nellos. Creo que yo taba bien aburrida y a cencielles encantábame tomar allucinóxenus... Pero de cutiu siento que como lo esperimenté cuando yera más nuevu agora nun tengo interés como adultu. Conozo a munchos adultos que nun lo fixeron, y ye muncho más peligrosu empezar a esperimentar con drogues d'adultu", comentó a ''[[The Times]]'' en 2007. De cutiu describióse a sigo mesma como "solitaria" y una "adolescente ablayada".<ref name="melinda" /> La so única actividá extracurricular yera dacuando patinar en skate col so hermanu mayor, y pasaba la mayoría del so tiempu llibre na so habitación: "Mayormente cosía. Nun tenía nada meyor que faer, asina que faía la mio propia ropa".<ref name="destiny" /> A los 18 años d'edá, Sevigny camudar de Connecticut a un apartamentu en [[Brooklyn]]. Ende, en 1993, foi afayada nuna cai de la [[East Village]] por una editora de moda de la revista ''Sassy'', que taba tan impresionada col estilu de Sevigny que-y ufiertó incluyir la na revista.<ref name="birth place and biography" /> Mientres cuntaba'l socesu, Sevigny yera ronciega alrodiu de eso: "A la muyer de ''Sassy'' solo gustába-y el sobrero que taba usando", dixo.<ref name="oscar" /> Más tarde modeló pa la revista y tamién pa ''X-girl'', la marca de moda de [[Kim Gordon]] de [[Sonic Youth]]. Mientres esa dómina, l'escritor Jay McInerney atópase na ciudá de Nueva York y escribió un artículu de siete páxines alrodiu de ella en ''[[The New Yorker]]'', nel cual moteyar la nueva ''moza de moda'' ("it-girl").<ref>"Chloe's Scene", [[The New Yorker]], 7 de payares de 1994, pp 182–192</ref> De siguío apaeció na portada del álbum de la banda Gigolo Aunts, ''Flippin' Out'' y el EP ''Full-On Bloom'',<ref>{{cita web |títulu=Biography of Chloe Sevigny |url=http://www.allamericanspeakers.com/speakers/Chloe-Sevigny/9687 |obra=AllAmericanSpeakers.com|fechaaccesu=22 de xineru de 2008}}</ref> y tamién tuvo un papel nun videoclip de la banda [[The Lemonheads]]. == Carrera como actriz == === Primeros trabayos (1995-1999) === Sevigny conoció al nuevu guionista y aspirante a direutor [[Harmony Korine]] nel [[Washington Square Park]] de Nueva York mientres el so últimu añu de secundaria.<ref name="oscar" /><ref name="HarmonyKorine">{{cita web |títulu=Harmony Korine Official Website |url=http://www.harmony-korine.com/paper/index/i_kids.html|obra=Harmony Korine.com |fechaaccesu=8 de xineru de 2010}}</ref> Fixéronse amigos cercanos, y ella terminaría siendo contratada na película independiente de baxu presupuestu ''[[Kids (película)|Kids]]'' (1995).<ref name="birth place and biography" /><ref name="chloeinfo">{{cita web |títulu=Chloe Sevigny Films |url=http://www.chloesevigny.info/films_page1.html |obra=Chloe Sevigny.info. |fechaaccesu=7 de xineru de 2010}}</ref> Empobinada por [[Larry Clark]] y escrita por Korine, Sevigny interpreta a una adolescente de Nueva York qu'afaya ser [[Virus de la inmunodeficiencia humana|VIH]]-positivu. Según Sevigny, ella foi orixinalmente escoyida pa un papel muncho más curtiu, pero terminó reemplazando a l'actriz canadiense [[Mia Kirshner]], quien nun tenía esperiencia profesional como actriz;<ref name="arrow"/><ref>{{enllaz rotu|{{cita web |títulu=Buzzine |url=http://www.buzzine.com/2007/03/chloe-sevigny/|obra=Buzzine Interview with Chloe Sevigny for ''Zodiac''|fechaaccesu=8 de xineru de 2010}}|http://www.buzzine.com/2007/03/chloe-sevigny/}} </ref><ref>{{cita web |url=http://www.filmmakermagazine.com/summer1995/rascals.php |fechaaccesu=11 de xineru de 2010 |títulu=Filmmaker Magacín|obra=Peter Bowen on Larry Clarke's ''Kids''|fechaaccesu=8 de xineru de 2010}}</ref> dixo sobre'l so casting: "Harmony Korine pensó que yo yera una moza duce y encantador y gustába-y el mio pelo rubiu".<ref name="oscar" /> Sicasí, ''Kids'' resultó ser revesosa; la película foi clasificada NC-17 pola [[Motion Picture Association of America]] por cuenta de la so amuesa gráfica de sexualidá y consumu de drogues y sustances arreyando adolescentes.<ref>"Controversy: 'Kids' for Adults," [[Newsweek]], 20 de febreru de 1995</ref> A pesar del so discutiniu, ''Kids'' tuvo ésitu cola crítica y el públicu: la periodista Janet Maslin consideró la película como "una llamada d'avisu pal mundu modernu" alrodiu de la naturaleza de la mocedá na vida urbana del momentu.<ref>''Kids'' en [http://www.rottentomatoes.com/m/kids/ Rotten Tomatoes]; 22 de mayu de 2007.</ref> Dempués de ''Kids'', Sevigny siguió cola película independiente del actor direutor [[Steve Buscemi]], ''[[Trees Lounge]]'' (1996), interpretando un papel relativamente pequeñu como la namorada de Buscemi. Mientres esta dómina la direutora [[Mary Harron]] (dempués d'haber vistu ''Kids'') ufiertó-y un papel menor na so película, ''[[I Shot Andy Warhol]]'' (1996). Harron allugó a Sevigny na tienda de ropa Liquid Sky de [[SoHo]], onde s'atopaba trabayando al momentu. Sevigny fixo la so primer audición, pero a la fin decidió refugar el papel;<ref name="oscar" /> más tarde trabayaría con Harron en ''American Psycho'' (2000). En cuenta de aceptar el papel en ''I Shot Andy Warhol'', Sevigny protagonizó y trabayó como diseñadora de modes en ''[[Gummo]]'' (1997),<ref name="Guardian">{{cita noticia|url=http://www.guardian.co.uk/lifeandstyle/2008/feb/16/fashion|títulu=Chloë's world: Ryan Gilbey meet actress Chloë Sevigny|obra=The Guardian|fecha=16 de febreru de 2008|fechaaccesu=7 de xineru de 2010 | location=London}}</ref> escrita y empobinada por Harmony Korine, quien tuvo arreyáu románticamente con Sevigny mientres la filmación.<ref name="Guardian" /><ref name="Chicago-Sun-Times">{{cita noticia|títulu=Style stolen in Gummo|autor=Chicago Sun Times|url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-4431443.html|fechaaccesu=19 de xineru de 2010}}</ref> ''Gummo'' foi tan controversial como'l debú de Sevigny; ambientada en Xenia, [[Ohio]], la película amuesa un montón de personaxes [[Nihilismu|nihilistes]] nun pueblu d'Estaos Xuníos inxeme pola probeza, y presenta temátiques como'l sexu y l'abusu de drogues, asina tamién como de la mocedá [[alienación|alienada]] y antisocial del [[Mediu Oeste d'Estaos Xuníos|Mediu Oeste de los Estaos Xuníos]]<ref>{{cita noticia|obra=Variety|títulu=Gummo|fechaaccesu=9 de payares de 2009|url=http://www.variety.com/review/VE1117329547.html?categoryid=31&cs=1&p=0 | nome=Emanuel | apellíu=Levy | fecha=14 de setiembre de 1997}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.filmratings.com/filmRatings_Cara/|títulu=Classification information for ''Gummo''|fechaaccesu= 12 de xunetu de 2010}}</ref> Recordando la naturaleza de confrontación de la película, Sevigny citar como unu de los sos proyeutos favoritos: "Los mozos amen esa película. Foi robada de tolos [[Blockbuster Inc.|Blockbuster]] d'Estaos Xuníos. Tresformóse nuna [[película de cultu]]".<ref name="oscar" /> La película foi dedicada'l padre de Sevigny, que finó enantes del estrenu.<ref>Nota: "This filme is dedicated to David Sevigny, a beautiful sailor"; creitos finales de ''[[Gummo]]''.</ref> Tres ''Gummo'', Sevigny coprotagonizó el thriller [[neo-noir]] ''[[Palmetto]]'' (1998), personificando a una nueva secuestrada de Florida xunto a [[Woody Harrelson]]. Más tarde tuvo un papel protagonista como una graduada del Hampshire College na cinta del periodu sardónicu ''[[The Last Days of Disco]]'' (1998), xunto a [[Kate Beckinsale]]. La película foi escrita y empobinada pol direutor [[Whit Stillman]] y detalla l'ascensu y cayida de la escena de clubes de Manhattan a principios de los años 1980. Stillman dixo de Sevigny: "Chloë ye un fenómenu natural. Nun tas dirixiendo, ella nun ta actuando, ye real".<ref name="Guardian" /> Janet Maslin de ''[[The New York Times]]'' escribió que Sevigny "ye seductivamente recatada" nel so papel de Alice.<ref name="ny times">{{cita noticia|url=http://movies.nytimes.com/movie/review?res=9C0DE7DE1038F93AA15756C0A96Y958260&partner=Rotten%20Tomatoes|títulu=Film Review: Last Days of Disco, Night Life of the [sic] Young, Urban and Genteel|last=Maslin|first=Janet|date=28 de mayu de 1998|work=[[The New York Times]]|fechaaccesu=1 de xineru de 2010}}</ref> La película foi bien recibida polo xeneral, sicasí nun foi un ésitu de taquilla n'Estaos Xuníos, recaldando solo 3 millones de dólares;<ref name="autogenerated1">{{cita web|títulu=''The Last Days of Disco'' |editorial=Box Office Mojo |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=lastdaysofdisco.htm |fechaaccesu=14 d'abril de 2009}}</ref> dende esi entós tuvo ciertu ésitu como película de cultu.<ref>{{cita noticia|url=http://www.slantmagazine.com/dvd/review/the-last-days-of-disco-the-criterion-collection/1587|títulu=The Last Days of Disco: The Criterion Collection|apellíu=Lanthier|nome=Joseph|fecha=25 d'agostu de 2009|obra=[[Slant Magacín]]|fechaaccesu=8 de xineru de 2010}}</ref><ref>{{cita web|títulu=[[MoMA]] PopRally&nbsp;– The Last Days of Disco|autor=|obra=The Museum of Modern Art|url=http://www.moma.org/visit/calendar/events/7167}}</ref> === Pasu escontra la fama (1999-2003) === Sevigny xunir al repartu del drama independiente ''[[Boys Don't Cry (película)|Boys Don't Cry]]'' (1999) dempués de que la direutora [[Kimberly Peirce]] viera la so actuación en ''The Last Days of Disco''.<ref name="Guardian" /><ref>{{cita videu|people =Sevigny, Chloë|títulu = The Last Days of Disco|medium = DVD| publisher = [[The Criterion Collection]]|date =2009 }}</ref> El papel de Sevigny en ''Boys Don't Cry'' —una [[película biográfica]] sobre'l [[transexual]] [[Brandon Teena]], quien fora violáu y asesináu en 1993— foi'l trabayu responsable del so pasu escontra l'estrellalgu y el so ésitu mainstream.<ref name="8thcircuit">{{cita web |url=http://caselaw.lp.findlaw.com/cgi-bin/getcase.pl?court=8th&navby=docket&non=973708p |títulu=U.S. 8th Circuit Court of Appeals&nbsp;— JoAnn Brandon v Charles B. Laux|fechaaccesu=7 d'avientu de 2006 |editorial=[[FindLaw]]}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.motherjones.com/commentary/columns/2000/03/brandon.html|títulu=Boys Do Cry|autor=Howey, Noelle|fecha=22 de marzu de 2000|fechaaccesu=7 d'avientu de 2006|editorial=[[Mother Jones (magacín)|Mother Jones]]}}</ref> Sevigny interpretó a Lana Tisdel, una moza que se namora de Teena, nun principiu, ensin saber que naciera muyer. ''Boys Don't Cry'' foi bien recibida pola crítica y tuvo un ésitu moderáu na taquilla.<ref>{{cita web|títulu=Boys Don't Cry (1999)|editorial=Box Office Mojo|url=http://boxofficemojo.com/movies/?id=boysdontcry.htm|fechaaccesu=25 de mayu de 2006}}</ref> L'actuación de Sevigny foi particularmente emponderada: ''[[The Los Angeles Times]]'' resaltó que Sevigny "interpreta'l papel inquietantemente",<ref name="losangelestimes">{{enllaz rotu|{{cita noticia|url=http://www.calendarlive.com/movies/reviews/cl-movie000406-171,0,7330637.story|títulu='Boys Don't Cry': Devastating Price of Daring to Be Different|apellíu=Turan|nome=Kenneth|fecha=22 d'ochobre de 1999|obra=[[The Los Angeles Times]]|fechaaccesu=7 de xineru de 2010}}|http://www.calendarlive.com/movies/reviews/cl-movie000406-171,0,7330637.story}} </ref> [[Roger Ebert]] de ''The Chicago Sun Times'' indicó que "ye Sevigny quien nos aprove la entrada a la trama"<ref name="chicagosuntimes">{{cita noticia|url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/19991022/REVIEWS/910220302/1023|títulu=Boys Don't Cry|apellíu=Ebert|nome=Roger|fecha=22 d'ochobre de 1999|obra=[[The Chicago Sun Times]]|fechaaccesu=7 de xineru de 2010}}</ref> y la ''[[Rolling Stone]]'' escribió que Sevigny da "una actuación que queda grabada na memoria".<ref>''Boys Don't Cry'' en [http://www.rottentomatoes.com/m/boys_dont_cry/ Rotten Tomatoes];</ref> La direutora Kimberly Peirce repitió la mesma sensación que los críticos: "Chloë a cencielles apurrióse al personaxe. Miró un videu de Llana. Tresformar nella bien naturalmente. Nun ye una d'eses actrices de Hollywood que fai dietes y ciruxíes plástiques. Nunca afayes del tou la so actuación".<ref name="oscar" /> Por esti papel Sevigny foi nomada como meyor actriz de repartu pa los premios Óscar y Globu d'Oru;<ref name="oscar-db">{{cita web|títulu=Academy Award Database: Chloe Sevigny|url=http://awardsdatabase.oscars.org/ampas_awards/BasicSearch?action=searchLink&displayType=6&BSNomineeID=67951|editorial=Academy of Motion Picture Arts and Sciences|fechaaccesu=9 de xineru de 2008}}</ref> ganó los premios [[Premios Independent Spirit|Independent Spirit]] y [[Premios Satellite|Satellite]].<ref>{{cita noticia|títulu=Chloë Sevigny (II) Awards & Nominations|obra=Yahoo! Movies|fechaaccesu=2 de marzu de 2010|url=http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800020740/awards}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.theage.com.au/articles/2002/03/01/1014704987942.html|títulu=Seeing doubles|editorial=The Age|autor=Hawker, Philippa|fecha=1 de marzu de 2002 | location=Melbourne}}</ref> Dempués de ''Boys Don't Cry'', Sevigny tuvo un papel como secundaria en ''[[American Psycho (película)|American Psycho]]'' (2000), basada na controversial [[American Psycho|novela]] de 1991 escrita por [[Bret Easton Ellis]]. Sevigny interpreta a l'ayudante d'oficina de [[Patrick Bateman]], interpretáu por [[Christian Bale]], un [[yuppie]] de Manhattan convertíu en [[asesín en serie]]. La película, como la novela en cual básase, foi controversial pola so descripción de la violencia gráfica y sexualidá na sociedá de la clase alta de Manhattan.<ref>{{cita noticia | apellíu= Corliss | nome= Richard | url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,995904,00.html | títulu=Sundance Sorority | obra=[[Time (magacín)|Time]] | fecha=24 de xineru de 2000 | fechaaccesu=22 de marzu de 2010}}</ref><ref>{{cita web|títulu=DVD Review&nbsp;– American Psycho (Unrated version)|obra=The Digital Bits|fecha=2 d'ochobre de 2000|autor=Kelly, Dan|url=http://web.archive.org/web/http://www.thedigitalbits.com/reviews/americanpsycho.html}}</ref> Amás, axuntar col escritor de ''Kids'' y direutor de ''Gummo'', Harmony Korine, na esperimental ''[[Julien Donkey-Boy]]'' (1999), interpretando a la hermana embarazada d'un [[Esquizofrenia|esquizofrenico]]. Anque nun aportar# a estrenada nos cines, consiguió delles crítiques favorables; Roger Ebert referir a la película como "un rodaxe ''[[Freaks]]'' del equipu de ''[[The Blair Witch Project|Blair Witch]]''" y siguió diciendo que "hai bones posibilidaes de qu'a la mayoría de la xente nun-y guste y ofiéndase. Pa otros, va provocar simpatía más que despreciu".<ref>{{cita web|obra=Chicago Sun-Times|fecha=5 de payares de 1999|autor=Ebert, Roger|títulu=Julien Donkey-Boy Review|fechaaccesu=13 de febreru de 2010|url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/19991105/REVIEWS/911050303/1023}}</ref> Sevigny siguió con un pequeñu papel nel drama ''[[A Map of the World]]'' (1999), xunto a [[Sigourney Weaver]]. Ente 1998 y 2000, Sevigny volvió camudase a Connecticut pa vivir cola so madre y trabayó interpretando a la [[Butch y femme|butch]] [[lesbiana]] nel telefilme ganador del [[premiu Emmy]] ''[[If These Walls Could Talk 2]]'' (2000),<ref name="Telegraph">{{cita noticia|títulu=The Brown Bunny girl bites back | url=http://www.telegraph.co.uk/culture/film/3595378/The-Brown-Bunny-girl-bites-back.html |obra= [[The Daily Telegraph|The Telegraph]]|fechaaccesu=29 de marzu de 2010 | location=London | nome=Catherine | apellíu=Shoard | fecha=27 de mayu de 2003}}</ref> la secuela del telefilme dramáticu de HBO, ''[[If These Walls Could Talk]]'' (1996).<ref name="Guardian" /> Sevigny aceptó'l papel na película p'ayudar a pagar la hipoteca de la so madre, según ella ye la única película que fizo polos beneficios económicos.<ref name="Guardian" /> Dempués d'esta actuación, ufiertáron-y un papel de repartu na comedia ''[[Legally Blonde]]'' (2001) xunto a [[Reese Witherspoon]] y con un sueldu de 500.000 dólares; Sevigny nun aceptó y el papel foi para [[Selma Blair]].<ref name="Guardian" /> Nel so llugar, protagonizó'l [[techno-thriller]] francés ''[[Demonlover]]'' (2002) d'[[Olivier Assayas]], xunto a [[Connie Nielsen]], pal cual tuvo qu'aprender el so diálogu en [[idioma francés|francés]].<ref name="chloeinfo" /> Sevigny describió la filmación como "estraña", nel sentíu que'l direutor Assayas raramente falába-y mientres el rodaxe, lo que según ella foi difícil pola falta de "apurra".<ref>{{cita videu|títulu=Demonlover|date=2003|medium=DVD|publisher=Lions Gate Films/PALM Media|people=Sevigny, Chloë}}</ref> Dempués de pasar cerca de tres meses en Francia pa completar ''Demonlover'', Sevigny tornó a Nueva York pa filmar la biopic de los "Club Kids", ''[[Party Monster]]'' (2003); por casualidá, Sevigny conocía a verias de les persones representaes na película (Michael Alig y James St. James incluyíos), a quien conoció mientres les sos frecuentes visites a la escena de clubes de Nueva York como adolescente.<ref name="NPR" /> De siguío, Sevigny consiguió un papel en ''[[Dogville]]'' (2003) de [[Lars von Trier]], interpretando a unu de los residentes del pequeñu pueblu del monte, xunto a [[Nicole Kidman]], [[Lauren Bacall]] y [[Paul Bettany]]; la película recibió comentarios mistos y foi tachada de "anti-estauxunidense" polos críticos [[Roger Ebert]] y [[Richard Roeper]].<ref>{{cita web|títulu=Roger Ebert reviews "Dogville"|fecha=9 d'abril de 2004|fechaaccesu=27 de febreru de 2010|autor=Ebert, Roger|obra=Chicago Sun-Times|url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20040409/REVIEWS/404090303/1023}}</ref> Sevigny axuntar cola estrella de ''Boys Don't Cry'' [[Peter Sarsgaard]] pa la película biográfica ''[[Shattered Glass]]'' (2003). === El discutiniu de ''The Brown Bunny'' y periodu siguiente (2003-2006) === En 2003, Sevigny personificó'l papel principal femenín en ''[[The Brown Bunny]]'' (2003), película sobre un solitariu viaxante en motocicleta que recuerda al so ex amigu. La película algamó notoriedá pola so escena final, que tien a Sevigny faciendo una [[felación]] real al coprotagonista y direutor [[Vincent Gallo]].<ref name="Guardian" /><ref>{{cita web|url=http://www.ifc.com/news/2006/10/sidebar-a-brief-history-of-rea.php|obra=Independent Film Channel (IFC)|fecha=4 d'ochobre de 2006|títulu=A Brief History of Real Sex on Screen (Well, Without the Porn)|autor=Orange, Michelle|fechaaccesu=22 de setiembre de 2009}}</ref> El filme foi estrenáu nel [[Festival de Cannes]] y provocó discutinios y crítiques importantes per parte del públicu y los críticos.<ref>{{cita noticia |títulu=Week in Review |autor=Joe Bob Briggs |newspaper=Upi.com |fecha=9 de xunu de 2003 |url=http://www.upi.com/Odd_News/2003/06/09/Week-in-Review-by-Joe-Bob-Briggs/UPI-30191055188066/ |fechaaccesu=8 de xineru de 2010 }}</ref> Sevigny defendió la película, diciendo: "Ye una llástima que la xente escriba tantes coses ensin habela vistu. Cuando ves la película, tien más sentíu. Ye una película d'autor. Tendría De ser proyeutada en museos. Ye como una película d'[[Andy Warhol]]".<ref name="insider">{{cita web|url=http://www.theinsider.com/news/595017_Chloe_Sevigny|títulu=Chloë Sevigny at The Insider|obra=The Insider|fechaaccesu=10 de marzu de 2010|autor=The Insider.com}}</ref><ref name="ChicagoSunTimes">{{cita noticia|títulu=Bunny sex scene must be seen to be understood, Sevigny says |autor=Chicago Sun Times |url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-1547005.html |fechaaccesu= 19 de xineru de 2010}}</ref><ref name="TheRecord">{{cita noticia|títulu=Sevigny justifies graphic sex in "The Brown Bunny" |url=http://pqasb.pqarchiver.com/thestar/access/689792611.html?dids=689792611:689792611&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Aug+24%2C+2004&author=&pub=The+Record&desc=Sevigny+justifies+graphic+sex+in+Brown+Bunny+'art'+filme&pqatl=google|autor=The Record|fechaaccesu= 19 de xineru de 2010 | fecha=24 d'agostu de 2004}}</ref><ref name="USAToday">{{cita noticia|títulu=Sevigny explains graphic sex scene in new film|autor=USAToday |url=http://www.usatoday.com/life/people/2004-08-23-brown-bunny_x.htm |fechaaccesu= 19 de xineru de 2010 | obra=USA Today | fecha=24 d'agostu de 2004}}</ref> Dempués del estrenu en Cannes en 2003, l'axencia de representantes William Morris esanició a Sevigny como vecera.<ref name="ChloeSevignySourcedBiography">{{cita web|url=http://www.chloe-sevigny.org/information/biography/|obra=Chloe Sevigny Online|títulu=Chloe Sevigny, a ''sourced'' biography containing quotes from the actress herself|autor=|fechaaccesu=8 de xineru de 2010}}</ref> L'axencia declaró que la escena foi "un nivel percima de la [[pornografía]]" y aseguró que la carrera de Sevigny "podría nun recuperase".<ref name="BBC News">{{cita noticia|títulu=Sevigny Snipped? |autor=BBC Movie News |url= https://www.bbc.co.uk/films/2004/01/05/high_noon_jan_05_2004_news_article.shtml |fechaaccesu= 19 de xineru de 2010}}</ref> Nuna entrevista con ''[[The Daily Telegraph]]'' en 2003, cuando-y preguntaron si penar de la película, respondió: "Non, tuvi siempres dedicada al proyeutu solu pola voluntá de Vincent. Tenía fe na so estética (...) Tratu de perdonar y escaecer, de lo contrario volveríame una vieya amargurida".<ref>{{cita noticia|url=http://www.telegraph.co.uk/culture/film/3595378/The-Brown-Bunny-girl-bites-back.html|obra=Telegraph|fecha=27 de mayu de 2003|fechaaccesu=13 de xineru de 2010|títulu=Brown Bunny girl bites back|autor=Shoard, Catherine | location=London}}</ref> Anque la respuesta escontra la película foi negativa, dellos críticos emponderaron l'actuación de Sevigny; Manohla Dargis de ''[[The New York Times]]'' dixo: "A les actrices pidiéronlos ya inclusive amedranáu por que realizen actos similares pa los cineastes desque apaecieron les películes, inclusive detrás de puertes zarraes. La señorita Sevigny nun se ta escondiendo detrás del escritoriu de naide. Diz el so diálogu con sentimientu y pon la so iconoclastia xusto onde tol mundu puede vela; puede tar lloca, pero tamién inolvidable";<ref>{{cita noticia|url=http://www.nytimes.com/2004/08/27/movies/film-review-the-narcissist-and-his-lover.html|obra=New York Times|fecha=27 d'agostu de 2004|fechaaccesu=29 de xineru de 2010|títulu=FILM REVIEW: The Narcissist and His Lover|autor=Dargis, Manohla}}</ref> Roger Ebert resaltó que Sevigny dio-y "veracidá y vulnerabilidá" a la película.<ref>{{cita web|url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20040903/REVIEWS/409020301/1023|obra=Chicago Sun-Times|autor=Ebert, Roger|fecha=3 de setiembre de 2004|fechaaccesu=19 de marzu de 2010|títulu=The Brown Bunny}}</ref> [[Ficheru:Chloë Sevigny.jpg|thumb|right|upright|Sevigny nuna conferencia de prensa de ''[[Melinda and Melinda]]'']] A pesar de la desaprobación de la so axencia escontra la película (y mieu porque l'actriz podría enllordiar la so carrera pa siempres), ella siguió con dellos proyeutos. Tuvo un papel importante na repartu d'en la [[traxicomedia]] de dos cares ''[[Melinda and Melinda]]'' (2004) de [[Woody Allen]], que Sevigny describió como una esperiencia "placentera".<ref name="melinda" /> Más tarde foi convidada na popular serie de televisión ''[[Will & Grace]]'', y siguió con dellos papeles nel cine, incluyendo un curtiu papel na secuela de ''[[Dogville]]'' de [[Lars von Trier]], titulada ''[[Manderlay]]'' (2005), y tamién en ''[[Broken Flowers]]'' (2005) con [[Bill Murray]]. Tamién interpretó a una de les amantes del doctor Herman Tarnower na serie de televisión de HBO ''[[Mrs. Harris]]'' (2005) xunto a [[Annette Bening]] y [[Ben Kingsley]]. Dempués tuvo un papel como una monxa católica que visita África nuna de los trés histories de ''[[3 Needles]]'' (2005), una [[antoloxía]] que trata la prevalencia del [[sida]] en delles partes del mundu. La so actuación na película foi emponderada; Dennis Harvey de ''[[Variety]]'' dixo que la so actuación foi "convincente",<ref>{{cita noticia|fecha=5 d'ochobre de 2005|autor=Harvey, Dennis|obra=Variety|fechaaccesu=15 de xineru de 2010|títulu=3 Needles Review&nbsp;— Variety|url=http://www.variety.com/review/VE1117928409.html?categoryid=31&cs=1&p=0}}</ref> ente que Kevin Thomas de ''[[Los Angeles Times]]'' referir a Sevigny como "coraxosu y astuta".<ref>{{cita web|url=http://www.calendarlive.com/printedition/calendar/cl-et-needles1dec01,0,708560.story|obra=Los Angeles Times|autor=Thomas, Kevin|títulu=3 Needles Movie Review|fecha=1 d'avientu de 2006|fechaaccesu=15 de xineru de 2010}}</ref> Poco dempués de ''3 Needles'', Sevigny interpretó al personaxe principal na película indie esperimental ''[[Lying]]'' (2006) xunto a [[Jena Malone]] y [[Leelee Sobieski]], faciendo d'una [[Mitomanía|mitómana]] qu'axunta trés conocíes pa una fin de selmana en la so casa de campu nel norte de Nueva York; la película foi estrenada nel [[Festival de Cannes]] de 2006. Tamién tuvo un papel protagonista na adautación de la película de terror de [[Brian De Palma]], ''[[Sisters (película de 1973)|Sisters]]'' (1973). === ''Big Love'' (2006-2011) === En 2006, Sevigny consiguió un papel estelar na serie de televisión de HBO ''[[Big Love]]'', alrodiu de una familia Poligama. Interpreta a Nicolette Grant, la confabuladora y adicta a les compres, fía del líder d'un cultu y segunda esposa d'un maríu poligamo, interpretáu por [[Bill Paxton]]. Sevigny consiguió entá más ésitu [[mainstream]] con un papel na que sería la so primer producción de gran presupuestu,<ref name="fischer">{{cita web|url=http://www.femail.com.au/chloe-sevigny-zodiac-interview.htm|obra=Femail.au|títulu=Chloe Goes Mainstream: Chloe Sevigny Zodiac Interview|añu=2007|fechaaccesu=2 de febreru de 2010|autor=Fischer, Paul}}</ref> como la esposa de Robert Graysmith en ''[[Zodiac (película)|Zodiac]]'' (2007) de [[David Fincher]], que cunta la hestoria del infame [[asesín del Zodiacu]] de [[San Francisco (California)|San Francisco]]. Sevigny protagonizó al thriller psicolóxicu independiente ''[[The Killing Room]]'' (2009) y tamién ''[[My Son, My Son, What Have Ye Done]]'' (2009) de [[Werner Herzog]], una película de terror criminal basada nel asesín Mark Yavorsky, producida por [[David Lynch]]. Tamién un rol nel documental independiente ''[[Beautiful Darling]]'' (2010), onde narra la vida del [[transexual]] ''Warhol superstar'' Candy Darling por aciu diarios y cartes personales de Darling.<ref>{{cita web|url=http://www.beautifuldarling.com/aboutthefilmbeau.html|títulu=About the film: Beautiful Darling|obra=Beautiful Darling official movie website|fechaaccesu=13 de febreru de 2010}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.filmmakermagazine.com/blog/2010/02/in-berlin-beautiful-darling.php|obra=Filmmaker Magacín|fecha=12 de febreru de 2010|fechaaccesu=13 de febreru de 2010|títulu=In Berlin: Beautiful Darling|autor=Macaulay, Scott}}</ref> A lo llargo del añu 2009, Sevigny contunuó trabayando na cuarta temporada de ''Big Love''; mientres filmaba la serie, pasa seis meses del añu viviendo nes contornes de Los Angeles cerca de [[Santa Clarina (California)|Santa Clarina]], fora de la so casa de la ciudá de Nueva York.<ref name="zim">{{cita web|obra=Zimbio|títulu=7 Questions with Chloe Sevigny|fecha=20 de xineru de 2009|fechaaccesu=14 de febreru de 2010|autor=Topel, Fred|url=http://www.zimbio.com/Chloe+Sevigny/articles/127/7+Questions+with+Chloe+Sevigny}}</ref> Siguió con dos papeles importantes en dos comedies independientes: ''[[Barry Munday]]'' (2010) y ''[[Mr. Nice]]'' (2010);<ref name="munday">{{cita web|url=http://www.ifc.com/news/2010/03/chloe-sevigny.php|obra=Independent Film Channel|fecha=19 de marzu de 2010|fechaaccesu=19 de marzu de 2010|títulu=Chloë Sevigny Has a Case of the "Munday"|autor=Hillis, Aaron}}</ref> na primera, Sevigny interpreta a la hermana d'una muyer llariega qu'espera un fíu d'un muyeriegu apocayá [[capadura|capáu]] (xuntu a [[Patrick Wilson (actor)|Patrick Wilson]] y [[Judy Greer]]); en ''Mr. Nice'', tuvo un papel protagonista como la esposa del traficante de mariguana británicu [[Howard Marks]], xunto a [[Rhys Ifans]], la película ta basada na autobiografía de Marks del mesmu nome. En xineru de 2010, Sevigny ganó un premiu [[Globu d'Oru]] como [[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu de serie, miniserie o telefilme|meyor actriz de repartu de serie, miniserie o telefilme]] pol so papel na tercer temporada de ''Big Love''. La serie tamién recibió nominaciones n'otros dos categoríes.<ref>{{cita web|títulu=HFPA News: 67th Golden Globe Award Nominations|fecha=15 d'avientu de 2009|fechaaccesu=15 d'avientu de 2009|obra=Hollywood Foreign Press Association|url=http://www.goldenglobes.org/news/id/159}}</ref> Mientres la conferencia de prensa en ganando'l premiu, Sevigny referir a les muyeres reprimíes que viven en poligamia: "Estes muyeres tán desaxeradamente reprimíes. Tendríen De ser ayudaes. Nin siquier saben quién ye'l presidente de los Estaos Xuníos".<ref>{{cita noticia|url=http://www.variety.com/index.asp?layout=awardcentral&jump=news&articleid=VR1118013913&cs=1|obra=Variety|títulu=Overheard backstage at the Golden Globes|fecha=17 de xineru de 2010|fechaaccesu=22 de marzu de 2010|autor=Cohen, David S.; Oldham, Stuart|urlarchivu=http://archive.is/kNcu|fechaarchivu=29 de xunu de 2012}}</ref> Nuna entrevista más tarde con ''The A.V. Club'', a Sevigny preguntáron-y si sentía que'l mensaxe de la serie yera que la poligamia taba "mal". Respondió: "Non, de xacíu que non. Creo qu'hai más paralelismos colos [[Llexislación sobre la homosexualidá nel mundu derechos de los gais]] y l'estilu de vida alternativu más que 'la poligamia ta mal'. Creo qu'en realidá aprueben a la xente que decide vivir esi estilu de vida per fora de les sectes fundamentalistes".<ref name="avclub">{{cita web|url=http://www.avclub.com/articles/chloe-sevigny,39476/|obra=The A.V. Club|títulu=Interview: Chloë Sevigny|fecha=24 de marzu de 2010|fechaaccesu=24 de marzu de 2010|autor=O'Neal, Sean}}</ref> Mientres la mesma entrevista, Sevigny demostró la so decepción cola cuarta temporada de la serie, llamándola "horrible" y "bien [[telenovela|telenovelesca]]", anque comentó que-y encanta'l so personaxe y los guiones sintió que la serie "alloñar de lo que yera".<ref name="avclub"/><ref name="SanFranciscoChronicle">{{cita noticia|títulu=Chloe Sevigny blasts ''Big Love''|url=http://www.sfgate.com/cgi-binblogsdailydish/detail?entry_id=60019 |fecha=26 de marzu de 2010 |fechaaccesu=29 de marzu de 2010 | nome=Lauren | apellíu=Parvizi | obra=The San Francisco Chronicle}}</ref> Más tarde penóse de lo que dixo,<ref name="EntertainmentWeekly">{{cita web|url=http://ausiellofiles.ew.com/2010/03/26/big-love-chloe-sevigny-apology-awful/ |obra=Entertainment Weekly |títulu=Interview: 'Big Love' exclusive: Chloë Sevigny expresses regret, blames exhaustion on her 'awful' outburst|fecha=26 de marzu de 2010 |fechaaccesu=29 de marzu de 2010 |autor=Ausiello, Michael}}</ref> diciendo que taba bien "exhausta" y "nun taba pensando no que taba diciendo"; amás esculpóse colos productores de la serie. "Nun quixi que piensen que taba mordiendo la mano de quien m'alimenta, porque obviamente amo la serie y siempres me sentí positiva con al respective de ella. Y nun quixi que naide me malinterpretase o pensara que nun taba siendo estimosa".<ref name="EntertainmentWeekly" /> En xunu de 2010, anuncióse que Sevigny como protagonista en ''The Wait'', xunto a [[Jena Malone]] y Luke Grimes; ye un thriller psicolóxicu sobre dos hermanes que deciden caltener al so recién difunta madre na so casa dempués de recibir una llamada telefónica diciendo que va ser resucitada. Esta película ye la segunda collaboración de Sevigny col direutor M. Blash y l'actriz Malone, tres ''Lying'' de 2006. La filmación empezó'l 20 de xunu de 2010 en Portland, Oregon.<ref>{{cita web|url=http://www.moviejungle.com/Articles/Luke_Grimes_to_star_in_The_Wait_with_Chloe_Sevigny_and_Jena_Malone.html|obra=Movie Jungle|títulu=Luke Grimes to star in ''The Wait'' with Chloe Sevigny and Jena Malone|fecha=18 de xunu de 2010|autor=Dimako, Peter|fechaaccesu=23 de xunu de 2010}}</ref> Pal 2013 ye estelar na serie británica Hit & Miss tresmitida por Sky city onde interpreta a un transexual asesín que tien de tornar a casa a curiar a un fíu que tuvo con una ex novia. == Vida personal == Sevigny arreyóse románticamente na so adolescencia col cineasta y direutor Harmony Korine, el so debú como direutor en ''Gummo''. Darréu foi venceyada románticamente col actor [[Vincent Gallo]] y con Matt McAuley, músicu. Sevigny tamién suxurió ser [[bisexual]]: «''Entrugué sobre cuestiones de xéneru y sobre la sexualidá desque yera un adolescente, y fixi un pocu d'esperimentación''». Siguió: «''Yo siempres termino arreyada coles mios amigues cercanes, y foi realmente malu... Gústenme les muyeres, son formoses. ¿Qué más puedo dicir?''». == Premios == === [[Premiu Óscar|Óscars]] === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |1999||[[Óscar a la meyor actriz de repartu]]||''[[Boys Don't Cry (película)|Boys Don't Cry]]''||Candidata |- |} === [[Premios Globu d'Oru|Globu d'Oru]] === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |1999||[[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu]]||''[[Boys Don't Cry (película)|Boys Don't Cry]]''||Candidata |- |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome|id=001721|name=Chloë Sevigny}} {{NF|1974||Sevigny, Chloe}} [[Categoría:Persones de Connecticut]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Modelos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu (televisión)]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] d5ktnwgw4ssb48mwasdr9bm497j9pua 0 59120 3709207 3700239 2022-08-18T13:17:12Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Gertrude Short}} {{persona}} [[Imaxe:In Mizzoura (1919) - Short.jpg|thumb|left|Getrude Short en ''In Mizzoura'' (1919)]] '''Gertrude Short''' ([[6 d'abril]] de [[1902]] – [[31 de xunetu]] de [[1968]]) foi una actriz cinematográfica d'Estaos Xuníos, activa principalmente na dómina del [[cine mudu]]. Nacida en [[Cincinnati]], [[Ohio]], el so nome completu yera Carmen Gertrude Short. Actuó en 132 filmes ente 1912 y 1945. Finó en [[Hollywood]], [[California]], en 1968, a los 66 años d'edá, por causa de un [[infartu agudu de miocardiu]]. Había estáu casada col direutor y actor [[Scott Pembroke]]. == Seleición de la so filmografía == {{llista de columnes|2| * ''[[The Driver of the Deadwood Coach]]'' (1912) * ''[[The Sea Urchin]]'', d'[[Edwin August]] (1913) * ''[[Secret of the Bulb]]'', de [[William J. Bauman]] (1914) * ''[[The Honor of the Mounted]]'', d'[[Allan Dwan]] (1914) * ''[[The Embezzler]]'', de Allan Dwan (1914) * ''[[The Cowboy and the Lady]]'', d'[[Edwin Carewe]] (1915) * ''The Little Princess'', de [[Marshall Neilan]] (1917) * ''[[The Only Road]]'', de [[Frank Reicher]] (1918) * ''[[Riddle Gawne]]'', de [[William S. Hart]] y [[Lambert Hillyer]] (1918) *''[[In Mizzoura]]'', de Hugh Ford (1919) * ''[[You Never Can Tell]]'', de [[Chester M. Franklin]] (1920) *''[[She Couldn't Help It]]'', de [[Maurice Campbell]] (1920) *''[[Cinderella's Twin]]'', de [[Dallas M. Fitzgerald]] (1920) *''[[The Blot]]'', de [[Lois Weber]] (1921) * ''[[Fool's Paradise]]'', de [[Cecil B. DeMille]] (1921) * ''Rent Free'', de [[Howard Higgin]] (1922) * ''[[Headin' West]]'', de [[William James Craft]] (1922) * ''[[Boy Crazy]]'', de [[William A. Seiter]] (1922) * ''[[Youth to Youth]]'', d'[[Emile Chautard]] (1922) * ''The Prisoner'', de [[Jack Conway]] (1923) * ''[[Crinoline and Romance]]'', de Harry Beaumont (1923) * ''The Gold Diggers'', de [[Harry Beaumont]] (1923) * ''[[The Narrow Street]]'', de [[William Beaudine]] (1925) * ''Ladies of Leisure'', de [[Tom Buckingham]] (1926) * ''[[The Masked Woman]]'', de [[Silvano Balboni]] (1927) * ''The Show'', de [[Tod Browning]] (1927) * ''[[Tillie the Toiler]]'', de [[Hobart Henley]] (1927) * ''[[Gold Diggers of Broadway]]'', de [[Roy Del Ruth]] (1929) * ''[[Bulldog Drummond]]'', de [[F. Richard Jones]] y [[Leslie Pearce]] (1929) * ''[[Take 'em and Shake 'em]]'', de [[William Goodrich]] (1931) * ''[[Gigolettes]]'', de William Goodrich (1932) * ''Niagara Falls'', de William Goodrich (1932) * ''[[The Thin Man]]'', de [[W.S. Van Dyke]] (1934) * ''[[Penny Wisdom]]'', de [[David Miller (direutor)|David Miller]] (1937) }} == Referencies == {{traducíu ref|en|Gertrude Short}} {{traducíu ref|it|Gertrude Short}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons category}} *{{IMDb nome|0795053}} {{DEFAULTSORT:Short, Gertrude}} [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] [[Categoría:Persones finaes en 1968]] [[Categoría:Actores y actrices de cine mudu]] [[Categoría:Persones de Cincinnati]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] soyvf41kojl21abnfw7x1mt5c7g8w65 0 59122 3710074 3497373 2022-08-19T11:36:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Christopher Showerman}} {{mal traducíu}} {{persona}} '''Christopher Showerman''' ([[Jackson (Michigan)|Jackson]], [[Michigan]], [[24 de xunu]] de 1971) ye un actor y productor d'[[Estaos Xuníos]] de [[cine]] y [[televisión]]. Conocíu pol so papel de George en '''[[George of the Jungle 2]]''' ==Biografía== Nació y crióse en [[Michigan]], empezó la carrera d'actor al terminar los sos estudios. Estudió n'en la Michogan State University, onde s'especializó en música. Poco dempués camudóse a Hollywood. Dempués de pequeños papeles en películes como [[Starship Troopers (película)|''Starship Troopers'']] o ''Best in Show'', concediéron-y un papel principal nuna película independiente, ''Dumped'' (2000) La gran oportunidá de Showerman llegó en 2003 cuando reemplazó a [[Brendan Fraser]] nel papel de George of the Jungle na película ''George of the Jungle 2''. ==Carrera filmográfica== Anque se-y conoza pola película George of the Jungle 2, Showerman tamién apaeció en películes como ''Sea of Fear'', ''Idol'', ''Live Fast'', ''Die Young'', ''Complacent'' y ''Big Game''. Apocayá apaeció en ''Hole in One'', ''A Night at the Silent Movie Theater'', ''Commander and Chief'' y ''Radio America''; la cual escribió, produció y dirixó. En televisión apaeció en Jack of All Trades, en [[The O.C.]] y en [[CSI Miami]] == Referencies == {{llistaref|2}} {{Traducíu ref|en|Christopher Showerman}} ==Enllaces esternos== * [http://www.christophershowerman.com/ Web oficial] * {{IMDb|0962398|Christopher Showerman}} {{NF|1971||Showerman, Christopher}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de doblaxe d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Michigan]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 0452tg2srsm3gou1ghnvnsax4ouo55a 0 59378 3709808 3526752 2022-08-19T09:14:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: Flores nel áticu => Flowers in the Attic wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Kristy Swanson}} {{persona}} '''Kristen Nöel "Kristy" Swanson''' (19 d'avientu de 1969) ye una actriz d'[[Estaos Xuníos]] meyor conocida pola so interpretación como [[Buffy Summers]] na película ''[[Buffy the Vampire Slayer (película)|Buffy the Vampire Slayer]]'' en 1992. Protagonizó la película "Flowers in the Attic" nos años 70. ( vease la película en wikipedia) == Carrera == [[Ficheru:Kristy Swanson 2009.jpg|thumb|left|200px|Kristy Swanson nel 2009]] Inda cuando los oríxenes de la so carrera remontar a la niñez, como cara de comerciales dende los 9 años, empecipió la so carrera como actriz mientres la so adolescencia. Empezó actuando en delles series de televisión y en 1986 empezó a faese notar nel cine, en cintes como la comedia adolescente [[Ferris Bueller's Day Off]] y protagonizando el filme d'horror y ciencia ficción [[Deadly Friend]], una bien llibre adautación suburbana de la premisa de [[Frankenstein]] dirixida pol reconocíu cineasta del xéneru, [[Wes Craven]]. En 1992 interpretó'l que ye quiciabes el so papel más renombráu, el de [[Buffy Summers]] na primer apaición de [[Buffy the Vampire Slayer (película)|Buffy the Vampire Slayer]], personaxe qu'a lo postrero fadría famosa a l'actriz [[Sarah Michelle Gellar]], na so versión seriada televisiva. En [[2010]], Kristy espresóse a favor d'un reboot de Buffy, y amás dio a conocer que-y gustaría interpretar dalgún papel nesa película. En [[1995]] tuvo un papel pequeñu pero controversial nel drama [[Higher Learning]] (Granes de rensía) a les órdenes del cineasta [[John Singleton]]. Nella, interpreta a una estudiante que tien una rellación con una compañera d'estudios, interpretada por [[Jenniffer Connelly]], y que foi mayormente editada por cuenta de lo apasionao de delles escenes de [[lesbianismu]], que se consideraron desavenientes pal públicu norteamericanu.<ref>[http://www.culturebrats.com/2011/01/girl-wonder-next-door-our-interview.html] Culturebrats.com The Girl Wonder Next Door: Our Interview With Kristy Swanson, Domingo [[28 de xineru]] de [[2011]]</ref> Años más tarde, en 2001, Kristy realizaría ardigoses escenes xunto a Brandy Ledford nel thriller eróticu ''Zebra Lounge'', una producción pa televisión, anque enxamás realizó desnudos pa la pantalla. En [[1996]] coprotagonizó xunto a [[Billy Zane]] y una emerxente [[Catherine Zeta Jones]] el fime d'aventures The [[Phantom]], interpretando al personaxe de cómic, y novia del héroe que da títulu a la hestoria, ''Diana Palmer''. De la etapa posterior a esti filme destáquense les comedies [[Dude, Where is my car?]] y [[Big Daddy]] xunto a Adam Sandler. Dempués d'eso, participó en dellos telefilmes, como ''Red Water'' y ''Forbidden secrets'' == Nes noticies == El [[30 d'Agostu|30 d'agostu]] de [[2000]] foi detenida pola policía de Los Angeles al ser sosprendida conduciendo n'estáu de ebriedad, y tuvo de sometese a 10 sesiones de tratamientu en [[Alcohólicos Anónimos]].<ref>[https://news.google.com/newspapers?nid=1454&dat=20001014&id=DrtOAAAAIBAJ&sjid=bx8EAAAAIBAJ&pg=6818,3931763] Star News, Domingo [[14 d'Ochobre]] de [[2000]]</ref> En payares de [[2002]] foi celebridá de portada de [[Playboy]], edición ilustrada con 8 páxines d'una sesión fotográfica que tuvo llugar nuna sablera privada de Méxicu y qu'inclúi [[desnudu|desnudos fronteros]], lo que provocó sorpresa nel so públicu una y bones l'actriz enxamás aceptara quitar la ropa pa un filme o una publicación enantes, y argumentó la so decisión diciendo: "Nun podía dexar pasar la oportunidá de trabayar col renombráu fotógrafu [[Phillip Dixon]], y a xulgar pola apariencia de les semeyes pienso que tomé la decisión correuta".<ref>[http://syndicatednews.net/index138.htm] SyndicatedNews.net</ref> En 2007, Kristy Swanson foi arrestada pola policía d'Ontario, [[Canadá]], por protagonizar una reña en públicu con Marcia O'Brien, la ex-pareya del so actual maríu, el patinador profesional [[Lloyd Eisler]], a quien conoció nun reality show de la televisión norteamericana, ''Skating with Celebrities'' y de quien se diz qu'abandonaría a la so muyer n'estáu de gravidez por Swanson. En pagando una fianza de US$500 l'actriz foi dexada en llibertá, anque esti fechu dexóse sentir na prensa de farándula perxudicando la so imaxe.<ref>[http://www.thesuperficial.com/kristy_swanson_arrested-06-2007] The Superficial, [[18 de xunu]] de [[2007]]</ref> == Filmografía == '''Películes''' {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#CCCCCC" ! Añu !! Títulu !! Personaxe !! Notes |- |rowspan="1"| 2010 || ''A Root Beer Christmas'' || || En producción |- |rowspan="1"| 2010 || ''[[What If... (película)|What If...]]'' || Wendy Walker|| |- |rowspan="1"| 2009 || ''The Closer'' || Kaitlyn || |- |rowspan="1"| 2006 || ''Living Death'' || Elizabeth Harris || |- |rowspan="1"| 2006 || ''[[Black Hole (película)|The Black Hole]]'' || Shannon Muir || |- |rowspan="1"| 2005 || ''Six Months Later'' || Linda || |- |rowspan="1"| 2005 || ''Forbidden Secrets'' || Alexandra Kent Lambeth || |- |rowspan="1"| 2005 || ''Bound by Lies'' || Laura Cross || |- |rowspan="1"| 2003 || ''Silence'' || Julia Craig || |- |rowspan="1"| 2003 || ''[[Red Water]]'' || Kelli Raymond || |- |rowspan="1"| 2001 || ''Zebra Lounge'' || Louise Bauer || |- |rowspan="1"| 2001 || ''Soul Assassin'' || Tessa Jansen || |- |rowspan="1"| 2000 || ''[[Dude, Where's My Car?]]'' || Christie Boner || |- |rowspan="1"| 2000 || ''Meeting Daddy'' || Lloréu Lee || |- |rowspan="1"| 1999 || ''[[Big Daddy (película)|Big Daddy]]'' || Vanessa || |- |rowspan="1"| 1999 || ''Supreme Sanction'' || Jenna || |- |rowspan="1"| 1998 || ''[[Pleasantville (película)|Pleasantville]] || Concerníi "Colored" Girl || |- |rowspan="1"| 1998 || ''Ground Control'' || Julie Albrecht || |- |rowspan="1"| 1997 || ''Bad To The Bone'' || Francesca Wells || |- |rowspan="1"| 1997 || ''Tinseltown'' || Nikki Randall || |- |rowspan="1"| 1997 || ''Lover Girl'' || Darlene Ferrari || |- |rowspan="1"| 1997 || ''[[8 Heads in a Duffel Bag]]'' || Laurie Bennett || |- |rowspan="1"| 1996 || ''Marshal Law'' || Lilly Nelson || |- |rowspan="1"| 1996 || ''[[The Phantom (película)|The Phantom]]'' || Diana Palmer || |- |rowspan="1"| 1995 || ''[[Higher Learning]]'' || Kristen Connor || |- |rowspan="1"| 1994 || ''Getting In'' || Kirby Watts || |- |rowspan="1"| 1994 || ''[[The Chase (1994 filme)|The Chase]]'' || Natalie Voss || |- |rowspan="1"| 1993 || ''[[The Program]]'' || Camille Shafer || |- |rowspan="1"| 1993 || ''The Chili Con Carne Club'' || Julie || |- |rowspan="1"| 1992 || ''[[Buffy the Vampire Slayer (película)|Buffy the Vampire Slayer]]'' || [[Buffy Summers]] || |- |rowspan="1"| 1991 || ''[[Highway to Hell (película)|Highway to Hell]]'' || Rachel Clark || |- |rowspan="1"| 1991 || ''[[Hot Shots!]]'' || Kowalski || |- |rowspan="1"| 1991 || ''[[Mannequin 2]]'' || Jessie || |- |rowspan="1"| 1990 || ''Diving In'' || Terry Hopkins || |- |rowspan="1"| 1990 || ''Dream Trap'' || Sue Halloran || |- |rowspan="1"| 1988 || ''Nightingales'' || Becky Granger || |- |rowspan="1"| 1987 || ''[[Flowers in the Attic (filme)|Flowers in the Attic]]'' || Cathy Dollanganger || |- |rowspan="1"| 1987 || ''[[Not Quite Human]]'' || Erin Jeffries || |- |rowspan="1"| 1987 || ''Juarez'' || Cathy Dodge || |- |rowspan="1"| 1986 || ''[[Deadly Friend]]'' || Samantha Pringle || |- |rowspan="1"| 1986 || ''[[Ferris Bueller's Day Off]]'' || Simone Adamley || |- |rowspan="1"| 1986 || ''[[Mr. Boogedy]]'' || Jennifer Davis || |- |rowspan="1"| 1986 || ''Miracle of the Heart: A Boy's Town Story'' || Stephanie Gamble || |- |rowspan="1"| 1986 || ''[[Pretty in Pink]]'' || Duckette || |} '''Series''' {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Serie !! Personaxe !! Episodios |- | 2008 | ''3Way'' | Leslie Lapdalulu | 3 episodios |- | 2007 | ''[[Law & Order: Criminal Intent]]'' | Lorelei Mailer | 1 episodiu |- | 2004 | ''[[CSI: Miami]]'' | Roxanne Price | 1 episodiu |- | 2003 | ''[[Just Shoot Me!]]'' | Allison Cavanaugh | 1 episodiu |- | 2000 | ''[[Grapevine (TV series)|Grapevine]]'' | Susan Crawford | 5 episodios |- | 1998-99 | ''[[Edición Anterior]]'' | Erica Paget | 20 episodios |- | 1989 | ''B.L. Stryker'' | Lynn Ellingsworth | 2 episodios |- | 1989 | ''Nightingales'' | Becky Granger | 13 episodios |- | 1987-88 | ''[[Knots Landing]]'' | Jody Campbell | 5 episodios |- | 1987 | ''[[Growing Pains]]'' | Rhonda | 1 episodiu |- | 1986 | ''[[The Hogan Family|Valerie]]'' | Linda Perkins | 1 episodiu |- | 1986 | ''[[The New Alfred Hitchcock Presents|Alfred Hitchcock Presents]]'' | Female Student #2 | 1 episodiu |- | 1985 | ''[[Cagney & Lacey]]'' | Stephanie Brandon | 1 episodiu |- | 1985 | ''[[Call to Glory]]'' | | 2 episodios |- | 1984 | ''[[It's Your Move]]'' | Laura | 1 episodiu |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{Web oficial|http://www.kristyswansononline.com/}} * {{IMDb nome|0001785}} * [http://www.afewmomentswith.com/ Entrevista en Fox News Radio] {{NF|1969||Swanson, Kristy}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] idtzm2dhgn5r6yklyvwutkcxzp32aca 0 59415 3709210 3599300 2022-08-18T13:17:22Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Lilyan Tashman}} {{persona}} '''Lilyan Tashman''' ([[23 d'ochobre]] de [[1896]] – [[21 de marzu]] de [[1934]]) foi una actriz d'Estaos Xuníos que trabayó nel [[vodevil]], el teatru y el cine, conocida sobremanera polos sos papeles de repartu como malvada esaxerada ya irónica.<ref name="McLellan" /> Rodó sesenta y seis películes a lo llargo de la so carrera en [[Hollywood]] y, anque nunca llegó al status de superestrella, les sos actuaciones fueron "agudes, llimpies y avieyaron pocu col pasu de les décades ".<ref name="Golden" /> == Carrera == Nacida en [[Brooklyn]], [[Nueva York]], yera rubia, alta y espodada, con voz gutural.<ref name="McLellan" /> Yera la menor de los diez fíos del fabricante de ropes neoyorquín Maurice Tashman y de la so esposa Rose. Na so mocedá, mientres estudiaba na High School, Tashman empecipiar por cuenta propia como modelu de moda y d'artistes na ciudá de [[Nueva York]] y, en 1914, yá yera una esperimentada actriz de vodevil, actuando en ''Song Revue'' en [[Milwaukee]], [[Wisconsin]], xunto a les estrelles, entós a l'alza, [[Eddie Cantor]] y [[Al Llei]]. En 1916 interpretó a Viola nun númberu producíu por [[Ziegfeld Follies]] inspiráu nuna obra de [[Shakespeare]]. Permaneció cola compañía ''Follies'' nes temporaes de 1917 y 1918. En 1919 sumar al coru del teatru Winter Garden y, esi mesmu añu, el productor [[David Belasco]] dio-y un papel de repartu na comedia d'[[Avery Hopwood]] ''The Gold Diggers''. El show caltuvo dos años, y Tashman sustituyó n'ocasiones a la estrella [[Ina Claire]].<ref name="Golden">{{cita web|url=http://www.classicimages.com/past_issues/view/?x=/1997/august97/tashman.html|autor=Golden, Eve|títulu=Lilyan Tashman: Show Girl in Hollywood|editorial=Classic Images|fechaaccesu=20 d'avientu de 2009}}</ref> En [[1921]] Tashman debutó nel cine interpretando a Pleasure nel filme ''Experience''. Cuando ''The Gold Diggers'' llegó al so fin, actuó nes obres ''The Garden of Weeds'' y ''Madame Pierre''. Tamién tuvo un pequeñu papel na película de [[Mabel Normand]] ''Head Over Heels'', en [[1922]]. La so vida personal y profesional nun yera dafechu satisfactoria en 1922 (el so meyor amigu, [[Edmund Lowe]], camudar a Hollywood, por casu, y ella foi despidida de ''Madame Pierre'') polo que se treslladó a vivir a [[Los Angeles]], [[California]], atopando rápido trabayu nel cine. En [[1924]] actuó en cinco películes (incluyendo una adautación de ''The Garden of Weeds'') y recibió bones crítiques por ''Nellie, the Beautiful Cloak Model'' y ''Winner Take All''. Trabayó de manera llibre, ente distintos estudios, pero finalmente robló un contratu en 1931 con [[Paramount Studios]], rodando nueve títulos pa la productora.<ref name="Golden" /> En 1925 actuó en diez film, incluyendo ''Pretty Ladies'' con [[Joan Crawford]] y [[Myrna Loy]]. Ente 1926 y 1929 trabayó en numberosos títulos, convirtiéndose nuna pervalible actriz de repartu, llegando inclusive a protagonizar la independiente ''Rocking Moon'' (1926) y ''The Woman Who Did Not Care'' (1927). Dalgunos de los sos papeles de repartu destacaos son los que fizo en ''So This is Paris'' (1926, farsa empobinada por [[Ernst Lubitsch]]), ''A Texas Steer'' (con [[Will Rogers]], en 1927), ''Camille'' (con [[Norma Talmadge]], en 1927), ''Manhattan Cóctel'' (dirixida por [[Dorothy Arzner]] en 1928), y ''Hardboiled'' (1929). Les sos crítiques en ''[[Variety]]'' fueron escelentes.<ref name="Golden" /> Intentó faer con facilidá la transición al cine sonoru y actuó en dalgunos de los primeros títulos, incluyendo la producción d'[[United Artists]] ''Bulldog Drummond'' (1929), ''The Trial of Mary Dugan'' (1929), l'anguaño perdíu musical en color ''Gold Diggers of Broadway'' (1929), y ''New York Nights'', con Norma Talmadge (1930). Interpretó a una asesina nel melodrama ''Murder by the Clock'', a una sacrificada madre en ''The Road to Reno'' (1931), y a una corista en ''Wine, Women and Song'' (1933). En 1932 el so salú empezaba a fallar, pero trabayó en ''The Wiser Sex'', ''Those We Love'', el filme sobre la [[Revolución rusa de 1917|Revolución Rusa]] ''Scarlet Dawn'', ''Mama Loves Papa'' (con [[Charlie Ruggles]], 1933), y el musical ''Too Much Harmony'' (1933). A principios de 1934 tamién trabayó en ''Riptide'', xunto a [[Norma Shearer]]. El so últimu filme, ''Frankie and Johnny'', estrenar a títulu póstumu en mayu de 1936, dexando'l so papel como Nellie Bly como un cameo.<ref name="Golden" /> == Vida personal == Tashman casóse col actor de vodevil [[Al Llei]] en 1914. Dixebrar en 1920 y divorciáronse en 1921.<ref name="Golden" /> L'actriz, conocida en [[Hollywood]] como lesbiana, casóse'l 21 de setiembre de 1925 col actor y antiguu amigu [[Edmund Lowe]], presumiblemente pa presentar una fachada heterosexual al públicu. Nunca tuvieron fíos.<ref name="Faderman">{{Cita llibru|autor=Faderman, Lillian|autor2=Timmons, Stuart|fecha=2006|títulu=Gay L.A.: A History of Sexual Outlaws, Power Politics, and Lipstick Lesbians|allugamientu=New York|editorial=Basic Books|isbn=978-0-465-02288-5|páxines=41,63-4}}</ref> Actuaron xuntos en tres film: ''Ports of Call'' (1925), ''Siberia'' (1926), y ''Happiness Ahead'' (1928).<ref name="Golden" /> El matrimoniu foi favoritu de les revistes, de les columnes periodístiques y del cotilleo de Hollywood. Dacuando apaecíen n'entrevistes, y siguíen el protocolu de Hollywood presentándose como una pareya felizmente casada y heterosexual. Tashman y Lowe caltuvieron les sos carreres artístiques llevando vides separaes, anque faíen fiestes luxoses na so casa d'estilu [[Art Decó]] en [[Beverly Hills]]. Tashman conoció a [[Greta Garbo]] nun partíu de [[tenis]] en 1927, empecipiando dambes una rellación esi mesmu día.<ref name="Fleming">{{Cita llibru |autor=Fleming, Y. J. |fecha=2004 |títulu=The Fixers: Eddie Mannix, Howard Strickling, and the MGM Publicity Machine |editorial=McFarland |isbn=0-786-42027-8 |páxina=105}}</ref> Fixéronse compañeres indixebrables, diendo xuntes a mercar, a nadar o a pasar les tardes nuna propiedá de Tashman.<ref name="McLellan">{{Cita llibru|autor=McLellan, Diana|fecha=2000|títulu=The Girls: Sappho Goes to Hollywood|allugamientu=New York|editorial=Macmillan|isbn=0-312-24647-1|páxines=68-9,74-5}}</ref> == Fallecimientu == En 1932 Tashman ingresó nun hospital de Nueva York para lo qu'en principiu diba ser una apendicectomía pero que, probablemente, tratar na realidá d'un [[cáncer]] abdominal. Anque rodó cinco películes nos sos últimos años, endelgazó significativamente nos meses posteriores a la so hospitalización, polo que'l so papel na producción ''Riptide'' hubo d'afaese al so mala traza. En febreru de 1934 viaxó a Nueva York pa rodar el filme de Republic ''Frankie and Johnny'', pero viose forzada a pasar una selmana de descansu en [[Connecticut]] acompañada del so home. Retomó'l trabayu en marzu completando'l so papel, ya intervieno nun actu benéficu a los pocos díes, siendo nuevamente ingresada'l 16 de marzu. Tashman finalmente finó por causa del so cáncer el 21 de marzu de 1934, nel Doctor's Hospital de Nueva York, a los 37 años d'edá.<ref>{{cita publicación|editorial=''[[New York Times]]''|títulu=Lilyan Tashman Dies In Hospital|fecha=22 de marzu de 1934|páxina=21}}</ref> [[Sophie Tucker]], [[Mary Pickford]], [[Fanny Brice]], [[Cecil Beaton]], [[Jack Benny]], y otres distinguíes celebridaes tuvieron nel so funeral [[Xudaísmu ortodoxu|Xudíu Ortodoxu]] celebráu nel neoyorquín Templu Emmanu-El, lleendo [[Eddie Cantor]] el panexíricu. El so entierru nel Campusantu Washington de Brooklyn atraxo a 10.000 almiradores. == Filmografía == * ''Frankie and Johnny'' (1936) * ''Riptide (Deslices)'' (1934) * ''Too Much Harmony (Cóctel musical)'' (1933) * ''Mama Loves Papa'' (1933) * ''Wine, Women and Song'' (1933) * ''Scarlet Dawn (Amanecer escarlata / En Rusia)'' (1932) * ''Those We Love'' (1932) * ''The Wiser Sex'' (1932) * ''[[Girls About Town]]'' (1931) * ''The Road to Reno'' (1931) * ''The Mad Parade'' (1931) (''Forgotten Women'') * ''Murder by the Clock'' (1931) * ''Up Pops the Devil'' (1931) * ''Millie'' (1931) * ''Finn and Hattie (Voi a París)'' (1931) * ''One Heavenly Night'' (1931) * ''The Cat Creeps'' (1930) * ''Leathernecking'' (1930) (''Present Arms'') * ''The Matrimonial Bed'' (1930) (''A Matrimonial Problem'') * ''On the Level'' (1930) * ''[[El Cantar del Ritz]]'' (1930) * ''Non, Non, Nanette'' (1930) * ''New York Nights'' (1929) * ''The Marriage Playground'' (1929) * ''Gold Diggers of Broadway'' (1929) * ''[[Bulldog Drummond]]'' (1929) * ''The Trial of Mary Dugan (El procesu de Mary Dugan)'' (1929) * ''The Lone Wolf's Daughter'' (1929) * ''Hardboiled'' (1929) (''A Real Girl'') * ''Manhattan Cóctel'' (1928) * ''Take Me Home'' (1928) * ''Craig's Wife'' (1928) * ''Lady Raffles'' (1928) * ''Phyllis of the Follies'' (1928) * ''Happiness Ahead'' (1928) * ''French Dressing'' (1927) (''Lessons for Wives'') * ''A Texas Steer'' (1927) * ''The Stolen Bride'' (1927) * ''The Prince of Headwaiters'' (1927) * ''The Woman Who Did Not Care'' (1927) * ''Evening Clothes'' (1927) (uncredited) * ''Don't Tell the Wife'' (1927) * ''Camille'' (1926) * ''Love's Blindness'' (1926) * ''For Alimony Only'' (1926) * ''So This Is Paris (La llocura del charlestón)'' (1926) * ''Siberia'' (1926) * ''Whispering Smith'' (1926) * ''The Skyrocket'' (1926) * ''Rocking Moon'' (1926) * ''Bright Lights'' (1925) * ''Seven Days'' (1925) * ''The Girl Who Wouldn't Work'' (1925) * ''Pretty Ladies (El jazz band del follies)'' (1925) * ''I'll Show You the Town'' (1925) * ''A Broadway Butterfly'' (1925) * ''Declassée'' (1925) (''The Social Exile'') * ''The Parasite'' (1925) * ''Ports of Call'' (1925) * ''Is Love Everything?'' (1924) * ''The Dark Swan'' (1924) (''The Black Swan'') * ''The Garden of Weeds'' (1924) * ''Winner Take All'' (1924) * ''Manhandled (Xuguete del prestar)'' (1924) * ''Nellie, the Beautiful Cloak Model'' (1924) * ''Head Over Heels'' (1922) * ''Experience'' (1921) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|en|Lilyan Tashman}} {{commonscat}} * {{IMDb nome|0850896}} * [http://silent-movies.com/Ladies/PTashman.html Fotografíes de Lilyan Tashman] * {{IBDB nome|61864}} {{NF|1896|1934|Tashman, Lilyan}} [[Categoría:Persones de Brooklyn]] [[Categoría:Actores y actrices de cine mudu]] [[Categoría:Persones de Nueva York]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 9pqs3zft6mk4d1ziu4chmvfy78c5rz2 0 59471 3709916 3634482 2022-08-19T09:25:54Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Brian Thompson}} {{persona |semeya = Brian Thompson.jpg |pie de semeya = |nome de nacencia = |data de nacencia = [[28 d'agostu]] de [[1959]]<br />({{edá|28|8|1959}})| |ocupacion = Actor 1984 - presente |llugar de nacencia = [[Ellensburg]], [[washington (estáu)|Washington]], [[EE. XX.]] |premios = |IMDb = 0859921 }} '''Brian Thompson''' (nació'l 28 d'agostu de [[1959]], en [[Ellensburg]], [[Washington (estáu)|Washington]].<ref>[http://www.filmreference.com/film/99/Brian-Thompson.html Brian Thompson Biography]</ref>) ye un actor, direutor y escritor d'Estaos Xuníos. == Carrera == Thompson nació en Ellensburg, Washington El so primer papel foi'l curtiumetraxe "Firefight" empobináu por Sheldon Lettich en 1983. Thompson actuó a unu de los punks que muerren a manes del actor austriacu [[Arnold Schwarzenegger]] nel filme de "[[The Terminator]]", nel principiu de la película. El so tercer papel foi como Night Slasher, el líder de retorcigañaos d'un cultu d'asesinos na película "Cobra" xunto a la estrella d'aición [[Sylvester Stallone]] en 1986. En 1988, Thompson foi llanzáu como un devorador d'erru na película de terror "[[Fright Night II]]" y tamién apaeció como Russel na película d'aición de 1990 "[[Lionheart]]" , y como Buffalo Bob na comedia de 2001 "Joe Dirt", protagonizada por David Spade. Na película de 1990, "Hired To Kill", llevantar pa besar a [[Oliver Reed]]. Thompson tamién apaeció nuna amplia variedá de programes de televisión, ente ellos siete temporaes de "[[The X-Files]]" (como un caza compenses estraterrestre), l'episodiu pilot de "[[Buffy the Vampire Slayer]]", "Welcome to the Hellmouth" y "Harvest", como Luke, discípulu d'El Maestru, y tamién como xuez en dos episodios de la segunda temporada, Sorpresa ya Inocencia, "Kindred: The Embraced" (como Eddie Fiori, el líder del clan Brujah) y "Charmed" (yá que tantu la guerra de los Cuatro Caballeros del Apocalipsis y el Titán Cronos). Thompson tamién apaeció en "[[Hercules: The Legendary Journeys]]" (como'l señor de la guerra gótica), según el mesmu Hércules en Jason and the Argonauts. Apaez como Torres nel Star Trek" franquicies de [[Star Trek: Enterprise]] (como Romulano almirante Valdore), "[[Star Trek: The Next Generation]]", "[[Star Trek: Deep Space Nine]]", y la película "[[Star Trek Generations]]". Él desempeñó'l papel de Tenctonese Trent Porter na película "Alien Nation". Thompson tamién apaeció na película inspirada nel videoxuegu (Mortal Kombat) "[[Mortal Kombat: Aniquilación]]" como l'emperador [[Shao Kahn]]. Tamién apaeció na serie de televisión "Birds of Prey" como'l rastreador nel Episodiu 7 "Split". Thompson vive anguaño en [[Los Angeles]] y apocayá produció una comedia de función llamada, "[[Action Hero]]" (onde Thompson ye'l protagonista, direutor, escritor y productor), amás ye la primer película que dirixó y produció. == Filmografía == * ''2014'': [[The Extendables]].... Vardell Duseldorfer * ''2011'': [[The Arcadian]].... Agmundr * ''2011'': [[Dark Games]].... Detective Joe Grimes * ''2010'': [[Action Hero]].... Vardell Duseldorfer * ''2010'': Whatdogsee (curtiumetraxe).... Intimidating Boyfriend * ''2010'': Dawn of Darkness.... voz * ''2009'': [[Chuck (serie de televisión)|Chuck]] TV.... Cliff (1 episodiu) * ''2009'': [[Emissary]] TV * ''2009'': [[Dragonquest]] (videu).... Kirill * ''2007'': [[El postreru xustu]].... Shein * ''2007'': [[Flight of the Living Dead: Outbreak on a Plane]].... Kevin * ''2007'': [[Lesser of Three Evils]].... Max * ''2006'': [[The Tillamook Treasure]].... Jimmy Kimbell * ''2005'': [[Enterprise]] TV....Admiral Valdore (3 episodios) * ''2004'': [[NCIS: Naval Criminal Investigative Service]] TV.... Master Chief P.O. Vince Nutter (1 episodiu) * ''2003'': [[Karen Sisco]] TV.... McLeod's Cellmate (1 episodiu) * ''2000-2003'': [[Bruxes]] TV.... Cronus / War (3 episodios) * ''2002'': [[Birds of Prey]] TV.... The Crawle (1 episodiu) * ''2003'': [[Epoch: Evolution]].... Tower * ''2001'': [[The Order]].... Cyrus Jacob * ''2001'': [[Epoch]].... Captain Tower * ''2001'': [[Joe Dirt]].... Buffalo Bob * ''2000'': [[If Tomorrow Comes]] * ''1993'': [[Key West]] * ''1995-2000'': [[Los espedientes secretos X]] TV.... Alien Bounty Hunter * ''1998'': [[NYPD Blue]]TV .... Todd * ''1997'': [[Mortal Kombat: Aniquilación]].... [[Shao Kahn]] * ''1997'': [[The Guardian]].... Chester Calvado * ''1997'': [[Buffy the Vampire Slayer]] TV .... Luke / The Judge * ''1995'': [[Hercules: The Legendary Journeys]] TV.... Goth the Barbarian (1 episodiu) * ''1996'': [[Weird Science]] TV.... Blitzkriegar (1 episodiu) * ''1996'': [[Kindred: The Embraced]].... Eddie Fiori * ''1996'': [[Corazón de dragón]].... Brok * ''1996'': [[Kindred: The Embraced]] TV.... Eddie Fiori * ''1994'': [[Star Trek: Generations]].... Klingon Helm * ''1993'': [[The Naked Truth]].... Bruno * ''1993'': [[Key West]].... Xérif Cody * ''1991'': [[Life Stinks]].... Mean Victor * ''1990'': [[Hired to Kill]].... Frank Ryan * ''1990'': [[Lionheart]].... Russell * ''1988'': [[La hora del espantu 2]].... Bozworth * ''1988'': [[Alien Nation (película)|Alien Nation]].... Trent Porter * ''1987'': [[You Talkin' to Me?]].... James * ''1987'': [[Commando Squad]].... Clint Jensen * ''1987'': [[Catch the Heat]].... Danny Boy * ''1987'': [[Werewolf]].... Nicholas Remy * ''1986:'':[[Three Amigos!]].... German's * ''1986'': [[Cobra (película)|Cobra]].... Night Slasher * ''1984'': [[Fatal Vision]].... Lt. Harrison * ''1984'': [[Terminator]].... Punk 2 (ensin acreitar) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commons category|Brian Thompson (actor)}} * {{IMDb nome|0859921|name=Brian Thompson}} *{{memoryalpha|Brian Thompson}} {{NF|1959||Thompson, Brian}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de Washington]] [[Categoría:Direutores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] mz9c3jf5yvyyb8u4o73nutx3twk5s79 0 59498 3709251 3708980 2022-08-18T13:35:05Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Ashley Tisdale}} {{persona}} '''Ashley Michelle Tisdale''' ([[2 de xunetu]] de [[1985]], [[Deal (Nueva Jersey)|West Deal]], [[Nueva Jersey]]) más conocida como '''Ashley Tisdale''', ye una [[actriz]], [[cantante]], [[compositor|compositora]], [[Productor de televisión|productora]] y [[Modelu (persona)|modelu]] d'[[Estaos Xuníos]]. Ye famosa pol so papel coprotagónico de [[Sharpay Evans]] na serie de películes de Disney, ''[[High School Musical (serie)|High School Musical]]'' y pol so papel na serie de Disney ''[[The Suite Life of Zack and Cody]]''. Empecipió la so carrera musical a principios de [[2007]] col llanzamientu de ''[[Headstrong]]''. El so segundu álbum d'estudiu ''[[Guilty Pleasure (álbum de Ashley Tisdale)|Guilty Pleasure]]'', foi llanzáu'l [[28 de xunetu]] de [[2009]]. Anguaño apurre la so voz pal personaxe de [[Candace Flynn]] na serie de [[Disney Channel]] ''[[Phineas y Ferb]]''. == Primeros años y empiezu de la so carrera == Ashley Tisdale nació en West Deal, nel condáu de Monmouth, asitiáu nel estáu de [[Nueva Jersey]]. Ye la segunda fía de Lisa Morris y Mike Tisdale. Tien una hermana [[Jennifer Tisdale]], cuatro años mayor qu'ella y tamién [[actriz]]. Ye prima alloñada del multimillonariu [[inventor]] Ron Popeil per parte del so güelu maternu Arnold Morris, distribuidor de los cuchiellos ''Ginsu''. Ashley mentó les sos rellaciones familiares con dichu inventor na emisión del día 9 de mayu de 2006 del programa de televisión ''The Jimmy Kimmel Show''. Empezó a rondar los escenarios a los trés años d'edá gracies a Bill Perlman, quien la afayó y convirtióse nel so representante,<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.ashleytisdale.com/bion.asp Biografía nel so sitiu oficial]. Trescripción de la primer oración del cuartu párrafu: ''Manager Bill Perlman, who continues to represent her today, discovered Ashley at the age of three in her hometown mall in Monmouth County, NJ.'' - '''Traducción''': ''El so manager Bill Perlman, quien la representa hasta'l día de güei, afayar a la edá de 3 años mientres caminaba pel centru comercial de la so ciudá natal, en Monmouth County, Nueva Jersey''</ref> y consiguió-y una actuación nun espectáculu de la comunidá xudía local. El so meyor papel hasta'l momentu consiguir interpretando a la pequeña Cosette na obra musical de [[Broadway]] ''[[Los miserables (musical)|Los miserables]]''. Esta producción llevar por innumberables teatros alredor del mundu con tan solu diez años. A los dolce años yá cantara na Casa Blanca pal presidente [[Bill Clinton]]. Nuna entrevista dada a la revista ''[[People]]'', Tisdale comentó que la so primer apaición en televisión foi a los trés años d'edá pa un anunciu de la empresa [[JCPenney]].<ref name="JCPenney">{{cita web | url=http://www.people.com/people/archive/article/0,,20061857,00.html | títulu=Estrella de High School Musical, Ashley Tisdale | editorial=[[People]] | fechaaccesu=12 de febreru de 2009}}</ref> Tisdale tamién foi una modelu de l'axencia [[Ford Models]] xunto a [[Lindsay Lohan]] y [[Mischa Barton]].<ref name="Ford-Nove2008">[http://www.superiorpics.com/ashley_tisdale/ "High School Musical Girl"]. (11 de xunu de 2008) ''SuperiorPics''. Retiráu: 2008-11-09.</ref> Yá sobre finales de la década de los [[Años 1990|90]], Ashley empezó a tener papeles pequeños en reconocíes series de televisión como ''El séptimu cielu'', ''[[Boston Public]]'' o ''[[Charmed]]'' ente otres, amás de llograr una participación na película ''[[Donnie Darko]]'', protagonizada por [[Jake Gyllenhaal]]. Más tarde ver n'otres como ''The Hughleys'' o ''Still Standing''. En [[2002]] protagonizó un anunciu de televisión, bien recordáu n'[[Estaos Xuníos]] pola risible tresformamientu de la so cabeza nuna naranxa. Naquellos años camudar a la llocalidá de [[Valencia (California)|Valencia]], [[California]] onde estudió y graduóse en [[2003]]. == Música, carrera nel cine y televisión == === 2004-2006: The Suite Life of Zack and Cody y ''High School Musical'' === [[Ficheru:Ashley Tisdale 12.jpg|thumb|200px|right|Ashley Tisdale presentando en vivu'l cantar "Bop To The Top" na xira de conciertos ''[[High School Musical: El Conciertu]]''.]] Dos años más tarde decidió presentase al casting de la serie de [[Disney Channel]] '''''[[The Suite Life of Zack and Cody]]''''' pa los papeles de ''Maddie Fitzpatrick'' y ''London Tipton'', consiguiendo finalmente'l primeru d'ellos qu'interpreta a una vendedora de carambelos del hotel onde se desenvuelve la serie,<ref>Trescripción de la so declaración nuna [http://www.thestarscoop.com/archives/ashley-tisdale.php entrevista del sitiu The StarScoop]. El testu pertenez a la primer parte de la so cuarta respuesta, na cual preguntar como consiguió'l rol de Maddie na serie ''[[The Suite Life of Zack and Cody]]'': ''"I audiotioned for it. I did a couple pilots for a network series, and finally went out for a Disney pilot. I worked with the producer and creator on Smart Guy, I did an episode before, so I went in and actually tested for both roles, London and Maddie."'' - ''"Presentéme a l'audición pa la serie. Fixi episodios piloto enantes, y finalmente fui a probar pa un episodiu piloto de Disney. Yá trabayara col productor y el creador na serie Smart Guy y rodáramos un episodiu enantes y de fechu presentéme pa los papeles de London y Maddie."''</ref> nesta mesma serie infantil más tarde compartió escenes con artistes como [[Jesse McCartney]], [[Miley Cyrus]], [[The Cheetah Girls (banda)|The Cheetah Girls]] y [[Chris Brown (cantante)|Chris Brown]]. A midida que avanzaba l'ésitu de la serie Ashley aprovechaba pa llanzar la so carrera realizando diversos anuncios de la canal y participando n'especiales. Tamién llogró un papel adicional como la voz d'un personaxe de la serie de [[manga]] ''Whisper of the Heart''. A principios de [[2005]] decidió presentase al casting del [[musical]] que s'estrenó en xineru de [[2006]] pa la TV ''[[High School Musical]]'', siendo la so primer intención consiguir el papel principal de ''Gabriella Montez''. Finalmente consiguió'l papel co-protagonista de ''[[Sharpay Evans]]'', que darréu repitió en '' [[High School Musical 2]]'' y'' [[High School Musical 3: Senior Year]]'', y col cual interpretaría cantares como "Bop To The Top" y "What I've Been Looking For" ente otres. Adicionalmente grabó cantares pa [[The Walt Disney Company|Disney]], una de les cualos "Kiss The Girl", incluyir nun [[videu musical]] protagonizáu por ella mesma na edición Platino en DVD de la película ''La Serenita''. Amás grabó una versión de "A Dream Is A Wish Your Heart Makes" xuntu col restu de les por esi entós estrelles de la canal denominaes ''[[Disney Channel|Círculu d'Estrelles de Disney Channel]]'' onde tamién taba [[Hilary Duff]] y [[Raven-Symoné]]. Tamién participó nos ''[[Disney Channel]] '' en dos ediciones (2006 y 2007), na primera d'elles desempeñó'l papel de capitana del equipu verde, ente que na segunda formó parte del equipu coloráu xuntu con otres estrelles de Disney Channel como [[Brenda Song]] y [[Mitchel Musso]]. La carrera musical d'esta artista espublizar a partir del ésitu de '''''[[High School Musical]]''''', cola cual algamó la fama definitiva y llogró importantes llogros, como'l faer hestoria na música al ser la primer cantante femenina n'allugase nel [[Billboard Hot 100]] con dos canciones coles mesmes (''"Bop to the Top"'' y ''"What I've been looking for"''), a pesar de qu'antes yá participara con otros cantares pa [[The Walt Disney Company|Disney]], como "Some Day My Prince Will Come", "[[Last Christmas (cantar de Ashley Tisdale)|Last Christmas]]" (esta postrera incluyida a finales del 2007 nel álbum de cantares navidiegos ''[[A Disney Channel Holiday]]''), amás de ser el primer single col que forma parte de la discográfica [[Warner Bros. Records]]. Tisdale llanzó una xira mundial col restu del repartu de ''High School Musical'' a finales de 2006, coles mires de promocionar les cintes, ella equí presentó los cantares de la banda sonora, amás de cantar tres canciones del so álbum solista, llanzáu meses más tarde.<ref name="high">{{cita web | url=http://web.archive.org/web/http://highschoolmusical.aeglive.com/tour.php | títulu= High School Musical The Concert | editorial=[[The Walt Disney Company|Disney]] | fechaaccesu=20 de xunetu de 2008}}</ref> Un DVD y un álbum en direuto llamáu ''[[High School Musical: The Concert]]'' foi realizáu en 2007, colos cantares "We'll Be Together", "[[He Said She Said (cantar)|He Said She Said]]" y "[[Headstrong]]". Tisdale realizó un EP de tres canciones sol sellu discográficu [[Warner Bros. Records]] el [[12 d'avientu]] de [[2006]], coles mires de promocionar tempránamente lo que sería más tarde el so álbum debú. El EP foi llamáu "He Said She Said" y tamién incluyó los cantares "[[Headstrong]]" y el so senciellu navidiegu "[[Last Christmas]]", Este foi llanzáu pa promocionar esti álbum. El EP foi puestu a disposición pa descarga dixital mientres el ''[[High School Musical: The Concert]]''.<ref name="tree songs ep">{{cita web | url=http://findarticles.com/p/articles/la mio_pwwi/is_200611/ai_n16854478 | títulu=Ashley Tisdale Realiza un EP de tres canciones sol sellu Warner Bros. Records | editorial=Bnet | fechaaccesu=1 d'avientu de 2008|urlarchivu=http://archive.is/5mJe|fechaarchivu=8 de xunetu de 2012}}</ref> === 2007-2008: ''Headstrong'' y despegue de la so carrera === El [[6 de febreru]] de [[2007]] llanzó'l so primer álbum, tituláu '''''[[Headstrong]]''''' al traviés de la distribuidora [[Warner Bros. Records]]. El discu consiguió rápido los primeros puestos nos principales charts mundiales, vendiendo solo na so primer selmana 64.000 copies y llegando al quintu puestu del Billboard 200,<ref>De [http://www.billboard.com/bbcom/news/article_display.jsp?vnu_content_id=1003545534 Billboard], tercer párrafu: ''""High School Musical" star Ashley Tisdale opens at Non. 5 with her Warner Bros. solo debú, "Headstrong," which sold 64,000. She previously became the first female artist to debú with two on the Hot 100 at the same time, with a pair of tracks culled from the filme's soundtrack."'' - ''"La estrella de High School Musical Ashley Tisdale abre nel puestu númberu cinco nel so debú en solitariu ''Headstrong'' con 64.000 copies vendíes. Enantes foi la primer artista femenina en debutar con dos - ''"La estrella de High School Musical Ashley Tisdale abre nel puestu númberu cinco nel so debú en solitariu ''Headstrong'' con 64.000 copies vendíes. Enantes foi la primer artista femenina en debutar con dos singles nel Hot 100 coles mesmes, con dos canciones de la banda sonora de la película"''</ref> Mientres el so discu esa selmana debutó na posición 14 de la llista mundial de discos, siendo'l segundu meyor debú de la selmana. El so primera single foi "[[Be Good to Me (cantar)|Be Good To Me]]", llanzáu n'avientu de [[2006]] nes radios d'[[Estaos Xuníos]] y por ventes dixitales en [[iTunes]], algamando'l puestu 80 en [[Billboard Hot 100]], depués dio pasu a "[[He Said She Said (cantar)|He Said She Said]]", llanzáu tamién n'avientu de [[2006]] llegando a debutar en xineru de [[2007]] na posición 77 del [[Billboard Hot 100]], solo con descargues dixitales convirtiéndose amás n'unu de los meyores entraes de la selmana a tala llista, pero esti single foi re-llanzáu en setiembre de [[2007]] xunto a un [[videu musical]] con gran acoyida del públicu y col llanzamientu masivu n'emisores de radiu y canales de música, algamando asina meyores posiciones qu'enantes en distintes llistes mundiales incluyendo les [[Billboard]]. El tercer senciellu foi "[[Not Like That (cantar)|Not Like That]]" realizáu solamente n'[[Europa]] y [[Chile]]. En [[mayu]] de [[2008]] llanzóse oficialmente'l cuartu senciellu del so discu, la balada "[[Suddenly (cantar)|Suddenly]]" n'[[Alemaña]] y como promoción televisiva en [[Brasil]], esti cantar foi la encargada de cerrar la era [[Headstrong]], una y bones la discográfica nun tien pensáu siguir la promoción del álbum. [[Ficheru:Ashley tisdale 3.jpg|thumb|200px|left|Ashley Tisdale mientres la xira de conciertos ''[[High School Musical: El Conciertu]]''.]] En [[Abril]] del [[2007]], Tisdale apaeció en dos episodios de [[Punk'd]] de [[MTV]] nel primeru foi la víctima, nesti capítulu produció una gran discutiniu por qu'en él, ver a Ashley cantando'l so cantar "Kiss The Girl", que por derechos d'autor [[MTV]] nun taba autorizáu a reproducir, por esto na parte onde ella canta, la so voz foi reemplazada por un soníu qu'interfería. Más tarde participó como cómpliz na chancia preparada pol mesmu programa al so amigu y co-protagonista [[Zac Efron]]. En [[payares]] de [[2007]] Ashley llanzó un Musical llamáu ''[[There's Something About Ashley]]''.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=uC7ny7-9DXY/ DVD Tréiler]</ref> En [[ochobre]] y [[payares]] de [[2007]] Ashley empezó una pequeña xira de conciertos per distintes ciudaes d'[[Estaos Xuníos]], actuando en dellos centros comerciales d'esi país col fin de promocionar el so discu y el nuevu [[DVD]], la xira denominóse ''[[Headstrong Tour Across America]]''. L'álbum hasta la fecha vendió más de 1 millón de copies alredor del Mundu, amás el [[3 de xunu]] de [[2008]], l'álbum foi certificáu cola categoría ''Oru'' pola [[RIAA]] n'[[Estaos Xuníos]] por vender más 500.000 copies nesi país.<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.billboard.com/bbcom/riaa/index.jsp RIAA].</ref> En [[xunetu de 2008]] el so videoclip del cantar "[[He Said She Said (cantar)|He Said She Said]]" resulta pre-nomáu pa los premios ''[[MTV Video Music Awards]]'' que tendríen llugar el día [[7 de setiembre]] de 2008, el videu llegó al quintu puestu de la llista de reproducciones, pero a la fin nun resultó nomáu pa dichos premios. El [[25 de xunetu]] de [[2008]], dar a conocer los primeros datos de votaciones a los pre-nomaos y a pesar de que Ashley taba bien allugada nos Pre-Nomaos nun algamar a tar na llista oficial,<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.eonline.com/uberblog/marc_malkin/b147909_britney_spears_nabs_mtv_nom_piece_of_me.html Y!Online.com] Primeros Nomaos pa los [[MTV Video Music Awards]] [[2008]]</ref> Lo mesmo asocedió nes otres trés categoríes nes cualos apaecía dientro de les opciones principales, ''"Best Pop Videu"'' ''(Meyor Videu Pop)'', ''"Best Dancing in a Videu"'' ''(Meyor baille nun videu)'' y ''"Video of the Year"'' ''(Videu del Añu)'' Sicasí ella va formar parte del esclusivu grupu de presentadores de los premios según informó [[MTV]], xuntu con [[Miley Cyrus]], [[Lindsay Lohan]], [[Michael Phelps]], [[Ciara]], [[Scarlett Johansson]], ente otros.<ref>[http://www.mtv.com/news/articles/1593696/20080828/cyrus__miley.jhtml MTV.com] MTV News! - Miley Cyrus, Michael Phelps, Lindsay Lohan y l'estrella de ''[[High School Musical]]'' Nomaos como presentadores nos [[MTV Video Music Awards 2008]] - Retiráu: [[29 d'agostu]] de [[2008]].</ref> El [[17 d'ochobre]] de [[2008]] va ser llanzáu n'[[Alemaña]] el postreru senciellu oficial del so álbum Headstrong nesi país "[[Be Good to Me]]", col cual terminara de promocionar aquel álbum, tamién realizó una nueva versión del videu musical d'esi cantar pa promocionalo nel país [[Européu]], que foi estrenáu'l [[5 d'ochobre]] de [[2008]] en ''Viva TV Alemaña'' y qu'incluyía imáxenes del DVD y de Ashley mientres la grabación y promoción del discu. A finales del [[2007]] Ashley empezó coles grabaciones de ''[[Picture This|Picture This!]]'' y el so lanzanzamiento foi direutamente nel día 22 de [[xunetu]] de [[2008]], nesti últimu añu tamién se confirmó la so participación n'otra película de nome ''[[They Came From Upstairs]]'', que se grabó en [[xineru]] y [[febreru]] de [[2008]]. Coles mesmes empieza a trabayar como Chelsea Franks na serie ''Powers'' y tamién apurre la so voz pal personaxe de Candace Flynn de la serie de dibuxos animaos de [[Disney Channel]] ''[[Phineas y Ferb]]''. En [[2008]], Ashley según dellos informes de la prensa va protagonizar un Remake del clásicu del cine ''"Teen Witch"'' en [[2009]] y ''"You Wish"'',<ref>[http://www.peliculas.info/18-04-2008/dellos/ashley-tisdale-de-highscholl-musical-protagonizara-la-remake-de-teen-witch Películes.info] Ashley Tisdale de [[High School Musical]] va protagonizar la remake de Teen Witch.</ref> amás empecipió los sos proyeutos como productora de televisión formando parte de la producción executiva de la so acabante estrenar película ''[[Picture This|Picture This!]]'', como tamién empecipio los sos trabayos na producción d'un nuevu show pa [[Disney Channel]].<ref>[http://www.webconferencia.net/ashley-tisdale/ashley-tisdale-producira-mesmu show-disney-419575.html WebConferencia.net] Ashley Tisdale va producir el so propiu show en Disney Channel</ref> Ashley espresu a finales de [[2007]] en distintes entevistes a medios de comunicación como [[MTV]],<ref>http://www.mtv.com/overdrive/?id=1576167&vide=195357 Entrevista MTV- Detalles del so segundu discu</ref> [[TV Guide]] y la revista OK! Magacín el deséu de grabar un segundu discu.<ref>http://okmagazine.com/news/view/2572/OK!-Interview:-Ashley-Tisdale en OK! Weekly - Ashley fala alrodiu del so segundu álbum</ref> En [[marzu de 2008]] grabó dellos covers pa versiones de clásicos de los 80' y 90'. Dos d'ellos peneráronse n'Internet el [[1 d'abril]] pa promocionar un productu al que l'artista empresta la so cara: "''Heaven is a Place On Earth''" de [[Belinda Carlisle]] y "''Time After Time''" de [[Cyndi Lauper]], anque nun se confirmó si formaren parte del so segundu discu, estos si formen parte del [[Extended play|EP]] '''''[[Degree Girl: OMG! Jams]]''''' disponible en descarga gratuita nel sitiu web oficial de la compañía ''Degree''. [[Ficheru:Ashley tisdale abc 2007.jpg|thumb|200px|right|Ashley Tisdale nos estudios de la televisora estauxunidense [[American Broadcasting Company|ABC]] en [[xunetu de 2007]].]] El [[3 d'agostu]] de [[2008]], Ashley xuntu con [[Miley Cyrus]] y [[Jonas Brothers]], fueron les estrelles convidaes al nuevu programa de [[Disney Channel]] llamáu ''Studio DC: Almost Live'' que nel so formatu ye bien similar al antiguu show ''[[The Muppets]]'', inclusive onde agora tamién participen personaxes d'aquel Show, como [[Kermit the Frog]] y Miss Piggy.<ref>[https://www.imdb.com/title/tt1258161/fullcredits#cast IMDb.com] Páxina de ''Studio DC: Almost Live'' en IMDb, creitos y apaiciones.</ref> Ella tamién participó na banda sonora d'[[High School Musical 3: Senior Year (álbum)|High School Musical 3: Senior Year]], un de los cantares ye "I Want It All", que foi estrenada'l vienres [[8 d'agostu]] de [[2008]] por [[Radio Disney]], pero foi retardada pal [[15 d'agostu]] de [[2008]].<ref>[http://radio.disney.go.com/music/planet_premiere.html RadioDisney.com] Planet Premiere de "[[I Want It All (cantar de High School Musical)|I Want It All]]" de Ashley Tisdale en [[Radio Disney]]. Retiráu: [[9 d'agostu]] de [[2008]].</ref> El [[7 de setiembre]] de [[2008]] penerar n'[[internet]] el cantar tituláu "I'm Back", que posiblemente sea incluyida nel próximu álbum de Ashley Tisdale. Tisdale tamién asisitio a los [[MTV Video Music Awards]] [[2008]] xuntu col restu del cast de ''High School Musical 3'', onde introdució l'actuación de la cantante [[Christina Aguilera]].<ref name="vma08">{{cita web | url=http://buzzworthy.mtv.com/2008/08/28/more-2008-vma-vips-high-school-musical-3-cast-to-present-a-moonman/ | títulu=More 2008 VMA VIPs: 'High School Musical 3′ Cast To Present A Moonman| editorial=[[MTV]] | fechaaccesu=29 de xunetu de 2008}}</ref> Tisdale formó parte d'una xira promocional per Europa coles estrelles de ''High School Musical 3'' pa promocionar la película.<ref name="hsm3tour">{{cita web | url=http://justjared.buzznet.com/2008/09/22/ashley-tisdale-europe/ | títulu=Ashley Tisdale Prepara la Xira Europea| editorial=JustJared | fechaaccesu=27 de setiembre de 2008}}</ref> El [[12 d'avientu]] de [[2008]], ella animó l'eventu ''Jingle Ball'' de la estación radial Z100 nel [[Madison Square Garden]], [[Nueva York]], n'anguaño ella condució l'eventu en compañía de [[Nick Lachey]] y compartió escenariu con [[The Veronicas]] y [[Katy Perry]].<ref name="jingleball">{{cita web | url=http://justjared.buzznet.com/2008/12/13/ashley-tisdale-zips-to-z100/ | títulu=Ashley Tisdale en Z100| editorial=JustJared | fechaaccesu=13 d'avientu de 2008}}</ref> El [[14 d'avientu]] de ''2008'', Tisdale tambiñen participó nel mesmu eventu pero esta vegada de la estación radial Q102's nel Susquehanna Center de [[Camden (Nueva Jersey)|Camden, Nueva Jersey]].<ref name="jingleballq102">{{cita web | url=http://web.archive.org/web/http://events.nbcphiladelphia.com/camden-nj/events/show/85369920-q102-jingle-ball-2008-ft-pussycat-dolls-jesse-mccartney | títulu=Q102 Jingle Ball 2008 con Pussycat Dolls, Jesse McCartney | editorial=NBC Philadelphia | fechaaccesu=13 d'avientu de 2008}}</ref> El 31 d'avientu de 2008, Tisdale con V Factory y el segundu llugar de la séptima temporada del programa ''[[American Idol]]'' [[David Archuleta]] participaron na fiesta d'añu nuevu ''NewPhoria'' nel McKay Events Center; ella tuvo'l rol de anfitriona.<ref name="newyear2008">{{cita web | url=http://justjaredjr.buzznet.com/2008/12/24/ring-new-year-v-factory/ | títulu=Ring in the New Year With V Factory! | editorial=JustJaredJr. | fechaaccesu=28 d'avientu de 2008}}</ref> "[[I Want It All (cantar de High School Musical)|I Want It All]]", cantada por Tisdale, y otros once cantares de la banda sonora de ''[[High School Musical 3: Senior Year (soundtrack)|High School Musical 3]]'' fueron pre-nomaes na categoría "Best Original Song" pa los [[Premiu Oscar de 2008]]. Les nominaciones finales fueron anunciaes el [[22 de xineru]] de [[2009]], pero nengún cantar de la película algamó una nominación.,<ref name="bestsongoscar">{{cita web | url=http://web.archive.org/web/http://www.thehollywoodnews.com/artman2/publish/movie_news/49-Best-Song-Oscar-hopefuls-announced-12171208_printer.php | títulu=49 Best Song Oscar prontamente anunciaes| editorial=The Hollywood News | fechaaccesu=19 d'avientu de 2008}}</ref> pero según [[Billboard (magacín)|Billboard]], el cantar tuvo de ser nomada.<ref name="academyawardsnomination">{{cita web |autor=Ann Donahue |fecha=21 de xineru de 2009|url=http://www.billboard.com/bbcom/hear_now/index.jsp|editorial=[[Billboard (magacín)|Billboard]] |títulu=y los nomaos a Best Original Song deberian ser... |fechaaccesu=21 de setiembre de 2007|urlarchivu=http://web.archive.org/20051101064128/www.billboard.com/bbcom/hear_now/index.jsp|fechaarchivu=1 de payares de 2005}}</ref> === 2009-2012: ''Guilty Pleasure'' y proyeutos === Nuna entrevista a ''Extra! TV'' confirmó tar trabayando nel so nuevu álbum, al que va poner mayor atención una vegada terminada la grabación y promoción de ''[[High School Musical 3]]'' y nel qu'asegura tener mayor participación na composición de los cantares.<ref>[http://extratv.warnerbros.com/2008/04/more_with_ashley_tisdale.php Extra interview]</ref> Nuna entrevista qu'dio nos ''"American Music Awards"'' dio a conocer el so interés por trabayar xunto a [[Sean Kingston]], un artista que tamién trabaya col productor [[J.R. Rotem]].<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.youtube.com/watch?v=StxTI7PUD5I Entrevista nes AMA 07]</ref> Nuna entrevista a la revista People, confirmó tar trabayando con dichu productor, amás de tener llistes dos cantares que van formar parte del nuevu material. Tamién comentó tar escribiendo cantares mientres la grabación de ''[[High School Musical 3: Senior Year]]'',<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.ohashley.net/index.php?subaction=showcomments&id=1207525491&archive=&start_from=&ucat=1& Entrevista pa People]</ref> [[Ficheru:AshleyTisdale2011.jpg|200px|izquierda|thumb|Ashley Tisdale en 2011.]] Tisdale dixo tener el 80% del álbum yá llistu, que seria muncho más "[[Pop Rock]] y maduru".<ref name="albumfebruary">{{cita web | url=http://www.popeater.com/music/article/ashley-tisdale-talks-hsm-zac-and-fergie/215912 | títulu=Ashley Tisdale fala alrodiu de'' [[High School Musical 3]]'', los sos futuros proyeutos y más| editorial=PopEater | fechaaccesu=19 d'ochobre de 2008}}</ref><ref name="80%">{{cita web | url=http://www.mtv.com/news/articles/1597788/20081023/story.jhtml | títulu='High School Musical' Stars Ready New Albums| autor=Jocelyn Vena| fecha=24 d'ochobre, 2008 |editorial=MTV | fechaaccesu=24 d'ochobre de 2008}}</ref> Tommy Page informó na so páxina web oficial, tar trabayando nel segundu material musical de la cantante. Tamién, el comentó n'este mesmu sitiu que'l nuevu senciellu musical va tar en radios prontamente.<ref name="tommypage">{{cita web | url=http://web.archive.org/web/http://www.tommy-page.com/ | títulu=Tommy Page sitiu web oficial| autor=Tommy Page| fecha=30 d'ochobre, 2008 | fechaaccesu=30 d'ochobre de 2008}}</ref> [[Ficheru:Ashleytisdalecometawards2.jpg|thumb|200px|left|Tisdale cantando "[[It's Alright, It's OK]]" nos ''Comet Awards 2009'' n'[[Alemaña]].]] ''The Hollywood Reporter'' reportó que Tisdale protagoniza la película de [[20th Century Fox]], que ye una Comedia-Aventura llamada ''[[Aliens In The Attic]]'', que el títulu n'español ye ''Pequeños Invasores'' xuntu con [[Robert Hoffman]] y [[Carter Jenkins]], la cinta foi realizada nos cines el [[31 de xunetu]] de [[2009]] nos [[Estaos Xuníos]] y el [[Reinu Xuníu]].<ref>{{cita web|títulu= Tisdale climbs to filme in "Upstairs"|url= http://www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/film/news/y3i3fd4ee13311f0402cc4f33aeb4254a72|fechaaccesu= 12 de xineru de 2008}}</ref> Ella torna col so papel de [[Maddie Fitzpatrick]] como estrella convidada nun episodiu de la seri [[The Suite Life on Deck]] l'episodiu foi estrenáu n'[[Estaos Xuníos]] el [[16 de xineru]] de [[2009]].<ref>{{cita web|url= http://justjaredjr.buzznet.com/2008/12/22/ashley-tidsale-ss-tipton/|títulu= Ashley Tisdale Boards The S.S.Tipton |fechaaccesu= 28 d'avientu de 2008|fecha= 22 d'avientu de 2008|editorial= JustJaredJr.|cita= Former Suite Life of Zack and Cody star Ashley Tisdale lounges on the deck of the S.S. Tipton with Brenda Song and Debby Ryan as she returns to her roots in the spin-off show, The Suite Life on Deck.}}</ref><ref>{{cita web|url= http://www.nytimes.com/2008/09/26/arts/television/26suit.html?scp=3&sq=suite%20life&st=cse|títulu= Students Book Passage to Comedic Ports of Call|fechaaccesu= 4 d'ochobre de 2008|autor= Jacques Steinberg|fecha= 25 de setiembre de 2008|editorial= [[New York Times]]|cita= Gone from the new show are Kim Rhodes, who played the boys' mother, and Ashley Tisdale, who, when she was not making the “High School Musical” movies, portrayed Maddie, a candy-shop cashier. Both are expected to return as guest stars.}}</ref> Tisdale empezó los sos proyeutos na so nueva faceta de [[Productor de televisión productora executiva]], que llevar a tratar y producir programes pa televisión, y tener un papel fundamental detrás de cámares. Tisdale fundó la so propia productora llamada ''Blondie Girl Productions'' y agora ta trabayando nun par de nuevu proyeutos, d'ente los cualos destaca, el nuevu programa pa [[Disney Channel]], producíu interinamente por Tisdale.<ref name="washington">{{cita web |autor=Melinda Newman |fecha=19 d'ochobre, 2008|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/10/17/AR2008101700562_2.html?sid=ST2008102302275&s_pos= |editorial=[[Washington Post]] |títulu='He's Too Much Like My Brother' |fechaaccesu=6 d'avientu de 2007}}</ref> Nuna entrevista al programa ''Live with Regis & Kelly'', el [[23 d'ochobre]] de [[2008]], ella espresó tar anguaño trabayando para [[Disney Channel]] nuna serie. Tisdale tamién robló pa la productora [[FremantleMedia]] (creadora de ''[[American Idol]]'') equí ella trabayaría produciento un nuevu [[reality show]] con ellos.<ref name="tvproducing">{{cita web | url=http://justjared.buzznet.com/2008/10/23/ashley-tisdale-tv-producer/ | títulu=Ashley Tisdale ye agora Productora de televisión - con videu de la entrevista editorial=JustJared | fechaaccesu=23 d'ochobre de 2008}}</ref> A finales de xineru de 2009, Tisdale ldejó l'axencia Gersh Agency y robló poles más importante axencia de talentos en [[Hollywood]] y una de les líderes nel mundu del entretenimientu, Creative Artists Agency.<ref name="caa">[http://www.caatouring.com/Public/ArtistRoster.aspx?role= "Ashley Tisdale is CAA"]. (30 de xineru de 2009) ''Creative Artists Agency''. Retiráu: 2009-01-30.</ref> ''The Hollywood Reporter'' anunció en febreru de 2009 que Tisdale ta collaborando na producción xunto a Jessica Horowitz y James Krieg dambos escritores de la película orixinal de [[Nickelodeon]] ''[[Nickelodeon|Spectacular!]]'', pa crear una nueva serie animada ''After Midnight'' qu'anguaño s'atopa en conversaciones pa la so districubión.<ref name="After Midnight">{{cita web | url=http://web.archive.org/web/http://www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/television/news/y3i935c93ae37661420b115bedc793y4788 | títulu=Nickelodeon prepara secuela de 'Spectacular!'. | editorial=The Hollywood Reporter | fechaaccesu=9 de febreru de 2009}}</ref> Nuna recién entrevista pa ''[[Cosmopolitan (revista)|Cosmopolitan]]'', Tisdale anunció que l'álbum lleva por nome '''''[[Guilty Pleasure (álbum de Ashley Tisdale)|Guilty Pleasure]]''''' y que ye muncho más "sexy y roqueru" que la so anterior producción.<ref>{{cita web|títulu= Bienveníu al nuevu sitiu web AshleyMusic.com + información del álbum|url= http://www.ashleymusic.com/news/2009/03/02/welcome-new-ashleymusic-com|fechaaccesu= 2 de marzu de 2009}}</ref> Ella tamién dio a concoer dos nomes de cantares incluyíos nesti discu "Hot Mess" y "How Do You Love Someone?". L'álbum salió a la venta'l próximu [[28 de xunetu]] de [[2009]] n'[[Estaos Xuníos]], ensin emabrgo un mes enantes el [[12 de xunu]] tuvo disponible n'[[Alemaña]] y el [[15 de xunu]] de [[2009]] nel [[Reinu Xuníu]].<ref>{{cita publicación |títulu = Ashley Tisdale ye una Fiera|apellíu = Heyman|nome = Marshall|publicación = Cosmopolitan|fecha = Abril de 2009|páxines = 30+|fechaaccesu = 1 de marzu de 2009}} <!--Verified via scans posted at http://web.archive.org/web/http://www.tisdale-fan.com/gallery/displayimage.php?album=657&pos=2; delete this link once somebody has verified from hard copy--></ref> Tisdale anunció que'l primera senciellu oficial del álbum "[[It's Alright, It's OK]]" foi llanzáu en para descarga dixital en [[iTunes]] el [[14 d'abril]] de 2009 n'[[Estaos Xuníos]].<ref name="itsalrightbutok">{{cita web | url=http://web.archive.org/web/http://www.ashleytisdale.com/news/2009/03/03/new-single-its-alright-its-ok | títulu=Nuevu Senciellu - "It's Alright, It's OK"| editorial=AshleyTisdale.com | fechaaccesu=3 de marzu de 2009}}</ref><ref name="fmqbradio">{{cita web | url=http://fmqb.com/Article.asp?id=16691 | títulu=Próximos llanzamientos en radios FMQB| editorial=FMQB radio | fechaaccesu=3 de marzu de 2009}}</ref> na primer selmana de sulanzamiento llogró rápido'l debú na posición númberu 99 del ''[[Billboard]]'' [[Hot 100]]. El cantar foi llanzada oficialmente en radios el [[28 d'abril]] de 2009. Tisdale amás participa na [[banda sonora]] de la película ''[[Aliens In The Attic]]'', tamién protragonizada por ella, col cantar "Switch", que xunto a esto va ser incluyida como la pista númberu 14 del so segundu álbum ''[[Guilty Pleasure (álbum de Ashley Tisdale)|Guilty Pleasure]]''. Tisdale protagoniza'l videu del senciellu "Love Drunk" de [[Boys Like Girls]]. Na selmana del [[5 d'agostu]] de [[2009]], ''[[Guilty Pleasure (álbum de Ashley Tisdale)|Guilty Pleasure]]'', debuta númberu 12 na llista [[Billboard 200]] d'[[Estaos Xuníos]], con pocu más de 25.000 copies vendíes na primer selmana convirtiéndose nel segundu meyor debú de la selmana.<ref name="Fabolous Tops Billboard 200">{{cita web|url=http://www.billboard.com/#/news/fabolous-tops-billboard-200-jackson-s-ones-1004000186.story|títulu=Fabolous Tops Billboard 200; Jackson's "Ones" Now 2009's Second-Best Seller|editorial=Billboard|fecha=5 d'agostu de 2009|fechaaccesu=5 d'agostu de 2009}}</ref> [[Ficheru:Tisdalehellcats 2.jpg|thumb|200px|right|Tisdale mientres les filmaciones de ''Hellcats'' en [[Vancouver]], [[Canadá]].]] El [[1 d'ochobre]] de [[2009]], Tisdale foi confirmada pal remake del clásicu ''[[La Bella Durmiente]]'', xunto a l'actriz nomada a los [[Globos d'Oru]] [[Meg Ryan]]. La cinta va empezar a rodase'l [[25 de payares]] de [[2009]].<ref name="bella durmiente">{{cita web|url=http://www.woodtv.com/dpp/entertainment/Producer_brings_three_new_films_to_GR|títulu=Three more are coming to Grand Rapids, starring Meg Ryan, Forest Whitaker, Ashley Tisdale, and Curtis “50 Cent” Jackson.|editorial=WoodTV|fecha=1 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2009}}</ref> El [[16 d'ochobre]] de [[2009]], foi llanzáu como segundu senciellu de ''[[Guilty Pleasure (álbum de Ashley Tisdale)|Guilty Pleasure]]'' el cantar "[[Crank It Up (cantar de Ashley Tisdale)|Crank It Up]]" en formatu [[Radio (mediu de comunicación)|radial]] y [[descarga dixital|dixital]] n'[[Alemaña]] y el restu d'[[Europa]] central,<ref name="nuevafecha">{{cita web | url=http://web.archive.org/web/http://misstisdale.net/2009/09/15/crank-it-up-to-be-released-in-october/ | títulu="Crank It Up" va ser llanzáu n'ochobre editorial=[[Warner Bros. Records|Warner Bros. Alemaña]] | fechaaccesu=15 de setiembre de 2009}}</ref> pa los [[Estaos Xuníos]] esperábase'l so llanzamientu sea mientres el [[2010]] nesti país sería llanzada na so versión remix xuntu al cantante de [[R&B]] británicu [[Jay Sean]], sicasí Tisdale por tar focalizada na producción de los sos nuevos roles en [[televisión]] y [[cine]], el llanzamientu del single foi canceláu.<ref name="llanzamientu crank it up">{{cita web | url=http://dean-kelly.com/index.php/2009/08/19/ashley-gets-ready-for-second-single/ | títulu=Ashley llista pa "CrankIt Up"| editorial=Dean-Kelly.com | fechaaccesu=28 d'agostu de 2009}}</ref> El [[18 de marzu]] de [[2010]], Tisdale foi confirmada pal personaxe de Sierra na próxima [[serie de televisión]] de la cadena norteamericana [[The CW Network]], llamada ''[[Hellcats]]'', producida por [[Tom Welling]] onde amás va compartir repartida al pie d'[[Alyson Michalka]], la serie estrena'l [[8 de setiembre]] de [[2010]].<ref name="hellcats">{{cita web | url=http://hollywoodinsider.ew.com/2010/03/18/ashley-tisdale-cw-hellcats/ | títulu=Ashley Tisdale joins CW pilot about cheerleaders.| editorial=Entertainment Weekly | fechaaccesu=18 de marzu de 2010}}</ref> Tisdale va repitir el so rol de [[Sharpay Evans]] na película titulada ''[[High Stakes (película de 2011)|High Stakes]]'' [[serie derivada|derivada]] de la franquicia de ''[[High School Musical]]'', que va estrenase mientres el 2011 por [[Disney Channel]], nesti proyeutu tamién va tar al cargu de la producción executiva, amás participa na [[banda sonora]] de la mesma cinta.<ref name="highstakes">{{cita web | url=http://www.tvsquad.com/2010/04/01/ashley-tisdale-prepares-sharpays-fabulous-adventure/ | títulu=Ashley prepara "Sharpay's Fabulous Adventure"| editorial=TVSquad.com | fechaaccesu=23 de xunetu de 2010}}</ref> El [[21 de mayu]] de [[2010]], l'actor [[Jason Fuchs]] confirmó que Tisdale va tener el papel de la so namorada na so próxima película titulada ''[[The Last First Time]]'', que espérase qu'empecipie los sos filmaciones a finales de 2010.<ref name="thelastfirsttime">{{cita web | url=http://www.nypost.com/pblogspopwrap/get_to_know_jason_fuchs_go0ggrvxL5d5JZxGlYgouO | títulu=Jason Fuchs: 'Holy Rollers' hopes to be the 'Avatar' of Hasidic drug dealing films| editorial=[[New York Post]] | fechaaccesu=23 de xunetu de 2010|urlarchivu=https://archive.is/wAMU|fechaarchivu=5 de setiembre de 2012}}</ref> Tisdale y la so compañía de producción llamada "Blondie Girl Production" foi fichada con Relativity Media en 2010, pa crear y producir [[series de televisión]].<ref name="variety">{{cita web | url=http://www.variety.com/article/VR1118013243.html?categoryid=14&cs=1&utm_campaign=Feed%3A+variety%2Fhottopics%2Frealitytv+%28Variety+-+Reality+TV%29&query=ashley+tisdale | títulu=Ashley Tisdale in producing deal| editorial=[[Variety]] | fechaaccesu=23 de xunetu de 2010}}</ref> === 2013—Presente: Nuevos proyeutos y regresu a la música === En [[2013]] interpretó'l papel de Jody na [[Scary MoVie|quinta entrega]] de la saga [[Scary Movie (saga)|Scary Movie]]. En setiembre, Tisdale confirmó que taba grabando nueva música, y el [[6 d'avientu]] anunció per mediu de la so cuenta en Twitter que faltaben diez díes pal so nuevu senciellu, con una semeya d'ella nel estudiu de grabación y el númberu diez nel centru d'ésta, colo que dio a entender que'l [[16 d'avientu]] llanzaría'l so nuevu senciellu dempués de cuatro años d'ausencia musical. El cantar llamáu [[You're Always Here]] ye una balada a mediu tiempu y esta dedicada al so güelu, que recién finó apenes unos meses tras. El cantar foi finalmente llanzada al mercáu de forma independiente nes tiendes dixitales el mesmu mes. Por cuenta de esto, los rumores apunten a que Ashley Tisdale podría llanzar el so tercer discu d'estudiu nel primer trimestre de 2014; el cual créese va traer un soníu distintu a lo que fizo hasta agora. Amás, en [[2014]], va producir la so primer serie de televisión pa la cadena estauxunidense [[ABC Family]], llamada ''[[Young & Hungry]]'' que va tener como protagonista a la tamién Disney Girl, [[Emily Osment]]. == Música ya influyencies == Tisdale tien un tipu de voz [[soubrette]].<ref name="tisdalevoicetype">{{cita web |url=http://www.netglimse.com/celebs/pages/ashley_tisdale/index.shtml |editorial=NetGlimse |títulu=Biografía de Ashley Tisdale |fechaaccesu=20 de xineru de 2009}}</ref> La so música ye predominantemente considerada [[música pop|pop]], pero dientro del so estilu inclúi genreos como [[música pop|dance pop]], [[balaes]] and [[R&B|R&B contemporaneu]]. Ella comentó que nel so nuevu álbum va incluyir más cantares con un estilu [[pop rock]], lo cual demostrara nesti álbum al tener un cambéu considerable con al respective del so anterior primer discu.<ref name=repitida_3>{{cita web | url=http://www.popeater.com/music/article/ashley-tisdale-talks-hsm-zac-and-fergie/215912 | títulu=Ashley Tisdale fala alrodiu de [[High School Musical 3]], los sos futuros proyeutos y más.| editorial=PopEater | fechaaccesu=19 d'ochobre de 2008}}</ref><ref name=repitida_5>{{cita web | url=http://www.mtv.com/news/articles/1597788/20081023/story.jhtml | títulu='High School Musical' Stars Ready New Albums| autor=Jocelyn Vena| fecha=24 d'ochobre de 2008 |editorial=MTV | fechaaccesu=24 d'ochobre de 2008}}</ref> Ella tamién trabayó enantes con esti estilu [[pop rock]] nun cantar pa la [[banda sonora]] de la so propia película ''[[Picture This|Fotografia Esto!]]''. Tisdale ye tamién compositora de los sos propios cantares. Pal so álbum debú, Tisdale escribió cuatro canciones - los senciellos "[[Not Like That]]" y "[[Suddenly (cantar)|Suddenly]]" amás el cantar "Over It" y el bonus track "It's Life". Pal so segundu álbum, ella comentó que tuvo co-escribiendo cantares hasta ochobre de 2008, cuando ella yá tenía preparada les lletres pa trés de los sos próximos cantares. Les sos influyencies musicales son [[Britney Spears]], [[Lady Gaga]], [[Katy Perry]], [[Boys Like Girls]], [[The Used]], [[The All-American Rejects]], [[Michael Jackson]], [[Christina Aguilera]] y [[Elton John]],{{ensin referencies}} amás de los cantares de 80's. Tisdale comentó nuna entrevista que se siente inspirada por artistes como [[Katy Perry]], [[P!nk]] y [[Pat Benatar]], declarando: «''Fui una gran fan de P!nk dende los sos entamos, encántame'l sentíu del humor de Katy Perry y la so onda Pop/Rock. Pat Benatar ye tamién la mio inspiración. Toes elles son una gran inspiración pa mi''.{{ensin referencies}} === Rangu vocal === * '''Nota más aguda''': C<sub>6</sub> (''What If''). * '''Duración nota más llarga''': 11 segundos (''We'll Be Together'' en [[Chile]]). * '''Nota más grave''': C<sup>#</sup><sub>3</sub> (''Overrated''). * '''Nota más aguda voz de cabeza''': A<sub>5</sub> (''Masquerade''). * '''Nota más grave voz de cabeza''': F<sub>3</sub> (''Masquerade''). == Apaiciones como modelu y artículos dedicaos == [[Ficheru:Ashleytisdaleq100.jpg|thumb|200px|right|Ashley Tisdale como anfitriona del ''Q100 Jingle Ball 2008'' en [[Nueva York]], [[Estaos Xuníos]].]] Les primeres apaiciones profesionales d'esta artista fueron participaciones n'anuncios publicitarios de televisión, anque una vegada empecipiaes les sos facetes d'[[actriz]] y [[cantante]] nun abandonó'l so llabor apaeciendo en reconocíes revistes de moda, musicales o televisives. Amás, foi presentadora de dellos eventos. Tisdale foi modelu pa l'axencia de modelaje [[Ford Models]] xuntu con [[Lindsay Lohan]] y la so amiga d'infancia [[Mischa Barton]].<ref name=repitida_2>[http://www.superiorpics.com/ashley_tisdale/ La Moza de "High School Musical"]. ([[11 de xunu]] de 2008) ''SuperiorPics''. Retiráu: [[9 de payares]] de 2008.</ref> Numberosos periódicos y revistes especializaes dedicáron-y espacios. El primeru sería'l prestixosu ''Miami Herald'' en [[xunetu de 2005]], que inclúi una pequeña entrevista falando de los sos entamos, los sos gustos y la so vida personal. Darréu apaecería nes ediciones d'agostu del mesmu añu de ''Pop Star'' y ''Sophisticate's Hairstyle'', y ''Tiger Beat'' en payares. En [[2006]], la so creciente fama que la so ebullición algamar con ''[[High School Musical]]'' asitiar nuna gran cantidá de revistes dedicaes pa ''fans'', siendo portada de les xuveniles ''Seventeen'', ''Disney Adventures'', ''Girls Life'', ''Teen'' y ''Bop'' ente otres más prestixoses como ''People'' o nuna seición del reconocíu periódicu [[The New York Times]].<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.ashleytisdale.com/interviewsn.asp Toles sos apaiciones en revistes]</ref> En [[abril de 2007]], dos revistas norteamericanes especializaes en moda trabayaron con ella, una de les cualos (''Star Magacín'') optó por asitiala en portada.<ref>[http://www.ashleytisdale.com/interviews/star/star.asp. Apaición na portada de ''Star Magacín'']</ref> Per otra parte, la revista norteamericana de ropa femenín ''Blender'' dedicó-y una entrevista biográfica, onde-y la puede ver fotografiada en tou tipu de poses y actitúes presentando la moda femenina del momentu.<ref> [http://web.archive.org/web/http://www.ashleytisdale.com/interviews/blender/blender.asp Ashley posa pa la revista ''Bender'']</ref> Esta nota apaez amás na edición especial d'iviernu del mesmu añu de ''Cosmo Prom'', quien tamién la alluga en portada.<ref> [http://web.archive.org/web/http://www.ashleytisdale.com/interviews/cosmo_prom/cosmo_prom.asp Ashley, portada de la edición especial d'iviernu de ''Cosmo Prom'']</ref> En [[2007]] Ashley Tisdale foi la nueva cara pa la campaña de publicidá de Red by Mark Ecko, una marca de calzáu y ropa d'[[Estaos Xuníos]] dirixida al públicu preadolescente, que tamién cargar de promocionar y espublizar el mini "Tour Headstrong" per centros comerciales de dellos Estaos. Amás Mark Ecko encargar de sofitar distintos concursos de Ashley referentes a ella y el so discu. Tamién participaron nestes campañes [[JoJo]], [[Vanessa Anne Hudgens]] y [[Brenda Song]].<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=b7cUYSrJhK4/ Anunciu d'Ecko Red por Ashley Tisdale]</ref> En [[2008]], Ashley robló pa ser la cara oficial de la campaña n'[[Estaos Xuníos]] de la empresa de desodorantes Rexona pal so productu empobinaos a moces adolescentes "Degree Girl", onde constaba d'una millonaria campaña de marketing publicitarios, incluyíu anuncios de televisión, sesiones fotográfiques, concursos, l'anunciu grabáu por Ashley foi espublizáu ampliamante poles cadenes televisives, tamién Ashley grabó 5 covers d'ésitos de los años 1990, onde s'atopaben temes de [[Whitney Houston]], [[Belinda Carlisle]], [[Cindy Lauper]], ente otros, que fueron incluyíos nun [[Extended play|EP]] llamáu ''[[Degree Girl: OMG! Jams]]'', nome rellacionáu al nome de la campaña ''Degree Girls: OMG! Moment'', estos cantares tán disponibles pa descarga gratuita nel sitiu oficial de la empresa, solo ingresando'l códigu incluyíu nos productos.<ref>{{cita web |url=http://www.degreegirl.com |títulu=Degree® Girl OMG <!--Xeneráu por Muriu Bot. Puedes ayudar a rellenar esta plantiya--> |añoacceso=2009 }}</ref> Nel [[2009]], Tisdale robló un contratu por cinco años pa una marca de [[ropa]] [[italiana]] ''Puercu Espin'' pa ser la so nueva cara de campaña. Esti proyeutu foi llanzáu'l [[22 de marzu]] de [[2009]], en [[Milán]], nuna presentación esclusiva nesa ciudá italiana, onde tamién cantó. Tisdale tamién va ser la próxima portada de la revista de modes "PE Magazine" n'[[Italia]], que va tar disponible na mayores tiendes naquel país.<ref name="puercoespin">{{cita web | url=http://www.mediakey.tv/index.php?id=leggi-news&tx_ttnews[tt_news]=6305&tx_ttnews[backPid]=61&cHash=d55928ba38 | títulu=Ashley Tisdale: una estrella pa ''Puercu Espin'' | editorial=mediakey.tv | fechaaccesu=25 de febreru de 2009}}</ref><ref name="puercoespinsearch">{{cita web | url=http://www.mediakey.tv/index.php?id=cerca | títulu=Ashley Tisdale: una estrella pa Puercu Espin - Buscar na database por Ashley Tisdale. | editorial=mediakey.tv | fechaaccesu=25 de febreru de 2009}}</ref> Nuna de les ediciones de la revista ''[[Vanity Fair (revista)|Vanity Fair]]'', Tisdale apaeció posando pa un "remake" fotográficu del clásicu ''[[West Side Story]]'', xunto a otres celebridaes como [[Jennifer Lopez]] y [[Robert Pattinson]]. El [[24 de payares]] de [[2009]], salió a la venta l'álbum navidiegu ''A Very Special Christmas Volume 7'', que ye un compilado de cantares navidiegos cantaes por dellos artistes, esti álbum foi llanzáu en beneficiu de los deportistes olímpicos, Tisdale participa nel material cola so versión del clásicu "[[Last Christmas]]" de [[Wham!]].<ref name="special christmas">{{cita web | url=http://web.archive.org/web/http://www.ashleytisdale.com/news/2009/11/23/very-special-christmas-featuring-ashley | títulu=A Very Special Christmas Volume 7 con Ashley Tisdale | editorial=Ashley Tisdal.com | fechaaccesu=24 de payares de 2009}}</ref> El 3 de Setiembre de 2015, Ashley sosprendíanos con [https://twitter.com/ashleytisdale/status/639528747557740544 una nueva sesión de semeyes], díes dempués confirmó que se trataba d'un nuevu proyeutu, Tisdale sería la direutora creativa de Signorelli (marca de ropa), nel qu'a lo último empezaría a vender los sos propios diseños. Ashley publicó na so cuenta de Snapchat (thehautemess) que llevaba esperando 2 años pa faer daqué asina. Tisdale nun sosprendió enforma, pos ella siempres suxurió querer tener la so propia marca de ropa, y al paecer Signorelli gustó-y yá que "va pa llargu". == Blondie Girl Production == En 2008 creó la so propia productora, Blondie Girl Production. "Encántame ser creativa... Producir ye una gran esperiencia que toi aprendiendo. Sé que tengo bien bonos instintos. Sé lo que-y gusta a un fan, y tamién lo que quier. Soi la primer actriz de [[Disney Channel]] que participó na producción executiva de los sos programes de televisión. Toi trabayando nun reality show sobre la mio vida cuando trabayaba nun centru comercial. Tamién toi trabayando con [[Fremantle Media]] pa crear un reality show. Delles películes o series producíes o co-producíes por tala productora son: After Midnight (serie de dibuxos), [[High Stakes (película de 2011)|High Stakes]], [[Picture This]], y películes y programes que'l so estrenu previu ye en 2011 y 2012 como por casu ''[[Under Construction]]'' una comedia pa televisión semi-autobiográfica protagonizada Tisdale, qu'amás tamién s'encarga de la producción executiva. == The Haute Mess == El 30 de xunu de 2015, Ashley [https://instagram.com/p/5xb3HlwaMX abrió la so propia páxina web] de Lifestyle, dando conseyos pa les muyeres d'ente 20 y 30 años sobre comida, guapura, moda, exerciciu y decoración. The Haute Mess, Llíu d'alta cordura n'Español, describe como se siente Ashley (y toles muyeres) en dalgún momentu de la so vida. Tisdale quixo reflexar en The Haute Mess que toes nos sentimos un desastre de xemes en cuando, asina que pidió collaboradores, na so mayoría bloggers que quixeren compartir los sos conseyos pa una vida más fácil. The Haute Mess collabora con docenes de "Girl Bosses" y n'aumentu. En delles entrevistes, Ashley anunció qué deseyaba llanzar esti proyeutu anque tuvo qu'esperar un añu pa la so apertura. Collaboraron delles celebrities, ente elles [https://en.wikipedia.org/wiki/Iris_Apfel Iris Apfel] (estilista) y [[Lea Michele|Lea Michelle]] (Actriz). == Vida personal ya imaxe pública == Ashley carecía un pequeñu problema na so ñariz que se manifestaba nuna esviación del 80% del so tabique y el frayatu del mesmu por dos sitios. Col tiempu esti problema empezó a perxudicar la so respiración y el 30 de payares de 2007 someter a una [[rinoplastia]]. Ashley cuntó que tenía esti problema na revista People diciendo de la mesma que yera bien importante pa ella ser sincera coles sos fans.<ref>[http://www.farandulista.com/2007/12/15/la-nueva-ñariz-de-ashley-tisdale/ Ashley y la so nueva ñariz]</ref> [[Ficheru:Ashley tisdale q100 2008.jpg|thumb|300px|left|Ashley Tisdale comparte colos sos siguidores tres bambalinas del eventu ''Q100 Jingle Ball 2008''.]] Foi nomada la segunda muyer más curiosa del ''[[Pop]]/[[R&B]]'', publicada pola Revista Blender en xineru de 2007 xunto a otres varies artistes del mesmu xéneru. Na mesma revista dicíase "Tisdale tien un don. Non una voz anxelical o una personalidá esllumante, pero una virtú entá más estraña: millones de pre-adolescentes ansiosos por mercar el so álbum de debú". En marzu de 2007, Ashley Tisdale dixo a la revista Blender que nun tomaba drogues nin alcohol y añedió ''La mio madre me inculcó enfotu nel mio mesma, asina que nun soi daquién que pueda vencer a la presión d'un grupu''.<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.blender.com/HottestWomenofPopRB/articles/11169.aspx/ Llista de les muyeres más Hot del Pop/R&B según Blender]</ref> En [[mayu]] de [[2008]], foi votada y asitiada nel númberu 10 de les muyeres más curioses pola revista pa homes na so llista ''Top 100 2008''.<ref>[http://web.archive.org/web/http://www..com/Girls/10Ashleytisdale/slideshow/25182/2463.aspx Tisdale's page on Hot 100 list], Maximonline.com.</ref> El 11 de xunu de 2008, Ashley Tisdale taba clasificada nel puestu #94 de la llista Top 100 de famosos de [[Forbes]]. El [[5 d'agostu]] de [[2008]], Ashley Tisdale foi incluyida nel "Top 10" de la llista de Forbes de "Adolescentes de Hollywood meyor pagos". Taba asitiada en sestu llugar polos 5,5 millones de dólares que ganó polos sos papeles en ''[[High School Musical 3: Senior Year]]'' y ''[[Phineas y Ferb]]'', según poles ventes del so álbum ''Headstrong'' y los contratos de publicidá pa los productos de ''Degree Girl'' y ''Red by Mark Ecko''. Ashley Tisdale ganó 2,8 millones de dólares por ''[[High School Musical 3]]''. <ref name=ForbesList-June2008>[http://www.forbes.com/lists/2008/53/celebrities08_Ashley-Tisdale_DGZY.html "#94 Ashley Tisdale"]. ''[[Forbes]]''. [[11 de xunu]] de [[2008]]. Retiráu [[11 de xunu]] de [[2008]].</ref><ref name=Forbes-June2008> [http://web.archive.org/web/http://www.forbes.com/celebrities/2008/06/11/most-powerful-celebrities-lists-celebrities08-cz_mm_0611celeb_intro.html "The World's Most Powerful Celebrities"]. ''[[Forbes]]''. [[11 de xunu]] de [[2008]]. Retiráu [[11 de xunu]] de [[2008]].</ref> <ref name=Forbes-August2008>[http://archive.is/20130410195805/http://www.forbes.com/2008/08/04/celebrity-radcliffe-cirus-biz-media-cx_lr_0804tweens_slide_7.html?thisSpeed=25000 "Hollywood's 10 Top-Paid Tweens"]. ''[[Forbes]]''. [[5 d'agostu]] de [[2008]]. Retiráu [[6 d'agostu]] de [[2008]].</ref> En [[xunu]] de [[2008]], Tisdale foi azotada por una fola de rumores peneraos en dellos sitios internacionales como Just Jared y otros, nos que se faía referencia a que l'artista arimárase col virus del [[VIH]] en sometiéndose a la [[rinoplastía]], el 30 de payares de 2007. La noticia tuvo inmediata repercusión nel mundu de la prensa rosa, llegando al puntu que rápido apaecieron dellos videos en YouTube llamando a "rezar por Ashley". En tantu, l'hospital ''Cedros-Sinai Medical Center'', de [[Los Angeles]], citáu por dellos portales como'l llugar onde se-y diagnosticó la enfermedá, emitió un comunicáu asegurando que la noticia yera dafechu falsa.<ref>[http://www.terra.cl/entretencion/index.cfm?id_cat=2471&id_reg=982151 Terra.cl] Ashley Tisdale niega ser diagnosticada con VIH</ref> Tisdale foi apocayá nomada pola revista ''Teen People'' como una de les ''"25 estrelles más sexies menores de 25 años."''<ref name=repitida_4>[http://www.superiorpics.com/ashley_tisdale/ La Moza de "High School Musical"]. (11 de xunu de 2008) ''SuperiorPics''. Reetirado: [[9 de payares]] de 2008.</ref> El [[12 d'avientu]] de 2008, Tisdale apaeció na posición númberu 17 de la llista de la revista ''[[Forbes]]'', ''"Les estrelles más riques menores de 30 años"''.<ref name="Forbes-December2008">[http://uk.real.com/videu/browse/movie/17382/Beyonce_Knowles_tops_rich_list/ "High Earners Under 30"]. ([[12 d'avientu]] de [[2008]]) ''[[Forbes]]''. Retrieved 2008-12-13.</ref> y foi considerada pola revista ''US Magacín'' como una de les celebridaes meyores vistíes d'ochobre de 2008.<ref name="usmagazine">[http://www.usmagazine.com/photos/best-dressed-stars-of-2008?slideshow_id=937&o=8 "US Magacín Meyores vistíes de 2008"]. (Avientu de 2008) ''Us Magacín''. Retiráu: 2008-12-19.</ref> Nuna entrevista que dio Ashley pa la revista [[Seventeen (revista)|Seventeen]] aseguró qu'ella, [[Zac Efron]] y [[Vanessa Hudgens]] son bien bonos amigos.<ref>[http://www.seventeen.com/fun-stuff/17-buzz/ashley-tisdale-picture-this-dvd?click=main_sr Seveenten.com] N'inglés: On Zac & Vanessa: "I knew them each separately first. Zac three years before and Vanessa one year before ''[[High School Musical]]''. She just glows when she's on stage with him. I get teary-eyed when they do songs together. They're so romantic. They're my best friends." N'español: Alrodiu de [[Zac Efron]] & [[Vanessa Hudgens]]: "Conocer por separáu. A Zac conocer tres años enantes y a Vanessa un añu enantes del rodaxe de High School Musical. Ella ye impresionante cuando ta nel escenariu xunto a él. Sáquenme unes cuantes llárimes cuando interpreten xuntos dellos cantares. Son tan románticos. Son los mios meyores amigos".</ref> Dende avientu de 2012, Ashley sale col músicu Christopher French y el 8 d'agostu de 2013, la pareya comprometióse.<ref>http://la.eonline.com/mexico/2013/semeya-ashley-tisdale-se-comprometiocon-el so-noviu-christopher-french-mira-l'aniellu/</ref><ref>http://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/ashley-tisdale-engaged-to-christopher-french-201398</ref> El 8 de Setiembre del 2014 llevar a cabu la so boda con Christopher French. == Filmografía == === Películes === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu ! Títulu ! Personaxe ! class="unsortable" | Notes |- | rowspan=2|1998 | ''[[La Navidá de tolos perros]]'' | Voz | Película direuta a videu |- | ''[[Bichos, una aventura en miniatura]]'' | Blueberry Scout | Voz |- | 2001 | ''[[Donnie Darko]]'' | Kim | |- | rowspan=2|2002 | '' Nathan's Choice '' | Stephanie | |- | ''The Mayor of Oyster Bay'' | Jennifer | Película pa televisión |- | rowspan=2|2006 | ''[[High School Musical]]'' | [[Personaxes de High School Musical|Sharpay Evans]] | [[Películes orixinales de Disney Channel|Película orixinal de Disney Channel]] [[Billboard Music Award|Premiu Billboard Music a la banda sonora del añu]] (compartíu col repartu)<br />[[Premios Primetime Emmy|Premiu Primetime Emmy al destacáu programa infantil]] (compartíu col repartu)<br />Nomada—[[Premios American Music|Premiu American Music al meyor álbum de pop]] (compartíu col repartu)<br /> Nomada—[[Billboard Music Award|Premiu Billboard Music al álbum del añu]] (compartíu col repartu) |- | ''[[Xuxurios del corazón (película)|Xuxurios del corazón]]'' | Yuko Harada | Voz nel doblaxe estauxunidense |- | rowspan=2|2007 | ''[[High School Musical 2]]'' | Sharpay Evans | Película orixinal de Disney Channel<br />[[Premios American Music|Premiu American Music a la meyor banda sonora]] (compartíu col repartu)<br /> |- | ''[[Bring It On: In It to Win It]]'' | Ella mesma Película direuta a DVD |- | rowspan=2|2008 | ''[[Picture This]]'' | Mandy Gilbert | Película orixinal d'[[ABC Family]] |- |''[[High School Musical 3: Senior Year]]'' | Sharpay Evans | Película orixinal de Disney Channel<br />[[MTV Movie Awards|Premiu MTV Movie a l'actriz revelación]]<br />Nomada—[[Teen Choice Awards|Premiu Teen Choice a la Meyor actriz: música/baille]] |- | 2009 | ''[[Pequeños Invasores]]'' | Bethany Pearson | Nomada—[[Teen Choice Awards|Premiu Teen Choice a la estrella de cine femenina del branu]] |- | rowspan=2|2011 | ''[[Sharpay's Fabulous Adventure]]'' | Sharpay Evans | Película orixinal de Disney Channel |- | ''[[Phineas and Ferb: Across the Second Dimension in Fabulous 2D]]'' | [[Candace Flynn]] | Película orixinal de Disney Channel. Voz |- | rowspan=2|2013 | ''[[Scary Movie 5]]'' | Jody | Protagonista |- | ''Saving Santa''<ref>{{cita web |url= https://www.imdb.com/title/tt2204315/ |títulu= Saving Santa |fechaaccesu=17 de marzu de 2014 |fecha= 2013 |obra= IMDb.com/ |idioma= inglés }}</ref> | Shiny | Voz |- | 2014 | ''Birds of Paradise'' | Aurora | Voz |- | 2015 | ''Drive, She Said'' | Fallon | Post-produccion |- | 2016 | ''Charming'' | Cenicienta | Voz Post-produccion |- |} === Televisión === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu ! Títulu ! Personaxe ! class="unsortable" | Episodios y notes |- | 1997 | ''Smart Guy'' | Amy | "A Little Knowledge" (Temporada 1, episodiu 6) |- | 1997 | ''[[7th Heaven]]'' | Janice | "Breaking Up Is Hard to Do" (Temporada 2, episodiu 6) |- | 2000 | ''[[Beverly Hills, 90210]]'' | Nicole Loomis | "Fertile Ground" (Temporada 10, episodiu 15) |- | 2000 | ''Movie Stars'' | Estudiante | "Stand By Me" (Temporada 2, episodiu 10) |- | 2000 | ''The Amanda Show'' | Miembru de l'audiencia<br />Fan d'Amanda<br />Cold-Curer | "Episode #2.16" (Temporada 2, episodiu 16) <br /> "Episodiu #2.17" (Temporada 2, episodiu 17) <br /> "Vitamin C" (Temporada 4, episodiu 1) |- | 2000 | ''The Geena Davis Show'' | Tracy | "Motherly Advice" (Temporada 1, episodiu 5) |- | 2000 | ''[[Boston Public]]'' | Carol Prader | "Chapter Five" (Temporada 1, episodiu 5) |- | 2001 | ''Bette'' | Jessica | "The Invisible Mom" (Temporada 1, episodiu 14) |- | 2001 | ''100 Deeds for Eddie McDowd'' | Wendy | "Matchmaking Mutt" (Temporada 2, episodiu 6) |- | 2001 | ''Once and Again'' | Marni | "Best of Enemies" (Temporada 2, episodiu 18) |- | 2001 | ''Kate Brasher'' | Winona | "Xeorxa" (Temporada 1, episodiu 6) |- | 2001 | ''[[Charmed]]'' | Runaway Teen | "Look Who's Barking" (Temporada 3, episodiu 21) |- | 2002 | ''The Hughleys'' | Stephanie | "I Have a Scheme" (Temporada 4, episodiu 13)<br />"Bored of the Rings" (Temporada 4, episodiu 16)<br />"You've Got Male" (Temporada 4, episodiu 18) |- | 2002 | ''[[Malcolm in the Middle]]'' | Neña | "Jury Duty" (Temporada 3, episodiu 20) |- | 2003 | ''[[Strong Medicine]]'' | Sherry Lowenstein | "Addicted to Love" (Temporada 3, episodiu 20) |- | 2003 | ''[[Grounded for Life]]'' | Leah | "Just Like a Woman" (Temporada 3, episodiu 5) |- | 2003 | ''[[George Lopez (serie)|George Lopez]]'' | Olivia | "I Only Have Eyes for You" (Temporada 2, episodiu 21) |- | 2003 | ''Still Standing'' | Bonnie | "Still Romancing" (Temporada 1, episodiu 15)<br />"Still Hairdressing" (Temporada 1, episodiu 16)<br />"Still the Bad Parents" (Temporada 2, episodiu 3)<br />"Still Interfering" (Temporada 2, episodiu 8) |- | 2005—2008 | ''[[The Suite Life of Zack & Cody]]'' | [[Maddie Fitzpatrick]] | Rol principal (Temporaes 1—3) |- | 2006 | ''[[Hannah Montana]]'' | Maddie Fitzpatrick | "On the Road Again" (Temporada 1, episodiu 12) |- | 2007 | ''[[Punk'd]]'' | Ella mesma | "Hilary Swank/Ashley Tisdale/Chamillionaire" (Temporada 8, episodiu 2)<br />"Evangeline Lilly/Chuck Liddell/Zac Efron" (Temporada 8, episodiu 3) |- | 2007 | ''[[Kim Possible]]'' | Camille Leon<br />Voces adicionales<br />(voz) | "Trading Cares" (Temporada 4, episodiu 3)<br />"Fashion Victim" (Temporada 4, episodiu 10)<br />"Chasing Rufus" (Temporada 4, episodiu 19a) |- | 2007—2015 | ''[[Phineas y Ferb]]'' | [[Candace Flynn]] (voz) / Constance (voz) | Rol principal, serie de TV [[Disney Channel]] |- | 2009 | ''[[The Suite Life on Deck]]'' | Maddie Fitzpatrick | "Maddie on Deck" (Temporada 1, episodiu 13) |- | 2010 | ''The Cleveland Show'' | Lacey Stapleton (voz) | "The Curious Case of Jr. Working at The Stool" (Temporada 1, episodiu 14) |- | 2010 | ''[[Family Guy]]'' | Priscilla / Kelly (voz) | "[[And Then There Were Fewer]]" (Temporada 9, episodiu 1) <br /> "Brian Writes a Bestseller" (Temporada 9, episodiu 6) |- | 2010 | ''[[Glenn Martin, DDS]]'' | Katie (voice) | "Dad News Bears" (Temporada 2, episodiu 11) |- | 2010 | ''[[Fish Hooks]]'' | Clamantha (voz) | "Bea Stays in the Picture" (Temporada 1, episodiu 1) |- | 2010—2011 | ''[[Hellcats]]'' | Savannah Monroe | Rol principal (22 episodios) |- | 2010—2011 | ''[[Take Two with Phineas and Ferb]]'' | Candace | Rol principal (20 episodios) |- | 2012 | ''[[Raising Hope]]'' | Mary Louise |"Jimmy's Fake Girlfriend" (Temporada 2, episodiu 14) |- | 2012 | ''[[Punk'd]]'' | Ella mesma |"Nick Cannon/New Boyz/Ashley Tisdale/Demi Lovato" (Temporada 9, episodiu 6) |- | 2012 | ''[[Sons of Anarchy]]'' | Emma Jean |"Sovereign" (Temporada 5, episodiu 1)<br />"Laying Pipe" (Temporada 5, episodiu 3) |- | 2013 | ''Sabrina: Secrets of a Teenage Witch'' | [[Sabrina Spellman]] (voz) | Papel principal |- | 2013—2014 | ''[[Super Fun Night]]''<ref>https://www.imdb.com/title/tt2298477/fullcredits?ref_=tt_ov_st_sm#cast</ref> | Jazmine Boubier | ''Engagement Party'' (Temporada 1, episodiu 4) <br /> ''Pilot'' (Temporada 1, episodiu 8) <br /> ''Dinner Party'' (Temporada 1, episodiu 11) |- | 2013—2014 | ''[[The Crazy Ones]]'' | Kelsi Lasker |"The Intern" (Temporada 1, episodiu 11) |- | 2014 | ''Review'' | Ella mesma Invitada especial (1 episodiu) |- | 2014—2015 | ''[[Young & Hungry]]'' | Logan | Estrella convidada, 2 episodios serie de TV [[ABC Family]] |- | 2015—presente | ''[[Clipped]]'' | Danni | Protagonista, serie de TV [[TBS]] |- | 2015 | ''[[Truth be told]]'' | Sam | TBA, serie de TV [[NBC]] |- |} === Curtios === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu ! Títulu ! Personaxes ! class="unsortable" | Notes |- | 2011 | ''Toddlers and Tiaras: Where Are They Now?'' | Mackenzie | Estrenada online el 27 de setiembre de 2011 |- |} === Como productora === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu ! Títulu ! class="unsortable" | Notes |- | 2008 | ''[[Picture This|Picture This!]]'' | Película orixinal d'[[ABC Family]] |- | 2011 | ''[[Sharpay's Fabulous Adventure]]'' | Película orixinal de [[Disney Channel]] |- | 2012 | ''Miss Advised'' | Serie improvisada de [[w:en:Bravo (US TV channel)|Bravo]] |- |rowspan="2"| 2013 | ''[[Cloud 9]]'' | Película orixinal de [[Disney Channel]] |- | ''Inner Circle''<ref>https://twitter.com/BlondieGirlProd/status/326806917865414656</ref> | Serie orixinal de [[Y!]] |- | 2014-Presente | ''[[Young & Hungry]]'' | Serie de Televisión [[ABC Family]] |- |} == Discografía == {{AP|Discografía de Ashley Tisdale|l1=Discografía de Ashley Tisdale}} {{Columnes}} ;Álbumes d'estudiu * 2007: ''[[Headstrong]]'' * 2009: ''[[Guilty Pleasure (álbum de Ashley Tisdale)|Guilty Pleasure]]'' ;Xires de conciertos * 2006/2007: ''[[High School Musical: El Conciertu]]'' * 2007: ''[[Headstrong Tour Across America]]'' {{Nueva columna}} ;Bandes sonores * 2006: ''[[High School Musical (álbum)|High School Musical]]'' * 2007: ''[[High School Musical 2 (banda sonora)|High School Musical 2]]'' * 2008: ''[[High School Musical 3: Senior Year (banda sonora)|High School Musical 3: La Graduación]]'' * 2009: ''[[Phineas y Ferb (banda sonora)|Phineas y Ferb]]'' * 2011: ''[[Sharpay's Fabulous Adventure (Soundtrack)|Sharpay's Fabulous Adventure]]'' ;DVD * 2007: ''[[There's Something About Ashley]]'' {{Final columnes}} == Premios y nominaciones == {| {{tablaguapa}} id="mwAxo" ! id="mwAx0" | Añu ! id="mwAx4" | Premiu ! id="mwAx8" | Categoría ! id="mwAyA" | Trabayu ! id="mwAyE" | Resultáu ! id="mwAyI" | Ref. |- id="mwAyM" | id="mwAyQ" |2000 | id="mwAyU" |[[Young Artist Award]] | id="mwAyc" | Meyor Actuacion nuna serie dramática de televisión | id="mwAyg" | ''Boston Public''||{{celda|Nomada}}. | id="mwAyw" |<ref name="yaa22">{{cita web|url=http://www.youngartistawards.org/noms22A.htm|títulu=22nd Annual Young Artist Awards|fechaaccesu=4 de mayu de 2009|obra=[[Young Artist Award]]|editorial=The Young Artist Foundation}}</ref> |- id="mwAy4" | id="mwAy8" | 2006 | id="mwAzA" | [[Billboard Music Awards]] | id="mwAzI" | Meyor Album Banda Sonora del Añu | id="mwAzM" | ''High School Musical'' <small id="mwAzY">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} | id="mwAzg" |<ref name="billboard">{{cita web|url=http://www.billboard.com/articles/news/56513/the-2006-billboard-music-award-winners|títulu=The 2006 Billboard Music Award Winner|fechaaccesu=20 de febreru de 2013|fecha=4 d'avientu de 2006|obra=Billboard|editorial=Prometheus Global Media}}</ref> |- id="mwAzo" | id="mwAzs" | 2006 | id="mwAzw" | Billboard Music Awards | id="mwAz0" |Album del Añu | id="mwAz4" |''High School Musical'' <small id="mwA0A">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Nomada}} | id="mwA0I" |<ref name="billboard" /> |- id="mwA0Q" | id="mwA0O" | 2006 | id="mwA0Y" |[[American Music Awards of 2006|American Music Awards]] | id="mwA0g" | Meyor Album Pop | id="mwA0k" |''High School Musical'' <small id="mwA0s">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Nomada}} | id="mwA00" |<ref>{{cita web|url=http://www.accesshollywood.com/the-2006-american-music-awards-nominees-announced_article_1659|títulu=The 2006 American Music Awards Nominees Announced|fechaaccesu=12 de setiembre de 2014|fecha=19 de setiembre de 2006|obra=[[Access Hollywood]]|editorial=NBCUniversal}}</ref> |- id="mwA08" | id="mwA1A" |2006 | id="mwA1Y" |[[ASTRA Awards]] | id="mwA1M" | Programa Internacional Favoritu | id="mwA1Q" |''High School Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2006 | id="mwA1Y" |[[Nickelodeon Australian Kids' Choice Awards]] | id="mwA1M" | Pelicula Favorita | id="mwA1Q" |''High School Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2006 | id="mwA1Y" |[[Satellite Awards|Satellite Award]] | id="mwA1M" | Meyor Pelicula Fecha Pa Televisión | id="mwA1Q" |''High School Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Nomada}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2006 | id="mwA1Y" |[[Television Critics Association Awards]] | id="mwA1M" | Llogros Sobresalientes en Programación | id="mwA1Q" |''High School Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2006 | id="mwA1Y" |[[Teen Choice Awards]] | id="mwA1M" | Pelicula pa TV de Comedia Musical | id="mwA1Q" |''High School Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2006 | id="mwA1Y" |[[58th Primetime Emmy Awards|Primetime Emmy Awards]] | id="mwA1M" | Meyor Programa Infantil | id="mwA1Q" |''High School Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} | id="mwA1g" |<ref name="hsm emmy" /> |- id="mwA1o" | id="mwA1s" | 2007 | id="mwA1w" | [[Nickelodeon UK Kids' Choice Awards]] | id="mwA14" | Meyor Actriz de TV | id="mwA18" | ''High School Musical 2''||{{Celda|Ganadora}} | id="mwA2M" |<ref name="ukkca2007" /> |- id="mwA2O" | id="mwA2Y" | 2007 | id="mwA2c" |[[Premios Oi!]] | id="mwA2k" | Meyor Artista Internacional | id="mwA2o" |''Headstrong''||{{Celda|Nomada}} | id="mwA24" |<ref>{{cita web|url=http://www.terra.com/ocio/articulo/html/oci184326.htm|títulu=Complete list of Premios Oi! nominees|fechaaccesu=4 de mayu de 2009|fecha=22 d'agostu de 2007|obra=[[Terra Networks|Terra]]|editorial=[[Telefónica]]}}</ref> |- id="mwA3A" | id="mwA3Y" | 2007 | id="mwA3I" |[[American Music Awards of 2007|American Music Awards]] | id="mwA3Q" | Meyor Album Banda Sonora del Añu | id="mwA3O" | ''High School Musical 2'' <small id="mwA3g">(Compartíu col Repartu)</small> || {{Celda|Ganadora}} | id="mwA3o" |<ref name="ama2007">{{cita web|url=http://www.latimes.com/env-ama-nom9oct09-htmlstory.html|títulu=2007 American Music Awards Nominees and Winners|fechaaccesu=20 de febreru de 2013|obra=Los Angeles Times|editorial=Eddy Hartenstein}}</ref> |- id="mwA3w" | id="mwA1A" |2007 | id="mwA1Y" |[[Casting Society of America]] | id="mwA1M" | Meyor Programa pa Neños de TV | id="mwA1Q" |''High School Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2007 | id="mwA1Y" |[[Image Award]] | id="mwA1M" | Programa Sobresaliente pa Neños | id="mwA1Q" |''High School Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Nomada}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2007 | id="mwA1Y" |[[Young Artist Award]] | id="mwA1M" | Meyor Pelicula o Especial Familiar | id="mwA1Q" |''High School Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Nomada}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2007 | id="mwA1Y" |[[Nickelodeon Australian Kids' Choice Awards]] | id="mwA1M" | So Hot Agora mesmu | id="mwA1Q" |''High School Musical 2'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2007 | id="mwA1Y" |[[Teen Choice Awards]] | id="mwA1M" | Película pa TV del Añu | id="mwA1Q" |''High School Musical 2'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2008 | id="mwA1Y" |[[ASTRA Awards]] | id="mwA1M" | Programa Internacional Favoritu | id="mwA1Q" |''High School Musical 2'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2008 | id="mwA1Y" |[[Image Awards]] | id="mwA1M" | Programa Sobresaliente pa Neños | id="mwA1Q" |''High School Musical 2'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Nomada}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2008 | id="mwA1Y" |[[Primetime Emmy Award]] | id="mwA1M" | Programa Sobresaliente pa Neños | id="mwA1Q" |''High School Musical 2'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Nomada}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2008 | id="mwA1Y" |[[Phoenix Film Critics Society Awards]] | id="mwA1M" | Meyor Film Familiar | id="mwA1Q" |''High School Musical 3'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2008 | id="mwA1Y" |[[Television Critics Association Awards]] | id="mwA1M" | Llogros Sobresalientes en Programación | id="mwA1Q" |''High School Musical 2'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Nomada}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2008 | id="mwA1Y" |[[Young Artist Award]] | id="mwA1M" | Meyor Pelicula o Especial Familiar | id="mwA1Q" |''High School Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Nomada}} |- id="mwA1o" | id="mwA30" |2008 | id="mwA34" | [[Nickelodeon Australian Kids' Choice Awards 2008#Fave International TV Stars|Nickelodeon Australian Kids' Choice Awards]] | id="mwA4A" | Estrella Internacional Favorita de TV | id="mwA4Y" |''The Suite Life of Zack & Cody''||{{Celda|Nomada}} | id="mwA4Q" |<ref name="aussie nick">{{cita web|url=http://www.mtv.com/movies/news/articles/1610518/20090504/story.jhtml|títulu='Twilight,' 'Slumdog Millionaire' Lead MTV Movie Awards Nominees|fechaaccesu=5 d'abril de 2009|autor=Ditzian, Eric|fecha=4 de mayu de 2009|obra=MTV|editorial=Viacom|urlarchivu=http://web.archive.org/web/20090505182541/http://www.mtv.com/movies/news/articles/1610518/20090504/story.jhtml|fechaarchivu=5 de mayu de 2009|deadurl=no}}</ref> |- id="mwA4Y" | id="mwA4c" | 2009 | id="mwA4g" | [[2009 MTV Movie Awards|MTV Movie Awards]] | id="mwA4o" | Meyor Actuación de Revelación Femenina | id="mwA4s" | ''High School Musical 3: Senior Year''||{{Celda|Ganadora}} | id="mwA48" |<ref name="aussie nick" /> |- id="mwA5Y" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[MTV Movie Awards]] | id="mwA1M" | Pelicula Favorita | id="mwA1Q" |''High School Musical 3'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Nomada}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[BAFTA Awards]] | id="mwA1M" | BAFTA Votación: Meyor Film | id="mwA1Q" |''High School Musical 3'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[ASCAP Film and Television Music Awards]] | id="mwA1M" | Pelicula Taquillera del Añu | id="mwA1Q" |''High School Musical 3'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[Nickelodeon Kids' Choice Awards]] | id="mwA1M" | Pelicula Favorita | id="mwA1Q" |''High School Musical 3'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[UK Kermode Awards]] | id="mwA1M" | Meyor Actriz de Sofitu | id="mwA1Q" |''High School Musical 3''||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[Teen Choice Awards]] | id="mwA1M" | Meyor Banda Sonora | id="mwA1Q" |''High School Musical 3'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Nomada}} |- id="mwA1o" | id="mwA5I" | 2009 | id="mwA5M" | [[2009 Teen Choice Awards|Teen Choice Awards]] | id="mwA5O" |Meyor Actriz: Música/Baille | id="mwA5Y" |''High School Musical 3: Senior Year''||{{Celda|Nomada}} | id="mwA5k" |<ref name="tca">{{cita web|url=http://latimesblogs.latimes.com/awards/2009/06/teen-choice-awards-2009-nominees.html|títulu=2009 Teen Choice Awards list of nominees|fechaaccesu=29 de setiembre de 2013|fecha=15 de xunu de 2009|obra=Los Angeles Times|editorial=Eddy Hartenstein}}</ref> |- id="mwA5s" | id="mwA5w" | 2009 | id="mwA50" |Teen Choice Awards | id="mwA54" |Branu: Estrella de Pelicula Femenina | id="mwA58" |''Aliens in the Attic''||{{Celda|Nomada}} | id="mwA6M" |<ref name="tca" /> |- id="mwA6O" | id="mwA6Y" | 2009 | id="mwA6c" |Teen Choice Awards | id="mwA6g" |Meyor Pelicula Música/Baille | id="mwA6k" |''High School Musical 3: Senior Year'' <small id="mwA6s">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Ganadora}} | id="mwA60" |<ref name="tca" /> |- id="mwA68" | id="mwA7A" | 2009 | id="mwA7Y" |[[Los Premios MTV Llatinoamérica 2009|Los Premios MTV Llatinoamérica]] | id="mwA7M" | Meyor Nueva Artista Internacional | id="mwA7Q" | ''Guilty Pleasure''||{{Celda|Nomada}} | id="mwA7g" |<ref>{{cita web|url=http://latinmusic.about.com/od/musicawards/a/ARTMTV2009.htm|títulu=Los Premios MTV — MTV Latin America Award Winners 2009|fechaaccesu=1 de setiembre de 2009|fecha=23 de setiembre de 2009|editorial=Warner Bros. Records}}</ref> |- id="mwA7o" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[Billboard Readers' Poll]] | id="mwA1M" | Album de la Decada (7) | id="mwA1Q" |''Guilty Pleasure''||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[Billboard Readers' Poll]] | id="mwA1M" | Album del Añu (7) | id="mwA1Q" |''Guilty Pleasure''||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[Academy Awards]] | id="mwA1M" | Meyor Cantar Orixinal | id="mwA1Q" |''I Want It All'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Prenominada}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[Academy Awards]] | id="mwA1M" | Meyor Cantar Orixinal | id="mwA1Q" |''A Night to Remember'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Prenominada}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[Academy Awards]] | id="mwA1M" | Meyor Cantar Orixinal | id="mwA1Q" |''Senior Year Spring Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Prenominada}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2009 | id="mwA1Y" |[[Academy Awards]] | id="mwA1M" | Meyor Cantar Orixinal | id="mwA1Q" |''High School Musical'' <small id="mwA1Y">(Compartíu col Repartu)</small>||{{Celda|Prenominada}} |- id="mwA1o" | id="mwA7A" | 2011 | id="mwA7Y" |[[People's Choice Awards]] | id="mwA7M" | Nueva Serie Dramatica Favorita | id="mwA7Q" | ''Hellcats''||{{Celda|Nomada}} | id="mwA7g" |<ref>{{cita web|url=http://www.peopleschoice.com/pca/awards/nominees/index.jsp?year=2011|títulu=Display nominees/winners for the year: 2011|fechaaccesu=14 de xineru de 2012|añu=2011|editorial=[[People's Choice Awards]]}}</ref> |- id="mwA7o" | id="mwA1A" |2014 | id="mwA1Y" |[[Teen Choice Awards]] | id="mwA1M" | Programa de Televisión del Branu | id="mwA1Q" |''Young & Hungry''||{{Celda|Nomada}} |- id="mwA1o" | id="mwA7s" | 2014 | id="mwA7w" | [[41st Daytime Emmy Awards|Daytime Emmy Awards]] | id="mwA74" | [[Premiu Emmy Diurnu al Meyor Intérprete nun Programa d'Animación Artista Sobresaliente nun Programa d'Animación]] | id="mwA8A" |''Sabrina: Secrets of a Teenage Witch''||{{Celda|Nomada}} | id="mwA8Q" |<ref name="sabrina emmy">{{cita web|url=http://cdn.emmyonline.org/day_41st_nominations_v03.7.pdf|títulu=The National Academy of Television Arts & Sciences Announces the 41st Annual Daytime Emmy Award Nominations|fechaaccesu=1 de mayu de 2014|fecha=1 de mayu de 2014|formatu=PDF|obra=Emmy Award|editorial=Academy of Television Arts and Sciences}}</ref> |- id="mwA8Y" | id="mwA8c" | 2014 | id="mwA8g" | [[Young Hollywood Awards]] | id="mwA8o" | [[2014 Young Hollywood Awards|Super estrella nes Redes Sociales]] | id="mwA8w" |Ella Mesma||{{Celda|Ganadora}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2015 | id="mwA1Y" |[[People's Choice Awards]] | id="mwA1M" | Programa de Televisión Per Cable Favoritu de Comedia | id="mwA1Q" |''Young & Hungry''||{{Celda|Nomada}} |- id="mwA1o" | id="mwA1A" |2015 | id="mwA1Y" |Teen Choice Awards 2015 | id="mwA1M" |Lladrón d'escena | id="mwA1Q" |''Young & Hungry'' | {{celda|Pendiente}} |- id="mwA1o" |- |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{wikiquote}} * [http://www.ashleytisdale.com/ Ashley Tisdale] - Sitiu web oficial * {{IMDb nome|0864308}} {{NF|1985||Tisdale, Ashley}} [[Categoría:Persones de Nueva Jersey]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de doblaxe d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes de pop d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantautores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Productores de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes de Nueva Jersey]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 78hs9eycf1dz0e7uicg03bqemro0pq7 0 59501 3709926 3666076 2022-08-19T09:26:57Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Kenneth Tobey}} {{persona}} '''Kenneth Tobey''' {{nym}} foi un actor teatral, televisivu y cinematográficu estauxunidense. == Entamos == Nacíu n'[[Oakland (California)|Oakland]] [[California]], Tobey taba destináu a estudiar la carrera de derechu cuando s'interesó pola interpretación nel Little Theater de la [[Universidá de California]]. Esa esperiencia llevólu a estudiar añu y mediu na Neighborhood Playhouse de la ciudá de [[Nueva York]], onde ente los sos compañeros de clase atopábense [[Gregory Peck]], [[Eli Wallach]] y [[Tony Randall]]. Na década de 1940, Tobey foi actor de teatru del [[circuitu de Broadway]], y trabayó en teatru de branu. El so debú nel cine tuvo llugar nel curtiu de 1943 ''The Man of the Ferry''. La so primer actuación en [[Hollywood]] foi nun [[western]] de [[Hopalong Cassidy]], momentu a partir del cual trabayó en numberosos llargumetraxes y series televisives. Nos sos entamos foi una centinela na película protagonizada por Gregory Peck ''[[Twelve O'Clock High]]''. En 1949 fixo un curtiu papel na comedia ''[[I Was a Male War Bride]]'' que llamó l'atención del direutor [[Howard Hawks]], que prometió a Tobey utilizalo en papeles de mayor importancia. Asina, en 1951 Tobey foi escoyíu pa trabayar na producción de Hawks ''[[The Thing from Another World (película)|The Thing from Another World]]'' interpretando al Capitán Patrick Hendry, un pilotu de la [[Fuercia Aérea de los Estaos Xuníos]] y líder d'una estación polar que se presenta al ser interpretáu por [[James Arness]]. Esi papel facilitó a Tobey actuar n'otros filmes de [[ciencia ficción]] nos años cincuenta, usualmente interpretando a militares, destacando ente ellos ''[[The Beast from 20,000 Fathoms]]'' (1953), y ''[[It Came from Beneath the Sea]]'' (1956). Otros títulos destacaos del so filmografía fueron ''[[The Wings of Eagles]]'' (1957, protagonizáu por [[John Wayne]] y [[Maureen O'Hara]], y empobináu por [[John Ford]]), la película d'horror ''[[The Howling (película)|The Howling]]'', ''[[MacArthur, el xeneral rebalbu]]'' (filme bélicu nel qu'encarnaba al Almirante [[William F. Halsey]]), y les comedies ''[[Big Top Pee-wee]]'' y ''[[Gremlins 2: The New Batch]]''. == Televisión == Tobey actuó en tres episodios de la serie western de la [[NBC]] ''[[Frontier]]''. Los sos papeles fueron los de Wade Trippe en "In Nebraska" (1955) y Gabe Sharp en "Out from Texas" y "The Hostage" (1956). En 1955 interpretó al llexendariu aventureru [[James Bowie]] na serie de l'[[American Broadcasting Company|ABC]] ''Davy Crockett'', una producción de [[Walt Disney Pictures]] protagonizada por [[Fess Parker]]. Tres la muerte de Bowie na [[Batalla d'El Álamu]], Tobey interpretó a un segundu personaxe, Jocko, nos dos últimes entregues de ''Crockett''. Darréu intervieno na serie de redifusión ''[[Sheriff of Cochise]]'', con [[John Bromfield]]. En 1957, Tobey llanzó la so propia serie, ''[[Whirlybirds]]'', un esitosu show d'aventures producíu por Desilu Studios, nel cual yera unu de los propietarios d'una compañía d'helicópteros. Foi un gran ésitu, tantu nos Estaos Xuníos como n'otros países, rodándose un total de 111 episodios. Amás, en 1960 foi artista convidáu nel capítulu "West of Boston" de la serie western de la NBC ''[[Overland Trail]]'', protagonizada por [[William Bendix]] y [[Doug McClure]]. Más palantre trabayó de manera semi-regular na serie de la NBC ''[[I Spy]]'' como'l xefe de los axentes Robinson y Scott. Chris Nyby, direutor de ''The Thing'', foi de cutiu el direutor d'esos episodios. Tres toos estos trabayos, Tobey siguió nel mediu televisivu y nel cine de les décades de 1970 y 1980, actuando nesti periodu, ente otres, nes películes ''[[Billy Jack]]'', ''Walking Tall'', y ''[[Airplane!]]''. Amás de la so actividá cinematográfico y televisivo, en 1964 empezó un llargu periodu actuando nel teatru, en [[Broadway]], en compañía de [[Sammy Davis, Jr.]] na versión musical de la obra de [[Clifford Odets]] ''Golden Boy''. == Últimos años == Nos sos años de retiru recibió con frecuencia ufiertes p'actuar de persones que conocieren les sos interpretaciones na ciencia ficción de los años cincuenta, ente ellos de manera particular [[Joe Dante]]. Dos intervenciones na [[sitcom]] ''[[Night Court]]'' llegaron de la mesma, gracies a el siguidores del so trabayu. Al pie de otros actores de calter de les películes de terror y ciencia ficción de la so dómina ([[John Agar]], [[Robert O. Cornthwaite]], [[Gloria Talbott]], etc.), Tobey interpretó una parodia titulada orixinalmente ''Attack Of The B Movie Monster''. Tobey tamién fixo un papel memorable en del episodiu de 1994 de la serie ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'' "Shadowplay". Asina mesmu, actuó con cierta frecuencia en ''[[L.A. Law]]'' nel papel d'un xuez. Kenneth Tobey finó por causes naturales en 2002 en [[Rancho Mirage (California)]]. Tenía 85 años d'edá. Los sos restos fueron encenraos y les cenices apurríes a los allegaos. == Filmografía parcial == {{Llista de columnes|2| * ''[[I Was a Male War Bride]]'' (1949) (ensin creitos) * ''[[Twelve O'Clock High]]'' (1949) (ensin creitos) * ''[[Kiss Tomorrow Goodbye]]'' (1950) * ''[[The Thing from Another World (película)|The Thing from Another World]]'' (1951) * ''[[Angel Face]] (Cara d'ánxel)'' (1952) * ˣˣ[[Beast from 20.000 fathoms]] (1953) * ''[[Ring of Fear]]'' (1954) * ''[[Down Three Dark Streets]]'' (1954) * ''[[Davy Crockett, King of the Wild Frontier]]'' (1955) * ''[[Rage at Dawn]]'' (1955) * ''[[It Came from Beneath the Sea]]'' (1955) * ''[[The Man in the Gray Flannel Suit]]'' (1956) (ensin creitos) * ''The Search For Bridey Murphy'' (1956) * ''[[The Wings of Eagles]]'' (1957) * ''[[Gunfight at the O.K. Corral]]'' (1957) * ''Cry Terror!'' (1958) * ''[[Seven Ways from Sundown]]'' (1960) * ''[[X-15 (filme)|X-15]]'' (1961) * ''[[40 Guns to Apache Pass]]'' (1967) * ''[[A Time for Killing]]'' (1967) * ''[[Billy Jack]]'' (1971) * ''[[Ben (película)|Ben]]'' (1972) * ''[[El candidatu]]'' (1972) * ''Walking Tall'' (1973) * ''[[Dirty Mary, Crazy Larry]] (La indecente Mary y Larry el llocu)'' (1974) * ''Baby Blue Marine'' (1976) * ''[[MacArthur, el xeneral rebalbu]]'' (1977) * ''[[Hero at Large]]'' (1980) * ''[[Airplane!]]'' (1980) * ''[[The Howling (película)|The Howling]]'' (1981) * ''[[Strange Invaders]]'' (1983) * ''[[Gremlins]]'' (1984) * ''[[Big Top Pee-wee]]'' (1988) * ''Freeway'' (1988) * ''[[Gremlins 2: The New Batch]]'' (1990) * ''[[Honey, I Blew Up the Kid]]'' (1992) * ''[[Single White Female]]'' (1992) }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|en|Kenneth Tobey}} *{{Find a Grave|7036511}} * {{IMDb|0864851}} {{memoryalpha}} *[http://www.filmbuffonline.com/InRemembrance/KennethTobey.htm Kenneth Tobey en Film Buff Online.com] {{NF|1917|2002|Tobey, Kenneth}} [[Categoría:Persones de California]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] rimttmah15cx5b5l2fwf8nzktxd7a7u 0 59658 3709209 3620503 2022-08-18T13:17:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} {{Tradubot|Cerina Vincent}} [[Ficheru:Cerinavincent.jpg|thumb|Cerina Vincent]] '''Cerina Vincent''' ([[7 de febreru]] de [[1979]], [[Las Vegas]]) ye una actriz y modelu d'[[Estaos Xuníos]]. En 1996 ganó'l concursu [[Miss Nevada Teen USA]] y gracies a ello compitió nel certame nacional, que sería ganáu por [[Christie Lee Woods]]. Unu de los sos papeles más conocíos foi en ''[[Power Rangers: Lost Galaxy]]'', onde interpretó al Ranger Mariellu llamáu ''Maya''. Tamién participó na película ''[[Not Another Teen Movie]]'' (2001) interpretando a la estudiante estranxera d'intercambiu Areola. Pásase la película dafechu desnuda, nuna parodia del personaxe Nadia, interpretáu por [[Shannon Elizabeth]] en ''[[American Pie (película)|American Pie]]'' (1999). == Filmografía == * [[The Walking Dead]] 'Websodio' [[AMC]] (2012) * [[Toos Quieren Ser Italianos]] (2008) * [[A la chisba]] (2005) * [[Final Sale]] (2004) * [[Cabin Fever (película)|Cabin Fever]] (2002) * [[Not Another Teen Movie]] (2001) * [[Power Rangers: La Galaxa Perdida]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.cerinavincent.net Páxina oficial] (n'inglés) * {{IMDb nome|id=0898597|name=Cerina Vincent}} {{NF|1979||Vincent, Cerina}} [[Categoría:Persones de Las Vegas]] [[Categoría:Persones de Nevada]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] kosbonmx2g7op846ljc0zk5lrd6073x 0 59674 3709927 3621997 2022-08-19T09:27:04Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Lark Voorhies}} {{persona}} '''Lark Voorhies''' {{nym}} ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]] quien se fixo famosa al interpretar a [[Lisa Turtle]] na [[serie de televisión]] ''[[Saved by the Bell]]''. == Biografía == === Inicio === Nació en [[Nashville]] ([[Tennessee]]) y creció en [[Pasadena (California)|Pasadena]] ([[California]]). Voorhies ye la segunda de cuatro hermanos. El so nome, Lark, yera'l d'un personaxe de la película ''Cool Breeze''. La so madre, a quien-y encantaba'l personaxe, decidió pone-y esi nome. Nel so desenvolvimientu, Voorhies tomó clases de cantar, de baille, xunir al coru de la ilesia y allegó a ximnasia. Foi a la Pasadena Civic Ballet Company, onde estudió distintos estilos de danza mientres cinco años, incluyendo [[jazz]], [[balé]], [[claqué]] y [[hip hop]]. Voorhies foi aspirante a baillarina na so mocedá. === Carrera === Voorhies fixo'l so debú a la edá de dos años. Depués retardóse la so carrera hasta los once años por cuenta de la so cobardura. La so madre nun quixo forza-y hasta que tuviera más cómoda frente a les cámares. Más tarde, a la edá de catorce, Voorhies remaneció nun episodiu de ''Small Wonder'' en [[1988]]. Esi mesmu añu, llogró'l papel recurrente de Lisa Turtle en ''[[Good Morning, Miss Bliss]]'', apaeciendo en trece episodios ente 1988 y [[1989]]. Tamién interpretó'l personaxe na so secuela, ''[[Saved by the Bell]]''. En ''Saved by the Bell'', Lisa Turtle yera una moza encegolada cola moda quien se convierte na obsesión amorosa del so compañeru Screech (interpretáu por [[Dustin Diamond]]). Al terminar la serie llogró contratos pa interpretar distintos roles como en ''Díes de les nueses vides'', interpretando a la chica snob de sociedá, Wendy Reardon, y en ''The Bold and the Beautiful'' interpretando a la diseñadora Jasmine Malone, pero llueu arrenunció a ellos al enterase que eventualmente tendría que realizar escenes de sexu, lo cual topetaba cola so fe relixosa. En [[1995]] apaeció como estrella convidada na serie ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'', nel episodiu "Life Support". Siguió interpretando distintos papeles de magar, como en ''In the House'', nel cual realizó'l papel de la novia que se convierte n'esposa del personaxe d'[[Alfonso Ribeiro]], el Dr. Max Stanton. Enantes interpretó a la novia del mesmu na serie ''[[The Fresh Prince of Bel-Air]]'', protagonizada por [[Will Smith]]. Apaeció en [[Videoclip|videos musicales]] de [[Boyz II Men]], [[Kenny Lattimore]] y [[Dru Hill]]. El so últimu proyeutu ye una adautación pa película del llibru ''La Guía del home negru pa entender a les muyeres negres'', amás d'una película llamada ''The Next Hit'', que va ser llanzada en [[2008]]. === Vida personal === Voorhies tuvo dellos romances con actores y coprotagonistas de [[Hollywood]], incluyendo al so compañeru en ''Saved by the Bell'', [[Mark-Paul Gosselaar]], con quien salió mientres tres años. Voorhies tuvo un curtiu romance, ya inclusive tuvo prometida, col actor risible [[Martin Lawrence]] en [[1993]]. El [[9 de marzu]] de [[1996]] casóse col actor y productor [[Miguel Coleman]]. El [[matrimoniu]] duró ocho años y la pareya se [[Divorciu|divorció]] en [[2004]]. Lark casóse en 2007 con Andy Prince, con quien tuvo un fíu. El [[30 de mayu]] de [[2006]] ganó una demanda contra [[The National Enquirer]], una y bones el tabloide publicó qu'ella yera adicta a les [[drogues]]. == Filmografía == * ''The Next Hit'' (2008) * ''Civil Brand'' (2002) * ''How High'' (2001) * ''Fire & Ice'' (2001) (TV) * ''The Last Don'' (1997) (miniserie) * ''How to Be a Player'' (1997) * ''The Bold and the Beautiful'' (1987) (TV) (1995–1996) * ''Days of Our Lives'' (1995) (TV) (1993–1994) * ''[[Saved by the Bell]]'' (TV) (1989-1993) * ''[[Good Morning, Miss Bliss]]'' (TV) (1988-1989) * ''[[The Fresh Prince of Bel-Air]]'' (TV) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.myspace.com/LarkVoorhies Myspace de Lark Voorhies] * [http://memory-alpha.org/en/wiki/Lark_Voorhies Información sobre Lark Voorhies] * {{IMDb nome|id=0903397|name=Lark Voorhies}} {{NF|1974||Voorhies, Lark}} [[Categoría:Persones de California]] [[Categoría:Actores y actrices de Tennessee]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] fggbrnw8s6yyiqnrfmwonr0xahcjzuw 0 59755 3709922 3620668 2022-08-19T09:26:28Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Fritz Weaver}} {{persona}} '''Fritz William Weaver''' ([[Pittsburgh]] ([[Pennsylvania]]), [[19 de xineru]] de [[1926]]) ye un [[actor]] d'[[Estaos Xuníos]] de [[Actor de voz|voz]], cine, televisión y teatru. Foi gallardoniáu con un [[premiu Tony]] pola so actuación na obra ''[[Child's Play (obra)|Child's Play]]''. == Biografía == === Primeros años === Weaver nació en Pittsburgh (Pennsylvania), fíu d'Elsa W. y John Carson Weaver. La so madre yera descendiente d'[[Italianu (grupu étnicu)|italianos]]. Asistió a la ''[[Peabody High School]]'' (Escuela Secundaria Peabody). Weaver sirvió nel ''[[Civilian Public Service]]'' (Serviciu Públicu Civil) como un oxetor de conciencia mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]. === Carrera === Weaver empecipió la so carrera como actor a principios de los años [[1950]]. La so primer apaición en televisión foi en [[1956]] nun episodiu de ''[[The United States Steel Hour]]''. Actuó en televisión mientres les siguientes cuatro décades, apaeciendo en programes como ''[[Dimensión desconocida]]'' (episodios "[[Third from the Sun]]" y "[[The Obsolete Man]]"), ''Dr. Kildare'', ''[[L'Axente de C.I.P.O.L.]]'', ''[[Rawhide]]'', ''[[Mission: Impossible (1966)|Mission: Impossible]]'', ''[[Combat!]]'', ''[[Gunsmoke]]'', ''[[Mannix]]'', ''[[Kung Fu (serie de televisión)|Kung Fu]]'', ''[[Hawaii Five-O]]'', ''[[Magnum P.I.]]'', ''[[Murder, She Wrote]]'', ''[[Matlock (serie de televisión)|Matlock]]'', ''[[Law & Order]]'', ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'' (episodiu "[[Tribunal (Star Trek: Deep Space Nine)|Tribunal]]"), ''[[The X-Files]]'' y ''[[Frasier]]''. Weaver ganó'l [[premiu Tony]] al meyor actor principal nuna obra de teatru y el [[Drama Desk Award]] a la meyor actuación por ''Child's Play''. Otros de los sos trabayos en [[Broadway]] son ''[[The Chalk Garden]]'', pol cual ganó'l [[Theatre World Award]] y foi nomáu nuevamente a los Premios Tony, ''[[All American (musical)|All American]]'', ''[[Baker Street (musical)|Baker Street]]'', ''[[Absurd Person Singular]]'', ''[[Love Letters (obra)|Love Letters]]'', ''[[El preciu]]'' y ''[[Les bruxes de Salem]]''. Weaver tamién apaeció en dellos filmes, xeneralmente como un actor de repartu. Les películes más populares nes que participó son ''[[Marathon Man]]'', ''[[Black Sunday (película de 1977)|Black Sunday]]'', ''[[Creepshow]]'' y ''[[The Thomas Crown Affair (película de 1999)|The Thomas Crown Affair]]''. Otros de los sos trabayos cinematográficos son ''[[Power (película de 1986)|Power]]'', ''[[Nicio mecánicu]]'', ''[[The Day of the Dolphin]]'' y ''[[Fail-Safe (película de 1964)|Fail-Safe]]''. Dende [[1995]], Weaver trabayó principalmente como un actor de voz, faciendo la narración pa programes de [[The History Channel]]. === Vida personal === Weaver tuvo casáu en dos causes. Foi maríu de Sylvia Short ente [[1953]] y [[1979]]. Anguaño, ta casáu con Rochelle Oliver. Weaver tien dos fíos del so primer matrimoniu, llamaos Lydia y Anthony. La direutora artística Mary Weaver Dodson ye la so hermana. == Filmografía selecta == * ''[[Law & Order]]'' (2005/1999/1993, serie de TV) * ''[[The Thomas Crown Affair (película de 1999)|The Thomas Crown Affair]]'' ([[Cine en 1999|1999]]) * ''[[Frasier]]'' (1998, serie de TV) * ''[[Promised Land (serie de televisión)|Promised Land]]'' (1998, serie de TV) * ''[[The X-Files]]'' (1996, serie de TV) * ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'' (1994, serie de TV) * ''[[L.A. Law]]'' (1994, serie de TV) * ''[[Matlock (serie de televisión)|Matlock]]'' (1989, serie de TV) * ''[[Murder, She Wrote]]'' (1987/1985, serie de TV) * ''[[Dimensión desconocida]]'' (1985, serie de TV) * ''[[The Love Boat]]'' (1984, serie de TV) * ''[[Falcon Crest]]'' (1982, serie de TV) * ''[[Creepshow]]'' ([[Cine en 1982|1982]]) * ''[[Quincy, M.E.]]'' (1981, serie de TV) * ''[[Magnum P.I.]]'' (1980, serie de TV) * ''[[Hawaii Five-O]]'' (1979, serie de TV) * ''[[Holocaustu (serie de televisión)|Holocaustu]]'' (1978, miniserie) * ''[[Nicio mecánicu]]'' ([[Cine en 1977|1977]]) * ''[[Marathon Man]]'' ([[Cine en 1976|1976]]) * ''[[The Streets of San Francisco]]'' (1975, serie de TV) * ''[[Kung Fu (serie de televisión)|Kung Fu]]'' (1974, serie de TV) * ''[[Mannix]]'' (1973/1968, serie de TV) * ''[[Mission: Impossible (1966)|Mission: Impossible]]'' (1971/1969/1967/1966, serie de TV) * ''[[Gunsmoke]]'' (1967, serie de TV) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome|0915851}} * {{IBDB nome|64289|Fritz Weaver}} * [http://memory-alpha.org/en/wiki/Fritz_Weaver Fritz Weaver] en [[Memory Alpha]], una [[wiki]] de [[Star Trek]] (n'inglés) {{NF|1926||Weaver, Fritz}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Persones de Pittsburgh]] 94aownw1jzivf3wioycjdmgu9r8yqqt 0 59762 3709235 3620672 2022-08-18T13:29:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Charlie Weber}} {{persona}} '''Charles Alan "''Charlie''" Weber, fíu''' ye un [[actor]] y ex[[Modelu (persona)|modelu]] d'[[Estaos Xuníos]] nacíu'l 20 de setiembre de 1978 en [[Jefferson City]], [[Misuri]]. Ye conocíu por interpretar a Frank Delfino en ''[[How to Get Away with Murder]]''. == Biografía == Weber nació y foi criáu en Jefferson City, Misuri. Abandonó la universidá dempués d'un añu y treslladóse a la ciudá de [[Nueva York]] cuando tenía 19 años. Como modelu, Weber apaeció nel catálogu de [[Navidá]] de [[Abercrombie & Fitch]] en 1998. === Carrera === Weber fixo'l so debú na pantalla na película ''[[The Broken Hearts Club: A Romantic Comedy]]'', nel añu 2000. Más tarde, foi escoyíu pal papel recurrente de Ben na [[serie de televisión]] ''[[Buffy the Vampire Slayer]]''. Tamién apaeció como estrella convidada en ''The Drew Carey Show'', ''[[Charmed]]'', ''[[Veronica Mars]]'', ''[[House M. D.]]'', ''[[Burn Notice]]'', ''[[Bones]]'', ''[[Warehouse 13]]'' y ''[[CSI: Crime Scene Investigation]]''. De 2003 a 2004, Weber tuvo papeles en películes como ''Gacy'', ''The Kiss'' y ''Cruel Intentions 3'' y tuvo un papel recurrente en ''[[Everwood]]''. En 2010 coprotagonizó la película ''[[Vampires Suck]]''. De 2012 a 2013 apaeció na serie de [[MTV]] ''[[Underemployed]]'' y más tarde tuvo un papel recurrente na quinta temporada de la serie de [[The CW]] ''[[90210]]''. En 2014, Weber foi escoyíu pa interpretar a Frank Delfino en ''[[How to Get Away with Murder]]'', producida por [[Shonda Rhimes]] pa l'[[American Broadcasting Company|ABC]]. == Filmografía == {|{{tablaguapa}} style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #f9f9f9; |- align="center" ! colspan=4 style="background:#B0C4DE;" | Cine |-align="center" ! style="background: #CCCCCC;" | Añu ! style="background: #CCCCCC;" | Película ! style="background: #CCCCCC;" | Rol ! style="background: #CCCCCC;" | Notes |- | rowspan="2"|2000 | ''[[The Broken Hearts Club: A Romantic Comedy]]'' | Newbie | |- | ''Warmth'' | Love Interest of Waitress | Curtiumetraxe |- | 2002 | ''Dead Above Ground'' | Dillon Johnson | |- | rowspan="2"|2003 | ''Gacy'' | Tom Kovacs | Direutu a videu |- | ''The Kiss'' | Zig | Direutu a videu |- | 2004 | ''Cruel Intentions 3'' | Brett Patterson | Direutu a videu |- | 2010 | ''[[Vampires Suck]]'' | Jack | |- align="center" ! colspan=4 style="background:#B0C4DE;" | Televisión |- align="center" ! style="background: #CCCCCC;" | Añu ! style="background: #CCCCCC;" | Títulu ! style="background: #CCCCCC;" | Rol ! style="background: #CCCCCC;" | Notes |- | 2000 | ''The Drew Carey Show'' | Brad | 1 episodiu |- | 2000–2001 | ''[[Buffy the Vampire Slayer]]'' | Ben | Repartu recurrente |- | 2001 | ''[[Charmed]]'' | El príncipe | 1 episodiu |- | 2003–2004 | ''[[Everwood]]'' | Jay | Repartu recurrente |- | rowspan="2"|2006 | ''[[CSI: NY]]'' | Damon | 1 episodiu |- | ''[[Veronica Mars]]'' | Glen | 1 episodiu |- | rowspan="2"|2007 | ''[[CSI: Miami]]'' | Lou Pennington | 1 episodiu |- | ''[[CSI: Crime Scene Investigation]]'' | Corey Archfield | 1 episodiu |- | 2008 | ''Dirt'' | Ian | 1 episodiu |- | 2009 | ''[[Reaper (serie de televisión)|Reaper]]'' | Xavier | 1 episodiu |- | 2010 | ''[[House M. D.]]'' | Damien | 1 episodiu |- | rowspan="3"|2011 | ''[[Burn Notice]]'' | Jacob | 2 episodios |- | ''[[State of Georgia]]'' | Jeb | 2 episodios |- | ''[[Bones]]'' | Nolan | 1 episodiu |- | 2012 | ''Femme Fatales'' | Ace | 1 episodiu |- | 2012–2013 | ''[[Underemployed]]'' | Todd | Repartu recurrente |- | rowspan="2"|2013 | ''[[90210]]'' | Mark Holland | Repartu recurrente |- | ''[[Warehouse 13]]'' | Liam Napier | 1 episodiu |- | 2014–presente | ''[[How to Get Away with Murder]]'' | Frank Delfino | Repartu principal |- align="center" ! colspan=4 style="background:#B0C4DE;" | Videoxuegos |- align="center" ! style="background: #CCCCCC;" | Añu ! style="background: #CCCCCC;" | Títulu ! style="background: #CCCCCC;" | Rol ! style="background: #CCCCCC;" | Notes |- | 2013 | ''[[Battlefield 4]]'' | Staff Sergeant Dunn | Voz |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome|0916518}} * {{Twitter|TheCharlieWeber}} {{NF|1978||Weber, Charlie}} [[Categoría:Persones de Missouri]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de doblaxe d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Modelos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] erzq6k6xyk1cyva6vobel36wqcilldd 0 59922 3709249 3708857 2022-08-18T13:34:58Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200413183414}} {{persona}} '''Ariel Winter Workman''' {{nym}}<ref>[http://www.therichest.org/celebnetworth/celeb/actress/ariel-winter-net-worth/ Biografía de Ariel Winter]</ref> ye una [[Actuación|actriz]] y [[cantante]] d'[[Estaos Xuníos]]. Interpreta a [[Personaxes_de_Modern_Family#Alex_Dunphy|Alex Dunphy]] na [[serie de televisión]] ''[[Modern Family]]'', papel pol que ganó'l [[Premios del Sindicatu d'Actores|premiu]] del [[Sindicatu d'Actores]] al [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor repartu de televisión - Comedia|meyor repartu de televisión d'una comedia]], xuntu col restu de los sos compañeros. == Vida personal == Ariel Winter ye hermana de l'actriz [[Shanelle Gray]] y l'actor [[Jimmy Workman]]. El 3 d'ochobre de 2012 Winter foi vivise cola so hermana mayor dempués de denunciar a la so madre por abusar física y emocionalmente d'ella.<ref>{{cita web|url=http://ca.eonline.com/news/361194/modern-family-s-ariel-winter-removed-from-mother-s-home-under-allegations-of-physical-abuse?cmpid=rss-000000-rssfeed-365-celebritynews&utm_medium=rssfeeds|títulu=Modern Family's Ariel Winter Removed From Mother's Home Under Allegations of Physical Abuse|fechaaccesu=7 de payares de 2012}}</ref> La so madre niega les acusaciones.<ref name="USA Today">{{cita web |url=http://www.usatoday.com/story/life/people/2012/11/07/modern-family-stars-mom-accused-of-abuse/1690265/|títulu="Report: 'Modern Family' star Ariel Winter abused by mom"|fechaaccesu=7 de payares de 2012 |obra= http://www.usatoday.com}}</ref> Shanelle Gray solicitó entós la tutela permanente y el control financieru de Winter.<ref>{{cita web|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2229459/Modern-Familys-teen-star-Ariel-Winter-removed-home-amid-allegations-abuse.html|títulu=Modern Family's Ariel Winter, 14, 'removed from home amid allegations of abuse'|fechaaccesu=7 de payares de 2012}}</ref> == Filmografía == === Cine === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu ! Títulu ! Papel ! Notes |- | align="center" | 2005 | ''[[Kiss Kiss Bang Bang]]'' | Harmony Faith Lane | |- | align="center" rowspan="5" | 2006 | ''[[Bambi II]]'' | Hermanes Thumpher (voz) | |- | ''[[Curious George]]'' | Neña (voz) | |- | ''[[Ice Age: The Meltdown]]'' | Voces adicionales |- | ''[[Over the Hedge]]'' | Voces adicionales | |- | ''[[Grilled]]'' | Dolly | |- | align="center" rowspan=3|2008 |''[[One Missed Call]]'' |Ellie Layton |rowspan=3| |- |''[[Dr. Seuss' Horton hears a Who!]]'' |Voces Adicionales |- |''[[Speed Racer (película)|Speed Racer]]'' |Pequeña Trixie |- | align="center" rowspan=6|2009 |''Tales from the Catholic Church of Elvis!'' |Neña Pequeña | |- |''[[Final Fantasy VII: Advent Children]]'' |Marlene Wallace (voz) | |- |''[[Life Is Hot in Cracktown]]'' |Susie | |- |''[[Opposite Day]]'' |Carla Benson |- |''[[Cloudy with a Chance of Meatballs]]'' |voces adicionales |- |''[[Duress]]'' |Sarah Barnett | |- | align="center" rowspan=3|2010 |''[[DC Showcase: Green Arrow]]'' |Princesa Perdita | |- |''Nic & Tristan Go Mega Dega'' |Lisa |- |''[[WWE Tribute to the Troops]]'' |ella mesma |Especial de televisión, cantante de ''The Star-Spangled Banner'' (L'actuación nun s'emitió per televisión) |- | align="center" rowspan=2|2011 |''[[The Chaperone (película)|The Chaperone]]'' |Sally Bradstone | |- |''[[Phineas and Ferb: Across the Second Dimension in Fabulous 2D]]'' |Gretchen / Voces adicionales |Videu, animación |- | align="center" rowspan=5|2012 |''[[Excision (película)|Excision]]'' |Grace | |- |''[[A Thousand Words]]'' |Lila (Fía de Samantha) | |- |''[[ParaNorman]]'' |Blithe Hollow Kid (voz) | |- |''[[The Dark Knight Returns - Part 1]]'' |[[Alternative versions of Robin#Carrie Kelley|Carrie Kelley / Robin]] (voz) |Videu, completu |- |''[[Sofia the First: Once Upon a Princess]]'' |Sofia (voz) |Animación |- | align="center" rowspan=3|2013 2014 |''[[The Dark Knight Returns - Part 2]]'' |Carrie Kelley / Robin (voz) |Videu, posproducción |- |''Truck Stop'' |Kate |Posproducción |- |''[[Mr. Peabody & Sherman]]'' |Penny Peterson (voz) | |} === Televisión === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu ! Títulu ! Papel ! Notes |- | align="center" rowspan="3" | 2005 | ''[[Listen Up!]]'' | Neña pequeña | Episodiu «Last Vegas» |- | ''[[Tickle O]]'' | Pipoca | Episodiu «Segments» |- | ''[[Freddie (serie de televisión)|Freddie]]'' | Hobo | Episodiu «Halloween» (ensin acreitar) |- | align="center" rowspan="5" | 2006 | ''[[Monk]]'' | Donna Cain | Episodiu «Mr. Monk and the Astronaut» |- | ''[[So NoTORIous]]'' | Pequeña Tori | Episodios «Charitable», «Accommodating», «Cursed», «Plucky (Pilot)» y «Whole» |- |''[[Jericho (serie de televisión)|Jericho]]'' | Julie | Episodiu «Pilot» |- | ''[[Bones]]'' | Liza | Episodiu «The Girl with the Curl» |- | ''[[Nip/Tuck]]'' | Neñu #3 | Episodiu «Reefer» |- | align="center" rowspan=4|2007 |''[[All of Us]]'' |Desconocíu |Episodiu: "Artificial Intelligence" |- |''[[Crossing Jordan]]'' |Gwen |Episodiu: "destiny" |- |''[[Shorty McShorts' Shorts]]'' |Taffy |Episodiu: "Flip-Flopped" |- |''[[Criminal Minds]]'' |Katie Jacobs |Episodiu: "Seven Seconds" |- |align="center" | 2007-2010 |''[[Phineas and Ferb]]'' |Gretchen | Recurrente. ''29 Episodios (voz)'' |- |align="center" |2008 |''[[Ghost Whisperer]]'' |Natalie |Episodiu: "Imaginary Friends and Enemies" |- | align="center" rowspan=3|2009 |''[[Afro Samurai: Resurrection]]'' |Pequeña Sio |Voz |- |''[[ER (serie de televisión)|ER]]'' |Lucy Moore |Episodios: "I Feel Good", "Old Times", "T-Minus-6", "The Beginning of the End", "The Family Man" |- |''[[The Penguins of Madagascar]] |Neña pequeña |Spin-off TV Show |- | align="center" | 2009–2020 |''[[Modern Family]]'' |[[Personaxes_de_Modern_Family#Alex_Dunphy|Alex Dunphy]] | 46 capítulos |- | align="center" rowspan=3|2011 |''[[Jake and the Never Land Pirates]]'' |Marina the Mermaid |TV, (voz) |- |''[[Fred 2: Night of the Living Fred]]'' |Talia | |- |''[[R.L. Stine's The Haunting Hour]]'' |Jenny |Episodiu: "Fear Never Knocks" |- | align="center" rowspan=2|2012 |''[[R.L. Stine's The Haunting Hour]]'' |Gracie |Episodiu: "Headshot" |- |''[[Young Justice]]'' |Queen Perdita (voz) |Episodiu: "Coldhearted" |- | align="center" rowspan=1|2013 |''[[Sofia the First]]'' |Sofia (voz) |Protagonista |} === Videoxuegos === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu ! Títulu ! class="unsortable" |Rol |- | align="center" |2010 |''[[Kingdom Hearts Birth by Sleep]]'' |Mozu Kairi (voz) |- | align="center" |2012 |''[[Final Fantasy XIII-2]]'' |Mog (voz) |- |} == Premios == * Premios SAG 2010 - Meyor interpetración del repartu d'una serie de Comedia : ''[[Modern Family]]'' * Premios SAG 2011 - Meyor interpetración del repartu d'una serie de Comedia : ''[[Modern Family]]'' * Premios SAG 2012 - Meyor interpetración del repartu d'una serie de Comedia : ''[[Modern Family]]'' * Premios SAG 2013 - Meyor interpetración del repartu d'una serie de Comedia : ''[[Modern Family]]'' * Premios SAG 2014 - Meyor interpetración del repartu d'una serie de Comedia : ''[[Modern Family]]'' == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{páxina web|www.arielwinter.net}} {{twitter|ArielWinter1}} {{IMDb nome|1736769|Ariel Winter}} {{NF|1998||Winter, Ariel}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de doblaxe d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Los Angeles]] k5wnk97y22hr6fyxuhpn6xlng7f0rg2 0 59926 3709875 3703351 2022-08-19T09:20:09Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Laura Jeanne Reese Witherspoon''', más conocida como '''Reese Witherspoon''' ([[22 de marzu]] de [[1976]], [[Nueva Orleans]]), ye una [[actriz]] y productora de cine, ganadora d'un [[Premios Óscar|Premiu Óscar]], un [[Premiu Globu d'Oru|Globu d'Oru]], un [[Premios BAFTA|premiu BAFTA]] y un [[Premiu del Sindicatu d'Actores]]. A finales de la década de 1990 surdió nel cine como una actriz prometedora. En 1998 apaeció en películes importantes como: ''[[Overnight Delivery|Urxente por accidente]] y'' ''[[Pleasantville (película)|Amor en colores]]''. Al añu siguiente, Witherspoon participó en ''[[Election (película de 1999)|Eleiciones]]'', aclamada pola crítica, que-y valió una nominación al [[Premiu Globu d'Oru|Globu d'Oru]] como meyor actriz; pero ganó gran fama internacional cuando protagonizó la película [[Xuegos sexuales|''Cruel Intentions'']], siendo nomada a tres premios. L'añu 2001 marcó un puntu d'inflexón na so carrera col papel estelar de ''Elle Woods'' nel ésitu de taquilla ''[[Legally Blonde]]''. En 2002 protagonizó ''[[Sweet Home Alabama (película)|Sweet Home Alabama]]'', que se convirtió unu de los mayores ésitos comercial ente les sos películes hasta la fecha, y en 2003 ver al so regresu como actriz principal y productora executiva na película ''[[Legally Blonde 2: Red, White & Blonde|Legally Blonde 2: colloráu, blancu y roxu]]''. En 2005, recibió l'atención del públicu y l'allabancia de la crítica pola so interpretación de [[June Carter Cash]] na película ''[[Walk the Line]]'', que-y valió un [[Premiu Óscar]], un [[Premiu Globu d'Oru|Globu d'Oru]], un [[Premios BAFTA|premiu BAFTA]] y el [[Premiu del Sindicatu d'Actores]] a la meyor actriz nun papel protagonista. == Primeros años y educación == Witherspoon nació nel antiguu Hospital Bautista del Sur (agora'l Centru Médicu Ochsner Bautista) en [[Nueva Orleans]], [[Luisiana]], [[Estaos Xuníos]] onde los sos padres vivíen, ente que'l so padre yera un estudiante de la Tulane University.<ref name="tulane">{{Cita web |títulu=Green Threads on the Red Carpet |autor=Martin, Aaron |editorial=Tulane University magacín |fecha=1 de marzu de 2006 |url=http://www2.tulane.edu/article_news_details.cfm?ArticleID=6294 |fechaaccesu=30 d'abril de 2007}}</ref> El so padre, John Draper Witherspoon, Sr., ye un [[Otorrinolaringoloxía|otorrinolaringólogu]],<ref name="movieyahoo">{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon biography |editorial=Yahoo! Movies |url=http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800018812/bio |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2007 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1800018812/bio|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref><ref name="findarticles">{{Cita web |títulu=That's Reese: stepping into the ring of fire |fecha=1 d'avientu de 2005 |autor=Slschy, Ingrid |editorial=[[Interview]]. Archived at Findarticles.com |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1285/is_11_35/ai_n15950788 |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2007 |urlarchivu=http://archive.is/HLCG7|fechaarchivu=12 de xineru de 2013}}</ref> nacíu en [[Xeorxa]], quien enantes se desempeñó como teniente coronel na reserva del Exércitu d'[[Estaos Xuníos]]. La so madre, Mary Elizabeth "Betty" (de soltera Reese), nació n'[[Harriman (Tennessee)|Harriman]], [[Tennessee]], tien un doctoráu n'enfermería pediátrica y trabaya como profesora d'enfermería na [[Universidá Vanderbilt]]. Witherspoon afirma ser descendiente direuta del escocés, John Witherspoon, firmante de la Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos y sestu presidente de la [[Universidá de Princeton]]. Tamién ye descendiente de [[John Knox]], líder de la Reforma Protestante n'[[Escocia]]. Vivió mientres cuatro años del so niñez en [[Wiesbaden]], ([[Alemaña]]) por cuenta que'l so padre trabayo pa los militares d'EE.XX. naquel llugar. Dempués tornó a Estaos Xuníos y establecióse en [[Nashville]], Tennessee cola so madre, onde se crió como [[episcopaliana]]. A la edá de siete años, foi escoyida como [[Modelu (arte)|modelu]] para [[anuncios de televisión]] d'una floristería,<ref name="tiscali2" /><ref>{{Cita web |títulu=Blond ambition |editorial=Guardian |fecha=26 de xunetu de 2003 |url=http://www.guardian.co.uk/film/2003/jul/26/patterson.comment |fechaaccesu=26 de payares de 2007}}</ref> lo que la motivó a tomar clases d'actuación y a los once años ocupó'l primer llugar na feria de talentos d'Estaos Xuníos. Recibió bones calificaciones na escuela.<ref name="tiscali2">{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon biography (page 2) |autor=Wills, Dominic |editorial=Tiscali |url=http://www.tiscali.co.uk/entertainment/film/biographies/reese_witherspoon_biog/2 |fechaaccesu=26 de payares de 2007 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.tiscali.co.uk/entertainment/film/biographies/reese_witherspoon_biog/2|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref><ref name="dork">{{Cita web |títulu=The dork who grew into a Hollywood princess |editorial=[[The Sunday Times]] |fecha=5 de marzu de 2006 |url=http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/article737573.ece?token=null&offset=12 |fechaaccesu=26 de payares de 2007}}</ref> Encantába-y lleer y al mentar el so amor polos llibros, dixo, {{cita|"Vuelvo lloca nuna biblioteca, fai que'l mio corazón llata con fuercia porque quiero mercar tou."}} Asistió a la escuela secundaria na ''Academia Harding'' y graduóse na prestixosa escuela pa moces ''Harpeth Hall School'' en Nashville, Tennessee, onde foi [[animadora]]. Asistió a la [[Universidá de Stanford]], pero en completando un añu d'estudios, dexó la universidá pa empezar la so carrera artística.<ref name="talent">{{Cita web |títulu=Talent behind Witherspoon's win |editorial=BBC News |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/4581664.stm |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2007}}</ref> Witherspoon ta arguyosa de la "educación definitiva del Sur" que recibió, lo que, según dixo, dio-y "un sentíu de familia y la tradición" y enseñólu alrodiu de "ser consciente de los sentimientos de la xente, ser atenta, ser responsable y nun dar por sentáu lo que tienes na to vida". Reese descríbese como una "multi-cumplidora" y foi moteyada polos sos padres como "Pequeñu Tipu A" ("Little Type A") == Carrera == === Primeros trabayos (1991–1998) === En [[1991]], Witherspoon, a la edá de 14 años, asistió a un casting abiertu pa ''[[The Man in the Moon|Branu en Luisiana]]'' (''The Man in the Moon'') con unos amigos, col enfotu de audicionar como una actriz secundaria. Finalmente foi escoyida pal papel principal de ''Dani Trant'', una moza de campu de 14 años d'edá que se namora per primer vegada del so vecín de 17 años. La so actuación foi considerada como "memorable conmovedora" pola revista ''[[Variety]]'', y el críticu [[Roger Ebert]], comentó: {{cita|"El so primer besu ye una de les pequeñes escenes más perfectes que vi nuna película".}} Por esti papel, Witherspoon foi nomada pal premiu [[Young Artist Award]] Meyor Actriz Nueva. Más tarde, 1991, fixo'l so debú na televisión actuando na película ''Wildflower'', dirixida por [[Diane Keaton]] y protagonizada por [[Patricia Arquette]]. En 1992, Witherspoon apaeció na película de televisión ''Desperate Choices: To Save My Child'', interpretando a una moza n'estáu críticu. En 1993, interpretó a una nueva esposa na torna a la miniserie de la [[CBS]], ''Lonesome Dove''. Llogró un papel estelar como'l personaxe principal, ''Nonnie Parker'', una chica sudafricana que va percorrer 1.250 milles (2.000 km) del [[Kalahari]], na película adolescente de [[Disney]], ''Nun llugar alloñáu''. Nel mesmu años, Reese, llogró un papel menor en ''Jack the Bear'', xunto a [[Danny DeVito]], que-y valió'l premiu [[Young Artist|Young Artist Awars]] a la Meyor Actriz Nueva Co-estrella. Al añu siguiente, Witherspoon actuó n'otru papel principal como ''Pfister Wendy'' na película de 1994 ''SFW'', dirixida por [[Jefery Levy]]. En [[1996]] apaeció nel thriller de mieu ''[[Fear (película)|Fear]]'' xunto a [[Mark Wahlberg]] y [[Alyssa Milano]], interpretando'l papel de ''Nicole Walker'', una adolescente con un noviu guapu, que resulta ser una sicópata violenta, filme empobináu por [[James Foley]]. Tamién foi l'actriz principal nel thriller y comedia d'humor negro, ''[[Freeway]]'', protagonizada xunto a [[Kiefer Sutherland]] y [[Brooke Shields]]. El so personaxe, ''Vanessa Lutz'', ye una neña probe de [[Los Angeles]], que nel camín a casa de la so güela en [[Stockton]], atopar con un asesín en serie na autopista. La película recibió crítiques positives de la prensa. Ente ellos atopaba'l ''[[San Francisco Chronicle]]'', col comentariu de Mick LaSalle: {{cita|"Witherspoon, que fai un agudu acentu de [[Texas]], ye esllumante, absolutamente creíble nuna situación estrema dempués de la otra".}} Pol bon rendimientu Witherspoon ganó'l Premiu a la Meyor Actriz nel [[Cognac Festival de Cine Policial]] y establecer firmemente como una estrella n'ascensu. El rodaxe de la película tamién dio a Witherspoon significativa esperiencia na actuación, como ella dixo, {{cita|"Una vegada que superó la torga de la película - lo cual dábame mieu a la muerte. -. yo sentí que podía intentar cualquier cosa".}} Una vegada rematada ''[[Freeway]]'' en 1997, Witherspoon tomóse un descansu de l'actuación y empezó a salir col actor [[Ryan Phillippe]]. Tornó a la pantalla en 1998 con papeles principales en tres películes, ''[[Overnight Delivery]]'', ''[[Pleasantville (película)|Pleasantville]]''. En ''[[Pleasantville (película)|Pleasantville]]'', Witherspoon protagonizó xunto a [[Tobey Maguire]] nuna hestoria sobre una pareya d'hermanos adolescentes qu'en 1990 son mágicamente tresportaos al establecimientu d'una serie de televisión na década de 1950. Interpretó'l papel de la hermana ''Jennifer'', un personaxe que ta principalmente esmolecíu poles apariencies, les rellaciones y la popularidá. El rendimientu de Witherspoon recibió bones crítiques y valió-y el premiu [[Young Hollywood]] a la Meyor Actriz Revelación. El direutor [[Gary Ross]] dixo qu'él creía firmemente que Witherspoon diba ser una estrella de cine escepcional. === Reconocencia mundial (1999–2004) === En 1999, Witherspoon protagonizó xunto a [[Alessandro Nivola]] nel thriller ''[[Best Laid Plans|Un Plan Perfectu]]''. N'este mesmu añu, co-protagonizó con [[Sarah Michelle Gellar]] y [[Ryan Phillippe]], quien se convertiría pocu dempués nel so maríu, la película ''[[Cruel Intentions]]'', una versión moderna de la novela francesa del [[sieglu XVIII]] ''[[Dangerous Liaisons (novela)|Dangerous Liaisons]]''. La so actuación como ''Annette Hargrove'' foi emponderada pol diariu [[San Francisco Chronicle]]: {{cita|"Witherspoon ye especialmente bona nel papel a lo menos llamativu, ya inclusive cuando se vea obligada a faer una serie de llindes cares diabóliques, ella quitar".}} De casualidá, ella apaeció nun videu musical de [[Marcy Playground]] pa la banda sonora de la película. Esta cinta sería la que la catapultaría definitivamente como la nueva estrella xuvenil. Nel mesmu añu, Witherspoon y [[Matthew Broderick]], protagonizarón l'adautación cinematográfica de la novela ''[[Election (película de 1999)|Election]]'', por [[Tom Perrotta]]. Reese retrató a ''Flick Tracy'', una economista competitiva y ambiciosa sobre-cumplidora, que funciona pal presidente del cuerpu estudiantil. Gracies a esti personaxe, Reese pudo demostrar el so verdaderu talentu como actriz, siendo'l de ''Tracy Flick'' unu de los papeles más aclamaos pola crítica, pola que llogró la so primer nominación al [[Globu d'Oru]] a la meyor actriz de comedia musical. Amás ganó'l Premiu a la Meyor Actriz de la [[National Society of Film Critics|Sociedá Nacional de Críticos de Cine]] y la [[Sociedá de Críticos de Cine Online]] y una nominación al [[Independent Spirit Award]]. Witherspoon tamién recibió una clasificación na llista de les 100 representaciones de película más grande de tolos tiempos por [[Premiere]], Premiu de l'Academia - el direutor ganador [[Alexander Payne]], emponderar: {{cita|"Ella tien esa cualidá que los homes atopen curiosa, ente que les muyeres gustaría-yos ser la so amiga. Pero eso ye namái la base. Naide ye tan risonderu o da un encantu a les coses. Ella puede faer cualquier cosa".}} A pesar del so esitosu desempeñu, Witherspoon señaló nuna entrevista que lluchaba por consiguir trabayu dempués de terminar la película, por cuenta de la encasillamiento. Al analizar les razones detrás de la so dificultá p'atopar trabayu, Witherspoon comentó: {{cita|"Creo que por cuenta de que'l personaxe qu'interpreté yera tan estremu y una especie de mal xeniu - la xente pensaba que yera yo, y nun me va y la creación d'una parte, dexo una audición pa les coses y yo siempres sería la segunda opción -. Estudios nunca quería contratame y yo nun taba perdiendo les partes a les grandes actrices de la taquilla, sinón a los que supongo que la xente percibe de manera distinta".}} En [[2000]], Witherspoon recibió un papel secundariu nel polémicu filme ''[[American Psycho (película)|American Psycho]]'' (adautación de la novela del mesmu títulu) y fixo un cameo na comedia d'[[Adam Sandler]] ''[[Little Nicky]]''. Tamién apaeció como estrella convidada na sesta temporada de ''[[Friends]]'', interpretando'l papel de ''Jill Green'', la hermana de ''Rachel Green'' protagonizada por [[Jennifer Aniston]]. Al añu siguiente, Witherspoon apurrió la voz de ''Sele'' na película animada ''[[The Trumpet of the Swan]]'', producíu por ''Crest Animation Productions''. [[2001]] marcó un puntu d'inflexón na carrera de Reese; la nueva promesa convertir en ''Elle Woods'' nel filme ''[[Legally blonde]]'' (tituláu nel mercáu hispanu ''Legally Blonde'' y n'España ''Una roxa bien llegal''). Elle, una moza que se treslladó a estudiar a la [[Universidá Harvard]] pa demostrar al so ex-noviu que valía y asina consiguir que volviera con ella. Falando del so personaxe, Woods, Witherspoon dixo: {{cita|"Cuando lleí ''[[Llegalmente Rubia]]'', yo taba como, 'Ella ye de [[Beverly Hills]], ella ye rica, ta nuna hermandá de muyeres. Tien un noviu perbién. Oh sí, ella refúgase. A quién lu importa? Yo inda lu odio'.Asina que tuvimos qu'asegurase de qu'ella yera la clase de persona qu'a cencielles nun puede odiar".}} [[Legally blonde|Llegalmente Rubia]] foi un ésitu de taquilla, recaldando en EE.&nbsp;UU. $ 96 millones nel país. El rendimientu de Witherspoon ganó aponderamientos de los críticos, la prensa empezó a referise a ella como "la nueva [[Meg Ryan]]". Ente les crítiques atopa la de ''Seattle Post-Intelligencer'' que llegó a la conclusión: {{cita|"Witherspoon ye una comediante talentosa que puede animar una escena con namái colar en llenu d'enerxía y l'unidá de poderes y ella esta nesta comedia modesta, casi en solitariu". }} Pol so trabayu, Witherspoon ganó'l so segundu [[Globu d'Oru]] a Meyor Actriz y un [[MTV Movie Award]] por Meyor Actuación en Comedia. En [[2003]], Witherspoon vuelve interpretar a ''Elle'' na so secuela ''[[Legally Blonde 2: Red, White & Blonde|Legally Blonde 2: colloráu, blancu y roxu]]''. El so personaxe convirtióse nuna abogada educativa en [[Harvard]], que ta decidida a protexer a los animales de la ciencia y de les pruebes de la industria de cosméticos. La película llogró polo xeneral crítiques negatives. En 2002, Witherspoon empresta la so voz pal personaxe animáu ''Greta Wolfcastle'' nel episodiu de ''[[The Simpsons]]'': ''"Bart quier lo que quier"'' ("The Bart Wants What It Wants"). Nel mesmu añu retrato a ''Cecily'' na película ''[[La importancia de llamase Ernesto (2002)|La importancia de llamase Ernesto]]'', una adautación al cine de la obra d'[[Óscar Wilde]], na que recibió una nominación a los [[Teen Choice Award]] pola so actuación. El so siguiente llargumetraxe en 2002 foi de ''[[Sweet Home Alabama]]'', una película empobinada por [[Andy Tennant]]. Xuntu a [[Josh Lucas]] y [[Patrick Dempsey]], Witherspoon interpreta a ''Melanie Carmichael'', una diseñadora de moda nueva que tien la intención de casase con un políticu de [[Nueva York]], pero tien de tornar a [[Alabama]] pa divorciase del so noviu de la infancia, de quien se dixebró mientres siete años. Witherspoon considera esto como un "papel personal" en que'l papel recordába-y a les esperiencies que tuvo cuando se camudó dende la so ciudá natal de [[Nashville]] a [[Los Angeles]]. La película convertir nel mayor ésitu de taquilla hasta la fecha de Witherspoon, ganando más de $ 35 millones nel l'apertura de fin de selmana y recaldó más de $ 127 millones a nivel nacional nos EE.&nbsp;UU. A pesar del ésitu comercial, ''[[Sweet Home Alabama]]'' recibió comentarios negativos polos críticos. Llamábase "una comedia romántica pa memoria, aburríu y predecible" por [[The Miami Herald]], y la prensa llargamente aceptara que Witherspoon foi l'únicu factor qu'ayudó a la película a atraer a un públicu xeneral. Al describir el papel de Witherspoon na película, [[The Christian Science Monitor]] concluyó: {{cita|"Ella nun ye l'atraición principal de la película, ella ye'l so únicu curiosu".}} Por ''[[Sweet Home Alabama]]'' onde ganó dos premios [[Teen Choice Awards]] y una nominación al [[MTV Movie Awards]]. En 2004 protagonizó una adautación de la novela clásica del sieglu XIX ''[[Vanity Fair (película de 2004)|Vanity Fair]]'', dirixida por [[Mira Nair]]. El personaxe de Witherspoon en ''[[Vanity Fair (película de 2004)|La feria de les vanidaes]]'', ''Becky Sharp'', ye una muyer que la so aprobetada infancia convertir nuna persona ambiciosa, con una determinación implacable en busca de fortuna y establecer una posición na sociedá. Con esti filme, la rubia actriz vuelve al cine independiente y llogra sacase l'estigma de roxa tonta, demostrando a la crítica que ye una actriz completa. Witherspoon taba embarazada mientres el rodaxe d'esta película y foi poro, curioso amarutada pa despintar el so embaranzu. Esti embaranzu nun foi una torga pal so trabayu, como Witherspoon creía que l'embaranzu había, ello ye qu'ayudáu a la so interpretación del personaxe de Sharp: {{cita|"Encántame la lluminosidá que l'embaranzu trai, encántame la carnosidad, encántame".}} La interpretación de Sharp recibió bones crítiques, de parte de [[The Hollywood Reporter]], The Charlotte Observer y [[Los Angeles Times]] llegó a la conclusión de que Becky {{cita|"Ye una parte de Reese Witherspoon que nació pa ser interpretada".}} Foi candidata al premiu a la meyor actriz nel [[Festival Internacional de Cine de Venecia|Festival de Venecia]]. === ''Walk the Line'' y trabayos post Óscar (2005–2009) === [[Ficheru:Reese Witherspoon.jpg|thumb|Reese nel estrenu de ''[[Na cuerda fluexa]]'' nel [[Festival Internacional de Cine de Toronto]] [[2005]].]] [[2005]] ye l'añu de Reese Witherspoon. Empieza con un nuevu ésitu na taquilla, ''[[Just Like Heaven (película)|Just Like Heaven]]'', xunto a [[Mark Ruffalo]] na comedia romántica. El so personaxe, ''Elizabeth Masterson'', ye una médica nuevo y ambicioso qu'en camín a una cita a palpu métese nun accidente de coche, y queda nun estáu de coma. El so espíritu torna al so antiguu apartamentu, onde más tarde atopa'l verdaderu amor. A principios d'esi añu Witherspoon foi escoyida pa representar [[June Carter Cash]], la segunda esposa del cantante de música [[country]] y el compositor [[Johnny Cash]], en ''Walk the Line'' (''[[Walk the Line|Na cuerda fluexa]]''). Ella nunca tuvo la oportunidá de conocer a [[June Carter Cash|Carter Cash]], pos s'atopaba filmando ''[[Vanity Fair (película de 2004)|Vanity Fair]]'' nel momentu Carter Cash morrió. Witherspoon llevaba a cabu les sos propies voces na película, al igual que l'actor [[Joaquín Phoenix]] ([[Johnny Cash]]), y los sos cantares teníen que ser realizaes frente a una audiencia en vivu. Cuando s'enteró de que tenía que tocar en vivu, Witherspoon taba tan esmolecida que-y pidió al so abogáu pa rescindir el contratu de la película. "Esa foi la parte más difícil del papel", recordó más tarde nuna entrevista: {{cita|"Yo nunca había cantáu profesionalmente".}} Darréu, tuvo que pasar seis meses p'aprender a cantar pal papel. Foi nel mes de payares cuando tola carrera de Reese tomaría un nuevu aldu. Nesi mes estrenar n'Estaos Xuníos la película ''[[Walk the Line|Na cuerda fluexa]]''. La película estrenar en 2005 nel [[Festival Internacional de Cine de Toronto]]. La cinta biográfica del cantante de [[country]] [[Johnny Cash]] consigue escelentes crítiques tantu per parte de l'audiencia como per parte de la prensa especializada. La temporada de premios llegó a [[Hollywood]] y Reese Witherspoon llevar a casa nueve de los premios de la crítica especializada y ente ellos el Premiu de la crítica, el Premiu del Públicu, el [[Premiu del Sindicatu d'Actores]], el [[Globu d'Oru]], el [[BAFTA]] y pa rematar, l'[[Premios Óscar|Óscar]], como meyor actriz principal. [[Ficheru:Reese Witherspoon, 2009.jpg|miniaturadeimagen|left|Reese Witherspoon nel estrenu de ''[[Monsters vs Aliens]]'' nel [[Reinu Xuníu]] en 2009.]]Witherspoon y el so co-estrella en [[Walk the Line|Na cuerda fluexa]], [[Joaquin Phoenix]], recibieron una nominación pa "el videu de collaboración del añu" de los [[CMT Music Awards]]. Witherspoon manifestó la so pasión pola película. {{cita|"Gústame enforma esta película porque ye realista y representa una especie de verdaderu matrimoniu, una rellación real, onde nun tán prohibíos los pensamientos y falibilidad. Y ye alrodiu de la compasión nel llargu plazu, non yá les soluciones fáciles a problemes".}} Tamién faló de [[June Carter Cash]], afirmando que creía que Carter Cash foi una muyer adelantrada al so tiempu: {{cita|"Creo que lo realmente destacable de la so persona ye qu'ella fixo toes estes coses que nun se ven como una especie de coses normales en 1950, cuando en realidá nun yera aceptable qu'una muyer casárase y divorciárase dos veces y tuviera dos fíos distintes por dos homes distintos y viaxar nun coche llenu de músicos bien famosos en tou ella sola. Ella nun trató de cumplir coles convenciones sociales, polo que creo que la fai una muyer bien moderna".}} Depués de ganar el premiu Óscar apaeció en ''[[Penelope (película de 2006)|Penelope]]'', que la so película foi fecha en 2006, pero foi estrenada por diversu retrasos en febreru del 2008, nesta película Witherspoon faía un papel de sofitu de ''Annie'', la meyor amiga de Penélope, una moza que tien una maldición na so familia. El so co-estrella foi [[Christina Ricci]]. La película foi producida pola empresa de Reese ''"Type A Films"'' y estrenóse nel [[Festival Internacional de Cine de Toronto]] de 2006. Más tarde Witherspoon actuó na película ''[https://www.imdb.com/title/tt0804522/ Rendition]'', xunto a [[Meryl Streep]], [[Alan Arkin]], [[Peter Sarsgaard]] y [[Jake Gyllenhaal]] onde interpreta a ''Isabella El-Ibrahim''. Foi estrenada n'ochobre de 2007. La película recibió la mayoría d'opiniones negatives y polo xeneral consideróse una decepción nel [[Festival de Cine de Toronto]], el rendimientu de Witherspoon tamién foi criticáu: {{cita|"Reese Witherspoon vese sosprendentemente ensin vida".}} [[USA Today]] escribió: {{cita|"Ella davezu inyecta enerxía y l'espíritu nos sos partes, pero nesti casu, la so actuación siéntese empisonada".}} N'avientu de 2007, Witherspoon empezó a filmar la comedia navidiega xuntu col actor [[Vince Vaughn]], ''[[Four Christmases]]'', una hestoria sobre una pareya que tien que pasar el so día de Navidá tratando de visitar a los sos cuatro padres divorciaos. La película foi llanzáu en payares de 2008 y convirtióse nun ésitu de taquilla, ganando más de 120 millones de dólares en tou Estaos Xuníos y en tol mundu 157 millones dólares. Depués, Witherspoon emprestó la so voz a ''Susan Murphy'', pa la película animada en 3D ''[[Monsters vs Aliens]]'', onde actuó xuntu con [[Seth Rogen]], [[Amy Poehler]], ente otros. El filme foi estrenáu'l 27 de marzu de 2009 por [[DreamWorks Animation]]. La película llogró xeneralmente crítiques bones per parte de los críticos. Nel mesmu añu, Reese produció un spin-off de la película de Legally Blonde llamada ''[[Legally Blondes]]'' con [[Camiya Rosso|Camiya "Milly" Rosso]] y [[Rebecca Rosso|Rebecca "Becky" Rosso]]. ''[[Vanity Fair (revista)|Vanity Fair]]'' publicó la llista de los ''Top 40'' celebridaes de [[Hollywood]] con más ingresu a lo llargo de [[2010]]. Witherspoon foi clasificada nel nᵘ36 de la llista, ganó un envaloráu $14.5 millones poles sos películes.<ref>{{cita noticia |url=http://www.vanityfair.com/hollywood/features/2011/03/hollywood-top-earners-201103?currentPage=1 |títulu=Hollywood's Top 40 |apellíu=Newcomb |nome=Peter |fecha=marzu de 2011 |obra=[[Vanity Fair (revista)|Vanity Fair]] |fechaaccesu=3/3/12}}</ref> === Periodu de triángulos amorosos (2010) === [[Ficheru:Reese Witherspoon 2011.jpg|thumb|Reese Witherspoon en 83rd [[Premiu Óscar|Academy Awards]] 2011.]]Cola esceición del so papel d'animación en ''[[Monsters vs Aliens]]'', Witherspoon nun apaeció nuna película d'aición en direuto mientres dos años dempués del llanzamientu de ''[[Four Christmases]]''. Witherspoon dixo a [[Entertainment Weekly]] que la "rotura" nun foi entamada, afirmando que: {{cita|"Yo nun lleí nada que me gustara... Hai un montón de películes bien, bien, bien grandes sobre los robots y eses coses y nun hai una parte pa una muyer de 34 años d'edá, nuna película de robots".}} Reese tornó con tres películes en 2010, 2011 y 2012, toes centraes en redol a Witherspoon como una muyer atrapada nun triángulu amorosu ente dos homes. Nuna entrevista con [[MTV]], Witherspoon en tonu de chancia refirióse a esti tríu de películes como la so "periodu de triángulu amorosu". La primer película foi la comedia romántica de [[James L. Brooks]], ''How Do You Know'' protagonizada por Witherspoon como una trentena ex xugadora de softbol nacional, que llucha por escoyer ente un noviu muyeriegu estrella de béisbol ([[Owen Wilson]]) y un executivu de negocios ta investigando pal pescuezu blancu de la delincuencia ([[Paul Rudd]]). La película foi filmada mientres el branu y seronda de 2009 en [[Filadelfia]] y [[Washington, DC]], y foi estrenada'l 17 d'avientu de 2010. La película foi un fracasu tantu de crítica y taquilla. A pesar d'un presupuestu de 100 millones de dólares, la película recaldó namái $ 7.6 millones na so primer fin de selmana, lo que [[Los Angeles Times]] llamo "Unu de los más grandes fracasos del añu". [[Ficheru:Reese Witherspoon 2011, 2.jpg|thumb|left|Reese Witherspoon na premiere de ''[[Agua pa elefantes (película)|Agua pa Elefantes]]'' n'[[Australia]] [[2011]].]]Witherspoon foi escoyida pa una segunda película basada nun triángulu amorosu, l'adautación al cine del drama de circu de la década de 1930 ''[[Agua pa elefantes]]''. Reese empezó a entrenar nel circu en marzu de 2010 pal so papel de ''Marlena'', una artista glamorosa atrapada nun matrimoniu con un home volátil ([[Christoph Waltz]]), pero intrigada pol nuevu veterinariu del circu ([[Robert Pattinson]]). El rodaxe de la película tuvo llugar ente finales de mayu y principios d'agostu de 2010 en dellos llugares de Tennessee, [[Xeorxa]] y [[California]]. Foi llanzáu'l 22 d'abril de 2011. Recibió crítiques variaes, con munchos citando la falta de química ente Witherspoon y [[Robert Pattinson|Pattinson]]. En setiembre de 2010, Witherspoon empezó la fotografía principal en [[Vancouver]] pa la tercer película, ''Esto ye Guerra!'', una comedia de [[20th Century Fox]] d'espionaxe dirixida por [[McG]]. Witherspoon como una muyer nel centru d'una batalla ente dos meyores amigos (interpretaos por [[Chris Pine]] y [[Tom Hardy]]), los dos namoraos d'ella. La película tuvo un "sneak-peak" de lliberación nel [[Día de San Valentín]], antes d'abrir dafechu'l 17 de febreru de 2012. La película foi criticáu polos críticos (con una calificación de 25% [[Rotten Tomatoes]]), y foi-yos mal na taquilla, teniendo'l quintu llugar na so primer fin de selmana con ventes de $ 17,6 millones. [[The New York Times]] comentó qu'esta "racha enllargada de fríu de la taquilla pa la ganadora del Óscar, la señora Witherspoon", y que magar {{cita|"[[Hollywood]] sigui tratando de convertir a Reese Witherspoon nuna [[Sandra Bullock]] o [[Julia Roberts]] pa una nueva xeneración", la 'nueva xeneración' sigue negándose a tomar la nota".}} Les próximes películes de Witherspoon son una señal de la salida de la tema d'un triángulu amorosu. Amás el 1 d'avientu de 2010 Reese Witherspoon recibió una estrella nel [[Paséu de la Fama de Hollywood]] en [[Hollywood Boulevard|6262 Hollywood Boulevard]].<ref name="Reese Witherspoon recibe la so estrella">{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon recibe la so estrella |url=http://www.panamaamerica.com.pa/notes/992053-reese-witherspoon-recibe-la so-estrella |fechaaccesu=3 d'avientu de 2010}}</ref><ref name="Reese Witherspoon recibe la so estrella nel Paséu de la Fama">{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon recibe la so estrella nel Paséu de la Fama |url=https://www.abc.es/20101202/estilo-gente/reese-witherspoon-201012021520.html |fechaaccesu=2 d'avientu de 2010}}</ref> === 2011-presente === [[Ficheru:Reese Witherspoon 2012.jpg|250px|miniaturadeimagen|derecha|Reese Witherspoon na entrega 69th de los [[Premios Globu d'Oru]] en 2012.]] En setiembre de 2011, casi un añu dempués d'empezar a trabayar en ''Esto ye Guerra!'', Witherspoon empezó a filmar ''Mud'' n'[[Arkansas]]. Interpreta'l papel de soporte de ''Juniper'', la ex novia d'un fuxitivu, ([[Matthew McConaughey]]), quien recluta a dos chicos locales que lu ayudar a escapar de la captura y alicar el so romance col personaxe de Witherspoon. El so estrenu foi programáu pal 2013, pero estrenar en mayu de 2012 na competencia pola [[Palma d'Oru]] nel [[Festival de Cine de Cannes]]. Más tarde Witherspoon participó na adautación d'[[Atom Egoyan]], ''Devil's Knot'' (2013), un llibru de verdadera delincuencia. La hestoria ta ambientada n'[[Arkansas]]. Witherspoon interpreta a ''Pam Hobbs'', la madre d'unu de los trés nuevos víctimes d'un asesinatu.<ref name="Reese Witherspoon va protagonizar la película Devil's Knot">{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon va protagonizar la película Devil's Knot |url=http://espanol.upi.com/Entretenimientu/2011/12/16/Reese-Witherspoon-protagonizar%C3%A1-la-pel%C3%ADcula-Devils-Knot/UPI-98441324044874/ |fechaaccesu=16 d'avientu de 2011}}</ref> La película empezar a rodar en [[Xeorxa]] en xunu de 2012. Egoyan señaló que, anque'l papel rique "un viaxe cargáu d'emoción" nel so momentu axuntar con Reese, y faló con vagar sobre'l proyeutu, y que taba bien ansiosu por asumir el retu. La repartida completar con [[Dane DeHaan]], [[Colin Firth]] y [[Mireille Enos]], ente otros actores. Witherspoon tuvo amestada darréu a ''[[Big Eyes]]'', escrita y empobinada por [[Tim Burton]] (película que de primeres solo diba producir) y con guión de [[Scott Alexander]] y [[Larry Karaszewski]]. Reese taría sol papel de ''Margaret Keane,'' una artista que produz semeyes de güeyos grandes, una sensación na década de 1960, pero fueron vendíos sol nome del so home ''Walter Keane'' (que sería interpretáu por [[Ryan Reynolds]]), creando conflictos ente ellos. N'abril del añu 2013 confirmóse finalmente que los papeles protagónicos seríen encarnaos por [[Christoph Waltz]] y [[Amy Adams]].<ref name="Tim Burton va dirixir a Christoph Waltz y Amy Adams en ´Big Eyes´">{{Cita web |títulu=Tim Burton va dirixir a Christoph Waltz y Amy Adams en ´Big Eyes´ |url=http://www.rpp.com.pe/2013-04-03-tim-burton-dirigira-a-christoph-waltz-y-amy-adams-en-big-eyes-noticia_582126.html |fechaaccesu=3 d'abril de 2013|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.rpp.com.pe/2013-04-03-tim-burton-dirigira-a-christoph-waltz-y-amy-adams-en-big-eyes-noticia_582126.html|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref><ref name="Tim Burton va dirixir ´Big Eyes´ y ficha a Christoph Waltz y a Amy Adams">{{Cita web |títulu=Tim Burton va dirixir ´Big Eyes´ y ficha a Christoph Waltz y a Amy Adams |url=https://www.abc.es/cultura/cine/20130403/abci-burton-eyes-201304032206.html |fechaaccesu=3 d'abril de 2013}}</ref> A empiezos del añu 2013 empezó la filmación de ''[[The Good Lie]]'', película empobinada por [[Philippe Falardeau]] que narra la hestoria d'una moza que llega como abellugada a los [[Estaos Xuníos]] dexando tras la guerra civil de [[Sudán]]. En tierra norteamericana entablará una amistá con una asistente social. Witherspoon más tarde tomo un pequeñu papel en ''[[Inherent Vice (película)|Inherent Vice]]'' una adautación de la novela de detectives, de [[Thomas Pynchon]]. La filmación empezó en mayu del 2013 en [[Pasadena (California)|Pasadena]]. En setiembre de 2013 xunióse como productora de l'adautación cinematográfica de la novela de [[Gillian Flynn]], [[Perdida (película de 2014)|Perdida (Gone Girl)]], al traviés de la so compañía Pacific Standard. Witherspoon empezó a trabayar, n'ochobre de 2013 n'[[Oregon (Wisconsin)|Oregon]], n'otra adautación que se produz al traviés de Pacific Standard. Nesta película, llamada ''[[Wild]]'', retrátense les memories de [[Cheryl Strayed]]. Witherspoon va ser la protagonista d'esti proyeutu, retratando a Strayed y el so camín poles 1000 milles de caminada por Pacific Crest Trail. La película foi llanzada n'avientu del añu 2014 y foi aclamada por criticar. Por esta película Witherspoon recibió la nominación como Meyor Actriz nos [[Premiu Óscar|Premios de l'Academia]]. En mayu de 2014, Witherspoon empezó la producción en [[Luisiana (EE.XX.)|Luisiana]] de ''[[Hot Pursuit|Dos lloques en Fuga]]'', una comedia na qu'interpreta a un axente de policía tratando de protexer a la vilba d'un narcotraficante ([[Sofía Vergara]]). La película foi llanzada'l 8 de mayu de 2015. Anunciáronse numberosos proyeutos futuros, incluyendo la película de [[Disney]] Wish List, que va ser escrita por Glenn Berger y Jonathan Aibel y empobinada pol cineasta [[Paul Feig]] y una adautación del llibru d'autu-ayuda, ''Los homes son de Marte, les muyeres son de Venus''. Witherspoon va protagonizar conxuntamente y producir una serie de películes adicionales so la so compañía Pacific Standard, incluyendo la comedia-drama Rule #1 y la comedia ''The Beard''. == Otros proyeutos == Nel ámbitu publicitariu, Reese Witherspoon robló nel branu de 2007 un contratu de 5 años por 30 millones de Dólares cola empresa de cosméticos [[Avon Products]]<ref name="chldrn">{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon, Avon Lady |editorial=Eonline.com |autor=Finn, Natalie |fecha=2 d'agostu de 2007 |url=http://uk.eonline.com/uberblog/archive.jsp?uuid=322d0efb-3y13-4c0b-8c9c-1ebca11f45d2 |fechaaccesu=11 de payares de 2007}}</ref><ref name="avon">{{Cita web |autor=Guest, Katy |fecha=5 d'agostu de 2007 |títulu=Reese Witherspoon: From Hollywood star to Avon lady |editorial=[[The Independent]]. Archived at Findarticles.com |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4159/is_20070805/ai_n19442059 |fechaaccesu=11 de payares de 2007}}</ref> la cual nomar Presidenta honorífica y embaxadora global de la compañía. Realizó dende entós dellos anuncios televisivos promocionando cosméticos de Avon pudiéndose ver estos anuncios en distintos países a lo ancho de tol planeta. Amás l'actriz trabaya de forma activa na fundación creada por Avon Products pa la llucha contra'l [[cáncer de mama]] y la violencia de xéneru.<ref name="avon products">{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon heeds Avon call to be spokeswoman |editorial=[[Reuters]] |fecha=2 d'agostu de 2007 |url=http://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSN0141828920070802 |fechaaccesu=11 de payares de 2007}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Witherspoon to become 'Avon lady' |editorial=[[BBC News]] |fecha=1 d'agostu de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6927011.stm |fechaaccesu=1 d'avientu de 2007}}</ref> En marzu de 2012, fundióse la so productora ''Type A Films'' con ''Bruna Panadrea's Make Movies'' pa crear una nueva compañía de producción titulada ''Pacific Standard''. == Nos medios de comunicación == Tres l'esitosu llanzamientu de ''[[Legally Blonde|Llegalmente Rubia]]'', Witherspoon foi anfitriona de ''[[Saturday Night Live]]'' el 29 de setiembre de 2001 foi'l primer episodiu al aire dempués de que [[Nueva York]] foi afarada pola destrucción del [[World Trade Center]] el 11 de setiembre.<ref>{{Cita web |títulu=Saturday Night Live Preps 'Emotional' Premiere |editorial=[[ABC News]] |fecha=27 de setiembre de 2001 |url=http://abcnews.go.com/Entertainment/story?id=102195&page=1 |fechaaccesu=12 d'avientu de 2007}}</ref> En 2005, llogró'l llugar númberu 5 na llista de ''Teen People Magacín'' de los mozos actores más poderosos de [[Hollywood]].<ref>{{Cita web |editorial=Sign on San Diego |fecha=6 d'agostu de 2005 |títulu=Kutcher tops list of young, powerful |url=http://www.signonsandiego.com/uniontrib/20050806/news_1c06stars.html |fechaaccesu=12 d'avientu de 2007}}</ref> En 2006, Witherspoon figuraba na llista Time 100, una escoyeta de les 100 persones más influyentes nel mundu, escoyíos añalmente pola revista ''[[Time]]''.<ref>{{Cita web |títulu=The people who shape our world |editorial=[[Time]] |url=http://www.time.com/time/2006/time100/ |fechaaccesu=5 de payares de 2007}}</ref> El so artículu destacáu foi escrita pol amigu y compañeru co-estrella nes dos películes de ''[[Legally Blonde|Llegalmente Rubia]]'', [[Luke Wilson]].<ref>{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon |autor=Wilson, Luke |fecha=30 d'abril de 2006 |editorial=[[Time]] |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1187328,00.html |fechaaccesu=5 de payares de 2007}}</ref> Nel mesmu añu, tamién foi escoyida como una de les "100 muyeres más curioses del mundu" polos llectores de ''[[For Him Magacín]]''. Witherspoon apaeció na llista añal de les 100 celebridaes de la revista ''[[Forbes]]'' nel 2006 y 2007, nel Non. 75 y Non. 80, respeutivamente.<ref>{{Cita web |títulu=2006:The Celebrity 100 |editorial=[[Forbes]] |url=http://www.forbes.com/home/celebrities/2006/06/12/06celebrities_money-power-celebrities-list_land.html |fechaaccesu=21 de payares de 2007}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=2007:The Celebrity 100 |editorial=[[Forbes]] |url=http://www.forbes.com/lists/2007/53/07celebrities_The-Celebrity-100_Rank_4.html |fechaaccesu=21 de payares de 2007}}</ref> Forbes tamién la punxo na llista de los diez celebridaes dignes d'enfotu, d'alcuerdu a los personaxes que desempeñó na pantalla.<ref>{{Cita web |autor=Rose, Lacey |títulu=The Ten Most Trustworthy Celebrities |url=http://www.forbes.com/technology/2006/09/25/trust-celebrity-politicians-tech_cx_lr_06trust_0925celeb.html |editorial=[[Forbes]] |fecha=25 de setiembre de 2006 |fechaaccesu=21 de payares de 2007}}</ref> Ella tamién foi incluyida ente los meyores CEOWORLD revista Muyeres Artistes peracabaos. En 2006, Star fabricó una hestoria diciendo Witherspoon taba embarazada del so tercer fíu, que llevó a Witherspoon a demandar a la empresa matriz de la revista ''American Media Inc'' en Los Angeles por violación de privacidá.<ref>{{Cita web |fecha=22 de xunu de 2006 |títulu=People: Reese Witherspoon, Sonny Rollins, Heidi Klum |editorial=[[International Herald Tribune]] |url=http://www.iht.com/articles/2006/06/22/features/peepfri.php |fechaaccesu=10 de payares de 2007 |urlarchivu=https://archive.is/cV1s|fechaarchivu=29 de xunu de 2012}}</ref> Búscase daños ensin especificar polo xeneral y punitiva na demanda, afirmando que la reclamación estropió la so reputación, yá que-y suxurió que s'escondía la noticia de los productores de les sos próximes películes.<ref>{{Cita web |títulu=Witherspoon Sues Over Pregnancy Story |fecha=22 de xunu de 2006 |editorial=[[The Washington Post]] |url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/06/22/AR2006062201291.html |fechaaccesu=10 de payares de 2007}}</ref> Buscó polo xeneral ensin especificar los daños punitivos na demanda, argumentando que'l reclamu estropiaba la so reputación, yá que se suxurió que despintaba la noticia de los productores de les sos próximes películes. Witherspoon apaeció cuatro veces nos añales "100 Most Beautiful" númberos de la revista ''[[People]]''. En 2007, foi escoyida pola xente y l'entretenimientu noticies programa [[Access Hollywood]] como unu de les estrelles femenines meyores vistíos del añu. Un estudiu realizáu por Market Research Y-Poll amosó que Witherspoon ye la celebridá femenina más simpática de 2007. Esi mesmu añu, Witherspoon establecióse como l'actriz meyor pagada de la industria cinematográfico norteamericana, ganando $ 15 a $ 20 millones per película. N'abril de 2008, Witherspoon apaeció como estrella convidada na campaña de caridá Gives Back. Nos [[MTV Movie Awards|MTV Music Awards]] 2011, al recibir el Premiu Xeneración MTV, Witherspoon criticó a les estrelles que producieron les cintes de sexu y semeyes esplícites. N'abril de 2011, clasificó tercera na edición ''People's annual Most Beautiful issue''. == Obres de caridá == [[Ficheru:Witherspoon-Obama-Clinton-Jung 2010-03-10.jpg|miniaturadeimagen|left|Reese Witherspoon, [[Michelle Obama]], [[Hillary Rodham Clinton]] y la presidenta d'[[Avon Products]] y [[CEO]], [[Andrea Jung]] el 10 de marzu del 2010.]] Witherspoon ta participando viviegamente n'organizaciones de defensa de neños y muyeres. Ella ye parte dende hai enforma tiempu de [[Save the Children]], una organización qu'ayuda a los neños de tol mundu al traviés d'educación, salú y ayuda d'emerxencia. Ella tamién ye miembru del Conseyu del Fondu de Defensa de los Neños, una organización de defensa de neños y grupu d'investigación. En 2006, Witherspoon atopar ente un grupu d'actrices que fueron a [[Nueva Orleans]], Luisiana, nun proyeutu de [[CDF]] pa dar a conocer les necesidaes de les víctimes del [[furacán Katrina]]. Nesti viaxe, ella ayudó a abrir la escuela de la ciudá de la Llibertá de primeres, mientres s'axuntó y faló colos neños. Witherspoon llamó a esta una esperiencia que nunca va escaecer. En 2007, Witherspoon fixo'l so primer movimientu nel mundu de los endosos, yá que robló un alcuerdu de dellos años pa sirvir como'l primer embaxador global de cosméticos de la empresa [[Avon Products]]. Ella actúa como voceru de los productos cosméticos de Avon y sirve como presidente d'honor de la Avon Foundation, una organización benéfica que sofita a les muyeres y céntrase na investigación del [[cáncer de mama]] y la [[Violencia doméstica|prevención de la violencia doméstica]]. Al esplicar los sos motivos pa xunise a la fundación, dixo {{cita|"Como muyer y como madre esmolezme enforma'l bienestar d'otres muyeres y neños en tol mundu yá traviés de los años, siempres busqué oportunidaes pa marcar la diferencia."}} == Vida personal == === Primer matrimoniu === Witherspoon conoció al actor d'Estaos Xuníos [[Ryan Phillippe]] na fiesta de cumpleaños el 21 de marzu de 1997, onde se presentó a él diciendo: "creo que ye'l mio regalu de cumpleaños."<ref>{{Cita web |autor=Scott, Paul |autor=2006-03-07 |títulu=Reese has an Óscar, but can she keep her husband? |editorial=[[Daily Mail]] |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-379136/Reese-Óscar-husband.html also in 1996 she was dating actor mark wahlberg in the making of fear |fechaaccesu=10 de payares de 2007}}</ref><ref name="split end">{{Cita web |autor=de Kretser, Leela |fecha=31 d'ochobre de 2006 |títulu=Split end for a'Llegal blonde' |editorial=[[New York Post]] |url=http://www.nypost.com/seven/10312006/news/nationalnews/split_end_for_a_llegal_blonde_nationalnews_leela_de_kretser.htm |fechaaccesu=10 de payares de 2007 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/20070311063143/http://www.nypost.com/seven/10312006/news/nationalnews/split_end_for_a_llegal_blonde_nationalnews_leela_de_kretser.htm|fechaarchivu=11 de marzu de 2007}}</ref> La pareya comprometer n'avientu de 1998,<ref>{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon, Ryan Phillippe separate |editorial=[[USA Today]] |autor=Thomas, Karen |fecha=8 de payares de 2006 |url=http://www.usatoday.com/life/people/2006-10-30-witherspoon_x.htm |fechaaccesu=10 de payares de 2007}}</ref> y casáronse en [[Charleston (Carolina del Sur)|Charleston]], [[Carolina del Sur]] el 5 de xunu de 1999 en Wide Awake Plantation, tres la publicación de la taquillera ''[[Cruel Intentions]]''.<ref name="cnn" /><ref>{{Cita publicación |url=http://marriage.about.com/od/entertainmen1/p/witherspoon.htm |títulu=Reese Witherspoon and Ryan Phillippe Marriage Profile|coautores=Sheri & Bob Stritof |editorial=About.com |fechaaccesu=2 de xunetu de 2008}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Witherspoon. Phillippe. Married |editorial=Eonline.com |autor=Frankel, Daniel |fecha=8 de xunu de 1999 |url=http://uk.eonline.com/uberblog/archive.jsp?uuid=ab83c281-64be-477y-b585-ad632ddde656&entry=index |fechaaccesu=10 de payares de 2007}}</ref> Ellos tienen dos fíos: una fía llamada Ava Elizabeth, nacida'l 9 de setiembre de 1999,<ref>{{Cita web |títulu=Entertainment: News In Brief |editorial=[[BBC News]] |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/449118.stm |fechaaccesu=10 de payares de 2007}}</ref> y un fíu, Deacon Reese, quien nació'l 23 d'ochobre de [[2003]].<ref name="cnn">{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon gives birth |editorial=[[CNN]] |fecha=29 d'ochobre de 2003 |url=http://www.cnn.com/2003/SHOWBIZ/Movies/10/29/ple.witherspoon.reut/ |fechaaccesu=10 de payares de 2007}}</ref> Pa poder curiar a los neños, la pareya alternó los horarios de filmación pa les sos películes. === Separación y divorciu === En 2005, en respuesta a informes de prensa de Witherspoon y Phillippe que recibieron una conseyería matrimonial, Witherspoon, declaró: {{cita|"Facer nel pasáu, y siempres me paeció curiosu que se garró a esa hestoria y facer sonar de manera negativa".<ref name="usatoday">{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon, Ryan Phillippe separate |editorial=[[USA Today]] |url=http://www.usatoday.com/life/people/2006-10-30-witherspoon_x.htm |fechaaccesu=26 d'ochobre de 2007}}</ref>}} N'avientu de 2005, dixo en ''[[The Oprah Winfrey Show]]'' {{cita|¿En qué midida tar trabayando en ti o'l to matrimoniu ye daqué malu? ¿Qué matrimoniu nun ye un viaxe?... Naide ye perfectu... Toos tenemos los nuesos propiu conxuntu de problemes".<ref>{{Cita web |url=http://talentdevelop.com/counseling.html |títulu=Reese Witherspoon on the benefits of therapy |editorial=Talentdevelop.com |fecha=10 d'avientu de 2005 |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2006}}</ref>}} Esi mesmu mes, Witherspoon tamién dixo nuna entrevista: {{cita|"Creo que si daquién se basa na idea de que son perfectes o la so vida ye perfecta, o la so rellación ye perfecta y ye tan problemáticu alrodiu de la destrucción de la fachada en llugar de llegar a lo que ye real, que ye problemáticu"}} El divorciu dar por diferencies irreconciliables,<ref name="divorce fox news">{{Cita web |fecha=9 de payares de 2006 |fecha=10 d'ochobre de 2007 |títulu=It's Official: Reese Witherspoon Files For Divorce |editorial=[[Fox News Channel]] |url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,228377,00.html |fechaaccesu=10 de payares de 2007}}</ref> anque munchos medios sostienen que'l motivu real foi la infidelidá de Ryan cola so co-protagonista [[Abbie Cornish]], anque l'actor haber negáu en repitíes ocasiones. N'ochobre de 2006, Witherspoon y Phillippe anunciaron que decidieren dixebrase formalmente dempués de siete años de matrimoniu. Al mes siguiente, Witherspoon pidió'l divorciu, citando diferencies irreconciliables. Nel so pidimientu buscó la custodia llegal de los sos dos fíos y la custodia física esclusiva, con plenos derechos de visita pa Phillippe. La pareya nun tenía alcuerdu prenupcial y la pareya tendría derechu a la metá de tolos bienes adquiríos mientres el matrimoniu so la llei de [[California]], colos bienes de Witherspoon siendo más importantes, sicasí según la revista People, l'actor arrenunció a la metá de la fortuna de Reese que por llei -y tocaba y solo pidió la custodia compartida de los neños, que foi-y concedida. Los documentos finales de divorciu fueron daos pola Corte Cimera de [[Los Angeles]] el 5 d'ochobre de 2007. [[Ficheru:Reese Witherspoon May 2011.jpg|miniaturadeimagen|Reese Witherspoon nel estrenu de ''[[Agua pa elefantes (película)|Agua pa Elefantes]]'' en mayu de 2011 n'[[Australia]].]] La prensa rosa n'Estaos Xuníos empezó a rellacionar a l'actriz, siquier dende 2007, con [[Jake Gyllenhaal]]. La pareya caltenía la so rellación en priváu, nun apaeciendo xuntos en nengún eventu públicu hasta la ceremonia de los premios de l'academia de [[Hollywood]] de 2009. Entós, fixeron pública la so rellación al amosase como pareya na fiesta posterior a los Óscar entamada pola revista ''[[Vanity Fair (revista)|Vanity Fair]]''. Fueron vistos visitando xuntos diversos llugares públicos, como'l [[Muséu del Prado]], pero dambos desmintieron tener planes de matrimoniu. La pareya terminó informando que rompieren la so rellación n'avientu de 2009. === Segundu matrimoniu === En febreru del 2010 Witherspoon empecipió una rellación con [[Jim Toth]]. Nesi momentu, Toth yera un axente de talentu de l'axencia Creative Artists, que representa a Witherspoon, en setiembre de 2010, foi xubíu pa convertise tamién n'unu de los dos xefes de l'axencia de talentu d'imaxe en movimientu. Witherspoon y Toth anunciaron el so compromisu, n'avientu de 2010, y casóse'l 26 de marzu de 2011 en [[Ojai]], California, en ''Libbey Ranch''. En marzu de 2012, anuncióse que la pareya ta esperando un ñácaru, el terceru pa Witherspoon, y el primeru de Toth. La fecha del partu taba programada pa setiembre del 2012 pero Reese, nel mes d'agostu, sufrió entueyos nel embaranzu polo que tuvo que tuvo que ser hospitalizada dos veces siguíes. Asina mesmu aseguraron que tou taba bien y l'embaranzu siguió'l so cursu.<ref name="Reese Witherspoon, ingresa por entueyos nel embaranzu">{{cita noticia |títulu=Reese Witherspoon, ingresa por entueyos nel embaranzu |url=https://www.abc.es/20120823/estilo-gente/abci-reese-whiterspoon-hospital-201208231610.html |fechaaccesu=24 d'agostu de 2012}}</ref><ref name="Pregnant Reese Witherspoon 'healthy and fine' following hospital visit scare">{{cita noticia |títulu=Pregnant Reese Witherspoon 'healthy and fine' following hospital visit scare |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2192188/Pregnant-Reese-Witherspoon-healthy-fine-following-hospital-visit-scare.html |fechaaccesu=22 d'agostu de 2012}}</ref> El 27 de setiembre de 2012, dio a lluz al so fíu, Tennessee James Toth.<ref name="Reese Witherspoon da a lluz al so tercer fíu, Tennessee James">{{cita noticia |títulu=Reese Witherspoon da a lluz al so tercer fíu, Tennessee James |url=http://es-us.musica.yahoo.com/noticias/reese-witherspoon-lluz-tercer-fíu-tennessee-james-212245807.html |fechaaccesu=27 de setiembre de 2012}}</ref><ref name="Reese Witherspoon dio a lluz al so tercer fíu">{{cita noticia |nome=Reese Witherspoon dio a lluz al so tercer fíu |títulu=Reese Witherspoon dio a lluz al so tercer fíu |url=http://vidayfamilia.univision.com/bebe/bebes-famosos/article/2012-09-27/reese-witherspoon-dio-a-lluz |fechaaccesu=27 de setiembre de 2012}}</ref> La nacencia del pequeñu Tennessee foi motivu de gran allegría pa la pareya de [[Megan Fox]] y [[Brian Austin Green]] yá que según confirmar Brian, el programa radiofónicu de Ryan Seacrest, llograron caltener de callao la nacencia del so fíu Noah por casi tres selmanes gracies a la cortina de fumu que xeneró'l fíu de Witherspoon: {{cita|"Dio a lluz, creo, un día primero que nós en [[Santa Monica (California)|Santa Monica]] y estimemos d'ingresar al hospital a les 2:30 de la madrugada y naide enteróse. Tuvimos ende por dos díes y nós escuchamos que Reese taba nel llugar y tuviera al so ñácaru, y cuando nós salimos del hospital, naide saber [que tuvimos ellí]".<ref name="Reese Witherspoon regala privacidá al fíu de Megan Fox">{{cita noticia |nome=Reese Witherspoon regala privacidá al fíu de Megan Fox |títulu=Reese Witherspoon regala privacidá al fíu de Megan Fox |url=http://entretenimiento.terra.com.mx/famosos/reese-witherspoon-regala-privacidá-al fíu-de-megan-fox,284y30eee7bda310VgnVCM3000009acceb0aRCRD.html |fechaaccesu=7 de payares de 2012}}</ref> <ref name="¿Cómo ye que'l fíu de Megan Fox foi un secretu? Gracies a Reese Witherspoon…">{{cita noticia |nome=¿Cómo ye que'l fíu de Megan Fox foi un secretu? Gracies a Reese Witherspoon… |títulu=¿Cómo ye que'l fíu de Megan Fox foi un secretu? Gracies a Reese Witherspoon… |url=http://la.eonline.com/mexico/2012/como-ye-que-el fíu-de-megan-fox-foi-un-secretu-gracies-a-reese-witherspoon |fechaaccesu=7 de payares de 2012}}</ref> <ref name="Megan Fox's husband thanks Reese Witherspoon for hiding birth of son">{{cita noticia |nome=Megan Fox's husband thanks Reese Witherspoon for hiding birth of son |títulu=Megan Fox's husband thanks Reese Witherspoon for hiding birth of son |url=http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/showbiz/4632114/Megan-Foxs-husband-thanks-Reese-Witherspoon-for-hiding-birth-of-son.html |fechaaccesu=7 de payares de 2012}}</ref>}} === Cuestiones llegales === Pela mañana del 19 d'abril del 2013 Witherspoon y el so home Jim Toth, que s'atopaben n'[[Atlanta (Georgia)|Atlanta]] por cuenta de la filmación del filme de l'actriz ''The Good Lie'', fueron deteníos pola policía por cuenta de que Toth nun paso'l control d'alcoholemia con un nivel en sangre de 0.139. Nel momentu de la detención Witherspoon tamién foi arrestada por alteración del orde públicu yá que desobedeció les órdenes del oficial de policía quien-y pidiera que se caltuviera dientro del autu.<ref name="Reese Witherspoon, detenida mientres l'alcoholemia del so home">{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon, detenida mientres l'alcoholemia del so home |url=https://elpais.com/elpais/2013/04/22/xente/1366615943_358241.html |fechaaccesu=22 d'abril de 2013}}</ref><ref name="Reese Witherspoon y el so home, deteníos">{{Cita web |títulu=Reese Witherspoon y el so home, deteníos |url=http://www.lanacion.com.ar/1575191-reese-witherspoon-y-el so home deteníos |fechaaccesu=22 d'abril de 2013}}</ref> Depués del incidente Witherspoon unvió un comunicáu que foi publicáu na páxina web [[TMZ.com|TMZ]] onde declaró: {{cita|“Quiero dicir claramente que tomé una copa más de lo necesario y toi fondamente avergoñada sobre les coses que dixi [...] Foi una situación apavoriante y taba asustada pol mio home, pero eso nun ye escusa. Fui irrespetuosa col axente qu'a cencielles taba faciendo'l so trabayu. Nun tengo otra cosa que respeto pol axente y toi apenada pol mio comportamientu.<ref name='Illegalmente rubia: Reese Witherspoon foi arrestada por "alteriar l'orde"'>{{Cita web |títulu=Illegalmente rubia: Reese Witherspoon foi arrestada por "alteriar l'orde" |url=http://elcomercio.pe/espectaculos/1567211/noticia-illegalmente-rubia-reese-witherspoon-foi-arrestada-alteriar-orde |fechaaccesu=22 d'abril de 2013}}</ref> }} Witherspoon apaeció en [[Good Morning America]] nueve díes más tarde, pa pidir esculpes de nuevu y dio más detalles sobre la detención, afirmando que "pensábamos que tábamos bien pa conducir y absolutamente nun tábamos". Witherspoon dixo que lo que fizo foi "dafechu inaceptable". Cuando l'abogáu de Witherspoon y el so home apaeció na corte'l 2 de mayu, Toth declaróse culpable y ordenar completar 40 hores de serviciu comuñal, un programa d'educación d'alcohol, y un añu de llibertá condicional; Witherspoon non refutó los cargos y foi multada con 213 dólares.<ref name="Dícten-yos sentencia a Reese Witherspoon y al so maríu Jim Toth">{{Cita web |títulu=Dícten-yos sentencia a Reese Witherspoon y al so maríu Jim Toth |url=http://gossipcenter.com/node/850592 |fechaaccesu=2 de mayu de 2013}}</ref> == Filmografía == {|{{tablaguapa}} style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #f9f9f9; |- align="center" ! style="background:#B0C4DE;" | Añu !style="background:#B0C4DE;" | Títulu !style="background:#B0C4DE;" | Rol ! style="background:#B0C4DE;" | Notes |- |rowspan="2"| 1991 || ''[[The Man in the Moon]]'' || Dani Trant || |- | ''Wildflower'' || Ellie Perkins || |- | 1992 || ''Desperate Choices: To Save My Child'' || Cassie || |- |rowspan="2"| 1993 || ''A Far Off Place'' || Nonnie Parker || |- | ''Jack the Bear'' || Karen Morris || |- | 1994 || ''S.F.W.'' || Wendy Pfister || |- |rowspan="2"| 1996 || ''[[Freeway (película de 1996)|Freeway]]'' || Vanessa Lutz || |- | ''[[Fear (película)|Fear]]'' || Nicole Walker || |- |rowspan="3"| 1998 || ''[[Twilight (película de 1998)|Twilight]]'' || Mel Ames|| |- | ''[[Overnight Delivery]]'' || Ivy Miller|| |- | ''[[Pleasantville (película)|Pleasantville]]'' || Jennifer / Mary Sue || |- |rowspan="3"| 1999 || ''[[Cruel Intentions]]'' || Annette Hargrove || |- | ''[[Election (película de 1999)|Election]]'' || Tracy Flick || |- | ''[[Best Laid Plans]]'' || Lissa || |- |rowspan="2"| 2000 || ''[[Little Nicky]]'' || Holly || Cameo |- | ''[[American Psycho (película)|American Psycho]]'' || Evelyn Williams || |- |rowspan="2"| 2001 || ''[[The Trumpet of the Swan (película)|The Trumpet of the Swan]]'' || Sele || Voz |- | ''[[Legally Blonde]]'' || Elle Woods || |- |rowspan="2"| 2002 || ''[[La importancia de llamase Ernesto (2002)|La importancia de llamase Ernesto]]'' || Cecily Cardew || |- | ''[[Sweet Home Alabama (película)|Sweet Home Alabama]]'' || Melanie Smooter || |- | 2003 || ''[[Legally Blonde 2: Red, White & Blonde]]'' || Elle Woods || |- | 2004 || ''[[Vanity Fair (película de 2004)|La feria de les Vanidaes]]'' || Becky Sharp || |- |rowspan="2"| 2005 || ''[[Walk the Line]]''|| [[June Carter Cash]] || |- | ''[[Just Like Heaven (película)|Just Like Heaven]]'' || Elizabeth Masterson || Inclúi "[[Just Like Heaven (cantar)|Just Like Heaven]]" |- | 2007 || ''[https://www.imdb.com/title/tt0804522/ Rendition]'' || Isabella El-Ibrahimi || |- | rowspan="2"| 2008 || ''[[Four Christmases]]'' || Kate || |- | ''[[Penelope (película de 2006)|Penelope]]'' || Annie || |- | rowspan="2"| 2009 || ''[[Monsters vs. Aliens]]'' || Susan Murphy/Ginormica || Voz |- | ''[[Monsters vs. Aliens]]'' || Susan Murphy/Ginormica || Voz/ Videojuego |- | 2010 || ''[[How Do You Know]]'' || Lisa || |- | 2011 || ''[[Water for Elephants]]'' || Marlena Rosenbluth || |- | rowspan="2"| 2012 || ''[[This Means War (película)|¡Esto ye guerra!]]'' || Lauren Scott || |- | ''Mud'' || Juniper || |- | 2013 || ''Devil's Knot'' || Pam Hobbs || |- | rowspan="4"|2014 || ''[[The Good Lie]]'' || Carrie Davis || |- | ''[[Inherent Vice (película)|Inherent Vice]]'' || Penny || |- | ''[[Wild]]'' ||Cheryl Strayed || |- |''9 kisses'' || Reese Witherspoon || Curtiumetraxe |- | 2015 || ''[[Hot Pursuit|Dos lloques en fuga]]'' || Rose Cooper || |- |2016 || ''[[Sing (película)|Sing]]'' || Rosita || Voz |- |rowspan="2"| 2017 || ''[[Home Again]]'' || || |- |''[[Big Little Lies]] || || serie de televisión/elenco principal |- |rowspan="1"| 2018 || ''[[Un Viaxe nel Tiempu]]'' || || |} == Televisión == {|{{tablaguapa}} style="font-size: 90%;" border="1" cellpadding="1" background: #f9f9f9; |- align="center" ! style="background:#B0C4DE;" | Añu !style="background:#B0C4DE;" | Títulu !style="background:#B0C4DE;" | Rol ! style="background:#B0C4DE;" | Notes |- | 1993 || ''Return to Lonesome Dove'' || Ferris Dunnigan || 3 episodios |- | rowspan="2"| 2000 || ''[[King of the Hill]]'' || Debbie || 2 episodios |- | ''[[Friends]]'' || Jill Green || 2 episodios |- | 2002 || ''[[The Simpsons]]'' || Greta Wolfcastle (voz) || 1 episodiu |- | 2003 || ''Freedom: A History of Us'' || Diverses funciones || 3 episodios |- | 2011 || ''After Lateley'' || Ella mesma || 1 episodiu |- |rowspan="2"|2015|| ''[[The Muppets (serie de televisión)|The Muppets]]'' || Ella mesma || 1 episodiu |- |''Nature Is Speaking'' || (voz) || 1 episodiu |- |2017 || ''Big Little Lies'' || Madeline Martha Mackenzie || |} == Discografía == {|{{tablaguapa}} style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #f9f9f9; |- align="center" ! style="background:#B0C4DE;" | Añu !style="background:#B0C4DE;" | Banda sonora |- |[[2005]] || ''[[Walk the Line]]'' |} == Premios y nominaciones == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {| width="70%" {{tablaguapa}} |- ! width="33" style="background:#F0e68C"| Añu !width="300" style="background:#F0e68C"| Categoría !width="150" style="background:#F0e68C"| Trabayu Nomáu !width="90" style="background:#F0e68C"| Resultáu |- | align="center"|[[Premiu Óscar de 2005|2006]] | rowspan=2 align="center"|[[Óscar a la meyor actriz|Meyor actriz]] | align="center"|''[[Walk the Line]]'' | {{celda|Ganadora}} |- | align="center"|[[Premiu Óscar de 2014|2015]] | align="center"|''[[Wild]]'' | {{celda|Nomada}} |} === [[Premios BAFTA]] === {| width="70%" {{tablaguapa}} |- ! width="33" style="background:#F0e68C"| Añu !width="300" style="background:#F0e68C"| Categoría !width="150" style="background:#F0e68C"| Trabayu Nomáu !width="90" style="background:#F0e68C"| Resultáu |- | align="center"|[[Premios BAFTA 2005|2006]] | rowspan=2 align="center"|[[BAFTA a la meyor actriz|Meyor actriz]] | align="center"|''[[Walk the Line]]'' | {{celda|Ganadora}} |- | align="center"|[[Premios BAFTA 2014|2015]] | align="center"|''[[Wild]]'' | {{celda|Nomada}} |} === [[Premios Globos d'Oru]] === {| width="70%" {{tablaguapa}} |- ! width="33" style="background:#F0e68C"| Añu !width="300" style="background:#F0e68C"| Categoría !width="150" style="background:#F0e68C"| Trabayu Nomáu !width="90" style="background:#F0e68C"| Resultáu |- | align="center"|[[Premiu Globu d'Oru de 1999|2000]] | rowspan=3 align="center"|[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Comedia o musical|Meyor actriz - Comedia o Musical]] | align="center"|''[[Election (película de 1999)|Election]]'' | {{celda|Nomada}} |- | align="center"|[[Premiu Globu d'Oru de 2001|2002]] | align="center"|''[[Legally Blonde]]'' | {{celda|Nomada}} |- | align="center"|[[Premiu Globu d'Oru de 2005|2006]] | align="center"|''[[Walk the Line]]'' | {{celda|Ganadora}} |- | align="center"|[[Premiu Globu d'Oru de 2014|2015]] | align="center"|[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama|Meyor actriz - Drama]] | align="center"|''[[Wild]]'' | {{celda|Nomada}} |} === [[Premios del Sindicatu d'Actores]] === {| width="70%" {{tablaguapa}} |- ! width="33" style="background:#F0e68C"| Añu !width="300" style="background:#F0e68C"| Categoría !width="150" style="background:#F0e68C"| Trabayu Nomáu !width="90" style="background:#F0e68C"| Resultáu |- | align="center"|[[Premios del Sindicatu d'Actores 2005|2006]] | rowspan=2 align="center"|[[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz protagonista|Meyor actriz]] | align="center"|''[[Walk the Line]]'' | {{celda|Ganadora}} |- | align="center"|[[Premios del Sindicatu d'Actores 2014|2015]] | align="center"|''[[Wild]] | {{celda|Nomada}} |} === [[Premios de la Crítica Cinematográfica|Critics' Choice Movie Awards]] === {| width="70%" {{tablaguapa}} |- ! width="33" style="background:#F0e68C"| Añu !width="300" style="background:#F0e68C"| Categoría !width="150" style="background:#F0e68C"| Trabayu Nomáu !width="90" style="background:#F0e68C"| Resultáu |- | align="center"|[[2006]] | rowspan=2 align="center"|[[Premiu de la Crítica Cinematográfica a la meyor actriz|Meyor actriz]] | align="center"|''[[Walk the Line]]'' | {{celda|Ganadora}} |- | align="center"|[[Premios de la Crítica Cinematográfica de 2014|2015]] | align="center"|''[[Wild]] | {{celda|Nomada}} |} === Otros premios === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#ADD8e6" align="center"|- ! Añu !Premiu !Categoría !Títulu !Resultáu |- |[[1992]] |rowspan=3| [[Young Artist Awards]] |Meyor Nuevu Actriz Parto nuna Película |[[The Man in the Moon]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[1993]] |Meyor Actriz Nueva nuna Película pa Televisión |Desperate Choices: To Save My Child |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[1994]] |Meyor Actriz Xuvenil co-protagonista nuna Película Dramática |Jack l'osu |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |rowspan=2| [[1997]] |Cognac Festival du Film Policier |Meyor Actriz |rowspan=2| [[Freeway (película de 1996)|Freeway]] | style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[Festival de Cine de Sitges|Sitges - Catalonian International Film Festival]] |Meyor Actriz |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |rowspan=7|[[1999]] |Young Hollywood Awards |Actuación Revelación - Muyer |rowspan=2| [[Pleasantville (película)|Pleasantville]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |rowspan=4|[[Teen Choice Awards]] |Cine- Escena más risondera <small> (Compartíu con [[Joan Allen]]) </small> |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |Cine- Meyor Actriz |rowspan=2|[[Cruel Intentions]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |Cine- Escena d'amor más sexy <small> (Compartíu con [[Ryan Phillippe]]) </small> |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |Cine - Eleición Fit Hissy |rowspan=13| [[Election (película de 1999)|Election]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[LAFCA|Los Angeles Film Critics Association Awards]] |Meyor Actriz |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' <small>2ᵘ puestu</small> |- |San Diego Film Critics Society Awards |Meyor Actriz |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' <small>2ᵘ puestu</small> |- |rowspan=11|[[2000]] |American Comedy Awards, USA |Actriz más risondera nuna Película (papel principal) |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Chicago Film Critics Association]] |rowspan=9|Meyor Actriz |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Premios Chlotrudis|Chlotrudis Awards]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Independent Spirit Awards]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Kansas City Film Critics Circle]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |Las Vegas Film Critics Society Awards |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[National Society of Film Critics|National Society of Film Critics Awards, USA]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[Sociedá de Críticos de Cine Online|Online Film Critics Society Awards]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[Satellite Awards]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Southeastern Film Critics Association Awards]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' <small>2ᵘ puestu</small> |- |Blockbuster Entertainment Awards |Actriz Favorita de repartu- Drama/Romance |''[[Cruel Intentions]]'' |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[2001]] |American Comedy Awards, USA |Convidada más risible nuna serie de tv |''[[Friends]]'' |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |rowspan=8| [[2002]] |[[Premios Nickelodeon's Choice|Kids' Choice Awards, USA]] |Estrella Muyer Favorita de Película |rowspan=6|''[[Llegalmente rubia]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=4|[[MTV Movie Awards]] |Meyor Interpretación Risible |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |Meyor Vistida |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |Meyor Llinia <small> "Oh, I like your outfit too, except when I dress up as a frigid bitch, I try not to look so constipated." </small> |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |Meyor Interpretación Femenina |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Premios Satellite]] |Meyor Actuación d'una Actriz nuna Película Musical o Comedia |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=4|[[Teen Choice Awards]] |Cine - Actriz Choice, Comedia |''[[La importancia de llamase Ernesto]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |colspan=2|Premiu Estraordinariu |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |rowspan=3|[[2003]] |Eleición película liplock <small>(Compartíu con [[Josh Lucas]])</small> |rowspan=3|[[Sweet Home Alabama]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |Choice Movie Actriz - Comedia |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[MTV Movie Awards]] |Meyor Interpretación Femenina |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[2004]] |[[MTV Movie Awards Méxicu 2004]] |Meyor Vistida |rowspan=2|[[Llegalmente rubia|Legally Blonde]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |rowspan=10|[[2005]] |[[People's Choice Awards|People's Choice Awards, USA]] |Estrella Favorita de Película Muyer |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Boston Society of Film Critics Awards]] |rowspan=8| Meyor Actriz |rowspan=9|[[Walk the line]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[Dallas-Fort Worth Film Critics Association|Dallas-Fort Worth Film Critics Association Awards]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' <small>3ᵘ puestu</small> |- |Florida Film Critics Circle Awards |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |Las Vegas Film Critics Society Awards |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[New York Film Critics Circle Awards]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |San Francisco Film Critics Circle |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[Southeastern Film Critics Association]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' <small>2ᵘ puestu</small> |- |Washington DC Area Film Critics Association Awards |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[Premios Satellite |Satellite Awards]] |Meyor Actriz nuna Película Musical o Comedia |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |rowspan=9|[[2006]] |[[Asociación de críticos de cine de Austin |Austin Film Critics Association]] |rowspan=6|Meyor Actriz |rowspan=10|''[[Walk the Line]]'' |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[Chicago Film Critics Association]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Kansas City Film Critics Circle]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[National Society of Film Critics|National Society of Film Critics, USA]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[Sociedá de Críticos de Cine Online|Online Film Critics Society]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[Teen Choice Awards]] |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |Central Ohio Film Critics Association |Best Lead Performance |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' <small>2ᵘ puestu</small> |- |[[MTV Movie Awards]] |Meyor Interpretación |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[People's Choice Awards|People's Choice Awards, USA]] |Leading Lady favorita |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[2007]] |[[Premios Empire|Empire Awards, UK]] |Meyor actriz |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[2008]] |rowspan=2|[[People's Choice Awards|People's Choice Awards, USA]] |rowspan=2|Estrella muyer favorita de película | |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |rowspan=2|[[2009]] |rowspan=2|''[[Four Christmases]]'' |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |rowspan=2|[[Kids' Choice Awards|Kids' Choice Awards, USA]] |Meyor actriz de película |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[2010]] |Voz favorita d'una película animada |[[Bisarmes vs. Aliens|Moustros vs Aliens]] |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=2|[[2011]] |[[MTV Movie Awards]] |colspan=2|MTV: Premiu a la Xeneración |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |[[Teen Choice Awards]] |Choice Movie Actriz: Drama |rowspan=2|''[[Agua pa elefantes]]'' |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |- |rowspan=3|[[2012]] |Rembrandt Awards |Meyor Actriz Internacional (Beste Buitenlandse Actrice) |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |[[Teen Choice Awards]] |Choice Movie Actriz: Comedia |''[[This Means War (película)|¡Esto ye guerra!]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |rowspan=2|[[People's Choice Awards|People's Choice Awards, USA]] |Actriz de película favorita | |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |2013 |Actriz de película comedia favorita |''[[This Means War (película)|¡Esto ye guerra!]]'' |style="background-color: #FDD" | Nomada |- |2014 |[[Independent Spirit Awards]] |Robert Altman Award <small>Compartíu con tola producción</small> |''Mud'' |style="background-color:#CFC" | '''Ganadora''' |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commons|Reese Witherspoon}} * {{IMDb nome|0000702}} * [http://www.nndb.com/people/813/000022747/ Reese Witherspoon] na [[NNDB]] {{NF|1976||Witherspoon, Reese}} {{Tradubot|Reese Witherspoon}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru a la meyor actriz de comedia o musical (cine)]] [[Categoría:Ganadores del premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz protagonista]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Paséu de la Fama de Hollywood]] [[Categoría:Animadores]] [[Categoría:Modelos infantiles d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] bpaakst9ixpwosevhlg85kgocqoknnt 0 59938 3709911 3702853 2022-08-19T09:23:34Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Natalie Wood''' (nacida '''Natalia Nikoláevna Zakhárenko''' {{nym}} foi una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]] d'oríxenes rusos ganadora del [[Globu d'Oru]]. == Biografía == Los sos padres emigraren de [[Rusia]] poco primero de nacer ella. Llueu'l so padre sustituyó l'apellíu familiar pol de ''Gurdín'', y a los 4 años quedó inscrita nel rexistru como ''Natasha Gurdín''. Encamentada y sofitada por María, la so ambiciosa madre, Natasha convirtióse nuna estrella de cine infantil qu'intervieno en numberoses películes con notable ésitu, siendo una de les poques que consiguió superar la transición d'estrella infantil a actriz adulta. Esta ambición de la so madre por que fuera famosa deber a que cuando taba embarazada lleó-y la mano una vieya que taba na cai, diciéndo-y: "La so fía va ser una gran estrella, pero tendrá de tener enforma curiáu coles agües escures". Esto de les agües escures "esplicaría" más tarde la so muerte. Natalie nun sabía nadar, por cuenta de que la so madre alvirtió-y tola vida sobre'l respetu que tendría de tene-y a l'agua. Cuando Natalie tenía 9 años, la so madre y ella taben caminando cuando s'atoparon con un rodaxe. La so madre díxo-y que fora a sentase nes rodíes del direutor y que-y cantara una cantar. Ésti, al escuchar la so formosa voz y la so gracia, fíxo-y el so primer contratu pa la película: ''Miracle on 34th. Street''. Natalie Wood esfrutó mientres un periodu del estrellalgu, debíu ensin dulda al so físicu, a la so capacidá espresiva y a la eficacia de les sos actuaciones. Foi nomada al [[Premios Óscar|Óscar]] en trés causes, pola so interpretación en ''[[Rebel Without a Cause]]'', ''[[Splendor in the Grass]]'' (consideraes dos obres maestres) y ''[[Amores con un estrañu]]''. Otru de los sos grandes films foi ''[[West Side Story]]'', nel qu'interpretó'l papel principal de María. Yá que tenía una guapa voz, foi ella quién cantó toes los sos cantares. Sicasí, finalmente foi doblada por una cantante profesional, lo que-y causó una gran decepción. Nestos años, nel apoxéu de la so carrera cinematográfica, a Natalie Wood considerar l'actriz más popular de [[Hollywood]] xuntu con [[Elizabeth Taylor]]. El so historial inclúi otres películes importantes como ''[[The Searchers]]'' (''The Searchers'') de [[John Ford]] y ''[[El candidatu (película de 1972)|El candidatu]]'' con un mozu [[Robert Redford]]. Wood tuvo casada en dos causes col actor [[Robert Wagner]]. Tuvo un tiempu de novia con [[Elvis Presley]]. == Muerte == Morrió prematuramente en [[1981]] cuando cayó de nueche a l'agua dende'l so yate ''The Splendor'' (asina llamáu n'honor a la película que la consolidó como actriz, ''[[Splendor in the Grass]]''). La nave taba fondiada frente a la islla de Catalina, cerca de [[Los Angeles]], y nesos díes Natalie terminaba la película ''Brainstorm'', con [[Christopher Walken]], amigu del matrimoniu que taba con ellos al asoceder la desgracia. Foi una estraña muerte: s'[[afogamientu|afogó]], pero la causa ta envolubrada nun misteriu. Fálase que taba so la influencia del [[alcohol]] y les [[droga|drogues]] o que quiciabes se suicidó. Tenía 43 años. Los sos restos atopar nel [[Campusantu Westwood Village Memorial Park]] de [[Los Angeles]] ([[California]]). En 2011, la policía reabrió'l casu cuando se fixo públicu un llibru de la escritora Marti Rully quien asegura que na muerte de l'actriz, el so maríu Robert Wagner taba dafechu arreyáu. En dichu llibru, la escritora exhibe un testimoniu del capitán del yate, ''The Splendor'', Dennis Davern, quien manifestó a la escritora que Wagner interviniera na muerte de l'actriz. <ref>[http://www.latercera.com/noticia/entretencion/2011/11/661-406037-9-muerte-de-natalie-wood-habria-sío-culpa-de-el so-maríu-segun-nueves-declaraciones.shtml Muerte de Natalie Wood sería culpa del so maríu, según nueves declaraciones]</ref> == Filmografía parcial == * ''[[Brainstorm]]'' (1983) * ''[[The Last Married Couple in America]]'' (1980) * ''[[Willie and Phil]]'' (1980) * ''[[Meteoru (película)|Meteoru]]'' (1979) * ''[[Peeper]]'' (1975) * ''[[El candidatu (película de 1972)|El candidatu]]'' (1972) * ''[[Bob & Carol & Ted & Alice]]'' (1969) * ''[[This Property is Condemned]]'' (1966)[[Archivu:Natalie Wood The searchers Ford Trailer screenshot (37).jpg|thumb|250px|Natalie Wood en ''[[The Searchers]]''.]] * ''[[Penelope]]'' (1966) * ''[[The Great Race]]'' (1965) * ''[[Inside Daisy Clover]]'' (1965) * ''[[Sex and the Single Girl]]'' (1964) * ''[[Amores con un estrañu]]'' (1963) * ''[[Gypsy (película de 1962)|Gypsy]]'' (1962) * ''[[Splendor in the Grass]] (1961) * ''[[West Side Story]]'' (1961) * ''[[All the Fine Young Cannibals]]''[[Archivu:James Dean and Natalie Wood in Rebel Without a Cause trailer.jpg|thumb|250px|[[James Dean]] y Natalie Wood en ''[[Rebel Without a Cause]]''.]] * ''[[Marjorie Morningstar]] (1958) * ''[[The Searchers]]'' (1956) * ''[[Rebel Without a Cause]]'' (1955) * ''[[The Star]]'' (1952) * ''[[Non Sad Songs for Me]]'' "Amargosa Solombra" (1950) * ''[[La promesa verde]]'' (1949) * ''[[The Ghost and Mrs. Muir]]'' (1947) * ''[[Miracle on 34th Street]]'' (1947) * ''[[Tomorrow is Forever]]'' (1946) == Premios == === [[Premios Óscar|Óscar]] === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |1963||[[Óscar a la meyor actriz|Meyor Actriz]]||''[[Amores con un estrañu]]''||Candidata |- |1961||Meyor Actriz||''[[Splendor in the Grass]]''||Candidata |- |1955||[[Óscar a la meyor actriz de repartu|Meyor Actriz de repartu]]||''[[Rebel Without a Cause]]''||Candidata |- |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{IMDb nome|0000081}} * [http://www.nathaliewood.com/ Natalie Wood - páxina de fans n'español] * [http://www.alohacriticon.com/elcriticon/article247.html Natalie Wood en alohacriticon.com] * [http://www.todocine.com/bio/00091020.htm Natalie Wood en todocine.com] * [http://www.hoycinema.com/perfil/Natalie-Wood.htm Filmografía en hoycinema.com] {{NF|1938|1981|Wood, Natalie}} [[Categoría:Persones de San Francisco]] [[Categoría:Persones de California]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru a la meyor actriz dramática (televisión)]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] bs7txrkjyqkd6cthue2vhg66wkjxnma 0 60206 3709394 3693035 2022-08-18T14:10:12Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Catálogu Descriptivu de les Maderes que s'Esibieron na Esposición Internacional Agricultura]]" a "[[Catálogo Descriptivo de las Maderas que se Exhibieron en la Exposición Internacional Agricultura]]" ensin dexar una redireición wikitext text/x-wiki {{Ficha de revista |títulu = '''''Catálogu Descriptivu de les Maderes que s'Esibieron na Esposición Internacional Agricultura''''' |abreviatura = '''Cat. Descr. Maderes''' |imaxe = Spegazzinisepia.gif |baxada = |editor = [[Carlo Luigi Spegazzini]] & [[Carlos De Alberti Girola]] |títulu del editor = |subeditores = |categoría = [[Botánica]] |frecuencia = |circulación = |publicador = |circulación paga = |circulación non paga = |circulación total = |añu de fundación = Espublizáu en [[1910]]. |compañía = |país = [[Arxentina]] |idioma = español |sitiu web = |ISSN = }} '''Catálogu Descriptivu de les Maderes que s'Esibieron na Esposición Internacional Agricultura''' (embrivíu '''Cat. Descr. Maderes''')<ref>[http://www.tropicos.org/Publication/21991 En Trópicos]</ref> ye un llibru con ilustraciones y descripciones [[botánica|botániques]] escritu conxuntamente por [[Carlo Luigi Spegazzini]] & [[Carlos De Alberti Girola]] y espublizáu en [[Buenos Aires]] nel añu [[1910]]. == Ver tamién == * [[Cronoloxía de la botánica]] * [[Llista de naturalistes y epónimos]] * [[Llista de florilexos y códices botánicos]] * [[Historia de la botánica]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esterno s== *[http://www.ipni.org/ipni/idPublicationSearch.do?id=17068-2&back_page=%2Fipni%2FeditAdvPublicationSearch.do%3Ffind_title%3DCatalogo%2BDescriptivo%2Bde%2Blas%2BMaderas%26find_abbreviation%3D%26output_format%3Dnormal nel IPNI] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llibros de botánica]] [[Categoría:Llibros de 1910]] [[Categoría:Llibros d'Arxentina]] [[Categoría:Obres lliteraries en castellanu]] ogwz1vk39onmpn4izd1nkraqylqu2uz 3709396 3709394 2022-08-18T14:10:40Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Ficha de revista |títulu = '''''Catálogo Descriptivo de las Maderas que se Exhibieron en la Exposición Internacional Agricultura''''' |abreviatura = '''Cat. Descr. Maderas''' |imaxe = Spegazzinisepia.gif |baxada = |editor = [[Carlo Luigi Spegazzini]] & [[Carlos De Alberti Girola]] |títulu del editor = |subeditores = |categoría = [[Botánica]] |frecuencia = |circulación = |publicador = |circulación paga = |circulación non paga = |circulación total = |añu de fundación = Espublizáu en [[1910]]. |compañía = |país = [[Arxentina]] |idioma = español |sitiu web = |ISSN = }} '''Catálogo Descriptivo de las Maderas que se Exhibieron en la Exposición Internacional Agricultura''' (embrivíu '''Cat. Descr. Maderas''')<ref>[http://www.tropicos.org/Publication/21991 En Trópicos]</ref> ye un llibru con ilustraciones y descripciones [[botánica|botániques]] escritu conxuntamente por [[Carlo Luigi Spegazzini]] y [[Carlos De Alberti Girola]] y espublizáu en [[Buenos Aires]] nel añu [[1910]]. == Ver tamién == * [[Cronoloxía de la botánica]] * [[Llista de naturalistes y epónimos]] * [[Llista de florilexos y códices botánicos]] * [[Historia de la botánica]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.ipni.org/ipni/idPublicationSearch.do?id=17068-2&back_page=%2Fipni%2FeditAdvPublicationSearch.do%3Ffind_title%3DCatalogo%2BDescriptivo%2Bde%2Blas%2BMaderas%26find_abbreviation%3D%26output_format%3Dnormal nel IPNI] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llibros de botánica]] [[Categoría:Llibros de 1910]] [[Categoría:Llibros d'Arxentina]] [[Categoría:Obres lliteraries en castellanu]] 5fub63g36r7w1s1rhc618aat96945jz 3709397 3709396 2022-08-18T14:11:06Z YoaR 37624 /* Enllaces esternos */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de revista |títulu = '''''Catálogo Descriptivo de las Maderas que se Exhibieron en la Exposición Internacional Agricultura''''' |abreviatura = '''Cat. Descr. Maderas''' |imaxe = Spegazzinisepia.gif |baxada = |editor = [[Carlo Luigi Spegazzini]] & [[Carlos De Alberti Girola]] |títulu del editor = |subeditores = |categoría = [[Botánica]] |frecuencia = |circulación = |publicador = |circulación paga = |circulación non paga = |circulación total = |añu de fundación = Espublizáu en [[1910]]. |compañía = |país = [[Arxentina]] |idioma = español |sitiu web = |ISSN = }} '''Catálogo Descriptivo de las Maderas que se Exhibieron en la Exposición Internacional Agricultura''' (embrivíu '''Cat. Descr. Maderas''')<ref>[http://www.tropicos.org/Publication/21991 En Trópicos]</ref> ye un llibru con ilustraciones y descripciones [[botánica|botániques]] escritu conxuntamente por [[Carlo Luigi Spegazzini]] y [[Carlos De Alberti Girola]] y espublizáu en [[Buenos Aires]] nel añu [[1910]]. == Ver tamién == * [[Cronoloxía de la botánica]] * [[Llista de naturalistes y epónimos]] * [[Llista de florilexos y códices botánicos]] * [[Historia de la botánica]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikispecies}} *[http://www.ipni.org/ipni/idPublicationSearch.do?id=17068-2&back_page=%2Fipni%2FeditAdvPublicationSearch.do%3Ffind_title%3DCatalogo%2BDescriptivo%2Bde%2Blas%2BMaderas%26find_abbreviation%3D%26output_format%3Dnormal nel IPNI] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llibros de botánica]] [[Categoría:Llibros de 1910]] [[Categoría:Llibros d'Arxentina]] [[Categoría:Obres lliteraries en castellanu]] k5lcutoavb40blbp8ornvi9o0b3w3tc 0 62732 3709533 3705686 2022-08-19T06:19:56Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Persona}} '''Rodrigo Jiménez de Rada''' o '''El Toledanu''' {{nym}} foi un eclesiásticu, militar, historiador y home d'estáu [[Reinu de Navarra|navarru]]-[[Reinu de Castiella|castellanu]]. Arzobispu de [[Toledo]] mientres casi cuarenta años, consiguió la [[Primacía de la Diócesis de Toledo|Primacía d'esta sede]] y fundó [[Catedral de Toledo|la so actual catedral]] sobre l'antigua mezquita; sirvió como conseyeru y diplomáticu del rei de Navarra [[Sancho VII de Navarra|Sancho VII]] y de los castellanos [[Alfonsu VIII de Castiella|Alfonsu VIII]] y [[Fernandu III de Castiella|Fernandu III]], de quien foi [[Canciller de Castiella|canciller]]; entamó la [[cruzaes|cruciada]] cristiana contra los almohades d'Al-Ándalus, dirixiendo personalmente delles campañes de la guerra de Reconquista, ente elles la de [[Batalla de Las Navas de Tolosa|Las Navas de Tolosa]]; ganó, por donación o conquista militar, numberosos señoríos en tol territoriu castellanu, el principal d'ellos el [[adelantamientu de Cazorla]]; sobresalió nos [[Conceyu ecuménicu|conceyos]] de [[Conceyu de Laterano IV|Laterano]] y [[Conceyu de Lyon I|Lyon]]. Eruditu y políglota, foi tamién autor d'una crónica titulada ''[[De rebus Hispaniae]]'', tamién conocida como ''Historia gótica'' o ''Crónica del toledanu'', na que se describe la historia d'[[España]] dende los sos oríxenes hasta 1243. == Biografía == === Familia y educación === Nacíu hacia 1170<ref>Dellos autores retrasen la so nacencia hasta 1180: [[s:es:Rodrigo Ximenez (Semeya)|Semeya de {{PAGENAME}}]] con un epítome sobre la so vida incluyíu nel llibru [[s:es:Semeyes d'Españoles pernomaos|Semeyes d'Españoles pernomaos]], publicáu nel añu de 1791.</ref> en [[Rada (Navarra)|Rada]] o en [[Puente la Reina]], foi fíu de Jimeno Pérez de Rada, señor de [[Cadreita]] y de Rada, que sirvió na corte de [[Sancho VII de Navarra]], y d'Eva de Hinojosa; los sos güelos paternos fueron Pedru Carbonizu de Rada, que tuvo una intervención decisiva nel ascensu al tronu d'Aragón de [[Ramiro II d'Aragón|Ramiro II]], y doña Toa;<ref>María Dolores Quiroga: [http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=2255224 Filiación xenealóxica ya interesaos pormenores de la Casa de Rada].</ref> los maternos fueron Miguel Muñoz de Hinojosa, señor de [[Hinojosa del Campo]] y de [[Deza (Soria)|Deza]], que sirvió a [[Alfonsu VII de Llión|Alonso VII]], y Sancha Gómez, señora de [[Boñices]]; de los hermanos d'ésta, Martín y Munio fueron bien apreciaos por [[Alfonsu VIII de Castiella]], el primeru como obispu de Sigüenza y abá del [[monesteriu de Santa María de Güerta]], y el segundu como militar y cortesanu; primos sos per parte materna fueron [[Rodrigo (obispu de Sigüenza)|Rodrigo, obispu de Sigüenza]], y Martín, mayordomu d'Alfonsu VIII y d'[[Enrique I de Castiella|Enrique I]]. La prosapia soriana de la so familia materna facilitaría-y darréu l'accesu a la corte castellana, percima del so orixe navarru. Tuvo dellos hermanos, ente ellos Bartolomé, qu'asocedió al so padre nos estaos de la so casa como primoxénitu, y María, que foi monxa en [[Monesteriu de Santa María la Real de Las Huelgas|Las Huelgas]]. En completando los sos primeros estudios, nun ta claru si en Soria baxu tutelar del so tíu maternu [[Martín de Hinojosa]] o en Navarra so la del obispu de Pamplona [[Pedru de Artajona]], estudió filosofía y derechu na [[universidá de Bolonia]] y teoloxía en [[Universidá de París|la de París]]; por estes feches redactó'l so testamentu.<ref>Xuaquín Morales de Rada Campos: [https://www.navarra.es/appsext/bnd/GN_Ficheros_PDF_Binadi.aspx?Ficheru=RPVIANAnro-0023-pagina0369.pdf El testamentu de Ximenez de Rada].</ref> Teniendo'l [[euskera]] y el [[Idioma castellanu|castellán]] como primeres llingües, a lo llargo de la so vida apoderó tamién llatín, italianu, francés, alemán, inglés, árabe y posiblemente griegu y hebréu. [[Archivu:Castilla 1210.png|right|thumb|200px|La península ibérica en 1190.]] === Regresu a España === Na última década del sieglu XII la situación na Península Ibérica fuera complicada ya inestable: la [[lliga de Huesca]] de 1191, que xuniera a [[Alfonsu II d'Aragón]], [[Sancho VI de Navarra]], [[Alfonsu IX de Llión]] y [[Sancho I de Portugal]] contra [[Alfonsu VIII de Castiella]], debilitárase cola retirada del aragonés y la muerte del navarru; Castiella y Llión roblaron la paz en 1194 por aciu el [[tratáu de Tordehumos]], y al añu siguiente toos xunir contra les huestes [[almohade]]s d'[[Abu Yaqub Yusuf al-Mansur]] pa terminar siendo derrotaos na [[batalla de Alarcos]]; les tensiones surdíes esi mesmu añu na frontera castellanu-navarra solucionar cola tregua roblada en 1196 per Castiella, Aragón y Navarra, que rota pocu dempués, llevó a los dos primeros a [[Tratáu de Calatayud|aliase contra Navarra en 1198]], [[Conquista de Navarra#Duranguesado, Álava y Guipúzcoa|invadiendo'l so territoriu]], mientres Portugal amenaciaba a Llión per Galicia. Nel sur les coses nun taben meyor: samecíos los polveros asocedíos tres la muerte de Yusuf al-Mansur en 1199, el so socesor [[Muhammad An-Nasir]] alternaba paces y guerres colos reinos cristianos na frontera d'[[Al-Ándalus]], mientres nel norte d'África taba enfrentáu colos [[háfsidas]] pol control d'[[Ifriqiya]]. Pel norte, [[Felipe II de Francia]] caltenía la so propia guerra contra los [[Plantagenet]] ingleses en [[Aquitania]], en tantu'l papa [[Inocencio III]] intentaba xunir a tolos príncipes cristianos nuna nueva [[Cruzaes|cruciada]]. Rodrigo volvió en 1203 a Navarra, onde'l so padre introdució-y na corte de Sancho VII, del que llueu se convirtió en priváu. Supónse que nestes feches yá recibiera les órdenes relixoses siquier hasta'l grau de [[diáconu]]. En 1206 Castiella robló la paz con Llión pol [[tratáu de Cabreros]], y al añu siguiente, por intermediación de Rodrigo, con Navarra por aciu la [[paz de Guadalajara]]; les sos xestiones diplomátiques mientres la firma d'esti alcuerdu y el so ascendente maternu castellán fixéron-y merecedor del enfotu del rei [[Alfonsu VIII de Castiella|Alfonso]], qu'a partir d'esti momentu tendría-y como'l so home d'enfotu. === Arzobispu de Toledo y Primáu d'España === [[Archivu:Alfonso VIII de Castilla y Lleonor.jpg|left|thumb|150px|Alfonsu VIII y Lleonor, reis de Castiella.]] Intervieno viviegamente na fundación de la [[Universidá de Palencia (histórica)|universidá de Palencia]], la primera d'esti títulu en tierres españoles. Por encamientu d'Alonso VIII foi electu obispu d'[[Diócesis d'Osma|Osma]] en 1208,<ref>Sobre la so xestión al mandu de la diócesis oxomense, vease [[Xuan Loperráez Corvalán]]: [https://books.google.es/books?id=puQTAAAAYAAJ&pg=PA195 Descripción histórica del obispáu de Osma], vol. I, páxs. 195-208.</ref> pero enantes de recibir la [[Sacramentu del orde|consagración]] como tal finó l'arzobispu de Toledo [[Martín López de Pisuerga|Martín de Pisuerga]], y el [[cabildru catedraliciu]] escoyó a Rodrigo como'l so socesor, siendo confirmáu por [[Inocencio III]] en febreru de 1209. Entós daquella [[Toledo]], la ciudá de los trés cultures ([[Islam|musulmana]], [[cristiana]] y [[Xudaísmu|xudía]]), yera'l principal nucleu poblacional del reinu, y [[Archidiócesis de Toledo|el so archidiócesis]] la única sede metropolitana de Castiella, que tenía como sufragáneas a [[Diócesis de Cuenca|Cuenca]], [[Diócesis d'Osma|Osma]], [[Diócesis de Palencia|Palencia]], [[Diócesis de Segovia|Segovia]], [[Diócesis de Sigüenza|Sigüenza]] y [[Diócesis de Albarracín|Albarracín]]. [[Archidiócesis de Tarragona|Tarragona]] (que tomaba [[Diócesis de Calahorra|Calahorra]]), nel reinu d'Aragón, [[Archidiócesis de Santiago de Compostela|Santiago de Compostela]] (incluyendo [[Diócesis d'Ávila|Ávila]]), nel de Llión, y [[Archidiócesis de Braga|Braga]], en Portugal, yeren les otres trés sedes metropolitanes na península; [[Archidiócesis de Narbona|Narbona]], en Francia, tenía xurisdicción sobre dellos obispaos de Cataluña; [[Archidiócesis de Burgos|Burgos]] dependía direutamente de la Santa Sede. Al añu siguiente recibió les órdenes sacerdotales y la consagración, consiguiendo de camín la bulda pola que'l papa confirmaba la [[Primacía de la Diócesis de Toledo]]. La consecución de la primacía sería una constante mientres tol so arzobispáu: cuando Toledo foi reconquistada a los musulmanes en 1085, l'arzobispu [[Bernardo de Cluny]] consiguiera que [[Urbanu II]] declarara la cimera autoridá de Toledo sobre les demás archidiócesis de la península, recuperando asina la que se supónía que tenía en [[Hispania visigoda|tiempos de los godos]], pero inda nel s. XIII los arzobispos de les restantes archidiócesis y dellos obispos de la de Toledo, disconformes con esta decisión, negar a reconocela, mientres la Santa Sede caltenía provisionalmente el ''statu quo'' y retardaba reiteradamente la sentencia definitiva sobre l'asuntu. === Escontra la batalla de Las Navas === Los alcuerdos de paz roblaos ente los reinos cristianos mientres la primer década del sieglu fueron la ocasión que la ilesia católica tuviera esperando pa xunilos a toos nuna nueva cruzada contra los almohades, que pela so parte amenaciaben con colar escontra'l norte. En 1209 Inocencio III dirixó una bulda a toles diócesis castellanes ordenar inducir al so rei a la guerra contra los sarracenos, a imitación de lo que Pedru II d'Aragón venía faciendo per tierres de València. [[Archivu:SlagBijNavasDeTolosa.jpg|right|thumb|200px|La batalla de Las Navas.]] Dos años dempués Rodrigo foi l'encargáu de recoyer la bulda de cruzada de manes del papa y de predicala per Italia, Alemaña y Francia, ganando adeptos para la so causa. Les resultancies del so esfuerciu materializar en 1212, cuando un numberosu exércitu formáu por castellanos, aragoneses, navarros y franceses concentrar en Toledo pa enfrentar, col arzobispu al frente, a les huestes almohades, que fueron decisivamente ganaes na [[batalla de Las Navas de Tolosa]]. La campaña militar contra los sarracenos enllargóse inda dos años más; n'ausencia del rei, Rodrigo foi quien dirixó les operaciones militares dende [[Calatrava la Vieja|Calatrava]], encarando amás les penalidaes de la fame y la peste que s'estendieron pela zona. === Reináu d'Enrique I === En 1214 tornó a Burgos al pie de Alonso VIII, que morrió pocu dempués de camín a Portugal, 25 díes primero que la so esposa [[Lleonor Plantagenet|Lleonor]]. Asocedió al rei Alonso'l so fíu [[Enrique I de Castiella|Enrique]], de tan solu diez años, tuteláu pola so hermana [[Berenguela de Castiella|Berenguela]], qu'asumió la rexencia del reinu. Llueu los [[Casa de Lara|Lara]] intrigaron p'atraer xunto a sí al nuevu rei, consiguíu lo cual empezaron a usar de l'autoridá real en beneficiu propiu, y Rodrigo hubo d'estremase de la corte, tornando a Toledo. En 1215 asistió al [[Conceyu de Laterano IV]], que'l so puntu más importante foi la organización d'una [[Quinta Cruzada|nueva cruzada]] n'Oriente; la intervención de Rodrigo consiguió'l permisu papal por que los reinos peninsulares llevaren a cabu la so propia guerra santa en territoriu español contra los almohades, distrayyendo asina a les fuercies musulmanes del centru bélicu en Tierra Santa. Dos años dempués viaxó otra vegada a Roma pa dirimir el pleitu sobre la primacía de la so sede, que quedó nuevamente [[Sobreseimientu|sobreseído]]. El nuevu papa [[Papa Honoriu III|Honoriu III]] nomó-y el so [[Legáu apostólicu|legáu]] n'España mientres diez años col encargu d'entamar la cruzada de tolos reinos cristianos contra los musulmanes, de la que tamién foi señaláu como caudiellu militar. === Reináu de Fernandu III === [[Archivu:Fernando III de Castilla.png|left|thumb|150px|Fernandu III.]] Al so regresu en xineru de 1218, el rei Enrique morriera por fuercia, y el tronu de Castiella fuera ocupáu por [[Fernandu III de Castiella|Fernandu III]], fíu de Berenguela y del so exmarido Alfonsu IX de Llión; los disturbios que siguieron a la so coronación fueron apangaos cola derrota militar de los Lara poles tropes de Berenguela y colos alcuerdos de paz ente Castiella y Llión, nos que Rodrigo tuvo gran parte. A partir d'esti momentu Rodrigo sería un puntu importante na corte de Fernando, que lo tendría como la so [[Canciller de Castiella|canciller]] hasta la so muerte.<ref>[[Xuan de Mariana]]: [https://books.google.es/books?id=Q5KBg-JiflsC&pg=PA272 Historia xeneral d'España], lib. XII, cap. III, mentar como canciller mayor dende 1214.</ref> [[Archivu:KathedraleToledo.jpg|right|thumb|150px|Catedral de Toledo.]] Mientres los años siguientes, na so calidá d'arzobispu y caudiellu de la cruzada, condució la espedición militar cola qu'intentó infructuosamente tomar [[Cáceres]] (1218) y l'empobinada contra la frontera de Valencia, onde conquistó los castiellos de [[Utiel|Serreilla]], [[Santa Cruz de Moya|Sierra]] y [[Mira (Cuenca)|Mira]], pero fracasó frente a [[Requena]] (1219), tuvo ocupáu en combatir les herexíes [[albigenses]] que s'arrobinaben dende Francia, tomó al so cargu l'alministración de la diócesis de Segovia mientres la incapacidá del obispu [[Gerardo (obispu de Segovia)|Gerardo]], xestionó la unviada de [[misioneru|misioneros]] [[dominicos]] y [[franciscanu|franciscanos]] a Andalucía y Marruecos, aprovechando la política de tolerancia relixosa de los almohades, celebró la boda de [[Xuan de Brienne]] con [[Berenguela de Llión]], y foi señaláu como preceptor de los infantes [[Felipe de Castiella|Felipe]] y [[Sancho de Castiella (arzobispu de Toledo)|Sancho de Castiella]], que la so educación encargó a [[Pedru Pascual]]. Sicasí'l so llabor más conocíu por estes feches foi l'entamu de la construcción de la [[Catedral de Santa María de Toledo|catedral de Toledo]]: en consiguiendo la bulda pola que'l papa concedía-y autorización pa recoyer fondos de les rentes eclesiástiques de les restantes ilesies de la archidiócesis, empezó les obres de la nueva catedral sobre la cortil de l'antigua mezquita; cola presencia del rei Fernando, en 1226 asitióse oficialmente la primer piedra de la que sería considerada una de les obres maestres de l'[[arquiteutura gótica n'España]]. === Adelantráu de Cazorla === En 1230 atopar al pie de Fernandu III nuna nueva espedición militar en tierres de [[Provincia de Jaén (España)|Jaén]], cuando en retirándose de la inexpugnable ciudá de [[Jaén]], tuvieron noticia de la muerte del rei lleonés [[Alfonsu IX de Llión|Alfonsu IX]], padre de Fernando. Abandonando la campaña, dambos colaron a Llión, onde n'arreglando les [[Concordia de Benavente|discordias habíes pola socesión]], dambos reinos quedaron xuníos so la [[Corona de Castiella]]. Fernando quedó tomando posesión del so nuevu reinu, y encargó el mandu de les huestes na frontera andalusí al arzobispu Rodrigo, otorgándo-y l'[[Adelantráu|adelantamientu]] de los territorios que conquistara; en 1231 Rodrigo consiguió avanzar les posiciones cristianes tomando [[Quesada (Jaén)|Quesada]] y [[Cazorla (Jaén)|Cazorla]], que quedaríen adscrites al arzobispáu no que se conocería como'l [[adelantamientu de Cazorla]], nel que Rodrigo tenía autoridá casi absoluta, y que'l so gobiernu encargó a familiares y allegaos navarros.<ref>Ángeles García de la Borbolla: [http://ler.letras.up.pt/uploads/ficheiros/4038.pdf Considerancies sobre la presencia navarra en redol a un baluarte defensivu de la frontera: l'adelantamientu de Cazorla].</ref> Amás d'esti territoriu, a lo llargo de la so vida consiguió con derechos de [[señoríu]] dellos llugares más pa sigo o pal so archidiócesis, por derechu de conquista o por donación: dalgunos d'éstos yeren [[Villaumbrales]], en Palencia; [[Alcaraz]], [[Almagro (España)|Almagro]] y [[Calatrava la Vieja|Calatrava]] en La Mancha; [[Martos]], [[Úbeda]] y [[Andújar]] en Jaén; [[Yepes]], [[La Guardia (Toledo)|La Guardia]] y [[Torrijos]], en tierres toledanes; [[Cadreita]] y [[Arguedas]], en Navarra; [[Alcalá de Henares]], cerca de Madrid; [[San Torcuato]], [[Uceda]], [[Talamanca de Jarama|Talamanca]] en Guadalajara, amás de [[Brihuega]] coles sos correspondientes aldegues, onde solía retirase a folgar casi añalmente. En 1214 el rei donó-y el castiellu del Milagru y el so territoriu entendíu ente'l puertu de los [[Yébenes]] al puertu Marchés y de equí hasta'l [[ríu Estena]], [[Abenójar]] y los focetes del [[Guadiana]], el campu d'[[Arroba de los MOntes|Arroba]] y [[Alcoba de los Montes|Alcoba]], Robledo de Miguel Díaz, el Sotillo de Gutier Suárez, Las Navas de Ancho Semeno y el villar de Pulgar. === Nueves xestiones en Roma === [[File:Fuero viejo de Alcalá de Henares (1235) primera página.png|thumb|Fuero Viejo extendido d'[[Alcalá de Henares]]. Promulgado por Rodrigo Jiménez de Rada en 1235.]] En 1235 viaxó nuevamente a Roma p'arreglar ante [[Papa Gregoriu IX|Gregoriu IX]] les desavenencies calteníes coles órdenes militares de [[Orde de Santiago|Santiago]] y [[Orde de Calatrava|Calatrava]], que pretendíen ser independientes de les diócesis y quedar asina exentes del pagu de los impuestos eclesiásticos. Al so regresu volvió per Navarra, onde'l nuevu rei [[Teobaldo I de Navarra|Teobaldo I]] preparaba la so marcha a les cruzaes; la intervención de Rodrigo evitó que Fernandu III empezara una nueva guerra contra Navarra aprovechando l'ausencia de Teobaldo. Llegáu a Castiella atopóse ocupáu cola organización de la [[diócesis de Córdoba]], conquistada mientres la so estancia en Roma. En 1237 viaxó a Lisboa xuntu col obispu de Palencia [[Tello Téllez de Meneses]] pa poner orde nos escesos que [[Fernando de Portugal (1218-1246)|Fernando de Serpa]], cola avenida del so hermanu'l rei [[Sancho II de Portugal]], cometíen contra'l cleru portugués. Al añu siguiente [[Xaime I d'Aragón]] reconquistó [[València]], que foi anexonada eclesiásticamente a la archidiócesis de Tarragona, sol ministeriu del arzobispu [[Pedru de Albalat]]; Rodrigo viaxó esi mesmu añu a Roma pa reclamar la xurisdicción de Toledo sobre esta sede, qu'antes de la ocupación musulmana fuera sufragánea de Toledo, y aportunar nuevamente sobre l'asuntu de la primacía, que Gregorio IX -y confirmó provisionalmente. Al so regresu crució pol territoriu eclesiásticu tarraconense portando la cruz primacial y otorgando indulxencies, lo que nun sentó bien a Albalat, que doblemente cafiante pol pleitu de Valencia y pola ostentación que Rodrigo faía de la so primacía, -y [[Escomunión|escomulgó]]. La escomunión sería anulada pocu dempués pol papa; la diócesis valentina, qu'en primer instancia foi concedida al toledanu nun xuiciu celebráu en Tudela en presencia de dambos arzobispos, dellos años más tarde quedó definitivamente pal tarraconense tres l'apelación d'ésti a la Santa Sede. En 1239, xuntu col arzobispu de Tarragona, tomó parte nel resolución de la cisma asocedíu na sede de Pamplona tres la muerte del obispu [[Pedru Ramírez de Pedrula]]. === Muerte y sepultura === [[Archivu:Monasterio_de_Santa_María_de_Huerta_-_Iglesia_-_Cenotafio_de_don_Rodrigo.jpg|thumb|right|200px|Cenotafiu de Don Rodrigo nel monesteriu de Santa María de Huerta.]] Morrió en 1247 a bordu d'un barcu nel que saleaba pol [[Ródano]] de regresu del [[Conceyu de Lyon I]].<ref>Franciscu J. Hernández: [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cehm_0396-9045_2003_num_26_1_2011 La hora de don Rodrigo] (2003).</ref> El so cuerpu foi embalsamáu y soterráu nel [[monesteriu de Santa María de Huerta]], ante les protestes de los monxos de [[Monesteriu de Santa María la Real (Fitero)|Santa María de Fitero]], que lo reclamaben pa sigo.<ref name=Fuente>[[Vicente de la Fuente]]: [http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/23582843212570740987891/p0000035.htm#I_53_ Los restos mortales del Arzobispu D. Rodrigo Jiménez de Rada y estáu del so sepulcru na ilesia ex-abacial y agora parroquial del ex-monesteriu cisterciense de Santa María de Huerta] (1885) y [http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12615095346702617432435/p0000022.htm#I_30_ Reconocencia de los restos mortales del célebre arzobispu D. Rodrigo Jiménez de Rada en Santa María de Huerta, y d'otres antigüedaes conteníes na ilesia d'esti monesteriu] (1887).</ref> El sepulcru nel que reposen los sos restos foi abiertu en diverses ocasiones: en 1508, cuando por orde del [[Franciscu Jiménez de Cisneros|cardenal Cisneros]] quixo comprobase l'autenticidá de la so sepultura; en 1558 por cuenta del hinchente del [[ríu Jalón]];<ref>Vicente de la Fuente: [http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12615095346702617432435/p0000024.htm#I_34_ Documentu relativu a la elevación de les reliquies de San Sacerdote y de don Rodrigo Jiménez de Rada al sitiu onde agora tán, pol P. Abá fr. Lluis d'Estrada, en 1558].</ref> en 1670 cuando'l [[Antoniu de la Cerda y Dávila|duque de Medinaceli]] costeó la verja de la capiya; en 1766 al construyir el nuevu retablu de la capiya mayor; en 1773 con un nuevu hinchente del ríu; en 1865, cuando tal como había dispuestu [[Xuaquín Fernández Cortina]], gobernador eclesiásticu de Toledo mientres la enfermedá del arzobispu [[Pedru Inguanzo Rivero]], tratar de llevar a cabu'l treslláu del cuerpu a la catedral de Toledo (que finalmente non se llevó a efeutu);<ref>Gregorio Helzel: [http://www.cervantesvirtual.com/FichaObra.html?Ref=312482&portal=111 Memoria cola historia y descripción de los enterramientos del Arzobispu de Toledo, Rodrigo Jiménez de Rada, y de San Martín de Hinojosa, nel monesteriu de Santa María de Huerta] (1884).</ref> en 1886, cuando una comisión conxunta de la [[Real Academia de Belles Artes de San Fernando]] y de la [[Real Academia de la Historia]] propunxo estudiar los sos restos;<ref name=Fonte/> en 1907, a pidimientu del [[Enrique d'Aguilera y Gamboa|marqués de Cerralbo]];<ref>[[Enrique d'Aguilera y Gamboa]], marqués de Cerralbo: [http://www.archive.org/stream/discursosledosa01gambgoog#page/n9/mode/1up L'arzobispu Rodrigo Ximénez de Rada y el monesteriu de Santa María de Güerta] (1908).</ref> en 1947 con motivu del séptimu centenariu de la so muerte;<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1947/10/30/011.html Diariu ABC], 30 d'ochobre de 1947.</ref> y finalmente en 1968, en que l'Institutu de Caltenimientu y Restauración d'Obres d'Arte fixo cargu de la so restauración.<ref>Adela Martínez: [http://ge-iic.com/files/3Congresu/Adela_Martinez.pdf Les vestidures pontificales de Rodrigo Jiménez de Rada].</ref> {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" style="padding: 0.5em; background: #ffffff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%" |align=center|<span style="font-family: URW Gothic L">Mater Navarra, nutrix Castella, Toletum Sedes, Parisium Studium,<br />mors Rhodanus, Horta mausoleum, coelum requies, nomen Rodericus.<br />Bis quater adde fuit, erit constructio plana.</span><ref>''Madre Navarra, nutriz Castiella, la so siella Toledo, el so estudiu París, la muerte nel Ródano, el so sepultura en Güerta, el reposu nel cielu, el so nome Rodrigo. Añede ocho veces "foi" y la construcción va resultar llana''. Antoniu Pérez Goyena: [https://www.navarra.es/appsext/bnd/GN_Ficheros_PDF_Binadi.aspx?Ficheru=RPVIANAnro-0052-0053-pagina0379.pdf Epigrafía navarra en versu llatín], reproduz y traduz l'epitafiu completu.</ref> |} == Obra historiográfica == [[Archivu:Biblioteca Ximénez de Rada.jpg|right|thumb|200px|Chronica Hispaniae]] Amás d'eclesiásticu y home d'armes foi tamién historiador. Sol auspicio de Fernandu III axuntó una bayurosa biblioteca, que mandada a Güerta tres la so muerte, sumió 4 sieglos dempués nuna quema.<ref>Timoteo Rojo Orcajo: [http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/rexistru.cmd?id=3729 La biblioteca del Arzobispu don Rodrigo Jiménez de Rada y los manuscritos del monesteriu de Santa María de Huerta] (1929), recompón un posible inventariu de los títulos que lu sirvieren como fontes historiográfiques.</ref> La so obra más conocida ye ''[[De rebus Hispaniae]]'', tamién conocida como ''Cronicón de les coses asocedíes n'España'', ''Historia gótica'' o ''Crónica del toledanu'', na que se describe la historia de la [[Península Ibérica]] hasta [[1243]]. Realizó la primer crónica de la llexendaria [[batalla de Clavijo]]. Fundamentalmente, el so méritu mora en qu'utiliza un métodu críticu como historiador, cuestionando intelixentemente les sos fontes, faciendo usu de la documentación y recurre a fontes árabes pa oldear los sos datos (aspeutu por demás pervalible, pos entós namái la historiografía árabe emprestaba apreciu al ámbitu económico y social). El so ''De rebus Hispaniae'', que sigue'l modelu de la ''[[Crónica najerense]]'', convertir en fonte de primer orde pa la ''[[Estoria d'España]]'' d'[[Alfonsu X el Sabiu]]. La obra foi traducida llueu a les distintes llingües romances peninsulares, empezando cola aragonesa ''Estoria de los godos'' d'hacia 1252 y la catalana ''[[Crònica d'Espanya]]'' atribuyida a [[Pere Ribera de Perpinyà]],<ref>Catalán, Diego, «Removiendo los cimientos de la Historia d'España na so perspeutiva medieval», ''Cuadiernos d'Historia del Derechu'', 2004, vol. estraordinariu, páxs. 73-86.</ref> y por estes dos víes, influyó notablemente na concepción d'una [[historia d'España]] unitaria dominante hasta'l [[sieglu XV]]. Coles mesmes escribió una perinteresante ''[[Historia arabum]]'',<ref>[http://uvadoc.uva.es/handle/10324/200 Historia arabum], digitalizada na universidá de Valladolid.</ref> escepcional na dómina pola so atención a la cultura arabo-islámica, y una ''Breviarium Eccliesiæ Catholicæ'', o ''Expositio Catholica Scripturæ'', una historia sagrada inédita hasta la fecha, que toma dende la creación del mundu hasta la separación de los apóstoles. Fidel Fita supón-y tamién autor del [[Cantar de Roncesvalles]].<ref>[[Fidel Fita]]: [http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12257291019042617210213/p0000001.htm Roncesvalles. Poema históricu del sieglu XIII].</ref> {{Socesión | títulu = [[Obispos de Osma-Soria|Obispu de Osma]] (electu) | periodu = 1208 | predecesor = [[Diego de Acebes]] | socesor = [[Melendo (obispu de Osma)|Melendo]] | títulu2 = [[Arzobispos de Toledo|Arzobispu de Toledo]] | periodu2 = 1209 – 1247 | predecesor2 = [[Martín López de Pisuerga]] | socesor2 = [[Xuan de Medina de Pomar]] | títulu3 = [[Canciller de Castiella|Canciller mayor de Castiella]] | periodu3 = 1230 - 1247 | predecesor3 = [[Xuan de Soria]] | socesor3 = [[Xuan de Medina de Pomar]] }} == Referencies == [[Archivu:Firma de Rodrigo Jimenez de Rada.png|right|thumb|300px|Firma del arzobispu don Rodrigo.<ref>''Rodericus, dei gratia toletane sedis archiepiscopus, hispaniarum primes subscribo et confirmo'' (Rodrigo, pola gracia de Dios arzobispu de Toledo, primáu d'España, suscribo y confirmo). Firma autógrafa según apaez nel fueru de Brihuega, reproducida por [[Xuan Catalina García y López]]: [http://bidicam.jccm.es/i18n/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=1500011&presentacion=pagina&posicion=198 El fueru de Brihuega], páx. 188.</ref>]] {{llistaref}} == Bibliografía == * Franciscu Javier Pérez de Rada y Díaz Rubín, Marqués de Jaureguizar. ''L'arzobispu don Rodrigo Giménez de Rada''. Pérez de Rada, Javier ed. Madrid, 2002. * Pick, Lucy. ''Conflict and Coexistence: Archbishop Rodrigo and the Muslims and Jews of Medieval Spain''. Oxbow Books: 2004. ISBN 0-472-11387-9. * [[Vicente de la Fuente]]: [https://books.google.es/books?id=bIe4hDvgkBYC&printsec=frontcover Empondero del arzobispu D. Rodrigo Jiménez de Rada y xuiciu críticu de los sos escritos históricos] (1862). * [[Javier Gorosterratzu]]: [http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/rexistru.cmd?id=769 Don Rodrigo Jiménez de Rada, gran estadista, escritor y preláu] (1925). * [[Andrés Marcos Burriel]]: [http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/01383842033682839088024/index.htm Memories pa la vida del santu rei Don Fernandu III], cap. I al LVI. * Mario Crespo López. [http://www.larramendi.es/i18n/consulta/rexistru.cmd?id=13993 Rodrigo Jiménez de Rada . Vida, obra y bibliografía] (2014). == Enllaces esternos == {{commonscat|Rodrigo Jiménez de Rada}} * [http://fondosdigitales.us.es/fondos/llibros/459/24/cronica-de-espana-pol arzobispu-de-toledo-don-rodrigo-jimenez-de-rada-traducida-al castellán-y-siguida-por don-gonzalo-de-la-hinojosa-obispu-de-burgos-y-despues-por-un-anonimo-hasta-1430/ Crónica d'España pol Arzobispu de Toledo Don Rodrigo Jiménez de Rada, traducida al castellán y siguida por Don Gonzalo de la Hinojosa, Obispu de Burgos, y dempués por un anónimu hasta 1430], manuscritu digitalizado pola universidá de Sevilla. [http://www.archive.org/stream/coleccindedocu105madruoft#page/n14/mode/1up Otra edición] y [http://uvadoc.uva.es/handle/10324/200 otra más]. * Diego Catalán: [http://revistas.ucm.es/der/11337613/articulos/CUHD0404330073A.PDF Removiendo los cimientos de la Historia d'España na so perspeutiva medieval]. * Rica Amran: [http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cehm_0396-9045_2003_num_26_1_2012 L'arzobispu Rodrigo Jiménez de Rada y los xudíos de Toledo: la concordia del 16 de xunu de 1219]. * Hilario Yabén: [http://biblioteca2.uclm.es/biblioteca/ceclm/ARTREVISTAS/Brat/IND31.htm Motivos que tuvo l'Arzobispu D. Rodrigo Ximénez de Rada pa ser soterráu nel Monesteriu de Santa María de Güerta], incluyíu nel Boletín de la Real Academia de Belles Artes y Ciencies Históriques de Toledo, núm. 31 (1927). {{NF|1170|1247|Jimenez de Rada}} [[Categoría:Historiadores d'España]] [[Categoría:Persones de les Cruzaes]] [[Categoría:Obispos d'España]] [[Categoría:Escritores en llatín]] [[Categoría:Escritores de Navarra]] [[Categoría:Militares de Navarra]] [[Categoría:Relixosos y relixoses de Navarra]] [[Categoría:Nobles d'España]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] farticbr0gxc8x8oumwiuhqb5hbz9dm 0 63038 3709567 3525049 2022-08-19T06:54:19Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Saxo Grammaticus}} {{persona}} '''Saxo Grammaticus''' o '''Saxón Gramáticu''' ([[1150]]-[[1220]]) foi un historiador medieval danés de que la so vida personal conozse bien pocu. Atribúyense-y los dieciséis llibros de la historia danesa de la so dómina, la ''[[Xesta Danorum]]''. Nel prefaciu de la ''Xesta Danorum'' rellata que'l so padre y güelu sirvieron como guerreros sol rei [[Valdemar I de Dinamarca]], y que él mesmu sirviría a [[Valdemar II de Dinamarca]], d'una manera más espiritual. Créese que nació en [[Selandia]], según citen fontes posteriores.<ref>John Lemprière, Eleazar Lord, ''Lempriere's Universal Biography: Containing a Critical and Historical Account of the Lives, Characters, and Labours of Eminent Persons, in All Ages and Countries'', Vol. 2, R. Lockwood, 1825, p. 600.</ref> El so elegante [[llatín]] y les sos conocencies sobre l'antigua Roma, presentes na ''Xesta Danorum'', faen suponer que recibió la so educación fora de [[Dinamarca]], quiciabes en dalguna de les grandes escueles eclesiástiques de [[Francia]].<ref>Davidson, Hilda Ellis. Introducción a Saxo Grammaticus La historia de los daneses, llibru I-IX. Volume II: Comentariu. Editáu por Hilda Ellis Davidson. Cambridge: DS Brewer, 1980.</ref> Sirvió como sacerdote na catedral de Rothschild.<ref>Richard Alfred Davenport, ''A Dictionary of Biography: Comprising the Most Eminent Characters of All Ages, Nations and Professions'', Thomas Tegg, 1831, p. 502.</ref> ''Saxo Grammaticus'' nun foi'l so nome real, sinón que recibió l'apellativu ''Grammaticus'', términu llatín pa un maestru de lletres, nel ''[[Compendium Saxonis]]'' de la ''[[Chronica Jutensis]]'', escontra [[1342]]. Probablemente foi la so versión de la saga del príncipe danés Amled la qu'inspiró a [[Shakespeare]] la so ''[[Hamlet]]''. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikisource|idioma=en|objeto=traducciones d'obrar|preposición=de|Author:Saxo Grammaticus|Saxo Grammaticus}} * [http://www.heimskringla.no/dansk/SAXO/index.php Saxo Grammaticus Danmarks krønike de «Kulturformidlingen norrøne tekster og kvad»] (en noruegu) * [http://runeberg.org/authors/saxo.html Saxo Grammaticus y la ''Xesta Danorum''] en [[Project Runeberg]] (n'inglés) * [http://www.sacred-texts.com/neu/saxo Los llibros I-IX de la ''Xesta Danorum'' en ''Sacred-Texts.com''] (n'inglés) * [http://www.kb.dk/elib/lit/dan/saxo/lat/or.dsr/index.htm Los llibros I-XVI de la ''Xesta Danorum'' na Biblioteca Real de Dinamarca] * [http://viduramziu.istorija.net/en/vikings.htm "Saxo Grammaticus and the Balts" de Tomes Baranauskas en ''Medieval Lithuania''] (n'inglés) {{NF|1150|1220|}} [[Categoría:Cronistes medievales]] [[Categoría:Historiadores medievales]] [[Categoría:Historiadores de Dinamarca]] [[Categoría:Escritores en llatín]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] fzmzi3nrncx6y3hiuqbsgd9n2k9y0kq 0 67041 3709744 3609508 2022-08-19T09:09:43Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200530194048}} {{sitiu web}} '''Aruelu.com''' foi un mediu contrainformativu dixital n'asturianu que funcionó dende [[2008]] a [[2013]]. En tola so trayeutoria funcionó ensin solicitar nenguna subvención, yá qu'apostaba por una información plural na que rescamplaba una redaición formada por blogueros y xente del asturianismu políticu que tamién espublizaba artículos d'opinión de toa mena. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[https://web.archive.org/web/20080913012624/http://www.aruelu.com/ www.aruelu.com] allugada n'Archive.org. {{entamu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Internet|Aruelu]] [[Categoría:Idioma asturianu]] tmk73yzd0fkby5ipez8apy7o6vet262 0 73400 3709374 3708917 2022-08-18T13:47:40Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Ficha de software}} N'[[informática]], la '''unidá de discu duru'''<ref>{{DALLA|discu}}</ref> (n'inglés: ''Hard Disk Drive'', '''HDD''') ye'l [[dispositivu d'almacenamientu de datos]] qu'emplega un sistema de [[grabación magnética dixital|grabación magnética]] p'almacenar [[Archivu (informática)|archivos dixitales]]. Componer d'unu o más [[Platu (discu duru)|platos]] o discos ríxidos, xuníos por un mesmu [[Exa (discu duru)|exa]] que xira a gran velocidá dientro d'una caxa metálica sellada. Sobre cada platu, y en caúna de les sos cares, asítiase un cabezal de llectura/escritura que llexa sobre una delgada llámina d'aire xenerada pola rotación de los discos. Ye [[memoria non volátil]]. El primer discu duru foi inventáu por [[IBM]], en [[1956]]. A lo llargo de los años, menguaron los precios de los discos duros, coles mesmes que multiplicaron la so capacidá, siendo la principal opción d'[[almacenamientu secundariu]] para [[ordenadores personales]], dende la so apaición nos [[años 1960]].<ref name="Mexe">{{cita llibru |url=https://books.google.es/books?id=O6ccTe28iAcC&printsec=frontcover&dq=Magnetic+Storage+Handbook+2nd+Ed.&source=bl&ots=mgwlS5O_pq&sig=BK5mk1iK3my1VN6LG3fsN87iRB4&hl=ca&ei=MoScTLOlGci54AbplY27DQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBgQ6AEwAA#v=onepage&q=Magnetic%20Storage%20Handbook%202nd%20Ed.&f=false |títulu=Magnetic Storage Handbook 2nd Ed. |editor=[[McGraw-Hill]] |añu=1996 |autor=C. Dennis Mexe, Eric D. Daniel |isbn=0-07-041275-8 }}</ref> Los discos duros caltuvieron la so posición dominante gracies a les constantes medríes na densidá de grabación, que se caltuvo al par de les necesidaes d'almacenamientu secundariu.<ref name="Mexe" /> Los tamaños tamién variaron enforma, dende los [[primeros discos IBM]] hasta los formatos estandarizados anguaño: 3,5 [[pulgada|pulgaes]] los modelos para [[Ordenador personal|PC]] y [[servidor]]es, y 2,5 pulgaes los modelos pa dispositivos portátiles. Toos comunicar col [[ordenador]] al traviés del [[controlador de discu]], emplegando una [[Interfaz (electrónica)|interfaz]] estandarizada. Los más comunes hasta los [[años 2000]] fueron [[Integrated Drive Electronics|IDE]] (tamién llamáu ARREYA o PATA), [[Small Computer System Interface|SCSI]] (xeneralmente usáu en [[servidor]]es y [[estación de trabayu|estaciones de trabayu]]). Dende'l [[2000]] d'equí p'arriba foi masificándose l'usu de los [[Serial ARREYA|SATA]]. Esiste amás [[Canal de fibra|FC]] (emplegáu puramente en servidores). Pa poder utilizar un discu duru, un [[sistema operativu]] tien d'aplicar un [[formatu de discu|formatu de baxu nivel]] que defina una o más [[partición de disco|particiones]]. La operación de formateo rique l'usu d'una fracción del espaciu disponible nel discu, que va depender del [[sistema d'archivos]] o formatu emplegáu. Amás, los fabricantes de discos duros, [[unidá d'estáu sólidu|unidaes d'estáu sólidu]] y [[tarxeta de memoria|tarxetes flax]] miden la capacidá de los mesmos usando [[prefixos del Sistema Internacional]], qu'empleguen múltiplos de potencies de 1000 según la normativa IEC y [[IEEE]], en llugar de los [[Prefixu binariu|prefixos binarios]], qu'empleguen múltiplos de potencies de 1024, y son los usaos por [[sistemes operativos]] de [[Microsoft]]. Esto provoca qu'en dellos sistemes operativos seya representáu como múltiplos 1024 o como 1000, y por tantu esistan tracamundios, por casu un discu duru de 500&nbsp;[[Gigabyte|GB]], en dellos sistemes operativos va ser representáu como 465 [[Gibibyte|GiB]] (ye dicir [[gibibyte]]s; 1&nbsp;GiB = 1024&nbsp;[[Mebibyte|MiB]]) y n'otros como 500&nbsp;GB. == Historia == [[Ficheru:IBM old hdd mod.jpg|thumb|300px|right|Antiguu discu duru d'[[IBM]] (modelu 62PC, «Piccolo»), de 64,5 [[megabyte|MB]], fabricáu en 1979.]] De primeres los discos duros yeren extraíbles, sicasí, anguaño típicamente vienen toos sellaos (sacante un buecu de ventilación pa penerar ya igualar la presión del aire). El primer discu duru, apaecíu en [[1956]], foi'l [[Ramac I]], presentáu col ordenador [[IBM 350]]: pesaba una tonelada y la so capacidá yera de 5&nbsp;[[megabyte|MB]]. Más grande qu'un frigoríficu actual, esti discu duru trabayaba inda con [[Válvula termoiónica|válvules de vacíu]] y riquía una consola separada pal so manexu. El so gran méritu consistía nel que'l tiempu riquíu pal accesu yera relativamente constante ente delles posiciones de memoria, a diferencia de les cintes magnétiques, onde p'atopar una información dada, yera necesariu endolcar y desenrollar los carretes hasta atopar el datu buscáu, teniendo bien distintos tiempos d'accesu pa cada posición. La teunoloxía inicial aplicada a los discos duros yera relativamente simple. Consistía n'anubrir con material magnético un discu de metal que yera formateado en pistes concéntriques, que depués yeren estremaes en sectores. El cabezal magnéticu codificaba información al magnetizar diminutes seiciones del discu duru, emplegando un códigu binariu de «ceros» y «unos». Los bits o díxitos binarios asina grabaos pueden permanecer intactos mientres años. Orixinalmente, cada bit tenía una disposición horizontal na superficie magnética del discu, pero depués afayóse cómo rexistrar la información d'una manera más compacta. El méritu del [[Francia|francés]] [[Albert Fert]] y al [[alemaña|alemán]] [[Peter Grünberg]] (dambos [[premiu Nobel]] de [[Física]] poles sos contribuciones nel campu del almacenamientu magnéticu) foi'l descubrimientu del fenómenu conocíu como [[magnetorresistencia xigante]], que dexó construyir cabezales de llectura y grabación más sensibles, y amacerar más los bits na superficie del discu duru. D'estos descubrimientos, realizaos en forma independiente por estos investigadores, esprendióse una crecedera espectacular na capacidá d'almacenamientu nos discos duros, que s'alzó un 60&nbsp;% añal na [[Años 1990|década de 1990]]. En [[1992]], los discos duros de 3,5 pulgaes agospiaben 250&nbsp;MB, ente que 10 años dempués superaren 40&nbsp;GB (40&nbsp;000&nbsp;MB). Na actualidá, yá cuntamos nel usu cotidianu con discos duros de más de 5&nbsp;[[terabyte|TB]], esto ye, 5000&nbsp;GB (5&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;MB). En [[2001]] foi llanzáu'l [[iPod]], qu'emplegaba un discu duru qu'ufiertaba una capacidá alta pa la dómina. Al pie de la simplicidá, calidá y elegancia del dispositivu, este foi un factor clave pal so ésitu. En [[2005]] los primeres [[Telefonía móvil|teléfonos móviles]] qu'incluyíen discos duros fueron presentaos por Samsung y Nokia, anque nun tuvieron enforma ésitu una y bones les memories flax acabaron mover, debíu al aumentu de capacidá, mayor resistencia y menor consumu d'enerxía. {{VT|Primeros discos IBM}} == Estructura lóxica == Dientro del discu atópense: * El [[rexistru d'arranque principal]] (''Master Boot Record'', '''MBR'''), nel [[bloque d'arranque|bloque o sector d'arranque]], que contién la [[tabla de particiones]]. * Les [[partición de disco|particiones de discu]], necesaries pa poder asitiar los [[sistema d'archivos|sistemes d'archivos]]. == Estructura física == [[Ficheru:Festplatte.JPG|thumb|250px|Componentes d'una unidá de discu duru. D'esquierda a derecha, fila cimera: tapa, carcasa, [[platu (discu duru)|platu]], [[exa (discu duru)|exa]]; fila inferior: espluma aislante, [[circuitu impresu]] de control, cabezal de llectura/escritura, actuador ya imán, torniellos.]] Dientro de la unidá de discu duru hai unu o dellos [[Discu magnéticu|discos]] (d'aluminiu o cristal) concéntricos llamaos '''[[Platu (discu duru)|platos]]''' (de normal ente 2 y 4, anque pueden ser hasta 6 o 7 según el modelu), y que xiren toos al empar sobre'l mesmu '''[[Exa (discu duru)|exa]]''', al que tán xuníos. El '''cabezal''' (dispositivu de llectura y escritura) ta formáu por un conxuntu de brazos paralelos a los platos, alliniaos verticalmente y que tamién se mueven de forma simultánea, en que la so punta tán les cabeces de llectura/escritura. Por norma xeneral hai una cabeza de llectura/escritura pa cada superficie de cada platu. Los cabezales pueden movese escontra l'interior o l'esterior de los platos, lo cual combináu cola rotación de los mesmos dexa que los cabezales puedan algamar cualquier posición de la superficie de los platos. Cada platu tien dos “güeyos”, y ye necesaria una cabeza de llectura/escritura ''pa cada cara''. Si repara l'esquema ''Cilindro-Cabeza-Sector'', a la primer vista vense 4 brazos, unu pa cada platu. En realidá, cada unu de los brazos ye doble, y contién dos cabeces: una pa lleer la cara cimera del platu, y otra pa lleer la cara inferior. Por tanto, hai ocho cabeces pa lleer cuatro platos, anque por cuestiones comerciales, non siempres s'usen toles cares de los discos y esisten discos duros con un númberu impar de cabeces, o con cabeces evacuaes. Los cabezales de llectura/escritura nun toquen el discu, sinón que pasen mui cerca (hasta a 3 [[nanómetru|nanómetros]]), por cuenta de una perfina película d'aire que se forma ente los cabezales y los platos cuando los discos xiren (dellos discos inclúin un sistema que torga que los cabezales pasen percima de los platos hasta qu'algamen una velocidá de xiru que garantice la formación d'esta película). Si dalguna de les cabeces llega a tocar una superficie d'un platu, causaría munchos daños nél, rayándolo gravemente, por cuenta de lo rápidu que xiren los platos (unu de 7200 [[revolución per minutu|revoluciones per minutu]] mover a 129&nbsp;[[quilómetru per hora|km/h]] nel cantu d'un discu de 3,5 pulgaes). === Direccionamientu === [[Ficheru:Cilindro Cabeza Sector.svg|thumb|250px|Cilindru, Cabezal y Sector.]] [[Ficheru:Disk-structure.svg|thumb|Estructura de [[discu magnéticu]]:<br /> <span style="color:#ff0000;">A</span> ye una [[Pista (unidá de discu)|pista del discu]] (<span style="color:#ff0000;">colorada</span>),<br /> <span style="color:#0000ff;">B</span> ye un sector xeométricu (<span style="color:#0000ff;">azul</span>),<br /> <span style="color:#ff00ff;">C</span> ye un [[Sector (informática)|sector]] d'una pista (<span style="color:#ff00ff;">magenta</span>), <br /> <span style="color:#008000;">D</span> ye un grupu de sectores o [[Clúster (sistema d'archivos)|clúster]] (<span style="color:#008000;">verde</span>).]] Hai dellos conceutos pa referise a zones del discu: * '''[[Platu (discu duru)|Platu]]''': cada unu de los discos qu'hai dientro de la unidá de discu duru. * '''Cara''': cada unu de los dos llaos d'un ''platu''. * '''Cabezal''': númberu de cabeza o cabezal por cada ''cara''. * '''[[Pista (unidá de discu)|Pista]]''': una circunferencia dientro d'una ''cara''; la ''pista'' cero (0) ta nel cantu esterior. * '''Cilindru''': conxuntu de delles ''pistes''; son toles circunferencies que tán alliniaes verticalmente (una de cada ''cara''). * ''' [[Sector (informática)|Sector]] ''': caúna de les divisiones d'una pista. El tamañu del sector nun ye fixu, siendo l'estándar actual 512 bytes, anque la IDEMA<ref>http://www.idema.org/</ref> creó un comité qu'impulsa llevalo a 4 [[Kibibyte|KiB]]. D'antiguo el númberu de sectores per pista yera fixu, lo cual esbardiaba l'espaciu significativamente, yá que nes pistes esteriores pueden almacenase más sectores que nes interiores. Asina, apaeció la teunoloxía '''grabación de bits per zones''' (''[[Zone Bit Recording]]'', '''ZBR''') qu'aumenta'l númberu de sectores nes pistes esteriores, y utiliza más eficientemente el discu duru. Asina les pistes arrexuntar en zones de pistes d'igual cantidá de sectores. Cuanto más llueñe del centru de cada platu atopa una zona, ésta contién una mayor cantidá de sectores nes sos pistes. Amás por aciu ZBR, cuando se lleen sectores de cilindros más esternos la tasa de tresferencia de bits per segundu ye mayor; por tener la mesma velocidá angular que cilindros internos pero mayor cantidá de sectores.<ref>http://www.youbioit.com/es/article/shared-information/5320/como-funcionen-los discos-rigidos Cómo funcionen los discos ríxidos</ref> * '''Sector xeométricu''': son los sectores allegantes pero de pistes distintes. * '''[[Clúster (sistema d'archivos)|Clúster]]''': ye un conxuntu de ''sectores''. El primer sistema de direccionamientu que s'usó foi'l '''[[Cilindru-Cabezal-Sector]]''' (''[[Cylinder-Head-Sector]]'', '''CHS'''), yá que con estos trés valores puede asitiase un datu cualesquier del discu. Más palantre creóse otru sistema más senciellu, qu'anguaño s'usa: '''direccionamientu de bloques lóxicos''' (''[[Logical Block Addressing]]'', '''''LBA'''''), que consiste n'estremar el discu enteru en ''sectores'' y asignar a cada unu un únicu númberu. === Factor de Forma === [[Ficheru:SixHardDriveFormFactors.jpg|thumb|250px|Seis unidaes de discu duru con carcases abiertes amosando platos y cabezales; 8, 5¼, 3½, 2½, 1⅛ y 1 pulgaes de diámetru de los discos que representen.]] El más tempranu "''factor de forma''" de los discos duros, heredó les sos dimensiones de les disqueteras. Pueden ser montaos nos mesmos xasis y asina los discos duros con factor de forma, pasaron a llamase coloquialmente tipos FDD "''floppy-disk drives''" (n'inglés). La compatibilidá del "factor de forma" continua siendo de 3½ pulgaes (8,89&nbsp;cm) inclusive dempués de sacar otros tipos de disquetes con unes dimensiones más pequeñes. * '''8&nbsp;pulgaes:''' 241,3×117,5×362&nbsp;mm (9,5×4,624×14,25 pulgaes).<br />En 1979, [[Shugart Associates]] sacó'l primer factor de forma compatible colos discu duros, SA1000, teniendo les mesmes dimensiones y siendo compatible cola interfaz de 8 pulgaes de les disqueteras. Había dos versiones disponibles, la del mesmu altor y la de la metá (58,7&nbsp;mm). * '''5,25&nbsp;pulgaes:''' 146,1×41,4×203&nbsp;mm (5,75×1,63×8 pulgaes). Esti factor de forma ye'l primeru usáu polos discos duros de Seagate en 1980 col mesmu tamañu y altor máximu de los FDD de 5¼ pulgaes, por casu: 82,5&nbsp;mm máximu.<br />Ésti ye dos veces tan alto como'l factor de 8 pulgaes, que comúnmente s'usa güei; por casu: 41,4&nbsp;mm (1,64 pulgaes). La mayoría de los modelos d'unidaes óptiques ([[DVD]]/[[Discu compactu|CD]]) de 120&nbsp;mm usen el tamañu del factor de forma de mediu altor de 5¼, pero tamién pa discos duros. El modelu Quantum Bigfoot ye'l postreru que s'usó a finales de los 90'. * '''3,5&nbsp;pulgaes:''' 101,6×25,4×146&nbsp;mm (4×1×5.75 pulgaes).<br />Esti factor de forma ye'l primeru usáu polos discos duros de Rodine que tienen el mesmu tamañu que les disqueteras de 3½, 41,4&nbsp;mm d'altor. Güei foi en gran parte remplazado pela llinia "slim" de 25,4&nbsp;mm (1 pulgada), o "low-profile" que ye usáu na mayoría de los discos duros. * '''2,5&nbsp;pulgaes:''' 69,85×9,5-15×100&nbsp;mm (2,75×0,374-0,59×3,945 pulgaes).<br />Esti factor de forma introducir por PrairieTek en 1988 y nun se correspuende col tamañu de los llectores de disquete. Este ye frecuentemente usáu polos discos duros de los equipos móviles (portátiles, reproductores de música, etc...) y en 2008 foi reemplazáu por unidaes de 3,5 pulgaes de la clase multiplataforma. Anguaño la dominante d'esti factor de forma son les unidaes pa portátiles de 9,5&nbsp;mm, pero les unidaes de mayor capacidá tienen un altor de 12,5&nbsp;mm. * '''1,8&nbsp;pulgaes:''' 54×8×71&nbsp;mm.<br />Esti factor de forma introducir por Integral Peripherals en 1993 y arreyóse con ARREYA-7 LIF coles dimensiones indicaes y el so usu amontar en [[Reproductor d'audiu dixital|reproductores d'audiu dixital]] y el so subnotebook. La variante orixinal tien de 2&nbsp;GB a 5&nbsp;GB y quepe nuna ranura d'espansión de [[PC Card|tarxeta d'ordenador personal]]. Son usaos de normal en iPods y discos duros basaos en MP3. * '''1&nbsp;pulgaes:''' 42,8×5×36,4&nbsp;mm.<br />Esti factor de forma introducir en 1999 por [[IBM]] y [[Microdrive]], aptu pa los slots tipu 2 de compact flax, [[Samsung]] llapada al mesmu factor como 1,3 pulgaes. * '''0,85&nbsp;pulgaes:''' 24×5×32&nbsp;mm.<br />[[Toshiba]] anunció esti factor de forma'l 8 de xineru de 2004 pa usase en móviles y aplicaciones similares, incluyendo [[Secure Digital|SD]]/[[MultiMediaCard|MMC]] slot compatible con discu duru optimizáu pa videu y almacenamientu pa micromóviles de [[Telefonía móvil 4G|4G]]. [[Toshiba]] anguaño viende versiones de 4&nbsp;GB (MK4001MTD) y 8&nbsp;GB (MK8003MTD) [http://www3.toshiba.co.jp/storage/english/spec/hdd/mk4001.htm 5] y tienen el [[Llibru Guinness de los récores|récor Guinness]] del discu duru más pequeñu. Los principales fabricantes suspendieron la investigación de nuevos productos pa 1 pulgada (1,3 pulgaes) y 0,85 pulgaes en 2007, por cuenta de la cayida de precios de les [[Memoria flash|memories flash]], anque [[Samsung]] introdució nel 2008 col SpidPoint A1 otra unidá de 1,3 pulgaes. El nome de "pulgada" pa los factores de forma de normal nun identifica nengún productu actual (son especificaes en milímetros pa los factores de forma más recién), pero estos indiquen el tamañu relativu del discu, pa interés de la continuidá histórica. == Carauterístiques d'un discu duru == Les carauterístiques que se deben tener en cuenta nun discu duru son: * '''Tiempu mediu d'accesu''': tiempu mediu que tarda l'aguya n'asitiase na pista y el sector deseyáu; ye la suma del '''Tiempu mediu de busca''' (asitiase na pista), '''Tiempu de llectura/escritura''' y la '''Llatencia media''' (asitiase nel sector). * '''Tiempu mediu de busca''': tiempu mediu que tarda l'aguya n'asitiase na pista deseyada; ye la metá del tiempu emplegáu pola aguya en dir dende la pista más periférica hasta la más central del discu. * '''Tiempu de llectura/escritura''': tiempu mediu que tarda'l discu en lleer o escribir nueva información: Depende de la cantidá d'información que quier lleese o escribir, el tamañu de bloque, el númberu de cabezales, el tiempu por vuelta y la cantidá de sectores per pista. * '''Llatencia media''': tiempu mediu que tarda l'aguya n'asitiase nel sector deseyáu; ye la metá del tiempu emplegáu nuna rotación completa del discu. * '''Velocidá de rotación''': Ye la velocidá a la que xira'l discu duru, más esautamente, la velocidá a la que xiren el/los platos del discu, que ye onde s'almacenen magnéticamente los datos. La regla ye: a mayor velocidá de rotación, más alta va ser la tresferencia de datos, pero tamién mayor va ser el ruiu y mayor va ser el calor xeneráu pol discu duru. Midir en númberu revoluciones per minutu ( RPM). Nun tien de mercar se un discu duru IDE de menos de 5400RPM (yá hai discos IDE de 7200RPM), nun siendo que te déanlo a un bien bon preciu, nin un discu SCSI de menos de 7200RPM (hai de 10.000RPM). Una velocidá de 5400RPM va dexar una tresferencia ente 10MB y 16MB per segundu colos datos que tán na parte esterior del cilindru o platu, daqué menos nel interior.revoluciones per minutu de los platos. A mayor velocidá de rotación, menor llatencia media. * '''Tasa de tresferencia''': velocidá a la que puede tresferir la información al [[ordenador]] una vegada que l'aguya ta asitiada na pista y sector correutos. Puede ser ''velocidá sostenida'' o ''de picu''. Otres carauterístiques son: * '''[[Caxé (informática)|Caxé]] de pista''': ye una memoria tipu [[Memoria flash|flax]] dientro del discu duru. * '''[[Interfaz]]''': mediu de comunicación ente'l discu duru y l'ordenador. Puede ser [[Integrated Drive Electronics|IDE/ARREYA]], [[Small Computer System Interface|SCSI]], [[Serial ARREYA|SATA]], [[Universal Serial Bus|USB]], [[IEEE 1394|Firewire]], [[Serial Attached SCSI]] * '''Landz''': zona sobre les qu'aparquen les cabeces una vegada apágase l'[[ordenador]]. == Conectores == [[Ficheru:Ata 20070127 002.jpg|thumbnail|150px|right|Conector ARREYA fema nun [[cable cinta]] planu.]] [[Ficheru:ATA on mainboard.jpg|thumbnail|150px|right|Dos conectores ARREYA machu en [[placa base]].]] === Tipos de conexón de datos === Les unidaes de discos duros pueden tener distintos tipos de conexón o interfaces de datos cola [[placa base]]. Cada unidá de discu ríxidu puede tener una de les siguientes opciones: * [[Integrated Drive Electronics|IDE]] * [[Serial ARREYA|SATA]] * [[Small Computer System Interface|SCSI]] * [[Serial Attached SCSI|SAS]] Cuando se coneuta indireutamente cola placa base (por casu: al traviés del puertu [[USB]]) denominar [[discu duru portátil]] o esternu. ==== IDE, ARREYA o PATA ==== {{AP|Integrated Drive Electronics}} {{VT|Conector IDC|Cable cinta}} La interfaz '''ARREYA''' (''[[Advanced Technology Attachment]]'') o '''PATA''' (''Parallel ARREYA''), orixinalmente conocíu como IDE (''Integrated Device Electronics'' o ''Integrated Drive Electronics''), controla los dispositivos d'almacenamientu masivu de datos, como los discos duros y ATAPI (''Advanced Technology Attachment Packet Interface'') o [[Unidá de discu ópticu|unidaes de discos ópticos]] como llectores o grabadores de CD y DVD. Hasta'l [[2004]], aprosimao, foi l'estándar principal pol so versatilidad y asequibilidad. Son planos, anchos y allargaos. ==== SATA ==== {{Ap|Serial ARREYA}} ''[[Serial ARREYA]]'' o '''SATA''' ye'l más novedosu de los estándares de conexón, utiliza un bus serie pa la tresmisión de datos. Notablemente más rápidu y eficiente que IDE. Físicamente ye muncho más pequeñu y cómodu que los IDE, amás de dexar [[conexón en caliente]] (''hot plug''). Esisten tres versiones: # '''SATA 1''' con velocidá de tresferencia d'hasta 150 [[megabyte|MB]]/s (descatalogado), # '''SATA 2''' d'hasta 300&nbsp;MB/s, el más estendíu na actualidá; # '''SATA 3''' d'hasta 600&nbsp;MB/s el cual tase empezando a faer llugar nel mercáu. ==== SCSI ==== {{AP|Small Computer System Interface}} Les interfaces ''Small Computer System Interface'' ('''SCSI''') son interfaces preparaes pa discos duros de gran capacidá d'almacenamientu y velocidá de rotación. Preséntense baxu trés especificaciones: # SCSI Estándar (''Standard SCSI''), # SCSI Rápidu (''Fast SCSI'') y # SCSI Anchu-Rápidu (''Fast-Wide SCSI''). El so tiempu mediu d'accesu puede llegar a 7 milisegundos y la so velocidá de tresmisión secuencial d'información puede algamar teóricamente los 5 [[Megabit|Mbit]]/s nos discos SCSI Estándares, los 10 Mbit/s nos discos SCSI Rabiones y los 20 Mbit/s nos discos SCSI Anchos-Rápidos (SCSI-2). Un controlador SCSI puede remanar hasta 7 discos duros SCSI (o 7 periféricos SCSI) con conexión tipo margarita (''[[daisy chain]]''). A diferencia de los discos IDE, pueden trabayar asincrónicamente con rellación al microprocesador, lo que fai posible una mayor velocidá de tresferencia. ==== SAS ==== {{AP|Serial Attached SCSI}} ''[[Serial Attached SCSI]]'' ('''SAS''') ye la interfaz de tresferencia de datos en serie, socesor del SCSI paralelu, anque sigui utilizando comandos SCSI pa interaccionar colos dispositivos SAS. Aumenta la velocidá y dexa la conexón y desconexón en caliente. Una de les principales carauterístiques ye qu'aumenta la velocidá de tresferencia al aumentar el númberu de dispositivos coneutaos, esto ye, puede xestionar una tasa de tresferencia constante pa cada dispositivu conectáu, amás de terminar cola llimitación de 16 dispositivos esistente en SCSI, ye por ello que s'agora que la teunoloxía SAS va dir reemplazando a la so predecesora SCSI. Amás, el conector ye'l mesmu que na interfaz [[Serial ARREYA|SATA]] y dexa utilizar estos discos duros, p'aplicaciones con menos necesidá de velocidá, aforrando costos. Poro, les unidaes SATA pueden ser utilizaes por controladores SAS pero non a la inversa, una controladora SATA nun reconoz discos SAS. === Fonte d'alimentación === {{VT|Fonte d'alimentación|Molex}} == Funcionamientu mecánicu == Un discu duru suel tener: * Platos, onde se graben los datos. * Cabezal de llectura/escritura. * [[Motor]], que fai xirar los platos. * [[Electroimán]], que mueve'l cabezal. * [[Circuitu integráu|Circuitu electrónicu]] de control, qu'inclúi: interfaz col ordenador, [[Caxé (informática)|memoria caché]]. * Bolsita desecante ([[xel de xil]]), pa evitar el mugor. * Caxa, qu'hai de protexer de la suciedá, motivu pol cual suel traer dalgún filtru d'aire. === Integridá === Por cuenta de la distancia desaxeradamente pequeña ente los cabezales y la superficie del discu, cualquier contaminación de los cabezales de llectura/escritura o les fontes puede dar llugar a un accidente nos cabezales, un fallu del discu nel que'l cabezal raya la superficie de la fonte, de cutiu moliendo la fina película magnética y causando la perda de datos. Estos accidentes pueden ser causaos por un fallu electrónicu, un repentín corte nel suministru llétricu, golpes físicos, la gastadura, la [[escomiu]] o por cuenta de que los cabezales o les fontes seyan de probe fabricación. La exa del sistema del discu duru depende de la presión del aire dientro de la cortil pa sostener los cabezales y el so correutu altor mientres el discu xira. Un discu duru rique un ciertu rangu de presiones d'aire pa funcionar correutamente. La conexón a la redolada esterior y la presión produzse al traviés d'un pequeñu furacu na cortil (cerca de 0,5&nbsp;mm de diámetru) de normal con un filtru nel so interior (filtru de respiración, ver embaxo). Si la presión del aire ye demasiáu baxa, entós nun hai abondu impulsu pal cabezal, que s'avera demasiáu al discu, y dase el riesgu de fallos y perdes de datos. Son necesarios discos fabricaos especialmente pa operaciones de gran altitú, sobre 3.000&nbsp;m. Hai que tener en cuenta que los aviones modernos tienen una cabina presurizada que la so presión interior equival de normal a una altitú de 2.600&nbsp;m a lo más. Polo tanto los discos duros ordinarios pueden usase de manera segura nos vuelos. Los discos modernos inclúin sensores de temperatura y afáense a les condiciones de la redolada. Los furacos de ventilación pueden vese en tolos discos (de normal tienen una pegatina al so llau qu'alvierte al usuariu de nun cubrir el furacu). L'aire dientro del discu operativu ta en constante movimientu siendo barríu pola [[resfregón]] del platu. Esti aire pasa al traviés d'un filtru de recirculación interna pa quitar cualesquier contaminante que se quedara de la so fabricación, dalguna partícula o componente químicu que de dalguna forma entrara na cortil, y cualquier partícula xenerada nuna operación normal. Una [[mugor]] bien alta mientres un periodu llargu puede escomer los cabezales y los platos. Pa los cabezales resistentes al magnetismu grandes [[Magnetorresistencia xigante|(GMR)]] en particular, un incidente minoritariu por cuenta de la contaminación (que nun s'estena la superficie magnética del discu) llega a dar llugar a un sobrecalentamientu temporal nel cabezal, por cuenta del resfregón cola superficie del discu, y puede faer que los datos non puedan lleese mientres un periodu curtiu de tiempu hasta que la temperatura del cabezal estabilícese (tamién conocíu como “asperez térmica”, un problema qu'en parte puede ser tratáu col filtru electrónicu apropiáu de la señal de llectura). Los componentes electrónicos del discu duru controlen el movimientu del accionador y la rotación del discu, y realiza llectures y escritures precisaes pol controlador de discu. El [[firmware]] de los discos modernos ye capaz de programar llectures y escritures de forma eficiente na superficie de los discos y de reasignar sectores que fallaren. == Caltenimientu y curiáu == Los discos duros tamién precisen curiáu, siga les siguientes instrucciones pa evitar la perdida de datos y evitar que'l discu duru quede inservible: # Nun quitar la etiqueta llixeramente plateada que s'atopa a los llaos y/o delles vegaes na parte frontera, esto puede causar qu'ente polvu y raye el discu, coles mesmes el polvu que pueda contener lletricidá puede mover los datos y causar daños. # Nun tapar los furacos pequeños, yá que son un filtru d'aire y puede causar sobrecalentamientu. # Realizar dacuando [[copia de seguridá|copies de seguridá]] en discos [[DVD]], [[Blu-ray]] o nun discu duru esternu de la información importante, eventos como apagones o ataques de virus pueden estropiar el discu duru o la información, si asocede un apagón desconectar l'ordenador. Si usa un [[serviciu d'agospiamientu d'archivos]], nun tien de ser la única opción nin se debe guardar ende información delicada o crítica, pos el serviciu puede fallar, ser clausuráu o atacáu. # Encamiéntase crear siquier dos particiones: Una pal sistema operativu y los programes y otra pa los datos del usuariu. D'esta forma pueden facilitase la copia de seguridá y la restauración, al faer posible recular o reinstalar dafechu'l sistema operativu ensin perder los datos personales nel procesu. # Optimizar (desfragmentar) el discu duru regularmente usando la ferramienta incluyida nel sistema operativu o un programa d'otru fabricante p'amenorgar la gastadura, facilitar la recuperación en casu d'un problema, y caltener una bona velocidá de respuesta. Encamiéntase una frecuencia de cuatro a seis meses dependiendo del usu. # Descargar y usar un programa que llea los datos de los sensores del discu duru ([[S.M.A.R.T.]]), pa xixilar la condición del discu duru. Si indica que ta en peligru, copiar la información importante y reemplazar el discu duru lo más aína posible pa evitar la perda d'información. # Evitar que'l discu sufra golpes físicos, especialmente mientres el so funcionamientu. Los circuitos, cabezales y discos pueden estropiase. # Si'l discu duru presenta problemes de confiabilidad, un funcionamientu anormalmente lentu o apaecen ensin razón aparente archivos estropiaos o ilegibles, analizalo con un comprobador de discu. Tamién s'encamienta realizar una comprobación de rutina cada cierta cantidá de meses pa detectar errores menores y correxilos primero que s'agraven. == Galería d'imáxenes == <gallery> Archivu:Disco Duro de 2.5.jpg|Discu duru d'una ''[[laptop]]''. Archivu:Laptop-hard-drive-exposed.jpg|Unidá de discu duru de 2½" que ta abiertu, esponiendo'l so funcionamientu internu. Discu duru Western Digital Scorpio Blue de 500 GB con conexones SATA; ye común n'ordenadores portátiles. Archivu:Hard disk platter reflection.jpg|Interior d'un discu duru; apréciase la superficie d'un [[platu (discu duru)|platu]] y el cabezal de llectura/escritura retraído, a la izquierda. Archivu:Hard disk platters and head.jpg|Interior de la unidá de discu duru; apréciense dos [[Platu (discu duru)|platos]] colos sos respeutivos cabezales. Archivu:Hard disk head.jpg|Cabezal del discu duru. Archivu:Hdhead.jpg|Cabezal de discu duru IBM sobre'l platu del discu. Archivu:Kopftraeger WD2500JS-00MHB0.jpg|Pila de cabezales de discu duru Western Digital (WD2500JS-00MHB0). Archivu:HDD Heads.JPG|Un peñe, 3 brazos, 6 cabezales, 3 platos. Archivu:Head crash.JPG|Cabeza de discu duru sobre platu rayáu. Rayaduras nel platu producíes por golpes mientres la unidá taba en funcionamientu. Archivu:IDE cable 40 pin & 80 pin.jpg|Cables IDE, con 40 pines (esquierda) y 80 pines (derecha). Archivu:Conectores cable ide.jpg|[[Cable cinta]] pa coneutar la [[placa base]] con dos dispositivos IDE (p.y.: discu ríxidu o llectora de CD). Archivu:Atacables.jpg|Comparanza de cables ARREYA de 40 y 80 pines y SATA. Archivu:Stiftwanne2x13v2.jpg|Zócalo con canal de indexación, conector por desplazamientu del aislante). Archivu:Serial ATA hard disk connected.jpg|Partes y conexones d'un discu ríxidu SATA. Archivu:Cavo SlimSata.jpg|Cable delgáu SATA utilizáu pa coneutar una delgada unidá óptica a la interfaz SATA poder llograr de la placa base, y conector Molex pa fonte d'alimentación. </gallery> == Presente y futuru == Anguaño la nueva xeneración de discos duros utiliza la teunoloxía de [[grabación perpendicular]] (PMR), que dexa mayor densidá d'almacenamientu. Tamién esisten discos llamaos "Ecolóxicos" (GP – Green Power), que faen un usu más eficiente de la enerxía. === Comparancia de SSD y HDD === {{AP|Unidá d'estáu sólidu}} Les [[unidá d'estáu sólidu|unidaes d'estáu sólidu]] tienen el mesmu uso que los discos duros y empleguen les mesmes interfaces, pero nun tán formaes por discos mecánicos, sinón por [[Memoria (informática)|memories]] de [[circuitu integráu|circuitos integraos]] p'almacenar la información. L'usu d'esta clase de dispositivos enantes llindábase a les [[supercomputadora|supercomputadores]], pol so eleváu preciu, anque agora son bien de más algamadizos pal mercáu domésticu.<ref name="512Toshiba">{{cita web |autor=Toshiba America Electronic Components, Inc. |títulu=''Solid State Drives Memory Products'' |url= http://www.toshiba.com/taec/Catalog/Family.do?familyid=7&subfamilyid=900314 |fechaaccesu=17 de xunetu de 2009 }}</ref> La '''unidá d'estáu sólidu''' o '''SSD''' (acrónimu inglés de ''Solid-State Drive'') ye'l [[dispositivu d'almacenamientu de datos]] que puede tar construyíu con [[memoria non volátil]] o con [[memoria volátil]]. Les non volátiles son [[unidá d'estáu sólidu|unidaes d'estáu sólidu]] que como dispositivos electrónicos, tán construyíos na actualidá con chips de [[memoria flash]]. Nun son discos, pero xueguen el mesmu papel a efeutos práuticos apurriendo ventaja pero tamién inconvenientes teunolóxicos como la corrupción de les celdes de memoria con cada escritura, lo qu'encurtia la vida útil d'estos dispositivos y aumenta el riesgu de corrupción de los datos<ref>http://javierin.com/2014/06/21/durabilidá-de-los-ssd/ ¿Cuántu dura un SSD? ¿Qué determina la durabilidá de los SSD?</ref>. Sicasí, la industria ta empezando a acolumbrar nel mercáu la posibilidá de que nel futuru esi tipu d'[[Unidá d'estáu sólidu|unidaes d'estáu sólidu]] termine sustituyendo al discu duru pa implementar el manexu de [[Memoria non volátil|memories non volátiles]] nel campu de la [[inxeniería informática]]. Esos soportes son bien rápidos una y bones nun tienen partes móviles o mecániques y peracaben menos enerxía. Toos esto fai-yos bien fiables y físicamente duraderos. Sicasí, el so costo por GB ye entá bien eleváu respectu al mesmu costu de GB nun formatu de teunoloxía de HDD, siendo un índiz bien importante cuando falamos de les altes necesidaes d'almacenamientu que güei se miden n'orde de Terabytes.<ref>http://www.tuexpertoit.com/2011/12/22/la diferencia-de-preciu-ente-ssd-y-discos-duros-amenórgase/ Comparancies de precios SSD versus discu duru.</ref> A pesar d'ello, la industria apuesto per esta vía de solución teunolóxica pal consumu domésticu<ref>http://alt1040.com/2010/11/discos-d'estáu solíu-ssd-o-como-faer-que-la to-ordenador-sea-realmente-rapida?utm_medium=nav Dispositivis d'estáu sólidu (SSD) o cómo faer que la to ordenador seya realmente rápida.</ref> anque s'hai de considerar qu'estos sistemes han de ser integraos correutamente<ref>http://sololinex.wordpress.com/2008/09/09/comparancia-ente discu duru-y-discu-ssd-en-video/#more-755 Comparancia ente discu duru y SSD en videu.</ref> tal que se ta realizando nel campu de l'alta computación.<ref>http://www.diarioti.com/noticia/Presenten_la primera_supercomputadora_Flax_del mundu/30931 Presenten la primera supercomputadora Flax del mundu.</ref> Xuníu al amenorgamientu progresivu de costos, quiciabes esa teunoloxía percuerra'l camín d'aplicase como métodu xeneral d'archivos de datos informáticos energéticamente respetuosos col mediu natural si optimiza la so función lóxica dientro de los sistemes operativos actuales.<ref>http://www.orlandoalonzo.com.mx/tecnologia/ssd-la verdá-sobre-el consumu-de-energia/ SSD: la verdá sobre'l consumu d'enerxía.</ref> ==== Los discos que nun son discos ==== Les unidaes d'estáu sólidu fueron categorizadas repitíes vegaes como "discos", cuando ye totalmente incorreutu denominales asina, porque a diferencia de los sos predecesores, los sos datos nun s'almacenen sobre superficies cilíndriques nin platos. Esti tracamundiu trai davezu a creer, equivocadamente, que ''SSD'' significa ''Solid State Disk'', en vegada del correutu significáu: '''''Solid State Drive''''', esto ye, [[unidá d'estáu sólidu]] o dispositivu d'estáu sólidu. === Unidaes híbrides === Les unidaes híbrides son aquelles que combinen les ventayes de les unidaes mecániques convencionales coles de les unidaes d'estáu sólidu. Consisten n'acoplar un conxuntu d'unidaes de memoria flash dientro de la unidá mecánica, utilizando la área d'estáu sólidu pal almacenamientu dinámicu de datos d'usu frecuente (determináu pol software de la unidá) y l'área mecánica pal almacenamientu masivu de datos. Con esto llogra un rendimientu cercanu al d'unidaes d'estáu sólidu a un costo sustancialmente menor. En [[2012]], Seagate ufiertó'l modelu "Momentus XT", con esta teunoloxía.<ref>http://www.seagate.com/www/es-es/products/laptops/laptop-hdd/</ref> == Fabricantes == [[Ficheru:Western Digital WD2500JD-00HBC0 20051228.jpg|thumb|Un [[Western Digital]] de 3,5&nbsp;pulgaes con 250&nbsp;GB y [[Serial ARREYA|SATA]] HDD.]] [[Ficheru:RyanHDD2.jpg|thumb|Un [[Seagate]] de 3,5&nbsp;pulgaes y 1&nbsp;TB con [[Serial ARREYA|SATA]] HDD.]] Los recursos teunolóxicos y el saber faer riquíos pal desenvolvimientu y la producción de discos modernos implica que dende [[2007]], más del 98&nbsp;% de los discos duros del mundu son fabricaos por un conxuntu de grandes empreses: [[Seagate]] (qu'agora ye propietaria de [[Maxtor Corporation|Maxtor]] y [[Quantum Corp.|Quantum]]), [[Western Digital]] (propietaria d'[[Hitachi, Ltd.|Hitachi]], a la que de la mesma foi propietaria de l'antigua división de fabricación de discos d'[[IBM]]) y [[Fujitsu]], que sigue faciendo [[discu duru portátil|discos portátiles]] y discos de servidores, pero dexó de faer discos pa ordenadores d'escritoriu en [[2001]], y el restu vender a Western Digital. [[Toshiba]] ye unu de los principales fabricantes de discos duros para [[Ordenador portátil|portátiles]] de 2,5 pulgaes y 1,8 pulgaes. [[TrekStor]] ye un fabricante alemán qu'en [[2009]] tuvo problemes d'insolvencia, pero qu'anguaño sigue n'activu. [[ExcelStor]] ye un pequeñu fabricante chinu de discos duros. Decenes de exfabricantes de discos duros terminaron coles sos empreses fundíes o cerraron les sos divisiones de discos duros, a midida que la capacidá de los dispositivos y la demanda de los productos aumentó, los beneficios yeren menores y el mercáu sufrió un significativu afitamientu a finales de los [[años 1980]] y finales de los [[años 1990]]. La primer víctima nel mercáu de les [[Ordenador personal|PC]] foi [[Computer Memories Inc.]]; dempués d'un incidente con 20&nbsp;MB defectuosos en discos en [[1985]], la reputación de CMI nunca se recuperó, y salieron del mercáu de los discos duros en [[1987]]. Otru notable fracasu foi'l de [[MiniScribe]], quien quebró en [[1990]]: dempués afayóse que tenía en marcha un fraude y enchía el númberu de ventes mientres dellos años. Otres munches pequeñes compañíes (como [[Kalok]], [[Microscience International Corporation|Microscience]], LaPine, Areal, Priam y PrairieTek) tampoco sobrevivieron a la espulsión, y sumieren para [[1993]]; [[Micropolis Corporation|Micropolis]] foi capaz d'aguantar hasta [[1997]], y [[JT Storage|JTS]], un acabante llegar a escena, duró solamente unos años y sumió escontra [[1999]], anque dempués intentó fabricar discos duros n'[[India]]. La so vuelta a la fama deber a la creación d'un nuevu formatu de tamañu de 3” para [[Ordenador portátil|portátiles]]. [[Quantum Corp.|Quantum]] ya Integral tamién investigaron el formatu de 3”, pero finalmente diéronse por vencíos. [[Rodime plc|Rodime]] foi tamién un importante fabricante mientres la [[Años 1980|década de 1980]], pero dexó de faer discos na [[Años 1990|década de 1990]] metanes la reestructuración y agora concéntrase na teunoloxía de la concesión de llicencies; tienen delles patentes rellacionaes col formatu de 3,5“. * [[1988]]: [[Tandon Corporation|Tandon]] vendió la so división de fabricación de discos duros a [[Western Digital]], que yera un renombráu diseñador de controladores. * [[1989]]: [[Seagate]] mercó'l negociu de discos d'alta calidá de [[Control Data Corporation|Control Data]], como parte del abandonu de [[Control Data Corporation|Control Data]] na creación de hardware. * [[1990]]: [[Maxtor Corporation|Maxtor]] mercó [[MiniScribe]] que taba en bancarrota, faciéndolo'l nucleu de la so división de discos de gama baxa. * [[1994]]: [[Quantum Corp.|Quantum]] mercó la división d'almacenamientu de [[Digital Equipment Corporation]] otorgando al usuariu una gama de discos d'alta calidá llamada ProDrive, igual que la gama tape drive de [[Dixital Linear Tape]]. * [[1995]]: [[Conner Peripherals]], que foi fundada por unu de los cofundadores de Seagate xuntu con personal de [[MiniScribe]], anunciaron una fusión con Seagate, que completóse a principios de [[1996]]. * [[1996]]: [[JT Storage|JTS]] fundir con [[Atari]], dexando a [[JT Storage|JTS]] llevar a producción la so gama de discos. [[Atari]] foi vendida a [[Hasbro]] en [[1998]], ente que [[JT Storage|JTS]] sufrió una bancarrota en [[1999]]. * [[2000]]: Quantum vendió la so división de discos a Maxtor pa concentrase nes unidaes de cintes y los equipos de respaldu. * [[2003]]: siguiendo'l discutiniu nos fallos masivos nel so modelu [[Deskstar 75GXP]], Pioneer [[IBM]] vendió la mayor parte de la so división de discos a [[Hitachi, Ltd.|Hitachi]], renombrándose como Hitachi Global Storage Technologies, [[Hitachi GST]]. * [[2003]]: [[Western Digital]] mercó Read-Rite Corp., quien producía los cabezales utilizaos nos discos duros, por 95,4 millones de [[Dólar de los Estaos Xuníos|dólares]] en metálicu. * [[2005]]: Seagate y Maxtor anuncien un alcuerdu sol que Seagate adquiriría tol stock de Maxtor. Esta alquisición foi aprobada polos cuerpos regulatorios, y cerrada el 19 de mayu de [[2006]]. * [[2007]]: [[Western Digital]] adquier Komag U.S.A., un fabricante del material qu'anubre los platos de los discos duros. * [[2009]]: [[Toshiba]] adquier la división de HDD de [[Fujitsu]] y [[TrekStor]] declarar en bancarrota, anque esi mesmu añu consiguen un nuevu inversor pa caltener la empresa a flote. * [[2011]]: [[Western Digital]] adquier [[Hitachi GST]] y Seagate merca la división de HDD de [[Samsung]]. * [[2014]]: [[Seagate]] anuncia'l primer discu duru de 8 TB nel mercáu de consumu xeneral, con formatu de 3,5 pulgaes y conectividad tipu [[SATA]] III a 6[[Gbps]], compatible con [[ordenador d'escritoriu ordenadores d'escritoriu]].<ref>{{cita web |url=http://www.fayerwayer.com/2014/08/seagate-estrena-el-primer-discu-duru-de-8-tb-del mundu/ |urltrad= |enlaceroto= |títulu=Seagate estrena'l primer discu duru de 8 TB nel mercáu |fechaaccesu= 29 d'agostu de 2014 |suscripción= |apellíu=Oyanedel |nome=Juan Pablo |enllaceautor= |coautores= |fecha=27 d'agostu de 2014 |añu=2014 |mes=agostio |formatu= |obra= |editor= |editorial= |allugamientu= |páxina= |páxina= |idioma= |doi= |urlarchivu= |fechaarchivu= |cita= }} </ref> == Ver tamién == {{Llista de columnes|2| * [[Desfragmentación]] * [[Discu duru portátil]] * [[Exa (discu duru)]] * [[Formatu de discu]] * [[Jumper (informática)]] * [[Partición de discu]] * [[Periféricu (informática)]] * [[Platu (discu duru)]] * [[Rexistru d'arranque principal]] * [[Sistema d'archivos]] * [[Tabla de particiones GUID]] * [[Unidá d'estáu sólidu]] }} === Fabricantes de discos duros === * [[Seagate]] * [[Toshiba]] * [[Verbatim]] * [[Western Digital]] * [[Samsung]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * {{Cita llibru|títulu= L'universu dixital del IBM PC, AT y PS/2|autor=Ciriaco García de Celis|editorial=Grupu Universitariu d'Informática|añu=1994|edición=4ª|capítulu=[http://www.gui.uva.es/udigital/1207.html 12.7: El discu duru del AT (IDE, MFM, BUS LOCAL).]|llugar=Facultá de Ciencies de Valladolid}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Hard disks}} * [https://www.youtube.com/watch?v=qVMyGG_sAG0 Cómo instalar un discu duru internu] * [https://www.youtube.com/watch?v=RQNqSK9wnPk Conexón a la unidá de alimentacón] * [https://video.google.com/videoplay?docid=-744683267829297106&q=hard+drive+in+action&pl=true Video del so funcionamientu] (n'inglés). * [http://www.monografias.com/trabayos14/discosduros/discosduros.shtml Tou sobre'l discu duru] {{n'idioma|es}}. * [http://www.saulo.net/pub/ddypart Discu duru y particiones] {{n'idioma|es}}. * [http://www.virtuaside.com/docs/historia-hds.php Hestoria del discu duru] {{n'idioma|es}}. * [http://www.microsiervos.com/archivo/tecnologia/discos-duros-per dientro.html Video esplicativu sobre'l funcionamientu de los discos duros] {{n'idioma|es}}. {{Tradubot|Unidad de disco duro}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Discos duros]] [[Categoría:Hardware]] [[Categoría:Almacenamientu informáticu]] [[Categoría:Dispositivos d'almacenamientu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 5w1a0w1xx8xctp33mh3opubr0wlunap 0 73464 3709858 3667800 2022-08-19T09:18:57Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{1000}} :''Esti artículu trata sobre l'actual calentamientu del sistema climáticu de la Tierra. "[[Cambéu climáticu]]" tamién puede referise a los enclinos climáticos de cualquier momentu de la historia xeolóxica.'' {{ficha xenérica}} '''Calentamientu global''' y ''cambéu climáticu''<!-- Nun enllazar. Equí úsase nel sentíu coloquial --> refiérense al aumentu reparáu nos últimos sieglos de la temperatura media del [[clima|sistema climáticu]] de la [[Tierra]] y los sos efeutos rellacionaos. Múltiples llinies de pruebes científiques amuesen que'l sistema climáticu ta caleciéndose.<ref>Hartmann, D. L.; Klein Tank, A. M. G.; Rusticucci, M. (2013). [http://www.climatechange2013.org/images/report/WG1AR5_Chapter02_FINAL.pdf FAQ 2.1 "2: Observations: Atmosphere and Surface"] (PDF). IPCC WGI AR5 (Report). Evidence for a warming world comes from multiple independent climate indicators, from high up in the atmosphere to the depths of the oceans. They include changes in surface, atmospheric and oceanic temperatures; glaciers; snow cover; sea ice; sea level and atmospheric water vapour. Scientists from all over the world have independently verified this evidence many times.</ref><ref>{{cita web|títulu=Myth vs Facts....|url=http://epa.gov/climatechange/endangerment/myths-facts.html|publisher=EPA (US)|añu=2013}}The U.S. Global Change Research Program, the National Academy of Sciences, and the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) have each independently concluded that warming of the climate system in recent decades is 'unequivocal'. This conclusion is not drawn from any one source of data but is based on multiple lines of evidence, including three worldwide temperature datasets showing nearly identical warming trends as well as numerous other independent indicators of global warming (y.g., rising sea levels, shrinking Arctic sea ice).</ref> Más del 90&nbsp;% de la enerxía adicional llograda dende 1970 almacenóse nel sistema climáticu foi a los océanos; el restu dilió xelu y caleció los continentes y l'atmósfera.<ref>Rhein, M.; Rintoul, S. R. (2013). [http://www.climatechange2013.org/images/report/WG1AR5_Chapter03_FINAL.pdf "3: Observations: Ocean"] (PDF). IPCC WGI AR5 (Report). p. 257. Ocean warming dominates the global energy change inventory. Warming of the ocean accounts for about 93% of the increase in the Earth's energy inventory between 1971 and 2010 (high confidence), with warming of the upper (0 to 700 m) ocean accounting for about 64% of the total. Melting ice (including Arctic sea ice, ice sheets and glaciers) and warming of the continents and atmosphere account for the remainder of the change in energy.</ref><ref group= nota>Les revistes científiques usen la espresión «calentamientu global» pa describir una medría na temperatura media global de la superficie terrestre y la mayoría de les fontes con autoridá am̟ás llenden el términu a tales medríes causaes por actividaes humanes o gases d'efeutu ivernaderu.</ref> Munchos de los cambeos reparaos dende la [[década de 1950]] nun tienen precedentes mientres décades a milenios.<ref>IPCC, Climate Change 2013: The Physical Science Basis - Summary for Policymakers, Observed Changes in the Climate System, [http://www.climatechange2013.org/spm p. 2], in {{Harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}}. "Warming of the climate system is unequivocal, and since the 1950s, many of the observed changes labre unprecedented over decades to millennia."</ref> La comprensión científica del calentamientu global tamién foi n'aumentu. Nel so [[Quintu Informe d'Evaluación del IPCC|quintu informe]] (AR5) el [[Grupu Intergubernamental d'Espertos sobre'l Cambéu Climáticu]] (IPCC) informó en 2014 que los científicos taben más del 95&nbsp;% seguros que la mayor parte del calentamientu global ye causáu poles crecientes concentraciones de [[gases d'efeutu ivernaderu]] (GEI) y otres [[Atribución del recién cambéu climáticu|actividaes humanes (antropoxéniques)]].<ref name="IPCC-Def-Of-Certainty">{{cita web | quote=The following terms have been used to indicate the assessed likelihood of an outcome or a result: virtually certain 99–100% probability, very likely 90–100%, likely 66–100%, about as likely as not 33–66%, unlikely 0–33%, very unlikely 0–10%, exceptionally unlikely 0–1%. Additional terms (extremely likely: 95–100%, more likely than not >50–100%, more unlikely than likely 0–<50% and extremely unlikely 0–5%) may also be used when appropriate. | publisher=IPCC | url=http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/syr/SYR_AR5_SPMcorr2.pdf | títulu=CLIMATE CHANGE 2014: Synthesis Report. Summary for Policymakers | fechaaccesu=7 de marzu de 2015}}</ref><ref>{{cita web | quote=The evidence for human influence on the climate system has grown since the Fourth Assessment Report (AR4). It is extremely likely that more than half of the observed increase in global average surface temperature from 1951 to 2010 was caused by the anthropogenic increase in greenhouse gas concentrations and other anthropogenic forcings together | publisher=IPCC | url=http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/syr/AR5_SYR_FINAL_SPM.pdf| títulu=CLIMATE CHANGE 2014: Synthesis Report. Summary for Policymakers | fechaaccesu=7 de marzu de 2015}}</ref><ref>{{cita llibru | publisher=The National Academies Press | isbn = 0-309-14588-0 | last = America's Climate Choices: Panel on Advancing the Science of Climate Change; National Research Council | títulu= Advancing the Science of Climate Change | location = Washington, D.C. | añu= 2010 | url = http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=12782 | quote = (p1) ... there is a strong, credible body of evidence, based on multiple lines of research, documenting that climate is changing and that these changes are in large part caused by human activities. While much remains to be learned, the core phenomenon, scientific questions, and hypotheses have been examined thoroughly and have stood firm in the face of serious scientific alderique and careful evaluation of alternative explanations. * * * (p21-22) Some scientific conclusions or theories have been so thoroughly examined and tested, and supported by so many independent observations and results, that their likelihood of subsequently being found to be wrong is vanishingly small. Such conclusions and theories are then regarded as settled facts. This is the case for the conclusions that the Earth system is warming and that much of this warming is very likely due to human activities. }}</ref> Les proyeiciones de [[modelu climáticu|modelos climáticos]] resumíos en AR5 indicaron que mientres el presente sieglu la temperatura superficial global va xubir probablemente 0,3 a 1,7&nbsp;°C pal so [[Representative Concentration Pathways|escenariu d'emisiones]] más baxu usando mitigación estricta y 2,6 a 4,8&nbsp;°C pal mayor.<ref>Stocker ''et al.'', [http://www.climatechange2013.org/images/report/WG1AR5_TS_FINAL.pdf Technical Summary], in {{Harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}}.</ref> Estes conclusiones fueron sofitaes poles academies nacionales de ciencia de los principales países industrializaos.<ref>{{cita web|url=http://nationalacademies.org/onpi/06072005.pdf |títulu=Joint Science Academies' Statement |format=PDF |fechaaccesu=6 de xineru de 2014}}</ref>{{#tag:ref|La declaración conxunta de 2001 foi roblada poles academies nacionales de ciencies d'Australia, Bélxica, Brasil, Canadá, el Caribe, la República Popular de China, Francia, Alemaña, India, Indonesia, Irlanda, Italia, Malasia, Nueva Zelanda, Suecia y el Reinu Xuníu.<ref>{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/1335872.stm |títulu=Science academies back Kyoto |first=Alex |last=Kirby |work=BBC News |date=17 de mayu de 2001 |fechaaccesu=27 de xunetu de 2011}}</ref> Xúnense a la declaración de 2005 Xapón, Rusia y Estaos Xuníos. Siguiéronlu Méxicu y Sudáfrica na declaración de 2007. [[Network of African Science Academies]] y [[Polish Academy of Sciences]] fixeron declaraciones separaes. Les sociedaes de científicos especialistes inclúin [[American Astronomical Society]], [[American Chemical Society]], [[American Geophysical Union]], [[American Institute of Physics]], [[American Meteorological Society]], [[American Physical Society]], [[American Quaternary Association]], [[Australian Meteorological and Oceanographic Society]], [[Canadian Foundation for Climate and Atmospheric Sciences]], [[Canadian Meteorological and Oceanographic Society]], [[European Academy of Sciences and Arts]], [[European Geosciences Union]], [[European Science Foundation]], [[Geological Society of America]], [[Geological Society of Australia]], [[Geological Society of London]]-Stratigraphy Commission, [[InterAcademy Council]], [[International Union of Geodesy and Geophysics]], [[International Union for Quaternary Research]], [http://www.nagt.org/index.html National Association of Geoscience Teachers], [[United States National Research Council|National Research Council (US)]], [[Royal Meteorological Society]] y [[World Meteorological Organization]].|group = nota}} Los futuros cambeos climáticos y los impautos acomuñaos van ser distintos [[Efeutos rexonales del calentamientu global|nuna rexón d'otra]] alredor del globu.<ref>{{citation | autor=Parry, M.L., ''et al.'' | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/tssts-4-2.html |títulu=Box TS.6. The main projected impacts for regions | chapter=Technical summary | chapter-url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ts.html }}, in {{harvnb|IPCC AR4 WG2|2007|pp=59–63}} </ref><ref>Solomon ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ts.html Technical Summary], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/tssts-5-3.html Section TS.5.3: Rexonal-Scale Projections], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}}.</ref> Los efeutos d'una medría nes temperatures globales inclúin una [[Xubida del nivel del mar|xubida nos nivel del mar]] y un cambéu na cantidá y el patrones de les [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitaciones]], amás d'una probable espansión de los [[desiertos]] [[subtropical]]es.<ref>{{Cite journal |last1= Lu |first1= Jian |last2= Vechhi |first2= Gabriel A. |last3= Reichler |first3= Thomas |títulu= Expansion of the Hadley cell under global warming |journal= Geophysical Research Letters |volume=34 |issue= 6 |page= L06805 |añu= 2007 | url= http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2006GL028443/abstract | format=PDF |doi=10.1029/2006GL028443 |bibcode=2007GeoRL..3406805L |ref= harv }} </ref> Espérase que'l calentamientu seya [[Cayente de la banquisa ártica|mayor nel Árticu]], col continuu [[retrocesu de los glaciares]], el [[permafrost]] y la [[banquisa]]. Otros efeutos probables del calentamientu inclúin [[fenómenu meteorolóxicu estremu|fenómenos meteorolóxicos estremos]] más frecuentes, tales como [[fola de calor|ola de calor]], [[seca|seques]], [[agua|agues]] enchentes y fuertes [[Nieve|nevaes]];<ref>On snowfall: * {{cita noticia|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=123671588|títulu=Get This: Warming Planet Can Mean More Snow|date=15 de febreru de 2010|autor=Christopher Joyce|agency=NPR}} * {{cita noticia|url=http://phys.org/news/2011-03-global-snowstorms-scientists.html|títulu=Global warming means more snowstorms: scientists|date=1 de marzu de 2011}} * {{cita web|url=http://www.skepticalscience.com/Record-snowfall-disproves-global-warming.htm|títulu=Does record snowfall disprove global warming?|fechaaccesu=14 d'avientu de 2014|date=9 de xunetu de 2010}}</ref> [[acidificación del océanu]], y [[riesgu d'estinción per calentamientu global|estinción d'especies]] por cuenta de cambiantes réximes de temperatura. Efeutos humanos significativos inclúin l'amenaza a la [[Cambéu climáticu y agricultura|seguridá alimentaria]] pol amenorgamientu del rendimientu de colleches y la [[Refuxáu medioambiental|perdida d'hábitat]] por [[hinchente]].<ref>{{cita publicación |last=Battisti|first=David |author2=Naylor, Rosamund L. |títulu=Historical warnings of future food insecurity with unprecedented seasonal heat|journal=Science|añu=2009 |url=http://www.sciencemag.org/content/323/5911/240.short|fechaaccesu=13 d'abril de 2012|doi=10.1126/science.1164363 |volume=323 |issue=5911 |pages=240–4 |pmid=19131626 |ref=harv }}</ref><ref>{{harvnb|US NRC|2012|p=31}}</ref> Les posibles respuestes al calentamientu global inclúin la [[Mitigación del cambéu climáticu|mitigación]] por aciu l'amenorgamientu de les emisiones, l'[[Adautación al calentamientu global|adautación]] a los sos efeutos, construcción de sistemes [[Resiliencia (ecoloxía)|resilientes]] a los sos efeutos y una posible [[inxeniería climática]] futura. La mayoría de los países son parte de la [[Convención Marco de les Naciones Xuníes sobre'l Cambéu Climáticu]] (CMNUCC),<ref>{{Cite journal | añu=2011 | autor=[[United Nations Framework Convention on Climate Change]] (UNFCCC) | títulu=Status of Ratification of the Convention | url=http://unfccc.int/essential_background/convention/status_of_ratification/items/2631.php | publisher=UNFCCC | location=UNFCCC Secretariat: [[Bonn]], Germany | ref=harv }}. Most countries in the world are Parties to the [[United Nations Framework Convention on Climate Change]] (UNFCCC), which has adopted the 2&nbsp;°C target. As of 25 November 2011, there are 195 parties (194 states and 1 rexonal economic integration organization (the [[European Union]])) to the UNFCCC.</ref> que'l so oxetivu postreru ye [[prevenir un cambéu climáticu antropogénico peligrosu]].<ref>{{cita web |títulu=Article 2|work=The United Nations Framework Convention on Climate Change|quote=The ultimate objective of this Convention and any related llegal instruments that the Conference of the Parties may adopt is to achieve, in accordance with the relevant provisions of the Convention, stabilization of greenhouse gas concentrations in the atmosphere at a level that would prevent dangerous anthropogenic interference with the climate system. Such a level should be achieved within a time-frame sufficient to allow ecosystems to adapt naturally to climate change, to ensure that food production is not threatened and to enable economic development to proceed in a sustainable manner. Such a level should be achieved within a time-frame sufficient to allow ecosystems to adapt naturally to climate change, to ensure that food production is not threatened and to enable economic development to proceed in a sustainable manner |url=http://unfccc.int/essential_background/convention/background/items/1353.php }}, excerpt from the founding international treaty that took force on 21 March 1994.</ref> La CMNUCC adoptaron una serie de les polítiques destinaes a amenorgar les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu<ref name="2005 unfccc synthesis of non-annex I statements">{{Cite journal | añu=2005 | autor=[[United Nations Framework Convention on Climate Change]] (UNFCCC) | títulu=Sixth compilation and synthesis of initial national communications from Parties not included in Annex I to the Convention. Note by the secretariat. Executive summary | url=http://unfccc.int/resource/docs/2005/sbi/eng/18.pdf | format=PDF | publisher=United Nations Office at Geneva | location=Geneva (Switzerland) | ref=harv }} </ref><ref>Gupta, S. ''et al''. [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/ch13s13-2-1.html 13.2 Climate change and other related policies], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG3|2007}}.</ref><ref> {{cita llibru | títulu=Ch 4: Climate change and the energy outlook | ref=harv }}, in {{harvnb|IEA|2009|pp=173–184}} (páxs.175-186 of PDF) </ref><ref name="2011 unfccc synthesis of annex I communications">{{Cite journal | añu=2011 | autor=[[United Nations Framework Convention on Climate Change]] (UNFCCC) | títulu=Compilation and synthesis of fifth national communications. Executive summary. Note by the secretariat | url=http://unfccc.int/resource/docs/2011/sbi/eng/inf01.pdf | format=PDF | publisher=United Nations Office at Geneva | location=Geneva (Switzerland) | ref=harv }} </ref> y ayudar na [[adautación al calentamientu global]].<ref name="2005 unfccc synthesis of non-annex I statements" /><ref name="2011 unfccc synthesis of annex I communications" /><ref>Adger, ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ch17.html Chapter 17: Assessment of adaptation practices, options, constraints and capacity,] [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ch17s17-ye.html Executive summary], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG2|2007}}.</ref><ref>[http://siteresources.worldbank.org/INTWDR2010/Resources/5287678-1226014527953/Chapter-6.pdf 6. Generating the funding needed for mitigation and adaptation (PDF)], in {{Cite journal |añu=2010 |autor=World Bank |títulu=World Development Report 2010: Development and Climate Change |publisher=The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank |location=Washington, D.C., USA |url=http://econ.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC/EXTRESEARCH/EXTWDRS/EXTWDR2010/0,,contentMDK:21969137 ~menuPK:5287816~pagePK:64167689~piPK:64167673~theSitePK:5287741,00.html |pages=262–263 |ref=harv }} </ref> Los firmantes de la CMNUCC alcordaron que se riquir grandes amenorgamientos nes emisiones<ref name="unfccc 2 degrees celsius target">{{Cite journal | añu=2011 | autor=[[United Nations Framework Convention on Climate Change]] (UNFCCC) | títulu=Conference of the Parties&nbsp;– Sixteenth Session: Decision 1/CP.16: The Cancun Agreements: Outcome of the work of the Ad hoc Working Group on Long-term Cooperative Action under the Convention (English): Paragraph 4 | publisher=UNFCCC | location=UNFCCC Secretariat: [[Bonn]], Germany | page=3 | url=http://unfccc.int/resource/docs/2010/cop16/eng/07a01.pdf#page=2 | format=PDF | ref=harv }} "(...) deep cuts in global greenhouse gas emissions are required according to science, and as documented in the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, with a view to reducing global greenhouse gas emissions so as to hold the increase in global average temperature below 2&nbsp;°C above preindustrial levels"</ref> y que'l calentamientu global futuru tien de llindase a menos de 2,0&nbsp;°C con respectu al nivel preindustrial.<ref name="unfccc 2 degrees celsius target" />{{#tag:ref|La Tierra yá esperimentó cuasi la metá del 0,8&nbsp;°C descritu nel Alcuerdu de Cancún. Nos postreros 100 años, la temperatura medio de la superficie de la Tierra aumentó n'aprosimao 2,0&nbsp;°C, dos tercios de los cualos asocedieron en solo les últimes trés décades.<ref name = "AmericasClimateChoices-2011-FullReport"> {{cita llibru | publisher = The National Academies Press | isbn = 978-0-309-14585-5 | títulu= America's Climate Choices | location = Washington, D.C. | añu= 2011 | url = http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=12781&page=1 | page = 15 | quote = The average temperature of the Earth's surface increased by about 1.4&nbsp;°F (0.8&nbsp;°C) over the past 100 years, with about 1.0&nbsp;°F (0.6&nbsp;°C) of this warming occurring over just the past three decades. }}</ref>|group=nota}} == Cambeos térmicos reparaos == {{AP|Rexistru instrumental de temperatures}} <!-- Actualizáu a 11 de mayu de 2015 https://en.wikipedia.org/w/index.php?títulu=Global_warming&oldid=661782648 --> [[Ficheru:Energy change inventory, 1971-2010-es.svg|thumb|250px|alt=refer to caption and image description|La Tierra tuvo nun desequilibriu radiativo siquier dende la década de 1970, onde menos enerxía abandona l'atmósfera que la qu'ingresa. La mayoría d'esta enerxía extra almacenóse nos océanos.<ref> Rhein, M., ''et al.'' (7 de xunu de 2013): Box 3.1, in: [http://www.climatechange2013.org/images/uploads/WGIAR5_WGI-12Doc2b_FinalDraft_Chapter03.pdf Chapter 3: Observations: Ocean (final draft accepted by IPCC Working Group I)], páxs.11-12 (páxs.14-15 of PDF chapter), in: {{harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}} </ref> Ye bien probable que les actividaes humanes contribuyeron sustancialmente a la medría nel [[conteníu oceánico de calor]].<ref> IPCC (11 de payares de 2013): D.3 Detection and Attribution of Climate Change, in: [http://www.climatechange2013.org/spm Summary for Policymakers (finalized version)], p.15, in: {{harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}} </ref>]] [[Ficheru:Temperature_reconstruction_last_two_millennia.svg|thumb|alt=refer to caption and adjacent text|Temperatures medies de los postreros 2000 años según distintes reconstrucciones a partir de [[Proxy (clima)|''proxies'' climáticos]], col [[rexistru instrumental de temperatures]] sobrepuestu en negru. Apréciase un mínimu na [[Pequeña edá de xelu]] y d'últimes un máximu absolutu nel añu 2020.]] [[Ficheru:20210827 Global surface temperature bar chart - bars color-coded by El Niño and La Niña intensity - es.svg|thumb|alt=refer to caption and adjacent text|Gráficu coles anomalíes de la temperatures añales del globu, amosando la Oscilación del sur del [[El Neñu Neñu]].]] La [[Rexistru de temperatures|temperatura promediu de la superficie de la Tierra]] aumentó alredor de 0,8&nbsp;°C dende 1880.<ref name=NASA2014 /> La velocidá de calentamientu cuasi se dobló na segunda metá de dichu periodu (0,13&nbsp;±&nbsp;0,03&nbsp;°&nbsp;C por década, versus 0,07&nbsp;±&nbsp;0,02&nbsp;°C por década). L'efeutu [[islla de calor]] ye bien pequeñu, envaloráu en menos de 0,002 °C de calentamientu per década dende 1900.<ref>Trenberth ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch3.html Ch. 3, Observations: Atmospheric Surface and Climate Change], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch3s3-2-2-2.html Section 3.2.2.2: Urban Heat Islands and Land Use Effects], [http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter3.pdf p. 244], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}}.</ref> Les temperatures na [[troposfera]] inferior amontáronse ente 0,13 y 0,22&nbsp;°C por década dende 1979, acordies coles [[midíes de temperatura per satélite]]. Los [[Proxy (clima)|''proxies'' climáticos]] demuestren que la temperatura caltúvose relativamente estable [[Rexistru de temperatura del últimu mileniu|mientres los mil o dos mil años]] enantes de 1850, con fluctuaciones que varien regionalmente tales como'l [[Periodu templáu medieval]] y la [[Pequeña edá de xelu]].<ref>Jansen ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch6.html Ch. 6, Palaeoclimate], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch6s6-6.html#6-6-1 Section 6.6.1.1: What Do Reconstructions Based on Palaeoclimatic Proxies Show?], [http://www.ipcc-wg1.unibe.ch/publications/wg1-ar4/ar4-wg1-chapter6.pdf páxs. 466–478], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}}.</ref> El calentamientu que s'evidencia nos rexistros de temperatura instrumental ye coherente con una amplia gama d'observaciones, acordies con lo documentáu por munchos equipos científicos independientes.<ref name="kennedy evidence for global warming"> {{Cite journal | autor=Kennedy, J.J., et al. | añu=2010 | títulu=How do we know the world has warmed? in: 2. Global Climate, in: State of the Climate in 2009 | url= http://www.ncdc.noaa.gov/bams-state-of-the-climate/2009.php | journal=Bull.Amer.Meteor.Soc. | volume=91 | issue=7 | page=26 | ref=harv }} </ref> Dellos exemplos son l'[[Xubida del nivel del mar|aumento del nivel del mar]] por cuenta de la fusión de la nieve y el xelu y porque l'agua percima de 3,98&nbsp;°C espandir al calecer ([[dilatación térmica]]),<ref> {{Cite journal | autor=Kennedy, C. | date=10 de xunetu de 2012 | títulu=ClimateWatch Magacín >> State of the Climate: 2011 Global Sea Level | url=http://www.climatewatch.noaa.gov/article/2012/2011-state-of-the-climate-sea-level | publisher=NOAA Climate Services Portal | ref=harv }} </ref> el derretimiento xeneralizáu de la nieve y el xelu con base en tierra,<ref>{{cita llibru | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/spmsspm-direct-observations.html |títulu=Direct Observations of Recent Climate Change | chapter=Summary for Policymakers | chapter-url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/spm.html | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}} </ref> l'aumentu del [[conteníu oceánico de calor]],<ref name="kennedy evidence for global warming"/> l'aumentu de la [[mugor]],<ref name="kennedy evidence for global warming"/> y la [[fenoloxía|precocidá]] de los eventos primaverales,<ref> {{cita llibru | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/spmsspm-b.html|títulu= B. Current knowledge about observed impacts of climate change on the natural and human environment | chapter=Summary for Policymakers | chapter-url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/spm.html | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC AR4 WG2|2007}} </ref> por casu, la [[Flor#Floraci.C3.B3n|floriamientu]] de les plantes.<ref> {{cita llibru | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ch1s1-3-5-1.html |títulu=Sec 1.3.5.1 Changes in phenology | autor=Rosenzweig, C., et al. | chapter=Ch 1: Assessment of Observed Changes and Responses in Natural and Managed Systems | chapter-url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ch1.html | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC AR4 WG2|2007|p=99}} </ref> La [[probabilidá]] de qu'estos cambeos pudieren asoceder por azar ye virtualmente cero.<ref name="kennedy evidence for global warming"/> === Enclinos === Los cambeos de temperatura varien a lo llargo del globu. Dende 1979, les temperatures en tierra aumentaron cuasi'l doble de rápido que les temperatures del océanu (0,25 ° C por década frente a 0,13 ° C por década).<ref>Trenberth ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch3.html Chap 3, Observations: Atmospheric Surface and Climate Change], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch3s3-ye.html Executive Summary], [http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter3.pdf p. 237], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}}.</ref> Les temperatures del océanu aumenten más amodo que les temperatures de la tierra por cuenta de la mayor [[capacidá caloríca]] efeutiva de los océanos y porque estos pierden más calor por evaporación.<ref>{{Cite journal |títulu= Land/sea warming ratio in response to climate change: IPCC AR4 model results and comparison with observations |autor=Rowan T. Sutton, Buwen Dong, Jonathan M. Gregory |journal=Geophysical Research Letters|volume=34 |url = http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2006GL028164/abstract |issue = 2 |pages = L02701 |añu=2007 |fechaaccesu =19 de setiembre de 2007 |bibcode = 2007GeoRL..3402701S |ref = harv }}</ref> El [[hemisferiu norte]] ye amás naturalmente más caliente que'l [[hemisferiu sur]] debíu principalmente al tresporte [[zonal y meridional|meridional]] de calor nos océanos, que tien un diferencial d'alredor de 0,9 petavatio escontra'l norte,<ref>{{cita publicación|last=Carl|first=Wunsch|títulu=The Total Meridional Heat Flux and Its Oceanic and Atmospheric Partition|journal=Journal of Climate|date=payares de 2005|volume=18|issue=21|pages=4374–4380|doi=10.1175/JCLI3539.1|url=http://ocean.mit.edu/~cwunsch/papersonline/wunschjclim2005.pdf|fechaaccesu=25 d'abril de 2013|ref=harv|bibcode = 2005JCli...18.4374W }}</ref> con una contribución adicional de les diferencies d'[[albedo]] ente les rexones polares. Dende l'empiezu de la industrialización de la diferencia de temperatura ente los hemisferios amontóse debíu al derretimiento del xelu marino y la nieve nel Norte.<ref>{{cita publicación|last=Feulner|first=Georg|author2=Rahmstorf, Stefan|author3=Levermann, Anders|author4=Volkwardt, Silvia |títulu=On the Origin of the Surface Air Temperature Difference Between the Hemispheres in Earth's Present-Day Climate|journal=Journal of Climate|date=marzu de 2013|doi=10.1175/JCLI-D-12-00636.1|url=http://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/JCLI-D-12-00636.1|fechaaccesu=25 d'abril de 2013|pages=130325101629005|ref=harv|volume=26}}</ref> Les temperatures medies del Árticu amontáronse en cuasi'l doble de la velocidá del restu del mundu nos postreros 100 años; sicasí les temperatures ártiques amás son bien variables.<ref>[http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/tssts-3-1-2.html TS.3.1.2 Spatial Distribution of Changes in Temperature, Circulation and Related Variables - AR4 WGI Technical Summary<!-- Bot generated title -->]</ref> A pesar de que l'hemisferiu norte emite más gases d'efeutu ivernaderu que nel hemisferiu sur, esto nun contribúi a la diferencia nel calentamientu por cuenta de que los principales gases d'efeutu ivernaderu persisten el tiempu abondu pa entemecese ente los hemisferios.<ref>Ehhalt ''et al.'', [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/127.htm Chapter 4: Atmospheric Chemistry and Greenhouse Gases], [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/139.htm#4231 Section 4.2.3.1: Carbon monoxide (CO) and hydrogen (H<sub>2</sub>)], [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/pdf/TAR-04.pdf p. 256], in {{Harvnb|IPCC TAR WG1|2001}}.</ref> La [[Capacidá calorífica volumétrica|inercia térmica]] de los océanos y les respuestes lentes d'otros efeutos indireutos impliquen que'l clima puede tardar sieglos o más p'afaese a los cambeos a valir. Estudios de [[compromisu climáticu]] indiquen qu'inclusive si los gases d'ivernaderu estabilizar en niveles del añu 2000, entá asocedería un calentamientu adicional d'aprosimao 0,5&nbsp;°C.<ref>{{Cite journal |last=Meehl|first=Gerald A. |authorlink=Gerald Meehl |author2=Washington, Warren M. |author3=Collins, William D. |author4=Arblaster, Julie M. |author5=Hu, Aixue |author6=Buja, Lawrence Y. |author7=Strand, Warren G. |author8=Teng, Haiyan |date = 18 de marzu de 2005 |títulu= How Much More Global Warming and Sea Level Rise |journal=Science|volume=307|issue=5716 |pages =1769–1772|doi=10.1126/science.1106663 |url = http://www.sciencemag.org/cgi/reprint/307/5716/1769.pdf|format=PDF |fechaaccesu =11 de febreru de 2007|pmid=15774757| bibcode=2005Sci...307.1769M |ref=harv }}</ref> === Años más calorosos === Nueve de los 10 años más templaos nel rexistru instrumental asocedieron dende 2000, con 2014 ye l'añu más templáu que se rexistrara. La temperatura medio de la superficie de la Tierra calecióse cerca de 0,8 grau Celsius dende 1880.<ref name=NASA2014>{{cita web|url=http://www.nasa.gov/press/2015/january/nasa-determines-2014-warmest-year-in-modern-record|títulu=NASA, NOAA Find 2014 Warmest Year in Modern Record|date=16 de xineru de 2015|autor=NASA}}</ref> 2014 amás foi'l trentenu octavu añu consecutivu con temperatures sobre la media.<ref>{{cita web|url=http://www.theguardian.com/environment/2015/jan/16/2014-hottest-year-on-record-scientists-noaa-nasa|títulu=2014 officially the hottest year on record|publisher=The Guardian|date=16 de xineru de 2015}}</ref> Antes de 2014, 2005 y 2010 empataren pola marca del añu más templáu, superando a 1998 solo por unes centécimas de grau.<ref>{{cita web | last = Cole | first = Steve |author2=Leslie McCarthy | títulu= NASA&nbsp;– NASA Research Finds 2010 Tied for Warmest Year on Record | work=NASA | format = Feature | fechaaccesu =3 de marzu de 2011 | url = http://www.nasa.gov/topics/earth/features/2010-warmest-year.html }} </ref><ref>{{cita web | url = http://data.giss.nasa.gov/gistemp/2005/ | last=Hansen | first=James Y. | authorlink=James Y. Hansen |author2=et al. | títulu= Goddard Institute for Space Studies, GISS Surface Temperature Analysis | fechaaccesu =17 de xineru de 2007 | date = 12 de xineru de 2006 | publisher=NASA Goddard Institute for Space Studies}} </ref><ref>{{cita web| url = http://www.ncdc.noaa.gov/sotc/global/2009/13 | títulu= State of the Climate: Global Analysis for Annual 2009 | fechaaccesu =3 de mayu de 2011 | date=15 de xineru de 2010}} </ref> Les temperatures de superficie en 1998 fueron inusualmente templaes por cuenta de que les temperatures globales vense afeutaos pol [[Enosis|Neñu-Oscilación del Sur]] (ENOS) y el Neñu más fuerte nel sieglu pasáu producir mientres esi añu.<ref name="Changnon2000">{{cita llibru |títulu= El Neñu, 1997–1998: The Climate Event of the Century|last = Changnon|first = Stanley A.|author2 = Bell, Gerald D.|añu= 2000|publisher = Oxford University Press|location = London|isbn = 0-19-513552-0}}</ref> La temperatura global ta suxeta a fluctuaciones de curtiu plazu que se superponen a los enclinos de llargu plazu y pueden amazcarales temporalmente. La relativa estabilidá de la temperatura superficial 2002-2009, que foi bautizáu como l'hiatu del calentamientu global pelos medios de comunicación y dellos científicos,<ref>{{cita publicación | títulu=Recent intensification of wind-driven circulation in the Pacific and the ongoing warming hiatus | autor=England, Matthew | journal=[[Nature Climate Change]] |date=febreru de 2014 | doi=10.1038/nclimate2106 | volume=4 | pages=222–227}}</ref> ye coherente con tal incidente.<ref>{{Cite journal| url = http://www.metoffice.gov.uk/media/pdf/j/j/global_temperatures_09.pdf | títulu= Do Global Temperature Trends Over the Last Decade Falsify Climate Predictions? [in "State of the Climate in 2008"] |first=J.|last=Knight|first2=J.J.|last2=Kenney|first3=C.|last3=Folland|first4=G.|last4=Harris|first5=G.S.|last5=Jones|first6=M.|last6=Palmer|first7=D.|last7=Parker|first8=A.|last8=Scaife|first9=P.|last9=Stott |work=Bull.Amer.Meteor.Soc.|volume=90|issue=8| pages =S75–S79|date=agostu 2009|format=PDF|fechaaccesu =13 d'agostu de 2011| ref = harv}}</ref><ref>{{cita llibru | títulu= Global temperature slowdown&nbsp;– not an end to climate change|publisher=UK Met Office| url = http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/+/http:/www.metoffice.gov.uk/climatechange/policymakers/policy/slowdown.html|fechaaccesu =20 de marzu de 2011}}</ref> Na parte baxa de la oscilación el 2011 como añu de [[la Neña]] taba más frescu, pero entá asina foi l'undécimu añu más templáu desque empezaron los rexistros en 1880.<ref>{{cita web | url = http://www.ncdc.noaa.gov/sotc/global/2011/13 | títulu= NOAA National Climatic Data Center, State of the Climate: Global Analysis for Annual 2011 | fechaaccesu =31 de xineru de 2012 | date = 19 de xineru de 2012 | publisher = [[NOAA]]}}</ref> == Causes iniciales de cambeos térmicos (esforzamientos esternos) == {{A|Atribución del recién cambéu climáticu}} {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = 200 | semeya1 = Greenhouse Effect rev es.svg | testu1 = Esquema del efeutu ivernaderu amosando los fluxos d'enerxía ente l'espaciu, l'atmósfera y superficie de la tierra. L'intercambiu d'enerxía espresar en vatios per metro cuadráu (W/m²). Nesta gráfica la radiación absorbida ye igual a la emitida, polo que la Tierra nun se calecer nin s'esfrez. | semeya2 =Mauna Apondera Carbon Dioxide Apr2013-es.svg | testu2 = Esti gráficu conocíu como la [[Curva de Keeling]] amuesa l'aumentu de les concentraciones atmosfériques de [[dióxidu de carbonu]] (CO<sub>2</sub>) mientres 1958–2013. Les midíes mensuales amuesen oscilaciones estacionales con un enclín xeneral a l'alza; cada añu la máxima asocede mientres la primavera tardida del [[hemisferiu norte]] y aparra mientres la temporada de crecedera una y bones les plantes remueven daqué del CO<sub>2</sub>. }} [[Ficheru:Sun climate system alternative (Spanish) 2008.svg|thumb|250px| Balance añal d'enerxía de la Tierra desenvueltu por Trenberth, Fasullo y Kiehl de la [[Centru Nacional d'Investigación Atmosférica|NCAR]] en 2008. Basar en datos del periodu de marzu de 2000 a mayu de 2004 y ye una actualización del so trabayu publicáu en 1997. La superficie de la Tierra recibe del Sol 161 w/m² y del efeutu ivernaderu de l'atmósfera 333w/m², en total 494 w/m², como la superficie de la Tierra emite un total de 493 w/m² (17+80+396), supón una absorción neta de calor de 0,9 w/m², que nel presente ta provocando'l calentamientu de la Tierra.]] El sistema climáticu puede responder a cambeos nos ''esforzamientos esternos.''<ref> {{cita web | autor=Group | títulu=Forcings (filed under: Glossary) | url=http://www.realclimate.org/index.php/archives/2004/11/forcings/ | publisher=RealClimate | date=28 de payares de 2004 }} </ref><ref> {{Cite journal | autor=Pew Center on Global Climate Change / Center for Climate and Energy Solutions | títulu=Science Brief 1: The Causes of Global Climate Change | url=http://www.c2ye.org/docUploads/PewSB1-Attribution-SMALL_102606.pdf | publisher=Center for Climate and Energy Solutions | location=Arlington, Virginia, USA | date=setiembre de 2006 | ref=harv }}, p.2 </ref> Estos pueden "emburriar" el clima na direición de calentamientu o enfriamientu.<ref> {{harvnb|US NRC|2012|p=9}} </ref> Exemplos de los esforzamientos esternos inclúin cambeos na composición atmosférica (p. ex. aumentu de les concentraciones de [[gases d'efeutu ivernaderu]]), la [[lluminosidá solar]], les erupciones [[volcán]]icas y les [[variaciones na órbita]] de la Tierra alredor del Sol.<ref name=Hegerl-2001>Hegerl ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch9.html Chapter 9: Understanding and Attributing Climate Change], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch9s9-4-1-5.html Section 9.4.1.5: The Influence of Other Anthropogenic and Natural Forcings], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007|pp=690–691}}. "Recent estimates indicate a relatively small combined effect of natural forcings on the global mean temperature evolution of the second half of the 20th century, with a small net cooling from the combined effects of solar and volcanic forcings." [http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter9.pdf p. 690]</ref> Los [[Ciclos de Milankovitch|ciclos orbitales]] varien amodo a lo llargo de decenes de miles d'años y nel presente atopar nun enclín xeneral al enfriamientu; la que s'esperaría que conduxera escontra un [[periodu glacial]] dientro de la [[edá de xelu]] actual, pero'l [[rexistru instrumental de temperatures]] del sieglu XX amuesa un aumentu repentín de la temperatura global.<ref>{{Cite journal | last1 = Kaufman | first1 = D. S. | last2 = Schneider | first2 = D. P. | last3 = McKay | first3 = N. P. | last4 = Ammann | first4 = C. M. | last5 = Bradley | first5 = R. S. | last6 = Briffa | first6 = K. R. | last7 = Miller | first7 = G. H. | last8 = Otto-Bliesner | first8 = B. L. | last9 = Overpeck | first9 = J. T. | last10 = Vinther | first10 = B. M. | author32 = Arctic Lakes 2k Project Members | last11 = Abbott | first11 = M. | last12 = Axford | first12 = M. | last13 = Bird | first13 = Y. | last14 = Birks | first14 = B. | last15 = Bjune | first15 = H. J. B. | last16 = Briner | first16 = A. Y. | last17 = Cook | first17 = J. | last18 = Chipman | first18 = T. | last19 = Francus | first19 = M. | last20 = Gajewski | first20 = P. | last21 = Geirsdottir | first21 = K. | last22 = Hu | first22 = A. | last23 = Kutchko | first23 = F. S. | last24 = Lamoureux | first24 = B. | last25 = Loso | first25 = S. | last26 = MacDonald | first26 = M. | last27 = Peros | first27 = G. | last28 = Porinchu | first28 = M. | last29 = Schiff | first29 = D. | last30 = Seppa | first30 = C. | last31 = Seppa | first31 = H. | títulu= Recent Warming Reverses Long-Term Arctic Cooling | doi = 10.1126/science.1173983 | journal = Science | volume = 325 | issue = 5945 | pages = 1236–1239 | añu= 2009 | pmid = 19729653 | pmc = }}<br />{{cita web | títulu= Arctic Warming Overtakes 2,000 Years of Natural Cooling | url = http://www2.ucar.edu/news/846/arctic-warming-overtakes-2000-years-natural-cooling | publisher=UCAR | date =3 de setiembre de 2009 | fechaaccesu =8 de xunu de 2011}}<br />{{Cite news | last =Bello | first = David | títulu= Global Warming Reverses Long-Term Arctic Cooling | url = http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=global-warming-reverses-arctic-cooling | publisher=Scientific American | date = 4 de setiembre de 2009 | fechaaccesu =8 de xunu de 2011}}<br />{{Cite journal | last1 = Mann | first1 = M. Y. | last2 = Zhang | first2 = Z. | last3 = Hughes | first3 = M. K. | last4 = Bradley | first4 = R. S. | last5 = Miller | first5 = S. K. | last6 = Rutherford | first6 = S. | last7 = Nin | first7 = F. | doi = 10.1073/pnas.0805721105 | títulu= Proxy-based reconstructions of hemispheric and global surface temperature variations over the past two millennia | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences | volume = 105 | issue = 36 | pages = 13252–7 | añu= 2008 | pmid = 18765811 | pmc = 2527990 }}</ref> === Gases d'efeutu ivernaderu === {{AP|Gases d'efeutu ivernaderu|Efeutu ivernaderu|Esforzamientu radiativo|Dióxidu de carbonu}} L'efeutu ivernaderu ye'l procesu por aciu el cual l'[[absorción (óptica)|absorción]] y [[Absorción (óptica)|emisión]] de radiación [[infrarroxu|infrarroxa]] polos gases na [[atmósfera]] d'un planeta calecen la so atmósfera interna y la superficie. Foi propuestu por [[Joseph Fourier]] en 1824, afayáu en 1860 por [[John Tyndall]],<ref>{{cita publicación|last=Tyndall|first=John|títulu=On the Absorption and Radiation of Heat by Gases and Vapours, and on the Physical Connection of Radiation, Absorption, and Conduction|journal=Philosophical Magacín|añu=1861|volume=22|series=4|pages=169–94, 273–85|url=http://nsdl.org/sites/classic_articles/Article3.htm|fechaaccesu=8 de mayu de 2013|ref=harv}}</ref> investigóse cuantitativamente per primer vegada por [[Svante Arrhenius]] en 1896<ref>{{cita web |títulu= The Carbon Dioxide Greenhouse Effect |work=The Discovery of Global Warming |url = http://www.aip.org/history/climate/co2.htm|fechaaccesu =21 d'abril de 2009|añu=2008 |publisher=American Institute of Physics |first=Spencer|last=Weart | authorlink=Spencer R. Weart }}</ref> y foi desenvueltu na década de 1930 hasta acabada la década de 1960 por [[Guy Stewart Callendar]].<ref>The Callendar Effect: the life and work of Guy Stewart Callendar (1898–1964) Amer Meteor Soc., Boston. ISBN 978-1-878220-76-9</ref> {{Imaxe múltiple | posición_tabla = left | direición = vertical | anchu = 220 | semeya1 = Annual greenhouse gas emissions by sector, in 2010 (color) es.png | testu1 = Emisiones mundiales de gases d'efeutu ivernaderu en 2010 por sector. | semeya2 = Percentage share of global cumulative energy-related carbon dioxide emissions between 1751 and 2012 across different regions-es.svg | testu2 = Participación porcentual de les emisiones acumulaes de CO<sub>2</sub> rellacionaes a la enerxía ente 1751 y 2012 a lo llargo de distintes rexones. }} Na Tierra, les cantidaes naturales de gases d'efeutu ivernaderu tienen un efeutu de calentamientu mediu d'aprosimao 33&nbsp;°C.<ref>{{cita llibru |autor=-y Treut et al. |chapter-url= http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch1.html |chapter= Chapter 1: Historical Overview of Climate Change Science |url= http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/faq-1-2.html |títulu=FAQ 1.1 |ref=harv }}, [http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter1.pdf p. 97], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}}: "To emit 240 W m–2, a surface would have to have a temperature of around −19&nbsp;°C. This is much colder than the conditions that actually exist at the Earth's surface (the global mean surface temperature is about 14&nbsp;°C). Instead, the necessary −19&nbsp;°C is found at an altitude about 5 km above the surface."</ref>{{#tag:ref|L'efeutu ivernaderu produz un ''aumentu'' de la temperatura mundial promediu d'alredor de 33 ° C en comparanza coles predicciones de [[cuerpu prietu]] ensin l'efeutu ivernaderu, non una ''temperatura medio de la superficie'' de 33 ° C. La temperatura medio de la superficie del planeta ye d'aprosimao 14 ° C.|group=nota}} Ensin l'atmósfera, la temperatura al traviés de cuasi tola superficie de la Tierra taría sol puntu de conxelación.<ref name="Blue">{{cita noticia|last=Blue|first=Jessica|títulu=What is the Natural Greenhouse Effect?|url=http://greenliving.nationalgeographic.com/natural-greenhouse-effect-2658.html|fechaaccesu=27 de mayu de 2013|newspaper=[[National Geographic (magacín)]]}}</ref> Los principales gases d'efeutu ivernaderu son el [[vapor d'agua]] (causante d'alredor de 36-70&nbsp;% del efeutu ivernaderu); el [[dióxidu de carbonu]] (CO<sub>2</sub>, 9-26&nbsp;%), el [[metanu]] (CH<sub>4</sub>, 4-9&nbsp;%) y el [[ozonu]] (O<sub>3</sub>, 7,3&nbsp;%).<ref>{{Cite journal| url = http://www.atmo.arizona.edu/students/courselinks/spring04/atmo451b/pdf/RadiationBudget.pdf| archiveurl = https://web.archive.org/web/20080624223905/http://www.atmo.arizona.edu/students/courselinks/spring04/atmo451b/pdf/RadiationBudget.pdf| archivedate = 24 de xunu de 2008 | títulu= Earth's Annual Global Mean Energy Budget|first=J.T. | last=Kiehl | first2=K.Y. | last2=Trenberth | authorlink2=Kevin Trenberth |format=PDF|journal=Bulletin of the American Meteorological Society| pages =197–208|volume=78|issue=2|añu=1997|fechaaccesu =21 d'abril de 2009|doi=10.1175/1520-0477(1997)078<0197:EAGMEB>2.0.CO;2 | bibcode=1997BAMS...78..197K| issn = 1520-0477| ref = harv}}</ref><ref>{{cita web| url = http://www.realclimate.org/index.php?p=142|date=6 d'abril de 2005 | títulu= Water vapour: feedback or forcing?|first=Gavin | last=Schmidt | authorlink=Gavin Schmidt |publisher=[[RealClimate]]|fechaaccesu =21 d'abril de 2009}}</ref><ref> {{cita web | first=Randy | last=Russell | publisher=[[University Corporation for Atmospheric Research]] Windows to the Universe | url = http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/earth/climate/greenhouse_effect_gases.html&edu=high | títulu= The Greenhouse Effect & Greenhouse Gases | date=16 de mayu de 2007 | fechaaccesu=27 d'avientu de 2009}}</ref> Les nubes tamién afecten el balance radiativo al traviés de los [[esforzamientos de nube]] similares a los gases d'efeutu ivernaderu. L'actividá humana dende la [[Revolución Industrial]] amontó la cantidá de gases d'efeutu ivernaderu na atmósfera, conduciendo a un aumentu del esforzamientu radiativo de CO<sub>2</sub>, metanu, [[ozonu troposférico]], [[CFC]] y l'[[Óxidu de nitróxenu (I)|óxidu nitroso]]. Acordies con un estudiu publicáu en 2007, les [[Gas d'efeutu ivernaderu#Gases implicaos|concentraciones]] de CO<sub>2</sub> y metanu aumentaron nun 36&nbsp;% y 148&nbsp;% respeutivamente dende 1750.<ref>{{cita web|autor=EPA|añu=2007 | títulu= Recent Climate Change: Atmosphere Changes|work=Climate Change Science Program| url = http://www.epa.gov/climatechange/science/recentac.html|fechaaccesu =21 d'abril de 2009|publisher=United States Environmental Protection Agency}}</ref> Estos niveles son muncho más altos qu'en cualesquier otru tiempu mientres los postreros 800 000 años, periodu hasta onde se tienen datos fiables estrayíos de [[nucleu de xelu|nucleos de xelu]].<ref>{{Cite journal|last=Spahni|first=Renato|coauthors=et al.|date = payares de 2005| títulu= Atmospheric Methane and Nitrous Aferruñe of the Late Pleistocene from Antarctic Ice Cores|journal=Science|volume=310|issue=5752| pages =1317–1321|doi=10.1126/science.1120132|pmid=16311333|bibcode = 2005Sci...310.1317S|ref=harv}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Siegenthaler|first=Urs|coauthors=et al.|date = payares de 2005| títulu= Stable Carbon Cycle–Climate Relationship During the Late Pleistocene|journal=Science|volume=310|issue=5752| pages =1313–1317| url = http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/310/5752/1313|format=PDF|doi=10.1126/science.1120130|fechaaccesu =25 d'agostu de 2010|pmid=16311332|bibcode = 2005Sci...310.1313S|ref=harv }}</ref><ref>{{Cite journal|autor=Petit, J. R.|coauthors=et al. |date=3 de xunu de 1999 |títulu= Climate and atmospheric history of the past 420,000 years from the Vostok ice core, Antarctica |journal=Nature|volume=399|issue=6735| pages =429–436 |url = http://www.daycreek.com/dc/images/1999.pdf|format=PDF |fechaaccesu =27 d'avientu de 2009|doi=10.1038/20859|bibcode = 1999Natur.399..429P|ref=harv }}</ref><ref>{{Cite journal | last1 = Lüthi | first1 = D. | last2 = Le Floch | first2 = M. | last3 = Bereiter | first3 = B. | last4 = Blunier | first4 = T. | last5 = Barnola | first5 = J. M. | last6 = Siegenthaler | first6 = O. | last7 = Raynaud | first7 = D. | last8 = Jouzel | first8 = J. | last9 = Fischer | first9 = H. | last10 = Kawamura | first10 = K. | last11 = Stocker | first11 = T. F. | doi = 10.1038/nature06949 | títulu= High-resolution carbon dioxide concentration record 650,000–800,000 years before present | journal = Nature | volume = 453 | issue = 7193 | pages = 379–382 | añu= 2008 | pmid = 18480821 | pmc = }}</ref> Evidencia xeolóxica menos direuta indica que valores de CO<sub>2</sub> mayores a este fueron vistos per última vegada hai aproximao 20 millones d'años.<ref>{{Cite journal|journal=Nature | títulu= Atmospheric carbon dioxide concentrations over the past 60 million years|añu=2000|volume=406|issue=6797| pages =695–699|doi=10.1038/35021000|pmid=10963587|last1=Pearson|first1=PN|last2=Palmer|first2=MR|ref=harv }}</ref> La quema de [[combustibles fósiles]] produció alredor de los trés cuartes partes del aumentu nel CO<sub>2</sub> pola actividá humana nos postreros 20 años. El restu d'esti aumentu débese principalmente a los cambeos nel usu del suelu, especialmente la [[deforestación]].<ref>IPCC, [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/005.htm Summary for Policymakers], [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/006.htm Concentrations of atmospheric greenhouse gases...], [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/pdf/WG1_TAR-FRONT.pdf p. 7], in {{Harvnb|IPCC TAR WG1|2001}}.</ref> Estimaciones de les emisiones globales de CO<sub>2</sub> en 2011 pol usu de combustibles fósiles, incluyíes la producción de cementu y la flama de gas, foi de 34 800 millones de tonelaes (9,5 ± 0,5 PgC), una medría del 54&nbsp;% al respeutive de les emisiones de 1990. El mayor contribuyente foi la quema de carbón (43&nbsp;%), siguíu pol aceite (34&nbsp;%), el gas (18&nbsp;%), el cementu (4,9&nbsp;%) y la flama de gas (0,7&nbsp;%).<ref>{{cita publicación|last=-y Quéré|first=C.|coauthors=Andres, R. J.; Boden, T.; Conway, T.; Houghton, R. A.; House, J. I.; Marland, G.; Peters, G. P.; van der Werf, G.; Ahlström, A.; Andrew, R. M.; Bopp, L.; Canadell, J. G.; Ciais, P.; Doney, S. C.; Enright, C.; Friedlingstein, P.; Huntingford, C.; Jain, A. K.; Jourdain, C.; Kato, Y.; Keeling, R. F.; Klein Goldewijk, K.; Levis, S.; Levy, P.; Llombes, M.; Poulter, B.; Raupach, M. R.; Schwinger, J.; Sitch, S.; Stocker, B. D.; Viovy, N.; Zaehle, S.; Zeng, N.|títulu=The global carbon budget 1959–2011|journal=Earth System Science Data Discussions|date=2 d'avientu de 2012|volume=5|issue=2|pages=1107–1157|doi=10.5194/essdd-5-1107-2012|ref=harv|bibcode = 2012ESSDD...5.1107L }}</ref> En mayu de 2013, informar de que les midíes de CO<sub>2</sub> tomaes nel principal estándar de referencia del mundu (allugáu en [[Mauna Loa]]) superaron los 400 [[partes per millón|ppm]]. Acordies col profesor [[Brian Hoskins]], ye probable qu'esta seya la primer vegada que los niveles de CO<sub>2</sub> fueren tan altos dende hai unos 4,5 millones d'años.<ref>{{cita noticia |url= https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-22486153 |títulu= Carbon dioxide passes symbolic mark |publisher= [[BBC]] |date = 10 de mayu de 2013 |fechaaccesu= 27 de mayu de 2013 }} </ref><ref>{{Cite news |url= http://www.ft.com/cms/s/0/y00ba374-b9a4-11y2-bc57-00144feabdc0.html#axzz2UIWM791L |títulu= CO<sub>2</sub> at highest level for millions of years |publisher= [[The Financial Times]] |autor= Pilita Clark |date = 10 de mayu de 2013 |fechaaccesu= 27 de mayu de 2013}}</ref> Mientres les últimes trés décades del sieglu XX, la crecedera del [[productu internu brutu]] per cápita y el [[crecedera poblacional]] fueron los principales impulsores del aumentu de les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu.<ref>Rogner, H.-H., ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/ch1.html Chap. 1, Introduction], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/ch1s1-3-1-2.html Section 1.3.1.2: Intensities], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG3|2007}}.</ref> Les emisiones de CO<sub>2</sub> siguen aumentando por cuenta de la quema de combustibles fósiles y el cambéu d'usu del suelu.<ref name="nrc2008" /><ref name="worldbank2010">{{cita llibru | añu= 2010 | autor=World Bank | títulu= World Development Report 2010: Development and Climate Change | publisher=The International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank, 1818 H Street NW, Washington, D.C. 20433 | url = http://econ.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC/EXTRESEARCH/EXTWDRS/EXTWDR2010/0,,contentMDK:21969137~menuPK:5287816~pagePK:64167689~piPK:64167673~theSitePK:5287741,00.html | isbn = 978-0-8213-7987-5 | doi=10.1596/978-0-8213-7987-5 | fechaaccesu =6 d'abril de 2010 | archiveurl =https://web.archive.org/web/20100305081236/http://econ.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC/EXTRESEARCH/EXTWDRS/EXTWDR2010/0,,contentMDK:21969137~menuPK:5287816~pagePK:64167689~piPK:64167673~theSitePK:5287741,00.html <!--Added by H3llBot--> | archivedate =5 de marzu de 2010}}</ref> Les emisiones pueden ser atribuyíes a les distintes rexones. L'atribución de les emisiones debíu al cambéu d'usu de la tierra ye una tema revesosa.<ref>Banuri ''et al.'', Chapter 3: Equity and Social Considerations, Section 3.3.3: Patterns of greenhouse gas emissions, and Box 3.1, [http://www.ipcc.ch/ipccreports/sar/wg_III/ipcc_sar_wg_III_full_report.pdf páxs. 92–93] in {{Harvnb|IPCC SAR WG3|1996}}.</ref><ref name="liverman" /> Proyeutáronse [[Escenariu de cambéu climáticu|escenarios d'emisiones]], estimaciones de los cambeos nos niveles futuros d'emisiones de gases d'efeutu ivernaderu, que dependen d'evoluciones económiques, sociolóxiques, teunolóxiques y naturales inciertes.<ref>Fisher ''et al''., [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/ch3.html Chapter 3: Issues related to mitigation in the long-term context], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/ch3s3-1.html Section 3.1: Emissions scenarios: Issues related to mitigation in the long term context] in {{Harvnb|IPCC AR4 WG3|2007}}.</ref> Na mayoría de los escenarios, les emisiones siguen aumentando mientres el presente sieglu, ente que nunos pocu les emisiones amenórguense.<ref>Morita, [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg3/068.htm Chapter 2: Greenhouse Gas Emission Mitigation Scenarios and Implications], [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg3/081.htm#2514 Section 2.5.1.4: Emissions and Other Results of the SRES Scenarios], in {{Harvnb|IPCC TAR WG3|2001}}.</ref><ref>Rogner ''et al''., [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/ch1.html Ch. 1: Introduction], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/ch1s1-3-2-2.html Figure 1.7], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG3|2007}}.</ref> Les reserves de combustibles fósiles son abondosos y nun van llindar les emisiones de carbonu nel sieglu XXI.<ref>IPCC, [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg3/003.htm Summary for Policymakers], [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg3/004.htm Introduction, paragraph 6], in {{Harvnb|IPCC TAR WG3|2001}}.</ref> Utilizáronse los escenarios d'emisiones, xuntu col modeláu del [[ciclu del carbonu]], pa producir estimaciones de cómo les concentraciones atmosfériques de gases d'efeutu ivernaderu podríen camudar nel futuru. Usando los seis escenarios [[Special Report on Emissions Scenarios|SRES]] del IPCC, los modelos suxuren que pal añu 2100 la concentración atmosférica de CO<sub>2</sub> podría llegar ente 541 y 970 ppm.<ref>Prentence ''et al.'', [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/095.htm Chapter 3: The Carbon Cycle and Atmospheric Carbon Dioxide] [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/096.htm Executive Summary], in {{Harvnb|IPCC TAR WG1|2001}}.</ref> Esto ye un 90-250&nbsp;% percima de la concentración nel añu 1750. Los medios de comunicación populares y el públicu de cutiu confunden el calentamientu global col [[escosamientu del ozonu]], esto ye, la destrucción del ozonu [[Estratosfera|estratosféricu]] por [[clorofluorocarbonos]].<ref>Newell, P.J., 2000: '' Climate for change: non-state actors and the global politics of greenhouse.'' Cambridge University Press, ISBN 0-521-63250-1.</ref><ref>{{cita web|autor=Talk of the Nation |url=http://www.npr.org/2010/12/03/131785444/Americans-Fail-The-Climate-Quiz |títulu=Americans Fail the Climate Quiz |publisher=Npr.org |fechaaccesu=27 d'avientu de 2011}}</ref> Anque hai unes poques árees de vinculación, la rellación ente los dos nun ye fuerte. L'amenorgamientu del ozonu estratosférico tuvo una llixera influencia escontra l'enfriamientu nes temperatures superficiales, ente que l'aumentu del ozonu troposférico tuvo un efeutu de calentamientu daqué mayor.<ref>{{Cite journal|doi=10.1029/2005JD006348 | títulu= Role of tropospheric ozone increases in 20th-century climate change|añu=2006|autor=Shindell, Drew|journal=[[Journal of Geophysical Research]]|volume=111|issue=D8| pages =D08302|last2=Faluvegi|first2=Greg|last3=Lacis|first3=Andrew|last4=Hansen|first4=James|last5=Ruedy|first5=Retu|last6=Aguilar|first6=Elliot|bibcode=2006JGRD..11108302S|ref=harv}}</ref>{{See also|Países por emisiones de dióxidu de carbonu}} [[Ficheru:Evidence CO2 emissions-es.png|thumb|alt=refer to caption and body text|Concentraciones de CO<sub>2</sub> atmosféricu de fai 650.000 años a cerca de l'actual, información llograda por aciu nucleos de xelu y midíes direutes.]] === Material particulado y sarriu === [[Ficheru:ShipTracks MODIS 2005may11.jpg|left|thumb|alt=Refer to caption|Los cercos de los gases d'escape de los barcos pueden reparase como llinies nestes nubes sobre l'océanu Atlánticu de la mariña este de los Estaos Xuníos. Los impautos del [[esforzamientu particulado]] podríen tener un gran efeutu sobre'l clima al traviés de medios indireutos.]] El [[escurecimientu global]], un amenorgamientu gradual de la cantidá d'[[irradiancia]] direuta na superficie de la Tierra, reparar a partir de 1961 hasta a lo menos 1990.<ref>{{cita llibru | isbn = 978-0-521-88009-1 | títulu= Climate Change 2007: Working Group I: The Physical Science Basis | añu= 2007 | editor-last = Solomon | editor-first = S | editor2 = D. Qin | editor3 = M. Manning | editor4 = Z. Chen | editor5 = M. Marquis | editor6 = K.B. Averyt | editor7 = M. Tignor | editor8 = H.L. Miller | chapter = 3.4.4.2 Surface Radiation | chapterurl = http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch3s3-4-4-2.html }}</ref> La causa principal d'esti escurecimientu ye'l material particulado producíu polos volcanes y [[contaminante|poluciones]] antropogénicas, qu'exerz un efeutu d'enfriamientu pol aumentu de la reflexón de la lluz solar entrante. Los efeutos de los productos de la quema de combustibles fósiles (CO<sub>2</sub> y aerosoles) compensáronse parcialmente ente sigo nes últimes décades, polo que'l calentamientu netu debióse al aumentu de gases d'efeutu ivernaderu distintos del CO<sub>2</sub>, como'l metanu.<ref name="pmid10944197">{{Cite journal |títulu= Global warming in the twenty-first century: an alternative scenario |journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=97 |issue=18 |pages= 9875–80 |añu= 2000 |last1=Hansen |first1=J |last2=Sato |first2=M |last3=Ruedy |first3=R |last4=Lacis |first4=A |last5=Oinas |first5=V |doi=10.1073/pnas.170278997|pmid=10944197 |pmc=27611|bibcode=2000PNAS...97.9875H |ref = harv }}</ref> L'esforzamientu radiativo debíu al material particulado llindar temporalmente por cuenta de la [[deposición húmeda]] que los lleva a tener una [[vida atmosférica]] d'una selmana. El dióxidu de carbonu tien un tiempu de vida d'un sieglu o más, por tantu los cambeos nes concentraciones de partícules solo van retrasar los cambeos climáticos causaos pol dióxidu de carbonu.<ref>{{cita publicación |last1=Ramanathan |first1=V. |last2=Carmichael |first2=G. |títulu= Global and regional climate changes due to black carbon |journal=Nature Geoscience |volume=1 |issue=4 | pages =221–227 |añu=2008 |doi=10.1038/ngeo156|bibcode = 2008NatGe...1..221R |ref=harv }}</ref> La contribución al calentamientu global del [[carbonu negro]] solo ye superada pola del dióxidu de carbonu.<ref>V. Ramanathan and G. Carmichael, ''supra'' note 1, at 221 ("... emissions of black carbon are the second strongest contribution to current global warming, after carbon dioxide emissions.") Numerous scientists also calculate that black carbon may be second only to CO<sub>2</sub> in its contribution to climate change, including Tami C. Bond & Haolin Sun, ''Can Reducing Black Carbon Emissions Counteract Global Warming'', ENVIRON. SCI. TECHN. (2005), at 5921 ("BC is the second or third largest individual warming agent, following carbon dioxide and methane."); ''and'' J. Hansen, ''A Brighter Future'', 53 CLIMATE CHANGE 435 (2002), ''available at'' http://pubs.giss.nasa.gov/docs/2002/2002_Hansen_1.pdf (calculating the climate forcing of BC at 1.0±0.5 W/m²).</ref> Amás del so efeutu direutu na dispersión y l'absorción de la radiación solar, les partícules tienen efeutos indireutos sobre'l [[balance radiativo de la Tierra]]. Los sulfatos actúen como [[nucleos de condensación de nubes]] y polo tanto conducen a nubes que tienen más y más pequeñes gotitas de nube. Estes nubes reflexen la radiación solar más eficientemente que les nubes con menos y más grandes gotitas, fenómenu conocíu como'l [[efeutu Twomey]].<ref>{{Cite journal |autor=Twomey, S.|añu= 1977 |títulu= Influence of pollution on shortwave albedo of clouds |journal=J. Atmos. Sci.|volume=34 |issue=7 |pages= 1149–1152 |doi=10.1175/1520-0469(1977)034<1149:TIOPOT>2.0.CO;2 |bibcode=1977JAtS...34.1149T |issn= 1520-0469 |ref=harv }}</ref> Esti efeutu tamién provoca que les gotitas seyan de tamañu más uniforme, lo qu'amenorga'l [[Coalescencia|crecedera de les gotes d'agua]] y fai a les nubes más reflexives a la lluz solar entrante, conocíu como'l [[efeutu Albrecht]].<ref>{{Cite journal |autor= Albrecht, B. |añu=1989 |títulu= Aerosols, cloud microphysics, and fractional cloudiness |journal=Science |volume=245 |issue=4923 |pages =1227–1239 |doi=10.1126/science.245.4923.1227 |pmid=17747885 |bibcode=1989Sci...245.1227A |ref= harv }}</ref> Los efeutos indireutos son más notables nes nubes estratiformes marines y tienen bien pocu efeutu radiativo nes nubes convectivas. Los efeutos indireutos del material particulado representa la mayor incertidume nel esforzamientu radiativo.<ref>IPCC, "[http://www.ipcc.ch/ipccreports/tar/wg1/pdf/TAR-05.PDF Aerosols, their Direct and Indirect Effects]", páxs. 291–292 in {{Harvnb|IPCC TAR WG1|2001}}.</ref> El [[sarriu]] puede esfrecer o calecer la superficie, dependiendo de si ta nel aire o depositáu. El sarriu atmosféricu absuerbe direutamente la radiación solar, lo que calez l'atmósfera y esfrez la superficie. N'árees aisllaes con alta producción de sarriu, como la India rural, tanto como'l 50&nbsp;% del calentamientu de la superficie por cuenta de gases d'efeutu ivernaderu puede ser amazcaráu por [[nubes marrones]].<ref>{{Cite journal | doi = 10.1073/pnas.0500656102 | pmid = 15749818 | last1 = Ramanathan | first1 = V. | last2 = Chung | first2 = C. | last3 = Kim | first3 = D. | last4 = Bettge | first4 = T. | last5 = Buja | first5 = L. | last6 = Kiehl | first6 = J. T. | last7 = Washington | first7 = W. M. | last8 = Fu | first8 = Q. | last9 = Sikka | first9 = D. R. | last10 = Wild | first10 = M. | títulu= Atmospheric brown clouds: Impacts on South Asian climate and hydrological cycle | añu= 2005 | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences | volume = 102 | pages = 5326–5333 | url = http://www.pnas.org/content/102/15/5326.full | format = Full free text | issue = 15 | pmc = 552786 |bibcode = 2005PNAS..102.5326R }}</ref> Cuando se deposita, sobremanera sobre los glaciares o sobre'l xelu de les rexones ártiques, el menor [[albedo]] de la superficie tamién puede calecer direutamente la superficie.<ref> {{cita web |autor= Ramanathan, V., et al. |títulu= Report Summary |añu= 2008 |work= Atmospheric Brown Clouds: Rexonal Assessment Report with Focus on Asia |publisher= United Nations Environment Programme |url= http://www.rrcap.unep.org/abc/impact/files/ABC_Report_Summary_Final.pdf |format=PDF }}</ref> Les influencies de les partícules, incluyíu'l carbonu negro, son más acusaos nes zones tropical y subtropical, particularmente n'Asia, ente que los efeutos de los gases d'efeutu ivernaderu son dominantes nes rexones extratropicales y l'hemisferiu sur.<ref> {{cita web |autor= Ramanathan, V., et al. |títulu= Part III: Global and Future Implications |añu= 2008 |work= Atmospheric Brown Clouds: Rexonal Assessment Report with Focus on Asia |publisher= United Nations Environment Programme |url= http://www.rrcap.unep.org/abc/publication/Part%20III.pdf |format=PDF }}</ref> [[Ficheru:Changes in total solar irradiance and monthly sunspot numbers, 1975-2013-es.png|thumb|Cambeos na [[irradiancia solar total]] y llurdios solares dende mediaos de la década de 1970.]] [[Ficheru:Forzamiento radiativo - Radiative-forcings-es.svg|thumb|Contribución de los factores naturales y les actividaes humanes al [[esforzamientu radiativo]] del cambéu climáticu.<ref name="ipcc radiative forcing">IPCC, [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/spm.html Summary for Policymakers], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/spmsspm-human-and.html Human and Natural Drivers of Climate Change], Figure SPM.2, in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}}. </ref> Los valores d'esforzamientu radiativo son del añu 2005 con al respeutive de ser preindustrial (1750).<ref name="ipcc radiative forcing"/> La contribución de la radiación solar al esforzamientu radiativo ye'l 5&nbsp;% del valor de los esforzamientos radiativos combinaos debíu a la medría nes concentraciones atmosfériques de dióxidu de carbonu, metanu y óxidu nitroso.<ref name="guo solar activity">{{cita llibru | añu=2009 | contribution=3.2.2 Solar Irradiance | títulu=Volume 3: Attribution of Observed Climate Change | series=Endangerment and Cause or Contribute Findings for Greenhouse Gases under Section 202(a) of the Clean Air Act. EPA's Response to Public Comments | publisher= US Environmental Protection Agency | autor=US Environmental Protection Agency | url=http://www.epa.gov/climatechange/endangerment/comments/volume3.html#2-2 | fechaaccesu=23 de xunu de 2011| archiveurl= https://web.archive.org/web/20110616210216/http://www.epa.gov/climatechange/endangerment/comments/volume3.html| archivedate= 16 de xunu de 2011 <!--DASHBot-->| deadurl= no}} </ref>]] === Actividá solar === {{AP|Variación solar|Vientu solar}} Dende 1978, les [[variación solar|radiaciones del Sol]] fueron midíes con precisión por [[Satélite artificial|satélites]].<ref name=":0" /> Estes midíes indiquen que les emisiones del Sol nun aumentaron dende 1978, polo que'l calentamientu mientres los postreros 30 años nun puede ser atribuyíu a un aumentu de la enerxía solar que llegara a la Tierra. Utilizáronse modelos climáticos pa esaminar el papel del sol nel cambéu climáticu recién.<ref name=":0(2)">Hegerl, ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch9.html Chapter 9: Understanding and Attributing Climate Change], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/faq-9-2.html Frequently Asked Question 9.2: Can the Warming of the 20th century be Explained by Natural Variability?], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}}. </ref> Los modelos son incapaces de reproducir el rápidu calentamientu reparáu nes décades recién cuando solo tiénense en cuenta les variaciones na radiación solar y l'actividá volcánica. Los modelos son, sicasí, capaces d'asemeyar los cambeos reparaos na temperatura del sieglu 20 cuando inclúin tolos esforzamientos esternos más importantes, incluyíos la influencia humana y los esforzamientos naturales. Otra llinia d'evidencia en contra de que'l Sol sea'l causante del cambéu climáticu recién provién de reparar cómo camudaron les temperatures a distintos niveles na atmósfera de la Tierra.<ref>{{cita web |date=payares de 2009 | autor=Simmon, R. and D. Herring | títulu=Notes for slide number 7, titled "Satellite evidence also suggests greenhouse gas warming," in presentation, "Human contributions to global climate change" | url=http://www.climate.gov/#understandingClimate/presentationLibrary | publisher=Presentation library on the U.S. National Oceanic and Atmospheric Administration's Climate Services website | fechaaccesu=23 de xunu de 2011| archiveurl= https://web.archive.org/web/20110703210729/http://www.climate.gov/| archivedate= 3 de xunetu de 2011 <!--DASHBot-->| deadurl= no}} </ref> Los modelos y les observaciones amuesen que'l calentamientu d'efeutu ivernaderu resulta nel calentamientu de l'atmósfera inferior ([[troposfera]]) pero l'enfriamientu de l'atmósfera cimera ([[estratosfera]]).<ref>Hegerl ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch9.html Chapter 9: Understanding and Attributing Climate Change], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/faq-9-2.html Frequently Asked Question 9.2: Can the Warming of the 20th century be Explained by Natural Variability?], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}}. <!-- Hegerl --> </ref><ref name="Randel2009">{{Cite journal|doi=10.1029/2008JD010421 | títulu= An update of observed stratospheric temperature trends|añu=2009|autor=Randel, William J.|journal=Journal of Geophysical Research|volume=114|issue=D2| pages =D02107|last2=Shine|first2=Keith P.|last3=Austin|first3=John|last4=Barnett|first4=John|last5=Claud|first5=Chantal|last6=Gillett|first6=Nathan P.|last7=Keckhut|first7=Philippe|last8=Langematz|first8=Ulrike|last9=Lin|first9=Roger|displayauthors=3|bibcode=2009JGRD..11402107R|ref=harv}} </ref> L'[[Escosamientu del ozonu|escosamientu]] de la [[capa d'ozonu]] por [[refrigerante]]s químicos tamién dio llugar a un fuerte efeutu d'enfriamientu na estratosfera. Si'l Sol fuera responsable del calentamientu reparáu, esperaríase'l calentamientu tantu de la troposfera como de la estratosfera.<ref>{{Harvnb|USGCRP|2009|p=20}} </ref> == Retroalimentación == {{AP|Feedback del cambéu climáticu|Sensibilidá climática}} [[Ficheru:Aerial view of the edge of the ice in Nunavut 2.jpg|thumb|left|El xelu marino, que s'amuesa equí en [[Nunavut]] (norte de Canadá), reflexa más lluz solar, ente que'l mar abiertu absuerbe más, acelerando'l derretimiento.]] El sistema climáticu inclúi una serie de retroalimentaciones, qu'alterien la respuesta del sistema a los cambeos nos esforzamientos esternos. Retroalimentaciones positives amonten la respuesta del sistema climáticu a un esforzamientu inicial, ente que los retroalimentaciones negatives amenorguen la respuesta del sistema climáticu a un esforzamientu inicial.<ref name="jackson feedbacks"> {{Cite journal | autor=Jackson, R. and A. Jenkins | títulu=Vital signs of the planet: global climate change and global warming: uncertainties | date=17 de payares de 2012 | url=http://climate.nasa.gov/uncertainties | publisher=Earth Science Communications Team at NASA's Jet Propulsion Laboratory / California Institute of Technology | ref=harv }} </ref> Esiste una serie d'una serie de retroalimentaciones nel sistema climáticu, incluyíu'l vapor d'agua, los cambeos nel [[Feedback del cambéu climáticu#Feedback del albedo del xelu|xelo-albedo]] (la cubierta de nieve y xelu afecta la cantidá que la superficie de la Tierra absuerbe o reflexa la lluz solar entrante), nubes, y los cambeos nel [[ciclu del carbonu]] de la Tierra (por casu, la lliberación de carbonu de los [[suelos]]).<ref> {{Cite journal | títulu=The Carbon Cycle: Feature Articles: Effects of Changing the Carbon Cycle | autor=Riebeek, H. | date=16 de xunu de 2011 | url=http://www.earthobservatory.nasa.gov/Features/CarbonCycle/page5.php | publisher=Earth Observatory, part of the EOS Project Science Office located at NASA Goddard Space Flight Center | ref=harv }} </ref> La principal retroalimentación negativa ye la enerxía que la superficie de la Tierra [[Enfriamientu radiativo|irradia]] escontra l'espaciu en forma de [[radiación infrarroxo]].<ref>{{cita llibru | autor=US National Research Council | añu=2003 | títulu=Understanding Climate Change Feedbacks | chapter=Ch. 1 Introduction | url=http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=10850&page=19 | publisher=National Academies Press | location=Washington, D.C., USA | ref=harv }}, p.19 </ref> Acordies cola [[llei de Stefan-Boltzmann]], si la [[temperatura absoluto]] (midida en [[kelvin]]) dóblase,{{#tag:ref|Un aumentu de la temperatura dende 10&nbsp;°C a 20&nbsp;°C ''non'' ye una duplicación de la [[temperatura absoluto]]; un aumentu a partir de (273 + 10) K {{=}} 283 K a (273 + 20) K {{=}} 293 K ye un aumentu de (293-283)/283 {{=}} 3,5&nbsp;%.|group=nota}} la enerxía radiativa aumenta por un factor de 16 (2 a la cuarta potencia).<ref>{{Cite journal | autor=Lindsey, R. | date=14 de xineru de 2009 | url=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/EnergyBalance/page4.php | títulu=Earth's Energy Budget (p.4), in: Climate and Earth's Energy Budget: Feature Articles | publisher=Earth Observatory, part of the EOS Project Science Office, located at NASA Goddard Space Flight Center | ref=harv }} </ref> Les retroalimentaciones son un factor importante na determinación de la sensibilidá del sistema climáticu a un aumentu de les concentraciones atmosfériques de gases d'efeutu ivernaderu. Si lo demás ye constante, una ''[[sensibilidá climática]]'' superior significa que se va producir un mayor calentamientu pa una mesma medría nel esforzamientu de gas d'efeutu ivernaderu.<ref>{{cita llibru | autor=US National Research Council | añu=2006 | títulu=Surface Temperature Reconstructions for the Last 2,000 Years | chapter=Ch. 1 Introduction to Technical Chapters | url=http://books.nap.edu/openbook.php?record_id=11676&page=26 | publisher=National Academies Press | location=Washington, D.C., USA | ref=harv }}, páxs.26-27 </ref> La incertidume sobre l'efeutu de les retroalimentaciones ye una razón importante del porqué distintos modelos climáticos proyeuten distintes magnitúes de calentamientu pa un determináu escenariu d'esforzamientu. Precísase más investigación pa entender el papel de les retroalimentaciones de les nubes<ref name="jackson feedbacks" /> y del ciclu del carbonu nes proyeiciones climátiques.<ref>{{Cite journal | títulu=2012 American Meteorological Society (AMS) Information Statement on Climate Change | autor=AMS Council | date=20 d'agostu de 2012 | url=http://www.ametsoc.org/policy/2012climatechange.html | publisher=AMS | location=Boston, Massachusetts, USA | ref=harv }} </ref> Les proyeiciones del IPCC que figuren nel rangu de "probable" (probabilidá mayor que'l 66&nbsp;%, basáu na opinión d'espertos)<ref name="IPCC-Def-Of-Certainty"/> pa los escenarios d'emisiones escoyíes. Sicasí, les proyeiciones del IPCC nun reflexen tola gama d'incertidume.<ref name="meehl 2007 global warming projections"/> L'estremu inferior del rangu de "probable" paez tar meyor llindáu que l'estremu superior del rangu de "probable".<ref name="meehl 2007 global warming projections"/> == Modelos climáticos == {{AP|Modelu climáticu}} {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = 220 | semeya1 = Global Warming Predictions-es.png | testu1 = Los cálculos del calentamientu global preparaos n'o enantes de 2001 a partir d'una gama de modelos climáticos nel escenariu d'emisiones [[SRES]] A2, que asume que nun se tomen midíes p'amenorgar les emisiones nun desenvolvimientu económicu regionalmente estremáu. | semeya2 =Projected change in annual mean surface air temperature from the late 20th century to the middle 21st century, based on SRES emissions scenario A1B.png | testu2 = Los cambeos proyeutaos na media añal térmica del aire en superficie dende finales del sieglu XX hasta mediaos del sieglu XXI, basáu nun escenariu d'emisiones moderaes (SRES A1B).<ref> {{Cite journal | autor=NOAA | date= de xineru de 2007 | work=GFDL Climate Modeling Research Highlights | títulu=Patterns of greenhouse warming | url=http://www.gfdl.noaa.gov/cms-filesystem-action/user_files/kd/pdf/gfdlhighlight_vol1n6.pdf | volume=1 | issue=6 | publisher=The National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) Geophysical Fluyíi Dynamics Laboratory (GFDL) | location=Princeton, New Jersey, USA | ref=harv }} , revision 2/2/2007, 8:50.08 AM. </ref> Esti escenariu asume que nun s'adoptarán polítiques futures pa llindar les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu. Creitu de la imaxe: NOAA GFDL.<ref> {{Cite journal | url=http://www.gfdl.noaa.gov/patterns-of-greenhouse-warming-ar4 | títulu=NOAA GFDL Climate Research Highlights Image Gallery: Patterns of Greenhouse Warming | publisher=NOAA GFDL | date=9 d'ochobre de 2012 | autor=NOAA Geophysical Fluyíi Dynamics Laboratory (GFDL) | ref=harv }} </ref> }} Un [[modelu climáticu]] ye una [[Modelu matemáticu|representación computarizada]] de los cinco componentes del sistema climáticu: [[atmósfera]], la [[hidrosfera]], la [[criosfera]], la superficie terrestre y la [[biosfera]].<ref>IPCC, [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/annexessglossary-a-d.html Glossary A-D]: "Climate Model", in {{Harvnb|IPCC AR4 SYR|2007}}.</ref> Tales modelos basar en disciplines científiques como la [[dinámica de fluyíos]], [[termodinámica]], según los procesos físicos tales como la [[Teoría del tresporte radiativo|tresferencia de radiación]]. Los modelos tienen en cuenta diversos componentes, como'l movimientu llocal del aire, la temperatura, les nubes y otres propiedaes atmosfériques; la temperatura, [[salín]] y [[Corriente marina|circulación]] del océanu; la capa de xelu en tierra y mar; la tresferencia de calor y el mugor del suelu y la vexetación a l'atmósfera; procesos químicos y biolóxicos; la variabilidá solar y otros. Anque'l investigadores traten d'incluyir tantos procesos como seya posible, les simplificaciones del sistema climáticu real son inevitables por cuenta de les restricciones del poder computacional disponible y les llimitaciones na conocencia del sistema climáticu. Les resultaos de los modelos tamién pueden variar por cuenta de distintos ingresos de gases d'efeutu ivernaderu y la sensibilidá climática del modelu. Por casu, la incertidume les proyeiciones de 2007 del IPCC ye causada por (1) l'usu de múltiples modelos con distintos [[sensibilidá climática|sensibilidaes a les concentraciones de gases d'efeutu ivernaderu]],<ref name="meehl 2007 global warming projections">{{cita llibru | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch10s10-5-4-6.html |títulu=<nowiki>Sec 10.5.4.6 Synthesis of Projected Global Temperature at Year 2100]</nowiki> | autor=Meehl, G.A., et al. | chapter=Ch 10: Global Climate Projections | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}} </ref> (2) l'usu de distintes estimaciones de les emisiones humanes futures de gases d'efeutu ivernaderu y <ref name="meehl 2007 global warming projections" /> (3) la non inclusión de nenguna emisión adicional debida a retroalimentaciones climátiques nos modelos usaos pol IPCC pa preparar el so informe, esto ye, les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu procedentes del permafrost.<ref name="NSDIC_permafrost_study">{{Cite journal |journal=Tellus Series B |autor=KEVIN SCHAEFER, TINGJUN ZHANG, LORI BRUHWILER, ANDREW P. BARRETT |títulu= Amount and timing of permafrost carbon release in response to climate warming |añu=2011|volume=63|issue=2|pages= 165–180|doi=10.1111/j.1600-0889.2011.00527.x |bibcode = 2011TellB..63..165S |ref=harv}}</ref> Los modelos nun presuponen que'l clima va calecese debíu al aumentu de los niveles de gases d'efeutu ivernaderu. Sicasí, los modelos predicen cómo los gases d'efeutu ivernaderu van interactuar cola tresferencia de radiación y otros procesos físicos. Unu de les resultaos matemátiques d'estes ecuaciones complexes ye una predicción sobre si va asoceder calentamientu/enfriamientu o non.<ref>{{cita llibru |last=Hansen |first=James |contribution= Climatic Change: Understanding Global Warming |títulu=One World: The Health & Survival of the Human Species in the 21st century |fechaaccesu =18 d'agostu de 2007 |añu=2000 |publisher=Health Press (New Mexico) |editor=Robert Lanza |pages=173–190 |isbn = 0-929173-33-3 |url= https://books.google.com/?id=sx6DFr8rbpIC&dq=robert+lanza&printsec=frontcover }}</ref> La investigación recién llamó especial atención a la necesidá de perfeccionar los modelos con respectu al efeuto de les nubes<ref>Stocker ''et al.'', [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/260.htm Chapter 7: Physical Climate Processes and Feedbacks], [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/271.htm Section 7.2.2: Cloud Processes and Feedbacks], in {{Harvnb|IPCC TAR WG1|2001}}.</ref> y el ciclu del carbonu.<ref>{{Cite journal |last=Torn|first=Margaret |coauthors=Harte, John|añu=2006 |títulu= Missing feedbacks, asymmetric uncertainties, and the underestimation of future warming |journal=Geophysical Research Letters |volume=33|issue=10 |pages =L10703 |url= http://www.agu.org/pubs/crossref/2006/2005GL025540.shtml |fechaaccesu =4 de marzu de 2007|doi=10.1029/2005GL025540 |bibcode=2006GeoRL..3310703T |ref=harv }}</ref><ref>{{Cite journal |last=Harte|first=John |coauthors=et al.|añu=2006 |títulu= Shifts in plant dominance control carbon-cycle responses to esperimental warming and widespread drought |journal=Environmental Research Letters |volume=1|issue=1|page =014001 |fechaaccesu =2 de mayu de 2007 |doi=10.1088/1748-9326/1/1/014001 | bibcode=2006ERL.....1a4001H |url = http://www.iop.org/EJ/article/1748-9326/1/1/014001/erl6_1_014001.html |ref=harv }}</ref><ref>{{Cite journal |last=Scheffer|first=Marten |coauthors=et al. |títulu= Positive feedback between global warming and atmospheric CO<sub>2</sub> concentration inferred from past climate change |journal=Geophysical Research Letters |volume=33|issue=10|añu=2006|pages= L10702 |bibcode=2006GeoRL..3310702S |doi=10.1029/2005gl025044 |fechaaccesu =4 de mayu de 2007 |url = http://www.pik-potsdam.de/~victor/recent/scheffer_etal_T_CO2_GRL_in_press.pdf |ref=harv }}</ref> Los modelos tamién s'utilicen p'ayudar a investigar les causes del cambéu climáticu recién al comparar los cambeos reparaos a los que los modelos proyeuten de diverses causes naturales y d'orixe humanu. Anque estos modelos nun atribúin inequívocamente el calentamientu que se produció a partir d'aprosimao 1910 a 1945 a yá seya variación natural o efeutos humanos, sí indiquen que'l calentamientu dende 1970 ta apoderáu poles emisiones de gases d'efeutu ivernaderu producíos pol home.<ref name="Hegerl-2001" /> El realismu físicu de los modelos probar por aciu l'exame de la so capacidá p'asemeyar climes contemporáneos o pasaos.<ref>Randall ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch8.html Chapter 8, Climate Models and Their Evaluation], Sec. FAQ 8.1 in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}}.</ref> Los modelos climáticos producen una bona correspondencia a les observaciones de los cambeos globales de temperatura mientres el sieglu pasáu, pero nun asemeyen tolos aspeutos del clima.<ref>IPCC, [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg1/pdf/WG1_TAR-FRONT.pdf Technical Summary], p. 54, in {{Harvnb|IPCC TAR WG1|2001}}.</ref> Non tolos [[efeutos del calentamientu global]] predicir con exactitú polos modelos climáticos utilizaos pol IPCC. El [[destemple árticu]] reparáu foi más rápidu que'l predichu.<ref>{{Cite journal |autor=Stroeve, J., et al. |títulu= Arctic sea ice torne: Faster than forecast |añu=2007 |journal=Geophysical Research Letters |volume=34|issue=9|pages= L09501 |doi=10.1029/2007GL029703 |bibcode=2007GeoRL..3409501S |ref=harv }}</ref> La precipitación aumentó proporcional al mugor atmosférico y polo tanto muncho más rápido que lo predicho polos modelos climáticos.<ref>{{Cite journal |autor=Wentz,FJ, et al. |títulu= How Much More Rain Will Global Warming Bring? |añu=2007|pages=233–5|issue=5835|volume=317 |journal=Science |doi=10.1126/science.1140746 |pmid=17540863 |bibcode = 2007Sci...317..233W |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/317/5835/233 |ref=harv }}</ref><ref>{{cita publicación |last=Liepert|first=Beate G.|coauthors=Previdi |títulu=Do Models and Observations Disagree on the Rainfall Response to Global Warming? |journal=Journal of Climate |añu=2009|page=3156|volume= 22|issue=11 |doi=10.1175/2008JCLI2472.1|bibcode = 2009JCli...22.3156L |url=http://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/2008JCLI2472.1 |quote=Recently analyzed satellite-derived global precipitation datasets from 1987 to 2006 indicate an increase in global-mean precipitation of 1.1%–1.4% decade−1. This trend corresponds to a hydrological sensitivity (HS) of 7% K−1 of global warming, which is close to the Clausius–Clapeyron (CC) rate expected from the increase in saturation water vapor pressure with temperature. Analysis of two available global ocean evaporation datasets confirms this observed intensification of the atmospheric water cycle. The observed hydrological sensitivity over the past 20-yr period is higher by a factor of 5 than the average HS of 1.4% K−1 simulated in state-of-the-art coupled atmosphere–ocean climate models for the twentieth and twenty-first centuries. |ref=harv }}</ref> Dende 1990, el nivel del mar tamién aumentó considerablemente más rápidu que lo que los modelos predixeron que fadría.<ref>{{cita publicación|last1=Rahmstorf|first1=S.|last2=Cazenave|first2=A.|last3=Church|first3=J. A.|last4=Hansen|first4=J. Y.|last5=Keeling|first5=R. F.|last6=Parker|first6=D. Y.|last7=Somerville|first7=R. C. J.|títulu=Recent Climate Observations Compared to Projections|journal=Science|date=4 de mayu de 2007|volume=316|issue=5825|pages=709–709|doi=10.1126/science.1136843}}</ref> == Efeutos ambientales reparaos y esperaos == {{AP|Efeutos del calentamientu global}} [[Ficheru:Projections of global mean sea level rise by Parris et al. (2012)-es.png|thumb|350px|alt=Refer to caption and adjacent text|Les proyeiciones del aumentu global del nivel del mar promediu por Parris y otros.<ref name="parris sea level rise"/> Non s'han asignaos probabilidaes a estes proyeiciones.<ref> Executive Summary, in {{harvnb|Parris|others|2012|p=1}} </ref> Poro, nenguna d'estes proyeiciones tien d'interpretase como una "meyor estimación" de la futura xubida del nivel del mar. Creitu de la imaxe: NOAA.]]La "detección" ye'l procesu de demostrar que'l clima camudó per un sitiu [[estadísticu]] definíu, ensin apurrir una razón pa esi cambéu. La detección nun implica l'atribución del cambéu detectáu a una causa particular. La "atribución" de les causes del cambéu climáticu ye'l procesu d'establecer les causes más probables pal cambéu detectáu con un ciertu nivel d'enfotu definíu.<ref>IPCC, [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/annexessglossary-a-d.html Glossary A-D]: "Detection and attribution", in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}}. See also Hegerl ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch9s9-1-2.html Section 9.1.2: What are Climate Change Detection and Attribution?], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}}.</ref> La detección y atribución tamién pueden aplicase a cambeos reparaos nos sistemes físicos, ecolóxicos y sociales.<ref>Rosenzweig ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ch1.html Chapter 1: Assessment of Observed Changes and Responses in Natural and Managed Systems] [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ch1s1-2.html Section 1.2 Methods of detection and attribution of observed changes], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG2|2007}}.</ref> === Sistemes naturales === {{AP|Impautos físicos del cambéu climáticu}}El calentamientu global foi detectáu en dellos sistemes naturales. Dalgunos d'estos cambeos describir na seición sobre los cambeos reparaos de temperatura, por casu, la [[xubida del nivel del mar]] y los descensos xeneralizaos na estensión de la nieve y el xelu.<ref name="ipcc.ch">IPCC, [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spm.html Synthesis Report Summary for Policymakers], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spms1.html Section 1: Observed changes in climate and their effects], in {{Harvnb|IPCC AR4 SYR|2007}}.</ref> L'esforzamientu antropogénico contribuyó probablemente a dalgunos de los cambeos reparaos, incluyíu l'aumentu del nivel del mar, cambeos n'[[Fenómenu meteorolóxicu estremu|estremos]] climáticos (como'l númberu de díes templaos y fríos), l'amenorgamientu de la estensión del [[xelu marino árticu]] y al [[retrocesu de los glaciares]].<ref> {{cita llibru | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch9s9-ye.html |títulu=Executive Summary | chapter=Ch 9: Understanding and Attributing Climate Change | chapter-url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch9.html | autor=Hegerl, G.C., et al. | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}} </ref> Mientres el sieglu XXI,<ref>Global mean sea level rise in 2090–2099 relative to 1980–1999 </ref> les proyeiciones del IPCC de que la media global del [[nivel del mar]] podría aumentar en 0,18 a 0,59 m.<ref name="ar4 syr spm projections"> {{citation | autor=IPCC | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spms3.html|títulu= 3. Projected climate change and its impacts | chapter=Summary for Policymakers | chapter-url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spm.html }}, in {{harvnb|IPCC AR4 SYR|2007}} </ref> El IPCC nun apurre una meyor estimación del promediu global del nivel del mar y la so estimación cimera de 59 cm nun ye una llende cimera, esto ye, el nivel mediu global del mar podría aumentar en más de 59 cm pal añu 2100.<ref name="ar4 syr spm projections"/> Les proyeiciones del IPCC son conservadores y pueden subestimar l'aumentu futuru del nivel del mar.<ref> PROJECTIONS OF FUTURE SEA LEVEL RISE, [http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=12782&page=243 páxs.243-244], in: Ch. 7. Sea Level Rise and the Coastal Environment, in {{harvnb|National Research Council|2010}} </ref> Mientres el sieglu XXI, Parris y otros suxuren que'l nivel mediu global del mar podría xubir ente 0,2 y 2,0 m con respectu de 1992.<ref name="parris sea level rise"> 4. Global Mean Sea Level Rise Scenarios, in: Main Report, in {{harvnb|Parris|others|2012|p=12}} </ref>[[Ficheru:Glacier Mass Balance-es.png|thumb|alt=refer to caption|250px|Los rexistros escasos indiquen que los glaciares tuvieron reculando dende principios de 1800. Na década de 1950 empezaron les midíes que dexen el siguimientu del balance de masa de los glaciares, en conocencia del [[World Glacier Monitoring Service]] (WGMS) y la [[National Snow and Ice Data Center]] (NSIDC).]]Esperaríase [[llenes costeros|hinchente costeru]] xeneralizada si varios graos de calentamientu caltener mientres milenios.<ref name="us nrc 2011 long term slr">BOX SYN-1: SUSTAINED WARMING COULD LEAD TO SEVERE IMPACTS, [http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=12877&page=5 p.5], in: Synopsis, in {{harvnb|National Research Council|2011}} </ref> Por casu, el calentamientu global sosteníu de más de 2&nbsp;°C (relativu a niveles preindustriales) podría dar llugar a una xubida final del nivel del mar d'alredor de 1 a 4 m por cuenta de la espansión térmica de l'agua de mar y el derretimiento de los glaciares y [[capa de xelu|capes de xelu]] pequeños.<ref name="us nrc 2011 long term slr" /> El derretimiento de la [[capa de xelu de Groenlandia]] podría contribuyir un adicional de 4 a 7,5 m mientres munchos miles d'años.<ref name="us nrc 2011 long term slr" /> Espérase que los cambeos nel clima rexonal incluyan un mayor calentamientu de la tierra, col mayor calentamientu a altes llatitúes del norte y el menor nel [[Océanu Austral]] y partes del Océanu Atlánticu Norte.<ref name="IPCC AR4 SYR 2007">IPCC, [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spm.html Synthesis Report Summary for Policymakers], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spms3.html Section 3: Projected climate change and its impacts], in {{Harvnb|IPCC AR4 SYR|2007}}. </ref> Nel intre'l sieglu XXI, prevese que los [[glaciares]]<ref>{{cita llibru | autor=Meehl, G.A., et al. | chapter=Ch 10: Global Climate Projections | chapter-url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch10.html | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch10s10-3-4.html|títulu= Box 10.1: Future Abrupt Climate Change, ‘Climate Surprises', and Irreversible Changes: Glaciers and ice caps | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC AR4 WG1|2007|p=776}} </ref>[[glaciares| ]] y la cubierta de nieve<ref>{{cita llibru | autor=Meehl, G.A., et al. | chapter=Ch 10: Global Climate Projections | chapter-url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch10.html | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch10s10-3-3-2.html |títulu=Sec 10.3.3.2 Changes in Snow Cover and Frozen Ground | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC AR4 WG1|2007|pp=770, 772}} </ref> sigan la so retirada xeneralizada. Les proyeiciones del amenorgamientu del xelu marino árticu varien.<ref>{{cita llibru | autor=Meehl, G.A., et al. | chapter=Ch 10: Global Climate Projections | chapter-url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch10.html | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/ch10s10-3-2-4.html#10-3-3|títulu= Sec 10.3.3.1 Changes in Sea Ice Cover | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC AR4 WG1|2007|p=770}} </ref><ref>{{cita publicación|last=Wang|first=M.|author2=Overland, J. Y.|journal=Geophys. Res. Lett|añu=2009|volume=36|doi=10.1029/2009GL037820|url=http://www.pmel.noaa.gov/publications/search_abstract.php?fmContributionNum=3261 |fechaaccesu=2 de mayu de 2011|bibcode=2009GeoRL..3607502W|títulu=A sea ice free summer Arctic within 30 years?|issue=7|ref=harv }} </ref> Les proyeiciones recién suxuren que los branos árticos podríen quedar llibres de xelu (definíu como una estensión de xelu menor a 1 millón de [[quilómetru cuadráu|km²]]) yá en 2025-2030.<ref>{{Cite journal | títulu=Arctic sea ice 2012 | autor=Met Office | publisher=Met Office | location=Exeter, UK | url=http://www.metoffice.gov.uk/research/news/sea-ice-2012 | ref=harv }} </ref> Espérase que los futuros cambeos na [[precipitación (meteoroloxía)|precipitación]] sigan los enclinos actuales, con agües amenorgaes nes zones terrestres [[Subtrópico|subtropicales]] y precipitaciones aumentaes en llatitúes [[Clima subpolar|subpolares]] y delles rexones [[Ecuador terrestre|ecuatoriales.]]<ref>{{Cite journal | autor=NOAA | date=febreru de 2007 | url=http://www.gfdl.noaa.gov/cms-filesystem-action/user_files/kd/pdf/gfdlhighlight_vol1n5.pdf | títulu=Will the wet get wetter and the dry drier? | work=GFDL Climate Modeling Research Highlights | volume=1 | issue=5 | publisher=National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) Geophysical Fluyíi Dynamics Laboratory (GFDL) | location=Princeton, New Jersey, USA | ref=harv }}, p.1. Revision 10/15/2008, 4:47:16 PM. </ref> Les proyeiciones indiquen un probable aumentu de la frecuencia y la gravedá de dalgunos [[Fenómenu meteorolóxicu estremu|fenómenos meteorolóxicos estremos]], tales como les [[fola de calor|ola de calor]].<ref>{{cita llibru|títulu=MANAGING THE RISKS OF ESTREME EVENTS AND DISASTERS TO ADVANCE CLIMATE CHANGE ADAPTATION | chapter=D. Future Climate Estremes, Impacts, and Disaster Losses, in: Summary for policymakers | url=https://docs.google.com/file/d/0B1gFp6Ioo3akYklZcWkwWHJud00/edit?pli=1 | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC SREX|2012|pp=9–13}} </ref> === Fenómenos meteorolóxicos estremos === {{AP|Fenómenu meteorolóxicu estremu}} <!-- Actualizáu a 30 de mayu de 2015 https://en.wikipedia.org/w/index.php?títulu=Global_warming&diff=664517545&oldid=664516707--> Espérase que cambeos nel clima rexonal incluyan un mayor calentamientu na tierra, cola mayoría del calentamientu nes [[llatitúes]] altes del norte y menos calentamientu nel [[Océanu Austral]] y partes del [[Océanu Atlánticu Norte]].<ref name="IPCC AR4 SYR 2007"/> Prevese que los futuros cambeos nes [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitaciones]] sigan los enclinos actuales, con una menor precipitación nes árees en tierra [[subtropical]]es y mayores precipitaciones nes llatitúes subpolares y delles rexones [[Ecuador terrestre|ecuatoriales]].<ref> {{Cite journal | autor=NOAA | date=February 2007 | url=http://www.gfdl.noaa.gov/cms-filesystem-action/user_files/kd/pdf/gfdlhighlight_vol1n5.pdf | títulu=Will the wet get wetter and the dry drier? | work=GFDL Climate Modeling Research Highlights | volume=1 | issue=5 | publisher=National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) Geophysical Fluyíi Dynamics Laboratory (GFDL) | location=Princeton, New Jersey, USA | ref=harv }}, p.1. Revision 10/15/2008, 4:47:16 PM. </ref> Les proyeiciones suxuren qu'una probable medría na frecuencia y severidá de dellos fenómenos meteorolóxicos estremos, como les [[fola de calor|ola de calor]].<ref> {{cita llibru|títulu=MANAGING THE RISKS OF ESTREME EVENTS AND DISASTERS TO ADVANCE CLIMATE CHANGE ADAPTATION | chapter=D. Future Climate Estremes, Impacts, and Disaster Losses, in: Summary for policymakers | url=https://docs.google.com/file/d/0B1gFp6Ioo3akYklZcWkwWHJud00/edit?pli=1 | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC SREX|2012|pp=9–13}} </ref> <!-- Actualizáu a 11 de mayu de 2015 https://en.wikipedia.org/w/index.php?títulu=Global_warming&oldid=661782648 --> Un estudiu publicáu en ''[[Nature]]'' en 2015 diz: {{cita|Un 18&nbsp;% de les precipitaciones estremes moderaes cotidianes sobre la tierra son atribuyibles al aumentu de la temperatura reparáu dende la dómina pre-industrial, que de la mesma ye resultáu principalmente de la influencia humana. Pa 2&nbsp;°C de calentamientu, la fracción de precipitaciones estremes atribuyibles a la influencia humana alzar a cerca de 40&nbsp;%. De la mesma, anguaño alredor del 75&nbsp;% de les temperatures estremes moderaes cotidianes na tierra son atribuyibles al calentamientu. Ye pa los fenómenos más raros y estremos la fracción antropogénica más grande y esa contribución amonta de forma non llinial con un mayor calentamientu.<ref name=NYT42715>{{cita noticia|author1=Justin Gillis|títulu=New Study Links Weather Estremes to Global Warming|url=http://www.nytimes.com/2015/04/28/science/new-study-links-weather-estremes-to-global-warming.html|fechaaccesu=27 d'abril de 2015|work=The New York Times|date=27 d'abril de 2015|quote=“The bottom line is that things are not that complicated,” Dr. Knutti said. “You make the world a degree or two warmer, and there will be more hot days. There will be more moisture in the atmosphere, so that must come down somewhere.”}}</ref><ref name=NatureCC42715>{{cita publicación|author1=Y. M. Fischer & R. Knutti|títulu=Anthropogenic contribution to global occurrence of heavy-precipitation and high-temperature estremes|journal=Nature Climate Change|date=27 d'abril de 2015|doi=10.1038/nclimate2617|url=http://www.nature.com/nclimate/journal/vaop/ncurrent/full/nclimate2617.html|fechaaccesu=27 d'abril de 2015|format=online|quote=We show that at the present-day warming of 0.85&nbsp;°C about 18% of the moderate daily precipitation estremes over land are attributable to the observed temperature increase since pre-industrial times, which in turn primarily results from human influence. … Likewise, today about 75% of the moderate daily hot estremes over land are attributable to warming.}}</ref>}} === Sistemes ecolóxicos === {{AP|Cambéu climáticu y ecosistemes}}En los [[ecosistema|ecosistemes]] terrestres, el desenvolvimientu precoz de los acontecimientos de la primavera y los cambeos del hábitat de los animales y plantes escontra los polos y los altores, venceyáronse con altu enfotu al calentamientu recién.<ref name="ipcc.ch" /> Espérase que'l cambéu climáticu futuru afecte especialmente a ciertos ecosistemes, incluyíos la[[ tundra]], los [[manglares]] y los [[petones de coral]].<ref name="IPCC AR4 SYR 2007" /> Espérase que la mayoría de los ecosistemes van vese afeutaos pol aumentu de los niveles de CO<sub>2</sub> na atmósfera, combináu con mayores temperatures globales.<ref name=":0">Fischlin, ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/contents.html Chapter 4: Ecosystems, their Properties, Goods and Services], [http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf Executive Summary, p. 213], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG2|2007}}. Executive summary not present in on-line text; see pdf.</ref> Polo xeneral, espérase que'l cambéu climáticu va resultar en la [[estinción]] de munches especies y l'amenorgamientu de la diversidá de los ecosistemes.<ref name=":1">Schneider ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ch19.html Chapter 19: Assessing Key Vulnerabilities and the Risk from Climate Change], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ch19s19-3-4.html Section 19.3.4: Ecosystems and biodiversity], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG2|2007}}.</ref> Los aumentos nes concentraciones atmosfériques de CO<sub>2</sub> dieron llugar a un aumentu de la[[Acidificación de los océanos| acidez de los océanos]].<ref name="ncadac 2013 climate">Ocean Acidification, in: [http://ncadac.globalchange.gov/download/NCAJan11-2013-publicreviewdraft-chap2-climate.pdf Ch. 2. Our Changing Climate], in {{harvnb|NCADAC|2013|pp=69–70}} </ref> El CO<sub>2</sub> disueltu amonta l'acidez del océanu, que ye reparada polos valor de [[pH]] más baxos.<ref name="ncadac 2013 climate" /> Ente 1750 y 2000, el pH de la superficie oceánica menguó en ≈0,1 dende ≈8,2 a ≈8,1.<ref name="zeebe ocean acidification">Introduction, in {{harvnb|Zeebe|2012|p=142}} </ref> El pH de la superficie del océanu probablemente nun hai tao per debaxo de ≈8,1 mientres los postreros 2 millones d'años.<ref name="zeebe ocean acidification" /> Les proyeiciones indiquen que'l pH superficial del océanu podría menguar otres 0,3-0,4 unidaes pal añu 2100.<ref name=":2">Ocean acidification, in: Executive summary, in {{harvnb|Good|others|2010|p=14}} </ref> La futura acidificación de los océanos podría amenaciar los [[Problemes ambientales de los petones de coral|petones de coral]], la [[pesca]], [[Especies en peligru d'estinción|especies protexíes]], y otros [[recursu natural|recursos naturales]] de valor pa la sociedá.<ref name="ncadac 2013 climate" /><ref name=":3">*{{harvnb|UNEP|2010}} *5. Ocean acidification, in {{harvnb|Good|others|2010|pp=73–81}} *{{harvnb|IAP|2009}} </ref> === Efeutos duraderos === {{AP|Efeutos duraderos del calentamientu global}} Na escala de sieglos a milenios, la magnitú del calentamientu global va ser determinada principalmente poles emisiones antropogénicas de CO<sub>2.</sub><ref name="long-term effects of global warming">* Summary, [http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=12877&page=14 páxs.14-19], in {{harvnb|National Research Council|2011}} * FAQ 12.3, in: [http://www.climatechange2013.org/images/uploads/WGIAR5_WGI-12Doc2b_FinalDraft_Chapter12.pdf Chapter 12: Long-term Climate Change: Projections, Commitments and Irreversibility], in {{harvnb|IPCC AR5 WG1|2013}}, páxs.88-89 (páxs.90-91 of PDF chapter) </ref><sub> </sub>Esto debe a que'l dióxidu de carbonu tien un tiempu de vida bien llargu na atmósfera.<ref name="long-term effects of global warming" /> Estabilizar la temperatura medio global riquiría amenorgar les emisiones antropogénicas de CO<sub>2.</sub><ref name="long-term effects of global warming" /> Amenorgamientos nes emisiones antropogénicas d'otros gases d'efeutu ivernaderu tamién sería necesariu.<ref name="long-term effects of global warming" /><ref name=":4">[http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=12877&page=65 BOX 2.1: STABILIZATION AND NON-CO<sub>2</sub> GREENHOUSE GASES (p.65)], in: [http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=12877&page=59 Chapter 2: Emissions, Concentrations, and Related Factors], in {{harvnb|National Research Council|2011}} </ref> Respectu al CO<sub>2</sub>, les emisiones antropogénicas precisaríen amenorgase en más del 80&nbsp;% al respeutive del so nivel máximu.<ref name="long-term effects of global warming" /> Inclusive si esto llográrase, les temperatures globales permaneceríen cercanes al so nivel más altu por munchos sieglos.<ref name="long-term effects of global warming" /> === Impautos abruptos y a gran escala === {{AP|cambéu climáticu abrupto}}El cambéu climáticu podría resultar en cambeos globales a gran escala en sistemes [[sociedá|sociales]] y [[naturaleza|naturales.]]<ref name=":5">{{cita llibru | url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg2/679.htm |títulu=Sec 19.6. Estreme and Irreversible Effects | chapter-url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg2/657.htm | chapter=Ch. 19. Vulnerability to Climate Change and Reasons for Concern: A Synthesis | autor=Smith, J.B., et al. | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC TAR WG2|2001}} </ref> Dos exemplos son la [[acidificación de los océanos]] causada pol aumentu nes concentraciones atmosfériques de dióxidu de carbonu y el derretimiento enllargáu de les [[Calota de xelu|calotas de xelu]], que contribúi a la [[xubida del nivel del mar]].<ref name=":6">{{Cite journal | last1 = Smith | first1 = J. B. | last2 = Schneider | first2 = S. H. | last3 = Oppenheimer | first3 = M. | last4 = Yohe | first4 = G. W. | last5 = Hare | first5 = W. | last6 = Mastrandrea | first6 = M. D. | last7 = Patwardhan | first7 = A. | last8 = Burton | first8 = I. | last9 = Corfee-Morlot | first9 = J. |first10=C. H. D. |last10=Magadza |first11=H.-M. |last11=Füssel |first12=A. B. |last12=Pittock |first13=A. |last13=Rahman |first14=A. |last14=Suarez |first15=J.-P. |last15=van Ypersele | títulu= Assessing dangerous climate change through an update of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) 'reasons for concern' | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences | volume = 106 | issue = 11 | pages = 4133&ndash;7 | date = 17 de marzu de 2009 | doi = 10.1073/pnas.0812355106 | pmid=19251662 | pmc=2648893}}</ref> Dellos cambeos a gran escala podríen asoceder [[cambéu climáticu abrupto|abruptamente]], esto ye, nun curtiu periodu de tiempu, y tamién podríen ser [[Efeutos potenciales del calentamientu global#Efeutos abruptos y irreversibles|irreversibles]]. Un exemplu d'un cambéu climáticu abrupto ye la rápida lliberación de [[ metanu|metanu]] y [[dióxidu de carbonu]] del [[permafrost]], lo que llevaría a un calentamientu global amplificáu.<ref name="ccsp abrupt climate change">{{cita llibru | autor=Clark, P.O., et al. | date=avientu de 2008 | chapter=Executive Summary | títulu=Abrupt Climate Change. A Report by the U.S. Climate Change Science Program and the Subcommittee on Global Change Research | url=http://www.globalchange.gov/browse/reports/sap-34-abrupt-climate-change | publisher=U.S. Geological Survey | location=Reston, Virginia, USA | ref=harv }}, páxs. 1–7. [http://www.climatescience.gov/Library/sap/sap3-4/final-report/default.htm Report website] </ref><ref name=":7">{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-21549643|títulu=Siberian permafrost thaw warning sparked by cave data|publisher=BBC|date=22 de febreru de 2013|fechaaccesu=24 de febreru de 2013}}</ref> La comprensión científica del cambéu climáticu abrupto ye polo xeneral probe.<ref name=":8">{{Cite journal | autor=US National Research Council | añu=2010 | títulu=Advancing the Science of Climate Change: Report in Brief | url=http://nas-sites.org/americasclimatechoices/sample-page/panel-reports/87-2/ | publisher=National Academies Press | location=Washington, D.C., USA | ref=harv }}, p.3. [http://dels.nas.edu/resources/static-assets/materials-based-on-reports/reports-in-brief/Science-Report-Brief-final.pdf PDF of Report] </ref> La probabilidá de cambeos abruptos pa delles retroalimentaciones rellacionaes col clima puede ser baxa.<ref name="ccsp abrupt climate change" /><ref name="tar large scale impacts">{{cita llibru | autor=IPCC | chapter=Summary for Policymakers | chapter-url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg2/005.htm | url=http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg2/009.htm|títulu= Sec. 2.6. The Potential for Large-Scale and Possibly Irreversible Impacts Poses Risks that have yet to be Reliably Quantified | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC TAR WG2|2001}} </ref> Los factores que pueden aumentar la probabilidá d'un cambéu climáticu abrupto inclúin magnitúes mayores de calentamientu global, un calentamientu de mayor rapidez y el calentamientu sosteníu mientres periodos de tiempu más llargos.<ref name="tar large scale impacts" /> == Efeutos reparaos y esperaos nos sistemes sociales == Los [[efeutos del cambéu climáticu n'humanos|efeutos del cambéu climáticu nos sistemes humanos]], na so mayoría debíu al calentamientu o cambeos nos patrones de [[precipitación (meteoroloxía)|precipitación]] o dambos, detectáronse en tol mundu. La producción de trigu y maíz a nivel mundial viose afeutada pol cambéu climáticu. Ente que la producción de cultivos amontó en delles rexones de llatitúes medies, como'l Reinu Xuníu y nel nordeste de China, les perdes económiques debíes a [[fenómenos meteorolóxicos estremos]] aumentaron a nivel mundial. Hubo una mortalidá venceyada al cambéu de fríu a calor en delles rexones como resultancia del calentamientu. Los medios de subsistencia de los [[pueblos indíxenes del Árticu]] fueron alteriaos pol cambéu climáticu y hai evidencia emerxente de los impautos del cambéu climáticu nos medios de subsistencia de los [[pueblos indíxenes]] d'otres rexones. Los impautos rexonales del cambéu climáticu son agora observables en más llugares qu'antes, en tolos continentes y al traviés de les rexones oceániques.<ref>Cramer, W., ''et al.'', Executive summary, in: [http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap18_FGDall.pdf Chapter 18: Detection and attribution of observed impacts] (archived [https://web.archive.org/web/20140708062559/http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap18_FGDall.pdf de xunetu de 8 2014]), páxs.3-4, in {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} </ref> Los futuros impautos sociales del cambéu climáticu van ser desiguales.<ref>FAQ 7 and 8, in: [http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Volume-FAQs_FGD.pdf Volume-wide Frequently Asked Questions (FAQs)] (archived [https://web.archive.org/web/20140708062559/http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Volume-FAQs_FGD.pdf 8 de xunetu 2014]), páxs.2-3, in {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} </ref> Espérase que munchos riesgos aumenten con mayores magnitúes de calentamientu global.<ref>Oppenheimer, M., ''et al.'', Section 19.6.3: Updating Reasons for Concern, in: [http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap19_FGDall.pdf Chapter 19: Emergent risks and key vulnerabilities] (archived [https://web.archive.org/web/20140708062559/http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap19_FGDall.pdf 8 de xunetu de 2014]), páxs.39-46, in {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} </ref> Toles rexones tán en riesgu de sufrir impautos negativos.<ref>Field, C., ''et al.'', B-3: Rexonal Risks and Potential for Adaptation, in: [http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-TS_FGDall.pdf Technical Summary] (archived [https://web.archive.org/web/20140708062559/http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-TS_FGDall.pdf 8 de xunetu de 2014]), páxs.27-30, in {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} </ref> Les zones de baxa llatitú y de menor desenvolvimientu enfrentar a los mayores peligros.<ref>Oppenheimer, M., ''et al.'', Section 19.6.3: Updating Reasons for Concern, in: [http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap19_FGDall.pdf Chapter 19: Emergent risks and key vulnerabilities] (archived [https://web.archive.org/web/20140708062559/http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap19_FGDall.pdf 8 de xunetu de 2014]), páxs.42-43, in {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} </ref> Los exemplos d'impautos inclúin: * [[Comida]]: La [[Productividá agrícola|producción de cultivos]] probablemente va vese negativamente afeutada nos países de baxa llatitú, ente que los efeutos en llatitúes septentrionales pueden ser positivos o negativos.<ref>Porter, J.R., ''et al.'', Executive summary, in: [http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap7_FGDall.pdf Chapter 7: Food security and food production systems] (archived [https://web.archive.org/web/20140708062559/http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap7_FGDall.pdf 8 de xunetu de 2014]), p.3, in {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} </ref> Niveles de calentamientu global d'alredor de 4,6&nbsp;°C en rellación colos niveles preindustriales podríen representar un gran peligru pa la seguridá alimentaria mundial y rexonal.<ref>Reference temperature period converted from late-20th century to pre-industrial times (approximated in the source as 1850-1900). * Assessment Box SPM-1 (p.14) and B-2. Sectoral Risks and Potential for Adaptation: Food security and food production systems (p.18), in: [http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WG2AR5_SPM_FINAL.pdf Summary for Policymakers] (archived [https://web.archive.org/web/20140708062559/http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WG2AR5_SPM_FINAL.pdf 8 de xunetu de 2014]), in {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} </ref> * [[Salú]]: Polo xeneral los impautos van ser más negativos que positivos<ref>Smith, K.R., ''et al.'', FAQ 11.2, in: [http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap11_FGDall.pdf Chapter 11: Human health: impacts, adaptation, and co-benefits] (archived [https://web.archive.org/web/20140708062559/http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap11_FGDall.pdf 8 de xunetu de 2014]), p.37, in {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} </ref> ya inclúin los efeutos del fenómenos meteorolóxicos estremos, lo que resulta en mancadures y perdes de vides humanes;<ref>Smith, K.R., ''et al.'', Section 11.4: Direct Impacts of Climate and Weather on Health, in: [http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap11_FGDall.pdf Chapter 11: Human health: impacts, adaptation, and co-benefits] (archived [https://web.archive.org/web/20140708062559/http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap11_FGDall.pdf 8 de xunetu de 2014]), páxs.10-13, in {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} </ref> y los efeutos indireutos, como la [[desnutrición]] provocada poles [[Fitopatoloxía|males colleches]].<ref>Smith, K.R., ''et al.'', Section 11.6.1. Nutrition, in: [http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap11_FGDall.pdf Chapter 11: Human health: impacts, adaptation, and co-benefits] (archived [https://web.archive.org/web/20140708062559/http://ipcc-wg2.gov/AR5/images/uploads/WGIIAR5-Chap11_FGDall.pdf 8 de xunetu de 2014]), páxs.10-13, in {{harvnb|IPCC AR5 WG2 A|2014}} </ref> === Enllena de hábitats === [[Ficheru:Natural disasters caused by climate change-es.png|thumb|right|Mapa amosando ónde pueden asoceder desastres naturales causaos o agravaos pol calentamientu global.]] Nes islles pequeñu y grande [[delta fluvial|deltes]], de resultes del aumentu del nivel del mar espérase que [[inundacion]]es amenacien la infraestructura vital y asentamientos humanos.<ref> {{cita llibru | títulu=3.3.3 Especially affected systems, sectors and regions | series=Synthesis report | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/mains3-3-3.html | autor={{harvnb|IPCC AR4 SYR|2007}} }} </ref><ref> {{cita llibru | añu=2007 | autor=Mimura, N., et al. | contribution=Executive summary | títulu=Chapter 16: Small Islands | series= Climate change 2007: impacts, adaptation and vulnerability: contribution of Working Group II to the fourth assessment report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) | editors=Parry, M.L., et al. (eds.) | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/ch16s16-ye.html | publisher=Print version: CUP. This version: IPCC website | location=Cambridge University Press (CUP): Cambridge, UK | isbn=0521880106 | fechaaccesu=15 de setiembre de 2011}} </ref> Esto podría llevar a problemes de [[Refuxáu medioambiental|falta de vivienda]] en países con zones baxes como [[Bangladex]], según la [[Apátrida|perda de patria]] de los habitantes de [[Maldives]] y [[Tuvalu]].<ref> {{cita web|url= http://www.unhcr.org/4df9cb0c9.pdf |títulu=Climate change and the risk of statelessness |format=PDF |date=mayu de 2011 |fechaaccesu=13 d'abril de 2012 }} </ref> {{VT|Efeutos del calentamientu global#Efeutos sociales|Refuxáu medioambiental|Efeutos del calentamientu global#Migraciones}} == Posibles respuestes al cambéu climáticu == <!-- [[Seguridá climática]] redirixe equí --> === Mitigación === {{AP|Mitigación del cambéu climáticu}} [[Ficheru:Limiting global warming to 2 degrees Celsius - options to reduce greenhouse gas emissions (PBL)-es.png|thumb|300px| El gráficu de la derecha amuesa trés "víes" pa satisfaer l'oxetivu 2&nbsp;°C de la CMNUCC , etiquetáu con "teunoloxía global", "soluciones descentralizaes" y "cambéu de consumu". Cada ruta amuesa cómo diverses midíes (por casu, la meyora de la eficiencia enerxética, un mayor usu de les enerxíes anovables) podríen contribuyir al amenorgamientu d'emisiones. Creitu de la imaxe: PBL [[Netherlands Environmental Assessment Agency]].<ref> {{cita llibru | date=15 de xunu de 2012 | autor=PBL Netherlands Environment Agency | editors=van Vuuren, D. and M. Kok | títulu=Roads from Rio+20 | chapter=Figure 6.14, in: Chapter 6: The energy and climate challenge | url=http://www.pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/pbl-2012-roads-from-rio-pathways-to-achieve-global-sustainability-goals-by-2050_0.pdf | isbn=978-90-78645-98-6 | ref=harv }}, p.177, Report non: 500062001. [http://www.pbl.nl/en/publications/2012/roads-from-rio20 Report website.] </ref>]] L'amenorgamientu de la magnitú del cambéu climáticu futuru llámase mitigación del cambéu climáticu.<ref> {{cita llibru | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/ch3s3-5.html|títulu= 3.5 Interaction between mitigation and adaptation, in the light of climate change impacts and decision-making under long-term uncertainty | autor=Fisher, B.S., et al. | chapter=Ch. 3: Issues related to mitigation in the long-term context | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC AR4 WG3|2007}} </ref> El IPCC definir como les actividaes qu'amenorguen les emisiones de gas d'efeutu ivernaderu o ameyoren la capacidá de los [[Sumidoriu de carbono|sumidero de carbonu]] p'absorber gases d'efeutu ivernaderu de l'atmósfera.<ref>IPCC, [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/annexessglossary-j-p.html Glossary J-P]: "Mitigation", in {{Harvnb|IPCC AR4 WG3|2007}}.</ref> Los estudios indiquen un importante potencial pa futuros amenorgamientos de les emisiones por aciu una combinación d'actividaes, tales como la [[caltenimientu d'enerxía]], l'aumentu de la [[eficiencia enerxética]] y una mayor cobertoria de la demanda enerxética de la sociedá con fontes d'[[enerxíes anovables|enerxía anovable]] y [[enerxía nuclear|nuclear]].<ref name="autogenerated2007">IPCC, [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spm.html Synthesis Report Summary for Policymakers], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/spms4.html Section 4: Adaptation and mitigation options], in {{Harvnb|IPCC AR4 SYR|2007}}.</ref> La mitigación climática tamién inclúi obres p'ameyorar los sumidorios naturales, como la [[reforestación]].<ref name="autogenerated2007" /> Col fin de llindar el calentamientu dientro del rangu inferior descritu nel "Resume pa responsables de polítiques" del IPCC,<ref>{{Citation | editor= {{Harvnb|IPCC AR4 WG1|2007}} | añu=2007 | isbn= 978-0-521-88009-1 | títulu=Summary for Policymakers | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/spm.html | autor=IPCC }}</ref> ​​va ser necesariu adoptar polítiques que llinden les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu a unu de los varios y bien distintos escenarios descritos nel informe completu.<ref>{{cita web |url= http://thinkprogress.org/romm/2011/05/12/208086/national-academy-america%e2%80%99s-climate-choices/ |títulu=National Academy calls on nation to 'substantially amenorga greenhouse gas emissions' starting ASAP |first=Joe |last=Rom |work=ThinkProgress |date=12 de mayu de 2011 |fechaaccesu=7 de febreru de 2012}}</ref> Esto fadrá más y más difícil con cada añu de crecientes volúmenes d'emisiones y van ser necesaries midíes entá más drástiques nos últimos años pa estabilizar la concentración atmosférica deseyada de los gases d'efeutu ivernaderu. Les emisiones de dióxidu de carbón (CO<sub>2</sub>) rellacionaes a la enerxía en 2010 fueron los mayores de la hestoria, superando l'antigua marca de 2008.<ref>{{cita web |url= http://www.iea.org/index_info.asp?id=1959 |títulu= Prospect of limiting the global increase in temperature to 2°C is getting bleaker |autor=IEA |publisher=International Energy Agency |date=30 de mayu de 2011 |fechaaccesu=7 de febreru de 2012}}</ref> === Adautación === {{AP|Adautación al calentamientu global}} Otres respuestes polítiques inclúin l'adautación al cambéu climáticu. Esta pue ser planiada, yá seya en reacción o anticipación al cambéu climáticu, o bonal, esto ye, ensin intervención del gobiernu.<ref name=":0(2)">Smit ''et al.'', [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg2/641.htm Chapter 18: Adaptation to Climate Change in the Context of Sustainable Development and Equity], [http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg2/644.htm#1823 Section 18.2.3: Adaptation Types and Forms], in {{Harvnb|IPCC TAR WG2|2001}}.</ref> L'adautación planiada yá se ta produciendo de forma llindada.<ref name="autogenerated2007"/> Les barreres, llendes y costos de l'adautación futura nun s'entienden dafechu.<ref name="autogenerated2007"/> Un conceutu rellacionáu cola adautación ye "[[capacidá d'adautación]]", que ye l'habilidá d'un sistema (humanu, natural o xestionaos) p'afaese al cambéu climáticu (incluyíos la variabilidá y estremos climáticos) pa moderar los daños potenciales, aprovechar les oportunidaes o faer frente a les consecuencies.<ref name=":1(2)">{{cita llibru | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/annexessglossary-a-d.html|títulu= "Adaptive capacity" | chapter=Appendix I. Glossary | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC AR4 WG2|2007}} </ref> Un cambéu climáticu non apangáu (esto ye, el cambéu climáticu futuru ensin esfuercios pa llindar les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu), al llargu plazu, probablemente va entepasar la capacidá de los sistemes naturales, xestionaos y humanos p'afaese.<ref name=":2(2)">{{cita llibru | url=http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/mains6-3.html |títulu=<nowiki>Sec 6.3 Responses to climate change: Robust findings]</nowiki> | chapter=Synthesis report | ref=harv }}, in {{harvnb|IPCC AR4 SYR|2007}} </ref> Les organizaciones medioambientales y figures públiques fixeron fincapié nos cambeos nel clima y los peligros que traen, amás de fomentar l'adautación a los cambeos nes necesidaes n'infraestructura xunto a l'amenorgamientu d'emisiones.<ref name=":3(2)">{{Cite press release | títulu= New Report Provides Authoritative Assessment of National, Rexonal Impacts of Global Climate Change | publisher=[[U.S. Global Change Research Program]] | date = 6 de xunu de 2009 |format=PDF | url = http://www.globalchange.gov/images/cir/pdf/Climate-Impacts-PR_june-6-2009.pdf | fechaaccesu =27 de xunu de 2009}}</ref> === Inxeniería climática === {{AP|Inxeniería climática}} La inxeniería climática (dacuando llamada pol términu más ampliu "geoingeniería"), ye'l cambéu apostáu del clima. Investigóse como una posible respuesta al calentamientu global, por casu, por la [[NASA]]<ref>{{cita web|url=http://event.arc.nasa.gov/main/home/reports/SolarRadiationCP.pdf|títulu=Workshop on managing solar radiation|date=abril de 2007|publisher=NASA|fechaaccesu=23 de mayu de 2009}}</ref> y la [[Royal Society]].<ref name=":4(2)">{{cita press release |títulu=Stop emitting CO2 or geoengineering could be our only hope |url=http://royalsociety.org/Stop-emitting-CO2-or-geoengineering-could-be-our-only-hope/ |date=28 d'agostu de 2009 |publisher=The Royal Society |fechaaccesu=14 de xunu de 2011}}</ref> Les téuniques so investigación xeneralmente pertenecen a categoríes de [[manexu de la radiación solar]] y la [[eliminación de dióxidu de carbonu]], anque se suxurieron dellos otres estratexes. Un estudiu de 2014 investigó los métodos d'inxeniería climática más comunes y llegó a la conclusión de qu'o son ineficaces o tienen efeutos secundarios potencialmente graves y nun puede detenese ensin causar un rápidu cambéu climáticu.<ref name=":5(2)">{{cita publicación | last = P. Keller | first = David | author2 = Feng, Ellias Y. |author3=Oschlies, Andreas | date=xineru de 2014 | títulu= Potential climate engineering effectiveness and side effects during a high carbon dioxide-emission scenario | journal = Nature | volume = 5 | pages = 3304 | doi = 10.1038/ncomms4304 | url = http://www.nature.com/ncomms/2014/140225/ncomms4304/full/ncomms4304.html | fechaaccesu = 31 de marzu de 2014 | quote = We find that even when applied continuously and at scales as large as currently deemed possible, all methods are, individually, either relatively ineffective with limited (<8%) warming reductions, or they have potentially severe side effects and cannot be stopped without causing rapid climate change. }}</ref> == Discursu sobre'l calentamientu global == === Discutiniu políticu === {{AP|Polítiques sobre'l calentamientu global}} [[Ficheru:Stabilizing the atmospheric concentration of carbon dioxide at a constant level would require emissions to be effectively eliminated (vertical)-es.png|thumb|alt=refer to caption|L'artículu 2 de la Convención Marco de les Naciones Xuníes refierse explícitamente a la "estabilización de les concentraciones de gases d'efeutu ivernaderu".<ref>Quoted in {{Harvnb|IPCC SAR SYR|1996}}, "Synthesis of Scientific-Technical Information Relevant to Interpreting Article 2 of the UN Framework Convention on Climate Change", paragraph 4.1, p. 8 ([http://www.ipcc.ch/pdf/climate-changes-1995/ipcc-2nd-assessment/2nd-assessment-en.pdf pdf p. 18].) <!-- But would it not be better to quote the UNFCCC direutly? --></ref> Col fin d'estabilizar la concentración atmosférica de CO<sub style="white-space:nowrap;">2</sub>, les emisiones mundiales tendríen que ser amenorgaes drásticamente a partir del so nivel actual.<ref>{{cita llibru |añu=2009 |chapter=Non-Technical Summary: BOX NT.1 Summary of Climate Change Basics |títulu=Synthesis and Assessment Product 5.2: Best practice approaches for characterizing, communicating, and incorporating scientific uncertainty in decisionmaking. A Report by the U.S. Climate Change Science Program and the Subcommittee on Global Change Research |publisher=National Oceanic and Atmospheric Administration |location=Washington, D.C., USA. |page=11 |autor=Granger Morgan, M. (Lead Author), H. Dowlatabadi, M. Henrion, D. Keith, R. Lempert, S. McBride, M. Small and T. Wilbanks (Contributing Authors) |url=http://downloads.globalchange.gov/sap/sap5-2/sap5-2-final-report-all.pdf |fechaaccesu=1 de xunu de 2011 }}</ref>]] La mayoría de los países son miembros de la [[Convención Marco de les Naciones Xuníes sobre'l Cambéu Climáticu]] (CMNUCC).<ref> {{cita web | date = n.d. | autor=UNFCCC | títulu= Essential Background | url = http://unfccc.int/essential_background/items/2877.php | publisher=UNFCCC website | fechaaccesu =18 de mayu de 2010 }}</ref> L'oxetivu últimu de la Convención ye prevenir una peligrosa interferencia humana nel sistema climáticu.<ref> {{cita web | date = n.d. | autor=UNFCCC | títulu= Full text of the Convention, Article 2 | url = http://unfccc.int/essential_background/convention/background/items/1353.php | publisher=UNFCCC website | fechaaccesu =18 de mayu de 2010 }}</ref> Como s'afirma na Convención, esto rique que les concentraciones de GEI estabilizar na atmósfera a un nivel nel que los [[ecosistema|ecosistemes]] puedan afaese naturalmente al cambéu climáticu, la [[Cambéu climáticu y agricultura|producción d'alimentos]] nun se vea amenazada y el [[Economía del calentamientu global|desenvolvimientu económicu]] pueda prosiguir d'una manera sostenible.<ref>Rogner ''et al.'', [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/ch1.html Chapter 1: Introduction], [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/ch1s1-ye.html Executive summary], in {{Harvnb|IPCC AR4 WG3|2007}}.</ref> La Convención Marco alcordar en 1992, pero dende entós les emisiones globales aumentaron.<ref>{{cita publicación | last3 = Ciais | last4 = Le Quere | first1 = R. | last2 = Marland | first2 = G. | first3 = P. | last6 = Klepper | first4 = C. | last7 = Field | first5 = G. | last5 = Canadell | last1 = Raupach | first6 = G. | first7 = B. | títulu= Global and regional drivers of accelerating CO2 emissions | url = http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=17519334 | format = Free full text | fechaaccesu = | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences | volume = 104 | issue = 24 | pages = 10288–10293 | date=Jun 2007 | issn = 0027-8424 | pmid = 17519334 | pmc = 1876160 | doi = 10.1073/pnas.0700609104 |bibcode = 2007PNAS..10410288R }}</ref> Mientres les negociaciones, el [[Grupu de los 77]] (un grupu de cabildeo nes Naciones Xuníes que representa a 133 naciones en desenvolvimientu)<ref name=dessai> {{cita web | añu=2001 | autor=Dessai, S. | títulu=The climate regime from The Hague to Marrakech: Saving or sinking the Kyoto Protocol? | format=PDF | work=Tyndall Centre Working Paper 12 | url=http://www.tyndall.ac.uk/sites/default/files/wp12.pdf | publisher=Tyndall Centre website | fechaaccesu=5 de mayu de 2010 }}</ref>primió por un mandatu qu'esixera a los países desenvueltos "[tomar] la iniciativa" nel amenorgamientu de les sos emisiones.<ref>{{cita publicación | títulu=The Economics of the Kyoto Protocol | autor=Grubb, M. | date=xunetu–setiembre de 2003 | journal=World Economics | volume=4 | issue=3 | pages=144–145 | url=http://www.econ.cam.ac.uk/rstaff/grubb/publications/J36.pdf | format=PDF | fechaaccesu=25 de marzu de 2010 | ref=harv }}</ref> Esto xustificó sobre la base de que: les emisiones del mundu desarrolláu contribuyeron más a l'acumuladura de GEI na atmósfera, les emisiones per cápita entá yeren relativamente baxes nos países en desenvolvimientu y les emisiones de los países en desenvolvimientu creceríen pa satisfaer les sos necesidaes de desenvolvimientu.<ref name=liverman> {{cita publicación | añu=2008 | títulu=Conventions of climate change: constructions of danger and the dispossession of the atmosphere | doi=10.1016/j.jhg.2008.08.008 | autor=Liverman, D.M. | journal=Journal of Historical Geography | url=http://www.environment.arizona.edu/files/env/profiles/liverman/liverman-2009-jhg.pdf | format=PDF | fechaaccesu=10 de mayu de 2011 | volume=35 | issue=2 | pages=279–296 | ref=harv }}</ref>Esti mandatu estender nel [[Protocolu de Kyoto]] de la Convención Marco,<ref name=liverman/> qu'entró en vixencia en 2005.<ref name=kyoto> {{cita web | date = n.d. | autor=UNFCCC | títulu= Kyoto Protocol | url = http://unfccc.int/kyoto_protocol/items/2830.php | publisher=UNFCCC website | fechaaccesu =21 de mayu de 2011 }}</ref> Al ratificar el Protocolu de Kyoto, los países más desenvueltos aceptaron compromisos jurídicamente venceyantes de llindar les sos emisiones. Estos compromisos de primer ronda vencieron en 2012.<ref name=kyoto/> El presidente d'Estaos Xuníos [[George W. Bush]] refugó'l tratáu basándose en que "exime al 80&nbsp;% del mundu, incluyíu los principales centros de población, como China y l'India, de cumplimientu y causaría un grave dañu a la economía d'Estaos Xuníos".<ref name=dessai/> Na [[XV Conferencia sobre'l Cambéu Climáticu de la ONX 2009|XV Conferencia sobre'l Cambéu Climáticu de la ONX]], celebrada'l 2009 en [[Copenḥague]], dellos miembros de la CMNUCC producieron el [[Alcuerdu de Copenhague]].<ref>{{cita llibru | date = febreru de 2010 | last = Müller | first = Benito | títulu= Copenhagen 2009: Failure or final wake-up call for our leaders? EV 49 | page = i | url = http://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2011/03/EV49-Copenhagen2009Failureorfinalwake-upcallforourleaders-BenitoMuller-2010.pdf | format=PDF | publisher=[[Oxford Institute for Energy Studies]] | isbn = 978-1-907555-04-6 | fechaaccesu =18 de mayu de 2010 }}</ref> Los miembros aliaos nel Alcuerdu (140 países, en payares de 2010)<ref name=unep> {{cita llibru |date=payares de 2010| autor=United Nations Environment Programme |chapter=Technical summary |títulu=The Emissions Gap Report: Are the Copenhagen Accord pledges sufficient to limit global warming to 2&nbsp;°C or 1.5&nbsp;°C? A preliminary assessment (advance copy) |url= http://www.unep.org/publications/ebooks/emissionsgapreport/pdfs/The_EMISSIONS_GAP_REPORT.pdf |format=PDF |publisher=UNEP website |fechaaccesu=11 de mayu de 2011 }} This publication is also available in [http://www.unep.org/publications/ebooks/emissionsgapreport/ e-book format]</ref> aspiren llindar el futuru aumentu de la temperatura medio global per debaxo de 2&nbsp;°C.<ref>{{cita web | date = 30 de marzu de 2010 | autor=UNFCCC | títulu= Decision 2/CP. 15 Copenhagen Accord. In: Report of the Conference of the Parties on its fifteenth session, held in Copenhagen from 7 to 19&nbsp;December&nbsp;2009. Addendum. Part Two: Action taken by the Conference of the Parties at its fifteenth session | page = 5 | format=PDF | url = http://unfccc.int/documentation/documents/advanced_search/items/3594.php?rec=j&priref=600005735#beg | publisher=United Nations Office at Geneva, Switzerland | fechaaccesu =17 de mayu de 2010 }}</ref> Una evaluación preliminar publicada en payares de 2010 pol [[Programa de les Naciones Xuníes pal Mediu Ambiente|Programa de Naciones Xuníes pal Mediu Ambiente]] (PNUMA) suxure una posible "fienda d'emisiones" ente los compromisos voluntarios asumíos nel Alcuerdu y los tayos necesarios les emisiones pa tener una oportunidá "probable" (mayor del 66&nbsp;%) de cumplir l'oxetivu de 2&nbsp;°C.<ref name=unep/> La evaluación de PNUMA toma l'oxetivu de los 2&nbsp;°C en rellación al nivel de temperatura medio global preindustrial. Pa tener una oportunidá probable de cumplir l'oxetivu de 2&nbsp;°C, los estudios d'evaluación xeneralmente indiquen la necesidá de que les emisiones globales lleguen al so picu enantes de 2020, con amenorgamientos sustanciales de les emisiones a partir d'entós. La [[XVI Conferencia sobre Cambéu Climáticu|XVI Conferencia]] (COP 16) celebrar en [[Cancún]] el 2010. Produció un alcuerdu, non un tratáu venceyante, que les partes tienen d'adoptar midíes urxentes p'amenorgar les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu pa cumplir l'oxetivu de llindar el calentamientu global a 2&nbsp;°C percima de les temperatures preindustriales. Tamién reconoció la necesidá de considerar el fortalecimientu de la meta a un aumentu promediu global de 1,5&nbsp;°C.<ref>{{cita web | títulu= Outcome of the work of the Ad hoc Working Group on long-term Cooperative Action under the Convention | url = http://unfccc.int/files/meetings/cop_16/application/pdf/cop16_lca.pdf | publisher=PRESIDENCIA DE LA REPÚBLICA, Méxicu | fechaaccesu =12 de xineru de 2011 | page = 2 |date=11 d'avientu de 2010 }}</ref> === Discutiniu científicu === {{AP|Opinión científica sobre'l cambéu climáticu}} La mayoría de los científicos ta d'alcuerdu en que los seres humanos tán contribuyendo al cambéu climáticu reparáu.<ref name=nrc2008> {{cita web | añu= 2008 | títulu= Understanding and Responding to Climate Change | publisher=Board on Atmospheric Sciences and Climate, US National Academy of Sciences | autor=NRC | page = 2 | url = http://dels.nas.edu/resources/static-assets/materials-based-on-reports/booklets/climate_change_2008_final.pdf | fechaaccesu =9 de payares de 2010 }}</ref><ref name="royal society misleading arguments"> {{cita llibru |date=13 d'abril de 2005 | autor=Royal Society | contribution=Letter from The Royal Society: A GUIDE TO FACTS AND FICTIONS ABOUT CLIMATE CHANGE: Misleading arguments: Many scientists do not think that climate change is a problem. Some scientists have signed petitions stating that climate change is not a problem. | títulu=Economic Affairs – Written Evidence | series=The Economics of Climate Change, the Second Report of the 2005–2006 session, produced by the UK Parliament House of Lords Economics Affairs Select Committee |url=http://www.publications.parliament.uk/pa/ld200506/ldselect/ldeconaf/12/12we24.htm |publisher=UK Parliament website |fechaaccesu=9 de xunetu de 2011}} This document is also available in [http://royalsociety.org/Facts-and-fictions-about-climate-change/ PDF format] </ref> Un metaestudio d'artículos académicos sobre'l calentamientu global publicaos ente 1991 y 2011 y accesibles dende [[Web of Knowledge]] atopó que, ente aquellos que los sos resumes espresaron una postura sobre la causa del calentamientu global, el 97,2&nbsp;% sofitó'l consensu de que ye antropogénico (producíu pol home).<ref>{{ cite journal |autor= John Cook, Dana Nuccitelli, Sarah A Green, Mark Richardson, Bärbel Winkler, Rob Painting, Robert Way, Peter Jacobs. Andrew Skuce |date=15 de mayu de 2013 |títulu=Quantifying the consensus on anthropogenic global warming in the scientific literature |volume= 8 |journal=[[Environmental Research Letters]] |doi=10.1088/1748-9326/8/2/024024 |issue= 2 |pages= 024024 |ref= harv |bibcode = 2013ERL.....8b4024C }}</ref> Nun artículu d'ochobre de 2011 publicáu na ''[[International Journal of Public Opinion Research]]'', los investigadores de la Universidá George Mason analizaron les resultaos d'una encuesta realizada a 489 científicos estauxunidenses que trabayen nel mundu académicu, el gobiernu y la industria. De los encuestaos, el 97% tuvo d'alcuerdu en que les temperatures globales aumentaron nel sieglu pasáu y el 84% coincidió en que "l'efeutu ivernaderu causáu pol home" ta asocediendo agora, namái'l 5% tuvo discrepó que l'actividá humana ye una causa importante del calentamientu global.<ref>{{cita noticia|url=http://journalistsresource.org/studies/environment/climate-change/structure-scientific-opinion-climate-change/|títulu=Structure of Scientific Opinion on Climate Change |publisher=''Journalist's Resource'' (Harvard Kennedy School) |last=Wihby |first=John |date=4 de payares de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url= http://ijpor.oxfordjournals.org/content/early/2011/10/27/ijpor.edr033.short|títulu= The Structure of Scientific Opinion on Climate Change|autor= Stephen J. Farnsworth, S. Robert Lichter|date= 27 d'ochobre de 2011|publisher= International Journal of Public Opinion Research |fechaaccesu= 2 d'avientu de 2011 }} </ref> Les academies nacionales de ciencia fixeron un llamáu a los líderes mundiales pa crear polítiques qu'amenorguen les emisiones globales.<ref>{{cita web | date = de mayu de 2009 | autor=Academia Brasileira de Ciéncias (Brazil), Royal Society of Canada, Chinese Academy of Sciences, Académie des Sciences (France), Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina (Germany), Indian National Science Academy, Accademia Nazionale dei Lincei (Italy), Science Council of Japan, Academia Mexicana de Ciencies, Russian Academy of Sciences, Academy of Science of South Africa, Royal Society (United Kingdom), National Academy of Sciences (United States of America) | títulu= G8+5 Academies' joint statement: Climate change and the transformation of energy technologies for a low carbon future| url = http://www.nationalacademies.org/includes/G8+5energy-climate09.pdf| publisher=US National Academies website| fechaaccesu =5 de mayu de 2010}}</ref> Na lliteratura científica, esiste un [[Opinión científica sobre'l cambéu climáticu antropogénico|fuerte consensu]] de que les temperatures superficiales globales aumentaron nes últimes décades y que l'enclín débese principalmente a les emisiones antropogénicas de gases d'efeutu ivernaderu. Nengún cuerpu científicu de prestíu nacional o internacional ta en desalcuerdu con esta opinión.<ref name=AQAonAAPG>{{cita publicación|autor=Julie Brigham-Grette et al.|títulu=Petroleum Geologists' Award to Novelist Crichton Is Inappropriate|journal=[[Eos (journal)|Eos]]|volume=87|issue=36|quote=The AAPG stands alone among scientific societies in its denial of human-induced effects on global warming.|url=http://www.agu.org/fora/eos/pdfs/2006EO360008.pdf|date=setiembre de 2006|fechaaccesu=23 de xineru de 2007|format=PDF|ref=harv}}</ref><ref name="The MIT Press">{{cita llibru |títulu= Climate Change: What It Means for Us, Our Children, and Our Grandchildren|last1= DiMento|first1= Joseph F. C.|last2= Doughman|first2= Pamela M.|añu= 2007|publisher=The MIT Press|isbn= 978-0-262-54193-0|page= 68}}</ref> === Discutiniu del públicu y nos medios de mases === {{AP|Negación del cambéu climáticu|Discutiniu sobre'l calentamientu global|}} La [[Discutiniu sobre'l calentamientu global|discutiniu del calentamientu global]] referir a una variedá de disputes, sustancialmente más pronunciáu nos [[Cobertoria mediática del calentamientu global|medios de comunicación de mases]] que na lliteratura científica,<ref>{{Cite journal| first1 = M.| first2 = J. | títulu= Balance as bias: global warming and the US prestige press1 | last1 = Boykoff | journal = Global Environmental Change Part A | volume = 14 | issue = 2 | pages = 125–136 | date = xunetu de 2004 | doi = 10.1016/j.gloenvcha.2003.10.001 | last2 = Boykoff | url = http://www.eci.ox.ac.uk/publications/downloads/boykoff04-gec.pdf | format = Full free text }}</ref><ref name="merchants_doubt">{{cita llibru | títulu=Merchants of Doubt: How a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming | first1=Naomi | last1=Oreskes | author1-link = Naomi Oreskes| first2=Erik | last2=Conway | publisher=Bloomsbury Press | edition=first | isbn=978-1-59691-610-4}}</ref> con al respeutive de la naturaleza, les causes y consecuencies del calentamientu global. Les cuestiones en disputa inclúin les causes de la medría de la [[Rexistru instrumental de temperatures|temperatura media del aire mundial]], especialmente dende la metá del sieglu 20, si esti enclín de calentamientu nun tien precedentes o ta dientro de les variaciones climátiques normales, si [[Atribución del recién cambéu climáticu|la humanidá contribuyó significativamente]] a ella y si l'aumentu ye total o parcialmente una artefautu de midíes probes. Disputes adicionales referir a les estimaciones de la [[sensibilidá climática]], les predicciones del calentamientu adicional y cuálos van ser les consecuencies del calentamientu global. A partir de 1990-1997 nos Estaos Xuníos, ''[[Think tank|think tanks]]'' [[Conservadorismu nos Estaos Xuníos|conservadores]] movilizar pa oxetar la llexitimidá del calentamientu global como un problema social. Estos [[Negación del cambéu climáticu|cuestionaron la evidencia científica]], sostuvieron que'l calentamientu global va ser benéficu y afirmaron que les soluciones propuestes fadríen más dañu que bien.<ref>Aaron M. McCright and Riley Y. Dunlap, "Challenging Global Warming as a Social Problem: An Analysis of the Conservative Movement's Counter-Claims", ''Social Problems'', payares de 2000, Vol. 47 Issue 4, pp 499–522 [http://www.jstor.org/pss/3097132 in JSTOR]</ref> Delles persones cuestionen aspeutos de la ciencia del cambéu climáticu.<ref name="royal society misleading arguments"/><ref>{{cita web | date = xunetu de 2009 | autor=Weart, S. | títulu= The Public and Climate Change (cont.&nbsp;– since 1980). Section: After 1988 | url = http://www.aip.org/history/climate/public2.htm | publisher=American Institute of Physics website | fechaaccesu =5 de mayu de 2010 }} * {{cita web | date = n.d. | autor=SEPP | títulu= Frequently Asked Questions About Climate Change | url = http://www.sepp.org/FAQ/faq.html | archiveurl = https://web.archive.org/web/20080511011611/http://www.sepp.org/FAQ/faq.html | archivedate = 11 de mayu de 2008 | publisher=Science & Environmental Policy Project (SEPP) website | fechaaccesu =5 de mayu de 2010}}</ref> Organizaciones tales como'l [[Llibertarismu|llibertariu]] [[Competitive Enterprise Institute]], comentaristes conservadores y delles empreses como [[ExxonMobil]] impugnaron los escenarios IPCC de cambéu climáticu, financiáu a científicos que disienten col [[Opinión científica sobre'l cambéu climáticu antropogénico|consensu científicu]] y aprovíu les sos propies proyeiciones del costo económicu de controles más estrictos.<ref>{{Cite news | last = Begley | first = Sharon | títulu= The Truth About Denial |work=Newsweek | date = 13 d'agostu de 2007 | url = http://www.newsweek.com/id/32482|fechaaccesu =13 d'agostu de 2007 }}</ref><ref>{{cita web | títulu= Royal Society tells Exxon: stop funding climate change denial | url = http://www.guardian.co.uk/environment/2006/sep/20/oilandpetrol.business | first = David | last = Adams |work=The Guardian |location=London | date = 20 de setiembre de 2006 | fechaaccesu =9 d'agostu de 2007 }}</ref><ref name="MSNBC 01-12">{{Cite news | títulu= Exxon cuts ties to global warming skeptics | url = http://www.msnbc.msn.com/id/16593606 | publisher=MSNBC | date = 12 de xineru de 2007 | fechaaccesu =2 de mayu de 2007 }}</ref><ref>{{Cite news | títulu= Report: Big Money Confusing Public on Global Warming | url = http://abcnews.go.com/Technology/Business/story?id=2767979&page=1 | last = Sandell | first = Clayton | publisher=ABC | date = 3 de xineru de 2007 | fechaaccesu =27 d'abril de 2007}} </ref> Delles compañíes de combustibles fósiles retayaron los sos esfuercios nos últimos años<ref>{{Cite news | url = http://www.usatoday.com/weather/climate/globalwarming/2007-05-18-greenpeace-exxon_N.htm | títulu= Greenpeace: Exxon still funding climate skeptics | date = 18 de mayu de 2007 |work=USA Today | agency=[[Reuters]] | fechaaccesu =21 de xineru de 2010}}</ref> o entá pidieron polítiques p'amenorgar el calentamientu global.<ref>{{Cite press release | url = http://www.csrwire.com/press/press_release/23395-Global-Warming-Resolutions-at-O-S-Oil-Companies-Bring-Policy-Commitments-from-Leaders-and-Record-High-Votes-at-Laggards | títulu= Global Warming Resolutions at U.S. Oil Companies Bring Policy Commitments from Leaders, and Record High Votes at Laggards | date = 13 de mayu de 2004 | publisher=Ceres | fechaaccesu =4 de marzu de 2010}}</ref> ==== Sondeos de la opinión pública ==== En 2007-2008 [[Gallup Poll]]s encuestó 127 países. Más d'un terciu de la población mundial inoraben el calentamientu global. Les poblaciones de países en desenvolvimientu yeren menos conscientes que les naciones [[país desenvueltu|desenvueltes]], y los africanos yeren los menos conscientes. Ente les persones conscientes, América Llatina ye líder na creencia de que los cambeos de temperatura son la resultancia de les actividaes humanes, ente que n'África, partes d'Asia y l'Oriente Mediu y dellos países de la ex Xunión Soviética destaca la creencia opuesta.<ref> {{cita web | first = Brett | last = Pelham | títulu= Awareness, Opinions About Global Warming Vary Worldwide | url = http://www.gallup.com/poll/117772/Awareness-Opinions-Global-Warming-Vary-Worldwide.aspx | publisher=Gallup | date = 22 d'abril de 2009 | fechaaccesu =14 de xunetu de 2009}}</ref> Hai una significativu contraste nes opiniones del conceutu y de la respuesta apropiada ente Europa y Estaos Xuníos. Nick Pidgeon de la [[Universidá de Cardiff]] dixo que "les resultaos amuesen les distintes etapes de compromisu sobre'l calentamientu global a cada llau del Atlánticu" y amestó: "L'alderique n'Europa ye sobre qué midíes tienen de tomase, ente que munchos nos EE.XX. inda alderiquen si'l cambéu climáticu ta asocediendo".<ref name="pewpoll"> {{cita web | títulu= Summary of Findings | work=Little Consensus on Global Warming. Partisanship Drives Opinion | publisher=Pew Research Center | date = 12 de xunetu de 2006 | fechaaccesu =14 d'abril de 2007 | url = http://people-press.org/reports/display.php3?ReportID=280 }}</ref><ref>{{cita noticia | url = http://www.nytimes.com/2007/01/04/health/04iht-poll.4102536.html?_r=1 | títulu= More in Europe worry about climate than in U.S., poll shows | newspaper=The New York Times |fechaaccesu =9 de xunu de 2010 | first=Thomas |last=Crampton |date= 4 de xineru de 2007}}</ref> Una encuesta de 2010 pola [[Office for National Statistics]] atopó que'l 75&nbsp;% de los británicos taba siquier "abondo convencíu" de que'l clima mundial ta camudando, en comparanza col 87&nbsp;% nuna encuesta similar en 2006.<ref>{{cita web|títulu=Public attitudes towards climate change and the impact on transport (January 2011 report)|url=http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/trsnstatsatt/climatejan2011report|publisher=Department for Transport|fechaaccesu=3 de febreru de 2011|page=8|añu=2011}}</ref> Una encuesta d'[[ICM Research|ICM]] de xineru de 2011 atopó que'l 83&nbsp;% de los británicos consideraba'l cambéu climáticu como una amenaza actual o inminente, ente que el 14&nbsp;% dixo que nun yera una amenaza. Les opinión pública británica caltener ensin cambeos respeuto d'una encuesta d'agostu de 2009 que fizo la mesma entruga, anque hubo una llixera polarización de puntos de vista opuestos.<ref name="urlPublic belief in climate change weathers storm, poll shows | Environment | guardian.co.uk">{{cita web |url=http://www.guardian.co.uk/environment/2011/jan/31/public-belief-climate-change |títulu=Public belief in climate change weathers storm, poll shows &#124; Environment &#124; guardian.co.uk |autor=Damian Carrington |date=31 de xineru de 2011 |work=The Guardian |location=UK |quote= |fechaaccesu=4 de febreru de 2011}}</ref> Pal añu 2010, con 111 países encuestaos, Gallup determinó qu'hubo un amenorgamientu sustancial nel númberu d'estauxunidenses y europeos que consideraron el calentamientu global como una seria amenaza. Nos EE.XX., solo un pocu más de la metá de la población (53&nbsp;%) considerar agora como una seria esmolición pa ellos mesmos o les sos families; esto foi 10 puntos per debaxo de la encuesta de 2008 (63&nbsp;%). América Llatina tuvo'l mayor aumentu de la esmolición: un 73&nbsp;% afirmó que'l calentamientu global ye una seria amenaza pa les sos families.<ref>{{cita web | url=http://www.gallup.com/poll/147203/Fewer-Americans-Europeans-View-Global-Warming-Threat.aspx |títulu=Fewer Americans, Europeans View Global Warming as a Threat| last=Pugliese | first=Anita | publisher=Gallup | date=20 d'abril de 2011 | fechaaccesu=22 d'abril de 2011}}</ref> Esta encuesta global tamién atopó que les persones son más propenses a atribuyir el calentamientu global a les actividaes humanes qu'a causes naturales, sacante nos EE.XX., onde cuasi la metá (47&nbsp;%) de la población atribúi'l calentamientu global a causes naturales.<ref>{{cita web | last = Ray | first = Julie |author2=Anita Pugliese | títulu= Worldwide, Blame for Climate Change Falls on Humans | work=Gallup.Com | date = 22 d'abril de 2011 | fechaaccesu =3 de mayu de 2011 | url = http://www.gallup.com/poll/147242/Worldwide-Blame-Climate-Change-Falls-Humans.aspx | quote = People nearly everywhere, including majorities in developed Asia and Latin America, are more likely to attribute global warming to human activities rather than natural causes. The U.S. is the exception, with nearly half (47%) – and the largest percentage in the world – attributing global warming to natural causes. }} </ref> Una encuesta de marzu-mayu de 2013 realizada por [[Pew Research Center|Pew Research Center for the People & the Press]] entrugó a 39 países sobre les amenaces globales. Acordies col 54&nbsp;% de los encuestaos, el calentamientu global atopar ente les mayores amenaces globales percibíes.<ref>{{cita web|publisher=Pew Research Center for the People & the Press|títulu= Climate Change and Financial Instability Seen as Top Global Threats|url=http://www.pewglobal.org/2013/06/24/climate-change-and-financial-instability-seen-as-top-global-threats/}}</ref> Nuna encuesta de xineru de 2013, Pew atopó que'l 69&nbsp;% de los estauxunidenses dicen que nun hai pruebes sólides de que la temperatura medio de la Tierra túvose caleciendo mientres les últimes décades, seis puntos adicionales dende payares de 2011 y dolce dende 2009.<ref>[http://www.pewresearch.org/2013/04/02/climate-change-key-data-points-from-pew-research/ Climate Change: Key Data Points from Pew Research | Pew Research Center<!-- Bot generated title -->]</ref> == Etimoloxía == Según [[Erik M. Conway]], el "calentamientu global" (''global warming'') convertir nel términu popular dominante depués de xunu de 1988, cuando'l científicu del clima de la NASA [[James Hansen]] utilizó'l términu nun testimoniu ante'l Congresu<ref name=nasacbaon>[[Erik M. Conway|Erik Conway]]. [http://www.nasa.gov/topics/earth/features/climate_by_any_other_name.html "What's in a Name? Global Warming vs. Climate Change"], NASA, 5 d'avientu de 2008</ref> cuando dixo: "El calentamientu global llegó a un nivel tal que podemos atribuyir con un altu grau d'enfotu una rellación de causa y efeutu ente l'efeutu ivernaderu y el calentamientu reparáu".<ref>U.S. Senate, Committee on Energy and Natural Resources, "Greenhouse Effect and Global Climate Change, part 2" 100th Cong., 1st sess., 23 de xunu de 1988, p. 44.</ref> Conway afirma qu'esti testimoniu foi llargamente espublizáu nos medios de comunicación y darréu el "calentamientu global" convertir nel términu d'usu común tantu pola prensa y el públicu. Sicasí, tamién señala que'l "cambéu climáticu global" ye'l términu más científicamente rigorosu, porque los cambeos nos sistemes de la Tierra nun se llinden a les temperatures superficiales.<ref name=nasacbaon/> == Ver tamién == * [[Glosariu de cambéu climáticu]] * [[Opinión científica sobre'l cambéu climáticu antropogénico]] * [[Cambéu climáticu y agricultura]] * [[Enfriamientu global]] * [[Historia de la ciencia del cambéu climáticu]] == Notes y referencies == ;Notes {{llistaref|grupu=nota}} ;Referencies {{llistaref|2}} == Bibliografía == {{refcomienza|2}} * {{citation | títulu=An updated review of developments in climate science research since IPCC AR4. A report by the AVOID consortium | autor=Good, P., ''et al.'' | ref=CITEREFGoodothers2010 | añu=2010 | url=http://archive.theccc.org.uk/aws2/4th%20Budget/fourthbudget_supporting_research_reviewofclimatescience_developements_since_IPPC_AR4.pdf | publisher=Committee on Climate Change | location=London, UK }}, p.&nbsp;14. [http://www.theccc.org.uk/publication/the-fourth-carbon-budget-reducing-emissions-through-the-2020s-2/ Report website.] * {{citation | autor=IAP | títulu=Interacademy Panel (IAP) Member Academies Statement on Ocean Acidification | date=xunu de 2009 | url=http://www.interacademies.net/10878/13951.aspx }}, Secretariat: TWAS (the Academy of Sciences for the Developing World), Trieste, Italy. * {{cita llibru |añu=2009 |títulu=World Energy Outlook 2009 |publisher=International Energy Agency (IEA) |location=Paris, France |autor=IEA |isbn=978-92-64-06130-9 |url=http://www.worldenergyoutlook.org/media/weowebsite/2009/WEO2009.pdf |ref=harv }} * {{citation | añu=2014 | autor=IPCC AR5 WG2 A | ref=CITEREFIPCC AR5 WG2 A2013 | editor=Field, C.B., ''et al.'' | títulu=Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Part A: Global and Sectoral Aspects (GSA). Contribution of Working Group II (WG2) to the Fifth Assessment Report (AR5) of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) | url=http://www.ipcc.ch/report/ar5/wg2/ | publisher=Cambridge University Press | ref=harv }} Archived [https://web.archive.org/web/20140625062244/http://ipcc.ch/report/ar5/wg2/ 25 June 2014.] * {{citation | añu=2013 | autor=IPCC AR5 WG1 | editor=Stocker, T.F., ''et al.'' | títulu=Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Working Group 1 (WG1) Contribution to the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) 5th Assessment Report (AR5) | url=http://www.ipcc.ch/report/ar5/wg1/ | publisher=Cambridge University Press | ref=harv }} [http://www.climatechange2013.org/ Climate Change 2013 Working Group 1 website.] * {{Cite journal | autor=IPCC SREX | añu=2012 | títulu=Managing the Risks of Estreme Events and Disasters to Advance Climate Change Adaptation (SREX) | editors=Field, C.B., et al. | url=http://ipcc-wg2.gov/SREX/report/full-report/ | publisher=Cambridge University Press | ref=harv }} Summary for Policymakers [http://www.ipcc.ch/publications_and_data/publications_and_data_reports.shtml available] in Arabic, Chinese, French, Russian, and Spanish. * {{cita llibru | añu= 2007 | autor= IPCC AR4 SYR | author-link = Intergovernmental Panel on Climate Change | títulu= Climate Change 2007: Synthesis Report | series = Contribution of Working Groups I, II and III to the [[IPCC Fourth Assessment Report|Fourth Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change | editors = Core Writing Team; Pachauri, R.K; and Reisinger, A. | publisher = IPCC | url= http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/syr/en/contents.html | isbn = 92-9169-122-4 | ref = harv }} * {{cita llibru | añu= 2007 | autor= IPCC AR4 WG1 | títulu= Climate Change 2007: The Physical Science Basis | series = Contribution of Working Group I to the [[IPCC Fourth Assessment Report|Fourth Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change | editor = Solomon, S.; Qin, D.; Manning, M.; Chen, Z.; Marquis, M.; Averyt, K.B.; Tignor, M.; and Miller, H.L. | publisher = Cambridge University Press | url = http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg1/en/contents.html | isbn = 978-0-521-88009-1 | ref = harv }} * {{cita llibru | añu= 2007 | autor= IPCC AR4 WG2 | títulu= Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability | series = Contribution of Working Group II to the [[IPCC Fourth Assessment Report|Fourth Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change | editor = Parry, M.L.; Canziani, O.F.; Palutikof, J.P.; van der Linden, P.J.; and Hanson, C.Y. | publisher = Cambridge University Press | url = http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg2/en/contents.html | isbn = 978-0-521-88010-7 | ref = harv }} * {{cita llibru | añu= 2007 | autor= IPCC AR4 WG3 | títulu= Climate Change 2007: Mitigation of Climate Change | series = Contribution of Working Group III to the [[IPCC Fourth Assessment Report|Fourth Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change | editor = Metz, B.; Davidson, O.R.; Bosch, P.R.; Dave, R.; and Meyer, L.A. | publisher = Cambridge University Press | url = http://www.ipcc.ch/publications_and_data/ar4/wg3/en/contents.html | isbn = 978-0-521-88011-4 | ref = harv }} * {{cita llibru | añu= 2001 | autor= IPCC TAR WG1 | títulu= Climate Change 2001: The Scientific Basis | series = Contribution of Working Group I to the [[IPCC Third Assessment Report|Third Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change | editor = Houghton, J.T.; Ding, Y.; Griggs, D.J.; Noguer, M.; van der Linden, P.J.; Dai, X.; Maskell, K.; and Johnson, C.A. | publisher = Cambridge University Press | url = http://www.grida.no/publications/other/ipcc%5Ftar/?src=/climate/ipcc_tar/wg1/index.htm | isbn = 0-521-80767-0 | ref = harv }} * {{cita llibru | añu= 2001 | autor= IPCC TAR WG2 | títulu= Climate Change 2001: Impacts, Adaptation and Vulnerability | series = Contribution of Working Group II to the [[IPCC Third Assessment Report|Third Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change | editor = McCarthy, J. J.; Canziani, O. F.; Leary, N. A.; Dokken, D. J.; and White, K. S. | publisher = Cambridge University Press | url = http://www.grida.no/publications/other/ipcc%5Ftar/?src=/climate/ipcc_tar/wg2/index.htm | isbn = 0-521-80768-9 | ref = harv }} * {{cita llibru | añu= 2001 | autor= IPCC TAR WG3 | títulu= Climate Change 2001: Mitigation | series = Contribution of Working Group III to the [[IPCC Third Assessment Report|Third Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change | editor = Metz, B.; Davidson, O.; Swart, R.; and Pan, J. | publisher = Cambridge University Press | url = http://www.grida.no/publications/other/ipcc%5Ftar/?src=/climate/ipcc_tar/wg3/index.htm | isbn = 0-521-80769-7 | ref = harv }} * {{cita llibru | añu= 2001 | autor= IPCC TAR SYR | títulu= Climate Change 2001: Synthesis Report | series = Contribution of Working Groups I, II, and III to the [[IPCC Third Assessment Report|Third Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change | editor = Watson, R. T.; and the Core Writing Team | publisher = Cambridge University Press | url = http://www.ipcc.ch/ipccreports/tar/vol4/english/index.htm | isbn = 0-521-80770-0 | ref = harv }} * {{Cite journal | añu= 1996 | autor= IPCC SAR SYR | títulu= Climate Change 1995: A report of the Intergovernmental Panel on Climate Change | series = [[IPCC Second Assessment Report|Second Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change | publisher = IPCC | url = | ref = harv }} [http://www.ipcc.ch/pdf/climate-changes-1995/ipcc-2nd-assessment/2nd-assessment-en.pdf pdf]. <small>The "Full Report", consisting of "The IPCC Second Assessment Synthesis of Scientific-Technical Information Relevant to Interpreting Article 2 of the UN Framework Convention on Climate Change" and the Summaries for Policymakers of the three Working Groups.</small> * {{cita llibru | añu= 1996 | autor= IPCC SAR WG3 | títulu= Climate Change 1995: Economic and Social Dimensions of Climate Change | series = Contribution of Working Group III to the [[IPCC Second Assessment Report|Second Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change | editor = Bruce, J.P.; Lee, H.; and Haites, Y.F. | publisher = Cambridge University Press | url = | isbn = 0-521-56051-9 | ref = harv }} [http://www.ipcc.ch/ipccreports/sar/wg_III/ipcc_sar_wg_III_full_report.pdf pdf]. * {{citation | autor=Jamet, S. and J. Corfee-Morlot | ref=CITEREFJametCorfee-Morlot2009 | date=7 d'abril de 2009 | títulu=Assessing the Impacts of Climate Change: A Literature Review | work=OECD Economics Department Working Papers | issue=691 | publisher=OECD | doi=10.1787/224864018517 | url=http://www.oecd-ilibrary.org/economics/assessing-the-impacts-of-climate-change_224864018517 }} Paper at [http://ideas.repec.org/p/oec/ecoaaa/691-en.html IDEES]. * {{citation | autor=National Research Council | añu=2011 | títulu=Climate Stabilization Targets: Emissions, Concentrations, and Impacts over Decades to Millennia | url=http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=12877 | publisher=National Academies Press | location=Washington, D.C., USA }} * {{cita llibru | publisher= The National Academies Press | isbn = 0-309-14588-0 | títulu= America's Climate Choices: Panel on Advancing the Science of Climate Change; | autor= National Research Council | location = Washington, D.C. | añu= 2010 | url = http://www.nap.edu/catalog.php?record_id=12782 | ref= harv }} * {{citation | autor=Parris, A., ''et al.'' | ref=CITEREFParrisothers2012 | date=6 d'avientu de 2012 | títulu=Global Sea Level Rise Scenarios for the US National Climate Assessment. NOAA Tech Avantu OAR CPO-1 | url=http://cpo.noaa.gov/sites/cpo/Reports/2012/NOAA_SLR_r3.pdf | publisher=NOAA Climate Program Office }} Report [http://cpo.noaa.gov/AllNews/TabId/315/ArtMID/668/ArticleID/80/Global-Sea-Level-Rise-Scenarios-for-the-United-States-National-Climate-Assessment.aspx website.] * {{citation | títulu=UNEP Emerging Issues: Environmental Consequences of Ocean Acidification: A Threat to Food Security | autor=UNEP | añu=2010 | url=http://www.unep.org/dewa/Portals/67/pdf/Ocean_Acidification.pdf | publisher=United Nations Environment Programme (UNEP) | location=Nairobi, Kenia }}. [http://www.unepmap.org/index.php?module=news&action=detail&id=109 Report summary.] }} * {{Cite journal | añu=2008 | títulu=Understanding and responding to climate change: Highlights of National Academies Reports, 2008 edition, produced by the US National Research Council (US NRC) | publisher=National Academy of Sciences | location=Washington, D.C., USA | autor=US NRC | url=http://americasclimatechoices.org/climate_change_2008_final.pdf | ref=harv }} * {{Cite journal | autor=US NRC | añu=2012 | títulu=Climate Change: Evidence, Impacts, and Choices | url=https://www.scribd.com/doc/98458016/Climate-Change-Lines-of-Evidence | publisher=US National Research Council (US NRC) | ref=harv }} Also available as [http://nas-sites.org/americasclimatechoices/files/2012/06/19014_cvtx_R1.pdf PDF] * {{citation | autor=Zeebe, R.Y. | ref=CITEREFZeebe2012 | date=mayu de 2012 | títulu= History of Seawater Carbonate Chemistry, Atmospheric CO<sub>2</sub>, and Ocean Acidification | url=http://www.soest.hawaii.edu/oceanography/faculty/zeebe_files/Publications/ZeebeAR12.pdf | work= Annual Review of Earth and Planetary Sciences | volume=40 | doi=10.1146/annurev-earth-042711-105521 }} Orixinalmente publicáu en llinia como analís en meyora'l 3 de xineru de 2012. {{reftermina}} == Llectura adicional == {{refcomienza|2}} * {{cita llibru | títulu= Financial Risks of Climate Change|autor=Association of British Insurers|date=xunu de 2005| url = http://www.climatewise.org.uk/storage/610/financial_risks_of_climate_change.pdf|format=PDF}} * {{Cite journal|last=Ammann|first=Caspar|author2=et al.|añu=2007 | títulu= Solar influence on climate during the past millennium: Results from transient simulations with the NCAR Climate Simulation Model|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=104|issue=10| pages =3713–3718| url = http://www.pnas.org/cgi/reprint/104/10/3713.pdf|format=PDF|quote=Simulations with only natural forcing components included yield an early 20th century peak warming of ≈0.2&nbsp;°C (≈1950 AD), which is reduced to about half by the end of the century because of increased volcanism|doi=10.1073/pnas.0605064103|pmid=17360418|pmc=1810336| bibcode=2007PNAS..104.3713A}} * {{Cite journal|last1=Barnett|first1=TP|last2=Adam|first2=JC|last3=Lettenmaier|first3=DP|date = 17 de payares de 2005 | títulu= Potential impacts of a warming climate on water availability in snow-dominated regions|journal=Nature|volume=438|issue=7066| pages =303–309| url = http://www.nature.com/nature/journal/v438/n7066/abs/nature04141.html|doi=10.1038/nature04141|format=abstract|pmid=16292301| bibcode=2005Natur.438..303B}} * {{Cite journal|date = 7 d'avientu de 2006 | títulu= Climate-driven trends in contemporary ocean productivity|journal=Nature|volume=444|issue=7120| pages =752–755| url = http://www.icess.ucsb.edu/~davey/MyPapers/Behrenfeld_etal_2006_Nature.pdf|format=PDF|doi=10.1038/nature05317|pmid=17151666|last1=Behrenfeld|first1=MJ|last2=O'malley|first2=RT|last3=Siegel|first3=DA|last4=Mcclain|first4=CR|last5=Sarmiento|first5=JL|last6=Feldman|first6=GC|last7=Milligan|first7=AJ|last8=Falkowski|first8=PG|last9=Letelier|first9=RM|displayauthors=3| bibcode=2006Natur.444..752B}} * {{Cite journal|first=Onelack|last=Choi|author2=Fisher, Ann|date = mayu de 2005| títulu= The Impacts of Socioeconomic Development and Climate Change on Severe Weather Catastrophe Losses: Mid-Atlantic Region (MAR) and the U.S|journal=Climate Change|volume=58|issue=1–2| pages =149–170|doi=10.1023/A:1023459216609}} * {{cita llibru|last=Dyurgerov|first=Mark B.|author2=Meier, Mark F.|añu=2005 | títulu= Glaciers and the Changing Earth System: a 2004 Snapshot|publisher=Institute of Arctic and Alpine Research Occasional Paper #58| url = http://instaar.colorado.edu/other/download/OP58_dyurgerov_meier.pdf|format=PDF|issn=0069-6145}} * {{Cite journal|date = 4 d'agostu de 2005 | títulu= Increasing destructiveness of tropical cyclones over the past 30 years|journal=Nature|volume=436|issue=7051| pages =686–688|url=ftp://texmex.mit.edu/pub/emanuel/PAPERS/NATURE03906.pdf|format=PDF|doi=10.1038/nature03906|pmid=16056221|last1=Emanuel|first1=KA|bibcode=2005Natur.436..686Y}} * {{Cite journal|authors=[[James Y. Hansen]], Larissa Nazarenko, Retu Ruedy, Makiko Sato, Josh Willis, Anthony Del Xeniu, Dorothy Koch, Andrew Lacis, Ken Lo, Surabi Menon, Tica Novakov, Judith Perlwitz, Gary Russell, Gavin A. Schmidt, Nicholas Tausnev|date = 3 de xunu de 2005 | títulu= Earth's Energy Imbalance: Confirmation and Implications|journal=Science|volume=308|issue=5727| pages =1431–1435| url = http://pangea.stanford.edu/research/Oceans/GUES205/Hansen_Science_Earth's%20Energy%20Balance.pdf|format=PDF|doi=10.1126/science.1110252|pmid=15860591| bibcode=2005Sci...308.1431H}} * {{Cite journal|last=Hinrichs|first=Kai-Uwe|author2=Hmelo, Laura R.|author3=Sylva, Sean P.|date = 21 de febreru de 2003 | títulu= Molecular Fossil Record of Elevated Methane Levels in Late Pleistocene Coastal Waters|journal=Science|volume=299|issue=5610| pages =1214–1217|doi=10.1126/science.1079601|pmid=12595688|bibcode=2003Sci...299.1214H}} * {{Cite news|last=Hirsch|first=Tim|publisher=BBC | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4604332.stm | títulu= Plants revealed as methane source|date = 11 de xineru de 2006}} * {{Cite journal|last=Hoyt|first=Douglas V.|author2=Schatten, Kenneth H.|date=payares de 1993 | títulu= A discussion of plausible solar irradiance variations, 1700–1992|journal=Journal of Geophysical Research|volume=98|issue=A11| pages =18,895–18,906| bibcode = 1993JGR....9818895H|doi=10.1029/93JA01944}} * {{cita llibru | añu= 2001 | autor= IPCC TAR SYR | títulu= Climate Change 2001: Synthesis Report | series = Contribution of Working Groups I, II, and III to the [[IPCC Third Assessment Report|Third Assessment Report]] of the Intergovernmental Panel on Climate Change | editor = Watson, R. T.; and the Core Writing Team | publisher = Cambridge University Press | url = http://www.ipcc.ch/ipccreports/tar/vol4/english/index.htm | isbn = 0-521-80770-0 }} * {{cita publicación | autor=Jamet, S. and J. Corfee-Morlot | date=7 d'abril de 2009 | títulu=Assessing the Impacts of Climate Change: A Literature Review | work=OECD Economics Department Working Papers | issue=691 | publisher=OECD | doi=10.1787/224864018517 | url=http://www.oecd-ilibrary.org/economics/assessing-the-impacts-of-climate-change_224864018517 }} Paper at [http://ideas.repec.org/p/oec/ecoaaa/691-en.html IDEES]. * {{Cite journal|last=Karnaukhov|first=A. V.|añu=2001 | títulu= Role of the Biosphere in the Formation of the Earth's Climate: The Greenhouse Catastrophe|journal=Biophysics|volume=46|issue=6| url = http://avturchin.narod.ru/Green.pdf|format=PDF}} * {{cita llibru|last=Kenneth|first=James P.|author2=et al.|date = 14 de febreru de 2003 | títulu= Methane Hydrates in Quaternary Climate Change: The Clathrate Gun Hypothesis|publisher=American Geophysical Union| url = https://www.agu.org/cgi-bin/agubooks?book=ASSP0542960}} * {{Cite news|last=Keppler|first=Frank|author2=et al. | títulu= Global Warming&nbsp;– The Blame Is not with the Plants| url = http://www.mpg.de/english/illustrationsDocumentation/documentation/pressReleases/2006/pressRelease200601131/index.html|publisher=Max Planck Society|date = 18 de xineru de 2006}} * {{Cite journal | títulu= The effect of increasing solar activity on the Sun's total and open magnetic flux during multiple cycles: Implications for solar forcing of climate|last=Llean|first=Judith L.|author2=Wang, Y.M.|author3=Sheeley, N.R.|date = avientu de 2002|journal=Geophysical Research Letters|volume=29|issue=24| bibcode = 2002GeoRL..29x..77L|doi=10.1029/2002GL015880|page =2224}} * {{cita llibru|last=Lerner|first=K. Lee|author2=Lerner, K. Lee |author3=Wilmoth, Brenda | títulu= Environmental issues: essential primary sources|publisher=Thomson Gale|date = 26 de xunetu de 2006|isbn = 1-4144-0625-8}} * {{cita llibru|last=McKibben|first=Bill | títulu= ''[http://www.orbooks.com/our-books/gwr/ The Global Warming Reader]''|publisher=[[OR Books]]|añu= 2011|isbn = 978-1-935928-36-2}} * {{Cite journal|date = 28 de xunetu de 2005 | títulu= Climate: How unusual is today's solar activity?|journal=Nature|volume=436|issue=7012| pages =1084–1087| url = http://www.cgd.ucar.edu/ccr/raimund/publications/Muscheler_et_al_Nature2005.pdf|format=PDF|doi=10.1038/nature04045|pmid=16049429|last1=Muscheler|first1=R|last2=Joos|first2=F|last3=Müller|first3=SA|last4=Snowball|first4=I| bibcode=2005Natur.436Y...3M}} * {{Cite journal|last=Oerlemans|first=J.|date = 29 d'abril de 2005 | títulu= Extracting a Climate Signal from 169 Glacier Records|journal=Science|volume=308|issue=5722| pages =675–677| url = http://www.cosis.net/abstracts/EGU05/04572/EGU05-J-04572.pdf|format=PDF|doi=10.1126/science.1107046|pmid=15746388| bibcode=2005Sci...308..675O}} * {{Cite journal| títulu= Climate change and the recent emergence of bluetongue in Europe|journal=Nature Reviews Microbiology|volume=3|issue=2| pages =171–181|date=febreru de 2005|doi=10.1038/nrmicro1090| url = http://www.nature.com/nrmicro/journal/v3/n2/abs/nrmicro1090_fs.html|format=abstract|pmid=15685226|last1=Purse|first1=BV|last2=Mellor|first2=PS|last3=Rogers|first3=DJ|last4=Samuel|first4=AR|last5=Mertens|first5=PP|last6=Baylis|first6=M}} * {{Cite news|last=Revkin|first=Andrew C|date = 5 de payares de 2005 | títulu= Rise in Gases Unmatched by a History in Ancient Ice|work=The New York Times| url = http://www.nytimes.com/2005/11/25/science/earth/25core.html?ei=5090&en=d5078y33050b2b0c&ex=1290574800&adxnnl=1&partner=rssuserland&emc=rss}} * {{cita web | títulu= Joint science academies' statement: Global response to climate change|autor=[[Royal Society]]| url = http://royalsociety.org/Joint-science-academies-statement-Global-response-to-climate-change/|fechaaccesu=19 d'abril de 2009|añu=2005}} * {{cita llibru |autor= Roulstone, Ian and Norbury, John |títulu=Invisible in the Storm: the role of mathematics in understanding weather |url=https://books.google.co.uk/books/about/Invisible_in_the_Storm.html?id=qnMrFEHMrWwC&redir_esc=y|añu=2013 |publisher=Princeton University Press}} (see Chapter 8) * {{cita llibru|last=Ruddiman|first=William F.|authorlink=William Ruddiman|date = 15 d'avientu de 2005 | títulu= Earth's Climate Past and Future|location=New York|publisher=Princeton University Press|isbn = 0-7167-3741-8| url = http://www.whfreeman.com/ruddiman/}} * {{cita llibru|last=Ruddiman|first=William F.|date = 1 d'agostu de 2005 | títulu= Plows, Plagues, and Petroleum: How Humans Took Control of Climate|location=New Jersey|publisher=Princeton University Press|isbn = 0-691-12164-8}} * {{cita enciclopedia |last1=Schelling |first1=Thomas C. |authorlink= Thomas Schelling |editor= [[David R. Henderson]] (ed.) |encyclopedia=[[Concise Encyclopedia of Economics]] |títulu=Greenhouse Effect |url=http://www.econlib.org/library/Enc1/GreenhouseEffect.html |añu=2002 |edition= 1st |publisher=[[Library of Economics and Liberty]] }} {{OCLC|317650570|50016270|163149563}} * {{Cite journal|authorlink=Sami Solanki|last1=Solanki|first1=SK|last2=Usoskin|first2=IG|last3=Kromer|first3=B|last4=Schüssler|first4=M|last5=Beer|first5=J|date = 23 d'ochobre de 2004 | títulu= Unusual activity of the Sun during recent decades compared to the previous 11,000 years|journal=Nature|volume=431| pages =1084–1087| url = http://cc.oulu.fi/%7Eusoskin/personal/nature02995.pdf|format=PDF|doi=10.1038/nature02995|pmid=15510145|issue=7012| bibcode=2004Natur.431.1084S}} * {{Cite journal|autor=Solanki, Sami K. et al.|date = 28 de xunetu de 2005 | títulu= Climate: How unusual is today's solar activity? (Reply)|journal=Nature|volume=436|issue=7050| pages =Y4–Y5| url = http://cc.oulu.fi/%7Eusoskin/personal/sola_nature05.pdf|format=PDF|doi=10.1038/nature04046| bibcode=2005Natur.436Y...4S}} * {{Cite journal|last=Sowers|first=Todd|date = 10 de febreru de 2006|journal=Science|volume=311|issue=5762| pages =838–840 | títulu= Late Quaternary Atmospheric CH<sub>4</sub> Isotope Record Suggests Marine Clathrates Are Stable|doi=10.1126/science.1121235|pmid=16469923|bibcode=2006Sci...311..838S}} * {{Cite journal|autor=Svensmark, Henrik et al.|date = 8 de febreru de 2007 | títulu= Esperimental evidence for the role of ions in particle nucleation under atmospheric conditions|journal=Proceedings of the Royal Society A|volume=463|issue=2078| pages =385–396|publisher=FirstCite Early Online Publishing|doi=10.1098/rspa.2006.1773|bibcode=2007RSPSA.463..385S}}''(online version requires registration)'' * {{Cite journal|last1=Walter|first1=KM|last2=Zimov|first2=SA|last3=Chanton|first3=JP|authorlink3=Jeff Chanton|last4=Verbyla|first4=D|last5=Chapin|first5=F. S., 3rd|date = 7 de setiembre de 2006 | títulu= Methane bubbling from Siberian thaw lakes as a positive feedback to climate warming|journal=Nature|volume=443|issue=7107| pages =71–75|doi=10.1038/nature05040|pmid=16957728|bibcode=2006Natur.443...71W}} * {{Cite journal|last=Wang|first=Y.-M.|last2=Llean |first2=J.L.|first3=N. R.|last3=Sheeley|date = 20 de mayu de 2005 | títulu= Modeling the sun's magnetic field and irradiance since 1713|journal=Astrophysical Journal|volume=625|issue=1| pages =522–538| url = http://climatesci.colorado.edu/publications/pdf/Wang_2005.pdf|format=PDF|doi=10.1086/429689| bibcode=2005ApJ...625..522W}} {{Reftermina}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Cambéu climáticu}} {{commonscat|Global warming|calentamientu global}} * [http://www.nationalgeographic.es/mediu-ambiente/calentamientu-global/calentamientu-global-definicion ¿Qué ye'l Calentamientu Global?] por National Geographic. * [http://data.giss.nasa.gov/gistemp/graphs/ Gráficos qu'amuesen la evolución de les temperatures dende finales del sieglu&nbsp;XIX] pola [[NASA]] (n'inglés). ;Investigación * [http://www.giss.nasa.gov/ NASA Goddard Institute for Space Studies] – Global change research * [http://www.ncdc.noaa.gov/sotc NOAA State of the Climate Report] – U.S. and global monthly state of the climate reports * [http://dels.nas.edu/Climate/Climate-Change/Reports-Academies-Findings Climate Change at the National Academies]&nbsp;– repository for reports * [http://www.nature.com/nclimate/index.html Nature Reports Climate Change] – free-access web resource * [http://www.metoffice.gov.uk/climatechange/ Met Office: Climate change];– UK National Weather Service * [http://edgcm.columbia.edu/ Educational Global Climate Modelling] (EdGCM)&nbsp;– research-quality climate change simulator * [http://www-pcmdi.llnl.gov/projects/pcmdi/index.php Program for Climate Model Diagnosis and Intercomparison] Develops and releases standardized models such as CMIP3 (AR4) and CMIP5 (AR5) * L'Estáu del Clima Mundial - 2001–2010. Un Deceniu de Fenómenos Climáticos Estremos - Informe Resumíu. OMM-N° 1119. Organización Meteorolóxica Mundial, ([[OMM]]) 2013.[http://library.wmo.int/pmb_ged/wmo_1119_ye.pdf] ;Educación * [http://www.ncdc.noaa.gov/indicators/ Global Climate Change Indicators] – from NOAA * [http://www.climate.gov/#understandingClimate NOAA Climate Services] – from NOAA * [http://www.skepticalscience.com/ Skeptical Science: Getting skeptical about global warming skepticism] (en [http://www.skepticalscience.com/translation.php?lang=4 español]) * [http://www.globalwarmingart.com/ Global Warming Art, a collection of figures and images] * [http://www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/globalwarming.html Global Warming Frequently Asked Questions]&nbsp;– from NOAA * [http://www.ucar.edu/news/features/climatechange/faqs.jsp Understanding Climate Change – Frequently Asked Questions]&nbsp;– from UCAR * [http://cgs.illinois.edu/content/global-warming-resources Global Warming: Center for Global Studies at the University of Illinois] * [http://climate.jpl.nasa.gov/ Global Climate Change: NASA's Eyes on the Earth] – from NASA's JPL and Caltech * [http://ourworld.unu.edu/en/series/climate/ OurWorld 2.0]&nbsp;– from the United Nations University * [http://www.c2ye.org/ Center for Climate and Energy Solutions] – business and politics * [http://www.eaa-phev.org/wiki/Climate_change Climate change - EAA-PHEV Wiki] Electric vehicles fueled with electricity from wind or solar power will amenorga greenhouse gas pollution from the transportation sector. * [http://www.epa.gov/climatechange/indicators.html Climate Change Indicators in the United States] Report by United States Environmental Protection Agency, 80 pp. * [http://www.worldbank.org/en/news/feature/2012/11/18/Climate-change-report-warns-dramatically-warmer-world-this-century The World Bank - Climate Change - A 4 Degree Warmer World - We must and can avoid it] * [https://www.youtube.com/watch?v=lft4OHt0-gue A world with this much CO²: lessons from 4 million years ago] * [http://geology.com/sea-level-rise/ Global Sea Level Rise Map] {{Tradubot|Calentamiento global}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Calentamientu global| ]] 1roltk6yq646bf4vftyl5arh1xpu7bm 0 73530 3709596 3670794 2022-08-19T07:10:52Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Avisu médicu}} [[Ficheru:Dentistry.jpg|thumb|Un [[odontólogu]] y una auxiliar trabayando con un [[paciente]].]] [[Ficheru:Dentist chairs.JPG|thumb|El [[equipu dental]].]] [[Ficheru:Ortopantomogram.jpg|thumb|Una [[radiografía]] panorámica onde s'aprecia'l dentame humano. ([[Ortopantomografía]])]] La '''odontoloxía''' o '''estomatoloxía''' ye una de les [[ciencies de la salú]] que s'encarga del [[diagnósticu]], [[tratamientu (medicina)|tratamientu]] y [[medicina preventiva|prevención]] de les enfermedaes del [[aparatu estomatognático]], qu'inclúi los [[diente]]s, el [[periodonto]], l'[[articulación temporomandibular]] y el sistema neuromuscular. Y toles estructures del cuévanu oral como la [[llingua (anatomía)|llingua]], el [[cielu la boca]], la [[mucosa oral]], les [[glándules salivales]] y otres estructures anatómiques implicaes como los [[llabiu|llabios]], les [[amígdala (anatomía)|amígdala]]s, y la [[orofaringe]]. == Significáu del términu == El términu ''estomatoloxía'' deriva del griegu στόμα (''estoma''), que n'español significa ''[[boca]]'' o ''[[cuévanu oral]]''. El términu ''odontólogu'' tamién deriva del griegu ''odont(o)'' (ὀδο-ύς/-ντος), que n'español significa ''[[diente]]'', y ''[[dentista]]'' provién del llatín ''dents, dentis'', que n'español significa ''diente''. Asina, podemos definir al odontólogu o dentista como [[médicu]] de la [[cuévanu oral]] o [[aparatu estomatognático]]. El [[aparatu estomatognático]] constituyir los [[llabiu|llabios]], la [[llingua (anatomía)|llingua]], los [[diente]]s, el [[periodonto]], el [[cielu la boca]], la [[mocu|mucosa oral]], el [[glándula salival|pisu de la boca]], les [[glándules salival]]es, les [[amígdala (anatomía)|amígdalas]] y la [[orofaringe]]. Cuidao que la boca ta asitiada ente'l [[pescuezu]], l'[[esplacnocráneo]] y el [[craniu]], el [[odontólogu]] o [[dentista]] tien de tener amplies conocencies de medicina: [[anatomía humana]], [[anatomía patolóxica]], [[histoloxía]], [[fisioloxía]], [[patoloxía]], [[microbioloxía]], [[farmacoloxía]] y práuticamente toles árees de la conocencia médica rellacionaes con estes rexones. El títulu de médicu estomatólogu pue ser un términu pal especialista qu'atiende toles enfermedaes rellacionaes col cuévanu oral. Una [[enfermedá]] [[boca|bucal]] puede afectar tamién el [[pescuezu]] y la [[cara]], ya inclusive el [[craniu]] puramente dichu. [[Embrioloxía|Embriológicamente]] defínese ''[[estomodeo]]'' como primordio de [[boca]] nel [[fetu]]. == Historia de la odontoloxía == {{AP|Historia de la odontoloxía}} Les enfermedaes aquexaron a la humanidá dende los sos mesmos entamos, cuantimás l'agudu y lancinante dolor dentario producíu por una [[caries]] fonda o un [[absceso]] periapical. Téuniques curatibles y rehabilitadoras fueron practicaes por munchos médicu a lo llargo de la historia. El rexistru más antiguu qu'esiste sobre una práutica primitiva exipcia de la Odontoloxía data d'hai 5.000 años (3.000 años enantes de nuesa yera). [[Hessie-Re]] ye consideráu'l primera dentista conocíu de la historia. Una inscripción exipcia en madera amuesa a [[Hessie-Re]] como xefe de médicos de la corte. Tiempu dempués esti oficiu foi asumida polos [[barberu|barberos]] quien amás de los servicios de cortes de pelo, asumíen les estraiciones dentales de los veceros aquexaos de dolor. Entós que empezaron a exercer los flebotonianos y ciruxanos dentistes en distinta partes del mundu, como parte de les autorizaciones daes poles autoridaes españoles de la dómina. El doctor francés [[Pierre Fauchard]] (1678-1761) ye consideráu'l padre de la Odontoloxía, polos sos novedosos apurras a la dentistería, particularmente pola profesionalización de la práutica dental y la publicación en 1728 de la so colosal obra "-y chirugien dentiste; ou, traité des dents” (el ciruxanu dentista; o tratáu sobre los dientes), testu posible de mercar en versión facsímil en París güei día. Pierre Fauchard foi dentista personal de [[Lluis XIV]]; en París alcuéntrase'l so [http://www.fauchard.org/ muséu]. El médicu valencianu [[Bernardino Landete Aragó]] foi, a principios del sieglu XX, pioneru de la estomatoloxía española y creador de la ciruxía oral o maxilofacial n'España.<ref>Javier Sanz y María José Solera: '''''Bernardino Landete, vida y obra'''''. Studio Puig S.L. (Valencia, 2012) ISBN 978-84-695-3830-2 </ref> === Aristóteles y l'odontoloxía === Aristóteles nació l'añu 384 [[e. C.]] en Estagira (Macedonia) y morrió el 322 A.C. Foi discípulu de Platón y maestru d'Alejandro Magno. Ye reconocíu como unu de los filósofos más importantes con una de les más granibles y multidisciplinarias obres de la historia. N'Odontoloxía, por citar un exemplu, escribió sobre untaces y procedimientos d'esterilización usando un alambre caliente pa tratar les enfermedaes de los dientes y de los texíos orales. Tamién sobre la estraición dental y l'usu d'alambres pa estabilizar quebres maxilares y amestar dientes perdíos. == Campu d'aición == El campu d'aición del [[odontólogu]] o estomatólogu nun toma namái l'estudiu y tratamientu de los [[diente]]s, pos entiende amás tola [[cuévanu oral]], según los [[maxilar]]es, [[músculu|músculos]], [[piel]], [[Vasu sanguineu|vasos]] y [[nerviu|nervios]] que dan conformanza a esti cuévanu y que tán coneutaos con tol organismu. Pola so estensión anatómica, la ''odontoloxía'' rellacionar con otres especialidaes médiques como [[Otorrinolaringoloxía]], [[Oftalmoloxía]] y [[Neuroloxía]] y per l'área de conocencia con [[Cardioloxía]], [[Neumoloxía]], inclusive con [[Xinecoloxía]] y [[Obstetricia]]. == Especialidaes == La odontoloxía toma árees d'amplies conocencies y tien establecíes, poro, delles especialidaes: [[rehabilitación oral]] o [[prostodoncia]] o [[prótesis dental]], [[periodoncia]] o [[periodontoloxía]], [[endodoncia]], [[odontopediatría]], [[ortodoncia]], [[odontogeriatría]], [[ciruxía oral y maxilofacial|ciruxía maxilofacial]] o [[ciruxía oral]], y na odontoloxía tamién esisten disciplines como la [[salú pública estomatolóxica]], la [[implantoloxía oral]], la [[odontoloxía estética|odontoloxía estética o cosmética]], la [[odontoloxía preventiva]], la [[odontoloxía neurofocal]], la [[xestión odontolóxica]], l'[[auditoría odontolóxica]], la [[odontoloxía forense]], la [[carioloxía]], la [[patoloxía bucal]], la [[odontoloxía del ñácaru y prenatal]], la investigación de materiales dentales, la [[radioloxía oral]], la [[ortopedia facial]], la [[gnatoloxía]], la [[prótesis dental|prótesis maxilofacial]], la [[odontologia ocupacional]], la [[odontologia deportiva]] y la [[orto-odontopediatria]], ente otres. == Implantoloxía == {{AP|Implantoloxía dental}} [[Ficheru:Implant treatment planning.jpg|thumb|450px|Implantes.]] Ye la especialidá odontolóxica que se dedica a la reposición d'unidaes dentales perdíes per mediu de la instalación d'[[implante dental]] de [[titaniu]] remplazados nos [[maxilar]]es, a manera de raigaños de dientes (dientro del güesu) y que depués pueden portar [[corones dentales]] artificiales nuna parte diseñada pa ello y cercana a la parte d'oclusión dental. Esiste amás cola cuenta d'evitar transgredir el texíu de los dientes vecinos a la fienda de perda de los dientes naturales, pos otra especialidá (la prostodoncia o [[prótesis]] fixa) facer pa sofitar la reposición de los dientes a manera de ponte fixa n'unu o más puntos, foliando los dientes axacentes, valiéndose de la relativa fortaleza de los raigaños d'estos. Dedícase tamién a la investigación de nuevos materiales biocompatibles qu'aseguren un meyor desempeñu y al empar menor probabilidá de refuga per parte del organismu güéspede escontra los implantes. Anguaño l'índiz de fracasu alcuéntrase en redol al 4%, polo cual podemos dicir que la so fiabilidá ye considerable. El "tendón d'Aquiles" de la implantoloxía, representar la área cervical, onde l'epiteliu nun se xune verdaderamente al implante y dexa una "puerta abierta" a la posible entrada de [[microorganismos]] y los sos [[toxina|toxines]]. Amás la biomecanica de los implantes nun se desenvolvió inda de forma satisfactoria tocantes a la tresmisión de les fuercies de cizallamiento escontra'l güesu. ==Peritu odontólogu na alministración de Xusticia== L'Odontólogu Forense nun amenorga les sos funciones al auxiliu na impartición de xusticia, al estudiu de cadabres o establecer parámetros d'identificación de persones, sinón que tamién tien actuación naquellos casos en que s'arreyó l'aparatu buco-dento-maxilar como arma inclusive cuando se convierte n'oxetu de mancadures, o bien, ser sometíos a tratamientos desaparentes qu'alterien dende la función fisiolóxica, hasta la estética, entá en casos graves onde s'atopen perdes importantes de texíos. == Nomenclatura anatómica dental == === Vestibular === Ye la cara del [[diente]] o ''dientes'' que dan pa escontra fora, escontra l'antepar. Polo tanto la cara vestibular de los incisivos centrales superiores sería la que vemos cuando daquién sonri. === Llingual === Ye aquella cara del diente que mira escontra l'interior, escontra la [[llingua (anatomía)|llingua]]. Esti términu utilizar pa l'[[#Arcada|arcada inferior]]. Ye la cara posterior de los dientes inferiores. === Palatina === Correspuende a aquella cara del diente que mira escontra'l [[cielu la boca]]. Ésti términu utilizar pa l'[[#Arcada|arcada cimera]]. === Incisal === Correspuende a la superficie de corte d'incisivos y caninos. === Oclusal === Ye lo mesmo qu'[[#Incisal|incisal]] pero esti términu utilizar pa los premolares y molares. Ye la superficie masticatoria del diente cola que s'esmagayen los alimentos la so principal función esmagayar alimentos. ===Llinia Media=== Ye aquella qu'estrema la hemiarcada izquierda de la derecha y allúgase xusto ente los dos dientes caltriantes centrales superiores o inferiores. === Mesial === Ye aquella direición o cara del diente qu'apunta a la ''llinia media'', escontra'l centru, o a una llinia imaxinaria qu'estrema al ser humanu pola metá en dos cachos simétricos. Teniendo en cuenta esto la cara mesial del incisivu central superior derechu contauta cola cara mesial del incisivu central superior esquierdu. Tou aquello que tenga direición mesial va tener direición al diente que tien más anterior a él mesmu. Ye fácil alcordase yá que puede aprendese una regla nemotéunica como que mesial=mediu refiriéndose a la llinia media. === Distal === Ye la cara del diente que s'alloñar de la llinia media. Los términos mesial y distal defínense dientro del conceutu médicu de la [[posición anatómica]]. === Interproximal === Interproximal ye l'espaciu qu'hai ente dos dientes, tamién llamáu ''espaciu interproximal''. === Proximal === Una [[caries]] va escontra proximal cuando va escontra la unión del diente allegante. Tamién va a proximal na cara distal de los terceros molares. === Cervical === Ye aquella direición que se dirixe escontra'l pescuezu del diente. Por casu, si hai una caries asitiada nel raigañu d'un incisivu inferior y diríxese escontra cervical el so percorríu va ser escontra riba y si tenemos una caries que ta na corona camino de cervical nel mesmu diente'l so camín va ser escontra baxo... === Apical === Ye la direición que se toma pa llegar al ''ápiz'', el ápiz ye la punta del raigañu. === Coronal === Ye la direición que se toma pa llegar a la corona dental. Ye la parte del diente que toma dende'l so pescuezu dentario hasta'l so cantu incisal o cara oclusal. === Antagonista === Referímonos a un diente antagonista d'otru pa señalar el mesmu diente pero na otra arcada, de forma que'l diente antagonista, nuna boca ideal, del primer molar permanente va ser el primer molar '''inferior''' permanente, del mesmu llau. === Oclusión === Nun ye un términu anatómicu. N'odontoloxía, ''oclusión'' sirve pa denominar lo que comúnmente se conoz como ''la taragañada''; esto ye, la oclusión ye'l engranaje producíu al contautar los dientes de l'arcada inferior colos de l'arcada cimera. Considérase ''máxima intercuspidación'' aquella posición na que los dientes de l'arcada inferior y los de l'arcada cimera tienen el máximu contautu posible. Por que la oclusión seya estable y nun produza daños al periodonto nin tampoco a les estructures de l'articulación témporomandibular. Cuando esta "máxima intercuspidación" coincide con "rellación céntrica" llograríase "oclusión céntrica". === Arcada === Una arcada o arcu dental ye'l grupu de dientes nel quexal o nel maxilar. Vamos Tener arcada cimera, pal maxilar superior, y arcada inferior, nel quexal. El términu "hemiarcada" fai referencia a la metá izquierda o derecha de cada arcada. === Hemiarcada === Una hemiarcada ye la metá d'una arcada, que s'estrema en cuatro partes: cimeru derecha, cimera esquierda, inferior derecha, inferior esquierda. === Sectores === {{AP|Diente#Grupo_dentarios|l1=Grupos dentarios}} ==== Sector anterior ==== El sector anterior ye'l grupu de [[diente]]s qu'entiende los [[Diente#Caltriantes|incisivos]] y [[Diente#Caninos|caninos]]. ==== Sector posterior ==== Ye'l grupu de dientes qu'entienden los [[Diente#Premolares|premolares]] y molares. == Historia clínica == Ye un documentu que recueye la descripción completa, ordenada y precisa de la rellación ente'l profesional y el paciente. Ye un documentu [[confidencial]]. El profesional tien de faer un rexistru ordenáu, secuencial y permanente de tolos fenómenos clínicos del paciente. El conxuntu ordenáu de métodos y procedimientos de los que se val el clínicu pa reparar los síntomes denominar [[propedéutica]], y el conxuntu de síntomes, fechos suxetivos, signos y fechos oxetivos estudiar cola [[semioloxía]]. ;Partes de la historia clínica # filiación: correspuende al nome, apellíos y demás datos personales. # anamnesis: interrogatoriu del motivu de consulta: empobináu pol profesional o pasivu, el paciente cuenta. Entrugues fundamentales: ¿qué-y asocede? ¿dende cuando? ¿cómo empezó? ¿a qué lo atribúi? # antecedentes personales: dalguna enfermedá anterior, melecines que ta tomando, alteraciones en dalgún aparatu (cardiovascular, respiratoriu, endocrín, dixestivu, renal), dalguna alérgia, embaranzu y vezos tóxicos, beber, fumar y drogues. # antecedentes familiares: enfermedaes y alerxes que sufren o sufrieron padres, hermanos, fíos y pareya. # esploración: actitú, asimetríes, alteraciones de tipu fonéticu, respiratories, deglutorias, auditives, na piel, pigmentaciones. van esplorase extraoralmente y intraoralmente: ## extraoralmente: ### los ganglios linfáticos: #### submaxilares: cantu llateral de la [[quexal]] y viente anterior del músculu [[digástrico]], recueye'l drenaxe linfáticu de [[mella|melles]], [[diente]]s, [[llingua (anatomía)|llingua]], etc. #### submentonianos: cara anterior del músculu [[milohioideo]], recueye'l drenaxe [[linfáticu]] del mentón y la llingua. #### cervicales fondos: nel güesu [[temporal (güesu)|temporal]] y del músculu [[esternocleidomastoideo]], recueye'l drenaxe de les fueses nasales, rinofaringe, amígdalas, [[cielu la boca]] y llingua. ### glándules salivales: #### [[parótida]]: trevesada pol nerviu facial. #### submaxilar: son difíciles d'esplorar. #### sollingual: de bona esploración. ### articulación temporomandibular, tamién llamata ATM, va esplorase: #### movimientu d'apertura y zarru. #### palpación bimanual. #### si hai alteración va haber restricciones: si abre de 25-35 milímetros va haber patoloxía neuromuscular, si ye menos de 25 milímetros va haber patoloxía articular. #### auscultación: ##### crepitación: revela patoloxía nes superficies articulares. ##### chasquíos: si esisten va haber alteraciones nel discu articular. ## intraoralmente: aconséyase l'usu de 2 espeyos y una sonda. Vamos Esplorar: llabios, mucosa yugal, cielu la boca duru y blandiu, úvula, llingua, suelu bucal, mella, dientes, mediu bucal y orofaringe. ## complementaries: radiografíes, pruebes de llaboratoriu y biopsia. == Mancadures de la mucosa oral== Les mancadures de la mucosa oral, son signos clínicos evidenciables polos profesionales odontólogos. La especialidá odontolóxica que s'ocupa de los texíos blandos denominar Estomatoloxía o Medicina Oral. === Según clínica === Llurdiu: ye un cambéu de coloración de la mucosa bucal que nun fai relieve. Pueden ser blanques (Ej una leucoplasia por hiperqueratosis), Rojas (Ej un angioma por hiperplasia vascular, un eritema por vasodilatación, una Candidasis Crónica por atrofia epitelial, y una púrpura por extravasacion), melanicas (nevos melanocíticos y tatuaxes), etc. ==== Mancadures elevaes ==== Son pocu frecuentes, clasificaes en: ===== Conteníu líquido ===== Angüeña, vesicula y pustula pústula: contién [[aguadía]]. visícules: son pequeñes, 1-2 milímetros de diámetru. angüeñes: son más grandes, más de 2 milímetros de diámetru. # nivel del conteníu de líquidu, ye una clasificación más histolóxica que clínica: ## intraepitelial: dientro del epiteliu. ## subepitelial: debaxo del epitelo, pa poder estremar les ''intraepiteliales'' de les ''subepiteliales'' basaremos según atopar nel ''techu'', epiteliu, o ''suelu'', conectivu, de l'angüeña. L'espaciu que se rellena de líquidu porque les célules de los estratos nun se xunieron dan llugar a una ''llaguna'': hai ''subepiteliales'', dixebren la capa basal, y ''intraepiteliales'' dixebren les célules epiteliales. Según la cronoloxía podemos clasificar a les mancadures: # mancadures primaries: visícules y angüeñes. # mancadures secundaries: úlceras y erosiones. Sicasí hai úlceras y erosiones primaries. La evolución normal sueli ser: * angüeña intraepitelial + trauma = erosión. * angüeña subepitelial + trauma = úlcera. Na [[boca]] produzse un exudado de [[fibrina]], dempués del sangráu, que cubre la ferida de color blancu, al ver esto vamos falar de '''úlcera''', va estremar de la '''erosión''' por que esta va tar arroxada o eritomatosa, de color coloráu. Antes de rompese la '''güexa''' hai datos que nos informen del so nivel: * presencia de [[sangre]]: siempres subepitelial. * grosez del techu: cuanto más gruesu más malo de romper se, si lleva tiempu na boca y nun se rompió va pensar que ye subepitelial por tener más techu. ===== Conteníu sólido ===== Según: # númberu de célules: ## plaques: mancadures elevaes por cuenta de una crecedera del epiteliu. Son de color blancu. ## nódulu: mancadures elevaes por cuenta de una crecedera del texíu conectivu, va ver de distintos colores, según el tipu de conectivu que sía. === Según histoloxía === Solamente va vese con microscopiu: # [[hiperqueratosis]]: ye un crecedera de capar córnea, va vese blanca y puede acabar siendo placa. # paraqueratosis: ye la presencia de célules nucleadas en capar córnea. # acantosis: crecedera de la capa espinosa, clínicamente va vese más blanca y cuanto más grande seya más probabilidaes tien de convertise en placa. # acantolisis: ye la separación de les célules del estratu espinosu. # [[espongiosis]]: ye un edema intercelular na capa espinosa, métese líquidu ente les célules epiteliales ensin llegar a romper la so unión, namái los desmosomas, nun se llega a producir ''acantolisis''. # dexeneración hidrópica: ye'l procesu de destrucción celular, la célula enllenar d'agua hasta llegar a destruyise por un aumentu de la presión intracelular, producir na capa basal dando llugar a una angüeña subepitelial. # papilomatosis: ye l'aumentu del allargamientu de les papiles epiteliales. # disqueratoris: producción anómala y aisllada de queratina. # exocitosis: ye la presencia de célules inflamatorias dientro del texíu epitelial. ===[[Discromía|Discromíes]] de la mucosa bucal === Son aquelles alteraciones que la so esencia lesional ye'l cambéu de color na mucosa. Según l'orixe de los pigmentos: ==== D'orixe exóxenu ==== # por tatuaxes: ## [[Axuntadura (odontoloxía)|axuntadura]]: por traumatismos de la mucosa qu'afecten a una restauración con axuntadura de plata, ye una coloración necro-azulada de cantos difusos. va reparar na radiografía. El tratamientu ye quirúrxicu. ## tinta china. ## [[grafitu]]. # intoxicación por [[metal]]es: ## [[plomu]]: alteraciones en [[piel]] y [[mucosa|mucoses]], alteraciones cutanees: mácules eritematosas y alopecia, alteraciones de la mucosa oral: mácules grises con ''ribete de Burton'', esto ye plomu nel marxe xenxival, otres alteraciones que pueden producise son naúseas, vultures, foria y calambres. ## bismuto: alcuéntrase en preparaos farmacéuticos, la mella adquier un color azuláu xuntu cola llingua y la mucosa bucal, en casos graves apaecen ulceraciones en mucosa yugal y llingua. Pasa por 3 colores: primero coloráu, azul y, finalmente, descamación. ## arsénicu: nel cuévanu oral se aprencia la mucosa colorada, nel 90% de los casos hai úlceras en mucosa, estómagu y esófagu, tamién hai afectación de les glándules salivales, [[xerostomía]], si nun hai fallecimientu producen cuadros de sobreinfección nes úlceras. Dase enforma n'intentos de suicidiu por arsénicu. # carotenemias: pigmentu que s'atopa en cenahories y tomates. Ye una pigmentación mariella nel cielu la boca blandu o na mucosa yugal, vese meyor en mucoses non queratinizadas. Alteraciones cutanees: pigmentación mariella en palmes y plantes. Faer diagnósticu diferencial con [[ictericia]] por que nun s'afecta la esclerótica. # tinción: depósitu superficial d'un pigmentu, el tratamientu ye hixene, exemplos de tinciones seríen: la llingua negra vellosa, tinciones por tabacu o por clorhexidina (Charly Góngora 2005). ==== D'orixe endóxenu ==== # hemoglobínicas: ## petequia equimosis hematoma: traumatismu con extravasación de sangre per mordedura, postinyección o postextraición. Son la mesma mancadura pero con distintu tamañu onde petequia sería'l más pequeñu, equimosis el medianu y hematoma el mayor. # ictericia: patoloxía hepatobiliar destructiva, aumenta la bilirrubina indireuta en sangre, da una coloración amarellentada del cielu la boca, mella y mucosa yugal. Nun confundir cola carotenemias, na ''ictericia'' ta afeutada la esclerótica. # melánicas, pueden ser: ## constitucionales: ### melanoplaquia: aumenta la cantidá de melanina. Ye típicu na mella anque puede atopase en cualquier sitiu de la mucosa. Coloración pardu-escura. Tratamientu: nun ye necesariu, solo va tratase en pacientes albinos. ### macula melanótica. ## endrocrinas: ### cloasma gravídico: n'embarazaes. ### [[enfermedá de Addison]]: enfermedá que cursa con insuficiencia córtico-suprarrenal, coloración amorenada en piel y mucoses. llurdios melánicas, escures, en mucosa yugal, llingua, cielu la boca y mella xuntada. ### [[síndrome de Cushing]]. ## metabóliques: hemacromatosis. ## procesos [[Cáncer|displásicos]]: ### neurofibromatosis: de calter autosómico-dominante manifestar con neurofibromas, "[[enllordies café con lleche]]" en piel y mucoses. Tratamientu: namái si estorben, como pue ser pa poner una prótesis. ### [[síndrome de Albright]]: dar na pubertá precoz, displasia fibrosa en güesos llargos, apaecen llurdios "café con lleche" en piel y muscosas. ### [[síndrome de Peutz-Jeghers]]: ye autosómico dominante, paciente con poliposis intestinal, apréciense llurdios pardos-negres de 4-6 milímetros en rexón peribucal. ## procesos tumorales: ### nevus: ye un procesu tumoral benignu relativamente frecuente. Hai una proliferación de melanocitos, llurdios de marrón a negres en función de la concentración de melanocitos alcontraes en llabios y en zona del cielu la boca duru y mella. El tratamientu ye la eliminación fonda quirúrxica, hasta'l güesu, y biopsia si hai duldes del diagnósticu o del so benignidad. Clasificación: #### intramucoso: corion papilar. Este ye unu de los más frecuentes. #### compuestu: basal d'epiteliu y corion. #### unión: unión epitelio más corion. #### azul: corion reticular. Este ye unu de los más frecuentes. ### melanoma: neoplasia malina rara en boca, 1%. Apariencia clínica variable, son mancadures úniques y alcontraes na mucosa alveolar y cielu la boca. Ye '''bien importante''' el ''diagnósticu precoz'' yá que ye bien agresivu produciendo [[metástasis]]. ## otres: ### melanosis post inflamatoriaa. ### acantosis nigrans. ### melanosis medicamentosa. === Mancadures blanques === Clasificación: # trestornos hereditarios. # mancadures reactives. # orixe infeiciosu, por casu, la cándida. # base inmunitaria. Variaciones non patolóxiques: # llinia alba bucalis: ye una llinia blanca nel planu oclusal causada pola [[oclusión]]. # [[Llurdios de Fordyce|gránulos de Fordyce]]: son glándules sebacees heterotópicas de coloración blancu-amarellentada que s'atopen en mucosa yugal y llabios. Nun precisen tratamientu. # ensiertos de piel y palatinos: patoloxíes mucogingivales y plástiques. # llurdios de Koplick: periodu prodrómico de sarampión, xuntu al conductu de ''Stenon''. ==== Trestornos hereditarios ==== ===== Leucoedema ===== En pacientes con enclín a succión, confundir cola llinia alba, alcontráu en mucosa yugal y llingual. Frecuencia del 93%, hai una llixera crecedera mucoso dacuando llinial, ye difusu edematoso y llechientu. Nun precisa tratamientu, d'etioloxía desconocida y ye sobreelevado. ===== Nevus blancu esponxosu o enfermedá de ''Cannon'' ===== Enfermedá autosómica dominante, afecta a les mucoses oral, vaxinal y faríngea. faise más intensu na pubertá. El cuadru clínicu presenta más afectación na mucosa yugal con mancadures blanques más o menos grandes, parcheadas, rugosas, granulares, hiperplásicas y asintomáticas. Histológicamente reparar espongiosis y acantosis y [[hiperqueratosis]]. Nun precisa tratamientu. ===== Disqueratosis epitelial benigna ===== Enfermedá autosómica dominante, en mucosa yugal, blanca d'aspeutu xelatinosu, reparar la conxuntiva bulbar hiperémica, a nivel histolóxicu podemos reparar disqueratosis, acantosis y vascularización del estratu espinosu. Nun hai tresformamientu malinu. ===== Queratosis folicular o enfermedá de ''Darier-White'' ===== {{AP|Enfermedá de Darier}} Autosómica dominante, ver en piel como un exudado inflamatorio y mancadures papilomatosas, apréciase mal golor. En mucosa yugal y llabial hai mancadures queratósicas papulareso en empedrado. Histológicamente vamos poder reparar hiperqueratosis, acantosis y disqueratosis. ==== Mancadures reactives ==== ===== Hiperqueratosis local ===== Ye la reaición proteutora del epitelo ante una agresión traumática. Reparar en llabios, marxes lignaules y mucosa yugal, va haber hiperqueratosis. Diagnósticu con historia clínica y esploración. Tratamientu: esaniciar el trauma. ===== Morsicatio buccarum ===== Son traumatismos per mordigañada, vese una llinia blanca nel planu oclusal, dacuando hiperplásica. Aspeutu desflecado y puede llegar a ulcerarse si'l traumatismu ye fuerte. ===== Estomatitis nicotínica ===== Por reaición al tabacu, frecuente en varones y fumadores de pipa y cigarros. Mancadura ablancazada nel cielu la boca, xeométrica y llixeramente sobrelevada. Puntiáu central acoloratáu, aspru a palpación y non doliosu. Histológicamente reparamos hiperqueratosis y sialodenitis, esto ye inflamación de les glándules salivales menores, tratamientu encamentáu esaniciar el causante, el tabacu. ===== Quemadures de la mucosa verá una zona ablancazada ente zona ulcerada. Ye una quemadura bien típica por contautu con [[aspirina]], ye relativamente frecuente la creencia de que pa solliviar un dolor dental ye conveniente poner una aspirina, acedu acetilsalicílicu, ellí onde duel, causando esti tipu de quemadures. Tamién se produz por clorhexidina, [[cáusticu|cáusticos]], nitratu de plata y acedu triacloroacéticu. ===== Queilitis actínica ===== Producida por esposición regular y enllargada al sol, hai una dexeneración tisular acelerada nel llabiu inferior. tenemos un llabiu atrófico, maciu, con fisuras en comisuras y na unión mucocutánea. Histológicamente vamos ver un epiteliu atrófico, paraqueratósico, con cambeos displásicos. Puede evolucionar a un [[carcinoma]] in situ ==== Base inmunitaria ==== ===== Liquenes planu ===== Enfermedá mucocutánea d'etioloxía desconocida, histoloxía carauterística y evolución crónica. Nun se cura, puede ameyorar o empiorar pero nun cura. Tenemos los siguientes factores: # factores predisponentes: heriedu. # factores d'entamu: ## exóxenos. ## endóxenos: diabetes, hepatitis C, lupus. # factores responsables de l'apaición: inmunitario. # factores desencadenantes: sicosomáticos, por fármacos. # factores qu'agraven: ## sistémicos: diabetes, hepatitis, enfermedaes autoinmunes. ## locales: plaques, prótesis, traumatismos... Clínica del ''liquenes planu'': # Tien dos formes: ## reticular: llinies blanques en mucosa yugal, ye billateral y reparar estríes de ''Wickham''. ## atrófica-erosiva: endelgazamientu del epiteliu, hai mancadures eritematosas. La mella tien aspeutu de gingivitis que nun respuende al tratamientu periodontal normal, na piel tamién va haber mancadures de liquenes, color coloráu-vinu, parcheada y bien delimitadas, col epiteliu llixeramente atrófico y descamado. # diagnósticu: con una bona historia clínica, esploración y un estudiu histolóxicu. # histológicamente vamos reparar: hiperqueratosis con para o ortoqueratosis, acantosis, papilomatosis, dexeneración hidrópica na membrana basal, cuerpos coloides y infiltrado de linfocitos T y macrófagos. # evolución: ye condición pre-cancerosa en: ## formes erosives. ## edá avanzada. ## axentes carcinóxenos. ## papiloma virus. # tratamientu: esaniciar factores etiolóxicos en: ## mancadures reticulares ensin sintomatoloxía: xixilar cada 6 meses. ## mancadures atróficas erosives: aconséyase usar corticoides tópicos: ### acetónido de triamcinolona en orobase al 0'1%: 3-4 vegaes diaries mientres 15 díes. ### acetónido de fluocinolona al 0'1%. ### propionato de clobetasol en orobase al 0'05%. ## mancadures estendíes o que nun reaccionen bien al tratamientu, vamos usar un tratamiendo sistémico: ==== [[Leucoplasia oral]] ==== Mancadura que nun s'esprende al ralláu, forma parte del epiteliu, y que ta en crecedera. Ye epiteliu escamosu, polo tanto podrán vese les salíes de los conductos de les glándules salivales una y bones nun van tomar el color por que nun son d'epiteliu escamosu. Ye blanca por que ye un engrosamiento epitelial con hiperproducción de queratina. Ye una mancadura delimitada y acomuñada a factores que lu provoquen, sobremanera el tabacu, dexando'l consumu puede llegar a unviar. Tamién puede apaecer en zones non queratinizadas, suelu bucal, llingua, polo cual encamiéntase faer siempres [[biopsia]], ye complexu saber si una mancadura ye [[cáncer]] o leucoplasia a güeyu. Tien una mayor prevalencia en varones ente 40-70 años. La etioloxía ta acomuñada al tabacu, etioloxía idiopática, alcohol, factores irritativos o virus. Histológicamente presenta hiperqueratosis, acantosis, papilomatosis, podrá atopase ''displasia epitelial'' que ye'l pasu entemediu ente la normalidá y la malinidá, son cambéu entemedios pero entá non malinos, aumenten les probabilidaes de malignizar. Formes clíniques: # homoxénea: ye una mancadura uniforme, de consistencia firme, menor trupos y superficie llisa o engurriada que puede presentar riegos fondos. Color blancu. # non homegénea: hai 3 tipos: ## eritroleucoplasia: zones coloraes con árees blanques, puede confundise con liquenes. ## nodular: escrecencies arrondaes blanques o coloraes. ## exofítica: llurdios con proyeiciones irregulares, pueden tar infestaes por ''cándida Albicans'', bien rellacionada col virus papiloma. El manexu clínicu tien 3 fases: # primer fase: eliminación del axente causal, yá que va poder unviar la mancadura, salvu nes idiopáticas, a los 2 o 3 selmanes tendrá de faese la biopsia. # segunda fase: biopsia una vegada esaniciáu l'axente causal. Vamos Deber escisionar tola mancadura. # tercer fase: tratamientu: quirúrxicu, láser de dióxidu de carbonu si nun hai displasia. El diagnósticu patolóxicu pue ser distintu según la zona de la mancadura que mandemos a analizar, por eso debe quitar tola mancadura y usar bisturín clínicu == Ver tamién == {{Columnes}} * [[Aislamientu dental]] * [[Bernardino Landete Aragó]] * [[Dentame]] * [[Derivación sanitaria]] * [[Diente]] * [[Equipu dental]] * [[Estomatoloxía]] * [[Halitosis]] {{Nueva columna}} * [[Implantoloxía dental]] * [[Quexal]] * [[Nomenclatures dentales]] * [[Empastie|Obturar]] * [[Odontoloxía basada na evidencia]] * [[Odontoloxía estética]] * [[Odontoloxía holística]] {{Nueva columna}} * [[Odontoloxía preventiva]] * [[Odontón]] * [[Ortodoncia tresparente]] * [[Odontopediatría]] * [[Ronquíu]] * [[Santa Apolonia]] * [[Tartrectomía]] {{Final columnes}} == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * [[Klaus Hönninger|Hönninger Mitrani, Horst Klaus]]. ''Tratamientu alternativu non invasivo de la Leucoplasia y Estomatitis nicotínica''. Lima, Perú. Ethnoline, 2008. * '''Zerón Agustín'''. "Visión profesional de les competencies na Odontoloxía del Sieglu XXI". Revista de l'Asociación Dental Mexicana Rev. ADM Marzu-Abril 2011, 68 (2) 60-66. http://www.medigraphic.com/pdfs/adm/od-2011/od112c.pdf == Enllaces esternos == {{Commonscat|Dentistry}} {{Tradubot|Odontoloxía}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Odontoloxía| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] nm6akufpzjz285olf2d4xqz0pv3sfqe 0 73554 3709503 3703113 2022-08-19T05:53:42Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Llocalidá}} '''Delhi''' ([[hindi]]: दिल्ली, [[urdú]]: دیلی) forma'l 'Territoriu Capital Nacional' de la República de la [[India]]. Contién la nueva ciudá de [[Nueva Delhi]], que dexó de ser una área urbana estremable pero contién la mayoría de les instituciones alministratives del gobiernu nacional y ye considerada formalmente la [[Capital (política)|capital]]. L'estáu de Delhi toma 1.483 [[quilómetru cuadráu|km²]] y según el censu del 1° de marzu de 2001 tenía 13.850.507 habitantes (9.420.644 según l'anterior, de 1991). La proyeición media de la so población pa xineru de 2009 (acordies con esos mesmos datos) yá lo allugaba en redol a los 18.740.000. La ciudá pasó de los 7.206.704 del recuentu oficial de 1991 a los 9.817.439 del 2001. Pa empiezos de 2009, siguiendo la mesma serie censal, se la estima nunos 12.500.000. La aglomeración urbana, pela so parte, tenía 8.419.084 habitantes en 1991 y 12.791.458 en 2001. La estimación pa principios 2009 ye de 17,75 millones. Esto allugar namái per debaxo de [[Bombay]] ente les grandes urbes indies, y fai d'ella la 7ª [[Llista d'árees metropolitanes por población|ciudá más poblada del mundu]]. Los idiomes principales son el [[hindi]], el [[urdú]], el [[punjabi]] y l'[[idioma inglés|inglés]]. == Etimoloxía == La etimoloxía ya idiomes del términu "Delhi" son inciertes y cunten con delles teoríes. La más estendida ye que'l términu ye un [[epónimu]] de ''Dhillu'' o ''Dilu'', un rei del [[Imperiu maurya|Imperiu mauria]], que construyó la ciudá nel añu [[años 40 e.C.|50 e.C.]], dándo-y el so propiu nome.<ref name=ecosurv1>{{cita web |url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/YE%202005-06/Chpt/1.pdf |títulu=Chapter 1: Introduction |fechaaccesu=21 d'avientu de 2006 |formatu=PDF |obra=Economic Survey of Delhi, 2005–2006 |editorial=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi |páxines=1–7}}</ref><ref name=dhillu>{{Cita llibru |apellíu=Bakshi|nome=S.R.|títulu=Delhi Through Ages|origyear=2002|fechaaccesu=1 de payares de 2008|editorial=Anmol Publications PVT. LTD|isbn=8174881387|páxina=2|añu=1995 |s_590m3cixfi7y1ofik=cK9g}}</ref><ref name=geobritish>{{Cita llibru |apellíos=Smith|nome=George|títulu=The Geography of British India, Political & Physical |url=https://books.google.com/?id=C20DAAAAQAAJ&dq=raxa+delhi+BC|fechaaccesu=1 de payares de 2008|editorial=J. Murray|páxines=216–217|añu=1882}}</ref> La pallabra [[hindi]]/[[prácrito]] ''dhili'' ("sueltu") foi utilizada por Tomar pa referise a la ciudá porque'l [[Pilar de fierro de Delhi|pilastra de fierro]] construyíu por Raxa Dhava tuvo un cimientu débil y tuvo que ser reemplazáu.<ref name=geobritish/> Les monedes en circulación na rexón so los [[Tomara|Tomares]] denominóse ''dehliwal''.<ref name=ncertVII>{{cita web |url=http://ncert.nic.in/textbooks/testing/Index.htm|títulu=Our Pasts II, History Textbook for Class VII|fechaaccesu=6 de xunetu de 2007|editorial=NCERT |urlarchivu = http://web.archive.org/web/20070623140748/http://www.ncert.nic.in/textbooks/testing/Index.htm |fechaarchivu = 23 de xunu de 2007}}</ref> Otru historiadores creen que'l términu derivar de ''Dilli'', un deterioru de ''dehleez'' ({{lang-fa|دهليز}}) o ''dehali'' ({{lang-sa|देहली}}) —dambos términos signifiquen 'estragal' o 'portón'— y símbolu de la ciudá como salida a la [[Llanura Indo-Gangética|llanura Gangética]].<ref>[http://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/philologic/getobject.pl?c.4:1:2294.platts A dictionary of Urdu, classical Hindi, and English]. Dsal.uchicago.edu. Retrieved on 2011-10-24.</ref><ref name=cohen>{{cita publicación |apellíu = Cohen |nome=Richard J. |añu=1989 | mes = October–December |títulu=An Early Attestation of the Toponym Dhilli | publicación = Journal of the American Oriental Society | volume = 109 | númberu = 4 |páxines=513–519 | doi = 10.2307/604073 |jstor = 604073 }}</ref> Otra teoría suxure que'l nome orixinal de la ciudá yera Dhillika.<ref name=dhilika>{{cita web |títulu=Chauhans (Cahamanas, Cauhans)|fechaaccesu=22 d'avientu de 2006 |apellíu=Austin |nome=Ian |coautores=Thhakur Nahar Singh Jasol |obra=The Mewar Encyclopedia |editorial=mewarindia.com |url=http://www.mewarindia.com/ency/chat.html |urlarchivu = http://web.archive.org/web/20061114120751/http://mewarindia.com/ency/chat.html |fechaarchivu = 14 de payares de 2006}}</ref> == Historia == La importancia histórica de Delhi provién de la so situación estratéxica nel norte de la India. Asitiada ente les llombes Aravalli y el [[ríu Jumna|ríu Yamuna]], la so posición facilitó que controlara les rutes comerciales que circulaben dende'l noroeste hasta les llanures del [[Ganges]]. La primer referencia a la ciudá apaez nel [[Mahábharata]]. Esti testu asitia na llocalización de l'actual Delhi la mítica ciudá de Indraprastha, capital de los [[Pándava|Pándaves]]. Según el Mahabharata, Delhi sería una de les ciudaes más antigües del mundu, yá que la so historia remontar a más de 3000 años. Los afayos arqueolóxicos más antiguos atopaos na zona son del periodu del [[Imperiu maurya|Imperiu mauria]], alredor del añu 300 e.C.; de magar, la zona tuvo siempres poblada dende entós. Un total d'ocho ciudaes importantes na historia ocuparon la zona de l'actual Delhi. Los cuatro ciudaes principales tuvieron asitiaes na zona sur de l'actual ciudá. Entá pueden atopase restos d'eses ciudaes na zona. D'últimes, les ciudaes qu'ellí s'alzaben yeren, socesivamente: # Qila Rai Pitora, construyida por Prithviraj III cerca del antiguu asentamientu de Lal-Kot. # Siri, construyida por Muhammad Khilji en [[1303]]. # Tughluqabad, construyida ente [[1321]] y [[1325]]. # Jahanpanah, construyida por Muhammad bin Tughluq (1325-1351). # Kotla Firoz Shah, construyida por Firuz Shah Tughluq (1351-1388). # Purana Qila, construyida por [[Sher Shah Suri]], y Dinpanah construyida por [[Humayun]], dambes asitiaes cerca del llugar nel que s'asitiaba la llexendaria Indraprasha. # Shahjahanabad, construyida por Shah Jahan ente [[1638]] y [[1649]]. La ciudá incluyía'l [[Fuerte Colloráu de Delhi|Fuerte Colloráu]] y construyóse al pasar la capital del [[Imperiu mogol]] d'[[Agra]] a Delhi. === Del sieglu VIII al sieglu XVI === En [[703]], la dinastía de Tomar fundó la ciudá de Lal-Kot, cerca del actual [[Qutab Minar]]. La ciudá fuera conquistada polos reis de la dinastía Chauhan en [[1180]], y renombrada Qila Rai Pithora. En [[1192]], el rei de los Chauhan, Prithviraj III, foi ganáu pol exércitu [[Afganistán|afganistanu]] de Muhammad Ghori. A partir de [[1206]], Delhi convertir na capital del sultanatu de Delhi. El primer [[sultán]] de Delhi [[Qutb-ud-din Aybak]] empecipió la construcción del Qutab Minar pa celebrar les sos victories, pero morrió enantes de velo completáu. En [[1526]], l'emperador [[Babur]] fundó la dinastía de los mogoles, que gobernó la India dende Delhi hasta [[Agra]] o [[Lahore]]. === Del sieglu XVI al sieglu XIX === [[Ficheru:Puerta de la India 2.JPG|thumbnail|right|200px|La [[Puerta de la India]], en memoria de los cayíos na [[Primer Guerra Mundial]].]] A mediaos del [[sieglu XVI]] producióse una interrupción nel reináu de los mogoles, al ganar Sher Shah Suri a [[Humayun]], que se vio obligáu a fuxir a [[Afganistán]] y [[Persia]]. Sher Shah Suri construyó la sesta ciudá y l'antiguu fuerte, conocíu col nome de ''Purana Qila''. Tres la muerte de Sher Shah Suri, Humayun retomó'l poder. El tercer emperador mogol [[Akbar]] treslladó la capital del imperiu a [[Agra]], lo que derivó nuna progresiva decadencia de la ciudá de Delhi. A mediaos del [[sieglu XVII]], l'emperador [[Shah Jahan]] construyó la ciudá de Shahjahanabad, séptima de les ciudaes, que correspuende a lo que na actualidá conocemos como “Delhi antigua”. La ciudá contenía un importante númberu de monumentos como'l Fuerte Colorado (Lal Qila) y la mezquita conocida como [[Jama Masjid]]. La vieya ciudá sirvió de capital del postreru imperiu mogol, dende [[1638]] d'equí p'arriba, cuando Aurangzeb coronar a sí mesmu emperador nel xardín de Shalimar de Delhi en [[1658]]. Delhi quedó so control [[Reinu Xuníu|británicu]] tres la primer guerra de la independencia india; l'últimu emperador mogol, [[Bahadur Shah II]], se exilió a [[Yangôn]] y los territorios mogoles fueron anexonaos como provincia a la India británica. Nuevamente Delhi dexó de ser la capital, una y bones los británicos dieron esa condición a [[Calcuta]]. Delles zones de la vieya ciudá fueron derruidas pa crear [[Nueva Delhi]], un barriu monumental diseñáu pol arquiteutu [[Edwin Lutyens]] p'allugar los edificios del gobiernu. == Clima == Delhi tien un [[clima subtropical]] [[semi grebu]], con grandes variaciones de temperatura ente'l branu y l'iviernu. El branu llargu y bien duru estender dende principios d'abril hasta ochobre. Mientres esti periodu produz la estación de les agües. Les temperatures estremes rexistraes na ciudá pueden llegar a los –2º C pel hibiernu y hasta los 47º C pel branu. Nesta estación les máximes cuasi siempres superen los 40º C. La cantidá d'agua añal ye d'unos 67 cm. Les precipitaciones producir nos meses de xunetu y agostu mientres el [[monzón]]. Tradicionalmente, supónse que'l monzón llega a Delhi cada añu'l día 29 de xunu. [[Xunu]] y [[xunetu]] son los meses más lluviosos, [[ochobre]] y [[payares]] los menos lluviosos. {{Clima |llugar = Delhi <!--Temperatures máximes (ºC)--> <!--Temperatures máximes rexistraes (ºC)--> |xin_max = 13 |xin_max_reg = 18 |feb_max = 16 |feb_max_reg = 24 |mar_max = 26 |mar_max_reg = 32 |abr_max = 33 |abr_max_reg = 37 |may_max = 34 |may_max_reg = 42 |xun_max = 31 |xun_max_reg = 45 |xnt_max = 29 |xnt_max_reg = 40 |ago_max = 26 |ago_max_reg = 35 |set_max = 23 |set_max_reg = 31 |och_max = 18 |och_max_reg = 25 |pay_max = 16 |pay_max_reg = 22 |avi_max = 14 |avi_max_reg = 17 |añal_max = 26 |añal_max_reg = 30 <!--Temperatures mínimes (ºC)--> <!--Temperatures mínimes rexistraes (ºC)--> |xin_min = 3 |xin_min_reg = -5 |feb_min = 7 |feb_min_reg = -2 |mar_min = 12 |mar_min_reg = 4 |abr_min = 13 |abr_min_reg = 7 |may_min = 16 |may_min_reg = 11 |Xun_min = 20 |Xun_min_reg = 15 |Xnt_min = 23 |Xnt_min_reg = 12 |ago_min = 20 |ago_min_reg = 8 |set_min = 17 |set_min_reg = 6 |och_min = 14 |och_min_reg = 3 |pay_min = 8 |pay_min_reg = -4 |avi_min = 5 |avi_min_reg = -7 |añal_min = 10 |añal_min_reg = 3 <!--Precipitación media mensual (mm) --> |xin_precip = 18 |feb_precip = 23 |mar_precip = 26 |abr_precip = 23 |may_precip = 25 |xun_precip = 77 |xnt_precip = 187 |ago_precip = 154 |set_precip = 117 |och_precip = 5 |Pay_precip = 7 |Avi_precip = 13 |añal_precip = 675 |fonte =<ref name=>{{Cita web|url=http://smn.cna.gob.mx/|títulu=Weatherbase|mesacceso=02.13|añoacceso=2002|editorial=|idioma=}}</ref> |fechaaccesu = 9 d'agostu de 2003 }} == Economía == En paralelu col notable despegue de la [[economía india]], con un [[productu domésticu]] de 830.850 millones de [[rupia india|rupies indies]], nel añu fiscal 2004-2005 (unos 14.500 millones d'euros), Delhi ocupa un puestu preponderante nel comerciu [[Surasia|surasiático]]. La renta media de los sos habitantes ye de 53.976 rupies, una vegada y media más alta que la nacional. Según datos de 2001, el [[sector terciariu]] apurre'l 70,95% del productu domésticu, el secundariu'l 25,20% y el primariu'l 3,85%. El 32,82% de la población activa de Delhi son asalariaos, lo que supondría un aumentu del 52,52% ente 1991 y 2001. La [[tasa de desemplegu]] en Delhi baxó del 12,27% en 2000 al 4,63% en 2003. El númberu d'emplegaos de los sectores [[sector públicu|públicu]] y semipúblicu yera de 620.000 en 2001. El sector de servicios pasa por una crecedera esponencial, debíu al gran númberu de falantes d'[[idioma inglés|inglés]] cualificaos, lo qu'atrai a bastantes multinacionales de teunoloxíes de la información, telecomunicaciones, hoteles, bancos, turismu, etcétera. La industria de Delhi tamién crez: numberoses empreses que manufacturan bienes de consumu establecieron unidaes de producción o inclusive la so casa matriz en Delhi. El volume de mercáu de consumu de Delhi, xuníu a la facilidá con que ye posible atopar personal cualificáu, atrai cada vegada más [[inversión estranxera|inversores estranxeros]]. En 2001, el sector de la industria emplegaba a 1,44 millón de persones, partíes en 129.000 fábriques. Construcción, enerxía, telecomunicaciones, salú, servicios y bienes inmuebles son los sectores más dinámicos de la economía de Delhi. El [[comerciu al per menor]] ye unu de los sectores que crecen más rápido na India. == Tresporte == ;Carretera :La ciudá de Delhi tien serviciu d'autobuses, tanto municipales como privaos. Cuenta con unu de los meyores sistemes d'autobuses de tol país. El tráficu en vehículos privaos ye bastante conflictivu, yá que Delhi ye la ciudá con mayor númberu de vehículos per habitante de tola India. ;Tren :Delhi foi diseñada pa tener una gran conectividad per ferrocarril. Esisten numberoses estaciones, que comuniquen los principales puntos de la ciudá y los suburbios. ;Aeropuertu :Pa vuelos internacionales la ciudá dispón del [[Aeropuertu Internacional Indira Gandhi]], asitiáu na zona suroeste de la ciudá. Pa vuelos nacionales cuenta col [[aeropuertu nacional de Delhi]]. == Llugares d'interés en Delhi == [[Ficheru:Qutb Minar Tower.jpg|thumbnail|upright|El [[Qutab Minar|Minarete de Qutab]] ye'l más altu del mundu.]] * El [[Fuerte colloráu de Delhi|Fuerte colloráu]] * La [[Puerta de la India]] * El templu de [[Gurdwara Bangla Sahib]] * La [[tumba de Humayun]] * La mezquita [[Jama Masjid]] * El [[complexu Qutb]] qu'inclúi'l [[Qutab Minar]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Delhi|Delhi}} {{Tradubot|Delhi}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Delhi| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] odhz5ya1fihj9aiwdpyexpyzw5jrye7 0 73670 3709906 3638289 2022-08-19T09:22:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Thomas Hardy''' {{nym}} foi un novelista y poeta [[Inglaterra|inglés]], superador del [[naturalismu]] del so tiempu. == Biografía == === Año de formación (1840-1870) === El so padre, Thomas Hardy, yera un constructor de [[Higher Bockhampton]], llocalidá inglesa cercana a [[Dorchester (Dorset)|Dorchester]], y, la so madre, Jemima Hand, trabayó como cocinera y sirvienta. Dambos contraxeron matrimoniu en Melbury Osmund, el 22 d'avientu de 1839. El novelista, nacíu'l 2 de xunu de 1840 y morrió el 11 de xineru de 1928, foi'l primoxénitu de la pareya. La so madre, una muyer cultivada, procuró-y delles llectures, como la traducción inglesa de [[John Dryden|Dryden]] de les obres completes de [[Virxiliu]], y el ''Rasselas'' de [[Samuel Johnson|Johnson]], que lleó con solu ocho años. De 1848 a 1856 asistió a la escuela llocal en Bockhampton, onde aprendió [[llatín]], [[idioma francés|francés]] y [[idioma alemán|alemán]]. A los 16 años, en 1856, empezó'l so aprendizaxe en Dorchester xuntu al arquiteutu y restaurador local James Hicks, a que les sos órdenes trabayó hasta l'añu 1861. Mientres esta etapa estudió a los [[Traxedia griega|tráxicos griegos]], baxu tutelar de Horace Moule. En 1859, lleó ''[[L'orixe de les especies]]'' de [[Charles Darwin]]. Esi mesmu añu escribió'l so primer poema, ''Domicilium''. En 1862 treslladóse a [[Londres]] como ayudante del arquiteutu eclesiásticu [[Arthur Blomfield]], especialista en restauraciones d'ilesies y constructor d'otres nueves n'estilu [[neogóticu]]. Asistió al teatru y l'ópera y visitó casi diariamente la [[National Gallery de Londres|National Gallery]]. Nesta etapa lleó a [[Herbert Spencer]], Huxley, [[John Stuart Mill]] y los poetes románticos y postrománticos [[Percy B. Shelley|Shelley]], [[Walter Scott|Scott]], [[Robert Browning|Browning]] y [[Swinburne]]. En 1865 publicó'l so primer artículu tituláu ''How I Built Myself a House''. Unvió dellos de los sos poemes a periódicos, pero fueron refugaos. En 1867 tornó a Dorchester pa trabayar con Hicks, y va siguir na construcción a pesar de la so mala salú. . Esi mesmu añu empezó la so primer novela, güei perdida, que llevaba'l títulu de ''The Poor Man and the Lady''. Ye posible que n'anguaño caltuviera un romance cola so prima Tryphena Sparks, modelu de los sos personaxes Fancy Day y Sue Bridehead. En 1868 concluyó ''The Poor Man and the Lady'', pero tornó publicar siguiendo los conseyos de [[George Meredith]]. Tres la muerte de Hicks, treslladóse a Weymouth pa trabayar col so socesor, Crickmay. En 1870 Crickmay unvió a Hardy a St. Juliot, en [[Cornualles]], pa entamar la restauración de la ilesia. Ellí conoció a la so futura esposa, Emma Lavinia Gifford, la cuñada del párrocu, con quien tendría un solu fíos y que la so descendencia remontar a la fecha a la capital de la República de Nicaragua. === Desenvolvimientu de la so obra narrativa (1871-1897) === [[Ficheru:Thomas Hardy, by Herbert Rose Barraud.jpg|thumb|Thomas Hardy, 1889]] En 1871 publicó la so novela ''Remedios desesperaos'', qu'empezara a escribir dos años enantes. A ella siguieron ''Sol árbol del monte'' (1872), ''Unos güeyos azules'' (1873) y ''Llueñe del mundanal ruiu'' (1874). Esta postrera, qu'apaeciera primeramente como folletín nun periódicu, algamó un ésitu considerable. Casóse esi añu con Emma Lavinia Gifford en [[Paddington]] y, afaláu por ella, abandonó l'arquiteutura pa dedicase profesionalmente a escribir. La so unión duraría hasta la muerte d'ella, en 1912, magar nos últimos años alloñáronse. En 1876, tres dellos cambeos de residencia, la pareya instalar en [[Sturminster Newton]]. Esi mesmu añu, Hardy publicó otra novela, ''The Hand of Ethelberta''. En [[1878]] apaeció ''El regresu del nativu'', y Hardy camudar cola so esposa a Upper Tooting. Nesa dómina la so reputación como novelista y la so amistá col biógrafu [[Leslie Stephen]] abriéron-y les puertes de los cenáculos lliterarios de la capital. En 1880 publicó ''The Trumpet-Major''. Esi mesmu añu cayó seriamente enfermu, y tuvo de guardar cama mientres seis meses, qu'aprovechó pa escribir ''The Laodicean'', publicada en 1881. En 1883 treslladóse a Dorchester pa supervisar la construcción de [[Max Gate]], vivienda proyeutada por él mesmu, y a la que se treslladó cola so esposa en 1885. Nos [[años 1880|ochenta]] Hardy goció de bastante prestíu y ésitu económicu y conoció en Londres a personaxes como [[Matthew Arnold]], [[Henry James]], [[Alfred Tennyson|Tennyson]] y [[Robert Browning]]. En 1886 apaeció ''[[L'alcalde de Casterbridge]]'' y al añu siguiente ''Los habitantes del monte'', dambes de gran interés. Na primavera de 1887 viaxó a [[Italia]], onde visitó [[Xénova]], [[Pisa]], [[Florencia]], [[Roma]], [[Venecia]] y [[Milán]]; en 1887 y, en 1888, a [[París]]. Esi añu publicó la so primer coleición de rellatos curtios, ''Wessex Tales'', xéneru nel qu'entornaría d'equí p'arriba. En [[1891]] apaecieron dos nueves noveles sos, ''Tess de d'Urbervilles'' y ''A Group of Noble Dames''. En 1892 finó'l padre del novelista. Mientres los [[años 1890|noventa]] viaxó tamién a [[Dublín]] en 1893 y a [[Bruxeles]] y [[Waterloo (Bélxica)|Waterloo]] en 1896 pa ambientar el so poema sobre les guerres napoleóniques ''The Dynasts''. En 1895 apaeció una de les sos noveles más importantes, ''[[Jude l'escuru]]''. Tres la so publicación, recibió dures crítiques por ser considerada inmoral (dalgún críticu faló absurdamente de «Jude l'obscenu»). Por ello, Hardy tomó'l resolución de nun escribir más noveles y dedicase n'esclusiva a la poesía. Sicasí, publicó entá una novela que tuvo gran resonancia: ''La bienamada'' (escrita diez años enantes) en 1897. Esi mesmu añu fixo un viaxe a [[Suiza]]. El so ''Llueñe del mundanal ruiu'' foi afecha al cine en 1967; tamién foi llevada al cine la so novela ''Tess, de Urberville'' por [[Roman Polanski|Polanski]] en 1979. La novela "Jude l'Escuru" foi llevada al cine en 1996, col títulu de "Jude", siendo dirixida por Michael Winterbottom. === Regresu a la poesía. Años finales (1898-1928) === Cansáu de que los críticos -y reconviniesen poles temes caltriantes de los sos llibros, Hardy consagróse, en publicando ''Jude l'escuru'', a la poesía. El primer llibru de versos de Hardy, ''Poemes de Wessex'', apaeció en 1898, cuando l'autor cuntaba 58 años d'edá. En 1902 publicó ''Poemes del pasáu y del presente''. Esa fecha empezó la redaición de la so obra más ambiciosa, ''The Dynasts'', que la so primer parte (de trés) vio la lluz en [[1904]], añu en que finó la madre del poeta. Les dos partes siguientes apaecieron, respeutivamente, en [[1906]] y [[1908]]. En 1909 publicó un nuevu llibru de poemes, ''Rises del tiempu''. Nel añu [[1910]] el rei [[Eduardu VII]] concedió-y la Orde del Méritu. La so esposa, cola que compartiera la so vida mientres tres décades, morrió de secute en payares de [[1912]]. Hardy escribió sobre la so hestoria d'amor uno de los sos meyores llibros poéticos, ''Lo que queda d'una vieya llapada''. En [[1913]], el poeta realizó un pelegrinaxe sentimental a St. Juliot, onde conociera a la so esposa, y a [[Plymouth]], onde ella naciera. En febreru de 1914 casar por segunda vegada, agora con Florence Emily Dugdale, que fuera la so secretaria. Thomas Hardy publicó un total de catorce noveles. Recibió'l doctoráu ''honoris causa'' de la [[Universidá de Cambridge]] en 1913, y en 1920 de la d'[[Universidá d'Oxford|Oxford]]. En [[1914]] publicó otru llibru de poesía, ''Sátires de circunstancies''. En 1923 dio a la imprenta una obra de teatru en versu, ''The Famous Tragedy of the Queen of Cornwall'' y, en [[1925]], ''Fantasíes humanes'', la última coleición de poemes que publicó en vida. === Síntesis final === Por esta dómina empezó a redactar la so autobiografía, qu'apaecería póstumamente, en [[1928]], y de la que s'abarrunta que fora en realidá escrita, siquier en parte, pola so vilba, Florence Emily Dugdale. La so biografía, en gran midida escrita por él mesmu pos, apaeció sol nome de la so segunda esposa en dos volúmenes dende 1928–30, como ''The Early Life of Thomas Hardy, 1840–91'' y ''The Later Years of Thomas Hardy, 1892–1928''; güei tán publicaes nuna edición crítica d'un solu volume como ''The Life and Work of Thomas Hardy'', editada por Michael Millgate (1984). Finó na so residencia de Max Gate en [[1928]] y recibió sepultura nel llamáu Rincón de los Poetes (''Poets' Corner'') na [[abadía de Westminster]], pero'l so corazón foi soterráu na tumba de la so primer esposa, en Stinsford, mui cerca d'onde xacen tamién los padres del autor. == Obra == A pesar de que publicó'l so primer llibru pasada la trentena, Hardy nun foi en realidá un escritor tardíu. La so primer vocación foi la poesía llírica. En fracasando nos sos intentos de publicar poemes, probó fortuna cola novela, anque despreciaba'l xéneru por causa del so calter descomanadamente comercial y fachendosu (''meretricious''). La narrativa de Hardy llogró ciertu ésitu, magar la crítica se encarnizó con él pola ideoloxía [[materialismu|materialista]], [[Naturalismu|naturalista]] y [[Pesimismu|pesimista]] implícita nes sos tristísimas y deprimentes últimes noveles. Dende 1895 abandonó definitivamente la novela pa dedicase con tenacidá al desenvolvimientu de la so interesante obra llírica. === Noveles === L'acción de toles sos [[novela|noveles]] desenvolver nel campu inglés, nuna rexón bautizada pol novelista como [[Wessex]] y que ye en realidá la so [[Dorset]] natal. Cada ciudá de Wessex tien la so equivalencia real na toponimia de Dorset; asina, [[Oxford]] recibe nes noveles de Hardy el simbólicu nome de Christminster. Nesti mundu producen tolos acontecimientos de les sos obres, magar la obra de Hardy enche tou posible [[costumismu]] en cuantes que esi paisaxe resulta simbólicu d'un pensamientu bien definíu. Utiliza'l dialeutu de Dorset como exemplu d'inglés antiguu y noble en trance de desapaición pol destín de la modernidá. La cosmovisión de Hardy ye atea y de un radical y obsesivu [[pesimismu]], d'invasor negror. Los sos personaxes lluchen una y otra vez contra un destín contrariu; les mediatizaciones sociales y morales tresmánenlos irremediablemente y, anque faen lo que pueden por sobrevivir, vense envueltos nel ciegu [[determinismu]] d'un universu apoderáu pola [[seleición natural]] de [[Charles Darwin]] y la social de [[Herbert Spencer]] y pola filosofía pesimista d'[[Arthur Schopenhauer]]. El destín de los personaxes vese, sicasí, alteriáu dacuando por una suerte momentanea qu'asemeya una [[ironía]], cuidao que funciona de anticlímax pa una hecatombe dramática na que la voluntá humana resulta vencida al cabu por una necesidá implacable. Hai intenses descripciones de los campos, montes, estaciones y clima de Wessex, que reflexen como un espeyu l'interior aveséu d'unos personaxes sumíos na desdicha. Hardy clasificó les sos noveles y les sos coleiciones de cuentos en tres clases: '''Noveles de personaxe y redolada''' * ''The Poor Man and the Lady'' («El probe y la dama»; 1867, inéditu y perdíu) * ''Under the Greenwood Tree'' (1872) * ''[[Llueñe del mundanal ruiu]] (Far from the Madding Crowd,'' 1874); Espasa-Calpe, y depués, Alba Editorial, 2002. * ''[[El regresu del nativu]] (The Return of the Native,'' 1878); 2006, Ediciones d'Intervención Cultural * ''[[L'alcalde de Casterbridge]] (The Mayor of Casterbridge,'' 1886); (1980, Edhasa); ''Vida y muerte del alcalde de Casterbridge: hestoria d'un home de calter'' (1999, 2010, Alba Editorial) * ''[[Los habitantes del monte]]'' (''The Woodlanders'', 1887. [[Editorial Impedimenta]], [[2013]]) * ''[[Tess of the D´Urbervilles]] (Tess of the d'Urbervilles,'' 1891); ''Teresa dels Urberbilles'' (1979, Aymá); ''Tess d' Urberville'' (1981, Mundu Actual d'Ediciones; 1984, Fascículu Planeta); ''Tess de los d'Urberville'' (2002, Círculu de Llectores); ''Tess d'Ubervilles'' (1994, Ediciones Tarrezas de Güei); ''Tess la de los d'Uberville'' (1981, 1999, Alianza Editorial); ''Tess, la de los d'Urberville: (una muyer pura)'' (2006, Alianza Editorial. * ''[[Pequeñes ironíes de la vida]] (Life's Little Ironies,'' 1894, una coleición de cuentos); Navona Editorial, 2009. ISBN 978-84-937393-0-0 * ''[[Jude l'escuru]] (Jude the Obscure,'' 1895); ''Jude l'escuru'' (1972, Alianza Editorial; 2002, Alba Editorial); ''Jude, l'escuru'' (2002, Puntu de Llectura); ''Jude, l'obscur'' (1983, 2002, Edicions 62) '''Romances y fantasíes''' * ''[[Un par de güeyos azules]] (A Pair of Blue Eyes,'' 1873); versiones castellanes: ''Un par de güeyos azules'' (2001, Ediciones del Bronce, 2001; RBA Coleicionables, 2005),''Unos güeyos azules'' (Mondadori, 2009; Nueves Ediciones de Bolsu, 2010); * ''[[The Trumpet-Major]]'' (1880) * ''Two on a Tower'' (1882) * ''[[Un grupu de nobles dames]] (A Group of Noble Dames,'' 1891, una coleición de cuentos); versión castellana n'Alba Editorial, 2009. ISBN 978-84-8428-457-4 * ''[[La bien amada]] (The Well-Beloved,'' 1897) (publicáu per primer vegada en forma de serie 1892); El Cobre Ediciones, 2005; y Espasa-Calpe '''Noveles d'inxeniu''' *''Desperate Remedies'' («Remedios desesperaos», 1871) *''[[La mano de Ethelberta]] (The Hand of Ethelberta,'' 1876); Editorial Belvedere, 2009. *''A Laodicean'' (1881) === Rellatos curtios === Hardy tamién produció una serie de cuentos menores y una novela en collaboración, ''The Spectre of the Real'' (1894). Una coleición de rellatos curtios, amás de los yá mentaos, ye ''A Changed Man and Other Tales'' (1913). Les sos obres arrexuntáronse en 24 volúmenes na edición Wessex (1912–13) y en 37 volúmenes na edición Mellstock (1919–20). '''Coleiciones de cuentos''' * ''[[Pequeñes ironíes de la vida]] (Life's Little Ironies)'' * *''[[Misterios de Wessex]] (Wessex Tales,'' 1888); Ediciones Forum, 1984. Na edición del añu 1896 apaeció'l rellatu «Una muyer con imaxinación», incluyíu en 1912 en ''Life's Little Ironies''. Atópase en ''Cuando s'abrir la puerta. Cuentos de la Nueva Muyer (1882-1914)'', Alba Editorial, 2008, ISBN 978-84-8428-418-5. '''Short stories''' (con fecha de la primer publicación) {{Columnes}} * "How I Built Myself A House" (1865) * "Destiny and a Blue Cloak" (1874) * "The Thieves Who Couldn't Stop Sneezing" (1877) * "The Duchess of Hamptonshire" (1878) * "The Distracted Preacher" (1879) * "Conciudadanos (Fellow-Townsmen," 1880); en castellán, Editorial Belvedere, 2009 * "The Honourable Laura" (1881) * "What The Shepherd Saw" (1881) * "A Tradition of Eighteen Hundred and Four" (1882) * "Los trés desconocíos (The Three Strangers," 1883); en castellán, ''Los trés desconocíos y otros rellatos'' (1991, Compañía Europea de Comunicación ya Información) * "The Romantic Adventures Of A Milkmaid" (1883) * "Interlopers At The Knap" (1884) * "Namái un entemediu (A Mere Interlude," 1885); n'España, 2009, Editorial Nortesur S.L.O. * "A Tryst At An Ancient Earthwork" (1885) * "Alicia's Diary" (1887) * "The Waiting Supper" (1887–88) * ''El brazu amostalgo'' (''The Withered Arm'') (1888)<ref>Ediciones castellanes: (1981, Fontamara; 1984, Alianza Editorial); "El brazu amostalgo y otros cuentos tenebrosos" (1999, Valdemar); "El brazu amostalgo y otros rellatos" (1974, Alianza Editorial); "El brazu amostalgo: y otros rellatos" (2004, Reinu de Redonda)</ref> * "A Tragedy Of Two Ambitions" (1888) * "The First Countess of Wessex" (1889) * "Anna, Lady Baxby" (1890) * "The Lady Icenway" (1890) * "Lady Mottisfont" (1890) * "The Lady Penelope" (1890) * "The Marchioness of Stonehenge" (1890) * "Squire Petrick's Lady" (1890) * "Barbara Of The House Of Grebe" (1890) * "The Melancholy Hussar of The German Legion" (1890) * "Absent-Mindedness in a Parish Choir" (1891) {{Nueva columna}} *"The Winters And The Palmleys" (1891) *"For Conscience' Sake" (1891) *"Incident in Mr. Crookhill's Life"(1891) *"The Doctor's Legend" (1891) *"Andrey Satchel and the Parson and Clerk" (1891) *"The History of the Hardcomes" (1891) *"Netty Sargent's Copyhold" (1891) *"On The Western Circuit" (1891) *"A Few Crusted Characters: Introduction" (1891) *"The Superstitious Man's Story" (1891) *"Tony Kytes, the Arch-Deceiver" (1891) *"To Please His Wife" (1891) *"The Son's Vetu" (1891) *"Old Andrey's Experience as a Musician" (1891) *"Les nueses fazañes na cueva (''Our Exploits At West Poley'' 1892–93); Editorial Escuela Española, 1987 *"Master John Horseleigh, Knight" (1893) *"The Fiddler of the Reels" (1893) *"Una muyer soñadora (An Imaginative Woman," 1894); n'España, 1992, Compañía Europea de Comunicación ya Información. *"The Spectre of the Real" (1894) *"A Committee-Man of 'The Terror'" (1896) *"The Duke's Reappearance" (1896) *"The Grave By The Handpost" (1897) *"A Changed Man" (1900) *"Enter a Dragoon" (1900) *"Blue Jimmy: The Horse Stealer" (1911) *"Old Mrs. Chundle" (1929) *"The Unconquerable"(1992) {{Final columnes}} * ''Cuentos completos'', Alba, 2013, escoyeta global === Poesía === La poesía de Hardy utiliza un llinguaxe preñáu d'[[arcaísmu|arcaísmos]], espón nella una cosmovisión tan aveseda, materialista y desengañada como la de les sos noveles. La guapura ye namái una ilusión pasaxera. [[Ezra Pound]] dixo en [[1937]], tres el descubrimientu de la poesía de Hardy: "Agora sí que ye esto claridá: equí ta la collecha d'escribir primeru venti noveles". A los 55 años, Hardy retomó la poesía qu'abandonara na so mocedá. ''Poemes de Wessex'' (''Wessex Poems'', [[1898]]) y ''Poemes del pasáu y del presente'' (''Poems of the Past and the Present'', [[1901]]) son coleiciones de poemes escritos bastante tiempu tras. ''Dinastíes'' -''The Dynasts'' I(1904), II (1906), III (1908)- ye un drama épicu irrepresentable escritu ente [[1903]] y [[1908]], en 19 actos y 130 escenes, nos que se narra la llucha d'Inglaterra contra [[Napoleón]]. Siguieron ''Rises del tiempu'' (''Time Laughing-stocks'', [[1909]]), ''Sátires de circunstancies'' (''Satires of Circumstance'', [[1914]]), ''Momentos de visión'' ([[1917]]), ''Poemes llíricos'' ([[1922]]), ''Fantasíes humanes'' (''Human Shows'', [[1925]]) y ''Pallabres pel hibiernu'' ([[1928]]). Ente los sos más conocíos poemes atópense "Abril de 1914", "Wessex Heights", "En tiniebles, yo", "El funeral de Dios", "La naturaleza qu'entruga" y "A un ruiseñor". Sobre ''Dinastíes'', [[Christopher Morley]], en pallabres del personaxe de Roger Mifflin de la so novela ''La llibrería encantada'' (The haunted bookshop), diz : "EL LLIBRU QU'EVITARÍA LA GUERRA ( referir a la de 1914-1918 ) Agora que la llucha terminó, ye un bon momentu de lleer ''Dinastíes'' de Tomás Hardy. Nun quiero vendelo, porque ye unu de los más grandes ayalgues que tengo. Pero si dalgunu garantízame que va lleer los trés volúmenes, y que va dexar que la so mente absorber, toi dispuestu a empresta-y los. Si abondos alemanes lleeren con atención ''Dinastíes'' enantes de xunetu de 1914, nun habría guerra. Si a cada delegáu a la Conferencia de Paz obligárase-y a lleelo primero qu'empiecen les sesiones, nun habría más guerres." == Notes == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Casa de campu de Thomas Hardy]] == Enllaces esternos == {{commons|Thomas Hardy|Thomas Hardy}} {{wikiquote|Thomas Hardy}} * [http://hardy.letteraturaoperaomnia.org/index.html ''Tess of the d'Urbervilles'' y otres obres (n'inglés).] * [http://www.classicistranieri.com/hardy/ Obres de Thomas Hardy en e-book y audiobook] {{NF|1840|1920|Hardy, Thomas}} {{Tradubot|Thomas Hardy}} [[Categoría:Nativos de Dorset]] [[Categoría:Poetes d'Inglaterra]] [[Categoría:Poetes victorianos]] [[Categoría:Novelistes d'Inglaterra]] [[Categoría:Panteístes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 5th3k8ger6gwpuvvz46eo9js81984tq 0 73674 3709506 3581336 2022-08-19T05:57:31Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Toni Morrison''' {{nym}} foi una [[escritor|escritora]] [[Estaos Xuníos|estauxunidense]], ganadora del [[Premiu Pulitzer]] en 1988 y del [[Premiu Nobel de Lliteratura]] en [[1993]]. Nes sos obres, Morrison fala de la vida de la xente de color, cuantimás de les muyeres, y epondera a esa comunidá. Ye una combatiente a favor de los [[Movimientu polos Derechos Civiles n'Estaos Xuníos|derechos civiles]] y comprometida cola llucha en contra nala discriminación racial. == Biografía == Toni Morrison nació na llocalidá de [[Lorain (Ohio)|Lorain]], nel estáu d'[[Ohio]], nel senu d'una humilde familia [[Negru (persona)|negra]] de clase trabayadora. Bautizada col nome '''Chloe Anthony Wofford''', adoptaría'l nome lliterariu Toni Morrison, tomando'l nome del so llamatu familiar y l'apellíu del so home, l'arquiteutu Harold Morrison, con quien tuvo casada (dende [[1958]] hasta [[1964]]) y con quien tuvo dos fíos. En [[1949]] empezó los sos estudios na [[Universidá Howard]] en [[Washington D. C.]] y siguió na [[Universidá Cornell]], graduándose en [[Filoloxía]] inglesa en 1955. Esi añu empezó a trabayar como profesora na Texas Southern University en [[Houston]], siguiendo depués na Universidá Howard y n'otros centros académicos a lo llargo de los años. En [[1964]], empezó a trabayar como editora lliteraria na casa [[Random House]] de [[Nueva York]], dende onde desempeño un rol vital nel espardimientu de la lliteratura afroamericana, al editar llibros d'autores como [[Henry Dumas]], [[Toni Cade Bambara]], [[Angela Davis]] y [[Gayl Jones]]. == Actividá académica == * Profesora d'inglés na Texas Southern University (1955-57) * Profesora na [[Universidá Howard]] * Profesora na [[Universidá Estatal de Nueva York]] (SUNY) en [[Albany]] * Profesora [[Robert F. Goheen]] d'Humanidaes na [[Universidá de Princeton]] * Miembru de l'[[Academia Americana de les Artes y les Lletres]] * Miembru del [[Conseyu Nacional de les Artes]]. == Actividá lliteraria == La so primer novela apaeció cuando cuntaba casi cuarenta años: ''Güeyos azules'' narra la historia d'una neña negra, Pecola, que quier tener los güeyos del color de les muñeques de les neñes blanques. ''El cantar de Salomón'', publicada en 1977, ye un rellatu sobre la xunta del materialismu y el poder del amor, y llogró un rápidu ésitu popular. En [[1981]] publicó ''Tar Baby'', que foi traducida como ''La islla de los caballeros''. ''Beloved'' rellata la historia d'una esclava qu'atopa la llibertá, p'afayar qu'hai distintes formes d'esclavitú posibles. ''Jazz'' y ''Xugando na escuridá'' fueron dambos ésitos de ventes. ''Love'' narra la historia d'odiu ente dos muyeres qu'amen al mesmu home. ''Una bendición'', ye'l títulu escoyíu en castellán pa la historia d'una nueva afroamericana nel [[sieglu XVII]], na que trata temes como la [[esclavitú]], el [[racismu]], la [[segregación]]; como fonderada d'una historia d'amor y amistá.<ref name=Elpais>{{cita web|url = https://www.elpais.com/articulo/cultura/escritura/siempres/urxente/elpepucul/20090425elpepicul_4/Tes|títulu = "La escritura siempres ye urxente"|fechaaccesu = 25 d'abril de 2009|autor = Andrea Aguilar|fecha = 25 d'abril de 2009|editorial = [[El País]]}}</ref> ''Home'', publicada en 2012, ye una novela ambientada nos años 50s, y narra la historia de Frank, un soldáu na guerra de Corea, y del so regresu dende un Exércitu integráu a la so tierra natal, entá segregada. <ref>[http://www.guardian.co.uk/books/2012/apr/13/toni-morrison-home-son-love|títulu "Toni Morrison: 'I want to feel what I feel. Even if it's not happiness'"]''[[The Guardian]]'', abril de 2012</ref> === La so opinión sobre Clinton === En 1998, cuando l'entós presidente [[Bill Clinton]] foi enxuiciáu con motivu del escándalu Lewinsky, Morrison declaró: "Clinton ye'l primer presidente negru de los Estaos Xuníos", dando a entender que taba siendo maltratáu polo que se consideraba'l so "negritud": {{cita|Va años, mientres la investigación pol casu Whitewater, oyíense les primeres murmuraciones: a pesar de la so piel blanco, este ye'l nuesu primer presidente negru. Más negru que cualquier negru verdaderu que pudiéramos ver electu nes nueses vides. Dempués de too, Clinton tien casi tolos atributos de la negritud: llar monoparental, nació probe, clase trabayadora, toca'l saxo, y ye un mozu d'Arkansas al que-y gusten McDonald's y la comida basura.<ref>[http://www.newyorker.com/archive/1998/10/05/1998_10_05_031_TNY_LIBRY_000016504 "Talk of the Town: Comment,"] ''[[The New Yorker]]'', ochobre de 1998.</ref>}} La frase "el nuesu primer presidente negru" foi adoptada en tonu positivu polos adherentes de Clinton; incluyendo a quien lo honraron nuna cena del [[Congressional Black Caucus]] el 29 de setiembre de 2001, por casu, [[Eddie Bernice Johnson]] (D-TX): "tuvo tantes iniciatives que nos fixeron pensar, por un momentu, qu'escoyéramos al nuesu primer presidente negru".<ref>[http://web.archive.org/web/20071215132455/http://www.cnsnews.com/ViewNation.asp?Page=/Nation/archive/200110/NAT20011001y.html "Congressional Black Caucus,"] ''[[CNSNews.com]]'', ochobre de 2001.</ref> == La so obra == === Noveles === * ''Güeyos azules'' (''The Bluest Eye'', 1970). * ''Sula'' (''Sula'', 1973). * ''El cantar de Salomón'' (''Song of Solomon'', 1977). * ''La islla de los caballeros'' (''Tar Baby'', 1981). * ''[[Beloved (novela)|Beloved]]'' (''Beloved'', 1987). * ''Jazz'' (''Jazz'', 1992). * ''Paraísu'' (''Paradise'', 1997). * ''Amor'' (''Love'', 2003). * ''Una bendición'' (''A Mercy'', 2008).<ref name=Elpais/> * ''Volver'' (''Home'', 2012). === Obres de teatru === * [[Dreaming Emmet]], [[1986]] === Ópera === * [[Llibretu]] de la ópera ''[[Margaret Garner (ópera)|Margaret Garner]]'' (representada per primer vegada en mayu de 2005) === Non ficción === * ''The Black Book'' (1974) * ''Xugando na escuridá'' (''Playing in the Dark'', 1992). * ''Remember:The Journey to School Integration'' (2004) == Premios == * Premiu de la Crítica (''National Book Critics Award'') por ''El cantar de Salomón'' de [[1977]]. * [[Premiu Pulitzer]] por ''Beloved'', [[1988]]. * [[National Humanities Medal]], [[2000]]. * En [[1993]], anque nun tenía más que seis títulos publicaos, ganó'l [[Premiu Nobel de Lliteratura]], siendo la primer muyer negra en recibilo. {{socesión |predecesor=[[Derek Walcott]] |títulu=[[Ficheru:Nobel prize medal.svg|25px|center]] [[Premiu Nobel de Lliteratura]] |periodu='''[[1993]]''' |socesor=[[Kenzaburō Ōy]] }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.tonimorrisonsociety.org The Toni Morrison Society] (n'inglés) * [http://www.nobel.se/literature/laureates/1993 Premiu Nobel de Lliteratura 1993: Toni Morrison] (n'inglés) * [http://www.luminarium.org/contemporary/tonimorrison/toni.htm Anniina's Toni Morrison Page] (n'inglés) {{NF|1931||Morrison, Toni}} {{Tradubot|Toni Morrison}} [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Pulitzer]] [[Categoría:Novelistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones d'Ohio]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 04kmgsx7hz0bhda4nkvzct44dh3is7k 3709507 3709506 2022-08-19T05:57:52Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Toni Morrison''' {{nym}} foi una [[escritor|escritora]] d'[[Estaos Xuníos]], ganadora del [[Premiu Pulitzer]] en 1988 y del [[Premiu Nobel de Lliteratura]] en [[1993]]. Nes sos obres, Morrison fala de la vida de la xente de color, cuantimás de les muyeres, y epondera a esa comunidá. Ye una combatiente a favor de los [[Movimientu polos Derechos Civiles n'Estaos Xuníos|derechos civiles]] y comprometida cola llucha en contra nala discriminación racial. == Biografía == Toni Morrison nació na llocalidá de [[Lorain (Ohio)|Lorain]], nel estáu d'[[Ohio]], nel senu d'una humilde familia [[Negru (persona)|negra]] de clase trabayadora. Bautizada col nome '''Chloe Anthony Wofford''', adoptaría'l nome lliterariu Toni Morrison, tomando'l nome del so llamatu familiar y l'apellíu del so home, l'arquiteutu Harold Morrison, con quien tuvo casada (dende [[1958]] hasta [[1964]]) y con quien tuvo dos fíos. En [[1949]] empezó los sos estudios na [[Universidá Howard]] en [[Washington D. C.]] y siguió na [[Universidá Cornell]], graduándose en [[Filoloxía]] inglesa en 1955. Esi añu empezó a trabayar como profesora na Texas Southern University en [[Houston]], siguiendo depués na Universidá Howard y n'otros centros académicos a lo llargo de los años. En [[1964]], empezó a trabayar como editora lliteraria na casa [[Random House]] de [[Nueva York]], dende onde desempeño un rol vital nel espardimientu de la lliteratura afroamericana, al editar llibros d'autores como [[Henry Dumas]], [[Toni Cade Bambara]], [[Angela Davis]] y [[Gayl Jones]]. == Actividá académica == * Profesora d'inglés na Texas Southern University (1955-57) * Profesora na [[Universidá Howard]] * Profesora na [[Universidá Estatal de Nueva York]] (SUNY) en [[Albany]] * Profesora [[Robert F. Goheen]] d'Humanidaes na [[Universidá de Princeton]] * Miembru de l'[[Academia Americana de les Artes y les Lletres]] * Miembru del [[Conseyu Nacional de les Artes]]. == Actividá lliteraria == La so primer novela apaeció cuando cuntaba casi cuarenta años: ''Güeyos azules'' narra la historia d'una neña negra, Pecola, que quier tener los güeyos del color de les muñeques de les neñes blanques. ''El cantar de Salomón'', publicada en 1977, ye un rellatu sobre la xunta del materialismu y el poder del amor, y llogró un rápidu ésitu popular. En [[1981]] publicó ''Tar Baby'', que foi traducida como ''La islla de los caballeros''. ''Beloved'' rellata la historia d'una esclava qu'atopa la llibertá, p'afayar qu'hai distintes formes d'esclavitú posibles. ''Jazz'' y ''Xugando na escuridá'' fueron dambos ésitos de ventes. ''Love'' narra la historia d'odiu ente dos muyeres qu'amen al mesmu home. ''Una bendición'', ye'l títulu escoyíu en castellán pa la historia d'una nueva afroamericana nel [[sieglu XVII]], na que trata temes como la [[esclavitú]], el [[racismu]], la [[segregación]]; como fonderada d'una historia d'amor y amistá.<ref name=Elpais>{{cita web|url = https://www.elpais.com/articulo/cultura/escritura/siempres/urxente/elpepucul/20090425elpepicul_4/Tes|títulu = "La escritura siempres ye urxente"|fechaaccesu = 25 d'abril de 2009|autor = Andrea Aguilar|fecha = 25 d'abril de 2009|editorial = [[El País]]}}</ref> ''Home'', publicada en 2012, ye una novela ambientada nos años 50s, y narra la historia de Frank, un soldáu na guerra de Corea, y del so regresu dende un Exércitu integráu a la so tierra natal, entá segregada. <ref>[http://www.guardian.co.uk/books/2012/apr/13/toni-morrison-home-son-love|títulu "Toni Morrison: 'I want to feel what I feel. Even if it's not happiness'"]''[[The Guardian]]'', abril de 2012</ref> === La so opinión sobre Clinton === En 1998, cuando l'entós presidente [[Bill Clinton]] foi enxuiciáu con motivu del escándalu Lewinsky, Morrison declaró: "Clinton ye'l primer presidente negru de los Estaos Xuníos", dando a entender que taba siendo maltratáu polo que se consideraba'l so "negritud": {{cita|Va años, mientres la investigación pol casu Whitewater, oyíense les primeres murmuraciones: a pesar de la so piel blanco, este ye'l nuesu primer presidente negru. Más negru que cualquier negru verdaderu que pudiéramos ver electu nes nueses vides. Dempués de too, Clinton tien casi tolos atributos de la negritud: llar monoparental, nació probe, clase trabayadora, toca'l saxo, y ye un mozu d'Arkansas al que-y gusten McDonald's y la comida basura.<ref>[http://www.newyorker.com/archive/1998/10/05/1998_10_05_031_TNY_LIBRY_000016504 "Talk of the Town: Comment,"] ''[[The New Yorker]]'', ochobre de 1998.</ref>}} La frase "el nuesu primer presidente negru" foi adoptada en tonu positivu polos adherentes de Clinton; incluyendo a quien lo honraron nuna cena del [[Congressional Black Caucus]] el 29 de setiembre de 2001, por casu, [[Eddie Bernice Johnson]] (D-TX): "tuvo tantes iniciatives que nos fixeron pensar, por un momentu, qu'escoyéramos al nuesu primer presidente negru".<ref>[http://web.archive.org/web/20071215132455/http://www.cnsnews.com/ViewNation.asp?Page=/Nation/archive/200110/NAT20011001y.html "Congressional Black Caucus,"] ''[[CNSNews.com]]'', ochobre de 2001.</ref> == La so obra == === Noveles === * ''Güeyos azules'' (''The Bluest Eye'', 1970). * ''Sula'' (''Sula'', 1973). * ''El cantar de Salomón'' (''Song of Solomon'', 1977). * ''La islla de los caballeros'' (''Tar Baby'', 1981). * ''[[Beloved (novela)|Beloved]]'' (''Beloved'', 1987). * ''Jazz'' (''Jazz'', 1992). * ''Paraísu'' (''Paradise'', 1997). * ''Amor'' (''Love'', 2003). * ''Una bendición'' (''A Mercy'', 2008).<ref name=Elpais/> * ''Volver'' (''Home'', 2012). === Obres de teatru === * [[Dreaming Emmet]], [[1986]] === Ópera === * [[Llibretu]] de la ópera ''[[Margaret Garner (ópera)|Margaret Garner]]'' (representada per primer vegada en mayu de 2005) === Non ficción === * ''The Black Book'' (1974) * ''Xugando na escuridá'' (''Playing in the Dark'', 1992). * ''Remember:The Journey to School Integration'' (2004) == Premios == * Premiu de la Crítica (''National Book Critics Award'') por ''El cantar de Salomón'' de [[1977]]. * [[Premiu Pulitzer]] por ''Beloved'', [[1988]]. * [[National Humanities Medal]], [[2000]]. * En [[1993]], anque nun tenía más que seis títulos publicaos, ganó'l [[Premiu Nobel de Lliteratura]], siendo la primer muyer negra en recibilo. {{socesión |predecesor=[[Derek Walcott]] |títulu=[[Ficheru:Nobel prize medal.svg|25px|center]] [[Premiu Nobel de Lliteratura]] |periodu='''[[1993]]''' |socesor=[[Kenzaburō Ōy]] }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.tonimorrisonsociety.org The Toni Morrison Society] (n'inglés) * [http://www.nobel.se/literature/laureates/1993 Premiu Nobel de Lliteratura 1993: Toni Morrison] (n'inglés) * [http://www.luminarium.org/contemporary/tonimorrison/toni.htm Anniina's Toni Morrison Page] (n'inglés) {{NF|1931||Morrison, Toni}} {{Tradubot|Toni Morrison}} [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Pulitzer]] [[Categoría:Novelistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones d'Ohio]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 0d43d4muwd55i4vqjcg5rwx86e7s1yq 0 73676 3709240 3709029 2022-08-18T13:31:03Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Jorge Mario Pedro Vargas Llosa''' {{nym}}, [[Marquesáu de Vargas Llosa|marqués de Vargas Llosa]],<ref name="RD 134/2011">[http://www.boe.es/aeboe/consultas/bases_datos/doc.php?id=BOE-A-2011-2137 Real Decreto 134/2011, de 3 de febreru], pol que se-y concede'l títulu de marqués de Vargas Llosa; ''[[Boletín Oficial del Estáu]]'', 04.02.2011; accesu 22.12.2011</ref><ref name="RPP">[http://www.rpp.com.pe/2011-02-04-mario-vargas-llosa-jamas-imaxine-que-me-harian-marques-noticia_333516.html ''Mario Vargas Llosa: "Enxamás imaxiné que me fadríen marqués"''], declaraciones al enterase de la concesión del títulu nobiliariu; [[RPP]], audiu y testu, 04.02.2011; accesu 22.12.2011]</ref> conocíu como '''Mario Vargas Llosa''', ye un [[escritor]] [[Perú|peruanu]]. Consideráu unu de los más importantes [[novela|novelistes]] y [[ensayu|ensayistes]] contemporáneos, la so obra collechó numberosos premios, ente los que destaquen el [[premiu Príncipe d'Asturies de les Lletres|Príncipe d'Asturies de les Lletres]] 1986 y el [[premiu Nobel de Literatura|Nobel de Lliteratura]] 2010 —esti postreru dau «pola so cartografía de les estructures del poder y les sos imáxenes sogones de la resistencia del individuu, la so rebelión y la so derrota»—;<ref>[http://nobelprize.org/mediaplayer/index.php?id=1375 Academia Sueca anuncia'l Premiu Nobel de Lliteratura 2010. Web oficial. Video. 7.10.2010]</ref><ref>{{cita web |títulu=The Nobel Prize in Literature 2010 |autor=[[Academia Sueca]] |fecha=7 d'ochobre de 2010 |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2010/ |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2010}}</ref><ref>[https://www.publico.es/culturas/340435/mario-vargas-llosa-gana-el premiu-nobel-de-lliteratura-2010 ''Mario Vargas Llosa gana'l premiu Nobel de Lliteratura 2010''], ''[[Público (España)|Público]]'' dixital, 07.10.2010</ref> el [[Premiu Cervantes|Cervantes]] (1994), el [[premiu Planeta|Planeta]] (1993), el [[premiu Biblioteca Curtia|Biblioteca Curtia]] (1963), el [[Premiu Rómulo Gallegos|Rómulo Gallegos]] (1967), [[premios y distinciones recibíos por Mario Vargas Llosa|ente otros]]. Dende 2011 recibe'l tratamientu protocolar de ''Ilustrísimo señor'' al recibir de [[Xuan Carlos I d'España]] el títulu de [[marquesáu de Vargas Llosa|marqués de Vargas Llosa]]. Vargas Llosa algamó la fama na [[Años 1960|década de 1960]] con noveles, tales como ''[[La ciudá y los perros]]'' (1962), ''[[La casa verde]]'' (1965) y ''[[Conversación en La Catedral]]'' (1969). Sigue escribiendo prolíficamente nuna serie de [[xéneru lliterariu|xéneros lliterarios]], incluyendo la [[crítica lliteraria]] y el [[periodismu]]. Ente les sos noveles cúntense [[comedia|comedies]], noveles [[Xéneru policiacu|policiaques]], [[Novela histórica|hestóriques]] y polítiques. Delles d'elles, como ''[[Pantaleón y las visitadoras]]'' (1973) y ''[[La Fiesta del Chivu]]'' (1998), fueron afeches y llevaes al cine. Munches de les obres de Vargas Llosa tán influyíes pola perceición del escritor sobre la [[Perú|sociedá peruana]] y poles sos propies esperiencies como [[Perú|peruanu]]; sicasí, de forma creciente trató temes d'otres partes del mundu. Moró n'[[Europa]] (ente [[España]], [[Gran Bretaña]], [[Suiza]] y [[Francia]]) la mayor parte del tiempu dende 1958, cuando empecipió la so carrera lliteraria, de cuenta que na so obra percíbese tamién una cierta influencia europea. Ye por ello qu'en 1993 llogró la nacionalidá española.<ref name=" BOE español">[http://www.boe.es/aeboe/consultas/bases_datos/doc.php?id=BOE-A-1993-18207 Real Decreto 1083/1993], 2 de xunetu de 1993</ref><ref name="nacionalidá española">{{Cita web|url=https://elpais.com/diario/1993/07/03/cultura/741650401_850215.html|títulu=L'escritor peruanu Mario Vargas Llosa llogra la nacionalidá española|obra=El País|fecha=3 de xunetu de 1993|fechaaccesu=24 de setiembre de 2015|autor={{versalita|Manresa}}, Andreu}}</ref> Al igual qu'otru autores hispanoamericanos, participó en política, pero él, a diferencia de los anteriores hispanos gallardoniaos pola [[Academia Sueca]], ye defensor de les idees [[lliberalismu|lliberales]]. Foi candidatu a la [[presidente de Perú|presidencia de Perú]] en [[Eleiciones xenerales de Perú (1990)|les eleiciones de 1990]] pola [[coalición política]] de [[Centroderecha política|centroderecha]] [[Frente Democráticu (Perú)|Frente Democráticu]] (Fredemo). == Biografía == Mario Vargas Llosa nació nel senu d'una familia de [[clase media]] na ciudá d'[[Arequipa]], nel sur de [[Perú]].<ref name="Williams17">Williams 2001, p. 17</ref> Foi l'únicu fíu d'Ernesto Vargas Maldonado y de Dora Llosa Ureta, quien se dixebraron meses enantes de la so nacencia<ref name="Williams17" /> pa divorciase depués del mesmu, de mutuu alcuerdu.<ref>Vargas Llosa 1993, p. 15.</ref> Poco dempués de que Mario naciera, el so padre reveló que tenía una rellación con una muyer [[Alemaña|alemana]] y, como resultáu de dicha unión, nacieron dos mediu hermanos menores del escritor: Enrique y Ernesto Vargas<ref>Morote 1998, p. 14.</ref> (el primeru finó de [[leucemia]] a los once años d'edá; el segundu ye abogáu y ciudadanu [[Estaos Xuníos|estauxunidense]]).<ref>Vilela 2003, páx. 55; Vargas Llosa 1993, páxs. 61-63.</ref> Mario vivió cola so familia materna en Arequipa hasta un añu dempués del divorciu de los sos padres, momentu en que'l so güelu Pedro J. Llosa Bustamante treslladar con tola so familia a [[Bolivia]], onde consiguiera un contratu p'alministrar una facienda algodonera cercana a [[Cochabamba]].<ref>Morote 1998, páxs. 6–7; Vargas Llosa 1993, páxs. 16-18.</ref> En dicha ciudá pasó Mario los primeros años del so niñez, xuntu cola so madre y la familia d'esta, cursando estudios primarios nel Colexu La Salle, hasta'l cuartu grau.<ref name="Forxadores419">''Forxadores de Perú'', páx. 419.</ref><ref>Vargas Llosa 1993, páxs. 16-18.</ref> Hasta los diez años, fíxose-y creer que'l so padre finara, yá que la so madre y la so familia nun queríen esplica-y que s'habíen separáu.<ref name="Williams24">Williams 2001, p.24</ref><ref>Vargas Llosa 1993, páxs. 9-16.</ref> Al empecipiase'l gobiernu del presidente [[José Luis Bustamante y Rivero]] en 1945, el so güelu, que yera primu hermanu del mandatariu, llogró'l cargu de [[prefeutu (autoridá)|prefeutu]] del [[departamentu de Piura]], polo que la familia entera tornó al Perú. Los tíos de Mario establecer en Lima, ente que Mario y la so madre siguieron al güelu a la ciudá de [[Piura]].<ref name="Diccionariu290">''Diccionariu Biográficu Rexón Grau'', páx. 290</ref><ref>Vargas Llosa 1993, p. 21 a 24.</ref> Ellí Mario siguió los sos estudios de primaria nel [[colexu salesianu]] Don Bosco,<ref name="Williams30">Williams 2001, p. 30</ref> cursando'l quintu grau y onde fixo amistá con unu de los sos compañeros, [[Javier Silva Ruete]], quien tiempu dempués sería ministru d'economía.<ref>Vargas Llosa 1993, p. 23-24.</ref> A fines de 1946 o principios de 1947, y cuando tenía diez años d'edá, Mario atopar col so padre per primer vegada en Piura.<ref>Vilela 2003, páxs. 49-50; Vargas Llosa 1993, p. 9.</ref> Los sos padres restablecieron la so rellación y treslladáronse a [[Lima]], instalándose en [[Distritu de Madalena del Mar|Madalena del Mar]], un distritu de clase media.<ref>Williams 2001, p. 31; Vargas Llosa 1993, p. 51.</ref> Depués treslladáronse a [[distritu de La Perla|La Perla]], nel [[Callao]], onde vivieron nuna pequeña casa aisllada. Les fines de selmana Mario solía visitar a los sos tíos y primos que vivíen nel barriu de Diego Ferré, nel [[Distritu de Miraflores (Lima)|distritu de Miraflores]], onde fixo munchos amigos y onde tuvo los sos primeros namoramientos.<ref>Vilela 2003, páxs. 106-107; Vargas Llosa 1993, páxs. 69-78.</ref> En Lima estudió nel [[Colexu La Salle (Lima)|Colexu La Salle]], de la congregación [[Hermanos de les Escueles Cristianes]],<ref>Williams 2001, p. 32; Vargas Llosa, p. 51.</ref> cursando'l sestu grau de primaria en 1947, y los dos primeros años de secundaria de 1948 a 1949. La rellación col so padre, siempres trabancosa, marcaría'l restu de la so vida. Per años, guardó escontra él sentimientos entemecíos, como la medrana y la rensía, por cuenta de que mientres la so niñez tuvo de soportar violentes llocaes de parte del so padre, amás d'una rensía escontra la familia Llosa y grandes celos para cola so madre; pero, sobremanera, por causa de la repulsión del so padre escontra la so vocación lliteraria, que nunca llegó a entender.<ref>Vilela 2003, páxs. 52-57; Vargas Llosa 1993, páxs. 52-56.</ref> A los 14 años, el so padre unviar al [[Colexu Militar Leoncio Prau]], nel Callao, un internáu onde cursó'l 3º y el 4º añu d'educación secundaria, ente 1950 y 1951. Ellí soportó una ferrial disciplina militar, y, según el so testimoniu, foi la dómina na que lleó y escribió «como nun lo fixera nunca enantes», consolidando asina la so precoz vocación d'escritor.<ref>Vilela 2003 páxs. 144-146; Vargas Llosa 1993, p. 104.</ref> Les sos llectures predilectes fueron les noveles de los escritores franceses [[Alexandre Dumas (padre)|Alexandre Dumas]] y [[Victor Hugo]]. Ente los sos profesores figuró'l poeta surrealista [[César Moro]], quien por un tiempu dio-y clases de [[Idioma francés|francés]].<ref>Vilela 2003, páxs. 151-152; Vargas Llosa 1993, p. 112-113.</ref> Mientres les vacaciones veraniegues de 1952, Vargas Llosa empezó a trabayar como [[periodista]] nel diariu limeñu ''[[La Crónica (Perú)|La Crónica]]'' onde se-y encamentaron reportaxes, notes y entrevistes locales.<ref>Vilela 2003, páxs. 124-125; Vargas Llosa 1993, p. 122.</ref> Esi mesmu añu retirar del colexu militar y treslladóse a [[Piura]], onde vivió col so tíu Luis Llosa (el tíu Llucho”) y cursó l'últimu añu d'educación secundaria nel [[colegio San Miguel de Piura]].<ref name="Diccionariu290" /><ref>Vargas Llosa 1993, páxs. 154-155.</ref> Simultáneamente trabayó pal diariu local, ''[[La Industria (Piura)|La Industria]]'', y guardó la representación teatral de la so primer obra dramatúrgica, ''[[La fuxida del Inca]]'', nel teatru «Variedaes».<ref name="Diccionariu290" /><ref>Vargas Llosa 1993, p. 193 a 206.</ref> [[Ficheru:Mario vargas llosa tesis universidad de san marcos 1.jpg|thumb|left|220px|''[[Bases pa una interpretación de Rubén Darío]]'', tesis presentada por Mario Vargas Llosa a la so ''alma máter'', la [[Universidá Nacional Mayor de San Marcos]] (Lima, 1958).]] En 1953, mientres el gobiernu de [[Manuel A. Odría]], Vargas Llosa ingresó a la [[Universidá Nacional Mayor de San Marcos]], onde estudió [[Llicenciatura en Derechu Derechu]] y [[Lliteratura]].<ref>Williams 2001, p. 39; Vargas Llosa 1993, páxs. 231-233.</ref> Participó na política universitaria al traviés de ''Cahuide'', nome col que se caltenía vivu'l [[Partíu Comunista Peruanu]], entós escorríu pol gobiernu, contra'l que s'opunxo al traviés de los órganos universitarios y en fugaces protestes en places. Poco tiempu dempués, alloñar del grupu ya inscribióse nel [[Partíu Demócrata Cristianu de Perú|Partíu Demócrata Cristianu]] de [[Héctor Cornejo Chávez]], esperanzáu en qu'esa agrupación llanzara la candidatura de [[José Luis Bustamante y Rivero]], quien, entós daquella, tornaba del [[exiliu]]. Dicha mira nun se cumplió. Mientres esti tiempu, trabayó como asistente del renombráu historiador sanmarquino [[Raúl Porres Barrenechea]] nuna obra que nunca llegó a concretase: dellos tomos d'una monumental hestoria de la [[conquista de Perú]]. En 1955, a la edá de 19 años, casóse con [[Julia Urquidi]], hermana de la so tía política per parte materna, quien yera 10 años mayor.<ref>Castro-Klarén 1990, p. 9; Vargas Llosa 1993, páxs. 323-333.</ref> Debíu al refugu qu'esti actu causó na so familia, viéronse forzaos a dixebrase mientres un tiempu tando recién casaos. Pa llograr caltener una vida de mancomún, el mozu Mario, ayudáu por Porres Barrenechea, consiguió hasta siete trabayos simultáneos: como asistente de bibliotecariu del Club Nacional, escribiendo pa dellos medios periodísticos ya inclusive catalogando nomes de les [[llábana|llábanes]] del [[Campusantu Presbíteru Matías Maestru]] de Lima; finalmente ingresó a trabayar como periodista en Radio Panamericana, aumentando sustantivamente los sos ingresos.<ref name="Forxadores419" /><ref>Vargas Llosa 1993, páxs. 334-349.</ref> Daquella, Vargas Llosa empezó con seriedá la so carrera lliteraria cola publicación de los sos primeros rellatos: ''El güelu'' (nel diariu ''[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]'', 9 d'avientu de 1956)<ref>{{Cita publicación| autor = Mario Vargas Llosa| títulu = El Güelu| añu = 10 d'ochobre de 2010| revista = El Dominical (El Comercio)| volume = Añu 57| númberu = 28| id = páx. 4 al 6 | url = http://elcomercio.pe/impresa/notas/güelu/20101010/651669}}</ref> y ''[[El xefes (cuentu)|El xefes]]'' (na revista ''[[Mercurio Peruano]]'', febreru de 1957).<ref>Vargas Llosa 1993, p. 290-291.</ref> A fines de 1957 presentar a un concursu de cuentos entamáu por ''La Revue Française'', una importante publicación francesa dedicada al arte. El so rellatu tituláu ''[[El desafíu (cuentu)|El desafíu]]'' llogró'l primer premiu, que consistía en quince díes de visita en [[París]], escontra onde partió en xineru de 1958. La so estadía na capital de Francia prorrogar mientres un mes, enantes de retornar a Lima.<ref name="Forxadores419" /><ref>Vargas Llosa 1993, p. 455 a 465.</ref> Esi mesmu añu graduóse de bachiller n'Humanidaes na [[Universidá Nacional Mayor de San Marcos]], a méritu de la so tesis sobre les ''[[Bases pa una interpretación de Rubén Darío]]''.<ref>Vargas Llosa 1993, p. 468.</ref> Foi, amás, consideráu como l'alumnu sanmarquino más distinguíu de Lliteratura,<ref>{{cita web|títulu=Mario Vargas Llosa: premiu Nobel de Lliteratura 2010. Academia sueca da máxima distinción a destacáu intelectual sanmarquino.|editorial=Nobelprize|fecha=7 d'ochobre de 2010|url=http://www.unmsm.edu.pe/?id=1242|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2010}}</ref> polo que recibió la beca [[Javier Prado y Ugarteche|Javier Prado]] pa siguir cursos de [[posgráu]] na [[Universidá Complutense de Madrid]], n'España.<ref>Vargas Llosa 1993, p. 468-469.</ref> Antes de partir escontra Europa, fixo un curtiu viaxe pola [[amazonia]] peruana, esperiencia que dempués-y sirviría pa ambientar trés de les sos noveles —''[[La casa verde]]'', ''[[Pantaleón y las visitadoras]]'' y ''[[El falador]]''— en dichu espaciu xeográficu.<ref>Vargas Llosa 1993, p. 471.</ref> En 1960, depués de terminase la beca en Madrid, Vargas Llosa camudar a Francia creyendo que diba llograr una beca pa estudiar ende; sicasí, llegáu a París enteróse que la so solicitú fuera refugada.<ref name="Williams45">Williams 2001, p. 45</ref> A pesar del inesperáu estáu financieru de Mario y Julia, la pareya decidió quedase en París onde Vargas Llosa empezó a escribir de forma prolífica.<ref name="Williams45" /> El so matrimoniu duró dellos años más, pero terminó en [[divorciu]] en 1964.<ref name="Williams54">Williams 2001, p. 54</ref> Un añu dempués, Vargas Llosa cásase cola so prima, Patricia Llosa,<ref name="Williams54" /> con quien tuvo tres fíos: [[Álvaro Vargas Llosa]] (1966), escritor y editor; Gonzalo (1967), empresariu y representante nel [[Reinu Xuníu]] del [[Altu Comisionado de les Naciones Xuníes pa los Refuxaos]] ([[ACNUR]]);<ref>Boix, L. (2015, 9 d'agostu). Éxodu desesperáu. ''Procesu'', núm. 2023, 56-58. (Consultáu 13 d'agostu del 2015)</ref> y [[Morgana Vargas Llosa|Morgana]] (1974), fotógrafa. En xunu de 2015, dempués de que la revista ''[[¡Hola!]]'' publicara unes semeyes nes que Vargas Llosa apaez con [[Isabel Preysler]],<ref>[http://www.hola.com/revista/3698/ Portada y sumariu de la revista], ''[[¡Hola!]]'' nº3698]</ref> l'escritor reconoció tar dixebráu de la so segunda esposa, y pidió respetu pola so vida privada.<ref name=dixebra>[http://larepublica.pe/espectaculos/6986-mario-vargas-llosa-confirma-separacion-con-patricia-llosa ''Mario Vargas Llosa confirma que ta dixebráu de Patricia Llosa''], ''[[La República (Perú)|La República]]'', 11.06.2015; accesu 12.06.2015</ref> Na capital francesa, terminó d'escribir la so primer novela, ''[[La ciudá y los perros]]'', y ellí, al traviés del hispanista [[Claude Couffon]], entró en contautu con [[Carlos Barral]], direutor de la editorial [[Seix Barral]]. La novela consiguió en 1962 el [[premiu Biblioteca Curtia]] y publicóse al añu siguiente na editorial barcelonesa. En 1966, mientres la llectura que fizo de ''[[La casa verde]]'', la entós responsable de derechos de la editorial, [[Carmen Balcells]], decidió proponese al escritor pa convertise nel so axente lliterariu. Animar a centrase puramente na lliteratura y consiguió-y sustentu económicu mientres el tiempu que durara la redaición de ''[[Conversación en La Catedral]]'', a condición de que'l contratu cola editorial facer ella. A partir d'esi momentu, convertir nel so axente y llegó a consigui-y contratos estraordinarios.<ref>[https://elpais.com/diario/2010/12/04/babelia/1291425158_850215.html Juan Cruz. ''La bona corada''], suplementu cultural ''Babelia'' de ''[[El País]]'', 04.12.2010; accesu 15.04.2012</ref> En 1971, so la direición del profesor [[Alonso Zamora Vicente]], llogra un Doctoráu en Filosofía y Lletres pola [[Universidá Complutense de Madrid]] cola calificación de sobresaliente cum laude pola so tesis ''[[García Márquez]]: llingua y estructura de la so obra narrativa'', publicada depués sol títulu de ''[[García Márquez: hestoria d'un deicidio]]''.<ref>[http://www.ucm.es/páxs.php?tp=Vargas%20Llosa,%20Premiu%20Nobel%20de%20Lliteratura,%20antiguu%20alumnu%20de%20la%20Complutense&a=direutoriu&d=0022874.php ''Vargas Llosa, premiu Nobel de Lliteratura, antiguu alumnu de la Complutense''], portal de la [[Universidá Complutense de Madrid]]; accesu 22.12.2011</ref> Foi xuráu del [[Festival de Cannes de 1976]]. Aficionáu al fútbol, Vargas Llosa ye un espertu n'estadístiques d'esti deporte<ref>[http://www.paginasiete.bo/2012-02-03/Cultura/Destacaos/30Cul00503.aspx ''Gonzalo Gorriti: "Espero doblar los mios 27 años nos medios"''], ''[[Páxina siete]]'', 02.02.2012; accesu 15.04.2012</ref> y mientres el [[Copa Mundial de Fútbol de 1982|Mundial España 1982]] exerció como periodista deportivu.<ref>[http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1982/07/13/pagina-26/32949196/pdf.html Mario Vargas Llosa. ''Fin de fiesta italianu''], ''[[La Vanguardia]], 13.07.1982; accesu 27.11.2012</ref><ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1982/06/23/050.html Mario Vargas Llosa. ''Los lleones indomables''], ''[[ABC (periódicu)|ABC]]'', 23.06.1982; accesu 27.11.2012</ref> En 1983 la so ex esposa [[Julia Urquidi]] publicó les sos memories titulaes [[Lo que Varguitas nun dixo]] en respuesta a la novela ''[[La tía Julia y el escribidor]]'', basaes na rellación ente dambos,<ref>[http://www.literaterra.com/mario_vargas_llosa/dos_mujer_de_vargas_llosa/ Marisa Y. Martínez Pérsicu. ''Vargas Llosa: los sos dos muyeres''], nel espaciu dedicáu al escritor en ''Llitera Terra'', s/f; accesu 15.04.2012</ref> que fueron reeditaes en 2010.<ref>[http://www.lahoguera.com/index.php?option=com_content&view=article&id=578&catid=5&Itemid=10 Julia Urquidi Illanes. ''Lo que Varguitas nun dixo''], ficha del llibru en Grupu Editorial La Foguera, sello La Mancha, Bolivia ISBN 978-99954-34-75-5; accesu 15.04.2012</ref> == Obra == [[Ficheru:Mariovargasllosa.jpg|thumb|250px|right|Mario Vargas Llosa en [[1982]].]] === Narrativa === ==== Carauterístiques xenerales ==== Mario Vargas Llosa foi definíu como unu de los más completos narradores de la so xeneración y una figura destacada de la lliteratura hispanoamericana.<ref name=goic>Cedomil Goic. 'Mario Vargas Llosa y la narrativa recién'', en C. G. ''Hestoria y crítica de la lliteratura hispanoamericana. III: dómina contemporánea'', Crítica, Barcelona, 1998, páx. 495</ref> Representante ideal del espíritu del ''[[Boom llatinoamericanu]]'', pos nació literariamente con él y ayudó a definilo y a identificalo con una nueva xeneración d'escritores,<ref>José Miguel Uviéu. ''Historia de la lliteratura hispanoamericana, 4. De Borges al presente'', Alianza Editorial, Madrid, 2005 (2001), páx. 330</ref> la so obra narrativa carauterizar pola importancia de la esperimentación téunica, aspeutu pol que ye valoráu como un maestru de la composición novelística y nel que se desempeñó como un notable innovador de posibilidaes narratives y estilístiques.<ref name=goic /> Dende'l puntu de vista temáticu, les sos noveles traten de l'antinomia ente lo histórico y lo estructural, como asina lo espresa'l títulu de delles de les sos noveles (''La ciudá y los perros'', ''La casa verde'', ''Conversación en La Catedral''), nes que la presencia de ''estructures'' demuestra l'interés casi obsesivu que l'autor tien por éstes.<ref>Jean Franco. ''Historia de la lliteratura hispanoamericana. A partir de la independencia'', Ariel, Barcelona, 1999 (13ª), páx. 339.</ref> Coles mesmes, tocantes a los tonos, la so obra presenta les carauterístiques más variaes, dende l'humor y la comicidad hasta la cayida tráxica.<ref name=goic /> Per otra parte, el fechu de que'l gruesu de la so producción lliteraria haber realizáu dende l'estranxeru, esplica'l sesgu retrospectivu qu'apodera bona parte de la mesma, según la reconstrucción constante que fai de vivencies íntimes o coleutives de [[Perú]] como base de la so ficción, salvo delles esceiciones como ''La guerra del fin mundu'' y dalgunes de les sos últimes noveles.<ref>José Miguel Uviéu, cit, páx. 331</ref> Tocantes a los sos modelos lliterarios, o “precursores” (a los que dedicó en dellos casos estudios críticos), hai que citar, per un sitiu, a la [[novela de caballeríes]] ''[[Tirant lo Blanc]]'', de [[Joanot Martorell]], y a ''[[Cien años de soledad]]'', de [[García Márquez]], dambes como ideales del conceutu de ''novela total'' (la que funde lo real colo irracional y el mitu); por otru, son imprescindibles pa Vargas Llosa dos escritores n'especial: [[Flaubert]], como modelu de la lliteratura como vocación, del usu de la realidá como pozu ensin fondu p'atopar conteníos y temes (la mediocridá del ser humanu, la violencia y el sexu), como modelu, tamién, de la importancia d'una estructura narrativa rigorosa y de un narrador impasible ante los fechos narraos, etc.; y [[Faulkner]], tantu no que fai a temes y ambientes, como a traces formales, especialmente, el multiperspectivismo, los saltos nel tiempu, l'usu de dellos narradores en vegada del omnisciente, la retención d'información, l'usu d'hestories paraleles, etc.<ref>Rita Gnutzmann. ''La narrativa peruana del sieglu XX: del modernismu a la diversidá'', en Trinidá Barrera (coord.), ''Historia de la lliteratura hispanoamericana. Tomu III: sieglu XX'', Cátedra, Madrid, 2008, páxs. 339-376 (355)</ref> ==== Trayeutoria narrativa ==== Los entamos lliterarios de Vargas Llosa fueron l'estrenu en [[Piura]], cuando tenía 16 años, d'una obra de teatru, güei probablemente perdida, titulada la ''La fuxida del Inca'', y dellos cuentos publicaos en [[Lima]] en diversos medios. En Lima, la presencia lliteraria dominante yera la de los narradores de la llamada [[Xeneración del 50 (Perú)|xeneración del 50]]. Anque finalmente alloñaríase d'ellos, el grupu aguiyó la so vocación lliteraria cola so visión realista de la sociedá peruana, especialmente la de Lima. Más en concretu, {{cita|Con ellos, aprendió a cultivar el realismu urbanu, de clara intención social y testimonial, dacuando inspiráu na escuela narrativa norteamericana, el neorrealismu lliterario y cinematográfico italianu y les idees del compromisu desenvueltes por Sartre. Estos influxos son visibles nos cuentos xuveniles de Vargas Llosa y entá nes sos primeres noveles.<ref>José Miguel Uviéu, cit., páxs. 330-331</ref>}} Depués, la rotura colos criterios estéticos d'esa xeneración produzse sobremanera nel planu téunicu y na resistencia de Vargas Llosa a defender nes sos obres tesis o propuestes ideolóxiques de determináu signu. Asina, la novedá básica qu'introduz coles sos obres ye {{cita|la rotura del modelu de representación naturalista y del esquema intelectual daqué simplayu nel que se sofitaba'l documentalismu d'esi grupu. La mesma evolución de les noveles del autor demostraría la so rápida independencia estética, aguiyada pola so esperiencia europea y el descubrimientu d'otres formes y propuestes.<ref>José Miguel Uviéu, cit., páx. 331</ref>}} La crítica<ref>Cf. José Miguel Uviéu, cit., páxs. 331 y ss.</ref> tiende a distribuyir la so obra narrativa en tres grupos: Nel primeru taríen les sos obres iniciales: ''El xefes'', ''Los cachorros'', ''La ciudá y los perros'', ''La casa verde'' y ''Conversación en La Catedral''. Anque se trata de narraciones bien diverses n'intención, asuntu y formes (y, ello ye que cada obra constitúi una intensificación de la complexidá téunica y de conteníu respeuto de l'anterior), presenten una incuestionable unidá tocantes a la complexidá del proyeutu y a la visión narrativa que proponen. A partir de 1973, cola publicación de ''Pantaleón y las visitadoras'', Vargas Llosa empecipia una fase marcada por una actitú cuestionadora tantu de los grandes problemes de la sociedá llatinoamericana moderna (n'especial, los referíos a Perú, nun momentu críticu de la so historia), como les del arte narrativo col qu'intenta representales.<ref>José Miguel Uviéu, cit., páx. 338</ref> Asina, y de una forma evidente, apréciase una moderación del so enfotu totalizante y un enclín a la plasmación d'hestories xeneralmente menos complexes y dientro d'unos marxes más acutaos, anque ensin prescindir de recursos téunicos esenciales pa él como l'efeutu de contraste que dexa'l desenvolvimientu paralelu de dos o más hestories.<ref>José Miguel Uviéu, cit., páx. 339</ref> Con tou, publica nesta fase una obra, ''La guerra del fin del mundu'', que constitúi non solo una esceición a estes traces xenerales (ye la obra de mayor ambición y trescendencia del periodu), sinón la primer incursión de Vargas Llosa fora de la realidá física o histórica del so país. Dende finales de los setenta, amás, la so reflexón como narrador enceta especialmente la rellación ente lo real y la so tresposición lliteraria, esto ye, la, asina llamada por él, «verdá de les mentires», o la constatación de que la pallabra crea un mundu propiu que se paez a la realidá esterna, pero que tien les sos propies regles y «verdaes».<ref>Rita Gnutzmann, cit., páx. 355.</ref> Arriendes d'ello, toos estes traces manifiéstense quiera que non, n'otros dos grupos d'obres: unu qu'entiende una serie de noveles de tema política, como ''La guerra del fin del mundu'', ''Hestoria de Mayta'', ''Lituma en Los Andes'', ''La fiesta del Chivu'', etc.; y otru qu'empieza con ''Pantaleón y las visitadoras'', y nel qu'enceta tantu temes centraes na reelaboración d'esperiencies más privaes (''La tía Julia y el escribidor'') o de modelos clásicos de novela policiaca (''¿Quién mató a Palomino Molero?'') o erótica (''Aponderamientu de la madrasca''). ==== Obres ==== El so primer llibru publicáu foi una coleición de cuentos titulada ''[[El Xefes]]'' (encabezada pol [[El Xefes (cuentu)|rellatu del mesmu nome]]), que llogró'l premiu Leopoldu Alas (1959). La so primer novela, ''[[La ciudá y los perros]]'' (1963) desenvuélvese metanes una comunidá d'estudiantes del [[Colexu Militar Leoncio Prau]] (asitiáu nel [[Callao]]) y básase nes esperiencies personales del autor.<ref name="Kristal32">Kristal 1998, p. 32</ref> Esta prematura obra adquirió l'atención xeneral del públicu según un ésitu inmediatu.<ref name="Cevallos273">Cevallos 1991. p. 273</ref> La so vitalidá y arteru usu de téuniques lliteraries sofisticaes impresionó de momentu a los críticos,<ref name="Kristal33">Kristal 1998, p. 33</ref> y ganó asina'l [[Premiu de la Crítica|Premiu de la Crítica Española]].<ref name="Cevallos273" /> En 1966 apaez la so segunda novela, ''[[La casa verde]]'', alrodiu de una casa-chamizu del mesmu nome que la so guarda en [[Piura]] afecta les vides de los personaxes. La trama centrar en Bonifacia, una moza d'orixe [[aguarunas|aguaruna]] que ye espulsada d'un [[conventu]] pa tresformase depués en «la selvática», la [[Prostitución|prostituta]] más conocida de «La casa verde». La novela llogró de momentu una entusiasta receición per parte de la [[Crítica lliteraria|crítica]], que confirmaba a Vargas Llosa como una importante figura de la narrativa llatinoamericana.<ref name="Kristal xi">Kristal 1998, p. xi</ref> Tres años más tarde publica ''[[Conversación en La Catedral]]'', la so tercer novela, y en 1971 sale ''[[García Márquez: hestoria d'un deicidio]]'', que fuera la so tesis doctoral na [[Universidá Complutense de Madrid]].<ref name="Shaw431">Shaw 1973, p. 431</ref> [[Ficheru:MarioVargasLlosaAitanaSanchezGijon.jpg|thumb|400px|Mario Vargas Llosa, actor na so obra de teatru "Los cuentos de la peste", xunto a [[Aitana Sánchez-Gijón]], estrenada nel [[Teatru Español]] de [[Madrid]] (2015).]] Dempués de la publicación de la monumental ''Conversación en La Catedral'', Vargas Llosa alloñar de les temes de mayor seriedá, como son la política y los problemes sociales. Raymond L. Williams, especialista en lliteratura llatinoamericana, describe esta fase de la so carrera lliteraria como «el descubrimientu del humor»,<ref name="QC273">Referíu en Cevallos 1991, p. 273</ref> que'l so primer frutu foi ''[[Pantaleón y las visitadoras]]'' (1973),<ref>Castro-Klarén 1990, p. 136</ref> siguíu en 1977 de ''[[La tía Julia y el escribidor]]'', basada en parte nel matrimoniu cola so primer esposa, Julia Urquidi, a quien dedicó la novela.<ref>Kristal 1998, p. 91</ref> En 1981 apaez ''[[La guerra del fin del mundu]]'', el so primera [[novela histórica]] y una de les más importantes qu'escribió.<ref name="Kristal140">Kristal 1998, p. 140</ref> Esta obra empecipió un cambéu radical nel estilu de Vargas Llosa escontra temes como'l [[mesianismu]] y la conducta irracional humana.<ref>Campos 1981, p. 299</ref> Ambientada nes fondures del ''[[sertón]]'' del [[sieglu XIX]], basar en fechos auténticos de la [[hestoria del Brasil]]: la [[Guerra de Canudos|revuelta antirrepublicana]] de mases [[Milenarismu|milenaristes]] [[Sebastián I de Portugal|sebastianistas]] empuestes pol taumaturgu allumáu [[Antonio Conselheiro]] nel pueblu de [[Canudos]]. Tres un periodu d'intensa actividá política, Vargas Llosa volvió ocupase na lliteratura y en 1993 sacó'l so llibru autobiográficu, ''[[El pexe na agua]]'', la novela ''Lituma en Los Andes'' y l'obra de teatru ''El llocu de los balcones''. A la histórica ''Lituma'' siguiría-y la erótica ''[[Los cuadiernos de don Rigoberto]]'' (1997). ''[[La Fiesta del Chivu]]'' (2000), sobre [[Rafael Leónidas Trujillo|el dictador dominicanu Trujillo]] foi [[La fiesta del chivu (película)|llevada al cine col mesmu nome]] pol so primu [[Luis Llosa]]. A esta novela siguiólu'l ''[[El paraísu na otra esquina]]'' (2003), qu'alterna la hestoria del pintor [[Gauguin]] cola de la so güela. Otru trabayu destacable ye un ensayu que resume'l cursu que dictó na [[Universidá d'Oxford]] sobre la novela ''[[Los miserables]]'' de [[Victor Hugo]]: ''[[La tentación de lo imposible]]'' (2004). En mayu de 2006, presentó la so novela ''[[Travesuras de la neña mala]],'' y el 3 de payares de 2010 publicó ''[[El suañu del celta]]'', obra cola que vuelve al xéneru de la novela histórica y que trata sobre la vida de [[Roger Casement]], cónsul británicu nel [[Congo Belga]] y en Perú, qu'ente 1903 y 1911 dedicar a investigar y a denunciar les otomíes —esplotación selvaxe, tortures y xenocidiu— cometíes pol réxime de [[Leopoldu II de Bélxica|Leopoldu II]] nel Congo y pola compañía C. Arana y la británica Peruvian Rubber Company na remota selva del Putumayo peruanu.<ref>[http://www.alfaguara.com/es/llibru/el-sueno-del-celta/ Ficha de la novela en Alfaguara]; accesu 15.04.2012</ref> En 2013 ''[[L'héroe discretu]]'' vuelve a ambientarse en Perú; nella narra les vivencies de dos empresarios peruanos. == Intereses personales == Declárase melómanu, sintiendo una especial predilección por [[Gustav Mahler]].<ref>[http://www.hechosdehoy.com/los pecaos-del nacionalismu-en-el-ultimo-llibru-de-vargas-llosa-4000.htm A. J. Fernández. ''Los pecaos del nacionalismu nel últimu llibru de Vargas Llosa''], ''Fechos de Güei'', 04.11.2010; accesu 22.12.2011</ref> Mientres el so alcuentru cola prensa internacional nel [[Institutu Cervantes]] de [[Nueva York]], en conociendo que-y fuera dau'l [[premiu Nobel]] 2010, Vargas Llosa declaró que dichu gallardón considerar como una reconocencia al [[idioma español]].<ref>[http://www.alfaguara.com/es/noticia/rueda-de-prensa-con-mario-vargas-llosa-dende-l'institutu-cervantes-de-nueva-york/ ''Vargas Llosa dende l'Institutu Cervantes de NY''], páxina de Alfaguara; accesu 04.11.2010</ref> Al respeutive de la so producción lliteraria manifestó: "Lo que faigo, lo que digo, espresa'l país nel que nací, el país nel que viví, les esperiencies fundamentales que marquen a un ser humanu, que son les d'infancia y mocedá, de tal manera que'l Perú soi yo. Yo puedo estima-y al mio país, a lo que yo soi, el ser un escritor".<ref>[http://www.andina.com.pe/Espanol/Noticia.aspx?id=Q2Apfhekqrw= ''Vargas Llosa al recibir el Nobel: "Estimo al Perú polo que soi como escritor"''], [[Axencia ANDINA]], accesu 24.10.2010</ref> Vargas Llosa declaró ser hincha del [[Universitariu de Deportes]] de Perú.<ref>[http://elcomercio.pe/deportes/650531/noticia-mario-vargas-llosa-nobel-amiga-futbol-hincha-universitariu ''Vargas Llosa amigu del fútbol ya hincha d'Universitariu''], ''[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]'', 07.10.2010; accesu 15.04.2012</ref> y en ''[[El pexe na agua]]'' cunta que dende pequeñu foi hincha del llamáu ''equipu crema'', al que vio per primer vegada nel terrén de xuegu un día de 1946 cuando tenía 10 años d'edá.<ref>[http://www.conmebol.com/conmebol/mainMedia.html?id=16968&viewpage='full' ''Vargas Llosa, un Nobel amigu del fútbol ya hincha d'Universitariu''], [[Confederación Suramericana de Fútbol]], accesu 30.12.2010</ref> En febreru de 2011, dichu club peruanu dio-y la condición de sociu honorariu vitaliciu, nuna ceremonia llevada a cabu nel [[Estadiu Monumental (Perú)|Estadiu Monumental]].<ref>[https://www.elmundo.es/america/2011/02/03/deportes/1296773898.html ''Vargas Llosa protagonista de la 'nueche crema' d'Universitariu de Deportes''], ''[[El Mundo (España)|El Mundo]]'' dixital, 03.02.2011; accesu 14.02.2011</ref><ref>[http://elcomercio.pe/deportes/707923/noticia-mario-vargas-llosa-o-mito-leyenda ''Vargas Llosa: "La 'O' ye un mitu, una lleenda, una tradición"''], ''[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]'', 02.02.2011; accesu 14.02.2011</ref> == premios y distinciones == {{AP|premios y distinciones recibíos por Mario Vargas Llosa}} A lo llargo de la so carrera recibió innumberables premios y distinciones, ente ellos el [[premiu Nobel|Nobel]] de [[premiu Nobel de Lliteratura|Lliteratura]] (2010) y los dos máximos gallardones que se conceden nel ámbitu de les lletres hispániques: el [[Premiu Rómulo Gallegos|Rómulo Gallegos]] 1967, pola so novela ''[[La casa verde]]'' y el [[Premiu Cervantes|Cervantes]] (1994). Otros destacaos gallardones nel so haber son el Premiu Nacional de Novela de Perú (1967, por ''[[La casa verde]]''), el [[premiu Príncipe d'Asturies de les Lletres|Príncipe d'Asturies]] (España) (1986) y el de la Paz de los Llibreros d'Alemaña, dau na [[Feria del Llibru de Frankfurt]] (1997). En 1993 ganó'l [[premiu Planeta|Planeta]] por ''[[Lituma en Los Andes]]'' y, enantes, llograra'l [[premiu Biblioteca Curtia|Biblioteca Curtia]] 1963 por ''[[La ciudá y los perros]]'', que marcó l'entamu de la so esitosa carrera lliteraria internacional. [[Ficheru:vargasllosaUR.jpg|thumb|150px|Mario Vargas Llosa recibiendo'l birrete de manes del rector de la [[Universidá de La Rioxa]] (2007).]] [[Ficheru:P3250154.JPG|thumb|150px|Cai dedicada a Mario Vargas Llosa nel campus de la [[Universidá de La Rioxa]] na ciudá de Logroño (España).]] Ye miembru de l'[[Academia Peruana de la Llingua]] dende 1977, y de la [[Real Academia Española|Real Española]] dende 1994. Cuenta con dellos [[doctoráu|doctoraos]] ''[[honoris causa]]'' por universidaes d'América, Asia y Europa; pueden citase los concedíos por [[Universidá de Yale|Yale]] (1994), [[Universidá de Lima]] (1997), [[Universidá Ben-Gurión del Néguev|Ben Gurión]] d'[[Israel]] (1998), [[Universidá de Harvard|Harvard]] (1999), la so ''[[alma mater]]'' la [[Universidá Nacional Mayor de San Marcos|Mayor de San Marcos]] (2001), [[Universidá d'Oxford|Oxford]] (2003), [[Universidá Europea de Madrid|Europea de Madrid]] (2005), [[La Sorbona]] (2005), [[Universidá de La Rioxa|La Rioxa]] y [[Universidá de Málaga|de Málaga]] (2007), [[Universidá d'Alicante|Alicante]], [[Universidá Simón Bolívar|Simón Bolívar]] y [[Universidá Católica de Perú|Católica de Perú]] (2008), [[Universidá de Granada Granada]] (2009), [[Universidá de Castiella-La Mancha|Castiella-La Mancha]], [[Universidá Nacional Autónoma de Méxicu|Autónoma de Méxicu]] (2010), [[Universidá Peruana Cayetano Heredia|Cayetano Heredia]]<ref name="UPCE">[http://www.emol.com/noticias/magacine/2011/12/20/517874/nuevu-llibru-de-vargas-llosa.html ''Vargas Llosa cuestiona la banalización del sexu nel so próximu llibru''], nota de l'[[Axencia EFE]] reproducida en ''[[El Mercurio]]'' dixital, 20.12.2011; accesu 22.12.2011</ref> (2011). Llueu va se-y conferíu otru doctoráu honoris causa pola [[Universidá de la República]] en [[Montevidéu]], [[Uruguái]].<ref>{{cita web|url=http://www.brecha.com.uy/empecipio/item/10462-meditaciones-ante-el birrete-|títulu=Meditaciones ante'l birrete|autor=Ana Inés Larre Borges|obra=[[Fienda (selmanariu)|Fienda]]|fecha=8 de xunu de 2012}}, [[Universidá Católica de Córdoba]] (2013)</ref> Foi condecoráu pol gobiernu [[Francia|francés]] cola [[Lexón d'Honor]] en 1985, y en 2001 recibió del so gobiernu la condecoración [[Orde El Sol de Perú]] nel Grau de Gran Cruz con Diamantes, la más alta distinción qu'da esi país. En 2004 llogró'l [[Premiu Konex]] MERCOSUR a les Lletres, dau pola [[Fundación Konex]] (Arxentina), como l'escritor más influyente de la rexón. El 7 d'ochobre de 2010 concedióse-y el [[premiu Nobel]] de [[premiu Nobel de Lliteratura|Lliteratura]] y el discursu d'aceptación, tituláu ''Aponderamientu de la llectura y la ficción'', pronunciar na Gran Sala de l'[[Academia Sueca]] el 7 d'avientu.<ref>[http://www.elespectador.com/entretenimiento/arteygente/articulo-239175-mario-vargas-llosa-ofrecio-discursu-de-aceptacion-de-nobe Mercedes Bermejo / EFE. ''Mario Vargas Llosa ufiertó discursu d'aceptación de Nobel''], ''[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]]'', 07.12.2010; accesu 15.04.2012</ref><ref>[http://www.periodistadigital.com/documentos/2010/12/07/discursovargasllosa.pdf Discursu íntegru de Vargas Llosa aceptando'l Premiu Nobel de Lliteratura distribuyíu pola Fundación Nobel, Estocolmo, 7.12.2010]</ref> Trés díes depués recibió'l gallardón de manes del rei [[Carlos XVI Gustavo de Suecia|Carlos XVI Gustavo]] na [[Sala de Conciertos d'Estocolmu]].<ref>[http://www.larepublica.pe/10-12-2010/mario-vargas-llosa-recibe-el premiu-nobel-de-lliteratura-2010 ´''Mario Vargas Llosa recibe'l Premiu Nobel de Lliteratura 2010''], ''[[La República (Perú)|La República]]'', 10.12.2010; accesu 15.04.2012</ref><ref>[http://elcomercio.pe/mundo/682183/noticia-mario-vargas-llosa-premiu-nobel-lliteratura-2010-peru-llevar-entranas-mundu declarar-universal ''Mario Vargas Llosa ye premiu Nobel de Lliteratura 2010: el Perú llevar nes coraes y el mundu declarar universal''], ''[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]'', 10.12.2010; accesu 15.04.2012</ref> Mientres la llacuada de gala posterior a la receición de los premios Nobel, Vargas Llosa pronunció un brinde d'agradecimientu en forma de cuentu.<ref>[http://e.larepublica.pe/image/2010/avientu/10/BRINDE_D'EL_NOBEL.pdf ''Brinde del Nobel''], ''[[La República (Perú)|La República]]'', 10.12.2010; accesu 15.04.2012</ref> ''[[premios Internacionales del llibru llatín]]'' (Internacional Llatín Book Awards) El 13 d'avientu del mesmu añu dióse-y la [[Orde de les Artes y les Lletres de Perú|Orde de les Artes y Les Lletres]] pola so "estraordinaria contribución a la lliteratura universal y l'apurra al desenvolvimientu cultural del país",<ref>[http://www.educacionenred.pe/noticia/?portada=3726 Resolvimientu Ministerial Nº079-2010-MC], publicada orixinalmente nel diariu oficial ''[[El Peruanu]]'', 15.12.2010 y reproducida por ''Educacionenred.pe'' el 16.12.2010; accesu 22.12.2011</ref> en ceremonia llevada a cabu dos díes depués nel [[Palaciu de Gobiernu de Perú]].<ref>[http://elcomercio.pe/espectaculos/684772/noticia-video-vivu-siga-condecoracion-mario-vargas-llosa-palaciu-gobierno Sebastián Ortiz M. ''Vargas Llosa recibe la Orde de -y Artes y Les Lletres''], ''[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]'', 16.12.2010; accesu 22.12.2011</ref><ref>[http://www.emol.com/noticias/magacine/detalle/detallenoticias.asp?idnoticia=453161 ''Vargas Llosa recibe importante condecoración peruana de manes de Alan García''], nota de la [[DPA]] reproducida en ''[[El Mercurio]]'', 16.12.2010; accesu 22.12.2011</ref> El 4 de febreru de 2011 se pública nel ''Boletín Oficial del Estáu'' el Real Decretu col cual el rei [[Xuan Carlos I]] concéde-y el títulu de marqués de Vargas Llosa, qu'acordies cola llexislación nobiliaria española ye hereditariu, mentando como fundamentu "la so estraordinaria contribución, apreciada universalmente, a la Lliteratura y a la Llingua española, que merez ser reconocida de manera especial".<ref>[https://boe.es/boe/dias/2011/02/04/pdfs/BOE-A-2011-2137.pdf El decretu], ''Boletín Oficial del Estáu'', 04.02.2011, en pdf; accesu 20.02.2013</ref> Comentando esti acontecimientu, l'escritor dixo: "Hai que tomalo con humor, viviendo y siendo d'un país republicanu; con agradecimientu porque ye un xestu bien cariñosu del rei d'España; y con una sorpresa descomanada pos enxamás imaxiné que me fadríen marqués [...]. Estimo a España, estimo al rei. Y coles mesmes digo que yo nací plebeyu y voi morrer plebeyu, a pesar del títulu”.<ref name="RPP" /> El 4 de marzu, recibe de manes del [[presidente de Méxicu]], [[Felipe Calderón Hinojosa]], la condecoración de la [[Orde de la Águila Azteca]], nel grau d'Insinia, máxima reconocencia qu'da esi país a un estranxeru, pol so llabor a favor de la Humanidá.<ref>[http://www.unonoticias.com/DS/197339/w-FCH-condecora-a-Vargas-Llosa-con-el-%c3%81guila-Azteca.html ''Felipe Calderón condecora a Vargas Llosa''], ''Unu Noticies'', 05.03.2011; accesu 22.12.2011</ref> El 16 del mesmu mes foi condecoráu cola Orde Peruana de la Xusticia nel grau de Gran Cruz pol presidente de la [[Corte Suprema de Xusticia de la República de Perú]], [[Javier Villa Stein]], como Gran Maestre de la orde. Como homenaxe pol llogru del [[premiu Nobel]], nel marcu de les celebraciones pol 460º aniversariu de la [[Universidá de San Marcos]], la so ''[[alma mater]]'' lo distiguió el 30 de marzu cola so máxima condecoración: la ''Medaya d'Honor Sanmarquina'' nel grau de Gran Cruz, amás de crear una cátedra que lleva'l so nome ya inaugurar una sala muséu sobre'l gallardoniáu escritor y los sos años nesi establecimientu educativu.<ref>[http://www.unmsm.edu.pe/sanmarcosaldia/selmanarios/229.pdf ''Homenaxe a Mario Vargas Llosa''], revista ''San Marcos al día'' Nº229, 15-27.03.2011. p.2; accesu 15.04.2012</ref> La ceremonia realizar na histórica [[Casona de San Marcos]] y cuntó cola participación de destacaos intelectuales sanmarquinos quien tamién fueron compañeros, amigos y profesores de Vargas Llosa.<ref>[http://peru21.pe/noticia/735489/unmsm-distinguio-mario-vargas-llosa ''UNMSM estremó a Mario Vargas Llosa''], ''[[Perú.21]]'', 30.03.2011; accesu 15.04.2012</ref> Foi reconocíu como unu de los "10 intelectuales más influyentes d'Iberoamérica" polos llectores de la revista ''[[Foreign Policy]]'' en 2012.<ref>[http://www.fp-es.org/los-10-intelectuales-iberoamericanos-mas-influyentes-2012 Los gallardoniaos]</ref> El 11 de payares del mesmu añu, el Conseyu Nacional pa la Cultura y les Artes de Méxicu (Conaculta), otorgar el Premiu Internacional [[Carlos Fuentes]] pola so contribución al arriquecimientu del patrimoniu lliterariu de la humanidá. Amás de les numberoses reconocencies que recibió, n'abril de 2013 llanzóse oficialmente en Lima'l Premiu Vargas Llosa de novela iberoamericana.<ref>[http://diario.elmercurio.com/2013/04/07/actividad_cultural/actividad_cultural/noticias/7907D873-2D01-4389-A9EE-D74C2Y76FF99.htm?id={7907D873-2D01-4389-A9EE-D74C2Y76FF99} ''Llancen oficialmente'l Premiu Vargas Llosa''], ''[[El Mercurio]]'', 07.04.2013; accesu 08.04.2013</ref> Nel añu 2011 surdió La Cátedra Vargas Llosa como una iniciativa de la Fundación Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes y 10 universidaes españoles, col proyeutu de buscar fomentar y sofitar l'estudiu de la lliteratura contemporánea, potenciar l'interés pola llectura y l'escritura, sofitar la nueva creación lliteraria iberoamericana, espublizar la obra de Vargas Llosa y promover estudios d'investigación, ente otres temes. Esta cátedra creo en setiembre del añu [[2013]] el "[[Premiu Biañal de Novela Mario Vargas Llosa]]" el cual ye dotáu d'un pagu de 100,000 dólares (75,000 euros. ===== premios y Distinciones ===== * premiu Leopoldu Alas 1959 por ''El Xefes'' * [[premiu Biblioteca Curtia]] 1962 por ''La ciudá y los perros''. Con esta mesma novela llogra, en 1963, el Premiu de la Crítica Española y el segundu puestu del Prix Formentor. * En 1967 llogra los premios Nacional de Novela de Perú, el Premiu de la Crítica Española y el Rómulo Gallegos pola so novela La casa verde. * En 1977 ye nomáu miembru de l'Academia Peruana de la Llingua y ocupa la Cátedra Simón Bolívar de la Universidá de Cambridge. * En 1982 recibe'l Premiu del Institutu Italo Latinoaméricano de Roma. * En 1985 gana'l Premiu Ritz París Hemingway pola so novela La guerra del fin del mundu. * En 1986 gana'l Premiu Príncipe d'Asturies de les Lletres. * En 1988 recibe'l Premiu Llibertái (Suiza) dau pola Fundación Max Schmidheiny. * En 1989 recibe'l Premiu Scanno (Italia) pola so novela El falador. * En 1990 gana'l Premiu Castiglione de Sicilia (Italia) al méritu a la so obra novelística y ye nomáu Profesor Honoris Causa de la Universidá Internacional de Florida en Miami. * Ye tamién Doctor Honoris Causa de la Universidá Hebrea de Xerusalén, del Connecticut College n'Estaos Xuníos, del Queen Mary College, de la Universidá de Londres y de la Universidá de Boston. * En 1993 llogra'l Premiu Planeta pola so novela Lituma en Los Andes. * Y1 24 de marzu de 1994 ye escoyíu miembru de la Real Academia Española de la Llingua. * En 1994 foi-y dau'l Premiu Lliterariu Arzobispo San Clemente de Santiago de Compostela por Lituma en Los Andes. * En 1995 foi-y concedíu'l Premiu Xerusalén. * En 1996 el Gremiu de los llibreros alemanes otorgar el Premiu de la Paz. * N'abril de 1997 otorgar el Premiu Mariano de Cavia, que concede'l diariu ABC, pol so artículu Los inmigrantes, publicáu n'El País n'agostu de 1996. * En mayu de 2015 llogra la [[Medaya de la Comunidá de Madrid|Medaya d'Oru de la Comunidá de Madrid]].<ref name="quince">[http://www.madrid.org/ignaciogonzalez/component/content/?view=blogues&layout=blog&id=6637 ''Presidencia'', www.madrid.org] (Consultáu'l 11 de mayu de 2015)</ref> * Visitante Pernomáu de la ciudá de Buenos Aires (Arxentina). * Doctor Honoris Causa de la Universidá de Lima (Perú). * Pluma d'Oru dada pol Club de la Escritura, Madrid (España). * Doctor Honoris Causa de la Universidá Nacional de San Agustín de Arequipa (Perú). * Medaya y Diploma d'Honor de la Universidá Católica de Santa María de Arequipa, Perú. == Participación política == Mientres el réxime militar de [[Juan Velasco Alvarado]] aplaudió les reformes revolucionaries como la entrega de la tierra a los llabradores, la participación de los trabayadores na xestión y propiedá de les empreses, el rescate de les riqueces naturales y la política nacional independiente.<ref>[http://blogs.semanaeconomica.com/blogues/el-nuevu-sol/posts/rectificara-vargas-llosa-con-lo-que--y-esta-cayendo-o-seguira-en-los sos-siete#ixzz1qWwRKI2O ''premiu Nobel de la Rensía''], artículu de [[Jaime Bayly]] reproducíu na páxina de blogues de la revista peruana ''Selmana Económica'', 23.05.2011; accesu 15.04.2012</ref> En delles oportunidaes calificó al réxime de coraxosu ya imaxinativu nes reformes económicu y social; pero amosó'l so desalcuerdu col gobiernu tres el zarru de diversos medios de comunicación, diciendo qu'esti carecía de síntomes d'autoritarismu. A partir de 1976 manifestó la so distancia col gobiernu militar, criticando les aiciones en contra de la llibertá d'espresión.<ref>[http://www.pacarinadelsur.com/home/aguaxes/386-mario-vargas-llosa-y-la dictadura militar-en-el-peru-1968-1980#_edn16 Julio Roldán. ''Mario Vargas Llosa y la dictadura militar nel Perú 1968-1980[1]''], revista ''Pacarina del Sur'' Nº10, xineru-marzu de 2012; accesu 15.04.2012</ref> Como presidente del [[PEN Internacional]], organización mundial d'escritores, el 22 d'ochobre de 1976 unvió una carta al dictador arxentín [[Jorge Rafael Videla]] denunciando que fuercies oficiales y comandos armaos vistíos de civil escorrieron intelectuales, secuestrándolos nes sos cases y depués asesinándolos, torturándolos o faciendo sumir ensin que se tengan noticies del so paradoriu. Señaló tamién que decenes d'escritores, artistes y periodistes debieren fuxir del país, por amenaces de muerte recibíes. Esta carta foi espublizada per diversu medios periodísticos del mundu.<ref>[http://www.perfil.com/contenidos/2011/03/05/noticia_0028.html Esteban Peicovich. ''Érase una vegada una carta''], ''[[Diariu Perfil|Perfil]]'', 05.03.2011; accesu 15.04.2012</ref> Na década de 1980, Vargas Llosa volvióse políticamente activu y causó sorpresa poles sos posiciones [[lliberalismu|lliberales]], una y bones la intelectualidá de la dómina carauterizar pol so perfil [[izquierda política|izquierdista]].{{ensin referencies}} En 1983 foi nomáu pol entós [[presidente de Perú]], [[Fernando Belaúnde Terry]], al mandu de la Comisión Investigadora del [[Uchuraccay|Casu Uchuraccay]], que la so misión yera esclariar l'asesinatu d'ocho periodistes que viaxaren a l'aldega pa resolver anteriores masacres en Huaychao, nes qu'abarruntaben que podíen tar arreyaos elementos de les Fuercies Armaes. Magar que la comisión presidida por Vargas Llosa esculpaba a los militares, más tarde demostraríase la so implicación nos asesinatos y dalgunos, como'l xeneral Clemente Noel Morán, fueron procesaos y condergaos a dellos años de cárcel.<ref>[https://elpais.com/diario/1987/03/11/internacional/542415609_850215.html ''Un xeneral peruanu va ser xulgáu pol asesinatu de 8 periodistes''], nota de l'[[axencia EFE]] reproducida en ''[[El País]]'', 11.03.1987; accesu 15.04.2012</ref> N'abril de 1984, el presidente [[Fernando Belaúnde Terry]] propúnxo-y ser el [[Presidente del Conseyu de Ministros de Perú]], ante lo cual Vargas Llosa nun primer momentu aceptó y entamó formar un gabinete de consensu, independiente y d'absoluta imparcialidá; sicasí, l'escritor arrenunció a faese cargu por creer que ''nun ye la solución que convien al país nes actuales circunstancies''.<ref>[https://elpais.com/diario/1984/04/15/internacional/450828012_850215.html]</ref> Ante los intentos del gobiernu [[APRA|aprista]] d'[[Alan García Pérez|Alan García]] de nacionalizar la banca peruana, Vargas Llosa perfilóse como líder políticu, encabezando la protesta contra esa aición en 1987. Empecipió la so carrera política fundando'l movimientu Llibertái y presentóse como candidatu a la presidencia de Perú en 1990. Mientres gran parte de la campaña eleutoral, foi'l candidatu favoritu. La súbita crecedera de la popularidá d'[[Alberto Fujimori]], quien hasta 15 díes enantes de la eleición apaecía con menos del 10% de les preferencies, forzó una segunda vuelta eleutoral na cual Vargas Llosa foi derrotáu. [[Ficheru:Acto fundacional UPD3.jpg|thumb|left|250px|Mario Vargas Llosa nel actu fundacional d'[[Unión Progreso y Democracia]].]] Dempués de les [[Eleiciones xenerales de Perú (1990)|eleiciones]], instalar en [[Madrid]]. El gobiernu d'[[Alberto Fujimori]] amenació con quitar la nacionalidá peruana, polo que pa evitar convertise nun [[apátrida]],<ref>[http://elcomercio.pe/noticia/651084/vargas-llosa-premiu-nobel-que-dedico-el so-pais-yo-soi-peru Ángel Hugo Pilastres. ''Vargas Llosa y el Premiu Nobel que dedicó al so país: “Yo soi'l Perú”''], ''[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]'', 08.10.2010; accesu 15.04.2012</ref> a pidimientu del escritor, el Gobiernu español concedió-y la ciudadanía española en 1993, ensin que tuviera qu'arrenunciar a la peruana<ref>[https://elpais.com/diario/1993/07/03/cultura/741650401_850215.html ''L'escritor peruanu Mario Vargas Llosa llogra la nacionalidá española''], ''[[El País]]'', 03.07.1993; accesu 15.04.2012</ref> gracies al conveniu de doble nacionalidá vixente ente dambos países. Vargas Llosa calificó en 1990 como la dictadura perfecta al sistema políticu de Méxicu, con [[Carlos Salinas de Gortari]] (1988-1994) na presidencia y más de seis décades de predominancia del [[Partíu Revolucionariu Institucional|PRI]] nel gobiernu, lo que lo obligó a salir rápido d'esi país pa evitar un problema políticu.<ref>[https://elpais.com/diario/1992/06/01/opinion/707349616_850215.html Mario Vargas Llosa. ''La dictadura perfecta''], ''[[El País]]'', 01.06.1992; accesu 15.04.2012</ref> Foi un permanente críticu de les dictadures y de aquellos gobiernos que considera autoritarios, cuestionándolos dende artículos periodísticos y declaraciones públiques.<ref>[https://elpais.com/diario/2010/10/03/opinion/1286056810_850215.html Mario Vargas Llosa. ''La derrota de Chávez''], ''[[El País]]'', 03.10.2010; accesu 15.04.2012</ref><ref>[http://www.eluniversal.com.mx/notas/722491.html ''Vargas Llosa acomete contra Cuba y Venezuela''], ''[[El Universal (Méxicu)|El Universal]]'', 10.11.2010; accesu 15.04.2012</ref> N'años recién evolucionó a postures ideolóxiques más [[Lliberalismu|lliberales]] y caltién venceyos con importantes exdirigentes de la [[Derecha política|derecha]] de dellos países, como [[José María Aznar]] (exjefe del [[Gobiernu d'España|Gobierno español]]) o [[Francisco Flores]] (ex-presidente de la [[República d'El Salvador]]). El 29 de setiembre de 2007 participó nel actu de presentación del partíu español [[Unión Progreso y Democracia]], de que la so [[Fundación Progreso y Democracia]] foi nomáu patronu d'honor.<ref>[https://www.publico.es/espana/266892/upyd-ficha-a-vargas-llosa-como-patronu-de-honor-de-el so-fundacion ''UPyD ficha a Vargas Llosa como patronu d'honor de la so fundación''], nota d'[[Europa Press]] reproducida nel diariu ''[[Público (España)|Público]]'' dixital, 04.11.2009; accesu 22.12.2011.</ref> Sofitó la candidatura presidencial del empresariu chilenu de [[Derecha política|derecha]], [[Sebastián Piñera]] y, amás, foi convidáu a participar xunto a la presidenta d'esi país, [[Michelle Bachelet]], na inauguración del [[Muséu de la Memoria y los Derechos Humanos]], en conmemoración de les víctimes na dictadura militar d'[[Augusto Pinochet]]. Hasta'l so arrenunciu irrevocable, en setiembre de 2010, como protesta "contra l'aprobación de decretos llexislativos que la so vixencia dexara la lliberación de violadores de Derechos Humanos" , Vargas Llosa presidió la Comisión d'Altu Nivel pa la constitución del [[Llugar de la Memoria de Perú]],<ref>[http://www.lugardelamemoria.org/eventos02.php?t=0&id=22 ''Arrenunciu de Mario Vargas Llosa''], páxina del [[Llugar de la Memoria de Perú]], 13.09.2011; accesu 22.12.2011</ref> dedicáu a la dignificación de les víctimes del [[Conflictu armáu internu nel Perú|conflictu armáu internu]] d'esi país. Nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 2011|eleiciones xenerales]] d'abril de 2011, votó en favor d'[[Alejandro Toledo]] (ex-presidente en 2001-2006)<ref name=ApoyoaToledo>[http://elcomercio.pe/politica/739288/noticia-mario-vargas-llosa-votara-alejandro-toledo ''Mario Vargas Llosa: "Voi Votar por Alejandro Toledo"''], ''[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]'', 07.04.2011; accesu 15.04.2012</ref><ref>[http://elcomercio.pe/politica/740774/noticia-mario-vargas-llosa-espero-que-democracia-peru-sala-reforzada ''Mario Vargas Llosa: “Espero que la democracia nel Perú sala reforzada”''], [[El Comercio (Perú)|El Comercio]], 10.04.2011; accesu 15.04.2012</ref> y al conocese que [[Keiko Fujimori]] y [[Ollanta Humala]] seríen quien definiríen la presidencia de Perú nuna segunda vuelta, declaró que sofitaría a esti postreru pa torgar la torna de la dictadura que gobernó'l país na década de los noventa», en clara alusión a la candidatura de la fía d'[[Alberto Fujimori]].<ref name="humala">[http://elcomercio.pe/politica/759984/noticia-mario-vargas-llosa-repito-el so-respaldo-ollanta-humala-traves-video ''Vargas Llosa repitió'l so respaldu a Ollanta Humala al traviés de video''], ''[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]'', 19.05.2011; accesu 22.12.2011</ref> El 19 de mayu, na histórica Casona de la [[Universidá Nacional Mayor de San Marcos]], [[Ollanta Humala]] realizó'l xuramentu ''Compromisu en defensa de la democracia'' en presencia de dellos destacaos intelectuales y artistes peruanos quien-y brindaron el so sofitu. Mientres la ceremonia proyeutóse un video qu'unvió Vargas Llosa, nel cual repitía-y el so sofitu nos siguientes términos: {{cita|Yo creo qu'esti xuramentu y el so plan de gobiernu rectificáu tendríen d'esmorecer toles duldes qu'entá persisten en quien nun decidieron el so votu. Yo los apiellu a votar por Ollanta Humala pa defender la democracia nel Perú y evitanos l'escarniu d'una nueva dictadura.<ref name="humala" />}} A menos d'una selmana de la votación, Vargas Llosa rompió rellaciones con ''[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]'', periódicu que publicaba la so columna ''Piedra de Toque'', por considerar qu'esti convirtiérase «nuna máquina propagandística de Keiko Fujimori que, nel so enfotu de torgar por tolos medios la victoria de Ollanta Humala, viola a diariu les más elementales nociones de la oxetividá y de la ética periodístiques».<ref name=Univision>{{cita noticia|títulu=Vargas Llosa rompió con El Comercio, acusar de sofitar a Fujimori|url=http://noticias.univision.com/america-latina/peru/article/2011-05-31/vargas-llosa-renunciu-a-siguir|fecha=31 de mayu de 2011|fechaaccesu=31 de mayu de 2011}}</ref> Terminaos los comicios y conocida la victoria d'[[Ollanta Humala]], Vargas Llosa manifestó qu'intervieno nes eleiciones porque "quería salvar la democracia nel Perú" y "El mio trabayu terminó cola victoria de Ollanta Humala".<ref>[http://elcomercio.pe/politica/770539/noticia-mvll-el mio-trabayu-terminó--victoria-ollanta-humala ''Vargas Llosa: "El mio trabayu terminó cola victoria de Ollanta Humala"''], ''[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]'', 05.06.2011; accesu 22.12.2011</ref> == Participación nos medios de comunicación == Mario Vargas Llosa publicó'l so primer artículu periodísticu nel númberu 198 de la revista ''[[Caretes]]'' en mayu de 1960. El 25 de xunetu de 1977 estrenó la so columna ''Piedra de toque'', meditación dende'l puntu de vista d'un escritor sobre'l soceder humanu. Estes columnes fueron bien lleíes y dende 1997 vienen siendo publicaes quincenalmente en ''Caretes'', según en más de 20 diarios y revistes de distintos partes del mundu. A lo llargo de les sos intervenciones en ''Piedra de Toque'', l'autor trató les siguientes temes:<ref>[http://www.mvargasllosa.com/biblio.htm Bibliografía del autor]</ref> # Alderiques d'actualidá: temes de reflexón abiertos # Sobre toles [[dictadura|dictadures]]: l'escritor recuerda la so perceguera escontra toa clase de dictadures y el so respetu pol procesu democráticu # Trataos de los efeutos de la [[globalización]] y la [[democracia]] # Ensayos sobre personaxes contemporáneos # Vargas Llosa según Vargas Llosa: escribe alrodiu de la so obra y les sos esperiencies # Tarrezas culturales de distintos países del mundu # Tarrezas alrodiu de la política de Perú: :* Mientres el periodu [[1990]]-[[2000]]: [[Alberto Fujimori]] y [[Vladimiro Montesinos]] :* Mientres el periodu [[2000]]-[[2001]]: [[Valentín Paniagua]] :* Mientres el periodu [[2002]]-[[2006]]: [[Alejandro Toledo]] Amás de ser costantemente entrevistáu por otros periodistes na radio y la televisión, y de participar como collaborador o invitáu especial en programes de televisión y de radio, Vargas Llosa tuvo'l so propiu programa na televisión peruana, tituláu ''La torre de Babel''. == Mario Vargas Llosa y los peruanismos == {{Columnes}} Pa Marcu Lovón Cueva (2012), «La so influencia llingüístico y social son dos aspeutos que tienen de ser consideraos cuando estudiamos la obra vargasllosiana. Si esiste una Palma llingüista, sociólogu y antropólogu, por qué non un Vargas Llosa llingüista, sociólogu y antropólogu. Como un home d'innumberables premios y distinciones, Vargas Llosa ufiértanos un espaciu onde apaez el mancomún lexical peruanu nos sos distintos rexistros de llingua: coloquialismos, rexonalismos y xírigues. ''[[La casa verde]]'' y ''[[Lituma en Los Andes]]'', obres coles que llogró'l Premiu Rómulo Gallegos y el Premiu Planeta, son dos exemplos del usu de los peruanismos» (páx. 15). «Les obres lliteraries de Vargas Llosa ufiértennos, preciadamente, exemplos d'usu de los castellanos de Perú. De la fala de Piura, llugar nel que vivió y cursó el quintu grau nel Colexu Salesianu d'esa ciudá, recueye ciertes voces idiosincrásicas, como ''[[churre]]'' pa calificar a un neñu y ''[[piajeno]]'' pa designar al pollín o pollín. En ''[[La casa verde]]'', rexistra parte de la culinaria piurana, tales son los casos del ''[[secu de chabelo]]'', platu fechu a base de carne seco y plátanu verde, y el ''[[clarín]]'', una bébora duce que se llogra al dixebrar la porción cimera y menos trupa de la chicha: "Quiero platos piuranos. Un bon secu de chabelo, un piqueo, y clarín a barcalaes". El tiempu nel que permaneció en Piura facer# posible introducir, con precisión y naturalidá, una serie de piuranismos dientro de les sos obres lliteraries» (páx. 16).<ref>[http://www.academia.edu/12587062/Medicina_y_dogmatismu_en_Neguij%C3%B3n_de_Fernando_Iwasaki_Cauti Lovón Cueva, Marco Antonio (2012). Peruanismos nes obres lliteraries de Mario Vargas Llosa] en ''[http://www.academiaperuanadelalengua.org.pe/boletines/item/32-boletin-53-academia-peruana-de-la llingua Boletín de l'Academia Peruana de la Llingua]'', Lima, N° 53, páxs. 13-28.</ref> Pa Marcu Lovón Cueva (2010), «Lleer a Vargas Llosa ye caminar acompañáu de dellos peruanismos como ''[[cachimbo]]'', ''[[calato]]'' y ''[[para-y el machu]]'', guste o nun guste, sobremanera n'el so primeres obres cumes». Los sos escritos resulten ser una amuesa de la riqueza léxica peruana. En ''[[Los cachorros]]'', l'autor usa la pallabra ''[[trome]]'' (< metro, por metátesis) pa destacar la maña que tien unu de los sos personaxes: "Qué trome, Cuéllar, dicía-y Lalo, ¡apriendan, bellacos!"; y en Pantaleón y las visitadoras, emplega'l términu ''[[pintón]]'' (< ''[[pintar]]'' ‘importar, valir' + suf. aum. ''[[-ón]]'') pa referise a la bona apariencia d'otru de los sos personaxes: "Yo que creía que tolos chinos yeren finitos, este ye Frankenstein. Anque a Alicia paezlu pintón"».<ref>[http://blog.pucp.edu.pe/blog/llinguaxe/2010/10/18/los-peruanismos-en-mario-vargas-llosa/ Lovón Cueva, Marco Antonio (2010). Los peruanismos en Mario Vargas Llosa.] en ''[http://puntoedu.pucp.edu.pe/ Puntu Edu]''. Publicación de la Pontificia Universidá Católica de Perú, Lima, 13 d'ochobre.</ref> == Bibliografía de Mario Vargas Llosa == {{Columnes}} [[Ficheru:IRPB-UNMSM Mario Vargas Llosa y otros intelectuales.jpg|thumb|320px|Vargas Llosa, acompañáu por dellos intelectuales peruanos y miembros de l'[[Academia Peruana de la Llingua]], na so visita al [[Instituto Raúl Porres Barrenechea]] de la [[Universidá de San Marcos]] (2011). Ente los personaxes que lu arrodien atópense: [[Marcu Martos]], [[Jorge Puccinelli]], [[Camilo Fernández Cozman]], [[Fernando de Szyszlo]], [[Edgardo Rivera Martínez]], [[Carlos Germán Belli]], ente otros.]] === Novela === * ''[[La ciudá y los perros]]'' (1963), [[premiu Biblioteca Curtia]] y [[Premiu de la Crítica de narrativa castellana|Premiu de la Crítica d'España]] * ''[[La casa verde]]'' (1966), [[Premiu Rómulo Gallegos]] * ''[[Conversación en La Catedral]]'' (1969) * ''[[Pantaleón y las visitadoras]]'' (1973) * ''[[La tía Julia y el escribidor]]'' (1977) * ''[[La guerra del fin del mundu]]'' (1981) * ''[[Hestoria de Mayta]]'' (1984) * ''[[¿Quién mató a Palomino Molero?]]'' (1986) * ''[[El falador]]'' (1987) * ''[[Aponderamientu de la madrasca]]'' (1988) * ''[[Lituma en Los Andes]]'' (1993), [[premiu Planeta]] * ''[[Los cuadiernos de don Rigoberto]]'' (1997) * ''[[La Fiesta del Chivu]]'' (2000) * ''[[El paraísu na otra esquina]]'' (2003) * ''[[Travesuras de la neña mala]]'' (2006) * ''[[El suañu del celta]]'' (2010) * ''[[L'héroe discretu]]'' (2013) * ''[[Cinco esquines (novela)|Cinco esquines]]'' (2016) === Cuentu === * ''[[El Xefes|El xefes]]'' (1959); inclúi seis rellatos: ** "[[El xefes (cuentu)|El xefes]]", "[[El desafíu (cuentu)|El desafíu]]", "L'hermanu menor", "Día domingu", "Un visitante" y "[[El güelu (cuentu)|El güelu]]". * ''[[Los cachorros (novela)|Los cachorros]]'' (1967) === Cuentu infantil === * ''Fonchito y la lluna'' (2010) * ''El barcu de los neños'' (2014) === Teatru === * ''[[La fuxida del Inca]]'' (1952; pieza ensin publicar) * ''[[La señorita de Tacna]]'' (1981) * ''[[Kathie y l'hipopótamu]]'' (1983) * '' [[La Chunga (teatru)|La Chunga]]'' (1986) * ''[[El llocu de los balcones]]'' (1993) * ''[[Güeyos guapos, cuadros feos]]'' (1996) * ''[[Odiseo y Penélope]]'' (2007) * ''[[Al pie del Támesis]]'' (2008) * ''[[Los mil nueches y una nueche]]'' (2009) * ''Los cuentos de la peste'' (2015) === Memoria === * ''[[El pexe na agua]]'' (Editorial [[Seix Barral]], 1993) === Ensayu === * ''[[Bases pa una interpretación de Rubén Darío]]'', tesis universitaria (1958; publicada como llibru en 2001) * ''[[García Márquez: hestoria d'un deicidio]]'' (1971) * ''[[La orxía perpetua. Flaubert y Madame Bovary]]'' (1975) * ''[[La verdá de les mentires]]. Ensayos sobre la novela moderna'' (1990) * ''Carta de batalla por Tirant lo Blanc'' (1991) * ''La utopía arcaica. [[José María Arguedas]] y les ficciones del indixenismu'' (1996) * ''Cartes a un nuevu novelista'' (1997) * {{Cita llibru|añu=2000 |títulu=Nationalismus als neue Bedrohung |títulu-trad=El nacionalismu como una nueva amenacia |idioma=alemán |ubicación=Frankfurt del Meno |editorial=Suhrkampf |serie=Edition zweite Moderne |páxina=150 |isbn=978-3-518-41130-8 |oclc=55490097 |ol=12762585M}}<ref>{{cita publicación|apellíu=Kordić |nome=Snježana |enllaceautor=Snježana Kordić |añu=2005 |títulu=Anatomija nacionalizma: recenzija knjige Maria Vargasa Llose, ''Nationalismus als neue Bedrohung'' |títulotrad=Anatomía del nacionalismu: Reseña del llibru escritu por Mario Vargas Llosa ''El nacionalismu como una nueva amenaza'' |url=http://bib.irb.hr/datoteka/428106.rec._LLOSA.PDF|revista=Književna republika |allugamientu=Zagreb |idioma=serbocroata |volume=3 | númberu=5-6 |páxines=265-268 |issn=1334-1057|fechaaccesu=17 d'agostu de 2015}}</ref> * ''[[La tentación de lo imposible]]'' (2004) * ''[[El viaxe a la ficción]]'' (2008) * ''La civilización del espectáculu'' (2012)<ref name="UPCE" /> === Escoyetes d'artículos === * ''[[Ente Sartre y Camus]]'' (1981) * ''Contra vientu y marea'' (1962-1982) (1983), ampliación de ''Ente Sartre y Camus''. * ''Contra vientu y marea. Volume I'' (1962-1972) (1986), primer parte de l'ampliación del volume de 1983. * ''Contra vientu y marea. Volume II'' (1972-1983) (1986), segunda parte de l'ampliación del volume de 1983. * ''Contra vientu y marea. Volume III'' (1964-1988) (1990) * ''Desafíos a la llibertá'' (1994) * ''El llinguaxe de la pasión'' (2001) * ''Sables y utopíes. Visiones d'América Llatina'' (2009) * ''Piedra de Toque. Volume I'' (1962-1983) (2012) <ref group=> Los testos periodísticos de Vargas Llosa fueron arrexuntaos en distintos volúmenes, como ''Contra vientu y marea'', ''Desafíos a la llibertá'', ''Sables y utopíes'', etc. Estos, xunto a los que componen los reportaxes ''Diariu d'Iraq'' y ''Israel/Palestina. Paz o guerra santa'', más seiscientos ensin publicar hasta entós en llibru y ordenaos pola so fecha d'apaición, fueron arrexuntaos, dientro de les sos Obres Completes, sol títulu ''Piedra de Toque'' en tres volúmenes (volume I, escritos de 1962 a 1983, volume II, escritos de 1984 a 1999 y volume III, escritos de 2000 a 2012)</ref> * ''Piedra de Toque. Volume II'' (1984-1999) (2012) * ''Piedra de Toque. Volume III'' (2000-2012) (2012) === Reportaxes === * ''[[Diariu d'Iraq]]'' (2003) * ''[[Israel/Palestina. Paz o guerra santa]]'' (2006) === Conferencies publicaes como llibros === * ''[[Hestoria secreta d'una novela]]'' (1971) * ''[[Lliteratura y política]]'' (2001) * ''[[Suañu y realidá d'América Llatina]]'' (2009) === Diálogu === * ''[[La novela n'América Llatina]]'' (1967) (con Gabriel García Márquez) * ''[[La lliteratura ye la mio vengación]]'' (2011) (con Claudio Magris) === Otres publicaciones === * ''A Writer's Reality'' ('Una realidá d'un escritor', 1991), coleición de conferencies dictaes na [[Universidá de Siracusa]] * ''Making Waves'' ('Faciendo foles', 1996), seleición d'ensayos de ''Contra vientu y marea'', publicáu solo n'[[Idioma inglés|inglés]] * ''Nationalismus als neue Bedrohung'' (2000), seleición d'ensayos políticos, publicada solo n'[[Idioma alemán|alemán]] * ''Un demi-siècle avec Borges'' (2004), entrevista y ensayos sobre [[Jorge Luis Borges]], publicáu solo en [[Idioma francés|francés]]. * ''Dictionnaire amoureux de l'Amérique Latine'' (2005), ensayos publicaos primeramente solo en [[Idioma francés|francés]], (2005) * ''[[Diccionariu del amigu d'América Llatina]]'' (2006), edición n'español * ''Diálogu de dames'' (2007), poemes rellacionaos coles escultures de Manolo Valdés, Aeropuertu de Madrid-Barajas * ''Ma parente d'Arequipa'', ochobre 2009, testos curtios, en francés * ''Comment j'ai vaincu ma peur de l'avion'', octobre 2009, testos curtios, en francés Final columnes}} == Adautaciones cinematográfiques == Varies de les sos noveles fueron llevaes al cine: * ''[[Los cachorros (novela)|Los cachorros]]'' (1967), obra afecha al cine en 1971 por [[Jorge Fons]], resultando ganadora del Premiu del Institutu de Cultura nel [[Festival Internacional de Cine de San Sebastián]] en 1972.<ref>{{cita web |url=http://www.correcamara.com.mx/index.php?mod=historia_detalle&id=123 |títulu=Historia. Cronoloxía parcial del cine mexicanu (1994-1998). premios internacionales |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2010|autor=Hugo Lara Chávez |fecha= 30 d'avientu de 2006|obra=10, 9, 8 Cuerre cámara|idioma= |cita= }}</ref> * ''[[Pantaleón y las visitadoras]]'' (1973), obra [[Pantaleón y las visitadoras (película de 1975)|llevada al cine en 1975]], codirigida por el mesmu Vargas Llosa y onde interpreta un personaxe secundariu. [[Pantaleón y las visitadoras (película de 1999)|Fíxose una segunda película en 1999]], esta vegada por empobinada por [[Francisco Lombardi]]. * ''[[La ciudá y los perros]]'' (1962), [[La ciudá y los perros (película)|versión fílmica]] dirixida por [[Francisco José Lombardi|Francisco Lombardi]] en 1985. * ''[[La tía Julia y el escribidor]]''(1977), [[La tía Julia y el escribidor (película)|versión fílmica]] dirixida por [[Jon Amiel]] en 1990. * ''[[La fiesta del chivu]]'' (2000), [[La fiesta del chivu (película)|versión cinematográfica]] dirixida por [[Luis Llosa]] en 2007. == Ver tamién == * [[Lliteratura de Perú]] {{socesión | predecesor= [[Herta Müller]] | títulu=[[Ficheru:Nobel prize medal.svg|25px|center]] [[premiu Nobel de Lliteratura]] | periodu= [[2010]] | socesor= [[Tomas Tranströmer]] | predecesor2 = [[Miguel Delibes]] | títulu2 = [[Ficheru:Medal of the Miguel de Cervantes Prize.svg|25px|]]<br />[[premiu Miguel de Cervantes]] | periodu2 = [[1994]] | socesor2 = [[Camilo José Cela]] | predecesor3 = [[Ángel González]] | títulu3 = [[Ficheru:Princess of Asturias Foundation Emblem.svg|15px|premiu Príncipe d'Asturies]]<br />[[premiu Príncipe d'Asturies de les Lletres|Príncipe d'Asturies de les Lletres]] | socesor3 = [[Camilo José Cela]] | periodu3 = [[1986]] | predecesor4 = [[V. S. Pritchett]] | títulu4 = Presidente del [[PEN Club Internacional]] | periodu4 = [[1976]] — [[1979]] | socesor4 = [[Per Wästberg]] | predecesor5 = Títulu creáu | títulu5 = [[Marquesáu de Vargas Llosa|Marqués de Vargas Llosa]] | periodu5 = [[2011]]-actualidá | socesor5 = ''Nel cargu'' }} == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == <div class="references-small"> * Campos, Jorge y José Miguel Uviéu (1981). ''Vargas Llosa y la so «Guerra del fin del mundu»'', Madrid: Taurus Ediciones, ISBN 84-306-2131-8. * Castro-Klarén, Sara (1990). ''Understanding Mario Vargas Llosa,'' Columbia, SC: University of South Carolina Press, ISBN 0-87249-668-6. * Cevallos, Francisco Javier (1991), [http://www.jstor.org/stable/2503775 «García Márquez, Vargas Llosa, and Literary Criticism: Looking Back Prematurely»]. ''Latin American Research Review'', 26 (1): 266–275. Consultáu'l [[6 d'abril]] de [[2008]]. <small>(Suscripción riquida).</small> * Koellmann, Sabine (2002). "Vargas Llosa's Fiction and the Demons of Politics". Oxford: Peter Lang, ISBN 3-906768-54-6. * Kristal, Efraín (1998). ''The Novels of Mario Vargas Llosa.'' Nashville, TN: Vanderbilt University Press, ISBN 0-8265-1301-8. * Morote, Herbert (1998). ''Vargas Llosa, talo como''. Lima: Jaime Campodónico. * Moya Espinosa, Reynaldo: ''Diccionariu Biográficu Rexonal''. Rexón Grau - Perú - Sieglu XX. Editores: Genaro Maza Vera y Mario Palomino Medina. Sullana, 1993. * [[Donald Shaw|Shaw, Donald]] (1973). [http://www.jstor.org/stable/3725901 «Review of Vargas Llosa, García Márquez: hestoria d'un deicidio»]. ''The Modern Language Review'', 68 (2): 430–431, Glasgow. Consultáu'l [[6 d'abril]] de [[2008]]. <small>(Suscripción riquida).</small> * Vargas Llosa, Mario: ''El pexe na agua''. Memories. Editorial Seix Barral, S.A., 1993. ISBN 84-322-0679-2 * Dellos autores: ''Grandes Forxadores de Perú''. Lima, Lexus Editores, 2000. ISBN 9972-625-50-8 * Vilela Galván, Sergio: ''El cadete Vargas Llosa''. La hestoria oculta tres ''La ciudá y los perros''. Impresu en Santiago de Chile. Editorial Planeta, 2003. ISBN 956-247-310-4 * Vincent, Elizabeth ([[27 d'agostu]] de [[2007]]), [http://www.macleans.ca/culture/media/article.jsp?content=20070827_108283_108283 «Interview with Mario Vargas Llosa»], Macleans. Consultáu'l [[22 de marzu]] de [[2008]]. * Williams, Raymond L. (2001). ''Vargas Llosa: otra hestoria d'un deicidio''. Méxicu: Taurus, ISBN 968-19-0814-7. </div> == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikiquote}} * {{cita web|idioma=español|url=http://www.swedishacademy.org/web/El premiu_Nobel_de_lliteratura_2010.aspx|títulu=El premiu Nobel de lliteratura 2010|autor=[[Academia Sueca]]|publisher=Nota de prensa|fecha=7 d'ochobre de 2010}} * [http://www.fundacionprincipedeasturias.org/premios/1986/mario-vargas-llosa-y-rafael-lapesa-melgar/ premiu Príncipe d'Asturies de les Lletres 1986] * [http://www.milenio.com/node/595405 Discursu del Premiu Nobel de Literatura Mario Vargas Llosa. Academia Sueca. Mileniu.com 7.12.2010] * [http://www.cervantes.es/bibliotecas_documentacion_espanol/biografias/berlin_mario_vargas_llosa.htm Biografía, bibliografía, premios y cronoloxía d'obres na Rede de Biblioteques del Institutu Cervantes] * [http://cultura.elpais.com/cultura/2012/04/13/actualidad/1334353232_001546.html Jan Martínez Ahrens. ''Vargas Llosa: "Sería una traxedia que la cultura acabe en puru entretenimientu"''], entrevista por cuenta de la publicación de ''La civilización del espectáculu''; ''[[El País]]'', 15.04.2012; accesu'l mesmu día * [http://www.cervantesvirtual.com/obres/autor/2970/Vargas%20Llosa,%20Mario Testos de Mario Vargas Llosa na Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes] * [http://www.catedravargasllosa.com/ Páxina web de la Cátedra Vargas Llosa] * Mario Vargas Llosa, ''El paraísu na otra esquina'' ([http://www.puntodelectura.com/uploads/ficheros/llibro/primeres-paginas/200801/primeres-paginas-paraiso-otra esquina.pdf llibru en línea –documento pdf–]) {{NF|1936||Vargas Llosa, Mario}} {{Tradubot|Mario Vargas Llosa}} [[Categoría:Escritores de Perú]] [[Categoría:Escritores d'España]] [[Categoría:Escritores en castellanu]] [[Categoría:Críticos y crítiques de lliteratura de Perú]] [[Categoría:Críticos y crítiques de lliteratura d'España]] [[Categoría:Periodistes de Perú]] [[Categoría:Periodistes d'España]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Perú]] [[Categoría:Académicos de la Real Academia Española]] [[Categoría:Miembros de l'Academia Peruana de la Llingua]] [[Categoría:Premiu Nobel de Lliteratura]] [[Categoría:Premiu Nobel de Perú]] [[Categoría:Premiu Princesa d'Asturies de les Lletres]] [[Categoría:Premiu Carlos Fuentes]] [[Categoría:Premiu Cervantes]] [[Categoría:Ganadores del premiu Planeta]] [[Categoría:Caballeros de la Lexón d'Honor]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] q06prp1qg1t0gove08k4kepg5wfip5c 0 73783 3709861 3660704 2022-08-19T09:19:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Christopher Marlowe''' {{nym}} foi un [[dramaturgu]], [[poeta]] y [[traductor]] [[Inglaterra|inglés]] del [[Teatru isabelín|Periodu isabelín]]. Popularizó'l [[versu blancu]] incorporándolo al so teatru. Ye consideráu como'l gran predecesor de [[William Shakespeare|Shakespeare]]. Anguaño esiste un alderique sobre la so autoría en delles obres del Bardu. == Vida == Nació en [[Canterbury]]. Fíu d'un zapateru, estudió en [[Corpus Christi College, Cambridge]] y llogró el so bachilleratu n'Artes en [[1584]]. Siguiendo los sos estudios en Cambridge, en [[1587]], les autoridaes universitaries negáron-y el títulu de llicenciáu por cuenta de les sos llargues ausencies y al rumor, según el cual, Marlowe convertiríase al [[catolicismu]] y viaxaría a [[Reims]] col fin de preparar el so sacerdociu. Sicasí, recibióse una orde del ''[[Privy Council|Conseyu priváu]]'' de la reina al so favor, emponderándolo pola so fidelidá y servicios a la reina:<ref>[http://www2.prestel.co.uk/rei/pc_cert.htm LETTER FROM THE PRIVY COUNCIL - 29 June 1587]</ref> {{cita| ...nel so viaxe a Rheims él nun fixo tal intentu sinón que pela cueta tuvo a les órdenes y al serviciu de la reina... tal rumor va deber acallantar por tolos medios posibles... Nun ye del presto de la reina que'l que tuvo dedicáu al serviciu del so país vease bilordiáu por aquellos que desconocen los estremos que lu han teníu ocupáu.}} Tres esti comunicáu, a Marlowe dióse-y la llicenciatura. Acabaos los sos estudios, Marlowe mover a Londres onde va morar los seis años que lu restaríen de vida. Ellí, créese que s'incorpora a la compañía de teatru del conde de Nottigham, siendo esta compañía la qu'estrenó la mayoría de les sos obres. Tamién pertenecería a la, entós conocida, "Escuela de la Nueche, grupu de [[Llibrepensador|"llibrepensadores"]] integráu, ente otros, polos matemáticos [[Thomas Harriot]] y [[Thomas Allen]], [[Robert Hues]], el filósofu y alquimista [[Walter Warner]] y [[Walter Raleigh]] y el conde de Northumberland que lo liderar. Conozse un episodiu de la so vida que la llevó a la cárcel. Amigu del poeta [[Thomas Watson]], col que compartió casa mientres dalgún tiempu, viose arreyáu nun casu d'homicidiu, probablemente un duelu, a resultes del cual acabaría muertu'l fíu d'un mesoneru enemistado con Watson. Consideróse que la muerte produxérase en defensa propia. Marlowe que lo guardó y probablemente participó en primer instancia, pasó quince díes na cárcel, ente que Watson, autor de la muerte, pasaría 5 meses hasta recibir el perdón real. Pocu más se sabe de la so estancia en Londres hasta díes enantes de la so muerte. Naquel tiempu compartía casa con [[Thomas Kyd]], autor, ente otres obres, de "Traxedia española". Cuando ésti foi deteníu so barruntu de traición, atopáron-y unos escritos comprometedores en rellación cola relixón. Kyd, sometíu a tortura, acusaría a Marlowe de ser l'autor de los mesmos. Esto pondría so barruntu a Marlowe, pero más contundentes seríen les acusaciones del escuru informante Richard Baines que, un día enantes de la muerte de Marlowe, presentaría informes al Conseyu Priváu de la reina según los cualos, acusábase-y d'ateísmu, cuestionando pasaxes de la Biblia, de delincuente peligrosu qu'amenaciaba con acuñar la so propia moneda y d'homosexual. Por estes acusaciones, presumir, que llueu sería deteníu pal so interrogatoriu como presuntu traidor. El 30 de mayu de 1593, a primeres hores de la mañana, Marlowe atopar nuna posada de [[Deptford]] (la posada de Eleonor Bull) en compañía de Ingram Frizer, Nicholas Skeres y Robert Poley, cuestionables personaxes pola so rellación col espionaxe y les confabulaciones. Frizer sería un home al serviciu de [[Thomas Walsingham]], primu de Sir [[Francis Walsingham]], secretariu d'estáu y responsable de los servicios d'espionaxe. Igualmente, Marlowe podría tar, nesos momentos, al serviciu de Walsingham, una y bones los díes posteriores a la detención de Thomas Kyd taría agospiáu na so finca de Scadbury. Los cuatro, pasaron tol día na posada, ensin apenes salir del aposentu. Acabante cenar, aniciaríase una agarrada y a resultes de la mesma, Marlowe resultó muertu. Tiense'l detalle de asoceder por un documentu atopáu en 1925 pol profesor Leslie Hotson. Según esti documentu, dempués de la cena, aniciaríase un discutiniu sobre la cuenta. Nun momentu, Marlowe arrampuñaría la daga a Frizer cola que-y causaría dellos cortes. Frizer revolvióse y forzando a Marlowe, él mesmu habríase travesáu'l güeyu cola daga habiéndo-y llegáu, ésta, al celebru, causándo-y la muerte instantánea. Marlowe foi soterráu'l 1 de xunu de 1593 nuna tumba anónima n'el mesmu Deptford. Y Frizer, dempués d'un procesu nel que se consideró qu'actuara en lexítima defensa, a los cuatro selmanes, recibió n'indultu real. Diversos críticos y estudiosos nun se sintieron satisfechos con estos pormenores sobre la so muerte y afirmaron que Marlowe nun morrió nesti incidente, que se trató d'un montaxe pa face-y sumir y evitar, asina, que s'enfrentara a la xusticia. Igualmente, afirmen que siguió escribiendo y que les sos obres representar cola firma de [[William Shakespeare]]. Estes especulaciones son conocíes como la [[Teoría Marlowe]]. == Marlowe: el dramaturgu == El panorama del teatru inglés nel que s'atopa Marlowe podría calificase de desolador; compuestu, principalmente, por traducciones y pieces menores, con escasu testu, bien centraes na música y el baille, intrescendentes y de marcáu calter medieval. Marlowe contribúi a modernizar el panorama teatral inglés, con él empecipia una dómina floreciente, conocida como dómina isabelina, qu'algamaría la so cenit con William Shakespeare.<ref>J. C. Santoyo y J. M. Santamaría. Introducción a ''La tráxica historia de la vida y muerte del Doctor Fausto''. Madrid: Cátedra, 2002, p. 23. ISBN 84-376-0472-9</ref> Marlowe consiguió trunfar nos escenarios londinenses per primer vegada cola obra ''Tamerlán el grande'', la historia del conquistador [[Timur]] en 1587, a la que llueu-y siguiría la so segunda parte: ''Tamerlán el grande. Parte II''. La so siguiente obra puede ser ''Doctor Fausto'', la primer adautación dramática de la lleenda de [[Fausto]]. Otres obres qu'escribió son: ''El xudíu de Malta''; ''[[Eduardu II (obra de teatru)|Eduardu II]]'', una obra que trata la cayida d'[[Eduardu II d'Inglaterra|Eduardu II]] y l'ascensión al tronu d'[[Eduardu III d'Inglaterra|Eduardu III]]; y ''La matanza de [[París]]'', que retrata los acontecimientos asocedíos mientres la [[Masacre del Día de San Bartolomé]] en [[1572]]. ''[[Dido]], reina de Cartago'' paez ser una obra temprana, posiblemente escrita con [[Thomas Nashe]]. Ente los sos otros trabayos inclúyese la pequeña épica ''[[Hero y Leandro]]'' (inacabada y publicada en [[1598]]), la llírica popular ''El pastor apasionáu'', y traducciones de les ''Escoyíes d'[[Ovidiu]] y la primer parte de ''Farsalia'' de [[Lucano]]. Les dos partes de ''Tamburlaine'' fueron publicaes en 1590 y tolos sos otros trabayos dir tres la so muerte. En [[1599]] prohibióse la so traducción d'Ovidiu, munchos de que los sos exemplares fueron quemaos en públicu. Esto asocedió nel marcu de resultes de les midíes represives del arzobispu [[John Whitgift]] contra lo que consideró material ofensivo. Sicasí, les pieces teatrales de Marlowe tuvieron un enorme ésitu. En bona midida, gracies a el pimpanu altor d'[[Edward Alleyn]]. Él yera sosprendentemente alto pa la dómina, y los altivos papeles de Tamburlaine, Faustus, o Barabas pudieron tar escritos por que se afixeren a la so puesta n'escena. Les obres de Marlowe yeren el principal repertoriu de la compañía teatral de Alleyn, la ''[[Admiral's Men]]'', mientres la última década del sieglu XVI. == Aspeutos aldericaos de la so vida == === Dedicación al espionaxe === Sábese que nos sos tiempos d'estudiante tuvo al serviciu de la reina, y que estos servicios, siquier, consistieron en dellos viaxes a [[Reims]], naquella dómina orixe de confabulaciones católiques en contra de la Corona. Y sábese tamién que, yá en Londres, caltuvo contactos con Thomas Walsingham (primu de Sir Francis Walsingham, secretariu d'Estáu y responsable de los servicios d'espionaxe). Estos nicios dexaron especular sobre una enllargada dedicación de Marlowe al espionaxe. === Supuestu ateísmu === Marlowe foi acusáu pol so amigu [[Thomas Kyd]] d'atéu, pero estes acusaciones realizar tando sometíu a tortura. Tamién foi acusáu pol informador Richard Baines ante'l Conseyu Priváu de la reina. Según estes segundes acusaciones, Marlowe proferiría blasfemies del tipu: "Cristu yera un bastardu y la so madre una ramera" o que caltenía rellaciones carnales con Mª Madalena, y manifestaría diverses interpretaciones herétiques sobre la Biblia. Estes acusaciones, la so pertenencia a la "escuela de la nueche" y dellos conteníos de les sos obres, principalmente en ''Fausto'', dexaron a dalgunos, conxeturar sobre'l so ateísmu. === Supuesta homosexualidá === A Marlowe describióse-y n'ocasiones como [[homosexualidá|homosexual]]. Asina foi acusáu pol so amigu Thomas Kyd y pol informe que nel so contra presentóse ante'l Conseyu Priváu. En distintos pasaxes de la so obra poética quixéronse ver traces d'esa homosexualidá. Diversos versos falen de l'atracción ente homes o del amor "griegu" y na so obra ''Eduardu II'', la trama, centrar nos amores d'ésti col so favoritu Gaveston. Sía que non, na so curtia biografía nun se-y conocen amores nin d'unu nin d'otru sexu. === Supuestu calter violentu === Conozse l'incidente que protagonizó xuntu col so amigu Thomas Watson, nel que como resultancia del mesmu morrió un contricante d'ésti últimu. Esti incidente pudo tratase d'un duelu, daqué frecuente naquella dómina. Y especulóse sobre, siquier, otru incidente: una engarradiella que-y produciría una colera. == Obra == === Teatru === * ''[[Tamburlaine]]'' * ''[[The Tragical History of Doctor Faustus|Doctor Faustus]]'' * ''The Jew of Malta'' * ''[[Edward II (play)|Edward II]]'' * ''The Massacre at Paris'' * ''[[Dido]], Queen of Carthage'' === Poemes === * ''The Passionate Shepherd to His Love'' * ''[[Hero and Leander]]'' * Traducción de les ''Escoyíes'' d'Ovidiu * Traducción de la ''Farsalia'' de Lucano == Trivia == Marlowe apaez na película de [[1998]] ''[[Shakespeare in Love]]'' interpretáu por [[Rupert Everett]]. Ye retratáu como'l más respetáu escritor de teatru de la dómina, por quien Shakespeare faise pasar pa nun ser escorríu por Lord Wessex. L'actor [[Edward Alleyn]] ([[Ben Affleck]]) apaez presumiendo de los personaxes de Marlowe qu'interpretó. Unu de los momentos más dramáticos de la película ye aquel nel que Shakespeare y los actores de los [[Admiral's Men]] reciben la noticia de la muerte de Marlowe, creyendo Shakespeare que morrió por culpa so. Tamién la historia de Fausto apaez na película ''A Murder of Crows'', traducida al español pa la so distribución n'América Llatina como ''Nial de cuervos'': una historia d'abogaos y de una familia que sufre pola inxusticia y falta d'escupulicios de los litigantes protagonizada por Cuba Gooding Jr. y Tom Berenger. Nesta historia de fai referencia a "El sr. Marlowe" y a "Goethe" nel casu d'un profesor de teatru que se fai pasar por dellos personaxes tratando de faer xusticia pola so propia mano. == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Hoffman, C. ''The Murder of the Man Who was Shakespeare''. New York: Julian Messner, 1955 * Santoyo, J.C. y J.M. Santamaría. "Introducción" a MARLOWE, C. ''Fausto''. Madrid: Cátedra, 2004 * Slater, G. ''Seven Shakespeares''. London: Cecil Palmer, 1931. * Steane, J.B. ''Marlowe: A Critical Study''. Cambridge: Cambridge University Press, 1964 * David Bevington y Eric Rasmussen, ''Doctor Faustus and Other Plays'', OUP, 1998; ISBN 0-19-283445-2 * Constance Kuriyama, ''Christopher Marlowe: A Renaissance Life''. Cornell University Press, 2002. ISBN 0-8014-3978-7 * Charles Nicholl, ''The Reckoning: The Murder of Christopher Marlowe'', Vintage, 2002 (revised edition) ISBN 0-09-943747-3 == Enllaces esternos == {{wikiquote|Christopher Marlowe}} * La [http://www2.prestel.co.uk/rei/index.htm páxina de Peter Farey] reproduz documentos que traten sobre la persona de Marlowe, según les sos obres completes. (n'inglés) * Un [http://search.eb.com/shakespeare/micro/377/43.html artículu sobre Marlowe] en ''[http://search.eb.com/shakespeare/index2.html Shakespeare and the Globe]'', de la [http://www.eb.com/ Enciclopedia Británica] (n'inglés) * [http://www.marlowe-society.org The Marlowe Society] (n'inglés) * [http://www.perseus.tufts.edu/Texts/Marlowe.html Les obres de Marlowe nel ''Perseus Project''] (n'inglés) * [http://www.classic-literature.co.uk/british-authors/16th-century/christopher-marlowe/ Obres de Christopher Marlowe en ''Classic Literature Library''] (n'inglés) * [http://www.gutenberg.net/catalog/world/authrec?fk_authors=410 Obres de Christopher Marlowe] nel [[Proyeutu Gutenberg]]. (n'inglés) * [http://www.classicistranieri.com/english/indexes/authm.htm Obres de Christopher Marlowe en versión e-book] * [http://4umi.com/marlowe/ Testos de Marlowe] *[[Ficheru:Loudspeaker rtl.svg|15px]] [https://www.rtve.es/alacarta/audio/vidas-contadas/vides-contaes-christopher-marlowe-02-05-12/1392669/ ''Vides Contaes''] en [[RNE]]. {{NF|1564|1593|Marlowe, Christopher}} {{Tradubot|Christopher Marlowe}} [[Categoría:Escritores d'Inglaterra]] [[Categoría:Escritores n'inglés]] [[Categoría:Poetes d'Inglaterra]] [[Categoría:Dramaturgos y dramaturgues d'Inglaterra]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] q6b61g8sjxjmbdohi176zfhjb3jo8zd 0 73824 3709931 3688416 2022-08-19T09:27:32Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Malcolm John Taylor''' {{nym}} ye un [[Actuación|actor]] de [[televisión]] y [[cine]], [[Reinu Xuníu|británicu]]. Conocíu pol so papeles nes películes ''[[If....]]'', ''[[A Clockwork Orange (película)|A Clockwork Orange]]'' y ''[[Calígula (película)|Calígula]]''. == Biografía == Empezó la so vida profesional sirviendo bebíes nel pub de los sos padres, y dempués como vendedor de café (esti últimu trabayu sirvió d'inspiración pa la película ''O Lucky Man!''). Les clases d'actuación constituyíen un abellugu pa la so humilde condición, hasta que finalmente consiguió trabayu estable como extra na [[Royal Shakespeare Company]]. Debutó na pantalla grande na película ''[[Poor Cow]]'' (1967), siguíu por ''[[The Raging Moon]]'' (1970), ''[[Figures in a Landscape]]'' (1970) y ''If...'' (1968) del direutor británicu [[Lindsay Anderson]]. Les sos actuaciones llamaron l'atención de [[Stanley Kubrick]], que lo escoyó como'l protagonista de la so película ''[[A Clockwork Orange (película)|A Clockwork Orange]]'', que tuvo gran repercusión internacional. A pesar de ganase l'aclamación (foi postuláu como Meyor actor pol [[Premios del Círculu de críticos de cine de Nueva York|Círculu de críticos de cine de Nueva York]]) pol so papel como'l líder d'una cuadriella de vándalos con un fin de crítica escontra la sociedá, McDowell creó una carauterización tan inolvidable, que'l públicu tardó un llargu tiempu en dixebrar l'actor del personaxe. Volvió trabayar con Lindsay Anderson en ''[[O Lucky Man!]]'' (1973) y ''[[Britannia Hospital]]'' (1982), y protagonizó ''[[Royal Flax]]'' (1975). Figuró tamién con regularidá en producciones de la televisión británica a principios de la década de 1970, n'adaptaciones de clásicos teatrales. Co-protagonizó ''[[Voyage of the Damned]]'' (1976), y debutó bien en [[Hollywood]] como [[H. G. Wells]] na película ''[[Time After Time (película de 1979)|Time After Time]]'' (1979). Nesta popular película conoció a [[Mary Steenburgen]], con quien se casó en 1980, y de quien se divorció diez años dempués, en 1990. Realizó papeles de villanu a finales de la década de 1970 y mientres la década de 1980, anque nengún d'ellos tan bultable como'l de [[Calígula|personaxe principal]] na revesosa película ''[[Calígula (película)|Calígula]]'' (1979). Tamién collaboró na película d'aición ''[[Blue Thunder]]'' (1983) como ''F.Y. Cochrane'', y nel [[remake]] de 1982, de ''[[Cat People]]''. Tamién ye conocíu nel mundu de ''[[Star Trek]]'' como "l'home que mató al Capitán [[James T. Kirk]]" na película ''[[Star Trek: Generations]]'', na que fixo'l papel del científicu llocu Dr. [[Tolian Soran]]. Él tamién ye tíu na vida real, d'[[Alexander Siddig]], miembru del repartu de ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]''. McDowell fixo de sigo mesmu na película de [[Robert Altman]] ''[[The Player]]'', faciendo un [[caméu]] nel que regaña al protagonista Griffin Mill ([[Tim Robbins]]) por falar mal d'él a los sos llombos. Tamién tuvo un papel nos videoxuegos ''[[Wing Commander]] III y ''Wing Commander IV'' como ''Admiral Geoffrey Tolwyn'', co-protagonizando con [[Mark Hamill]]. Apaeció na comedia ''Pearl'', con [[Rhea Perlman]], y na película ''[[Tank Girl]]'' (1995). Tamién fixo'l papel de ''Mr. Roarke'' (enantes fechu por [[Ricardo Montalbán]]) nel remake de ''[[Fantasy Island]]''. En 2005, emprestó la so voz al álbum ''[[Back Against the Wall]]'', grabáu por dellos artistes, como tributu al álbum ''[[The Wall]]'', del grupu británicu [[Pink Floyd]]. En 2006 foi un invitáu especial en ''[[Law & Order: Criminal Intent]]'' como'l magnate de radiu ''Jonas Slaughter'', qu'almite matar a unu de los sos fíos y manipolia al otru pa confesar mientres muerre, y asina salvar la so vida. Tamién apaeció na [[teleserie]] ''[[Monk]]'', como un diseñador de moda sobeyosa qu'asesina a sangre frío. En 2007 interpretó al mafiosu y filántropu ''Linderman'' na [[serie de televisión]] ''[[Heroes (serie de televisión)|Heroes]]''. En 2009 sale nel video de [[Slipknot]] ''Snuff'' En 2010 y, de nuevu en 2012, participó na serie [[The Mentalist]] interpretando al carismáticu al empar qu'accidente, pregueru Bret Stiles, Tamién participó na película muda ''The Artist'' (Michel Hazanavicius, 2011). En 2011-2012 caracterizó a Stanton Infeld na serie Franklin&Bash, un multimillonariu abogáu que contrata a los protagonistes por que trabayen nel so despachu multinacional.Nesti papel nun se recurre al recurrente puntu siniestru, magar lo sustitúi pola obsesión pola cultura oriental y una cachaza que nun encaxar con un despachu d'abogaos "tiburones". Va Participar na película Silent Hill: Revelation como Leonard Wolf, según na cuarta temporada de la serie americana Community. == Vida privada == Tuvo casáu cola actriz Margot Bennett de 1975 a 1980. Entós casóse cola actriz [[Mary Steenburgen]], a quien conoció mientres filmaba ''Time After Time'', y tuvieron dos fíos: Lily Amanda, nacida'l 21 de xineru de 1981 y Charles Malcolm Mcdowell, nacíu'l 10 de xunetu de 1983. Divorciar en 1990. Dende 1991 ta casáu con Kelley Kuhr, con quién tien tres fíos: Beckett Taylor McDowell (nacíu'l 29 de xineru de 2004), Finnian Anderson McDowell (nacíu'l 23 d'avientu de 2006) y Seamus Hudson McDowell (nacíu'l 7 de xineru de 2009). Anguaño mora n'[[Ojai (California)|Ojai, California]]. Ye'l tíu maternu del actor [[Alexander Siddig]], quien apaeció en ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]'', ''[[Kingdom of Heaven]]'', ''[[Syriana]]'' y ''[[24 (serie de televisión)|24]]''. Él y el so sobrín apaecieron na película ''[[Doomsday]]'' del direutor [[Neil Marshall]]. == Filmografía parcial == * ''[[Poor Cow]]'' ([[1967]]) * ''[[If....]]'' ([[1968]]) * ''[[Caza humana]]'' ([[1970]]) * ''[[A Clockwork Orange (película)|A Clockwork Orange]]'' ([[1971]]) * ''[[O Lucky Man!]]'' ([[1973]]) * ''[[Royal Flax]]'' ([[1975]]) * ''[[Voyage of the Damned]]'' ([[1976]]) * "[[Aces High]]" ([[1976]]) * ''[[Calígula (película)|Calígula]]'' ([[1979]]) * ''[[El pasaxe (película de 1979)]]'' ([[1979]]) * ''[[Time After Time (película de 1979)|Time After Time]]'' ([[1979]]) * ''[[Merlin and the Sword]]'' ([[1982]]) * ''[[Britannia Hospital]]'' (1982) * ''[[Cat People (película de 1982)|Cat People]]'' (1982) * ''[[Blue Thunder]]'' ([[1983]]) * ''[[Cross Creek]]'' (1983) * ''[[Get Crazy]]'' (1983) * ''[[Little Red Riding Hood TV]]'' ([[1983]]) * ''[[The Compleat Beatles]]'' ([[1984]]) * ''[[Sunset (película)|Sunset]]'' ([[1988]]) * ''[[Buy & Cell]]'' ([[1989]]) * ''[[Class of 1999]]'' ([[1990]]) * ''[[Moon 44]]'' (1990) * ''[[Disturbed (película)|Disturbed]]'' (1990) * ''[[Tsareubiytsa]]'' ([[1991]]) * ''[[The Player]]'' ([[1992]]) * ''[[Les cadenes del deséu]]'' (''Chain of Desire'') (1992) * ''[[Kids of The Round Table]]'' (1993) * ''[[The Man Who Wouldn't Die]]'' (1993) * ''[[Night train to Venice]]'' (1993) * ''[[Bopha!]]'' (1993) * ''[[Star Trek: Generations]]'' (''Star Trek: Generations'') ([[1994]]) * ''[[Un regalu pa pá]]'' (''Milk Money'') (1994) * ''[[Exquisite Tenderness]]'' (1994) * ''[[Fist of the North Star]]'' (1995) * ''[[Tank Girl]]'' ([[1995]]) * ''[[Our Friends in the North]]'' ([[1996]]) ([[Televisión|TV]]) * ''[[The Little Riders (TV)]]'' (1996) * ''[[Superman: The Animated Series]]'' (1996-2000) * ''[[2103: The Deadly Wake]]'' ([[1997]]) * ''[[Mr. Magoo (película)|Mr. Magoo]]'' (1997) * ''[[Hugo pool]]'' (1997) * ''[[LEXX]], Episodiu Giga Shadow'' (1997) * ''[[Les primeres 9 Selmanes 1/2]]'' (''The first 9 1/2 weeks'') (1998) * ''[[Garden of Evil]]'' ([[1998]]) * ''[[Southern Cross]]'' (1999) * ''[[My Life so Far]]'' (1999) * ''[[Love Lies Bleeding]]'' (1999) * ''[[Gangster Non. 1]]'' ([[2000]]) * ''[[Island of the Dead (película de 2000)|Island of the Dead]]'' (2000) * ''[[Princess of Thieves (TV)]]'' (2000) * ''[[Stanley Kubrick: A Life in Pictures]] ([[2001]]) * ''[[Just Visiting]]'' (2001) * ''[[The Void]]'' (2001) * ''[[Tempo (película)|Tempo]]'' ([[2002]]) * ''[[Soi espía]]'' (2002) * ''[[Between Strangers]]'' (2002) * ''[[Shadow Realm]]'' (2002) ([[Televisión|TV]]) * ''[[Firestarter 2: Rekindled (TV)]]'' (2002) * ''[[Tempo]]'' (2003) * ''[[Red Roses and Petrol]]'' (2003) * ''[[The Company]]'' ([[2003]]) * ''[[Inhabited]]'' ([[2003]]) * ''[[I'll Sleep When I'm Dead]]'' (2003) * ''[[Hidalgo (película)|Hidalgo]]'' (2003) * ''[[Evilenko]]'' ([[2004]]) * ''[[In Good Company]]'' ([[2004]]) * ''[[Bobby Jones: A Stroke of Genius]]'' (2004) * ''[[Rag Tale]]'' (2005) * ''[[The Curse of King Tut's Tomb]]'' ([[2006]]) * ''[[Entourage]]'' (2006) * ''[[War and Peace (TV)]]'' (2007) * ''[[Halloween: L'Orixe|Halloween]]'' ([[2007]]) * ''[[Doomsday (película)|Doomsday]]'' (2008) * ''[[Bolt]]'' (2008) * ''[[Delgo]]'' (2008) * ''[[H2: Halloween 2]]'' (2009) * ''[[The Book of Eli]]'' (2010) * ''[[Easy A]]'' (2010) * ''[[Vamps (película)|Vamps]]'' (2011) * ''[[The Artist]]'' (2011) * ''[[Silent Hill: Revelation]]'' (2012) * ''[[Excision]]'' (2012) * ''[[Home Alone: The Holiday Heist]]'' (2012) * ''[[The Mistery of Casa Matusita]]'' (2015) * ''[[Los Caballeros nun tienen Memoria]]'' (2015) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{IMDb nome|0000532}} * [http://www.malcolmmcdowell.net MalcolmMcDowell.net] (n'inglés) * ''[http://www.guardian.co.uk/weekend/story/0,3605,1201919,00.html What if...]'' - Reseña en ''[[The Guardian]]'', 24 d'abril de 2004 (n'inglés) {{NF|1943||McDowell, Malcolm}} {{Tradubot|Malcolm McDowell}} [[Categoría:Actores y actrices de cine d'Inglaterra]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] elxsl9ef4e4u0pil59saie7g3i4k15j 0 73855 3709534 3656280 2022-08-19T06:22:29Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Stephen Edwin King''' ([[Portland (Maine)]], [[21 de setiembre]] de [[1947]]) ye un [[escritor]] d'[[Estaos Xuníos]] conocíu polos sos [[noveles de terror]]. Los llibros de King tuvieron bien de cutiu nes llistes de [[superventas]]. En 2003 recibió'l [[National Book Award]] pola so trayeutoria y contribución a les lletres estauxunidenses, que foi dau pola ''National Book Foundation.'' Ye conocíu mundialmente por ser l'autor de noveles como ''[[Carrie (novela)|Carrie]]'', ''[[La rellumada (novela)|La rellumada]]'', ''[[It]]'', ''[[Campusantu d'animales]]'', ''[[Misery (novela)|Misery]]'', ''[[El misteriu de Salem's Lot]]'', ente munches otres. King, amás, escribió obres que nun correspuenden al xéneru de terror, incluyendo les noveles ''Different Seasons'', ''[[El pasiellu de la muerte]]'', ''[[Dragon Eyes]]'', ''[[Corazones en Atlántida]], [[11/22/63]]'' y el so autodenomada "[[magnum opus]]", ''[[La Torre Escura]]''. Mientres un periodu utilizó los [[seudónimu|seudónimos]] [[Richard Bachman]] y [[John Swithen]]. Padre del escritor [[Joe Hill (escritor)|Joe Hill]] y maríu de la escritora y activista [[Tabitha Spruce]]. == Biografía == === Primeros años === Stephen King nació en [[Portland (Maine)|Portland]] ([[Maine]]), foi'l segundu fíu de Donald King y Nellie Ruth Pillsbury. Cuando King tenía dos años d'edá, el so padre abandonó a la familia.<ref name="ym-biografía">{{cita web |títulu=Stephen King Biography |url=http://movies.yahoo.com/shop?d=hc&id=1800020316&cf=biog&intl=us |editorial=Yahoo! Movies |idioma=inglés |fechaaccesu=27 de xineru de 2008}}</ref> La so madre criar al pie del so hermanu mayor David pola so cuenta, delles vegaes so grandes problemes financieros. En viviendo en [[Fort Wayne]] ([[Indiana]]) y [[Stratford (Connecticut)|Stratford]] ([[Connecticut]]), la familia camudar a [[Durham (Maine)|Durham]], pueblu natal de Ruth.<ref>Una de les principales razones foi que Ruth tenía d'encargase de los sos padres. King, Stephen, ''Mientres escribo'', páx. 40.</ref> King estudió en Durham Elementary School y depués en Lisbon Falls High School.<ref name="sk-biografía">{{cita web |títulu=Biography |url=http://www.stephenking.com/biography.php |editorial=StephenKing.com |idioma=inglés |fechaaccesu=27 de xineru de 2008}}</ref> Cuando yera neñu, King guardó un espantible accidente: Unu de los sos amigos quedó atrapáu nunos rieles y foi arolláu por un tren.<ref>Beahm, George ''The Stephen King Story: A Literary Profile'' Andrews y McMeel. 1991. ISBN 0-8362-7978-1 páxs.101</ref> Anque esti fechu podría inspirar les escures creaciones de King, el mesmu escritor refuga la idea. Empezó a escribir dende una temprana edá, basándose en [[Película|películes]] vistes apocayá y [[historieta|historietes]]. Mientres taba nel colexu, empezó a vender cuentos a los sos compañeros, que yeren copiaos cola mesma máquina que'l so hermanu utilizaba pa publicar el so [[Periódicu (publicación)|periódicu]] llamáu ''Dave's Rag''. Sicasí, l'actividá nun foi bien vista polos sos profesores, quien-y obligaron a devolver el dineru ganao.<ref>King, Stephen, ''Mientres escribo'', páx. 53-55.</ref>Aprosimao a los trelce años d'edá, afayó na casa de la so tía una vieya caxa con llibros del so padre, la mayoría de [[Novela de terror|terror]] y [[ciencia ficción]].<ref name="ym-biografía" /> Dende entós empezó a unviar los sos trabayos a distintes revistes, ensin recibir una respuesta positiva. El so primer rellatu publicáu foi incluyíu na revista ''Comics Review'' de [[Mike Garrett]] en [[1965]].<ref name="ym-biografía" /> El títulu orixinal yera ''I was a Teenage Grave Robber'', pero foi camudáu pol editor a ''In a Half-World of Terror''.<ref>King, Stephen, ''Mientres escribo'', páx. 39.</ref> Ente [[1966]] y [[1971]], estudió [[Idioma inglés|inglés]] na [[Universidá de Maine]], n'[[Orono (Maine)|Orono]], con grandes penuries económiques por causa de la probeza de la so madre, y escribió una columna titulada "King's Garbage Truck" na revista de la mesma. King conoció a la so futura esposa, la escritora [[Tabitha Spruce]], na [[biblioteca]] de la universidá y casáronse en 1971.<ref name="sk-biografía" /> L'escritor tomó trabayos de mediu tiempu pa poder pagar los sos estudios, inclusive nuna [[llavandería]]. Utilizó la esperiencia vivida pa escribir les histories de ''[[La trituradora]]'' (The Mangler) y ''[[Carretera maldita]]'' (Roadwork). Dempués de terminar los sos estudios universitarios con una llicenciatura n'arte n'inglés y llograr un certificáu pa poder enseñar en secundaria, King enseñó inglés en Hampden Academy (Hampden). Mientres esti periodu, él y la so familia vivieron nun remolque. Escribió histories curties (la mayoría publicaes en revistes pa homes) pa poder satisfaer les necesidaes de la so familia. Mientres esti periodu King empezó a tener problemes d'[[alcoholismu]], que caltuvo mientres una década.<ref name="guardian-ent">{{cita web |títulu=The Stephen King Interview |url=http://books.guardian.co.uk/departments/generalfiction/story/0,,380111,00.html |editorial=Guardian.co.uk |autor=Adams, Tim |fecha=14 de setiembre de 2000 |fechaaccesu=21 de febreru de 2008 |idioma=inglés}}</ref> Estos problemes van vese reflexaos na so segunda novela, ''La rellumada'', na persona del so personaxe principal, l'escritor alcohólicu Jack Torrance. === Carrera como escritor === Mientres esti periodu, empezó a escribir un gran númberu de noveles. Una de les sos primeres idees foi la d'una moza con poderes psíquicos. Sicasí, sintióse desanimáu, y tirar a la basura. Tabitha rescató'l trabayu y animar a terminalo.<ref>King, Stephen, ''Mientres escribo'', páx. 76–77.</ref> Dempués de rematada la novela, titular ''[[Carrie (novela)|Carrie]]'' y mandar a la compañía editora Doubleday, al pasar el tiempu escaecer d'ella. Más tarde, recibió una ufierta de compra por 2.500 dólares d'adelantu (non un gran adelantu pa una novela, inclusive nesa dómina). Poco tiempu dempués, el valor de ''Carrie'' colos derechos del manuscritu fueron vendíos por 400.000 dólares (200.000 de los cualos recibió l'editor). Dempués del llanzamientu, la so madre morrió de [[cáncer]] [[úteru|uterín]], pero llegó a lleer la novela. Darréu apaecieron delles de les sos obres más reconocíes: ''[[El misteriu de Salem's Lot]]'' (1975), ''[[La rellumada (novela)|La rellumada]]'' (1977), ''[[La danza de la muerte]]'' (1978), ''[[La zona muerta]]'' (1979), ''[[Cujo]]'' (1981), ''[[Campusantu d'animales]]'' (1983), ''[[It]]'' (1986) o ''[[Misery (novela)|Misery]]'' (1987) ente otres. La mayoría d'elles fueron afeches al cine, destacando la [[La rellumada (película)|versión fílmica]] de ''La rellumada'' que realizó [[Stanley Kubrick]] en [[1980]], cola que King declaró nun sentise del tou satisfechu; o l'[[The Dead Zone (película)|adautación]] de ''La zona muerta'' empobinada por [[David Cronenberg]] en [[1983]]. Dende fines de los [[años 1970]] y hasta fines de los años [[1980]], King empezó a desenvolver problemes d'adicción, primero al [[alcohol]] y darréu a otros tipos de [[droga|drogues]]. Dempués de la publicación de ''[[Los Tommyknockers]]'' (1987), la so familia y amigos decidieron faer una intervención, amosándo-y los residuos del so estudiu p'amosa-y el grau d'adicción alcanzáu: llates de [[cerveza]], [[cigarrillo]], bolses de [[cocaína]], botelles de [[xanax]], [[valium]] y [[nyquil]], yeren dalgunes de les coses qu'había. Solicitó ayuda y abandonó toa forma d'alcohol y drogues escontra fines d'esa década. Los personaxes de los sos llibros fueron evolucionando al pasar de los años: * Los sos primeros trabayos (''[[Carrie (novela)|Carrie]]'', ''[[La rellumada (novela)|La rellumada]]'', ''[[La danza de la muerte]]''), amosaben a families de la clase trabayadora que teníen de lluchar contra problemes financieros. * A finales de los [[años 1980]], los sos trabayos presentaben persones de clase media como [[profesor]]es o autores. * A finales de los [[años 1990]], los personaxes yeren pilotos d'aviones, escritores o de dalgún otru trabayu asemeyáu. * A principios de los [[años 2000]], los sos escritos presentaben imáxenes bien rellacionaes col accidente d'automóvil que sufrió en 1999. === Accidente d'automóvil === Nel branu de [[1999]], King atopábase trabayando nel ensayu tituláu ''On Writing: A Memoir of the Craft'' ("[[Mientres escribo]]"). Nesi periodu terminara la seición de memories y abandonara el llibru mientres dieciocho meses, por cuenta de la inseguridá alrodiu de cómo proceder o de si diba fadiar a terceros. Rellata que foi'l primer llibru que tuvo qu'abandonar desque escribiera ''The Stand'' décades tras. Tomando la decisión de siguir col llibru, el 17 de xunu, escribió una llista d'entrugues que-y fixeren con frecuencia sobre la so forma d'escribir, coles mesmes qu'otres que-y gustara que-y formularen; el 18 de xunu, escribió cuatro páxines de la susodicha seición. El 19 de xunu, a les 4:30 de la tarde aprosimao, King caminaba pol arcén derechu de la ruta 5 en North Novell. El conductor Bryan Smith, distrayíu por un [[rottweiler]] incontroláu que se movía na parte trasera del so coche marca Dodge Caravan de 1985, pilló a King, quien aterrizó nuna cabiana d'unos 4 metros de fondura dende'l pavimentu de la carretera de la Ruta 5. L'ayudante del comisariu del condáu d'[[Condáu de Oxford|Oxford]], Matt Baker, grabó que los testigos dixeron que'l conductor nun conducía con escesu de velocidá nin con imprudencia. Baker tamién informó que King foi pilláu por detrás. Na páxina web oficial de Stephen King méntase qu'esto nun ye correutu yá que King diba caminando de cara al tráficu. King taba lo bastante consciente pa dar los númberos de teléfonu de la so familia al ayudante del comisariu pa poder ponese en contautu con ellos, anque s'atopaba sufriendo un dolor considerable. L'escritor foi lleváu en primer llugar al Hospital Northern Cumberland, pa depués ser treslladáu dende ellí n'[[helicópteru]] al Hospital Central de Maine. Les sos mancaes —el [[Pulmones|pulmón]] derechu colapsáu, múltiples quebres na pierna derecha, laceración del cueru cabelludo y el cadril quebráu— caltuviéron-y nel centru médicu hasta'l 9 de xunetu, casi tres selmanes internáu. Dempués de cinco operaciones en diez díes y terapia física, retomó en xunetu'l trabayu onde lu había dexáu na novela ''On Writing'', anque se resentía inda del so cadril y solamente podía sentase unos cuarenta minutos primero que'l dolor tornárase intolerable. El so estáu físicu ameyoró dende entós. Esi mesmu añu terminó la mayor parte ''Buick 8: Un coche perversu'' (n'inglés ''From a Buick 8''), novela na cual unu de los protagonistes muerre nun accidente automovilísticu. De les espeluznantes semeyances col so propiu accidente, King diz qu'intentó "da-y demasiada importancia al socesu". La novela ''[[Misery (novela)|Misery]]'', escrita en 1987, trata tamién sobre un escritor qu'esperimenta mancaes bien graves por cuenta de un accidente de coche, pero la novela céntrase fundamentalmente na enfermedá mental d'una devota siguidora qu'atiende al escritor. Tamién na serie pa TV ''[[Kingdom Hospital]]'', un pintor sufre un accidente esautamente igual al real. === Años recién === En [[1996]], King ganó'l premiu O. Henry Award pola so historia ''The Man in the Black Suit''. En [[2003]], foi honráu col premiu a la trayeutoria de National Book Awards, lo que causó un polveru ente la comunidá lliteraria pola eleición del escritor, especialmente de parte del críticu lliterariu [[Harold Bloom]]. Stephen King escribió seis llibros sol [[seudónimu]] '''Richard Bachman'''. Fixo un funeral falsu pa Bachman dempués de que'l secretu foi fechu públicu, lo cual inspiró'l llibru ''The Dark Half''. Escribió una historia curtia sol nome John Swithen, ''The Fifth Quarter'', que s'espublizó de nuevu en [[1993]] sol nome de Stephen King. En [[2002]], King anunció que dexaría d'escribir, motiváu aparentemente pola frustración de les sos mancadures, que lo cafiaben y amenorgaben la so enerxía. Sicasí, dende entós escribió dellos llibros, pero a un ritmu menor que'l d'antes. L'escritor declaró qu'escribir ye más pa él una pasión qu'un oficiu.<ref>[http://stephenking.com/pages/FAQ/Stephen_King/retired.php ¿Ye ciertu que te retirasti?] en Stephenking.com</ref> Dende [[2003]], l'autor dio'l so puntu de vista sobre la cultura popular nuna columna de la páxina trasera de la revista ''Entertainment Weekly'', de normal cada trés selmanes. La columna ye titulada "The Pop Of King", una referencia a "The King of Pop" ("el rei del pop" n'inglés), [[Michael Jackson]]. N'ochobre de 2005, King robló un contratu con [[Marvel Comics]]; sería'l so primer proyeutu oficial nésti mundu, yá que nos años 1980 participó nun cómic benéficu contra la fame n'[[África]]. La idea sería espandir la so serie ''The Dark Tower''. La serie va ser ilustrada pol artista [[Jae Lee]], ganador del premiu Eisner. Marvel anunció que'l proyeutu va ser retrasáu hasta [[2007]] por que King tuviera'l tiempu y dedicación necesarios. == Vida privada == [[Ficheru:Stephenking house.JPG|thumb|250px|Casa de Stephen King en Bangor.]] Vive en [[Bangor (Maine)|Bangor]], [[Maine]] cola so esposa Tabitha Spruce, que tamién ye novelista. Tienen otra casa nel distritu Western Lakes de Maine. King pasa'l [[iviernu]] nel so [[casona]] con vista al mar allugada en Sarasota ([[Florida]]). Apocayá construyó otra casa en [[Connecticut]]. Los sos trés fíos Naomi Rachel, [[Joe Hill (escritor)|Joe Hill]] y [[Owen Phillip King|Owen Phillip]], algamaron la mayoría d'edá y viven pola so cuenta. Owen publicó en 2005 la so primer coleición d'histories titulada ''We're All in This Together: A Novella and Stories'', y Joe Hill ye autor de ''20th Century Ghosts'', una serie de cuentos (bien premiaos) y una novela llamada ''El traxe del muertu'' (de la cual vendiéronse los derechos pa la película de Warner Bros). == Estilu == Nel so llibru, ''On Writing: A Memoir of the Craft'' ("[[Mientres escribo]]"), King describe'l so estilu d'escritura de gran llargor y fondura. Cree que pa les bones histories ye meyor crear una pequeña "grana" y dexar que la historia creza y densedólquese dende ende. Xeneralmente empieza les sos histories ensin saber cómo van terminar. Ye conocíu pola so calidá de detalles, continuidá, y referencies internes; munches de les sos histories vense amestaes por personaxes secundarios, pueblos ficticios, o eventos de llibros pasaos, bien al estilu de [[Lovecraft]]. Los sos llibros contienen referencies a la historia y cultura de los [[Estaos Xuníos]], particularmente a la más escura y respigante parte d'ésta. Les referencies tán afiguraes n'histories de los personaxes, nes cualos esplíquense les sos medranes. Delles referencies inclúin el [[crime]], [[guerra|guerres]] (especialmente la [[guerra de Vietnam]]), y el [[racismu]]. King utiliza un estilu de narración bastante informal, refiriéndose a les sos fans como "llectores constantes" o "amigos y vecinos". Esti estilu oldea coles escures temes de les sos histories. Stephen King tien una senciella fórmula pa poder escribir bien: "Lee y escribe ente cuatro y seis hores al día. Si nun atopes el tiempu pa faelo nun vas poder convertite nun bon escritor." == Visión del mundu == Les noveles de terror y suspensu de King tán construyíes basándose nuna visión constante del mundu, descrita más claramente en ''Insomnia'', ''Corazones na Atlántida'' y ''La Torre Escura''. Nesta visión, describe la esistencia metafóricamente como una torre escura, allugada nun paisaxe de roses coloraes nel Mundu Final. Nesta torre hai dellos niveles, con [[entidá]]es en cada unu (siendo los seres humanos los qu'habiten el nivel más baxu). Dalgunos son contrarios ([[Rei Carmesí]], [[Randall Flagg]], [[John Farson]] o [[Pennywise, el payasu baillarín|Pennywise]]), otros benévolentes ([[Roland Deschain]] o [[Moiras|Cloto y Láquesis]], tamién conocíos como "los médicos calvos y bajitos"). Munches de les sos noveles tomen llugar nesti [[multiverso]] ficticiu, y dellos personaxes rellacionar con fechos d'otres histories. Tres la esistencia del mundu en que preside dicha torre, coesiste una fuercia vital y elemental llamada Ka. La so manifestación más común ta presente nel destín que cumple cada ser del multiverso (igualmente puede referise a un llugar particular al qu'unu vese obligáu a dir). == Otru escritores == King ye un gran almirador del escritor [[Howard Phillips Lovecraft|H. P. Lovecraft]] ya incorporó delles de les sos téuniques (como la conexón ente les histories de los sos llibros, l'usu de retayos de periódicos, trescripciones de prueba, otros materiales de documentación, y l'usu de pueblos ficticios como "Castle Rock" y "Derry") nes sos noveles pero estremar d'ésti pola so carauterización estensa, un diálogu efectivu, y histories con finales positivos, toos estos inesistentes nos rellatos de Lovecraft. Coles mesmes, declaróse almirador de la serie de llibros de [[Harry Potter]] de l'autora [[J. K. Rowling]], a quien, según mentó en repitíes ocasiones, considera una gran escritora. [[Edgar Allan Poe]], unu de los padres del xéneru de terror contemporáneo, tuvo una gran influencia nes histories de King. Un bon exemplu ye ''La rellumada''. El testu estrayíu de la mesma, "Y la muerte colorada apoderó sobre toles demás," (n'inglés ''"And the red death held sway over all,"'') recuerda al orixinal, "Y la Escuridá y la Decadencia y la Muerte Colorada caltienen un dominiu ilimitáu sobre los demás" (n'inglés ''"And Darkness and Decay and the Red Death held illimitable dominion over all,"'') conteníu na obra ''[[La mázcara de la muerte colorada]]'' de Poe. La novela de King ye análoga al pequeñu rellatu de Poe de forma bastante precisa. Los dos escritores comparten l'usu de los [[Doppelgänger]], anque la tema ta presente na mayoría de les obres de terror y nun puede especificase a un solu autor. Amás, l'argumentu del rellatu curtiu tituláu "El cadillac de Dolan" (n'inglés ''Dolan's Cadillac'') ye en comparanza casi idéntica al rellatu de Poe llamáu "El barril de Amontillado" (n'inglés ''The Cask of Amontillado''), parafrasiando inclusive'l famosu alegatu de Fortunato, "¡pol amor de Dios, Montresor!" (n'inglés ''"for the love of God, Montresor!"''). King declaró la so almiración por otru autor menos prolíficu: [[Shirley Jackson]]. La novela ''Salem's Lot'' empieza con una cita del llibru ''The Haunting of Hill House'' de Jackson. Tony, un amigu imaxinariu de ''La rellumada'' tien cierta rellación con otru amigu imaxinariu, llamáu tamién Tony, del llibru ''Hangsaman'' de Jackson. Hai delles otres semeyances ente los personaxes Carrie de ''Carrie'' y Eleanor de ''The Haunting of Hill House''. King declaró que Carrie ta basada en dos víctimes d'abusu na escuela que conoció. Una escena crucial de ''Storm of the Century'' ta basada nel llibru de Jackson tituláu ''The Lottery''. Y finalmente, otra de les sos influencies foi [[John D. MacDonald]]. Foi un gran fan de MacDonald a lo llargo de la so vida, y la delda que-y debe al vieyu escritor paez clara. De la mesma que King ye un maestru nel xéneru del terror, MacDonald ye abondo popular nel xéneru criminalístico. King aprendió enforma del arte d'enfusar na mente de los personaxes, utilizáu por MacDonald. La manera en que dambos escritores describe a los personaxes, anque en distintu estilu, son abondo similares. King y MacDonald demuestren una gran dedicación nel so trabayu, practicando bastantes hores diariamente. King dedicó la novela ''Sun Dog'' a MacDonald, diciendo "Te estraño, vieyu amigu." Por cuenta de la so gran popularidá, King ye comparáu davezu con [[Dean Koontz]], y dellos almiradores deseyen lleer un llibru escritu ente los dos. Dambos escritores declararon lo imposible del proyeutu, la razón principal ye'l vezu de King de tener personaxes con una vida miserable, y Koontz tien el d'escribir finales felices pa la mayoría de los sos llibros. Escribió dos noveles collaborando con [[Peter Straub]], ''The Talisman'' y ''Black House''. King comentó que teníen planes d'escribir el tercer y postreru de la saga, pero nun se propunxo nenguna fecha. Escribió amás la novela non-ficticia ''Faithful'' col novelista [[Stewart O'Nan]]. == Obres completes == === Noveles === {{AP|Bibliografía de Stephen King}} * 1974 - ''[[Carrie (novela)|Carrie]]'' * 1975 - ''[[El misteriu de Salem's Lot]]'' (''Salem's Lot'') * 1977 - ''[[La rellumada (novela)|La rellumada]]'' (''The Shining'') * 1978 - ''[[La danza de la muerte]]'' (''The Stand''), reeditada como ''[[La danza de la muerte|Apocalipsis]]'' (1990) (''The Stand: The Complete & Uncut Edition'') * 1979 - ''[[La zona muerta]]'' (''The Dead Zone'') * 1980 - ''[[Güeyos de fueu]]'' (''Firestarter'') * 1981 - ''[[Cujo]]'' * 1983 - ''[[Christine (novela)|Christine]]'' * 1983 - ''[[Campusantu d'animales]]'' (''Pet Sematary'') * 1983 - ''[[El ciclu del home llobu]]'' (''Cycle of the Werewolf'') * 1984 - ''[[El talismán (novela)|El talismán]]'' (''The Talisman'', escritu xunto a Peter Straub) * 1986 - ''[[It]]'' (''Eso'') * 1987 - ''[[Dragon Eyes]]'' (''The Eyes of the Dragon'') * 1987 - ''[[Misery (novela)|Misery]]'' * 1987 - ''[[Los Tommyknockers]]'' (''The Tommyknockers'') * 1989 - ''[[The Dark Half|La metá escura]]'' (''The Dark Half'') * 1991 - ''[[La tienda de los deseos malinos]]'' (''Needful Things'') * 1992 - ''[[El xuegu de Gerald]]'' (''Gerald's Game'') * 1993 - ''[[Dolores Claiborne]]'' * 1994 - ''[[Insomnia (novela)|Insomnia]]'' * 1995 - ''[[La semeya de Rose Madder]]'' (''Rose Madder'') * 1996 - ''[[El pasiellu de la muerte]]'' (''The Green Mile'') * 1996 - ''[[Desesperación (novela)|Desesperación]]'' (''Desperation'') * 1998 - ''[[Un sacu de güesos]]'' (''Bag of bones'') * 1999 - ''[[La nube del sieglu]]'' (''Storm of the century'', guión) * 1999 - ''[[Corazones na Atlántida]]'' (''Hearts in Atlantis'') * 2000 - ''[[La moza qu'amaba a Tom Gordon]]'' (''The girl who loved Tom Gordon'') * 2000 - ''[[Montando la bala]]'' (''Riding the Bullet'') * 2001 - ''[[El cazador de suaños]]'' (''Dreamcatcher'') * 2001 - ''[[Casa Negra]]'' (''Black House'', escritu xunto a Peter Straub) * 2002 - ''[[Buick 8: un coche perversu]]'' (''From a Buick 8'') * 2005 - ''[[Coloráu Kid]]'' * 2006 - ''[[Cell (novela)|Cell]]'' * 2006 - ''[[La historia de Lisey]]'' (''Lisey Story'') * 2008 - ''[[Duma Key]]'' * 2009 - ''[[La cúpula (novela)|La cúpula]]'' (''Under The Dome'') * 2010 - ''[[Blockade Billy]]'' * 2011 - ''[[11/22/63|22/11/63]]'' (''11/22/63'') * 2011 - ''[[Mile 81]]'' (publicáu namái en formatu de [[llibru electrónicu]]) * 2013 - ''[[Joyland]]'' * 2013 - ''[[Doctor suaño]]'' (''Doctor Sleep'') * 2014 - ''[[Mr. Mercés]]'' * 2014 - ''[[Revival]]'' * 2015 - ''[[Finders Keepers (novela)|Finders Keepers]]'' * 2016 - ''[[End of Watch (novela)|End of Watch]]'' ==== Sol seudónimu Richard Bachman ==== * 1977 - ''[[Rage (novela)|Rage]]'' * 1979 - ''[[The Long Walk]]'' * 1981 - ''[[Roadwork]]'' * 1982 - ''[[The Running Man (llibru)|The Running Man]]'' * 1984 - ''[[Thinner (novela)|Thinner]]'' * 1996 - ''[[The Regulators]]'' * 2007 - ''[[Blaze (novela)|Blaze]]'' ==== Serie ''La Torre Escura'' (''The Dark Tower'') ==== Gran parte de la obra de Stephen King alcuéntrase reflexada na so ''opus magnus'': ''[[La Torre Escura]]'', que ye una saga d'ocho volumen, cola cual, según los comentarios del autor, tamién remata la so carrera d'escritor. * 1982 - [[La Torre Escura I: La yerba del diañu]] (''The Gunslinger'') (Reeditáu en 2003 como 'El pistoleru') * 1987 - [[La Torre Escura II: La invocación]] (''The Drawing of the Three'') (Reeditáu en 2003 como 'La llegada de los trés') * 1991 - [[La Torre Escura III: Les Tierres Baldías]] (''The Wastelands'') * 1997 - [[La Torre Escura IV: La bola de cristal]] (''Wizard and Glass'') (Reeditáu como 'Magu y Cristal') * 2003 - [[La Torre Escura V: Llobos del Calla]] (''Wolves of the Calla'') * 2004 - [[La Torre Escura VI: Cantar de Susannah]] (''Song of Susannah'') * 2004 - [[La Torre Escura VII: La Torre Escura]] (''The Dark Tower'') * 2012 - ''[[The Dark Tower: The Wind Through the Keyhole|La Torre Escura: El vientu pola pesllera]]'' (Como parte de la serie de La Torre Escura, ye l'octavu llibru, pero cronológicamente allugar ente los volúmenes cuatro y cinco) ''[[Childe Roland to the Dark Tower Came]]'' de [[Robert Browning]] ye'l poema en que se basa la serie. === Coleiciones de rellatos === * 1978 - ''[[L'estragal de la nueche]]'' (''Night Shift'') * 1982 - ''[[Les cuatro estaciones (novela)|Les cuatro estaciones]]'' (''Different Seasons'') * 1985 - ''[[Skeleton Crew]]'' (Reeditáu n'español en 4 llibros: La borrina, La espedición, Histories fantástiques, Dos histories pa nun dormir). * 1990 - ''[[Los cuatro dempués de la medianueche]]'' (''Four Past Midnight'') * 1993 - ''[[Velees y allucinaciones]]'' (''Nightmares & Dreamscapes'') * 1997 - ''Six Stories'' (Edición llindada de 1100 exemplares que los sos rellatos fueron reeditaos en ''Tou ye eventual'' y ''Corazones na Atlántida'') * 2003 - ''[[Tou ye eventual: 14 rellatos escuros]]'' (''Everything´s eventual: 14 Dark Tales'') * 2008 - ''[[Dempués del anochar]]'' (''Just After Sunset'') * 2010 - ''[[Tou escuru, ensin estrelles]]'' (''Full Dark, Non Stars'') * 2015 - ''[[The Bazaar of Bad Dreams]]'' === Non ficción === * 1981 - ''[[Danza macabra (llibru)|Danza macabra]]'' (''Danse Macabre'') * 1988 - ''[[Nightmares in the Sky|Nightmares in the Sky: Gargoyles and Grotesques]]'' (non editáu n'español) * 2000 - ''[[Mientres escribo]]'' (''On Writing'') * 2005 - ''¡Campeones mundiales a la fin!: Como les Medies Rojas llograron ganar la serie del 2004'' (''Faithful: Two Diehard Boston Red Sox Fans Chronicle the Historic 2004 Season'') === Guiones === * 1982 - ''[[Creepshow]]'' * 1985 - ''[[Cat's Eye (película)|Cat's Eye]]'' * 1985 - ''[[Silver Bullet]]'' * 1986 - ''[[Maximum Overdrive]]'' * 1992 - ''[[Sleepwalkers]]'' == Adautaciones de la so obra == {{ap|Adautaciones de la obra de Stephen King}} Les sos [[noveles]] y [[rellatu curtiu|rellatos curtios]] fueron afechos a diversos medios, tales como [[película|películes]], [[serie de televisión|series de televisión]] y [[historietes]]. Según el mesmu escritor, les sos adautaciones favorites son ''[[Cunta conmigo (película)|Cunta conmigo]]'', ''[[The Shawshank Redemption]]'' y ''[[The Mist]]''.<ref>{{cita web |títulu=Stephen King Duma Key |url=http://www.youtube.com/watch?v=BXRuWx-mkTc |editorial=Youtube |idioma=inglés |fechaaccesu=20 de payares de 2011}}</ref> == Premios == {{AP|Premios y nominaciones de Stephen King}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * "On Being Nineteen (and a Few Other Things)" Introducción a ''The Gunslinger'' (edición revisada) 2003 King, Stephen Viking/Penguin Group pp. XVII-XVIII * King, Stephen (2000), ''Mientres escribo'', Scribner. ISBN 0-684-85352-3. == Enllaces esternos == {{commonscat|Stephen King}} {{wikiquote|Stephen King}} {{IMDb nome|id=0000175|name=Stephen King}} * [http://www.stephenking.com/ Sitiu oficial de Stephen King] * [http://www.stkfoundation.org/ Fundación Stephen & Tabitha King] * [http://www.stephenking.com.ar/laobra.htm Referencia de tola so creación] {{N'idioma|es}} * [http://www.stephenkingnews.com/ Sitio de noticies de Stephen King] * [http://www.cemeterydance.com/ Publicaciones de Cemetery Dance, Editorial de Stephen King con Ediciones Lindaes roblaes] {{NF|1947||King, Stephen}} {{Tradubot|Stephen King}} [[Categoría:Stephen King]] [[Categoría:Escritores de terror]] [[Categoría:Ganadores del premiu Hugo]] [[Categoría:Escritores de cuentos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores n'inglés]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones de Maine]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] dwtlgjbzidt9zd39czvp55xrh06x7ag 0 73899 3709597 3653254 2022-08-19T07:11:37Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} [[Ficheru:Alexander's Ragtime Band - Billy Murray.ogg|thumb|''Alexander's Ragtime Band'', Edison Amberol cylinder, 1911]] '''Irving Berlin''' ([[11 de mayu]] de [[1888]] – [[22 de setiembre]] de [[1989]]), nacíu '''Israel Isidore Baline''' (por [http://www.ellisisland.org/genealogy/ellis_island_famous_arrivals.asp]), en [[Tiumén]], [[Rusia]] (o probablemente [[Maguilov]], anguaño en [[Bielorrusia]]), foi un compositor y lletrista De Broadway estauxunidense, unu de los más prolíficos y famosos de la historia contemporánea d'América. Berlin, xudíu, foi unu de los pocos compositores de [[Tin Pan Alley]]/[[Broadway]] qu'escribieron tanto les lletres como la música de los sos cantares. Anque nun llegó a aprender nunca a lleer música más allá d'un nivel elemental, compunxo alredor de 3000 cantares, munches de les cualos, incluyendo "[[Cheek to Cheek]]","[[God Bless America]]", "[[White Christmas (cantar)|White Christmas]]", "[[Alexander's Ragtime Band]]" y "[[There's No Business Like Show Business (cantar)|There's No Business Like Show Business]]", dexaron una buelga indeleble na música y cultura estauxunidense. Produció 17 películes y 21 espectáculos de [[Broadway]], amás de los sos cantares individuales. == Primeros años == La familia de Irving Berlin emigró a los [[Estaos Xuníos]] en [[1891]]. Los sos padres yeren Leah (Lena) Jarchin y Moses Baline; el so padre foi un [[rabín]] que consiguió trabayu como certificador de carne siguiendo la llei [[kosher]] (ver [http://www.nydailynews.com/city_life/big_town/v-bigtown_archive/story/209553p-180590c.html]). Tres la muerte del so padre en 1896, Irving hubo de buscar trabayu pa sobrevivir; tuvo emplegáu como vendedor de periódicos y tamién realizó actuaciones na cai pa consiguir dineru. La dura realidá de tener que trabayar entá en trabayos ínfimos pa nun morrer de fame dexó una buelga fonda na valoración del dineru per parte de Berlin. Cuando taba trabayando como camareru cantante nel Pelham's Cafe en [[Barriu chinu|Chinatown]], Berlin foi riquíu pol propietariu pa escribir un cantar orixinal pal café, por cuenta de que un negociu rival tenía'l so propiu cantar publicáu. "Marie from Sunny Italy" foi la resultancia editándose puestu. Anque solo ganó 37 centavos, abrió-y les puertes d'una nueva carrera y un nuevu nome: Israel Baline foi equivocadamente impresu como "I. Berlin" na partitura. Munches de los sos primeros cantares, ente elles "Sadie Salome (Go Home)", "That Mesmerizing Mendelssohn Tune" y "Oh How That German Could Love" algamaron un modestu ésitu tantu en forma de partitures, de grabaciones, nel escenariu del vodevil, o como interpolaciones en diversos espectáculos; pero foi "Alexander's Ragtime Band", escrita en 1911, la que lo catapultó como una de les más importantes estrelles de Tin Pan Alley. Richard Corliss, nuna semeya de Berlin en [[Time Magazine]] en 2001, escribió: <blockquote>''[[Alexander's Ragtime Band]]'' (1911). Yera una marcha, non un rag, que la so remangu musical entendía menciones del toque de [[Corneta natural|corneta]] y de [el cantar popular] ''[[Swanee River]]''. Pero la melodía, qu'alicó'l fervor pol ragtime que [[Scott Joplin]] disparara una década enantes, convirtió a Berlin nuna estrella de la composición. Na so primer publicación, cuatro versiones de la tema algamaron los puestos # 1, # 2, # 3 y # 4 nes llistes d'ésitos. [[Bessie Smith]], en 1927, y [[Louis Armstrong]], en 1937, acopaben el top 20 coles sos interpretaciones. En 1938 el cantar foi de nuevu # 1, nun dúu ente [[Bing Crosby]] y [[Connee Boswell]]; otru dúu de Crosby, esta vegada con [[Al Jolson]], encabezó'l top 20 en 1947. [[Johnny Mercer]] diseñó una versión swing en 1945 y Nellie Lutcher asitiar na llista de [[R&B]] nel (# 13) en 1948. Si añede la versión de 1959 de [[Ray Charles]] para [[big band]], "Alexander" tuvo una docena de versiones esitoses en menos de mediu sieglu (vease [http://www.time.com/time/sampler/article/0,8599,189846,00.html]).</blockquote> == Obres pal ámbitu musical == Tres l'ésitu de "Alexander", se rumoreó que Berlin taba escribiendo una ópera ragtime, sicasí produció la so primer obra estensa pa los escenarios musicales, "Watch Your Step" (1914), protagonizada por [[Irene Castle|Irene]] y [[Vernon Castle]], la primer comedia musical en faer un usu caltriante de los ritmos sincopados. Un espectáculu similar tituláu "Stop! Look! Listen!" siguió a aquel en 1915. En 1917, mientres la [[Primer Guerra Mundial]], entró nel exércitu estauxunidense y llevó al escenariu una revista musical ''[[Yip Yip Yaphank]]'' mientres tuvo en [[Camp Upton]] en [[Yaphank|Yaphank, New York]]. Presentada como "un llíu militar cocináu polos mozos de Camp Upton", el repartu del espectáculu formar con 350 miembros de les fuercies armaes. La revista foi un tributu patrióticu al exércitu estauxunidense, y Berlin compunxo un cantar tituláu "[[God Bless America]]" pal espectáculu, anque finalmente nun fixo usu d'ella. Cuando foi realizada años dempués, "[[God Bless America]]" fíxose tan popular que se suxurió que podría aportar a l'himnu nacional. Permaneció hasta güei como un de los cantares de mayor ésitu y más conocíes en tolos Estaos Xuníos. Ye particularmente recordada la interpretación de la mesma que se realizó tres l'ataque terrorista del 11 de setiembre de 2001, cuando miembros del congresu cantar nes escaleres del capitoliu.<ref>[http://www.authentichistory.com/audiu/attackonamerica/speeches/20010911_Congress_Sings_God_Bless_America.html#photos Audiu link]</ref> Dellos cantares de la revista Yaphank fueron más tarde incluyíes na película de 1943 ''[[This Is the Army]]'', na que tamién apaecíen otros cantares de Berlin, tantu'l cantar que da títulu al filme como una versión de "God Bless America" por [[Kate Smith]]. Tres la guerra, Berlin construyó'l so propiu teatru, el Music Box, como llocal pa revistes añales qu'incorporaben los sos últimos cantares; la primera d'eses revistes foi "The Music Box Revue of 1921." El teatru ta inda n'usu, dacuando. Anque la mayoría de les sos obres pal escenariu de Broadway tomaron la forma de revistes -- coleiciones de cantares ensin una tema común -- escribió unos cuantos ''book shows''. [[The Cocoanuts]] (1925) foi una comedia, con un repartu nel qu'apaecíen, ente otros, los [[hermanos Marx]]. ===Face the music=== [[Face the Music película|Face the music]] (1932) yera una sátira política con un llibretu de [[Moss Hart]], y [[Luisiana Purchase]] (1940) yera una sátira d'un políticu sureñu, obviamente basada nes proezas de [[Huey Long]]. [[As Thousands Cheer]] (1933) yera una revista una tema; cada númberu yera presentáu como una seición d'un periódicu, dalgunu d'ellos tocando asuntos del momentu. L'espectáculu presentaba una socesión de cantares esitosos, como "Easter Parade", "Heat Wave" (presentada como'l pronósticu del tiempu), "Harlem on My Mind" y la que quiciabes ye la so balada más poderosa, "Supper Time", un acoradáu cantar sobre'l fanatismu racial, con un pesu inusual nuna revista musical y que foi cantada por [[Ethel Waters]] nuna desgarradora interpretación. Mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], en recibiendo un permisu del xeneral [[George Marshall]], Berlin entamó una revista toa de soldaos col espíritu del [[Yip Yip Yaphank]]. [[This Is the Army]] estrenóse'l 4 de xunetu de 1942 con una repartu de más de 300 soldaos, y permaneció nel escenariu mientres tres años, primero en Broadway, depués nuna xira polos Estaos Xuníos y dempués nel estranxeru. ===Annie get your gun 1946=== El musical de Broadway más esitosu de Berlin foi ''[[Annie Get Your Gun]]'' (1946), producíu por [[Richard Rodgers]] y [[Oscar Hammerstein II]]. Basáu llibremente na vida de la tiradora [[Annie Oakley]], la música y les lletres fueron escrites por Berlin, con un llibretu de [[Herbert Fields]] y de la so hermana [[Dorothy Fields]]. Berlin fuera contratáu en finando [[Jerome Kern]]. En principiu, refugó la ufierta, afirmando que nun sabía nada de música [[hillbilly]], pero l'espectáculu terminó per cumplir les 1147 representaciones. Sábese que'l cantar de la tiradora, "[[There's No Business Like Show Business]]", tuvo a puntu de nun ser incluyida nel espectáculu porque Berlin albidraba equivocada de que nun-y gustaba a Rodgers y Hammerstein. ''[[Annie Get Your Gun]]'' ta consideráu'l meyor musical de Berlin non solo pola cantidá d'ésitos musicales que contién sinón porque los sos cantares combinen acertadamente la descripción de los personaxes cola ayuda al desenvolvimientu de la historia. ===Otros=== El siguiente espectáculu de Berlin, ''[[Miss Liberty]]'' (1949), foi un relativu fracasu. ''[[Call Me Madam]]'' (1950), con [[Ethel Amenorguen]] interpretando a [[Perle Mesta]], funcionó daqué meyor, pero'l so últimu espectáculu ''[[Mr. President]]'' (1962) foi un fracasu tan enorme que llevó a Berlin a retirase de la escena pública. == Berlin y Hollywood == En 1927, un de los cantares de Berlin, "Blue Skies", un ésitu dende 1926, foi interpretada na primer película falada, ''[[The Jazz Singer]]'', cantada por [[Al Jolson]]. [[Top Hat]] (1935) foi la primera d'una serie de películes musicales fomentaes por Berlin que cuntó cola presencia d'intérpretes populares y curiosos (como Bing Crosby, Fred Astaire, Judy Garland y Ginger Rogers), con argumentos románticos y una banda sonora a base de les sos nueves y vieyos cantares. Otres películes d'esti tipu seríen [[On the Avenue]] (1937), [[Holiday Inn]] (1942), [[Blue Skies]] (1946) y [[Easter Parade]] (1948). La versión fílmica de [[This Is the Army]] (1943), que cuntó cola presencia del mesmu Berlin cantando "Oh, How I Hate to Get Up in the Morning", foi un ésitu, pero otres versiones de los sos musicales, como [[Annie Get Your Gun]] (1950) y [[Call Me Madam]] (1953), fueron menos esitoses que los sos espectáculos explícitamente escritos pa Hollywood. === White Christmas (Blanca Navidá) === La película ''[[Holiday Inn (filme)|Holiday Inn]]'' contenía "[[White Christmas (song)|White Christmas]]", un de los cantares más grabaos de la historia. Nesa película, cantar Bing Crosby per primer vegada, y vendió unes 30 millones de copies una vegada que se grabó independientemente. El cantar foi reutilizada como'l títulu del musical ''White Christmas'', nel que participaben Crosby, [[Danny Kaye]], [[Rosemary Clooney]] y [[Vera-Ellen]]. El senciellu de Crosby foi reconocíu como'l más vendíu en cualquier categoría mientres más de 50 años, hasta qu'en 1997 el cantar de Elton John n'homenaxe a Diana de Gales, "[[Candle In the Wind]]", superar. Sicasí, la tema cantada por Crosby vendió millones de copies adicionales al traviés de les sos múltiples apaiciones en recopilatorios, ente los que s'inclúin el mesmu ''Merry Christmas'' de Crosby, editáu en 1949. La versión más familiar de "White Christmas" nun ye, con tou, la de ''Holiday Inn''. Crosby foi llamáu otra vegada a los estudios de [[Decca Records|Decca]] el [[19 de marzu]] de [[1947]] pa volver grabar la tema, por cuenta de que tomar principal de 1942 terminárase por estropiar por cuenta del so usu frecuente. Les condiciones de grabación incluyeron la presencia, igual que nel orixinal de la [[John Scott Trotter Orchestra]] y de les [[Ken Darby Singers]]. La grabación resultante ye la que ye, en realidá, la más conocida pal públicu. "White Christmas" ganó l'Óscar a la Best Music in an Original Song, una de los siete nominaciones que recibió'l compositor a lo llargo de la so carrera. Ye l'únicu ganador na historia de los premios que lleó'l so propiu nome como ganador nuna categoría na nueche d'entrega de los mesmos. El so amigu y colega [[Jule Styne]] dixo d'él que "It's easy to be clever. But the really clever thing is to be simple."<ref>"Ye senciellu ser llistu. Pero lo realmente intelixente ye ser senciellu" [http://www.washtimes.com/commentary/20040610-091743-3433r.htm Media met its match] por Mark Steyn (Washington Times)</ref> Preguntáu avera del llugar de Berlin na música americana, Jerome Kern dixo que nun lo tenía pos "Irving Berlin ''is'' American music." (Irving Berlin ''ye'' la música americana). == Vida privada == [[Ficheru:IrvingBerlinEllenMackayBain.jpg|thumb|200px|Berlin cola so esposa Ellin Mackay hacia 1920.]] Berlin casóse en dos causes. La so primer muyer, la cantante [[Dorothy Goetz]], hermana del compositor [[Y. Ray Goetz]], contraxo la [[pneumonía]] y la [[fiebre tifoideo]] nel so viaxe de novios a Cuba, y morrió cinco meses dempués tres la so boda en 1912 a la edá de venti años. La so muerte inspiró'l cantar de Berlin "When I Lost You", que se convirtió n'unu de los sos primeros ésitos. Curiosamente, un añu enantes de la muerte de Dorothy Berlin, Irving Berlin, Y. Ray Goetz y [[Ted Snyder]] co-escribieron un cantar llamáu "There's a Girl in Havana" (Hai una moza en L'Habana). La so segunda muyer foi [[Ellin Mackay]], una católica irlandesa-americana y heredera de la fortuna minera de [[Comstock Lode]], según escritora vanguardista que publicara en ''[[The New Yorker]]''. Casóse en 1926, cola oposición de les sos respeutives families, qu'oxetaron motivos relixosos, llegando'l padre d'ella, [[Clarence Mackay]], un fervosu católicu, a desheredarla.<ref>[http://www.nydailynews.com/city_life/big_town/v-bigtown_archive/story/209553p-180590c.html NY Daily News archives]</ref> Ensin la dispensa de la Ilesia, tuvieron que casase nuna ceremonia civil el 4 de xineru de 1926 y fueron darréu refugaos por sectores antisemites de la sociedá: a Ellin, por casu, anulóse-y la invitación pa la boda de la so amiga [[Consuelo Vanderbilt]], entá nun siendo esta católica. Económicamente, nun tuvieron problemes, pero Berlin asignó a la so muyer los derechos del so cantar "[[Always (song)|Always]]", que lu rindiría costantemente grandes beneficios. La pareya tuvo tres fíos—[[Mary Ellin Barrett]], Linda Emmett y Elizabeth Peters — y un fíu, Irving Berlin, Jr., que morrió de neñu un día de navidá. El patriotismu de Berlin foi real y fondu. Demasiao mayor pal serviciu militar cuando'l so país entró na Segunda Guerra Mundial en 1941, dedicó'l so tiempu y enerxía a escribir nuevos cantares patrióticos, como "Any Bonds Today?", donando los beneficiu de [[This Is the Army]] al propiu exércitu, y entreteniendo a les tropes con una compañía itinerante d'esi espectáculu, na qu'él yera un miembru más. Tres les actuaciones nos Estaos Xuníos, l'espectáculu foi a Londres en 1943, nun momentu en que la ciudá taba inda so los ataques alemanes. Tres una xira poles Isla Britániques, l'espectáculu mover al norte d'África y dempués a Italia, tocando en Roma solo selmanes dempués de que la ciudá fora lliberada. Depués fueron a [[Oriente Mediu]] y el Pacíficu, onde les actuaciones realizáronse de cutiu cerca de zones de combate. En reconocencia a esta importante y valiente contribución a la moral de les tropes, a la fin de la guerra Berlin foi reconocíu con lloa Medaya al Méritu pol presidente Truman. Políticamente conservador, Berlin sofitó la candidatura presidencial del xeneral [[Dwight Eisenhower]], y el so cantar "I Like Ike" tuvo una amplia presencia na campaña de Eisenhower. Nos sos últimos años fíxose tamién conservador nes sos apreciaciones musicales; nun fixo usu de los nuevos estilos emerxentes n'Estaos Xuníos mientres los años cincuenta y sesenta, como'l rock and roll y práuticamente abandonó la composición tres el fracasu del so musical [[Mr. President (musical)|Mr. President]] en 1962. En 1968, Berlin foi gallardoniáu col Premiu Grammy a los llogros de toa una carrera ([[Grammy Lifetime Achievement Award]]). Convirtiéndose virtualmente nun recluyíu nos sos últimos años de vida, Berlin nun asistió a la fiesta pola so 100 cumpleaños. Sicasí, sí asistió a les celebraciones pol centenariu de la Estatua de la Llibertá en 1986. Berlin morrió d'un ataque al corazón en Nueva York a los 101 años y foi soterráu nel [[Woodlawn Cemetery]] nel [[Bronx]], [[Nueva York]]. == Referencies == * {{Cita llibru | autor = Hischak, Thomas S. | títulu = Word Crazy, Broadway Lyricists from Cohan to Sondheim | añu = 1991 | id = ISBN 0-275-93849-2}} * {{Cita llibru | autor = Leopold, David | títulu = Irving Berlin's Show Business : Broadway - Hollywood - America | añu = 2005 | id = ISBN 0-8109-5891-0 }} * {{Cita llibru | autor = Barrett, Mary Ellin | títulu = Irving Berlin: A Daughter's Memoir | añu = 1994 | id = ISBN 0-671-72533-5}} * {{Cita llibru | autor = Bergreen, Laurence | títulu = As Thousands Cheer: The Life of Irving Berlin | añu = 1991 | id = ISBN 0-670-81874-7 }} * {{Cita llibru | autor = Hamm, Charles | títulu = Irving Berlin: Songs from the Melting Pot | añu = 1997 | id = ISBN 0-19-507188-3}} == Notes == <div class="references-small">{{llistaref}}</div> == Enllaces esternos == * {{IMDb nome|0000927|Irving Berlin}} {{NF|1888|1989|Berlin, Irving}} {{Tradubot|Irving Berlin}} [[Categoría:Compositores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar al meyor cantar orixinal]] [[Categoría:Militares d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Lletristes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 6s1wq4bdxiyvzwrwi1ykim4u0mn421j 0 74347 3709522 3525485 2022-08-19T06:12:12Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Seleuco I''', llamáu '''Nicátor''' {{nym}} foi'l postreru de los llamaos ''diádocos''. Reinó en [[Babilonia (ciudá)|Babilonia]] y [[Siria]] dende'l [[305 e.C.]] al [[281 e.C.]] Foi'l fundador de la [[Dinastía Seléucida]] y del [[Imperiu seléucida]]. == Ascensu al poder imperial == Fuera xeneral nel exércitu d'Alexandru Magnu y dos años dempués de la muerte d'ésti, nel [[321 e.C.]], foi nomáu ''sátrapa'' (gobernador) de Babilonia y más tarde, rei d'esti territoriu, pero dempués de la muerte y derrota del xeneral [[Antígono I Monóftalmos]], Seleuco facer col poder del estensu dominiu que llegaba hasta l'actual [[Paquistán]], [[Irán]], los montes de la [[India]] y los desiertos del [[mar d'Aral]]. De tolos diádocos que se partieron l'imperiu d'Alejandro, Seleuco foi quien se llevó la más estensa parte qu'entendía venti pueblos de distintes etnies, llingües y relixón, y que sumaba más de 30 millones d'habitantes. Nel añu [[301 e.C.]] llibrárase la [[batalla de Ipsos]] na que llucharon [[Casandro de Macedonia]], [[Lisímaco de Tracia]] y Seleuco contra Antígono Monóftalmos, perdedor de la guerra y qu'hasta entós se fixo col control de too l'imperiu d'Alejandro col enfotu de ser l'únicu rei. A partir d'esa victoria Seleuco reinó sele sobre l'estensu territoriu descritu enantes. == Reináu == Seleuco supo caltener unes bones rellaciones polítiques y comerciales cola India. Unvió a esti país al so secretariu [[Megástenes]], a la corte del rei indiu llamáu [[Chandragupta Maurya|Chandragupta]] (en [[idioma griegu|griegu]] Sandrácoto), fundador de la gran [[Imperiu Maurya|dinastía Maurya]]. Los alcuerdos consolidar pol matrimoniu ente'l rei indiu y una fía de Seleuco. A la vuelta del so viaxe, Megástenes escribió un gran rellatu, del que namái quedaron curtios estractos,<ref>John Keay (2001). India: A History. Grove Press. páxs. 85–86. ISBN 978-0-8021-3797-5</ref> y ésta foi la primer vegada que los griegos tuvieron una narración sobre cuestiones rellacionaes con esti país. A lo llargo del so reináu, Seleuco fundó delles ciudaes importantes. Na vera occidental del [[ríu Tigris]] (que naz na actual Turquía y desagua nel [[golfu Pérsicu]]), al noroeste de [[Babilonia (ciudá)|Babilonia]], construyó [[Seleucia del Tigris]], que foi amás la capital. Seleucia foi'l centru del comerciu. Asina mesmu fundó Seleucia Pieria, Seleucia Traquea y [[Antioquía]] (na actual Turquía). Seleuco siguió un sistema de gobiernu bien paecíu al de los anteriores reis de Persia ([[Irán]]). Cada provincia taba rexida por un sátrapa (gobernador). Pero al ser un reinu tan grande y tan estendíu y con etnies y xentes tan distintes, los problemes empezaron a llegar, sobremanera na zona que taba formada por pueblos perses, medos y bactrianos que caltuvieren la so antigua relixón y la so llingua. Asina ye que cuando los sátrapas tuvieron conocencia del empiezu de la decadencia de la [[Dinastía seléucida]], aprovecharon pa faese independientes. El sátrapa o gobernador griegu de la [[Bactriana]] tomó'l títulu de rei nel [[255 e.C.]] y asina empezó'l reinu de Bactriana (güei país de Balkh, no qu'anguaño ye parte d'[[Afganistán]], [[Uzbequistán]] y [[Taxiquistán]]), que duró hasta l'añu [[126 e.C.]] El so idioma foi siempres el griegu. Seleuco morrió asesináu por [[Ptolomeo Cerauno]]. Asocedió-y nel tronu'l so fíu [[Antíoco I Sóter]]. [[Ficheru:Diadochi es.svg|thumb|500px|Los reinos de los diádocos dempués de la [[batalla de Ipsos]], 301 e.C.]] == Ver tamién == * [[Reinu de Macedonia|Macedonia]] * [[Alexandru Magnu]] * [[Dinastía Seléucida]] * [[Dinastía Ptolemaica]] * [[Batalla de Ipsos]] == Bibliografía == * ''Grecia trubiecu d'Occidente'' de Peter Levi. Ediciones Folio S.A. ISBN 84-226-2616-0 * ''Historia Universal Oriente y Grecia'' de Ch. Seignobos. Editorial Daniel Jorro, Madrid 1930 * ''La Historia y los sos protagonistes''. Ediciones Dolmen, 2000 == Enllaces esternos == {{commonscat|Seleucus I}} == Referencies == {{llistaref}} {{Socesión | títulu = [[Imperiu Seléucida|Rei seléucida]] | periodu = {{AC|305}}-{{AC|281}} | predecesor = Nengunu<br /><small>(Seleuco ye'l fundador de la dinastía)</small> | socesor = [[Antíoco I Sóter]] | títulu2 = | periodu2 = | predecesor2 = | socesor2 = }} {{NF|358 e.C.|281 e.C.|Seleuco I Nicator}} {{Tradubot|Seleuco I Nicátor}} [[Categoría:Xenerales d'Alexandru Magnu]] [[Categoría:Periodu helenísticu]] [[Categoría:Reis del Imperiu seléucida]] [[Categoría:Reis de Babilonia]] [[Categoría:Reis del sieglu IV e.C.]] [[Categoría:Persones de Grecia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] roxx0e6lhhxiq64q6hcrgi9umhgd46x 0 74452 3709724 3706176 2022-08-19T09:06:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: Francisco Lleón => Francisco León wikitext text/x-wiki {{persona}} '''José de la Cruz Porfirio Díaz Mori'''<ref>''"Acta de bautizu de Porfirio Díaz"'', Oaxaca, 20 de setiembre de 1830.</ref> ([[Oaxaca de Juárez]], [[Oaxaca]], [[15 de setiembre]] de [[1830]]-[[París]], [[Tercer República Francesa|Francia]], [[2 de xunetu]] de [[1915]]) foi un [[militar]] [[Méxicu|mexicanu]],<ref>[http://www.biografiasyvidas.com/biografia/d/diaz_porfirio.htm Biografía de Porfirio Díaz en ''Vides y Biografíes'']</ref> qu'exerció'l cargu de [[presidente de Méxicu]] en nueve causes; la primera, del [[24 de payares]] de [[1876]] al [[6 d'avientu]] de [[1876]] (dempués del trunfu de la [[Revolución de Tuxtepec]], ocupando'l cargu de forma interina); y la segunda vegada, del [[17 de febreru]] de [[1877]] al [[5 de mayu]] de [[1877]]. Nuevamente, ocupó'l cargu de forma interina del [[5 de mayu]] de [[1877]] al [[30 de payares]] de [[1880]] (dempués de ser escoyíu Presidente). Y darréu, desempeñó la presidencia mientres los periodos: [[1884]]-[[1888]], [[1888]]-[[1892]], [[1892]]-[[1896]], [[1896]]-[[1900]], [[1900]]-[[1904]], [[1904]]-[[1910]] y [[1910]]-[[1911]]. Antes d'asumir la presidencia foi un militar destacáu, quién rellumó pola so participación na [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu]]. Combatió na [[Batalla de Puebla]], el [[Sitiu de Puebla]], la [[Batalla de Miahuatlán]] y na [[Batalla de la Carbonera]]. Resaltaron les sos aiciones militares nel estáu d'[[Oaxaca]], onde entamó guerrilles contra los franceses. Porfirio Díaz, el 2 d'abril de [[1867]], tomó Puebla, y el 15 de xunu, recuperó pa les tropes republicanes la Ciudá de Méxicu. Tomó armes contra'l gobiernu federal, en dos causes, la primera contra [[Benito Juárez]] col [[Plan de la Noria]], y, darréu, contra [[Sebastián Lerdo de Tejada]], ellaborando'l [[Plan de Tuxtepec]]. Tres el trunfu del segundu plan, Díaz asumió la presidencia. === Primeros años y estudios === {{cita|Nací na ciudá d'Oaxaca el 15 de setiembre de 1830. El mio padre foi José Faustino Díaz y la mio madre Petrona Mori. Anque d'orixe español, el mio padre yera de los que llamamos raza criolla y la mio madre tenía enriba media sangre indio de raza mixteca. El mio padre yera probe cuando se casó. Mirando qu'a la so muyer nun-y gustaba vivir na Sierra de Ixtlán, llanzóse a correr fortuna y treslladóse a la mariña que l'estáu d'Oaxaca tien nel Pacíficu... y punxo una tienda nel valle de Xochistlahuaca. Nos últimos años de la vida, el mio padre fíxose bien místicu en Oaxaca, ensin ser fanáticu; yera un católicu bien fervosu. Rezaba enforma y entá llegó a usar un traxe monacal de los terceros de San Francisco, anque nun recibiera nenguna orde eclesiástica.<ref name="Memories">''Memories de Porfirio Díaz'', p. 14. Madrid, España, marzu de 1980.</ref>}} Porfirio Díaz nació en Oaxaca, nel enantes [[provincia d'Antequera]], la nueche del [[15 de setiembre]] de [[1830]] y foi bautizáu pol so padrín José Agustín Domínguez esi mesmu día. Yera'l sestu de siete fíos, concebíos nel matrimoniu de José Faustino Díaz Orozco y María Petrona Cecilia Mori Cortés, quien se casaron en [[1808]], cuando'l padre de Díaz remanaba los negocios d'una empresa de [[Minería|mines]] y [[metal]]es de Cinco Señores, San José y El Socorru, nel distritu d'[[Ixtlán de Juárez|Ixtlán]]. Poco tiempu dempués, José Faustino se enroló nel exércitu insurxente de [[Vicente Guerrero]], onde fungió como [[veterinariu]], y, tres un tiempu, foi nomáu [[coronel]]. En [[1819]], tres once años de matrimoniu, la pareya concibió a la so primer fía, Desideria. Dos años dempués nacieron los ximielgos Cayetano y Pablo, quien morrieron na infancia; depués vieno la nacencia de dos muyeres más, Manuela y Nicolasa. En [[1830]] nació Porfirio, y en [[1833]], l'hermanu menor, [[Félix Díaz Mori|Felipe Díaz Mori]].<ref>Felipe Díaz, al tar nel [[Heroicu Colexu Militar (Méxicu)|Colexu Militar]] de la [[Ciudá de Méxicu]], camudóse'l nome a Félix, en [[1845]].</ref><ref> {{cita web |url = http://go-oaxaca.com/overview/porfiriodiaz_sp.html |títulu = Primeros años de Porfirio Díaz |fechaaccesu=1 de payares de 2007 |autor = Go-Oaxaca |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Mamadeporfirio.jpg|thumb|150px|<small>María Petrona Mori, madre de Porfirio Díaz, nuna [[fotografía]] realizada escontra [[1854]] en [[Oaxaca]].</small>]] En [[1820]], los Díaz establecer nel centru de la ciudá d'Oaxaca, onde mercaron un mesón frente al [[Basílica de La nuesa Señora de la Soledá (Oaxaca)|templu de la Virxe de la Soledá]], qu'agospiaba a los viaxeros que llegaben a la ciudá a comerciar. Nesti tiempu, José Faustino Díaz montó un negociu dedicáu a la [[Ferreru|ferrería]], lo que-y produció ganancies que fixeron que la so familia tuviera una situación económica folgosa mientres dellos años. Mientres el [[branu]] de [[1833]], desenvolvióse una [[epidemia]] de [[cólera morbus]], na ciudá d'Oaxaca. A principios d'agostu, José Faustino Díaz viose infestáu, y el [[29 d'agostu]] dictó'l so testamentu, dexando tolos sos bienes a la so esposa, Petrona Mori. Poco tiempu dempués, el mesón yá nun foi rentable y la familia adquirió la Cortil del Toronjo. Asina ye como describe Porfirio Díaz nos sos ''"Memories"'', la situación familiar tres la muerte del so padre: ''"El so xacíu y los sos deberes de madre apurriéron-y la manera d'enllargar por enforma tiempu aquellos escasos recursos".''<ref name="Memories" /> Les mocines Díaz: Manuela, Desideria y Nicolasa dedicar a texer, costurar, y a faer bonos postres y alimentos pa vender y caltener un sustentu económicu na familia; Petrona Mori, semó nopales pa la producción y venta de la "Grana Cochinilla". N'unu de los patios de la Cortil del Toronjo, la familia criaba gochos. En [[1835]], Porfirio ingresó a la Escuela Amiga, institución educativa controlada pola parroquia d'Oaxaca onde aprendió a lleer y escribir. Pasaba los sos díes, xugando con amigos y vecinos de la Cortil del Toronjo. Cúntase que nuna ocasión, enoxáu col so hermanu Félix por dalgún fechu trivial, púnxolu [[pólvora]] na ñariz mientres dormía y prendió-y fueu. Dende entós llámase-y a [[Felix Díaz Mori|Felix]] "''El Chatu''" Díaz.<ref> {{cita web |url = http://agendadeescritoresacademia.iespana.es/verdaderoporfirio.htm |títulu = ''"El verdaderu Porfirio |fechaaccesu=15 d'ochobre de 2007 |autor = Academia Mexicana d'Historia |formatu=HTML }}</ref> <ref> {{cita web |url = http://ia700309.us.archive.org/5/items/barbarousmexico00turnuoft/barbarousmexico00turnuoft.pdf |títulu = Barbarous Mexico |fechaaccesu=26 de payares de 2012 |autor = Kennet Turner, John |formatu = pdf }}</ref> El padrín de Porfirio, José Agustín Domínguez y Díaz, quien yera sacerdote y aportaría a [[Archidiócesis d'Antequera (Oaxaca)|Obispu d'Antequera]], encamentó a la so madre entainar l'ingresu del so fíu al [[Seminariu sacerdotal|Seminariu]] Tridentino d'Oaxaca. En [[1843]], Porfirio ingresó al seminariu, empezando con un bachilleratu n'artes. Mientres tres años, hasta [[1846]], Porfirio estudió [[física]], [[matemátiques]], [[lóxica]], [[gramática]], [[retórica]] y [[llatín]]. Nesta última asignatura llogró altes calificaciones, polo qu'ante la necesidá de consiguir dineru pa la so familia, empezó a da-y clases de llatín a Guadalupe Pérez, fíu del Lic. Marcos Pérez.<ref> {{cita web url = http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/oaxaca/municipios/20544a.htm título = Biografía de Marcos Pérez fechaaccesu = 01-11-2007 autor = Y-Local formatu = HTML idioma = español }}{{enllaz rotu| 1=Biografía de Marcos Pérez | 2= http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/oaxaca/municipios/20544a.htm}}</ref> Al producise la [[Intervención d'Estaos Xuníos en Méxicu]], nel seminariu d'Oaxaca surdió la molición de lluchar contra los invasores, idea que foi sofitada y afalada polos sacerdotes y maestros. N'ochobre d'esi añu, dellos alumnos dirixir a ver al gobernador del Estáu y solicita-y el so ingresu al exércitu nacional. Porfirio Díaz taba nesi grupu, y los cadetes fueron asignaos al Batallón de San Clemente. Sicasí, pocu dempués, la guerra terminó y los estudiantes nun pudieron dir engarrar. {{cita|Al acabar el cursu inclinábame yo a la teoloxía. Y anque la mio madre deseyaba ardientemente, nun exercía presión sobre mi, pos yo sentíame bien inclináu a esi xéneru d'estudios, pos los neños aficionar a lo que ven. Una nueche, al salir de la casa de don Marcos Pérez, dempués de dar clases al so fíu don Guadalupe Pérez, fui convidáu yo a la solemne ceremonia de distribución de premios que diba tener verificativo esa mesma nueche nel colexu del estáu. Acepté la invitación y nesi momentu presentóme col señor gobernador del estáu, don Benito Juárez. Entusiasmáu entós polo qu'había vistu y oyíu, tomé'l resolución de nun siguir la carrera eclesiástica. Lluché conmigo tola nueche, y nun pudiendo soportar l'estáu en que m'atopaba, comuniqué a la mio madre la mio decisión a otru día.<ref name="Memories" />}} [[Ficheru:Marcos perez.jpg|left|thumb|300px|<small>Marcos Pérez, mentor lliberal de Porfirio Díaz, quien aportunó na so adhesión a la carrera de lleis.</small>]] Porfirio Díaz daba clases de llatín a Guadalupe Pérez, fíu del llicenciáu serranu destacáu Marcos Pérez, quien tenía una fuerte y cercana rellación con [[Benito Juárez]]. Un día al rematar una de les sos clases, el llicenciáu Marcos Pérez convido al nuevu Porfirio a asistir a una entrega de premios nel Colexu Lliberal. Porfirio Díaz acepto, y foi al eventu onde conoció al entós gobernador del estáu d'Oaxaca, Benito Juárez. Al reparar el tratu abierto y respetuoso de Marcos Pérez y Benito Juárez, y al escuchar discursos que falaben de los mozos como amigos, y los derechos del home, ( cosa que nun asocedía y tomaba en cuenta nel seminariu) Porfirio decidió abandonar el Seminariu ya ingresar nel [[Institutu de Ciencies y Artes d'Oaxaca]], entós consideráu heréticu. El so padrín José Agustín, yá aquel día nomáu [[obispu]] de la [[Archidiócesis d'Antequera (Oaxaca)|diócesis]], retiró-y el so sofitu económicu y moral. A pesar de ser un alumnu regular mientres tola so carrera escolar, Díaz llogró salir alantre nos estudios de [[derechu]], y a fines de [[1850]], convertir en maestru nesi mesmu institutu. Poco tiempu dempués, y ante la situación económica que pasaba la so familia, Porfirio convertir en boleru, más tarde trabayó nuna armería ensamblando ya iguando [[rifle]]s, de la que consiguió trabayu como [[Carpintería|carpinteru]]. En [[1854]], sustituyó a Rafael Urquiza como [[bibliotecariu]] del Institutu. Cuando Manuel Iturribarría, profesor de la cátedra de [[derechu natural]], abandonó'l puestu por enfermedá, Díaz convertir en profesor interín. Esto ameyoró en parte la so situación económica y la de la so familia. Díaz estudió [[derechu romanu]], materia qu'aprobó cola meyor calificación de la so xeneración.<ref name="Memories" /> Nel institutu, tuvo como compañeros a Matías Romero y José Justo Benítez. De 1852 a 1853 foi alumnu de Benito Juárez en derechu civil. Tres la muerte del so padre, la so hermana Desideria cásase con un comerciante de [[Michoacán]], Antonio Tapia, con quien tuvo dellos fíos de los que solamente sobrevivieron dos. Vivió en Michoacán hasta la so muerte. La so hermana Nicolasa casó prematuramente y quedó vilba (Nun dexó descendencia). Manuela, la so otra hermana, tuvo una rellación extramarital col [[médicu]] Manuel Ortega Reis, de quien nació la so fía [[Delfina Ortega Díaz]], quien col tiempu convertir n'esposa del so tíu Porfirio, quien describe asina los sos primeros años: {{cita|Les mios condiciones especiales yeren: bona talla, notable desenvolvimientu físicu, grande axilidá y muncho enclín, aptitú y gustu polos exercicios atléticos. Llegó a les mios manes un llibru de ximnasia, el primeru probablemente qu'hubo en Oaxaca, y esto dexóme improvisar na mio casa un pequeñu ximnasiu nel que faíamos exerciciu'l mio hermanu y él. Yéramos bien probes. Llegué a faer zapatos finos, botes bones, y naturalmente, a enforma menor costo del que teníen que mercalos na zapatería. Poco dempués el mio hermanu colar a estudiar nel Colexu Militar de la Ciudá de Méxicu.<ref name="Memories" />}} === Carrera militar === {{AP|Revolución d'Ayutla|Guerra de Reforma Segunda Intervención Francesa en Méxicu}} {{persona | nome = José de la Cruz Porfirio Díaz Mori | imaxe = Young Porfirio Diaz.jpg |títulu=''Fotografía del entós coronel Porfirio Díaz, realizada en [[1861]]. Pa esta edá, Díaz yera diputáu federal y yá participara en dos guerres, a saber: Revolución d'Ayutla y Guerra de Reforma.'' | moteyo = | llealtá = [[Exércitu Mexicanu]], [[1854]] - [[1911]] | años de serviciu = [[1854]] - [[1911]] | rangu = [[Xeneral]] | mando = | unidad = | batalles = [[Revolución d'Ayutla]]: * Batalla de Teotongo [[Guerra de Reforma]]: * [[Batalla de Calpulalpan]] [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu]]: * [[Batalla de Los Cumes]] * [[Batalla de Puebla]] * [[Sitiu de Puebla]] * [[Sitiu d'Oaxaca]] * [[Batalla de Miahuatlán]] * [[Batalla de la Carbonera]] * [[Batalla del 2 d'abril]] * [[Batalla de les Llombes de San Llorienzo]] * [[Toma de la Ciudá de Méxicu (1867)|Toma de la Ciudá de Méxicu de 1867]] [[Revolución de La Noria]]: * [[Batalla de San Mateo (Méxicu)|Batalla de San Mateo]] [[Revolución de Tuxtepec]]: * [[Batalla de Icamole]] * [[Batalla de Tecoac]] [[Intentona de Barrios]]: | condecoraciones = | empleo = }} El [[1 de marzu]] de [[1854]], en [[Ayutla de los Llibres]], actual [[Estáu de Guerrero]], [[Florencio Villareal]] y [[Juan N. Álvarez]] proclamaron el [[Plan d'Ayutla]] contra'l presidente [[Antonio López de Santa Anna]], quien taba nel poder por décima primera ocasión dende'l [[20 d'abril]] de [[1853]]. Con esta proclamación, dio empiezu la [[Revolución d'Ayutla]].<ref name="México a través de los siglos"> {{cita llibru |apellíos=Riva Palacio|nome=Vicente|títulu=México a través de los siglos|añu=1889|publicación=Ciudá de Méxicu: Cume}}</ref> En Oaxaca, Marcos Pérez y los sos allegaos empezaron a entamar un movimientu que secundara la Revolución, pa lo cual establecieron correspondencia cola ciudá [[Estaos Xuníos d'América|estauxunidense]] de [[Nueva Orléans]], onde s'atopaba exiliáu l'ex gobernador Benito Juárez, por cuenta de una reña personal con Santa Anna.<ref>En [[1847]], al tar Juárez a la cabeza del poder executivu en Oaxaca, Santa Anna solicitó asilu políticu, pos fuxía de les tropes lliberales que lu escorríen. Juárez, d'enclín lliberal, negó-y abellugu y Santa Anna fuxó a [[Xamaica]]. Al volver Santa Anna a Méxicu, en [[1853]], ordenó la aprehensión de Juárez y el so destierru a Nueva Orléans.</ref> Cuando miembros de la [[policía secreta]] del gobiernu, afayaron les cartes de los conspiradores, Marcos Pérez y los sos compañeros fueron encarcelaos nel [[conventu]] de [[Santu Domingu]]. Porfirio Díaz intentó visitar a Pérez, pero'l so familia intentar amurniar diciendo que ''"los murios de Santu Domingu non pueden esguilase"''.<ref> Dizse que la so madre cuntó-y la historia del so padre, quien militó so les órdenes de Vicente Guerrero na Guerra d'Independencia, y al ser fechu prisioneru en [[1831]] foi lleváu a Oaxaca, nel conventu de Santu Domingu. José Faustino Díaz intentó velo per mediu d'esguilar les torres del edificiu, pero nel actu foi sosprendíu y multáu. Un día dempués del incidente, Guerrero foi fusiláu.</ref><ref> {{cita llibru | autor = Rosas, Alejandro |títulu = Llucha pola vida |obra = Porfirio Díaz| añu = 2002| publicación = Madrid: Editorial Planeta |id = 970-726-059-9}}</ref> Díaz llogró esguilar les torres del conventu, con ayuda del so hermanu, la nueche del [[23 de payares]], y llogró comunicase vía [[idioma llatín]] con Marcos Pérez.<ref>Gonzales, Luis, "El lliberalismu triunfante", en "Historia Xeneral del Colexu de Méxicu"</ref> Unes selmanes más tarde, el gobernador Martínez Pinillos decretó [[amnistía]] pa los presos, y Porfirio Díaz foi quien los comunicó. En [[avientu]], el mesmu gobernador exilió a Pérez en [[Tehuacán]], [[Puebla]], y ordenó la captura de Díaz, por votar públicamente en contra de Santa Anna y a favor d'Álvarez, llamándo-y ''"La so Excelencia'l Señor Xeneral Don Juan Álvarez"''.<ref>Naquella dómina, dar tratu d'Excelencia y cargu de xeneral a un prófugo de la xusticia, como yera Álvarez, yera consideráu iun delitu. Por esta razón Díaz fuxo.</ref> quien de momentu formó una pequeña [[guerrilla]], cola qu'enfrentó a les fuercies federales nel enfrentamientu de Teotongo, el [[7 de febreru]] de [[1855]]. El [[9 d'agostu]] de [[1855]], Santa Anna arrenunció a la presidencia y embarcóse nel [[Veracruz|puertu de Veracruz]] camín de [[Cuba]]. [[Juan N. Álvarez]], quien encabezara la revolución, convertir en presidente provisional. El [[27 d'agostu]], Benito Juárez tornó del so exiliu nel estranxeru y foi nomáu gobernador d'Oaxaca. Celestino Macedoniu, quien yera'l Secretariu de Gobiernu Estatal, nomó a Díaz como xefe políticu del [[Distritu de Ixtlán]]. Nesti pueblu, y a pesar de la oposición del xefe militar estatal, Díaz entama la primer guardia na historia de Ixtlán, cola que participó, a finales de [[1856]], nel primer sitiu d'Oaxaca, onde recibió una [[Mancada por arma de fueu mancada de bala]], razón pola que'l doctor Esteban Calderón prauticó-y una operación.<ref>Esti médicu más tarde convirtióse nel güelu del poeta y políticu mexicanu [[José Vasconcelos Calderón|José Vasconcelos]], opositor al gobiernu de Díaz.</ref><ref name="Home Oaxaca"> {{cita llibru | autor = Krauze, Enrique | títulu = L'home d'Oaxaca | obra = Biografía del Poder, Porfirio Díaz | añu = 1991 | publicación = Ciudá de Méxicu: Fondu de Cultura Económica | id = 968-16--2780-6 }}</ref> En premiu a los sos servicios pola causa lliberal, el presidente [[Ignacio Comonfort]] confirió a Díaz el mandu militar del [[Ismu de Tehuantepec]], asitiáu ente los pueblos de [[Santu Domingu Tehuantepec|Tehuantepec]] y [[Juchitán de Zaragoza|Juchitán]]. Ante una inminente rebelión conservadora, Díaz tomó [[Jamiltepec]], nel distritu d'[[Ixcapa]], onde llogró detener la meyora conservadora. En Tehuantepec conoció al [[dominicu]] d'enclinos lliberales Mauricio López, al alministrador de correo Juan Calvo, al xuez y comerciante Juan A. Avendaño, y al viaxeru [[Francia|francés]] Charles Etienne Brasseur. Tamién llogró tener contautu cola [[cultura zapoteca]] y la [[cultura mixteca]], cuidao que d'ésta última tenía sangre por porta materna. Conoció a la zapoteca [[Juana Catalina Romero]], con quien tuvo una rellación amorosa y quien años más tarde, mientres el [[Porfiriato]], impulsó'l desenvolvimientu del Ismu. En [[1860]], salió per primer vegada d'Oaxaca. Ye entós cuando Brasseur describir como ''"Alto, bien fechu, d'una notable distinción, la so cara de gran nobleza, agradablemente morenura, paecíame revelar les traces más perfectes de l'antigua aristocracia mexicana..., sería de deseyar que toles provincies de Méxicu fueren alministraes por xente del so calter. Porfirio Díaz ye, ensin duldar un momentu, l'home d'Oaxaca"''.<ref name="Brasseur">''"Voyage sur L'isthme de Tehuantepec"'', —1861—</ref> Al españar la [[Guerra de Reforma]], Díaz engarró en delles batalles, como na aición militar de Calpulalpan, so les órdenes de José María Díaz Ordaz ya Ignacio Mejía. En tres años fuéron-y conferíos los cargos de mayor, [[coronel]] y [[teniente xeneral]]. Tres el trunfu lliberal, asocedíu'l [[11 de xineru]] de [[1861]], Díaz foi postuláu a diputáu federal, llogrando llograr una curul por Oaxaca nel [[Congresu de la Unión]]. Sicasí, al ser executaos [[Melchor Ocampo]], [[Leandro Valle Martínez|Leandro Valle]] y [[Santos Degolláu]], poles fuercies conservadores nel intre del añu, Díaz solicitó permisu p'ausentase y dir engarrar. El permisu foi-y concedíu y nel so llugar quedó'l so suplente, [[Justo Benítez]].<ref name="La voz de la guerra"> {{cita llibru | autor = Rosas, Alejandro | títulu = La voz de la guerra | obra = Porfirio Díaz | añu = 2002 | publicación = Madrid: Editorial Planeta | id = 970-726-059-9 }}</ref> El [[31 d'ochobre]], celebrar en [[Londres]], una convención ente los representantes d'[[España]], [[Francia]] ya [[Inglaterra]], col propósitu de definir la política a siguir coles deldes de Méxicu, una y bones el [[24 de xunetu]], Juárez suspendió los pagos por cuenta de la bancarrota de la facienda nacional. A principios d'[[avientu]], les fuercies franceses, españoles ya ingleses llegaron a [[Veracruz]], [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]] y [[Orizaba]], comandadas por [[Dubois de Saligny]], [[Juan Prim]] y John Russell. Gracies a la intervención del [[Secretaría de Rellaciones Esteriores (Méxicu)|Ministru de Rellaciones Esteriores]] del [[gobiernu mexicanu]], [[Manuel Dobláu]], España ya Inglaterra retiraron les sos tropes, como lo establecía'l puntu númberu cuatro de los [[Trataos de La Soledá]]. Sicasí, Francia negar a abandonar el territoriu mexicanu y en marzu de [[1862]] avanzó al interior con un pocu más de 5,000 soldaos, sol mandu de [[Charles Ferdinand Latrille]], [[Conde de Lorencez]]. A fines d'[[abril]] d'esi mesmu añu, fortificar en Les Flores, un pequeñu pobláu del [[Veracruz de Ignacio de la Llave Estáu de Veracruz]]. Benito Juárez ordenó a [[Ignacio Zaragoza]], xeneral mexicanu que participó del llau lliberal na Guerra de Reforma, faer frente a les fuercies franceses en Puebla. El [[5 de mayu]], Díaz y otros militares intervinieron na [[Batalla de Puebla]], onde llograron ganar a los franceses y faelos recular hasta [[Orizaba]]. Díaz defendió la nala izquierda de la ciudá, y rebatió en dos causes l'ataque francés. Una vegada que fuxeron, González Ortega y Porfirio Díaz dar a la xera d'escorrelos, hasta que Zaragoza se los torgar. Esi mesmu día, Juárez recibió una carta de Zaragoza mentándo-y los detalles de la batalla, y faciendo fincapié en ''"l'enfotu y bizarría del ciudadanu xeneral don Porfirio Díaz"''.<ref name="Home Oaxaca" /> El [[8 de setiembre]], Zaragoza morrió en Puebla. A principios de [[1863]], l'emperador [[Napoleón III]] unvió trenta mil soldaos a tierra mexicana, yá que la so intención yera imponer un imperiu n'América pa frenar la meyora de los [[Estaos Xuníos]]. [[Federico Forey]] yera'l comandante de forzar gales, quien punxeron sitiu a Puebla'l [[3 d'abril]] de [[1863]]. [[Jesús González Ortega (militar)|Jesús González Ortega]] foi l'encargáu de defender la plaza, con ayuda d'otros militares como [[Miguel Negrete]], [[Felipe Berriozábal]] y Díaz. Tres más d'un mes d'aiciones militares fallíes per parte de dambos bandos, la ciudá cayó en manes de los franceses la nueche del [[17 de mayu]]. Díaz ordenó destruyir tol armamentu y les municiones del exércitu mexicanu, por que nun cayeren en manes de los franceses. Una vegada que les tropes invasores entraron a la fortificación mexicana, los militares republicanos fueron fechos prisioneros.<ref name="La voz de la guerra" /> Díaz, xuntu con tolos demás militares, foi prindáu y deteníu nel Conventu de Santa Inés, en Puebla, los prisioneros fueron llevaos a [[Veracruz]], onde se-yos conduciría a [[Martinica]]. Dos díes enantes de ser embarcaos, Díaz y Berriozábal escaparon camín de la [[Ciudá de Méxicu]]. Nesta ciudá Juárez y los sos ministros preparar pa escapar, cuidao que les tropes de [[Juan Nepomuceno Almonte]] diben tomar la capital con ayuda de los refuerzos franceses. Díaz faló con Juárez la mañana del [[31 de mayu]], en que'l presidente preguntó-y qué taba dispuestu a faer pola causa lliberal. Díaz respondió que precisaba entamar un exércitu pa combatir a les fuercies conservadores y franceses. Juárez, por conseyu de [[Sebastián Lerdo de Tejada]], asignólu 30.000 a la so división militar, cola que Díaz coló a Oaxaca col cargu de gobernador interín. Escontra mediaos de [[xunu]], llogró llegar a Oaxaca acompañáu del so hermanu Felipe y del coronel [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]], quien s'escapara de les fuercies conservadores en [[Celaya]], cuando l'ex presidente Comonfort foi derrotáu y asesináu.<ref name="La voz de la guerra" /> Mientres tol añu de [[1864]], Díaz y González desenvolvieron una guerra de guerrilles en Oaxaca, y los franceses nunca pudieron enfusar al estáu. Sicasí, los trunfos de los conservadores aumentaben y Juárez viose obligáu a salir de [[Monterrey]] camín de [[Pasu del Norte]].<ref>Güei conocida como [[Ciudad Juárez]].</ref> Un grupu de militares y clérigos conservadores dirixir escontra [[Viena]], [[Austria]], en [[ochobre]] de [[1863]] a ufiertar la corona del Imperiu Mexicanu al [[archiduque]] [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano d'Habsburgu]] y la so esposa [[Carlota de Bélxica]]. Tres una pequeña encuesta realizada ente los altos círculos políticos y sociales del país, Maximiliano aceptó la propuesta y convirtióse n'emperador el [[10 de xunu]] de [[1864]], instaurando asina'l [[Segundu Imperiu Mexicanu]].<ref> Anque Maximiliano convertir n'Emperador de Méxicu, arrenunció por mandatu del so hermanu [[Francisco José I]] a los sos derechos sobre la corona d'[[Austria]].</ref> Escontra principios de [[febreru]] de [[1865]], Díaz empezó la fortificación d'Oaxaca, cuidao que les fuercies d'[[Aquiles Bazaine]] taben a puntu de tomar la vieya Antequera. El [[19 de febreru]] Bazaine empezó'l [[Sitiu d'Oaxaca]], y tres dellos meses d'asediu, Díaz rindió'l [[22 de xunu]]. Bazaine ordenó fusilalo, pero la intervención de Justo Benítez salvó-y la vida. Foi confináu a prisión perpetua nel Conventu de les Carmelites, en [[Puebla]], pol delitu de [[sedición]]. Sicasí, na prisión, entabló amistá col [[barón]] [[Hungría|húngaru]] Louis de Salignac, quien yera l'encargáu de la cárcel. Nuna ocasión, cuando'l comandante militar de la plaza salió de la ciudá, Díaz intentó escapar a base de un [[cuchiellu]] y una [[cuerda]]. El barón afayar, pero en llugar de delatalo, dexar dir. Esa mesma tarde entamó a un centenar d'homes pa salir al combate y escribió una carta a Juárez. Yera'l [[20 de setiembre]] de [[1865]].<ref name="Home Oaxaca" /> [[Ficheru:BattleofPuebla2.jpg|thumb|250px|<small>Escenariu de la [[Batalla de Puebla]], llibrada'l [[5 de mayu]] de [[1862]] y na que participó Díaz.</small>]] Tres más d'un añu reclutando homes y pertrechos, Díaz tornó al sur del país, onde foi sofitáu pol vieyu cacique lliberal [[Juan Álvarez]]. Reorganizó'l [[Exércitu d'Oriente]] y coles sos tropes trunfó'l [[3 d'ochobre]] de [[1866]] na [[Batalla de Miahuatlán]] y el [[18 d'ochobre]] na [[Batalla de la Carbonera]]. Tres más de dos meses de preparación y toma de ciudaes d'Oaxaca, l'Exércitu d'Oriente tomó la capital la nueche del [[27 d'avientu]]. De momentu Díaz alzar en gobernador provisional, destituyó y executó a les autoridaes franceses. L'arzobispu d'Oaxaca, llanzó un sermón en contra del gobiernu republicanu, pero Díaz mandar aforcar sol cargu de rebelión. Cuando Díaz salió d'Oaxaca, en xineru de [[1867]], nomó como gobernador sustitutu a Juan de Dios Borja.<ref name="La voz de la guerra" /> El [[5 de febreru]] de [[1867]], en [[París]], Napoleón III unvió un parte a Bazaine ordenando la retirada de les tropes franceses de Méxicu, en vista de la presión exercida pola prensa, la [[opinión pública]] y el [[Parllamentu francés]], y pola tensión qu'había colos prusianos que nun futuru cercanu fadría qu'españara la [[Guerra Franco Prusiana]]. Esta midida significó'l principiu de la cayida del Imperiu, pos les fuercies conservadores del emperador apenes sumaben 500 soldaos.<ref>Parte de Maximiliano al so hermanu Francisco José. Viena, Austria, 20 de febreru de 1867.</ref> La meyora lliberal empezó, Maximiliano, acompañáu de los militares conservadores [[Tomás Mejía]] y [[Miguel Miramón]], colar coles sos tropes a [[Santiago de Querétaro|Querétaro]], onde [[Mariano Escobedo]] punxo sitiu a la ciudá, que se rindió'l [[15 de mayu]]. Mentanto, [[Carlota de Bélxica]] coló a [[Viena]], [[París]] y [[Roma]], onde s'entrevistó con [[Francisco José I]], [[Napoleón III]] y la so esposa [[Eugenia de Montijo]], y col [[Papa]] [[Pío IX]]. Nos trés casos, pidió sofitu pal so maríu, que-y foi refugáu. En Roma volvióse lloca, y foi recluyida'l restu de la so vida nun [[castiellu]] de [[Bruxeles]], onde morrió'l [[19 de xineru]] de [[1927]] a la edá de 87 años.<ref> {{cita web |url = http://www.inep.org/content/view/1963/104/ |títulu = Efemérides de Méxicu, 3 de febreru de 1867. Les tropes franceses salen de Méxicu |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2007 |autor = Institutu Nacional d'Estudios Políticos —INEP— |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> En [[marzu]], empezó'l sitiu de Puebla, comandado por Díaz. Mientres más de tres selmanes cortó la comunicación de la ciudá y ganó a les tropes de [[Leonardo Márquez]], quien dempués de ser vencíu polos lliberales, fuxó a [[Toluca]]. Tres dellos díes de meditaciones, la mañana del [[2 d'abril]] de [[1867]], Díaz asaltó Puebla. Asina remató l'aición militar conocida como [[Batalla del 2 d'abril]], nel que cayó Puebla, única ciudá nel sur que taba en poder de los franceses. Namái faltaben por cayer Quéretaro y la capital.<ref> {{cita web |url = http://www.kokone.com.mx/xeres/monu/b2deabril.html |títulu = Historia de la Batalla del 2 d'abril de 1867 en Puebla |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2007 |autor = Monografíes Escolares |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Márquez llograra fortificar a 700 homes nes llanures cercanes a Toluca, ciudad ante la cual Díaz y los sos homes dirixíense. La mañana del [[16 d'abril]] comisionó al comandante Gonzalo Montes d'Oca a enfrentar a Márquez. La resultancia foi favorable a les tropes mexicanes, y Márquez fuxó escontra [[Cuba]], onde morrió en [[1913]]. A esti fechu conózse-y como [[Batalla de les Llombes de San Llorienzo]] y a partir d'ella empezó'l sitiu de la Ciudá de Méxicu, que s'enllargó hasta'l [[15 de xunu]], cuando tol país yá s'atopaba en manes de los republicanos. Mientres el sitiu y a la de entrar na ciudá, Díaz prohibió los saqueos y los robos. Dos militares lo desobedecieron y fueron fusilaos.<ref> {{cita web |url = http://redalyc.uaemex.mx/redalyc/pdf/137/13708405.pdf |títulu = Efemérides de Méxicu, 3 de febreru de 1867. Les tropes franceses salen de Méxicu |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2007 |autor = Universidá Nacional Autónoma de Méxicu |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> El [[15 de mayu]] Maximiliano apurrió la plaza de Querétaro a [[Mariano Escobedo]], y foi fechu prisioneru xunto a Miramón y Mejía. Tres un xuiciu sumariu por frayar les lleis internacionales, la soberanía nacional y el Tratáu de la Soledá, fueron fusilaos la mañana del [[19 de xunu]], a pesar de que dellos personaxes intentaron salvar la vida del emperador, como [[Victor Hugo]], escritor francés, escribió a Juárez pidiendo clemencia pal emperador.<ref> {{cita web |url = http://www.lajiribilla.cu/2003/n102_04/102_42.html |títulu = De Victor Hugo a Saramago |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2007 |autor = ArgenPress |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> La condesa de Salm Salm, quien intercedió por Maximiliano ante Díaz, fixo lo mesmo ante Juárez, pero la respuesta foi la mesma. A la población de Méxicu fíxose-y creer que Maximiliano entá vivía y que tornaría triunfante a la capital, hasta que Díaz fixo circular un panfletu tornando esta teoría.<ref> {{cita web |url = http://ranchoflorido.blogspot.com/2007_02_01_archive.html |títulu = Juárez y la Princesa de Salm Salm |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2007 |autor = Conceyu de Múzquiz, Coahuila |formatu = HTML }}</ref> [[Ficheru:Benito Juarez Presidente.jpg|thumb|250px|<small>[[Benito Juárez]], presidente de Méxicu mientres la [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu|Segunda Intervención Francesa]].</small>]] [[Ficheru:13488 2 d'abril de 1867. Entrada del general Porfirio Díaz a Puebla.jpg|thumb|izquierda|''[[2 d'abril de 1867. Entrada del xeneral Porfirio Díaz a Puebla]]'', oliu de [[Francisco de Paula Mendoza]], 1902.]] Juárez fixo públicu la so reconocencia a Díaz nuna carta a [[Guillermu Prieto]], onde afirmaba ''"Ye un bon mozu'l nuesu Porfirio. Nunca fecha les sos cartes hasta que nun toma una capital"''.<ref> {{cita web |url = http://virtual.utm.mx/mixteca/nuevo/HISTORIA/personajes/personajes-contemp.html |títulu = Historia de la República Restaurada |fechaaccesu=26 d'ochobre de 2007 |autor = El Colexu de Méxicu —COLMEX— |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Nel so discursu final del [[15 de xunetu]], día en qu'entró a la capital, Juárez reconoció públicamente a Díaz, quien foi premiáu con una división y una facienda en Oaxaca, conocida como [[Facienda de La Noria]], onde años más tarde sería proclamáu'l [[Plan de La Noria]]. El so hermanu Felipe foi electu gobernador d'Oaxaca, por votación popular, cargu nel que taría hasta [[1871]]. Tres ello, Díaz retirar a Oaxaca a vivir.<ref name="Home Oaxaca" /> Mientres les guerres en que se vio envueltu, Díaz rellacionóse amorosamente con delles muyeres. La primera y la más conocida de les sos aventures amoroses foi la sostenida con [[Juana Catalina Romero]], mientres los años de la Guerra de Reforma. Cunta una lleenda que mientres la Batalla de Miahuatlán, Díaz despintar so les enagües de Juana Catalina. Esta rellación duró más allá de la guerra, cuando Díaz yá yera presidente y pollo favoreció la zona de [[Santu Domingu Tehuantepec|Tehuantepec]]. Un rellatu popular cuenta que'l [[tren]] de la ciudá travesaba pola facienda de Juana Catalina, y que'l presidente saltaba del vagón pa visitala.<ref> {{cita web |url = http://www.itistmo.edu.mx/paginadetehuantepec/juana.html |títulu = Biografía de Juana Catalina Romero |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2007 |autor = Institutu d'Enseñances del Ismu —ITISTMO— |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Otra aventura que Díaz caltuvo foi cola soldadera Rafaela Quiñones, mientres tola guerra d'intervención. A principios de [[1867]] nació la fía de la rellación ente Díaz y Quiñones, llamada [[Amada Díaz]], quien vivió col so padre hasta [[1879]] y quedóse en Méxicu tres la cayida del gobiernu porfirista. Finalmente morrió en [[1962]].<ref> {{cita web |url = http://www.istmoenlinea.com.mx/puntosycomas/26828.html?PHPSESSID=6263fe8c84deadd |títulu = ''"L'álbum d'Amada Díaz"'' |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2007 |autor = Ricardo Orozco |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El [[15 d'abril]] de [[1867]], Díaz casar por poder cola so sobrina Delfina Ortega de Díaz, en mediando col presidente Juárez la disposición pa espachar el parentescu carnal. En [[1869]] nació'l so primer fíu, Porfirio Germán, que morrió esi mesmu añu. Dos años más tarde la pareya concibió a unos ximielgos, quien corrieron la mesma suerte que'l so primer fíu. Tres dellos años, en [[1873]] nació'l primeru de los fíos que llegaría a la edá adulta, [[Porfirio Díaz Ortega]]. El [[5 de mayu]] de [[1875]] nació la última fía del matrimoniu, Lluz Victoria, llamada asina n'honor a la victoria republicana del [[5 de mayu]] de [[1862]] en Puebla.<ref name="Suerte"> {{cita llibru |apellíos=[[Sara Sefchovich|SEFCHOVICH, Sara]]|títulu=La suerte de la consorte|añu=1998|publicación=Ciudá de Méxicu: Grupu Editorial Océanu|id=9706516433}}</ref> === La llucha pol poder === [[Ficheru:Porfirio-1867.jpg|thumb|250px|<small>Semeya al oliu de Porfirio Díaz en [[1867]]. P'anguaño, cuando acabó la Guerra d'Intervención Francesa, cuntaba con 37 años y 37 campañes militares.</small>]] === Eleición de 1867 y años posteriores === Una vegada rematada la guerra d'intervención francesa, Juárez, que s'amparara nel artículu 128 de la [[Constitución de 1857]] pa permanecer indefinidamente nel poder,<ref>Según l'artículu 128 ''"En casu de que por un trestornu públicu establézase un gobiernu contrariu a los principios qu'ella sanciona, tan depués como'l pueblu reponga la so llibertá, va restablecese la so observancia, y con arreglu a ella y a les lleis que na so virtú s'expedieron, van ser xulgaos, asina los qu'haber figuráu nel gobiernu emanado de la rebelión, como los haber cooperáu a esta."'' Juárez usó esti requisitu llegal amparándose na guerra d'intervención.</ref> convocó a eleiciones presidenciales, que s'efectuaron el [[domingu]] [[25 d'agostu]] de [[1867]]. Les resultancies finales fueron: * [[Benito Juárez]]: 2.344 votos * '''Porfirio Díaz''': 785 votos. Poro, el [[Congresu de la Unión|Congresu]], al traviés del presidente de dichu órganu, [[Manuel Romero Rubio]], declaró a Benito Juárez como ganador de les eleiciones presidenciales y mandatariu constitucional pal periodu entendíu ente'l [[1 d'avientu]] de [[1867]] y el [[30 de payares]] de [[1871]]. El bandu oficial foi publicáu nes cais de la [[Ciudá de Méxicu]], el [[23 de setiembre]].<ref> {{cita web |url = http://www.militante.org/index.php?option=com_content&task=view&id=651&Itemid=46 |títulu = Juárez, ¿cuál ye'l so legáu históricu? |fechaaccesu=1 de payares de 2007 |autor = Militante, voz marxista de los trabayadores y la mocedá |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Porfirio Díaz sintióse derrotáu y abatíu pol trunfu de Juárez nes eleiciones. Decidió retirase a La Noria, onde'l [[2 de febreru]] de [[1868]] foi-y anunciáu'l cese del [[Exércitu d'Oriente]], qu'en [[xunetu]] del añu anterior foi amenorgáu a namái 4.000 soldaos. Coles mesmes, Juárez, por conductu de [[Matías Romero]], [[SEGOB|Ministru de Gobernación]], ufiertó-y encabezar la llegación mexicana en [[Washington D.C.]], [[Estaos Xuníos d'América]]. Díaz, sicasí, refugó la propuesta.<ref> {{cita web |url = http://www.sre.gob.mx/Mancomún/embestadosunidos.htm |títulu = SRE, Mancomún Históricu Diplomáticu. Embaxadores de Méxicu n'Estaos Xuníos- |fechaaccesu=2 de payares de 2007 |autor = Secretaría de Rellaciones Esteriores —SRE— |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Mientres [[1869]] y [[1870]], Díaz vivió en La Noria, al llau de la so esposa Delfina. Foi nesta dómina cuando se procrearon los fíos que morreríen na infancia. Delfina pensó que se trataba d'un asuntu de índole relixosa, una y bones ellos habíense casáu siendo parientes carnales y nun se llogró la dispensa necesaria sinón hasta [[1880]]. En La Noria, Díaz desenvolvió la [[fundición]] de [[cañón (artillería)|cañones]], [[pólvora]] y [[municiones]], amás de l'[[agricultura]]. Mentanto, el so hermanu [[Félix Díaz Mori]] foi electu gobernador d'Oaxaca. Nel so periodu al frente del gobiernu estatal, tuvo un enfrentamientu pol [[impuestu]] a la [[madera]], colos habitantes de [[Juchitán de Zaragoza|Juchitán]]. El [[17 de febreru]] de [[1870]], el gobernador y un reximientu de más de quinientos soldaos, entró na ciudá y mató a delles persones, ente ellos muyeres y neños, tou esto con cuenta d'encalorar el llevantamientu que se produxera. Antes de salir, entró colos sos soldaos a escalar la [[Ilesia (edificiu)|ilesia]] del pueblu. Fixo baxar la estatua del santu patronu de Juchitán, [[San Vicente Ferrer]], y abasnar por tol pueblu, nun actu consideráu del so parte como [[xacobín]]. Meses más tarde devolvió la imaxe nuna caxa de madera fechu cachos. Los juchitecos prindáron-y en marzu de [[1872]], capar y executar en vengación pol incidente de Juchitán.<ref> {{cita web |url = http://www.ieepo.gob.mx/ninos/bio_diaz_felix.htm |títulu = Biografía de Felipe Díaz |fechaaccesu=2 de payares de 2007 |autor = Institutu Estatal d'Educación Pública d'Oaxaca |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> === La Revolución de La Noria === {{AP|Plan de la Noria}} [[Ficheru:Sebastian Lerdo de Tejada.jpg|thumb|200px|<small>[[Sebastián Lerdo de Tejada]] foi'l tercer candidatu nes eleiciones presidenciales de 1871. Tres la muerte de Juárez, ocupó la presidencia de manera interina, y nesti cargu amnistió a Díaz y a tolos militares que participaron na Revolución de La Noria. Al intentar reelixise en [[1876]], Díaz llanzó contra él el Plan de Tuxtepec. Tres dellos meses de guerra civil, foi derrotáu y exiliáu. Morrió en [[Nueva York]], en [[1889]].</small>]] Porfirio Díaz decidió postulase a les [[Eleiciones federales de Méxicu de 1871| eleiciones presidenciales de 1871]]. Pa esta eleición, Juárez foi postuláu per tercer ocasión, siendo les anteriores nos años [[1861]] y [[1867]]. Había amás un nuevu candidatu, el presidente de la [[Suprema Corte de Xusticia de la Nación (Méxicu)|Suprema Corte de Xusticia]], [[Sebastián Lerdo de Tejada]]. Les eleiciones llevar a cabu'l [[27 d'agostu]] d'esi añu. Les resultancies finales fueron revelaos al país el [[7 d'ochobre]] y fueron los siguientes: * '''Benito Juárez''': 5.837 votos * '''Porfirio Díaz''': 3.555 votos * '''Sebastián Lerdo de Tejada''': 2.874 votos Díaz y Lerdo nun quedaron conformes cola resultancia dada a conocer pol [[Congresu de la Unión |Congresu]], y empecipiaron una serie d'impugnaciones a la eleición. Lerdo decidió retirase de los xuicios eleutorales y volvió al so puestu de presidente na Suprema Corte de Xusticia. Díaz, sicasí, empezó a ganar adeptos nel sur del país, ente los hacendados d'Oaxaca y los militares d'esi estáu, onde [[Felipe Díaz Mori|Felipe Díaz]] yera gobernador. El [[8 de payares]] llanzó'l Plan de la Noria, llamando a tolos militares del país a lluchar contra Juárez. D'esta manera dio entamu la Revolución de La Noria. {{cita|La reeleición indefinida, forzosa y violenta, del Executivu Federal, punxo en peligru les instituciones nacionales. Nel Congresu una mayoría regimentada per medios refiertaos y vergonzosos, fixo ineficaces los nobles esfuercios de los diputaos independiente y convertío á la Representación Nacional nuna cámara cortesana, gasayosa y resuelta á siguir siempres los impulsos del Executivu. Na Suprema Corte de Xusticia, la minoría independiente que salvara delles vegaes los principios constitucionales d'esti cataclismu de perversión é inmoralidá, ye güei impotente por falta de dos de los sos más dignos representantes, l'ingresu d'otru lleváu ellí pola proteición del Executivu. Nenguna garantía tuvo dende entós l'amparu; los Xueces y Maxistraos pundonorosos de los Tribunales Eleutorales son sustituyíos por axentes sumisos del Gobiernu, los intereses más caros del pueblu y los principios de mayor trescendencia queden á la mercé de los perros guardianes.<ref>Testu introductoriu al Plan de La Noria. Oaxaca, Oaxaca, 8 de payares de 1871.</ref>}} De momentu los estaos d'[[Oaxaca]], [[Estáu de Guerrero|Guerrero]] y [[Chiapas]] xunir a Díaz, quien avanzó triunfante hasta [[Toluca]], onde empezaron les derrotes. [[Sóstenes Rocha]] y [[Ignacio Mejía]] evitaron que los rebeldes tomaren la capital. A pesar de que llograron consiguir adeptos ente les clases más baxes de la sociedá mexicana, los sulevaos de La Noria tuvieron un llargu procesu de derrotes. Cuando intentaron cruciar [[Puerto Ángel]], [[Oaxaca]], en xineru de 1872 camín de [[Panamá]], los juchitecos prindaron a Félix Díaz y asesinar. Esa mesma nueche, [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]], meyor amigu y compadre de Díaz según unu de los líderes de la sulevación, recibió una carta del hermanu de Porfirio, que fuera executáu. La carta dicía lo siguiente: {{cita|Vamos perder, Juárez va entartallanos, pero quiero da-y al mio hermanu esta última prueba de ciñu, porque lo que ye l'indiu, fréganos.<ref>Carta de Félix Díaz a Manuel González. [[21 de xineru]] de [[1872]]</ref>}} La nueche del [[18 de xunetu]], Juárez finó na [[Ciudá de Méxicu]]. Xuntu con González, Díaz alcuéntrase en [[Nayarit]], visitando al cacique llocal [[Manuel Lozada]], llamáu'l ''"Tigre de Álica"'', con cuenta de consiguir el so sofitu. Al oyer cañonazos, Díaz preguntó qué asocedía, y de momentu informáronlu del fallecimientu de Juárez. Lerdo de Tejada yá yera'l presidente interín, y poro, el movimientu de La Noria perdía sentíu, una y bones Juárez morriera y nun esistía razón pa engarrar. Depués de que Lozada negar a sofitar a Díaz, los revolucionarios tornaron les armes. Poco dempués, n'ochobre, fueron convocaes les eleiciones pa presidente de la República mexicana. Presentáronse como candidatos Porfirio Díaz y Lerdo de Tejada. Nes [[Eleiciones estraordinaries de Méxicu de 1872]], esti postreru ganó a Díaz. Una vegada que'l Congresu confirmó a Lerdo como presidente constitucional pal periodu del [[1 d'avientu]] de 1872 al [[30 de payares]] de [[1876]], el [[SEDENA|Ministru de Guerra y Marina]], [[Mariano Escobedo]] decretó l'amnistía pa tolos revolucionarios de La Noria, pero cola condición de que se-yos daría de baxa del [[Exércitu Mexicanu]].<ref>Domínguez Castiella, José M. ''Ensayu críticu históricu sobre la revolución de la Noria.'' Méxicu, Casa Imprentadora El Cuadratín, 1934. [EL SO]</ref> Una vegada derrotáu y nun escándalu públicu ante la prensa, Díaz volvió a [[Oaxaca]], onde s'atopó cola noticia de la muerte de la so fía. La crisis económica pola que pasaba, obligar a vender la Facienda de La Noria y dise como acomuñáu nuna finca dedicada al cultivu d'[[azucre]], allugada na llocalidá de [[Tlacotalpan]], [[Veracruz de Ignacio de la Llave|Veracruz]]. Ende, nel clima veracruzano, la familia de Porfirio Díaz llogró consiguir una relativa estabilidá económica, cuidao que amás del cultivu d'azucre, dedicar a la [[carpintería]],<ref>Dizse que Díaz llogró tallar ensin ayuda l'estante de la Biblioteca Pública de Tlacotalpan, qu'entá anguaño esíbese.</ref> ya inclusive llogró inventar una [[mecedora]] integrada con [[abanicu]] automáticu.<ref> {{cita web |url = http://www.elpueblo.com.mx/chihuahua/editoriales2.cfm?num=527 |títulu = Porfirio Díaz en Tlacotalpan |fechaaccesu=2 de payares de 2007 |fecha = 19 d'ochobre de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Sicasí, Porfirio caltenía les sos vieyes ambiciones polítiques. En [[ochobre]] de [[1874]] foi postuláu como candidatu a diputáu federal y ganó la eleición. Una vegada instalada la [[Cámara de Diputaos (Méxicu)|Cámara de Diputaos]], unu de los primeros dictames de la nueva llexislatura foi aprobar una propuesta de la Comisión de Facienda, relativa a menguar la pensión de los militares retiraos del serviciu nacional, según amenorgar d'una manera significativa'l sueldu de los soldaos activos nel Exércitu. Díaz, xuntu con otros diputaos d'estraición militar, oponer a la propuesta de Facienda. [[Justo Benítez]], quien aquel día se convirtió nel intermediariu políticu de Díaz, suxurió al militar que pronunciara un discursu na tribuna del Palaciu Llexislativu. Tres enforma meditalo, Díaz aportó a falar en públicu. Entá cuando él mesmu conocía la so falta d'habilidá como orador, intentó ellaborar un discursu. Depués de dellos intentos, Díaz dar por vencíu, y nun actu insólitu hasta esi momentu na historia llexislativa de Méxicu, empezó a llorar en públicu. Esti incidente fíxo-y convertise per unos díes nel hazmerreír de la clase política mexicana. Asina describe aquél momentu unu de los biógrafos de Díaz, [[José López Portillo y Rojas]]. {{cita|Y faló Porfirio n'efeutu, sosteniendo ser magna inxusticia qu'a los bonos servidores de la Nación, a los qu'arramaren la so sangre por defendela, condergárase-yos a la miseria pa faer un aforru insignificante; mas espresó aquelles idees con tantos tatexos, n'estilu tan degaxáu ya incoerente, y con voz tan desentonada, que l'auditoriu enllenar de pena, non polos militares a quien quería amenorgase a pan y agua, sinón pol preopinante, a quien se vía sufrir indicibles tortures na tarrecible picota de la tribuna. Porfirio, finalmente, acorviáu pola congoja y enredáu ente les sos propies idees y pallabres, nun atinó a salir del pasu, nun supo cómo concluyir la oración, y rompió a llorar como un neñu. Asina baxu de la tribuna cola cara congestionado y cubiertu de llárimes, en cuantes que los circunstantes, sosprendíos, nun sabíen que faer, si llorar tamién o prorrumpir en risaes.<ref name="López Portillo">LÓPEZ PORTIELLU Y COLORAES, José, '''Elevación y cayida de Porfirio Díaz'', Méxicu, Llibrería Española, s/a.</ref>}} A pesar de qu'esti incidente deterioró la imaxe de Díaz na opinión política nacional, una serie de polítiques radicales llevaes a cabu por Lerdo fixeron que'l movimientu porfirista ganara cada vegada más partidarios, principalmente na clase alta, que se vio afeutada por cuenta de que Lerdo espulsó a les órdenes relixoses y alzó los impuestos, dambes aiciones en [[1874]]. Los gobiernos estranxeros tampoco víen con bonos güeyos al gobiernu lerdista, por cuenta de un amenorgamientu de la venta de productos a países como [[Francia]] ya [[Inglaterra]]. Tou esti escenariu políticu, tanto internu como esternu, favoreció la llegada de Díaz al poder. Conscientes d'ello, el círculu políticu de Lerdo caltuvo xixiláu al oaxaqueño mientres dellos meses. Manuel Romero Rubio, intermediariu políticu de Lerdo, ufiertó a Díaz la presidencia de la Corte Suprema de Xusticia, en Oaxaca, pero ésti negóse.<ref name="López Portillo" /> === La Revolución de Tuxtepec === {{AP|Revolución de Tuxtepec}} A fines de 1875, Sebastián Lerdo de Tejada fixo públicu'l so interés por presentase a les [[Eleiciones federales de Méxicu de 1876|eleiciones de 1876]]. Anque magar la prensa namái la tomó como una declaración informal, Lerdo anunció la so candidatura la nueche del [[23 d'avientu]] y esti fechu amenó reaiciones distintes na clase política nacional. Porfirio Díaz, quien aquel día tamién se llanzó a la candidatura presidencial, empezó una serie de manifestaciones públiques contra Lerdo, pero rápido fueron encaloraes por órdenes del mesmu presidente Lerdo. Les aiciones de represión escontra los partidarios porfiristas llevaes a cabu pola [[policía secreta]], causaron entá más descontentu escontra'l lerdismo. El [[10 de xineru]] de [[1876]], col sofitu de dellos militares de diversos llugares del país y col respaldu de la [[Ilesia Católica]], que s'había vistu afeutada poles midíes de Lerdo, Porfirio Díaz llanzó na población de [[Tuxtepec]], el [[Plan de Tuxtepec]]. Asina dio empiezu la [[Revolución de Tuxtepec]], la última guerra del [[sieglu XIX]] en Méxicu. {{cita|Que la República Mexicana ta rexida por un gobiernu que fizo del abusu un sistema políticu, despreciando y violando la moral y les lleis, viciando á la sociedá, despreciando á les instituciones, y faciendo imposible'l remediu de tantos males pela vía pacífica; que'l sufraxu públicu convirtióse nuna farsa, pos el presidente y los sos amigos por tolos medios refiertaos faen llegar á los puestos públicos á los que llamen los sos "Candidatos Oficiales", refugando á tou ciudadanu independiente; que d'esta miente y gobernando hasta ensin ministros fai la burlla más cruel á la democracia que se funda na independencia de los poderes; que la soberanía de los Estaos ye frayada repitíes vegaes; que'l Presidente y los sos favoritos destitúin á el so arbitrio á los Gobernadores, apurriendo los Estaos á los sos amigos, como asocedió en Coahuila, Oaxaca, Yucatán y Nuevo León, intentándose faer lo mesmo con Jalisco; qu'á esti Estáu segregóse-y pa debilitalo, l'importante cantón de Tepic, que s'hai gobernando militarmente hasta la fecha, con agraviu del pactu federal y del derechu de Xentes; qu'ensin considerancia á los fueros de la humanidá retiróse á los Estaos fronterizos la mezquina subvención que los sirvía pa defensa de los indios bárbaros; que l'ayalga pública se dilapida en gastos de prestar, ensin que'l Gobiernu llegara á presentar al Congresu de la Unión la cuenta de los fondos que remana.<ref>Plan de Tuxtepec, Facienda de Tuxtepec, Oaxaca, 10 de xineru de 1876. Porfirio Díaz.</ref>}} [[Ficheru:José María Iglesias.jpg|left|thumb|200px|<small>[[José María Iglesias]], líder de los Decembristas, que pretendía quedase como Presidente una vegada rematáu'l mandatu de Lerdo.</small>]] [[Ficheru:Mariano Escobedo.jpg|thumb|200px|<small>[[Mariano Escobedo]], militar lerdista que foi unu de los principales combatientes de Díaz na Revolución de Tuxtepec. En [[1878]] empecipió un llevantamientu contra'l presidente Díaz, foi derrotáu y tuvo a puntu de ser fusiláu, pero la intervención de Manuel González, el so antiguu compañeru de batalles salvar. Finalmente incorporóse al sistema políticu porfirista y ocupó dellos cargos nel gobiernu. Morrió en [[1902]].</small>]] Les derrotes que Díaz y los sos partidarios empezaron a sufrir nun se fixeron esperar, cuidao que la mayor parte del exércitu permanecía fiel a Lerdo. [[Mariano Escobedo]], ganó'l [[10 de marzu]] de [[1876]] a Díaz en [[Icamole]], [[Nuevo León]]. Dizse que Porfirio Díaz lloró, al trate derrotáu y abatíu. Por esta razón conocióse-y, mientres el restu de la Guerra, como ''"El Llorón de Icamole"''.<ref> {{cita web |url = http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/publicaciones/publi_quepaso/porfirio_diaz.htm |títulu = Biografía de Porfirio Díaz |fechaaccesu=3 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Tres la derrota de Icamole, los lerdistas taben seguros de la so victoria sobre los revolucionarios de Tuxtepec y menguaron l'actividá militar nel país. Sicasí, [[Donato Guerra]], Justo Benítez y [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]] siguieron una guerra de guerrilles al interior de Méxicu. Díaz, mentanto, embarcar a [[Cuba]] nun barcu que salió de [[Tampico]], [[Tamaulipas]], faciéndose pasar pol [[médicu]] español Gustavo Romero. Una vegada llegáu a [[L'Habana]], llogró consiguir armes y dellos adeptos ente los esclavos de Cuba, cuidao que la islla entá s'atopaba en poder de los españoles. Cuando tornó a Méxicu, tomó la zona correspondiente a [[Veracruz]] y [[San Luis Potosí]], ente que [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]] y Benítez teníen prindáu'l [[Estáu de Guerrero]]. A principios de [[payares]] empezó l'ataque escontra [[Puebla]]. Aquel día, Alatorre foi destituyíu del cargu de Ministru de Guerra y nel so llugar foi nomáu Mejía. Escobedo, acompañáu de dellos contingentes lerdistas, ente ellos el de Alatorre, fortificar en [[Tecoac]], una llocalidá tlaxcalteca. El [[16 de payares]], Díaz y Escobedo enfrentar nesa paraxa. En principiu, la batalla diba ser ganada poles tropes lerdistas, pero la intervención de [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]] y los sos refuerzos, llograron ganar a les tropes federales. Dizse que al términu de la batalla, cuando los lerdistas fuxeron, Díaz faló con González, mancáu na batalla (d'ende'l so llamatu "El Mancu de Tecoac"), y díxo-y: ''"Compadre, gracies a usté ganemos, y por eso, va ser usté'l mio Ministru de Guerra"''.<ref> {{cita web |url = http://www.economia.unam.mx/amhe/pdfs/giordano_pub_05.pdf |títulu = Batalla de Tecoac |fechaaccesu=3 de payares de 2007 |autor = Universidá Nacional Autónoma de Méxicu |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> Una vegada terminada la guerra civil, Díaz llegó a la Ciudá de Méxicu'l [[21 de payares]], y esi mesmu día alzar en presidente provisional de la República Mexicana. Sicasí, [[José María Iglesias]], presidente de la Suprema Corte de Xusticia, alegaba que al ser él sustitutu constitucional de Lerdo, y fuxir ésti del país, Iglesias tendría de convertise en presidente'l [[1 d'avientu]]. Poro, a los sos partidarios conocióse-yos como ''decembristas''. Pa esi momentu, trés grupos apostábense la presidencia: decembristas, lerdistas y porfiristas. Los decembristas acuartelárense en [[Guanajuato]] y el brazu militar del partíu políticu yera [[Felipe Berriozábal]]. Díaz dexó na presidencia a [[Juan N. Méndez]] y el [[22 d'avientu]] salió de la capital con una división compuesta por 5.000 soldaos aldu al [[Estáu de Guanajuato]], onde llogró ganar a les fuercies decembristas en marzu de [[1877]]. Gracies a la mediación de Justo Benítez, Iglesias y Díaz llegaron a un alcuerdu, nel que'l primeru habría de reconocer a Díaz como virtual presidente, y a cambéu ésti vencería-y la gubernatura del so estáu natal, [[Michoacán]]. Tres tolos preparativos políticos llevaos a cabu por Benítez y González, Porfirio Díaz convertir en presidente la mañana del [[5 de mayu]] de [[1877]], día en que protestó'l so cargu ante'l Congresu de la Unión, dempués de celebrase les [[Eleiciones estraordinaries de Méxicu de 1877|eleiciones de 1877]] de forma estraordinaria. === Primer mandatu presidencial === [[Ficheru:Auguste Comte.jpg|thumb|200px|<small>El filósofu francés [[Augusto Comte]], creador del [[positivismu]], filosofía na cual Porfirio Díaz encimentó'l so gobiernu.</small>]] Dientro del marcu porfiriano, esti periodu de la [[Historia de Méxicu]], tuvo marcáu pola influencia del [[positivismu]], teoría política francesa creada por [[Augusto Comte]]. A partir d'entós, l'orde establecíu por Díaz mientres la última metá del sieglu XIX en Méxicu basaríase l'orde y la llamada ''"paz porfiriana"''. Ellos seríen: l'orde, la paz y el progresu. El cumplimientu d'ellos, según [[Justo Sierra]], ministru porfiriano, llevó a Méxicu al cumal el progresu.<ref> {{cita web |url = http://html.rincondelvago.com/positivismu-en-mexico.html |títulu = Positivismu en Méxicu |fechaaccesu=7 de payares de 2007 |autor = [[Gabino Barreda]] |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El principal oxetivu de Díaz nel so primer mandatu foi ganase l'enfotu de los [[Estaos Xuníos d'América]], que pasaba por un seriu problema políticu.<ref>Mientres les [[eleiciones presidenciales de 1876 n'Estaos Xuníos]], el ganador del votu popular, [[Samuel J. Llomen]], candidatu [[Partíu Demócrata de los Estaos Xuníos|demócrata]] perdió'l votu de los eleutores ante [[Rutherford Birchard Hayes]], [[Partíu Republicanu de los Estaos Xuníos|republicanu]], quien se convirtió en [[Presidente de los Estaos Xuníos]]. Por ello, Hayes nun gociaba d'aval ente'l pueblu, quien vía con malos güeyos al gobiernu mexicanu, asina que la reconocencia a Díaz retrasóse.</ref> Asina, Díaz tuvo de realizar una serie de maniobres polítiques pa ganar la reconocencia estauxunidense. La negativa del [[Embaxada d'Estaos Xuníos en Méxicu|embaxador]] [[John W. Foster]] a axustar con Méxicu enzancó la situación entá más. Al traviés del [[Secretaría de Rellaciones Esteriores (Méxicu)|Ministru de Rellaciones Esteriores]], [[Ignacio Mariscal]] y del [[SHCP|Ministru de Facienda]], [[Matías Romero]], Díaz llogró'l pagu de la [[delda esterna]] a Estaos Xuníos, per mediu de curties cantidaes abonaes nun plazu de quince años. Nel so mensaxe a la Nación del [[1 d'abril]] de [[1893]] dar por rematáu'l pagu de la delda mexicana.<ref> {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos16/delda-esterna-mexico/delda-esterna-mexico.shtml |títulu = La delda esterna de Méxicu |fechaaccesu=9 de payares de 2007 |autor = Adolfo Lamont |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Otru asuntu prioritariu pa Díaz foi la pacificación del país. Dende finales de la [[Guerra d'Independencia de Méxicu]], delles bandes de lladrones asítiase nes veres de caminos, col fin d'asaltar los vagones cargaos de bienes que yeren llevaos a la capital y a otres ciudaes importantes del país, como [[Puebla]] o [[Veracruz]]. El [[comerciu]], que nun tuvo una gran crecedera mientres la primer metá del sieglu XIX en Méxicu y qu'amás foi solmenáu poles crisis económiques que les guerres favorecieron, viose entá más amenaciáu poles faxines de bandoleros qu'atacaben les víes de comunicación. Otru puntu qu'acentuaba la inseguridá del país yera qu'esistíen grupos armaos asitiaos namái nun llugar del país y que'l so propósitu yera controlar per mediu de caciques al país enteru.<ref name="Krauze"> {{cita web |url = http://nettspansk.uib.no/historiebok/Cap.%206.htm#6.4.1.%20Autoritarismu,%20progresu%20econ%F3micu%20y%20estancamientu%20social |títulu = Historia del Porfiriato. Caciquismu y desenvolvimientu social |fechaaccesu=9 de payares de 2007 |autor = Enrique Krauze |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Díaz alcordó col Congresu facultaes estraordinaries pa poner remediu a la situación. Ordenó'l desplazamientu de los exércitos más consolidaos, como una midida tomada pa evitar la proliferación de cacicazgos. Otru problema seriu nel panorama políticu yeren les ambiciones y aliances de los gobernadores y xefes militares. Con cuenta de safar esti problema, Díaz nomó personalmente a dellos militares del so enfotu como gobernadores y xefes militares.<ref name="Krauze" /> [[Ficheru:JohnWatsonFosterSoS.jpg|thumb|300px|<small>[[John Watson Foster]], ministru plenipotenciario d'Estaos Xuníos en Méxicu mientres el primer mandatu de Díaz. Miembru de la mesma loxa masónica que Lerdo, el so principal oxetivu foi evitar de toes toes que'l gobiernu norteamericanu reconociera al gobiernu de Díaz.</small>]] En [[1878]], el gobiernu llograra casi por completu la pacificación del país, polo que'l presidente comisionó a [[José Yves Limantour]], economista de la Secretaría de Facienda, a viaxar a los Estaos Xuníos comandando una campaña de promoción mexicana. Esti programa d'espardimientu de la cultura mexicana llogró que'l presidente Hayes unviara una comitiva d'empresarios estauxunidenses a Méxicu. Sicasí, l'embaxador Foster escribió al Departamentu d'Estáu, sollertando sobre los peligros de Méxicu, pero a pesar de los sos esfuercios por torgar el viaxe, los empresarios llegaron a Méxicu'l [[2 de marzu]], y tres una serie de viaxes per tol país, Hayes concedió a Méxicu la reconocencia oficial la tarde del [[9 d'abril]] de [[1878]].<ref> {{cita web |url = http://www.el-universal.com.mx/editoriales/33366.html |títulu = Desacatamientu normativu |fechaaccesu=10 de payares de 2007 |autor = Pablo Marentes |fecha = 14 de febreru de 2006 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Escontra principios de [[1879]], empezaron a surdir rumores alrodiu de quién sería'l candidatu oficial a la presidencia de la República, pos nel añu de [[1880]] celebraríense eleiciones. Mentábense los nomes del [[SEDENA|Ministru de Guerra y Marina]], [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]], y del asesor personal del presidente, Justo Benítez. La prensa espublizó'l nome de [[Protasio Tagle]], [[SEGOB|Ministru de Gobernación]], como tercer candidatu. Como yera natural nes socesiones presidenciales del sieglu XIX, empezaron les revueltes que sofitaben a un candidatu n'específicu. Estes rebeliones fueron encabezaes por [[Trinidad García de la Cadena]], en [[Zacatecas]]; [[Domingo Nava]], en [[Sinaloa]]; Ramírez Terán en [[Mazatlán]] y los motinos d'indíxenes [[Pueblu mixteco|mixtecos]] nos valles de [[Tamazunchale]]. Una de les rebeliones más sonaes y que más repercutieron na opinión pública del país, foi l'incidente políticu qu'asocedió en [[Veracruz]], a fines de [[xunu]] de [[1879]]. Un grupu de lerdistas armaos llegara del estranxeru tres más de tres años preparando la so revuelta. A bordu del [[buque]] ''"Llibertá"'', quinientos soldaos desembarcaron nel puertu la madrugada del [[14 de xunu]] y empezó l'ataque a la ciudá. Sicasí, el gobernador del estáu, [[Luis Mier y Terán]], comisionó a una brigada que pudo detener rápido'l llevantamientu y aprehender a los sulevaos. Mier y Terán comunicó la situación a Díaz, na so deber de gobernador y cuidao que Porfirio, fíu mayor del presidente y afiáu del gobernador, alcuéntrase en Veracruz. Díaz unvió un mensaxe cifráu que al ser lleíu reveló la orde del Presidente: ''"Mátalos en caliente y dempués pescudes". De momentu Mier y Terán cumplió la orde presidencial, que causó malestar ente la población y un pequeñu llevantamientu militar que tamién foi encaloráu. Años más tarde, mientres l'intre de la [[Revolución mexicana]], esti asuntu foi unu de los principales motivos de la cayida del Porfiriato.<ref> {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos11/crisporf/crisporf.shtml |títulu = La crisis del Porfiriato |fechaaccesu=13 de payares de 2007 |autor = Justo Sierra |fecha = 1899 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Finalmente, Manuel "El Mancu" González foi nomáu candidatu presidencial pol Partíu Lliberal. Tres una campaña eleutoral ensin contratiempos, col sofitu de los círculos políticu y económicu nacionales y col beneplácito de les potencies estranxeres, como [[Estaos Xuníos]], [[Reinu Xuníu]] y [[España]], Manuel González foi electu presidente, y como tal, empezó a exercer el so cargu de Presidente Constitucional, el [[1 d'avientu]] de [[1880]]. A fines de [[1879]], la esposa de Porfirio Díaz, Delfina, embarazar por sesta ocasión. Tres un embaranzu relativamente estable, el [[partu]], taba programáu pa la madrugada del [[5 d'abril]] de [[1880]]. Sicasí, la madrugada del [[2 d'abril]], el partu tuvo qu'adelantrase, y collo nació Victoria, la última fía del matrimoniu, llamada asina n'honor a la batalla llibrada en Puebla trece años tras y que Díaz ganara. Magar ello, tantu la madre como la fía empezaron a sufrir d'enfermedaes posteriores al partu, polo que Victoria, la fía, morrió 48 hores dempués de nacer. Delfina careció gravemente de [[pulmonía]] y los médicos nun-y dieron esperances, asina que decidió casase pola Ilesia.<ref> A pesar d'habese casáu polo civil en [[1867]], los Díaz nunca lo fixeron polo relixoso debíu a la torga por parentescu y a que Díaz xuró públicamente la Constitución de [[1857]], declarada herética pol [[Papa]], [[Pío IX]].</ref> Porfirio Díaz solicitó al [[arzobispu de Méxicu]] [[Pelayu Antonio de Labastida y Dávalos]] que celebrara'l [[Matrimoniu católicu]]. L'arzobispu pidió a Díaz la so axuración, de proclamar públicamente la Constitución lliberal. Díaz redactó'l so retraición, que foi lleida pol arzobispu. Poco tiempu dempués, unu de los unviaos de Labastida ofició'l matrimoniu la nueche del [[7 d'abril]], y Delfina morrió na mañana del [[8 d'abril]].<ref name="Suerte" /> === La presidencia de Manuel González === {{AP|Manuel del Refugio González Flores}} [[Ficheru:Manuel Gonzalez.jpg|thumb|300px|<small>Manuel del Refugio González Flores, amigu y compañeru militar de Díaz. En premiu a los sos servicios mientres la Revolución de Tuxtepec, Díaz concedió-y la gubernatura de [[Michoacán]] y más tarde el Ministeriu de Guerra. Escoyíu presidente en [[1880]], les aiciones del so gobiernu fueron avafaes polos escándalos de corrupción. En terminando'l so mandatu presidencial, exerció como gobernador de [[Guanajuato]]. Morrió en [[1893]].</small>]] Manuel González foi un militar nacíu en [[1833]], en [[Tamaulipas]]. Participó na [[Intervención Norteamericana en Méxicu]], como [[teniente]] y más tarde combatió na [[Guerra de Reforma]], del llau del Partíu Conservador. Sicasí, mientres la [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu]], decidió abandonar les files conservadores ya ingresar nel exércitu lliberal, por cuenta de una alcordanza so de la Intervención Estauxunidense, en que'l so padre foi asesináu poles tropes norteamericanes. Esti incidente fíxo-y camudar de bandu ante la nueva invasión estranxera.<ref>Carta de Manuel González a Porfirio Díaz. Oaxaca de Juárez, Oaxaca, 31 de mayu de 1863.</ref> Mientres la guerra contra los franceses, González engarró xunto a Díaz y convirtióse en llugarteniente xeneral del [[Exércitu d'Oriente]], participando d'esta forma en munches de les batalles llibraes contra l'exércitu francés. Cuando Díaz tuvo presu en Puebla, mientres [[1865]], González foi quien caltuvo la guerrilla en Oaxaca. Mientres la [[batalla del 2 d'abril]], González recibió una ferida de bala nel [[brazu]] derechu, a nivel del coldu'l cual estrozar, polo que-y foi toyíu esi mesmu día. Mientres la revuelta causada pol [[Plan de la Noria]], González sofitó a Díaz a pesar de la derrota del exércitu subleváu. Nuevamente, mientres la [[Revolución de Tuxtepec]], González amosóse fiel al exércitu de Díaz, al que salvó de la derrota final el [[16 de payares]] de [[1876]], na [[Batalla de Tecoac]]. Mancáu nesti últimu enfrentamientu, Díaz nomar Ministru de Guerra en premiu a los sos servicios na guerra. A finales de [[1879]] foi nomáu candidatu presidencial y un añu más tarde asumió la presidencia.<ref name="González"> {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos12/hmmanuel/hmmanuel.shtml |títulu = El gobiernu del xeneral Manuel González |fechaaccesu=15 de payares de 2007 |autor = Monografíes Escolares |añu = 2004 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Mientres el so gobiernu, Manuel González impulsó la creación de [[ferrocarril]]es, dio concesiones pa la creación de la primer rede de [[telégrafu|telégrafos]] nel país y la fundación de dos bancos: el Bancu Nacional Mexicanu, con capital del Bancu Francu Exipciu y el Bancu Mercantil Mexicanu, fundáu por comerciantes españoles y mexicanos residentes en Méxicu. Dambos bancos, fundíos, dieron llugar al [[Bancu Nacional de Méxicu (Banamex)]] en [[1884]]. Sicasí, estes meyores na economía del país, viéronse avafaos por cuenta de los frecuentes escándalos de corrupción y malos manexos nel gobiernu de González. En payares de [[1881]], la emisión de la [[moneda]] de [[níquel]], que sustituyía al circulante de [[plata]], provocó una crisis económica. Tuvo a puntu d'españar un llevantamientu en contra de les autoridaes republicanes, pero la intervención de Díaz salvó al gobiernu de González de sufrir una guerra civil. El principal cargu imputáu a González mientres el so gobiernu foi'l de corrupción, auspiciado por Díaz y Manuel Romero Rubio. Según los estudios de [[Francisco Bulnes]], l'oxetivu de Díaz y Romero Rubio yera, ''"evitar que González-y tomara gustu a la siella presidencial, y asina faer que-y la devolviera a Díaz en 1884"''.<ref>BULNES, Francisco. ''El verdaderu Díaz''. Méxicu, Conteníu, 1992.</ref> [[Salvador Quevedo y Zubieta]], un [[intelectual]] allegáu a Díaz, empezó una campaña de desprestixu dirixida a González, aduciendo qu'arriendes de perder el so brazu derechu, el presidente desenvolviera un gran mambís sexual, y que mandara traer de [[Circasia]], [[Rusia]] a una muyer que s'agospiaba na so facienda de [[Chapingo]]. A pesar de qu'esti rumor nunca foi comprobáu, el presidente González sí llogró la reforma del [[Códigu Civil]] pa poder heredar a la so segunda familia, la formada con Juana Horn.<ref> {{cita llibru |apellíos=VILLALPANDO |nome=José Manuel|editor=Editorial Planeta|títulu=Los presidentes de Méxicu|edición=primer|añu=2001|allugamientu=Ciudá de Méxicu|id=ISBN 970-690-607-3}}</ref> Porfirio Díaz foi nomáu por Manuel González como Ministru de Fomentu, y dende esi puestu coordinó la campaña contra González. Depués de enviudar, el xeneral Díaz empezó a participar nes xuntes sociales de la clase política mexicana. En [[mayu]] de [[1881]] conoció a [[Carmen Romero Rubio]] nuna fiesta entamada pol embaxador Foster. Cola sida de tomar clases d'[[idioma inglés]], Díaz frecuentó la casa de Romero Rubio y empezó a cortexar a Carmen. Tres dellos meses de rellación informal, la pareya casó'l [[5 de payares]] de [[1881]].<ref> {{cita web |títulu = Historia del Porfiriato. Díaz y Carmelita |fechaaccesu=18 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = esp }}</ref> En [[febreru]] de [[1881]], siguiendo'l conseyu de [[Carlos Pacheco Villalobos]], unu de los sos principales conseyeros, el presidente González ordenó la postulación de Díaz como gobernador d'Oaxaca. Tres unes eleiciones estables, Porfirio Díaz asumió'l cargu'l [[1 d'avientu]] y d'alcuerdu a la Constitución llocal tendría de caltenese como gobernador hasta [[1885]]. A los pocos meses, Díaz solicitó al Congresu llocal una llicencia p'ausentase del cargu por tiempu indefiníu, y de ende volvió al Ministeriu de Fomentu. Pocos meses más tarde comandó una delegación que visitó les principales ciudaes d'[[Estaos Xuníos d'América]], como [[Chicago]] y [[Nueva York]]. Nésta última llocalidá, Carmen intentó visitar al so padrín de [[bautizu]], [[Sebastián Lerdo de Tejada]], quien se negó a recibila, aduciendo la ''"traición"'' del so padre al aliase con Díaz. La pareya foi recibida pol [[Presidente d'Estaos Xuníos]], [[Chester Alan Arthur]] y pol inventor [[Thomas Alva Edison]]. A la so llegada a Méxicu, Díaz foi llanzáu como candidatu presidencial, y depués d'una campaña sofitada polos sectores de la Ilesia y los empresarios, convertir en Presidente per segunda ocasión el [[1 d'avientu]] de [[1884]]. === El Porfiriato: 35 años nel poder === {{AP|Porfiriato}} [[Ficheru:Porfirio Diaz civilian.jpg|thumb|300px|<small>Mientres el gobiernu del xeneral Porfirio Díaz dio un xiru na actividá política nacional, cuidao que alredor de cuatrocientos años —[[Mesoamérica]], el [[Virreinatu de Nueva España]] y les primeres décades del Méxicu Independiente— los gobernantes llevaron l'alministración pública con un claru sentíu militar, y les sos aiciones tuvieron enfocaes a fortalecer al exércitu en vez. Sicasí, a raigañu del empiezu de la segunda presidencia de Díaz, en [[1884]], diose un entorno que dexó a la política mexicana centrase dende un ángulu más civil. Nesta fotografía apaez el presidente Díaz en [[1902]], afatiáu con ropa civil.</small>]] Por [[Porfiriato]] entender a la etapa de la historia trescurrida ente [[1876]] y [[1911]], carauterizada pol gobiernu de Porfirio Díaz, que namái s'atayó ente [[1880]] y [[1884]] col periodu presidencial de Manuel "El Mancu" González. A partir del [[1 d'avientu]] de [[1884]] Díaz gobernó ininterrumpidamente. La filosofía en que se basó'l Porfiriato foi'l [[positivismu]], que predicaba l'orde y la paz, pilastres del gobiernu porfirista, a pesar de cuntar con detractores, principalmente na [[izquierda política]]. Gracies al usu del [[capitalismu]], los ministros de Facienda del gobiernu porfirista, [[Manuel Dublán]] y [[José Yves Limantour]] pudieron llograr una meyora na economía del país, en forma importante.<ref> {{cita web |url = http://apuntes.rincondelvago.com/economia-del-porfiriato.html |fechaaccesu=18 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Otra carauterística del Porfiriato foi que los diversos grupos políticos del país converxeron nel [[Gabinete de Porfirio Díaz]]. Mientres el so primer mandatu, el gabinete tuvo conformáu na so totalidá polos antiguos combatientes de la Revolución de Tuxtepec. Sicasí, nel so segundu periodu presidencial, llegaron juaristas como [[Matías Romero]] y [[Ignacio Mariscal]]; lerdistas como Romero Rubio y [[Joaquín Baranda]], y un imperialista, Manuel Dublán. Con los gobernadores, Díaz procuró caltener estrecha rellación, cuantimás no rellacionao coles [[eleición|eleiciones]] de les llexislatures y tribunales de xusticia llocales, la construcción de ferrocarriles, el combate a los [[yaqui]]s, quien llevaben más de cincuenta años atacando [[Sonora]], y tamién n'otros asuntos menores. La paz que s'impunxo mientres el gobiernu de Porfirio Díaz dexó'l desenvolvimientu de la [[cultura]] y la [[ciencia]] en Méxicu, cuidao que dende fines del [[sieglu XVIII]] la continua inestabilidá política, social y económica torgó que s'impunxera un clima aparente a la ciencia y a la cultura. Sicasí, mientres el Porfiriato florió la [[lliteratura]], la [[pintura]], la [[música]] y la [[escultura]]. Les actividaes científiques fueron promovíes dende'l gobiernu, pos se consideraba qu'una meyora científica del país podía traer cambeos positivos na estructura económica. Foi entós cuando se fundaron institutos, biblioteques, sociedá científiques y asociaciones culturales. Otramiente, l'arte popular buscó na [[cultura de Méxicu]] un elementu p'afigurar les sos composiciones y espresase, y asina se llograron amueses del arte mexicano que fueron exhibíes nel mundu enteru. El [[positivismu]] llogró faer qu'en Méxicu hubiera una renacencia del estudiu de la [[Historia de Méxicu|historia nacional]], como un elementu qu'afitó a Díaz nel poder y contribuyó a la unidá nacional. Nel estudiu d'esta caña sobresalieron [[Guillermu Prieto]] y [[Vicente Riva Palacio]]. L'historiador mexicanu [[José López Portillo y Rojas]], na so obra ''Elevación y cayida de Porfirio Díaz'', menta que la meyora nacional mientres el Porfiriato tamién camudó la fisonomía del presidente. En [[abril]] de [[1881]], tres años enantes d'empezar el so segundu periodu presidencial, el xeneral oaxaqueño casóse con [[Carmen Romero Rubio]], proveniente de les families con mayor abolengu y alcurnia na alta sociedá mexicana. Hasta esi añu, —según los rellatos de la dómina—, Díaz cuntaba con toles traces d'un militar formáu nos campos de batalla: toscu na so manera de tratar cola xente, sópitu, con un vocabulariu fayadizu pa faese valir percima de los sos soldaos, acostumáu a cuspir y ensin enforma respetu poles formes sociales. Sicasí, como'l mesmu Díaz rellató años más tarde nos sos ''Memories'', la so esposa Carmen dedicar a formalo dientro de la sociedá mexicana. Enseñó-y el [[idioma inglés]], y nociones d'[[idioma francés]], los modales de l'alta sociedá, la forma de movese y espresase, la forma de comer, el vocabulariu fayadizu pa cada situación. La so fisonomía, como afirmó López Portillo y Rojas, n'efeutu, camudara. Del color moricu de la so piel, pasó a tomar un tonu más turráu. Como afirmen dellos testimonios d'historiadores de la dómina, al tornar a la presidencia en [[1884]], Díaz yá nun yera Porfirio sinón más bien "Don Porfirio". Esta opinión espresar l'[[obispu]] [[oaxaqueño]] [[Eulogio Gillow]] a un diariu de filiación [[católica]] en [[1887]]: ''"Carmelita Romero Rubio foi l'alma sorprendente de la evolución del xeneral Díaz escontra una esistencia refinada y una política de conciliación de tan fondes consecuencies na vida nacional."''<ref>Entrevista de Eulogio Gillow al selmanariu español ''L'Heraldu de Cristu''. [[Barcelona]], [[España]], [[29 d'avientu]] de [[1887]].</ref> === Economía === {{AP|Economía del Porfiriato}} [[Ficheru:Velasco Ferrocarril.jpg|thumb|300px|<small>El ferrocarril representó unu de les meyores de la economía del Porfiriato y foi espuestu ante'l mundu como símbolu de progresu. La cultura mexicana na dómina de Díaz tuvo traces de la economía, como esti cuadru de [[José María Velasco Gómez|José María Velasco]], en que se reflexa'l ferrocarril del [[Valle de Méxicu]].</small>]] La construcción de ferrocarriles foi unu de los puntos más importantes de la economía mexicana nel Porfiriato. Enantes yá se cuntaba col ferrocarril que corría de la [[Cd. de Méxicu]] hasta [[Veracruz]], el principal puertu del Golfu de Méxicu, que la so construcción empecipió en [[1852]] y Lerdo de Tejada inaugurar el [[3 de febreru]] de [[1873]]. Una vegada que Díaz se consolidó nel poder empezó la construcción de ferrocarriles empobinaos a la frontera norte y a gran escala. Dende [[1880]] hasta [[1885]] les concesiones fueron vencíes a los estranxeros, de primeres inversionistas norteamericanos. Sicasí, ente [[1886]] y [[1895]] los empresarios provenientes del [[Reinu Xuníu]] atroparon la totalidá de les concesiones ferroviaries, pero a partir de [[1896]] y hasta [[1905]] los estauxunidenses empezaron una contraofensiva pa recuperar el control de los ferrocarriles mexicanos. Finalmente, en [[1909]] los ferrocarriles fueron nacionalizaos y permanecieron asina 82 años hasta qu'en [[1991]], [[Carlos Salinas de Gortari]] privatizar. Coles mesmes, el [[1 de xunu]] de [[1880]] y el [[16 d'avientu]] de [[1881]] el [[Congresu de la Unión]] llexisló en materia de ferrocarriles, sometiendo a xurisdicción del gobiernu federal les concesiones a inversionistas, según contratos, cambeos, tendíos de vía y demás, garantizando asina la inxerencia del gobiernu na economía. Coles mesmes aguiyóse'l desenvolvimientu de les compañíes ferroviaries otorgando terrenales colindantes y estableciendo subsidios per cada quilómetru construyíu. Unu de los proyeutos de les compañíes norteamericanes yera construyir una llinia ente Méxicu y Estaos Xuníos. Escontra [[1911]] el país cuntaba con más de 20.000 quilómetros de víes ferroviaries, cuando en [[1876]] apenes esistíen 800. Cuando en [[1908]] el [[periodista]] [[James Creelman]] entrevistó-y, Díaz afirmó: ''"Los ferrocarriles desempeñaron importante papel nel caltenimientu de la paz en Méxicu. Cuando per primer vegada me posesioné de la presidencia en 1876,, namái esistíen dos pequeñes llinies que comunicaben la capital con Veracruz y Querétaro. Güei tenemos más de 19.000 milles de víes ferriales"''.<ref name="Creelman">Entrevista de James Creelman a Porfirio Díaz. [[Ciudá de Méxicu]], [[Distritu Federal]], [[18 de mayu]] de [[1908]].</ref><ref> {{cita web |títulu = Estudio de los Ferrocarriles Mexicanos mientres el Porfiriato |fechaaccesu=19 de payares de 2007 |autor = Sandra Kuntz Ficker |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> Otru factor que dexó'l desenvolvimientu del Méxicu porfiriano foi la [[inversión]] estranxera, una y bones los empresarios d'otros países<ref>Nel Méxicu porfiriano destacaron los inversionistas provenientes d'[[Alemaña]], [[Francia]], [[Inglaterra]], [[Reinu Xuníu]] y [[Estaos Xuníos]].</ref> deseyaben aprovechar los [[recursos naturales]] de Méxicu, que nun pudieron ser esplotaos polos mexicanos mientres el [[sieglu XIX]] por cuenta de les guerres civiles ya intervenciones estranxeres. Esto asocedió mientres el marcu mundial de la competencia económica, en que les potencies económiques lluchaben por consiguir la primacía mundial. Mientres esti periodu en Méxicu creció la [[industria]], na so caña extractiva, l'[[agricultura]] de productos tropicales empuesta a la [[esportación]], amás de toles cañes de la economía, que siempres tuvieron empobinaes al desenvolvimientu de Méxicu nel esterior. Díaz y los sos asesores concedieron toles facilidaes necesaries a los inversionistas estranxeros, con cuenta de que desenvolvieren la so actividá y, col sofitu del gobiernu, llueu apoderaron la economía del país. Situación que, poques gracies, nun foi bien vista por toos aquellos que defendíen la idea de que'l desenvolvimientu económicu del país tenía de depender de mano y obra y financiamiento mexicanos y non estranxeros.<ref> {{cita web |url = http://www.cch.unam.mx/historiagenda/6/conteníu/snh1.htm |títulu = Vida económica del Porfiriato |fechaaccesu=19 de payares de 2007 |autor = Aurora Gómez-Galvarriato |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Jose Limantour.jpg|thumb|300px|<small>[[José Yves Limantour]], políticu mexicanu. [[Economista]] d'oficiu, trabayó dende [[1878]] nel [[SHCP|Ministeriu de Facienda y Creitu Públicu]]. Mientres el gobiernu de González fungió como analista económicu de la presidencia y al tornar Díaz a la presidencia foi nomáu Oficial Mayor de Facienda, so les órdenes de Manuel Dublán. A la muerte d'ésti en [[1892]], salió de la [[Cámara de Diputaos de Méxicu|Cámara de Diputaos]], onde presidía la Comisión de Facienda y, por encamientu del suegru de Díaz, Romero Rubio —el so padrín de boda—, foi nomáu Ministru de Facienda, cargu dende'l que dirixó llibremente la economía nacional hasta [[1911]], cuando la [[Revolución mexicana]] desterrar. Nunca tornó a Méxicu y finalmente, morrió en [[1935]] en [[Biarritz]] ([[Francia]]).</small>]] Cola llegada de los capitales a Méxicu, viose la necesidá de crear una [[infraestructura]] de [[tresporte]]s que dexara'l desenvolvimientu de la industria, y asina pudo xenerase comunicación ente les diverses rexones del país, una y bones munches d'elles habíen estáu alloñaes del restu del país per munchos años, como nel casu de los estaos norteños, [[Sinaloa]], [[Chihuahua]] y [[Coahuila]]. Asina se construyeron redes de [[telégrafu]] y [[teléfonu]], y ameyoráronse les comunicaciones ente los [[puertu|puertos]]. Ente [[1877]] y [[1911]] construyir de 7.136 a 23.654 quilómetros en cuestión de víes telegráfiques y asina la [[clave morse]] foi un factor más nel desenvolvimientu de les comunicaciones en Méxicu. El sistema de [[corréu|corréos]], que mientres tol sieglu XIX foi atacáu polos bandoleros, llogró una relativa crecedera cola paz porfiriana, cuidao que s'establecieron más de 1200 oficines de corréu. En [[1876]] [[Alexander Graham Bell]] inventó'l [[teléfonu]], que llegó a Méxicu'l [[13 de marzu]] de [[1878]], cuando'l pueblu de [[Tlalpan]], nel [[Distritu Federal]] recibió la primer llamada telefónica. Trece años más tarde, en [[1891]] la primer compañía de teléfonos mexicanos, cuntaba con más de 1000 suscriptores y esi mesmu añu publicó la primer guía de teléfonos na historia del país. Esi mesmu añu'l [[inxenieru]] alemán Alfred Westrup instaló llinies telefóniques pa la [[policía]] de la capital, y para [[1893]] yá esistíen les primeres llinies particulares. En [[1897]], el serviciu telefónicu estender a toles ciudaes del país, como [[Monterrey]], [[Puebla]] y [[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]], ente otres.<ref> {{cita web |url = http://www.essays.cc/free_essays/d3/aym152.shtml |títulu = El Porfiriato Mexicanu |fechaaccesu=19 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Un proyeutu surdíu de corporaciones alemanes llegó a la so conclusión trayendo a Méxicu la [[lletricidá]], que se xeneraba per mediu de [[turbina|turbines]] que, impulsaes pola fuercia de [[gravedá]] almacenada nos depósitos d'[[agua]] soterraña, producíen la lletricidá. Coles mesmes, la inxeniería dexó aprovechar la [[orografía]] de Méxicu p'aguiyar la creación de plantes hidroeléctriques, colo que pudo amontase la producción económica de Méxicu.<ref> {{cita web |url = http://omega.ilce.edu.mx:3000/sites/ciencia/volumen3/ciencia3/112/htm/sec_25.htm |títulu = La lletricidá en Méxicu |fechaaccesu=20 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> En [[Veracruz]] afayáronse reserves de [[petroleu]] en [[1879]], y escontra principios de [[1887]] l'empresariu estauxunidense nacionalizáu mexicanu, [[Adolph Autrey]], creó les primeres [[refinería|refineríes]] del país. La [[industria]] foi una de les cañes que más atención y [[presupuestu]] recibió mientres el Porfiriato. Na [[minería]], Méxicu ocupó na dómina del Porfiriato el primer llugar en producción de [[plata]] y caltúvose nesti puestu dende entós. La producción de [[metal]]es y [[combustible]]s amontar col únicu fin d'esportala escontra otros países. La inversión estranxera amontar a partir de [[1895]], y collo abrió pie al entamu de la industria del tresformamientu, qu'empezó la fabricación de [[testil]]es, papelería, [[calzáu]], [[alimentu|alimentos]], [[vinu|vinos]], [[cerveza]], [[cigarru|cigarros]], [[químicu|químicos]], [[lloza]], [[vidriu]] y [[cementu]]. Coles mesmes, a principios del [[sieglu XX]], crear en Méxicu la primer planta d'[[Siderurxa|industria siderúrxica]], que nel so tiempu foi la primera d'[[América Llatina]].<ref> {{cita web |url = http://www.sonora.gob.mx/enciclopedia/VerVideo.asp?id=V012&name=La%20Industria%20en%20el%20Porfiriato |títulu = La industria nel Porfiriato |fechaaccesu=20 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El [[comerciu]] fortalecióse por cuenta de la espansión del sistema ferroviariu y a que'l gobiernu decidió suprimir les [[alcabala|alcabales]], impuestu qu'esixíen los estaos de la República y que faíen más lentu'l trámite comercial. El gobiernu plantegó la necesidá de crear productos empobinaos a la [[esportación]], polo que'l país empezó a depender económicamente de los capitales estranxeros. El comerciu esternu tuvo empobináu a satisfaer les necesidaes agropecuaries ya industriales, polo que se xeneraron productos como [[oru]], plata, [[henequén]], [[cauchu]], [[ixtle]], [[garbanzu]], [[Capsicum|chile]], pieles, maderes —tantu fines como pa construyir—, animales de tiru, [[café]], [[frijol]], [[vainilla]] y [[azucre]]. Anque la producción nun foi tan grande como n'otros países, si rexistró un relativu aumentu con al respective de la economía mexicana mientres los primeros cincuenta años de vida independiente. Nel terrén de les importaciones, mercar del esterior materiales como [[fierro]], [[cementu]] y [[cal]], según materiales pa la construcción y establecimientu d'empreses, teunoloxía pa ferrocarriles, telégrafos y teléfonos, materiales pa construyir máquines de traición animal, testiles y otros artículos de luxu, como [[espeyu|espeyos]], [[porzolana|porzolanes]], [[reló|relós]] y [[mueble]]s. Escontra finales del porfiriato, les esportaciones menguaron con al respective de les importaciones, polo que la [[balanza comercial]] amosóse desfavorable a la [[economía de Méxicu]].<ref> {{cita web |url = http://biblioteca.itam.mx/estudios/estudio/lletres19/testos14/sec_2.html |títulu = El comerciu esterior de Méxicu mientres el Porfiriato |fechaaccesu=20 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> === Cultura y sociedá === [[Ficheru:Ignacio Manuel Altamirano.jpg|thumb|300px|<small>[[Ignacio Manuel Altamirano]] foi un escritor y lliteratu [[guerrerense]] que nació en [[1834]], d'orixe indíxena [[Nahuas|nahua]]. Estudió en [[Cuernavaca]], y más tarde convirtióse en profesor de [[llatín]]. Mientres la [[Guerra de Reforma]] combatió del llau lliberal. La so obra más conocida foi ''[[Clemencia (novela)|Clemencia]]''. Tres dellos años de trabayu lliterariu foi nomáu embaxador n'[[Italia]]. Morrió en [[Sanremo]] el [[13 de febreru]] de [[1893]].</small>]] La [[lliteratura]] foi'l campu cultural que más meyores tuvo nel Porfiriato. En [[1849]], [[Francisco Zarco]] fundó'l [[Licéu (institución)|Licéu]] [[Miguel Hidalgo]], que formó a poetes y escritores mientres el restu del sieglu XIX en Méxicu. Los egresados d'esta institución viéronse influyíos pol [[Romanticismu]]. Al restaurase la república, en [[1867]] l'escritor [[Ignacio Manuel Altamirano]] fundó les llamaes ''"Velaes Lliteraries"'', grupos d'escritores mexicanos cola mesma visión lliteraria. Ente esti grupu cuntábense [[Guillermu Prieto]], [[Manuel Payno]], [[Ignacio Ramírez]], el Nigromante, [[Vicente Riva Palacio]], [[Luis G. Urbina]], [[Juan de Dios Peza]] y [[Justo Sierra]]. Escontra fines de [[1869]] los miembros de les Velaes Lliteraries fundaron la revista ''"El Renacimientu"'', que publicó testos lliterarios de distintos grupos del país, con ideoloxía política distinta. Trató temes rellacionaes con doctrines y apurras culturales, los distintos enclinos de la cultura nacional tocantes a aspeutos lliterarios, artísticos, históricos y arqueolóxicos.<ref> {{cita web |url = http://www.vozpublica.com.mx/productu.asp?sec=1&id=340 |títulu = Historia de l'Academia Mexicana de Lliteratura |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> L'escritor [[guerrerense]] [[Ignacio Manuel Altamirano]] creó grupos d'estudiu rellacionaos a la investigación de la [[Historia de Méxicu]], les [[Llingües de Méxicu]], pero coles mesmes foi impulsor del estudiu de la cultura universal. Foi tamién diplomáticu, cuidao que falaba con fluidez l'idioma francés, y nestos cargos desempeñó'l llabor de promover culturalmente al país nes potencies estranxeres. Foi cónsul de Méxicu en [[Barcelona]] y [[Marsella]] y a fines de [[1892]] se-y comisionó como embaxador n'[[Italia]]. Morrió'l [[13 de febreru]] de [[1893]] en [[Sanremo]], Italia. La influencia de Altamirano se evidenció nel [[nacionalismu]], que la so principal espresión fueron les noveles de corte campirano. Escritores d'esta escuela fueron [[Manuel M. Flores]], José Cuéllar y [[José López Portillo y Rojas]].<ref> {{cita web |url = http://www.mexicodesconocido.com.mx/notes/1090-Ignacio-Manuel-Altamirano-—1834-1893 |títulu = Biografía de Ignacio Manuel Altamirano |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Poco dempués surdió en Méxicu'l [[Modernismu (arte)|modernismu]], qu'abandonó l'arguyu nacionalista pa recibir la influencia [[francesa]]. Esta teoría foi fundada pol poeta [[nicaraguanu]] [[Rubén Darío]] y proponía una reaición contra establecer poles costume lliteraries, y declaraba la llibertá del artista sobre la base de ciertes regles, inclinándose asina escontra'l [[sentimentalismu]]. La corriente modernista camudó ciertes regles nel [[versu]] y la [[narrativa]], faciendo usu de [[metáfora|metáfores]]. Los escritores modernistes de Méxicu fueron Luis G, Urbina y [[Amado Nervo]].<ref> {{cita web |url = http://www.stanford.edu/~kalu/Moderni.html |títulu = Modernismu en Hispanoamérica |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |autor = Graciela Montalvo y Nelson Osorio Tejeda |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> De resultes de la filosofía positivista en Méxicu, diose gran importancia al estudiu de la [[historia]]. El gobiernu de Díaz precisaba llograr la unión nacional, por cuenta de qu'entá esistíen grupos conservadores na sociedá mexicana. Por ello, el [[SEP|Ministeriu d'Instrucción Pública]], dirixíu por [[Justo Sierra]] usó la historia patria como un mediu pa llograr la unidá nacional. Diose importancia especial a la [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu]], al empar que s'abandonó'l antihispanismo presente en Méxicu dende la Independencia.<ref> {{cita web |url = http://www.jornada.unam.mx/2004/07/29/ima-porfirio.html |títulu = ''"Na dómina de Porfirio Díaz"'' |fechaaccesu=2007-11-.25 |autor = Enrique Florescano |enllaceautor =Enrique Florescano |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> En [[1887]], Díaz inauguró la exhibición de [[monolitu|monolitos]] prehispánicos nel Muséu Nacional, onde tamién foi amosada al públicu un retruque de la [[Piedra del Sol]] o Calendariu Azteca. En [[1908]] el muséu foi estremáu en dos seiciones: [[Muséu d'Historia Natural y Cultura Ambiental|Muséu d'Historia Natural]] y Muséu d'[[Arqueoloxía]]. Escontra principios de [[1901]], Justo Sierra creó los departamentos d'[[etnografía]] y [[arqueoloxía]]. Tres años dempués, en [[1904]] mientres la [[Esposición Universal de Saint Louis (1904)]] presentóse la Escuela Mexicana d'Arqueoloxía, Historia y Etnografía, que presentó ante'l mundu les principales amueses de la cultura prehispánica.<ref> {{cita web |url = http://www.mna.inah.gob.mx/muse1/mna/muse1/muna/mna_esp/main.html |títulu = Historia del Muséu Nacional d'Antropoloxía y Historia |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Valle de México José Maria Velazco 3.jpg|thumb|300px|<small>''[[Valle de Méxicu|El valle de Méxicu]]'', pintáu en [[1885]] por Velasco. El [[paisaxismu]] mexicanu tuvo gran puxanza mientres la dómina en que Porfirio Díaz gobernó al país. Polo xeneral, la cultura mexicana viose afeutada polos cambeos económicos y políticos, y desenvolvióse un arte en dos etapes. La primera, qu'entiende de [[1876]] a [[1888]] representó la puxanza del [[nacionalismu]]. La segunda y última fase del arte porfiriano empezó en [[1888]] y remató col gobiernu de Díaz, en [[1911]] y caracterizóse por una preferencia cultural escontra [[Francia]] y la so cultura.</small>]] [[José María Velasco Gómez|José María Velasco]] foi un paisaxista mexicanu que nació en [[1840]], y graduóse como [[Pintura artística|pintor]] en [[1861]], de l'[[Academia de Belles Artes de San Carlos]]. Estudió coles mesmes [[zooloxía]], [[botánica]], [[física]] y [[anatomía]]. Les sos obres principales consistieron en retratar el [[Valle de Méxicu]] y tamién pintó a personaxes de la sociedá mexicana, [[facienda|faciendes]], [[Volcán|volcanes]], y sembradíos. Una serie de los sos trabayos foi dedicáu a afigurar los paisaxes provinciales d'[[Oaxaca]], como la [[catedral]] y los templos prehispánicos, como [[Monte Albán]] y [[Mitla]]. Otres pintures de Velasco fueron dedicaes a [[Teotihuacán]] y a la [[Villa de Guadalupe (San Luis Potosí)|Villa de Guadalupe]].<ref> {{cita web |url = http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/publicaciones/publi_quepaso/velascojose.htm |títulu = Biografía de José María Velasco |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> La meyora de la instrucción pública foi favorecíu pol positivismu, y pol so representante mexicanu [[Gabino Barreda]]. Mientres el Porfiriato sentáronse les bases de la educación pública, que siempres foi sofitada polos intelectuales de índole lliberal. En [[1868]], inda mientres el gobiernu de Juárez, promulgóse la Llei d'Instrucción Pública, que nun foi aceptada pola Ilesia Católica. [[Joaquín Baranda]], ministru d'Instrucción Pública, desenvolvió una campaña de conciliación cola Ilesia, y aplicó a la educación l'aspeutu positivista, ensin dexar de llau'l [[humanismu]]. Buscábase que tolos alumnos tuvieren accesu a la educación básica, pero pa ello túvose qu'enfrentar a caciques y hacendados, amás de la falta de víes de comunicación nes zones rurales. La instrucción primaria cimera establecer en [[1889]] y tuvo por oxetu crear un venceyu ente la enseñanza elemental y la preparatoria.<ref> {{cita web |url = http://html.rincondelvago.com/educacion-en-la-epoca-de-porfiriato.html |títulu = Educación na dómina del Porfiriato |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> En [[1891]] foi promulgada la Llei Reglamentaria d'Educación, qu'estableció la educación como llaica, gratuita y obligatoria. Coles mesmes fueron instituyíos los llamaos Comités de Vixilancia. Por que los padres y tutores cumplieren cola obligación constitucional de mandar a los sos fíos o pupilos a la escuela. Baranda fundó más de doscientes escueles pa maestros, qu'una vegada egresados dirixir a enseñar a les ciudaes del país. Sicasí, nes zones rurales la falta de desenvolvimientu social provocó un arrezago educativu.<ref> {{cita web |url = http://cecte.ilce.edu.mx/docs/lechabilidades/Cap%205.PDF |títulu = La educación nel Porfiriato |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |autor = Manuel Flores |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> Mientres les fiestes del Centenariu de la [[Independencia de Méxicu]], Justo Sierra presentó ante'l [[Congresu de la Unión]], una iniciativa pa crear la Universidá Nacional de Méxicu, como dependencia amestada al Ministeriu d'Instrucción Pública y Belles Artes. La llei foi promulgada'l [[26 de mayu]], y el primer rector universitariu foi Joaquín Eguía Lliriu, mientres los años de [[1910]] a [[1913]]. Les escueles de Medicina, Inxeniería y Xurisprudencia funcionaren dixebraes mientres más de cuarenta años, pero con esta llei axuntaben toes, xuntu cola [[Escuela Nacional Preparatoria]], na [[Universidá Nacional de Méxicu]]. Pocos años dempués de rematar la Independencia, foi suprimida la Real y Pontificia Universidá de Méxicu, yá que fuera considerada un símbolu del [[Virreinatu de Nueva España]], como una amuesa de despreciu ante la cultura española. Años dempués intentóse restaurar la institución, reversando una retrógrada midida qu'arrezagaría l'alta educación en Méxicu, pero les guerres civiles y les confrontaciones polítiques torgar.<ref> {{cita web |url = http://www.fundacion.unam.mx/nós/historia.html |títulu = Historia de la UNAM |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |autor = Fundación UNAM |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Vida privada de Porfirio Díaz y la so familia ==== [[Ficheru:Palacio de bellas artes 1.jpg|thumb|300px|<small> El [[Palaciu de Belles Artes (Ciudá de Méxicu)|Palaciu de Belles Artes]] empezar a construyir en [[1904]] como antecedente de les festividaes del [[Centenariu de la Independencia Mexicana]]. Nel so momentu la sociedá mexicana considerar la máxima espresión de l'[[Arquiteutura de Méxicu]], y en particular, del Porfiriato. Foi concluyíu en [[1934]] y el so inauguración celebró'l [[30 de setiembre]] del mesmu añu. Pero'l modelu arquiteutónicu y la construcción son d'inspiración nel modelu francés, carauterística del Porfiriato. </small>]] Porfirio Díaz y la so esposa [[Carmen Romero Rubio]] habitaben una casa d'estilu [[barrocu novohispano]], allugada na [[cai]] de La Cadena, nel [[centru históricu de la Ciudá de Méxicu]], y que databa del [[sieglu XVIII]], cuando foi mandada construyir pol virréi [[Carlos Francisco de Croix]]. Díaz solía espachar xuntu con [[Gabinete de Porfirio Díaz|el so gabinete]] en [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]], y mientres los [[branu|branos]] moraba y exercía el so cargu dende'l [[Castiellu de Chapultepec]]. Ente'l so aficiones atopaba la práutica de la [[calistenia]], del [[xuegu de cartes]], del [[billar]] y del [[Bolos|boliche]], que mandara instalar nel Castiellu. Tamién aprovechó pa exercitase físicamente al traviés de la [[natación]], [[Marcha atlética|caminada]] y [[atletismu]], nel [[Monte de Chapultepec]], munches vegaes acompañáu del so fíu Porfirio, a quien el presidente llamaba ''"Firio"''. Al pie del so secretariu particular Rafael Chousal xugaba cartes y boliche, al empar que salía d'escursión montañista a sitios arqueolóxicos como [[Teotihuacan]] o [[Monte Albán]]. Nuna ocasión, mientres la visita de inversionistas [[Aragón|aragoneses]] a Méxicu, fueron llevaos nuna comitiva encabezada pol presidente a Teotihuacan, onde Porfirio Díaz pudo esguilar namái cola ayuda d'una cuerda la [[Pirámide del Sol]], a los sos más de setenta años d'edá.<ref> {{cita web |url = http://www.iih.unam.mx/moderna/ehmc/ehmc13/172.html |títulu = ''"La vida personal de Porfirio Díaz enantes de la Revolución Maderista en 1910"'' |fechaaccesu=18 d'avientu de 2007 |autor = Ariel Rodríguez Kuri |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Porfirio y Carmen nunca tuvieron fíos, por cuenta de la [[esterilidá]] de la Primer Dama. Sicasí, dende [[1884]], añu del so matrimoniu, los fíos del xeneral y de la so primer esposa difunta, Delfina Ortega, vivieron cola nueva pareya. Al pie de les hermanes de Carmen, Luisa y Sofía, y a los padres de la esposa de Díaz, la ''"familia real"'', —como yera conocíu'l círculu más cercanu a Porfirio Díaz—, solía presentase nes ceremonies de la sociedá mexicana. Porfirio Díaz Ortega, únicu fíu varón y el primoxénitu del presidente, graduóse de [[cadete]] nel [[Heroicu Colexu Militar (Méxicu)|Colexu Militar]], allugáu na capital. Casóse en [[1901]] con María Luisa Raygosa, fía de hacendados nativos d'[[Aguascalientes]] y moraba nel Molín de les Roses, el so ranchu en [[Mixcoac]] y qu'en [[1912]] foi escalada poles tropes revolucionaries de [[Pascual Orozco]]. Lluz Victoria —llamada asina n'alcordanza del trunfu lliberal na [[Batalla de Puebla]] en [[1862]]— cásase col [[Inxeniería industrial|inxenieru industrial]] Francisco Rincón Gallardo, quien tenía una facienda llamada "Santa María de Gallardo" en [[Aguascalientes]] onde'l presidente Díaz solía pasar temporaes en compañía de la so fía. Amada, la fía que Díaz procreó nos años de la guerra contra Francia cola soldadera Rafaela Quiñones, empezó a vivir col presidente dende [[1879]]. En [[1885]] cásase col hacendado [[Morelos|morelense]] [[Ignacio de la Torre y Mier]], con quien nunca tuvo fíos y solía aldericar frecuentemente con él, debíu en parte a que siempres pesó sobre De la Torre un rumor alrodiu del so [[homosexualidá]]. El [[18 de payares]] de [[1901]] la policía realizó una redada no que llegaría a conocese como «[[baille de los cuarenta y uno]]», una fiesta [[gai]] na que la metá de los homes taben [[travesti]]dos. Corrió un rumor de qu'en realidá fueren 42 los deteníos, siendo precisamente'l númberu cuarenta y dos Ignacios de la Torre, que sería salváu de dir a prisión por ser el xenru presidencial. En total, Porfirio Díaz tuvo dieciséis nietos, siete de Porfirio y nueve de Lluz. Nel Castiellu de Chapultepec vivíen dende [[1905]] los sos nietos Porfirio, Piro, Lila, Genaro, Amada, Francisco, Nacho y Virginia. Nel Teatru Arbeu de la Ciudá de Méxicu representábense [[Teatru|obres de teatru]] a les que Díaz y la so esposa, acompañaos de los ministros [[Justo Sierra]] y [[Justino Fernández]], solíen asistir. Na Facienda de San Nicolás Peralta, propiedá del so xenru Ignacio de la Torre, Díaz practicaba la [[cacería]], que tamién exercitaba nos campos de [[Michoacán]] y [[Jalisco]].<ref> {{cita web |url = http://jluisalan.blogspot.com/2007/07/gral-porfirio-daz.html |títulu = ''"Los díes inolvidables. Biografía del Xeneral Porfirio Díaz"'' |fechaaccesu=18 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Les families de l'alta sociedá mexicana, que na so mayoría yeren partidaries del gobiernu, empezaron a formar un círculu en redol al xeneral Díaz. El matrimoniu presidencial yera l'encargáu de presidir les fiestes, bailles y demás eventos sociales de la comunidá político y económico del país. Ente'l so diversiones cuntaben los viaxes d'escursión a Popo-Park —el primer [[zoolóxicu]] en Méxicu—, y a [[Mixcoac]], onde Porfirio Díaz encabezaba los bailles na facienda del so fíu mayor. En [[1881]] fundóse un establecimientu d'entretenimientu conocíu como'l Jockey Club, na antigua [[Casa del Conde de Orizaba]], más conocida popularmente como ''"La Casa de los Azulexos"''. El Jockey Club solía ser frecuentáu por Díaz y los sos collaboradores más allegaos. D'alcuerdu a les notes escrites por [[Justo Sierra]], el Jockey Club yera un club social diseñáu orixinalmente pa los varones de l'alta clase política, lo que nun torgar la visita de les muyeres, munches vegaes que yeren esposes de los miembros del Club. Nesti llugar trataben temes de [[política]], [[economía]] o cualesquier rellacionáu cola situación d'entós en Méxicu. Yeren comunes les partíes de [[Xuegu de cartes|cartes]] o [[bacará]], y l'usu de [[bébores alcohóliques]], como [[tequila]] o [[cognac]].<ref> {{cita web |url = http://www.turiguide.com/htmlpages/esp/alamea.html |títulu = ''"Centru de Méxicu, D.F. El Jockey Club"'' |fechaaccesu=19 d'avientu de 2007 |autor = Gobierno de la Ciudá de Méxicu |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Dientro de la sociedá cercana a Díaz destacó un grupu de políticos ya intelectuales conocíu como ''"Los Científicos"'', encabezáu pol Ministru de Facienda, Limantour. Los sos miembros yeren parte del gabinete presidencial, como Rosendo Pineda, [[Justo Sierra]], [[Joaquín Casasús]], [[Francisco Bulnes]], [[Pablo Macedo]] y [[Miguel Macedo]]. Ellos ocuparon les carteres más importantes del gobiernu en cuestión, como'l [[Secretaría de Rellaciones Esteriores (Méxicu)|Ministeriu de Rellaciones Esteriores]], el [[SEP|Ministeriu d'Instrucción Pública y Xusticia]], el Ministeriu de Fomentu y el [[SHCP|Ministeriu de Facienda]]. L'escritor y politólogo [[Jorge Vera Estañol]] describió na so obra ''"Historia de la Revolución Mexicana, oríxenes y resultancies"'' a ''"Los Científicos"'' d'esta forma: {{cita|Esistía un grupu d'homes maduros, la crema de la intelectualidá mexicana, pa quien la dictadura vitalicia significaba l'arrenunciu a toa esperanza de dirixir la política nacional, y esti grupu resolvió entamase pa compartir el poder con Díaz y encauzar el gobiernu dientro de dalgún programa.|Jorge Vera Estañol, ''"Los Científicos"'', tomáu del llibru ''"Historia de la Revolución Mexicana: oríxenes y resultancies"''.<ref> {{cita web |url = http://www.metabase.net/docs/ccm/04326.html |títulu = Referencia bibliográfica de ''"Historia de la Revolución Mexicana: oríxenes y resultancies"'' |fechaaccesu=18 d'avientu de 2007 |autor = Jorge Vera Estañol |formatu = HTML |idioma = español }}</ref>}} === Asuntos políticos === [[Ficheru:Pelagio Labastida.jpg|thumb|300px|<small>Antiguu miembru del Partíu Conservador, [[Pelayu Antonio de Labastida y Dávalos]] foi asesor de [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano d'Habsburgu]] mientres el [[Segundu Imperiu Mexicanu]]. Espulsáu por [[Benito Juárez]], se exilió en [[Zaragoza]], [[España]] y Díaz dexó-y volver al país en [[1877]]. Ofició'l matrimoniu relixosu de Porfirio y Delfina Díaz hores enantes del fallecimientu d'ésta última. Años más tarde caltuvo una rellación d'amistá con Porfirio Díaz, lo qu'afitó la rellación de la [[Ilesia Católica]] col Estáu Mexicanu. </small>.]] Mientres el so primer mandatu presidencial, Díaz arrodiar de los antiguos combatientes de Tuxtepec. El principal asesor de Díaz foi [[Justo Benítez]], quien amás yera amigu y compañeru personal del presidente, y sí tenía esperiencia política. Benítez enseñó a Díaz el manexu de la política, lleiciones qu'años más tarde el presidente aplicaría nel so gobiernu. Escontra [[1879]], cuando empezó la carrera pola socesión presidencial, perfilábense dos candidatos, Justo Benítez y Manuel González. A pesar de que dellos grupos políticos suxurieron a Díaz volvese a presentar como candidatu, el xeneral tornó la ufierta cuidao que contrariaba los principios del [[Plan de Tuxtepec]], col que llegara a la presidencia. Manuel González ganó a Benítez y consiguió la candidatura. El [[1 d'avientu]] de [[1880]], tres unes eleiciones ensin contratiempos, González convertir en [[Presidente de Méxicu]]. Díaz siguió desempeñando papeles na alministración pública nacional, como'l cargu de [[Secretaría d'Economía (Méxicu)|Ministru de Fomentu]]. El presidente González cometió dellos errores, qu'auníos a los escándalos d'alministración y corrupción, desprestixaron la so figura. Porfirio Díaz tornó a la presidencia en [[1884]], col sofitu de tolos sectores políticos del país.<ref> {{cita web |url = http://www.durango.net.mx/biografias/biografia.asp?id=538 |títulu = Gobierno de Porfirio Díaz |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Unu de los principales oxetivos de la segunda alministración porfirista foi la pacificación del país. Esta política basar en dos aspeutos, el primeru consistió n'incorporar al réxime a adversarios y opositores al so gobiernu, por aciu la concesión de cargos ministeriales. N'el so primera [[Gabinete de Porfirio Díaz|gabinete]], cuntáronse namái antiguos revolucionarios de [[Tuxtepec]]. Yá na so segunda alministración, incorporáronse lerdistas, iglesistas, gonzalistas ya inclusive miembros del Partíu Conservador. [[Manuel Romero Rubio]], suegru del presidente ocupó mientres once años la cartera de [[SEGOB|Gobernación]], ya inclusive se dixo que tenía aspiraciones presidenciales. Díaz, sicasí, encargar de descalificar a Romero Rubio, una y bones la intención del presidente yera perpetuase nel poder.<ref> {{cita web |url = http://www.inep.org/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=854 |títulu = Biografía de Manuel Romero Rubio. |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> ==== Rellaciones cola Ilesia ==== Otru puntu que Díaz intentó llevar a cabu mientres el so mandatu foi la conciliación cola [[Ilesia Católica]], con quien el gobiernu lliberal tuviera discrepancies desque se promulgó la [[Constitución de 1857]]. El primer acercamientu ente la Ilesia y l'Estáu porfirista dar en [[1880]], cuando morrió [[Delfina Ortega de Díaz]] y el [[arzobispu de Méxicu]], [[Pelayu Antonio de Labastida y Dávalos]], ofició la ceremonia del [[matrimoniu católicu]] y díes más tarde el funeral de la esposa de Díaz. Yá na so segunda alministración, Díaz conoció, por entemediu de los Romero Rubio, al sacerdote [[oaxaqueño]] [[Eulogio Gillow]], quien yera fíu de hacendados [[poblanos]] y educáu n'[[Inglaterra]]. Gillow, col pasu del tiempu, convertir n'amigu cercanu de Díaz y ayudó a ameyorar les rellaciones de la Ilesia col Estáu. En [[payares]] de [[1881]], Gillow casó a Díaz con [[Carmen Romero Rubio]] y en [[1887]] foi investido como primer [[arzobispu]] d'[[Oaxaca]]. Díaz agasayó a Gillow una [[esmeralda]] arrodiada de [[Brillosa (xoyería)|brilloses]], y el nuevu arzobispu unvió al presidente una [[xoya]] trayida dende [[Francia]], que recordaba les [[Guerres Napoleóniques]] y un bustu de [[Napoleón Bonaparte]]. Mientres el Porfiriato, el [[cleru]] amontó les sos propiedaes, amás d'un aumentu nes [[diócesis]] y [[archidiócesis]]. Tornaron los [[xesuita|xesuites]] y se instituyeron más órdenes relixoses. Díaz, na intimidá declárase ''"católicu, apostólicu y romanu"'', anque'l [[protestantismu]] crez mientres el so gobiernu. Gillow pidió a Díaz roblar un concordatu col [[Estáu Vaticanu]], y el presidente negóse, rompiendo asina la promesa que [[Llión XIII]] fixo a Gillow de investirlo [[cardenal]] en cuenta de llograr un [[concordatu]] con Méxicu.<ref> {{cita web |url = http://www.rcadena.net/cat-mex.htm |títulu = La influencia del Catolicismu en Méxicu. Sieglos XIX a XXI. |fechaaccesu=26 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Actividá internacional ==== Les rellaciones esteriores de Méxicu yá nun se llindaron namái al [[comerciu]] con [[Estaos Xuníos d'América]]. El pagu de la [[delda esterna]] a [[Inglaterra]] en [[1884]], la estabilidá y seguridá pública y el reestablecimientu del [[creitu]] de Méxicu ante'l mundu, llogró que dellos países de la comunidá internacional otorgaren la so reconocencia a Díaz. De los países que roblaron la Convención de [[Londres]] en [[1881]], [[Francia]] foi'l postreru en reconocer al gobiernu mexicanu, pos [[España]] ya [[Inglaterra]] facer en [[1878]]. L'acercamientu [[económicu]], [[políticu]] y comercial a [[Europa]] permedió la situación de Méxicu ante Estaos Xuníos. El presidente Díaz declaró nuna entrevista a un diariu español: ''"Pobre Méxicu. Tan llueñe de Dios, tan cerca d'Estaos Xuníos"''.<ref> {{cita web |url = http://www.jornada.unam.mx/2005/08/26/026a2pol.php |títulu = ''"Pobre Méxicu, tan llueñe de Dios..."'' |fechaaccesu=26 de payares de 2007 |autor = Jorge Camil |fecha = 26 d'agostu de 2005 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Huelga Rio Blanco 1907.jpg|thumb|300px|<small> Al empecipiar el mes de [[xineru]] de [[1907]], los obreros de [[Río Blanco (Veracruz)|Río Blanco]], [[Veracruz]], formaron una cooperativa [[Sindicatu|sindical]] pa defender los sos derechos ante los patronos. El [[7 de xineru]] suspendieron el so trabayu en protesta poles midíes de los dueños, y entós empezó la [[Fuelga de Río Blanco]], que foi reprimida rápida y violentamente polos miembros del [[Exércitu Mexicanu]]. Años más tarde, esti incidente foi recordáu contra Díaz nos primeros movimientos de la [[Revolución mexicana]].</small>]] Un incidente asocedíu en [[1877]] tuvo a puntu de desamarrar una guerra ente Méxicu y Estaos Xuníos, cuidao que el presidente norteamericanu, [[Rutherford Birchard Hayes]] y los sos ministros [[William M. Evarts]] y [[John Sherman]] pretendíen imponer condiciones pa reconocer a Díaz. Estes condiciones consistíen en dexar pasu al [[Exércitu de los Estaos Xuníos]] pola frontera del [[Ríu Bravo]], concesiones territoriales y creación de zones llibres. Sofitáu polos sos ministros [[José María Mata]], [[Manuel María de Zamacona]] y [[Ignacio Luis Vallarta]], Díaz llogró la reconocencia estauxunidense en [[1878]] ensin tener que vencer a les condiciones impuestes por Hayes y el so gabinete. ==== Rellaciones con Centroamérica ==== [[Rufino Barrios]], presidente de [[Guatemala]], buscaba que [[Méxicu]] arrenunciara los sos derechos del territoriu del [[Soconusco (Chiapas)|Soconusco]], en [[Chiapas]]. Barrios buscó de toes toes tratar de resolver el conflictu territorial ente los dos países pola mediación d'un terceru, que nesti casu seria Estaos Xuníos. Porfirio Díaz, entós presidente de Méxicu, respondió al gobiernu guatemalianu qu'antes d'aceptar l'arrenunciu del [[Soconusco (Chiapas)|Soconusco]] preferiría la guerra, sicasí, esti conflictu foi solucionáu per vía de la paz col Tratáu Ferrera-Mariscal en [[1882]]. Barrios, dempués de fracasar en dellos intentos pa llograr amestar territorios trató de restablecer una unión centroamericana per mediu de negociaciones diplomátiques y ante el so inminente fracasu, decidió entamar el reestablecimientu de la unidá centroamericana per mediu de la fuercia militar. El [[28 de febreru]] de [[1885]] Barrios emitió un decretu proclamando la unión centroamericana y alvirtiendo que nel so defectu la unión realizar pola fuercia de ser necesariu. El [[22 de marzu]] de [[1885]], [[Costa Rica]], [[El Salvador]] y [[Nicaragua]] roblaron na ciudá salvadoriana de [[Santa Ana (ciudá d'El Salvador)|Santa Ana]] un conveniu d'alianza militar pa oponese a los planes de Barrios. Los países suscriptores del [[Tratáu de Santa Ana]] acreditaron conxuntamente como Ministru plenipotenciario na Ciudá de Méxicu al Lic. [[Ricardo Jiménez Oreamuno]], quien empecipió negociaciones p'alcordar una alianza ente esos trés países y [[Méxicu]]. Los trés presidentes buscaron el sofitu de [[Méxicu]], que nesi entós yera gobernáu por Porfirio Díaz y quien nun duldar en refugar el plan de Barrios. Díaz movilizó 30,000 homes na frontera con [[Guatemala]] para dende ende empezar una invasión xeneral qu'acabara rápido col conflictu.<ref> {{cita web |url = http://www.famousamericans.net/justorufinobarrios/ |títulu = Virtual American Biographies: Justo Rufino Barrios |fechaaccesu=2 de marzu de 2008 |formatu = HTML |idioma = inglés }}</ref> A pesar d'eso, el [[2 d'abril]] de [[1885]] les tropes guatemalianes y salvadoreñes yá empezaren el conflictu y enfrentáronse mientres la [[Batalla de Chalchuapa]], na cual pereció Justo Rufino Barrios. La noticia de la muerte del presidente guatemalianu causó un inmensu desaliendu en [[Guatemala]], y al siguiente día l'Asamblea derogó'l decretu d'unión centroamericana. [[Hondures]], aliáu de [[Guatemala]] manifestó intenciones de paz, xusto cuando les sos tropes diben enfrentase coles de los aliaos y [[Méxicu]] nun llegó a la necesidá d'invadir [[Guatemala]].<ref> {{cita web |url = http://www.lexenesis.com/lexenesis/Paginas/historia/pre20.htm |títulu = Historia: Presidente Justo Rufino Barrios |fechaaccesu=2 de marzu de 2008 |fecha = 26 d'agostu de 2005 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Control de la prensa ==== La pacificación de la prensa en Méxicu foi otru de los oxetivos políticos de l'alministración política. A fines de [[1887]], [[Guillermu Prieto]] escribió: ''"La prensa, el nuesu cuartu poder, as l'únicu bastión sobreviviente del lliberalismu puro y orixinal"''. Manuel González publicó en [[1882]] un decretu conocíu como Llei Mordaza, nel que s'establecía que cualesquier [[periodista]] podía ser aprehendido, lleváu a prisión y sometíu a [[xuiciu]] por denuncies de cualesquier otru ciudadanu. Exemplos de periodistes que fueron xulgaos por esta llei fueron [[Enrique Chávarri]], conocíu sol seudónimu de ''"Juvenal"'', o'l fíu d'[[Ignacio Ramírez]], [[Ricardo Ramírez]]. Escontra [[1888]] subsistíen 130 [[Periódicu (publicación)|periódicos]], pero a fines de [[1911]] quedaben namái 54, una y bones la otra parte foi clausuráu nel restu del gobiernu porfirista. Foi conocíu'l casu del diariu [[zacatecano]] ''[[El Monitor Republicanu]]'', que publicó en [[1895]] el siguiente artículu periodísticu: {{cita|Resulta imposible la operación de envilecer a un pueblu con cuenta de faelo ricu y feliz. La democracia va ser una ficción y la llibertá una patraña, pero ensin elles tamién lo ye la prosperidá nacional.<ref>Documentos del Porfiriato. Hemeroteca Nacional.</ref>}} Esti testu motivó que munchos obreros llanzar a les cais en [[manifestación|manifestaciones]] pa esixir meyora de [[salariu|salarios]] y condiciones de trabayu, El gobernador del estáu escribió a Díaz pidiendo ayuda pa solucionar la situación. Dende'l [[Castiellu de Chapultepec]] na [[Ciudá de Méxicu]], el presidente escribió al gobernador, de la so mano, la siguiente carta: {{cita|—...— la mio opinión, que amistosamente emíto-y, ye que daría meyores resultaos que dalgún de los agraviaos acusar, y anque seyan dos o tres meses de prisión la pena que se-yos imponga, como esi escritores non pueden callase mientres el so encierre, puede siguíse-yos acusando y amestando penes hasta endrogarlos en dos o tres años. La xera ye cafiante y va llega-y a cansar a usté, pero tamién ye seguro que nun va ser primero que al procesáu.<ref>Documentos históricos y correspondencia del xeneral Porfirio Díaz. Méxicu, Fondu de Cultura Económica, 1994.</ref>}} Cola [[intelectual|intelectualidá mexicana]], Díaz siguió la mesma política que cola prensa. Como parte de la política de conciliación y concesión llevada a cabu a partir de [[1884]], el porfirismo llogró averar a les sos files a munchos intelectuales, per mediu del so operador nesi ámbitu, el ministru [[Justo Sierra]]. Dellos de los [[escritor]]es y [[poeta|poetes]] ocuparon puestos como diputaos llocales o federales, ya inclusive dalgunos llegaron al [[Senáu de la República]]. Díaz comentaba a los sos amigos cuando oyía a un intelectual quexase, ''"Esi gallu quier maís"'' [sic], refiriéndose a qu'aspiraben a un puestu públicu en cuenta del so silenciu. Los intelectuales que se xunieron al réxime fueron [[Francisco G. Cosmes]], [[Telésforo García]], [[Francisco Bulnes]], [[Salvador Díaz Mirón]], [[Federico Gamboa]], [[Victoriano Saláu Álvarez]], ente otros.<ref> {{cita web |url = http://html.rincondelvago.com/porfiriato_3.html |títulu = Los intelectuales nel Porfiriato |fechaaccesu=28 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Represión política: a sangre y fueu ==== Contrario a la política de concesiones y conciliación, munches vegaes l'alministración porfirista usó la violencia y represión contra los sos adversarios, y de esta forma se pacificaron los grupos políticos que nun s'acoyeron a la conciliación, al empar que l'[[Exércitu Mexicanu]] encaloró per vía de les armes munches de les rebeliones surdíes nel Porfiriato, como'l casu del llevantamientu llabrador de [[Tomochi|Tomóchic]], [[Chihuahua]], asocedíu en [[ochobre]] de [[1886]]. La rebelión de [[Sebastián Lerdo de Tejada|lerdistas]] en [[1879]] foi encalorada violentamente ante'l [[telegrama]] unviáu por Díaz a [[Veracruz]], onde daba órdenes al gobernador [[Luis Mier y Terán]] de: ''"Mátalos en caliente"'' y ''"dempués pescudes"'' Esta frase representó la represión a tou tipu d'oposición nel Porfiriato. Nesa dómina foi creáu'l [[cuerpu de rurales]], división de [[policía]] tapada como civiles y que la so principal función foi de detectar opositores al réxime y executalos por aciu el [[fusilamiento]]. Otra carauterística del cuerpu de rurales foi l'usu de la [[llei fuga]], que consistíen en dexar escapar al presu, pa depués executa-y so sida de torgar la so fuxida. Los rurales yeren policías profesionales meyor pagos y entrenaos que l'exércitu, un cuerpu d'élite y fueron la ferramienta na cual Díaz sofitar pa pacificar el país.<ref> {{cita web |url = http://www.noticias-oax.com.mx/articulos.php?id_sec=5&id_art=48387&id_exemplar=1270 |títulu = Los rurales de la federación |fechaaccesu=28 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Justo Sierra.jpg|thumb|300px|<small>[[Justo Sierra Méndez]], intelectual y políticu mexicanu allegáu al porfirismo. Miembru del grupu conocíu como ''"Los Científicos"'', comandado por Limantour, foi unu de los principales asesores presidenciales na segunda etapa del Porfiriato —[[1884]]-[[1911]]—, na qu'ocupó dellos puestos públicos nel primer planu del escenariu políticu nacional. En [[1899]] escribió a Porfirio Díaz: ''"Puede bautizáse-y [el Porfiriato] col nome de dictadura social, de cesarismu bonal, de lo que se quiera; la verdá ye que tien calteres singulares que nun dexen clasificalo lóxicamente nes formes clásiques del despotismu. Ye un gobiernu personal qu'amplía, defende y guarne al gobiernu llegal. [Ye] un poder que s'alzó nun país que s'alzó proporcionalmente tamién, y eleváu non yá nel orde material, sinón nel moral, porque esi fenómenu ye fíu de la voluntá nacional de salir definitivamente de l'anarquía [...]. Pa xustificar la omnímoda autoridá del xefe actual de la República, va haber qu'aplica-y, como metro, la diferencia ente lo que s'esixó d'ella y lo que se llogró."''. Foi nomáu [[SEP|Ministru de Xusticia ya Instrucción Pública]] en [[1905]], cargu dende'l que coordinó los festexos del [[Centenariu de la Independencia de Méxicu]], en [[1910]]. Exiliáu por cuenta de la so enfermedá en [[1910]], finó en [[Madrid]], [[España]], el [[13 de setiembre]] de [[1912]].</small>]] ==== Primeres Rebeliones Llabradores ==== En [[1886]] llevantar n'armes en [[Mazatlán]], [[Sinaloa]], el llabrador [[Heraclio Bernal]], desconociendo a Díaz como presidente y nomando como'l so sustitutu provisional a [[Trinidad García de la Cadena]], antiguu militar porfirista y ex candidatu presidencial en [[1880]]. La rebelión llogró avanzar hasta [[Los Mochis]], onde un cuerpu de rurales unviaos dende [[Aguascalientes]] llogró detener a los sulevaos. Nel enfrentamientu pereció [[García de la Cadena]], Bernal llogró escapar hasta [[Chihuahua]], onde foi traicionáu y apurríu a les fuercies rurales, que de momentu lo executaron. Escontra [[1889]], el xeneral [[Ramón Corona]], antiguu combatiente lliberal y entós [[Gobernador de Jalisco]], intentó llanzar el so postulación como candidatu presidencial. Sicasí, a la salida d'un [[teatru]] foi asesináu por unu de los rurales el [[5 de xunu]] de [[1889]], por indicaciones de Porfirio Díaz, ensin que nunca se realizara xuiciu al asesín de Corona.<ref> {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos27/heraclio-bernal/heraclio-bernal.shtml |títulu = Llevantamientu de Heraclio Bernal |fechaaccesu=28 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Los yaquis y el Porfiriato ==== Les fuercies rurales tamién s'encargaron d'encalorar les rebeliones llabradores, asocedíes la mayor parte d'elles ante'l descontentu por ser desaposiaos de les sos tierres. Otru de los trabayos rurales foi executar a los bandoleros y asaltantes de caminos federales y faciendes. Una de les represiones que tuvo mayor repercusión a nivel nacional ya internacional foi la llevada a cabu en contra de los [[yaqui|indíxenes yaqui]], del norte del país, na frontera con [[Estaos Xuníos d'América]]. Los yaquis asitiárense nos estaos de [[Sonora]] y [[Chihuahua]] dende finales del [[sieglu XVIII]] y permanecieren nesi sitiu ensin ser fadiaos mientres más de cien años. Sicasí, mientres el segundu mandatu de Díaz empezaron protestes, manifestaciones y rebeliones protestando pola condición de servidume y esplotación llaboral en que se calteníen los yaquis. Les protestes intensificáronse ante les midíes de represión que tomó'l gobiernu contra les manifestaciones de inconformidad. En [[1885]] dellos d'estos grupos fueron desaposiaos de les sos tierres, y desenvolvieron una [[guerra de guerrilles]] contra'l gobiernu, y siempres fueron sofitaos polos [[apache]]s, naturales d'[[América del Norte]]. [[Pedro Ogazón]], [[SEDENA|Ministru de Guerra y Marina]], viaxó hasta'l norte del país a tratar de convencer a los yaquis de dexar les armes, pero fracasó nel so intentu. La dominación militar foi infructuosa por cuenta de les múltiples derrotes que sufrieron los cuerpos federales. Tres más de diez años de llucha, a principios de [[1896]] el gobiernu optó por reprimir a los yaquis per mediu de la [[deportación]] a los plantíos de [[henequén]] en [[Yucatán]], y nel intre del [[sieglu XX]] esta [[etnia]] foi práuticamente esterminada.<ref> {{cita web |url = http://www.tribuyaqui.org/ |títulu = Historia de la Tribu yaqui |fechaaccesu=28 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== La continuación de la Guerra de Castes mientres el porfiriato ==== Nel [[Estáu de Yucatán]], los [[Cultura maya|mayes]] calteníen una guerra de más de cincuenta años, en contra de les fuercies federales y abogaben pola independencia de Yucatán de Méxicu y pola creación y reconocencia oficial per parte de la comunidá internacional de la [[República de Yucatán]]. La [[Guerra de Castes]], qu'empecipió en [[1847]] recoyó les demandes de los mayes contra la condición de servidume en que vivíen dende la dómina del [[Virreinatu de la Nueva España]]. En [[1901]], les tropes del exércitu federal, comandadas por [[Victoriano Huerta]] entraron al territoriu yucateco y empezaron la campaña pa esterminar a les tropes rebalbes. Tres más de dos años en guerra, los federales llograron enfusar al principal campamentu maya en [[Mérida (Yucatán)|Mérida]], el [[23 de marzu]] de [[1902]]. Los guerrilleros prindaos fueron executaos y los que consiguieron escapar fueron arrestaos tiempu más tarde y corrieron la mesma suerte que los sos antiguos compañeros. La Guerra de Castes dar por rematada nel informe presidencial que Díaz rindió ante'l Congresu'l [[1 d'abril]] de [[1904]].<ref> {{cita web |url = http://sedetur.qroo.gob.mx/provincia%20maya/GuerraCastas.htm |títulu = Guerra de Castes en Yucatán |fechaaccesu=28 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== La Rebelión de Tomochi ==== [[Tomochi]], [[Chihuahua]], foi l'escenariu d'una rebelión indíxena en payares de [[1891]], cuando los sos habitantes, mayoritariamente indíxenes, protestaron ante'l [[alcalde]] pola poca [[salobridá]] nes mines de [[cobre]]. La manifestación escaló unu de los principales comercios del pueblu, y los responsables fueron fechos prisioneros. El gobiernu, per mediu d'intermediarios indíxenes, intentó axustar colos sulevaos, quien, a pesar de les ufiertes feches pola alministración llocal, negar a realizar un pactu. El [[conceyu]], ante la negativa del pueblu, ordenó al cuerpu de rurales ingresar nes comunidaes indíxenes y reprimir la sulevación. El pueblu caltuvo firme na so llucha, y tres de munches hores de combate, les fuercies federales rindiéronse, n'habiendo perdíu más de 1.200 soldaos.<ref> {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos27/tomochic/tomochic.shtml |títulu = Tomóchic. Preludiu d'una Revolución |fechaaccesu=5 d'avientu de 2007 |autor = [[Heriberto Frías]] |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Los [[llabrador|llabradores]] del país vivíen en condiciones similares a les de los indíxenes del norte del país, cuidao que trabayaben más de catorce hores diaries ante la esixencia del gobiernu p'aumentar la [[agricultura|producción agrícola]], y los propietarios empezaron a tomar midíes más severes pa llograr mayores ganancies y un rendimientu más granible.<ref> {{cita web |url = http://historiamexicana.colmex.mx/resultaos_busqueda.jsp?autor=47850 |títulu = Hacienda y Ranchos, peones y llabradores nel Porfiriato |fechaaccesu=5 d'avientu de 2007 |autor = [[Jean Meyer]], collaboración col [[Colexu de Méxicu]] |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El peones, en teoría, yeren obreros [[salariu|asalariaos]] polos patrones de les [[facienda|faciendes]], y como tal el so sueldu tendría de pagase en [[pesu mexicanu|pesos mexicanos]], d'alcuerdu a les lleis llaborales vixentes nesa dómina. Entá más, na práutica'l so salariu yera pagáu n'especie, al traviés del sistema de [[tienda de raya|tiendas de raya]], establecimientos na mesma facienda, onde'l peones podíen trocar los vales colos que se-yos pagaba por productos y [[alimentu|alimentos]] de primera necesidá, que yeren consideraos como'l so salariu. Sicasí, el pesu económicu de los vales yera demasiáu inferior al costo de los productos na tienda de raya, polo que los peones quedaben empeñaos col so patrón. Coles mesmes, el trabayador de la facienda tenía de sirvir al so dueñu en cuenta de una vivienda nel interior del edificiu.<ref> {{cita web |url = http://www.sepiensa.org.mx/contenidos/2005/tiendaderaya/peon4.html |títulu = La tienda de raya |fechaaccesu=5 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Les reeleiciones ==== Ente los principales oxetivos nel ámbitu políticu del primer mandatu de Díaz atopaba'l d'alzar a rangu constitucional el principiu de la non reeleición inmediata, que lu sirvió de bandera na [[Revolución de Tuxtepec]]. A principios de [[xineru]] de [[1878]] empezaron los trámites de reforma constitucional na [[Cámara de Diputaos de Méxicu|Cámara de Diputaos]], dirixíes pol asesor políticu de Díaz, [[Justo Benítez]]. El [[19 de xunu]] de [[1879]] la non reeleición integrar a la Constitución federal, pero quedaba abierta la reeleición depués de trescurrir un periodu presidencial. Para [[1884]], Díaz tornó al poder y declaró a la prensa: ''"Güei vuelvo ser presidente y nun voi poder volver selo."''. Sicasí, escontra fines de [[1887]] el Congresu de la Unión aprobó una reforma constitucional que dexaba la reeleición inmediata ya indefinida. Anque en principiu delles llexislatures estatales negar a aprobar el preceptu, en [[mayu]] de [[1888]] foi incluyíu na Constitución.<ref> {{cita web |url = http://www.bibliojuridica.org/llibros/llibro.htm?l=697 |títulu = ''"Reeleición presidencial y reeleición parllamentaria n'América y Méxicu"'' |fechaaccesu=13 d'avientu de 2007 |autor = Pedro Pablo Camargo |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Bandera_Hist%C3%B3rica_de_la_Rep%C3%BAblica_Mexicana_(1824-1918).svg|thumb|300px|<small> [[Bandera de Méxicu]], usada mientres el Porfiriato —de [[1884]] a [[1911]], d'alcuerdu a decretu presidencial conforme a la Constitución—. El simbolismu de la nación mexicana y la so unidá, fueron prioridaes del gobiernu porfirista, polo que tolos emblemes referíos al país fueron reformaos d'alcuerdu al pensamientu del grupu nel poder. </small>]] La crecedera económico y social mientres la segunda alministración porfirista causó que'l gobiernu mexicanu llograra reconocencia per parte de les potencies estranxeres, quien de la mesma empezaron a aumentar les sos inversiones económiques nel país. En parte, la recuperación económica deber a la pacificación llevada a cabu pol [[Exércitu Mexicanu]], que llogró imponer un orde políticu y social que resultó beneficiosu pa la inversión estranxera. L'aumentu del progresu material en Méxicu, foi, a partir de [[1888]], el principal argumentu pa sostener a Díaz nel poder. A pesar de que la mayoría de los mexicanos víen con bonos güeyos el mandatu de Díaz, ello nun torgar qu'hubiera rebeliones en contra del so gobiernu, los que nel so momentu alteriaron la paz pública, como la rebelión [[yaqui]] en [[Sonora]]. Gran parte de la recuperación económico y comercial deber al [[SHCP|Secretariu de Facienda]] ente [[1892]] y [[1911]], [[José Yves Limantour]], quien tamién yera'l líder d'un grupu conocíu como ''"[[Los Científicos]]"''. La política económica de Limantour consistió n'abrir el mercáu a les potencies estranxeres, lo que se tradució nuna crecedera de la [[balanza comercial]] y les sos estratexes nel ramu hacendario dexaron a Díaz reivindicase ante la sociedá mexicana ya inclusive ante la oposición del gobiernu.<ref> {{cita web |url = http://www.biografiasyvidas.com/biografia/l/limantour.htm |títulu = ''"Biografía de José Yves Limantour"'' |fechaaccesu=16 d'avientu de 2007 |autor = Biografíes y Vides |formatu=HTML |idioma = español }}</ref> El Porfirismo tuvo una carauterística por demás resaltada años más tarde polos revolucionarios: la nulificación de l'autonomía federal garantizada na Constitución. Díaz caltuvo tal requisitu constitucional n'apariencia, sicasí él mesmu redactaba les llistes de candidatos oficiales a gobernadores estatales, a quien dexó llograr riqueces y poder en cuenta de sometimientu total al gobiernu centralista. Esto debió, en parte, a la política de conciliación usada pol presidente p'atraer a los sos rivales políticos, una y bones munchos d'ellos yeren [[Caciquismu|caciques]] rexonales con gran inflúi, que podría desestabilizar la unidá nacional. La gran mayoría de xefes rexonales acoyer a les polítiques de Díaz, quien cultivó la so poder rexonal d'una manera gradual, al empar que buscaba estratexes pa resta-yos importancia nel planu nacional. Quien s'amosaron ronciegos ante los programes porfiristas corrieron la mesma suerte qu'otru opositores al réxime; pos fueron executaos.<ref> {{cita web |url = http://www.canal22.org.mx/revolucion_mexicana/t_causes3.html |títulu = ''"Causes polítiques de la Revolución Mexicana: El caciquismu"'' |fechaaccesu=15 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El [[caciquismu]] en Méxicu esistió dende los alboreceres de [[Mesoamérica]], caltener mientres el [[Virreinatu de Nueva España]] y más tarde mientres los primeros años del [[Méxicu Independiente]]. Los colonos españoles, n'actitú de pacificación, dexaron a los caciques indíxenes tener gran cantidá de territoriu agrícola nel norte y sur del país, colo que se caltuvo ya inclusive aumentó la so influencia sobre la población. Al rematar la [[Guerra d'Independencia de Méxicu]], y que'l país llograra la so independencia de la [[Monarquía Española|Corona española]], los caciques ganaron inclusive más poder por cuenta de la continua inestabilidá política que se vivió nel país. Munchos caciques ganaron influencia nel planu nacional por cuenta de que, en ciertes ocasiones, se inconformaron coles decisiones del gobiernu federal y entamaron [[Motín|motinos]] que contribuyeron entá más a la inestabilidá de la nación mexicana. Al tomar Díaz el poder, el so asesores políticos fixéron-y tomar conciencia de la importancia del poder de los cacicazgos llocales, polo que'l presidente dexó-yos caltener la so influencia en cuenta de consiguir estabilidá pal desenvolvimientu económicu y d'evitar revueltes.<ref> {{cita web |url = http://nettspansk.uib.no/historiebok/Cap.%206.htm |títulu = ''"Méxicu nel sieglu XIX"'' |fechaaccesu=15 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> === Crisis política anterior a la Revolución y derrocamientu de Díaz === [[Ficheru:La Constitucion ha muerto 1903.jpg|thumb|300px|<small>Protesta realizada pol personal periodísticu de ''"El Fíu del Ahuizote"'', el [[5 de febreru]] de [[1903]], col lema ''"La Constitución morrió"''. La oposición de los periodistes foi un importante factor na cayida del gobiernu porfirista, yá que tresmitía les idees lliberal y anárquicu al restu de la población gracies a les publicaciones d'espardimientu masivu. </small>]] Poco primero de concluyir el [[sieglu XIX]] una recesión económica a nivel mundial causó la cayida de los precios de la [[plata]], principal productu comercial de Méxicu. Por cuenta de la importancia que la esportación de tal productu tenía na actividá económica nacional, la crisis produció un desaxuste nos precios de les esportaciones, causando una escasez nos productos que se vendíen l'interior del país, una y bones munches de les potencies con quien Méxicu comerciaba la plata ya inclusive acuñaba les sos monedes, suspendieron les sos compres, lo que de la mesma enzancó que Méxicu importara los sos productos. Amás, producióse una desestabilización de la [[balanza de pagos]], que causó la cayida del valor del [[pesu mexicanu]] ante otres [[moneda|monedes]] nel mercáu internacional.<ref> {{cita web |url = http://www.aaep.org.ar/espa/añales/works05/gomez.pdf |títulu = ''"El sistema bancariu d'emisión mexicana y la crisis de 1907/08"'' |fechaaccesu=18 d'avientu de 2007 |autor = Dra. Mónica Gómez |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> Dellos factores qu'agravaron la crisis económica en febreru de [[1908]] y que consiguieron faer que munchos pobladores del país alzar n'amotinamientos contra'l gobiernu federal, fueron: * L'aumentu de les inversiones estranxeres en Méxicu. Nel añu de [[1900]], al empezar el [[sieglu XX]], el capital proveniente de les actividaes d'[[inversión estranxera direuta]] xubió de forma sópita, al puntu de triplicase los índices en rellación a les cuotes llograes n'años anteriores. * L'alza de precios na canasta básica d'alimentos —CBA—, productu de la decisión de los Ministerios de Facienda y de Fomentu, d'abandonar el [[patrón plata]], pa sustituyilo pol [[patrón oro]]. Esta midida decretar nel [[Diariu Oficial de la Federación]] del [[21 de xunu]] de [[1907]], y tomóse pa sofitar el valor adquisitivu del [[pesu mexicanu]]. * Les consecuencies de la llerza financiero que la recesión económica a nivel mundial produció, y que s'anició en [[Nueva York]], a mediaos d'[[ochobre]] de [[1907]]. La industria de Méxicu, qu'apenes taba empezáu'l so incipiente desenvolvimientu, viose frenada ante la imposibilidá del gobiernu pa remediar la situación. El [[desemplegu]] causó la cayida de [[salariu|salarios]], colo que miles de trabayadores empezaron a [[Emigración|emigrar]] a los estaos sureños d'[[Estaos Xuníos d'América]], como [[Arizona]] o [[Texas]]. Nuevamente, los estragos de la crisis causaron el so desemplegu poles fábriques norteamericanes, y arriendes d'ello, la so [[deportación]] a Méxicu, lo qu'apinó entá más la situación. * Nel [[branu]] de [[1908]], —principalmente nel mes de [[xunetu]]— los llabradores de tol país carecieron una intensa [[seca]], que s'estendió dende [[Sonora]] a los estaos sureños como [[Chiapas]]. Les males colleches d'años anteriores, auníu a la severidá de la crisis económica mundial y de la seca, fixeron qu'en Méxicu se viviera una escasez d'[[alimentu|alimentos]], y más palantre, un aumentu del desemplegu causáu pola baxa de salarios na industria y el comerciu.<ref> {{cita web |url = http://www.igeograf.unam.mx/instituto/publicaciones/boletin/bol56/b56art7.pdf |títulu = ''"Les seques en Méxicu mientres el sieglu XIX"''. |fechaaccesu=19 d'avientu de 2007 |autor = Carlos Contreras Servín |formatu = PDF |editorial = ''"Investigaciones Xeográfiques"'', Boletín del Institutu d'Investigaciones Xeográfiques de la Universidá Nacional Autónoma de Méxicu —UNAM—. |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Regeneracion No 1.jpg|thumb|300px|<small> Periódicu ''"Rexeneración"'', fundáu polos hermanos Flores Magón, y que'l so primer exemplar publicóse la mañana del [[7 d'agostu]] de [[1900]]. Nesta publicación espublizábense les idees lliberales y anárquiques contraries al gobiernu del xeneral Porfirio Díaz, lo que causó que los sos fundadores y editores fueren encarcelaos y más tarde exiliaos, siendo consideraos precursores de la Revolución Mexicana. </small>]] Tou lo anterior, sumáu a dellos incidentes surdíos nesos años, causó un seriu descontentu popular contra la persona de Díaz y los sos allegaos, a quien el pueblu vía como culpables de la catástrofe económica del país. La clase obrera, que foi de les que más sufrieron la debacle económica, empezó a movilizar a los sos miembros esixendo la meyora de los derechos llaborales. Inspiraos pol movimientu obreru que surdiera n'Estaos Xuníos, los trabayadores mexicanos deseyaben poder recuperar les sos condiciones de trabayu dignes, y llanzáronse a la cai en manifestaciones nunca enantes vistes. La [[Fuelga de Cananea]], [[Sonora]], en [[xunu]] de [[1906]], la [[Fuelga de Río Blanco]], en [[Veracruz]] el [[7 de xineru]] de [[1907]] y la [[Rebelión de Acayucan]], Veracruz en [[1906]] fueron les principales [[fuelga|fuelgues]] llaborales de la dómina porfirista. Toes estes manifestaciones pretendíen ameyorar les condiciones económiques y consiguir la igualdá ente trabayadores mexicanos y estranxeros. Díaz intentó mediar nos trés conflictos, pero la situación agravóse por cuenta de que los demandantes llegaron a pensar que'l presidente favorecía a los patronos, y la mediación nun llogró'l so oxetivu. Les autoridaes federal y estatal concluyeron que la única alternativa yera l'usu de la fuercia pa encalorar les revueltes. El alministradores de los negocios en cuestión dexaron al exércitu enfusar nes sos instalaciones p'acabar cola fuelga. La prensa mexicana auspició una campaña de desprestixu contra Díaz arriendes de les fuelgues, que foi acoyida por munchos sectores lliberales en Méxicu. El [[Partíu Lliberal Mexicanu]], fundáu en [[1906]] por [[Ricardo Flores Magón]] [[Anarquía|anarquista]] d'enclín radical, recoyó munches de les demandes del pueblu y alzóse nel principal opositor al gobiernu de Díaz.<ref> {{cita web |url = http://www.ife.org.mx/documentos/PPP/ppp/2002/resoluciones-consejo/510PLM.pdf |títulu = ''"El Partíu Lliberal Mexicanu"'' |fechaaccesu=20 d'avientu de 2007 |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> Depués de reelixise en [[1884]], [[1888]], [[1892]] y [[1896]], espublizáronse rumores de que Díaz abandonaría la presidencia en [[1900]]. Poco tiempu enantes de rematar l'añu de [[1898]], la clase política empezó a embaraxar nomes d'ente los cualos podría salir el siguiente presidente del país yá que, por cuenta de la so avanzada edá y a los sos problemes de salú, Díaz nun podría siguir nel poder. Mentar a [[José Yves Limantour]], ministru hacendario, y a [[Bernardo Reis]], otrora [[Gobernantes de Nuevo León|Gobernador de Nuevo León]] y unu de los militares más allegaos al presidente, y que gociaba de prestíu y autoridá na política nacional, pos mientres el so mandatu como gobernador neoleonés —[[1887]]-[[1895]]— llogró acelerar el desenvolvimientu socioeconómico de la entidá, y convirtió a [[Monterrey]] nun centru comercial clave pal restu del país. Sicasí, el presidente Díaz nun taba dispuestu a abandonar el cargu, polo qu'aprovechó la división ente Limantour y Reis pa prosiguir cola so campaña política. D'alcuerdu a [[José López Portillo y Rojas]] en ''Elevación y cayida de Porfirio Díaz'', Reis aceptó la candidatura presidencial de Limantour, cuidao que ésti últimu ufiertó-y el [[SEDENA|Ministeriu de Guerra]] en casu de ser escoyíu.<ref name="López Portillo" /> Pero Díaz, aludiendo al requisitu constitucional pol cual namái podíen ser presidentes los fíos de mexicanos por nacencia, descalificó al Ministru de Facienda de la eleición, cuidao que yera fíu de franceses. Asina, el xeneral Porfirio Díaz postulóse nuevamente a les eleiciones de [[1900]], y salió electu nun periodu que duraría hasta [[1904]].<ref> {{cita web |url = http://www.iih.unam.mx/moderna/ehmc/ehmc07/083.html |títulu = ''"Precisiones sobre'l reyismo. La oportunidá de Díaz pa dexar el poder."'' |fechaaccesu=20 d'avientu de 2007 |autor = Miguel Y. Sotu |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> En [[1904]], Díaz usó la mesma estrataxema qu'utilizara cuatro años tras en rellación a la socesión presidencial y la competencia ente Limantour y Reis. Nesta ocasión, yá nun se dio nengún pactu ente los candidatos como enantes asocediera. Desamarróse una competencia ente dambos políticos que causó un gran baturiciu políticu, por cuenta de la popularidá que Reis llograra ente los sectores de la sociedá. Nuevamente, Díaz llanzó'l so postulación presidencial, pero nun xestu que s'interpretó de sofitu escontra Limantour y ''"Los Científicos"'', creó la Vicepresidencia, que-y foi dada a [[Ramón Corrolada]], nomáu pol grupu nel poder y home d'enfotu de Limantour. Una vegada que Díaz llogró la so séptima reeleición, el grupu de Limantour fixo cambeos al programa de gobiernu, colo que ''"Los Científicos"'' esperaben instaurar el so propiu sistema de gobiernu, yá que agoraben que Díaz nun concluyiría'l so mandatu, qu'estendiera a seis años, pos pola so avanzada edá, morrería. Y entós, Ramón Corrolada habría de convertise en presidente, colo qu'empezaría'l mandatu del grupu nel poder.<ref> {{cita web |url = http://html.rincondelvago.com/mandatu-de-porfirio-diaz.html |títulu = ''"Mandatu de Porfirio Díaz. Los Científicos"'' |fechaaccesu=21 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El descontentu popular fixo que'l presidente declarara al periodista norteamericanu [[James Creelman]] una entrevista concedida al ''"The Pearson's Magacín"'', en que faía un analís de la situación política del país y remataba la so intervención afirmando que dexaría que la oposición formara [[Partíu políticu|partíos políticos]] y delidiara polos diversu cargos d'eleición popular na [[Eleiciones xenerales de Méxicu (1910)|xornada eleutoral]] de [[1910]]. Arriendes de les declaraciones de Díaz, en tol país formó una gran euforia popular de cara a les eleiciones, creáronse comités d'aición política y los lliberales presentaron candidatos pa los puestos d'eleición popular. Sicasí, Díaz aceptó reelixise nuevamente con [[Ramón Corrolada]] na vicepresidencia, lo que desamarró una crisis política que foi l'antecedente de la revolución.<ref> {{cita web |url = http://www.elbalero.gob.mx/historia/html/rev/antecede.html |títulu = ''"La Revolución Mexicana. Antecedentes"'' |fechaaccesu=21 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> {{cita|Ye un error suponer que'l futuru de la democracia en Méxicu foi puestu en peligru pola enllargada permanencia nel poder d'un solu presidente -dixo en voz baxa-. Puedo con toa sinceridá dicir que'l serviciu nun malvó los mios ideales políticos y que creo que la democracia ye l'únicu xustu principiu del gobiernu, entá cuando llevala al terrén de la práutica seya posible namái en pueblos altamente desenvueltos.<ref>Estractu de la entrevista de James Creelman a Porfirio Díaz en ''"The Pearson's Magacín"'', edición del [[18 de marzu]] de [[1908]] en [[San Diego (California)|San Diego]], [[California]].</ref><ref> {{cita web |url = http://www.bibliotecas.tv/zapata/bibliografia/indices/entrevista_diaz_creelman01.html |títulu = ''"Traducción de la Entrevista Díaz-Creelman"'' |fechaaccesu=21 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref>}} {{Multimedia |archivu=EDIS-SRP-0190-06.ogg |títulu=El Presidente Díaz al Señor Edison |descripción=Mensaje de Porfirio Diáz a [[Thomas Alva Edison]], grabáu'l 15 d'agostu de 1909. }} La clase media mexicana na dómina del Porfiriato taba integrada, na so mayoría, por dos grupos principales. La primer división yera d'emplegaos, maestros, burócrates y demás trabayadores del gobiernu, que los sos miembros amontar debíu a la crecedera de les prestaciones públiques de servicios y del aparatu gubernamental. El segundu grupu yera d'industriales, comerciantes y hacendados, que se fixeren de les tierres daes pol gobiernu. Los sos ingresos yeren cimeros a los de los burócrates y emplegaos públicos por cuenta de que los empresarios combinaben les actividaes económiques primaries —agricultura y ganadería— coles actividaes secundaries —comerciu ya industria-. De la mesma, esistía un puntu mediu ente dambes sociedaes: la de la [[oligarquía]] terrateniente, integrada por hacendados, trabayadores agrícoles, mineros y rancheros. Amás de la so fuerte influencia socioeconómica, el burgueses —como se-y conocía a la clase media— tuvieron un papel importante na revolución política. Munchos d'ellos, principalmente los de la primer sociedá, tuvieron accesu a la educación n'otros países, lo que-yos dexó desenvolver un fuerte sentíu de nacionalismu contrario a la política gubernamental d'eponderar otres cultures estranxeres. Amás, el burgueses sentaron les bases ideolóxiques que más tarde daríen forma a la lluches social de la revolución.<ref> {{cita web |url = http://html.rincondelvago.com/porfiriato_2.html |títulu = ''"La burguesía nel Porfiriato"'' |fechaaccesu=21 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> L'otru grupu de la clase media, terratenientes y hacendados, ensin tener la mesma ideoloxía radical que los profesionistas, tamién s'opunxo al porfirismo, especialmente contra los privilexos de los que gociaben los empresarios estranxeros. El so principal blancu d'ataque fueron ''"Los Científicos"'', el grupu políticu más cercanu a Díaz y a quien los lliberales acusaben de convertir al país nuna oligarquía financiera pa caltener los sos intereses políticu y económicu. La inconformidad d'esti grupu foi un factor crucial nel españíu de la revolución política de 1910. Los llabradores fueron inspiraos poles idees lliberales, y xunto a los obreros, protestaron pol réfugu de tierres agrícoles y la baxa de salarios, y empezaron a entamase en grupos pa defender los sos intereses. La más importante de les asociaciones polítiques entós formaes foi'l [[Club Lliberal Ponciano Arriaga]], creáu en [[San Luis Potosí]] y nomáu asina n'honor al diputáu constitucional del sieglu XIX, [[Ponciano Arriaga]]. El grupu taba presidíu polos hermanos [[Ricardo Flores Magón|Ricardo]] y [[Jesús Flores Magón]] y ente los sos integrantes cuntábense [[Camilo Arriaga]], [[Juan Sarabia]], [[Llibráu Rivera]] y [[Antonio Díaz Sotu y Gama]], quien taba influyíos poles [[Anarcosindicalismo|idees de anarcosindicalismo]] que se formaren n'[[Europa]] y más tarde pasaren a los Estaos Xuníos d'América. Llueu se convirtieron nos principales rivales políticos del gobiernu de Díaz, por cuenta del so sofitu a partíos d'oposición, como'l [[Partíu Lliberal Mexicanu]], de quien realizaron la publicación de la so [[Programa del Partíu Lliberal Mexicanu|programa políticu]], impresu en [[Saint Louis (Missouri)|Saint Louis, Missouri]], en [[1906]], más tarde espublizáu ente la población mexicana. El gobiernu porfirista arrestó y exilió a munchos de los periodistes opositores, quien siguieron el so llabor nel destierru, como [[Ricardo Flores Magón]]. Otros, como Sotu y Gama, xunir a la llucha revolucionaria depués de volver al país.<ref>{{cita web |url = http://www.sigloxxieditores.com.mx/index.php?main_page=product_info&cPath=18_34&products_id=1841 |títulu = ''"Precursores de la Revolución Mexicana"'' |fechaaccesu=21 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref><ref>''Estranxerismu y nacionalismu"'', de [[Luis González y González]], [[Ciudá de Méxicu]], [[18 d'ochobre]] de [[1967]].</ref> [[Ficheru:Francisco I Madero and leaders.jpg|thumb|300px|<small>Fotografía tomada nos campos de batalla mientres la Revolución Mexicana, na qu'apaecen los principales líderes de la insurrección desamarrada'l 20 de payares de 1910 contra'l xeneral Díaz. Estremar nesta fotografía Madero.</small>]] [[Francisco I. Madero]] nació'l [[30 d'ochobre]] de [[1873]] en [[Parres (Coahuila)|Parres]], [[Coahuila]], siendo fíu d'una de les families de hacendados más riques de la rexón. Educáu nun colexu [[xesuita]] de [[Saltillo]], en [[1886]] viaxó a [[Países Baxos|Holanda]], [[España]], [[Francia]], [[Reinu Xuníu]], [[Bélxica]] y [[Estaos Xuníos]], onde estudió [[medicina]] y [[homeopatía]], amás entró en contautu con una [[Espiritismo|sociedad espiritista]]. Al volver a Méxicu, prauticó'l so oficiu hasta [[1904]] cuando foi postuláu como candidatu a [[alcalde]] de [[San Pedro de les Colonies]], onde vivía, pero foi derrotáu. Al [[1905|añu siguiente]], sofitó la campaña de Frumencio Fuentes a gobernador de Coahuila. Nes eleiciones, el candidatu lliberal perdió ante'l gobernador en vez, Miguel Cárdenas, quien se reelixó. Tres delles protestes d'acusación de fraude, Madero decidió abandonar la política por un tiempu, hasta [[1907]], cuando entró en contautu colos hermanos Flores Magón, quien-y esplicaron el so ideariu políticu. Madero empezó a redactar esi añu'l so llibru ''[[La socesión presidencial en 1910]]'', onde faía un analís de la situación del país al empar que daba a conocer les sos propuestes de calter políticu, económicu y social, ente les que s'atopaben: * Establecer la llibertá política por que'l pueblu pueda recuperar los sos derechos sociales, políticos y económicos con cuenta d'exercer la [[democracia]]. * Aplicar y reformar la [[Constitución de 1857]], y de ser necesariu, promulgar una nueva Carta Magna. * Torgar una nueva reeleición del presidente Porfirio Díaz, o dexalo namái un periodu más, siempres y cuando ésti comprometiérase a dexar la llibre eleición del vicepresidente, senadores, gobernadores y diputaos. * Dexar que la población de Méxicu, cuantimás la de la clase media, pudiera exercer los sos derechos políticos al traviés de la formación y rexistru llegal de partíos políticos, pa crear una sociedá basada nel institucionalismo. Esti preceptu del [[maderismo]] llevaría a [[Plutarco Elías Calles]] a fundar el [[4 de marzu]] de [[1928]] el [[Partíu Nacional Revolucionariu]]. Díaz entrevistar en [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]] con Madero'l [[4 d'abril]] de [[1909]], y al rematar esti alcuentru Madero concluyó que ''"el presidente Díaz y les sos actitúes demostráronme que na práutica nun ta bien acordies cola práutica de la democracia, polo que va ser bonu percorrer el país pa espublizar la democracia"''.<ref>Carta de Madero a Flores Magón, 7 d'abril de 1909.</ref> Entós, Madero empezó la primer campaña política del país, onde percorrió les ciudaes más importantes de Méxicu y llogró ganar dellos adeptos ente la población. La so campaña estremar en cinco etapes, a saber: * La primera, de [[xunu]] a [[ochobre]] de [[1909]]: Madero llogró axuntar una pequeña comitiva de los sos amigos más allegaos y dalgunos de los sos familiares —como'l so hermanu [[Gustavo A. Madero|Gustavo]]—, y como nun disponía d'enforma capital pa percorrer el país, vendió dalgunos de los sos bienes. Les ciudaes en qu'espublizó'l so ideariu fueron [[Veracruz]], [[Monterrey]], [[Campeche]], [[Mérida (Yucatán)|Mérida]] y [[San Pedro de les Colonies]]. * A fines del mesmu añu empezó la segunda etapa, en que Madero visitó [[Aguascalientes]], [[Durango]], [[San Luis Potosí]] y [[Zacatecas]]. Pal final d'estos viaxes, el [[maderismo]] creciera entá más de cara a la primer convención del [[Partíu Nacional Antirreeleccionista]] en [[abril]] de [[1910]]. * Pa la so tercer xira, nos primeros meses de [[1910]], el maderismo entró en [[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]], [[Culiacán]], [[Mazatlán]], [[Guaymas]], [[Navojoa]], [[Álamos (conceyu)|Álamos]], [[Nozales (Sonora)|Nozales]], [[Hermosillo]], [[Parral (Méxicu)|Parral]], [[Chihuahua]], [[Ciudad Juárez]], [[Torrexón]] y nuevamente a [[San Pedro de les Colonies]], siendo esta xira la más estensa de Madero. * Yá como candidatu presidencial, proclamáu en [[Morelia]] el [[11 d'abril]] de [[1910]], Madero empezó la so cuarta xira, onde llogró atraer ente 1.000 y 8.000 persones en cada llugar que visitaba. Los sitios onde realizó la so campaña esta vegada fueron [[Orizaba]], [[Xalapa-Enríquez|Xalapa]], [[Veracruz]] y [[Puebla]]. Entós, foi cuando Díaz y los sos asesores empezaron a decatase de la importancia que'l movimientu maderista taba ganando y de que yera necesariu tomar midíes pa detenelo. * Poco primero de les eleiciones, Madero espublizó'l so ideal políticu nes ciudaes de [[Saltillo]], [[Monterrey]] y [[San Luis Potosí]]. Nesta postrera dio'l so últimu discursu eleutoral afirmando que yera necesariu rescatar les aspiraciones democrátiques, instaurar la institucionalidad y que'l pueblu tomar conciencia de que nun se podíen dexar les dictadures. Aquel día, munchos de los partidarios del gobernador de Nuevo León, [[Bernardo Reis]], aspirante presidencial derrotáu, xunir a Madero, colo que la so llucha creció entá más. Nesa mesma ciudá, Díaz ordenó la captura de los maderistes y del propiu Madero, unviándolo presu a San Luis Potosí. Dende la cárcel, Madero escribió a Díaz: {{cita|Bien señor mio: Na so carta del 27 d'abril próximu pasáu dicíame usté: na llei van atopar, tantu les autoridaes como los ciudadanos, el camín seguru pa exercitar los sos derechos y que la Constitución nun-y autorizaba a usté pa inxerise nos asuntos que pertenecen a les soberaníes de les entidaes federatives. A pesar d'ello, la llei, anque reparada polos mios partidarios, foi frecuentemente violada polos d'usté qu'ocupen puestos públicos, y anque s'esprendía de la so carta que la Federación nun podía intervenir nos Estaos por que se respetaren les garantíes individuales, sicasí sí intervieno pa sofitar los atropellos cometíos poles autoridaes llocales, como pasó equí en Monterrey, onde, pa eslleir una pacífica y ordenada manifestación, emprestaron ayuda fuercies federales del reximientu de rurales. Esta intervención direuta de les fuercies federales nun vieno sinón a confirmar lo que dixi a usté nel mio anterior y ye que, según la opinión pública, usté ye'l principal responsable de los actos de los sos partidarios en tola República, a pesar de la soberanía de los Estaos, que namái esiste de nome. Eso ta na conciencia de toos y usté mesmu dar a entender na so entrevista con Creelman, asina ye que nun puede negase; pero anque fuera asina, el fechu innegable ye qu'en tola República los partidarios d'usté qu'ocupen puestos públicos, tán cometiendo toa clase d'atentaos contra los mios partidarios y hasta contra mi mesmu, acusándome d'inxuries a usté, basándose para ello nel testimoniu del C. Lic. Juan R. Orci qu'iguó un discursu al so gustu y atribuyir como pronunciáu pol mio en San Luis Potosí. ¡Asina ye que un llevantu de los sos partidarios y el preste de los xueces y demás autoridaes quitáronme de la mio llibertá!.<ref>Misiva de Madero a Díaz. Penitenciaría del Estáu, Monterrey, 15 de mayu de 1910.</ref>|Francisco I. Madero}} [[Ficheru:Ángel de la Independencia (cropped).jpg|thumb|300px|<small> La inauguración del [[Ángel de la Independencia]] representó'l símbolu de la celebración mexicana pol centenariu del entamu de la Independencia de Méxicu. Mientres el tiempu de la festividá, la situación política aselóse un pocu, a pesar de qu'esistía inestabilidá provocada poles eleición presidenciales de xunu y xunetu. Al terminar les fiestes, nuevamente Madero empezó la campaña política en contra de la reeleición de Díaz. </small>]] Pa les eleiciones presidenciales, el [[Partíu Nacional Antirreeleccionista]] postuló a la fórmula Madero-[[Francisco Vázquez Gómez]]. De la mesma, el Partíu Reeleccionista y el Partíu Nacional llanzaron la candidatura presidencial de Díaz, pero distintos candidatos a la vicepresidencia. Ramón Corrolada competía polos miembros del Partíu Científicu y Teodoro Devesa pol Partíu Nacional. El fuerte refugu a la candidatura de Corrolada, auníu a la inestabilidá amenada pola captura de Madero, llograron crear un ambiente tirante'l [[10 de xunetu]], día eleutoral. El [[21 d'agostu]], Díaz y Corrolada fueron proclamaos presidente y vicepresidente, respeutivamente, hasta'l [[30 de payares]] de [[1916]]. Madero llogró escapar de prisión y fuxó a Estaos Xuníos el [[5 d'ochobre]], y darréu llanzó'l [[Plan de San Luis]], onde desconocía a Díaz como presidente y llamaba a los mexicanos a tomar les armes el [[20 de payares]].<ref>Testu del Plan de San Luis, [[San Luis Potosí]], [[5 d'ochobre]] de [[1910]].</ref> [[Ficheru:T1p311a.JPG|thumb|300px|<small> Depués de la cayida de Ciudad Juárez en manes de los revolucionarios, Díaz entendió que'l so gobiernu llegara al so fin, y empezó la redaición del so arrenunciu. Nos alcuerdos de paz suscritos pol gobiernu y los revolucionarios, alcordóse que Lleón de la Barra fadría cargu de la presidencia y tendría de convocar a eleiciones presidenciales. El 25 de mayu de 1911, Díaz presentó'l so arrenunciu, que foi aprobada pol Congresu, rematando asina col Porfiriato. </small>]] L'anunciu del españíu d'una guerra civil nun torgar la celebración del [[Centenariu de la Independencia de Méxicu]], ente'l [[1 de setiembre]] y el [[6 d'ochobre]]. Dende fines del sieglu XIX Díaz y un comité organizador prepararon les fiestes. Dende tol mundu'l embaxadores especiales llegaron al país con obsequios traíos dende les sos naciones. España dio l'uniforme militar de [[José María Morelos]], na persona del marqués de Polavieja. La delegación francesa agasayó les llaves de la Ciudá de Méxicu, prindaes na intervención de [[1863]]. Díaz presidió llacuaes, celebraciones, desfiles, ceremonies, bailles, inauguraciones, toos con motivos patrióticos. Realizóse la inauguración del [[Hospital de la Castañeda]], de delles instituciones educatives —como la Escuela Nacional d'Inxeniería, antecedente direutu del [[Institutu Politéunicu Nacional]]—. La nueche del día [[15 de setiembre]], mesmu día en que'l presidente cumplía ochenta años, Díaz presidió la ceremonia del ''"Berru"'', nel [[Plaza de la Constitución (Ciudá de Méxicu)|Zócalo de la Ciudá de Méxicu]], ante más de cien mil persones. Antes de 1910, esta fiesta celebrar nes primeres hores del día 16, pero'l presidente adelantrar a la nueche del 15 con cuenta de que pudiera coincidir col so cumpleaños.{{ensin referencies}} A otru día inauguróse'l monumentu conocíu como'l [[Ángel de la Independencia]], que la so construcción databa dende 1902.<ref> {{cita web |url = http://cinemexicano.mty.itesm.mx/direutores/toscano.html |títulu = ''"Les Fiestes del Centenariu en 1910"'' |fechaaccesu=22 d'avientu de 2007 |autor = [[Salvador Toscano]] |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Una vegada que concluyeron les fiestes del Centenariu, volvió sentise un clima d'incertidume política nel país. [[William Howard Taft]], [[Presidente d'Estaos Xuníos]], decidió entrevistar con Díaz con cuenta de llegar a alcuerdos que dexaren protexer los intereses de los empresarios norteamericanos aniciaos en Méxicu. El [[16 d'ochobre]] entrevistar col presidente mexicanu en [[Ciudad Juárez]], y la primer visita oficial d'un presidente norteamericanu a suelu de Méxicu foi interpretáu polos maderistes como una señal d'alianza ente Estaos Xuníos y Díaz, polo que la impopularidá presidencial creció entá más. Mentanto, nel estáu de Morelos los trabayadores de faciendes productores de [[caña d'azucre]] llevantar n'armes esixendo les mesmes demandes que los obreros, y d'igual forma fueron encaloraos violentamente. Ente'l so líderes atopaba un llabrador qu'años más tarde se convertiría nel principal dirixente agrariu de la Revolución, [[Emiliano Zapata]].<ref> {{cita web |url = http://www.fce.com.ar/ar/llibros/detalleslibro.asp?IDL=1805 |títulu = ''"Caudiellos y llabradores na Revolución Mexicana"'' |fechaaccesu=22 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El [[Plan de San Luis]] foi'l documentu inspirador de la revolución maderista, nel que desconocía los resultaos de les xornaes eleutorales del [[26 de xunu]] y del [[10 de xunetu]], proclamaba la Revolución pa los seis de la tarde del [[20 de payares]], señaló a Madero como encargáu provisional del poder executivu y quien s'encargaría de convocar a eleiciones. Amás, someter a revisión toles lleis realizaes mientres el gobiernu de Díaz. El lema qu'adoptó'l movimientu foi ''"Sufraxu efectivu, non reeleición"'', mesmu usáu por Díaz contra Juárez y Lerdo. A diferencia d'otros planes na historia de Méxicu, el Plan de San Luis nun contenía nenguna reforma de calter económicu o social, más bien yera un manifiestu políticu.<ref> {{cita web |url = http://www.bibliotecas.tv/zapata/1910/plan.html |títulu = ''"Plan de San Luis"'' |fechaaccesu=22 d'avientu de 2007 |autor = [[Francisco I. Madero]] |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Gracies a les maniobres del Secretariu de Gobernación, [[Manuel González Cosío]] fueron descubiertes célules maderistes en tol país, que pretendíen atacar la población de [[Cases Grandes]], [[Estáu de Chihuahua|Chihuahua]], ya inclusive les ciudaes de Toluca y Ciudad Juárez. En Puebla, l'activista lliberal [[Aquiles Serdán]] y la so familia fueron afayaos con propaganda maderista, la so casa foi atacada y destruyida la mañana del [[18 de payares]], y Aquiles foi asesináu. A la familia Serdán considérase-y los primeres mártires de la Revolución Mexicana, yá que'l so asesinatu foi l'incidente que desamarró la rebelión contra Díaz.<ref> {{cita web |url = http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/efemerides/payares/con18-19.htm |títulu = ''"Ataque porfirista a la casa d'Aquiles Serdán"'' |fechaaccesu=28 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Los primeros actos de la revolución maderista viéronse marcaos pola incertidume causada pola muerte de los Serdán, y pola aparente superioridá militar del exércitu porfirista. Madero entá s'atopaba morando en [[Nueva Orleáns]], [[Florida]], dende onde recibió noticies de que la sulevaciones revolucionaries contra Díaz asocedieren con ésitu, y dende esa mesma ciudá unviaba cartes a los xefes rebalbos pa dirixir la llucha. Ente los principales cabezaleros atopábense [[Abraham González Casavantes|Abraham González]], [[Pascual Orozco]] y [[Francisco Villa]]. El día 20 de payares presentáronse llevantamientos nos estaos de [[Estáu de Chihuahua|Chihuahua]], [[Estáu de San Luis Potosí|San Luis Potosí]], [[Veracruz de Ignacio de la Llave|Veracruz]] y [[Estáu de Durango|Durango]]. A fines de mes estender a tres entidaes federatives más, teniendo Chihuahua la mayor cantidá d'actividá militar realizada. A entamos de [[marzu]] de [[1911]], [[Emiliano Zapata]] llevantó tropes polos estaos de [[Estáu de Morelos|Morelos]], [[Estáu de Guerrero|Guerrero]], [[Estáu de Puebla|Puebla]] y [[Estáu de Michoacán|Michoacán]], lo qu'avivó entá más la insurrección xeneral. Los xenerales González Cosío y [[Victoriano Huerta]] fueron rápido derrotaos, los sos refuerzos asesinaos y munchos de los sos soldaos, la mayoría reclutados por [[lleva]], desertaben del exércitu. En [[abril]] la mayor parte del país —18 estaos— yá tenía grupos revolucionarios llevantaos nel so territoriu. El [[10 de mayu]], los revolucionarios de [[Pascual Orozco]] tomaron la plaza militar de [[Ciudad Juárez]], lo que supunxo'l golpe final al gobiernu, y nesi mesmu mes, los revolucionarios entraron en delles partes del país, ente que l'exércitu optó por retirar se a la capital y zones aledañas.<ref> {{cita web |url = http://espora.org/biblioweb/politica/rfm/ap1910/c525.html |títulu = ''"La Revolución Maderista"'' |fechaaccesu=22 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Na Ciudá de Méxicu, Porfirio Díaz atopábase convaleciendo d'una enfermedá nes [[mella|melles]], carecía [[sordera]] y escosamientu físicu —tenía más d'ochenta años d'edá a fecha de mayu de 1911—, y ante la derrota de les sos fuercies en Ciudad Juárez empezó a pensar nel arrenunciu, como lo espresó al arzobispu de Méxicu, a la so esposa y al so fíu Porfirio na nueche del [[17 de mayu]]. El día 22, el gabinete, sacante Limantour, arrenunció y el presidente tuvo de nomar a nuevos ministros d'ideoloxía revolucionaria. Tres la firma de los trataos de paz en Ciudad Juárez, alcordóse que Díaz tendría d'arrenunciar a la presidencia y nel so llugar quedaría'l Ministru de Rellaciones Esteriores, [[Francisco León de la Barra]]. La nueche del [[23 de mayu]], Díaz empezó a redactar el so arrenunciu, que foi supervisada pol so secretariu, Rafael Chousal. Finalmente, a los once de la mañana del [[25 de mayu]], la Cámara de Diputaos, metanes una manifestación de más de mil persones qu'esixía l'arrenunciu de Díaz, aprobó en dictame l'arrenunciu del presidente Porfirio Díaz por unanimidá, al empar que se señalaba a Lleón de la Barra como nuevu encargáu del [[Poder Executivu]]. Asina remató'l [[Porfiriato]], dómina en que Díaz gobernó'l país mientres más de 30 años. {{cita|A los CC. Secretarios de la H. Cámara de Diputaos. Presente.- El Pueblu mexicanu, esi pueblu que tan generosamente apinóme d'honores, que me proclamó'l so caudiellu mientres la guerra d'Intervención, que me secundó patrióticamente en toles obres entamaes pa impulsar la industria y el comerciu de la República, esi pueblu, señores diputaos, haise insurreccionado en bandes milenaries armaes, manifestando que la mio presencia nel exerciciu del Supremu Poder Executivu, ye causa de la so insurrección. Nun conozo fechu dalgunu imputable a mi que motivara esi fenómenu social; pero dexando, ensin conceder, que pueda ser culpable inconsciente, esa posibilidá fai de la mio persona la menos arremente pa raciocinar y dicir sobre la mio propia culpabilidá. En tal conceutu, respetando, como siempres respeté la voluntá del pueblu, y de conformidá col artículu 82 de la Constitución Federal vengo ante la Suprema Representación de la Nación a dimitir ensin reserva l'encargu de Presidente Constitucional de la República, con que m'honró'l pueblu nacional; y facer con tanta más razón, cuanto que pa retenelo sería necesariu siguir arramando sangre mexicano, ablayando'l creitu de la Nación, esbardiando les sos riqueces, segando les sos fontes y esponiendo la so política a conflictos internacionales. Espero, señores diputaos, qu'aselaes les pasiones qu'acompañen a toa revolución, un estudiu más concienzudo y comprobáu faiga surdir na conciencia nacional, un xuiciu correutu que me dexe morrer, llevando no fondero de la mio alma una xusta correspondencia de la estimación qu'en tola mio vida consagré y voi consagrar a los mios compatriotes. Con tou respetu. Méxicu, Mayu 25 de 1911. Porfirio Díaz.<ref>''"Historia Gráfica de la Revolución Mexicana"''. Por Gustavo Casasola. Tomu I. Editorial Tríes, Méxicu, 1960, p.311.</ref>}} == Exiliu == [[Ficheru:V Huerta.jpg|thumb|300px|<small> Militar natural de [[Jalisco]], engarró del llau lliberal xunto a [[Ramón Corona]] na guerra contra Francia, Victoriano Huerta convirtiérase n'unu de los militares d'enfotu de Díaz, y como tal correspondió-y escoltar a la familia del ex presidente camín de Veracruz. Entamó un golpe d'estáu contra l'entós Presidente Madero, y quedóse cola presidencia mientres 17 meses. Derrotáu pola [[Revolución Constitucionalista]] de [[Venustiano Carranza]], fuxó a Estaos Xuníos, onde morrió en [[1916]]. </small>]] N'arrenunciando, Díaz y la so familia empezaron a empacar les sos coses pa retirase al exiliu, en [[París]], [[Francia]]. En despidiendo a los sos antiguos sirvientes pagándo-yos en monedes d'oru, la familia Díaz colar a la estación de trenes de Santa Clara, al sur de la capital. El xeneral de división [[Victoriano Huerta]] foi l'encargáu d'escoltar la caravana escontra Veracruz, d'onde tomaríen un [[barcu de vapor]] a [[La Coruña]]. El [[26 de mayu]], Porfirio y Carmen Romero Rubio, acompañaos de los fíos del xeneral —sacante Amada— y de les hermanes de Carmen, salieron aldu al [[Veracruz|Puertu de Veracruz]]. Nel trayeutu, la mañana del [[27 de mayu]], poco primero de llegar a la ciudá d'[[Orizaba]], el tren foi atacáu por bandoleros, que sicasí fueron repelidos poles fuercies federales de Huerta, y llograron prindar a más de la metá de los asaltantes. Al llegar a Veracruz, la nueche d'esi mesmu día, y contrariu a asoceder n'otres partes del país, los Díaz fueron recibíos con llacuaes, cenes, bailles y fiestes nel so honor. Finalmente, la mañana del [[31 de mayu]], a bordu del buque [[Alemaña|alemán]] ''"Ypiranga"'', Porfirio Díaz y la so familia abandonaron el país.<ref> {{cita web |url = http://www.presidencia.gob.mx/mexico/sabiasque/?conteníu=19238&pagina=5 |títulu = ''"Exiliu eternu: Porfirio Díaz"'' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |autor = [[Alejandro Rosas]] |formatu = HTML |editorial = [[Gobiernu de Méxicu|Presidencia de la República]] |idioma = español }}</ref> Mientres el viaxe namái se presentó un incidente de refuga escontra Díaz, en [[La Coruña]], [[España]], cuando un grupu de manifestantes [[Comunismu|comunistes]] -y increparon faciendo usu de berros y cobertores acusándo-y d'[[asesinatu]] y [[xenocidiu]]. Por cuenta de la infeición bucal que-y aquexaba desque yera presidente de Méxicu, Porfirio Díaz decidió internase nuna clínica d'[[Interlaken]], [[Suiza]], d'onde salió curáu los últimos díes de [[xunu]] de [[1911]]. En [[xunetu]], Díaz y la so familia visitaron [[París]]. Al llegar a [[Los Inválidos]], el [[20 de xunetu]], l'ex presidente platigó con soldaos xubilaos franceses qu'engarraren na guerra d'intervención cincuenta años tras. El xeneral [[Gustave Léon Niox]], encargáu del edificiu, escoltó a Díaz hasta la tumba de [[Napoleón Bonaparte]], a quien el xeneral mexicanu almiraba. Niox, de secute, sacó la espada que Bonaparte usó en [[1805]] mientres la [[Batalla d'Austerlitz]], y asitiar en manes de Díaz, quien fixo pública la so emoción por tener la espada y que ésti nun merecía tenela nes sos manes, a lo que Niox contestó, ''"Nunca tuvo en meyores manes"''.<ref> {{cita web |url = http://www.lajornadaguerrero.com.mx/2007/04/02/index.php?section=opinion&article=002a1soc |títulu = ''"Ente Ayutla y Querétaro. La batalla del 2 d'abril"'' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |editorial = La Jornada |idioma = español }}</ref> Díaz se avecindó nun departamentu nel númberu 26 de l'[[Avenida Foch]], cercanu al [[Monte de Boulogne]] y al [[Arcu del Trunfu]].<ref>{{cita web |apellíu=Ayala|nome1=Israel|títulu=Porfirio Díaz vivió modestamente mientres los sos últimos años en Francia|url=http://mexico.cnn.com/nacional/2011/05/25/porfirio-diaz-vivio-modestamente-mientres-los sos-ultimos-anos-en-francia|obra=CNN Méxicu|idioma=español|fecha=25 de mayu de 1911 |fechaaccesu=23 de febreru de 2015}}</ref> Depués del viaxe a Francia, Porfirio Díaz empezó a percorrer Europa y los sos principales capitales acompañáu de la so esposa. En [[abril]] de [[1912]], foi recibíu nel [[Palaciu de la Zarzuela]], [[Madrid]], pol rei [[Alfonsu XIII d'España]], quien lo convidó a morar na Península Ibérica y fíxo-y entrega d'una [[espada]] como agasayo. Más tarde percorrieron [[San Sebastián]] y [[Zaragoza]]. El [[káiser]] [[Guillermu II d'Alemaña]] unviólu a Zaragoza boletos pa guardar les maniobres militares del so exércitu en [[Múnich]], a onde llegaron en víspores de la [[Primer Guerra Mundial]]. N'afitando la so residencia en París, los Díaz solíen colase a [[Biarritz]] y [[Saint-Jean-de-Luz]], na mariña francesa, mientres el [[iviernu]]. A entamos de [[1913]], empezaron un viaxe pol [[norte d'África]] y la so travesía llevar a conocer [[El Cairu]], [[Keneth]], la [[Gran Esfinxe de Guiza|Esfinxe]] y la [[Gran Pirámide de Guiza]]. Nesta postrera, Díaz foi retratáu nuna fotografia propiedá del [[Archivu Xeneral de la Nación (Méxicu)|Archivu Xeneral de la Nación]]. Mientres el so regresu a Europa, tuvieron en [[Nápoles]] y [[Roma]].<ref> {{cita web |url = http://www.adnsureste.info/es/index.php?news=3368 |títulu = ''"Exiliu eternu, Porfirio Díaz"'' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Mentanto, en Méxicu, la situación política nun se remedió col arrenunciu de Díaz. Madero foi electu presidente y tomó posesión del cargu'l [[6 de payares]], y el [[25 de payares]] [[Emiliano Zapata]] proclamó'l [[Plan de Ayala]] esixendo la restauración de los derechos agrarios y desconociendo a Madero como presidente. En [[marzu]] de [[1912]], Pascual Orozco signó el [[Plan de la Empacadora]], coles mesmes pretensiones que Madero. [[Félix Díaz]], sobrín de Porfirio, llevantar n'armes pero foi prindáu en Veracruz y tuvo a puntu de ser executáu, pero Madero, desoyendo a los sos collaboradores qu'aconseyaben fusila-y, indultólu. Orozco foi ganáu por Huerta y viose obligáu a fuxir a Estaos Xuníos. En [[febreru]] de [[1913]], una intriga encabezada por [[Manuel Mondragón]] y Félix Díaz, lliberó a Bernardo Reis de la Prisión de Tlatelolco, proclamar líder del so movimientu ya inclusive llegaron a atacar el Palaciu Nacional, pero les tropes del encargáu de la plaza, [[Lauro Villar]] llograron detener a los invasores y asesinar a Reis. Mondragón y Díaz abelugar nuna fábrica d'artillería conocida como La Ciudadela. Madero salió esi mesmu día —[[9 de febreru]]— a arengar al pueblu a caltenese lleal al gobiernu, y ante la ferida de Villar, Madero nomó a Huerta nuevu xefe militar. [[Henry Lane Wilson]], embaxador norteamericanu en Méxicu, esmolecíu polos intereses de les compañía del so país en Méxicu y pola política de Madero, decidió realizar un pactu con Díaz y Mondragón, colo qu'empezó la [[Decena Tráxica]]. El [[17 de febreru]], Huerta suscribió un armisticiu con Díaz, Lane Wilson y Mondragón, pol que se comprometíen a asitiar a Huerta na presidencia en cuenta de qu'ésti se la apurriera más tarde a Díaz. El [[18 de febreru]], un grupu d'empresarios capitalinos —ente ellos Ignacio de la Torre, xenru de Díaz— declararon la so fidelidá a Huerta. Esi mesmu día, [[Gustavo A. Madero]], hermanu y asesor del presidente, foi arrestáu y torturáu hasta la muerte. El [[19 de febreru]], Madero y [[José María Pino Suárez]], vicepresidente, arrenunciaron a los sos cargos. [[Pedro Lascuráin]] fíxose cargu del poder executivu 45 minutos y el so únicu actu de gobiernu foi nomar a Huerta como secretariu de Rellaciones Esteriores. Darréu arrenunció y Victoriano Huerta entró a la presidencia. Madero y Pino Suárez fueron conducíos a la cárcel [[Palaciu de Lecumberri]] onde nun fueron ingresaos; sinón que, tres la simulación d'un ataque mientres el trayeutu, morrieron asesinaos el [[22 de febreru]].<ref>{{cita web |url = http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/act_permanentes/historia/histdeltiempo/mexicana/sigloxx/xx_dece.htm |títulu = ''"La decena tráxica en Méxicu"'' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español |urlarchivu=http://web.archive.org/web/20130620151846/http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/act_permanentes/historia/histdeltiempo/mexicana/sigloxx/xx_dece.htm |fechaarchivu=20 de xunu de 2013 }}</ref> En París, Díaz empezó a tener conocencia de les rebeliones que se dieren en Méxicu, gracies a que dellos de los sos vieyos amigos solíen dir visitalo. A fines de 1913, Porfirio recibió la visita de les sos fíes [[Amada Díaz|Amada]] y Lluz, quien permanecieron col so padre unos cuantos meses y xuntos percorrieron [[Suiza]] y los [[Alpes]]. Mientres los últimos meses de [[1914]] y los primeres de [[1915]], el so salú empezó a deteriorase seriamente y más tarde, en [[xunu]] de [[1915]], el so médicu ordenólu absolutu reposu, polo que tuvo que dexar les sos diaries caminaes mañaneres pol [[Monte de Boulogne|monte de Bolonia]]. Según los rellatos de Carmen Romero Rubio, el so maríu carecía d'allucinaciones. Dizse que nos sos últimos díes de vida, el yá vieyu home Porfirio Díaz pronunciaba repetidamente'l nome de la so hermana Nicolasa. El [[2 de xunetu]], finalmente, yá perdiera la pallabra y la noción del tiempu. El so médicu de cabecera foi llamáu al mediudía, y a los seis de la tarde con trenta y dos minutos —hora de Francia—, José de la Cruz Porfirio Díaz Mori finó a la edá d'ochenta y cuatro años. Foi soterráu na ilesia de Saint Honoré l'Eylau, y el [[27 d'avientu]] de [[1921]] los sos restos fueron treslladaos al [[campusantu de Montparnasse]] en París. Cuando Carmen Romero Rubio volvió al país en [[1931]] dexó los sos restos en Francia. Dende l'añu de [[1989]] espresáronse intenciones de tornar a Méxicu los restos de Díaz, ensin qu'hayan consiguíu resultancies.<ref> {{cita web |url = http://www.elperiodicodemexico.com/nota.php?sec=Nacional-Politica&id=141012 |títulu = ''"Los restos de Porfirio Díaz"'' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> == Medayes y condecoraciones == A lo llargo de la so vida, Porfirio Díaz recibió numberoses condecoraciones, tantu nacionales como estranxeres, siendo consideráu hasta la fecha como l'home más condecoráu de Méxicu.<ref>[http://mexicoheraldico.blogspot.mx/2011/11/l'home-mas-condecoráu-de-mexico.html "Méxicu heráldicu. L'home más condecoráu de Méxicu".]</ref> === Nacionales === * [[Ficheru:MEX Military Loyalty.png|50px]] Cruz, collar y placa a la Constancia Militar 25, 30, 35, 40 años de serviciu. * [[Ficheru:MEX French Intervention Cross 1867.png|50px]] Cruz de 1a. Clase por combatir la Intervención Francesa de 1867. * [[Ficheru:MEX Pachuca Medal 1861.png|50px]] Medaya d'honor pola [[Historia de Pachuca de Soto#Guerra de Reforma y Batalla de Pachuca|Batalla de Pachuca]]. * [[Ficheru:MEX Battles ribbon standard.png|50px]] Medaya d'honor pola [[Batalla de los Cumes|Batalla de Acultzingo]]. * [[Ficheru:MEX Battles ribbon standard.png|50px]] Medaya pola [[Batalla de Puebla|Batalla del 5 de mayu]]. * [[Ficheru:MEX Puebla de Zaragoza Defense 1863.png|50px]] Cruz y placa pol [[Sitiu de Puebla]]. * [[Ficheru:MEX Battles ribbon standard.png|50px]] Medaya y placa al Méritu Militar. * Barra gafete pola Guerra de Reforma. * Condecoración del Estáu de Guerrero. * Medaya d'Honor del Estáu d'Oaxaca. * Medaya d'Honor del Estáu de Puebla. * Condecoración especial del 2 d'abril de 1867, Puebla. === Estranxeres === * [[Ficheru:ESP_Charles_III_Order_GC.svg|50px]] [[Caballero gran cruz de la Orde de Carlos III]]. (1886) * [[Ficheru:SVE_Svärdsorden_BAR.svg|50px]] Gran cruz de la Real Orde de la Espada de Suecia. (1886) * [[Ficheru:VEN_Order_of_the_Liberator_-_Knight_BAR.png|50px]] Gran cruz de la [[Orde del Llibertador]]. (1887) * [[Ficheru:PRT_Military_Order_of_the_Tower_and_of_the_Sword_-_Grand_Cross_BAR.png|50px]] Gran collar de la Orde de la Torre y de la Espada de Portugal. (1887) * [[Ficheru:Legion_Honneur_GC_ribbon.svg|50px]] [[Caballero gran cruz de la Lexón d'Honor]]. (1888) * [[Ficheru:JPN Daikun'i kikkasho BAR.svg|50px]] Gran cruz de la Orde Suprema ya Imperial del Crisantemu del Xapón. (1892) * [[Ficheru:Cavaliere_di_gran_Croce_Regno_SSML_BAR.svg|50px]] [[Caballero gran cruz de la Orde de los Santos Mauricio y Lázaro]]. (1893) * [[Ficheru:ESP_Gran_Cruz_Merito_Militar_(Distintivo_Blanco)_pasador.svg|50px]] Gran cruz de la [[Orde del Méritu Militar|Orde Española del Méritu Militar]]. (1895) * [[Ficheru:Grand_Crest_Ordre_de_Leopold.png|50px]] Gran cruz de la Orde Leopoldo de Bélxica. (1896) * [[Ficheru:Ord.Aquilarossa-GC.png|50px]] [[Caballero gran cruz de la Orde de la Águila Colorada]]. (1896) * [[Ficheru:Ord.S.Stef.Ungh._-_GC.png|50px]] [[Caballero gran cruz de la Orde de San Esteban d'Hungría]]. (1901) * [[Ficheru:PRT_Military_Order_of_Aviz_-_Grand_Cross_BAR.png|50px]] Gran cruz con diamantes de la [[Orde del Sol y el Llión|Orde del Sol y el Lleón de Persia]]. (1902) * [[Ficheru:PER_Order_of_the_Sun_of_Peru_-_Knight_BAR.png|50px]] Gran cruz de la primer clase del primer grau de la Orde Imperial del Dragón Doble de China. (1905) * [[Ficheru:Order_of_the_Bath_(ribbon).svg|50px]] [[Cruz de la Orde del Bañu]]. (1906) * [[Ficheru:NLD_Order_of_the_Dutch_Lion_-_Grand_Cross_BAR.png|50px]] Gran cruz de la [[Orde del Llión holandés|Real Orde del Llión Neerlandés del Reinu de los Países Baxos]]. (1908) * [[Ficheru:RUS_Order_of_St._Alexander_Nevsky_BAR.png|50px]] [[Caballero gran cruz de la Orde de San Alejandro Nevski]]. (1909) * [[Ficheru:Order_of_Charles_III_-_Sash_of_Collar.svg|50px]] [[Caballero del collar de la Orde de Carlos III]]. (1910) Ostentó tamién dende 1888 el cargu honoríficu de Gran Oficial de l'[[Academia francesa]]. === Homenaxes ''post mortem'' === * En setiembre de 2015 la ciudá d'[[Orizaba]], [[Veracruz]] convertir na primer ciudá de Méxicu en develar una estatua n'honor de Porfirio Díaz nun parque públicu ente otros actos y reconocencies per alcuerdu del honorable conceyu.<ref>{{cita web |títulu=Ente ulles, develan estatua de Porfirio Díaz en Orizaba|url=http://www.milenio.com/estado/estatua_de_Porfirio_Diaz-develan_primer_estatua_de_Porfirio_Diaz-estatua_en_Orizaba_0_583741820.html|editorial=Mileniu|idioma=español|fecha=1 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2015}}</ref> == Ver tamién == * [[Historia de Méxicu]] * [[Revolución mexicana]] * [[Porfiriato]] * [[Francisco I. Madero]] * [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu]] * [[Guerra de Reforma]] * [[Méxicu Bárbaru]] == Notes == {{llistaref|2}} == Bibliografía == {{Columnes}} === Fontes principales === <div class="references-small"> * CASASOLA, Gustavo: ''Historia Gráfica de la Revolución Mexicana. Tomu 1'', Madrid, España, Editorial Tríes, 1992. ISBN 968-24-4524-8 * — ''Seis sieglos d'historia gráfica de Méxicu, tomu 12'', Méxicu, Editorial Tríes, 1976. ISBN 968-7013-01-0 * FONTES MARES, José: ''Historia Ilustrada de Méxicu, de Hernán Cortés a Miguel de la Madrid. Tomu II'', Méxicu, Editorial Océanu, 1984. ISBN 968-491-047-9 * [[Enrique Krauze|KRAUZE, Enrique]]: ''Porfirio Díaz, místicu de l'autoridá'', na serie ''Biografía del Poder'', Méxicu, Fondu de Cultura Económica, 1987. ISBN 968-16-2780-6 * — ''Sieglu de caudiellos, biografía política de Méxicu —1810-1910—'', Méxicu, Editorial Tusquets, 1994. ISBN 970-699-048-8 * — ''Porfirio, el derrumbe'', Méxicu, Editorial Clío, 1992. ISBN 968-6932-01-1 * [[Alejandro Rosas|ROSAS, Alejandro]]: ''Porfirio Díaz'', na serie ''Grandes protagonistes de la historia mexicana'', Madrid, Editorial Planeta, 2002. ISBN 970-726-059-9 * —''Mitos de la historia mexicana. D'Hidalgo a Zedillo'', Méxicu, Editorial Planeta, 2006. ISBN 970-37-0555-3 * TREVIÑO, Héctor Jaime: ''Historia de Méxicu'', Monterrey, Edición Castillo, 1997. ISBN 970-20-0019-X * [[José Vasconcelos Calderón|VASCONCELOS, José]]: ''Curtia historia de Méxicu'', Méxicu, Editorial Tríes —coleición ''Llinterna máxica''—, 1998. ISBN 968-24-4924-3 * VIGIL, José María: ''México a través de los siglos, tomu 10'', Méxicu, Editorial Cume, 1981. </div> === Fontes secundaries === <div class="references-small"> * [[Carleton Beals|BEALS, Carleton]]: ''Porfirio Díaz'', Méxicu, Editorial Domés, 1982. ISBN 968-450-013-0 * BULNES, Francisco: ''El verdaderu Díaz y la Revolución'', Méxicu, Editorial Conteníu, 1992. * DÍAZ, Porfirio: ''Memories —2 volúmenes—'', Méxicu, Editorial Offset, 1982.ISBN 968-6672-09-5 * [[Nemesio García Naranjo|GARCÍA NARANXAL, Nemesio]]: ''Porfirio Díaz'', Méxicu, Casa Editorial Lozano, 1930. * [[José López Portillo y Rojas|LÓPEZ PORTIELLU Y COLORAES, José]]: ''Elevación y cayida de Porfirio Díaz'', Méxicu, Llibrería Española, s/f. * PÉREZ HERRERO, Pedro: ''Porfirio Díaz'', España, Editorial Quórum, 1987.ISBN 84-7679-081-3 * PONTE, Ramón: ''La dictadura, la revolución y los sos homes'', Méxicu, Institutu Nacional d'Estudios Históricos de la Revolución Mexicana —INEHRM—, 1985.ISBN 968-805-294-9 * QUEVEDO Y ZUBIETA, Salvador: ''El Caudiellu'', Méxicu, Editorial C. Bouret, s/f. * TELLO DÍAZ, Carlos: ''L'exiliu. Una semeya de familia''. Méxicu, Editorial Cal y Arena, 1993.ISBN 968-493-246-4 * ROEDER, Raplh: ''Escontra'l Méxicu modernu, Porfirio Díaz'', —dos volúmenes—, Méxicu, Fondu de Cultura Económica, 1973. * [[Jesús Silva Herzog|SILVA HERZOG, Jesús]]: ''Curtia historia de la Revolución Mexicana'', —dos volúmenes—, Méxicu, Fondu de Cultura Económica, 1988.ISBN 968-16-7723-4 * VALADÉS, José: ''Curtia historia del Porfirismo'', Méxicu, Editores Mexicanos Xuníos, 1973. * ZERÓN MEDINA, Fausto: ''Porfirio: L'orixe, la guerra, l'ambición, el poder, el derrumbe y el destierru'', — seis volúmenes, collaboración con Enrique Krauze —, Méxicu, Editorial Clío, 1993.ISBN 968-6932-01-1 {{Final columnes}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{wikisource}} {{wikiquote}} * {{cita web |url = http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/publicaciones/publi_quepaso/porfiriodiaz.htm |títulu = Biografía de Porfirio Díaz |fechaaccesu=26 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }} * {{cita web |url = http://www.vidasdefuego.com/biografia-porfirio-diaz.htm |títulu = Porfirio Díaz |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }} * {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos15/porfiriato/porfiriato.shtml |títulu = El Porfiriato |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }} * {{cita web |url = http://www.enkidumagazine.com/art/2005/290605/Y_038_290605.htm |títulu = El legáu de Porfirio Díaz |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }} {{Socesión | títulu = [[Gobernantes d'Oaxaca|Gobernador d'Oaxaca]] | periodu = [[1863]]-[[1864]] | predecesor = [[Ramón Cajiga]] | socesor = [[José María Ballesteros]] | títulu2 = [[Gobernantes d'Oaxaca|Gobernador d'Oaxaca]] | periodu2 = [[1866]] | predecesor2 = [[Carlos Oronoz]] | socesor2 = [[Alejandro García (xeneral)|Alejandro García]] | títulu3 = [[Ficheru:Coat of arms of Mexico.svg|45px]]<br/>[[Presidente de Méxicu]] | periodu3 = [[1876]] | predecesor3 = [[Sebastián Lerdo de Tejada]] | socesor3 = [[Juan N. Méndez]] | títulu4 = [[Ficheru:Coat of arms of Mexico.svg|45px]]<br/>[[Presidente de Méxicu]] | periodu4 = [[1877]]-[[1880]] | predecesor4 = [[Juan N. Méndez]] | socesor4 = [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]] | títulu5 = [[Secretaría d'Economía (Méxicu)|Secretariu de Fomentu, Colonización ya Industria]] | periodu5 = [[1880]]-[[1881]] | predecesor5 = [[Vicente Riva Palacio]] | socesor5 = [[Carlos Pacheco Villalobos]] | títulu6 = [[Gobernantes d'Oaxaca|Gobernador d'Oaxaca]] | periodu6 = [[1880]]-[[1881]] | predecesor6 = [[Francisco Meixueiro]] | socesor6 = [[Mariano Jiménez]] | títulu7 = [[Gobernantes d'Oaxaca|Gobernador d'Oaxaca]] | periodu7 = [[1882]]-[[1883]] | predecesor7 = [[Mariano Jiménez]] | socesor7 = [[Mariano Jiménez]] | títulu8 = [[Ficheru:Coat of arms of Mexico.svg|45px]]<br/>[[Presidente de Méxicu]] | periodu8 = [[1884]]-[[1911]] | predecesor8 = [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]] | socesor8 = [[Francisco León de la Barra]] }} {{NF|1830|1915|Diaz, Porfirio}} {{Tradubot|Porfirio Díaz}} [[Categoría:Dictadores]] [[Categoría:Diputaos y diputaes de Méxicu]] [[Categoría:Gobernadores de Méxicu]] [[Categoría:Líderes amerindios]] [[Categoría:Masones]] [[Categoría:Presidentes de Méxicu]] [[Categoría:Secretarios y secretaries d'Estáu de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] tthsq47m3jnv3bid9bvrcymulqw0na2 3709739 3709724 2022-08-19T09:09:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: Lleón de la Barra => León de la Barra wikitext text/x-wiki {{persona}} '''José de la Cruz Porfirio Díaz Mori'''<ref>''"Acta de bautizu de Porfirio Díaz"'', Oaxaca, 20 de setiembre de 1830.</ref> ([[Oaxaca de Juárez]], [[Oaxaca]], [[15 de setiembre]] de [[1830]]-[[París]], [[Tercer República Francesa|Francia]], [[2 de xunetu]] de [[1915]]) foi un [[militar]] [[Méxicu|mexicanu]],<ref>[http://www.biografiasyvidas.com/biografia/d/diaz_porfirio.htm Biografía de Porfirio Díaz en ''Vides y Biografíes'']</ref> qu'exerció'l cargu de [[presidente de Méxicu]] en nueve causes; la primera, del [[24 de payares]] de [[1876]] al [[6 d'avientu]] de [[1876]] (dempués del trunfu de la [[Revolución de Tuxtepec]], ocupando'l cargu de forma interina); y la segunda vegada, del [[17 de febreru]] de [[1877]] al [[5 de mayu]] de [[1877]]. Nuevamente, ocupó'l cargu de forma interina del [[5 de mayu]] de [[1877]] al [[30 de payares]] de [[1880]] (dempués de ser escoyíu Presidente). Y darréu, desempeñó la presidencia mientres los periodos: [[1884]]-[[1888]], [[1888]]-[[1892]], [[1892]]-[[1896]], [[1896]]-[[1900]], [[1900]]-[[1904]], [[1904]]-[[1910]] y [[1910]]-[[1911]]. Antes d'asumir la presidencia foi un militar destacáu, quién rellumó pola so participación na [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu]]. Combatió na [[Batalla de Puebla]], el [[Sitiu de Puebla]], la [[Batalla de Miahuatlán]] y na [[Batalla de la Carbonera]]. Resaltaron les sos aiciones militares nel estáu d'[[Oaxaca]], onde entamó guerrilles contra los franceses. Porfirio Díaz, el 2 d'abril de [[1867]], tomó Puebla, y el 15 de xunu, recuperó pa les tropes republicanes la Ciudá de Méxicu. Tomó armes contra'l gobiernu federal, en dos causes, la primera contra [[Benito Juárez]] col [[Plan de la Noria]], y, darréu, contra [[Sebastián Lerdo de Tejada]], ellaborando'l [[Plan de Tuxtepec]]. Tres el trunfu del segundu plan, Díaz asumió la presidencia. === Primeros años y estudios === {{cita|Nací na ciudá d'Oaxaca el 15 de setiembre de 1830. El mio padre foi José Faustino Díaz y la mio madre Petrona Mori. Anque d'orixe español, el mio padre yera de los que llamamos raza criolla y la mio madre tenía enriba media sangre indio de raza mixteca. El mio padre yera probe cuando se casó. Mirando qu'a la so muyer nun-y gustaba vivir na Sierra de Ixtlán, llanzóse a correr fortuna y treslladóse a la mariña que l'estáu d'Oaxaca tien nel Pacíficu... y punxo una tienda nel valle de Xochistlahuaca. Nos últimos años de la vida, el mio padre fíxose bien místicu en Oaxaca, ensin ser fanáticu; yera un católicu bien fervosu. Rezaba enforma y entá llegó a usar un traxe monacal de los terceros de San Francisco, anque nun recibiera nenguna orde eclesiástica.<ref name="Memories">''Memories de Porfirio Díaz'', p. 14. Madrid, España, marzu de 1980.</ref>}} Porfirio Díaz nació en Oaxaca, nel enantes [[provincia d'Antequera]], la nueche del [[15 de setiembre]] de [[1830]] y foi bautizáu pol so padrín José Agustín Domínguez esi mesmu día. Yera'l sestu de siete fíos, concebíos nel matrimoniu de José Faustino Díaz Orozco y María Petrona Cecilia Mori Cortés, quien se casaron en [[1808]], cuando'l padre de Díaz remanaba los negocios d'una empresa de [[Minería|mines]] y [[metal]]es de Cinco Señores, San José y El Socorru, nel distritu d'[[Ixtlán de Juárez|Ixtlán]]. Poco tiempu dempués, José Faustino se enroló nel exércitu insurxente de [[Vicente Guerrero]], onde fungió como [[veterinariu]], y, tres un tiempu, foi nomáu [[coronel]]. En [[1819]], tres once años de matrimoniu, la pareya concibió a la so primer fía, Desideria. Dos años dempués nacieron los ximielgos Cayetano y Pablo, quien morrieron na infancia; depués vieno la nacencia de dos muyeres más, Manuela y Nicolasa. En [[1830]] nació Porfirio, y en [[1833]], l'hermanu menor, [[Félix Díaz Mori|Felipe Díaz Mori]].<ref>Felipe Díaz, al tar nel [[Heroicu Colexu Militar (Méxicu)|Colexu Militar]] de la [[Ciudá de Méxicu]], camudóse'l nome a Félix, en [[1845]].</ref><ref> {{cita web |url = http://go-oaxaca.com/overview/porfiriodiaz_sp.html |títulu = Primeros años de Porfirio Díaz |fechaaccesu=1 de payares de 2007 |autor = Go-Oaxaca |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Mamadeporfirio.jpg|thumb|150px|<small>María Petrona Mori, madre de Porfirio Díaz, nuna [[fotografía]] realizada escontra [[1854]] en [[Oaxaca]].</small>]] En [[1820]], los Díaz establecer nel centru de la ciudá d'Oaxaca, onde mercaron un mesón frente al [[Basílica de La nuesa Señora de la Soledá (Oaxaca)|templu de la Virxe de la Soledá]], qu'agospiaba a los viaxeros que llegaben a la ciudá a comerciar. Nesti tiempu, José Faustino Díaz montó un negociu dedicáu a la [[Ferreru|ferrería]], lo que-y produció ganancies que fixeron que la so familia tuviera una situación económica folgosa mientres dellos años. Mientres el [[branu]] de [[1833]], desenvolvióse una [[epidemia]] de [[cólera morbus]], na ciudá d'Oaxaca. A principios d'agostu, José Faustino Díaz viose infestáu, y el [[29 d'agostu]] dictó'l so testamentu, dexando tolos sos bienes a la so esposa, Petrona Mori. Poco tiempu dempués, el mesón yá nun foi rentable y la familia adquirió la Cortil del Toronjo. Asina ye como describe Porfirio Díaz nos sos ''"Memories"'', la situación familiar tres la muerte del so padre: ''"El so xacíu y los sos deberes de madre apurriéron-y la manera d'enllargar por enforma tiempu aquellos escasos recursos".''<ref name="Memories" /> Les mocines Díaz: Manuela, Desideria y Nicolasa dedicar a texer, costurar, y a faer bonos postres y alimentos pa vender y caltener un sustentu económicu na familia; Petrona Mori, semó nopales pa la producción y venta de la "Grana Cochinilla". N'unu de los patios de la Cortil del Toronjo, la familia criaba gochos. En [[1835]], Porfirio ingresó a la Escuela Amiga, institución educativa controlada pola parroquia d'Oaxaca onde aprendió a lleer y escribir. Pasaba los sos díes, xugando con amigos y vecinos de la Cortil del Toronjo. Cúntase que nuna ocasión, enoxáu col so hermanu Félix por dalgún fechu trivial, púnxolu [[pólvora]] na ñariz mientres dormía y prendió-y fueu. Dende entós llámase-y a [[Felix Díaz Mori|Felix]] "''El Chatu''" Díaz.<ref> {{cita web |url = http://agendadeescritoresacademia.iespana.es/verdaderoporfirio.htm |títulu = ''"El verdaderu Porfirio |fechaaccesu=15 d'ochobre de 2007 |autor = Academia Mexicana d'Historia |formatu=HTML }}</ref> <ref> {{cita web |url = http://ia700309.us.archive.org/5/items/barbarousmexico00turnuoft/barbarousmexico00turnuoft.pdf |títulu = Barbarous Mexico |fechaaccesu=26 de payares de 2012 |autor = Kennet Turner, John |formatu = pdf }}</ref> El padrín de Porfirio, José Agustín Domínguez y Díaz, quien yera sacerdote y aportaría a [[Archidiócesis d'Antequera (Oaxaca)|Obispu d'Antequera]], encamentó a la so madre entainar l'ingresu del so fíu al [[Seminariu sacerdotal|Seminariu]] Tridentino d'Oaxaca. En [[1843]], Porfirio ingresó al seminariu, empezando con un bachilleratu n'artes. Mientres tres años, hasta [[1846]], Porfirio estudió [[física]], [[matemátiques]], [[lóxica]], [[gramática]], [[retórica]] y [[llatín]]. Nesta última asignatura llogró altes calificaciones, polo qu'ante la necesidá de consiguir dineru pa la so familia, empezó a da-y clases de llatín a Guadalupe Pérez, fíu del Lic. Marcos Pérez.<ref> {{cita web url = http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/oaxaca/municipios/20544a.htm título = Biografía de Marcos Pérez fechaaccesu = 01-11-2007 autor = Y-Local formatu = HTML idioma = español }}{{enllaz rotu| 1=Biografía de Marcos Pérez | 2= http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/oaxaca/municipios/20544a.htm}}</ref> Al producise la [[Intervención d'Estaos Xuníos en Méxicu]], nel seminariu d'Oaxaca surdió la molición de lluchar contra los invasores, idea que foi sofitada y afalada polos sacerdotes y maestros. N'ochobre d'esi añu, dellos alumnos dirixir a ver al gobernador del Estáu y solicita-y el so ingresu al exércitu nacional. Porfirio Díaz taba nesi grupu, y los cadetes fueron asignaos al Batallón de San Clemente. Sicasí, pocu dempués, la guerra terminó y los estudiantes nun pudieron dir engarrar. {{cita|Al acabar el cursu inclinábame yo a la teoloxía. Y anque la mio madre deseyaba ardientemente, nun exercía presión sobre mi, pos yo sentíame bien inclináu a esi xéneru d'estudios, pos los neños aficionar a lo que ven. Una nueche, al salir de la casa de don Marcos Pérez, dempués de dar clases al so fíu don Guadalupe Pérez, fui convidáu yo a la solemne ceremonia de distribución de premios que diba tener verificativo esa mesma nueche nel colexu del estáu. Acepté la invitación y nesi momentu presentóme col señor gobernador del estáu, don Benito Juárez. Entusiasmáu entós polo qu'había vistu y oyíu, tomé'l resolución de nun siguir la carrera eclesiástica. Lluché conmigo tola nueche, y nun pudiendo soportar l'estáu en que m'atopaba, comuniqué a la mio madre la mio decisión a otru día.<ref name="Memories" />}} [[Ficheru:Marcos perez.jpg|left|thumb|300px|<small>Marcos Pérez, mentor lliberal de Porfirio Díaz, quien aportunó na so adhesión a la carrera de lleis.</small>]] Porfirio Díaz daba clases de llatín a Guadalupe Pérez, fíu del llicenciáu serranu destacáu Marcos Pérez, quien tenía una fuerte y cercana rellación con [[Benito Juárez]]. Un día al rematar una de les sos clases, el llicenciáu Marcos Pérez convido al nuevu Porfirio a asistir a una entrega de premios nel Colexu Lliberal. Porfirio Díaz acepto, y foi al eventu onde conoció al entós gobernador del estáu d'Oaxaca, Benito Juárez. Al reparar el tratu abierto y respetuoso de Marcos Pérez y Benito Juárez, y al escuchar discursos que falaben de los mozos como amigos, y los derechos del home, ( cosa que nun asocedía y tomaba en cuenta nel seminariu) Porfirio decidió abandonar el Seminariu ya ingresar nel [[Institutu de Ciencies y Artes d'Oaxaca]], entós consideráu heréticu. El so padrín José Agustín, yá aquel día nomáu [[obispu]] de la [[Archidiócesis d'Antequera (Oaxaca)|diócesis]], retiró-y el so sofitu económicu y moral. A pesar de ser un alumnu regular mientres tola so carrera escolar, Díaz llogró salir alantre nos estudios de [[derechu]], y a fines de [[1850]], convertir en maestru nesi mesmu institutu. Poco tiempu dempués, y ante la situación económica que pasaba la so familia, Porfirio convertir en boleru, más tarde trabayó nuna armería ensamblando ya iguando [[rifle]]s, de la que consiguió trabayu como [[Carpintería|carpinteru]]. En [[1854]], sustituyó a Rafael Urquiza como [[bibliotecariu]] del Institutu. Cuando Manuel Iturribarría, profesor de la cátedra de [[derechu natural]], abandonó'l puestu por enfermedá, Díaz convertir en profesor interín. Esto ameyoró en parte la so situación económica y la de la so familia. Díaz estudió [[derechu romanu]], materia qu'aprobó cola meyor calificación de la so xeneración.<ref name="Memories" /> Nel institutu, tuvo como compañeros a Matías Romero y José Justo Benítez. De 1852 a 1853 foi alumnu de Benito Juárez en derechu civil. Tres la muerte del so padre, la so hermana Desideria cásase con un comerciante de [[Michoacán]], Antonio Tapia, con quien tuvo dellos fíos de los que solamente sobrevivieron dos. Vivió en Michoacán hasta la so muerte. La so hermana Nicolasa casó prematuramente y quedó vilba (Nun dexó descendencia). Manuela, la so otra hermana, tuvo una rellación extramarital col [[médicu]] Manuel Ortega Reis, de quien nació la so fía [[Delfina Ortega Díaz]], quien col tiempu convertir n'esposa del so tíu Porfirio, quien describe asina los sos primeros años: {{cita|Les mios condiciones especiales yeren: bona talla, notable desenvolvimientu físicu, grande axilidá y muncho enclín, aptitú y gustu polos exercicios atléticos. Llegó a les mios manes un llibru de ximnasia, el primeru probablemente qu'hubo en Oaxaca, y esto dexóme improvisar na mio casa un pequeñu ximnasiu nel que faíamos exerciciu'l mio hermanu y él. Yéramos bien probes. Llegué a faer zapatos finos, botes bones, y naturalmente, a enforma menor costo del que teníen que mercalos na zapatería. Poco dempués el mio hermanu colar a estudiar nel Colexu Militar de la Ciudá de Méxicu.<ref name="Memories" />}} === Carrera militar === {{AP|Revolución d'Ayutla|Guerra de Reforma Segunda Intervención Francesa en Méxicu}} {{persona | nome = José de la Cruz Porfirio Díaz Mori | imaxe = Young Porfirio Diaz.jpg |títulu=''Fotografía del entós coronel Porfirio Díaz, realizada en [[1861]]. Pa esta edá, Díaz yera diputáu federal y yá participara en dos guerres, a saber: Revolución d'Ayutla y Guerra de Reforma.'' | moteyo = | llealtá = [[Exércitu Mexicanu]], [[1854]] - [[1911]] | años de serviciu = [[1854]] - [[1911]] | rangu = [[Xeneral]] | mando = | unidad = | batalles = [[Revolución d'Ayutla]]: * Batalla de Teotongo [[Guerra de Reforma]]: * [[Batalla de Calpulalpan]] [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu]]: * [[Batalla de Los Cumes]] * [[Batalla de Puebla]] * [[Sitiu de Puebla]] * [[Sitiu d'Oaxaca]] * [[Batalla de Miahuatlán]] * [[Batalla de la Carbonera]] * [[Batalla del 2 d'abril]] * [[Batalla de les Llombes de San Llorienzo]] * [[Toma de la Ciudá de Méxicu (1867)|Toma de la Ciudá de Méxicu de 1867]] [[Revolución de La Noria]]: * [[Batalla de San Mateo (Méxicu)|Batalla de San Mateo]] [[Revolución de Tuxtepec]]: * [[Batalla de Icamole]] * [[Batalla de Tecoac]] [[Intentona de Barrios]]: | condecoraciones = | empleo = }} El [[1 de marzu]] de [[1854]], en [[Ayutla de los Llibres]], actual [[Estáu de Guerrero]], [[Florencio Villareal]] y [[Juan N. Álvarez]] proclamaron el [[Plan d'Ayutla]] contra'l presidente [[Antonio López de Santa Anna]], quien taba nel poder por décima primera ocasión dende'l [[20 d'abril]] de [[1853]]. Con esta proclamación, dio empiezu la [[Revolución d'Ayutla]].<ref name="México a través de los siglos"> {{cita llibru |apellíos=Riva Palacio|nome=Vicente|títulu=México a través de los siglos|añu=1889|publicación=Ciudá de Méxicu: Cume}}</ref> En Oaxaca, Marcos Pérez y los sos allegaos empezaron a entamar un movimientu que secundara la Revolución, pa lo cual establecieron correspondencia cola ciudá [[Estaos Xuníos d'América|estauxunidense]] de [[Nueva Orléans]], onde s'atopaba exiliáu l'ex gobernador Benito Juárez, por cuenta de una reña personal con Santa Anna.<ref>En [[1847]], al tar Juárez a la cabeza del poder executivu en Oaxaca, Santa Anna solicitó asilu políticu, pos fuxía de les tropes lliberales que lu escorríen. Juárez, d'enclín lliberal, negó-y abellugu y Santa Anna fuxó a [[Xamaica]]. Al volver Santa Anna a Méxicu, en [[1853]], ordenó la aprehensión de Juárez y el so destierru a Nueva Orléans.</ref> Cuando miembros de la [[policía secreta]] del gobiernu, afayaron les cartes de los conspiradores, Marcos Pérez y los sos compañeros fueron encarcelaos nel [[conventu]] de [[Santu Domingu]]. Porfirio Díaz intentó visitar a Pérez, pero'l so familia intentar amurniar diciendo que ''"los murios de Santu Domingu non pueden esguilase"''.<ref> Dizse que la so madre cuntó-y la historia del so padre, quien militó so les órdenes de Vicente Guerrero na Guerra d'Independencia, y al ser fechu prisioneru en [[1831]] foi lleváu a Oaxaca, nel conventu de Santu Domingu. José Faustino Díaz intentó velo per mediu d'esguilar les torres del edificiu, pero nel actu foi sosprendíu y multáu. Un día dempués del incidente, Guerrero foi fusiláu.</ref><ref> {{cita llibru | autor = Rosas, Alejandro |títulu = Llucha pola vida |obra = Porfirio Díaz| añu = 2002| publicación = Madrid: Editorial Planeta |id = 970-726-059-9}}</ref> Díaz llogró esguilar les torres del conventu, con ayuda del so hermanu, la nueche del [[23 de payares]], y llogró comunicase vía [[idioma llatín]] con Marcos Pérez.<ref>Gonzales, Luis, "El lliberalismu triunfante", en "Historia Xeneral del Colexu de Méxicu"</ref> Unes selmanes más tarde, el gobernador Martínez Pinillos decretó [[amnistía]] pa los presos, y Porfirio Díaz foi quien los comunicó. En [[avientu]], el mesmu gobernador exilió a Pérez en [[Tehuacán]], [[Puebla]], y ordenó la captura de Díaz, por votar públicamente en contra de Santa Anna y a favor d'Álvarez, llamándo-y ''"La so Excelencia'l Señor Xeneral Don Juan Álvarez"''.<ref>Naquella dómina, dar tratu d'Excelencia y cargu de xeneral a un prófugo de la xusticia, como yera Álvarez, yera consideráu iun delitu. Por esta razón Díaz fuxo.</ref> quien de momentu formó una pequeña [[guerrilla]], cola qu'enfrentó a les fuercies federales nel enfrentamientu de Teotongo, el [[7 de febreru]] de [[1855]]. El [[9 d'agostu]] de [[1855]], Santa Anna arrenunció a la presidencia y embarcóse nel [[Veracruz|puertu de Veracruz]] camín de [[Cuba]]. [[Juan N. Álvarez]], quien encabezara la revolución, convertir en presidente provisional. El [[27 d'agostu]], Benito Juárez tornó del so exiliu nel estranxeru y foi nomáu gobernador d'Oaxaca. Celestino Macedoniu, quien yera'l Secretariu de Gobiernu Estatal, nomó a Díaz como xefe políticu del [[Distritu de Ixtlán]]. Nesti pueblu, y a pesar de la oposición del xefe militar estatal, Díaz entama la primer guardia na historia de Ixtlán, cola que participó, a finales de [[1856]], nel primer sitiu d'Oaxaca, onde recibió una [[Mancada por arma de fueu mancada de bala]], razón pola que'l doctor Esteban Calderón prauticó-y una operación.<ref>Esti médicu más tarde convirtióse nel güelu del poeta y políticu mexicanu [[José Vasconcelos Calderón|José Vasconcelos]], opositor al gobiernu de Díaz.</ref><ref name="Home Oaxaca"> {{cita llibru | autor = Krauze, Enrique | títulu = L'home d'Oaxaca | obra = Biografía del Poder, Porfirio Díaz | añu = 1991 | publicación = Ciudá de Méxicu: Fondu de Cultura Económica | id = 968-16--2780-6 }}</ref> En premiu a los sos servicios pola causa lliberal, el presidente [[Ignacio Comonfort]] confirió a Díaz el mandu militar del [[Ismu de Tehuantepec]], asitiáu ente los pueblos de [[Santu Domingu Tehuantepec|Tehuantepec]] y [[Juchitán de Zaragoza|Juchitán]]. Ante una inminente rebelión conservadora, Díaz tomó [[Jamiltepec]], nel distritu d'[[Ixcapa]], onde llogró detener la meyora conservadora. En Tehuantepec conoció al [[dominicu]] d'enclinos lliberales Mauricio López, al alministrador de correo Juan Calvo, al xuez y comerciante Juan A. Avendaño, y al viaxeru [[Francia|francés]] Charles Etienne Brasseur. Tamién llogró tener contautu cola [[cultura zapoteca]] y la [[cultura mixteca]], cuidao que d'ésta última tenía sangre por porta materna. Conoció a la zapoteca [[Juana Catalina Romero]], con quien tuvo una rellación amorosa y quien años más tarde, mientres el [[Porfiriato]], impulsó'l desenvolvimientu del Ismu. En [[1860]], salió per primer vegada d'Oaxaca. Ye entós cuando Brasseur describir como ''"Alto, bien fechu, d'una notable distinción, la so cara de gran nobleza, agradablemente morenura, paecíame revelar les traces más perfectes de l'antigua aristocracia mexicana..., sería de deseyar que toles provincies de Méxicu fueren alministraes por xente del so calter. Porfirio Díaz ye, ensin duldar un momentu, l'home d'Oaxaca"''.<ref name="Brasseur">''"Voyage sur L'isthme de Tehuantepec"'', —1861—</ref> Al españar la [[Guerra de Reforma]], Díaz engarró en delles batalles, como na aición militar de Calpulalpan, so les órdenes de José María Díaz Ordaz ya Ignacio Mejía. En tres años fuéron-y conferíos los cargos de mayor, [[coronel]] y [[teniente xeneral]]. Tres el trunfu lliberal, asocedíu'l [[11 de xineru]] de [[1861]], Díaz foi postuláu a diputáu federal, llogrando llograr una curul por Oaxaca nel [[Congresu de la Unión]]. Sicasí, al ser executaos [[Melchor Ocampo]], [[Leandro Valle Martínez|Leandro Valle]] y [[Santos Degolláu]], poles fuercies conservadores nel intre del añu, Díaz solicitó permisu p'ausentase y dir engarrar. El permisu foi-y concedíu y nel so llugar quedó'l so suplente, [[Justo Benítez]].<ref name="La voz de la guerra"> {{cita llibru | autor = Rosas, Alejandro | títulu = La voz de la guerra | obra = Porfirio Díaz | añu = 2002 | publicación = Madrid: Editorial Planeta | id = 970-726-059-9 }}</ref> El [[31 d'ochobre]], celebrar en [[Londres]], una convención ente los representantes d'[[España]], [[Francia]] ya [[Inglaterra]], col propósitu de definir la política a siguir coles deldes de Méxicu, una y bones el [[24 de xunetu]], Juárez suspendió los pagos por cuenta de la bancarrota de la facienda nacional. A principios d'[[avientu]], les fuercies franceses, españoles ya ingleses llegaron a [[Veracruz]], [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]] y [[Orizaba]], comandadas por [[Dubois de Saligny]], [[Juan Prim]] y John Russell. Gracies a la intervención del [[Secretaría de Rellaciones Esteriores (Méxicu)|Ministru de Rellaciones Esteriores]] del [[gobiernu mexicanu]], [[Manuel Dobláu]], España ya Inglaterra retiraron les sos tropes, como lo establecía'l puntu númberu cuatro de los [[Trataos de La Soledá]]. Sicasí, Francia negar a abandonar el territoriu mexicanu y en marzu de [[1862]] avanzó al interior con un pocu más de 5,000 soldaos, sol mandu de [[Charles Ferdinand Latrille]], [[Conde de Lorencez]]. A fines d'[[abril]] d'esi mesmu añu, fortificar en Les Flores, un pequeñu pobláu del [[Veracruz de Ignacio de la Llave Estáu de Veracruz]]. Benito Juárez ordenó a [[Ignacio Zaragoza]], xeneral mexicanu que participó del llau lliberal na Guerra de Reforma, faer frente a les fuercies franceses en Puebla. El [[5 de mayu]], Díaz y otros militares intervinieron na [[Batalla de Puebla]], onde llograron ganar a los franceses y faelos recular hasta [[Orizaba]]. Díaz defendió la nala izquierda de la ciudá, y rebatió en dos causes l'ataque francés. Una vegada que fuxeron, González Ortega y Porfirio Díaz dar a la xera d'escorrelos, hasta que Zaragoza se los torgar. Esi mesmu día, Juárez recibió una carta de Zaragoza mentándo-y los detalles de la batalla, y faciendo fincapié en ''"l'enfotu y bizarría del ciudadanu xeneral don Porfirio Díaz"''.<ref name="Home Oaxaca" /> El [[8 de setiembre]], Zaragoza morrió en Puebla. A principios de [[1863]], l'emperador [[Napoleón III]] unvió trenta mil soldaos a tierra mexicana, yá que la so intención yera imponer un imperiu n'América pa frenar la meyora de los [[Estaos Xuníos]]. [[Federico Forey]] yera'l comandante de forzar gales, quien punxeron sitiu a Puebla'l [[3 d'abril]] de [[1863]]. [[Jesús González Ortega (militar)|Jesús González Ortega]] foi l'encargáu de defender la plaza, con ayuda d'otros militares como [[Miguel Negrete]], [[Felipe Berriozábal]] y Díaz. Tres más d'un mes d'aiciones militares fallíes per parte de dambos bandos, la ciudá cayó en manes de los franceses la nueche del [[17 de mayu]]. Díaz ordenó destruyir tol armamentu y les municiones del exércitu mexicanu, por que nun cayeren en manes de los franceses. Una vegada que les tropes invasores entraron a la fortificación mexicana, los militares republicanos fueron fechos prisioneros.<ref name="La voz de la guerra" /> Díaz, xuntu con tolos demás militares, foi prindáu y deteníu nel Conventu de Santa Inés, en Puebla, los prisioneros fueron llevaos a [[Veracruz]], onde se-yos conduciría a [[Martinica]]. Dos díes enantes de ser embarcaos, Díaz y Berriozábal escaparon camín de la [[Ciudá de Méxicu]]. Nesta ciudá Juárez y los sos ministros preparar pa escapar, cuidao que les tropes de [[Juan Nepomuceno Almonte]] diben tomar la capital con ayuda de los refuerzos franceses. Díaz faló con Juárez la mañana del [[31 de mayu]], en que'l presidente preguntó-y qué taba dispuestu a faer pola causa lliberal. Díaz respondió que precisaba entamar un exércitu pa combatir a les fuercies conservadores y franceses. Juárez, por conseyu de [[Sebastián Lerdo de Tejada]], asignólu 30.000 a la so división militar, cola que Díaz coló a Oaxaca col cargu de gobernador interín. Escontra mediaos de [[xunu]], llogró llegar a Oaxaca acompañáu del so hermanu Felipe y del coronel [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]], quien s'escapara de les fuercies conservadores en [[Celaya]], cuando l'ex presidente Comonfort foi derrotáu y asesináu.<ref name="La voz de la guerra" /> Mientres tol añu de [[1864]], Díaz y González desenvolvieron una guerra de guerrilles en Oaxaca, y los franceses nunca pudieron enfusar al estáu. Sicasí, los trunfos de los conservadores aumentaben y Juárez viose obligáu a salir de [[Monterrey]] camín de [[Pasu del Norte]].<ref>Güei conocida como [[Ciudad Juárez]].</ref> Un grupu de militares y clérigos conservadores dirixir escontra [[Viena]], [[Austria]], en [[ochobre]] de [[1863]] a ufiertar la corona del Imperiu Mexicanu al [[archiduque]] [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano d'Habsburgu]] y la so esposa [[Carlota de Bélxica]]. Tres una pequeña encuesta realizada ente los altos círculos políticos y sociales del país, Maximiliano aceptó la propuesta y convirtióse n'emperador el [[10 de xunu]] de [[1864]], instaurando asina'l [[Segundu Imperiu Mexicanu]].<ref> Anque Maximiliano convertir n'Emperador de Méxicu, arrenunció por mandatu del so hermanu [[Francisco José I]] a los sos derechos sobre la corona d'[[Austria]].</ref> Escontra principios de [[febreru]] de [[1865]], Díaz empezó la fortificación d'Oaxaca, cuidao que les fuercies d'[[Aquiles Bazaine]] taben a puntu de tomar la vieya Antequera. El [[19 de febreru]] Bazaine empezó'l [[Sitiu d'Oaxaca]], y tres dellos meses d'asediu, Díaz rindió'l [[22 de xunu]]. Bazaine ordenó fusilalo, pero la intervención de Justo Benítez salvó-y la vida. Foi confináu a prisión perpetua nel Conventu de les Carmelites, en [[Puebla]], pol delitu de [[sedición]]. Sicasí, na prisión, entabló amistá col [[barón]] [[Hungría|húngaru]] Louis de Salignac, quien yera l'encargáu de la cárcel. Nuna ocasión, cuando'l comandante militar de la plaza salió de la ciudá, Díaz intentó escapar a base de un [[cuchiellu]] y una [[cuerda]]. El barón afayar, pero en llugar de delatalo, dexar dir. Esa mesma tarde entamó a un centenar d'homes pa salir al combate y escribió una carta a Juárez. Yera'l [[20 de setiembre]] de [[1865]].<ref name="Home Oaxaca" /> [[Ficheru:BattleofPuebla2.jpg|thumb|250px|<small>Escenariu de la [[Batalla de Puebla]], llibrada'l [[5 de mayu]] de [[1862]] y na que participó Díaz.</small>]] Tres más d'un añu reclutando homes y pertrechos, Díaz tornó al sur del país, onde foi sofitáu pol vieyu cacique lliberal [[Juan Álvarez]]. Reorganizó'l [[Exércitu d'Oriente]] y coles sos tropes trunfó'l [[3 d'ochobre]] de [[1866]] na [[Batalla de Miahuatlán]] y el [[18 d'ochobre]] na [[Batalla de la Carbonera]]. Tres más de dos meses de preparación y toma de ciudaes d'Oaxaca, l'Exércitu d'Oriente tomó la capital la nueche del [[27 d'avientu]]. De momentu Díaz alzar en gobernador provisional, destituyó y executó a les autoridaes franceses. L'arzobispu d'Oaxaca, llanzó un sermón en contra del gobiernu republicanu, pero Díaz mandar aforcar sol cargu de rebelión. Cuando Díaz salió d'Oaxaca, en xineru de [[1867]], nomó como gobernador sustitutu a Juan de Dios Borja.<ref name="La voz de la guerra" /> El [[5 de febreru]] de [[1867]], en [[París]], Napoleón III unvió un parte a Bazaine ordenando la retirada de les tropes franceses de Méxicu, en vista de la presión exercida pola prensa, la [[opinión pública]] y el [[Parllamentu francés]], y pola tensión qu'había colos prusianos que nun futuru cercanu fadría qu'españara la [[Guerra Franco Prusiana]]. Esta midida significó'l principiu de la cayida del Imperiu, pos les fuercies conservadores del emperador apenes sumaben 500 soldaos.<ref>Parte de Maximiliano al so hermanu Francisco José. Viena, Austria, 20 de febreru de 1867.</ref> La meyora lliberal empezó, Maximiliano, acompañáu de los militares conservadores [[Tomás Mejía]] y [[Miguel Miramón]], colar coles sos tropes a [[Santiago de Querétaro|Querétaro]], onde [[Mariano Escobedo]] punxo sitiu a la ciudá, que se rindió'l [[15 de mayu]]. Mentanto, [[Carlota de Bélxica]] coló a [[Viena]], [[París]] y [[Roma]], onde s'entrevistó con [[Francisco José I]], [[Napoleón III]] y la so esposa [[Eugenia de Montijo]], y col [[Papa]] [[Pío IX]]. Nos trés casos, pidió sofitu pal so maríu, que-y foi refugáu. En Roma volvióse lloca, y foi recluyida'l restu de la so vida nun [[castiellu]] de [[Bruxeles]], onde morrió'l [[19 de xineru]] de [[1927]] a la edá de 87 años.<ref> {{cita web |url = http://www.inep.org/content/view/1963/104/ |títulu = Efemérides de Méxicu, 3 de febreru de 1867. Les tropes franceses salen de Méxicu |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2007 |autor = Institutu Nacional d'Estudios Políticos —INEP— |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> En [[marzu]], empezó'l sitiu de Puebla, comandado por Díaz. Mientres más de tres selmanes cortó la comunicación de la ciudá y ganó a les tropes de [[Leonardo Márquez]], quien dempués de ser vencíu polos lliberales, fuxó a [[Toluca]]. Tres dellos díes de meditaciones, la mañana del [[2 d'abril]] de [[1867]], Díaz asaltó Puebla. Asina remató l'aición militar conocida como [[Batalla del 2 d'abril]], nel que cayó Puebla, única ciudá nel sur que taba en poder de los franceses. Namái faltaben por cayer Quéretaro y la capital.<ref> {{cita web |url = http://www.kokone.com.mx/xeres/monu/b2deabril.html |títulu = Historia de la Batalla del 2 d'abril de 1867 en Puebla |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2007 |autor = Monografíes Escolares |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Márquez llograra fortificar a 700 homes nes llanures cercanes a Toluca, ciudad ante la cual Díaz y los sos homes dirixíense. La mañana del [[16 d'abril]] comisionó al comandante Gonzalo Montes d'Oca a enfrentar a Márquez. La resultancia foi favorable a les tropes mexicanes, y Márquez fuxó escontra [[Cuba]], onde morrió en [[1913]]. A esti fechu conózse-y como [[Batalla de les Llombes de San Llorienzo]] y a partir d'ella empezó'l sitiu de la Ciudá de Méxicu, que s'enllargó hasta'l [[15 de xunu]], cuando tol país yá s'atopaba en manes de los republicanos. Mientres el sitiu y a la de entrar na ciudá, Díaz prohibió los saqueos y los robos. Dos militares lo desobedecieron y fueron fusilaos.<ref> {{cita web |url = http://redalyc.uaemex.mx/redalyc/pdf/137/13708405.pdf |títulu = Efemérides de Méxicu, 3 de febreru de 1867. Les tropes franceses salen de Méxicu |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2007 |autor = Universidá Nacional Autónoma de Méxicu |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> El [[15 de mayu]] Maximiliano apurrió la plaza de Querétaro a [[Mariano Escobedo]], y foi fechu prisioneru xunto a Miramón y Mejía. Tres un xuiciu sumariu por frayar les lleis internacionales, la soberanía nacional y el Tratáu de la Soledá, fueron fusilaos la mañana del [[19 de xunu]], a pesar de que dellos personaxes intentaron salvar la vida del emperador, como [[Victor Hugo]], escritor francés, escribió a Juárez pidiendo clemencia pal emperador.<ref> {{cita web |url = http://www.lajiribilla.cu/2003/n102_04/102_42.html |títulu = De Victor Hugo a Saramago |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2007 |autor = ArgenPress |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> La condesa de Salm Salm, quien intercedió por Maximiliano ante Díaz, fixo lo mesmo ante Juárez, pero la respuesta foi la mesma. A la población de Méxicu fíxose-y creer que Maximiliano entá vivía y que tornaría triunfante a la capital, hasta que Díaz fixo circular un panfletu tornando esta teoría.<ref> {{cita web |url = http://ranchoflorido.blogspot.com/2007_02_01_archive.html |títulu = Juárez y la Princesa de Salm Salm |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2007 |autor = Conceyu de Múzquiz, Coahuila |formatu = HTML }}</ref> [[Ficheru:Benito Juarez Presidente.jpg|thumb|250px|<small>[[Benito Juárez]], presidente de Méxicu mientres la [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu|Segunda Intervención Francesa]].</small>]] [[Ficheru:13488 2 d'abril de 1867. Entrada del general Porfirio Díaz a Puebla.jpg|thumb|izquierda|''[[2 d'abril de 1867. Entrada del xeneral Porfirio Díaz a Puebla]]'', oliu de [[Francisco de Paula Mendoza]], 1902.]] Juárez fixo públicu la so reconocencia a Díaz nuna carta a [[Guillermu Prieto]], onde afirmaba ''"Ye un bon mozu'l nuesu Porfirio. Nunca fecha les sos cartes hasta que nun toma una capital"''.<ref> {{cita web |url = http://virtual.utm.mx/mixteca/nuevo/HISTORIA/personajes/personajes-contemp.html |títulu = Historia de la República Restaurada |fechaaccesu=26 d'ochobre de 2007 |autor = El Colexu de Méxicu —COLMEX— |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Nel so discursu final del [[15 de xunetu]], día en qu'entró a la capital, Juárez reconoció públicamente a Díaz, quien foi premiáu con una división y una facienda en Oaxaca, conocida como [[Facienda de La Noria]], onde años más tarde sería proclamáu'l [[Plan de La Noria]]. El so hermanu Felipe foi electu gobernador d'Oaxaca, por votación popular, cargu nel que taría hasta [[1871]]. Tres ello, Díaz retirar a Oaxaca a vivir.<ref name="Home Oaxaca" /> Mientres les guerres en que se vio envueltu, Díaz rellacionóse amorosamente con delles muyeres. La primera y la más conocida de les sos aventures amoroses foi la sostenida con [[Juana Catalina Romero]], mientres los años de la Guerra de Reforma. Cunta una lleenda que mientres la Batalla de Miahuatlán, Díaz despintar so les enagües de Juana Catalina. Esta rellación duró más allá de la guerra, cuando Díaz yá yera presidente y pollo favoreció la zona de [[Santu Domingu Tehuantepec|Tehuantepec]]. Un rellatu popular cuenta que'l [[tren]] de la ciudá travesaba pola facienda de Juana Catalina, y que'l presidente saltaba del vagón pa visitala.<ref> {{cita web |url = http://www.itistmo.edu.mx/paginadetehuantepec/juana.html |títulu = Biografía de Juana Catalina Romero |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2007 |autor = Institutu d'Enseñances del Ismu —ITISTMO— |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Otra aventura que Díaz caltuvo foi cola soldadera Rafaela Quiñones, mientres tola guerra d'intervención. A principios de [[1867]] nació la fía de la rellación ente Díaz y Quiñones, llamada [[Amada Díaz]], quien vivió col so padre hasta [[1879]] y quedóse en Méxicu tres la cayida del gobiernu porfirista. Finalmente morrió en [[1962]].<ref> {{cita web |url = http://www.istmoenlinea.com.mx/puntosycomas/26828.html?PHPSESSID=6263fe8c84deadd |títulu = ''"L'álbum d'Amada Díaz"'' |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2007 |autor = Ricardo Orozco |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El [[15 d'abril]] de [[1867]], Díaz casar por poder cola so sobrina Delfina Ortega de Díaz, en mediando col presidente Juárez la disposición pa espachar el parentescu carnal. En [[1869]] nació'l so primer fíu, Porfirio Germán, que morrió esi mesmu añu. Dos años más tarde la pareya concibió a unos ximielgos, quien corrieron la mesma suerte que'l so primer fíu. Tres dellos años, en [[1873]] nació'l primeru de los fíos que llegaría a la edá adulta, [[Porfirio Díaz Ortega]]. El [[5 de mayu]] de [[1875]] nació la última fía del matrimoniu, Lluz Victoria, llamada asina n'honor a la victoria republicana del [[5 de mayu]] de [[1862]] en Puebla.<ref name="Suerte"> {{cita llibru |apellíos=[[Sara Sefchovich|SEFCHOVICH, Sara]]|títulu=La suerte de la consorte|añu=1998|publicación=Ciudá de Méxicu: Grupu Editorial Océanu|id=9706516433}}</ref> === La llucha pol poder === [[Ficheru:Porfirio-1867.jpg|thumb|250px|<small>Semeya al oliu de Porfirio Díaz en [[1867]]. P'anguaño, cuando acabó la Guerra d'Intervención Francesa, cuntaba con 37 años y 37 campañes militares.</small>]] === Eleición de 1867 y años posteriores === Una vegada rematada la guerra d'intervención francesa, Juárez, que s'amparara nel artículu 128 de la [[Constitución de 1857]] pa permanecer indefinidamente nel poder,<ref>Según l'artículu 128 ''"En casu de que por un trestornu públicu establézase un gobiernu contrariu a los principios qu'ella sanciona, tan depués como'l pueblu reponga la so llibertá, va restablecese la so observancia, y con arreglu a ella y a les lleis que na so virtú s'expedieron, van ser xulgaos, asina los qu'haber figuráu nel gobiernu emanado de la rebelión, como los haber cooperáu a esta."'' Juárez usó esti requisitu llegal amparándose na guerra d'intervención.</ref> convocó a eleiciones presidenciales, que s'efectuaron el [[domingu]] [[25 d'agostu]] de [[1867]]. Les resultancies finales fueron: * [[Benito Juárez]]: 2.344 votos * '''Porfirio Díaz''': 785 votos. Poro, el [[Congresu de la Unión|Congresu]], al traviés del presidente de dichu órganu, [[Manuel Romero Rubio]], declaró a Benito Juárez como ganador de les eleiciones presidenciales y mandatariu constitucional pal periodu entendíu ente'l [[1 d'avientu]] de [[1867]] y el [[30 de payares]] de [[1871]]. El bandu oficial foi publicáu nes cais de la [[Ciudá de Méxicu]], el [[23 de setiembre]].<ref> {{cita web |url = http://www.militante.org/index.php?option=com_content&task=view&id=651&Itemid=46 |títulu = Juárez, ¿cuál ye'l so legáu históricu? |fechaaccesu=1 de payares de 2007 |autor = Militante, voz marxista de los trabayadores y la mocedá |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Porfirio Díaz sintióse derrotáu y abatíu pol trunfu de Juárez nes eleiciones. Decidió retirase a La Noria, onde'l [[2 de febreru]] de [[1868]] foi-y anunciáu'l cese del [[Exércitu d'Oriente]], qu'en [[xunetu]] del añu anterior foi amenorgáu a namái 4.000 soldaos. Coles mesmes, Juárez, por conductu de [[Matías Romero]], [[SEGOB|Ministru de Gobernación]], ufiertó-y encabezar la llegación mexicana en [[Washington D.C.]], [[Estaos Xuníos d'América]]. Díaz, sicasí, refugó la propuesta.<ref> {{cita web |url = http://www.sre.gob.mx/Mancomún/embestadosunidos.htm |títulu = SRE, Mancomún Históricu Diplomáticu. Embaxadores de Méxicu n'Estaos Xuníos- |fechaaccesu=2 de payares de 2007 |autor = Secretaría de Rellaciones Esteriores —SRE— |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Mientres [[1869]] y [[1870]], Díaz vivió en La Noria, al llau de la so esposa Delfina. Foi nesta dómina cuando se procrearon los fíos que morreríen na infancia. Delfina pensó que se trataba d'un asuntu de índole relixosa, una y bones ellos habíense casáu siendo parientes carnales y nun se llogró la dispensa necesaria sinón hasta [[1880]]. En La Noria, Díaz desenvolvió la [[fundición]] de [[cañón (artillería)|cañones]], [[pólvora]] y [[municiones]], amás de l'[[agricultura]]. Mentanto, el so hermanu [[Félix Díaz Mori]] foi electu gobernador d'Oaxaca. Nel so periodu al frente del gobiernu estatal, tuvo un enfrentamientu pol [[impuestu]] a la [[madera]], colos habitantes de [[Juchitán de Zaragoza|Juchitán]]. El [[17 de febreru]] de [[1870]], el gobernador y un reximientu de más de quinientos soldaos, entró na ciudá y mató a delles persones, ente ellos muyeres y neños, tou esto con cuenta d'encalorar el llevantamientu que se produxera. Antes de salir, entró colos sos soldaos a escalar la [[Ilesia (edificiu)|ilesia]] del pueblu. Fixo baxar la estatua del santu patronu de Juchitán, [[San Vicente Ferrer]], y abasnar por tol pueblu, nun actu consideráu del so parte como [[xacobín]]. Meses más tarde devolvió la imaxe nuna caxa de madera fechu cachos. Los juchitecos prindáron-y en marzu de [[1872]], capar y executar en vengación pol incidente de Juchitán.<ref> {{cita web |url = http://www.ieepo.gob.mx/ninos/bio_diaz_felix.htm |títulu = Biografía de Felipe Díaz |fechaaccesu=2 de payares de 2007 |autor = Institutu Estatal d'Educación Pública d'Oaxaca |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> === La Revolución de La Noria === {{AP|Plan de la Noria}} [[Ficheru:Sebastian Lerdo de Tejada.jpg|thumb|200px|<small>[[Sebastián Lerdo de Tejada]] foi'l tercer candidatu nes eleiciones presidenciales de 1871. Tres la muerte de Juárez, ocupó la presidencia de manera interina, y nesti cargu amnistió a Díaz y a tolos militares que participaron na Revolución de La Noria. Al intentar reelixise en [[1876]], Díaz llanzó contra él el Plan de Tuxtepec. Tres dellos meses de guerra civil, foi derrotáu y exiliáu. Morrió en [[Nueva York]], en [[1889]].</small>]] Porfirio Díaz decidió postulase a les [[Eleiciones federales de Méxicu de 1871| eleiciones presidenciales de 1871]]. Pa esta eleición, Juárez foi postuláu per tercer ocasión, siendo les anteriores nos años [[1861]] y [[1867]]. Había amás un nuevu candidatu, el presidente de la [[Suprema Corte de Xusticia de la Nación (Méxicu)|Suprema Corte de Xusticia]], [[Sebastián Lerdo de Tejada]]. Les eleiciones llevar a cabu'l [[27 d'agostu]] d'esi añu. Les resultancies finales fueron revelaos al país el [[7 d'ochobre]] y fueron los siguientes: * '''Benito Juárez''': 5.837 votos * '''Porfirio Díaz''': 3.555 votos * '''Sebastián Lerdo de Tejada''': 2.874 votos Díaz y Lerdo nun quedaron conformes cola resultancia dada a conocer pol [[Congresu de la Unión |Congresu]], y empecipiaron una serie d'impugnaciones a la eleición. Lerdo decidió retirase de los xuicios eleutorales y volvió al so puestu de presidente na Suprema Corte de Xusticia. Díaz, sicasí, empezó a ganar adeptos nel sur del país, ente los hacendados d'Oaxaca y los militares d'esi estáu, onde [[Felipe Díaz Mori|Felipe Díaz]] yera gobernador. El [[8 de payares]] llanzó'l Plan de la Noria, llamando a tolos militares del país a lluchar contra Juárez. D'esta manera dio entamu la Revolución de La Noria. {{cita|La reeleición indefinida, forzosa y violenta, del Executivu Federal, punxo en peligru les instituciones nacionales. Nel Congresu una mayoría regimentada per medios refiertaos y vergonzosos, fixo ineficaces los nobles esfuercios de los diputaos independiente y convertío á la Representación Nacional nuna cámara cortesana, gasayosa y resuelta á siguir siempres los impulsos del Executivu. Na Suprema Corte de Xusticia, la minoría independiente que salvara delles vegaes los principios constitucionales d'esti cataclismu de perversión é inmoralidá, ye güei impotente por falta de dos de los sos más dignos representantes, l'ingresu d'otru lleváu ellí pola proteición del Executivu. Nenguna garantía tuvo dende entós l'amparu; los Xueces y Maxistraos pundonorosos de los Tribunales Eleutorales son sustituyíos por axentes sumisos del Gobiernu, los intereses más caros del pueblu y los principios de mayor trescendencia queden á la mercé de los perros guardianes.<ref>Testu introductoriu al Plan de La Noria. Oaxaca, Oaxaca, 8 de payares de 1871.</ref>}} De momentu los estaos d'[[Oaxaca]], [[Estáu de Guerrero|Guerrero]] y [[Chiapas]] xunir a Díaz, quien avanzó triunfante hasta [[Toluca]], onde empezaron les derrotes. [[Sóstenes Rocha]] y [[Ignacio Mejía]] evitaron que los rebeldes tomaren la capital. A pesar de que llograron consiguir adeptos ente les clases más baxes de la sociedá mexicana, los sulevaos de La Noria tuvieron un llargu procesu de derrotes. Cuando intentaron cruciar [[Puerto Ángel]], [[Oaxaca]], en xineru de 1872 camín de [[Panamá]], los juchitecos prindaron a Félix Díaz y asesinar. Esa mesma nueche, [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]], meyor amigu y compadre de Díaz según unu de los líderes de la sulevación, recibió una carta del hermanu de Porfirio, que fuera executáu. La carta dicía lo siguiente: {{cita|Vamos perder, Juárez va entartallanos, pero quiero da-y al mio hermanu esta última prueba de ciñu, porque lo que ye l'indiu, fréganos.<ref>Carta de Félix Díaz a Manuel González. [[21 de xineru]] de [[1872]]</ref>}} La nueche del [[18 de xunetu]], Juárez finó na [[Ciudá de Méxicu]]. Xuntu con González, Díaz alcuéntrase en [[Nayarit]], visitando al cacique llocal [[Manuel Lozada]], llamáu'l ''"Tigre de Álica"'', con cuenta de consiguir el so sofitu. Al oyer cañonazos, Díaz preguntó qué asocedía, y de momentu informáronlu del fallecimientu de Juárez. Lerdo de Tejada yá yera'l presidente interín, y poro, el movimientu de La Noria perdía sentíu, una y bones Juárez morriera y nun esistía razón pa engarrar. Depués de que Lozada negar a sofitar a Díaz, los revolucionarios tornaron les armes. Poco dempués, n'ochobre, fueron convocaes les eleiciones pa presidente de la República mexicana. Presentáronse como candidatos Porfirio Díaz y Lerdo de Tejada. Nes [[Eleiciones estraordinaries de Méxicu de 1872]], esti postreru ganó a Díaz. Una vegada que'l Congresu confirmó a Lerdo como presidente constitucional pal periodu del [[1 d'avientu]] de 1872 al [[30 de payares]] de [[1876]], el [[SEDENA|Ministru de Guerra y Marina]], [[Mariano Escobedo]] decretó l'amnistía pa tolos revolucionarios de La Noria, pero cola condición de que se-yos daría de baxa del [[Exércitu Mexicanu]].<ref>Domínguez Castiella, José M. ''Ensayu críticu históricu sobre la revolución de la Noria.'' Méxicu, Casa Imprentadora El Cuadratín, 1934. [EL SO]</ref> Una vegada derrotáu y nun escándalu públicu ante la prensa, Díaz volvió a [[Oaxaca]], onde s'atopó cola noticia de la muerte de la so fía. La crisis económica pola que pasaba, obligar a vender la Facienda de La Noria y dise como acomuñáu nuna finca dedicada al cultivu d'[[azucre]], allugada na llocalidá de [[Tlacotalpan]], [[Veracruz de Ignacio de la Llave|Veracruz]]. Ende, nel clima veracruzano, la familia de Porfirio Díaz llogró consiguir una relativa estabilidá económica, cuidao que amás del cultivu d'azucre, dedicar a la [[carpintería]],<ref>Dizse que Díaz llogró tallar ensin ayuda l'estante de la Biblioteca Pública de Tlacotalpan, qu'entá anguaño esíbese.</ref> ya inclusive llogró inventar una [[mecedora]] integrada con [[abanicu]] automáticu.<ref> {{cita web |url = http://www.elpueblo.com.mx/chihuahua/editoriales2.cfm?num=527 |títulu = Porfirio Díaz en Tlacotalpan |fechaaccesu=2 de payares de 2007 |fecha = 19 d'ochobre de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Sicasí, Porfirio caltenía les sos vieyes ambiciones polítiques. En [[ochobre]] de [[1874]] foi postuláu como candidatu a diputáu federal y ganó la eleición. Una vegada instalada la [[Cámara de Diputaos (Méxicu)|Cámara de Diputaos]], unu de los primeros dictames de la nueva llexislatura foi aprobar una propuesta de la Comisión de Facienda, relativa a menguar la pensión de los militares retiraos del serviciu nacional, según amenorgar d'una manera significativa'l sueldu de los soldaos activos nel Exércitu. Díaz, xuntu con otros diputaos d'estraición militar, oponer a la propuesta de Facienda. [[Justo Benítez]], quien aquel día se convirtió nel intermediariu políticu de Díaz, suxurió al militar que pronunciara un discursu na tribuna del Palaciu Llexislativu. Tres enforma meditalo, Díaz aportó a falar en públicu. Entá cuando él mesmu conocía la so falta d'habilidá como orador, intentó ellaborar un discursu. Depués de dellos intentos, Díaz dar por vencíu, y nun actu insólitu hasta esi momentu na historia llexislativa de Méxicu, empezó a llorar en públicu. Esti incidente fíxo-y convertise per unos díes nel hazmerreír de la clase política mexicana. Asina describe aquél momentu unu de los biógrafos de Díaz, [[José López Portillo y Rojas]]. {{cita|Y faló Porfirio n'efeutu, sosteniendo ser magna inxusticia qu'a los bonos servidores de la Nación, a los qu'arramaren la so sangre por defendela, condergárase-yos a la miseria pa faer un aforru insignificante; mas espresó aquelles idees con tantos tatexos, n'estilu tan degaxáu ya incoerente, y con voz tan desentonada, que l'auditoriu enllenar de pena, non polos militares a quien quería amenorgase a pan y agua, sinón pol preopinante, a quien se vía sufrir indicibles tortures na tarrecible picota de la tribuna. Porfirio, finalmente, acorviáu pola congoja y enredáu ente les sos propies idees y pallabres, nun atinó a salir del pasu, nun supo cómo concluyir la oración, y rompió a llorar como un neñu. Asina baxu de la tribuna cola cara congestionado y cubiertu de llárimes, en cuantes que los circunstantes, sosprendíos, nun sabíen que faer, si llorar tamién o prorrumpir en risaes.<ref name="López Portillo">LÓPEZ PORTIELLU Y COLORAES, José, '''Elevación y cayida de Porfirio Díaz'', Méxicu, Llibrería Española, s/a.</ref>}} A pesar de qu'esti incidente deterioró la imaxe de Díaz na opinión política nacional, una serie de polítiques radicales llevaes a cabu por Lerdo fixeron que'l movimientu porfirista ganara cada vegada más partidarios, principalmente na clase alta, que se vio afeutada por cuenta de que Lerdo espulsó a les órdenes relixoses y alzó los impuestos, dambes aiciones en [[1874]]. Los gobiernos estranxeros tampoco víen con bonos güeyos al gobiernu lerdista, por cuenta de un amenorgamientu de la venta de productos a países como [[Francia]] ya [[Inglaterra]]. Tou esti escenariu políticu, tanto internu como esternu, favoreció la llegada de Díaz al poder. Conscientes d'ello, el círculu políticu de Lerdo caltuvo xixiláu al oaxaqueño mientres dellos meses. Manuel Romero Rubio, intermediariu políticu de Lerdo, ufiertó a Díaz la presidencia de la Corte Suprema de Xusticia, en Oaxaca, pero ésti negóse.<ref name="López Portillo" /> === La Revolución de Tuxtepec === {{AP|Revolución de Tuxtepec}} A fines de 1875, Sebastián Lerdo de Tejada fixo públicu'l so interés por presentase a les [[Eleiciones federales de Méxicu de 1876|eleiciones de 1876]]. Anque magar la prensa namái la tomó como una declaración informal, Lerdo anunció la so candidatura la nueche del [[23 d'avientu]] y esti fechu amenó reaiciones distintes na clase política nacional. Porfirio Díaz, quien aquel día tamién se llanzó a la candidatura presidencial, empezó una serie de manifestaciones públiques contra Lerdo, pero rápido fueron encaloraes por órdenes del mesmu presidente Lerdo. Les aiciones de represión escontra los partidarios porfiristas llevaes a cabu pola [[policía secreta]], causaron entá más descontentu escontra'l lerdismo. El [[10 de xineru]] de [[1876]], col sofitu de dellos militares de diversos llugares del país y col respaldu de la [[Ilesia Católica]], que s'había vistu afeutada poles midíes de Lerdo, Porfirio Díaz llanzó na población de [[Tuxtepec]], el [[Plan de Tuxtepec]]. Asina dio empiezu la [[Revolución de Tuxtepec]], la última guerra del [[sieglu XIX]] en Méxicu. {{cita|Que la República Mexicana ta rexida por un gobiernu que fizo del abusu un sistema políticu, despreciando y violando la moral y les lleis, viciando á la sociedá, despreciando á les instituciones, y faciendo imposible'l remediu de tantos males pela vía pacífica; que'l sufraxu públicu convirtióse nuna farsa, pos el presidente y los sos amigos por tolos medios refiertaos faen llegar á los puestos públicos á los que llamen los sos "Candidatos Oficiales", refugando á tou ciudadanu independiente; que d'esta miente y gobernando hasta ensin ministros fai la burlla más cruel á la democracia que se funda na independencia de los poderes; que la soberanía de los Estaos ye frayada repitíes vegaes; que'l Presidente y los sos favoritos destitúin á el so arbitrio á los Gobernadores, apurriendo los Estaos á los sos amigos, como asocedió en Coahuila, Oaxaca, Yucatán y Nuevo León, intentándose faer lo mesmo con Jalisco; qu'á esti Estáu segregóse-y pa debilitalo, l'importante cantón de Tepic, que s'hai gobernando militarmente hasta la fecha, con agraviu del pactu federal y del derechu de Xentes; qu'ensin considerancia á los fueros de la humanidá retiróse á los Estaos fronterizos la mezquina subvención que los sirvía pa defensa de los indios bárbaros; que l'ayalga pública se dilapida en gastos de prestar, ensin que'l Gobiernu llegara á presentar al Congresu de la Unión la cuenta de los fondos que remana.<ref>Plan de Tuxtepec, Facienda de Tuxtepec, Oaxaca, 10 de xineru de 1876. Porfirio Díaz.</ref>}} [[Ficheru:José María Iglesias.jpg|left|thumb|200px|<small>[[José María Iglesias]], líder de los Decembristas, que pretendía quedase como Presidente una vegada rematáu'l mandatu de Lerdo.</small>]] [[Ficheru:Mariano Escobedo.jpg|thumb|200px|<small>[[Mariano Escobedo]], militar lerdista que foi unu de los principales combatientes de Díaz na Revolución de Tuxtepec. En [[1878]] empecipió un llevantamientu contra'l presidente Díaz, foi derrotáu y tuvo a puntu de ser fusiláu, pero la intervención de Manuel González, el so antiguu compañeru de batalles salvar. Finalmente incorporóse al sistema políticu porfirista y ocupó dellos cargos nel gobiernu. Morrió en [[1902]].</small>]] Les derrotes que Díaz y los sos partidarios empezaron a sufrir nun se fixeron esperar, cuidao que la mayor parte del exércitu permanecía fiel a Lerdo. [[Mariano Escobedo]], ganó'l [[10 de marzu]] de [[1876]] a Díaz en [[Icamole]], [[Nuevo León]]. Dizse que Porfirio Díaz lloró, al trate derrotáu y abatíu. Por esta razón conocióse-y, mientres el restu de la Guerra, como ''"El Llorón de Icamole"''.<ref> {{cita web |url = http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/publicaciones/publi_quepaso/porfirio_diaz.htm |títulu = Biografía de Porfirio Díaz |fechaaccesu=3 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Tres la derrota de Icamole, los lerdistas taben seguros de la so victoria sobre los revolucionarios de Tuxtepec y menguaron l'actividá militar nel país. Sicasí, [[Donato Guerra]], Justo Benítez y [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]] siguieron una guerra de guerrilles al interior de Méxicu. Díaz, mentanto, embarcar a [[Cuba]] nun barcu que salió de [[Tampico]], [[Tamaulipas]], faciéndose pasar pol [[médicu]] español Gustavo Romero. Una vegada llegáu a [[L'Habana]], llogró consiguir armes y dellos adeptos ente los esclavos de Cuba, cuidao que la islla entá s'atopaba en poder de los españoles. Cuando tornó a Méxicu, tomó la zona correspondiente a [[Veracruz]] y [[San Luis Potosí]], ente que [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]] y Benítez teníen prindáu'l [[Estáu de Guerrero]]. A principios de [[payares]] empezó l'ataque escontra [[Puebla]]. Aquel día, Alatorre foi destituyíu del cargu de Ministru de Guerra y nel so llugar foi nomáu Mejía. Escobedo, acompañáu de dellos contingentes lerdistas, ente ellos el de Alatorre, fortificar en [[Tecoac]], una llocalidá tlaxcalteca. El [[16 de payares]], Díaz y Escobedo enfrentar nesa paraxa. En principiu, la batalla diba ser ganada poles tropes lerdistas, pero la intervención de [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]] y los sos refuerzos, llograron ganar a les tropes federales. Dizse que al términu de la batalla, cuando los lerdistas fuxeron, Díaz faló con González, mancáu na batalla (d'ende'l so llamatu "El Mancu de Tecoac"), y díxo-y: ''"Compadre, gracies a usté ganemos, y por eso, va ser usté'l mio Ministru de Guerra"''.<ref> {{cita web |url = http://www.economia.unam.mx/amhe/pdfs/giordano_pub_05.pdf |títulu = Batalla de Tecoac |fechaaccesu=3 de payares de 2007 |autor = Universidá Nacional Autónoma de Méxicu |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> Una vegada terminada la guerra civil, Díaz llegó a la Ciudá de Méxicu'l [[21 de payares]], y esi mesmu día alzar en presidente provisional de la República Mexicana. Sicasí, [[José María Iglesias]], presidente de la Suprema Corte de Xusticia, alegaba que al ser él sustitutu constitucional de Lerdo, y fuxir ésti del país, Iglesias tendría de convertise en presidente'l [[1 d'avientu]]. Poro, a los sos partidarios conocióse-yos como ''decembristas''. Pa esi momentu, trés grupos apostábense la presidencia: decembristas, lerdistas y porfiristas. Los decembristas acuartelárense en [[Guanajuato]] y el brazu militar del partíu políticu yera [[Felipe Berriozábal]]. Díaz dexó na presidencia a [[Juan N. Méndez]] y el [[22 d'avientu]] salió de la capital con una división compuesta por 5.000 soldaos aldu al [[Estáu de Guanajuato]], onde llogró ganar a les fuercies decembristas en marzu de [[1877]]. Gracies a la mediación de Justo Benítez, Iglesias y Díaz llegaron a un alcuerdu, nel que'l primeru habría de reconocer a Díaz como virtual presidente, y a cambéu ésti vencería-y la gubernatura del so estáu natal, [[Michoacán]]. Tres tolos preparativos políticos llevaos a cabu por Benítez y González, Porfirio Díaz convertir en presidente la mañana del [[5 de mayu]] de [[1877]], día en que protestó'l so cargu ante'l Congresu de la Unión, dempués de celebrase les [[Eleiciones estraordinaries de Méxicu de 1877|eleiciones de 1877]] de forma estraordinaria. === Primer mandatu presidencial === [[Ficheru:Auguste Comte.jpg|thumb|200px|<small>El filósofu francés [[Augusto Comte]], creador del [[positivismu]], filosofía na cual Porfirio Díaz encimentó'l so gobiernu.</small>]] Dientro del marcu porfiriano, esti periodu de la [[Historia de Méxicu]], tuvo marcáu pola influencia del [[positivismu]], teoría política francesa creada por [[Augusto Comte]]. A partir d'entós, l'orde establecíu por Díaz mientres la última metá del sieglu XIX en Méxicu basaríase l'orde y la llamada ''"paz porfiriana"''. Ellos seríen: l'orde, la paz y el progresu. El cumplimientu d'ellos, según [[Justo Sierra]], ministru porfiriano, llevó a Méxicu al cumal el progresu.<ref> {{cita web |url = http://html.rincondelvago.com/positivismu-en-mexico.html |títulu = Positivismu en Méxicu |fechaaccesu=7 de payares de 2007 |autor = [[Gabino Barreda]] |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El principal oxetivu de Díaz nel so primer mandatu foi ganase l'enfotu de los [[Estaos Xuníos d'América]], que pasaba por un seriu problema políticu.<ref>Mientres les [[eleiciones presidenciales de 1876 n'Estaos Xuníos]], el ganador del votu popular, [[Samuel J. Llomen]], candidatu [[Partíu Demócrata de los Estaos Xuníos|demócrata]] perdió'l votu de los eleutores ante [[Rutherford Birchard Hayes]], [[Partíu Republicanu de los Estaos Xuníos|republicanu]], quien se convirtió en [[Presidente de los Estaos Xuníos]]. Por ello, Hayes nun gociaba d'aval ente'l pueblu, quien vía con malos güeyos al gobiernu mexicanu, asina que la reconocencia a Díaz retrasóse.</ref> Asina, Díaz tuvo de realizar una serie de maniobres polítiques pa ganar la reconocencia estauxunidense. La negativa del [[Embaxada d'Estaos Xuníos en Méxicu|embaxador]] [[John W. Foster]] a axustar con Méxicu enzancó la situación entá más. Al traviés del [[Secretaría de Rellaciones Esteriores (Méxicu)|Ministru de Rellaciones Esteriores]], [[Ignacio Mariscal]] y del [[SHCP|Ministru de Facienda]], [[Matías Romero]], Díaz llogró'l pagu de la [[delda esterna]] a Estaos Xuníos, per mediu de curties cantidaes abonaes nun plazu de quince años. Nel so mensaxe a la Nación del [[1 d'abril]] de [[1893]] dar por rematáu'l pagu de la delda mexicana.<ref> {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos16/delda-esterna-mexico/delda-esterna-mexico.shtml |títulu = La delda esterna de Méxicu |fechaaccesu=9 de payares de 2007 |autor = Adolfo Lamont |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Otru asuntu prioritariu pa Díaz foi la pacificación del país. Dende finales de la [[Guerra d'Independencia de Méxicu]], delles bandes de lladrones asítiase nes veres de caminos, col fin d'asaltar los vagones cargaos de bienes que yeren llevaos a la capital y a otres ciudaes importantes del país, como [[Puebla]] o [[Veracruz]]. El [[comerciu]], que nun tuvo una gran crecedera mientres la primer metá del sieglu XIX en Méxicu y qu'amás foi solmenáu poles crisis económiques que les guerres favorecieron, viose entá más amenaciáu poles faxines de bandoleros qu'atacaben les víes de comunicación. Otru puntu qu'acentuaba la inseguridá del país yera qu'esistíen grupos armaos asitiaos namái nun llugar del país y que'l so propósitu yera controlar per mediu de caciques al país enteru.<ref name="Krauze"> {{cita web |url = http://nettspansk.uib.no/historiebok/Cap.%206.htm#6.4.1.%20Autoritarismu,%20progresu%20econ%F3micu%20y%20estancamientu%20social |títulu = Historia del Porfiriato. Caciquismu y desenvolvimientu social |fechaaccesu=9 de payares de 2007 |autor = Enrique Krauze |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Díaz alcordó col Congresu facultaes estraordinaries pa poner remediu a la situación. Ordenó'l desplazamientu de los exércitos más consolidaos, como una midida tomada pa evitar la proliferación de cacicazgos. Otru problema seriu nel panorama políticu yeren les ambiciones y aliances de los gobernadores y xefes militares. Con cuenta de safar esti problema, Díaz nomó personalmente a dellos militares del so enfotu como gobernadores y xefes militares.<ref name="Krauze" /> [[Ficheru:JohnWatsonFosterSoS.jpg|thumb|300px|<small>[[John Watson Foster]], ministru plenipotenciario d'Estaos Xuníos en Méxicu mientres el primer mandatu de Díaz. Miembru de la mesma loxa masónica que Lerdo, el so principal oxetivu foi evitar de toes toes que'l gobiernu norteamericanu reconociera al gobiernu de Díaz.</small>]] En [[1878]], el gobiernu llograra casi por completu la pacificación del país, polo que'l presidente comisionó a [[José Yves Limantour]], economista de la Secretaría de Facienda, a viaxar a los Estaos Xuníos comandando una campaña de promoción mexicana. Esti programa d'espardimientu de la cultura mexicana llogró que'l presidente Hayes unviara una comitiva d'empresarios estauxunidenses a Méxicu. Sicasí, l'embaxador Foster escribió al Departamentu d'Estáu, sollertando sobre los peligros de Méxicu, pero a pesar de los sos esfuercios por torgar el viaxe, los empresarios llegaron a Méxicu'l [[2 de marzu]], y tres una serie de viaxes per tol país, Hayes concedió a Méxicu la reconocencia oficial la tarde del [[9 d'abril]] de [[1878]].<ref> {{cita web |url = http://www.el-universal.com.mx/editoriales/33366.html |títulu = Desacatamientu normativu |fechaaccesu=10 de payares de 2007 |autor = Pablo Marentes |fecha = 14 de febreru de 2006 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Escontra principios de [[1879]], empezaron a surdir rumores alrodiu de quién sería'l candidatu oficial a la presidencia de la República, pos nel añu de [[1880]] celebraríense eleiciones. Mentábense los nomes del [[SEDENA|Ministru de Guerra y Marina]], [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]], y del asesor personal del presidente, Justo Benítez. La prensa espublizó'l nome de [[Protasio Tagle]], [[SEGOB|Ministru de Gobernación]], como tercer candidatu. Como yera natural nes socesiones presidenciales del sieglu XIX, empezaron les revueltes que sofitaben a un candidatu n'específicu. Estes rebeliones fueron encabezaes por [[Trinidad García de la Cadena]], en [[Zacatecas]]; [[Domingo Nava]], en [[Sinaloa]]; Ramírez Terán en [[Mazatlán]] y los motinos d'indíxenes [[Pueblu mixteco|mixtecos]] nos valles de [[Tamazunchale]]. Una de les rebeliones más sonaes y que más repercutieron na opinión pública del país, foi l'incidente políticu qu'asocedió en [[Veracruz]], a fines de [[xunu]] de [[1879]]. Un grupu de lerdistas armaos llegara del estranxeru tres más de tres años preparando la so revuelta. A bordu del [[buque]] ''"Llibertá"'', quinientos soldaos desembarcaron nel puertu la madrugada del [[14 de xunu]] y empezó l'ataque a la ciudá. Sicasí, el gobernador del estáu, [[Luis Mier y Terán]], comisionó a una brigada que pudo detener rápido'l llevantamientu y aprehender a los sulevaos. Mier y Terán comunicó la situación a Díaz, na so deber de gobernador y cuidao que Porfirio, fíu mayor del presidente y afiáu del gobernador, alcuéntrase en Veracruz. Díaz unvió un mensaxe cifráu que al ser lleíu reveló la orde del Presidente: ''"Mátalos en caliente y dempués pescudes". De momentu Mier y Terán cumplió la orde presidencial, que causó malestar ente la población y un pequeñu llevantamientu militar que tamién foi encaloráu. Años más tarde, mientres l'intre de la [[Revolución mexicana]], esti asuntu foi unu de los principales motivos de la cayida del Porfiriato.<ref> {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos11/crisporf/crisporf.shtml |títulu = La crisis del Porfiriato |fechaaccesu=13 de payares de 2007 |autor = Justo Sierra |fecha = 1899 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Finalmente, Manuel "El Mancu" González foi nomáu candidatu presidencial pol Partíu Lliberal. Tres una campaña eleutoral ensin contratiempos, col sofitu de los círculos políticu y económicu nacionales y col beneplácito de les potencies estranxeres, como [[Estaos Xuníos]], [[Reinu Xuníu]] y [[España]], Manuel González foi electu presidente, y como tal, empezó a exercer el so cargu de Presidente Constitucional, el [[1 d'avientu]] de [[1880]]. A fines de [[1879]], la esposa de Porfirio Díaz, Delfina, embarazar por sesta ocasión. Tres un embaranzu relativamente estable, el [[partu]], taba programáu pa la madrugada del [[5 d'abril]] de [[1880]]. Sicasí, la madrugada del [[2 d'abril]], el partu tuvo qu'adelantrase, y collo nació Victoria, la última fía del matrimoniu, llamada asina n'honor a la batalla llibrada en Puebla trece años tras y que Díaz ganara. Magar ello, tantu la madre como la fía empezaron a sufrir d'enfermedaes posteriores al partu, polo que Victoria, la fía, morrió 48 hores dempués de nacer. Delfina careció gravemente de [[pulmonía]] y los médicos nun-y dieron esperances, asina que decidió casase pola Ilesia.<ref> A pesar d'habese casáu polo civil en [[1867]], los Díaz nunca lo fixeron polo relixoso debíu a la torga por parentescu y a que Díaz xuró públicamente la Constitución de [[1857]], declarada herética pol [[Papa]], [[Pío IX]].</ref> Porfirio Díaz solicitó al [[arzobispu de Méxicu]] [[Pelayu Antonio de Labastida y Dávalos]] que celebrara'l [[Matrimoniu católicu]]. L'arzobispu pidió a Díaz la so axuración, de proclamar públicamente la Constitución lliberal. Díaz redactó'l so retraición, que foi lleida pol arzobispu. Poco tiempu dempués, unu de los unviaos de Labastida ofició'l matrimoniu la nueche del [[7 d'abril]], y Delfina morrió na mañana del [[8 d'abril]].<ref name="Suerte" /> === La presidencia de Manuel González === {{AP|Manuel del Refugio González Flores}} [[Ficheru:Manuel Gonzalez.jpg|thumb|300px|<small>Manuel del Refugio González Flores, amigu y compañeru militar de Díaz. En premiu a los sos servicios mientres la Revolución de Tuxtepec, Díaz concedió-y la gubernatura de [[Michoacán]] y más tarde el Ministeriu de Guerra. Escoyíu presidente en [[1880]], les aiciones del so gobiernu fueron avafaes polos escándalos de corrupción. En terminando'l so mandatu presidencial, exerció como gobernador de [[Guanajuato]]. Morrió en [[1893]].</small>]] Manuel González foi un militar nacíu en [[1833]], en [[Tamaulipas]]. Participó na [[Intervención Norteamericana en Méxicu]], como [[teniente]] y más tarde combatió na [[Guerra de Reforma]], del llau del Partíu Conservador. Sicasí, mientres la [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu]], decidió abandonar les files conservadores ya ingresar nel exércitu lliberal, por cuenta de una alcordanza so de la Intervención Estauxunidense, en que'l so padre foi asesináu poles tropes norteamericanes. Esti incidente fíxo-y camudar de bandu ante la nueva invasión estranxera.<ref>Carta de Manuel González a Porfirio Díaz. Oaxaca de Juárez, Oaxaca, 31 de mayu de 1863.</ref> Mientres la guerra contra los franceses, González engarró xunto a Díaz y convirtióse en llugarteniente xeneral del [[Exércitu d'Oriente]], participando d'esta forma en munches de les batalles llibraes contra l'exércitu francés. Cuando Díaz tuvo presu en Puebla, mientres [[1865]], González foi quien caltuvo la guerrilla en Oaxaca. Mientres la [[batalla del 2 d'abril]], González recibió una ferida de bala nel [[brazu]] derechu, a nivel del coldu'l cual estrozar, polo que-y foi toyíu esi mesmu día. Mientres la revuelta causada pol [[Plan de la Noria]], González sofitó a Díaz a pesar de la derrota del exércitu subleváu. Nuevamente, mientres la [[Revolución de Tuxtepec]], González amosóse fiel al exércitu de Díaz, al que salvó de la derrota final el [[16 de payares]] de [[1876]], na [[Batalla de Tecoac]]. Mancáu nesti últimu enfrentamientu, Díaz nomar Ministru de Guerra en premiu a los sos servicios na guerra. A finales de [[1879]] foi nomáu candidatu presidencial y un añu más tarde asumió la presidencia.<ref name="González"> {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos12/hmmanuel/hmmanuel.shtml |títulu = El gobiernu del xeneral Manuel González |fechaaccesu=15 de payares de 2007 |autor = Monografíes Escolares |añu = 2004 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Mientres el so gobiernu, Manuel González impulsó la creación de [[ferrocarril]]es, dio concesiones pa la creación de la primer rede de [[telégrafu|telégrafos]] nel país y la fundación de dos bancos: el Bancu Nacional Mexicanu, con capital del Bancu Francu Exipciu y el Bancu Mercantil Mexicanu, fundáu por comerciantes españoles y mexicanos residentes en Méxicu. Dambos bancos, fundíos, dieron llugar al [[Bancu Nacional de Méxicu (Banamex)]] en [[1884]]. Sicasí, estes meyores na economía del país, viéronse avafaos por cuenta de los frecuentes escándalos de corrupción y malos manexos nel gobiernu de González. En payares de [[1881]], la emisión de la [[moneda]] de [[níquel]], que sustituyía al circulante de [[plata]], provocó una crisis económica. Tuvo a puntu d'españar un llevantamientu en contra de les autoridaes republicanes, pero la intervención de Díaz salvó al gobiernu de González de sufrir una guerra civil. El principal cargu imputáu a González mientres el so gobiernu foi'l de corrupción, auspiciado por Díaz y Manuel Romero Rubio. Según los estudios de [[Francisco Bulnes]], l'oxetivu de Díaz y Romero Rubio yera, ''"evitar que González-y tomara gustu a la siella presidencial, y asina faer que-y la devolviera a Díaz en 1884"''.<ref>BULNES, Francisco. ''El verdaderu Díaz''. Méxicu, Conteníu, 1992.</ref> [[Salvador Quevedo y Zubieta]], un [[intelectual]] allegáu a Díaz, empezó una campaña de desprestixu dirixida a González, aduciendo qu'arriendes de perder el so brazu derechu, el presidente desenvolviera un gran mambís sexual, y que mandara traer de [[Circasia]], [[Rusia]] a una muyer que s'agospiaba na so facienda de [[Chapingo]]. A pesar de qu'esti rumor nunca foi comprobáu, el presidente González sí llogró la reforma del [[Códigu Civil]] pa poder heredar a la so segunda familia, la formada con Juana Horn.<ref> {{cita llibru |apellíos=VILLALPANDO |nome=José Manuel|editor=Editorial Planeta|títulu=Los presidentes de Méxicu|edición=primer|añu=2001|allugamientu=Ciudá de Méxicu|id=ISBN 970-690-607-3}}</ref> Porfirio Díaz foi nomáu por Manuel González como Ministru de Fomentu, y dende esi puestu coordinó la campaña contra González. Depués de enviudar, el xeneral Díaz empezó a participar nes xuntes sociales de la clase política mexicana. En [[mayu]] de [[1881]] conoció a [[Carmen Romero Rubio]] nuna fiesta entamada pol embaxador Foster. Cola sida de tomar clases d'[[idioma inglés]], Díaz frecuentó la casa de Romero Rubio y empezó a cortexar a Carmen. Tres dellos meses de rellación informal, la pareya casó'l [[5 de payares]] de [[1881]].<ref> {{cita web |títulu = Historia del Porfiriato. Díaz y Carmelita |fechaaccesu=18 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = esp }}</ref> En [[febreru]] de [[1881]], siguiendo'l conseyu de [[Carlos Pacheco Villalobos]], unu de los sos principales conseyeros, el presidente González ordenó la postulación de Díaz como gobernador d'Oaxaca. Tres unes eleiciones estables, Porfirio Díaz asumió'l cargu'l [[1 d'avientu]] y d'alcuerdu a la Constitución llocal tendría de caltenese como gobernador hasta [[1885]]. A los pocos meses, Díaz solicitó al Congresu llocal una llicencia p'ausentase del cargu por tiempu indefiníu, y de ende volvió al Ministeriu de Fomentu. Pocos meses más tarde comandó una delegación que visitó les principales ciudaes d'[[Estaos Xuníos d'América]], como [[Chicago]] y [[Nueva York]]. Nésta última llocalidá, Carmen intentó visitar al so padrín de [[bautizu]], [[Sebastián Lerdo de Tejada]], quien se negó a recibila, aduciendo la ''"traición"'' del so padre al aliase con Díaz. La pareya foi recibida pol [[Presidente d'Estaos Xuníos]], [[Chester Alan Arthur]] y pol inventor [[Thomas Alva Edison]]. A la so llegada a Méxicu, Díaz foi llanzáu como candidatu presidencial, y depués d'una campaña sofitada polos sectores de la Ilesia y los empresarios, convertir en Presidente per segunda ocasión el [[1 d'avientu]] de [[1884]]. === El Porfiriato: 35 años nel poder === {{AP|Porfiriato}} [[Ficheru:Porfirio Diaz civilian.jpg|thumb|300px|<small>Mientres el gobiernu del xeneral Porfirio Díaz dio un xiru na actividá política nacional, cuidao que alredor de cuatrocientos años —[[Mesoamérica]], el [[Virreinatu de Nueva España]] y les primeres décades del Méxicu Independiente— los gobernantes llevaron l'alministración pública con un claru sentíu militar, y les sos aiciones tuvieron enfocaes a fortalecer al exércitu en vez. Sicasí, a raigañu del empiezu de la segunda presidencia de Díaz, en [[1884]], diose un entorno que dexó a la política mexicana centrase dende un ángulu más civil. Nesta fotografía apaez el presidente Díaz en [[1902]], afatiáu con ropa civil.</small>]] Por [[Porfiriato]] entender a la etapa de la historia trescurrida ente [[1876]] y [[1911]], carauterizada pol gobiernu de Porfirio Díaz, que namái s'atayó ente [[1880]] y [[1884]] col periodu presidencial de Manuel "El Mancu" González. A partir del [[1 d'avientu]] de [[1884]] Díaz gobernó ininterrumpidamente. La filosofía en que se basó'l Porfiriato foi'l [[positivismu]], que predicaba l'orde y la paz, pilastres del gobiernu porfirista, a pesar de cuntar con detractores, principalmente na [[izquierda política]]. Gracies al usu del [[capitalismu]], los ministros de Facienda del gobiernu porfirista, [[Manuel Dublán]] y [[José Yves Limantour]] pudieron llograr una meyora na economía del país, en forma importante.<ref> {{cita web |url = http://apuntes.rincondelvago.com/economia-del-porfiriato.html |fechaaccesu=18 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Otra carauterística del Porfiriato foi que los diversos grupos políticos del país converxeron nel [[Gabinete de Porfirio Díaz]]. Mientres el so primer mandatu, el gabinete tuvo conformáu na so totalidá polos antiguos combatientes de la Revolución de Tuxtepec. Sicasí, nel so segundu periodu presidencial, llegaron juaristas como [[Matías Romero]] y [[Ignacio Mariscal]]; lerdistas como Romero Rubio y [[Joaquín Baranda]], y un imperialista, Manuel Dublán. Con los gobernadores, Díaz procuró caltener estrecha rellación, cuantimás no rellacionao coles [[eleición|eleiciones]] de les llexislatures y tribunales de xusticia llocales, la construcción de ferrocarriles, el combate a los [[yaqui]]s, quien llevaben más de cincuenta años atacando [[Sonora]], y tamién n'otros asuntos menores. La paz que s'impunxo mientres el gobiernu de Porfirio Díaz dexó'l desenvolvimientu de la [[cultura]] y la [[ciencia]] en Méxicu, cuidao que dende fines del [[sieglu XVIII]] la continua inestabilidá política, social y económica torgó que s'impunxera un clima aparente a la ciencia y a la cultura. Sicasí, mientres el Porfiriato florió la [[lliteratura]], la [[pintura]], la [[música]] y la [[escultura]]. Les actividaes científiques fueron promovíes dende'l gobiernu, pos se consideraba qu'una meyora científica del país podía traer cambeos positivos na estructura económica. Foi entós cuando se fundaron institutos, biblioteques, sociedá científiques y asociaciones culturales. Otramiente, l'arte popular buscó na [[cultura de Méxicu]] un elementu p'afigurar les sos composiciones y espresase, y asina se llograron amueses del arte mexicano que fueron exhibíes nel mundu enteru. El [[positivismu]] llogró faer qu'en Méxicu hubiera una renacencia del estudiu de la [[Historia de Méxicu|historia nacional]], como un elementu qu'afitó a Díaz nel poder y contribuyó a la unidá nacional. Nel estudiu d'esta caña sobresalieron [[Guillermu Prieto]] y [[Vicente Riva Palacio]]. L'historiador mexicanu [[José López Portillo y Rojas]], na so obra ''Elevación y cayida de Porfirio Díaz'', menta que la meyora nacional mientres el Porfiriato tamién camudó la fisonomía del presidente. En [[abril]] de [[1881]], tres años enantes d'empezar el so segundu periodu presidencial, el xeneral oaxaqueño casóse con [[Carmen Romero Rubio]], proveniente de les families con mayor abolengu y alcurnia na alta sociedá mexicana. Hasta esi añu, —según los rellatos de la dómina—, Díaz cuntaba con toles traces d'un militar formáu nos campos de batalla: toscu na so manera de tratar cola xente, sópitu, con un vocabulariu fayadizu pa faese valir percima de los sos soldaos, acostumáu a cuspir y ensin enforma respetu poles formes sociales. Sicasí, como'l mesmu Díaz rellató años más tarde nos sos ''Memories'', la so esposa Carmen dedicar a formalo dientro de la sociedá mexicana. Enseñó-y el [[idioma inglés]], y nociones d'[[idioma francés]], los modales de l'alta sociedá, la forma de movese y espresase, la forma de comer, el vocabulariu fayadizu pa cada situación. La so fisonomía, como afirmó López Portillo y Rojas, n'efeutu, camudara. Del color moricu de la so piel, pasó a tomar un tonu más turráu. Como afirmen dellos testimonios d'historiadores de la dómina, al tornar a la presidencia en [[1884]], Díaz yá nun yera Porfirio sinón más bien "Don Porfirio". Esta opinión espresar l'[[obispu]] [[oaxaqueño]] [[Eulogio Gillow]] a un diariu de filiación [[católica]] en [[1887]]: ''"Carmelita Romero Rubio foi l'alma sorprendente de la evolución del xeneral Díaz escontra una esistencia refinada y una política de conciliación de tan fondes consecuencies na vida nacional."''<ref>Entrevista de Eulogio Gillow al selmanariu español ''L'Heraldu de Cristu''. [[Barcelona]], [[España]], [[29 d'avientu]] de [[1887]].</ref> === Economía === {{AP|Economía del Porfiriato}} [[Ficheru:Velasco Ferrocarril.jpg|thumb|300px|<small>El ferrocarril representó unu de les meyores de la economía del Porfiriato y foi espuestu ante'l mundu como símbolu de progresu. La cultura mexicana na dómina de Díaz tuvo traces de la economía, como esti cuadru de [[José María Velasco Gómez|José María Velasco]], en que se reflexa'l ferrocarril del [[Valle de Méxicu]].</small>]] La construcción de ferrocarriles foi unu de los puntos más importantes de la economía mexicana nel Porfiriato. Enantes yá se cuntaba col ferrocarril que corría de la [[Cd. de Méxicu]] hasta [[Veracruz]], el principal puertu del Golfu de Méxicu, que la so construcción empecipió en [[1852]] y Lerdo de Tejada inaugurar el [[3 de febreru]] de [[1873]]. Una vegada que Díaz se consolidó nel poder empezó la construcción de ferrocarriles empobinaos a la frontera norte y a gran escala. Dende [[1880]] hasta [[1885]] les concesiones fueron vencíes a los estranxeros, de primeres inversionistas norteamericanos. Sicasí, ente [[1886]] y [[1895]] los empresarios provenientes del [[Reinu Xuníu]] atroparon la totalidá de les concesiones ferroviaries, pero a partir de [[1896]] y hasta [[1905]] los estauxunidenses empezaron una contraofensiva pa recuperar el control de los ferrocarriles mexicanos. Finalmente, en [[1909]] los ferrocarriles fueron nacionalizaos y permanecieron asina 82 años hasta qu'en [[1991]], [[Carlos Salinas de Gortari]] privatizar. Coles mesmes, el [[1 de xunu]] de [[1880]] y el [[16 d'avientu]] de [[1881]] el [[Congresu de la Unión]] llexisló en materia de ferrocarriles, sometiendo a xurisdicción del gobiernu federal les concesiones a inversionistas, según contratos, cambeos, tendíos de vía y demás, garantizando asina la inxerencia del gobiernu na economía. Coles mesmes aguiyóse'l desenvolvimientu de les compañíes ferroviaries otorgando terrenales colindantes y estableciendo subsidios per cada quilómetru construyíu. Unu de los proyeutos de les compañíes norteamericanes yera construyir una llinia ente Méxicu y Estaos Xuníos. Escontra [[1911]] el país cuntaba con más de 20.000 quilómetros de víes ferroviaries, cuando en [[1876]] apenes esistíen 800. Cuando en [[1908]] el [[periodista]] [[James Creelman]] entrevistó-y, Díaz afirmó: ''"Los ferrocarriles desempeñaron importante papel nel caltenimientu de la paz en Méxicu. Cuando per primer vegada me posesioné de la presidencia en 1876,, namái esistíen dos pequeñes llinies que comunicaben la capital con Veracruz y Querétaro. Güei tenemos más de 19.000 milles de víes ferriales"''.<ref name="Creelman">Entrevista de James Creelman a Porfirio Díaz. [[Ciudá de Méxicu]], [[Distritu Federal]], [[18 de mayu]] de [[1908]].</ref><ref> {{cita web |títulu = Estudio de los Ferrocarriles Mexicanos mientres el Porfiriato |fechaaccesu=19 de payares de 2007 |autor = Sandra Kuntz Ficker |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> Otru factor que dexó'l desenvolvimientu del Méxicu porfiriano foi la [[inversión]] estranxera, una y bones los empresarios d'otros países<ref>Nel Méxicu porfiriano destacaron los inversionistas provenientes d'[[Alemaña]], [[Francia]], [[Inglaterra]], [[Reinu Xuníu]] y [[Estaos Xuníos]].</ref> deseyaben aprovechar los [[recursos naturales]] de Méxicu, que nun pudieron ser esplotaos polos mexicanos mientres el [[sieglu XIX]] por cuenta de les guerres civiles ya intervenciones estranxeres. Esto asocedió mientres el marcu mundial de la competencia económica, en que les potencies económiques lluchaben por consiguir la primacía mundial. Mientres esti periodu en Méxicu creció la [[industria]], na so caña extractiva, l'[[agricultura]] de productos tropicales empuesta a la [[esportación]], amás de toles cañes de la economía, que siempres tuvieron empobinaes al desenvolvimientu de Méxicu nel esterior. Díaz y los sos asesores concedieron toles facilidaes necesaries a los inversionistas estranxeros, con cuenta de que desenvolvieren la so actividá y, col sofitu del gobiernu, llueu apoderaron la economía del país. Situación que, poques gracies, nun foi bien vista por toos aquellos que defendíen la idea de que'l desenvolvimientu económicu del país tenía de depender de mano y obra y financiamiento mexicanos y non estranxeros.<ref> {{cita web |url = http://www.cch.unam.mx/historiagenda/6/conteníu/snh1.htm |títulu = Vida económica del Porfiriato |fechaaccesu=19 de payares de 2007 |autor = Aurora Gómez-Galvarriato |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Jose Limantour.jpg|thumb|300px|<small>[[José Yves Limantour]], políticu mexicanu. [[Economista]] d'oficiu, trabayó dende [[1878]] nel [[SHCP|Ministeriu de Facienda y Creitu Públicu]]. Mientres el gobiernu de González fungió como analista económicu de la presidencia y al tornar Díaz a la presidencia foi nomáu Oficial Mayor de Facienda, so les órdenes de Manuel Dublán. A la muerte d'ésti en [[1892]], salió de la [[Cámara de Diputaos de Méxicu|Cámara de Diputaos]], onde presidía la Comisión de Facienda y, por encamientu del suegru de Díaz, Romero Rubio —el so padrín de boda—, foi nomáu Ministru de Facienda, cargu dende'l que dirixó llibremente la economía nacional hasta [[1911]], cuando la [[Revolución mexicana]] desterrar. Nunca tornó a Méxicu y finalmente, morrió en [[1935]] en [[Biarritz]] ([[Francia]]).</small>]] Cola llegada de los capitales a Méxicu, viose la necesidá de crear una [[infraestructura]] de [[tresporte]]s que dexara'l desenvolvimientu de la industria, y asina pudo xenerase comunicación ente les diverses rexones del país, una y bones munches d'elles habíen estáu alloñaes del restu del país per munchos años, como nel casu de los estaos norteños, [[Sinaloa]], [[Chihuahua]] y [[Coahuila]]. Asina se construyeron redes de [[telégrafu]] y [[teléfonu]], y ameyoráronse les comunicaciones ente los [[puertu|puertos]]. Ente [[1877]] y [[1911]] construyir de 7.136 a 23.654 quilómetros en cuestión de víes telegráfiques y asina la [[clave morse]] foi un factor más nel desenvolvimientu de les comunicaciones en Méxicu. El sistema de [[corréu|corréos]], que mientres tol sieglu XIX foi atacáu polos bandoleros, llogró una relativa crecedera cola paz porfiriana, cuidao que s'establecieron más de 1200 oficines de corréu. En [[1876]] [[Alexander Graham Bell]] inventó'l [[teléfonu]], que llegó a Méxicu'l [[13 de marzu]] de [[1878]], cuando'l pueblu de [[Tlalpan]], nel [[Distritu Federal]] recibió la primer llamada telefónica. Trece años más tarde, en [[1891]] la primer compañía de teléfonos mexicanos, cuntaba con más de 1000 suscriptores y esi mesmu añu publicó la primer guía de teléfonos na historia del país. Esi mesmu añu'l [[inxenieru]] alemán Alfred Westrup instaló llinies telefóniques pa la [[policía]] de la capital, y para [[1893]] yá esistíen les primeres llinies particulares. En [[1897]], el serviciu telefónicu estender a toles ciudaes del país, como [[Monterrey]], [[Puebla]] y [[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]], ente otres.<ref> {{cita web |url = http://www.essays.cc/free_essays/d3/aym152.shtml |títulu = El Porfiriato Mexicanu |fechaaccesu=19 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Un proyeutu surdíu de corporaciones alemanes llegó a la so conclusión trayendo a Méxicu la [[lletricidá]], que se xeneraba per mediu de [[turbina|turbines]] que, impulsaes pola fuercia de [[gravedá]] almacenada nos depósitos d'[[agua]] soterraña, producíen la lletricidá. Coles mesmes, la inxeniería dexó aprovechar la [[orografía]] de Méxicu p'aguiyar la creación de plantes hidroeléctriques, colo que pudo amontase la producción económica de Méxicu.<ref> {{cita web |url = http://omega.ilce.edu.mx:3000/sites/ciencia/volumen3/ciencia3/112/htm/sec_25.htm |títulu = La lletricidá en Méxicu |fechaaccesu=20 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> En [[Veracruz]] afayáronse reserves de [[petroleu]] en [[1879]], y escontra principios de [[1887]] l'empresariu estauxunidense nacionalizáu mexicanu, [[Adolph Autrey]], creó les primeres [[refinería|refineríes]] del país. La [[industria]] foi una de les cañes que más atención y [[presupuestu]] recibió mientres el Porfiriato. Na [[minería]], Méxicu ocupó na dómina del Porfiriato el primer llugar en producción de [[plata]] y caltúvose nesti puestu dende entós. La producción de [[metal]]es y [[combustible]]s amontar col únicu fin d'esportala escontra otros países. La inversión estranxera amontar a partir de [[1895]], y collo abrió pie al entamu de la industria del tresformamientu, qu'empezó la fabricación de [[testil]]es, papelería, [[calzáu]], [[alimentu|alimentos]], [[vinu|vinos]], [[cerveza]], [[cigarru|cigarros]], [[químicu|químicos]], [[lloza]], [[vidriu]] y [[cementu]]. Coles mesmes, a principios del [[sieglu XX]], crear en Méxicu la primer planta d'[[Siderurxa|industria siderúrxica]], que nel so tiempu foi la primera d'[[América Llatina]].<ref> {{cita web |url = http://www.sonora.gob.mx/enciclopedia/VerVideo.asp?id=V012&name=La%20Industria%20en%20el%20Porfiriato |títulu = La industria nel Porfiriato |fechaaccesu=20 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El [[comerciu]] fortalecióse por cuenta de la espansión del sistema ferroviariu y a que'l gobiernu decidió suprimir les [[alcabala|alcabales]], impuestu qu'esixíen los estaos de la República y que faíen más lentu'l trámite comercial. El gobiernu plantegó la necesidá de crear productos empobinaos a la [[esportación]], polo que'l país empezó a depender económicamente de los capitales estranxeros. El comerciu esternu tuvo empobináu a satisfaer les necesidaes agropecuaries ya industriales, polo que se xeneraron productos como [[oru]], plata, [[henequén]], [[cauchu]], [[ixtle]], [[garbanzu]], [[Capsicum|chile]], pieles, maderes —tantu fines como pa construyir—, animales de tiru, [[café]], [[frijol]], [[vainilla]] y [[azucre]]. Anque la producción nun foi tan grande como n'otros países, si rexistró un relativu aumentu con al respective de la economía mexicana mientres los primeros cincuenta años de vida independiente. Nel terrén de les importaciones, mercar del esterior materiales como [[fierro]], [[cementu]] y [[cal]], según materiales pa la construcción y establecimientu d'empreses, teunoloxía pa ferrocarriles, telégrafos y teléfonos, materiales pa construyir máquines de traición animal, testiles y otros artículos de luxu, como [[espeyu|espeyos]], [[porzolana|porzolanes]], [[reló|relós]] y [[mueble]]s. Escontra finales del porfiriato, les esportaciones menguaron con al respective de les importaciones, polo que la [[balanza comercial]] amosóse desfavorable a la [[economía de Méxicu]].<ref> {{cita web |url = http://biblioteca.itam.mx/estudios/estudio/lletres19/testos14/sec_2.html |títulu = El comerciu esterior de Méxicu mientres el Porfiriato |fechaaccesu=20 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> === Cultura y sociedá === [[Ficheru:Ignacio Manuel Altamirano.jpg|thumb|300px|<small>[[Ignacio Manuel Altamirano]] foi un escritor y lliteratu [[guerrerense]] que nació en [[1834]], d'orixe indíxena [[Nahuas|nahua]]. Estudió en [[Cuernavaca]], y más tarde convirtióse en profesor de [[llatín]]. Mientres la [[Guerra de Reforma]] combatió del llau lliberal. La so obra más conocida foi ''[[Clemencia (novela)|Clemencia]]''. Tres dellos años de trabayu lliterariu foi nomáu embaxador n'[[Italia]]. Morrió en [[Sanremo]] el [[13 de febreru]] de [[1893]].</small>]] La [[lliteratura]] foi'l campu cultural que más meyores tuvo nel Porfiriato. En [[1849]], [[Francisco Zarco]] fundó'l [[Licéu (institución)|Licéu]] [[Miguel Hidalgo]], que formó a poetes y escritores mientres el restu del sieglu XIX en Méxicu. Los egresados d'esta institución viéronse influyíos pol [[Romanticismu]]. Al restaurase la república, en [[1867]] l'escritor [[Ignacio Manuel Altamirano]] fundó les llamaes ''"Velaes Lliteraries"'', grupos d'escritores mexicanos cola mesma visión lliteraria. Ente esti grupu cuntábense [[Guillermu Prieto]], [[Manuel Payno]], [[Ignacio Ramírez]], el Nigromante, [[Vicente Riva Palacio]], [[Luis G. Urbina]], [[Juan de Dios Peza]] y [[Justo Sierra]]. Escontra fines de [[1869]] los miembros de les Velaes Lliteraries fundaron la revista ''"El Renacimientu"'', que publicó testos lliterarios de distintos grupos del país, con ideoloxía política distinta. Trató temes rellacionaes con doctrines y apurras culturales, los distintos enclinos de la cultura nacional tocantes a aspeutos lliterarios, artísticos, históricos y arqueolóxicos.<ref> {{cita web |url = http://www.vozpublica.com.mx/productu.asp?sec=1&id=340 |títulu = Historia de l'Academia Mexicana de Lliteratura |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> L'escritor [[guerrerense]] [[Ignacio Manuel Altamirano]] creó grupos d'estudiu rellacionaos a la investigación de la [[Historia de Méxicu]], les [[Llingües de Méxicu]], pero coles mesmes foi impulsor del estudiu de la cultura universal. Foi tamién diplomáticu, cuidao que falaba con fluidez l'idioma francés, y nestos cargos desempeñó'l llabor de promover culturalmente al país nes potencies estranxeres. Foi cónsul de Méxicu en [[Barcelona]] y [[Marsella]] y a fines de [[1892]] se-y comisionó como embaxador n'[[Italia]]. Morrió'l [[13 de febreru]] de [[1893]] en [[Sanremo]], Italia. La influencia de Altamirano se evidenció nel [[nacionalismu]], que la so principal espresión fueron les noveles de corte campirano. Escritores d'esta escuela fueron [[Manuel M. Flores]], José Cuéllar y [[José López Portillo y Rojas]].<ref> {{cita web |url = http://www.mexicodesconocido.com.mx/notes/1090-Ignacio-Manuel-Altamirano-—1834-1893 |títulu = Biografía de Ignacio Manuel Altamirano |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Poco dempués surdió en Méxicu'l [[Modernismu (arte)|modernismu]], qu'abandonó l'arguyu nacionalista pa recibir la influencia [[francesa]]. Esta teoría foi fundada pol poeta [[nicaraguanu]] [[Rubén Darío]] y proponía una reaición contra establecer poles costume lliteraries, y declaraba la llibertá del artista sobre la base de ciertes regles, inclinándose asina escontra'l [[sentimentalismu]]. La corriente modernista camudó ciertes regles nel [[versu]] y la [[narrativa]], faciendo usu de [[metáfora|metáfores]]. Los escritores modernistes de Méxicu fueron Luis G, Urbina y [[Amado Nervo]].<ref> {{cita web |url = http://www.stanford.edu/~kalu/Moderni.html |títulu = Modernismu en Hispanoamérica |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |autor = Graciela Montalvo y Nelson Osorio Tejeda |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> De resultes de la filosofía positivista en Méxicu, diose gran importancia al estudiu de la [[historia]]. El gobiernu de Díaz precisaba llograr la unión nacional, por cuenta de qu'entá esistíen grupos conservadores na sociedá mexicana. Por ello, el [[SEP|Ministeriu d'Instrucción Pública]], dirixíu por [[Justo Sierra]] usó la historia patria como un mediu pa llograr la unidá nacional. Diose importancia especial a la [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu]], al empar que s'abandonó'l antihispanismo presente en Méxicu dende la Independencia.<ref> {{cita web |url = http://www.jornada.unam.mx/2004/07/29/ima-porfirio.html |títulu = ''"Na dómina de Porfirio Díaz"'' |fechaaccesu=2007-11-.25 |autor = Enrique Florescano |enllaceautor =Enrique Florescano |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> En [[1887]], Díaz inauguró la exhibición de [[monolitu|monolitos]] prehispánicos nel Muséu Nacional, onde tamién foi amosada al públicu un retruque de la [[Piedra del Sol]] o Calendariu Azteca. En [[1908]] el muséu foi estremáu en dos seiciones: [[Muséu d'Historia Natural y Cultura Ambiental|Muséu d'Historia Natural]] y Muséu d'[[Arqueoloxía]]. Escontra principios de [[1901]], Justo Sierra creó los departamentos d'[[etnografía]] y [[arqueoloxía]]. Tres años dempués, en [[1904]] mientres la [[Esposición Universal de Saint Louis (1904)]] presentóse la Escuela Mexicana d'Arqueoloxía, Historia y Etnografía, que presentó ante'l mundu les principales amueses de la cultura prehispánica.<ref> {{cita web |url = http://www.mna.inah.gob.mx/muse1/mna/muse1/muna/mna_esp/main.html |títulu = Historia del Muséu Nacional d'Antropoloxía y Historia |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Valle de México José Maria Velazco 3.jpg|thumb|300px|<small>''[[Valle de Méxicu|El valle de Méxicu]]'', pintáu en [[1885]] por Velasco. El [[paisaxismu]] mexicanu tuvo gran puxanza mientres la dómina en que Porfirio Díaz gobernó al país. Polo xeneral, la cultura mexicana viose afeutada polos cambeos económicos y políticos, y desenvolvióse un arte en dos etapes. La primera, qu'entiende de [[1876]] a [[1888]] representó la puxanza del [[nacionalismu]]. La segunda y última fase del arte porfiriano empezó en [[1888]] y remató col gobiernu de Díaz, en [[1911]] y caracterizóse por una preferencia cultural escontra [[Francia]] y la so cultura.</small>]] [[José María Velasco Gómez|José María Velasco]] foi un paisaxista mexicanu que nació en [[1840]], y graduóse como [[Pintura artística|pintor]] en [[1861]], de l'[[Academia de Belles Artes de San Carlos]]. Estudió coles mesmes [[zooloxía]], [[botánica]], [[física]] y [[anatomía]]. Les sos obres principales consistieron en retratar el [[Valle de Méxicu]] y tamién pintó a personaxes de la sociedá mexicana, [[facienda|faciendes]], [[Volcán|volcanes]], y sembradíos. Una serie de los sos trabayos foi dedicáu a afigurar los paisaxes provinciales d'[[Oaxaca]], como la [[catedral]] y los templos prehispánicos, como [[Monte Albán]] y [[Mitla]]. Otres pintures de Velasco fueron dedicaes a [[Teotihuacán]] y a la [[Villa de Guadalupe (San Luis Potosí)|Villa de Guadalupe]].<ref> {{cita web |url = http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/publicaciones/publi_quepaso/velascojose.htm |títulu = Biografía de José María Velasco |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> La meyora de la instrucción pública foi favorecíu pol positivismu, y pol so representante mexicanu [[Gabino Barreda]]. Mientres el Porfiriato sentáronse les bases de la educación pública, que siempres foi sofitada polos intelectuales de índole lliberal. En [[1868]], inda mientres el gobiernu de Juárez, promulgóse la Llei d'Instrucción Pública, que nun foi aceptada pola Ilesia Católica. [[Joaquín Baranda]], ministru d'Instrucción Pública, desenvolvió una campaña de conciliación cola Ilesia, y aplicó a la educación l'aspeutu positivista, ensin dexar de llau'l [[humanismu]]. Buscábase que tolos alumnos tuvieren accesu a la educación básica, pero pa ello túvose qu'enfrentar a caciques y hacendados, amás de la falta de víes de comunicación nes zones rurales. La instrucción primaria cimera establecer en [[1889]] y tuvo por oxetu crear un venceyu ente la enseñanza elemental y la preparatoria.<ref> {{cita web |url = http://html.rincondelvago.com/educacion-en-la-epoca-de-porfiriato.html |títulu = Educación na dómina del Porfiriato |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> En [[1891]] foi promulgada la Llei Reglamentaria d'Educación, qu'estableció la educación como llaica, gratuita y obligatoria. Coles mesmes fueron instituyíos los llamaos Comités de Vixilancia. Por que los padres y tutores cumplieren cola obligación constitucional de mandar a los sos fíos o pupilos a la escuela. Baranda fundó más de doscientes escueles pa maestros, qu'una vegada egresados dirixir a enseñar a les ciudaes del país. Sicasí, nes zones rurales la falta de desenvolvimientu social provocó un arrezago educativu.<ref> {{cita web |url = http://cecte.ilce.edu.mx/docs/lechabilidades/Cap%205.PDF |títulu = La educación nel Porfiriato |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |autor = Manuel Flores |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> Mientres les fiestes del Centenariu de la [[Independencia de Méxicu]], Justo Sierra presentó ante'l [[Congresu de la Unión]], una iniciativa pa crear la Universidá Nacional de Méxicu, como dependencia amestada al Ministeriu d'Instrucción Pública y Belles Artes. La llei foi promulgada'l [[26 de mayu]], y el primer rector universitariu foi Joaquín Eguía Lliriu, mientres los años de [[1910]] a [[1913]]. Les escueles de Medicina, Inxeniería y Xurisprudencia funcionaren dixebraes mientres más de cuarenta años, pero con esta llei axuntaben toes, xuntu cola [[Escuela Nacional Preparatoria]], na [[Universidá Nacional de Méxicu]]. Pocos años dempués de rematar la Independencia, foi suprimida la Real y Pontificia Universidá de Méxicu, yá que fuera considerada un símbolu del [[Virreinatu de Nueva España]], como una amuesa de despreciu ante la cultura española. Años dempués intentóse restaurar la institución, reversando una retrógrada midida qu'arrezagaría l'alta educación en Méxicu, pero les guerres civiles y les confrontaciones polítiques torgar.<ref> {{cita web |url = http://www.fundacion.unam.mx/nós/historia.html |títulu = Historia de la UNAM |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |autor = Fundación UNAM |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Vida privada de Porfirio Díaz y la so familia ==== [[Ficheru:Palacio de bellas artes 1.jpg|thumb|300px|<small> El [[Palaciu de Belles Artes (Ciudá de Méxicu)|Palaciu de Belles Artes]] empezar a construyir en [[1904]] como antecedente de les festividaes del [[Centenariu de la Independencia Mexicana]]. Nel so momentu la sociedá mexicana considerar la máxima espresión de l'[[Arquiteutura de Méxicu]], y en particular, del Porfiriato. Foi concluyíu en [[1934]] y el so inauguración celebró'l [[30 de setiembre]] del mesmu añu. Pero'l modelu arquiteutónicu y la construcción son d'inspiración nel modelu francés, carauterística del Porfiriato. </small>]] Porfirio Díaz y la so esposa [[Carmen Romero Rubio]] habitaben una casa d'estilu [[barrocu novohispano]], allugada na [[cai]] de La Cadena, nel [[centru históricu de la Ciudá de Méxicu]], y que databa del [[sieglu XVIII]], cuando foi mandada construyir pol virréi [[Carlos Francisco de Croix]]. Díaz solía espachar xuntu con [[Gabinete de Porfirio Díaz|el so gabinete]] en [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]], y mientres los [[branu|branos]] moraba y exercía el so cargu dende'l [[Castiellu de Chapultepec]]. Ente'l so aficiones atopaba la práutica de la [[calistenia]], del [[xuegu de cartes]], del [[billar]] y del [[Bolos|boliche]], que mandara instalar nel Castiellu. Tamién aprovechó pa exercitase físicamente al traviés de la [[natación]], [[Marcha atlética|caminada]] y [[atletismu]], nel [[Monte de Chapultepec]], munches vegaes acompañáu del so fíu Porfirio, a quien el presidente llamaba ''"Firio"''. Al pie del so secretariu particular Rafael Chousal xugaba cartes y boliche, al empar que salía d'escursión montañista a sitios arqueolóxicos como [[Teotihuacan]] o [[Monte Albán]]. Nuna ocasión, mientres la visita de inversionistas [[Aragón|aragoneses]] a Méxicu, fueron llevaos nuna comitiva encabezada pol presidente a Teotihuacan, onde Porfirio Díaz pudo esguilar namái cola ayuda d'una cuerda la [[Pirámide del Sol]], a los sos más de setenta años d'edá.<ref> {{cita web |url = http://www.iih.unam.mx/moderna/ehmc/ehmc13/172.html |títulu = ''"La vida personal de Porfirio Díaz enantes de la Revolución Maderista en 1910"'' |fechaaccesu=18 d'avientu de 2007 |autor = Ariel Rodríguez Kuri |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Porfirio y Carmen nunca tuvieron fíos, por cuenta de la [[esterilidá]] de la Primer Dama. Sicasí, dende [[1884]], añu del so matrimoniu, los fíos del xeneral y de la so primer esposa difunta, Delfina Ortega, vivieron cola nueva pareya. Al pie de les hermanes de Carmen, Luisa y Sofía, y a los padres de la esposa de Díaz, la ''"familia real"'', —como yera conocíu'l círculu más cercanu a Porfirio Díaz—, solía presentase nes ceremonies de la sociedá mexicana. Porfirio Díaz Ortega, únicu fíu varón y el primoxénitu del presidente, graduóse de [[cadete]] nel [[Heroicu Colexu Militar (Méxicu)|Colexu Militar]], allugáu na capital. Casóse en [[1901]] con María Luisa Raygosa, fía de hacendados nativos d'[[Aguascalientes]] y moraba nel Molín de les Roses, el so ranchu en [[Mixcoac]] y qu'en [[1912]] foi escalada poles tropes revolucionaries de [[Pascual Orozco]]. Lluz Victoria —llamada asina n'alcordanza del trunfu lliberal na [[Batalla de Puebla]] en [[1862]]— cásase col [[Inxeniería industrial|inxenieru industrial]] Francisco Rincón Gallardo, quien tenía una facienda llamada "Santa María de Gallardo" en [[Aguascalientes]] onde'l presidente Díaz solía pasar temporaes en compañía de la so fía. Amada, la fía que Díaz procreó nos años de la guerra contra Francia cola soldadera Rafaela Quiñones, empezó a vivir col presidente dende [[1879]]. En [[1885]] cásase col hacendado [[Morelos|morelense]] [[Ignacio de la Torre y Mier]], con quien nunca tuvo fíos y solía aldericar frecuentemente con él, debíu en parte a que siempres pesó sobre De la Torre un rumor alrodiu del so [[homosexualidá]]. El [[18 de payares]] de [[1901]] la policía realizó una redada no que llegaría a conocese como «[[baille de los cuarenta y uno]]», una fiesta [[gai]] na que la metá de los homes taben [[travesti]]dos. Corrió un rumor de qu'en realidá fueren 42 los deteníos, siendo precisamente'l númberu cuarenta y dos Ignacios de la Torre, que sería salváu de dir a prisión por ser el xenru presidencial. En total, Porfirio Díaz tuvo dieciséis nietos, siete de Porfirio y nueve de Lluz. Nel Castiellu de Chapultepec vivíen dende [[1905]] los sos nietos Porfirio, Piro, Lila, Genaro, Amada, Francisco, Nacho y Virginia. Nel Teatru Arbeu de la Ciudá de Méxicu representábense [[Teatru|obres de teatru]] a les que Díaz y la so esposa, acompañaos de los ministros [[Justo Sierra]] y [[Justino Fernández]], solíen asistir. Na Facienda de San Nicolás Peralta, propiedá del so xenru Ignacio de la Torre, Díaz practicaba la [[cacería]], que tamién exercitaba nos campos de [[Michoacán]] y [[Jalisco]].<ref> {{cita web |url = http://jluisalan.blogspot.com/2007/07/gral-porfirio-daz.html |títulu = ''"Los díes inolvidables. Biografía del Xeneral Porfirio Díaz"'' |fechaaccesu=18 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Les families de l'alta sociedá mexicana, que na so mayoría yeren partidaries del gobiernu, empezaron a formar un círculu en redol al xeneral Díaz. El matrimoniu presidencial yera l'encargáu de presidir les fiestes, bailles y demás eventos sociales de la comunidá político y económico del país. Ente'l so diversiones cuntaben los viaxes d'escursión a Popo-Park —el primer [[zoolóxicu]] en Méxicu—, y a [[Mixcoac]], onde Porfirio Díaz encabezaba los bailles na facienda del so fíu mayor. En [[1881]] fundóse un establecimientu d'entretenimientu conocíu como'l Jockey Club, na antigua [[Casa del Conde de Orizaba]], más conocida popularmente como ''"La Casa de los Azulexos"''. El Jockey Club solía ser frecuentáu por Díaz y los sos collaboradores más allegaos. D'alcuerdu a les notes escrites por [[Justo Sierra]], el Jockey Club yera un club social diseñáu orixinalmente pa los varones de l'alta clase política, lo que nun torgar la visita de les muyeres, munches vegaes que yeren esposes de los miembros del Club. Nesti llugar trataben temes de [[política]], [[economía]] o cualesquier rellacionáu cola situación d'entós en Méxicu. Yeren comunes les partíes de [[Xuegu de cartes|cartes]] o [[bacará]], y l'usu de [[bébores alcohóliques]], como [[tequila]] o [[cognac]].<ref> {{cita web |url = http://www.turiguide.com/htmlpages/esp/alamea.html |títulu = ''"Centru de Méxicu, D.F. El Jockey Club"'' |fechaaccesu=19 d'avientu de 2007 |autor = Gobierno de la Ciudá de Méxicu |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Dientro de la sociedá cercana a Díaz destacó un grupu de políticos ya intelectuales conocíu como ''"Los Científicos"'', encabezáu pol Ministru de Facienda, Limantour. Los sos miembros yeren parte del gabinete presidencial, como Rosendo Pineda, [[Justo Sierra]], [[Joaquín Casasús]], [[Francisco Bulnes]], [[Pablo Macedo]] y [[Miguel Macedo]]. Ellos ocuparon les carteres más importantes del gobiernu en cuestión, como'l [[Secretaría de Rellaciones Esteriores (Méxicu)|Ministeriu de Rellaciones Esteriores]], el [[SEP|Ministeriu d'Instrucción Pública y Xusticia]], el Ministeriu de Fomentu y el [[SHCP|Ministeriu de Facienda]]. L'escritor y politólogo [[Jorge Vera Estañol]] describió na so obra ''"Historia de la Revolución Mexicana, oríxenes y resultancies"'' a ''"Los Científicos"'' d'esta forma: {{cita|Esistía un grupu d'homes maduros, la crema de la intelectualidá mexicana, pa quien la dictadura vitalicia significaba l'arrenunciu a toa esperanza de dirixir la política nacional, y esti grupu resolvió entamase pa compartir el poder con Díaz y encauzar el gobiernu dientro de dalgún programa.|Jorge Vera Estañol, ''"Los Científicos"'', tomáu del llibru ''"Historia de la Revolución Mexicana: oríxenes y resultancies"''.<ref> {{cita web |url = http://www.metabase.net/docs/ccm/04326.html |títulu = Referencia bibliográfica de ''"Historia de la Revolución Mexicana: oríxenes y resultancies"'' |fechaaccesu=18 d'avientu de 2007 |autor = Jorge Vera Estañol |formatu = HTML |idioma = español }}</ref>}} === Asuntos políticos === [[Ficheru:Pelagio Labastida.jpg|thumb|300px|<small>Antiguu miembru del Partíu Conservador, [[Pelayu Antonio de Labastida y Dávalos]] foi asesor de [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano d'Habsburgu]] mientres el [[Segundu Imperiu Mexicanu]]. Espulsáu por [[Benito Juárez]], se exilió en [[Zaragoza]], [[España]] y Díaz dexó-y volver al país en [[1877]]. Ofició'l matrimoniu relixosu de Porfirio y Delfina Díaz hores enantes del fallecimientu d'ésta última. Años más tarde caltuvo una rellación d'amistá con Porfirio Díaz, lo qu'afitó la rellación de la [[Ilesia Católica]] col Estáu Mexicanu. </small>.]] Mientres el so primer mandatu presidencial, Díaz arrodiar de los antiguos combatientes de Tuxtepec. El principal asesor de Díaz foi [[Justo Benítez]], quien amás yera amigu y compañeru personal del presidente, y sí tenía esperiencia política. Benítez enseñó a Díaz el manexu de la política, lleiciones qu'años más tarde el presidente aplicaría nel so gobiernu. Escontra [[1879]], cuando empezó la carrera pola socesión presidencial, perfilábense dos candidatos, Justo Benítez y Manuel González. A pesar de que dellos grupos políticos suxurieron a Díaz volvese a presentar como candidatu, el xeneral tornó la ufierta cuidao que contrariaba los principios del [[Plan de Tuxtepec]], col que llegara a la presidencia. Manuel González ganó a Benítez y consiguió la candidatura. El [[1 d'avientu]] de [[1880]], tres unes eleiciones ensin contratiempos, González convertir en [[Presidente de Méxicu]]. Díaz siguió desempeñando papeles na alministración pública nacional, como'l cargu de [[Secretaría d'Economía (Méxicu)|Ministru de Fomentu]]. El presidente González cometió dellos errores, qu'auníos a los escándalos d'alministración y corrupción, desprestixaron la so figura. Porfirio Díaz tornó a la presidencia en [[1884]], col sofitu de tolos sectores políticos del país.<ref> {{cita web |url = http://www.durango.net.mx/biografias/biografia.asp?id=538 |títulu = Gobierno de Porfirio Díaz |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Unu de los principales oxetivos de la segunda alministración porfirista foi la pacificación del país. Esta política basar en dos aspeutos, el primeru consistió n'incorporar al réxime a adversarios y opositores al so gobiernu, por aciu la concesión de cargos ministeriales. N'el so primera [[Gabinete de Porfirio Díaz|gabinete]], cuntáronse namái antiguos revolucionarios de [[Tuxtepec]]. Yá na so segunda alministración, incorporáronse lerdistas, iglesistas, gonzalistas ya inclusive miembros del Partíu Conservador. [[Manuel Romero Rubio]], suegru del presidente ocupó mientres once años la cartera de [[SEGOB|Gobernación]], ya inclusive se dixo que tenía aspiraciones presidenciales. Díaz, sicasí, encargar de descalificar a Romero Rubio, una y bones la intención del presidente yera perpetuase nel poder.<ref> {{cita web |url = http://www.inep.org/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=854 |títulu = Biografía de Manuel Romero Rubio. |fechaaccesu=25 de payares de 2007 |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> ==== Rellaciones cola Ilesia ==== Otru puntu que Díaz intentó llevar a cabu mientres el so mandatu foi la conciliación cola [[Ilesia Católica]], con quien el gobiernu lliberal tuviera discrepancies desque se promulgó la [[Constitución de 1857]]. El primer acercamientu ente la Ilesia y l'Estáu porfirista dar en [[1880]], cuando morrió [[Delfina Ortega de Díaz]] y el [[arzobispu de Méxicu]], [[Pelayu Antonio de Labastida y Dávalos]], ofició la ceremonia del [[matrimoniu católicu]] y díes más tarde el funeral de la esposa de Díaz. Yá na so segunda alministración, Díaz conoció, por entemediu de los Romero Rubio, al sacerdote [[oaxaqueño]] [[Eulogio Gillow]], quien yera fíu de hacendados [[poblanos]] y educáu n'[[Inglaterra]]. Gillow, col pasu del tiempu, convertir n'amigu cercanu de Díaz y ayudó a ameyorar les rellaciones de la Ilesia col Estáu. En [[payares]] de [[1881]], Gillow casó a Díaz con [[Carmen Romero Rubio]] y en [[1887]] foi investido como primer [[arzobispu]] d'[[Oaxaca]]. Díaz agasayó a Gillow una [[esmeralda]] arrodiada de [[Brillosa (xoyería)|brilloses]], y el nuevu arzobispu unvió al presidente una [[xoya]] trayida dende [[Francia]], que recordaba les [[Guerres Napoleóniques]] y un bustu de [[Napoleón Bonaparte]]. Mientres el Porfiriato, el [[cleru]] amontó les sos propiedaes, amás d'un aumentu nes [[diócesis]] y [[archidiócesis]]. Tornaron los [[xesuita|xesuites]] y se instituyeron más órdenes relixoses. Díaz, na intimidá declárase ''"católicu, apostólicu y romanu"'', anque'l [[protestantismu]] crez mientres el so gobiernu. Gillow pidió a Díaz roblar un concordatu col [[Estáu Vaticanu]], y el presidente negóse, rompiendo asina la promesa que [[Llión XIII]] fixo a Gillow de investirlo [[cardenal]] en cuenta de llograr un [[concordatu]] con Méxicu.<ref> {{cita web |url = http://www.rcadena.net/cat-mex.htm |títulu = La influencia del Catolicismu en Méxicu. Sieglos XIX a XXI. |fechaaccesu=26 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Actividá internacional ==== Les rellaciones esteriores de Méxicu yá nun se llindaron namái al [[comerciu]] con [[Estaos Xuníos d'América]]. El pagu de la [[delda esterna]] a [[Inglaterra]] en [[1884]], la estabilidá y seguridá pública y el reestablecimientu del [[creitu]] de Méxicu ante'l mundu, llogró que dellos países de la comunidá internacional otorgaren la so reconocencia a Díaz. De los países que roblaron la Convención de [[Londres]] en [[1881]], [[Francia]] foi'l postreru en reconocer al gobiernu mexicanu, pos [[España]] ya [[Inglaterra]] facer en [[1878]]. L'acercamientu [[económicu]], [[políticu]] y comercial a [[Europa]] permedió la situación de Méxicu ante Estaos Xuníos. El presidente Díaz declaró nuna entrevista a un diariu español: ''"Pobre Méxicu. Tan llueñe de Dios, tan cerca d'Estaos Xuníos"''.<ref> {{cita web |url = http://www.jornada.unam.mx/2005/08/26/026a2pol.php |títulu = ''"Pobre Méxicu, tan llueñe de Dios..."'' |fechaaccesu=26 de payares de 2007 |autor = Jorge Camil |fecha = 26 d'agostu de 2005 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Huelga Rio Blanco 1907.jpg|thumb|300px|<small> Al empecipiar el mes de [[xineru]] de [[1907]], los obreros de [[Río Blanco (Veracruz)|Río Blanco]], [[Veracruz]], formaron una cooperativa [[Sindicatu|sindical]] pa defender los sos derechos ante los patronos. El [[7 de xineru]] suspendieron el so trabayu en protesta poles midíes de los dueños, y entós empezó la [[Fuelga de Río Blanco]], que foi reprimida rápida y violentamente polos miembros del [[Exércitu Mexicanu]]. Años más tarde, esti incidente foi recordáu contra Díaz nos primeros movimientos de la [[Revolución mexicana]].</small>]] Un incidente asocedíu en [[1877]] tuvo a puntu de desamarrar una guerra ente Méxicu y Estaos Xuníos, cuidao que el presidente norteamericanu, [[Rutherford Birchard Hayes]] y los sos ministros [[William M. Evarts]] y [[John Sherman]] pretendíen imponer condiciones pa reconocer a Díaz. Estes condiciones consistíen en dexar pasu al [[Exércitu de los Estaos Xuníos]] pola frontera del [[Ríu Bravo]], concesiones territoriales y creación de zones llibres. Sofitáu polos sos ministros [[José María Mata]], [[Manuel María de Zamacona]] y [[Ignacio Luis Vallarta]], Díaz llogró la reconocencia estauxunidense en [[1878]] ensin tener que vencer a les condiciones impuestes por Hayes y el so gabinete. ==== Rellaciones con Centroamérica ==== [[Rufino Barrios]], presidente de [[Guatemala]], buscaba que [[Méxicu]] arrenunciara los sos derechos del territoriu del [[Soconusco (Chiapas)|Soconusco]], en [[Chiapas]]. Barrios buscó de toes toes tratar de resolver el conflictu territorial ente los dos países pola mediación d'un terceru, que nesti casu seria Estaos Xuníos. Porfirio Díaz, entós presidente de Méxicu, respondió al gobiernu guatemalianu qu'antes d'aceptar l'arrenunciu del [[Soconusco (Chiapas)|Soconusco]] preferiría la guerra, sicasí, esti conflictu foi solucionáu per vía de la paz col Tratáu Ferrera-Mariscal en [[1882]]. Barrios, dempués de fracasar en dellos intentos pa llograr amestar territorios trató de restablecer una unión centroamericana per mediu de negociaciones diplomátiques y ante el so inminente fracasu, decidió entamar el reestablecimientu de la unidá centroamericana per mediu de la fuercia militar. El [[28 de febreru]] de [[1885]] Barrios emitió un decretu proclamando la unión centroamericana y alvirtiendo que nel so defectu la unión realizar pola fuercia de ser necesariu. El [[22 de marzu]] de [[1885]], [[Costa Rica]], [[El Salvador]] y [[Nicaragua]] roblaron na ciudá salvadoriana de [[Santa Ana (ciudá d'El Salvador)|Santa Ana]] un conveniu d'alianza militar pa oponese a los planes de Barrios. Los países suscriptores del [[Tratáu de Santa Ana]] acreditaron conxuntamente como Ministru plenipotenciario na Ciudá de Méxicu al Lic. [[Ricardo Jiménez Oreamuno]], quien empecipió negociaciones p'alcordar una alianza ente esos trés países y [[Méxicu]]. Los trés presidentes buscaron el sofitu de [[Méxicu]], que nesi entós yera gobernáu por Porfirio Díaz y quien nun duldar en refugar el plan de Barrios. Díaz movilizó 30,000 homes na frontera con [[Guatemala]] para dende ende empezar una invasión xeneral qu'acabara rápido col conflictu.<ref> {{cita web |url = http://www.famousamericans.net/justorufinobarrios/ |títulu = Virtual American Biographies: Justo Rufino Barrios |fechaaccesu=2 de marzu de 2008 |formatu = HTML |idioma = inglés }}</ref> A pesar d'eso, el [[2 d'abril]] de [[1885]] les tropes guatemalianes y salvadoreñes yá empezaren el conflictu y enfrentáronse mientres la [[Batalla de Chalchuapa]], na cual pereció Justo Rufino Barrios. La noticia de la muerte del presidente guatemalianu causó un inmensu desaliendu en [[Guatemala]], y al siguiente día l'Asamblea derogó'l decretu d'unión centroamericana. [[Hondures]], aliáu de [[Guatemala]] manifestó intenciones de paz, xusto cuando les sos tropes diben enfrentase coles de los aliaos y [[Méxicu]] nun llegó a la necesidá d'invadir [[Guatemala]].<ref> {{cita web |url = http://www.lexenesis.com/lexenesis/Paginas/historia/pre20.htm |títulu = Historia: Presidente Justo Rufino Barrios |fechaaccesu=2 de marzu de 2008 |fecha = 26 d'agostu de 2005 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Control de la prensa ==== La pacificación de la prensa en Méxicu foi otru de los oxetivos políticos de l'alministración política. A fines de [[1887]], [[Guillermu Prieto]] escribió: ''"La prensa, el nuesu cuartu poder, as l'únicu bastión sobreviviente del lliberalismu puro y orixinal"''. Manuel González publicó en [[1882]] un decretu conocíu como Llei Mordaza, nel que s'establecía que cualesquier [[periodista]] podía ser aprehendido, lleváu a prisión y sometíu a [[xuiciu]] por denuncies de cualesquier otru ciudadanu. Exemplos de periodistes que fueron xulgaos por esta llei fueron [[Enrique Chávarri]], conocíu sol seudónimu de ''"Juvenal"'', o'l fíu d'[[Ignacio Ramírez]], [[Ricardo Ramírez]]. Escontra [[1888]] subsistíen 130 [[Periódicu (publicación)|periódicos]], pero a fines de [[1911]] quedaben namái 54, una y bones la otra parte foi clausuráu nel restu del gobiernu porfirista. Foi conocíu'l casu del diariu [[zacatecano]] ''[[El Monitor Republicanu]]'', que publicó en [[1895]] el siguiente artículu periodísticu: {{cita|Resulta imposible la operación de envilecer a un pueblu con cuenta de faelo ricu y feliz. La democracia va ser una ficción y la llibertá una patraña, pero ensin elles tamién lo ye la prosperidá nacional.<ref>Documentos del Porfiriato. Hemeroteca Nacional.</ref>}} Esti testu motivó que munchos obreros llanzar a les cais en [[manifestación|manifestaciones]] pa esixir meyora de [[salariu|salarios]] y condiciones de trabayu, El gobernador del estáu escribió a Díaz pidiendo ayuda pa solucionar la situación. Dende'l [[Castiellu de Chapultepec]] na [[Ciudá de Méxicu]], el presidente escribió al gobernador, de la so mano, la siguiente carta: {{cita|—...— la mio opinión, que amistosamente emíto-y, ye que daría meyores resultaos que dalgún de los agraviaos acusar, y anque seyan dos o tres meses de prisión la pena que se-yos imponga, como esi escritores non pueden callase mientres el so encierre, puede siguíse-yos acusando y amestando penes hasta endrogarlos en dos o tres años. La xera ye cafiante y va llega-y a cansar a usté, pero tamién ye seguro que nun va ser primero que al procesáu.<ref>Documentos históricos y correspondencia del xeneral Porfirio Díaz. Méxicu, Fondu de Cultura Económica, 1994.</ref>}} Cola [[intelectual|intelectualidá mexicana]], Díaz siguió la mesma política que cola prensa. Como parte de la política de conciliación y concesión llevada a cabu a partir de [[1884]], el porfirismo llogró averar a les sos files a munchos intelectuales, per mediu del so operador nesi ámbitu, el ministru [[Justo Sierra]]. Dellos de los [[escritor]]es y [[poeta|poetes]] ocuparon puestos como diputaos llocales o federales, ya inclusive dalgunos llegaron al [[Senáu de la República]]. Díaz comentaba a los sos amigos cuando oyía a un intelectual quexase, ''"Esi gallu quier maís"'' [sic], refiriéndose a qu'aspiraben a un puestu públicu en cuenta del so silenciu. Los intelectuales que se xunieron al réxime fueron [[Francisco G. Cosmes]], [[Telésforo García]], [[Francisco Bulnes]], [[Salvador Díaz Mirón]], [[Federico Gamboa]], [[Victoriano Saláu Álvarez]], ente otros.<ref> {{cita web |url = http://html.rincondelvago.com/porfiriato_3.html |títulu = Los intelectuales nel Porfiriato |fechaaccesu=28 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Represión política: a sangre y fueu ==== Contrario a la política de concesiones y conciliación, munches vegaes l'alministración porfirista usó la violencia y represión contra los sos adversarios, y de esta forma se pacificaron los grupos políticos que nun s'acoyeron a la conciliación, al empar que l'[[Exércitu Mexicanu]] encaloró per vía de les armes munches de les rebeliones surdíes nel Porfiriato, como'l casu del llevantamientu llabrador de [[Tomochi|Tomóchic]], [[Chihuahua]], asocedíu en [[ochobre]] de [[1886]]. La rebelión de [[Sebastián Lerdo de Tejada|lerdistas]] en [[1879]] foi encalorada violentamente ante'l [[telegrama]] unviáu por Díaz a [[Veracruz]], onde daba órdenes al gobernador [[Luis Mier y Terán]] de: ''"Mátalos en caliente"'' y ''"dempués pescudes"'' Esta frase representó la represión a tou tipu d'oposición nel Porfiriato. Nesa dómina foi creáu'l [[cuerpu de rurales]], división de [[policía]] tapada como civiles y que la so principal función foi de detectar opositores al réxime y executalos por aciu el [[fusilamiento]]. Otra carauterística del cuerpu de rurales foi l'usu de la [[llei fuga]], que consistíen en dexar escapar al presu, pa depués executa-y so sida de torgar la so fuxida. Los rurales yeren policías profesionales meyor pagos y entrenaos que l'exércitu, un cuerpu d'élite y fueron la ferramienta na cual Díaz sofitar pa pacificar el país.<ref> {{cita web |url = http://www.noticias-oax.com.mx/articulos.php?id_sec=5&id_art=48387&id_exemplar=1270 |títulu = Los rurales de la federación |fechaaccesu=28 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Justo Sierra.jpg|thumb|300px|<small>[[Justo Sierra Méndez]], intelectual y políticu mexicanu allegáu al porfirismo. Miembru del grupu conocíu como ''"Los Científicos"'', comandado por Limantour, foi unu de los principales asesores presidenciales na segunda etapa del Porfiriato —[[1884]]-[[1911]]—, na qu'ocupó dellos puestos públicos nel primer planu del escenariu políticu nacional. En [[1899]] escribió a Porfirio Díaz: ''"Puede bautizáse-y [el Porfiriato] col nome de dictadura social, de cesarismu bonal, de lo que se quiera; la verdá ye que tien calteres singulares que nun dexen clasificalo lóxicamente nes formes clásiques del despotismu. Ye un gobiernu personal qu'amplía, defende y guarne al gobiernu llegal. [Ye] un poder que s'alzó nun país que s'alzó proporcionalmente tamién, y eleváu non yá nel orde material, sinón nel moral, porque esi fenómenu ye fíu de la voluntá nacional de salir definitivamente de l'anarquía [...]. Pa xustificar la omnímoda autoridá del xefe actual de la República, va haber qu'aplica-y, como metro, la diferencia ente lo que s'esixó d'ella y lo que se llogró."''. Foi nomáu [[SEP|Ministru de Xusticia ya Instrucción Pública]] en [[1905]], cargu dende'l que coordinó los festexos del [[Centenariu de la Independencia de Méxicu]], en [[1910]]. Exiliáu por cuenta de la so enfermedá en [[1910]], finó en [[Madrid]], [[España]], el [[13 de setiembre]] de [[1912]].</small>]] ==== Primeres Rebeliones Llabradores ==== En [[1886]] llevantar n'armes en [[Mazatlán]], [[Sinaloa]], el llabrador [[Heraclio Bernal]], desconociendo a Díaz como presidente y nomando como'l so sustitutu provisional a [[Trinidad García de la Cadena]], antiguu militar porfirista y ex candidatu presidencial en [[1880]]. La rebelión llogró avanzar hasta [[Los Mochis]], onde un cuerpu de rurales unviaos dende [[Aguascalientes]] llogró detener a los sulevaos. Nel enfrentamientu pereció [[García de la Cadena]], Bernal llogró escapar hasta [[Chihuahua]], onde foi traicionáu y apurríu a les fuercies rurales, que de momentu lo executaron. Escontra [[1889]], el xeneral [[Ramón Corona]], antiguu combatiente lliberal y entós [[Gobernador de Jalisco]], intentó llanzar el so postulación como candidatu presidencial. Sicasí, a la salida d'un [[teatru]] foi asesináu por unu de los rurales el [[5 de xunu]] de [[1889]], por indicaciones de Porfirio Díaz, ensin que nunca se realizara xuiciu al asesín de Corona.<ref> {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos27/heraclio-bernal/heraclio-bernal.shtml |títulu = Llevantamientu de Heraclio Bernal |fechaaccesu=28 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Los yaquis y el Porfiriato ==== Les fuercies rurales tamién s'encargaron d'encalorar les rebeliones llabradores, asocedíes la mayor parte d'elles ante'l descontentu por ser desaposiaos de les sos tierres. Otru de los trabayos rurales foi executar a los bandoleros y asaltantes de caminos federales y faciendes. Una de les represiones que tuvo mayor repercusión a nivel nacional ya internacional foi la llevada a cabu en contra de los [[yaqui|indíxenes yaqui]], del norte del país, na frontera con [[Estaos Xuníos d'América]]. Los yaquis asitiárense nos estaos de [[Sonora]] y [[Chihuahua]] dende finales del [[sieglu XVIII]] y permanecieren nesi sitiu ensin ser fadiaos mientres más de cien años. Sicasí, mientres el segundu mandatu de Díaz empezaron protestes, manifestaciones y rebeliones protestando pola condición de servidume y esplotación llaboral en que se calteníen los yaquis. Les protestes intensificáronse ante les midíes de represión que tomó'l gobiernu contra les manifestaciones de inconformidad. En [[1885]] dellos d'estos grupos fueron desaposiaos de les sos tierres, y desenvolvieron una [[guerra de guerrilles]] contra'l gobiernu, y siempres fueron sofitaos polos [[apache]]s, naturales d'[[América del Norte]]. [[Pedro Ogazón]], [[SEDENA|Ministru de Guerra y Marina]], viaxó hasta'l norte del país a tratar de convencer a los yaquis de dexar les armes, pero fracasó nel so intentu. La dominación militar foi infructuosa por cuenta de les múltiples derrotes que sufrieron los cuerpos federales. Tres más de diez años de llucha, a principios de [[1896]] el gobiernu optó por reprimir a los yaquis per mediu de la [[deportación]] a los plantíos de [[henequén]] en [[Yucatán]], y nel intre del [[sieglu XX]] esta [[etnia]] foi práuticamente esterminada.<ref> {{cita web |url = http://www.tribuyaqui.org/ |títulu = Historia de la Tribu yaqui |fechaaccesu=28 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== La continuación de la Guerra de Castes mientres el porfiriato ==== Nel [[Estáu de Yucatán]], los [[Cultura maya|mayes]] calteníen una guerra de más de cincuenta años, en contra de les fuercies federales y abogaben pola independencia de Yucatán de Méxicu y pola creación y reconocencia oficial per parte de la comunidá internacional de la [[República de Yucatán]]. La [[Guerra de Castes]], qu'empecipió en [[1847]] recoyó les demandes de los mayes contra la condición de servidume en que vivíen dende la dómina del [[Virreinatu de la Nueva España]]. En [[1901]], les tropes del exércitu federal, comandadas por [[Victoriano Huerta]] entraron al territoriu yucateco y empezaron la campaña pa esterminar a les tropes rebalbes. Tres más de dos años en guerra, los federales llograron enfusar al principal campamentu maya en [[Mérida (Yucatán)|Mérida]], el [[23 de marzu]] de [[1902]]. Los guerrilleros prindaos fueron executaos y los que consiguieron escapar fueron arrestaos tiempu más tarde y corrieron la mesma suerte que los sos antiguos compañeros. La Guerra de Castes dar por rematada nel informe presidencial que Díaz rindió ante'l Congresu'l [[1 d'abril]] de [[1904]].<ref> {{cita web |url = http://sedetur.qroo.gob.mx/provincia%20maya/GuerraCastas.htm |títulu = Guerra de Castes en Yucatán |fechaaccesu=28 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== La Rebelión de Tomochi ==== [[Tomochi]], [[Chihuahua]], foi l'escenariu d'una rebelión indíxena en payares de [[1891]], cuando los sos habitantes, mayoritariamente indíxenes, protestaron ante'l [[alcalde]] pola poca [[salobridá]] nes mines de [[cobre]]. La manifestación escaló unu de los principales comercios del pueblu, y los responsables fueron fechos prisioneros. El gobiernu, per mediu d'intermediarios indíxenes, intentó axustar colos sulevaos, quien, a pesar de les ufiertes feches pola alministración llocal, negar a realizar un pactu. El [[conceyu]], ante la negativa del pueblu, ordenó al cuerpu de rurales ingresar nes comunidaes indíxenes y reprimir la sulevación. El pueblu caltuvo firme na so llucha, y tres de munches hores de combate, les fuercies federales rindiéronse, n'habiendo perdíu más de 1.200 soldaos.<ref> {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos27/tomochic/tomochic.shtml |títulu = Tomóchic. Preludiu d'una Revolución |fechaaccesu=5 d'avientu de 2007 |autor = [[Heriberto Frías]] |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Los [[llabrador|llabradores]] del país vivíen en condiciones similares a les de los indíxenes del norte del país, cuidao que trabayaben más de catorce hores diaries ante la esixencia del gobiernu p'aumentar la [[agricultura|producción agrícola]], y los propietarios empezaron a tomar midíes más severes pa llograr mayores ganancies y un rendimientu más granible.<ref> {{cita web |url = http://historiamexicana.colmex.mx/resultaos_busqueda.jsp?autor=47850 |títulu = Hacienda y Ranchos, peones y llabradores nel Porfiriato |fechaaccesu=5 d'avientu de 2007 |autor = [[Jean Meyer]], collaboración col [[Colexu de Méxicu]] |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El peones, en teoría, yeren obreros [[salariu|asalariaos]] polos patrones de les [[facienda|faciendes]], y como tal el so sueldu tendría de pagase en [[pesu mexicanu|pesos mexicanos]], d'alcuerdu a les lleis llaborales vixentes nesa dómina. Entá más, na práutica'l so salariu yera pagáu n'especie, al traviés del sistema de [[tienda de raya|tiendas de raya]], establecimientos na mesma facienda, onde'l peones podíen trocar los vales colos que se-yos pagaba por productos y [[alimentu|alimentos]] de primera necesidá, que yeren consideraos como'l so salariu. Sicasí, el pesu económicu de los vales yera demasiáu inferior al costo de los productos na tienda de raya, polo que los peones quedaben empeñaos col so patrón. Coles mesmes, el trabayador de la facienda tenía de sirvir al so dueñu en cuenta de una vivienda nel interior del edificiu.<ref> {{cita web |url = http://www.sepiensa.org.mx/contenidos/2005/tiendaderaya/peon4.html |títulu = La tienda de raya |fechaaccesu=5 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> ==== Les reeleiciones ==== Ente los principales oxetivos nel ámbitu políticu del primer mandatu de Díaz atopaba'l d'alzar a rangu constitucional el principiu de la non reeleición inmediata, que lu sirvió de bandera na [[Revolución de Tuxtepec]]. A principios de [[xineru]] de [[1878]] empezaron los trámites de reforma constitucional na [[Cámara de Diputaos de Méxicu|Cámara de Diputaos]], dirixíes pol asesor políticu de Díaz, [[Justo Benítez]]. El [[19 de xunu]] de [[1879]] la non reeleición integrar a la Constitución federal, pero quedaba abierta la reeleición depués de trescurrir un periodu presidencial. Para [[1884]], Díaz tornó al poder y declaró a la prensa: ''"Güei vuelvo ser presidente y nun voi poder volver selo."''. Sicasí, escontra fines de [[1887]] el Congresu de la Unión aprobó una reforma constitucional que dexaba la reeleición inmediata ya indefinida. Anque en principiu delles llexislatures estatales negar a aprobar el preceptu, en [[mayu]] de [[1888]] foi incluyíu na Constitución.<ref> {{cita web |url = http://www.bibliojuridica.org/llibros/llibro.htm?l=697 |títulu = ''"Reeleición presidencial y reeleición parllamentaria n'América y Méxicu"'' |fechaaccesu=13 d'avientu de 2007 |autor = Pedro Pablo Camargo |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Bandera_Hist%C3%B3rica_de_la_Rep%C3%BAblica_Mexicana_(1824-1918).svg|thumb|300px|<small> [[Bandera de Méxicu]], usada mientres el Porfiriato —de [[1884]] a [[1911]], d'alcuerdu a decretu presidencial conforme a la Constitución—. El simbolismu de la nación mexicana y la so unidá, fueron prioridaes del gobiernu porfirista, polo que tolos emblemes referíos al país fueron reformaos d'alcuerdu al pensamientu del grupu nel poder. </small>]] La crecedera económico y social mientres la segunda alministración porfirista causó que'l gobiernu mexicanu llograra reconocencia per parte de les potencies estranxeres, quien de la mesma empezaron a aumentar les sos inversiones económiques nel país. En parte, la recuperación económica deber a la pacificación llevada a cabu pol [[Exércitu Mexicanu]], que llogró imponer un orde políticu y social que resultó beneficiosu pa la inversión estranxera. L'aumentu del progresu material en Méxicu, foi, a partir de [[1888]], el principal argumentu pa sostener a Díaz nel poder. A pesar de que la mayoría de los mexicanos víen con bonos güeyos el mandatu de Díaz, ello nun torgar qu'hubiera rebeliones en contra del so gobiernu, los que nel so momentu alteriaron la paz pública, como la rebelión [[yaqui]] en [[Sonora]]. Gran parte de la recuperación económico y comercial deber al [[SHCP|Secretariu de Facienda]] ente [[1892]] y [[1911]], [[José Yves Limantour]], quien tamién yera'l líder d'un grupu conocíu como ''"[[Los Científicos]]"''. La política económica de Limantour consistió n'abrir el mercáu a les potencies estranxeres, lo que se tradució nuna crecedera de la [[balanza comercial]] y les sos estratexes nel ramu hacendario dexaron a Díaz reivindicase ante la sociedá mexicana ya inclusive ante la oposición del gobiernu.<ref> {{cita web |url = http://www.biografiasyvidas.com/biografia/l/limantour.htm |títulu = ''"Biografía de José Yves Limantour"'' |fechaaccesu=16 d'avientu de 2007 |autor = Biografíes y Vides |formatu=HTML |idioma = español }}</ref> El Porfirismo tuvo una carauterística por demás resaltada años más tarde polos revolucionarios: la nulificación de l'autonomía federal garantizada na Constitución. Díaz caltuvo tal requisitu constitucional n'apariencia, sicasí él mesmu redactaba les llistes de candidatos oficiales a gobernadores estatales, a quien dexó llograr riqueces y poder en cuenta de sometimientu total al gobiernu centralista. Esto debió, en parte, a la política de conciliación usada pol presidente p'atraer a los sos rivales políticos, una y bones munchos d'ellos yeren [[Caciquismu|caciques]] rexonales con gran inflúi, que podría desestabilizar la unidá nacional. La gran mayoría de xefes rexonales acoyer a les polítiques de Díaz, quien cultivó la so poder rexonal d'una manera gradual, al empar que buscaba estratexes pa resta-yos importancia nel planu nacional. Quien s'amosaron ronciegos ante los programes porfiristas corrieron la mesma suerte qu'otru opositores al réxime; pos fueron executaos.<ref> {{cita web |url = http://www.canal22.org.mx/revolucion_mexicana/t_causes3.html |títulu = ''"Causes polítiques de la Revolución Mexicana: El caciquismu"'' |fechaaccesu=15 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El [[caciquismu]] en Méxicu esistió dende los alboreceres de [[Mesoamérica]], caltener mientres el [[Virreinatu de Nueva España]] y más tarde mientres los primeros años del [[Méxicu Independiente]]. Los colonos españoles, n'actitú de pacificación, dexaron a los caciques indíxenes tener gran cantidá de territoriu agrícola nel norte y sur del país, colo que se caltuvo ya inclusive aumentó la so influencia sobre la población. Al rematar la [[Guerra d'Independencia de Méxicu]], y que'l país llograra la so independencia de la [[Monarquía Española|Corona española]], los caciques ganaron inclusive más poder por cuenta de la continua inestabilidá política que se vivió nel país. Munchos caciques ganaron influencia nel planu nacional por cuenta de que, en ciertes ocasiones, se inconformaron coles decisiones del gobiernu federal y entamaron [[Motín|motinos]] que contribuyeron entá más a la inestabilidá de la nación mexicana. Al tomar Díaz el poder, el so asesores políticos fixéron-y tomar conciencia de la importancia del poder de los cacicazgos llocales, polo que'l presidente dexó-yos caltener la so influencia en cuenta de consiguir estabilidá pal desenvolvimientu económicu y d'evitar revueltes.<ref> {{cita web |url = http://nettspansk.uib.no/historiebok/Cap.%206.htm |títulu = ''"Méxicu nel sieglu XIX"'' |fechaaccesu=15 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> === Crisis política anterior a la Revolución y derrocamientu de Díaz === [[Ficheru:La Constitucion ha muerto 1903.jpg|thumb|300px|<small>Protesta realizada pol personal periodísticu de ''"El Fíu del Ahuizote"'', el [[5 de febreru]] de [[1903]], col lema ''"La Constitución morrió"''. La oposición de los periodistes foi un importante factor na cayida del gobiernu porfirista, yá que tresmitía les idees lliberal y anárquicu al restu de la población gracies a les publicaciones d'espardimientu masivu. </small>]] Poco primero de concluyir el [[sieglu XIX]] una recesión económica a nivel mundial causó la cayida de los precios de la [[plata]], principal productu comercial de Méxicu. Por cuenta de la importancia que la esportación de tal productu tenía na actividá económica nacional, la crisis produció un desaxuste nos precios de les esportaciones, causando una escasez nos productos que se vendíen l'interior del país, una y bones munches de les potencies con quien Méxicu comerciaba la plata ya inclusive acuñaba les sos monedes, suspendieron les sos compres, lo que de la mesma enzancó que Méxicu importara los sos productos. Amás, producióse una desestabilización de la [[balanza de pagos]], que causó la cayida del valor del [[pesu mexicanu]] ante otres [[moneda|monedes]] nel mercáu internacional.<ref> {{cita web |url = http://www.aaep.org.ar/espa/añales/works05/gomez.pdf |títulu = ''"El sistema bancariu d'emisión mexicana y la crisis de 1907/08"'' |fechaaccesu=18 d'avientu de 2007 |autor = Dra. Mónica Gómez |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> Dellos factores qu'agravaron la crisis económica en febreru de [[1908]] y que consiguieron faer que munchos pobladores del país alzar n'amotinamientos contra'l gobiernu federal, fueron: * L'aumentu de les inversiones estranxeres en Méxicu. Nel añu de [[1900]], al empezar el [[sieglu XX]], el capital proveniente de les actividaes d'[[inversión estranxera direuta]] xubió de forma sópita, al puntu de triplicase los índices en rellación a les cuotes llograes n'años anteriores. * L'alza de precios na canasta básica d'alimentos —CBA—, productu de la decisión de los Ministerios de Facienda y de Fomentu, d'abandonar el [[patrón plata]], pa sustituyilo pol [[patrón oro]]. Esta midida decretar nel [[Diariu Oficial de la Federación]] del [[21 de xunu]] de [[1907]], y tomóse pa sofitar el valor adquisitivu del [[pesu mexicanu]]. * Les consecuencies de la llerza financiero que la recesión económica a nivel mundial produció, y que s'anició en [[Nueva York]], a mediaos d'[[ochobre]] de [[1907]]. La industria de Méxicu, qu'apenes taba empezáu'l so incipiente desenvolvimientu, viose frenada ante la imposibilidá del gobiernu pa remediar la situación. El [[desemplegu]] causó la cayida de [[salariu|salarios]], colo que miles de trabayadores empezaron a [[Emigración|emigrar]] a los estaos sureños d'[[Estaos Xuníos d'América]], como [[Arizona]] o [[Texas]]. Nuevamente, los estragos de la crisis causaron el so desemplegu poles fábriques norteamericanes, y arriendes d'ello, la so [[deportación]] a Méxicu, lo qu'apinó entá más la situación. * Nel [[branu]] de [[1908]], —principalmente nel mes de [[xunetu]]— los llabradores de tol país carecieron una intensa [[seca]], que s'estendió dende [[Sonora]] a los estaos sureños como [[Chiapas]]. Les males colleches d'años anteriores, auníu a la severidá de la crisis económica mundial y de la seca, fixeron qu'en Méxicu se viviera una escasez d'[[alimentu|alimentos]], y más palantre, un aumentu del desemplegu causáu pola baxa de salarios na industria y el comerciu.<ref> {{cita web |url = http://www.igeograf.unam.mx/instituto/publicaciones/boletin/bol56/b56art7.pdf |títulu = ''"Les seques en Méxicu mientres el sieglu XIX"''. |fechaaccesu=19 d'avientu de 2007 |autor = Carlos Contreras Servín |formatu = PDF |editorial = ''"Investigaciones Xeográfiques"'', Boletín del Institutu d'Investigaciones Xeográfiques de la Universidá Nacional Autónoma de Méxicu —UNAM—. |idioma = español }}</ref> [[Ficheru:Regeneracion No 1.jpg|thumb|300px|<small> Periódicu ''"Rexeneración"'', fundáu polos hermanos Flores Magón, y que'l so primer exemplar publicóse la mañana del [[7 d'agostu]] de [[1900]]. Nesta publicación espublizábense les idees lliberales y anárquiques contraries al gobiernu del xeneral Porfirio Díaz, lo que causó que los sos fundadores y editores fueren encarcelaos y más tarde exiliaos, siendo consideraos precursores de la Revolución Mexicana. </small>]] Tou lo anterior, sumáu a dellos incidentes surdíos nesos años, causó un seriu descontentu popular contra la persona de Díaz y los sos allegaos, a quien el pueblu vía como culpables de la catástrofe económica del país. La clase obrera, que foi de les que más sufrieron la debacle económica, empezó a movilizar a los sos miembros esixendo la meyora de los derechos llaborales. Inspiraos pol movimientu obreru que surdiera n'Estaos Xuníos, los trabayadores mexicanos deseyaben poder recuperar les sos condiciones de trabayu dignes, y llanzáronse a la cai en manifestaciones nunca enantes vistes. La [[Fuelga de Cananea]], [[Sonora]], en [[xunu]] de [[1906]], la [[Fuelga de Río Blanco]], en [[Veracruz]] el [[7 de xineru]] de [[1907]] y la [[Rebelión de Acayucan]], Veracruz en [[1906]] fueron les principales [[fuelga|fuelgues]] llaborales de la dómina porfirista. Toes estes manifestaciones pretendíen ameyorar les condiciones económiques y consiguir la igualdá ente trabayadores mexicanos y estranxeros. Díaz intentó mediar nos trés conflictos, pero la situación agravóse por cuenta de que los demandantes llegaron a pensar que'l presidente favorecía a los patronos, y la mediación nun llogró'l so oxetivu. Les autoridaes federal y estatal concluyeron que la única alternativa yera l'usu de la fuercia pa encalorar les revueltes. El alministradores de los negocios en cuestión dexaron al exércitu enfusar nes sos instalaciones p'acabar cola fuelga. La prensa mexicana auspició una campaña de desprestixu contra Díaz arriendes de les fuelgues, que foi acoyida por munchos sectores lliberales en Méxicu. El [[Partíu Lliberal Mexicanu]], fundáu en [[1906]] por [[Ricardo Flores Magón]] [[Anarquía|anarquista]] d'enclín radical, recoyó munches de les demandes del pueblu y alzóse nel principal opositor al gobiernu de Díaz.<ref> {{cita web |url = http://www.ife.org.mx/documentos/PPP/ppp/2002/resoluciones-consejo/510PLM.pdf |títulu = ''"El Partíu Lliberal Mexicanu"'' |fechaaccesu=20 d'avientu de 2007 |formatu = PDF |idioma = español }}</ref> Depués de reelixise en [[1884]], [[1888]], [[1892]] y [[1896]], espublizáronse rumores de que Díaz abandonaría la presidencia en [[1900]]. Poco tiempu enantes de rematar l'añu de [[1898]], la clase política empezó a embaraxar nomes d'ente los cualos podría salir el siguiente presidente del país yá que, por cuenta de la so avanzada edá y a los sos problemes de salú, Díaz nun podría siguir nel poder. Mentar a [[José Yves Limantour]], ministru hacendario, y a [[Bernardo Reis]], otrora [[Gobernantes de Nuevo León|Gobernador de Nuevo León]] y unu de los militares más allegaos al presidente, y que gociaba de prestíu y autoridá na política nacional, pos mientres el so mandatu como gobernador neoleonés —[[1887]]-[[1895]]— llogró acelerar el desenvolvimientu socioeconómico de la entidá, y convirtió a [[Monterrey]] nun centru comercial clave pal restu del país. Sicasí, el presidente Díaz nun taba dispuestu a abandonar el cargu, polo qu'aprovechó la división ente Limantour y Reis pa prosiguir cola so campaña política. D'alcuerdu a [[José López Portillo y Rojas]] en ''Elevación y cayida de Porfirio Díaz'', Reis aceptó la candidatura presidencial de Limantour, cuidao que ésti últimu ufiertó-y el [[SEDENA|Ministeriu de Guerra]] en casu de ser escoyíu.<ref name="López Portillo" /> Pero Díaz, aludiendo al requisitu constitucional pol cual namái podíen ser presidentes los fíos de mexicanos por nacencia, descalificó al Ministru de Facienda de la eleición, cuidao que yera fíu de franceses. Asina, el xeneral Porfirio Díaz postulóse nuevamente a les eleiciones de [[1900]], y salió electu nun periodu que duraría hasta [[1904]].<ref> {{cita web |url = http://www.iih.unam.mx/moderna/ehmc/ehmc07/083.html |títulu = ''"Precisiones sobre'l reyismo. La oportunidá de Díaz pa dexar el poder."'' |fechaaccesu=20 d'avientu de 2007 |autor = Miguel Y. Sotu |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> En [[1904]], Díaz usó la mesma estrataxema qu'utilizara cuatro años tras en rellación a la socesión presidencial y la competencia ente Limantour y Reis. Nesta ocasión, yá nun se dio nengún pactu ente los candidatos como enantes asocediera. Desamarróse una competencia ente dambos políticos que causó un gran baturiciu políticu, por cuenta de la popularidá que Reis llograra ente los sectores de la sociedá. Nuevamente, Díaz llanzó'l so postulación presidencial, pero nun xestu que s'interpretó de sofitu escontra Limantour y ''"Los Científicos"'', creó la Vicepresidencia, que-y foi dada a [[Ramón Corrolada]], nomáu pol grupu nel poder y home d'enfotu de Limantour. Una vegada que Díaz llogró la so séptima reeleición, el grupu de Limantour fixo cambeos al programa de gobiernu, colo que ''"Los Científicos"'' esperaben instaurar el so propiu sistema de gobiernu, yá que agoraben que Díaz nun concluyiría'l so mandatu, qu'estendiera a seis años, pos pola so avanzada edá, morrería. Y entós, Ramón Corrolada habría de convertise en presidente, colo qu'empezaría'l mandatu del grupu nel poder.<ref> {{cita web |url = http://html.rincondelvago.com/mandatu-de-porfirio-diaz.html |títulu = ''"Mandatu de Porfirio Díaz. Los Científicos"'' |fechaaccesu=21 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El descontentu popular fixo que'l presidente declarara al periodista norteamericanu [[James Creelman]] una entrevista concedida al ''"The Pearson's Magacín"'', en que faía un analís de la situación política del país y remataba la so intervención afirmando que dexaría que la oposición formara [[Partíu políticu|partíos políticos]] y delidiara polos diversu cargos d'eleición popular na [[Eleiciones xenerales de Méxicu (1910)|xornada eleutoral]] de [[1910]]. Arriendes de les declaraciones de Díaz, en tol país formó una gran euforia popular de cara a les eleiciones, creáronse comités d'aición política y los lliberales presentaron candidatos pa los puestos d'eleición popular. Sicasí, Díaz aceptó reelixise nuevamente con [[Ramón Corrolada]] na vicepresidencia, lo que desamarró una crisis política que foi l'antecedente de la revolución.<ref> {{cita web |url = http://www.elbalero.gob.mx/historia/html/rev/antecede.html |títulu = ''"La Revolución Mexicana. Antecedentes"'' |fechaaccesu=21 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> {{cita|Ye un error suponer que'l futuru de la democracia en Méxicu foi puestu en peligru pola enllargada permanencia nel poder d'un solu presidente -dixo en voz baxa-. Puedo con toa sinceridá dicir que'l serviciu nun malvó los mios ideales políticos y que creo que la democracia ye l'únicu xustu principiu del gobiernu, entá cuando llevala al terrén de la práutica seya posible namái en pueblos altamente desenvueltos.<ref>Estractu de la entrevista de James Creelman a Porfirio Díaz en ''"The Pearson's Magacín"'', edición del [[18 de marzu]] de [[1908]] en [[San Diego (California)|San Diego]], [[California]].</ref><ref> {{cita web |url = http://www.bibliotecas.tv/zapata/bibliografia/indices/entrevista_diaz_creelman01.html |títulu = ''"Traducción de la Entrevista Díaz-Creelman"'' |fechaaccesu=21 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref>}} {{Multimedia |archivu=EDIS-SRP-0190-06.ogg |títulu=El Presidente Díaz al Señor Edison |descripción=Mensaje de Porfirio Diáz a [[Thomas Alva Edison]], grabáu'l 15 d'agostu de 1909. }} La clase media mexicana na dómina del Porfiriato taba integrada, na so mayoría, por dos grupos principales. La primer división yera d'emplegaos, maestros, burócrates y demás trabayadores del gobiernu, que los sos miembros amontar debíu a la crecedera de les prestaciones públiques de servicios y del aparatu gubernamental. El segundu grupu yera d'industriales, comerciantes y hacendados, que se fixeren de les tierres daes pol gobiernu. Los sos ingresos yeren cimeros a los de los burócrates y emplegaos públicos por cuenta de que los empresarios combinaben les actividaes económiques primaries —agricultura y ganadería— coles actividaes secundaries —comerciu ya industria-. De la mesma, esistía un puntu mediu ente dambes sociedaes: la de la [[oligarquía]] terrateniente, integrada por hacendados, trabayadores agrícoles, mineros y rancheros. Amás de la so fuerte influencia socioeconómica, el burgueses —como se-y conocía a la clase media— tuvieron un papel importante na revolución política. Munchos d'ellos, principalmente los de la primer sociedá, tuvieron accesu a la educación n'otros países, lo que-yos dexó desenvolver un fuerte sentíu de nacionalismu contrario a la política gubernamental d'eponderar otres cultures estranxeres. Amás, el burgueses sentaron les bases ideolóxiques que más tarde daríen forma a la lluches social de la revolución.<ref> {{cita web |url = http://html.rincondelvago.com/porfiriato_2.html |títulu = ''"La burguesía nel Porfiriato"'' |fechaaccesu=21 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> L'otru grupu de la clase media, terratenientes y hacendados, ensin tener la mesma ideoloxía radical que los profesionistas, tamién s'opunxo al porfirismo, especialmente contra los privilexos de los que gociaben los empresarios estranxeros. El so principal blancu d'ataque fueron ''"Los Científicos"'', el grupu políticu más cercanu a Díaz y a quien los lliberales acusaben de convertir al país nuna oligarquía financiera pa caltener los sos intereses políticu y económicu. La inconformidad d'esti grupu foi un factor crucial nel españíu de la revolución política de 1910. Los llabradores fueron inspiraos poles idees lliberales, y xunto a los obreros, protestaron pol réfugu de tierres agrícoles y la baxa de salarios, y empezaron a entamase en grupos pa defender los sos intereses. La más importante de les asociaciones polítiques entós formaes foi'l [[Club Lliberal Ponciano Arriaga]], creáu en [[San Luis Potosí]] y nomáu asina n'honor al diputáu constitucional del sieglu XIX, [[Ponciano Arriaga]]. El grupu taba presidíu polos hermanos [[Ricardo Flores Magón|Ricardo]] y [[Jesús Flores Magón]] y ente los sos integrantes cuntábense [[Camilo Arriaga]], [[Juan Sarabia]], [[Llibráu Rivera]] y [[Antonio Díaz Sotu y Gama]], quien taba influyíos poles [[Anarcosindicalismo|idees de anarcosindicalismo]] que se formaren n'[[Europa]] y más tarde pasaren a los Estaos Xuníos d'América. Llueu se convirtieron nos principales rivales políticos del gobiernu de Díaz, por cuenta del so sofitu a partíos d'oposición, como'l [[Partíu Lliberal Mexicanu]], de quien realizaron la publicación de la so [[Programa del Partíu Lliberal Mexicanu|programa políticu]], impresu en [[Saint Louis (Missouri)|Saint Louis, Missouri]], en [[1906]], más tarde espublizáu ente la población mexicana. El gobiernu porfirista arrestó y exilió a munchos de los periodistes opositores, quien siguieron el so llabor nel destierru, como [[Ricardo Flores Magón]]. Otros, como Sotu y Gama, xunir a la llucha revolucionaria depués de volver al país.<ref>{{cita web |url = http://www.sigloxxieditores.com.mx/index.php?main_page=product_info&cPath=18_34&products_id=1841 |títulu = ''"Precursores de la Revolución Mexicana"'' |fechaaccesu=21 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref><ref>''Estranxerismu y nacionalismu"'', de [[Luis González y González]], [[Ciudá de Méxicu]], [[18 d'ochobre]] de [[1967]].</ref> [[Ficheru:Francisco I Madero and leaders.jpg|thumb|300px|<small>Fotografía tomada nos campos de batalla mientres la Revolución Mexicana, na qu'apaecen los principales líderes de la insurrección desamarrada'l 20 de payares de 1910 contra'l xeneral Díaz. Estremar nesta fotografía Madero.</small>]] [[Francisco I. Madero]] nació'l [[30 d'ochobre]] de [[1873]] en [[Parres (Coahuila)|Parres]], [[Coahuila]], siendo fíu d'una de les families de hacendados más riques de la rexón. Educáu nun colexu [[xesuita]] de [[Saltillo]], en [[1886]] viaxó a [[Países Baxos|Holanda]], [[España]], [[Francia]], [[Reinu Xuníu]], [[Bélxica]] y [[Estaos Xuníos]], onde estudió [[medicina]] y [[homeopatía]], amás entró en contautu con una [[Espiritismo|sociedad espiritista]]. Al volver a Méxicu, prauticó'l so oficiu hasta [[1904]] cuando foi postuláu como candidatu a [[alcalde]] de [[San Pedro de les Colonies]], onde vivía, pero foi derrotáu. Al [[1905|añu siguiente]], sofitó la campaña de Frumencio Fuentes a gobernador de Coahuila. Nes eleiciones, el candidatu lliberal perdió ante'l gobernador en vez, Miguel Cárdenas, quien se reelixó. Tres delles protestes d'acusación de fraude, Madero decidió abandonar la política por un tiempu, hasta [[1907]], cuando entró en contautu colos hermanos Flores Magón, quien-y esplicaron el so ideariu políticu. Madero empezó a redactar esi añu'l so llibru ''[[La socesión presidencial en 1910]]'', onde faía un analís de la situación del país al empar que daba a conocer les sos propuestes de calter políticu, económicu y social, ente les que s'atopaben: * Establecer la llibertá política por que'l pueblu pueda recuperar los sos derechos sociales, políticos y económicos con cuenta d'exercer la [[democracia]]. * Aplicar y reformar la [[Constitución de 1857]], y de ser necesariu, promulgar una nueva Carta Magna. * Torgar una nueva reeleición del presidente Porfirio Díaz, o dexalo namái un periodu más, siempres y cuando ésti comprometiérase a dexar la llibre eleición del vicepresidente, senadores, gobernadores y diputaos. * Dexar que la población de Méxicu, cuantimás la de la clase media, pudiera exercer los sos derechos políticos al traviés de la formación y rexistru llegal de partíos políticos, pa crear una sociedá basada nel institucionalismo. Esti preceptu del [[maderismo]] llevaría a [[Plutarco Elías Calles]] a fundar el [[4 de marzu]] de [[1928]] el [[Partíu Nacional Revolucionariu]]. Díaz entrevistar en [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]] con Madero'l [[4 d'abril]] de [[1909]], y al rematar esti alcuentru Madero concluyó que ''"el presidente Díaz y les sos actitúes demostráronme que na práutica nun ta bien acordies cola práutica de la democracia, polo que va ser bonu percorrer el país pa espublizar la democracia"''.<ref>Carta de Madero a Flores Magón, 7 d'abril de 1909.</ref> Entós, Madero empezó la primer campaña política del país, onde percorrió les ciudaes más importantes de Méxicu y llogró ganar dellos adeptos ente la población. La so campaña estremar en cinco etapes, a saber: * La primera, de [[xunu]] a [[ochobre]] de [[1909]]: Madero llogró axuntar una pequeña comitiva de los sos amigos más allegaos y dalgunos de los sos familiares —como'l so hermanu [[Gustavo A. Madero|Gustavo]]—, y como nun disponía d'enforma capital pa percorrer el país, vendió dalgunos de los sos bienes. Les ciudaes en qu'espublizó'l so ideariu fueron [[Veracruz]], [[Monterrey]], [[Campeche]], [[Mérida (Yucatán)|Mérida]] y [[San Pedro de les Colonies]]. * A fines del mesmu añu empezó la segunda etapa, en que Madero visitó [[Aguascalientes]], [[Durango]], [[San Luis Potosí]] y [[Zacatecas]]. Pal final d'estos viaxes, el [[maderismo]] creciera entá más de cara a la primer convención del [[Partíu Nacional Antirreeleccionista]] en [[abril]] de [[1910]]. * Pa la so tercer xira, nos primeros meses de [[1910]], el maderismo entró en [[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]], [[Culiacán]], [[Mazatlán]], [[Guaymas]], [[Navojoa]], [[Álamos (conceyu)|Álamos]], [[Nozales (Sonora)|Nozales]], [[Hermosillo]], [[Parral (Méxicu)|Parral]], [[Chihuahua]], [[Ciudad Juárez]], [[Torrexón]] y nuevamente a [[San Pedro de les Colonies]], siendo esta xira la más estensa de Madero. * Yá como candidatu presidencial, proclamáu en [[Morelia]] el [[11 d'abril]] de [[1910]], Madero empezó la so cuarta xira, onde llogró atraer ente 1.000 y 8.000 persones en cada llugar que visitaba. Los sitios onde realizó la so campaña esta vegada fueron [[Orizaba]], [[Xalapa-Enríquez|Xalapa]], [[Veracruz]] y [[Puebla]]. Entós, foi cuando Díaz y los sos asesores empezaron a decatase de la importancia que'l movimientu maderista taba ganando y de que yera necesariu tomar midíes pa detenelo. * Poco primero de les eleiciones, Madero espublizó'l so ideal políticu nes ciudaes de [[Saltillo]], [[Monterrey]] y [[San Luis Potosí]]. Nesta postrera dio'l so últimu discursu eleutoral afirmando que yera necesariu rescatar les aspiraciones democrátiques, instaurar la institucionalidad y que'l pueblu tomar conciencia de que nun se podíen dexar les dictadures. Aquel día, munchos de los partidarios del gobernador de Nuevo León, [[Bernardo Reis]], aspirante presidencial derrotáu, xunir a Madero, colo que la so llucha creció entá más. Nesa mesma ciudá, Díaz ordenó la captura de los maderistes y del propiu Madero, unviándolo presu a San Luis Potosí. Dende la cárcel, Madero escribió a Díaz: {{cita|Bien señor mio: Na so carta del 27 d'abril próximu pasáu dicíame usté: na llei van atopar, tantu les autoridaes como los ciudadanos, el camín seguru pa exercitar los sos derechos y que la Constitución nun-y autorizaba a usté pa inxerise nos asuntos que pertenecen a les soberaníes de les entidaes federatives. A pesar d'ello, la llei, anque reparada polos mios partidarios, foi frecuentemente violada polos d'usté qu'ocupen puestos públicos, y anque s'esprendía de la so carta que la Federación nun podía intervenir nos Estaos por que se respetaren les garantíes individuales, sicasí sí intervieno pa sofitar los atropellos cometíos poles autoridaes llocales, como pasó equí en Monterrey, onde, pa eslleir una pacífica y ordenada manifestación, emprestaron ayuda fuercies federales del reximientu de rurales. Esta intervención direuta de les fuercies federales nun vieno sinón a confirmar lo que dixi a usté nel mio anterior y ye que, según la opinión pública, usté ye'l principal responsable de los actos de los sos partidarios en tola República, a pesar de la soberanía de los Estaos, que namái esiste de nome. Eso ta na conciencia de toos y usté mesmu dar a entender na so entrevista con Creelman, asina ye que nun puede negase; pero anque fuera asina, el fechu innegable ye qu'en tola República los partidarios d'usté qu'ocupen puestos públicos, tán cometiendo toa clase d'atentaos contra los mios partidarios y hasta contra mi mesmu, acusándome d'inxuries a usté, basándose para ello nel testimoniu del C. Lic. Juan R. Orci qu'iguó un discursu al so gustu y atribuyir como pronunciáu pol mio en San Luis Potosí. ¡Asina ye que un llevantu de los sos partidarios y el preste de los xueces y demás autoridaes quitáronme de la mio llibertá!.<ref>Misiva de Madero a Díaz. Penitenciaría del Estáu, Monterrey, 15 de mayu de 1910.</ref>|Francisco I. Madero}} [[Ficheru:Ángel de la Independencia (cropped).jpg|thumb|300px|<small> La inauguración del [[Ángel de la Independencia]] representó'l símbolu de la celebración mexicana pol centenariu del entamu de la Independencia de Méxicu. Mientres el tiempu de la festividá, la situación política aselóse un pocu, a pesar de qu'esistía inestabilidá provocada poles eleición presidenciales de xunu y xunetu. Al terminar les fiestes, nuevamente Madero empezó la campaña política en contra de la reeleición de Díaz. </small>]] Pa les eleiciones presidenciales, el [[Partíu Nacional Antirreeleccionista]] postuló a la fórmula Madero-[[Francisco Vázquez Gómez]]. De la mesma, el Partíu Reeleccionista y el Partíu Nacional llanzaron la candidatura presidencial de Díaz, pero distintos candidatos a la vicepresidencia. Ramón Corrolada competía polos miembros del Partíu Científicu y Teodoro Devesa pol Partíu Nacional. El fuerte refugu a la candidatura de Corrolada, auníu a la inestabilidá amenada pola captura de Madero, llograron crear un ambiente tirante'l [[10 de xunetu]], día eleutoral. El [[21 d'agostu]], Díaz y Corrolada fueron proclamaos presidente y vicepresidente, respeutivamente, hasta'l [[30 de payares]] de [[1916]]. Madero llogró escapar de prisión y fuxó a Estaos Xuníos el [[5 d'ochobre]], y darréu llanzó'l [[Plan de San Luis]], onde desconocía a Díaz como presidente y llamaba a los mexicanos a tomar les armes el [[20 de payares]].<ref>Testu del Plan de San Luis, [[San Luis Potosí]], [[5 d'ochobre]] de [[1910]].</ref> [[Ficheru:T1p311a.JPG|thumb|300px|<small> Depués de la cayida de Ciudad Juárez en manes de los revolucionarios, Díaz entendió que'l so gobiernu llegara al so fin, y empezó la redaición del so arrenunciu. Nos alcuerdos de paz suscritos pol gobiernu y los revolucionarios, alcordóse que León de la Barra fadría cargu de la presidencia y tendría de convocar a eleiciones presidenciales. El 25 de mayu de 1911, Díaz presentó'l so arrenunciu, que foi aprobada pol Congresu, rematando asina col Porfiriato. </small>]] L'anunciu del españíu d'una guerra civil nun torgar la celebración del [[Centenariu de la Independencia de Méxicu]], ente'l [[1 de setiembre]] y el [[6 d'ochobre]]. Dende fines del sieglu XIX Díaz y un comité organizador prepararon les fiestes. Dende tol mundu'l embaxadores especiales llegaron al país con obsequios traíos dende les sos naciones. España dio l'uniforme militar de [[José María Morelos]], na persona del marqués de Polavieja. La delegación francesa agasayó les llaves de la Ciudá de Méxicu, prindaes na intervención de [[1863]]. Díaz presidió llacuaes, celebraciones, desfiles, ceremonies, bailles, inauguraciones, toos con motivos patrióticos. Realizóse la inauguración del [[Hospital de la Castañeda]], de delles instituciones educatives —como la Escuela Nacional d'Inxeniería, antecedente direutu del [[Institutu Politéunicu Nacional]]—. La nueche del día [[15 de setiembre]], mesmu día en que'l presidente cumplía ochenta años, Díaz presidió la ceremonia del ''"Berru"'', nel [[Plaza de la Constitución (Ciudá de Méxicu)|Zócalo de la Ciudá de Méxicu]], ante más de cien mil persones. Antes de 1910, esta fiesta celebrar nes primeres hores del día 16, pero'l presidente adelantrar a la nueche del 15 con cuenta de que pudiera coincidir col so cumpleaños.{{ensin referencies}} A otru día inauguróse'l monumentu conocíu como'l [[Ángel de la Independencia]], que la so construcción databa dende 1902.<ref> {{cita web |url = http://cinemexicano.mty.itesm.mx/direutores/toscano.html |títulu = ''"Les Fiestes del Centenariu en 1910"'' |fechaaccesu=22 d'avientu de 2007 |autor = [[Salvador Toscano]] |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Una vegada que concluyeron les fiestes del Centenariu, volvió sentise un clima d'incertidume política nel país. [[William Howard Taft]], [[Presidente d'Estaos Xuníos]], decidió entrevistar con Díaz con cuenta de llegar a alcuerdos que dexaren protexer los intereses de los empresarios norteamericanos aniciaos en Méxicu. El [[16 d'ochobre]] entrevistar col presidente mexicanu en [[Ciudad Juárez]], y la primer visita oficial d'un presidente norteamericanu a suelu de Méxicu foi interpretáu polos maderistes como una señal d'alianza ente Estaos Xuníos y Díaz, polo que la impopularidá presidencial creció entá más. Mentanto, nel estáu de Morelos los trabayadores de faciendes productores de [[caña d'azucre]] llevantar n'armes esixendo les mesmes demandes que los obreros, y d'igual forma fueron encaloraos violentamente. Ente'l so líderes atopaba un llabrador qu'años más tarde se convertiría nel principal dirixente agrariu de la Revolución, [[Emiliano Zapata]].<ref> {{cita web |url = http://www.fce.com.ar/ar/llibros/detalleslibro.asp?IDL=1805 |títulu = ''"Caudiellos y llabradores na Revolución Mexicana"'' |fechaaccesu=22 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> El [[Plan de San Luis]] foi'l documentu inspirador de la revolución maderista, nel que desconocía los resultaos de les xornaes eleutorales del [[26 de xunu]] y del [[10 de xunetu]], proclamaba la Revolución pa los seis de la tarde del [[20 de payares]], señaló a Madero como encargáu provisional del poder executivu y quien s'encargaría de convocar a eleiciones. Amás, someter a revisión toles lleis realizaes mientres el gobiernu de Díaz. El lema qu'adoptó'l movimientu foi ''"Sufraxu efectivu, non reeleición"'', mesmu usáu por Díaz contra Juárez y Lerdo. A diferencia d'otros planes na historia de Méxicu, el Plan de San Luis nun contenía nenguna reforma de calter económicu o social, más bien yera un manifiestu políticu.<ref> {{cita web |url = http://www.bibliotecas.tv/zapata/1910/plan.html |títulu = ''"Plan de San Luis"'' |fechaaccesu=22 d'avientu de 2007 |autor = [[Francisco I. Madero]] |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Gracies a les maniobres del Secretariu de Gobernación, [[Manuel González Cosío]] fueron descubiertes célules maderistes en tol país, que pretendíen atacar la población de [[Cases Grandes]], [[Estáu de Chihuahua|Chihuahua]], ya inclusive les ciudaes de Toluca y Ciudad Juárez. En Puebla, l'activista lliberal [[Aquiles Serdán]] y la so familia fueron afayaos con propaganda maderista, la so casa foi atacada y destruyida la mañana del [[18 de payares]], y Aquiles foi asesináu. A la familia Serdán considérase-y los primeres mártires de la Revolución Mexicana, yá que'l so asesinatu foi l'incidente que desamarró la rebelión contra Díaz.<ref> {{cita web |url = http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/efemerides/payares/con18-19.htm |títulu = ''"Ataque porfirista a la casa d'Aquiles Serdán"'' |fechaaccesu=28 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Los primeros actos de la revolución maderista viéronse marcaos pola incertidume causada pola muerte de los Serdán, y pola aparente superioridá militar del exércitu porfirista. Madero entá s'atopaba morando en [[Nueva Orleáns]], [[Florida]], dende onde recibió noticies de que la sulevaciones revolucionaries contra Díaz asocedieren con ésitu, y dende esa mesma ciudá unviaba cartes a los xefes rebalbos pa dirixir la llucha. Ente los principales cabezaleros atopábense [[Abraham González Casavantes|Abraham González]], [[Pascual Orozco]] y [[Francisco Villa]]. El día 20 de payares presentáronse llevantamientos nos estaos de [[Estáu de Chihuahua|Chihuahua]], [[Estáu de San Luis Potosí|San Luis Potosí]], [[Veracruz de Ignacio de la Llave|Veracruz]] y [[Estáu de Durango|Durango]]. A fines de mes estender a tres entidaes federatives más, teniendo Chihuahua la mayor cantidá d'actividá militar realizada. A entamos de [[marzu]] de [[1911]], [[Emiliano Zapata]] llevantó tropes polos estaos de [[Estáu de Morelos|Morelos]], [[Estáu de Guerrero|Guerrero]], [[Estáu de Puebla|Puebla]] y [[Estáu de Michoacán|Michoacán]], lo qu'avivó entá más la insurrección xeneral. Los xenerales González Cosío y [[Victoriano Huerta]] fueron rápido derrotaos, los sos refuerzos asesinaos y munchos de los sos soldaos, la mayoría reclutados por [[lleva]], desertaben del exércitu. En [[abril]] la mayor parte del país —18 estaos— yá tenía grupos revolucionarios llevantaos nel so territoriu. El [[10 de mayu]], los revolucionarios de [[Pascual Orozco]] tomaron la plaza militar de [[Ciudad Juárez]], lo que supunxo'l golpe final al gobiernu, y nesi mesmu mes, los revolucionarios entraron en delles partes del país, ente que l'exércitu optó por retirar se a la capital y zones aledañas.<ref> {{cita web |url = http://espora.org/biblioweb/politica/rfm/ap1910/c525.html |títulu = ''"La Revolución Maderista"'' |fechaaccesu=22 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Na Ciudá de Méxicu, Porfirio Díaz atopábase convaleciendo d'una enfermedá nes [[mella|melles]], carecía [[sordera]] y escosamientu físicu —tenía más d'ochenta años d'edá a fecha de mayu de 1911—, y ante la derrota de les sos fuercies en Ciudad Juárez empezó a pensar nel arrenunciu, como lo espresó al arzobispu de Méxicu, a la so esposa y al so fíu Porfirio na nueche del [[17 de mayu]]. El día 22, el gabinete, sacante Limantour, arrenunció y el presidente tuvo de nomar a nuevos ministros d'ideoloxía revolucionaria. Tres la firma de los trataos de paz en Ciudad Juárez, alcordóse que Díaz tendría d'arrenunciar a la presidencia y nel so llugar quedaría'l Ministru de Rellaciones Esteriores, [[Francisco León de la Barra]]. La nueche del [[23 de mayu]], Díaz empezó a redactar el so arrenunciu, que foi supervisada pol so secretariu, Rafael Chousal. Finalmente, a los once de la mañana del [[25 de mayu]], la Cámara de Diputaos, metanes una manifestación de más de mil persones qu'esixía l'arrenunciu de Díaz, aprobó en dictame l'arrenunciu del presidente Porfirio Díaz por unanimidá, al empar que se señalaba a León de la Barra como nuevu encargáu del [[Poder Executivu]]. Asina remató'l [[Porfiriato]], dómina en que Díaz gobernó'l país mientres más de 30 años. {{cita|A los CC. Secretarios de la H. Cámara de Diputaos. Presente.- El Pueblu mexicanu, esi pueblu que tan generosamente apinóme d'honores, que me proclamó'l so caudiellu mientres la guerra d'Intervención, que me secundó patrióticamente en toles obres entamaes pa impulsar la industria y el comerciu de la República, esi pueblu, señores diputaos, haise insurreccionado en bandes milenaries armaes, manifestando que la mio presencia nel exerciciu del Supremu Poder Executivu, ye causa de la so insurrección. Nun conozo fechu dalgunu imputable a mi que motivara esi fenómenu social; pero dexando, ensin conceder, que pueda ser culpable inconsciente, esa posibilidá fai de la mio persona la menos arremente pa raciocinar y dicir sobre la mio propia culpabilidá. En tal conceutu, respetando, como siempres respeté la voluntá del pueblu, y de conformidá col artículu 82 de la Constitución Federal vengo ante la Suprema Representación de la Nación a dimitir ensin reserva l'encargu de Presidente Constitucional de la República, con que m'honró'l pueblu nacional; y facer con tanta más razón, cuanto que pa retenelo sería necesariu siguir arramando sangre mexicano, ablayando'l creitu de la Nación, esbardiando les sos riqueces, segando les sos fontes y esponiendo la so política a conflictos internacionales. Espero, señores diputaos, qu'aselaes les pasiones qu'acompañen a toa revolución, un estudiu más concienzudo y comprobáu faiga surdir na conciencia nacional, un xuiciu correutu que me dexe morrer, llevando no fondero de la mio alma una xusta correspondencia de la estimación qu'en tola mio vida consagré y voi consagrar a los mios compatriotes. Con tou respetu. Méxicu, Mayu 25 de 1911. Porfirio Díaz.<ref>''"Historia Gráfica de la Revolución Mexicana"''. Por Gustavo Casasola. Tomu I. Editorial Tríes, Méxicu, 1960, p.311.</ref>}} == Exiliu == [[Ficheru:V Huerta.jpg|thumb|300px|<small> Militar natural de [[Jalisco]], engarró del llau lliberal xunto a [[Ramón Corona]] na guerra contra Francia, Victoriano Huerta convirtiérase n'unu de los militares d'enfotu de Díaz, y como tal correspondió-y escoltar a la familia del ex presidente camín de Veracruz. Entamó un golpe d'estáu contra l'entós Presidente Madero, y quedóse cola presidencia mientres 17 meses. Derrotáu pola [[Revolución Constitucionalista]] de [[Venustiano Carranza]], fuxó a Estaos Xuníos, onde morrió en [[1916]]. </small>]] N'arrenunciando, Díaz y la so familia empezaron a empacar les sos coses pa retirase al exiliu, en [[París]], [[Francia]]. En despidiendo a los sos antiguos sirvientes pagándo-yos en monedes d'oru, la familia Díaz colar a la estación de trenes de Santa Clara, al sur de la capital. El xeneral de división [[Victoriano Huerta]] foi l'encargáu d'escoltar la caravana escontra Veracruz, d'onde tomaríen un [[barcu de vapor]] a [[La Coruña]]. El [[26 de mayu]], Porfirio y Carmen Romero Rubio, acompañaos de los fíos del xeneral —sacante Amada— y de les hermanes de Carmen, salieron aldu al [[Veracruz|Puertu de Veracruz]]. Nel trayeutu, la mañana del [[27 de mayu]], poco primero de llegar a la ciudá d'[[Orizaba]], el tren foi atacáu por bandoleros, que sicasí fueron repelidos poles fuercies federales de Huerta, y llograron prindar a más de la metá de los asaltantes. Al llegar a Veracruz, la nueche d'esi mesmu día, y contrariu a asoceder n'otres partes del país, los Díaz fueron recibíos con llacuaes, cenes, bailles y fiestes nel so honor. Finalmente, la mañana del [[31 de mayu]], a bordu del buque [[Alemaña|alemán]] ''"Ypiranga"'', Porfirio Díaz y la so familia abandonaron el país.<ref> {{cita web |url = http://www.presidencia.gob.mx/mexico/sabiasque/?conteníu=19238&pagina=5 |títulu = ''"Exiliu eternu: Porfirio Díaz"'' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |autor = [[Alejandro Rosas]] |formatu = HTML |editorial = [[Gobiernu de Méxicu|Presidencia de la República]] |idioma = español }}</ref> Mientres el viaxe namái se presentó un incidente de refuga escontra Díaz, en [[La Coruña]], [[España]], cuando un grupu de manifestantes [[Comunismu|comunistes]] -y increparon faciendo usu de berros y cobertores acusándo-y d'[[asesinatu]] y [[xenocidiu]]. Por cuenta de la infeición bucal que-y aquexaba desque yera presidente de Méxicu, Porfirio Díaz decidió internase nuna clínica d'[[Interlaken]], [[Suiza]], d'onde salió curáu los últimos díes de [[xunu]] de [[1911]]. En [[xunetu]], Díaz y la so familia visitaron [[París]]. Al llegar a [[Los Inválidos]], el [[20 de xunetu]], l'ex presidente platigó con soldaos xubilaos franceses qu'engarraren na guerra d'intervención cincuenta años tras. El xeneral [[Gustave Léon Niox]], encargáu del edificiu, escoltó a Díaz hasta la tumba de [[Napoleón Bonaparte]], a quien el xeneral mexicanu almiraba. Niox, de secute, sacó la espada que Bonaparte usó en [[1805]] mientres la [[Batalla d'Austerlitz]], y asitiar en manes de Díaz, quien fixo pública la so emoción por tener la espada y que ésti nun merecía tenela nes sos manes, a lo que Niox contestó, ''"Nunca tuvo en meyores manes"''.<ref> {{cita web |url = http://www.lajornadaguerrero.com.mx/2007/04/02/index.php?section=opinion&article=002a1soc |títulu = ''"Ente Ayutla y Querétaro. La batalla del 2 d'abril"'' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |editorial = La Jornada |idioma = español }}</ref> Díaz se avecindó nun departamentu nel númberu 26 de l'[[Avenida Foch]], cercanu al [[Monte de Boulogne]] y al [[Arcu del Trunfu]].<ref>{{cita web |apellíu=Ayala|nome1=Israel|títulu=Porfirio Díaz vivió modestamente mientres los sos últimos años en Francia|url=http://mexico.cnn.com/nacional/2011/05/25/porfirio-diaz-vivio-modestamente-mientres-los sos-ultimos-anos-en-francia|obra=CNN Méxicu|idioma=español|fecha=25 de mayu de 1911 |fechaaccesu=23 de febreru de 2015}}</ref> Depués del viaxe a Francia, Porfirio Díaz empezó a percorrer Europa y los sos principales capitales acompañáu de la so esposa. En [[abril]] de [[1912]], foi recibíu nel [[Palaciu de la Zarzuela]], [[Madrid]], pol rei [[Alfonsu XIII d'España]], quien lo convidó a morar na Península Ibérica y fíxo-y entrega d'una [[espada]] como agasayo. Más tarde percorrieron [[San Sebastián]] y [[Zaragoza]]. El [[káiser]] [[Guillermu II d'Alemaña]] unviólu a Zaragoza boletos pa guardar les maniobres militares del so exércitu en [[Múnich]], a onde llegaron en víspores de la [[Primer Guerra Mundial]]. N'afitando la so residencia en París, los Díaz solíen colase a [[Biarritz]] y [[Saint-Jean-de-Luz]], na mariña francesa, mientres el [[iviernu]]. A entamos de [[1913]], empezaron un viaxe pol [[norte d'África]] y la so travesía llevar a conocer [[El Cairu]], [[Keneth]], la [[Gran Esfinxe de Guiza|Esfinxe]] y la [[Gran Pirámide de Guiza]]. Nesta postrera, Díaz foi retratáu nuna fotografia propiedá del [[Archivu Xeneral de la Nación (Méxicu)|Archivu Xeneral de la Nación]]. Mientres el so regresu a Europa, tuvieron en [[Nápoles]] y [[Roma]].<ref> {{cita web |url = http://www.adnsureste.info/es/index.php?news=3368 |títulu = ''"Exiliu eternu, Porfirio Díaz"'' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> Mentanto, en Méxicu, la situación política nun se remedió col arrenunciu de Díaz. Madero foi electu presidente y tomó posesión del cargu'l [[6 de payares]], y el [[25 de payares]] [[Emiliano Zapata]] proclamó'l [[Plan de Ayala]] esixendo la restauración de los derechos agrarios y desconociendo a Madero como presidente. En [[marzu]] de [[1912]], Pascual Orozco signó el [[Plan de la Empacadora]], coles mesmes pretensiones que Madero. [[Félix Díaz]], sobrín de Porfirio, llevantar n'armes pero foi prindáu en Veracruz y tuvo a puntu de ser executáu, pero Madero, desoyendo a los sos collaboradores qu'aconseyaben fusila-y, indultólu. Orozco foi ganáu por Huerta y viose obligáu a fuxir a Estaos Xuníos. En [[febreru]] de [[1913]], una intriga encabezada por [[Manuel Mondragón]] y Félix Díaz, lliberó a Bernardo Reis de la Prisión de Tlatelolco, proclamar líder del so movimientu ya inclusive llegaron a atacar el Palaciu Nacional, pero les tropes del encargáu de la plaza, [[Lauro Villar]] llograron detener a los invasores y asesinar a Reis. Mondragón y Díaz abelugar nuna fábrica d'artillería conocida como La Ciudadela. Madero salió esi mesmu día —[[9 de febreru]]— a arengar al pueblu a caltenese lleal al gobiernu, y ante la ferida de Villar, Madero nomó a Huerta nuevu xefe militar. [[Henry Lane Wilson]], embaxador norteamericanu en Méxicu, esmolecíu polos intereses de les compañía del so país en Méxicu y pola política de Madero, decidió realizar un pactu con Díaz y Mondragón, colo qu'empezó la [[Decena Tráxica]]. El [[17 de febreru]], Huerta suscribió un armisticiu con Díaz, Lane Wilson y Mondragón, pol que se comprometíen a asitiar a Huerta na presidencia en cuenta de qu'ésti se la apurriera más tarde a Díaz. El [[18 de febreru]], un grupu d'empresarios capitalinos —ente ellos Ignacio de la Torre, xenru de Díaz— declararon la so fidelidá a Huerta. Esi mesmu día, [[Gustavo A. Madero]], hermanu y asesor del presidente, foi arrestáu y torturáu hasta la muerte. El [[19 de febreru]], Madero y [[José María Pino Suárez]], vicepresidente, arrenunciaron a los sos cargos. [[Pedro Lascuráin]] fíxose cargu del poder executivu 45 minutos y el so únicu actu de gobiernu foi nomar a Huerta como secretariu de Rellaciones Esteriores. Darréu arrenunció y Victoriano Huerta entró a la presidencia. Madero y Pino Suárez fueron conducíos a la cárcel [[Palaciu de Lecumberri]] onde nun fueron ingresaos; sinón que, tres la simulación d'un ataque mientres el trayeutu, morrieron asesinaos el [[22 de febreru]].<ref>{{cita web |url = http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/act_permanentes/historia/histdeltiempo/mexicana/sigloxx/xx_dece.htm |títulu = ''"La decena tráxica en Méxicu"'' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español |urlarchivu=http://web.archive.org/web/20130620151846/http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/act_permanentes/historia/histdeltiempo/mexicana/sigloxx/xx_dece.htm |fechaarchivu=20 de xunu de 2013 }}</ref> En París, Díaz empezó a tener conocencia de les rebeliones que se dieren en Méxicu, gracies a que dellos de los sos vieyos amigos solíen dir visitalo. A fines de 1913, Porfirio recibió la visita de les sos fíes [[Amada Díaz|Amada]] y Lluz, quien permanecieron col so padre unos cuantos meses y xuntos percorrieron [[Suiza]] y los [[Alpes]]. Mientres los últimos meses de [[1914]] y los primeres de [[1915]], el so salú empezó a deteriorase seriamente y más tarde, en [[xunu]] de [[1915]], el so médicu ordenólu absolutu reposu, polo que tuvo que dexar les sos diaries caminaes mañaneres pol [[Monte de Boulogne|monte de Bolonia]]. Según los rellatos de Carmen Romero Rubio, el so maríu carecía d'allucinaciones. Dizse que nos sos últimos díes de vida, el yá vieyu home Porfirio Díaz pronunciaba repetidamente'l nome de la so hermana Nicolasa. El [[2 de xunetu]], finalmente, yá perdiera la pallabra y la noción del tiempu. El so médicu de cabecera foi llamáu al mediudía, y a los seis de la tarde con trenta y dos minutos —hora de Francia—, José de la Cruz Porfirio Díaz Mori finó a la edá d'ochenta y cuatro años. Foi soterráu na ilesia de Saint Honoré l'Eylau, y el [[27 d'avientu]] de [[1921]] los sos restos fueron treslladaos al [[campusantu de Montparnasse]] en París. Cuando Carmen Romero Rubio volvió al país en [[1931]] dexó los sos restos en Francia. Dende l'añu de [[1989]] espresáronse intenciones de tornar a Méxicu los restos de Díaz, ensin qu'hayan consiguíu resultancies.<ref> {{cita web |url = http://www.elperiodicodemexico.com/nota.php?sec=Nacional-Politica&id=141012 |títulu = ''"Los restos de Porfirio Díaz"'' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }}</ref> == Medayes y condecoraciones == A lo llargo de la so vida, Porfirio Díaz recibió numberoses condecoraciones, tantu nacionales como estranxeres, siendo consideráu hasta la fecha como l'home más condecoráu de Méxicu.<ref>[http://mexicoheraldico.blogspot.mx/2011/11/l'home-mas-condecoráu-de-mexico.html "Méxicu heráldicu. L'home más condecoráu de Méxicu".]</ref> === Nacionales === * [[Ficheru:MEX Military Loyalty.png|50px]] Cruz, collar y placa a la Constancia Militar 25, 30, 35, 40 años de serviciu. * [[Ficheru:MEX French Intervention Cross 1867.png|50px]] Cruz de 1a. Clase por combatir la Intervención Francesa de 1867. * [[Ficheru:MEX Pachuca Medal 1861.png|50px]] Medaya d'honor pola [[Historia de Pachuca de Soto#Guerra de Reforma y Batalla de Pachuca|Batalla de Pachuca]]. * [[Ficheru:MEX Battles ribbon standard.png|50px]] Medaya d'honor pola [[Batalla de los Cumes|Batalla de Acultzingo]]. * [[Ficheru:MEX Battles ribbon standard.png|50px]] Medaya pola [[Batalla de Puebla|Batalla del 5 de mayu]]. * [[Ficheru:MEX Puebla de Zaragoza Defense 1863.png|50px]] Cruz y placa pol [[Sitiu de Puebla]]. * [[Ficheru:MEX Battles ribbon standard.png|50px]] Medaya y placa al Méritu Militar. * Barra gafete pola Guerra de Reforma. * Condecoración del Estáu de Guerrero. * Medaya d'Honor del Estáu d'Oaxaca. * Medaya d'Honor del Estáu de Puebla. * Condecoración especial del 2 d'abril de 1867, Puebla. === Estranxeres === * [[Ficheru:ESP_Charles_III_Order_GC.svg|50px]] [[Caballero gran cruz de la Orde de Carlos III]]. (1886) * [[Ficheru:SVE_Svärdsorden_BAR.svg|50px]] Gran cruz de la Real Orde de la Espada de Suecia. (1886) * [[Ficheru:VEN_Order_of_the_Liberator_-_Knight_BAR.png|50px]] Gran cruz de la [[Orde del Llibertador]]. (1887) * [[Ficheru:PRT_Military_Order_of_the_Tower_and_of_the_Sword_-_Grand_Cross_BAR.png|50px]] Gran collar de la Orde de la Torre y de la Espada de Portugal. (1887) * [[Ficheru:Legion_Honneur_GC_ribbon.svg|50px]] [[Caballero gran cruz de la Lexón d'Honor]]. (1888) * [[Ficheru:JPN Daikun'i kikkasho BAR.svg|50px]] Gran cruz de la Orde Suprema ya Imperial del Crisantemu del Xapón. (1892) * [[Ficheru:Cavaliere_di_gran_Croce_Regno_SSML_BAR.svg|50px]] [[Caballero gran cruz de la Orde de los Santos Mauricio y Lázaro]]. (1893) * [[Ficheru:ESP_Gran_Cruz_Merito_Militar_(Distintivo_Blanco)_pasador.svg|50px]] Gran cruz de la [[Orde del Méritu Militar|Orde Española del Méritu Militar]]. (1895) * [[Ficheru:Grand_Crest_Ordre_de_Leopold.png|50px]] Gran cruz de la Orde Leopoldo de Bélxica. (1896) * [[Ficheru:Ord.Aquilarossa-GC.png|50px]] [[Caballero gran cruz de la Orde de la Águila Colorada]]. (1896) * [[Ficheru:Ord.S.Stef.Ungh._-_GC.png|50px]] [[Caballero gran cruz de la Orde de San Esteban d'Hungría]]. (1901) * [[Ficheru:PRT_Military_Order_of_Aviz_-_Grand_Cross_BAR.png|50px]] Gran cruz con diamantes de la [[Orde del Sol y el Llión|Orde del Sol y el Lleón de Persia]]. (1902) * [[Ficheru:PER_Order_of_the_Sun_of_Peru_-_Knight_BAR.png|50px]] Gran cruz de la primer clase del primer grau de la Orde Imperial del Dragón Doble de China. (1905) * [[Ficheru:Order_of_the_Bath_(ribbon).svg|50px]] [[Cruz de la Orde del Bañu]]. (1906) * [[Ficheru:NLD_Order_of_the_Dutch_Lion_-_Grand_Cross_BAR.png|50px]] Gran cruz de la [[Orde del Llión holandés|Real Orde del Llión Neerlandés del Reinu de los Países Baxos]]. (1908) * [[Ficheru:RUS_Order_of_St._Alexander_Nevsky_BAR.png|50px]] [[Caballero gran cruz de la Orde de San Alejandro Nevski]]. (1909) * [[Ficheru:Order_of_Charles_III_-_Sash_of_Collar.svg|50px]] [[Caballero del collar de la Orde de Carlos III]]. (1910) Ostentó tamién dende 1888 el cargu honoríficu de Gran Oficial de l'[[Academia francesa]]. === Homenaxes ''post mortem'' === * En setiembre de 2015 la ciudá d'[[Orizaba]], [[Veracruz]] convertir na primer ciudá de Méxicu en develar una estatua n'honor de Porfirio Díaz nun parque públicu ente otros actos y reconocencies per alcuerdu del honorable conceyu.<ref>{{cita web |títulu=Ente ulles, develan estatua de Porfirio Díaz en Orizaba|url=http://www.milenio.com/estado/estatua_de_Porfirio_Diaz-develan_primer_estatua_de_Porfirio_Diaz-estatua_en_Orizaba_0_583741820.html|editorial=Mileniu|idioma=español|fecha=1 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2015}}</ref> == Ver tamién == * [[Historia de Méxicu]] * [[Revolución mexicana]] * [[Porfiriato]] * [[Francisco I. Madero]] * [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu]] * [[Guerra de Reforma]] * [[Méxicu Bárbaru]] == Notes == {{llistaref|2}} == Bibliografía == {{Columnes}} === Fontes principales === <div class="references-small"> * CASASOLA, Gustavo: ''Historia Gráfica de la Revolución Mexicana. Tomu 1'', Madrid, España, Editorial Tríes, 1992. ISBN 968-24-4524-8 * — ''Seis sieglos d'historia gráfica de Méxicu, tomu 12'', Méxicu, Editorial Tríes, 1976. ISBN 968-7013-01-0 * FONTES MARES, José: ''Historia Ilustrada de Méxicu, de Hernán Cortés a Miguel de la Madrid. Tomu II'', Méxicu, Editorial Océanu, 1984. ISBN 968-491-047-9 * [[Enrique Krauze|KRAUZE, Enrique]]: ''Porfirio Díaz, místicu de l'autoridá'', na serie ''Biografía del Poder'', Méxicu, Fondu de Cultura Económica, 1987. ISBN 968-16-2780-6 * — ''Sieglu de caudiellos, biografía política de Méxicu —1810-1910—'', Méxicu, Editorial Tusquets, 1994. ISBN 970-699-048-8 * — ''Porfirio, el derrumbe'', Méxicu, Editorial Clío, 1992. ISBN 968-6932-01-1 * [[Alejandro Rosas|ROSAS, Alejandro]]: ''Porfirio Díaz'', na serie ''Grandes protagonistes de la historia mexicana'', Madrid, Editorial Planeta, 2002. ISBN 970-726-059-9 * —''Mitos de la historia mexicana. D'Hidalgo a Zedillo'', Méxicu, Editorial Planeta, 2006. ISBN 970-37-0555-3 * TREVIÑO, Héctor Jaime: ''Historia de Méxicu'', Monterrey, Edición Castillo, 1997. ISBN 970-20-0019-X * [[José Vasconcelos Calderón|VASCONCELOS, José]]: ''Curtia historia de Méxicu'', Méxicu, Editorial Tríes —coleición ''Llinterna máxica''—, 1998. ISBN 968-24-4924-3 * VIGIL, José María: ''México a través de los siglos, tomu 10'', Méxicu, Editorial Cume, 1981. </div> === Fontes secundaries === <div class="references-small"> * [[Carleton Beals|BEALS, Carleton]]: ''Porfirio Díaz'', Méxicu, Editorial Domés, 1982. ISBN 968-450-013-0 * BULNES, Francisco: ''El verdaderu Díaz y la Revolución'', Méxicu, Editorial Conteníu, 1992. * DÍAZ, Porfirio: ''Memories —2 volúmenes—'', Méxicu, Editorial Offset, 1982.ISBN 968-6672-09-5 * [[Nemesio García Naranjo|GARCÍA NARANXAL, Nemesio]]: ''Porfirio Díaz'', Méxicu, Casa Editorial Lozano, 1930. * [[José López Portillo y Rojas|LÓPEZ PORTIELLU Y COLORAES, José]]: ''Elevación y cayida de Porfirio Díaz'', Méxicu, Llibrería Española, s/f. * PÉREZ HERRERO, Pedro: ''Porfirio Díaz'', España, Editorial Quórum, 1987.ISBN 84-7679-081-3 * PONTE, Ramón: ''La dictadura, la revolución y los sos homes'', Méxicu, Institutu Nacional d'Estudios Históricos de la Revolución Mexicana —INEHRM—, 1985.ISBN 968-805-294-9 * QUEVEDO Y ZUBIETA, Salvador: ''El Caudiellu'', Méxicu, Editorial C. Bouret, s/f. * TELLO DÍAZ, Carlos: ''L'exiliu. Una semeya de familia''. Méxicu, Editorial Cal y Arena, 1993.ISBN 968-493-246-4 * ROEDER, Raplh: ''Escontra'l Méxicu modernu, Porfirio Díaz'', —dos volúmenes—, Méxicu, Fondu de Cultura Económica, 1973. * [[Jesús Silva Herzog|SILVA HERZOG, Jesús]]: ''Curtia historia de la Revolución Mexicana'', —dos volúmenes—, Méxicu, Fondu de Cultura Económica, 1988.ISBN 968-16-7723-4 * VALADÉS, José: ''Curtia historia del Porfirismo'', Méxicu, Editores Mexicanos Xuníos, 1973. * ZERÓN MEDINA, Fausto: ''Porfirio: L'orixe, la guerra, l'ambición, el poder, el derrumbe y el destierru'', — seis volúmenes, collaboración con Enrique Krauze —, Méxicu, Editorial Clío, 1993.ISBN 968-6932-01-1 {{Final columnes}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{wikisource}} {{wikiquote}} * {{cita web |url = http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/publicaciones/publi_quepaso/porfiriodiaz.htm |títulu = Biografía de Porfirio Díaz |fechaaccesu=26 de payares de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }} * {{cita web |url = http://www.vidasdefuego.com/biografia-porfirio-diaz.htm |títulu = Porfirio Díaz |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }} * {{cita web |url = http://www.monografias.com/trabayos15/porfiriato/porfiriato.shtml |títulu = El Porfiriato |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }} * {{cita web |url = http://www.enkidumagazine.com/art/2005/290605/Y_038_290605.htm |títulu = El legáu de Porfirio Díaz |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu = HTML |idioma = español }} {{Socesión | títulu = [[Gobernantes d'Oaxaca|Gobernador d'Oaxaca]] | periodu = [[1863]]-[[1864]] | predecesor = [[Ramón Cajiga]] | socesor = [[José María Ballesteros]] | títulu2 = [[Gobernantes d'Oaxaca|Gobernador d'Oaxaca]] | periodu2 = [[1866]] | predecesor2 = [[Carlos Oronoz]] | socesor2 = [[Alejandro García (xeneral)|Alejandro García]] | títulu3 = [[Ficheru:Coat of arms of Mexico.svg|45px]]<br/>[[Presidente de Méxicu]] | periodu3 = [[1876]] | predecesor3 = [[Sebastián Lerdo de Tejada]] | socesor3 = [[Juan N. Méndez]] | títulu4 = [[Ficheru:Coat of arms of Mexico.svg|45px]]<br/>[[Presidente de Méxicu]] | periodu4 = [[1877]]-[[1880]] | predecesor4 = [[Juan N. Méndez]] | socesor4 = [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]] | títulu5 = [[Secretaría d'Economía (Méxicu)|Secretariu de Fomentu, Colonización ya Industria]] | periodu5 = [[1880]]-[[1881]] | predecesor5 = [[Vicente Riva Palacio]] | socesor5 = [[Carlos Pacheco Villalobos]] | títulu6 = [[Gobernantes d'Oaxaca|Gobernador d'Oaxaca]] | periodu6 = [[1880]]-[[1881]] | predecesor6 = [[Francisco Meixueiro]] | socesor6 = [[Mariano Jiménez]] | títulu7 = [[Gobernantes d'Oaxaca|Gobernador d'Oaxaca]] | periodu7 = [[1882]]-[[1883]] | predecesor7 = [[Mariano Jiménez]] | socesor7 = [[Mariano Jiménez]] | títulu8 = [[Ficheru:Coat of arms of Mexico.svg|45px]]<br/>[[Presidente de Méxicu]] | periodu8 = [[1884]]-[[1911]] | predecesor8 = [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]] | socesor8 = [[Francisco León de la Barra]] }} {{NF|1830|1915|Diaz, Porfirio}} {{Tradubot|Porfirio Díaz}} [[Categoría:Dictadores]] [[Categoría:Diputaos y diputaes de Méxicu]] [[Categoría:Gobernadores de Méxicu]] [[Categoría:Líderes amerindios]] [[Categoría:Masones]] [[Categoría:Presidentes de Méxicu]] [[Categoría:Secretarios y secretaries d'Estáu de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] s510jt1xet0rxce3ut6nxarjlvy5rcr 0 74497 3709855 3688415 2022-08-19T09:18:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''António de Oliveira Salazar''' {{nym}} foi un dictador [[Portugal|portugués]]. Exerció como [[Primer Ministru de Portugal|primer ministru]] ente 1932 y 1968 y interinamente la [[Presidente de la República Portuguesa|Presidencia de la República]] en 1951. Foi la cabeza y principal figura del llamáu [[Estado Novo (Portugal)|Estado Novo]], que tomó'l periodu 1926-1974, magar el réxime nun se consolidó como tal hasta 1933. == Primeros años de vida == [[Ficheru:Salazarcert.jpg|thumb|250px| Acta de nacencia de Salazar]] Nació en [[Vimieiro]], siendo l'únicu fíu varón de cinco d'una modesta familia de llabradores, nel añu 1905 entró como seminarista en [[Viseu]]; naquel tiempu yera conocíu despectivamente como "el fíu de Manholas". Dándose cuenta de la so falta de vocación relixosa y arreyáu nel solmenáu ambiente político que surde en Portugal a raigañu del asesinatu del rei [[Carlos I de Portugal|Carlos I]], camudar a [[Coímbra]] pa estudiar Derechu (1910). En 1914 llogró'l títulu de bachiller en Derechu y en 1916 asistente de Ciencies Económiques. Asumió la rexencia de la cátedra d'Economía Política y Finances en 1917 por invitación del profesor [[José Alberto dos Reis]], enantes de doctorase en 1918. Mientres esti periodu en [[Coímbra]] materializa'l so enclín pola política nel Centru Académicu de la Democracia Cristiana, onde traba delles amistaes, como la del que va ser dempués Cardenal Patriarca de Lisboa, [[Manuel Gonçalves Cerejeira]], con quien compartió agospiamientu na "República dos Grilos" en Coimbra ('"república"' ye'l nome informal que se da a les residencies o albergues estudiantiles). Combate l'anticlericalismu de la [[Primer República Portuguesa|Primer República]] con artículos d'opinión qu'escribe pa periódicos católicos. Acompaña a Cerejeira en palestras y alderiques. Estudia a [[Maurras]], [[Le Play]] y les encícliques sociales de [[Lleón XIII]] y va asina consolidando'l so pensamientu y desenvolviéndolo nos sos artículos. Les sos opiniones y contactos nel Centru Académicu de la Democracia Cristiana llevaránlu en 1921 a presentase como diputáu al Parllamentu pela ciudá norteña de [[Guimarães]], nes llistes del [[Centru Católicu Portugués]]. En siendo escoyíu, y ensin atopar nello motivación dalguna, tornó a la Universidá pasaos esautamente dos díes, tal como prometiera a los sos amigos. Caltener na so cátedra hasta 1926, escribiendo y dando conferencies. == Llegada al poder == [[Ficheru:União Nacional.png|thumb|250px|Estandarte de la [[União Nacional|Unión Nacional]]]] Cola crisis económica y el baturiciu políticu de la [[Primer República Portuguesa|I República]], que s'enllargó inclusive dempués de la [[Revolución Portuguesa de 1926]], la [[dictadura militar]] llapada a Salazar en xunu de 1926 p'asumir la cartera de ministru de Finances. Salazar esixera manes llibres pa decidir nos asuntos del so negociáu; de lo contrario, prometió dexar la cartera y volvese «nel primer tren que saliera pa Coímbra». Asina foi. Pasaos trelce díes Salazar arrenunciu al cargu por non satisfaése-y les condiciones que consideraba indispensables pal so exerciciu y vuelve a la so cátedra na [[Universidá de Coímbra]]. En 1928, tres la eleición del presidente [[António Óscar de Fragoso Carmona|António Carmona]] y en vista del fracasu del so antecesor en consiguir un abuitáu préstamu esternu con vistes al equilibriu de les cuentes públiques, Salazar vuelve asumir la cartera. De momentu Oliveira Salazar esixó controlar los gastos ya ingresos de tolos ministerios. Satisfecha la esixencia, impunxo una fuerte [[Austeridá económica|austeridá]] y rigorosu control de les cuentes, consiguiendo un superávit nes finances públiques tres l'exerciciu económicu de 1928-29, y esforciándose en caltener un [[presupuestu]] equilibráu, al estremu de retayar severamente los gastos del Estáu. «Sé perbién lo que quiero y a ónde voi», declaró nel so toma de posesión. Na prensa favorable a Salazar, sería munches vegaes retratáu como salvador de la patria por cuenta de que, tres munchos años de dificultaes, la [[Economía de Portugal|economía portuguesa]] nun sufría de [[Déficit presupuestariu|déficit]] presupuestariu dende 1928. Esti fechu, consideráu una proeza, fixo ganar a Salazar un gran prestíu ente les corrientes de la derecha republicana, de los monárquicos y de los católicos. Darréu, la [[propaganda]] y la manipulación política utilizar pa consolidar la so poder, mientres Salazar amenaciaba nuevamente col so arrenunciu en casu de que la derecha portuguesa suxuriera llindar los sos poderes. Pa eses feches, la economía portuguesa dexara tres el déficit y los gravosos emprestos contrataos nel estranxeru, y les [[fuercies armaes]] y la [[élite]] financiera sofitaben a Salazar, tarreciendo sufrir nuevamente'l caos financieru de la [[Primer República Portuguesa]]. Inclusive'l presidente de la República, el xeneral Carmona, consultaba a Salazar enantes de cada remodelación ministerial. Mientres la oposición democrática esmorecer en socesivos braceos internos ensin ésitu, procurábase dar camín de la ''Revolución Nacional'' impuesta pola dictadura militar surdida dende 1926. Salazar, refugando'l regresu al [[parllamentarismu]] de la [[Primer República Portuguesa|República]], apurre la solución: crea la ''Unión Nacional'', un movimientu políticu nacional (na práutica un partíu únicu) aglutinador de toos cuantos quixeren sirvir a la patria. En 1932, tres la dimisión de dellos [[Primer Ministru de Portugal|primeros ministros]] y yá con una consolidada figura nel gobiernu, Salazar asume'l cargu de [[primer ministru de Portugal]]. Esi añu llánzase'l proyeutu pa crear una nueva Constitución, y Salazar llamaría a un grupu de bultables profesores universitarios pa creala, modelando un testu fuertemente autoritariu y centráu nos poderes del primer ministru. En 1933 depués de someter a plebiscitu la Constitución, ésta apruébase y entra a valir, naciendo asina'l [[Estado Novo (Portugal)|Estado Novo]] y tamién el [[Salazarismo]]. == Gobiernu y Estado Novo == {{AP|Estado Novo (Portugal)}} {{cita|L'home d'Estáu más completu, el más dignu de respetu que conocí ye Salazar. Considerar una personalidá estraordinaria pola so intelixencia, el so sentíu políticu, la so humanidá... El so únicu defectu ye probablemente la modestia.|[[Francisco Franco]], entrevista, [[13 de xineru]] de [[1958]], [[Le Figaro ]]}} Cola Constitución de 1933, Salazar instituyó y consolidó l'[[Estado Novo (Portugal)|Estado Novo]], un réxime nacionalista corporativu con amplios poderes conferíos al executivu nel control del Estáu. La cuestión del tipu de réxime (monarquía o república) ye sutilmente dexada de llau, mientres los cargos de poder yeren distribuyíos ente los dos corrientes. El réxime adopta una forma bien leve de [[fascismu]] basáu nel de [[Benito Mussolini]] (por esto munchos nin siquier considerar fascista) y afirma los valores nacionales y el so defensa, sacrificando la llibertá individual en beneficiu de lo que se consideraba l'interés cimeru de la Nación. === La guerra civil española === {{AP|Guerra Civil Española}} Salazar defendía la estabilidá de la vida nacional y tarrecía que l'aturbolinada situación d'[[España]] pudiera afectar a [[Portugal]]. Intensificó la censura y l'aición de la policía política [[PIDI]], Policía Internacional y de Defensa del Estáu. Portugal apurrió al bandu subleváu un importante sofitu loxísticu, dexando, por casu, la comunicación ente los exércitos sublevaos del norte y del sur cuando entá nun podíen establecer contautu per tierra, concediendo llibre tránsitu a suministros militares destinaos al [[bandu nacional]], repatriando a refuxaos republicanos, y apurriendo una modesta cantidá de combatientes (los "''[[Viriatos]]''") y armamentu pa los franquistes. Tres la llegada del xeneral [[Francisco Franco]] al poder, Salazar ocupar de caltener bones rellaciones diplomátiques cola [[España franquista]], magar mientres la [[Segunda Guerra Mundial]] tarreció per unos meses que Franco, col sofitu del [[Tercer Reich]], intentara invadir Portugal y anexonalo a España. A partir de 1945, les rellaciones hispanu-portugueses caltener nun bon nivel, anque marcaes pola mutua rocea personal esistente ente los mandatarios de dambos países. A despecho de lo que munchos creen, y de lo que los dos gobernantes declararon a la prensa n'innumberables ocasiones, Franco y Salazar nun se teníen nenguna simpatía. Franco consideraba al portugués llaino y poco claru; Salazar despreciaba en Franco al espadón ensin cultura. A títulu d'interés, les entrevistes ente dambos celebrábense en portugués; Franco defender col gallegu lo suficiente como pa parolar col so homólogu lusitanu. === Salazar y la monarquía === Salazar alimentó él mesmu'l mitu del so "ideal monarquista" al entamu del so gobiernu col fin de llograr el sofitu del sector integrista portugués pal Estado Novo. Pero esto nun pasó de ser un xuegu políticu del mesmu Salazar. El so antimonarquismo yá se demostrara mientres la so militancia nel Centru católicu, cuando nun congresu en 1922 llamó al centru a aceptar la [[república]] ''ensin pensamientos reservaos'', esto ye, aceptar la nueva forma del estáu y arrenunciar a una restauración monárquica. Esto provocó la marcha de dellos católicos monárquicos del centru. Tres la derrota de la [[monarquía del norte]] un centenar d'oficiales fueron espulsaos del exércitu portugués, pero'l gobiernu d'[[António Maria da Silva]] propunxo la so restitución. Esto paralizaríase col golpe d'estáu que dio orixe a la ''Ditadura Nacional''. Salazar diría nun discursu en 1928 que l'alderique alrodiu de la forma del estáu ([[monarquía]] o [[república]]) yera la postrera de les prioridaes del país. En 1930 el teniente coronel [[Adriano Strecht de Vasconcelos]] entrega al presidente de la república [[Óscar Carmona]] un documentu tituláu ''A Situação Xurídica dos militares afastados do serviço do Exército em 1919'' (n'español ''La situación xurídica de los militares estremaos del serviciu militar en 1919'') onde pidía xusticia pa los afeutaos. Salazar refugar, torgando la restitución de los ex oficiales monárquicos nel exércitu. Tres la muerte de [[Manuel II de Portugal|Manuel II]] en 1932, Salazar empezó la destrucción total del mitu de la monarquía, cuando'l so gobiernu apoderar de les antigües propiedaes de la [[dinastía de Braganza]] creando la ''Fundação da Casa de Bragança'' (Fundación Casa de Braganza). Venti años dempués, en 1951 Salazar dio un discursu nel congresu de la [[União Nacional|Unión Nacional]], nel que dexaba en claro'l so despreciu pola monarquía, destruyendo les esperances sobre una posibilidá de restauración. === El concordatu === La cuestión de la indemnización de la [[Ilesia Católica|Ilesia católica]] pola nacionalización de los sos bienes mientres la [[Primer República Portuguesa|I República]] ye refugada por Salazar. A pesar de la so aición nel Centru Católicu y de ser él mesmu fondamente católicu, la separación de poderes ente l'Estáu y la Ilesia ye un propósitu firme del salazarismo. La definición de les rellaciones ente l'Estáu portugués y la Ilesia católica oficializar en 1940 per mediu d'un [[concordatu]]. La [[separación Ilesia-Estáu]] supunxo'l distanciamientu de quien fuera'l so amigu, el cardenal Cerejeira, al ocupar ésti la sede episcopal lisboeta. === La Segunda Guerra Mundial y rellaciones esteriores === {{AP|Segunda Guerra Mundial}} [[Ficheru:António de Oliveira Salazar, drawing.jpg|thumb|right|265px|Primer Ministru António de Oliveira Salazar por André Koehne.]] Salazar asume la cartera d'Asuntos Esteriores dende la [[Guerra Civil Española]], onde nun despinta la so simpatía escontra'l [[bandu nacional]]. Cola [[II Guerra Mundial]] el propósitu del gobiernu de Salazar ye caltener la neutralidá. Próximu ideológicamente al [[Exa Roma-Berlín-Tokio|Exa]], el réxime portugués escudar neso y tamién na alianza con [[Gran Bretaña]] pa caltener una política de neutralidá, nun esfuerciu d'evitar pleitos contra cualesquier de los dos bandos batallosos. De primeres, una intensa actividá diplomática escontra [[Francisco Franco|Franco]] intenta evitar qu'España se alíe a [[Alemaña]] ya [[Italia]], nel previsible casu de que los países del [[Exa Roma-Berlín-Tokio|Exa]] con España veríen la ocupación de Portugal como mediu de controlar l'[[Océanu Atlánticu|Atlánticu]] y cerrar el [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]], lo qu'esviaría'l centru de gravedá de la guerra escontra la [[Península Ibérica|península ibérica]]. Con España celebra'l [[Pactu Ibéricu (1942)]] llogrando dambos países quedar fuera de la guerra. Salazar nun toleró esviadures de los diplomáticos portugueses qu'arriesgaren la so política esterna. Cuando'l cónsul portugués en [[Burdeos]], [[Aristides de Sousa Mendes]] concedió una gran cantidá de visaos a refuxaos (incluyendo dalgunos [[xudíu|xudíos]]) que trataben d'escapar de los nazis, inorando les instrucciones del Ministeriu d'Asuntos Esteriores, Salazar foi implacable y destituyir. Otorgar solamente visaos de tránsitu y en que los demás casos los cónsules y diplomáticos tendríen de pidir una autorización previa al Ministeriu d'Asuntos Esteriores.<ref>Spared Lives, The Action of Three Portuguese Diplomats in World War II – Documentary e-book edited by the Raoul Wallenberg Foundation</ref> Salazar foi y sigue siendo inxustamente acusáu d'espulsar ignominiosamente a Aristides de Sousa Mendes del serviciu públicu y habelo priváu de les sos llibertaes civiles, quedando amenorgáu a una bultable probeza, siendo asistíu de caridá pola comunidá xudía de Lisboa, hasta'l so fallecimientu en 1954. Pero en realidá Aristides de Sousa Mendes nun foi espulsáu<ref>"Anuário diplomáticu y consular português" 1954</ref> y siguió recibiendo'l so sueldu de Cónsul, mientres catorce años, hasta'l día del so fallecimientu.<ref>Cadastro do pessoal do Ministério dos Negócios Estrangeiros - http://badigital.sgmf.pt/Archivo-DGCP--07---005---003/1/</ref><ref>Afonso, Rui - Um Homem Bom, Aristides de Sousa Mendes, O "Wallenberg" Portugues, Ed Caminho, 1995, pp 257</ref><ref>And Who Is My Neighbor? A World War II Hero of Conscience for Portugal Douglas Wheeler Lusu-Brazilian Review Vol. 26, No. 1 (Summer, 1989),</ref><ref>Fernandes, Embajador Carlos "O Cônsul Aristides Sousa Mendes - a Verdade y a Mentira" - ISBN 9789892038803.</ref> === El papel de los Azores === En 1943, en plena [[Segunda Guerra Mundial]], los Aliaos intenten utilizar les [[Azores]] como base de sofitu pa les sos fuercies aérees. El gobiernu de Portugal, ensin medios pa oponese a esta esixencia, venció a la presión aliada. Salazar axustó como contrapartida el suministru d'armamentu, tarreciendo un posible ataque d'una Alemaña debilitada pero entá fuerte, usando'l territoriu d'España como vía de tránsitu. Salazar pidió tamién la garantía de que la provincia ultramarina portuguesa de [[Timor Oriental]] (invadida y ocupada por tropes xaponeses en marzu de 1942) sería restituyida a la so metrópolis una vegada acabada la guerra mundial. Anque Portugal declarara la so neutralidá dende 1939 y caltenía embaxaes nos países del [[Exa Roma-Berlín-Tokio|Exa]] y de los aliaos, Salazar trató de caltener una posición de simpatía cola [[Italia Fascista|Italia fascista]] y el [[Tercer Reich]] pero reconociendo al empar que la situación xeográfica de Portugal faía al so país más gustante a sufrir un ataque de británicos o estauxunidenses. Coles canales diplomáticu y comercial abiertos con dambos bandos batallosos, la [[balanza comercial]] portuguesa caltuvo saldu positivu mientres bona parte del conflictu. Les sedes diplomátiques de [[Gran Bretaña]] y [[Estaos Xuníos]] coesistíen en Lisboa coles de la [[Italia Fascista|Italia fascista]] y l'[[Alemaña nazi]], pero Salazar dio instrucciones por que los axentes diplomáticos d'esos países executaren les sos funciones (qu'incluyíen l'espionaxe) ensin interferencia del gobiernu lusitanu, so la condición que los axentes estranxeros nun s'implicaren en cuestiones polítiques de Portugal. Esto nun torgar que'l 2 de mayu de 1945 Salazar unviara a Alemaña un mensaxe oficial de condolencias pola muerte d'[[Adolf Hitler]], siendo unu de los dos únicos telegrames de pésame qu'un gobiernu estranxeru unvió por esi fechu (l'otru vinu d'[[Irlanda]], gobernada por [[Éamon de Valera]]). == La posguerra == Los servicios emprestaos per Portugal a la causa aliada na [[Segunda Guerra Mundial]] dexaron que'l réxime intentara forzar un acercamientu escontra [[Gran Bretaña]] y los [[Estaos Xuníos]], considerando que Portugal, magar les sos simpatíes profascistas, enxamás sofitara viviegamente l'esfuerciu de guerra del [[Exa Roma-Berlín-Tokio|Exa]] y nun había por tanto razones pa marxinalo de la mesma manera que la [[España franquista]] (que tamién se caltuvo neutral pero que se ganara la condena de los vencedores en patrocinando la unviada de la [[División Azul]] contra la [[XRSS]]). [[Ficheru:Foto 3 Visita Salazar obras Ponte Coimbra015.jpg|200px|thumb|right|António Salazar (al centru) visita la maqueta de la ponte ''Santa María de Coímbra'', década de 1950]] Oliveira Salazar trató d'esplotar al máximu'l so otorgamiento de les bases aérees nes islles [[Azores]], sofitáu pol fechu que'l so ''Estado Novo'' nun tuviera líderes políticos abiertamente pronazis mientres la guerra (a diferencia de la [[Falanxe]] española). Tres 1948 los esfuercios de Oliveira Salazar llograron mayor ímpetu cuando les crisis ente los EE. XX. y la XRSS (como'l [[Bloquéu de Berlín]]) dieron nacencia a la [[Guerra Fría]], onde Salazar podía amosar el fervosu [[anticomunismu]] del so réxime como credencial pa ganar el sofitu políticu de los Estaos Xuníos. Ello ye que Salazar combinó'l so anticomunismu col so sofitu a los Aliaos en 1943 pa llograr que Portugal fuera convidada a xunise a la [[OTAN]] en 1949, magar ser l'únicu miembru d'esta alianza qu'enxamás rompiera rellaciones cola Alemaña nazi. L'anticomunismu de Salazar sirvió pa sostener la [[economía]] portuguesa en función a los mercaos d'Estaos Xuníos y Europa Occidental, anque la escasez de materies primes pervalibles en Portugal, según la poca estensión y población del territoriu, torgaron que los capitales estranxeros empecipiaren una efectiva [[industrialización]] del país. Peor entá, mientres la [[década de 1950]] Salazar amosó una fe infrayable en sostener l'[[autarquía]] económica de Portugal hasta onde fuera posible, lo cual caltuvo al país como un esportador netu de materies primes de baxu preciu (sufreres, pesca o productos frutales). Ante la depresión económica de Portugal, en contraste cola crecedera económica d'[[Europa Occidental]], una enorme cantidá de portugueses emigraron dende entamos de la [[década de 1960]], predominantemente escontra [[Francia]] o [[Bélxica]] en busca de meyores condiciones de vida, trabayando como obreros. Otros menos migraron escontra [[Brasil]]. La medrana al reclutamiento masivu de tropes pa la [[Guerra Colonial Portuguesa|guerra colonial n'África]] aumentó'l volume de la [[emigración]] portuguesa, al puntu qu'escontra 1974 cuasi {{formatnum:500000}} emigrantes lusos vivíen nos barrios obreros de Francia. === Guerra colonial en ultramar === {{AP|Guerra colonial portuguesa}} Defensor d'una política colonialista que vía a Portugal entá como un [[imperiu]] ultramarín, Salazar apostó pola guerra colonial cuando los movimientos independentistes de [[Guinea]], [[Angola]], y [[Mozambique]] pretendieron biforcase de Portugal. Esta política foi refugada pola mayoría de los países del mundu, máxime nun contestu d'independencia colonial onde otres naciones europees como [[Gran Bretaña]] o [[Francia]], ya inclusive otres dictadures ideológicamente cercanes a Portugal como la [[España franquista]], yá aceptaren la imposibilidá práutica de sostener remotos imperios coloniales. Amás, la posición de Salazar pa caltener de toes toes l'[[imperiu colonial portugués]] escarecía de sofitos na [[OTAN]] (de la cual formaba parte Portugal) y yera frontalmente refugada polos [[Estaos Xuníos]] (aliáu económicu del réxime). Salazar, nel so [[nacionalismu]] exacerbado, consideraba que la posesión d'estenses colonies yera la única opción por que Portugal pudiera xugar un importante papel na escena internacional y asegurase la prosperidá económica según afitar la so identidá patria, consciente que la [[metrópolis]] tenía poca estensión, poca población, y escasos recursos naturales de gran valor, lo cual condergar a ser ''"nación de segunda fila nel conciertu européu"'' si perdía les sos colonies. Ante'l visible refugu al tardíu imperialismu de Portugal, Salazar viose obligáu a aguiyar una política d'[[aislacionismo]] internacional al respeutive de la [[descolonización]] sol lema "''orgullosamente solos''" (''orgulhosamente sós'', en portugués). Salazar refugó inclusive la incorporación de [[Goa]] dientro de la [[India]], y dempués que'l gobiernu indiu tomara militarmente Goa n'avientu de 1961 el réxime de Lisboa aportunó en considerar a Goa provincia ultramarina nomando "gobernadores" o emitiendo sellos postales para dichu territoriu. === La oposición al réxime === L'autoritarismu de Salazar llevólu a tomar una posición contraria al [[sindicalismu]] llibre. Esta postura, que debilitaba les demandes del movimientu obreru, foi contestada per una parte de la población, que se remontó. Les fuercies de seguridá reprimieron duramente diches protestes públiques, siendo habitual que la [[Guardia Nacional Republicana]] (GNR) causara munchos mancaos y muertos. Una d'aquelles víctimes sería la nueva [[Catarina Eufémia]], que se convertiría na personificación de la resistencia antisalazarista. Mentanto, los movimientos [[comunista|comunistes]] y [[socialista|socialistes]], anque proscritos, siguieron na so resistencia al réxime de Salazar. Los enormes gastos de la guerra colonial na [[década de 1960]] inclusive causaron la perda del sofitu de militantes de [[derecha]], que llamentaben l'atrasu económicu de Portugal en comparanza a los países d'Europa Occidental (ya inclusive al respeutive d'[[España]]) mientres los gastos fiscales laboriosamente ganaos yeren gastaos mayoritariamente nuna guerra colonial. P'acallantar les voces d'oposición, el réxime de Oliveira Salazar recurrió a la [[PIDI]] o "''Policía internacional y de defesa do Estado''" pa la represión política, coles mesmes que llograba infiltrar a PIDIR en cuasi tolos sectores y grupos de la sociedá portuguesa, dende les [[fuercies armaes]] hasta los [[sindicatu|sindicatos]], pasando pola [[Ilesia Católica|Ilesia católica]] local y la militancia del [[Partíu Comunista Portugués]]. === Obres === Con un gobiernu tresformáu nel réxime más llonxevu d'[[Europa Occidental]], Salazar dexó delles obres públiques tales como la Ponte Salazar (agora [[Ponte 25 d'abril]]), el Mirador-Monumentu a [[Cristu-Rei]], que demuestra la so alianza col catolicismu conservador de Portugal, el [[Estadiu Nacional de Portugal]], l'[[Aeropuertu de Lisboa]], l'Institutu Nacional d'Estadística de Portugal, autopistes y otres. Sicasí, el so obstinación en caltener les colonies aislló a Portugal y retrasó la so crecedera mientres décades debíu al altu costo económicu y social que significaba pa una economía débil y precario como la de Portugal el sostener la guerra colonial tantu n'África como n'Asia y los sos respeutivos gobiernos coloniales. == Retirada del poder == El principiu del fin de Salazar empezó'l 3 d'agostu de 1968, cuando tenía yá 79 años. Mientres les sos vacaciones nel [[Forte de Santo António]], en [[Estoril]]. Salazar preparábase por que-y tratara'l so pedicuro cuando se dexó cayer nuna siella de lona. La siella venció y Salazar cayóse violentamente, llevándose un fuerte golpe na cabeza. Otres fontes indiquen que'l golpe recibir na so bañera. Lo cierto ye que l'accidente quedó ocultu por orde del propiu Salazar quien, en llevantándose, negar a recibir atención médica, esixendo secretu a los presentes. El primer ministru torna a Lisboa. Quince díes dempués, Salazar almite tar enfermu y el 6 de setiembre treslladar d'urxencia nun coche dende la so residencia en São Bento, Lisboa, al Hospital de São José, onde lo operen d'urxencia. El 27 de setiembre, el presidente [[Américo Tomás]] llapada al profesor [[Marcelo Caetano]] por que sustituya al profesor Salazar, incapacitado pa les xeres de gobiernu. Naide, sicasí, atrever a echar# voz de a Salazar. Ello ye que hasta'l so fallecimientu en 1970, quien trataben diariamente con él faíen-y creer qu'inda gobernaba'l país, inclusive dempués d'asumir el gobiernu'l profesor Caetano. == Vida personal == Del doctor Salazar, solteru, dizse que caltuvo delles rellaciones amoroses con muyeres muncho más nueves qu'él. A lo llargo de la so vida foi atendíu por Dª Maria de Jesús, la so ama de llaves. Morigerado de costumes, rayano dacuando na sordidez, usaba unes fuertes botes que-y acarretaron esi llamatu ente'l pueblu. Home fríu y distante, cuasi nun caltuvo tratos coles sos hermanes, úniques familiares direutes que vivíen cuando aportó al poder, y namái manifestaba cordialidá con dellos íntimos, como la so afiada. Hai delles escases imáxenes nes que se-y ve sonriente na so compañía. Solo aceptaba regalos en forma de flores o llibros. Nun hai un gran anecdotariu personal en redol a la so figura; nin siquier compartía l'afición de los sos compatriotes pol fado o'l fútbol (el fado calificar de deprimente ya inmoral) lo que nun-y torgar fomentar dambos espectáculos, hasta'l puntu de que'l so réxime yera llamáu "el de los trés F: fado, fútbol y Fátima". Dióse-y sepultura na parroquia de [[Vimieiro]], en [[Santa Comba Dão]], nuna modesta tumba onde fuelga colos sos padres. {{socesión | predecesor = [[Domingos da Costa y Oliveira]] | títulu = [[Ficheru:Flag of Portuguese Prime-Minister.svg|40px]] <br />[[Primer ministru de Portugal]] | socesor = [[Marcelo Caetano]] | periodu = [[1932]] - [[1968]] | predecesor2 = [[Óscar Carmona]] | títulu2 = [[Ficheru:Flag of the President of Portugal.svg|40px]] <br />[[Presidentes de Portugal|Presidente de la República Portuguesa]]<br /> ''Interín''| socesor2 = [[Francisco Craveiro Lopes]] | periodu2 = [[1951]]}} ==== Delles cuestiones rellacionaes con Salazar ==== * Por un Decretu de 1937, obligó a usar el llamáu tecláu nacional o [[tecláu HCESAR]] nes máquines d'escribir que se vendieren na nación. Esti tecláu, llamáu asina pola secuencia de les sos lletres de la primer fila, suplió al AZERTY francés por dexar una redaición dactilográfica más rápida en testos portugueses. Asina, les máquines d'escribir HCESAR yeren obligatories nes dependencies públiques y ente 1938 y 1974 yeren les más habituales nos comercios portugueses. Dende 1974, les máquines HCESAR convirtiéronse n'interesaes pieces de coleicionista. * [[JK Rowling]], la escritora británica de la famosa saga [[Harry Potter]] moró en [[Porto]] ([[Portugal]]), onde trabayó como profesora d'inglés en 1993 y onde concibió una fía con un noviu portugués.Por eso basóse nel apellíu del dictador pa crear el personaxe de [[Salazar Slytherin]]. * La figura del profesor Salazar ganó una votación popular pa escoyer a los «grandes portugueses» promovida pola canal [[Radio y Televisión de Portugal]] (RTP).<ref>{{cita web| url=http://www.rtp.pt/wportal/sites/tv/grandesportugueses/index.php |títulu=Vos Grandes Portugueses |fechaaccesu=23 de febreru de 2012 |formatu=PHP |autor=Radio Televisión Portuguesa (RTP) |fecha=s/f |editorial=www.rtp.pt |idioma=portugués}}</ref> Sicasí, dellos periodistes ya intelectuales portugueses duldaron de les resultaos de la votación, que podríen ser manipoliaos dende la RTP. == Ver tamién == * [[Fascismu portugués]] * [[Historia de Portugal]] == Notes y referencies == {{llistaref}} {{NF|1889|1970|Salazar, antonio de oliveira}} {{Tradubot|António de Oliveira Salazar}} [[Categoría:Presidentes de Portugal]] [[Categoría:Primeros ministros de Portugal]] [[Categoría:Fascistes]] [[Categoría:Dictadores]] [[Categoría:Estado Novo (Portugal)]] [[Categoría:Corporativistes de Portugal]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] n06m2vxsfmxoyczuvzhur8269esctd8 0 74738 3709571 3629815 2022-08-19T06:56:47Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Barry Lamar Bonds''' {{nym}} ye un [[béisbol|xugador de béisbol]] retiráu de les [[Grandes Lligues]]. Fíu de [[Bobby Bonds]].<ref>[http://bleacherreport.com/articles/1033745-50-most-talented-families-in-sports/page/39 The Bonds]</ref>Tien el récor d'[[Home run|home runs]] nuna sola temporada, con 73 en [[2001]], y tien el record absolutu de home runs bateados pa tola vida con 762. El [[28 de mayu]] de [[2006]] ante los [[Colorado Rockies|Rockies]], superó la cifra de cuadrangulares de [[Babe Ruth]] col númberu 715. El día [[4 d'agostu]] de [[2007]] nel enfrentamientu de San Francisco Giants vs. [[San Diego Padres]], en Petco Park abriendo'l segundu inning Barry Bonds conecto'l so [[home run]] 755 igualando con esto la marca d'[[Hank Aaron|Henry "Hank" Aaron]], 3 díes dempués en San Francisco, el [[7 d'agostu]] de 2007 bateó el cuadrangular 756 convirtiéndose asina nel máximu "jonronero" de la historia de les Grandes Lligues. El 15 de setiembre del 2007, Marc Ecko mercó la pelota del jonrón 756 y entamó una votación per Internet avera del destín del artefautu. Dempués d'ocho díes, el resultáu foi televisáu pol Sr. Ecko, quien reveló que la mayoría (el 47%) votara por unviar la pelota al Salón de la Fama marcada d'un asteriscu pa reflexar los sos sentimientos acomuñaos col récor. Ecko aclamó que namái entamó l'eventu por que la xente determinara'l significáu de la pelota, diciendo que "Les oportunidaes d'espresanos, y de la nuesa participación nel públicu, nun tienen llende." El Salón de la Fama aceptó la decisión de Ecko, diciendo que "El béisbol pertenez a la xente - siempres foi asina y siempres va ser asina." Bonds foi investigáu pol posible usu de esteroides y otres sustances p'ameyorar el so rendimientu mientres la so carrera nes Grandes Lligues y enfrentaba la posibilidá de que los sos récores fueren cuestionaos o anulaos, amás de nun ser tomáu en cuenta pa ingresar al Salón de la Fama del Béisbol. Sicasí, el 21 de xunetu de 2015, el Departamentu de Xusticia d'Estaos Xuníos decidió cerrar el casu contra'l pelotero.<ref>{{cita web|apellido1=Levine|nome1=Dan (Traducíu al español por Patricia Ávila)|títulu=Autoridad EEXX ponen fin a casu penal contra Barry Bonds n'investigación esteroides|url=https://es-us.deportes.yahoo.com/noticias/autoridaes-eeuu-ponen-fin-caso-penal-contra-barry-193223658--mlb.html?utm_source=%23RD|idioma=Español|fechaaccesu=21 de xunetu de 2015}}</ref> == Records == * Mayor númberu de homeruns pa tola vida (762 <small>hasta'l 29 d'agostu de 2007</small>). * Mayor númberu de homeruns nuna temporada (73 en [[2001]]). * Mayor númberu d'impulsaes nun xuegu de 9 innings (9 en [[2002]]). * Únicu xugador en ser escoyíu 7 vegaes como [[Most Valuable Player (béisbol)|MVP]] na história de les [[Grandes Lligues]]([[1990]], [[1992]], [[1993]], [[2001]], [[2002]], [[2003]], [[2004]]). * Xugador que recibió más bases por boles (2549) y bases por boles intencional (679) na historia de les Grandes Lligues. * Mayor númberu de bases per bola recibíes nuna temporada (232 en 2004). * Mayor númberu de bases per bola intencionales recibíes nuna temporada (120 en 2004). * Récor de más altu porcentaxe de slugging nuna temporada (.867 en 2001). * Más altu porcentaxe de bases alcanzaes nuna temporada (.609 en 2004). * Únicu xugador con más de 500 jonrones y 500 bases robaes ( nin siquier hai nengún xugador qu'haya resgistrado 400 cuadrangulares y 400 bases robaes). * Unu de solu cuatro xugadores na historia de Grandes Lligues en recibir base por boles intencional coles bases llenes. * Anguaño'l mayor jonronero na historia del béisbol de Grandes Lligues. * Consideráu, estadísticamente, el meyor xugador a la ofensiva de tolos tiempos. == Estadístiques == {| {{tablaguapa}} |- ! AÑU ! EDÁ ! EQUIPU ! LLIGA ! Xuegos ! AB ! R ! H ! 2B ! 3B ! HR ! [[RBI]] ! Robos ! CS ! [[Base por boles|BB]] ! SO ! AVE ! OBP ! SLG ! TB ! SH ! SF ! IBB ! HBP |- | 1986 | 22 | PIT | NL | 150 | 413 | 72 | 92 | 26 | 3 | 16 | 48 | 36 | 7 | 65 | 102 |.223 |.330 |.416 | 172 | 2 | 2 | 2 | 2 |- | 1987 | 23 | PIT | NL | 150 | 551 | 99 | 144 | 34 | 9 | 25 | 59 | 32 | 10 | 54 | 88 |.261 |.329 |.492 | 271 | 0 | 3 | 3 | 3 |- | 1988 | 24 | PIT | NL | 144 | 538 | 97 | 152 | 30 | 5 | 24 | 58 | 17 | 11 | 72 | 82 |.283 |.368 |.491 | 264 | 0 | 2 | 14 | 2 |- | 1989 | 25 | PIT | NL | 159 | 580 | 96 | 144 | 34 | 6 | 19 | 58 | 32 | 10 | 93 | 93 |.248 |.351 |.426 | 247 | 1 | 4 | 22 | 1 |- | 1990 | 26 | PIT | NL | 151 | 519 | 104 | 156 | 32 | 3 | 33 | 114 | 52 | 13 | 93 | 83 |.301 |.406 |.565 | 293 | 0 | 6 | 15 | 3 |- | 1991 | 27 | PIT | NL | 153 | 510 | 95 | 149 | 28 | 5 | 25 | 116 | 43 | 13 | 107 | 73 |.292 |.410 |.514 | 262 | 0 | 13 | 25 | 4 |- | 1992 | 28 | PIT | NL | 140 | 473 | 109 | 147 | 36 | 5 | 34 | 103 | 39 | 8 | 127 | 69 |.311 |.456 |.624 | 295 | 0 | 7 | 32 | 5 |- | 1993 | 29 | SFG | NL | 159 | 539 | 129 | 181 | 38 | 4 | 46 | 123 | 29 | 12 | 126 | 79 |.336 |.458 |.677 | 365 | 0 | 7 | 43 | 2 |- | 1994 | 30 | SFG | NL | 112 | 391 | 89 | 122 | 18 | 1 | 37 | 81 | 29 | 9 | 74 | 43 |.312 |.426 |.647 | 253 | 0 | 3 | 18 | 6 |- | 1995 | 31 | SFG | NL | 144 | 506 | 109 | 149 | 30 | 7 | 33 | 104 | 31 | 10 | 120 | 83 |.294 |.431 |.577 | 292 | 0 | 4 | 22 | 5 |- | 1996 | 32 | SFG | NL | 158 | 517 | 122 | 159 | 27 | 3 | 42 | 129 | 40 | 7 | 151 | 76 |.308 |.461 |.615 | 318 | 0 | 6 | 30 | 1 |- | 1997 | 33 | SFG | NL | 159 | 532 | 123 | 155 | 26 | 5 | 40 | 101 | 37 | 8 | 145 | 87 |.291 |.446 |.585 | 311 | 0 | 5 | 34 | 8 |- | 1998 | 34 | SFG | NL | 156 | 552 | 120 | 167 | 44 | 7 | 37 | 122 | 28 | 12 | 130 | 92 |.303 |.438 |.609 | 336 | 1 | 6 | 29 | 8 |- | 1999 | 35 | SFG | NL | 102 | 355 | 91 | 93 | 20 | 2 | 34 | 83 | 15 | 2 | 73 | 62 |.262 |.389 |.617 | 219 | 0 | 3 | 9 | 3 |- | 2000 | 36 | SFG | NL | 143 | 480 | 129 | 147 | 28 | 4 | 49 | 106 | 11 | 3 | 117 | 77 |.306 |.440 |.688 | 330 | 0 | 7 | 22 | 3 |- | 2001 | 37 | SFG | NL | 153 | 476 | 129 | 156 | 32 | 2 | 73 | 137 | 13 | 3 | 177 | 93 |.328 |.515 |.863 | 411 | 0 | 2 | 35 | 9 |- | 2002 | 38 | SFG | NL | 143 | 403 | 117 | 149 | 31 | 2 | 46 | 110 | 9 | 2 | 198 | 47 |.370 |.582 |.799 | 322 | 0 | 2 | 68 | 9 |- | 2003 | 39 | SFG | NL | 130 | 390 | 111 | 133 | 22 | 1 | 45 | 90 | 7 | 0 | 148 | 58 |.341 |.529 |.749 | 292 | 0 | 2 | 61 | 10 |- | 2004 | 40 | SFG | NL | 147 | 373 | 129 | 135 | 27 | 3 | 45 | 101 | 6 | 1 | 232 | 41 |.362 |.609 |.812 | 303 | 0 | 3 | 120 | 9 |- | 2005 | 41 | SFG | NL | 14 | 42 | 8 | 12 | 1 | 0 | 5 | 10 | 0 | 0 | 9 | 6 |.286 |.404 |.667 | 28 | 0 | 1 | 3 | 0 |- | 2006 | 42 | SFG | NL | 130 | 367 | 74 | 99 | 23 | 0 | 26 | 77 | 3 | 0 | 115 | 51 |.270 |.454 |.545 | 200 | 0 | 1 | 38 | 10 |- | 2007 | 43 | SFG | NL | 126 | 340 | 61 | 94 | 14 | 0 | 28 | 66 | 5 | 0 | 132 | 54 |.276 |.480 |.569 | 192 | 0 | 1 | 34 | 3 |- |colspan=4|'''Total carrera''' | '''2,986''' | '''9,847''' | '''2,212''' | '''2,935''' | '''601''' | '''77''' | '''762''' | '''1,996''' | '''514''' | '''141''' | '''2,558''' | '''1,539''' | '''.298''' | '''.444''' | '''.607''' | '''5,976''' | '''4''' | '''90''' | '''679''' | '''106''' |} == Referencies == {{llistaref}} {{commonscat|Barry Bonds}} {{NF|1964||Bonds, Barry}} {{Tradubot|Barry Bonds}} [[Categoría:Categoría:Xugadores de béisbol d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de San Francisco]] j0gqmcaqlnuu4u4f22bczi3gsf680wo 0 74895 3709480 3540965 2022-08-19T05:23:41Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{personaxe}} Na [[mitoloxía griega]], '''Cerbero''' (en [[Griegu antiguu|griegu]] Κέρβερος ''Kérberos'', ‘[[demoniu (mitoloxía)|demoniu]] del pozu’), tamién conocíu como '''Can Cerbero''', yera'l [[perru]] d'[[Hades #El reinu de Hades|Hades]], una bisarma de tres cabeces na tradición más común pero de cincuenta cabeces según Hesíodo, con una [[culiebra]] en llugar de cola. Cerbero guardaba la puerta del [[Hades #El reinu de Hades|Hades]] (el [[inframundu griegu]]) y aseguraba que los muertos nun salieren y que los vivos nun pudieren entrar. Yera fíu d'[[Equidna (mitoloxía)|Equidna]] y [[Tifón (mitoloxía)|Tifón]], y hermanu d'[[Ortro]]. La esistencia d'un perru infernal na entrada de los infiernos paez que yá taba presente na mitoloxía indoeuropea orixinal, pos apaez nos mitos d'otros pueblos indoeuropeos, como ye'l casu del perru ensangrecíu [[Garm]] na [[mitoloxía escandinava]]. == Heracles prinda a Cerbero == [[Ficheru:Hércules y el Cancerbero, por Zurbarán.jpg|thumb|[[Heracles|Hércules]] y Cerbero, de [[Francisco de Zurbarán]] (1634, Muséu del Prado, Madrid).]] El postreru de [[Los dolce trabayos de Heracles|los dolce trabayos]] de [[Heracles]] foi prindar a Cerbero. Viaxó primero a [[Eleusis]] pa ser empecipiáu nos [[misterios eleusinos]] y aprender asina cómo entrar y salir vivu del Hades, y de camín p'absolvese a sigo mesmu de la culpa por matar a los sos fíos. Atopó la entrada al inframundu en [[Ténaro]]. [[Atenea]] y [[Hermes]] ayudáronlu a trespasar la entrada a la ida y a la vuelta. Gracies a la insistencia de Hermes y al so propiu aspeutu fieru, [[Caronte (mitoloxía)|Caronte]] llevó-y n'el so barca al traviés del [[Aqueronte]]. Mientres taba nel [[inframundu]], Heracles lliberó a [[Teseo]], pero la tierra tremeció cuando intentó lliberar a [[Pirítoo]], polo que tuvo que dexalo tras. Dambos fueren encarcelaos por Hades, quien los suxetara mágicamente a un bancu cuando intentaron secuestrar a [[Perséfone]]. Dicha maxa yera tan fuerte que cuando Heracles tiró de Teseo pa lliberar, parte de les zanques d'ésti quedaron pegaos al bancu, lo qu'esplicaría por qué los sos descendientes teníen zanques notablemente delgaes.{{ensin referencies|}} Delles versiones cunten que, pa llevase a Cerbero, Heracles a cencielles píde-y permisu al dios [[Hades]], y ésti apuerta cola condición de que Heracles nun faiga dañu al perru. Pero n'otres versiones, Heracles dispara una flecha a Hades. Tres esto, en delles versiones Heracles llucha contra'l perru y abasnar fora del Hades, pasando pola cueva [[Aquerusia]]. N'otres, Heracles trata con amabilidá al fieru perru, y ésti, al ser tratáu asina per primer vegada, acompañar fuera dócilmente. == Teoríes sobre'l so orixe == La constelación de [[Piscis (constelación)|Piscis]] nun tuvo siempres acomuñada con dos pexes, pos el pexe estelar orixinal yera [[Piscis Austrinus]]. Tamién se creyó que yeren dos persones, xuníes (qu'en delles histories yeren tresformaes en pexes, lo que terminó evolucionando a simples peces). Dambes taríen xuníes so la [[eclíptica]], la área que se creía que representaba'l inframundu. La eclíptica, el tránsitu del sol, corta dichu venceyu. Unu d'ellos queda práuticamente fuera (el más occidental) y l'otru paez siguir xuníu a la eclíptica y dirixise escontra baxo (el más oriental). Sicasí, parte del primeru sigue xunida. El que la persona que Heracles llogró lliberar de la so trampa nel inframundu seya [[Teseo]] indica la conocencia de que los mitos sobre él rellaciónen-y cola reina de les [[Amazona (mitoloxía)|amazones]], y de que por tantu tienen d'apaecer na siguiente historia como compañeru de Heracles. Esta énfasis na continuidá ta posiblemente rellacionáu col fechu de que la constelación que representa la siguiente historia tamién apaez parcialmente sobre Piscis. [[Ficheru:Cerbere.jpg|thumb|Cerbero, por [[Gustave Doré]].]] So Piscis ta la constelación de la [[Cetus|Ballena]], criatura que de normal ye considerada un [[bisarma marina]] o precisamente una [[Mysticeti|ballena]]. Sicasí, ye igualmente posible vela como dos puertes zarraes colos sos postes y un grupu de trés estrelles tres el centru de dambes. Puesto que miren escontra la eclíptica y tán mui cerca d'ella, diches puertes seríen les del inframundu, que taría so la eclíptica. El guardián de les puertes del Hades yera tradicionalmente Cerbero, que tenía tres cabeces, una asociación que rique l'usu de los trés principales (anque comparativamente débiles) estrelles de la constelación moderna de [[Fornax]] a manera de cola. Puesto que Cerbero yera consideráu un elementu permanente del Hades, pocu podía asocede-y que-y fixera dañu. Al nun haber nenguna otra constelación nesta rexón, poca historia más podía dáse-y amás de la de faer daqué non permanente, como move-y al otru llau de les puertes. Alternativamente, una versión anterior podría nun incluyir la historia de Teseo encarceláu, lo que podría ser una reelaboración posterior del papel de les constelaciones na historia. En tal casu, la caña de Piscis que nun escapa de la eclíptica podría destinase a representar el consiguiente ascensu de Cerbero (pero entá atáu, y teniendo por tantu que volver a la fin). == Derrotes == Cerbero foi ganáu delles vegaes: * La última prueba de [[Heracles]] foi prindar a Cerbero. Esisten delles versiones sobre esta captura que se detallen enriba. * [[Orfeo]] usó la so música p'aselalo y dormilo. * [[Hermes]] llogró dormilo usando agua del ríu [[Lete]]. * Na [[mitoloxía romana]], [[Eneas]] adormilitiar usando tortas de miel con droga. * Nuna historia romana posterior, [[Psique (mitoloxía)|Psique]] tamién lo durmió de la mesma que Eneas. == Arqueoloxía == N'ochobre de 2013, un equipu d'arqueólogos italianos empobinaos por Francesco D'Adria toparon una estatua de Cérbero de 1,5 metros d'altor nes ruines de l'antigua [[Hierápolis]], en Turquía. Esti afayu dexó confirmar la hipótesis de qu'un covarón topáu en 2012 yera'l ''Plutoniu'', o puerta d'accesu al Inframundu descrita por [[Estrabón]].<ref>[http://ansamed.ansa.it/ansamed/it/notizie/rubriche/cronaca/2013/10/24/Archeologi-italiani-scoprono-Turchia-statua-Cerbero_9510680.html Descubrimientu d'una estatua de Cérbero en Hierápolis]</ref><ref>Estrabón, ''Xeografía'' XIII, 4, 14.</ref> == Intereses == [[Ficheru:Giuseppe Arcimboldo - Sketch for a Cerberus - WGA00875.jpg|thumb|250px|right|Bocetu del Can Cerbero, [[1585]], [[Giuseppe Arcimboldo]].]] * Los nomes de les sos cabeces son: (d'izquierda a derecha) veltesta, tretesta y drittesta. Que de la mesma traducen, nel mesmu orde: cabeza izquierda, tercer cabeza y cabeza derecha. *En dellos países al [[Porteru (fútbol)]] llámase-y "Cancerbero" pa designar a aquel xugador que guarda lo más preciao del campu: la portería. {{otros usos|pa= Cantante de Rap Venezolanu|Canserbero}} == Referencies posteriores == * Cerbero apaez en ''[[La divina comedia]]'' de [[Dante]], nel Cantar VI del ''Infiernu'' (tercer círculu). *Personaxes col nome Cerbero o derivaos apaecen en [[animes]], como [[Saint Seiya]], ''[[One Piece]]'', [[Eyeshield 21]], [[Card Captor Sakura]], [[Naruto]] o [[Digimon Frontier]]. *Apaez tamién en videoxuegos como [[Devil May Cry 3]], [[Final Fantasy VIII]], [[God of War II]] y [[God of War: Betrayal]]. *Personaxes basaos en Cerbero apaecen en numberoses noveles, películes y cantares. == Ver tamién == * [[Garm]] (na [[mitoloxía nórdica]]) * [[Perru negru (pantasma)|Perru negru]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Cerberus (mythology)}} * [[Higino]]: ''Fábules'' (''Fabulae''). ** 30: ''Los dolce trabayos de Hércules mandaos por [[Euristeo]]'' (''Herculis athla XII ab Eurystheo imperata''). *** [http://www.theoi.com/Text/HyginusFabulae1.html#30 Testu inglés] nel [http://www.theoi.com/ sitio] Theoi. **** [http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost02/Hyginus/hyg_fabu.html#c30 Testu llatín] nel [http://www.hs-augsburg.de/ sitio] de la Bibliotheca Augustana ([[Augsburgu]]). **** Ed. de 1872 n'[[Internet Archive]]: [http://archive.org/stream/hyginifabulae00hygigoog#page/n122/mode/2up testu llatín] en [[facsímil]] electrónicu. ** 31: ''Anexos de lo mesmo'' (''[[Parerga]] eiusdem''). *** [http://www.theoi.com/Text/HyginusFabulae1.html#31 Testu inglés] en Theoi. **** [http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost02/Hyginus/hyg_fabu.html#c31 Testu llatín] nel sitiu de la Bibliotheca Augustana. **** Ed. de 1872 n'Internet Archive: [http://archive.org/stream/hyginifabulae00hygigoog#page/n124/mode/2up testu llatín] en facsímil electrónicu. * [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/searchresults?q=cerberus Cerbero] nel [[Proyeutu Perseus]]. {{Tradubot|Cerbero}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Criatures mitolóxiques griegues]] [[Categoría:Perros mitolóxicos]] [[Categoría:Inframundu griegu]] [[Categoría:Hades]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] p44wrt3fgodr68vaigyd3hu3qxttjbd 0 77012 3709307 3709045 2022-08-18T13:39:31Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'elementu químicu |nome = Reniu |símbolu = Re |númberu = 75 |anterior = [[Wolframiu]] |posterior = [[Osmiu]] |grupu = [[Elementos del grupu 7|7]]<ref name="CHR">{{Cita web|url=http://www.chemistry-reference.com/pdictable/q_elements.asp?Symbol=Re&language=ye|títulu=Reniu|obra=La Química de Referencia|idioma=español|fechaaccesu=11 de xunu de 2012}}</ref> |periodu = [[Elementos del periodu 6|6]]<ref name="CHR"/> |bloque = [[Elementos del bloque d|d]] |densidá = 21020 <ref name="UAM"/> |durez = 7,0 |apariencia = Blanco plateado<br />[[Ficheru:Rhenium_single_crystal_bar_and_1cm3_cube.jpg|260px]] |CAS = 7440-15-5 |EINECS = 231-124-5<ref>{{Cita web|url=http://www.chemindustry.com/chemicals/0513792.html|títulu=Search for: EINECS 231-124-5|idioma=inglés|obra=Chemindustry|fechaaccesu=11 de xunu de 2012}}</ref> |masa_atómico = 186,207<ref name="UAM">{{Cita web|obra=Universidá Autónoma de Madrid|url=http://www.uam.es/docencia/elemento/spV21/conmarcos/elemento/re.html|títulu=Reniu|idioma=español|fechaaccesu=11 de xunu de 2012}}</ref> |radiu_mediu = 135<ref name="ELM">{{Cita web|url=http://elementos.org.es/reniu|títulu=Reniu|idioma=español|obra=elementos.org.es|fechaaccesu=12 de xunu de 2012}}</ref> |radiu_atómicu = 137<ref name="UAM"/> |radio_covalente = 159<ref name="ELM"/> |radio_van_der_waals = |configuración_electrónica = <nowiki>[</nowiki>[[Xenón|Xe]]<nowiki>]</nowiki> 4f<sup>14</sup> 5d⁵ 6s² <ref name="UAM"/> |electrones_per_nivel = 2, 8, 18, 32, 13, 2<ref name="UAM"/> |estado_oxidación = -1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6, +7<ref name="UAM"/> |óxidu = Llevemente [[ácidu]] |estructura_cristalina = [[Sistema cristalín hexagonal|Hexagonal]]<ref name="UAM"/> |estáu = |P_fusión = 3186 ºC<ref name="UAM"/> |P_ebullición = 5596 ºC<ref name="UAM"/> |Y_fusión = |Y_vaporización = |T_crítica = |P_crítica = |volume_molar = |presión_vapor = |velocidad = 4700 m/s |llinde = |Young = 463 GPa |cortante = |Poisson = |compresibilidad = |electronegatividá = 1,9<ref name="UAM"/> |calor_específico = 137<ref name="ELM"/> |cond_eléctrica = 5,42 x 10⁶ <ref name="ELM"/> |cond_térmica = 47,9<ref name="ELM"/> |Y_ionización1 = 760 |Y_ionización2 = 1260 |Y_ionización3 = 2510 |isótopu1_nm = 185<ref name="UAM"/> |isótopu1_isomería = |isótopu1_bayura = 37,4% |isótopu1_neutrones = 110 |isótopu1_p_semidesintegración = |isótopu1_modo_desintegración = |isótopu1_energía = |isótopo1_productu = |isótopu2_nm = 187<ref name="UAM"/> |isótopu2_isomería = |isótopu2_bayura = 62,6% |isótopu2_neutrones = |isótopo2_p_semidesintegración = 4,35×10<sup>10</sup> [[Añu|a]] |isótopu2_modo_desintegración = [[Emisión alfa|α]]<br />[[Emisión beta|β<sup>-</sup>]] |isótopu2_enerxía = 1,653<br />0,0026 |isótopu2_productu = <sup>183</sup>[[Tantaliu|Ta]]<br /><sup>187</sup>[[Osmiu|Os]] }} El '''reniu''' —de ''Rhenus'', nome [[llatín]] del [[Rin]]— ye un [[elementu químicu]], de [[númberu atómicu]] 75, que s'atopa nel grupu 7 de la [[tabla periódica de los elementos]] y que'l so símbolu ye '''Re''', afayáu en 1925 por trés científicos alemanes. Ye un [[metal de transición]] de color blancu-plata, sólidu, refractariu y resistente a la [[escomiu]], bien utilizáu en [[xoyería]] y como [[Catálisis|catalizador]]. Les sos propiedaes químiques son bien paecíes a les del [[manganesu]], ye bien escasu na corteza terrestre y llógrase principalmente a partir de minerales de [[molibdenu]]. Esisten 35 [[isótopos]] y 26 [[radioisótopos]] d'esti elementu, de los cualos los más estables son el <sup>185</sup>Re y el <sup>187</sup>Re. Los principales xacimientos de reniu alcuéntrase n'[[América]] y [[Asia]], destacando los de [[Chile]] y [[Kazakstán]]. == Carauterístiques principales == Na so forma natural el reniu ye un elementu sólidu, de color blancu plateado y buxu, y pertenez a la serie química de los [[metales de transición]].<ref name="ELM"/> Ye unu de los metales con puntu de fusión más eleváu, solo superáu pol [[wolframiu]] y el [[carbonu]].<ref name="UAM"/> Tien estaos d'oxidación -1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6 y +7.<ref name="UAM"/><ref name="ERG"/> Ye capaz de formar aniones complexos, tales como'l [[pentacloruru de reniu]], que son capaces de crear sales distintos debíu al efeuto d'oxidación que produz esti elementu cuando recibe'l contautu del aire.<ref>{{cita web |autor= Colton, R |url= http://www.publish.csiro.au/paper/CH9650435.htm |títulu= Some complex anions containing rhenium |obra= Australian Journal of Chemistry |idioma= inglés |fechaaccesu= 19 de xunu de 2012}}</ref> El reniu ye unu de los metales más trupos qu'esisten, yá que la so densidá de 21 020 kg/m³ solo ye superada pol [[iridiu]], el [[osmiu]] y el [[platín]].<ref>{{cita web |url= http://www.uam.es/docencia/elemento/spV21/conmarcos/graficos/densidá/densidá.html |títulu= Densidad |obra= Universidá Autónoma de Madrid |idioma= español |fechaaccesu= 21 de xineru de 2012}}</ref> Ye un elementu escasu na corteza terrestre (solo 0,001 [[Partes per millón|ppm]]) ente que nel aire ye estable a temperatures cimeres a los 400ºC, puntu a partir del cual empieza a amburar y produz [[heptaóxido|heptaóxidos]].<ref name="TOX">{{cita web |editor= Institutu Nacional de Seguridá ya Hixene nel Trabayu |url= http://www.insht.es/InshtWeb/Conteníos/Documentacion/TextosOnline/EnciclopediaOIT/tomo2/63.pdf |títulu= METALES: PROPIEDAES QUIMICAS Y TOSICIDÁ |obra= Ministeriu d'Empléu y Seguridá Social d'España |idioma= español |fechaaccesu= 21 de xunu de 2012 |formatu= PDF}}</ref><ref name="UAM"/> Tamién hai que destacar qu'hai pocos [[picómetru|picómetros]] (pm) de diferencia ente los radios [[radiu mediu|mediu]] (135 pm), [[radiu atómicu|atómicu]] (137 pm) y [[radio covalente|covalente]] (159 pm).<ref name="ELM"/><ref name="UAM"/> == Historia == [[Ficheru:Ida Noddack-Tacke.png|115px|left|thumb|[[Ida Tacke]], una de les científiques qu'afayó'l reniu.]] El descubrimientu del reniu atribúyese-yos a los científicos [[Alemaña|alemanes]] [[Ida Tacke|Ida Eva Tacke]], [[Walter Noddack|Walter Karl Friedich Noddack]] y [[Otto Berg (químicu)|Otto Carl Berg]], por cuenta de qu'en 1925 publicaron que lo detectaren en minerales de [[tantalita]], [[wolframita]] y [[columbita]] por aciu [[analís espectrográficu]]s con [[rayos X]], nes cercaníes del [[Rin]] —d'onde deriva'l so nome en [[llatín]]—.<ref name="c.net">{{Cita web|url=http://ciencianet.com/re.html|títulu=Reniu : Re|obra=ciencianet.com|idioma=español|fechaaccesu=14 de xunu de 2012}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://herramientas.educa.madrid.org/tabla/1historia/re.html|títulu=Reniu Re 75 (Hestoria)|idioma=español|obra=ferramientes.educa.madrid.org|fechaaccesu=14 de xunu de 2012}}</ref> Enantes, [[Dmitri Mendeléyev]] tuvo cerca d'habelo descubiertu pos al tratar de deducir les propiedaes d'un mineral d'altu conteníu en reniu, pensaba que yera un deriváu del [[manganesu]], polo que-y denominó como «dvi-manganesu».<ref name="c.net"/> Darréu [[Henry Moseley]], en 1914, extrapoló cálculos avera del hipotéticu elementu.<ref>{{cita web |url= http://www.chemistry.co.nz/henry_moseley_article.htm |títulu= THE HIGH FREQUENCY SPECTRA OF THE ELEMENTS |autor= Moseley, Henry |idioma= inglés |editorial= Quivi Web |fechaaccesu= 5 de payares de 2012}}</ref> En 1928 consiguióse estrayer 1 g del elementu de 660 kg de molibdenita y cuarenta años más tarde, en 1968, envaloróse que'l 75% de les estracciones d'esti elementu nos [[Estaos Xuníos]] fueron destinaes a la fabricación d'aleaciones pa [[metal refractario|metales refractarios]].<ref>{{cita publicación |apellíu= Noddack |nome= W. |coautor= Noddack, I. |añu= 1929 |títulu= Die von einem Herstellung Gram reniu |idioma= alemán |editorial= Zeitschrift für Allgemeine und Chemie anorganische |volume= 183 |doi= 10.1002/zaac.19291830126}}</ref>{{harvnp|Savit︠s︡kiĭ|Tulkina|Povarova|1970|p=216}} En 1971 Chile abrió les puertes a la so propia [[industria metalúrxico]], que trabayaba principalmente col reniu. Nel periodu entendíu ente 1984 y 1986 empezar a diseñar complexos y sofisticaos catalizadores basaos nesti elementu.<ref name="HIS">{{cita web |autor= Lipmann, Anthony |url= http://www.mmta.co.uk/uploaded_files/RheniumMJ.pdf |títulu= Rhenium |idioma= inglés |formatu=PDF |fechaaccesu= 19 de xunu de 2012 |obra= Minor Metals Trade Association (MMTA)}}</ref> En 1908 el químicu [[Xapón|xaponés]] [[Masataka Ogawa]] afirmó topar un nuevu elementu, al que bautizó como «Niponio» —símbolu Np— n'honor al so país natal; pero darréu afayóse que'l supuestu elementu llevaba pequeñes cantidaes de reniu, polo que'l símbolu que se-y asignara emplegar pa nomar al [[neptuniu]] cuando s'afayara.<ref>{{cita publicación |apellíu= Yoshihara |nome= H. K. |añu= 2004 |títulu= Discovery of a new element 'nipponiumʼ: re-evaluation of pioneering works of Masataka Ogawa and his son Eijiro Ogawa |editorial= Spectrochimica Acta Part B Atomic Spectroscopy |doi= 10.1016/j.sab.2003.12.027 |volume= 59 |páxines= 1305-1310}}</ref> En 2005, la [[NASA]] afirmó afayar que'l reniu contribuyó a la creación del [[Sistema Solar]].<ref name="CRE">{{Cita web|url=https://www.abc.es/hemeroteca/historico-19-08-2005/abc/Sociedad/otres estrelles-ademas-del sol-ayudaron-a-formar-el sistema solar_61274151162.html|títulu=Otres estrelles, amás del sol, ayudaron a formar el sistema solar|obra=ABC|idioma=español|fechaaccesu=13 de xunu de 2012}}</ref> Por ello los científicos d'esta organización piensen que puede esistir la posibilidá de qu'elementos como esti o'l [[osmiu]] vengan de pequeñes estrelles con elevada densidá de neutrones.<ref name="CRE"/> == Bayura y llogru == [[Ficheru:EcRe.svg|120px|left|thumb|[[Configuración electrónica]] del elementu.]] Los países con mayor producción de reniu son [[Chile]] y [[Kazakstán]] con 22900 y 8000 [[tonelada|tonelaes]] estrayíes en 2007, respeutivamente.<ref name="US Survey">{{Cita web|url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/rhenium/mcs-2008-rheni.pdf|títulu=RHENIUM|idioma=inglés|fechaaccesu=12 de xunu de 2012|formatu=PDF|obra=U.S. Geological Survey}}</ref> Otros países arreyaos na producción de reniu son [[Estaos Xuníos]], [[Armenia]], [[Canadá]], [[Perú]] y [[Rusia]].<ref name="US Survey"/> La suma d'estracciones de reniu ente estos siete países ye cimeru a 49 000 tonelaes, cantidá qu'aumentó dende 2006 hasta 2007 con una diferencia de más de 2000 kilogramos.<ref name="US Survey"/> Esisten dos métodos de llogru de reniu. El primeru sería por aciu el procesáu del [[molibdenu]], qu'una vegada estrayíu ten de ser tratáu con [[acedu nítricu]] o [[ácidu sulfúricu|sulfúricu]]. La segunda manera ye l'amenorgamientu de [[perrenato amónico]] (NH<sub>4</sub>REU<sub>4</sub>) con [[hidróxenu]] a una temperatura bien alto.<ref name="OBT">{{Cita web|url=http://www.quimicaweb.net/tablaperiodica/paginas/reniu.htm|títulu=Reniu|idioma=español|obra=quimicaweb.net|fechaaccesu=12 de xunu de 2012}}</ref>{{harvnp|Douce|1948|p=10}} Tamién puede llograse [[óxidu de reniu]] por aciu el tratamientu de delles sustances xeneraes na [[tostación]] de [[molibdenita]], que s'amenorguen con hidróxenu llográndose'l compuestu en forma de polvu.<ref name="OBT"/> Ye unu de los elementos más escasos na [[corteza terrestre]], concretamente'l númberu 79 a esgaya.<ref>{{Cita web|url=http://herramientas.educa.madrid.org/tabla/2abundancia/re2.html|títulu=Reniu Re 75 (Bayura)|idioma=español|obra=ferramientes.educa.madrid.org|fechaaccesu=14 de mayu de 2012}}</ref> == Aplicaciones == El reniu, al ser un elementu metálicu refractariu y resistente a la [[escomiu]], ye usáu principalmente en [[xoyería]], na construcción de filamentos pa [[espectrómetru|espectrómetros]] de mases y como [[Catálisis|catalizador]] de reacciones de [[hidrogenación]] y [[deshidrogenación]] na [[industria químico]].<ref name="ERG">{{Cita web|url=http://www.elergonomista.com/quimica/siete.htm|títulu=Manganesu - Tecneciu - Reniu|obra=elergonomista.com|idioma=español|fechaaccesu=13 de xunu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url= http://mazinger.sisib.uchile.cl/repositorio/lb/ciencias_quimicas_y_farmaceuticas/gonzaleza01/capitulo3/03.html |títulu= USO DEL RENIO |idioma= español |fechaaccesu= 17 de xunu de 2012 |obra= Blogue de la Universidá de Chile}}</ref> En menor escala utilizar n'aleaciones de [[wolframiu]] y [[molibdenu]], como conductor llétricu, na fabricación de [[flax fotográficu|flaxes fotográficos]] y pa la construcción de los pluminos de les [[estilográfica|estilográfiques]].<ref name="OBT"/> Apocayá científicos chilenos desenvolvieron un compuestu deriváu del reniu qu'ataca a les célules canceroses, pasando a ser utilizáu en [[medicina]] pal diagnósticu y tratamientu del cáncer.<ref name="cancer">{{cita web |url= http://www.prensaminera.cl/index.php?option=com_content&view=article&id=5915:científicos-desenvuelven-compuestu-a-partir-del-reniu-que-identifica-y-ataca-a-les-celulas-canceroses&catid=40:calidá-de-vida&Itemid=59 |títulu= Científicos desenvuelven compuestu a partir del reniu qu'identifica y ataca a les célules canceroses |obra= Prensa Minera |idioma= inglés |fechaaccesu= 17 de xunu de 2012}}</ref> == Compuestos == [[Ficheru:Electron shell 075 Rhenium.svg|190px|right|thumb| Distribución de los [[electrón|electrones]], por [[nivel electrónicu|nivel]].]] Los compuestos de reniu son de color blancu-plata y fácilmente solubles n'[[agua]]. Varien ente los nueve estaos d'oxidación que tien esti elementu, —de -1 a 7—, anque los estaos d'oxidación más comunes son 2, 4,<ref>{{cita publicación| url= http://cis.latinamres.net/?wpdmact=process&did=NS5ob3RsaW5r |nome= C.| apellíu= Kremer| publicación= Communications in Inorganic Synthesis| volume=1| númberu=1 |añu= 2013| páxines= 8-10| títulu= Substitution on Re(IV) complexes: a tool for the synthesis of novel monu- and polynuclear compounds}}</ref> 6 y 7.{{harvnp|Holleman|Wiberg|1985|p=1118}} De normal comercialízase en forma de [[perrenatos]], especialmente como perrenato sódicu o perrenato de amonio. === Cloruros y oxicloruros === Los [[cloruru|cloruros]] de reniu más comunes son el [[Hexacloruru de reniu|ReCl<sub>6</sub>]], el [[Pentacloruru de reniu|ReCl<sub>5</sub>]], el [[Tetracloruru de reniu|ReCl<sub>4</sub>]] y el [[Tricloruru de reniu|ReCl<sub>3</sub>]].{{harvnp|Greenwood|1998}} Les estructures d'estos compuestos de cutiu cunten con una amplia [[rede d'unión]] carauterística d'esti metal nos estaos d'oxidación inferiores a 7. Los sales [Re<sub>2</sub>Cl<sub>8</sub>]<sup>2-</sup> cunten con un enllaz cuádruple metal-metal.<ref>{{cita web |url= http://www.3dchem.com/inorganicmolecule.asp?id=602 |títulu= [Re<sub>2</sub>Cl<sub>8</sub>]<sup>2-</sup> |idioma= inglés |obra= 3Dchem.com |fechaaccesu= 27 de xunu de 2012}}</ref> Tamién son bien conocíos los [[bromuru|bromuros]], los [[yoduros]] y los [[fluoruru|fluoruros]]. D'estos postreros el más conocíu ye'l [[Heptafluoruru de reniu|ReF<sub>7</sub>]], y l'estáu d'oxidación d'estos compuestos ye +7.<ref name="FLR">{{cita web |obra= Gobiernu d'Arxentina |url= http://www-biblio.inti.gov.ar/cgi-bin/wxis/wxis.exe?IsisScript=descri.xis&bool=FLUORUROS/(65,175,265)&base=inti&inf=1&sup=20 |títulu= FLUORUROS/(65,175,265) |idioma= español |editor= Institutu Nacional de Teunoloxía Industrial |fechaaccesu= 27 de xunu de 2012}}</ref> Per otra parte, al igual que'l [[wolframiu]] y el [[molibdenu]], col que comparte munches de les sos carauterístiques químiques, forma unos compuestos llamaos [[oxihalogenuros]]. Los más destacaos son los [[oxicloruru|oxicloruros]], como'l ReOCl<sub>4</sub> o'l REU<sub>3</sub>Cl.<ref name="FLR"/> === Óxidos y sulfuros === Los óxidos más conocíos y comunes de reniu son el [[Dióxidu de Reniu|REU<sub>2</sub>]], el [[Pentaóxido de reniu|Re<sub>2</sub>O<sub>5</sub>]] y el [[Heptaóxido de reniu|Re<sub>2</sub>O<sub>7</sub>]].<ref>{{cita web |editor= Google |obra= Universidá de Belgrana |url= https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:J4zyZm-YFf0J:www.ub.edu.ar/catedras/ingenieria/quimica_xeneral/temes/OXIDOS.DOC+%C3%B3xidos+de+reniu&hl=es&gl=es&pid=bl&srcid=ADGEESizUx7xUwDop4x7cadgXkmOoj_QjC9ll-Z3hGLw5PoOMHIOiJxxB0gP8NEOtlAtSTXGIK56GZCbhKYBoSdonQmzmiyPEZHL69_yq-hm7yMYIEoEBTzjFLKVcbtOsbrN7_PjpGoN&sig=AHIEtbTkene0QoQCpRJnVN6bksWRQ5RHTw |títulu= Óxido |idioma= español |fechaaccesu= 3 de xunetu de 2012}}</ref> Esti postreru ye un óxidu volátil que ta conteníu nuna ceniza que si s'amenorga por aciu compresión forma un óxidu menor: el REU<sub>2</sub>.<ref>{{cita web |url= http://www.uclm.es/profesoráu/afantinolo/docencia/Avanzada/grupu7/Trans_grupu7.pdf |formatu= PDF |títulu= Elemento del grupu 7: Manganesu (Mn) - Tecneciu (Tc) - Reniu (Re) |obra= Universidá de Castiella-La Mancha |idioma= español |fechaaccesu= 3 de xunetu de 2012}}</ref><ref name="WTS"/> Per otra parte, esti elementu forma dos sulfuros bien conocíos dafechu estremaos: [[Heptasulfuro de dirreniu|Re<sub>2</sub>S<sub>7</sub>]] y [[Sulfuru de reniu|RES<sub>2</sub>]].<ref name="WTS"/> Con estos compuestos hai que tener especial curiáu yá que munchos son fácilmente inflamables al entrar en contautu col aire, como'l [[Heptasulfuro de reniu|RES<sub>7</sub>]].<ref name="TOX"/> == Isótopos == Afayáronse un total de 35 isótopos de reniu.<ref name="ISTP">{{cita web |formatu= PDF |url= http://www.nndc.bnl.gov/amdc/nubase/Nubase2003.pdf |títulu= The NUBASE evaluation of nuclear and decay properties |autor= Audi, G.; Bersillon, O.; Blachot, J. y Wapstra, A.H |obra= National Nuclear Data Center |ubicación= Estaos Xuníos |idioma= inglés |fechaaccesu= 21 de xunu de 2012}}</ref> Na [[naturaleza]] esisten dos isótopos estables, <sup>185</sup>Re y <sup>187</sup>Re, de los cualos el <sup>187</sup>Re ye'l más abondosu —62,6% de [[bayura natural]]— y tien una vida media de 4,35 x 10<sup>10</sup> años.<ref name="UAM"/> Esti tiempu de vida vese afeutáu en gran parte pola carga de los sos átomos.<ref>{{cita web |url= http://math.ucr.edu/home/baez/physics/ParticleAndNuclear/decay_rates.html |títulu= How to Change Nuclear Decay Rates |idioma= inglés |fechaaccesu= 22 de xunu de 2012 |obra= University of California, Riverside |autor= Department of Mathematics}}</ref><ref>{{cita publicación |autor= Bosch |títulu= Observation of bound-state β– decay of fully ionized 187 Re: 187 Re- 187 Vos Cosmochronometry |idioma= inglés |volume= 77 |editorial= Physical Review |añu= 1996 |doi= 10.1103/PhysRevLett.77.5190 |pmid= 10062738}}</ref> La [[desintegración beta]] de los <sup>187</sup>Re utilizar pa la datación de minerales d'esti elementu y d'osmiu, que la so enerxía disponible pa esta escayencia ye de 2,6 [[Electrón-voltiu|ev]], una de les enerxíes más baxes conocíes ente tolos [[radionucleidos]]. En medicina, son bien utilizaos los [[radioisótopos]] <sup>186</sup>Re y <sup>188</sup>Re que tienen una vida media bien curtia.<ref>{{cita web |formatu= PDF |obra= National Nuclear Data Center |ubicación= Estaos Xuníos |url= http://www.nndc.bnl.gov/isotopes/docs/Re2.pdf |títulu= Rhenium |fechaaccesu= 21 de xunu de 2012 |idioma= inglés}}</ref> En total, hai 26 radioisótopos.<ref name="ISTP"/> == Precuros == Sábese bien pocu alrodiu de la [[tosicidá]] que pueden tener el reniu y los sos compuestos, una y bones estos utilícense en cantidaes bien pequeñes. Los sales solubles que contienen esti elementu, como perrenatos y [[haluru|haluros]], sí pueden ser peligroses. Demostróse que dalgunos d'estos compuestos tienen una [[tosicidá aguda]] n'[[aguarón|aguarones]].{{harvnp|Emsley|2003|p=358-361}} Los perrenatos de reniu tienen [[Dosis mortal 50%|DL<sub>50</sup>]] de 2800 mg/kg —una tosicidá bastante baxa— ente que el [[tricloruru de reniu]] amosó DL<sub>50</sub> de 280 mg/kg, una tosicidá inda menor.<ref>{{cita publicación |apellíu= Haley |nome= Thomas J. |coautor= Cartwright, Frank D. |enllaceautor= |añu= 1968 |títulu= Pharmacology and toxicology of potassium perrhenate and rhenium trichloride |publicación= |volumen= 57 |número= |páxina= 321-323 |allugamientu= |editorial= Journal of Pharmaceutical Sciences |issn= |url= |fechaaccesu=13 de xunu de 2012 |doi= 10.1002/jps.2600570218 |pmid= 5641681}}</ref> En dellos casos, al ser un [[radioisótopo|elementu radionucleido]], manifiesta radiación de partícules [[partícula alfa|alfa]] y rayos [[rayos X|X]].<ref>{{Cita web |url= http://www.gencat.cat/salut/acsa/html/es/dir3456/doc16635.html |títulu= Radionucleidos |obra= Generalitat de Catalunya |editor= Axencia Catalana de Seguridá Alimentaria |idioma= español |fechaaccesu= 15 de xunu de 2012}}</ref><ref>{{Cita web |url= http://www.fda.gov/ohrms/dockets/ac/05/briefing/2005-4174B1_02_01-FDA-Clinical-Xinlay.pdf?utm_campaign=Google2&utm_term=rhenium&utm_content=8 |títulu= FDA CLINICAL BRIEFING DOCUMENT FOR THE ONCOLOGIC DRUG ADVISORY COMMITTEE |añu= 2005 |idioma= inglés |obra= Department of Health and Human Services, Public Health Service, Food and Drug Administration, Center for Drug Evaluation and Research |fechaaccesu= 15 de xunu de 2012 |formatu= PDF}}</ref> Los sos efeutos n'animales engloban [[irritación]] en güeyos, piel ya inclusive en víes respiratories en casu d'inhalación, provocando [[fibrosis pulmonar]] y mareos en casu de recibir el contautu d'un vapor deriváu d'esti elementu.<ref name="WTS">{{cita web |url= http://www.lenntech.es/periodica/elemento/re.htm |títulu= Reniu - Re |idioma= español |fechaaccesu= 17 de xunu de 2012 |obra= Lenntech}}</ref><ref name="TOX"/> L'impautu ambiental del reniu amenorgar a la espulsión de gases tóxicos na industria una vegada utilizáu.<ref name="WTS"/> Los compuestos de reniu más peligrosos son el [[Heptasulfuro de reniu|RES<sub>7</sub>]], que s'engafar al contautar col aire, y el [[hexametilreniu]] —quiciabes el más problemáticu yá que presenta un grave riesgu d'esplosión—.<ref name="TOX"/> == Ver tamién == * [[Manganesu]] * [[Osmiu]] * [[Wolframiu]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{Cita llibru |apellíu= Douce |nome= Gerald |url= https://books.google.es/books?id=o8Q6AAAAIAAJ&dq=history+of+rhenium&hl=es&source=gbs_navlinks_s |títulu= Rhenium: Dvi-manganese, the Element of Atomic Number 75 |añu= 1948 |editorial= CUP Archive |páxines= 92 |idioma= inglés}} * {{Cita llibru |apellíu= Emsley |nome= John |url= https://books.google.es/books?id=j-Xu07p3cKwC&dq=isbn:0198503407&source=gbs_navlinks_s |títulu= Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements |idioma= inglés |editorial= Oxford University Press |añu= 2003 |páxines= 538 |isbn= 0-19-850340-7}} * {{Cita llibru |apellíu1= Greenwood |títulu= Chemistry of the Elements |url= https://books.google.es/books?id=z0a1AAAACAAJ&dq=isbn:0080379419&hl=en&sa=X&ei=x7LpT5quH8fBhAeS1siRDQ&redir_esc=y |idioma= inglés |añu= 1998 |editorial= Butterworth-Heinemann Limited |isbn= 9780080379418}} * {{Cita llibru |apellíu1= Holleman |nome1= Arnold F. |apellíu2= Wiberg |nome2= Egon |añu= 1985 |títulu= Lehrbuch der Anorganischen Chemie |idioma= alemán |editorial= Walter de Gruyter |isbn= 9783110075113 |url= https://books.google.es/books?id=WPwDQwAACAAJ&dq=isbn:3110075113&hl=en&sa=X&ei=EGboT5y9IJGDhQfHoMTECQ&redir_esc=y |páxines= 1451}} * {{Cita llibru |apellíos1= Savit︠s︡kiĭ |nome1= Evgeniĭ Mikhaĭlovich |apellíos2= Tulkina |nome2= Marii︠a︡ Aronovna |apellíos3= Povarova |nome3= Kira Borisovna |títulu= Rhenium alloys |idioma= inglés |url= https://books.google.es/books?id=Wd9GAAAAYAAJ&hl=es |páxines= 358 |añu= 1970 |editorial= Israel Program for Scientific Translations |volume= 69}} == Enllaces esternos == {{commons|Rhenium|Reniu}} * [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Re/index.html Reniu en WebElements] * [http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/Re.html Reniu en EnviromentalChemistry] {{Tradubot|renio}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Materiales superconductores]] [[Categoría:Reniu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] eh9c3m8lwh0a4rgugc1yd61x95z8ol3 10 78955 3709183 1078277 2022-08-18T12:39:31Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{Ficha |titulo ={{{nombre|{{{nome|{{PAGENAME}}}}}}}} |colorfondotitulo = #CCF |estiloseccion = background-color:#CCF |imagen = {{#if:{{{imaxe|}}}|[[Ficheru:{{{imaxe}}}|260px]]|{{#if:{{#Property:P154}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P154|formatting=[[Ficheru:$1|260px]]|list=firstrank}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P18|formatting=[[Ficheru:$1|260px]]|list=firstrank}}}}}}{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2096|formatting=<br/> $1|list=firstrank}} |tamañoimagen = {{{tamaño_de_imagen|{{{tamañu_de_imaxe|250px}}}}}} |pie = {{#if:{{{pie_de_imagen|}}}|<small>{{{pie_de_imagen|{{{pie_de_imaxe|}}}}}}</small>}} |etiqueta1 = Nome oficial |datos1 = {{{nombre_oficial|{{{nome_oficial|}}}}}} |etiqueta2 = Otros nomes |datos2 = {{{otros_nombres|{{{otros_nomes|}}}}}} |etiqueta3 = Estáu |datos3 = {{{estado|{{{estau|}}}}}} |etiqueta4 = Tipu |datos4 = {{{tipo|{{{tipu|}}}}}} |etiqueta5 = Ingresu |datos5 = {{{tipo_ingreso|{{{tipu_ingreso|}}}}}} |etiqueta6 = Ámbitu |datos6 = {{{ámbito|{{{ámbitu|}}}}}} |etiqueta7 = Socesu |datos7 = {{{suceso|{{{sucesu|}}}}}} |etiqueta8 = {{{tipo_suceso1|{{{tipu_sucesu1|}}}}}} |datos8 = {{{suceso1|{{{sucesu1|}}}}}} |etiqueta9 = {{{tipo_suceso2|{{{tipu_sucesu2|}}}}}} |datos9 = {{{suceso2|{{{sucesu2|}}}}}} |etiqueta10 = {{{tipo_suceso3|{{{tipu_sucesu3|}}}}}} |datos10 = {{{suceso3|{{{sucesu3|}}}}}} |etiqueta11 = Sede |datos11 = {{{sede|}}} |etiqueta12 = Llugar |datos12 = {{{lugar|}}} |etiqueta13 = Ubicación |datos13 = {{{ubicación|}}} |etiqueta14 = País |datos14 = {{{país|}}} |etiqueta15 = Coordenaes |datos15 = {{{coordenadas|{{{coordenaes|}}}}}} |etiqueta16 = Fecha |datos16 = {{{fecha|}}} |etiqueta17 = Hora |datos17 = {{{hora|}}} |etiqueta18 = Primera actividá |datos18 = {{{primero|{{{primeru|}}}}}} |etiqueta19 = Última actividá |datos19 = {{{último|{{{postreru|}}}}}} |etiqueta20 = Duración |datos20 = {{{duración|}}} |etiqueta21 = Frecuencia |datos21 = {{{frecuencia|}}} |etiqueta22 = Causa(es) |datos22 = {{{causa|}}} |etiqueta23 = Oxetivu(os) |datos23 = {{{objetivo|{{{oxetivu|}}}}}} |etiqueta24 = Participantes |datos24 = {{{participantes|}}} |etiqueta25 = Asistencia |datos25 = {{{asistencia|}}} |etiqueta26 = Primer informante |datos26 = {{{primer_informante|}}} |etiqueta27 = Rexistrao por |datos27 = {{{registrado_por|{{{rexistrao_por|}}}}}} |seccion28 = {{#if:{{{organizador|}}}{{{delegados|}}}{{{delegaos|}}}{{{staff|}}}{{{secretario|}}}{{{secretariu|}}}|Organización}} |etiqueta29 = Organizador |datos29 = {{{organizador|}}} |etiqueta30 = Delegaos |datos30 = {{{delegados|{{{delegaos|}}}}}} |etiqueta31 = Staff |datos31 = {{{staff|}}} |etiqueta32 = Secretariu |datos32 = {{{secretario|{{{secretariu|}}}}}} |seccion33 = {{#if:{{{anterior|}}}{{{siguiente|}}}|Cronoloxía}} |datos34 = {{Ficha/Socesión|{{{anterior|}}}|◄ Actual ►|{{{siguiente|}}}|color=lavender}} |piedetabla = {{#if:{{{sitio_web|}}}|[http://{{{sitio_web|}}} Sitiu web]}} }}<noinclude>{{Documentación de plantía}}[[Categoría:Wikipedia:Plantíes Infobox|eventu]]</noinclude> s5co0pkeiv582hlk6o9e1u05yyhckx2 0 79571 3709531 3104139 2022-08-19T06:18:27Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{revisáu}} [[Ficheru:Lynx_lynx_poing.jpg|miniaturadeimagen|Imaxe d'un [[Llobu cerval]] (''Lynx lynx''), una de les cerca de 2.5 millones d'especies identificaes que conformen el patrimoniu de la biodiversidá nel mundu.]] La '''biodiversidá''' o diversidá biolóxica ye, según el Conveniu Internacional sobre la '''Diversidá Biolóxica''', el términu col que se fai referencia a l'amplia variedá de [[Ser vivu|seres vivos]] sobre la [[Tierra]] y los patrones naturales que lu conformen, resultáu de miles de millones d'años d'[[evolución]] según procesos naturales y tamién de la influyencia creciente de les actividaes del ser humanu. La biodiversidá entiende igualmente la variedá d'ecosistemes y les diferencies [[Xenética|xenétiques]] dientro de cada especie que dexen la combinación de múltiples formes de vida, y que les sos mutues interaiciones col restu de la redolada enconten el sustentu de la [[Vida|vida sobre'l planeta]]. El términu «biodiversidá» ye un calcu del inglés «biodiversity». Esti términu, de la mesma, ye la contraición de la espresión «biological diversity» que s'usó per primer vegada n'[[ochobre]] de [[1986]] como títulu d'una conferencia sobre la tema, el ''National Forum on BioDiversity'', convocada por Walter G. Rosen, al que se-y atribúi la idea de la pallabra.<ref>Cf. Francisco García Olmedo, «La biodiversidad invisible», ''Revista de Libros'', 159, mayu de 2009.</ref> La [[Cume de la Tierra]] celebrada por [[Organización de les Naciones Xuníes|Naciones Xuníes]] en [[Rio de Janeiro|Ríu de Xaneiro]] en [[1992]] reconoció la necesidá mundial de conciliar la preservación futura de la biodiversidá col progresu humanu según criterios de sostenibilidá o sustentabilidá promulgaos nel ''Conveniu internacional sobre la Diversidá Biolóxica'' que foi aprobáu en [[Nairobi|Nairobi'l]] 22 de mayu de 1992, fecha darréu declarada pola Asamblea Xeneral de la ONX como ''Día Internacional de la Biodiversidá.'' Con esta mesma intención, l'añu 2010 foi declaráu Añu Internacional de la Diversidá Biolóxica pola 61ª sesión de l'Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes en 2006, coincidiendo cola fecha del Oxetivu Biodiversidá 2010.<ref>[http://www.cbd.int/2010/welcome/ 2010 International Year of Biodiversity.]</ref> [[Ficheru:H_chimantensis2.jpg|miniaturadeimagen|330x330px| Heliamphora chimantensis, planta carnívora que namái s'atopa na Gran Sabana, [[Venezuela]].]] [[Ficheru:Epiphytes_costa_rica_santa_elena.jpg|miniaturadeimagen|Diverses especies epifites nuna selva d'América Central (Costa Rica). Los ecosistemes de la zona intertropical son el llar de la mayor parte de la biodiversidá mundial actual.]] == Definición == Si nel campu de la bioloxía la biodiversidá refierse al númberu de poblaciones d'organismos y especies distintes, pa los ecólogos el conceutu inclúi la diversidá d'interaiciones durables ente les especies y el so ambiente inmediatu o biotopu, l'ecosistema nel que viven los organismos. En  cada ecosistema, los organismos vivientes son parte d'un tou actuando recíprocamente ente sigo, pero tamién col [[aire]], l'[[agua]], y el suelu que los arrodien. * Xenética o diversidá intraespecífica, consistente na diversidá de versiones de los [[Xenética|xenes]] (alelos) y de la so distribución, que de la mesma ye la base de les variaciones interindividuales (la variedá de los xenotipos). * Específica, entendida como diversidá sistemática, consistente na pluralidá de los sistemes xenéticos o xenomes qu'estremen a les [[Especie|especies]]. * Ecosistémica, la diversidá de les comunidaes biolóxiques (biocenosis) que la so suma integrada constitúi la biosfera. Hai qu'incluyir tamién la diversidá interna de los ecosistemes, a la que se refier tradicionalmente la espresión diversidá ecolóxica. == Biodiversidá == [[Ficheru:Tajinaste.jpeg|miniaturadeimagen| Tajinaste. (''Echium vulgare). Islles Canaries'']] La biodiversidá que güei s'atopa na [[Tierra]] ye el resultáu de cuatro mil millones d'años d'evolución.<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.medioambiente.cu/planeta_Tierra/download/tierrayvida.pdf Colectivo de autores.]</ref> La mayoría de los biólogos coinciden sicasí en que'l periodu dende l'apaición del home forma parte d'una nueva estinción masiva, l'eventu d'estinción [[Holocenu|holocénicu]], causáu especialmente pol impautu que los humanos tienen nel desarrollu del ecosistema. Calcúlase que les especies escastaes por aición de l'actividá humana ye inda menor que les reparaes mientres les estinciones masives de les eres xeolóxiques anteriores.{{Ensin referencies}} Sicasí, munchos cunten que la tasa actual d'estinción ye abonda pa crear una gran estinción masiva nel términu de menos de 100 años. {{Ensin referencies}} Los que tán en desalcuerdu con esta hipótesis sostienen que la tasa actual d'estinción puede caltenese per dellos miles d'años primero que la perda de biodiversidá supere'l 20 % reparáu nes estinciones masives del pasáu.{{Ensin referencies}} Afáyense regularmente nueves especies —un promediu de tres [[Páxaru|aves]] per añu—{{Ensin referencies}} y munches yá afayaes nun fueron entá clasificaes: envalórase que'l 40 % de los [[Pexe|pexes]] d'agua duce de [[América del Sur|Suramérica]] permanecen ensin clasificación.{{Ensin referencies}} == Importancia de la biodiversidá == El valor esencial y fundamental de la biodiversidá ta en que ye resultáu d'un procesu históricu natural de gran antigüedá. Por esta sola razón, la diversidá biolóxica tien l'inalienable derechu de siguir la so esistencia. L'home y la so cultura, como productu y parte d'esta diversidá, tien de velar por protexela y respetala. Amás la biodiversidá ye garante de bienestar y equilibriu na biosfera. Los elementos diversos que componen la biodiversidá conformen verdaderes unidaes funcionales, qu'apurren y aseguren munchos de los servicios básicos pa la nuesa sobrevivencia. Finalmente dende la nuesa condición humana, la diversidá tamién representa un capital natural.<ref>Constanza y otros, 1997.</ref> L'usu y beneficiu de la biodiversidá contribuyó de munches maneres al desarrollu de la cultura humana, y representa una fonte potencial pa subvenir a necesidaes futures. Considerando la diversidá biolóxica dende'l puntu de vista de los sos usos presente y potencial y de los sos beneficios, ye posible arrexuntar los argumentos en tres categoríes principales. == Amenaces == Mientres el [[sieglu XX]] viénose reparando la erosión cada vez más acelerada de la biodiversidá. Les estimaciones sobre les proporciones de la estinción son variaes, ente bien poques y hasta 200 especies escastaes per día, pero tolos científicos reconocen que la proporción de perda d'especies ye mayor qu'en cualquier dómina de la historia humana. Nel reinu vexetal envalórase que s'atopen amenaciaes aproximao un 12,5 % de les especies conocíes. Toos tán d'alcuerdu en que les perdes débense a l'actividá humana, incluyendo la destrucción direuta de plantes y el so hábitat. Esiste tamién una creciente esmolición pola introducción humana d'especies exótiques en hábitats determinaos, alteriando la cadena trófica .<ref>Vázquez Manzanares, Víctor Manuel (2014): “Externalidades y medioambiente”, Revista Iberoamericana de Organización de Empresas y Marketing, n. 2 (avientu 2014)[http://www.eumed.net/rev/ibemark/02/medioambiente.html]</ref> == Referencies == {{llistaref}} [[Categoría:Biodiversidá|*]] 7orz16tzh8kbxc246g4k2w3rrus89m3 0 80085 3709841 3679714 2022-08-19T09:17:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Rexón}} La '''República de Tuvá''' (en [[rusu]], <span lang="ru">Респу́блика Тыва́</span>, tr.: ''Respúblika Tyvá''; <span>en</span> tuvano, <span lang="tyv">''Тыва Республика''</span>) o '''Tuvá''' (Тува́) ye una de les repúbliques constituyentes de la [[Rusia|Federación Rusa.]]<ref>[[Real Academia Española]]<span> y </span>Asociación de Academias de la Lengua Española<span> (2005). </span></ref><ref>[http://constitution.garant.ru/region/cons_tiva/chapter/1/#2000 Del capítulo 1 de la Constitución de la República de Tuvá: «Las denominaciones “República de Tuvá” (Республика Тыва, Respública Tyva) y “Tuvá” (Тува, Tuvá) son equivalentes».] </ref> La so capital ye Kyzyl. == Xeografía == [[Ficheru:Tuva_republic_map.png|miniaturadeimagen|350x350px]] Ta asitiada al centru d'Asia, na parte meridional de [[Siberia]]. Llenda al sur y al este con [[Mongolia]], al nordeste cola república de Buriatia y el [[Óblast d'Irkutsk]], al norte col territoriu de Krasnoiarsk, al noroeste cola república de Jakasia y al oeste cola República de Altái. Tien una estensión de 168.606 km². Ye una zona montascosa, llindada pelos montes Sayanes Occidentales al norte y los montes Tannu Fola al sur, en frontera con Mongolia. Al oeste alcen les montes del macizu de Altái. El país ye travesáu pel ríu Yeniséi (equí llamáu Ulug-Jem), que xune a Kyzyl na confluencia del Bii-Jem (o Gran Yeniséi) y el Kaa-Jem (o Pequeñu Yeniséi). == Historia == === Oríxenes y primeros Estaos === El primer Estáu independiente al sur de Siberia apaeció ente los sieglos IV - III e.C. Les antigües cróniques chines llamen ''dinliny'' (ballena, 丁零 ) a los sos habitantes, y al Estáu ''Dinlin th'' (丁零國). Dinlinthan #atopar al oeste del llagu ''Baikal''. Nel sieglu VIII Tuvá yera una rexón independiente, dirixida polos sos propios señores, yera'l Kanato de Tuvá. Nel sieglu IX l'imperiu de la estepa espandióse rápido. Kirguistán, dirixíu pol divinizáu Faigan, centró'l so territoriu en Jakasia. En [[840]], l'Estáu ye destruyíu pol Kanato Güigur (745-847), que estendió la so autoridá sobre'l territoriu de l'actual Tuvá y Mongolia. En busca de los restos de los güigures, los kirguises del Yenisei llucharon en Irtysh y Amur, invadieron los oasis del Turkestán Oriental. Mientres el periodu del Kanato de Kirguistán (840-944), Yenisei Kirghiz foi unu de los más grandes líderes militares y alministrativos. Considérase que taba rellacionáu per mediu del matrimoniu dinásticu con China y países vecinos. Los turcos y mongoles del Kanato de Kirguistán defendieron la so independencia hasta'l sieglu XIII, cuando se convirtió nun puntu d'inflexón nel desenvolvimientu independiente de la rexón de los montes Altái. Depués Kirguistán perdió Mongolia. Yenisei Kirghiz retuvo'l so asentamientu en dos conxuntos principales: 1) Altu y Mediu Yenisei 2) Altái y Irtysh. De l'anterior manera los kirguises del Yenisei esvalixáronse. El Reinu de Mongolia Hori-Túmety atopase al oeste del Llagu Baikal. Los ''Tumety'' yeren una tribu grande y guerrero, emigraron a la tierra de la moderna Mongolia Interior nel sieglu XIII. Otres tribus mongoles del monte vivíen nos territorios de l'actual Buriatia, Tuvá y la rexón d'Irkutsk. Una d'elles, los Oirats, habitaben el territoriu de la Tuvá moderna y los Huvsgel Aimag en Mongolia, pero emigraron escontra'l sur nel sieglu XIV. En [[1206]], [[Genguis Ḥan|Gengis Kan]] proclama nel Congresu del gran Khan la unión de les tribus mongoles. El territoriu del Tuvá modernu incluyíase dientro de los sos territorios. Nel sieglu XIV l'imperiu mongol se desintegró n'Estaos separaos. El territoriu de Tuvá foi parte del Kanato del Norte de Yuan en China, depués de Hotogoytskogo y d'últimes del Kanato de Zungaria hasta l'añu de [[1758]]. Dempués de la derrota del Kanato de Zungaria, el territoriu de Tuvá foi parte del Imperiu Qing de China. Hasta 1914 Tuvá tuvo sol dominiu de China (l'Imperiu Qing, dende l'añu [[1914|1912]] de la República de [[República Popular China|China]]), como parte de los sos dominios mongoles. Dempués de la Revolución de Xinhai en China y la cayida del Imperiu Qing en 1912-1913, mandatarios tuvanos apelaron repetidamente al gobiernu imperial de Rusia pa poner a Tuvá sol protectoráu del [[Imperiu Rusu]]. El 17 d'abril de [[1914]], l'Emperador Nicolás II peracabó l'anexón de Tuvá a Rusia, anunciándolo nun memorandúm oficial. === Imperiu Rusu === [[Ficheru:Beldir.jpg|miniaturadeimagen|280x280px|Confluencia del ríu Bolshói Yeniséi y del Mali Yeniséi en Kyzyl.]] En [[1914]] Tuvá ingresó voluntariamente nun protectoráu del [[Imperiu Rusu|Imperiu rusu]] llamáu Krai de Urianjái qu'entendía la provincia de Yeniséi. Nel mesmu añu, empezó la construcción de la población, capital de la rexón, conocida como Belotsarsk (o [[zar]] blancu, esto ye, l'emperador rusu), siendo rebautizada pol réxime prosoviético como Coloráu o Kyzyl. El 18 de xunu de [[1918]] celebróse na provincia Urianjái una xunta conxunta de los congresos de Rusia y Tuvá, adoptándose por unanimidá'l Tratáu de la llibre determinación de Tuvá, amistá y ayuda mutua de los pueblos rusu y tuvano. El 7 de xunetu de [[1918]], la rexón de Urianjái foi prindada poles tropes de Aleksandr Kolchak. El 14 de xunu de [[1919]] , les tropes de la República Soviética de Badzhéi sol mandu de Aleksandr Krávchenko y Piotr Schetinkin tomaron la mayor parte de Tuvá. El 18 de xunetu de [[1919]], prindóse Belotsarsk, ciudá que fuera tomada por fuercies insurxentes. El poder soviético na rexón de Tuvá restauróse. A mediaos de [[1921]], los revolucionarios tuvanos locales sofitaron la RSFS de Rusia, decidieron proclamar la independencia nacional de Tuvá y formóse la República Popular de Tannu Tuvá. === República Independiente === El pueblu de la República de Tuvá tenía una constitución, bandera, escudu d'armes, reserves d'oru, presupuestu y representante autorizáu na Xunión Soviética y la República Popular de Mongolia. Dende [[1926]] esistía la República Popular de Tuvá. Foi reconocida pola Xunión Soviética en 1924 y el MPR en [[1924|1926]], pero nun foi reconocida por China, y la mayoría de los países del mundu dicíen que Tuvá yera parte de China. La República Popular de Tuvá entró'l 22 de xunu de [[1941]] na [[Segunda Guerra Mundial]] del llau de la Xunión Soviética. Dende xunu de 1941 hasta agostu de [[1941|1944]], el pueblu de Tuvá dio a la URSS más de 50.000 caballos de guerra, según más de 700.000 cabeces de ganáu, de los cualos casi 650.000 de forma gratuita. Poro, caúna de les families de Tuvá dio a la URSS de 10 a 100 cabeces de ganáu. Mientres la guerra, Tuvá tamién suministró les necesidaes del exércitu soviéticu con 52.000 pares d'esquís, 10.000 abrigos de piel d'oveya, 19.000 pares de guantes, 16.000 pares de botes, 67 tonelaes de llana, 400 tonelaes de carne, de centenu, farina de cebada y mantequilla de búfalu, y decenes de tonelaes de miel, conserves de fruta y concentraos, productos de pexe, un montón de viendas vestidores, medicina alternativa, cera y resina. Alredor del 90% tresportar a la URSS de forma gratuita. Dende [[1943]] los voluntarios de Tuvá participaron nes batalles de la Gran Guerra de la Patria y fueron premiaos polos gobiernos de Tuvá y la URSS cola medaya del Méritu Militar. === Tuvá na URSS === El 17 d'agostu [[1944]] la Sesión VII del Pequeñu ''Jural'' de la República Popular de Tuvá adoptó una declaración sobre xunise a la Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques (URSS) y presentó un pidimientu ante'l Sóviet Supremu de la República Popular de Tuvá pa Formar parte de la [[Xunión Soviética|URSS]] como una rexón autónoma na Federación Rusa. El Presidium del decretu URSS Sóviet Supremu de 11 d'ochobre de [[1944]] concedió'l pidimientu y solicitó al Conseyu Supremu de la República Popular de Tuvá (RSFSR) participar na rexón autónoma. El presidium del Sóviet Supremu decretó na RSFSR el 14 d'ochobre de [[1944]] ''Sobre l'aprobación de la República Popular de Tuvá de la Federación de Rusia República Socialista Federativa Soviética.'' Les persones de Tuvá fueron adoptando a Tuvá como parte de la URSS; el referendu sobre la tema nun se llevó a cabu. El 10 d'ochobre de [[1961]] trasformase na ''[[República Autónoma Socialista Soviética de Tuvá]].'' El 17 d'avientu de [[1961]], nes eleiciones pal Conseyu Supremu de la RSSA de Tuva tuvo los so primera declaratoria. En [[1978]] aprobóse la primer Constitución de la RSSA de Tuvá desque llegó a la URSS. El 12 d'avientu de 1991 na RSSA de Tuvá aprobaron la Declaración de Soberanía de los Estaos de la República soviética de Tuvá. Dempués del golpe d'estáu d'agostu na Xunión Soviética, el 28 d'agostu de [[1991]] la RSSA de Tuvá foi renombrada como'l Conseyu Supremu de la República na República de Tuvá. Esti nome foi consagráu na Constitución rusa, modificada en [[1992]]. === República de Tyva === Nel [[1993]] la versión foi adoptada pola Constitución de la República col nuevu nome de República: '''República de Tyva.''' La nueva Constitución de Rusia en [[1993]], adoptolu dempués de 2 meses de que s'afitó'l nome de «República de Tyva». Mientres l'actual Constitución de la República del añu [[2001]] especificóse que'l nome de República de Tyva y Tuva yeren sinónimos. El 12 d'abril de [[2010]] celebróse un referendu por que la constitución tuvana coincidiera cola rusa. == Demografía == La población nel añu [[2002]] foi de 305.510 habitantes. Según datos oficiales (2002), más de dos tercios de la población (235.313 persones, el 77% de la población) son d'etnia tuvana, pueblu d'orixe mongoloide'l cual fala una llingua d'orixe [[Llingües túrquiques|turcu]]; otros tuvanos vienen de Mongolia y de China. El restu de la población de la república ta formada por rusos. == Economía == La mayor parte de la producción industrial ta concentrada na capital Kyzyl y en Ak-Dovurak. La economía de Tuvá basase na industria (madera, metal, materiales de construcción), l'agricultura (ceberes) y na estracción de materies primes (amiantu, cobaltu, carbón, sal). Na rexón central, la más habitada, atópense los centros industriales de Kyzyl, Ak-Dovurak y Chadan, y ye una zona rica en ceberes (trigu, cebada, miyu) y ganadería (oveyes, cabres); el sur ye tamién una rexón ganadera, y el nordés ye una área montiega na que la economía ta basada na esplotación forestal, la cacería, la cría de venaos y la pesca. == Política == [[Ficheru:Kyzyl_government_building.jpg|miniaturadeimagen|220x220px|Parllamentu de Tuvá.]] El líder del gobiernu en Tuvá ye'l Presidente del Gobiernu, quien ye escoyíu pa un periodu de cuatro años. El Presidente del Gobiernu anguaño ye Sherig-ool Oorzhak ([[2005]]), quien foi reelixíu'l [[17 de marzu]] de [[2002]]. El centru llexislativu, el [[Congresu]] de Tuvá -el Gran Jural-, tien 162 escaños.  Cada diputáu ye escoyíu por un periodu de cuatro  años. La constitución de la república adoptó'l [[23 d'ochobre]] de [[1993]]. == Cultura == Los habitantes de Tuvá son famosos polos sos cantares, particularmente pola téunica vocal del cantar difónico o cantar del gargüelu. Khuresh, La llucha llibre de Tuvá ye un deporte bien popular. Realícense competiciones nel festival añal de Naadam en Tos-Bulak. == Relixón == Les relixones con más adherentes en Tuvá son el budismu tibetanu, el [[Ilesia Ortodoxa|cristianismu ortodoxu]] y el xamanismu. == Educación == Los más importantes centros d'educación universitaria inclúin la Universidá Estatal de Tuvá y l'Institutu d'Investigación Humanitaria de Tuvá, dambos atópense na capital Kyzyl. == Referencies == {{Llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Repúbliques de Rusia]] kwvntwdovoy7pojrvt7d83lcaskdw6v 0 80117 3709322 3708886 2022-08-18T13:41:15Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20210205081851}} {{Xeografía |mapa=non }} Les '''Islles Ogasawara''' (小笠原諸島, <span class="t_nihongo_romaji">''Ogasawara-guntō?''</span>) (tamién llamaes '''islles Bonin''' o '''islles Volcániques'''), constitúin un archipiélagu perteneciente a [[Xapón]], formáu por aprosimao 30 islles allugaes a 1.000 km del centru de la ciudá de [[Tokiu]] de la que dependen alministrativamente como la '''<span>Subprefeutura de Ogasawara</span>''' (<span class="t_nihongo_kanji" lang="ja">小笠原支庁</span>, '''<span class="t_nihongo_romaji">''Ogasawara-shichō?''</span>''') y que ta conformáu namái pola villa de Ogasawara; les '''islles Ogasawara''' al pie de les Izu constitúin el conxuntu llamáu Nampō-Shotō, cabo señalar que les úniques islles que reciben el nome de Volcano son les del suroeste llamaes Kazan polos xaponeses. L'área total ye de 104,41 [[Quilómetru cuadráu|km²]]. Les islles Ogasawara fueron afayaes pa los europeos pola espedición al mandu del navegante [[España|español]] Bernardo de la Torre'l 2 d'ochobre de 1543, les cróniques [[Xapón|xaponeses]] rexistren l'apuerto d'una espedición al mandu de Ogasawara Sadayori en [[1543|1593]], el nome xaponés más avezáu foi'l de Bunin (una llectura arcaica de 無人, anguaño Mujin o ''Munin'', "Deshabitadas") que na cartografía europea foi trescritu como ''Bonin.'' Nes [[Década del 1830|década de 1830]], estes islles fueron poblaes por un amenorgáu númberu d'h.awaianos de los cualos baxen en parte los sos actuales habitantes. En [[1875]] tres una espedición [[Rusia|rusa]], [[Inglaterra]] reclamó la soberanía sobre estes islles, coles mesmes España alegó los sos derechos pero en [[1880]] el gobiernu xaponés incorporó los archipiélagos en cuestión a la [[Tokiu|prefeutura de Tokiu]], el control xaponés sobre estes islles foi ratificáu internacionalmente al rematar la [[Primer Guerra Mundial.]] Mientres la [[Segunda Guerra Mundial]] llibrar nesti territoriu importantes batalles como la d'Iwo Jima. Les úniques islles habitaes son Chichijima y Hahajima. Les islles Ogasawara fueron incluyíes a la llista de [[Patrimoniu de la Humanidá|Patrimoniu Natural de la Humanidá]] pola [[UNESCO|Unesco]] en xunetu de [[2011]], por cuenta de que la so flora y fauna desenvolvieron un procesu d'evolución únicu desque les islles dixebrar del continente, polo que son conocíes como los Galápagos d'Oriente". Dende payares de 2013, la islla aisllada Nishino Shima sufre episodios d'erupción volcánica; a la so banda esistía un castru tamién volcánicu pol que salió la chimenea de llava. Estes erupciones provocaron que nel tiempu d'un mes el castru triplicara la so superficie, hasta algamar aprosimao los 56.000 metros cuadraos. El nome que se-y asignó ye Niijima. A pesar de la so crecedera y tamañu actual, los científicos xaponeses nun confíen en que seya una islla definitiva", sinón que va esistir solo temporalmente dada la inestabilidá telúrica de la zona. == Xeografía == Les islles Ogasawara consisten en cuatro #subgrupo, incluyendo les islles Volcán, que tán llistaes coles sos islles principales: * Archipiélagu Mukojima (聟島列島 ''Mukojima Rettō'') - 6,57 km² ** Mukojima (聟島, ''Islla del Noviu'') - 3,07 km² ** Yomejima (嫁島, ''Islla de la Novia'') - 0,85 km² ** Kitanoshima (北ノ島, ''Islla Norte'') - 0,19 km² ** Nakōdojima (媒島) - 1.58 km² * Archipiélagu Chichijima (父島列島 ''Chichishima Rettō'') - 38,89 km² ** Chichijima (父島, ''Islla del Padre'') - 23,99 km² ** Anijima (兄島, ''Islla del Hermanu Mayor'') - 7,85 km² ** Ototojima (弟島, ''Islla del Hermanu Menor'') - 5,30 km² ** Nishijima (西島, ''Islla Oeste'') - 0,49 km² ** Minamijima (南島, ''Islla Sur'') - 0,34 km² ** Higashijima (東島, ''Islla Esti'') - 0,28 km² * Archipiélagu Hahajima (母島列島 ''Hahajima Rettō'') - 27,54 km² ** Hahajima (母島, ''Islla de la Madre'') - 20,80 km² ** Anejima (姉島, ''Islla de la Hermana Mayor'') - 1,67 km² ** Imōtojima (妹島, ''Islla de la Hermana Menor'') - 1,36 km² ** Mukōesbastia - 1,45 km² ** Meijima (姪島, ''Islla de la Sobrina'') - 1,13 km² ** Tairashima (平島) - 0,60 km² * Archipiélagu Vulcano (火山列島 ''Kazan Rettō'') ** Kita Iōtō (北硫黄島, ''Islla Septentrional del Azufre'') ** Iōtō (硫黄島, ''Islla del Azufre'', meyor conocida como ''Iwo Jima'') ** Minami Iōtō (南硫黄島, ''Islla Meridional del Azufre'') * Islla aisllada, al oeste del Archipiélagu Hahajima y norte del Archipiélagu Volcano: ** Nishino Shima (西之島, ''Islla Occidental'' o #''Islla Rosario'') ** Niijima (Islla Nueva) * Islles aisllaes remotes, xeográficamente nun formen parte de les Islles Ogasawara pero sí alministrativamente: ** Okino Torishima (沖ノ鳥島, ''Islla Remota de los Páxaros'' conocíes polos europeos col nome "Paez Vela") ** Minami Torishima (南鳥島, ''Islla Meridional de los Páxaros'' conocida tamién como Islla Marcus) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.soumu.metro.tokyo.jp/07ogasawara/ Páxina oficial de la subprefeutura] (en xaponés) * [http://www.ogasawara-channel.com/ Ogasawara Channel] (en xaponés) * Welsch, Bernhard: Was Marcus Island discovered by Bernardo de la Torre in 1543?; in: Journal of Pacific history, Vol. 39, Non. 1; 2004, páxs. 109-122 * [http://news.nationalgeographic.com/news/2013/12/131223-niijima-japan-new-island-volcanoes-science/?utm_medium=Social Japan newest island triples in size - National Geographic] * [http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=82607 New Island in the Ring of Fire - Observatoriu de la NASA] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Islles de Xapón|Ogasawara]] bmy4agt3vrfbchme8cpg85cz37hyteq 0 81777 3709558 3676091 2022-08-19T06:47:37Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{competición deportiva}} [[Archivu:Tokyo_1964_Summer_Olympics_logo.svg|thumb|250px|Logo de los Xuegos Olímpicos de Tokyo 1964.]] Los '''[[Xuegos Olímpicos]]''' '''de Tokyo 1964''', conocíos oficialmente como '''Xuegos de la XVIII Olimpiada''', fueron celebraos en [[Tokiu]] ([[Xapón]]) nel añu [[1964]]. El gobiernu aprobó un creitu de 1 800 millones de dólares p'acondicionamientu de la ciudá de [[Tokiu]] pa los Xuegos Olímpicos, que tresformóse radicalmente naquella dómina: obreros entamaos en cuatro turnos ininterrumpíos y de xacíu una arquiteutura y urbanística esquisita. La inversión total de los xuegos bordió los 3 000 millones de dólares lo qu'afechu a 2012 seríen 14 162 millones de dólares.<ref>[http://olympstats.com/?p=49 Sochi – The Costs]</ref> L'últimu relevu dientro del estadiu #facer el [[10 d'ochobre]] l'atleta Yoshinori Sakai, moteyáu'l ñácaru de Hiroshima" por nacer el día de la traxedia de Hiroshima. Nestos Xuegos Olímpicos incluyóse'l [[Yudu]], unu de los deportes nacionales d'esti país. Pero'l deportista holandés Anton Geesink ganó'l títulu na final al deportista llocal y ídolu nacional Kaminaga. Éstos fueron los primeros Xuegos Olímpicos televisaos en color y tresmitíos en direutu, vía satélite pa Norteamérica y Europa. Ésta tamién, foi la primer vegada n'utilizase la "cámara lenta" y los ordenadores pa rexistrar los tiempos exactos nes competiciones. == Eleición == {| {{tablaguapa}} width="60%" style="margin-bottom: 10px;" ! colspan="6" |XVIII Xuegos Olímpicos de 1964IX Xuegos Olímpicos d'Iviernu de 1964<br /> <br /> |- | align="center" colspan="6" |55º Sesión del Comité Olímpicu Internacional26 de mayu de [[1959]], [[Munich|Múnich]], [[Alemaña|Alemaña Federal]]<br /> <br /> |- ! colspan="2" width="30%" |Ciudá ! width="25%" |País !Votación |- | width="5%" |[[Ficheru:Flag_of_Japan.svg|borde|centro|20x20px]] |[[Tokiu]] |[[Xapón]] !34 |- | width="5%" |[[Ficheru:Flag_of_the_United_States.svg|borde|centro|20x20px]] |[[Detroit]] |[[Estaos Xuníos d'América|Estaos Xuníos]] | align="center" |10 |- | width="5%" |[[Ficheru:Flag_of_Austria.svg|borde|centro|20x20px]] |[[Viena]] |[[Austria]] | align="center" |9 |- | width="5%" |[[Ficheru:Flag_of_Belgium.svg|borde|centro|20x20px]] |[[Bruxeles]] |[[Bélxica]] | align="center" |5 |} == Antorcha Olímpica == Del 21 d'agostu al 10 d'ochobre, 870 relevistas llevaron l'antorcha olímpica nun percorríu de 20065 quilómetros. Dichu percorríu empezó en [[Olimpia]] ([[Grecia]]) y pasó hasta [[Atenes]]. Dende ellí, la llapada olímpica siguió la siguiente ruta antes d'algamar suelu xaponés: [[Estambul|Istambul]] ([[Turquía]]) - Beirut ([[El Líbanu]]) - [[Teḥrán]] ([[Irán]]) - Lahore ([[Paquistán]]) - Nueva Delhi ([[India]]) - [[Yangon|Rangún]] ([[Myanmar]]) - [[Bangkok]] ([[Tailandia]]) - [[Kuala Lumpur]] ([[Malasia]]) - [[Manila]] ([[Filipines]]) - [[Ḥong Kong]] - Taipéi ([[República de China|Taiwán]]) La sagrada llapada algamó suelu [[Xapón|xaponés]] en Naha. D'ellí una porción de la llapada foi a Chitose. L'antorcha llegó a Tokyo siguiendo 4 rutes al traviés del país: * Naha - Kagoshima - Nagasaki - Fukuoka - [[Hiroshima]] - Nagano - [[Tokiu]] * Naha - Kagoshima - Oita - Osaka - [[Kyoto]] - Nagoya - Shizuoka - Tokyo * Chitose - Sapporo - Hakodate - Aomori - Niigata - Saitama - Tokyo * Chitose - Sapporo - Hakodate - Aomori - Sendai - Ibaraki - Chiba - Tokyo<ref>{{Cita llibru|títulu=The Games of the XVIII Olympiad|url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1964/or1964v1pt1.pdf|fechaaccesu=5 d'abril de 2012|idioma=inglés|añu=2005|editorial=the Organizing Committee for the Games of the XVIII Olympiad|ubicación=Tokiu|oclc=43578629|capítulo=The Olympic Torch Relay|páxines=247-268}}</ref> == Sedes == === En Tokyo === * Nel '''Parque Olímpicu Meiji''' ** Estadiu Olímpicu de Tokyo ** Ximnasiu Metropolitanu de Tokyo ** Piscina/Banzáu del Ximnasiu Metropolitanu ** '''Estadiu Memorial Prince Chichibu''' * En Yoyogi ** Ximnasiu Nacional Yoyogi ** '''Shibuya Public Hall''' * Nippon Budokan * Nel '''Parque Olímpicu Komazawa''' en Setagaya ** Estadiu Komazawa ** Ximnasiu Komazawa ** Cancha Komazawa ** Campu de Ḥoquei Komazawa * '''Korakuen Ice Palace''' * Universidá de Waseda * Velódromu de Hachiōji === Fuera de Tokyo === Yokohama ** '''Estadiu Mitsuzawa''' ** '''Ximnasiu Cultural de Yokohama''' Prefeutura de Saitama ** Asaka ** Tokorozawa ** Estadiu de Fútbol Ōmiya * Enoshima * '''Llagu Sagami''' * '''Karuizawa''' en Nagano * Estadiu Nagai, Osaka == Anécdotes == * L'español Vicente Loren de [[boxéu]], descontentu col veredictu del so combate col chinu Hen-Huang, afrelló al árbitru. * Otru boxeador, l'arxentín José Roberto Chirino, ye descalificáu a los 2', 29" del segundu round, por intentar afrellar al árbitru, l'exipciu K. Maghaby, cuando apostaba la so clasificación col soviéticu Boris Lagutin, quien sería darréu'l ganador de la medaya d'oru. == Destacaos == * Selección femenina de voleibol de Xapón, oru nesa disciplina. * Abebe Bikila (Etiopía), nuevamente oru en maratón. * Larisa Latynina (Xunión Soviética), dos medayes d'oru, dos de plata y dos de bronce en ximnasia artística femenina. #Convertir nel deportista más gallardoniáu de la historia olímpica (18 medayes), hasta que foi superada pol nadador norteamericanu [[Michael Phelps]] nos Xuegos Olímpicos de [[Londres 2012.]] * Billy Mills (Estaos Xuníos), ganador de los 10.000 metros n'atletismu. * Anton Geesink (Países Baxos), oru en yudu. * Bob Hayes (Estaos Xuníos), oru nos 100 metros planos (en 10 segundos, igualando'l récor mundial). == Países participantes == [[Ficheru:1964_Summer_Olympic_games_countries.png|miniaturadeimagen|240x240px|Países participantes.]] Los países que compitieron na olimpiada fueron: [[Afganistán]], [[Alemaña]], Antilles Holandeses, [[Arxelia]], [[Arxentina]], [[Australia]], Austria, [[Les Bahames]], [[Bélxica]], [[Les Bermudes]], [[Myanmar|Birmania]], [[Bolivia]], [[Brasil]], [[Bulgaria]], [[Camboya]], [[Camerún]], [[Canadá]], [[Sri Lanka|Ceilán]], [[Chad]], Checoslovaquia, [[Chile]], [[Colombia]], [[El Congu]], [[Corea del Sur]], [[Costa de Marfil]], [[Costa Rica]], [[Cuba]], [[Dinamarca]], [[España]], [[Estaos Xuníos d'América|Estaos Xuníos]], [[Etiopía]], [[Filipines]], [[Finlandia]], [[Francia]], Ghana, [[Grecia]], [[Guyana]] Británica, [[Ḥong Kong]], [[Hungría]], [[India]], [[Irán]], [[Iraq]], Irlanda, [[Islandia]], [[Israel]], [[Italia]], [[Kenia]], [[El Líbanu]], Liberia, Liechtenstein, Luxemburgu, Madagascar, [[Malasia]], Mali, Marruecos, Méxicu, Mónaco, Mongolia, Nepal, Níxer, Nixeria, Noruega, Nueva Zelanda, Países Baxos, [[Paquistán]], Panamá, Perú, Polonia, Portugal, Puerto Rico, Reinu Xuníu, República Árabe Xunida, República Dominicana, Rhodesia, Rhodesia del Norte, Rumanía, Senegal, Suecia, Suiza, [[República de China|Taiwán]], Tanganyika, [[Tailandia]], Trinidad y Tobago, Túnez, [[Turquía]], Uganda, Uruguay, Venezuela, Vietnam del Sur, [[Xamaica]], [[Xapón]], Xunión Soviética y Yugoslavia. == Deportes == {| align="center" class="" style="margin: 0px auto 10px;" width="75%" | align="center" bgcolor="#BFD7FF" |[[Ficheru:Olympic_rings.svg|50x50px]] | align="center" bgcolor="#BFD7FF" | '''Deportes''' '''nos Xuegos Olímpicos de Tokiu 1964''' |- | align="center" bgcolor="#EEEEFF" colspan="2" | Atletismu | Baloncestu | Boxeo | <nowiki>#</nowiki>Ciclismu | Equitación | Remane | Fútbol | <nowiki>#</nowiki>Gimnasia | Halterofilia | <nowiki>#</nowiki>Hockey | Yudu | Llucha | Natación | Pentatlón modernu | Piragüismu | Remo | Saltos de natación | Tiro | Vela | Voleibol | Water-polo |} == Ver tamién == * [[Xuegos Paralímpicos de Tokyo 1964]] * [[Xuegos Olímpicos d'Innsbruck 1964]] == Referencies == {{Llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|1964 Summer Olympics|Xuegos Olímpicos de Tokyo 1964}} *[http://www.olympic.org/tokyo-1964-summer-olympics Tokyo 1964] na páxina oficial del [[Comité Olímpicu Internacional]] (n'inglés). ** [http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1964/or1964v1pt1.pdf Volume 1 part 1] retrieved on October 10, 2009 ** [http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1964/or1964v1pt2.pdf Volume 1 part 2] retrieved on October 10, 2009 ** [http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1964/or1964v2pt1.pdf Volume 2 part 1] retrieved on October 10, 2009 ** [http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1964/or1964v2pt2.pdf Volume 2 part 2] retrieved on October 10, 2009 * [http://www.joc.or.jp/past_games/tokyo1964/ JOC – 東京オリンピック 1964] Japan Olympic Committee official Web site. * [http://www.youtube.com/watch?v=0b-u2thet3Q&translated=1 奧運聖火在香港 Llama Olímpica en Hong Kong, 1964] {{Socesión | predecesor = {{bandera|Italia}} [[Xuegos Olímpicos de Roma 1960|Roma 1960]] | títulu = [[Xuegos Olímpicos de branu|XVIII Xuegos Olímpicos de branu]] | periodu = {{bandera|Xapón}} '''Tokyo 1964''' | socesor = {{bandera|Méxicu}} [[Xuegos Olímpicos de Méxicu 1968|Méxicu 1968]] }} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xuegos Olímpicos de Tokiu 1964| ]] p5al43bcrm5tf0mm4gxhnq3wznifwcf 0 84480 3709314 3708880 2022-08-18T13:40:05Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'oxetu celeste|nome=Ganimedes}} [[Imaxe:Ganymede-moon.jpg|right|thumb|300px|Fotografía de la cara oculta de Ganimedes, sacada'l 29 de marzu de 1998 a cuasi un millón de quilómetros pola sonda Galileo. Ameyoráronse los colores pa que rescamplen los contrastes, lo que permite ver que'l satélite tien dos casquetes polares y dos tipos de terrenos principales: ún brillante y con estríes, y otro, con surcos más escuros, más antiguu. Vense tamién abondos cráteres de varios km de diámetru.]] '''Ganimedes''' o '''Ganímedes''' (del griegu ''Γανυμήδης'') ye'l [[satélite natural]] más grande de [[Xúpiter (planeta)|Xúpiter]] y del [[sistema solar]]<ref name="Showman1999">{{cita publicación |apellíu=Showman |nome=Adam P. |last2=Malhotra |first2=Renu |títulu=The Galilean Satellites |añu=1999 |publicación=Science |volumen=286 |páxines=77&ndash;84 |doi=10.1126/science.286.5437.77 |url=http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1999.pdf |formatu=PDF |pmid=10506564 |númberu=5437 }}</ref>, y ye l'únicu de los satélites que tien [[campu magnéticu]]. N'orde de distancies al planeta, ye'l séptimu más cercanu y el terceru de los galileanos, que son el primer grupu d'oxetos descubiertos qu'orbiten alredor d'un planeta. Completa la so órbita n'aproximao siete díes, y caltién una resonancia orbital con [[Ío (satélite)|Ío]] y [[Europa (satélite)|Europa]] de 1:2:4. El so diámetru ye de 5.268 [[quilómetru|km]], un 8% mayor que'l de [[Mercuriu (planeta)|Mercuriu]], magar que tien namái el 45% de so masa<ref name="nasa.gany">{{cita web |editorial=www2.jpl.nasa.gov|títulu=Ganymede Fact Sheet|url=http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/ganymede/|fechaaccesu=5 de febreru de 2017}}</ref>. Ye un 2% mayor que [[Titán (satélite)|Titán]], el segundu satélite natural más grande, y tien el doble de masa que la [[Lluna]].<ref>Arnett, B. (1997). ''[http://nineplanets.org/ganymede.html Ganymede]''. nineplanets.org.</ref> En términos absolutos, ye'l novenu oxetu mayor del sistema solar, y el más grande que nun tien una atmósfera significativa. Ganímedes ta formáu por silicatos y [[xelu]] en cantidaes aproximao iguales<ref>Chang, K. (2015). ''[http://www.nytimes.com/2015/03/13/science/space/suddenly-it-seems-water-is-everywhere-in-solar-system.html Suddenly, It Seems, Water Is Everywhere in Solar System]''. nytimes.com.</ref>. Ye un oxetu diferenciáu, con un nucleu fundíu ricu en [[fierro]] y un [[océanu internu]] que podiera tener más agua que tolos océanos de la [[Tierra]] xuntos<ref>Russia Today (2015). ''[https://www.rt.com/usa/240301-nasa-jupiter-ganymede-ocean/ Jupiter moon Ganymede could have ocean with more water than Earth - NASA]''. rt.com.</ref><ref name="Ocean Hubble">{{cita web |apellíu=NASA|url=http://www.nasa.gov/press/2015/march/nasa-s-hubble-observations-suggest-underground-ocean-on-jupiters-largest-moon/#.VQJhMM26t0s|títulu=NASA's Hubble Observations Suggest Underground Ocean on Jupiter's Largest Moon|ubicación=NASA News|fecha=12 de marzu de 2015|fechaaccesu=5 de febreru de 2017}}</ref><ref name="clubsandwich 2014">{{cita publicación |apellíu=Clavin|nome=W.|url=http://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?release=2014-138|títulu=Ganymede May Harbor 'Club Sandwich' of Oceans and Ice|ubicación=NASA|publicación=Jet Propulsion Laboratory|fecha=1 de mayu de 2014|fechaaccesu=5 de febreru de 2017}}</ref>. Na so superficie estrémense dos clases diferentes de terrenu: escuru y claru. Les rexones escures, enllenes de [[cráteres d'impautu]] y formaes hai 4000 millones d'años, cubren alredor d'un terciu del satélite. El resto de la superficie ocúpenlo les rexones clares, cortaes por amplios surcos y crestes y un poco menos antigües que les escures. Les causes xeolóxiques de la perturbación que-yos dio orixe entá nun se conocen, pero piénsase que les rexones clares quiciás seyan el resultáu de l'actividá teutónica provocada pol [[calentamientu de marea]]<ref>Showman, A. P.; Malhotra, R. (1999). ''The Galilean Satellites''. Science ''286'' (5437): páxs. 77-84.</ref>. El so campu magnéticu ye, posiblemente, el resultáu de movimientos de [[convección]] dientro del nucleu de fierro fundíu<ref>Kivelson, M.G. y otros (2002). ''The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede''. Icarus '''157''' (2): páxs. 507-522.</ref>. La so fuercia, escasa, queda tapecida pola del campu magnéticu de Xúpiter, muncho más potente, y poro aparez namái como una perturbación llocal de les llinies de campu. El satélite tien una feble atmósfera d'[[oxíxenu]] qu'inclúi [[ozonu]] y oxíxenu atómicu y molecular<ref>Hall, D.T. y otros (1998). ''The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede''. The Astrophysical Journal '''499''' (1):páxs. 475-481.</ref>, na qu'hai un pequeñu porcentaxe d'[[hidróxenu]] atómicu. Entá nun ta claro si el satélite tien una [[ionosfera]] asociada a l'atmósfera<ref>Eviatar, A. y otros (2001). ''The ionosphere of Ganymede''. Planetary and Space Science '''49''' (3-4): páxs. 327-336.</ref>. El descubrimientu de Ganimedes atribúise-y a [[Galileo Galilei]], que tendríalu visto'l [[7 de xineru]] de [[1610]]. El so nombre foi una suxerencia del astrónomu [[Simon Marius]] poco dempués del descubrimientu, y fai referencia a [[Ganímedes (mitoloxía)|Ganimedes]], coperu de los dioses y amante de [[Zeus]]<ref name=galileoproject>Galileo Project. ''[http://galileo.rice.edu/sci/observations/jupiter_satellites.html Satellites of Jupiter]''. galileo.rice.edu.</ref>. La so esploración cercana llevose a cabu al traviés de varies sondes, entamando pola ''Pioneer 10''. Les sondes ''Voyager'' afinaron el conocimientu de los valores de les sos carauterístiques físiques, mentantu que la ''Galileo'' descubrió'l so océanu soterrañu y el so campu magnéticu. L'[[Axencia Espacial Europea]] tien proyectada una misión al sistema xovianu al traviés d'una sonda que sedrá llanzada al espaciu en [[2022]]. Esta, tres de sobrevolar varies vegaes los trés satélites galileanos xelaos, ha entrar n'órbita alredor de Ganimedes<ref> Amos, J. (2012). ''[http://www.bbc.com/news/science-environment-17917102 Esa selects 1bn-euro Juice probe to Jupiter]''. bbc.com.</ref>. == Historia == Los rexistros astronómicos chinos recueyen que, nel añu [[365 e.C.]], [[Gan De]] avistó daqué que pudiera tener sío una lluna de Xúpiter, que probablemente sería Ganimedes. El 7 de xineru de 1610 Galileo Galilei vió lo que pensó que yeren trés estrelles cerca de Xúpiter, y que yeren Ganimedes, [[Calistu (satélite)|Calistu]] y un cuerpu que resultó ser la lluz combinada d'Io y Europa; la noche siguiente decatose de que los trés oxetos moviéranse. El [[13 de xineru]] vio los cuatro oxetos individualizaos per primer vegada, pero p'aquel día yá viera caúna de les llunes al menos una vez. Pal día [[15 de xineru]] Galileo ya llegara a la conclusión de que lo que creyera estrelles yeren en realidá cuerpos qu'orbitaben alredor de Xúpiter. Reclamó pa sigo'l derechu de dá-yos nome. Llamoles ''Cosmica Sidera'' (les estrelles de Cosme), n'honor de [[Cosme II de Medici]] y dempués, por suxerencia d'esti, cambió-yoslu pol de ''Medicea Sidera'' (les estrelles de los Medici), honrando asina a los cuatro hermanos Medici (Cosme, Franciscu, Carlos y Llorienzu). El descubrimientu anunciose na obra ''Sidereus Nuncius'' (mensaxeru de les estrelles), espublizada en [[Venecia]] en marzu de 1610, menos de dos meses dempués de la primer observación. [[Simon Marius]], que reclamó tener sío'l primeru en ver los satélites galileanos, tentó dá-yos los nomes de ''Saturnu de Xúpiter'', ''Xúpiter de Xúpiter'' (l'actual Ganimedes), ''Venus de Xúpiter'' y ''Mercuriu de Xúpiter'', pero tampoco tuvo éxitu nel so intentu. A partir d'una suxerencia de [[Johannes Kepler]] Marius propunxo otra nomenclatura nueva, basada en personaxes mitolóxicos griegos, que yá-y daba a Ganimedes el so nome actual. Sicasí, esti nome y el de los otros satélites galileanos escaeciose por sieglos, y nun entamó a usase habitualmente hasta mediaos del [[sieglu XX]]. En muncha de la lliteratura astronómica d'antes d'esa dómina Ganimedes ye denomáu pola so designación con numberales romanos, otru sistema inventáu por Galileo pa denomar los satélites de Xúpiter que descubriera. Nelli ye ''Xúpiter III'', esto ye, el tercer satélite de Xúpiter. Tres del descubrimientu de les llunes de Saturnu, afitose finalmente un sistema de nomenclatura basáu nel que propusieran Kepler y Marius pa denomar les llunes de Xúpiter. == Órbita y rotación == [[Image:Galilean moon Laplace resonance animation.gif|thumb|right|300px|[[Resonancia orbital]] d'Ganimedes, Europa ya Io.]] Ganimedes orbita Xúpiter a una distancia de 1.070.400 km, y completa una revolución -esto ye, da una vuelta completa alredor d'elli- cada siete díes y trés hores. Neto que la mayoría de los satélites conocíos Ganimedes tien [[acoplamientu de marea]], esto ye, una de les sos cares siempres afronta al so planeta<ref name="Planetary Society">{{cita web |url=http://www.planetary.org/explore/topics/our_solar_system/jupiter/moons.html |títulu=Jupiter's Moons |work=The Planetary Society |deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071231082201/http://www.planetary.org/explore/topics/our_solar_system/jupiter/moons.html |fechaarchivu=2007-12-31 }}</ref>. La so órbita tien una excentricidá perllixera ya inclinada hacia l'ecuador xupiterinu; la so [[excentricidá orbital|excentricidá]] ya inclinación camuden de forma cuasiperiódica, nun rangu de sieglos, pela influyencia de les fuercies gravitacionales solar y xupiterina. Los rangos de cambéu son, respeutivamente, 0,0009–0,0022 and 0,05–0,32°<ref name="Musotto2002">{{cita publicación |apellíu=Musotto |nome=Susanna |last2=Varadi |first2=Ferenc |last3=Moore |first3=William |last4=Schubert |first4=Gerald |títulu=Numerical Simulations of the Orbits of the Galilean Satellites |fecha=2002 |volume=159 |issue=2 |páxines=500–504 |doi=10.1006/icar.2002.6939 |bibcode=2002Icar..159..500M |publicación=Icarus }}</ref>. Eses variaciones orbitales provoquen que'l so [[enclín axal]] (l'ánguu ente los exes orbital y rotacional) varíe ente 0 y 0,33°<ref name="Bills2005">{{cita publicación |apellíu=Bills |nome=Bruce G. |títulu=Free and forced obliquities of the Galilean satellites of Jupiter |fecha=2005 |volume=175 |issue=1 |páxines=233–247 |doi=10.1016/j.icarus.2004.10.028 |bibcode=2005Icar..175..233B |publicación=Icarus }}</ref>. Ganimedes participa d'una resonancia orbital con Europa ya Io: per cada órbita de Ganimedes, Europa orbita dos vegaes y Io orbita cuatro<ref name="Musotto2002" /><ref name="SPACE.com">{{cita web |url=http://www.space.com/searchforlife/seti_tidal_europa_021003.html |títulu=High Tide on Europa |nome=Cynthia |apellíu=Phillips |work=SPACE.com |fecha=3 October 2002 |deadurl=yes |fechaarchivu=17-10-2002 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20021017211633/http://space.com/searchforlife/seti_tidal_europa_021003.html }}</ref>. La mayor conxunción astronómica ente Io y Europa ocurre cuando Io ta na so ápside|periápside ya Europa na so apoápside. La mayor conxunción ente Europa y Ganimedes produzse cuando Europa ta na so periapsis<ref name="Musotto2002" />. Les llonxitúes de les conxunciones Io-Europa y Europa-Ganimedes cambien col mesmu índiz, lo que fai imposible la triple conxunción. Esti tipu de resonancia tan complicada ye nomada resonancia de Laplace<ref name="Showman1997a">{{cita publicación |apellíu=Showman |nome=Adam P. |last2=Malhotra |first2=Renu |títulu=Tidal Evolution into the Laplace Resonance and the Resurfacing of Ganymede |publicación=Icarus |fecha=1997 |volume=127 |issue=1 |páxines=93–111 |doi=10.1006/icar.1996.5669 |url=http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-malhotra-1997.pdf |format=PDF |bibcode=1997Icar..127...93S }}</ref>. La resonancia de Laplace actual ye incapaz d'aumentar el valor de la excentricidá orbital de Ganimedes<ref name="Showman1997a" /> . Dafechamente, el valor de 0,0013 ye, probablemente, un recuerdu d'una dómina pasada na qu'esi fenómenu d'aumentu de la excentricidá orbital ganimedina yera posible. Hai dos hipótesis sobro l'orixe de la resonancia orbital ente los trés satélites xupiterinos. Pa unos ye primordial, esto ye, tien existío dende l'orixe del Sistema Solar<ref name="Peale2002">{{cita publicación |apellíu=Peale |nome=S.J. |last2=Lee |first2=Man Hoi |títulu=A Primordial Origin of the Laplace Relation Among the Galilean Satellites |publicación=Science |fecha=2002 |volume=298 |páxines=593–597 |doi=10.1126/science.1076557 |bibcode=2002Sci...298..593P |pmid=12386333 |issue=5593 |arxiv=astro-ph/0210589 }}</ref>, mentantu que pa otros desarrollose dempués de la formación d'esti. Una secuencia posible de sucesos d'esti caberu escenariu ye la siguiente. Io provocó marees en Xúpiter, lo que fizo, debíu a la conservación del momentu, espanderse a la órbita d'Io hasta qu'acontró una resonancia 2:1 con Europa. Tres d'eso la espansión continuó, pero daqué del momentu angular d'Io tresfiriose a Europa mientres la resonancia fizo espandise también la so órbita. El procesu continuó hasta qu'Europa alcontró la resonancia 2:1 con Ganimedes. Nesi momentu la deriva orbital de los trés satelites sincronizose y zarrose nuna resonancia de Laplace<ref name="Showman1997a" />. == Carauterístiques físiques == [[image:Ganymede-JupiterMoon-GeologicMap-SIM3237-20140211.png|1000px|center|thumb|Mapa xeolóxicu de Ganimedes (febreru de 2014). Les fasteres más antigües, d'albedu baxu y con abondantes impautos de cráteres, son les de color amarronáu. Les más xóvenes, con un albedu mayor apaecen en color azul si el so terrenu ye mui accidentáu y en azul-verde si ye más llanu (el color púrpura indica un terrenu con amiestu de zones rugoses y lises).]] === Tamañu === Ganimedes ye la lluna más grande y con más masa de tol Sistema Solar. El so diámetru, de 5.268 km, ye'l 41% del terrestre. Ye un 2% mayor que [[Titán (satélite)|Titán]] (la segunda lluna más grande), y tien un diámetru que ye 1,08 veces el de Mercuriu, 1,09 veces el de [[Calistu (satélite)|Calistu]], 1,45 veces el d'Io y 1,51 veces el de la Lluna. Su masa ye un 10% mayor que la de Titán, un 38% mayor que la de Calistu, un 66% mayor que la de Io y 2,02 veces la de la Lluna<ref name="nineplanets.org-Ganymede">{{cita web |publicación=nineplanets.org |títulu=Ganymede |fecha=31 October 1997 |url=http://www.nineplanets.org/ganymede.html |fechaaccesu=17 de febreru de 2017 }}</ref>. === Composición === La [[densidá]] media de Ganimedes, que ye de 1.936 [[gramu|g]]/cm³, suxer que ta compuestu de partes aproximao iguales de material rocosu y xelu d'agua<ref name="Showman1999" />. La fracción de masa del so xelu ye del 46-50%, llixeramente más baxa que la del xelu de Calistu<ref name="Kuskov2005">{{cita publicación |apellíu=Kuskov |nome=O.L. |last2=Kronrod |first2=V.A. |títulu=Internal structure of Europa and Callisto |fecha=2005 |volume=177 |issue=2 |páxines=550–369 |doi=10.1016/j.icarus.2005.04.014 |bibcode=2005Icar..177..550K |publicación=Icarus }}</ref>. Ye posible que na so composición tean presentes tamién xelos de sustancies volátiles como l'[[amoniacu]]<ref name="Kuskov2005" /><ref name="Spohn2003">{{cita publicación |apellíu=Spohn |nome=T. |last2=Schubert |first2=G. |títulu=Oceans in the icy Galilean satellites of Jupiter? |publicación=Icarus |fecha=2003 |volume=161 |issue=2 |páxines=456–467 |doi=10.1016/S0019-1035(02)00048-9 |url=http://lasp.colorado.edu/icymoons/europaclass/Spohn_Schubert_oceans.pdf |format=PDF |bibcode=2003Icar..161..456S }}</ref>. La composición exacta de les roques que lu forman desconozse, magar que piénsase que ye cercana a la composición de los meteoritos conocíos como L-condrites y LL-condrites, carauterizaos por tener menos cantidá de fierro total, con menos fierro metálicu y más óxidu de fierro, que los meteoritos del tipu nomáu H-condrites. La rellación de pesu ente'l fierro y el [[siliciu]] ta ente 1,05 y 1,27, mentantu que nel [[Sol]] ye d'alredor de 1,8<ref name="Kuskov2005" />. === Carauterístiques de la superficie === [[Image:Ganymede terrain.jpg|thumb|left|275px|Una llende clara separta'l terrenu antiguu y escuru de ''Nicholson Regio'' del más xoven, claru y finamente estriáu terrenu de ''Harpagia Sulcus''.]] [[Image:Ganymede-moon.jpg|thumb|left|275px|Imaxe colloreada del hemisferiu non dominante de Ganimedes, obtenida pola sonda Galileo.<ref name="Spaceflight Now">{{cita web |url=http://spaceflightnow.com/news/n0012/29ganyflyby/ |títulu=Galileo has successful flyby of Ganymede during eclipse |work=Spaceflight Now |fechaaccesu=17 de febreru de 2017}}</ref>. Los rayos prominentes del carter Tashmetum pueden na parte inferior derecha, y el campu d'ejecta de Hershef na superior derecha. Abaxu a la izquierda puede vese parte de ''Nicholson Regio'', una zona escura del planeta, y la so llende, arriba a la mandrecha, con ''Harpagia Sulcus''.]] La superficie de Ganimedes tien un [[albedu]] d'aproximao'l 43%<ref name="Calvin1995">{{cita publicación |apellíu=Calvin |nome=Wendy M. |last2=Clark |first2=Roger N. |last3=Brown |first3=Robert H. |last4=Spencer |first4=John R. |títulu=Spectra of the ice Galilean satellites from 0.2 to 5 µm: A compilation, new observations, and a recent summary |publicación=J.of Geophys. Res. |fecha=1995 |volume=100 |issue=E9 |páxines=19,041–19,048 |bibcode=1995JGR...10019041C |doi=10.1029/94JE03349 }}</ref>. El xelu acuosu parez tar presente per ende na superficie, y tien una fracción de masa del 50–90%,<ref name="Showman1999" />, enforma mayor que la que tien nel satélite tomáu como una xunidá. La espectroscopia de radiación infrabermeyo amuesa la presencia de bandes fuertes d'absorción de xelu acuoso a les llonxitúes d'onda de 1,04, 1,25, 1,5, 2 y 3 [[micrómetru|micrómetros]]<ref name="Calvin1995" />. El terrenu acanaláu ye más brillante que'l escuru, y predomina más nelli el xelu na so composición<ref name="RESA">{{cita web |url=http://www.resa.net/nasa/ganymede.htm |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071202132022/http://www.resa.net/nasa/ganymede.htm |fechaarchivu=2007-12-02 |títulu=Ganymede: the Giant Moon |work=Wayne RESA |fechaaccesu=17 de febreru de 2017 }}</ref>. L'análisis de la información obtenida pola sonda ''Galileo'' y de resultes de la observación dende la Tierra confirma la presencia de varios materiales non acuosos: [[dióxidu de carbonu]], [[dióxidu d'azufre]] y, quiciás, [[cianóxenu]], [[sulfatu d'hidróxenu]] y dellos compuestos orgánicos<ref name="McCord1998">{{cita publicación |apellíu=McCord |nome=T.B. |last2=Hansen |first2=G.V. |last3=Clark |first3=R.N. |last4=Martin |first4=P. D. |last5=Hibbitts |first5=C. A. |last6=Fanale |first6=F. P. |last7=Granahan |first7=J. C. |last8=Segura |first8=M. |last9=Matson |first9=D. L. |display-authors=2 |títulu=Non-water-ice constituents in the surface material of the icy Galilelean satellites from Galileo near-infrared mapping spectrometer investigation |publicación=J. Of Geophys. Res. |fecha=1998 |volume=103 |issue=E4 |páxines=8,603–8,626 |bibcode=1998JGR...103.8603M |doi=10.1029/98JE00788 }}</ref><ref name="Showman1999" />.Los resultaos de la información aportada pola sonda ''Galileo'' amuesen tamién la esistencia de [[sulfatu de magnesiu]] y, quiciás, [[sulfatu de sodiu]] sobro la superficie ganimedina<ref name="The Grand Tour">{{cita llibru |títulu=The Grand Tour: A Traveler's Guide to the Solar System |apellíu=Miller |nome=Ron |authorlink=Ron Miller (artist and author) |first2=William K. |last2=Hartmann |fecha=May 2005 |páxines=108–114 |publicación=Workman Publishing |ubicación=Thailand |edition=3rd |isbn=0-7611-3547-2 }}</ref><ref name="McCord2001">{{cita publicación |apellíu=McCord |nome=Thomas B. |last2=Hansen |first2=Gary B. |last3=Hibbitts |first3=Charles A. |títulu=Hydrated Salt Minerals on Ganymede's Surface: Evidence of an Ocean Below |publicación=Science |fecha=2001 |volume=292 |páxines=1523–1525 |doi=10.1126/science.1059916 |bibcode=2001Sci...292.1523M |pmid=11375486 |issue=5521 }}</ref>, unes sales que podríen orixinase nel océanu soterrañu del interior del satélite<ref name="McCord2001" />. L'albedu de la superficie de Ganimedes ye perasimétricu; l'hemisferiu dominante ye más brillante que'l otru, neto qu'asocede n'Europa, pero al contrariu de lo que pasa en Calistu<ref name="Calvin1995" />. L'hemisferiu non dominante, amás, parez ser más rico en dióxidu d'azufre<ref name="Domingue1996">{{cita publicación |apellíu=Domingue |nome=Deborah |last2=Lane |first2=Arthur |last3=Moth |first3=Pimol |títulu=Evidence from IUE for Spatial and Temporal Variations in the Surface Composition of the Icy Galilean Satellites |publicación=Bulletin of the American Astronomical Society |fecha=1996 |volume=28 |páxina=1070 |bibcode=1996DPS....28.0404D }}</ref><ref name="Domingue1998">{{cita publicación |apellíu=Domingue |nome=Deborah L. |last2=Lane |first2=Arthur L. |last3=Beyer |first3=Ross A. |títulu=IEU's detection of tenuous SO2 frost on Ganymede and its rapid time variability |publicación=Geophys. Res. Lett. |fecha=1998 |volume=25 |issue=16 |páxines=3,117–3,120 |doi=10.1029/98GL02386 |bibcode=1998GeoRL..25.3117D }}</ref>. La distribución del dióxidu de carbonu nun demuestra asimetría ente los hemisferios, magar que nun s'alcuentra esti cerca de los polos<ref name="McCord1998" /><ref name="Hibbitts2003">{{cita publicación |apellíu=Hibbitts |nome=C.A. |last2=Pappalardo |first2=R. |last3=Hansen |first3=G.V. |last4=McCord |first4=T.B. |títulu=Carbon dioxide on Ganymede |publicación=J.of Geophys. Res. |fecha=2003 |volume=108 |issue=E5 |páxines=5,036 |doi=10.1029/2002JE001956 |bibcode=2003JGRE..108.5036H }}</ref>. Los cráteres d'impautu, pela so banda, nun tienen, sacante unu, una concentración mayor de dióxidu de carbonu, daqué que sí puede observase en Calistu. El dióxidu de carbonu ganimedinu escosose, probablemente, nel pasáu<ref name="Hibbitts2003" />. La superficie de Ganimedes ye un amiestu de dos tipos de terrenu: rexones de color escuru, pervieyes y con munchos cráteres d'impautu, y otres más clares, más xóvenes que les anteriores, con terrenu rugosu ya acanaláu. El terrenu escuru, qu'ocupa un terciu de la superficie del satélite, contién [[arcilla|arcilles]] y materiales orgánicos que pueden axudanos a conocer la composición de los impactadores a partir de los que crecieron los satélites xupiterinos<ref name="Pappalardo2001">{{cita publicación |apellíu=Pappalardo |nome=R.T. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Moore |first3=W.B. |títulu=The Grandeur of Ganymede: Suggested Goals for an Orbiter Mission |publicación=Lunar and Planetary Science |fecha=2001 |volume=XXXII |páxina=4062 |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/outerplanets2001/pdf/4065.pdf |format=PDF |bibcode=2001iaop.work...62P }}</ref>. El mecanismu de calentamientu necesariu pa la formación del terrenu rugosu de Ganimedes ye un problema entá por resolver. La hipótesis más aceptada anguaño indica qu'esi terrenu ye principalmente de naturaleza teutónica<ref name="Showman1999" />. Piénsase que'l criovolcanismu tien desempeñao un papel menor, si ye que tuvo dalgunu, na so formación<ref name="Showman1999" />. Les fuercies que causaron na [[litosfera]] xelada del satélite l'estrés necesariu pa qu'entamara l'actividá teutónica puede tar rellacionáu con fenómenos pasaos de [[calentamientu de marea]], causáu quiciás pol pasu del satélite al traviés de resonancies orbitales inestables<ref name="Showman1999" /> <ref name="Showman1997b">{{cita publicación |apellíu=Showman |nome=Adam P. |last2=Stevenson |first2=David J. |last3=Malhotra |first3=Renu |títulu=Coupled Orbital and Thermal Evolution of Ganymede |publicación=Icarus |fecha=1997 |volume=129 |issue=2 |páxines=367–383 |doi=10.1006/icar.1997.5778 |url=http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/showman-etal-1997.pdf |format=PDF |bibcode=1997Icar..129..367S }}</ref>. El calentamientu de marea del xelu podría tener calentao l'interior de la litosfera, retorciéndola y produciendo l'apaición de freches y formación de falles ''horst and graben'', qu'alteriaron la forma del antiguu terrenu oscuru nun 70% de la superficie del satélite<ref name="Bland2007">{{cita publicación |apellíu=Bland |nome=|last2=Showman |first2=A.P. |last3=Tobie |first3=G. |títulu=Ganymede's orbital and thermal evolution and its effect on magnetic field generation |publicación=Lunar and Planetary Society Conference |fecha=March 2007 |volume=38 |páxina=2020 |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2007/pdf/2020.pdf |format=PDF |bibcode=2007LPI....38.2020B }}</ref><ref name="Showman1999" />. La formación d'esi terrenu acanaláu podría tar rellacionada tamién cola formación temprana del nucleu del satélite y el consiguiente calentamientu de marea del interior de Ganimedes, que podría tener causáu una llixera espansión del satélite (1-6%) poles transiciones de fase del xelu y la espansión termal<ref name="Showman1999" />. Nun momentu posterior, plumes d'agua caliente podríen tener ascendío de les profundidaes del nucleu hasta la superficie, provocando la deformación teutónica de la litosfera<ref name="Barr">{{cita publicación |apellíu=Barr |nome=A.C. |last2=Pappalardo |first2=R. T. |last3=Pappalardo |first3=Stevenson |fecha=2001 |títulu=Rise of Deep Melt into Ganymede's Ocean and Implications for Astrobiology |publicación=Lunar and Planetary Science Conference |volume=32 |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2001/pdf/1781.pdf |format=PDF |páxina=1781 |bibcode=2001LPI....32.1781B }}</ref>. El [[calentamientu radioxénicu]] nel interior del satélite ye la fonte de calor más importante del satélite, y contribúi, por exemplu, a determinar la fondura del so océanu. Modelos teóricos tienen demostrao que si la excentricidá orbital fora d'un orde de magnitú mayor que la existente (como pudo tener pasao nel pasáu) el calentamientu de marea sería una fonte de calor de más importancia que'l calentamientu radioxénicu<ref name="gra.6">{{cita publicación |apellíu=Huffmann |nome=H. |last2=Sohl |first2=F. |fecha=2004 |títulu=Internal Structure and Tidal Heating of Ganymede |publicación=European Geosciences Union |publicación=Geophysical Research Abstracts |volume=6 |url=http://www.cosis.net/abstracts/EGU04/05114/EGU04-J-05114.pdf |format=PDF |display-authors=1 }}</ref>. Hai cráteres nos dos tipos de terrenu que formen la superficie de Ganimedes, pero son muncho más abundantes nel terrenu escuru: esti parez saturáu d'impautos, y la so orografía evolucionó principalmente al traviés de les consecuencies d'esos impautos<ref name="Showman1999" />. El terrenu rugosu y claru tien munchos menos impautos, y estos tuvieron namái una importancia menor na so evolución teutónica<ref name="Showman1999" />. La densidá de cráteres indica una edá de 4.000 millones d'años pal terrenu escuru, una edá similar a la de les rexones montañoses de la Lluna, y una edá menor, magar que nun se sabe cuántu menor, pa les rexones de terrenu claru<ref name="Zahnle1998">{{cita publicación |apellíu=Zahnle |nome=K. |last2=Dones |first2=L. |títulu=Cratering Rates on the Galilean Satellites |publicación=Icarus |fecha=1998 |volume=136 |issue=2 |páxines=202–222 |doi=10.1006/icar.1998.6015 |url=http://lasp.colorado.edu/icymoons/europaclass/Zahnle_etal_1998.pdf |format=PDF |pmid=11878353 |bibcode=1998Icar..136..202Z }}</ref>. Si la hipótesis ye correuta, la mayoría de los impautos produciríanse naquella primer época, amenorgando enforma la so frecuencia col pasar del tiempu. Los cráteres superpónense y cruciense coles falles del terrenu claru, indicando que delles de les irregularidaes de la orografía son bastante antigües. Los cráteres ganimedinos, en xeneral, son menos fondos que los de la Lluna o Mercuriu. Esto atribúise a la relativa debilidá de la corteza xelada de Ganimedes, que puede (o podría anantes, al menos) fluir y amenorgar el dañu del impautu. Los cráteres antiguos que la so güelga ya desapaeció dexen namái una sombra, conocida como palimpsestu astronómicu. <ref name="nineplanets.org-Ganymede" />. Un fitu destacáu de la superficie ganimedina ye una llanada oscura nomada ''Galileo Regio''. Nella pueden vese series d'engurries concéntriques del terrenu, quiciás resultáu d'un periodu d'actividá xeolóxica<ref name="Casacchia">{{cita publicación |apellíu=Casacchia |nome=R. |last2=Strom |first2=R.G. |fecha=1984 |títulu=Geologic evolution of Galileo Regio |publicación=Journal of Geophysical Research |volume=89 |páxines=B419–B428 |bibcode=1984LPSC...14..419C |doi=10.1029/JB089iS02p0B419 }}</ref>. Ganimedes tien tamién casquetes polares, compuestos d'agua xelao, que s'estienden hasta los 40º de [[llatitú]]<ref name="The Grand Tour">{{cita llibru |títulu=The Grand Tour: A Traveler's Guide to the Solar System |apellíu=Miller |nome=Ron |authorlink=Ron Miller (artist and author) |first2=William K. |last2=Hartmann |fecha=May 2005 |páxines=108–114 |publicación=Workman Publishing |ubicación=Thailand |edition=3rd |isbn=0-7611-3547-2 }}</ref> y foron vistos per primer vegada poles sondes ''Voyager''. Les teoríes que tenten desplicar la formación de los casquetes inclúin les que los atribúin a la migración de l'agua a rexones de mayor llatitú y les que creen que son consecuencia del bombardéu del xelu por plasma. Los datos de la sonda ''Galileo'' suxeren que la segunda teoría ye la correuta<ref name="Polar caps">{{cita publicación |apellíu=Khurana |nome=Krishan K. |last2=Pappalardo |first2=Robert T. |last3=Murphy |first3=Nate |last4=Denk |first4=Tilmann |fecha=2007 |títulu=The origin of Ganymede's polar caps |publicación=Icarus |volume=191 |issue=1 |páxines=193–202 |doi=10.1016/j.icarus.2007.04.022 |bibcode=2007Icar..191..193K }}</ref>. La presencia d'un campu magnéticu en Ganimedes tien como resultáu que'l bombardéu de la so superficie por partícules cargadas seya más intensu nes rexones polares desprotexíes. La erosión que provoca esi procesu conduz a una redistribución de les molécules d'agua, que fai migrar a les árees más fríes del terrenu polar al agua xelao<ref name="Polar caps" />. El puntu de referencia pa midir la llonxitú en Ganimedes ye'l cráter Anat que, por definición, allúgase a 128º de [[llonxitú]]<ref name="iau.table2">{{cita web |url=http://astrogeology.usgs.gov/Projects/WGCCRE/constants/iau2000_table2.html |títulu=USGS Astrogeology: Rotation and pole position for planetary satellites (IAU WGCCRE) }}</ref>. El puntu de llonxitú 0º afronta direutamente a Xúpiter, y a menos que se diga lo contrariu la llonxitú aumenta hacia l'oeste<ref name="targetcoordsys">{{cita web |títulu=Planetary Names: Target Coordinate Systems|url=http://planetarynames.wr.usgs.gov/TargetCoordinates|website=planetarynames.wr.usgs.gov |publicación=International Astronomical Union}}</ref>. === Estructura interna === Ganimedes parez ser un cuerpo celeste [[diferenciación planetaria|diferenciáu]], con una estructura interna formada por un [[nucleu (xeoloxía)|nucleu]] de fierro y [[sulfuru de fierro (II)|sulfuru de fierro]], un [[mantu terrestre|mantu]] de [[silicatu|silicatos]] y capes esternes d'agua xelao y agua líquido<ref name="Showman1999" /><ref name="Sohl2002">{{cita publicación |apellíu=Sohl |nome=F. |last2=Spohn |first2=T |last3=Breuer |first3=D. |last4=Nagel |first4=K. |títulu=Implications from Galileo Observations on the Interior Structure and Chemistry of the Galilean Satellites |publicación=Icarus |fecha=2002 |volume=157 |issue=1 |páxines=104–119 |doi=10.1006/icar.2002.6828 |bibcode=2002Icar..157..104S }}</ref>. El gordor precisu de les diferentes capes nel interior de Ganimedes nun se conoz: la estimación depende de la composición que supongamos pa les fracciones d'olivina y piroxenu de la capa de silicatos y de la cantidá d'azufre del nucleu<ref name="Kuskov2005" /><ref name="Sohl2002" /><ref name="Kuskov2005b" />. Ganimedes tien el menor factor de momentu d'inercia de tolos oxetos celestes sólidos del Sistema Solar (0,31)<ref name="Showman1999" />, como consecuencia del so abondante conteníu n'agua y de la esistencia d'una estructura interna completamente diferenciada. ==== Océanos superficiales ==== [[File:Ganymede diagram.svg|thumb|400px|right|Representación artística de la estructura interna de Ganimedes. Les capes tán representaes a escala.]] Yá na década de 1970 los científicos de la [[NASA]] entamaron a sospechar la esistencia en Ganimedes d'un océanu perprofundu encerráu ente dos capas de xelu, una superficial y otra que envuelve, en contautu direutu con elli, el mantu rocosu<ref name="Showman1999" /><ref name="clubsandwich 2014" />{<ref name="Sohl2002" /><ref name="Freeman2006">{{cita publicación |apellíu=Freeman |nome=J. |títulu=Non-Newtonian stagnant lid convection and the thermal evolution of Ganymede and Callisto |publicación=Planetary and Space Science |fecha=2006 |volume=54 |issue=1 |páxines=2–14 |doi=10.1016/j.pss.2005.10.003 |url=http://bowfell.geol.ucl.ac.uk/~lidunka/EPSS-papers/pete2.pdf |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070824155106/http://bowfell.geol.ucl.ac.uk/~lidunka/EPSS-papers/pete2.pdf |fechaarchivu=2007-08-24 |format=PDF |bibcode=2006P&SS...54....2F }}</ref><ref name="amount of water in ocean">{{cita web | url=http://earthsky.org/space/underground-ocean-on-jupiters-largest-moon | títulu=Underground ocean on Jupiter's largest moon |publicación=EarthSky |fecha=March 15, 2015 | fechaaccesu=17 de febreru de 2017 }}</ref>. Na década de 1990 la misión ''Galileo'' sobrevoló'l satélite, confirmando la esistencia d'esti océanu soterrañu. Un análisis asoleyáu en [[2014]], que tien en cuenta la termodinámica de les mases d'agua y los efeutos del sal, suxere que Ganimedes podría tener delles capes oceániques d'agua líquido separtaes por capes de xelu, cola capa más profunda en contautu direutu col mantu rocosu<ref name="clubsandwich 2014" /><ref name="Vance">{{cita publicación |títulu=Ganymede's internal structure including thermodynamics of magnesium sulfate oceans in contact with ice |publicación=Planetary and Space Science |fecha=12 April 2014 |apellíu=Vance |nome=Steve |last2=Bouffard |first2=Mathieu |last3=Choukroun |first3=Mathieu |last4=Sotina |first4=Christophe |doi=10.1016/j.pss.2014.03.011 |url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0032063314000695 |fechaaccesu=17 de febreru de 2017 |bibcode = 2014P&SS...96...62V |volume=96 |páxines=62–70}}</ref> <ref name="NASA-20140501c">{{cita web |autor=Staff |títulu=Videu (00:51) - Jupiter's 'Club Sandwich' Moon |url=https://www.youtube.com/watch?v=oBbWjlkuw5U |fecha=1 May 2014 |work=[[NASA]] |fechaaccesu=17 de febreru de 2017 }}</ref><ref name="Hubble 2015">{{cita publicación |url=http://phys.org/news/2015-03-hubble-underground-ocean-jupiter-largest.html?utm_medium=email |títulu=Hubble observations suggest underground ocean on Jupiter's largest moon Ganymede |work=NASA |publicación=PhysOrg |fecha=12 March 2015 |fechaaccesu=17 de febreru de 2017 }}</ref>. La esistencia d'esi contautu direutu ente la roca y l'agua líquido podría ser un factor importante nel orixe de la vida<ref name="clubsandwich 2014" />. Esti análisis tamién indica que les grandes profundidaes a les que s'alcuentren estes capes líquides (el mantu rocosu ta a 800 km de fondura) supón que la temperatura nel océanu más inferior, el que ta en contautu col mantu, podía ser hasta 40 vegaes mayor que la de les otres capes oceániques asitiaes ente dos capes de xelu. En marzu de [[2015]] comunicose que les mediciones feches col telescopiu espacial ''Hubble'' del movimientu de les aurores sobre la superficie de Ganimedes suxeren la esistencia d'un océanu soterrañu: la esistencia d'un gran océanu d'agua salao afecta'l campu magnéticu d'esti cuerpu celeste y, poro, la so [[aurora polar|aurora]]<ref name="Ocean Hubble" /><ref name="Hubble 2015"/><ref name="sciencedaily1503">http://www.sciencedaily.com/releases/2015/03/150312112112.htm</ref><ref name="sswater1"> {{cita publicación | last1 = Saur | first1 = Joachim | last2 = Duling | first2 = Stefan | last3 = Roth | first3 = Lorenz | last4 = Jia | first4 = Xianzhe | last5 = Strobel | first5 = Darrell F. | last6 = Feldman | first6 = Paul D. | last7 = Christensen | first7 = Ulrich R. | last8 = Retherford | first8 = Kurt D. | last9 = McGrath | first9 = Melissa A. | last10 = Musacchio | first10 = Fabrizio | last11 = Wennmacher | first11 = Alexandre | last12 = Neubauer | first12 = Fritz M. | last13 = Simon | first13 = Sven | last14 = Hartkorn | first14 = Oliver | añu= 2015 | títulu= The Search for a Subsurface Ocean in Ganymede with Hubble Space Telescope Observations of its Auroral Ovals | url = |publicación=Journal of Geophysical Research: Space Physics | volume = 120| issue = |páxines=1715–1737| doi = 10.1002/2014JA020778 }}</ref>. Hai delles especulaciones, nel ámbitu científicu, sobre l'habitabilidá potencial del océanu ganimedín<ref name="amount of water in ocean" /><ref name="subsurface ocean found">{{cita web | url=http://www.independent.co.uk/news/science/ganymede-oceans-on-jupiters-moon-could-have-been-home-to-alien-life-10106286.html | títulu=Ganymede oceans on Jupiter's moon could have been home to alien life |publicación=The Independent |fecha=March 13, 2015 | fechaaccesu=17 de febreru de 2017 | autor=Griffin, Andrew}}</ref>. ==== Nucleu ==== La esistencia d'un nucleu líquidu y ricu en fierro y [[níquel]] desplica la esistencia d'un campu magnéticu en Ganimedes, que la so esistencia oxetivola la sonda ''Galileo''<ref name="Hauk2006">{{cita publicación |apellíu=Hauck |nome=Steven A. |last2=Aurnou |first2=Jonathan M. |last3=Dombard |first3=Andrew J. |títulu=Sulfur's impact on core evolution and magnetic field generation on Ganymede |publicación=J. Of Geophys. Res. |fecha=2006 |volume=111 |issue=E9 |páxines=E09008 |doi=10.1029/2005JE002557 |url=http://geology.case.edu/~hauck/papers/hauck_jgr_2006.pdf |format=PDF |bibcode=2006JGRE..11109008H }}</ref>. La [[convección]] del fierro líquidu, que tien una alta [[conductividá llétrica]], ye la desplicación más razonable de la formación d'esi campu magnéticu<ref name="Kivelson2002">{{cita publicación |apellíu=Kivelson |nome=M.G. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Coroniti |first3=F.V. |display-authors=2 |títulu=The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede |publicación=Icarus |fecha=2002 |volume=157 |issue=2 |páxines=507–522 |doi=10.1006/icar.2002.6834 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/ICRUS1572507.pdf |format=PDF |bibcode=2002Icar..157..507K }}</ref>. La [[densidá]] del nucleu ye de 5-5,6g/cm³, y la del mantu de silicatos de 3,4-3,6g/cm³<ref name="Kuskov2005" /><ref name="Sohl2002" /><ref name="Kuskov2005b">{{cita publicación |apellíu=Kuskov |nome=O.L. |last2=Kronrod |first2=V.A. |last3=Zhidikova |first3=A.P. |títulu=Internal Structure of Icy Satellites of Jupiter |publicación=Geophysical Research Abstracts |publicación=European Geosciences Union |fecha=2005 |volume=7 |páxina=01892 |url=http://www.cosis.net/abstracts/EGU05/01892/EGU05-J-01892.pdf |format=PDF |bibcode=2010aogs...19..365K }}</ref>. El radiu del nucleu podría ser d'unos 500 km; la so temperatura alcanzaría probablemente los 1500-1700 [[grau Kelvin|graos Kelvin]], y la presión nelli hasta los 10 P[[ascal (unidá)|xigapascales]] (99.000 [[atmósfera (unidá)|atmósferes]])<ref name="Sohl2002" /><ref name="Hauk2006" />. <ref name="Hauk2006" />. === Atmósfera ya ionosfera === En [[1972]] un equipu d'astrónomos indios, británicos ya estauxunidenses que trabayaben en [[Xava]] ([[Indonesia]]) y [[Kavalur]] ([[India]]) afirmaron tener detectao una delgada atmósfera demientres una [[ocultación]], cuando Ganimedes y Xúpiter pasaben per delantre d'una estrella<ref name="Carlson1973">{{cita publicación |apellíu=Carlson |nome=R.W. |last2=Bhattacharyya |first2=J. C. |authorlink2=J. C. Bhattacharyya |last3=Smith |first3=B.A. |last4=Johnson |first4=T. V. |last5=Hidayat |first5=B. |last6=Smith |first6=S. A. |last7=Taylor |first7=G. E. |last8=O'Leary |first8=B. |last9=Brinkmann |first9=R. T. |display-authors=2 |títulu=Atmosphere of Ganymede from its occultation of SAO 186800 on 7 June 1972 |publicación=Science |fecha=1973 |volume=182 |bibcode=1973Sci...182...53C |doi=10.1126/science.182.4107.53 |pmid=17829812 |issue=4107 |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17829812 |páxines=53–5 }}</ref>, y estimaron que la presión na superficie sedría d'alredor de 0,1 pascales<ref name="Carlson1973" />. Por embargu, en [[1979]], la sonda ''Voyager'' observó una ocultación de la estrella [[Kappa Centauri]] demientres el so vuelu sobro Xúpiter, con resultaos desemeyaos<ref name="Broadfoot1981">{{cita publicación |apellíu=Broadfoot |nome=A.L. |last2=Sandel |first2=B.R. |last3=Shemansky |first3=D.E. |last4=McConnell |first4=J. C. |last5=Smith |first5=G. R. |last6=Holberg |first6=J. B. |last7=Atreya |first7=S. K. |last8=Donahue |first8=T. M. |last9=Strobel |first9=D. F. |display-authors=2 |títulu=Overview of the Voyager Ultraviolet Spectrometry Results through Jupiter Encounter |publicación=Journal of Geophysical Research |fecha=1981 |volume=86 |páxines=8259–8284 |url=http://www-personal.umich.edu/~atreya/Articles/1981_Overview_Voyager.pdf |format=PDF |bibcode=1981JGR....86.8259B |doi=10.1029/JA086iA10p08259 }}</ref>. Les midiciones de la ocultación realizáronse nel espectru ultravioleta llonxanu a [[llonxitú d'onda|llonxitues d'onda]] de menos de 200 [[nanómetru|nanómetros]], que son muncho más sensibles a la presencia de gases que les midiciones de 1972, feches nel espectru de lluz visible. Los datos de la ''Voyager'' nun amosaron la presencia d'atmósfera denguna. La llende superior de la densidá numbérica de les partícules de la superficie foi de 1,5 x 10⁹ cm<sup>−3</sup>, lo que correspuende con una presión superficial de menos de 2,5 micropascales<ref name="Broadfoot1981" />, un valor que ye cuasimente cinco órdenes de magnitú inferior a la estimación de 1972<ref name="Broadfoot1981" />. [[Image:Map of temparatureof ganymede.jpg|thumb|200px|right|Mapa colloreáu de temperatures de Ganimedes.]] Pesie a estos datos, el [[telescopiu espacial Hubble]] alcontró en [[1995]] evidencies d'una llixera exosfera atmosférica con oxíxenu en Ganimedes, perasemeyada a la qu'alcontrara darréu n'Europa<ref name="Hall1998">{{cita publicación |apellíu=Hall |nome=D.T. |last2=Feldman |first2=P.D. |last3=McGrath |first3=M.A. |last4=Strobel |first4=D. F. |display-authors=2 |títulu=The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede |publicación=The Astrophysical Journal |fecha=1998 |volume=499 |issue=1 |páxines=475–481 |doi=10.1086/305604 |bibcode=1998ApJ...499..475H }}</ref><ref name="JPLAtmosphere">{{cita web |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090504072525/http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/hst7.html |url= http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/hst7.html|títulu=Hubble Finds Thin Oxygen Atmosphere on Ganymede |work=Jet Propulsion Laboratory |publicación=NASA |fecha=1996-10-23 |fechaaccesu= 17 de febreru de 2017 |fechaarchivu=2009-05-04}}</ref>. El ''Hubble'' alcontró [[airglow]] d'oxíxenu atómicu nel espectru ultravioleta llonxanu, nes llonxitúes d'onda de 130,4 nm y 135,6 nm. L'airglow obsérvase cuando l'oxíxenu molecular ye disociáu pol impautu d'electrones, lo que representa la evidencia d'una atmósfera neutra significativa compuesta principalmente por molécules de O<sub>2</sub>. La so densidá numbérica na superficie probablemente ta nel rangu de (1,2–7)×10⁸ cm<sup>−3</sup>, lo que correspuende con una presión na superficie de 0,2-1,2 micropascales<ref name="Hall1998" />. Estos valores son congruentes cola llende superior establecíu poles observaciones de la ''Voyager'' en [[1981]]. L'oxíxenu, sicasí, nun ye una evidencia de qu'haiga vida; créyese que se produz cuando l'agua xelao de Ganimedes ye dixebrada n'hidróxenu ya oxíxenu pola radiación. L'hidróxenu, entós, afuxe primero de l'atmósfera pola mor de la so perbaxa masa atómica<ref name="JPLAtmosphere" />.L'airglow observáu sobro Ganimedes nun ye espacialmente homoxéneu como'l d'Europa. El ''Hubble'' oxetivó dos manches brillantes asitiaes nos hemisferiu norte y sur, alredor de los 50º de llatitú, mesmo na llende ente les llinies de campu abiertes y zarraes de la magnetosfera ganimedina(ver más abaxu)<ref name="Feldman2000">{{cita publicación |apellíu=Feldman |nome=Paul D. |last2=McGrath |first2=Melissa A. |last3=Strobell |first3=Darrell F. |last4=Moos |first4=H. Warren |last5=Retherford |first5=Kurt D. |last6=Wolven |first6=Brian C. |display-authors=2 |títulu=HST/STIS Ultraviolet Imaging of Polar Aurora on Ganymede |publicación=The Astrophysical Journal |fecha=2000 |volume=535 |issue=2 |páxines=1085–1090 |doi=10.1086/308889 |bibcode=2000ApJ...535.1085F |arxiv=astro-ph/0003486 }}</ref>. Les manches son, probablemente, aurores secundaries a la precipitación de plasma a lo llargo de les llinies de campu abiertes<ref name="Johnson1997">{{cita publicación |apellíu=Johnson |nome=R.E. |fecha=1997 |títulu=Polar "Caps" on Ganymede and Io Revisited |publicación=Icarus |volume=128 |issue=2 |páxines=469–471 |bibcode=1997Icar..128..469J |doi=10.1006/icar.1997.5746 }}</ref>. La esistencia d'una atmósfera neutra implica que tien d'haber una ionosfera, porque les molécules d'oxíxenu son ionizaes pol impautu d'electrones de la magnetosfera<ref name="Paranicas1999">{{cita publicación |apellíu=Paranicas |nome=C. |last2=Paterson |first2=W. R. |last3=Cheng |first3=A. F. |last4=Mauk |first4=B. H. |last5=McEntire |first5=R. W. |last6=Frank |first6=L. A. |last7=Williams |first7=D. J. |display-authors=2 |títulu=Energetic particles observations near Ganymede |publicación=J.of Geophys. Res. |fecha=1999 |volume=104 |issue=A8 |páxines=17,459–17,469 |doi=10.1029/1999JA900199 |bibcode=1999JGR...10417459P }}</ref> y pola radiación ultravioleta estrema solar<ref name="Eviatar2001">{{cita publicación |apellíu=Eviatar |nome=Aharon |last2=Vasyliunas |first2=Vytenis M. |last3=Gurnett |first3=Donald A. |display-authors=2 |títulu=The ionosphere of Ganymede |publicación=Planet. Space Sci. |fecha=2001 |volume=49 |issue=3–4 |páxines=327–336 |doi=10.1016/S0032-0633(00)00154-9 |url=http://www.tau.ac.il/~arkee/ganymop.ps |format=ps |bibcode=2001P&SS...49..327E }}</ref>. Sicasí, la naturaleza de la ionosfera de Ganimedes ye tan controvertida como la de l'atmósfera. Delles midiciones de la sonda Galileo atoparon una alta densidá d'electrones cerca de Ganimedes, suxiriendo la esistencia de ionosfera, mentantu qu'otres midiciones nun foron a alcontrar daqué<ref name="Eviatar2001" />. La densidá d'electrones cerca de la superficie estímase, según diferentes estudios, ente 400 y 2.500 cm<sup>−3</sup>.<ref name="Eviatar2001" />. Hai evidencia adicional de la esistencia d'una atmósfera con oxíxenu a partir de la detección espectral de gases atrapaos nel xelu de la superficie de Ganimedes. En [[1996]] anunciose la detección de bandes d'ozonu nelli<ref name="Noll1996">{{cita publicación |apellíu=Noll |nome=Keith S. |last2=Johnson |first2=Robert E. |last3=Domingue |first3=D. L. |last4=Weaver |first4=H. A. |display-authors=2 |fecha=July 1996 |títulu=Detection of Ozone on Ganymede |publicación=Science |volume=273 |issue=5273 |páxines=341–343 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/273/5273/341 |doi=10.1126/science.273.5273.341 |pmid=8662517 |bibcode=1996Sci...273..341N |fechaaccesu=17 de febreru de 2017 }}</ref>. En [[1997]] análisis espectroscópicos amosaron señales d'absorción diatómica d'oxíxenu molecular, un procesu que namái ye posible si l'oxíxenu ta presente en fase densa; el meyor candidatu ye l'oxíxenu molecular atrapáu nel xelu. La fondura de les bandes d'absorción diatómica depende más de la llonxitú y la llatitú que del albedo de la superficie, y tiende a ser menor cuando aumenta la llatitú, al contrariu de lo qu'asocede col ozonu<ref name="Oxygen97">{{cita publicación |apellíu=Calvin |nome=Wendy M. |last2=Spencer |first2=John R. |fecha=December 1997 |títulu=Latitudinal Distribution of O<sub>2</sub> on Ganymede: Observations with the Hubble Space Telescope |publicación=Icarus |volume=130 |issue=2 |páxines=505–516 |doi=10.1006/icar.1997.5842 |bibcode=1997Icar..130..505C }}</ref>. Esperimentos de llaboratoriu alcontraron que l'oxíxenu disolveríase en xelu a una temperatura asemeyada a la relativamente caldia (100ºK o −173.15 °C) de la superficie de Ganimedes<ref name="sci.5320">{{cita publicación |apellíu=Vidal |nome=R. A. |last2=Bahr |first2=D. |fecha=1997 |títulu=Oxygen on Ganymede: Laboratory Studies |publicación=Science |volume=276 |issue=5320 |páxines=1839–1842 |bibcode=1997Sci...276.1839V |doi=10.1126/science.276.5320.1839 |pmid=9188525 |display-authors=1 }}</ref>. Un intentu d'alcontrar sodiu na atmósfera de Ganimedes, desarrolláu en 1997 tres d'atopalu n'Europa, nun alcontró res. El sodiu ye polo menos 13 vegaes más escasu alredor de Ganimedes que d'Europa, quizá porque seya relativamente escasu na so superficie o porque la magnetosfera fai afuxir les partícules con enerxia<ref name="ic.126.1">{{cita publicación |apellíu=Brown |nome=Michael E. |fecha=1997 |títulu=A Search for a Sodium Atmosphere around Ganymede |publicación=Icarus |volume=126 |issue=1 |páxines=236–238 |bibcode=1997Icar..126..236B |doi=10.1006/icar.1996.5675 }}</ref>. Un caberu componente, en cantidaes menores, de l'atmósfera ganimedina ye l'hidróxenu atómicu. Magar que tienen observáose átomos d'hidróxenu hasta a 3.000 km de la superficie del satélite, la so densidá na superficie ye de namái 1,5 X 10⁴ cm<sup>−3</sup><ref name="Barth1997">{{cita publicación |apellíu=Barth |nome=C.A. |last2=Hord |first2=C.W. |last3=Stewart |first3=A.I. |last4=Pryor |first4=W. R. |last5=Simmons |first5=K. E. |last6=McClintock |first6=W. E. |last7=Ajello |first7=J. M. |last8=Naviaux |first8=K. L. |last9=Aiello |first9=J. J. |display-authors=2 |títulu=Galileo ultraviolet spectrometer observations of atomic hydrogen in the atmosphere of Ganymede |publicación=Geophys. Res. Lett. |fecha=1997 |volume=24 |issue=17 |páxines=2147–2150 |bibcode=1997GeoRL..24.2147B |doi=10.1029/97GL01927 }}</ref>. === Magnetosfera === [[Image:Ganymede magnetic field.svg#Summary|thumb|Campu magnéticu de Ganimedes, que ta incrustáu na magnetosfera de Xúpiter. Les llínes de campu zarráu tán marcaes en color verde.]] La sonda ''Galileo'' sobrevoló seis veces a baxa altura Ganimedes ente los años [[1995]]-[[2000]] (vuelos G1, G2, G7, G8, G28 y G29)<ref name="Kivelson2002" />, y descubrió que'l satélite tien un momentu magnéticu intrínsecu permanente ya independiente del campu magnéticu de Xúpiter<ref name="Kivelson1997">{{cita publicación |apellíu=Kivelson |nome=M.G. |last2=Khurana |first2=K.K. |last3=Coroniti |first3=F.V. |last4=Joy |first4=S. |last5=Russell |first5=C. T. |last6=Walker |first6=R. J. |last7=Warnecke |first7=J. |last8=Bennett |first8=L. |last9=Polanskey |first9=C. |display-authors=2 |títulu=The magnetic field and magnetosphere of Ganymede |publicación=Geophys. Res. Lett. |fecha=1997 |volume=24 |issue=17 |páxines=2155–2158 |doi=10.1029/97GL02201 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/97GL02201.pdf |format=PDF |bibcode=1997GeoRL..24.2155K }}</ref>. El valor d'esi momentu ye de 1,3 × 10<sup>13</sup> [[Tesla (unidá)|Tesla]] x m³<ref name="Kivelson2002" />, un valor trés veces mayor que'l momentu magnéticu de Mercuriu. El dipolu magnéticu ta inclináu 176º con respectu al exe rotacional de Ganimedes, lo que significa que ta dirixíu contra'l momentu magnéticu xupiterinu<ref name="Kivelson2002" />. El so polu norte queda perbaxu del [[planu orbital]]. El campu magnéticu dipolar creáu por esti momentu permanente tien una fuercia de 719 ± 2 nT nel ecuador de Ganimedes<ref name="Kivelson2002" />, mentantu que la fuercia del xupiterinu a esa distancia a la que s'alcuentra Ganimedes ye de alredor de 120 nT<ref name="Kivelson1997" />. El campu ecuatorial de Ganimedes ta dirixíu contra'l campu xupiterinu, lo que quier dicir que la [[reconexión magnética]] ye posible. La fuercia intrínseca del campu magnéticu nos polos ye'l doble de la que tien nel ecuador, unos 1440 nT<ref name="Kivelson2002" />. El momentu magnéticu permanente modifica una parte del espaciu qu'arrodia a Ganimedes, creando una pequeña magnetosfera que s'incrusta dientru de la de Xúpiter; ye l'únicu satélite del Sistema Solar que la tien<ref name="Kivelson1997" />. El so diámetru ye de 4–5 ''R''<sub>G</sub> (''R''<sub>G</sub>, [[radiu (xeometría)|radiu]] de Ganimedes = 2.631,2 km)<ref name="Kivelson1998">{{cita publicación |apellíu=Kivelson |nome=M.G. |last2=Warnecke |first2=J. |last3=Bennett |first3=L. |last4=Joy |first4=S. |last5=Khurana |first5=K. K. |last6=Linker |first6=J. A. |last7=Russell |first7=C. T. |last8=Walker |first8=R. J. |last9=Polanskey |first9=C. |display-authors=2 |títulu=Ganymede's magnetosphere: magnetometer overview |publicación=J.of Geophys. Res. |fecha=1998 |volume=103 |issue=E9 |páxines=19,963–19,972 |doi=10.1029/98JE00227 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/98JE00227.pdf |format=PDF |bibcode=1998JGR...10319963K }}</ref>. La magnetosfera ganimedina tien una rexón de llinies de campu zarraes asitiada perbaxu de los 30º de llatitú. Nella queden atrapaes les [[partícula cargada|partícules con carga]] ([[ion|iones]] ya [[electrón|electrones]]), que formen una especie de [[cinchos de Van Allen|cinturón de radiación]]<ref name="Kivelson1998" />. Los iones más abondantes na magnetosfera son los d'oxíxenu con carga positiva simple —O<sup>+</sup><ref name="Eviatar2001" />—, lo que concuerda cola esistencia d'una atmósfera feble con oxíxenu. Nes rexones polares, a llatitúes superiores a los 30º, les llinies del campu magnéticu son abiertes, coneutando Ganimedes cola ionosfera xupiterina<ref name="Kivelson1998" />. Neses fasteres tienen detectaose iones ya electrones con muncha carga (decenes y cientos de [[electrón-voltiu|kiloelectronvoltios]]<ref name="Paranicas1999" />), que quiciás seyan los responsables de les aurores observaes alredor de los polos de Ganimedes<ref name="Feldman2000" />. Arriendes d'ello, iones pesaos precipiten continuamente sobro la superficie polar del satélite, vaporizándose sobro'l xelu de la rexón y escureciéndolu<ref name="Paranicas1999" />. [[Imaxe:15-33i2-JupiterMoon-Ganymede-Aurora-20150312.png|thumb|left|250px|Los movimientos nel cinturón d'aurores de Ganimedes pueden ser un niciu de la presencia d'un océanu salinu soterrañu.]] La interacción ente la magnetosfera ganimedina y el plasma de Xúpiter ye, en munchos aspectos, similar a la que se produz ente'l [[vientu solar]] y la magnetosfera de la Tierra<ref name="Kivelson1998" /><ref name="Volwerk1999">{{cita publicación |apellíu=Volwerk |nome=M. |last2=Kivelson |first2=M.G. |last3=Khurana |first3=K.K. |last4=McPherron |first4=R.L. |títulu=Probing Ganymede's magnetosphere with field line resonances |publicación=J.of Geophys. Res. |fecha=1999 |volume=104 |issue=A7 |páxines=14,729–14,738 |doi=10.1029/1999JA900161 |url=http://www.igpp.ucla.edu/people/mkivelson/Publications/1999JA900161.pdf |format=PDF |bibcode=1999JGR...10414729V }}</ref>. El plasma, que corrota con Xúpiter, afecta a la cara non dominante de la magnetosfera ganimedina de forma asemayada a cómo afecta'l vientu solar a la magnetosfera terrestre. La principal diferencia ye la velocidá del plasma, que ye supersónica na Tierra y subsónica en Ganimedes. Al ser subsónicu'l fluxu, nun hai arcos de choque fuera del hemisferiu non dominante de Ganimedes<ref name="Volwerk1999" />. Ganimedes tien, amás d'esti momentu magnéticu intrínsecu, un campu magnéticu dipolar inducíu<ref name="Kivelson2002" />. La so esistencia rellacionase cola variación del campu magnéticu xupiterinu cerca de Ganimedes. El momentu inducíu ta dirixíu radialmente hacia o desde Xúpiter, siguiendo la direición de la parte variable del campu magnéticu planetariu. El momentu magnéticu inducíu ye d'un orde de magnitú menor que'l intrínsecu. La fuercia de campu del campu inducíu nel ecuador magnéticu de Ganimedes ye d'alredor de 60 nT, esto ye, la mitá del campu xupiterinu ambiental<ref name="Kivelson2002" />. El campu magnéticu inducíu ganimedín ye similar al de Calistu y Europa, lo que refuercia la idea de que Ganimedes tien un océanu soterrañu con alta conductividá llétrica<ref name="Kivelson2002" />. Ganimedes ye un cuerpu celeste completamente diferenciáu y con un nucleu metálicu<ref name="Showman1999" /><ref name="Hauk2006" />. Poro, el so campu magnéticu intrínsecu xenérase, probablemente, de forma asemeyada al de la Tierra: como resultáu del movimientu nel so interior de material conductor<ref name="Kivelson2002" /><ref name="Hauk2006" />. Si pensamos qu'esi campu magnéticu ye'l resultáu de procesos de magnetoconvección<ref name="Kivelson2002" /><ref name="Hauck2002">{{cita publicación |apellíu=Hauck |nome=Steven A. |last2=Dombard |first2=A. J. |last3=Solomon |first3=S. C. |last4=Aurnou |first4=J. M. |títulu=Internal structure and mechanism of core convection on Ganymede |publicación=Lunar and Planetary Science |volume=XXXIII |fecha=2002 |páxina=1380 |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2002/pdf/1380.pdf |format=PDF |bibcode=2002LPI....33.1380H }}</ref>, ye probable que seya'l resultáu de procesos de convección composicional nel nucleu del satélite<ref name="Hauk2006" />. Pesie al fechu de tener un nucleu de fierro la esistencia de magnetosfera en Ganimedes sigue siendo enigmática, porque otros cuerpos celestes con nucleu ferrosu nun la tienen<ref name="Showman1999" />. Delles investigaciones suxeren que, pol so tamañu relativamente pequeñu, el nucleu tendría d'habese enfriáu hasta'l puntu nel que'l fluíu cuaya, lo que nun permitiría qu'esistiera un campu magnéticu. Una esplicación suxere que les mesmes resonancies orbitales que causen les alteraciones de la superficie ganimedina son responsables tamién de la persistencia del so campu magnéticu: el calentamientu de marea aumenta demientres eses resonancies, reduciendo'l fluxu de calor dende'l nucleu y permitiendo qu'esti siga siendo fluíu y convectivu<ref name="Bland2007" />. Otra posibilidad sostién que'l campu débese a la magnetización residual de les roques de silicatu del mantu, daqué que ye posible si el satélite tuviera un campu xeneráu por magnetoconvección más importante nel pasáu<ref name="Showman1999" />. == Orixe y evolución == Piénsase que l'orixe de Ganimedes ye'l resultáu d'un [[acrecimientu]] na subnebulosa de Xúpiter, un discu de gas y polvu qu'arrodiaba esti planeta dempués de la so formación<ref name="Canup2002">{{cita publicación |apellíu=Canup |nome=Robin M. |last2=Ward |first2=William R. |títulu=Formation of the Galilean Satellites: Conditions of Accretion |fecha=2002 |volume=124 |issue=6 |páxines=3404–3423 |doi=10.1086/344684 |url=http://www.boulder.swri.edu/~robin/cw02final.pdf |format=PDF |publicación=The Astronomical Journal |bibcode=2002AJ....124.3404C }}</ref>. L'acrecimientu pudiera tener durao 10.000 años<ref name="Mosqueira2003">{{cita publicación |apellíu=Mosqueira |nome=Ignacio |last2=Estrada |first2=Paul R |títulu=Formation of the regular satellites of giant planets in an extended gaseous nebula I: subnebula model and accretion of satellites |fecha=2003 |volume=163 |issue=1 |páxines=198–231 |doi=10.1016/S0019-1035(03)00076-9 |bibcode=2003Icar..163..198M |publicación=Icarus }}</ref>, muncho menos que los 100.000 años que se cree que tardó en formase Calistu. La subnebulosa xupiterina podría haber tenido una escasez relativa de gas na época de la formación de los satélites galileanos, lo que esplica'l llargu tiempu d'acreción de Calistu<ref name="Canup2002" />. Ganimedes formóse más averáu a Xúpiter, aú la subnebulosa yera más densa, lo qu'esplica que se formara nún tiempu muncho más menguáu<ref name="Mosqueira2003" />. Esti procesu rápidu de formación evitó qu'escapara'l calor acrecional, lo que favoreció la disolución del xelu y la diferenciación planetaria: el separtamientu de les roques y el xelu. Les roques asitiáronse nel centru, formando'l nucleu. Calisto, pela so banda, fracasó aparentemente nesi procesu de desxelu y diferenciación pola perda d'esi calor acrecional demientres so llargu procesu de formación<ref name="McKinnon2006">{{cita publicación |apellíu=McKinnon |nome=William B. |títulu=On convection in ice I shells of outer Solar System bodies, with detailed application to Callisto |fecha=2006 |volume=183 |issue=2 |páxines=435–450 |doi=10.1016/j.icarus.2006.03.004 |bibcode=2006Icar..183..435M |publicación=Icarus }}</ref>. Esta hipótesis esplica por qué les dos llunes xupiterines son, pesie a la so masa y composición asemeyaes, tan diferentes<ref name="Freeman2006" /><ref name="McKinnon2006" />. Les teoríes alternatives espliquen el mayor gráu de calentamientu internu de Ganimedes por la flexión de marea<ref name="Showman2">{{cita publicación |apellíu=Showman |nome=A. P. |last2=Malhotra |first2=R. |títulu=Tidal evolution into the Laplace resonance and the resurfacing of Ganymede |publicación=[[Icarus (journal)|Icarus]] |volume=127 |issue=1 |páxines=93–111 |publicación=[[Elsevier]] |fecha=March 1997 |url= |doi=10.1006/icar.1996.5669 |bibcode=1997Icar..127...93S }}</ref> o por tener sufrío un bombardéu más intensu por impactores nel periodu del [[Bombardéu intensu tardíu]] (fai 4,1-3,8 [[añu|xigaaños]])<ref name="Baldwin">{{cita web |apellíu=Baldwin |nome=E. |títulu=Comet impacts explain Ganymede-Callisto dichotomy |work=[[Astronomy Now]] |fecha=2010-01-25 |url=http://www.astronomynow.com/news/n1001/25galilean/ |fechaaccesu=19 de febreru de 2017 }}</ref><ref name = "Phys.Org2010">{{cita web | url = https://phys.org/news/2010-01-explanation-differences-ganymede-callisto-moons.html | títulu= Researchers offer explanation for the differences between Ganymede and Callisto moons |fecha=2010-01-24 | website = Phys.Org | fechaaccesu = 19 de febreru de 2017}}</ref> <ref name="LPI1158">{{Cita conferencia |nome=A. C. |apellíu=Barr |last2=Canup |first2=R. M. |títulu=Origin of the Ganymede/Callisto dichotomy by impacts during an outer solar system late heavy bombardment |work=41st Lunar and Planetary Science Conference (2010) |páxines= |publicación= |fecha=March 2010 |ubicación=Houston |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2010/pdf/1158.pdf |format=PDF |doi= |fechaaccesu=2010-03-01 }}</ref><ref name="Barr3">{{cita publicación |apellíu=Barr |nome=A. C. |last2=Canup |first2=R. M. |títulu=Origin of the Ganymede–Callisto dichotomy by impacts during the late heavy bombardment |publicación=[[Nature Geoscience]] |volume=3 |issue=March 2010 |páxines=164–167 |publicación= |fecha=2010-01-24 |url=http://www.nature.com/ngeo/journal/v3/n3/abs/ngeo746.html |doi=10.1038/NGEO746 |bibcode=2010NatGe...3..164B |fechaaccesu=19 de febreru de 2017 }}</ref>. Nesti últimu casu los modelos teóricos suxeren que la diferenciación convertiríase nún procesu autoalimentáu en Ganimedes, pero non en Calistu<ref name="LPI1158" /><ref name="Barr3" />. Tres de la so formación, el nucleu ganimedín retuvo por llargu tiempu el calor acumuláu demientres el procesu d'acreción y diferenciación, tresfiriéndolu mui seliquino al mantu de xelu<ref name="McKinnon2006" />, que lu tresfería a su vez a la superficie por convección<ref name="Freeman2006" />. La descomposición de los elementos radiactivos dientro del mantu rocosu caleció más el nucleu, acentuando los procesos de diferenciación: formáronse un nucleu internu de sulfuru de fierro y un mantu de roques con silicatos<ref name="Hauk2006" /><ref name="McKinnon2006" />. Asina, Ganimedes convirtióse nún cuerpu celeste completamente diferenciáu. En Calistu, por embargu, el calor radiactivu d'esti cuerpu celeste indiferenciáu provocó convección nel so interior xeláu, enfriándolo y evitando el desxelu a gran escala del xelu y la rápida diferenciación<ref name="Nagel2004">{{cita publicación |apellíu=Nagel |nome=K.A |last2=Breuer |first2=D. |last3=Spohn |first3=T. |títulu=A model for the interior structure, evolution, and differentiation of Callisto |fecha=2004 |volume=169 |issue=2 |páxines=402–412 |doi=10.1016/j.icarus.2003.12.019 |bibcode=2004Icar..169..402N |publicación=Icarus }}</ref>.Los movimientos convectivos nun permitieron namái qu'un separtamientu parcial de les roques y el xelu nel interior de Calistu<ref name="Nagel2004" />. Anguaño, Ganimedes sigue enfriándose poco a poco<ref name="Hauk2006" />: el calor desprendíu del so nucleu de fierro y silicatos permite qu'exista l'océanu soterrañu<ref name="Spohn2003" />, mentantu que'l enfriamientu sele del nucleu de fierro y sulfuru de fierro líquidos provoca convección y permite la xeneración del campu magnéticu<ref name="Hauk2006" />. El fluxu térmicu de Ganimedes hacia l'espaciu ye, anguaño, probablemente mayor en Ganimedes qu'en Calistu<ref name="McKinnon2006" />. == Esploración == [[Imaxe:Ganymede from Pioneer 10 19.jpg|thumb|Ganimedes vistu dende la ''Pioneer 10'' (1973).]] Delles sondes orbitales que pasaron cerca de Xúpiter o orbitaben esti planeta esploraron Ganimedes, llegando a sobrevolalu cuatro veces, na década de 1970, y munches otres pasaron-y cerca nes décades de 1990 y 2000. :- La sonda ''[[Pioneer 10]]'' acercose a elli en [[1973]] y la ''[[Pioneer 11]]'' en [[1974]]<ref name="Pioneer 11">{{cita web |url=http://sse.jpl.nasa.gov/missions/profile.cfm?Sort=Advanced&MCode=Pioneer_11 |títulu=Pioneer 11 |work=Solar System Exploration |fechaaccesu=19 de febreru de 2017 |deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110902202131/http://sse.jpl.nasa.gov/missions/profile.cfm?Sort=Advanced&MCode=Pioneer_11 |fechaarchivu=2011-09-02 |df= }}</ref>, unviando información sobro esti satélite. Esta incluyía datos que permitieron una determinación más específica de les sos carauterístiques físiques. La distancia más averada a Ganimedes a la que tuvo la sonda ''Pioneer 10'' foi a 446.250 km<ref name="dmu.p10">{{cita web |url=http://www.dmuller.net/spaceflight/mission.php?mission=pioneer10&appear=black&showimg=yes |títulu=Pioneer 10 Full Mission Timeline |work= |publicación=D Muller |fecha=}}</ref>. :- Les sondes ''[[Voyager 1]]'' y ''[[Voyager 2]]'' foron les siguientes, y pasaron cerca de Ganimedes en [[1979]]. Los datos qu'unviaron permitieron afinar sobro'l so tamañu, oxetivando que yera más grande que [[Titán (satélite)|Titán]], la lluna de Saturnu que creyíase que yera mayor<ref name="Voyager">{{cita web |url=http://library.thinkquest.org/J0112188/voyager_1_and_2.htm |títulu=Voyager 1 and 2 |work=ThinkQuest |fechaaccesu=19 de febreru de 2017 |deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071226052127/http://library.thinkquest.org:80/J0112188/voyager_1_and_2.htm |fechaarchivu=2007-12-26 |df= }}</ref>. Estes sondes permitieron ver tamién les fasteres de terrenu acanaláu de la superficie ganimedina<ref name="Voyager Mission">{{cita web |url=http://www.solarviews.com/eng/vgrfs.htm |títulu=The Voyager Planetary Mission |work=Views of the Solar System |fechaaccesu=19 de febreru de 2017 }}</ref>. :- En [[1995]] la sonda ''[[Galileo (sonda espacial)|Galileo]]'' entró n'órbita alredor de Xúpiter, y ente [[1996]] y [[2000]] sobrevoló seis veces Ganimedes pa esploralu<ref name="The Grand Tour">{{cita llibru |títulu=The Grand Tour: A Traveler's Guide to the Solar System |apellíu=Miller |nome=Ron |authorlink=Ron Miller (artist and author) |first2=William K. |last2=Hartmann |fecha=May 2005 |páxines=108–114 |publicación=Workman Publishing |ubicación=Thailand |edition=3rd |isbn=0-7611-3547-2 }}</ref>. Los sobrevuelos ganimedinos recibieron los nomes de G1, G2, G7, G8, G28 y G29.<ref name="Kivelson2002" />. Nel vuelu G1, en 1996, descubriose'l campu magnéticu ganimedín<ref name="Magnetic Field Discovery">{{cita web |url=http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/status961212.html |títulu=New Discoveries From Galileo |work=Jet Propulsion Laboratory |fechaaccesu=19 de febreru de 2017 }}</ref>, mentantu que'l descubrimientu del océanu soterrañu anunciose en [[2001]]<ref name="Kivelson2002" /><ref name="The Grand Tour" />. Galileo tresmitió una gran cantidá d'imáxenes espectrales, y descubrió dellos componentes non xelaos na superficie ganimedina<ref name="McCord1998" />. Les observaciones más recientes del satélite fízoles la sonda ''[[New Horizons]]'', que rexistró mapes topográficos y de composición de Ganimedes ya Europa demientres el so sobrevuelu de Xúpiter, camín de [[Plutón (planeta nanu)|Plutón]], en [[2007]]<ref name="New Horizons">{{cita web |url=http://www.spacedaily.com/reports/Pluto_Bound_New_Horizons_Spacecraft_Gets_A_Boost_From_Jupiter_999.html |títulu=Pluto-Bound New Horizons Spacecraft Gets A Boost From Jupiter |work=Space Daily |fechaaccesu=19 de febreru de 2017 }}</ref><ref name="Grundy2007">{{cita publicación |apellíu=Grundy |nome=W.M. |last2=Buratti |first2=B.J. |last3=Cheng |first3=A.F. |last4=Emery |first4=J. P. |last5=Lunsford |first5=A. |last6=McKinnon |first6=W. B. |last7=Moore |first7=J. M. |last8=Newman |first8=S. F. |last9=Olkin |first9=C. B. |display-authors=2 |títulu=New Horizons Mapping of Europa and Ganymede |publicación=Science |fecha=2007 |volume=318 |páxines=234–237 |doi=10.1126/science.1147623 |bibcode=2007Sci...318..234G |pmid=17932288 |issue=5848 }}</ref>. == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Sistema solar]] [[Categoría:Oxetos astronómicos descubiertos en 1610]] idljrxu753j4fqm6rl7enlqzpgs9s9x 0 85767 3709683 3592695 2022-08-19T08:56:52Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Construcción}} El '''calendariu gregorianu prolépticu''' (del [[griegu]] πρόληψις; prólēpsis, conocimientu anticipáu) ye'l resultáu de convertir al [[calendariu gregorianu]] les feches anteriores a la introducción oficial d'esti en [[1582]]. Esta trasllación suel facese a partir del [[calendariu xulianu]], magar que puede facese tamién a partir de cualisquier otru calendariu. Nos países qu'adoptaron el calendariu gregorianu más sero ye avezao tresformar tamién les feches ente 1582 y la fecha de l'adopción del calendariu gregorianu nesi país usando'l calendariu prolépticu. == Usu del calendariu == L'usu d'esti calendariu ye obligáu específicamente pa la conversión de feches anteriores a 1582 pola norma [[ISO 8601]]:2004 (cláusula 4.3.2.1 Calendariu gregorianu), siempre que les dos partes qu'intercambien información tean conformes. Úsenlo tamién la mayoría de los estudiosos de la cultura [[civilización maya|maya]], especialmente pa la conversión de les feches de la nomada [[Calendariu de la cuenta llarga|''cuenta larga'']] ([[sieglu I e.C.]] - [[sieglu X]])<ref>Schele L, Wanyerka P, ''The proceedings of the Maya hieroglyphic workshop''. University of Texas. 1992. p. 173.</ref>. Por embargu, el restu d'historiadores y los astrónomos nun avecen a utilizalu, porque la diferencia ente'l calendariu xulianu y el gregorianu nun ye relevante pa la mayoría de les referencies de datación, nas que figura namái l'añu. Lo correuto, cuando se citen documentos d'una dómina pregregoriana, ye dar la data orixinal, y facer figurar como notes les referencies a cuál calendariu taba n'usu y la equivalencia d'esa data notros calendarios. Pa estos calendarios estrémense dos sistemes pa numberar los años dende'l nacimientu de [[Xesucristu|Cristu]]. [[Beda]] y otros historiadores más tardíos nun usaron el cero llatín (''nulla'') como añu cero, polo que'l añu anterior al añu [[1]] ye'l añu [[1 e.C.]] Nesti sistema l'añu 1 e.C. ye un añu bisiestu, neto que nel calendariu xulianu prolépticu. Matemáticamente ye más conveniente incluyir un añu 0 y representar los años anteriores como negativos, pues esto fai más cenciellu'l cálculu del númberu d'años ente un añu negativu (e.C.) y otru positivu (d.C.). Esta ye la convención usada na numberación añal astronómica y nel sistema de fecha estándar internacional, ISO 8601. Nestos sistemes, l'añu 0 ye bisiestu<ref>Doggett, L. E. (1992). «Calendars». En P. Kenneth Seidelmann. ''Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac''. Sausalito, California: University Science Books. ISBN 0-935702-68-7.</ref>. Magar que'l calendariu xulianu entamó a funcionar nominalmente nel añu [[45 e.C.]], cuando foi implantáu por [[Xuliu César]], la colocación del día bisiestu, ente'l 45 e.C. y el 1 e.C., foi irregular<ref>[https://hermetic.ch/cal_stud/cal_art.html Peter Meyer, «The Julian and Gregorian Calendars», 1998. Consultáu'l 10 de xunu de 2017]</ref>. El calendariu xulianu con un día adicional cada cuatro años namái tuvo un usu regular dende finales del añu [[4]] hasta 1582 (o más tarde nos países que nun adoptaron el calendariu gregorianu nesa fecha). El calendariu gregorianu prolépticu ye usáu delles vegaes en programes informáticos pa facer más cenciellu'l manexu de feches antigües. Asina, ye'l calendariu utilizáu por MySQL,8 SQLite,9 PHP, CIM, Delphi, Python10 y COBOL. == Diferencia ente les feches del calendariu xulianu y les del calendariu gregorianu prolépticu == La diferencia ente les feches del calendariu xulianu y les del calendariu gregorianu prolépticu primero de la introducción del calendariu gregorianu, n'ochobre de 1582, son les siguientes. La tabla que vien darréu asume la esistencia d'un día bisiestu fixu nel calendariu xulianu, el 29 de febreru. La realidá, sicasí, ye que'l día bisiestu (bissextile) xulianu yera l'''ante diem bis sextum Kalendas Martias'', esto ye, el 24 de febreru, polo que les feches ente'l 24 y el 29 de febreru de los años bisiestos tien una correlación irregular. <center> {|class="wikitable col3cen" width="80%" !width="25%"|Intervalu del calendariu xulianu !width="25%"|Intervalu del calendariu gregorianu prolépticu !width="10%"|Desfase del calendariu gregorianu, adelantáu en: |- |Del 3 de marzu de 4 d.C. (entamu del sistema cuatrienial d'años bisiestos) al 1 de marzu de 100 |Del 1 de marzu de 4 d.C. al 28 de febreru de 100 | −2 díes |- |Del 2 de marzu de 100 al 29 de febreru de 200 |Del 1 de marzu de 100 al 28 de febreru de 200 | −1 día |- |Del 1 de marzu de 200 al de 28 de febreru de 300 |Del 1 de marzu de 200 al 28 de febreru de 300 |0 díes |- |Del 29 de febreru de 300 al 27 de febreru de 500 |Del 1 de marzu de 300 al 28 de febreru de 500 |1 día |- |Del 28 de febreru de 500 al 26 de febreru de 600 |Del 1 de marzu de 500 al 28 de febreru de 600 |2 díes |- |Del 27 de febreru de 600 al 25 de febreru de 700 |Del 1 de marzu de 600 al 28 de febreru de 700 |3 díes |- |Del 26 de febreru de 700 al 24 de febreru de 900 |Del 1 de marzu de 700 al 28 de febreru de 900 |4 díes |- |Del 25 de febreru de 900 al 23 de febreru de 1000 |Del 1 de marzu de 900 al 28 de febreru de 1000 |5 díes |- |Del 24 de febreru de 1000 al 22 de febreru de 1100 |Del 1 de marzu de 1000 al 28 de febreru de 1100 |6 díes |- |Del 23 de febreru de 1100 al 21 de febreru de 1300 |Del 1 de marzu de 1100 al 28 de febreru de 1300 |7 díes |- |Del 22 de febreru de 1300 al 20 de febreru de 1400 |Del 1 de marzu de 1300 al 28 de febreru de 1400 |8 díes |- |Del 21 de febreru de 1400 al 19 de febreru de 1500 |Del 1 de marzu de 1400 al 28 de febreru de 1500 |9 díes |- |Del 20 de febreru de 1500 al 4 d'ochobre de 1582 |Del 1 de marzu de 1500 al 14 d'ochobre de 1582 |10 díes |+'''NOTA PAL USU DE LA TABLA. Cuando queramos convertir una fecha d'un añu que ye bisiestu nún calendariu y nel otru non ye preciso incluyir nel cálculu el 29 de febreru cuando la conversión afecte a los díes que medien ente febreru y marzu.''' |} ''(Fecha gregoriana= Fecha xuliana + Desfase)'' </center> == Problema del Día d'Añu Nuevu == La correlación ente les feches xulianes y les gregorianes presenta otru problema más, deriváu de los socesivos cambios históricos de la fecha que se vien usando pa determinar el cambiu d'añu. Nes diferentes dómines y países l'entamu del añu, que na mayoría de les époques y países cristianos taba establecíu el [[1 de xineru]], desplazose al [[25 de marzu]], el [[25 d'avientu]] o al [[29 d'agostu]], por exemplu, pa conmemorar estremaes efemérides relixoses o astronómiques. Por exemplu, entá en [[1564]], un reinu estable y consolidáu como [[Francia]] tuvo de promulgar l'[[edictu de Roussillon]] pa xunificar en tol país la fecha del comienzu del añu, afitada de magar nel 1 de xineru. De resultes d'ello, p'aplicar les fórmules del calendariu gregorianu proléptico neses dómines y países hai que saber si l'añu de la fecha xuliana entama'l 1 de xineru o notru día distintu. [[Imaxe:Inter-grav.jpg|right|thumb|250px|Bula ''Inter Gravissimas'' (1582), que sentó les bases del nuéu calendariu gregorianu.]] Nel [[calendariu romanu]] l'añu entamaba'l 1 de xineru, fecha que foi heredada pol calendariu resultante de la reforma xuliana. Pesie a que los calendarios llocales teníen d'alliniase col xulianu, l'añu siguió entamando en feches distintes en dellos llugares. Asina, l'añu del calendariu d'[[Alexandría]] ([[Exiptu]]) entamaba'l 29 d'agostu, o'l [[30 d'agostu]] dempués d'un añu bisiestu d'Alexandría. Otros calendarios provinciales, d'otra banda, foron alliniaos pa entamar l'añu el día del nacimientu d'[[César Augustu|Octaviu Augustu]], el [[23 de setiembre]]. Nel [[Imperiu Bizantín]], qu'usaba'l calendariu xulianu, el periodu de la [[indicción]] facía que l'añu entamara'l [[1 de setiembre]]: esta fecha sigue marcando anguaño l'escomienzu del añu llitúrxicu na [[Ilesia Ortodoxa]]. Cuando [[Vladimir I de Kiev]] adoptó'l calendariu xulianu en [[988]], contose esi añu como'l ''Anno Mundi'' 6496, qu'escomenzaba'l 1 de marzu, seis meses dempués del entamu del añu bizantín ''[[Anno Mundi]]'' col mesmu númberu. En [[1492]] (AM 7000) [[Iván III de Rusia|Iván III]], según la tradición ortodoxa, reallinió l'escomienzu del añu al 1 de setiembre, polo que'l AM 7000 duró namái 6 meses en Rusia, del 1 de marzu al 31 d'agostu de 1492<ref>[http://grigam.narod.ru/kalend/kalen19.htm Historia del calendariu en Rusia y la URSS.]</ref> Demientres la [[Edá Media]]'l 1 de xineru caltuvo'l nome de Día d'Añu Nuevu (o l'equivalente nes otres llingües) en tolos países católicos d'Europa occidental, de forma que'l calendariu medieval siguió amosando los meses de xineru a avientu en doce columnes que contienen de 28 a 31 díes caún, de forma asemeyada a como lo facíen los romanos. Sicasí, la mayoría d'esos países entamaron la numberación del so añu'l 25 d'avientu (Natividá de Xesucristu), el 25 de marzu (l'Anunciación de Xesucristu) o inclusu, como en Francia, el día de Pascua. Na [[Inglaterra]] anglosaxona l'añu entamó, el más del tiempu, el 25 d'avientu, fecha del solsticiu d'inviernu que marcaba, como nos tiempos precristianos, l'entamu del añu; por embargu, nel [[sieglu XI]] documéntase dacuando la fecha del 25 de marzu. Otres vegaes l'entamu del añu desplazose hasta'l 24 de setiembre, día d'aniciu de la nomada ''indicción occidental'' introducida por Beda<ref>M. L. R. Beaven, "The Regnal Dates of Alfred, Edward the Elder, and Athelstan", English Historical Review 32 (1917) 517-531; idem, "The Beginning of the Year in the Alfredian Chronicle (866-87)", English Historical Review 33 (1918) 328-342.</ref>. Estes práutiques camudaron tres de la conquista normanda: de [[1087]] a [[1155]] l'añu inglés entamó'l 1 de xineru, y dende 1155 a [[1751]], el 25 de marzu<ref>[http://www.newadvent.org/cathen/03738a.htm#beginning ''Beginning of the year'', na web Enciclopedia Católica (n'inglés).]</ref>. En [[1752]] treslladóse definitivamente al 1 de xineru. Sicasí, inclusu anantes de 1752 el 1 de xineru foi tratáu delles vegaes como l'entamu del nuevu añu - como asocede por exemplu nos perfamosos diarios de Samuel Pepys<ref>[http://www.pepysdiary.com/diary/1661/12/31/ The diary of Samuel Pepys (n'inglés).]</ref>, y considerábase'l 25 de marzu como fecha d'aniciu del añu civil o llegal<ref name=Spathaky>[http://www.cree.name/genuki/dates.htm Mike Spathaky, M, ''Old Style and New Style Dates and the change to the Gregorian Calendar: A summary for genealogists'', na web CREE]</ref>. P'amenorgar l'ambigüedá nun yera raro que les feches ente'l 1 de xineru y el 24 de marzu escribiéranse por exemplu como 161-1662, esplicándo-y al llector que'l añu 1661 caltenía'l contéu hasta marzu de 1662, y poro qu'incluyía los dos primeros meses llargos d'esti<ref name=Spathaky></ref>. La mayoría de los países d'Europa occidental, nostante, camudaron yá al 1 de xineru l'empiezu del añu enantes d'adoptar el calendariu gregorianu. La tabla que vien darréu amuesa los años nos que dellos países adoptaron el 1 de xineru como entamu del añu. {| class="wikitable sortable col2cen col3cen" style="margin:auto;" |- ! País !! Añu Nuevo'l 1 de xineru<ref>Bond, John James [https://books.google.com/books?id=F3mcB6GnOtIC "Commencement of the Year"], ''Handy-book of rules and tables for verifying dates with the Christian era'', (London: 1875), 91–101.</ref><ref name=Spathaky></ref><br />desde el año: !Adopción del<br /> Calendariu Gregorianu |- | [[República de Venecia]] || 1522 || 1582 |- | [[Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]]<ref>El datu fai referencia a Alemaña, que'l so territoriu actual yera una parte importante, nel sieglu XVI, del Sacru Imperiu, una confederación fracturada no relixoso. Ye probable que, como asocedió nel restu del continente, los territorios católicos ficieran el cambiu delles décades anantes que los protestantes.</ref>|| 1544 || 1582 |- | [[España]], [[Portugal]] || 1556 || 1582 |- | [[Prusia]], [[Dinamarca]]-[[Noruega]]|| 1559 || 1700 |- | [[Suecia]] || 1559 || 1753<ref>La conversión de Suecia ye abegosa, y duró la primera metá del sieglu XVIII.</ref> |- | [[Francia]] || 1567 || 1582 |- |[[Países Baxos del Sur]] || 1576<ref>Por decretu del 16 de xunu de 1575. Hermann Grotefend, "[http://www.manuscripta-mediaevalia.de/gaeste/grotefend/g_o.htm#Osteranfang Osteranfang]" (Easter beginning), ''[http://www.manuscripta-mediaevalia.de/gaeste/grotefend/grotefend.htm Zeitrechnung de Deutschen Mittelalters und der Neuzeit]'' (Chronology of the German Middle Ages and modern times) (1891–1898)</ref> || 1582 |- | [[Lorena (Francia)|Lorena]] || 1579 || 1760 |- | [[Holanda]], [[Zelanda]] || 1583 || 1582 |- | [[República Holandesa]] sacante<br /> [[Holanda]] y [[Zelanda]] || 1583 || 1700 |- | [[Escocia]] || 1600 || 1752 |- | [[Rusia]] || 1700 <!--(not 1725)--> || 1918 |- | [[Toscana]] || 1721 || 1750 |- | [[Imperiu Británicu]] sacante Escocia || 1752 || 1752<ref>N'Inglaterra 1751 namái duró del 25 de marzu al 31 d'avientu. Les siguientes fechas, del 1 de xineru al 24 de marzu, que sedríen los caberos díes de 1751, convirtiéronse en parte de 1752 cuando l'entamu del añu pasó del 25 de marzu al 1 de xineru.</ref> |- | [[Serbia]] || 1804 || 1918 |- | [[Imperiu Otomanu]] ([[Turquía]])<ref>Ver detalles del [[calendariu rumi]].</ref> || 1918 || 1917 |} == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Calendarios]] os12xgquai7wh8db5omtm5eqjitmm8u 0 87272 3709713 3707913 2022-08-19T09:05:28Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{wikificar|t=20210201144324}} {{Ficha xenérica}} Un '''electrodomésticu''' ye una máquina que funciona con lletricidá y val pa facer delles xeres doméstiques de rutina diaria.<ref>https://www.britannica.com/dictionary/appliance</ref> Esto inclúi les máquines pa: preparar y cocinar alimentos, llimpiar el llar, asina como les televisiones y equipos de soníu. L'usu nun ta restrinxiu al llar y pueden ser utilizaos poles instituciones, industries y negocios, ente otros. == Llinia Marrón == Fai referencia al conxuntu d'electrodomésticos de videu y audiu. Esti tipu d'electrodomésticu #distribuyir nun 44% del total del mercáu en comercios afiliaos. El comportamientu de compra sigue les llinies del sector polo xeneral, siguíu por grandes superficies (27%) ya hipermercaos (22%). El sector ta viviendo una auténtica puxanza por cuenta de la continua apaición de novedaes [[Teunoloxía|teunolóxiques]] qu'ameyoren les ufiertes anteriores. Asina, les mayores crecederes en ventes de los últimos años produciéronse en reproductores de [[DVD]] y ''Home cinema.'' L'apaición de les pantalles de televisión d'afigura prometen una revolución similar nos próximos años. Esta categoría inclúi: * Televisor / Televisión * Reproductor d'audiu * Reproductor de videu * Equipu de música * Reproductor de DVD * Home cinema * [[Teléfonu|Telefonía fixa]] * [[Videoxuegu|Videoxuegos]] * Ordenador personal == Llinia blanca == [[Ficheru:ExpensiveRefrigerators.JPG|miniaturadeimagen|Refrixerador, exemplu d'electrodomésticu perteneciente a la llinia blanca]] <nowiki>#</nowiki>Referir a los principales electrodomésticos venceyaos a la cocina y llimpieza del llar. Nel comerciu afiliáu ye onde más electrodomésticos son adquiríos con un 48% sobre'l total del mercáu, siguíu de les grandes superficies especializaes con un 25% sobre'l total. Inclúi: * Estufa doméstica * Fornu * Llavadora / lavarropas * Lavaplatos / fregaplatos * Refrixerador / nevera / xeladera y conxelador * Campana extractora / Campana * Secadora / secarropas * Boiler / Termotanque * Calefactor * Aire acondicionáu Los grandes electrodomésticos pueden ser estremaos, en grandes traces, n'equipos de refrigeración, calefacción, equipamientu de llavadura y mistos. == Pequeñes Aplicaciones d'Electrodomésticos (PAE) == <nowiki>#</nowiki>Estremar en trés grandes categoríes: * '''Caltenimientu de la casa'''. [[Ficheru:Craftsman_16_Gallon_Wet-Dry_Vac.jpg|miniaturadeimagen|Aspiradora]] :* Plancha :* Aspiradora :* Abrillantadora o Brilladora :* Estufa :* Ventilador * '''Preparación d'alimentos.''' [[Ficheru:Handheld_Electric_Beater.jpg|miniaturadeimagen|Batedora]] :* Microondes :* Sangüichera :* Batedora :* Cafetera :* Tostadora :* Fridora :* Batedora :* Multiprocesadora / robot de cocina * '''Hixene y guapura'''. [[Ficheru:GHDhairiron2.JPG|miniaturadeimagen|Allisadora de pelo]] :* Depiladora :* Afaitadora o máquina / maquinilla d'afaitar :* Pistola Secadora o Secador de pelo :* Moldeador :* Cepiyu llétricu :* Allisadora de pelo / plancha pa pelo :* Tenaza rizadora de pelo La venta de pequeños aparatos llétricos #producir nun 35% nel comerciu afiliáu siguíu d'un 26% n'hipermercaos. Esto marca una diferencia cola distribución del sector polo xeneral y cola llinia marrónsobremanera. == Etiqueta enerxética == [[Ficheru:Energy_label_2010.svg|miniaturadeimagen|Exemplu d'etiquetáu enerxéticu de la XE pa un frigoríficu]] L'ámbitu d'aplicación de la etiqueta enerxética ye européu y constitúi una ferramienta informativo al serviciu de los compradores d'aparatos consumidores d'eletricidá. Dexa al consumidor conocer de forma rápida la eficiencia enerxética d'un electrodomésticu. Tien qu'exhibise obligatoriamente en cada electrodomésticu puestu a la venta. Los tipos d'electrodomésticos que tienen obligación d'etiquetase energéticamente son:<ref>[http://relega2000.com/catalogos/folleto_IDAE_NUEVO_etiquetado_energetico_Electrodomesticos.pdf La etiqueta energética]</ref> * Refrixerador y Conxeladores. * Fregaplatos. * Llavadores. * Secadoras. * Llavadora-secadora. * Fuentes de [[lluz]] #domésticu. * Fornu llétricu. * Aire acondicionáu. Cola Directiva 2010/30/XE, en xunu de 2010 la Xunión Europea creó un nuevu diseñu de la etiqueta enerxética. La escala de clasificación ta compuesta por lletres, amás de los trés clases adicionales d'eficiencia enerxética cimera: A+, A++ y A+++.<ref>[http://www.idae.es/index.php/mod.documentos/mem.descargafile=/documentos_folleto_IDAE_NUEVO_etiquetado_energetico_Electrodomesticos_CAS_aab3a979.pdf]</ref> == Ver tamién == * Domótica * Eficiencia enerxética * [[wikipedia:European Union energy label|Etiqueta enerxética de la Xunión Europea]] (n'inglés) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.idae.es/index.php/idpag.57/relcategoria.1161/relmenu.67/mod.pags/mem.detalle Etiqueta enerxética d'electrodomésticos]. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Electrodomésticos|*]] [[Categoría:Pallabres llargues]] 6jwx0hgo0nfo4hpu2gqcukkd2lgeevl 0 87331 3709992 3687176 2022-08-19T10:57:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} [[Ficheru:3NorwSamiPresidents-2.jpg|derecha|miniaturadeimagen|Sven-Roald Nystø, Aili Keskitalo y Ole Henrik Magga, los trés primeros presidentes del parllamentu de los saamis noruegos.]] [[Ficheru:NZ_delegation_UN_Forum_on_Indigenous_Issues.jpg|alt=endorses Declaration on the Rights of Indigenous People, 2010|derecha|miniaturadeimagen|La delegación de Nueva Zelanda sofita nes Naciones Xuníes la Declaración de les [[Organización de les Naciones Xuníes|Naciones Xuníes]] sobre los derechos de los pueblos indíxenes, abril de 2010.]] [[Ficheru:Baka_dancers_June_2006.jpg|miniaturadeimagen|Danzantes Baka na Rexón del Este (Camerún).]] [[Ficheru:Qamutik_1_1999-04-01.jpg|miniaturadeimagen|Inuits nun ''qamutik'' (trinéu de perros) tradicional, cabu Dorset, Canadá.]] [[Ficheru:Aboriginal_boys_and_men_in_front_of_a_bush_shelter_-_NTL_PH0731-0022.jpg|miniaturadeimagen|australianos indíxenes frente a un abellugu parrotal en Groote Eylandt, alredor del añu [[1933]].]] [[Ficheru:Navajo_Cowboy-1.jpg|miniaturadeimagen|Un home navajo a caballu en Monument Valley, [[Arizona]].]] '''Indíxena''' (del [[Idioma llatín|llatín]]: ''indigĕna'') ye un términu que, nun sentíu ampliu, #aplicar a tou aquello que ye relativu a una [[población]] orixinaria del territoriu qu'habita, que'l so establecimientu nel mesmu preciede al d'otros [[Pueblu|pueblos]] o que la so guarda ye lo suficientemente enllargada y estable como pa tenela por '''natural''' (esto ye, orixinariu d'un llugar).<ref>[http://www.rae.es/indígena «indígena»] ''[//es.wikipedia.org/wiki/Diccionario_de_la_lengua_española Diccionario de la llingua española]''</ref><ref>[//es.wikipedia.org/wiki/Real_Academia_Española Real Academia Española] y [//es.wikipedia.org/wiki/Asociación_de_Academias_de_la_Lengua_Española Asociación de Academias de la Llingua Española] (2014). [http://dle.rae.es/oriundo «oriundo»]. </ref> Col mesmu sentíu utilízase, con mayor frecuencia, el términu munches vegaes creíu como equivalente nativu, presente n'espresiones como «idioma '''nativu»''' nun ye exactamente'l sinónimu d'''indíxena'' yá que nel so correutu [[significáu]] nativu significa al nacíu nun territoriu seya o non el so llinaxe indíxena del mesmu. Tamién ye habitual utilizar términos como «pueblos orixinarios», «naciones natives» o «aboríxenes».<ref>Proviene del llatín ''AB origine'', que significa "desde el comienzo" o "desde el principio".</ref> En sentíu estrictu y más davezu, aplícase la denominación indíxenes a les [[Etnia|etnies]] que caltienen les [[Cultura|cultures]] tradicionales. Con esti algame, #denominar indíxenes a los grupos humanos que presenten carauterístiques tales como: * pertenecer a tradiciones organizativas distintes al [[estáu]] modernu, * pertenecer a cultures que sobrevivieron la espansión planetaria de la [[Occidente|civilización occidental]]. Los indíxenes frecuentemente constitúin una minoría (anque en dellos casos son mayoría), dientro d'estaos nacionales de corte européu, entamaos según pautes culturales, relixoses, polítiques, económiques, raciales, etc., mesmes d'una redolada mayoritariamente europeizado. D'esta miente, nel sentíu más acutáu y utilizáu del términu, «lo indíxena» fai referencia a un remanente pre-européu que representa en sí mesmu una antítesis de la [[Europa|cultura europea]]. Siguiendo esti usu, nun ye infrecuente falar de pueblos indíxenes en distintes partes del mundu. Por casu, suel considerase que los [[Maorí|maorís]] son un pueblu indíxena de [[Nueva Zelanda]]. Tamién puede falase d'indíxenes en Borneo, n'África y n'otros llugares. Sicasí, les poblaciones natives d'Australia, entá siendo tamién indíxenes, #conocer so la denominación distintiva d'aboríxenes. Otros pueblos que caltienen fuertes pautes culturales previes a la espansión mundial europea, como los [[República Popular China|chinos]], [[Hinduismu|hindús]], [[Xapón|xaponeses]], perses, árabes, xudíos, [[Exiptu|exipcios]], etc. nun suelen incluyise nel términu indíxena» en sentíu estrictu. Con un sentíu más acutáu entá, aplícase usualmente el términu indíxena» a los indíxenes americanos, tamién llamaos «amerindios», «indios», «nativos americanos», «pueblos orixinarios» o «primeres naciones».<ref>En Canadá los indígenas han adoptado la denominación de «primeras naciones» (''first nations'') denominando a la organización indígena más representativa del país como Asamblea de las Primeras Naciones.</ref> Los pueblos indíxenes entamáronse en movimientos y asociaciones coles mires de defender y promover los derechos de los indíxenes nel mundu. == Conveniu 169 == El Conveniu 169 de la [[Organización Internacional del Trabayu]] (OIT) ye una ratificación a nivel internacional sobre la reconocencia de los pueblos #indíxena y #tribal nel mundu. Anque tampoco hai una considerancia específico y esacto sobre los pueblos indíxenes si puede haber una norma xeneral sobre les carauterístiques d'estos pueblos tal que establez l'Artículu 1 del Conveniu 169: : (a) a los pueblos tribales en países independientes, que les sos condiciones sociales, culturales y económiques estrémen-yos d'otros sectores de la coleutividá nacional, y que tean rexíos total o parcialmente poles sos propies #costume o tradiciones o por una #llexislación especial; : (b) a los pueblos en países independientes, consideraos indíxenes pol fechu de baxar de poblaciones qu'habitaben nel país o nuna rexón xeográfica a la que pertenez el país na dómina de la conquista o la colonización o del establecimientu de les actuales fronteres estatales y que, sía'l que quier la so situación xurídica, caltienen toles sos propies instituciones sociales, económiques, culturales y polítiques, o parte d'elles. : 2. La conciencia de la so identidá indíxena o tribal tendrá de considerase un criteriu fundamental pa determinar los grupos a los que s'apliquen les disposiciones del presente Conveniu. : 3. L'usu del términu pueblos nesti Conveniu nun tendrá d'interpretar #se nel sentíu de que tenga implicación dalguna no qu'atañe a los derechos que pueda conferise a dichu términu nel derechu internacional. == Los pueblos indíxenes == Los '''pueblos indíxenes''', entendíos como comunidaes de naturaleza xurídica, son les que ta integrada por miembros identificaos étnicamente (ciudadanos étnicos) que presuntamente caltienen cultures tradicionales y aboríxenes. La [[Organización de les Naciones Xuníes]] estima en pocu más de 300 millones la cantidá d'indíxenes qu'habiten nel mundu 5000 pueblos asitiaos en 70 países), de los cualos 50 millones moren n'América.<ref>Convenio 169 de la [//es.wikipedia.org/wiki/OIT OIT]</ref><ref>Parkin, Michael & Gerardo Esquivel (2006). </ref> Otros criterios da una cifra d'unos 350 millones d'indíxenes en tol mundu, en dellos casos calteniendo les sos formes ancestrales de vida. Ente ellos, los más destacaos son los pueblos nómades y polo xeneral aquellos pueblos que viven en sociedaes tribales. En munches otres ocasiones, los pueblos indíxenes viéronse obligaos a asimilar los patrones de vida occidentales, anque sigan calteniendo ciertes tradiciones o l'idioma. Son más de cinco mil pueblos cola so propia forma de ver el mundu, les sos particularidaes #cultural y #llingüísticu y con una voluntá cada vez más fuerte de reivindicales y de sentise arguyosos d'elles, a pesar de sieglos de opresión y dominación [[Cultura|cultural]], [[política]], económica y [[Sociedá|social]] per parte de grupos socioeconómicos más fuertes. == Indíxenes americanos == [[Ficheru:Goyathlay-x.jpeg|miniaturadeimagen|307x307px|'''''Goyaałé''''', caudiellu indíxena apache, tamién conocíu como ''Gerónimo''.]] Los modernos indíxenes son la población descendiente de la población orixinaria del continente. Dada la so enorme diversidá, suélse-yos arrexuntar en “families” de pueblos, que comparten un allugamientu xeográficu, delles traces culturales y, en ciertos casos, una llingua y una historia común. Ésti ye'l casu de los pueblos [[Andes|andinos]], [[Civilización maya|mayes]] y caribes. El porcentaxe de población indíxena varia descomanadamente d'un país a otru: : {| class="sortable wikitable" style="text-align: center;" |+ Porcentaxe de población indíxena (2013-2015) lo cual preséntase un amenorgamientu de los pueblos indíxenes los postreros 23 años ! Población total<br /> <br /> ! Población indíxena<br /> <br /> |- align="center" | [[Venezuela]] | 31 405 207 | 725 128 |6,35 % |- align="center" | [[Colombia]] |48 821 405 | 1 378 884 | 2,90 % |- align="center" | [[Ecuador]] | 17 775 000 | 1 028 176 | 7 % |- align="center" | [[Perú]] | 30 814 170 | 8 000 000 | 28 % |- align="center" | [[Bolivia]] | 10 671 200 | 4 542 187 | 45 % |- align="center" | [[Chile]] | 14 619 708 | 692 192 | 4,58 % |- align="center" | [[Nicaragua]] | 5 482 340 | 805 424 | 14,0 %<ref>Datos obtenidos en el año 2001.</ref> |- | [[Méxicu]] | 100 947 000 | 8 090 000 | 7,1 %<ref>[http://www.cdi.gob.mx/index.php?option=com_content&view=category&id=38&Itemid=54 CDI Méxicu - Estadísticas]</ref> |- | [[Guatemala]] | 16 514 591 |7 266 420 | 44 % |} Históricamente, los pueblos indíxenes d'América fueron oxetu de discriminación y [[racismu]] (discriminación en llingua, en condiciones llaborales y salariales, discriminación sexual), situaciones que se reflexaron en matances, na esistencia d'un trabayu servil y otres munches formes d'inxusticia (sobremanera la permanencia de les condiciones de probeza). Anguaño retomóse el problema indíxena. Numberosos movimientos y organizaciones indíxenes movilizáronse p'algamar la reconocencia de les sos cultures, por casu la educación intercultural y el derechu a la tierra. Ye'l casu del movimientu zapatista y del [[EZLN|Exércitu Zapatista de Lliberación Nacional]] ([[EZLN]]). La definición de la llingua indíxena como dialeutu ye un prexuiciu, una forma de discriminación que considera, equivocadamente, que llingües como'l [[náhuatl]] o'l otomí, por dar namái dos de los miles d'exemplos qu'esisten, son formes de comunicase menos complexes y menos desenvueltes que l'español o l'inglés o'l francés: la llingua indíxena ye tan complexa y tan rica como cualesquier otra llingua del mundu, y dialeutu defínese, sicasí, como toa aquella variante rexonal (local) d'una mesma '''llingua''' estándar (sía ésta indíxena o non). Por casu, el náhuatl, como #llingua estándar, presenta munches variantes dialeutales (munchos dialeutos): esiste'l náhuatl mexicanu, el náhuatl guatemalianu y, dientro del propiu Méxicu, esisten el [[náhuatl]] del Estáu de Méxicu (mexiquense) y el que se fala nel estáu d'Hidalgo, el que se fala nel Puebla, etcétera. El advenimiento de la independencia nun contribuyó a camudar esta situación; bien otra manera, en munchos casos #apinar. === Pueblos indíxenes d'América (per país) === * Pueblos indíxenes d'Arxentina * Pueblos indíxenes de Belice * Pueblos indíxenes de Brasil * Pueblos indíxenes de Bolivia * Pueblos indíxenes de Canadá * Pueblos indíxenes de Chile * Pueblos indíxenes de Colombia * Pueblos indíxenes de Costa Rica * Pueblos indíxenes d'Ecuador * Pueblos indíxenes d'El Salvador * Pueblos indíxenes d'Estaos Xuníos * Pueblos indíxenes de Guatemala * Pueblos indíxenes d'Hondures * Pueblos indíxenes de Méxicu * Pueblos indíxenes de Nicaragua * Pueblos indíxenes de Panamá * Pueblos indíxenes de Paraguái * Pueblos indíxenes de Perú * Pueblos Indíxenes d'Uruguái * Pueblos indíxenes de Venezuela === El términu ''indiu'' === Dientro del conxuntu xeneral de pueblos ''indíxenes'' del mundu, y n'ausencia d'otres referencies específiques, entiéndese que l'usu de la pallabra indíxena #referir por antonomasia a les poblaciones d'América que son continuidá de pueblos autóctonos que, dende grupos cazadores-pañadores amazónicos hasta altes cultures andines o mesoamericanas con organización estatal, yá taben presentes nel continente antes de la [[Colonialismu|colonización]] europea empecipiada'l [[12 d'ochobre]] de [[1492]]. Nesti usu, los términos ''amerindiu'' y, en menor midida, ''indíxena'' vinieron reemplazar al antiguu y ambiguu términu indiu. Los europeos llamaron indios a los nativos de les islles del [[mar Caribe]] por cuenta de que, dende los viaxes de [[Cristóbalo Colón|Cristóbal Colón]], creíen qu'ésti llegara a la India, n'Asia, xenerando un equívocu que perduró nel tiempu y que, darréu, daría llugar a que los territorios americanos fueren conocíos primeramente como les ''Indies'' polos [[España|españoles]] #acabante llegar ellí. Los [[Reinu Xuníu|ingleses]] denominaron "West Indies" (Indies Occidentales) namái a les islles del Caribe que colonizaron (non asina a les sos colonies en tierra firme del continente americanu). Tuvieron qu'anteponer lo de "West" pa estremales de les otres colonies que teníen na verdadera India asiática y entá más al este, a que los sos territorios lóxicamente denominaron "East Indies" (Indies Orientales). Polo xeneral, los habitantes autóctonos de les tierres al oeste del Atlánticu fueron d'equí p'arriba conocíos n'español como indios, anque anguaño suelen preferise '''términos''' como "amerindios" o otros; y n'inglés el términu "''indians''" tamién vence en preferencia frente a otros coles mesmes más eufemísticos y menos ambiguos, como por casu "Native American" nos [[Estaos Xuníos d'América]]. Ente numberosos movimientos nativos amerindios tamién perdió creitu la designación ''indíxena'' en favor de términos de autoafirmación como ''orixinariu.'' D'esta forma, munchos grupos qu'antes s'identificaben genéricamente como ''indíxenes'' agora #facer como ''orixinarios'' o recurriendo direutamente a [//en.wiktionary.org/wiki/es:Etnónimo etnónimos] tradicionales o nes sos llingües [//en.wiktionary.org/wiki/es:vernáculo vernácules]. === El movimientu indíxena === Los movimientos indíxenes surdíos nel sieglu XX confiriéron-y un significáu distintu a les pallabres ''indiu'' ya ''indíxena.'' Nel contestu d'estos movimientos, particularmente depués de la Declaración de Barbados I: Pola lliberación del indíxena de 1971 y de la Declaración de Barbados II de [[1971|1977]], estes formes de autodenominarse empezaron a espresar una actitú política que-yos confier una identidá más allá de les sos respeutives ciudadaníes étniques (como indios conquistáronnos, como indios lliberaremos).<ref>La [//es.wikipedia.org/wiki/I_Declaración_de_Barbados I Declaración de Barbados] se realizó el 30 de xineru de [//es.wikipedia.org/wiki/1971 1971], y fue realizada por un simposio de antropólogos convocados por el Consejo Mundial de Iglesias (World Council of Churches) [http://www.nativeweb.org/papers/statements/state/barbados1.php (Ver Declaración de Barbados I, en inglés)]. </ref> Inclusive grupos non americanos considérense tamién indíxenes, como'l casu de los grupos laponos del norte d'Europa, quien se consideren incluyíos na idea de ''naciones ensin territoriu'' que campea na noción ''indíxenes.'' L'identificase con un nome antes consideráu discriminatoriu ye, como se mentó, una actitú política, una actitú ante'l poder que-y da unidá a un movimientu conformáu por una gran diversidá de grupos étnicos que reivindicaron dende'l respetu a los sos derechos culturales hasta l'autonomía política, pasando por un #nuevu conceutu a la dignidá del conceutu cultural y étnico de lo indíxena n'América Llatina. Anque en términos xenerales n'Europa nun s'entiende que les etnies europees más antigües sían indíxenes, en sentíu estrictu, dellos pueblos europeos, como los lapones, reclamaron pa sigo la so condición d'indíxenes, y esixíu a les autoridaes de les naciones europees el respetu escontra los sos derechos y autonomía. En 1969 un artículu del escritor Normal Lewis denunciando'l xenocidiu d'indíxenes brasilanos amenó la creación de Survival International, la principal organización internacional en defensa de los derechos de los pueblos indíxenes. === Indíxenes d'Asia === Los aboríxenes gaoshan de [[República de China|Taiwán]], los [[Ainu (etnia)|Ainos]] de [[Xapón]]. Otra rexón poblada por pueblos ancestrales d'organización pre-estatal son los montes al norte d'Indo[[República Popular China|china]] nel Sureste asiáticu, anguaño ocupáu por [[Myanmar|Birmania]], [[Tailandia]], [[Laos]], [[Vietnam]] y SE de China, úsense ensame de denominaciones que frecuentemente camuden de país a país, el siguiente cuadru resume dalguna de les denominaciones: {| {{tablaguapa}} style="margin-bottom: 10px;" ! Tailandia ! Laos ! Myanmar ! Vietnam ! China |- align="center" ! Lahu | Musur | Musur | Muhso | Cosung | Lahu |- align="center" ! Akha | Ikaw | Kaw | Kaw | Hanhi | Hani |- align="center" ! Lisu | Lisaw | Lishaw | Lisu |- align="center" ! Hmong | Maew | Maew | Myanung | Hmong | Miao |- align="center" ! Mien | Yao | Yao | Yaung | Dao | Yao |} === Indíxenes d'Europa === Anque en términos xenerales n'Europa nun s'entiende que les [[Etnia|etnies]] europees más antigües sían ''indíxenes'', en sentíu estrictu, dellos pueblos europeos, como los sami (pueblu lapón), reclamaron pa sigo la so condición d'indíxenes, y esixíu a les autoridaes de les naciones europees respetu polos sos derechos y autonomía. El pueblu lapón, saami o sami habita en Laponia, una rexón que s'estiende pel norte de Noruega, Suecia, Finlandia y la península de Kola, al noroeste de Rusia. Son aprosimao unes 80 000 persones. Nun esisten estadístiques oficiales de la so población, pero envalórense que viven unos 50 000 en Noruega, 20 000 en Suecia, 10 000 en Finlandia y 2000 en Rusia. Los arqueólogos toparon evidencia del poblamientu de les mariñes ártiques escandinaves dende hai 11.000 años hasta hai 6000 años por un pueblu que vivía de la pesca y la caza de renos selvaxes. Tamién atoparon cerámiques de los antepasaos de los lapones que daten de hai 3500 años. Anguaño considérase a los lapones como la población aborixe d'Escandinavia y reivindiquen los sos derechos como pueblu indíxena. Noruega, qu'alluga a la metá de la población Sami, reconoció a esta población como una etnia indíxena acordies con los resoluciones de la ONX. Los nenets (sobrevivientes de los samoyedos) y komis son otros pueblos indíxenes que viven cercanu a los montes Urales, son pueblos nativos que fueron consideraos indíxenes pola Federación Rusa, calteniendo la so llingua y les sos costumes ancestrales. Anguaño esiste n'Europa una creciente influencia per parte de la relixón del Odinismo Asatrú, qu'anque los sos prauticantes actuales nun son "indíxenes" pol sentíu pre-cristianu, l'orixe d'esta relixón ye nativu de la Europa nórdica. La so crecedera foi tan estensu qu'Islandia, un país o estáu d'orixe totalmente viquingu, #incluyir nes sos relixones oficiales. Esiste discutiniu alrodiu de si tien de considerase a los vascos como un pueblu indíxena. Dalgunos sostienen que pueden ser calificaos como tal, atendíu a que'l so orixe étnicu ye distintu y anterior a otros pueblos más cercanos.<ref>Landaburu, Eneko. </ref> Otros, sicasí, nun comparten esta opción por cuenta de que, a diferencia d'otros pueblos, dellos grupos y persones d'orixe vascu participaron n'actos de colonización tantu dientro como fora d'Europa, anque nun participar en colonizaciones propies o ayenes nun suel ser un prerrequisito conceptual pa definir una etnia indíxena.<ref>Clavero, Bartolomé. </ref> === Indíxenes d'Oceanía === Munches de los países basaos nes islles del Pacíficu taben poblaes orixinalmente por pueblos [[Polinesia|polinesios]], melanesios y [[Archipiélagos - Micronesia|micronesios]] y fueron los sos únicos pobladores mientres dellos miles d'años. La espansión [[Colonialismu|colonial europea]] per parte de los imperios d'ultramar supunxo la introducción de formes de gobiernu nueves ayenes a los indíxenes. Mientres el sieglu XX munches de les colonies europees aportaron a la independencia na dómina de la descolonización. Sicasí, munchos de los nuevos estaos surdíos d'esta manera, siguen siendo controlaos o condicionaos por gobiernos estranxeros y persones que viven fora del Pacíficu. Dellos exemplos de pueblos gobernaos foráneamente inclúin a los Chamorros de [[Guam]], les [[Islles Marianes del Norte]] y les [[Islles Márxal]]. Na mayor parte d'Oceanía, a diferencia de lo qu'asocede n'América, los habitantes autóctonos superen en cantidá de población a los descendientes de los colonos (sacante n'Australia, [[Nueva Zelanda]] y Ḥawai). Acordies col censu australianu de 2001, los aboríxenes australianos suman el 2,4 % de la población total, ente qu'en Nueva Zelanda el 14,6 % de la población identifícase, siquier parcialmente, como indíxenes maorís. == Movimientos indíxenes == {{VT|Organizaciones de derechos indígenas}} [[Ficheru:Conferência_Nacional_Indígena.jpeg|miniaturadeimagen|180x180px|Conferencia Nacional de Pueblos Indíxenes en [[Brasil]].]] En diverses partes del mundu y bien especialmente n'América los indíxenes creáronse organizaciones y lleváu alantre aiciones col fin de defender y promover los derechos de los pueblos indíxenes, davezu marxinaos y afeutaos pola discriminación nes sociedaes modernes. Los pueblos indíxenes suelen movilizase a partir de les sos [[Etnia|etnies]] orixinaries y les estructures comuñales nes que s'atopen entamaos, pero davezu establecen organizaciones y redes d'aición interétnicas d'algame local, nacional, subrexonal, continental ya inclusive global. Ente los ámbitos indíxenes más importantes del movimientu indíxena, puede mentase'l Foru Permanente sobre Cuestiones Indíxenes de les Naciones Xuníes, los socesivos Cumes de Pueblos Indíxenes d'América, los congresos indíxenes, etc.<ref>[https://www.un.org/development/desa/indigenous-peoples-es/ ''Foro Permanente sobre Cuestiones Indígenas de las Naciones'', páxina oficial]</ref><ref>[http://www.wikio.es/internacional/america_latina/cumbre_indigena ''III Cumbre Indígena de América'', Wikio]</ref> Munchos países contienen nes sos constituciones la reconocencia de los derechos específicos de los indíxenes, usualmente rellacionaos col derechu a l'autonomía, la propiedá de la tierra y la reforma agraria, la discriminación y la proteición de les cultures ya idiomes indíxenes. Tamién resulta habitual atopar lleis especiales pa garantizar los derechos de los indíxenes. En dellos países ([[Arxentina]], [[Australia]], [[Bolivia]], [[Canadá]], [[Chile]], [[Dinamarca]], [[Estaos Xuníos d'América|Estaos Xuníos]], [[Guatemala]], [[Méxicu]], [[Nicaragua]], [[Nueva Zelanda]], [[Panamá]], [[Perú]], [[Venezuela]], etc.) esisten instituciones polítiques destinaes a garantizar graos d'autonomía pa los pueblos indíxenes. Munchos de los derechos de los indíxenes deriven de la so condición del fechu de que son cultures previes a la constitución de los estaos nos que viven. Esta cuestión de la preesistencia» dio llugar a alderiques de índole constitucional y política por demás difíciles. Munchos consideren que l'actitú de discriminación de les persones indíxenes ye una falta de respetu inclusive escontra quien na actualidá naide consideraría indíxenes, pos los raigaños indíxenes tán nos oríxenes de la mayor parte de los habitantes de dichos estaos. En 1969 un artículu del escritor Normal Lewis denunciando'l xenocidiu d'indíxenes brasilanos amenó la creación de Survival International, la principal organización internacional en defensa de los derechos de los pueblos indíxenes. === L'indixenismu === L'indixenismu ye una corriente cultural, política y antropolóxica concentrada nel estudiu y valoración de les cultures indíxenes, y cuestionamiento de los mecanismos de discriminación y etnocentrismu en perxuiciu de los pueblos indíxenes. L'indixenismu tien los sos raigaños nes polítiques d'indios' de la dómina virreinal, cuando se consideraba qu'esi sector tenía de gobernase con lleis específiques venceyaes a les sos particulares creencies, formes de gobiernu, estratificación social, etc. Ye a finales del sieglu XIX y principios del XX, cola reivindicación de les cultures orixinales per parte de dellos intelectuales, cuando empiecen a crease instituciones y lleis que pretenden #salvaguardar de los valores indíxenes. Sicasí, lo qu'empezó como un movimientu cultural, llueu pasó a ser una plataforma política que nunca cuntó con representantes indíxenes y que foi absorbida polos planes y promeses de los distintos gobiernos. == Indíxenes na actualidá == Esisten munchos grupos indíxenes n'América, siendo [[Bolivia|Bolivia'l]] país con una población indíxena del 60 %, onde representen un mayor porcentaxe de la población indíxena de Llatinoamérica y onde caltienen meyor les sos tradiciones ya idioma, en [[Guatemala]], pela so parte, el 40 % de población son indíxenes pertenecientes al llinaxe maya.<ref name="unicef">[http://www.unicef.org/lac/mapa_poblacion_indigena.jpg]</ref> Nel casu de Perú'l 33 % de la población ye indíxena. En [[Chile|Chile'l]] 10 %, la mayoría vive na zona andina. Los indíxenes tamién representen cierta parte de la población de [[Méxicu]] y [[Ecuador]] (anque tiende a menguar añu con añu); n'otros países como [[Arxentina|Arxentina'l]] 2 % de la población ye amerindia , En [[Colombia]] la población indíxena ye alredor del 3,48 %, países como [[Venezuela]] y [[Paraguái]] tienen apenes alredor del 2 % de población indíxena, son poblaciones minoritaries. En [[Brasil]], la población indíxena concéntrase especialmente nes zones remotes del occidente, difícilmente accesibles y que dende dellos paradigmes considérense pocu desenvueltes, postures que cuestionen ONG como [http://www.survival.es/alla-vamos Survival International.] Estes rexones son l'Amazonia, [[Mato Grosso]] y árees vecines a éstes, cuidao que de los territorios costeros tán totalmente estinguíos, yá seya por mestizaje o otres razones. En Méxicu, la población indíxena ta distribuyida por tola nación pero concéntrase especialmente na sierra Madre del Sur, la península de Yucatán y nes zones más remotes y de mal accesu, tales como la Sierra Madre Oriental, la Sierra Madre Occidental y árees vecines a éstes, nun ye numberosa la población indíxena en [[Méxicu]] debíu al mestizaje, pero la presencia de los nativos mexicanos dientro de la identidá nacional ta bien presente pol altu desenvolvimientu de les cultures mesoamericanas; al igual qu'asocede nel Perú, Bolivia y Guatemala. L'estáu con mayor población indíxena ye [[Oaxaca]] y el que tien mayor población indíxena dientro del so propiu territoriu ye Yucatán, grupos étnicos como los zapotecos, mayes, nahuas, purépechas, mixtecos, yaquis, kikapúes y otomíes llograron ameyorar les sos condiciones de vida y afixéronse fácilmente a la cultura del comerciu y la globalización; a pesar de los esfuercios realizaos por distintos organismos gubernamentales y non-gubernamentales en pro de la reconocencia llegal de la cultura y de la calidá de vida de los pueblos orixinarios de Méxicu, esiste entá n'otros grupos indíxenes con un altu grau de marxinación, discriminación, desnutrición y probeza estrema que los ta llevando a la estinción de la so cultura y a graves impautos nel so salú física y mental, situación que s'estiende a munches otres etnies indíxenes y tribales nel mundu a les que s'impon un non poques vegaes criticáu modelu de «progresu».<ref>[http://www.survival.es/progresopuedematar "progreso".]</ref> En Perú, la población indíxena #atopar en tol país anque en minoríes, pero onde más se centra ye nel cordal de #Andar (Sierra) y na Amazonia de [[Perú]] (Selva), siendo la Mariña onde la mayoría de la población ye mestiza. El 38 % de la población peruana vive na sierra y apenes el 9,4 % na selva, ente que el 52,6 % de la población peruana vive na mariña, siendo la rexón con menos población indíxena debíu al mestizaje. El defensor de los derechos indíxenes Stephen Corry publicó una [http://www.survival.es/pueblos-indigenas-para-el-mundo-del-manana guía] que facilita la comprensión de les realidaes de los pueblos indíxenes na actualidá. == Ver tamién == * [[Aboríxenes mexicanu * Convención 169 de la OIT sobre pueblos indíxenes y tribales * Declaración sobre los Derechos de los Pueblos Indíxenes * Indíxenes d'América * Pueblos indíxenes de l'Arxentina * [[Indixenismu]] * Naciones Orixinaries de Canadá * Pueblos indíxenes de Bolivia * Pueblos indíxenes de Brasil * Pueblos indíxenes de Chile * Pueblos indíxenes de Colombia * Pueblos indíxenes de los Estaos Xuníos * Pueblos indíxenes de Méxicu * Pueblos indíxenes de Nicaragua * Pueblos indíxenes del Ecuador * Pueblos indíxenes de Perú * Pueblos orixinarios de Venezuela * Wikipedia en náhuatl * Wikipedia en quechua == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] dkkpla9yzjpigcu7b4sea0v2sc49l2x 0 87564 3709485 3673069 2022-08-19T05:26:01Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Comida}} Un '''llicor''' ye una [[bébora alcohólico]] destilada duce (o seca), de cutiu con sabor a [[fruta|frutes]], [[yerba|yerbes]], o [[especies]], y delles vegaes con sabor a [[crema (gastronomía)|crema]]. De manera más xenérica, n'ocasiones emplega la pallabra «licor» pa referise a les bébores alcohóliques destiladas polo xeneral. Históricamente, los llicores deriven de les [[hierba medicinal]], xeneralmente preparaes por [[monxu|monxos]], como los [[benedictinos]]. Los llicores fueron fechos n'[[Italia]] dende'l [[sieglu XIII]]. Dellos llicores son preparaos por [[fervinchu]] de ciertes [[madera|maderes]], frutes, o [[flor|flores]], n'[[agua]] o [[alcohol]], [[aguardiente]], [[alcohol etílico]] y añediendo [[azucre]], etc. Otres faen por [[destilación]] d'axentes [[arume|arumosu]]. La distinción ente llicor y otres [[bébora alcohólico|bébores alcohóliques]] nun ye simple, especialmente porque na actualidá munches bébores alcohóliques tán disponibles con sabores duces. Sicasí les bébores alcohóliques con sabor nun son preparaes por fervinchu. El conteníu d'[[alcohol]] nun ye una carauterística distintiva, la mayoría de los llicores tienen menos graos alcohólicos que bebíes alcohóliques como los [[aguardiente|aguardientes]], pero dalgunos llicores pueden tener hasta 70 graos (como la ''Centerba degli Abruzzi''). Los llicores pueden tomase solos, mientres o dempués del [[postre]], o pueden ser usaos en [[coctel]]es o na [[gastronomía|cocina]]. ==Ver tamién== * [[Bebida destilada]] * [[Llicor adulteráu]] * [[:Categoría:Llicores|Llicores]] * [[Grand Marnier]] * [[Grappamiel]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.hacerlicorescaseros.com HacerLicoresCaseros.com] (Recetes de llicores caseros; n'español). * [http://www.foodsubs.com/Liqueurs.html FoodSubs.com] (estensa llista de llicores; n'inglés). * [http://www.innatia.com/s/c-llicores-caseros.html Innatia.com] (historia, propiedaes y recetes de llicores caseros; n'español). * [http://www.liqueurweb.com/index.htm LiqueurWeb.com] (cómo faer llicores; n'inglés). * [http://web.archive.org/web/http://licorero.com/Historia/lahistoria.htm llicoreru.com] (Historia Completa de los llicores nel mundu; n'español). * [http://web.archive.org/web/http://www.convidapropia.com/es/ ConVidaPropia.com] (Cócteles, información de fabricantes) {{AvisuTradubot|Licor}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Bébores]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] org9a1tl31srwemmcel6jicdto9fco2 0 87606 3709909 3521067 2022-08-19T09:23:23Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} '''James Roy Horner''' {{nym}} foi un [[compositor de cine|compositor]] y direutor d'orquesta [[Estaos Xuníos|estauxunidense]], dedicáu principalmente a componer [[Banda sonora|bandes sonores]] pa películes, trabayando nesti campu mientres 35 años. Foi nomáu a los [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] en diez causes. Dos d'elles nel apartáu de Meyor Cantar y ocho nel apartáu a la [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]]: ''[[Aliens]]'' ([[1986]]), ''[[Field of Dreams]]'' ([[1989]]), ''[[Braveheart]]'' ([[1995]]), ''[[Apolo 13]]'' ([[1995]]), ''[[Titanic (banda sonora)|Titanic]]'' ([[1997]]), ''[[A Beautiful Mind]]'' ([[2001]]), ''[[House of Sand and Fog]]'' ([[2003]]) y ''[[Avatar (película)|Avatar]]'' ([[2009]]). Consiguió dos estatuilla con ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'', tantu nel apartáu a la [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor banda sonora]] como al [[Óscar al meyor cantar orixinal|Meyor cantar]]. == Información == James Horner yera fíu de los inmigrantes [[xudíu|xudíos]] [[austriacu|austriacos]] [[Harry Horner]], [[diseñador de producción]] y direutor de cine ocasional, ganador de dos [[Óscar al meyor diseñu de producción|Premiu Óscar a la meyor direición artística]] por ''[[The Heiress (película)|The Heiress]]'' y ''[[The Hustler]]'', y de la so muyer, Joan. Horner empezó a tocar pianu a los cinco años, pero a temprana edá foi a [[Londres]], onde estudió nel [[Royal College of Music]]. Más tarde siguió los sos estudios nel [[Green Valley High School]] de [[Sedona]], [[Arizona]]. Consiguió la so llicenciatura en música y el grau de maestru na [[Universidá del Sur de California]]. Ellí empezó a trabayar nel so doctoráu, xunto a [[Paul Chihara]]. Escribió la pieza de conciertu ''Spectral Shimmers'', interpretada en [[1978]] n'[[Indianapolis]]. Pero la música académica nun foi lo que más esteló a Horner, y dempués de dellos trabayos puntuales col [[American Film Institute]] a finales de la década de los 70 y entamu de los 80, terminó la so enseñanza de teoría de la música na [[UCLA]] y empecipió la so carrera na música cinematográfica. A finales de década de los 80 y entamos de la década siguiente, el so trabayu en cine empezó a ser reconocíu, convirtiéndose n'unu de les pilastres de la música cinematográfica. La obra musical que compunxo pa la película ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'' ye la más conocida del direutor, valiéndo-y el so primera [[Premios Óscar|Óscar]] de l'academia. Al igual que ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'' en [[1997]], ''[[Avatar (película)|Avatar]]'' en [[2009]] tamién recibió munchos aponderamientos. D'ente les sos obres, son tamién destacables les [[bandes sonores]] pal [[American Film Institute]] y pa les películes de terror y ciencia ficción de baxu presupuestu. Horner ganó dos [[Premios Óscar|Óscar]], dos [[Globos d'Oru]], trés [[Premios Satellite]], trés [[Premios Saturn]], y foi nomáu a tres Premios de Cine de l'[[Academia Británica de les Artes Cinematográfiques y de la Televisión|Academia Británica]] ([[Premios BAFTA|BAFTA]]). == Trayeutoria == El primer trabayu importante de Horner pa una película foi en [[1979]], pa ''[[The Lady in Red]]''. La so carrera empieza como compositor de cine trabayando col productor [[Roger Corman]] pa la película ''[[Battle Beyond the Stars]]'' (1980). Col tiempu la so notoriedá aumenta en [[Hollywood]] y la dimensión de los proyeutos tamién. En [[1982]] da una reblagada cola secuela de ''[[Star Trek: The Motion Picture|StarTrek]]'', ''[[Star Trek II: The Wrath of Khan|StarTrek II: La roxura de Khan]]'', convirtiéndose nun compositor conocíu. Na década de los 80 los sos ésitos siguen: ''[[48 Hrs]]'' ([[1982]]), ''[[Krull (película)|Krull]]'' ([[1983]]), ''[[Star Trek III: The Search for Spock]]'' ([[1984]]), ''[[Comandu (película)|Comandu]]'' ([[1985]]), ''[[Cocoon]]'' ([[1985]]), ''[[Aliens]]'' ([[1986]]), ''[[Batteries Not Included]]'' ([[1987]]), ''[[Willow (película)|Willow]]'' ([[1988]]), ''[[Glory]]'' ([[1989]]) y ''[[Field of Dreams]]'' ([[1989]]). Les resultaos d'eses producciones ábren-y les puertes a munchos nuevos trabayos. N'ocasiones les sos composiciones son utilizaes pa [[Meyora (publicidá)|tráilers]] de películes. Asina, delles películes que les sos [[bandes sonores]] fueron compuestes por otros compositores contienen la música de Horner nos sos respeutivos [[Meyora (publicidá)|tráilers]]. Mientres la década de 1980 y principios de los 90, Horner tamién se dedica a películes d'animación, escribiendo partitures orquestales pa ''[[An American Tail]]'' (1986), ''[[The Land Before Time]]'' (1988), ''[[Fievel Goes West]]'' (1991), ''[[We're Back! A Dinosaur's Story]]'' (1993), ''[[Casper (película)|Casper]]'', ''[[Jumanji]]'' y ''[[Balto (película)|Balto]]'' (estos trés de 1995). Tamién la tema pal [[logotipu]] ente [[1990]] y [[1997]] de la [[Universal Pictures]] foi compuestu por Horner. Surden más proyeutos y llega a tener hasta 75 al so cargu. Trabaya con persones conocíes del mundu artísticu ([[George Lucas]], [[Steven Spielberg]], [[James Cameron]], [[Oliver Stone]] y [[Ron Howard]]) que-y dan ciertu sonadía, volviéndose una figura importante dientro de la [[música cinematográfica]]. En [[1995]] foi bastante aclamáu pol públicu gracies a les sos obres pa ''[[Braveheart]]'' y ''[[Apolo 13 (película)|Apolo 13]]'', que valiéron-y dos nominaciones a los [[Premios Óscar|Óscar]]. Pero foi en [[1997]] cuando llega'l so mayor ésitu: ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]''. Foi un ésitu non solo a nivel de crítica sinón tamién económicamente, pos vendió más de 27 millones de copies en tol mundu, convirtiéndolo nel álbum más vendíu de [[banda sonora]] orquestal de tola historia. Foi esti álbum col que Horner ganó'l [[Premios Óscar|Óscar]] a la [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor banda sonora]], y al [[Óscar al meyor cantar orixinal|Meyor Cantar Orixinal]] por «My Heart Will Go On» (que co-escribió con [[Will Jennings]]). Dende ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'', Horner siguió componiendo pa grandes producciones, como ''[[The Perfect Storm]]'', ''[[Enemy at the Gates]]'', ''[[The Mask of Zorro]]'', ''[[The Legend of Zorro]]'', ''[[House of Sand and Fog]]'' y ''[[Bicentennial Man (película)|Bicentennial Man]]''. ''[[A Beautiful Mind]]'' ([[2001]]) y ''[[House of Sand and Fog]]'' ([[2003]]) diéron-y dos nominaciones más pa los [[Premiu Óscar|Óscars]], pero perdió los premios frente a [[Howard Shore]]. Horner tamién trabayó dacuando en proyeutos más pequeños, como ''[[Iris (película)|Iris]]'', ''[[Llámenme Radio]]'' y ''[[Bobby Jones: Stroke of Genius]]''. Amás collaboró con frecuencia col direutor [[Ron Howard]], asociación qu'empezó con ''[[Cocoon]]'', en [[1985]]. En [[2009]], Horner volvió trabayar con [[James Cameron]], agora en ''[[Avatar (película)|Avatar]]'', película que supunxo un ésitu económicu de taquilla, superando les marques de ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]''. Más nominaciones como la de los [[Premios Óscar|Óscar]], los [[Globos d'Oru]], los [[Premios BAFTA|BAFTA]] y los [[Grammy]] llegaron con ''[[Avatar (película)|Avatar]]'', [[banda sonora]] a la que dedicó dos años de la so vida. Desgraciadamente perdió estos premios frente a ''[[Up]]'', de [[Michael Giacchino]]. Dempués de ''[[Avatar (película)|Avatar]]'', compunxo la banda sonora de ''[[The Karate Kid (2010)|Karate Kid]]'', en [[2010]], sustituyendo a [[Atli Örvarsson]]. En [[2011]] trabayó pa ''[[Cristiada (película)|Cristiada]]'', y en [[2012]] pa ''[[Oru negro (película)|Oru negro]]'' y ''[[The Amazing Spider-Man (película)|The Amazing Spider-Man]]''. == Crítica == James Horner foi criticáu en numberoses ocasiones por ''reciclar'' o ''reutilizar'' parte de les sos partitures en distintes películes nes que trabayó. La tema d'apertura de la película ''Bicentennial Man'' (''[[Bicentennial Man]]'') ye bien similar a la tema principal de ''A Beautiful Mind'' (''[[A Beautiful Mind]]'') y ''Sneakers'' (''[[Sneakers]]''). Hai, inclusive, un movimientu n'internet y un grupu en [[Facebook]] que lo critica pol so carauterísticu ''Parabará'',<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=glsyYJksGtg]</ref> sintonía carauterística que comparten películes como ''[[Avatar (película)|Avatar]]'', ''[[Troya (película)|Troya]]'', ''[[Enemy at the Gates]]'', ''[[Willow (película)|Willow]]'' y ''[[Cristiada (película)|Cristiada]]''. Ye un recursu utilizáu pol compositor pa enfatizar la tensión de la escena, constituyendo una de les sos firmes personales. Otru reciclaje de les sos melodíes puede apreciase nuna peculiar progresión de notes en cayida qu'utiliza en dellos de los sos últimos trabayos empezando por ''[[El nuevu mundu]]'', y siguiéndo-y ''[[Apocalypto]]'' (onde ésta se vuelve casi'l track principal) y ''[[Avatar (película)|Avatar]]''. El so estilu nutrir de la sinfonía, al igual que los de [[Jerry Goldsmith]] y [[John Williams (compositor)|John Williams]], pero tamién s'atreve col [[sintetizador]], siendo un gran virtuosu ya integrándolo perfectamente na gran [[orquesta]]. La so obra ta llena de grandes ésitos llegando al cumal a mediaos de los [[años 1990]], y entrando en crisis a partir d'esos años. == Muerte == James Horner morrió'l 22 de xunu de 2015, a la edá de 61 años, en estrellándose cuando pilotaba una de les sos avionetes privaes cerca del Monte Nacional de Los Padres, a unes 60 milles al norte de [[Santa Bárbara (California)]]. El so asistente personal Sylvia Patrycja fixo públicu esti fechu por aciu un comunicáu al traviés de Facebook y estimó el sofitu de tolos sos siguidores. == Películes con banda sonora de James Horner == {{llista de columnes|2| * ''[[Up from depths]]'' (1979), de [[Charles B. Griffith]] * ''[[The lady in red]]'' (1979), de [[Lewis Teague]]. * ''[[Battle Beyond the Stars]]'' (1980), de [[Jimmy T. Murakami]] * ''[[Humanoids from the Deep]]'' (1980), de [[Barbara Peters]] & [[Jimmy T. Murakami]] * ''[[Bendición mortal]]'' (1981), de [[Wes Craven]]. * ''[[La mano (película)|La mano]]'' (1981), d'[[Oliver Stone]]. * ''[[Wolfen]]'' (1981), de [[Michael Wadleigh]]. * ''[[The Pursuit of D. B. Cooper]]'' (1981), de [[Roger Spottiswoode]]. * ''[[A piano for Mrs. Cimino]]'' (1982), de [[George Schaefer]]. * ''[[Star Trek II: The Wrath of Khan]]'' (1982), de [[Nicholas Meyer]]. * ''[[48 Hrs.]]'' (1983), de [[Walter Hill]]. * ''[[The Dresser]]'' (1983), de [[Peter Yates]]. * ''[[Krull (película)|Krull]]'' (1983), de [[Peter Yates]]. * ''[[Brainstorm]]'' (1983), de [[Douglas Trumbull]]. * ''[[Testamentu final]]'' (1983), de [[Lynne Littman]]. * ''[[Something Wicked This Way Comes]]'' (1983), de [[Jack Clayton]]. * ''[[Gorky Park]]'' (1983), de [[Michael Apted]]. * ''[[Uncommon Valor]]'' (1983), de [[Ted Kotcheff]]. * ''[[Star Trek III: The Search for Spock]]'' (1984), de [[Leonard Nimoy]]. * ''[[Cocoon]]'' (1985), de [[Ron Howard]]. * ''[[Voluntarios (película)|Voluntarios]]'' (1985), de [[Nicholas Meyer]]. * ''[[Natty Gann]]'' (1985), de [[Jeremy Kagan]]. * ''[[Comandu (película)|Comandu]]'' (1985), de [[Mark L. Lester]] * ''[[Wizards of the Lost Kingdom]]'' (1985) de [[Héctor Olivera]] * ''[[El nome de la rosa (película)|El nome de la rosa]]'' (1986), de [[Jean-Jacques Annaud]]. * ''[[Off Beat]]'' (1986), de [[Michael Dinner]]. * ''[[Aliens]]'' (1986), de [[James Cameron]]. * ''[[Where the River Runs Black]]'' (1986), de [[Christopher Cain]]. * ''[[An American Tail]]'' (1986), de [[Don Bluth]]. * ''[[Batteries Not Included]]'' (1987), de [[Matthew Robbins]]. * ''[[Proyeutu X (película de 1987)|Proyeutu X]]'' (1987), de [[Jonathan Kaplan]]. * ''[[The Land Before Time]]'' (1988), de [[Don Bluth]]. * ''[[Cocoon: The Return]]'' (1988), de [[Daniel Petrie]]. * ''[[Red Heat]]'' (1988), de [[Walter Hill]]. * ''[[Vibes]]'' (1988), de [[Ken Kwapis]]. * ''[[Willow (película)|Willow]]'' (1988), de [[Ron Howard]]. * ''[[Alcordances de guerra]]'' (1988), de [[Norman Jewison]]. * ''[[Glory (película)|Glory]]'' (1989), d'[[Edward Zwick]]. * ''[[El mio padre]]'' (1989), de [[Gary David Goldberg]]. * ''[[Honey, I Shrunk the Kids]]'' (1989), de [[Joe Johnston]]. * ''[[Field of Dreams]]'' (1989), de [[Phil Alden Robinson]]. * ''[[Another 48 Hrs.]]'' (1990), de [[Walter Hill]]. * ''[[Class Action]]'' (1990), de [[Michael Apted]]. * ''[[Once Around]]'' (1990), de [[Lasse Hallström]]. * ''[[I Love You to Death]]'' (1990), de [[Lawrence Kasdan]]. * ''[[The Rocketeer]]'' (1991), de [[Joe Johnston]]. * ''[[Fievel Goes West]]'' (1991), de [[Simon Wells]] & [[Phil Nibbelink]]. * ''[[Falsa seducción]]'' (1992), de [[Jonathan Kaplan]]. * ''[[Corazón truenu]]'' (1992), de [[Michael Apted]]. * ''[[Swing Kids]]'' (1992), de [[Thomas Carter]]. * ''[[Sneakers]]'' (1992), de [[Phil Alden Robinson]]. * ''[[Patriot Games]]'' (1992), de [[Phillip Noyce]]. * ''[[Searching for Bobby Fischer]]'' (1993), de [[Steven Zaillian]]. * ''[[Once Upon a Forest]]'' (1993), de [[Charles Grosvenor]]. * ''[[We're Back! A Dinosaur's Story]]'' (1993), de [[Simon Wells]], [[Phil Nibbelink]], [[Dick Zondag]] & [[Ralph Zondag]]. * ''[[The Man Without a Face]]'' (1993), de [[Mel Gibson]]. * ''[[A Far Off Place]]'' (1993), de [[Mikael Salomon]]. * ''[[Jack the Bear]]'' (1993), de [[Marshall Herskovitz]]. * ''[[The Pelican Brief (película)|The Pelican Brief]]'' (1994), d'[[Alan J. Pakula]] * ''[[Clear and Present Danger (película)|Clear and Present Danger]]'' (1994), de [[Phillip Noyce]]. * ''[[Legends of the Fall]]'' (1994), d'[[Edward Zwick]]. * ''[[The Pagemaster]]'' (1994), de [[Joe Johnston]]. * ''[[Jade (película)|Jade]]'' (1995), de [[William Friedkin]]. * ''[[Apolo 13 (película)|Apolo 13]]'' (1995), de [[Ron Howard]]. * ''[[Casper (película)|Casper]]'' (1995), de [[Brad Silberling]]. * ''[[Braveheart]]'' (1995), de [[Mel Gibson]]. * ''[[Balto (película)|Balto]]'' (1995), de [[Simon Wells]]. * ''[[Jumanji]]'' (1995), de [[Joe Johnston]]. * ''[[Rescate (película)|Rescate]]'' (1996), de [[Ron Howard]]. * ''[[The Devil's Own (película)|The Devil's Own]]'' (1997), d'[[Alan J. Pakula]] * ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'' (1997), de [[James Cameron]]. * ''[[Bicentennial Man (película)|Bicentennial Man]]'' (1998), de [[Chris Columbus]]. * ''[[Deep Impact (película de 1998)|Deep Impact]]'' (1998), de [[Mimi Leder]]. * ''[[Mighty Joe Young (película de 1998)|Mighty Joe Young]] (1998), de [[Ron Underwood]]. * ''[[The Mask of Zorro]]'' (1998), de [[Martin Campbell]]. * ''[[The Perfect Storm]]'' (2000), de [[Wolfgang Petersen]]. * ''[[El Grinch (película de 2000)|El Grinch]]'' (2000), de [[Ron Howard]]. * ''[[Enemy at the Gates]]'' (2001), de [[Jean-Jacques Annaud]]. * ''[[A Beautiful Mind]]'' (2001), de [[Ron Howard]]. * ''[[Iris (película)|Iris]]'' (2001), de [[Richard Eyre]]. * ''[[House of Sand and Fog]]'' (2003), de [[Vadim Perelman]]. * ''[[The Missing]]'' (2003), de [[Ron Howard]]. * ''[[Beyond Borders]]'' (2003), de [[Martin Campbell]]. * ''[[Troya (película)|Troya]]'' (2004), de [[Wolfgang Petersen]]. * ''[[The Forgotten]]'' (2004), de [[Joseph Ruben]]. * ''[[The Legend of Zorro]]'' (2005), de [[Martin Campbell]]. * ''[[Flightplan]]'' (2005), de [[Robert Schwentke]]. * ''[[El nuevu mundu]]'' (2005), de [[Terrence Malick]]. * ''[[All the King's Men]]'' (2006), de [[Steven Zaillian]]. * ''[[Apocalypto]]'' (2006), de [[Mel Gibson]]. * ''[[The Chronicles of Spiderwick (película)|The Chronicles of Spiderwick]]'' (2007), de [[Mark Waters]]. * ''[[The Boy in the Striped Pyjamas]]'' (2008), de [[Mark Herman]]. * ''[[Avatar (película)|Avatar]]'' (2009), de [[James Cameron]]. * ''[[The Karate Kid (2010)|The Karate Kid]]'' (2010), de [[Harald Zwart]]. * ''[[Cristiada (película)|Cristiada]]'' (2011), de [[Dean Wright]]. * ''[[Oru negro (película)|Oru negro]]'' (2011), de [[Jean-Jacques Annaud]]. * ''[[The Amazing Spider-Man (película)|The Amazing Spider-Man]]'' (2012), de [[Marc Webb]]. * ''[[Le dernier loup (película)|Le dernier loup]]'' (2015), de [[Jean-Jacques Annaud]]. * ''[[Los 33]]'' (2015), de [[Patricia Riggen]] * ''[[Southpaw (película)|Southpaw]]'' (2015), d'[[Antoine Fuqua]] * ''[[The Magnificent Seven (película de 2016)|The Magnificent Seven]]'' (con [[Simon Franglen]]) (2016), d'[[Antoine Fuqua]] }} == Premios == {| class="wikitable col1cen col2cen col3cen col4cen" |- ! '''Premiu''' !! '''Añu''' !! '''Película''' !! '''Categoría''' !! '''Resultáu''' |- |rowspan="10"| [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] ||rowspan="2"| 1986 || ''[[Aliens]]'' || [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- |'Somewhere out there' <br />(de ''[[An american taill]]'', compartíu con Cynthia Weil) || [[Óscar al meyor cantar orixinal|Meyor cantar orixinal]] || {{celda|Nomáu}} |- |1989 || ''[[Field of Dreams]]'' || [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- |rowspan="2"| 1995 || ''[[Apolo 13 (película)|Apollo 13]]'' || [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- | ''[[Braveheart]]'' || [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- |rowspan="2"| 1997 || ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'' || [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Ganador}} |- | '[[My Heart Will Go On]]'<br /> (de ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'', compartíu con Will Jennings) || [[Óscar al meyor cantar orixinal|Meyor cantar orixinal]] || {{celda|Ganador}} |- | 2001 || ''[[A Beautiful Mind]]'' || [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- | 2003 || ''[[House of Sand and Fog]]'' || [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- | 2009 || ''[[Avatar (película)|Avatar]]'' || [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- | rowspan="3" |[[Premios BAFTA]] || 1995 || ''[[Braveheart]]'' || [[BAFTA a la meyor música orixinal|Meyor música orixinal]] || {{celda|Nomáu}} |- | 1997 || ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'' || [[BAFTA a la meyor música orixinal|Meyor música orixinal]] || {{celda|Nomáu}} |- | 2009 || ''[[Avatar (película)|Avatar]]'' || [[BAFTA a la meyor música orixinal|Meyor música orixinal]] || {{celda|Nomáu}} |- |rowspan="3" | [[Asociación de Críticos de Cine de Chicago]] || 1997 || ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'' || Meyor música orixinal || {{celda|Ganador}} |- | 2001 || ''[[A Beautiful Mind]]'' || Meyor música orixinal || {{celda|Nomáu}} |- | 2009 || ''[[Avatar (película)|Avatar]]'' || Meyor música orixinal || {{celda|Nomáu}} |- | rowspan="9" |[[Premiu Globu d'Oru|Globu d'Oru]] || 1986 || 'Somewhere out there' <br />(de ''[[An american tail]]'', compartíu con Cynthia Weil) || [[Globu d'Oru al meyor cantar orixinal|Meyor cantar orixinal]] || {{celda|Nomáu}} |- | 1989 || ''[[Glory]]'' || [[Globu d'Oru a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- | 1991 || 'Dreams To Dream'<br /> (de ''[[Fievel Goes West]]'' , compartíu con Will Jennings) || [[Globu d'Oru al meyor cantar orixinal|Meyor cantar orixinal]] || {{celda|Nomáu}} |- | 1994 || ''[[Legends of the Fall]]'' || [[Globu d'Oru a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- | 1995 || ''[[Braveheart]]'' || [[Globu d'Oru a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- |rowspan="2"| 1997 || ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'' || [[Globu d'Oru a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Ganador}} |- | '[[My Heart Will Go On]]' <br />(de ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'', compartíu con Will Jennings) || [[Globu d'Oru al meyor cantar orixinal|Meyor cantar orixinal]] || {{celda|Ganador}} |- | 2001 || ''[[A Beautiful Mind]]'' || [[Globu d'Oru a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- | 2009 || ''[[Avatar (película)|Avatar]]'' || [[Globu d'Oru a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- | rowspan="5" |[[Premios Satellite]] || rowspan="2"| 1997 || ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'' || [[Satellite a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Ganador}} |- | '[[My Heart Will Go On]]'<br />(de ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'' , compartíu con Will Jennings ) || Meyor cantar orixinal || {{celda|Ganador}} |- |rowspan="2"| 2001 || ''[[A Beautiful Mind]]'' || [[Satellite a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- |'All Love Can Be' <br />(de ''[[A Beautiful Mind]]'', compartíu con Will Jennings ) || Meyor cantar orixinal || {{celda|Ganador}} |- | 2003 || ''[[The Missing]]'' || [[Satellite a la meyor banda sonora|Meyor Banda Sonora]] || {{celda|Nomáu}} |- | rowspan="9" |[[Premios Saturn]] ||rowspan="3"|1983 || ''[[Brainstorm]]'' || Meyor Música || {{celda|Ganador}} |- | ''[[Krull (película)|Krull]]'' || Meyor Música || {{celda|Nomáu}} |- | ''[[Something Wicked This Way Comes]]'' || Meyor Música || {{celda|Nomáu}} |- | 1985 || ''[[Cocoon]]'' || Meyor Música || {{celda|Nomáu}} |- | 1986 || ''[[An american tail]]'' || Meyor Música || {{celda|Nomáu}} |- | 1989 || ''[[Honey, I Shrunk the Kids]]'' || Meyor Música || {{celda|Nomáu}} |- | 1995 || ''[[Braveheart]]'' || Meyor Música || {{celda|Nomáu}} |- | 2000 || ''[[El Grinch (película)|El Grinch]]'' || Meyor Música || {{celda|Ganador}} |- | 2009 || ''[[Avatar (película)|Avatar]]'' || Meyor Música || {{celda|Ganador}} |- |} == Referencies == {{llistaref}} === Notes === {{llistaref|grupu="nota"}} == Enllaces esternos == {{wikiquote}} * [http://www.soundtrackinfo.com/composer.asp?id=98&s=y James Horner nel SoundtrackINFO project] * [http://www.james-horner.com Sitio web oficial de James Horner] * {{IMDb nome|id=0000035}} * [http://www.jameshorner.de James Horner - In a world of dreams] {{de}} * [http://www.nytimes.com/2015/06/24/us/james-horner-whose-soaring-filme-scores-included-titanic-dies-at-61.html Obituariu de James Horner en The New York Times] {{NF|1953|2015|Horner, James}} {{AvisuTradubot|James Horner}} [[Categoría:Compositores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor banda sonora]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar al meyor cantar orixinal]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Compositores de bandes sonores]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 2ezj84x3k3lja9kcoy4vgxf9w00kc7v 0 87619 3709752 3679173 2022-08-19T09:10:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Borís Nikoláievich Yeltsin''' {{nym}} foi'l primer [[presidente de la Federación de Rusia]], cargu qu'exerció de 1991 a 1999. El 11 de xunetu de 1990, mientres la celebración del [[XXVIII Congresu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], Borís Yeltsin anuncia la so baxa nel [[PCUS]]. Nes [[eleiciones presidenciales de Rusia de 1991|eleiciones presidenciales de xunu de 1991]] Borís Yeltsin, presentándose como independiente, sale escoyíu Presidente de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] col 57&nbsp;% de los votos. Foi [[Eleiciones presidenciales de Rusia de 1996|reelixíu en 1996]], ganando a [[Guennadi Ziugánov]] del alicáu [[Partíu Comunista de la Federación Rusa|Partíu Comunista]]. Sicasí, Yeltsin nunca recuperó la so popularidá inicial dempués d'una serie de crisis económiques y polítiques en Rusia mientres la década de 1990. N'agostu de 1991, Yeltsin ganóse los aplausos internacionales al promovese a sigo mesmu como un demócrata y por desafiar l'[[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|intentu de golpe d'Estáu d'agostu de 1991]] lleváu a cabu polos comunistes de llinia dura nel gobiernu soviéticu y na [[KGB]]. Tres la [[disolución de la Xunión Soviética]] n'avientu de 1991, Yeltsin comprometióse a tresformar la economía socialista de Rusia nuna economía de llibre mercáu ya implementó la terapia de choque económicu, la lliberalización de los precios y los programes de privatización. Debíu al métodu de privatización, una bona parte de la riqueza nacional cayó nes manes d'un pequeñu grupu d'oligarques.<ref>{{cita web|apellíu=Åslund|nome=Anders|enllaceautor=Anders Åslund|títulu=Russia's Collapse|obra=Foreign Affairs|editorial=[[Council on Foreign Relations]]|fecha=setiembre/ochobre de 1999|fechaaccesu=17 de xunetu de 2007|url=http://www.foreignaffairs.org/19990901faessay1007/anders-aslund/russia-s-collapse.html|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.foreignaffairs.org/19990901faessay1007/anders-aslund/russia-s-collapse.html|fechaarchivu=26 de payares de 2015}}</ref> La era Yeltsin tuvo marcada pola corrupción xeneralizada, el colapsu económicu, dos [[Guerra de Chechenia|guerres en Chechenia]] y enormes problemes sociales y políticos qu'afectaron a Rusia y a otros antiguos Estaos de la Xunión Soviética. Mientres los primeros años de la so presidencia, munchos de los partidarios políticos de Yeltsin volver contra él y el Vicepresidente [[Aleksandr Rutskói]] denunció a les reformes como un xenocidiu económicu».<ref>{{cita web|títulu=Yeltsin Deputy calls reforms Economic Genocide|fecha-publicación=[[New York Times]]|fecha=febreru de 1992|fechaaccesu=23 de setiembre de 2011|url=http://www.nytimes.com/1992/02/09/world/yeltsin-deputy-calls-reforms-economic-genocide.html?pagewanted=all&src=pm}}</ref> Los constantes enfrentamientos col Parllamentu remataron na [[Crisis constitucional rusa de 1993|crisis constitucional rusa d'ochobre de 1993]], cuando'l Parllamentu intentó estremar del so cargu a Yeltsin y ésti, como respuesta, asedió la [[Casa Blanca de Moscú|Casa Blanca rusa]], na que morrieron cientos de persones. Yeltsin desfacer de la Constitución vixente, prohibió temporalmente la oposición política y prosiguió cola so esperimentación económica. De siguío, introdució una [[Constitución de la Federación de Rusia|nueva Constitución]] con un fuerte poder presidencial y que foi aprobada por un polémicu referendu antes de rematar l'añu. El 31 d'avientu de 1999, Yeltsin fixo un sorpresivu anunciu del so arrenunciu, dexando la presidencia en manes del so socesor, l'entós [[Primer ministru de Rusia|primer ministru]], [[Vladímir Putin]]. Yeltsin dexó'l cargu siendo llargamente impopular ente la población rusa.<ref>Saunders, Paul J. «U.S. Must Ease Away From Yeltsin.» ''Newsday'', 14 de mayu de 1999. [http://web.archive.org/web/http://www.nixoncenter.org/publications/articles/pjs-newsday.htm]</ref> Según delles estimaciones, los sos índices d'aprobación al dexar el cargu fueron tan baxos como'l 2&nbsp;%.<ref>{{cita noticia|títulu=Transcripts of 'Insight' on CNN|editorial=CNN|fecha=7 d'ochobre de 2002|fechaaccesu=17 de xunetu de 2007|url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0210/07/i_ins.01.html}}</ref> == Primeros años == Mientres el gobiernu de [[Stalin]], el so padre Nikolái Yeltsin foi condergáu por baturiciu antisoviético en 1934 y pasó por una condena de trés años nel [[Gulag]]. Dempués de la so lliberación vio paráu por un tiempu y empezó a trabayar nel sector de construcción. La so madre, Klavdiya Vasílievna Yéltsina, trabayó como cordudera. Borís Yeltsin nació asina nuna familia humilde nel pueblu (seló) de Batuka, nel [[óblast de Sverdlovsk]]. A la edá de 12 años, sufrió un accidente qu'estrozó parte de la so manzorga: al paecer él y unos amigos sos trataren de desarmar una granada qu'atoparen nun almacén d'armes. Yeltsin estudió na secundaria de Pushkin, Rexón de [[Perm]]. Depués siguió los sos estudios nel [[Universidá Téunica Estatal de los Urales]], y graduóse en construcción pa 1955. == Presidente de la RSFS de Rusia == [[Ficheru:George H. W. Bush and Boris Yeltsin 1993.jpg|thumb|250px|right|Borís Yeltsin con [[George H. W. Bush]].]] [[Ficheru:Boris Yeltsin 21 February 1989-1.jpg|thumb|Yeltsin en febreru de 1989.]] El 12 de [[xunu]] de [[1990]], el [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de Rusia]] aprueba la Declaración de Soberanía Estatal de la [[RSFS de Rusia]]. El 11 de xunetu de 1990, mientres la celebración del [[XXVIII Congresu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], Borís Yeltsin anuncia'l so abandonu del [[PCUS]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=HK8tcWBW8rY Borís Yeltsin anuncia la so baxa nel PCUS] (en rusu)</ref><ref>[https://elpais.com/diario/1990/07/13/internacional/647820001_850215.html Yeltsin abandona'l PCUS pa lluchar pol pluripartidismo]</ref> Presentándose como independiente a les [[Eleiciones presidenciales de Rusia de 1991|primeres eleiciones multipartidistas]], celebraes el 12 de xunu de 1991, apuerta a la '''Presidencia de la RSFS de Rusia''' al llograr el 57&nbsp;% de votos. Convertir nel presidente de la RSFSR el [[10 de xunetu]] del mesmu añu. El [[19 d'agostu]] de [[1991]], un [[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|intentu de golpe d'estáu]] contra'l '''[[Presidente de la Xunión Soviética|Presidente de la XRSS]]''' [[Mikhaíl Gorbachov]] ye lleváu a cabu por comunistes de llinia dura, lideraos pol direutor de la [[KGB]] [[Vladímir Kryuchkov]]. Gorbachov ye fechu prisioneru na so residencia de branu ([[dacha]]) en Forós, [[Crimea]], mientres Yeltsin llegó al Parllamentu de [[Moscú]] pa desafiar a los golpistes. Arrodiáu de tropes, llogra convocar manifestaciones populares que fadríen arrenunciar a les tropes rebalbes de sofitar el golpe. Yeltsin taba nel so cume políticu, al dar un memorable discursu dende la torreta d'un tanque. Pal [[21 d'agostu]] la mayoría de los líderes golpistes abandonaren Moscú. Gorbachov foi «rescatáu» del so cautiverio en [[Crimea]] y devueltu a Moscú. A pesar de que taba de vuelta na so posición, Gorbachov nun tenía los control de la Xunión Soviética nin de la RSFS de Rusia. Yeltsin yera yá'l líder indiscutible de Rusia, llogrando amueses de sofitu de delles partes del mundu. Pa finales de [[1991]], Yeltsin ordena tomar control de los ministerios soviéticos y declara al [[PCUS]] illegal en territoriu rusu. El [[24 d'agostu]] de [[1991]], la [[Rada Suprema]] d'[[Ucraína]] aprueba la [[Declaración d'Independencia d'Ucraína]]. Crez la rivalidá ente'l [[presidente de la XRSS]] Mikhaíl Gorbachov y el presidente de la RSFSR Borís Yeltsin. Una selmana más tarde, Borís Yeltsin axuntar col Presidente d'Ucraína, [[Leonid Kravchuk]] y el líder de [[Bielorrusia]], [[Stanislav Shushkévich]] en [[Belovezhskaya Pushcha|Belovézhskaya Puscha]]. Nesa xunta, per mediu del [[Tratáu de Belavezha]], ye declarada la [[Disolución de la Xunión Soviética|disolución de la XRSS]] y l'establecimientu de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] na so remplazo. El [[24 d'avientu]], la [[Federación Rusa]] toma l'asientu de la XRSS nes [[Naciones Xuníes]]. A otru día, el presidente de la XRSS [[Mikhaíl Gorbachov]] dimite y la XRSS dexa d'esistir.<ref> [https://www.elmundo.es/elmundo/2007/04/23/obituarios/1177344527.html *Ampliar información sobre la disolución de XRSS en «Borís Yeltsin, l'obreru traviesu qu'eslleió la U.R.S.S.»]</ref> == Presidente de la Federación de Rusia == === Reformes radicales === [[Ficheru:GDP of Russia since 1989.svg|350px|thumb|La mayor parte del tiempu de Yeltsin como presidente tuvo llaráu de contraición económica.]] Malapenes unos díes dempués de la [[disolución de la Xunión Soviética]] n'avientu de 1991, Borís Yeltsin decidió entamar un programa de reforma económica radical, coles mires de reestructurar el sistema económicu de Rusia —convirtiendo la mayor economía empobinada del mundu nuna de llibre mercáu—. Mientres los primeros alderiques d'esta transición, los asesores de Yeltsin aldericaron cuestiones de velocidá y secuencia, con una aparente división ente quien taben a favor d'un enfoque rápidu y quien taben a favor d'un enfoque gradual o más lentu. A finales de 1991 Yeltsin volver escontra los conseyos de los economistes occidentales y de les instituciones occidentales como'l [[FMI]], el [[Bancu Mundial]] y el [[Departamentu de l'Ayalga d'Estaos Xuníos]], que desenvolvieren una receta política estándar pa les economíes en transición mientres la década de 1980. Esta receta política aportó a conocida como'l «[[Consensu de Washington]]» o «terapia de choque», una combinación de midíes intencionales a liberalizar los precios y estabilizar el presupuestu del Estáu. Tales midíes intentáronse enllantar en [[Polonia]] y entós los partidarios de la terapia de choque» sintieron que lo mesmo podría faese en Rusia. Dellos políticos rusos fueron escépticos a que sí yera'l camín a siguir, pero'l planteamientu foi favorecíu pol diputáu de Yeltsin, [[Yegor Gaidar]], un economista rusu de 35 años d'edá inclináu escontra la reforma radical. El 2 de xineru de 1992, Yeltsin, actuando como'l so propiu [[Presidente del Gobiernu de Rusia|primer ministru]], ordenó la lliberalización del comerciu esterior, los precios y la moneda. Coles mesmes, siguió una política de «estabilización macroeconómica», un réxime de severa austeridá diseñáu pa controlar la inflación. Sol programa de estabilización de Yeltsin, les tases d'interés alzar a niveles desaxeradamente altos pa reforzar el dineru y acutar el creitu. Yá p'amenorgar los gastos estatales y poner los ingresos nel equilibriu, xubió fuertemente los nuevos impuestos, menguando sópito los subsidios del gobiernu a la industria y a la construcción y faciendo grandes retayos a los gastos estatales cola asistencia social. A principios de 1992, los precios disparar en toa Rusia y la fonda crisis creiticia provocó'l zarru de munches industries y una depresión enllargada. Les reformes afararon el nivel de vida de gran parte de la población, especialmente a los grupos dependientes de los subsidios estatales de la era soviética y de los programes d'ayuda pal [[bienestar social]].<ref name="Peter Nolan 1995. páxs. 17"> Nolan, Peter. ''China's Rise, Russia's Fall''. Macmillan Press, 1995. páxs. 17-18.</ref> Al traviés de los años 1990, el [[PIB]] de Rusia cayó un 50 per cientu, vastos sectores de la economía fueron esterminaos, la desigualdá y el desemplegu crecieron de forma espectacular, ente que los ingresos menguaron. La [[hiperinflación]], causada pola política monetaria llibre del Bancu Central de Rusia, acabó con un montón d'aforru personal, y decenes de millones de [[Rusia|rusos]] sumir na [[probeza]].<ref>Treisman, Daniel. «Why Yeltsin Won: A Russian Tammany Hall», ''Foreign Affairs'', setiembre/ochobre de 1996. [http://web.archive.org/web/http://www.foreignaffairs.org/19960901faessay3402/daniel-treisman/why-yeltsin-won-a-russian-tammany-hall.html]</ref><ref>Gerber, Theodore P. y Michael Hout, «More Shock than Therapy: Market Transition, Employment, and Income in Russia, 1991–1995», ''AJS'' Volume 104 Númberu 1 (xunetu de 1998): 1-50.</ref> Dellos economistes sostienen que na década de 1990 Rusia sufrió una recesión económica más grave que la que los Estaos Xuníos o Alemaña sufrieren seis décades antes na [[Gran Depresión]].<ref name="Peter Nolan 1995. páxs. 17"/> Inclusive dellos economistes occidentales, tales como [[Marshall Goldman]] y comentaristes rusos culparon llargamente al programa económicu de Yeltsin sofitáu por Occidente pol desastrosu desempeñu económicu del país na década de 1990, lo que fizo que munchos políticos empezaren a alloñase rápido del programa. En febreru de 1992 el vicepresidente de Rusia, Aleksandr Rutskói denunció al programa de Yeltsin como un xenocidiu económicu».<ref> Bohlen, Celestine. «Yeltsin Deputy Calls Reforms 'Economic Genocide'.» ''[[The New York Times]]'', 9 de febreru de 1992.</ref> En 1993 el conflictu sobre la reforma de la direición dexó esguiláu a Yeltsin per un sitiu, y por otru a la oposición a la reforma económica radical nel Parllamentu de Rusia. === Confrontación col Parllamentu === {{AP|Crisis constitucional rusa de 1993}} Tamién en 1992, Yeltsin lluchó col [[Sóviet Supremu de Rusia]] y el [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de Rusia]] pol control sobre'l gobiernu, la política de gobiernu, la banca de gobiernu y la propiedá. Nel cursu de 1992, el presidente del Sóviet Supremu de Rusia, [[Ruslán Jasbulátov]], salió n'oposición a les reformes, a pesar de qu'alegaba sofitar los oxetivos xenerales de Yeltsin. N'avientu de 1992, el VII Congresu de los Diputaos del Pueblu llogró refugar la candidatura sofitada por Yeltsin de Yegor Gaidar pal cargu de [[Primer Ministru de Rusia]]. Un alcuerdu foi axustáu por [[Valery Zorkin]], presidente de la Corte Constitucional, qu'incluyía les siguientes disposiciones: un referendu nacional sobre la nueva Constitución; el Parllamentu y Yeltsin escoyeríen un nuevu xefe de gobiernu, pa ser confirmáu pol Sóviet Supremu; y el Parllamentu dexaría de faer enmiendes constitucionales que camudaren l'equilibriu de poder ente los poderes llexislativos y executivu. Finalmente, el 14 d'avientu, [[Víktor Chernomyrdin]], llargamente consideráu como una figura de compromisu, foi confirmáu nel cargu. Sicasí, el conflictu llueu s'intensificó, col Parllamentu camudando la so decisión antes de la celebración d'un referendu. Yeltsin, pela so parte, anunció nun discursu televisáu a la nación el 20 de marzu de 1993, que diba asumir ciertos poderes especiales» p'aplicar el so programa de reformes. En respuesta, l'azotada convocatoria del IX Congresu de los Diputaos del Pueblu intentó remover a Yeltsin de la presidencia al traviés d'un xuiciu políticu'l 26 de marzu de 1993. Los oponentes de Yeltsin axuntaron más de 600 votos pa la destitución, pero cayeron por 72 votos menos de los dos tercios riquíos de mayoría.<ref>{{enllaz rotu|1=[http://web.archive.org/web/http://www.acs.brockport.edu/~dgusev/Russian/bybio.html Borís Yeltsin]|http://web.archive.org/web/http://www.acs.brockport.edu/~dgusev/Russian/bybio.html}}</ref> Mientres el branu de 1993, desenvolvióse una situación de [[poder dual]] en Rusia. Dende xunetu, dos alministraciones separaes del [[óblast de Cheliábinsk]] funcionaron llau a llau, dempués de que Yeltsin negar a aceptar al acabante escoyer Parllamentu a favor de la dirigencia de la rexón. El Sóviet Supremu llevó a cabu la so propia política esterior, pasando una declaración sobre l'estatutu de [[Sebastopol]]. N'agostu, una comentarista cavilgó sobre la situación de la siguiente manera: «El presidente emite decretos como si nun hubiera un Sóviet Supremu, y el Sóviet Supremu suspende decretos como si nun hubiera nengún presidente». ([[Izvestia]], 13 d'agostu de 1993).<ref>Carey, John M. y Matthew Soberg. ''Executive decree authority''. [https://books.google.com/books?id=2k9iI91GVt4C&pg=PA76&dq=yeltsin+decree+1400+1993&ei=tZG3Sa3RGZaQyAST9rnXBA p. 76.]</ref> El 21 de setiembre de 1993, Yeltsin anunció nun discursu televisáu la so decisión d'eslleir el Sóviet Supremu y el Congresu de los Diputaos del Pueblu por decretu. Nel so discursu de Yeltsin declaró la so intención de gobernar por decretu hasta la eleición del nuevu Parllamentu y un referendu sobre una nueva Constitución, lo que provocó la [[Crisis constitucional rusa de 1993|crisis constitucional d'ochobre de 1993]]. Na nueche dempués del discursu televisáu de Yeltsin, el Sóviet Supremu declaró a Yeltsin como removíu de la presidencia, en virtú de la so violación de la Constitución de Rusia de 1978 ([[:en:Russian Constitution of 1978]]), y el vicepresidente Aleksandr Rutskói xuró como presidente en funciones. Ente'l 21 y el 24 de setiembre Yeltsin foi confrontado por importantes disturbios populares, afalando a los defensores del Parllamentu. Moscú vio lo qu'equivalía a una insurrección bonal de mases de decenes de miles de manifestantes anti-Yeltsin colando nes cais buscando decididamente l'ayuda de les fuercies que defendíen l'edificiu del Parllamentu. Los manifestantes protestaben poles nueves y tarrecibles condiciones de vida so Yeltsin. Dende 1989 el PIB menguó a la metá. La corrupción yera desafranada, los delitos violentos fueron aumentando, los servicios médicos taben colapsando, los alimentos y el combustible faíense cada vez más escasos y l'esperanza de vida foi cayendo pa toos sacante pa un puñáu bien amenorgáu de la población; per otra parte, Yeltsin foi consideráu cada vez más culpable. A principios d'ochobre, Yeltsin asegurárase'l sofitu del Exércitu de Rusia y el Ministeriu del Interior. Nuna demostración de fuercia masivo, Yeltsin llamó a los tanques pa bombardear la [[Casa Blanca de Moscú|Casa Blanca rusa]], la sede del Parllamentu. L'ataque contra edificiu del Parllamentu de Rusia dexó 500 muertos y más de 1000 mancaos. Al ser eslleíu'l Sóviet Supremu, n'avientu de 1993 llevar a cabu les eleiciones pal nuevu Parllamentu establecíu, la [[Duma Estatal]]. Los candidatos acomuñaos coles polítiques económiques de Yeltsin viéronse enchíos por una enorme votación anti-Yeltsin, que nel so mayor parte foi estremada ente'l [[Partíu Comunista de la Federación Rusa|Partíu Comunista]] y los ultranacionalistas. Sicasí, el referendu que se realizó coles mesmes aprobó la nueva [[Constitución de la Federación de Rusia]], qu'amplió considerablemente los poderes del presidente, dándo-y a Yeltsin el derechu de designar a los miembros del gobiernu, de despidir al [[primer ministru]] y en dellos casos, d'eslleir la Duma.<ref>{{cita web|url=http://www.departments.bucknell.edu/russian/const/ch4.html |títulu=Russian Constitution SECTION ONE Chapter 4 |editorial=Departments.bucknell.edu |fecha= |fechaaccesu=3 de payares de 2010}}</ref> === Guerra Chechena === {{AP|Primer Guerra Chechena}} N'avientu de 1994, Yeltsin ordenó la [[Primer Guerra Chechena|invasión militar de Chechenia]], nun intentu de restaurar el control de Moscú sobre la república. Cuasi dos años dempués, Yeltsin retiró les fuercies federales de l'afarada Chechenia so un alcuerdu de paz en 1996 Entemediáu por [[Aleksandr Lebed|Aleksandr Lébed]], qu'entós yera'l xefe de seguridá de Yeltsin. L'alcuerdu de paz dexó una mayor autonomía pero non la independencia de Chechenia. === Les privatizaciones y l'aumentu de «les oligarquíes» === Tres la [[disolución de la Xunión Soviética]], Yeltsin promovió la privatización ([[:en: Privatization in Russia]]) como una forma d'espublizar lo más llargamente posible propiedá de les aiciones de les ex empreses estatales pa crear sofitu políticu a les sos reformes económiques. N'Occidente, la privatización yera vista como la clave pa la transición del comunismu n'Europa oriental, asegurando un esmantelamientu rápidu de la economía empobinada de la era soviética pa dar pasu a les reformes de llibre mercáu». Na década de 1990, [[Anatoli Chubáis]], diputáu de Yeltsin pa la política económica, surdió como unu de los principales defensores de la privatización en Rusia. A finales de 1992, Yeltsin llanzó un Programa de vales llibres ([[:en:Voucher privatization]]) como una forma de da-y despegue a una privatización masiva. Sol programa, a tolos ciudadanos rusos emitiéronse vales (''voucher''), cada unu con un valor nominal d'alredor de 10&nbsp;000 rublos, pa compra d'aiciones de les empreses estatales selectes. Anque primeramente cada ciudadanu recibió un vale d'igual valor nominal, a los pocos meses la mayoría d'ellos converxeron en manes d'intermediarios que taben dispuestos a mercalos por dineru n'efeutivu inmediatu. En 1995, Yeltsin lluchó pa financiar la creciente delda esterna de Rusia y llograr sofitu de la élite empresarial de Rusia pa la so candidatura nes eleiciones presidenciales a principios de 1996. El presidente rusu preparar pa una nueva fola de privatización ufiertando aiciones en delles de les empreses estatales más pervalibles de Rusia en cuenta de préstamos bancarios. El programa foi promovíu como una forma d'acelerar la privatización y garantizar al gobiernu un fervinchu bien necesariu de dineru n'efeutivu pa cubrir les sos necesidaes d'operación. Sicasí, les ufiertes fueron efeutivamente regalos de pervalibles bienes del Estáu a un pequeñu grupu de magnates de les finances, de la industria, de la enerxía, de les telecomunicaciones y de los medios de comunicación que aportaron a conocíos como «oligarques» na década de 1990. Esto debió a que la xente vendía los sos vales por dineru n'efeutivu y estos fueron mercaos por un pequeñu grupu d'inversores. A mediaos de 1996, les aiciones de propiedá sustancial sobre les grandes firmes fueron adquiríes a precios bien baxos por un puñáu de persones. [[Borís Berezovski (empresariu)|Borís Berezovski]], que controlaba importantes participaciones en dellos bancos y medios de comunicación nacionales, remaneció como unu de los más prominentes partidarios de Yeltsin. Xuntu con Berezovski, [[Mikhaíl Khodorkovski]], [[Vladímir Potanin]], [[Vladímir Bogdánov]], [[Rem Viákhirev]], [[Vagit Alekpérov]], [[Aleksandr Smolenski]], [[Víctor Vekselberg]], [[Mikhaíl Fridman]] y unos años más tarde, [[Román Abramóvich]], son mentaos davezu nos medios de comunicación como los oligarques de Rusia.<ref>[https://books.google.es/books?id=5FsRYo6wrS0C&pg=PA102&lpg=PA102&dq=oligarques+de+Rusia&source=bl&ots=z2JBww6Otw&sig=k81espDR7irW9Y6F2EkN8ryTLog&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjPnJnY2ozNAhWLwBQKHY1GAVUQ6AEI8gEwJA#v=snippet&q=oligarques&f=false Lovell, Stephen. ''Un destín inciertu: Rusia dende 1989''. Intermón Oxfam Editorial, 2008.]</ref> === Vuelu 007 de KAL === {{AP|Vuelo 007 de Korean Air}} El 5 d'avientu de 1991, el senador Jesse Helms, miembru d'altu rangu de la minoría nel Comité de Rellaciones Esteriores del Senáu d'Estaos Xuníos, escribiólu a Borís Yeltsin sobre los soldaos estauxunidenses que fueron prisioneros de guerra o sumíos n'aición. «La situación de los miles y miles de militares estauxunidenses que tán en manes de les fuercies comunistes soviétiques y d'otres, y que nunca fueron repatriaos dempués de cada gran guerra d'esti sieglu, ye motivu de grave esmolición pal pueblu estauxunidense.»<ref name="Moscow Bound 1993">Brown, John M. G. ''Moscow Bound: Policy, Politics, and the POW/MIA Dilemma''. Veteren Press, Eureka Springs, California, 1993, Chapt. 14.</ref> Yeltsin respondería n'última instancia con una declaración fecha'l 15 de xunu de 1992, al ser entrevistáu a bordu del so jet presidencial nel so camín a los Estaos Xuníos, «Los nuesos archivos demostraron que ye ciertu —dalgunos d'ellos fueron tresferíos al territoriu de la Xunión Soviética y caltuviéronse en campos de trabayu...— Nós namái podemos suponer que dalgunos d'ellos entá pueden tar vivos».<ref name="Moscow Bound 1993" /> El 10 d'avientu de 1991, cinco díes dempués de que'l Senador Helms escribiéra-y a Yeltsin sobre los militares estauxunidenses, escribiólu a Yeltsin una vegada más, esta vegada sobre'l [[vuelu 007 de Korean Air]] solicitando información sobre posibles sobrevivientes, ente ellos el congresista de Xeorxa Larry McDonald y el so paradoriu. {{cita|Una de les mayores traxedies de la Guerra Fría foi foi'l valtamientu del vuelu 007 de Korean Airlines poles fuercies armaes de lo qu'entós yera la Xunión Soviética'l 1 de setiembre de 1983... La traxedia del vuelu 007 de KAL foi una de les incidencies más tirantes de la Guerra Fría. Sicasí, agora que les rellaciones ente nueses dos naciones ameyoraron sustancialmente, creo que ye hora de resolver los misterios qu'arrodien esti eventu. Estenar l'aire sobre esta cuestión podría contribuyir a ameyorar entá más les rellaciones.}} En marzu de 1992, Yeltsin apurriría-y la caxa negra del 007 de KAL ensin les sos grabaciones al presidente coreanu [[Roh Tae-woo]] a la fin de la sesión plenaria de l'Asamblea Nacional de Corea con esta declaración: «Pidimos esculpes pola traxedia y tamos tratando de resolver dellos asuntos ensin resolver». Yeltsin respondería n'última instancia'l 8 de xineru de 1992 pola entrega a la [[Organización d'Aviación Civil Internacional]] (OACI) de les Naciones Xuníes lo que los rusos negaren per tantos años que teníen: les grabaciones de la caxa negra del 007 de KAL (el so grabador [[señal dixital|dixital]] de datos de vuelu y el so grabador de voz de la cabina). L'apertura de Yeltsin sobre los asuntos de los prisioneros de guerra o sumíos n'aición y el vuelu 007 de KAL tamién pueden señalar la so voluntá d'una mayor apertura con Occidente. En 1992, no qu'él llamó la ventana d'oportunidá», tuvo dispuestu a falar sobre les armes biolóxiques colos Estaos Xuníos y almitió que la fuga de ántrax de Sverdlovsk, del 2 d'abril de 1979 fuera causada de resultes d'un accidente nuna instalación militar.<ref>{{cita web|autor=Michael Evans |url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB61/ |títulu=Anthrax at Sverdlovsk, 1979 |editorial=Gwu.edu |fecha= |fechaaccesu=3 de payares de 2010}}</ref><ref>Knoph JT, Westerdahl KS: Re-evaluating Russia's biological weapons policy, as reflected in the Criminal Code and Official Admissions: insubordination leading to a president's subordination. Crit Rev Microbiol. 2006;32(1):1-13.</ref> El gobiernu rusu sostuviera que la causa yera carne contaminada. El verdaderu númberu de víctimes nel biltu de ántrax en Sverdlovsk, d'unos 1368 quilómetros al este de Moscú, nun se sabe. === Eleiciones presidenciales de 1996 === [[Ficheru:Bill Clinton and Boris Yeltsin 1994.jpg|thumb|right|250px|[[Bill Clinton]] tocando'l saxofón que-y regaló Yeltsin nuna cena privada]] En febreru de 1996, Yeltsin anunció que buscaría un segundu mandatu nes [[Eleiciones presidenciales de Rusia de 1996|eleiciones presidenciales ruses de la primavera de 1996]]. L'anunciu foi fechu depués de selmanes d'especulaciones de que Yeltsin taba a la fin de la so carrera política por cuenta de los sos problemes de salú y a la so impopularidá creciente en Rusia. Nel momentu, en que Yeltsin recuperar d'una serie d'ataques al corazón, los observadores nacionales ya internacionales tamién señalaron el so ocasional comportamientu erráticu. Cuando la campaña empezó a principios de 1996, la popularidá de Yeltsin taba cercana a cero.<ref>{{enllaz rotu|1=[http://web.archive.org/web/http://edition.cnn.com/WORLD/pivotal.elections/1996/russia/candidate.html CNN, Russian presidential candidate profiles, 1996]|http://web.archive.org/web/http://edition.cnn.com/WORLD/pivotal.elections/1996/russia/candidate.html}}</ref> Mentanto, la oposición del [[Partíu Comunista de la Federación Rusa]] yá ganara terrén na votación parlamentaria'l 17 d'avientu de 1995, y el so candidatu, [[Guennadi Ziugánov]], tenía una fuerte organización de base, especialmente nes árees rurales y ciudaes pequeñes y efeutivamente apeló a l'alcordanza de los vieyos tiempos de prestíu soviéticu nel escenariu internacional y l'orde nacional socialista.<ref>{{cita web|url=http://edition.cnn.com/WORLD/9602/russia_zyuganov/ |títulu=CNN, Gennady Zyuganov candidate profile, 1996 |editorial=Edition.cnn.com |fecha=7 de febreru de 1996 |fechaaccesu=3 de payares de 2010}}</ref> La llerza cutió al equipu de Yeltsin cuando les encuestes d'opinión suxurieron que nun podría ganar la presidencia enfermu; dellos miembros del so séquitu encamentáron-y a atayar les eleiciones presidenciales y gobernar efeutivamente como dictador a partir d'entós. Sicasí, Yeltsin camudó'l so equipu de campaña, asignándo-y un papel clave a la so fía, [[Tatyana Yumásheva|Tatiana Diachenko]] y nomando a Chubáis como xefe de campaña.<ref>[http://web.archive.org/web/http://vms.cc.wmich.edu/~97levintova/Ny.html]</ref> Esti postreru, actuando como xefe de campaña de Yeltsin y asesor nel programa de privatización de Rusia, utilizó'l so control del programa de privatización como un preséu pa la campaña de reeleición de Yeltsin. Na primavera de 1996, Chubáis y Yeltsin reclutaron a un equipu compuestu por un puñáu de financieres y oligarques de los medios de comunicación pa la campaña de Yeltsin y garantiza-y una cobertoria mediática favorable na televisión nacional y nos principales periódicos.<ref> Treisman, Daniel. «Blaming Russia First.» ''Foreign Affairs'', November/December 2000. [http://web.archive.org/web/http://www.foreignaffairs.org/20001101fareviewessay946/daniel-treisman/blaming-russia-first.html]</ref> A cambéu, Chubáis dexó-y a los empresarios rusos adquirir participaciones mayoritaries en dalgunos de les más pervalibles bienes estatales de Rusia.<ref>Ver, p.&nbsp;ej., Sutela, Pekka. «Insider Privatization in Russia: Speculations on Systemic Changes.» ''Europe-Asia Studies'' 46:3 (1994), p. 420-21.</ref> Los medios de comunicación, pintaron un panorama d'una eleición aciar pa Rusia, ente Yeltsin y la torna al totalitarismu». Los oligarques inclusive xugaron cola amenaza d'una guerra civil si un comunista yera escoyíu como presidente. [[Ficheru:Boris Yeltsin with Bill Clinton-1.jpg|thumb|right|Yeltsin y [[Bill Clinton]] compartiendo una risa n'ochobre de 1995.]] Yeltsin fixo una enérxica campaña, estenando les esmoliciones alrodiu de la so salú y calteniendo un perfil mediáticu. Al amontar la so popularidá, prometió abandonar a delles de les sos más impopulares reformes económiques, aumentar el gastu social, poner fin a la guerra en Chechenia y pagar los salarios y pensiones atrasaes. La campaña de Yeltsin tamién recibió un impulsu a partir del anunciu d'un préstamu de 10 millones de dólares pal gobiernu rusu per parte del Fondu Monetariu Internacional.<ref>CNN Interactive: «Pivotal Elections: Russian Elections; Candidates: Boris Yeltsin.» [http://web.archive.org/web/http://edition.cnn.com/WORLD/pivotal.elections/1996/russia/candidate.html]</ref> Ziugánov, qu'escarecía de recursos y respaldu financieru como Yeltsin, vio l'amenorgamientu de la so fuerte ventaya inicial. Dempués de la primer ronda'l 16 de xunu, Yeltsin designó al popular candidatu [[Aleksandr Lebed|Aleksandr Lébed]], que remató nel tercer llugar na primer ronda, el Secretariu del [[Conseyu de Seguridá de Rusia]], despidió a instancies d'esti postreru al ministru de Defensa [[Pável Grachov]] y el 20 de xunu despidió a dellos de los sos [[silovikí]] (exagentes de los servicios secretos de la XRSS), ente los que taba [[Aleksandr Kórzhakov]] el so xefe de seguridá presidencial, vistu por munchos como la [[eminencia gris]] de Yeltsin. Na segunda vuelta'l 3 de xunetu, con una participación del 68,9&nbsp;%, Yeltsin llogró'l 53,8&nbsp;% de los votos y Ziugánov el 40,3&nbsp;%, col restu (5,9&nbsp;%) votando «[[Voto castigu|contra toos]]».<ref>{{cita web|url=http://media.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/russiagov/stories/premier070596.htm |títulu=Lee Hockstader, Washington Post Foreign Service, Friday, 5 July 1996 |editorial=Media.washingtonpost.com |fecha=5 de xunetu de 1996 |fechaaccesu=3 de payares de 2010}}</ref> === Segundu mandatu === En xunetu de 1996, Yeltsin foi reelecto como presidente col sofitu financieru de los influyentes oligarques de los negocios que llograron la so riqueza poles sos conexones cola alministración de Yeltsin. A pesar de llograr namái'l 35&nbsp;% de los votos na primer ronda de votación nes eleiciones de 1996, Yeltsin ganó al so rival comunista [[Guennadi Ziugánov]] col 54&nbsp;% de los votos na segunda vuelta. A finales d'esi añu, Yeltsin someter a una ciruxía d'emerxencia de [[Bypass vascular|baipás cardiacu]] quíntuple y permaneció nel hospital mientres meses. Mientres la presidencia de Yeltsin, Rusia recibió 40 millones de [[Dólar de los Estaos Xuníos|dólares]] en fondos del [[FMI]] y otros organismos internacionales de creitu. Sicasí, los sos opositores alegaron que la mayoría d'estos fondos fueron robaos por persones del círculu de Yeltsin y asitiaos en bancos estranxeros.<ref>{{cita web|url=http://www.newsmax.com/articles/?a=1999/7/26/125259|títulu=Where Is the IMF Money to Russia Really Going?|autor=Stanislav Lunev|editorial=[[NewsMax.com]]|fecha=27 de xunetu de 1999|fechaaccesu=17 d'abril de 2007}}</ref><ref>{{cita web|url=http://web.archive.org/web/http://www.the-spark.net/csart264.html|títulu=Yeltsin, "The Family" and the Bureaucratic Mafia|autor=the-spark.net|fecha=19 de xunetu de 2003|fechaaccesu=17 d'abril de 2007}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.atimes.com/c-asia/AI11Ag01.html|títulu=Checkmate nears for Yeltsin|publicación=[[Asia Times Online]]|fecha=10 de setiembre de 1999|fechaaccesu=17 d'abril de 2007}}</ref> En 1998, surdió una crisis político y económico cuando'l gobiernu de Yeltsin nun taba pagando les sos deldes, provocó la llerza de los mercaos financieros y el colapsu del [[Rublu rusu|rublu]] na [[Crisis financiera rusa|crisis financiera de 1998]]. Mientres la [[Guerra de Kosovo]] de 1999, Yeltsin opúnxose firmemente a la campaña militar de la [[OTAN]] contra [[República Federal de Yugoslavia|Yugoslavia]] y alvirtió d'una posible intervención rusa si la OTAN esplegaba tropes terrestres en Kosovo. En comentarios televisaos declaró lo siguiente: «Díxi-y a la OTAN, a los estauxunidenses, a los alemanes: nun nos emburrien escontra una aición militar. De lo contrario de xuru va haber una guerra Europea y posiblemente mundial».<ref>{{cita noticia |títulu=Yeltsin Warns Of European War Over Kosovo |editorial=Reuters |fecha=9 d'abril de 1999 }} Also, {{cita noticia |títulu=Yeltsin warns of possible world war over Kosovo |url=https//www.cnn.com/WORLD/europe/9904/09/kosovo.diplomacy.02/ |editorial=CNN |fecha=9 d'abril de 1999 |fechaaccesu=23 d'abril de 2007}}</ref> [[Ficheru:Boris Yeltsin 31 December 1999.jpg|thumb|right|200px|Yeltsin nel día del so arrenunciu, xuntu con [[Vladímir Putin|Putin]] y [[Aleksandr Voloshin]].]] El 15 de mayu de 1999, Yeltsin sobrevivió a otru intentu de [[xuiciu políticu]], esta vegada pola oposición [[Yábloko|democrática]] y [[Partíu Comunista de la Federación Rusa|comunista]] na [[Duma Estatal]]. Foi acusáu de delles actividaes inconstitucionales, incluyendo la firma del [[Tratáu de Belavezha]], d'eslleir la [[Xunión Soviética]] n'avientu de 1991, del [[Crisis constitucional rusa de 1993|golpe d'estáu n'ochobre de 1993]] y d'empecipiar la guerra en [[Chechenia]] en 1994. Nengún d'estos cargos recibió la mayoría de dos tercios de la Duma, que ye lo riquío pa empecipiar el procesu de destitución del presidente. El 9 d'agostu de 1999, Yeltsin despidió al so primer ministru, [[Serguéi Stepashin]] y per cuarta vegada, despidió a tol so gabinete. Nel llugar de Stepashin designó a [[Vladímir Putin]], que yera relativamente desconocíu nesi momentu y anunció el so deséu de que Putin fuera'l so socesor. A finales de 1999 Yeltsin y el presidente d'Estaos Xuníos Clinton entraron n'abiertu desalcuerdu sobre la guerra en Chechenia. Na xunta de payares de la Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa, Clinton apuntó col so deu a Yeltsin y esixó-y poner fin a los bombardeos que provocaron numberoses víctimes civiles, pero Yeltsin abandonó darréu la Conferencia.<ref>{{cita noticia |nome=Charles |apellíu=Babington |títulu=Clinton Spars With Yeltsin On Chechnya, President Denounces Killing of Civilians |publicación=Washington Post |fecha=19 de payares de 1999|páxines= A01 }}</ref> N'avientu mientres la so visita a China pa buscar sofitu en Chechenia, Yeltsin respondió a les crítiques de Clinton con un ultimátum a los ciudadanos de Grozny. Pronunció ensin arrodios lo siguiente: «Ayeri, Clinton dexóse exercer presión sobre Rusia. Paez que per un minutu, un segundu, mientres mediu minutu, escaecióse que Rusia tien un arsenal d'armes nucleares. Escaecióse d'eso». Clinton tornó los comentarios de Yeltsin afirmando: «Nun pensé que s'escaeciera de que los Estaos Xuníos yeren una gran potencia cuando nun taba acordies con lo que fixi en Kosovo». Correspondió-y a Vladímir Putin embrivir los comentarios de Yeltsin y garantizar les presentes rellaciones ente los Estaos Xuníos y Rusia.<ref> {{cita noticia |nome=Michael|apellíu=Laris |títulu=In China, Yeltsin Lashes Out at Clinton Criticisms of Chechen War Are Met With Blunt Reminder of Russian Nuclear Power |publicación=Washington Post |páxina=A35 |fecha=10 d'avientu de 1999 }}</ref> === Arrenunciu === [[Ficheru:Boris Yeltsin-2.jpg|miniaturadeimagen|derecha|Yeltsin apaeciendo en TV anunciando'l so arrenunciu'l 31 d'avientu de 1999.]] El 31 d'avientu de 1999, nun anunciu sorpresa emitíu a les 12:00 de la medianueche na televisión ruso y grabao na mañana del mesmu día, Yeltsin declaró'l so arrenunciu y l'asunción del primer ministru [[Vladímir Putin]] como presidente, coles eleiciones que tendríen llugar el 26 de marzu de 2000. Yeltsin pidió perdón polos errores que reconoció cometer mientres el so gobiernu y dixo que Rusia precisaba entrar nel nuevu sieglu con nuevos líderes políticos. Tamién dixo lo siguiente: «Quiero pidir perdón polos sos suaños que nunca se cumplieron, y tamién me gustaría pidir perdón por non xustificar les sos esperances». === Enfermedá y muerte === En munchos momentos de la so carrera política la mala salú de Yeltsin, motivada en parte pol so alcoholismu, que dio pie a numberosos chismes y anécdotes (dicíase, por casu, que lo vieren pasiándose en ropa interior por [[Washington D. C.|Washington]], dafechu borrachu), causólu graves problemes (especialmente los sos problemes de corazón, sufriendo dellos ataques, y pasando por un quíntuple baipás a mediaos de 1996). [[Borís Nemtsov]], collaborador de Yeltsin, manifestó que les melecines que tomaba yeren incompatibles inclusive con pequeñes cantidaes d'alcohol, colo que lu causaron graves efeutos secundarios. Comentóse que'l peculiar comportamientu de Yeltsin mientres una visita a Estocolmo en 1997 (onde comparó la cara de [[Björn Borg]] coles albóndigues sueques, y depués, en bebiendo un tragu de xampán, tuvo a puntu de cayer redondu al suelu) tuvo que ver con ello. Esta mala salú foi la principal causante de que tres la so dimisión, Yeltsin caltuviera un perfil baxu, apaeciendo en públicu rares vegaes (una d'elles cuando la [[masacre de la escuela de Beslán]]). En setiembre de 2005, Yeltsin operar tres quebrase un fémur nuna cayida en Cerdeña. Yeltsin finó d'un fallu congestivo múltiple nel corazón en Moscú'l 23 d'abril de 2007. Foi soterráu dos díes depués nel [[Campusantu Novodévichi]] nuna multitudinaria ceremonia relixosa (el primer xefe d'estáu rusu en ser soterráu asina dende [[Alexandru III de Rusia|Alexandru III]]). === Tres la muerte === El presidente rusu [[Vladímir Putin]] declaró'l día del so entierru día de llutu oficial. Afirmó que gracies a él, Rusia convirtiérase nun país llibre, abiertu y pacíficu nel que se respetaben los derechos humanos, y emponderó el so, según él, calidez humana y valentía. El ex-presidente [[Mikhaíl Gorbachov]] amosóse más matizáu, afirmando que fixera munches coses bones, pero tamién que cometió graves errores. Borís Yeltsin tien una estatua dedicada a él en [[Ekaterimburgu]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * http://www.voltairenet.org/article166584.html «Nel 20º aniversariu del bancia ente el filósofu Aleksandr Zinóviev y Borís Yeltsin» por Fabrice Fassio * {{wikiquote|Boris Yeltsin}} {{commons|Борис Николаевич Ельцин|Borís Yeltsin}} * [http://web.archive.org/web/http://www.cidob.org/es/documentacion/biografias_lideres_politicos/europa/federacion_rusa/boris_yeltsin Biografía en Fundación CIDOB] (n'español) * [http://rusiahoy.com/boris_yeltsin_and_mijail_gorbachov Páxina con artículos recién sobre Borís Yeltsin y Mikhaíl Gorbachov] (n'español). * [https://www.youtube.com/watch?v=TUhgDrXrBV0 Documental francés ''Los últimos díes de la XRSS'' emitíu por TVE en ''Documentos TV''] {{Socesión | títulu = [[Presidente del Gobiernu de Rusia|Presidente del Conseyu de Ministros de Rusia]] | periodu = [[1991]]-[[1992]] | predecesor = - | socesor = [[Yegor Gaidar]] | títulu2 = [[Ficheru:Standard of the President of the Russian Federation.svg|40px|center]] [[Presidente de Rusia|Presidente de la Federación Rusa]] | periodu2 = [[1991]]-[[1999]] | predecesor2 = - | socesor2 = [[Vladímir Putin]] }} {{NF|1931|2007|Yeltsin, Boris}} {{AvisuTradubot|Borís Yeltsin}} [[Categoría:Gobernantes de Rusia]] [[Categoría:Presidentes de Rusia]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] tu605mtaqvxdvw78msdvn23ytho9zrd 0 87625 3709496 3675967 2022-08-19T05:40:55Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} {{Referencies|t=20160324015516|lliteratura}} '''Michael Andreas Helmuth Ende''' ([[Garmisch-Partenkirchen]], [[Alemaña]], {{fecha|12|payares|1929}} - [[Filderstadt]], [[Alemaña]], {{fecha|28|agostu|1995}}) foi un [[escritor]] [[Alemaña|alemán]] de [[lliteratura fantástica]] y [[Lliteratura infantil|ficción pa neños]]. Les sos obres más conocíes son de [[Xéneru fantásticu|novela fantástica]], como ''[[La hestoria inacabable]]''<ref>Versión al asturianu por Xesús G. Rato, Ediciones Radagast, 2022; ISBN 987-84-18365-21-8</ref>, ''[[Momo (novela)|Momo]]''<ref>Versión al asturianu por Xesús G. Rato, Ediciones Radagast, 2021; ISBN 987-84-18365-11-9</ref> y ''Jim Botón y Lucas el maquinista''. Les sos obres traduciéronse a más de 40 idiomes, vendíu más de 20 millones de copies, y afeches al cine, obres de teatru, óperes y llibros d'audiu. Ende foi unu de los autores alemanes más populares y famosos del [[sieglu XX]], sobremanera debíu al enorme ésitu del so [[Lliteratura infantil|ficción pa neños]]; anque nun yera puramente un escritor pa neños, porque escribió llibros p'adultos tamién. == Biografía == Fíu únicu del pintor [[surrealismu|surrealista]] [[Edgar Ende]] y de Luise Bartholomä, una fisioterapeuta. La so infancia tuvo marcada pol ambiente artísticu y bohemiu en que se movía'l so padre. Na so mocedá participó nuna agrupación antinazi llamada "Frente Llibre Bávaru" mientres yera estudiante, pero tuvo de suspender los sos estudios pa sirvir al exércitu alemán. Tiempu dempués, la so familia camudar a una zona d'artistes en [[Múnich]], lo cual sedría una gran influencia pa Ende más tarde. Ente [[1947]] y [[1950]] estudió interpretación na escuela de Otto Falckenburg, en Múnich. Empezó a escribir rellatos de corte infantil y xuvenil a principios de los [[Años 1950|años 50]]. Trabayó como actor, guionista d'espectáculos de cabaré y como escritor de crítiques cinematográfiques. Llogró popularidá nel so país cola obra ''Jim Botón y Lucas el Maquinista'' (1960) una novela fantástica que-y mereció'l premiu Deutscher Jugendbuchpreis como meyor llibru alemán del añu pa públicu infantil. En 1962 publicó la segunda parte, ''Jim Botón y los 13 xabaces''. Casóse con Ingeborg Hoffman, quien yera cantante y con quien viviría en [[Roma]]. Ingeborg finó en [[1985]] por cuenta de un cáncer. Cuatro años dempués, Ende casar por segunda vegada cola xaponesa Mariko Sato. La so obra enmarcar nel xéneru fantásticu. Consiguió fama universal con llibros como ''[[Momo (novela)|Momo]]'' ([[1973]]) y ''[[Die unendliche Geschichte (novela)|La historia inacabable]]'' ([[1979]]), dambes llevaes al cine. El primeru narra les aventures d'una neña que s'enfrenta a los homes grises que-y roben el tiempu a los homes (una historia fantástica que tien cortes surrealistes y metafísicos). El segundu ye un llibru que fala d'un llibru. Ye la historia de Bastián Baltasar Bux, quien al robar un llibru afaya que'l llibru fala d'él y ye absorbíu pola so trama. Esta obra foi llevada al cine en trés causes, la primer vegada en 1984, modificando munchos aspeutos del llibru, polo que Ende amosó la so desilusión. Aun así foi un ésitu de taquilla Los sos llibros tienen nomes llamativos y estraños. Dalgunos de los más destacaos son: ''El llibru de los monicacos'' (1970), ''Tragasueños'' (1978), ''Jojo: Historia d'un saltimbanqui'' (obra de teatru, 1982), ''El Goggolori'' (1984), ''L'espeyu nel espeyu'' (1986), ''El ponche de los deseos'' (1989) y ''Carpeta d'apuntes'' (1994), que contién dellos ensayos autobiográficos con dellos rellatos fantásticos y d'aventura. Nel añu 1992 diagnosticóse-y un [[cáncer d'estómagu]] qu'acabó cola so vida al cabu de trés años. Michael Ende finó a la edá de 65 años, en Stuttgart (Alemaña), el 28 d'agostu de [[1995]]. == Cronoloxía == * [[1947]]: Entra na escuela [[Antroposofía|antroposófica]] del filósofu [[Rudolf Steiner]], en [[Stuttgart]]. Escribe esi añu la so primer obra de teatru, ''Yá ye la hora'', dedicada a la matanza de [[Hiroshima]]. * [[1948]]: Entra na Escuela de Teatru de Cámara, de Otto Falckenberg, en [[Múnich]]. Foi actor profesional y críticu de cine. * [[1955]]: Escribe la obra de teatru ''El Feu''. * [[1960]]: La so primer obra d'ésitu, ''Jim Botón y Lucas el maquinista'' publicar dempués de ser refugada mientres dos años. Val-y el "Premiu de Lliteratura Infantil d'Alemaña". * [[1964]]: Cásase, en [[Roma]], cola cantante Ingeborg Hoffmann, a la que conociera en [[1949]]. * [[1973]]: Publica ''[[Momo (novela)|Momo]]'', anque con grandes dificultaes por cuenta de la dura crítica social que corada la historia. En [[1974]] la obra foi gallardoniada col "Premiu de Lliteratura Adolescente d'Alemaña". * [[1979]]: Publica ''[[La hestoria inacabable (novela)|La hestoria inacabable]]'', con gran ésitu. Recibió'l "Premiu [[Janusz Korczak]]". * [[1982]]: Robla un contratu pa la producción cinematográfica de ''La hestoria inacabable'', ensin conocer tolos detalles del documentu llegal. Cuando se da cuenta de que se camudara la historia, quier evitar que constara'l so nome, ensin consiguilo. Caltuvo un pleitu contra'l productores, que finalmente perdió, en [[1985]]. * [[1985]]: Muerre la so esposa por causa de un [[cáncer de pulmón]]. * [[1989]]: Casóse cola [[Xapón|xaponesa]] Mariko Sato. * [[1994]]: Diagnostícase-y [[cáncer]] d'estómagu. * [[1995]]: Michael Ende muerre, en Stuttgart, el 29 [[28 d'agostu|d'agostu]]. * [[1998]]: La "Bibliothek für internationale Kinder- und Jugendliteratur" (Múnich, Alemaña) inaugura'l Michael Ende Museum. Los visitantes pueden ver obres del autor en diversos idiomes, manuscritos, pintures del so padre, llibros de la so biblioteca privada, etc. Ende yera un coleicionista de figures de tortúes feches de toa clase de materiales. == Obres == === Narrativa pa neños === ==== Novela ==== * ''[[Jim Botón]] y Lucas el maquinista'' (1960) * ''Jim Botón y los trece selvaxes'' (1962) * [[Momo]] (1973) * ''[[Die unendliche Geschichte|La hestoria inacabable]]'' (1979) * ''[[El ponche de los deseos]]'' (1989) ==== Cuentu ==== * ''Sele Tragaleguas. La tortúa Aportunante'' (1972) * ''El muñequito de trapu/El pequeñu títere'' (1978) * ''El Tragasueños'' (1978) * ''Liri Loré Willi Porqué'' (1978) * ''El dragón y la camparina o L'estrañu cambéu'' (1981) * ''Filemón l'engurriáu'' (1984) * ''Norberto Nucagorda o'l rinoceronte desnudu'' (1984) * ''El teatru de solombres de Ofelia'' (1988) * ''La sopera y el cazo'' (1990) * ''El secretu de Ḷḷena'' (1991) * ''El llargu camín escontra Santa Cruz'' (1992) * ''L'osín de peluche y los animales'' (1993) * ''La escuela de maxa y otros cuentos/Los meyores cuentos de Michael Ende'' (1994) (La edición de SM d'esti llibru, tamién llamada ''La escuela de maxa y otros cuentos'', solo inclúi cinco rellatos de los venti de la edición orixinal, que foi publicada íntegramente por Everest como ''Los meyores cuentos de Michael Ende''. Toma los dolce cuentos pa neños publicaos enantes per ende como volumes independientes y ocho inéditos: "En llugar de prólogu: pa ser más exactos", "La escuela de maxa", "La historia del deséu de tolos deseos", "Nun importa", "Tontolico y Tontiloco", "Una historia de traballingües", "Moni pinta una obra d'arte" y "Una mala nueche". De la narrativa pa neños del autor solo queden fora d'esti volume los sos cinco noveles). === Cuentos p'adultos === * [[L'espeyu nel espeyu]]. Un llaberintu (1984) * [[La prisión de la llibertá]] ([[1992]]) * La lleenda de la lluna llena. Un llibru ilustráu p'adultos (1993) === Obres de teatru, ensayos, poesía, miscelánea, non ficción === * Los vinagreros (1967) * El llibru de los monicacos (1969) * Edgar Ende (1971) * La máquina de coser solombres (1982) * Jojo, historia d'un saltimbanqui (1982) * El mio llibru de llectura (1983) * El Goggolori (1984) * L'arqueoloxía de la escuridá (1985) * Cantares pa ser cantaes a medianueche y balaes seles (1986) * La caza del snark. Variaciones de la xirigonza en Lewis Carroll. Poema del mesmu títulu (1987) * Arte y política. Una conversación ente Joseph Beuys y Michael Ende (1987) * El flauteru de Hamelín (1993) * Carpeta d'apuntes (1994) * Xardín de naide. Obra ensin publicar (1998) * El Cantu blancu d'una historia. Una conversación ente Michael Ende y Toshio Tamura (2000) * El gran llibru de llectura de Michael Ende (2004) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikiquote}} * [http://michaelende.de Páxina personal de Michael Ende] (n'alemán) {{AvisuTradubot|Michael Ende}} {{NF|1929|1995|Ende, Michael}} [[Categoría:Escritores n'alemán]] [[Categoría:Escritores de lliteratura infantil d'Alemaña]] [[Categoría:Escritores d'Alemaña]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones de Munich]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] gttkba6h3tkr23i7jg3b62n73ac0wer 0 87728 3709734 3702822 2022-08-19T09:08:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: Lleón de la Barra => León de la Barra wikitext text/x-wiki {{Llocalidá}} '''La Paz'''{{cartafueyu|países}}, oficialmente '''Nuestra Señora de La Paz''', ye la Sede de Gobiernu del [[Bolivia|Estáu Plurinacional de Bolivia]]. La urbe amás ye capital del [[Departamentu de La Paz (Bolivia)|departamentu homónimu]].<ref>Diccionariu enciclopédicu estudiantil Océanu, Barcelona 1998</ref><ref name="eemConstitucion">{{cita web|url=http://www.harmonywithnatureun.org/content/documents/159Bolivia%20Consitucion.pdf |títulu=Constitución política del estáu plurinacional de Bolivia |fechaaccesu=19 de marzu de 2016 |en=páxina 13, Artículu 6, títulu primeru}}</ref> Con una población envalorada de 789.541 habs. en [[2015]], La Paz ye la [[Conceyos de Bolivia por población|tercer ciudá más poblada]] de Bolivia (detrás de [[Santa Cruz de la Sierra]] y [[El Alto]]).<ref>{{Cita web|url=http://la-razon.com/sociedad/La Paz-poblacion-El_Altu-Santa_Cruz_0_1883211728.html|títulu=La Paz pierde población y El Altu superar; Santa Cruz crez más|fechaaccesu=15 d'agostu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=7 d'agostu de 2013|idioma=|sitiuweb=la-razon.com|editorial=La Razón}}</ref> El so [[Área metropolitana de La Paz|área metropolitana]] —qu'inclúi a los conceyos d'[[El Alto]], [[Viacha]], [[Achocalla]], [[Llábanu (Bolivia)|Llábanu]], [[Mecapaca]], [[Palca (La Paz)|Palca]] y [[Pucarani]]— ye la más poblada del país, llegando a tener una población de 1,8 millones d'habitantes según el censu oficial de [[2012]].<ref>{{Cita web|url=http://www.scielo.org.ar/scielo.php?pid=S1853-36552012000200010&script=sci_arttext&tlng=ye|títulu=La Rexón Metropolitana Boliviana de La Paz-El Alto|fechaaccesu=15 d'agostu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=|editorial=}}</ref> Allugada nel oeste de Bolivia, a 68 km al sureste del [[Titicaca|llagu Titicaca]], La Paz ta asitiada nun cañón creáu pol [[ríu Choqueyapu]] y ta arrodiada peles altes montes del [[altiplanu]], ente elles el pimpanu neváu [[Illimani]], que la so figura foi l'emblema más importante de la ciudá dende la so fundación.<ref>{{Cita web|url=http://www.turismolapaz.com/info-lapaz/geografia-de-la paz.html|títulu=Geografía de la ciudá de La Paz|fechaaccesu=15 d'agostu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=turismolapaz.com|editorial=}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.paginasiete.bo/ideas/2014/7/13/illimani-chola-pacena-claves-pa-construyir-marca-paz-26449.html|títulu=El Illimani y la chola paceña, les claves pa construyir la marca La Paz”|fechaaccesu=15 d'agostu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=13 de xunetu de 2014|idioma=|sitiuweb=paginasiete.com.bo|editorial=Páxina Siete}}</ref> A un altor promediu de 3650 [[Altitú|msnm]], La Paz ye una de les [[Grandes ciudaes más altes del mundu|ciudaes más altes del mundu]].<ref>{{Cita web|url=http://dateandtime.info/es/citycoordinates.php?id=3911925|títulu=Coordenaes xeográfiques de La Paz, Bolivia|fechaaccesu=15 d'agostu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=dateandtime.info|editorial=}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.lareserva.com/home/les_7_cuidades_mas_altes_del planeta|títulu=Les 7 ciudaes mas altes del planeta|fechaaccesu=15 d'agostu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=lareserva.com|editorial=La Reserva}}</ref><ref name="britannica">{{cita web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/326435/La Paz |títulu=La Paz, na ''Encyclopædia Britannica''.|fechaaccesu=10 de payares de 2008}}</ref> Por cuenta de la so elevación, La Paz tien un [[Clima oceánicu|clima subtropical d'altor]], con branos lluviosos ya iviernos secos. La Paz foi fundada'l [[20 d'ochobre]] de [[1548]] pol [[Conquistadores españoles|conquistador]] español [[Alonso de Mendoza]] nel asentamientu [[Inca]] de [[Llábanu (Bolivia)|Llábanu]] col nome de La nuesa Señora de La Paz, en conmemoración a la pacificación de les guerres civiles nel [[Virreinatu de Perú]]. La ciudá foi treslladada darréu al so allugamientu actual nel valle de Chuquiago Marka.<ref>{{Cita llibru|apellíos=|nome=|enllaceautor=|títulu=Gran Documental y Atles de Bolivia|url=|fechaaccesu=|añu=2005|editorial=Pan-American Books|isbn=99905-0-389-3|editor=|ubicación=|páxina=154|idioma=|capítulu=}}</ref> La Paz foi primeramente controlada pol dominiu español del [[Virreinatu del Rio de la Plata]] como una ciudá de tránsitu establecida na ruta comercial ente [[Potosí]] y [[Lima]]. Darréu la ciudá esperimentó numberoses revueltes a favor de la so independencia, siendo les más importantes la revuelta de 1781, cuando'l líder indíxena [[Túpac Katari]], sitió la ciudá por seis meses y la del 16 de xunetu de 1809, cuando'l patriota [[Pedro Domingo Murillo]] empecipió una revolución na ciudá, dando entamu a les [[guerres d'independencia hispanoamericanes]].<ref>{{Cita llibru|apellíos=|nome=|enllaceautor=|títulu=Enciclopedia de Bolivia|url=|fechaaccesu=|añu=2004|editorial=Editorial Oceano|isbn=84-494-1428-8|editor=|ubicación=|páxina=454|idioma=|capítulu=Historia - De la Independencia a la Guerra del Pacíficu}}</ref> Como sede de gobiernu de Bolivia, La Paz alluga'l [[Palaciu de Gobiernu (Bolivia)|Palaciu Quemáu]], sede del [[poder executivu]] bolivianu, el [[Asamblea Llexislativa Plurinacional de Bolivia|Palaciu de l'Asamblea Llexislativa Plurinacional]], sede del [[poder llexislativu]] y numberosos departamentos gubernamentales. [[Sucre]] sigui siendo, sicasí, la capital constitucional del país y retién el [[poder xudicial]]. Cabo mentar tamién qu'en La Paz atópense asitiaes la mayoría de les embaxaes diplomátiques y misiones estranxeres que lleguen a [[Bolivia]]. Col pasar de los años, la ciudá de La Paz convertir nun importante centru [[políticu]], [[alministrativu]] y [[económicu]] financieru d'América Llatina; y ye responsable de xenerar el 24{{esd}}% del Productu Internu Brutu del país, amás de ser la sede central de la mayoría d'empreses ya industries bolivianes.<ref>{{Cita web|url=http://www.economiabolivia.net/2013/07/24/la importancia-economica-de-la paz/|títulu=La importancia económica de La Paz|fechaaccesu=16 d'agostu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=24 de xunetu de 2013|idioma=|sitiuweb=economiabolivia.net|editorial=}}</ref> La Paz destácase tamién por ser un importante centru cultural a nivel llatinoamericanu por cuenta del so legáu colonial y la so presencia indíxena; alluga dellos monumentos y sitios importantes, como la [[Basílica de San Francisco (La Paz)|Basílica de San Francisco]], la [[Catedral Metropolitana (La Paz)|Catedral Metropolitana]], la [[Plaza Murillo]] y la Cai Xaén. La ciudá ye tamién conocida polos sos mercaos únicos, particularmente el Mercáu de les Bruxes y pol so vibrante vida nocherniega.<ref>{{Cita web|url=http://www.lapaz.bo/index.php?option=com_content&view=article&id=78:cai-de-les bruxes&catid=69&Itemid=656|títulu=Calle de les Bruxes|fechaaccesu=16 d'agostu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=lapaz.bo|editorial=Gobiernu Autónomu Municipal de La Paz}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://travel.nationalgeographic.com/travel/top-10/nightlife-cities/|títulu=Top 10 Nightlife Cities|fechaaccesu=16 d'agostu de 2016|autor=National Geographic|enllaceautor=|fecha=|idioma=Inglés|sitiuweb=travel.nationalgeographic.com|editorial=}}</ref> La so topografía accidentada ufierta vistes úniques de la ciudá y de la [[Cordal Central (Bolivia)|Cordal Real]] dende dellos miradores naturales. La Paz tamién alluga'l [[Mi Teleférico|sistema de tresporte aereu por cable]] más altu y llargu del mundu.<ref>{{Cita web|url=http://cnnespanol.cnn.com/2015/02/10/10-de-les esperiencies-mas-estelantes-en-teleferico-del mundu/|títulu=10 de les esperiencies más estelantes en teleféricu del mundu|fechaaccesu=16 d'agostu de 2016|autor=CNN N'Español|enllaceautor=|fecha=10 de febreru de 2015|idioma=|sitiuweb=cnnespanol.com|editorial=}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://elcomercio.pe/mundo/latinoamerica/bolivia-inauguro-teleferico-urbanu-mas-altu-mundu-noticia-1733040|títulu=Bolivia inauguró'l teleféricu urbanu más altu del mundu|fechaaccesu=16 d'agostu de 2016|autor=El Comerciu|enllaceautor=|fecha=30 de mayu de 2014|idioma=|sitiuweb=elcomercio.pe|editorial=}}</ref> Dende [[2012]], La ciudá atopar nel índiz de Ciudaes Globales, considerada una [[ciudá global]] tipu "Gamma" pola GaWC.<ref>{{Cita web|url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html|títulu=The World According to GaWC 2012|fechaaccesu=16 d'agostu de 2016|autor=Globalization and World Cities|enllaceautor=|fecha=|idioma=Inglés|sitiuweb=http://www.lboro.ac.uk/gawc|editorial=}}</ref> Dende'l [[7 d'avientu]] de [[2014]], La Paz ye considerada como una de les [[nueves siete ciudaes maravíes del mundu]].<ref name="cmaravilla">{{cita web|url=https://www.new7wonders.com/en/cities|fechaaccesu=2 de xineru de 2015|títulu=New 7 wonders cities. The global voting site|}}</ref> == Toponimia == El nome de la ciudá, La nuesa Señora de La Paz, foi-y dau mientres la so fundación pol Capitán [[Alonso de Mendoza]]. Foi la tercer aldega fundada nel actual territoriu de Bolivia dempués de Choquechaca (1538) actual [[Sucre]] y [[Potosí]] (1545). El so nome conmemora la restauración de la paz dempués de la guerra civil que siguió a la insurrección de [[Gonzalo Pizarro]] contra [[Blasco Núñez Vela]], primer virréi de [[Perú]].<ref>{{cita web|url=http://www.eldiario.net/diario/lpz1.html|fechaaccesu=20 d'avientu de 2014|títulu=La Paz a principios del sieglu XX|editorial=Periódicu El Diariu}}</ref> == Historia == [[Ficheru:Palace of gov, la paz.jpg|left|thumb|right|Palaciu Llexislativu de Bolivia.]] La ciudá de La Paz foi fundada'l [[20 d'ochobre]] de [[1548]] pol capitán [[Alonso de Mendoza]] na llocalidá de [[Llábanu (Bolivia)|Llábanu]] como parte del [[Correximientu de La Paz]] y pa sirvir como puntu de descansu pa los viaxeros que transitaben ente [[Potosí]] y [[Cuzco]].<ref>{{cita web|url=http://www.educabolivia.bo/files/testos/TX_Fund_LP.pdf|títulu=Fundación de La Paz|}}</ref> Trés díes depués foi treslladada más al este, a un llugar de clima templáu allugáu en cantu del [[altiplanu]],<ref>{{cita web|url=http://www.lapaz.bo/lapaz/index.php?option=com_content&view=article&id=6791:aniversariu-de-la-fundacion-de-la paz-20-de-ochobre&catid=209&Itemid=688|títulu=Aniversariu de la Fundación de La Paz: 20 d'Ochobre|fechaaccesu=4 de xineru de 2015|editorial=Alcaldía de La Paz}}</ref> onde s'empecipien les quebraes y el valle, llamáu Chuquiago Marka<ref name=chiquiago>{{cita web |url=http://www.laprensa.com.bo/diariu/actualidad/la paz/20131006/chuquiago-markay-la-expansion-de-tiwanaku_51079_83058.html |títulu=Chuquiago Marka, y l'espansión de Tiwanaku|fechaaccesu=20 d'avientu de 2014|editorial=La Prensa}}</ref> (n'[[idioma aimara|aimara]], ''chuqiyapu'' significa ‘chacra d'oru'; probablemente llamáu asina pola esplotación de pebíes d'oru nos pequeños ríos del llugar)<ref>{{cita web |url=http://jorgemachicado.blogspot.com/2009/05/aflp_21.html |títulu=Acta de fundación de la ciudá de La nuesa Señora de La Paz|fechaaccesu=4 de xineru de 2015|autor=George Couthbert|editorial=Blogue Apuntes Xurídicos}}</ref> La Paz yera controlada con firmeza per España, el rei español tenía la última pallabra en tolos asuntos políticos. En 1781 hubo una revolución indíxena, liderada por [[Tupak Katari]], que sitió la ciudá torgando'l pasu de persones y mercancíes, amás d'atacala llanzando piedres de los cuetos y amburando teyaos.<ref>{{cita web |url=http://ferreco.blogspot.com/2010/02/dos-cercos-tuvieron-puntu-de-destruyir.html |títulu=Dos cercos tuvieron a puntu de destruyir La Paz|fechaaccesu=11 de xineru de 2015|editorial=Blogue de la Federación Rexonal de Cooperatives Mineres.}}</ref> Como unidá alministrativa, mientres la colonia foi parte integrante del [[Correximientu de La Paz]] y la [[Intendencia de La Paz]]. Encabezáu por [[Pedro Domingo Murillo]] y otros líderes llocales, la llucha pola independencia de la dominación española traxo llevantamientos contra les fuercies realistes. La ciudá llevantar n'armes el 16 de xunetu de 1809 contra l'Imperiu español ya instauró el primer Gobiernu llibre de Hispanoamérica,{{ensin referencies}} formando una [[Xunta Tuitiva]] el [[22 de xunetu]] de [[1809]]. En proclamar d'esta Xunta Tuitiva que puede lleese: «Compatriotes: hasta equí toleremos una especie de destierru nel senu mesmu de la nuesa patria;[...] hemos guardando un silenciu bastante paecíu a la babayada». Esto marcó l'entamu formal de la lliberación d'América del Sur contra l'Imperiu español.{{ensin referencies}} Poco dempués la Xunta foi eslleida polos realistes, y el [[29 de xineru]] de [[1810]] Pedro Domingo Murillo y los sos collaboradores fueron aforcaos na Plaza de los Españoles. Antes de morrer pronunciaría'l so más famosa frase: «Compatriotes, yo muerro, pero la tea que dexó encendida naide poder apagar, ¡viva la llibertá!». El so nome sedría recordáu nel nome de la plaza. El [[departamentu de La Paz (Bolivia)|departamentu de La Paz]] nel que s'atopa'l conceyu foi creáu por Decretu Supremu del 23 de xineru de 1826 xunto a los departamentos de [[Departamentu de Chuquisaca|Chuquisaca]], [[Departamentu de Potosí|Potosí]], [[Departamentu de Santa Cruz|Santa Cruz]] y [[Departamentu de Cochabamba|Cochabamba]] mientres el Gobiernu d'[[Antonio José de Sucre]].{{ensin referencies}} Tres la [[Guerra civil boliviana de 1898|guerra federal de 1898-1899]], La Paz asumió la sede de Gobiernu (poderes executivu y llexislativu), convirtiéndose asina en see política de facto na alministración nacional. La guerra enfrentó a lliberales del norte, contra conservadores del sur que queríen que la sede de Gobiernu quedar en [[Sucre]]. Esta situación quedó establecida'l 25 d'ochobre de 1899, fecha na que'l xeneral [[José Manuel Pando]] asumió la presidencia de la República a raigañu del trunfu de la Revolución Federal.{{ensin referencies}} El [[22 de xunetu]] de [[2007]] llevar a cabu'l [[El Gran Cabildru]], onde aprosimao dos millones d'habitantes de la ciudá de La Paz y El Altu refrendaron la permanencia de la sede de Gobiernu nesta ciudá.<ref>{{cita web |url=http://www.gobernabilidad.org.bo/piocs/45-timeline/capitalia/77-multitudinariu-cabildru-paceno-en-defensa-de-la sede-de-gobiernu |títulu=Multitudinariu cabildru paceño en defensa de la sede de Gobiernu|fechaaccesu=11 de xineru de 2015|editorial= Gobernabilidad Democrática de Bolivia.|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.gobernabilidad.org.bo/piocs/45-timeline/capitalia/77-multitudinariu-cabildru-paceno-en-defensa-de-la sede-de-gobiernu|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> == Xeografía == La ciudá de La Paz ta asitiada nun valle a les riberes del [[ríu Choqueyapu]] que crucia la ciudá de norte a sur, y de pequeños ríos que nacen nes fasteres altes y depositen les sos agües a lo llargo del trayeutu d'esti ríu que desagua escontra'l norte bolivianu. Nel so trayeutu pela ciudá vese altamente contamináu con tou tipu de residuos, especialmente industriales, polo qu'a lo llargo de la so rivera, na ciudá, esprende costantemente desagradables golores.<ref>{{cita web |url=http://www.scielo.org.bo/scielo.php?pid=S2077-33232000000000015&script=sci_arttext |títulu=El ríu Choqueyapu|autor=Jaime Sáenz|fechaaccesu=28 d'avientu de 2014}}</ref> Na [[Cordal Real]] (al este de la ciudá) alcuéntrase'l [[Illimani]] (6462{{esd}}[[metros sobre nivel del mar|msnm]]), que la so figura ye l'emblema de la ciudá dende la so fundación.<ref>{{cita web |url=http://www.andeshandbook.org/montanismo/cuetu/112/Illimani |títulu=Neváu Illimani |fechaaccesu=21 d'avientu de 2014}}</ref> El centru de la ciudá ta arrodiáu por barrios que fueron construyíos nes fasteres perifériques dándo-y a la ciudá un aspeutu d'embudu. La mayoría d'estos barrios fueron creaos pola emigración interna qu'hubo a finales de los años 60 y principios de los 70 (últimos años de la dictadura boliviana). Esta fizo que muncha xente del campu emigrara a la ciudá buscando un meyor porvenir y asina se fueron asitiando pela redolada de la ciudá de La Paz y creándose los barrios periféricos. Güei día, munchos d'ellos tán dientro del programa "Barrios de verdá" que lleva a cabu'l Gobiernu municipal p'ameyorar les condiciones físiques y ameyorar asina la calidá de vida de los sos habitantes. Puede dicise que La Paz ye una ciudá multicultural onde conviven tantu aimaras, quechuas y mestizos como persones procedentes d'otres partes del mundu. {| align="center" |----- <div style="height: 410px; width: 100%; overflow: auto; padding: 3px;text-align: center; border:solid 1px;" title="braglist - zum scrollen"; > [[Ficheru:La Paz panoramic view.jpg|2000px|Vista panorámica escontra l'occidente de la ciudá de La Paz.]] </div> {{clear}} |} === Clima === [[El Alto#Clima|Ver tamién: Clima d'El Altu]] El clima de la ciudá ye templáu d'altu monte. El promediu añal de temperatures ye d'aprosimao 16&nbsp;[[graos Celsius|°C]]. La Paz tien una precipitación promediu de 575&nbsp;[[mm]], siendo xineru'l mes más lluviosu del añu. Les agües concentrar de manera estacional dende avientu hasta abril. En promediu'l mes más templáu ye payares ente que'l mes más fríu ye xunetu. La temporada de primavera en La Paz rexistra una temperatura máximo promediu de 22&nbsp;[[graos Celsius|°C]] y una temperatura mínimo promediu de 5&nbsp;°C. En primavera el clima ye húmedu y templáu, más estable que n'otres estaciones, pel branu el clima ye templáu a caliente, pela nueche y l'amanecer preséntense agües, especialmente mientres la transición d'estaciones, de branu a seronda. El clima de seronda ye un pocu fríu y secu. D'últimes l'iviernu ye húmedu y fríu. {{clima |location= La Paz, Bolivia ([[Aeropuertu Internacional El Alto]], 4.058 msnm) |collapsed= |metric first=yes |single line=yes |Xin record high C = 25.4 |Feb record high C = 22.8 |Mar record high C = 25.1 |Abr record high C = 22.9 |May record high C = 24.0 |Xun record high C = 20.0 |Xnt record high C = 23.0 |Ago record high C = 21.0 |Set record high C = 23.0 |Och record high C = 23.0 |Pay record high C = 24.2 |Avi record high C = 22.0 |year record high C = 25.4 |Xin high C = 14.3 |Feb high C = 14.3 |Mar high C = 14.2 |Abr high C = 14.4 |May high C = 14.4 |Xun high C = 14.0 |Xnt high C = 13.5 |Ago high C = 13.7 |Set high C = 15.3 |Och high C = 15.3 |Pay high C = 17.0 |Avi high C = 15.7 |year high C = |Xin mean C = 9.3 |Feb mean C = 9.0 |Mar mean C = 8.9 |Abr mean C = 8.8 |May mean C = 8.2 |Xun mean C = 7.3 |Xnt mean C = 6.8 |Ago mean C = 8.2 |Set mean C = 8.7 |Och mean C = 10.0 |Pay mean C = 10.5 |Avi mean C = 9.7 |year mean C = |Xin low C = 4.4 |Feb low C = 4.4 |Mar low C = 3.6 |Abr low C = 1.0 |May low C = -1.9 |Xun low C = −4.3 |Xnt low C = −4.4 |Ago low C = −3.0 |Set low C = -1.0 |Och low C = 1.5 |Pay low C = 2.1 |Avi low C = 3.6 |year low C = |Xin record low C = -3.3 |Feb record low C = -3.3 |Mar record low C = −2.7 |Abr record low C = −4.7 |May record low C = −10.3 |Xun record low C = −12.4 |Xnt record low C = −11.9 |Ago record low C = −10.0 |Set record low C = −10.0 |Och record low C = −5.2 |Pay record low C = −5.0 |Avi record low C = −2.8 |year record low C = -12.4 |Xin precipitation mm = 133.7 |Feb precipitation mm = 104.7 |Mar precipitation mm = 71.7 |Abr precipitation mm = 31.7 |May precipitation mm = 14.3 |Xun precipitation mm = 5.1 |Xnt precipitation mm = 7.1 |Ago precipitation mm = 15.2 |Set precipitation mm = 35.5 |Och precipitation mm = 38.1 |Pay precipitation mm = 50.5 |Avi precipitation mm = 94.9 |year precipitation mm = |Xin humidity = 66 |Feb humidity = 72 |Mar humidity = 67 |Abr humidity = 59 |May humidity = 48 |Xun humidity = 42 |Xnt humidity = 43 |Ago humidity = 42 |Set humidity = 48 |Och humidity = 49 |Pay humidity = 51 |Avi humidity = 60 |year humidity = |unit precipitation days = 0.1 mm |Xin precipitation days = 20.7 |Feb precipitation days = 15.8 |Mar precipitation days = 14.2 |Abr precipitation days = 9.8 |May precipitation days = 3.6 |Xun precipitation days = 2.8 |Xnt precipitation days = 2.8 |Ago precipitation days = 5.1 |Set precipitation days = 8.2 |Och precipitation days = 10.4 |Pay precipitation days = 11.5 |Avi precipitation days = 15.5 |year precipitation days = |Xin sun = 182.9 |Feb sun = 152.6 |Mar sun = 148.8 |Abr sun = 165.0 |May sun = 222.7 |Xun sun = 240.0 |Xnt sun = 235.6 |Ago sun = 217.0 |Set sun = 189.0 |Och sun = 179.8 |Pay sun = 171.0 |Avi sun = 186.0 |year sun= |source 1 = Deutscher Wetterdienst,<ref name = DWD> {{cita web | url = http://www.dwd.de/DWD/klima/beratung/ak/ak_852010_kt.pdf | títulu = Klimatafel von La Paz - El Alto (Int. Flugh.) / Bolivien | work = Baseline climate means (1961-1990) from stations all over the world | publisher = Deutscher Wetterdienst | language = alemán | fechaaccesu = 24 de xineru de 2016}}</ref> Meteo Climat (estremes 1942–present)<ref name = meteoclimat> {{cita web | url = http://meteo-climat-bzh.dyndns.org/index.php?page=stati&id=75 | títulu = Station La Paz | publisher = Meteo Climat |language = francés | fechaaccesu = 11 de xunu de 2016}}</ref> |source 2 = [http://www.la-paz.climatemps.com/ Climatemps.com] (sunshine) }} {{clima |location=La Paz (Bolivia), a una altitú de 3250&nbsp;[[metros sobre'l nivel del mar|msnm]] |metric first=yes |single line=yes |Xin record high C = 25 |Feb record high C = 24 |Mar record high C = 24 |Abr record high C = 24 |May record high C = 22 |Xun record high C = 21 |Xnt record high C = 22 |Ago record high C = 22 |Set record high C = 27 |Och record high C = 24 |Pay record high C = 25 |Avi record high C = 24 |year record high C = 27.0 |Xin high C = 17 |Feb high C = 17 |Mar high C = 18 |Abr high C = 18 |May high C = 18 |Xun high C = 17 |Xnt high C = 17 |Ago high C = 17 |Set high C = 18 |Och high C = 19 |Pay high C = 19 |Avi high C = 18 |year high C = 17.8 |Xin mean C=11.5 |Feb mean C=11.5 |Mar mean C=12.0 |Abr mean C=11.0 |May mean C=10.5 |Xun mean C=9.0 |Xnt mean C=9.0 |Ago mean C=9.5 |Set mean C=10.5 |Och mean C=11.5 |Pay mean C=12.5 |Avi mean C=12.0 |year mean C=10.9 |Xin low C = 6 |Feb low C = 6 |Mar low C = 6 |Abr low C = 4 |May low C = 3 |Xun low C = 1 |Xnt low C = 1 |Ago low C = 2 |Set low C = 3 |Och low C = 4 |Pay low C = 6 |Avi low C = 6 |year low C = 4.0 |Xin record low C = 1 |Feb record low C = 2 |Mar record low C = 2 |Abr record low C = -1 |May record low C = -6 |Xun record low C = -7 |Xnt record low C = -5 |Ago record low C = -3 |Set record low C = -1 |Och record low C = -1 |Pay record low C = -1 |Avi record low C = 2 |year record low C = -3.0 |Xin precipitation mm = 114 |Feb precipitation mm = 107 |Mar precipitation mm = 66 |Abr precipitation mm = 33 |May precipitation mm = 13 |Xun precipitation mm = 8 |Xnt precipitation mm = 10 |Ago precipitation mm = 13 |Set precipitation mm = 28 |Och precipitation mm = 41 |Pay precipitation mm = 48 |Avi precipitation mm = 94 |year precipitation mm = 575 |Xin precipitation days = 21 |Feb precipitation days = 18 |Mar precipitation days = 16 |Abr precipitation days = 9 |May precipitation days = 5 |Xun precipitation days = 2 |Xnt precipitation days = 2 |Ago precipitation days = 4 |Set precipitation days = 9 |Och precipitation days = 9 |Pay precipitation days = 11 |Avi precipitation days = 18 |year precipitation days = 124 |Xin sun = 186 |Feb sun = 141 |Mar sun = 155 |Abr sun = 180 |May sun = 248 |Xun sun = 270 |Xnt sun = 279 |Ago sun = 248 |Set sun = 210 |Och sun = 186 |Pay sun = 180 |Avi sun = 186 |year sun = 2469 |source 1 = BBC Weather<ref name="weatherBBC">{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/weather/3911925 |títulu=BBC Weather - La Paz |fechaaccesu=July 2013 |publisher=BBC Weather}}</ref> |date = July 2013 }} == División política y alministrativa == === Macrodistritos del conceyu de La Paz === El conceyu de La Paz tópase estremáu, pa la so alministración, en 9 macrodistritos, cada unu d'ellos so la tuición d'una subalcaldía y una autoridá denomada subalcalde, al traviés d'estes entidaes descentralícense delles actividaes alministratives. {| |colspan="8" style="background:lightseagreen;text-align:center;font-size:120%;font-weight:bold;color:white;"| Macrodistritos de la ciudá de La Paz </tr> |rowspan="20" style="background:whitesmoke;text-align:center;"| [[Ficheru:LA PAZ.png|center|580px|Urban areas of La Paz]] |- style="text-align:center;background:#b0c4de;font-weight:bold;" |style="width:4.0em;"| # || '''Zona urbana''' || '''Población''' || '''Área''' ([[km²]]) || '''Tipu''' || '''Mapa''' |- |1 || Mallasa || 5,082 || 32,68 || Urbanu || [[Ficheru:MACRODISTRITO 1.png|20px]] </tr> |2 || Zona Sur || 127,228 || 64,15 || Urbanu || [[Ficheru:MACRODISTRITO 2.png|20px]] </tr> |3 || San Antonio || 115,659 || 22,59 || Urbanu || [[Ficheru:MACRODISTRITO 3.png|20px]] </tr> |4 || Periférica || 159,123 ||26,05 || Urbanu || [[Ficheru:MACRODISTRITO 4.png|20px]] </tr> |5 || Max Parés || 164,566 || 13,31 || Urbanu || [[Ficheru:MACRODISTRITO 5.png|20px]] </tr> |6 || Centru || 64,272 || 5,22 || Urbanu || [[Ficheru:MACRODISTRITO 6.png|30px]] </tr> |7 || Cotahuma || 153,655 || 16,10 || Urbanu || [[Ficheru:MACRODISTRITO 7.png|20px]] </tr> |23 || Zongo || || || Rural || [[Ficheru:MACRODISTRITO 23.png|30px]] </tr> |22 || Hampaturi || || || Rural || [[Ficheru:MACRODISTRITO 22.png|30px]] </tr> |} ====Macrodistritos urbanos==== Los Macrodistrtitos urbanos suman siete y tópense nel estremu Sur del conceyu, concentren la mayor parte de la población. ====Macrodistritos rurales==== Los Macrodistritos Hampaturi y Zongo, correspuenden al área rural del conceyu y ocupen la mayor superficie del mesmu. [[Ficheru:Comunidad de Yurumani, municipio de La Paz.JPG|thumb|700px|Comunidá de Yurumani nel macrodistrito rural de Zongo]] {|class="wikitable centered" !colspan=5 style="background:LightSeaGreen; color:white; font-size:120%"| Barrios de la ciudá de La Paz |- |- style="text-align:center;" !#!! Macrodistrito!!Mapa!! Barrios !! Cais principales |- |1 |[[Mallasa]] |[[Ficheru:MACRODISTRITO 1.png|90px]] | Amor de Dios • Mallasa • Muela del Diañu • Mallasilla • Jupapina | Carretera principal Rio embaxo |- |2 |[[Zona Sur]] |[[Ficheru:MACRODISTRITO 2.png|80px]] | Obrajes • Bella Vista • Bolonia • [[Irpavi]] • [[Calacoto]] • Cota Cota • Achumani • Ovejuyo • Koani • La Florida • Seguencoma • San Miguel | Avenida Ballivián |- |3 |[[San Antonio (La Paz)|San Antonio]] |[[Ficheru:MACRODISTRITO 3.png|80px]] | San Antonio • Villa Copacabana • [[Pampahasi]] • Valle Formosu • Kupini • Villa Harmonía • Callapa, •San Isidro | Avenida cd del neñu |- |4 |[[Periférica]] |[[Ficheru:MACRODISTRITO 4.png|50px]] | Achachicala • Chuquiaguillo • Villa Fátima • Vinu Tinto •5 Dedo • Santiago de Llacaya • Rosasani | Avenida Gral Juan Jose Torres |- |5 |[[Max Parés]] |[[Ficheru:MACRODISTRITO 5.png|50px]] | Munaypata • La Portada • El Tejar • Gran Poder • [[Obispu Indaburu]] • Chamoco Chicu • Munaypata • [[Pura Pura]] • Ciudadela Ferroviaria | Avenida Naciones Xuníes |- |6 |[[Zona Centro]] |[[Ficheru:MACRODISTRITO 6.png|80px]] |Cascu Urbanu Central • [[San Jorge (La Paz)|San Jorge]] • [[Miraflores (La Paz)|Miraflores]] • Barriu Gráficu • San Sebastián • Santa Bárbara • Parque Urbanu Central | Avenida Arce • Avenida 16 de Julio • Avenida Busch |- |7 |[[Cotahuma]] |[[Ficheru:MACRODISTRITO 7.png|70px]] | [[Sopocachi]] • Altu Sopocachi • Pasankeri • Tembladerani • Alpacoma • Belén • Tacagua • San Pedro • So Llojeta | Avenida Buenos Aires |- |} == Descripción de la ciudá == [[Ficheru:Iglesia de San Francisco La Paz.JPG|thumb|right|300px|Ilesia de San Francisco]] [[Ficheru:Palacio del Congreso Nacional La Paz Bolivia.jpg|thumb|300px|El Palaciu Llexislativu de Bolivia, na Plaza Murillo.]] El centru de la ciudá de La Paz tien tres puntos principales nos que se desenvuelve gran parte de la vida económico y social de la ciudá. Estos puntos son: * La [[Plaza Murillo]], que ye llugar del allugamientu de los edificios de los poderes Executivu y Llexislativu de Bolivia. * L'atriu de la [[Basílica de San Francisco (La Paz)|Basílica de San Francisco]], ye consideráu unu de los principales llugares d'alcuentru social de la ciudá, pos xunto a la Plaza Mayor (cola que colinda) ye la área d'espresión social más importante, onde davezu s'axunten miembros y afiliaos d'instituciones como la Central Obrera Boliviana (COB). * La pasarela Pérez Velasco, que coneuta la cai piatonal Evaristo Valle y l'entamu de callar Comerciu, el sector, nel qu'antes se topaba la Plaza Lucio Pérez Velasco tien nes sos cercaníes un importante puntu d'embarque y desembarque de pasaxeros que lleguen o se dirixen a la vecina ciudá d'[[El Alto]]. [[Ficheru:Banco Central de Bolivia.png|thumb|left|300px|L'edificiu del [[Bancu Central de Bolivia]].]] El centru tamién se caracteriza por siguir el tradicional diseñu en "[[Plan hipodámico|damero]]" usáu polos españoles pa les ciudaes na colonia. Alredor de la Plaza Murillo atópense dalgunos de los edificios más antiguos de la ciudá y los museos más importantes, amás d'otros llugares históricos. La espansión de la ciudá desenvolvióse al traviés de víes tropezoses por cuenta de la topografía particular de la ciudá, creándose l'aspeutu carauterísticu actual. L'avenida Dieciséis de Julio [[Paséu del Prau (La Paz)|El Prau]], con numberosos xardinos bien calteníos, ye parte de la exa llonxitudinal que conforma la estructura de la ciudá, traviesa l'actual centru y consolidóse históricamente como'l puntu neurálxicu de comunicaciones, entretenimientu, comerciu y finances de La Paz. La ciudá de La Paz ta carauterizada poles sos múltiples pontes que coneuten a los barrios por cuenta de la so topografía irregular, como pueden ser les [[pontes Trillizos]] que xunen el llau este y oeste de la ciudá travesando'l [[ríu Choqueyapu]]. Proveniente dende'l sur, un llargu [[Cañón (xeoloxía)|cañón]] de mediana fondura traviesa parte de la ciudá y forma un espectacular paisaxe. Esti cañón (agora convertíu en parque, y como gran parte del Parque Urbanu Central) alluga a unu de los llugares más curiosos de la ciudá: el Parque Laikakota, que ye un cuetu que surde dende'l cañón y dende que la so visu poder reparar gran parte de la ciudá.<ref>{{cita web|url=http://www.boliviaentusmanos.com/turismo/destino/parque-metropolitanu-laikakota.html|fechaaccesu=2 de xineru de 2015|títulu=Parque metropolitanu Laikakota}}</ref> Nesti fixéronse variaes obres de remodelación xunto a la construcción d'un paséu mirador eleváu, que percuerre la mayor parte del parque y ufierta una vista escontra tola ciudá. [[Ficheru:La Paz, Parque Urbano.jpg|thumb|300px|La Paz, vista dende'l Parque Urbanu Central.]] [[Ficheru:Vista de Sopocachi.jpg|thumb|300px|Vista de los edificios de [[Sopocachi]] dende la Ponte De Les Amériques]] La ciudá cunta, con una [[plaza d'armes]], denomada Pedro Domingo Murillo mientres el sieglu&nbsp;XX n'honor al principal prócer de la Revolución del 16 de [[xunetu]] de [[1809]] pola independencia del país. Esta plaza y la so contorna son un importante llugar turísticu y el principal centru d'alcuentru de la xente. La ciudá cunta coles mesmes, con distintos templos coloniales, ente ellos la Ilesia de San Francisco, parte del conxuntu conventual del mesmu nome, construyida ente los [[sieglu XVI|sieglos&nbsp;XVI]] y [[sieglu XVIII|XVIII]] el so [[Arquiteutura de la basílica de San Francisco (La Paz)|arquiteutura]] ye un notable exemplu del estilu denomináu barrocu mestizu o [[barrocu andín]] en Bolivia. Pola topografía carauterística de la ciudá, la población estendióse primeramente nes riberes del ríu Choqueyapu conformando tres sectores: la fastera este, la fastera oeste y la zona sur de la ciudá, los sectores esti y oste carauterizar por desenvolvese en zones de mediana y alta pindia llegando a altores d'hasta 4000&nbsp;[[metros sobre'l nivel del mar|msnm]], la zona sur presenta una altitú promediu de 3200&nbsp;msnm, altor que nel so desenvolvimientu escontra'l sureste va n'aumentu hasta llegar a 3800 nes zones colindante col conceyu de Palca. Les zones de Miraflores y [[Sopocachi]] fueron barrios tradicionalmente destinaos a vivienda, col aumentu poblacional de la ciudá les viviendes unifamiliares que la caracterizaben fueron reemplazaes por edificios multifamiliares, una situación similar caracteriza la Zona sur de la ciudá. Al traviés de la zona de Villa Fátima, aportar al territoriu [[subtropical]] del conceyu, los [[Yungas]], [[Trópicu|tropical]] y el [[departamentu de Pando]]. Anguaño La Ciudá de La Paz tien delles llinies de Teleféricos que conecten especialmente la Zona Central cola Ciudá d'El Altu y la Zona Sur con Ciudad Satélite qu'esta allugada n'El Altu == Arquiteutura == {{VT|Cultura de Bolivia}} === Arquiteutura Colonial === La ciudá de La Paz tien un volume en constante amenorgamientu de los edificios patrimoniales, ente ellos munchos exemplos d'arquiteutura colonial, sobremanera en redol a la redoma de la [[Plaza Murillo]]. Por cuenta de la falta de fondos y l'imposibilidá de los propietarios a pagar por restauraciones d'edificios coloniales, munchos fueron baltaos nel sieglu&nbsp;XX o s'atopen nun estáu ruinosu.<ref>http://elchukuta.com/menuprincipal-detalle/1941/</ref> Como los edificios históricos son más costosos de caltener, resulta una carga menor pagar la construcción d'edificios modernos en llugar de caltener los antiguos. Anque hubo un númberu creciente de proyeutos y proyeutos de restauración, el futuru d'estos edificios históricos sigue siendo inciertu, enagora llanzáronse campañes pa caltener estes cases patrimoniales p'ameyorar l'apariencia de la ciudá depués del so nomamientu como ciudá maravía, enagora yá nun se tán derrumbando por cuenta de una ordenanza municipal, pero lamentablemente siguen n'estáu ruinosu<ref>[http://arquitectanotas.blogspot.com/2011/11/la paz-evidencia-la so-arquiteutura.html «La Paz evidencia la so arquiteutura»], artículu de payares de 2011 nel sitiu web Arquiteuta Notes.</ref> Un exemplu d'arquiteutura colonial constituyir la cai Xaén, que la so estructura y edificaciones fueron calteníos. === Arquiteutura republicana === L'arquiteutura republicana na Paz tópase representada por viviendes d'influencia francesa ya italiana allugaes nel centru de la ciudá y en pequeñes cases familiares en Miraflores, el palaciu de Gobiernu denomináu Palaciu Quemáu― ye un exemplu sobresaliente del estilu, al igual que les cases de Laikacota, lamentablemente gran parte d'estes cases fora del área de Laikacota en Miraflores tán siendo destruyíes pa construyir edificios modernos, y nun hai llei dalguna que protexa estes cases históriques de la ciudá. === Arquiteutura moderna === Mientres el sieglu&nbsp;XX edificar na ciudá edificios influyíos pol estilu modernu, exemplu d'ellos son les viviendes de Miraflores y [[Sopocachi]] de llinies aerodinámiques y pocu afataes. L'arquiteutura organicista propuesta pol arquiteutu Juan Carlos Calderón tópase ejemplificada nel palaciu de Telecomunicaciones según diverses viviendes particulares. La Paz tamién cunta colos edificios más altos y modernos del País. === Arquiteutura contemporánea === L'arquiteutura contemporánea tópase representada por edificios d'influencia internacional y alta teunoloxía que tienen representación nel centru y Sur de la ciudá, paralelamente la cultura popular desenvolvió un estilu eclécticu y de mapa de colores denomináu «arquiteutura chola», principalmente ejemplificado na fastera oeste de la ciudá. == Turismu == [[Ficheru:Catedral Metropolitana de La Paz.JPG|thumb|300px|Catedral Metropolitana de La Paz.]] [[Ficheru:Barrio San Jorge en La Paz, Bolivia.png|thumb|300px| El barriu de [[San Jorge (La Paz)|San Jorge]] vistu dende El Montículo de [[Sopocachi]].]] La Paz ye'l centru cultural más importante de [[Bolivia]]. La ciudá ye sede de delles catedrales que pertenecen a la dómina colonial, como la [[Ilesia de San Francisco (La Paz)|Templu y conventu de San Francisco]] y la [[Catedral Metropolitana (La Paz)|Catedral Metropolitana]], esti postreru allugáu na [[Plaza Murillo]], que ye tamién el llar del poder políticu y alministrativu del país. Una carauterística bien importante del turismu na ciudá de La Paz, son les construcciones y les viviendes coloniales que s'atopen alredor de tol cascu vieyu y el centru de la ciudá. Estes construcciones coloniales son les más visitaes en tola ciudá de La Paz. Ente los distintos museos, los más notables son los de la cai Xaén, que foi calteníu'l diseñu de les cais dende los díes de Colonia y ye el llar de 10 museos distintos y de tola cultura paceña. El [[Palaciu de Gobiernu (Bolivia)]] atópase na [[Plaza Murillo]] o la Plaza de les Armes de la ciudá y conozse como "Palaciu Quemáu". El palaciu foi restauráu munches vegaes de magar, pero'l nome caltúvose intactu. Ye una de les infraestructures más visitaes de tola ciudá de La Paz. Otra zona turística importante y bien visitada de la ciudá de La Paz ye la Zona Sur, ye una de les árees más esclusives de la ciudá. Na Zona Sur pueden atopase los centros comerciales más grandes de [[Bolivia]], unu d'ellos ye'l MegaCenter, que ye'l complexu de cines más grande de la ciudá, cuenta con 18 sales de cine, 2 sales de cine VIP, centru comercial, patiu de comíes, supermercaos, Bowling, Sales de Paint Ball y una Pista de Xelu pa patinaxe. Otros barrios encamentaos son [[Sopocachi]], [[San Jorge (La Paz)|San Jorge]] y Miraflores. [[Sopocachi]] ye la zona bohemia por excelencia, nesti barriu atopen la mayoría de cafés, restoranes y galeríes d'arte. Otra carauterística de la zona ye la vida nocherniega, pos [[Sopocachi]] cuenta con una amplia variedá de discoteques y pubs, que son costantemente allegaos por llocales y turistes, cabo mentar que [[Sopocachi]] ye la zona de los namoraos, con El Montículo como'l so mayor monumentu. [[San Jorge (La Paz)|San Jorge]] ye'l barriu más esclusivu del distritu oeste, acueye a la Residencia Presidencial de Bolivia, según a la gran mayoría d'[[embaxaes]] presentes nel país, como les embaxaes d'Estaos Xuníos, Reinu Xuníu, España, Alemaña y Xapón ente otres. [[San Jorge (La Paz)|San Jorge]] ye la zona con más densidá d'edificios de toa Bolivia, amás nel barriu atopen los dos rascacielos más altos del país denominaos [[Torre Girasol]] y Torres del Poeta, y la Torre Azul, únicu edificiu intelixente de la ciudá. [[San Jorge (La Paz)|San Jorge]] tamién acueye al Hotel Ritz y a los conocíos institutos culturales [[Goethe Institut]] d'Alemaña y a la [[Sociedá Dante Alighieri]] italiana. La zona de [[San Jorge (La Paz)|San Jorge]] ye'l sector urbanu con mayor [[Índiz de Desenvolvimientu Humanu]] de la ciudá y de tol país. === Llugares d'interés y d'entretenimientu públicu === [[Ficheru:Palacio Quemado y Plaza Murillo (2).JPG|thumb|300px|Vista parcial de la Plaza Murillo.]] [[Ficheru:Panlapaz 2010.jpg|thumb|300px|Vía balcón y vista del centru de la ciudá.]] [[Ficheru:Illimani2.JPG|thumb|300px|El [[Illimani]], el mayor cume de la [[Cordal Real]].]] [[Ficheru:Valledelaluna-lapaz-bolivia.jpg|thumb|300px|[[Valle de la Lluna (Bolivia)]].]] '''Na ciudá de La Paz''' * Casco Viejo de la Ciudá * [[Plaza Murillo]] * [[Palaciu de Gobiernu (Bolivia)]] * El Paséu del Prau (El Prau). * [[Ilesia de San Francisco (La Paz)|Templu y conventu de San Francisco]] * [[Catedral Metropolitana (La Paz)|Catedral Metropolitana]] * Parque Urbanu Central (que tien los parques Roosevelt y Laikakota, variedá de canches polifuncionales, un muséu interactivo, un campu ferial ente otros curiosos). * Mercáu de les Bruxes * Teatru Municipal de La Paz * Teatru al campu * Ilesia Santu Domingu * La Cai Xaén (alluga 10 Museos, cases Coloniales, Chigres y Restoranes). * Parque Metropolitanu Laikacota * Zoolóxicu de Mallasa "Vesty Pakos Chuquiago Marka" * [[Valle de la Lluna (Bolivia)|Valle de la Lluna]] * Valle de les Ánimes Mirador Jach'a Kollo * [[Estadiu Hernando Siles]] (el más grande de Bolivia, llocal pa los partíos de la [[Seleición de fútbol de Bolivia|Seleición Boliviana de fútbol]]). * Llaguna Cota Cota * Cañón de Palca * Multicine * Megacenter (centru comercial y de cines, el segundu más grande de Bolivia, dempués del Ventura Mall de Santa Cruz). * Cine Teatru Monje Campero (unu de los cines más antiguos de ciudá de La Paz, cuenta cola pantalla más grande de Bolivia). * [[Mi Teleférico]] * [[Sopocachi]] (Zona artística de la ciudá). * Zona Sur * Les [[Pontes Trillizos]] * La [[Muela del Diañu]] * Xardín Xaponés '''Pela redolada de la ciudá de La Paz''' * Cuetu [[Illimani]] (el mayor cume de la [[Cordal Real]]). * Monte [[Huayna Potosí]] * [[Chacaltaya]] (pista de nieve más alto del mundu). * [[Llagu Titicaca]] * [[Copacabana (Bolivia)]] (pueblu a veres del llagu Titicaca). * [[Parque Nacional Madidi]] * [[Sorata]] * [[Coroico]] (pueblu de Los Yungas, rexón con clima templáu y húmedu y muncha vexetación). * [[Tiwanaku]] (ruines de la cultura Tiwanacota). * Monte Condori * Palca (pueblu nes faldes del neváu Illimani). * Parque Nacional [[Cotapata]] * Caminos Precolombinos: Takesi, el Choro, Yunga Cruz y el Camín del Oro * Termes de Urmiri * [[Reserva de la biosfera y tierra comuñal d'orixe Pilón Llábanos]] * El Valle de Zongo *Llagu Titicaca (Delles poblaciones a veres del llagu ya islles) [[Ficheru:La Paz, Bolivia00.jpg|thumb|La ciudá de La Paz, sede de Gobiernu de Bolivia.]] === Museos y centros culturales === Los museos,<ref>{{cita web|url=http://www.boliviaentusmanos.com/turismo/museo.html|fechaaccesu=2 de xineru de 2015|títulu=Museo de La Paz - Llugares pa visitar nA PAZ}}</ref> galeríes d'arte y centros culturales de La Paz son munches vegaes financiaos pol Estáu o por entidaes privaes. Los más notables son los museos de la cai Xaén, que caltuvo'l diseñu de les cais dende los díes de Colonia y ye el llar de 10 museos distintos. * Muséu Casa de Pedro Domingo Murillo: Mártir de la revolución d'independencia de 1809, caltúvose y agora ye un muséu. La casa presenta una coleición de muebles, testiles y arte de la dómina colonial. * Muséu Costumista Juan de Vargas: Amuesa muñeques de cerámica llevaba costumes tradicionales qu'amuesen cómo yera la vida nel sieglu&nbsp;XIX. Tamién pueden vese semeyes de la vieya ciudá de La Paz. [[Ficheru:Lapaz18.jpg|thumb|150px|Interior del Muséu Nacional d'Arte de La Paz.]] * Muséu Nacional d'Arte: Allugáu en Callar Comerciu, nun antiguu palaciu construyíu en 1775, ta decorada con obres de Melchor Pérez de Holguín y Marina Núñez del Prau, ente otros. * Muséu de la Mariña Boliviana: Exhibe los oxetos de la guerra de 1879 na que Bolivia perdió la so mariña marítima. * Muséu de Metales Preciosos Precolombinos o Muséu del Oru: Exhibe obres pre-colombines d'oru, plata y cobre. * Muséu Nacional d'Historia Natural: Esposiciones en Bolivia paleontoloxía, xeoloxía, zooloxía y elementos botánicos d'interés. * Muséu Casa María Núñez del Prau: Exhibe'l quechua y el aymara n'escultures pola artista boliviana Marina Núñez del Prau. * Muséu d'Etnografía y Folclor: Asitiáu nuna casa construyida nel sieglu&nbsp;XVIII, amuesa'l costumes y l'arte de grupos étnicos. * Muséu de Preseos Musicales: Exhibe una importante variedá de preseos nativos. * Muséu Tambo Quirquincho: Allugáu en Calle Linar, el muséu exhibe una importante variedá de charangos. Otros preseos nativos amuésense tamién. [[Ficheru:Lapaz37.jpg|thumb|250px|Muséu Nacional d'Arqueoloxía de La Paz.]] * Muséu Nacional d'Arqueoloxía: Exhibe una coleición d'artefactos de la cultura Tiwanakota. Ente otros Museos atópense: * Muséu de la Revolución Nacional * Muséu Históricu Militar * Muséu d'Arte Contemporáneo Plaza * Museo Nacional d'Arqueoloxía Tiwanaku * Muséu Nacional d'Arte Sacro de la Catedral * [[Centru Cultural Museo San Francisco|Museo San Francisco]] * Muséu del Deporte Nacional * Muséu de Testiles Andinos Bolivianos * Muséu de la Coca * Muséu Kusillo === Vida nocherniega === A pesar de les sos condiciones climatolóxiques, La Paz cunta con una febril vida nocherniega que cautiva tantu a habitantes como a visitantes. Al igual que les grandes metrópolis de Suramérica, La Paz ufierta una tremera d'alternatives p'aquelles persones que deseyen pasar momentos prestosos n'horarios nocherniegos. La ciudá cunta con pubs, karaokes y discoteques pa tolos gustos y edaes onde puede escoyese música tropical, clásicos, ritmos modernos y actuaciones en direuto de conxuntos nacionales ya internacionales, toos ellos con servicios calidable y fina atención. Unu de los percorríos obligaos pa los turistes ye precisamente visitar les peñes-restoranes, que son llugares onde s'aprecien tantu la música folclórica y la danza como la gastronomía y bébores llocales. Toa esta actividá llevó a que la guía turística ''[[Lonely Planet]]'', nel añu 2010, calificara a La Paz como la sesta ciudá más antroxadora, risondera y con meyor vida nocherniega del planeta.<ref>http://www.traveller.com.au/the-worlds-top-10-party-towns-im4q</ref> Tamién la revista ''[[National Geographic]]'', nel 2015, consideró que La Paz yera la tercer ciudá del mundu con meyor y más intensa vida nocherniega (percima de [[São Paulo]] (en Brasil) y [[Eivissa]] (n'España) polos sos distintos ufiertes de diversión: «Esta sofisticada dama recibe a los visitantes colos brazos abiertos».<ref>http://travel.nationalgeographic.com/travel/top-10/nightlife-cities/</ref> == Tresporte == === Terminal de buses === [[Ficheru:Terminal de Autobuses (4).JPG|thumb|300px|Terminal de buses.]] La Terminal de Buses de La Paz, diseñada pol inxenieru francés [[Alexandre Gustave Eiffel|Gustave Eiffel]] y llevantada pol constructor español Miguel Nogué, ye la principal terminal terrestre de la ciudá.<ref>{{cita web|url=http://www.lapaz.bo/index.php?option=com_content&view=article&id=6402:hestoria-de-la-terminal-de-buses&catid=124:terminal-de-buses&Itemid=533|títulu=Historia de la Terminal de Buses|fechaaccesu=19 de diciembe de 2014|editorial=Gobiernu Autónomu Municipal de La Paz}}</ref> La principal vía de comunicación de la ciudá constituyir l'[[Autopista La Paz-El Alto]] al traviés dela cual comunícase cola vecina ciudá d'El Altu, y al traviés d'ella cola ciudá d'[[Oruro]] por onde s'apuerta a les ciudaes de [[Sucre]], [[Potosí]] y el sur del país. Hai una importante carretera, nueva que comunica la vía a Oruro coles ciudaes de [[Cochabamba]] y [[Santa Cruz de la Sierra|Santa Cruz]]. Son tamién importantes, la carretera a la ciduad de [[Copacabana (La Paz)|Copacabana]] y [[Tiwanaku]] al oeste, cerca del [[llagu Titicaca]], que sigue hasta la ciudá de [[Cusco]], pasando pela ciudá fronteriza de [[Desaguadero]]. La terminal de buses tien salíes diaries a les principales ciudaes del país. Hai tamién salíes a otres ciudaes de países vecinos como [[Chile]] y [[Perú]]. La segunda terminal de buses de la ciudá llámase Terminal Minasa. Ta asitiada na zona de Villa Fátima, dando serviciu de buses con destín a les ciudaes del norte del país: [[Los Yungas]], [[departamentu de Beni|Beni]] y [[Departamentu de Pando|Pando]]).<ref>{{cita web|url=http://www.lapaz.bo/index.php?option=com_content&view=article&id=11507:flotes-y-buses-de-30-empreses-yá-salen-de-la-terminal-minasa&catid=70:notes-principales&Itemid=758|títulu=Llexes y buses de 30 empreses yá salen de la Terminal Minasa|fechaaccesu=29 de xineru de 2015|editorial=Gobiernu Autónomu Municipal de La Paz}}</ref> Anguaño esta terminal ye provisional, con construcciones precaries, pero ta proyeutándose una construcción moderna que se plania que va tar en funcionamientu l'añu 2016.<ref>{{cita web|url=http://www.paginasiete.bo/sociedad/2014/4/25/nueva-terminal-minasa-allugara-2500-pasaxeros-yungas-19763.html|títulu=Nueva terminal Minasa va allugar a 2.500 pasaxeros a los Yungas|fechaaccesu=29 de xineru de 2015|editorial=Periódicu bolivianu Páxina Siete}}</ref> Pa estos viaxes interprovinciales empobinaos a partir norte del conceyu, [[Los Yungas]], el norte del conceyu, la parte tropical de departamentu y los departamentos vecinos traviésase la [[Cordal de Los Andes]]<ref name="tbuses">{{cita web|url=http://www.lapaz.bo/index.php?option=com_content&view=article&id=7207:empreses-autorizaes&catid=124:terminal-de-buses&Itemid=533|títulu=Empreses autorizaes|fechaaccesu=19 d'avientu de 2014|editorial=Gobiernu Autónomu Municipal de La Paz}}</ref> al traviés del [[Camín a Los Yungas]] que los sos tramos más peligrosos fueron reemplazaos cola construcción de la ruta [[Cotapata]]-Santa Bárbara. Pa les salíes a ciudaes menores y poblaciones dientro del departamentu utilicen estaciones informales alcontraes Alto San Pedro (salíes a [[Apolo (La Paz)|Apolo]]) y nes cercaníes del Campusantu Xeneral (salíes a [[Copacabana (La Paz)|Copacabana]] y a otres ciudaes cercanes al [[llagu Titicaca]], a [[Tiahuanaco|Tiwanaku]] y al [[Desaguadero]], dende onde puede ingresase al [[Perú]]).<ref name="tbuses" /> === PumaKatari === {{AP|PumaKatari}} [[Ficheru:Frente Pumakatari.JPG|thumb|300px|Bus Pumakatari del Sistema La Paz Bus]] El sistema de tresporte masivu La Paz Bus, más conocíu como PumaKatari, ye un sistema de tresporte de pasaxeros que funciona con buses de 141 de pasaxeros y que al momentu cubre seis rutes. Les mesmes empiecen nel [[Parque Urbanu Central]] y van a Llojeta, Villa Salomé, Chasquipampa, Irpavi II, Kalajahuira y Caxa Ferroviaria. P'avientu de 2014, el bus yá tresportara a 6,2 millones de pasaxeros dende la so inauguración en febreru de 2014 d'alcuerdu a datos de la institución.<ref>{{cita web|url=http://www.lapaz.bo/index.php?option=com_content&view=article&id=18198:el-pumakatari-tresporto-a-6-2-millones-de-pasaxeros-en-10-meses&catid=290:tresporte&Itemid=844|fechaaccesu=20 d'avientu de 2014|títulu=El PumaKatari tresportó a 6,2 millones de pasaxeros en 10 meses|editorial=Gobiernu Autónomu Municipal de La Paz|fecha=11 d'avientu de 2014}}</ref> Pal 2016 implementárense 80 nuevos buses con nueves rutes por tola ciudá, tamién tán en construcción nueves estaciones con énfasis nel cascu urbanu central y otra una estación intermodal na Curva de Holgin. Al llargu plazu prevese la instalación de rutes particulares pa ciertos buses Puma Katari col fin de menguar la conxestión vehicular na ciudá. Ente otros planes, entámase la implementación de buses allargaos y dos pisos pal 2016/2017. === Mi Teleférico === {{AP|Mi Teleférico}} [[Ficheru:Mi Teleférico - Linea Naranja.jpg|thumb|300px|Llinia Colorada d'Mi Teleférico.]] El sistema consiste na implementación d'un sistema de Tresporte per cable(monocable), distribuyíos en 3 llinies (Colorada, Mariella y Verde). El mesmu xune les ciudaes de la ciudá de La Paz y [[El Alto]]. Envalórase que puede movilizar hasta 17&nbsp;000&nbsp;pasaxeros per hora con salíes cada 12&nbsp;segundos, mientres 17&nbsp;hores al día. Los pasaxes cuesten Bs&nbsp;3 pal públicu polo xeneral, con una tarifa de Bs&nbsp;1.5 pa estudiantes y tercer edá. Dende la so inauguración el 30 de mayu Mi Teleférico tresportó a más de 10&nbsp;millones de pasaxeros.<ref>{{cita web|url=http://www.la-razon.com/ciudad/Servicio-millones-pasaxeros-Teleferico-bate-record_0_2183181661.html|fechaaccesu=20 d'avientu de 2014|títulu=Diez millones de pasaxeros, Mi Teleférico bate un récor editorial=Periódicu La Razón|apellíu=Villa|nome=Micaela|fecha=19 d'avientu de 2014}}</ref> Coles mesmes, esiste financiamiento aprobáu pa la implementación de la fase&nbsp;II del proyeutu qu'inclúi la instalación de cinco linia más. Anguaño ye consideráu'l teleféricu más llargu, más modernu y a mayor altor del mundu. Tamién tán en construcción (2016) trés nueves llinies de teleféricu. En total se preven nueve&nbsp;llinies. === Aeropuertu === {{AP|Aeropuertu Internacional El Alto}} [[Ficheru: El Alto International Airport, New Terminal.jpeg |thumb|300px|Vista esterior del Aeropuertu Internacional El Alto.]] L'[[Aeropuertu Internacional El Alto]] ta asitiáu a 14,5{{esd}}[[km]] del centru de la ciudá de La Paz, y alcuéntrase a una altitú de 4008&nbsp;[[metros sobre'l nivel del mar|msnm]].<ref>{{cita web|url=http://www.sabsa.aero/pop.aspx?item=aeropuertu-el-altu/ficha-tecnica.aspx|fechaaccesu=26 de xineru de 2015|títulu=Ficha téunica: Aeropuertu Internacional El Alto (lp.) |autor=SABSA}}</ref> Ye unu de los aeropuertos comerciales de mayor elevación nel [[planeta]], polo que'l mesmu ye regularmente visitáu por aeronaves n'etapa de pruebes pa la so homologación n'operaciones de gran elevación. L'añu [[2005]] la empresa [[europea]] [[Airbus]] realizó pruebes col avión [[Airbus A318]]. En [[2014]], la mesma empresa realizó tamién pruebes de vuelu col avión [[Airbus A350|Airbus A350-900]] y en [[2017]] col avión [[Airbus A350|Airbus A350-1000]]. <ref>http://www.paginasiete.bo/economia/2017/3/13/xigante-avion-airbus-a350-1000-prueba-altor-130440.html</ref> <ref>https://desdeelpatioblog.com/2017/03/14/el-nuevu-airbus-a350-1000-de-prueba-en-la paz/</ref> <ref>https://www.hosteltur.lat/120420_airbus-fai-pruebes-altor-el so-nuevu-avion-a350-bolivia.html</ref> <ref>http://correodelsur.com/economia/20170313_el xigante-avion-airbus-a350-1000-probar en-l'altor-de-la paz.html</ref> <ref>http://www.laprensa.com.bo/economia/20170310/prueben-xigante-airbus-aeropuertu-cochabamba</ref> <ref>http://www.nacion.com/economia/Airbus-Bolivia-A318-homologacion-altor_0_750925077.html</ref> Ta allugáu na ciudá d'[[El Alto]], úsase mayormente pa vuelos nacionales, amás de vuelos internacionales y tresporte de carga. Hasta l'añu [[1999]] l'aeropuertu tenía como nome oficial "Aeropuertu John F. Kennedy (JFK)", anque na práutica nunca s'utilizó de manera pública esti nome.<ref name=Aeropuertos_Net>{{cita web|url=https://www.aeropuertos.net/aeropuerto-internacional-el-altu/|fechaaccesu=26 de xineru de 2015|títulu=Aeropuertu Internacional El Alto (LPB)|autor=aeropuertu.net}}</ref> Nel añu [[1999]], ante la presión de distintos sectores, por aciu la Llei 1944 mientres el segundu gobiernu del presidente [[Hugo Banzer Suárez]] l'aeropuertu pasó a denominase oficialmente Aeropuertu Internacional El Alto; el so nome de facto hasta esi momentu. L'aeropuertu cunta con cuatro pistes: dos pistes de pavimentu ríxido "10R/28L" con 4000&nbsp;metros y dos pistes de tierra "10L/28R" de 2000&nbsp;metros.<ref name=Aeropuertos_Net/> Ta ente los aeropuertos de mayor elevación sobre'l nivel del mar nel mundu, yá que s'atopa a 4008&nbsp;[[metros sobre'l nivel del mar|msnm]]. Como referencia, el llagu Titicaca ta a 3810{{esd}}msnm y el centru de la ciudá de La Paz, a aprosimao 3600{{esd}}msnm. La temperatura promediu nel aeropuertu ye de 16&nbsp;[[graos Celsius|°C]].<ref name=Aeropuertos_Net/> L'aeropuertu atópase en remodelación y ampliación debíu al gran fluxu de viaxeros y a l'alta demanda d'espaciu pa nueves rutes de vuelu. === Distancies dende La Paz === Esta ye una tabla coles distancies dende la ciudá de La Paz y les capitales de departamentu de Bolivia. {| {{tablaguapa}} |- !Ciudá!!Departamentu!!Distancia en ruta a La Paz en quilómetros |- |align=left| [[Oruro]]||Capital del [[Departamentu d'Oruro]]||align=center|230{{esd}}km<ref name=eemComercioexterior>{{cita web|url=http://www.comercioexterior.ub.edu/fpais/bolivia/Ciudaes.htm |títulu=Ciudad de Bolivia |fechaaccesu=18 de marzu de 2016|editorial=www.comercioexterior.ub.edu }}</ref> |- |align=left|[[Cochabamba]]||Capital del [[Departamentu de Cochabamba]]||align=center|383{{esd}}km<ref name=eemComercioexterior/> |- |align=left|[[Potosí]]||Capital del [[Departamentu de Potosí]]||align=center|553{{esd}}km {{ensin referencies}} |- |align=left|[[Trinidad (Bolivia)|Trinidad]]|||Capital del [[Departamentu de Beni]]||align=center|602{{esd}}km {{ensin referencies}} |- |align=left|[[Santa Cruz de la Sierra]]||Capital del [[Departamentu de Santa Cruz]]||align=center|857{{esd}}km (por [[Chimoré (conceyu)|Chimoré]]). {{ensin referencies}} |- |align=left|[[Sucre]]||Capital del [[Departamentu de Chuquisaca]]||align=center|714{{esd}}km (por [[Potosí]]), 748{{esd}}km (por [[Cochabamba]]). {{ensin referencies}} |- |align=left|[[Tarija]]||Capital del [[Departamentu de Tarija]]||align=center|919{{esd}}km (por Potosí). {{ensin referencies}} |- |align=left|[[Cobija (Bolivia)|Cobija]]||Capital del [[Departamentu de Pando]]||align=center|1232{{esd}}km (por [[Riberalta]]). {{ensin referencies}} |- |} === Tresporte en La Paz === <gallery mode="packed-hover" caption="Tresporte en La Paz"> Ficheru:Terminal de Autobuses (4).JPG|300px|Terminal de Buses Ficheru:Frente Pumakatari.JPG|300px|[[PumaKatari|Bus PumaKatari]] Ficheru: Mi Teleférico - Linea Naranja.jpg|300px|[[Mi Teleférico]] Ficheru: El Alto International Airport, New Terminal.jpeg |300px|[[Aeropuertu Internacional El Alto]] </gallery> == Deportes == {| {{tablaguapa}} |- |style= color:white; font-size:150%" align=center bgcolor="LightSeaGreen"|'''Equipu''' |style= color:white; font-size:150%" align=center bgcolor="LightSeaGreen"|'''Deporte''' |style= color:white; font-size:150%" align=center bgcolor="LightSeaGreen"|'''Competición''' |style= color:white; font-size:150%" align=center bgcolor="LightSeaGreen"|'''Estadiu''' |style= color:white; font-size:150%" align=center bgcolor="LightSeaGreen"|'''Fundación''' |style= color:white; font-size:150%" align=center bgcolor="LightSeaGreen"|'''Logo''' |- |'''[[The Strongest]]''' |[[Ficheru:Football pictogram.svg|25px]] [[Fútbol]] |[[Ficheru:Logotipo de la LFPB.jpg|50px]] [[Lliga del Fútbol Profesional Bolivianu]] |[[Estadiu Rafael Mendoza Castellón]] |'''[[1908]]''' |[[Ficheru:Escudo the strongest white.jpg|50px]] |- |'''[[Club Bolívar]]''' |[[Ficheru:Football pictogram.svg|25px]] [[Fútbol]] |[[Ficheru:Logotipo de la LFPB.jpg|50px]] [[Lliga del Fútbol Profesional Bolivianu]] |[[Estadiu Llibertador Simón Bolívar]] |'''[[1925]]''' |[[Ficheru: Club Bolívar escudo oficial.png|50px]] |- [[Ficheru:Hernando Siles Stadium - La Paz.jpg|thumb|330px|Vista del [[Estadiu Hernando Siles]], el más grande ya importante estadiu de [[Bolivia]].]] |} Tolos clubes de fútbol paceños,a pesar de cuntar con estadios propios xueguen de llocal pa la [[Lliga de Fútbol Profesional Bolivianu]] nel [[Estadiu Hernando Siles]] (inauguráu en [[1930]] pol [[presidente de Bolivia]] [[Hernando Siles Reyes]]), estadiu qu'acueye tamién tolos partíos de la [[seleición de fútbol de Bolivia]]. Con una capacidá de 45{{esd}}000 espectadores, l'estadiu alcuéntrase allugáu na zona de Miraflores y ta asitiáu a 3577&nbsp;[[metros sobre'l nivel del mar|msnm]].<ref>{{cita web |url=http://lapaz.bolivialocal.net/estadiu-hernando-siles-de-la ciudá-de-la paz.html |títulu=Estadiu Hernando Siles|fechaaccesu=20 d'avientu de 2014 |editor=Bolivia Local La Paz}}</ref> Nel añu 2014, el partíu [[clásicu del fútbol boliviano]] ―[[The Strongest]] contra [[Bolívar (club de fútbol de Bolivia)|Bolívar]]― foi consideráu como "una de les 25 rivalidaes más esplosives del mundu" pola revista especializada ''Football Derbies''.<ref>http://www.pasionlibertadores.com/fanaticos/Les-25-rivalidaes-mas-esplosives-segun-el sitiu-football-derbies-20140102-0003.html</ref> Otra infraestructura deportiva ye la Piscina Olímpica d'Altu Obrajes, que foi construyida mientres el primer Gobiernu del presidente [[Hugo Banzer Suárez]] pa los [[Xuegos Bolivarianos]] de [[1977]]. Na [[Piscina]] Olímpica d'Altu Obrajes realizáronse tamién los [[Xuegos Suramericanos]] del añu [[1978]]. Otros deportes como'l [[tenis]], la [[natación]], l'[[atletismu]], el [[golf]] y la [[equitación]], son bien practicaos na ciudá. Celébrense distintos torneos internacionales cada añu. == Comunicaciones == {{Referencies|t=20160228}} * El serviciu de corréu postal ye remanáu por ECOBOL (Empresa de Correos de Bolivia) que tien la so sede en La Paz. Esisten tamién otres compañíes qu'ufierten serviciu de mensaxería courier y tresporte de loxística nacional ya internacional. * La empresa estatal de telecomunicaciones [[Entel (Bolivia)|Entel]] tien la so sede na ciudá. Ufierta servicios de [[telefonía]], [[Internet]], [[telefonía móvil]] [[Long Term Evolution|LTE]], datos y voz. El sector de les empreses privaes alcuéntrase estremada en tres empreses de telecomunicaciones, elles son: AXS Bolivia, Nuevatel PCS más conocida como Viva y Millicom International Cellular más conocida como [[Tigo]]. Les cualos brinden servicios de telefonía móvil y servicios d'Internet. La cooperativa telefónica [[Cotel]] ye la encargada de remanar gran parte de les comunicaciones telefóniques y agora ufierta servicios d'Internet y televisión per cable. * Códigu d'área: 2 * Códigu del país: 591 * Los principales periódicos de tirada diaria son: [[La Razón (Bolivia)|''La Razón'']], [[El Diariu (Bolivia)|''El Diariu'']], [[La Prensa (Bolivia)|''La Prensa'']], [[Xornada (Bolivia)|''Xornada'']]'', ''[[El Alteño]]'', [[Cambéu (Bolivia)|''Cambéu'']] y ''[[Páxina Siete]]''. Otros periódicos d'importancia local son: ''[[L'Extra]]'', ''[[Alarma]]'' y ''[[El Compadre]]''. Esisten tamién delles otres publicaciones y revistes selmanales d'entretenimientu como: ''Talentu'', ''Lóxicu'', y ''Crucimanía'', ente otros. * Esisten 18 canales de televisión con oficines en La Paz. La canal 7 ([[Bolivia TV]]) ye propiedá del Estáu Bolivianu. Les principales canales privaes son: [[Unitel]], [[ATB Rede Nacional]], [[Rede Unu]], [[Bolivisión]] y [[Rede PAT]]. La canal 13 [[Universitaria de televisión]] ye remanáu pola Universidá Mayor de San Andrés. Cuatro compañíes llocales ufierten serviciu de televisión per suscripción: Cotel TV qu'aprove servicios de TV por cable (analóxicu), la estatal [[Entel Bolivia]], qu'ufierta TV satelital, [[Tigo Star]] y La to Ves, que tien tresmisión de TV por microondes d'alta frecuencia. Los trés últimos operadores ufierten televisión n'alta definición (HD). * Les principales radios de la ciudá de La Paz son: [[Radiu Fides|Grupu Fides]], [[Radio Erbol]], [[Radio Panamericana (Bolivia)|Radio Panamericana]], [[Radio FmBolivia]], Constelación, [[Stereo 97]], [[Radio Patria Nueva|Radio Illimani/Rede Patria Nueva]], Chacaltaya. '''Canales de Televisión (2015)''' {| {{tablaguapa}} border="0" style="background:#ffffff" align="top" class="sortable wikitable" |+ align="center" style="background:sienna; color:white;" |<big>'''Medios de comunicación (en 2012)'''</big> ! style="background:cornsilk;"|Canal ! style="background:cornsilk;"|Cadena televisiva !style="background:cornsilk;"|Propiedá |-valign=top | 2 | [[UNITEL]] | Priváu |--- | 4 | [[RTP Bolivia|RTP]] | Priváu |--- | 5 | [[Bolivisión]] | Priváu |--- | 7 | [[Bolivia TV]] | Estatal |--- | 9 | [[Rede ATB]] | Priváu. |--- | 11 | [[Rede Unu]] | Priváu |--- | 13 | Televisión universitaria | Priváu (universitariu). |--- | 15 | UNITEPC | Priváu |--- | 18 | Católica TV | Priváu (universitariu). |--- | 21 | Gigavision | Priváu |--- | 24 | El Alto TV | Priváu |--- | 27 | Cristu Tv |Priváu |--- | 30 |Cristu Vien la Rede Priváu |--- | 34 | Paceñisima Tv | Priváu |--- | 36 | Cadena A | Priváu |--- | 39 | [[Rede PAT]] | Priváu |--- | 41 | Abya Yala | Priváu |--- | 47 | Palenque TV | Priváu |--- | 57 | CVC | Priváu |--- |} == Demografía == {{Referencies|t=20160803}} Mientres el sieglu XIX, la ciudá de La Paz tuvo un porcentaxe pequeñu de crecedera de población. Ye a partir de principios del sieglu&nbsp;XX en que la ciudá empieza a tener una importante crecedera poblacional. Esto asocedió hasta 1985, cuando'l distritu d'[[El Alto]] dixebrar de la ciudá de La Paz y constituyóse nun conceyu autónomu qu'hasta esi momentu representaba una bona cantidá de la población de la ciudá paceña. == Educación == {{AP|Educación en Bolivia}} {{AP|Educación en La Paz}} === Educación primaria y secundaria === {{VT|Llista de colexos na ciudá de La Paz}} === Educación universitaria === {{VT|Clasificación CSIC Webometrics d'Universidaes Paceñas}} === Universidaes === {| {{tablaguapa}} cellpadding="3" cellspacing="0" style="text-align:center;" |style= color:white; font-size:100%" align=center bgcolor=#37c8ab|'''Fundación''' |colspan=3 style= color:white; font-size:100%" align=center bgcolor=#37c8ab|'''Universidá''' |style= color:white; font-size:100%" align=center bgcolor=#37c8ab|'''Posición Mundial 2012 (CSIC Webometrics)'''<ref>{{cita web|url=http://www.webometrics.info/es/Latin_America_ye/Bolivia|títulu=Bolivia: ránking mundial|fechaaccesu=7 de mayu de 2013|autor=IBCE|fecha=15 d'agostu de 2009}}</ref> |style= color:white; font-size:100%" align=center bgcolor=#37c8ab|'''Posición Llatinoamérica 2012 (CSIC Webometrics)<ref>{{cita web|url=http://www.webometrics.info/es/Latin_America_ye|títulu=Bolivia: ránking latinoamérica|fechaaccesu=7 de mayu de 2013|autor=CSIC|fecha=15 d'agostu de 2009}}</ref>''' |style= color:white; font-size:100%" align=center bgcolor=#37c8ab|'''Producción científica (ranking Scimago Lab)''' |style= color:white; font-size:100%" align=center bgcolor=#37c8ab|'''Posición nacional'''<ref>{{cita web|url=http://www.webometrics.info/es/Latin_America_ye/Bolivia|títulu=Ranking web d'universidaes}}</ref> |style= color:white; font-size:100%" align=center bgcolor=#37c8ab|'''Logo''' |style= color:white; font-size:100%" align=center bgcolor=#37c8ab|'''Páx. web''' |- | 1830-X-25 || [[Universidá Mayor de San Andrés]] || UMSA || Estatal || 2266 || 182 || - || 1 || [[Ficheru:Umsa-logo.svg|80px]] || [http://www.umsa.bo/ UMSA] |- | 1993 || [[Universidá Privada Boliviana]] || UPB || Privada || 8206 || 822 || - || 3 || || [http://www.upb.edu/ UPB] |- |1994-03-21 || [[Universidá Católica Boliviana San Pablo]] || UCB || Privada || 3884 || 328 || - || 4 || || [http://www.ucb.edu.bo/ UCB] |- | - || [[Universidá Central de Bolivia]] || UNICEN || Privada || 4919 || 489 || - || 9 || || [http://www.unicen.edu.bo/ UNICEN] |- | - || [[Universidá Privada del Valle]] || UPV || Privada || 7686 || 757 || - || 13 || || [http://www.univalle.edu/ UPV] |- | 1950 || [[Escuela Militar d'Inxeniería]] || EMI || Estatal || 10670 || 1103 || - || 16 || || [http://www.emi.edu.bo/ EMI] |- | 2003 || [[Universidá La Salle en Bolivia]] || ULASALLE || Privada || 19075 || 2779 || - || 42 || || [http://www.ulasalle.edu.bo/ ULASALLE] |- | - || [[Universidá de Aquino Bolivia]] || UDABOL || Privada || 11246 || 1170 || - || 19 || || [http://www.udabol.edu.bo/ UDABOL] |- | - || [[Universidá Salesiana de Bolivia]] || || Privada || 11280 || 1174 || - || 23 || || [http://www.usalesiana.edu.bo/ Salesiana] |- | - || [[Universidá Nur Bolivia]] || || Privada || 12461 || 1333 || - || 18 || || [http://www.nur.edu/ NUR] |- | - || [[Universidá Loyola (Bolivia)|Universidá Loyola]] || || Privada || 13398 || 1499 || - || 20 || || [http://www.loyola.edu.bo/ Loyola] |- | - || [[Universidá Andina Simón Bolívar Bolivia]] || UASB || Estatal || 13418 || 1506 || - || 18 || || [http://www.uasb.edu.bo/ UASB] |- |- || [[Universidá Privada Franz Tamayo]] || UNIFRANZ || Privada || || || - || || || [http://www.unifranz.edu/ UNIFRANZ] |} [[Ficheru:AF-La Paz.jpg|thumb|[[Alliance Française|Alianza Francesa]], La Paz]] === Centros d'educación cimera ya institutos d'aprendizaxe === * Fundación INFOCAL La Paz * Academia Boliviana de Ciencies Xurídicu Penales * Academia Teunolóxica Cimera ITLAM * Agricultural Cooperative Development International Volunteers in Overseas Cooperative * Centro Bolivianu Americanu (CBA) * Centru d'Especialización en Computación y Estudios Comerciales (CEC). * Escuela Europea de Negocios Centro Teunolóxicu d'Especialización n'Informática * Escuela Hotelera y Turismu- EHT * Escuela Industrial Superior Pedro Domingo Murillo * Escuela Cimera d'Alministración d'Empreses * Instituto d'Educación Bancaria (IDEB) Nivel Profesional * Institutu Comercial Superior de la Nación Teniente Armando de Palacios (INCOS) * Institutu Cimeru d'Educación Comercial Americanu * Institutu Teunolóxicu Ayacucho * Institutu Téunicu Comercial La Paz * Institutu Teunolóxicu Marcelo Quiroga Santa Cruz * Teunolóxicu Bolivianu Suizu === Institutos d'Enseñanza d'Idiomes === * [[Alianza Francesa (La Paz)|Alianza Francesa]] ([[Idioma francés|francés]]) * [[Centru Bolivianu Americanu]] ([[Idioma inglés|inglés]]) * [[Institutu Goethe (La Paz)|Institutu Goethe]] ([[Idioma alemán|alemán]]) * [[Sociedá Dante Alighieri (La Paz)|Sociedá Dante Alighieri]] ([[Idioma italianu|italianu]]) == Cultura == Delles feries y eventos culturales realícense añalmente. Cada añu celebra la maxestosa entrada del gran poder qu'apigura a munches persones de tol país y estranxeros, ye una entrada folclórica qu'amuesa les diverses dances de Bolivia, onde'l mestizaje predomina nestes dances autóctones. Gran parte de la vida cultural ye entamada pola municipalidá local o pol Gobiernu central. Nel paséu d'El Prau celebra la "Feria Dominical" pa dar espaciu a artistes y distintos tipos d'espositores que s'axunten y brinden espectáculos de distintos tipos pa desestresar el congestionado centru con un ambiente artístico relaxáu y empobináu a la familia.<ref>{{cita web |url=http://www.lapaz.bo/index.php?option=com_content&view=article&id=17290:esti domingu-non-habra-feria-dominical-en-el prau&catid=307:notes-culturales&Itemid=862 |títulu=Esti domingu nun va haber Feria Dominical n'El Prau |fechaaccesu=20 d'avientu de 2014}}</ref> === La Feria de Alasitas === {{AP|Feria de la Alasita|l1=Feria de les Alasitas}} [[Ficheru:Miniaturas de la alasita.jpg|300px|thumb|Miniatures na Feria de la Alasitas.]] La Paz ye una ciudá con munches tradiciones de los antepasaos. Por casu, la [[Feria de la Alasita]] o Feria de les Alasitas (nome que provién del [[idioma aimara|aimara]] ''ala-si-ta:'' ‘comprame')<ref name=alasitasVega>{{cita web |url=http://www.bolivian.com/alasita99/alacita.html |títulu=Alacita o Alasitas o Alasita o Alacitas|fechaaccesu=20 d'avientu de 2014 |autor=Huáscar I. Vega L.}}</ref> ye un festival tradicional na que la xente merca artesaníes miniaturizadas p'atraer a la bona suerte.<ref>{{cita web |url=http://www.bolivia.com/especiales2002/alasitas/Feria/Pidíu.asp |títulu=Les persones piden al Ekeko dineru, cebera y oficiu|fechaaccesu=20 d'avientu de 2014 |editor=Bolivia.com}}</ref> Realizar a partir del 24 de xineru, nel campu ferial de La Paz y enllargar por aprosimao tres selmanes. Amás toles artesaníes representen a les coses qu'unu quier tener en futuru como dineru, trabayu, bona suerte, salú, amor, estudios, etc.<ref name=alasitasVega /> === Llarga nueche de museos === Esta llévase a cabu a lo llargo de la ciudá dende 2007 na cual esisten distintes actividaes rellacionaes cola cultura. En principiu empezó como una forma de llevar persones a los museos pero depués más instituciones y grupos artísticos xunir a la iniciativa. Na postrera Llarga nueche de museos participaron 76 instituciones, ente ellos 26 museos, 32 sales d'esposición amás de delles biblioteques, sales de teatru ya instituciones culturales.<ref>{{cita web |url=http://www.lapaz.bo/index.php?option=com_content&view=article&id=9767&Itemid=692&lang=es |títulu=Llarga nueche de museos |fechaaccesu=12 de mayu de 2013 |fecha=15 de marzu de 2005 |editor= Gobierno Autónomu Municipal de La Paz}}</ref> === Feria Internacional del Llibru (FIL) === En La Paz celébrase añalmente la [[Feria del llibru La Paz|Feria Internacional del Llibru]], onde participen esponentes de tola rexón y d'otros países. La feria tuvo distintes sedes, ente elles el Círculu d'Oficiales del Exércitu, y el campu ferial Chuquiago Marka onde se llevó a cabu en 2014. La feria realízase comúnmente a finales de xunetu y conclúi n'agostu, pero la fecha ye variable.<ref>{{cita web|url=http://boliviaemprende.com eventos vien la-xix-feria-del llibru-en-la paz|títulu vien la XIX Feria del Llibru en La Paz</ref> === Entrada del Señor del Gran Poder === {{AP|Fiesta del Gran Poder}} Ye una demostración folclórica católica n'honor al Señor del Gran Poder. La mesma axunta aprosimao 40{{esd}}000&nbsp;baillarinos na actualidá y que percuerre 8&nbsp;quilómetros del centru paceño. Les fraternidaes de baillarinos empiecen la entrada a les 7:00 y estiéndense hasta que conclúin les 65 fraternidaes.<ref>{{cita web|url=http://www.la-razon.com/index.php?_url=/la revista Gran-Poder-toma-calles-Paz_0_2070393025.html|títulu=El Gran Poder 2014 toma les cais de La Paz|fechaaccesu=4 de xineru de 2015|fecha=14 de xunu de 2014|editorial=La Razón Dixital}}</ref> [[Ficheru:Danza_Kullawada_en_Gran_Poder_La Paz_2017.jpg|300px|thumb|Danza Kullawada orixinariu de La Paz participando na Entrada del Señor del Gran Poder.]] [[Ficheru:Danza_Morenada_en_Gran_Poder_La Paz_2017.jpg|left|300px|thumb|Danza Morenada orixinariu de La Paz participando de la Fiesta del Gran Poder.]] [[Ficheru:Danza_Caporales_2_en_Gran_Poder_La_Paz_2017.jpg|300px|thumb|Danza Caporales orixinariu de La Paz participando de la Fiesta del Gran Poder.]] === Mega Fest === El Mega Fest ye un eventu cultural qu'empecipio'l 2014 y trai a más 1000 artistes añalmente. Ente músicos (electrónica, rock, indie, punk, etc), baillarinos, diseñadores, artesanos, grafiteros, artistes urbanos, skaters, artistes marciales, cultura anime y cosplay y figures del break dance convertir nel festival d'arte urbano más grande del país. L'eventu realizar nel campu ferial del Parque Urbanu Central. El 2015 el festival cuntó con 6 escenarios. Prevese que pal 2016 esti númberu doblárase y amás ampliárase a 2 o 3 díes. Estos escenarios acueyen les propuestes artístiques traducíes en conciertos, exhibición d'obres d'arte, expo-ventes, conferencies, presentación d'obres lliteraries, conversatorios, deportes urbanos, talleres y otros. Amás de promocionar arte urbano, el Mega Fest tamién tien como propósitu la capacitación d'artistes nuevos pal so autopromocion con un "Kiosko Urbanu", un pequeñu mercáu cultural.<ref>[http://eju.tv/2015/09/la paz-mega-fest-2015-reunira-a-mas-de mil artistes/]</ref> == Festividaes == Festividaes y díes feriaos más importantes:<ref name=eemLaPazBoArchive>{{cita web|url=http://www.lapaz.bo/lapaz/index.php?option=com_content&view=category&id=209&Itemid=688|títulu=Festividad y dias feriaos|fechaaccesu=2 de xineru de 2015|fecha=19 de xunu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160423223714/http://www.lapaz.bo/lapaz/index.php?option=com_content&view=category&id=209&Itemid=688|fechaarchivu=23 d'abril de 2016}}</ref> * 24 de xineru: [[Feria de les Alasitas|Alasitas]] * Febreru o marzu (fecha móvil): Antroxu * Mayu (fecha móvil): entrada folclórica del Señor Jesús del Gran Poder * 21 de xunu: Añu Nuevu aimara * 16 de xunetu: aniversariu de La Paz Últimu sábadu de xunetu: tradicional entrada folclórica universitaria * 20 d'ochobre: aniversariu de la fundación de La Paz * 1 y 2 de payares: Tolos Santos <!-- Comentando fiestes patronales hasta tener referencies. * 2 de febreru: [[Virxe de Copacabana]], coronada Reina de Bolivia (Villa Copacabana). * 19 de marzu: Día del Padre (San José de Nazaret o San José). * 1 de mayu: [[José de Nazaret|San José Obreru]] (V. Nuevu Potosí). * 3 de mayu: [[Santa Vera Cruz|Señor de la Santa Cruz]] (Calvariu, Tacagua, Calacoto). * 13 de mayu: [[Virxe de Fátima]] (Villa Fátima). * 14 de mayu: [[Isidro Llabrador|San Isidro, llabrador]] (San Isidro). * 17 de mayu: Señor de la Sentencia (Villa Harmonía). * Mayu: [[Fiesta del Gran Poder]] (movible). * 13 de xunu: [[San Antonio de Padua]] (San Antonio). * 24 de xunu: [[San Xuan Bautista]] (Valle Formosu, San Juan). * 29 de xunu: [[San Pedro Apóstol|San Pedro, Apóstol]] (San Pedro). * 16 de xunetu: Efemérides del departamentu de La Paz. * 25 de xunetu: [[Santiago'l Mayor|Apóstol Santiago]] (Munaypata, Pampahasi, Pasankeri, Periférica, Alto Delicies). * 3 d'agostu: Virxe de la Mercé (Alto Obrajes). * 6 d'agostu: Aniversariu de la Independencia Nacional (1825). * 15 d'agostu: [[Virxe de l'Asunción]] (Villa Victoria). * 8 de setiembre: [[Virxe de les Nieves]] (V. Copacabana, M. Parés, La Portada, Achachicala, Alto Irpavi, Cotahuma, Les Nieves). * 8 de setiembre: [[Virxe de los Remedios]] (Miraflores). * 14 de setiembre: [[Santa Vera Cruz|Señor de la Esaltación]] (Obrajes, G. de Llima, So Tejar, Vieno Tintu, Ovejuyo). * 24 de setiembre: [[Virxe de la Mercé]] (Zona central, Cota Cota). * 7 d'ochobre: [[Virxe del Rosario]] (El Rosariu). * Payares: [[Solemnidá de Cristu Rei|Cristu Rei]] (Pura Pura). * 4 d'avientu: [[Bárbara (santa)|Santa Bárbara]] (Santa Bárbara, Llojeta). * 8 d'avientu: [[Virxe de la Concepción]] (Kupini, [[Sopocachi]], Achumani). --> == Ciudaes hermanes == La ciudá de La Paz suscribió alcuerdos d'[[hermanamientu de ciudaes]] con: {{llista de columnes|3| * {{bandera|PER}} [[Arequipa]], [[Perú]]<ref>{{cita web|url=http://diariocorreo.pe/ciudá/500-beques-perdiéronse-538378/|fechaaccesu=2 de xineru de 2015|títulu=500 beques perdieron fecha=10 de xunu de 2011|editorial=Diariu'l Corréu}}</ref> * {{bandera|COL}} [[Armenia (Quindío)|Armenia]], [[Colombia]]. * {{bandera|PRY}} [[Asunción]], [[Paraguái]]<ref>{{cita web|url=http://www.mca.gov.py/noticias/261113_2.html|fechaaccesu=2 de xineru de 2015|títulu=Municipalidad d'Asunción y el Conceyu de la Paz - Bolivia suscribieron un conveniu d'hermandá y cooperación|fecha=26 de payares de 2013|editorial=Municipalidá d'Asunción}}</ref> * {{bandera|COL}} [[Bogotá]], [[Colombia]]. * {{bandera|ITA}} [[Bolzano]], [[Italia]]. * {{bandera|HUN}} [[Budapest]], [[Hungría]]. * {{bandera|ARG}} [[Buenos Aires]], [[Arxentina]]. * {{bandera|CHL}} [[Calama]], [[Chile]]. * {{bandera|URY}} [[Canelones]], [[Uruguái]]. * {{bandera|VEN}} [[Caraques]], [[Venezuela]]. * {{bandera|PER}} [[Cuzco]], [[Perú]]<ref>{{cita web|url=http://www.aatccusco.com/ciudaes_hermanes.php|títulu=Ciudad hermanes de Cusco|fechaaccesu=2 de xineru de 2015|editorial=Asociación d'Axencies de Turismu del Cusco}}</ref> * {{bandera|CHN}} [[Dalian]], [[China]]. * {{bandera|USA}} [[Denver]], [[Estaos Xuníos]]. * {{bandera|MEX}} [[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]], [[Méxicu]]. * {{bandera|MEX}} [[Ensenada (Baxa California)|Ensenada]], [[Méxicu]]. * {{bandera|Suecia}} [[Estocolmu]], [[Suecia]]. * {{bandera|CHL}} [[Iquique]], [[Chile]]. * {{bandera|PHL}} [[Cebú]], [[Filipines]]. * {{bandera|CUB}} [[L'Habana]], [[Cuba]]. * {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Londres]], [[Reinu Xuníu]]. * {{bandera|ESP}} [[Madrid]], [[España]]. * {{bandera|VEN}} [[Mérida (Venezuela)|Mérida]], [[Venezuela]]. * {{bandera|URY}} [[Montevidéu]], [[Uruguái]]. * {{bandera|PER}} [[Moquegua]], [[Perú]]. * {{bandera|PER}} [[Lima]], [[Perú]]. * {{bandera|RUS}} [[Moscú]], [[Rusia]]. * {{bandera|USA}} [[Nueva York]], [[Estaos Xuníos]]. * {{bandera|PER}} [[Puno]], [[Perú]]. * {{bandera|ECU}} [[Quitu]], [[Ecuador]]<ref>{{cita web|url=http://www.quito.gob.ec/documents/RI/hermanamientos_quito2014.pdf|títulu=Cuadro de ciudaes hermanes de Quito|fechaaccesu=2 de xineru de 2015|fecha=18 de marzu de 2014|formatu=PDF|editorial=Gobiernu del Ecuador}}</ref> * {{bandera|BRA}} [[Rio de Janeiro]], [[Brasil]]. * {{bandera|BRA}} [[São Paulo]], [[Brasil]]. * {{bandera|VEN}} [[Santa Ana de Coro]], [[Venezuela]]. * {{bandera|POL}} [[Słubice]], [[Polonia]]. * {{bandera|IRN}} [[Teḥrán]], [[Irán]]. * {{bandera|ESP}} [[Zaragoza]], [[España]]<ref>{{cita web|url=https://www.zaragoza.es/ciudad/noticias/detalle_Noticia?id=61007|títulu=Zaragoza hermanar cola ciudá boliviana de La Paz|fechaaccesu=2 de xineru de 2015|fecha=30 de mayu de 2008|editorial=Conceyu de Zaragoza}}</ref> }} === Redes internacionales === * Unión de Ciudaes Capitales Iberoamericanes (UCCI), dende'l 12 d'ochobre de 1982.<ref>{{cita web|url=http://www.madrid.es/portales/munimadrid/es/Empecipio/Conceyu/Union-de Ciudaes Capitales-Iberoamericanes?vgnextfmt=default&vgnextoid=72bc62995184b010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD&vgnextchannel=ce069y242ab26010VgnVCM100000dc0ca8c0RCRD&idCapitulo=1246476|títulu=La Paz (Bolivia)|editorial=Conceyu de Madrid|fechaaccesu=2 de xineru de 2015}}</ref> Amás constitúyese presidenta del organismu pol periodu 2016-2018 xunto a [[Madrid]]. * [[Mercociudades]] roblada por 180 urbes de los países miembros del [[Mercosur]],<ref>[http://www.mercociudades.org/index.php?module=htmlpages&func=display&pid=8 Mercociudades: ciudad miembro]</ref> dende 1999. * Rede Andina de Ciudaes * Centro Iberoamericanu de Desenvolvimientu Estratéxicu Urbanu (CIDEU). * Conseyu Consultivu Andín d'Autoridaes Municipales (CCAAM). * Metrópolis - L'Asociación Mundial de les Grandes Ciudaes * Ciudaes y Gobiernos Llocales Xuníos (CGLU). * Alcaldes pola Paz * Organización Iberoamericana de Cooperación Intermunicipal (OICI). == Personaxes pernomaos == Dellos paceños reconocíos:<ref group=nota>Dellos paceños reconocíos: {{llista de columnes|3| * [[Amparo Acebey]] * [[Adolfo Paco]] * [[Juan Carlos Aduviri]] * [[Sebastián Ágreda]] * [[Aida Gainsborg vda. d'Aguirre]] * [[William Alave Laura]] * [[Freddy Alborta]] * [[Sandra Alcázar]] * [[Víctor Andrade Uzquiano]] * [[Clara Ant]] * [[Carola Antezana]] * [[Máxima Apaza]] * [[Serapio Aquino]] * [[Juan Carlos Aranda Crespo]] * [[Alfredo Arce Carpio]] * [[Alcides Arguedas]] * [[Jaime Arrascaita]] * [[Agustín Aspiazú]] * [[Ramiro Ballivián]] * [[Hugo Ballivián]] * [[José Ballivián]] * [[Adolfo Ballivián]] * [[Hamlet Barrientos]] * [[Yolanda Bedregal]] * [[Manuel Isidoro Belzu]] * [[Jorge de Benavente y Macoaga]] * [[Ramiro Blacut]] * [[Elías Blanco Mamani]] * [[Arturo Borda]] * [[Fernando Cajías]] * [[Sonia Calizaya]] * [[Eliodoro Camacho]] * [[Rudencindo Carbajal]] * [[Bernardino de Cárdenas]] * [[Víctor Hugo Cárdenas]] * [[Juan Basilio Catácora y Heredia]] * [[Ernesto Cavour]] * [[Leslie Cayola]] * [[Soledad Chapetón]] * [[Giovana Chávez]] * [[David Choquehuanca]] * [[Rime Choquehuanca]] * [[Alejandro Chumacero]] * [[Marcelo Claure]] * [[César Cocarico]] * [[Percy Colque]] * [[Cristina Corrales]] * [[Alberto Crespo Rodas]] * [[Silvia Rivera Cusicanqui]] * [[Jorge Córdova]] * [[José Ramón de Loayza Pacheco]] * [[Clemente Diez de Medina]] * [[Cesar Dockweiler]] * [[Samuel Doria Medina]] * [[María Duchen]] * [[Omar Duranboger]] * [[Walter Peña]] * [[Antonio Díaz Villamil]] * [[Antonio Eguino]] * [[Elsa Parés de Salazar]] * [[Mónica Ergueta]] * [[Hernán Ergueta]] * [[Jaime Escalante]] * [[Jorge Escobari]] * [[María Eugenia Estenssoro]] * [[José Luis Exeni]] * [[Luis Adolfo Flores]] * [[Susy Fuentes Bazán]] * [[Luis Galarza]] * [[María Galindo]] * [[Manuel Victorio García Lanza]] * [[Gregorio García Lanza]] * [[Luis García Meza Tejada]] * [[Luis Enrique García Rodríguez]] * [[Gastón Sosa]] * [[Germán Monroy Block]] * [[Teresa Gisbert]] * [[José Alberto Gonzales]] * [[Úrsula Goyzueta]] * [[Grillu Villegas]] * [[Grisel Quiroga]] * [[Pedro José Domingo de Guerra]] * [[Eusebio Guilarte Vera]] * [[Néstor Guillén Olmos]] * [[Carlos Gutiérrez Quiroga]] * [[Helmut Gutiérrez]] * [[Loyola Guzmán]] * [[Ximena Herrera]] * [[Patu Hoffmann]] * [[Hugo Moldiz]] * [[Hugo San Martín]] * [[Jenny Cárdenas]] * [[Juan Bautista Sagárnaga]] * [[Juan Carlos Machicado]] * [[Juan de la Cruz Monje y Ortega]] * [[Juancito Pinto]] * [[José Miguel Lanza]] * [[Juan Claudio Lechín]] * [[Juan Lechín Oquendo]] * [[Armando Loaiza]] * [[Marcos Loayza]] * [[Carolina Lovo]] * [[Remedio Loza]] * [[Matador Mamani]] * [[Cayetano Marcellano y Agramont]] * [[Marianu Tenaes]] * [[Marina Núñez del Prau]] * [[Mario Monje]] * [[María Esther Ballivián]] * [[María Manuela Campos y Seminario de García Lanza]] * [[Ronald MacLean Abaroa]] * [[Melchor Jiménez]] * [[Melchor León de la Barra]] * [[Carlos Mesa]] * Miss La Paz * [[Modesta Sanginés Uriarte]] * [[Tomás Monje Gutiérrez]] * [[Julieta Monje Villa]] * [[Manuel Monroy Chazarreta]] * [[Juan Carlos Monrroy]] * [[Ismael Montes]] * [[Víctor Montoya (escritor)|Víctor Montoya]], escritor * [[Agustín Morales]] * [[Leonel Morales]] * [[Pedro Domingo Murillo]] * [[Gustavo Navarre]] * [[Jaime Nisttahuz]] * [[Omar González Onostre]] * [[Omar Ríos]] * [[Miguel Orias]] * [[René Ortubé]] * [[Oscar Peñafiel Rodriguez]] * [[Jaime Otero Calderón]] * [[Ramiro Otero Llugones]] * [[Rafael Pabón]] * [[María Luisa Pacheco]] * [[Carlos Palenque]] * [[José Manuel Pando]] * [[Antonio Parés Candia]] * [[José Luis Parés]] * [[Javier Parráu]] * [[Adrián Patiño]] * [[Félix Patzi]] * [[Vicente Palacios Kanki]] * [[Enrique Peñaranda]] * [[Juan Pereda Asbún]] * [[José María Pérez de Urdininea]] * [[Gustavo Pinedo]] * [[Macario Pinilla Vargas]] * [[Martha Poma Luque]] * [[Carlos Ponce Sanginés]] * [[Verona Pooth]] * [[Jhosimar Prau]] * [[Juan José Pérez]] * [[Mirtha Quevedo]] * [[Walter Tataque Quisbert]] * [[Felipe Quispe Huanca]] * [[Bruno Racua]] * [[Porfirio Conde Ramírez]] * [[Susana Renjel Encinas]] * [[Luis Revilla]] * [[Gabriel Revollo]] * [[Serapio Reyes Ortiz]] * [[Manfred Reyes Villa]] * [[Leonel Reyes]] * [[Eugenio Rojas Apaza]] * [[Andrés Rojas]] * [[Roberto Prudencio Romecín]] * [[Gonzalo Romero Álvarez García]] * [[Carlos Romero Bonifaz]] * [[Ana María Romero de Campero]] * [[Salvador Romero Pittari]] * [[Raúl Ruiz Gonzáles]] * [[Bautista Saavedra Mallea]] * [[Alberto Saavedra Pérez]] * [[Rubén Saavedra]] * [[Jaime Sáenz]] * [[Belisario Salinas]] * [[Walker San Miguel]] * [[Daniel Sánchez Bustamante]] * [[Jorge Sanjinés]] * [[Andrés de Santa Cruz]] * [[Daniel Santalla]] * [[David Santalla]] * [[Felipe Segundo Guzmán]] * [[Jorge Siles Salinas]] * [[Luis Adolfo Siles Salinas]] * [[Rubén Silva]] * [[Ramiro Soriano]] * [[Nelson Sossa]] * [[Fidel Andrés Derruempo Cañasaca]] * [[Manuel Antonio Sánchez]] * [[Néstor Taboada Terán]] * [[Franz Tamayo]] * [[José Luis Tejada Sorzano]] * [[Vania Torrez]] * [[María Cristina Trigu]] * [[Ricardo Udler]] * [[Óscar Únzaga]] * [[Roberto Valcárcel]] * [[Asbel Valenzuela]] * [[Mario Vargas Rodríguez]] * [[Rodrigo Vargas Touchard]] * [[Verónica Ramos]] * [[Vicenta Juaristi Eguino]] * [[Emeterio Villamil de Rada]] * [[Emilio Villanueva Peñaranda]] * [[Marcelo Villena Alvarado]] * [[Adalberto Violand]] * [[Mario Virreira]] * [[Guillermo Viscarra Fabre]] * [[Víctor Hugo Viscarra]] * [[Blanca Wiethüchter]] * [[Willka]] * [[Plácido Yañez]] * [[Paola Zeballos]] * [[Wally Zeballos]] * [[Eneida Zurita]] }}</ref> [[Ficheru:Pedro Murillo.jpg|thumb|left|150px|Execución de Pedro Domingo Murillo.]] * [[Pedro Domingo Murillo]] (1757-1810), militar precursor de la independencia boliviana. Considérase'l personaxe más importante na hestoria de La Paz. * [[Vicente Palacios Kanki]] políticu, escritor, periodista y relixosu, que tuvo participación na política arxentina y boliviana. [[Ficheru:Andréssantacruz2.jpg|thumb|upleft|150px|Retrato Mariscal Santa Cruz.]] * [[Andrés de Santa Cruz]] (1792-1865), Militar, políticu y Estadista. Foi presidente de Perú, presidente de Bolivia y Proteutor de la Confederación Perú-Boliviana, recordáu por llevar a Bolivia al máximu apoxéu como Estáu que nun volvió tener. * [[José Manuel Pando]] (1848-1917), militar, esplorador y presidente, condució militarmente la guerra del Acre onde Bolivia s'enfrentó bélicamente col Brasil, un Departamentu de Bolivia lleva'l so nome nel so honor. [[Ficheru:Arguedas, Alcides 03.jpg|thumb|150px|left|Alcides Arguedas]] * [[Alcides Arguedas]] (1879-1946), escritor, políticu ya historiador,  la so obra lliteraria enceta temes rellacionaes cola identidá nacional, mestizaje y problemática indíxena, por esto postreru consideráu precursor del indixenismu. * [[Franz Tamayo]] (1879-1956), poeta, políticu y diplomáticu, consideráu una de les figures centrales de la lliteratura boliviana del sieglu XX, una provincia de La Paz lleva'l so nome. * [[Emilio Villanueva Peñaranda]] (1882-1970), arquiteutu urbanista y teóricu de l'arquiteutura, Profesor y Rector Universitariu, Ministru d'Estáu, el más importante maestru modernista de l'arquiteutura rexonal boliviana, neo-tiwanakota, idea y materializa grades obres urbanístiques en La Paz más grande arquiteutu bolivianu del sieglu XX. * [[Rafael Pabón]] (1903-1934), militar y pilotu, consideráu'l más grande As de l'aviación boliviana, mientres la Guerra del Chaco (1932 - 1935), protagonista del primer combate aereu n'América. [[Ficheru:Marina Nuñez del Prado.jpg|thumb|150px|Marina Núñez del Prau]] * [[Marina Núñez del Prau]] (1908-1995), La más aclamada escultora de Bolivia,  considerada una figura clave na introducción del modernismu na escultura llatinoamericana mientres la primer metá del sieglu XX. * [[Jaime Escalante]] (1930-2010), destacáu profesor y maestru de matemátiques, tantu en Bolivia como en Los Estaos Xuníos onde llogró sonadía y distinción al traviés del so trabayu al enseñar Cálculu a estudiantes d'orixe llatín de baxos recursos. Recibió una gran cantidá de títulos  y distinciones n'USA y Bolivia, inmortalizado na película de Hollywood basada un llibru que lu denomina “El Meyor Profesor d'América” * [[Juan Carlos Calderón Romero]] (1932-), destacáu arquiteutu, siguidor de la Escuela Organicista, creador de los edificios más hemos de la ciudá de La Paz. .<ref>[http://elias-blanco.blogspot.com.ar/2011/06/juna-carlos-calderon-lugones.html «Juan Carlos Calderón Romero»], artículu biográficu del 1 de xunu de 2011 nel sitiu web Elías Blanco (La Paz).</ref> * [[Jorge Sanjinés]] (1935-), direutor y guionista de cine premiáu y reconocíu internacionalmente. * [[Maxima Apaza Millares|Máxima Apaza]] (1960-), política y activista indíxena. * [[Juan Carlos Valdivia (cineasta)|Juan Carlos Valdivia]] (años 1960), direutor de cine. * [[Ana María Vera Woudstra]] (1965-), pianista.<ref>Franco, Mabel (2012): [http://www.la-razon.com/index.php?_url=/suplementos/escape/Ana-Maria-Vera-espiritu-andín_0_1704429631.html «Ana-María Vera. Un espíritu andín»], artículu del 14 d'ochobre de 2012 nel diariu ''La Razón'' (La Paz).</ref> * [[Ramiro Castillo]] (1966-1997), futbolista, zusmiu nos más grandes equipos de Bolivia, según n'Arxentina, formó parte de la seleición boliviana que participo nel mundial USA 94. * [[Marcelo Claure]] (1970-),entamador, empresariu y filántropu, CEO de grandes compañíes del sector de les telecomunicaciones. [[Ficheru:Headshot of Marcelo Claure.jpg|thumb|100px|left|Marcelo Claure]] * [[José Andrëa]] (1971-),tenor lirico y cantante de rock metal. [[Ficheru:JoseandreaII.jpg|thumb|150px|José Andrëa]] == Ver tamién == * [[departamentu de La Paz (Bolivia)|departamentu de La Paz]] * [[Correximientu de La Paz]] * [[Intendencia de La Paz]] * [[Área Metropolitana de La Paz]] * [[Países con múltiples capitales]] * [[Nueves siete ciudaes maravíes del mundu]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Notes == {{llistaref|grupu=nota}} == Enllaces esternos == {{commonscat|La Paz, Bolivia}} {{Wikinews|Categoría:La Paz}} * [http://www.lapaz.bo] * [http://web.archive.org/web/http://www.gobernacionlapaz.gob.bo:8001/simit/sistema/ficha_turistica/index.htm La Paz al Mundu] * [http://www.bolivia.com/turismo/ciudad/La paz/historia.htm Historia de la Ciudá de La Paz], Bolivia.com. {{AvisuTradubot|La Paz}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Bolivia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] cadjmergfn39fnx6covpph46fk5sogx 0 87837 3709751 3680915 2022-08-19T09:10:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Llocalidá}} '''Ciudá Llibre'''{{cartafueyu|países}} o '''Freetown''' ye la [[Capital (política)|capital]] y ciudá más grande de [[Sierra Lleona]]. Ye una importante ciudá portuaria nel [[océanu Atlánticu]], alcontrada na [[Área Occidental (Sierra Lleona)|zona occidental]] del país. Amás ye'l principal centru urbanu, económicu, financieru, cultural, educativu y políticu en Sierra Lleona. La ciudá tenía una población de 772&nbsp;873 habitantes nel censu de 2004,<ref>{{cita web|títulu=2004 POPULATION AND HOUSING CENSUS|url=http://statistics.sl/2004_population_and_housing_census_tables.pdf|fechaaccesu=20 d'avientu de 2012|obra=statistics.sl|formatu=PDF}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Sierra Leone|url=http://www.citypopulation.de/SierraLeone.html|fechaaccesu=20 d'avientu de 2012|obra=citypopulation.de}}</ref> y a partir de 2012 la so población envalorar en 853&nbsp;651 habitantes.<ref name="pop1">{{cita web|títulu=Freetown|url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&dat=32&geo=-195&srt=npan&col=aohdq&pt=c&va=&geo=354580676|fechaaccesu=20 de payares de 2012|obra=world-gazetteer.com|urlarchivu=http://archive.is/wEtyU|fechaarchivu=11 de xineru de 2013}}</ref> Atópase allugada na [[península de Freetown]]. Ocupa una parte de la desaguada del [[río Sierra Lleona]], unu de los mayores [[puerto|puerto naturales]] d'agües fondes nel mundu. La economía de la ciudá xira en redol al puertu, que ye por onde se mueven la mayoría de les mercancíes d'esportación del país. Ye la sede del [[Fourah Bay College]], fundada en 1827, la universidá más antigua nel [[África Occidental|oeste d'África]]. La universidá xugó un papel clave na historia colonial de Sierra Lleona y nes naciones de fala inglesa del oeste d'África. Como capital de Sierra Lleona, ye la sede del [[Parllamentu de Sierra Lleona|parllamentu]], la [[Corte Suprema de Sierra Lleona|corte suprema]] y la casa de gobiernu, residencia oficial del [[presidente de Sierra Lleona]]. Toles [[Misión diplomática|embaxaes]] estranxeres tien la so sede diplomática na ciudá. Freetown ye una de los seis conceyos del país que ye gobernáu llocalmente por un conceyu, encabezáu por un alcalde. El [[alcalde]] y los miembros del conseyu son escoyíos cada cuatro años por [[sufraxu direutu]]. El [[conceyu]] ta políticamente estremáu en tres rexones: ''East End Freetown'', ''Central Freetown'' y ''West End Freetown'', que de la mesma se subdividen en barrios. La población ye étnica, cultural y relixosamente diversa ente [[musulmanes]] y [[cristianos]]. La ciudá alluga un gran porcentaxe de la población total del país. Al igual qu'en cuasi toa Sierra Lleona, el llinguaxe ''[[Krio]]'' ye l'idioma principal y de llueñe el más faláu na ciudá. La ciudá foi fundada en [[1792]] como ''Nova Scotian'' pol [[abolicionista]] británicu [[John Clarkson]], como un asentamientu d'esclavos lliberaos, que llucharen nel llau británicu mientres la [[Guerra d'Independencia de los Estaos Xuníos|guerra revolucionaria estauxunidense]].<ref>{{cita web|títulu=Sierra leonean americans|url=http://www.everyculture.com/multi/Pa-Sp/Sierra-Leonean-Americans.html|fechaaccesu=20 d'avientu de 2012|obra=everyculture.com}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Avfal Freetown|url=http://www.avfal.org/avfal-freetown.html|fechaaccesu=20 d'avientu de 2012|obra=avfal.org}}</ref> Los colonos llamaron al so nuevu llar Freetown.<ref>{{cita web|títulu=Sierra Leone Background|url=http://freetown.usembassy.gov/history2.html|fechaaccesu=21 d'avientu de 2012|obra=freetown.usembassy.gov}}</ref> Alredor de 500 esclavos lliberaos en [[Xamaica]] fixeron el viaxe a Freetown en [[1800]] pola "''Sierra Leone Company''". Mientres les próximes décades miles de afroamericanos, antillanos y africanos lliberaos llegaron a la ciudá como colonos, al traviés de la compañía de Sierra Lleona.<ref>{{cita web|títulu=Freed U.S. slaves depart on journey to Africa|url=http://www.history.com/this-day-in-history/freed-us-slaves-depart-on-journey-to-africa|fechaaccesu=21 d'avientu de 2012|obra=history.com}}</ref> Los sos descendientes son conocíos anguaño como criollos. == Historia == La ciudá foi fundada en [[1787]] por 400 ex esclavos negros británicos unviaos dende [[Londres]], [[Inglaterra]], so los auspicios del ''Committee for the Relief of the Black Poor'', una organización creada pol abolicionista británicu [[Granville Sharp]], llamaron al so nuevu llar "Provincia de la Llibertá" o ''Granville Town'' na tierra mercada a la tribu llocal de los Koya Temne. L'asentamientu foi quemáu poles tribus en 1790. [[Alexander Falconbridge]] foi unviáu a Sierra Lleona en 1791 pa recoyer el restu de los colonos sobrevivientes y restablecíu Granville Town (más tarde renombráu [[Cline Town]]), cerca de Fourah Bay. En [[1792]], una nueva espedición d'esclavos llega a Freetown, esta vegada veníen dende [[Nueva Escocia]]. El poder inglés sobrevivió a un asaltu francés en [[1794]]. Los habitantes remontar en [[1800]] pero los británicos retomaron el control de la ciudá, empezando amás con un expansionismo propiu de la dómina, que condució a la creación de l'actual Sierra Lleona. En [[1808]], la comunidá foi declarada colonia británica. [[Ficheru:Freetown, Sierra Leone ca 1856.jpg|thumb|left|La colonia de Freetown en 1856.]] [[Ficheru:Freetown.jpg|thumb|240px|Vista de Freetown|right]] Ente 1808 y [[1874]], la ciudá sirvió como base d'operaciones y como capital de la colonia británica del occidente d'[[África]]. La ciudá creció fuertemente gracies a la llegada de miles de nuevos esclavos llibres que llegaben de toles colonies britániques. La lliberación en masa deber a la collaboración de los esclavos nes [[Guerres Napoleóniques]] so órdenes britániques. Mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], el [[Reinu Xuníu]] caltuvo una base naval en Freetown. Los descendientes de los esclavos lliberaos son denominaos creoles (criollos) y desempeñen un papel importante na capital anque son una minoría nacional. Mientres los [[años 1990]] la ciudá viose envolubrada en cruentos enfrentamientos. En [[1998]], les tropes d'[[ECOWAS]] tomaron la ciudá pa restaurar al presidente [[Ahmad Texan Kabbah]]. Depués la ciudá foi atacada pol [[Frente Revolucionariu Xuníu]] anque ensin ésitu. == Xeografía == [[Ficheru:Freetown-aerialview.jpg|thumb|240px|Vista aérea de Freetown, onde se repara'l panorama típicu nun paisaxe de [[clima monzónicu]].]] Freetown alcuéntrase alcontrada nel estremu noroeste de la [[península de Freetown]], una península que s'estiende nel [[Océanu Atlánticu]]. El paisaxe carauterizar poles llombes cubiertes con [[montes tropicales]] y les sos numberoses sableres. Gran parte del monte primariu foi destruyíu por baltar y les quemes forestales. En [[2010]], la área total de la península foi declarada reserva forestal, pa garantizar la proteición de los montes restantes. A pesar del so estatus de proteición, la reserva sufrió continua [[deforestación]], principalmente por cuenta de la espansión urbana y les actividaes conexes, un enclín que namái exasperó pola [[Guerra Civil de Sierra Lleona|guerra civil]].<ref>{{cita publicación | apellíu = Munro | nome = P.G. | enllaceautor = | coautor = | títulu = Deforestation: constructing problems and solutions on Sierra Leone's Freetown Peninsula | publicación = Journal of Political Ecology | volume = 16 | número = | páxina = 104–122 | editorial = | allugamientu = | añu = 2009 | url = http://jpe.library.arizona.edu/volume_16/Munro.pdf | issn = 1073-0451 | doi = | id = | fechaaccesu = 16 de xunu de 2011}}</ref> Partir sur de la Península y la desaguada de los ríos ta cubierta por manglares y güelgues tremaes. La ciudá estender a lo llargo de la mariña, al estremu este atópense los barrios d'obreros: Wellington, Kissy, Cline Town, Fourah Bay, Kossa Town y Foulah Town. Del llau oeste atopen los barrios burgueses: Congo Town, Murray Town, Wilberforce y Aberdeen. === Clima === Al igual que'l restu de [[Sierra Lleona]], Freetown tien un [[clima tropical]] con un periodu d'agües de mayu a ochobre y una estación ensuga'l restu del añu. El principiu y el final de la estación lluviosa carauterizar por fuertes nubes. Na [[clasificación del clima de Köppen]], Freetown tien un clima [[Clima monzónicu|tropical monzónicu]], debíu principalmente a la fuerte cantidá de precipitación que recibe mientres la temporada d'agües. Ente payares y febreru, l'altu mugor de la ciudá cai por causa de los vientos ''[[Harmattan]]'', un vientu nidiu que flúi escontra'l sur dende'l [[desiertu d'El Sáḥara]], y ufierta a la ciudá'l periodu más fríu del añu. Les temperatures estremes en Freetown son de 21 graos Celsius a 31 graos Celsius mientres tol añu. Les temperatures alredor de 28 graos centígrados son normales, con bien poca variación dende'l día a la nueche. {{clima |location = Freetown, Sierra Lleona |metric first = yes |single line = yes |temperature colour=pastel |Xin record high C = 36.0 |Feb record high C = 38.0 |Mar record high C = 38.0 |Abr record high C = 38.5 |May record high C = 35.0 |Xun record high C = 35.0 |Xnt record high C = 33.0 |Ago record high C = 32.0 |Set record high C = 31.0 |Och record high C = 35.0 |Pay record high C = 36.5 |Avi record high C = 33.5 |year record high C = 38.5 |Xin high C = 29.9 |Feb high C = 30.3 |Mar high C = 30.9 |Abr high C = 31.2 |May high C = 30.9 |Xun high C = 30.1 |Xnt high C = 28.7 |Ago high C = 28.4 |Set high C = 29.0 |Och high C = 29.9 |Pay high C = 30.1 |Avi high C = 29.7 |year high C = |Xin mean C = 27.3 |Feb mean C = 27.6 |Mar mean C = 28.1 |Abr mean C = 28.5 |May mean C = 28.3 |Xun mean C = 27.4 |Xnt mean C = 26.3 |Ago mean C = 25.9 |Set mean C = 26.4 |Och mean C = 27.1 |Pay mean C = 27.7 |Avi mean C = 27.5 |year mean C = |Xin low C = 23.8 |Feb low C = 24.0 |Mar low C = 24.4 |Abr low C = 24.8 |May low C = 24.4 |Xun low C = 23.6 |Xnt low C = 23.1 |Ago low C = 23.0 |Set low C = 23.1 |Och low C = 23.4 |Pay low C = 24.0 |Avi low C = 24.1 |year low C = |Xin record low C = 15.0 |Feb record low C = 17.8 |Mar record low C = 19.4 |Abr record low C = 20.0 |May record low C = 20.6 |Xun record low C = 20.0 |Xnt record low C = 19.4 |Ago record low C = 19.4 |Set record low C = 20.0 |Och record low C = 19.4 |Pay record low C = 20.0 |Avi record low C = 15.6 |year record low C = 15.0 |Xin rain mm = 3.4 |Feb rain mm = 3.6 |Mar rain mm = 12.5 |Abr rain mm = 46.9 |May rain mm = 177.2 |Xun rain mm = 323.0 |Xnt rain mm = 734.3 |Ago rain mm = 791.1 |Set rain mm = 484.1 |Och rain mm = 265.8 |Pay rain mm = 87.5 |Avi rain mm = 15.9 |Xin rain days = 0 |Feb rain days = 0 |Mar rain days = 1 |Abr rain days = 4 |May rain days = 15 |Xun rain days = 22 |Xnt rain days = 27 |Ago rain days = 27 |Set rain days = 24 |Och rain days = 21 |Pay rain days = 9 |Avi rain days = 2 |unit rain days = 1.0 mm |Xin sun = 226.3 |Feb sun = 217.5 |Mar sun = 232.5 |Abr sun = 207.0 |May sun = 189.1 |Xun sun = 153.0 |Xnt sun = 102.3 |Ago sun = 86.8 |Set sun = 126.0 |Och sun = 186.0 |Pay sun = 204.6 |Avi sun = 161.2 |source 1 = HKO<ref>{{cita web|url=http://www.weather.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/africa/w_afr/freetown_y.htm|títulu=Climatological Information for Freetown, Sierra Leone|editorial=[[Hong Kong Observatory]]}}</ref> |source 2 = BBC Weather (récores)<ref>{{cita web|títulu=Average Conditions Freetown, Sierra Leone|url=https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT000540|fechaaccesu=18 d'avientu de 2012|obra=BBC Weather|idioma=inglés|urlarchivu=http://web.archive.org/web/20070211071916/https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT000540|fechaarchivu=11 de febreru de 2007}}</ref> |fecha=agostu de 2010 }} == Economía == Freetown ye'l centru económicu y financieru de Sierra Lleona. La estación nacional de [[televisión]] y [[estación de radio|radio]] del país, la ''Sierra Leone Broadcasting Corporation'' ta allugada principalmente en Freetown, anque tamién tien sedes rexonales n'otres ciudaes del país como [[Bo (Sierra Lleona)|Bo]], [[Kenema]], [[Koidu]] y [[Makeni]]. En Freetown ta alcontrada una de los dos principales [[universidá]]s del país, la ''Fourah Bay College'', la universidá más antigua de l'[[África Occidental]], fundada en [[1827]].<ref>{{cita web|títulu=The University of Sierra Leone|url=http://www.tusol.org/historical|fechaaccesu=17 de payares de 2012|obra=tusol.org}}</ref> La mayoría de les grandes empreses del país tienen la so sede na ciudá, según la mayoría de les empreses internacionales. La economía de la ciudá xira en redol del so gran [[puertu (tresporte)|puertu]] natural, el mayor puertu natural del continente africanu. El [[Muelle (construcción)|muelle]] ''Queen Elizabeth II'' ye capaz de recibir grandes navíos y ye responsable poles principales esportaciones de Sierra Lleona. Les industries inclúin el procesamientu d'alimentos y bébores, el embalage de pexe, la moagem d'arroz, la refinería de petroleu, la talla de [[diamante]]s, y la producción de cigarros, [[tinta]], [[zapatu|zapatos]] y [[cerveza]]. La industria agrícola destaca'l [[coffea|café]], [[cacáu]], [[dátil]]es y [[jengibre]]s. La ciudá ye sirvida pol [[Aeropuertu Internacional de Lungi]], alcontráu na ciudá de [[Lungi]], próximu a Freetown. == Demografía == Na ciudá vive cerca de 16,1% de la población total de la Sierra Lleona, el que correspuende la {{formatnum:1070200}} habitantes.<ref name="pop1" /> L'[[islam]] ye la relixón predominante, tomando una porción de 55% de la población, siguíu pol [[cristianismu]] con 40%. Freetown alluga un númberu significante de [[grupu étnicu|grupos étnicos]] de diversos países, anque yá seya habitada de primeres pol pueblu [[Criollos de Sierra Lleona|criollu de Sierra Lleona]], tamién llamaos ''krio'' (descendientes d'americanos llibres, [[|afroamericanu|afroamericanos]] y [[caribeñu|caribeños]]) que constitúi'l segundu mayor grupu étnicu de la ciudá, detrás del pueblu [[Temne]]. Como en práuticamente toa Sierra Lleona, la llingua [[krio]] (una [[llingua nativa]] del pueblo criollu, que correspuende la solamente 5% de la población del país) ye de llueñe la más llargamente espublizada y la más falada na ciudá. L'idioma ye utilizáu como [[llingua materna|primer llingua]] pol 90% de la población y como ''[[llingua franca]]'' por tola población de la ciudá. == Gobiernu y política == [[Ficheru:Freetown Court 1984.jpg|thumb|225px|right|Edificiu de la corte con famosu Árbol d'Algodón a la derecha.]] La ciudá de Freetown ye unu de los seis conceyos de [[Sierra Lleona]] y ríxese por un [[conceyu]] encabezáu por un [[alcalde]], nos que recái l'autoridá executiva. L'alcalde ye responsable de la xestión xeneral de la ciudá. L'alcalde y los miembros del conseyu son escoyíos en [[eleición direuta]] pa periodos de cuatro años. El gobiernu de la Municipalidá de Freetown foi apoderada pol [[All People's Congress]] (APC) dende 2004. La APC ganó l'alcaldía de la ciudá y la mayoría de los escaños nel conceyu nes eleiciones llocales de 2004 y 2008. En payares de 2011 alcalde Herbert George-Williams foi destituyíu del so cargu y sustituyíu por Alhaji Gibril Kanu como alcalde interín, dempués que l'alcalde y otros ocho persones, ente ellos el xefe alministrativu del conceyu y el tesoreru fueren arrestaos y acusaos por venticinco cargos de [[Corrupción política|corrupción]], que van de combalechadura y [[malversación de fondos públicos]].<ref>{{cita web|títulu=Sierra Leone indicts Freetown mayor for graft|url=http://www.reuters.com/article/2011/11/29/ozatp-sierraleone-graft-mayor-idAFJOE7AS0AR20111129|fechaaccesu=22 d'avientu de 2012|obra=reuters.com}}</ref> L'alcalde Herbert George-Williams foi absueltu de diecisiete de los diecinueve cargos nel so contra y namái foi condergáu por dos cargos menores.<ref>{{cita web|títulu=Freetown: Mayor, Five Others Sentenced|url=http://www.thepatrioticvanguard.com/spip.php?article6638|fechaaccesu=22 d'avientu de 2012|obra=thepatrioticvanguard.com}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Sierra Leone: Mayor, Others to Pay -y455 Million or Risk Three-Year Jail|url=http://allafrica.com/stories/201208170197.html|fechaaccesu=22 d'avientu de 2012|obra=allafrica.com|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://allafrica.com/stories/201208170197.html|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref> L'alcalde en funciones Alhaji Gibril Kanu, sicasí, perdió la nominación del APC pa l'alcaldía de Freetown nes eleiciones de 2012, con 56 votos a favor, el conceyal Sam Franklyn Bode Gibson, ganó con 106 votos, nuna victoria aplastante.<ref>{{cita web|títulu=Councillor Bode Gibson Wins The Freetown APC Mayoral Candidate Contest|url=http://www.cocorioko.net/?p=36480|fechaaccesu=22 d'avientu de 2012|obra=Cocorioko}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Bode Gibson wins APC Freetown Mayoral Contest|url=http://uk.groups.yahoo.com/group/foisl/message/40407|fechaaccesu=22 d'avientu de 2012|obra=yahoo.com}}</ref><ref>{{cita web|títulu=FCC Acting Mayor Commends Theo Nicol's Politics|url=http://bintumani.websitetoolbox.com/post/Acting-Mayor-Blast-Krio-Tribalism-in-Freetown-City-Council-5975300|fechaaccesu=22 d'avientu de 2012|obra=bintumani}}</ref> Nes eleiciones nacionales presidenciales y parllamentaries, Freetown ye similar a la política d'Estaos Xuníos, principalmente por cuenta de que la ciudá ye étnicamente diversa y ye el llar d'una importante población de tol país. Tradicionalmente la APC y la SLPP, dos de los principales partíos políticos del país, tienen iguales soportes na ciudá. Nes eleiciones presidenciales de Sierra Lleona en 2007, el candidatu del APC, entós líder de la oposición, [[Ernest Bai Koroma]] llogró pocu más del 60% de los votos el distritu urbanu del [[Área Occidental (Sierra Lleona)|Área Occidental]], incluyendo la ciudá de Freetown, onde mora cuasi tola población del distritu. == Crime == Desque acabara la Guerra Civil nel añu 2002, Freetown esperimentó un aumentu nel índiz de criminalidad, especialmente robos, asesinatos, allanadures y asaltos. Esti efeutu ye más pronunciáu nel barriu ''East End'' de la ciudá. Sicasí, los niveles de criminalidad (especialmente aquellos nos qu'intervien la violencia) son baxos en comparanza colos estándares d'otres rexones o países africanos. == Patrimoniu == * Muséu Nacional: con una gran coleición de mázcares. * Palaciu de les Cortes * La ilesia de San Juan: construyida alredor de [[1820]]. * La catedral de San Jorge: terminada en [[1828]]. * La [[mezquita de Foulah Town]]: construyida en [[1830]]. * La [[Catedral del Sagráu Corazón (Freetown)|catedral del Sagráu Corazón]]: construyida nel [[sieglu XIX]]. * L'árbol d'algodón (Cotton tree): tien más de 500 años d'esistencia. * Sableres de Freetown: Hamilton, Luley y Lakka. == Tresportes == === Tresporte aereu === [[Ficheru:Freetown-Street.jpg|thumb|250px|Una cai de Freetown.]] [[Ficheru:Flickr - stringer bel - Freetown, Sierra Leone (4).jpg|thumb|250px|Parte trasera d'un autobús en Freetown.]] L'[[Aeropuertu Internacional de Lungi]] ye un aeropuertu internacional que da serviciu a Freetown según al restu del país. Ta asitiáu na llocalidá de [[Lungi (Sierra Lleona)|Lungi]], accesible cruciando'l [[río Sierra Lleona]] dende Freetown. Opera como aeropuertu principal de viaxes nacionales ya internacionales con destín o salida de Sierra Lleona. L'operador de la infraestructura ye l'Autoridá Aeroportuaria de Sierra Lleona (''Sierra Leone Airports Authority''). Los pasaxeros pueden optar pol [[hovercraft]], el [[Tresbordador|ferry]] o'l [[helicópteru]] pa cruciar el ríu hasta Freetown, anque tamién hai llinies regulares d'autobús que xunen l'aeropuertu con dellos puntos del país. === Tresporte fluvial === Pa travesar el ríu Sierra Lleona esisten delles opciones; en [[hovercraft]], en [[Tresbordador|ferry]], per carretera (el trayeutu puede durar cinco hores), en [[llancha motora]], en taxi acuáticu, nos bote banana llocales o n'helicópteru. El ferry ye la opción más práutica y económica. Sicasí, tantu los servicios de hovercraft como los de ferry son suspendíos frecuentemente por cuenta de un ''[[overbooking]]'' de pasaxeros o a la falta de midíes de seguridá. === Tresporte marítimu === Freetown tien el puertu natural más llargu d'[[África]].<ref>{{cita web |url=http://goafrica.about.com/od/africatraveltips/ig/Africa-s-Capital-Cities/Freetown--Sierra-Leone.htm |títulu=Freetown, Sierra Leone |publicación=Africa's Capital Cities |editorial=''goafrica.about.com'' |idioma=inglés |fechaaccesu=21 d'avientu de 2012}}</ref> Buques procedentes de tol globu terráqueo atraquen nel [[Muelle Reina Sabela II]] (''Queen Elizabeth II Quay'') de Freetown. Pasaxeros, [[mercancíes]] y les embarcaciones privaes pueden utilizar amás un cai alcontráu a pocos quilómetros del centru de la ciudá. La inversión recién hai permido la introducción d'alta teunoloxía de carga nes instalaciones portuaries. === Tresporte terrestre === ==== Carreteres ==== La infraestructura de Sierra Lleona ye llindada, y ello vese reflexáu na so rede de carreteres y autopistes. L'alministración de les víes de comunicación nacionales ye competencia de l'Autoridá de Carreteres de Sierra Lleona (''SLRA'' poles sos sigles n'inglés), insititución que foi denunciada en diverses ocasiones por corrupción. L'Autopista 1 xune Freetown cola llocalidá de Waterloo, asitiada dellos quilómetros al sur. A pesar de la escasa eficacia de la SLRA, les principales exes de comunicación del área metropolitana de la capital fueron remocicaos con una calidá medianamente aceptable. ==== Ferrocarril ==== Siguiendo los encamientos del [[Bancu Internacional de Reconstrucción y Fomentu]] (BIRD), la rede ferroviaria del estáu, que xunía Freetown col restu de ciudaes del país, foi clausurada de manera definitiva nel añu [[1974]]. Los raíles fueron desmantelaos de manera progresiva nos años siguientes. == Educación == Freetown ye la sede de la [[Universidá de Sierra Lleona]] (The University of Sierra Leone - TUSOL). El so campus ta asitiáu en Mount Aureol, nes contornes de la ciudá. Trátase d'una de los dos universidaes del país, tres la reforma de la educación cimera realizada en 2005.<ref>{{cita web |url=http://www.tusol.org/historical |títulu=The University of Sierra Leone - Historical background |fechaaccesu=23 d'avientu de 2012 |editorial=tusol.org |fecha=23 de xunetu de 2007 |idioma=inglés}}</ref> == Filmografía == La ciudá foi oxetivu d'interés pola cultura d'[[Estaos Xuníos]], na que destaca la película [[Blood Diamond (película)|Blood Diamond]] d'[[Edward Zwick]] nel añu 2006, nomada a cinco [[Oscars]] nel añu siguiente. Que la so ambientación na guerra civil nacional de la década 1990 y los abusos sufiertos na citada población darréu ganáronse un sitiu na cultura [[occidental]]. == Deportes == Al igual que nel restu del país, el [[fútbol]] ye'l deporte más popular en Freetown. La [[Seleición nacional de fútbol de Sierra Lleona|seleición nacional de Sierra Lleona]], conocida popularmente como ''Leone Stars'', xuega tolos sos partíos llocales nel [[Estadiu Nacional (Sierra Lleona)|estadiu nacional]] de Freetown, l'estadiu más grande de [[Sierra Lleona]]. Ocho de los quince clubes na [[Lliga Premier de Sierra Lleona]] son de Freetown, incluyíos dos de los clubes de fútbol más grande y de mayor ésitu nel país, l'[[East End Lions]] y el [[Mighty Blackpool]]. L'enfrentamientu ente estos dos equipos ye consideráu'l clásicu del país. === Clubes de Freetown na Lliga Premier de Sierra Lleona === {|{{tablaguapa}} |- !Club!!Ciudá |- | [[East End Lions]] ||Freetown |- | [[Mighty Blackpool]] ||Freetown |- | [[Ports Authority F.C.]] ||Freetown |- | [[Kallon FC]] ||Freetown |- | [[Old Edwardians]] ||Freetown |- | [[Central Parade]] ||Freetown |- | [[Golf Leopards]] ||Freetown |- | [[Mount Aureol]] ||Freetown |- | [[Real Republicans]] ||Freetown |} == Ciudaes hermanes == <center> {|class="toccolours" |+ '''Llista de ciudaes hermanaes con Freetown'''<ref>{{cita web|títulu=City of Freetown|url=http://www.sister-cities.org/interactive-map/City%20of%20Freetown|fechaaccesu=17 de payares de 2012|obra=sister-cities.org}}</ref><ref>{{cita web|títulu=The Twinning of Makeni City Council and The Freetown city Council on Saturday 21st March 2009|url=http://fcc.gov.sl/news.htm|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|obra=Freetown City Council, News|urlarchivu=http://web.archive.org/web/20090421130343/http://fcc.gov.sl/news.htm|fechaarchivu=21 d'abril de 2009}}</ref> | * {{bandera|USA}} [[Hartford]],<ref>{{cita web|títulu=Hartford Sister Cities International|url=http://tap.hplct.org/tap/cultural_exchange/sister_cities/hartford_sister_cities_internati.shtml#Freetown Sister City|fechaaccesu=17 d'avientu de 2012|obra=Hartford Public Library|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://tap.hplct.org/tap/cultural_exchange/sister_cities/hartford_sister_cities_internati.shtml#Freetown|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref> [[Estaos Xuníos]] * {{bandera|GIN}} [[Conacri]], [[Guinea]] * {{bandera|CHN}} [[Ganzhou]], [[China]] |estilu="width:2em;"|&nbsp; | * {{bandera|CHN}} [[Hefei]], [[China]] * {{bandera|GMB}} [[Banxul]], [[Gambia]] * {{bandera|USA}} [[Kansas City]],<ref>{{cita web|títulu=Freetown, Sierra Leone|url=http://www.kcsistercities.org/sister-cities/freetown-sierra-leone|fechaaccesu=17 d'avientu de 2012|obra=kcsistercities.org}}</ref> [[Estaos Xuníos]] |estilu="width:2em;"|&nbsp; | * {{bandera|USA}} [[New Haven]],<ref>{{cita web|títulu=Resources: Partners: Sister Cities|url=http://www.cityofnewhaven.com/CulturalAffairs/Resources/SisterCities.asp|fechaaccesu=17 de payares de 2012|obra=cityofnewhaven.com|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.cityofnewhaven.com/CulturalAffairs/Resources/SisterCities.asp|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref> [[Estaos Xuníos]] * {{bandera|SLE}} [[Makeni]], [[Sierra Lleona]] * {{bandera|UK}} [[Kingston upon Hull]], [[Reinu Xuníu]] |estilu="width:2em;"|&nbsp; | |}</center> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.cryfreetown.org Cry Freetown] * [http://web.archive.org/web/http://public.fotki.com/sierraleone/sl_series/salone_nature/ Semeyes de Freetown] {{AvisuTradubot|Freetown}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Sierra Lleona]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ch9hlnzrwf4ejmwynt88nw3ccf6ntys 0 90405 3709980 3705023 2022-08-19T10:47:11Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:OrteliusWorldMap.jpeg|thumb|200px|[[Mapamundi]] dibuxáu por [[Ortelius]] (1570).]] La '''historia universal''', '''historia del mundu''', '''historia mundial''' o '''historia de la humanidá''' ye'l conxuntu de fechos y procesos que se desenvolvieron en redol al ser humanu, dende la so apaición hasta l'actualidá.<ref>Williams, H. S. (1904). ''The historians' history of the world''.</ref><ref>Blainey, Geoffery (2000). ''A short history of the world''. Penguin Books, Victoria. ISBN 0-670-88036-1</ref><ref>Gombricth, Ernst H. (2005). ''A little history of the world''. Yale. GB y EE. XX.</ref> Una carauterística pa estremar el momentu en que s'inventa la [[escritura]], porque esta fixo posible espublizar y caltener el [[conocencia]] adquiríu.<ref>Acordies cola ''Encyclopedia Americana'', 1986 ed., Vol. 29, p. 558, «La escritura da permanencia a la conocencia de los homes y déxa-yos comunicar se a grandes distancies.... Ensin l'arte de la escritura nun sería posible la esistencia de la complexa sociedá d'una gran civilización».</ref><ref>{{cita web |url=https://books.google.com/books?id=cboXAAAAIAAJ |títulu=Historia del Mundu, Webster, H. (1921). |fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref><ref>{{cita web |url=https://books.google.com/books?id=cboXAAAAIAAJ&pg=PR5&pg=PA27 |títulu=Boston: D.C. Heath. |fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref> En dellos casos, la escritura, de la mesma, convirtióse nuna necesidá fundamental dende l'apaición de l'[[agricultura]].<ref>Bellwood, Peter. (2004). ''First Farmers: The Origins of Agricultural Societies''. Blackwell Publishers. ISBN 0-631-20566-7</ref><ref>Cohen, Mark Nathan (1977). ''The Food Crisis in Prehistory: Overpopulation and the Origins of Agriculture''. New Haven y Londres: [[Yale University Press]]. ISBN 0-300-02016-3.</ref> Esta [[historia]] ta marcada tantu por una socesión gradual de migraciones, intercambios culturales, descubrimientos y [[inventu|inventos]], como por desarrollos bien aceleraos amestaos a cambeos de [[paradigma]] y a [[Revolución|periodos revolucionarios]]. == Nacencia de los Estaos == [[Ficheru:Desembarco_de_Colón_de_Dióscoro_Puebla.jpg|200px|thumb|''Primer desembarcu de Cristóbal Colón n'América'' en 1492. La pintura correspuende a la "Esposición Nacional, Medaya de primer clase" en 1862, por [[Dióscoro Puebla]]]] [[Ficheru:Nagasakibomb.jpg|thumb|200px|Bomba atómica sobre [[Nagasaki]], 9 d'agostu de 1945.]] [[Ficheru:Aldrin Apollo 11 original.jpg|thumb|200px|Buzz Aldrin sobre la superficie llunar, 20 de xunetu de 1969.]] [[Ficheru:United Nations (Member States and Territories).svg|thumb|200px|Miembros de la Organización de les Naciones Xuníes.]] [[Max Weber]] defini [[Estáu]] como «una organización humana que controla de manera esclusiva y llegal l'usu de la fuercia sobre una zona xeográfica específica».<ref>Weber, Max. "Politik als Beruf", en ''Gesammelte Politische Schriften'' (Múnich, 1921), páxs. 396-450. Orixinalmente foi una conferencia na Universidá de Múnich, 1918, publicada en 1919 por Duncker & Humblodt, en Múnich.</ref> Los primeros estaos apaecieron nel [[IV mileniu e.C.]] en [[Mesopotamia]] y n'[[Exiptu]] a veres del ríu [[Nilu]],.<ref>Baines, John y Jaromir Malek. ''The Cultural Atlas of Ancient Egypt'', revised edition. Facts on File, 2000. ISBN 0-8160-4036-2.</ref><ref>Bard, K. A. ''Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt''. NY, NY: Routledge, 1999. ISBN 0-415-18589-0.</ref><ref>Grimal, Nicolas. A History of Ancient Egypt. Blackwell Books, 1992. ISBN 0-631-19396-0.</ref> Nel [[III mileniu e.C.]] surde la [[Cultura del valle del Indo]],<ref>Allchin F., Raymond (ed.). ''The Archaeology of Early Historic South Asia: The Emergence of Cities and States''. Nova York: [[Cambridge University Press]], 1995.</ref><ref>Chakrabarti, D. K. ''Indus Civilization Sites in India: New Discoveries''. Mumbai: Marg Publications, 2004. ISBN 81-85026-63-7.</ref><ref>Dani, Ahmad Hassan; Mohen, J-P. (eds.). ''History of Humanity, Volume III, From the Third Millennium to the Seventh Century BC''. Nova York/París: Routledge/UNESCO, 1996. ISBN 0-415-09306-6.</ref> y la [[civilización Caral]] en [[Perú]]. La dómina de los [[Trés augustos y cinco emperadores]] a les veres del [[ríu Mariellu]].<ref>History of China. Edward H. Schafer, Time-Life, Time-Life Books - 1968 - 191 páxines.</ref><ref>History and culture of China. Maurizio Scarpari, Carmen Bolla - 2001 - 292 páxines ISBN 978-5-3082-36</ref><ref>Empire Mythologic. Roger Goepper, Helmut Brinker - 1988 - 460 páxines ISBN 84-01-60748-5</ref> En [[China]] a partir del {{AC|2500}}<ref>{{cita web |url=http://www.hipernova.cl/LibrosResumidos/Antropologia/CanibalesYReyes/OrigenEstado.html |títulu=L'orixe del estáu chinu |fechaaccesu=17 de mayu de 2009 |autor=Wordpress}}</ref>apaez la primer [[dinastía]] testificada pola [[arqueoloxía]] que ye la [[dinastía Xia]].<ref>{{cita web |url=http://www.tudiscovery.com/guia_china/china_dinastias/china_shang/index.shtml |títulu=China Antigua |fechaaccesu=17 de mayu de 2009 |autor=Discovery Channel}}</ref> Nel [[II mileniu e.C.]] remanecieron civilizaciones en [[Creta]], [[Grecia Antigua|Grecia Oriental]] y [[Turquía]].<ref>{{cita web |url=http://abaco.uca.edu.sv/opac/sbusqueda.php?searchText=%5BMATS%5D&CodMat=1.2.21 |títulu=El sieglu II e.C. |fechaaccesu=17 de mayu de 2009 |autor=Florentino Idoate}}</ref> Dende'l sieglu I e.C. desenvolvióse una rede de rutes comerciales entamaes a partir del negociu de la [[seda]] China. Les sos diverses rutes, empezaben na ciudá de [[Chang'an]] (anguaño Xi'an) en China, pasando ente otres por [[Karakorum]] (Mongolia), el [[pasu de Khunjerab]] (China/Paquistán), [[Susa]] (Persia), el [[valle de Fergana]] (Taxiquistán), [[Taxila]] (Paquistán), [[Antioquía]] en Siria, [[Alexandría]] (Exiptu), [[Kazán]] (Rusia) y [[Constantinopla]] a les puertes d'Europa, llegando hasta los reinos hispánicos nel sieglu XV, nes llendes d'Europa y a [[Somalia]] y [[Etiopía]] n'África oriental. Los [[Casines]] de [[Babilonia (ciudá)|Babilonia]] o los [[Manchuria]] de China, consiguieron conquistar a estaos bien desenvueltos y, darréu, integráronse dientro de les sos estructures.<ref>{{cita web |url=http://mx.encarta.msn.com/encnet/refpages/RefArticle.aspx?refid=761563609 |títulu=Les Casines |fechaaccesu=12 de mayu de 2009 |autor=MSM Encarta}}</ref> Los europeos consiguieron enclaves imperiales n'[[Indonesia]] y les [[Moluques]], por cuenta de la ausencia de poderes políticos o militares fuertes na rexón. Nel sieglu XV navegantes chinos como [[Zheng He]] y portugueses como [[Enrique'l Navegante]], impulsaos pol espardimientu de la [[brúxula]], la cartografía y la construcción de grandes naves, establecieron rutes comerciales que conectaron Europa, África y Asia. En 1492 el navegante xenovés [[Cristóbal Colón]] llegó al [[Descubrimientu d'América|continente americanu]], en 1498 el portugués [[Vasco da Gama]] conectó Europa cola India y en 1522 [[Juan Sebastián Elcano]] circunnavegaría per primer vegada'l globu (1519-1522). A fines del sieglu XVI conformó una gran rede de comerciu marítimu al traviés del océanu Pacíficu con centros portuarios en [[Lima]], [[Panamá]], [[Manila]], [[Cantón (China)|Guangzhou]] y [[Xiamen]]. Simultáneamente españoles y portugueses abrieron ruta naviera pa comerciar esclavos secuestraos n'África y vendíos n'América. Nel sieglu XVI, les meyores de la [[ciencia]] como'l d'[[Andreas Vesalio]] en [[medicina]] y [[Nicolás Copérnico]] y [[Galileo Galilei]] en [[astronomía]] camudaron la visión del mundu (pa los europeos, siquier). Sentaron asina les bases pa una serie de descubrimientos: la [[Gravedá|teoría de la gravedá]] d'[[Isaac Newton]], el principiu de que toa vida vien de otra vida de [[Lazzaro Spallanzani]], el descubrimientu de los [[microorganismu|microorganismos]] por [[Anton van Leeuwenhoek]], la [[vacunación]] d'[[Edward Jenner]], etcétera. Per otra parte, el progresu de la [[Medicina]] con investigadores como [[Louis Pasteur]]. A entamos del sieglu XVII navegantes europeos llegaron a [[Australia]]. Namái la [[Polinesia]] quedó fora, y aun así, les civilizaciones del [[océanu Pacíficu]] fueron sumaes nel sieglu XVIII ([[islla de Pascua]] en 1722, [[Ḥawai]] pol capitán [[James Cook|Cook]]). Coles mesmes, fueron confirmaes per primer vegada les hipótesis sobre'l míticu continente austral, al recibise reportes de la esistencia de [[L'Antártida]]. Por esta dómina produciéronse les [[revolución lliberal|revoluciones lliberales]]. Los esfuercios d'inventores como [[Thomas Newcomen]] y [[James Watt]] llevaron a la invención, a finales del sieglu XVIII, de la [[máquina de vapor]]. La industrialización punxo en manes de les potencies coloniales europees nueves armes pa la guerra, como por casu el [[rifle|rifle de retrocarga]], el [[acorazáu]] o l'[[ametralladora]], lo que-yos dio la supremacía sobre los exércitos. N'Europa mientres el [[sieglu XVIII]], el desenvolvimientu del [[conocencia]] y la [[teunoloxía]], algamó una [[masa crítico]] que fizo posible la [[Revolución industrial]].<ref>{{cita web |url=http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=102816164 |títulu=Charles. Understanding the Industrial Revolution (2000). Online edition |fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref> Empezó la [[contaminación]] de los [[ecosistema|ecosistemes]], la [[estinción]] de les especies y el consiguiente amenorgamientu de la [[biodiversidá]]. Les emisiones de [[dióxidu de carbonu]] dende mediaos del sieglu XIX, como productu de la quema masiva de combustibles fósiles ([[carbón]], [[petroleu]]), xeneró'l [[efeutu ivernaderu]]. Escontra 1835, los seres humanos algamaron per primer vegada los mil millones d'habitantes na so historia. Nel pasu de los sieglos XIX a XX, el surdimientu de [[Derechu del trabayo|lleis llaborales]] protexó a los [[trabayador]]es y dexó el surdimientu d'una [[clase media]], y de una [[sociedá de consumu]] a gran escala. Esto nun foi ensin dures lluches, nes cualos les organizaciones de trabayadores ([[sindicatu|sindicatos]]) fueron munches vegaes prohibir y escorrer. Adulces, toles rexones y poblaciones del globu cayeron sol poder d'unu o otru estáu hasta que, por aciu el [[Tratáu de Berlín de 1878]], el Reinu Xuníu, l'Imperiu austrohúngaru, Francia, l'Imperiu alemán, el Reinu d'Italia, Rusia y l'Imperiu otomanu atribuyéronse los últimos territorios sacupaos, sacante [[L'Antártida]].<ref>{{cita web |url=http://geography.about.com/cs/politicalgeog/a/berlinconferenc.htm Xeografía.about.com |títulu=Conferencia en Berlín, de 1884-1885 pa distribuyir África. |fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref> Nel sieglu XX, l'escosamientu de los territorios mundiales pa ser colonizaos, llevó a les potencies europees a topetar unes con otres. En [[1914]], un incidente menor (l'asesinatu del archiduque [[Francisco Fernando d'Austria]]) desamarró la [[Primer Guerra Mundial]] hasta 1918. Sicasí, la [[paz]] nun foi satisfactoria. Dempués de la Primer Guerra Mundial producióse la [[crisis de 1929|Gran Depresión]] y la [[Guerra Civil Española]] (1936-1939) y la [[revolución rusa de 1917]]. Nel añu 1939 españó la [[Segunda Guerra Mundial]], na cual enfrentáronse les potencies Aliaes ([[Gran Bretaña]], [[Xunión Soviética]], [[Estaos Xuníos]], [[Francia Llibre]], [[Polonia]], [[China]] y munchos más) contra la Exa ([[Alemaña nazi]], [[Italia]], [[Xapón]]). A partir del final de la Segunda Guerra Mundial en 1946, remaneció un orde bipolar encabezáu por [[Estaos Xuníos]] y la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques|Xunión Soviética]]. Dambos buscaben el dominiu mundial, pero la medrana al arsenal [[bomba atómica |nuclear]] enemigu llevar a evitar la confrontación abierta. Por eso, a esti periodu llámase-y la [[guerra fría]]. Munchos países d'[[Europa del Este]], xunir a la Xunión Soviética y formaron el [[pactu de Varsovia]]. La intensidá de les hostilidaes ente Estaos Xuníos y l'Xunión Soviética foi esguilando hasta llegar a la [[crisis de los misiles]] de 1962. Por cuenta de esto, dambes potencies emponer a rellaciones más cordiales, surdiendo asina la [[Détente]]. Na década de 1980, Estaos Xuníos embarcar nuna nueva carrera armamentista. En respuesta, la Xunión Soviética buscó reformase y abrir nun procesu llamáu [[Perestroika]], que salióse de control, y llevó al esmantelamientu final de la Xunión Soviética y del bloque comunista (1989-1991). Intentóse crear un nuevu orde mundial tendiente a evitar repitir los horrores de les guerres mundiales, y pa eso creóse la [[Organización de les Naciones Xuníes]] (ONX) en 1945, qu'en 1948 formuló la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]]. Pero la ONX foi relativamente insolvente pa contener a Estaos Xuníos y a la Xunión Soviética. Estos, pela so parte, sofitaron viviegamente la [[descolonización]], desmantelando los imperios coloniales de [[Francia]], [[Inglaterra]] y otros países europeos, como una manera d'intervenir direutamente nes nueves repúbliques. Asina, a la exa "Esti Oeste" (XRSS-EE. XX.) sumóse una exa "Norte Sur" (países ricos y países probes). A los países más probes y atrasaos llamar el [[Tercer Mundu]], por non tener mayor cabida en nengún de los otros dos mundos, el del capitalismu estauxunidense o'l del socialismu soviético. El desenvolvimientu de la [[cohetería]] na primer metá del sieglu XX, dexó per primer vegada al ser humanu unviar más allá de l'atmósfera, naves y satélites robóticos primeru, y sondes tripulaes dempués. La esploración del espaciu desendolcar nel marcu de la llamada [[carrera espacial]] ente la Xunión Soviética y los Estaos Xuníos; dempués del derrumbe de la primera, la esploración volvióse una empresa de collaboración internacional. Asina, la [[MIR (estación espacial)|Estación Espacial MIR]] foi reemplazada pola [[Estación Espacial Internacional]]. En 1969, el [[Apolo XI]] llega primer vuelu tripuláu a la [[Lluna]]. En [[1977]] empieza la misión [[Voyager]], destinada a esplorar l'esterior del [[sistema solar]]. En 1983 la sonda [[Pioneer 10]], llega hasta la [[heliopausa]], la llende más remota del sistema solar, y abandona definitivamente este. En 1990, entra n'órbita'l [[Telescopiu Espacial Hubble]], el primer telescopiu allugáu más allá de l'atmósfera. Na primer metá del sieglu XX se masificó l'usu del [[Radio (mediu de comunicación)|radio]] y na segunda metá del mesmu sieglu se masifica l'usu de la [[televisión]]. Los progresos en materia electrónico lleven al desenvolvimientu del [[ordenador]]. En [[1943]] entra n'operaciones el [[ENIAC]], el primer ordenador. A entamos del sieglu XXI se masificó l'usu d'[[Internet]], que fai posible l'intercambiu d'información a llargues distancies y en curtiu tiempu. == Nacencia de los Supra Estaos (1990 d. C.-2017 d. C.) == Nesti periodu, los trataos cobren mayor puxanza. Asina en 1990 roblóse'l [[Tratáu de Llibre Comerciu d'América del Norte]], en 1991 fúndase la [[Mercosur]], en 1993 naz la [[Xunión Europea]], en 1995 establezse la [[Organización Mundial del Comerciu]] en 1996 confórmase la [[Comunidá Andina]], en 2001 naz la [[Xunión Africana]], en 2014 surdi [[Xunión Euroasiática]]. * ''' La [[Xunión Europea]] (1993-2017)''' Ta compuesta por [[Estáu miembru de la Unión Europea|ventiocho Estaos]] europeos y foi establecida cola entrada a valir del [[Tratáu de la Unión Europea]] (TUE), el [[1 de payares]] de [[1993]].<ref name="trataos">{{cita web |url=http://web.archive.org/web/20101006210627/http://europa.eu/abc/treaties/index_ye.htm |títulu=Trataos y legisllación |añu=2007 |obra=El portal de la Unión Europea |fechaaccesu=26 d'ochobre de 2011}}</ref> Con esi actu, la supraestructura «Unión Europea» aunía y fundábase sobre los trés [[Comunidaes Europees]] presistentes —la [[Comunidá Europea del Carbón y del Aceru]] (CECA), la [[Comunidá Europea de la Enerxía Atómica]] (Euratom) y la [[Comunidá Económica Europea]] (CEE/CE)— y añedía-yos la [[Política esterior y de seguridá común de la Unión Europea|política esterior común]] y la cooperación xudicial y policial, formando un sistema complexu conocíu como «los trés pilastres». Sicasí, cola entrada a valir, el 1 d'avientu de 2009, del [[Tratáu de Lisboa]], la Unión Europea asocedió, por completu anque con ciertes particularidaes, a les Comunidaes Europees y asumió con ello la so personalidá xurídica única como [[suxetu de Derechu internacional]].<ref>{{cita web |url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/external_relations/index_ye.htm |títulu=Tratáu de Lisboa: la Unión Europea nel Mundu |añu=2009 |obra=Portal de la Unión Europea |fechaaccesu=26 d'ochobre de 2011 }}</ref> === El choque de civilizaciones === Per otra parte, [[Samuel P. Huntington]] nel so llibru ''[[Choque de civilizaciones]]'' plantegó la tesis de que'l mundu nun se ta globalizando por completu sinón que se tán formando grandes civilizaciones y bien distintes ente sigo. Les civilizaciones descrites pueden arrexuntase en: *La '''civilización euro-norteaméricana''': Falen el [[Idioma inglés]] y el [[Idioma alemán]]. El so sistema d'escritura ye l'[[Alfabetu llatín|abecedariu]]. Se práutica'l llaicismu. Apuerten a cerca de mil millones. *La '''civilización musulmana''': Falen el [[Idioma árabe]]. El so sistema d'escritura ye l'[[Alfabetu árabe|Alifato]]. la so relixón mayoritaria ye l'Isllam, Son más de mil millones y concéntrense nel norte d'África y Asia Central. *La '''civilización hindú''': Falen l'[[Hindi|Idioma Hindi]]. El so sistema d'escritura ye'l [[Devanágari]], y la so relixón ye l'hinduismu. Son más de mil millones y concéntrense na india. *La '''civilización sínica''': Falen el [[Idioma chinu]]. El so sistema d'escritura ye'l [[Escritura chino|Rénwù]]. La so relixón ye confucianismu, budismu, taoísmu y otres privaes. Son más de mil millones y atópense en China y Asia oriental. *La '''civilización llatinoamericana''': Falen el [[Idioma español]] y el [[Idioma portugués]]. Escriben col [[Alfabetu llatín|abecedariu]]. La so relixón ye'l [[Ilesia católica|cristianismu]]. Son un pocu más de 600 millones de persones. *La '''civilización sub-saḥariana''': Son más de 700 millones de persones. Viven en probeza. Tienen relixones animistas. *La '''civilización eslava''': Falen el [[Idioma rusu]]. El so sistema d'escritura ye l'[[Alfabetu cirílicu|alfabetu cirilico]]. La so relixón ye'l cristianismu ortodoxu. Son más de 250 millones de persones. *La '''civilización xudía''': Son pocos pero de gran influencia. Falen en [[Idioma hebréu]] y escriben col [[Alef bet|Alef-Bet]] la so relixón, el xudaísmu. == División de la Historia == {|class="wikitable right" border="4" width="20%" cellpadding="3" cellspacing="3" bordercolor="#CD950C" align="right" |----- |rowspan="1" colspan="4" bgcolor="#FF8C69" align="center"|'''División de la [[Historia]] Europea según [[Cristóbal Cellarius]]''' |----- |rowspan="1" colspan="4" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CDCDB4" align="center"|<small>[[Prehistoria]] |----- |rowspan="2" colspan="1" style="font-size: 125%;" bgcolor="#FFEC8B" align="center"|<small>'''[[Edá Antigua]]''' |rowspan="1" colspan="4" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CAFF70" align="center"|<small>[[Antigüedá clásica]] |----- |rowspan="1" colspan="4" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CDC673" align="center"|<small>[[Antigüedá tardida]] |----- |rowspan="3" colspan="1" style="font-size: 125%;" bgcolor="#FFE7BA" align="center"|<small>'''[[Edá Media]]''' |rowspan="1" colspan="4" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CAFF70" align="center"|<small>[[Alta Edá Media]] |----- |rowspan="2" colspan="2" style="font-size: 125%;" bgcolor="#FFEC8B" align="center"|<small>[[Baxa Edá Media]] |rowspan="1" colspan="1" style="font-size: 125%;" bgcolor="#FFE7BA" align="right"|<small>[[Plena Edá Media]] |----- |rowspan="1" colspan="1" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CDC673" align="right"|<small>[[Crisis de la Edá Media]] |----- |rowspan="1" colspan="4" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CDCDB4" align="center"|<small>[[sieglu XV]] |----- |rowspan="2" colspan="1" style="font-size: 125%;" bgcolor="#FFEC8B" align="center"|<small>'''[[Edá Moderna]]''' </font color="#473C8B"> |rowspan="1" colspan="4" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CAFF70" align="center"|<small>[[sieglu XVI]] |----- |rowspan="1" colspan="4" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CDC673" align="center"|<small>[[sieglu XVII]] |----- |rowspan="1" colspan="4" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CDCDB4" align="center"|<small>[[sieglu XVIII]] |----- |rowspan="3" colspan="1" style="font-size: 125%;" bgcolor="#FFE7BA" align="center"|<small>'''{{tc|Edá Contemporánea|color=#473C8B}}''' |rowspan="1" colspan="4" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CAFF70" align="center"|<small>[[sieglu XIX]] |----- |rowspan="1" colspan="4" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CDC673" align="center"|<small>[[sieglu XX]] |----- |rowspan="1" colspan="4" style="font-size: 125%;" bgcolor="#CDCDB4" align="center"|<small>[[sieglu XXI]] |} La historia universal sueli ser estremada en [[periodización|periodos históricos]]. Los historiadores marxistes estremen cuatro grandes periodos: [[comunismu primitivu]], [[esclavismu]], [[feudalismu]] y [[capitalismu]]. L'alemán [[Cristóbal Cellarius]] en 1685, estremó la historia en tres edad: [[Edá Antigua|antigua]], [[Edá Media|media]] y [[Edá Moderna|moderna]]. Sicasí, felicidá periodización ye namái válida pa la historia europea. <ref name="GunderF-2008">{{cita llibru |apellíu=GUNDER FRANK |nome=Andre |títulu=Re-empobinar: la economía global na era del predominiu asiáticu |capítulo=Introducción la historia mundial real frente a la teoría social eurocéntrica |editorial=PUV |añu=2008 |allugamientu=Valencia |isbn=9788437071510 |páxines=31-82}}</ref><ref name="Dussell-2007-PL">{{cita llibru |apellíu=DUSSELL |nome=Enrique |títulu=Política de la lliberación. Historia mundial y crítica |editorial=Trotta |añu=2007 |ubicación=Madrid |isbn=9788481649246}}</ref><ref name="Mignolo-2000">{{cita llibru |apellíu=MIGNOLO |nome=Walter |títulu=La colonialidad del saber: eurocentrismu y ciencies sociales |capítulu=La colonialidad a lo llargo y a lo ancho: l'hemisferiu occidental nel horizonte colonial de la modernidá editorial=CLACSO |añu=2000 |allugamientu=Buenos Aires |isbn=9509231517 |páxines=55-86}}</ref> <ref name="Quijano-2000">{{cita llibru |apellíu=QUIJANO |nome=Aníbal |títulu=La colonialidad del saber: eurocentrismu y ciencies sociales |capítulu=Colonialidad del poder, eurocentrismu y América Llatina |editorial=CLACSO |añu=2000 |allugamientu=Buenos Aires |isbn=9509231517 |páxina=201}}</ref> * La [[Edá Antigua]]. N'[[Europa]] entiende dende alredor del añu {{AC|3000}}<ref>[https://www.google.com.ar/search?q=edá+antigua&hl=es&biw=1016&bih=548&prmd=i&tbs=tl:1&tbo=o&ei=6LexTJ3bM8P58AaWypyiCQ&sa=X&oi=timeline_result&ct=title&resnum=15&ved=0CFIQ5wIwDg Edá antigua (cronoloxía)]</ref> hasta alredor del 476 d.C. <ref> Topo, William W. & William Kelly Simpson. ''The Ancient Near East: A History'', Holt Rinehart and Winston Publishers, 1997.</ref><ref> Sasson, Jack. ''The Civilizations of the Ancient Near East'', Nueva York, 1995.</ref><ref>Van de Mieroop, Marc. ''History of the Ancient Near East: Ca. 3000-323 B.C.'', Blackwell Publishers, 2003.</ref> * La [[Edá Media]],<ref name=autogenerated1>{{cita web |url=http://www.fordham.edu/halsall/ |títulu=Internet Medieval Sourcebook Project |fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.the-orb.net/ |títulu=The Online Reference Book of Medieval Studies |fechaaccesu=29 d'abril de 2009 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.the-orb.net/|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}</ref> N'[[Europa]] entiende dende l'añu 476{{esd}}d.{{esd}}C. ([[Imperiu romanu d'Occidente cayida del Imperiu romanu d'Occidente]]), hasta l'añu 1453{{esd}}d.{{esd}}C. ([[Cayida de Constantinopla|cayida del Imperiu romanu d'Oriente]]) * La [[Edá Moderna]],<ref>Rice Jr., Eugene, F. ''The Foundations of Early Modern Europe: 1460-1559''. W. W. Norton & Co., 1970.</ref> N'[[Europa]] entiende dende l'añu 1453{{esd}}d.{{esd}}C. hasta'l [[1789]]. * La [[Edá Contemporánea]]. N'[[Europa]] entiende dende'l 14 de xunetu de 1789, cola [[Revolución francesa]] y llega hasta los nuesos díes. == El Paleolíticu == Per otru llau, la [[xenética]] y l'[[Paleontoloxía|estudio de los fósiles]] dicen que los modernos ''[[Homo sapiens]]'' apaecieron, tamién n'África, hai unos 200.000 años,<ref>{{cita web |url=http://www.actionbioscience.org/evolution/johanson.html |títulu=Origins of Modern Humans: Multiregional or Out of Africa? por Donald Johanson |fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref><ref>José Antonio Chamizo Guerrero. Ciencies naturales, Historia del mundu y Desenvolvimientu Humanu. ISBN 970-18-9991-1</ref> Ye tamién nel [[Paleolíticu]] cuando se desenvuelve'l [[llinguaxe]] y xeneralízase el [[Funeral|sotierro de los muertos]].<ref>{{cita web |url=http://findarticles.com/p/articles/la mio_m1200/is_24_160/ai_81827792/pg_1 |títulu=Evolving in their graves: early burials hold clues to human origins - research of burial rituals of Neanderthals. |fechaaccesu=29 d'abril de 2009 |urlarchivu=http://archive.is/7ApE|fechaarchivu=28 de xunu de 2012}}</ref> Probablemente los entierros tuvieron como unu de los sos oxetivos despintar la [[Podrizu|descomposición de los cuerpos]], ya indicar una comprensión más avanzada del conceutu de la [[muerte]]. Nun determináu momentu, los humanos empezaron a faer usu del [[fueu]] tantu pa calecer como pa cocinar los sos [[alimentu|alimentos]].<ref>{{cita web |url=http://www.nngglatina.org/monograficos/energia/prehistoria.htm |títulu=El descubrimientu del fueu per parte del home. |fechaaccesu=29 d'abril de 2009 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.nngglatina.org/monograficos/energia/prehistoria.htm|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}</ref> Nesta fase, los seres humanos dependieron de la [[carroña]], la [[caza]] y la [[collecha]]; yeren [[nómada|nómaes]], y nun teníen la capacidá de producir el so propiu alimentu. Tamién s'afataben con diversos oxetos y ye nesti periodu cuando apaecen les primeres [[Arte prehistórico|manifestaciones artístiques]]. Hai unos 50.000 años, los seres humanos empezaron a establecese por tol planeta. Primero, n'[[África]], dempués llegaron a [[Asia Central]], dende onde se dirixeron, per un sitiu, escontra [[Europa]], y pol otru, escontra [[América]] cruciando'l [[Estrechu de Bering]].<ref>{{cita web |url=http://www.plosgenetics.org/article/info:doi/10.1371/journal.pgen.0030185 |títulu=Genetic Variation and Population Structure in Native Americans |fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref><ref>{{cita web |url=http://andreanaranjo.wordpress.com/2007/12/10/teoria-del poblamientu-de-america-pol estrechu-de-bering-vixente/ |títulu=Teoría del poblamientu d'América per mediu del Estrechu de Bering |fechaaccesu=29 d'abril de 2009 |urlarchivu=http://web.archive.org/20071216054343/andreanaranjo.wordpress.com/2007/12/10/teoria-del poblamientu-de-america-pol estrechu-de-bering-vixente/|fechaarchivu=16 d'avientu de 2007}}</ref> La rápida [[Colonización|colonización humana]] d'[[América del Norte]] y d'[[Oceanía]] tuvo llugar mientres la glaciación, nuna dómina en que les actuales zones templaes yeren desaxeradamente inhóspitas. A la fin de la última glaciación, hai aprosimao unos 12.000 años, l'home yá habita casi la totalidá de les zones llibres de [[xelu]] del mundu.<ref>Danilo J. Anton: ''Diversidá, globalización y la sabiduría de la naturaleza'' (302 páxines), 2000. ISBN 0-88936-885-6,</ref> Les últimes árees colonizaes fueron les [[Polinesia|islles de la Polinesia]], que foi ocupada a lo llargo del [[sieglu IX|primer mileniu]] de la nuesa era. Les sociedaes de [[Caza-recueya|cazadores-pañadores]] yeren, polo xeneral, de pequeñes dimensiones, y yá desenvolvíen un tipu d'estratificación social; tamién establecieron contactos con otres sociedaes percorriendo, en dellos casos, grandes distancies, como ye'l casu de los [[aborixe australianu|aboríxenes australianos]]. Col tiempu, la mayor parte d'estes sociedaes o se tresformaron n'[[estáu|estaos]] [[Agricultura|agrícoles]] más poderosos, o fueron esterminaes o absorbíes por otros grandes estaos; dellos grupos siguieron sobreviviendo aisllaos del restu y, na actualidá, inda siguen esistiendo en delles rexones bien remotes. == El Mesolíticu == L'[[Oriente Mediu]] foi una de les primeres rexones en desenvolver la so [[agricultura]], poro, adelantráronse al [[Mesolíticu]] y empezaron a falar d'[[Epipaleolítico]]. El [[mesolíticu]] ({{lang-el|μεσο-}} [''meso-''], «mediu», y {{lang|el|λίθος}} [''líthos''], «piedra»; que quier dicir Edá Media de Piedra) empecipia a la fin del [[Paleolíticu]], hai aprosimao unos [[VIII mileniu e.C.|10.000 años]],<ref name="Escolares">{{cita web |url=http://www.escolares.net/trabayos_interior.php?Id=242 |títulu=El Mesolíticu |fechaaccesu=1 de mayu de 2009}}</ref> y remata col desenvolvimientu de l'[[agricultura]], anque esta fecha inicial varia según les determinaes peculiaridaes de cada rexón. En delles zones llegó a durar unos cuantos milenios, pero en ciertos llugares onde l'agricultura yá esistía, como por casu nel [[Oriente Mediu]], el mesolíticu tuvo una duración curtia y quedó mal definíu,<ref name="Escolares" /> nes rexones pocu afeutaes pola glaciación dacuando prefier falase d'[[Epipaleolítico]].<ref name="Escolares" /> Onde persistió más tiempu foi en sociedaes d'[[Europa del Norte]],<ref>{{cita web |url=http://www.uv.es/~ivorra/Historia/Prehistoria/Mesolitico.htm |títulu=El Mesolíticu, la Prehistoria y la Historia |fechaaccesu=1 de mayu de 2009 |urlarchivu=https://archive.is/afql|fechaarchivu=28 de xunu de 2012}}</ref> yá que teníen bayura d'alimentos por cuenta de que vivíen en zones pantanoses apaecíes de resultes del [[cambéu climáticu]]. Estes condiciones favorecieron la esistencia de distintos ritmos nel desenvolvimientu, como puede reparase analizando les muertes de les cultures [[Aziliense]] y [[Maglemosiense]].<ref>{{cita web |url=http://www.enciclonet.com/documentu/maglemosiense/ |títulu=Les antigües cultures nel Mesolíticu |fechaaccesu=1 de mayu de 2009}}</ref> La persistencia del Mesolíticu retrasó la llegada del Neolíticu, que se produz alredor del [[VII mileniu e.C.|7000 e.C. ]]<ref>{{cita web |url=http://www.laguia2000.com/la prehistoria/el-neolitico |títulu=El Neolíticu |fechaaccesu=1 de mayu de 2009}}</ref> Sicasí, topáronse poques muertes d'esti periodu y estos llindar xeneralmente a residuos alimenticies, pero cabo destacar que nes [[viesca|región montiegues]] apaecen los primeros signos de [[deforestación]]. Esta práutica nun se xeneralizó sinón hasta'l neolíticu, que ye cuando l'agricultura empezó a riquir del usu de grandes espacios de cultivu. En munches zones, el Mesolíticu carauterizar pola esistencia de ferramientes de xiles, pa oxetos destinaos a la [[pesca]], aixes de piedra y artefautos de madera, como por casu [[canoa|canoes]] y [[Arcu (arma)|arcos]] que s'atoparon en dellos llugares. Estos oxetos productu del [[teunoloxía|progreso teunolóxicu]] desenvolviéronse primero n'África, acomuñaos cola cultura [[aziliense]], antes d'estendese escontra Europa al traviés de dos zones: la [[península ibérica]] y el [[Llevante mediterraneu]].<ref>{{cita web |url=http://www.diclib.com/cgi-bin/d1.cgi?l=es&base=es_wiki_10&page=showid&id=20051 |títulu=La cultura Aziliense |fechaaccesu=1 de mayu de 2009}}</ref> == El Neolíticu == El [[Neolíticu]] —que quier dicir, la «nueva edá de piedra»— ye onde se produz el primer periodu de desenvolvimientu [[teunoloxía|teunolóxicu]] y [[socioloxía|social]].<ref>{{cita web |url=http://sepiensa.org.mx/contenidos/historia_mundo/prehist/neolitico/neolit_1.htm |títulu=¿Qué pasó mientres la revolución Neolítica? |fechaaccesu=3 de mayu de 2009 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://sepiensa.org.mx/contenidos/historia_mundo/prehist/neolitico/neolit_1.htm|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}</ref> Esta etapa empecipióse hai unos 12.000 años (nel [[X mileniu e.C.|10.000 e.C. ]]) y caracterizóse pola creación de los primeres poblaos y pola apaición de l'[[agricultura]], la [[ganadería]], y la [[metalurxa]].<ref>Bellwood, Peter: ''First farmers: the origins of agricultural societies''. Blackwell Publishers, 2004. ISBN 0-631-20566-7</ref><ref>{{cita web |url=http://worldmuseumofman.org/neolithic1.htm |títulu=Muséu Mundial del Home, la etapa Neolítica |fechaaccesu=3 de mayu de 2009 |añu=2005}}</ref> La incorporación d'esti cambéu de vida traxo cambeos na alimentación y, d'esta manera, aprender a fabricar [[pan]] y a ellaborar [[bébores alcohóliques]]. === L'agricultura === {{AP|Historia de l'agricultura}} El desenvolvimientu de l'agricultura tuvo numberoses consecuencies, dalgunes d'elles de gran trescendencia pa la historia de la humanidá.<ref>{{cita web |url=http://html.rincondelvago.com/agricultura_2.html |títulu=La evolución de l'Agricultura |fechaaccesu=3 de mayu de 2009}}</ref> Una de les más importantes foi la medría de les concentraciones humanes que s'entamaron y llegaron a formar [[estáu|estaos]]. Entá asina, siguieron esistiendo pueblos nómades, como los aboríxenes d'[[Australia]] o los [[San|boiximanos]] del sur d'África, que nun utilizaron l'agricultura, y si facer, foi nuna dómina más recién.<ref>{{cita llibru |apellíos=Oliphant |nome=Margaret |editorial=Ebury |títulu=The Atlas of the Ancient World: Charting the Great Civilizations of the Past |añu=1992 |isbn=0-09-177040-8}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíos=Brinton |nome=Crane |editorial=Prentice-Hall |títulu=A History of Civilization: Prehistory to 1715 |edición=6ta. Edición |añu=1984 |allugamientu=Englewood Cliffs, N.J. |isbn=0-13-389866-0}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíos=Chisholm |nome=kane |editorial=Usborne |títulu=Early Civilization |añu=1991 |allugamientu=Englewood Cliffs, N.J. |isbn=1-58086-022-2}}</ref> A mediaos del [[X mileniu e.C.]] producióse un cambéu crucial que ye'l desenvolvimientu de l'agricultura, cambéu calificáu como "revolución" pol historiador australianu [[Vere Gordon Childe|Gordon Childe]];<ref>Gordon Childe acuñó los términos de revolución neolítica» y «revolución urbana», que enfatizan la relevancia de los procesos de tresformamientu, percima de les carauterístiques que definen un periodu d'una manera estándar.</ref> tuvo llugar na zona del [[Creciente Fértil]], y escontra el [[VII mileniu e.C.|7000 e.C.]] estender a otros llugares, como al [[Civilización del valle del Indo|valle del Indo]], a [[Antiguu Exiptu|Exiptu]] ([[VI mileniu e.C.|6000 e.C. ]]), y a [[China]] ([[V mileniu e.C.|5000 e.C. ]]).<ref>{{cita llibru |apellíu=Ánxeles González |nome=María|coautor=Patricia van Rhijn |títulu=Historia universal dende empiezos del home |edición=1ra. edición |añu=1994|mes=Setiembre |isbn=970-18-8903-7 |páxines=21, 22 |capítulu=1}}</ref> Per otru llau, en [[Mesoamérica]] tamién s'atoparon [[Arqueoloxía|restos arqueolóxicos]] que confirmen que l'agricultura yá se practicaba nesti llugar nel [[sieglu XXVIII e.C.|2700 a. C]].<ref>Mazoyer, Marcel y Laurence Roudart: ''A history of world agriculture: from the neolithic age to the current crisis''. Nueva York: Monthly Review Press, 2006. ISBN 1-58367-121-8</ref> A partir del [[VI mileniu e.C.|5500 e.C.]] xeneralizóse'l desenvolvimientu del [[Riego|regadío]] entamáu y del usu, per parte de los [[Sumeria|sumerios]], de [[mano d'obra]] especializada. La investigación tradicional tendió a concentrase na rexón del llamáu [[Creciente Fértil]] pero los estudios arqueolóxicos realizaos nel [[América|continente americanu]], según nel este y sudeste d'[[Asia]], amuesen que ciertos sistemes agrícoles qu'utilizaben distintos tipos de cultivos y que funcionaben col sofitu de determinaos animales, podríen desenvolvese de manera paralela práuticamente na mesma dómina.<ref>{{cita web |url=http://www.el-pasado.com/index.php?option=com_content&view=article&id=179:la historia-de-l'agricultura-ye-diez-mil-anos-mas-antigua&catid=51:antropologia&Itemid=70 |títulu=L'agricultura dende hai diez mil años... |fechaaccesu=3 de mayu de 2009 |añu=2005}}</ref> Ye, pos, el desenvolvimientu de l'agricultura'l que crea les condiciones necesaries pa faer posible la emerxencia de sociedaes complexes, llamaes "civilizaciones", la formación d'[[estáu|estaos]] y l'apaición de [[mercáu|mercaos]]. Y, de manera paralela, el [[Historia de la teunoloxía|desenvuelvo de la teunoloxía]] dexó al home exercer un control de la naturaleza y [[Tresporte|desenvolver sistemes de tresporte]] y [[Mediu de comunicación|red de comunicación]].<ref>{{cita web |url=http://mirtme.wordpress.com/tecnologia-de-la-informacion-y-la-comunicacion/cambeos-que-la-tecnologia-tuvo--en-la sociedá-aspeutos-sociales-culturales-y-profesionales/ |títulu=Los cambeos que la teunoloxía provocó-y a la sociedá |fechaaccesu=17 de mayu de 2009 |autor=Wordpress}}</ref> == [[Edá de los Metales]] == [[Ficheru:Egyptian metal workers.png|thumb|200px|[[Cobre|Fundición de cobre]] en murales funerarios exipcios.]] L'usu de los [[metal]]es, el [[bronce]] y el [[fierro]], suplantaron el [[xil]] y otros materiales pedreses qu'hasta esi momentu yeren la materia básico pa la ellaboración de ferramientes agrícoles, armes y materiales de construcción; esto fixo posible'l poder disponer d'oxetos más duraderos y eficientes. Dempués del [[cobre]], afayáronse nueves aleaciones del cobre col [[estañu]] o'l [[plomu]], que xuntos dieron llugar a un nuevu productu, el [[bronce]]; esti nuevu material ye menos maleable, pero más duru. Un reblincón teunolóxicu dar col usu de la [[forxa]], estos fornos d'alta temperatura fixeron posible la [[Ferrería|manipulación del fierro]] pa producir ferramientes entá más resistentes. Esta secuencia teunolóxica configuró la denominación de les distintes etapes de la edá de los metales: la [[edá del cobre]], la [[edá del bronce]], la [[edá del fierro]]. Toos estos metales yá yeren conocíos pol [[Home de Cro-Magnon|home preneolítico]], pero esti nun apoderaba les [[Fundición (metalurxa)|téuniques pa la so ellaboración]] y manipulación, téuniques que riquíen de [[Fundición (metalurxa)|temperatures bien altes]]. Los [[herramienta|utensilio]], [[armes]] y adornos de cobre o bronce yeren el material básico nel [[sieglu XXXI e.C.|3000 e.C.]] Darréu, nel [[Mediterraneu oriental]], nel [[Oriente Próximu]] y en [[China]] enllantóse, de manera xeneralizada, l'usu del [[fierro]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Ánxeles González |nome=María|coautores=Rhijn van Patricia |títulu=Historia universal dende empiezos del home |edición=1ra. edición |añu=1994|mes=Setiembre |isbn=970-18-8903-7 |páxina=35|capítulu=3}}</ref> == Historia de Euroasia == {{AP|Historia Antigua}} A partir del {{AC|III mileniu}} surdieron grandes civilizaciones, creadores d'imperios territorial y orgánicamente más vastos cada vez. Los principales nucleos de civilización fueron los siguientes: === China === [[Ficheru:Greatwall-SA3.jpg|thumb|200 px|La [[Gran Muralla China]]]] [[Ficheru:Territories of Dynasties in China.gif|200px|thumb|Mapa políticu animáu de les dinastíes na historia de China.]] * '''[[Trés augustos y cinco emperadores| Los trés augustos y los cinco emperadores]]''' fueron los gobernantes de [[China]] anteriores a la primer dinastía [[Dinastía Xia|Xia]]. A pesar del calter llexendariu de les hestories ye posible que nel orixe d'estes lleendes atopen personaxes reales, xefes tribales del {{AC|III mileniu}} que llograríen victories militares previes a la unificación de la posiblemente llexendaria dinastía Xia. Les fontes históriques chines coinciden nel númberu de trés augustos y cinco emperadores, pero les identidaes d'éstos varien según les fontes, esistiendo versiones diverses tantu pa los augustos como pa los emperadores. * '''[[Dinastía Xia]] (2100 e.C. -1600 e.C. )'''. La dinastía Xia que según les cróniques chines duraría del {{AC|sieglu XXI}} al {{AC|sieglu XVI}}, ta considerada la primer dinastía na historia [[china]]. Les [[memories históriques]] de [[Torca Qian]] recueyen los nomes de los 17 reis d'esta dinastía. Alredor de los ríos [[Yangtsé]] y [[Huang-ho]] surdió la cultura [[Xia]] y la cultura [[Shang]]. Esta venció ante'l invasores [[Zhou]], que gobernaron China mientres la primer metá del {{AC|I mileniu}} * '''[[Dinastía Shang]] (1600 e.C. -1046 e.C. )''' La dinastía Shang siguió a la llexendaria [[dinastía Xia]] y precedió a la [[dinastía Zhou]] ({{AC|1122}}-{{AC|256}}). Especúlase que foi fundada por un líder rebalbu que destronó al (entá llexendariu) últimu gobernante Xia. En [[1951]] foi atopáu en [[Erligang]], nes proximidaes de l'actual ciudá de [[Zhengzhou]], provincia de [[Henan]], el primer xacimientu arqueolóxicu de la denomada [[cultura de Erligang]] ({{AC|1600}}-{{AC|1400}}), de la [[Edá del Bronce]] en [[China]]. Munchos arqueólogos chinos creen que Zhengzhou alcuéntrase onde tuviera una antigua capital de la dinastía Shang, lo qu'identificaría la cultura de Erligang como unu de los entamos de la dinastía Shang.[[Torca Qian]] diz nes sos ''[[Memories históriques]]'' que la dinastía Shang treslladó'l so capital seis vegaes. El postreru y más importante treslláu, a la ciudá de [[Yin (ciudá)|Yin]] (殷) en{{AC|1350}}, condució a la dómina dorada de la dinastía. [[Shang Zhou]], l'últimu rei Yin, suicidóse dempués de que'l so exércitu fuera derrotáu pol pueblu [[Dinastía Zhou|Zhou]]. Les lleendes dicen que'l so exércitu traicionó-y xuniéndose a los rebeldes. Tanto les lleendes [[coreanes]] como les chines manifiesten qu'un desencantáu príncipe Yin llamáu Jizi (箕子, Jīzi), que refugó dexar el poder a los zhou, dexó China cola so guarnición y fundó l'estáu de [[Choseon]] cerca de l'actual [[Pyongyang]], el primer estáu coreanu. Anque Jizi ye mentáu solo unes poques vegaes nes ''Memories históriques'', piénsase que la historia de la so marcha a Choseon nun ye sinón un mitu. * '''[[Dinastia Zhou]] (1046 e.C. -256 e.C. )''' A finales del periodu Zhou crecieron dos grandes escueles filosófiques, el [[confucionismo]] y el [[taoísmu]]. * '''[[Primaveres y Serondes |El periodu de les Primaveres y Serondes]]''' De la mesma, nel {{AC|sieglu VI}}, l'antigua hexemonía Zhou se trizó en dellos reinos, que entraron nun estáu crónicu de guerra, mientres el periodu de [[Primaveres y Serondes]]. * '''[[Reinos Combatientes | Los Reinos Combatientes]] (221 e.C. )''' De normal ye consideráu como la segunda parte de la [[Dinastía Zhou|dinastía Zhou oriental]]. El rei de Zhou actuaba puramente como un emperador títere. El nome de periodu de los Reinos Combatientes provién del [[Rexistru de los Reinos Combatientes]] compilado nos primeros años de la [[dinastía Han]]. La fecha del empiezu del periodu de los Reinos Combatientes ta en disputa. Mientres frecuentemente cítase'l {{AC|475}} como'l so entamu, siguiendo al periodu de les Primaveres y Serondes; n'otres ocasiones méntase'l {{AC|403}}, la fecha de la tripartición del estáu de [[Jin (estáu)|Jin]], como l'empiezu d'esti periodu. El periodu de los Reinos Combatientes, en contraste al periodu de les Primaveres y Serondes, foi un periodu nel que los señores de la guerra rexonales amestaron estaos más pequeños al so alredor y consolidaron el so mandatu. El procesu empezó nel periodu de les Primaveres y Serondes, y pol [[sieglu III e.C.]], siete grandes estaos algamaren cierta prominencia. Estos Siete Reinos Combatientes (戰國七雄, ''Zhànguó Qīxióng'', lliteralmente, "Los siete héroes ente los reinos combatientes") yeren [[Estáu Qi|Qi]] (齊), [[Estáu Chu|Chu]] (楚), [[Estáu Yan|Yan]] (燕), [[Estáu Han Han]] (韓), [[Estáu Zhao|Zhao]] (趙), [[Estáu Wei|Wei]] (魏) y [[Estáu Qin|Qin]] (秦). Otra señal d'esti desplazamientu nel poder foi un cambéu nos títulos: los señores de la guerra entá se consideraben duques (公 ''gōng'') del rei de la dinastía Zhou, pero empezaron a llamase a sí mesmos reis (王 ''wáng''), pa implicar el significáu de que se teníen como iguales del rei de Zhou. * '''[[Dinastía Qin]] (221 e.C. -206 e.C. )''' El nome ''Qín'', que tien una pronunciación similar n'asturianu a "chin", ye unu de los posibles oríxenes de la pallabra [[China]]. La unificación de China nel 221 e.C. sol primer emperador [[Qin Shi Huang]], nome que podría traducise como "El augusto emperador fundador de los Qin", marcó los empiezos de la China imperial, periodu que duró (con ciertes interrupciones) hasta la cayida de la [[dinastía Qing]] en [[1912]]. La dinastía Qin dexó'l legáu d'un estáu centralizao y burocrático que sería siguíu nes dinastíes socesives. El rei de Qin, Zheng, se autoproclamó "Primer emperador", una fórmula de títulos acutada enantes pa deidaes y los [[Trés augustos y cinco emperadores|mitolóxicos gobernantes]] de China. Ye conocíu polos historiadores como Qin Shi Huang, ''Primer emperador de Qin''. A la muerte del emperador [[Qin Shi Huang]] sobrevieno una nueva guerra civil. * '''[[Dinastia han|Imperiu han]] (206 e.C. -220 d. C.)'''. Nel añu 206 e.C. , el xeneral [[Liu Bang]] unificó nuevamente a China, siguiendo de siguío unos cuatro sieglos de relativa paz y estabilidá política. El poder foi exercíu pola [[Han Anterior]] o Han Occidental y la [[Han Posterior]] o Han Oriental, ente los sieglos [[sieglu II e.C.|II e.C.]] y [[sieglu II|II d. C.]]. * '''[[Tres Reinos]] (220 e.C. -280 d. C.) ''' Nun estrictu sentíu académicu referir al periodu entendíu ente la fundación de [[Wei (reinu)|Wei]] nel [[220]] y la conquista de los [[Wu (reinu)|Wu]] pola [[Dinastía Jin (265-420)|dinastía Jin]] nel [[280]]. Sicasí, munchos historiadores chinos amplíen el puntu del empiezu d'esti periodu a la [[rebelión de los turbantes mariellos]] nel [[184]]. * '''[[Dinastía Jin (265-420) | La dinastía Jin]] (265 d. C.-420 d. C.)''' ([[chinu tradicional]]: 晉; [[Wade-Giles]]: Chin⁴; [[pinyin]]: Jìn) gobernó dende l'añu [[265]] al [[420]]. Esta dinastía foi fundada pola familia Torca (司馬), descendientes del xeneral y políticu del estáu de [[Wei (reinu)|Cao Wei]], [[Torca Yi]]. * '''[[Dieciséis Reinos]] (304 d. C.-439 d. C.)''' Ente los años [[304]] y [[439]] el norte de China travesó una etapa de fragmentación política y de caos. Estos dieciséis reinos fueren formaos por pueblos d'etnia non china. * '''[[Dinastíes Meridionales y Septentrionales]]''' Precisamente sería otru pueblu d'etnia non china, los [[tuoba]], los que consiguieren unificar el norte de China al ganar a toos estos pequeños estaos y proclamar la dinastía Wei del Norte nel añu [[440]]. Cola unificación del norte, China queda estremada en dos estaos: Unu nel norte, nel que se van asoceder les llamaes dinastíes septentrionales: Wei del Norte, Wei del Este, Wei del Oeste, Qi del Norte y Zhou del Norte; y otru nel sur, nel que, al ser derrocáu l'últimu emperador Jin en [[420]], asocediéronse cuatro dinastíes na corte de Jiankang: los Song, Qi, Liang y Chen. * '''[[Dinastía Sui]] (581 d. C.-618 d. C.)''' Nel añu [[581]] [[Yang Jian]], xeneral del exércitu de la dinastía Zhou del Norte, facer col poder y proclamó una nueva dinastía: los Sui. Ocho años dempués, en [[589]], la dinastía Sui ganaba a la débil dinastía Chen del sur, colo que consiguía la reunificación del sur y el norte. Tres la reunificación, empecipióse una etapa de reformes institucionales y d'afitamientu del poder central. Nesta dómina construyó'l [[Gran Canal de China Gran Canal]] y amplióse la [[Gran Muralla China]]. Tamién foi una dómina de promoción del [[budismu]]. Nel añu [[604]], [[Yang Guang]] asocedió al so padre nel tronu quién morrió asesináu nel añu [[617]]. Empecipióse entós, una socesión de guerres llabradores, que rematen con tomar del poder por Li Yuan, nel añu 618, que funda la dinastía Tang, con capital en Xi'an. * '''[[Dinastía tang]] (618 d. C.-439 d. C.)''' Nel añu [[618]], un añu dempués de la muerte del últimu emperador Sui, el militar [[Li Yuan]] asumía'l poder como emperador Gaozu de la nueva dinastía Tang. Nel añu [[624]], [[Li Shimin|Taizong]] asoceder nel tronu. Tres la muerte violenta del primer herederu al tronu, un segundu fíu del emperador xubió al tronu como emperador Gaozong en [[649]]. A partir de payares de 660, agravóse l'estáu de salú del emperador Gaozong, y la Emperatriz Wu empezó a gobernar dende la solombra. Tres la muerte del emperador, nel añu 683, foi'l so tercer fíu, l'emperador Tang Zhongzong, quien xubió al tronu, pero al cabu de seis selmanes, Wu usó'l so poder pa destituyilo y da-y el tronu a otru fíu so, l'emperador Tang Ruizong, que, como'l so hermanu, gobernaría de manera nominal por un periodu curtiu, hasta que la so madre decidió ratificar de manera pública y oficial la so poder, convirtiéndose na primer, y única, muyer na historia de China qu'ocupó'l tronu imperial. Nel añu [[705]], la emperatriz Wu, que, según les cróniques esistentes, tenía yá 80 años d'edá, foi derrocada y el so fíu l'emperador Zhongzong retomó'l poder, restaurando la dinastía Tang. Tres dellos años de lluches internes, l'emperador [[Emperador Xuanzong de Tang|Xuanzong]] consolidaría'l poder de la dinastía. China nesti periodu vivió una dómina de rellumanza cultural, con inventos como la [[pólvora]] o la [[brúxula]]. Nel añu [[904]], el dirixente militar [[Zhu Wen]] llanzó un ataque contra Chang'an, destruyendo la ciudá. A pesar de l'aparente fortaleza del imperiu, el xeneral d'orixe centroasiáticu [[An Lushan]] dirixó unu de los mayores rebeliones chines, la [[rebelión de An Lushan]], que solmenaría los cimientos del estáu chinu nel añu [[755]]. El nuevu emperador [[Emperador Suzong de Tang|Suzong]] llogró finalmente encalorar la rebelión nel añu [[763]]. Finalmente, en [[907]] Zhu Wen fixo matar al últimu emperador Tang y proclamó una nueva dinastía: la dinastía Liang, con capitales nes ciudaes de Luoyang y [[Kaifeng]]. * '''[[Cinco Dinastíes|Periodu de los Cinco Dinastíes y los Diez Reinos]] (907 d. C.-960 d. C.)''' Los cinco dinastíes son les siguientes: ** [[Dinastía Liang posterior]] (907 d. C.-923 d. C.) ** [[Dinastía Tang posterior|Dinastía T'ang posterior]] (923 d. C.-936 d. C.) ** [[Dinastía Jin posterior|Dinastía Chin posterior]] (936 d. C.-947 d. C.) ** [[Dinastía Han posterior]] (947 d. C.-951 d. C.) ** [[Dinastía Zhou posterior|Dinastía Chou posterior]] (951 d. C.-960 d. C.) * '''[[Dinastía Song]] (960 d. C.-1279 d. C.)''' L'[[emperador Taizu de Song]] (960-976) unificó [[China]] al traviés de la conquista d'otres tierres mientres el so reináu, poniendo fin al baturiciu de les [[Cinco Dinastíes y los Diez Reinos]]. Mientres esta dinastía usó'l [[papel moneda]], la [[pólvora]] y la [[brúxula]]. La dinastía Song estremar en dos periodos distintos: el '''Song del Norte''' y el '''Song del Sur'''. Mientres el Song del Norte [[960]]-[[1127]]), la capital Song tuvo na ciudá del norte [[Kaifeng|Bianjing]] (anguaño [[Kaifeng]]) y la dinastía controlaba la mayor parte del interior de China. El Song del Sur ([[Idioma chinu|chinu]]: 南宋, 1127–1279) fai referencia al periodu tres el cual los Song perdieron el control del norte de China frente a la [[Dinastía Jin (1115-1234)|dinastía Jin]]. Mientres esti periodu, la corte Song retirar al sur del [[ríu Yangtze]] y estableció la so capital en [[Hangzhou|Lin'an]]. En 1234, la Dinastía Jin foi conquistada polos mongoles, quien tomaron el control del norte de China, calteniendo precaries rellaciones colos Song del Sur. En 1271, Kublai Kan foi proclamáu [[emperador de China]].<ref>{{Harvnb|Rossabi|1988|p=115}}</ref> Tres dos décades d'enfrentamientos esporádicos, los exércitos de Kublai Kan conquistaron la dinastía Song en 1279. <ref>{{Harvnb|Rossabi|1988|p=76}}</ref> * '''[[Dinastía Yuan]] (1279-1368)''' * '''[[Dinastía Ming]] (1368-1644)''' Nel añu 1351 d. C. un grupu llamáu [[Revuelta de los Turbantes Coloraos | Los Turbantes Coloraos]] alzar en rebelión. [[Zhu Yuanzhang]] yera un llabrador probe y un monxu budista que se xunió a los Turbantes Coloraos en 1352 y forxóse una reputación al casase cola fía adoptiva d'un comandante rebalbu.<ref>Ebrey (1999), 190-1.</ref> En 1356, les fuercies de Zhu tomaron la ciudá de [[Nankín]],<ref name="gascoigne 2003.151">Gascoigne (2003), 151.</ref> la cual convertiríase darréu na capital de los Ming. Col desmoronamiento de la dinastía Yuan, munchos grupos rebalbos empezaron a enfrentase pol control del país. En 1363, Zhu Yuanzhang ganó la batalla del llagu Poyang, na que fuera posiblemente una de les mayores batalles navales de la historia. Gracies al usu de [[Brulote (barcu)|brulotes]], los 200.000 marinos de Zhu consiguieron vencer a los sos rivales magar que yeren cimeros en númberu. La victoria esanició a la última facción rebalba, lo que dexó a Zhu Yuanzhang como dueñu incontestable del ricu valle del [[Yangtsé]] y dexó-y afitar el so poder nel Sur. Tres la sospechosa muerte del xefe de los Turbantes Coloraos cuando yera un invitáu de Zhu en 1367, yá nun había naide que pudiera torgar el so accesu al tronu y fixo públiques les sos ambiciones imperiales al unviar el so exércitu escontra la capital Yuan [[Janbalic|Dadu]] (actual [[Beixín]]) en 1368.<ref name="ebrey cambridge 191">Ebrey (1999), 191.</ref> * '''[[Dinastía Qing]] (1644-1912)''' La dinastía Qing nun foi fundada polos [[chinos han]], sinón polos [[manchú]]es, que tanto güei como na antigüedá son minoría étnica en China. El [[Estáu]] manchú foi formáu por [[Nurhaci]], quién orixinalmente yera un vasallu de la [[dinastía ming]], cuando se declaró emperador del Jin en [[1609]]. Cuando Ligden Khan, el postreru [[Gran Kan]] de los mongoles, morrió nel [[Tíbet]] en 1634, el so fíu [[Ejei]] apurrir a los manchúes y dio-y el gran sellu del emperador de Yuan a [[Hung Taiji]], fíu y socesor de [[Nurhaci]]. La [[dinastía ming]] remató oficialmente cuando l'emperador [[Chongzhen]] de China, últimu emperador ming, suicidóse colgar nun árbol nel parque [[Parque Jingshan|Jingshan]]. [[Beixín]] n'abril de 1644 foi tomada por un líder llamáu [[Li Zicheng]]. [[Wu Sangui]], comandante xeneral de los Ming, fixo una alianza col príncipe manchú, [[Dorgon]], rexente del emperador [[Shunzhi]] de seis años d'edá, fíu del emperador [[Hung Taiji]] que morriera l'añu anterior. Dambos exércitos ganaron a les fuercies rebalbes de [[Li Zicheng]] en batalla'l 27 de mayu de 1644. Y asina los Manchú estableciéronse como una nueva dinastía en China. En 1848 socedió la [[Guerra del Opiu]]. * '''[[República de China (1912-1949)| La República de China (1912-1949)]]''' En 1912 l'últimu emperador Qing, [[Puyi]], foi derrocáu. [[Sun Yat-sen]] apuerta a nomáu Presidente de la República de China. Sicasí, [[Yuan Shikai]], un líder militar, se autoproclamó emperador en [[1915]] [[Sun Yat-sen]] instalar en Cantón, dende onde dirixe'l [[Kuomintang]], el partíu políticu qu'él fundara. [[Chiang Kai-shek]], socesor de Sun Yat-sen al frente del Kuomintang, va consiguir conquistar gran parte de China y establecer en [[Nankín]] la capital de la República de China. [[Chiang Kai-shek]] convertir en presidente de la República. Pero nel añu 1931 d.C. Xapón conquista [[Manchuria]] abandona la capital Nankín, ocupada per Xapón, y repliégase al interior, estableciéndose na ciudá de [[Chongqing]]. Tres el final de la [[Segunda Guerra Mundial]], en [[1945]], Xapón abandona les sos conquistes n'Asia, y China recupera Manchuria y Taiwán. Cuando paecía que'l gobiernu de Chiang Kai-shek podría yá llograr consolidar la estabilidá de la república, el partíu comunista entamó una rebelión armada contra'l Kuomintang. Ésti conviértese nuna guerra civil total a partir de [[1947]]. En contra de les previsiones, los comunistes llogren vencer al exércitu de la República. El gobiernu del [[Kuomintang]] dir a [[Taiwán]]. * '''[[Historia de la República Popular China| La República Popular China]] (1949-2017)''' El [[1 d'ochobre]] de [[1949]], el líder del Partíu Comunista Chinu [[Mao Tse-Tung]] proclama la República Popular China dende la [[puerta de Tian'anmen]] de la [[Ciudá Prohibida]] de [[Beixín]]. Mao foi'l líder máximu de China hasta la so muerte en [[1976]]. Tres la muerte de Mao, el socesor escoyíu por ésti, [[Hua Guofeng]], nun consiguió consolidar el poder, qu'acabó en manes de [[Deng Xiaoping]]. Deng Xiaoping empecipió un procesu de reformes económiques y apertura comercial al restu del mundu. De magar, la economía china consiguió crecer a un ritmu espectacular. Tres la muerte de Deng, el so socesor [[Jiang Zemin]] caltuvo'l poder hasta l'añu 2003, cuando foi sustituyíu por [[Hu Jintao]], que gobernó la China hasta l'añu 2013, añu nel cual foi reemplazáu pol actual presidente [[Xi Jinping]]. === India === * '''[[Abrigos rupestres de Bhimbetka|Bhimbetka]] ''' Los '''abrigos rupestres de Bhimbetka''' componen un sitiu arqueolóxicu asitiaos nel estáu de [[Madhya Pradesh]]. Les pintures fueron afayaes en [[1957]] pol [[arqueólogu]] indiu [[Vishnu Shridhar Wakankar]] (1919-88). Los abrigos presenten delles pintures interesantes qu'amuesen la vida de les persones que vivíen nos covarones, incluyendo escenes de nacencies, dances y bébores, ritos [[relixón|relixosos]] y enterramientos. Les pintures amuesen tamién animales como los [[Bison|bisontes]], los [[Elephantidae|elefantes]], los [[Pavu (xéneru)|pavos]], los [[Rhinocerotidae|rinocerontes]] y los [[Panthera tigris|tigres]]. Según l'arqueóloga [[Yiotsna Kamat]], la dieta principal d'estes tribus yeren frutes, cebolles, miel, carne de puercuspín, xabalín, venado, pexe, tortúes y aves (incluyíu'l pavu real). Nun hai signos de vinu o llicor.<ref>[http://www.kamat.com/jyotsna/blog/blog.php?BlogID=1084 Kamat.com]</ref> * '''[[Mehrgarh]]''' * '''[[Cultura del valle del ríu Indo]] (3300 e. C.-1300 e. C.)'''. Desenvolver dende [[circa|c.]] [[IV mileniu e.C.|3300 e.C.]] hasta c. [[sieglu XIV e.C.|1300 e.C.]] a lo llargo del [[valle del Indo]], n'[[Afganistán]], [[Paquistán]] y el noroeste de la [[India]]. Tomaba cerca d'un centenar d'asentamientos y dos ciudaes importantes: [[Harappa]] y [[Mohenjo-Daro]], dambos sitios en [[Paquistán]]. En xunto entendía l'área más estensa de toles civilizaciones antigües, más d'un millón de quilómetros cuadraos, y travesó dellos [[Etapes de la cultura del valle del Indo|periodos]], siendo la so máxima rellumanza ente'l [[sieglu XXVI e.C.|2600]] y el [[sieglu XX e.C.|1900 e.C.]] Esta cultura sumió escontra [[sieglu XVI e.C.|1500 e.C.]], posiblemente ante'l invasores [[arios]]. * '''[[Periodu védicu]] (c. 1500 e.C. -c. 500 e.C. )''' La India consolidóse como una sociedá militarizada, con sistema social de [[casta|castes]], espresáu nel ''[[Rig-veda]]'' (el testu más antiguu de la India, de mediaos del [[II mileniu e.C.|II mileniu e.C. ]]). * '''[[Mahajanapadas]] (c. 600 e.C. -c. 300 e.C. )''' Nel [[sieglu IV e.C.]] floriaron el [[budismu]] y el [[yainismo]]. * '''[[Dinastía Nanda]] (345 e.C. -321 e.C. )''' * '''[[Imperiu Maurya]] (320 e.C. - 180 e.C. )''' A finales del sieglu IV e.C. , un guerreru llamáu [[Chandragupta Mauria]] unificó a la India, dándo-y estabilidá sol [[Imperiu mauria]]. * '''[[Imperiu Śoṅga]] (185 e.C. -75 e.C. )''' * '''[[Dinastía Kanva]] (75 e.C. -30 e.C. )''' * '''[[Imperiu kushán|Kushan]] (30 d. C.-375 d. C.)''' * '''[[Imperiu gupta]] (320 d. C.- 550 d. C.) ''' * '''[[Dinastía chalukya]] (543 d. C.- 743 d. C.) ''' * '''[[Rashtrakuta]] (783 d. C.-952 d. C.) ''' * Escontra l'añu 1000, conquistadores turcos de relixón musulmana ingresaron militarmente, y dende entós el territoriu indostánicu ye musulmán ya hinduista. * '''[[Hoysala| Imperiu Hoysala]] (1026-1343)''' * '''[[Imperiu vijayanagara]] (1336-1646) ''' * '''[[Reinu de Mysore]] (1399-1950)''' Reinu (subordináu al Imperiu Vijayanagara hasta 1565) y principáu vasallu del Reinu Xuníu dempués de 1799 * '''[[Unión de la India]] (1947-1950)''' La [[India]] foi controlada militarmente per Inglaterra dende la conquista de [[Delhi]] en 1804, y caltuvieron el so dominiu a pesar d'una gran rebelión nativa en 1857. * '''[[India|República de la India]] (1950-2017)''' * '''[[Indochina]]''' Comerciantes de la India llevaron nel sieglu VII l'hinduismu hasta'l Sudeste d'Asia. So la so influencia, n'Indochina surdió'l [[Imperiu jemer]], que foi poderosu ente los sieglos VIII y XIII, pa ser sustituyíu depués por otros reinos. === Europa Occidental === * '''[[Stonehenge]](2500 e.C. )''' Stonehenge ta formáu por grandes bloques de roques metamórfiques distribuyíos en cuatro circunferencies concéntriques. Cerca tópase la Piedra del Sacrificiu». Enfrente alcuéntrase la Piedra Talón». Ta compuestu d'un gran círculu de grandes [[megalitu|megalitos]] que la so construcción fechar escontra'l [[Sieglu XXV e.C.|2500 e.C. ]]<ref name ="videu">National Geographic [http://ngenespanol.com/2005/10/01/una mirada-a-les tumbes-de-stonehenge-traduccion-del-video/] Una mirada a les tumbes de Stonehenge".</ref> * '''[[Cultura de Hallstatt]] (1200 e.C. -450 e.C. )''' * '''[[Cultura de La Tène]] (475 e.C. -18 e.C. ) ''' * '''[[Celtes]]'''. Los celtes aposentar n'Europa Occidental mientres l'[[I mileniu e.C.]], y la so cultura arrobinar dende España a Polonia, y dende Inglaterra hasta Turquía. Finalmente, fueron ganaos polos romanos, y namái sobrevivió un únicu apartaz, na alloñada [[Irlanda]], hasta qu'esti foi aniquiláu polos [[viquingos]]. * '''[[Invasión bárbara del sieglu III]]''' A partir del periodu microglaciar empecipiáu c. 400 d. C. fueron más numberoses les incursiones militares y los desplazamientos de población nes fronteres del [[imperiu romanu]]. Sacante los pueblos túrquicos, los otros trés yeren [[indoeuropeos]], como los griegos y llatinos. Atendiendo a la so condición etnollingüística, estos pueblos yeren bien distintos ente sigo, pudiendo estremase cuatro grupos culturales: ** '''[[llingües túrquicas|Pueblos túrquicos]]''': como los [[ávaros]], los [[hunos]] y darréu los [[Primitiva Gran Bulgaria|búlgaros del Volga]]. ** '''[[Pueblos eslavos]]''': como los [[vendos]], no que güei ye [[Polonia]], y darréu los [[Llingües eslaves meridionales|eslavos meridionales]] nos [[Balcanes]]. ** '''[[Pueblos iranios]]''': como los [[escitas|escito]]-[[sármatas]], ente'l [[Danubiu]] y el [[Tisza]], y los [[alanos]], a veres del [[mar Negru]]. ** '''[[Pueblos xermánicos]]''': como los [[pueblu godu|godos]], [[suevos]], [[vándalos]], [[hérulos]], [[anglos]], [[saxones]], [[xutos]], [[pueblu francu|francos]], [[burgundios]], [[longobardos]] y otros. *'''[[Francia Occidental]] (843 d.C. 987 d.C.)''' *'''[[Antiguu Réxime en Francia|Reino de Francia]] (987 d.C. 1791 d.C.)''' **Los [[Estaos xenerales de 1789| Estaos xenerales (1789 d.C.)]] **L'[[Asamblea Nacional Constituyente]] (1789 d.C. 1791 d.C.) * '''[[Monarquía constitucional francesa]] (1791 d.C.-1792 d.C.)''' La monarquía constitucional francesa constitúi la primer etapa de la [[Revolución francesa]]. El [[3 de setiembre]] de [[1791]], al xurar la [[Constitución de 1791|Constitución]], [[Lluis XVI]] fai pasar a Francia de monarquía absolutista a [[monarquía constitucional]]. La monarquía constitucional terminó'l 21 de setiembre de 1792 cuando l'Asamblea llexislativa proclamó l'abolición de la monarquía, dando pasu a la [[Primer República Francesa|Primer República francesa]]. * '''[[Primer República Francesa]] (1792 d.C.-1804 d.C.)''' ** La Convención (1792 d.C.-1795 d.C.) ** El Direutoriu (1795 d.C.-1799 d.C.) ** El Consuláu (1799 d.C.-1804 d.C.) * '''[[Primer Imperiu francés | El Primer Imperiu Napoleónicu]] (1804 d.C.-1815 d.C.)''' * ''' La [[Restauración borbónica en Francia]] (1814 d.C.-1830 d.C.)''' Tres la espulsión de [[Napoleón Bonaparte]] en [[1814]], los aliaos restauraron a la [[Casa de Borbón]] nel tronu francés. El periodu que sobrevieno llamóse la ''Restauración'', carauterizada por una aguda reacción conservadora y el reestablecimientu de la [[Ilesia católica]] como poder políticu en [[Francia]]. Pero los gobiernos de [[Lluis XVIII de Francia|Lluis XVIII]] (ente 1814 y 1824) y [[Carlos X de Francia|Carlos X]] (ente 1824 y 1830) tuvieron d'aceptar nueves realidaes como la monarquía constitucional, el parllamentarismu, la redistribución de la tierra realizada mientres les convulsiones de fin del sieglu XVIII y la desapaición de los antiguos gremios artesanales. En [[1830]], [[Carlos X de Francia|Carlos X]] enfrentar a un parllamentu de mayoría lliberal moderáu. Ante esti fechu decretó les 4 ordenances de xunetu, que suspendíen la [[llibertá de prensa]], eslleía l'acabante escoyer Cámara de diputaos, allargaba'l cargu de los diputaos y amenorgaba el so númberu. El pueblu de París bastiar a la cai y consiguió ganar l'exércitu real. Los políticos lliberales aprovechar d'esti sucesu y el rei Carlos X viose forzáu a exiliase. * '''La [[Monarquía de Xunetu]] (1830 d.C.-1848 d.C.)''' Nomóse como nuevu rei a [[Lluis Felipe I de Francia|Lluis Felipe I]] y de esta forma Francia dotar de la Constitución de 1830 de Francia. La denomada Monarquía de Xunetu empezó con «Les Trois Glorieuses» ([[Revolución de 1830|Los Trés Glorioses Xornaes Revolucionaries de París]]) de los díes 27, 28 y 29 de xunetu de 1830, contra'l gobiernu del rei [[Carlos X de Francia|Carlos X]], que terminaron per llevar al tronu francés a [[Lluis Felipe I de Francia|Lluis Felipe de Orléans]]<ref>Según Autor s/d na so obra en francés ''"L'installation symbolique du nouveau régime" que diz asina: "Le 29 août, Louis-Philippe passe en revue la garde nationale de Paris qui l'acclame. « Cela vaut mieux pour moi que le sacre de Reims ! », s'écrie-t-il en embrassant La Fayette. Le 11 octobre, Le nouveau régime décide que des récompenses seront accordées à tous les blessés des « Trois Glorieuses » et crée une médaille commémorative pour les combattants de la révolution de Juillet. En octobre, Le gouvernement présente un projet de loi destiné à indemniser à concurrence de 7 millions les victimes des journées de Juillet. Le 13 août, Le roi a décidé que los armes de la maison d'Orléans (de France au lambel d'argent) orneront désormais le sceau de l'État. les ministres perdent les appellations de Monseigneur et le prédicat d'Excellence pour aportar Monsieur le ministre. Le fils aîné du roi est titré duc d'Orléans et prince royal ; les filles et la sœur du roi sont princesses d'Orléans. Sont adoptées et promulguées des lois revenant sur des mesures impopulaires prises sous la Restauration. La loi d'amnistie de 1816, qui avait condamné à la proscription les anciens régicides, est abrogée, à l'exception de son article 4, qui condamne au bannissement les membres de la famille Bonaparte."</ref> que pertenecía a una caña colateral de la [[Casa de Borbón]], la denomada [[Borbón-Orleans]]. * '''La [[Segunda República Francesa]] (1848 d.C.-1852 d.C.)''' Empieza col gobiernu provisorio de 1848 (24 febreru - 9 mayu 1848) foi un gobiernu coleutivu d'enclín republicanu puestu en marcha dempués de la revolución de febreru de 1848 destináu a alministrar l'Estáu hasta la constitución d'una Asamblea Nacional. Depués establecióse la Comisión executiva de la República francesa, que taba compuesta por miembros que igualitariamente asumíen la función de xefes d'Estáu, anque François Arago yera'l presidente titular. La Comisión sesionó del 9 mayu al 28 xunu de 1848, cuando foi designáu Louis Eugène Cavaignac como xefe de gobiernu hasta que se producieron les eleiciones. El [[10 d'avientu]] [[1848]], el primer Presidente de la República francesa ye [[Eleiciones presidenciales de Francia de 1848|escoyíu]] por sufraxu universal masculín: tratar de [[Napoleón III|Luis Napoléon Bonaparte]], el príncipe presidente», sobrín de [[Napoleón Bonaparte]]. La Constitución prevía un mandatu presidencial de cuatro años, ensin posibilidá de reeleición. El [[7 de payares]] [[1852]], per mediu d'un [[plebiscitu]] ponse fin a la Segunda República ya instáurase el [[Segundu Imperiu Francés|Segundu Imperiu]]. Luis Napoleón Bonaparte ye proclamáu como «Napoleón III, Emperador de los franceses», el [[2 d'avientu]] [[1852]], fecha recordatoria de la coronación de Napoleón I y de la [[batalla d'Austerlitz]]. Nesti periodu produció l'[[Abolicionismu|abolición]] de la [[esclavitú]] nes colonies. * '''[[Segundu Imperiu Francés | El Segundu Imperiu Napoleónicu]] (1852 d.C.-1870 d.C.)''' L'Imperiu foi proclamáu'l 2 d'avientu de 1852 (aniversariu de la coronación de [[Napoleón Bonaparte|Napoléon I]]) cuando'l primer y únicu presidente de la [[Segunda República Francesa|Segunda República]], Luis Napoleón Bonaparte, convertir en [[Napoleón III Bonaparte|Napoléon III]], "Emperador de los franceses". Anque un añu antes, Luis Napoleón Bonaparte yá diera un [[Golpe d'Estáu de 1851|golpe d'estáu]], eslleíu el [[Parllamentu francés|parllamentu]] y convirtiérase en dictador, adquiriendo'l cargu de “''prince-président''” (“príncipe-presidente”). La proclamación del Imperiu foi aprobada, un mes antes, por el [[Senáu de Francia|Senáu]], depuráu de cualquier oposición republicana o monárquica, y ratificada por aciu un [[Referendu|plebiscitu]] popular dos selmanes más tarde. * '''[[Tercer República Francesa]] (1870 d.C.-1940 d.C.)''' En 1935 llegalizóse'l [[fuelgo dominical]]. * '''[[Francia de Vichy]] (1940 d.C.-1944 d.C.) ''' * '''[[Gobiernu provisional de la República francesa]] (1944 d.C.-1946 d.C.)''' * '''[[Cuarta República francesa]] (1946 d.C.-1958 d.C.)''' * '''[[Quinta República Francesa]] (1946 d.C.-2017d.C.)''' === Europa Central === * '''El [[Reinu de Soissons]] (457 d. C.-486 d. C.)''' El Reinu de Soissons<ref>{{cita llibru |apellíu=MacGeorge |nome=Penny |títulu=Late Roman Warlords |url=https://books.google.com/books?id=qJt_mPtdo7YC&pg=PA111&dq=%22Kingdom+of+Soissons%22&hl=en&sa=X&ei=a4xAUqjwE4m69QTTwYDwAw&ved=0CDUQ6AEwAQ#v=onepage&q=%22Kingdom%20of%20Soissons%22&f=false |fechaaccesu=23 de setiembre de 2013 |añu=2002 |editorial=[[Oxford University Press]] |isbn=0-19-925244-0 |páxines=111-113}}</ref> (tamién llamáu Dominiu de Soissons o Reinu de Siagrio) foi un [[enclave]] galu-romanu centráu alredor de la ciudá de [[Soissons]] que sobrevivió a la [[cayida del Imperiu romanu d'Occidente]], siendo l'últimu territoriu del Imperiu romanu en cayer, nel 486 d. C., diez años dempués de la deposición de [[Rómulo Augusto]] y seis dempués de la muerte de [[Julio Nepote]]. El Reinu de Soissons empezó cuando'l [[Emperador romanu|emperador]] [[Mayoriano]] (457-461) designó a [[Egidio]] como ''[[magister militum]]'' de la Galia romana. Cuando Mayoriano perdió la so autoridá y la so vida frente a [[Ricimero]] en 461, Egidio caltuvo'l so dominiu de la mayor parte de la [[Provincia romana|provincia]] de [[Galia Lugdunense]], creando de facto un Estáu remanente romanu que aportó a conocíu como'l Reinu de Soissons. Nel caos de la Galia del momentu, Egidio caltuvo'l so poder frente a los [[Francos salios|francos]] asitiaos al este y los [[visigodos]] del sur; les sos rellaciones cola [[Bretaña]] romana pueden ser amistoses. Egidio morrió nel añu 464 o 465. El so fíu [[Afranio Siagrio | Syagrius]] heredó'l poder como ''[[Dux (títulu)|Dux]]'' del enclave de ''Suessionum'' ([[Soissons]]). Foi ganáu polos francos na [[batalla de Soissons]] nel añu 486 d. C., Siagrio pidió abellugu a [[Alaricu II]] ([[reinu visigodu de Tolosa]]). Este, en cuenta de recibilo, facer prisioneru y unviar a [[Clodoveo I]], quien mandó degollalo nel 487. El so réxime representó l'últimu exemplu rexistráu d'una autoridá nativa galu-romana na [[Galia]]. *'''El [[Reinu de los francos na dómina merovinxa]] (481 d. C.-800 d. C.)''' [[Ficheru: Franks expansion.gif|thumb|200px|Espansión del reinu Franco.]] Ente los años 355 y 358, l'emperador [[Xulianu l'Apóstata|Xulianu]] intentó apoderar les víes fluviales del Rin sol control de los francos, y una vegada más volvió a pacificarlos. Roma concedió-yos una parte considerable de la [[Gallia Belgica]], momentu a partir del cual pasaron a ser ''foederati'' del Imperiu romanu. D'esta miente, los francos convertir nel primer pueblu xermánicu que s'asitió de manera permanente dientro de territoriu romanu. <ref>http://www.roman-emperors.org/nouest4.htm </ref> Nel añu [[481]], Clodoveo, fíu del rei [[Childerico I]] y de la princesa [[Basina de Turinxa]], aportó al tronu del reinu [[Francos salios|francu salio]], asitiáu na rexón de [[Tournai]] na actual [[Bélxica]]. El títulu de rei nun yera nuevu, pos esti yera dau a los xefes de guerra de les naciones bárbares al serviciu de Roma. Foi [[Clodoveo I]] ([[481]]-[[511]]), quien poles sos campañes militares engrandó verdaderamente el reinu de los francos (''Regnum Francorum'') al este n'[[Alemaña]] y al sur-oeste en [[Aquitania]], apoderada hasta entós polos [[visigodos]]. Munchos años dempués, el mayordomu de palaciu de tolos reinos merovinxos, [[Pipino el Curtiu]] (fíu del mayordomu [[Carlos Martel]] y descendiente de Pipino el Viejo), llogró destronar al so rei [[Dinastía Merovinxa|merovinxu]] [[Childerico III]] en [[751]], y foi reconocíu rei de los francos y darréu unxíu como rei pol [[Papa | Obispu Romanu]] [[Esteban II]] en [[754]]. [[Pipino el Curtiu]] partió'l reinu a la so muerte en [[768]], ente los sos fíos [[Carlomagno|Carlos]] y [[Carlomán I|Carlomán]]. De toes formes, Carlomán retirar a un monesteriu y morrió poco tiempu dempués, dexando al so hermanu como únicu rei. Ésti pasaría más tarde a ser conocíu como [[Carlomagno]], en francés Charlemagne y n'alemán Karl der Großy. *'''L'[[Imperiu Carolinxu]] (800 d. C.-843 d. C.)'''[[Ficheru:Francia 814.svg|thumb|200px|Imperiu Carolinxu]] El día de Navidá de 800, l'obispu romanu [[Lleón III (papa)| Lleón III]] coronó a Carlomagno como «Emperador que gobierna l'Imperiu romanu», en Roma. Carlomagno tuvo dellos fíos, pero namái unu sobrevivió-y. Foi [[Ludovico Pío|Luis el Piadosu]], quien asocedió al so padre al frente del imperiu unificáu. Luis morrió nel añu [[840 d.C.]], y los sos trés fíos sobrevivientes decidieron partise'l territoriu nel [[Tratáu de Verdún]], en [[843]]. *'''[[Francia Oriental]] (843 d. C.-962 d. C.)''' Por aciu el [[Tratáu de Verdún]] partíase'l reinu de Carlomagno ente los sos trés nietos. La parte oriental, llamada [[Francia Oriental]], recayó en [[Luis el Xermánicu]], que los sos descendientes reinaríen hasta la muerte de [[Lluis IV d'Alemaña|Lluis IV el Neñu]], y que sería'l so últimu rei carolinxu. Tres la muerte de Lluis IV en [[911]], los líderes d'Alemaña, Baviera, Francia y Saxonia inda escoyeron como socesor a un noble de fonduxe francu, [[Conrado I d'Alemaña|Conrado I]]. Pero una vegada muertu, el ''Reichstag'' aconceyáu en 919 na ciudá de [[Fritzlar]] designó al conde de Saxonia, [[Enrique I el Pajarero]] (919-936). Cola eleición d'un saxón, rompíense los últimos llazos col reinu de los francos occidentales. Enrique nomó al so fíu [[Otón I el Grande]] como socesor, quien foi escoyíu rei n'[[Aquisgrán]] en [[936]]. *'''El [[Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]] (962 d. C.-1806 d. C.)''' [[Ficheru: HRR.gif|thumb|200px|right| Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]] Conocíu como'l Primer Reich. L'Imperiu formar en 962 so la dinastía saxona cola coronación d'[[Otón I el Grande]] como emperador. El Sacru Imperiu convertir na entidá predominante na Europa central mientres casi un mileniu hasta la so disolución en 1806. *''' La [[Confederación del Rin]] (1806-1813)''' La Confederación del Rin (n'[[Idioma alemán|alemán]]: ''Rheinbund'') foi'l nome que recibió la confederación d'Estaos veceres del [[Primer Imperiu Francés]] creada pol emperador [[Napoleón Bonaparte]] nel marcu de les denominaes [[Guerres Napoleóniques]]. La confederación foi creada primeramente por 16 estaos [[Alemaña|alemanes]] dempués de qu'[[Imperiu austriacu|Austria]] y [[Imperiu Rusu|Rusia]] fueren derrotaes na [[batalla d'Austerlitz]]. El posterior [[Tratáu de Presburgu]] supunxo la creación de la Confederación del Rin. La confederación esistió ente 1806 y 1813.<ref>Hans A. Schmitt (1983). ''Germany Without Prussia: A Closer Look at the Confederation of the Rhine'' German Studies Review 6, Nº 4, páxs. 9-39.</ref> La Confederación eslleióse dempués de la derrota de Napoleón na batalla de Leipzig en 1813. *''' El [[Congresu de Viena]] (1814.-1815)''' El Congresu de Viena foi un alcuentru internacional celebráu na capital [[austria]]ca, convocáu coles mires de restablecer les fronteres d'[[Europa]] tres la derrota de [[Napoleón Bonaparte]] y reorganizar les ideoloxíes polítiques del [[Antiguu Réxime]]. Con éses la so intención yera retornar Europa a la situación anterior a la [[Revolución francesa]] (1789) y amás p'asegurar un [[equilibriu de poder]]. *'''La [[Confederación Xermánica]] (1815-1866)''' La Confederación Xermánica (n'[[idioma alemán|alemán]]: ''Deutscher Bund'', «Confederación Alemana») foi una unión establecida en [[1815]] pol [[Congresu de Viena]] qu'arrexuntó a 39 Estaos alemanes nuna confederación d'Estaos soberanos so la presidencia de la [[Casa d'Habsburgu|Casa d'Austria]]. La Confederación Xermánica terminó como resultáu de la [[guerra austro-prusiana]] de 1866 apostada ente les distintes entidaes que conformaben esta Confederación: l'[[Imperiu austriacu]] y los sos aliaos per un sitiu, y el [[Reinu de Prusia]] y los sos aliaos per otru llau. * '''La [[Confederación Alemana del Norte]] (1866-1871)''' La Confederación Alemana del Norte (n'[[idioma alemán|alemán]]: ''Norddeutscher Bund'') tuvo'l so entamu en [[1867]], tres la disolución de la [[Confederación Xermánica]]. Formada por 22 [[Estáu|Estaos]] del norte d'[[Alemaña]], foi un agrupamientu transitoriu, que duró solo hasta la proclamación del [[Imperiu alemán]] en [[1871]]. El 10 d'avientu de 1870, el Reichstag de la Confederación Alemana del Norte renombró la Confederación como [[Imperiu alemán]] y dio el títulu d'[[Káiser|emperador alemán]] al rei de Prusia como presidente de la Confederación.<ref name="case139-140">{{harvnb|Case|1902|pp=139–140}}</ref> Mientres el [[Sitiu de París (1870-1871)|Sitiu de París]], el 18 de xineru de 1871, el rei [[Guillermu I d'Alemaña|Guillermu I de Prusia]] foi proclamáu emperador alemán na [[Galería de los Espeyos]] del [[Palaciu de Versalles]].<ref name="case140">{{harvnb|Case|1902|p=140}}</ref> *''' L'[[Imperiu Alemán]] (1871-1918)''' L'Imperiu alemán (n'[[idioma alemán|alemán]]: ''Deutsches Reich'',<ref name="constitution">[[:m:s:de:Verfassung_des_Deutschen_Reiches_(1871)|Constitución alemana de 1871]] (n'alemán)</ref> llamáu por dellos historiadores alemanes ''Kaiserlich Deutsches Reich'' o a cencielles ''Kaiserreich''), foi la forma d'[[Estáu]] qu'esistió n'[[Alemaña]] dende [[Unificación alemana|la so unificación]] y la proclamación de [[Guillermu I d'Alemaña|Guillermu I]] como emperador, el [[18 de xineru]] de [[1871]], hasta [[1918]], cuando se convirtió nuna república dempués de la derrota na [[Primer Guerra Mundial]] y l'abdicación de [[Guillermu II d'Alemaña|Guillermu II]] ([[9 de payares]] de [[1918]]). *'''La [[República de Weimar]] (1919-1933)''' El nome de República de Weimar ye un términu aplicáu pola historiografía posterior, yá que el país caltuvo'l so nome de '''[[Reich alemán|Deutsches Reich]]''' ('Imperiu alemán'). La denominación deber a la ciudá de [[Weimar]], onde s'axuntó l'[[Asamblea Nacional de Weimar|Asamblea Nacional constituyente]] y aprobó la [[Constitución de Weimar|nueva constitución]], el 31 de xunetu y entró a valir el 11 d'agostu de 1919. Esti periodu carauterizar por golpes d'Estáu militares y derechiegos, intentos revolucionarios per parte de la izquierda y fuertes crisis económiques. Toa esta combinación provocó l'ascensu d'[[Adolf Hitler]] y el [[Partíu Nacionalsocialista Obreru Alemán]]. El 5 de marzu de 1933, los nazis llograron la mayoría nes [[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de marzu de 1933|eleiciones]] al [[Reichstag (parllamentu alemán)|parllamentu]], colo que pudieron aprobar el 23 de marzu la [[Llei habilitante de 1933|Llei habilitante]] que, xuntu al [[Decretu de la quema del Reichstag]] del 28 de febreru dexóse l'aprobación de lleis ensin la participación del Parllamentu, considérase que significó'l final de la República de Weimar. *''' L'[[Alemaña nazi]] (1933-1945)''' L'Alemaña nazi o nacionalsocialista referir al momentu nel que'l [[Partíu Nacionalsocialista Obreru Alemán]] gobernó'l país. Dempués de que Hitler fuera nomáu [[Canciller d'Alemaña|canciller]] pol presidente [[Paul von Hindenburg]], el [[30 de xineru]] de [[1933]], el Partíu Nazi empezó a esaniciar tola oposición política y a consolidar la so poder. Metanes la [[Gran Depresión]], los nazis restauraron la estabilidá económica y acabaron col desemplegu de mases utilizando los elevaos gastos militares y una economía mista. La torna a la estabilidá económica impulsó la popularidá del réxime. [[Austria]] y [[Checoslovaquia]] fueron anexonaes en 1938 y 1939. En setiembre de 1939 acabó [[Invasión alemana de Polonia de 1939|invadiendo Polonia]], lo que marcó l'empiezu de la [[Segunda Guerra Mundial]] n'[[Europa]]. N'alianza con [[Italia]] y les [[Potencies de la Exa]], Alemaña conquistó la mayor parte d'Europa en [[1940]]. Dempués de la invasión alemana de la [[Xunión Soviética]] en 1941, la marea volver contra'l Tercer Reich, sufriendo graves derrotes militares a partir de 1942. Alemaña foi invadida en 1945 polos soviéticos dende l'este y polos aliaos occidentales dende l'oeste. La negativa de Hitler a almitir la derrota llevó a la destrucción masiva de la infraestructura alemana y la perda innecesaria de vides nos últimos meses de la guerra. Los aliaos llevaron a los líderes nazis sobrevivientes a xuiciu por [[Crime de guerra|crimen de guerra]], [[Crime contra la humanidá|crímenes de lesa humanidá]] y [[guerra d'agresión]] nos [[Xuicios de Núremberg]]. *''' La [[Reunificación alemana]] (1989-2017)''' referir a los cambeos políticu y social socedíos mientres 1989 y 1990 n'Alemaña, que concluyeron na adhesión de l'antigua [[República Democrática Alemana]] (RDA) so la xurisdicción de la [[República Federal d'Alemaña]] (RFA). Tamién favoreció l'apertura de les fronteres ente les Alemanias, lo que desencadenó la cayida del [[Muriu de Berlín]] el 9 de payares de 1989. Los gobiernos de los [[Estaos Xuníos]], el [[Reinu Xuníu]], [[Francia]] y la [[Xunión Soviética]] roblaron el [[Tratáu Dos más Cuatro]], que falló a favor de la reunificación. Tamién convalidó'l Tratáu d'Unificación, preséu llegal qu'autorizó l'adhesión de la RDA na RFA según la [[Llei Fundamental pa la República Federal d'Alemaña|Llei Fundamental d'Alemaña]] el 3 d'ochobre de 1990. Dende 1991, esa fecha celebra'l [[Día de la Unidá Alemana]]. === Mesopotamia === Socesivos asentamientos en [[Mesopotamia]], pallabra qu'en [[Idioma griegu|griegu]] significa «ente ríos» (μέσος, «ente» y ποταμός, «ríu»).<ref>McNeill, Willam H. [1967]. «In The Beginning», A World History, 4th ed. New York: Oxford University Press, 1999, p. 15. ISBN 0-19-511615-1.</ref> * '''[[Periodu d'El Obeid]] (4500 e.C. -3500 e.C. )''': Nesta etapa destaca [[Eridu]], considerada pola [[Mitoloxía sumeria|tradición sumeria]] como la más antigua de les ciudaes de Mesopotamia. L'antigüedá de la ciudá foi demostrada polos arqueólogos a lo llargo del [[sieglu XX]], datándose los niveles más baxos (nivel XIX) de la escavación en redol al [[V mileniu e.C.|4900 e.C.]], a principios del [[periodu d'El Obeid]].<ref name="Leickeridu">{{cita llibru |autor=Leick, Gwendolyn |capítulu=Eridu |títulu=Mesopotamia: la invención de la ciudá |añu=2002 |editorial=Barcelona: Rubí |isbn=84-493-1275-2 }}</ref> Eridu foi quedando clisada pela vecina ciudá d'[[Ur]].<ref name="Leickeridu" /> Nesta primer etapa, los restos cerámicos amuesen un papel significativu de Eridu na rexón. Escontra'l 3800 e.C. (nivel VI) la ciudá cuntaba con un importante templu y un campusantu del que s'afayaron aprosimao mil sepulturas. Mientres el periodu d'El Obeid l'agricultura avanzó gracies al control de les agües en superficie, por aciu [[téuniques de regadío]] a base de canales.<ref name="enagua1">{{cita llibru |autor=Margueron, Jean-Claude |enllaceautor=Jean-Claude Margueron |capítulu=El dominiu del enagua |títulu=Los mesopotámicos |añu=2002 |allugamientu=Fuenlabrada |editorial=Cátedra |isbn=84-376-1477-5}}</ref> *'''[[Periodu de Uruk]] (3800 e.C. -3200 e.C. )''' Los afayos más importantes d'esta etapa centrar en [[Uruk]], un poblamientu asitiáu a pocos quilómetros d'El Obeid, nel cursu baxu del Éufrates, que va dar nome al periodu.<ref name="asmov20">{{cita llibru |autor=Asimov, Isaac |capítulu=Los sumerios - Les grandes invenciones |títulu=El Cercanu Empobine |añu=1986 |ubicación=Madrid |editorial=Alianza Editorial |isbn=788420637457}}</ref>La cultura Uruk tuvo'l so centru na zona sur de Mesopotamia, pero les sos traces estender por tol [[Oriente Próximu]] asiáticu. Asina, atópense amueses nel norte de [[Siria]], [[Turquía]] o [[Susa]], nel actual [[Irán]].<ref name="Uruk">{{cita llibru |autor=Margueron, Jean-Claude |capítulu=La puxante civilización de Uruk |títulu=Los mesopotámicos |añu=2002 |editorial=Cátedra |allugamientu=Fuenlabrada |isbn=ISBN 84-376-1477-5}}</ref> Les principales carauterístiques d'esti periodu son l'apaición del [[sellu cilíndricu]], lo monumental de la so arquiteutura, les traces de la so cerámica y l'apaición de la [[escritura]]. Otres meyores fueron la invención de la [[rueda]] y la so primer aplicación fora del tresporte, el [[tornu d'alfareru]].<ref name "utiles">{{cita llibru |autor=Margueron, Jean-Claude |capítulu=El utillaje de la vida diaria: piedra y metal |títulu=Los mesopotámicos |añu=2002 |editorial=Cátedra |allugamientu=Fuenlabrada |isbn=84-376-1477-5}}</ref> A la fin del periodu empezar a utilizar el [[bronce]], producíu a base de [[cobre]] y [[arsénicu]] o [[estañu]].<ref>{{cita llibru |autor=Margueron, Jean-Claude |capítulu=Los primeros usos de los metales |títulu=Los mesopotámicos |añu=2002 |editorial=Cátedra |allugamientu=Fuenlabrada |isbn=84-376-1477-5}}</ref> *'''[[Periodu Yemdet Nasr]] (3200 e.C. -3000 e.C. )''': Producióse'l distanciamientu ente les rexones norte y sur; esta postrera, más poblada. L'alministración abandonó l'ámbitu rexonal y alcontróse en caúna de les ciudaes, que estremáronse más ente sigo. Per primer vegada puede falase de Ciudaes Estáu y Ciudá-Templo. Nesti nivel los afayos de documentos escritos vense amenorgaos considerablemente. Asina, nes rexones perifériques, el so usu sumió por completu; magar se caltuvo na Baxa Mesopotamia. Ye probable que, debíu al calter alministrativu de la mayoría de los testos, yá nun fueren necesarios cuando la burocracia rexonal dexó de funcionar.<ref >{{cita llibru |autor=Leick, Gwendolyn |capítulu=Shuruppak |títulu=Mesopotamia: la invención de la ciudá |añu=2002 |editorial=Barcelona: Rubí |id=84-493-1275-2 }} </ref> *'''[[Periodu Dinásticu Arcaicu]] (2900 e.C. -2334 e.C. )''' * '''[[Imperiu acadiu|L'Imperiu Acadiu]] (2334 e.C. -2193 e.C. )''': foi un gran reinu de [[Mesopotamia]] formáu a partir de les conquistes de [[Sargón de Akkad]]. Caltuvo la so máxima rellumanza ente los [[sieglu XXIV e.C.|sieglos XXIV]] y [[sieglu XXII e.C.|XXII e.C.]] nos que s'asocedieron cinco monarques: el mesmu Sargón, los sos fíos [[Rimush]] y [[Manishutusu]], el so nietu [[Naram-Ensin]] y el fíu d'este, [[Sharkalisharri]] que gobernaron un total de 141 años. *'''[[Guti (tribu)|La invasión de los Gutis]]''' Tamién llamaos '''gutu''' fueron un pueblu del este del [[Tigris]], qu'habitaba los [[Zagros|montes Zagros]] a finales del tercer mileniu e.C. , que dende'l 2000 e.C. participaron nes lluches por apoderar [[Acad]], reino una parte del cual llegaron a ocupar primero de volao (2180 e.C. -2175 e.C. ) y más tarde por más tiempu (2159 e.C. -2116 e.C. ). Apaecen na [[Historia Universal]] cuando [[Naram-Ensin]], rei acadiu, entama una espedición punitiva na so contra. La famosa [[cercu de Naram-Ensin]] reflexa'l trunfu militar d'este. Sicasí, un sieglu dempués los gutis atacaron al [[Imperiu acadiu]], desmantelándolo. Los gutis imponer en [[Mesopotamia]] mientres aprosimao un sieglu, hasta que &mdash;siendo vencíos primeru pol rei de la ciudá de Uruk, Utu-ḫegal&mdash;, la resurrección política de l'antigua ciudá [[sumeria]] d'[[Ur]] reemplazó la so poder definitivamente. *'''[[Lagash|La segunda dinastía de Lagash]]''': La invasión de los Gutis nun foi tan devastadora. Les ciudaes del sur sumerico caltuvieron la so independencia y estremáronse por un intensa actividá cultural. Tenemos una numberosa documentación sobremanera en cuanto refier a la dinastía de [[Lagash]]. Ente los ''ensi'' d'estes ciudaes s'evidencia en particular [[Gudea]], pola gran cantidá de testos lliterarios y d'estatues a la so imaxe, que lo fixeron el rei sumerico más famosu.<ref>{{Cita|Liverani 2004|páx. 187|Liverani2004}}</ref> El foi un rei pacíficu, que se dedicó a la construcción de numberoses canales, edificios y templos, de los cualos el más famosu ye l'E-Ninnu, el templu del dios [[Ningirsu]], construyíu en collaboración con otres ciudaes, ensin reparar en gastos.<ref name=bardeschi36>Chiara Dezzi Bardeschi - ''Mesopotamia. La culla della civiltà'' p. 36.</ref> *'''[[Renacimientu sumeriu|La tercer Dinastía de Ur]]''': Mientres el periodu posterior foi [[Uruk]], col reináu d'[[Utu-hegal]] quien llogró una posición predominante. El nuevu monarca venció al xefe de los nómades [[Guti (tribu) |gutis]], [[Tiriqan]], que foi tomáu prisioneru, dempués de lo que nomóse «rei de les cuatro rexones». Utu-hegal foi asocedíu por [[Ur-nammu]], que nun se sabe si pertenecía a la so dinastía o foi un usurpador. Especulóse que podría tratase del so hermanu.<ref name="Leickakkad">{{cita llibru |autor=Leick, Gwendolyn |capítulu=Akkad |títulu=Mesopotamia: la invención de la ciudá |añu=2002 |editorial=Barcelona: Rubí | ISBN = 84-493-1275-2 }}</ref> El nuevu rei esforciar por faer realidá'l títulu qu'heredara; atacó les ciudaes vecines y conquistó Nippur, Uruk, [[Larsa]], Ur, [[Eridu]] y Lagash, que'l so rei Nammahni foi muertu.<ref name = "garelUrIII">{{cita llibru |autor=Garelli, Paul |capítulu=L'Imperiu de Ur y el so heriedu |títulu=El Próximu Oriente asiáticu |añu=1974 |editorial=Barcelona: Labor | ISBN = 84-335-9310-2 }}</ref> Tres esto, decidió treslladar la capital del so Estáu dende Uruk a Ur, fundando una nueva dinastía; la III dinastía de Ur. El motivu d'esti treslláu nun ta claro, anque ye posible que Ur-Nammu fuera gobernador d'esta ciudá antes de recibir el tronu de Uruk.<ref name="Leickakkad" /> [[Ibbi-Ensin]], hermanu [[Shusin]] de foi'l postreru soberanu de la dinastía. Mientres el so reináu tuvo qu'enfrentase a les folaes de los nómades [[amorreos]]. Finalmente, un ataque de los [[elam]]itas y los nómades de los [[montes Zagros]] consiguió tomar Ur, poniendo fin a la dinastía. Esto foi rellatáu nes llamaes ''[[llamentos de Ur]]''. *'''[[Amorreos|Les ciudaes Estáu amorreas]]''' ** [[Isín]]: [[Ishbi-Erra]], súbditu d'[[Ibbi-Ensin]] dixebrar de la tercer dinastía de Ur y fundó una dinastía propia en [[Isín]], al norte de Ur. Anque l'imperiu de Ur nun foi asocedíu por otru Estáu que tomara toa Mesopotamia,<ref name="margAmorr">{{cita llibru |autor=Margueron, Jean-Claude |capítulu=Les dómina de les dinastíes amorritas |títulu=Los mesopotámicos |añu=2002 |editorial=Fuenlabrada: Cátedra | ISBN = 84-376-1477-5}}</ref>Nos años posteriores Ishbi-Erra consiguió una hexemonía parcial nes ciudaes sumeries del sur de Mesopotamia. Ta situación caltener mientres unos 50 años, incluyendo'l reináu de los sos socesores.<ref name = "garelUrIII"/> ** [[Larsa]]: Sicasí, delles ciudaes sumeries nun taben controlaes pola dinastía de Isín. A partir del reináu de [[Lipit-Ishtar]], una d'elles empezó a destacar: yera [[Larsa]]. El florecimientu de Larsa fíxose evidente escontra'l [[sieglu XX e.C.|1930 e.C.]], cuando'l rei [[Gungunum]] conquistó Elam y el valle del [[Diyala]]. Unos cinco años dempués, en conquistando la ciudá de Ur, Gungunum se autonombró «rei de Sumeria y de Acad». El so socesor [[Abisare]] prosiguió la espansión del reinu, conquistando les ciudaes acadias de [[Kish]] y [[Akusum]] según [[Nippur]]. Yá nel [[sieglu XIX e.C.]], el rei [[Bur-Ensin]] de Isín trató de frenar la meyora de Larsa conquistando [[Ur]] y Nippur, pero la so iniciativa tuvo de fracasar yá que escontra mediaos de sieglu, Isín perdiera tou territoriu más allá de la mesma ciudá.<ref name = "garelUrIII" /> *'''[[Imperiu paleobabilónico|L'Imperiu Paleo-Babilónicu]]''' o '''Primer imperiu babilónicu''' al Estáu creáu por [[Hammurabi]] (1792-1750 [[e. C.]]) según la [[Cronoloxía del Antiguu Oriente Mediu|cronoloxía media]]) En Mesopotamia esisten diversos problemes de datación pa esti periodu, de manera que nenguna fecha ye absoluta. Pueden utilizase les [[cronoloxía del Antiguu Oriente Próximu|cronoloxíes]] ''alta'', ''media'' y ''baxa'', que suxuren feches distintes na [[Mesopotamia|Baxa Mesopotamia]]. Sol so mandu [[Babilonia (ciudá)|Babilonia]], una [[ciudá-estáu]] [[Sumer|sumeria]] en poder d'una dinastía [[amorreos|amorrita]], pasó en pocu más de trenta años a controlar un territoriu más estensu que l'[[Ur|imperiu de Ur]] (dómina de Ur III), anterior poder hexemónicu indiscutible de la rexón.<ref>{{cita llibru |autor=Lévêque, Pierre |páxines=241-244 |títulu=Les primeres civilizaciones. 1. De los despotismos orientales a la ciudá griega |editorial=Akal |añu=1991 |isbn=978-84-76006757 |url=https://books.google.es/books?id=Ed6VgRbmP10C&pg=PA226&dq=imperiu+paleobabil%C3%B3nico&hl=es&ei=4zbPTLvBCs3JswbZpszmAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CDsQ6AEwBA#v=onepage&q=imperiu%20paleobabil%C3%B3nico&f=false}}</ref> La [[Reyes de Babilonia|I dinastía]], la amorrea, terminó nel sieglu XVI e.C. , por causa de la invasión del [[Imperiu hitita]]. Poco dempués empecipióse la dinastía [[casita]] de Babilonia o periodu babiloniu entemediu. * '''[[Asiria| L'Imperiu Asiriu]] (1813 e.C. -609 e.C. )''': Escontra'l sieglu VIII e.C. los asirios, un pueblu del norte de [[Mesopotamia]], empecipiaron una vasta espansión militar contra Palestina, llegando inclusive a Exiptu. [[Ficheru:Cyrus' Empire-es.svg|Caldeos y Medos|thumb|200px]] {{Columnes}} * '''[[Caldia| L'Imperiu Neo-Babilónicu]] (626 e.C. -539 e.C. )''' o '''Imperiu Caldéu'''. El rei Asiriu [[Assurbanipal]] morrió nel añu 627 e.C. , casi coles mesmes que'l so súbditu, el rei de Babilonia, [[Kandalanu]]. [[Nabopolasar]], depués d'esitoses campañes contra los asirios en ciudaes como Nippur o Uruk, foi coronáu rei de Babilonia nel 626 e.C. Los reis d'esti imperiu alternaben les sos sedes ente Babilonia y Caldea. Gobernaron hasta [[años 530 e.C.|538 e.C.]], fecha na que los [[Imperiu persa|perses]] tomaron Babilonia. {{Nueva columna}} * '''[[Media (Cercanu Oriente)| Imperiu Medo]] (678 e.C.​-549 e.C.)''' Nel primer cuartu del [[I mileniu e.C.|primer mileniu e.C.]], [[nómada|nómaes]] [[ganadería|ganaderos]] que falaben dalgún tipu de [[idioma|llingua]] indoirania, se infiltraron nos Zagros, asitiándose ente la población nativa. Los guerreros tribales son mentaos per primer vegada polos asirios como enemigos de [[Salmanasar III]] ([[sieglu IX e.C.|858]]-824 e.C. ). Los habitantes de Media taben estremaos en delles tribus pequeñes, y a pesar de que los [[monarca|rey]] asirios fueron capaces d'apoderar a delles d'elles, nunca pudieron conquistar Media totalmente. Ello ye que ye probable que fueren los asirios los responsables de la unificación de les tribus medas. {{Final columnes}} * '''[[Imperiu aqueménida]] (550 e.C.-331 e.C. )''' o '''Primer Imperiu Persa''' [[Ficheru:Achaemenid Empire (flat map).svg|thumb|200px|Imperiu Aqueménida so Darío I]] La so espansión territorial empezó, mientres el reináu de [[Ciro II]] (559-530 e.C. ), col'anexón del reinu [[Media (Oriente Mediu)|medo]],<ref name="kuhrt 298"/> y algamó el so máximu apoxéu nel añu 500 e.C. , cuando llegó a tomar parte de los territorios de los actuales estaos de [[Libia]], [[Bulgaria]] y [[Paquistán]], según ciertes árees d'[[El Cáucasu]], [[Sudán]] y [[Asia Central]]. Les grandes conquistes fixeron d'él l'imperiu más grande n'estensión hasta entós.<ref name="kuhrt 298"/> La so esistencia concluyó en [[años 320 e.C.|330 e.C.]] cuando'l postreru de los reis aqueménidas, [[Darío III]], foi vencíu pol conquistador macedoniu [[Alexandru Magnu]].<ref name="kuhrt 298"/> *'''[[Alexandru Magnu|Dómina helenística]] (331 e.C. - 312 e.C. )''': [[Alexandru Magnu]] morrió nel [[años 320 e.C.|323 e.C.]]. *'''[[Imperiu seléucida|L'Imperiu Seléucida]] (312 e.C. -63 e.C. )''': Nel añu 312 e.C. Seleuco establecer en [[Babilonia (ciudá)|Babilonia]] esi mesmu añu, tomándose esa fecha como la de la fundación del Imperiu seléucida. Escontra los años [[años 90 e.C.|100 e.C.]], l'antaño terrible Imperiu seléucida tomaba pocu más d'[[Antioquía]] y delles ciudaes [[siria|siries]]. Ente los años [[69 e.C.|69]]-{{AC|64}} Antíoco XIII Asiáticu foi rei seléucida<ref>[[Cicerón]], ''In C. Verrem'' II 4.61, [[Appian]], ''Syriaca'' VIII 49, XI 70, [[Marcu Juniano Justino|Justino]], ''Historiarum Philippicarum T. Pompeyu Trogo'' XL 2.2 (diz que Antíoco IX foi'l so padre). Ver: [http://www.tyndalehouse.com/egypt/ptolemies/selene_i.htm#Selene.28 {{Aut|C.J. Bennett}}, art. Cleopatra Selene queen of Syria, in ''Egyptian Royal Genealogy'', 2002-2008 (n. 28).]</ref> tres la derrota de [[Tigranes II el Grande]], [[Lucio Licinio Luculo|Lúculo]] proclamar rei en [[Antioquía]], como rei veceru.<ref>Apiano, ''Syriaca'' VIII 49, Justin, ''Historiarum Philippicarum T. Pompeii Trogi'' XL 2.2.</ref> Sicasí, [[Pompeyu]] deponer pocu dempués, convirtiendo Siria en provincia romana. Suélse-y considerar como'l postreru de los seléucidas, magar que [[Filipo II Filorromano]] reinó en parte de Siria dempués d'él. [[Ficheru:Greco-BactrianKingdomMap-es.svg|thumb|200px|Mapa referencial de los reinos Grecobactriano, Partu y Seleúcida nel [[180 e.C.|180 e.C. ]]]] {{Columnes}} * '''[[Reinu grecobactriano]] (250 e.C. -125 e.C. )'''. N'Asia Central, pela so parte, al fundise l'Imperiu Seléucida los griegos independizáronse y crearon el reinu de Bactria, dempués de lo cual invadieron la India y destruyeron al [[Imperiu mauria]]. {{Nueva columna}} *'''[[Partos|L'Imperiu Parto]] (247 e.C. -22 d. C.)''': Esbarrumbáu l'Imperiu seléucida, surdió'l [[Imperiu parto]] en [[Persia]], que gobernó ente'l [[años 220 e.C.|226 e.C.]] y 221. {{Final columnes}} [[Ficheru: ImperioSasánidaCosroesII.svg|thumb|200px|L'Imperiu sasánida baxu [[Cosroes II]]]] *'''[[Imperiu sasánida|L'Imperiu Sasánida]] (226 d. C.-651 e.C. )''' o '''Segundu Imperiu Persa''' Los partos, de la mesma, fueron asocedíos polos sasánidas. La dinastía sasánida foi fundada por [[Ardacher I]] en derrocando al últimu rei [[dinastía arsácida de Partia|arsácida]], [[Artabán IV]] de [[Partia]], y terminó cuando'l postreru [[Shahanshah]] (''Rei de reis'') sasánida [[Yazdgerd III]] ([[632]]-[[651]]) perdió una enllargada guerra de 14 años contra'l primeru de los califatos islámicos. [[Ficheru:ArabianpeninsulaAL.PNG|thumb|200px|Antes de la so muerte en [[632]], Mahoma consolidara'l so dominiu sobre la península d'Arabia.]] *'''[[Isllam|L'Isllam]] (610 d.C.-632 e.C.)''': Los musulmanes creen qu'en 610 a los cuarenta años d'edá, mientres meditaba, Mahoma tuvo una visión. Les primeres revelaciones fixeron que Mahoma llegara a pensar que taba sol influxu d'una presencia demoníaca, llevándolo cerca del suicidiu. La mediación de la so esposa evitó tal desenllaz y asina Mahoma empezó a predicar contra'l politeísmu de la so propia tribu, la [[quraysh]]í, por cuanto ellos yeren el guardianes de la [[Kaaba]]. Ye por esto que Mahoma y los sos siguidores viéronse escorríos. Ellos fuxeron a Medina nel añu 622 d.C. y asina empezó'l calendariu musulmán. Mahoma llegó a Medina como un mediador, convidáu a resolver querelles ente los bandos árabes de Aws y Khazraj. Llogró esti fin absorbiendo a dambes facciones na comunidá musulmana. Nel añu 628 d.C., la posición de Mahoma yera lo suficientemente fuerte pa decidir la so torna a La Meca. Nel añu 630 d.C, llogro la [[Conquista de La Meca]]. Mahoma finó'l 8 de xunu de 632 d.C. na ciudá de Medina a la edá de 63 años. Abu Bakr, el padre de Aisha, la tercer muyer de Mahoma, foi escoyíu polos líderes de la comunidá musulmana como'l socesor de Mahoma, pos ésti yera'l favoritu de Mahoma. * ''' [[Califatu ortodoxu| El Califatu Ortodoxu]] (632 d. C.-661 d. C.)''' * ''' [[Califatu Omeya | El Califatu Omeya]] (661 d. C.-750 d. C.)''': En 661, una guerra civil llevó a la instauración del [[Califatu Omeya]], conformáu por una casta de señores de la guerra instalaos en [[Damascu]] ([[Siria]]). * ''' [[Califatu abasí | El Califatu Abasí]] (750 d. C.-1258 d. C.)''' [[Ficheru: Abbasids850.png|thumb|200px|Califatu Abasí escontra l'añu 850 d.C.]] Foi la segunda dinastía de [[califa|califes]] [[suníes]], qu'asocedió a la de los [[califatu omeya|omeyes]]. Tamién se conoz como califatu de Bagdag, una y bones el califatu abasí foi fundáu en [[Kufa]] en 750 y camudó la so capital en 762 a [[Bagdag]]. En 750, estos fueron baltaos por una rebelión promovida nel [[Jorasán]] polos [[Califatu Abasida|abasidas]], quien vivieron una edá d'oru cultural mientres la centuria siguiente; esto, anque surdieron anticalifatos n'[[Califatu Fatimí|Exiptu]] y [[Califatu de Córdoba|España]]. El Califatu Abasida foi reemplazáu pol gobiernu ''de facto'' de los [[selyúcidas|turcos selyúcidas]], y dempués, los sos últimos restos de poder fueron ablayaos cola conquista de [[Bagdag]] polos [[mongoles]], en 1258. * ''' [[Imperiu selyúcida| L'Imperiu Selyúcida]] (1037 d. C.- 1157 d. C.)''': Dempués de que los abasidas entraren en decadencia, cola irrupción de los [[selyúcidas]] (sieglu X), la relixón musulmana siguió estendiéndose escontra rexones entá más alloñaes, incluyendo l'África Central o Indonesia, de la que la so cultura algamó inclusive hasta la Europa cristiana. * '''[[Imperiu mongol|L'Imperiu Mongol]] (1206 d. C.-1368 d. C..)''' [[Ficheru:Mongol Empire map.gif|thumb|200px|Espansión del territoriu mongol.]]: foi'l segundu imperiu más estensu de la historia y el primeru ente los constituyíos por territorios continuos,<ref>[http://www.britishempire.co.uk/timeline/colonies1924.htm «The British Empire in 1924»]</ref><ref name="El País">{{cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/revista/agostio/Mongolia/encomienda/Gengis/Jan/elpepirdv/20070818elpepirdv_1/Tes |títulu=Mongolia encamentar a Gengis Jan |añu=2007 |obra=[[El País]] 18.08.2007 |fechaaccesu=19 de xunu de 2008}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=Díaz Ibáñez |nome=Jorge |títulu=La China imperial nel so contestu medieval (sieglos III-XVII) |añu=2009 |editorial=Arcu Llibros |isbn=847635777X |páxina=55 |ubicación=Madrid |url=https://books.google.com.uy/books?id=I-1FX7ohGj8C&printsec=frontcover&dq=La China imperial+en+el so contestu medieval&hl=en&sa=X&ei=GqinULfBIobU9ATV7oCYDw&ved=0CCwQ6AEwAA |cita=L'imperiu mongol de los sieglos XIII-XIV foi'l más estensu qu'enxamás esistiera.}}</ref><ref>Finlay, ''Pilgrim Art'', p. 151</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=Ferguson |nome=Niall |añu=2004 |títulu=Empire, The rise and demise of the British world order and the lessons for global power |editorial=Basic Books |idioma=inglés |isbn=0-465-02328-2}}</ref> foi instituyíu por [[Gengis Kan]] a partir del añu [[1206]] y llegó a tener nel so apoxéu una estensión máxima d'unos 33.000 000 [[km²]], tomando dende la [[península de Corea]] hasta'l [[Danubiu]],<ref name="El País" /> y allugando una población de más de 100 millones d'habitantes,<ref>http://web.archive.org/web/http://www.eeb.uconn.edu/people/turchin/PDF/Latitude.pdf</ref> L'Imperiu mongol se desintegró nuna serie de [[kanatos]], que fueron sometíos unu a unu nel cursu de los seis sieglos siguientes, por invasores rusos y chinos, sumiendo los postreros nel sieglu XIX. * '''[[Imperiu safávida| L'Imperiu safávida]] (1501 d. C.- 1722 d. C.)''' o ([[Idioma persa|persa]]: دودمان صفوی) Los safávidas yeren orixinarios d'[[Ardabil]], una ciudá del [[Azerbaixán iranín]], nesi entós una rexón nel norte d'[[Irán]]. Yeren predominantemente una [[dinastía]] de [[Llingües túrquicas|fala túrquica]] [[azerbaixanu|azerbaixana]], que'l so idioma clásicu yera'l [[persa antiguu|persa]].<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.iranica.com/newsite/articles/v13f3/v13f3004a.html ''Encyclopaedia Iránica''. R. N. Frye. Pueblos d'Irán. (n'inglés)]</ref><ref>[http://web.archive.org/web/http://www.tau.ac.il/dayancenter/mel/lewis.html Irán na historia, por Bernard Lewis]</ref> Los safávidas crearon un Estáu iranín unificáu ya independiente per primer vegada dende la [[conquista musulmana de Persia]], reafitaron la identidá política iranina y establecieron l'[[Xiísmu|isllam chiita]] como la relixón oficial d'Irán. Los safávidas gobernaron Irán ente [[1502]] y [[1722]], añu en qu'invadieron los sos dominios les fuercies [[etnia paxta|paxtes]] de [[Mir Mahmud Hotaki]]. Darréu, en 1736, apoderar del territoriu la [[dinastía afsárida]], anque dellos señores safávidas perduraron hasta [[1760]]. * '''[[Dinastía afsárida | La dinastía Afshárida]] (1785-1925)''' ({{lang-fa|سلسله افشاریان}}) foi una dinastía [[Irán|iranina]] de [[Jorasán]], de la tribu de los turcomanox afshar, que gobernó'l [[Imperiu persa]] nel [[sieglu XVIII]], dómina na que l'imperiu algamó'l so grau más grande dende'l [[Imperiu sasánida]]. * '''[[Dinastía Kayar| La dinastía Kayar]] (1736-1796)''': La dinastía kayar (tamién escritu Qajar, Qadjar o Qājār; {{lang-fa|سلسله قاجاریه o دودمان قاجار}}) foi una familia real d'[[Irán]], d'orixe turcu, que gobernó Persia (Irán) dende 1785 hasta 1925. Primero baxu [[monarquía absoluta]] y depués so monarquía constitucional. La familia Qajar tomó'l control total d'Irán en 1794, al deponer a [[Lutf Ali Khan Zand]], el postreru [[Xa]] (emperador o rei) de la [[dinastía Zand]]. Reafitaron la soberanía persa sobre los anteriores territorios iraninos de [[Xeorxa]] y el [[Cáucasu]]. En 1796, [[Aga Muhammad Kan]] foi coronáu formalmente como [[sah]].<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9062092/Qajar-Dynasty "Qajar Dynasty", ''Encyclopædia Britannica'']</ref> Foi asocedida pola [[Dinastía Pahlaví]] en 1925. *'''[[Dinastía Pahlaví |La Dinastía Pahlaví]] (1925-1979)''': Los Pahlaví fueron la postrera [[dinastía]] de la [[Xa]] en gobernar sobre Irán, ente [[1925]] y [[1979]], hasta'l so derrocamientu pola [[Revolución iranina]]. *'''[[Revolución iranina | La República d'Irán]] (1979-2016)''' <ref name = "Chamber">[http://www.iranchamber.com/history/isllamic_revolution/isllamic_revolution.php Isllamic Revolution], Iran Chamber.</ref><ref name = "Encarta">[http://web.archive.org/web/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761588431/Isllamic_Revolution_of_Iran.html Isllamic Revolution of Iran], MS Encarta. [http://www.webcitation.org/query?id=1257012838707054 Archived] 2009-10-31.</ref><ref>[http://web.archive.org/web/http://www.internews.org/visavis/BTVPagesTXT/Theisllamicrevolution.html The Isllamic Revolution], Internews.</ref><ref>[http://www.iranian.com/revolution.html Iranian Revolution].</ref><ref name = "Jubilee">[http://web.archive.org/web/http://www.jubileecampaign.org/home/jubilee/iran_profile.pdf Iran Profile], PDF.</ref><ref>''The Shah and the Ayatollah: Iranian Mythology and Isllamic Revolution'' (Hardcover), ISBN 0-275-97858-3, by Fereydoun Hoveyda, brother of [[Amir Abbas Hoveyda]].</ref> (en [[Idioma persa|persa]]: انقلاب اسلامی, Enghelābe Eslāla mio o انقلاب بیست و دو بهمن) foi'l procesu de movilizaciones que desaguó nel derrocamientu del [[sah]] [[Mohammad Reza Pahleví]] y la consiguiente instauración de la [[República islámica]] anguaño vixente n'Irán. Por ello, suel calificase a la revolución de ''islámica'', anque en realidá foi un movimientu ampliu y heteroxéneu que progresivamente foi siendo hegemonizado pol cleru [[xiísmu|chiíta]] sol lideralgu del [[ayatolá]] [[Ruhollah Khomeini|Khomeini]]. === Llevante mediterraneu === [[Ficheru:Levante 830-es.svg|thumb|200px|Mapa del sudeste del [[Llevante mediterraneu|Llevante]], c. 830 a. Y. C.: {{Lleenda|#55b7hala|'''[[Reinu d'Israel]]'''}}{{Lleenda|#f8c300|'''[[Reinu de Xudá]]'''}}{{Lleenda|#b78a11|Estaos fenicios}}{{Lleenda|#7bc4b0|Reinu de Aram-Damasco}}{{Lleenda|#f8a700|Reinu de Ammon}}{{Lleenda|#ba8fba|Reinu de Moab}}{{Lleenda|#f0d91a|Reinu de Edom}}{{Lleenda|#fc9272|Ciudaes-estáu filistees}}]] * '''[[Canaán]]''' *'''[[Reinu d'Israel]] (1050 e.C. - 720 e.C.)''' Nel añu 928 e.C. les tribus del norte remontar contra'l rei Roboam y dixébrense de Xudá. A partir d'esi añu, Israel ye gobernáu por [[ Reyes d'Israel|venti monarques en nueve periodos dinásticos]]. Nel añu 722 e.C. [[Sargón II]] toma la ciudá de [[Samaria]] y lleva numberosos israelites cautivos a Asiria. *'''[[Reinu de Xudá]] (1050 e.C. - 586 e.C.)''' Los hebreos mandaron la ''[[Biblia]]'' a la posteridá. Mientres esti periodu gobernaron la dinastía de Saúl y la dinastía de David. Fueron fuertes baxu [[Salomón]]. Los xudíos fueron deportaos en tres etapes. Nel añu 587 e.C. asocedió la segunda etapa de la deportación a Babilonia. *'''[[Gobernadores de Xudea mientres la dominación persa|Yehud Medinata]] (538 e.C. - 332 e.C.)''' El nome significa "Provincia de Xudá". Foi una provincia del [[Imperiu aqueménida]]. Nel añu 538 e.C. [[Ciro II el Grande| Ciro II]] dexa a los xudíos retornar a [[Xerusalén]]. *'''[[Periodu helenísticu|Dómina helenística]] (332 e.C. - 312 e.C.)''' Nel añu 330 a.C, morrió asesináu l'últimu rei aqueménida. Y [[Alexandru Magnu]] toma'l control. *'''Provincia del imperiu Seleúcida (312 e.C. -142 e.C.)''' * '''[[Asmoneos]](142 e.C. - 40 e.C.)''' Nel añu [[63 e.C.]] el xeneral [[Pompeyu]] dirixir a Xudea. Ellí, atopó a los hermanos Hircano y Aristóbulo, esti postreru, que taba sitiáu pol so hermanu en [[Xerusalén]] y solicitó la intervención romana, ufiertándo-y un pagu a Pompeyu, que aceptó. Depués Aristóbulo acusó a los romanos d'estorsión, lo qu'anició que Pompeyu instalara nel tronu a Hircano y dende entós Xudea y [[Galilea]] volvióse un reinu clientelar de Roma, que magar yera independiente ''[[de iure]]'', taba suxetu a l'autoridá romana. *'''[[Xudea (provincia romana)|Provincia Romana de Iudæa]] (63 e.C. - 132 d. C.)''' Nel añu [[47 e.C.]] [[Antípatro de Idumea]] asocedió a Hircano como procurador de Xudea, siendo nomáu por [[Xuliu César]]. Al morrer Antípatro nel [[44 e.C.]], el so fíu [[Herodes I el Grande]] foi nomáu gobernador pol [[Senáu romanu]] y rei de Xudea nel [[39 e.C.]], magar empezó a reinar dos años dempués. Mientres el so reináu esanició a dellos miembros de los [[Judas Macabéu|Macabeos]], p'asegurase nel tronu. Los romanos llamaron a Herodes «''rei aliáu y amigu del pueblu romanu''» (''rex socius amicusque populi Romani''). Morrió nel añu [[4 e.C.]] y el reinu de Xudea foi estremáu ente cuatro de los sos fíos, que se convirtieron en tetrarcas, magar Roma intervieno de cutio na política interna, hasta'l puntu que l'emperador romanu [[César Augusto]] destituyó del so cargu a un fíu de Herodes. * '''[[Califatu abasí]] (750 d.C. - 945 d. C.)''' * '''[[Califatu fatimí]] (909 d.C. - 1171 d. C.)''' * '''[[Reinu de Xerusalén]] (1099 d.C. - 1291 d. C.)''' * '''[[Sultanatu mamelucu d'Exiptu]] (1250 d.C. - 1517 d. C.)''' * '''Eyalato [[Siria otomana]] (1516 d.C. - 1918 d. C.)''' La '''Declaración Balfour''' (fechada'l [[2 de payares]] de [[1917]]) foi una manifestación formal pública del gobiernu británicu mientres la [[Primer Guerra Mundial]], p'anunciar el so sofitu al establecimientu d'un llar nacional» pal pueblu xudíu na rexón de Palestina, que nesi entós formaba parte del [[Imperiu otomanu]]. La Declaración foi incluyida nuna carta roblada pol ministru de Rellaciones Esteriores británicu ([[Foreign Office]]) [[Arthur James Balfour]] y empobinada a [[Lionel Walter Rothschild]], un líder de la comunidá xudía en Gran Bretaña. *'''[[Mandatu británicu de Palestina]] (1920 d.C. - 1948 d. C.)''' *'''[[Israel| Estáu d'Israel]] (1948 d.C. - 2017 d. C.)''' * '''[[Filisteos]]''' * '''[[Estáu de Palestina]]''' *'''[[Fenicios]]''' Na mariña d'El Líbanu florió [[Fenicia]], un pueblu de mercaderes que saleó hasta [[Gran Bretaña]] en busca de comerciu. *'''Los [[arameos]]''', qu'anque vencieron dempués ante los asirios, fixeron pervivir el so idioma hasta más allá de la dómina de [[Xesucristu]]. === Rusia === * Los territorios rusos fueron colonizaos polos [[Pueblu godu|godos]] en tiempos de los romanos, y dempués polos [[jázaros]] y los [[varegos]] ([[viquingos]]). Estos postreros fundaron [[Kiev]] en 962. *'''[[Rus de Kiev|El Rus de Kiev]] (882-1240)''' La Rus de Kiev foi una [[federación]] de tribus [[eslavos orientales|eslaves orientales]]<ref name="channon">John Channon & Robert Hudson, ''Penguin Historical Atlas of Russia'' (Penguin, 1995), p. 16.</ref> La Rus de Kiev empezó col reináu del [[Oleg de Nóvgorod|príncipe Oleg]] (r. 882-912), quien estendió'l so control de [[Veliki Nóvgorod|Nóvgorod la Grande]] al valle del [[ríu Dniéper]] col fin de protexer el comerciu de les incursiones [[jázaro|jázaras]] nel este y treslladó la so capital a la más estratéxica [[Kiev]].<ref name=channon /> [[Sviatoslav I de Kiev|Sviatoslav I]] (?-972) consiguió la primer gran espansión del control territorial de la Rus de Kiev. [[Vladimiro I de Kiev|Vladimiro el Grande]] (980-1015) [[Cristianización de la Rus de Kiev|introdució la Cristiandá]] col so propiu bautismu y, por decretu, a tolos habitantes de Kiev y más allá. La Rus de Kiev algamó la so mayor estensión baxu [[Yaroslav I el Sabiu|Yaroslav I]] (1019-1054); los sos fíos prepararon y publicaron el primer códigu llegal escritu, el ''[[Xusticia de la Rus]]'' (''Rúskaya Pravda''), pocu dempués de la so muerte.<ref name=concise>Bushkovitch, Paul. ''A Concise History of Russia.'' Cambridge University Press. 2011.</ref> El cayente del Estáu empezó a finales del sieglu XI y mientres el sieglu XII, desintegrándose en dellos poderes rexonales rivales.<ref>[[Paul Robert Magocsi]], ''Historical Atlas of East Central Europe'' (1993), p. 15.</ref> Debilitóse entá más por factores económicos, tales como'l colapsu de los llazos comerciales de la Rus con [[Bizanciu]] por cuenta de la decadencia de [[Constantinopla]]<ref name="occawlonline.pearsoned.com">{{cita web |url=http://occawlonline.pearsoned.com/bookbind/pubbooks/stearns_awl/chapter15/objectives/deluxe-content.html |títulu=Civilization in Eastern Europe Byzantium and Orthodox Europe |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://occawlonline.pearsoned.com/bookbind/pubbooks/stearns_awl/chapter15/objectives/deluxe-content.html|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}</ref> y el subsiguiente amenorgamientu de les [[Ruta comercial de los varegos a los griegos|rutes comerciales]] nel so territoriu. L'Estáu cayó finalmente cola [[Invasión mongola de Rusia|invasión mongola]] de 1240. *'''[[Principáu de Vladímir-Súzdal| El Principáu de Vladímir-Súzdal]] (1157-1363)''' A mediaos del sieglu XII la [[Rus de Kiev]] se desintegró en tierres y principaos independientes. El principáu ocupó un vastu territoriu nel nordeste de la [[Rus de Kiev]] llindáu, aprosimao, pelos ríos [[Volga]], [[Oká]] y [[Dvina Septentrional|Dviná Septentrional]].{{sfn|Рыбаков|1982|p=547}} [[Vladímir II Monómaco]], al asegurar los sos derechos al principáu en [[1093]], treslladó la capital de [[Rostov]] a [[Súzdal]].<ref>[http://bse.sci-lib.com/article127867.html Yury Dolgoruky in Grand Soviet Encyclopedia]</ref> Quince años más tarde ([[1108]]), fortaleció y reconstruyó la ciudá de [[Vladímir]]. A la muerte del príncipe en [[1125]], esta tierra dixebrar de la Rus del Sur, y el so fíu [[Yuri Dolgoruki]] convertir nel so primer príncipe. Treslladó la sede del principáu a Vladímir en [[1157]]. Sicasí, el príncipe nun perdía les esperances d'ocupar el tronu de Kiev y caltenía constantes guerres pol gran principáu. Nuna d'estes batalles Yuri Dolgoruki llogró ocupar [[Moscú]] ([[1147]]). En [[1155]] el príncipe Yuri algama la so meta y conviértese nel [[gran príncipe de Kiev]], pero dos años más tarde ye envelenáu polos boyardos d'esta ciudá. [[Andréi Bogoliubski]], fíu de [[Yuri Dolgoruki]], fuera unviáu pol so padre al norte y convidáu polos boyardos del llugar a gobernar estos territorios. Ye a Andréi el Piadosu a quien tien d'otorgase'l méritu de llevar a Vladímir al so zenit del poder políticu. Andréi foi un gobernante sobromanera dotáu, que trató con desdeñu a los antiguos centros de poder como [[Kiev]]. Dempués de quemar Kiev en [[1169]], refugó aceptar el tronu de Kiev y en llugar d'ello entronizó al so hermanu menor, [[Gleb de Kiev]]. La so capital de Vladímir foi para él una esmolición enforma mayor, y enguapecer con ilesies y monesterios de piedra blanca. Andréi foi asesináu polos boyardos na so residencia suburbana de [[Bogoliúbovo]] en 1174. EN 1238, les hordas mongoles a les órdenes de [[Batu Kan]] tomaron y quemaron Vladímir mientres la [[invasión mongola de Rusia]]. Nin Vladímir, nin nenguna de les ciudaes más antigües, llograron recuperase tres la invasión mongola. El principáu rápido se desintegró n'once pequeños principaos: [[Moscú]], [[Tver]], [[Pereslavl-Zaleski|Pereslavl]], [[Rostov]], [[Yaroslavl]], [[Úglich]], [[Belozersk]], [[Kostromá]], [[Nizhni Nóvgorod]], [[Starodub del Kliazma]] y [[Yúriev-Polski]]. Toos ellos reconocieron nominalmente la soberanía del Gran Príncipe de Vladímir. Los sos gobernantes, una vegada instalaos como grandes príncipes de Vladímir, nin siquier esmolecíense por dexar la capital y establecese permanentemente en Vladímir. Cuando'l [[:en:Peter of Kiev|metropolita Pedro]] treslladó la so sede de Vladímir a Moscú en [[1325]], quedó claro que'l [[Gran Ducáu de Moscú]] asocediera con ésitu a Vladímir como centru principal del poder na Rus nororiental. *'''[[Principáu de Moscú| El Principáu de Moscú]] (1283-1547)''' Cuando'l [[Imperiu mongol]] [[Invasión mongola de Rusia|invadió]] les tierres de la [[Rus de Kiev]], [[Moscú]] yera un pequeñu pueblu del [[Principáu de Vladímir-Súzdal]]. Los mongoles quemaron Moscú nel iviernu de [[1238]]. El primer príncipe moscovita foi, [[Daniel de Moscú|Daniil Aleksándrovich]] (reináu ente [[1283]] y [[1303]]), qu'aseguró'l principáu pa la so familia, los [[Rúrikovich]]. El so fíu, [[Iván I de Rusia]] (reináu ente [[1325]] y [[1340]]), llogró'l títulu de gran príncipe de Vladímir de los líderes mongoles. Él cooperó estrechamente colos mongoles, recaldando tributos d'otros principaos nos que s'estazó la Rus de Kiev. *'''[[Zarato rusu | El Zarato Rusu]] (1547-1721)''' El zarato rusu ye'l nome oficial del Estáu [[Rusia|rusu]] dende tomar del títulu de [[Zar]] por [[Iván IV de Rusia|Iván IV]] en [[1547]] hasta la fundación del [[Imperiu rusu]] por [[Pedru I de Rusia|Pedro'l Grande]] en [[1721]]. *'''[[Imperiu rusu | L'Imperiu Rusu]] (1721-1917)''' La espresión «[[Rusia]] [[Imperiu|imperial]]» designa'l periodu cronolóxicu de la [[Historia de Rusia|historia rusa]] dende la conquista de los territorios entendíos ente'l [[mar Bálticu]] y el [[océanu Pacíficu]] empecipiada por [[Pedru I de Rusia|Pedru I]] hasta l'emperador [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]] y l'empiezu de la [[Revolución de 1917]]. *'''[[Xunión Soviética | La Xunión Soviética]] (1922-1991)''' La [[Revolución de Febreru]] de 1917, que provocó la cayida del [[Imperiu rusu]], tuvo como socesor al [[Gobiernu Provisional Rusu]], que foi derrocáu pola [[Revolución d'Ochobre]] estableciéndose'l Gobiernu de los [[bolxeviques]] denomináu [[Sovnarkom]]. De siguío, desencadenóse la [[Guerra Civil Rusa]] que foi ganada pol nuevu réxime [[sóviet|soviéticu]]. N'avientu de 1922 [[Tratáu de Creación de la URSS|foi creada la Xunión Soviética]] cola fusión de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]], la [[República Federal Socialista Soviética de Transcaucasia]], la [[República Socialista Soviética d'Ucraína]] y la [[República Socialista Soviética de Bielorrusia]]. La Xunión Soviética tuvo un [[Unipartidismu|sistema políticu de partíu únicu]] apoderáu pol [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista]] hasta 1990<ref>O'Laughlin, Bridget (1975) «Marxist Approaches in Anthropology.» ''Annual Review of Anthropology'' Vol. 4: páxs. 341-70 (October 1975) (doi:10.1146/annurev.an.04.100175.002013).<br />Roseberry, William (1997) «Marx and Anthropology.» ''Annual Review of Anthropology'', Vol. 26: páxs. 25-46 (October 1997) (doi:10.1146/annurev.anthro.26.1.25)</ref> y anque yera una [[Unión política|unión]] [[Federalismu|federal]] de 15 [[Repúbliques de la Xunión Soviética|repúbliques soviétiques]] subnacionales, l'Estáu soviéticu foi estructurado so un [[Gobiernu de la Xunión Soviética|Gobiernu nacional]] y una [[Economía de la Xunión Soviética|economía]] altamente centralizaos. En 1957 la Xunión Soviética punxo n'órbita'l [[Sputnik]], el primer satélite artificial. Depués, en 1961, síguelu [[Yuri Gagarin]], el primer [[astronauta|cosmonauta]]. La primer muyer va ser [[Valentina Tereshkova]], en 1963, y el primer caminante espacial va ser [[Alekséi Leónov]] en 1965. A finales de los años 1980, les [[Repúbliques de la URSS|repúbliques que componíen la Xunión Soviética]] incorporaron llegalmente movimientos escontra la declaración de [[soberanía]] sobre los sos territorios, citando l'Artículu 72 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución de la URSS]], qu'indicaba que cualquier república integrante de la Xunión Soviética yera llibre de dixebrase.<ref>[http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m1282/is_n12_v42/ai_9119705 The red blues — Soviet politics] por Brian Crozier, ''[[National Review]]'', 25 de xunu de 1990.</ref> El 8 d'avientu de 1991, los presidentes de [[RSFS de Rusia]], [[RSS d'Ucraína]] y [[RSS de Bielorrusia]] roblaron el [[Tratáu de Belavezha]] que declaró oficialmente la [[disolución de la Xunión Soviética]] y l'establecimientu de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI), nel so llugar. A otru día, el [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]], el cuerpu gubernamental más altu de la Xunión Soviética, eslleir a sigo mesmu. Tres la [[disolución de la Xunión Soviética]] el 26 d'avientu de 1991, Rusia foi reconocida internacionalmente<ref name=uk>[http://web.archive.org/web/20030731064005/http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1007029394365&a=KCountryProfile&aid=1019744935436 «Country Profile: Russia.»] Foreign & Commonwealth Office of the United Kingdom.</ref> como'l so socesor llegal na escena internacional. *'''[[Rusia | La Federación de Rusia]] (1991-2017)''' La llucha pel centru del poder na Rusia post-soviética y pola naturaleza de les reformes económiques remató na crisis política y el derramamiento de sangre de 1993. A Yeltsin, que representaba la privatización radical, opúnxose-y el parllamentu. Engarráu cola oposición y amenaciáu cola impugnación, Yeltsin "eslleió" el parllamentu,no que puede calificase como golpe d'estáu, el 21 de setiembre y ordenó nueves eleiciones y un referendu pa una nueva constitución. El 4 d'ochobre, Yeltsin ordenó a la Fuercies Especiales y a la élite del exércitu que tomaren l'edificiu del parllamentu. D'esta miente el periodu de transición de la era post-soviética dio al so fin. Aprobóse una nueva constitución por referendu n'avientu de 1993. Rusia pasó a tener un sistema fuertemente presidencial. La privatización radical siguió alantre. [[Vladímir Putin]] asumió la presidencia'l 31 d'avientu de 1999 hasta'l 7 de mayu del 2008 y volvió asumila'l 7 de mayu del 2012, depués del mandatu de [[Dmitri Medvédev]]. === Anatolia === * '''[[Kültepe|Kanes]] (sieglu XVIII-XVII e.C.)''' La primer dinastía qu'exerz la hexemonía en Anatolia Central so la direición de los reis [[Pithana|Pitkhana]], [[Anitta]] y Tudhaliya. Establecieron la so capital en [[Kültepe|Kanes tamién conocida como Nesa]] y sometieron a los principales Estaos anatolios, ente los que s'atopaben Buruskhattum, Hatti y Zalpa. Esta dinastía nun sobrevivió munchos años y sumió en circunstancies desconocíes.{{Harvnp|Bryce|2001|pp=67 y 89}} * '''[[Imperiu hitita|L'Imperiu hitita]]'''. Nel sieglu XVIII e.C. , Anatolia foi apoderada pol pueblu de los [[hitites]], quien crearon un gran imperiu que, baxu [[Suppiluliuma I]] y los sos socesores, foi capaz de andar a la tema con Exiptu. * '''[[Imperiu bizantín|L'Imperiu Bizantín]]. (395-1453)''' Los bizantinos soportaron les arremetedures de [[pueblos xermánicos|xermanos]] y [[hunos]], pero dempués de la muerte de [[Justiniano I]] (565) entraron en decadencia, de la que namái salieron gracies a el llabor de [[Lleón III el Isaurio]] y los sos socesores. Na dómina de la [[dinastía macedonia]], los bizantinos evanxelizaron a los [[eslavos]]. Dempués de 1071, en que los bizantinos perdieron [[Bari (ciudá)|Bari]] n'Italia y fueron batíos na [[batalla de Manzikert]], entraron en decadencia. *'''[[Imperiu otomanu|L'Imperiu otomanu]] (1299-1923)''' empezó siendo unu más de los pequeños estaos turcos que surdieron n'[[Anatolia|Asia Menor]] mientres la decadencia del [[Selyúcidas|Imperiu selyúcida]]. Los turcos otomanos fueron controlando pasu ente pasu a los demás estaos turcos, sobrevivieron a les invasiones mongoles y sol reináu de [[Mehmed II]] ([[1451]]-[[1481]]) acabaron colo que quedaba del [[Imperiu bizantín]]. Mientres el [[sieglu XIX]], diversos territorios del Imperiu otomanu independizáronse, principalmente n'Europa. Les socesives derrotes en guerres y la puxanza de los nacionalismos dientro del territoriu llevaron a la escayencia del poder del imperiu. La so participación na [[Primer Guerra Mundial]] siguíu cola [[Ocupación de Constantinopla]] y el surdimientu de movimientos revolucionarios dientro de Turquía diéron-y el golpe mortal y resultó na [[partición del Imperiu otomanu]]. L'imperiu so la direición d'un [[sultán]] foi abolíu'l [[1 de payares]] de [[1922]] y un añu dempués, el [[califatu]]. Los movimientos revolucionarios que lu habíen derrocáu arrexuntáronse y fundaron el [[23 d'ochobre]] de [[1923]] la [[Turquía|República de Turquía]]. *'''[[Turquía|La República de Turquía]] (1923 d.C. -2017d.C.)''' ye una [[república]] [[democracia|democrática]], [[Estáu unitariu|unitaria]] y [[constitución|constitucional]], que'l so sistema políticu foi establecíu en 1923 sol lideralgu de [[Mustafa Kemal Atatürk]], el más destacáu miembru del [[Movimientu Nacional turcu]], tres la cayida del [[Imperiu otomanu]], cola [[Ocupación de Constantinopla]], de resultes de la [[Primer Guerra Mundial]] y la [[partición del Imperiu otomanu]]. De magar, Turquía rellacionóse cada vez más con [[Occidente]] al traviés de l'afiliación a organizaciones como'l [[Conseyu d'Europa]] (1949), la [[OTAN]] (1952), la [[OCDE]] (1961), la [[OSCE]] (1973) y el [[Grupu de los 20 (países industrializaos y emerxentes)|G-20]] (1999). === Islles asiátiques === * '''[[Xapón]]''' Escontra'l sieglu VII el [[Periodu Yamato|Yamato]], unu de los protorreinos feudales xaponeses, ganó la supremacía del sur del archipiélagu, ya instauró el réxime del [[emperador de Xapón|Mikado]]. Nos sieglos siguientes, la llamada [[Yera Heian]], Xapón vivió una edá d'oru, que terminó dempués una intensa guerra civil en 1056. En 1085, l'últimu emperador con poder efectivu foi derrotáu, principiando asina'l gobiernu de los [[shogún|shogunes]], xefes militares que gobernaben nominalmente en nome del emperador, anque yeren los señores ''de facto'' de Xapón. El réxime de los shogunes alternó dómines d'estabilidá con cruentes guerres civiles, hasta la imposición del [[Shogunato Tokugawa]] en fecha tan tardida como 1603. Tocantes a Xapón, en obligándose-y a abrir al comerciu esterior en 1853, empezó'l so desenvolvimientu mientres la [[Dómina Meiji]] (1868-1912). * '''[[Insulindia]]'''. Na actual Indonesia, pela so parte, surdieron l'[[Imperiu sriviyaia]] primero, y l'[[Imperiu mojopajit]] dempués, antes de la irrupción de los musulmanes dende [[Malaca]]. === Islles europees === *'''[[Inglaterra]]''' ye'l territoriu más estensu y pobláu del Reinu Xuníu. Habitada por pueblos celtes dende'l sieglu V e.C. , foi colonizada polos romanos ente'l [[43|43 d. C.]] y principios del [[sieglu V]]. A partir d'entós foi invadida por una serie de pueblos xermánicos ([[anglos]], [[saxones]] y [[xutos]]) qu'espulsaron a los [[celtes]], parcialmente romanizados, escontra [[Gales]], [[Escocia]], [[Cornualles]] y la [[Bretaña francesa]]. Nel [[sieglu X]], n'aguantando una serie d'ataques [[viquingos]], Inglaterra unificóse políticamente. Tres l'ascensión de [[Xacobu VI d'Escocia]] al tronu d'Inglaterra en [[1603]] y l'anexón d'Escocia per Inglaterra en [[1707]] resulta menos apropiáu estremar la historia d'Inglaterra de la del restu del Reinu Xuníu. Na [[Inglaterra]] del sieglu XVII llevó a la xeneración d'un nuevu sistema políticu, la [[democracia]] con [[separación de poderes]]. Amás, abandonóse'l [[mercantilismo|escuela mercantilista]] [[proteicionismu|proteicionista]], en beneficiu del [[llibrecambismu]]. La [[Revolución Industrial| industrialización]] y la [[producción en serie]] dexaron abaratar los costos de producción. Inglaterra tresformaríase asina na nación más poderosa de la Tierra, y l'[[Imperiu británicu|Imperiu colonial británicu]] llegaría a cubrir la quinta parte de toles tierres remanecíes. *'''[[Dinamarca]]''' *'''[[Islandia]]''' *'''[[Dinamarca]]''' *'''[[Irlanda]]''' === La península ibérica === * '''[[Reinu visigodu]] (418 d.C.-711 d. C.) ''' [[Ficheru: Reino de los visigodos.svg|thumb|200px|Reinu Visigodu.]] El [[Reinu visigodu de Tolosa]] o galovisigodo, con capital na ciudá gala de [[Toulouse|Tolosa]], empezó nel añu [[418]], tres el pactu o ''[[Foederati|foedus]]'' ente los visigodos y [[Imperiu romanu d'Occidente Roma]], y duró hasta'l [[507]], añu nel que'l rei [[Alaricu II]] ye ganáu polos [[Reinu de los francos na dómina merovinxa|francos]] na [[batalla de Vouillé]] y empecípiase l'[[entemediu ostrogodu]]. * '''La [[Conquista musulmana de la península ibérica]] (711 d.C.-1492 d. C.) ''' * '''La [[Reconquista]] (1492 d.C.-1516 d.C.) ''' * '''La [[Casa d'Austria]] (1516 d.C.-1700 d. C.) ''' Ye'l nome col que se conoz a la dinastía [[Casa d'Habsburgu|Habsburgu]] reinante na Monarquía Hispánica nos sieglos [[sieglu XVI|{{versalita|xvi}}]] y [[sieglu XVII|{{versalita|xvii}}]]; dende la [[Carlos I d'España#Socesión de Fernando'l Católicu|proclamación como rei]] de [[Carlos I d'España|Carlos I]] en 1516, hasta la muerte ensin socesión direuta de [[Carlos II d'España|Carlos II]], que provocó la [[Guerra de Socesión española]]. * ''' El [[Reformismu borbónicu| Reinu d'España]] (1700 d.C.-1808 d. C.) ''' * '''La [[Primer República Española]] (1873 d.C.-1874 d. C.) ''' * '''La [[Restauración borbónica n'España]] (1874 d.C.-1931 d. C.) ''' Estender ente finales de [[1874]] (momentu del [[Pronunciamientu de Sagunto|pronunciamientu]] del xeneral [[Arsenio Martínez-Campos Antón]] que dio fin al periodu de la [[Primer República Española]]) y el [[14 d'abril]] de [[1931]] (fecha de proclamación de la [[Segunda República Española|Segunda República]]). El nome alude a la ''recuperación'' del tronu per parte d'un miembru de la [[Llista de reis d'España#Casa de Borb.C3.B3n|Casa de Borbón]], [[Alfonsu XII d'España|Alfonsu XII]], dempués del paréntesis del [[Sexeniu Democráticu]]. La Restauración borbónica carauterizar por una cierta estabilidá institucional hasta la so progresiva decadencia cola [[dictadura de Primo de Rivera]] en [[1923]]. Basar nos cuatro pilastres d'[[Antonio Cánovas del Castillo]]: Rei, Cortes, Constitución y [[turnismo]] (alternanza pacífica ente dos partíos). Esti postreru facilitó'l bipartidismu con dos grandes partíos: el [[Partíu Lliberal-Conservador|Partíu Conservador]] de Cánovas y el [[Partíu Lliberal (España, Restauración)|Partíu Lliberal]] de [[Práxedes Mateo Sagasta|Sagasta]]. Estos partíos fraccionar a la muerte de los sos líderes. El sistema foi [[oligarquía|oligárquicu]] y [[centralismu|centralista]]<ref>{{cita llibru |enllaceautor=[[Joaquín Costa]] |títulu=Oligarquía y caciquismu, Coleutivismu agrariu y otros escritos: (Antoloxía) |fechaaccesu=28 de marzu de 2016}}</ref> * '''La [[Guerra Civil Española]] (1936 d.C.-1939 d. C.) ''' * '''El [[Dictadura de Francisco Franco|Réxime Franquista]] (1939 d.C.-1975 d. C.) ''' La principal traza definitoria del réxime franquista foi qu'una única persona, el ''Xeneralísimu'' [[Francisco Franco|Franco]] —d'ende'l nome col que se conoz—, atropó nes sos manes unos poderes omnímodos{{Harvnp|Moradiellos|2000|pp=19-20|ps=«A pesar de tolos cambeos más o menos fondos operaos nel franquismu mientres la so llarga esistencia, hubo un elementu permanente que nunca sufrió acabamientu dalgunu: l'enorme grau de concentración de l'autoridá omnímoda nuna sola mano y persona»}}.{{Harvnp|Payne|1997|p=6|ps=«Cuando Francisco Franco anunció'l final de la Guerra Civil el 1 d'abril de 1939, yera más poderosu de lo que fuera nengún gobernante na Historia d'España hasta esi momentu. Nengún rei tuviera asemeyáu control y capacidá d'intervención nun réxime autoritariu entamáu del sieglu XX«}} La Llei de Reorganización de l'Alministración Central del Estáu, promulgada por el mesmu Franco solu cuatro meses dempués del final de la [[Guerra Civil Española]], asina lo confirmó al atribuyir al ''Caudiellu'', «invictu y providencial», tolos poderes executivos y llexislativos:{{Harvnp|Moradiellos|2000|p=20}}{{Harvnp|Gil Pecharromán|2008|pp=33}} * '''[[Reináu de Xuan Carlos I d'España]] (1975 d.C.-2014 d. C.) ''' * '''[[Reináu de Felipe VI d'España]] (2014 d.C.-2017 d. C.) ''' === La península escandinava === * '''[[Noruega]]''' Tres la muerte d'[[Haakon VI de Noruega|Haakon VI]] en 1379 y depués de la muerte del so menor fíu, [[Margarita I de Dinamarca]], escoyó adoptar al so sobrín nietu [[Erico de Pomerania]] y llevar a Dinamarca, onde se proclamó rei de dambos países, lo mesmo que de [[Suecia]], dando llugar a la [[Unión de Kalmar]]. Tres la salida de Suecia de la Unión, Noruega permaneció [[Reinu de Dinamarca y Noruega|xunida a Dinamarca]] hasta 1814. Dempués de l'alianza de Dinamarca con [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]], Noruega foi vencida al rei de [[Suecia]] en [[1814]]. [[Ficheru:Kalmar Union ca. 1500.svg|thumb|La [[Unión de Kalmar]] (1397–1523)]] * '''[[Suecia]]''' Nel sieglu XVI, [[Gustavo I de Suecia|Gustavo Vasa]] lluchó por una Suecia independiente, bloquiando un intentu de restaurar la Unión de Kalmar y sellando la fundación de la Suecia actual. Coles mesmes, dixebrar de la [[Ilesia Católica]] y estableció la [[Reforma Protestante|Reforma]]. * '''[[Finlandia]]''' === La península itálica === * '''[[Etruria]]'''. N'Italia surdió la cultura de los etruscos, que gobernó'l norte de la península ente los sieglos X ya III e.C. , aprosimao, venciendo ante la presión cultural y militar de los romanos. *''' La [[Monarquía Romana]] (753 e.C.-509 e.C.)''' <ref>{{cita llibru |títulu=Instituciones polítiques y sociales de Roma: monarquía y república |url=https://books.google.com/books?id=w7rm6xgVTMYC |editorial=Llibrería-Editorial Dykinson |fecha=1 de xineru de 2007 |fechaaccesu=12 de payares de 2015 |isbn=9788498490046|nome=Antonio|apellíu = Viñes}}</ref> ({{lang-la|Regnum Rōmānum}}) Foi la primer forma [[política]] de gobiernu de la [[ciudá estáu]] de [[Antigua Roma|Roma]], dende'l momentu [[Lleenda|llexendariu]] de la so [[Fundación de Roma|fundación]] el [[21 d'abril]] del [[753 e.C.]] hasta'l final de la [[monarquía]] nel [[509 e.C.]], cuando foi espulsáu'l postreru [[monarca|rei]], [[Tarquinio el Sobeyosu]], instaurándose la [[República romana]]. *'''La [[República Romana]] (509e.C.- 27 e.C.)''' Nel [[Lazio]] (centru d'Italia), la [[República romana]] ([[años 500 e.C.|509 e.C.]] a [[años 30 e.C.|31 e.C. ]]) empecipió una imparable espansión, imponiéndose a los [[etruscos]] primero, y a los [[cartaxineses]] dempués (vease [[guerres púniques]]), y a los [[reinos helenísticos]] al postreru, hasta conquistar tol [[Mar Mediterraneu]], al que llamaron ''Mare Nostrum'' ("Mar Nuesu"). * '''L'[[Imperiu Romanu]] (27 e.C.-476 d.C.)''' L'Imperiu romanu (en [[llatín]]: ''[[Imperium]] Rōmānum'', ''[[SPQR|Senālos tos Populusque Rōmānus]]'' o ''[[Res publica|Rēs pūblica populī rōmānī]]'', ente otros nomes) foi'l tercer periodu de [[Roma Antigua|civilización romana]] na [[Antigüedá clásica]], posterior a la [[República romana]] y carauterizada por una forma de gobiernu [[autocracia|autocrática]]. La nacencia del Imperiu vien precedíu pola espansión de la so capital, [[Roma (antigua)|Roma]], qu'estendió'l so control en redol al [[mar Mediterraneu]]. So la etapa imperial los dominios de Roma siguieron aumentando hasta llegar a la so máxima estensión mientres el reináu de [[Traxanu]], momentu en que tomaba dende'l [[océanu Atlánticu]] al oeste hasta les veres del [[Mar Caspiu]], la [[mar Bermeya]] y el [[golfu Pérsicu]] al este, y dende el [[Desiertu d'El Sáḥara]] al sur hasta les tierres montiegues a veres de los ríos [[Rin]] y [[Danubiu]] y la frontera con [[Caledonia]] al norte. La so superficie máxima envalorada sería d'unos 6,5 millones de [[quilómetru cuadráu|km²]]. *'''[[Reinu de Odoacru]] ( 476 d.C.-493 d.C.)''' [[Odoacru]] Foi'l xefe de la tribu [[pueblos xermánicos|xermánica]] de los [[hérulos]], d'orixe [[hérulu]] y [[esciros (tribu)|esciro]]. Na historia destacar por ser quien destituyó al postreru [[emperador romanu]] d'Occidente, [[Rómulo Augústulo]], en [[476]], quien foi deportáu al ''[[Castel dell'Ovo|Castellum Lucullanum]]'' na badea de [[Nápoles]]. Los [[ostrogodos]], al mandu de [[Teodoricu'l Grande]], invadieron el reinu de Odoacru, destruyeron el so exércitu de [[bárbaros]] ''[[foederati]]'' . Hasta la so muerte en [[480]] a manes de Teodoricu, Odoacru titulóse ''rex Italiae'' (''Rei d'Italia'') y como tal foi reconocíu mientres el restu de la so vida. *'''[[Reinu ostrogodu d'Italia]] (493 d.C.-553 d.C.)''' [[Ficheru: Ostrogothic Kingdom.png|thumb|200px|Reinu Ostrogodu.]] El reinu ostrogodu d'Italia foi una entidá política de la península itálica. En conquistando'l [[Reinu de Odoacru]] nel [[493]], lideraos por [[Teodoricu'l Grande|Teodoricu I]] los [[ostrogodu|ostrogodos]] invadieron [[Italia]]. Les sos llendes averaes diben dende la [[Provenza]] hasta [[Iliria]] (incluyendo los actuales países d'[[Eslovenia]], [[Croacia]] y [[Bosnia-Hercegovina]]). Duró hasta'l [[553]], cuando los ostrogodos fueron ganaos pol xeneral bizantín [[Narsés (xeneral bizantín)|Narsés]]. *'''[[Reinu lombardu]] (568 d.C.-774d.C.)''' Foi la entidá estatal constituyida na [[Italia]] de los [[lombardos]] ente [[568]]-[[569]] (invasión d'Italia) y [[774]] (cayida del reinu cola llegada de los [[Pueblu francu|francos]] de [[Carlomagno]]), cola so capital [[Pavía]]. *'''[[Reinu d'Italia (1861-1946)]]''' El Reinu d'Italia (n'[[Idioma italianu|italianu]]: «Regno d'Italia») foi'l nome asumíu'l 17 de marzu de [[1861]] pol estáu surdíu tres la [[Unificación d'Italia|unificación nacional italiana]] ([[1848]]-[[1870]]) liderada por [[Víctor Manuel II d'Italia|Víctor Manuel II]] que se coronó [[Rei d'Italia]] en 1861. La creación del Reinu d'Italia foi la resultancia de los esfuercios alcordaos de los nacionalistes italianos y monárquicos lleales a la [[Casa de Saboya]], reinante hasta esi momentu nel estáu predecesor al Reinu d'Italia, el [[Reinu de Cerdeña]], pa establecer un reinu xuníu que toma tola península italiana. Dende [[1922]] hasta [[1943]] denominar [[Italia fascista]], que ye la dómina del gobiernu del [[Partíu Nacional Fascista]] ente 1922 y 1943 con [[Benito Mussolini]] como xefe de gobiernu. *'''[[Historia de la República italiana| República d'Italia]] (1946 d.C.- 2017 d.C.)''' Estender dende'l [[nacencia de la República italiana]] el [[2 de xunu]] de [[1946]], fecha en qu'un [[referendu]] popular abolió la [[Reinu d'Italia (1861-1946)|monarquía italiana]].<ref>{{cita videu | year =1946 |títulu=Damage Foreshadows A-Bomb Test , 1946/06/06 (1946) | url =http://www.archive.org/details/1946-06-06_Damage_Foreshadows_A-Bomb_Test |publicación=[[Universal Newsreel]] |fechaaccesu=22 de febreru de 2012 |idioma=inglés }}</ref> Una nueva [[Constitución de la República Italiana|constitución]] foi escrita pa la nueva [[Italia|República italiana]], qu'entró a valir el [[1 de xineru]] de [[1948]] y ta en vixencia hasta l'actualidá, pola cual declárase que [[Italia]] ye una «[[república]] [[Democracia|democrática]] fundada nel [[Trabayu (Derechu)|trabayu]]»<ref>[[s:Constitución de la República Italiana#Artículu 1|Artículu 1 de la Constitución de la República Italiana]]</ref> === Grecia === * '''[[Civilización minoica | Islla de Creta]] (3000 a.C - 1450 a.C) '''. Na islla de Creta surdió una [[talasocracia]] que gobernó'l [[Mar Exéu]] hasta cerca de 1.450 e.C. , cuando la so capital de [[Cnossos]] foi escalada polos [[aqueos]]. * '''[[Micenas]]''' Los principales asentamientos aqueos fueron Micenas y [[Tirinto]]; fixéronse famosos pola [[Guerra de Troya]]; y vencieron finalmente frente a toos el invasores, los [[dorios]], escontra l'añu 1100 e.C. * '''[[Edá Escura]]''' dómina na que floriaron [[Homero]] y [[Hesíodo]]. *'''[[Dómina arcaica]] (776 a.C - 499 a.C) '''Convencionalmente l'entamu de la dómina arcaica establecer na primer [[Olimpiada]] (Ὀλυμπιάς, cómputu del tiempu en periodos de cuatro años qu'empieza cola celebración los primeres [[Xuegos Olímpicos]], [[sieglu VIII e.C.|776 e.C. ]]); ente que'l final marcar la [[Revuelta de Xonia]] ([[años 490 e.C.|499 e.C. ]]), cuando los griegos de la mariña d'Asia Menor pidieron l'ayuda de les ciudaes de Grecia continental pa frenar la espansión del [[Imperiu persa]], lo que desaguó nes [[Guerres Médiques]] (492-490 y 480-479 e.C. ). *'''[[Grecia clásica]] (499 a.C - 336 a.C)''' o '''Dómina Clásica''' por antonomasia, ye'l [[periodización|periodu]] de la [[historia de Grecia]] entendíu ente la [[revuelta de Xonia]] (añu [[499 e.C.]], cuando termina la [[Dómina Arcaica]]) y el reináu d'[[Alexandru Magnu]] ([[336 e.C.]]-[[323 e.C.]], cuando empieza la [[Dómina Helenística]]) * '''[[Reinu de Macedonia]] (336 a.C - 168 a.C)''' Nel añu 336 e.C. [[Alexandru Magnu|Alejandro III Magno]] xubió al tronu de Macedonia y foi reconocíu como hegemón de Grecia. Llanzar a la conquista del Imperiu Aqueménida. Tres la so muerte, el so fíu foi proclamáu rei (336 a.C - 309 a.C), anque entá s'atopaba nel banduyu maternu. Por mientres, [[Pérdicas]] y [[Antípatro]] yeren [[rexente]]s. [[Casandro de Macedonia|Casandro]], fíu d'[[Antípatro]] dio un golpe d'Estáu nel l'añu 305 e.C. y fundó la so propia dinastía y la ciudá de [[Tesalónica]]. Fueron vencíos polos romanos nel añu 168 e.C. na [[Tercer guerra macedonia]]. Y convirtiéronse en provincia romana. [[Ficheru:Imperio de Alejandro Magno con ruta.svg|200px|thumb|Mapa de la máxima estensión del imperiu d'Alejandro, con fueya de ruta. Dende Grecia, Mar Exéu y Mediterraneu, Asia Menor, Media, Exiptu, Mesopotamia, Persia, Asia Central ya India.]] == Historia d'África == Les principales antigües cultures africanes: * '''[[Antiguu Exiptu]]'''. L'[[agricultura]] y la [[ganadería]] fueron los dos principales actividaes del [[Antiguu Exiptu]], que alzaron el so [[supremacía]], la so [[riqueza]] y los emplegos na civilización trayéndolo a convertise n'unu de los imperios más poderosos de tola historia.<ref>{{cita web |url=http://html.rincondelvago.com/antiguu-egipto_4.html |títulu=L'Antiguu Exiptu, ¿Un imperiu bien poderosu? |fechaaccesu=3 de mayu de 2009}}</ref> Alredor del ríu [[Nilu]] surdieron dellos asentamientos neolíticos, los [[Periodu protodinástico d'Exiptu|nomos]], encajonados ente barreres xeográfiques como'l [[desiertu d'El Sáḥara]] y la península del [[Sinaí]], a pesar de lo cual dende temprana dómina comerciaron col Oriente Mediu.<ref>El material del xacimientu de Merimde, El Fayum y el-Omari revelen que'l Baxu Exiptu yera "el llugar yera un centru comercial estratéxicu pa les rellaciones ente l'Oriente Próximu y el valle del Nilu, y que tamién faía d'intermediariu ente les cultures primitives del Altu Egito y aquelles otres rexones distantes" ("Exiptu. El mundu de los faraones", de dellos autores, editáu por Regine Schulz y Matthias Seidel, Editorial Könemann, impresu n'Alemaña, Añu 2004, ISBN 3-8331-1106-2, páxina 11). La mesma fonte añede: "Rexistráronse pruebes importantes de los contactos col Oriente Próximu. Asina, por casu, topáronse barritas de terracota que son similares a los clavos de folla cocío usaos en Mesopotamia na era de Uruk pa decorar los templos".</ref> Escontra l'añu 3100 e.C. , dichos nomos fueron unificaos nun solu gran imperiu so l'autoridá del [[faraón]]. La cultura exipcia desenvolvió los [[xeroglíficu|xeroglíficos]] como forma d'[[escritura]], les [[mastaba|mastabes]], [[Pirámide (arquiteutura)|pirámides]] y [[hipogeos]] como métodos de sepultura, y la [[momificación]] como métodu de inhumación, según una relixón emparentada colos dioses [[Ra (mitoloxía)|Ra]] y [[Osiris]], ente munchos otros. La corona faraónica vivió dómines de crisis y rellumanza, pero siempres dientro de les sos fronteres, hasta qu'invasores esternos, los [[hicsos]], apoderar del Delta per cerca d'una centuria (hacia 1650 e.C. ), hasta que fueron espulsaos. En respuesta, los exércitos exipcios cruciaron el desiertu del Sinaí y espandiéronse hasta'l [[ríu Éufrates]], interviniendo de llenu na política del [[Oriente Mediu]]. Na so etapa de decadencia, la cultura antigua exipcia entá yera lo suficientemente prestixosa como pa inspirar a los reis de [[Kush]] y [[Reinu d'Aksum|Axum]], reinos que surdieron nel [[I mileniu e.C.]] no qu'anguaño ye [[Etiopía]], y qu'inclusive invadieron a Exiptu y gobernar como "Faraones Negros" mientres trés cuartos de sieglu.<ref>Vease "Exiptu. El mundu de los faraones", de dellos autores, editáu por Regine Schulz y Matthias Seidel, Editorial Könemann, ISBN 3-8331-1106-2, páxines 272-273. Tamién l'artículu "Los Faraones Negros", de Robert Draper, publicáu en Revista "National Geographic" n'español, edición de febreru de 2008, Páxines 22-46.</ref> Les socesives crisis invasores vivíes pol [[Imperiu exipciu]] obligaron a constantes movimientos poblacionales dende'l valle del Nilu al restu d'África. *'''[[Imperiu cartaxinés]] (573 a. de C. - 146 a. de C.)''' La ciudá de Cartago, primeramente una [[colonizaciones históriques|colonia]] fenicia. El so [[forma d'Estáu]] evolucionó dende una [[tiranía]] con ciertes carauterístiques [[Monarquía cartaxinesa|monárquica]]s, hasta un sistema dafechu [[República|republicanu]].<ref>{{cita llibru |url=https://books.google.es/books?id=-CDHAluVy4oC&pg=PA110&lpg=PA110&dq=cartago+sacrificios&source=web&ots=o_QldcBwTO&sig=R-ThXRwb07y_S1ASjL_0r93NHU4&hl=es#PPP1,M1 |títulu=Repúbliques y ciudadanos: modelos de participación cívica nel mundu antiguu |autor=Francisco Marco Simón, Francisco Pina Polu, José Remesal Rodríguez}}</ref>La estensión territorial de los sos dominios formaron un verdaderu '''Imperiu púnicu''' o '''cartaxinés'''. La so crecedera territorial y comercial causó por tol [[Mediterraneu]] diverses guerres coles [[polis]] griegues. Nesta dómina Cartago algamó'l so mayor apoxéu siendo la primer potencia económica y militar del [[Mediterraneu]] occidental. A finales del [[sieglu III e.C.]] entró en contautu cola otra gran república del so tiempu, [[República romana|Roma]], que tamién taba somorguiada nun gran proyeutu de crecedera territorial. El so enfrentamientu materializar nos trés [[guerres púniques]], consideraes como les guerres más trascendentes de l'antigüedá clásica. Cartago siempres resultó ganada y los enfrentamientos nun cesaron hasta'l [[Tercer guerra púnica|esmantelamientu de la República de Cartago]] y la destrucción de la so capital nel [[años 140 e.C.|146 e.C. ]]<ref>Isaac Asimov: ''La República Romana'', páx. 45</ref> === Colonización d'África === A empiezos del sieglu XIX, África yera un continente casi inexplorado, gobernada por reis tribales como [[Shaka Zulu]]. Pero nel intre del sieglu, dellos misioneros y esploradores la cartografiaron casi por completu. *'''[[Colonización francesa d'Arxelia]] (1830 d.C - 1962 d.C)''' *'''[[Xunión Francesa]] (1946 d.C - 1958 d.C)''' La Xunión Francesa foi la entidá política a valir mientres la [[Cuarta República Francesa]] instaurada pola Constitución francesa del [[27 d'ochobre]] de [[1946]]. *'''[[Oubangui-Chari]] (1946 d.C - 1958 d.C)''' *'''[[África Ecuatorial Francesa]](1910 d.C - 1958 d.C)''' En 1900 solo yeren independientes [[Liberia]], [[Abisinia]], [[Libia]], y los últimos apartaces de los [[Afrikáner|bóeres]] taben en procesu d'anexón por [[Inglaterra]] (ver [[guerres de los Bóeres]]). == Historia d'América == De manera dafechu independiente al desenvolvimientu históricu en Afro-Eurasia, surdieron y desenvolviéronse n'[[América]] una serie de civilizaciones, arrexuntaes en grandes tueros: les [[Mesoamérica|civilizaciones mesoamericanas]], les [[civilizaciones andines]] suramericanes, les civilizaciones n'América del Norte (como la cultura [[Anasazi]], la [[confederación iroquesa]] o la cultura [[inuit]]), les islles caribeñes ([[caribes]]), les civilizaciones nes llanures del este suramericanu (como los asentamientos de [[terra preta]] na [[Amazonia]] y los [[Llingües tupí-guaraní|tupí-guaraní]] nel sur del continente. === Mesoamérica hasta 1492 d. C. === [[Ficheru:View from Pyramide de la luna.jpg|thumb|[[Teotihuacán]]]] [[Ficheru:Esferas de Piedra de Costa Rica.JPG|thumbnail|[[Esferes de piedra de Costa Rica]], más de 300 esferolitos [[América precolombina|precolombinos]] de gran perfeición.<ref name="lynch">{{cita publicación |url=http://www.eurekalert.org/pub_releases/2010-03/uok-uok032210.php |títulu=University of Kansas researcher investigates mysterious stone spheres in Costa Rica |autor=Brendan M. Lynch |fecha=22 de marzu de 2010 |fechaaccesu=24 de marzu de 2010}}</ref>]] * '''[[Olmeca]]'''. Nel Sureste del estáu de Veracruz, [[Méxicu]] esistió la cultura [[olmeca]] considerada como la primer cultura mesoamericana. Acredítase-yos como los primeres en desenvolver el calendariu, la escritura y l'epigrafía n'América. Ellos espolletaron na mariña del [[Golfu de Méxicu]] ente [[sieglu XIII e.C.|1200 e.C.]] y los alboreceres de la era cristiana, aprosimao, teniendo como centros socesivos los asentamientos de [[Zona Arqueolóxica de San Llorienzo|San Llorienzo]], [[La Venta]] y [[Trés Zapotes]]. Dos grandes nucleos culturales recibieron y enllargaron el so legáu: la cultura de los mayes, y la cultura de Teotihuacan y Monte Albán. * '''[[Mayes|Los mayes]]''' espolletaron na rexón qu'anguaño correspuende a Guatemala, Belice, Honduras y los estaos Mexicanos de Yucatán, Campeche, Chiapas, Quintana Roo, al este del antiguu mundu Olmeca. Entamar na xungla, en redol a un modelu d'asentamientu conocíu como [[centru ceremonial]]. Nunca fueron un estáu xuníu. Nel so defectu, cada centru ceremonial constituyóse como una [[teocracia]] militar. Los más fuertes fueron [[Tikal]], [[Calakmul]], [[Zona arqueolóxica de Palenque|Palenque]], [[Copán (sitiu arqueolóxicu)|Copán]] y [[Uaxactún]], ente otros. Estos asentamientos algamaron el so apoxéu nel llamáu Periodu Maya Clásicu, ente 300 y 900 d. C. aprosimao, y fueron abandonaos por razones entá non del tou esclariaes. *'''[[Teotihuacan]]''' El [[Valle de Méxicu]] foi controláu, ente 250 y 750 d. C. aprosimao, por [[Teotihuacan]], ciudá que yera una de les más poblaes de la Tierra nel so minutu. La influencia cultural de Teotihuacan llegó, al traviés de les rutes comerciales, tan llueñe como l'actual sur d'[[Estaos Xuníos]], onde floriaron asentamientos como [[Sitiu Históricu Estatal de los Túmulos de Cahokia|Cahokia]] o [[Snaketown]], inclusive sieglos dempués del fundimientu de la ciudá madre. En paralelu al Valle de Méxicu, nel [[Valle d'Oaxaca]], florió [[Monte Albán]], la gran ciudá de la cultura [[Cultura zapoteca|zapoteca]]. Escontra l'añu 1000, la área mesoamericana foi solmenada por invasiones y cambeos nel poder político. *'''[[cultura tolteca| Los Tolteques]]''' Nel Valle de Méxicu, el cayente de Teotihuacan foi acompañáu pol ascensu de [[Tollan-Xicocotitlan|Tula]], capital de la [[cultura tolteca]]; cuando estos de la mesma fueron ganaos polos [[chichimecas]], una facción so emigró escontra'l [[Yucatán]], onde se fundieron con emigrantes de la cultura maya pa consolidar el poder de ciudaes como [[Chichén Itzá]] y [[Mayapán]]. * '''[[Pueblu mixteco|Los Mixteques]]''' Pela so parte, nel Valle d'Oaxaca, Monte Albán tuvo de vence-y el so llugar a los recién llegaos [[Pueblu mixteco|mixteques]]. Mientres el sieglu XIV, el Valle de Méxicu vivió un periodu de relativa paz sol control d'[[Azcapotzalco]], pero cuando esti esbarrumbar en 1428, foi reemplazáu por una nuevu potencia: los tenochas de [[Tenochtitlán]], creadores del [[Imperiu azteca]], la postrera gran potencia rexonal, antes de ser ablayáu polos invasores españoles na guerra de 1519 a 1521. * En [[Costa Rica]] desenvolvióse una complexa cultura allugada siquier dende'l [[VII mileniu e.C.|6000 e.C.]]. Afayáronse oxetos ya influencies artesanales tantu de [[mayes]] (de Guatemala), [[olmeques]] y [[azteques]] (de Méxicu, bien llueñe dende'l norte) como de [[Muiscas|chibchas]] (de Colombia), [[quechuas]] y [[inques]] (dende Perú, bien llueñe nel sur). Por casu esistió una escuela de [[sukías]] llamada [[Monumentu Nacional Guayabo|Guayabo]], allugada en [[Turrialba de Cartago]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Zapp |nome=Ivar |títulu=Atlantis in America: Navigators of the Ancient World |añu=1998 |publicación=Publisher Adventures Unlimited Press |isbn=0932813526}}</ref><ref>{{cita llibru |autor=Fonseca Zamora, Oscar |títulu=Historia antigua de Costa Rica: surdimientu y carauterización de la primer civilización costarricense |añu=1992 |id=ISBN 9977-67-192-3 |editorial=Universidá de Costa Rica}}</ref> === El mundu andín hasta 1492 d.C. === {{AP|Civilización andina}} [[Ficheru:Peru Machu Picchu Sunrise.jpg|thumb|[[Machu Picchu]]]] * '''[[Civilización Caral | Caral]]''' N'América, una de les primeres civilizaciones conocíes n'apaecer nel [[III mileniu e.C.|3000 e.C.]] foi la de [[civilización Caral|Caral-Supi]] l'actual [[provincia de Fuécara]] allugada na área central costera de [[Perú]].<ref name=NewLight>{{cita publicación |títulu=Archaeologists shed new light on Americas' earliest known civilization |editorial=Northern Illinois University |fecha=[[22 d'avientu de 2004]] |url=http://www.niu.edu/PubAffairs/RELEASES/2004/dec/peru.shtml |fechaaccesu=1 de febreru de 2007}}</ref> Otres civilizaciones tamién se desenvolvieron en [[Mesoamérica]], la [[Cordal de los Andes#Andes centrales|Cordal de los Andes centrales]] ([[civilizaciones andines]]) y dellos historiadores sostienen que tamién na [[Amazonia]].<ref name="Wade-Searching">{{cita publicación |autor=Wade, L.|fecha=7 de xineru de 2014|títulu=Searching for the Amazon's Hidden Civilizations|publicación=Science News</ref><ref name="Mann296">{{cita llibru |autor=Mann, Charles |títulu=1491: New Revelations of the Americas Before Columbus |editorial=University of Texas |añu=2005 |isbn=1-4000-3205-9 |páxina=296}}</ref> * '''[[Chavín de Huantar]]''' La primer de les grandes potencies que paecen apoderar la rexón, ye aquella que se consolidó alredor de [[Chavín de Huantar]]. Ye posible que los habitantes d'[[América]] nun conocieren l'usu del fierro con anterioridá a la [[cultura chavín]] ([[sieglu X e.C.|900 e.C. ]]),<ref>{{cita llibru |apellíu=Ánxeles González |nome=María|coautores=Rhijn van Patricia |títulu=Historia universal dende empiezos del home |edición=1ra. edición |añu=1994|mes=Setiembre |isbn=970-18-8903-7 |páxina=126|capítulu=10}}</ref> pero sábese que los [[mochiques|mochicas]] disponíen d'armadures, de cuchiellos y de cacíes de metal.<ref>{{cita llibru |apellíu=Ánxeles González |nome=María|coautores=Rhijn van Patricia |títulu=Historia universal dende empiezos del home |edición=1ra. edición |añu=1994|mes=Setiembre |isbn=970-18-8903-7 |páxina=124|capítulu=10}}</ref> * '''[[Tiahuanaco]]''', ciudá que controló casi tol mundu andín gracies a una vasta rede de comerciu, y que tuvo'l so contraparte na ciudá d'[[Huari (Ayacucho)|Huari]], emplazada nes cercaníes del [[Océanu Pacíficu]]. Otres potencies relevantes a lo llargo de la historia del mundu andín, son el reinu de los [[moche]], [[Paracas]], [[Naza]] y [[Chimú]]. La influencia cultural andina degoló, les actuales fronteres peruanes, y espardióse escontra Chile nuna direición, y escontra Colombia na otra. En Chile surdieron cultures urbanes tales como la de los [[atacameños]] y los [[diaguitas]]. En Colombia, pela so parte, espolletó la cultura de los [[muiscas]], que llueu s'axuntaron en señoríos militares, siendo'l del [[Zipa|Zipa de Bacatá]] el más poderosu de toos. * '''[[Imperiu incaicu]]''' Nel sieglu XV, nel [[Cuzco|Valle del Cuzco]], consolidóse'l poder militar de los [[quechuas]]. El so rei l'Inca [[Pachacútec]], que salvó a Cuzco de ser conquistada polos [[chancas]] en 1438, entamó una llarga serie de guerres contra los reinos vecinos, sentando asina les bases del [[Imperiu incaicu]]; el so llabor non yá foi militar, sinón que tamién se dedicó a construyir fortaleces y entamar l'alministración y la relixón, creando pa esto últimu'l templu de [[Coricancha]]. Los [[inques]], que teníen poco recursos pa consiguir metales, recurríen al relevu de los sos [[aráu (agricultura)|araos]], siquier mientres la conquista de los [[Chimú]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Ánxeles González |nome=María|coautores=Rhijn van Patricia |títulu=Historia universal dende empiezos del home |edición=1ra. edición |añu=1994|mes=Setiembre |isbn=970-18-8903-7 |páxina=123|capítulu=10}}</ref> La investigación arqueolóxica en [[Perú]] foi pocu desenvuelta pero ye posible que l'[[aceru]] yá esistiera nesa zona primero que n'Europa.<ref>{{cita llibru |apellíu=Ánxeles González |nome=María|coautores=Rhijn van Patricia |títulu=Cronoloxía y supersticiones históriques |edición=1ra. edición |añu=2003|mes=Setiembre |isbn=970-18-8903-7 |páxina=124|capítulu=10}}</ref> L'orde fundáu por Viracocha aguantó casi un sieglu enteru, hasta qu'en 1527, la guerra civil azotó al Imperiu incaicu, enfrentando dos nucleos imperiales: Quito, al norte, y Cuzco al sur. En 1547, en ''Los añales sur-americanos'', [[Francisco Pizarro]] ―el conquistador de Perú― declaró: «Escuché que los altos señores d'esti imperiu [Perú] axúntense cada cuatro años nel País de les Boles, onde al paecer reciben conseyos de grandes sabios». === Colonización de Norteamérica === *'''[[Trece Colonies|les trelce colonies]] (1607 d.C. - 1776 d.C.)''' *'''[[Virreinatu de Nueva Francia]] (1607 d.C. - 1776 d.C.)''' [[Ficheru:French possessions in the Americas (1534-1803).png|thumb|200px|Nueva Francia]] Foi la [[Virreinatu|entidá territorial]] del [[Imperiu colonial francés]] qu'entendía toles colonies franceses de [[Norteamérica]], dende la desaguada del ríu San Llorienzo hasta'l delta del Missisipi, pasando pol territoriu del [[valle d'Ohio]]. La so esistencia puede enmarcase nel periodu que s'estiende dende la esploración del [[río San Llorienzo]] por [[Jacques Cartier]] en [[1534]] hasta la cesión d'estos territorios a [[Gran Bretaña]] tres el [[Tratáu de París (1763)|Tratáu de París]] de [[1763]]. *'''[[Virreinatu de Nueva España]] (1535 d.C. - 1821 d.C.)''' El [[virreinatu]] de Nueva España creóse oficialmente'l [[8 de marzu]] de [[1535]]. El so primer [[Virréis de Nueva España|virréi]] foi [[Antonio de Mendoza y Pacheco]], y la capital del [[virreinatu]] foi la [[Ciudá de Méxicu]], establecida sobre l'antigua [[Méxicu-Tenochtitlan|Tenochtitlan]]. El [[virreinatu]] de Nueva España llegó a tomar los [[territoriu|territorios]] d'[[Imperiu español|España]] en [[América del Norte|Norteamérica]], [[América Central|Centroamérica]], [[Asia]] y [[Oceanía]]. *'''[[Reinu de Guatemala]] (1542 d.C. - 1820 d.C.)''' === Gobernaciones de Suramérica === [[Ficheru:Cedulas1534-1539.png|thumb|200px]] *'''[[Gobernación de Nueva Castiella]] (1529 d.C. - 1542 d.C)''' *'''[[Gobernación de Nueva Lleón]] (1529 d.C. - ? d.C)''' *'''[[Gobernación de Nueva Toledo]] (1534 d.C. - 1542 d.C)''' *'''[[Gobernación del Río de la Plata y del Paraguay |Gobernación de Nueva Andalucía]] (1534 d.C. - 1566 d.C)''' === Colonización de Suramérica === *'''[[Virreinatu de Perú]] (1542 d.C. - 1824 d.C)''' [[Ficheru:Map of the Viceroyalty of Peru.svg|thumb|200px|Perú ]] **'''[[Nuevu Reinu de Granada]] (1550 d.C. - 1717 d.C)''' **'''[[Virreinatu de Nueva Granada]] (1717 d.C. - 1723 d.C y 1739 d.C. - 1810 d.C)''' Foi un [[virreinatu]] establecíu pola [[Monarquía Española]]. Foi creáu pol [[Rei d'España|rei]] [[Felipe V d'España|Felipe V]] en [[1717]] dientro de la nueva política de los [[Casa de Borbón|borbones]] y suspendíu en [[1723]], por problemes financieros, siendo reinstaurado en [[1739]] hasta que'l [[berros independentistes (Colombia)|movimientu independentista]] eslleir de nuevu en [[1810]]. El territoriu foi [[reconquista (Colombia)|reconquistáu]] pol exércitu del rei [[Fernandu VII]] en 1815, siendo nuevamente restauráu, hasta que l'[[Campaña Llibertadora en Colombia|exércitu llibertador]] llogró la[[Independencia de Colombia|independencia definitiva]] del poder español en [[1819]]. La [[Capital (política)|capital]] del virreinatu foi [[Bogotá|Santafé]].<ref name="Reestablecimientu">{{cita web |url=http://www.banrepcultural.org/node/45334 |títulu restablezse'l Virreinatu de la Nueva Granada |fechaaccesu=5 d'agostu de 2012 |editorial=Biblioteca Luis Ángel Arango |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.banrepcultural.org/node/45334|fechaarchivu=25 de payares de 2015}}</ref> **'''[[Virreinatu del Río de la Plata]] (1776 d.C. - 1814 d.C)''' A lo llargo del sieglu XVIII, les [[reformes borbóniques]]; tresformaron les dependencies americanes, hasta entós "[[Reinu (entidá política)|reinu]]s" relativamente autónomos, en [[Colonia alministrativa|colonies]] dafechu dependientes y supeditaes a les decisiones tomaes n'España.<ref>{{cita llibru |apellíu=Levene |nome=Ricardo |enllaceautor=Ricardo Levene |títulu=Les indies nun yeren colonies |editorial=Espasa-Calpe |allugamientu=Buenos Aires, Méxicu |añu=1951 }}</ref> Creóse por cuenta de aquelles reformes polítiques, primero en forma provisional, el [[1 d'agostu]] de [[1776]], y -depués- de manera definitiva, el [[27 d'ochobre]] de [[1777]], por orde del [[Monarca|rei]] [[Carlos III d'España]] y tuvo la so capital na [[ciudá de Buenos Aires]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Kossok |nome=Manfred |títulu=El virreinatu del Río de la Plata; la so estructura económicu social |editorial=Hyspamérica |añu=1986 }}</ref> Nació d'una dixebra del [[Virreinatu de Perú]] ya integró los territorios de les gobernaciones de [[Gobernación del Río de la Plata Bonu Aires]], [[Gobernación del Paraguay|Paraguay]], [[Gobernación del Tucumán|Tucumán]] y [[Gobernación de Santa Cruz de la Sierra|Santa Cruz de la Sierra]], el [[correximientu de Que'l so]] de la [[capitanía xeneral de Chile]] y los correximientos de la [[provincia de Llamargues]]. La triunfante [[Revolución de Mayu]] en [[1810]], asocedida en Buenos Aires, -que fuera precedida poles fracasaes revoluciones de [[Revolución de Chuquisaca|Chuquisaca]] y [[Xunta Tuitiva|La Paz]], dambes de [[1809]] na provincia de Llamargues,- desamarró l'entamu de la [[guerra de la Independencia Arxentina]] que remató cola segregación del virreinatu respeuto del poder español y la so posterior división. El 18 de payares de [[1811]] abandonó'l cargu'l postreru [[virréi]], [[Francisco Javier de Elío]], dexando'l mandu al entós [[gobernador de Montevideo]], [[Gaspar de Vigodet]], quien pasó a ser la máxima autoridá española como capitán xeneral y gobernador de les provincies del [[Ríu de la Plata]]. Vigodet siguió nel so cargu hasta que la [[Sitiu de Montevideo (1812-1814)|rindición de Montevideo]], el 23 de xunu de [[1814]], supunxo'l final del dominiu español nel Ríu de la Plata. *'''[[Capitanía Xeneral de Venezuela]] (1777 d.C. - 1823 d.C)''' Foi una [[entidá territorial]] integrante del [[Imperiu español]], establecida pola [[Reinu d'España|Corona española]] en [[1777]]. Foi gobernada por distintos capitanes xenerales quitando un curtiu periodu cuando gobernó la [[Xunta Suprema de Caracas]] tres l'arrenunciu de [[Vicente Emparan]] hasta [[marzu]] de [[1811]]. *'''[[Capitanía Xeneral de Chile|"Reyno" de Chile]] (1540 d.C. - 1818 d.C)''' ==== Brasil ==== *'''[[Colonización de Brasil |Principáu de Brasil]] (1501 d.C. - 1808 d.C)''' Tocantes a los nativos, la inmensa mayoría d'ellos pereció, víctimes de la guerra, la esplotación económica, y les epidemies. En numberoses rexones, sicasí, sobrevivieron munches etnies indíxenes de sangre casi puro; coles mesmes, especialmente nes ciudaes hispanoamericanes, formóse un estamentu social mestizu ente los indíxenes y los europeos de sangre puro. Nos entamos del [[Imperiu español]] hubo un duru discutiniu filosóficu y llegal sobre l'estatutu que teníen de tener los indios, y el tratu que se-yos tenía que dar, lo que se llamó les [[Discutinios d'Indies]]; finalmente aceptóse que pol bien de los indíxenes (según el conceutu cristianu européu), tenía de protexelos y [[evanxelización d'América|evanxelizalos]], lo que se buscó llevar a cabu por aciu el sistema de la [[encomienda]]. Les resultaos d'esta operación política son aldericaos hasta'l día de güei na historiografía sobre la tema. Amás, sumóse un vastu contingente de población negra, trayida como esclavos dende África. Esta rede de [[trata de negros]] que los europeos montaron nel Atlánticu, esta operación de tráficu d'[[esclavos]] escastóse alredor el sieglu XIX. * '''[[Reinu de Brasil]] (1808 d.C.- 1815 d.C)''' El Reinu de Brasil ye'l nome que recibe l'Estáu a la llegada de la familia real portuguesa y la so Corte, depués de la [[Guerres napoléonicas#La Quinta Coalición|ocupación napoleónica]] de [[Portugal]] en [[1808]]. * '''[[Reinu Xuníu de Portugal, Brasil y Algarve]] (1815 d.C.- 1822 d.C)'''. Tres los alcuerdos del [[Congresu de Viena]] en [[1815]], Brasil quedó reconocíu como reinu poles potencies europees d'entós, lo cual refrendóse al añu siguiente, y el so monarca yera coles mesmes el rei de Portugal. === Independencia de Norteamérica y nacencia de les repúbliques === * '''[[Estaos Xuníos]] (1776 d.C.- 2017 d.C)''' En 1776 proclamó'l so [[Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos|independencia]]; dempués d'unos cuantos años, en 1787, les [[Trece Colonies]] crearon un únicu Estáu de naturaleza federal, y afitaron les sos atribuciones na [[Constitución de 1787]]; tanto esti cuerpu constitucional como la idea d'una nación republicana, tresformar en modelos y referentes pal restu del mundu. A finales del sieglu XIX, siguiendo la [[Doctrina Monroe]], [[Estaos Xuníos]] empezó a crear una esfera d'influencia na rexón. A esto, el [[Presidente d'Estaos Xuníos|Presidente]] [[Theodore Roosevelt]] llamar el ''[[Gran Garrote]]''. L'exemplu más visible foi la [[Separación de Panamá de Colombia]] y la cesión a Estaos Xuníos d'una zona pa construyir un [[Canal de Panamá|canal tresoceánicu]] na rexón. * '''[[Méxicu| Estaos Xuníos Mexicanos]] (1810 d.C.- 2017 d.C)''' [[Francia]] intento invadir [[Méxicu]] (1864-1867, sol gobiernu de [[Benito Juárez]]. * '''[[Canadá]] (1867 d.C.- 2017 d.C)''' === Independencia de Llatinoamérica === * '''[[Provincies Xuníes del Centru d'América]] (1823 d.C.-1824 d.C)''' El 1 de xunetu de 1823, axuntar en Guatemala el congresu, so la presidencia del presbíteru [[José Matías Delgado]], y declaró que les provincies ende representaes yeren [[Declaración d'Independencia absoluta de Centroamérica|independientes d'España, de Méxicu y de toa otra nación]]. El nuevu país tomó'l nome de Provincies Xuníes del Centru d'América. A otru día, 2 de xunetu, los diputaos declaráronse constituyíos n'Asamblea Nacional Constituyente y proclamaron que nella moraba la soberanía nacional, y punxeron en vixencia temporalmente la Constitución de Cádiz. En 22 de payares de [[1824]] l'Asamblea Nacional Constituyente aprobó la Constitución de la [[República Federal de Centro América]]. * '''[[Provincies Xuníes de la Nueva Granada]] (1811 d.C. - 1816 d.C)''' * '''[[Provincies Xuníes del Río de la Plata]] (1810 d.C. - 1831 d.C)''' Provincies Xuníes del Río de la Plata ye'l nome utilizáu por el [[estáu]] que, tres el trunfu de la [[Revolución de Mayu]] de 1810, suplantó al Virreinatu del Río de la Plata. L'estáu surdió'l 25 de mayu de 1810, nel marcu de la [[Invasión Napoleónica a España]], cuando una asamblea d'el [[Cabildru de Buenos Aires]] destituyó definitivamente a el [[virréi]] [[Baltasar Hidalgo de Cisneros]] y lo remplazó por una [[Primer Xunta de Gobiernu (Buenos Aires)|Xunta de Gobiernu]]. Les nueves autoridaes afirmaben gobernar lexítimamente en nome de [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]]. Esto conocióse como la [[Mázcara de Fernandu VII]], que tuvo parcialmente vixente hasta que —en 1816— esti estáu [[Declaración d'independencia de l'Arxentina|declaróse independiente]] ''"del rei Fernandu VII, los sos socesores y metrópolis"''. Anque'l so gobiernu reclamaba xurisdicción sobremanera'l territoriu del virreinatu, les Provincies Xuníes del Río de la Plata nunca llegaron a controlar la totalidá del antiguu virreinatu, que acabó per subdividir se en diversos países. En 1811 independizóse l'actual [[República del Paraguay]], en 1825 l'Altu Perú independizóse formando l'actual [[Bolivia]], y en 1828 la Provincia Oriental llogró la so independencia como estáu, l'actual [[República Oriental del Uruguái]]. * '''[[Imperiu de Brasil]] (1822 d.C.- 1889 d.C)''' Cuando'l rei [[Xuan VI de Portugal|Xuan VI]] retornó finalmente a [[Portugal]], a principios de la década de 1820, la mayoría de los privilexos que se concedieren a Brasil fueron suprimíos, lo que provocó la roxura de los nacionalistes. [[Pedro | Pedru I de Brasil ya IV de Portugal]], que permanecía nel país como rexente, aliar colos nacionalistes y sofitó el movimientu constitucionalista portugués pa liderar una revuelta en [[Porto]] en 1820. Primíu pola corte portuguesa por que retornara, Pedro negóse. Retiróse-y el cargu de rexente. Al conocer la noticia, el 7 de setiembre de 1822, desenvainó la so espada y esclamó: «¡Independencia o muerte!» no que se llamó [[Berru de Ipiranga]]. Foi proclamáu [[emperador de Brasil]] el 12 d'ochobre de 1822 y coronáu formalmente'l 1 d'avientu d'esi mesmu añu. === Llatinoamérica repúblicana === * '''[[República Federal de Centro América]] (1824 d.C. -1839 d.C)''' La República Federal de Centro América<ref>[http://www.inap.mx/portal/images/pdf/lat/guatemala/constitucion%20de%20la%20republica%201824.pdf Constitución de la República Federal de Centro América]</ref> foi una [[federación]] que surdió de l'[[Asamblea Nacional Constituyente de Centro América|Asamblea Constituyente]] de les [[Provincies Xuníes del Centru d'América]], el [[22 de payares]] de [[1824]], al traviés de la [[Constitución de la República Federal de Centroamérica de 1824]]. La so capital foi [[Ciudá de Guatemala]] hasta 1834; dempués foi [[Sonsonate]] por un curtiu periodu, y d'últimes [[San Salvador]], de [[1834]] a [[1839]], sicasí, solo'l poder executivo foi'l que se treslladó, ente que los poderes llexislativo y xudicial caltuvieron el so asientu na [[Ciudá de Guatemala]]. La Federación taba formada por cinco Estaos: [[Guatemala]], [[El Salvador]], [[Hondures]], [[Nicaragua]] y [[Costa Rica]] ([[Panamá]] foi parte de la [[Gran Colombia]] y [[Belice]] yera una [[Honduras Británica|colonia británica]]). En [[1838]] formóse un sestu Estáu, [[Estáu de Los Altos|Los Altos]], con capital na ciudá de [[Quetzaltenango]], colos territorios del occidente de [[Guatemala]] y el territoriu del actual [[Soconusco (Chiapas)|Soconusco]] de [[Chiapas]] ([[Méxicu]]). El territoriu de la Federación tamién incluyía la trupa rexón selvática de [[Belice]], anque yá nesa dómina yera fuerte la presencia británica nun establecimientu comercial na mariña del Atlánticu dende onde se realizaba'l contrabandu inglés escontra'l restu del Ismu. *'''[[Confederación Arxentina]] (1835 d.C.- 1852 d.C)''' foi una [[confederación]] de [[Provincies d'Arxentina|provincies]] qu'esistió mientres la organización de l'actual [[República Arxentina]]. Les provincies formaron una confederación d'[[Estáu soberanu|estaos soberanos]] que delegaban la representación esterior y dellos otros poderes nel gobiernu d'una d'elles. Ye unu de los nomes oficiales de la República Arxentina conforme al artículu 35 de la [[Constitución de la Nación Arxentina]], xuntu col de ''República Arxentina'' y ''[[Provincies Xuníes del Río de la Plata]]''. *'''[[Perú|República de Perú]] (1821 d.C.- 2017 d.C)''' Al entamu del procesu, los [[criollu|criollos]] buscaben a cencielles llograr ventayes sociales y económiques, pero la dura represión entamada por [[Fernandu VII]] llevar a la rebelión abierta, y a la independencia. [[España]] trató de recuperar les sos colonies y producióse el [[Combate del Callao]] ente [[España]] contra [[Chile]] y [[Perú]] en 1865-1866. * '''[[Gran Colombia]] (1819 d.C.- 1831 d.C)''' La Gran Colombia [[Estaos sumíos|foi un país]] d'[[América]] creáu en [[1819]] pol [[Congresu de Angostura]] por aciu la [[s:Llei Fundamental de la República de la Gran Colombia|Llei Fundamental de la República]] (ratificada dempués pola so contraparte [[Congresu de Cúcuta|aconceyada en Cúcuta]] en 1821) pola unión de Venezuela y la Nueva Granada nuna sola nación sol nome de '''''República de Colombia''''',<ref>{{cita web |url=http://www.ejercito.mil.co/?idcategoria=276824 |títulu=Ley Fundamental de la República de Colombia |fechaaccesu=4 d'ochobre de 2014 |obra=Centro d'estudios históricos del Exércitu Nacional de Colombia}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.bdigital.unal.edu.co/214/21/Llei_fundamental_de_la_republica_de_colombia.pdf |títulu=Ley Fundamental de la República de Colombia |fechaaccesu=4 d'ochobre de 2014 |obra=Biblioteca Luis Ángel Arango}}</ref> Depués xuntáronse Panamá (1821) y Ecuador (1822). Esta república esistió [[De iure|jurídicamente]] ente [[1821]] y [[1831]] y configuróse a partir de la unión de les anteriores entidaes coloniales del [[Virreinatu de la Nueva Granada]], [[Capitanía Xeneral de Venezuela]], [[Presidencia de Quito]] y la [[Provincia Llibre de Guayaquil]].<ref>{{cita web |url=http://www.banrepcultural.org/blaavirtual/modosycostumbres/crucahis/crucahis116.htm |títulu=La Gran Colombia, 1819-1830 |fechaaccesu=4 d'ochobre de 2014 |obra=Biblioteca Luis Ángel Arango |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.banrepcultural.org/blaavirtual/modosycostumbres/crucahis/crucahis116.htm|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> La [[disolución de la Gran Colombia]] deber a les diferencies polítiques qu'esistíen ente partidarios del [[federalismu]] y el [[centralismu]], según poles tensiones rexonales ente los pueblos qu'integraben la república. *'''[[Haití]]''' Equí [[François Dominique Toussaint-Louverture]] lideró la [[Revolución haitiana]] que ye recordada por ser el primer casu en que los esclavizados abolieron el sistema esclavista de forma autónoma y perdurable nel tiempu ente 1791 y 1804, sentando un precedente definitivu pal fin de la esclavitú nel Mundu. * '''[[Estaos Xuníos de Brasil]] (1889 d.C.- 1968 d.C)''' L'emperador [[Pedru II de Brasil|Pedru II]] foi depuestu'l [[15 de payares]] de [[1889]] por un golpe militar lideráu pol xeneral [[Deodoro da Fonseca]], que proclamó la República y convirtióse nel primer presidente del país. [[Ficheru:Brazil states.gif|200px|thumb|Evolución de la división alministrativa de Brasil]] * '''[[Brasil|República Federativa de Brasil]] (1968 d.C.- 2017 d.C)''' == Historia d'Oceanía == [[Ficheru:Australian states history.gif|thumb|Mapa animáu qu'amuesa la creación de les distintes colonies australianes. Amás, [[Nueva Zelanda]] (non amosada) perteneció a [[Nueva Gales del Sur]] dende [[1788]] hasta [[1840]].]] *'''[[Imperiu tui tonga]] (950-1826)''' Foi un poderosu [[imperiu]] n'[[Oceanía]]. El mesmu tuvo centráu en [[Tonga]], na islla de [[Tongatapu]], y con capital en [[Mu'a]]. Nel so momentu de mayor rellumanza, l'imperiu estender dende [[Niue|Niuē]] a [[Tikopia]]. * '''[[Historia d'Australia |Australia]] (1770-2017)''' Mientres siquier los últimos sieglos, [[Calcuta]] (una ciudá [[india]]) comercializó colos aboríxenes de la mariña norte, particularmente colos [[yolngu]] de la [[tierra de Arnhem]]. El periodista Peter Trickett nel llibru ''Beyond Capricorn'' afirma que'l portugués [[Cristovão de Mendonça]] llegó a [[Botany Bay]] nel añu 1522. Pa empiezos del [[sieglu XVII]], les mariñes occidental y septentrional de lo que llamaren [[Nueva Holanda]] fueren cartografiadas y saleaes na so totalidá polos holandeses. En [[1770]], la espedición del ''[[HM Bark Endeavour|Endeavour]]'' sol comandu del teniente de la [[Marina Real británica]] [[James Cook]] saleó y cartografió la mariña oriental d'Australia, desembarcando nel continente per primer vegada en [[Botany Bay]] el [[29 d'abril]] d'aquel añu. Cook dirixóse depués escontra'l norte y, antes de colase, desembarcó na islla Possession, nel [[estrechu de Torres]], el [[22 d'agostu]] de 1770. Ellí reclamó formalmente l'este d'Australia pal [[Reinu de Gran Bretaña]] y llamar [[Nueva Gales del Sur]]. El [[Reinu Xuníu]] reclamó como propia partir oeste d'Australia en [[1829]]. El [[1 de xineru]] de [[1901]] los seis [[colonia (alministrativa)|colonies]] [[Reinu Xuníu|britániques]] constituyeron una federación llamada la [[Mancomunidá d'Australia]], primeramente [[Fixi]] y [[Nueva Zelanda]] participaron nesti procesu, pero depués optaron por dixebrar se. Australia sigue siendo, sicasí, una [[monarquía constitucional]] con [[Sabela II del Reinu Xuníu]] como [[Monarquía n'Australia|la so Reina]]. En [[1999]], los votantes refugaron un movimientu pa convertir la nación nuna [[Republicanismu n'Australia|república]] con una mayoría del 55 % de los votos. == Notes y referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * ''[http://geacron.com/home-es/?lang=es&sid=GeaCron963146 Geacron: Atles Históricu Mundial y Cronoloxíes dende 3000 e.C.]'' N'español. * ''[http://www.ecrono.org Ecrono.org: Biblioteca Multimedia y Cronoloxía dende 3000 e.C.] N'español. {{Tradubot|Historia universal}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia temática]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 1rlrbot1kwiyqzdybh9m3ry7eqq8cz0 0 90409 3709549 3688702 2022-08-19T06:37:06Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Ficha de cargu políticu}} El '''noble'''<ref>{{DALLA|noble}}</ref> ye quien ostenta la condición o'l títulu de '''nobleza'''<ref>{{DALLA|nobleza}}</ref> que constituyó dende l'antigüedá una alta dignidá, y darréu un conceutu «sociu-grupal» y yeren d'una alta orde social. Na [[Edá Media]] y nel [[Antiguu Réxime]], yera unu de los trés [[estamentu|estamentos]] xuntu col [[cleru]] y el [[tercer estáu]]. El so calter preponderante foi práuticamente abolíu na esfera política, ante'l cuestionamiento de la llexitimidá del so dominiu y frente al argumentu de la [[Ilustración]]. La so influencia caltúvose entá dempués de les [[revoluciones burgueses]] y proletaries, sicasí les permanentes presiones por esaniciar una distinción introducida ente seres humanos esencialmente iguales. == Etimoloxía romana == Según quieren dalgunos, la pallabra, ''Noble'', vien de la llatina ''Nobilis'', que ye lo mesmo que ''non vilis'', non llaín o villanu. Pero la verdá ye que, ''Nobilis'', derivar del verbu ''Nosco'', que ye conocer, y asina ''Nobiles'' ye lo mesmo que ''Noscivitas'', de suerte que se llamen ''Nobiles'', porque son conocíos, notables o bultables, na so calidá y sangre, según Pompeyo Festo, Nonio Marcelino, Tiraquelo, Casaneo y otros. Alude a esto [[Virgilio]] nel so [[Eneida]], ''«in mediu sub montibus altis Nobilis»'', que ye lo mesmo que ''Notus'' o ''Notabilis''. Anque la pallabra Noble sía tan xenérica qu'entienda a sía'l que quier «[[Hijodalgo|Fíu dalgo]]», pero por común intelixencia, solo entiende a los que tienen la mayor ''Nobleza'' o por ''Naturaleza'' o por ''Privilexu''. Los de naturaleza, a quien llamamos ''[[Patricios|Nobiles Patritii]]'', y asina ''Nobilißimi'' en grau superlativu. Dempués d'inventar los [[Emperador|Emperadores]] del [[Imperiu romanu]] títulos y epítetos varios, usaron el de ''Nobilißimi'', y a quien se-yos concedía, yeren partes de los honores del imperiu y llevaben «la púrpura». De la mesma manera que los Emperadores, teníen puestu y sentábense primero que el ''[[Prefeutu del pretorio|Prefeutu Pretorio]]''. Un exemplu d'esto foi [[Ulpiano]], maxistráu tan cimeru que se tenía pola segunda persona del emperador [[Alexandru Severu]]. La sonadía de ''Nobilißimi'' usar especialmente reis y emperadores, como atributu so. Pancirolo llamó ''Nobilissimo'' al emperador Cómodu. Carino y Numeriano, fíos de Valentiniano Licinio llamáronse ''Nobilisimos Cæsares'', lo mesmo de Severu y Maximiano. Dempués Graciano y Valentiniano, siendo infantes, llamáronse ''Nobiles pueri''. === Etimoloxía según la síntesis moderna === Vien de la pallabra [[llatín|llatina]] ''nobilis'', que se deriva del verbu ''nosco'' y del axetivu ''notus''; que'l so significáu ye «conocer» y «conocíu», respeutivamente. Alude a ser estremáu polos fechos o virtúes ente los demás homes. Na actualidá referir a los descendientes d'aquellos que sirvieron bien a la patria. Ye la reconocencia de los servicios de los antecesores nos sos socesores p'aguiyar a éstos por que siguieren les buelgues de los sos mayores y estremárense como ellos polos sos talentos o polos sos grandes servicios. [[Séneca]] consideraba la verdadera nobleza del home obedeciendo a la recta razón, tener una [[alma]] xusta y afatada pola [[sabiduría]] y la virtú. == Conformanza de la Nobleza == * '''Nobleza inmemorial''' (en sentíu estrictu): la cual refierse a aquelles grandes families que los sos orixe remontar a la dómina de la cayida del [[Imperiu Romanu d'Occidente]]. La Nobleza Inmemorial ye aquella establecida como esistente dende antes de los rexistros normales d'un títulu nobiliariu. Nel so sentíu restrictivu, referir a les families nobles que los sos orixe poder rastrexar a partir de la cayida del Imperiu Romanu, esto ye, alredor del añu 490. Nel so sentíu más inclusivu y más xeneralmente aceptáu, referir a los posesores de nobleza feudal que pueden rastrexar la so posesión ininterrumpida de derechos nobiliarios a tiempos inmemoriales. En munchos reinos les cases más antigües considérense primus inter pares, esfrutando d'esti rangu non por un decretu real, sinón pol exerciciu ensin oposición de los privilexos de l'[[aristocracia]] dende tiempos inmemoriales, faciendo innecesariu establecer les circunstancies de la concesión orixinal. El tiempu inmemorial: Ye un tiempu que s'estiende más allá del algame de la memoria, los rexistros o la tradición. La inferencia ye que'l suxetu referíu ye, o puede considerase, indefinidamente antiguu. El términu definióse formalmente pa dellos propósitos. Nel Derechu inglés, por casu, tiempu inmemorial significa "un tiempu anterior a la historia llegal y más allá de la memoria llegal". En 1275, pol primer Estatutu de Westminster, esti tiempu foi llindáu al reináu de [[Ricardu I d'Inglaterra|Ricardu I]] “Corazón de León”, empezando'l 6 de xunetu de 1189, fecha de la so ascensión al tronu. Les pruebes d'una posesión ininterrumpida o l'usu de cualquier derechu dende esa fecha fixo innecesariu establecer la cesión orixinal. En 1832, el plan de fechar la memoria llegal a partir d'un momentu fixu foi abandonáu; nel so llugar, aceptóse que los derechos que s'esfrutaren mientres venti años (o trenta años si yera contra la Corona) nun podíen cuestionase a cencielles demostrando que nun s'esfrutaron con anterioridá. El Tribunal de Caballería d'Inglaterra y Gales (Her Majesty's High Court of Chivalry of England and Wales), un antiguu tribunal civil inglés, definió'l periodu anterior a 1066 como "tiempu inmemorial" pa los asuntos de la heráldica. L'añu fitu como llende pal rexistru más antiguu calteníu col fin de ser consideráu como un noble inmemorial depende de les tradiciones de cada rexón en particular. === Estructura de les families nobles === Les families nobles mientres la [[Edá Media]] y hasta la [[Edá Moderna]] taben integraes por güelos, padres, tíos, sobrinos ya inclusive el sirvientes. A esta forma llamóse-y familia estendida o de llinaxe abiertu. El padre yera l'encargáu de curiar del patrimoniu y l'apellíu por aciu los convenios matrimoniales, la primogenitura y l'usu de la dote. Los matrimonios iguar con otres families que'l so apellíu tuviera prestíu y contribuyera colos bienes de la familia. Yera'l primoxénitu quien tenía'l derechu y l'obligación de contraer matrimoniu. El venceyu matrimonial yera decidíu polos padres y parientes mayores. Los hermanos menores varones, "secundones", teníen de decidir ente una carrera militar, eclesiástica o a cencielles collaborar col hermanu mayor. Les muyeres de la familia recibíen una dote, esto ye, una cantidá de bienes que-y yeren apurríos al home en custodia y pal sustentu de la esposa. Esti patrimoniu yera usáu en negocios que al producir ganancies formaben parte de la familia, que s'estendiera con dichu matrimoniu. Cuando la muyer entraba a un conventu siguía'l mesmu procedimientu, pos taba casándose con Dios. Esta vegada, l'abadesa yera la encargada de l'alministración de la dote. Munchos de los matrimonios realizar ente familiares polo que la endogamia yera frecuente. Pero coles mesmes yera una manera de resolver problemes ente vecinos y xenerar conexones polítiques convenientes ente pueblos y reinos. D'esta forma'l señor de la casa tenía un “bon señoríu” que caltenía y amontaba el so prestíu, el so llinaxe y los sos bienes pal so beneficiu y el de los sos súbditos. ---- [1] Lawrence Stone, "La familia de llinaxe Abiertu. 1450-1630", en ''Familia, sexu y matrimoniu n'Inglaterra 1500-1800,'' trad. por María Guadalupe Ramírez, Méxicu, 1990, pp. 59-74.<ref>{{Cita llibru|apellíos = Stone |nome= Lawrence |títulu= Familia, sexu y matrimoniu n'Inglaterra 1500-1800 |añu= 1990 |editorial= Fondu de Cultura económica |páxines= 59-74|capítulu= "La familia de llinaxe abiertu. 1450-1630"}}</ref> ==Per países y rexones== ===España=== N'[[España]] referir a les families nobles creaes mientres les Cruzaes ibériques o la [[Reconquista]], empezando con [[Pelayo]] nel [[Reinu d'Asturies]] nel sieglu VIII y [[Carlomagno]] na [[Marca Hispánica]] a principios del sieglu IX. En particular, fidalgos de sangre (en virtú de llinaxe) son "aquellos pa los que nun hai memoria del so orixe y nun se tien conocencia de nengún documentu que menta una concesión real, que la so escuridá ye universalmente emponderada, inclusive más qu'aquellos nobles que conocen otra manera el so orixe". Un famosu, anque ficticiu, exemplu d'un fidalgu de sangre ye [[Don Quixote]], que la so nobleza foi descrita na novela como bien conocida ya inmemorial, anque nun-y concedía a Don Quixote nengún beneficiu material que nun fuera la exención del pagu d'impuestos. N'España, la pertenencia a la nobleza ye inda valorada como una distinción social pa delles persones,{{ensin referencies}} magar tener un significáu llegal puramente simbólicu. A esti respectu, ye interesante citar la Sentencia 27/1982 del Tribunal Constitucional: {{cita|...el tener un títulu nobiliariu, ye un fechu almitíu pol ordenamientu xurídicu actual, qu'ampara constitucionalmente la so concesión pol Rei a cualquier español (arts. 62 f) y 14 de la C. Y.) como actu de gracia o mercé tocantes a la decisión última, pero sía que non «con arreglu a les Lleis»; que contién normes sobre la so rehabilitación, tresmisión y caducidá, y que protexe l'usu de los títulos y escuerre la usurpación o l'usu de títulos por quien nun tengan derechu a ellos. Poro, nun puede afirmase que'l fechu de ser o nun ser noble, tener o nun tener títulu, escareza totalmente de relevancia pal ordenamientu, pos lo irrelevante pal Derechu ye aquello qu'ésti nun contempla nin regula. Y siendo un fechu lícitu'l ser noble nun puede tampoco considerase vexatoriu nin contrariu a Derechu'l que con efeutos llindaos a determinaes rellaciones xurídiques privaes esíxase la prueba de qu'unu mesmu ye noble (por casu, pa poder ser miembru d'un club o asociación deportiva privada) o de que lo ye la so cónyuge (como asocede nel casu que nos ocupa). El principal problema consiste en determinar cuál ye'l conteníu xurídico d'un títulu nobiliariu, o dichu otra manera, cuálos son les consecuencies xurídiques inherentes al mesmu. Anque tener un títulu nobiliariu ye, como vimos, un fechu lícito y compatible cola Constitución, el so conteníu xurídico escosar nel derechu a adquirilo, a usalo y a protexelo frente a terceros de manera asemeyada a lo qu'asocede col derechu al nome. Dende 1820 un títulu nobiliariu ye -y nun ye más qu'eso- una preeminencia o prerrogativa d'honor, y por eso entiéndese nemine discrepante que la so concesión correspuende al Rei como unu d'esos honores» a que se refier el art. 62 f) de la Constitución. Pero nel usu del títulu adquiríu por concesión direuta o per vía socesoria escosa'l títulu'l so conteníu xurídico, y nun ye, como nel Antiguu Réxime, signu definitoriu d'un status o condición xurídica estamental y privilexada. La so esencia o consistencia xurídica escosar na so esistencia.»|Sentencia 27/1982 de 24/5/1982.}} ===Francia=== En [[Francia]], estes families son, de primeres, los descendientes per llinia paterna y lexítima de los primeros duques de [[Borgoña]], [[Normandía]], [[Gascuña]] y [[Aquitania]], y de los condes d'[[Casa de Anjou|Anjou]], [[Blois]], [[Bretaña]], [[Champagne]], [[Flandes]] y [[Toulouse]], y nun segundu llugar, de los condes d'[[Angoulême]], [[Bigorre]], [[Cominges]], [[Foix]], [[Forez]], [[Perigord]], [[Ponthieu]], [[Rouergue]] y [[Vermandois]], y los vizcondes de [[Limoges]], [[Turena]], [[Béarn]], [[Béziers]] y [[Carcassonne]], y los señores de [[Borbón]], [[Coucy]] y [[Beaujeu]]. Esta nobleza nin s'otorga nin puede aportase a ella. ===Irlanda=== N'[[Irlanda]], les families nobles pueden, con poques esceiciones, rastrexar la so ascendencia a lo menos hasta'l sieglu IV d.C., coles sos xenealoxíes estendiéndose entá más tras, pero yá entrando nel reinu de la mitoloxía. Los más famosos son los Uí Néill, descendientes de Niall de los Nueve Rehenes, nel norte d'Irlanda, y nel sur de la Eóganachta. Los títulos irlandeses son los nomes de los septs (divisiones de cles) en sí mesmos, como O'Conor Don, MacDermot de Coolavin, O'Neill de Clanaboy, O'Donnell de Tyrconnell, O'Kelly de Gallagh y Tycooly, O'Toole de Fer Tire, O'Donovan de Clancahill, O'Donoghue de los Glens, McGillycuddy de los Reeks, O'Callaghan de Duhallow y O'Brien de Thomond. Hai una ventena d'estes nobles families irlandeses que permanecen, anque menos de los títulos, quiciabes la metá, tuvieron n'usu continuu dende'l sieglu XVII. No que güei ye [[Escocia]], l'antigua nobleza ye en realidá bien poco, anque munches families faen reclamos. Los únicos verificables namái son unes cuantes families de les islles occidentales, que nun formaben parte d'Escocia cuando apaecieron per primer vegada. Los más conocíos son los estensos Clann_Somhairle, Topa'l don que significa d'orixe noble güei, representaos pol High Chief de la Cla Donald. ===Norte d'Europa=== N'[[Alemaña]] y [[Escandinavia]], onde los rexistros nun se caltuvieron hasta hai relativamente pocu, l'añu llende ye 1400&nbsp;d.&nbsp;C. La nobleza que puede rastrexar la so ascendencia noble siquier hasta l'añu 1400 conozse como ''Uradel''. ===Reinu Xuníu=== N'[[Inglaterra]], l'estragal pa ser consideráu un noble inmemorial sería l'añu 1189, el tradicional tiempu inmemorial. Sicasí, na nobleza d'Inglaterra, el más antiguu títulu ye'l del barón de Ros, creáu como Par hereditariu en 1264. ===Rusia=== Na [[Rusia]] Imperial, esistía una categoría similar llamada древнее дворянство ("Antigua nobleza"). Nun tenía un añu establecíu, pero riquía trazar el so llinaxe a partir de [[Riúrik]] de [[Novgorod]] (Rurikidas) o [[Gediminas]] de [[Lituania]] (Gediminidas). ==Tipos de nobleza== Ye la nobleza real, una y bones el restu de los tipos de nobleza referir a persones qu'adquirieron los títulos de nobleza per concesión d'un Soberanu. * '''Nobleza de privilexu''': la que concedía'l monarca de cada nación o Estáu como compensa de servicios emprestaos al Estáu o aiciones glorioses, pudiendo ser personal o transmisible. ** Personal cuando se concede namái a un suxetu por que de ella gocie mientres viva y sume col so fallecimientu. ** Transmisible cuando la tenencia ye pa la persona a quien s'otorga y pa los sos descendientes de forma que pasa a tolos graos en llinia recta de varón en varón. * '''Nobleza de sangre''': nobleza heredada de los mayores, ye dicir la que vien por [[llinaxe]]. Cuando esta nobleza lleva tresmitiéndose dende tiempos anteriores a los rexistros esistentes, tamién se denomina nobleza inmemorial (ye sentíu ampliu).<ref>Asina lo definió, ente otros, Juan Huarte de San Juan nel so ''Exame d'inxenios pa les ciencies'', publicáu en 1575. Tamién asina figura en ''Floreto d'anécdotes y noticies diverses'' qu'arrexuntó un flaire dominicu residente en Sevilla a mediaos del sieglu XVI, ed. de F. J. Sánchez Cantón, en ''Memorial Históricu Español'', XLVIII, Madrid: Real Academia de la Historia, 1948, p. 355: «Llamamos [[fidalgu]] de sangre a aquellos que nun hai memoria del so principiu nin se sabe por escritura en qué tiempu empezó nin qué rei fixo la mercé, que escuridá tien la república recibida por más honrosa que saber distinto lo contrario».</ref> Ye'l casu de la mayoría de [[fidalgos]], qu'esfrutaben del so rangu ensin precisar de documentu de concesión o [[carta ejecutoria de fidalguía]]. Otru criteriu ye'l qu'estrema a: * Alta nobleza, los [[Grandor d'España|grandes d'España]] o [[Par de Francia|pares de Francia]] y los títulos ([[duque]]s, [[marqués|marqueses]], [[conde]]s). * Baxa nobleza, que n'España ta representada polos [[fidalgu|fidalgos]], [[Escudero (historia)|escuderos]], infanzones, etc., que namái esfrutaben de la so condición privilexada, pero nun teníen por qué tener rentes pa sostener una manera de vida compatible con tal condición. La condición de [[señor]] d'un [[señoríu]] o [[feudu]], dependiendo del tamañu o riqueza d'ésti, de normal daba los recursos necesarios pa caltener una forma de vida compatible cola nobleza: esto ye, el nun trabayar. El grau de [[caballeru]], que de normal coincidía cola pertenencia a una [[Orde Militar]] o Orde de Caballería, podía apurrir rentes abondes o non (había ''caballeros de fargatáu'', a los qu'había que caltener na sede de la orde). Otres situaciones poles qu'un noble podía adquirir rentes que-y dexaren aportar a l'alta nobleza yeren la posición na [[Corte noble|Corte]] —nobleza cortesana—, o na guerra. La función militar de la nobleza foi bien importante na Edá Media y na Edá Moderna, al ser considerada la contraprestación que los nobles debíen a la sociedá en cuenta de caltener la so estatus social y económicu privilexáu.{{Harvnp|Morales|1988|pp=121-122}} N'España, a finales del [[sieglu XVI]] la nobleza empezó a perder la so vocación guerrera, dexando los cargos militares en manes de [[mercenariu|mercenarios]], mientres n'otros países la nobleza siguía xugando un papel importante nel exércitu. Nel [[sieglu XVIII]] reformóse l'exércitu español pa tratar de volver otorgar los altos cargos militares a los nobles.{{Harvnp|Morales|1988|pp=123-124}} Finalmente, nel [[sieglu XIX]] sumieron los requisitos de nobleza.{{Harvnp|Morales|1988|pp=127-128}} == Carauterístiques == Dalgunes de les carauterístiques d'esta clase social yeren que nun pagaben determinaos impuestos, teníen grandes estensiones de tierres y gran cantidá de llabradores o siervos que trabayaben pa ellos. Si un siervu llograba sobrevivir mientres un añu y un día llueñe del so señor podía consiguir la llibertá. Los nobles teníen castiellos y armes. Disponíen de tiempu llibre pa la caza, la pesca ya inclusive pa entamar [[torneos]] como les xustes o combates con espaes en tiempos de paz. Nel casu d'españar dalgún tipu de conflictu armáu, taben obligaos a ponese al serviciu del rei pa les guerres. Nesti sentíu, la identificación de la nobleza col serviciu de les armes tenía como efeutu que, amás d'acutar a los miembros del estamentu los puestos de direición de los exércitos, tuvieren exentos de les lleves obligatories. Esta yera una fórmula de reclutamiento que delles Monarquíes, como la hispánica, empezaron a aplicar a fines del sieglu XVI. N'[[España]] los sos prerrogativas taben regulaes poles lleis (fundamentalmente nes ''[[Siete Partíes]]'' y la ''[[Novísima Escoyeta]]'') y yeren les siguientes: * Taben exentos de tributos tocantes a los plebeyos, magar teníen de contribuyir pal reparu de murios, barganales, fontes y pontes. * Nun podíen ser encarcelaos por deldes de naturaleza civil, pero poder ser poles que veníen de delitu o casi delitu y de pechos o derechos reales, magar n'asemeyaos casos habíen de ponese en cárcel separada de la destinada a los demás. * Podíen dir a prisión per delitu penal (robu, homicidiu, etc.) pero en cárcel separada de los demás recluyíos. * Nun podíen sufrir tortures (ser puestos a tormentos). * Nun podíen ser condergaos a que se desdijesen de la inxuria qu'haber fechu a otru. * Podíen usar de pistoletes de arzón cuando fueren montaos en caballu. * Nun podíen ser condergaos a muerte afrentosa de forca, etc. == Historia == === Grecia === [[Teseo]] estremó al pueblu d'[[Atenes]] en dos clases, estremando los nobles de los artesanos y escoyendo a los primeres como xefes de relixón, siendo los únicos [[maxistráu|maxistraos]]. Antes de [[Licurgo]], estremar en [[Esparta|Lacedemonia]] dos clases de ciudadanos: los grandes o nobles y los pequeños y plebeyos. Pero deseyando esti llexislador borrar les diferencies de clases, abolió toles distinciones, faciendo una distribución igual de les tierres ente tolos ciudadanos y aboliendo les distinciones ente les persones. [[Solón]], al reformar la República d'Atenes, dexó les dignidaes, el mandu, el poder, l'autoridá y los honores en manes de los nobles y los ricos. Escoyíense los arcontes, los xueces del [[Areópagu]], el [[senáu]] de los Quinientos y tolos principales maxistraos y los [[xeneral]]es del exércitu. Acutar al pueblu o la [[plebe]] los cargos codalosos o pocu honrosos col derechu de sufraxu nes asamblees. === Roma === La primer división que fizo [[Rómulo]] de los sos vasallos, formó'l cuerpu de la nobleza de persones distinguíes pol so méritu, polos sos servicios y poles sos riqueza. Dio-yos el nome de ''patres'' y formó d'ellos un senáu, y tol restu de la nación llamóse pueblu, ''plebs'', d'onde vien la distinción de los [[patriciu|patricios]] y plebeyos. Había dos graos de nobleza con rellación a la nacencia, que yeren los siguientes: * [[Inocente]]s que yeren los nacíos de padres llibres y qu'esfrutaren siempres de la llibertá. * [[Xentil]]es, que teníen ''gentem et familiam'' o que baxaben d'una familia antigua: dempués de que los plebeyos fueron almitíos a les maxistratures, los que yeren alzaos a elles participaben de la nobleza que-y diba aneja, cola diferencia de que se-yos llamaba ''novi homines'', homes nuevos, pa dar a entender que fueren nuevamente anoblecíos. * Ente los [[Antigua Roma|romanos]] había ciertos emplegos que daben derechu a los que los exercíen pa faer el so [[semeya]] o pintura o escultura, ''ius imaginum'', lo cual anoblecía una familia. Les families que tuvieren maxistraos curules, poníen nos atrios de les sos cases ciertos armarios con dellos nichos y nellos la semeya de dalgún de los sos mayores en cera con colores al natural. Una llinia tirada d'altu a embaxo a la manera de los nuesos árboles xenealóxicos significaba la filiación y descendencia. Nos entierros sacaben estos semeyes y llevábense en procesión detrás del cadabre a manera de trunfu. * Tamién había dalgunos otros signos esteriores de la nobleza, como yeren les bolines d'oru que se colgar al pescuezu de los neños y los cristales que llevaben nel so calzáu. Esto asocedió n'otres civilizaciones antigües, como fueron los [[perses]], que teníen derechu de dir siempres a caballu. Na antigua [[India]] que s'estremaben polos sos traxes de biso. Los atenienses colos sos adornos d'oru na cabeza. El bretones pol color azul que se pintaben. * La nobleza en Roma nun taba divinizada, pero sí se topaba figurada en munchos monumentos antiguos como nos siguientes: ** Nes medayes del emperador [[Cómodu]] ver representada, como repara Montfaucon, por una muyer de pies con una llanza na mano derecha. ** Una medaya del emperador [[Publio Septimio Geta|Geta]] representar en vezu baltar, teniendo una llanza nuna mano y na otra una figura de [[Minerva]], aludiendo a los dos maneres d'adquirir la nobleza, poles armes o poles lletres. ** Gravelot asitia una estrella sobre la so cabeza o la suerte que preside a la nacencia. * En tiempu de los emperadores romanos alcuéntrase dalgún exemplu de nobleza adquirida, non pol exerciciu de dalguna alta maxistratura, sinón por concesión imperial, lo que fai a xubir a dómina bien remota'l ennoblecimiento per cartes del monarca dau a conocer darréu por [[Vaines]] na so obra ''Diccionariu razonáu de diplomática'', conocíu como protocolu de dignidaes augustales. === Pueblu xudíu === [[Moisés]] fala de la nobleza nel llibru del [[Deuteronomiu]]. Nel [[Llevíticu]] dizse que'l sumu sacerdote nun va entemecer el sangre del so llinaxe con xente plebeyo. Sicasí eso namái consta en biblies cristianes, polo que ye tendenciosu basase nestos datos como referencia histórica. Entender por nobles aquellos que yeren conocíos y distinguíos del común de les xentes, que fueron nomaos [[príncipe]]s y [[tribunu|tribunos]] pa gobernar al pueblu xudaicu. Nos llibros de la ''[[Torá]]'' falar de la tribu de [[Leví (patriarca)|Levi]] d'onde provienen los ''cohanim'' o sacerdotes que dirixíen les ceremonies relixoses nel primera y segundu templu. Amás fálase del nomamientu de Reis (non necesariamente como cargu hereditariu), amás d'esistir el nomamientu de Xueces encargaos d'asuntos menores. === Nobleza feudal === Tou posesor d'un feudu yera noble, pero la mayor o menor importancia de los feudos contribuyó a establecer diversos graos na nobleza. Los más encoteraos yeren los duques, condes y marqueses, poderosos señores que namái rindíen homenaxe a los reis y de quien dependíen numberosos vasallos. De menor xerarquía, yeren los llamaos en Francia barones, y n'España ricos-homes, quien de la mesma recibíen l'homenaxe de señores d'inferior categoría, posesores de feudos más pequeños. Estos postreros constituyíen la pequeña nobleza y yeren llamaos castellanos, fidalgos o caballeros. (Como los nobles combatíen a caballu, el términu caballeru convirtióse más palantre en sinónimu de noble).<ref>m.monografias.com/trabayos61/feudalismu/feudalismu2.shtml#xformideoltrifunc</ref> {{cita|L'heriedu de los beneficios convirtiera col pasu del tiempu a los señores feudales nun orde social zarráu: yá non podía faese unu noble por méritos o polos cargos desempeñaos, yérase de nacencia. Pa reforzar el poder sobre un territoriu, pa concentralo y p'asegurar la tresmisión de padre a fíu, la nobleza afixo una estructura familiar fundada nel llinaxe; esto ye, regulada pola descendencia masculina de los primoxénitos d'un mesmu antepasáu. Los fíos non primoxénitos llegaben al rangu de caballeros al traviés d'una ceremonia reglamentada, una invistidura que presuponía'l conseñamientu de les armes y de les insinies.<ref>BACHINI, A. Llabradores, caballeros y monxos. La edá media. Madrid: EDITEX, 1999.</ref>}} === Nobleza española === {{AP|Títulos nobiliarios d'España}} L'orixe de casi tola nobleza española atópase na dómina de Reconquistar, en que los socesores de [[Don Pelayo]] echaron nos montes d'Asturies los fundamentos de la nueva monarquía qu'había d'espulsar a los árabes d'España. Los descendientes de los [[pueblu godu|godos]] caltuvieron primeramente una cierta precedencia, pero aína fueron incorporándose por méritos quien arramaben el so sangre en Reconquístalo, y concediéronse mercedes a quien repoblaben les peligroses tierres fronterices otorgándo-yos los privilexos propios de nobleza o fidalguía. Tamién se-yos daba honres y franqueces que sirvíen a los demás a siguir l'exemplu y como forma d'aguiyar a los demás a dir al combate non solo en defensa del territoriu, sinón como pagu personal, reconociendo les más pernomaes cases d'España'l so orixe en persones particulares que poles sos xestes merecieron ser compensaes con títulos de nobleza pa sigo y los sos descendientes, llegando a consiguir col tiempu les dignidaes de caballeros, condes, marqueses, duques y [[Ricohombre|ricoshombres]] y hasta la [[Grandor d'España]]. == Nobles ya Ilesia católica == Según el ''Diccionariu de derechu canónicu: traducíu del qu'escribió en francés l'ablaya Andrés, volume 4, 1848'', la voz ''nobles, nobleza'':<ref>[https://books.google.com.ar/books?id=3bNolfT1bhwC&pg=RA1-PA38&lpg=RA1-PA38&source=bl&ots=HV--cmN1F7&sig=WWB88iJkfQdq8gHtbYA0nGyWqn0&hl=es&ei=5t8JTcD6LcL38AaJ6pHoBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CDsQ6AEwBQ#v=onepage&f=false ''Diccionariu de derechu canónicu: traducíu del qu'escribió en francés l'ablaya Andrés, volume 4, 1848''.]</ref> {{cita|En Derechu Canónicu paez que nun puede introducise nin caltenese ensin abusu de la Ilesia, la regla de nun almitir pa los cargos y los beneficios más qu'a los nobles, como opinen canonistas como Barbosa y Felín. Sicasí, les disposiciones qu'en tiempos más pretéritos xuníen ciertes prerrogativas a la condición de noble, yeren bien lexítimes y dacuando d'utilidá, como refirió'l sabiu Tomasino de la Ilesia de Lyon na qu'en 1245 había 72 canónigos, de los cualos unu yera fíu d'[[emperador]], nueve de reis, catorce de duques, trenta de condes y venti de barones afirmando qu'esta Ilesia primada atraxera a otres col so exemplu a la mesma práutica y quiciabes ella mesma siguió l'exemplu de dalguna otra, anque se cree que foi por motivos relixosos y non por intereses mundanos una y bones la piedá de persones poderoses yeren un bon reclamu pa otres.}} === Cabildros catedralicios y cortes señoriales espirituales === <p>N'España la [[Estructura de les families nobles]] favorecía que dellos de los sos miembros, de los fíos secundones y muyeres, ingresar a la vida eclesiástica. D'esta forma xenerábense aliances, aumentábase y espublizaba el prestíu, amontábase'l patrimoniu familiar y facilitábase la influencia nos gobiernos municipales por aciu les actividaes de los cabildros catedralicios y les cortes señoriales espirituales. </p><p>Los homes podíen ingresar tantu al cleru regular como al secular. Pa llograr un cargu dientro de la corona española teníen de llograr, a lo menos, el títulu de bachiller en dalguna universidá. La carrera como funcionarios reales contribuyía tantu al so prestíu como a la so fortuna. Si formaben parte d'un cabildru catedraliciu teníen inxerencia tantu n'asuntos económicos, políticos y sociales, una y bones éstos encargábense de: </p><p>a) Tresferir y controlar les rentes de los diezmos. </p><p>b) Fungía como mediador de conflictos. </p><p>c) Realizar xeres de propaganda y llexitimación. Por aciu los mecenalgos nobiliarios fundábense templos que yeren afataos con elementos iconográficos y heráldicos. Amás encargábense de la organización de festividaes relixoses.<ref>{{Cita publicación |títulu= “Ilesia y nobleza na Sevilla Bajomedieval”|apellíu = Díaz Ibáñez |nome= Jorge |fecha=2009 |publicación= [[Anuariu d'Estudios Medievales]] |fechaaccesu=12 de payares de 2015}}</ref> </p><p>Mientres los sieglos XVI y XVII, la nobleza española dio forma a les cortes señoriales espirituales. Estes fueron un modelu educativu de realeza y dinastía piadosa que vivía en palacios-conventos onde se dedicaben a faer oración y a reparar el cumplimientu de los mandamientos rituales-sacramentales, mesmos que sirvíen como exemplu de virtúes católiques. Les cases o palacios convertir n'espacios consagraos que daben espardimientu, llexitimación y reconocencia a l'aristocracia. Esti modelu relixosu tenía l'oxetivu de dexar que toos, especialmente los que nun taben encargaos de dirixir les instituciones, practicaren les virtúes y la gracia de Dios. Los fieles afacer a la xera según el so estáu xurídico y social (flaires, güérfanes, fíos bastardos, viudes, muyeres que nun s'habíen casáu, esposes). D'esta forma los súbditos podíen participar viviegamente pa combatir la herexía y algamar la paz del reinu. Nun orde xerárquicu, correspondía al rei y a los nobles cumplir la obligación con Dios pa caltener la relixón per mediu de la doctrina y l'exemplu.<ref>{{Cita publicación |títulu= "Espirituales, cortes señoriales y llinaxes nobiliarios. Construcción y desenvolvimientu de climes sacru-espirituales de referencia social n'Andalucía de los sieglos XVI Y XVII"|apellíu = Pérez García |nome= Rafael M. |fecha=2011 |publicación= Historia y xenealoxía |fechaaccesu=18 d'ochobre de 2015}}</ref> </p> “cuando [los Príncipes] son malos, llixeramente cayen los súbditos y son malvaos los reinos. Según los bonos son resucitaos y en virtú establecíos … Cuando los príncipes son bonos y devotos, son bien bonos pa sigo mesmos y pa munchos. Son causa que les virtúes sían envaloraes y les bones costumes amaes y prosiguíes, y sían, poro, los sos reinos reformar y aumentar, sublimados y establecíos. Y son causa que'l nuesu Señor Dios sía más conoscido y sirvíu en tol so reinu, y algamen pa sigo mayor felicidá nos cielos y salú temporal y eterna pa los sos pueblos.”<ref>{{Cita llibru|apellíos = Alarcon |nome= Luis |títulu= Camino del cielu. Y de la maldá y ceguedá del Mundu, edición y prólogu d'Ángel Curio Vega, |añu= 1959 |editorial= Ángel Curio Vega, Juan Flors |editor= Ángel Curio Vega, Juan Flors |páxines= 43 y 46}}</ref> El modelu de realeza y nobleza devota y espiritual produció beates, santos, flaires, místicos, profetes que practicaben les virtúes personales (arrogancia, paciencia, oración, asistencia a misa), el dominiu de les pasiones, la piedá colos precisaos (visita y sanamientu de los enfermos, predicación de la doctrina), les donaciones a la ilesia, fundación de conventos, monesterios y hospitales. Eses cortes señoriales, dacuando pequeñes cases en ciudaes y villes, formaben estenses redes que conectaben conventos, monesterios, beaterios al traviés de tol reinu. Estes teníen rellación coles aliances y parentescos de les grandes families de la nobleza (Guzmán, Ponce de León o [[Casa d'Arcos]], etcétera). Asina que la conexón ente les redes de cortes señoriales interactuaben col establecimientu y l'espardimientu de les órdenes relixoses. D'esta forma enseñar a los fieles de menor rangu social nes devociones católiques. La política hispana enxareyaba'l funcionamientu ente les instituciones civil y eclesiásticu, mesmu que se siguió darréu nes colonies. <gallery> WIN_20150912_130614.JPG </gallery> == La prueba de ser noble == Hai pruebes pa demostrar la pertenencia a la nobleza n'España que son les siguientes (seguro hasta principio siglo XX): * El títulu de la so concesión. * Prueba de ''posesión local'' acreditando que'l pretendiente y el so padre tuvieron en posesión de hijodalgo per espaciu de 20 años y na so virtú mándase-y guardar la posesión de hijodalgo na llocalidá onde vive solamente denomináu ''fidalgu de gotera o de canales adientro'' que significa que saliendo del llugar yá nun lo ye. * Prueba de ''posesión xeneral'' en que s'hai demostrar de trés persones, el del pretendiente, el so padre y el so güelu por igual tiempu de venti años cumplíos y continuos y al que lo probar mándase amparar na posesión de la fidalguía que-y hai de ser guardada xeneralmente pero nun se-y declara fidalgu en propiedá, porque esti pleitu caltener al procurador fiscal y al conceyu del pueblu por que sigan el so derechu y, si estos vencen dempués, mándase desaposiar de la posesión al pretendiente. * Prueba de ''propiedá posesoria'' que se consigue probando la del pretendiente, padre y güelu y la prueba de la inmemorial y pídese ejecutoria y declárase hijodalgo al pretendiente imponiendo perpetuu silenciu a los contradictores. == Clases == Na nobleza esistíen munches clases y denominaciones que formaben categoríes nelles mesmes, conocíes colos siguientes nomes: * Infanzón, denominación so la que s'arrexunta a les distintes clases de nobles ensin titular nel Reinu d'Aragón. Podíen ser hermunios o de privilexu. * Hijodalgo o [[Hidalgo (noble)|Hidalgo]], persona que pola so sangre ye d'una clase noble y distinguío. Nel antiguu réxime yeren mayoritarios en [[Cantabria]], [[Principáu d'Asturies|Asturies]], [[Vizcaya]], [[Guipúzcoa]] y bien numberosos en [[Castiella la Vieya|Castiella]] la Vieya y [[Navarra]].<ref>Según la historiadora Mar Díaz Saiz, na obra ''Historia de Cantabria'', a diferencia de la España meridional, nel norte'l númberu de nobles yera eleváu y les sos diferencies col pueblu llanu escases. El 50% de la población tenía dalgún títulu de fidalguía. Nel casu de Cantabria esta cifra foi mayor, algamando'l 83% de la población nel sieglu XVI y superando el 90% en redol a 1740.</ref> * Simple. * De cortil conocida y de devengar 500 sueldos, esto ye, de casa más antigua y noble perteneciente a una familia. * [[Gentilhombre]], noble que sirvía en casa de los reis. * [[Escudero (historia)|Escudero]], persona de la nobleza xeneralmente emparentada con una casa pernomada pola que ye reconocíu y tratáu como tal, fidalgu al serviciu d'una gran casa. * [[Caballero]], fidalgu de calificada nobleza, miembros de les Órdenes Militares, etc. * [[Ricohombre]], el que no antiguo pertenecía a la primer nobleza d'España. * De pendón y caldera, tratar de ricos homes de Castiella con privilexos per parte de los reis en tener como acolumbra un pendón pa movilizar xente y la caldera que los gastos corríen de la so cuenta. * [[Conde]], títulu nobiliariu que concedíen los reis y na Edá Media equivalía a gobernador d'una contorna. * [[Marqués]], títulu nobiliariu que correspuende al magnate que taba al mandu de una marca o frontera de la so nación. * [[Duque]], títulu nobiliariu que se deriva de los antiguos gobernadores militares (''dux''). * [[Archiduque]], príncipes de la Casa d'Austria. * [[Infante]], los fíos non primoxénitos de los reis de la [[Península Ibérica]], esto ye, los fíos de los reis de Castiella, Aragón, Navarra, Portugal y España. * [[Vizconde]], persona que sustituyía al conde. * [[Barón]], títulu nobiliariu de más o menos dignidá según el país d'Europa. * [[Baronet]], títulu hereditariu inglés allugáu na pirámide nobiliaria debaxo del Barón pero enriba del Caballero. * [[Nobile]], títulu italianu de nobleza equivalente a Baronet. * [[Señor]], títulu nobiliariu posesor d'estaos y llugares. * [[Príncipe]], títulu que tenía diverses considerancies según los países: :* El [[Príncipe de Gales]] yera'l socesor a la Corona inglesa, y darréu a la británica. :* El [[Príncipe d'Asturies]] yera'l socesor a la Corona castellana, y darréu a la española. :* En Francia, Italia y otros países yera un títulu de l'alta nobleza. :* Nel [[Sacru Imperiu]], y nes posteriores [[Confederación Xermánica]] y [[Imperiu Xermánicu]], yera una categoría del noble que gobernaba un territoriu con funciones análogues a les de monarca. Antes de 1356 teníen el derechu d'escoyer al Emperador. :* Dellos monarques, especialmente de los Estaos pequeños, tomen el títulu de príncipes. * [[Delfín (títulu)|Delfín]], títulu del socesor de los reis de Francia dende 1349, enantes del noble señor de la rexón del [[Delfinado]]. * [[Grande d'España]], individuu de la primer nobleza con importantes rentes y privilexos. Unu d'ellos yera poder cubrir ante'l rei o nel casu de les señores sentase delantre de la reina. Tamién yeren llamaos «primu» pol Rei. La dignidá de Grande d'España, qu'asocedió a la ricahombría antigua, foi la que goció de mayores considerancies y más dignidaes. Dichos privilexos yeren ralativos al serviciu interior de palaciu, persones reales, gobiernu de la nación, exércitos, suprema alministración de xusticia y otres. Ser Grande d'España yera como un salvoconducto p'aspirar a los cargos más importantes de los distintos reinos n'España. Los primeres nobles conocíos mientres la Restauración d'España fueron conocíos como infanzones, caudiellos de les cases fuertes (como fueron [[Don Pelayo]] n'Asturies, [[García Jiménez|Don García Jiménez]] nos Pirineos y [[Don García Íñiguez]] en Cataluña). Fueron los verdaderos y antigües cortiles de la nobleza n'España. Estos primeros nobles conquistaron dende les sos fortaleces munches tierres y réfugos colos que se fixeron poderosos. Heredaben estes posesiones los fíos mayores, y los segundos yeren probes llamándose toos infanzones. Darréu esti nome entender por fíu-dalgo y pertenez yá al romance castellanu. [[Don Alfonso]], nes sos lleis, dio'l verdaderu sentíu etimolóxicu a la pallabra nobleza al comparala na llingua castellana con "bien". Por eso fueron llamaron fixos-dalgo qu'amuesa tanto como fixos de bien, esto ye, como fíu d'home que tien lo qu'hai de menester y que nun ye probe nin vive n'estáu llaín. Los primeros fíos-dalgo fueron aquellos que cuando la tierra diba conquistándose de los moros, salíen con armes y caballos sos a ayudar al rei. Darréu a los más poderosos ricos homes, dignidá de la mesma nobleza que yera de mayor valía. D'ésta procedieron los nuesos actuales grandes d'España. Al traviés el tiempu, estes cases nobles llegaron a adquirir tal considerancia que s'otorgaron non yá a los particulares que s'habíen distinguíu, sinón a los mesmos príncipes del sangre real (vease'l memorial del [[duque d'Arcos]]). Esti fechu alzó a [[Felipe V d'España|Felipe V]] del que se diz, ente otres coses, que'l títulu de grande d'España non yá dióse-yos a los nietos lexítimos de los reis d'España. Amás otorgábase-yos a los fíos y nietos lexítimos de los reis o príncipes, españoles o estranxeros que llegaren a Castiella. D'esta forma los príncipes soberanos d'Europa nun llograben más grau nin dignidá que la de ricahombría o grandor. Esto xustificóse nel tiempu del rei don [[Alfonsu X el Sabiu]] cuando se confirmen los sos privilexos como ricos homes a les siguientes persones: * Los duques de Brabante y de Borgoña. * El marqués de Monferrato. * El conde de Flandes. * Los vizcondes de Bearne y de Limoges. Teníen dalguna reconocencia a la Corona. Por esta mesma razón confirmar nesos privilexos y colos otros grandes los reis de Granada, Murcia y Borrina, de Xerusalén, l'emperador de Constantinopla y los cuñaos del emperador [[Federico II Hohenstaufen|Federico II]], etcétera. Nesta dómina los nobles y grandes d'España non yá algamaron una estimación honorífica. Tamién esfrutaron d'Estaos y señoríos, onde fueron pequeños soberanos. Rellacionábense unos con otros pola so xenealoxía o cuntando ente los sos ascendientes, nomes pernomaos y gloriosos. Nel ''Memorial'' del duque d'Arcos dizse lo siguiente de delles cases nobles d'España: * Que la [[Familia Lara|''casa de Lara'']] que vien de los condes de Castiella, tuvo n'España la soberanía de Molina y Albarracín y en Francia'l ducáu de Narbona. Que'l señoríu de Lara recayó por sangre na casa real de Castiella y qu'entá se pon nos dictaos de V.M. el señoríu de Molina que foi d'esta casa. * Que la [[Familia Haro|''casa de Haro'']] llogró grandes prerrogativas y de esta casa proceden tamién les de Mendoza y Ayala, de que la so sangre participaba la casa real. * Que la ''casa de Velasco'', pernomáu ente toles más antigües d'España, vien de Nuño Nuñez Rapa, unu de los xueces de Castiella y descendiente de los reis [[Hermenegildo]] y [[Recaredo]]. Y les cases d'Acuña y Girón, que xuníes producieron a los duques de Gradiada y Osuna, baxen del infante d'Aznar Fruelas, fíu de [[Fruela II]], rei de León. * Que la ''casa de Moncada'' prueba, con testimoniu de los mesmos reis d'Aragón, venir de los condes soberanos de Barcelona y non yá eponderóse por matrimoniu colos soberanos de Urgel, Ampurias, Provenza y otros, sinón que goció munchos años el principáu de [[Bearne]] que recayó por sangre na augusta casa de Francia. * Que la ''casa de Toledo'', siempres fecunda en llinies y héroes, non yá créese procedente de los antiguos reis godos, sinón que tuvo la suerte de que perteneciera la so sangre col estáu de Casarrubios, al rei católicu pela so llinia materna, y a V.M. otra vegada pola serenísima reina [[María de Médicis]], la so tercera güela, que yera nieta de doña [[Leonor de Toledo]], gran duquesa de Toscana (veanse [[llinaxe]] y [[xenealoxía]]). Poro, los grandes y ricos homes tuvieron una alta considerancia na monarquía de los sieglos medios a la que xunieron la influencia que-yos daba'l so valor personal, les sos riqueces y les grandes fuercies que podíen disponer. Y éstes contribuyeron conducentemente a la restauración de la monarquía y a la espulsión de los sarracenos d'España (vease [[Reconquista]]). Darréu, foi necesariu cortar esta influencia polos gafíos efeutos que se dexaron sentir nos sieglos XIII y XIV. Los nobles, dueños d'inmensos estaos y empobinando numberoses huestes que los reconocíen polos sos señores naturales y respetábenlos más que al monarca mesmu, llegaron a enfrenase hasta l'estremu que la Corona tuvo qu'entrar en vergonzoses transaiciones con ellos. Los [[monarca|monarques]] viéronse obligaos a dar entrada nes Cortes a los plebeyos, esto ye, al estáu llanu (vease [[Cortes de Castiella]]), pa faer causa común contra la nobleza porque'l monarca vía tarazada la so autoridá pola prepotencia de los nobles. D'esta situación de reinaos precarios ante la prepotencia de los nobles hai dellos exemplos, dalgunos de los cualos son los siguientes: * Del reináu d'[[Enrique III de Castiella|Enrique III]] que foi a cada pasu víctima de l'ambición y arguyu de los magnates. * Del reináu de [[Pedru I de Castiella|don Pedro'l Xusticieru]] tuvo que descargar contra dellos nobles prepotentes tol pesu de la so roxura pa purgar al país de munchos males que-y afaraben ufiertando nes sos persones tarrecible y exemplar castigu a l'ambición desenfrenao y llicencioso. Reconquistada la monarquía, los grandes siguieron l'impulsu que'l tronu dába-yos, porque siempres se retrataba la influencia del soberanu nos magnates y poderosos qu'arrodien el tronu. * Colos [[Reis Católicos]] ayudaron na conquista de Granada y fixeron espediciones al nuevu mundu. * Con [[Carlos I d'España|Carlos V]] vivieron siempres en campaña participando de les sos conquistes, lloreos y desaciertos. * Con [[Felipe II d'España]] yá nun fueron más que cortesanos, empezando la so decadencia. * Na dómina de [[Felipe IV d'España|Felipe IV]] la mayoría de los nobles n'España emplegar en galantiadores aventures y n'intrigues palaciegues. * Dende esa dómina y d'equí p'arriba la mayoría de los nobles n'España nun fueron más qu'un luxosu adornu del tronu y de la monarquía, compuestu d'un ensame de títulos nobiliarios que moraben y espolletaben na Corte pa consiguir cargos políticos. Por casu, el de gobernador d'una provincia, virréis nel Nuevu Mundu, etc., y gastaben nella les rentes que-yos producíen el so estaos, munchos d'ellos en llastimosu abandonu. == Tratamientos == * S. M.: La so Maxestá. Puede ser La so Real Maxestá o La so Maxestá Imperial. Llámase-y asina a los reis y emperadores. Ej.: Rei d'España. Rei d'Holanda, Reina d'Inglaterra. * S. A. I. R.: La so Alteza Imperial Real. Llámase-y asina a los archiduques, duques o príncipes varones o dames ensin casar de dalguna corona imperial. Ej.: Archiduques d'Habsburgu-Lorena, descendientes del Emperador d'Austria. Al Xefe de la Familia Imperial d'Alemaña y Real de Prusia. Al Xefe de la Familia Imperial de Brasil como príncipe Imperial de Brasil y príncipe d'Orleans-Braganza. * S. A. R.: La so Alteza Real. Llámase-y asina a los príncipes o duques varones o dames ensin casar de dalguna corona real. Ej.: Príncipes de Orléans, descendientes del ex Rei de Francia. Infantes d'España, descendientes del Rei d'España. Príncipes de Baviera, descendientes del Rei de Baviera. * S. A. S.: La so Alteza Serenísima. Llámase-y asina a tolos príncipes o duques qu'esistan mediatizados. Ej.: Príncipes de Lippe. Príncipes de Ratibor. Duques de Arenberg. === Traducciones === El términu ''nobleza'' puede traducise al [[idioma inglés|inglés]] como ''peerage''. Dientro de la nobleza forana austriaca y alemana, los títulos apaecen nel so idioma orixinal, l'alemán, polo tanto la traducción d'esos títulos al español ye como sigue: * ''Erzherzog/Erzherzogin'': Archiduque/Archiduquesa * ''Herzog/Herzogin'': Duque/Duquesa * ''Prinz/Prinzessin'' (nel sentíu d'hijo/hijo o esposo/esposa del rei/de la reina), ''Fürst/Fürstin'' (como títulu de dellos soberanos, p. ex. Príncipe de Mónaco): Príncipe/Princesa * ''Graf/Gräfin'': Conde/Condesa * ''Freiherr/Freiin/Freifrau'': Barón/Baronesa de nacencia/Baronesa Consorte * ''Edler Herr/Edle Herrin'': Noble Señor/Noble Señora El títulu de Noble Señor (''Edler Herr'') ye un títulu especial y bien escasu (unu d'ellos ye'l de S.A.S. la princesa y noble señora Sophie zur Lippe-Weissenfel) y pa aquellos que lo tengan ye un complementu del títulu de príncipe o duque y solo pueden ostentalo estos dos últimos.{{ensin referencies}} == Nobleza nel antiguu Reinu d'Hungría == {{AP|Nobleza y realeza nel Reinu d'Hungría}} A diferencia de los títulos en naciones anglosaxones o franques, n'[[Hungría]] hasta mediaos del sieglu XV, tolos nobles teníen el mesmu rangu, y lo que los estremaba yera la cantidá de propiedaes que teníen. Depués de la rexencia de [[Juan Hunyadi]] y del reináu del so fíu [[Matías Corvino]], empezar a otorgar los títulos de [[barón]] y [[conde]], como compensa por fechos heroicos frente a los [[Turquía|turcos]] otomanos invasores, o cenciellamente por serviciu al rei húngaru. Estos nuevos títulos nun taben amestaos a un territoriu en particular, como asocedía n'otres naciones, onde había condaos, baronatos y señoríos (esto ye, nun esistía un títulu de «Barón de Montesquieu» que s'heredaba). Los trés rangos nobiliarios n'Hungría fueron entós el de conde, barón y señor noble húngaru. Per otra parte, los nobles húngaros heredaben un «antenombre nobiliariu» (''nemesi előnév'') que yera cenciellamente'l nome de la so propiedá principal, que s'asitiaba delantre del apellíu con una lletra «i» pa denotar el «de» de pertenencia. D'esta manera, la familia noble ''Horthy de Nagybánya'' n'húngaru se denota: ''nagybányai Horthy''. Los títulos nobiliarios y antenombres nobiliarios fueron suprimíos en [[1945]] cola llegada del [[comunismu]] y la disolución del [[Reinu d'Hungría|Reino húngaru]]. == Notes y referencies == {{llistaref}} Jorge Díaz Ibáñez, “Ilesia y nobleza na Sevilla Bajomedieval”, Madrid, ''[[Anuariu d'Estudios Medievales]]'', xunetu-avientu, 2009 == Bibliografía== * ''Diccionariu enciclopédicu hispanu-americanu'', Barcelona, 1887–1889, Montaner y Simón. * ''Enciclopedia moderna. Diccionariu universal de lliteratura, ciencies, artes, agricultura, industria y comerciu'', Madrid, 1851, Francisco de Paula Mellado. * Abaté Gabriel François Coyer.- ''La nobleza comerciante'', traducción del francés por Don Jacobo María d'Espinosa y Cantabrana, 1781, J. Ibarra, Madrid * ''Añales de la nobleza'', de 1880 a 1890 * Areilza Carvajal, José Mª [et al.], ''Compendiu de derechu nobiliariu'', Ronda: Real Maestranza de Caballería; Madrid: Diputación Permanente y Conseyu del Grandor d'España; Sevilla: Real Maestranza de Caballería; Madrid: Cívitas, 2002 * Argote de Molina, Gonzalo.- ''Nobleza d'Andalucía'', Xaén: Riquelme y Vargas, 1992. * ''Armes y trunfos, Fechos heroicos de los fíos de Galicia. Aponderamientos de la so nobleza... escribélos Frai Felipe de la Gándara de la Orde de San Agustín'', Madrid: por Pablo de Val, 1662. * Barriobero, Juan, ''La nobleza española: el so estáu llegal'', Madrid, 1902 * Basanta de la Riva, Alfredo, ''Nobleza guipuzcoana'', Archivos, 1933. * Benet Capara, J.M.- ''Fundamentos de la nobleza de Cataluña'', Madrid: Fidalguía, 1957. * Bethencourt, Francisco Fernández de.- ''Historia xenealóxica y heráldica de la monarquía española, casa real y grandes d'España.'' por F.F. de Bethencourt, Madrid 1900, 10 vols. * Clavero, Bartolomé.- ''Mayoralgu:..'', Madrid: Sieglu XXI, 1989. * ''Catálogu alfabéticu de los documentos referentes a fidalguíes calteníos na seición de Conseyos Suprimíos'', Archivu Históricu Nacional, 1920 * Carrasco Martínez, Adolfo.- ''Sangre, honor y privilexu:..'', Barcelona: Ariel, 2000. * Conde de Doña Marina, ''Armorial d'Aragón'', 1991, Huesca * Conde y Cervantes, José Ignacio, ''Los caballeros de les Reales Maestranzas de Caballería na Nueva España'', (prólogu de Concepción Algaba González), Ronda: Real Maestranza de Caballería; Valencia: Pre-Testos, 2007 * Condesa de Aranda, ''Llárimes de la nobleza'', 1639 (nesta obra la condesa llora la perda de les virtúes d'antaño de la nobleza española) * Courcelles, J.B.P.J.- ''Histoire génélogique et héraldique des pairs de France...'', París, 1822-33, 12 vols. * ''Dames catalanes pernomaes'', 1917 * De la Corrolada, Juan.- ''Nobleza de Cataluña'', Madrid: Fidalguía, 1954. * Dewald, Jonathan.- ''La Nobleza Europea: 1400–1800'', Ronda: Real Maestranza de Caballería; Madrid: Diputación Permanente y Conseyu del Grandor d'España; Valencia: Pre-Testos, 2004 * Domínguez Ortiz, Antonio.- ''L'Antiguu Réxime:..'', Madrid: Alianza, 1986; ''Les clases privilexaes nel Antiguu Réxime'', Madrid: Ismu, 1985. * ''Epistolariu de la nobleza española / Revista que dedica a la so Maxestá'l rei Don Alfonsu XIII el Centru d'Aición Nobiliaria'', Madrid: Imprenta Clásica Española, 1916-1917. * Felices de la Fuente, María del Mar.- ''La Nueva nobleza titulada d'España y América nel sieglu XVIII...'', Almería: O. d'A., 2012. * Fleckenstein, Josef, ''La caballería y el mundu caballerescu'' (en collaboración con Thomas Zotz; inclúi un estudiu sobre la caballería castellana de Jesús Rodríguez-Velasco), Ronda: Real Maestranza de Caballería; Madrid: Sieglu XXI d'España: Fundación Cultural de la Nobleza Española, 2006 * Fluvià i Escorsa, Armand de.- ''Los Vizcondes y Vizcondaos de Barcelona....'', Madrid, 1985. * García Hernán, David.- ''L'aristocracia na encruciada'', Córdoba, 2000; ''La nobleza na España Moderna'', Madrid: Ismu, 1992; ''Los Grandes d'España na dómina de Felipe II....'', Madrid, 1993. * ''Guía de foresteros:...'', Madrid: Imprenta Nacional, 1865; ''Guía de foresteros en Madrid'', Madrid: Imprenta Nacional, 1838-1872. * Gerbet, Marie Claude.- ''Les nobleces españoles na Edá Media:...'', Madrid: Alianza, 1997. * Huarte y Jáugueri, José María de, ''Nobiliariu del Reinu de Navarra'', 1923. * Kyritses, Demetrios S.- ''The Byzantine aristocracy..'', Tesis, Harvard University, 1997. * Mandramany y Catalayud, Mariano, ''Tratáu de la nobleza de la Corona d'Aragón...comparada cola de Castiella'', 1788 * Marichalar, Antonio, ''Riesgu y ventura del Duque de Osuna; ensayu biográficu'', Madrid, 1933 * Marqués y Espejo, Antonio, ''Memories de Blanca Capello Gran-Duquesa de Toscana...'', 1803, Madrid, Imprentadora de Don Antonio Cruciáu (biografía d'una duquesa de la nobleza toscana) * Mendoza y Bobadilla, Francisco de, ''El carbonizu de la nobleza española'', sieglu XVI (dirixida al rei don Felipe II onde ponía en tela de xuiciu la llimpieza de sangre de la nobleza española) * Merín Álvarez, Abelardo, ''La sociedá abulense mientres el sieglu XVI: la nobleza...'', Madrid, Impresa del Patronatu de Güérfanos de los Cuerpos d'Intendencia ya Intervención Militares, 1926 *{{Cita publicación |apellíu=Morales |nome=Antonio |enllaceautor=Antonio Morales Moya |añu=1988 |títulu=Milicia y nobleza nel sieglu XVIII |publicación=Cuadiernos d'Historia Moderna |volume=9 |páxines=121-137 |issn=1988-2475 |url=https://revistes.ucm.es/index.php/CHMO/article/view/CHMO8888110121A |fechaaccesu=15 de xunu de 2016}} * Naudet, M., ''De -y noblesse et des compenses d honneur chez les romains'', París, 1863 * Pérez y López, Antonio Javier, ''Discursu sobre la honra y deshonra llegal: en que se manifiesta'l verdader méritu de la nobleza de sangre'', 1781 * Pers, Manuel, ''Reseña histórica sobre l'aristocracia española dende la invasión de los godos hasta 1836'', 1836, J. Verdaguer, Barcelona. * Portugal, Pedro de.- ''Nobliario del Conde de Barcelos...'', Madrid: Alonso de Parés, 1646. * Powis, Jonathan, ''L'aristocracia'' (prólogu de Fernando Bouza; traducción y notes de Juan José Herrera de La Muela), Ronda: Real Maestranza de Caballería; Madrid: Sieglu XXI d'España: Fundación Cultural de la Nobleza Española, 2007 * ''Procesos contra los nobles de la Unión aragonesa en 1301'', Barcelona 1870 de los archivos inéditos del Archivu Xeneral de la Corona d'Aragón * Quintanilla Rasu, MªC..-''La Nobleza señorial na corona de Castiella'', Granada, 2008. * ''Romance históricu del noble castellanu D. Juan de la Tierra y...'', 1800, Valencia, Imprenta d'Agustín Laborda y Campu (tratar nesti llibru de los amores d'esti caballeru y cómo aportó a Grande d'España y Señor de Illescas). * Ruvigny et Raineval, M.H.M., marqués de.- ''The Titled Nobility of Europe:..'', Londres, 1914. * Saint-Allais, M. de.- ''Nobiliaire universel de France au Recueil xeneral des genealogies....'', 1872–1877, 21 vols. * Salazar y Castro, Luis de.- ''Historia xenealóxica de la Casa de Lara'', Bilbao: Wilsen, 1988; ''Duque d'Arcos. Memorial'' * Sánchez de Castro, Fernando.- ''La nobleza catalanoaragonesa encabezada por Ferran Sanxez Castro en 1274'', editáu pol Conceyu de Barcelona (Cataluña), 1912 * Sempere Guarinos, Juan.- ''Historia de los venceyos y mayoralgos'', 1805 (otra edición Alicante, 1990, con estudiu preliminar de Juan Rico Jiménez). * Soria Mesa, Enrique.- ''La Nobleza na España moderna:..'', Madrid: Marcial Pons, 2007. * ''Tratáu de la nobleza y llealtá'', Valladolid, 1502, editum Didaco Gumiel. * Vaines, Dom de (de la congregación de San Mauro).- ''Diccionnaire raisonné de diplomatique,...'', París: chez Lacombe, 1774, 2 vols (trata de los ennoblecimientos ''per codicilios honorarios'' na dómina de los emperadores romanos) * Valera, Diego de.- ''Espejo de la verdadera nobleza'', Cuenca, 1441, manuscritu. * Vitales, Pedro.- ''Nobiliariu d'Aragón'' (completada felicidá obra por Pedro Torres de Zayas, y adendas de Vicencio de Vidania y Jiménez de Urrea). == Enllaces esternos == {{wikiquote|Nobleza|nobleza|preposición=sobre la}} * [http://www.geocities.com/heraldicabc/heraldicanoblezaarmas.html Heráldica española: nobleza y armes: ¿Tener escudu ye ser noble?] * [http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3582613 Dianlet. Unirioja, Rafael Pérez García, "Espirituales, cortes señoriales y llinaxes nobiliarios. Construcción y desenvolvimientu de climes sacru-espirituales de referencia social n'Andalucía de los sieglos XVI y XVII”, ''Historia y xenealoxía''] * [http://ifc.dpz.es/recurso/publicaciones/29/67/03lafuente.pdf FUENTES PAL ESTUDIU DEL SEÑORÍU N'ARAGÓN: FONDOS DEL ARCHIVU DE LA NOBLEZA] {{Tradubot|Nobleza}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Feudalismu]] [[Categoría:Nobleza| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] sjzlz2t1w3cxdleuyd6edvt1003ebg3 0 90467 3709585 3695131 2022-08-19T07:04:55Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:1771 Bonne Map of Abyssinia (Ethiopia), Sudan and the Red Sea - Geographicus - Abissine-bonne-1771.jpg|thumb|right|300px|Mapa históricu d'Etiopía (llamada entós "Abisinia") en 1771]] '''[[Etiopía]]''' ye l'estáu independiente más antiguu d'[[África]], y unu de los más antiguos del mundu. Xuntu con [[Liberia]], ye l'únicu de los estaos africanos que nunca formó parte d'un imperiu colonial (quitando los cinco años d'ocupación italiana, 1936-1941). Na so historia entecruzáronse influencies d'África del Norte, [[Oriente Mediu]] y l'África subsaḥariana. == Oríxenes == [[Ficheru:Lucy Mexico.jpg|thumb|'''Lucy''', ''[[Australopithecus afarensis]]'']] La ocupación humana n'Etiopía ye más antigua qu'en casi cualesquier otra zona del globu, y ye posible que l'apaición del modernu [[homo sapiens]] tuviera llugar en territoriu etíope. Tres cráneo de ''[[Homo sapiens idaltu]]'', que daten de fai 158 mil años, fueron decubiertos en [[Herto Bouri]], nel añu [[1997]] pol equipu de paleoantropólogos empobináu por [[Tim White]].<ref>{{cita publicación|apellíu1=White|nome1=Tim D.|apellíos2=Asfaw|nome2=Berhane|apellíos3=Tastia|nome3=David|apellíos4=Gilbert|nome4=Henry|apellíos5=Richards|nome5=Gary D.|apellíos6=Suwa|nome6=Gen|apellíu7=Clark Howell|nome7=F.|títulu=Pleistocene Homo sapiens from Middle Awash, Ethiopia|publicación=Nature|fecha=12 de xunu de 2003|volume=423|númberu=6941|páxines=742–747|doi=10.1038/nature01669|url=http://www.nature.com/nature/journal/v423/n6941/abs/nature01669.html}}</ref> Esiste ciertu tracamundiu ente l'usu del términu Etiopía na Antigüedá y l'actual. Los antiguos griegos utilizaben la pallabra ''Aithiopia'' (Αἰθιοπία), que significa «el país de les cares quemaes» (de αἴθω ''aithô'' «quemar» y ὤψ ''ôps'', «cara») pa referise a un área bien estensa, que tomaba [[Nubia]], [[Sudán]], l'actual Etiopía y parte del desiertu de [[Libia]]. Nun sentíu ampliu, podía referise a cualquier llugar d'África asitiáu al sur d'Exiptu. Nesti sentíu ye utilizáu'l términu en numberosos testos, incluyendo la [[Ilíada]] (I, 423). Los primeros datos tocantes a l'actual Etiopía vienen de mercaderes exipcios que la visitaron dende l'añu 3000 e.C. , quien dan a esta tierra, al sur de [[Nubia]] y de [[Kush]], los nomes de [[Punt]] y [[Yam]]. Yeren la "tierra de los dioses", onde los exipcios aprovir d'arumes tales como inciensu y mirra, lo mesmo que de ébanu, marfil y esclavos. La espedición de la qu'esisten más datos ye la entamada pola reina [[Hatshepsut]], nel sieglu XV e.C. , pa llograr mirra. Sicasí, los datos son confusos, y nun dexen determinar la verdadera llocalización d'estos países nin les carauterístiques de los sos habitantes. El [[Reinu de Saba]], mentáu nel [[Antiguu Testamentu]], ye n'ocasiones identificáu como Etiopía, pero ye más frecuente la opinión de que taba asitiáu en [[Yeme]], como afirma la tradición árabe. Según otres teoríes, sería un estáu a caballu ente dambos territorios. Según la lleenda, cuntada nel llibru sagráu [[Kebra Nagast]], [[Menelik I]], fíu del rei [[Salomón]] y de la [[reina de Saba]] foi'l fundador del Imperiu Etíope. == Antigüedá y Edá Media == === El reinu d'Aksum === {{AP|Reinu d'Aksum}} [[Ficheru:Axum northern stelea park.jpg|thumb|left|250px|Obeliscu en Aksum.]] El primer estáu conocíu que puede allugase con certidume na actual Etiopía ye'l [[reinu d'Aksum]], que toma'l so nome de la ciudá d'[[Aksum (ciudá)|Aksum]], na Etiopía actual. El so orixe, según créese, atópase na llegada alredor del añu 400 e.C. de colonos provenientes del sudoeste de Arabia. Dende'l sieglu III&nbsp;d.&nbsp;C., el reinu d'Aksum convertir na principal potencia de la rexón, como lo atestigua'l fechu de que'l profeta persa Esquites citar como unu de los grandes imperios de la dómina, xuntu con [[Imperiu romanu|Roma]], [[China]] y [[Imperiu persa|Persia]]. Sábese que Aksum comerció cola [[India]] y l'[[Imperiu bizantín]] al traviés del puertu d'[[Adulis]], nel [[Mar Bermeya]]. El cristianismu foi introducíu nel país pol monxu siriu [[Frumencio]], quien darréu foi consagráu obispu d'Etiopía por [[Atanasio|San Atanasio]], [[patriarca d'Alexandría]]. Frumencio llogró la conversión del rei [[Ezana]], del que se caltienen delles inscripciones, anteriores y posteriores a la so conversión al cristianismu. La Ilesia etíope, por tanto, vien de la Ilesia copta d'Alexandría; como ella, permaneció fiel al credo [[monofisismu|monofisita]], condergáu nel [[Concilio de Calcedonia]] ([[451]]). La conversión de los etíopes debió de ser un procesu lentu. De la dómina de Ezana data tamién l'espardimientu de la escritura [[ge'ez]]. L'idioma ge'ez terminó sustituyendo al [[Idioma griegu|griegu]] na [[lliturxa]]; inda güei ye la [[llingua llitúrxica]] de la [[Ilesia etíope]]. El final del reinu d'Aksum ye tan misteriosu como'l so empiezu. Paez ser que, a partir del [[sieglu VIII]], la meyora del [[Islam]] foi enzancando cada vez más el so comerciu pol [[mar Bermeya]], obligando a los etíopes a replegase escontra'l sur. Nel interior el reinu subsistió, en franca decadencia, tres siglos más. Queden dellos restos arqueolóxicos del [[reinu d'Aksum]], como los obeliscos d'Aksum o de Matara, que son ensin dulda monumentos funerarios de los principales reis. === La dinastía Zagüe === {{AP|Dinastía Zagüe}} [[Ficheru:Bet Giyorgis church Lalibela 01.jpg|250px|right|Iglesias talles na roca de Lalibela.]] A partir del sieglu VIII el reinu d'Aksum queda aislláu del Mar Bermeya, lo que representa un xiru na historia etíope. La ciudá de [[Massawa]] cayó en manes de los musulmanes, y el puertu de Adulis foi destruyíu. Mientres dos sieglos, el reinu etíope viose obligáu a replegase escontra l'interior, escontra los pandos meridionales d'[[Rexón de Amhara|Amhara]] y del [[Shoá]]. Hubo, sicasí, intentos de recuperar los territorios perdíos: Massawa foi reconquistada a principios del sieglu X, y les islles de Dahlák y de Zeila, de población musulmana, convertir en tributaries. Escontra l'añu 1000, una princesa non cristiana (seique xudía, o quiciabes animista), llamada '''Judith''', Guedit o Esato, venció al postreru de los reis d'Aksum, aniquilando a tola familia real (según la lleenda, salvóse l'herederu, que depués restauraría la dinastía), y escorrió fiero a los cristianos. Judith y los sos descendientes rixeron Etiopía hasta l'añu [[1137]], en qu'un [[agau]] llamáu '''Mara Takla Haymanot''' derrocar, estableciendo la dinastía Zagüe. La dinastía Zagüe reinó n'Etiopía hasta l'añu [[1270]]. La so capital yera la ciudá de Roha (actual [[Lalibela]]), en [[Lasta]]. El monarca más importante foi [[Gebra Maskal Lalibela]] (c.1185-1225), conocíu sobremanera porque mientres el so reináu escaváronse les [[Ilesies tallaes na roca de Lalibela|ilesies rupestres de Lalibela]] na capital del reinu, que tomó dende entós el nome del monarca. Mientres el reináu de Lalibela fueron unviaes dos embajada a [[El Cairu]], en [[1200]] y [[1209]]. === La restauración de la dinastía salomónica === L'últimu rei Zagüe foi destronáu por '''Yekuno Amlak''', supuestu descendiente de los reis d'Aksum, quien restauró la llamada "dinastía salomónica". Dicha dinastía recibe esti nome porque se proclama heredera, al traviés de los reis d'Aksum, de [[Menelik I]], fíu de [[Salomón]] y la [[reina de Saba]]. Posiblemente foi nesta dómina cuando se redactó'l ''[[Kebra Nagast]]'' (''Llibru de la Gloria de los Reis d'Etiopía'', c. 1300), testu qu'axunta diverses tradiciones y que'l so principal propósitu ye encontar la llexitimidá y continuidá de la dinastía. D'estos momentos data tamién el títulu de ''negus negusti'', rei de reis o emperador, qu'estrema al soberanu d'Etiopía. El títulu señalaba'l so preeminencia sobre otros reis (''negus''), nominalmente los sos tributarios. Tolos esfuercios de los reis d'esta dinastía diben empuestos a llograr la unidá nacional basada na relixón cristiana y na so autoridá por derechu divín. El reinu etíope tomaba na dómina tres provincies principales: [[Tigré]], nel norte, [[Rexón de Amhara|Amhara]], nel centru, y [[Shoá]] nel sur. La sede del ''negus negusti'' atópase na rexón central de Amhara. Los reis más importantes d'esta dómina fueron '''Amdé Tsion''' (''la columna de Sion''), quien reinó ente [[1314]] y [[1344]] y realizó delles conquistes na mariña del Mar Bermeya, llegando inclusive a la Península Arábiga, y '''Zera Yaqob''' ([[1434]]-[[1468]]), celosu guardián de la ortodoxa relixosa, qu'escorrió con saña a los [[musulmán|musulmanes]] y redactó el '''''Mets'hafa berhan''''' (''Llibru de la Lluz''). == Edá Moderna == === Contactos con Portugal === [[Ficheru:Prester John.jpg|thumb|200px|Imaxe del Preste Xuan según los esploradores portugueses.]] A finales del [[sieglu XV]], Etiopía foi visitada por esploradores portugueses, como [[Pedro de Covilham]], quien llegó a la rexón en [[1490]], portador d'una embaxada del rei de Portugal. Covilham creyó atopar n'Etiopía'l reinu del [[Preste Xuan]]. A principios del sieglu siguiente, l'emperador etíope unvió a la corte de Portugal a un emisariu [[Armenia|armeniu]], llamáu Mateo, pa solicitar l'ayuda del monarca contra los musulmanes. Respondiendo a esti pidimientu, en [[1520]] una flota portuguesa enfusar nel Mar Bermeya y llevó una embaxada ante'l negus [[Lebna Dengel]], que permaneció nel país mientres seis años. Unu de los embaxadores foi'l padre [[Francisco Alvares]], autor d'una de les primeres cróniques sobre Etiopía. Ente [[1528]] y [[1540]] Etiopía foi invadida por un exércitu musulmán, comandado pol famosu xeneral [[Ahmad ibn Ibrahim al-Ghazi]]. El ''negus'' [[Lebna Dengel]] foi derrotáu y convirtióse nun fuxitivu, analayando d'una ciudá a otra. El so nuevu pidimientu d'ayuda a Portugal nun foi desoyida: en [[1541]] llegó a Etiopía, procedente de la India, una flota portuguesa, que tresportaba una fuercia de 400 [[mosqueteru|mosqueteros]], sol mandu de [[Cristóbal de Gama]], fíu del famosu esplorador [[Vasco da Gama]]. De primeres, les tropes portugueses, sofitaes por abondoses contingentes etíopes, algamaron dellos ésitos, pero n'agostu de [[1542]] fueron vencíos por al-Ghazi, nuna batalla que se cobró amás la vida del militar portugués. Sicasí, al-Ghazi terminó per ser derrotáu y muertu na batalla de Wayna-Daga, el [[21 de febreru]] de [[1543]]. Cola espedición de Cristóbal de Gama llegaron a Etiopía los misioneros [[xesuita|xesuites]]. Unu d'ellos, [[Pedro Páez]] (1564-1622) aportó a un personaxe importante na corte del ''negus'', y dirixó la construcción de delles ilesies y otros edificios, munchos de los cualos caltiénense na actualidá. L'actividá misionera de Páez llogró la conversión al catolicismu de numberosos etíopes ya inclusive el ''negus'' Susneyos llegó a abrazar la fe romana. Sicasí, dicha conversión produció numberoses sulevaciones populares, casi una guerra civil, que se saldó con numberoses baxes. Susneyos proclamó la llibertá d'eleición ente'l catolicismu y la fe copta, pero cuando aportó al tronu [[Fasiladas|Fasiladas el Grande]] ([[1632]]-[[1667]]) decretó la espulsión de los xesuites ([[1633]]) y empezó una furiosa persecución del catolicismu. === Periodu de Gondar (1630-1769) === [[Ficheru:Gonder.jpg|thumb|250px|Castiellu de Gondar.]] L'emperador [[Fasiladas|Fasiladas el Grande]] (1632-67) treslladó a la ciudá de [[Gondar]], al norte del [[llagu Tana]], la capitalidad del reinu, polo que se fala na historia d'Etiopía d'un "periodu de Gondar", que duraría hasta l'añu [[1769]]. Gondar ye entá na actualidá famosa polos castiellos que nella construyó Fasiladas. El periodu de Gondar carauterizar pol aislamientu internacional d'Etiopía, motiváu polos incidentes que desaguaron na espulsión de los xesuites. [[Iyasu I]] "el Grande" ([[1682]]-[[1706]]) rompió cola política aislacionista de los sos predecesores, recibiendo en [[1698]] al embaxador francés [[Charles Jacques Poncet]], representante de [[Lluis XIV]]. Consolidó la so autoridá sobre la Ilesia copta. Asocedió-y el so fíu y asesín '''Takla Haimanót''', que namái reinó dos años y morrió de la mesma asesináu. Tres l'asesinatu de Takla Haimanót llegó un periodu de caos, nel que l'exércitu intervieno frecuentemente, entronizando y deponiendo gobernantes al so antoxu. Tres el reináu de Iyasu II, moteyáu "el Pequeñu" (1730-1755). [[Ficheru:Ethiopia Map-1850.jpg|thumb|160px|Etiopía mientres la Era de los Príncipes.]] == Edá contemporánea == === Yera de los Príncipes (1769-1855) === La ''Yera de los Príncipes'', empecipiar cola muerte d'emperador [[Iyasus II]] en [[1755]], y el consiguiente debilitamientu de la dinastía salomónica. Carauterízase pola esistencia de conflictos relixosos ente les comunidaes musulmanes y cristianes tradicionales, y ente los señores feudales y el gobiernu imperial. Nesti periodu, el poder de la monarquía foi clisáu pol poder de los caudiellos locales o príncipes. La coronación de [[Teodoro II d'Etiopía|Lij Kassa]] como emperador en [[1855]], punxo fin a la era de los príncipes. === L'Imperiu (1855-1974) === ==== Reináu de Menelik II ==== [[Menelik II]] modernizó'l reinu etíope: fundó la nueva capital, [[Adís Abeba]], abolió la esclavitú, y proyeutó instaurar la enseñanza obligatoria y un modernu códigu de derechu. Anque nun pudo poner en práutica toles sos reformes. [[Ficheru:Menelik II.jpg|thumb|150px|left|Menelik II]] Los europeos apoderárense de los principales puertos del [[mar Bermeya]]: los [[Italia|italianos]] de Massawa, los [[Reinu Xuníu|británicos]] de Zeila y los [[Francia|franceses]] de Obók y depués de Dchibuti. Menelik robló colos italianos el Tratáu de Uchalli ([[1889]]). Sicasí, en [[1896]], Menelik, ante los intentos italianos de quita-y de la soberanía, denunció'l tratáu y venció al exércitu italianu, comandado pol xeneral Baratieri, na [[batalla de Adua]]. Los italianos viéronse obligaos a reconocer la soberanía etíope, pero xuraron vengación (lo que fixeron en 1935 con [[Mussolini]]). En [[1906]], Menelik sufrió una semiparálisis. En [[1909]] designó como socesor al so nietu [[Iyasu V|Lij-Iyasu]], anque'l poder efectivo pasó temporalmente a manes de la emperatriz [[Taitu Betul]]. Menelik II morrió en 1913. Lij-Iyasu, el so socesor col nome de '''[[Iyasu V]]''', convirtióse abiertamente al [[Islam]], proclamándose descendiente de [[Mahoma]], y non de [[Salomón]], lo que causó la irritación de los sos súbditos cristianos, que lo depunxeron en [[1916]], cola aprobación de la Ilesia Ortodoxa Etíope. Los etíopes cristianos entós entronizaron a la fía de Menelik, [[Zauditu]], teniendo como rexente y herederu al ras Tafari, el futuru [[Haile Selassie I]]. ==== Haile Selassie I ==== [[Ficheru:Addis Ababa-8e00855u.jpg|thumb|250px|Emperador Haile Selassie en 1942.]] En [[1930]], al morrer la emperatriz, '''Ras Tafari Makonnen''' foi coronáu emperador col nome de [[Haile Selassie]]. En [[1931]] dio una [[Constitución]] qu'establecía un [[absolutismu|réxime absolutista]] na que l'emperador recibía tol poder por derechu divín, con un Conseyu Priváu y un [[Parllamentu]] [[bicameral]] de calter consultivu integráu por un Senáu y una Cámara de Diputaos. Tratando d'evitar les reivindicaciones italianes, robló alcuerdos comerciales con [[Xapón]] y [[Estaos Xuníos]] pa buscase'l so favor. Foi obligáu a abelugase n'[[Inglaterra]] depués de la so derrota polos italianos en 1936. El movimientu rastafari cree en Selassie como nun Mesíes Negru, Cristu veníu nel so papel de Rei. Esti movimientu estendióse principalmente en Xamaica dende los años trenta y depués nel mundu enteru dende los años setenta, debíu principalmente al ésitu del jamaiquino Bob Marley, un cantante rastafari. ==== Ocupación italiana ==== Na nueche del 2 al [[3 d'ochobre]] de [[1935]], tropes de la Italia [[fascista]] procedentes d'[[Eritrea italiana|Eritrea]] [[Invasión d'Etiopía|invadieron Etiopía]]. La capital, [[Adís Abeba]], foi tomada polos italianos el [[5 de mayu]] de [[1936]]. [[Ficheru:ColonialesdeBandeIrregolari.jpg|thumb|right|250px|Tropes etíopes coloniales pertenecientes a los "Gruppi Irregolari" del exércitu italianu.]] Italia se anexonó formalmente Etiopía'l [[9 de mayu]] de [[1936]], creando'l so [[Imperiu colonial italianu|Imperiu italianu]] so la forma d'un estáu satélite colonial llamáu [[África Oriental Italiana]], y llevando alantre una serie de reformes polítiques y culturales (como l'abolición de la esclavitú), fundaciones de poblaos y la construcción de numberoses obres d'infraestructura. Dellos etíopes acomuñar a los italianos a raigañu del consiguiente desenvolvimientu d'Etiopía nos cinco años de dominiu italianu: inclusive hubo unidaes militares d'etíopes nel exércitu colonial italianu en 1940. L'emperador tuvo que exiliase en [[Gran Bretaña]] y la [[Sociedá de Naciones]] nun resolvió'l conflictu en favor de los intereses etíopes a pesar de les reclamaciones de [[Francia]] y el Reinu Xuníu. Cinco años dempués, en 1941, nel contestu de la [[Segunda Guerra Mundial]], los italianos fueron ganaos polos británicu, siendo espulsaos d'Etiopía, Eritrea y Somalia. Haile Selassie recuperó'l so tronu, amestándose'l territoriu d'[[Eritrea]]. ==== Periodu de posguerra ==== En [[1955]] establecióse un modelu constitucional más modernu, reconociendo'l [[sufraxu universal]], anque ''de facto'' siguió'l sistema absolutista. La unión federal a [[Eritrea]] en [[1952]] y la so posterior anexón en [[1962]] favorecieron el movimientu de resistencia ya independentismu. Los problemes mientres esti tiempu non yá proveníen del interior. [[Alemaña]], Francia, Gran Bretaña dend'[[Europa]], Estaos Xuníos y la [[Xunión Soviética]] nes sos respeutives posiciones mientres la [[guerra fría]] y los vecinos [[Sudán]] y [[Somalia]] caltendríen un pulsu en [[política internacional]] sobre'l territoriu etíope. Esto obligaba al emperador a tratar de caltenese equidistante de dambes potencies. La definitiva crisis social producir tres la seca de la primer metá de la década de 1970, cuando cerca de 450&nbsp;000 persones morrieron de fame y sei nel país. Les protestes fueron xeneralizaes: [[sindicatu|sindicatos]], estudiantes, grupos d'oposición y parte del exércitu amosáronse abiertamente contrarios a un [[feudalismu|réxime casi feudal]] que nun podía responder a les necesidaes de la nueva sociedá, siendo depuestu l'emperador en setiembre de [[1974]]. === Periodu socialista (1974-1991) === {{AP|Guerra d'Ogaden|Guerra civil etíope}} [[Ficheru:Revolutionary monument extols the virtues of communism, Ethiopia.jpg|thumb|250px|Monumentu a les virtúes del comunismu.]] Al añu siguiente, el xeneral [[Teferi Benti]], presidente del gobiernu militar provisional, abolió definitivamente la monarquía y proclamó una [[República Democrática Popular d'Etiopía|república popular]]. Realizáronse radicales reformes pa establecer un sistema socialista: nacionalización de la banca y de numberoses empreses, reforma agraria, campañes d'alfabetización, etc. Coles mesmes vivíase una situación de práutica [[Guerra Civil Etíope|guerra civil]] ente'l poder central y dellos grupos insurxentes, especialmente independistas eritreos. Tres l'asesinatu de Teferi Benti el 3 de febreru de [[1977]], facer col poder el teniente coronel [[Mengistu Haile Mariam]]. Mengistu allinió definitivamente a Etiopía nel bloque comunista, rompiendo rellaciones con [[Estaos Xuníos]] y roblando trataos d'asistencia cola [[XRSS]] y con [[Cuba]]. En [[1978]] la [[Somalia]] de Mohamed Siad Barre invadi Etiopía. Cuba unvia un contingente militar internacionalista que tres un gran esfuerciu llogra, de forma conxunta coles fuercies etíopes ganar la invasión. Unu de los soldaos cubanos prindaos polos somalinos, conviértese, sicasí, n'unu de los prisioneros de guerra más antiguos del mundu. L'entós nuevu teniente Orlando Cardoso Villavicencio solo saldría de la so prisión y tornaría a la so patria en [[1988]]. Mengistu realizó socesives reformes pa llograr caltenese nel poder y sobrevivió en [[1989]] a una intentona de golpe d'estáu, que foi reprimida con estrema durez. Sicasí, en [[1990]], ante la cayida del bloque socialista n'Europa, viose obligáu a anunciar el final del réxime de partíu únicu y l'adopción d'una economía de llibre mercáu. Estes reformes nun torgar que al añu siguiente Mengistu fuera derrocáu y obligáu a exiliase en [[Zimbabue]], mientres dos organizaciones armaes facer col poder: el FPLE (Frente Popular de Lliberación d'Eritrea), que gobernaría ''de facto'' Eritrea hasta la so independencia, en [[1993]], y el FDRPE ([[Frente Democráticu Revolucionariu del Pueblu Etíope]]), que tomó'l poder nel restu del país. === Historia recién === En 1991 el máximu dirixente del FDRPE, [[Meles Zenawi]], foi proclamáu xefe del estáu, cuando derrocó al Gobiernu de Mengistu Haile Mariam, líder de la Xunta Militar que controló'l país de 1974 a 1987. Primero exerció como presidente provisional y en 1995 foi escoyíu primer ministru, cargu que desempeñó dende entós ente acusaciones de fraude eleutoral. Ente [[1998]] y [[2000]] producióse una [[guerra ente Etiopía y Eritrea|guerra con Eritrea]] por una disputa fronteriza, que se cerró con un alcuerdu favorable a Etiopía. Nes eleiciones llexislatives de [[2000]], el FDRPE volvió consiguir la mayoría. El 21 d'agostu de [[2012]] muerri [[Meles Zenawi]] a los 57 años abrir una nueva etapa na historia del país onde entá nun se sabe'l papel que va xugar la disidencia política tan reprimida mientres esti periodu. == Ver tamién == * [[Persecución de rastafaris]] * [[Imperiu d'Etiopía]] * [[República Democrática Popular d'Etiopía]] * [[Llista de reis y gobernantes d'Etiopía]] * [[Kebra Nagast]] == Referencies == {{llistaref|2}} === Bibliografía === * Lorenzo Mazzoni. [[Kebra Nagast]]. La [[Biblia]] secreta del [[Rastafari]]. Editorial Corona Borealis, mayu 2010. ISBN 978-84-92635-40-5 * R. O. Collins & J. M. Burns (2007): ''A History of Sub-Saharan Africa'', [[Cambridge University Press]], ISBN 978-0-521-86746-7. === Enllaces esternos === {{commonscat|History of Ethiopia}} * [http://biblia-rastafari.blogspot.com Biblia rastafari] Sitiu dedicáu a la historia d'Etiopía y al llibru sagráu "Kebra Nagast" {{Tradubot|Historia de Etiopía}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Etiopía]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] h4em92jaaxjpc8tgxq287vqthyxmugv 0 90474 3709532 3654802 2022-08-19T06:19:12Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki La '''Historia de [[Sierra Lleona]]''' empieza casi cola llegada de los europeos y trescurre como un país más del África Occidental hasta la esplotación masiva de diamantes , que convertir nel más [[subdesarrollu|subdesendolcáu]] del mundu y el que tien l'índiz más baxu de [[Índiz de desenvolvimientu humanu|desenvolvimientu humanu]].<ref name="diamantes">[[Greg Campbell|Campbell, Greg]], Diamantes sangrientos, [[Paidós]], [[Barcelona]], [[2003]], ISBN 84-493-1451-8</ref> == Prehistoria de Sierra Lleona == Ye bien pocu lo que se sabe de la prehistoria sierraleonesa. Paez que'l primera [[Hominina|homínidu]] que pobló esa parte d'África foi'l [[homo ergaster]], hai unos trés millones d'años. Tres él vendría'l llamáu [[homo erectus]] y tres este'l [[homo sapiens]] hai unos 200 000 años, siendo esta especie la que finalmente s'impunxo y perduró hasta l'actualidá.<ref name="odiseaII">[[Yves Coppens|Coppens, Yves]], Los primeros homínidos, nᵘ2 de [[La odisea de la especie]] - Serie documental, [[France 3]], [[París]], [[2002]], Depósitu Llegal: M-40886-2003</ref> A diferencia d'otros estaos africanos como [[Zimbabue]], [[Mauritania]] y especialmente [[Exiptu]], les actuales naciones d'África Occidental nun cuntaron con civilizaciones que llevantaren grandes construcciones o, a lo menos, les escases escavaciones arqueolóxiques nun les atoparon entá. Paez casi probáu que marineros procedentes de [[Tartessos]] pasaron pola actual Sierra Lleona nel viaxe que los llevó a la mariña índica d'África quiciabes antes del [[sieglu IV e.C.|sieglu IV e.C. ]], onde'l marineru griegu [[Eudoxio de Cízico]] atopó los restos (el mascaron o [[hippoi]]) cuando realizaba'l so viaxe escontra la [[India]] poles mariñes de l'actual [[Eritrea]].<ref name="aventura80">[[Fernando Sánchez Dragó|Sánchez Dragó, Fernando]], Eudoxio de Cízico, nᵘ80 de [[L'aventura de la Historia]], [[Arlanza Ediciones]], [[Madrid]], xunu de [[2005]], {{ISSN|1579-427X}}</ref> Más improbable entá resulta qu'esti helenu, Eudoxio, llegara o pasara per estes tierres nel so últimu viaxe, del que nun se tienen nicios. Tien De tenese en cuenta que lo qu'esistiera más allá de Mauritania nun interesaba enforma; asina'l rei [[Bocos de Mauritania]] deportó al navegante griegu a una islla erma cuando esti pidió-y el so collaboración pa realizar un segundu intentu de circunnavegar África escontra la India. Bocos tarrecía qu'aquello atraxera a los bárbaros a la so tierra.<ref name="aventura80"/> Darréu, magar nun tar claro'l momentu, navegantes árabes llegaron a eses mariñes llevando con ellos l'[[Islam]],<ref name="ikuska">http://www.ikuska.com/Africa/Paises/Sierra_Lleona.htm#HISTORIA, [[Derio]], última visita 18 de marzu de [[2007]]</ref> pero esti datu nun ta lo bastante oldeáu, pos autores como [[Jordi Esteva]], espertos nel mundu árabe, apunten que los saleos de los ''fíos de Simbad'' escurríen pol África oriental y Asia, especialmente [[India]] y [[China]].<ref name="clío60">[[Jordi Esteva|Esteva, Jordi]], Fíos de Simbad, nᵘ60 de [[Clío (revista)]], Grupu, [[Madrid]], ochobre de [[2006]], {{ISSN|1579-3532}}</ref> == Llegada de los europeos y el tráficu d'esclavos == [[Ficheru:Slavery in Brazil, by Jean-Baptiste Debret (1768-1848).jpg|thumb|250px|right|La esclavitú de [[Jean-Baptiste Debret]].]] Foi'l navegante portugués [[Álvaro Fernández (navegante)|Álvaro Fernández]] el primer européu del que se tenga noticia en llegar a estes mariñes nel añu [[1447]] mientres los varios intentos y llogros por llegar a la India arrodiando África. D'esta forma fueron los portugueses los primeros europeos en poblar aquelles mariñes y dales el nome con qu'agora les conocemos. Este foi invención de [[Pedro de Cintra]] en [[1467]], nun se sabe si pela llinia afilada de los montes que s'acolumbren dende la mariña (como dientes de [[lleón (animal)|lleón]]) o pol continuu ruxíu de los truenos nos montes próximos a l'actual [[Freetown]].<ref name="ikuska"/> Mientres los siguientes sieglos los portugueses siguieron visitando eses mariñes d'África Occidental en busca sobremanera d'[[esclavu|esclavos]]. Nelles llevantaben pequeños muelles d'atraque y dellos fortines en llugares alloñaos y recónditos. Pero tamién constituyía un llugar de camín na yá citada ruta escontra les Indies que los portugueses esplotaben. Asina en [[1500]] la poderosa flota de 13 naves unviada por [[Manuel I de Portugal]], la mayor axuntada hasta esa fecha, pa impresionar al ''[[samorin]]'' de [[Calcuta]] tenía de pasar por eses mariñes; pero esviar en [[Cabu Verde]] y afayó [[Brasil]] nun viaxe cubiertu pol misteriu, en pallabres de [[Manuel Lucena Salmoral]].<ref name="aventura23">[[Manuel Lucena Salmoral|Lucena, Manuel]], Brasil, 1500 ¿casualidá o argucia?, nᵘ23 de [[L'aventura de la Historia]], [[Arlanza Ediciones]], [[Madrid]], setiembre de [[2000]], {{ISSN|1579-427X}}</ref> El descubrimientu de la gran colonia portuguesa menguó l'interés de los lusos neses tierres, pero nun lu anuló. Coles mesmes la esistencia d'enfermedaes como la [[malaria]] o la [[fiebre mariello]], qu'abrasaben lliteralmente a los posibles colonos, nun convertía eses rexones nuna colonia curiosa. Como se dixo, los portugueses ocuparon pequeñes cabeces de sablera pa comerciar colos tratantes d'esclavos africanos que sí s'enfusaben nes selves en busca de mercancía humana. En numberoses ocasiones postulóse'l negociu d'esclavos como una de les causes que convertiríen dempués a los africanos en pueblos colonizaos; debilitaes les sos estructures tribales, que nun podíen protexelos, y amenorgada enforma la so autoestima ante una captura y secuestru continuu. Esti tráficu sufrió una importante novedá cuando la monarquía española pasu de conceder llicencies y cobrar aranceles a participar direutamente na esplotación negrera.<ref name="aventura28">[[Manuel Lucena Salmoral|Lucena, Manuel]], Los negocios negreros de la monarquía española, nᵘ28 de [[L'aventura de la Historia]], [[Arlanza Ediciones]], [[Madrid]], febreru de [[2001]], {{ISSN|1579-427X}}</ref> Sierra Lleona nun foi una esceición, pero viose afeutada en menor midida qu'otres rexones qu'esperecieron más, como ye'l casu de [[Guinea]], [[Senegal]] o inclusive [[Angola]]. == Historia moderna == A finales del sieglu XVIII, los británicos decidieron lliberar a los esclavos y devolvelos a África. Dempués de munchos discutinios escoyeron un territoriu apocayá adquiríu que sería más tarde conocíu como Sierra Lleona, como la futura patria d'estos esclavos lliberaos. En 1821, Sierra Lleona fundir con [[Gambia]] y [[Mariña d'Oru (África)|Mariña d'Oru]] (güei llamada [[Ghana]]) pa crear los Territorios Africanos Británicos del Oeste. Mientres los siguientes 50 años, la marina Británica desembarcó 70.000 esclavos en Freetown, actual capital de Sierra Lleona; la población de la capital, veríase rápido aumentada pola migración d'indíxenas dende l'interior. Un sieglu más tarde, Sierra Lleona fixo una transición pacífica a la independencia. Sierra Lleona ta habitada por grupos étnicos diversos, pero los [[mende (etnia)|mende]] nel sur y [[temne]] nel norte suponen más del 60% de la población total. Hai aprosimao nueve grupos etno-llingüísticos más pequeños, incluyíos los criollos y [[limba]]. Sierra Lleona tien llazos fuertes cola vecina Liberia y hubo socesivos planes pa una posible unión económica ente dambos países. Los criollos (3% de la población, casi toos cristianos) son descendientes de los esclavos afroeuropeos lliberaos que viven na área de Freetown. Fueron la élite en tiempos coloniales n'adquiriendo la cultura y educación britániques. Dempués de la independencia del país en 1961, los réximes mende (particularmente sol mandatu d'Alberto Margai, 1964-67) tendieron a arrampuñar la dominación criolla nes estructures del Estáu. Esto, llevó a los criollos a sofitar al (APC) Congresu de tol Pueblu, dirixíu por Siaka Stevens (un Limba). So los réximes del APC encabezaos por Stevens (1971-85) y Joseph Saidu Momoh (1985-92), los criollos consiguieron retener gran parte de la so influencia anterior. Los mende (casi un terciu de la población total), entamaos nel partíu de Milton Margai ganaron les eleiciones en 1951, y empezaron a aumentar la so influencia y poder tantu na alministración como nel exércitu. Como resultancia, les árees onde l'alministración taba en manes mende viéronse beneficiaes pol Gobiernu hasta'l puntu de qu'a mediaos de los años 60 los distritos mende teníen el doble númberu d'escueles primaries que los distritos del Norte. El predominiu limba y de la élite criolla mientres los primeros años del réxime del APC causaron una gran rensía de los temne (aprosimao unu terceru de la población) qu'ayudara al APC. Mientres los años setenta, los temne xunir a los mende na so oposición al gobiernu. Dempués de que Stevens designó a un vicepresidente temne en 1978, paecía que los temne quedaríen como'l segundu grupu más influyente del réxime, xunto a los limba. Los limba (menos de 10 per cientu de la población) foi preeminente nel estáu y l'exércitu desque Stevens xubió al poder en 1968. El 30 d'abril de 1992, El Conseyu Provisional del Gobiernu Nacional (NPRC), dirixíu pol capitán Valentine Strasser, da un golpe d'estáu y faise col poder gubernamental. Col tiempu, Strasser favorecería a los mende sobre otros grupos étnicos nel so gobiernu y nel exércitu. En xineru de 1996 sería derrocáu pol golpe militar dirixíu pol diputáu Julius Bio, quien dio en la organización d'eleiciones llibres que seríen ganaes, en marzu d'esi mesmu años, por un civil, Ahmed Texan Kabbah, hasta mayu de 1997 en que foi derrocáu por un golpe militar. Muncha de la inestabilidá de los réximes dende'l golpe de Strasser en 1992 puede culpase a la enllargada guerra civil qu'empezó en marzu de 1991. Una rebelión, dirixida por Foday Sankoh del [[Frente Revolucionariu Xuníu]] (FRU o RUF poles sos sigles n'inglés), empezó na rexón sur-oriental del país y en marzu de 1995, afectara a tolos distritos menos unu del país. La direición del RUF ta principalmente compuesta por persones temne, al igual que la mayor parte de les sos tropes. El mesmu Sankoh y la mayoría de los sos llugartenientes son temne y lluchen según ellos contra la hexemonía Mende. Ahmed Texan Kabbah ye mediu Mende y el so SLPP (Partíu Popular de Sierra Lleona) ye undamentalmente Mende. El RUF denunció en repitíes ocasiones que'l SLPP marxinó a los grupos étnicos que nun sían mende y qu'emplegaron un criteriu étnicu na designación de los ministros del Gobiernu. Tres el golpe mayu de 1997, sicasí, el RUF pidió a Sankoh que sofitara al nuevu gobiernu militar del comandante Johnny Koroma. Los hasta entós rebalbos optaron acomuñar col gobiernu militar, pero entós, los [[Kamajors]], les milicies mende entamaes sobre la base de los grupos de caza tradicionales, tomó'l relevu de la llucha contra'l gobiernu del RUF. Les consecuencies d'esta interminable guerra civil son qu'ente diez y quince mil civiles del nordeste y sudeste perdieron la vida dende 1991, asesinaos por dambos exércitos o por inanición y la metá de la población del país (2 millones de persones) viéronse obligaes a abandonar los sos llares y movese a zones más segures dalguna vegada mientres el conflictu. Los distritos más afeutaos fueron Moyamba, Bo, Kenema, Kailahun, Tonkolili, Kono y Pujehun. La esperanza de estabilización mientres el branu de 1998, a partir de la intervención de les tropes de la ONX, compuestes por tropes nixerianes del [[ECOMOG]] llueu foi rota tres les otomíes contra los civiles mientres los meses siguientes. Los llamamientos de Foday Sankoh a les sos propies tropes a deponer les armes nun sirvieron de nada, en parte porque dambes partes tarrecen que tres la paz vendríen los xuicios por traición y crímenes contra la humanidá que podríen arreyar al propiu Sankoh. == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * (en francés) L. Bonnet , Salone, roman historique, [[Editions Vents d'Ailleurs]], 2012, ISBN : [http://www.babelio.com/livres/Laurent-Salone/393659 ISBN 978-2-36413-017-3] * (n'inglés) C. Magbaily Fyle et Cyril P. Foray, ''Historical dictionary of Sierra Leone'', Scarecrow Press, Lanham, Md., 2006 (nouvelle édition révisée), LII-288 p. 978-0-8108-5339-3 * (n'inglés) Ernest Graham Ingham, ''Sierra Leone after a hundred years'', Frank Cass, Londres, 1968, XI-368p. (reproduction en fac-similé de l'éd. de Londres, Seeley and C° Ltd, 1894) * (n'inglés) Alexander Peter Kup, ''A history of Sierra Leone, 1400-1787'', [[Cambridge University Press]], Cambridge, 1961, 211 p. == Enllaces esternos == {{commonscat|History of Sierra Leone}} * [https://www.elmundo.es/internacional/sierraleona/ Sobre'l conflictu de Sierra Lleona hasta l'añu 2000] *[http://web.archive.org/web/http://uscis.gov/graphics/services/asylum/ric/documentation/SLE01001.htm Sierra Leone: Information on the 1997 coup d'etat, ECOMOG harassment of civilians, and the current situation in Sierra Leone] by [http://uscis.gov/graphics/index.htm U.S. Citizenship and Immigration Services] 5 January 2000 * [http://www.sierra-leone.org/lomeaccord.html Text of the 1999 Lomé Peace Accord] {{Tradubot|Historia de Sierra Leona}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Sierra Lleona]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 4f742f9j8fin3l9nau9ci45f5m88dzh 0 90482 3709489 3685699 2022-08-19T05:31:45Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Los Fundadores de Chile.jpg|thumb|250px|Los denominaos «fundadores» de la República (de izq. a der.): [[José Miguel Carrera]], [[Bernardo O'Higgins]], [[José de San Martín]] y [[Diego Portales]].]] La '''historia de [[Chile]]''' estrémase xeneralmente en [[Periodos de la historia de Chile|doce periodos]] que tomen dende l'empiezu del [[Poblamientu d'América|poblamientu humanu]] del territoriu del actual Chile hasta l'actualidá.<ref>Villalobos, Sergio, ''Historia del Pueblu Chilenu'', Ed. Zig-Zg, Santiago de Chile, 1980.</ref> El [[Chile prehispánicu|periodu prehispánicu]] correspuende a la historia de les distintes [[Pueblos orixinarios chilenos|etnies amerindies]] presentes nel territoriu, estendiéndose dende alredor del añu 14&nbsp;800&nbsp;[[e.&nbsp;C.]] hasta la llegada de los [[España|españoles]]. A partir de [[Descubrimientu d'América|1492]], empecipiáronse les [[Conquista d'América|esploraciones europees]] nel continente americanu. En 1520 [[Fernando de Magallanes]] y la so espedición fueron los primeros europeos en llegar a Chile pel sur al traviés del estrechu que güei lleva'l so nome, y en 1536 [[Diego de Almagro]] [[Descubrimientu de Chile|comandó una espedición]] hasta'l [[Valle del Aconcagua]] y el norte del actual Chile. El tercer periodu correspuende a la [[Conquista de Chile|conquista española]], que s'estendió ente 1536 y 1598 cola [[Guerra d'Arauco]], mientres la cual los españoles tuvieron cerca de ser esterminaos polos indíxenes [[mapuche]]s. El [[Chile colonial|periodu colonial]] cubre daqué más de dos sieglos, ente 1598 y 1808, ralu marcáu pol establecimientu de les [[Capitanía Xeneral de Chile|instituciones coloniales]]. El denomináu periodu de la [[Independencia de Chile|Independencia]] desenvolver dende la deposición del gobernador español, García Carrasco, en 1810 hasta l'exiliu del Llibertador [[Bernardo O'Higgins]] en 1823. Tuvo marcáu por diverses [[Guerra d'Independencia de Chile|batalles contra los realistes]], que llograron [[Reconquista (Chile)|reconquistar]] de volao el país, y por problemes nel so gobiernu. Una vegada que la independencia del país foi llograda, siguió un periodu d'[[Organización de la República de Chile|organización del estáu]] chilenu, ente los años 1823 y 1830, que vio asocedese trés gobernantes y [[Constitución Política y Permanente del Estáu de Chile de 1823|dos]] [[Constitución Política de la República de Chile de 1828|constituciones]]. Ente 1831 y 1861, tuvo llugar el periodu de la [[República Conservadora (Chile)|República conservadora]]. Tuvo marcáu pola puesta a valir de la [[Constitución Política de la República de Chile de 1833|Constitución de 1833]], establecida por [[Diego Portales]], con un gobiernu fuerte y centralizador. A pesar de dellos intentos de subversión, caltúvose la estabilidá institucional y el país conoció la prosperidá económica. L'octavu periodu, conocíu como la [[República Lliberal (Chile)|República lliberal]], que s'estendió dende 1861 hasta 1891, tuvo carauterizáu por una mayor estabilidá política y dexó una estensión del territoriu escontra [[Ocupación de la Araucanía|el sur]] y [[Guerra del Pacíficu|el norte]]. A partir de la [[Guerra civil chilena de 1891|guerra civil de 1891]], empezó la [[República Parllamentaria (Chile)|República parllamentaria]], que s'enllargó hasta la promulgación de la [[Constitución de 1925]]. El [[Congresu Nacional de Chile|Congresu nacional]] apoderó la política y el presidente aportó una figura práuticamente ensin autoridá. El país urbanizóse y creáronse los [[Federación Obrera de Chile|primeros sindicatos]]. La [[República Presidencial (Chile)|República presidencial]] marcó un cambéu nes instituciones, cola Constitución de 1925, hasta'l [[golpe d'estáu]] de 1973. Trés partíos apoderaron la política: los [[Partíu Radical (Chile)|radicales]], los [[Partíu Demócrata Cristianu de Chile|demócrata cristianos]] y los [[Partíu Socialista de Chile|socialistes]]. Numberoses [[Empresa pública|empreses públiques]] fueron creaes nesti periodu. La so final tuvo marcáu pol trunfu de la izquierda y les idees socialistes. Depués del [[golpe d'estáu del 11 de setiembre de 1973]] que derrocó al presidente [[Salvador Allende]], un [[Réxime Militar (Chile)|réxime militar]] dictatorial ocupó'l poder, con una xunta de gobiernu dirixida pol xeneral [[Augusto Pinochet]]. Decenes de miles d'opositores fueron [[Violaciones de los derechos humanos del Réxime Militar (Chile)|arrestaos, torturaos o asesinaos]], inclusive nel estranxeru, ente qu'otros fueron espulsaos o condergaos al exiliu. Cola ayuda de los ''[[Chicago Boys]]'', Pinochet llevó alantre una política económica lliberal, y una nueva constitución foi adoptada en 1980. Finalmente, la [[transición chilena a la democracia|transición escontra la democracia]] ye'l periodu actual qu'empieza a partir de 1990, al asumir la presidencia [[Patricio Aylwin]] y caracterízase por un fuerte presidencialismu amparáu pola constitución de 1980. {| cellspacing=0 cellpadding=0 style="font-size:95%" | __TOC__ |} == Chile prehispánicu == {{AP|Chile prehispánicu|Historia d'Islla de Pascua}} [[Ficheru:Cacique Lloncon aprox. 1890.jpg|thumb|left|right|Los [[mapuche]]s son anguaño la principal comunidá aborixe en Chile.]] [[Ficheru:Pukará de Quitor 2.jpg|thumb|El [[Pucará de Quitor|pucará]] de [[L'Aldea de Quitor|Quitor]], un asentamientu defensivu atacameño.]] La [[Glaciación de Würm o Wisconsin|glaciación Würm-Wisconsin]], duró unos 50&nbsp;000 años aprosimao. Según los [[Ciencia|científicos]], la Ponte de Beringia» en condiciones de ser transitáu duró unos 4000 años na so primer etapa y 15&nbsp;000 años na so segunda etapa. A partir d'ende, l'home foi escontra'l sur hasta llegar al actual [[organización territorial de Chile|territoriu chilenu]]. El territoriu actual de Chile foi'l menos pobláu de tol [[continente]] americanu, habitáu por diversu grupos [[indíxena|indíxenes]] antes de la llegada [[España|española]]. Al entamu, estos taben entamaos en grupos tribales nómades, no que se conoz como [[sociedá primitiva]], evolucionando depués hasta llegar a convertise en sociedaes aldeanes sedentaries. Los restos [[arqueoloxía|arqueolóxicos]] más antiguos del [[país]] atópase en [[Monte Verde]],<ref>{{cita publicación |apellíu=Dillehay |nome=Tom, C. Ramírez, M. Pinu, M. B. Collins, J. Rossen, y J. D. Pino Navarro |enllaceautor= |añu=2008 |mes=9 de mayu |títulu=Monte Verde: Seaweed, Food, Medicine, and the Peopling of South America |url=http://www.sciencemag.org/content/320/5877/784 |idioma=inglés |publicación=[[Science]] |editorial= |allugamientu= |volume=320 |númberu=5877 |páxines=784-786 |fechaaccesu=2 d'abril de 2011 |cita= }}</ref> cerca de [[Puerto Montt]], y daten del 14800 e.C. ,<ref>{{cita web |url=http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1873 |títulu=Monte Verde Archaeological Site |fechaaccesu=2 d'abril de 2011 |autor=[[Organización de les Naciones Xuníes pa la Educación, la Ciencia y la Cultura]], UNESCO |fecha=2004 |editorial= |idioma=inglés |cita=The site shows the existence of a group of people that lived there [...] about 14.800 years ago according to the calibrated dates of carbon 14 }}</ref> convirtiéndolo nel primer asentamientu humanu conocíu n'[[América]].<ref>{{cita web |url=http://newswise.com/articles/view/540470/ |títulu=New Evidence About Earliest Americans Supports Coastal Migration Theory |fechaaccesu=2 d'abril de 2011 |autor=Salisbury, David F. |fecha=2008 |editorial=[[Universidá Vanderbilt]] |idioma=inglés |cita=New evidence from the Monte Verde archaeological site [...] confirms its status as the earliest known human settlement in the Americas }}</ref> Dellos restos atopaos na cueva Fell, un xacimientu arqueolóxicu de [[Provincia de Tierra del Fueu (Chile)|Tierra del Fueu]], el llugar habitáu más austral de Chile, indiquen que la presencia [[Humanu|humana]] remontar al [[VIII mileniu e.C.|7000 e.C. ]] [[Ficheru:Moai Rano raraku.jpg|thumb|right|[[Moái]] en [[Rano Raraku]], [[Islla de Pascua]].]] Los cambeos [[Clima|climáticos]] del [[VII mileniu e.C.|6000 e.C. ]] alteriaron drásticamente les costumes de los paleoindíxenes chilenos que tuvieron d'afaese a una nueva redolada: formóse'l [[desiertu d'Atacama]], sumieron munches especies y l'océanu Pacíficu delimitó les [[mariña|mariñes]] actuales. Estos indíxenes tuvieron d'afaese a un clima muncho más [[Calor|templao]] del que taben avezaos, polo que munchos se treslladaron dende'l [[norte]] escontra les mariñes y el [[Valle Central (Chile)|valle central]]. Asina, formáronse los principales grupos indíxenes chilenos: [[atacameños]] y [[aimara|aimares]] nel norte grande, [[diaguita|diaguites]] nel norte chicu, los [[changos]] na mariña septentrional, la gran familia de los [[mapuche]]s nel valle central hasta'l [[senu de Reloncaví]] y los [[tehuelche]]s, [[chonos]], [[alacalufe]]s, [[onas]] y [[yagán|yaganes]] na [[Patagonia]]. De dellos miles de paleoindios esistentes nel [[VII mileniu e.C.|séptimu mileniu edC]], la población aumentó hasta un millón doscientos mil indíxenes nel [[sieglu XVI]] de la nuesa era.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Silva Galdames |nome=Osvaldo |enllaceautor= |títulu=Historia de Chile Ilustrada |url= |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición= |añu=1995 |editor= |editorial=COPESA |ubicación=Santiago, Chile |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> Mientres el [[sieglu XV]] la [[cultura]] de los pueblos indíxenes sería influyida pola espansión del [[Imperiu incaicu]] sobre'l norte del actual territoriu chilenu. Ésta empezó col [[Inca]] [[Pachacútec]], y foi rematada so la direición de los inques [[Túpac Yupanqui]] y [[Huayna Cápac]]. Estos postreros avanzaron escontra'l sur sometiendo a los pueblos aimaras, atacameños, diaguitas y picunches y establecieron finalmente la frontera meridional del Imperiu al norte del [[ríu Maule]] dempués de la [[batalla del Maule]].<ref>{{cita web |url=http://jaimevera.cl.tripod.com/expansion.html |títulu=La espansión incaica nel valle de Aconcagua, según los cronistes |fechaaccesu=22 de marzu de 2012 |formatu=HTML |autor=[[Sociedá Chilena d'Historia y Xeografía]] |fecha=Marzu de 1995 |obra=Boletín Nᵘ 5 de la Filial Valparaíso de la Sociedá Chilena d'Historia y Xeografía}}</ref> En tantu, na [[islla de Pascua]] desenvolvióse una cultura de carauterístiques [[Polinesia|polinésicas]] bien avanzada magar el so aisllamientu. L'antiguu pueblu [[Rapa Nui (etnia)|Rapa Nui]] desenvolvió un sistema d'escritura desapaecíu na actualidá y construyó enormes escultures conocíes como [[moái]]s.<ref>{{cita web |url=http://www.crisisenergetica.org/staticpages/index.php?page=20051127123010776 |títulu=El fin de los pascuenses |fechaaccesu=22 de marzu de 2012 |formatu=PHP |autor=[[Jared Diamond|Diamond, Jared]] |fecha=1 d'agostu de 1995 |obra=Crisis enerxética}}</ref> Sicasí, aprosimao ente los sieglos [[sieglu XVI|XVI]] y [[sieglu XVIII|XVIII]], producióse una crisis que provocaría una [[guerra civil]], que afararía cola mayoría de les muertes de dicha civilización.<ref>{{cita web |url=http://www.jornada.unam.mx/2007/02/17/index.php?section=opinion&article=020a2pol |títulu=Colapso: La Islla de Pascua |fechaaccesu= |formatu=PHP |autor=Calderón A., Enrique |fecha=17 de febreru de 2007 |obra=Diariu ''La Jornada''.}}</ref> == Descubrimientu == [[Ficheru:ReplicaNaoVictoriaMagallanes.jpg|thumb|150px|left|Retruque de la [[nao]] ''[[Victoria (nao)|Victoria]]'', [[espedición de Magallanes-Elcano]].]] [[Ficheru:Diego de Almagro.JPG|thumb|150px|left|[[Diego de Almagro]].]] {{AP|Descubrimientu de Chile}} Los primeros europeos en reconocer l'actual territoriu chilenu fueron los integrantes de la flota del [[Portugal|portugués]] [[Fernando de Magallanes]], nel so intentu de [[circunnavegación]] del planeta so les órdenes del rei d'[[España]] [[Carlos I d'España|Carlos I]]. Depués de zarpar dende [[Sanlúcar de Barrameda]] el [[26 de setiembre]] de [[1519]] y de reconocer gran parte de les actuales mariñes [[brasil]]anas y [[arxentina|arxentines]], Magallanes afayó'l [[Estrechu de Magallanes|estrechu]] que comunica l'océanu Pacíficu col [[océanu Atlánticu|Atlántic u]]'l [[1 de payares]] de [[1520]] —esta fecha ye recordada pola [[Historia|historiografía]] chilena como la del descubrimientu del actual territoriu chilenu—. Magallanes nomó a dichu paso como [[Estrechu de Magallanes|estrechu de Tolos Santos]], el que foi darréu renombráu n'honor del so descubridor.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Martinic |nome=Mateo |enllaceautor=Mateo Martinic |títulu=[http://www.memoriachilena.cl/archivos2/pdfs/MC0053168.pdf Curtia historia de Magallanes] |fechaaccesu=29 de marzu de 2012 |formatu=PDF |añu=2002 |editorial=Ediciones de la Universidá de Magallanes |allugamientu=Punta Arenas |isbn=956-7189-14-5 |capítulu=Afayu del territoriu polos europeos, la so esploración y progresiva conocencia (sieglos XVI al XIX) |páxines=137}}</ref> Sicasí, el primer esplorador de gran parte del actual territoriu chilenu foi [[Diego de Almagro]], sociu de [[Francisco Pizarro]] na [[conquista de Perú]]. Les disputes que tenía con Pizarro pola repartu de les riqueces del destruyíu Imperiu inca, principalmente pola posesión del [[Cuzco]], lleváronlu a aventurase a les tierres del sur. Almagro partió de Cuzco en xunetu de 1535. Munchu historiadores creen qu'una de les razones del viaxe de Almagro foi'l rumor de la esistencia d'un reinu muncho más ricu que Perú escontra'l sur llamáu «[[El Dorado]]», rumor que podría surdir de forma intencional como forma de menguar les huestes [[conquistador]]es y asina dexar una rebelión nativa. En percorriendo'l [[Caminos del Inca|camín del Inca]], cruciando territorios correspondientes a les actuales [[Bolivia]] y [[Arxentina]] septentrional, Almagro realizó l'encruz de la [[cordal de los Andes]] con aciages resultaos: gran parte del so comitiva finó mientres la travesía por causa de [[hipotermia]]. Tres más de nueve meses, Almagro finalmente llegó al valle de [[Copiapó]] el [[21 de marzu]] de [[1536]]. Almagro entamó la reconocencia de la so gobernación denomada [[Gobernación de Nueva Toledo|Nueva Toledo]], como fuera llamáu'l territoriu vencíu al conquistador per parte del monarca hispanu, ensin atopar les riqueces que tanto buscaba. Un enfrentamientu en [[batalla de Reinohuelén|Reinohuelén]], na confluencia de los ríos [[ríu Ñuble|Ñuble]] y [[ríu Itata|Itata]], ente los indíxenes lideraos por Vitacura y una de patrullar española al cargu de Gómez de Alvarado, ye considerada la primer batalla de la denomada [[Guerra d'Arauco]]. Decepcionáu y cansáu del crudu viaxe, en 1536 decidió tornar a Nueva Toledo, tomando la ruta d'[[Arequipa]] a Cuzco, onde [[Guerres civiles ente los conquistadores de Perú|remontar contra Pizarro]] en 1537.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Larraín Valdés |nome=Gerardo |enllaceautor= |títulu=Diego de Almagro |url= |fechaaccesu= |añu=2001 |editorial=Luxemburgu |ubicación=Santiago |isbn=956-272-488-3 }}</ref> == Dominación española == === La Conquista === [[Ficheru:Pedro de Valdivia.jpg|thumb|left|right|[[Pedro de Valdivia]].]] [[Ficheru:Lautaro (de Pedro Subercaseaux).jpg|thumb|150px|[[Lautaro]], davezu consideráu como'l mayor estratega mapuche, según [[Semeya pictórica|semeya]] idealizáu de principios del sieglu XX.]] [[Ficheru:Fundacion de Santiago.jpg|thumb|left|Fundación de [[Santiago de Nueva Estremadura]].]] {{AP|Conquista de Chile}} En [[1540]], [[Pedro de Valdivia]], autorizáu por [[Francisco Pizarro]], llevó a cabu una segunda espedición, cola cual empecipióse'l periodu de la [[Conquista de Chile|Conquista]]. Al contrariu de [[Diego de Almagro]], tomó la ruta del [[desiertu d'Atacama]].<ref name="Vivar">{{Cita llibru |apellíos=Vivar |nome=Gerónimo de |enllaceautor=Jerónimo de Vivar |títulu=Crónica y rellación bayurosa y verdadera de los reinos de Chile 1558. En: Fondu Históricu y Bibliográficu José Toribio Medina, Tomu 2 |añu=1966 |editorial=Institutu Xeográficu Militar, Santiago de Chile |isbn= |cita=[http://www.memoriachilena.cl/temas/documento_detalle.asp?id=MC0008847 Memoria Chilena - Documentos ]}}</ref> Al llegar al valle de [[Copiapó]], tomó solemne posesión en nome del rei d'España d'esta tierra y nomar [[Nueva Estremadura]], n'alcordanza a la so tierra natal. Anovó la marcha escontra'l [[valle del Aconcagua]], onde'l cacique [[Michimalonco]] intentó detenelo ensin ésitu. El [[12 de febreru]] de [[1541]] fundó la ciudá de [[Santiago de Nueva Estremadura]] a los pies del [[Cuetu Santa Lucía]], llamáu ''Huelén'' en [[mapudungún]]. A los pocos meses, Valdivia foi proclamáu pol [[cabildru colonial|cabildru]] como [[Gobernador Real de Chile|Gobernador]] y [[Capitán Xeneral]] de Nueva Estremadura. Primeramente refugó'l cargu, pero finalmente aceptar el [[11 de xunu]] de [[1541]].<ref name="Vivar"/> El [[11 de setiembre]] de [[1541]], [[Michimalonco]] lideró una emboscada a l'acabante fundar ciudá de [[Santiago de Chile|Santiago]] destruyéndola casi dafechu. Fundamental na defensa de la ciudá foi [[Inés de Suárez]].<ref name="Mariño">''Crónica del Reinu de Chile, Escrita pol capitán Don [[Pedro Mariño de Llobera]]''. Publicada en ''Coleición d'Historiadores de Chile - Tomo VI'', Imprenta El Ferrocarril, Santiago de Chile, 1865</ref> Nesta primer etapa lluchó contra los indíxenes del norte del país, intentando consolidar la dominación española naquellos territorios; cuando dispunxo de más tropes, empecipió la ocupación de los territorios asitiaos más al sur. Tamién empecipió la fundación d'otres ciudaes: [[La Serena (Chile)|Villanueva de La Serena]] ([[1544]]), [[Concepción (Chile)|La Concepción de María Purísima del Nuevu Estremu]] ([[1550]]), [[La Imperial (Chile)|La Imperial]] ([[1552]]), [[Valdivia|Santa María la Blanca de Valdivia]] ([[1552]]), [[Villarrica (comuña)|Santa María Madalena de la Villa Rica]] y [[Angol|Les Llendes de Angol]] ([[1553]]).<ref name=Encina>{{Cita llibru |apellíu=[[Francisco Antonio Encina|Encina, Francisco Antonio]] |nome=y [[Leopoldo Castedo]] |títulu=Historia de Chile |url= |fechaaccesu=22 de marzu de 2012 |otros=vol. X |añu=2006 |editorial=Editorial Santiago |ubicación=Santiago |isbn=956-8402-78-0 |capítulo=Cronología Xeneral de Chile}}</ref> En [[1553]], el país paecía definitivamente pacificado, pero los mapuches, dirixíos por [[Lautaro]] y [[Caupolicán]], empecipiaron una insurrección; Valdivia perdió la vida n'unu de los combates.<ref name=Encina/> El nuevu gobernador, [[García Hurtado de Mendoza y Manríquez]] ([[1557]]), posterior [[virréi de Perú]] ([[1589]]-[[1596]]), reconstruyó les ciudaes destruyíes, pero nun llogró vencer totalmente la resistencia de los indíxenes. Siendo gobernador [[Rodrigo de Quiroga]], el [[16 d'avientu]] de [[1575]], un [[Terremotu de Valdivia de 1575|terremotu y maremotu]] afaró la zona sur, destruyendo les ciudaes de La Imperial, Villarrica, [[Valdivia]] y [[Castro (Chile)|Castro]]. Estudios recién calculen, a partir de les descripciones del fenómenu y daños producíos, una magnitú cercana a los 8,5 graos na [[escala de Richter]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Lago López |nome=Marcelo |enllaceautor= |añu=2000 |mes= |títulu=Tsunamis d'orixe cercanu a les mariñes de Chile |url= |idioma= |publicación=Revista de Geografía Norte Grande |editorial= |allugamientu= |volume= |númberu=27 |páxines=98 |fechaaccesu=23 d'abril de 2011 |cita= }}</ref> En [[1598]], los mapuches llevantáronse nuevamente y producióse el [[Desastre de Curalaba]], que casi acabó col intentu de colonización de Chile. Les ciudaes al sur del [[ríu Biobío]] fueron destruyíes, con esceición de [[Castro (Chile)|Castro]].<ref>{{cita web |url=http://www.historia.uchile.cl/CDA/fh_complex/0,1393,SCID%253D7181%2526ISID%253D404%2526JNID%253D12,00.html |títulu=Llega a Chile un refuerzu de tropa de Perú - Llevanta'l Gobernador una ciudá na provincia de Que'l so - Visita'l país meridional de la so gobernación, i los indios quíten-y la vida. |autor=[[Vicente Carvallo y Goyeneche|Carvallo y Goyeneche, Vicente]] |fecha= |obra=Descripción Históricu Xeografía del Reinu de Chile (Description Historical Geography of the Kingdom of Chile). Tomu I; Capítulu LXXIX |editor=University of Chile: Document Collections in complete texts: Cronicles (on line in Spanish) Primer parte. |idioma= |cita= }}</ref> Tres socesivos combates de la [[Guerra d'Arauco]], establecióse una [[La Frontera (Chile)|frontera tácita]] ente la colonia española y les tierres so dominación mapuche nel [[ríu Biobío]], dende onde empecipiaron dempués peligroses revueltes.<ref>{{cita publicación |autor=Obregón Iturra, Jimena |fecha=2008 |títulu=Concepciones hispanes en redol a un territoriu apostáu en Chile |url=http://www.culturayrs.org.mx/Revista/num4/obregon.html |formatu=HTML |publicación=Revista electrónica de ciencies sociales |fechaaccesu=4 d'abril de 2012}}</ref> === La Colonia === {{AP|Chile colonial}} Rematada la denomada Conquista, empecipióse un periodu que tomaría más de dos sieglos, mientres los cualos estenderíase y consolidaría la dominación española nel territoriu, namái aguantada polos mapuches. El «''Reinu de Chile''» constituyía alministrativamente una [[Gobernación]] y [[Capitanía Xeneral de Chile|Capitanía Xeneral]] con capital en [[Santiago de Chile|Santiago]]. Al frente del mesmu atopaba'l [[Gobernador Real de Chile|gobernador]] y [[capitán xeneral]], asesoráu pola [[Real Audiencia de Chile|Real Audiencia]], presidida pol mesmu gobernador, razón pola cual denominábase-y indistintamente presidente o gobernador. L'Audiencia, amás de sirvir d'órganu consultivu del gobernador, tenía les funciones de [[tribunal]] d'[[apelación|apelaciones]] del reinu.<ref>{{Cita llibru |autor=[[Fernando Campos Harriet|Campos Harriet, Fernando]] |títulu=Historia constitucional de Chile |añu= 1999 |ubicación = Santiago |editorial= Editorial Xurídica de Chile |edición= 7ª |isbn= 956-10-0405-4 }}</ref> A partir de la destrucción de les ciudaes y villes del sur del territoriu a fines del sieglu XVI, el control efeutivu exercíu polos españoles amenorgar al [[Valle Central (Chile)|Valle Central]] hasta'l [[ríu Biobío]]. Al este del Cordal de los Andes, el territoriu chilenu incluyía'l [[Correximientu de Que'l so]], conformáu pela parte poblada de les actuales [[provincies arxentines]] de [[Provincia de Mendoza|Mendoza]], [[Provincia de San Juan|San Juan]] y [[Provincia de San Luis|San Luis]].<ref>{{Cita llibru |autor =[[Jaime Eyzaguirre|Eyzaguirre, Jaime]] |títulu= Curtiu historia de les fronteres de Chile |añu= 2000 |ubicación =Santiago |editorial = Editorial Universitaria |páxines=19 y 32-33 |id = ISBN 956-11-1356-2 }}</ref> Que'l so foi dixebrada de Chile nel añu [[1776]], pa incorporase al apocayá creáu [[Virreinatu del Río de la Plata]].<ref>{{Cita llibru |autor =[[Jaime Eyzaguirre|Eyzaguirre, Jaime]] |títulu= Curtiu historia de les fronteres de Chile |añu= 2000 |ubicación =Santiago |editorial = Editorial Universitaria |páxines=40-43 |id = ISBN 956-11-1356-2 }}</ref> En teoría, incluyía tamién amplios territorios na actual [[Patagonia arxentina]], nos cualos nun s'establecieron poblaciones permanentes.<ref>{{Cita llibru |autor =[[Jaime Eyzaguirre|Eyzaguirre, Jaime]] |títulu= Curtiu historia de les fronteres de Chile |añu= 2000 |ubicación =Santiago |editorial = Editorial Universitaria |páxines=18-23 y 40-45 |id = ISBN 956-11-1356-2 }}</ref> [[Ficheru:Portrait of Ambrosio O'Higgins.jpg|thumb|right|[[Ambrosio O'Higgins]], [[Gobernador Real de Chile|gobernador de Chile]] ente [[1788]] y [[1796]].]] El rei [[Felipe II d'España|Felipe II]] suxetó al gobernador a la vixilancia del [[virréi de Perú]], al espresar nuna real cédula de [[1589]] que debía «''guardar, cumplir y executar los sos órdenes, y avisa-y de too lo qu'ellí s'ufiertara de considerancia''». A partir de dicha norma, los virréis entendieron que la rellación ente dambos yera d'efeutiva dependencia; sicasí, en dellos casos, la rellación del gobernador foi direuta col [[rei d'España|rei]] y n'otres pasó pol virréi de Perú. La base de la rellación foi la [[real cédula]] antes mentada; sicasí, hubo otres posteriores que perfilaron el tipu de rellación efeutiva ente la capitanía y el virreinatu. Por casu, por aciu reales cédules, autorizar a los virréis a intervenir en Chile namái en casu de «''polveru y balasma''». Facultar a los virréis a poner en práutica estratexes [[militar]]es na [[guerra d'Arauco]] (guerra defensiva) y dempués ordenóse direutamente al gobernador de Chile a enllantales (guerra ofensiva). Tamién se facultó a los virréis pa remover al gobernador, atribución que-yos foi darréu negada. Al respeutive de los recursos militares ([[arma|armes]], [[soldáu|soldaos]], etc.) y el [[suministru]] comercial, la capitanía dependió del virreinatu. L'[[alministración de xusticia]] de la capitanía yera autónoma del virreinatu, salvo la [[inquisición]], que correspondía a un delegáu de Lima,<ref>{{cita web |url=http://sefard.tripod.com/inquisicion_chile.pdf |títulu=La Inquisición en Chile |fechaaccesu=4 d'abril |añoacceso=2012 |autor=Luis E. Boutin |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref> y los xuicios de [[derechu mercantil|comerciu]], que dependieron del consuláu de Lima hasta [[1795]]. No gubernativo, la rellación foi fluctuante, dependiendo del periodu, les instrucciones qu'unviaba'l rei ya inclusive les personalidaes de les respeutives autoridaes (virréis y gobernadores) y nun hubo nunca una anexón formal de la capitanía al virreinatu. Amás, en ciertos periodos, por cuestiones estratéxiques de [[seguridá]] del virreinatu –por casu, ante amenacies de [[corsariu|corsarios]]– los virréis intervinieron direutamente nel gobiernu de Chile, inclusive por mesma iniciativa. Coles mesmes, dellos gobernadores acostumaron consultar o pidir instrucciones sobre temes urxentes al virréi, pola gran distancia que los dixebraba del rei, que s'atopaba n'[[España]]. Finalmente, en [[1798]], a cuenta de una disputa ente'l virréi [[Ambrosio O'Higgins|O'Higgins]] y el gobernador [[Gabriel d'Avilés y del Fierro|Avilés]], el rei [[Carlos III d'España|Carlos III]] declaró que Chile yera independiente del virreinatu «''como siempres tuvo d'entendese''». La [[Guerra d'Arauco]] tendría, a lo llargo de la colonia, diverses etapes d'alta belixerancia y otres más pacífiques: guerra ofensiva, guerra defensiva y parllamentos. Amás, los gobernadores españoles tuvieron qu'enfrentase, mientres la segunda metá del [[sieglu XVII]], a les repitíes incursiones de [[corsariu|corsarios]] [[Inglaterra|ingleses]]. Pal sostenimientu del exércitu establecióse, en [[1600]], el ''[[real asitiáu]]'', una subvención de la corona paga con cargu a l'ayalga del virreinatu de Perú.<ref>{{Cita llibru |autor=[[Francisco Antonio Encina]] & [[Leopoldo Castedo]] |títulu=[[Historia de Chile dende la Prehistoria hasta 1891]] |url= |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición= |añu=1940-1952 |editor= |editorial= |ubicación=Santiago |isbn=956-8402-70-5 |capítulu=Tomo II. La Colonia y l'Ilustración |páxines= |cita= }}</ref> La [[Xeografía de Chile|situación xeográfica]] de Chile, estremáu de les principales rutes terrestres y [[mar]]ítimas, foi unu de los inconvenientes más graves con que zarapicó la [[colonización]] del país. Esto, sumáu al constante estáu de guerra en que s'atopaba la capitanía, convirtieron a Chile nuna de les zones más probes del [[Imperiu español]] n'América. Los intercambios col Perú fueron la base de l'actividá comercial de la capitanía; darréu, anque taba llegalmente prohibíu, estableceríase un comerciu regular con [[Buenos Aires]]. [[Ficheru:Mujeres de la Colonia.jpg|thumb|left|Obra qu'amuesa la vida en Chile mientres el periodu colonial.]] El [[sieglu XVII]] caracterizós'[[economía|económicamente]] como'l ''sieglu del [[sebu]]'', pos esti artículu, xuntu al [[charqui]] y el [[cueru]], convertir nel principal productu d'esportación al Perú, lo que dexó'l llogru d'importantes dividendos a una economía precaria, d'escasa capacidá de producción n'árees diverses a la [[ganadería]]. De la mesma, el siguiente sieglu, el [[sieglu XVIII|XVIII]], foi llamáu'l ''sieglu del [[trigu]]'', yá que nésti formó una nueva estructura social agraria, que dexó un ampliu desenvolvimientu de l'agricultura y una importante cantidá d'esportaciones d'esta cebera al virreinatu. Ello ye que a partir de [[1687]], Chile convertir na tenada de Perú», pos nesa fecha'l virreinatu foi afaráu por una plaga qu'afectó gran parte de los sos valles cultivables. Tamién se desenvolvió la [[minería]], con dellos xacimientos de [[cobre]], [[oru]] y [[plata]]. Anque esistía un sistema de [[monopoliu]], el [[contrabandu]] activar en forma ostensible mientres el sieglu XVIII, cola llegada de naves procedentes d'[[Estaos Xuníos]], [[Francia]] ya [[Inglaterra]]. Namái l'establecimientu de la llibertá de [[comerciu]] con [[España]], en [[1778]], dexó un intercambiu más continuu cola metrópolis. Mientres esti periodu, produciéronse dellos [[terremotu|terremotos]] de gran magnitú. Ente otros, [[Terremotu de Santiago de 1647|el]] asocedíu'l [[13 de mayu]] de [[1647]], que destruyó gran parte de la ciudá de [[Santiago de Chile|Santiago]]; [[Terremotu de Concepción de 1657|el]] de [[15 de marzu]] de [[1657]], qu'estropió totalmente a [[Concepción (Chile)|Concepción]] y xeneró un [[tsunami]]; y [[Terremotu de Valparaíso de 1730|el]] de [[8 de xunetu]] de [[1730]] que volvió estropiar seriamente a Santiago y [[Valparaíso]]. == Independencia == {{AP|Independencia de Chile}} [[Ficheru:PrimeraJuntaNacionalDeGobierno(Chile).jpg|thumb|250 px|left|[[Primer Xunta Nacional de Gobiernu de Chile|Primer Xunta de Gobiernu]].]] En [[1808]], l'[[Imperiu español]] vivía nun creciente estáu de baturiciu. A [[Chile]] llegaron les noticies de la [[Guerra de la Independencia Española|invasión napoleónica a España]] y el cautiverio de [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]],<ref name=MCl>{{cita web |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=elcabildode1810 |títulu=Primer Xunta de Gobiernu |fechaaccesu=4 d'abril |añoacceso=2012 |autor= |fecha= |obra=Memoria Chilena. Portal de la cultura de Chile |cita= }}</ref> na dómina qu'asumiera [[Francisco Antonio García Carrasco Díaz|García Carrasco]] como gobernador de Chile. Dempués d'un bullado casu de contrabandu, García Carrasco arrenunció en [[1810]]. El militar más antiguu de Chile nesa dómina yera [[Mateo de Toro y Zambrano]], que por esa razón tuvo de tomar interinamente el mandu.<ref>[[s:es:Bandu de posesión del Conde de Conquistar|Bandu de posesión del Conde de la Conquista]]</ref> Por esa dómina arrobinárase fuertemente ente los criollos el movimientu juntista, esto ye, el de reemplazar la gobernación española por una xunta de notables que caltuviera'l gobiernu mientres durara'l cautiverio del soberanu.<ref name=MCl/> El gobernador aceptó la convocatoria a un [[cabildru abiertu]] pa decidir l'establecimientu d'una xunta de gobiernu. Asina, el [[18 de setiembre]] de [[1810]], formóse la [[Primer Xunta Nacional de Gobiernu de Chile|Primer Xunta Nacional de Gobiernu]], de la cual foi nomáu presidente'l mesmu Toro y Zambrano.<ref name=MCl/> {{clear}} === La Patria Vieya === [[Ficheru:José Miguel Carrera.jpg|thumb|150px|[[José Miguel Carrera]].]] {{AP|Patria Vieya (Chile)}} Tres el fallecimientu de Toro y Zambrano, el lideralgu políticu foi asumíu por [[Juan Martínez de Rozas]], so que los sos auspicios foi convocáu'l [[Primer Congresu Nacional de Chile|Primer Congresu Nacional]]. N'entartallando la contrarrevolución de [[Tomás de Figueroa]],<ref>Barros Arana, Vol. XVIII, Capítulu VIII: ''Instalación del Congresu Nacional; Actitúes de los diversos partíos; Medranes d'una reaición (mayu-setiembre de 1811).''</ref> celebráronse les eleiciones, de les cualos surdió una amplia mayoría de diputaos d'enclín moderáu, que defendíen una mayor autonomía ensin llegar a la separación completa del Imperiu español; pela so parte, la minoría de los aponderaos predicaba la independencia absoluta ya instantánea.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Barro Arana |nome=Diego |enllaceautor=Diego Barros Arana |títulu=[[Historia Xeneral de Chile (Diego Barros Arana)|Historia Xeneral de Chile]] |otros Tomu XVIII, Capítulu VI: Primeros trabayos de la xunta gubernativa; Información de nuevos cuerpos de tropes; Convocación d'un congresu xeneral; Declaración de la llibertá de comerciu (ochobre de 1810 a febreru de 1811) |añu=1897 |editorial=Imprenta Cervantes |ubicación=Santiago de Chile}}</ref> Nun empiezu, el gobiernu transitoriu establecíu caltener ensin intenciones independentistes. Sicasí, col correr de los meses tomó otros aldos, especialmente, al aportar al poder [[José Miguel Carrera]]. Dictáronse los primeres [[Historia del constitucionalismo chilenu|testos constitucionales]] y lleis propies, y creáronse nueves instituciones, como'l [[Institutu Nacional (Chile)|Institutu Nacional]], la [[Biblioteca Nacional de Chile|Biblioteca Nacional]] y el primer periódicu chilenu, la ''[[Aurora de Chile]]''.<ref>{{cita publicación |apellíu=Smith |nome=Robert Freeman |títulu=The American Revolution and Latin America: An Essay in Imagery, Perceptions, and Ideological Influence |url=http://links.jstor.org/sici?sici=0022-1937%28197811%2920%3A4%3C421%3ATARALA%3Y2.0.CO%3B2-1 |formatu=JSTOR |idioma=inglés |publicación=Journal of Interamerican Studies and World Affairs |volume=20 |númberu=4 |páxines=421-441 |fechaaccesu=19 d'agostu de 2010}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.auroradechile.cl/newtenberg/facsimil/1313/article-28876.html |títulu=Aurora de Chile - Tomo 1, Nᵘ 1, xueves 13 de febreru de 1812 |fechaaccesu=17 de xineru de 2012 |formatu=HTML |autor=[[Camilo Henríquez|Henríquez, Camilo]] |fecha=s/f |editorial=www.auroradechile.cl}}</ref> La historia de los años que siguió a la llegada de Carrera al poder fueron de constante enfrentamientu ente'l sector aponderáu, que lo siguía, y los sectores independentistes moderaos, lideraos por [[José Miguel Infante]] y darréu por [[Bernardo O'Higgins]].<ref>{{Cita llibru |apellíu=Larraín |nome=Ana María |enllaceautor= |títulu=José Miguel Carrera, revolucionariu impetuosu |fechaaccesu=3 d'abril de 2012 |añu=1993 |editorial=Zig Zag |ubicación=Santiago de Chile |isbn=956-12-0810-5 |páxines=39-58}}</ref> === Reconquista Española === {{AP|Reconquista (Chile)}} De la mesma, cola llegada de tropes [[Exércitu Realista n'América|realistes]] unviaes pol [[virréi de Perú]], [[José Fernando de Abascal y Sousa]] ([[1806]]-[[1816]]), empecipióse la [[Guerra de la Independencia de Chile|Guerra de la Independencia]].<ref>Galdames, Luis. ''Historia de Chile'', Ed. Universitaria, Santiago de Chile, 1995, páx. 292-295. ISBN 956-11-1160-8</ref> Col sofitu de adherentes locales a la causa [[Exércitu Realista n'América|realista]], llograron controlar gradualmente'l sur del país, mientres los desencuentros ente los partidarios de Carrera y d'O'Higgins aumentaben, minando la so capacidá de resistencia. Finalmente, los realistes ganaron dafechu a les tropes [[patriota|patriotes]] na [[Desastre de Rancagua|batalla de Rancagua]], el [[2 d'ochobre]] de [[1814]].<ref>Galdames, ''Historia de Chile'', páx. 296-307.</ref> Tou Chile cayó en manes realistes, completando la [[Reconquista (Chile)|Reconquista Española]]. Nesta etapa restauraron les instituciones coloniales, colos gobiernos de [[Mariano Osorio]] y [[Casimiro Marcó del Pont]]. Magar cuntaron con importantes sofitos locales, la crueldá con que los patriotes fueron escorríos llueu-yos ayenó simpatíes.<ref>[https://books.google.com/books?vide=OCLC04389954&id=r6cOAAAAIAAJ&pg=RA2-PA109&lpg=RA2-PA109&dq=rancagua#PRA2-PA109,M1 Guillermo Miller, ''Rellatu d'un xeneral inglés al respeutive de los antecedentes de la independencia de Chile'' (n'inglés).]</ref> Parte de la población chilena [[Emigración chilena de resultes de la Batalla de Rancagua|emigró]] a [[ciudá de Mendoza|Mendoza]], na [[Arxentina]], mientres el restu afacer a la torna a l'antigua situación dependiente d'España. Dellos grupos sostuvieron una resistencia asolapada, como l'empobináu por [[Manuel Javier Rodríguez Erdoíza|Manuel Rodríguez]], que collaboró col gobernador de la [[Provincia de Que'l so]], [[José de San Martín]], qu'entamaba una espedición pa recuperar Chile pal bandu independentista.<ref>Ernesto Guajardo, ''Manuel Rodríguez: historia y lleenda'', RIL editores, Santiago de Chile, 2010, 316 páxines.</ref> Al llegar a territoriu arxentín, les tropes incorporar al [[Exércitu de los Andes]], formáu pol xeneral San Martín; les milicies chilenes quedaron sol mandu de [[Bernardo O'Higgins]].<ref>{{Cita llibru |apellíu=Barro Arana |nome=Diego |títulu=Historia xeneral de la Independencia de Chile |otros=vol. 10 |edición=2ª |añu=1999 |editorial=Editorial Universitariu |allugamientu=Santiago de Chile |isbn=956-11-1607-3 |páxines=109-116}}</ref> === La Patria Nueva === [[Ficheru:Battle of Chacabuco.jpg|thumb|[[Batalla de Chacabuco]].]] [[Ficheru:Ohiggins.jpg|thumb|left|150px|[[Bernardo O'Higgins]].]] {{AP|Patria Nueva (Chile)}} Nos primeros díes del añu [[1817]], l'Exércitu de los Andes, al mandu del Xeneral Don [[José de San Martín]], que cuntaba primeramente con 4000 homes y 1200 milicianos de tropa d'auxiliu pa conducción de cebera y municiones,<ref name=Otero>{{Cita llibru |apellíu=Otero |nome=José Pacífico |títulu=Historia del Llibertador don José de San Martín |añu=1978 |editorial=Editorial Círculu Militar |allugamientu=Buenos Aires}}</ref> [[Encruz de los Andes|crució]] la [[cordal de los Andes]],<ref>Espejo, Gerónimo. ''El pasu de los Andes: Crónica histórica de les operaciones del exercito de los Andes, pa la restauracion de Chile en 1817'', Ed. C. Casavalle, 1882.</ref> y el [[12 de febreru]] de [[1817]], ganó a les tropes realistes na [[batalla de Chacabuco]],<ref>{{Cita llibru |apellíu=Encina y Castedo |títulu=Historia de Chile |añu=1953 |editorial=Editorial Zig Zag |ubicación=Santiago de Chile}}.</ref> dando entamu al periodu denomináu "Patria Nueva". O'Higgins foi nomáu [[Direutor Supremu de Chile|Direutor Supremu]] y el [[12 de febreru]] de [[1818]], primer aniversariu de la batalla de Chacabuco, declaró formalmente la independencia de Chile.<ref>Galdames, ''Historia de Chile'', páx. 322-324.</ref> La mesma tendría la so confirmación bélica cola victoria del exércitu patriota na [[batalla de Maipú]], el [[5 d'abril]] d'esi añu.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Camogli |nome=Pablo |títulu=Batalles pola llibertá |añu=2005 |editorial=Editorial Aguilar |allugamientu=Buenos Aires |isbn=987-04-0105-8 |páxines=108}}</ref> Sol so gobiernu realizáronse diverses obres d'infraestructura, entamóse la [[Espedición Llibertadora de Perú]],<ref>{{Cita llibru |apellíu=Bulnes |nome=Gonzalo |títulu=Historia de la espedición llibertadora de Perú (1817-1822) |añu=1887 |editorial=Editorial R. Jover |páxines=192}}</ref> producióse la captura de la ciudá de [[Valdivia]] —qu'entá s'atopaba en manes españoles— per parte del [[almirante]] [[Thomas Cochrane]],<ref>{{Cita llibru |apellíu=Cox Balmaceda |nome=Ricardo |títulu=La Xesta de Cochrane |añu=1976 |editorial=Editorial Francisco de Aguirre |allugamientu=Buenos Aires}}</ref> y promulgáronse dos cartes fundamentales, la [[Constitución Provisoria pal Estáu de Chile de 1818|Constitución de 1818]] y la Constitución de [[1822]]. Magar la so participación na Independencia y los sos llogros nel gobiernu, O'Higgins ganóse l'antipatía del pueblu por cuenta del so autoritarismu, los sos intentos de caltenese nel poder indefinidamente y les acusaciones de los carrerinos nel sentíu de qu'ordenara la muerte de les Carrera y de [[Manuel Javier Rodríguez Erdoíza|Manuel Rodríguez]] por cuenta de la influencia de la [[Loxa Lautaro]]. Pa evitar una guerra civil, [[s:Abdicación de Bernardo O'Higgins|O'Higgins arrenunció]] el [[28 de xineru]] de [[1823]], y en xunetu del mesmu añu se exilió nel Perú.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Vicuña Mackenna |nome=Benjamín |enllaceautor=Benjamín Vicuña Mackenna |títulu=L'ostracismu del jeneral D. Bernardo O'Higgins |fechaaccesu=4 d'abril de 2012 |serie=Obres completes |añu=1936-1938 |editor= |editorial=Universidá de Chile |ubicación=Santiago }}</ref> == Organización de la República == {{AP|Organización de la República de Chile}} [[Ficheru:Blanco Encalada(2).jpeg|thumb|150px|[[Manuel Blanco Encalada]].]] Tres l'arrenunciu d'O'Higgins, el país entró nun llargu periodu d'inestabilidá política que duró toa una [[década]]. El xeneral [[Ramón Freire]], qu'asumió como [[Direutor Supremu de Chile|Direutor Supremu]] siendo asesoráu por [[Juan Egaña]], dedicar a acabar col últimu focu de resistencia colonial en [[Chiloé]],<ref>Encina, Francisco. ''Historia de Chile'', tomu 17, Ed. Ercilla, Santiago de Chile, 1983, páx. 89-92 y 133-141.</ref> pero'l constante desorde políticu en que s'atopaba'l país foi una grave torga pal so gobiernu. Como forma de solucionar dichu problema foi redactada la [[Constitución Política y Permanente del Estáu de Chile de 1823|''Constitución Moralista'' de 1823]]. Sicasí, la so complexidá xeneró un gran refugu na población que, sumáu a la crisis económica imperante, provocó la cayida del gobiernu de Freire.<ref>{{Cita llibru |apellíos =Salazar |nome =Gabriel |títulu =Construcción d'Estáu en Chile (1800-1837) |añu = 2005 |editorial=Suramericana |ubicación=Santiago |isbn= 9562622517 }}</ref> Nun ambiente apoderáu poles reñedielles ente los grupos políticos, [[Manuel Blanco Encalada]] [[Eleición presidencial de Chile (1826)|foi escoyíu]] como'l primera [[Presidente de Chile]]. El so curtiu gobiernu tuvo marcáu pol dominiu del grupu [[Federalismu|federalista]] y la promulgación de les [[Lleis Federales de 1826|Lleis Federales]] de [[1826]]. Pero nuevamente esta lexisllación foi refugada, lo que provocó un caos nel país. Blanco Encalada arrenunció y establecióse una socesión de presidentes de curtios periodos de gobiernu.<ref>{{cita web |url=http://www.biografiadechile.cl/detalle.php?IdContenido=1602&IdCategoria=94&IdArea=441&TituloPagina=Historia%20de%20Chile |títulu=Historia de Chile: Segundu periodu: La creación d'una nación (1810-1883). La Organización de la República |fechaaccesu=4 d'abril |añoacceso=2012 |autor= |fecha= |obra=Biografía de Chile }}</ref> En [[1828]], [[Francisco Antonio Pinto]] llogró aprobar la [[Constitución Política de la República de Chile de 1828|Constitución de 1828]] de corte [[Lliberalismu|lliberal]]. N'eleiciones, Pinto [[Eleición presidencial de Chile (1829)|foi reelixíu]], pero acusóse-y de fraude eleutoral. Amás, el [[Congresu Nacional de Chile|Congresu Nacional]] designó a [[José Joaquín Vicuña]] como vicepresidente, cargu que tenía de ser escoyíu por votación popular. Esto provocó'l llevantamientu del exércitu al cargu de [[José Joaquín Prieto]], que controló rápido'l sur de Chile, dando entamu a la [[Revolución de 1829]].<ref>[http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0717-71942007000100004&lng=es&nrm=iso&tlng=es ''L'actividá política de Francisco Antonio Pinto: 1823-1828. Notes pa una revisión biográfica'', na Scientific Electronic Library Online.]</ref> Pinto y Vicuña arrenunciaron pa evitar la Guerra Civil, pero yá yera demasiáu tarde. La unión ente [[Conservadorismu|conservadores]] (pelucones), estanqueros y o'higginistas, tres la [[batalla de Ochagavía]], produció la cayida del réxime lliberal ya instauróse un gobiernu revolucionariu al cargu de [[José Tomás Ovalle]]. Finalmente, la [[batalla de Lircay]] dio la victoria definitiva de los revolucionarios, causando'l fin del réxime lliberal.<ref>[http://legionarios.webhispana.net/33%20Batalles%20y%20Combates/Abril/17%20Batalla%20de%20Lircay.htm ''Batalla de Lircay'', nel sitiu de la Lexón de Los Andes.]</ref> == República Conservadora == {{AP|República Conservadora (Chile)|l1=República Conservadora}} [[Ficheru:DiegoPortales.jpg|thumb|right|[[Diego Portales Palazuelos]].]] [[José Joaquín Prieto]], en saliendo victoriosu na Revolución, asumió como presidente de la República en [[1831]]. Al pie de él, el poder de [[Diego Portales]] amontóse de tala forma que convirtióse nel home más importante del país.<ref name=BBL>{{Cita llibru |autor=[[Bernardino Bravu Llira|Bravu Llira, Bernardino]] |títulu=El absolutismo ilustrado en Hispanoamérica: Chile (1760-1860) de Carlos III a Portales y Montt |añu=1992 |editorial=Impr. i Oficina de la Democracia |ubicación=Santiago |isbn= }}</ref> Siguiendo la ideoloxía de Portales, de calter autoritariu —«gobiernu obedecíu, fuerte, centralizador, respetáu y respetable, impersonal, superior a los partíos y a los prestíos personales»—, foi promulgada la [[Constitución Política de la República de Chile de 1833|Constitución de 1833]], la qu'apurría fuertes poderes al [[presidente de la República]], escoyíu por [[sufraxu censitario]] por un periodu de 5 años y reelegible por otros 5. Esto dexó que'l país acabara col periodu d'[[anarquía]] de los años anteriores, estableciendo un periodu d'estabilidá (namái rota momentáneamente poles revoluciones de [[Revolución de 1851|1851]] y [[Revolución de 1859|1859]]), sentando les bases institucionales en que se desenvolvieron los posteriores réximes, y empezando a recuperase de la crisis económica.<ref name=BBL/> [[Ficheru:Batalla de Yungay.jpg|thumb|left|[[Batalla de Yungay]], etapa final de la [[Guerra de la Confederación]].]] El descubrimientu del [[Plata|mineral]] en [[Chañarcillo]] y la venta de [[trigu]] escontra mercaos esternos empezaron a otorgar riqueza al país. Sicasí, la rivalidá de los [[Puertu (navegación)|puertos]] de [[Valparaíso]] y el peruanu del [[Callao]], pol dominiu del [[Océanu Pacíficu|Pacíficu]] agravar cola creación de la [[Confederación Perú-Boliviana]] d'[[Andrés de Santa Cruz]]. Portales, unu de los más ferriales enemigos d'esta confederación, foi unu de los promotores de la [[Guerra ente la Confederación Perú-Boliviana y Chile|Guerra contra la Confederación Perú-Boliviana]]. Nel so cargu de Ministru de Guerra, llogró que'l Congresu declarara la guerra'l [[28 de setiembre]] de [[1836]]. Gran parte del pueblu y del exércitu nun taba convencíu de dir a la guerra. Sicasí, l'asesinatu del mesmu Portales, el [[6 de xunu]] de [[1837]],<ref name=BBL/> foi'l aliciente necesariu pa la participación na guerra y la victoria na [[batalla de Yungay]] al mandu del xeneral [[Manuel Bulnes]], el [[20 de xineru]] de [[1839]].<ref name=SV>{{Cita llibru |apellíu=Villalobos |nome=Sergio |enllaceautor=Sergio Villalobos |títulu=Chile y Perú. La historia que nos une y nos separa |url= |fechaaccesu=4 d'abril de 2012 |añu=2000 |editorial=Editorial Universitariu |allugamientu=Santiago |isbn=}}</ref> En [[1841]], Bulnes foi escoyíu como socesor de Prieto. Mientres esti periodu, la economía chilena siguió en puxanza. Inauguróse la [[Universidá de Chile]] y empezó un apoxéu de la cultura cola [[Sociedá Lliteraria de 1842]] de [[José Victorino Lastarria]] y [[Francisco Bilbao]], ente otros. Amás, diose entamu a un periodu conocíu como ''Dómina d'Espansión'' col establecimientu d'una colonia nel [[Estrechu de Magallanes]].<ref>{{cita web |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/dest.asp?id=manuelbulnessugobierno |títulu=Manuel Bulnes Prieto (1799-1866). El so Gobiernu editorial=Memoria chilena |fechaaccesu=21 de marzu de 2011}}</ref> A la fin del so mandatu, un [[Revolución de 1851|intentu revolucionariu]] pa evitar l'asunción de [[Manuel Montt]], foi aseláu tres la [[batalla de Loncomilla]], el [[8 d'avientu]] de [[1851]].<ref>{{Cita llibru |autor=Encina, Francisco Antonio, y Leopoldo Castedo |títulu=Consolidación del Réxime Conservador, tomu VI de la Historia de Chile |url= |fechaaccesu=4 d'abril de 2012 |edición= |añu=2006 |editorial=Editorial Santiago |ubicación=Santiago de Chile |isbn=956-8402-74-8 |capítulo= |páxina=32-36}}</ref> Al pie de el so ministru, [[Antonio Varas]], Montt siguió la sienda del so predecesor. Construyéronse [[ferrocarril]]es, [[ponte]]s y [[carretera|carreteres]], ellaboróse'l [[Códigu Civil de Chile|Códigu Civil]] d'[[Andrés Bello]] y diose entamu a la [[colonización de Llanquihue|colonización]] del sur de Chile, al traviés de la [[Colonización de Llanquihue|inmigración alemana]] nes rexones de [[provincia de Valdivia|Valdivia]] y [[provincia de Llanquihue|Llanquihue]], coronada cola fundación de [[Puerto Montt]].<ref name=MM>{{cita web |url=http://www.educarchile.cl/Portal.Base/Web/VerContenido.aspx?GUID=07427199-cff1-49c4-bf7y-y1369ab6c28b&ID=131167&FMT=519 |títulu=Manuel Montt Torres (1809-1880) |fechaaccesu=4 d'abril de 2012 |autor= |fecha= |obra=El nuesu Chile, personaxes de la nuesa historia}}</ref> Sicasí, la estabilidá del réxime conservador empezó a taramellar. La [[cuestión del Sacristán]] dio orixe a un conflictu ente la [[Ilesia Católica]] y el [[Estáu]], dexando a Montt nuna encruciada. Ante esta situación, munchu conservadores alloñar del presidente y xuniéronse a los opositores al gobiernu, dando orixe a la [[Fusión Lliberal-Conservadora]]. Al postulase Antonio Varas , representando al [[Partíu Nacional (Montt-varista)|Partíu Nacional]] ''(Montt-varista)'', como candidatu presidencial pa reemplazar al Montt españa una [[Revolución de 1859|revolución nel norte de Chile]] al creer qu'esti nuevu gobiernu seria una continuación del autoritarismu de Montt. Finalmente Varas foi ganáu pola Fusión Lliberal Conservadora en [[1861]].<ref name=MM/> == República Lliberal == {{AP|República Lliberal (Chile)|l1=República Lliberal}} [[Ficheru:Bombardeo de Valparaíso - Gibbons.jpg|thumb|[[Bombardéu de Valparaíso]], signifco un duru golpe pa [[Chile]] nel marcu de la [[Guerra hispanu-suramericana]].]] [[José Joaquín Pérez Mascayano|José Joaquín Pérez]] asumió como Presidente en [[1861]], como candidatu d'unidá y con él acabó'l periodu llamáu ''"Dómina de los Decenios"'', por cuenta de la duración del mandatu de los Presidentes Prieto, Bulnes, Montt y Pérez.<ref>[http://historiapolitica.bcn.cl/resenas_parllamentaries/wiki/José_Joaquín_Pérez_Mascayano Biografía de José Joaquín Pérez, nel sitiu de Reseñes parllamentaries de la Biblioteca del Congresu Nacional de Chile].</ref> Una de les primeres situaciones que tuvo d'enfrentar Pérez foi la [[Guerra hispanu-suramericana|Guerra contra España]].<ref name=clu>{{Cita llibru |apellíu=López Urrutia |nome=Carlos |títulu=Historia de la Marina de Chile |url=https://books.google.es/books?id=V_539D0ObYwC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=31 de marzu de 2012 |añu=2007 [1968] |editorial=El Ciprés Editor |ubicación=Santiago |isbn=978-0-6151-8574-3 |capítulu=Capítulu XIV: La Guerra con España |páxines=289-322}}</ref> La guerra empezó como un conflictu diplomáticu ente Perú y España, nacíu del llamáu [[incidente de Talambo]], una engarradiella ente individuos de les dos naciones qu'acabó con dellos mancaos y dos muertos, unu español y l'otru peruanu. Una escuadra unviada dende España con una misión diplomático y científico protestó pola muerte del so compatriota y esixó un castigu pa los culpables. La falta d'entendimientu ente l'unviáu español y el gobiernu peruanu, xuníu a la información errónea proporcionada pol primeru a la Escuadra, llevó a la ocupación española'l 14 d'abril de [[1864]] de les peruanes [[islles Chincha]], fonte d'ingresos bien importante p'aquel país. La firma'l 2 de febreru de [[1865]] del [[Tratáu Vivanco-Pareja]], pol que Perú se comprometía a pagar una indemnización foi refugada pola opinión pública peruana, dando empiezu a una sulevación militar que llevaría al derrocamientu del presidente constitucional y al ascensu al poder del coronel [[Mariano Ignacio Pra u]]'l 28 de payares del mesmu añu. Un mes antes, Chile declarara la guerra a España. El 14 de xineru de [[1866]] roblóse'l ''Tratáu d'Alianza ofensiva y defensiva, celebráu ente les Repúbliques de Perú y Chile'' pol que dambos países xunieron les sos fuercies contra España.<ref name=clu/> Ente les aiciones béliques más importantes, destacaron el [[combate de Papudo]] (26 de payares de [[1865]]), que tuvo como resultáu la captura d'unu de los buques españoles y condució al suicidiu del Comandante Xeneral de la so Escuadra; el [[bombardéu de Valparaíso]] (31 de marzu de [[1866]]), que supunxo unes perdes millonaries pal comerciu chilenu;<ref name=clu/> y el [[combate del Callao]] (2 de mayu de [[1866]]), nel que la flota española enfrentar a les defenses d'esti puertu peruanu con resultancia indecisa.<ref name=clu/> [[Ficheru:Militares chilenos en el campamento de Antofagasta (1879).jpg|thumb|El gobiernu autorizo a la marina de guerra qu'empecipiara'l [[Desembarcu chilenu en Antofagasta|desembarcu en Antofagasta]].]] [[Ficheru:Sinking_of_the_Esmeralda_during_the_battle_of_Iquique.jpg|thumb|[[Combate Naval de Iquique]], episodiu de la [[Guerra del Pacíficu]].]] [[Ficheru:Tropas de Cornelio Saavedra en la Araucanía.jpg|thumb|left|[[Ocupación de la Araucanía]].]] [[Ficheru:Chorrillos War Ruins 1881.jpg|thumb|El distritu peruanu de [[Chorrillos]] quedó en ruines dempués del [[Batalla de San Juan y Chorrillos|combate homónimu]] y l'inminente [[Ocupación de Lima|ocupación de la capital peruana]].]] [[Ficheru:Pascuenses.jpg|thumb|left|Los habitantes pascuenses dende'l momentu de l'anexón pasaron faer ciudadanos chilenos ''[[de iure]]''.]] El periodu d'espansión empecipiáu mientres el gobiernu de Montt siguió mientres el mandatu de Pérez. Nel norte de Chile, empezó la inversión pa la esplotación de minerales ([[salitre]] y [[cobre]]) na zona d'[[Departamentu de Mariña|Antofagasta]], so alministración [[bolivia]]na. Coles mesmes, el [[Francia|francés]] [[Orélie Antoine de Tounens]] declaró la independencia del [[Reinu de la Araucanía y la Patagonia]].<ref>{{Cita llibru |apellíu=Braun Menéndez |nome=Armando |enllaceautor= |títulu=El Reinu de Araucanía y Patagonia |url= |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición=5ta. |añu=1967 |editor= |editorial=Francisco de Aguirre |ubicación=Santiago |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> Anque esti estáu nunca foi instaláu definitivamente, xeneró nel país la idea de controlar finalmente dicha rexón so dominación indíxena. En [[1865]], una llei interpretativa de la Constitución estableció la llibertá de cultos y en [[1867]] empezó a rexir el [[Códigu de Comerciu de Chile|Códigu de Comerciu]].<ref name=sandoval>{{cita publicación|autor=Sandoval, Ricardo|enllaceautor=Ricardo Sandoval|añu=2007|títulu=Derechu Comercial|serie=I|volume=1|páxina=35}}</ref> En [[1871]] asumió como Presidente [[Federico Errázuriz Zañartu]]. Mientres el so gobiernu acabó la Fusión Lliberal-Conservadora y créase l'[[Alianza Lliberal (1875)|Alianza Lliberal]], al xunise los lliberales col [[Partíu Radical (Chile)|Partíu Radical]].<ref>{{Cita llibru |apellíu=Matte Larraín |nome=Arturo |enllaceautor= |títulu=L'Alianza Lliberal de 1875 |url= |fechaaccesu=9 d'abril de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=1916 |editor= |editorial=Imprenta Universitaria |ubicación=Santiago }}</ref> Mientres el Réxime Lliberal realizáronse diversos cambeos a la Constitución de 1833: amenorgóse'l [[quórum]] de sesión de les cámares del Congresu, llindáronse les facultaes presidenciales y flexibilizóse l'acusación a los [[ministru|ministros]] per parte del Congresu, el qu'empezó a tener más atribuciones. Amás, empezaron a tratase les "cuestiones teolóxiques" o rellacionaes coles [[Ilesia católica|Ilesia]]. Aprobóse'l [[Códigu Penal de Chile|Códigu Penal]] en [[1874]] y la Llei d'organización y atribuciones de los tribunales en [[1875]], que suprimía'l fueru eclesiásticu y los [[recursu procesal|recursos]] de fuercia.<ref>{{cita web |url=http://www.uchile.cl/portal/presentacion/historia/grandes-figures/presidentes-de-chile-ex-alumnos-de-la-o/4703/federico-errazuriz-zanartu |títulu=Federico Errázuriz Zañartu (1871 - 1876) |fechaaccesu=9 d'abril |añoacceso=2012 |autor=Universidá de Chile |fecha= |obra=Grandes figures de la historia de Chile |idioma= |cita= }}</ref> En [[1879]], les fregadures [[Diplomacia|diplomáticos]] ente Chile y Bolivia pola alministración de la frontera norte del país y de los intereses chilenos nes mines [[salitre]]ras provocaron el [[Desembarcu chilenu d'Antofagasta|desembarcu]] en [[Antofagasta]], del 14 de febreru, dando entamu a la [[Guerra del Pacíficu]], el mayor conflictu bélicu de la historia del país.<ref>{{Cita llibru |autor=Varigny, Charles |títulu=La guerra del Pacíficu |añu=1974 |editorial=Santiago de Chile: Editorial del Pacíficu S.A.}}</ref> Tres la ocupación de los territorios d'Antofagasta, Chile enfrentar nel mar a Perú, aliáu de Bolivia —en 1873, suscribiérase'l [[tratáu d'Alianza Defensiva Perú–Bolivia]],<ref>{{cita web |url=http://es.wikisource.org/wiki/Carta_de_Rawson_a_Bustamante_18730927 |títulu=Carta de Guillermo Rawson a Plácido S. de Bustamante dempués d'aprobada na Cámara de Diputaos l'adhesión a l'Alianza Perú-Bolivia |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012 |autor=[[Guillermo Rawson|Rawson, Guillermo]] |fecha=27 de setiembre de 1873}}</ref> polo que Chile declaró la guerra a dambos el [[5 d'abril]] de 1879—, y acabó cola ocupación de los territorios de [[Departamentu de Tarapacá (Perú)|Tarapacá]], [[Provincia de Arica (Perú)|Arica]] y [[Tacna]], a mediaos de [[1880]]. Bolivia retirar de les aiciones militares en mayu d'esi añu, y Chile llogró [[Ocupación de Lima|entrar en Lima]] tres la [[batalla de Miraflores]], el 15 de xineru de [[1881]].<ref>{{cita web |url=http://legionarios.webhispana.net/33%20Batalles%20y%20Combates/Xineru/15%20Batalla%20de%20Miraflores.htm |títulu=Batalla de Miraflores. 15 de Xineru 1881 |fechaaccesu=9 d'abril |añoacceso=2012 |autor= |fecha= |obra=Lexón de los Andes: Historia de Chile}}</ref> La guerra finalmente acabó cola firma del [[Tratáu de Rancón]], del 20 d'ochobre de [[1883]].<ref name=SV/><ref>{{Cita llibru |autor=Paz Soldán, Marianu |títulu=Narración histórica de la Guerra de Chile contra'l Perú y Bolivia |añu=1904 |editorial=Llibrería ya Imprenta de Mayo |ubicación=Buenos Aires}}</ref> La victoria chilena sobre los países aliaos dexó la espansión del territoriu nacional amestando Tarapacá, Arica, Tacna y Antofagasta.<ref name=JE>{{Cita llibru |autor=[[Jaime Eyzaguirre|Eyzaguirre, Jaime]] |títulu=Curtiu historia de les fronteres de Chile |añu=2000 |ubicación=Santiago |editorial=Editorial Universitaria |páxines=69-75, 79-96 |id=ISBN 956-11-1356-2}}</ref> Paralelamente, la zona de l'[[Araucanía (rexón)|Araucanía]] sufriera un procesu de lenta incorporación al traviés de la construcción de fuertes, instalación de colonizadores y tropes militares y la realización de parllamentos, llogrando la [[Pacificación de la Araucanía]] en [[1881]].<ref>{{Cita llibru |apellíu=Bengoa |nome=José |títulu=[https://books.google.cl/books?id=k_Y3aAiunm8C&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_gue_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Historia del pueblu mapuche: Sieglu XIX y XX] |fechaaccesu= |edición=6ª |añu=2000 |editorial=LOM Ediciones |ubicación=Santiago |isbn=956-282-232-X |capítulu= |páxines=}}</ref> En [[1888]] foi tamién incorporada la [[Islla de Pascua]].<ref>{{Cita llibru |autor=Bengoa, José |títulu=[https://es.scribd.com/doc/45808717/La Memoria Escaecida-Historia-de-Los Pueblos-Indigenas-de-Chile La memoria escaecida: Historia de los pueblos indíxenes de Chile] |fechaaccesu=20 d'abril de 2011 |edición=1ª |añu=2004 |editorial=Publicaciones del Bicentenariu |allugamientu=Santiago |isbn=956-7892-04-0 |capítulu=Capítulu XVII: El pueblu Rapanui - L'Alcuerdu de voluntaes ente'l Ariki Atamu Tekena y el Capitán de Corbeta Policarpo Toro |páxina=624-633}}</ref><ref>{{cita web|autor=[[Armada de Chile]] |url=http://www.armada.cl/prontus_armada/site/artic/20090706/pags/20090706024040.html |títulu=Policarpo Toro. Capitán de Fragata.|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.armada.cl/prontus_armada/site/artic/20090706/pags/20090706024040.html|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> Per otra parte, Chile arrenunció a la so reclamación sobre'l territoriu de la [[Patagonia|Patagonia Oriental]] y de la [[Puna d'Atacama]], y aceptó la soberanía de l'Arxentina nellos tres el [[tratáu de 1881]].<ref name=JE/> Los nuevos territorios incorporaos provocaron una esplosiva puxanza económica nel país deriváu principalmente de la minería del salitre, recuperándose asina de la crisis económica de los [[años 1870]]. Diverses firmes europees, principalmente [[Reinu Xuníu|britániques]] instalar nel estremu norte del país, esplotando los [[nitratu|nitratos]]. La riqueza producida pol "oru blanco" sofitaba'l 75% de los ingresos fiscales y la totalidá de la economía nacional.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Blakemore |nome=Harold |enllaceautor= |títulu=Gobierno chilenu y salitre inglés. Balmaceda y North 1886-1896 |url= |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición= |añu=1977 |editor= |editorial=Editorial Andrés Bello |allugamientu=Santiago |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> Ente [[1883]] y [[1884]] aprobáronse diverses lleis tendientes a la laicización del Estáu: llei de campusantos llaicos; llei de matrimoniu civil; y llei de rexistru civil. [[Ficheru:JoseManuelBalmaceda.jpg|thumb|right|left|[[José Manuel Balmaceda]].]] [[José Manuel Balmaceda]] foi escoyíu presidente en [[1886]]. Aprovechando los dividendos provenientes de la esplotación salitrera, el gobiernu de Balmaceda carauterizar pola modernización completa del sistema económicu, educacional y sanitariu, y la [[construcción]] de grandes obres civiles, como [[ferrocarril]]es a lo llargo de tol país y el [[viaductu del Malleco]]. Mientres el so gobiernu, trató d'unificar a los lliberales en redol a la so figura, pero la división afondóse, imposibilitando el normal desenvolvimientu del so mandatu. Yera común que'l Congresu acusara constitucionalmente a los ministros, paralizando'l normal desenvolvimientu del gobiernu de Balmaceda. Amás, sumó como enemigos a los líderes conservadores, a l'aristocracia y a los empresarios salitreros.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Ramírez Necochea |nome=Hernán |enllaceautor= |títulu=Balmaceda y la contrarevolución de 1891 |url= |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición= |añu=1972 |editor= |editorial=Editorial Universitaria |ubicación=Santiago |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> La fuerte oposición a Balmaceda concretóse cuando'l Congresu nun aprobó la Llei de Presupuestos del añu [[1891]]. Balmaceda declaró, el 1 de xineru, que se prorrogaría'l presupuestu del añu anterior y que'l Congresu nun s'axuntaría hasta'l mes de marzu. Esi mesmu día, el Congresu consideró ilexítima l'actitú del presidente y [[s:Acta de Deposición del Presidente Balmaceda|declaró la so destitución]]. L'[[Armada de Chile|armada]] xuntar a los parllamentarios, mientres l'[[Exércitu de Chile|exércitu]] declaró la so llealtá al [[Presidente de la República primer mandatariu]], dando entamu a la [[Guerra civil chilena de 1891|guerra civil de 1891]].<ref>{{Cita llibru |apellíu=Núñez |nome=Jorge |enllaceautor= |títulu=1891: Crónica de la Guerra Civil |url= |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición= |añu=2003 |editor= |editorial=LOM Ediciones |ubicación=Santiago |isbn=956-282-527-2 }}</ref> El 12 d'abril foi declaráu un gobiernu paralelu en [[Iquique]] lideráu por [[Ramón Barros Luco]] y l'almirante [[Jorge Montt]].<ref>{{Cita llibru |apellíu=San Francisco |nome=Alejandro |enllaceautor= |títulu=La Guerra Civil de 1891. Tomu I, La Irrupción Política de los Militares |url= |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición= |añu=2007 |editor= |editorial=Centru d'Estudios Bicentenariu |ubicación=Santiago |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> Rápido, les tropes congresistes ganaron nel norte a los balmacedistas. Tres les batalles de [[batalla de Concón|Concón]] (20 d'agostu) y [[batalla de Placilla|Placilla]] (28 d'agostu), les tropes revolucionaries llograron entrar en Santiago,<ref>{{cita web |url=http://legionarios.webhispana.net/33%20Batalles%20y%20Combates/Agostio/28%20Batalla%20de%20Placilla.htm |títulu=Batalla de Placilla, 28 d'Agostu 1891 |fechaaccesu=9 d'abril |añoacceso=2012 |autor= |fecha= |obra=Lexón de los Andes |idioma= |cita= }}</ref> acabando una guerra civil que produció ente 5000<ref>{{cita web |url=http://necrometrics.com/wars19c.htm |títulu=Nineteenth Century Death Tolls: Statistics of Wars, Oppressions, and Atrocities of the Nineteenth Century (the 1800s) - Under 10,000 - 41. Chile (1891) |fechaaccesu=14 d'abril de 2012 |formatu=HTM |autor=White, Matthew |fecha=Marzu de 2011 |editorial=necrometrics.com |idioma=inglés}}</ref> y 10&nbsp;000<ref>{{Cita llibru |autor=Bravu Llira, Bernardino |títulu=Historia de les instituciones polítiques de Chile y HispanoAmérica |url=https://books.google.com.ar/books?id=WS24g2peO6cC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=15 d'abril de 2012 |formatu= |otros= |edición= |añu=1986 |editor= |editorial=Editorial Andrés Bello |allugamientu=Santiago de Chile |isbn=956-13-1086-4 |capítulo= |páxina=268 |cita=}}</ref> muertos. Balmaceda, abellugáu na embaxada d'Arxentina, suicidóse'l 19 de setiembre, a otru día de la fecha llegal del términu del so mandatu.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Espinoza |nome=Julio Bañaos |enllaceautor= |títulu=Balmaceda, el so gobiernu y la revolución de 1891 |url= |fechaaccesu=9 d'abril de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=2005 |editor= |editorial=Centru d'Estudios Bicentenariu |ubicación=Santiago |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> == República Parllamentaria == {{AP|República Parllamentaria (Chile)|l1=República Parllamentaria}} [[Ficheru:Excongreso.jpg|thumb|Sede del [[Congresu Nacional de Chile|Congresu Nacional]] hasta [[1973]].]] La victoria de les tropes congresistes na Guerra Civil, dexó l'establecimientu d'un sistema políticu conocíu como [[República Parllamentaria (Chile)|República Parllamentaria]], apoderada principalmente pola [[oligarquía chilena|oligarquía]], como daquella denominábase a la [[clase alta chilena|clase alta]], que surdió tres la fusión de los grandes terratenientes (l'antigua [[aristocracia]]) cola burquesía minera y banquera.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Castedo |nome=Leopoldo |enllaceautor=Leopoldo Castedo |títulu=Chile: Vida y muerte de la República Parllamentaria (De Balmaceda a Alessandri) |url= |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición= |añu=1999 |editor= |editorial= |ubicación=Santiago |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> Anque nun s'estableció un [[Parllamentarismu|sistema parllamentariu]] puramente tal, el [[Congresu Nacional de Chile|Congresu Nacional]] apoderó la política nacional y el Presidente convertir nuna figura práuticamente decorativa, ensin autoridá y supeditáu a la decisión de les mayoríes parllamentaries, polo que yera incapaz de faer aprobar les reformes que'l país riquía. Los gabinetes ministeriales yeren costantemente censuraos pol Congresu y teníen de presentar el so arrenunciu darréu, produciéndose una rotativa ministerial que imposibilitaba un fayadizu gobiernu. Por casu, el gobiernu de [[Germán Riesco]] tuvo un total de 17 gabinetes y 73 ministros nun periodu de 5 años.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Heise |nome=Julio |enllaceautor= |títulu=Historia de Chile. El periodu parllamentariu 1861-1925 |url= |fechaaccesu=9 d'abril de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=1974 |editor= |editorial= |ubicación=Santiago |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> Mientres estos años, el progresu del país siguió por cuenta de la riqueza que producía la minería del salitre, lo que dexó la construcción de delles obres como'l [[Ferrocarril Tresandín]] y el [[Muséu Nacional de Belles Artes de Chile|Muséu Nacional de Belles Artes]], en conmemoración del Centenariu de la Independencia.<ref>{{cita web |url=http://www.portaldearte.cl/calendariu/fasciculo/1998/2.htm |títulu=Historia del Muséu Nacional de Belles Artes |fechaaccesu=9 d'abril |añoacceso=2012 |autor= |fecha= |obra=Portal d'arte |idioma= |cita= }}</ref> Sicasí, la economía nacional tuvo de sobreponese al destructor [[Terremotu de Valparaíso de 1906|terremotu]] qu'afaró al puertu de [[Valparaíso]], el [[16 d'agostu]] de [[1906]].<ref>{{Cita llibru |autor=Rodríguez Rozas, Alfredo, y Carlos Gajardo Cruzat |títulu=La catástrofe del 16 d'agostu de 1906 na República de Chile |url= |fechaaccesu=9 d'abril de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=1906 |editor= |editorial=Imprenta y Litografía Barcelona |ubicación=Santiago |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> A nivel internacional, por aciu arbitraxe británicu, resuélvense los problemes estremeros que se calteníen con Arxentina na zona austral de los Andes por cuenta de que la aplicación de los criterios del ''[[divortium aquarum]]'' (divisoria d'agües), defendíu per Chile, y de les más altos cumes, sofitáu per Arxentina, nun coincidíen na zona.<ref>{{Cita llibru |autor =[[Jaime Eyzaguirre|Eyzaguirre, Jaime]] |títulu= Curtiu historia de les fronteres de Chile |añu= 2000 |ubicación =Santiago |editorial = Editorial Universitaria |páxines=90-96 |id = ISBN 956-11-1356-2 }}</ref> Coles mesmes, dambos países xunto a [[Brasil]] roblen el denomináu [[Pactu ABC]] pa establecer mecanismos de cooperación y de mediación ente dichos estaos y, de cierta forma, compensar la creciente influencia estauxunidense na zona.<ref>{{cita web |url=http://www.cema.edu.ar/ceieg/arg-rree/7/7-040.htm |títulu=El tratáu del ABC (Arxentina-Brasil-Chile) de mayu de 1915 |fechaaccesu=9 d'abril |añoacceso=2012 |autor=Carlos Escudé |fecha= |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina |idioma= |cita= }}</ref> Nesos años produció l'españíu de la [[Primer Guerra Mundial]], respectu de la cual Chile decidió caltenese neutral. Sicasí, a lo llargo de les primeres dos décades del [[sieglu XX]], empezó a manifestase'l descontentu de la ciudadanía pola mala situación. La fuerte [[Migración humana|migración]] de llabradores a les ciudaes fizo que los migrantes tuvieren de sometese a paupérrimas condiciones de vida, hacinamiento y problemes sanitarios. La mortalidá en [[1895]] yera del 31‰: 30&nbsp;000 persones finaron de [[viruela]] en [[1909]] y 18&nbsp;000 por [[tifus]], mientres l'analfabetismu superaba'l 68% de la población. Per otra parte, les condiciones llaborales, tantu nes ciudaes como nes [[oficina salitrera|oficines salitreras]], yeren vergonzoses. Mil persones finaben n'accidentes llaborales cada añu. Mas toa esta situación yera embrivida y desconocida polos dirixentes. Como forma d'ameyorar esta situación, a partir de los [[años 1900]] empezó a faese patente la llamada «''[[cuestión social]]''» coles primeres fuelgues de trabayadores esixendo condiciones básiques pal so desenvolvimientu llaboral. Les primeres reformes llaborales surdieron recién a mediaos d'esa década; exemplu d'ello ye que namái en [[1907]] foi enllantáu'l descansu [[domingu|dominical]]. Munches d'estes protestes acabaron trágicamente pola represión militar en contra de los trabayadores, siendo la más conocida la [[Matanza de Santa María de Iquique]].<ref>{{Cita llibru |apellíos=Artaza Barrios |nome=Pablo y otros títulu=A 90 años de los sucesos de la Escuela Santa María de Iquique |añu=1998 |editorial=Santiago: LOM Ediciones |id=ISBN 956-282-084-2 }}</ref> La fundación de [[sindicatu|sindicatos]], [[mutual]]es y del [[Partíu Obreru Socialista (Chile)|Partíu Obreru Socialista]] ([[1912]]) dexó'l desenvolvimientu del movimientu obreru a nivel nacional. Les protestes empezaron a volvese acaldía más grandes y más violentes, demostrando la incapacidá de la clase dirixente pa enfrentar los problemes que la nueva sociedá industrial taba imponiendo.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Ramírez Necochea |nome=Hernán |enllaceautor= |títulu=Historia del movimientu obreru en Chile. Antecedentes siglo XIX |url= |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición= |añu=1956 |editor= |editorial=Editorial Austral |ubicación=Santiago |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> En [[1920]], la unión d'un vastu sector de [[sectores populares en Chile|fuercies populares]] y de la [[clase media chilena|clase media]], amás d'un segmentu reformista de la mesma oligarquía, dexó la eleición d'[[Arturo Alessandri]] como Presidente. Ésti propunxo al Congresu l'adopción de lleis bien avanzaes en materia social, pero esos proyeutos atoparon una aportunante oposición nel [[Senáu de Chile|Senáu]]. El descontentu pol refugu a les reformes manifestar nel ''[[Ruiu de sables (Chile)|Ruiu de sables]]'' de [[1924]], realizáu pola nueva [[Oficial (exércitu)|oficialidá]] del exércitu que, nuna sesión del Congresu en que s'aldericaba la dieta parllamentaria (remuneración), fixeron sonar les sos [[sable]]s como forma de demostrar la so molestia, lo qu'amás foi interpretáu como una amenaza de [[golpe d'estáu]]. Ante esta situación, el Congresu aprobó velozmente les lleis sociales, creyendo que los militares volveríen a los sos llabores propios. Sicasí, ello nun asocedió: sintiendo Alessandri que'l so poder fuera devasáu, presentó'l so arrenunciu al Congresu, asilándose na embaxada d'[[Estaos Xuníos]]. El Congresu refugó'l so arrenunciu y autorizólu p'ausentase del país por seis meses. El 10 de setiembre Alessandri abandonaba'l país, camín d'[[Italia]].<ref>{{Cita llibru |apellíu=Alessandri Cohn |nome=Francisca |enllaceautor= |títulu=Arturo Alessandri Palma. El Lleón de Tarapacá |url= |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición= |añu=1994 |editor= |editorial=Zig-Zag |ubicación=Santiago |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> El [[Golpe d'estáu de setiembre de 1924|poder quedó a cargu]] de los [[militar]]es, que constituyeron una Xunta de Gobiernu, que sicasí nun llogró controlar la situación. El 11 de setiembre la xunta decretó la disolución del Congresu Nacional, tres 93 años de funcionamientu ininterrumpíu. El 23 de xineru del añu siguiente fórmase una nueva xunta. A los pocos meses, solicitóse'l regresu de Alessandri. Al volver, el 20 de marzu de [[1925]], atopar cola apaición d'un nuevu caudiellu militar, [[Carlos Ibáñez del Campo]]. Alessandri decidió realizar cambeos fondos al [[sistema políticu]] nacional: llogró crear el [[Bancu Central de Chile]] y l'aprobación por aciu un [[Plebiscitu Constitucional de 1925 (Chile)|plebiscitu]] d'una nueva [[Constitución de 1925|Constitución]], que foi promulgada'l 18 de setiembre de [[1925]].<ref>{{Cita llibru |apellíu=Wood L. R. |nome=Guillermo |enllaceautor= |títulu=El plebiscitu constitucional de 1925 |url= |fechaaccesu=9 d'abril de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=1953 |editor= |editorial=Memories de Llicenciaos Universidá de Chile |allugamientu= |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }}</ref> Con esta Constitución, el poder volvía ser exercíu efeutivamente pol Presidente de la República, dando fin al gobiernu parllamentariu y estableciendo un [[réxime presidencial]].<ref>{{Cita llibru |apellíu=Donoso |nome=Ricardo |enllaceautor= |títulu=Alessandri, agitador y demoledor. Cincuenta años d'historia política de Chile |url= |fechaaccesu=9 d'abril de 2012 |otres edición= |añu=1954 |editor= |editorial=Fondu de Cultura Económica |allugamientu=Ciudá de Méxicu |isbn= |capítulo= |páxina= |cita=}}</ref> == República Presidencial == {{AP|República Presidencial (Chile)|l1=República Presidencial}} === Crisis ya inestabilidá === [[Ficheru:Carlos Ibañez del Campo 1927.jpg|thumb|right|[[Carlos Ibáñez del Campo]].]] [[Ficheru:Santiago de Chile at 1929.jpg|thumb|right|Vista del centru de Santiago, escontra fines de los [[años 1920]].]] Tres la victoria del [[presidencialismu]], Alessandri ya Ibáñez atollar nuna disputa pol lideralgu. El primeru deseyaba establecer un candidatu únicu pa la Presidencia, cargu que naguaba'l militar. Ibáñez foi sofitáu por un manifiestu de dellos políticos promoviendo la so candidatura que paecía oficial a pesar del refugu manifestáu por Alessandri, produciendo l'arrenunciu en plenu del gabinete. Frente a esta situación, Ibáñez publicó una carta abierta al Presidente recordándo-y que namái podría gobernar emitiendo decretos cola so firma, yá que yera l'únicu ministru nel gabinete. D'esta forma, el gobiernu de Alessandri taba sometíu a les decisiones d'Ibáñez, daqué que'l ''Lleón de Tarapacá'' nun aguantaría: designó a [[Luis Barros Borgoño]] como ministru del Interior y presentó el so arrenunciu irrevocable, el [[2 d'ochobre]] de [[1925]]. Barros Borgoño foi reemplazáu por [[Emiliano Figueroa]], que fuera escoyíu como candidatu de consensu ente los partíos políticos pa enfrentar la crisis política en que s'atopaba'l país. Sicasí, Ibáñez llogró caltenese como ministru de Guerra. Figueroa nun pudo controlar a Ibáñez y terminó arrenunciando'l [[7 d'abril]] de [[1927]]. Entós, Ibáñez asumió como Vicepresidente ante la vacancia del cargu. Escoyíu ensin oposición en 1927, mientres el gobiernu d'Ibáñez creáronse diversos organismos como la [[LAN Airlines|Llinia Aérea Nacional]], la [[Contraloría Xeneral de la República de Chile|Contraloría Xeneral de la República]], [[Carabineros de Chile]] y la [[Fuercia Aérea de Chile]]. Amás, promulgóse'l Códigu del Trabayu y roblóse el [[Tratáu de Lima]], el [[3 de xunu]] de [[1929]], qu'atayó los problemes estremeros col Perú. Ibáñez tuvo, nun empiezu, el respaldu de la ciudadanía. Pero col pasar de los meses, empezó a tener actitúes desaxeradamente autoritaries. Cientos de políticos, incluyíu Alessandri, partieron al exiliu, estableciéronse restricciones a la prensa y el Congresu foi designáu por Ibáñez con alcuerdu de los partíos políticos, recibiendo l'apellativu de [[Congresu Termal]], pol llugar onde s'efeutuó la negociación (les [[Termes de Chillán]]). [[Ficheru:Ollas comunes en 1932.jpg|thumb|left|right|Muyeres preparen olles comunes, en [[1932]].]] El ''[[Xueves Negru|crack]]'' de la [[Bolsa de Nueva York]], dio orixe en [[1929]] a la [[Gran Depresión]]. El gobiernu d'Ibáñez que triplicara la delda esterna al solicitar préstamos a [[Estaos Xuníos]] y l'inevitable colapsu de la minería del salitre provocaron una crisis ensin precedentes a nivel nacional. En menos de trés años, el [[productu internu brutu]] del país cayó a menos de la metá y Chile foi consideráu pola [[Sociedá de Naciones]] como'l más afeutáu pola crisis mundial.<ref>{{Cita llibru | apellíos = Hudson | nome = Rex A. | títulu = Chile: A country study | añu = 1994 | editorial = GPO for the Library of Congress | ubicación = Washington D.C. | capítulu = Evolution of the economy | urlcapítulo = http://countrystudies.us/chile/57.htm}}</ref> Frente a una serie d'amplies manifestaciones caleyeres, Ibáñez presenta l'arrenunciu en [[1931]] y dexa el gobiernu en manes de [[Pedro Opaso Letelier]], Presidente del Senáu, quien a otru día delegó el poder en [[Juan Esteban Montero]]. Nes [[Eleición presidencial de Chile (1931)|eleiciones]] que fueron convocaes para [[ochobre]], Montero ganó holgadamente a Alessandri, que tornara del exiliu. Montero, al reasumir la presidencia, enfrentóse darréu a diversos intentos revolucionarios. La [[sulevación de la Escuadra de Chile|sulevación de la Escuadra]] en [[Coquimbo]] namái foi'l primer intentu golpista d'una serie que s'asocedería nos meses siguientes, llogrando peracabase, finalmente, el [[4 de xunu]] de [[1932]]. Los líderes del [[golpe d'estáu]], [[Marmaduque Grove]], [[Carlos Dávila]] y [[Eugenio Matte]] declararon la '''[[República Socialista de Chile]]'''. Sicasí, esti gobiernu duró namái 12 díes, hasta qu'un contragolpe acabara con esti intentu, lo que dexaría que Dávila como presidente y que los otros dos miembros de la Xunta fueren desterraos a [[Islla de Pascua]]. Dávila, sicasí, tuvo namái 100 díes como presidente y, depués de diversos mandatarios interinos, Arturo Alessandri foi [[Eleición presidencial de Chile (1932)|escoyíu]] como presidente de la República. [[Ficheru:Alessandri Ulk (1932).jpg|thumb|right|[[Arturo Alessandri Palma]] mientres el so segundu periodu presidencial (1932-1938).]] El segundu periodu de Alessandri caracterizóse principalmente pola recuperación del país, tantu na economía como nel ámbitu políticu. Pa esto, Alessandri utilizó en delles oportunidaes les facultaes estraordinarios del so cargu y llogró alloñar al exércitu de la política, que agora taba compuesta pola derecha, conservadores y lliberales, el [[Partíu Radical (Chile)|Partíu Radical]] que cada vez tenía más protagonismu, y la [[Izquierda (política)|Izquierda]] emerxente compuesta pol [[Partíu Socialista de Chile|Partíu Socialista]] (fundáu en [[1933]]) y el [[Partíu Comunista de Chile|Partíu Comunista]]. De la mesma, la influencia de les ideoloxíes [[fascismu|fascistes]] que surdíen d'[[Alemaña]], [[España]] ya [[Italia]], foi asimilada poles mocedaes del [[Movimientu Nacional Socialista de Chile]] lideráu por [[Jorge González Von Marées]]. Anque nun empiezu Alessandri gobernó con un gabinete pluralista, los radicales amodo empezaron a averase a los partíos izquierdistes, retirándose del gobiernu en [[abril]] de [[1934]]. La división ente'l Gobiernu de [[Derecha (política)|derecha]] cola izquierda y los radicales empezó a faese cada vez más fonda y la violencia empezó a remanecer. La [[Masacre de Ránquil]] foi namái una amuesa de la tensión qu'empezó a xestase nos campos y na ciudá. Alessandri decretó'l [[estáu de sitiu]] en febreru de [[1936]], mientres los obreros declarar en fuelga a la solombra de l'acabante fundar [[Confederación de Trabayadores de Chile]]. A pesar de los sucesos qu'asocedíen nel país, Alessandri xuntu al ministru [[Gustavo Ross Santa María]] taben llogrando recuperar la alicaída economía. La minería salitrera yá taba dando los sos postreros [[salitre|fruto]] y empezaba a ser reemplazada pol [[cobre]], mientres l'[[agricultura]] taba resurdiendo rápido. La [[delda esterna]] foi amenorgada nun 31% cola compra de depreciados bonos (Ross llogró mercar 139 [[Millón|millones]] de [[bonu (finances)|bonos]] a namái 15 millones de pesos) y la [[industria]] nacional llograba satisfaer el 70% de les necesidaes del país. Esta puxanza dexó la construcción d'obres como'l [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] y el [[Barriu Cívicu de Santiago|Barriu Cívicu]]. Al averase la [[eleición presidencial de Chile (1938)|eleición presidencial]], los [[Partíu Radical (Chile)|radical]]es llograron aliase colos [[Partíu Comunista de Chile|comunistes]], [[Partíu Socialista de Chile|socialistes]] y la Confederación de Trabayadores de Chile (CTCH), y asina formaron el [[Frente Popular]], que llevantó la candidatura del radical [[Pedro Aguirre Cerda]]. La derecha escoyó a Ross como candidatu presidencial, que yera repunáu pola oposición, que lo denominaba ''el Ministru de la Fame''. Sicasí, la sorpresa protagonizar la candidatura d'Ibáñez sofitáu pola [[Alianza Popular Llibertadora]] y el Partíu Nacional-Socialista. Ross paecía ser el seguru ganador de les eleiciones gracies a la onerosa campaña realizada y a la división de los votantes opositores ente Aguirre Cerda ya Ibáñez. Sicasí, un acontecimientu camudaría la situación: miembros de les mocedaes [[Nazismu|nazis]] tomaron la Casa Central de la Universidá de Chile y l'[[edificiu del Seguru Obrer u]]'l [[5 de setiembre]] de [[1938]] nun intentu de golpe d'estáu. Atrincheraos nel edificiu, una [[Cañón (artillería)|pieza]] d'[[artillería]], atacó la entrada principal lo que derivó na rindición de los 71 protestantes. Estos fueron treslladaos al Edificiu del Seguru Obreru, allugáu frente al [[Palaciu de La Moneda]], y ellí fueron acribillaos por carabineros. La ''[[Matanza del Seguru Obreru]]'' foi atribuyida pola oposición como orde de Alessandri, lo que provocó l'arrenunciu d'Ibáñez a la so candidatura y el so sofitu a Aguirre Cerda. Finalmente, el [[23 d'ochobre]] el candidatu del Frente Popular llogró'l 50,2&nbsp;% de los votos frente al 49,3&nbsp;% de Ross. === Los Gobiernos Radicales === [[Ficheru:Presidente Pedro Aguirre Cerda.jpg|thumb|right|[[Pedro Aguirre Cerda]].]] {{AP|Gobiernos Radicales}} [[Pedro Aguirre Cerda]] asumió'l cargu de Presidente y llevó a cabu una política de corte [[socialdemocracia|socialdemócrata]], promoviendo la industrialización y la reforma social. Tres el devastador [[Terremotu de Chillán de 1939|terremotu]] qu'afaró [[Chillán]] y gran parte del sur del país en [[1939]], funda la [[Corporación de Reconstrucción y Auxiliu]] y la [[Corporación de Fomentu de la Producción]]. Al traviés del proyeutu d'[[industrialización por sustitución d'importaciones]] buscóse la independencia económica del país. A lo llargo de los trés gobiernos radicales creáronse la [[Endesa (Chile)|Empresa Nacional de Lletricidá]], la fundación de plantes hidroeléctriques, la [[Empresa Nacional del Petroleu|ENAP]] a cargu del primer xacimientu de [[petroleu]] en Magallanes, la [[Compañía d'Aceru del Pacíficu]] ya industries estatales d'esplotación silvoagropecuaria y manufacturera. Con esti impulsu, la industria llegó a una crecedera [[Añu|añal]] del 7,5&nbsp;% ente [[1940]] y [[1943]]. De resultes de la mayor intervención estatal na economía diose empecipió una dómina d'alta inflación, cercana al 20&nbsp;%, que duraría la mayor parte del sieglu XX.<ref>Hirschman, Albert O., ''Journeys toward progress: studies of economic policy-making in Latin America'', The Twentieth Century Fund, New York, 1963, 183.</ref> La crecedera industrial pela so parte realizóse a mariña del sector agrícola, al controlase artificialmente los precios de los productos de consumu básicu pa llograr tranquilidá social nes ciudaes, dexando'l país de ser autosuficiente en materia agroalimentaria.<ref>Millar Carvacho, René y Joaquín Fernández Abara: “Polítiques agraries en Chile (1932-1958)”, en ''Boletín de l'Academia Chilena de la Historia'' Nᵘ 117, Vol. 2, 439</ref> La decadencia del campu acelero la migración campu ciudá, Santiago, por casu, empezó a esplotar demográficamente algamando'l millón d'habitantes. La [[cultura]] desenvolvióse gracies a apurrir [[Lliteratura|lliterarios]] de [[Vicente Huidobro]] y [[Augusto D'Halmar]]. Como parte de la so vocación d'[[educador]], Aguirre Cerda buscó estender la educación pública a gran parte del país, la qu'entendía como la única forma de superar la probeza. Mientres estos años, les rellaciones internacionales del país tuvieron d'enfrentase a importantes fechos bélicos qu'afaraben gran parte del mundu. La [[Guerra Civil Española]] produció un masivu éxodu d'[[España|españoles]] que llegaron al país gracies a les aiciones realizaes pol embaxador en [[Francia]], [[Pablo Neruda]], principalmente a bordu del barcu ''[[Barcu Winnipeg|Winnipeg]]''. Meses más tarde, produzse l'españíu de la [[Segunda Guerra Mundial]] nel que Chile, al igual que cola Primer Guerra Mundial, manifestó la so [[neutralidá]] ante'l conflictu, pos caltenía bones rellaciones con Italia y una parte de la ciudadanía manifestaba abierta simpatía per Alemaña, a pesar que gran parte de la población sofitaba a los [[Aliaos de la Segunda Guerra Mundial|Aliaos]]. Per otru llau, en [[1940]] y por orde d'Aguirre Cerda, oficialízase'l reclamu chilenu sobre [[L'Antártida]] y declárense les llendes del [[Territoriu Antárticu Chilenu]]. [[Ficheru:JuanAntonioRios.JPG|thumb|left|[[Juan Antonio Ríos]].]] El gobiernu d'Aguirre Cerda tuvo un fin abrupto por cuenta de la mortal [[tuberculosis]] qu'afectó al Mandatariu, que finó a fines de [[1941]] ensin terminar el so periodu. En [[1942]], el radical [[Juan Antonio Ríos]] ye [[Eleición presidencial de Chile (1942)|escoyíu]] como socesor d'Aguirre Cerda, baxó'l discursu d'un gobiernu nacional y el eslogan de "gobernar ye producir". A pesar qu'intentó caltener la neutralidá de Chile nel conflictu mundial, les presiones esternes ya internes obligaron a Ríos a declarar en 1943 el rompimientu de rellaciones diplomátiques colos países de la Exa. En 1945 declaróse la guerra al Xapón, como requisitu a cumplir pal ingresu de Chile na Organización de les Naciones Xuníes.<ref>Nocera, Raffaele, ''Chile y la guerra, 1933-1943'', Santiago, LOM, 2006;</ref> Chile yera un importante productor de [[salitre]], esencial pa la fabricación de [[pólvora]], y de cobre, pa la confección de vainillas pa la munición. Estaos Xuníos axusto'l preciu de les esportaciones de [[cobre]] chilenu, mientres el periodu 1942-1945, al mercáu estauxunidense, por un preciu de 11,7 centavos de [[dólar d'Estaos Xuníos|dólar]] por [[llibra (unidá de masa)|llibra]].<ref>[http://www-gewi.uni-graz.at/jbla/JBLA_Band_38-2001/287_312.pdf Fermandois, Joaquín, "La llarga marcha a la nacionalización: el cobre en Chile, 1945–1971", p.290]</ref> Un fechu trascendente pa la historia de la lliteratura nacional foi la premiación de la poeta [[Gabriela Mistral]] col [[Premiu Nobel de Lliteratura]], el [[10 d'avientu]] de [[1945]],<ref>{{cita web |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1945/ |títulu=The Nobel Prize in Literature 1945 |fechaaccesu=4 d'abril de 2011 |autor=Nobelprize.org |fecha=s/f |editorial=nobelprize.org |idioma=inglés}}</ref> lo que la convirtió na primera llatinoamericana gallardoniada con esi premiu.<ref>{{Cita llibru |títulu=Almanaque Mundial 1989 |fechaaccesu=4 de xineru de 2011 |añu=1988 |editor=Iglesias, Rafael |editorial=Editorial América S.A |ubicación=Panamá |capítulo=Chile |páxines=262}}</ref> La estabilidá coles que s'aniciaron los gobiernos radicales, como una suma de les distintes fuercies polítiques, sicasí, empezó a sedase seriamente mientres el gobiernu de Ríos. Al igual que'l so antecesor, la salú torgó que siguiera a cargu del gobiernu, finando en [[1946]]. [[Ficheru:Gabriel Gonzalez Videla.jpg|thumb|right|[[Gabriel González Videla]].]] [[Gabriel González Videla]] foi [[Eleición presidencial de Chile (1946)|escoyíu]] Presidente como líder de l'[[Alianza Democrática (1941-1946)|Alianza Democrática]], compuesta ente otros pol Partíu Radical y el Partíu Comunista. Formóse un gabinete de radicales, comunistes y lliberales, estos postreros por sofitar al presidente na so eleición pol Congresu Plenu. L'ésitu eleutoral del [[Partíu Comunista de Chile|PC]] nes municipales de 1947, sumáu al surdimientu de la guerra fría, los constantes paros sindicales qu'amenaciaben la estabilidá del país conducen a una crisis política y el Presidente saca a los comunistes del ministeriu. Los sindicatos [[minería|mineros]] de [[Lota]] y [[Chuquicamata]], apoderaos por comunistes, declarar a [[fuelga]] xenerando violentes protestes que resultaron en delles muertes. Por cuenta de ello declaró l'estáu de sitiu en Santiago. Nesti contestu, el Congresu aprueba la [[Llei de Defensa de la Democracia]], denomada como la "Llei Maldita" polos sos opositores, que proscribe al Partíu Comunista y unvia a los sos militantes a un campu de deteníos en [[Pisagua]]. En tantu, mientres el gobiernu de González Videla desenvuélvese'l "[[Plan Sele]]" pal desenvolvimientu de la [[IV Rexón de Coquimbo|provincia de Coquimbo]] y remodelación de [[La Serena (Chile)|La Serena]], y llógrase aprobar el [[votu femenín]]. Instálense les primeres [[bases antártiques de Chile|bases antártiques]] y fúndase la [[Universidá Téunica del Estáu]]. Pa la [[eleición presidencial de Chile (1952)|eleición presidencial]] de [[1952]], enfréntense [[Pedro Enrique Alfonso]] representando al radicalismu, el centrista [[Arturo Matte]], el [[Partíu Socialista de Chile|socialista]] [[Salvador Allende]] y Carlos Ibáñez del Campo como candidatu independiente. El xeneral Ibáñez apaez como la solución a los problemes de la política tradicional y, coles sos lemas de "''El xeneral de la esperanza''", "''Pan pa toos''" y el so símbolu de la [[escoba]] pa barrer cola corrupción, llogra la victoria con más del 47%. El [[populismu]] con qu'asume Ibáñez déxa-y gran adhesión ciudadana y avérase escontra la Izquierda. Nos sos primeros años, inclusive sofita la fundación de la [[Central Única de Trabayadores de Chile|Central Única de Trabayadores]], liderada por [[Clotario Blest]] y llogra derogar la "Llei Maldita" a fines del so mandatu. Sicasí, en [[1955]], la "sustitución d'importaciones" fracasa y l'economía entra en recesión. El so gobiernu empieza a taramellar debíu al poco sofitu partidista. En busca d'una solución al problema económicu, el presidente encarga la [[Misión Klein-Saks]]. Esta firma estauxunidense plantega que la única forma de solucionar la crisis ye con midíes lliberales, como reformes nel comerciu esterior, supresión de subsidios, eliminación del reaxuste automáticu de sueldos del sector públicu y parte del priváu, cambéu del estatutu del Bancu Central y la creación del [[Bancu del Estáu de Chile]]. Estes midíes resulten impopulares y xeneren descontentu na población. Fuelgues amenacien nuevamente la estabilidá del gobiernu y ye proclamáu l'estáu de sitiu por Ibáñez, siendo refugáu pol Congresu. En [[1957]], enfréntase duramente a la [[Federación d'Estudiantes de la Universidá de Chile]] pol alza de los pasaxes de tresporte públicu y les protestes dexen un saldu de más de 20 muertos y graves daños materiales nel centru de Santiago. === Los trés tercios === [[Ficheru:Jorge Alessandri.jpg|thumb|left|right|[[Jorge Alessandri]].]] [[Ficheru:Valdivia after earthquake, 1960.jpg|thumb|[[Valdivia]] tres el [[terremotu de Valdivia de 1960|terremotu]] del [[22 de mayu]] de [[1960]], el más fuerte rexistráu na historia.]] {{AP|Trés tercios}} A pesar de los intentos del [[Bloque de Saneamientu Democráticu]], la fuerte decepción que produció'l populismu ibañista na población dexó la victoria del independiente de derecha [[Jorge Alessandri]], fíu d'Arturo Alessandri, nes [[eleiciones presidenciales de Chile (1958)|eleiciones presidenciales]] de [[1958]]. Alessandri llogra cerca del 31,6%. Salvador Allende, como candidatu del [[Frente d'Aición Popular]] (FRAP), l'alianza de la Izquierda llogra'l 28,9%, mientres el [[Partíu Demócrata Cristianu de Chile|demócrata cristianu]] [[Eduardo Frei Montalva]] llogra'l 20,7%. Nesta eleición, el Partíu Radical (que'l so candidatu [[Luis Bossay]] namái llogra'l 15%) empieza a perder protagonismu ante la conformanza d'un sistema políticu conocíu como "Los Trés Tercios" (la Derecha, la DC y l'Izquierda) y que va perdurar polos próximos 15 años. Por cuenta de que nengún candidatu llogró la mayoría absoluta, el Congresu tuvo d'escoyer, decidiéndose finalmente investir al candidatu de derecha cola banda presidencial. L'inxenieru Alessandri decide poner en práutica un plan de estabilización económica, centráu fundamentalmente na llucha contra la inflación. Por cuenta del so calter sobriu y téunicu, munches de les sos midíes nun son populares. La idea de Alessandri ye crear un Estáu que tenga la infraestructura pa incentivar la inversión privada, dexando la idea del "Estáu paternalista". Pa esto, déxase asesorar por munchos especialistes na materia, munchos de los cualos yeren independientes lo que provoca ciertes fregadures colos partíos que lu sofitaben. Mientres el so gobiernu, Alessandri tuvo d'enfrentar los efeutos del catastróficu [[terremotu de Valdivia de 1960|terremotu y maremotu]] del [[22 de mayu]] de [[1960]], con epicentru en [[Valdivia]], pero qu'afaró con tolos pueblos ente [[Chillán]] y [[Chiloé]], siendo'l movimientu de mayor intensidá rexistráu na historia de la humanidá con 9,5 graos de magnitú na [[escala de Richter]]. Envalórase que l'arreglu d'estos sucesos costó más de 422 millones de [[dólar d'Estaos Xuníos|dólares]]. A pesar d'esto, el país vivió un momentu d'allegría cola celebración de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|Copa Mundial de Fútbol]], en [[1962]]. Dientro de la so xestión, creó les empreses estatales [[ENTEL Chile]], [[Empresa Nacional de Minería|ENAMI]] y [[LADECO]] y llogra consiguir ayuda económica [[Estaos Xuníos d'América|estauxunidense]] al traviés de l'[[Alianza pal Progresu]]. Amás, empezar a materializar el proyeutu de [[Reforma agraria]] que Alessandri vía como una forma d'optimizar la esplotación de la tierra. Ye asina que básicamente'l so proyeutu yera de redistribuir les tierres del Estáu, nun interfiriendo nos terrenes de los grandes llatifundistes. Averándose a les eleiciones de [[1964]], la [[Guerra Fría]] ta na so puxanza y la crecedera del socialismu de Allende paez imparable. Ye asina que la figura d'Eduardo Frei Montalva remanez como la forma de detener al FRAP. Col so lema de "''Revolución en Llibertá''", Frei llogra sumar adherentes al so proyeutu de reformes fondes al país, ensin sometelo a la [[Xunión Soviética|influencia soviética]], como supuestamente fadría Allende, y llogra que nun par d'años el [[Partíu Demócrata Cristianu de Chile|Partíu Demócrata Cristianu]] (DC) convertir nel principal referente políticu de los [[años 1960]]. La llucha ente Allende, Frei y el candidatu del [[Frente Democráticu de Chile|Frente Democráticu]], [[Julio Durán]] ye práuticamente votu a votu. Sicasí, un fechu casual (conocíu como'l ''[[Naranxazu]]'') camudaría'l destín de la eleición. La muerte del diputáu socialista por [[Curicó]], [[Óscar Naranxal Jara]], dexó la realización d'una eleición complementaria, previa a la presidencial, la que foi utilizada polos distintos partíos como un apronte a la eleición del [[4 de setiembre]]. Nésta, el fíu del fináu, tamién socialista, llogró un 39,2% frente al 32,5% del Frente Democráticu y el 27,7% de la DC. Apavoriada con una posible victoria de Allende, los adherentes de derecha sofita masivamente a Frei, que amás recibiría sofitu del gobiernu d'[[Estaos Xuníos]]. La [[Marcha de la Patria Nueva]], entamada pa sofitar a la candidatura de Frei, convertir nun ésitu cola asistencia de miles de persones al [[Parque O'Higgins|Parque Cousiño]], lo que sería un apronte de la resultancia final de la [[eleiciones presidenciales de Chile (1964)|eleición]]. Frei llogra un 56% de los votos (una de les más altes mayoríes na historia eleutoral chilena) mientres Allende llogra'l 40%. [[Ficheru:FreiMontalva Zaldivar.jpg|thumb|[[Eduardo Frei Montalva]] (a la derecha) xunto a [[Andrés Zaldívar]].]] Eduardo Frei lleva a cabu una política de reformismu moderáu, na que se destacar la construcción de miles de [[vivienda|viviendes]], modernización del aparatu estatal, la reforma educacional (obligatoriedá de 8 años), fortalecimientu de les organizaciones de base y l'ampliación de la Reforma agraria. Esta postrera convertir n'unu de les temes más delicaes yá que, a diferencia del gobiernu de Alessandri, inclúyense espropiaciones de les grandes faciendes, lo que lleva a enemistarse colos políticos de derecha qu'asumen esto como una traición al so sofitu na eleición presidencial. Per otra parte, el gobiernu empecipia'l procesu de "[[Chilenización del Cobre]]", adquiriendo la [[mina (minería)|mina]] [[El Teniente (mina)|El Teniente]] y gran parte de les aiciones d'[[Andina (mina)|Andina]] y [[La Exótica]]. Amás, constrúyense'l Túnel Lo Prau y l'[[Aeropuertu Internacional Comodoro Arturo Merino Benítez|Aeropuertu de Pudahuel]], fúndase [[Televisión Nacional de Chile]] y empecípiense les escavaciones del [[Metro de Santiago]]. Sicasí, en [[1967]], empezar a sedar la [[Democracia Cristiana]] mientres el gobiernu tien d'asumir el refugu tantu de la izquierda como de la derecha. En [[1968]], les fuelgues empiecen a arrobinase, mientres les reformes a les estructures polítiques de los alumnos de la [[Universidá de Chile]] y de la [[Pontificia Universidá Católica de Chile|Universidá Católica]] producen serios enfrentamientos ente los estudiantes y el gobiernu. En [[1969]], la crisis del gobiernu de Frei apínase ya inclusive esisten rumores de [[golpe d'estáu]] los que se concreten el [[29 d'ochobre]] col llamáu ''[[Tacnazo]]'' lideráu pol xeneral [[Roberto Viaux]], el que saca al Reximientu Tacna a les cais de Santiago. Anque esti eventu foi apangáu, reflexó la gravedá de la situación política na que s'avera una inminente victoria de [[Salvador Allende]] nes próximes eleiciones. Esi mesmu añu surde'l [[Movimientu d'Aición Popular Unitaria]] (MAPU), como dixebra de la fraición más izquierdista de la Democracia Cristiana y xúnese a la [[Unidá Popular]], la nueva alianza formada por socialistes, comunistes, radicales, socialdemócrates y otros grupos allegaos formada col propósitu de que Allende llegue a [[Palaciu de La Moneda|La Moneda]]. [[Radomiro Tomić]], el candidatu oficialista, nun ye consideráu un bon candidatu pa ganar a Allende, polo que la derecha declara a Jorge Alessandri como'l so abanderáu. Anque Alessandri llogra nun empiezu gran sofitu, col correr de les selmanes, ésti empezó a estenase. El [[4 de setiembre]] de [[1970]], la [[Eleición presidencial de Chile (1970)|votación]] foi realizada: Allende llogró un 36,3%, mientres Alessandri llogró un 34,9% y Tomic, un 27,9%. Como nengún candidatu llograra la mayoría absoluta, el Congresu tenía que decidir el vencedor. Dende [[1946]], el Congresu escoyera nestos casos a aquél que llograra la mayoría relativa (facer asina en 1946, 1952 y 1958), pero munches persones empezaron a primir por que Alessandri fora escoyíu. El Presidente de los [[Estaos Xuníos]], [[Richard Nixon]], oponíase aprofiantemente a una victoria del [[marxismu]] n'[[América Llatina]] polo qu'escurrió xunto a la [[CIA]] dos planes pa evitar que'l Congresu escoyera a Allende:<ref>{{Cita llibru| autor = Uribe, Armando y Opaso, Cristián | títulu = Intervención Norteamericana en Chile <nowiki>[</nowiki>Dos testos claves<nowiki>]</nowiki>| añu = 2001| editorial = Santiago: Editorial Suramericana| id = }}</ref> el primeru consistía en llograr convencer a la Democracia Cristiana por que votara a favor de Alessandri, que arrenunciaría y llamaría a nueves eleiciones onde sería escoyíu Frei y el segundu yera provocar un clima d'inestabilidá política nel que l'exércitu viérase obligáu a actuar. Sicasí, el llamáu ''Track One'' veríase liquidáu cuando Radomiro Tomic anunció que llegara a un alcuerdu con Allende por qu'asumiera, siempres y cuando respetara un estatutu de garantíes constitucionales. Esto provocó que Roberto Viaux llevara a cabu'l ''Track Two'', consistente en secuestrar al Comandante del Exércitu [[René Schneider]], de manera tal d'arreyar al exércitu, por que torgara que'l Congresu escoyera a Allende. Dicha aición foi llevada a cabu'l [[22 d'ochobre]] de [[1970]], sicasí, Schneider trató de defendese del atentáu y neses circunstancies foi mancáu gravemente, finando díes dempués. A pesar de lo asocedío, el Congresu Plenu decidió'l [[24 d'ochobre]] designar a Allende como nuevu Presidente. === Gobiernu de la Unidá Popular === {{AP|Salvador Allende|Unidá Popular}} [[Ficheru:S.Allende 7 dias ilustrados.JPG|thumb|left|right|[[Salvador Allende]].]] [[Salvador Allende]], qu'asume'l [[3 de payares]], intenta construyir una nueva sociedá basada nel socialismu al traviés de la democracia, una esperiencia única a nivel mundial. Ente les sos primeres midíes sigue'l procesu de reforma agraria y empecípiase un procesu de estatización d'empreses consideraes clave pa la economía nacional. A partir de ciertes brigueres llegales, basaos nun decretu llei de 1932, si una empresa detenía la so producción podía ser intervenida pol Estáu, polo que'l gobiernu de la UP afaló a que los trabayadores detengan les sos actividaes p'asina estatizar les empreses. El [[15 de xunetu]] de [[1971]], foi aprobáu esti proyeutu de manera unánime la [[nacionalización del cobre]] por dambes cámares. L'Estáu, al traviés de [[CODELCO|Codelco Chile]], fadríase propietariu de toles empreses extractoras de [[cobre]] que recibiríen indemnizaciones, restándo-yos les "utilidaes escesives".<ref>Bitar, Sergio, “PChile, 1970-1973: Asumir la Historia pa Construyir el Futuru'', Pehuén Editores Llindada, 1996, 121-124</ref> Asina, Anaconda y Kennecott, unes de les principales empreses mineres, nun recibieron indemnizaciones poles mines de [[Chuquicamata]] y [[El Teniente (mina)|El Teniente]], respeutivamente, lo que da entamu a un boicó al gobiernu de Allende lideráu por [[Henry Kissinger]], negándo-y préstamos internacionales. Per otra parte, l'aumentu drásticu de los sueldos de los trabayadores y la conxelación de los precios funciona y llégase a una crecedera del 8% nel [[Productu Nacional Brutu|PNB]] con baxa [[inflación]]. Nesti ambiente, la Unidá Popular llegó a la so máxima rellumanza, con un 49,73% de les preferencies nes eleiciones municipales d'esi añu y con unu de los sos referentes, Pablo Neruda, recibiendo'l [[Premiu Nobel de Lliteratura]].<ref>{{cita web |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1971/ |títulu=The Nobel Prize in Literature 1971 |fechaaccesu=4 d'abril de 2011 |autor=Nobelprize.org |fecha=s/f |editorial=nobelprize.org |idioma=inglés}}</ref> Sicasí, a partir del segundu añu, les reformes de Allende empiecen a trate truncaes pola violencia qu'empieza a surdir. Tomar de terrenes aprovechando les brigueres de la reforma agraria terminen con dellos llabradores muertos tratando de defender los sos terrenes. Los enfrentamientos ente partidarios y opositores a Allende fáense más frecuentes y nacen los ''[[cacerolazos]]''. Nesti clima, la visita de [[Fidel Castro]] afala a los miembros de la Izquierda a empecipiar una revolución popular basada na llucha de clases, daqué opuestu a lo que proponía Allende. A nivel económicu, la maxa del primer añu empieza a derrumbar y apaecen los primeros síntomes del [[desabastecimiento]] y la hiperinflación. [[Ficheru:Allende supporters.jpg|thumb|Manifestación en sofitu a la candidatura de Salvador Allende.]] [[Ficheru:AllendeNacionalizacion.jpg|thumb|Salvador Allende robla la [[chilenización del cobre|nacionalización del cobre]].]] L'asesinatu d'[[Edmundo Pérez Zujovic]], acusáu pola izquierda de la muerte de 10 persones na [[Masacre de Puerto Montt]], conduz al acercamientu ente la Democracia Cristiana y el [[Partíu Nacional (Chile)|Partíu Nacional]] pa oponese al gobiernu allendista. Una [[acusación constitucional (Chile)|acusación constitucional]] llogra baltar al ministru del Interior, [[José Tohá]]; sicasí, Allende provoca a la oposición al asitialo como ministru de Defensa. El [[19 de febreru]] de [[1972]], la oposición llogra aprobar nel Congresu Plenu una reforma constitucional que buscaba regularizar los planes estatizadores de la UP, iniciativa de los senadores [[Juan Hamilton]] y [[Renán Fuentealba Moena|Renán Fuentealba]]. El [[21 de febreru]], Allende anuncia que formularía observaciones, al traviés de vetos supresivos o sustitutivos, que finalmente fixo llegar por oficiu'l [[6 d'abril]]. Nos partíos de gobiernu, aumenta'l deséu de radicalizar les reformes, principalmente pol líder del Partíu Socialista, [[Carlos Altamirano Orrego|Carlos Altamirano]], y el [[Movimientu d'Izquierda Revolucionaria (Chile)|Movimientu d'Izquierda Revolucionaria]] intensifica los sos ataques, los que son respondíos pol movimientu d'ultraderecha [[Patria y Llibertá]]. Nel ámbitu económicu, el país entra en recesión y la crecedera cai. El PNB cai nun 25% y la delda esterna alzar a los 253 millones de [[dólar d'Estaos Xuníos|dólares]]. El desabastecimiento dexa la configuración del [[mercáu negru]] y el gobiernu tien d'instalar les [[Xuntes de Suministru y Precios]] (JAP) p'alministrar el suministru de bienes a la población. Los medios de comunicación entornar n'enfrentamientos verbales según el so enclín políticu y les engarradielles ente ''momios'' y ''upelientos'' intensifíquense. Según archivos desclasificaos darréu pol gobiernu d'Estaos Xuníos, la [[CIA]] apurriría sofitu, por aciu la contratación de publicidá, a diarios opositores, como ''[[El Mercurio]]'' y a los promotores d'un paru de camiones mientres el mes d'[[ochobre]] de [[1972]],<ref>Uribe, Armando y Opaso, Cristián. Ibid., p. 267-269.</ref> el qu'acaba col ingresu de militares a los principales ministerios del país, formándose un "gabinete cívicu-militar", onde'l xeneral [[Carlos Prats]], comandante en xefe del exércitu, asume como [[ministeriu del Interior de Chile|ministru del Interior]]. En [[1973]], les eleiciones parllamentaries d'esi añu dan un 43,85% a la UP y un 54,78% a la [[Confederación de la Democracia]] (CODE). Allende nun llogra la mayoría pa llograr les sos reformes nin el CODE llogra los dos tercios del Congresu pa poder destituyir al Presidente. Anque Allende trata de llograr un entendimientu con [[Patricio Aylwin]], presidente de la Democracia Cristiana, el Partíu Socialista vuélvese dafechu intransixente y los alcuerdos nun progresen. La violencia aumenta, especialmente ente los estudiantes debíu al proyeutu de la [[Escuela Nacional Unificada]]. La [[Federación d'Estudiantes de la Universidá Católica|FEUC]] demuestra la so refugo y la [[Federación d'Estudiantes Secundarios]] (FESES) estrémase. El proyeutu ye deteníu gracies a la intervención del [[Cardenal (catolicismu)|Cardenal]] [[Raúl Silva Henríquez]], que s'alza como mediador na crisis. El opositores a Allende empiecen a ver a les [[Fuercies Armaes]] como la única salvación pa la crisis que vive'l país. Sicasí, les idees de [[René Schneider]] ("''mientres se viva en réxime llegal les Fuercies Armaes nun son una alternativa de poder''") y la del xeneral Carlos Prats ("''mientres subsista l'Estáu de Derechu la fuercia público tien de respetar la Constitución''") taben en contra d'un [[golpe d'estáu|pronunciamientu militar]] lo que detenía en gran parte que les tropes llevantárense. Anque'l Partíu Comunista aportuna en caltener la paz y evitar una [[guerra civil]], Altamirano afirma que "''el golpe non se combate con diálogos, entartallar cola fuercia del pueblu''". Mientres les observaciones de Allende a la reforma Hamilton-Fuenzalida son refugaes en parte poles cámares por mayoría simple, xenerándose un discutiniu ente'l Presidente y el Congresu, tocantes a la tramitación del proyeutu de reforma. Allende plantegó la cuestión al [[Tribunal Constitucional de Chile|Tribunal Constitucional]], que finalmente se declaró incompetente, acoyendo la esceición formulada pola Cámara de Diputaos y el Senáu. Ante esta situación, y vencíu el plazu pa recurrir a un plebiscitu qu'atayara la cuestión, Allende dicta un decretu promulgatorio de la reforma, conteniendo namái aquellos puntos ensin vetar. Dichu decreto nun ye cursáu pola [[Contraloría Xeneral de la República de Chile|Contraloría Xeneral de la República]] y l'oposición considera esti fechu como absolutamente ilexítimu. El día [[29 de xun u]]'l [[coronel]] [[Roberto Souper]] llevanta al Reximientu Blindáu Nᵘ 2 y diríxese al [[Palaciu de La Moneda]]. Prats, dirixiendo a les guarniciones de Santiago, llogra detener esti intentu de golpe conocíu como ''[[Tanquetazo]]'', mientres el instigadores abelúguense y piden asilu na embaxada del [[Ecuador]], dexando un saldu de 20 muertos, principalmente civiles. El [[22 d'agostu]] la Cámara de Diputaos aprueba'l [[s:Alcuerdu de la Cámara de Diputaos sobre'l grave quebrantamiento del orde constitucional y llegal de la republica|Alcuerdo sobre'l grave quebrantamiento del orde institucional y llegal de la República]], en qu'acusaben al Gobiernu d'incurrir en diverses violaciones tales como aplicar midíes de control económicu y políticu pa depués instaurar un sistema totalitariu, violar garantíes constitucionales, dirixir una campaña de bilordiu contra la Corte Suprema, violar la llibertá d'espresión, reprimir con violencia a los opositores ya intentar infiltrar políticamente a les Fuercies Armaes. Allende reconoz que'l so gobiernu ta en crisis y decide convocar a un [[plebiscitu]] pa evitar un golpe d'estáu. Sicasí, les faiciones más radicales del gobiernu de la UP refuguen la decisión de Allende. Namái cunta col sofitu del MAPU, el Partíu Radical y el Partíu Comunista, que comparten la "vía pacífica". Ante esta situación, Allende convocaría al so ministru de Defensa, [[Orlando Letelier]], por que convenciera al Partíu Socialista, lo que finalmente llograría, la [[nueche]] del [[10 de setiembre]] de [[1973]]. ==Gobiernu Militar == {{AP|Réxime Militar (Chile)|l1=Réxime Militar}} {{VT|Violaciones de los Derechos Humanos de la Dictadura Militar en Chile (1973-1990)}} === El golpe d'estáu === {{AP|Golpe d'estáu del 11 de setiembre de 1973}} [[Ficheru:A. Pinochet Stamp.jpg|thumb|right|left|[[Augusto Pinochet]].]] [[Ficheru:Golpe de Estado 1973.jpg|thumb|right|Bombardéu al [[Palaciu de La Moneda]].]] Dend'[[agostu]] de [[1973]], l'[[Armada de Chile|Armada]] y la [[Fuercia Aérea de Chile|Fuercia Aérea]] (FACh) preparaben un [[golpe d'estáu]] contra'l gobiernu de Allende, lideraes pol [[Almirante|vicealmirante]] [[José Toribio Merino]] y el xeneral [[Gustavo Leigh]]. El [[21 d'agostu]], Carlos Prats decidiera arrenunciar al puestu de Comandante en Xefe depués de manifestaciones na so contra de les esposes de los xenerales. Nel so reemplazu, asume [[Augusto Pinochet]] el día [[23 d'agostu|23]], consideráu como un xeneral lleal y apolítico. El [[22 d'agostu]], la [[Cámara de Diputaos de Chile|Cámara de Diputaos]] aprobara un alcuerdu en que se convocaba a los ministros militares a solucionar "''el grave quebrantamiento del orde constitucional''" (el "Alcuerdu de la Cámara de Diputaos sobre'l grave quebrantamiento del orde constitucional y llegal de la República"). Altamirano ye alvertíu d'un posible golpe d'estáu per parte de l'Armada y ésti llanza un discursu incendiariu convocando a que Chile se convertirá nun "''segundu [[Vietnam]] heroicu''", mientres s'empecipia un procesu de desafuero contra Altamirano. El [[7 de setiembre]], Pinochet ye convencíu por Leigh y Merino y xúnese a los golpistes, mientres en [[Carabineros de Chile|Carabineros]], namái [[César Mendoza]], un xeneral de baxa antigüedá, taba a favor. El día [[10 de setiembre]], la Escuadra zarpa como taba previstu pa participar de los exercicios [[UNITAS]]. L'exércitu ye acuarteláu pa evitar posibles disturbios el día del procesamientu de Altamirano. Sicasí, la Escuadra torna a [[Valparaíso]] na [[mañana]] del [[11 de setiembre]] y l'Armada toma la ciudá rápido. Allende ye sollertáu cerca de les 7 de la mañana y diríxese a La Moneda, depués de tratar d'allugar a Leigh y Pinochet, lo que ye imposible y fai-y pensar que Pinochet ten de tar presu. El xeneral Sepúlveda, direutor de Carabineros señála-y que van caltenese fieles, pero Mendoza asumió como Direutor Xeneral. Per otru llau, Pinochet llega al Comandu de Comunicaciones del Exércitu y empieza a participar viviegamente del golpe. A les 8:42, les radios Minería y Agricultura tresmiten el primer mensaxe de la [[Xunta de Gobiernu de Chile (1973)|Xunta Militar]] dirixida por Pinochet, Leigh, Mendoza y Merino, que solicita a Allende la entrega inmediata del so cargu y l'evacuación inmediata de La Moneda o va ser atacada por tropes d'aire y tierra. Nesi momentu, les tropes de Carabineres curiando'l Palaciu retírense. Allende decide quedase nel Palaciu, mientres a les 9:55, lleguen los primeres [[tanque]]s al Barriu Cívicu enfrentándose a francotiradores lleales al gobiernu. La [[Central Única de Trabayadores de Chile|CUT]] llama a la resistencia nos barrios industriales, mientres el Presidente decide dar una [[:s:Última alocución de Salvador Allende|última alocución]]: {{cita| "Asitiáu nun trance históricu, voi pagar cola mio vida la llealtá del pueblu. Y dígo-yos que tengo la certidume de que la grana qu'apurriéramos a la conciencia digna de miles y miles de chilenos nun va poder ser cegada definitivamente.<br />¡Trabayadores de la mio Patria!: Tengo fe en Chile y nel so destín. Van Superar otros homes esti momentu gris y amargoso onde la traición pretende imponese. Sigan ustedes sabiendo que, muncho más ceo que tarde, van abrir de nuevu les grandes alamees por onde pase l'home llibre, pa construyir una sociedá meyor."|''|[[Salvador Allende]], [[11 de setiembre]] de [[1973]]}} El fueu ente los tanques y los miembros del [[Grupu d'Amigos Personales]] empecípiase y, a les 11:52, [[Avión|aviones]] ''«Hawker Hunter»'' de la FACh bombardean el [[Palaciu de La Moneda]] y la residencia de Allende, en Avenida Tomás Moro, [[Los Condes]]. El Palaciu empieza a amburase, pero Allende y los sos partidarios negar a rindise, polo que cerca de los dos de la [[tarde]], les puertes son baltaes y el Palaciu ye tomáu pol exércitu. Ellí ye cuando Allende ordena la evacuación, pero él caltiénse nel Palaciu. Según los testimonios del so [[Medicina|médicu]] personal, vería a Allende disparase con un [[fusil]] [[AK-47]] nel cazu, cometiendo [[suicidiu]]. {{cita|Hai una comunicación; una información de personal de la Escuela d'Infantería que ta yá dientro de La Moneda. Pola posibilidá d'interferencia, voi tresmitir n'inglés: "They say that Allende commited suicide and is dead now". (''Dicen que Allende cometió suicidiu y ta muertu agora'')|[[Patricio Carvajal]], [[11 de setiembre]] de [[1973]]}} A les 18 hores, los líderes del pronunciamientu axuntar na [[Escuela Militar del Llibertador Bernardo O'Higgins|Escuela Militar]], asumiendo como miembros de la [[Xunta de Gobiernu de Chile (1973)|Xunta Militar]] que va gobernar el país, y [[s:Decreto Llei Nᵘ 3 de 1973, declara estáu de sitiu|decreten l'estáu de sitiu]]. === Primeros años de la Xunta === {{AP|Xunta de Gobiernu de Chile (1973)}} [[Ficheru:Junta Militar de Chile (Colorizado).jpg|250px|thumb|La [[Xunta de Gobiernu de Chile (1973-1990)|Xunta Militar de Gobiernu]].]] En derrocando'l gobiernu de Allende, los miembros de la [[Xunta de Gobiernu de Chile (1973)|Xunta de Gobiernu]] empezaron un procesu d'establecimientu d'un nuevu sistema de gobiernu. Anque en teoría calteníase vixente la [[Constitución de 1925]], el poder que recayía na nueva Xunta establecía una nueva institucionalidad nel país. D'alcuerdu al [[s:Decreto Llei Nᵘ 1 de 1973, acta de constitución de la xunta de gobiernu|Decreto Llei Nᵘ 1]], del [[11 de setiembre]] de [[1973]], [[Augusto Pinochet]] asumía la presidencia de la Xunta de Gobiernu, na so calidá de comandante en xefe de la caña más antigua de les Fuercies Armaes. Esti cargu, que orixinalmente sería rotativu, finalmente volvióse permanente; el [[27 de xunu]] de [[1974]] Pinochet asumi como «Xefe Supremu de la Nación», en virtú del [[s:Decreto Llei Nᵘ 527 de 1974, aprueba estatutu de la xunta de gobiernu|Decreto Llei Nᵘ 527]], cargu que sería reemplazáu pol de [[Presidente de Chile|Presidente de la República]], el [[17 d'avientu]] de [[1974]], pol [[s:Decreto Llei Nᵘ 806, modifica decreto llei nᵘ 527 de 1974|Decreto Llei Nᵘ 806]]. En tantu, la Xunta asume les funciones constituyente y [[Poder llexislativu|llexislativa]] en reemplazu del [[Congresu Nacional de Chile|Congresu Nacional]], que foi clausuráu'l [[21 de setiembre]]. [[Ficheru:Chile- el pueblo vencera cropped.jpg|thumb|El [[Estadiu Nacional de Chile]] foi unu de los principales campos de detención mientres la dictadura.]] Mentanto, miles de persones empezaron a sufrir la represión exercida pol nuevu gobiernu. La mayoría de los líderes del gobiernu de la [[Unidá Popular]] y otros líderes de la Izquierda fueron aprehendidos y treslladaos a centros de reclusión. [[Cuatro Álamo]], [[Villa Grimaldi]], el [[Estadiu Chile]] y l'[[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] en Santiago fueron utilizaos como campos de detención y [[tortura]], al igual que la [[Oficina Salitrera Chacabuco]], la [[Islla Dawson]] na Patagonia, el puertu de [[Pisagua]], el [[Buque Escuela Esmeralda]] y otros sitios a lo llargo del país. 3000<ref group=n>Datos envaloraos según l'Informe de la Comisión Nacional de verdá y Reconciliación ([[Informe Rettig]]). Diverses organizaciones non gubernamentales oxetar y apurren cifres más altes (30&nbsp;000 nel primer añu, según [[Amnistía Internacional]]).</ref> persones seríen asesinaes por miembros de la [[Direición d'Intelixencia Nacional|DINA]] y d'otros organismos de les Fuercies Armaes, ente los que se destacar [[Víctor Jara]] y [[José Tohá]]. Munches d'estes persones permanecen como ''[[deteníu sumíu|deteníos sumíos]]'' na actualidá. De la mesma, más de 35&nbsp;000<ref group=n>Datos envaloraos según l'informe apurríu pola [[Comisión Valech]], 2004.</ref> persones fueron sistemáticamente torturaes, más de 300&nbsp;000 persones fueron deteníes por organismos del gobiernu y otres tantes debieron exiliase en diversos países del mundu, siendo en dellos casos brutalmente asesinaes n'atentaos esplosivos nel estranxeru, como [[Carlos Prats]] y [[Orlando Letelier]]. Les sistemátiques violaciones a los [[derechos humanos]] cometíes pola dictadura de Pinochet provocaron el refugo de diversos estaos y de la [[Organización de les Naciones Xuníes]]. Nel ámbitu económicu, el Réxime Militar intenta una "''política de choque''" pa correxir la crisis en que fuera sumíu'l gobiernu, con una inflación cimera al 300%. Pa esto, solicítase l'ayuda d'un grupu d'economistes nuevos egresados de la [[Universidá de Chicago]] qu'enllanten el modelu del [[neolliberalismu]] de [[Milton Friedman]]. Los ''[[Chicago Boys]]'' afiguraron les idees nacíes de ''El Lladriyu'' y, siguiendo les idees de Friedman, empiecen col tratamientu de ''shock'' pa la economía chilena: el gastu públicu foi amenorgáu nun 20%, fueron despidíos el 30% de los emplegaos públicos, el [[IVA]] foi aumentáu y liquidóse el [[Sistema Nacional d'Aforru y Préstamu de Chile|Sistema Nacional d'Aforru y Préstamu de vivienda]]. Tal como se tenía previstu, la economía dempués d'estes midíes derrumbóse, daqué que Friedman consideraba necesariu pa faela "resurdir". El PGB y el valor de les esportaciones cayeron nun 12% y un 40%, respeutivamente, y la [[desemplegu|cesantía]] alzar por sobre'l 16%. Sicasí, les midíes aplicaes mientres esti periodu empezaron a surtir efeutu en [[1977]], cuando la economía empezó a llevantase y diose entamu a lo que foi'l "''Boom''" o'l "''[[Milagru de Chile]]''". Nestos años remataron los trabayos del [[Metro de Santiago]] y empezaron los de la [[Carretera Austral]]. Aprovechando la coxuntura n'[[América Llatina]], liderada por múltiples dictadores militares, Chile integrar xunto a otros estaos na [[Operación Cóndor]], un plan d'intelixencia destináu a la práutica del [[terrorismu d'Estáu]] nel [[Conu Sur]], sofitáu pola [[CIA]]. Unu de los ideólogos d'esti plan foi'l xefe de la DINA, [[Manuel Contreras]], unu de los homes con más poder nel país mientres estos años. La cercanía que tenía colos líderes d'otros países dexó que, por casu, Chile averara posiciones con [[Bolivia]], liderada pol xeneral [[Hugo Banzer]]. Esto dexó la firma del [[Alcuerdu de Charaña]], un intentu de solucionar el problema de la [[mediterraneidad de Bolivia]] y nel que se restablecíen les [[diplomacia|rellaciones diplomátiques]], rotes dende décades tras. === El cambéu de década === L'añu [[1978]] marcó unu de los años más críticos del gobiernu de Pinochet. [[Estaos Xuníos]], que sofitara nun empiezu al Réxime, volvióse unu de los sos principales detractores, debíu principalmente al atentáu [[Terrorismu d'Estáu terrorista]] contra [[Orlando Letelier]], exiliáu en [[Washington D.C.]] [[Jimmy Carter]], quien asumiera'l gobiernu del país del norte l'añu anterior, realizó una fuerte campaña xunto a diversos organismos internacionales esixendo mayores llibertaes civiles en Chile, criticando tantu la censura contra la [[Prensa escrita|prensa]] como la represión a la oposición. Ante esto, Pinochet convocó a un [[Plebiscitu Nacional de 1978 (Chile)|plebiscitu]], inda cuando nun esistíen rexistros eleutorales. D'alcuerdu a les resultaos daes a conocer pol gobiernu, votaron 5&nbsp;349&nbsp;172 persones: 4&nbsp;012&nbsp;023 votos pola opción «Sí», 1&nbsp;092&nbsp;226 pola opción «Non» y 244&nbsp;923 fueron nulos y blancos.<ref>{{cita web |url=http://eleccion.atspace.com/Plebiscitu1978.htm |títulu=Consulta Nacional 1978 |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2009 |formatu=HTM |autor=Base de datos d'eleiciones en Chile |fecha= |editorial=eleccion.atspace.com}}</ref> Sicasí, diches cifres fueron cuestionaes por cuenta de les diverses irregularidaes del procesu. [[Ficheru:Voto 1978 consulta 26x15.jpg|thumb|250|left|Votu del referendu pa legitimar el réxime en 1978. Reparar la redaición, les banderes y la posición d'estes.]] Les violaciones a los [[derechos humanos]] siguieron a pesar de la presión internacional. Mientres Pinochet promulgaba'l [[s:Decreto Llei Nᵘ 2191 de 1978, concede amnistía a les persones qu'indica polos delitos que señala|Decreto llei Nᵘ 2191]], que concedió [[amnistía]] a tolos que cometieren fechos delictuosos dende la fecha del Golpe, en calidá d'autores, cómplices o encubridores, la prensa empezó a develar l'afayu de los primeres deteníos sumíos na zona de [[Lonquén]]. En tantu, la DINA foi reemplazada pola [[Central Nacional d'Informaciones]] (CNI), mientres el Cardenal [[Raúl Silva Henríquez]] encaró'l problema y creó la [[Vicaría de la Solidaridá]]. Nesti ambiente, Gustavo Leigh manifestó públicamente les sos diferencies d'opinión con Pinochet. Leigh, el xestor del golpe, oponer al escesivu personalismu de Pinochet y al modelu económicu impuestu. Leigh tamién esperaba forfugar los plazos pa la torna a la democracia y taba en contra de les práutiques terroristes que taba exerciendo l'Estáu. Tres unes declaraciones del Comandante de la Fuercia Aérea al periódicu [[Italia|italianu]] ''Corriere della Sera'' y la so negativa a retratase, Leigh foi depuestu pola Xunta Militar y reemplazáu por [[Fernando Matthei]]. Anque les rellaciones diplomátiques colos países vecinos averárense, estes rompiéronse mientres [[1978]]. La cercanía de la conmemoración del centenariu de la [[Guerra del Pacíficu]] produció fervencia en [[Perú]] (col que tuviera problemes diplomáticos en [[1974]]) y [[Bolivia]]. Los intentos d'otorgar una salida al [[mar]] a esti postreru viéronse atayaos pol vetu de Perú al Alcuerdu de Charaña, vetu que podía exercer d'alcuerdu a lo establecío nel Protocolu Adicional del [[Tratáu de Rancón]], llegando'l dictador de Perú, xeneral [[Exércitu de Perú|EP]] [[Juan Velasco Alvarado]] a movilizar la 18ª División Blindada del [[Exércitu de Perú]] al [[sur]], cerca de la frontera con Chile. Díes dempués, el xeneral EP [[Francisco Morales-Bermúdez Cerruti]], derrocó al xeneral Velasco, desmovilizó la 18ª División Blindada, que los sos [[tanque]]s retornaron a los sos cuarteles y la normalidá volvió a la frontera, calteniendo'l vetu al Alcuerdu de Charaña. Entós, Banzer rompió rellaciones diplomátiques con Chile. Coles mesmes, apinóse'l [[Conflictu del Beagle]]. El [[Laude Arbitral de 1977]] axudicara les [[Mapes de la Canal Beagle dende 1881|islles Picton, Lennox y Nueva]] a Chile, qu'a partir de 1904 fueren reclamaes, en parte, per Arxentina. Dambos países comprometiérense a aceptar el Laude Arbitral. Sicasí, en [[1978]], [[Jorge Rafael Videla]] declaró'l fallu como "''insanablemente nulu''" y la posibilidá d'una [[guerra]] con Arxentina foi inminente, a la que se-y sumaba la posibilidá d'un "''cuadrillazo''" (guerra con Arxentina, Bolivia y Perú). Chile intentó solucionar el diferendo al traviés d'una mediación [[papa]]l con [[Paulo VI]], pero la so muerte y la del so socesor, [[Xuan Pablo I]], agravaron la situación. El [[22 d'avientu]] de [[1978]], Arxentina empecipió la [[Operación Soberanía]] pa ocupar militarmente les islles ya invadir territoriu continental chilenu. [[Xuan Pablu II]] ufiertó una [[Mediación papal nel conflictu del Beagle|mediación papal]] ente dambos países, que foi aceptada per Arxentina. El conflictu finalmente sería atayáu col "[[Tratáu de paz y amistá ente Arxentina y Chile|Tratáu de Paz y Amistá]]", robláu'l [[29 de payares]] de [[1984]]. En [[ochobre]] de [[1978]], el [[Conseyu d'Estáu de Chile|Conseyu d'Estáu]] (un organismu asesor a la Xunta, presidíu por [[Jorge Alessandri]]) recibió un anteproyeutu de Constitución redactáu pola [[Comisión Ortúzar]]. El [[8 de xunu]] de [[1980]], Alessandri apurrió un dictame ya informe ellaboráu pol Conseyu, conteniendo delles correiciones al anteproyeutu. Con cuenta de analizar el proyeutu presentáu pol Conseyu, la Xunta de Gobiernu nomó un grupu de trabayu que prauticó los sos llabores mientres un mes, realizando diversos cambeos al so testu. Finalmente, el [[10 d'agostu]] Pinochet informó que la Xunta aprobara la nueva Constitución y que la sometería a un [[Plebiscitu Nacional de 1980 (Chile)|plebiscitu]]. Los rexistros eleutorales, sicasí, nun fueron abiertos, polo que se produciríen delles irregularidaes nel procesu. La oposición namái pudo manifestase nun actu políticu lideráu por [[Eduardo Frei Montalva]] nel [[teatru Caupolicán]]. El [[11 de setiembre]] de [[1980]] realizóse'l referendu que llogró un respaldu d'un 68,95% de los votos.<ref name=rnajrb>{{cita publicación |apellíu=Nazer A. |nome=Ricardo y Jaime Rosemblit B. |añu=Segundu semestre de 2000 |títulu=Eleutores, sufraxu y democracia en Chile: Una mirada histórica |url=http://www.memoriachilena.cl/archivos2/pdfs/MC0018630.pdf |formatu=PDF |publicación=Mapocho, Revista d'Humanidaes y Ciencies Sociales |editorial=DIBAM |númberu=48 |páxines=215-228 |fechaaccesu=31 de marzu de 2012 |issn=0716-2510}}</ref> Asina, la nueva [[Constitución Política de la República de Chile]] entró en vixencia'l [[11 de marzu]] de [[1981]].<ref name=rnajrb/> En 1981, los primeros síntomes d'una [[Crisis económica de Chile de 1982|nueva crisis económica]] empezaron a sentise nel país. Chile, gracies al ''Boom'' creciera a un promediu añal de 7,5% ente [[1976]] y [[1981]]; sicasí, la balanza de pagos algamó un déficit del 20% nesi añu y los precios del cobre cayeron rápido. La banca estranxera dexó d'invertir, ente que'l gobiernu dicía que tou esto yera parte de la ''[[recesión]] mundial''. La banca nacional y les empreses chilenes aprovecharen mientres esti periodu pa pidir diversos préstamos, basaos na premisa d'un cambéu fixu d'un [[dólar d'Estaos Xuníos|dólar]] a [[pesu chilenu|$]]39. [[Ficheru:Protestas Chile 1985.jpg|thumb|left|Protestes pacífiques en [[1985]] contra'l réxime de Pinochet.]] [[Ficheru:Resistencia a Pinochet (Alameda en Santiago de Chile).jpg|thumb|Protestes en Santiago contra'l réxime de Pinochet.]] La situación non pudo sostenese y, en [[xunu]] de [[1982]], el pesu foi devaluáu y acabóse cola política de cambéu fixu. Ante esto, los préstamos algamaron intereses exorbitantes y munchos bancos y empreses quedaron na quiebra. La cesantía alzar a un 26% y el gobiernu nun atopaba fórmula dalguna pa remanar la situación. La inflación algamó'l 20% y el PGB cayía nun 15%. Ante esta situación, empezaron a apaecer les primeres protestes de calter pacíficu, les que fueron violentamente reprimíes polos carabineros y l'exércitu. El [[27 d'avientu]] de [[1986]], comandos del FPMR intentaron asesinar al xeneral Pinochet nel camín al [[Caxón del Maipo]]. Tres el fracasu de los comandos izquierdistes, Pinochet ordenó una fuerte fola represiva que terminó cola muerte de diversos frentistas ([[Operación Albania]]). N'este mesmu periodu, salió a la lluz público'l [[Casu Degollaos|asesinatu de trés profesionales comunistes que fueren degollaos]], delitu cometíu por cuerpos de carabineros, lo qu'obligó al arrenunciu del direutor xeneral César Mendoza, quien foi reemplazáu por [[Rodolfo Stange]]. Tres l'arrenunciu de [[Sergio Fernández Fernández|Sergio Fernández]] al Ministeriu del Interior, [[Sergio Onofre Jarpa]], el so socesor, dexó l'acercamientu a l'[[Alianza Democrática (1983-1988)|Alianza Democrática]] (compuesta por democratacristianos y socialistes moderaos). Gracies a la participación del cardenal [[Juan Francisco Fresnu]], partidarios del gobiernu y parte de la oposición formularon, en [[agostu]] de [[1985]], un "[[s:Alcuerdu Nacional pa la transición a la plena democracia|Alcuerdo Nacional pa la Transición a la Plena Democracia]]". Dichu alcuerdu foi recibíu con escepticismu polos sectores de la estrema izquierda y series discrepancies al interior de la Xunta de Gobiernu. ==== Ámbitu económicu ==== Nel ámbitu económicu, con [[Hernán Büchi]] como Ministru de Facienda, producióse'l denomináu «[[Milagru de Chile|Segundu Milagru]]» por cuenta de un fondu procesu de [[Privatización|privatizaciones]] d'empreses públiques ([[LAN Airlines|LAN Chile]], [[ENTEL Chile|ENTEL]], [[Telefónica CTC Chile|CTC]], [[Compañía d'Aceru del Pacíficu|CAP]], ente otres) y la profundización del modelu [[neolliberal]] (nos años más crudos de la crisis, aplicáronse delles midíes de tipu [[Keynesianismo|keynesiano]]). Sicasí, diches privatizaciones realizar ensin fiscalización, ensin bases de llicitación y so una completa falta de tresparencia, lo cual provocó un gran perxuiciu económicu a los intereses del país, no que la investigadora María Olivia Monckeberg denominó «El saquéu de los grupos económicos al Estáu chilenu».<ref>Monckeberg, María Olivia (2001). "El saquéu de los grupos económicos al Estáu chilenu". Santiago de Chile: Ediciones B.</ref> Envalórase qu'en diches operaciones l'Estáu chilenu perdió l'equivalente a 2 mil 223 millones de dólares, de fechu según la contraloría Xeneral de la República solo la privatización de CAP significó perdes pal Estáu de 706 millones de dólares; y la d'ENDESA, 811,5 millones.<ref name=ref_duplicada_1>{{cita publicación |añu=2005 |mes=22 de xunetu de |títulu=El saquéu de Chile |url=http://www.elperiodista.cl/newtenberg/1790/article-69669.html |formatu=HTML |publicación=El Periodista |editorial=www.elperiodista.cl |volume=3 |númberu=86 |fechaaccesu=2 de xineru de 2012}}</ref> Ente los principales beneficiarios d'estes operaciones atopábense partidarios del réxime, tales como Julio Ponce Lerou (xenru d'Augusto Pinochet), Roberto De Andraca, [[José Yuraszeck]], los grupos de Hurtado Vicuña, Fernández Lleón y el grupu Penta de Carlos Alberto Délano.<ref name=ref_duplicada_1 /> Esto últimu, ensin considerar el trespasu direutu que se fixo'l Fiscu, nel periodu 1973-1990, de cerca de 11&nbsp;000 inmuebles, propiedá de Bienes Nacionales, a manes de privaos. Anque'l PGB doblar nos próximos años, l'amenorgamientu nel gastu social aumentaría la fienda ente ricos y probes, convirtiendo a Chile n'unu de los países con mayor desigualdá nel ingresu y les [[Jubilación|jubilación]] amenorgar a llendes mínimes, ente otros efeutos. Per otru llau, la zona del Chile central foi solmenada pol [[Terremotu de Santiago de 1985|terremotu]] del [[3 de marzu]] de [[1985]], sufriendo graves daños les estructures de les edificaciones de Santiago, Valparaíso y [[San Antonio (Chile)|San Antonio]]. === Últimos años === {{AP|Plebiscitu Nacional de 1988 (Chile)|l1=Plebiscitu Nacional de 1988}} [[Ficheru:Celebración tras victoria del No en plebiscito de 1988 2.jpg|thumb|left|Manifestantes celebren nel centru de Santiago la victoria del «Non» nel [[Plebiscitu Nacional de 1988 (Chile)|plebiscitu]] del [[5 d'ochobre]] de [[1988]].]] El gobiernu promulga en [[1987]] la ''Llei Orgánica Constitucional de los Partíos Políticos'', que dexa la creación de partíos políticos, y ''Llei Orgánica Constitucional sobre sistema d'inscripciones eleutorales y Serviciu Eleutoral'', que dexa abrir los rexistros eleutorales. Con estes disposiciones llegales, abriríase la sienda pa cumplir lo establecío pola Constitución de 1980. A empiezos de [[1987]], el país guardaría la visita del [[Papa]] [[Xuan Pablu II]] el cual percorrería les ciudaes de Santiago, [[Viña del Mar]], [[Valparaíso]], [[Temuco]], [[Punta Arenas]], [[Puerto Montt]] y [[Antofagasta]]. El Sumu Pontífiz sería testigu presencial de la represión mientres unes protestes, mientres la ceremonia de beatificación de [[Teresa de los Andes]] nel [[Parque O'Higgins]] ([[3 d'abril]] de [[1987]]). Mientres la so visita, Xuan Pablu II caltuvo una llarga xunta con Pinochet na que trataron la tema de la torna a la democracia. En dicha xunta, el Pontífiz encamentaría a Pinochet a faer cambeos al réxime ya inclusive-y solicitaría'l so arrenunciu.<ref>{{Cita llibru| autor = [[George Weigel|Weigel, George]]| títulu = Biografía de Xuan Pablu II - Testigu d'Esperanza| añu = 2003| editorial = Editorial Plaza & Janés| id = ISBN 84-01-01304-6}}</ref> Al añu siguiente, convocar a la realización del plebiscitu, siendo fitu pal [[5 d'ochobre]]. El [[30 d'agostu]] de [[1988]], los Comandantes en Xefe de les Fuercies Armaes y el Xeneral Direutor de Carabineros, de conformidá coles normes transitories de la Constitución, propunxeron como'l so candidatu a Augusto Pinochet. Los partidarios del "SÍ" taríen integraos polos miembros del gobiernu y los partíos [[Renovación Nacional]], la [[Unión Demócrata Independiente]] y otros partíos menores. Per otru llau, la oposición creó la [[Concertación de Partíos pola Democracia|Concertación de Partíos pol NON]] qu'arrexuntaba a 16 organizaciones polítiques opositores al réxime, ente les que se destacar, el [[Partíu Demócrata Cristianu de Chile|Democracia Cristiana]], el [[Partíu pola Democracia]] y delles faiciones del [[Partíu Socialista de Chile|Partíu Socialista]]. En tantu, el [[Partíu Comunista de Chile|Partíu Comunista]] taba entá proscritu. [[Ficheru:Bandera del NO.png|thumb| Una Carauterística Única del Procesu, Foi quE'l Réxime Militar Cayo por Los Votos y Non Poles Armes como lo Proponíen sectores más radicales, En La Semeya La bandera de la [[Concertación de Partíos pola Democracia|Concertación de Partíos pol Non]] Símbolu de la Oposición al Réxime.]] El [[5 de setiembre]] d'esi añu foi dexada la propaganda política tres 15 años de dictadura. La propaganda sería un elementu clave pa la campaña del "NON" al amosar un futuru coloríu y optimista, compensando a la campaña oficialista, notoriamente deficiente en calidá téunica y qu'abarruntaba la torna del gobiernu de la Unidá Popular en casu d'una derrota de Pinochet. Anque la Campaña del "SÍ" trató de revertir los magros resultaos del empiezu, revitalizando la so campaña, los [[Plebiscitu Nacional de 1988 (Chile)|resultaos finales]] apurrieron una victoria a la oposición: el "SÍ" llogró'l 44,74% y el "NON" el 54,68% de los votos escrutados.<ref>{{Cita llibru |autor=Cavallo, Ascanio, Manuel Salazar y Óscar Sepúlveda |títulu=La historia oculta del Réxime Militar: Chile 1973-1988 |añu=1997 |editorial=Grijalbo-Mondadori |ubicación=Santiago |capítulu=54 - 5 d'octubre |páxina=571}}</ref><ref group=n>De los votos válidamente emitíos, el "SÍ" llogró'l 44,01% y el "NON", el 55,99%.</ref> A pesar de la reticencia inicial, Pinochet reconoz la victoria del NON y afirma que va siguir el procesu trazáu pola Constitución de 1980. Asina se llamó a eleiciones de [[Eleición presidencial de Chile (1989)|Presidente]] y [[Eleiciones parllamentaries de Chile (1989)|parllamentarios]] pal [[14 d'avientu]] de [[1989]]. Primeramente, un [[Plebiscitu Nacional de 1989 (Chile)|plebiscitu]] realizáu'l [[30 de xunetu]] d'esi añu aprobara una serie de reformes a la Constitución, amenorgando en parte l'autoritarismu que tenía la Carta Fundamental. [[Patricio Aylwin]], candidatu de la Concertación, llogró'l 55,17% de los votos, frente al 29,4% de Büchi y el 15,43% de [[Francisco Javier Errázuriz Talavera]], candidatu independiente de centru.<ref>{{cita web |url=http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index1989_pres.htm |títulu=Eleición de presidente 1989 |fechaaccesu=7 de febreru de 2012 |formatu=HTM |autor=[[Ministeriu del Interior de Chile|Ministeriu del Interior]] |fecha=s/f |editorial=www.eleiciones.gov.cl}}</ref> == Transición a la democracia == [[Ficheru:Transmision de mando Aylwin-Pinochet.png|thumb|250px|El [[Presidente de Chile|Presidente]] [[Patricio Aylwin Azócar]] xuntu al Xeneral [[Augusto Pinochet]], mientres la ceremonia de tresmisión de mandu, [[11 de marzu]] de [[1990]].]] {{AP|Transición chilena a la democracia|l1=Transición a la democracia}} [[Patricio Aylwin]] recibió'l mandu de manes d'[[Augusto Pinochet]], el [[11 de marzu]] de [[1990]] nel nuevu [[Congresu Nacional de Chile|Congresu]] allugáu na ciudá de [[Valparaíso]], dando entamu al procesu de [[Transición chilena a la democracia|Transición a la democracia]]. Nos entamos del so gobiernu, Patricio Aylwin tuvo de trabayar nun sistema que caltenía inamovibles munches muertes del [[Réxime Militar (Chile)|Réxime Militar]]. Anque la [[Concertación de Partíos pola Democracia|Concertación]] llograra la mayoría de los votos nes [[Eleiciones parllamentaries de Chile (1989)|eleiciones parllamentaries]], debíu al [[sistema binominal]] y l'esistencia de [[senador designáu|senadores designaos]], non podríen faese les esperaes reformes a la [[Constitución de 1980|Constitución]] y l'[[municipalidá de Chile|alministración llocal]] de les [[comuña de Chile|comuñes]] entá taba en manes de personeros designaos pol gobiernu militar, los que seríen reemplazaos tres les [[Eleiciones municipales de Chile (1992)|eleiciones]] de xunu de [[1992]]. [[Ficheru:Patricio Aylwin (1990).jpg|thumb|right|left|[[Patricio Aylwin]].]] Aylwin gobernó cautelosamente, curiando les rellaciones col [[Exércitu de Chile|exércitu]], onde Pinochet entá se caltenía como Comandante en Xefe. L'exércitu, anque dexara de participar nel gobiernu, siguía siendo un importante actor políticu y manifestó el so refugu a ciertes midíes del gobiernu concertacionista al traviés de movimientos tácticos como'l ''"Exerciciu d'Enllaz"'' y el ''"[[Boinazo]]''", en [[1991]] y [[1992]], respeutivamente. Nesti contestu, constituyóse la [[Comisión Nacional de verdá y Reconciliación]] destinada a investigar y esclariar les situaciones de violaciones a los derechos humanos mientres los años del Réxime militar. Empobinada por [[Raúl Rettig]], la Comisión enfrentar al refugu de les autoridaes castrenses. Sicasí, l'[[Informe Rettig|informe de la comisión]] foi dau a conocer al traviés de la [[televisión]] pol Presidente Aylwin, el [[4 de marzu]] de [[1991]], tres nueve meses de trabayu. Na so alocución, Aylwin dio a conocer les resultaos del estudiu, pidió perdón a les families de les víctimes en nome de la [[Nación]], anunció midíes d'arreglu moral y material pa estes y el deséu del [[Estáu]] de torgar y prevenir nueves violaciones a los derechos humanos. Mientres la so xestión, Aylwin propunxo crear cambeos a les normes tributaries p'aumentar el gastu fiscal y ameyorar la redistribución del ingresu, en momentos en que la economía chilena siguía espolletando debíu al aumentu nes esportaciones del [[cobre]] y de productos [[agricultura|agrícoles]]. Coles mesmes, mientres el so mandatu, amenorgóse la [[probeza]] d'un 38,75&nbsp;% a cerca d'un 27,5&nbsp;%<ref>Datos llograos de la Encuesta CASEN realizada, pol Ministeriu de Planificación y Cooperación de Chile, mientres los años 1990, 1994 y 1998.</ref> y promúlgase la ''Llei Indíxena'' (Llei 19253 de [[5 d'ochobre]] de [[1993]]), que reconoz per primer vegada a los pueblos [[indíxena|indíxenes]] y que crea la [[Corporación Nacional de Desenvolvimientu Indíxena]] (CONADI), organismu encargáu de la promoción de polítiques que fomenten el desenvolvimientu integral d'estos pueblos. Igualmente, la ''Oficina de Planificación Nacional y Cooperación'' ([[ODEPLAN]]) tresformar nel ''Ministeriu de Planificación y Cooperación'' ([[MIDEPLAN]]) y créase el ''Fondu de Solidaridá ya Inversión Social'' ([[FOSIS]]) pa fomentar les polítiques sociales, y cola promulgación de la ''Llei sobre Bases Xenerales del Mediu Ambiente'' (Llei 19300 de [[9 de xineru]] de [[1994]]), que buscaba estructurar un marcu pa un [[derechu ambiental|ordenamientu ambiental]], créase la ''Comisión Nacional del Mediu Ambiente'' ([[CONAMA]]), pa promover el [[desenvolvimientu sostenible]] y coordinar les aiciones derivaes de les polítiques y estratexes ambientales del gobiernu. [[Ficheru:Eduardo Frei 1998.jpg|thumb|right|[[Eduardo Frei Ruiz-Tagle]].]] En [[1993]], fueron realizaes nueves [[Eleición presidencial de Chile (1993)|eleiciones presidenciales]] y anovóse la [[Cámara de Diputaos de Chile|Cámara de Diputaos]] y la metá del [[Senáu de Chile|Senáu]]. [[Eduardo Frei Ruiz-Tagle]], fíu del [[Eduardo Frei Montalva|mandatariu homónimu]] y tamién [[Partíu Demócrata Cristianu de Chile|democratacristiano]], llogró'l 57,98&nbsp;% de los votos, ente que'l segundu candidatu, [[Arturo Alessandri Besa]], de la [[Alianza (Chile)|Unión pol Progresu de Chile]] ([[Renovación Nacional|RN]] y la [[Unión Demócrata Independiente|UDI]], más la [[Unión de Centru Centro]], el [[Partíu Nacional (Chile)|Partíu Nacional]] y el [[Partíu del Sur]]), llogró'l 24,41&nbsp;% de los sufraxos.<ref>{{cita web |url=http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index1993_pres.htm |títulu=Eleición de presidente 1993 |fechaaccesu=7 de febreru de 2012 |formatu=HTM |autor=Ministeriu del Interior |fecha=s/f |editorial=www.eleiciones.gov.cl |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index1993_pres.htm|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> Frei, qu'asumió'l [[11 de marzu]] de [[1994]], reinició les rellaciones del país col esterior, depués del ciertu aisllamientu en que se tuvo mientres el Réxime Militar. La economía espandióse entá más y la crecedera promedió un 8&nbsp;% añal mientres los primeros trés años de gobiernu, lo que dexó l'entamu de negociaciones con [[Canadá]], [[Estaos Xuníos]] y [[Méxicu]] pa la integración al [[NAFTA]] y l'ingresu como miembru acomuñáu al [[Mercosur]]. Chile amás ingresó al [[Grupu de Rio]] y a lo llargo de la década llogró resolver los últimos pleitos fronterizos cola [[Arxentina]] ([[Llaguna del Desiertu]] y [[Campos de Xelu Sur]]). Amás, empecípiense les primeres xestiones pa un [[tratáu de llibre comerciu]] y d'asociación cola [[Xunión Europea]] y, en [[1994]], Chile convertir en miembru de l'[[APEC]], abriendo la so economía escontra la cuenca del [[Asia]]-[[Océanu Pacíficu|Pacíficu]], principalmente [[Xapón]] y [[República Popular China|China]]. La [[probeza]], en tantu, siguió col so ritmu descendente y, en [[1998]], llegó al 21,7% de la población. En tantu, diverses obres públiques fueron construyíes a lo llargo del territoriu y empecipióse el sistema de llicitaciones que dexó la construcción de les primeres autopistes de nivel internacional nel país. [[Ficheru:Edificios stgo.jpg|thumb|left|Edificios modernos en [[Santiago de Chile|Santiago]].]] Sicasí, a mediaos del so mandatu, empieza la [[crisis financiera asiática]] que va afectar en gran manera a la puxante economía chilena. Mientres esos mesmos años, el país tuvo d'enfrentar importantes crisis ambientales: l'alta contaminación atmosférica en [[Santiago de Chile|Santiago]], el ''[[Terremotu Blanco]]'' de [[1995]] qu'afaró'l sur de Chile, les fuertes seques de [[1996]] que torgaron la xeneración d'[[central hidroeléctrica|hidroelectricidá]] y la corte del suministru a les principales ciudaes, los hinchentes de [[1997]] na zona centro-sur y el terremotu de [[Punitaqui]] nesi mesmu añu. La crecedera de Chile enllancóse (inclusive'l PGB menguó nun 1%) y la [[desemplegu|cesantía]] empezó a aumentar, superando'l 12% (en [[1997]], calteníase cercana al 5%). Les decisiones errátiques del ministru [[Eduardo Aninat]] y del [[Bancu Central de Chile|Bancu Central]] espandieron l'efeutu y la [[recesión]] establecer nos últimos años del gobiernu d'Eduardo Frei. Coles mesmes, una crisis política empecipiar nel país tres la detención, na ciudá de [[Londres]], d'[[Augusto Pinochet]], qu'en [[1998]] asumiera como [[senador vitaliciu]] n'abandonando la Comandancia del [[Exércitu de Chile|Exércitu]], por cuenta de una orde de captura internacional emanada del [[xuez]] [[España|español]] [[Baltasar Garzón]] por [[asesinatu]] y [[tortura]] de ciudadanos de dicha nacionalidá mientres el so gobiernu. La detención de Pinochet supunxo una chorna pa Chile, yá que nel país nin siquier fuera procesáu por dalguna causa. La postura oficial del gobiernu entós foi que Pinochet tenía de tornar al país pa ser xulgáu polos [[Poder Xudicial de Chile|tribunales nacionales]] y non n'[[España]] o [[Suiza]], países que soliciten el so [[estradición]] al [[Reinu Xuníu]]. En tantu, los partíos políticos de derecha sofiten fuertemente a Pinochet, realizando manifestaciones en contra de la so detención, nes [[embaxada|embaxaes]] d'[[España]] y el [[Reinu Xuníu]] y prodúcense dellos enfrentamientos con simpatizantes de la [[Concertación de Partíos pola Democracia|Concertación]], que los sos partíos de la nala progresista sofiten la reclusión de Pinochet. Les xestiones de los ministros de rellaciones esteriores [[José Miguel Insulza]] y, darréu, [[Juan Gabriel Valdés]], sufren meyores y retrocesos. La [[Cámara de los Lores]] revoca en payares de [[1999]] una [[resolución xudicial|resolución]] d'un [[tribunal]] qu'aceptaba la [[inmunidá diplomática]] de Pinochet como [[Senáu de Chile|senador]] y ex-[[Presidente de Chile|Presidente]]. La ex [[primer ministru|Primer Ministra]] [[Margaret Thatcher]] visita a Pinochet, qu'empieza a sufrir de graves problemes de salú, y confiesa que Chile sofitara al Reinu Xuníu mientres la [[Guerra de les Malvines]] ([[1982]]), conflictu nel que Chile yera neutral, lo que provocó reaiciones de protesta de parte del gobiernu [[Arxentina|arxentín]]. Anque'l gobiernu de [[Tony Blair]] quería que se xulgara a Pinochet, los exámenes [[neuroloxía|neurolóxicos]] verificaben la gravedá del estáu de salú de Pinochet. Pa evitar que'l xeneral morriera en [[Gran Bretaña]], [[John Whitaker Straw|Jack Straw]], ministru de Rellaciones Esteriores de Blair, decide lliberar a Pinochet el [[2 de marzu]] de [[2000]] por "razones humanitaries". Pinochet torna a [[Santiago de Chile|Santiago]] el día [[3 de marzu|3]] y llevántase de la so siella de ruedes y llevanta el so cayáu en forma victoriosa, caminando unos [[metros]] na pista d'aterrizaxe del Aeropuertu, agafando a los políticos que taben en contra del so treslláu. Mientres esos años, la derecha aumentó'l so sofitu de la mano de [[Joaquín Lavín]], [[alcalde]] de [[Los Condes]] y una figura relativamente nueva nel ámbitu políticu y que llogra averase al eleutoráu popular. Aprovechando los defectos de los gobiernos de la Concertación nel periodu de crisis, Lavín llogra poner en xaque al candidatu oficialista [[Ricardo Lagos]], unu de los principales líderes de la izquierda concertacionista mientres la dómina del plesbiscito, precandidato presidencial nos dos oportunidaes anteriores y ministru d'Obres Públiques mientres el gobiernu de Frei. Lagos foi nomáu pola Concertación al ganar en primaries abiertes al democratacristiano [[Andrés Zaldívar]] por más d'un 71&nbsp;% de los votos. Nes [[Eleiciones presidenciales de Chile (1999)|eleiciones]] del [[12 d'avientu]] de [[1999]], Ricardo Lagos llogra un 47,96&nbsp;%, 31&nbsp;140 votos más que Lavín (con un 47,51&nbsp;%), ente que Gladys Marín, candidata [[Partíu Comunista de Chile|comunista]], llogra un 3,19&nbsp;%.<ref>{{cita web |url=http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index1999_pres.htm |títulu=Eleición de presidente 1999: Primer vuelta |fechaaccesu=7 de febreru de 2012 |formatu=HTM |autor=Ministeriu del Interior |fecha=s/f |editorial=www.eleiciones.gov.cl|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index1999_pres.htm|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> La segunda vuelta foi afitada pal [[16 de xineru]] de [[2000]]; el comandu de Lagos replantégase ya ingresa [[Soledad Alvear]], ex ministra de Xusticia de Frei, como generalísima de campaña p'averase al votu de centru. Finalmente, Lagos ye escoyíu con un 51,31&nbsp;% frente a un 48,69&nbsp;% del candidatu de la [[Unión Demócrata Independiente|UDI]].<ref>{{cita web |url=http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index1999_p2v.htm |títulu=Eleición de presidente 1999: Segunda vuelta |fechaaccesu=7 de febreru de 2012 |formatu=HTM |autor=Ministeriu del Interior |fecha=s/f |editorial=www.eleiciones.gov.cl|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index1999_p2v.htm|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> [[Ficheru:Ricardo Lagos despedida (cropped).jpg|thumb|right|Presidente [[Ricardo Lagos]].]] Ricardo Lagos asume'l gobiernu'l [[11 de marzu]] de [[2000]] y tien d'enfrentase a les consecuencies de la Crisis Asiática, de la cual el país nun se recuperaba, y del Casu Pinochet. Ente les sos prioridaes destaquen la puesta en práutica de la [[Reforma Procesal Penal (Chile)|Reforma Procesal Penal]] y l'amenorgamientu de los niveles de [[desemplegu|cesantía]]. Sicasí, nos sos primeros años de gobiernu, la economía chilena nun desapiega y los intentos de reformes del gobiernu de Lagos nun son aprobaos nel Congresu o nun tienen resultaos favorables, como la reforma de la salú. Mientres l'añu [[2001]], la conocencia de casos de [[corrupción política|corrupción]] rellacionáu cola venta de revisiones téuniques en [[Rancagua]], nel que se ve arreyáu un subsecretariu del gobiernu y dellos parllamentarios de la Concertación, xenera una espiral d'acusaciones al gobiernu de Ricardo Lagos, especialmente en rellación al Ministeriu d'Obres Públiques ([[Casu MOP-GATE]], principalmente). L'alministración de Lagos empieza a taramellar, especialmente tres les eleiciones parllamentaries d'esi añu que dan como resultáu casi un empate téunicu ente la Concertación y l'[[Alianza per Chile]]. El gobiernu pasa pol so peor crisis mientres l'añu [[2002]] y empiezos del [[2003]], onde tien d'enfrentar una tremera de crítiques pola alministración, pero les meyores del gobiernu en política esterior dexaríen el so repique. Les cifres macroeconómiques empiecen a ameyorar, les que se ven potenciaes polos [[tratáu de llibre comerciu|trataos de llibre comerciu]] cola [[Xunión Europea]], [[Corea del Sur]] y [[Estaos Xuníos]], xestionaos pol gobiernu anterior y sellaos por Alvear. Estos alcen la capacidá esportadora del país, recuperando Chile la crecedera que tenía la década anterior, anque nun se llogren desaniciar les cifres de cesantía (que bordien el 8%) y la desigualdá nel ingresu nun varia sustancialmente. A esto sumóse l'ingresu de Chile como miembru del [[Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes]], lo qu'enfrenta al país respeuto de sofitar o non a [[Estaos Xuníos]] nos sos planes d'[[Invasión d'Iraq de 2003|invadir]] [[Iraq]]; Lagos, magar la presión exercida pol gobiernu de [[George W. Bush]], da un importante xestu d'autonomía al refugar la propuesta tal como la esperaba la mayoría de la población. A empiezos de [[2004]], Lagos tien d'enfrentar públicamente al Presidente de Bolivia, [[Carlos Mesa]], depués de qu'ésti esixera una [[mediterraneidad de Bolivia|salida al mar]] pal so país considerando la precaria situación económica y política que vivía'l país, y depués enfrenta otros problemes con [[Hugo Chávez]] y [[Néstor Kirchner]]. El fuerte allugamientu al presidente bolivianu y l'actitú utilizada frente a los otros mandatarios fueron reconocíos pola opinión pública chilena, aumentando rápido la valoración positiva de Ricardo Lagos, llogrando cifres cercanes al 65% de sofitu escontra'l final del so mandatu. La crisis que faía abarruntar inclusive un fin abrupto del gobiernu sume y la Concertación empieza a resurdir. Los pronósticos que daben a Joaquín Lavín como seguru vencedor de les próximes eleiciones presidenciales empiecen a variar sustancialmente cola arremetedura de dos ministros, Soledad Alvear y [[Michelle Bachelet]]. Bachelet, qu'asumiera orixinalmente el Ministeriu de Salú, pasa l'añu [[2002]] al Ministeriu de Defensa Nacional, siendo la primera [[muyer]] de [[Llatinoamérica]] n'ostentar dichu cargu. Mientres la so alministración, les rellaciones cívicu-militares empiecen a recomponese tres años de deterioru dende [[1973]]. Sol mandatu del xeneral [[Juan Emilio Cheyre]], l'exércitu reconoz les violaciones a los DD.HH. y el Gobiernu apurre les resultaos de la [[Comisión Valech]] sobre tortura mientres el Réxime Militar. En tantu, Pinochet ye procesáu por diversu casos de violaciones a los derechos humanos, pero ye sobreseído pol so diagnósticu de llocura senil. Mientres l'añu [[2004]], investigaciones n'Estaos Xuníos demostraríen que Pinochet guardó dellos millones de dólares nel [[Bancu Riggs]] y, en [[2005]], sería deteníu por fuximientu tributariu y falsificación de material público. La situación xudicial de Pinochet, la normalización de les rellaciones col Exércitu y la promulgación d'una serie de [[Constitución Política de la República de Chile|reformes constitucionales]] en [[2005]] qu'esanicien les últimes muertes de la dictadura, fueron consideráu como dellos especialistes como'l fin del periodu de la Transición. El gobiernu de Lagos carauterizar nun ampliu desenvolvimientu d'obres viales, creándose les primeres [[rede d'autopistes urbanes de Santiago|autopistes urbanes]] del país, nueves llinies del [[Metro de Santiago]], el [[Metro de Valparaíso]], la inauguración del nuevu [[Biotrén]]. Na política, produzse un descensu nel sofitu a l'[[Alianza per Chile|Alianza]], aparentemente tres el bullado ''[[Casu Spiniak]]'', lo que dexa una recuperación del oficialismo, demostráu nes resultaos de les [[eleiciones municipales de Chile (2004)|eleiciones municipales]] del [[31 d'ochobre]] de [[2004]] (47,9% pa la Concertación y 37,7% pa l'Alianza na eleición de conceyales). Les figures de Alvear y Bachelet empiecen a aumentar el so respaldu n'encuestes y, a empiezos del añu [[2005]], dambes aventayen a Lavín, el candidatu de l'Alianza. La Concertación decide un procesu de primaries ente los sos dos candidates, mientres na Alianza empiecen a surdir voces disidentes con al respeutive de la candidatura de Lavín, les que finalmente desagüen na designación de [[Sebastián Piñera]] como candidatu de [[Renovación Nacional]], el [[14 de mayu]]. Ante'l baxu respaldu nes encuestes sobre les primaries, Alvear torna la so candidatura, polo que Bachelet ye electa como representante del conglomeráu oficialista. Bachelet cuerre como favorita, pero col intre de los meses, Piñera empieza a tomar ventaya y finalmente supera llevemente a Lavín nes [[eleiciones presidenciales de Chile (2005)|eleiciones presidenciales]] del [[11 d'avientu]]. Anque la Concertación llogra nes [[Eleiciones parllamentaries de Chile (2005)|eleiciones parllamentaries]] per primer vegada una mayoría en dambes cámares, la so candidata a la primer maxistratura llogra un 45,96&nbsp;%.<ref>{{cita web |url=http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index2005_pres.htm |títulu=Eleición de presidente 2005: Primer vuelta |fechaaccesu=7 de febreru de 2012 |formatu=HTM |autor=Ministeriu del Interior |fecha=s/f |editorial=www.eleiciones.gov.cl|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index2005_pres.htm|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> Por cuenta de eses resultaos, Piñera y Bachelet tuvieron d'enfrentase'l [[15 de xineru]] de [[2006]] nuna segunda vuelta, nes cualos Bachelet recuperó gran parte del so eleutoráu fuxitivu de la primer vuelta, siendo electa col 53,5&nbsp;% de les preferencies.<ref>{{cita web |url=http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index2005_p2v.htm |títulu=Eleición de presidente 2005: Segunda vuelta |fechaaccesu=7 de febreru de 2012 |formatu=HTM |autor=Ministeriu del Interior |fecha=s/f |editorial=www.eleiciones.gov.cl|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index2005_p2v.htm|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> Asumió'l cargu de presidenta de la República, el [[11 de marzu]] de [[2006]], convirtiéndose na primer muyer n'ostentar dichu cargu nel país. == Actualidá: Bachelet y Piñera (dende 2006) == [[Ficheru:Michelle Bachelet with sash.jpg|thumb|right|[[Michelle Bachelet]] en siendo investida como Presidenta de Chile.]] [[Ficheru:Marcha de escolares en Santiago.jpg|thumb|left|right|La ''[[Movilización estudiantil de 2006 en Chile|Revolución de los pingüinos]]'' foi la primera d'una serie de crisis qu'enfrentó Michelle Bachelet nel so primer añu de gobiernu.]] A pesar de l'alta popularidá con qu'asumió, Bachelet enfrentó un duru escenariu nel so primer añu de gobiernu. En [[mayu de 2006]], les protestes d'un grupu d'estudiantes secundarios esixendo diverses midíes y reformes p'ameyorar la calidá de la educación, denomada ''[[Movilización estudiantil de 2006 en Chile|Revolución de los pingüinos]]'', estendióse, algamando'l so clímax el [[30 de mayu]] cuando ente 600&nbsp;000 y 1&nbsp;000&nbsp;000 d'estudiantes a lo llargo de tol país atópase en marches, paros o tomes. Tales eventos xeneraron una crisis política, polo que Bachelet decidió reemplazar a tres ministros d'Estáu, incluyendo al d'Interior, y anunció delles midíes qu'ayudaríen a decantar les movilizaciones; aun así el costo políticu foi importante, provocando una baxa na so aprobación pública. A fines de [[2006]], el descubrimientu d'una serie de fechos de corrupción en [[Chiledeportes]] fueron direutamente acomuñaos a dellos miembros de la Concertación, ente que s'afondaron les diferencies ente los parllamentarios del nala más izquierdista y los sectores más conservadores de la coalición de gobiernu, por cuenta de delles mociones venceyaes al [[Albuertu (Derechu)|albuertu]] o a la rellación col presidente de [[Venezuela]], [[Hugo Chávez]]. El [[10 de febreru]] de [[2007]], el plan [[Transantiago]] debutó finalmente en plenitú, pero una serie d'errores de diseñu y implementación, a lo que se sumaría l'incumplimientu de ciertos empresarios, gatilló una nueva situación d'emerxencia. El caos xeneráu mientres los primeros meses provocó un nuevu aumentu nel descontentu de la población, ante lo cual Bachelet realizó un públicu ''[[mea culpa (espresión)|mea culpa]]'' y un nuevu axuste nel so gabinete. Col pasu de los años, el proyeutu presentó meyores con más percorríos y microbuses nes cais capitalines, normalizando la situación. La [[crisis del Transantiago]] más los problemes qu'abasnaba la Concertación xeneraron una crisis nesta. Dellos disidentes del [[Partíu pola Democracia]] arrenunciaron y formaron [[ChilePrimero]], mientres [[Adolfo Zaldívar]] foi espulsáu del [[Partíu Demócrata Cristianu de Chile|Partíu Demócrata Cristianu]] por sofitar a la derecha respectu al financiamiento del Transantiago. Zaldívar y los sos siguidores apautaron cola Alianza pa dirixir el Congresu, asumiendo'l primeru como Presidente del Senáu y depués como presidente del [[Partíu Rexonalista de los Independientes|PRI]]. La Concertación convertir en minoría y tuvo d'enfrentar una [[acusación constitucional]] qu'acabó cola destitución de [[Yasna Provoste]], ministra d'Educación. Metanes la crisis política, la economía chilena tuvo una fuerte crecedera y l'alza nel preciu del cobre nos mercaos internacionales xeneró importantes escedentes en [[CODELCO]] que dexaron un aumentu nel gastu social. Bachelet implementó la principal reforma del so mandatu, la Reforma Previsional, qu'aseguraba pensiones a tolos chilenos de baxos recursos, según un aumentu na cobertoria de la educación preescolar. La encuesta CASEN confirmó les meyores económiques nel amenorgamientu de la probeza, que llegó al 13&nbsp;% escontra 2006. Sicasí, gran parte de los escedentes cupríferos fueron acutaos pol ministru de Facienda [[Andrés Velasco Brañes|Andrés Velasco]], pese al refugu de gran parte de la opinión política. Les altes mires económiques viéronse sópito frenaes pol españíu de la [[Crisis económica de 2008-2009|crisis económica mundial de 2008]], qu'impactó fuertemente la economía chilena. El desemplegu aumentó por sobre'l 10% en 2009 y la crecedera algamó cifres negatives esi mesmu añu. Magar les males cifres, les aiciones entamaes por Velasco utilizando los recursos del cobre dexaron que la crisis nun impactara de la mesma forma que como asocedió cola Crisis Asiática en 1999. La ciudadanía valoró les aiciones executaes pol gobiernu y la popularidá de Bachelet xubió rápido llegando hasta superar el 80% d'aprobación a fines de [[2009]], al igual que la de Velasco, que se convirtió nel miembru más valoráu del gabinete. [[Ficheru:Fotografía oficial del Presidente Sebastián Piñera - 2.jpg|thumb|left|[[Sebastián Piñera]] ganó les [[eleiciones presidenciales de Chile (2009-2010)|eleiciones presidenciales de 2010]], basando la so campaña na idea de cambéu tres venti años de gobiernu de la Concertación.]] Sicasí, ello nun foi abondu p'ameyorar la situación de la Concertación, qu'enfrentó una enllargada crisis interna. Les [[eleiciones municipales de Chile de 2008|eleiciones municipales de 2008]] apurrieron una victoria a l'Alianza, que se reconfiguró en [[2009]] pa formar la [[Coalición pol Cambéu]], xunto a ChilePrimero y otros exmiembros concertacionistas. La Coalición llevantó la figura de Sebastián Piñera como candidatu presidencial; la Concertación, en tantu, escoyó al ex-presidente [[Eduardo Frei Ruiz-Tagle]] como'l so candidatu, lo que motivó l'éxodu del socialista [[Jorge Arrate]], unxíu como candidatu del pactu izquierdista [[Xuntos Podemos]], y de [[Marco Enríquez-Ominami]], un diputáu socialista de 36 años que s'inscribió como independiente. Cola centroizquierda estremada en redol a trés candidatos, Piñera llogró fácilmente ganar la [[Eleiciones presidenciales de Chile (2009-2010)|primer vuelta presidencial]] el [[13 d'avientu]] de [[2009]] col 44,06&nbsp;% de los votos, siguíu por Frei col 29,6&nbsp;% de los sufraxos.<ref>{{cita web |url=http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index2009_pres.htm |títulu=Eleición de presidente 2009: Primer vuelta |fechaaccesu=2 de febreru de 2012 |formatu=HTM |autor=Ministeriu del Interior |fecha=s/f |editorial=www.eleiciones.gov.cl|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index2009_pres.htm|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> La izquierda intentó rearticularse alredor de Frei; anque Arrate sofitó de momentu a Frei, Enríquez-Ominami, que llogró un pocu más del 20% de los votos, caltúvose críticu de la figura concertacionista y namái apurrió'l so sofitu a Frei cuatro díes antes de la segunda vuelta. Piñera, capitalizando la urxencia d'un cambéu que gran parte de la ciudadanía manifiesta, llogró finalmente la victoria'l [[17 de xineru]] de [[2010]] con un 51,61&nbsp;% de los votos mientres Frei algamó'l 48,39&nbsp;%.<ref>{{cita web |url=http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index2009_p2v.htm |títulu=Eleición de presidente 2009: Segunda vuelta |fechaaccesu=2 de febreru de 2012 |formatu=HTM |autor=Ministeriu del Interior |fecha=s/f |editorial=www.eleiciones.gov.cl|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.eleiciones.gov.cl/SitioHistorico/index2009_p2v.htm|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> El [[27 de febreru]] de [[2010]], un violentu [[Terremotu de Chile de 2010|terremotu]] de magnitú 8,8&nbsp;[[Escala sismolóxica de magnitú pel momento|M<sub>W</sub>]]<ref>{{cita web |url=http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eqinthenews/2010/us2010tfan/ |títulu=Magnitude 8.8 - Offshore Bio-Bio, Chile |fechaaccesu=27 de febreru de 2010 |formatu= |autor=U.S. Geological Survey |fecha=27 de febreru de 2010 |editorial=earthquake.usgs.gov |idioma=inglés}}</ref> afectó les rexones del centro-sur de Chile, siguíu d'un [[maremotu]],<ref>{{cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/southamerica/chile/7329357/Huge-earthquake-hits-Chile.html |títulu=Huge earthquake hits Chile |fechaaccesu=27 de febreru de 2010 |formatu=HTML |autor=Sawer, Patrick |fecha=27 de febreru de 2010 |editorial=''[[The Telegraph]]'' |idioma=inglés}}</ref> que dexó millonarios daños en ciudaes como [[Talca]], [[Constitución (Chile)|Constitución]] y la [[Gran Concepción]]. Metanes los llabores humanitarios realizaes na zona afeutada, Bachelet apurrió'l mandu a Piñera el [[11 de marzu]], poniendo fin a venti años de gobiernu de la Concertación. [[Ficheru:Observando la marcha hacia Estación Mapocho.jpg|thumb|Right|Mientres el Gobiernu de Sebastian Piñera, Enfréntase una Gran Movilización Estudiantil, Qu'Esixía (Ente Otres Coses) Educación Gratuita y calidable Pa ToLos Chilenos]] En 2010 asocedieron el [[Bicentenariu de Chile]] y el [[accidente mina San Jose 2010]], que terminó col rescate de los [[33 mineros chilenos|33 mineros]]. [[2011]] viose marcáu poles [[Protestes en Magallanes de 2011|protestes en Magallanes]], contra de [[HidroAysén]] y la [[Movilización estudiantil en Chile de 2011-2013]]. En [[2012]], asocedieron les [[Protestes en Aysén de 2012|protestes d'Aysén]], la muerte de [[Daniel Zamudio]], qu'alicó l'alderique sobre la inesistencia d'una llei contra los [[delitos d'odiu]] en Chile, y la discriminación contra les [[minoríes sexuales]] en diverses esferes de la sociedá, y realizáronse el [[Censu de Chile de 2012|censu d'esi añu]] y les [[Eleiciones municipales de Chile de 2012|Eleiciones municipales]]. Nel añu 2014, Michelle Bachelet asume per segunda vegada'l mandatu de la presidencia. Darréu la eleición presidencial foi apostada por nueve candidatos, una cifra inédita na historia eleutoral de Chile. Na primer vuelta, Michelle Bachelet de la Nueva Mayoría llogró'l 46,70&nbsp;% de los votos válidamente emitíos y enfrentóse en segunda vuelta a la candidata de l'Alianza, Evelyn Matthei, quien llegó al 25,03&nbsp;%. Na segunda vuelta eleutoral ente dambes, Bachelet algamó'l 62,16&nbsp;%, mientres Matthei llogró'l 37,83&nbsp;%, con una participación del 41,98&nbsp;% de los eleutores. Con estes resultaos, Bachelet convertir na primer muyer reelecta na historia de Chile. == Ver tamién == * [[Fronteres de Chile]] * [[Historia d'Islla de Pascua]] * [[Historia de la organización territorial de Chile]] * [[Historia del constitucionalismo chilenu]] * [[Historia d'Arxentina]] * [[Historia de Bolivia]] * [[Historia de Perú]] * [[:Categoría:Llibros d'historia de Chile|Llibros d'historia de Chile]] * [[:Categoría:Historiadores de Chile|Historiadores de Chile]] * [[:Categoría:Historiografía chilena|Historiografía chilena]] == Notes == {{llistaref|grupu=n}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == <div style="font-size:95%;"> * {{Cita llibru | autor = [[Francisco Antonio Encina|Encina, Francisco]] | títulu = [[Historia de Chile dende la Prehistoria hasta 1891]] | añu = 1984 | editorial = Santiago de Chile: Editorial Ercilla | id = ISBN 956-10-1405-X }} * {{Cita llibru | autor = [[Francisco Frías Valenzuela|Frías Valenzuela, Francisco]] | títulu = Historia de Chile. Dende la Prehistoria hasta 1973 | añu = 1986 | editorial = Santiago de Chile: Empresa Editora Zig-Zag, S.A | id = 11ª edición: payares de 1993. ISBN 956-12-0766-4 }} * {{cita publicación | autor = Fuentes, Claudio | títulu = After Pinochet: Civilian policies toward the military in the 1990s Chilean democracy | añu = &nbsp; | publicación = Journal of Interamerican Studies and World Affairs | volume = &nbsp; | númberu = 2000 | id = [http://www.findarticles.com/p/articles/mi_qa3688/is_200010/ai_n8922430] }} * {{Cita llibru | autor = Fuentes, Jordi; Cortés, Lia; Castillo Infante, Fernando; Valdés Phillips, Arturo | títulu = Diccionariu Históricu de Chile | añu = 1982 | editorial = Santiago de Chile: Editorial Zig-Zag | id = }} * {{Cita llibru | autor = [[Fuercia Aérea de Chile]] | títulu = Historia de la Fuercia Aérea de Chile | añu = 2001 | editorial = Santiago de Chile: Editorial de la Fuercia Aérea de Chile | id = Primer edición ISBN 956-7717-02-8 }} * {{cita publicación | autor = Lago López, Marcelo | títulu = Tsunamis d'orixe cercanu a la mariñes de Chile | añu = 2000 | publicación = Revista de Geografía Norte Grande | volume = | númberu = 27 | id = p. 93-102 [http://www.geo.puc.cl/observatorio/lago/Llagos_NG_2000.pdf] (en PDF) }} * {{Cita llibru | autor = Muñoz Salazar, Luis | títulu = 500 años: Cronoloxía de Chile 1492-1992 | añu = 1992 | editorial = Santiago de Chile | id = ISBN 9567192013 }} * {{Cita llibru | autor = Silva Galdames, Osvaldo | títulu = Historia de Chile Ilustrada | añu = 1995 | editorial = Santiago de Chile: COPESA }} * {{Cita llibru | autor = Silva G., Osvaldo | títulu = Historia Contemporánea de Chile | añu = 1996 | editorial = Méxicu D.F.: Fondu de Cultura Económica | id = }} * {{cita publicación | autor = Silva, Patricio | títulu = Searching for Civilian Supremacy: The Concertation Governments and the Military in Chile | añu = 2002 | publicación = [[Bulletin of Latin American Research]] | volume = 21 | númberu = 3 | páxines = 375-395 }} * {{Cita llibru | autor = Uribe, Armando y Opaso, Cristián | títulu = Intervención Norteamericana en Chile | añu = 2001 | editorial = Santiago: Suramericana | id = ISBN 956-262-123-5 }} * {{Cita llibru | autor = [[Gonzalo Vial Correa|Vial Correa, Gonzalo]] | títulu = [[Historia de Chile (1891 – 1973) (Gonzalo Vial)|Historia de Chile, (1891-1973)]] | añu = 1996 | editorial = Santiago de Chile: Editorial Zig-Zag | id = }} * {{Cita llibru | autor = [[Sergio Villalobos|Villalobos, Sergio]] | títulu = Historia de Chile | añu = 1979 | editorial = Santiago de Chile: Universitaria | id = }} * {{Cita llibru | autor = Villalobos, Sergio | títulu = Historia del Pueblu Chilenu | añu = 1980 | editorial = Santiago de Chile: Editorial Zig-Zag | id = }} </div> == Enllaces esternos == {{commonscat|History of Chile}} * [http://www.historia.uchile.cl Universidá de Chile (Fontes documentales y bibliográfiques).] * [http://www.memoriachilena.cl Memoria Chilena.] * [http://www.genealog.cl/Chile/lineatiempo Llinia de tiempu de Chile.] {{Tradubot|Historia de Chile}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de Chile]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] b1owfqbppp5c1zjuh8t1qhv9bvs0oxl 0 90488 3709721 3701018 2022-08-19T09:06:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: Francisco Lleón => Francisco León wikitext text/x-wiki {| class="infobox" |style="text-align:center;"| [[Méxicu]] - [[Historia]] |- |style="text-align:center;"|'''Cronoloxía''' |- !style="border-top:1px solid;"|[[Méxicu prehispánicu|Dómina Prehispánica]]<br /> |- |<span style=font-size:85%;> '''[[Etapa Lítica]]'''<br /> '''[[Aridoamérica]]'''<br /> '''[[Oasisamérica]]'''<br /> '''[[Mesoamérica]]'''<br /> |- ! style="border-top:1px solid #aaa;" |'''[[Conquista de Méxicu|Conquista]]<br />(1519-1697)''' |- ! style="border-top:1px solid #aaa;" |'''[[Virreinatu de Nueva España]]<br />(1535-1821)''' |- ! style="border-top:1px solid #aaa;" |'''[[Independencia de Méxicu]]<br />(1810-1821)''' |- ! style="border-top:1px solid #aaa;" | Méxicu Independiente<br />Sieglu XIX |- |<span style=font-size:85%;> [[Primer Imperiu Mexicanu]] (1821-1823)<br /> [[Intentos españoles de reconquista de Méxicu]] (1821-1829)<br /> [[Independencia de Texas]] (1835-1836)<br /> [[Primer Intervención Francesa en Méxicu|Primer Intervención Francesa]] (1838-1839)<br /> [[Guerra d'Intervención Norteamericana|Intervención estauxunidense]] (1846-1848)<br /> [[Revolución d'Ayutla]] (1854-1855)<br /> [[Lleis de Reforma]] (1855-1857)<br /> [[Guerra de Reforma]] (1858-1861)<br /> [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu|Segunda intervención francesa]] (1862-1867)<br /> [[Segundu Imperiu Mexicanu]] (1864-1867)<br /> [[República Restaurada]] (1868-1876)<br /> |- ! style="border-top:1px solid #aaa;" | [[Porfiriato]] (1876-1911) |- ! style="border-top:1px solid #aaa;" | [[Revolución mexicana]] (1910-1920) |- ! style="border-top:1px solid #aaa;" | [[Guerra Cristera]] (1926-1929) |- ! style="border-top:1px solid #aaa;" | [[Maximato]] (1924-1935) |- ! style="border-top:1px solid #aaa;" | [[Cardenismo]] (1934-1940) |- ! style="border-top:1px solid #aaa;" | Méxicu modernu<br />(1940-a la fecha)<br /> |- |<span style=font-size:85%;> [[Historia política de Méxicu (1940-2006)]]<br /> [[Historia económica de Méxicu (1940-2006)]]<br /> [[Historia social de Méxicu (1940-2006)]]<br /> |} La '''historia de [[Méxicu]]''', país allugáu nel norte del [[continente americanu]] (na porción más [[septentrional]] de [[Mesoamérica]]), remontar a unes {{unidá|4000|años}} ([[llegada del home a América|conforme al consensu de Clovis]]), en que s'envalora asocedieron los primeros asentamientos de pobladores sedentarios. Antes de la [[conquista de Méxicu|conquista polos españoles]] nel [[sieglu XVI]], lo qu'agora ye Méxicu foi habitáu por pueblos de cultures qu'interactuaron ente ellos en diversu grau, nel tiempu y el territoriu. D'aquella dómina sobresalen la [[cultura olmeca]], la [[cultura tolteca|tolteca]], la [[teotihuacan]]a, la [[cultura maya|maya]], la [[Nahua|náhuatl]], la [[cultura totonaca|totonaca]], la [[cultura zapoteca|zapoteca]], la [[cultura mixteca|mixteca]] y la [[cultura tarasca|tarasca]], ente otres.<ref name=Mexico>[http://web.archive.org/web/http://articles.cnn.com/2002-12-03/tech/oldest.skull_1_skull-and-other-bones-oldest-skull-ainu-people?_s=PM:TECH Los empiezos de Méxicu], CNN</ref> A la llegada de los europeos, Méxicu yera un mosaicu de pueblos y cultures. Dempués de la conquista, mientres 300 años de [[virreinatu]], foise constituyendo un país con ciertu grau d'homoxeneidá y traces comunes. Nos alboreceres del [[sieglu XIX]] cola [[independencia de Méxicu|independencia que s'algamar del imperiu español]], empecípiase'l procesu d'integración definitivu que da llugar al Méxicu contemporaneu. A lo llargo del [[sieglu XIX]] asocédense guerres y disputes intestinas, amás de dellos intentos d'avasayamientu per parte de potencies estranxeres. Nesi entós [[Primer intervención d'Estaos Xuníos en Méxicu|Méxicu perdió cerca de la metá del so territoriu]], dempués de lo cual empezó'l so afitamientu como nación llibre y soberana.<ref name=Mexico/> Vinu, al empecipiase'l [[sieglu XX]], un cruentu [[Revolución Mexicana|movimientu social]] que sentó bases polítiques, xurídiques y sociales del Méxicu actual. Mientres la mayor parte de tal sieglu la nación vivió en paz un procesu d'aprendizaxe y autocorrección, tantu no institucional como nos aspeutos social y económico. Al cabu de diverses crisis de corte fundamentalmente económicu y políticu, la postrera de les cualos non entá superada, la nación evoluciona y asítiase escontra'l fin de la primer década del [[sieglu XXI]], ocasión en que se cumplen 200 años de la so independencia d'España y 100 años de la so revolución.<ref name=Mexico/> == Periodización == [[Ficheru:Mexico topographic map-blank.svg|300px|thumb|Mapa actual de [[Méxicu]].]] La historia de [[Méxicu]] suel estremase en trés grandes periodos. Antes de la historia tenemos la prehistoria que, a diferencia de la historia europea, la prehistoria d'América estremar en tres periodos: el [[Arqueolítico|Periodu arqueolítico]] que, aprosimao, va del añu 30.000 e.C. al 9500 e.C.; el [[Periodu Cenolítico|Cenolítico]] del 9500 al 5000 e.C. y finalmente el [[Protoneolítico|periodu Protoneolítico]] del 5000 al {{AC|2500}}<ref name=Maya>{{cita web | author=Bakalar, Nicholas |títulu=Periodu Arqueolítico de Méxicu| url=http://news.nationalgeographic.com/news/2006/01/0105_060105_maya_writing.html | work=National Geographic News |publicación=National Geographic Society |fecha=5 de xineru de 2006 |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2012}}</ref> Cabo tamién señalar que, el territoriu qu'entiende anguaño [[Méxicu]], estremóse pal so estudiu prehispánicu en tres árees culturales ([[Mesoamérica]], [[Oasisamérica]] y [[Aridoamérica]]), siendo la primera onde s'asitiaron les sociedaes más complexes y la postrera una zona habitada principalmente por tribus nómades.<ref>{{cita publicación | autor = Paul R. Renne |títulu=Territorio qu'ocupen a Méxicu|publicación=Nature|volume=438 |páxines=Y7–Y8 |añu=2005 |pmid=16319838 |doi=10.1038/nature04425 | númberu = 7068 | ref = harv | author-separator = , | display-authors = 1 | last2 = Feinberg | first2 = Joshua M. | last3 = Waters | first3 = Michael R. | last4 = Regueru-Cabrales | first4 = Joaquin | last5 = Ochoa-Castillo | first5 = Patricia | last6 = Perez-Campa | first6 = Mario | last7 = Knight | first7 = Kim B. }}</ref> El primer periodu de la historia de Méxicu ye precisamente la dómina prehispánica o precolombina, que va del {{AC|2500}} a [[1521]], añu de la cayida de Tenochtitlán. Mientres ésti periodu apaecieron les distintes civilizaciones que s'asitiaron nel centru, sur y suroeste del país. Esta etapa de la mesma subdividióse nos periodos [[Periodu preclásicu mesoamericanu|preclásicu mesoamericanu]] ({{AC|2500}} al 200 d.C.), [[Periodu clásicu mesoamericanu|clásicu mesoamericanu]] (200-900) y [[Periodu posclásico mesoamericanu|posclásico mesoamericanu o clásicu tardíu]] (900-1521).<ref name=Maya/> El siguiente periodu denominóse-y [[dómina virreinal]], tiempu en que [[Méxicu]] tuvo xuníu a la [[reinos d'España|Corona española]] y entendió de [[1521]] a [[1821]], fecha en que se peracaba la independencia. Sicasí, la mayoría de los historiadores coinciden en que foi en [[1810]], na iniciación de la guerra d'independencia, cuando se dio un rompimientu y surdió el [[Méxicu modernu]]. La dómina virreinal entendió l'establecimientu del [[Virreinatu de Nueva España|Virreinatu]], l'apuerto de les [[órdenes relixoses]] y cambeos en tolos ámbitos, dende la vida cotidiana hasta l'actividá económico y alministrativo, pasando pol [[arte barrocu]].<ref name=Mexico/> El Méxicu modernu tomó pos un sieglu esautamente, de los entamos del movimientu insurxente en 1810 a [[1910]], col españíu de la [[Revolución Mexicana]]. Nesta dómina foi cuando s'intentó construyir una nación, yá dixebrada d'España y el país viose envolubráu en distintos conflictos, tanto internos como esternos hasta'l [[trunfu lliberal]] en 1867. Entendió tamién la [[República Restaurada (Méxicu)|República Restaurada]] ([[1867]]-[[1876]]) y l'ascensu de [[Porfirio Díaz]] al poder en 1876.<ref>{{cita web |títulu=Native Americans", ''Encarta'|url=http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_761570777/Native_Americans.html#s76| url=http://www.webcitation.org/5kwqkXjwE |fechaarchivu=31 d'ochobre de 2010}}</ref> De 1910 a la fecha denominar el Méxicu contemporaneu: empecipió cola [[Revolución Mexicana]], sobre la cual entá hai discutinios alrodiu de la fecha del so términu ya inclusive se fala de delles revoluciones, pero como convención tomóse [[1917]] col trunfu del [[constitucionalismu]]. Aun así nos siguientes años van dase dellos llevantamientos de llucha pol poder al cargu d'[[Álvaro Obregón]] y de la [[Huerta]]. Esta dómina tamién entiende los periodos del [[Maximato]], del [[Cardenismo]] y del [[Partíu Revolucionariu Institucional|Priísmo]].<ref name=Maya/> == Méxicu prehispánicu == {{AP|Méxicu prehispánicu}} El territoriu foi descubiertu y habitáu por grupos de cazadores y pañadores nómades fai más de 20,000 años. Per miles d'años, los habitantes d'esta rexón d'América dedicar a la cacería y la recueya, hasta que s'afayó l'[[agricultura]]. En [[Guilá Naquitz]] atopáronse los más antiguos restos de la doma de dellos cultivos,<ref>Trátase de la [[Cucurbita pepo|calabaza]] y l'[[Lagenaria siceraria|huaje]], que daten del añu 9000 e.C. (Cases y Caballero, 1995: 38).</ref> anque l'agricultura desenvolvióse tamién en sitios como'l [[valle de Tehuacán]] y la [[sierra de Tamaulipas]]. La doma del [[maíz]] tuvo llugar alredor del quintu elementu del mileniu antes de la era común. A partir d'entós los grupos humanos dependieron cada vez más de los cultivos, hasta que s'establecieron les aldegues agrícola y sedentariu en Mesoamérica.<ref>Márquez Morfín y Hernández Espinoza, 2005: 14.</ref> Ente qu'en Mesoamérica l'agricultura espolletaba, los pueblos norteños siguíen siendo dafechu dependientes de la cacería y la recueya. La historia prehispánica de lo qu'anguaño ye'l norte de Méxicu ye mal conocida porque los pueblos qu'ocuparon la rexón teníen una [[cultura material]] llindada. Los pueblos de costumes nómades qu'habitaron los desiertos, mariñes y montes al norte de Mesoamérica son llamaos aridoamericanos, pero nun compartíen ente sigo la so cultura. La [[cueva de la Perra]] (Tamaulipas) vio la invención de l'agricultura n'América y cuntó con presencia humana dende l'añu 12000 e.C. <ref>MacNeish, 1968: t. II.</ref> Hai testimonios de los pueblos nómades en sitios como [[Cueva de la Candelaria]] ([[Coahuila]], [[8000 e.C.|8000 e.C. ]]),<ref>Aveleyra, 1956.</ref> o [[El Conchalito]] ([[Baxa California Sur]]).<ref>Fujita, 2006: 82-98.</ref> Tamién en Baxa California atópense les [[pintures rupestres de la Sierra de San Francisco]] que siguieron en funciones hasta'l sieglu XIX, cuando sumieron los postreros indíxenes d'esa rexón. [[Ficheru:La Venta Pirámide cara norte.jpg|220px|thumb|Pirámide de [[La Venta]], [[Tabasco]]. Posiblemente la más antigua de [[Mesoamérica]].]] Dellos autores<ref>Por casu, López Austin y López Luján, 2001.</ref> tomen como marcador del entamu de la civilización mesoamericana la revesosa<ref>Christian Duverger (2007) diz que nun se puede considerar como evidencia sólida los dudosos afayos de Charles Brush en Puertu Marqués. Christine Niederberger (2005) diz que los toscos restos de la [[cerámica Pox]] nun pueden considerase como verdadera cerámica.</ref> [[cerámica Pox]] de [[Puertu Marqués]], fechada alredor del [[sieglu XXIV e.C.|sieglu XXIV e.C. ]].<ref>El descubrimientu de la cerámica Pox deber a [[Charles M. Brush]]. ''Cfr''. Grove, 1970: 13; Pómpara y Padilla, Talavera y Jiménez,:17.</ref> La cerámica mesoamericana podría tener orixe nel contautu ente la mariña suramericana del [[Pacíficu]] y l'[[Occidente de Méxicu|Occidente de Mesoamérica]]. Los nuevos adelantos téunicos espublizar por tola rexón, de cuenta que dellos sieglos dempués producióse [[cerámica]] n'otres aldegues del [[Periodu Preclásicu mesoamericanu|Preclásicu Tempranu]] (2500- 1500 e.C. ) como [[Chupícuaro]] y [[Tlatilco]]. Mientres el Preclásicu Mediu (ss. [[sieglu XV e.C.|XIV]]-[[sieglu IV e.C.|IV]] e.C.) en toa Mesoamérica espublizóse la [[cultura olmeca]],<ref>Les feches son de Pool, 2007: 10. Diehl (2004: 9) apunta que'l florecimientu pudo tener llugar dende'l sieglu XV.</ref> floriando llugares como [[La Venta]] en [[Tabasco]], que foi'l centru ceremonial olmeca más importante. Dempués del ocaso olmeca tuvo llugar un florecimientu simultáneu de dellos pueblos. Destaquen la [[tradición de les tumbes de tiru]] de probable influencia suramericana,<ref>Kubler, 1984: 191.</ref> la [[cultura epiolmeca]] en [[Trés Zapotes]], el florecimientu d'[[Izapa]] y el desenvolvimientu de la [[cuenta llarga]].<ref>Autores como Coe (1994) señalen que la presencia de feches en cuenta llarga en pieces de la [[cultura epiolmeca]] amuesen qu'esi sistema calendárico nun foi creación maya.</ref> [[Ficheru:Cronología de Teotihuacan.svg|center|800px|thumb|Diagrama comparativu de delles cronoloxíes propuestes pa les cultures del centru de Méxicu.]] A la fin d'esta etapa, [[Teotihuacan]] convirtiérase na urbe más importante del valle de Méxicu. Mientres el [[Periodu Clásicu mesoamericanu|Clásicu Tempranu]] (ss. II-VI/VIII) la influencia de Teotihuacan dexóse sentir en toa Mesoamérica, sofitada pola so poder políticu y comercial.<ref>Childs Rattray, 1998: 73.</ref> Tuvo importantes aliaos, como [[Monte Albán]] nos Valles Centrales d'Oaxaca. La civilización mesoamericana estender escontra'l norte en sitios como [[La Quemada]]. Del norte tamién llegaron influencies culturales, visibles na [[cultura huasteca]]. El clásicu foi tamién la dómina del afitamientu de la [[cultura maya]] na [[península de Yucatán]], la planicie de [[Tabasco]] y les tierres altes de [[Chiapas]]. Per otru llau, nos valles y montes al norte de la [[sierra Madre Occidental]] desenvolvióse la [[cultura Paquimé]], resultáu del afitamientu de l'agricultura nel noroeste y del intercambiu ente Mesoamérica y [[Oasisamérica]]. Mientres los sieglos X al XII, el centru de Méxicu foi apoderáu por [[Tollan-Xicocotitlan]], la capital de los [[cultura tolteca|tolteques]]. Esta ciudá estableció venceyos bien fuertes con delles rexones de Mesoamérica, pero particularmente cola [[península de Yucatán]], onde s'alluga la ciudá [[cultura maya|maya]] de [[Chichén Itzá]]. En [[Oaxaca]], mentanto, los [[Cultura mixteca|mixtecos]] empecipiaron un procesu expansionista que los llevó a ocupar los [[Valles Centrales d'Oaxaca|Valles Centrales]] onde habitaben los [[Cultura zapoteca|zapotecos]]. En [[1325]] los mexicas fundaron [[Méxicu-Tenochtitlan]], la capital del Estáu más estensu que conoció la Mesoamérica prehispánica, que namái anduvo a la tema colos [[pueblu purépecha|purépechas]] de [[Tzintzuntzan]].<ref name="ancientmexico.biz">[http://web.archive.org/web/http://www.ancientmexico.biz/ancient-mexico-blogue/religion-in-pre-columbian-mesoamerica/ Mesoamérica Hispana] (29 d'ochobre de 2012)</ref> === Olmeques === {{AP|Cultura olmeca}} [[Ficheru:Laventa3.jpg|220px|thumb|right|Los '''[[Olmeques]]''' asítiase na rexón tropical del sur de [[Veracruz]] y [[Tabasco]]. Les muertes de la cultura Olmeca son posiblemente los más [[Mesoamérica]], como la cabeza olmeca atopada nel xacimientu de [[La Venta]], [[Tabasco]].]] La cultura [[olmeca]], tamién conocida como cultura madre, tuvo'l so desenvolvimientu ente los años [[1200 e.C.|1200 e.C. ]] y [[500 e.C.|500 e.C. ]] na rexón costera del [[Golfu de Méxicu]] (anguaño entiende los estaos de [[Veracruz]] y [[Tabasco]]); dicha civilización allugar na área central de los llamaos ''Habitantes del país del hule''.<ref name="ancientmexico.biz"/> La economía de los olmeques tuvo como base l'agricultura de ''raspia'', que consiste en baltar grandes estensiones d'árboles pa estenar la tierra y dempués semar; practicaben la caza y la pesca, según, en menor midida, la recueya de frutos.<ref>[http://www.ancientscripts.com/ma_ws.html Economía mexicana na dómina prehispánica] (30 de setiembre de 2012)</ref> Los sitios arqueolóxicos más sobresalientes son [[La Venta]], nel estáu de [[Tabasco]]; la [[Zona Arqueolóxica de San Llorienzo|San Llorienzo]] y [[Trés Zapotes]]. En [[La Venta]] la construcción de los sos edificios ye simétrica, dispuestos nuna exa llarga que va de norte a sur; los monumentos tán asitiaos a los llaos. Esti centru ceremonial sirvió d'exemplu pal restu de les cultures mesoamericanas, pos diseños similares percibir n'otros centros urbanos.<ref name=Maya/> Los sacerdotes, quien teníen conocencies astronómiques sobre los periodos d'agua y los aparentes pa la llantadera, yeren, probablemente, la clase dirixente. Dellos investigadores mexicanos supunxeron la esistencia d'un gobiernu [[teocráticu]] sofitáu pola clase militar.<ref name="Teotihuacan">{{cita web |títulu=Teotihuacan|url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/teot/hd_teot.htm|work=Heilbrunn Timeline of Art History |publicación=Department of Arts of Africa, Oceania, and the Americas, The Metropolitan Museum of Art Source: Teotihuacan {{!}} Thematic Essay | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art}}</ref> Esisten pruebes de que los olmeques utilizaben una escritura [[xeroglífica]] y desenvolvieron la Rueda Calendárica, evidencia del so progresu, que cuntaba con 365 díes. Realizaron diversos monumentos, como les famoses cabeces olmeques, que probablemente yeren semeyes de guerreros prominentes en batalla o de personaxes d'alta xerarquía.<ref name=Mexico/> Esta cultura sumió nel añu [[500 e.C.|500 e.C. ]], debíu, probablemente, a un desastre natural que los obligó a dexar los sos centros urbanos y, de resultes, sumir de los rexistros históricos. "La cultura olmeca puede definise como la Cultura Madre de l'América Pre-Colombina", según Mohd Ateeque.<ref name=Teotihuacan/> === Mayes === {{Referencies adicionales|t=20141121055315|historia}} {{AP|Cultura maya}} [[Ficheru:Palenque_ruins_web.jpg|thumb|220px|[[Zona arqueolóxica de Palenque]], [[Chiapas]].</small>]] [[Ficheru:Comalcalco.jpg|thumb|right|220px|La [[Zona Arqueolóxica de Comalcalco]] en [[Tabasco]] foi edificada en terracota nuna zona productora de [[Cacáu]]]] El territoriu qu'ocupaben los mayes entiende los actuales estaos de [[Yucatán]], [[Campeche]], [[Quintana Roo]], parte de [[Chiapas]] y [[Tabasco]] en [[Méxicu]]; y [[Belice]], [[Guatemala]] y [[Hondures]] en [[Centroamérica]]. A partir del [[sieglu III]] de nuesa yera, la cultura maya empezó un florecimientu impresionante, que perduró hasta'l [[sieglu IX]], que foi llamáu periodu clásicu. D'antiguo creíase (mayormente debíu al lideralgu ideolóxicu exercíu por [[Eric S. Thompson|Eric Thompson]]) que los mayes yeren una [[Teocracia]], na qu'un grupu de sacerdotes gobernaben al pueblu. Na actualidá esti enfoque considérase obsoleto por cuenta de les meyores nel desciframientu de los glifos mayes (siendo [[Yuri Knorozov]] el pioneru nel desciframientu puramente dichu y [[Tatiana Proskouriakoff]] la descubridora del sistema de llinaxes mayes). Gracies a estos descubrimientos, güei sabemos que los mayes yeren gobernaos por señores feudales, gobernantes d'una o delles ciudaes, que recibíen el títulu d'[[Ahau|ajaw]] y por gobernantes mayores, que recibíen el títulu de [[Kaloomte']]<ref>[https://www.worldcat.org/title/fall-of-the-ancient-maya-solving-the-mystery-of-the-maya-collapse/oclc/48753878 Primeros gobernantes en Méxicu] (5 d'ochobre de 2012)</ref> La escritura xeroglífico maya espertó almiración d'investigadores, según tamién el so progresu matemáticu y el so desenvolvimientu d'un equivalente al [[álxebra]]. Inventaron (nel continente Americanu) el símbolu del cero y tamién algamaron un gran nivel nes sos conocencies d'[[Astronomía maya|Astronomía]] al construyir observatorios, llogrando con ellos una gran meyora na observación (y cálculos correspondientes) de los ciclos [[lluna]]res, del [[sol]] y de [[Venus (planeta)|Venus]]. Los Mayes tamién desenvolvieron el comerciu por aciu l'usu de redes marítimes y terrestres, tomando gran parte de [[Mesoamérica]], comerciando con mercaderías que llograben de llugares tan alloñaos como l'imperiu [[inca]]{{ensin referencies}} sirviendo en munchos casos d'enllaz colos [[mexicas]] y los sos dominios mesoamericanos. Por cuenta de estes redes comerciales, a los mayes llamóse-yos «los fenicios d'América»<ref>[http://www.mexicodesconocido.com.mx/los fenicios-de-america.html Comerciu de Mayes y Mexicas] (26 de setiembre de 2012)</ref> {{ensin referencies|Contrariamente a una creencia bien xeneralizada, la civilización maya nunca "sumió". A lo menos, non por completu, pos los sos descendientes entá viven na rexón y munchos d'ellos falen dalgunu de los idiomes de la familia mayense.}} === Teotihuacan === {{AP|Teotihuacan}} [[Ficheru:Piramide del Sol 072006.JPG|220px|thumb|Enclaváu a unos 50 km al noroeste de la [[Ciudá de Méxicu]], '''[[Teotihuacan]]''', «llugar onde los homes convertir en dioses», foi l'enclave políticu y relixosu más estensu d'[[América Precolombina]] y la capital de la civilización que lleva'l so nome.]] La civilización teotihuacana desenvolver al nordeste del [[Valle de Méxicu]] ente los años [[200]] y [[650]] d.C. Taben concentraos nuna sola ciudá, algamando gran méritu de construcciones y tamién na cultura. === Tula-Xicocotitlan === {{referencies|t=20141121055149|historia}} {{AP|Tollan-Xicocotitlan}} Nel sieglu VIII empezó la decadencia de Teotihuacan, que dexó'l so llugar a numberosos estaos contrarios ente sigo qu'apoderaron caúnu rexones clave pa la economía mesoamericana. Pol sieglu X&nbsp;d.&nbsp;C., estos estaos perdieren la so fuercia, coles mesmes en que llegaron del desiertu les primeres tribus [[chichimeca|chichimeques]]. Nel noroeste, los pueblos [[Oasisamérica|oasisamericanos]] estremáronse definitivamente del conxuntu de Aridoamérica, y crearon una civilización propia que los sos muertes más importantes en territoriu mexicanu alcontrar en [[Paquimé]]. Mientres los sieglos X al XII, el centru de Méxicu foi apoderáu por [[Tollan-Xicocotitlan|Tula]], la capital de los [[cultura tolteca|tolteques]]. Esta ciudá estableció venceyos bien fuertes con delles rexones de Mesoamérica, pero particularmente cola península de Yucatán, onde s'alluga la ciudá [[Antiguos mayes|maya]] de [[Chichén Itzá]]. En Oaxaca, mentanto, los [[pueblu mixteco|mixtecos]] empecipiaron un procesu expansionista que los llevó a ocupar los Valles Centrales onde habitaben los [[pueblu zapoteco|zapotecos]]. En [[1325]] los mexicas fundaron Tenochtitlán, la capital del estáu más estensu que conoció la Mesoamérica prehispánica, que namái anduvo a la tema colos [[Purépecha (etnia)|purépechas]] de [[Tzintzuntzan]]. === Imperiu mexica === {{referencies|t=20141121055014|historia}} [[Ficheru:Reinos y Señoríos prehispánicos en México antes de la conquista española.jpg|miniaturadeimagen|Mapa de los reinos y señoríos en Méxicu antes de la conquista española. Ampliar pa ver]] [[Ficheru:Emperador Moctezuma.jpg|thumb|'''Moctezuma Xocoyotzin''' ([[1466]] – [[29 de xunu]] de [[1520]]) [[Huey Tlatoani]] de [[Méxicu-Tenochtitlán]] ([[1502]]-[[1520]]). El reináu de [[Moctezuma Xocoyotzin|Moctezuma]] guardo la llegada de los españoles.]] [[Ficheru:Atl tlachinolli.jpg|150px|thumb|left|Analayaron d'un llugar a otru hasta recalar nun castru del agora estinguíu [[Llagu de Texcoco|llagu de Méxicu]], ende atoparíen una águila que taramiaba a una culiebra, y foi ellí onde fundaron, nel añu [[1325]], una modesta población que col tiempu convertir na gran '''[[Tenochtitlan]]'''.]] {{AP|Mexica|Triple Alianza (Méxicu)}} Según el mitu de fundación de Tenochtitlán (vease [[Méxicu-Tenochtitlan]]) asocede nel añu de [[1325]], cuando los mexicas provenientes d'[[Aztlán]] (Llugar de Garces) emigren escontra'l sur d'América en busca de la tierra prometida pol so dios [[Huitzilopochtli]] quien-yos ordenó fundar una ciudá onde atoparen una águila posada sobre un nopal taramiando una culiebra.<ref name=Maya/> El [[13 de marzu]] de [[1325]] los azteques llegaron a lo que güei se conoz como'l Valle de Méxicu, (dellos historiadores dicen que vieron la señal y fundaron Méxicu-[[Tenochtitlan]]). Entraron al Valle de Méxicu llegaron no qu'anguaño ye'l Monte de Chapultepec, onde moraron hasta que nuna nueva espedición al centru del valle atoparon, el [[18 de xunetu]] de 1325, nun castru arrodiáu d'agua, una penca onde s'atopaba un nopal y sobre el nopal una águila taramiando una culiebra. Foi ellí onde fundaron la Gran Tenochtitlan, ciudá y capital del [[imperiu azteca|imperiu mexica]]. Enantes de la llegada de los conquistadores españoles a [[Tenochtitlan]] en 1519, el tamién llamáu [[Imperiu Azteca|imperiu mexica]] estender dende'l Valle de Méxicu escontra les mariñes del Pacíficu y del Golfu de Méxicu y dende Querétaro nel norte hasta Oaxaca nel Sur, incluyendo árees d'influencia en Chiapas y Guatemala. Esti dominiu sobre una gran estensión territorial sofitar nel poder militar y económico que los mexicas exercíen per mediu de los sos exércitos y los tributos qu'esixíen a los pueblos y señoríos conquistaos. Sicasí, los mexicas nun llograron someter del tou a los pueblos [[huasteca (etnia)|huasteco]], [[totonaca (etnia)|totonaca]] y [[tlaxcalteca]]. A lo postrero estos pueblos n'alianza colos conquistadores españoles y otros pueblos sometíos llograríen torar el poderíu militar del Imperiu Mexica mientres el sitiu y toma de [[Tenochtitlan]] en 1521. Victoria militar qu'abrió pasu a un nuevu orde económicu y social mientres el llargu periodu de [[conquista de Méxicu]] == Méxicu virreinal == {{referencies|t=20141121054946|historia}} {{AP|Virreinatu de Nueva España}} [[Ficheru:Catedral de México.jpg|thumb|El [[virreinatu de Nueva España]] foi una entidá territorial, integrante del '''[[Imperiu español]]''', establecida pola [[Corona de Castiella]] mientres el so periodu de dominiu americanu. Foi creáu tres la conquista sobre los mexicas y otros pueblos de [[Mesoamérica]], realizada ente [[1519]] y [[1521]] poles tropes de [[Hernán Cortés]], por Real cédula de [[Carlos I d'España|Carlos V]], el [[1 de xineru]] de [[1535]], anque la instauración oficial realizóse'l 8 de marzu del mesmu añu. El so primer virréi foi [[Antonio de Mendoza y Pacheco]] y la capital del virreinatu foi la [[Ciudá de Méxicu]]. [[Catedral Metropolitana de la Ciudá de Méxicu]].]] Ente la cayida de [[Tenochtitlán|Tenochtitlan]] y l'establecimientu del virreinatu de [[Nueva España]] trescurrieron catorce años. Nesi tiempu, el gobiernu quedó primero al cargu de Hernán Cortés, que se autoproclamó Capitán Xeneral de Nueva España. Depués fueron nomaes les [[Real Audiencia de Méxicu|Reales Audiencies de Méxicu]], dependientes de la [[Corona de Castiella]], col propósitu de realizar una meyor alministración del virreinatu. [[Ficheru:Retrato de Hernán Cortés.jpg|thumb|left|'''[[Hernán Cortés]] Monroy Pizarro Altamirano''' ([[Medellín (Badayoz)]], [[1485]] – [[Castilleja de la Cuesta]], ([[Sevilla]]), [[2 d'avientu]] de [[1547]]), [[conquistadores españoles|Conquistador español]] [[Conquista de Méxicu|del Imperiu azteca]] (güei el centru de [[Méxicu]]). I [[Marqués del Valle d'Oaxaca]], Gobernador y Capitán Xeneral de la Nueva España .]]. El virreinatu foi establecíu en [[1535]], y el so primer virréi foi [[Antonio de Mendoza y Pacheco]]. Na so historia, la Nueva España foi rexida por 62 virréis de distinta importancia histórica, ente los que destaquen [[Antonio María de Bucareli y Ursúa Hinistrosa Lasso de la Vega|Antonio María de Bucareli]] (1771-1779) y Frai Payu Enríquez de Rivera (1672-1680). El descubrimientu de nuevos xacimientos de distintos minerales nel centru y norte del territoriu (dende [[Sonora]] hasta'l sur de la provincia de Méxicu) dexó que gradualmente la Nueva España ocupara'l llugar de privilexu, especialmente na estraición de plata. La minería dexó'l desenvolvimientu d'otres actividaes acomuñaes, especialmente los obrajes y l'agricultura, que convirtieron a les rexones del [[Bajío (Méxicu)|Bajío]] o los valles de Méxicu y Puebla en prósperes rexones agrícoles y d'actividá industrial incipiente. El comerciu del virreinatu yera realizáu al traviés de dos puertos, [[Veracruz]] nel golfu; y [[Acapulco]] nel Pacíficu, a ésti llegaba la [[Nao de China]], una nave que tresportaba productos de les islles [[Filipines]] a Nueva España y de ende a la metrópolis. El comerciu coadyuvó al florecimientu d'estos puertos, de la Ciudá de Méxicu y de les rexones entemedies ente dambos. Hai que señalar qu'hasta finales del sieglu XVIII, cola introducción de les [[reformes borbóniques]], el comerciu ente los virreinatos nun taba dexáu. La sociedá novohispana taba fuertemente segmentada: taba estremada en vasallos del rei y castes. Los primeres yeren los españoles, los criollos y los indios. Les castes taben formaes a partir de la codificación alrodiu de les rellaciones ente los grupos étnicos. Anque nunca foi tan severa que nun dexara l'intercambiu cultural o'l mestizaje biolóxicu, sí había una definición de la posición qu'una persona ocupaba na escala social acordies con un supuestu amiestu de ''sangres''. Mientres más sangre español, meyor posición, sobremanera si los fíos yeren de matrimoniu. Los españoles peninsulares, esto ye los veníos de la península, llamaos despectivamente [[gachupín|gachupines]]) ocupaben les posiciones de privilexu. == Edá Contemporánea == {{AP|Independencia de Méxicu}} [[Ficheru:Miguel Hidalgo y Costilla.jpg|thumb|Miguel Gregorio Antonio Ignacio Hidalgo y Costiella y Gallaga Pulgate Villaseñor ([[Facienda de Corralejo]], [[Pénjamo]], [[Guanajuato]], [[8 de mayu]] de [[1753]]–[[Chihuahua]],[[30 de xunetu]] de [[1811]]) Iniciador de la Independencia, ye consideráu [[Padre de la Patria]] en Méxicu.]] El 16 de setiembre de [[1810]] ye la fecha que marca l'entamu del movimientu armáu, dirixíu por [[Miguel Hidalgo]]; quien fuera un simple sacerdote llogró movilizar a una gran parte del pueblu mexicanu colo que se conoz como El berru de Dolores, yá que fizo un llamáu a los habitantes de La Nueva España na ilesia de Dolores. Unu de les sides tomaes polos criollos pa reclamar la independencia de los virreinatos foi la ocupación d'[[España]] por [[Napoleón Bonaparte]] y les tropes franceses en [[1808]]. En delles partes d'[[América Llatina]] tuvieron lugar rebeliones independentistes, delles más esitoses qu'otres. Méxicu nun foi la esceición. Los primeros intentos separatistes de [[Nueva España]] correspuenden los fechos asocedíos mientres la [[Crisis política de 1808 en Méxicu]], formóse una [[Xunta de Gobiernu]] la cual cuntaba con cierta simpatía del virréi [[José de Iturrigaray]], pero un golpe d'Estáu realizáu por [[Gabriel de Desiertu]] depunxo al virréi y a consecuencia encarcelar a los promotores de la xunta: [[Melchor de Talamantes]], [[Juan Francisco Azcárate y Lezama]], [[Francisco Primu de verdá y Ramos]] y [[José Antonio de Cristu]]. La [[Real Audiencia]], que favorecía a los golpistes, nomó a [[Pedro de Garibay]] como virréi interín y toa idea de separatismu foi encalorada. Les xuntes ente criollos siguieron, pos la inconformidad cola so situación secundaria na sociedá novohispana y la ocupación francesa de la metrópolis yeren la oportunidá pa consiguir un gobiernu llocal. El siguiente intentu por establecer un congresu independiente y autónomu foi la [[Conxura de Valladolid]] en [[1809]], pero foi afayada y los sos miembros fueron procesaos. [[Ficheru:Plaza de Dolores.JPG|left|thumb|El [[Berru de Dolores]] ye consideráu'l puntu cronolóxicu con qu'empecipia la guerra d'[[Independencia de Méxicu]] (parroquia de [[Dolores Hidalgo]]).]] La [[combalechadura de Querétaro]] sería finalmente la que desamarraría la revolución d'Independencia de Méxicu. Na combalechadura participaron, ente otros, el correxidores de la ciudá de Querétaro, [[Josefa Ortiz de Domínguez]] y [[Miguel Domínguez]]; [[Ignacio Allende]] y [[Juan Aldama]] y el cura [[Miguel Hidalgo y Costilla|Miguel Hidalgo]]. Sería esti postreru quien daría'l llamáu "Berru" a la insurrección nel pueblu de [[Dolores Hidalgo|Dolores]], [[Guanajuato]], el [[16 de setiembre]] de [[1810]]. En [[1811]], tres delles victories, ente les que destaquen tomar de [[Guanajuato]], [[Morelia|Valladolid]], y la derrota que solmenaron a les tropes realistes en [[Cuajimalpa de Morelos|Cuetu de les Cruces]], a tiru de piedra de la Ciudá de Méxicu, l'exércitu insurxente retirar escontra occidente. Foi ganáu na [[Batalla de la Ponte de Calderón]] por [[Félix María Calleja]], a lo postrero virréi novohispano. Les tropes realistes escorrieron a les de la insurxencia hasta prindales en [[Acatita de Baján]], [[Coahuila]]. Los líderes fueron fusilaos na ciudá de Chihuahua y les sos cabeces treslladaes a Guanajuato para exhibíes nos cuatro esquines de l'[[Alhóndiga de Granaditas]]. [[Ficheru:Retrato del excelentísimo señor don José María Morelos.png|thumb|left|'''José María Cleto Morelos y Pavón''' ([[Morelia|Valladolid]], [[Michoacán]], [[30 de setiembre]] de [[1765]] - [[Ecatepec]], [[Estáu de Méxicu]], [[22 d'avientu]] de [[1815]]) foi [[sacerdote]] y [[militar]] insurxente [[Méxicu|mexicanu]], qu'entamó y foi l'artífiz de la segunda etapa ([[1811]]-[[1815]]) de la [[Independencia de Méxicu|Guerra d'Independencia de Méxicu]].]] Pa esti tiempu, la insurxencia fixérase fuerte nel sur de la intendencia de Méxicu. Al mandu de la tropa topaba'l cura y Xeneralísimu [[José María Morelos y Pavón]], quien recibiera la orde direuta d'Hidalgo d'encabezar la revolución na [[Sierra Madre del Sur]]. Ente los trunfos más sonaos de Morelos y el so exércitu, del que formaben parte, ente otros, [[Mariano Matamoros]], los hermanos Galeana y los hermanos Bravo), alcuéntrase'l sitiu de [[Cuautla (Morelos)|Cuautla]], que foi rotu tres casi un añu d'asediu realista. Morelos convocó al primer congresu americanu en 1813, en [[Congresu de Chilpancingo|Chilpancingo]], al qu'allegaron diputaos de les distintes provincies, que roblaron l'[[Acta Solemne de la Declaración d'Independencia de l'América Septentrional|Acta d'Independencia de l'América Septentrional]] y promulgaron la [[Constitución de Apatzingán]] un añu más tarde, sobre la base del documentu escritu por Morelos, intitulado [[Sentimientos de la Nación]], el Xeneralísimu, que refugara esi títulu, fíxose llamar ''Siervu de la Nación''. Cuando Bonaparte y los franceses retirar d'España y tornó el rei [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]], unvió refuerzos a Nueva España y los realistes terminaron per minar la capacidá bélica del exércitu insurxente. Morelos foi ganáu na [[Batalla de Temalaca]], Puebla y conducíu a la Ciudá de Méxicu, onde foi enxuiciáu, degradáu y escomulgáu. Finalmente, foi fusiláu en [[San Cristóbal Ecatepec]], que güei se llama Ecatepec de Morelos na so memoria, el [[22 d'avientu]] de [[1815]]. A esos altores, l'exércitu insurxente entrara nuna fase francamente defensiva. Fueren fusilaos Matamoros y Morelos, muertos en combate fueron dalgunos de los Galeana (non toos: Pablo siguió combatiendo a los realistes en Zacatula, hasta [[1822]], cuando [[Vicente Guerrero]] mandólu a avisar que la guerra terminara un añu antes). Los únicos frentes fuertes yeren el veracruzano, al mandu de [[Guadalupe Victoria]], y el de Vicente Guerrero, nel sur de Méxicu. Nel norte, la campaña rescamplu de [[Pedro Moreno (caudiellu)|Pedro Moreno]] y [[Francisco Xavier Mina]], nuevu español d'idees lliberales, concluyera desastrosamente, a pesar de los sos trunfos iniciales. [[Ficheru:Solemne y pacífica entrada del Ejército de las Tres Garantías a la Ciudad de México.jpg|thumb|Entrada del [[Exércitu Trigarante]] a la [[Ciudá de Méxic u]]'l [[27 de setiembre]] de [[1821]].]] D'esta manera, la revolución popular d'independencia mexicana topábase bien llueñe del trunfu. El virréi Apodaca ufiertara indultu a los insurxentes, lo que minó l'exércitu en resistencia. La ufierta llegó a Guerrero por conductu del so padre, y refugar cola famosa frase ''la Patria ye primeru'', que güei ta escrita con lletres d'oru nel [[Palaciu Llexislativu de San Llázaro]]. Mentanto, n'España, en 1820 un pronunciamientu militar dio entamu al llamáu trieniu lliberal, mientres el cual restableciéronse la Constitución y los decretos de Cádiz. La élite novohispana taba en contra d'esa ideoloxía polo que se decidió pola Independencia. Nes [[Combalechadura de Profesar|Combalechadures de Profesar]] encargar a [[Agustín de Iturbide]] encabezar la xera. Ésti selló un pactu con Guerrero, xefe de los insurxentes surianos, en compañía de quien promulgó'l [[Plan d'Iguala]] en 1821. Poco tiempu dempués, llegó [[Juan O'Donojú]] el nuevu [[Xefe políticu superior]] y [[Capitán xeneral]] de Nueva España, mal denomináu l'últimu virréi, quien robló con Iturbide los [[Trataos de Córdoba]] n'agostu y aceptó roblar l'acta d'independencia de Méxicu'l [[27 de setiembre]] de [[1821]]. Les primeres reconocencies a la nación independiente provinieron de [[Chile]], [[Gran Colombia]] y [[Perú]]. En [[1825]], los [[Estaos Xuníos]] reconocieron a la nueva nación coles llendes de [[1820]] establecíos pol gobiernu estauxunidense y la [[reinos d'España|Corona d'España]], nel [[Tratáu de Adams-Onís]]. Les llendes taben afitaos pol paralelu 42ᵘN, les Rocallosas, el [[ríu Nexpentle]], el [[ríu Colorado (Mississippi)|ríu Colorado]] y el [[ríu Sabina]] hasta desaguar nel [[golfu de Méxicu]]. {{AP|Independencia de Méxicu}} [[Ficheru:Miguel Hidalgo y Costilla.jpg|thumb|Miguel Gregorio Antonio Ignacio Hidalgo y Costiella y Gallaga Pulgate Villaseñor ([[Facienda de Corralejo]], [[Pénjamo]], [[Guanajuato]], [[8 de mayu]] de [[1753]]–[[Chihuahua]],[[30 de xunetu]] de [[1811]]) Iniciador de la Independencia, ye consideráu [[Padre de la Patria]] en Méxicu.]] El 16 de setiembre de [[1810]] ye la fecha que marca l'entamu del movimientu armáu, dirixíu por [[Miguel Hidalgo]]; quien fuera un simple sacerdote llogró movilizar a una gran parte del pueblu mexicanu colo que se conoz como El berru de Dolores, yá que fizo un llamáu a los habitantes de La Nueva España na ilesia de Dolores. Unu de les sides tomaes polos criollos pa reclamar la independencia de los virreinatos foi la ocupación d'[[España]] por [[Napoleón Bonaparte]] y les tropes franceses en [[1808]]. En delles partes d'[[América Llatina]] tuvieron lugar rebeliones independentistes, delles más esitoses qu'otres. Méxicu nun foi la esceición. Los primeros intentos separatistes de [[Nueva España]] correspuenden los fechos asocedíos mientres la [[Crisis política de 1808 en Méxicu]], formóse una [[Xunta de Gobiernu]] la cual cuntaba con cierta simpatía del virréi [[José de Iturrigaray]], pero un golpe d'Estáu realizáu por [[Gabriel de Desiertu]] depunxo al virréi y a consecuencia encarcelar a los promotores de la xunta: [[Melchor de Talamantes]], [[Juan Francisco Azcárate y Lezama]], [[Francisco Primu de verdá y Ramos]] y [[José Antonio de Cristu]]. La [[Real Audiencia]], que favorecía a los golpistes, nomó a [[Pedro de Garibay]] como virréi interín y toa idea de separatismu foi encalorada. Les xuntes ente criollos siguieron, pos la inconformidad cola so situación secundaria na sociedá novohispana y la ocupación francesa de la metrópolis yeren la oportunidá pa consiguir un gobiernu llocal. El siguiente intentu por establecer un congresu independiente y autónomu foi la [[Conxura de Valladolid]] en [[1809]], pero foi afayada y los sos miembros fueron procesaos. [[Ficheru:Plaza de Dolores.JPG|left|thumb|El [[Berru de Dolores]] ye consideráu'l puntu cronolóxicu con qu'empecipia la guerra d'[[Independencia de Méxicu]] (parroquia de [[Dolores Hidalgo]]).]] La [[combalechadura de Querétaro]] sería finalmente la que desamarraría la revolución d'Independencia de Méxicu. Na combalechadura participaron, ente otros, el correxidores de la ciudá de Querétaro, [[Josefa Ortiz de Domínguez]] y [[Miguel Domínguez]]; [[Ignacio Allende]] y [[Juan Aldama]] y el cura [[Miguel Hidalgo y Costilla|Miguel Hidalgo]]. Sería esti postreru quien daría'l llamáu "Berru" a la insurrección nel pueblu de [[Dolores Hidalgo|Dolores]], [[Guanajuato]], el [[16 de setiembre]] de [[1810]]. En [[1811]], tres delles victories, ente les que destaquen tomar de [[Guanajuato]], [[Morelia|Valladolid]], y la derrota que solmenaron a les tropes realistes en [[Cuajimalpa de Morelos|Cuetu de les Cruces]], a tiru de piedra de la Ciudá de Méxicu, l'exércitu insurxente retirar escontra occidente. Foi ganáu na [[Batalla de la Ponte de Calderón]] por [[Félix María Calleja]], a lo postrero virréi novohispano. Les tropes realistes escorrieron a les de la insurxencia hasta prindales en [[Acatita de Baján]], [[Coahuila]]. Los líderes fueron fusilaos na ciudá de Chihuahua y les sos cabeces treslladaes a Guanajuato para exhibíes nos cuatro esquines de l'[[Alhóndiga de Granaditas]]. [[Ficheru:Retrato del excelentísimo señor don José María Morelos.png|thumb|left|'''José María Cleto Morelos y Pavón''' ([[Morelia|Valladolid]], [[Michoacán]], [[30 de setiembre]] de [[1765]] - [[Ecatepec]], [[Estáu de Méxicu]], [[22 d'avientu]] de [[1815]]) foi [[sacerdote]] y [[militar]] insurxente [[Méxicu|mexicanu]], qu'entamó y foi l'artífiz de la segunda etapa ([[1811]]-[[1815]]) de la [[Independencia de Méxicu|Guerra d'Independencia de Méxicu]].]] Pa esti tiempu, la insurxencia fixérase fuerte nel sur de la intendencia de Méxicu. Al mandu de la tropa topaba'l cura y Xeneralísimu [[José María Morelos y Pavón]], quien recibiera la orde direuta d'Hidalgo d'encabezar la revolución na [[Sierra Madre del Sur]]. Ente los trunfos más sonaos de Morelos y el so exércitu, del que formaben parte, ente otros, [[Mariano Matamoros]], los hermanos Galeana y los hermanos Bravo), alcuéntrase'l sitiu de [[Cuautla (Morelos)|Cuautla]], que foi rotu tres casi un añu d'asediu realista. Morelos convocó al primer congresu americanu en 1813, en [[Congresu de Chilpancingo|Chilpancingo]], al qu'allegaron diputaos de les distintes provincies, que roblaron l'[[Acta Solemne de la Declaración d'Independencia de l'América Septentrional|Acta d'Independencia de l'América Septentrional]] y promulgaron la [[Constitución de Apatzingán]] un añu más tarde, sobre la base del documentu escritu por Morelos, intitulado [[Sentimientos de la Nación]], el Xeneralísimu, que refugara esi títulu, fíxose llamar ''Siervu de la Nación''. Cuando Bonaparte y los franceses retirar d'España y tornó el rei [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]], unvió refuerzos a Nueva España y los realistes terminaron per minar la capacidá bélica del exércitu insurxente. Morelos foi ganáu na [[Batalla de Temalaca]], Puebla y conducíu a la Ciudá de Méxicu, onde foi enxuiciáu, degradáu y escomulgáu. Finalmente, foi fusiláu en [[San Cristóbal Ecatepec]], que güei se llama Ecatepec de Morelos na so memoria, el [[22 d'avientu]] de [[1815]]. A esos altores, l'exércitu insurxente entrara nuna fase francamente defensiva. Fueren fusilaos Matamoros y Morelos, muertos en combate fueron dalgunos de los Galeana (non toos: Pablo siguió combatiendo a los realistes en Zacatula, hasta [[1822]], cuando [[Vicente Guerrero]] mandólu a avisar que la guerra terminara un añu antes). Los únicos frentes fuertes yeren el veracruzano, al mandu de [[Guadalupe Victoria]], y el de Vicente Guerrero, nel sur de Méxicu. Nel norte, la campaña rescamplu de [[Pedro Moreno (caudiellu)|Pedro Moreno]] y [[Francisco Xavier Mina]], nuevu español d'idees lliberales, concluyera desastrosamente, a pesar de los sos trunfos iniciales. [[Ficheru:Solemne y pacífica entrada del Ejército de las Tres Garantías a la Ciudad de México.jpg|thumb|Entrada del [[Exércitu Trigarante]] a la [[Ciudá de Méxic u]]'l [[27 de setiembre]] de [[1821]].]] D'esta manera, la revolución popular d'independencia mexicana topábase bien llueñe del trunfu. El virréi Apodaca ufiertara indultu a los insurxentes, lo que minó l'exércitu en resistencia. La ufierta llegó a Guerrero por conductu del so padre, y refugar cola famosa frase ''la Patria ye primeru'', que güei ta escrita con lletres d'oru nel [[Palaciu Llexislativu de San Llázaro]]. Mentanto, n'España, en 1820 un pronunciamientu militar dio entamu al llamáu trieniu lliberal, mientres el cual restableciéronse la Constitución y los decretos de Cádiz. La élite novohispana taba en contra d'esa ideoloxía polo que se decidió pola Independencia. Nes [[Combalechadura de Profesar|Combalechadures de Profesar]] encargar a [[Agustín de Iturbide]] encabezar la xera. Ésti selló un pactu con Guerrero, xefe de los insurxentes surianos, en compañía de quien promulgó'l [[Plan d'Iguala]] en 1821. Poco tiempu dempués, llegó [[Juan O'Donojú]] el nuevu [[Xefe políticu superior]] y [[Capitán xeneral]] de Nueva España, mal denomináu l'últimu virréi, quien robló con Iturbide los [[Trataos de Córdoba]] n'agostu y aceptó roblar l'acta d'independencia de Méxicu'l [[27 de setiembre]] de [[1821]]. Les primeres reconocencies a la nación independiente provinieron de [[Chile]], [[Gran Colombia]] y [[Perú]]. En [[1825]], los [[Estaos Xuníos]] reconocieron a la nueva nación coles llendes de [[1820]] establecíos pol gobiernu estauxunidense y la [[reinos d'España|Corona d'España]], nel [[Tratáu de Adams-Onís]]. Les llendes taben afitaos pol paralelu 42ᵘN, les Rocallosas, el [[ríu Nexpentle]], el [[ríu Colorado (Mississippi)|ríu Colorado]] y el [[ríu Sabina]] hasta desaguar nel [[golfu de Méxicu]]. === L'Imperiu mexicanu === {{ap|Primer Imperiu Mexicanu}} L'[[Primer Imperiu Mexicanu|Imperiu Mexicanu]] duró seis meses. Rápido viose envolubráu nuna crisis financiera derivada de la necesidá de pagar los daños provocaos polos once años de revolución independentista. Amás, los grupos republicanos cobraben cada vez más fuercia. Nel añu de [[1823]], [[Antonio López de Santa Anna]] y [[Vicente Guerrero]] proclamaron el [[Plan de Casamata]], pol que negaben al gobiernu de Iturbide y anunciaben la instauración d'una república. L'emperador intentó defendese per mediu de les armes, pero'l so exércitu foi derrotáu y él exiliáu nesi mesmu añu. Cola derrota del Imperiu, les provincies centroamericanes dixebrar de Méxicu y formaron les [[Provincies Xuníes de Centroamérica]]. Chiapas decidió quedase xuníu a Méxicu. [[Ficheru:Antonio López de Santa Anna, siglo XIX, óleo sobre tela.png|thumb|[[Antonio López de Santa Anna]] (1794–1876) foi un políticu y militar mexicanu, en 11 ocasiones [[presidente de Méxicu]].]] === Primer República Federal === {{AP|Primer República Federal (Méxicu)}} Tres un curtiu interludiu, presidíu por una Xunta Provisional, encabezada por Pedro Celestino Negrete, en [[1824]] el Congresu Constituyente promulgó la [[Constitución Mexicana]] qu'habría de rexir a la República. Esti documentu asitiaba que la nación adoptaba como forma de gobiernu la república federal, con división de poderes. Estos moraríen na [[Ciudá de Méxicu]], y taría integrada por estaos federaos y territorios federales. El Congresu convocó a eleiciones nes que salió electu [[Guadalupe Victoria]] pal periodu de 1824-1828. A partir de la conclusión del periodu de Victoria, la vida política mexicana tornóse inestable, por cuenta de los braceos ente l'antigua aristocracia y el pequeñu grupu de burgueses lliberales del país. El personaxe central a lo llargo de la primer metá del sieglu XIX foi [[Antonio López de Santa Anna]], quien repelió la intentona hispana por reconquistar Méxicu y xubió al poder once veces: cinco d'elles como abanderáu de los lliberales y les otres seis comos conservador. En [[1833]] tuvo llugar el primer intentu de reforma lliberal fonda del Estáu, encabezada por [[Valentín Gómez Farías]] coles mesmes presidente interín, y [[José María Luis Mora]]. La reforma fracasó pol regresu de Santa Anna a la presidencia, col sofitu de los conservadores. En [[1835]] fueron promulgaes les [[Siete Ley]], una constitución de corte centralista, que causó la declaratoria d'independencia de Zacatecas (rebelión reprimida brutalmente pol xeneral Cos) y Texas. Esti últimu territoriu, perteneciente al estáu de [[Coahuila y Texas]], dixebrar de Méxicu en [[1836]]. Cinco años más tarde la [[República de Yucatán]] declaró la so independencia, y nun se reincorporaría a Méxicu hasta [[1848]]. Esi mesmu añu de 1841, l'estáu de [[Tabasco]] decretó la so separación de Méxicu en protesta pol centralismu imperante nel país. L'estáu reincorporóse oficialmente en 1842. Mientres esa mesma dómina, [[Antonio López de Santa Anna|Santa Anna]] promulgó'l 20 d'ochobre de 1842 un decretu, que declaró la educación obligatoria ente los siete y quince años; sicasí, foi depuestu como presidente esi mesmu día. Esti fechu ye unu de los pocos relevantes nel ámbitu educativu. El [[6 de xineru]] de [[1843]], foi proclamada la segunda república centralista de Méxicu, encabezada por Santa Anna. La vida de la república sería bien curtia, pos trés años más tarde foi incapaz d'enfrentar la [[Guerra d'Intervención Estauxunidense|invasión estauxunidense]], fechu que los lliberales aprovecharon y terminaron per rehabilitar la [[constitución de 1824]] el [[22 d'agostu]] de [[1846]]. Ente 1846 y 1848 Méxicu foi parte del conflictu conocíu como la [[intervención d'Estaos Xuníos en Méxicu]] o la guerra Estaos Xuníos-Méxicu. El 29 d'avientu de [[1845]] el Congresu estauxunidense oficialmente almitió Texas como un estáu constituyente de la nación. En [[1846]] EE. XX. reclamó a Méxicu la posesión de la franxa de tierra entendida ente'l [[ríu Bravo]] y el [[ríu de les Nueces]]. La llende de la provincia texana históricamente fuera'l ríu de les Nueces, unos 300&nbsp;km más al norte del Bravo, polo que les reclamaciones yeren infundaes. Les tropes mexicanes cruciaron el ríu Bravo y atacaron a los estauxunidenses que s'esplegaren nel territoriu en disputa. Tres ello'l gobiernu estauxunidense declaró guerra y acometió contra Méxicu. El [[14 de setiembre]] de [[1847]], los estauxunidenses izaron la so bandera nel Palaciu Nacional, tomando antes el [[Castiellu de Chapultepec]], que yera, entós daquella, colexu militar, y onde s'atopaben namái unos cuantos cadetes de guardia, agora conocíos como "los Neños Héroes". La guerra concluyó cola firma del [[Tratáu de Guadalupe-Hidalgo]], nel que Méxicu reconocía la frontera texana nel ríu Bravo. Amás EE. XX. recibió los territorios de California y Nuevu Méxicu (cerca de 2,000,000 de km² que güei conformen los estaos de [[California]], [[Nuevu Méxicu]], [[Arizona]], [[Nevada]], [[Utah]], la mayor parte de [[Colorado]] y la rexón suroeste del [[Wyoming]] y [[Kansas]], y l'oeste d'[[Oklahoma]]), cumpliendo asina la llamada [[doctrina del destín manifiestu]], según la cual Estaos Xuníos d'América yera una nación destinada a espandise dende les mariñes del Atlánticu hasta'l Pacíficu. Tres la guerra con Estaos Xuníos, foi electu pa la presidencia [[José Joaquín de Herrera]]. El gobiernu de Herrera foi más o menos sele, anque les eleiciones pa relevalo fueron presa de la división ente lliberales y conservadores. Esti nuevu conflictu resolver cola llegada de Santa Anna al poder, que gobernó por últimu ocasión la república ente [[1853]] y [[1855]]. Santa Anna se autonombró dictador de Méxicu y gobernó col títulu de "La so Alteza Serenísima" (el tratamientu foi alzáu al rangu de llei constitucional). Mentanto, la mayor parte del país siguía na miseria. El cuelmu foi l'aumentu nel monto de los impuestos y la creciente corrupción del gobiernu. [[Ficheru:Retrato de Benito Juárez, 1861-1862.png|thumb|[[Benito Juárez|Benito Pablo Juárez García]] (1806–1872) foi un [[abogáu]] y políticu mexicanu, d'orixe [[indíxena]] [[cultura zapoteca|zapoteca]], [[presidente de Méxicu]] en delles ocasiones ([[1858]]-[[1872]]).]] Por ello, en [[1854]] los lliberales dir a la guerra, amparaos nel [[Plan d'Ayutla]] y encabezaos por [[Juan Álvarez]] y [[Ignacio Comonfort]]. El movimientu, conocíu como [[Revolución d'Ayutla]], concluyó col arrenunciu y destierru de Santa Anna y l'instalación d'Álvarez como interín. Mientres les presidencies d'Álvarez y Comonfort, fueron promulgaes delles lleis de corte lliberal, conocíes como [[Lleis de Reforma]], que, ente otres coses, establecieron la separación ente l'Estáu mexicanu y la [[Ilesia Católica]] y anularon los privilexos de les corporaciones (incluyíes les comunidaes indíxenes). La puesta en marcha d'estes lleis dio llugar a un nuevu conflictu ente lliberales y conservadores, conocíu como Guerra de los Trés Años o [[Guerra de Reforma|Reforma]]. [[Benito Juárez]] ocupó la presidencia interina de la república tres l'arrenunciu de Comonfort, y foi convocáu un nuevu congresu constituyente que promulgó'l [[5 de febreru]] de [[1857]] la nueva [[Constitución de 1857|constitución]] mexicana, d'orientación lliberal moderada. Sicasí, les reformes contemplaes pola nuevu constitución fueron motivu d'una nueva rebelión conservadora en [[Miguel Hidalgo (D.F.)|Tacubaya]] y, desconociendo'l gobiernu de Juárez, nomaron un presidente provisional. Les huestes de dambos bandos atollar nuna guerra que concluyó cola victoria de los lliberales en xineru de [[1861]]. Nesi mesmu añu, el gobiernu de la república decretó la suspensión de pagos de la delda esterna, pos escarecía de medios pa pagala. [[Francia]], unu de los principales acreedores, encamentó a [[España]] ya [[Inglaterra]] a primir pela vía militar al gobiernu mexicanu. La marina de los aliaos llegó a [[Veracruz]] en febreru de [[1862]]. El gobiernu mexicanu se aprestó a axustar pela vía diplomática, y llogró el retiru de los ingleses y españoles. [[Ficheru:Maximiliano de Habsburgo.jpg|thumb|Ferdinand Maximilian Joseph von [[Habsburgo-Lorena|Habsburg-Lothringen]] (1832–1867) nació siendo [[archiduque d'Austria]] y príncipe de [[Hungría]] y [[Bohemia (República Checa)|Bohemia]] pero arrenunció a los sos títulos pa convertise nel emperador Maximiliano I de Méxicu, quien encabezó'l [[Segundu Imperiu Mexicanu]] de [[1863]] a [[1867]].]] Los franceses unviaos por [[Napoleón III]], al mandu del [[Conde de Lorencez]], dieron empiezu a les [[Segunda Intervención Francesa en Méxicu|hostilidaes militares]]. El primer enfrentamientu, la [[batalla de Puebla]], foi ganáu pol exércitu d'[[Ignacio Zaragoza]] y les milicies populares del estáu. Ante la derrota, l'emperador unvió más tropes al mandu de [[Frédéric Forey]], quien llogró delles victories pa los franceses, que tomaron la capital en xunu de [[1863]]. Darréu, foi sustituyíu por [[François Achille Bazaine]]. El gobiernu republicanu, con Juárez a la cabeza, treslladar a [[San Luis Potosí]] el [[31 de mayu]]. Foi escorríu polos franceses, y finalmente establecióse en [[Ciudad Juárez|Pasu del Norte]]. Mentanto, na capital, el [[10 de xunetu]] l'Asamblea de Notables nomó como emperador de Méxicu a [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano d'Habsburgu]]. El [[Segundu Imperiu Mexicanu]] duró hasta [[1867]], yá que a partir de 1865 l'exércitu francés empezó a sufrir derrotes a manes de les guerrilles mexicanes (qu'empezaron a abastecese d'armamentu estauxunidense). La guerra remató cola retirada del exércitu francés y cola rindición de los conservadores y el fusilamiento del emperador en [[Santiago de Querétaro]]. Cabo señalar que mientres la dómina imperial, introducir a Méxicu les primeres monedes con base nel sistema decimal, según que se crea una institución pública p'atender l'ablayamientu de los indíxenes; el mesmu emperador aprendió un pocu de nahuatl mientres el so reináu. Juárez siguió nel poder hasta la so muerte'l [[19 de xunetu]] de [[1872]]. Los últimos años del so gobiernu fueron duramente criticaos poles diversu faición en que s'estremaren los lliberales. Pa les eleiciones de [[1871]], presentáronse como candidatos [[Sebastián Lerdo de Tejada]], [[Porfirio Díaz]] y el mesmu Juárez, quien ganó. A la so muerte ocupó la presidencia Lerdo de Tejada, qu'alzó a rangu de llei constitucional les lleis radicales de reforma promulgaes mientres el periodu de 1855-1856. Cuando Lerdo intentó reelixise, los porfiristas llevantar n'armes y ganar. Anque por llei la presidencia tenía de ser ocupada por [[José María Iglesias]], los porfiristas desconocieron el so gobiernu y finalmente Díaz ocupó la presidencia en [[1876]]. Asina empezó'l periodu que na historia de Méxicu ye conocíu como'l [[Porfiriato]]. === El porfiriato === {{referencies|t=20141121054748|historia}} [[Ficheru:Porfirio Diaz in uniform.jpg|thumb| [[Porfirio Díaz|José de la Cruz Porfirio Díaz]] ([1830–1915) foi un [[militar]] y [[políticu]] [[Méxicu|mexicanu]], [[dictador]] y [[presidente de Méxicu]] en delles ocasiones.]] {{ap|Porfiriato}} La continuidá del gobiernu de [[Porfirio Díaz]] namái foi atayada por cuatro años de gobiernu de [[Manuel González Flores|Manuel González]], quien yera amigu del presidente. Nesti tiempu, llamáu porfiriato, Méxicu tuvo una cultura con gran influencia francesa. Nesti periodu les Lleis de Reforma (n'especial la [[Llei Lerdo]]) sirvieron de marcu pa favorecer la concentración de tierres en manes d'unos pocos terratenientes. Los llabradores yeren engabitaos pa trabayar nes [[facienda|faciendes]], y dellos grupos indíxenes que s'amosaben particularmente rebalbos; como los [[yaqui]]s y los [[mayes]], fueron desterraos de los sos llugares d'orixe y obligaos en llugares como [[San Xuan Bautista Valle Nacional|Valle Nacional]], el valle del [[Ríu Yaqui]] o Yucatán. Los yaquis tornáronse a cuerpu a [[Sonora]] dende les faciendes henequeneras de Yucatán. El gobiernu de Díaz favoreció la inversión estranxera. A partir de [[1893]], la cabeza d'esti plan de desenvolvimientu económicu foi [[José Yves Limantour]], d'ascendencia francesa y miembru del grupu de [[Los Científicos]]. Bona parte del capital invertíu en Méxicu yera francés, sobremanera en banca, comerciu, testiles y minería. Nos ferrocarriles, la minería y el petroleu yeren de gran importancia les inversiones ingleses, estauxunidenses, alemanes y españoles. Mines, petroleu, ferrocarril, testiles, plantíos d'azucre: la mayoría tenía capital estranxeru. Aparentemente'l país espolletaba, creando estabilidá económica, pero ciertos sectores de la sociedá siguíen na so miseria ancestral. En 1904 Porfirio Díaz reelixóse, pero introdució dos cambeos nel sistema: la vicepresidencia de [[Ramón Corrolada]] y el sexeniu, en vegada del cuatrieniu avezáu. L'oxetivu yera nun reelixise más. Por ello, cuando na famosa [[Entrevista Díaz - Creelman]], el presidente señaló que Méxicu taba llistu pa la democracia, dellos personaxes tomáron-y la pallabra y presentáronse a les eleiciones de [[1910]]. Pocos díes dempués de la postulación de [[Francisco I. Madero]] foi encarceláu en San Luis Potosí. Esi mesmu añu publicó'l [[Plan de San Luis]] empecipiando asina la [[Revolución mexicana]]. [[Ficheru:Madero en Cuernavaca.jpg|thumb|[[Emiliano Zapata|Madero]] y [[Francisco I. Madero|Zapata]] en Cuernavaca, Morelos.]] === La Revolución mexicana === {{AP|Revolución mexicana}} El [[sieglu XX]] mexicanu empieza cola [[Revolución mexicana|Revolución]]. Como se mentó, Díaz convocó a eleiciones pa escoyer al so socesor, de les que salió victoriosa la fórmula compuesta por Madero y José María Pino Suárez, del Partíu Antirreeleccionista. Sicasí, Díaz desconoció la resultancia de les votaciones. Como reaición, Madero llamó al llevantamientu armáu per mediu del [[Plan de San Luis]]. Al llamáu, nel estáu de Morelos, respondió [[Emiliano Zapata]] y les sos tropes d'indíxenes que reclamaben la restitución de les sos tierres. Díaz finalmente dimitió'l [[24 de mayu]] de [[1911]]. Salió voluntariamente del país siete díes más tarde, a bordu del vapor Ypiranga, con camín de Francia, onde-y foi apurríu'l sable de [[Napoleón III]] por habese destacáu como estratega militar. Morrió y foi soterráu en Francia. Mentanto, el Congresu nomó como interín al señor [[Francisco León de la Barra]] (porfirista), qu'apurrió la presidencia a Madero en payares de 1911. En febreru de [[1913]], [[Victoriano Huerta]] dio un golpe d'Estáu contra Madero, a quien [[Asesinatu de Francisco I. Madero y José María Pino Suárez|mandó asesinar xuntu con Pino Suárez]] na "Decena Tráxica", y gobernó como dictador hasta [[1914]]. Contra él, llevantáronse numberosos grupos de les más diverses clases sociales y enarbolando les más variaes banderes: nel noroeste, [[Álvaro Obregón]] encabezó la revuelta de los pequeña clase media llabradora, en Chihuahua [[Pancho Villa]]; en Coahuila, el gobernador [[Venustiano Carranza]] llevantóse al mandu de los Constitucionalistas. Cuando llogró l'alianza con Obregón, ésti encabezó'l so exércitu. {{VT|Guerra Cristera}} === Periodu posrevolucionario: el Maximato === {{AP|Maximato}} {{VT|Partíu Revolucionariu Institucional}} Mentanto, l'exércitu revolucionariu estremar en dos faiciones: una, encabezada por Carranza y Obregón, moderada y venceyada colos intereses de la burguesía norteña; y l'otra, con Zapata y Villa, más radicales y venceyaos colos intereses de los llabradores. El vencedores fueron los primeres. Acordies cola so promesa, cuando los Constitucionalistas trunfaron, Carranza promulgó la Constitución de [[1917]] que rixe anguaño en Méxicu, y que col tiempu, tres diversos cambeos, incorporó delles de les demandes sociales reivindicaes polos movimientos revolucionarios y los sos antecesores (xornada d'ocho hores, llibertá de cultos, salariu mínimu, repartida agraria, nacionalización de los recursos naturales, etc). Zapata foi asesináu en Chinameca en [[1919]], y cuatro años más tarde la mesma suerte tuvo Villa. [[Ficheru:Revolucionarios tabasqueños.jpg|thumb|Revolucionarios tabasqueños.]] Cola llegada de Obregón al poder en [[1920]], dellos de los artículos constitucionales fueron puestos a valir. Pa reconstruyir la economía desincautó la banca y aceptó que'l Comité de Banqueros internacional empecipiara negociaciones por que Méxicu pagara la so delda esterna. Coles mesmes, encargó la educación a [[José Vasconcelos]], quien al mandu de la [[Secretaría d'Educación Pública (Méxicu)|Secretaría d'Educación Pública]] fixo un importante llabor. Obregón foi asocedíu nel cargu por [[Plutarco Elías Calles]], quien al poner a valir l'artículu 33 de la Constitución desamarró la [[Guerra Cristera]], qu'enfrentó a los católicos contra l'exércitu federal. Calles fundó'l [[Bancu de Méxicu]] A la fin del so periodu, Obregón reelixóse, pero foi asesináu en [[Álvaro Obregón (D.F.)|San Ángel]] antes de tomar posesión. L'últimu día del so mandatu, Calles formó en papel al Partíu Nacional Revolucionariu (PNR). Asina dio principiu al periodu, conocíu como [[Maximato]], porque había presidente, pero Calles, como "Xefe Máximu de la Revolución Mexicana" yera quien en realidá tenía'l poder. El Congresu nomó presidente interín a [[Emilio Portes Gil]], quien en 1929 llegó a un alcuerdu col cleru que punxo fin a la Cristiada. Amás, tomó les midíes necesaries por que'l PNR, primer antecedente del [[Partíu Revolucionariu Institucional]] (PRI), funcionara como partíu políticu y enfrentó los primeros efeutos de la [[crisis de 1929]]. Los otros dos presidentes del Maximato fueron [[Pascual Ortiz Rubio]], quien llegó por eleición y en 1931 perdió, por aciu arbitraxe internacional, la soberanía sobre un territoriu alloñáu y casi desconocíu: la [[Isla Clipperton]] o Isla de la Pasión, que pasó a manes franceses. N'el so periodu alicóse la llucha Cristera. Tres el so arrenunciu foi presidente interín [[Abelardo L. Rodríguez]]. === Presidente Lázaro Cárdenas === [[Lázaro Cárdenas del Ríu]], que non sabia que faer al llegar a poder el presidente electu pal primer periodu sexenal de la historia de Méxicu posterior a la Revolución (1934-1940), desterró a Calles, sofitáu na so amplia popularidá ente la población más probe y mayoritaria. Dio gran impulsu a la educación ("socialista") y al repartu de tierres. Ye recordáu pola [[nacionalización del petroleu en Méxicu|espropiación petrolera]], socedida'l [[18 de marzu]] de [[1938]], pola entrega de los ferrocarriles a l'alministración obrera, pola creación del Institutu Politéunicu Nacional y por reorganizar al PNR nel [[Partíu de la Revolución Mexicana]] (PRM) formáu por cuatro sectores: popular, obreru, llabrador y militar. Sicasí qu'empecipió con un impulsu radical, el gobiernu de Cárdenas a la fin tuvo de moderase pol contestu de crisis económica deriváu de los pagos de les nacionalizaciones. El so socesor, [[Manuel Ávila Camacho]], frenó la repartida agraria, concilió cola naciente clase burguesa industrial y enfrentó la [[Segunda Guerra Mundial]]. [[Ficheru:P47 Escuadron 201 mexico.jpg|left|thumb|230px|El [[Escuadrón 201]], conocíu como les ''Águiles Azteques'', foi una unidá mexicana de combate aereu que participó na [[Segunda Guerra Mundial]] encuadrada dientro de la [[Fuercia Aérea Espedicionaria Mexicana]].]] El [[22 de mayu]] de [[1942]], [[Méxicu na Segunda Guerra Mundial|Méxicu xunir a los aliaos na segunda guerra mundial]]. Mientres la campaña pal siguiente sexeniu, el PRM convertir en [[Partíu Revolucionariu Institucional]] (PRI) y el so candidatu, [[Miguel Alemán]] foi'l primer presidente civil del Méxicu postrevolucionario. Dempués gobernó [[Adolfo Ruiz Cortines]]. Nel so sexeniu dióse-y plenu derechu de votu a la muyer. [[Adolfo López Mateos]], quien-y asocedió, llogró en Méxicu un fuerte progresu económicu, amás de la nacionalización de la enerxía llétrica. El gobiernu de [[Gustavo Díaz Ordaz]] foi'l postreru de la etapa de crecedera constante llamada [[desenvuelvo estabilizador]]. Mientres el so gobiernu dieron delles manifestaciones sociales, particularmente el movimientu estudiantil de [[1968]]. [[Luis Echeverría]], quien fuera Secretariu de Gobernación nesi sexeniu, foi'l siguiente Presidente, que tuvo una imaxe d'esquierda ya implementó una política de distribución del ingresu llamada [[desenvolvimientu compartíu]]. Nel so sexeniu la dómina de desenvolvimientu mundial llamada [[los años doraos]], d'estabilidá y crecedera, llegó al so fin. En [[1971]] devaluóse'l dólar y acabóse la era del petroleu barato. L'asesinatu del empresariu [[Eugenio Garza Sada]] en [[1973]] apinó'l deterioru nes rellaciones ente'l gobiernu y l'iniciativa privada, mesmu que se venía dando por diversu incidentes. La unificación del ciclaje llétricu foi un gran llogru del so sexeniu, que terminó cola primer devaluación fecha dende [[1954]]. El so socesor foi [[José López Portillo]]. Mientres el so gobiernu la política d'esplotación petrolera punxo n'operación el xacimientu del Complexu Cantarell, del cual estrayer hasta la fecha gran parte del hidrocarburu mexicanu qu'apurre 40 centavos per cada pesu del presupuestu nacional. Hubo un gran boom petroleru y arriendes de la cayida de los precios en [[1981]] desamarróse una gran crisis económica que desaguó nel control de cambeos y la nacionalización bancaria. Finalmente [[Miguel de la Madrid]], [[Carlos Salinas]] y [[Ernesto Zedillo]] formen lo que se llamó'l periodu del [[neolliberalismu]]. Con ellos liquidáronse o vendieron les más de 750 empreses del gobiernu a la iniciativa privada nacional y estranxera, les llamaes privatizaciones. El [[1 de xineru]] de [[1994]] al entrar a valir el [[Tratáu de Llibre Comerciu d'América del Norte]] (TLCAN) con [[Estaos Xuníos]] y [[Canadá]] apaeció n'escena'l [[Exércitu Zapatista de Lliberación Nacional]] el cual dixo buscar, por aciu armes orixinalmente y dempués con diálogu, desenvolver a los escaecíos y probes pueblos indíxenes, habituales blancos de violaciones, tortures y asesinatos per parte de militares y paramilitares. === Sieglu XXI === {{referencies|t=20141121054556|historia}} {{VT|Guerra contra'l narcotráficu en Méxicu}} [[Ficheru:Detenciones Michoacán.jpg|thumb|230px|El narcotráficu en Méxicu convirtióse nuna actividá tan importante que les autoridaes riquieron l'usu del exércitu pa faer frente a les asociaciones criminales.]] Nel añu [[2000]] Méxicu vivió per primer vegada, tres 71 años de gobiernos priístas, l'alternanza política cuando l'[[Alianza pol cambéu]] de los partíos Aición Nacional y Verde Ecoloxista de Méxicu, col 43.5% de los votos, ganó al [[Partíu Revolucionariu Institucional|PRI]] y el so candidatu [[Francisco Labastida]] y a l'[[Alianza per Méxicu (2000)|Alianza per Méxicu]] y el so candidatu [[Cuauhtémoc Cárdenas]] nes eleiciones presidenciales. [[Vicente Fox]] foi electu presidente de la nación. En [[2006]] tres les eleiciones xenerales del [[2 de xunetu]], el panista [[Felipe Calderón Hinojosa]] foi electu presidente de Méxicu pal periodu del [[1 d'avientu]] del 2006 al [[30 de payares]] del 2012. El candidatu pola izquierda a la presidencia de la Nación, [[Andrés Manuel López Obrador]], desconoció les resultaos eleutorales anunciaos pol [[Institutu Federal Eleutoral (Méxicu)|Institutu Federal Eleutoral]] y acusó de fraude al presidente Vicente Fox. La [[Ciudá de Méxicu]], viose paralizada por una manifestación de resistencia civil pacífica en contra de les resultaos eleutorales. Nos primeros díes del so gobiernu, [[Felipe Calderón Hinojosa|Felipe Calderón]] cumplió la so supuesta promesa de mano dura d'actuar en contra del llamáu crime entamáu y el [[narcotráficu]] y empecipió la [[Guerra contra'l narcotráficu en Méxicu|Guerra contra'l narcotráficu]], na que se movilizó a un númberu considerable d'elementos militares escontra los focos d'aición de dichos grupos dientro del país. El presidente xubió'l sueldu a los militares y pidió-yos llealtá. El 1 d'avientu de 2012 llegó a la presidencia [[Enrique_Pe%C3%B1a_Nieto|Enrique Peña Nieto]] dempués de ganar les eleiciones del 1 de xunetu d'esi mesmu añu. Eleiciones que se caracterizaron pol regresu del PRI al poder, ganando al PAN, partíu nel gobiernu mientres los dos sexenios anteriores. El presidente Peña Nieto propunxo una serie de reformes espublizaes como estructurales pa "ameyorar la situación económica de Méxicu" y el so "competitividá internacional". Mientres el gobiernu de Peña Nieto, el dólar algamó un puntu históricu, en comparanza contrastante cola devaluación del pesu mexicanu En 2014, fueron sumíos 43 estudiantes normalistas de la Escuela Normal Rural de Ayotzinapa, nel Estáu de Guerrero, gobernáu pol PRD. El fechu, xuntu col descubrimientu de fueses clandestines con cadabres d'adultos y neños, el zarru de carreteres, la quema de la puerta Mariana de Palaciu Nacional a manes de los anarquistes y otros incidentes apinaron una crisis política nel país. El día 20 de payares del 2014 aniciáronse delles marches a nivel mundial, en sofitu a los 43 normalistas sumíos. Presidente Enrique Peña Nieto. Fotografía oficial.jpg == Ver tamién == * [[Historia económica de Méxicu]] * [[Historia de les Fuercies Armaes de Méxicu]] * [[Cultura de Méxicu]] * [[Música de Méxicu]] == Notes == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.dipity.com/user/miguegv/timeline/Historia_de_M_xico Llinia del tiempu de la Historia de Méxicu] {{Tradubot|Historia de Méxicu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] qnmhxtfskf7aqbq9834qfv025o7unrf 0 90491 3709879 3683997 2022-08-19T09:20:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki '''La fecha del entamu de la historia de los [[Estaos Xuníos d'América]]''' ye un tema de bancia ente los historiadores. Los llibros de testu más antiguos empiecen cola llegada de Cristóbal Colón el 12 d'ochobre de 1492 y faen fincapié nos antecedentes europeos de la colonización de les Amériques, o empiecen alredor de 1600 y faen fincapié na frontera d'Estaos Xuníos. Nes últimes décades, les escueles y universidaes d'Estaos Xuníos recularon nel tiempu pa incluyir más nel periodu colonial y muncho más na prehistoria de los nativos americanos. Los pueblos indíxenes vivieron no que güei ye Estaos Xuníos mientres miles d'años primero que los colonizadores europeos empezaren a llegar, sobremanera d'Inglaterra, dempués de 1600. Los españoles construyeron pequeños asentamientos en Florida y el suroeste, y los franceses a lo llargo del ríu Mississippi y la mariña del Golfu . Na década de 1770, trece colonies britániques conteníen dos millones y mediu de persones a lo llargo de la mariña atlántica al este de los Apalaches. Dempués del fin de les guerres franceses ya indies na década de 1760, el gobiernu británicu impunxo una serie de nuevos impuestos, refugando l'argumentu de los colonos de que cualesquier nuevu impuestu tenía de ser aprobáu por ellos (vease Stamp Act 1765). La resistencia fiscal, especialmente la Boston Tea Party (1773), llevó a lleis punitives (les Actes Intolerables) pol Parllamentu, diseñaes pa poner fin al autogobiernu en Massachusetts. Los patriotes americanos (como se llamaben a sigo mesmos) xuntar a una ideoloxía política llamada republicanismu que enfatizaba el deber cívicu, la virtú y l'oposición a la corrupción, los luxos de fantasía y l'aristocracia. El conflictu armáu empezó en 1775 cuando los patriotes espulsaron a los oficiales reales de cada colonia y axuntáronse en xuntes y convenciones de mases. En 1776, el Segundu Congresu Continental declaró qu'había una nueva nación independiente, los Estaos Xuníos d'América, non yá una coleición de colonies desemeyaes. Col sofitu militar y financieru a gran escala de Francia y la direición militar del xeneral George Washington, los patriotes americanos ganaron la guerra revolucionaria. El tratáu de paz de 1783 dio a la nueva nación la tierra al este del ríu Mississippi (sacante Florida y Canadá). El gobiernu central establecíu polos artículos de la Confederación demostró ser ineficaz p'apurrir estabilidá, yá que nun tenía autoridá pa recaldar impuestos y nun tenía un oficial executivu. El Congresu convocó una convención p'axuntase secretamente en Filadelfia en 1787. Escribió una nueva Constitución, que foi adoptada en 1789. En 1791, amestóse una Carta de Derechos pa garantizar derechos inalienables. Con Washington como'l primer presidente y Alexander Hamilton el so conseyeru políticu y financieru principal, un gobiernu central fuerte foi creáu. Cuando Thomas Jefferson convertir en presidente mercó'l territoriu de Luisiana de Francia, doblando'l tamañu de los Estaos Xuníos. Una segunda y última guerra con Gran Bretaña llibrar en 1812. Dempués d'un ingresu pacíficu de los colonos, les guerres contra los franceses al norte obligaron a la creación de cuerpos d'exércitos coloniales, una de les primeres espresiones d'identidá nacional. Más tarde, y fomentaos poles idees de los [[Enciclopedismu|enciclopedistes]] franceses, vinieron les sulevaciones como'l [[Motín del Té]] nel puertu de [[Boston]] ([[1773]]). Les midíes represives del gobiernu inglés provocaron l'entamu de la [[Guerra d'Independencia de los Estaos Xuníos|Guerra d'Independencia]]. Los colonos formaron un exércitu de [[milicianos]] que se punxeron sol mandu de [[George Washington]], quien tuvo problemes pa fornir a los sos homes con armes y municiones, amás de que nun disponía d'una [[armada|flota]] pa combatir a la del [[imperiu británicu]], polo que pidió ayuda a Francia, país que recién salía de la [[Guerra de los Siete Años]] y qu'aportó a ayudar a les colonies britániques na so emancipación. Animáu pola noción de Destín Manifiestu, el territoriu federal espandir hasta'l Pacíficu. La crecedera de la población foi rápidu, llegando a 7,2 millones en 1810, 32 millones en 1860, 76 millones en 1900, 132 millones en 1940 y 321Millones en 2015. La crecedera económica en términos de PIB global foi entá más rápido. Sicasí, en comparanza coles potencies europees, la fuercia militar de la nación yera relativamente llindada en tiempos de paz antes de 1940. La espansión foi impulsada por una busca de tierres de baxu costo pa los llabradores y propietarios d'esclavos. La espansión de la esclavitú foi cada vez más polémica y alimentó les batalles políticu y constitucional, que se resolvieron por aciu compromisos. La esclavitú foi abolida en tolos estaos al norte de la llinia Mason-Dixon en 1804, pero'l Sur siguió beneficiándose de la institución, produciendo esportaciones d'algodón d'altu valor p'alimentar la creciente demanda n'Europa. La eleición presidencial de 1860 del republicanu Abraham Lincoln taba nuna plataforma de terminar la estensión de la esclavitú y de ponela nuna trayeutoria a la estinción. Siete estaos suramericanos fondos d'esclavos d'algodón dixebráronse y más tarde fundaron la Confederación cuatro meses antes de la inauguración de Lincoln. Nenguna nación dalguna vegada reconoció a la Confederación, pero abrió la guerra atacando Fort Sumter en 1861. Una folada d'ultraxe nacionalista nel Norte alimentó una llarga ya intensa Guerra Civil Americana (1861-1865). Lluchar en gran parte nel sur pos les ventayes apolmonantes del material y de la mano d'obra del norte resultaron decisives nuna guerra llarga. La resultancia de la guerra foi la restauración de la Unión, el empobrecimiento del Sur y l'abolición de la esclavitú. Na era de la Reconstrucción (1863-1877), los derechos llegales y de votu estender al esclavu lliberáu. El gobiernu nacional remaneció muncho más fuerte, y por cuenta de la Decimocuarta Enmienda en 1868, ganó'l deber esplícitu de protexer los derechos individuales. Sicasí, cuando los demócrates blancos recuperaron el so poder nel sur mientres la década de 1870, de cutiu pola supresión paramilitar de la votación, pasaron les lleis de Jim Crow pa caltener la supremacía blanca y les nueves constituciones marxinales que torgaben la mayoría de los afroamericanos y munchos blancos probes votar. Que siguió mientres décades hasta les meyores del movimientu de los derechos civiles nos años 60 y l'aprobación de la llexislación federal pa faer cumplir los derechos constitucionales. Los Estaos Xuníos convertir na principal potencia industrial del mundu a principios del sieglu XX por cuenta de una esplosión d'espíritu entamador nel Nordeste y Mediu Oeste y la llegada de millones de trabayadores inmigrantes y llabradores d'Europa. La rede ferroviaria nacional completar col trabayu de los inmigrantes chinos y la minería a gran escala y fábriques industrializaes del nordés y mediu oeste. El descontentu masivu cola corrupción, la ineficiencia y la política tradicional aguiyó'l movimientu progresista, de los años 1890 a los años 20, que condució a munches reformes sociales y polítiques. En 1920, la 19ª enmienda a la Constitución garantizaba'l sufraxu femenín (derechu de votu). Esto siguió a les enmiendes 16 y 17 en 1913, qu'estableció'l primera impuestu sobre la renta nacional y l'eleición direuta de senadores d'Estaos Xuníos al Congresu. Primeramente neutral mientres la Primer Guerra Mundial, Estaos Xuníos declaró la guerra a Alemaña en 1917 y más tarde financió la victoria aliada l'añu siguiente. Dempués d'una próspera década na década de 1920, el Wall Street Crash de 1929 marcó l'entamu de la década de la Gran Depresión mundial. El presidente demócrata, Franklin D. Roosevelt, punxo fin al dominiu republicanu de la Casa Blanca ya implementó los sos programes de New Deal p'aliviu, recuperación y reforma. El New Deal, que definía'l lliberalismu americanu modernu, incluyía l'aliviu pa los paraos, el sofitu a los llabradores, la Seguridá Social y un salariu mínimu. Dempués del ataque xaponés a Pearl Harbor el 7 d'avientu de 1941, Estaos Xuníos entró na Segunda Guerra Mundial xuntu con Gran Bretaña, la Xunión Soviética, China y el menor númberu de naciones aliaes. Los Estaos Xuníos financiaron l'esfuerciu de guerra aliáu y ayudaron a ganar a l'Alemaña nazi nel teatru européu. La so participación remató nel usu de les armes nucleares acabante inventar nes ciudaes xaponeses qu'ayudaron a ganar al Xapón Imperial nel teatru del Pacíficu. Los Estaos Xuníos y l'Xunión Soviética remanecieron como superpotencies rivales dempués de la Segunda Guerra Mundial. Mientres la Guerra Fría, Estaos Xuníos y la URSS enfrentáronse indireutamente na carrera armamentista, la Carrera Espacial, les guerres por poderes y les campañes de propaganda. La política esterior d'Estaos Xuníos mientres la Guerra Fría construyóse en redol al sofitu d'Europa Occidental y Xapón xuntu cola política de contención, deteniendo l'espardimientu del comunismu. Estaos Xuníos xunir a les guerres en Corea y Vietnam pa tratar de detener el so espardimientu. Na década de 1960, en gran parte por cuenta de la fuercia del movimientu de los derechos civiles, otra fola de reformes sociales foi decretada aplicando los derechos constitucionales del votu y la llibertá de movimientu a los afroamericanos yá otres minoríes raciales. L'activismu de los nativos americanos tamién aumentó. La Guerra Fría terminó cuando la Xunión Soviética eslleióse oficialmente en 1991, dexando a Estaos Xuníos como la única superpotencia del mundu. Dempués de la Guerra Fría, Estaos Xuníos centrar nos conflictos internacionales alredor d'Oriente Mediu en respuesta a la Guerra del Golfu a principios de los años noventa. L'empiezu del sieglu XXI foi testigu de los atentaos del 11 de setiembre por Al-Qaeda en 2001, que depués fueron siguíos poles guerres n'Iraq y Afganistán. En 2008, los Estaos Xuníos tuvieron la so peor crisis económica dende la Gran Depresión, que foi siguida por tases de crecedera económica más lentes de lo normal mientres los años de 2010. {| cellpadding="3" cellspacing="3" style="float:right; margin:1px; border:1px solid;" |----- | style="width:181px; border-bottom:1px solid; background:#efefef;" | <small>Esti artículu ye de la serie:<br /> '''Historia de Norteamérica'''.</small> |----- | <small>[[Historia d'América]]</small> |----- | <small>[[América precolombina]]</small> |----- | <small>[[Colonización europea d'América|Colonización d'América]]</small> |----- | <small>[[Historia de Groenlandia]]</small> |----- | <small>[[Historia de Canadá]]</small> |----- | <small>Historia de los Estaos Xuníos</small> |----- | <small>[[Historia de Méxicu]]</small> |} == Civilizaciones precolombines == {{AP|América precolombina}} === Los Anasazi === {{AP|Anasazi}} Los [[Anasazi]] yeren un conxuntu de tribus [[amerindies]] de la superárea cultural d'[[Oasisamérica]]. Ocupaben, en dellos grupos, la superficie de los estaos actuales de [[Colorado]], [[Utah]], [[Arizona]] y [[Nuevu Méxicu]]. El so [[civilización]] dexó muertes monumentales y llitúrxiques en distintos llugares, de los cualos dos fueron clasificaos como [[Patrimoniu de la humanidá]] pola [[Unesco]]. Los restos [[Arqueoloxía|arqueolóxicos]] demuestren conocencia de la [[cerámica]], el [[texíu testil|texíu]] y la [[regación]]. Amás, dibuxaben símbolos que nun fueron descifraos y reparaben los desplazamientos [[solares]]. A partir del añu [[1400]], los anasazi abelugar nel [[Valle del Ríu Grande]] y nel centru d'[[Arizona]]. Piérdense les sos buelgues poco primero de la llegada de los españoles. Les razones d'esti éxodu nun son conocíes, sicasí esisten delles hipótesis: un cambéu climáticu qu'amenació les colleches, un mediu deterioráu qu'amenorgó les tierres cultivables disponibles, sobrepoblación, problemes políticos, guerres. Sicasí, dada l'ausencia de [[documentos escritos]] y la llimitación de les conocencies actuales nun ye posible probar nenguna de diches hipótesis. === Los indios de les llanures === Los indios de les llanures inclúin a toles tribus qu'habitaben les [[Grandes Llanures]] (la tierra allugada ente los [[Montes Rocosos]] y el [[ríu Mississippi]]). Fueron [[cazador-pañador|cazadores-pañadores]] la mayor parte de la so esistencia, pero cuando'l esploradores españoles introducen na rexón los caballos nel [[sieglu XVII]], los indios consiguir y camuden la so manera de vida a una [[Nómada|civilización nómada]], siguiendo les rutes migratories de los [[Bison bison|bisontes americanos]]. Cuando los [[Blancu (persona)|blancos]] invadieron y ocuparon les [[Grandes Llanures]] nel sieglu XIX, los indíxenes participen nuna amargosa guerra de resistencia que duró dende [[1836]] hasta [[1918]]. La combinación de les [[Guerres Indies]] y la política del [[gobiernu d'Estaos Xuníos]] d'aniquilar a los bisontes americanos dio llugar a un colapsu demográficu dramáticu na población de los indios de les llanures. Al cabu de la so derrota, los blancos confinaron al restu de los indios en [[Reserva india|reserves]], onde permanecen anguaño. === Los Inuit o "Esquimales" === Los inuit son un pueblu indíxena que tradicionalmente habitaron la rexón circumpolar del este de [[Siberia]] ([[Rusia]]), al traviés d'[[Alaska]] ([[Estaos Xuníos]]), [[Canadá]] y [[Groenlandia]]. La cultura más antigua foi la pre-[[Cultura Dorset|Dorset]], dafechu desenvuelta, que data de hai 5000 años. Paez qu'evolucionaron n'Alaska de persones qu'utilicen l'arcaicu ferramientes de teunoloxía de la pequeña, que probablemente emigraren a Alaska de Siberia, siquier, de 2000 a 3000 años tras, anque podríen ser n'Alaska yá en 10&nbsp;000 a 12&nbsp;000 años o más. Hai artefautos similares que s'atopen en Siberia, que se remonta quiciabes a fai 18&nbsp;000 años. === Los Indios de los Montes === Los Indios de los Montes superpoblaos habitaron nos montes ente l'[[océanu Atlánticu]] y el [[ríu Mississippi]]. Estes tribus yeren xeneralmente comunales y vivíen n'aldegues con cabanos de madera y carriles. La receición de los invasores ingleses entemecer con fechos resultantes na guerra y l'esterminiu, ente qu'otros fueron pacíficos. Finalmente, la rellación ente los ingleses y los Indios de los Montes foi d'hostilidá permanente, tantu que los franceses, que controlaben el valle del [[ríu Mississippi]], utilizar pal so beneficiu. Los franceses caltuvieron una política de comerciu y de paz colos Indios de los Montes y eventualmente formaron una alianza militar con ellos. === La Confederación Iroquesa === {{AP|Confederación Iroquesa}} La más avanzada de les civilizaciones precolombines nel territoriu qu'agora ye Estaos Xuníos foi la [[Confederación Iroquesa]]. La Confederación Iroquesa, o los Cinco Naciones, foi una lliga o confederación de calter [[Democracia|democráticu]], con carauterístiques tantu participatives como representatives (combinaes con delles hereditaries). Topábase constituyida por tribus [[amerindies]] de llingua iroquesa, qu'habitaben al nordeste d'Estaos Xuníos y al sureste de [[Canadá]] na zona de los [[Grandes Llagos (América del Norte)|Grandes Llagos]]. La Confederación taba formada orixinalmente por cinco tribus ([[Seneca (tribu)|seneca]], [[cayuga]], [[oneida]], [[onondaga]] y [[mohawk]]) que se confederaron a mediaos del [[sieglu XII]], y a les que se sumó [[tuscarora]] en [[1720]]. El réxime democráticu de la Confederación taba reguláu por una constitución de 117 artículos conocida como la [[Gran Lee de la Paz]] y gobernada por un Parllamentu o Conseyu de representantes de la población, consideráu como'l terceru más antiguu del mundu depués del [[Althing]] d'[[Islandia]] y les [[Cortes de Lleón]] (1188).<ref name="Mann, Charles 2006">Mann, Charles (2006), 1491, Madrid:Taurus, páx. 431-437</ref> La Gran Lee de la Paz establecía una especie d'[[Estáu de Derechu]] con estrictes llendes y restricciones al poder de los gobernantes. Establecía tamién una división del poder ente homes y muyeres, estableciendo que nengún home podía presidir una cla y nenguna muyer ser xefe militar o sachem. A'l xefes de los clanes correspondía escoyer a los xefes militares. Asina la Confederación tuvo una influencia direuta tantu na [[democracia]] y el [[constitucionalismu]], como na idea de la igualdá de muyeres y homes na sociedá moderna.<ref name="Mann, Charles 2006"/> N'especial [[Benjamín Franklin]], quien tuvo tratu direutu con Haudenosaunee en 1753, destacó nes sos obres que'l grau d'[[autonomía individual]] que gociaben los habitantes de la lliga yera desconocíu n'Europa y publicó los trataos indios, considerada como una de les sos obres más importantes. Pa pensadores o historiadores de los movimientos radicales como [[Howard Zinn]], la Confederación de les Seis naciones consituye una amuesa de l'aplicación de la democracia radical al traviés de les decisiones asamblearies. == Norteamérica precolonial == [[Ficheru:RUIDIAZ(1893) 1.083 JUAN PONCE DE LEÓN.jpg|thumb|200px|right|[[Juan Ponce de León]] ([[Santervás de Campos]], [[Provincia de Valladolid|Valladolid]], [[España]]) foi unu de los primeros europeos en llegar al actual [[EEXX]] yá que foi'l descubridor de Florida, a la que dio'l so actual nome.]] Créese qu'alredor del [[años 1000|añu 1000]], un grupu de [[viquingu|viquingos]] establecíos en [[Groenlandia]] navegaron escontra la mariña oriental d'[[América del Norte]] sol mandu de [[Leif Eriksson]], aportando a un llugar que llamaron [[Vinland]]. Na provincia canadiense de [[Terranova y Llabrador|Terranova]] atopáronse irrefugables muertes d'una colonia viquinga, en [[L'Anse aux Meadows]]. Ye probable que los viquingos tamién visitaren [[Nueva Escocia]] y [[Nueva Inglaterra]]; sicasí, nun llograron fundar colonies permanentes y llueu perdieron contautu col nuevu continente. Cinco sieglos más tarde, la necesidá d'amontar el comerciu y un error de navegación favorecieron un nuevu alcuentru col [[América|continente americanu]]. A finales del [[sieglu XV]] había n'[[Europa]] una gran demanda d'[[especie|especies]], [[seda|sedes]] y [[tinte|tinturas]] d'[[Asia]]. [[Cristóbal Colón]] creyó equivocadamente que podría llegar al [[Estremu Oriente]] saleando 6.400 [[quilómetru|quilómetros]] escontra l'oeste partiendo dend'[[Europa]]. En [[1492]] persuadió a los reis d'[[España]] por que-y financiaren el viaxe. Colón saleó escontra occidente pero nun llegó a Asia, sinón a la islla de [[Guanahani]] nel [[mar Caribe|Caribe]], el 12 d'ochobre de 1492. Colón llegó a esplorar la mayor parte del área caribeña; enxamás algamó l'Estremu Oriente, pero sicasí tornó a Europa con [[oru]], y nel ralu de 60 años los aventureros españoles conquistaren un enorme imperiu en [[Centroamérica|Centro]] y [[Suramérica]]. Los españoles tamién fundaron dalgunes de les primeres colonies [[Norteamérica|norteamericanes]]: San Agustín en [[Florida]] (1565), Santa Fe en [[Nuevu Méxicu]]-(1609), y San Diego en [[California]]-(1769). == Colonización británica en Norteamérica == {{AP|Colonización de los Estaos Xuníos}} [[Estaos Xuníos]] surdió a partir de la [[colonización británica d'América]], protagonizada por folada d'inmigrantes británicos que fundaron ente los sieglos [[sieglu XVII|XVII]] y [[sieglu XVIII|XVIII]] [[Trece Colonies]] na mariña atlántica del subcontinente norteamericanu, al Este de los [[Apalaches]]. Estes colonies daben el llombu a les posesiones franceses del [[Québec]] y la [[Luisiana]]. Depués d'un desenvolvimientu más bien pacíficu de los colonos, les guerres contra los franceses al norte obligaron la creación de cuerpos d'exércitu coloniales, una de les primeres espresiones d'identidá nacional. Más tarde, y fomentaos poles idees de los [[Enciclopedismu|enciclopedistes]] franceses, vinieron les sulevaciones como'l [[Motín del Té]] nel [[puertu de Boston]] ([[1773]]). Les midíes represives del gobiernu inglés provocaron l'entamu de la [[Guerra d'Independencia de los Estaos Xuníos|Guerra d'Independencia]]. Los colonos formaron un exércitu de [[milicia]]nos que se punxeron sol mandu de [[George Washington]], quien tuvo problemes pa fornir a los sos homes con armes y municiones, amás de nun disponer d'una [[Armada|flota]] pa combatir a la del imperiu británicu, asina que pidió ayuda a Francia, que pa esquitase de la [[Guerra de los Siete Años]] aportó a ayudar a les colonies, mesma razón que llevó a arreyar a España, que magar yera reticente a roblar un tratáu pos n'América del Sur tenía les sos propies colonies, apurrió ente otros un exércitu de 7000 homes. == Estaos Xuníos (1776-1789) == [[Ficheru:Gilbert Stuart Williamstown Portrait of George Washington.jpg|thumb|200px|George Washington.]] === La Revolución d'Estaos Xuníos=== {{AP|Revolución d'Estaos Xuníos}} La [[revolución d'Estaos Xuníos]] empecipiar coles tensiones de menor importancia ente la falta de representación política de los colonos norteaméricos nel [[parllamentu británicu]] y progresivamente intensificóse cuando [[Gran Bretaña]] aplicó impuestos a los colonos pa saldar la delda acumulada de la [[Guerra de los Siete Años]]. La revolución remató cola [[Guerra de la Independencia de los Estaos Xuníos|Guerra de la Independencia]] que dio llugar a la proclamación de los [[Estaos Xuníos d'América]]. La principal causa d'esti conflictu foi'l sentimientu de marxinación per parte de los colonos, qu'apurríen riqueces ya impuestos a la metrópolis, impuestos que s'amontaron a partir de [[1765]], añu d'imposición de la [[Lee del Timbre]] (''Stamp Act''), pa sufragar los elevaos gastos qu'a [[Inglaterra]] supunxéra-y la [[Guerra de los Siete Años]]. Les colonies creíen inxusta la so obligación de pagar impuestos a la metrópolis ensin tener representación política nel parllamentu de Londres. Esta situación fizo que dende mediaos del [[sieglu XVIII]] aumentara la creencia de que nun faía falta la fuerte dependencia d'Inglaterra. Los colonos fixeron un llamáu al gobiernu británicu por que dexara que les colonies tuvieren una representación política nel parllamentu, pero estos pidimientos fuéron-yos negaes en repitíes ocasiones. "Nengún impuestu ensin representación" (''Non taxation without representation'') convertir nel lema de los colonos insatisfechos. En 1773 producir en [[Boston]], el denomináu «[[Motín del Té]]», que provocó una esguilada de les hostilidaes ente los ingleses, que cerraron el puertu de la ciudá, y les colonies [[América|americanes]] que los sos representantes aconceyaos en [[Filadelfia]] en [[1774]] sofitaron a Boston frente a les esixencies d'arreglu ingleses. [[Ficheru:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|left|200px|Cuadru de [[John Trumbull]] conocíu como ''Declaración de la Independencia'' na que los comisionados presenten los trabayos preparatorios al [[Congresu de los Estaos Xuníos]].]] En [[1775]] empieza oficialmente la [[Guerra de la Independencia de los Estaos Xuníos|guerra de la Independencia]]. Los colonos entamaron a toa priesa les milicies civiles y alcordóse nomar a [[George Washington]], ricu aristócrata, ex teniente y coronel del exércitu británicu, como'l so líder. Washington controlaba una enorme cantidá de capital financieru y creía que fuera inxustamente acusáu polos británicu de fiascos na [[guerra francu-india]], que al so xuiciu nun fueron culpa so. El desenvolvimientu inicial foi claramente de dominiu inglés, pero'l so cursu camudaría cuando tres la [[Batalla de Saratoga]], primer gran victoria d'Estaos Xuníos, [[Francia]] y darréu [[España]] entraren en guerra sofitando a los independentistes [[Norteamérica|norteamericanos]]. En [[1783]] pola [[Paz de Versalles]], Inglaterra vese obligada a reconocer la independencia de les 13 colonies britániques, tal que éstes redactaren na famosa [[Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos]] de [[1776]]. Una vegada llograda la independencia, resultó bien complicáu poner d'alcuerdu a toles antigües colonies sobre si siguíen como estaos independientes, o s'axuntaben nuna sola nación. Tres dellos años de negociaciones, en [[1787]], 55 representantes de les antigües colonies axuntar nel [[Congresu de Filadelfia]] col fin de redactar una [[constitución]]. Creábase asina un [[Federación|gobierno federal]] únicu, con un Presidente de la República y dos Cámares Llexislatives ([[Congresu de los Estaos Xuníos|Congresu]] y [[Senáu de los Estaos Xuníos|Senáu]]) como solución entemedia. Redactóse tamién la [[Constitución de 1787]], y convocóse les eleiciones de les que [[George Washington]] foi escoyíu primer [[Presidente de los Estaos Xuníos]] so la nueva constitución. Esta constitución taba inspirada nos principios d'[[Igualdá social|igualdá]] y [[llibertá]] que defendíen los [[Ilustración|ilustraos]] y configuróse como la primer carta magna que recoyía los principios del [[lliberalismu]] políticu, estableciendo un réxime republicano y democrático. La independencia y democracia d'Estaos Xuníos causó un notable impautu na opinión y la política d'Europa. [[George Washington]] gobernó con un estilu federalista. Cuando'l llabradores de [[Pennsylvania]] negar a pagar un impuestu federal sobre'l [[llicor]], Washington movilizó a un exércitu de 15.000 homes pa encalorar la ''Rebelión del [[Güisqui]]''. Con Alexander Hamilton al mandu de la Secretaría de Facienda, el gobiernu federal fíxose cargu de les deldes de cada estáu y creó una banca nacional. Estes midíes fiscales fueron concebíes p'afalar la inversión y persuadir a la iniciativa privada a que sofitara al nuevu gobiernu. == Estaos Xuníos (1789-1861) == {{AP|Historia de los Estaos Xuníos (1789-1849)|Evolución territorial de los Estaos Xuníos}} En [[1797]], a George Washington asocedió-y otru federalista, [[John Adams]], quien se vio envolubráu nuna guerra naval non declarada contra [[Francia]]. Nuna atmósfera d'histeria bélica, el Congresu, controláu polos federalistes, aprobó en [[1798]] les Lleis sobre Estranxeros y Sedición. Estes midíes dexaron la deportación o arrestu d'estranxeros peligrosos» y prescribieron multes o prisión por publicar ataques falsos, escandalosos y maliciosos» contra'l gobiernu. Diez editor [[Partíu Demócrata-Republicanu de los Estaos Xuníos|republicanos]] fueron condergaos conforme a la Lee de Sedición, que foi duramente denunciada pol abogáu virginiano y principal autor de la [[Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos|Declaración d'Independencia]] [[Thomas Jefferson]]. En [[1803]] la nueva nación realiza la [[compra de Luisiana]] a [[Francia]] y pocu tiempu dempués merca tamién [[Florida]] a [[España]]. === Guerra ente Reinu Xuníu y Estaos Xuníos de 1812 === {{AP|Guerra ente Reinu Xuníu y Estaos Xuníos de 1812}} [[Ficheru:Attack on Fort Oswego (May 1914), War of 1812.jpg|thumb|230px|[[Guerra de 1812]].]] En 1807, [[Gran Bretaña]] introdució una serie de restricciones comerciales pa torgar el comerciu d'Estaos Xuníos con [[Francia]], en respuesta al sofitu d'Estaos Xuníos a [[Napoleón Bonaparte]], con quien Gran Bretaña taba en guerra. Los [[Estaos Xuníos]] impugnaron estes restricciones como un bloquéu illegal. El reclutamiento forzosu de ciudadanos d'Estaos Xuníos na Marina Real y el sofitu militar de Gran Bretaña a los [[indios americanos]], quien s'oponíen a la espansión de la frontera d'Estaos Xuníos nel noroeste, agravó entá más la tensión ente los dos países. Amás, Estaos Xuníos trató de defender l'honor nacional de cara a lo que consideró insultos británicos, particularmente l'asuntu de Chesapeake. Estaos Xuníos declaró la [[Guerra ente Reinu Xuníu y Estaos Xuníos de 1812|guerra]] a Gran Bretaña'l 18 de xunu de 1812. Estaos Xuníos empezó una invasión total de la colonia británica de [[Canadá]], pero pa sorpresa d'ellos, l'exércitu d'Estaos Xuníos foi práuticamente aniquiláu nel [[campu de batalla]] poles guarniciones locales britániques, siendo repelido de Canadá. Los Estaos Xuníos respondieron con una segunda ofensiva nel este de Canadá, pero esta invasión tamién foi ganada. El gobernador británicu de Canadá, George Provost, ordenó una contra-invasión de los Estaos Xuníos, y los británicos escalaron la ciudá de [[Detroit]] y tol estáu de [[Maine]]. Gran Bretaña decidió responder con una estratexa de cinco puntes: Bloquéu de la mariña atlántica de los Estaos Xuníos, invasión de la rexón de la [[badea de Chesapeake]], saquéu a [[Washington D.C.|Washington]], saquéu al principal puertu caribeñu de [[Nueva Orleans]], y finalmente invasión del valle del [[ríu Mississippi]]; dicha estratexa basar na enorme superioridá de l'Armada británica. Los británicos bloquiaron con ésitu la mariña atlántica ya invadieron la rexón de la badea de Chesapeake. L'exércitu d'Estaos Xuníos atacó a los británicos na batalla de Bladensburg pero fueron derrotaos, dexando asina un camín de menor resistencia ente la badea de Chesapeake y Washington. El 24 d'agostu de 1814, l'exércitu británicu entró en Washington. El presidente d'Estaos Xuníos, [[James Madison]] ordenara que la ciudá fora sacupada, polo qu'una vegada más, los británicos nun atoparon resistencia armada. El xeneral británicu, George Cockburn, ordenó afarar la ciudá. La [[Casa Blanca]], el [[Capitoliu de los Estaos Xuníos]], la sede de l'Armada, la [[Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos|Biblioteca del Congresu]], y l'Ayalga de los Estaos Xuníos fueron quemaos. La derrota y la torna al colonialismu paecía inevitable pa los ciudadanos d'Estaos Xuníos, pero, de sópitu, la marea de la guerra empezó a xirar. Dos selmanes dempués del saquéu de Washington, l'exércitu d'Estaos Xuníos refugó al exércitu británicu na batalla de North Point, obligándolo a retirase escontra'l [[océanu atlánticu]]. Los británicos llanzaron una segunda ofensiva en contra de la ciudá portuaria de [[Baltimore]], pero los d'Estaos Xuníos refugaron la invasión con ésitu. El presidente d'Estaos Xuníos, [[James Madison]] fixo un llamamientu pa la paz y el primer ministru británicu, [[Robert Jenkinson]] tuvo d'alcuerdu. N'avientu de 1814, los funcionarios de los dos países axuntar en [[Gante]], [[Bélxica]] y alcordaron roblar un tratáu de paz que resultó na reconocencia del ''[[statu quo ante bellum]]''. Sicasí la noticia del [[tratáu de Gante]] nun llegó a los Estaos Xuníos en dellos meses y, mentanto, los británicos llanzaron el so asaltu final sobre les ciudaes portuaries de [[Nueva Orleans]] y [[Mobile (Alabama)|Mobile]]. El xeneral d'Estaos Xuníos y futuru presidente, [[Andrew Jackson]], llevó a los d'Estaos Xuníos a la victoria na [[batalla de Nueva Orleans]], pero los británicos prindaron con ésitu [[Mobile (Alabama)|Mobile]]. Noticies del tratáu de paz por fin llegaron a Estaos Xuníos el 23 de marzu de 1815 y los británicos retiraron toles tropes de los Estaos Xuníos y terminaron el bloquéu naval. Anguaño, la guerra sigue siendo oxetu d'encaloráu bancia ente los d'Estaos Xuníos, británicos y canadienses, con caúnu de los trés pueblos proclamando la victoria. [[Ficheru:Abraham Lincoln head on shoulders photo portrait.jpg|thumb|left|Abraham Lincoln.]] === Los primeros años d'Estaos Xuníos independiente === Dempués d'esta segunda guerra, Estaos Xuníos goció d'un periodu de rápida espansión económica, sobremanera a partir de la colonización y espansión escontra l'Oeste. Yá a fines del sieglu XVIII empecipiárase la meyora imparable de los colonos, bien dende los trelce estaos orixinales (les antigües [[trece colonies]] que tán representaes nos trelce barras de la bandera d'Estaos Xuníos) o direutamente dende'l continente européu. Polo xeneral, tratar d'emigrantes anglosaxones (irlandeses, escoceses, ingleses y galeses) y d'otros países de la Europa Central y Occidental (principalmente [[Xermanoamericanos|alemanes]]). Munchos d'estos inmigrantes viaxaben dende Nueva York y Filadelfia escontra la parte oriental del estáu de Pennsylvania, onde se construyíen nel güei conocíu como ''Dutch Country'' les carretes de gran tamañu tiraes por mules que se conocíen como «Conestoga Wagons» ('[[Conestoga|carretes Conestoga]]'). Les inacabables caravanes d'estes carretes fueron los verdaderos motores de la ocupación progresiva del continente escontra l'oeste. Sicasí, nun se trató de la ocupación d'árees pioneres» (esto ye, árees deshabitadas que podíen destinase a la ocupación sistemática con fines agropecuarios), yá que gran parte del territoriu taba primeramente ocupáu por [[pueblos orixinarios]], colonos franceses procedentes del Canadá francés, según toles ciudaes fundaes polos españoles antes nos territorios d'[[Arizona]], [[Texas]], [[Colorado]], [[Nuevu Méxicu]], [[Utah]], [[Nevada]] y [[California]], ciudaes que yá habíen crecíu, inclusive, antes de la espedición de los pelegrinos en 1620 que dio orixe a la formación de les colonies ingleses nel sieglu XVII. Con éses ciudaes como [[Detroit]], [[Dubuque]], [[Saint Louis]], [[Nueva Orleans]], [[Baton Rouge]], [[Des Moines]], [[Louisville]] y munches otres, yá fueren fundaes polos franceses bastantes años antes d'esa especie de estampida escontra l'oeste, y lo mesmo podía dicise de les ciudaes fundaes polos españoles que veníen de Méxicu, como [[Socorru]], [[San Antonio (Texas)|San Antonio]], [[Albuquerque]], [[Santa Fe (Nuevu Méxicu)|Santa Fe]], [[El Paso (Texas)|El Paso]], [[San Diego (California)|San Diego]], [[San Bernardino]], [[Los Angeles]], [[San Francisco (California)|San Francisco]], etc. que se fundaren mientres los sieglos XVI y XVII. Toa esta espansión escontra'l [[Alloñáu Oeste]] (''Far West'') viose dinamizada por dos fechos bien importantes: el [[Fiebre del oro|descubrimientu d'oru]] en California (1848) y la culminación de la rede ferroviaria cola [[Primer ferrocarril transcontinental d'Estaos Xuníos|primer llinia transcontinental]] en 1869 (el primer [[ferrocarril]] de vapor inaugurárase en [[Baltimore]] ([[Maryland]]), en [[1830]]). Una rede nacional de carreteres y canales percorría'l país, buques de vapor derrompíen los ríos, y la [[Revolución industrial]] llegara a Estaos Xuníos: la rexón de Nueva Inglaterra cuntaba con fábriques de testiles y [[Pennsylvania]] con fundiciones de fierro. Pa la [[años 1850|década de 1850]] había fábriques que producíen artículos d'hule, máquines de coser, zapatos, ropa, equipos agrícoles, pistoles, relós, etc. === Guerra contra Méxicu === {{AP|Intervención d'Estaos Xuníos en Méxicu}} Ente les décades de [[Años 1820|1820]] y [[Años 1830|1830]], dempués de la proclamación de la [[Doctrina Monroe]] d'espansión territorial escontra'l Pacíficu, miles de colonos d'Estaos Xuníos estableciéronse nes comunidaes anglosaxones de [[Texas]] (entós territoriu [[Méxicu|mexicanu]]). Naquel momentu'l gobiernu mexicanu atopar nuna mala situación económica al términu d'una guerra d'independencia con España que duró más d'una década, y dio la bienvenida a los colonos. El gobiernu mexicanu llogró fondos vendiendo tierres a estos colonos que prefirieron camudase a territoriu mexicanu en cuenta de pagar altos precios en Luisiana y otros estaos del sur. Estos colonos esperaben, amás, qu'Estaos Xuníos mercara Texas p'aprovir de más tierra a los sos nuevos ciudadanos. [[Ficheru:USA's States that were part of Mexico.png|230px|thumb|Azul escuro: Estaos de EUA que fueron parte de Méxicu<br />Azul claro: Estaos de EUA que namái una pieza d'ellos foi parte de Méxicu.]] En [[1820]] un [[empresariu]] de [[Misuri]], [[Moses Austin]], axustara con [[España]] por que se-y dexara llevar 300 colonos a Texas. Stephen Austin, el fíu (conocíu como'l padre de la República de Texas), siguió estos planes col nuevu gobiernu mexicanu, escoyendo colonos que fueren bonos trabayadores y que pudieren ser lleales al gobiernu mexicanu. El gobiernu mexicanu, qu'aboliera la esclavitú, toleró que los colonos traxeren los sos esclavos pa trabayar les tierres y vendelos a otros colonos pero se listaban como «sirvientes contrataos» (''indentured servants'' n'[[Idioma inglés|inglés]]). Problemes col nuevu gobiernu del presidente [[Antonio López de Santa Anna]] causaron que los colonos llevantar n'armes y llucharen, col francu sofitu del Norte», pa llograr la independencia, yá que aquel día los colonos anglosaxones yeren más numberosos que los colonos mexicanos. Dempués de la guerra ([[1836]]), Texas establecióse como una república independiente, pero casi darréu buscó la so anexón a los Estaos Xuníos, que llogró dellos años dempués.<ref>http://web.archive.org/web/http://www.texancultures.utsa.edu/txtext/anglu-american/htms/AngloAmericans.htm</ref> La Guerra Mexicanu-Americana (1846-48) españó colos Whigs opuestos a la guerra, y los Demócrates sofitando la guerra. L'exércitu de los Estaos Xuníos, utilizando regulares y un gran númberu de voluntarios, ganó a los exércitos mexicanos, invadió en dellos puntos, prindó Ciudá de Méxicu y ganó decisivamente. El tratáu de Guadalupe Hidalgo punxo fin a la guerra en 1848. Munchos demócrates quixeron anexonar a tou Méxicu, pero esa idea foi refugada polos suriegos qu'argumentaron que al incorporar a millones de mexicanos, principalmente de raza mista, socavaría a los Estaos Xuníos como un país puramente República blanca. [96] Sicasí, los Estaos Xuníos tomaron Texas y les partes norteñas llixeramente asitiaes (California y Nuevu Méxicu). Los residentes hispanos recibieron plena ciudadanía y los indios mexicanos convertir n'indios americanos. Simultáneamente, l'oru foi afayáu en California en 1849, atrayendo a más de 100,000 homes al norte de California en cuestión de meses na fiebre del oru de California. Un compromisu pacíficu con Gran Bretaña dio a los Estaos Xuníos la propiedá del País de Oregon, que foi renombráu'l Territoriu de Oregon. [95] En 1846 Estaos Xuníos incursiona nel norte de Méxicu nuna zona texana en disputa, onde les tropes son atacaes y de resultes en [[1847]] Estaos Xuníos declára-y la [[Intervención d'Estaos Xuníos en Méxicu|guerra a Méxicu]], venciéndo-y. Pol [[Tratáu de Guadalupe-Hidalgo]] (1848) adquier amás de la zona en disputa, los territorios mexicanos d'[[Alta California]] y Nuevu Méxicu que güei anguaño conformen los estaos d'[[Arizona]], [[California]], [[Nevada]], [[Nuevu Méxicu]], [[Utah]], y partes d'[[Oregón]], [[Coloriáu (estáu)|Coloriáu]] y [[Wyoming]]. === L'abolición de la esclavitú === Dende la so nacencia, Estaos Xuníos convertir nel más importante comprador d'[[esclavu|esclavos]] pa satisfaer la demanda de mano d'obra nos pesaos llabores agrícoles. La esclavitú estender ente los estaos [[Región Sur (Estaos Xuníos)|sureños]] que practicaben principalmente l'agricultura y a lo postrero convirtiéronse nos estaos secesionistes. La [[Isla de Gorea]], allugada a unos cuantos quilómetros frente a la mariña de [[Senegal]], nel océanu Atlánticu, foi'l llugar dende onde s'entamó'l tráficu d'esclavos escontra Estaos Xuníos d'América, que mientres los sieglos XVII, XVIII y hasta l'[[abolición de la esclavitú]], nel sieglu XIX, movió a más de 20 millones de persones d'África. En 1858, cuando'l senador Douglas buscó la reeleición, foi desafiáu por [[Abraham Lincoln]] y el [[Partíu Republicanu de los Estaos Xuníos|Partíu Republicanu]] (un nuevu partíu en contra de la esclavitú, y que nada tenía que ver col [[Partíu Demócrata-Republicanu de los Estaos Xuníos|Partíu Republicanu de Jefferson]]). Nuna serie d'alderiques históricos con Douglas, Lincoln esixó un altu a la espansión de la esclavitú. Taba dispuestu a tolerala nos estaos del sur, pero coles mesmes afirmó que «''esti gobiernu nun puede subsistir permanentemente siendo metá esclavu y metá llibre''». == La Guerra Civil nos Estaos Xuníos (1861-1865) == {{AP|Guerra Civil nos Estaos Xuníos|Historia de los Estaos Xuníos (1849-1865)}} La mayoría nos estaos sureñu y fronterizu votaron contra Lincoln, pero'l norte sofitar y ganó les eleiciones. Unes selmanes dempués, [[Carolina del Sur]] decidió por aciu votación abandonar la Unión. Llueu se-y xunieron [[Mississippi (estáu)|Mississippi]], [[Florida]], [[Alabama]], [[Georgia (estáu)|Georgia]], [[Luisiana]], [[Texas]], [[Virginia (Estaos Xuníos)|Virginia]], [[Arkansas]], [[Tennessee]] y [[Carolina del Norte]]. Estos estaos proclamaron la so independencia de la Unión col nome d'[[Estaos Confederaos d'América]] y asina empezó la [[Guerra Civil nos Estaos Xuníos|Guerra civil]].. La Guerra civil foi l'episodiu más traumáticu de la historia de los Estaos Xuníos. Los repulgos nun se cerraron por completu hasta'l día de güei. == Historia de los Estaos Xuníos (1865-1918) == {{AP|Historia de los Estaos Xuníos (1865-1918)}} Con esceición de la compra d'[[Alaska]] a [[Rusia]] en [[1867]], la espansión territorial d'Estaos Xuníos detuviérase en [[1848]]. Sicasí, alredor de [[1890]], de la que munches naciones europees espandíen los sos imperios coloniales, un nuevu espíritu animó la política esterior d'Estaos Xuníos, qu'en gran midida siguía les pautes de la Europa septentrional. Los políticos, los direutores de periódicos y los misioneros protestantes declararon que la raza anglosaxona» tenía'l deber de llevar los beneficios de la civilización occidental a los pueblos d'[[Asia]], [[África]] y [[América Llatina]]. Nel puntu culminante d'esti periodu ([[1895]]), [[Cuba]] sulevar contra'l colonialismu d'[[España]], dando llugar en 1898 la [[Guerra d'España y Estaos Xuníos]]; la llucha foi desigual una y bones España nun cuntaba con tol potencial d'armamentu que si tenía Estaos Xuníos Dempués de la [[Guerra d'España y Estaos Xuníos]] de [[1898]], [[Estaos Xuníos d'América]] apoderóse tamién de [[Cuba]], [[Puertu Ricu]], [[Filipines]] y [[Guam]]. Nel archipiélagu asiáticu, sostuvo una tarrecible guerra, conocida como [[Guerra ente Filipines y Estaos Xuníos]], qu'afaró l'archipiélagu asiáticu. Esi mesmu añu los [[Estaos Xuníos d'América]], en promulgando una [[constitución]] al estilu d'Estaos Xuníos y abolir la monarquía ḥawaiana, decidió l'[[anexón de Hawaii]] en [[1898]]. El territoriu nun llograría la categoría d'estáu hasta [[1959]]. N'abril de [[1917]] el presidente [[Woodrow Wilson]] pidió al Congresu una declaración de guerra; d'esta manera los Estaos Xuníos tomaron parte de la [[Primer Guerra Mundial]]. Pa Wilson la guerra constituyiría una gran cruciada en pro de la paz mundial y l'autodeterminación nacional. «''El mundu tien de convertise nun llugar seguru pa la democracia''», declaró Wilson cuando Estaos Xuníos entró en «''la guerra que va poner fin a toles guerres''». Cuando se declaró la guerra, l'exércitu de los Estaos Xuníos yera una pequeña fuercia de 200.000 soldaos. Millones d'homes tuvieron que ser reclutados, adomaos, forníos y unviaos a Europa al traviés d'un océanu infestáu de submarinos. Trescurrió un añu hasta que l'exércitu d'Estaos Xuníos tuvo llistu pa contribuyir de manera significativa al esfuerciu bélicu de los aliaos. {{VT|Woodrow Wilson#Presidencia||l1=Presidencia de Woodrow Wilson|Gilded Age|Reconstrucción (Estaos Xuníos)}} == Historia de los Estaos Xuníos (1918-1945) == {{AP|Historia de los Estaos Xuníos (1918-1945)}} En [[1919]], Wilson viaxó a Europa pa redactar eI tratáu de paz. Foi acoyíu por ensames jubilosas nes capitales de los países aliaos, pero la bienvenida agrióse cuando les negociaciones empezaron en [[Versalles]]. Magar les protestes de Wilson, los aliaos impunxeron sanciones aplastantes a [[Alemaña]] y partiéronse les sos colonies. Wilson llogró establecer la [[Sociedá de Naciones]], pero munchos ciudadanos d'Estaos Xuníos tarrecíen que dicha organización mundial abasnara a Estaos Xuníos a otra guerra estranxera. Un grupu de senadores republicanos impunxo restricciones al [[Tratáu de Versalles (1919)|Tratáu de Versalles]]: aceptaríen la Lliga de Naciones namái col entendimientu de que'l Congresu, non la Lliga, retendría'l control de les [[Exércitu de los Estaos Xuníos|fuercies armaes d'Estaos Xuníos]]. [[Inglaterra]] y [[Francia]] nun oxetaron esa restricción, pero Wilson porfiadamente negar a modificar el [[tratáu]]. El Presidente y el Congresu nun llograron superar el so desalcuerdu al respective de esta cuestión. Estaos Xuníos nunca ratificó'l Tratáu de Versalles nin pasó a formar parte de la Lliga de Naciones. La mayoría de los ciudadanos d'Estaos Xuníosnun llamentaron el fracasu del tratáu, yá que se desilusionaren coles resultaos de la guerra. Dempués de [[1920]], Estaos Xuníos volvió la mirada escontra adientro y retiróse de los asuntos europeos. El [[24 d'ochobre]] de [[1929]], el denomináu «Xueves Negru», una folada de ventes d'aiciones provocada pola llerza anició un crack na [[Gran Depresión|Bolsa de Valores de Nueva York]]. Una vegada empecipiáu, el derrumbe nos precios de les aiciones y d'otros valores nun pudo detenese. Escontra [[1932]], miles de bancos y más de 100.000 sociedaes mercantiles habíen [[quebra|quebráu]]. La producción industrial amenorgar a la metá, l'ingresu agrícola decayó en más del 50%, los salarios baxaron un 60%, la inversión nueva amenorgóse un 90%, y unu de cada cuatro trabayadores taba desemplegáu. En 1933 asume la presidencia'l demócrata [[Franklin D. Roosevelt]], quien salvaría al país de la quiebra económica. Nel [[Estremu Oriente]] les fuercies [[Xapón|xaponeses]] invadieren [[Manchuria]] (1931), [[República Popular China|China]] (1937) y [[Indochina]] francesa (xunetu de 1941). Roosevelt respondió a esta agresión prohibiendo les esportaciones de [[chatarra]], [[aceru]] y [[petroleu]] a [[Xapón]] y conxelando los creitos xaponeses n'Estaos Xuníos. Para [[payares]] de [[1941]] los planificadores militares d'Estaos Xuníos preparar pa un asaltu xaponés, pero esperaben un ataque al sur, escontra les Indies Orientales Holandeses (actual [[Indonesia]]) riques en [[petroleu]]. En cuenta de ello, [[bombarderu|bombarderos]] xaponeses aparcaos en seis portaviones d'una flota atacaron la base naval de [[Pearl Harbor]] en [[Ḥawai]]. El sorpresivu ataque fundió o averió ocho barcos de guerra y destruyó casi 200 aviones. Estaos Xuníos darréu declaró la guerra a Xapón. Cuatro díes dempués [[Alemaña]] ya [[Italia]], aliaes de Xapón, declararon la guerra a Estaos Xuníos. El [[8 de mayu]] de [[1942]] l'amenaza xaponesa contra [[Australia]] foi detenida na [[batalla del Mar del Coral]]. En [[xunu]] la principal flota xaponesa, que saleaba camín de Hawaii, foi refugada na [[batalla de Midway]], con una perda de cuatro portaviones. Los criptógrafos d'Estaos Xuníos yeren espertos en descifrar les claves xaponeses, asina que los aliaos xeneralmente conocíen la disposición de la marina de guerra xaponesa. A lo llargo de los trés años siguientes les fuercies d'Estaos Xuníos avanzaron escontra Xapón «saltando ente islles», esto ye, tomando delles islles estratéxiques nel Pacíficu y pasando per alto otres. Una fuercia aliada sol mandu del xeneral Joseph W. Stillwell ayudó a los chinos, y les tropes comandadas pol xeneral [[Douglas MacArthur]] tornaron a les [[Filipines]] n'ochobre de [[1944]]. La islla de Iwo Jima, nel Pacíficu central, cayó en manes d'Estaos Xuníos en marzu, y [[Isla de Okinawa|Okinawa]] en xunu de 1945. Dende estos dos islles los bombarderos B-29 llanzaron ataques devastadores contra les ciudaes xaponeses. Les fuercies d'Estaos Xuníos preparáronse nel intre pa invadir les islles xaponeses. Cola esperanza de llevar la guerra a un rápidu fin, el presidente [[Harry Truman]] ordenó usar la [[bomba atómica]] contra [[Hiroshima]] ([[6 d'agostu]]) y [[Nagasaki]] ([[9 d'agostu]]). Xapón rindió'l [[14 d'agostu]]. Casi 200.000 civiles morrieron nos ataques nucleares. == Mientres la Guerra Fría (1945-1989) == {{AP|Historia d'Estaos Xuníos (1945-64)}} {{VT|Guerra Fría}} === Dende 1945 hasta 1964 === Dempués de la guerra creáronse rápido tensiones ente los Estaos Xuníos y la [[Xunión Soviética]], lo que más tarde se conocería como la [[Guerra Fría]]. Tres la [[Segunda Guerra Mundial]], [[Corea]] foi estremada en dos estaos, [[Corea del Norte]] y [[Corea del Sur]], controlaos por gobiernos comunistes y pro-occidentales respeutivamente a lo llargo del paralelu 38. Estos dos estaos nun tardaron n'entrar en guerra, siendo sofitaos poles grandes potencies ensin reserves. Nesti momentu, decídese nun usar armes atómiques en conflictos alcontraos, pa evitar les repercusiones que tendría esta aición na política global. Mientres la guerra de [[Corea]], les tropes d'Estaos Xuníos entraron en combate direutu coles [[República Popular China|chines]], qu'allegaren a socorrer a la [[República Democrática Popular de Corea]]. Tres trés años de llucha, la guerra quedó en tables, coles fronteres práuticamente nos mesmos llugares d'antes de la guerra. En [[1953]] [[Dwight D. Eisenhower]], un ex militar, ye escoyíu como presidente de los Estaos Xuníos. Esti presidente destacar por fomentar ya impulsar l'usu de la intelixencia y les aiciones tapaes, según pol desenvolvimientu del avión espía [[Lockheed U-2|U-2]] que tanto apurriría a la fin de la Guerra Fría. La inxerencia d'Estaos Xuníos en [[Vietnam]] remontar al presidente Truman, quien yá mientres la Segunda Guerra Mundial unvió ayuda militar a Francia en sofitu al colonialismu francés n'Indochina. Dempués de retirase'l franceses del sureste d'Asia en [[1954]], el presidente [[Dwight David Eisenhower|Eisenhower]] unvió asesores y ayuda d'Estaos Xuníos pa contribuyir al establecimientu d'un gobiernu democráticu y pro-occidental en Vietnam del Sur, cosa que se consiguiría en [[1956]] instalando al xeneral [[Ngo Dinh Diem]] nel poder. En [[1957]] la [[XRSS]] llanza'l primer satélite artificial, llamáu [[Sputnik]], causando una gran movición nes opiniones públiques mundiales. Estaos Xuníos va tratar d'arrampuñar a la Xunión Soviética'l lideralgu llográu con esti ésitu formando en [[1958]] la [[NASA]]. En [[1959]], [[Fidel Castro]] álzase como líder d'una Revolución que va llevar en poco tiempu a [[Cuba]] a convertise nel primer gobiernu [[comunista]] del hemisferiu occidental. El presidente Eisenhower nun diba dexar la creación d'un estáu comunista a 150&nbsp;km de les mariñes d'Estaos Xuníos, de cuenta que la [[CIA]] empezó a entamar una operación pa ganar a Castro. En [[1960]], les rellaciones ente los Estaos Xuníos y la URSS empioren entá más si quepe al ser baltáu un avión espía [[Lockheed U-2|U-2]] d'Estaos Xuníos que sobrevolaba l'espaciu aereu soviéticu. Esti incidente terminó cola conferencia de [[París]], acabando pel momento coles iniciatives empuestes a lo qu'años más tarde se conocería como [[distensión]]. Nel añu siguiente, [[1961]], [[John F. Kennedy]] ye escoyíu presidente. La so eleición despierta entá güei grandes pasiones, al ser el presidente más nuevu de la historia de los Estaos Xuníos, y l'únicu [[católicu]]. El mesmu añu de la so eleición, Kennedy va enfrentar a les crisis de [[Invasión de Badea de Cochinos|Badea de Cochinos]] y de [[Berlín]]. [[John F. Kennedy|Kennedy]] heredara del anterior presidente un plan de la [[CIA]] pa derrocar al gobiernu de [[Fidel Castro]], que consistía n'entamar y dar sofitu a grupos de exiliaos cubanos, esperando que si se producía una invasión, el pueblu de les ciudaes cubanes alzar contra Castro. Los mieos de [[John F. Kennedy|Kennedy]] a la respuesta soviética fixeron que la operación fora d'abondo menor valumbu que lo previsto primeramente, polo que'l [[15 d'abril]] de [[1961]], el grupu de exiliaos cubanos fracasó nel so intentu de tomar [[Invasión de Badea de Cochinos|Badea de Cochinos]], saliendo Fidel Castro bien reforzáu tantu nel so propiu país como ante la opinión pública mundial. La gran corriente migratoria que s'estableciera fuxendo d'[[Alemaña Oriental]] escontra la [[República Federal d'Alemaña]] decidió a les autoridaes orientales a construyir un muriu de separación ente dambos sectores de la ciudá de Berlín n'agostu de [[1961]]. L'incidente del [[Checkpoint Charlie]] en que tanques d'Estaos Xuníos y soviéticos atopáronse frente por frente, fixo saltar les alarmes cuando los soviéticos amenaciaron con defendese con armes atómiques. Tamién en [[1961]] los primeros asesores ya instructores militares d'Estaos Xuníos (un total de 900) aterricen en [[Saigón]], capital de [[Vietnam del Sur]]. Tres la fracasada operación de Badea de Cochinos, el réxime cubanu sentíase bien vulnerable frente al xigante d'Estaos Xuníos, de cuenta que buscó ayuda militar na URSS. Ésta respondió instalando n'ochobre de [[1962]] bateríes de misiles balísticos en Cuba, capaces d'algamar en pocos minutos les principales ciudaes d'Estaos Xuníos. Asina empezaría la [[Crisis de los Misiles Cubanos]], l'episodiu de la Guerra Fría en qu'ésta tuvo más cerca que nunca en convertise en «caliente». Tres la crisis de los misiles cubanos, instáurase'l [[Teléfonu Coloráu]] pol cual establecíase un enllaz de comunicación direutu ente [[Washington D.C.|Washington]] y [[Moscú]] pa evitar situaciones similares nun futuru. El [[22 de payares]] de [[1963]], mientres un desfile en [[Dallas]] [[John Fitzgerald Kennedy]] ye asesináu, supuestamente por [[Lee Harvey Oswald]], anque la dulda sobre l'autoría siguió en ciertos círculos hasta'l día de güei. === Dende 1964 hasta 1989 === {{AP|Historia d'Estaos Xuníos (1964-80)}} [[Ficheru:TheWhiteHouse.jpg|thumb|250px|[[La Casa Blanca]], sede del gobiernu d'Estaos Xuníos.]] Dempués del asesinatu del Presidente [[John F. Kennedy|Kennedy]], el Presidente [[Lyndon B. Johnson|Johnson]] enfrentar a fuertes desafíos per parte de dos demócrates opuestos a la [[Guerra de Vietnam]]: los senadores [[Eugene McCarthy]] y [[Robert F. Kennedy]], esti últimu hermanu del Presidente John F. Kennedy. El [[31 de mayu]] de [[1968]], en vista d'una humillante derrota nes encuestes d'opinión pública y del incesante allongamientu del conflictu en Vietnam, Johnson retirar de la guerra presidencial y ufiertó axustar el fin de la guerra. En 1968, tres l'arrenunciu de Johnson a les aspiraciones de la so reeleición, el partíu Demócrata depositó toles sos esperances nel carismáticu senador Robert F. Kennedy, que se presentó como candidatu y tenía inmeyorables posibilidaes de llegar a la Casa Blanca percima de los demás precandidatos del so propiu partíu políticu ya inclusive el so presuntu rival republicanu Richard Nixon. Poco dempués de celebrar el trunfu de les eleiciones primaries de California que lo aseguraba la so nominación polos demócrates, Robert F. Kennedy sufrió un atentáu perpetáu por un inmigrante palestín, Shiran Shiran, que lo fixo cayer mortalmente mancáu nun hotel de Los Angeles y muerre a otru día, el [[6 de xunu]] de [[1968]]. Siquier dica agora nun se sabe quien tuvo detrás del asesín y supónse qu'hubo una intriga entamada pola mafia qu'utilizó a esi home árabe pa cumplir esa escura misión. El [[20 de xunetu]] de [[1969]], el programa espacial de los Estaos Xuníos llogra un gran ésitu téunicu y propagandísticu al consiguir mandar un astronauta d'Estaos Xuníos a la [[lluna]] y traelo de vuelta sanu y salvu a la [[Tierra]]. Dempués de la [[Guerra de Vietnam]] y del escándalu [[Escándalu Watergate|Watergate]], munchos ciudadanos d'Estaos Xuníos desilusionárense de los homes que los gobernaben y perdiéren-yos la enfotu. [[Gerald Ford]], el presidente republicanu que xubió al poder tres l'arrenunciu de [[Richard Nixon]], fixo enforma pa restaurar l'enfotu de los ciudadanos, anque dellos votantes nunca-y perdonaron qu'indultara al so ex xefe, Richard Nixon. == Dempués de la Guerra Fría (1990-presente) == {{AP|Historia de los Estaos Xuníos (1990-presente)}} === Dominiu únicu (1990-2001) === En [[2 d'agostu]] de [[1990]], [[Iraq]] invadió a [[Kuwait]]. Apenes se tuvo noticia de la invasión de Kuwait, el Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes condergó esti actu al traviés d'una serie de resoluciones, de la mesma forma que lo fixo la Lliga Árabe. Los dictames fueron: Resolvimientu Nº 660, que condergó l'ataque ya invasión iraquina; depués siguieron delles más ente les que se cuntaben los resoluciones Nº 661 del 6 d'agostu de 1990, qu'imponía sanciones económiques; la Nº 665 del 25 d'agostu, avera del embargu marítimu; la Nº 670 del 25 de setiembre avera del bloquéu aereu, y finalmente, la qu'autorizaba l'empléu de la fuercia o resolución Nº 678 del 29 de payares. Esta postrera esixó a Iraq que saliera de Kuwait antes del 15 de xineru de 1991. Si cumplía'l plazu y nun había respuesta favorable, tolos países participantes podríen poner en práctica'l resolución Nº 660 y atacar a Iraq. Finalmente, [[EEXX]] entamó y lideró una coalición militar con fuercies militares d'Asia, Europa, África, y Mediu Oriente. === Guerra contra'l terrorismu (2001-2008) === [[Ficheru:National Park Service 9-11 Statue of Liberty and WTC fire.jpg|thumb|250px|La mañana de los atentaos del 11 de setiembre.]] {{VT|Atentaos del 11 de setiembre de 2001|Guerra contra'l terrorismu}} Na mañana del [[11 de setiembre]] de [[2001]], dos de los cuatro aviones secuestraos por [[Al-Qaeda]] impactaron nes dos torres del [[World Trade Center]] en Nueva York, el terceru nel [[Pentágonu]], causando la muerte a más de 3.000 persones, convirtiéndose nel peor [[atentáu terrorista]] na historia d'Estaos Xuníos (anguaño alderícase sobre los fechos del atentando). Tres esto, Estaos Xuníos declaró la so llucha contra'l [[terrorismu]], empecipiando una [[Guerra n'Afganistán (2001-presente)|invasión a Afganistán]] col propósitu de derrocar el [[Talibán|réxime talibán]] y les sos conexones terroristes, llográndolo en menos d'un mes empecipiáu'l conflictu. Más tarde, argumentando la esistencia d'[[armes de destrucción masiva]] —les cualos hasta la fecha nun fueron atopaes o nun esistieron— empezó una invasión a Iraq. Tamién se retayaron la llibertaes publica en EE&nbsp;UU. y aprobáronse la [[USA Patriot Act]]. El presidente de la Comisión de Derechos Humanos del Colexu d'Abogaos, [[Irma Lozada]], sostuvo que la secuela del Patriot Act atenta contra la democracia. "Trátase del fin de la democracia tal que la conocemos", sentenció. "11s dio un cheque en blancu al gobiernu federal, pa dar al traste con tou lo que los padres fundadores intentaron a fines del sieglu 18 coles enmiendes a les constituciones, tocantes a los derechos humanu y constitucional de llibertá d'espresión, xunta, asamblea, organización, y de riquir del gobierno información sobre los sos actos y pidir desgravios"", según él. Lozada sostuvo que la propuesta fortalez los poderes de les axencies de seguridá de detener ensin garantíes constitucionales a sospechosos, como nel casu del puertorriqueñu [[José Padilla]] y los presuntos miembros de la rede Al-Qaeda deteníos en Guantánamo. El llicenciáu cuntó que establecer n'Estaos Xuníos, y per ende en Puertu Ricu, una nueva versión del [[macartismo]], términu que nació nos años 50 cola campaña de persecución contra'l comunismu. "Van escorrer a los patriotes y izquierda portorricana, a toa persona que proponga por casu la paz. Xustifícase toa persecución contra'l disidente. Ye una redefinición del macartismo pal sieglu 21, una revisita al mundu tenebrosu de persecución contra tou lo que seya idees nueves o promueva posiciones contraries al militarismu y al imperialismu d'Estaos Xuníos". L'abogáu constitucionalista, Alejandro Torres, añedió que la midida da una base llegal a les autoridaes federales pa escorrer y reprimir sectores políticos disidentes. Lo mesmo qu'antes se catalogaba como subversivu o aiciones armaes de grupos independentistes, agora van-y a poner el llamátigu de terrorismu domésticu. Cola histeria qu'hai unu tendría d'esperar mayores mecanismos de control, persecución y representación contra l'independentismu.<ref>http://www.aclu.org/FilesPDFs/spanishpatriotactbrochurebw.pdf</ref> A poques selmanes d'empezar l'[[Guerra d'Iraq|aición militar n'Iraq]], [[Sadam Husein]] que nesi momentu exercía como xefe d'estáu, escapó y escondióse na zona montascosa del sur iraquín. Darréu foi atopáu nuna pequeña cueva escavada nel suelu d'onde foi rescatáu enfermu y fechu prisioneru, siendo xulgáu pola so actuación represiva (y hasta execuciones masives) ante la mesma población d'Iraq, especialmente, por motivos relixosos y políticos. Sadam Husein foi executáu la madrugada del 30 d'avientu de 2006. Les victories n'Afganistán ya Iraq fueron llograes gracies a la superioridá tecnolóxico y militar d'Estaos Xuníos. Anguaño, la ocupación nesos países alcuéntrase jaqueada pola insurxencia y un fondu refugu de la población escontra l'exércitu d'Estaos Xuníos, oxetu de denuncies, probaes al traviés de videos qu'amuesen tortures a ciudadanos iraquinos, por violación de los derechos humanos. Debíu, parcialmente, a ello, nes eleiciones llexislatives de 2006 el presidente Republicanu Bush perdió'l control de la cámara de Representantes frente al partíu Demócrata. === Crisis Financiera Mundial (2008) === {{VT|Crisis financiera de 2008|Crisis económica de 2008-2011}} Dende [[2004]] la carrera del senador [[Barack Obama]] foi meteórica. Les sos promeses de cambéu y el so famosu lema "Yes, we can " diéron-y fama mundial y llevaríenlu a la [[Casa Blanca]], en ganando con una ventaya considerable les eleiciones de [[2008]], convirtiéndose n'unu de los [[presidentes d'Estaos Xuníos]] que más fuercia consiguió nes urnes. El candidatu demócrata Obama tuvo qu'encarar la [[crisis financiera de 2008]], la tensión con [[Irán]], el resolución de les guerres d'[[Iraq]] y [[Afganistán]] y los problemes del mediu ambiente. Tamién, Barack Obama tuvo ente los oxetivos qu'algamó relativamente la meyora de la política esterior con [[Europa]] y el diálogu con tolos gobiernos del mundu. == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Georges Ayache, Une histoire américaine : Frank Sinatra, Dean Martin, Sammy Davis Jr., Joey Bishop, Peter Lawford, Paris, Éditions Choiseul, 2009 (ISBN 978-2-916722-93-1) * Jacques Binoche, Histoire des États-Unis, Paris, Ellipses, 2003 (ISBN 978-2-7298-1451-9) * Daniel Boorstin, Histoire des américains : l'aventure coloniale, naissance d'une nation, l'expérience démocratique, Paris, R. Laffont, 1991 (ISBN 978-2-221-06798-7) * Robert Calvet, Les Américains : histoire d'un peuple, Paris, Armand Colin, coll. « Civilisations », 2004, 280 p. (ISBN 9782200267216 et 2200267215) * David Cornut, Little big horn : autopsie d'une bataille légendaire, Parcay-sur-Vienne, Anovi, 2006 (ISBN 978-2-914818-10-0) * Bernard Cottret, La Révolution américaine : la quête du bonheur, 1763-1787, Paris, Perrin, coll. « Tempus », 2004 (ISBN 978-2-262-02242-6) * André Kaspi, Les Américains, Paris, Éditions du Seuil, 1986 (ISBN 978-2-02-009360-6) * Pierre Lagayette, Les grandes dates de l'histoire aḿéricaine, Paris, Hachette supérieur, 2001 (ISBN 978-2-01-145489-8) * Jean-Pierre Martin et Daniel Royot, Histoire et civilisation des États-Unis textes et documents commentés du XVIIème siècle à nos jours, Paris, Nathan, 2003, 6y éd. (1re éd. 1974) (ISBN 978-2-09-191303-2) * Yves-Henri Nouailhat, Les Etats-Unis et le monde au 20y siècle, Paris, Armand Colin, 2001 (ISBN 9782200260873) * René Rémond, Histoire des États-Unis, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Que sais-je ? », 2003 (ISBN 978-2-13-053358-0) * Bernard Vincent, Histoire des Etats-Unis, Paris, Flammarion, 1997 (ISBN 978-2-08-081376-3) * Howard Zinn, Une histoire populaire des Etats-Unis d'Amérique : de 1492 à nos jours, Marseille, Éditions Agone, 2002 (ISBN 978-2-910846-79-4) == Enllaces esternos == * [http://www.theodora.com/maps/united_states_map.html#MORE8 Mapa animación de la historia de los EE.XX.], amuesa la espansión territorial y la estadidad per añu (Quick Maps, Theodora.com). * [http://usa-culture.com/institutions.php Political institutions History — USA Culture] * [http://web.archive.org/web/http://usinfo.state.gov/espanol/eua/hist.htm Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos] * [http://www.theusaonline.net/spanish/historia.htm Historia de los Estaos Xuníos — The USA online] * [http://www.p12.nysed.gov/biling/docs/hs_ushistory_gov_spanish.pdf High School Level United States History & Government Glossary English / Spanish] - [[Departamentu d'Educación del Estáu de Nueva York]] * [http://web.archive.org/web/20080612003100/http://www.america.gov/publications/books/history-outline.html ''Outline of U.S.&nbsp;History''], an American history e-book from the U.S.&nbsp;Department of State * [http://www.houstonculture.org/kids/usmap.html US History map animation] Animated map of the US, showing territorial expansion and statehood by year (Houston Institute for Culture). * [http://edsitement.neh.gov/subject/history-social-studies Edsitement, History & Social Studies], lesson plans from the National Endowment for the Humanities * [http://www.gilderlehrman.org/ The Gilder Lehrman Institute of American History], includes curriculum modules covering the Revolution to the present * [http://backstoryradio.org BackStory], American history public radio show hosted by Ed Ayers, Brian Balogh, and Peter Onuf * [http://www.karalahana.com/fotograflar/thumbnails.php?album=93 Early 20th century USA High Quality photographs] * [http://www.shapell.org/ Shapell Manuscript Foundation], Digitalized Primary Sources including Official and Personal Correspondence of Presidents, Public Figures, and U.S. Soldiers from 1786– * [https://www.historicalhunt.com Historical Hunt: US History - Learning and Research] {{Tradubot|Historia de los Estaos Xuníos de América}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 1nny5exfszj95obtjzdvphoh1h8n20d 0 90553 3709773 3703261 2022-08-19T09:11:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Shuja_Shah_Durrani_of_Afghanistan_in_1839.jpg|thumb|250px|[[Shuja Shah Durrani]] d'[[Afganistán]] en [[1839]].]] La situación xeográfica d''''[[Afganistán]]''' convertir en llugar d'alcuentru d'imperios y civilizaciones, según n'encruz d'importantes rutes comerciales como la [[ruta de la seda]]. Esti fechu, según la so estructura tribal, fai difícil la definición d'Afganistán como Estáu a lo llargo de la historia. == Prehistoria == Los primeres pobladores del actual [[Afganistán]] daten del [[paleolíticu mediu]], tal como lo atestigüen les zones arqueolóxiques de [[Dara-i Kur]] y [[Aq Kupruk]]. Les escavaciones de xacimientos prehistóricos feches por [[Louis Dupree]] y otros arqueólogos suxuren que los humanos primitivos vivíen no que güei ye Afganistán hai aprosimao 50&nbsp;000&nbsp;años, y que les comunidaes agrícoles n'Afganistán fueron de les primeres nel mundu.<ref name="Afg">{{cita llibru |apellíu=Shroder|nome=John Ford|títulu=Afghanistan Archieved (Microsoft Encarta)|url=http://www.webcitation.org/query?id=1257001577240643|idioma=inglés|añu=2006}}</ref> A partir del [[VII&nbsp;mileniu e.C. ]] empezaron les primeres actividaes agrícoles y collo, los primeros establecimientos permanentes. Les primeres ciudaes apaeceríen cola cultura [[shortugai]] nel [[IV&nbsp;mileniu e.C. ]]. El [[zoroastrismu]] predominó como relixón na zona; inclusive'l modernu calendariu solar afganistanu amuesa la influencia del zoroastrismu nos nomes de los meses. Otres relixones, como'l [[budismu]] y el [[hinduismu]], llegaron tarde a la rexón.<ref>{{cita llibru |apellíu=Herzfeld|nome=Y.|títulu=The Persian Empire:Studies on Geography and Ethnography of the Ancient Near East|idioma=inglés|edición=G. Walser|añu=1968|páxines=279, 293-94, 336-38, 345}}</ref> Los primeres habitantes, alredor del añu 3000 e.C. rellacionábense al traviés de la cultura y el comerciu coles civilizaciones vecines como [[Jiroft]] y [[Tappeh Sialk]], ya inclusive calteníen rellaciones cola [[cultura del valle del Indo]] (na actual [[Paquistán]]).<ref name="Afg"/> Los primeros pueblos conocíos yeren [[indoiraníes|indoiranios]]; envaloróse que llegaron a esta rexón escontra l'añu&nbsp;3000 e.C. <ref>{{cita llibru |apellíu=Mallory|nome=J. P.|títulu=[[Encyclopedia of Indo-European Culture]]|idioma=inglés|edición=Fitzroy Dearborn|añu=1997|ubicación=Londres|isbn=1-884964-98-2}}</ref> y 1500 e.C.,<ref>{{cita llibru |apellíu=Fussman|nome=G.|títulu=Aryas, Aryens et Iraniens en Asie Centrale|idioma=francés|edición=G. Walser|añu=2005|editorial=de Boccard|allugamientu=París|isbn=2-86803-072-6|páxines=276-285}}</ref> movíos bien posiblemente pola [[migración indoaria]]. == Edá Antigua == A partir del [[II mileniu e.C.]], diverses tribus [[irania|iranies]] y [[ariu|aries]] establecer en suelu afganistanu y darréu, [[Ciro el Grande]] incorporar al [[Imperiu persa]], entamándola en cinco [[satrapía|satrapíes]], contribuyendo a una rellumanza ensin precedentes y acoyendo la relixón de [[Zoroastru]], según la contribución de los sos habitantes a les campañes militares contra los [[Grecia|griegos]]. [[Alexandru Magnu]] dexó a los nativos [[bactrianos]] caltener les sos estructures sociopolíticas, faciendo posible l'encruz cultural ente lo persa y lo [[Periodu helenísticu|helénicu]]. === Del Reinu seléucida al Imperiu sasánida === A la muerte d'Alejandro, los bactrianos incorporar al [[Imperiu seléucida]], que sostuvo numberoses guerres col rei indiu [[Chandragupta Mauria|Chandragupta]] (340-298 e.C. ). Escontra l'añu 250 e.C. empezó a crease'l reinu de [[Bactria]], que llogró espandise escontra la [[India]], y años más tarde recibió una nueva invasión de los arios [[kushana]], dando llugar al reináu de [[Kujula Kadphises]] y [[Kaniska]] y empecipiando un periodu d'influencia relixosa del [[budismu]], sol cual floriaron monumentos como'l de [[Bāmiyān]] y [[Hadda, Afganistán|Hadda]] (n'Afganistán). Cola reconstitución del [[Imperiu persa]] so los [[sasánida|sasánides]], el territoriu sufrió constantes invasiones que la sometieron a la opresión de parte de los [[yueche]]s, [[pueblos túrquicos|turcos]] nómades y [[heftalita|heftalites]] ([[hunu|hunos]] blancos). == Edá Media == A partir del [[651]], los [[pueblu árabe|árabes]] sometieron a los perses y llegaron a [[Bactria]], onde atoparon una aportunante resistencia de los sos habitantes. Los enfrentamientos colos [[pueblos túrquicos|turcos]] y les ambiciones de los [[China|chinos]] enzancaron la [[islamización]] del territoriu, que se produció magar que con [[Nasr&nbsp;II]] (913-942), los afganistanos llograron ciertu nivel d'independencia. Más tarde, líderes como [[Alptegin|Alp&nbsp;Tigin]] y [[Mahmud de Ghazni]] (999-1030), realizaron conquistes territoriales so la direición del [[Imperiu gaznávida]]. La paz nun duró enforma y los turcos [[selyúcida|selyúcides]] enfrentar a [[Bahman]] (1118-1157) hasta imponer nel tronu a la [[dinastía Gurí]], qu'amplió'l reinu hasta la [[India]] y gobernaría hasta'l [[sieglu XVI]]. Les diverses lluches de los príncipes [[Afganistán|afganistanos]] pol control del país, llevaron a la devastadora invasión [[mongol (etnia)|mongola]] de [[Gengis Khan]] en [[1221]], quien incorporó'l país al [[Kanato de Chagatai]], sacante la rexón de [[Harat]], onde los guries entá caltendríen el so dominiu hasta [[1380]]. Años más tarde, [[Tamerlán]] gobernó con mano dura'l país y destruyó el so sistema agrícola. == Edá Moderna == Muertu Tamerlán en [[1405]], el país vivió una renacencia sol reináu de [[Shahruj|Shahruj Mirza]] (1405-1447) dende Harat, ente que [[Husayn&nbsp;I&nbsp;Bayqara]] dio rellumanza a les [[arte]]s y les [[ciencia|ciencies]] ya inclusive intentó recuperar l'imperiu de Gengis&nbsp;Khan con nueves conquistes escontra la India que remataron en [[1526]], magar la perda de Harat a manes de los [[Imperiu safávida|safavíes]]. La decadencia del dominiu turcu empezó cola muerte d'[[Aurangzeb]] ([[1707]]), lo cual dexó a les [[tribu|tribus]] afganistanes a desligarse de los socesores d'este y de los gobernantes [[iranín]]es. Unu de los sos xefes, [[Mir Uways]], proclamóse emir en [[Kandahar]], y el so fíu Mahmud apoderar de [[Kirman]] y [[Isfahán]], de la que treparíen col movimientu de [[Nadir Sha]], que proclamóse rei al apoderase de [[Kabul]] (hasta [[1739]]). El so socesor, [[Ahmed Sah Abdali]] fundó'l [[Imperiu durrani]] y proclamó la independencia d'Afganistán en [[1747]]. {{AP|Imperiu durrani}} Col gobiernu d'[[Ahmad]], l'imperiu realizó importantes conquistes, sobremanera na [[India]]. El so socesor, [[Timur Shah Durrani]], treslladó la capital a [[Kabul]] y apurrió paz al país anque esti amosó síntomes d'una decadencia qu'esplotó coles lluches pol tronu qu'asocederíen tres la so muerte y persistieron hasta [[1838]]. == Edá contemporánea == === Afganistán so los Mohammadzai === [[Ficheru:KhanNasher.JPG|thumb|200px|Khan Nasher antes de lluchar cola fuercia colonial británica.]] {{VT|Primer Guerra Anglu-afganistana}} {{VT|Batalla de Gandamak}} {{VT|Segunda Guerra Anglu-afganistana}} La dinastía [[Mohammadzai]] (1838-1973), reorganizó nel país anque nun tardaron en producise les intromisiones de rusos ya ingleses. Mientres el reináu de [[Dost Mohammed Khan]], abandónense los territorios de [[Caxmir (rexón)|Caxmir]], [[Multán]] y [[Peshâwar]] pa fortalecer militarmente'l país y acoyese a les tropes del zar rusu. Ello motivó la intervención de la [[Compañía Británica de les Indies Orientales]] p'asaltar el país y someter al so rei, que foi remplazado por [[Shuja Shah Durrani]], provocando la rebelión popular de [[1847]], que se saldó cola derrota inglesa. [[Sher Ali Khan]] sostuvo enfrentamientos con dambes potencies europees, ensin llograr lliberar al país de la so influencia. El so socesor, [[Mohammad Yaqub Khan]], viose obligáu a apautar colos británicos, reconociendo les actuales fronteres del país, so la [[llinia Durand]]. A partir d'entós, mientres el reináu de [[Habibullah Khan]], intentóse sacar al país del aislamientu, lo que-y valió la guerra col [[Reinu Xuníu]] hasta qu'en [[1919]] reconoció la so independencia. ==== Habibullah (1901-1919) ==== La manifestación más clara de que [[Abdur Rahman]] estableciera'l so mandu nel país, ye la socesión pacífica que se produz a la so muerte n'ochobre de [[1901]], cuando'l so fíu [[Habibullah]] apuerta al tronu. Anque Abdur Rahman tenía munchos fíos, preparó a Habibullah p'asocede-y y fixo difícil al restu de los sos otros fíos aposta-y la socesión. El Khan Habibullah intensificó la introducción de [[teunoloxía]] europea moderna empecipiada por Abdur Rahman, lo cual supunxo la penetración de les idees y usos occidentales na corte real afganistana y les clases altes. Anque asegura la so posición como gobernante en virtú del sofitu del [[exércitu]] creáu pol so padre, Habibullah nun tien el carisma de Abdur Rahman. Poro, la influencia de líderes relixosos ―como [[Mahmoud Beg Tarzi]], primu del so padre― aumenta mientres el so reináu. Tarzi (un [[poeta]] y [[periodista]] bien viaxáu y educáu) fundara'l periódicu nacionalista ''Ol-Akbar de Seraj'' ('l'antorcha de les noticies') con gran influencia política inclusive más allá de les llendes d'[[Afganistán]] y qu'encendió les primeres llapaes nacionalistes modernes nel país. Hasta [[1919]] esti mediu utilízase como plataforma pa oponer los fundamentos clericales en contra de los cambeos pro-occidentales del gobiernu y de la sociedá afganistana. Tal ye la influencia del apasionáu nacionalismu de Tarzi, que se diz que marca a toa una [[xeneración]] de reformadores centru asiáticos. En materia internacional, la llende con [[Irán]] se delineó en [[1904]], cuando se reemplaza l'ambigua demarcación establecida por una comisión británica en [[1872]]. Sicasí, l'alcuerdu nun ye total por cuenta de la diverxencia en compartir les agües del ríu [[Ríu Helmand|Helmand]]. Como tolos acontecimientos de política esterior qu'afectaben a Afganistán antes de la [[Primer Guerra Mundial]], el desenvolvimientu del Gran Xuegu ente [[Rusia]] y el [[Reinu Xuníu]] tuvo llugar ensin la participación del gobernante afganistanu. L'alcuerdu de [[1907]] ente dambes potencies non solamente estrema la rexón d'[[Asia Central]] en dos esferes d'influencia, sinón que tamién establez les bases de la neutralidá afganistana mientres gran parte del sieglu. L'alcuerdu establez l'aceptación per parte de Rusia de qu'Afganistán queda agora fora de la so esfera d'influencia y que no rellacionao coles cuestiones rusu-afganistanes tien de consultar a Reinu Xuníu. Pela so parte, esti postreru comprometer a nun ocupar nin anexonar territoriu afganistanu; según tampoco interferir nos asuntos internos del país asiáticu. En 1907, Habibullah visitó la [[India]] británica en calidá d'invitáu del virréi, [[Gilbert Elliot]]. Impresionáu col poder de los británicos, Habibullah aguanta les presiones del so fíu [[Amanollah]], del propiu Tarzi (padre de la esposa de Amanollah) y otros nacionalistes pa entrar na Primer Guerra Mundial en favor de les [[Potencies Centrales]] y contra del Reinu Xuníu. Ello ye que mientres el conflictu Afganistán permanez neutral, a pesar de la presión interna de sofitar a [[Turquía]] cuando'l [[sultán]] proclama la participación de la so nación no que considera una [[guerra santa]]. Sicasí, Habibullah demuestra la so habilidá al recibir y engatusar a una delegación xermanu-turca en [[Kabul]] mientres 1915, de la que ―depués de muncha dilación― llogra un alcuerdu d'enforma dineru y provisiones en cuenta de atacar la colonia británica d'India. Pero'l gobernante afganistanu ve nel conflictu una gran oportunidá de llograr ventayes en cuenta de dambos bandos: ufierta al Reinu Xuníu la so neutralidá en cuenta de que los británicos reconozan la so soberanía al acabar la guerra. El non cumplimientu d'esta promesa y les divisiones ente pro británicos y anti-británicos al interior de la sociedá afganistana, provoca que Habibullah seya asesináu'l [[20 de febreru]] de [[1919]], por persones acomuñaes a esti últimu movimientu. ==== Amanulá (1919-1929) ==== [[Amanulá]] asumió entós el poder del so padre, en imponiéndose al so tíu [[Nasrullah]], a quién denunció como usurpador y cómpliz nel asesinatu del so padre. Amanulá yera un encesu reformador, al estilu de los sos contemporáneos [[Reza Shah]] n'Irán y [[Kemal Ataturk]] en Turquía. Esixó la revisión de los alcuerdos roblaos con Reinu Xuníu nos cualos la potencia europea faíase cargu de les rellaciones esteriores d'Afganistán en cuenta de «proteición» contra Rusia y l'entrega d'un [[subsidiu]] consistente en dineru y material pal exércitu. El refugu británicu a aceptar un cambéu del [[statu quo]] llevó ―en mayu de 1919― a Amanulá a proclamar unilateralmente la independencia del so país y a atacar la frontera india, dando entamu a la [[tercer guerra anglu-afganistana]]. El Reinu Xuníu taba escosáu militarmente tres la Primer Guerra Mundial y nun s'atopaba en condiciones d'entamar una guerra na frontera Indo-afganistana, polo que se llindó a refugar la ofensiva xunto a la frontera. Tres intenses negociaciones, restauróse la paz y Amanulá llogró que'l Reinu Xuníu reconociera la independencia d'Afganistán. La reconocencia formal d'Afganistán como nación independiente per parte del Reinu Xuníu, concretar nel nuevu [[Tratáu de Rawalpindi]], robláu'l [[8 d'agostu]] de 1919 y enmendado en payares de [[1921]]. Apenes robláu'l mentáu tratáu, Amanulá unvió una delegación al esterior coles mires d'establecer rellaciones diplomátiques con distintos países d'[[Asia]], [[Europa]] y [[América]]. La primer etapa de la delegación foi [[Moscú]], onde foi recibíu n'ochobre de 1919 colos brazos abiertos per parte de los líderes del nuevu réxime soviéticu. Esto traducióse nun tratáu d'amistá cola Xunión Soviética y na reconocencia mutua de dambes naciones. D'esta manera, Afganistán foi'l primer país nel mundu en reconocer al gobiernu soviéticu. Con ello, Afganistán non solamente consiguió la reconocencia de la so independencia per parte de la Xunión Soviética, sinón tamién la ufierta d'ayuda moral y material na so heroica llucha contra l'imperialismu británicu». Esto traduciráse na evolución d'una rellación especial» ente los dos gobiernos nos siguientes 50&nbsp;años. Ente 1919 y [[1929]], la rellación cola Xunión Soviética foi amistosa y granible, especialmente p'Afganistán. Ello ye que numberosos téunicos ya instructores [[Xunión Soviética|soviéticos]] llegaron al país pa tender llinies de [[teléfonu]] y [[telégrafu]]; preparar a los mozos téunicos afganistanos y entrenar a los primeres [[Pilotu de guerra|piloto]] de la naciente fuercia aérea afganistana. De resultes, el mercáu afganí viose anubiertu de productos soviéticos, en reemplazu de los británicos. En [[1923]], Amanulá camudó'l so títulu d'[[emir]] al de Rei y darréu empezó a desenvolver una serie de reformes polítiques, sociales y relixoses; ente les que destaquen cambeos constitucionales y alministrativos (como la designación del so fíu mayor como herederu del tronu, en llugar del so hermanu, tal como lo establecía la [[Sistema xurídicu|llexislación]] [[islámica]]), la supresión del velu de les muyeres y la creación de les escueles pa dambos sexos. Los grupos relixosos conservadores y los líderes [[tribal]]es sintiéronse afrellaos por estes polítiques. La [[rebelión de Khost]], una revuelta tribal en [[1924]], foi encalorada totalmente, pero en payares de [[1928]], un llevantamientu de miembros d'una tribu de [[Shinwari]], siguíu d'ataques armaos de les fuercies [[Kodamani]] y [[Kuhistani]] del líder rebalbu [[Baccheh Saqow]] ("el fíu del portador d'agua"), derivaron nuna guerra civil que forzó la cayida del rei Amanulá. Tres un infructuosu esfuerciu por recuperar el tronu'l [[14 de xineru]] de 1929 Amanollah abdicó en favor del so hermanu mayor, [[Inayatollah]], pero Baccheh Saqow proclamóse [[Habibullāh Kalakānin]], emir d'Afganistán, estableciendo un réxime conservador y contrariu a la política de reformes, llegando a derogar o atayar munches d'elles. Amanulá crució la frontera india'l [[23 de mayu]] de 1929 y vivió el so destierru n'[[Italia]] y [[Suiza]]. Finó en [[Zúrich]] (Suiza) el [[26 d'abril]] de [[1960]] y darréu los sos restos fueron soterraos na ciudá de [[Jalalabad]], al llau de la tumba de [[Habibollah]]. ==== Mohammad Nadir Shah (1929-1933) ==== Habibollah II foi remanáu dende'l tronu por [[Mohammad Nadir Kan]] y los sos hermanos, primos llonxanos de Amanollah. El [[10 d'ochobre]] de 1929, Habibollah II foi executáu xunto a 17 de los sos collaboradores y darréu una asamblea tribal «escoyó» a Nadir Khan como [[Xa|shah]]. Este empecipió una sangrienta persecución de la oposición al so réxime y partidarios de Habibollah II. En [[1931]], ellaboróse una nueva Constitución basada na promulgada por Amanollah en 1923, anque empobinada a aselar a los líderes relixosos y tribales conservadores. Nadir Khan foi asesináu'l [[8 de payares]] de [[1933]], siendo asocedíu nel tronu pol so fíu de 19 años, el príncipe [[Mohammed Zahir Shah]]. ==== Zahir Shah (1933-1973) ==== El nuevu Rei Zahir Sha encargó la formación del gobiernu al so tíu [[Mohammed Hashem]], promotor d'una nueva política de reformes más d'acordies cola realidá social: reorganización del exércitu, obligatoriedá de la enseñanza primaria masculina, creación de colexos de segunda enseñanza y estensión ―con ayuda de médicos turcos que crearon una facultá de Medicina― de les midíes d'hixene en tol país. Pa enllenar el buecu políticu, económicu y téunicu dexáu polos británicu, el nuevu gobiernu recurrió a los [[Estaos Xuníos]] pa esplorar los recursos naturales del país y pa construyir sistemes de regación y de comunicación. El gobiernu afganistanu ufiertó favorables incentivos a les empreses comerciales estauxunidenses (como contratos bien favorables) de manera de llograr un rápidu desenvolvimientu n'árees xeográfiques improductives, como nel [[valle de Hilmand]], al sur del país. Mientres la década de 1930, la economía nacional creció so la direición de dellos [[empresariu|empresarios]] qu'empezaron proyeutos industriales en pequeña escala. Los primeres 20 años del reináu de Zahir Shah carauterizar por cauteloses polítiques d'afitamientu nacional, una espansión de les rellaciones internacionales y el desenvolvimientu interior del país. La [[Segunda Guerra Mundial]] provocó retrasos nesti procesu de desenvolvimientu, pero Afganistán caltuvo la so tradicional neutralidá, a pesar de qu'en [[1941]] aportó a espulsar a los ciudadanos alemanes, xaponeses ya italianos, so la presión británico y soviético, esaniciando cualquier sida pa una eventual ocupación estranxera. En mayu de [[1946]], el [[Primer Ministru]] Hashem dimite tres 17 años nel cargu, siendo reemplazáu por [[Mohammed Ghazi]], quien robló colos soviéticos un alcuerdu sobre llendes fronterices y fixo almitir a Afganistán na [[Organización de Naciones Xuníes]] (ONX). Escontra fines del mesmu añu, el cargu de Primer Ministru ye exercíu por [[Sirdar Sha Jan]] (hermanu de Hashem), quien dexó la celebración d'eleiciones y favoreció una cobarde llibertá de [[Prensa escrita|prensa]] nel país. En materia internacional, l'entamu de la [[guerra fría]] ente los Estaos Xuníos y l'Xunión Soviética llevó al país a analayar ente dambes potencies en busca d'ayuda. Les disputes territoriales con Paquistán, derivaes de la asignación en 1947 a esti país del llau británicu de la llinia Durand, habitáu por pashtunes, asitió a la India (antibritánica y non alliniada) en favor de los afganistanos. Per otru llau, el papel clave que xugaben los pakistaníes nel sistema d'aliances d'Estaos Xuníos, llevaron inevitablemente a perder l'enfotu de la potencia occidental y decantase pola Xunión Soviética. El llamáu Parllamentu Lliberal funcionó de 1949 a 1952. Sicasí, les corrientes conservadores del réxime animaes polos líderes relixosos― sofitaron la destitución de Sirdar Sha Jan y l'ascensión nel cargu del teniente xeneral [[Mohammed Daud Khan]], en 1953. Mientres los 10 años en qu'exerció'l so cargu, Daud Khan sostuvo una postura más dura respectu del problema del Pashtunistán y allegó a la Xunión Soviética en busca d'ayuda militar y económica. Esti acercamientu foi motiváu pol cansanciu de Daud cola actitú estauxunidense, que non solo abogó por una solución diplomática al asuntu del Pasthunistán, sinón qu'esixó a Afganistán abandonar la so tradicional neutralidá ya incorporase (al pie d'[[Irán]], [[Iraq]], Turquía y Paquistán) al bloque pro-occidental nel [[Pactu de Bagdag]]. Pese que los soviéticos convertir nos principales socios comerciales y militares d'Afganistán, los afganistanos caltuviéronse neutrales na Guerra Fría y el país convertir nuna Corea económica», como beneficiaria simultánea de l'abondosa ayuda soviética y l'estauxunidense, aprovechando la competencia ente dambes superpotencies por asegurar la so influencia na zona. Ello ye qu'en 1954 la [[Gran Asamblea Afganistana]] tomó'l resolución de que «les necesidaes militar y económicu tienen de tomase uquier qu'esto seya posible». N'avientu de [[1955]], [[Bulganin]] y [[Khrushchov]] visitaron Kabul de regresu al so viaxe a India y aseguraron la so ayuda a Afganistán, por aciu el otorgamiento d'un préstamu al llargu plazu de 100&nbsp;millones de dólares d'Estaos Xuníos y el sofitu diplomáticu soviéticu nel asuntu del [[Pasthunistán]]. Como frutu d'esti alcuerdu, empecipiáronse numberosos intercambios ente dambos países; miles de mozos afganistanos completaron los sos estudios na Xunión Soviética (especialmente nel terrén militar). Coles mesmes, grandes proyeutos nel sector de les comunicaciones fueron entamaos polos soviéticos: construyéronse miles de quilómetros de caminos y los principales aeropuertos del país. Llevantóse un institutu politéunicu en Kabul y dellos más pequeños en delles provincies. Dende [[1958]] a [[1973]], el 50 per cientu de los funcionarios nuevos y téunicos del exércitu fueren preparaos na Xunión Soviética o so la supervisión d'instructores soviéticos n'Afganistán. Nel aspeutu domésticu, Daud Khan tuvo ésitu na introducción d'importantes reformes educatives y sociales, tales como l'usu voluntariu del velu de les muyeres y l'abolición del ''[[purdha]]'' (el costume musulmana d'esconder a les muyeres de la vida pública), lo que teóricamente produció un aumentu de la fuercia de trabayu envaloráu nun 50&nbsp;%. A pesar d'estes meyores, el réxime siguía siendo represivu y nun toleraba la oposición política direuta. El problema del Pashtunistán y l'acercamientu a la Xunión Soviética bastió la cayida del primer ministru Daud Khan. N'agostu de [[1961]] y como respuesta al baturiciu afganistanu que se taba produciendo ente la so población d'orixe [[pashtún]], Paquistán cerró la frontera con Afganistán. L'allongamientu del zarru fronterizu causó una fuerte dependencia comercial cola Xunión Soviética. Pa revertir la situación, Daud Khan dimitió en marzu de 1963, lo que tuvo de resultes que Paquistán reabriera la frontera gradualmente ente abril y mayu del mesmu añu. Pela so parte, el Rei Zahir Sha nomó como Primer Ministru a [[Muhammad Yusuf]], quien constituyó un gabinete con [[Tecnocracia (burocracia)|tecnócrates]] y [[intelectual]]es. Esti gobiernu suxurió al Rei la ellaboración d'una nueva [[Constitución]] que conduxera al país escontra una monarquía constitucional. El Rei Zahir Sha aceptó la propuesta y la nueva Constitución foi esbozada por espertos afganistanos, en collaboración con conseyeros llegales estranxeros (un [[Francia|francés]], un [[India|indiu]] y un [[Exiptu|exipciu]]). Basar nos principios de la monarquía parllamentaria (esclusión de la familia real de la esfera política), pero caltuvo los valores tradicionales del [[Islam]]. La nueva Constitución foi aprobada pola Asamblea Nacional n'ochobre de [[1964]], con un solu votu en contra y darréu foi ratificada pol Rei. Sol nuevu réxime, esistiría la Casa del Pueblu ―con 216&nbsp;miembros escoyíos― y la Casa de los Superiores ―con 84 miembros― de los cualos un terciu sería escoyíu pol pueblu, un terciu designáu pol rei y el restu escoyíu indireutamente por nuevu asamblees provinciales. Les eleiciones xenerales pa dambes cámares llexislatives afitar pa ochobre de [[1965]], polo que'l gobiernu interín tuvo tiempu abondu pa preparar y promulgar por decretu real les lleis pa les primeres eleiciones democrátiques na hestoria afganistana. Autorizóse la formación de grupos políticos, cola condición de que los sos oxetivos y actividaes respetaren los principios fundamentales de la nueva Constitución: l'Islam, la monarquía constitucional y la llibertá individual. Poro, la formación de movimientos d'enclín [[marxista|marxistes]] quedaba potencialmente prohibida. Antemanándose a les disposiciones llegales que tenía de promulgar el [[Parllamentu]] y podría escluyi-yos de la vida pública, los grupos d'esquierda llanzaron una intensiva campaña pa ganase a la mocedá amparándose na [[Llibertá de Prensa]] apocayá instaurada pol gobiernu interín por aciu real decretu. La polarización de la política afganistana (nes eleiciones de [[1965]] y de [[1969]] participaron enclinos que cubríen dende'l fundamentalismu islámicu hasta'l comunismu pro-soviéticu) traducir nuna cierta inestabilidá: hubo un total de cinco primeros ministros ente setiembre de [[1965]] y avientu de [[1972]]. Yá dende l'apertura del primer parllamentu democráticu, los grupos marxistes afalaron revueltes estudiantiles y pidieron la dimisión del gobiernu. L'ex [[embaxador]] en [[Washington D. C.|Washington]] y ex [[ministru d'información]], [[Muhammad Hashem Maiwandwal]], foi llamáu pa formar un nuevu gobiernu. Esti fechu supunxo'l primer niciu del fracasu del esperimentu democráticu nel país. El grupu lliberal, promotor y impulsor de la monarquía constitucional, foi escluyíu del [[gobiernu]] y reemplazáu por políticos contrarios a la Constitución. Como resultancia, la carta magna foi parcialmente aplicada y nun se produció la esclusión del sistema de partíos d'aquéllos contrarios a la monarquía y al Islam. Los grupos marxistes aprovechar de la [[política]] de «dexar faer» de los socesivos gobiernos y espublizaron la so ideoloxía en diarios tales como ''Jalq'' ('pueblu'), ''Parcham'' ('bandera') y ''Shola'' ('llapada'), esti postreru d'ideoloxía [[maoísta]]. ==== Daud (1973-1978) ==== {{AP|República de Daud}} En xunetu de 1973 [[Mohammed Daud Khan]] derrocó al rei Zahir Shah, mientres esti postreru atópase n'[[Italia]] recibiendo tratamientu médicu, proclamándose la República.<ref>[http://www.nytimes.com/2007/07/23/world/asia/23cnd-shah.html «Former king of Afghanistan dies at 92»], en ''The New York Times'', 23 de xunetu de 2007.</ref> Daud prometió una reforma agraria, ameyorar el nivel de vida y otres reformes progresistes. Primeramente averóse a la nala moderada del [[Partíu Democráticu Popular d'Afganistán]] (PDPA, comunista), pero darréu alloñóse y fundó el so propiu partíu, el [[Partíu Revolucionariu Nacional|Revolucionariu Nacional]] en 1976. Esi añu, empecipió un plan p'ameyorar la economía y el bienestar, que nun tuvo ésitu. En 1977 la [[Loya Jirga]] (cámara alta del parllamentu) aprobó una nueva constitución con partíu únicu, el Revolucionariu Nacional, lo que causó un gran descontentu. A empiezos del añu siguiente, axentes del réxime asesinaron al dirixente comunista [[Mir Akbar Kaibar]] y Daud ordenó l'arrestu de los dirixentes del PDPA. El 27 d'abril una revolución empobinada por [[Abdul Qadir]] y [[Mohammad Aslam Watanjar]] trunfó. Daud foi executáu, el PDPA formó gobiernu y proclamó la República Democrática d'Afganistán. [[Abdul Qadir]] como líder d'una faición izquierdista del exércitu afganistanu, constitúi un Conseyu Revolucionariu de les Fuercies Armaes, aquel [[28 d'abril]] de [[1978]] les informaciones dende [[Kabul]] yeren confuses y nun se sabía'l paradoriu del presidente derrocáu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1978/04/28/internacional/262562404_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1978/04/28/internacional/262562404_850215.html}}</ref> A otru día el líder de los rebeldes comunica per radio que [[Mohammed Daud Khan]] morrió asesináu al presentar resistencia.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1978/04/29/internacional/262648816_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1978/04/29/internacional/262648816_850215.html}}</ref> L'embaxador soviéticu, Aleksandr Puzanov, tuvo noticies del golpe poco primero de que esti llevar a cabu. Manifestó la so oposición, como tamién lo fixeron dende Moscú. La URSS caltuviera unes rellaciones cordiales col gobiernu de Daud y nun taba pol llabor de ver cómo'l PDPA llegaba al poder.<ref> Leffler, M. (2007)''La guerra dempués de la guerra'',(Crítica) p.382</ref> === República socialista (1978-1992) === {{AP|República Democrática d'Afganistán}} ==== Afganistán na órbita soviética ==== Col establecimientu n'[[Afganistán]] d'un réxime prosoviético, la [[Xunión Soviética]] trató de llograr un peón pa influyir na rexón.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/02/09/internacional/287362819_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/02/09/internacional/287362819_850215.html}}</ref> Lo cierto ye que, la repentina apaición d'un Gobiernu comunista n'[[Afganistán]], modificó'l contestu político y estratéxico esistente nel sur d'Asia. La Xunión Soviética foi'l primer gobiernu que reconoció al nuevu réxime d'Afganistán empobináu por [[Nur Mohammad Taraki]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1978/05/02/internacional/262908013_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1978/05/02/internacional/262908013_850215.html}}</ref> Dellos espertos na prensa occidental menten que la Xunión Soviética sofitó'l golpe d'estáu del [[27 d'abril]] de [[1978]], lo que ye desmentíu delles vegaes polos dirixentes soviéticos y los sos voceros en tol mundu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1978/05/07/internacional/263340004_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1978/05/07/internacional/263340004_850215.html}}</ref> La influencia soviética en dichu eventu deber a que'l [[Partíu Democráticu Popular d'Afganistán|Partíu Comunista]] d'[[Afganistán]] ye sofitáu por un exércitu y una fuercia aérea, que los sos oficiales fueron instruyíos na so mayoría n'academies y escueles de la Xunión Soviética. [[Hafizullah Amin]], definió al [[Partíu Democráticu del Pueblu]] como un partíu del movimientu internacional de la clase obrera, pero nun puede ser designáu como marxista-leninista» y afirma qu'n'[[Afganistán]] hai 1900&nbsp;conseyeros estranxeros, d'ellos, 1100 son soviéticos, entendíos los militares.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/04/12/internacional/292716006_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/04/12/internacional/292716006_850215.html}}</ref> El nuevu presidente afganistanu [[Nur Mohammad Taraki]] aportuna en delles ocasiones en declarar que'l so país «nun va ser un satélite soviéticu». Dempués del [[golpe d'estáu]] señala que'l númberu de muertos per dambos llaos nun supera los setenta,<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1978/05/09/internacional/263512815_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1978/05/09/internacional/263512815_850215.html}}</ref> anque dellos observadores occidentales calculen que'l númberu de persones que perecieron mientres los dos díes de combate y les subsiguientes series d'execuciones sumarias xubiría a 10&nbsp;000&nbsp;muertos. La resistencia en [[Kabul]], dura más de venticuatro hores, y solo la decisiva intervención de los [[cazabombarderos]] de los sublevaos inclinó la balanza a favor de los [[insurxentes]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1978/05/04/internacional/263080813_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1978/05/04/internacional/263080813_850215.html}}</ref> Dempués de la [[Revolución de Saur]], [[Nur Mohammad Taraki]] asumió como presidente del [[Conseyu Revolucionariu]]. Taraki propunxo la realización d'una [[reforma agraria]], l'abolición de la usura y otres reformes [[progresista|progresistes]]. Atopó oposición nos «[[muyahidines]]», [[fundamentalistes islámicos]], que vieron nesti programa una amenaza. Estos, sofitaos armamentísticamente per Estaos Xuníos y al traviés del bloquéu del granu consideraron que nun taben dispuestos a dexar la modernización del país empezando la [[Guerra Civil Afganistana]]. A fines de [[1978]], [[Nur Mohammad Taraki]] ye cordialmente recibíu en [[Moscú]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1978/12/05/internacional/281660410_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1978/12/05/internacional/281660410_850215.html}}</ref> Mientres esa visita, [[Afganistán]] robla'l [[Tratáu d'Amistá y Cooperación]] cola Xunión Soviética, de venti años de duración<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1978/12/07/internacional/281833216_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1978/12/07/internacional/281833216_850215.html}}</ref> y califica a la Xunión Soviética como «el nuesu gran vecín del Norte». El nuevu réxime aplica una purga a l'Alministración y nel país hai munches detenciones.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1978/06/17/internacional/266882414_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1978/06/17/internacional/266882414_850215.html}}</ref> '''Fraxilidá del gobiernu de [[Nur Mohammad Taraki]] y ascensu de [[Jafizulá Amín]]''' La [[Xunión Soviética]], ante la posibilidá d'una invasión iranina n'[[Afganistán]], manifiestó la so solidaridá y sofitu a [[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/03/20/internacional/290732406_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/03/20/internacional/290732406_850215.html}}</ref> Amás del riesgu d'invasión, el nuevu réxime enfrentar a otru problema, una y bones el Gobiernu estauxunidense presenta una dura nota de protesta a la Xunión Soviética pol papel representáu polos conseyeros soviéticos» n'Afganistán mientres el secuestru y asesinatu del embaxador estauxunidense nesi país, [[Adolph Dubs]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/02/16/internacional/287967603_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/02/16/internacional/287967603_850215.html}}</ref> Dase un golpe d'estáu que [[Moscú]] reconoz pero que ye darréu atayáu, y que s'empecipió na ciudá de [[Herat]]. A los golpistes prindaos alcuéntrase-yos documentos y dineru estranxero: «lo que supón que la provocación provenía de países vecinos».<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/03/24/internacional/291078012_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/03/24/internacional/291078012_850215.html}}</ref> En setiembre de 1979 tuvo llugar un golpe d'Estáu perpretado por [[Jafizulá Amín]]. N'avientu, Amín, que s'aliara a los estauxunidenses, foi derrocáu pol Conseyu Revolucionariu y los soviéticos, quien unviaron un contingente llindáu d'ayuda militar. Esta aición foi catalogada como una invasión» nel marcu de la [[Guerra Fría]]. La sustitución del presidente d'[[Afganistán]], [[Nur Mohammad Taraki]], pol home fuerte» del réxime, el primer ministru [[Hafizullah Amin]], toma despreveníos a los dirixentes soviéticos, estos reaccionaron con una gran rapidez, espresando a [[Hafizullah Amin]] «la certidume de que les rellaciones fraternales ente la Xunión Soviética y l'Afganistán revolucionariu van siguir desenvolviéndose favorablemente».<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/09/19/internacional/306540008_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/09/19/internacional/306540008_850215.html}}</ref> [[Estaos Xuníos]] alvierte movimientos de tropes soviétiques nes proximidaes de la frontera con [[Afganistán]]. Inclusive'l líder del [[Frente Nacional de Lliberación Afganistanu]], [[Sayed Ahmed Gilani]], ordena a los sos combatientes n'Afganistán que tean preparaos «pa un enfrentamientu eventual» con soldaos soviéticos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/09/21/internacional/306712810_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/09/21/internacional/306712810_850215.html}}</ref> [[Nur Mohammad Taraki]], ex presidente d'[[Afganistán]], fina, víctima d'una enllargada enfermedá, según una emisión de Radiu Kabul.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/10/10/internacional/308358020_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/10/10/internacional/308358020_850215.html}}</ref> Radio Kabul hai anuncia'l fracasu d'un intentu de golpe militar contra'l réxime afganistanu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/10/17/internacional/308962819_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/10/17/internacional/308962819_850215.html}}</ref> ==== La invasión soviética ==== Nes acabadures de [[1979]] les tropes soviétiques allugaes en territoriu afganistanu camuden el so papel de «asesores» pol de «tropes de combate».<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/12/14/internacional/313974017_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/12/14/internacional/313974017_850215.html}}</ref> La [[Nasr Islami]] asesina a dellos civiles soviéticos que pasiaben nun bazar en [[Kabul]] lo que revela que'l conflictu yá esta en desenvolvimientu y dellos observadores sollerten d'una medría de la presencia militar soviética n'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/12/23/internacional/314751607_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/12/23/internacional/314751607_850215.html}}</ref> Casi al terminar la década de los setenta, el Gobiernu estauxunidense conderga la intervención soviética n'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/12/27/internacional/315097215_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/12/27/internacional/315097215_850215.html}}</ref> El gobiernu de [[Hafizullah Amin]] ye derrocáu poles fuercies encabezaes por [[Babrak Karmal]], especúlase que los invasores soviéticu sofitar pa peracabar el golpe.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/12/28/internacional/315183605_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/12/28/internacional/315183605_850215.html}}</ref> Les tropes soviétiques patrullen les cais de [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/12/29/internacional/315270008_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/12/29/internacional/315270008_850215.html}}</ref> La Xunión Soviética almite darréu la so participación nos últimos acontecimientos en territoriu [[Afganistán|afganistanu]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/12/29/portada/315270001_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/12/29/portada/315270001_850215.html}}</ref> Ante la reconocencia soviética, la [[OTAN]] estudia midíes pa sancionar a la Xunión Soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/02/internacional/315615609_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/02/internacional/315615609_850215.html}}</ref> A pesar d'esto, l'exércitu soviéticu esplegar por tol territoriu afganistanu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/02/internacional/315615601_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/02/internacional/315615601_850215.html}}</ref> El presidente d'[[Estaos Xuníos]], [[Jimmy Carter]] afirma parolar con [[Leonid Brézhnev]], el xefe de la Xunión Soviética y afirma que les sos esplicaciones son falses.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/02/portada/315615605_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/02/portada/315615605_850215.html}}</ref> Darréu, el presidente d'Estaos Xuníos llamó a consultes al so embaxador na Xunión Soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/03/portada/315702002_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/03/portada/315702002_850215.html}}</ref> L'alderique sobre'l Tratáu Salt II ye aplazáu nel [[Senáu de los Estaos Xuníos]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/04/internacional/315788406_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/04/internacional/315788406_850215.html}}</ref> L'axencia soviética, [[TASS]], acusa al presidente d'Estaos Xuníos de belicista.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/04/internacional/315788402_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/04/internacional/315788402_850215.html}}</ref> El comandante supremu de les fuercies aliaes de la [[OTAN]], el xeneral estauxunidense [[Bernard W. Rogers]], aportuna en que l'Alianza Atlántica tenía de tar preparada pa dir a la guerra en defensa del so territoriu».<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/10/internacional/316306806_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/10/internacional/316306806_850215.html}}</ref> «La invasión soviética n'Afganistán ye l'amenaza más importante pa la paz dende la segunda guerra mundial», afirma presidente d'Estaos Xuníos, [[Jimmy Carter]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/10/portada/316306804_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/10/portada/316306804_850215.html}}</ref> Tres selmanes dempués de que [[Babrak Karmal]] derrocara a Amin, la situación n'[[Afganistán]] ye caótica.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/15/internacional/316738806_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/15/internacional/316738806_850215.html}}</ref> [[Zbigniew Brzezinski]], conseyeru de [[Jimmy Carter]] afirma nun discursu: «Hai poques probabilidaes de que [[Afganistán]] convertir nel Vietnam de la Xunión Soviética».<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1979/08/04/internacional/302565615_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1979/08/04/internacional/302565615_850215.html}}</ref> El [[Departamentu d'Estáu estauxunidense]] reafita que les fuercies d'intervención soviétiques n'Afganistán, que superen agora los 80&nbsp;000&nbsp;homes, desempeñen un papel cada vez más activu na llucha contra los insurrectos musulmanes.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/16/internacional/316825201_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/16/internacional/316825201_850215.html}}</ref> La Xunión Soviética ta amontando'l númberu de tropes n'[[Afganistán]], tresportándoles con aviones dende les sos bases del este européu, según fontes diplomátiques acreditaes en [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/22/internacional/317343601_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/22/internacional/317343601_850215.html}}</ref> Sicasí, hai disgustu ente los miembros de la [[OTAN]] pos afirmen que [[Washington D. C.|Washington]] oculta información sobre los movimientos de les tropes soviétiques n'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/24/internacional/317516411_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/24/internacional/317516411_850215.html}}</ref> Sollertada poles constantes informaciones sobre l'usu de [[gases venenosos]] soviéticos n'[[Afganistán]], la [[OTAN]] tarrez que [[Moscú]] desencadene una guerra con [[armes químiques]], pa la qu'Occidente nun ta preparáu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/04/11/internacional/324252019_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/04/11/internacional/324252019_850215.html}}</ref> ===== Les sanciones políticu y económicu contra la Xunión Soviética ===== [[Jimmy Carter]] emplega l'arma de [[trigu]] contra la Xunión Soviética: Na so decisión más firme dende l'entamu de la so presidencia, el presidente [[Jimmy Carter]], respuende a la Xunión Soviética pola so intervención n'[[Afganistán]] bloquiando la venta de diecisiete millones de tonelaes de ceberes estauxunidense a la Xunión Soviética, previstes para [[1980]], y rearmando a [[Paquistán]]. El golpe de trigu foi letal pa la Xunión Soviética, un país qu'a pesar d'aplicar el subsidiu agrícola más grande na historia de la humanidá, según [[Alec Nove]], mientres la década de los setentas, nun pudo atayar la so dependencia de les importaciones de granu. En [[1984]] y [[1985]] les condiciones climátiques fueron adverses y la situación pa los llabradores soviéticos y l'economía soviética polo xeneral vuélvese más complexa.<ref>{{cita web |url=http://codex.colmex.mx:8991/exlibris/aleph/a18_1/apache_media/EM11X4M34VA5DV38GAHRGDIQVALNDI.pdf|títulu=http://codex.colmex.mx:8991/exlibris/aleph/a18_1/apache_media/EM11X4M34VA5DV38GAHRGDIQVALNDI.pdf}}</ref> La Xunión Soviética dirixe una alvertencia al Gobiernu de Paquistán pos la acusa dar sofitu a los rebeldes afganistanos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/08/internacional/316134010_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/08/internacional/316134010_850215.html}}</ref> Mientres el xeneral [[Moharnmad Zla Ul Haq]] respuende: «Convidáronme a declarar la guerra santa y yo díxi-yos que'l momentu nun llegó inda».<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/15/internacional/316738812_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/15/internacional/316738812_850215.html}}</ref> [[Estaos Xuníos]] anuncia qu'estudia la posibilidá d'ufiertar sofitu militar a la guerrilla musulmana que combate al Exércitu soviéticu n'[[Afganistán]]. [[Estaos Xuníos]] solo va suministrar anguaño a Moscú ocho millones de tonelaes de granu de los venticinco previstes según los alcuerdos yá roblaos. La Xunión Soviética, qu'en [[1979]] yá tuvo un importante [[déficit]] na so collecha, va vese privada d'un 6&nbsp;% de les sos necesidaes globales por cuenta de la decisión estauxunidense. Nos últimos díes, [[Moscú]], que prevía la decisión de Washington, acelera la compra de granu estauxunidense. [[Canadá]] y [[Australia]] non remplazarán coles sos colleches de trigu la cebera que [[Estaos Xuníos]] nun va vender a la Xunión Soviética. Estaos Xuníos decidió tamién esaniciar los privilexos pesqueros de la Xunión Soviética n'agües estauxunidense y atayar la venta de teunoloxía estauxunidense a Moscú.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/06/portada/315961202_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/06/portada/315961202_850215.html}}</ref> La Xunión Soviética respuendi acusándo-y d'empecipiar una nueva [[guerra fría]] y califica les midíes adoptaes por [[Washington D. C.|Washington]] de «flagrante violación» de los compromisos estauxunidenses.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/06/internacional/315961210_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/06/internacional/315961210_850215.html}}</ref> El vizprimer ministru chinu, [[Deng Xiaoping]], solicita una alianza ente [[China]], [[Estaos Xuníos]] y tolos países comenenciudos, contra la Xunión Soviética «que la so política expansionista nun va acabar nunca».<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/09/internacional/316220401_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/09/internacional/316220401_850215.html}}</ref> [[Estaos Xuníos]] y la [[República Popular de China]] deciden suscribir un alcuerdu urxente» de resistencia y oposición a la intervención soviética n'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/09/internacional/316220411_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/09/internacional/316220411_850215.html}}</ref> El presidente iraquín, [[Sadam Husein]], conderga la intervención soviética n'[[Afganistán]], calificándola d'error grave, peligrosu, inexcusable ya inxustificable».<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/08/internacional/316134012_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/08/internacional/316134012_850215.html}}</ref> [[Arabia Saudita]] ruempe rellaciones diplomátiques con [[Afganistán]], como protesta ante'l réxime illegal de Kabul» y la invasión soviética del país.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1981/04/08/internacional/355528816_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1981/04/08/internacional/355528816_850215.html}}</ref> [[Faruk Kadumi]], presidente de la seición política de la [[Organización pa la Lliberación de Palestina]] ([[OLP]]), declara que la Xunión Soviética emprestó una ayuda altruista» a [[Afganistán]]. Esta ayuda «agafó tantu al imperialismu estauxunidense porque quería siguir esplotando les riqueces naturales d'[[Irán]] y [[Afganistán]]».<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/13/internacional/316566002_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/13/internacional/316566002_850215.html}}</ref> La Xunión Soviética sufre un fuerte escalabru diplomáticu y moral nes Naciones Xuníes, cuando la mayoría de los países del Tercer Mundu, integraos nel movimientu de non alliniaos, votaron con toles naciones occidentales un resolución de condena de la invasión d'Afganistán pola Xunión Soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/16/internacional/316825203_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/16/internacional/316825203_850215.html}}</ref> Nuna visita a la [[India]], [[Leonid Breznev]] ye recibíu con ulles y manifestaciones antisoviétiques.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/12/09/internacional/345164415_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/12/09/internacional/345164415_850215.html}}</ref> En [[Teḥrán]], un ensame intenta asaltar la sede de la embaxada soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/02/internacional/315615606_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/02/internacional/315615606_850215.html}}</ref> El presidente d'Estaos Xuníos [[Jimmy Carter]] va solicitar al Congresu un presupuestu de Defensa para [[1981]] de 158&nbsp;000&nbsp;millones de dólares, lo que supón un 5&nbsp;% más que'l destináu para [[1980]]. La xustificación principal pa dichu amonto armamentístico son les sanciones a la Xunión Soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/22/internacional/317343608_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/22/internacional/317343608_850215.html}}</ref> La [[Comunidá Económica Europea]] (CEE) decide suprimir l'ayuda a les esportaciones de [[mantequilla]] a la Xunión Soviética, a [[Afganistán]] y a los países del este d'Europa.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/02/internacional/318294009_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/02/internacional/318294009_850215.html}}</ref> Ente que, [[Francia]] y la [[República Federal d'Alemaña]] dirixen una enérxica alvertencia a la Xunión Soviética, nel sentíu de que van utilizar la so capacidá militar si [[Moscú]] intenta nueves aiciones similares a la d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/06/portada/318639603_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/06/portada/318639603_850215.html}}</ref> Mientres el mes de febreru de 1980, el presidente d'Estaos Xuníos, [[Jimmy Carter]], ordena l'embargu de les ventes de [[fosfatos]] estauxunidenses a la Xunión Soviética. L'embargu estauxunidense de les ventes de [[fosfatu]] a la Xunión Soviética va aniciar un importante escedente sobre'l mercáu mundial, un nuevu descensu de los precios, y, arriendes d'ello, serios problemes pa la economía marroquina, que depende en gran midida, pa los sos ingresos en divises, d'esta esportación.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/28/internacional/320540407_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/28/internacional/320540407_850215.html}}</ref> Dempués de presentar ante'l Congresu un plan antiinflación, con amenorgamientu del gastu públicu, la llimitación del creitu; y nuevos impuestos pa la gasolina, el presidente d'[[Estaos Xuníos]], [[Jimmy Carter]], anuncia que [[Estaos Xuníos]] podría arrenunciar al tratáu robláu cola [[Xunión Soviética]] sobre la llimitación d'armes nucleares, [[SALT II]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/03/16/internacional/322009207_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/03/16/internacional/322009207_850215.html}}</ref> En mayu de [[1980]], mientres un eventu en [[Filadelfia]], [[Jimmy Carter]] pronuncia un discursu onde alvierte a los países occidentales sobre l'amenaza soviética,<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/05/10/internacional/326757608_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/05/10/internacional/326757608_850215.html}}</ref> el cual ye calificáu pola Xunión Soviética como una declaración de [[guerra fría]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/05/11/internacional/326844002_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/05/11/internacional/326844002_850215.html}}</ref> ===== Crisis nel gobiernu de la [[Xunión Soviética]] y diferencies internes na alministración de Jimmy Carter ===== El xefe del Estáu y del Partíu Comunista soviéticu, [[Leonid Brézhnev]], paez que ye contrariu a la invasión d'Afganistán, pero la so posición nun llogró imponese a la mayoría nel buró políticu del so partíu. Ello significaría que s'acentuó la crisis nel cumal políticu de la Xunión Soviética. Esta vegada nun apaeció en públicu, desque empezó la invasión d'[[Afganistán]], pa esplicar los motivos de tal operación a los ciudadanos soviéticos. El precariu estáu de salú de los dos máximos líderes soviéticos xustificaba'l so escurecimientu, pero negar a especular sobre eventuales cambeos nel equipu del poder na Xunión Soviética. La intervención soviética n'[[Afganistán]] foi decidida por una faición del Politburó qu'entendía al ministru de Defensa, [[Dimitri Ustinov]], [[Andrei Kirilenko]], l'ideólogu [[Mikhail Suslov]], [[Yuri Andropov]], xefe de la [[KGB]], según el ministru d'Asuntos Esteriores, [[Andrei Gromiko]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/10/internacional/316306808_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/10/internacional/316306808_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/11/internacional/316393205_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/11/internacional/316393205_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/11/portada/316393202_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/11/portada/316393202_850215.html}}</ref> [[Leonid Brézhnev]], dirixente máximu de la Xunión Soviética, afirma que les unidaes soviétiques unviaes a [[Afganistán]] van ser retiraes dafechu d'esti país cuando suman les causes que llevaron a les autoridaes afganistanes a pidir la so entrada nél y pidan la so evacuación.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/13/portada/316566005_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/13/portada/316566005_850215.html}}</ref> N'[[Estaos Xuníos]], dimite'l Secretariu d'Estáu, [[Cyrus Vance]], poles sos diferencies col presidente [[Jimmy Carter]] sobre la estratexa del rescate de los rehenes estauxunidense en [[Teḥrán]] y los conseyos del asesor presidencial, [[Zbignew Brzezinski]] sobre la tema [[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/05/07/internacional/326498414_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/05/07/internacional/326498414_850215.html}}</ref> ===== La resistencia antisoviética n'[[Afganistán]] y l'ayuda occidental ===== [[Ficheru:August 1985 Muja.jpg|thumb|200px|Insurxentes afganistanos.]] «Nun nos fai falta l'ayuda estranxera. Tamos acostumaos dende hai enforma tiempu a tener en casa nueses mesmes armes: dende una pistola a un antiaéreo», declara [[Gul Mohamad]], voceru de [[Hezbi Islami]] [[Afganistán]]. El mercáu negru d'armamentos ye fabulosu y sospriende a quien lo desconocen.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/13/internacional/316566001_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/13/internacional/316566001_850215.html}}</ref> Los principales grupos musulmanes integren la resistencia antisoviética en [[Afganistán)): # [[El Frente de la Revolución Islámica]], de [[Sayed Ahmed Gailan]] (proestauxunidense), foi escluyíu de la federación d'insurxentes. # El [[Hezbi Islami]] d'[[Afganistán]], entama los primeros combates nes provincies de [[Paktia]] y [[Konar]]. La derecha monárquica afganistana califica a esti partíu d'islámicu-leninista. El so dirixente ye l'inxenieru [[Gulbudin Hekmatiar]]. # El grupu [[Jamiat Islami]], que dirixe'l profesor [[Buhranuddin Rabanni]], ye unu de los que más s'estrema del restu. Actúa básicamente nel estremu nororiental d'Afganistán (cerca de la pequeña frontera de China) y paez bien influyíu poles tesis maoístes. # [[Jarakat Enguelab Islami]], que dirixe'l profesor de relixón [[Mohammed Nabi Mohamadi]], ye'l más puramente islámicu de los siete grupos. Les provincies nes que tien mayor implantación son les de [[Tayar]] y [[Beluchistán]]. Esti grupu cunta ente los sos militantes con bon númberu de [[mullahs]] (sacerdotes islámicos) y considérase-y bien xuníu a la organización integrista [[Hermanos Musulmanes]], qu'axunta a los [[«fundamentalistes»]] de tol [[mundu islámicu]]. <ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/16/internacional/316825206_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/16/internacional/316825206_850215.html}}</ref> Sicasí, toos estos grupos a pesar de tar entamaos, na so mayoría, nuna federación nun consiguen constituyir un frente común.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/19/internacional/317084404_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/19/internacional/317084404_850215.html}}</ref> El [[tráficu d'armes]] espolleta na frontera afganistanu-paquistanina. El mercáu artesanal d'armes de [[Darras]] ye'l más socorríu polos insurxentes [[afganistanos]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/18/internacional/316998006_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/18/internacional/316998006_850215.html}}</ref> Anque'l gobiernu d'[[Estaos Xuníos]] decide aplazar la entrega de material militar a [[Paquistán]],<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/08/internacional/318812419_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/08/internacional/318812419_850215.html}}</ref> según el diariu ''[[The Washington Post]]'', Estaos Xuníos da de callao armes llixeres y anticarro a los rebeldes afganistanos que combaten contra les tropes soviétiques qu'ocupen el so país,<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/16/internacional/319503603_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/16/internacional/319503603_850215.html}}</ref> y los chinos manifiesten que tán dispuestos a ayudar tamién.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/12/internacional/319158004_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/12/internacional/319158004_850215.html}}</ref> La cadena de noticies estauxunidense [[American Broadcasting Company]] (ABC) nel so programa [[20-20]] señala que [[Washington D. C.|Washington]] apurre armamentu a los rebeldes afganistanos per mediu d'un programa ordenáu pol presidente [[Jimmy Carter]] en xineru de [[1980]] y executáu pol direutor de la [[CIA]], [[Stansfield Turner]] y el so asesor de Seguridá Nacional, [[Zbignew Brzezinski]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1981/06/20/internacional/361836002_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1981/06/20/internacional/361836002_850215.html}}</ref> N'entrevista cola cadena estauxunidense [[NBC]], el presidente d'[[Exiptu]], [[Anuar el Sadat]], revela que'l so país vendió-y armes soviétiques a los [[Estaos Xuníos]] al envís de sofitar a la insurxencia afganistana.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1981/09/24/internacional/370130410_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1981/09/24/internacional/370130410_850215.html}}</ref> L'ayuda occidental nun puede despintase y les protestes de [[Leonid Brézhnev]] son amuesa d'ello, más que los artículos publicaos esporádicamente na prensa occidental.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/23/portada/320108404_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/23/portada/320108404_850215.html}}</ref> El presidente [[Jimmy Carter]] afirma en [[Belgráu]] que [[Estaos Xuníos]] ta dispuestu a ufiertar garantíes a un Gobiernu que sería aceptable pal pueblu afganistanu. Les declaraciones provoquen indignación nel gobiernu soviéticu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/06/27/internacional/330904809_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/06/27/internacional/330904809_850215.html}}</ref> El [[Partíu Republicanu de los Estaos Xuníos|republicanu]] [[Ronald Reagan]], al entamu de la so alministración, fai una ufierta abierta de sofitu a la resistencia afganistana, esta declaración toma por sorpresa a [[Moscú]], que los sos dirixentes critiquen de «cinicas» les declaraciones del presidente de los [[Estaos Xuníos]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1981/03/11/internacional/353113203_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1981/03/11/internacional/353113203_850215.html}}</ref> Pel llau cultural, el pueblu afganistanu amuesa resistencia. La ministra d'Educación, [[Anahita Ratebzad]], amuesa'l so desconsuelu poles dificultaes qu'hubo: «Menos de la metá de los ciudadanos de la cantidá prevista ye'l númberu real consiguíu nesta primer esperiencia. La escolarización obligatoria».<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/15/internacional/319417201_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/15/internacional/319417201_850215.html}}</ref> [[Radio Kabul Llibre]] ye creada con fines propagandísticos antisoviéticos y funciona gracies a los donativos d'intelectuales europeos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1981/09/22/internacional/369957605_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1981/09/22/internacional/369957605_850215.html}}</ref> La debilidá del invasor poner de manifiestu cuándo s'enfrenten nes cais de [[Kabul]] colos insurxentes afganistanos a plena lluz del día.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/08/21/internacional/335656809_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/08/21/internacional/335656809_850215.html}}</ref> y cuando en menos d'un añu de cumplise la invasión soviética, la insurxencia afganistana toma la segunda ciudá más importante del país, [[Kandahar]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/09/04/internacional/336866421_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/09/04/internacional/336866421_850215.html}}</ref> Esa ciudá convertir dende mayu de [[1981]] nel bastión de la insurxencia afganistana. Por esi motivu la fuercia aérea soviética la bombardeó de manera encarnizada, causando cientos de civiles muertos nel mes de febreru de [[1982]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1982/02/03/internacional/381538819_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1982/02/03/internacional/381538819_850215.html}}</ref> Fontes occidentales afirmen que dempués de dos años de la invasión soviética, ocho mil soldaos soviéticos cayeron n'enfrentamientos cola resistencia afganistana.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1981/12/27/internacional/378255608_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1981/12/27/internacional/378255608_850215.html}}</ref> A finales del mes de xunu de [[1985]], la guerrilla afganistana afirma que llogró una importante victoria nel valle de [[Panjsher]], al tomar el control d'un puestu militar que yera defendíu por 450 soldaos soviéticos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/06/30/internacional/488930404_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/06/30/internacional/488930404_850215.html}}</ref> En [[1985]] ye más bultable la impotencia del [[Exércitu Coloráu]] y el so collaboradores afganistanos pa esaniciar a la insurxencia afganistana. La guerra allargóse más de lo previsto y los [[soviéticos]] solo controlen la capital [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/08/12/internacional/492645617_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/08/12/internacional/492645617_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/08/13/internacional/492732013_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/08/13/internacional/492732013_850215.html}}</ref> Sicasí, [[Moscú]] sigui unviando más tropes a [[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/09/04/internacional/494632806_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/09/04/internacional/494632806_850215.html}}</ref> La roxura de la insurxencia afganistana delles vegaes degoló les llendes y nun respetó la vida de civiles, como cuando baltaron un avión comercial con un misil estauxunidense tierra-aire. Los 52&nbsp;civiles que viaxaben nesti avión morrieron nel ataque.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/09/08/portada/494978401_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/09/08/portada/494978401_850215.html}}</ref> Esta noticia espublizóse díes dempués de la consumación del ataque y nengún grupu de la insurxencia afganistana atribuyóse l'autoría del ataque al avión comercial.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/09/09/internacional/495064813_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/09/09/internacional/495064813_850215.html}}</ref> El [[FIM-92 Stinger]] foi vital pa la insurxencia afganistana nos sos combates contra los invasores soviéticos y el so collaboradores afganistanos. La efeutividá d'esti misil amosar nel ataque del mes d'ochobre de [[1985]], que orquestaron los guerrilleros afganistanos contra l'aeropuertu de [[Kabul]] ―que taba fuertemente curiáu―. Los insurxentes naquella ocasión, anque nun tomaron el control del aeropuertu, llograron derrumbar 2&nbsp;aviones [[Mig]] y 4&nbsp;helicópteros de combate.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/10/23/internacional/498870021_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/10/23/internacional/498870021_850215.html}}</ref> En xunu de [[1986]], el [[Parllamentu Européu]] pide la reconocencia como autoridá de la resistencia afganistana.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/06/14/internacional/519084025_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/06/14/internacional/519084025_850215.html}}</ref> ===== Fracasu de la [[Xunión Soviética]] y los sos satélites n'Afganistán ===== Los soldaos desertores y los «rebeldes» islámicos combaten a les tropes soviétiques na llocalidá de [[Jellabab]], a mediu camín ente [[Kabul]] y la frontera paquistanina. Tamién se desenvuelven combates na rexón de [[Herat]], cerca de la frontera iranina-, [[Ghazni]], nel centru del país, y [[Mazar el Sharif]] cerca de la frontera soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/12/internacional/316479603_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/12/internacional/316479603_850215.html}}</ref> Les deserciones nel Exércitu afganistanu son numberoses por cuenta de que les tropes soviétiques empiecen a resabiar de los sos collaboradores afganistanos.<ref>{{cita web |url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1980/01/12/022.html|títulu=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1980/01/12/022.html}}</ref> Una división del Exércitu afganistanu ataca a un contingente aerotresportáu soviéticu aparcáu na redoma del aeropuertu internacional de [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/18/portada/316998001_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/18/portada/316998001_850215.html}}</ref> La inorancia de la población na Xunión Soviética suple, pos el Gobiernu soviéticu, omitió informaciones sobre la guerra d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/03/12/internacional/321663608_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/03/12/internacional/321663608_850215.html}}</ref> La censura informativa na Xunión Soviética moderar hasta mediaos de [[1981]], cuándo la [[televisión soviética]] espón un documental qu'amuesa les tarrecibles consecuencies de la guerra n'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1981/06/07/internacional/360712812_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1981/06/07/internacional/360712812_850215.html}}</ref> En [[1983]], la censura modérase muncho más na Xunión Soviética, yá que escuches de la [[BBC]] confirmen que [[Radio Moscú]] fala de la creciente oposición afganistana a los invasores soviéticos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1983/05/25/internacional/422661612_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1983/05/25/internacional/422661612_850215.html}}</ref> A mediaos de [[1985]], 200 padres de familia n'[[Armenia]] manifiéstense públicamente en contra de que los sos fíos sían unviaos a [[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/06/15/internacional/487634407_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/06/15/internacional/487634407_850215.html}}</ref> N'avientu de 1987, la policía soviética tien qu'eslleir una manifestación encabezada pol disidente [[Yuli Vorontsov]] frente al Ministeriu de Defensa.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/12/27/internacional/567558015_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/12/27/internacional/567558015_850215.html}}</ref> Nel [[Exércitu Coloráu]] tamién hai deserciones como'l casu d'esti soldáu que se introdujó clandestinamente a la [[Embaxada]] de los [[Estaos Xuníos]] en [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/11/02/internacional/499734002_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/11/02/internacional/499734002_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/11/03/internacional/499820406_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/11/03/internacional/499820406_850215.html}}</ref> Tamién hubo soldaos soviéticos que se negaron a cumplir les órdenes de los sos superiores, como'l casu de los venti soldaos executaos en [[Kandahar]] por aguantase a combatir a los insurxentes.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/01/15/internacional/506127622_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/01/15/internacional/506127622_850215.html}}</ref> Otru desertores de la milicia soviética son obligaos a retornar a la Xunión Soviética como [[Igor Rijiov]] y [[Oleg Flan]] que taben abellugaos nel [[Reinu Xuníu]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1984/11/12/internacional/469062009_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1984/11/12/internacional/469062009_850215.html}}</ref> Nel casu de los veteranos y de quien participaron nel contingente soviéticu que combatió n'[[Afganistán]], estos atopen manifestaciones de refuga social na Xunión Soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/10/30/internacional/562546828_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/10/30/internacional/562546828_850215.html}}</ref> Los ciudadanos soviéticos calificar como afgansi y la so torna ye un fenómenu social qu'inspira cantares y películes.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/02/13/internacional/571705208_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/02/13/internacional/571705208_850215.html}}</ref> ===== Los Xuegos Olímpicos de Moscú 1980 ===== El secretariu d'Estáu estauxunidense, [[Cyrus Vance]], anuncia que [[Estaos Xuníos]] va aguardar hasta'l [[15 de febreru]] pa declarar el [[boicó]] a los Xuegos Olímpicos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/17/portada/316911602_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/17/portada/316911602_850215.html}}</ref> A principios del mes de febreru de [[1980]], [[Estaos Xuníos]] solicita oficialmente'l boicó a los [[Xuegos Olímpicos de Moscú]] ante la recién invasión soviética n'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/10/deportes/318985205_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/10/deportes/318985205_850215.html}}</ref> Sicasí, el [[Cómite Olímpicu Internacional]] ratifica que Moscú va ser la sede de los [[Xuegos Olimpicos]] de [[1980]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/13/deportes/319244414_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/13/deportes/319244414_850215.html}}</ref> La [[República Popular de China]] sumir a los países que van boicotiar les Olimpiaes na capital soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/02/internacional/318294013_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/02/internacional/318294013_850215.html}}</ref> A pesar d'estes manifestaciones de [[boicó olímpicu]], hai un creciente aislamientu internacional sobre esta opción propuesta polos [[Estaos Xuníos]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/03/30/internacional/323218805_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/03/30/internacional/323218805_850215.html}}</ref> Mientres se desenvuelven los [[Xuegos Olimpicos]] de [[Moscú 80]], altos funcionarios afganistanos son asesinaos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/07/25/internacional/333324008_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/07/25/internacional/333324008_850215.html}}</ref> Erán lóxiques les protestes d'[[Occidente]] contra la invasión soviética d'Afganistán, pero la opinión del presidente rumanu, [[Nicolae Ceaușescu]] causa sorpresa pos pide la retirada de les tropes soviétiques d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/11/09/internacional/342572409_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/11/09/internacional/342572409_850215.html}}</ref> ===== El gobiernu de [[Babrak Karmal]] ===== [[Moscú]] tien dificultaes pa imponer la figura del presidente [[Babrak Karmal]] y face-y creíble ante los líderes relixosos afganistanos. Los asesores soviéticos desenvuelven una gran campaña propagandística, destinada a ganar pal nuevu réxime'l sofitu de los xefes relixosos musulmanes.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/27/internacional/317775609_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/27/internacional/317775609_850215.html}}</ref> Al envís de crear una imaxe independiente de la [[Moscú]] suprímense inscripciones y eslóganes comunistes nes cais de [[Kabul]] y llévase a cabu la lliberación de presos. [[Babrak Karmal]] establez midíes populistes pa ganase la voluntá del pueblu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/01/29/internacional/317948410_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/01/29/internacional/317948410_850215.html}}</ref> Nel segundu mes de la invasión soviética, les cais de [[Kabul]] tán baxu [[llei marcial]] y los comercios permanecen zarraos. Hai un patrullaje intensu nes cais de [[Kabul]] per parte de los afganistanos y los soviéticos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/24/internacional/320194802_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/24/internacional/320194802_850215.html}}</ref> Los comerciantes afganistanos poner en fuelga, hai escasez d'alimentos y munchos disturbios nes cais de la capital afganistana.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/02/27/internacional/320454008_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/02/27/internacional/320454008_850215.html}}</ref> L'Exércitu afganistanu pon fin a la fuelga de los comerciantes de [[Kabul]], recurriendo a encomalo pa obligar a los comerciantes a abrir les sos tiendes.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/06/26/internacional/330818408_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/06/26/internacional/330818408_850215.html}}</ref> Munchos afganistanos ante esti caos, tienen que fuxir del so país.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/03/12/internacional/321663610_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/03/12/internacional/321663610_850215.html}}</ref> Na so visita a la [[Xunión Soviética]], [[Babrak Karmal]] busca ayuda económica d'esta potencia.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/10/16/internacional/340498816_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/10/16/internacional/340498816_850215.html}}</ref> En Moscú ye recibíu con honores pol presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética, [[Leonid Breznev]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/10/17/internacional/340585209_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/10/17/internacional/340585209_850215.html}}</ref> Dambos mandatarios confirmen que [[Afganistán]] pertenez a la órbita soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/10/18/internacional/340671613_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/10/18/internacional/340671613_850215.html}}</ref> El presidente afganistanu [[Babrak Karmal]] dispón que [[Abdil Qadir]] seya reemplazáu por [[Nazar Mohammad]] nel Ministeriu de Defensa.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1984/12/04/internacional/470962809_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1984/12/04/internacional/470962809_850215.html}}</ref> Les manifestaciones d'hostilidá al réxime de [[Babrak Karmal]] y la presencia soviética volver# a entamar en delles ciudaes importantes d'[[Afganistán]]. La población de [[Kabul]] xube casi toles nueches a los teyaos de les sos cases dende onde glaya «¡Allah ajbar!» ('Alá ye'l más grande').<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/03/29/internacional/323132415_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/03/29/internacional/323132415_850215.html}}</ref> Ente'l 26 y el 29 d'abril de [[1980]], alredor de 57&nbsp;estudiantes [[afganistanos]] que participen na [[rebelión estudiantil]] antisoviética muerren nes cais de [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/05/02/internacional/326066409_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/05/02/internacional/326066409_850215.html}}</ref> [[Babrak Karmal]] crea cuatro presidencies xenerales al envís de partir el poder col Exércitu Afganistanu y evitar disputes ente este col [[Partíu Comunista]] d'[[Afganistán]]. Medios diplomáticos alverten que los soviéticos yá nun tán dispuestos a da-y otra oportunidá a [[Babrak Karmal]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/07/23/internacional/333151207_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/07/23/internacional/333151207_850215.html}}</ref> A pesar d'estes concesiones, dellos dirixentes de la faición [[Jalq]] del [[Partíu Comunista]] d'[[Afganistán]], opuestu a la faición [[Parcham]] encabezada pol presidente afganistanu [[Babrak Karmal]], poner en contautu colos «rebeldes» musulmanes.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/07/27/internacional/333496806_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/07/27/internacional/333496806_850215.html}}</ref> Nel cuelmu de toles concesiones polítiques, [[Babrak Karmal]] esprender del cargu de [[Primer Ministru]] y designa como tal a [[Sultán Alí Kishtmad]], son l'oxetu de conciliar a les fraiciones antagóniques dientro del Partíu Comunista d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1981/06/12/internacional/361144807_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1981/06/12/internacional/361144807_850215.html}}</ref> El diariu [[Pravda]] critica fuertemente al gobiernu de [[Babrak Karmal]] y a partir d'ende, la suerte del presidente afganistanu empieza a ser incierta.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/04/29/internacional/515109610_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/04/29/internacional/515109610_850215.html}}</ref> El ex-presidente [[Babrak Karmal]], que foi destituyíu polos soviéticos, esta nuna prisión en [[Kabul]], según l'axencia china de noticies [[Xinhua]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/05/04/internacional/547077612_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/05/04/internacional/547077612_850215.html}}</ref> Dempués que s'espubliza esa información, el ex-presidente ye treslladáu a [[Moscú]] pa recibir un tratamientu médicu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/05/05/internacional/547164016_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/05/05/internacional/547164016_850215.html}}</ref> Darréu asocediéronse'l presidentes [[Babrak Karmal]] y [[Mohammad Najibulá]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/05/05/opinion/515628010_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/05/05/opinion/515628010_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/05/05/internacional/515628015_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/05/05/internacional/515628015_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/05/05/portada/515628001_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/05/05/portada/515628001_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/05/05/internacional/515628014_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/05/05/internacional/515628014_850215.html}}</ref> Esti postreru llevó a cabu una política denomada «reconciliación nacional» pa frenar la guerra, pero la disolución de la Xunión Soviética, [[Rellación Afganistán-Xunión Soviética|sociu económicu principal d'Afganistán]] dende los tiempos de la monarquía, afectó al gobiernu, que s'eslleió y foi reemplazáu por un Estáu Islámicu. {{VT|Guerra d'Afganistán (1978-1992)}} ===== El gobiernu de [[Mohammad Najibulá]] ===== [[Mohammad Najibulá]], pa beneplacito de los invasores soviéticos promete amontar les aiciones militares contra la resistencia afganistana.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/05/06/internacional/515714416_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/05/06/internacional/515714416_850215.html}}</ref> [[Estaos Xuníos]] afirma que'l cambéu de presidente n'[[Afganistán]] ye solo una cuestión d'imaxe<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/05/06/internacional/515714414_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/05/06/internacional/515714414_850215.html}}</ref> y la guerrilla musulmana manifiesta que solo ye un cambéu de peón de parte del invasor.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/05/06/internacional/515714408_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/05/06/internacional/515714408_850215.html}}</ref> N'[[Afganistán]] hai una fuerte oposición al ascensu de [[Mohammad Najibulá]]. El día del so toma de posesión, les tropes soviétiques establecieron una fuerte vixilancia nos edificios gubernamentales.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/05/07/internacional/515800827_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/05/07/internacional/515800827_850215.html}}</ref> Na capital [[Kabul]] danse delles manifestaciones populares que sofiten a [[Babrak Karmal]] y que son reprimíes poles autoridaes soviétiques.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/05/12/internacional/516232820_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/05/12/internacional/516232820_850215.html}}</ref> Ante estes manifestaciones públiques, [[Mohammad Najibulá]], designa a [[Babrak Karmal]] como xefe del Conseyu Revolucionariu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/05/16/internacional/516578410_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/05/16/internacional/516578410_850215.html}}</ref> A finales de [[1986]], el presidente [[Mohammad Najibulá]] manifiesta al diariu soviéticu [[Pravda]] qu'él y el pueblu d'[[Afganistán]] tán cansaos de la guerra.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/12/31/internacional/536367602_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/12/31/internacional/536367602_850215.html}}</ref> En [[Moscú]], aportuna nuna política de reconciliación nacional.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/07/21/internacional/553816819_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/07/21/internacional/553816819_850215.html}}</ref> Sicasí, aguantar a vencer a la oposición, puestos claves como la seguridá nacional.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/07/22/internacional/553903213_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/07/22/internacional/553903213_850215.html}}</ref> Na reestructuración del poder gubernamental d'[[Afganistán]], [[Mohammad Najibulá]], ye escoyíu presidente del Conseyu Revolucionariu (Parllamentu) el [[1 d'ochobre]] de [[1987]], polo que sigue siendo presidente del país.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/10/01/internacional/560041220_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/10/01/internacional/560041220_850215.html}}</ref> Mientres la so nueva xestión, diséñase un nuevu proyeutu de Constitución onde'l [[Islam]] va ser la [[relixón oficial]] d'[[Afganistán]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/11/28/internacional/565052419_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/11/28/internacional/565052419_850215.html}}</ref> y son llegalizaos cuatro partíos políticos: Organización Revolucionaria Obrera, el Partíu Islámicu del Pueblu, el Partíu de la Xusticia Llabradora y el Partíu Democráticu Popular.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/11/29/internacional/565138821_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/11/29/internacional/565138821_850215.html}}</ref> A pesar de toos estes ufiertes y llogros democráticos, los rebeldes afganistanos nunca tomaron en serio al gobiernu de [[Mohammad Najibulá]] y esixíen dialogar direutamente cola [[Xunión Soviética]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/10/24/internacional/593650822_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/10/24/internacional/593650822_850215.html}}</ref> Cuándo la Xunión Soviética retirar d'[[Afganistán]] ufiertó que'l so gobiernu yá nun sería [[socialista]] sinón [[plural]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/17/internacional/603673219_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/17/internacional/603673219_850215.html}}</ref> Sicasí, esta ufierta sirvió pocu, pos tuvo que declarar l'estáu d'alerta, una y bones la insurgencía afganistana sigui cometiendo ataques contra'l so réxime.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/19/internacional/603846002_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/19/internacional/603846002_850215.html}}</ref> Ante esti escenariu, [[Mohammad Najibulá]] vuelve al gobiernu prosoviético, destituyendo a miembros del so gobiernu que nun son comunistes<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/20/internacional/603932410_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/20/internacional/603932410_850215.html}}</ref> y forma un Conseyu Supremu pa la Guerra,<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/21/internacional/604018804_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/21/internacional/604018804_850215.html}}</ref> pero toos estos cambeos solo alcen la moral de la insurxencia afganistana.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/22/internacional/604105213_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/22/internacional/604105213_850215.html}}</ref> ==== El retiru de les tropes soviétiques d'Afganistán ==== ===== El retiru gradual de les tropes soviétiques d'[[Afganistán]] ===== A mediaos de [[1980]] surdieron rumores que describíen la posibilidá del retiru total de les tropes soviétiques d'[[Afganistán]]. El retiru llindáu causo sorpresa na alta dirigencia de la [[OTAN]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/06/24/internacional/330645602_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/06/24/internacional/330645602_850215.html}}</ref> y enche l'entusiasmu n'[[Occidente]]. Sicasí, p'afandu de munchos, solo trátase d'un retiru llindáu de tropes, lo que provoca que los Siete Potencies d'[[Occidente]] pronúnciense pidiendo'l retiru total de les tropes soviétiques d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/06/24/portada/330645604_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/06/24/portada/330645604_850215.html}}</ref> A la fin confirmóse que'l retiru total yera una posibilidá distante y La Xunión Soviética retira d'[[Afganistán]] solo una división d'infantería ―non más de 10&nbsp;000&nbsp;homes― y 108&nbsp;carros de combate.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/06/24/internacional/330645607_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/06/24/internacional/330645607_850215.html}}</ref> [[Leonid Breznev]] esplica al Comité Central la retirada parcial de los efeutivos de la Xunión Soviética, que débese a les victories llograes sobre los reaccionarios y porque la vida vuelve a la normalidá n'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1980/06/24/internacional/330645605_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1980/06/24/internacional/330645605_850215.html}}</ref> En [[1983]], [[Yuri Andropov]], el socesor de [[Leonid Breznev]], espresa nos funerales del so antecesor, el so deséu de buscar una salida honrosa pal [[Exércitu Coloráu]] d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1983/06/12/internacional/424216815_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1983/06/12/internacional/424216815_850215.html}}</ref> Nel mes de payares de [[1985]], el líder soviéticu [[Mikhaíl Gorbachov]] manifiesta que la [[Xunión Soviética]] desea retirar les sos tropes d'[[Afganistán]] asina los otros Estaos garantizen la so neutralidá.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/11/28/internacional/501980415_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/11/28/internacional/501980415_850215.html}}</ref> El presidente afganistanu [[Babrak Karmal]], ante esta declaración manifiesta a [[Der Spiegel]] que la presencia de tropes soviétiques foi necesaria nel so país y que'l so gobiernu va axustar la retirada cola Xunión Soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/12/01/internacional/502239619_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/12/01/internacional/502239619_850215.html}}</ref> A pesar d'estes declaraciones, la retirada de les tropes soviétiques paez alloñada y [[Moscú]] busca otres víes pa controlar el caos n'[[Afganistán]] como la reconocencia pública de los sos errores y el diálogu cola insurxencia afganistana.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/12/23/internacional/504140414_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/12/23/internacional/504140414_850215.html}}</ref> Tamién buscó integrar al gobiernu prosoviético a personaxes que nun fueren [[comunistes]] nin partidarios de la Xunión Soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/12/28/internacional/504572401_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/12/28/internacional/504572401_850215.html}}</ref> En [[1986]], nuna entrevista al diariu comunista frnacés [[L´Humanite]], [[Gorbachov]] afirma que la Xunión Soviética busca dar fin a la guerra n'[[Afganistán]] y que les tropes soviétiques llueu van salir d'esi país.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/02/08/internacional/508201222_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/02/08/internacional/508201222_850215.html}}</ref> Al paecer la estratexa soviética consistía en formar un gobiernu plural n'[[Afganistán]] y que esti ganará'l sofitu popular y pudiera conciliar los antagonismos dientro del país. Sicasí, el gobiernu de [[Babrak Karmal]] falla rotundamente nesti oxetivu y desespera a los estrategues soviéticos al grau que les crítiques al gobiernu afganistanu empiecen a llegar de la Xunión Soviética.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/04/28/portada/515023202_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/04/28/portada/515023202_850215.html}}</ref> A fines del mes del mes de [[xunetu]] de [[1986]], el líder soviéticu [[Gorbachov]], anuncia un amenorgamientu de tropes del so país n'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/07/29/internacional/522972006_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/07/29/internacional/522972006_850215.html}}</ref> Siete mil soldaos soviéticos van abandonar el país primero que finalize esi añu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/07/29/portada/522972002_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/07/29/portada/522972002_850215.html}}</ref> Sicasí, el gobiernu chinu manifiesta la so insatisfaición y manifiesta que'l retiru de les tropes tien de ser inmediatu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/07/31/internacional/523144826_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/07/31/internacional/523144826_850215.html}}</ref> La Xunión Soviética informa que retira d'[[Afganistán]] seis regimientos a partir del día [[15 d'ochobre]] de [[1986]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/10/09/internacional/529196413_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/10/09/internacional/529196413_850215.html}}</ref> y el gobiernu afganistanu convida a periodistes a ser testigos de dichu eventu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/10/14/internacional/529628413_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/10/14/internacional/529628413_850215.html}}</ref> El gobiernu d'[[Afganistán]] ufierta a fines de [[1986]] una ufierta de cese al fueu, pero esta ye refugada polos rebeldes.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/01/02/internacional/536540423_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/01/02/internacional/536540423_850215.html}}</ref> Sicasí [[Kabul]] aportuna nel altu al fueu a partir del [[15 de xineru]] de [[1987]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/01/04/internacional/536713213_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/01/04/internacional/536713213_850215.html}}</ref> Ante la negativa de la insurxencia afganistana, la Xunión Soviética acusa a [[Estaos Xuníos]] de bloquiar los esfuercios por pacificar la rexón.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/01/05/internacional/536799609_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/01/05/internacional/536799609_850215.html}}</ref> ===== La causa principal del fortalecimientu de la insurxencia afganistana ===== Mentanto, la capital [[Kabul]] convertir n'escenariu d'aiciones béliques onde la insurxencia afganistana utiliza misiles antiaéreos. Delles embaxaes son algamaes por estos proyeutil proporcionaos polos [[Estaos Xuníos]] a los rebeldes.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/07/23/internacional/522453615_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/07/23/internacional/522453615_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/08/14/internacional/524354403_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/08/14/internacional/524354403_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/08/28/internacional/525564022_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/08/28/internacional/525564022_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/09/30/internacional/528418805_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1986/09/30/internacional/528418805_850215.html}}</ref> [[The Washington Post]] informa que l'alministración de [[Ronald Reagan]] tien previstu apurrir 150 misiles [[Stinger]] a la resistencia afganistana.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/02/09/internacional/539823607_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/02/09/internacional/539823607_850215.html}}</ref> Díes dempués de que'l diariu estauxunidense diera a conocer la noticia, el grupu rebalbu [[Jalaludin Hagani]] balta un avión comercial al este d'[[Afganistán]], onde muerren trenta persones, ente les víctimes, hai muyeres y neños.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/02/10/internacional/539910018_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/02/10/internacional/539910018_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/02/11/internacional/539996402_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/02/11/internacional/539996402_850215.html}}</ref> La eficacia mortal de los misiles tierra-aire apurríos a la insurxencia afganistana por [[Estaos Xuníos]] manifestar de forma cada vez más frecuente. El tresporte aereu sobre territoriu afganistanu, fora militar o civil, taba en riesgu de ser baltáu por estos misiles. La Xunión Soviética yá nun puede despintar les baxes de tresportes aéreos que sufre tolos díes en territoriu afganistanu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/06/24/internacional/551484018_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/06/24/internacional/551484018_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/08/14/internacional/555890407_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/08/14/internacional/555890407_850215.html}}</ref> En [[1987]], los rebeldes afganistanos ataquen la llocalidá soviética de [[Piandzh]], [[Tadjukistán]], sucesu que [[Moscú]] confirma.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/04/03/internacional/544399224_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/04/03/internacional/544399224_850215.html}}</ref> Los rebeldes afganistanos vuelven cruciar la frontera cola Xunión Soviética y esta vegada maten a dos soldaos [[soviéticos]], según l'axencia de noticies [[TASS]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/04/20/internacional/545868014_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/04/20/internacional/545868014_850215.html}}</ref> ===== El fracasu de la PAX soviética ===== El gobiernu afganistanu empeñar en cumplir la so propuesta del altu al fueu nel día alcordáu,<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/01/15/internacional/537663612_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/01/15/internacional/537663612_850215.html}}</ref> pero trés díes depués la guerrilla afganistana refuga la ufierta de negociación.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/01/18/internacional/537922810_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/01/18/internacional/537922810_850215.html}}</ref> L'amuesa más atayante d'esi refugu ye l'asesinatu d'[[Abdulahad Arezdigi]], xefe encargáu de la reconociliación colos rebeldes.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/02/01/internacional/539132404_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/02/01/internacional/539132404_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/02/04/internacional/539391613_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/02/04/internacional/539391613_850215.html}}</ref> Nel mes de setiembre de [[1987]], el vizprimer ministru soviéticu. [[Yuli Vorontsov]], llega a [[Kabul]] pa participar nes conversaciones ente [[Afganistán]] y [[Paquistán]], nestes fala del calendariu de retiru de les tropes soviétiques.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/09/04/internacional/557704801_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/09/04/internacional/557704801_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/09/29/internacional/559868403_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/09/29/internacional/559868403_850215.html}}</ref> A finales de [[1987]] los efeutos de la [[perestroika]] sentar n'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/11/19/opinion/564274810_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/11/19/opinion/564274810_850215.html}}</ref> pos el presidente en vez dexa puestos de poder y una asamblea diseña una nueva constitución. El ministru soviéticu, [[Eduard Shevardnadze]], anunció'l [[29 de xineru]] de [[1988]], que les negociaciones sobre'l retiru de la Xunión Soviética d'[[Afganistán]] yá teníen un alcuerdu xeneral.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/01/29/internacional/570409224_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/01/29/internacional/570409224_850215.html}}</ref> Anque en 1987, un voceru del Ministeriu d'Asuntos Esteriores de Tailandia yá espublizara esa posibilidá.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/03/04/internacional/541810816_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/03/04/internacional/541810816_850215.html}}</ref> Mientres los 7 líderes de los grupos rebalbos afganistanos anunciaben en [[Islamabad]] la so intención de formar un gobiernu provisional.<ref name="elpais_1">{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/02/01/internacional/570668418_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/02/01/internacional/570668418_850215.html}}</ref> El líder del Kremlin, [[Mikhail Gorbachov]] anuncia la posibilidá de que nel mes de [[mayu]] empecipie'l retiru de les tropes soviétiques de territoriu afganistanu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/02/09/internacional/571359611_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/02/09/internacional/571359611_850215.html}}</ref> Ante esto, el presidente afganistanu [[Mohammad Najibulá]] anuncia que nun va dexar el poder dempués del retiru de les tropes soviétiques.<ref name="elpais_2">{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/02/12/internacional/571618814_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/02/12/internacional/571618814_850215.html}}</ref> El [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] almite nun comunicáu internu dellos errores cometíos pola Xunión Soviética na invasión a [[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/06/18/internacional/582588009_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/06/18/internacional/582588009_850215.html}}</ref> Les autoridaes de [[Moscú]] establecen contautu col grupu guerrilleru [[Alianza Islámica]] pa consiguir la lliberación de 313 soldaos soviéticos atrapaos pola insurxencia.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/07/29/internacional/586130417_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/07/29/internacional/586130417_850215.html}}</ref> Esti contautu nun foi l'únicu una y bones les autoridaes soviétiques establecieron contautu con otros grupos guerrilleros pa lliberar a los sos soldaos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/11/11/internacional/595206016_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/11/11/internacional/595206016_850215.html}}</ref> [[George Shultz]], el Secretariu d'Estáu estauxunidense, visita la Xunión Soviética en ficies de que dambes potencies afinen les sos posiciones sobre'l conflictu d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/02/21/internacional/572396411_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/02/21/internacional/572396411_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/02/22/internacional/572482804_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/02/22/internacional/572482804_850215.html}}</ref> La capital de [[Paquistán]], [[Islamabad]], foi'l puntu d'alcuentru de la Xunión Soviética colos grupos guerrilleros pa tratar delles temes, na so mayoría rellacionaos coles condiciones pa llograr la paz nel país.<ref name="elpais_3">{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/11/28/internacional/596674820_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/11/28/internacional/596674820_850215.html}}</ref> Los [[muyahidin]] afganistanos son reconocíos polos soviéticos como'l grupu guerrilleru principal de la insurxencia.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/12/03/internacional/597106819_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/12/03/internacional/597106819_850215.html}}</ref> Dempués de casi nueve años de que la Xunión Soviética invadiera [[Afganistán]], los grupos guerrilleros y los representantes de la Xunión Soviética axuntar a axustar.<ref name="elpais_3"/> Non solo los insurxentes axusten con el invasores, sinón tamién l'ex rei d'[[Afganistán]], [[Zahir Shah]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/12/26/internacional/599094014_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/12/26/internacional/599094014_850215.html}}</ref> ===== El retiru formal de les fuercies armaes de la Xunión Soviética ===== El diariu soviéticu [[Pravda]], marca'l primeru de mayu como'l día d'entamu del retiru de les tropes soviétiques d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/01/12/internacional/568940407_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/01/12/internacional/568940407_850215.html}}</ref> Los siete grupos guerrilleros ante estes noticies anuncia que va formar un gobiernu provisional que va tomar el poder darréu dempués de la salida de les tropes soviétiques.<ref name="elpais_1"/> Sicasí, el presidente afganistanu alviérte-yos que nun va dexar el poder dempués de que se peracaba esti eventu.<ref name="elpais_2"/> Les autoridaes afganistanes saben qu'una vegada que se vaigan les tropes soviétiques, la insurxencia va ser más fuerte y busca opciones pa sobrevivir, inclusive llega a diseñar el plan de partir en dos al país.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/04/06/internacional/576280815_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/04/06/internacional/576280815_850215.html}}</ref> El gobiernu d'[[Afganistán]] acepta'l [[calendariu paquistanín]] pal retiru de les tropes soviétiques.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/03/04/internacional/573433214_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/03/04/internacional/573433214_850215.html}}</ref> Conforme empieza a materializase la retirada de los soldaos soviéticos d'[[Afganistán]], la guerrilla fortalezse tomando bases abandonaes pol exércitu afganistanu,<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/04/24/internacional/577836010_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/04/24/internacional/577836010_850215.html}}</ref> conquistando ciudaes,<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/04/25/internacional/577922419_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/04/25/internacional/577922419_850215.html}}</ref> ya intensificando los sos ataques a la capital afganistana.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/05/04/internacional/578700017_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/05/04/internacional/578700017_850215.html}}</ref> El retiru de les tropes soviétiques nun foi tan senciellu y primero que estes van dexar territoriu afganistanu bombardearon delles ciudaes matando a munchos civiles. Los testigos afirmen que los tanques soviéticos pasaben sobre los cadabres ensin tener cuidu dalgunu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/01/27/internacional/601858812_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/01/27/internacional/601858812_850215.html}}</ref> Ante esti escenariu, [[James Baker]] decide cerrar la embaxada d'[[Estaos Xuníos]] en [[Kabul]]. Otros países tamién deciden cerrar les sos representaciones.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/01/28/internacional/601945223_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/01/28/internacional/601945223_850215.html}}</ref> Inda a principios de [[1989]], [[Moscú]] consideraba si sacupar el país o estremalo.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/01/29/internacional/602031612_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/01/29/internacional/602031612_850215.html}}</ref> A principios del mes de febreru de [[1989]], los postreros soldaos soviéticos abandonen [[Kabul]]. El gobiernu de [[Mohammad Najibulá]] disponer a aguantar a la [[guerrilla islámica]] distribuyendo armes a los miembros del partíu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/06/portada/602722803_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/06/portada/602722803_850215.html}}</ref> Mientres el ministru soviéticu, [[Eduard Shevardnadze]], busca impulsar una solución política n'[[Afganistán]] pero afirma que nun llogró bloquiar el [[suministru d'armes]] a la [[guerrilla islámica]] en cuenta de que la Xunión Soviética dexe de sofitar al gobiernu de [[Mohammad Najibulá]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/07/internacional/602809209_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/07/internacional/602809209_850215.html}}</ref> Ye necesariu recordar que nel mes d'[[abril]] de [[1987]], [[The Washington Post]] afirmó la entrega de 600 [[misiles antiaéreos]] [[Stinger]] a la guerrilla afganistana per parte de los [[Estaos Xuníos]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/04/06/internacional/544658411_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1987/04/06/internacional/544658411_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.chron.com/CDA/archives/archive.mpl/1987_453938/afghan-rebels-to-receive-600-stingers.html|títulu=http://www.chron.com/CDA/archives/archive.mpl/1987_453938/afghan-rebels-to-receive-600-stingers.html}}</ref> y que la [[CIA]] recibió 250&nbsp;millones de dólares pa financiar a la guerrilla afganistana.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1985/02/17/internacional/477442809_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1985/02/17/internacional/477442809_850215.html}}</ref> Nel aeropuertu de [[Kabul]] queda solo un contingente soviéticu, ente que les posiciones militares que van dexando los soviéticos son tomaos polos grupos guerrilleros.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/09/internacional/602982009_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/09/internacional/602982009_850215.html}}</ref> Aníciense fuertes batalles y munchos civiles busquen abellugu en [[Paquistán]],<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/10/internacional/603068405_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/10/internacional/603068405_850215.html}}</ref> que cierra les sos fronteres pa evitar la entrada de más afganistanos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/15/internacional/603500405_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/15/internacional/603500405_850215.html}}</ref> El [[14 de febreru]] de [[1989]], l'Exércitu Soviéticu retírase formalmente d'[[Afganistán]] cola entrega del control del aeropuertu a los afganistanos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/14/portada/603414003_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/14/portada/603414003_850215.html}}</ref> El primer día ensin soviéticos, [[Kabul]] tuvo en relativu aselu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/07/internacional/602809210_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/07/internacional/602809210_850215.html}}</ref> Sicasí, la insurxencia afganistana nun puede ponese d'alcuerdu pa formar un [[gobiernu de transición]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1989/02/11/internacional/603154804_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1989/02/11/internacional/603154804_850215.html}}</ref> ===== La cayida del gobiernu de [[Mohammad Najibulá]] ===== Dempués del retiru total de les tropes soviétiques, l'exércitu afganistanu tratu de defender al gobiernu de [[Mohammad Najibulá]] ensin el sofitu de la Xunión Soviética. Los grupos guerrilleros concentrar n'atacar a la capital [[Kabul]] provocando munches baxes na milicia afganistana y na población civil.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/08/15/internacional/587599204_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/08/15/internacional/587599204_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/09/03/internacional/589240806_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/09/03/internacional/589240806_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/09/27/internacional/591318016_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/09/27/internacional/591318016_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/09/29/internacional/591490811_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/09/29/internacional/591490811_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/10/20/internacional/593305213_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/10/20/internacional/593305213_850215.html}}</ref> Según fontes d'espionaxe [[muyahidin]] hubo un intentu de golpe d'estáu'l [[30 d'ochobre]] de [[1987]] per parte de los partidarios de [[Babrak Karmal]]. Dichu ataque punxo de manifiestu la fonda división nel [[Partíu Comunista]]. L'embaxador soviéticu en [[Kabul]] tuvo qu'intervenir pa poner orde y fizo que los partidarios de [[Mohammad Najibulá]] vencieren pa evitar que la división siguiera creciendo.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1988/11/22/internacional/596156418_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1988/11/22/internacional/596156418_850215.html}}</ref> Dempués del so retiru militar, la Xunión Soviética siguió apurriendo sofitu al gobiernu de [[Mohammad Najibulá]] con armamentu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1990/01/10/internacional/631926017_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1990/01/10/internacional/631926017_850215.html}}</ref> Sicasí, el presidente afganistanu acaldía tien más enemigos, que non solo tán na insurxencia afganistana, sinón tamién nel so propiu gobiernu. Por casu, el so ministru de Defensa, [[Sha Nawaz Tanari]], poner en contautu colos grupos guerrilleros ya intenta dar un golpe d'estáu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1990/03/07/internacional/636764403_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1990/03/07/internacional/636764403_850215.html}}</ref> L'intentu fracasa, anque los sublevaos aguanten la defensa del Exércitu Afganistanu. El ministru de defensa, al ver el fracasu peracabáu fuxe a [[Paquistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1990/03/08/internacional/636850803_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1990/03/08/internacional/636850803_850215.html}}</ref> [[Mohammad Najibulá]], entama un duru contraataque contra la guerrilla afganistana llanzando misiles [[scud]] contra posiciones civiles.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1991/04/22/internacional/672271202_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1991/04/22/internacional/672271202_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1991/09/05/internacional/684021613_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1991/09/05/internacional/684021613_850215.html}}</ref> Estos eventos impulsen a munchos afganistanos a fuxir escontra [[Irán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1991/06/12/internacional/676677618_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1991/06/12/internacional/676677618_850215.html}}</ref> El presidente d'[[Estaos Xuníos]], [[George Bush]] suprime l'ayuda financiera a los grupos guerrilleros afganistanos al nun presupuestar para [[1992]] el sofitu que de normal s'apurría.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1991/05/13/internacional/674085604_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1991/05/13/internacional/674085604_850215.html}}</ref> A pesar d'estos ataques, la guerrilla afganistana toma la ciudá [[Mazar-i-Sharif]], una de les más importantes d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/03/21/internacional/701132402_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/03/21/internacional/701132402_850215.html}}</ref> El réxime de [[Mohammad Najibulá]] empieza a colapsar y los grupos guerrilleros empiecen a enfrentase ente sigo.<ref name="elpais_4">{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/19/internacional/703634416_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/19/internacional/703634416_850215.html}}</ref> Los líderes de los principales grupos guerrilleros, [[Ahmed Sha Masud]] y [[Gulbudin Hekmatiar]] apuéstense la capital [[Kabul]].<ref name="elpais_5">{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/20/internacional/703720812_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/20/internacional/703720812_850215.html}}</ref> [[Gardez]], la ciudá natal de [[Mohammad Najibulá]], y otres ciudaes importantes cayen sol poder de los [[muyahidin]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/23/internacional/703980015_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/23/internacional/703980015_850215.html}}</ref> [[Kabul]] convertir nun sangrientu campu de batalla onde s'enfrenten les milicies [[suníes]] y [[shíies]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/06/06/internacional/707781606_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/06/06/internacional/707781606_850215.html}}</ref> Ante estes meyores, el presidente afganistanu anuncia la so dimisión una vegada que se forme un conseyu de transición tuteláu pola [[ONX]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/10/internacional/702856809_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/10/internacional/702856809_850215.html}}</ref> [[Mohammad Najibulá]] ye depuestu y abelúgase nes oficines de la [[ONX]] en [[Kabul]]. [[Abdul Rahim Hatef]] asume la presidencia. [[Jamiati Islami]] d'[[Ahmed Sha Masud]] y [[Hezbi Islami]] de [[Gulbudin Hekmatiar]] atribúyense la victoria, mientres el ministru d'Asuntos Esteriores, [[Abdul Wakil]], busca un alcuerdu ente dambos por que nun lluchen ente ellos na capital [[Kabul]].<ref name="elpais_4"/> Nestes negociaciones, los grupos guerrilleron llogren un alcuerdu y formen el [[Conseyu de los Muyahidin]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/20/internacional/703720801_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/20/internacional/703720801_850215.html}}</ref><ref name="elpais_5"/><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/21/internacional/703807206_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/21/internacional/703807206_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/22/internacional/703893621_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/22/internacional/703893621_850215.html}}</ref> Sicasí, l'unviáu de la [[ONX]], [[Benon Sevan]], sollerta que los guerrilleros son inflexibles.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/24/internacional/704066415_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/24/internacional/704066415_850215.html}}</ref> Los líderes guerrilleros alcuerden que [[Sibghatullah Mojaddedi]] presida'l Conseyu compuestu por 51 persones.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/25/internacional/704152814_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/25/internacional/704152814_850215.html}}</ref> En [[Kabul]] constitúyese un conseyu de 6 líderes guerrilleros al envís de protexer la capital.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/26/internacional/704239201_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/26/internacional/704239201_850215.html}}</ref> Pero la violencia españa en [[Kabul]] y los dos principales grupos guerrilleros, [[Hezbi Islami]] y el [[Jamiati Islami]], enfréntense coles mires d'apoderase del palaciu presidencial.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/27/internacional/704325616_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/27/internacional/704325616_850215.html}}</ref> El [[30 d'abril]] de [[1992]], cai la sede del Ministeriu del Interior, últimu bastión de [[Hezbi Islami]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/30/internacional/704584801_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/30/internacional/704584801_850215.html}}</ref> Dende les contornes de [[Kabul]], [[Gulbudin Hekmatiar]] amenaza con volver a entamar la llucha mientres el xeneral [[Abdul Rashid Dostam]] nun sala de [[Kabul]] colos sos homes<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/tag/afganistan/a/49|títulu=https://elpais.com/tag/afganistan/a/49}}</ref> y avanza coles sos tropes escontra [[Kabul]] dende'l sur del país.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/05/05/internacional/705016811_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/05/05/internacional/705016811_850215.html}}</ref> [[Buranudin Rabbani]] destitúi al primer ministru d'[[Afganistán]], [[Abdul Sabur Farid]], representante del grupu guerrilleru radical [[Hezbi Islami]] na coalición gubernamental, por cuenta de que dichu grupu guerrilleru desamarra una fuerte ofensiva en [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/08/17/internacional/714002403_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/08/17/internacional/714002403_850215.html}}</ref> Versiones espublizaes na prensa menten que'l ex-presidente afganistanu [[Babrak Karmal]] y el xeneral [[Abdul Rashid Dostum]], muerren nun accidente aereu cuándo se dirixíen escontra [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/06/22/internacional/709164008_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/06/22/internacional/709164008_850215.html}}</ref> Darréu [[Abdul Rashid Dostum]] desmiente esti rumor y diz qu'ignora'l paradoriu de [[Babrak Karmal]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/06/23/internacional/709250412_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/06/23/internacional/709250412_850215.html}}</ref> [[Afganistán]] vuelve a les [[lleis islámiques]] que prohiben a les muyeres traer les sos cares descubiertes y la venta d'alcohol.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/05/09/internacional/705362417_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/05/09/internacional/705362417_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/05/06/internacional/705103203_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/05/06/internacional/705103203_850215.html}}</ref> === Fundamentalismu (1992-2001) === {{AP|Estáu Islámicu d'Afganistán}} En 1992, el país quedó estremáu ente [[señores de la guerra]], xefes militares que proveníen de los muyahidines o del antiguu Exércitu profesional, al mandu de milicies que lluchaben contra señores rivales. {{VT|Guerra Civil Afganistana (1992-1996)}} A finales del mes d'ochobre de [[1994]], la faición de los [[Talibanes]] surdió na provincia sureña de [[Kandahar]] nel rescate d'un convói paquistanín prindáu pol exércitu afganistanu<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/02/15/internacional/792802812_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1995/02/15/internacional/792802812_850215.html}}</ref> y prevaleció a partir de 1996. En febreru de [[1995]], el líder del grupu [[Hezbi islami]], [[Gulbudin Hekmatiar]] ye ganáu pola nuevu milicia nes mediaciones de [[Kabul]]. L'apaición d'esti nuevu grupu guerrilleru ataya'l plan de paz de la [[ONX]] que consistía en que'l presidente afganistanu [[Burhanudin Rabbani]] va apurrir el poder y constituyérase una asamblea de los líderes guerrilleros.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/02/22/internacional/793407616_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1995/02/22/internacional/793407616_850215.html}}</ref> La salida de [[Gulbudin Hekmatiar]] foi un aliviu pal presidente d'[[Afganistán]] que dempués declaró ayudar a los [[talibanes]] a ganar a [[Hezbi islami]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/02/28/internacional/793926019_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1995/02/28/internacional/793926019_850215.html}}</ref> El sofitu costaría-y caru a [[Burhanudin Rabbani]], pos los [[talibanes]] en menos d'un mes d'haber derrotáu al grupu guerrilleru más importante de la insurxencia, entama l'ataque contra [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/03/09/internacional/794703608_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1995/03/09/internacional/794703608_850215.html}}</ref> Sicasí, el primer intentu pa tomar la capital y derrocar al gobiernu de [[Burhanudin Rabbani]] fracasa.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/03/12/internacional/794962814_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1995/03/12/internacional/794962814_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/03/13/internacional/795049218_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1995/03/13/internacional/795049218_850215.html}}</ref> Les tropes oficiales fixeron recular a los [[talibanes]] hasta'l so cuartel xeneral allugáu na ciudá de [[Charasyab]], 25 quilómetros al sur de [[Kabul]], y tomen la ciudá obligando a la nueva milicia a fuxir al sur.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/03/20/internacional/795654012_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1995/03/20/internacional/795654012_850215.html}}</ref> Sicasí, con tomar de la ciudá de [[Herat]] los [[talibanes]] resurden y solménen-y un duru golpe al gobiernu d'[[Afganistán]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/09/06/internacional/810338409_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1995/09/06/internacional/810338409_850215.html}}</ref> y vuelven preparar un nuevu ataque a [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/10/12/internacional/813452404_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1995/10/12/internacional/813452404_850215.html}}</ref> La resistencia oficial ye dura y recupera la ciudá de [[Herat]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/10/15/internacional/813711612_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1995/10/15/internacional/813711612_850215.html}}</ref> Mientres la ofensiva contra [[Kabul]], los [[talibanes]] prinden a munchos soldaos afganistanos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/11/19/internacional/816735610_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1995/11/19/internacional/816735610_850215.html}}</ref> [[Kabul]] convertir nun escenariu bélicu de bombardeos y ataques con cohetes. Hai munches baxes civiles. [[Burhanudin Rabbani]] y [[Gulbudin Hekmatiar]] convoquen a una alianza pa integrar un nuevu gobiernu y faer frente a l'amenaza de los [[talibanes]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/05/25/internacional/832975221_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/05/25/internacional/832975221_850215.html}}</ref> A pesar d'esti esfuerciu políticu, les meyores de la nueva milicia nun cesen, pos los [[talibanes]] tomen la ciudá de [[Jalalabad]] y tienen baxu control a la metá del país.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/09/12/internacional/842479208_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/09/12/internacional/842479208_850215.html}}</ref> Nel mes de setiembre de [[1996]] apoderar de la provincia de [[Kunar]], que s'alluga na frontera con [[Paquistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/09/23/internacional/843429617_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/09/23/internacional/843429617_850215.html}}</ref> Con más de la metá del país sol so control, los [[talibanes]] dirixir de nuevu a [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/09/26/internacional/843688805_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/09/26/internacional/843688805_850215.html}}</ref> Nesti nuevu intentu, les fuercies gubernamentales vencen ante la nueva insurxencia.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/09/27/internacional/843775203_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/09/27/internacional/843775203_850215.html}}</ref> Los [[talibanes]] nun son recibíos con entusiasmu pola población y asesinen al ex presidente [[Mohamed Najibulá]], que'l so cadabre ye exhibíu al pueblu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/09/28/internacional/843861620_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/09/28/internacional/843861620_850215.html}}</ref> Dende entós el nuevu réxime impunxo unes normes qu'acutaron severamente la llibertá de les muyeres (como la obligación d'usar el [[burka]]). Estes midíes de control llegaron a tal estremu que les ventanes de les cases teníen de preparar por que naide pudiera ver a les muyeres de la casa dende l'esterior. Taben obligaes a usar zapatos silenciosos y nun podíen espresase llibremente. Mientres los años del gobierno talibán, les muyeres tuvieron prohibíu trabayar o salir a la cai ensin la compañía d'un home de la so familia. Les muyeres con una carrera profesional, como médicos o abogaes, perdieron los sos trabayos y caltuviéronse recluyíes nes sos cases. La consecuencia direuta foi que les families onde nun había nengún varón qu'apurriera un sueldu taben empuestes a pedimiar o morrer de fame. Amás, los hospitales y l'atención sanitaria pa muyeres yeren escasos, una y bones los médicos varones nun podíen atendeles. Los casos de depresión aumentaron de forma alarmante ente les muyeres, al igual que'l númberu de suicidios. Munches muyeres prefirieron quitar la vida primero que vivir na opresión y l'inxusticia. Les muyeres que vistíen de forma incorreuta erán azotaes de forma pública.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/09/30/internacional/844034403_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/09/30/internacional/844034403_850215.html}}</ref> La [[Universidá de Kabul]], dempués de la victoria de los [[talibanes]], reabre les sos puertes a principios del mes de marzu de [[1997]], ensin alumnes nin profesores. El nuevu réxime nun dexa la participación de les muyeres nel campu llaboral, sacante na [[medicina]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1997/03/11/sociedad/858034806_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1997/03/11/sociedad/858034806_850215.html}}</ref> Ante esa situación, el Direutor Xeneral de la [[UNESCO]], [[Francisco Mayor]], espresa la so esmolición de que les muyeres sían escluyíes de la [[educación cimera]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1997/03/12/sociedad/858121206_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1997/03/12/sociedad/858121206_850215.html}}</ref> Les muyeres nun fueron les úniques que vieron la so llibertá acutada. Tamién el bebedores ocasionales y consuetudinarios d'alcohol tuvieron ante sí l'amenaza de morrer colgaos si consumíen cualquier bébora embriagante.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/09/29/internacional/843948017_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/09/29/internacional/843948017_850215.html}}</ref> Los xugadores d'apuestes tamién fueron humildaos y catigados pol nuevu gobiernu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/12/01/internacional/849394806_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/12/01/internacional/849394806_850215.html}}</ref> El cuelmu de toles prohibiciones foi'l nun dexar a los habitantes de [[Kabul]] abandonar la ciudá.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/10/04/internacional/844380024_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/10/04/internacional/844380024_850215.html}}</ref> El tratu que los [[talibanes]] daben a les muyeres afganistanes foi motivu de fuertes observaciones y protestes internacionales.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/10/10/internacional/844898403_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/10/10/internacional/844898403_850215.html}}</ref> A pesar de los sos ésitos atayantes los [[talibanes]] nun pudieron controlar de forma inmediata'l norte del país. A principios d'ochobre de [[1996]], les fuercies del señor de la guerra [[Uzbecu (etnia)|uzbecu]], [[Abdul Rashid Dostum]] y fuercies lleales al gobiernu depuestu solménen-y un gran revés a los [[talibanes]] nel valle de [[Panshir]], onde doscientos de los sos militantes pierden la vida.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/10/10/internacional/844898419_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/10/10/internacional/844898419_850215.html}}</ref> Dempués d'esti tropiezu, los [[talibanes]] pierden la iniciativa y les fuercies lleales al gobiernu depuestu, comandadas pol xeneral [[Ahmed Sha Masud]] salen del valle del [[Panshir]] cola conseña d'avanzar escontra [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/10/11/internacional/844984816_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/10/11/internacional/844984816_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/10/12/internacional/845071225_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/10/12/internacional/845071225_850215.html}}</ref> Les fuercies d'[[Ahmed Sha Masud]] llogren faer recular a los talibanes a [[Kabul]] y ordenar a estos abandonar la capital, a lo cuál aguantar y presenten una fuerte resistencia.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/10/17/internacional/845503208_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/10/17/internacional/845503208_850215.html}}</ref> Mientres estes lluches, el talibanes pierden la base aérea de [[Bagran]], allugada a 60 quilómetros al norte de [[Kabul]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/10/19/internacional/845676014_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/10/19/internacional/845676014_850215.html}}</ref> Yá na entrada de [[Kabul]], los [[talibanes]] y les fuercies d'[[Ahmed Sha Masud]] llibren intensos combates onde l'atacante busca apoderar los puntos d'ingresu a la ciudá.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/10/23/internacional/846021610_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/10/23/internacional/846021610_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/10/24/internacional/846108014_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/10/24/internacional/846108014_850215.html}}</ref> La [[ONX]], per mediu del so unviáu especial, [[Norbert Holl]], fai los sos mayores esfuercios por evitar que los combates sigan en desenvolvimientu y que'l caos siga supliendo nel llugar.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/10/25/internacional/846194422_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1996/10/25/internacional/846194422_850215.html}}</ref> '''Los colosos de [[Bamiyan]]''' A finales del mes de febreru de [[2001]], el xefe supremu [[talibán]], el [[mulá]] [[Mohamed Omar]], ordena la destrucción de toles estatues del país, ente les que tán incluyíes les estatues de Buda más grandes del planeta.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/02/27/ultima/983228401_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/02/27/ultima/983228401_850215.html}}</ref> Ante l'amenaza de qu'estos [[ayalgues culturales]] fueren destruyíos, el [[Metropolitan Museum]] de [[Nueva York]] fixo una ufierta al gobiernu afganistanu p'adquirir a los colosos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/03/cultura/983574002_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/03/cultura/983574002_850215.html}}</ref> La roxura iconoclasta de los talibanes sobre les estatues provoca la roxura de les editoriales de prensa más importantes del mundu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/04/opinion/983660404_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/04/opinion/983660404_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/04/opinion/983660401_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/04/opinion/983660401_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/04/cultura/983660402_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/04/cultura/983660402_850215.html}}</ref> L'unviáu de la [[UNESCO]], [[Pierre Lafrace]], fracasa nes sos negociaciones pa evitar la destrucción de les estatues.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/05/cultura/983746804_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/05/cultura/983746804_850215.html}}</ref> Anque nun hai certidume sobre l'estáu de les estatues, los hindús radicales quemen el [[Corán]] na [[India]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/06/cultura/983833202_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/06/cultura/983833202_850215.html}}</ref> Dempués de l'amenaza inminente, la información sobre la situación de les estatues sigue siendo confusa y hasta contradictoria.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/07/cultura/983919607_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/07/cultura/983919607_850215.html}}</ref> El [[10 de marzu]] de [[2001]], el comandante [[Ahmad Shah Masud]], confirma la destrucción total de los colosos de [[Bamiyan]] con misiles antiaéreos, tanques y dinamita.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/10/cultura/984178801_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/10/cultura/984178801_850215.html}}</ref> Anque la comunidá internacional sigue movilizándose, los [[talibanes]] afirmen que les estatues yá tán destruyíes a un 80&nbsp;%,<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/11/cultura/984265205_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/11/cultura/984265205_850215.html}}</ref> y confírmen-y a [[Kofi Annan]], el Secretariu Xeneral de la [[ONX]] que yá ta peracabada la destrucción.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/12/cultura/984351601_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/12/cultura/984351601_850215.html}}</ref> Les reaiciones internacionales nun se fixeron esperar. El direutor xeneral de la [[UNESCO]], [[Koïchiro Matsuura]], condergó dichu actu y calificar como [[crime contra la cultura]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/13/cultura/984438002_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/13/cultura/984438002_850215.html}}</ref> Foi según unes reliquies d'aprosimao 1500&nbsp;años d'antigüedá fueron destruyíes por un gobiernu estremista ante la impotencia internacional.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/19/opinion/984956410_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/19/opinion/984956410_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/19/internacional/984956412_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/19/internacional/984956412_850215.html}}</ref> La consumación de l'amenaza del [[Mulá]] [[Mohamed Omar]] foi espublizada dempués al mundu pola cadena de noticies [[CNN]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/03/19/cultura/984956406_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/03/19/cultura/984956406_850215.html}}</ref> '''El casu [[Shelter Now International]]'''<ref>{{cita web |url=http://www.shelter-now.org/|títulu=http://www.shelter-now.org/}}</ref> A principios del mes d'[[agostu]] de [[2001]] el [[réxime talibán]] detien a 24 misioneros de [[Shelter Now International]], [[SNI]], y acusar de predicar el [[cristianismu]], [[delitu]] que se sanciona cola muerte. Ente los deteníos hai 16 afganistanos, 4 alemanes, 2 australianos y 2 estauxunidenses.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/08/09/internacional/997308017_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/08/09/internacional/997308017_850215.html}}</ref> Ante esta situación [[Kabul]] autoriza l'ingresu de los [[diplomáticos]] de los países de los estranxeros arreyaos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/08/10/internacional/997394416_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/08/10/internacional/997394416_850215.html}}</ref> Sicasí, los [[talibanes]] alverten que nun va haber clemencia pa los deteníos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/08/14/internacional/997740010_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/08/14/internacional/997740010_850215.html}}</ref> Una vegada que los [[diplomáticos]] atópase n'[[Afganistán]], los [[talibanes]] nun-yos autoricen axuntar se con ellos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/08/15/internacional/997826410_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/08/15/internacional/997826410_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/08/16/internacional/997912806_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/08/16/internacional/997912806_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/08/17/internacional/997999214_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/08/17/internacional/997999214_850215.html}}</ref> Los [[talibanes]] nun-yos autoricen a los [[diplomáticos]] quedase más tiempu y tienen que dexar [[Afganistán]] ensin ver a los sos ciudadanos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/08/22/internacional/998431219_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/08/22/internacional/998431219_850215.html}}</ref> Pero'l ministru d'Asuntos Esteriores del réxime [[talibán]], [[Wakil Ahmed Mutawakil]], anuncia que se va autorizar a la [[Cruz Roja Internacional]], [[CICR]], visitar a los deteníos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/08/24/internacional/998604010_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/08/24/internacional/998604010_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/08/27/internacional/998863212_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/08/27/internacional/998863212_850215.html}}</ref> Dempués de casi un mes de detención, el gobiernu afganistanu autoriza que los deteníos reciban a los [[diplomáticos]] de los sos respeutivos países y a los sos familiares.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/08/28/internacional/998949608_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/08/28/internacional/998949608_850215.html}}</ref> [[Noor Mohamed Saqib]], presidente del Trinunal Supremu, anuncia que si nel xuiciu demuestra la culpabilidá de los deteníos, estos pueden ser aforcaos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/09/06/internacional/999727210_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/09/06/internacional/999727210_850215.html}}</ref> Mientres el xuiciu, les autoridaes afganistanes amuesen imáxenes y escapularios como amueses del delitu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/09/07/internacional/999813616_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/09/07/internacional/999813616_850215.html}}</ref> Los diplomáticos y los deteníos ven un procesu bien confusu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/09/11/internacional/1000159207_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/09/11/internacional/1000159207_850215.html}}</ref> Mientres los bombardeos aliaos n'ochobre de [[2001]], el [[Ministeriu Alemán d'Asuntos Esteriores]], afirmó que los [[cooperantes cristianos]] deteníos n'[[Afganistán]] nun tán espuestos a los bombardeos.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2001/10/12/enespecial/1002887298.html|títulu=https://www.elmundo.es/elmundo/2001/10/12/enespecial/1002887298.html}}</ref> Nel mes de payares de [[2001]] son lliberaos los misioneros estranxeros polos [[talibanes]].<ref>{{cita web |url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/2001/11/15/017.html|títulu=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/2001/11/15/017.html}}</ref> {{AP|Emiratu Islámicu d'Afganistán}} Los [[talibanes]], fora d'[[Afganistán]], reciben un duru golpe financieru una y bones [[Francia]] y [[Alemaña]] conxelen les sos cuentes bancaries aperturadas en dichos países.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/09/26/internacional/1001455209_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/09/26/internacional/1001455209_850215.html}}</ref> [[Abdul Haq]], un [[muyahidin]] que cuntaba col sofitu de los [[Estaos Xuníos]] entamaba un alzamientu conxuntu de los principales xefes tribales pero ye sosprendíu polos [[talibanes]] y muerre nuna emboscada.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/10/27/internacional/1004133603_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/10/27/internacional/1004133603_850215.html}}</ref> Con ayuda de los bombardeos estauxunidenses, l'[[Alianza del Norte]] toma tres distritos cerca de [[Mazar-i-Sharif]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/11/07/internacional/1005087609_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/11/07/internacional/1005087609_850215.html}}</ref> Mientres la sorpresiva toma de [[Kabul]] poles fuercies de l'[[Alianza del Norte]], los combatientes opositores fusilaben a los sos prisioneros [[talibanes]] anque estos tuvieren mancaos o van clamar pola so vida.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/11/14/internacional/1005692404_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/11/14/internacional/1005692404_850215.html}}</ref>La cayida de [[Herat]], l'últimu bastión de los [[talibanes]], sol poder de l'[[Alianza del Norte]], marca'l fin del réxime [[talibán]]. El xeneral [[Ismail Khan]] encabeza naquel acontecimientu a les fuercies opositores.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/11/13/internacional/1005606015_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/11/13/internacional/1005606015_850215.html}}</ref> === Intervención de la OTAN (dende 2001) === En 2001, Estaos Xuníos y los sos aliaos invadieron Afganistán coles mires de desmantelar la organización paramilitar internacional [[Al-Qaeda]], responsable de los [[11-S|atentaos a les Torres Ximielgues]]. Derrocaron fácilmente a los talibanes, pero estos pasaron a la resistencia nuna guerra que sigue en cursu. {{VT|Guerra n'Afganistán (2001-presente)}} El primer ministru británicu, [[Tony Blair]], axuntar colos principales líderes europeos pa coordinar el sofitu militar a [[Estaos Xuníos]], na so residencia oficial de Downing Street a principios del mes de payares de [[2001]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/11/05/internacional/1004914802_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/11/05/internacional/1004914802_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/11/05/internacional/1004914801_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/11/05/internacional/1004914801_850215.html}}</ref> El primer ministru británicu foi un protagonista bien importante pa convencer a los demás líderes europeos pa participar n'[[Afganistán]]. La cadena de televisión [[italia]]na [[RAI]] ―cola frase «Italia ta en guerra»― anuncia que la [[Casa Blanca]] aceptó la contribución d'Italia que consiste en recursos humanos y aviones pa la [[Operación Llibertá Duradera]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/11/05/internacional/1004914803_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/11/05/internacional/1004914803_850215.html}}</ref> Pero esta iniciativa de [[Tony Blair]] de formar un gabinete de guerra en [[Londres]] indigna a dellos miembros de la [[Xunión Europea]] que reclamen qu'esa propuesta debió d'aldericase nel senu de la [[Xunión Europea]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/11/06/internacional/1005001211_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/11/06/internacional/1005001211_850215.html}}</ref> Mientres los bombardeos aliaos sobre Afganistán hai munches baxes civiles, a pesar d'ello, los estrategues occidentales proponen intensificar los ataques yá que consideren que los [[talibanes]] siguen calteniendo muncha fuercia.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/10/29/internacional/1004310001_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/10/29/internacional/1004310001_850215.html}}</ref> Mentanto los civiles fuxen de les principales ciudaes d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/10/08/internacional/1002492010_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/10/08/internacional/1002492010_850215.html}}</ref> Dempués de casi una década de guerra n'[[Afganistán]], la [[OTAN]] sigui enfrentando a una resistencia bastante fuerte que per mediu de toa clase d'ataques busca aniquilar a les sos tropes. Según [[Wikileaks]], hai informes d'intelixencia qu'amuesen que [[Irán]], [[Corea del Norte]] y [[Arxelia]] sofiten a la insurxencia afganistana.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/07/28/internacional/1280268003_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/07/28/internacional/1280268003_850215.html}}</ref> A principios del mes d'ochobre de [[2012]], un atacante suicida a bordu d'una motocicleta llogra españar una bomba qu'aniquila a tres miembros del [[ISAF]] y a otros once persones, lo qu'amuesa que la resistencia afganistana nun se debilitó.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/10/01/actualidad/1349078002_104385.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/10/01/actualidad/1349078002_104385.html}}</ref> === El poder y la democracia n'Afganistán === La [[ONX]], [[Estaos Xuníos]] y [[Rusia]] diseñen un gobiernu p'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/11/13/internacional/1005606017_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/11/13/internacional/1005606017_850215.html}}</ref> El presidente de [[Paquistán]], [[Pervez Musharraf]], alvierte que si les faiciones étnicu y tribal nun actúen darréu pa formar un gobiernu, [[Afganistán]] cuerre'l riesgu de cayer na [[anarquía]],<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/11/13/internacional/1005606023_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/11/13/internacional/1005606023_850215.html}}</ref> ante la sorpresiva entrada de les tropes de l'[[Alianza del Norte]] en [[Kabul]], el presidente pakistaní manifiesta la so sorpresa al ver que la coalición internacional nun tien un plan pa establecer un gobiernu multiétnicu<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/11/14/internacional/1005692409_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/11/14/internacional/1005692409_850215.html}}</ref> y pide una fuercia de paz internacional y que se diseñe un procesu de [[desmilitarización]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/11/14/internacional/1005692408_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/11/14/internacional/1005692408_850215.html}}</ref> Mientres el so [[gobiernu provisional]], [[Hamid Karzai]] prometió a los líderes tribales d'[[Afganistán]] aconceyaos en [[Kabul]], restablecer la seguridá na rexón.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/12/24/internacional/1009148409_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/12/24/internacional/1009148409_850215.html}}</ref> Nel so gabienete provisional inclúi al [[Uzbecu (etnia)|uzbecu]], [[Abdul Rashid Dostum]], que s'estrema por camudar de bandu rápido.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/12/26/internacional/1009321208_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2001/12/26/internacional/1009321208_850215.html}}</ref> A finales de [[2003]], la [[Comisión Constitucional]] presenta un borrador de la [[Constitución]] onde se preve un estáu islámico y democrático.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2003/11/04/internacional/1067900420_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2003/11/04/internacional/1067900420_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.wipo.int/wipolex/es/details.jsp?id=10739|títulu=http://www.wipo.int/wipolex/es/details.jsp?id=10739}}</ref> Inaugurar ente munches tensiones la [[Gran Asamblea Afganistana]] o la [[Loya Jirga]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2002/06/12/internacional/1023832802_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2002/06/12/internacional/1023832802_850215.html}}</ref> y col sofitu de los principales [[señores de la guerra]], los miembros del [[gabinete provisional]] y l'ex rei [[Mohamed Zahir Shah]], el presidente provisional [[Hamid Karzai]] caltener nel cargu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2002/06/03/internacional/1023055208_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2002/06/03/internacional/1023055208_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2002/06/11/internacional/1023746408_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2002/06/11/internacional/1023746408_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2002/06/14/internacional/1024005607_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2002/06/14/internacional/1024005607_850215.html}}</ref>[[Hamid Karzai]], na presidencia parte'l poder ente les faiciones pa llograr la estabilidá d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2002/06/20/internacional/1024524009_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2002/06/20/internacional/1024524009_850215.html}}</ref> [[Estaos Xuníos]] aportuna en que tien de respetase'l calendariu establecíu nos [[Alcuerdos de Bonn]] y que tienen d'efeutuase les eleiciones presidenciales n'[[Afganistán]] en [[2004]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2004/01/14/internacional/1074034816_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2004/01/14/internacional/1074034816_850215.html}}</ref> [[Hamid Karzai]] convertir nel primer presidente escoyíu democráticamente n'[[Afganistán]] nes pasaes eleiciones del [[9 d'ochobre]] de [[2004]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2004/11/04/internacional/1099522847_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2004/11/04/internacional/1099522847_850215.html}}</ref> La puesta en práutica de la democracia nun ye fácil ya implica munchos riesgos pa quien s'esforcien por llevala a cabu. Nes eleiciones llexislatives del [[2010]], los [[talibanes]] secuestraron a trenta emplegaos de la Comisión Eleutoral.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/09/18/internacional/1284760807_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/09/18/internacional/1284760807_850215.html}}</ref> === Les consecuencies del allongamientu de la guerra multinacional n'Afganistán nos gobiernos d'Occidente === A finales de [[2006]] la ministra francesa de Defensa, [[Michèle Alliot-Marie]], declara que les tropes especiales franceses retirar d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2006/12/18/internacional/1166396405_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2006/12/18/internacional/1166396405_850215.html}}</ref> L'allongamientu del conflictu y la [[crisis financiera]] converten a la opción del retiru de les tropes d'[[Afganistán]] nuna promesa de campaña de [[François Hollande]].<ref>{{cita web |url=http://evl0600016-pip.eu.verio.net/2012/04/26/mundu/hollande-prometi-eurobonos-revisar-el pactu-de-estabilidá-y-sacar-les tropes-de-afganistan|títulu=http://evl0600016-pip.eu.verio.net/2012/04/26/mundu/hollande-prometi-eurobonos-revisar-el pactu-de-estabilidá-y-sacar-les tropes-de-afganistan}}</ref> [[George Brown]] al defender la guerra n'[[Afganistán]] gánase'l refugu de la opinión pública. [[The Independent]] fai un sondéu que revela que más de la metá de los británicos cree que la guerra nun puede ganase.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/09/05/internacional/1252101601_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/09/05/internacional/1252101601_850215.html}}</ref> El récor en baxes de soldaos británicos n'Afganistán baxó l'ánimu de la opinión pública.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/08/17/internacional/1250460003_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/08/17/internacional/1250460003_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/voters-turn-against-war-in-afghanistan-1763227.html|títulu=http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/voters-turn-against-war-in-afghanistan-1763227.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/news/2619400/Tory-landslide-predicted-at-next-election-in-crucial-Sun-poll.html|títulu=http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/news/2619400/Tory-landslide-predicted-at-next-election-in-crucial-Sun-poll.html}}</ref> La participación británica n'Afganistán foi puntu de fuertes discutinios ente [[conservadores]] y [[llaboristes]] y convirtióse nuna tema eleutoral.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/07/14/internacional/1247522406_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/07/14/internacional/1247522406_850215.html}}</ref> N'[[Alemaña]] hasta finales de [[2008]] el [[Bundestag]] brindaba tol so sofitu a la Canciller [[Angela Merkel]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2008/10/17/internacional/1224194410_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2008/10/17/internacional/1224194410_850215.html}}</ref> hasta que surdió l'escándalu de la información oculta sobre fechos de guerra que-y arrampuñó'l so puestos al Xefe del Estáu Mayor Alemán, al Secretariu de Defensa<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/11/27/portada/1259276405_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/11/27/portada/1259276405_850215.html}}</ref> y hasta al ministru alemán de trabayu, [[Franz Josef Jung]],<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/11/28/internacional/1259362807_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/11/28/internacional/1259362807_850215.html}}</ref> polo que la canciller [[Angela Merkel]] y el so ministru de Defensa, [[Karl Theodor zu Zuttenberg]], son convocaos a declarar ante una comisión d'investigación parllamentaria sobre la masacre asocedida na provincia afganistana de [[Kunduz]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/12/17/internacional/1261004403_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/12/17/internacional/1261004403_850215.html}}</ref> El [[presidente federal]] d'[[Alemaña]], [[Horst Köhler]] presenta'l so [[Arrenunciu del cargo|dimisión]] por cuenta de unes declaraciones sobre la guerra d'[[Afganistán]] feches pa la emisora pública [[Deutschland Radio]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/06/01/internacional/1275343217_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/06/01/internacional/1275343217_850215.html}}</ref> La tema de la [[guerra d'Afganistán]] provoca división y gastadura nel gobiernu d'[[Angela Merkel]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/04/25/internacional/1272146406_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/04/25/internacional/1272146406_850215.html}}</ref> La participación de [[Holanda]] n'[[Afganistán]] provocó una [[crisis política]] nel gobiernu. L'alderique sobre'l futuru de les tropes holandeses n'[[Afganistán]], ente [[democristianos]] ―que son partidarios de que les tropes neerlandeses permanezan na provincia d'[[Uruzgán]]― y los [[llaboristes]] ―que puxen pol retiru inmediatu― conducen a una fonda crisis al gobiernu de [[Jan Peter Balkenende]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/02/18/internacional/1266447609_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/02/18/internacional/1266447609_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/02/21/portada/1266706803_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/02/21/portada/1266706803_850215.html}}</ref> La muerte de seis paracaidistes italianos en [[Kabul]] por cuenta de un atentáu [[talibán]] provoca una fonda división nel [[gobiernu italianu]], onde voces como la d'[[Umberto Bossi]], líder de la [[Lliga Norte]], esixen la torna de trés mil militares italianos antes de fin d'añu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/09/19/internacional/1253311206_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/09/19/internacional/1253311206_850215.html}}</ref> N'[[España]] por cuenta de la [[crisis financiera europea]], delles voces de la [[opinión pública]] empiecen a cuestionar los costos en vides humanes y financieros de la participación española en [[la guerra d'Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/12/28/espana/1261954802_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/12/28/espana/1261954802_850215.html}}</ref> La [[crisis financiera]] y los [[axustes presupuestarios]] provoquen que los recursos pa les misiones de paz salgan del [[fondu d'imprevistos]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/06/12/espana/1276293608_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/06/12/espana/1276293608_850215.html}}</ref> Esta tema provocó bancies ente [[Mariano Rajoy]] y [[José Luis Rodríguez Zapatero]]<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2007/02/23/espana/1172185203_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2007/02/23/espana/1172185203_850215.html}}</ref> y ente los políticos del [[PP]] y el [[PSOE]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2007/02/24/espana/1172271604_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2007/02/24/espana/1172271604_850215.html}}</ref> Los representantes de la [[esquierda]] española solicitaron un calendariu de salida de les tropes españoles d'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/10/08/espana/1254952817_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/10/08/espana/1254952817_850215.html}}</ref> Dellos analistes y persones que conocen bien el terrén y les circunstancies d'[[Afganistán]] empiecen a afirmar que la misión occidental ye un fracasu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/01/05/internacional/1262646005_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/01/05/internacional/1262646005_850215.html}}</ref> Los participantes aliaos n'[[Afganistán]] tuvieron diferencies fondes ente sigo, tal ye'l casu d'[[España]] ya [[Italia]],<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/09/21/espana/1253484004_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/09/21/espana/1253484004_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/10/02/espana/1254434409_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/10/02/espana/1254434409_850215.html}}</ref> onde los italianos acusaben a los españoles de nun cuntar cola so collaboración nos combates. La participación de tropes italianes n'[[Afganistán]], punxo en cantu del colapsu al gobiernu de [[Romano Prodi]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2007/02/22/internacional/1172098802_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2007/02/22/internacional/1172098802_850215.html}}</ref> El poder político y militar n'[[Estaos Xuníos]] topetaron cuándo'l xefe de la [[OTAN]], [[Stanley McChrystal]] criticó al presidente [[Barack Obama]] y a los sos collaboradores na revista [[Rolling Stone]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/06/23/portada/1277244008_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/06/23/portada/1277244008_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/politics/news/the-runaway-xeneral-20100622|títulu=http://www.rollingstone.com/politics/news/the-runaway-xeneral-20100622}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/06/23/internacional/1277244001_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/06/23/internacional/1277244001_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/06/24/portada/1277330407_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/06/24/portada/1277330407_850215.html}}</ref> Los efeutos de la [[crisis financiera]] empiecen a influyir nel [[presupuestu gubernamental]] y el presidente [[Barack Obama]] anuncia un [[retayu del gastu]] pa la guerra.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/02/27/internacional/1235689202_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/02/27/internacional/1235689202_850215.html}}</ref> La [[ONX]], pela so parte, detecta y denuncia casos de tortura estrema nes prisiones afganistanes y dexa d'apurrir prisioneros a les autoridaes nel mes d'ochobre de [[2011]].<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/10/10/actualidad/1318271038_441710.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/10/10/actualidad/1318271038_441710.html}}</ref> Amás del escándalu de les tortures, un militar viende un videu sobre l'ataque a la base de [[Qalai-i-Naw]], lo que manifiesta que dientro de les files multinacionales nun hai un control absolutu. L'espardimientu d'esi videu vien aumentar la indignación de la opinión pública mundial sobre'l desempeñu de les fuercies occidentales n'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2011/07/07/portada/1309989604_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2011/07/07/portada/1309989604_850215.html}}</ref> === Esfuercios pa la pacificación de la rexón y primeros pasos pal retiru de les fuercies multinacionales en 2014 === [[John Chipman]], direutor del [[Institutu Internacional d'Estudios Estratéxicos]] [[IISS]], agora que les estrechures presupuestaries van afectar a les futures misiones de paz n'[[Afganistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/01/28/internacional/1233097205_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/01/28/internacional/1233097205_850215.html}}</ref> El [[vicepresidente]] d'[[Estaos Xuníos]], [[Joe Biden]], asegura en [[Bruxeles]] ante aliaos de la [[OTAN]] que merez la pena axustar colos [[talibanes]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/03/11/internacional/1236726008_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2009/03/11/internacional/1236726008_850215.html}}</ref> A principios de [[2010]] la [[Comunidá Internacional]] manifestó'l so sofitu por que se efectúe una [[conferencia de paz]] colos [[talibanes]]. El mediador de diches negociaciones sería'l [[rei d'Arabia Saudita]], [[Abdalá bin Abdelaziz]]. Entámase constituyir un [[fondu internacional]] pa convencer a los [[talibanes]] de base, de dexar les armes en cuenta d'[[emplegu]] y [[tierres]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/01/29/internacional/1264719604_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/01/29/internacional/1264719604_850215.html}}</ref> El xeneral [[Stanley McChrystal]], xefe de les [[Fuercies d'Asistencia a la Seguridá]], [[ISAF]]; el primer ministru británicu [[Gordon Brown]] y el presidente afganistanu [[Hamid Karzai]] ufierten abrir canales de negociación colos rebeldes afganistanos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/01/26/internacional/1264460401_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/01/26/internacional/1264460401_850215.html}}</ref> La [[Comunidá Internacional]] va constituyir un fondu de 350 millones d'euros en cinco años pa financiar los planes del presidente [[Hamid Karzai]] pa reintegrar a la sociedá afganistana a tolos [[talibanes]] qu'opten por dexar les armes y nun pertenezan a una organización terrorista.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/01/27/internacional/1264546804_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/01/27/internacional/1264546804_850215.html}}</ref> Los rebeldes afganistanos manifiesten el so escepticismu sobre la conferencia d'[[Afganistán]] efeutuada en Londres y manifiesten que la única solución ye'l retiru de les tropes internacionales.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/01/28/internacional/1264633207_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/01/28/internacional/1264633207_850215.html}}</ref> [[Hamid Karzai]] crea una comisión encabezada pol so ministru de xusticia, [[Mohamad Sarwar Danish]], pa revisar les condenes de los talibanes que permanecen nes prisiones.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/06/07/internacional/1275861608_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/06/07/internacional/1275861608_850215.html}}</ref> Dempués de meses de conversaciones secretes el talibanes anuncien ―a principios de [[2012]]― l'apertura de la so oficina política en [[Qatar]], lo que ye una amuesa de la so disposición a dialogar cola comunidá internacional.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/01/03/actualidad/1325610754_066559.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/01/03/actualidad/1325610754_066559.html}}</ref> La [[OTAN]] busca amenorgar el númberu de soldaos n'[[Afganistán]] mientres [[2013]] y el retiru total de les sos tropes en [[2014]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/11/16/internacional/1289862001_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/11/16/internacional/1289862001_850215.html}}</ref> Dichu plan empecipia na provincia de [[Bamiyan]] el mes de [[xunetu]] de [[2011]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2011/07/18/portada/1310940001_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2011/07/18/portada/1310940001_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2011/07/18/internacional/1310940006_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2011/07/18/internacional/1310940006_850215.html}}</ref> En [[2012]] les tropes de la [[OTAN]] van integrar en batallones dientro del [[Exércitu Nacional d'Afganistán]] en ficies de que el país adquiera la so soberanía total nel añu [[2014]].<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/12/14/actualidad/1323885989_730537.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/12/14/actualidad/1323885989_730537.html}}</ref> Delles potencies aliaes d'Europa tomaron la decisión de retirase antes del [[2014]]. Por casu, el presidente [[François Hollande]] decidió retirar toles tropes franceses a finales de [[2012]]. La primer ministra [[Julia Gillard]] siguiendo l'enclín de sacupar [[Afganistán]] lo más aína posible, informó que les tropes australianes retirar en [[2013]].<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/05/21/actualidad/1337622795_547510.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/05/21/actualidad/1337622795_547510.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/05/20/actualidad/1337530978_582660.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/05/20/actualidad/1337530978_582660.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/04/17/actualidad/1334643955_120867.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/04/17/actualidad/1334643955_120867.html}}</ref> El retiru inmediatu de les tropes franceses d'Afganistán foi una promesa eleutoral de [[François Hollande]] que pudo provocar un retiru desordenáu de les tropes estranxeres. Pa evitar esto la [[OTAN]] estableció un plan onde [[Francia]] va poder retirar les sos tropes nel tiempu establecíu pero comprometer a caltener elementos p'adomar al [[Exércitu d'Afganistán]]<ref>{{cita web |url=https://www.abc.es/blog/tierra-mar-aire/public/post/chicago-consagra-una-mision-en-afganistan-a-la carta-12435.asp|títulu=https://www.abc.es/blog/tierra-mar-aire/public/post/chicago-consagra-una-mision-en-afganistan-a-la carta-12435.asp}}</ref> Con mires al [[retiru de les fuercies internacionales d'Afganistán en 2014]] Estaos Xuníos y los sos aliaos fixeron lo siguiente: La salida gradiada de les tropes estauxunidenses anunciada por [[Barack Obama]];<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2011/06/23/portada/1308780006_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2011/06/23/portada/1308780006_850215.html}}</ref> La Secretaria d'Estáu [[Hillary Clinton]] manifestó ser partidaria del diálogu col clan Haqqani<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/10/13/actualidad/1318499886_860038.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/10/13/actualidad/1318499886_860038.html}}</ref> ya inclusive se negó a calificalo como [[grupu terrorista]]<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/10/20/actualidad/1319135106_017039.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/10/20/actualidad/1319135106_017039.html}}</ref> y almite que [[Estaos Xuníos]] tuvo contactos con ellos;<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/10/21/actualidad/1319191512_116120.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/10/21/actualidad/1319191512_116120.html}}</ref> El presidente d'Estaos Xuníos [[Barack Obama]] robló col presidente afganistanu [[Hamid Karzai]] un alcuerdu de cooperación estratéxica que va durar diez años dempués del retiru de les tropes estranxeres;<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/05/02/actualidad/1335910189_895584.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/05/02/actualidad/1335910189_895584.html}}</ref> pela so parte, l'Exércitu estauxunidense lleva años lliberando de callao prisioneros del centru de detención de [[Parwan]] al envís de llograr aselu nes zones más conflictives;<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/05/08/actualidad/1336429182_292364.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/05/08/actualidad/1336429182_292364.html}}</ref> El Departamentu d'Estáu, per mediu del so unviáu [[Marc Grossman]] buscó canales oficiales y estraoficiales pa dialogar colos [[talibanes]];<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/01/20/actualidad/1327084612_322354.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/01/20/actualidad/1327084612_322354.html}}</ref> tamién nel mes de [[xunetu]] de [[2012]], el gobiernu d'[[Estaos Xuníos]] concediólu a [[Kabul]] el estatus d'[[aliáu preferente]]<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/07/07/actualidad/1341642233_495113.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/07/07/actualidad/1341642233_495113.html}}</ref> y nuna convención en Tokiu, los países aliaos otorgar 13 mil millones de [[Dólar|dólares]] a [[Afganistán]] cola condición de que siga'l combate contra la corrupción, ameyórese'l [[sistema xudicial]] y los [[derechos de les muyeres]].<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/07/08/actualidad/1341757800_037533.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/07/08/actualidad/1341757800_037533.html}}</ref> El presidente afganistanu [[Hamid Karzai]], pel so llau, tamién buscó'l diálogu colos [[talibanes]] y solicitó-y a [[Paquistán]] el so sofitu pa consiguir abrir una canal de comunicación con estos insurxentes.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/02/16/actualidad/1329409512_726525.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/02/16/actualidad/1329409512_726525.html}}</ref> El ministru de defensa español, [[Pedro Morenés]], afirma en [[xunetu]] de [[2012]] que la retirada de les tropes españoles pue ser entainada y antes de lo previsto.<ref>{{cita web |url=http://politica.elpais.com/politica/2012/07/24/actualidad/1343091619_826775.html|títulu=http://politica.elpais.com/politica/2012/07/24/actualidad/1343091619_826775.html}}</ref> El gobiernu d'[[Afganistán]] y el d'[[Estaos Xuníos]] roblen un pactu de cooperación estratéxica cola cuenta de nun dexar que los [[talibanes]] vuelvan al poder dempués del retiru de les tropes de los [[Estaos Xuníos]] nel añu [[2014]]. Otru alcuerdo sobresaliente ye que [[Estaos Xuníos]] comprometer a nun utilizar a [[Afganistán]] como plataforma p'atacar a terceros países.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/04/23/actualidad/1335162322_317324.html|títulu=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/04/23/actualidad/1335162322_317324.html}}</ref> === Narcotráficu y consumu de drogues n'Afganistán === Les lluches que se dieron en [[1992]] ente los grupos guerrilleros [[muyahidin]] en [[Kabul]] tuvieron más que ver col control del comerciu multimillonariu del [[opiu]] n'[[Afganistán]]. Un miembru del gobiernu derrocáu de [[Najibula]], revela que'l líder de [[Hezbi Islami]], [[Gulbudin Hekmatiar]], ta arreyáu col [[narcotráficu]].<ref name="elpais_6">{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1992/04/27/internacional/704325603_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/1992/04/27/internacional/704325603_850215.html}}</ref> Esto tamién ye afirmáu por diplomáticos y fincionarios de la [[India]].<ref name="elpais_6"/> A pesar de la guerra y les prohibiciones del gobiernu afganistanu y de la comunidá internacional, el [[opiu]] representa la metá del [[PIB]] d'[[Afganistán]], según la [[ONX]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2004/01/16/internacional/1074207605_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2004/01/16/internacional/1074207605_850215.html}}</ref> El [[Conseyu de Senlis]] sollerta que les polítiques d'[[erradicación]] de la [[droga]] impuestes pola [[comunidá internacional]] causen descontentu na población llocal.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2006/06/29/internacional/1151532019_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2006/06/29/internacional/1151532019_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.chanvre-info.ch/info/en/Senlis-Council-Afghan-Government.html|títulu=http://www.chanvre-info.ch/info/en/Senlis-Council-Afghan-Government.html}}</ref> Un informe ellaboráu pola [[Oficina de Naciones Xuníes contra les Drogues y el Crime Entamáu]] [[UNODC]], informa que más d'un millón d'afganistanos son adictos a les drogues.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/06/24/internacional/1277330403_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/06/24/internacional/1277330403_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.unodc.org/unodc/en/frontpage/2010/June/around-one-million-afghans-suffer-from-drug-addiction-unodc-survey-shows.html|títulu=http://www.unodc.org/unodc/en/frontpage/2010/June/around-one-million-afghans-suffer-from-drug-addiction-unodc-survey-shows.html}}</ref> La presencia d'un fungu que destrúi les colleches d'[[amapola]] dende'l [[2005]] fai pensar a quien la cultiven, que les fuercies multinacionales son les que lo tán provocando. Sicasí, según la [[ONX]], los [[talibanes]] beneficiar cola baxa producción d'[[opiu]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/05/14/internacional/1273788007_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/05/14/internacional/1273788007_850215.html}}</ref> === La corrupción n'Afganistán === La policía afganistana rescata a 85 neños que diben ser prostituyíos en [[Paquistán]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2003/09/27/sociedad/1064613609_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2003/09/27/sociedad/1064613609_850215.html}}</ref> La [[UNICEF]] sollerta sobre'l robu d'infantes na rexón.<ref>{{cita web |url=http://www.un.org/spanish/News/fullstorynews.asp?newsID=1019|títulu=http://www.un.org/spanish/News/fullstorynews.asp?newsID=1019}}</ref> Un informe del [[Congresu d'Estaos Xuníos]] revela que millones de dólares del [[Pentágonu]] son destinaos n'[[Afganistán]] pal pagu de chantaxes y sobornos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/06/23/internacional/1277244003_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/06/23/internacional/1277244003_850215.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/10/07/AR2010100705135.html|títulu=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/10/07/AR2010100705135.html}}</ref> La cadena de televisión [[Tolo TV]] exhibe les cuentes bancaries del ministru de finances, [[Omar Zakhilwal]], afayando públicamente qu'esti recibe enormes cantidaes de dineru de «homes de negocios afganistanos».<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2012/08/02/internacional/1343919182.html|títulu=https://www.elmundo.es/elmundo/2012/08/02/internacional/1343919182.html}}</ref> === La intervención estranxera y les riqueces naturales d'Afganistán === A mediaos de [[2010]], [[Estaos Xuníos]] informa'l descubrimientu d'enormes xacimientos minerales y el gobiernu de [[Kabul]] reconoz qu'esti afayu puede camudar la dinámica de la guerra.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2010/06/15/internacional/1276552803_850215.html|títulu=https://elpais.com/diario/2010/06/15/internacional/1276552803_850215.html}}</ref> == Bibliografía == * ''Afganistán, crónica d'una ficción'' de [[Mònica Bernabé Fernández]], editorial Debate (2012), ISBN 978-84-9992-087-0. * ''Historia d'Afganistán: de los oríxenes del Estáu afganistanu a la cayida del réxime talibán'' de [[Daniel Gomà]], Publicaciones de la Universidá de Barcelona (2011), ISBN 978-84-475-3484-5 == Referencies == {{llistaref|5}} == Enllaces esternos == {{commonscat|History of Afghanistan}} * [http://terraeantiqvae.blogia.com/2007/020501-exposicion-afganistan-ayalgues-redescubiertos-.-les xoyes-de-kabul.php Esposición en París: 'Afganistán, ayalgues redescubiertos'. Les xoyes de Kabul (Hasta'l 30 d'abril de 2007)] {{Tradubot|Historia de Afganistán}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia d'Afganistán]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 8x8s86ohjpgh5uvvqo5t8s8s2pxgeb6 0 90565 3709539 3698774 2022-08-19T06:30:59Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = 250 | títulu = Historia de [[Xapón]] | posición_títulu = center | fondu_de_títulu = | testu = | posición_texto = center | fondu_de_texto = | foto1 = Kadota_Kaizuka.JPG | testu1 = Reconstrucción d'una vivienda del [[periodu Yayoi]].| alineación_texto1 = center | semeya2 = Byodo-in_Uji03bs2640.jpg | testu2 = Templu budista de [[Byōdō-in]], construyíu mientres el [[periodu Heian]] y [[Ayalga Nacional de Xapón]]. | alineación_texto2 = center | semeya3 = Satsuma-samurai-during-boshin-war-period.jpg | testu3 = [[Samurái]]s de [[Provincia de Satsuma|Satsuma]] mientres la [[Guerra Boshin]].<br /><small>Fotografía de [[Felice Beatu]]</small> | alineación_texto3 = center | semeya4 = Leaping Patriotic Autumn.JPG | testu4 = [[Propaganda]] del [[Imperiu de Xapón]] mientres la so dómina de [[militarismu xaponés|militarismu]] y expansionismo. | alineación_texto4 = center | semeya5 = Tokyo night view 1.jpg | testu5 = Vista nocherniega de la [[Área del Gran Tokiu|metrópolis]] de [[Tokiu]]. | alineación_texto5 = center }} La {{nihongo|'''historia de Xapón'''|日本の歴史 o 日本史|Nihon non rekishi / Nihonshi}} ye la socesión de fechos socedíos dientro del [[archipiélagu xaponés]]. Dalgunos d'estos fechos apaecen aisllaos ya influyíos pola [[Xeografía de Xapón|naturaleza xeográfica de Xapón]] como [[nación insular]], en cuantes qu'otra serie de fechos, obedez a influencies foranes como nel casu del [[Imperiu chinu]], que definió'l so [[idioma xaponés|llinguaxe]], el so [[escritura xaponés|escritura]] y, tamién, la so [[Política de Xapón|cultura política]]. Coles mesmes, otra de les influencies foranes foi la d'orixe [[Occidente|occidental]], lo que convirtió al país nuna [[industrialización|nación industrial]], exerciendo con ello una [[esfera d'influencia]] y una [[expansionismo|espansión territorial]] sobre'l [[Océanu Pacíficu|área del Pacíficu]]. Sicasí, dichu [[expansionismo]] detener tres la [[Segunda Guerra Mundial]] y el país asitiar nun esquema de nación industrial con venceyos a la so tradición cultural. L'apaición de los primeres habitantes humanos nel archipiélagu xaponés data del [[Paleolíticu]] aprosimao 35&nbsp;000 [[antes del presente|años tras]].<ref name="preh" /> Ente los años [[11.000 e.C.|11&nbsp;000]] y [[500 e.C.|500 e.C. ]] dichos habitantes desenvolvieron un tipu d'[[alfarería]], llamáu «[[periodu Jōmon|Jōmon]]», considerada la más antigua del mundu.<ref name="2006a5" /> Darréu apaeció una cultura conocida como «[[periodu Yayoi|Yayoi]]», qu'utilizaba ferramientes de [[metal]] y [[arrozal|cultivaba arroz]]. Nella esistíen dellos cacicazgos, anque sobresaldría'l de [[Yamataikoku|Yamato]].<ref name="Yayoikeally" /> En sieglos posteriores los gobernantes de Yamato afitaron la so posición y empezaron a espandise pol archipiélagu so un [[centralización|sistema centralizáu]], torando a les diverses [[tribu|tribus]] esistentes, alegando la so [[mitoloxía xaponesa|descendencia divina]]. Coles mesmes, el gobiernu central empezó a asimilar costumes de [[Corea]] y de [[China (rexón)|China]]. La rápida imposición de tradiciones foranes produció una tensión na sociedá xaponesa y nel añu [[794]] la corte imperial fundó una nueva capital, [[Heian-kyō]] (actual [[Kioto]]), dando orixe a una cultura propia altamente sofisticada proveniente de l'[[cles xaponeses|aristocracia]]. Sicasí, nes [[provincies de Xapón|provincies]] el sistema centralizáu foi un fracasu y empecipióse un procesu de privatización de tierres, dando de resultes un colapsu de l'alministración pública y la rotura del orde públicu. L'aristocracia empezó a precisar l'ayuda de guerreros pa la proteición de les sos propiedaes, dando orixe a la clase [[samurái]]. [[Minamoto no Yoritomo]] asumió en [[1192]] el lideralgu de Xapón, instaurando la figura del [[shogunato]] como una institución militar permanente que gobernaría ''de facto'' mientres casi 700 años. L'españíu de la [[Guerra Ōnin]] en [[1467]] provocó una [[Periodu Sengoku|cadena de guerres]] que s'estendieron per Xapón, periodu que remató en [[1573]], cuando [[Oda Nobunaga]] empezó a unificar el país, pero nun pudo terminar la xera por cuenta de que foi traicionáu por unu de los sos principales xenerales. [[Toyotomi Hideyoshi]] vengó la so muerte y remató la unificación en [[1590]]. A la so muerte, el país volvió estremase en dos bandos, los que sofitaben al so fíu [[Toyotomi Hideyori|Hideyori]] y los que sofitaben a unu de los ''daimyō'' principales, [[Tokugawa Ieyasu]]. Dambos bandos enfrentar mientres la [[batalla de Sekigahara]], de la cual Ieyasu salió cola victoria, siendo nomáu oficialmente ''shōgun'' en [[1603]], instaurando'l [[shogunato Tokugawa]]. El periodu Edo carauterizar por ser pacíficu, y pola decisión de [[sakoku|cerrar les fronteres]] pa evitar el contautu col esterior. L'aisllamientu terminó en [[1853]] cuando'l [[comodoro]] [[Matthew Perry (militar)|Matthew Perry]] obligó a Xapón a abrir les sos puertes y roblar una serie de trataos coles potencies estranxeres (llamaos «[[Trataos Desiguales]]»), lo que causó malestar ente dalgunos [[samurái]]s, quien sofitaron al emperador por que retomara el so protagonismu na política. El postreru ''shōgun'' Tokugawa arrenunció en [[1868]], dando empiezu a la [[dómina Meiji]], llamada asina n'honor al [[Emperador Meiji|emperador reinante]] qu'asumió'l poder político. Empecipióse la modernización del país abandonando'l sistema feudal y el de los samurái, la capital foi treslladada a [[Tokiu]], empecipióse un fuerte procesu d'[[occidentalización]] y [[Xapón]] remanecería como'l primer país asiáticu industrializáu. Surdió un procesu d'[[Imperiu de Xapón|expansionismo territorial]] escontra naciones vecines, lo que los llevó a enfrentase militarmente al [[Guerra Rusu-Xaponesa|Imperiu rusu]] y al [[Primer Guerra Sino-Xaponesa|Imperiu Chinu]]. A la muerte del emperador Meiji, Xapón convirtiérase nun estáu modernu, industrializáu, con un gobiernu central y como potencia dientro d'Asia, andando a la tema con Occidente. Hubo una esplosión social debíu a la crecedera económica y poblacional y empezó a ganar terrén l'[[nacionalismu xaponés|estremismu políticu]] y escontra la [[década de 1930]] aceleróse la espansión militar, confrontando con China por [[Segunda Guerra Sino-Xaponesa|segunda vegada]]. Tres l'españíu de la guerra n'Europa, Xapón aprovechó la situación pa l'anexón d'otres zones d'Asia. Mientres l'añu 1941 les rellaciones diplomátiques ente Xapón y Estaos Xuníos yeren tirantes, una y bones el presidente d'Estaos Xuníos Franklin Delano Roosevelt bloquiara los suministros petrolíferos a Xapón y conxelara tolos creitos xaponeses nos Estaos Xuníos. El [[7 d'avientu]] de [[1941]] Xapón [[Ataque a Pearl Harbor|atacó Pearl Harbor]], colo qu'esti país entró a la [[Segunda Guerra Mundial]] como parte de les «[[Potencies de la Exa]]». A pesar d'una serie de victories iniciales, ganes frente a los Aliaos en batalles como la de [[Batalla de Midway|Midway]] camudaron los papeles nel [[Guerra del Pacíficu (1937-1945)|escenariu del Pacíficu]]. Dempués de los tarrecibles [[bombardeos atómicos sobre Hiroshima y Nagasaki]] Xapón presentó la so rindición incondicional, polo que tuvo [[ocupación de Xapón|ocupáu]] por fuercies estauxunidenses, que desmantelaron l'exércitu, lliberaron les zones ocupaes, el poder político del Emperador foi suprimíu y el primer ministru sería escoyíu pol parllamentu. En [[1952]] Xapón recuperó la so soberanía tres la firma del [[Tratáu de San Francisco]] y creció económicamente cola ayuda de la comunidá internacional. Políticamente, el [[Partíu Lliberal Democráticu (Xapón)|Partíu Lliberal Democráticu]], d'enclín conservador, tuvo gobernando de manera casi ininterrumpida mientres la posguerra. Col entamu de la [[yera Heisei]], Xapón sufrió una [[Burbuya financiera ya inmobiliaria en Xapón|recesión económica]] na [[década de 1990]] y socialmente enfrentar a un descensu de la [[natalidá]] y al rápidu avieyamientu de la población. Nos primeros años del [[sieglu XXI]], Xapón empezó a reformar les práutiques que rexíen dende la posguerra a la sociedá, al gobiernu y a la economía. == Periodización == {{VT|Periodos de Xapón|l1=Periodos de Xapón}} Pal so estudiu, la historia de Xapón estremar en grandes periodos en términos de producción artística y desarrollos políticos importantes.<ref>{{Cita web |url=http://www.artsmia.org/art-of-asia/history/japan-historical-periods.cfm |títulu=Guide to Japanese Historical Periods |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Minneapolis Institúi of Arts |idioma=inglés }}</ref> La clasificación suel variar dependiendo del criteriu del autor, amás de que munchos d'ellos pueden ser subdividíos. Per otru llau, tamién esisten diverxencies en cuanto de primeres y final de dalgunos d'estos periodos. La clasificación realizada pol arqueólogu Charles T. Keally ye la siguiente: {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto; width:400px; height:400px" |- !style="width:400px; background:LightSkyBlue; color:black" colspan=3|Periodos históricos na arqueoloxía xaponesa |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=4, align="center"|'''Prehistoria'''<ref name="preh" /> |align="center"| [[Paleolíticu en Xapón|Paleolíticu]] |align="center"| 50/35&nbsp;000-13/9500&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Jōmon|Jōmon]] |align="center"| 13/9500-2500&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Yayoi|Yayoi]] |align="center"| 500 e.C. -300 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Kofun|Kofun]] |align="center"| 300-710 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=2, align="center"|{{nihongo|'''Antigua'''<ref name="histKea" /><br />|古代|Kodai}} |align="center"| [[Periodu Nara|Nara]] |align="center"| 710-794 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Heian|Heian]] |align="center"| 794-1185 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=2, align="center"|{{nihongo|'''Medieval'''<ref name="histKea" /><br />|中世|Chūsei}} |align="center"| [[Periodu Kamakura|Kamakura]] |align="center"| 1185-1392 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Muromachi|Muromachi]] |align="center"| 1392-1573 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=2, align="center"|{{nihongo|'''Moderna temprana o Premoderna'''<ref name="histKea" /><br />|近世|Kinsei}} |align="center"| [[Periodu Azuchi-Momoyama|Azuchi-Momoyama]] |align="center"| 1573-1600 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Edo|Edo]] |align="center"| 1600-1868 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=4, align="center"|{{nihongo|'''Moderna'''<ref name="histKea" /><br />|近代 / 現代<br />|Kindai / Gendai}} |align="center"| [[Dómina Meiji|Meiji]] |align="center"| 1868-1912 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Yera Taishō|Taishō]] |align="center"| 1912-1926 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Yera Shōwa|Shōwa]] |align="center"| 1926-1989 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Yera Heisei|Heisei]] |align="center"| 1989-presente |} === Yeres xaponeses === {{AP|Yera xaponesa}} Los {{nihongo|''nengō''|年号}} suponen otra división de la so historia según l'[[Emperador de Xapón|emperador]] reinante. El sistema de clasificación por era basar nel nome del emperador, siguíu pel añu correspondiente al so mandatu. Por casu, 1948 correspuende al añu Shōwa 23. En Xapón anguaño utilízase tantu'l [[calendariu gregorianu]] como'l sistema de ''nengō'',<ref>{{Cita web |url=http://www.allcalendars.net/JapaneseYearConverter.php |títulu=Convert Western Years to Japanese Years |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |idioma=inglés }}</ref> anque esti sistema ye escasamente utilizáu na bibliografía occidental. == Historia == === Periodu paleolíticu en Xapón === [[Ficheru:Japan glaciation.gif|thumb|200px|Xapón mientres la postrera [[glaciación]] (fai 20&nbsp;000 años). Les zones en naranxa son tierra sobre'l nivel del mar y les zones en blancu son árees con nieves perpetues.]] Por definición, el periodu paleolíticu en Xapón remató cola apaición de les primeres téuniques d'[[alfarería]], a la fin del postreru [[periodu glacial]], fai 13&nbsp;000-10&nbsp;000 años&nbsp;[[Antes del presente|a.&nbsp;P.]]<ref name="palaeol">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/palaeol.html |títulu=Japanese Palaeolithic Period |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor= Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> La datación del entamu del paleolíticu ye motivu d'ampliu discutiniu, anque polo xeneral acéptase qu'esti periodu atopar ente los años 50/35&nbsp;000-13/9500&nbsp;a.&nbsp;P.<ref name="preh">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/preh.html |títulu=Prehistoric Periods in Japan |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> El paleolíticu tardíu, datáu dende la escavación del sitiu de Iwajuku de [[1949]] y del cual llogróse numberosa información dende los [[años 1960]], puede estremase nes siguientes tradiciones y fases:<ref name="palaeol" /> {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto; width:550px; height:400px" |- !style="width:200px; background:LightSkyBlue; color:black" |Tradiciones !style="width:200px; background:LightSkyBlue; color:black" |Fases !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Feches |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=3| Ferramientes de [[cantar tallao]] |align="center"| Fase Ia |align="center"| 35&nbsp;000-27&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Fase Ib |align="center"| 27&nbsp;000-23&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Fase Ic |align="center"| 23&nbsp;000-21&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=2| [[Talla lítica|Ferramientes tallaes]] |align="center"| Fase IIa |align="center"| 21&nbsp;000-16&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Fase IIb |align="center"| 16&nbsp;000-13&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Trabayu [[Microlito|microlítico]] |align="center"| Fase III |align="center"| 13&nbsp;000-12&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |[[Bifaz|Punta bifacial]] de proyeutil |align="center"| Fase IV |align="center"| 12&nbsp;500-11&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |colspan=2|Jōmon incipiente |align="center"|13&nbsp;000-9500&nbsp;a.&nbsp;P. |} Cuntar con poques evidencies sobre cómo vivíen los habitantes de Xapón mientres esti periodu, amás de que la presencia d'humanos antes de 35&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. ye revesosa.<ref name="preh" /> La transición ente ésti y el siguiente periodu foi gradual y nun s'atoparon nicios d'una rotura clara o de inconformidad ente los dos cultures.<ref name="palaeol" /> Sábese que los primeros habitantes yeren cazadores-pañadores que proveníen del continente y qu'utilizaben la piedra, pero nun tener cerámica o agricultura sedentaria.<ref name="TJP20">{{Cita Harvard|Kodansha|2003|p=20|sp=sí}}.</ref> === Periodu Jōmon === {{AP|Periodu Jōmon}} {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = 130 | títulu = Arte Jōmon | posición_títulu = center | fondu_de_títulu = | testu = | posición_texto = center | fondu_de_texto = | foto1 = JomonPottery.JPG | testu1 = Xarrón del periodu Jōmon incipiente.| alineación_texto1 = center | semeya2 = MiddleJomonJar2000BCE.jpg | testu2 = Xarrón del periodu Jōmon mediu.| alineación_texto2 = center | semeya3 = JomonStatue.JPG | testu3 = Estauína del periodu Jōmon final.| alineación_texto3 = center }} El {{nihongo|periodu Jōmon|縄文時代|Jōmon-jidai}} estremar del anterior per mediu de la [[Métodos de datación n'arqueoloxía|datación]] de l'apaición de l'[[alfarería]] nel país, comúnmente acomuñada con cultures [[agricultura|agrícoles]] tempranes. Mientres los primeres 10&nbsp;000 años dende la so apaición, aprosimao dende'l 11&nbsp;000 al 500 e.C. , la subsistencia de los habitantes dependía principalmente de la [[caza]], la [[pesca]] y la [[collecha|recueya]].<ref name="jomon">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/jomon.html |títulu=Jomon Culture |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> Esti periodu toma'l so nome precisamente del tipu d'alfarería desenvuelta, siendo'l so significáu «marca de cuerda», señal distintiva que dexaben les cuerdes sobre magre húmedu, que se formaba con tires de folla cocíes a baxes temperatures. Según el so datación, la cerámica d'esti periodu ye la más antigua del mundu.<ref name="2006a5">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=5 |sp=sí}}</ref> Arqueológicamente, esta etapa estremar en seis subperíodos de la siguiente manera:<ref name="jomon" /> {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto; width:350px; height:400px" |- !style="width:200px; background:LightSkyBlue; color:black" |Subperiodos !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Feches<ref>Toes indicaes n'[[Datación por radiocarbono|edaes de radiocarbono brutes]] o a.P.</ref> |- style="background:Whitesmoke; color:black" | Jōmon incipiente |align="center"| 11&nbsp;000-7500 e.C. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Jōmon inicial |align="center"| 7500-4000 e.C. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Jōmon tempranu |align="center"| 4000-3000 e.C. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Jōmon mediu |align="center"| 3000-2000 e.C. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Jōmon tardíu |align="center"| 2000-1000 e.C. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Jōmon final |align="center"| 1000-500 e.C. |} === Periodu Yayoi === {{AP|Periodu Yayoi}} La cultura del {{Nihongo|periodu Yayoi|弥生時代|Yayoi jidai}} ye definida en Xapón como la primera n'implementar los métodos de [[arrozal|cultivo d'arroz]] según l'usu de [[metal]], anque arqueológicamente clasificar por aciu la identificación de ciertos artefautos, especialmente los estilos d'alfarería. Xeneralmente considérase qu'esta dómina tomó dende'l 500 e.C. hasta'l 300 de nuesa yera, y ta estremada de la mesma en trés subperíodos:<ref name="Yayoikeally">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/yayoi.html |títulu=Yayoi Culture |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto; width:800px; height:400px" |- !style="width:200px; background:LightSkyBlue; color:black" |Subperíodo !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Fases d'alfarería<br /><small>nel norte de [[Kyūshū]]</small> !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Fases d'alfarería<br /><small>nes llanures de [[Kantō]]</small> !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Fases d'alfarería<br /><small>en [[Aomori]]</small> !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Fases d'alfarería<br /><small>en [[Hokkaidō]]</small> |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=3, align="center"| Yayoi tempranu<br />500-100 e.C. |align="center"| Itazuke I |align="center"| Jōmon tardíu |align="center"| Sunasawa |rowspan=2, align="center"|Epi-jomon |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Itazuke II |align="center"| - |align="center"| Senu |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Jonokoshi |align="center"| - |align="center"|Nimaibashi |align="center"|Esan I |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=3, align="center"| Yayoi mediu<br />100 e.C. -100&nbsp;d.&nbsp;C. |align="center"| Sugu |align="center"| Osagata |align="center"| Inakadate 1 |rowspan=2, align="center"| Epi-jomon |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Mitoko |align="center"| Suwada |align="center"| Inakadate 2 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Takamizuma |align="center"| Miyanodai |align="center"| Nembutsuma |align="center"| Esan II-IV |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=3, align="center"| Yayoi tardíu<br />100-300 |align="center"| Shimo-Okuma |align="center"| Kugahara |align="center"| Oishitai |rowspan=2, align="center"| Epi-jomon |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Nobeta |align="center"| Yayoicho |align="center"| Chitose |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Nishijin |align="center"| Maenocho |align="center"| Chokaisan |align="center"| Kohoku B, C |- style="background:Whitesmoke; color:black" |} Los integrantes de la cultura Yayoi yeren por demás distintos físicamente a los de la cultura Jōmon, polo qu'esisten tres teoríes sobre l'orixe de los Yayoi:<ref name="Yayoikeally" /> # Yeren descendientes de los Jōmon, anque sufrieron cambeos fisiolóxicos debíu al cambéu na so dieta y forma de vida. # Yeren inmigrantes del continente (vía Corea). # Yeren descendientes del amiestu ente Jōmon ya inmigrantes. L'usu del metal diversificóse, incluyendo dende [[espada|espaes]] de [[bronce]], [[espeyu|espeyos]] pa ritos relixosos y armes de fierro hasta ferramientes agrícoles. Cola [[división del trabayu]] surdió una fonda [[clases sociales|estratificación na sociedá]], estableciendo les clases gobernantes y los sos súbditos, y dando como origen territorio o [[cacicazgos]].<ref name="Bitoantiguo">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=2 |sp=sí}}.</ref> A la fin d'esti periodu esistieron gran cantidá de cacicazgos, siendo unu de los más importantes [[Periodu Yamato|Yamatai-koku]], que sentaría les bases de la nación emerxente mientres el periodu siguiente, y que la so esistencia rexistrar nes [[Cróniques de Wei]]. En felicidaes cróniques rexístrase la esistencia d'una nación conocida en China como «[[Wa (Xapón)|Wa]]» so la direición d'una muyer llamada Himeko; probablemente la [[Emperatriz Jingū]].<ref name="Yayoikeally" /> <center> <gallery> Imaxe:Toro3.jpg|Vivienda típica del periodu Yayoi. Imaxe:DotakuBronzeBellLateYayoi3rdCenturyCE.jpg|Campana de bronce ([[sieglu III|s. III]]). Imaxe:Bronze Mirror in Ancient Japan.jpg|Espeyu de bronce. </gallery> </center> === Periodu Kofun === {{AP|Periodu Kofun}} [[Ficheru:NintokuTomb Aerial photograph 2007.jpg|thumb|250px|El ''[[Daisenryō-Kofun]]'' n'[[Osaka]], ye la tumba más grande d'esti tipu y la so construcción data del [[sieglu V]] d. C.]] El {{nihongo|periodu Kofun|古墳時代|Kofun jidai}} toma'l so nome de los {{nihongo|''[[kofun]]''|古墳|extra=lit. «tumba antigua» o «túmulu antiguu»}}; [[túmulu|túmulos]] funerarios nos que los miembros de la clase [[aristócrata|aristocrática]] yeren soterraos xuntu colos sos [[arma|armes]], [[armadura (combate)|armadures]] y espeyos de bronce, y que xeneralmente solíen tener la forma d'un güeyu de [[pesllera]].<ref name="pag6">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=6 |sp=sí}}.</ref> Les bases d'estos túmulos variaben de tamañu, llegando dalgunos a ser tan grandes como les de les [[pirámides d'Exiptu]], reflexando la magnitú del poder de los gobernantes.<ref name="Bitoantiguo" /> Mientres esti periodu Xapón tuvo enforma contautu con [[China]] y [[Corea]], especialmente con esta postrera.<ref name="kofun">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/kofun.html |títulu=Kofun Culture |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> Mientres l'añu [[400]], un exércitu d'[[infantería]] allegó n'auxiliu del reinu de [[Paekche]],<ref name="pag15">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=15 |sp=sí}}.</ref> alcontráu en partir sureste de la [[península de Corea]],<ref name="kofun" /> pero sufrió una gran derrota a manes de la [[caballería]] del reinu de [[Koguryŏ]],<ref name="pag15" /> procedente del norte de la península.<ref name="kofun" /> El periodu Kofun marca'l fin de la prehistoria y, por cuenta de la falta de rexistros xaponeses, la historia d'esta dómina depende de fontes esternes (primero de cróniques coreanes y darréu de les chines), lo mesmo que de los escritos d'entamos del [[periodu Nara]], alredor del [[sieglu VIII]]. Anque nun se cunta con escritos provenientes de China que menten Xapón ente los años [[266]] y [[413]], rexistros coreanos del [[sieglu IV]] apurren amplia información de les actividaes del reinu de ''[[Wa (Xapón)|Wa]]'' na península coreana. Per otru llau, los rexistros chinos, dataos nel [[sieglu V]], amuesen la estrecha rellación ente l'emerxente gobiernu [[Yamataikoku|Yamato]] (allugáu na actual [[prefeutura de Nara]]) y China. Ente los años [[413]] y [[502]], los ''[[cinco rey de Wa]]'', nome con que son mentaos cinco monarques de Xapón, caltuvieron una estrecha rellación con dichu país, unviando emisarios de cutio.<ref name="kofun" /> El periodu Kofun xeneralmente dátase ente los años [[250]]/[[300]]-[[538]]/[[552]], tando marcáu l'empiezu pola construcción del primer ''kofun'' y el final pola fecha en que se considera que'l [[budismu]] introducir en Xapón. Per otru llau, diversos historiadores y arqueólogos, como'l casu de Charles T. Keally, estienden el periodu hasta l'añu [[710]], polo que los periodos [[periodu Asuka|Asuka]] y [[periodu Hakuhō|Hakuhō]] consideraríense subperíodos del Kofun.<ref name="kofun" /> Según la datación de Keally, la cronoloxía del periodu quedaría de la siguiente forma:<ref name="kofun" /> {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto; width:380px; height:400px" |- !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Cronoloxía !style="width:230px; background:LightSkyBlue; color:black" |Feches |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Kofun tempranu |align="center"| Finales del [[sieglu III]]-[[sieglu IV]] |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Kofun mediu |align="center"| Finales del sieglu IV-[[sieglu V]] |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"|Kofun tardíu<br />[[Periodu Asuka|Asuka]] ([[552]]-[[646]])<br />[[periodu Hakuhō|Hakuhō]] ([[646]]-[[710]]) |align="center"| [[sieglu VI]]-[[sieglu VII]] |} El gobiernu de la corte de Yamato centrar nun {{nihongo|''Kimi''|君|extra=«[[rei]]»}}, pero a partir del sieglu V el mandatariu yera llamáu {{nihongo|''Ōkimi''|大君|extra=«gran rei»}}. El títulu {{nihongo|''[[Tennō]]''|天皇|extra=«[[emperador]]»}}, que úsase hasta los nuesos díes, foi utilizáu a partir del mandatu del [[emperador Tenmu]].<ref name="kofun" /> ==== Periodu Asuka ==== {{AP|Periodu Asuka}} [[Ficheru:Horyu-ji08s3200.jpg|thumb|300px|[[Templu budista]] d'[[Hōryū-ji|Hōryū]]. Construyíu a mediaos del periodu Asuka por órdenes del Príncipe Shotoku, reflexa l'entamu de la presencia del budismu en Xapón.]] El {{nihongo|periodu Asuka|飛鳥時代|Asuka jidai}} ta marcáu pola introducción del [[budismu]] en Xapón, xeneralmente fecháu nel añu 552.<ref>Esta fecha varia según distintes fontes. Por casu, l'escritor británicu [[Stephen Turnbull]] asitia esti acontecimientu nel añu [[530]]. {{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=9 |sp=sí}}. Otres fontes asitiar ente 593 y 710, fundiéndose col periodu Hakuhō. {{Cita Harvard |Kodansha|2003| p=22 |sp=sí}}.</ref> La llegada d'esta relixón traxo consigo una serie de conflictos dientro del país, pos dellos miembros de la corte vieron con bonos güeyos el so espardimientu, considerando qu'al traviés de la so implantación llograríase más fácilmente la unidá nacional: yera más senciellu sentar una nueva base xerárquica relixosa so la figura d'una deidá omnipotente ([[Buda]]), a diferencia de los cientos de ''[[kami]]s'' del [[shintō]] o sintoísmu. El conflictu terminó cola victoria de [[Lluria non Umako]] nel añu [[587]], según cola posterior adopción del budismu como relixón oficial per parte del [[príncipe Shotoku]] y de la [[emperatriz Suiko]] en [[593]]. Curiosamente, el budismu nun sustituyó al sintoísmu, sinón que dambes relixones convivieron pacíficamente la mayor parte de la historia d'esti país.<ref name="Turnbull2006a10">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=10 |sp=sí}}.</ref> El príncipe Shotoku estableció un gobiernu centralizáu, y la corte xaponesa construyó templos, palacios y capitales basándose nos modelos coreanos y depués en modelos chinos. Shotoku tuvo esteláu por estes naciones, polo qu'impulsó l'usu de [[sinograma|calteres chinos]] (lo que daría orixe a los ''[[kanji]]s''), sentó les bases pal desenvolvimientu de [[deontología|código de conducta]] y [[Códigu deontolóxicu|ética gubernamental]] basaos nel budismu ([[Constitución de los diecisiete artículos]], [[604]]) y unvió [[misiones xaponeses a la China Imperial|embaxaes]] a la China de la [[dinastía Sui]] ([[600]] a [[618]]) col fin d'establecer rellaciones diplomátiques igualitaries.<ref name="TSJ21">{{Cita Harvard |Kodansha|2003| p=21 |sp=sí}}.</ref><ref name="Bito4">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=4 |sp=sí}}.</ref> En [[602]], el [[príncipe Kume]] empobinó una espedición a Corea acompañáu d'ente cientu venti y cientu cincuenta caciques locales, que ostentaben el títulu de ''Kuni nin Miyatsuko''. Cada unu d'ellos diba acompañáu d'un exércitu personal, de tamañu variable dependiendo de les riqueces de cada feudu. Estes tropes constituyeron lo que sería'l prototipu d'un exércitu [[samurái]] sieglos dempués.<ref name="pag15" /> L'arte nesta dómina centrar nel finu [[arte budista]], teniendo como principal obra'l templu budista de Hōryū o [[Hōryū-ji]], encargáu pol príncipe Shotoku a empiezos del sieglu VII y que ye la estructura de madera más antiguo del mundu.<ref name="Bito4" /> ==== Periodu Hakuhō ==== {{AP|Periodu Hakuhō}} [[Ficheru:Fujiwara-Kamatari.jpg|thumb|200px|[[Nakatomi non Kamatari]], personaxe decisivu nel [[periodu Hakuhō]] al collaborar col fin del [[clan Soga]] pa la creación de les [[Reformes Taika]] y del [[Códigu Ōel mio]]. Pol so llabor recibió l'apellíu [[cla Fujiwara|Fujiwara]].]] [[Ficheru:Kobayashi Izanami and Izanagi.jpg|thumb|200px|[[Izanagi]] (derecha) y [[Izanami]] (esquierda) creando'l mundu terrenal. Pintura d'[[Eitaku Kobayashi]].]] Tres la muerte del príncipe Shotoku en [[621]], dientro de la corte surdió una cla llamada [[clan Soga|Lluria]], qu'amodo atropó poder políticu y constituyó una amenaza pal gobiernu imperial. Escontra [[645]] la situación yera tan crítica que'l [[príncipe Naka non Ōy]], xuntu con otros, entamó una intriga ([[Incidente de Isshi]]) nel que'l príncipe asesinó al líder del clan, [[Lluria non Iruka]] en plena audiencia cola [[emperatriz Kōgyoku]]. De resultes, darréu claudicó la emperatriz, xubió al tronu'l so hermanu menor, el [[Emperador Kōtoku]], y la cla Lluria foi destruyíu. El nuevu emperador, xuntu con [[Nakatomi non Kamatari]] y el príncipe Naka non Ōy, redactó una serie de lleis llamaes [[Reformes Taika]] nel añu [[646]] col fin de fortalecer el gobiernu central, establecer una [[reforma agraria]], reestructurar la corte imperial según el modelu chinu de la [[Dinastía Tang]], y inclusive motivóse la unviada d'[[misiones xaponeses a la dinastía Tang|embaxaes]] y estudiantes a China col fin d'asonsañar aspeutos culturales d'esti país, afectando de manera radical a la [[cultura xaponesa|cultura]] y la so [[sociedá xaponesa|sociedá]]. Esti periodu conozse como {{nihongo|[[Hakuhō]]|白鳳文化|Hakuhō bunka}}. Tres les muertes del Emperador Kōtoku (en [[654]]) y de la Emperatriz Kōgyoku (quien reasumió el tronu col nome d'[[Emperatriz Saimei]], finando en [[661]]), asumió'l tronu'l Príncipe Naka non Ōy col nome d'[[Emperador Tenji]], quien promulgó de manera formal el primer ''[[ritsuryō]]'' (compilación de lleis basaes na filosofía [[confucianismu|confucianista]] y nes lleis chines); el [[Códigu Ōel mio]] ([[669]]).<ref>{{Cita Harvard|Ponsonby-Fane|1959|p=52|sp=sí}}.</ref> Nakatomi non Kamatari, quien redactó dichu códigu, foi compensáu recibiendo l'apellíu Fujiwara, y convertiríase nel fundador del [[cla Fujiwara]]. Tres l'aplicación de los ''ritsuryō'', les antigües cles poderoses fueron quitaos de los sos privilexos y quedaron convertíos en burócrates d'alta alcurnia, ente que les capes más baxes de l'antigua élite convertir n'oficiales locales.<ref name="Bito4" /> Los conflictos bélicos siguieron asocediendo en China y Corea. Nel añu [[618]] la [[dinastía Tang]] tomó'l poder en China, y xuniéronse al reinu coreanu de [[Siella (Corea)|Siella]] col fin d'atacar a Paekche. Los xaponeses unviaron tres ejércitos espedicionarios (en [[661]], [[662]] y [[663]]) para auxiliar al reinu de Paekche. Mientres estes espediciones sufrieron una de les peores derrotes na so historia antigua, perdiendo 10&nbsp;000 homes y cuantiosos barcos y caballos.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=17 |sp=sí}}.</ref> Xapón empezó a esmolecese por una invasión per parte de la nueva alianza ente Siella y China. En [[670]] ordenóse [[censu de población|censar]] a la población pa reclutar elementos pal exércitu. Amás fortificóse la mariña norte de [[Kyūshū]], afitáronse guardias y construyéronse [[Almenara (fueu)|almenaras]] nes veres de les islles [[Islla de Tsushima|Tsushima]] y [[Islla Iki]].<ref name="pag18">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=18 |sp=sí}}.</ref> Los xaponeses escaecer de la guerra esterna a la muerte del [[emperador Tenji]] nel añu [[671]]. En [[672]] los sos dos socesores apostáronse'l tronu na [[Guerra Jinshin]]. Dempués del trunfu d'[[emperador Tenmu]] en [[684]], ésti ordenó que tolos oficiales civiles y militares apoderaren les [[artes marciales]].<ref name="pag18" /> El socesores del Emperador Tenmu remataron nel añu [[702]] les reformes militares col {{nihongo|''[[Códigu Taihō]]''|大宝律令|Taihō-ritsuryō}}, por aciu el cual llogróse un exércitu numberoso y estable conforme al sistema chinu. Cada ''heishi'' (soldáu) yera asignáu a un ''gundan'' (reximientu) mientres una parte del añu y el restu dedicar a xeres agrícoles. Cada soldáu taba forníu con [[Arqueru (exércitu)|arcos]], un [[carcaj]] y un par d'[[espada|espaes]].<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=19 |sp=sí}}.</ref> ===== Establecimientu del sistema imperial ===== {{AP|Mitoloxía xaponesa}} Mientres ésta dómina, nel [[sieglu VIII]], los gobernadores de [[Periodu Yamato|Yamato]] ordenaron que se dexara constancia de los mitos esistentes como una forma de legitimarse frente a la población.<ref name="pag6" /> La más importante d'eses lleendes ye la referente a la creación de Xapón, atribuyida a los ''[[kami]]'' [[Izanagi]] y [[Izanami]]. Según la lleenda, d'estos dos naceríen los trés ''kami'' mayores: [[Amaterasu]] —diosa del sol y señora de los cielos—, [[Susanoo]] —dios de los océanos— y [[Tsukuyomi]] —dios de la escuridá y de la Lluna—.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=6 & 7 |sp=sí}}.</ref> Un día Amaterasu y Susanoo aldericaron, polo que Susanoo enfilóse estrozando tou al so pasu. Amaterasu asustóse tantu que s'escondió nuna [[Ama-non-Iwato|cueva]] negándose a salir, polo que'l mundu foi quitáu de la lluz. Al envís de faela salir, un ''kami'' femenín, [[Ame-non-Uzume]], efeutuó una danza obscena que foi acompañada pola risa de la miríada de dioses<ref name="Gardini58">{{Cita Harvard |Gardini|1996| p=58 |sp=sí}}.</ref> que taben axuntaos n'asamblea.<ref>{{Cita Harvard |Gardini|1996| p=56 |sp=sí}}.</ref> Al momentu en que Amaterasu preguntó polo qu'asocedía, dixéron-y qu'había una ''kami'' más poderosa, polo que salió de la cueva y adulces foise averando a un espeyu que punxeron frente a ella.<ref name="Gardini58" /> Foi tal la so sorpresa de ver el so propiu reflexu,<ref>{{Cita Harvard |Hackin|1994| p=392 |sp=sí}}.</ref> que quedó esllumada unos momentos y entós aprovecharon pa prindala y la lluz volvió allumar la Tierra,<ref name="Pag7">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=7 |sp=sí}}.</ref> polo que l'[[Yata non kagami|espeyu]] formó parte de les [[Insinies Imperiales de Xapón]].<ref name="Pag7" /> El segundu elementu de los trés xoyes de la Corona xaponesa descríbese más palantre na mesma lleenda. Susanoo foi desterráu polos males causaos y mientres analayaba peles tierres d'[[Izumo (Shimane)|Izumo]] escuchó qu'una [[Serpentes|culiebra]]<ref>{{Cita web |url=http://www.clubmanga.net/files/cursos/historia/CH_Mitologia.pdf |títulu=Mitología xaponesa: Xénesis del mundu y apaición de los primeros dioses |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2008|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.clubmanga.net/files/cursos/historia/CH_Mitologia.pdf|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref><ref>Anque otres fontes como Turnbull aseguren que la traducción ye ''dragón''. {{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=7 |sp=sí}}.</ref> d'ocho cabeces, llamada [[Yamata-non-Orochi]], apavoriaba a los pobladores. Susanoo mató a la culiebra enfilándola con [[sake]] y cortó-y les cabeces. Na so cola foi atopada una [[Kusanagi|espada]], que decidió dá-yla a la so hermana en señal de paz. Esta espada representa'l segundu iconu de les insinies imperiales.<ref name="Pag7" /> La tercera y última insinia ye una [[Magatama|xoya en forma de curva]], que Amaterasu dio al so nietu [[Ninigi]] cuando ésti foi unviáu al mundu terrenal a gobernar. La xoya pasó de la mesma al so nietu, l'[[emperador Jinmu]], primer emperador xaponés.<ref name="Pag7" /> D'esta forma, auspiciados nes creencies populares, los gobernadores de Yamato legitimaron el procesu por aciu el cual Xapón sería gobernáu por un sistema imperial, sofitaos fuertemente pola creencia ''[[Shintō]]''.<ref name="Pag7" /> === Periodu Nara === {{AP|Periodu Nara}} [[Ficheru:Daibutsu-den in Todaiji Nara01bs3200.jpg|thumb|250px|left|''Daibutsu-dean'', dientro del complexu del [[Tōdai-ji]]. Esti templu budista foi patrocináu pola Corte Imperial mientres el periodu Nara.]] El {{nihongo|periodu Nara|奈良時代|Nara-jidai}} dátase xeneralmente ente los años [[710]], cuando la capital foi treslladada a [[Heijō-kyō]], cerca de la ciudá de Nara, y remata nel añu [[794]], cuando la capital treslládase nuevamente a [[Heian-kyō]], no que güei ye [[Kioto]].<ref name="histKea">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/hist.html |títulu=Historic Archaeological Periods in Japan |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> Nesti periodu l'estáu burocráticu chinu algamó'l so clímax: la nueva capital foi construyida al usu de la capital de la dinastía Tang, [[Chang'an]].<ref name="Bito6">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=6 |sp=sí}}.</ref><ref name="TSJ24">{{Cita Harvard |Kodansha|2003| p=24 |sp=sí}}.</ref> El budismu y confucianismu espolletaron, sol patrociniu del gobiernu, y fueron usaos pa sofitar el poder político y construyéronse templos tantu na capital como en caúna de les provincies. La influencia cultural china fíxose más evidente y la [[lliteratura de Xapón|lliteratura]] apaeció colos primeros rexistros históricos compilados pola Corte Imperial: el ''[[Kojiki]]'' ([[712]]) y el ''[[Nihonshoki]]'' ([[720]]). L'apaición del llinguaxe escritu tamién dio orixe a la primer manifestación de poesía xaponesa, el ''[[waka]]'', y en [[759]] faise la primer compilación d'importancia; el ''[[Man'yōshū]]''. Sicasí, el sistema chinu nun encaxar cola sociedá xaponesa y les disputes na Corte Imperial fueron comunes ente miembros de la familia imperial, la cla Fujiwara y los monxos budistes. [[Fujiwara no Fuhito]], fíu de Kamatari y burócrata poderosu dientro de la corte, compiló el [[Códigu Yōrō]] en [[720]], pero la so muerte nesi mesmu añu xeneró una división del poder ente los sos fíos. El [[príncipe Nagaya]] aprovechó'l momentu, pero los fíos de Fuhito detener y condergar a muerte en [[729]]. Sicasí, pocos años dempués morrieron los fíos de Fuhito depués d'una epidemia de [[viruela]], atribuyéndose a una maldición que llanzó'l príncipe antes de morrer. Esto provocó que l'[[emperador Shōmu]] treslladar a delles ciudaes que fueron declaraes de manera efímera como capitales ente [[740]] y [[745]], antes de volver a Nara.<ref name="Titsingh71">{{Cita Harvard |Titsingh|1834| p=71 |sp=sí}}.</ref> Tres l'abdicación del Emperador Shōmu en [[749]], el cleru budista tomó poder col sofitu de la [[emperatriz Kōken]] quien, anque abdicó en [[758]], siguió exerciendo poder sobre la corte, favoreciendo a un importante monxu budista llamáu [[Dōkyō]]. Esto provocó que la cla Fujiwara y l'[[emperador Junnin]] intentaren faer un golpe d'estáu en [[764]] que falló, provocando la deposición del emperador y l'execución de [[Fujiwara no Nakamaro]], líder de la combalechadura. La emperatriz reasumió el tronu col nome d'[[emperatriz Shōtoku]], siguiendo cola cesión de poder a Dōkyō, quien llegó inclusive a ser nomáu por un [[oráculu]] como socesor a emperador.<ref name="Titsingh78-81">{{cita Harvard|Titsingh|1834|p=78-81|sp=sí}}.</ref> Sicasí, la emperatriz finó por cuenta de la viruela en [[770]], Dōkyō foi exiliáu y empecipióse un nuevu aldu na política espulsando a los monxos budistes del gobiernu y suspendiendo el patrociniu gubernamental a dicha relixón. Les midíes propulsadas pol [[emperador Kōnin]] ([[770]]-[[781]]) y pol [[emperador Kanmu]] ([[781]]-[[806]]) fixeron que finalmente la corte imperial dexara Nara, por considerala malsana y coles mires de desconectase de los templos budistes qu'esistíen na ciudá. Treslladáronse primero de manera temporal a [[Nagaoka-kyō]] en [[784]] y finalmente a la nueva capital [[Heian-kyō]] («Capital de la Paz y de la Tranquilidá») en [[794]].<ref name="Bito6" /><ref name="TSJ24" /> Cola nacencia del [[Siella (Corea)|Estáu Unificáu de Siella]] sumió l'amenaza d'una invasión coreana escontra Xapón, polo que la Corte de Nara centró la so atención nos {{nihongo|''[[emishi]]''|蝦夷|extra=«bárbaros»}}, habitantes del norte de Xapón con quien tuvieren numberosos fregaos. En [[774]] españó una importante revuelta, conocíu como la [[guerra de los Trenta y ocho Años]], onde los ''emishi'' utilizaron un sistema de «guerra de guerrilles» y una espada de fueya curva, que tenía meyor desempeñu cuando se montaba, a diferencia de la espada recta del exércitu de la Corte de Nara. Nun foi sinón hasta [[796]], al traviés de [[Sakanoue non Tamuramaro]], cuando llograron vencelos finalmente.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=21 |sp=sí}}.</ref> Sakanoue recibió'l títulu de {{nihongo|''Seii Taishōgun''|征夷大将軍|extra= «Gran Xeneral Apaciguador de los Bárbaros»}},<ref>{{Cita Harvard |Izuka|Sinclaire|2001| p=13 |sp=sí}}.</ref> espresión que dempués s'utilizaría pa designar al líder de los samuráis.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=21 & 22|sp=sí}}.</ref> El sistema d'allistamientu de llabradores terminó nel [[792]], al reconocer que la principal fuercia militar venía de los caciques y los sos soldaos y non de los llabradores que nun teníen un entrenamientu y disciplina afechos pa los campos de batalla.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=22 |sp=sí}}.</ref> === Periodu Heian === {{AP|Periodu Heian}} [[Ficheru:Ch5 wakamurasaki.jpg|thumb|250px|Ilustración d'una escena del ''[[Genji Monogatari]]''. Mientres el periodu Heian l'aristocracia foi la exa de la cultura, política y sociedá xaponeses.]] El {{nihongo|periodu Heian|平安時代|Heian jidai}} empezó col establecimientu de la capital nel añu 794 no que güei ye Kioto, y la so final ta acutáu pol establecimientu del primer [[shogunato]] na historia del país: El [[shogunato Kamakura|Kamakura]]. ==== Afitamientu de l'aristocracia ==== Nesti periodu'l treme estatal chinu foi modificáu y afechu a les necesidaes xaponeses dando orixe a una cultura mesma sofisticada.<ref name="Bito6" /> Cola decadencia del ríxidu sistema burocráticu de los códigos [[Taika (yera)|Taika]] y [[Taihō (yera)|Taihō]], la institución imperial fortalecer nos primeros años del reináu del [[emperador Kanmu]], pero tres la muerte d'ésti en [[806]] abandonar de manera progresiva l'asimilación cultural con China y escontra [[838]] dar por remataes les rellaciones cola [[dinastía Tang]]. Tamién, cola desapaición del antiguu sistema políticu, el [[cla Fujiwara]] empezó un procesu d'acaparamientu de les xerarquíes cimeres del gobiernu a partir de la primer metá del [[sieglu IX]], estableciendo estrechos llazos matrimoniales cola familia imperial. Los líderes del clan asitiar de tal manera que se convirtieron en [[Rexencia (política)|rexentes]] (''[[sesshō]]'' y ''[[kanpaku]]'') de los emperadores, ente qu'otros miembros del clan Fujiwara llograron monopolizar puestos cimeres como los del Conseyu d'Estáu (''[[Daijō-kan]]'').<ref name="Bito6" /><ref name="TSJ24" /> El oficiales de medianu y baxu rangu fueron partíos de manera hereditaria por otres cles aristocráticos.<ref name="Bito6" /> Escontra finales del [[sieglu X]] y empiezos del [[sieglu XI]], los Fujiwara gobernaron ''[[de facto]]'' Xapón y bien pocos emperadores gobernaron pola so cuenta, yá que asumíen el tronu y yeren forzaos polos xefes del clan a abdicar siendo bien nueves, dexando les decisiones alministratives a los rexentes y al ''Daijō-kan''. El budismu esotéricu de les sectes [[Tendai]] y [[Shingon]] fíxose bien popular nesti periodu y los aristócrates buscaron la salvación» al traviés de ceremonies y ritos. Hubo una sofisticación de la cultura xaponesa, qu'hasta esi entós remanábase cola escritura ideográfico china, teniendo como exa central a la corte imperial. Hubo una meyora lliteraria sorprendente cola creación del ''[[kana]]'', una escritura silábico que s'afaía a la fonética xaponesa.<ref name="Bito6" /> Estableciéronse nuevos xéneros como la [[novela]] (''[[monogatari]]''), sobresaliendo'l ''[[Genji Monogatari]]'' de [[Murasaki Shikibu]], escritu alredor del añu [[1000]], [[Prensa escrita|diarios]], [[ensayu|ensayos]] y otros escritos personales fechos por cortesanos como'l ''[[Makura no Sōshi]]'' de [[Sei Shōnagon]], tamién escritu alredor del añu 1000. Nel campu militar, escontra [[860]] podía apreciase la mayoría de les carauterístiques de los futuros guerreros samuráis:<ref name="pag23">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=23 |sp=sí}}.</ref> caballeros a caballu diestros nel usu del arcu, amás del emplegu d'espaes de fueya curva.<ref name="pag23" /> Estos militares a caballu gociaben del total enfotu del «[[Tronu del Crisantemu]]» y encargábense de la seguridá de les ciudaes lo mesmo que de lluchar contra les revueltes qu'asocedieren.<ref name="pag23" /> Sicasí, el sistema públicu de tierres que s'estendía sobre les provincies tuvo a puntu d'esbarrumbase, polo qu'en munchos llugares creáronse terrenes privaos (''[[shōen]]'') qu'aprovecharon en primer instancia l'aristocracia y los grandes templos. Cola suspensión de los rexistros familiares y la asignación de tierres cultivables escontra'l sieglu X, les tierres estatales integrar en terrenes privaos.<ref name="Bito6" /> Los propietarios de los terrenes privaos nomaron como alministradores a los clanes locales y a los llabradores, tresfiriendo eventualmente el poder a estos. Sicasí, la esistencia de numberoses propiedaes privaes amenorgó significativamente los [[impuestu|impuestos]] y llegóse al puntu que la mesma familia imperial viose obligada a llograr terrenes privaos p'asegurar dichos ingresos.<ref name="Bito7">{{Cita Harvard|Bito|Watanabe|1984| p=7 |sp=sí}}.</ref> ==== Surdimientu de la clase samurái ==== [[Ficheru:Sasa Rindo.svg|thumb|200px|[[Mon (blasón)|Mon]] del [[cla Minamoto]], unu de los protagonistes del [[periodu Heian]].]] [[Ficheru:Ageha-cho.svg|thumb|200px|[[Mon (blasón)|Mon]] del [[cla Taira]], enemigos del [[cla Minamoto]] y unu de los clanes más importantes de la [[Yera Heian]].]] El procesu de descentralización que sufrió'l gobiernu fizo que la execución de l'alministración llocal tuviera dificultaes, teniendo de resultes la eventual rotura de la llei y l'orde públicu.<ref name="Bito6" /> Mientres el sieglu IX Xapón sufrió un grave cayente económicu por cuenta de [[plaga|plagues]] y diverses [[fame|fames]] y a principios del sieglu X tuvieron llugar numberosos disturbios, desordes y rebeliones por cuenta de la situación que se vivía. El gobiernu tomó la decisión de conceder amplios poderes a los gobernadores locales pa reclutar tropes con lluchadores d'espada (''[[katana]]''), [[Tiru con arcu arqueros]] y [[caballería]], apuntando a los llabradores como los sos siguidores, y actuar contra les crecientes rebeliones conforme a lo que creyeren conveniente,<ref name="Bito7" /><ref name="Pag24">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=24 |sp=sí}}.</ref> lo que-yos dio a dichos gobernadores un enorme poder políticu. Ye mientres esti periodu cuando se documenta per primer vegada la pallabra «samurái», «aquellos que sirven», nun contestu puramente militar.<ref name="Pag24" /> La primera gran prueba d'estabilidá del sistema tuvo llugar nel añu [[935]] con una revuelta protagonizada por [[Taira no Masakado]], descendiente del [[príncipe Takamochi]] a quien l'autoridá imperial unviara a encalorar los disturbios en [[Kantō]] y que recibía'l llamatu de «El Pacificador».<ref name="Pag24" /> De primeres la corte Heian consideró que l'incidente protagonizáu por Masakado yera tan solo un incidente local, hasta qu'ésti llegó a autoproclamarse «nuevu emperador». Por cuenta de lo anterior, unvióse un exércitu provincial pa encalorar la so rebelión, morriendo degolláu en [[940]].<ref name="Pag24" /> A partir d'esti momentu y por cuenta del so orixe social, estos líderes guerreros empezar a definir como una [[aristocracia]] local.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=27 |sp=sí}}.</ref> Dellos aristócrates que nun pudieron llograr altos cargos nel poder emigraron a les provincies y asumieron el lideralgu sobre los guerreros samurái locales, sobresaliendo'l [[cla Taira]] y el [[cla Minamoto]]; d'igual manera na capital la cla Fujiwara tuvo guerreros que los curiaben y nos templos budistes esistíen los monxos armaos (''[[sōhei]]'') que protexíen les sos propiedaes.<ref name="Bito7" /> [[Minamoto no Yoriyoshi]] viose envolubráu nun conflictu importante de la dómina llamáu la [[Guerra Zenkunen]] o «guerra de los primeros nueve años». Esti conflictu duró de [[1051]] a [[1062]], siendo la primer guerra que se vivía nel país dende los enfrentamientos contra los ''emishi''.<ref name="Pag28">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=28 |sp=sí}}.</ref> L'incidente anicióse cuando [[Abe non Yoritoki]], descendiente de los ''emishi'' y miembru del [[cla Abe]], nun apurrió a la Corte los impuestos recaldaos, polo que Yoriyoshi foi unviáu a tratar con él.<ref name="Pag28" /> Yoriyoshi y Yoritoki llegaren yá a un alcuerdu pacíficu pero españó un conflictu internu na cla Abe y Yoritoki foi asesináu. Con esti fechu declara la guerra ente [[Abe non Sadato]], fíu de Yoritoki, y los Minamoto.<ref name="Pag28" /> Nun foi sinón hasta [[1062]] cuando Yoriyoshi pudo vencer a los Abe na [[batalla de Kuriyagawa]] llevando la cabeza del rebalbu hasta Kioto en señal de trunfu.<ref name="Pag28" /> [[Minamoto no Yoshiie]], fíu de Yoriyoshi, tuvo al llau del so padre mientres tol conflictu, ganando un gran prestíu polos sos proezas militares. Esto valió-y el llamatu de ''Hachimantarō'' o «el primer fíu nacíu de [[Hachiman]], dios de la guerra».<ref name="Pag28" /> Ente que el cayente económicu y l'inseguridá taba poniendo en confrontación a los clanes Fujiwara, Taira y Minamoto tantu dientro como fora de la corte na segunda metá del sieglu X, la familia imperial restauró la so poder políticu col ascensu al tronu del [[emperador Go-Sanjō]] ([[1068]]-[[1073]]) que dexó impidíu al clan Fujiwara nes decisiones alministratives, reguló los ''shōen'', decidió aplicar reformes económiques sobre los obsoletos ''ritsuryō'' ya instauró una institución llamada ''[[insei]]'' (gobiernu enclaustrado), onde l'emperador al momentu d'abdicar retirar a un templu budista pero caltendría un cargu de rexente sobre'l so socesor, enllenando'l vacíu de poder que dexaba la cla Fujiwara por disputes internes y faiciones. El so socesor, l'[[emperador Shirakawa]] ([[1073]]-[[1087]]) foi quien aplicó'l ''insei'' na so máxima espresión al gobernar como emperador retiráu por más de 40 años hasta [[1129]], rexentando sobre tres emperadores que fueron títeres.<ref name="Titsingh171">{{Cita Harvard|Titsingh|1834|p=171|sp=sí}}.</ref> L'[[emperador Toba]] ([[1107]]-[[1123]]) tamién s'acoyó al ''insei'' gobernando por más de tres décades hasta la so muerte en [[1156]] y calteniendo la so influencia sobre otros trés emperadores.<ref name="Titsingh181">{{Cita Harvard|Titsingh|1834|p=181|sp=sí}}.</ref> Nesti periodu, sicasí, hubo contrariedaes ente l'emperador reinante y el retiráu, dando pasu al poder militar l'autoridá de gobernar el país sobre l'autoridá civil. Nel añu de [[1083]] españó nuevamente un conflictu armáu nel que los Minamoto veríense envueltos, agora na [[Guerra Gosannen]] o «guerra de los últimos trés años», aniciada por diferencies ente los líderes de les antigües cles aliaes Minamoto y Kiyowara. Dempués d'una feroz batalla de trés años en que la Corte negar a aidar a los Minamoto, éstos llograron, sicasí, salir finalmente victoriosos. Cuando Yoshiie asistió a Kioto cola cuenta de buscar un pagu, la Corte negóse y entá-y refartó los impuestos atrasaos que debía, colo que s'empecipia un claru distanciamientu ente dambos. Mentanto, los sos rivales, los Taira, gociaben cada vez más d'una meyor rellación cola Corte Imperial por cuenta de les sos fazañes nel oeste del país.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=29 |sp=sí}}.</ref> La rivalidá ente los clanes Minamoto y Taira foi aumentando y faciéndose cada vez más evidente. En [[1156]], aprovechando la muerte del Emperador Toba, tuvo llugar un conflictu ente dambes cles, cuando [[Minamoto no Yoshitomo]] xunir a [[Taira no Kiyomori]] contra'l so padre [[Minamoto no Tameyoshi]] y el so hermanu [[Minamoto no Tametomo|Tametomo]], mientres la [[Rebelión Hōxen]]. La batalla foi bien curtia y a la fin Tameyoshi foi executáu y Tametomo foi castigáu col destierru.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=34 |sp=sí}}.</ref> Tamién dicha rebelión punxo n'entredichu el poder del ''insei'' cuando'l retiráu [[Emperador Sutoku]] foi vencíu pol gobernante [[emperador Go-Shirakawa]], y tamién sentenció'l destín final del clan Fujiwara que foi desterráu del poder, siendo atropáu de manera esclusiva poles cles Taira y Minamoto. En [[1159]] producióse un nuevu enfrentamientu conocíu como [[Rebelión Heiji]], onde Yoshitomo enfrentar con Kiyomori. La victoria del clan Taira foi tan decisiva que los miembros del clan Minamoto fuxeron pa tratar de salvase. Los Taira escorrer y Yoshimoto foi prindáu y executáu. De los miembros de la caña orixinal de la familia Minamoto, namái quedaron dellos pocos, siendo aniquilaos casi por completu.<ref name="Pag35">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=35 |sp=sí}}.</ref> En [[1167]] Taira no Kiyomori recibió del emperador el títulu de ''[[Daijō Daijin]]'' (Gran Ministru), que constituyía'l rangu más altu que podía conceder l'emperador, polo que se convirtió nel gobernante ''[[de facto]]'' del país, siendo'l primer gobernante militar na historia xaponesa.<ref name="Pag35" /> Sicasí, l'acaparamientu de poder de parte de Kiyomori, entró en conflictu col retiráu Emperador Go-Shirakawa quien taba tratando d'exercer poder al traviés del ''insei'' dende [[1158]] y escontra [[1177]] l'emperador entamó un golpe d'estáu que fracasó y foi exiliáu, suprimiendo'l so poder políticu, ente que Kiyomori nomó en [[1178]] como herederu al tronu al so nietu infante, quien en [[1180]] asume'l tronu col nome d'[[emperador Antoku]], causando la roxura de los opositores al clan Taira, dando entamu a les Guerres Genpei. ==== Guerres Genpei ==== {{AP|Guerres Genpei}} [[Ficheru:Genpei kassen.jpg|thumb|250px|Escena de les Guerres Genpei (panel del [[sieglu XVII]]).]] Les {{nihongo|Guerres Genpei|源平合戦|Genpei kassen, Genpei gassen}} fueron una serie de [[guerra civil|guerres civiles]] protagonizaes nuevamente poles cles más influyentes de la escena política del país: los [[Cla Taira|Taira]] y [[Cla Minamoto|Minamoto]]. Estes guerres tuvieron llugar ente [[1180]] y [[1185]].<ref name="bhs11">{{Cita Harvard |Gaskin|Hawkins|Cebrian|2005| p=11 |sp=sí}}.</ref> En 1180, españaron nel país dos rebeliones independientes y protagonizaes por dos xeneraciones distintes del clan Minamoto: en Kioto pol veteranu Minamoto no Yorimasa y na [[Provincia de Izu]] pol mozu [[Minamoto no Yoritomo]]. Dambes revueltes fueron encaloraes con relativa facilidá, per un sitiu obligando a Yoritomo a escapar a [[Kantō]], ente que Yorimasa foi vencíu na [[Batalla de Uji (1180)|batalla de Uji]], onde cometió ''[[seppuku]]'' antes de ser prindáu.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=37 |sp=sí}}.</ref> Dempués de dos años mientres los cualos dambos llaos protagonizaron escaramuzas menores, los Taira decidieron enfrentase a [[Minamoto no Yoshinaka]], primu de Yoritomo, en [[1183]], pa evitar qu'ésti pudiera aidalo. Yoshinaka venció a los Taira na [[batalla de Kurikara]] y encarreró el so exércitu escontra onde s'atopaba Yoritomo. Los exércitos de Yoshinaka y Yoritomo atopáronse finalmente na [[Batalla de Uji (1184)|batalla de Uji]] en [[1184]]. Yoshinaka perdió la batalla y trató de fuxir, pero foi algamáu en Awazu, onde foi degolláu. Con esta victoria, la caña principal de los Minamoto enfocaría los sos esfuercios en vencer a los sos principales enemigos: los Taira.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=38 |sp=sí}}.</ref> Yoshitsune encabezó l'exércitu del clan en nome del so hermanu mayor Yoritomo, quien permaneció en Kamakura. Finalmente, na [[batalla de Dan non Ura]] los Minamoto alzar cola victoria. Yoritomo consideró que'l so hermanu representaba una amenaza y un rival, polo que los sos homes escorrieron a Yoshitsune hasta que lo vencieron mientres la [[batalla de Koromogawa]] en [[1189]], onde esti postreru suicidóse.<ref name="pag40">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=40 |sp=sí}}.</ref> === Periodu Kamakura === {{AP|Shogunato Kamakura}} [[Ficheru:Minamoto no Yoritomo.jpg|thumb|250px|[[Minamoto no Yoritomo]], fundador del [[shogunato Kamakura]] en [[1192]]. Estableció'l primer réxime militar nel que gobernaron los samurái.]] En [[1192]] [[Minamoto no Yoritomo]] se autoproclamó ''[[shōgun]]'',<ref name="pag40" /> títulu qu'hasta esi entós fuera temporal y que se convirtió nun títulu militar de gran nivel. Con esto se instituyó el [[shogunato]] como una figura permanente, que duraría cerca de 700 años hasta la [[Restauración Meiji]]. Cola nueva figura del ''shōgun'', l'[[Emperador de Xapón|emperador]] convertir nun pixín espectador de la situación político y económico del país,<ref name="bhs11" /> ente que los samuráis convertir nos gobernantes ''de facto''.<ref name="pag40" /> Yoritomo estableció'l pueblu costeru de [[Kamakura (Kanagawa)|Kamakura]], al este de Xapón, como la sede del shogunato, por ello esti periodu históricu del gobierno samurái toma'l so nome. La Corte Imperial dio a Yoritomo el poder de nomar a los sos propios vasallos como proteutores provinciales (''[[shugo]]'') y mayordomos (''[[jitō]]''), quien s'encargaron d'alministrar los estaos privaos. Paralelamente, la Corte Imperial siguió nomando oficiales provinciales y los dueños de propiedaes privaes nomaben a los alministradores de dichos terrenales. Asina, la estructura política mientres el periodu Kamakura yera dual: una alministración civil patrocinada pola Corte Imperial y una alministración feudal patrocinada pol shogunato.<ref name="Bito8">{{Cita Harvard|Bito|Watanabe|1984|p=8|sp=sí}}.</ref> Dempués de tan solo trés shogunes del clan Minamoto y dempués de la muerte del postreru, la cla Minamoto nun cuntaba con más herederos. [[Hōjō Masako]], vilba de Yoritomo, tomó la decisión de criar a un neñu de tan solo un añu d'edá perteneciente a una caña del [[cla Fujiwara]] y nomólu ''shōgun''.<ref name="Giants138">{{Cita Harvard |Weston|Mondale|2002| p=138 |sp=sí}}.</ref> D'esta forma'l [[cla Hōjō]] perpetuar nel poder por delles décades, nomando un ''shōgun'' infante y refugándolo al cumplir los sos ventis, llogrando [[gobiernu títere|gobernantes títeres]] pa exercer el control del país.<ref name="Giants138" /> Por esti motivu en [[1219]] el retiráu [[emperador Go-Toba]], buscando restablecer el poder imperial que gociaben antes del establecimientu del shogunato, acusó a los Hōjō de proscritos. Les tropes imperiales movilizáronse, dando llugar a la [[Guerra Jōkyū]] (1219-1221), que remataría cola [[Batalla de Uji (1221)|Tercer batalla de Uji]]. Mientres ésta, les tropes imperiales fueron ganaes y l'Emperador Go-Toba exiliáu.<ref name="Pag41">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=41 |sp=sí}}.</ref> Cola derrota de Go-Toba confirmóse'l gobiernu de los samuráis sobre'l país.<ref name="Pag41" /> Depués de la guerra surdieron diverses disputes de les tierres ente los vasallos, aristócrates y llabradores, polo que la cla Hōjō redactó en [[1232]] el ''[[Goseibai Shikimoku]]'', que sirvió como códigu llegal nel shogunato, y que de la mesma codificó les costumes militares de los samurái, ganándose'l so enfotu, yá que nun se basaba nel confucianismu como los códigos aplicaos na Corte Imperial y yera bien precisu y concisu tocantes a penes, polo que tuvo efeutividá hasta'l fin del shogunato Tokugawa.<ref name="Bito8" /> Nel aspeutu lliterariu, les obres reflexaben la naturaleza de conflictos y caos, como'l ''[[Hōjōki]]'', escritu por [[Kamo no Chōmei]] en [[1212]]. Na poesía sobresal la compilación de poesía ''waka'' ''[[Shin Kokin Wakashū]]'', presentada en [[1205]]. Nel aspeutu relixosu, hubo una popularización del budismu, qu'aprovechó pa ufiertar la salvación» en momentos de caos. Creáronse nueves formes de creencies budistes, de bona comprensión y que despreciaben l'aspeutu ritual, estendiéndose na clase samurái y llabradora. Les sectes más importantes que surdieron fueron: ''[[Jōdo shū]]'' fundáu pol monxu [[Hōnen]] a finales de la era Heian y que foi prohibíu ente [[1207]] y [[1211]] por diferencies cola Corte Imperial; el ''[[Jōdo Shinshū]]'' creáu por [[Shinran]], discípulu de Hōnen; el ''[[Ji shū]]'' creáu por [[Ippen]]; les escueles de budismu [[zen]] ''[[Sōtō]]'' y ''[[Rinzai]]'', fundaes por [[Dōxen]] y [[Eisai]] respeutivamente; y el [[budismu nichiren]], fundáu por [[Nichiren]].<ref name="Bito8" /> ==== Invasiones de Xapón polos mongoles ==== [[Ficheru:Mōko Shūrai Ekotoba Mongol Invasion Takezaki Suenaga 2 Page 5-7.jpg|thumb|250px|Un [[samurái]] ye atacáu por diversu arqueros y esplosivos llanzaos dende [[catapulta|catapultes]] mientres les invasiones de los mongoles a Xapón.]] [[Ficheru:Mokoshuraiekotoba.jpg|thumb|250px|Samuráis incursionan en barcos mongoles mientres la invasión de 1281.]] {{AP|Invasiones de los mongoles a Xapón}} Dempués de que [[Kublai Khan]] reclamara'l títulu d'[[Emperador de China]], decidió invadir Xapón col propósitu de sometelo al so dominiu.<ref name="Pag41" /> Ésta sería la primer vegada que los samuráis podríen midise coles fuercies d'enemigos estranxeros.<ref name="Pag42">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=42 |sp=sí}}.</ref> Per otru llau, estos postreros nun sentíen nengún tipu d'interés na forma tradicional xaponesa de faer la guerra.<ref>{{Cita Harvard |Gaskin|Hawkins|Cebrian|2005| p=23 |sp=sí}}.</ref> La primer invasión tuvo llugar en [[1274]],<ref name="Pag42" /> cuando les tropes [[Mongolia|mongoles]] desembarcaron en Hakata (actual [[Fukuoka]]). Los ruios de los tambores, campanes y berros de guerra axorizaron a los caballos de los samuráis. Mientres esta batalla les tropes xaponeses enfrentar a una téunica bien distinta nel emplegu del arcu de la que taben avezaos, una y bones los mongoles disparaben a grandes distancies y coles mesmes xeneraben «nubes de fleches» a diferencia de los disparos solitarios y a curtia distancia efeutuaos polos arqueros xaponeses. Otra gran diferencia ente dambes formes de combate yera l'usu de [[catapulta|catapultes]] per parte del exércitu mongol. Mientres la nueche del día de la batalla, una fuerte [[nube]] infligió graves daños a la flota invasora polo que decidieron tornar a Corea para rearmar el so exércitu.<ref name="swpag98">{{Cita Harvard |Turnbull|1996| p=98 |sp=sí}}.</ref> Dempués de la retirada del exércitu enemigu, los xaponeses tomaron una serie de midíes preventives, como la construcción de murios nos puntos vulnerables de la mariña,<ref name="swpag98" /> según la implementación d'una guardia. El segundu intentu d'invasión tuvo llugar en [[1281]].<ref name="bhs24">{{Cita Harvard |Gaskin|Hawking|Cebrian|2005| p=24 |sp=sí}}.</ref> Los samuráis efeutuaron incursiones a los barcos enemigos dende pequeñes balses, que namái teníen capacidá pa tresportar a dolce guerreros,<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|1996| p=99 |sp=sí}}.</ref> col enfotu d'evitar el desembarcu de tropes nes mariñes. Dempués d'una selmana d'enfrentamientos, un emisariu imperial foi unviáu pa pidir a [[Amaterasu]], la diosa del sol, que intercediera por ellos.<ref name="bhs24" /> Un [[tifón]] afaró la flota mongola que se fundió casi na so totalidá. Esti fechu dio orixe al mitu del {{nihongo|''[[Kamikaze]]''|神風|lit. «Vientu Divín»}},<ref name="Pag42" /> consideráu como una señal de que [[Xapón]] yera l'escoyíu polos [[mitoloxía xaponesa|dioses]] y, poro, éstos encargaríense de la so seguridá<ref>{{Cita Harvard |Inoguchi|Nakajima|Pineau|1980| p=17 |sp=sí}}.</ref> y sobrevivencia.<ref>{{Cita Harvard |Kawabata|2008| p=207 |sp=sí}}.</ref> Los pocos sobrevivientes decidieron retirase y d'esta miente el país nun volvería enfrentar se a una invasión de grandes proporciones hasta dellos sieglos dempués.<ref name="bhs24" /> === Restauración Kenmu === {{AP|Restauración Kenmu}} [[Ficheru:EstatuaKusunokiMasashige.jpg|thumb|250px|Estatua de [[Kusunoki Masashige]] en [[Tokiu]], un samurái de suma importancia nes guerres Nanbokuchō.]] A principios del [[sieglu XIV]] la cla Hōjō, que taba en decadencia, enfrentar a un intentu de restauración imperial, agora so la figura del [[emperador Go-Daigo]] ([[1318]]-[[1339]]). Cuando los Hōjō enterar d'esto, unviaron un exércitu dende Kamakura, pero l'emperador fuxó primero que llegaren, llevándose les [[Ayalgues Imperiales de Xapón|insinies imperiales]] con él.<ref name="Pag43">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=43 |sp=sí}}.</ref> L'emperador Go-Daigo buscó abellugu en Kasagi ente monxos guerreros que-y dieron la bienvenida y preparáronse pa un posible ataque.<ref name="Pag43" /> Dempués d'intentos de negociación per parte de los Hōjō col emperador Go-Daigo por qu'abdicara, y ante la negativa d'ésti, decidieron xubir al tronu a otru miembru de la familia imperial. Sicasí, por cuenta de que el emperador llevárase les insinies reales, nun pudieron llevar a cabu la ceremonia.<ref name="Pag43" /> [[Kusunoki Masashige]], un importante guerreru qu'a lo postrero sirviría de referencia y modelu pa los futuros samuráis,<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=53 |sp=sí}}.</ref> lluchó pol emperador Go-Daigo dende un ''[[castiellu xaponés|yamashiro]]'' (castiellu nel monte). Anque'l so exércitu nun yera bien numberosu, la [[orografía]] del llugar brindába-y una defensa estraordinaria. El castiellu cayó finalmente en [[1332]], polo que Masashige decidió fuxir pa siguir dempués la llucha. L'emperador foi prindáu y lleváu hasta'l cuartel xeneral de los Hōjō allugáu en Kioto y darréu sería exiliáu a la [[islla de Oki]]. Los Hōjō intentaron terminar col exércitu encabezáu por Masashige, quien edificó otru castiellu en [[Castillo Chihaya|Chihaya]] entá con meyores defenses que l'anterior, polo que los Hōjō viéronse inmovilizaos. La ferrial defensa de Masashige motivó a Go-Daigo a tornar a la escena nuevamente en [[1333]].<ref name="Pag54">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=54 |sp=sí}}.</ref> Al enterase los Hōjō del so regresu, decidieron unviar a unu de los sos principales xenerales tres él: [[Ashikaga Takauji]]. Ashikaga nesi momentu decidió que sería más beneficiosu pa él y la so cla aliase col bandu del emperador. Por esta razón, decidió llanzar l'ataque xuntu col so exércitu escontra'l cuartel xeneral de los Hōjō en Rokuhara.<ref name="Pag54" /> El golpe recibíu pola traición de Ashikaga tuvo graves consecuencies pa los rexentes y el so exércitu foi amenorgáu severamente. El golpe definitivu vendría esi mesmu añu de 1333,<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|1998| p=206 |sp=sí}}.</ref> cuando un guerreru llamáu [[Nitta Yoshisada]] xunir a los partidarios imperiales y amontó les sos fuercies. Nitta y el so exércitu dirixir a Kamakura y vencieron a los Hōjō.<ref name="2006a55">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=55 |sp=sí}}.</ref><ref name="Bito9">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=9 |sp=sí}}.</ref> === Periodu Muromachi === {{AP|Periodu Muromachi}} [[Ficheru:Kinkaku3402CBcropped.jpg|thumb|250px|El ''[[Kinkakuji]]'' o «Templu del Pabellón doráu» ye tou un símbolu na ciudá de [[Kioto]]. Foi construyíu pol [[Ashikaga Yoshimitsu|shōgun Ashikaga Yoshimitsu]] en [[1397]].]] El {{nihongo|periodu Muromachi|室町時代|Muromachi-jidai}} toma la duración del {{nihongo|[[shogunato Ashikaga]]|足利幕府|Ashikaga bakufu}}, segundu réxime feudal militar, vixente dende l'añu [[1336]] hasta [[1573]]. El periodu debe'l so nome al área de Muromachi en [[Kioto]], onde'l tercer ''shōgun'' Yoshimitsu estableció la so residencia. Dempués d'ayudar al emperador Go-Daigo recuperar el tronu, Ashikaga Takauji esperaba recibir una cuantiosa pagu polos sos servicios. Por cuenta de que consideró que lo ufiertao nun yera abondu y aprovechando la insatisfaición de la clase samurái col nuevu gobiernu, decidió remontase.<ref name="2006a55" /><ref name="Bito9" /> Los Ashikaga yeren descendientes del clan Minamoto, polo que podíen aportar al tronu imperial. Por esta razón, l'emperador decidió actuar rápido y mandó un exércitu contra Takauji, siguiéndolo hasta [[Kyūshū]]. Pero Takauji nun foi vencíu y tornó en [[1336]]. L'emperador mandó a Masashige a enfrentar les tropes rebalbes en Minatogawa (güei [[Kobe]]); el choque resultó una victoria decisiva pa Takauji. Ante esta situación, Masashige decidió cometer ''[[seppuku]]''.<ref name="Pag56">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=56 |sp=sí}}.</ref> Nesti momentu'l ''shōgun'' nomó al so propiu fíu ([[emperador Kōmyō]]), ente que l'emperador Go-Daigo fuxó a la llocalidá de [[Yoshino (Nara)|Yoshino]], polo que mientres los siguientes cincuenta años esistieron dos cortes imperiales: la [[Corte del Sur (Xapón)|Corte del Sur]] en [[Yoshino (Nara)|Yoshino]] y la [[Corte del Norte (Xapón)|Corte del Norte]] en Kioto.<ref name="Pag56" /> Esti conflictu conoceríase como {{nihongo|''[[Periodu Nanbokuchō|Nanbokuchō]]''|南北朝|extra=lliteralmente «Cortes del Sur y del Norte»}}. Nun foi sinón hasta [[1392]] y gracies a les habilidaes diplomátiques d'unu de los mayores gobernantes de la historia de Xapón, el ''shōgun'' [[Ashikaga Yoshimitsu]], que dambos llinaxes reconciliáronse y la Corte del Sur capituló.<ref name="Bito9" /> Cola división del gobiernu imperial perdióse tol poder político efeutivu, una y bones la Corte del Norte recibía'l patrociniu del shogunato y la Corte del Sur controlaba unos pocos territorios. El shogunato Ashikaga alzóse como Gobiernu central, pero yera bien débil, a diferencia del shogunato Kamakura. La principal razón ye que'l proteutores provinciales de Xapón yá nun yeren simples oficiales, y yá entamaren a samuráis locales y formáu exércitos basaos nel conceutu de señor y [[vasallu]], evolucionando hasta convertise en [[señor feudal|señores feudales]] con mandu independiente sobre varios llugares. Esta nueva clase de caudiellos locales denominóse {{nihongo|''[[daimyō]]''|大名|extra= lit. «grandes apellíos»}}.<ref name="Bito9" /> ==== Periodu Sengoku (1467-1568) ==== {{AP|Periodu Sengoku}} Dempués d'un curtiu periodu de relativa estabilidá, creóse un vacíu políticu mientres el shogunato d'[[Ashikaga Yoshimasa]], nietu del célebre [[Ashikaga Yoshimitsu]]. Yoshimasa solía tar dedicáu totalmente a cuestiones artístiques y culturales, polo que desoyó dafechu la situación económica y política del país. Por cuenta de esto, terratenientes comenenciosos empezaron una llucha interna por poder y tierres, conocida como {{nihongo|[[Guerra Ōnin]]|応仁の乱|Ōnin non Ran}}, y amás tomaron pa sigo mesmos el títulu de ''daimyō''.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=60 |sp=sí}}.</ref> Esti periodu de la historia, entendíu ente [[1467]] y [[1568]], ye conocíu como {{nihongo|[[periodu Sengoku]]|戦国時代,|Sengoku jidai}} o «periodu d'estaos en guerra». Ye precisamente so esti clima d'inestabilidá y conflictos armaos, en que los samuráis tienen la so mayor participación. Ente les figures más importantes d'esti periodu destacar a [[Takeda Shingen]] y [[Uesugi Kenshin]], que la so llexendaria rivalidá sirvió d'inspiración a diverses obres lliteraries. Los exércitos de Shingen y Kenshin enfrentar nes conocíes [[batalles de Kawanakajima]] ([[1553]]-[[1564]]). Anque dalgunes d'elles fueron meres escaramuzas, la [[Cuarta Batalla de Kawanakajima]], en [[1561]], tuvo gran importancia tocantes a l'aplicación de táctiques de combate, poles considerables baxes en dambos bandos, pol enfrentamientu cuerpu a cuerpu ente dambos líderes y pola resultancia reñíu en qu'acabó'l combate.<ref>{{Cita web |url= http://www.xyfos.com/articulos/Kawanakajima.pdf |títulu= La Batalla de Kawanakajima |fechaaccesu=6 de febreru de 2010}}</ref> La guerra derrumbó l'orde del Estáu antiguu y el sistema de territorios privaos; sicasí, demostró la fortaleza de la clase guerrera y llabradora yá que instituyeron entidaes autónomes a nivel llocal. Otramiente, les ciudaes que fueren edificaes nes rutes claves de tráficu en Xapón pasaron a ser alministraes por ciudadanos armaos. Los daimyos que llograben incorporar estes llocalidaes autónomes a la so poder políticu, poro, llograben mayor categoría y poder. Esta dinámica, col surdimientu de nuevos centros políticos y económicos por tol país, fizo que la sociedá del periodu Sengoku fuera bien distintu a la qu'esistiera enantes, nel que'l poder taba concentráu puramente na capital.<ref name="Bito10" /> Con esta llucha interna desatamañada col enfotu de llograr más poder y tierres, yera solo cuestión de tiempu que dalgún poderosu ''daimyō'' intentara llegar hasta [[Kioto]] pa buscar derrocar al ''shōgun'', lo qu'asocedió en [[1560]]. [[Imagawa Yoshimoto]] coló escontra la capital acompañáu d'un gran exércitu con esti propósitu. Sicasí, nun cuntaba con enfrentase coles tropes d'[[Oda Nobunaga]], un ''daimyō'' secundariu a quien superaba nuna proporción de dolce a unu nel númberu de soldaos. Yoshimoto, confiáu del so poder militar, solía celebrar la victoria inclusive antes de terminar la batalla. Oda Nobunaga llogró atacalo despreveníu mientres una de les sos famoses celebraciones na [[batalla d'Okehazama]]. Cuando Yoshitomo salió de la so tienda debíu al escándalu qu'había, foi sosprendíu y asesináu nesi mesmu llugar. Nobunaga pasó entós de ser un personaxe secundariu a convertise una figura destacada de la escena político y militar del país. ==== Florecimientu cultural y contautu con Occidente ==== [[Ficheru:Namban-08.jpg|250px|thumb|Grupu de ''Nanban'' portugueses.<br />Biombu de Kano Domi (finales del sieglu XVI).]] {{AP|Kirishitan|Comerciu Nanban}} A pesar del estáu de guerra, nesti periodu desenvolviéronse munchos elementos carauterísticos de la [[cultura xaponesa]], tales como l'[[arquiteutura xaponesa|arquiteutura]], [[pintura xaponesa|pintura]], cantar y poesía. El tercer ''shōgun'', Yoshimitsu, foi un gran impulsor de les artes y mientres el so reináu surdió la [[cultura Kitayama]] que s'estendió mientres la segunda metá del [[sieglu XIV]] y empiezos del [[sieglu XV]]. Nesti periodu nació'l drama ''[[nō]]'' y ''[[kyōxen]]'' y el mesmu ''shōgun'' ordenó la construcción del {{nihongo|[[Kinkaku-ji]]|金閣寺||extra=''Templu del Pabellón Doráu''}}.<ref name="Pag56" /><ref name="Bito10">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=10 |sp=sí}}.</ref> Darréu, na segunda metá del sieglu XV, l'octavu ''shōgun'', [[Ashikaga Yoshimasa|Yoshimasa]], promovió la [[cultura Higashiyama]],<ref>[http://www.aisf.or.jp/~jaanus/deta/h/higashiyamabunka.htm "Higashiyama Bunka" (東山文化),] [http://www.aisf.or.jp/~jaanus/ JAANUS: Japanese Architecture and Art Net Users System.]</ref> na que'l [[budismu]] [[zen]] y l'estética ''[[wabi-sabi]]'' influyeron na harmonización cultural ente la Corte Imperial y la clase samurái, y el florecimientu d'espresiones artístiques como la [[ceremonia xaponesa del té]], el ''[[ikebana]]'', el ''[[kōdō]]'', y el ''[[renga]]'', ente otros.<ref name="Bito10" /> Mientres la etapa final del periodu Sengoku producióse l'apuerto de los primeres [[Europa|europeos]] a Xapón. Asocedió en [[1543]], cuando un barcu con [[Portugal|portugueses]] a bordu naufragó nes mariñes de la islla de [[Tanegashima]] (al sur de Kyushu) y en dichu barcu esistín'[[arma de fueu|armes de fueu]], que seríen les primeres en ser introducíes a Xapón. Darréu en [[1549]] el [[xesuita]] español [[Francisco Javier]] llegó a Kyushu y empezó a arrobinar el [[cristianismu]] en Xapón.<ref name="Bito10" /> Mientres los años siguientes, comerciantes portugueses, [[Países Baxos|holandeses]], [[Inglaterra|ingleses]] y [[España|españoles]] llegaron a Xapón, al igual que misioneros xesuites, [[franciscanu|franciscanos]] y [[dominicu|dominicos]]. Los xaponeses consideraron a los visitantes europeos como los {{nihongo|''[[nanban]]''|南蛮|extra=«bárbaros del sur»}} por cuenta de que llegaben a Xapón dende esa direición, ente que los europeos consideraron a los xaponeses como una sociedá feudal complexa, con una gran urbanización del país y una sofisticada teunoloxía pre-industrial. Les armes de fueu traíes polos portugueses fueron la mayor innovación mientres el periodu, yá que s'empezaron a producir armes de fueu en munches zones de Xapón y foi un factor decisivu l'usu d'[[arcabuz|arcabuces]] na [[batalla de Nagashino]] en [[1575]]. El cristianismu arrobinóse bien rápido, sobremanera nel oeste, ya incluyía la [[conversión]] de dellos daimyos.<ref name="Bito10" /> Sicasí, les autoridaes xaponeses eventualmente consideraron el cristianismu como una amenaza que podía desencadenar una posible conquista europea de Xapón, polo que prohibieron con violencia la so práutica y progresivamente cortaron los venceyos comerciales col restu del mundu (sacante China y Países Baxos) a empiezos del periodu Edo. === Periodu Azuchi-Momoyama === {{AP|Periodu Azuchi-Momoyama}} En [[1573]] Nobunaga coló escontra Kioto y destituyó al ''shōgun'' [[Ashikaga Yoshiaki]], fechu que marcó l'entamu de lo que se conoz como {{nihongo|[[periodu Azuchi-Momoyama]]|安土桃山時代,|Azuchi Momoyama jidai}}, que toma'l so nome de dos castiellos emblemáticos de la dómina: el [[Castillo Azuchi]] y el [[Castillo Fushimi-Momoyama|Fushimi-Momoyama]].<ref>{{Cita web |url=http://www.jref.com/culture/azuchi-momoyama_period_yera.shtml |títulu=Azuchi-Momoyama Period |fechaaccesu=2 de marzu de 2010 |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.jref.com/culture/azuchi-momoyama_period_yera.shtml|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> Tan solo una selmana dempués de llograr el retiru del ''shōgun'' Yoshiaki, Oda Nobunaga ([[1534]]-[[1582]]) llogró convencer al emperador de que fixera'l cambéu de nome de la [[yera xaponesa|yera]] a «[[Tenshō (periodu Momoyama)|Tenshō]]» como símbolu del establecimientu d'un nuevu sistema políticu.<ref name="Jansen146">{{Cita Harvard |Jansen|1995| p=146 |sp=sí}}.</ref> Coles mesmes, l'emperador concedió-y el títulu de {{nihongo|''[[Udaijin]]''|太政大臣|extra=lit. «gran ministru d'Estáu»}}, el mesmu qu'ostentó por cuatro años hasta que, alegando deberes militares, lo delegó al so fíu.<ref>{{Cita Harvard |Jansen|2002| p=14 |sp=sí}}.</ref> ==== Oda Nobunaga ==== [[Ficheru:Odanobunaga.jpg|250px|thumb|[[Oda Nobunaga]] depunxo al ''shōgun'' [[Ashikaga Yoshiaki]] terminando asina'l [[shogunato Ashikaga]].]] {{AP|Oda Nobunaga}} Nobunaga naciera en [[1534]] na [[provincia de Owari]] y hasta [[1560]] fuera un ''daimyō'' menor. En 1560 Nobunaga llogró fama y reconocencia al vencer al numberosu exércitu d'[[Imagawa Yoshimoto]] mientres la [[batalla d'Okehazama]]. Dempués d'ayudar a Yoshiaki a llegar al shogunato, entamó una campaña pa faese col control de la parte central del país. En [[1570]] venció a los clanes [[Cla Azai|Azai]] y [[cla Asakura|Asakura]] mientres la [[batalla de Anegawa]] y en [[1575]] ganó a la llexendaria [[caballería]] del [[cla Takeda]] mientres la [[batalla de Nagashino]]. Otros de los sos principales enemigos fueron los monxos guerreros ''[[Ikkō-Ikki]]'', miembros de la secta budista del Jōdo-Shinshu. Colos ''Ikkō-Ikki'' Nobunaga caltuvo una rivalidá de doce años, diez de los cualos dedicó al asediu más llargu de la historia de Xapón: el de la fortaleza [[Ishiyama Hongan-ji]].<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=6 & 7 |sp=sí}}.</ref> En [[1576]] construyó'l [[castiellu Azuchi]], que convirtióse na so base d'operaciones. Para [[1582]] Nobunaga apoderaba casi tola parte central de Xapón, según los sos dos principales caminos: el [[Tōkaidō (camín)|Tōkaidō]] y el [[Nakasendō]], polo que decidió estender el so dominiu escontra l'oeste. Encamentóse esta xera a dos de los sos principales xenerales: [[Toyotomi Hideyoshi]] pacificaría partir sur de la mariña oeste del [[mar Interior de Sebe]], en [[Honshū]], ente que [[Mitsuhide Akechi]] colaría pola mariña norte del [[mar de Xapón]]. Mientres el branu d'esi mesmu añu, Hideyoshi atopábase deteníu mientres l'asediu al [[Castillo Takamatsu (Bitchu)|castiellu Takamatsu]], que controlaba'l [[cla Mōri]]. Hideyoshi solicitó-y a Nobunaga refuerzos, quien ordenó a Mitsuhide que fora per delantre pa dempués xunise a ellos. Mitsuhide, metanes la marcha, decidió dar media vuelta escontra Kioto, onde Nobunaga decidiera quedase nel templu [[Honnōji]] con tan solo el so guardia personal. Mitsuhide atacó'l templu y amburar no que se conoz como «[[Incidente de Honnōji]]», nel que morrió Nobunaga al cometer ''seppuku''.<ref name="Comanders8">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=8 |sp=sí}}.</ref> ==== Toyotomi Hideyoshi ==== {{AP|Toyotomi Hideyoshi}} [[Ficheru:Toyotomi Hideyoshi c1598 Kodai-ji Temple.png|thumb|left|Retrato de [[Toyotomi Hideyoshi]].]] Toyotomi Hideyoshi ([[1536]]-[[1598]])<ref name="Comanders8" /> provenía d'una familia d'orixe bien humilde y el so padre fuera un llabrador que lluchara nel exércitu de Nobunaga como soldáu ''[[ashigaru]]'' hasta que'l disparu d'un [[arcabuz]] obligó-y a retirase.<ref name="Comanders8" /> Hideyoshi siguió los pasos del so padre y gracies a la so maña nel [[campu de batalla]] foi promovíu rápido en diverses ocasiones, llegando a convertise n'unu de los principales xenerales del [[clan Oda]].<ref name="Comanders9">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=9 |sp=sí}}.</ref> Mientres l'Incidente de Honnō-ji», Hideyoshi atopábase asediando el castiellu Takamatsu y recibió rápido la noticia de la muerte del so maestru, polo que darréu fixo una tregua col clan Mōri y tornó a Kioto a estazón. L'exércitu del nuevu ''shōgun'' Akechi Mitsuhide, que s'había arrogado el títulu, y el de Hideyoshi atópase nes veres del río Yodu, mui cerca d'un pequeñu pobláu llamáu Yamazaki, del cual l'[[Batalla de Yamazaki|enfrentamientu recibe'l so nome]]. Hideyoshi salió victoriosu y Mitsuhide viose obligáu a escapar. Mientres la so fuxida, un grupu de llabradores dio-y muerte, terminando asina'l so gobiernu de tan solu trelce díes.<ref name="Comanders9" /> El fechu de vengar la muerte del so antiguu maestru dio-y la oportunidá esperada de convertise na máxima autoridá militar del país y mientres los siguientes dos años enfrentó y venció a los rivales que se-y opunxeron. En 1585, y dempués d'afitar el control del centru del país, empezó cola meyora escontra l'oeste, más allá de les llendes qu'había alcanzáu Nobunaga.<ref name="Comanders10">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=10 |sp=sí}}.</ref> Para [[1591]] Hideyoshi llograra unificar el país, polo que decidió conquistar China.<ref name="Comanders12">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=12 |sp=sí}}.</ref> Solicitó l'asistencia de la [[dinastía Joseon]] de [[Corea]] p'atacar a la [[dinastía Ming]] y que se-y garantizara un pasaxe seguru, a lo que'l Gobiernu coreanu negóse. Corea foi entós l'escenariu de [[Invasiones xaponeses a Corea (1592-1598)|dos grandes invasiones per parte de tropes xaponeses]] ente [[1592]] y [[1598]]; la segunda concluyó cola muerte de Hideyoshi, quien mientres tou esi tiempu permaneció en Xapón.<ref name="Comanders12" /> Por cuenta de que Hideyoshi nun tenía ascendencia real nin venía de nengún de los [[cles xaponeses]] históricos, nunca-y foi dau'l títulu de ''shōgun''. Sicasí, recibió una serie de títulos menores: el de {{nihongo|''[[Kanpaku]]''|関白|extra=rexente}} en 1595, el de {{nihongo|''[[Daijō Daijin]]''|太政大臣}} en 1586; finalmente decidió utilizar el títulu de {{nihongo|''[[Taikō]]''|太閤|extra=«''Kanpaku'' retiráu»}}.<ref>{{Cita Harvard |Jansen|2002| p=18 |sp=sí}}.</ref> ==== Tokugawa Ieyasu ==== [[Ficheru:Tokugawa_Ieyasu2.JPG|thumb|250px|[[Tokugawa Ieyasu]].]] {{AP|Tokugawa Ieyasu}} Tokugawa Ieyasu ([[1542]]-[[1616]])<ref name="Murdoch791">{{Cita Harvard |Murdoch|1996| p=791 |sp=sí}}.</ref> pasó la mayor parte de la so infancia como rehén de la corte de Imagawa Yoshimoto, yá que la so cla yera vasallu de los Imagawa. Dempués de la victoria d'Oda Nobunaga sobre Yoshimoto, munchos de los ''daimyō'' desertaron, yá fuera que s'independizaren o se declararen aliaos del clan Oda, siendo'l más notable d'estos postreros el casu del propiu Ieyasu.<ref name="commanders13">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=13 |sp=sí}}.</ref> So les órdenes de Nobunaga, Ieyasu engarró en [[1564]] en contra de los ''Ikkō-ikki'' de la provincia de Mikawa y en 1570 engarró mientres la batalla de Anegawa al llau de les fuercies de Nobunaga.<ref name="commanders13" /> En [[1572]] tuvo qu'enfrentar unu de los sos mayores retos militares de la so vida: la [[batalla de Mikatagahara]], onde'l so exércitu foi ganáu pola caballería de [[Takeda Shingen]], quien morrería al añu siguiente d'un disparu d'[[arcabuz]].<ref name="commanders13" /> En [[1575]] tuvo presente na batalla de Nagashino onde la cla Takeda foi derrotáu y dende esi momentu dedicar a consolidar la so posición militar, entá dempués de que Toyotomi Hideyoshi tomara'l control del país.<ref name="commanders14">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=14 |sp=sí}}.</ref> Por cuenta de que el feudu de Ieyasu atopar nel centru del país, evitó asistir a les campañes de pacificación en Shikoku y Kyūshū, anque tuvo qu'enfrentar al [[cla Hōjō tardíu]] en [[1590]], mientres l'[[asediu de Odawara (1590)|asediu de Odawara]].<ref name="commanders15">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=15 |sp=sí}}.</ref> Gracies a la victoria frente a los Hōjō, Hideyoshi dio-y les tierres confiscadas, polo que treslladó la so capital a Edo (güei [[Tokiu]]).<ref name="commanders15" /> El so nuevu allugamientu en Kyūshū dexó-y amás safar la responsabilidá de combatir mientres les invasiones xaponeses a Corea, guerra que debilitó de manera significativa los exércitos de los sos principales rivales.<ref name="commanders15" /> ===== Batalla de Sekigahara ===== {{AP|Batalla de Sekigahara}} Tres la muerte de Hideyoshi, Tokugawa Ieyasu empezó a establecer una serie d'aliances con figures poderoses del país per mediu de matrimonios iguaos,<ref>{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=9 |sp=sí}}.</ref> polo que [[Ishida Mitsunari]], unu de los cinco {{nihongo|''bugyō''|奉行|extra=maxistráu}}, empezó a axuntar a toos aquellos que s'oponíen a Ieyasu.<ref>{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=10 |sp=sí}}.</ref> El [[22 d'agostu]] de [[1599]], ente que Ieyasu entamaba'l so exércitu col enfotu de enfrentase a un ''daimyō'' rebelde llamáu [[Uesugi Kagekatsu]], Mitsunari decidió actuar sofitáu polos otros ''bugyō'' y trés de los cuatro {{nihongo|''[[tairō]]''|大老|extra=lit. «Gran vieyu»}}, que unviaron una quexa formal contra Ieyasu acusándolo de trece cargos distintos.<ref name="Pag12">{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=12 |sp=sí}}.</ref> Ente los cargos destacaben dar en matrimonio hijo y fíos con fines políticos y tomar posesión del castiellu d'Osaka, antigua residencia de Hideyoshi, como si fuera so.<ref name="Pag13">{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=13 |sp=sí}}.</ref> Ieyasu interpretó la misiva como una clara [[declaración de guerra]], polo que virtualmente tolos ''daimyō'' del país se enlistaron, yá fora nel Exércitu del Oeste» de Mitsunari o l'Exércitu del Este» de Ieyasu.<ref name="Pag13" /> Dambos exércitos enfrentar no que se conoz como la {{nihongo|batalla de Sekigahara|関ヶ原の戦い|Sekigahara no tatakai}}, que tuvo llugar el [[21 d'ochobre]] ([[15 de setiembre]] nel antiguu [[calendariu chinu]]) del añu [[1600]] en [[Sekigahara (Gifu)|Sekigahara]] (güei [[Prefeutura de Gifu]]).<ref>{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=91 |sp=sí}}.</ref> En dicha batalla, Ieyasu resultó victoriosu dempués de que dellos xenerales del Exércitu del Este» decidieren camudar de bandu nel intre del conflictu. Ishida Mitsunari viose obligáu a fuxir, anque más tarde foi prindáu y degolláu en Kioto.<ref name="Pag80">{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=80 |sp=sí}}.</ref> Gracies a esta victoria, Ieyasu convertir na máxima figura política y militar del país. [[Ficheru:Sekigaharascreen.jpg|thumb|center|670px|La victoria de Ieyasu mientres la [[batalla de Sekigahara]] dio pasu al [[shogunato Tokugawa]], que duraría más de doscientos cincuenta años nel poder.]] === Periodu Edo === [[Ficheru:Kyosai Kiyomitsu 001.jpg|thumb|400px|Receición de los daimyos nel [[castiellu Edo]] aplicando la política del ''[[sankin kōtai]]'', que dexaba'l control d'éstos pol shogunato, forzándolos a tener una doble residencia que s'alternaba ente Edo y la so [[han (feudu)|feudu]], el secuestru» de les sos families en Edo y el costu del tresporte ente dambos llugares.<br /><small>Biombu de Kyosai Kiyomitsu (1847).</small>]] {{AP|Periodu Edo|Shogunato Tokugawa}} El {{nihongo|periodu Edo|江戸時代|Edo jidai}}, tamién conocíu como {{nihongo|periodu Tokugawa|徳川時代|Tokugawa jidai}}, ye una división de la historia de Xapón, que s'estiende de 1603 a 1868. El periodu delimita el [[shogunato Tokugawa]] o, pol so nome orixinal en xaponés, {{Nihongo|Edo bakufu|江戸幕府}}, que foi'l tercer y últimu shogunato qu'ostentó'l poder en Xapón. En [[1603]], Ieyasu foi nomáu oficialmente pol [[emperador Go-Yōzei]] como ''shōgun'',<ref name="Pag80" /> yá que ocuparía namái por dos años, pos en [[1605]] decidió abdicar en favor del so fíu Hidetada, tomando para sí'l títulu de {{nihongo|''Ōgosho''|大御所|extra=«shōgun enclaustrado»}}.<ref name="Perkins58">{{Cita Harvard |Perkins|1998| p=58 |sp=sí}}.</ref> Como ''ōgosho'' caltuvo'l control del gobiernu. Tuvo amás qu'enfrentase a l'amenaza de [[Toyotomi Hideyori]], fíu de Hideyoshi, una y bones dellos partidarios aseguraben que yera'l lexítimu socesor del gobiernu y munchos [[samurái]]s y ''[[rōnin]]'' aliar con él cola cuenta de combatir al shogunato,<ref name="Sourcebook254">{{Cita Harvard |Turnbull|1998| p=254 |sp=sí}}.</ref> lo cual desaguó en dos batalles resumíes col nome de «[[asediu d'Osaka]]». En [[1614]], los Tokugawa, sol lideralgu del ''Ōgosho'' Ieyasu y del ''shōgun'' Hidetada, dirixeron un numberosu exércitu al [[castiellu Osaka]] no que se conoz como «L'Asediu d'Iviernu d'Osaka».<ref name="Sourcebook254" /> Eventualmente, Ieyasu fixo un tratu cola madre de Hideyori, Yodogimi, y les tropes de Tokugawa empezaron a enllenar el [[foso]] con sable, polo que Ieyasu tornó a Sunpu. Dempués de que Hideyori negóse nuevamente a abandonar el castiellu, esti postreru foi asediado, no que se conoz como «Asediu de Branu d'Osaka».<ref name="Sourcebook256">{{Cita Harvard |Turnbull|1998| p=256 |sp=sí}}.</ref> Finalmente, a finales de [[1615]], el castiellu cayó mientres la [[Batalla de Tennōji (1615)|batalla de Tennōji]],<ref name="Sourcebook257">{{Cita Harvard |Turnbull|1998| p=257 |sp=sí}}.</ref> onde'l defensores fueron muertos, incluyendo a Hideyori, quien decidió cometer ''seppuku''.<ref name="Sourcebook258">{{Cita Harvard |Turnbull|1998| p=258 |sp=sí}}.</ref> Colos Toyotomi esterminaos, yá nun esistieron amenaces series pa la dominación de los Tokugawa de Xapón. Cola unificación asocedida nel periodu Azuchi-Momoyama, Xapón convirtiérase nun país más pacíficu, y nel periodu Edo consolidóse la estructura social que s'estableciera tres la unificación de Hideyoshi, con tres rangos: la clase gobernante samurái, l'agrícola y la ciudadana (artesanos, mercaderes y comerciantes). La pacificación y l'aumentu de la producción d'[[oru]] y [[plata]] dende'l periodu Azuchi-Momoyama, dieron condiciones de vida más estables nes clases sociales mientres más de dos sieglos y mediu, a diferencia de periodos anteriores, y esto traxo de resultes que la población desenvolviera les sos habilidaes vocacionales.<ref name="Bito12">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=12 |sp=sí}}.</ref><ref name="Bito13">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=13 |sp=sí}}.</ref> La clase samurái entamóse y desenvolvió un sistema alministrativu eficiente y llegal, según meyores en dellos campos de la [[erudición]], ente que los llabradores y ciudadanos ameyoraron nel ámbitu material. Nel [[sieglu XVII]] la producción d'[[arroz]] doblárase y el cultivu de colleches pervalibles nel mercáu estender en tolos pueblos. Col desenvolvimientu industrial algamóse un nivel de prosperidá en munches ciudaes y el poder económico de los comerciantes devasó al de los samuráis.<ref name="Bito13" /><ref name="Bito14">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=14 |sp=sí}}.</ref> ==== ''Sakoku'' ==== {{AP|Sakoku}} [[Ficheru:DejimaInNagasakiBay.jpg|thumb|400px|Vista del puertu de [[Nagasaki]] y de la islla de [[Dejima]] (embaxo al centru). Reparar dos barcos holandeses (a la derecha) y dellos xuncos chinos aparcaos nel puertu y unu cerca de Dejima. L'[[Imperiu chinu]] y los [[Países Baxos]] fueron los únicos en comercializar con Xapón mientres el ''sakoku''.<br /><small>Pintura de 1820.</small>]] Cuando Ieyasu asumió'l poder, entá Xapón taba na rellumanza del periodu comercial Nanban, y anque entá se dexaba la comercialización colos europeos al igual que con Hideyoshi, reparar con rocea les sos aiciones. En [[1614]] fíxose'l primer viaxe transocéanico escontra Occidente pol [[galeón]] ''[[galeón San Juan Bautista|San Juan Bautista]]'', con una embaxada xaponesa encabezada por [[Hasekura Tsunenaga]]. Tamién el shogunato dexara ente [[1604]] y [[1636]] l'usu de 350 ''[[shuinsen]]'', barcos mercantes que fixeron intercambios comerciales en delles rexones d'Asia. Sicasí, la constante espansión del cristianismu yera consideráu pol shogunato como un problema», sobremanera coles ventayes que teníen los daimyos cristianos de Kyūshū y la so rellación colos comerciantes europeos, y la perceición de que la presencia d'españoles y portugueses en Xapón desencadenaría un procesu de conquista similar a l'asocedida nel [[Nuevu Mundu]], cuantimás la conquista de [[Filipines]] polos españoles. El shogunato pensó que l'actividá de los misioneros europeos yera una fachada qu'escondía la intención d'una conquista política.<ref name="Bito14" /> En [[1612]] obligar a los vasallos y residentes de les propiedaes del clan Tokugawa a qu'abandonaren el cristianismu, en [[1616]] acutóse'l comerciu esterior a les ciudaes de Hirado y Nagasaki, en [[1622]] executar a 120 misioneros y conversos, en [[1624]] espulsar a los españoles de Xapón y en [[1629]] executáronse otros miles de conversos. Mientres el gobiernu del tercer ''shōgun'' Tokugawa, [[Tokugawa Iemitsu|Iemitsu]], rexistróse la primera gran [[fame]] del shogunato Tokugawa, que estendióse dende [[1630]] hasta [[1640]]-[[1641]],<ref name="Totman110">{{Cita Harvard |Totman|1995| p=110 |sp=sí}}.</ref> lo que causó protestes de llabradores en [[1632]], [[1633]] y [[1635]].<ref name="Totman111">{{Cita Harvard |Totman|1995| p=111 |sp=sí}}.</ref> La [[Rebelión Shimabara]] de [[1637]]-[[1638]] foi la consecuencia más dramática de la deteriorada rellación col gobiernu por cuenta de esta crisis,<ref name="Totman111" /> na que llabradores católicos enfrentar contra'l numberosu exércitu del gobiernu.<ref>{{Cita Harvard |Sansom|1963| p=37 |sp=sí}}.</ref> anque dicha protesta nun tenía fines relixosos nin políticos, esti eventu al paecer convenció a Iemitsu d'acutar el cristianismu en Xapón definitivamente, polo qu'emitió una orde en [[1639]] na que se prohibía dicha relixón, amás que se torgar la entrada al país de los [[sacerdote]]s [[Portugal|portugueses]] y la salida de xaponeses so [[pena de muerte]], según la esclusión de Xapón al mundu.<ref>{{Cita Harvard |Sansom|1963| p=38 |sp=sí}}.</ref> Mientres esti periodu d'aisllamientu, conocíu como {{nihongo|''[[sakoku]]''|鎖国}}, les rellaciones comerciales con toles naciones europees cesaron, sacante los [[Países Baxos]], con quien se caltuvo activu'l comerciu pero ésti taba autorizáu puramente en [[Dejima]].<ref name="Deal13">{{Cita Harvard |Deal|2007| p=13 |sp=sí}}.</ref> Xapón siguió calteniendo rellaciones comerciales con China y Corea, anque de manera llindada. ==== Sociedá y política ==== Col shogunato Tokugawa establecióse una estructura de poder equilibráu, conocíu como ''[[bakuhan]]'' (el shogunato y los feudos), nel que'l shogunato gobernaba de manera direuta la ciudá d'[[Edo]], sede del gobiernu militar, ente que los daimyos gobernaben nos sos feudos.<ref name="TSJ28">{{Cita Harvard|Kodansha|2003| p=28 | sp=sí}}.</ref> Tres la pacificación, munchos samuráis perdieron les sos posesiones y tierres, yá que namái esistíen unos pocos daimyos (unos 260 escontra'l sieglu XVIII), polo que teníen poques opciones: dexar les sos espaes y convertise en llabradores, ser vasallos del ''daimyō'' o ser vasallos del ''shōgun'' (volvese ''[[hatamoto]]''). Los daimyos tamién fueron controlaos puramente, una y bones el shogunato impúnxo-yos la política del ''[[sankin kōtai]]'' dende 1635 hasta 1862, nel que la familia del ''daimyō'' tenía de vivir de manera obligada na ciudá de Edo, ente que el ''daimyō'' tenía d'alternar la so residencia añalmente ente Edo y el so feudu, lo que causaba gastos añedíos al tener que caltener dos residencies y sufragar cuantiosas procesiones, llindaba la so poder económicu y militar y evitaba asina cualquier intentu de rebelión en contra del shogunato. Amás de los integrantes del ''bakuhan'', l'emperador y los cortesanos (''[[kuge]]'') esfrutaron tamién d'una posición privilexada. Debaxo d'ellos taben les {{nihongo|«cuatro clases sociales»|身分制|mibunsei}} en que s'estremó la población: los samurái nel visu (alredor del 5&nbsp;% de la población), depués los llabradores (alredor del 80&nbsp;%), siguíos polos [[artesanu|artesanos]] y, d'últimes, los comerciantes.<ref>{{Cita Harvard |Beasley|1972| p=22 |sp=sí}}.</ref> Los llabradores teníen de vivir de manera obligada nos campos, ente que los samurái, los artesanos y comerciantes vivíen nes [[jōkamachi|ciudaes]] que se formaben alredor del [[castiellu xaponés|castiellu]] del ''daimyō'' y taben subordinaos al so feudu. Amás de esti sistema, taben los ''[[eta (Xapón)|eta]]'' y los ''hinin'', les categoríes más desfavorecidas, que yeren consideraos dende [[Dalit|paries]] hasta «non humanos». ==== Cultura ==== [[Ficheru:First Japanese treatise on Western anatomy.jpg|thumb|250px|''[[Kaitai Shinsho]]'', tratáu d'anatomía publicáu en [[1774]] y ye una traducción al xaponés del llibru holandés ''Ontleedkundige Tafelen'', fechu por estudiosos del ''[[rangaku]]''.]] [[Ficheru:Great Wave off Kanagawa2.jpg|thumb|250px|''[[La gran fola de Kanagawa]]'', grabáu ''[[ukiyo-e]]'' fechu por [[Hokusai]] en [[1832]].]] Xapón recibió de manera cobarde les téuniques y ciencies occidentales del {{nihongo|''[[rangaku]]''|蘭学|extra=«aprendizaxe holandés»}} al traviés de llibros y fontes que llevaben los comerciantes holandeses en Dejima. Los campos d'estudiu tomaben dende la [[medicina]], [[xeografía]], [[astronomía]], [[arte]], [[ciencies naturales]], [[idioma|idiomes]], [[física]] y [[mecánica]]. Mientres el gobiernu del ''shōgun'' [[Tokugawa Yoshimune]] flexibilizóse la introducción de llibros estranxeros en [[1720]] y dexóse la traducción d'éstos al xaponés, lo que causó una mayor puxanza d'esti estudiu. A empiezos del [[sieglu XIX]] había un claru intercambiu cultural ente xaponeses y holandeses. Por casu, el doctor [[Philipp Franz von Siebold]] enseñó medicina occidental per primer vegada en [[1824]] a estudiantes xaponeses, col permisu del shogunato.<ref>{{Cita Harvard |Screech|2006| p=73 |sp=sí}}.</ref> Sicasí, el shogunato decidió revertir el so sofitu al ''rangaku'' en [[1839]] promulgando l'edictu ''[[bansha non goku]]'', que provocó la represión de dellos estudiosos que cuestionaben los efeutos del ''sakoku'' y del [[edictu de repulsión de naves estranxeres]] de [[1825]]. Sicasí, estos edictos dexaron de tener efeutu en [[1842]] y el ''rangaku'' volvió ser enseñáu, hasta que se volvió obsoleto cola abolición del ''sakoku'' una década dempués. De manera local, el [[neoconfucianismo]] convertir nel principal movimientu intelectual y se permeó nel shogunato, apelando a una mayor atención a la vida secular del home y de la sociedá, teniendo de resultes un pensamientu [[racionalismu|racionalista]] y [[humanismu|humanista]]. Escontra mediaos del sieglu XVII convirtiérase na principal corriente filosófica y sentó les bases de la escuela {{nihongo|''[[kokugaku]]''|国学|extra=«aprendizaxe nacional»}} que refugaba'l [[confucianismu]] [[sinocentrismo|chinu]] y valoraba la cultura xaponesa previa a la influencia china. Cola espansión del neoconfucianismo, la clase samurái amosó un mayor interés na historia xaponesa y nel cultivu de les artes, dando como resultáu'l ''[[bushido]]'' (camín del guerreru). Tamién hubo un florecimientu cultural na clase popular, al traviés del ''[[chōnindō]]'', y l'educación, el alfabetismo y l'enseñanza de l'[[aritmética]] estender de manera xeneral a la población.<ref name="Bito14" /> Una de les consecuencies d'esti estilu de vida más cultu foi l'apaición del {{nihongo|''[[ukiyo]]''|浮世|extra=«mundu flotante»}}, que yera l'estilu de vida risonderu y entreteníu que tenía la clase media y que produció un florecimientu cultural na [[yera Genroku]] ([[1688]]-[[1704]], llamáu tamién [[cultura Genroku]]): el ''[[bunraku]]'', el ''[[kabuki]]'', les [[geisha|geishes]], la ceremonia del té, la música, poesía y lliteratura convertir en parte d'esi mundu y foi espuestu como arte al traviés del ''[[ukiyo-e]]''. El ''ukiyo-e'' empezó a finales del sieglu XVII por [[Harunobu]], y tuvo como máximos esponentes a [[Kiyonaga]] y [[Utamaro]] nel sieglu XVIII y a [[Hiroshige]] y [[Hokusai]] na primer metá del sieglu XIX. Ente los principales esponentes de la lliteratura d'esti periodu tán el dramaturgu [[Chikamatsu Monzaemon]] y al poeta [[Matsuo Bashō]], quien escribió versos ''[[haiku]]'' mientres el so viaxe por dellos sitios en Xapón a finales del sieglu XVII. ==== Empiezu del cayente ==== Escontra'l [[sieglu XVIII]], el tráficu de mercancíes esperimentó una crecedera significativa tantu nes árees urbanes como nes rurales. Esto traxo de resultes que tanto'l shogunato como los daimyos atopar nel puntu en que los ingresos de los impuestos que taben basaos na producción del arroz, taben volviéndose insuficientes pa cubrir los gastos qu'aumentaben cada añu. Optar col aumentu de los impuestos, pero esto causó rebeliones per parte de la clase llabradora, sumaes a l'apaición de [[Cuatro grandes fames de la era Edo|numberoses fames]] y desastres naturales qu'azotaben el país, como'l [[gran quema de Meireki]] de [[1657]], el [[terremotu de Genroku]] de [[1703]] y la [[erupción del Monte Fuji de la era Hōei|erupción del Monte Fuji]] de [[1707]], que causaron miles de finaos.<ref name="Bito14" /> Ye por ello que'l shogunato realizó delles reformes col fin de contener un cayente de la gobernabilidad del país: les [[reformes Kyōhō]] ([[1717]]-[[1744]]) teníen como oxetivu la solvencia financiera del gobiernu, les [[reformes Kansei]] ([[1787]]-[[1793]]) resolvieron dellos problemes sociales provocaos pola [[gran fame de Tenmei]], asocedida ente [[1782]] y [[1788]], y en revertir delles decisiones gubernamentales, les [[reformes Tenpō]] ([[1830]]-[[1842]]) tuvieron como oxetivu controlar el caos social causáu pola [[gran fame de Tenpō]], prohibióse la inmigración a Edo, el ''rangaku'' y la formación de sociedaes, anque l'algame d'estes reformes estender a nivel militar, relixosu, financieru y agrícola;<ref>{{Cita Harvard |Hall|1991| p=21 |sp=sí}}.</ref> y d'últimes les [[reformes Keiō]] ([[1866]]-[[1867]]), que tuvieron como fin contener la creciente rebelión qu'esistía nos dominios de [[Dominiu de Satsuma|Satsuma]] y [[Dominiu de Chōshū|Chöshü]], ensin ésitu dalgunu. A pesar que'l gobiernu trató de contener los problemes, estos volviéronse más bultables y surdió nel sector popular el deséu de mayores tresformamientos ante la inaición del shogunato.<ref name="Bito14" /> Unu d'estos casos foi'l del samurái [[Ōshio Heihachirō]], un oficial de menor categoría del shogunato n'[[Osaka]] y que mientres la gran fame de Tenpō clamió a los sos superiores qu'alimentaren a les víctimes de la fame. Ante la negativa d'estos, Heihachirō vendió los sos llibros col fin d'ayudar a la xente, y darréu siguiendo los preceptos neoconfucionistas, acusó al shogunato de [[corrupción política|corrupción]]. Creó un exércitu con llabradores, estudiantes neoconfucionistas y otros plebeyos y amenó una rebelión en [[1837]] que destruyó parte de la ciudá primero que les tropes del gobiernu llograren encalorala. Heihachirō cometió ''seppuku'' cuando foi prindáu. [[Ficheru:Phaeton (frigate).jpg|thumb|250px|Representación xaponesa del [[Fragata|HMS ''Phaeton'']] na badea de Nagasaki en 1808. Esti incidente foi unu de los pocos intentos d'Occidente en romper ensin ésitu la política del ''sakoku''.]] De manera paralela a lo qu'asocedía dientro del país, dellos países estranxeros empezaron a primir al shogunato a qu'abandonara'l ''sakoku''.<ref name="Bito15">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=15 |sp=sí}}.</ref> A finales del sieglu XVIII dellos esploradores rusos llegaron a les [[islles Kuriles]] y a Hokkaido ([[Pavel Lebedev-Lastochkin]] en [[1778]] y [[Adam Laxman]] en [[1792]]) coles mires de eventualmente abrir el comerciu con Xapón,<ref name="Bito15" /> xera que foi asignada ensin ésitu por [[Nikolai Rezanov]] en [[1804]], polo que l'[[Imperiu rusu]] enfrentar col shogunato na disputa de les islles de [[Islla de Sajalín|Sajalín]] y les Kuriles na primer metá del sieglu XIX. En [[1808]], la [[fragata]] [[Reinu Xuníu|británica]] [[Fragata|HMS ''Phaeton'']] llegó al puertu de Nagasaki, poniendo en xaque a les autoridaes de Dejima y del shogunato al esixir por forzar suministros so l'amenaza de disparar los sos cañones contra les embarcaciones xaponeses y chines fondiaes nel puertu. El ''[[Nagasaki bugyō]]'' (oficial del shogunato de la ciudá), [[Matsudaira Yashuide]], primeramente pidió refuerzo pero pola demoranza d'estos, finalmente aportó a les demandes de los ingleses. Tres l'[[Incidente del Phaeton|incidente]] Yasuhide cometió'l ''seppuku'' y punxo n'alerta a les autoridaes del shogunato sobre la presencia de barcos estranxeros, incentivando l'edictu de repulsión de barcos estranxeros» creáu en 1825. El [[incidente del Morrison]] de [[1837]], onde un barcu mercante estauxunidense que diba devolver unos náufragos xaponeses foi cañoneado,<ref>[http://www.pbs.org/empires/japan/timeline_1800.html Japan: Memoires of a Secret Empire (1800-1899)] (n'inglés)</ref> xuntu cola derrota del Imperiu chinu na [[Guerra del Opiu]] en [[1842]] y que señaló un cambéu d'aldu na situación internacional nel [[Estremu Oriente]], derivó en crítiques al shogunato sobre la so política d'aisllamientu, teniendo como resultáu l'abolición en 1842 del edictu de repulsión de barcos estranxeros, la suspensión de les execuciones de los estranxeros que llegaren al país y n'aprovir suministros a los sos barcos. Ye asina que los [[balleneru|balleneros]] d'Inglaterra, Estaos Xuníos y otros países llegaron a les mariñes de Xapón a pidir agua y alimentos.<ref name="Bito15" /> A pesar que con esta abolición nun tenía fines comerciales, dellos países aportunaron na apertura del país: en [[1846]] el comandante estauxunidense [[James Biddle]], quien robló'l [[Tratáu de Wanghia|primer tratáu]] ente Estaos Xuníos y China, intentó ensin ésitu l'apertura comercial con Xapón, pero en [[1848]] el capitán [[James Glynn]] llogró la primer negociación esitosa col shogunato y foi la persona qu'encamentó al [[Congresu d'Estaos Xuníos]] la negociación con Xapón, si yera posible, pola fuercia, siendo una de les causes de la espedición del Comodoro Perry en 1853. ==== ''Bakumatsu'' y Restauración Meiji ==== {{AP|Bakumatsu|Restauración Meiji}} [[Ficheru:Matthew Calbraith Perry.jpg|thumb|250px|[[Matthew Perry (militar)|Matthew Perry]] obligó a Xapón a terminar l'aisllamientu en [[1853]].]] Anque'l sistema políticu establecíu por Ieyasu y afináu polos sos dos socesores [[Tokugawa Hidetada|Hidetada]] y [[Tokugawa Iemitsu]] caltúvose práuticamente intactu hasta mediaos del [[sieglu XIX]], distintos cambeos políticos, sociales y económicos volvieron al Gobiernu Tokugawa ineficiente y darréu causaron el so colapsu.<ref name="Deal13" /> Dende mediaos del [[sieglu XVIII]], el shogunato y los daimyos sufrieron series dificultaes económiques por cuenta de que la riqueza pasó a la sociedá comerciante de les zones urbanes. El creciente descontentu ente los granxeros y samuráis motivó al Gobiernu a intentar compensar la situación per mediu de diverses midíes, nenguna de les cualos surtieron efeutu. Amás de polos problemes internos, la situación del país empioró coles mesmes por cuenta de les distintes presiones de potencies estranxeres que trataben d'obligar al Gobiernu por que'l país abrir al comerciu. Esti periodu conocer ente 1853 y 1867 como {{nihongo|''[[bakumatsu]]''|幕末}}.<ref name="Deal13" /> ===== Apertura a les potencies occidentales ===== En xunetu de [[1853]] el [[comodoro]] estauxunidense [[Matthew Perry (militar)|Matthew Perry]] llegó a la [[badea de Tokiu]] con una flota de barcos llamaos polos xaponeses como los {{nihongo|«[[Barcos Negros]]»|黒船|kurofune}} y dio plazu a Xapón por que rompiera l'aisllamientu nun añu, cola amenaza de que si negaben el so pidimientu Edo sería asediado polos sofisticaos [[Cañón Paixhans|cañones Paixhans]] de les embarcaciones.<ref name="Bito15" /><ref>{{Cita Harvard |Jansen|1989| p=600 |sp=sí}}.</ref><ref>{{Cita Harvard |Millis|1981| p=88 |sp=sí}}.</ref><ref>{{Cita Harvard |Walworth|2008| p=21 |sp=sí}}.</ref><ref>{{Cita Harvard |Takekoshi|2004| p=285 & 286 |sp=sí}}.</ref> A pesar de que los xaponeses empezaron a fortificase ante'l regresu de los estauxunidenses (creáronse les islles-fortaleces d'[[Odaiba]],<ref>{{Cita Harvard |Watanabe|2001| p=143 |sp=sí}}.</ref> construyóse'l buque ''[[Shōhei Maru]]'' a partir de testos del ''rangaku'' y construyóse un [[fornu de llasto]] pa faer cañones<ref>{{Cita web |url= http://d-arch.ide.go.jp/je_archive/society/wp_je_unu8.html |títulu= ジェトロ - 日本貿易振興機構 アジア経済研究所}}</ref>), cuando la flota de Perry tornó en [[1854]], fueron recibíos ensin nenguna resistencia pol oficial del shogunato, [[Abe Masahiro]], quien nun tenía esperiencia en [[seguridá nacional]] y al nun poder llograr un consensu ente les diverses faiciones (Corte Imperial, shogunato y daimyos) decidió unilateralmente aceptar les demandes de Perry y dexar l'apertura de dellos puertos y la puesta d'un embaxador estauxunidense en Xapón, cola firma de la [[Tratáu de Kanagawa|Convención de Kanagawa]] de marzu de 1854, dando per termináu de manera formal la política de ''sakoku'' que rixó Xapón por más de dos sieglos. anque de primeres el shogunato amosábase indecisu sobre cómo actuar frente a les potencies estranxeres, finalmente dexóse'l comerciu y robláronse una serie de trataos, conocíos como «[[Trataos desiguales]]» ([[Tratáu d'amistá Anglo-Xaponés]], [[Tratáu Harris]], [[Tratáu d'Amistá y Comerciu Anglo-Xaponés]]), mientres la Convención de Kanagawa, ensin el consentimientu de la casa imperial, lo que causó un fuerte sentimientu anti Tokugawa.<ref name="Deal13" /> La decisión de Abe mancó significativamente a la estabilidá del shogunato, a pesar que trató de buscar asistencia militar de los Países Baxos y buscó conseyu ante los ''shinpan'' y ''tozama daimyō'', fechu que fadió a los ''fudai daimyō'' quien teníen los más altos cargos. Por tou ello foi reemplazáu por [[Hotta Masayoshi]]. Sicasí, dellos oficiales como [[Tokugawa Nariaki]], siguidor de la [[Mitogaku|escuela Mito]], creada del neoconfucianismo y del ''kokugaku'', espresaron sentimientos contra la presencia estranxera y apelaron a la reverencia al emperador, yá que consideraben que'l shogunato Tokugawa yá nun yera institución confiable. Esti pensamientu nacionalista foi conocíu col lema {{nihongo|''[[sonnō jōi]]''|尊王攘夷|extra=«reverenciar al emperador, espulsar a los bárbaros»}}, propuestu pol pensador de la escuela Mitu [[Aizawa Seishisai]] nun llibru publicáu en [[1825]]. [[Ficheru:ShimonosekiWyomingAttacks.jpg|thumb|250px|Escena de la [[batalla de Shimonoseki]], ente Estaos Xuníos y [[dominiu de Chōshū|Chōshū]] en xunetu de 1863.]] Hotta buscó'l sofitu de la Corte Imperial pa la ratificación de los nuevos trataos, pero nun llogró convencelos, desamarrando una crisis política ente'l shogunato y a la Corte. En [[1858]] la situación apinar col fallecimientu del shōgun [[Tokugawa Iesada]], ensin dexar herederu. Nariaki, xuntu colos shinpan y tozama daimyō, sofitó a [[Tokugawa Yoshinobu]],<ref>{{Cita Harvard |Borton|1955| p=40|sp=sí}}.</ref> ente que los [[fudai daimyō]] sofitaron a [[Tokugawa Iemochi]], llogrando finalmente l'aprobación d'ésti pola Corte. El líder de la faición [[Ii Naosuke]] convertir en ''[[tairō]]'',<ref>{{Cita Harvard |Borton|1955| p=39 & 40|sp=sí}}.</ref> y foi l'artífiz d'una [[purga (política)|purga]] de prominentes miembros opositores a la firma de los trataos. Esti sucesu, conocíu como la [[purga Ansei]], punxo n'arrestu domiciliariu a Nariaki y a Yoshinobu, al igual qu'a dellos miembros del shogunato, de dellos ''han'' y inclusive de la Corte Imperial, y executáronse ocho persones, ente ellos a [[Yoshida Shōin]], un intelectual del ''sonnō jōi''.<ref>{{Cita Harvard |Takano|1997| p=12 & 13|sp=sí}}.</ref> En [[1858]] robláronse cinco trataos comerciales, llamaos [[Trataos Ansei]], dexando l'apertura de los puertos de [[Nagasaki]], [[Hakodate]] y [[Yokohama]] en [[1859]], pero eso provocó un creciente resfregón ente los estranxeros y los samuráis, que s'apinó al puntu de que con regularidá yeren asesinaos tanto estranxeros como collaboradores xaponeses.<ref name="Satow, p.34">{{Cita Harvard |Satow|1968| p=34|sp=sí}}.</ref> Ii Naosuke foi asesináu en marzu de [[1860]] mientres l'[[incidente de Sakuradamon (1860)|incidente de Sakuradamon]] y provocó el fin de la purga. Sumáu al ataque a la Llegación Británica en Edo en [[1861]] y el [[incidente de Nanamugi]] en [[1862]], xustificaron a les potencies occidentales una intervención militar contra los samuráis. En marzu de [[1863]], l'[[emperador Kōmei]] rompió'l rol ceremonial que tuvieron los emperadores por dellos sieglos ya ingresó al escenariu políticu al emitir la {{nihongo|[[orde d'espulsión de los bárbaros]]|攘夷実行の勅命|jōi jikkō non chokumei}}. El [[dominiu de Chōshū]] acató la orde y decidió atacar navíos estranxeros nel [[estrechu de Shimonoseki]].<ref>{{Cita Harvard |Hagiwara|2004| p=35|sp=sí}}.</ref> Otros dominios como [[dominiu de Satsuma|Satsuma]] y [[dominiu de Tusa|Tusa]], que yeren contraries al shogunato, decidieron aliase y siguir l'edictu. Puesto que el shogunato yera incapaz de controlar estos incidentes, los países estranxeros (Estaos Xuníos, Reinu Xuníu, Francia y Holanda) tomaron la iniciativa con represalies contra'l movimientu nacionalista. El [[16 de xunetu]] de 1863 se escenificó la [[batalla de Shimonoseki]] ente Estaos Xuníos y el dominiu de Chōshū, cuatro díes dempués Francia [[bombardea de Shimonoseki|bombardeó Shimonoseki]] y depués foi nuevamente bombardeada por una coalición aliada'l 5 y 6 de setiembre de 1864, provocando la inminente derrota de Chōshū. N'agostu de [[1863]] el Reinu Xuníu [[bombardéu de Kagoshima|bombardeó Kagoshima]] y provocó la derrota del dominiu de Satsuma. Ente mayu de 1864 y xineru de 1865 el shogunato combatió contra samuráis y ''rōnin'' siguidores del ''sonnō jōi'' na [[rebelión de Mitu]], llogrando la victoria del shogunato. Otru siguidores del ''sonnō jōi'' y miembros del dominiu de Chōshū intentaron tomar ensin ésitu'l Palaciu Imperial en Kioto mientres la [[rebelión de Hamaguri]], el 20 d'agostu de 1864. Escontra finales de 1864 el shogunato llograra al traviés d'estes batalles neutralizar el movimientu xenofóbico y movimientos nacionalistes como'l ''[[Ishin Shishi]]'' fueren brutalmente reprimíos.<ref>{{Cita Harvard |Totman|1995| p=140-147|sp=sí}}.</ref> L'Emperador Kōmei decidió camudar la so postura de nun faer trataos coles potencies estranxeres, entós qu'en payares de [[1865]] dellos barcos de guerra aliaos apostárense nos puertos de Hyōgo y Osaka, en cuenta de que l'emperador ratificara los trataos comerciales con Estaos Xuníos.<ref>{{Cita Harvard |Totman|1995| p=157|sp=sí}}.</ref> A partir d'esi momentu, la filosofía de "espulsar a los bárbaros" perdió'l so ímpetu yá que yera un oxetu irrealizable, más cuando les potencies occidentales llograron reprimir con severidá a quien los desafiaben. Sicasí, la carga económica que se-y impunxo a Xapón al ser vencíu nestos combates (indemnizaciones, nuevos trataos, apertura de más puertos y más privilexos a les potencies) demostró que la estructura del shogunato yá yera obsoleta y que yera necesariu un nuevu tipu de lideralgu, teniendo como máxima figura al emperador. <center><gallery> Ficheru:Japanese 1854 print Commodore Perry.jpg|Pintura xaponesa que representa los «[[Barcos Negros]]» del [[Matthew Perry (militar)|comodoro Matthew Perry]]. Ficheru:Yokohama-Sumo-Wrestler-Defeating-a-Foreigner-1961-Ipposai-Yoshifuji.png|Imaxe que remembraba'l sentimientu de "espulsar a los bárbaros" (1861). Ficheru:YokohamaForeignTradersSadahide1861.jpg|Intercambiu comercial en Yokohama (1861). Ficheru:Tenguto no ran.jpg|Escena de la [[rebelión de Mitu]] (1864). </gallery></center> ===== Ocaso del shogunato ===== [[Ficheru:1867 Osaka Yoshinobu Tokugawa.jpg|thumb|200px|[[Tokugawa Yoshinobu]].]] Chōshū caltuvo una posición batallosa contra'l shogunato, polo qu'en xunu de 1866 el Gobiernu unvió una [[segunda espedición a Chōshū|espedición punitiva]] que terminó en fracasu por cuenta de que'l dominiu de Chōshū modernizara'l so exércitu. Esta derrota obligó al shogunato a modernizase tamién, unviar a dellos estudiantes al estranxeru y aceptar una [[misión militar francesa a Xapón (1867-1868)|misión militar]] francesa en [[1867]].<ref>{{Cita Harvard |Jansen|1995b| p=187 |sp=sí}}.</ref> Tres la muerte prematura del ''shōgun'' Iemochi a finales de 1866, asoceder finalmente Tokugawa Yoshinobu, quien aspirara al puestu años tras. En xineru de 1867, finó l'emperador Kōmei y asocedió-y el príncipe Mutsuhito, l'[[emperador Meiji]]. Yoshinobu trató de caltener n'apariencia unes rellaciones cordiales col nuevu emperador, anque en realidá hubo tensión ente dambos gobernantes;<ref>{{Cita Harvard |Jansen|1995b| p=307 |sp=sí}}.</ref> sicasí, el disgustu de los daimyos opuestos al shogunato yera incontenible, y finalmente el 9 de payares de 1867, l'emperador ordenó secretamente a los señores de Chōshū y Satsuma esaniciar al ''shōgun''.<ref>L'autenticidá de tal orde ta aldericada, por cuenta del so llinguaxe violentu y al fechu de que, a pesar d'emplegar el pronome imperial ''chin'', el documentu nun tener la firma de Meiji. {{Cita Harvard |Keene|2005| p=115 & 116 |sp=sí}}.</ref> Sicasí, a pidimientu del ''daimyō'' de Tusa, Yoshinobu decidió voluntariamente apurrir la so autoridá y poder al emperador, y aportó a convocar una asamblea xeneral de daimyos pa crear un nuevu Gobiernu.<ref>{{Cita Harvard |Keene|2005| p=116 |sp=sí}}. Ver tamién {{Cita Harvard |Jansen|1995b| p=310 & 311 |sp=sí}}</ref> Magar l'arrenunciu de Yoshinobu creara un vacíu nel gobiernu, el shogunato siguía esistiendo. Amás, el gobiernu del shogunato y la familia Tokugawa en particular siguiríen siendo una fuercia importante nel nuevu orde y caltendríen un gran poder políticu,<ref>{{Cita Harvard |Keene|2005| p=120 & 121 |sp=sí}}, y {{Cita Harvard |Satow|| p=283 |sp=sí}}. Amás, Satow (páx. 285) especula sobre'l vistu bonu de Yoshinobu por que se celebrara una asamblea de daimyos, cola esperanza seique de qu'un organismu como ési pudiera restablecer la so posición.</ref> una perspeutiva que los más intransixentes de Satsuma y Chōshū consideraron inaceptable.<ref>{{Cita Harvard |Satow|| p=286 |sp=sí}}.</ref> Los acontecimientos bastiáronse cuando, el [[3 de xineru]] de [[1868]], estos postreros tomaron el control del palaciu imperial de Kioto y, a otru día, fixeron que l'emperador Meiji, de tan solo quince años, declarara la [[restauración Meiji|restauración]] de la so poder absolutu, lo que dio fin al réxime Tokugawa y al gobiernu de los shogunes nel país, que durara más de siete siglos. === Periodu Meiji === {{AP|Periodu Meiji}} [[Ficheru:Meiji tenno3.jpg|thumb|200px|left|L'emperador Meiji. (1872)]] Cola cayida del shogunato l'emperador alzóse como símbolu d'unidá nacional y empezó con una serie de reformes por demás radicales, siendo la primera la promulgación de la {{nihongo|[[Carta de xuramentu]]|五箇条の御誓文|Gokajō non Goseimon}} de 1868, que tenía por oxetu aumentar la moral según consiguir ayuda financiera pal nuevu gobiernu.<ref name="Congress Meiji">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=The Meiji Restoration |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> ==== Guerra Boshin ==== {{AP|Guerra Boshin}} [[Ficheru:Tokugawa Yoshinobu organizing defenses at Osaka castle.jpg|thumb|250px|Tokugawa Yoshinobu y el so exércitu nel [[castiellu Osaka]] mientres la Guerra Boshin.]] [[Ficheru:Battle of Ueno 4 July 1868.jpg|thumb|250px|Escena de la [[batalla de Ueno]].]] Entá cuando primeramente Yoshinobu aceptó les esixencies de los siguidores del emperador, el 18 de xineru de 1868 declaró que nun aceptaría los términos de la restauración imperial. El [[24 de xineru]] decidió entamar un ataque escontra Kioto, onde taben los exércitos de Satsuma y Chōshū, yá qu'en Edo taba recibiendo presiones y ataques de parte los rebeldes al shogunato. Los samuráis qu'entá permanecíen fieles al shogunato llevantar n'armes, lo qu'anició una guerra civil conocida como {{nihongo|Guerra Boshin|戊辰戦争|Boshin sensō}}. El [[27 de xineru]] tuvo llugar la [[batalla de Toba-Fushimi]], na que les fuercies de Satsuma y Chōshū, xuntu con un contigente de la Corte Imperial mandáu por [[Komatsu Akihito]], llograron vencer al exércitu del shogunato. El principal motivu de la derrota d'este foi que delles faiciones que nun principiu sofitaren al shogunato, camudaron de bandu debíu al sofitu oficial del emperador a Satsuma y Chōshū;<ref>L'estandarte colorao y blanco fuera concebíu y diseñáu, ente otros, por [[Okubo Toshimichi]] y Iwakura Tomomi. Al xefe nominal del exércitu, el príncipe Ninnajinomiya Yoshiaki, foi-y dada una espada especial y foi nomáu de «gran xeneral, conquistador del este». Les fuercies shogunales, contraries a la corte imperial, fueron etiquetaes como «enemigues de la corte». {{Cita Harvard |Keene|2005| p=126 & 127|sp=sí}}.</ref> a esto xunió l'usu polos vencedores de sofisticaes armes de fueu ente les que se cuntaben [[Cañón Armstrong|cañones Armstrong]], [[Fusil Minié|fusiles Minié]] y dalgunes [[Ametralladora Gatling|ametralladores Gatling]], ente que nel bandu del shogunato la mayoría de les tropes yeren samuráis armaos con espaes. Yoshinobu tuvo de retirase a Edo, ente que les fuercies imperiales dirixíes por [[Saigō Takamori]] averábense amodo a la ciudá y llograben sitiala en mayu.<ref>{{Cita Harvard |Kornicki|1998| p=96|sp=sí}}.</ref> La resistencia del shogunato en Edo venció depués de la [[batalla de Ueno]] el [[4 de xunetu]]; les fuercies imperiales tomaron la ciudá mientres esi mes y punxeron a Yoshinobu baxu arrestu domiciliariu nel templu [[Kan'ei-ji]]. Desaposióse-y de les sos tierres, anque dellos años dempués foi lliberáu.<ref name="books.google.com">{{Cita Harvard |Perkins|1997| p=8|sp=sí}}.</ref><ref>{{Cita Harvard |Jansen|2002| p=342|sp=sí}}.</ref> El [[3 de setiembre]], decidióse renombrar la ciudá de Edo a Tokiu, y l'emperador Meiji fixo'l treslláu de la capital de Kioto a Tokiu, tomando'l [[Castillo Edo]] como'l [[Palaciu Imperial de Tokiu|nuevu palaciu imperial]].<ref name="books.google.com" /> Sicasí, delles faiciones aguantar a capitular, como'l ''[[Ōuetsu Reppan Dōmei]]'',<ref>{{Cita Harvard |Bolitho|1974| p=246|sp=sí}}; {{Cita Harvard |Black|1881| p=214|sp=sí}}.</ref> una alianza de dominios del norte (ente ellos sobresalió'l [[dominiu de Aizu]]) que se xunió con [[Enomoto Takeaki]], xefe de la marina del shogunato qu'escapara de Edo con ocho barcos de guerra antes de la rindición de la ciudá. Sicasí, les tropes de l'alianza yeren pocu sofisticaes y amodo fueron toraes ante la meyora del exércitu imperial; n'ochobre de 1868 diose la [[batalla de Aizu]], mientres la que parte del exércitu del shogunato abandonó la rexón per mar en direición a [[Hokkaido]].<ref name="Polak">{{Cita Harvard |Polak|2001| p=81|sp=sí}}.</ref> Tres un mes de sitiu, Aizu rindióse'l 6 de payares. Al llegar a la islla de Hokkaido, Enomoto reorganizó l'exércitu y estableció un Gobiernu propiu, proclamando la [[República d'Ezo]] el [[25 d'avientu]], de la que foi escoyíu presidente. Intentó ensin ésitu llograr la reconocencia internacional y tampoco pudo consiguir l'aprobación del nuevu Gobiernu imperial xaponés por que se dexara Hokkaido al shogunato Tokugawa sometíu al dominiu imperial.<ref>{{Cita Harvard |Black|1881| p=240 & 241|sp=sí}}.</ref> Les fuercies navales xaponeses llegaron a Hokkaido en marzu de 1869, desamarrándose la [[batalla naval de la badea de Miyako]], ente que unos siete mil homes de les tropes imperiales desembarcaron na islla, avanzaron amodo tomando delles posiciones estratéxiques y llograron destruyir finalmente les defenses de la República d'Ezo mientres la [[batalla de Hakodate]]. Depués de perder a la metá de los homes y casi tolos barcos, Ezo aceptó rindise'l 17 de mayu de 1869. Cola finalización de la guerra Boshin, el Gobiernu imperial llogró'l control de too Xapón y nun quedaron fuercies rivales internes. Cola guerra ganada, aboliéronse los privilexos de la clase samurái, polo que los nacionalistes, que nun principiu sofitaren la figura del emperador según la filosofía del ''sonnō jōi'', sintiéronse traicionaos.<ref>{{Cita Harvard |Gordon|2003| p=64 & 65|sp=sí}}.</ref> ==== Gobiernu Meiji ==== {{AP|Gobierno Meiji}} El nuevu gobiernu aseguró a les potencies estranxeres que los trataos roblaos mientres el shogunato Tokugawa seríen acataos conforme a les lleis internacionales, la capital foi treslladada de Kioto a Edo, que foi renombrada como [[Tokiu]], y el [[abolición del sistema han|sistema de feudos]] foi abolíu en 1871, dando nacencia al sistema de [[Prefeutures de Xapón|prefeutures]], amás de que se llegalizó la propiedá de les tierres. El nuevu Gobiernu enfatizó amás la práutica del [[sintoísmu]], [[sintoísmu estatal|relixón que goció del patrociniu del Estáu]].<ref name="Congress Meiji" /> A pesar de distintes protestes, los dirixentes gubernamentales siguieron cola intensa modernización del país: tendiéronse cables [[telégrafu|telegráficos]] nes principales ciudaes y construyéronse víes de [[ferrocarril]], [[estelleru|estelleros]], fábriques de municiones, según plantes testiles.<ref name="Congress Meiji" /> Toes eses midíes modernizadoras a lo postrero llevaron al país a convertise nel primer país asiáticu industrializáu.<ref>{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Modernization and Industrialization |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> Esmolecíos pola seguridá nacional, fixeron grandes esfuercios por modernizar l'Exércitu: estudiáronse los sistemes bélicos estranxeros, contratáronse conseyeros d'otros países, unviáronse cadetes a países europeos y a Estaos Xuníos, establecióse un exércitu permanente con una gran cantidá de reserves y el [[serviciu militar]] volvióse obligatoriu.<ref name="Congress Meiji" /> ==== Rebelión Satsuma ==== {{AP|Rebelión Satsuma}} [[Ficheru:SaigoWithOfficers.jpg|250px|thumb|[[Saigō Takamori]] (sentáu, con uniforme occidental), arrodiáu de los sos oficiales. Artículu nel periódicu ''Monde Illustré'', 1877.]] [[Saigō Takamori]], unu de los líderes más vieyos nel Gobiernu Meiji, taba particularmente esmolecíu pola creciente corrupción política. Dempués d'una serie de diferencies col gobiernu, arrenunció al so cargu y retiróse al dominiu de Satsuma. Ende estableció academies onde tolos estudiantes tomaben un entrenamientu ya instrucción en táctiques de guerra. Les noticies alrodiu de les academies de Saigō fueron recibíes con gran esmolición en [[Tokiu]]. El [[12 de febreru]] de [[1877]], Saigō axuntar colos sos terratenientes Kirino Toshiaki y Shinohara Kunimoto y anunció la so intención de colar a Tokiu pa entrevistase col gobiernu. Les sos tropes empezaron a avanzar, y pal [[14 de febreru]] l'avanzada aportó a la prefeutura de Kumamoto, onde atacaron el [[castiellu Kumamoto]]. El [[19 de febreru]] fixéronse los primeros disparos per parte de los defensores, al momentu en qu'unidaes de Satsuma intentaben forzar la entrada al mesmu.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2003| p=194 |sp=sí}}.</ref> El [[22 de febreru]], l'armada principal de Satsuma aportó y atacó el castiellu, colo que la batalla siguió hasta la nueche y les fuercies imperiales que salieren al so alcuentru retiráronse. L'exércitu de Satsuma nun pudo tomar el castiellu y dempués de dos díes d'infructuosu ataque, les fuercies de Satsuma cavaron alredor del castiellu y trataron de asediarlo. Mientres l'asediu, munchos d'el ex-samuráis de Kumamoto desertaron escontra'l bandu de Saigō. Mentanto, el [[9 de marzu]], Saigō, Kirino y Shinohara fueron desaposiaos de los sos cargos y títulos oficiales dende [[Tokiu]]. [[Ficheru:Statue of Saigo Takamori, Ueno Park, Tokyo.jpg|thumb|Estatua de [[Saigō Takamori]] nel [[Parque Ueno]], [[Tokiu]].]] El principal contingente de l'Armada Imperial, so les órdenes del xeneral [[Kuroda Kiyotaka]] y cola asistencia del xeneral Yamakawa Hiroshi, aportó a Kumamoto n'auxiliu de los ocupantes del castiellu'l [[12 d'abril]]. Esto fizo que les tropes de Satsuma, qu'agora taben en completa desventaxa numbérica, fuxeren. Dempués d'una constante persecución, Saigō y los sos samuráis restantes fueron emburriaos de vuelta a Kagoshima, onde se llevaría a cabu la batalla final: la [[batalla de Shiroyama]]. Les tropes del [[Exércitu Imperial Xaponés|Exércitu Imperial]] comandadas pol xeneral [[Yamagata Aritomo]] y los marines comandados pol Almirante [[Kawamura Sumiyoshi]] devasaben les fuercies de Saigō sesenta a unu. Les tropes imperiales pasaron siete díes construyendo y ellaborando sistemes de preses, murios y torgues pa prevenir que s'escaparen. Cinco barcos de guerra xunir al poder de l'artillería de Yamagata y amenorgaron les posiciones de los rebeldes. Dempués de que Saigō refugó una carta solicitando la so rindición, Yamagata ordenó un ataque fronteru'l [[24 de setiembre]] de [[1877]]. Pa les 6 de la mañana, namái 40 rebeldes taben entá con vida y Saigō taba mancáu de muerte. Los sos siguidores aseguren qu'unu d'ellos, Beppu Shinsuke<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2003| p=202 |sp=sí}}.</ref> actuó como ''[[kaishakunin]]'' y ayudó a Saigō a cometer ''seppuku'' primero que pudiera ser prindáu.<ref>{{Cita Harvard |Perkins|1997| p=49 |sp=sí}}.</ref> Dempués de la muerte de Saigō, Beppu y l'últimu samurái de pies alzaron les sos espaes y dirixiéronse cuesta abaxo escontra les posiciones imperiales, hasta que cayó'l postreru d'ellos polos disparu de les [[ametralladora Gatling|ametralladores Gatling]]. Con estes muertes, la rebelión Satsuma llegó a la so final. ==== Creación d'un gobiernu representativu ==== [[Ficheru:Taisuke Itagaki 2.jpg|thumb|150px|[[Itagaki Taisuke]], políticu prominente de la [[Dómina Meiji]].]] El mayor llogru institucional posterior a la Rebelión Satsuma foi l'entamu del enclín a crear un gobiernu representativu per parte de ciudadanos que fueren apostraos del gobiernu.<ref name="Develop">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=The Development of Representative Government |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> Una de les figures prominentes d'esti movimientu foi [[Itagaki Taisuke]], unu de los principales líderes de la [[Provincia de Tusa]]. En 1875 formó'l ''[[Aikokusha]]'' cola cuenta de primir al gobiernu en 1878. En 1881 formó'l {{nihongo|''[[Partíu Lliberal (Xapón, 1881)|''Jiyūtō'']]''|自由党|Partíu Lliberal}}, que tenía enclinos escontra la política francesa. Al añu siguiente [[Ōkuma Shigenobu]] fundó'l {{nihongo|''[[Rikken Kaishintō]]''|立憲改進党|Partíu Constitucional Progresista}}, que abrogaba pol establecimientu d'un sistema demócrata constitucional a semeyanza del sistema inglés. En respuesta, integrantes del gobiernu formaron el {{nihongo|''[[Rikken Teiseitō]]''|立憲帝政党|Partíu Constitucional del Réxime Imperial}} o Partíu Constitucional del Réxime Imperial esi mesmu añu de 1882. Posterior a estos partíos, munchos otros movimientos aprucieron, dalgunos de manera violenta. Finalmente en 1889 la Constitución del Imperiu del Xapón (tamién conocida como Constitución Meiji) contempló una [[Dieta (asamblea)|Dieta]] Imperial compuesta por una [[Cámara de Representantes de Xapón|Cámara de Representantes]] popularmente electos, acompañada por una [[Cámara de Pares]] con una representación por demás baxa y compuesta pola nobleza nun sistema llamáu ''[[kazoku]]''.<ref name="Develop" /> Les primeres eleiciones llevar a cabu en 1890 escoyéndose los 300 integrantes de la Cámara de Representantes.<ref name="Develop" /> ==== Expansionismo ==== ===== Primer Guerra Sino-Xaponesa ===== {{AP|Primer Guerra Sino-Xaponesa}} Mientres el sieglu XIX la [[península de Corea]] atraxo fuertemente l'atención de Xapón por cuenta de la so posición xeográfica, que podía resultar nun puntu estratéxicu pa la defensa del archipiélagu. Un conflictu tempranu con Corea fuera resueltu momentáneamente per mediu de la firma del [[Tratáu de Kanghwa]] en 1876, col cual los xaponeses llograren accesu a los puertos de dicha nación. En 1894 bastióse una crisis política cuando un líder coreanu pro xaponés foi asesináu en [[Xangai]]. La situación empioró cuando l'exércitu chinu entartalló la [[Rebelión Tonghak]] en mesmu suelu coreanu, a pesar de que na [[Convención de Tianjin]] tantu China como Xapón aceptaren retirar los sos respeutivos exércitos de la península coreana, retirando'l sofitu a les distintes faiciones contendientes del país. Xapón respondió rápido a la incursión china y ganó lo que güei se conoz como Primer Guerra Sino-Xaponesa, que remató en 1895 y nueve meses dempués de qu'empezaren les hostilidaes, cuando se fixo un llamáu al [[cese al fueu]].<ref name="Overseas">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Overseas Expansion |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> El conflictu remató cola firma del [[Tratáu de Shimonoseki]], por aciu el cual reconocíase la independencia de Corea y polo tanto ésti cesaba de ser consideráu como un estáu tributariu, 200 millones de [[tael]]es d'indemnización de China a Corea, l'apertura del ríu [[Yangtze]] a los xaponeses pal comerciu, el derechu de que inversionistas xaponeses pudieren llevar negocios a China, según la cesión de [[Taiwán]], les [[islles Pescadores]] y la península de [[Liaodong]] a Xapón, anque ante la oxeción de [[Rusia]], [[Alemaña]] y [[Francia]], Liaodong foi devuelta.<ref name="Overseas" /> [[Ficheru:Battle of Pyongyang by Mizuno To.jpg|thumb|center|650px|Representación en ''[[ukiyo-e]]'' de la [[batalla de Pyongyang]] en [[Corea]], parte de la [[Primer Guerra Sino-Xaponesa]].]] ===== Guerra Rusu-Xaponesa ===== {{AP|Guerra Rusu-Xaponesa}} [[Ficheru:Treaty of Portsmouth.jpg|thumb|250px|Negociación del [[Tratáu de Portsmouth (1905)]]. D'esquierda a derecha y del llau rusu (al fondu): Korostovetz, Navohoff, [[Serguéi Witte]], [[Roman Rosen]], Plancoff; del llau xaponés atópense: [[Adachi Mineichiro|Adachi]], [[Ochiai Kentaro|Ochiai]], [[Komura Jutarō|Komura]], [[Takahira Kogoro|Takahira]], [[Aimaro Sato|Sato]]. La mesa entá se caltién nel Muséu [[Meiji Mura]] en Xapón.]] Les ambiciones imperialistes tantu de Rusia, que taba interesada en caltener el control sobre China, como de Xapón, que quería'l control de Corea, llevaron a dambos países a enfrentase en 1904. En 1902 el [[Reinu Xuníu]] robló xuntu con Xapón l'[[Alianza Anglu-Xaponesa]], por aciu la cual los británicos reconocíen los intereses nipones en Corea y comprometíense a caltenese neutrales en casu d'una posible guerra con Rusia « nun siendo qu'otra potencia aliar con ellos, y nesi casu tomaríen un papel más activu». Esta alianza supunxo una amenaza pa los rusos, quien buscaron un tonu más conciliatorio que'l qu'utilizaren con anterioridá, inclusive prometiendo'l retiru de tropes pa 1903.<ref name="Overseas" /> Dempués de que Xapón interpunxera una quexa debida al incumplimientu rusu del oportunu retiru de tropes, Rusia ufiertó estremar a Corea pol [[paralelu]] 39, col control del sur per parte de Xapón y una zona neutral al norte, pero asegurando que Manchuria quedaría fora de la esfera d'influencia xaponesa.<ref name="Overseas" /> La guerra españó en febreru de 1904, y dempués d'una serie de victories xaponeses en tierra, lo mesmo que de la victoria naval de [[Batalla de Tsushima|Tsushima]] de mayu de 1905, llevar a cabu una [[Tratáu de Portsmouth (1905)|conferencia de paz]] colos Estaos Xuníos como mediador, onde Rusia reconoció la preeminencia de los intereses del Xapón en Corea, aseguró que s'evitaría tomar midíes militares en Corea y Manchuria, venció a Xapón l'arrendamientu de [[Dalian]], los sos territorios axacentes y el ferrocarril, según partir sur de la [[islla de Sajalín]], y apurrió-y derechu de pesca nel [[mar de Ojotsk]] y el [[mar de Bering]], tres los que finalmente dambos bandos aportaron a sacupar Manchuria.<ref name="Overseas" /> Cola victoria, l'imperiu xaponés aumentó la so postura nacionalista y empezó una nueva fase d'espansión continental. En 1910 Corea foi amestada al Imperiu xaponés.<ref name="Overseas" /> === Periodu Taishō === {{AP|Periodu Taishō}} [[Ficheru:Emperor Taisho of Japan.jpg|thumb|250px|thumb|El [[Emperador Taishō]] col so traxe de coronación.]] El periodu Meiji remató cola muerte del emperador en [[1912]] y el consiguiente ascensu al tronu del [[Emperador Taishō]].<ref>{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Political Rivalries |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> El nuevu emperador yera un home por demás enfermu y débil, tantu física como mentalmente,<ref>Delles fontes aseguren que d'infante sufrió [[meninxitis]], ente qu'otres aseguren que poco primero de el so ascensu al tronu sufrió una [[trombosis]].</ref> polo que mientres el so mandatu caltúvose alloñáu de cuestiones polítiques y les decisiones del gobiernu recayeron na Dieta y el so gabinete. Por cuenta de la so incapacidá, el so fíu [[Hirohito]] foi nomáu «Príncipe rexente» en 1921.<ref>{{Cita Harvard |Large|1992| p=11 |sp=sí}}.</ref> ==== Primer Guerra Mundial ==== {{AP|Xapón mientres la Primer Guerra Mundial}} :{{VT|Primer Guerra Mundial}} Buscando afitar la so esfera d'influencia en China y aprovechando qu'Alemaña taba ocupada nel escenariu européu, Xapón declaró-y la guerra n'agostu de 1914 y rápido ocupó los territorios arrendaos per esti país na provincia de [[Shandong]] en China, según les [[Islles Marianes]], les [[Islles Carolines|Carolines]] y les [[Islles Márxal]] nel Pacíficu. Xapón amás intentó consolidar la so posición en China aprovechando que los sos aliaos taben ocupaos na guerra, polo qu'intentó qu'esti país roblara les {{nihongo|«[[Ventiún esixencies]]»|対華二十一ヵ条要求|Taika Nijyūichikkajō Yōkyū}}, que práuticamente convertiríen a China nun proteutoráu xaponés. Ante'l refugo internacional, un creciente sentimientu antixaponés en China, según la demoranza del gobiernu chinu, finalmente en mayu de 1915 roblóse un tratáu de trelce demandes, ente les cualos contemplábase que China nun daría en concesión islles o mariñes a terceros.<ref name="WW1">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=World War I |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> En 1917 los Estaos Xuníos entraron na guerra y atopáronse como aliaos de los xaponeses a pesar de los resfregones causaos pola situación en China y la competencia por ganar influencia nel Pacíficu. Col enfotu d'evitar tensiones, roblóse'l {{nihongo|[[Alcuerdu Lansing-Ishii]]|石井・ランシング協定|Ishii-Ranshingu Kyōtei}} en payares d'esi mesmu añu. En 1919 Xapón atopóse del llau de les «grandes cinco» potencies mientres la [[Tratáu de Versalles (1919)|Conferencia de Paz de Versalles]]. A Xapón concedióse-y un asientu permanente na [[Sociedá de Naciones]] y amás tresfiriéronse-y los derechos que tuviera Alemaña sobre Shandong. Finalmente, les islles del Pacíficu que tenía Alemaña fueron puestes baxu [[Mandatu de la Sociedá de Naciones|mandato]] xaponés,<ref name="WW1" /> llamáu [[Mandatu del Pacíficu Sur]]. ==== Democracia Taishō ==== {{AP|Democracia Taishō}} Dende la instauración d'un nuevu sistema políticu cola Constitución Meiji namái miembros de la élite aristócrata teníen accesu a los puestos elevaos nos partíos políticos, los gabinetes, la Cámara de Pares o de los conseyeros del emperador, pero ente [[1918]] y [[1932]] la situación política del país camudó: anque los partíos políticos siguíen siendo lideraos pola élite, los políticos viéronse obligaos a trabayar coordinadamente cola corte, la burocracia y los militares por cuenta de una consciencia más democrática de les mases, quien amás empezaron a arrexuntase y los estudiantes volviéronse políticamente activos. Por consecuencia, los partíos xugaron un papel protagonista na política nacional.<ref name="TaishoD">{{Cita Harvard |McCargo|2000| p=21 |sp=sí}}.</ref> Otru cambéu importante tuvo llugar en [[1925]], cuando s'estableció'l [[sufraxu universal]] pa los varones, lo cual amontó la base eleutoral a más de doce millones.<ref name="TaishoD" /> ==== Gran terremotu de Kantō ==== {{AP|Gran terremotu de Kantō}} [[Ficheru:Metropolitan Police Office after Kanto Earthquake.jpg|thumb|250px|Oficina metropolitana de policía dempués del terremotu.]] El [[1 de setiembre]] de [[1923]], poco antes del mediu día asocedió unu de los [[terremotu|terremotos]] más fuertes de la historia na rexón de [[Kantō]], con una magnitú envalorada nos 8,3 graos na [[escala de Richter]]. El movimientu nes plaques teutóniques causó amás un fuerte ''[[tsunami]]'': en [[Kamakura]] les foles llegaron a algamar los 5 metros d'altor, ente qu'en [[Atami]] algamaron los 13.<ref name="terremotu">{{Cita web |url=http://dl.lib.brown.edu/kanto/ksmith.html |títulu=The Great Kanto Earthquake of 1923 |fechaaccesu=3 de payares de 2009 |autor=Brown University Library |idioma=inglés }}</ref> Calcúlase qu'alredor de 110&nbsp;000 persones perdieron la vida, yá fora polos efeutos del terremotu, el ''tsunami'' subsecuente, según una gran cantidá de quemes que s'enllargaron mientres dellos díes.<ref name="terremotu" /> A les perdes humanes poles causes anteriores tamién se-y debe d'amestar les resultantes de delles foles de violencia en contra d'activistes políticos, coreanos y chinos per parte de civiles, policías y militares que tuvieron llugar mientres dalgún tiempu dempués de la traxedia.<ref name="terremotu" /> [[Ficheru:Desolation of Nihonbashi and Kanda after Kanto Earthquake.jpg|thumb|center|500px|Ablayamientu de [[Nihonbashi]] y [[Kanda]] vista dende'l techu del edificiu Dai-ichi Sogo, [[Kyōbashi]].]] === Periodu Shōwa === {{AP|Periodu Shōwa}} [[Ficheru:Hirohito in dress uniform.jpg|thumb|200px|El [[Emperador Shōwa]], meyor conocíu n'occidente pol so nome de pila, Hirohito.]] L'Emperador Taishō finó'l 25 d'avientu de 1926 dempués d'un curtiu reináu y a partir d'esta fecha'l príncipe rexente Hirohito foi investido como'l nuevu emperador de Xapón, empezando asina la era Shōwa.<ref>{{Cita Harvard |Large|1992| p=1 |sp=sí}}.</ref> En 1922, col [[Tratáu Naval de Washington]], el númberu de navíos de l'[[Armada Imperial Xaponesa]] viose llindáu per debaxo de les flotes norteamericano y británico, lo qu'aumentó la molestia yá esistente en Xapón por tener qu'abandonar les rexones llograes en China mientres la guerra Rusu-Xaponesa. Xapón amás sintióse ofendíu principalmente pol fechu de que potencies estranxeres ocuparen lo que consideraben la so esfera d'influencia. La única zona estensa d'onde podíen llograr la materia primo necesaria pal desenvolvimientu de la so economía ensin depender de les importaciones yera China y en 1931 decidió invadir y ocupar Manchuria, pa depués invadir China en 1937.<ref name="Davison6">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=6 |sp=sí}}.</ref> La invasión a China desamarró lo que se conoz como [[Segunda Guerra Sino-Xaponesa]], un conflictu d'ocho años de duración.<ref name="Davison7">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=7 |sp=sí}}.</ref> ==== Segunda Guerra Sino-Xaponesa ==== {{AP|Segunda Guerra Sino-Xaponesa}} [[Ficheru:Iwane Matsui rides into Nanjing.jpg|thumb|250px|El xeneral [[Iwane Matsui]] entrando en [[Nankín]].]] Tropes xaponeses curiaben les víes del ferrocarril de Manchuria, pos al traviés d'éstes diversos recursos yeren tresportaos hasta puertos en Corea, dende onde finalmente yeren unviaos a Xapón. En setiembre de 1931 españaron esplosivos en diches víes, no que se conoz como «[[Incidente de Mukden]]». El gobiernu xaponés decidió entós unviar tropes a ocupar toa Manchuria, formando amás un [[gobiernu títere]] llamáu [[Manchukuo]] sol mandu nominal del [[Pu-Yi|emperador Pu-Yi]].<ref name="database">{{Cita web |url=http://www.worldwar2database.com/html/sinojapan.htm |títulu=The Second Sinón-Japanese War |fechaaccesu=3 de payares de 2009 |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.worldwar2database.com/html/sinojapan.htm|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> Nos años siguientes tuvieron llugar pequeños enfrentamientos, pero en 1937, dempués del «[[Incidente de la Ponte de Marco Polo]]» onde tropes xaponeses fueron atacaes pela rodiada de [[Beixín]], empezó abiertamente la guerra con China. Rápido Xapón atacó les principales ciudaes costeres, y p'avientu d'esi mesmu añu yá s'atopaben pela rodiada de la capital nacionalista, [[Nankín]]. Cuando la ciudá rindió frente a los invasores, l'Exércitu Imperial llevó a cabo acto de suma crueldá contra la población civil, acontecimientos conocíos como la «[[masacre de Nankín]]», onde cerca de 300&nbsp;000 soldaos y civiles chinos fueron asesinaos.<ref name="database" /> Les victories iniciales xaponeses fueron siguíes por un periodu d'estancamientu y pa 1938 la guerra atopar nun puntu muertu, situación que siguió hasta 1941, cuando'l xaponeses entraron nel escenariu de la [[Segunda Guerra Mundial]].<ref name="database" /> Esta guerra remató en 1945, cuando Xapón anunció la so rindición incondicional frente a los [[Aliaos de la Segunda Guerra Mundial|aliaos]]. ==== Segunda Guerra Mundial ==== {{AP|Guerra del Pacíficu (1937-1945)|Segunda Guerra Mundial}} [[Ficheru:Matsuoka visits Hitler.jpg|thumb|250px|[[Yōsuke Matsuoka]] mientres una visita a [[Adolf Hitler]] en 1941.]] Les rellaciones con Occidente deteriorar mientres finales de la [[década de 1930]], y para [[1940]] foi nomáu Primer Ministru'l [[príncipe Konoye]], quien formó un gabinete nacionalista y partidario de la espansión na zona pola fuercia. Esi mesmu añu, el 27 de setiembre, el Ministru de rellaciones esteriores, [[Yōsuke Matsuoka]], robló'l [[Pactu Tripartitu]] xuntu con Alemaña ya Italia, lo qu'alliniaba a Xapón coles [[potencies de la Exa]].<ref name="Davison7" /> Al envís de formar la llamada «[[Gran Esfera de Coprosperidad d'Asia Oriental]]», Xapón invadió'l norte de la [[Indochina Francesa]],<ref name="Davison7" /> y pa xunetu de 1941 introdució tropes nel sur d'[[Indochina]], lo que condució a países como Estaos Xuníos, Inglaterra y los Países Baxos a tomar represalies. Estaos Xuníos estableció un embargu comercial col que Xapón se vio priváu del 90% del so suministru petroleru, y en total el comerciu esterior nipón viose amenorgáu nun 75%.<ref name="Davison8">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=8 |sp=sí}}.</ref> Nel gabinete xaponés aldericáronse les aiciones a siguir, figurando principalmente [[Hideki Tōjō]], el ministru de defensa, quien yera un fuerte partidariu de la guerra.<ref name="Davison8" /> Aquel día Xapón cuntaba cola mayor fuercia del Pacíficu: tenía aprosimao'l doble de navíos qu'Estaos Xuníos nel Pacíficu, el so exércitu cuntaba con un millón ochocientos mil soldaos, y la so fuercia yera una de les más profesionales del mundu. La so fuercia aérea constaba de dos mil aviones.<ref name="Davison9">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=9 |sp=sí}}.</ref> El 5 de payares el [[Emperador Shōwa]] y el so gabinete decidieron entrar na guerra si pa finales d'esi mesmu mes Estaos Xuníos nun llevantaba l'embargu económicu, pero la respuesta del gobiernu estauxunidense llegó'l 26 de payares cuando, al traviés del so Secretariu d'Estáu, ratificóse la demanda norteamericana de que les tropes nipones retirar de Manchuria, China ya Indochina, amás del arrenunciu de Xapón al Pactu Tripartitu.<ref name="Davison9" /> ===== Ataque a Pearl Harbor ===== {{AP|Ataque a Pearl Harbor}} [[Ficheru:Attack on Pearl Harbor Japanese planes view.jpg|thumb|250px|Esplosión d'un torpedu nel [[USS West Virginia (BB-48)|USS ''West Virginia'']], vistu dende un avión xaponés.]] El mesmu 26 de payares la Flota Combinada xaponesa partió de les [[islles Kuriles]] con destín a [[Pearl Harbor]],<ref name="Davison9" /> cola cuenta de destruyir a la flota estauxunidense del Pacíficu. Realizóse'l primer ataque con más de 180 aviones el 7 d'avientu a les 7:55 hores,<ref name="Davison10">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=10 |sp=sí}}.</ref> consiguiendo fundir seis acorazaos, tres cruceros y otros cuatro navíos, amás de destruyir 188 aviones en tierra. L'ataque amás dexó un saldu de 2403 muertos.<ref name="Davison11">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=11 |sp=sí}}.</ref> A les 8:45 hores tuvo llugar un últimu ataque que remató a les 10:00, pero pa esti asaltu les defenses yá taben meyor preparaes, polo que Nagumo atayó un tercer ataque que taba programáu.<ref name="Davison11" /> A otru día, el presidente norteamericanu [[Franklin Delano Roosevelt]] dirixir al Congresu solicitando que se-y declarara la guerra a Xapón, n'unu de los discursos más célebres de la historia.<ref name="Davison13">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=13 |sp=sí}}.</ref> ===== Frente del Pacíficu pa finales de 1941 ===== A otru día del ataque a Pearl Harbor les fuercies xaponeses empezaron una campaña tipu ''[[Blitzkrieg]]'' pol Pacíficu:<ref name="Davison11" /> [[Malasia]], [[Ḥong Kong]], [[Filipines]], la [[Islla Wake]], [[Birmania]] y [[Tailandia]] fueron atacaes casi simultáneamente cola cuenta de tomar los sitios estratéxicos aliaos.<ref name="Davison12">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=12 |sp=sí}}.</ref> El 16 d'avientu llograron tomar amás les [[Indies Orientales Holandeses]], lo que-y apurrió a Xapón una fonte importante de recursos.<ref name="Davison14">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=14 |sp=sí}}.</ref> ===== Frente del Pacíficu en 1942 ===== Mientres la primer metá del añu les fuercies del Imperiu del Xapón resultaron victorioses en casi tolos frentes: el 7 de febreru la so flota resultó victoriosa frente a los aliaos na [[batalla del Mar de Java]],<ref name="Davison25">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=25 |sp=sí}}.</ref> y pal día 15 del mesmu mes fuercies aliaes apurrieron Singapur.<ref name="Davison27">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=27 |sp=sí}}.</ref> Amás, Filipines, Malasia y la mayor parte de Nueva Guinea fueron ganaes.<ref name="Davison18">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=18 |sp=sí}}.</ref> El segundu semestre del añu representó un puntu d'inflexón na guerra: Fuercies estauxunidenses desallugaron a los xaponeses de [[Batalla de Guadalcanal|Guadalcanal]],<ref name="Davison18" /> amás de faese cola victoria na [[batalla de Midway]], onde'l xaponeses perdieron la metá de la so flota de portaviones y alredor de 150 aviones.<ref name="Davison41">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=41 |sp=sí}}.</ref> ===== Intentu de sostener l'aniellu defensivu ===== [[Ficheru:USS Princeton (CVL-23) burning on 24 October 1944 (80-G-287970).jpg|thumb|250px|L'[[USS Princeton (CVL-23)|USS ''Princeton'']] en llapaes mientres la [[batalla del Golfu de Leyte]].]] Mientres 1944 los xaponeses concentraron en caltener l'aniellu defensivu, pero viéronse obligaos a recular en Nueva Guinea y les [[islles Salomón]], amás de sufrir importantes derrotes nes [[islles Gilbert]],<ref name=autogenerated1>{{Cita Harvard |Davison|2005| p=56 |sp=sí}}.</ref> anque calteníen la so meyora en Birmania y la frontera india.<ref name="Davison58">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=58 |sp=sí}}.</ref> Mientres anguaño, sufrieron amás importantes derrotes navales, como la de la [[batalla del Mar de Bismarck]] llibrada del 2 al 5 de marzu, y la de la [[batalla del Mar de Bering]], el 26 de marzu.<ref name="Davison64">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=64 |sp=sí}}.</ref> Mientres 1944 la situación volvióse insostenible pa Xapón, pos la so flota foi práuticamente destruyida mientres la [[batalla del Mar de Filipines]] y tropes norteamericanes desembarcaron nes [[islles Márxal]], na [[Islles Gilbert|Gilbert]] y nes Filipines. El bombardéu de Xapón empezó dende campos d'aviación en Filipines.<ref name="Davison94">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=94 |sp=sí}}.</ref> El 18 de xunetu, el xeneral Tōjō dimitió xuntu con tol so gabinete.<ref name="Davison117">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=117 |sp=sí}}.</ref> A finales d'ochobre d'esi añu, los xaponeses perdieron otru importante combate naval, la [[batalla del Golfu de Leyte]], alcuentru mientres el cual apaecieron per primer vegada los grupos suicides conocíos xeneralmente col nome de ''[[kamikaze]]s''.<ref name="Davison130">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=130 |sp=sí}}.</ref> ====== Kamikazes ====== {{AP|Kamikaze}} [[Ficheru:USS Bunker Hill hit by two Kamikazes.jpg|250px|thumb|L'[[USS Bunker Hill (CV-17)|USS ''Bunker Hill'']] foi atacáu por dos aviones ''[[kamikaze]]s'' en menos de 30 segundos de diferencia'l [[11 de mayu]] de [[1945]].]] Dende [[1942]] distintes voces llevantáronse dientro del Exércitu xaponés col enfotu d'implementar táctiques suicides na guerra y tratar de revertir nuevamente'l signu de la guerra.<ref>{{Cita Harvard |Gambetta|2006| p=2 |sp=sí}}.</ref> Unidaes especiales suicides finalmente formáronse tantu en tierra (como nel casu de la «[[carga Banzai]]») como nel mar (como les llanches ''[[Shin'yō (llancha suicida)|Shin'yō]]''). Finalmente, a mediaos de [[1944]], el primer ministru [[Hideki Tōjō]] dio instrucciones por que los Cuerpos d'Ataque Aereu entamaren una unidá especial,<ref>{{Cita Harvard |Gambetta|2006| p=3 |sp=sí}}.</ref> lo que dio nacencia a la {{nihongo|''Shinpū tokubetsu kōgeki tai''|神風特別攻撃隊|«Unidá Especial d'Ataque Shinpū»}} o pol so abreviación {{nihongo|''tokkōtai''|特攻隊}},<ref>{{Cita Harvard |Emiko|2002| p=159 |sp=sí}}.</ref> más conocida n'occidente como ''kamikazes''. La primer misión oficial esitosa de la unidá especial llevar a cabu'l día 25 d'ochobre<ref>{{Cita Harvard |Inoguchi|Nakajima|Pineau|1980| p=90 |sp=sí}}.</ref><ref>Los rexistros estauxunidenses indiquen que'l primer portaviones fundíu foi'l [[USS St. Lo (CVE-63)|USS ''St. Lo'']], con hora d'impautu a les 10:47, amás de dos embarcaciones más estropiaes. ''World War II: A Student Encyclopedia'', Páx. 685. Autor: Spencer C. Tucker, Priscilla Mary Roberts, Jack Greene. ABC-CLIO, 2004.ISBN 1-85109-857-7.</ref> y los ataques d'esti tipu enllargar hasta'l fin de la Segunda Guerra Mundial. ===== 1945 ===== Pa febreru de 1945 Alemaña yá s'enfrentaba a una derrota segura, y mientres la [[Conferencia de Yalta]] [[Stalin]] comprometer a declara-y tamién la guerra a Xapón nos dos meses siguientes de la derrota definitiva de les fuercies xermanes.<ref name="Davison146">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=146 |sp=sí}}.</ref> Dempués de 72 díes d'intensu bombardéu sobre la islla, el 19 de febreru empezó la [[Batalla d'Iwo Jima|invasión d'Iwo Jima]] per parte de tropes norteamericanes. Dempués de cuatro díes cayó'l [[Monte Suribachi]], momentu que quedó afiguráu na [[Erguiendo la bandera n'Iwo Jima|famosa fotografía]] de [[Joe Rosenthal]].<ref name="Davison150">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=150 |sp=sí}}.</ref> Mientres esta batalla Estaos Xuníos perdió 6821 efeutivos, ente que nel bandu xaponés envalórase que cerca de 22&nbsp;000 soldaos perdieron la vida.<ref name="Davison157">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=157 |sp=sí}}.</ref> [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-R86965, Potsdamer Konferenz, Gruppenbild.jpg|thumb|300px|Semeya de grupu tres la [[Conferencia de Potsdam]]. D'esquierda a derecha y de riba a embaxo: [[Clement Attlee]], [[Primer Ministru del Reinu Xuníu]]; [[Viacheslav Mólotov]], ministru d'Asuntos Esteriores de la Xunión Soviética; [[Harry Truman]], Presidente de los Estaos Xuníos d'América; [[James Byrnes]], ministru d'Asuntos Esteriores de los Estaos Xuníos; [[Ernest Bevin]], ministru d'Asuntos Esteriores del Reinu Xuníu; [[William Leahy]], embaxador de los Estaos Xuníos en Francia; y [[Josif Stalin]], líder de la Xunión Soviética.]] Otru cruentu frente de batalla tuvo llugar n'[[Batalla de Okinawa|Okinawa]]: la invasión empezó'l 1 d'abril cola «[[Operación Iceberg]]». Entrín y non, el 5 d'abril el Primer Ministru [[Koiso Kuniaki]] dimitió del so cargu mientres la guerra averar a les islles principales de Xapón.<ref name="Davison160">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=160 |sp=sí}}.</ref> Mientres dicha invasión finaron más de 12&nbsp;000 norteamericanos, ente que nel bandu xaponés envalórense 110&nbsp;000 baxes. Estaos Xuníos perdió amás 36 barcos, y 368 resultaron estropiaos;<ref name="Davison175">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=175 |sp=sí}}.</ref> la mayoría por ataques ''kamikazes''.<ref name="Davison161">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=161 |sp=sí}}.</ref> Okinawa cayó finalmente'l 21 de xunu, brindando a los aliaos una importante base d'operaciones.<ref name="Davison175" /> Mientres la [[Conferencia de Potsdam]], [[Winston Churchil]] y [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] alcordaron l'emplegu de la [[bomba atómica]],<ref name="Davison179">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=179 |sp=sí}}.</ref> y emitióse una [[Declaración de Potsdam|declaración]] pidiendo la rindición incondicional de Xapón,<ref name="Davison180">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=180 |sp=sí}}.</ref> que foi refugada dos díes más tarde pol gobiernu xaponés.<ref name="Davison181">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=181 |sp=sí}}.</ref> ===== Bombardeos atómicos sobre Hiroshima y Nagasaki ===== {{AP|Bombardeos atómicos sobre Hiroshima y Nagasaki}} {{Imaxe múltiple| posición_tabla = derecha| semeya1 = Atomic cloud over Hiroshima.jpg| anchu1 = 200| testu1 = [[Nube de fungu]] sobre [[Hiroshima]] dempués de soltar la bomba ''[[Little Boy]]''.| semeya2 = nagasakibomb.jpg| anchu2 = 197| testu2 = La nube de fungu creada pola bomba ''[[Fat Man]]'' como resultáu de la [[esplosión nuclear]] sobre [[Nagasaki]].}} Dempués de l'autorización de Harry Truman, los bombardeos atómicos efeutuáronse'l [[6 d'agostu|6]] y el [[9 d'agostu]] de [[1945]], dempués de seis meses d'intensu bombardéu d'otres 67 ciudaes. El [[arma nuclear]] ''[[Little Boy]]'' foi llanzada sobre [[Hiroshima]] el [[llunes]]<ref name="DOE-HIRO">{{Cita web |url= http://www.cfo.doe.gov/me70/manhattan/hiroshima.htm |títulu= The atomic bombing of hiroshima |nome= David |apellíu= Rezelman |coautores= F.G. Gosling and Terrence R. Fehner |añu= 2000 |obra= [http://www.cfo.doe.gov/me70/manhattan/index.htm The Manhattan Project: An Interactive History] |editorial= [[Departamentu d'Enerxía de los Estaos Xuníos]] |fechaaccesu= 8 d'abril de 2009}}</ref> 6 d'agostu de 1945,<ref name=eyewitness>{{Harvsp|Adams|2000}}.</ref> siguida pola detonación de la bomba ''[[Fat Man]]'' el [[xueves]] 9 d'agostu sobre [[Nagasaki]]. Hasta la fecha estos bombardeos constitúin los únicos ataques nucleares de la historia.<ref>{{Harvsp|Hakim|1995}}.</ref> Envalórase qu'escontra finales de 1945, les bombes mataren a 140&nbsp;000 persones n'Hiroshima y 80&nbsp;000 en Nagasaki,<ref name="rerf-deaths">{{Cita web |url= http://www.rerf.or.jp/xeneral/qa_y/qa1.html |títulu= Frequently Asked Questions #1 |editorial= Radiation Effects Research Foundation |fechaaccesu= 8 d'abril de 2009}}</ref> anque namái la metá finara los díes de los bombardeos. En dambes ciudaes, la gran mayoría de les muertes fueron de civiles.<ref name="Spirit1999">{{Harvsp|Hiroshima Peace Memorial Museum|1999}}.</ref><ref name="ModernJapan">{{Harvsp|Mikiso|2001}}.</ref> ===== Rindición ===== {{AP|Rindición de Xapón}} [[Ficheru:Surrender of Japan - USS Missouri.jpg|thumb|250px|Los representantes xaponeses, [[Mamoru Shigemitsu]] y [[Yoshijiro Umezu]], a bordu del [[USS Missouri (BB-63)|USS ''Missouri'']] antes de la firma del documentu de rindición el 2 de setiembre de 1945. Detrás d'ellos en ringlera, d'esquierda a derecha, el xeneral [[Yatsuji Nagai]], [[Katsuo Okazaki]], almirante [[Tadatoshi Tomioka]], [[Toshikazu Kase]] y el teniente xeneral [[Suichi Miyakazi]].]] El 8 d'agostu, la Xunión Soviética declaró la guerra a Xapón y empezó una rápida campaña en Manchuria, onde cerca de 80&nbsp;000 soldaos xaponeses perdieron la vida. El 15 d'agostu l'emperador Shōwa rompió'l so silenciu, emitió por [[Radio (mediu de comunicación)|radio]] la rindición incondicional de Xapón ante los Aliaos —yera la primer vegada que la inmensa mayoría de los xaponeses podíen oyer la voz del emperador— y pidió al so pueblu que nun ufiertara resistencia y a les sos tropes qu'apurrieren les armes.<ref name="Davison183">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=183|sp=sí}}.</ref> Dos díes depués, el 17, el [[príncipe Higashikuni]] foi nomáu primer ministru col enfotu de supervisar la rindición del país,<ref name="Davison184">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=184|sp=sí}}.</ref> que se fixo oficial el 2 de setiembre a bordu del [[USS Missouri (BB-63)|USS ''Missouri'']], lo que dio términu a la Guerra del Pacíficu y la Segunda Guerra Mundial.<ref name="Davison185">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=185|sp=sí}}.</ref> Envalórase qu'en total Xapón perdió cerca de 1&nbsp;506&nbsp;000 soldaos y alredor de 900&nbsp;000 civiles, principalmente nel últimu añu, por causa de los bombardeos incendiariu y atómicu.<ref name="Davison186">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=186|sp=sí}}.</ref> {{Multimedia |archivu=Imperial Rescript on the Termination of the War.ogg |títulu=El ''Gyokuon-hōsō''. |descripción=L'emperador anuncia per radio la rindición de Xapón el 15 d'agostu de 1945. |archivu2=Harry Truman Announcing Surrender Of Japan.ogg |títulu2=Harry Truman |descripción2=Harry Truman anuncia la rindición de Xapón el 1 de setiembre de 1945. |posición = left |simple = sí }}. ==== Ocupación de Xapón ==== {{AP|Ocupación de Xapón}} El xeneral [[Douglas MacArthur]] foi nomáu comandante supremu,<ref name="Davison183" /> polo que foi l'encargáu de supervisar la ocupación de Xapón,<ref name="Davison185" /> que duró hasta 1952.<ref name="Davison186" /> Mientres los dos primeros años llevar a cabu un procesu de democratización y desmilitarización: abolióse l'exércitu y l'armada, destruyéronse municiones y armes, y tresformáronse fábriques d'armamentu pa usos civiles.<ref name="WW2&Oc">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=World War II and the Occupation, 1941-52 |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> El [[sintoísmu estatal]] foi esaniciáu y buscáronse reformes polítiques, económiques y sociales.<ref name="WW2&Oc" /> ===== Xuicios contra crímenes de guerra ===== {{AP|Crímenes de guerra del Imperiu del Xapón|Tribunal Penal Militar Internacional pal Alloñáu Oriente}} [[Ficheru:Tojo_at_IMTFE.png|thumb|250px|[[Hideki Tōjō]] ante'l [[Tribunal Penal Militar Internacional pal Alloñáu Oriente]], onde foi topáu culpable y darréu executáu.]] Mientres esti periodu más de cinco mil soldaos y oficiales xaponeses fueron xulgaos por [[Crímenes de guerra del Imperiu del Xapón|crímenes de guerra]], de los cualos novecientos fueron executaos.<ref name="Davison186" /> D'estos inculpaos, ventiocho fueron encarcelaos na prisión de Sugamo, y darréu fueron llamaos a comparecer frente al [[Tribunal Penal Militar Internacional pal Alloñáu Oriente]] con base en Tokiu, integráu por xueces de los Estaos Xuníos, la Xunión Soviética, Gran Bretaña, Francia, Países Baxos, China, Australia, Canadá, Nueva Zelanda, India y Filipines. Dichos xuicios duraron dos años: de mayu de 1946 a payares de 1948.<ref name="TWCT">{{Cita web |url=http://cnd.org/mirror/nanjing/NMTT.html |títulu=The Tokyo War Crimes Trials |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |idioma=inglés}}</ref> De los 28 acusaos namái 25 fueron inculpaos, por cuenta de la muerte natural de dos d'ellos ([[Yosuke Matsuoka]] y l'almirante [[Osami Nagano]]), y a que [[Okawa Shumei]] sufrió un colapsu nerviosu y yá nun foi procesáu. Siete fueron condergaos a muerte (ente ellos [[Hideki Tōjō]]) y 16 a prisión perpetua.<ref>Anque la mayoría salieron baxu lliberái condicional ente [[1954]] y [[1955]].</ref> [[Shigenori Tōgō]] foi condergáu a venti años<ref>Anque finó en prisión en 1948.</ref> y [[Mamoru Shigemitsu]] a siete.<ref>So llibertá condicional en 1950.</ref> ===== Constitución de Xapón ===== {{AP|Constitución de Xapón}} [[MacArthur]] primió al gobiernu por que se modificar l'antigua [[Constitución Meiji]] de 1889,<ref name="WW2&Oc" /> yá que nin el primer ministru [[Kijūrō Shidehara]] nin el so gabinete queríen ser los que dieren el primer pasu pa reemplazar l'antigua constitución por un documentu más lliberal.<ref name="PW Const">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=The Postwar Constitution |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> A pesar de que l'encamientu inicial de MacArthur consistía nun [[sistema parllamentariu]] d'una sola cámara, ante la insistencia de los políticos xaponeses el documentu redactar pa contemplar un sistema de dos cámares, dambes electes democráticamente.<ref name="PW Const" /> La nueva constitución, que téunicamente resultó una enmienda a l'antigua más qu'una abrogación, promulgóse'l [[3 de payares]] de 1946, y entró a valir el [[3 de mayu]] de 1947.<ref name="PW Const" /> Dientro de les sos carauterístiques destaquen tres puntos: el rol simbólicu del emperador, la prominencia de los [[derechos civiles]] y los [[derechos humanos]], y l'arrenunciu a la guerra.<ref name="PW Const" /> ===== Fin de la ocupación ===== {{AP|Tratáu de San Francisco}} [[Ficheru:Yoshida signs San Francisco Peace Treaty.jpg|thumb|250px|[[Shigeru Yoshida]], Primer Ministru de Xapón, xuntu con unviaos del gobiernu roblando'l [[Tratáu de San Francisco]].]] La rápida estabilización de Xapón llevó a un relajamiento per parte de les fuercies d'ocupación tocantes a la censura nos medios, según nes midíes tomaes. Dexóse'l comerciu estranxeru y favorecióse una rápida recuperación na economía. Finalmente, en setiembre de 1951 axuntáronse 51 naciones en [[San Francisco (California)]] al envís d'algamar un alcuerdu pacíficu. En dicha reunión Xapón anunció'l so arrenunciu a Corea, [[Islla de Taiwán|Taiwán]], les [[Islles Pescadores]], les [[Islles Kuriles]], [[Karafuto]], islles llograes por aciu mandatu de la Lliga de Naciones, islles del sur del Mar de China, según territoriu antárticu. Xapón tamién se comprometió a resolver cualquier disputa pacíficamente y d'alcuerdu a los estatutos de la [[Carta de les Naciones Xuníes]]. Amás fíxose de la conocencia de los presentes l'arrenunciu del país a la guerra.<ref name="WW2&Oc" /> Representantes de China, India y l'Xunión Soviética tuvieron presentes, pero nun roblaron el documentu, que ye conocíu como [[Tratáu de San Francisco]] o Tratáu de la Paz.<ref name="WW2&Oc" /> Ésti entró a valir al añu siguiente, 1952, y collo dio fin a la ocupación. Xapón convertir de nuevu nuna nación independiente, anque esi mesmu añu roblóse un Pactu de seguridá colos Estaos Xuníos, colo que s'establecieron bases norteamericanes en Okinawa (baxu control norteamericanu hasta 1972) y Iwo Jima (baxu control norteamericanu hasta 1968). El mesmu tratáu foi renegociáu en 1960, y sigue vixente na actualidá. ==== Periodu posterior a la evacuación aliada ==== [[Ficheru:Flag of the Japan Self-Defense Forces.svg|thumb|250px|Bandera de les [[Fuercies de Autodefensa de Xapón]], organismu creáu en [[1954]].]] ===== Política ===== Práuticamente en cuanto empezó la ocupación de Xapón empezaron a resurdir diversos partíos políticos. L'antiguu ''[[Rikken Seiyūkai]]'' según el ''[[Rikken Minseitō]]'' resurdieron como'l ''[[Nihon Jiyūtō]]'' y el ''[[Nihon Shinpotō]]'' respeutivamente. Les primeres eleiciones de la posguerra realizar en 1946 y caracterizáronse por ser la primer vegada que se-yos dio a les muyeres el derechu al votu, amás de que [[Yoshida Shigeru]] foi electu primer ministru. Pa les eleiciones del añu siguiente, opositores de Yoshida dexaron el ''Jiyūtō'' y xunieron fuercies col ''Shinpotō'', dando nacencia al ''[[Minshutō]]'', lo que-y dio fuercia al ''[[Nihon Shakai-tō]]'' o Partíu Socialista, que formó un gabinete de curtia duración hasta que la so poder decayó nuevamente.<ref name="poswar">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Toward a new century 1953-87 |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}.</ref> Yoshida tornó como primer ministru en 1948, yá que desempeñó hasta 1954.<ref name="poswar" /> Continues divisiones nos partíos políticos según la socesión de gobiernos per parte de minoríes polítiques llevaron a miembros conservadores a formar el ''[[Jiyū Minshutō]]'' o Partíu Lliberal Democráticu en payares de 1955, que caltuvo'l poder costantemente ente 1955 y 1993.<ref name="poswar" /> Dempués de delles reorganizaciones nes fuercies armaes, nel añu de 1954 formáronse les [[Fuercies de Autodefensa de Xapón|Fuercies de Autodefensa]] so una direición civil.<ref name="poswar" /> La situación mundial pola [[Guerra Fría]] según la [[Guerra de Corea|guerra cercana en Corea]] fomentó'l desenvolvimientu económicu según la supresión del [[socialismu]] so la influencia norteamericana.<ref name="poswar" /> ===== Desenvolvimientu económicu ===== [[Ficheru:Tokyo Stock Exchange.JPG|thumb|200px|La [[Bolsa de Valores de Tokiu]] sufrió un [[crack bursátil|''crack'' bursátil]] el 20 d'ochobre de 1987.]] A lo llargo de tola posguerra la economía xaponesa empezó con una crecedera más allá de cualquier mira, el llamáu ''[[milagru xaponés]]''. El país rápido púnxose al par con Occidente tantu en comerciu esterior, [[productu nacional brutu]], como en [[calidá de vida]]; llogros que fueron remarcaos polos [[Xuegos Olímpicos de Tokiu 1964|Xuegos Olímpicos de Tokiu]] de [[1964]] (los primeres [[Xuegos Olímpicos]] n'Asia<ref>{{Cita Harvard |McCargo|2000| p=36 |sp=sí}}.</ref> y pa los cualos inauguróse la [[Tōkaidō Shinkansen|primer llinia]] del tren bala ''[[shinkansen]]''<ref>{{Cita Harvard |McCargo|2000| p=37 |sp=sí}}.</ref>), y la [[Esposición Xeneral de primera categoría d'Osaka (1970)|Esposición Internacional d'Osaka]] de [[1970]].<ref name="Ecopos">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Economic Achievements and the Lliberal Democratic Party |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}.</ref> A partir de la segunda metá del sieglu XX, Xapón sería reconocíu pola so alta teunoloxía. Cola crecedera económica convertir na potencia más importante del mundu a nivel d'[[exportación]], con prevalencia nos campos de la [[electrónica]], [[informática]], [[robótica]], [[industria automotriz]] y la banca, colo qu'hubo grandes beneficios económicos.<ref name="AM">{{Cita Harvard |Editorial Televisa|2009| p=385 |sp=sí}}.</ref> La crecedera económica y la tranquilidá política de mediaos de la [[década de 1960]] viéronse atayaos pola súbita alza de precios nel [[petroleu]] decretada pola [[OPEP]] en 1973, lo que provocó la primera [[recesión]] en Xapón dende la Segunda Guerra Mundial.<ref name="Ecopos" /> L'añu de 1987 foi tamién unu importante en Xapón: el preciu de los inmuebles tuviera creciendo costantemente, la [[inflación]] algamó'l so puntu más altu dende 1975, el [[desemplegu]] llegó hasta la cifra histórica del 3,2 per cientu, y esistía un gran descontentu escontra'l gobiernu de [[Yasuhiro Nakasone]]. Finalmente, anque dende diba dellos meses la economía paecía repicar, el [[20 d'ochobre]] d'esi añu la [[Bolsa de Valores de Tokiu]] sufrió un [[crack bursátil|''crack'' bursátil]].<ref name="Ecopos" /> ===== Rellaciones internacionales ===== La mayor crisis política de la posguerra tuvo llugar en [[1960]], cuando se revisó'l [[Pactu d'Asistencia Mutua de Seguridá]], ratificáu col nome de «[[Tratáu de Mutua Cooperación y Seguridá]]» y que causó manifestaciones masives nes cais como símbolu de refuga, y l'arrenunciu del gabinete un mes dempués de que la Dieta aprobara'l nuevu tratáu. Dempués de dellos años de manifestaciones, la opinión xeneral de los ciudadanos xaponeses al respeutive de los Estaos Xuníos ameyoró en [[1972]] cuando Okinawa foi puestu so soberanía xaponesa nuevamente.<ref name="ForeignA">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Foreign Affairs |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}.</ref> Xapón restableció amás rellaciones cola República de China al rematar la Segunda Guerra Mundial, pero debíu al sofitu que brindaron al gobiernu nacionalista exiliáu en Taiwán, xeneráronse resfregones col gobiernu de la [[República Popular de China]]. La rellación con esti país restablecióse nuevamente en [[1972]].<ref name="ForeignA" /> La rellación cola Xunión Soviética foi problemática por cuenta de que [[Conflictu de les Islles Kuriles|Xapón reclama como sos diverses islles]] ocupaes por dichu país mientres los últimos díes de la guerra: les islles en disputa son [[Etorofu]] y [[Kunashiri]], [[Shikotan]], y les [[islles Habomai]].<ref name="ForeignA" /> === Periodu Heisei === [[Ficheru:Tokyo01.jpg|thumb|310px|Barriu de [[Shibuya (Tokiu)|Shibuya]] en [[Tokiu]], zona moderna onde se desenvuelve la vida nocherniega y la moda popular xaponesa.]] {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = horizontal | títulu = Gobernantes actuales | posición_títulu = center | fondu_de_títulu = | testu = | posición_texto = center | fondu_de testu anchu1 = 152 | semeya1 = Akihito 090710-1600b.jpg | testu1 = [[Akihito]],<br />125º [[Emperador de Xapón|emperador]]. | alineación_texto1 = center | semeya2 = Abe Shinzo 2012 02.jpg | testu2 = [[Shinzō Abe]],<br />96º [[Primer Ministru de Xapón|primer ministru]]. | alineación_texto2 = center | anchu2 = 165 }} {{AP|Periodu Heisei}} La Era Heisei empezó'l [[8 de xineru]] del añu 1989, un día dempués de la muerte del [[emperador Shōwa]] y el consiguiente ascensu al tronu del príncipe [[Akihito]].<ref>{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/AKIHITO_/EMPERADOR_DE_JAPoN/HIROHITO_/EMPERADOR_JAPONeS/JAPoN/Dia/yera/Heisei/elpepiint/19890109elpepiint_16/Tes/ |títulu=Día 1 de la era Heisei |fechaaccesu=4 de payares de 2009 |autor=El País}}</ref> Mientres esta era empezó l'españíu de la [[burbuya financiera ya inmobiliaria en Xapón]]: dende finales de 1987 los precios de les aiciones y del suelu encher de forma continua y acelerada, y auníu a [[tasa d'interés|tases d'interés]] baxes, crearon una [[burbuya especulativa]]. Dempués de la cayida del [[dólar]] mientres el «[[Llunes negru (1987)|Llunes negru]]», inversionistas xaponeses empezaron a adquirir propiedaes y empreses estauxunidenses, lo que llevó a la [[Reserva Federal de los Estaos Xuníos|Reserva Federal]] a tomar diverses midíes pa compensar la política económica xaponesa. Mientres el mes de mayu de 1989, el Bancu de Xapón alzó finalmente la tasa d'interés hasta cuatro veces, polo que dende principios del añu siguiente la economía de burbuya empezó a colapsar.<ref>{{Cita web |url=http://www.eumed.net/ce/2007a/era4.htm |títulu=La Burbuya Económica en Xapón |fechaaccesu=4 de payares de 2009 |apellíu=Rodríguez Asien |nome=Ernesché |editorial=Observatoriu Iberoamericanu de la Economía y la Sociedá del Xapón}}</ref> Nel añu de 1993, y metanes acusaciones de corrupción dientro del Partíu Demócrata Lliberal, una coalición liderada por [[Morihiro Hosokawa]] tomó momentáneamente el poder, anque la so falta d'unidá, los desastres del [[gran terremotu de Hanshin-Awaji]] que destruyó [[Kobe]], mató a más de seis mil persones y causó perda per diez billones de yenes en [[1995]],<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.kobe-jma.go.jp/shiryou/higaijishin/higaijishin.htm 兵庫県の主な被害地震], Kobe Marine Observatory</ref> sumáu darréu a un [[ataque con gas sarín nel metro de Tokiu]] por una secta apocalíptica esi mesmu añu,<ref>[http://www.cfr.org/publication/9238/ Aum Shinrikyo (Japan, cultists)], Council on Foreign Relations</ref> provocó la derrota del gobiernu de coalición en [[1996]] frente al Partíu Lliberal Democráticu, que escoyó a [[Ryūtarō Hashimoto]] como primer ministru. Sicasí, cola inestabilidá económica, foi reemplazáu por [[Keizō Obuchi]] en [[1998]], quien favoreció la estabilización de la economía, pero finó en [[2000]] por cuenta de un [[derrame cerebral]]. [[Yoshirō Mori]] asocedió a Obuchi y foi consideráu llargamente impopular polos sos errores nel gobiernu y foi reemplazáu por [[Jun'ichirō Koizumi]] en [[2001]].<ref name="AM" /> Koizumi enllantó una serie de reformes económiques enfocaes na delda gubernamental, que llograron detener la crisis económica y favorecieron un aumentu de la popularidá del gobiernu. Koizumi caltener nel cargu hasta'l so arrenunciu nel [[2006]], inda cuando nel [[2005]] el Partíu Lliberal Democráticu llogró una aplastante victoria nes [[Eleiciones llexislatives de Xapón en 2005|eleiciones llexislatives]].<ref name="AM" /> Tamién mientres el gobiernu de Koizumi aprobar en [[2004]] la unviada d'un gran contingente de seiscientos soldaos de les [[Fuercies de Autodefensa de Xapón]] a [[Iraq]], ensin l'aval de les [[Naciones Xuníes]], col fin de sofitar la [[Reconstrucción xaponesa d'Iraq y grupu d'apoyo|reconstrucción d'Iraq]],<ref>{{Cita noticia |editorial= Japan Defense Agency |fecha= 16 de xineru de 2004 |títulu= For the future of Iraq |url= http://www.jda.go.jp/y/top/main.htm }}</ref> lo que supunxo la primer actuación d'un contingente militar de gran tamañu fuera del país dende'l fin de la Segunda Guerra Mundial, y anició una polémica sobre la interpretación del [[Artículu 9 de la Constitución de Xapón]], nel que se prohiben los actos de guerra pol Estáu. L'añu 2004 tuvo marcáu por una serie de desastres naturales: una cifra histórica de diez tifones per añu cutieron en Xapón, y particularmente el del mes d'ochobre dexó noventa y cuatro persones muertes o sumíes. Fuertes agües ya hinchentes, qu'afectaron les prefeutures de [[prefeutura de Niigata|Niigata]], [[prefeutura de Fukushima|Fukushima]] y [[prefeutura de Fukui|Fukui]] cobráronse la vida de venti persones más. Nel mesmu mes d'ochobre, un [[Terremotu de Chuetsū de 2004|terremotu]] cutió la parte central de la [[prefeutura de Niigata]], onde morrieron sesenta y cuatro persones, más de cuatro mil ochocientes resultaron mancaes y cien mil habitantes tuvieron que ser sacupaos. Dichu terremotu causó amás l'escarrilamientu del ''[[shinkansen]]''; la primer vegada qu'asocedía en cuarenta años.<ref name="fpcj">{{Cita web |url=http://fpcj.jp/old/y/mres/publication/ff/pdf_07/01_land.pdf |títulu=Facts and Figures of Japan - 01 Land |fechaaccesu=4 de payares de 2009 |autor=Foreign Press Center Japan |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://fpcj.jp/old/y/mres/publication/ff/pdf_07/01_land.pdf|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> Tres l'arrenunciu de Koizumi surdieron una serie de gobiernos débiles y efímeros: [[Shinzo Abe]], socesor de Koizumi, arrenunció en setiembre de [[2007]] por una serie d'escándalos de corrupción y pol so escasu lideralgu. Foi asocedíu por [[Yasuo Fukuda]], quien tampoco pudo gobernar eficientemente y arrenunció en setiembre de [[2008]]. Asocedió-y [[Taro Rusto]], quien yera consideráu unu de los miembros más carismáticos dientro del Partíu Lliberal Democráticu, pero nun pudo concentrar les diverses faiciones cuando asumió la xefatura de Gobiernu, y el so enfotu por adelantrar les eleiciones llexislatives, antes de resolver la [[Crisis económica de 2008-2009|crisis económica]] derivada del caos financieru d'Estaos Xuníos, causó-y una baxada drástica na so popularidá.<ref name="AM" /> Nes eleiciones del 2009, la coalición conformada pol [[Partíu Democráticu de Xapón]], el [[Partíu Socialdemócrata de Xapón]] y el [[Nuevu Partíu del Pueblu]] ganó les eleiciones, polo que [[Yukio Hatoyama]] foi escoyíu primer ministru y socesor de [[Tarō Asō]],<ref>{{Cita web | url = https://www.bbc.co.uk/mundo/internacional/2009/08/090830_perfil_hatoyama_np.shtml | títulu = BBC Mundu - Internacional - Yukio Hatoyama, el candidatu ganador }}</ref> lo que punxo fin a más de cincuenta años de dominiu hexemónicu del Partíu Lliberal Democráticu.<ref>{{Cita web |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/internacional/2009/08/090830_1352_resultaos_japon_pea.shtml |títulu=Xiro políticu históricu en Xapón |fechaaccesu= 4 de payares de 2009 |autor=BBC |enllaceautor=BBC}}</ref> Sicasí, el gobiernu de Hatoyama foi efímeru, con una duración d'ocho meses, depués de qu'ésti reconfirmara la presencia del exércitu estauxunidense en Okinawa, a pesar de la negativa de la población xaponesa, causando un fraccionamiento na alianza de gobiernu y na posterior dimisión de Hatoyama el [[2 de xunu]] de [[2010]].<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2010/05/30/internacional/1275209861.html El Partíu Social Demócrata xaponés abandona la coalición de Gobiernu, n'El Mundu d'España.]</ref><ref>[http://internacional.eluniversal.com/2010/06/01/int_ava_aumenta-presion-sobr_01A3947451.shtml Aumenta presión sobre premier xaponés por qu'arrenuncie, n'El Universal de Venezuela.]</ref><ref>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Dimite/primer/ministru/Japon/elpepuint/20100602elpepuint_3/Tes Dimite'l primer ministru de Xapón, n'El País d'España.]</ref> Foi sustituyíu por [[Naoto Kan]], tamién del Partíu Democráticu, tomando posesión como primer ministru'l [[8 de xunu]].<ref name="elmundo.es">[https://www.elmundo.es/elmundo/2010/06/04/internacional/1275630455.html Naoto Kan, escoyíu primer ministru de Xapón tres la dimisión de Hatoyama, n'El Mundu d'España.]</ref>Kan sería reemplazáu por [[Yoshihiko Noda]], otru dirixente del Partíu Democráticu, el [[2 de setiembre]] de [[2011]].<ref>[http://www.eluniversal.com.mx/notas/790506.html Xapón: Noda toma posesión como primer ministru, n'El Universal de Méxicu.]</ref> La gastadura del gobiernu de Noda y del Partíu Democráticu, condució a la torna al poder del Partíu Lliberal Democráticu nes [[Eleiciones xenerales de Xapón de 2012|eleiciones xenerales]] d'avientu de 2012, siendo [[Shinzo Abe]] designáu nuevamente como primer ministru.<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2012/12/16/actualidad/1355645304_543440.html «El Partíu Lliberal Democráticu de Xapón afara nes eleiciones y torna al poder.»] ''El País'' (España) (16 d'avientu de 2012).</ref> Anguaño Xapón ye la tercer potencia económica mundial dende 2009 (por detrás de [[República Popular China|China]], qu'ocupa'l segundu llugar; y los Estaos Xuníos), anque'l so [[tasa de desemplegu]] ye de 5,7%; la más alta dende la Segunda Guerra Mundial.<ref name="2econ">{{Cita web |url=http://www.eumed.net/rev/japon/06/era.htm |títulu=¿Salida de la crisis en Xapón? Dellos indicadores económicos del 2009 |fechaaccesu=4 de payares de 2009 |apellíu=Rodríguez Asien |nome=Ernesché |editorial=Observatoriu Iberoamericanu de la Economía y la Sociedá del Xapón}}</ref> ==== Terremotu y tsunami de 2011 y accidente nuclear en Fukushima ==== {{AP|Terremotu y tsunami de Sendai de 2011|Accidente de Fukushima}} [[Ficheru:US Navy 110318-M-HU778-007 An aerial view of Ishinomaki, Japan, a week after a 9.0 magnitude earthquake and subsequent tsunami devastated the area.jpg|thumb|left|Vista aérea de Minato tres el terremotu]] El vienres [[11 de marzu]] de [[2011]] a les 14:46 hora xaponesa tuvo llugar un [[terremotu]] de 9,0<ref name="USGS">{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/mayor/terremotu/rexistráu/Japon/dexa/cientos/victimas/elpepuint/20110311elpepuint_6/Tes |títulu=Magnitude 8.9 - NEAR THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN |fecha=11 de marzu de 2011}}</ref> na [[Escala sismolóxica de Richter|escala de Ritcher]] que creó foles de [[maremotu]] d'hasta 40,5 metros.<ref name="USGS1">{{Cita web |url=http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/recenteqsww/Quakes/usc0001xgp.php |títulu=Magnitude 8.9 – NEAR THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN 2011 marzu 11 05:46:23 UTC |editorial=[[United States Geological Survey]] (USGS) |fechaaccesu=11 de marzu de 2011 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/recenteqsww/Quakes/usc0001xgp.php|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> L'epicentru del terremotu allugar nel mar, frente a la mariña de [[Honshu]], 130&nbsp;km al este de [[Sendai]], na [[prefeutura de Miyagi]]. La magnitú de 9,0 convertir nel terremotu más potente sufiertu nel país,<ref name="USGS1"/> según el [[Grandes terremotos del mundu cuartu más potente]] del mundu de tolos terremotos midíos hasta la fecha.<ref>{{Cita web |url=http://www.theworldreporter.com/2011/03/89-earthquake-in-japan-tsunami-warning.html |títulu=8.9 Earthquake in Japan, Tsunami Warning to Russia, Taiwan and South East Asia |fechaaccesu=11 de marzu de 2011 |fecha=11 de marzu de 2011}}</ref><ref name="3news">{{Cita web |url=http://www.3news.co.nz/Japan-quake---7th-largest-in-recorded-history/tabid/417/articleID/201998/Default.aspx |títulu=Japan quake – 7th largest in recorded history |fechaaccesu=11 de marzu de 2011 |fecha=11 de marzu de 2011}}</ref> L'Axencia de la Policía Nacional xaponesa confirmó 15&nbsp;845 muertes,<ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA">{{cita noticia |títulu=Damage Situation and Police Countermeasures associated with 2011 Tohoku district – off the Pacific Ocean Earthquake |url=http://www.npa.go.jp/archive/keibi/biki/higaijokyo_y.pdf |fechaaccesu=15 de mayu de 2011 |editorial=Japanese National Police Agency |fecha=20 d'abril de 2011, 18:00 JST |formatu=PDF}}</ref><ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA-JP(2)">{{cita noticia |títulu=平成23年(2011年)東北地方太平洋沖地震の被害状況と警察措置 |url=http://www.npa.go.jp/archive/keibi/biki/higaijokyo.pdf |editorial=Japanese National Police Agency |fecha=11 Sep 2011 |idioma=Japanese |formatu=PDF}}</ref>380 persones sumíes<ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA"/><ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA-JP(2)"/> y 5893 mancaos<ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA"/><ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA-JP(2)"/> a lo llargo de dieciocho [[Prefeutures de Xapón|prefeutures de Xapón]].<ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA" /><ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA-JP(2)" /> El [[Ministeriu d'Asuntos Esteriores de Xapón|Ministeriu d'Asuntos Esteriores]] xaponés confirmó la muerte de diecinueve estranxeros<ref>{{cita noticia |url=http://www.japantoday.com/category/national/view/japan-confirms-death-of-19-foreigners-in-march-11-quake-tsunami |títulu=Japan confirms death of 19 foreigners in marzu 11 quake, tsunami |fecha=5 d'abril de 2011|agency=Kyodo News |fechaaccesu=7 d'abril de 2011 |urlarchivu=http://www.webcitation.org/5xmGEK8uK|fechaarchivu=7 d'abril de 2011}}</ref> de nacionalidá [[Estaos Xuníos d'América|estauxunidense]], [[Canadá|canadiense]], [[República Popular China|china]], coreana (del [[República de Corea|Sur]] y del [[República Popular Democrática de Corea|Norte]]), [[Paquistán|paquistanín]], y [[Filipines|filipina]]. L'axencia de policía añedió'l [[3 d'abril]] de 2011 que 45&nbsp;700 construcciones fueron destruyíes y 144&nbsp;300 fueron estropiaes pol tsunami y el terremotu. Los daños en construcciones inclúin 29&nbsp;500 estructures na prefeutura de Miyagi, 12&nbsp;500 na prefeutura d'Iwate y 2400 na prefeutura de Fukushima.<ref>''[[NHK]]'', "190,000 buildings damaged by 11 March quake", 3 April 2011.</ref> Trescientos hospitales de [[Tohoku]] fueron estropiaos pol desastre, once d'ellos siendo dafechu destruyíos.<ref>[[Kyodo News]], [https://archive.is/20120628230947/search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20110609a1.html «Fishermen to Tepco: Don't release water.» 9 de xunu de 2011, p. 1.] ''[[Japan Times]]''. </ref> Declaróse un estáu d'emerxencia na [[central nuclear de Fukushima 1]] de la empresa [[Tokyo Electric Power Company|Tokyo Electric Power]] por causa de la falla de los sistemes de refrigeración d'unu de los reactores. Atopáronse niveles de radiación ocho vegaes cimeres a los normales<ref> https//www.cnn.com/2011/WORLD/asiapcf/03/11/japan.nuclear/index.html?hpt=T1 </ref><ref>[http://news.blogs.cnn.com/2011/03/11/live-blog-japan-earthquake/?hpt=T1 «News blogue on earth quake events.» CNN, March 12, 2011 entry of 0:45 Y.T.]</ref>esistiendo la posibilidá d'una fusión del nucleu. == Gobiernu na historia de Xapón == === Emperadores === {{AP|Emperador de Xapón}} :{{VT|Emperadores de Xapón|l1=Emperadores de Xapón}} [[Ficheru:十六八重表菊.svg|thumb|200px|[[Emblema de la flor de crisantemu]], sellu imperial de Xapón.]] Dende'l puntu de vista [[mitoloxía xaponesa|mitolóxicu]] del [[sintoísmu]], reflexáu nel ''[[Kojiki]]'' y el ''[[Nihonshoki]]'', Xapón tien un [[Mitu de la creación de Xapón|orixe divín]] al ser fundáu pol [[Emperador Jinmu]], ascendiente direutu de la [[kami|diosa]] del sol [[Amaterasu]], nel [[sieglu VII e.C.|sieglu VII e.C. ]]. Jinmu amás ye consideráu tradicionalmente como'l primer emperador de la historia.<ref name="tennojg">{{Cita web |url=http://www.japan-guide.com/y/y2135.html |títulu=Japanese Emperor |fechaaccesu=4 de payares de 2009 |idioma=inglés}}</ref> Anque xeneralmente estos mitos nun son consideraos como fontes históriques, polo xeneral ye aceptáu que los emperadores o {{nihongo|''[[tennō]]''|天皇|extra=lit. «Soberanu celestial»}}<ref name="Mitchelhill">{{Cita Harvard |Mitchelhill|2003| p=59 |sp=sí}}.</ref> reinaron por más de 1500 años, siendo toos ellos descendientes de la mesma [[Familia imperial xaponesa|familia imperial]].<ref name="tennojg" /> A pesar de la llarga tradición, el poder real exercíu polos emperadores foi simbólicu o llindáu a lo llargo de casi tola historia, anque los verdaderos gobernantes (como los rexentes [[cla Fujiwara|Fujiwara]] y los [[cla Hōjō|Hōjō]] o los distintos shogunes) respetaben la so invistidura y buscaben que legitimaran el so gobiernu.<ref name="tennojg" /> L'actual emperador ye [[Akihito]], quien va tener como nome «Heisei» al momentu del so fallecimientu, y ye el 125º de la llista tradicional.<ref name="tennojg" /> === Shogunes === {{AP|Shōgun|Shogunato}} [[Ficheru:Mon-Tokugawa.png|thumb|250px|''[[Kamon|Mon]]'' del [[cla Tokugawa]].]] Mientres el [[sieglu XII]] y hasta [[1868]]<ref>{{Cita web |url=http://asianhistory.about.com/od/glossaryps/g/GlosShogun.htm |títulu=what is a Shogun? |fechaaccesu=20 de xineru de 2009 |autor=About.com |idioma=inglés }}</ref> el ''shōgun'' constituyóse como'l gobernante ''[[de facto]]'' de tol país, anque teóricamente l'Emperador yera'l lexítimu gobernante y ésti depositaba l'autoridá nel ''shōgun'' pa gobernar nel so nome.<ref name="Maki30">{{Cita Harvard |Maki|2008| p=30|sp=sí}}.</ref> Mientres esti tiempu, l'Emperador viose obligáu a delegar dafechu cualquier atribución o autoridá civil, militar, diplomática y xudicial a quien tuviera dichu títulu, dedicándose puramente a xeres espirituales, pos actuaba como «sacerdote en xefe» de la relixón oficial del país, el [[sintoísmu]].<ref name="Kuno245">{{Cita Harvard |Kuno|2007| p=245 |sp=sí}}.</ref> Mientres les décades de [[década de 1850|1850]] y [[década de 1860|1860]] el shogunato viose severamente primíu tantu al esterior, poles potencies estranxeres, como al interior. Foi entós cuando diversos grupos enoxaos col shogunato poles concesiones realizaes a los diversos países europeos atoparon na figura del Emperador un aliáu por aciu el cual podíen espulsar al shogunato Tokugawa del poder. El lema de dichu movimientu foi {{nihongo|''[[sonnō jōi]]''|尊王攘夷|extra=«Reverenciar al Emperador, espulsar a los bárbaros»}} y finalmente tuvo ésitu en 1868, cuando'l poder imperial foi restablecíu dempués de sieglos de tar na solombra de la vida política del país.<ref>{{Cita Harvard |Fiévé|Waley|2003| p=236 |sp=sí}}.</ref> Con esto, el [[shogunato]] foi abolíu. === Primeros ministros === {{AP|Primer ministru de Xapón}} [[Ficheru:Emblem of the Prime Minister of Japan.svg|thumb|200px|Emblema oficial del [[primer ministru de Xapón]].]] Nel sistema políticu xaponés, el [[poder executivu]] ta investido nel gabinete, que la so cabeza ye'l primer ministru, responsable del nomamientu y remoción de los miembros del gabinete.<ref>{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=The Cabinet and Ministries |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> El primer ministru nesti país ye escoyíu pol [[partíu políticu]] que llogra la mayoría de los escaños de la [[Dieta de Xapón|Dieta]] (la [[Cámara de Representantes (Xapón)|Cámara de Representantes]] y la [[Cámara de Conseyeros (Xapón)|Cámara de Conseyeros]]), siendo xeneralmente'l presidente del partíu.<ref name="Rowthorn">{{Cita Harvard |Rowthorn|2003| p=25 |sp=sí}}.</ref> Dende la so formación en 1955, el [[Partíu Lliberal Democráticu (Xapón)|Partíu Lliberal Democráticu]] de calter conservador, caltuvo casi de cutio el poder, salvu por periodos curtios.<ref name="Rowthorn" /> A xineru de 2015, el primer ministru ye [[Shinzō Abe]], del [[Partíu Lliberal Democráticu de Xapón]], y ye el 96º primer ministru na historia de Xapón.<ref>[https://www.abc.es/20110830/internacional/abci-noda-primer-ministru-japon-201108300545.html El nuevu primer ministru de Xapón, contra Fukushima y el déficit fiscal, en ABC d'España.]</ref> == Ver tamién == * [[Arte del Xapón]] * [[Arquiteutura xaponesa]] * [[Cultura de Xapón]] * [[Economía de Xapón]] * [[Xeografía de Xapón]] * [[Historia del ferrocarril en Xapón]] * [[Xapón nos Xuegos Olímpicos]] * [[Mitoloxía xaponesa]] * [[Política de Xapón]] == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == * ''Esti artículu contién material de la [[Biblioteca del Congresu (EE.XX.)]], onde les publicaciones del gobiernu d'Estaos Xuníos atopar nel [[dominiu públicu]]''. - [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html Xapón] * {{Cita llibru |apellíos=Adams |nome=Simon |apellíos2=Crawford |nome2=Andy |títulu=World War II |añu= 2000 |editorial=Doring Kindersley Limited |idioma=inglés |isbn=0-78946-298-2}} * {{Cita llibru |títulu=The Meiji Restoration |apellíos=Beasley |nome= W. G. |añu=1972 |editorial=[[Stanford University Press]] |allugamientu= Stanford, California |isbn=0-8047-0815-0 }} * {{Cita llibru |apellíos=Bito |nome=Masahide |apellíos2=Watanabe |nome2=Akio |títulu=Esbozo cronolóxicu de la historia del Xapón |editorial=International Society for Educational Information, Inc |añu=1984|id=051040394}} * {{Cita llibru |apellíos=Black |nome=John R. |títulu=Young Japan: Yokohama and Yedo, Vol. II |añu=1881 |editorial=Trubner & Co. |allugamientu=London}} * {{Cita llibru |apellíos=Bolitho |nome=Harold |títulu=Treasures among Men: The Fudai Daimyo in Tokugawa Japan |añu=1974 |editorial=[[Yale University Press]] |allugamientu=New Haven}} * {{Cita llibru |apellíos=Borton |nome=Hugh |títulu=Japan's modern century |añu=1955 |editorial=Ronald Press Co.}} * {{Cita llibru |apellíos=Bryant |nome=Anthony |títulu=Sekigahara 1600: The final struggle for power |añu=1995 |editorial=Osprey Publishing |idioma=inglés |isbn=1-85532-395-8 }} * {{Cita llibru |apellíos=Davison |nome=John |títulu=La Guerra del Pacíficu Día ente día |añu=2005 |editorial=Libsa|isbn=84-662-1227-2 }} * {{Cita llibru |apellíos=Deal |nome=William |títulu=Handbook to Life in Medieval and Early Modern Japan |añu=2007 |editorial=[[Oxford University Press]] US |idioma=inglés |isbn=0-19-533126-5 }} * {{Cita llibru |apellíos=Emiko |nome=Ohnuki |apellíos2=Tierney |editorial=[[University of Chicago Press]] |títulu=Kamikaze, Cherry Blossoms, and Nationalisms: The Militarization of Aesthetics in Japanese History |añu=2002 |isbn=0-226-62091-3 }} * {{obra citada |apellíos=Editorial Televisa |títulu=Almanaque Mundial 2010 |añu= 2009 |editorial=Editorial Televisa|issn=1665-3742}} * {{Cita llibru |apellíos=Fiévé |nome=Nicolas |apellíos2=Waley |nome2=Paul |editorial= Routledge |títulu=Japanese Capitals in Historical Perspective: Place, Power and Memory in Kyoto, Edo and Tokyo |añu=2003 |isbn=0-7007-1409-X}} * {{Cita llibru |apellíos=Gambetta |nome=Diego |editorial=Oxford University Press |títulu=Making Sense of Suicide Missions |añu=2006 |idioma=inglés |isbn=0-199-29797-5 }} * {{Cita llibru |apellíos= Gardini |nome= Walter |editorial= Kier |títulu= Religión y literatura de Japón |añu= 1996|isbn= 9-50170-631-1}} * {{Cita llibru |apellíos=Gaskin |nome=Carol|apellíos2=Hawkins |nome2=Vince|apellíos3=Cebrian |nome3=Juan Antonio |títulu=Curtiu historia de los samuráis |añu=2005 |editorial=Nowtilus S.L.|isbn=84-9763-140-4 }} * {{Cita llibru |apellíos=Gordon |nome=Andrew |títulu=A Modern History of Japan |añu=2003 |editorial=Oxford |allugamientu=New York |isbn=0-19-511060-9}} * {{Cita llibru |apellíos= Hackin |nome= J. |editorial= Asian Educational Services |títulu= Asiatic Mythology: A Detailed Description and Explanation of the Mythologies of All the Great Nations of Asia |añu= 1994 |idioma=inglés |isbn= 8-12060-920-4}} * {{Cita llibru |apellíos=Hakim |nome=Joy |títulu=A History of Us: War, Peace and all that Jazz |añu=1995 |editorial=Oxford University Press |idioma=inglés |isbn=0-19-509514-6}} * {{Cita llibru |apellíos= Hall |nome= John Whitney |editorial=Cambridge university Press |títulu=The Cambridge history of Japan: Early modern Japan |añu= 1991 |idioma=inglés |isbn=0-521-22355-5}} * {{Cita llibru |apellíos= Hagiwara |nome= Kōichi |títulu=図説 西郷隆盛と大久保利通 (''Vida ilustrada de [[Saigō Takamori]] y [[Okubo Toshimichi]]'') |añu=2004 |idioma=xaponés |isbn=4-309-76041-4}} * {{Cita llibru | apellíu= Hiroshima Peace Memorial Museum |títulu=The Spirit of Hiroshima: An Introduction to the Atomic Bomb Tragedy |editorial= Hiroshima Peace Memorial Museum |idioma=inglés |añu=1999 }} * {{Cita llibru |apellíos= Inoguchi |nome= Rikihei|apellíos2=Nakajima |nome2=Tadashi|apellíos3=Pineau |nome3=Roger |editorial= Javier Vergara |títulu= El Vientu Divín |añu= 1980}} * {{Cita llibru |apellíos=Izuka |nome=Kunio |apellíos2=Sinclaire |nome2=Clive |títulu=Samurai: The Weapons and Spirit of the Japanese Warrior |añu=2001 |editorial=Globe Pequot |idioma=inglés |isbn= 1-59228-720-4}} * {{Cita llibru |apellíos=Jansen |nome=Marius |títulu=The Cambridge History of Japan: The nineteenth century |añu=1989 |editorial=[[Cambridge University Press]] |isbn=0521223563 }} * {{Cita llibru |apellíos=Jansen |nome=Marius |títulu=Warrior Rule in Japan |añu=1995 |editorial=Cambridge University Press |idioma=inglés |isbn=0-521-48404-9 }} * {{Cita llibru |apellíos=Jansen |nome=Marius |títulu=The Emergence of Meiji Japan |añu=1995b |editorial=Cambridge University Press |idioma=inglés |isbn=0-521-48405-7}} * {{Cita llibru |apellíos=Jansen |nome=Marius |títulu=The Making of Modern Japan |añu= 2002 |editorial=[[Harvard University Press]] |idioma=inglés |isbn=0-674-00991-6 }} * {{Cita llibru |apellíos= Kawabata |nome= Yasunari |editorial= Norma |títulu= Primer nieve nel Monte Fuji |añu= 2008|isbn= 958-450-647-1}} * {{Cita llibru |apellíos=Keene |nome=Donald |títulu=Emperor of Japan: Meiji and His World, 1852-1912 |añu=2005 |editorial=Columbia |isbn=0-231-12340-X }} * {{Cita llibru |apellíos=Kodansha |títulu=Tou sobre Xapón |añu= 2003 |editorial= Kodansha International Ltd|isbn= 4-7700-2485-1 }} * {{Cita llibru |apellíos=Kornicki |nome=Peter F. |títulu=Meiji Japan: Political, Economic and Social History 1868-1912 |añu=1998 |editorial= Routledge |idioma=inglés |isbn= 0-415-15618-1}} * {{Cita llibru |apellíos=Kuno |nome=Yoshi |editorial=Read Books |títulu=Japanese Expansion on the Asiatic Continent - Volume I |añu=2007 |idioma=inglés |isbn=1-4067-2253-7 }} * {{Cita llibru |apellíos= Large |nome=Stephen |editorial=Routledge |títulu=Emperor Hirohito and Shōwa Japan: a political biography |añu= 1992 |idioma=inglés |isbn=041-503-203-2 }} * {{Cita llibru |apellíos=Maki |nome=John |editorial=Read books |títulu=Japanese Militarism |añu=2008 |idioma=inglés |isbn=1-4437-2359-2 }} * {{Cita llibru |apellíos=Marshall Cavendish Corporation |títulu=World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia |añu=2007 |editorial=Marshall Cavendish |idioma=inglés |isbn=0-7614-7631-8 }} * {{Cita llibru |apellíos=McCargo |nome= Duncan |títulu=Contemporary Japan |añu=2000 |editorial=Palgrave Macmillan |idioma=inglés |isbn=0-312-22742-6 }} * {{Cita llibru | apellíos=Mikiso |nome= Hane |títulu=Modern Japan: A Historical Survey |editorial= Westview Press |añu=2001 |idioma=inglés |isbn= 0-8133-3756-9 }} * {{Cita llibru | apellíos=Millis |nome=Walter |títulu=Arms and men: a study in American military history |editorial=Rutgers University Press |añu=1981 |idioma=inglés |isbn= 0-813-50931-9 }} * {{Cita llibru |apellíos=Murdoch |nome=James |títulu=A History of Japan: 1652-1868 |añu= 1996 |editorial=Routledge |idioma=inglés |isbn=0-415-15417-0 }} * {{Cita llibru |apellíos=Perkins |nome=George |títulu=The Clear Mirror: A Chronicle of the Japanese Court During the Kamakura Period (1185-1333) |añu= 1998 |editorial= Stanford University Press |idioma=inglés |isbn= 0-8047-2953-0 }} * {{Cita llibru |apellíos= Perkins |nome= Dorothy J. |editorial= Diane Publishing |títulu= A Chronology of Japanese Military Expansion from de Meiji Yera to the Attack on Pearl Harbor (1868-1941) |añu= 1997 |idioma=inglés |isbn= 0-78813-427-2}} * {{Cita llibru |apellíos=Perkins |nome=Dorothy |títulu=The Samurai of Japan: A Chronology from Their Origin in the Heian Yera (794-1185) to the Modern Yera |añu=1998b |editorial=Diane Publishing |idioma=inglés |isbn= 0-7881-4525-8}} * {{Cita llibru |apellíos=Polak |nome=Christian |títulu=Soie et lumières: L'âge d'or des échanges francu-japonais (des origines aux années 1950) |añu=2001 |editorial=Chambre de Commerce et d'Industrie Française du Japon, Hachette Fujin Gahōsha (アシェット婦人画報社) |idioma=francés}} * {{Cita llibru |apellíos= Ponsonby-Fane |nome= Richard Arthur Brabazon |títulu=The Imperial House of Japan |añu=1959 |editorial=Kyoto: Ponsonby Memorial Society |url= https://books.google.com/books?id=SLAeAAAAMAAJ&q=The+Imperial+House+of+Japan&dq=The+Imperial+House+of+Japan&client=firefox-a&pgis=1 |idioma=inglés |id= [https://www.worldcat.org/wcpa/oclc/194887 OCLC 194887] }} * {{Cita llibru |apellíos= Rowthorn |nome=Chris |títulu=Japan |añu=2003 |editorial=Lonely Planet |idioma=inglés |isbn=1-7405-9162-3 }} * {{Cita llibru|apellíos=Satow |nome=Ernest |editorial=Oxford |títulu=A Diplomat in Japan |añu=1968 |añu-orixinal=1921 |allugamientu=Tokiu}} * {{Cita llibru |apellíos=Screech |nome=Timon |títulu=Secret Memoirs of the Shoguns: Isaac Titsingh and Japan, 1779-1822 |añu=2006 |editorial=Routledge |idioma=inglés |isbn=0-700-71720-X }} * {{Cita llibru |apellíos=Takano |nome=Kiyoshi |títulu=Tokugawa Yoshinobu: kindai Nihon non enshutsusha 德川慶喜 : 近代日本の演出者 |añu=1997 |editorial=Nihon Hōsō Shuppan Kyōkai 日本放送出版協会 |idioma=xaponés}} * {{Cita llibru |apellíos=Takekoshi |nome=Yosaburō |títulu=The economic aspects of the history of the civilization of Japan, Volume 3 |añu=2004 |editorial=Taylor & Francis |idioma=inglés |isbn=0-415-32381-9}} * {{Cita llibru |apellíos=Titsingh |nome=Isaac |añu=1834 |títulu=[https://books.google.com/books?id=18oNAAAAIAAJ&dq=nipon+o+dai+itsi+ran Nipon o daï itsi ran]; ou, Annales des empereurs du Japon, tr. par M. Isaac Titsingh avec l'aide de plusieurs interprètes attachés au comptoir hollandais de Nangasaki; ouvrage re., complété et cor. sur l'orixinal japonais-chinois, accompagné de notes et précédé d'un Aperçu d'histoire mythologique du Japon, par M. J. Klaproth |editorial=París: Oriental Translation Fund of Great Britain and Ireland |idioma=francés |id=[https://www.worldcat.org/oclc/251800045&referer=brief_results OCLC 251800045]}} * {{Cita llibru |apellíos=Totman |nome=Conrad |títulu=Early Modern Japan |añu=1995 |editorial=American Council of Learned Societies |idioma=inglés |isbn= 0-520-20356-9}} * Totman, Conrad. ''Collapse of the Tokugawa Bakufu, 1862-1868''. Honolulu: University of Hawai'i Press, 1980. * {{Cita llibru |apellíos= Turnbull |nome= Stephen |editorial= Sterling Publishing Co |títulu= Samurai Warfare |añu= 1996 |idioma=inglés |isbn= 1-85409-280-4}} * {{Cita llibru |apellíos=Turnbull |nome=Stephen |títulu=The Samurai: A Military History |añu= 1996b |editorial=Routledge |idioma=inglés |isbn=1-873410-38-7 }} * {{Cita llibru |apellíos=Turnbull |nome=Stephen |títulu=The Samurai Sourcebook |añu=1998 |editorial=Cassell & Co. |idioma=inglés |isbn=1-85409-523-4 }} * {{Cita llibru |apellíos=Turnbull |nome=Stephen |títulu=Samurai Commanders (1) 940 - 1576 |añu=2005 |editorial=Osprey Publishing |idioma=inglés |isbn=1-84176-743-3 }} * {{Cita llibru |apellíos=Turnbull |nome=Stephen |títulu=Samurai Commanders (2) 1577 - 1638 |añu=2005b |editorial=Osprey Publishing |idioma=inglés |isbn=1-84176-744-1 }} * {{Cita llibru |apellíos= Turnbull |nome= Stephen |editorial= Libsa |títulu= Samuráis, La Historia de los Grandes Guerreros de Xapón |añu= 2006a|isbn= 84-662-1229-9}} * {{Cita llibru |apellíos= Turnbull |nome= Stephen |editorial= Osprey Publishing|otros= Ilustráu por Richard Hook |títulu= Osaka 1615, the last battle of the samurai |añu= 2006b |idioma=inglés |isbn= 1-84176-960-6}} * {{Cita llibru |apellíos=Turnbull |nome=Stephen |títulu=The Samurai Swordsman: Master of War |añu=2008 |editorial=Tuttle Publishing |idioma=inglés |isbn=4-8053-0956-3 }} * {{Cita llibru |apellíos=Varley |nome=Paul |títulu=Warriors of Japan as Portrayed in the War Tales |añu=1994 |editorial=University of Hawaii Press |idioma=inglés |isbn=0-8248-1601-3 }} * {{Cita llibru |apellíos=Walworth |nome=Arthur |títulu=Black Ships Off Japan - The Story of Commodore Perry's Expedition |añu=2008 |editorial=Read Books |idioma=inglés |isbn=1-443-72850-0}} * {{Cita llibru |apellíos=Watanabe |nome=Hiroshi |títulu=The architecture of Tōkyō: an architectural history in 571 individual presentations |añu=2001 |editorial=Edition Axel Menges |idioma=inglés |isbn=3-930-69893-5}} * {{Cita llibru |apellíos=Weston |nome=Mark |apellíos2=Mondale |nome2=Walter |títulu=Giants of Japan: The Lives of Japan's Most Influential Men and Women |añu=2002 |editorial=Kodansha America |idioma=inglés |isbn=1-56836-324-9 }} == Enllaces esternos == {{Commonscat|History of Japan}} === N'español === * [http://www.historiajaponesa.com HistoriaJaponesa.com] * [http://www.nihongostudy.com/cultura/historia/historia.php Historia de Xapón] * [http://www.uy.emb-japan.go.jp/espanol/Info%20Japon/Historia.htm La historia del Xapón, por Taro Sakamoto. Asociación Internacional pa Información Educacional] * [http://www.uoc.edu/humfil/ct/Hiper_educatius/aguerrero/historia.htm Curtia historia de Xapón] * [http://www.ivoox.com/japon-01-la historia-del-japon-audios-mp3_rf_162482_1.html ''Podcast'' sobre la historia de Xapón] === N'inglés === * [http://www.japan-guide.com/y/y641.html Japanese History] * [http://www.ndl.go.jp/site_nippon/y/default.html Nippon in the World] * [http://vlib.iue.it/history/asia/Japan/japan.html World-Wide Web Virtual Library: Japan] * [http://www.hartford-hwp.com/archives/50/index.html World History Archives: The history of Asia] {{Tradubot|Historia de Japón}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de Xapón|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] i1toew5nf9q09fkn177jjd21q5tvycl 0 90571 3709514 3659629 2022-08-19T06:04:21Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Historic pakistan rel96b.JPG|thumb|350px|Mapa en relieve de Paquistán, amosando sitios históricos.]] [[Ficheru:Mohenjo-daro Priesterkönig.jpeg|thumb|220px|Estatua del ''Rei clérigu'', [[Mojenyó Daro|Mohenyó Daro]], c. [[sieglu XXVI e.C.|2500 e.C. ]], Muséu Nacional de [[Karachi]] (Paquistán)]] La '''historia de [[Paquistán]]''' ―que, pal periodu que preciede la fundación de la nación en 1947,<ref>Paquistán constituyóse como'l [[Dominiu de Paquistán]] el [[14 d'agostu]] de [[1947]] dempués del final del dominiu británicu y de la so separación de la [[India Británica]]</ref> ye compartida intermitentemente por [[Afganistán]], [[India]] ya [[Irán]]― puede datase hasta los principios de la vida humana nel Sur d'Asia.<ref>Ayesha Jalal: [http://www.worldbook.com/wb/Article?id=ar410880 «Pakistan», artículu nel ''World Book Encyclopedia Online Reference Center'' (llibru del Centru Enciclopédicu de Referencies Mundiales en Llinia), 2007.</ref> Paquistán estender escontra l'este hasta'l subcontinente de la India y al oeste hasta la frontera col altiplanu iranín. La rexón actual de Paquistán sirvió como tierra fértil pa delles de les más importantes civilizaciones del sur d'Asia y como puerta d'entrada del subcontinente a [[Oriente Mediu]] y [[Asia Central]].<ref>J. Mark Kenoyer, y Kimberly Heuston: [http://www.oup.com/us/catalog/xeneral/subject/HistoryWorld/Ancient/Other/~~/dmlldz11c2EmY2k9OTc4MDE5NTE3NDIyOQ== ''The Ancient South Asian World''] (L'antiguu mundu del sur d'Asia). [[Oxford University Press]], 176 páxines, 2005. ISBN 0-19-517422-4.</ref> Paquistán ye llar de dalgunos de los más importantes sitios arqueolóxicos, incluyendo'l xacimientu más antiguu de [[homínidos]] del [[Paleolíticu]] nel sur d'Asia, allugáu nel [[Soan|valle del ríu Soan]].<ref>H. R. Rendell, R. W. Dennell, y M. Halim: «Pleistocene and palaeolithic investigations in the Soan Valley, Northern Pakistan» (investigaciones sobre'l pleistocenu y el paleolíticu nel valle Soan, al norte de Paquistán), artículu nel ''British Archaeological Reports International Series'', 544. [[Cambridge University Press]]. 364&nbsp;páxs., 110&nbsp;figs., 1989.</ref> Asitiada na primer ruta de migración costera del anatómicamente modernu ''homo sapiens'' al salir d'África, la rexón foi habitada dende tempranu por humanos modernos.<ref>Raheel Qamar, Qasim Ayub, Aisha Mohyuddin, Agnar Helgason, Kehkashan Mazhar, Atika Mansoor, Tatiana Zerjal, Chris Tyler-Smith, y S. Qasim Mehdi (2002): [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=447589 «Y-chromosomal DNA variation in Pakistan»] (variación del [[cromosoma Y]] nel [[ADN]] de Paquistán), nel ''American Journal of Human Genetics''. 70 (5): páxs. 1107-1124, 2002.</ref> Los 9000 años d'historia de la vida n'aldegues nel sur d'Asia, remontar al [[Neolíticu]] ([[VIII mileniu e.C.|7000]]-[[V mileniu e.C.|4300 e.C. ]]) atopándose nel xacimientu de [[Mehrgarh]] en Paquistán,<ref>C. Jarrige, J.-F. Jarrige, R. H. Meadow, y G. Quivron (eds.): ''Mehrgarh Field Reports 1975 to 1985 - From the Neolithic to the Indus Civilization'' (Reportes de campu en Mehrgarh recoyíos de 1975 a 1985 pertenecientes al periodu neolíticu hasta la [[cultura del valle del Indo]]). Karachi: Departamentu de Cultura y Turismu (de Sindh), y el Ministeriu d'Asuntos Esteriores (de Francia), 1995.</ref> y los 5000&nbsp;años d'historia urbana nel sur d'Asia en dellos sitios del [[cultura del valle del Indo|valle del Indo]], qu'inclúi [[Mojenyó-Daro|Mohenyó-Daro]] y [[Harappa|Jarapa]].<ref>J. Mark. Kenoyer (1998): ''The ancient cities of the Indus valley civilization'' (Les antigües ciudaes na cultura del valle del Indo). Institutu Estauxunidense d'Estudios de Paquistán. Oxford University Press. 264 páxines. ISBN 0-19-577940-1 </ref> Los subsecuentes milenios vieron a la rexón del actual Paquistán absorber munches influencies, que les sos representaciones poder atopar nel xacimientu de [[Taxila|Taksila]], representando'l [[periodu budista]], el sitiu greco-budista de [[Takht-i-Bahi]], los monumentos islámicos-sindhi de [[Thatta]], pertenecientes al [[sieglu&nbsp;XIV]], y los monumentos [[mogoles]] construyíos nel [[sieglu&nbsp;XVII]] del fuerte [[Lahore]]. Dende'l s. XVIII, la rexón foi gradualmente apoderada pola [[Compañía Británica de les Indies Orientales]], dando como resultáu 90 años de continuu [[Raj Británicu|dominiu británicu]], y terminando cola creación de Paquistán en 1947, al traviés de los esfuercios, d'ente otros, el so futuru poeta nacional [[Allama Iqbal]] y el so fundador, [[Muhammad Ali Jinnah]]. De magar, el país esperimentó gobiernos democráticos y militares, dando de resultes periodos d'una importante crecedera económica y militar y tamién otros d'inestabilidá; d'esti postreru'l más significativu foi'l que resultó na [[Guerra de Lliberación de Bangladesh|secesión]], en [[1971]], del este de Paquistán, que se convertiría en [[Bangladex]]. == Periodu neolíticu == === Mehrgarh === {{AP|Mehrgarh}} [[Ficheru:Statuette Mehrgarh.jpg|thumb|220px|Una estauína atopada en Mehrgarh, [[circa|c.]] [[sieglu XXXI e.C.|3000 e.C. ]] (Musée Guimet, París)]] '''Mehrgarh''', ye unu de los xacimientos arqueolóxicos más importantes del periodu neolíticu ([[VIII mileniu e.C.|7000]] a [[sieglu XXXIII e.C.|3200 e.C. ]]), atópase na «planicie de [[Baluchistán]] (Paquistán), y ye unu de los llugares más antiguos con evidencia d'[[agricultura]] ([[trigu]] y [[cebada]]) y de llendo ([[ganáu]], [[oveya|oveyes]] y [[cabra|cabres]]) nel sur d'Asia».<ref>K. Kris Hirst (2005): [http://archaeology.about.com/od/mterms/g/mehrgarh.htm ''Mehrgarh: guide to archaeology'' (Guía d'arqueoloxía de Mergarj).</ref> Mehrgarh foi afayáu en [[1974]] por un equipu arqueolóxicu empobináu pol arqueólogu francés [[Jean-François Jarrige]], y foi de cutio escaváu de [[1974]] hasta [[1986]]. L'asentamientu más antiguu en Mehrgarh ―na esquina noroeste del xacimientu de 2&nbsp;km²― yera una villa llabradora datada d'ente'l [[VIII mileniu e.C.|7000]] y el [[VI mileniu e.C.|5500 e.C. ]] Los primeres residentes de Mehrgarh vivíen en cases d'[[adobe]], almacenaben les sos colleches en tenaes, fabricaben les sos ferramientes con malaquita atopada nes cercaníes, y impearmilizaban les sos grandes cestes contenedoras con [[bitumen]]. Cultivaben cebada, [[Triticum monococcum|trigu escaña]], [[Triticum dicoccum|farro]], [[yuyuba|yuyubes]] y [[dátil]]es; afalaben oveyes, cabres y ganáu. Los habitantes del siguiente periodu ([[VI mileniu e.C.|5500]] al [[sieglu XXVII e.C.|2600 e.C. ]]) punxeron mayor esfuerciu en trabayos manuales como la ellaboración de ferramientes de pedernal, [[curtido]] de pieles, producción d'[[abaloriu]] y [[metalurxa]]. Esta locación tuvo de cutio habitada hasta'l [[sieglu XXVII e.C.|2600 e.C. ]]<ref>Gregory L. Possehl: «Mehrgarh», artículu nel ''Oxford Companion to Archaeology'', editáu por Brian Fagan. Oxford University Press, Oxford, 1996.</ref> N'abril de 2006, la revista científica ''[[Nature]]'' anunció que la evidencia más antigua (y primer del Neolíticu tempranu) de la historia humana sobre furar dientes ''[[in vivo]]'' ([[i. y.|i.&nbsp;y.]] nuna persona viva) foi atopada en Mehrgarh. Acordies colos autores, «Equí describimos once corones molares furaes de nueve adultos descubiertos nel xacimientu del Neolíticu en Paquistán que data de 7500 a 9000&nbsp;años tras. Estos descubrimientos apúrrennos la evidencia d'una llarga tradición d'un tipu de proto[[odontoloxía]] nuna temprana cultura llabradora».<ref>Coppa, A. et al.: [http://www.nature.com/nature/journal/v440/n7085/pdf/440755a.pdf "Early Neolithic tradition of dentistry: Flint tips were surprisingly effective for drilling tooth enamel in a prehistoric population" (tradición odontolóxica a principios del Neolíticu: les puntes de pedernal yeren sosprendentemente efectives pa furar l'esmalte de los dientes na población prehistórica)] ''Nature'', volume&nbsp;440, 6 d'abril de 2006.</ref> Na actualidá, Mehrgarh ye vistu como'l precursor de la [[cultura del valle del Indo]]. Acordies con [[Ahmad Hasan Dani]], profesor eméritu d'arqueoloxía na [[Universidá Quaid-y-Azam]], en [[Islamabad]]), «Los afayos en Mehrgarh camudaron dafechu'l conceutu de la civilización del Indo. Ende tenemos tola secuencia, xusto dende'l principiu de la vida en villes sedentaries».<ref>Chandler, Graham. 1999. [http://www.saudiaramcoworld.com/issue/199905/traders.of.the.plain.htm "Traders of the Plain" (comerciantes de la planicie)] ''Saudi Aramco World''.</ref> En dalgún momentu ente'l [[sieglu XXVII e.C.|2600]] y el [[sieglu XXI e.C.|2000 e.C. ]], Mehrgarh foi abandonada. Una y bones la civilización del Indo atópase na so etapa inicial de desenvolvimientu pa esi tiempu, foi conxeturáu que los habitantes de Mehrgarh emigraron al fértil valle del Indo yá que [[Baluchistán]] convertir nun llugar más grebu por cuenta de cambeos climáticos.<ref name=guimet>[http://www.guimet.fr/Indus-and-Mehrgarh-archaeological The Centre for Archaeological Research Indus Balochistan (Centru pa la Investigación Arqueolóxica del Indo y Baluchistán)], Musée National des Arts Asiatiques - Guimet</ref> == La edá del bronce == === Cultura del valle del Indo === [[Ficheru:IVC Map.png|thumb|220px|Mapa de la [[cultura del valle del Indo]].]] {{AP|Cultura del valle del Indo}} La cultura del valle del Indo (c. [[sieglu XXXIV e.C.|3300]]-[[sieglu XVIII e.C.|1700 e.C. ]]) foi una de les más antigües civilizaciones que s'allugaron nel [[ríu Indo]]. La civilización nel Indo florió al traviés de los sieglos y dio surdimientu a la cultura del valle del Indo alredor del [[sieglu XXXI|3000 e.C. ]] Esta civilización tomaba gran parte de lo que güei se conoz como Paquistán, pero de secute cayó nel so ocaso pal [[sieglu XIX e.C.|1800 e.C. ]] Los asentamientos de la civilización del Indo se esparcen dende'l sur llegando a la mariña de la India nel [[mar Arábigu]], al oeste llegando hasta la frontera con [[Irán]], y algamando los [[Himalaya|Himalayes]] al norte. Ente los asentamientos atopaben los centros urbanos de [[Harappa]] y [[Mohenjo-daro|Mohenyódaro]], según los de [[Dholavira]], [[Ganweriwala]], [[Lothal]], y [[Rakhigarhi]]. Les ruines de [[Mohenyó-Daro]], fueron el centru d'esta antigua sociedá. Nel so apoxéu, dellos arqueólogos cunten que la [[civilización del Indo]] pudo tener una población cercana a los cinco millones de persones.<ref>[http://www.hinduonnet.com/fline/fl2013/stories/20030704000407600.htm The Indus Civilization (Cultura del valle del Indo)], Irfan Habib, Tulika Books, 2003</ref> === Periodu védicu === {{AP|Civilización védica}} [[Ficheru:Map of Vedic India.png|thumb|220px|Mapa de la temprana [[civilización védica]] de la [[Edá del Fierro]] (según [[Witzel]], 1989). Los dominios de les tribus tán marcaos en negru, tribus foranes descrites en testos védicos amosar en púrpura, escueles védiques en verde. ríos n'azul y el [[desiertu de Thar]] ta en naranxa]] Anque la cultura del valle del Indo florió en gran parte de l'actual Paquistán per cerca de 1500 años, sumió abruptamente alredor de [[sieglu XVIII e.C.|1700 e.C. ]] Tomóse como supuestu, que la causa pudo ser un terremotu cataclísmico la desecación del ríu [[Ghaggar]]-[[Hakra]]. Poco dempués les [[pueblu indoeuropéu|tribus indoeuropees]] con capacidá de comunicación verbal del centru d'Asia o del sur de les estepes ruses tremar na rexón.<ref>Stein, Burton. 1998. [http://www.amazon.com/dp/0631205462 ''A History of India'' (La historia d'India)]. Basil Blackwell Oxford. ISBN 0-19-565446-3</ref> Los conocíos como [[arios]] establecer na rexón de los [[Sapta Sindhu]] (‘siete ríos' sagraos), que s'estendía dende'l [[ríu Kabul]] al norte del ríu [[Sáraswati]] y hasta la parte norte de los ríos [[Ganges]] y [[Yamuna]], y el [[Doab]] al sur.<ref name=britannica-early-vedic>"Early vedic period". 2007. In Encyclopædia Britannica. Consultáu'l [[20 de marzu]] de [[2007]], de la : [http://www.britannica.com/eb/article-46842 Encyclopædia Britannica En llinia].</ref> Foi nesta rexón que se compunxeron los himnos del ''[[Rig-veda]]'' y estableciéronse los cimientos del [[hinduismu]]. La corriente dominante d'espertos asitien a la cultura védica ente finales del [[II mileniu e.C.|segundu mileniu e.C. ]] y la metá del [[I mileniu e.C.|primer mileniu e.C. ]], y el final d'esti periodu tuvo marcáu por cambeos políticos, culturales y llingüísticos.<ref>George Erdosy (ed.): [http://www.amazon.com/dp/3110144476/ ''The Indo-Aryans of Ancient South Asia: Language, Material Culture and Ethnicity (Indian Philology and South Asian Studies, Vol 1)''] (417&nbsp;páxines). Walter de Gruyter, 1995. ISBN 3-11-014447-6</ref> Anque nun esiste muncha evidencia arqueolóxica o gráfica de la migración nel sur d'Asia, migraciones similares d'indoeuropeos capaces de falar fueron rexistraes n'otres rexones. Por casu, un tratáu robláu ente los [[hitites]], quien aportaron a [[Anatolia]] a principios del [[II mileniu e.C.|segundu mileniu antes de nuesa yera]], y el [[reinu Mitani]] «invocaron a cuatro deidad: Indara, Uruvna, Mitira y los [[Nasatyas|Nasatias]]» (nomes que nel ''[[Rig-veda]]'' apaecen como [[Indra]], [[Váruna]], [[Mitra (dios hindú)|Mitra]], y los [[Asvins]]).<ref name=britannica-early-vedic/> La ciudá de [[Taxila|Taksila]] (anguaño en Paquistán) foi bien importante pal hinduismu y el budismu. Según la gran lleenda épica hinduista ''[[Mahābhāaguarón|Majábharata]]'' (del [[sieglu&nbsp;III e.C. ]]), en Taksila recitar por primer vegada esi testu, nel gran sacrificiu de culiebres del rei [[Janamejay|Yanam Eyaiá]] (tataranieto d'[[Arjuna|Áryuna]], unu de los personaxes de la historia).<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-7133 «Taxila»], artículu de la ''Encyclopædia Britannica'' en llinia; consultada'l 19 de marzu de 2007.</ref> == Invasión griega y persa == === Imperiu aqueménida === {{AP|Imperiu aqueménida}} [[Ficheru:ImperioAqueménida500AC.svg|thumb|350px|L'[[Imperiu aqueménida]] nel so apoxéu, na dómina de [[Darío'l Grande]].]] Los territorios qu'entienden Paquistán fueron apoderaos pol Imperiu persa aqueménida (c. [[sieglu VI e.C.|520 e.C. ]]) mientres el reináu de [[Darío I|Darío'l Grande]] hasta la conquista d'[[Alexandru Magnu]]. Convertir en parte del imperiu como una [[satrapía]], incluyendo les tierres de [[Panyab]] na actual Paquistán, el ríu Indo, dende les veres de [[Gandhara]] hasta'l [[Mar Arábigu]], y delles otres partes del altiplanu del Indo. Acordies con [[Heródoto]] de Halicarnasu, yera la satrapía más rica y poblada de los venti satrapíes del imperiu. Foi mientres el dominiu persa que'l nome India foi acuñáu. Cuando'l valle del ríu Indo convertir na más oriental de les satrapíes de los perses, facer nomar gracies al ríu Indo. Los arios védicos llamaron al área [[Saptasindhu|Sapta Sindhu]] siendo'l nome del ríu Sindhu. A los perses resultába-yos difícil pronunciar la ''s'', llamándolo entós «hindu». Poles inscripciones de Darío, llamaron a la satrapía Hindush. Los griegos tomaron esti nome de los perses y llamaron al ríu [[Indo|Indus]] y a la rexón [[India]]. [[Heródoto]], nel so llibru [[Histories (Heródoto)|''Histories'']], describe a la satrapía de Darío como India. El dominiu aqueménida duró cerca de 186&nbsp;años. Los aqueménidas usaron escritura [[Idioma araméu|aramea]] pa la llingua persa. Dempués del dominiu aqueménida, l'usu d'escritura arameo na planicia del Indo menguó, anque sabemos por inscripciones d'[[Asoka]] que siguía n'usu hasta dos sieglos dempués. Otres formes d'escritura, como la [[kharosthi]] (que deriva del araméu) y la [[alfabetu griegu|griega]] fíxose más común dempués de la llegada de los [[exércitu de Macedonia|macedonios]] y de los [[Antigua Grecia|griegos]]. === L'imperiu d'Alexandru === {{AP|Alexandru Magnu}} [[Ficheru:Map-alexander-empire.png|thumb|350px|Mapa del imperiu d'Alexandru Magnu.]] La interacción ente la [[Grecia helenística]] y el [[budismu]] empezó cuando Alexandru Magnu conquistó [[Asia Menor]], l'[[Imperiu aqueménida]] y los territorios de Paquistán nel [[años 330 e.C.|334 e.C. ]]), ganando a [[Poros (rei)|Poros]] na [[batalla del Hidaspes]] (aprosimao l'actual [[Jhelum]]) y conquistando gran parte de la rexón de Panyab. Les tropes d'Alexandru refugar a pasar del [[ríu Beas]] ―qu'anguaño flúi per parte de la frontera ente la India y Paquistán― y llevó a la mayoría del so exércitu al suroeste, añediendo al so imperiu casi tolos antiguos territorios que güei toma l'actual Paquistán. Alexandru creó guarniciones pa les sos tropes nos sos nuevos territorios, y fundó numberoses ciudaes nes árees d'[[Oxus]], [[Aracosia]], y [[Bactria]], y asentamientos griegu-macedonios en [[Gandhara]], como [[Taksila]], y [[Panyab]]. Les rexones incluyíen el [[pasu Khyber]] ―un pasaxe xeográficu al sur de los Himalayas y los montes [[Hindu Kush]]― y el [[pasu Bolan]], dambes nes rutes comerciales coneutando a [[Drangiana]], [[Arachosia]] y otres árees perses y del Asia central hasta l'altiplanu del ríu Indo. Ye al traviés d'estes rexones que se dio la mayoría de la interacción ente'l sur d'Asia y Asia central, xenerando un intensu intercambiu cultural y oportunidaes comerciales. == La edá d'oru == Dende'l [[sieglu III e.C.]] al [[sieglu V]] de nuesa yera, partir noroeste del subcontinente de la India cayó so un continuu d'invasiones de parte de [[sakas]], [[partos]], [[kushanos]] y [[hunos]] turcu-iraninos. Esiste la conxetura de que les tribus iranines esistieron nel oeste de Paquistán dende un periodu bien tempranu y que les tribus [[Pashtun]] habitaben alredor del área de Peshawar antes del periodu d'Alexandru Magnu, tribu a la que Heródoto que se refier como Paktui, conocida por ser una tarrecible tribu pagana similar a los [[Bactria|bactrios]]. Les tribus balochi d'Irán nun aportaron sinón hasta'l primer mileniu de nuesa yera y nun pudieron espandise tanto como los [[Sindh]] hasta'l segundu. === Dinastía mauria === {{AP|Magadha|Imperiu maurya}} [[Ficheru:Mauryam Empire map-es.svg|thumb|200px|L'Imperiu mauria na so máxima estensión territorial, pel añu [[años 260 e.C.|265 e.C. ]], en tiempos d'[[Aśoka|Aśoka el Grande]]]] La dinastía Mauria duró cerca de 180&nbsp;años, casi tan llargu como'l dominiu [[aqueménida]], y empezó con [[Chandragupta Maurya]]. Chandragupta vivió en [[Taxilla|Taksila]] y conoció a Alexandru, teniendo la oportunidá de reparar al exércitu macedoniu. Formó al so propiu exércitu usando les táctiques macedonies pa derrocar la [[dinastía Nanda]] en [[Magadha]]. Siguiendo la muerte d'Alejandro'l [[10 de xunu]] del [[años 320 e.C.|323 e.C. ]], los sos ''[[diadochi]]'' (xenerales) fundaron los sos propios reinos n'[[Asia Menor]] y [[Asia Central]]. El xeneral [[Seleuco I Nicátor|Seleuco]] formó'l so [[Imperiu seléucida]], que incluyía la rexón de Paquistán. Chandragupta Mauria, tomando ventaya de la fragmentación del poder consecuencia de la muerte d'Alejandro, invadió y prindó Panyab y Gandhara. Dempués partir esti del Imperiu seléucida eslleir pa formar l'[[Imperiu grecobactriano]] ([[sieglu III e.C.|sieglu&nbsp;III]]–[[sieglu II e.C.|II e.C. ]]). El nietu de Chandragrupta, [[Ashoka]], ye conocíu como'l más grande emperador [[Imperiu mauria|mauria]]. Reinó ente'l [[años 270 e.C.|273]] y el [[años 230 e.C.|232 e.C. ]] Convertíu al budismu, Ashoka reinó casi tol [[sur d'Asia]] y partes d'[[Asia Central]], dende l'actual [[Afganistán]] hasta Bengala y llegando al sur hasta [[Mysore]]. Convertir al budismu dempués del reconcomiu de conciencia que siguió a la so conquista sangrienta del reinu [[Kalinga]] (en [[Orissa]]). Mandó grabar en piedra los ''[[Edictos de Asoka]]''. Casi tolos edictos de Asoka atopaos en Paquistán tán escritos n'[[idioma araméu|araméu]] (que foi la [[llingua franca]] del [[Imperiu aqueménida]]) o en [[kharosthi]], que créese que derivó del araméu. === Periodu grecobudista === {{AP|Gandhara|Grecobudismu}} [[Ficheru: Gandhara Buddha (tnm).jpeg|thumb|110px|Imaxe de [[Buda]] n'estilu [[Arte greco-budista|grecobudista]] ([[Muséu Nacional de Tokiu]])]] El [[grecobudismu]], ye'l sincretismu cultural ente la cultura de la [[periodu helenísticu|Grecia clásica]] y el [[budismu]], que desenvolvióse mientres un periodu de cerca de 800&nbsp;años na área de lo qu'agora correspuende a [[Afganistán]] y [[Paquistán]], ente'l [[sieglu IV e.C.|sieglu&nbsp;IV e.C. ]] y el [[sieglu V d. C.|V]]. El grecobudismu influyó'l desenvolvimientu artísticu (y posiblemente conceptual) del budismusobremanera del [[budismu mahayana]], primero que fuera adoptáu per Asia Central y Noroeste nel [[sieglu&nbsp;I]] de nuesa yera, y finalmente esvalixándose a [[China]], [[Corea]] y [[Xapón]]. == Periodu medieval == === Los califatos === {{ap|Califatu ortodoxu|Califatu Omeya}} === Dinastíes shahiyas de Kabul === === Imperiu gaznávida === {{ap|Imperiu gaznávida}} === Sultanatu de Delhi === {{ap|Sultanatu de Delhi}} == Edá Moderna == === Imperiu mogol === {{ap|Imperiu mogol}} === Reinu sij === {{ap|Reinu sij}} == Edá contemporánea == === Colonización británica === {{ap|Raj británicu}} === Independencia de Paquistán === == Referencies == {{llistaref|2}} === Bibliografía (n'inglés) === * Ahmed, Akbar S.: ''Millennium and charisma among pathans''. Nueva York: Routledge, 1980. * Allchin, Bridget and Raymond Allchin: ''The rise of civilization in India and Pakistan''. Cambridge: Cambridge University Press, 1982. * Baluch, Muhammad Sardar Khan: ''History of the baluch race and Baluchistan''. Stuttgart (Alemaña): Steiner Verlag, 1987. * Banuazizi, Ali and Myron Weiner (eds.): ''The politics of social transformation in Afghanistan, Iran and Pakistan''. [[Siracusa (Nueva York)|Siracusa]] ([[Nueva York (estáu)|Nueva York]]): Syracuse University Press, 1994. * Bhutto, Benazir: ''Daughter of the east''. Londres: Hamish Hamilton, 1988. * Bosworth, Clifford Y.: ''Ghaznavids''. South Asia Books, 1992. * Bryant, Edwin: ''The quest for the origins of vedic culture: the indo-aryan migration alderica''. Oxford: Oxford University Press, 2003. * Cohen, Stephen P. ''The idea of Pakistan''. Washington D. C.: Brookings Institute Press, 2004. * Dupree, Louis: ''Afghanistan''. Oxford: Oxford University Press, 1997. * [[Mountstuart Elphinstone|Elphinstone, Mountstuart]]: ''An account of the kingdom of Caubul and its dependencies in Persia, Tartary and India''. Londres: 1815; Nueva Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers, 1998. * Esposito, John L. ''The Oxford history of islam''. Oxford: Oxford University Press, 2000. * Gasciogne, Bamber and Christina Gasciogne: ''A brief history of the great moguls''. Carroll and Graf Publishers, 2000. * Gauhar, Altaf: ''Ayub Khan: Pakistan's first military ruler''. Oxford: Oxford University Press, 1996. * Hardy, Peter: ''The muslims of british India''. Oxford: Oxford University Press, 1972. * Hopkirk, Peter: ''The great game: the struggle for empire in Central Asia''. Nueva York: Kodansha International, 1990. * Iqbal, Muhammad: ''The reconstruction of religious thought in Islam''. Kazi Publications, 1999. * Jaffrelot, Christophe: ''A history of Pakistan and its origins''. Londres: Anthem Press, 2002. * Kenover, Jonathan Mark: ''Ancient cities of the Indus valley civilization''. Oxford: Oxford University Press, 1998. * Mallory, J.P: ''In search of the indo-europeans''. Nueva York: Thames and Hudson, 1989. * Moorhouse, Geoffrey: ''To the frontier: a journey to the Khyber pass''. Nueva York: Henry Holt Company, 1984. * Olmstead, A.T: ''History of the Persian Empire: Achaemenid period''. Chicago: Chicago University Press, 1948. * Reat, Ross: ''Buddhism: A history''. Jain Publishing Company, 1996. * Sidkey, H.: ''The Greek Kingdom of Bactria''. Ohio: University Press of America, 2000. * Smith, Vincent: ''The Oxford History of India''. Oxford: Oxford University Press, 1981. * Tarn, W.W: ''Greeks in Bactria and India''. Cambridge: Cambridge University Press, 1980. * Thackston, Wheeler M.: ''The Baburnama: Memoirs of Babur, Prince and Emperor''. Oxford: Oxford University Press, 1996. * Thapar, Romila: ''A history of India : Volume 1''. Nueva York: Penguin Books, 1990. * Welch, Stuart Cary: ''Imperial mughal painting''. Nueva York: George Braziller, 1978. * Wheeler, R.Y.M: ''Five thousand years of Pakistan''. Londres: Royal India and Pakistan Society, 1950. * Wheeler, R.Y.M: ''Early India and Pakistan: To Ashoka, v. 12''. London: Praeger, 1968. * Wolpert, Stanley: ''Jinnah of Pakistan''. Oxford: Oxford University Press, 1984. * Ziring, Lawrence: ''Pakistan in the twentieth century: a political history''. Oxford: Oxford University Press, 1997. === Enllaces esternos (n'inglés) === {{commonscat|History of Pakistan}} * [http://www.pakhistory.com Historia de Paquistán] * [http://www.storyofpakistan.com Historiar sobre Paquistán] * [http://encarta.msn.com/encyclopedia_761560851_1/Pakistan.html Paquistán n'Encarta] * [http://web.archive.org/20081010150741/www.geocities.com/ziadnumis Monedes y Antigüedaes de Paquistán- de la Coleición Waleed Ziad] {{Tradubot|Historia de Pakistán}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de Paquistán|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] eh7c3c1qxfo8gxxr64a9r4d62kxa029 0 90594 3709981 3698243 2022-08-19T10:47:34Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Grand duchy of finland 1662.jpg|thumb|Mapa del Gran ducáu de Finlandia en cantu mariellu (1662).]] == Los primeros oríxenes de los finlandeses == === Llingua === El [[idioma finés|finés]], según otres [[llingües finu-báltiques]] cercanamente emparentaes, y les [[llingües sami]] —la llingua de la pequeña minoría indíxena de [[Laponia]]— son llingües del [[llingües ugrofinesas|grupu ugrofinés]] de la [[Llingües uráliques|familia urálica]] y son llingües non [[Llingües indoeuropees|indoeuropees]]. Les llingües más cercana al finés ye claramente'l [[idioma estoniu|estoniu]], col que comparte una alta inteligibilidad. === Teoríes === Los oríxenes del pueblu finlandés y la so llingua son un asuntu de discutiniu revigorizada. Dellos eruditos establecíos afirmen que "el so llar orixinal" foi no qu'agora ye'l centru-oeste de [[Siberia]], dende onde s'espandiríen les [[llingües uráliques]]. Otros suxurieron una gran "patria" ente'l ríu [[Volga]] y [[Escandinavia]]. Dellos aproximamientos d'especialidaes primeramente consideraes subordinaes a la cuestión, producieron puntos de vista diverxentes al desafiar esta aceptada visión. Los antepasaos de los finlandeses llegaron al so actual territoriu fai miles d'años, en numberoses foles socesives d'inmigrantes que vinieron del este, sur y oeste, estableciendo una cultura de cazadores-llabradores y emburriando a los indíxenes cazadores-pañadores saami escontra les remotes rexones norteñas. Otra nueva hipótesis, formulada mientres la década de 1990, diz que mientres la [[Edá del Xelu]], los ancestros de los finlandeses vivieron nuna de los trés árees habitables del sur d'[[Europa]], llamaes ''abelugues''. Les otres dos árees habitables fueron llar pa les llingües indoeuropea y vasca. Según hipótesis teoría, los [[llingües ugrofinesas|urálicos ugrofineses]] partir pel norte, mientres se dilía'l xelu. Poblaron el centru y norte d'Europa, ente que los antecesores de los [[vascos]] y otros pueblos poblaríen l'oeste. Más tarde, los falantes d'idiomes indoeuropeos enseñáron-yos l'agricultura a los sos vecinos cazadores-pañadores. Mientres los cazadores pañadores ugrofineses y vascos aprendieron cómo cultivar la tierra, tamién aprendieron la cultura y l'idioma de los cultivadores y asina se convirtieron n'indoeuropeos. Estos nuevos indoeuropeos llueu tuvieron una crecedera de población, por cuenta de la agricultura, y treslladáronse a nueves árees y indoeuropeizaron a los cazadores pañadores locales, y asina socesivamente. Asina ye como nacieron les llingües céltiques, xermániques y eslaves. Los finlandeses nun fueron indoeuropeizados, pol so llocalización aisllada, y esto esplica por qué'l so idioma nun ta rellacionáu, pero los sos xenes podríen tar rellacionaos cercanamente colos indoeuropeos de la [[Europa Central]]. Sicasí, esta teoría nun ye aceptada pola mayoría de los investigadores. Nun ye fácilmente refutada con evidencia arqueolóxica, pero munchos científicos llingüista considerar imposible. === Investigación xenética === La investigación [[xenética]] indica que los finlandeses son los más rellacionaos colos falantes de [[llingües xermániques]]. Según una amplia investigación xenética, comparten un gran númberu de similaridades xenétiques con xermanos de la mariña del Mar del Norte. Ye destacable tamién que la semeyanza ta nos xenes que solamente s'herieden per vía femenina (ver [[ADN mitocondrial]]). Esto suxure que tuvieron una ascendencia de mancomún, probablemente nos mesmos ''abeluga'' de la última Edá del Xelu. Sicasí, la semeyanza xenética nun prueba necesariamente qu'esistió dalguna vegada un antecesor común. == Prehistoria == La evidencia [[Arqueoloxía|arqueolóxica]] del [[Paleolíticu]], el poblamientu anterior a la Edá del Xelu en Finlandia, ye una tema n'alderique. Dempués de la Edá del Xelu, la evidencia arqueolóxica de los primeres pobladores de Finlandia, que veníen del sur y del este, pueden ser rastrexaes escontra alredor del 8500 e.C. La población de cazadores pañadores del [[Mesolíticu]] ye conocida como la "cultura Suomusjärvi". Alredor del 5300 e.C. apaecieron les "cultures del peñe de cerámica", conocíes pola so alfarería. Esto marca l'empiezu del [[Neolíticu]] pa Finlandia, anque la subsistencia entá taba basada na cacería y la pesca. Redes estenses d'intercambiu esistieron ente Finlandia y el nordés européu mientres el V mileniu e.C. Grandes cantidaes de pedernal y ámbare fueron importaos a Finlandia. Pintures nes roques, aparentemente rellacionaes con sistemes de creencies de xamanes y tótems, esisten especialmente nel este de Finlandia. Créese que la llingua proto-finesa partir por Finlandia nésta dómina, si nun lu foi antes. Dempués del 3200 e.C., los inmigrantes o la fuerte influencia cultural del sur del golfu de Finlandia establecer nel sur d'esti país. Esta cultura foi parte de les cultures europees del ''Hachu de Guerra'', que fueron acomuñaes de cutiu col movimientu de falantes indoeuropeos. La cultura del Hachu de Guerra o ''Cuerda Cerámica'' paez prauticar tamién l'agricultura y la crianza d'animales en Finlandia. Más al interior, les sociedaes taben menos avanzaes. La llingua finlandesa tuvo un influxu de les llingües báltiques indoeuropees (y vice trata) aprosimao nel periodu del 3500-1000 A.C. y les llingües sami diverxeron del finlandés estándar. La [[Edá del Bronce]] empezó en dalguna dómina dempués del 1500 e.C., esta vegada partiéndose dende l'oeste. Les rexones costeres de Finlandia fueron parte de la ''Cultura Nórdica del Bronce'', ente que nes rexones interiores, les influencies vinieron de les cultures del norte de Rusia qu'usaben el bronce. Dempués del 500 e.C., empezó la [[Edá del Fierro]]. Afayos de fueyes de fierro importaes y trabayos locales en fierro apaecen alredor de la mesma dómina. Mientres el sieglu I, el comerciu ya intercambiu con [[Escandinavia]] aumentó y se han atopaos dellos artefautos romanos d'esti periodu. Mientres el primer mileniu d.C., los grupos de población de Finlandia intercambiaben los sos productos (mayormente pieles) con comerciantes escandinavos. Les influencies tamién vinieron del sur y del este. La sociedá foi estratificada: la esistencia d'entierros ricamente afataos, de normal con armes, suxuren qu'una élite principal esistió dende'l sieglu III d'equí p'arriba. Sicasí, una sociedá centralizada nun evolucionó en Finlandia, nin siquier mientres la [[Yera Viquinga]]. Mientres esti tiempu, la población en Finlandia puede ser percibida en grupos distintos: finlandeses, tavastianos, carelios y sami. [[Åland]] ye absorbida pola cultura sueca, si non antes. Estos términos son usaos nel sentíu llingüísticu, non pa suxurir que'l pueblu de la Era de Fierro usaría o entendería etónimos modernos. == La dominación sueca == Pocu dempués de 1150, [[Erico el Santu]], rei cristianu de Suecia, entamó una cruzada nel suroeste de Finlandia: detrás llegaron los misioneros, y asina nació la ciudá d'[[Turku|Åbo]]. Mientres la mesma dómina, los rusos ortodoxos de [[Nóvgorod]], qu'apoderaben el comerciu de pieles, enfusaron nel territoriu de l'actual [[Carelia]], onde consiguieron conversiones de los nativos y fundaron un obispáu en [[Olonets]]. Los primeros enfrentamientos ente suecos y rusos empecipiar a empiezos del sieglu XIII, rematando cola victoria del príncipe rusu Alexander (1240), nel ríu Nieva. Dende entós el príncipe sería conocíu como [[Alexandru Nevski]]. Sicasí, la victoria del príncipe ortodoxu esmoleció al [[Inocencio IV|Papa de Roma]], qu'animó a los suecos a completar la conquista de Finlandia. Åbo convertir na sede d'un obispáu dependiente del Arzobispu d'[[Upsala]], que la convirtió en capital. En 1293 fundóse una nueva ciudá, [[Víborg]]. Sicasí, nun tardó en volver# a entamar la guerra contra los rusos. L'oxetivu principal yera controlar l'ismu de Carelia, que finalmente acabó siendo partíu pol [[Tratáu de Nöteborg]] (1323), nel cual los suecos caltuvieron Víborg y la so contorna; los rusos, los dos orielles del [[ríu Nieva]] y la mariña del [[llagu Ládoga]]. Esta frontera ente dambos países permaneció hasta'l sieglu XVI. La conquista de Finlandia pol reinu de Suecia, a diferencia del sistema establecíu mientres la mesma dómina pola [[Orde Teutónica]] n'[[Estonia]] y [[Livonia]], nun traxo consigo la implantación de la servidume de les poblaciones autóctones: constituyóse una nobleza finesa y los obispos de Åbo fueron escoyíos ente los fineses. A partir de 1347 aplicar en Finlandia'l derechu suecu, y unos años más tarde el país adquirió'l rangu de ducáu, integráu nel reinu de Suecia. En 1581 foi convertíu en gran ducáu. Un canónigu finés de Åbo introdució en 1527 la [[Luteranismu|Reforma luterana]] en Finlandia. L'obispu [[Mikael Agricola]] tradució en 1548 el [[Nuevu Testamentu]] al finés, convirtiéndose nel primer testimoniu escritu d'esta llingua, anque la llingua oficial y de la sociedá culta siguió siendo'l suecu. L'usu del [[finés]] nun sería enllantáu na alministración hasta 1739. Dende mediaos del sieglu XVI, los repitíos ataques a Livonia per parte del zar [[Iván IV de Rusia|Iván el Tarrecible]] obligaron a los suecos a reaccionar y apoderáronse de territorios n'[[Estonia]] y en [[Ingria]] (ente Estonia y el [[llagu Ládoga]]). El poderíu suecu algamó entós el so apoxéu y Finlandia conoció una relativa prosperidá: creáronse nuevos asentamientos, carreteres, servicios de correos, y fundóse una [[Academia de Åbo|universidá en Åbo]] (Turku). Cola [[Guerra del Norte]] (1700-1721) remató esti periodu d'estabilidá y prosperidá. L'enfrentamientu ente'l zar [[Pedro'l Grande]] de Rusia y el rei [[Carlos XII de Suecia]] tuvo efeutos catastróficos. Tres la derrota d'esti postreru na [[batalla de Poltava]] en 1709, les tropes ruses invadieron Finlandia en 1710 y afararon el país mientres dellos años: na memoria coleutiva de los finlandeses recibe'l nome de la “Gran Rabia”. Pol [[Tratáu de Nystad]] (1721), Rusia adquirió los territorios d'Estonia, Livonia, Ingria y tol ismu de Carelia: esta frontera caltener con llixeres variaciones hasta l'actualidá. En 1743 el [[Tratáu de Åbo]] añedió una pequeña porción de Finlandia. A lo último, en 1808, el zar [[Alexandru I de Rusia]], a quien la paz roblada con [[Napoleón Bonaparte]] en [[Tilsit]] dexara les manes llibres, invadió Finlandia: el [[Tratáu de Fredrikshamn]] reconoció la so anexón en 1809. == La dominación rusa == [[Alexandru I de Rusia]] estableció'l [[Gran Ducáu de Finlandia]] nomándose a sigo mesmu como Gran Duque y configurar añedir los territorios conquistaos en 1743 y 1809, según parte de los territorios adquiríos nel tratáu de 1721: les fronteres de Finlandia atopábense próximes a la ciudá de [[San Petersburgu]]. Hasta finales del sieglu XIX, el gran ducáu gociaría d'una autonomía real: tuvo la so propia dieta parllamentaria, exércitu, moneda, sellos de corréu, etc., el suecu siguió siendo l'idioma oficial. Polo que se refier a los mesmos fineses, éstos nun se sentíen estremaos de los suecos, pero'l treslláu de la capital de Åbo a Helsingfors (Helsinki) en 1812 supunxo una rotura cola tradición. En 1827 tuvo llugar el [[Gran Quema de Turku]] que fizo que Turku perdiera entá más la importancia que tenía. La llingua finlandesa travesó un periodu de rellumanza lliterariasobremanera cola apaición a partir de 1835 del Kalevala de Elías Lönnrot, un estensu poema épicu inspiráu en cantares populares. Pela so parte, les autoridaes ruses aguiyaron l'usu del finés pa compensar la influencia cultural sueca: reformaron la enseñanza pa favorecelo y reconocieron el finés como segundu idioma oficial. Sicasí, l'espertar de la conciencia nacional acabó al llargu plazu por entrar en conflictu col calter autocráticu del réxime zarista de Rusia, y la postura del gobiernu central endurecer col pasu de los años. A instancies del gobernador [[Nikolai Bobrikov]] (asesináu en 1904), el manifiestu del zar del 15 de febreru de 1899 suprimió l'exércitu finlandés ya impunxo el rusu como idioma de l'alministración. Tres la [[revolución rusa de 1905]] producióse cierta flexibilización: una nueva Constitución instituyó un Parllamentu escoyíu por tolos ciudadanos, incluyíes les muyeres. Pero l'ésitu de los socialistes nes eleiciones de 1907 provocó que s'intensificaren la represión y la rusificación. {{vt|Rusificación de Finlandia}} == La independencia == {{ap|Guerra Civil Finlandesa|Reinu de Finlandia (1918)|Declaración d'independencia de Finlandia}} Anque la declaración d'independencia de Finlandia foi adoptada pol Parllamentu finlandés el 6 d'avientu de 1917, nun foi sinón hasta 1918 cuando foi reconocida per Rusia nel [[Tratáu de Brest-Litovsk]].<ref name="TIMEEnd">[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,922651,00.html End of an Yera.] '''Revista TIME'''. Consultáu'l '''26/01/2008~'''.</ref> Dempués d'esperimentar una [[Guerra Civil Finlandesa|tarrecible guerra civil]], los sectores conservadores, lideraos pol xeneral [[Carl Gustaf Emil Mannerheim|Mannerheim]],<ref name="BBCMAN">[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/country_profiles/1032683.stm Timeline: Finland.] '''BBC News'''. Consultáu'l '''26/01/2008'''.</ref> ganaron a los grupos socialdemócrates y comunistes que proclamaren la [[República Socialista de los Trabayadores de Finlandia]], sofitaos polos bolxeviques rusos.<ref name="Britta">[http://www.britannica.com/ebc/article-9371193 Carl Gustaf Mannerheim.] '''Brittanica Online'''. Consultáu'l '''26/01/2008'''.</ref> Dempués de la firma del Tratáu de Brest-Litovsk, Alemaña desembarcó tropes en [[Hanko]] y tomó [[Ḥélsinki]] el [[13 d'abril]] de 1918.<ref name="Macro">[http://www.fsmitha.com/h2/ch08.htm 1918 and Russia.] '''MACROHISTORY & WORLD REPORT '''. Consultáu'l '''26/01/2008'''</ref> El [[16 de mayu]] celebróse la victoria de la "Finlandia Blanca", dempués de que los rusos [[Sóviet|soviéticos]] retirar de Finlandia. [[Ficheru:Finnish areas ceded in 1944.png|left|200px|thumb|Dempués d'intentar ocupar Finlandia en [[1940]], la Xunión Soviética conformar con ocupar, en 1944, los territorios señalaos nel mapa.]] El [[9 d'ochobre]], el [[Senáu de Finlandia|Senáu finlandés]] escoyó como Rei a [[Federico Carlos de Hesse-Kassel]], un príncipe alemán, cuñáu del [[kaiser|Emperador]] [[Guillermu II d'Alemaña|Guillermu II]]. La derrota alemana y l'abolición de la monarquía xermana significó'l fin del esperimentu monárquicu en Finlandia. El Príncipe Federico nunca foi coronáu rei,<ref name="Virtual">[http://web.archive.org/web/http://virtual.finland.fi/netcomm/news/showarticle.asp?intNWSAID=25911 Chronology of Finnish history.] '''Virtual Finland'''. Consultáu'l '''26/01/2008'''</ref> nin siquier llegó a visitar Finlandia,<ref name="Virtual" /> y arrenunció el [[14 d'avientu]] de 1918. D'esta manera, Finlandia convertir nuna República independiente, siendo'l so primera presidente [[Kaarlo Juho Ståhlberg]].<ref name="BBCMAN" /> Ente [[1918]] y [[1920]], voluntarios fineses llevaron a cabu una serie d'incursiones en territoriu rusu, conocíes como [[Heimosodat]], que'l so oxetivu yera la creación de la [[Gran Finlandia]]. Finalmente, roblóse'l [[Tratáu de Tartu (Finlandia-Rusia)|Tratáu de Tartu]] con Rusia'l [[14 d'ochobre]] de 1920, onde se definieron les fronteres rusu-fineses. Finlandia desallugó delles rexones en Carelia ocupaes polos voluntarios, a cambéu recibió una salida al [[océanu Árticu]] al traviés de [[Petsamo]].<ref name="Virtual" /> == Finlandia y la Segunda Guerra Mundial == [[Ficheru:Finnish flag at half-mast interim peace Helsinki 1940.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Finnish flag at half-mast interim peace Helsinki 1940.jpg|thumb|280x280px|Banderes finlandeses a mediu estil tres la publicación de los términos del tratáu de paz de la Guerra d'Iviernu.]] {{ap|Guerra d'Iviernu|Paz interina|Guerra de Continuación}} La frontera de 1920 sufrió grandes cambeos al acabar la [[Segunda Guerra Mundial]]. Depués de sufrir un fallíu intentu d'invasión soviética ente [[1939]] y [[1940]], na Guerra d'Iviernu, Finlandia perdió l'accesu al [[Llagu Ládoga]]. En [[1941]] participó xunto a l'[[Alemaña Nazi]] na [[invasión de la Xunión Soviética]], específicamente nes rexones de [[Carelia]] y alredor del Ládoga y [[Leningráu]]. Finlandia llogró recuperar los territorios perdíos en [[1940]],<ref name="Virtual" /><ref name="BBCMAN" /> pero al revertise'l cursu de la guerra en contra d'Alemaña, los fineses de nuevu tuvieron que redefinir les sos fronteres cola Xunión Soviética en [[1944]]. Nel [[Armisticiu de Moscú]], Finlandia realizó mayores concesiones territoriales.<ref name="BBCMAN" /> y perdió la so salida al océanu Árticu.<ref name="Virtual" /> {{vt|Tratáu de Paz de Moscú|Armisticiu de Moscú}} == El final de la Segunda guerra mundial y la posguerra == Al acabar la guerra, los soviéticos actuaron con durez sobre los territorios conquistaos. Espulsaron a tolos fineses del ismu de [[Carelia]] pa sustituyilos por rusos: Finlandia tuvo qu'acoyer a más de 400.000 refuxaos. Amás, tuvo que pagar cuantiosas arreglos de guerra hasta 1952. En 1945-1946 los soviéticos consiguieron que les Naciones Xuníes acusaren y condergaren a tolos políticos finlandeses que taben nel poder en xunu de 1941. D'una manera más xeneral, la política esterior de Finlandia tuvo sometida a una vixilancia constante per parte de Moscú: a esta situación bautizar como “[[finlandización]]”, una tutela que s'efeutuó ensin que s'instalara un gobiernu comunista en [[Ḥélsinki]] nin se produxera una adhesión al [[Pactu de Varsovia]]. Tres la muerte d'[[Josif Stalin]], la presión sobre Finlandia relaxóse adulces: los soviéticos sacuparon la base de Porkkala en 1956; autorizar a Finlandia a xuntase a l'[[Asociación Europea de Llibre Comerciu]] en 1962. Tamién foi un ésitu la “[[llinia Paasikivi-Kekkonen]]” –una sutil dosificación d'estricta neutralidá y combinación bien midida que satisfai a les esixencies soviétiques ensin menospreciar la independencia finlandesa –qu'encarnen los presidentes [[Juho Kusti Paasikivi]] (1946-1956) y depués [[Urho Kekkonen]] (1956-1981). Reconocida como ponte ente'l bloque capitalista y el bloque comunista, Finlandia acoyó en 1973 la [[Conferencia sobre la Seguridá y la Cooperación n'Europa]], que la so acta final roblóse'l 31 de xunetu de 1975. La [[disolución de la Xunión Soviética]] en 1991 punxo fin a lo que subsistía de la ''finlandización''. En febreru de 1993, Finlandia empecipió negociaciones con vistes a la so adhesión a la [[Xunión Europea]], que se produció en 1994.<ref name="TIMEEnd" /> == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Historia d'Escandinavia]] == Enllaces esternos == {{commonscat|History of Finland}} {{Tradubot|Historia de Finlandia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de Finlandia|Historia de Finlandia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] g5nam59is7xol2ia8erte3it4d9viwt 0 90611 3709775 3701824 2022-08-19T09:12:06Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Nowgorod 2005 Millenium Monument.jpg|thumb|200px|El monumentu ''[[Milenariu de Rusia]]'' na ciudá de [[Nóvgorod]], obra de [[Mikhaíl Mikeshin]] y [[Víktor Hartmann]] (1862).]] La '''historia de Rusia''' empieza cola llegada de los [[Primeros eslavos orientales|eslavos orientales]], el grupu étnicu del que darréu derivaríen los [[rusos]], [[ucraínos]] y [[Bielorrusia|bielorrusos]]. Cola unificación que realizó nel 882 [[Oleg de Nóvgorod]],<ref>VV.AA. Guía del mundu 2009, IEPALA Editorial, 2008 ISBN 84-675-3225-4, 9788467532258</ref> del norte ([[Nóvgorod]]) y el sur ([[Kiev]]), diose orixe al primer estáu eslavu oriental, la [[Rus de Kiev]]. Yá nel 944 el fíu de Oleg, [[Ígor de Kiev]], intentó una atayada incursión contra [[Constantinopla]], anque favoreció un tratáu comercial col [[Imperiu bizantín]]. La influencia de dichu revelar na [[cristianización de la Rus de Kiev]], empezando asina la fusión ente les cultures [[pueblos eslavos|eslava]] y bizantina que caracterizaría la rusa mientres los siguientes siete sieglos. La Rus de Kiev se desintegraría finalmente en dellos principaos que competiríen ente sigo por figurar como herederos de la so civilización y pol predominiu territorial na zona y qu'acabaron baxu [[Invasión mongola de Rusia|dominiu mongol]]. Tres el [[sieglu XIII]], el [[Principáu de Moscú]] llegó progresivamente a apoderar l'antiguu espaciu cultural. Llegáu'l [[sieglu XVIII]], el [[Zarato rusu]] llegara a convertise nel vastu [[Imperiu rusu]], tomando dende [[Polonia]] hasta l'[[océanu Pacíficu]]. La espansión escontra l'oeste avivó la conciencia rusa d'atrasu con al respeutive de los países europeos y acabó col aislamientu de los primeros tiempos. Los socesivos réximes del [[sieglu XIX]] respondieron a diches presiones con una combinación de reformismu cobarde y represión. El [[feudalismu]] rusu foi abolíu en 1861, pero nunos términos desfavorables pal [[llabrador|campesinado]] y sirvió p'amontar les presiones revolucionaries. Ente l'abolición de la [[servidume en Rusia|servidume]] y l'empiezu de la [[Primer Guerra Mundial]] en 1914, les reformes de [[Piotr Stolypin]], la [[Constitución Rusa de 1906|constitución de 1906]] y la [[Duma Imperial de Rusia]] introducieron notables cambeos na economía y la política del país, sicasí, los [[zar]]es nun tuvieron al altor de les circunstancies pa vencer poder autoritariu. L'últimu monarca, el zar [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]], reinó hasta 1917. La derrota militar na Primer Guerra Mundial y l'escasez de comida allanaron el camín a la [[Revolución rusa de 1917|Revolución Rusa]] de 1917, qu'asitió nel poder a los [[bolxevique]]s empobinaos por [[Vladímir Lenin]]. Ente 1922 y 1991, la historia de Rusia ye esencialmente la [[Historia de la Xunión Soviética]], un Estáu federal qu'ocupó una estensión territorial similar a la del antiguu Imperiu rusu. La [[Xunión Soviética]] configuróse como un [[Estáu socialista]] de partíu únicu so la direición del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista]], aboliéndose la [[propiedá privada]] de los medios de producción ya instaurándose un sistema d'[[economía planiada]]. A finales de los años 1980, siendo crítica la debilidá de la so estructura económico y político, ciertos cambeos na executiva del partíu y na economía marcaron el [[disolución de la Xunión Soviética|fin de la Xunión Soviética]]. La [[Historia de la Rusia post-soviética|Historia de la Federación Rusa]] puramente felicidá ye curtia, remontándose la so nacencia a la [[disolución de la Xunión Soviética]] a fines 1991. Sicasí, Rusia esistió como Estáu mientres más de mil años, siendo mientres gran parte del sieglu XX el nucleu de la URSS, del que Rusia ye socesor lexítimu y llegal na escena internacional. Rusia intentó construyir una [[capitalismu|economía de mercáu]] por aciu l'abandonu de la planificación centralizada y la propiedá estatal y cooperativa que constituyíen la base de la organización económica soviética, con resultaos frecuentemente traumátiques. A pesar de los vaivenes, Rusia inda caltién güei una continuidá cultural y social col so pasáu zarista y depués socialista. Permanez la incógnita de cómo van evolucionar les sos nueves instituciones federales col pasu del tiempu, pos el [[Presidente de Rusia|poder executivu]] sigui calteniendo gran influxu sobre'l parllamentu, los gobiernos rexonales y la sociedá civil polo xeneral. == Etimoloxía == El nome de Rusia en rusu ye "''Rossíya''" y procede del términu "''rus''" (vease [[Rus' (pueblu)]]). Sobre l'orixe de dichu términu hai delles teoríes, pero nenguna d'elles ye aceptada por toos. Les versiones estremar n'hestóriques, que se basen n'autores contemporáneos, llingüístiques y toponímiques. Asina les principales hipótesis son la histórica [[Imperiu bizantín|bizantina]], la indo-iranina, la llingüística [[Idioma finés|finesa]], la históricu-toponímica prusiana, amás de delles toponímiques. Como exemplu, n'[[Idioma estoniu|estoniu]] ''Rootsi'' tán rellacionaos con [[Roslagen]], una rexón costera de Suecia (Ruotsi en Finés) ente que para otros deriva del nome que los eslavos daben a los viquingos, o inclusive de términos alanos. El significáu de ''Rus'' sigue siendo materia de discutiniu, y otros espertos creen que'l nome tien raigaños eslavos o [[Persia|perses]]. {{VT|Etimoloxía de Rus y derivaos}} == La Rusia Antigua == === Primeros eslavos orientales === {{AP|Primeros eslavos orientales}} [[Ficheru:Slavic expansion.gif|thumb|300x300px|Espansión de les llingües eslaves.]] Los antepasaos de los [[rusos]] fueron les [[Pueblu eslavu|tribus eslaves]], que'l so orixe inicial allúgase, piensen dellos espertos, nes árees montiegues de les [[Ríu Prípiat|marismas del Prípet]] (ente Polonia, Bielorrusia y Ucrania). Estos estendiéronse escontra l'este, entemeciéndose con delles tribus d'orixe [[finu-ugro]]; y escontra el sur, ente'l [[ríu Don]] y los [[Cárpatos]], no que güei ye [[Ucraína]], rexón que tres la dómina d'[[Atila]] vio'l movimientu de dellos pueblos, y en que la so costa sur [[Crimea]] caltenía un ampliu contautu cola cultura griega. Tres la cayida del Imperiu romanu viéronse influyíos pol [[cristianismu]] [[Grecia Antigua|griegu]] cuando [[Cirilo y Metodio]], misioneros procedentes de Bizancio, evanxelizaron a los eslavos y crearon una nueva escritura ([[Alfabetu cirílicu|escritura cirílico]], n'honor a Cirilo) pa traducir los evanxelios, qu'entá s'usa na zona oriental d'Europa pa escribir el [[idioma rusu|rusu]]. Conforme la suerte del [[Imperiu bizantín]] entraba en cayente, la so cultura supunxo una continua inflúi sobre'l desenvolvimientu de Rusia nos sos primeros sieglos d'esistencia. A partir del sieglu X la rexón vio tamién l'apaición de diverses tribus d'orixe asiáticu dende les estepes, según la creación d'una cultura eslava na zona más cercana a Europa. {{VT| Proto-indoeuropeos|Escitas|Reinu del Bósforo}} === N'Oriente: Jazaria y Volga Bulgaria === <div style="margin:0 0.2ex 1em">''<span style="font-size:87%">Artículos principales:</span> '''[[Jázaros|{{{2|Jázaros}}}]] y la [[Bulgaria del Volga]]'''''</div> Los '''jázaros''' fueron un pueblu [[pueblos túrquicos|turcu]] qu'habitó les [[estepa|estepes]] del baxu [[Ríu Volga|Volga]] ente los sieglos [[Sieglu VIII|VIII]] y [[Sieglu IX|IX]]. Munches tribus eslaves orientales pagaron tributu a los jázaros. El so dominiu empezó a aparrar, sicasí, a finales d'esti periodu, cuando [[Oleg de Nóvgorod|Oleg]], un guerreru [[Varegos|varego]], treslladar al Sur dende [[Nóvgorod]] pa espulsar a los jázaros de [[Kiev]] y fundaría la [[Rus de Kiev]] alredor del añu [[880]]. Invasores de procedencia eslava y turca bastiaron la cayida final del gobiernu jázaro sobre'l [[sieglu X]]. La '''Bulgaria del Volga''' foi un estáu non eslavu na vega media del ríu [[Volga]]. Dempués de la invasión Mongola aportó a parte de la [[Horda d'Oru]]. Los [[Chuvashia|chuvashes]] y los [[Tártaros|tártaros de Kazán]] son los descendientes de los volgo-búlgaros. Alredor del [[sieglu X]], Bulgaria del Volga abrazó'l [[Islam]], lo que los llevó a la independencia de [[Jazaria]]. Nel [[sieglu XVI]], Rusia conquistó les sos tierres sol reináu del [[zar]] [[Iván IV de Rusia|Iván IV]] ('el Tarrecible'). == La Rus de Kiev == === N'occidente: los viquingos y la Rus de Kiev === {{AP|Rus de Kiev|Principáu de Kiev}} [[Ficheru:Finno-ugrian-map-es.svg|thumb|290px|Tribus na dómina de llegada de los varegos, anterior a la colonización eslava.]] Los [[viquingu|viquingos]], llamaos "[[varegos]]" polos [[bizantín]]s, yeren un pueblu dedicáu tantu a la [[piratería]] como al comerciu. Empezaron a aventurase remontando los ríos dende'l [[mar Bálticu]] al Este escontra a los mares [[mar Negru|Negru]] y [[Mar Caspiu|Caspio]]. Los eslavos de la redoma de los ríos de cutiu contratar como proteutores. Acordies cola ''[[Crónica de Néstor]]'', un varego llamáu [[Riúrik]] aportó a el príncipe de [[Nóvgorod]] alredor de [[860]] primero que los sos socesores treslladar al Sur y estendieren la so autoridá a [[Kiev]]. A finales del [[sieglu IX]], el gobernador [[varego]] de Kiev yá estableciera la so supremacía sobre una vasta zona que gradualmente vieno ser conocida como Rus (a diferencia del nome de l'actual Rusia, Rossíya en rusu, establecíu por [[Pedru I de Rusia|Pedro'l Grande]]). La Rus de Kiev, el primer estáu eslavu oriental, remaneció nel [[sieglu IX]] na redoma del valle del [[ríu Dniéper]], a partir d'un grupu de pequeños principaos comenenciudos en caltener el comerciu fluvial de la zona. La Rus de Kiev controlaba'l comerciu de pieles, cera y esclavos ente [[Escandinavia]] y l'[[Imperiu Bizantín]] al traviés de la ruta denomada ''[[Ruta comercial de los varegos a los griegos|de los varegos a los griegos]]''. A finales del [[sieglu X]], la minoría escandinava yá s'entemeciera cola población eslava. Ente les principales aportaciones de la Rus de Kiev ta la introducción de la variante eslava del [[Ilesia ortodoxa |cultu ortodoxu]], afondando entá más la síntesis de cultures bizantina y eslava que definiría a la rusa mientres los siguientes mil años. La rexón adoptó'l [[cristianismu]] en [[988]] nel actu oficial de [[cristianización del Rus de Kiev|bautismu]] públicu de los habitantes de Kiev pol [[Vladímir I de Kiev|príncipe Vladímir I]]. Dellos años más tarde introducióse'l primer códigu de lleis, la ''[[Xusticia de la Rus]]'' (''Rúskaya Pravda''). D'equí p'arriba, los [[Gran Príncipe de la Rus de Kiev|príncipes de Kiev]] siguiríen l'exemplu bizantín y caltendríen la Ilesia direutamente dependiente d'ellos, inclusive n'ingresos, de manera que la Ilesia y l'Estáu tuvieren permanentemente xuníos. [[Ficheru:Principalities of Kievan Rus' (1054-1132) es.svg|thumb|290px|Principaos de la Rus de Kiev (1054-1132)]] Mientres el [[sieglu XI]], particularmente mientres el reináu de [[Yaroslav I el Sabiu]], la Rus de Kiev presumía d'una economía y unos llogros n'arquiteutura y lliteratura cimeres a los qu'esistíen entós nel occidente européu. Comparáu colos llinguaxes de la cristiandá europea, el rusu tuvo bien pocu influyíu pol [[Idioma griegu|griegu]] y el [[llatín]] de les antigües escritures cristianes. Esto debió al fechu de que s'usara'l [[eslavu eclesiásticu]] pa la [[lliturxa]] nel so llugar. La tribu túrquica de los [[Cumanos|kipchakos]] substituyó los [[pechenegos]] como fuercia dominante nes rexones del sur de la estepa vecines a Rus nel final del sieglu XI y fundó un estáu nómada nes estepes a lo llargo del [[mar Negru]] (Desht-y-Kipchak). El refugu de los sos ataques regulares, especialmente contra Kiev, yera una carga pesada pa les árees meridionales de Rus. Les incursiones nómades causaron una arribación masiva de la población eslava a rexones más segures, fuertemente montiegues del norte, particularmente al área conocida como [[Opolie|Zalesie]]. La Rus de Kiev acabó desintegrándose como estáu pola mor les disputes armaes ente los miembros de la familia principesca, que colectivamente detentaban el poder, siendo la cabeza d'ellos, el mayor y rotándose nos puestos secundarios según la edá. El [[Gran príncipe de Kiev]] [[Vladímir II Monómaco]] ye consideráu'l postreru gobernante de la Rus de Kiev unificada. Tres la desintegración de la Rus de Kiev, tantu [[Vladímir]], ciudá qu'él fundó, como [[Súzdal]] (que darréu formaríen el [[Principáu de Vladímir-Súzdal]]) y la [[República de Nóvgorod]] al Norte y el [[Principáu de Halych-Volynia|Principáu de Hálych-Volynia]] al Suroeste ganaríen poder ya independencia. La [[Invasión mongola de Rusia|conquista pol Imperiu mongol]] llevada por aciu una política expansionista por [[Genghis Khan]], nel [[sieglu XIII]] foi'l momentu final, quedando'l sur baxu dominiu mongol y el norte sometíu a vasallaxe. La división ente los príncipes llocales fixo fácil y corta la conquista. Kiev sería afarada, la zona occidental va ser absorbida pola [[República de los Dos Nación|Mancomunidá Polacu-Lituana]] y el norte cayería so la influencia sueca. La rexón de Súzdal, apoderada polos mongoles, y l'independiente ciudá báltica de [[Nóvgorod]], estrechamente xunida a les redes comerciales alemanes y sueques, estableceríen les bases pa la Rusia moderna. {{VT|Olga de Kiev |Sviatoslav I de Kiev |Vladímir II Monómaco|Guerra Rusu-Bizantina (941)|Iziaslav I de Kiev}} === La invasión mongola de la Rus de Kiev === {{AP|Invasión Mongola de Rusia}} [[Ficheru:Rus de Kiev es 1237.svg|thumb|290px|Principaos de la Rus de Kiev en 1237.]] Los mongoles aceleraron la fragmentación de la [[Rus de Kiev]]. En [[1223]], enfrentar a un destacamentu del exércitu del [[Imperiu mongol]] nel [[Batalla del Ríu Kalka|ríu Kalka]], saliendo claramente derrotaos. En [[1237]]-[[1239]] los mongoles afaren los principaos de [[Principáu de Kiev|Kiev]], [[Principáu de Riazán|Riazán]], [[Vladímir]] ([[Principáu de Vladímir-Súzdal]]), [[Principáu de Pereyáslavl|Pereyáslavl]], [[Principáu de Chernigov|Chernígov]], [[Yúriev-Polski]], [[Rostov]], [[Yaroslavl]], Úglich, Kozelsk, [[Múrom]]. En [[1240]], los mongoles escalaron la ciudá de Kiev y treslladáronse al oeste, sobre [[Polonia]] y [[Hungría]]. Aquel día yá conquistaren la mayor parte de los principaos de la Rus de KIev. De los que formaben parte de la Rus de Kiev solu Nóvgorod escapó de la ocupación. L'impautu de la invasión mongola de los territorios de la Rus de Kiev nun tuvo precedentes, siendo asesinada la metá de la población. Centros urbanos como Kiev enxamás se recuperaron de la devastación del ataque inicial. Los inmigrantes qu'abandonaron la Rus meridional escapando de los mongoles treslladáronse principalmente al nordeste, onde'l clima yera más fríu, el suelu yera más probe y les comunicaciones anteriores comerciales con Europa fueron complicaes. Esta rexón constituyiría'l nucleu del estáu rusu modernu nel periodu medieval tardíu. Sicasí, Nóvgorod siguió espolletando y una nueva entidá Moscovia, que llueu se convertiría nel [[Principáu de Moscú]], anque foi afarada dos veces polos mongoles, empezó a amontase rápido dempués de 1327. Cuando'l [[Imperiu mongol]] se desintegró, dellos principaos de la estazada Rus de Kiev pasaron a depender de la [[Horda d'Oru]]. {{VT|Batalla del ríu Kalka|Batu Kan}} === La Horda Dorada === {{AP|Horda Dorada}} [[Ficheru:Alexander Newski.jpg|thumbnail|146px|left|Aleksandr Nevski]] Los mongoles apoderaron Rusia dende la so capital occidental de [[Sarai]], na ribera del [[Volga]], cerca de l'actual ciudá de [[Volgográu]]. Los príncipes de la Rusia meridional y oriental tuvieron que pagar tributu a los mongoles, o [[tártaros]], o la Horda Dorada. A cambéu recibíen un documentu, el ''yarlyk'' ([[Jarlig]]), que los certificaba como gobernantes en representación del [[Kan]]. Polo xeneral, los príncipes gociaben d'una considerable llibertá pa gobernar al so antoxu. Unu d'ellos, [[Aleksandr Nevski]], príncipe de [[Principáu de Vladímir-Súzdal|Vladímir]], algamó entidá llexendaria na metá del sieglu XIII como resultáu de les sos victories sobre los [[caballeros teutonos]], los [[Suecia|suecos]] y los [[Lituania|lituanos]]. Pa la [[Ilesia ortodoxa]] y casi tolos príncipes, los occidentales significaben un mayor peligru pal so estilu de vida que los mongoles. Nevski llogró proteición y asistencia mongola na so llucha contra los invasores del Oeste qu'intentaron aprovechase d'un supuestu colapsu rusu pa ganar tierres. Coles mesmes, gracies al sofitu mongol llogró afitase nel dominiu de la entós secundaria ciudá de Moscú, que los mongoles apurriríen a la so descendencia. Magar tou, el socesores de Nevski desafiaríen más tarde el poder tártaro. Los mongoles non solo esixíen pesaos tributos de los principaos rusos, sinón que de cutiu los invadíen, escalándolos y faciendo esclavos. Por casu, les invasiones de 1252 y 1293 significaron práuticamente la ruina, al igual que la invasión de [[Batu Kan]] nos años 1237-1241. Los mongoles dexaron la so buelga ente los rusos en ciertos campos como les táctiques militares y el desenvolvimientu de rutes comerciales. So la ocupación mongola, [[Moscovia]] tamién desenvolvió un sistema postal per carretera, el censu, recaldación d'impuestos y una organización militar. La influencia oriental permaneció viva hasta bien entráu'l [[sieglu XVIII]], cuando los mandatarios rusos llevaron a cabu un esfuerciu pa occidentalizar el so país. {{VT|República de Nóvgorod|Batalla del Llagu Peipus}} == El Principáu de Moscú == {{AP|Principáu de Moscú}} === La puxanza de Moscú === La fecha exacta de la fundación de Moscú ye desconocida. La primer mención escrita de la ciudá ta na ''Crónica de Ipátiev'' so 1147. 04 d'abril 1147 Yuri Dolgoruki convidó Seversky príncipe Sviatoslav II de Kiev na xunta militar : "Vengan a mi , hermanu, nel Moscú! " . Dempués de nueve años ellí, el so principáu na frontera, na confluencia del ríu Moskvá y el Neglínnaya Yuri Dolgoruki decidió construyir un castiellu -fortaleza y cronista escribió En 1156 , a veres del ríu Moskvá nuna llomba llevantó la primer fortaleza de la paré de madera - . Kremlin de Moscú. Moscú nuevu yera parte alloñada de Vladimir- Suzdal principáu . Entrada Moscú sustituyó a l'aldega Kuchkova , noble - tabernáculos comerciante Stepan Ivanovich taba a la mano . Xente de Chudski y de Mordvynski de pueblu Kuchkovo pa comodidá, llamaron Moscú. Yá porque yera de pies nel ríu Moscú. "Moscú [ ... ] fundada nel sangre y pa sorpresa de los enemigos del nuesu reinu fíxose famosu . Ella yera conocida dende hai enforma tiempu como Kuchkova. " - escribió N. Karamzin . Según otros, la primer vegada que la ciudá foi mentada ente'l tercer censu de les tierres que pertenecíen a la Horda d'Oru , que tuvo llugar en 1272 . A finales del sieglu XIII, Moscú yera insignificante de lliquidación, propiedá de los príncipes más nuevos de la dinastía de Suzdal. Por 1303 el principáu yera desaxeradamente pequeña . [[Daniel de Moscú|Daniil Aleksándrovich]], el fíu menor de Nevski, fundó'l principáu de Moscovia, centráu na ciudá de Moscú, que llegaría a espulsar a los tártaros de Rusia. Bien asitiáu n'el treme fluvial del Este d'Europa y arrodiáu de montes y marismas que-y ufiertaben proteición frente al enemigu, Moscovia foi nun principiu [[vasallu]] de Vladímir, pero llueu absorbió al so estáu matriz orixinal. Un factor determinante de la superioridá de Moscovia foi la cooperación ente los sos mandatarios y los señores mongoles, que-yos garantizaron que'l títulu de Gran Príncipe de Rusia y el control de la recaldación d'impuestos del tributu mongol fueren hereditarios pa los descendientes de Nevski. El prestíu del principáu aumentó sobremanera cuando aportó a el centru de la [[Ilesia Ortodoxa]]. El so líder, l'obispu metropolitanu, treslladar de Kiev a Vladímir en [[1299]] y unos años más tarde estableció la base permanente de la [[Ilesia Ortodoxa]] en Moscú. A mediaos del [[sieglu XIV]], el poder de los mongoles entró en cayente, y los Grandes Príncipes de Rusia sintiéronse capaces d'oponese abiertamente al xugu mongol. En [[1380]], en [[Batalla de Kulikovo|Kulikovo]], cerca del [[ríu Don]], el kan foi derrotáu y, anque esta reñida victoria nun marcó'l fin del poderíu tártaru en Rusia, infirió enorme fama al Gran Príncipe. El lideralgu de Moscú en Rusia taba firmemente consolidáu y el so territoriu considerablemente espandíu gracies al comerciu, la guerra y los matrimonios. {{VT|Iván I de Rusia}} === Iván III, el Grande === Mientres el sieglu catorce, los grandes príncipes de Moscovia empezaron a adquirir tierres ruses p'amontar la población y la riqueza so la so poder. Quien meyor punxo en práutica esta estratexa foi [[Iván III de Rusia|Iván III]] el Grande ([[1462]]–[[1505]]), quien estableció los cimientos pa un nuevu estáu rusu. Contemporaneu de los [[Dinastía Tudor|Tudor]] y otros "nuevos monarques" na Europa Occidental, Iván dobló les tierres sol so mandatu y proclamó la so soberanía absoluta sobre tolos príncipes y nobles rusos. En negándose a pagar más tributos a los mongoles, Iván entamó una serie d'ataques qu'abrieron el camín a la completa derrota de la Horda d'Oru, agora estremada en diversos [[kanatus]]. Tamién impunxo la so autoridá a les ciudaes de [[Pskov]] y [[Nóvgorod]] hasta entós semiindependientes. Mientres el reináu d'Iván III, que contraxera matrimoniu con [[Sofía Paleóloga]], empezó a xestase la idea de la [[Tercera Roma]]. Sofía yera sobrina de [[Constantino XI]], el postreru [[Emperador bizantín]] ya Iván podía reclamar ser l'herederu del esmarranáu [[Imperiu Romanu d'Oriente]] ([[Imperiu bizantín]]). Iván compitió col so poderosu rival noroccidental Lituania pol control de dalgunos de los principaos semiindependientes que formaron la Rus de Kiev nel [[Dniéper]] cimeru y les llanures del [[ríu Donets|ríu Donéts]]. L'abandonu de dellos príncipes, les escaramuzas fronterices y una llarga ya interminable guerra con Lituania qu'acabaría en [[1503]] dexaron a Iván III estender al Oeste los sos dominios, que se triplicaron mientres tol so reináu. L'afitamientu internu complementar cola espansión del estáu. Mientres el [[sieglu XV]], los gobernantes de Moscú consideraron tol territoriu rusu como la so propiedá. Dellos principaos semiindependientes inda reivindicaben ciertos territorios, pero Iván III forzó a los menos poderosos a aceptar al gran príncipe de Moscovia y los sos descendientes como líderes indiscutidos con competencies sobre asuntos militares, xudiciales y diplomáticos. Gradualmente, el mandatariu moscovita remaneció como un líder poderosu y autocráticu: un [[zar]]. Mientres el reináu del so fíu, [[Basilio III de Moscú|Basilio III]], Rusia sufría de les incursiones regulares de los tártaros de Crimea y los tártaros de [[Kazán]]. Les invasiones más peligroses asocedieron en 1517, 1521, 1537, 1538. L'amenaza de les incursiones tártares nun dexaba al pueblu rusu asimilar les rexones del sur col suelu fértil. Les decenes de miles de milicianos y los nobles protexeron les llendes del sur que yeren la carga pesada pal estáu y menguaba tamién el so desenvolvimientu económico y social. Mientres la disputa con Pskov en 1510, el monxu [[Filoféi de Pskov|Filoféi]] escribió una carta a [[Basilio III de Moscú|Basilio III]], fíu d'Iván III, na que profetizaba qu'esti reinu diría convertise na [[Tercera Roma]], cristalizando asina'l sentimientu rusu d'heriedu con al respeutive de los bizantinos. == Iván IV, el Tarrecible == {{AP|Iván IV de Rusia|Zarato rusu}} [[Ficheru:Kremlinpic4.jpg|thumbnail|192px|right|Semeya d'Iván el Tarrecible]] Ivan IV foi'l primera gobernante moscovita qu'emplegó'l títulu de [[zar]] estableciendo'l [[Zarato rusu]]. El progresu del poder autocráticu del zar algamó'l so puntu máximu mientres el reináu ([[1547]]–[[1584]]) d'[[Iván IV de Rusia|Iván IV]]. Iván fortaleció la posición del zar hasta un puntu ensin precedentes, subordinando a la so voluntá a la nobleza ensin nengún reparu, exiliando o executando a munchos de los sos miembros ante la menor provocación. Magar tou, Iván foi un estadista con una visión al llargu plazu que promulgó un nuevu códigu de lleis, reformó la ética del cleru y construyó la gran [[Catedral de San Basilio]], qu'inda s'atopa na [[Plaza Roja]] de Moscú. Introdució la autoadministración sobre'l nordeste de Rusia, onde había pocos grandes propietarios de tierres. El zar Iván IV venció a los tártaros de [[Kazán]] en 1552, sicasí los [[tártaros de Crimea]] siguíen afarando les tierres ruses. En 1571 estos tártaros de Crimea amburaron la capital rusa y amenorgaron a la esclavitú a cientu cincuenta mil rusos. N'otru frente, Iván IV lluchaba pola salida de Rusia al [[mar Bálticu]] y l'accesu al comerciu marítimu. Esto foi causa d'una guerra cansosa, y a la fin infructuosa de Rusia contra Letonia, Polonia, Lituania, Suecia y territorios alemanes. {{VT|Opríchnina|Guerra Livona |Invasiones de tártaros en Rusia nel sieglu XVI}} {{VT|Yermak Timoféyevich}} === El Periodu Tumultuoso === {{AP|Periodu Tumultuoso}} A la muerte d'Iván dio empiezu un periodu de guerres civiles conocíu como'l [[Periodu Tumultuoso]]. La disputa na socesión y el resurdir de la nobleza fueron los principales detonantes del conflictu. Cuatro años ([[1600]]-[[1604]]) de mala collecha causada poles baxes temperatures nos meses veraniegos provocaron la fame y la desorganización económica. L'autocracia sobrevivió a estos años aveseos y el gobiernu de zares corruptos o débiles gracies a la puxanza de la burocracia del gobiernu central. Los funcionarios gubernamentales siguieron emprestando serviciu, ensin entrar en polémiques sobre la llexitimidá del soberanu o la faición que controlara'l tronu. Les disputes socesories mientres el Periodu Tumultuoso causaron perdes de numberosos territorios en favor de la [[República de les Dos Naciones|Comunidad Polacu-Lituana]] y [[Suecia]] en guerres como les [[Guerra Polacu-Moscovita (1605-1618)|Dimitríadas]], la [[Guerra de Ingria]] y la de [[Smolensk]]. Munches ciudaes ruses fueron afaraes polos intervencionistes polacos y suecos. La recuperación llegaría a mediaos del [[sieglu XVII]], cuando diverses guerres entamaes contra la Comunidá Polacu-Lituana ([[1654]]–[[1667]]) apurrieron sustanciales beneficios territoriales, incluyendo Smolensk, Kiev y la parte oriental d'Ucraína. === Los Románov === {{AP|Dinastía Románov}} Llogróse restaurar l'orde en [[1613]] cuando [[Miguel I de Rusia|Miguel Románov]], rellacionáu por matrimoniu cola [[Rúrikovich|Dinastía de Rúrik]], foi escoyíu pola Asamblea Nacional ([[Zemsky Sobor]]) pa ocupar el tronu. Asina dio entamu'l periodu de la Dinastía Románov, que duraría nel poder dende 1613 hasta'l trunfu de la [[Revolución de Febreru]] de 1917. El deber inmediatu de la nueva dinastía foi'l de restaurar l'orde. Por suerte pa Moscú, los sos mayores enemigos, la [[República de les Dos Naciones|Comunidad Polacu-Lituana]] y [[Suecia]], entraren en conflictu ente sigo, lo que brindó a Moscovia la oportunidá de faer la paz con Suecia en [[1617]] y roblar una tregua colos Polacu Lituanos en [[1619]]. [[Ficheru:Andrei_Ryabushkin_-_Seventeenth-Century_Moscow_Street_on_a_Public_Holiday_-_Google_Art_Project.jpg|thumb|212px|left|Cuadru del sieglu XVII representando una cai de Moscú en fiestes, por [[Andréi Ryábushkin]].]] Más qu'arriesgar les sos posiciones en más guerres civiles, los grandes nobles o ''[[boyardos]]'' cooperaron colos primeres Románov, dexándo-yos rematar les xeres de centralización burocrática. Con éses l'Estáu riquió los servicios tantu de la vieya como de la nueva nobleza, principalmente nel planu militar. A cambéu los zares dexaron a los ''boyardos'' completar el procesu de feudalización del campesinado. Mientres el sieglu anterior, l'estáu llindara progresivamente el derechu de los llabradores a treslladase de los dominios d'un señor a otru. Col Estáu agora legitimando totalmente la servidume, los llabradores que fuxíen convirtiéronse automáticamente en proscritos. Los terratenientes teníen el control absolutu sobre los sos llabradores y podíen mercalos, vendelos, comerciar con ellos como mercancía o hipotecalos. Tanto l'Estáu como los nobles fixéron-yos soportar la pesadísima carga de los impuestos, que la so tasa yera cien veces mayor a mediaos el sieglu XVII qu'un sieglu antes. Amás, los comerciantes y artesanos de clase media qu'habitaben les ciudaes fueron gravados con más impuestos y, como a los siervos, prohibióse-yos camudar de residencia. Finalmente, tolos sectores de la población fueron suxetu de lleves militares ya impuestos especiales. === Rebeliones ente'l campesinado === Nun periodu nel que los disturbios ente'l campesinado yeren reinales, el de mayor entidá del sieglu XVII empezó en [[1667]]. Cuando los [[cosacu|cosacos]] reaccionaron contra la creciente centralización del Estáu, los siervos sumar a la revuelta y escaparon de les sos tierres xuniéndose a aquellos. El cosacu rebalbu [[Stenka Razin]] condució a los sos siguidores xubiendo'l [[Volga]], afalando revueltes llabradores y sustituyendo los gobiernos llocales por un mandu cosacu. Finalmente, l'exércitu del [[zar]] entartallar col so exércitu en [[1670]]; un añu dempués, Stenka foi prindáu y degolláu. El llevantamientu y la consecuente represión con que remató la postrera de les crisis de mediaos de sieglu traxeron la muerte d'un porcentaxe significativu de la población llabradora de les árees afeutaes. == La Rusia Imperial == {{AP|Imperiu rusu}} {{VT|Economía del Imperiu rusu}} === Pedro'l Grande === [[Ficheru:Growth of Russia 1613-1914.png|thumb|350px|La espansión de Rusia ente 1613 y 1914.]] [[Pedru I de Rusia|Pedru I]], el Grande ([[1672]]–[[1725]]), consolidó l'autocracia en Rusia y desempeñó un papel crucial na adautación del país al sistema européu d'estaos. Dende los sos modestos oríxenes nel sieglu XIV como Principáu de Moscú, Rusia convirtiérase na nación más grande del mundu en tiempos de Pedro. Tres veces el tamañu d'Europa, tomaba les llanures eurasiáticas dende'l [[Mar Bálticu]] al Océanu Pacíficu. Bona parte de la so espansión produxérase nel sieglu XVII, rematando col primer asentamientu nel Pacíficu a mediaos de sieglu, reconquistar de Kiev y la pacificación de les tribus siberianes. Sicasí, esta vasta estensión de tierra solo allugaba a catorce millones d'habitantes. La producción de granu nun algamar les cifres d'Occidente, obligando a casi tola población a vivir de l'agricultura. Solo una minúscula proporción del total habitaba les ciudaes. Pedro taba fuertemente impresionáu poles meyores teunolóxicos, bélicos y políticos d'Occidente. Estudió les sos táctiques militares y fortificaciones pa más tarde crear un exércitu de 300.000 efectivos solu movilizaos pa él y a los que reclutó pa tola vida. Nel intervalu [[1697]]-[[1698]], convertir nel primer príncipe rusu en visitar Occidente, onde'l so séquitu y él causaron una fonda impresión. Nuna ceremonia especial, Pedro asumió'l títulu d'emperador al empar que'l de zar, y Moscovia pasó a llamase oficialmente [[Imperiu rusu]] en [[1721]]. Los primeros esfuercios militares de Pedro fueron dirixíos contra'l [[Imperiu otomanu]]. Tres ello, la so atención centrar nel Norte. Pedro inda escarecía d'un puertu seguru en dicha zona, sacante en [[Arjángelsk]], nel [[Mar Blanco]], que les sos agües permanecíen xelaes nueve meses al añu. L'accesu al Bálticu atopábase bloquiáu per Suecia, que'l so territoriu zarrar por trés puntos. Les ambiciones de Pedro por tener una "ventana al mar" lleváronlu a roblar una alianza secreta contra Suecia cola [[República de les Dos Naciones|Comunidad Polacu-Lituana]] y [[Dinamarca]] en [[1699]], derivando na [[Gran Guerra del Norte]]. La guerra remató en [[1721]] cuando una Suecia exhausta pidió la paz a Rusia. Pedro adquirió cuatro provincies asitiaes al Sur y al Este del [[Golfu de Finlandia]] asegurando asina'l so acobiciáu accesu al mar. Ellí construyó la nueva capital de Rusia, [[San Petersburgu]], como una "ventana abierta sobre Europa" pa sustituyir a Moscú, mientres tanto tiempu centro cultural del país. Les tensiones xeneraes poles espediciones militares de Pedro provocaron otra revuelta. En nome del rebalbu executáu Stenka Razin, otru caudiellu cosacu, [[Kondraty Bulavin]], llevantar n'armes siendo derrotáu finalmente. Pedro reorganizó'l so gobiernu siguiendo los modelos occidentales, tresformando Rusia nun estáu [[absolutismu|absolutista]]. Reemplazó a la vieya [[Duma]] ''boyarda'' (un conseyu de nobles) por un senáu de nueve miembros, na práutica un conseyu d'estáu. La Rusia rural foi estremada en nueves provincies y distritos. Pedro comunicó al senáu que la so misión yera recaldar impuestos. De resultes, la recaldación triplicar mientres el so reináu. Como parte de les sos reformes de gobiernu, la Ilesia Ortodoxa incorporóse parcialmente a la estructura alministrativa del país, faciéndola na práutica una ferramienta del Estáu. Pedro abolió'l patriarcáu y sustituyir por un cuerpu coleutivu, el [[Sínodu Sagráu]], dirixíu por un funcionariu llaicu. Mentanto, fueron esaniciándose toles muertes del antiguu autogobiernu local, y Pedro prosiguió ya intensificó los esfuercios de los sos predecesores, encamentando a la nobleza por qu'emprestara servicios a l'alministración. Pedro morrió en [[1725]], dexando la socesión nel aire y un reinu exhausto. Mientres el so mandatu formuláronse preguntes sobre l'atrasu del país, la so rellación con Occidente, la idoneidad de la reforma dende enriba, y otros problemes fundamentales a los que se tuvieron qu'enfrentar los siguientes estadistes rusos. Asina y tou, asitió les bases pal establecimientu d'un Estáu modernu en Rusia. {{VT|Batalla de Poltava}} === L'Imperiu espándese === [[Ficheru:Catherine II by F.Rokotov after Roslin (c.1770, Hermitage).jpg|right|220px|thumb|Sol reináu de Catalina, Rusia convertir nuna de les potencies con mayor influencia d'Europa.]] Habríen de pasar casi cuarenta años primero que un gobernante ambiciosu ya implacable sentar nel tronu rusu. [[Catalina II la Grande]] foi una princesa alemana que se casó col herederu del zar, [[Pedru III de Rusia|Pedru III]]. El zar ganó'l refugu de la nobleza y el cleru, pola so predilección pola cultura prusiana y les sos reformes agraries que trataron de dir contra los intereses de la nobleza. Gracies a la inactividá y indolencia del zar, Catalina pudo dar un esitosu golpe d'estáu y autoproclamarse zarina; Pedro sería asesináu por sicarios de Catalina, anque la so muerte foi atribuyida a problemes [[hemorroides|hemorroidales]]. Catalina contribuyó al resurdimientu de la nobleza rusa, entamáu tres la muerte de Pedro'l Grande. El serviciu al Estáu fuera abolíu, y la nueva zarina complació a los nobles entá más allá delegándoles el poder nes provincies. Coles mesmes, Catalina estendió la influencia política sobre la Comunidá Polacu-Lituana con aiciones como'l sofitu a la [[Confederación Targowica]], magar que'l costu de les sos campañes, nel apoxéu d'un sistema social que precisaba del trabayu de los siervos nes tierres del so señoríu, provocaren un gran llevantamientu llabrador en [[1773]] tres la llegalización de la venta de siervos xebradamente de la tierra. Inspiraos por otru cosacu llamáu [[Yemelián Pugachov]], sol lema «¡Colguemos a toos los señores!» y faciéndose pasar pol difuntu Pedru III, Pugachov y los sos rebeldes convertir nuna molestia pa Catalina, que terminaron siendo estrapaos cuando la so indisciplina fixo esmornia. Pugachov foi treslladáu a Moscú pa recibir una execución exemplar, magar tou, nun sería l'únicu movimientu llabrador que se produció contra'l tronu. Mientres s'encaloraba'l llevantamientu rebalbu, Catalina entamó exitosamente la guerra contra un [[Imperiu otomanu]] en decadencia y estendió la frontera meridional al [[Mar Negru]]. Nesi momentu, y cola collaboración d'[[Imperiu austriacu|Austria]] y [[Prusia]], se anexonó l'este de la Comunidá Polacu-Lituana (poblada polos ucraínos ortodoxos y los bielorrusos, que na Edá Media formaron parte de la [[Rus de Kiev]]) mientres les [[Particiones de Polonia]] y movió consiguientemente la frontera hasta Europa Central. A la muerte de Catalina, en [[1796]], la so política expansionista convirtiera a Rusia nuna de les grandes potencies europees. Hubo un conflictu con España en 1799, por cuestiones de la soberanía de la Orde de Malta, anque nun llegó al enfrentamientu armáu. [[Alexandru I de Rusia|Alexandru I]] foi'l zar que tuvo que faer frente a les [[Guerres Napoleóniques]], onde Rusia, como potencia autocrática de primer orde, oponer a [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] dende'l primer momentu. Sicasí, tres la decisiva derrota rusa na [[Batalla d'Austerlitz]], Rusia robló la paz con Francia, una paz que nun duraría enforma tiempu. Rusia y Francia volvieron entrar en guerra, y Napoleón protagonizó una desastrosa [[invasión napoleónica de Rusia|invasión de Rusia]], onde les polítiques de [[tierra quemada]] emplegaes polos rusos abrasaron al exércitu francés, que tuvo qu'efectuar una penosa retirada al traviés d'una xelada y afarada Rusia. Tres la derrota definitiva de Napoleón, produciríase'l [[Congresu de Viena]], onde se reconoz l'autoridá rusa sobre [[Polonia]], [[Finlandia]] y [[Besarabia]]. Entá desempeñando un papel políticu preponderante mientres el siguiente sieglu gracies a la derrota infligida a la Francia napoleónica, la non abolición de la servidume hipotecó cualquier tipu de progresu económicu en Rusia. Mientres la economía europea crecía imparable mientres la [[Revolución industrial]], qu'empezó na segunda metá del [[sieglu XVIII]], Rusia quedaba arrezagada como enxamás lo tuviera con al respeutive de Occidente, xenerándo-y esti considerable atrasu nuevos y graves problemes al imperiu. {{VT|Guerra Rusu-Turca (1787-1792)|Guerra Rusu-Circasiana|Aleksandr Suvórov |Batalla de Borodinó|Mikhaíl Kutúzov}} === Los últimos zares === ==== La Revuelta Decembrista ==== El estatus aventayáu de Rusia clisó mientres bastantes años la ineficiencia del so gobiernu, l'aislamientu del so pueblu y el so atrasu económicu. Tres la derrota de Napoleón, Alexandru I había estáu dispuestu a axustar ciertes reformes constitucionales pero, anque se realizaron dalgunes, nun s'acometió realmente nengún cambéu sustancial. Esti zar, lliberal de pensamientu pero non d'obra, foi reemplazáu pol so hermanu menor, [[Nicolás I de Rusia|Nicolás I]], quien al empiezu del so reináu tuvo qu'enfrentase a un pronunciamientu militar. L'orixe d'esta revuelta remontar a les [[Guerres Napoleóniques]], cuando gran númberu d'oficiales rusos de bona formación viaxó a Europa mientres les campañes militares, onde la so esposición al lliberalismu de la Europa Occidental inspirólos a buscar el cambéu nel so regresu a l'autocracia rusa. La resultancia foi la [[Revuelta Decembrista]], obra d'un amenorgáu círculu de nobles lliberales y oficiales del exércitu que queríen entronizar al hermanu mayor de Nicolás como monarca (de calter más lliberal) y promulgar una [[constitución]]. Pero la rebelión foi encalorada fácilmente, alloñando definitivamente a Nicolás I del procesu de occidentalización empezáu por Pedro'l Grande, torgando l'adopción d'una constitución (la primer constitución rusa ye la [[Constitución rusa de 1906]]) y abanderando la máxima de "[[Serguéi Uvárov|Autocracia, Ortodoxa, Nacionalismu]]". Los zares rusos tuvieron que trepar con llevantamientos nos territorios anexonáus de la Comunidá Polacu-Lituana: el [[Llevantamientu de Payares]], en [[1830]], y el [[Llevantamientu de Xineru]], en [[1863]]. {{VT|Iván Paskévich|Constantino Pávlovich Románov|Serguéi Uvárov|Guerra Rusu-Turca de 1828-1829}} ==== Cismes ideolóxicos y reaición ==== [[Ficheru:Bakuninfull.jpg|thumb|168px|[[Mikhaíl Bakunin]].]] La dura represión de la revuelta fixo que'l "Catorce d'avientu" fuera un día largamente recordáu por posteriores movimientos revolucionarios. Pa evitar futures rebeliones, les escueles y universidaes viéronse baxu constante vixilancia y forniríase a los estudiantes con llibros de testu oficiales. Los espíes policiales de la [[Ojrana]] podíen atopase en cualquier sitiu. Los sospechosos de ser revolucionarios yeren mandaos a Siberia: so Nicolás I cientos de miles fueron unviaos a campos de trabayu. Nesta situación remanecería [[Mikhaíl Bakunin]] como padre del [[anarquismu]]. Abandonó Rusia en [[1842]] en direición a Europa Occidental, onde exerció l'activismu dientro del movimientu socialista. Dempués de participar nel [[Llevantamientu de Mayu de Dresde]] en [[1849]], foi encarceláu y unviáu por barcu a Siberia, pero llograría escapar poniendo aldu de vuelta a Europa. Ellí collaboró con [[Karl Marx]], a pesar de considerables diferencies ideolóxiques y táctiques. La cuestión del aldu de Rusia había alloriáu tomando fuercia desque Pedro'l Grande empezara'l so programa de occidentalización. Dalgunos favorecieron la mera imitación de los costumes y sistemes ente qu'otros arrenunciaron a Occidente y pidieron una vuelta a les tradiciones del pasáu. Esta última opción foi la escoyida polos nacionalistes [[eslavófilos]], que faíen burlla continua de la "decadente" Europa. Los eslavófilos preferíen el [[coleutivismu]] del ''[[Mir (comunidá)|mir]]'', o comunidá de l'aldega medieval, al [[individualismu]] Occidental. Más tarde, el [[comunismu]] de la Rusia Soviética non solo taría en delda coles idees de Marx, sinón col per munchos años establecíu patrón social del ''mir''. ==== Crimea, Alexandru II y l'abolición de la servidume ==== [[Ficheru:Alexander II cartoon.jpg|thumb|left|166px|Alexandru II, caricaturizáu, esmuzse sobre'l trinéu del [[despotismu]] escontra'l derribadoriu.]] Pol so fervosu llucha contra los lliberalismos europeos, el zar Nicolás foi moteyáu «El xendarme d'Europa», non ensin cierta socarronería. En 1853, españaba la [[Guerra de Crimea]] ente Rusia y l'Imperiu Otomanu pola aventadura rusu de defender los intereses ortodoxos en [[Tierra Santa]], que ellos consideraben que nun yeren satisfechos pol sultán. Los rusos enfrentáronse tamién al Reinu Xuníu y a Francia, que tarrecíen que Rusia se volviera demasiáu influyente. La guerra vio cómo [[Crimea]] yera afarada y los puertos rusos que daben al Mar Negru yeren bombardeados. Enchida, Rusia viose obligada a pidir la paz y collo les potencies europees empezaron a apreciar la decadencia del réxime zarista. Cuando [[Alexandru II de Rusia|Alexandru II]] llegó al tronu en [[1855]], la avidez de reformes xeneralizárase. Un nuevu movimientu humanitariu, que darréu s'habría de comparar col [[abolicionismu|abolicionista]] de los [[Estaos Xuníos]] previu a la [[Guerra de Secesión|Guerra Civil Americana]], atacó la servidume. En [[1859]] había más de 23 millones de siervos viviendo en condiciones munches vegaes peores que les de los llabradores d'[[Europa Occidental]] nos feudos del sieglu XII. Alexandru II; lliberal, sensible y de gustos más humanistes que'l so padre, decidir a abolir la servidume dende enriba primero qu'esperar a que fuera atayada dende embaxo por aciu una revolución. La [[Reforma Emancipadora de 1861 en Rusia|emancipación de los siervos]] de [[1861]] foi l'acontecimientu más importante de la hestoria rusa del [[sieglu XIX]]. Foi l'empiezu del fin del monopoliu del poder ostentáu pola aristocracia terrateniente. La emancipación supunxo una aportación de nueva mano d'obra a les ciudaes; aguiyó la industria y les clases medies crecieron en númberu ya influencia. Sicasí, los llabradores lliberaos tuvieron que pagar un impuestu especial pa tola vida al gobiernu, qu'a cambéu pagó un arrogante preciu a los antiguos señores pela tierra qu'habíen perdíu; una forma de caltener a entrambos llaos contentos. Tol territoriu vencíu a los llabradores yera propiedá coleutiva de la ''mir'', la comunidá aldeana, qu'estremaba la tierra ente los llabradores y realizaba xeres de supervisión. En resume, anque la servidume foi abolida, como esti llogru consiguir en términos desfavorables pa los llabradores, nun se llograron aselar los ánimos revolucionarios a pesar de les intenciones d'Alexandru II. Na década de 1870 la situación na península balcánica influyó fuertemente na política de Rusia. En 1875-1877 l'exércitu turcu suprimió con una gran crueldá la insurrección de les nacionalidaes eslaves contra'l réxime turcu. La sociedá rusa constreñía el gobiernu a emprestar ayuda militar a los eslavos balcánicos. Mientres la guerra 1877-1878 ([[Guerra Rusu-Turca, 1877–1878]]) l'exércitu rusu xuntu colos patriotes búlgaros, rumanos, serbios venció a los turcos y llegó casi a [[Istambul]]. Turquía concluyó un tratáu de paz sobre la base de les condiciones ruses. Sicasí Inglaterra adoptó una posición antirrusa y les condiciones del tratáu de paz fueron camudaes, amenorgando les ventayes de Rusia y los sos aliaos eslavos. Los fracasos de política esterior de Rusia aumentaron la tensión na sociedá rusa. {{VT|Batalla de Balaclava}} ==== Los movimientos Naródnik y Nihilista ==== Mientres dalgún tiempu munchos lliberales rusos atopáronse insatisfechos col discutiniu vacíu de la ''[[intelligentsia]]''. Na década de 1860 cuestionaron los vieyos valores, abanderaron la independencia del individuu y escupuliciaron a la clase dirixente rusa. Primero intentaron atraer a l'aristocracia a la causa reformista. En fracasando, volvieron la so mirada a los llabradores. La so campaña "dirixir al pueblu" acabó siendo conocida como'l movimientu [[Narodnik|Naródnik]] (''narod'' significa ''pueblu'' en rusu). Cuando esti movimientu ganó en fuercia, el gobiernu actuó rápido na so supresión. En respuesta a la creciente reaición gubernamental, una nala radical de los naródniks defendió un movimientu conocíu como [[Nihilismu|nihilista]] y exerció el [[terrorismu]]. Una tres otra, personalidaes importantes del réxime fueron asesinaes a disparos o por aciu bombes. Finalmente, dempués de munchos intentos, Alexandru II foi asesináu en [[1881]], el mesmu día en qu'aprobaba un pidimientu de l'asamblea de representantes por que considerara nueves reformes que complementaren l'abolición de la servidume y asina aselar a los revolucionarios. ==== Reaición so Alexandru III ==== [[Ficheru:Kramskoy Alexander III.jpg|left|thumb|115px|Semeya del zar [[Alexandru III de Rusia|Alexandru III]] (1886).]] Que los ánimos revolucionarios nun menguaron cola reforma d'Alexandru II tuvo claru cuando esti foi asesináu nun atentáu terrorista. [[Alexandru III de Rusia|Alexandru III]] asoceder como zar. De talante reaccionario, Alexandru III tuvo bien influyíu pol so tutor, el ultraconservador [[Konstantín Pobedonóstsev]], y el so reináu destacar pola vuelta a los principios de «autocracia, ortodoxa y nacionalismu» del so güelu Nicolás. Alexandru III emplegó a la policía secreta pa reprimir cualquier tipu d'oposición. Lleváu por una política [[antisemita]], miles de xudíos pidieron asilu en países como [[Estaos Xuníos]], y lleváronse a cabu los denominaos «[[pogromos]]». Nel reináu d'Alexandru III, Rusia estableció una alianza con Francia. La industria ruso recibió los creitos grandes de los bancos franceses. El desenvolvimientu del capitalismu aumentó la exfoliación de propiedá na sociedá, niciáu'l proletariáu y lleváu al empobrecimiento de les partes importantes del campesinado, que foi causa de la crecedera de los movimientos socialistes, [[Anarquismu en Rusia|anarquistes]] y antisemites. Alexandru III morrió de forma repentina en 1894, ensin que llegara a inculcar al so fíu les capacidaes de gobiernu necesaries pa un país desapaecíu nuna fonda crisis social y gubernamental que precisaba reformes de forma urxente. ==== Nicolás II y el nuevu movimientu revolucionariu ==== [[Ficheru:Mikola II.jpg|220px|right|thumb|L'últimu zar de Rusia, [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]].]] Alexandru foi asocedíu pol so fíu [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]] ([[1894]]–[[1917]]). La Revolución Industrial, qu'empezaba a exercer una influencia importante en Rusia, fomentaría los factores que finalmente acabaríen col zar. Los elementos lliberales ente los capitalistes y la nobleza creíen nuna reforma social pacífica y nuna monarquía constitucional, tomando parte nel [[Partíu Democráticu Constitucional (Rusia)|Partíu Democráticu Constitucional]] (KD), tamién llamaos ''kadety''. Los miembros del [[Partíu Social-Revolucionariu]] (SR o ''esery'') integraron na so doctrina la tradición de los naródnik, y esixeron la distribución de la tierra ente los que la trabayaren: los llabradores. Otru grupu radical yera'l de los miembros del [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] (SD), representantes del [[marxismu]] en Rusia. Ganando cada vez más sofitu per parte d'intelectuales y la clase obrera urbana, defendíen una revolución social, económica y política. En [[1903]], el partíu SD biforcar en dos faiciones: los [[menchevique]]s, o moderaos, y los [[bolxevique]]s, o radicales. Los mencheviques creíen que'l socialismu ruso llegaría gradual y pacíficamente y que'l réxime del zar tendría de ser asocedíu por una república democrática na que los socialistes hubieren de cooperar colos partíos burgueses. Los bolxeviques, baxu [[Vladímir Lenin]], sosteníen la formación d'una pequeña élite de revolucionarios profesionales, suxetos a una ferrial disciplina de partíu, qu'actuaren de vanguardia del proletariáu col fin de tomar el poder pola fuercia.<ref>Pa un analís más detalláu de la reaición de la élite, lléase Manning, Roberta. ''The Crisis of the Old Order in Russia: Gentry and Government''. [[Princeton University Press]], 1982.</ref> La desastrosa intervención de les fuercies armaes na [[Guerra Rusu-Xaponesa]] de [[1904]]-[[1905]] foi un gran contratiempu pal réxime zarista y amontó el probable potencial d'un llevantamientu. En xineru de [[1905]], una serie de sucesos conocíos como "[[Domingo Sangrientu (1905)|Domingo Sangrientu]]" asocedieron cuando'l [[Georgi Gapón|Padre Gapón]] condució a una gran masa de xente al [[Palaciu d'Iviernu]] en [[San Petersburgu]] pa presentar un pidimientu al zar. Cuando'l grupu llegó al palaciu, los [[cosacu|cosacos]] abrieron fueu sobre los ellí aconceyaos, matando a cientos de persones. El pueblu rusu llegó a tal indignación pola masacre que se declaró una fuelga xeneral demandando una república democrática. Esto marcó l'entamu de la [[Revolución rusa de 1905]]. Los [[soviet]]s (conseyos de trabayadores) apaecieron na mayoría de ciudaes pa dirixir l'actividá revolucionaria. Rusia acabó paralizada, y el gobiernu, nuna situación desesperada. N'ochobre de 1905, Nicolás robló con reticencies el famosu [[Manifiestu d'Ochobre]], que concedía la creación de la [[Duma Imperial de Rusia]] (parllamentu) nacional que convocaría ensin demoranza. El derechu al votu foi xeneralizáu y nenguna llei entraría a valir ensin el refrendo de la Duma. Los grupos moderaos taben satisfechos, pero los socialistes refugaron les concesiones y trataron d'entamar nueves fuelgues. A la fin de 1905, esistía cierta desunión ente los reformistes, y la posición del zar acabaría fortaleciéndose col pasu del tiempu. Finalmente, foi promulgada la primer constitución de Rusia, la [[Constitución rusa de 1906]]. {{VT|Batalla de Tsushima|Piotr Stolypin}} == La Revolución Rusa == {{AP|Revolución Rusa de 1917}} [[Ficheru:Soviet Union, Lenin (55).jpg|thumb|184px|[[Vladímir Lenin]] en tornando a [[Petrográu]].]] El zar Nicolás II y los sos collaboradores fixeron entrar al país na [[Primer Guerra Mundial]] con entusiasmu y patriotismu, y cola defensa de los hermanos eslavos ortodoxos, los [[Serbia|serbios]], como principal argumentu bélicu. Sicasí, la debilidá de la economía rusa y l'ineficacia y corrupción del gobiernu solu tuvieron despintaes bien de volao pol mantu de fervor nacionalista. Los reveses militares y l'incompetencia gubernamental llueu decepcionaron a la población. El control alemán del Mar Bálticu y el bloquéu xermanu-otomanu del Mar Negru tarazaron les víes d'entrada al comerciu marítimu internacional y torgaron la llegada de mercancíes de primera necesidá. A mediaos de [[1915]], l'impautu de la guerra yera desmoralizante. La comida y el combustible arralecíen, el númberu de baxes yera escandalosu, y l'inflación nun dexaba d'esguilar. Les fuelgues aumentaron ente los obreros mal pagos de les fábriques y los llabradores, qu'esixíen reformes agraries, taben inquietos. Mientres, el descontentu xeneral col réxime agravar por momentos por causa de los informes qu'afirmaben qu'un místicu semianalfabeto, [[Grigori Rasputín|Grigori Rasputin]], ganárase una importante influencia política dientro del gobiernu. El so asesinatu a finales de [[1916]] acabó col escándalu pero nun restauró'l prestíu perdíu del réxime. El [[3 de marzu]] de [[1917]], tuvo llugar una fuelga na [[Fábrica Kírov|fábrica Putílov]] de la capital Petrográu (l'antigua San Petersburgu). Nuna selmana, casi tolos obreros de la ciudá secundar, y empezaben a asocedese los disturbios caleyeros. Cuando'l zar eslleió la [[Duma Imperial de Rusia|Duma]] y encamentó a los güelguistes a que volvieren al trabayu, los sos órdenes desencadenaron la [[Revolución de Febreru]]. La Duma refugó eslleise, los güelguistes celebraron mítines masivos desafiando al réxime, y l'[[exércitu Imperial rusu|exércitu]] explícitamente púnxose del llau de los obreros. Unos díes dempués la Duma nomó un [[Gobiernu Provisional Rusu, 1917|Gobiernu provisional]] encabezáu pol [[Georgi Lvov|Príncipe Lvov]]. A otru día el zar abdicó. Coles mesmes, los socialistes de Petrográu formaron el [[Sóviet de Petrográu]] (conseyu) de los Representantes de los Trabayadores y los Soldaos pa, según la so retórica, apurri-yos el poder del qu'escarecíen na Duma. Mientres el Gobiernu provisional agora encabezáu por [[Aleksandr Kérenski]] dexaba pasar el tiempu, el soviet marxista en Petrográu arrobinó la so organización al traviés de tol país creando [[soviet]]s llocales. Coles mesmes, Kérenski cometió'l fatal error de siguir la participación de Rusia na guerra, una decisión desaxeradamente impopular ente'l pueblu. Lenin tornó a Rusia n'abril dende'l so exiliu en [[Suiza]], con ayuda d'Alemaña, qu'esperaba qu'un conflictu civil xeneralizáu obligara a Rusia a retirase de la guerra. Producióse una sonora receición al cargu de miles de llabradores, obreros y soldaos ante la llegada del tren que traía a Lenin a Petrográu. Dempués de munches maniobres ente bambalinas, los [[bolxevique]]s formaron un nuevu [[Sovnarkom|gobiernu]] lideráu por Lenin en payares de 1917, y obligaron a Kérenski y el so executivu a fuxir escontra l'exiliu; tou esto, mientres los sucesos que seríen conocíos como la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]]. Cuando l'[[Asamblea Constituyente Rusa]], que s'axuntó en xineru de [[1918]], refugó convertise nun meru preséu de los bolxeviques, foi eslleida polos partidarios de Lenin. Cola disolución de l'Asamblea constituyente, sumió la última muerte de l'anterior y efímera democracia. A partir d'esi momentu, tando la oposición moderada fuera de combate, Lenin pudo desvenceyar el so réxime de la Gran Guerra por aciu el duru [[Tratáu de Brest-Litovsk]] robláu con Alemaña, qu'impunxo a Rusia grandes perdes en territorios. Cola llegada al poder del gobiernu provisional, el zar foi recluyíu xunto a la so familia nel palaciu de [[Tsárskoye Seló]], cerca de Petrográu, pa dempués ser treslladáu a [[Tobolsk]]. En 1918, l'eméritu zar Nicolás II topaba prisioneru de los bolxeviques en [[Ekaterimburgu]]. Ante la posible llegada de los blancos, Lenin autorizó la orde d'asesinatu de la familia imperial. Un comandu de la [[Checa]] executó a tola familia nel interior de la [[Casa Ipátiev]], pa darréu esaniciar cualquier rastru de los cadabres. {{VT|Batalla de Tannenberg|Miguel Románov|Pável Miliukov|León Trotski|Asesinatu de la familia Románov}} == La Guerra Civil Rusa == {{AP|Guerra Civil Rusa}} Un poderosu grupu de contrarrevolucionarios denomináu'l [[Movimiento Blanco]] empezó a entamase pa derrocar a los bolxeviques. Coles mesmes les potencies aliaes unviaron cuerpos espedicionarios pa sofitar a les fuercies anticomunistes. Los aliaos tarrecíen que los bolxeviques tuvieren conspirando con los alemanes de resultes de Brest-Litovsk; tamién teníen la esperanza de que los blancos volvieren a entamar les hostilidaes contra Alemaña. Na seronda de 1918 el réxime bolxevique sobrevivía nuna situación peligrosa, enemistado coles potencies aliaes y el opositores internos. Sicasí, el Movimientu Blanco escarecía d'un mandu unificáu y les sos tropes topábense esvalixaes y ensin actuar de forma coordinada; dalgunos inclusive nun actuaben más que como simples [[sátrapas]] d'una rexón. Pa compensar esta situación d'emerxencia, dio empiezu un reináu del terror mercé'l [[Exércitu Coloráu]] y la [[Cheka]] (la policía secreta), qu'acabaríen con tolos enemigos de la revolución. Por nobles que declararen ser los sos oxetivos finales, los comunistes nun llograron l'aprobación de tolos elementos de la sociedá y asina tuvieron qu'emplegar la fuercia pa exercer el poder sobre Rusia. Acabaron cola policía secreta zarista, tan despreciada polos rusos de toles opciones polítiques, de la que con otres instituciones del antiguu orde, pero aseguraron la sobrevivencia del so propiu réxime creando una nueva policía política d'entá mayores dimensiones que l'anterior, tantu nel algame de la so autoridá como na severidá de los sos métodos. En [[1920]], tola resistencia blanca fuera entartallada y los exércitos estranxeros, sacupaos, mas col costu de perpetuar el calquier rusu de poder autocráticu so nueves apariencies. Tando Rusia enllancada na so guerra civil, les fronteres ente Polonia y Rusia nun quedaben claramente definíes pol [[Tratáu de Versalles (1919)|Tratáu de Versalles]] tres el fin de la guerra mundial. La [[Guerra Rusu-Polaca]] (1919–1921) ([[Ofensiva de Kiev]]), que remató cola derrota del Exércitu Coloráu, determinó temporalmente les llendes ente dambos países. === Principales líderes blancos === {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align="center" bgcolor="#CCCCCC" !Nome !Comentariu !Muerte |- |'''[[Mikhaíl Alekséyev]]''' |Unu de los fundadores del [[Exércitu de Voluntarios]]. |Finó en 1918 d'un [[ataque cardiacu]] mientres se topaba nes cercaníes del [[Volga]]. |- |'''[[Pável Bermondt-Avalov|Pável Bermondt-Aválov]]''' |Comandante de les fuercies blanques que combatieron n'[[Estonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]] |Exiliáu n'[[Alemaña]] y [[Estaos Xuníos]], finó en 1974. |- |'''[[Antón Denikin]]''' |Combatió n'[[El Cáucasu]] norte, liderando al [[Exércitu de Voluntarios]]. Dirixó una fracasada ofensiva contra Moscú, siendo derrotáu en [[Orel]]. |Exiliáu en numberosos países europeos, finó en 1947 n'[[Estaos Xuníos]]. |- |'''[[Alekséi Kaledin]]''' |Formó un gobiernu anti-bolxevique en [[Rostov del Don]], siendo reconocíu como líder políticu de la rexón. |Suicidar en 1918 ante la meyora de los soviéticos. |- |'''[[Aleksandr Kolchak]]''' |Reconocíu pol [[Direutoriu de Omsk]] como «Gobernante Supremu de Rusia». |Apurríu a los bolxeviques pola [[Lexón Checoslovaca]], foi fusiláu en [[Irkutsk]] en 1920. |- |'''[[Lavr Kornílov]]''' |Primer comandante del [[Exércitu de Voluntarios]]. |Finó en 1918 tratando de tomar la ciudá d'[[Ekaterinodar]]. |- |'''[[Piotr Krasnov]]''' |Anque miembru del Movimientu Blanco, foi presidente de la efímera República Cosaca que s'opunxo tantu a bolxeviques como a blancos. |Prindáu polos soviéticos mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], foi executáu por traición en 1946. |- |'''[[Yevgueni Miller]]''' |Dirixó les fuercies blanques en [[Múrmansk]] y [[Arjanguelsk]]. |Exiliáu en [[Francia]], foi prindáu polos soviéticos, treslladáu a Moscú y executáu sumariamente en 1939. |- |'''[[Grigori Semiónov]]''' |Un [[cosacu]], instalar en [[Chitá]] y actuó como un señor feudal col sofitu de Xapón. |Exiliáu, permaneció en China y Corea al serviciu de Xapón. En 1946 foi prindáu polos soviéticos y executáu. |- |'''[[Andréi Shkuró]]''' |[[Cosacu]] afamáu pol so calter cerbunu. Asitiáu en [[Kubán]], foi nomáu [[atamán]] en 1920. |Prindáu polos soviéticos mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], foi executáu en 1947. |- |'''[[Roman Ungern von Sternberg|Ungern von Sternberg]] |Moteyáu ''El Barón Llocu'', dirixó una ofensiva de los Blancos en [[Mongolia]] en sofitu al [[Bogd Khan]]. |Derrotáu en Mongolia, foi prindáu polos soviéticos y executáu en [[Novonikoláyevsk]] en 1921. |- |'''[[Piotr Wrangel]]''' |Conquistó [[Tsaritsyn]], combatió al [[Exércitu Negru]] n'[[Ucraína]] y fíxose col control de [[Crimea]]. |Líder del Movimientu Blanco nel exiliu, finó en [[Bruxeles]] en 1928. |- |'''[[Nikolái Yudénich]]''' |Líder de les fuercies blanques del [[Bálticu]], dirixó un fallíu ataque sobre [[Petrográu]]. |Exiliáu en [[Francia]], finó en 1933 de causes naturales. |} == La Xunión Soviética == {{AP|Historia de la Xunión Soviética}} === Fundación de la Xunión Soviética === La historia de Rusia ente [[1922]] y [[1991]] ye esencialmente la hestoria de la Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques o, más de volao, [[Xunión Soviética]]. Esta nación xunida pola ideoloxía, establecida en 1922 polos líderes del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], se superponía territorialmente a les traces col antiguu [[Imperiu Rusu]]. Naquella dómina, el nuevu estáu taba constituyíu por cuatro repúbliques: la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR), la [[RSS Ucraniana]], la [[RSS Bielorrusa]] y la [[República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia]]. La [[Constitución de la Xunión Soviética de 1924]] establecía un '''sistema ''federal''''' de gobiernu basáu nuna socesión de soviets emplazados en pueblos, fábriques y ciudaes nes rexones más grandes. Esta pirámide de soviets en cada república integrante remataba nel [[Congresu de los Sóviets de la Xunión Soviética]]. Pero mientres l'apariencia yera qu'esti congresu exercía la soberanía, esti órganu taba de fechu controláu pol [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], que de la mesma yera supervisáu pol [[Politburó]] dende Moscú, la nueva capital de la Xunión Soviética, tal que lo fuera so los zares antes de Pedro'l Grande. === El comunismu de guerra y la Nueva Política Económica === El periodu entendíu dende l'afitamientu de la revolución bolxevique en [[1917]] hasta [[1921]] ye conocíu como'l periodu del [[comunismu de guerra]]. Bancos, ferrocarriles y naves fueron nacionalizaos y l'economía monetaria acutada. Llueu surdiría un fuerte refugu popular ante los cambeos. Los llabradores riquíen pagos en metálicu p'adquirir los sos productos y nun aceptaron con prestu el tener que dexar los escedentes de granu al gobiernu como parte de la so política de guerra civil. Ante esta oposición del campesinado, Lenin empezó una retirada progresiva del comunismu de guerra conocida como la [[Nueva Política Económica]] (NEP). Los llabradores viéronse lliberaos de les recaldaciones masives de granu y dexóse-yos vender los sos productos excedentarios nel mercáu. Aguiyóse'l comerciu dexando la venta al per menor. L'estáu siguió siendo'l responsable de la banca, el tresporte, la industria pesao y los servicios públicos. Anque los grupos d'estrema izquierda ente los mesmos comunistes criticaron a los llabradores ricos o [[kulak|kuláks]] que se beneficiaben de la NEP, el programa demostró ser bastante beneficiosu y l'economía alicó. La NEP enfrentar a una creciente oposición dende dientro del partíu tres la muerte de Lenin a principios de [[1924]]. {{VT|Fame Rusa de 1921}} === Cambeos na sociedá rusa === A midida que la economía rusa diba tresformándose, la vida social de la xente sufrió cambeos igualmente drásticos. Dende l'empiezu de la revolución, el gobiernu intentó debilitar la dominación patriarcal de la familia. El [[divorciu]] nun riquir más intervención xudicial; y pa lliberar totalmente a la muyer de les responsabilidaes de la maternidá, l'[[Tratamientu xurídicu del albuertu|albuerto]] foi llegalizáu en fecha tan temprana como [[1920]]. Como efeutu colateral, la emancipación de les muyeres amontó la masa llaboral. Animar a les moces a asegurase una educación y a llabrase una trayeutoria na fábrica o na oficina. Dispunxéronse guarderíes comunales pal cuidu de los neños pequeños y fixéronse esfuercios pa camudar el centru de la vida social de la xente dende'l llar a los grupos educativos y de recréu, los ''clubes soviéticos''. El réxime abandonó la política zarista de [[discriminación]] contra les [[minoríes nacionales]] en favor d'una política d'integrar a los más de doscientos grupos minoritarios na vida soviética. Otra carauterística del réxime foi la estensión de los servicios sanitarios. Promoviéronse campañes contra'l [[tifus]], el [[roxura]] y la [[malaria]]; el númberu de doctores amontóse tan rápido como les infraestructures y la formación poder dexar; y la tasa de [[mortalidá infantil]] escayó rápido ente que la [[esperanza de vida]] xubió con igual baramentu. El gobiernu tamién promovió'l [[ateísmu]] y el [[materialismu]], que formaben la base del marxismu teóricu. Oponer a les relixones entamaes, sobremanera coles mires de quebrar el poder de la Ilesia Ortodoxa Rusa, una antigua pilastra del antiguu réxime y una gran barrera pal cambéu social. Munchos líderes relixosos fueron unviaos a campos d'exiliu internos. Prohibióse-yos a los miembros del partíu asistir a servicios relixosos. El sistema educativu foi darréu dixebráu de la Ilesia. La enseñanza relixosa foi prohibida sacante en casa y fíxose fincapié na instrucción ateísta nes escueles. === Los primeros años de Stalin: industrialización y coleutivización === Los años ente [[1929]] y [[1939]] entienden una década aturbolinada na hestoria rusa, un periodu de industrialización masiva y lluches internes al establecer [[Josif Stalin]] control casi total sobre la sociedá rusa, ostentando un poder ensin restricciones desconocíu inclusive pa los zares más ambiciosos. Tres la muerte de Lenin en [[1924]], Stalin lluchó con otres faiciones rivales del Politburó, especialmente [[León Trotsky]], pol lideralgu de la Xunión Soviética. En [[1928]], colos [[trosquismu|trosquistes]] exiliaos o espulsaos del poder, Stalin foi capaz de poner en práutica un programa radical de industrialización. En 1928 Stalin propunxo'l primera [[Plan Quinquenal (URSS)|Plan Quinquenal]]. Abolida la NEP, foi'l primeru d'unos planes empobinaos a la rápida acumuladura de capital por aciu l'ensamblaxe de vastos complexos d'industria pesao, la [[Coleutivización na URSS|coleutivización de l'agricultura]], la manufactura acutada de [[Bienes de consumu na URSS|bienes de consumu]]. Cola implantación del plan, per primer vegada na hestoria un gobiernu controlaba tola actividá económica. Mientres nos países capitalistes les fábriques y les mines atopábense inactives o funcionando per debaxo del so rendimientu máximu mientres la [[Gran Depresión]] y millones d'obreros fueron al paru, el pueblu soviéticu trabayaba bastantes hores al día, seis díes a la selmana nun cansosu intentu de revolucionar la estructura económica de Rusia. Como parte del plan, el gobiernu tomó'l control de l'agricultura al traviés del estáu y les granxes coleutives. Por aciu un decretu de febreru de [[1930]], cerca d'un millón de [[kulak|kuláks]] fueron forzaos a abandonar la so tierra. Munchu llabradores opunxéronse firmemente a la reglamentación estricta del estáu, frecuentemente matando'l ganáu cuando s'enfrentaben a la perda de la so tierra. En delles rexones llegaron a remontase, ya incontables llabradores consideraos oficialmente "kuláks" poles autoridaes fueron executaos. Españó una grave fame y dellos millones de llabradores morrieron de inanición. Les deterioraes condiciones nel campu conducieron a millones de llabradores desesperaos a unes ciudaes en rápida crecedera, amontando desproporcionadamente la población urbana nel espaciu d'unos pocos años. Los planes producieron unes fabuloses resultaos n'árees distintes a l'agricultura. Rusia, so ciertos parámetros la nación más probe d'Europa nel momentu de la revolución bolxevique, industrializábase agora a un ritmu ensin precedentes, devasando de llargu la industrialización alemana del sieglu diecinueve y la de Xapón a principios del venti. Les autoridaes soviétiques declararon en [[1932]] una medría de la producción industrial un 334 per cientu con al respeutive de [[1914]], y en [[1937]] una crecedera del 180 per cientu sobre 1932. Ye más, la sobrevivencia de la [[XRSS]] frente a la inminente acometida [[Alemaña Nazi|nazi]] foi posible en parte gracies a la capacidá de producción llograda con felicidá industrialización. Mientres los planes quinquenales fueron avanzando, Stalin foi afitando'l so poder personal. La policía secreta axuntaba per miles a ciudadanos soviéticos pa la so execución. De los seis miembros orixinales del Politburó de 1920 que sobrevivió a Lenin, toos fueron purgados por Stalin. Los vieyos bolxeviques que fueren lleales collacios de Lenin, altos oficiales del Exércitu Coloráu, y direutores d'industria fueron liquidaos nes [[Gran Purga|Grandes Purgues]]. La represión [[estalinismu|estalinista]] llevó a la creación d'un enorme sistema d'exiliu interior, de dimensiones considerablemente mayores que les dispuestes nel pasáu polos zares. Punxéronse a valir sanciones draconianas y munchos ciudadanos fueron enxuiciaos por crímenes ficticios de sabotaxe y espionaxe. El llabor realizáu polos presos nos [[campos de trabayu]] del sistema del [[Gulag]] aportó a una pieza importante del esfuerciu industrializador, especialmente en [[Siberia]]. Seique unos 14 millones de persones pasaríen pol Gulag.<ref>http://scholar.princeton.edu/golosov/publications/revolution-and-industrialization-russia-through-lenses-neoclassical-growth-theo Was Stalin Necessary for Russia's Economic Development?</ref> === La Xunión Soviética na escena internacional === {{AP|Historia militar de la Xunión Soviética}} ==== La Segunda Guerra Mundial ==== {{AP|Segunda Guerra Mundial}} En 1939, la Xunión Soviética firma cola Alemaña nazi'l [[Pactu Ribbentrop-Mólotov]], un tratáu de non-agresión ente dambes potencies qu'amás incluyía un apéndiz secretu pol cual dambes estremar la Europa del Este y los países bálticos. La URSS [[invasión soviética de Polonia de 1939|invadía Polonia esi mesmu añu]] de forma conxunta con los alemanes. Tres la rindición de Polonia, la URSS se anexonaba el denomináu ''«[[Kresy]]»''. Per otru llau, invadía Finlandia na llamada [[Guerra d'Iviernu]], anexonándose el [[ismu de Karelia]]. Sicasí, Alemaña invadía de forma repentina la URSS na [[Operación Barbarossa]]. La Xunión Soviética, colos sos meyores xenerales y oficiales esaniciaos mientres la [[Gran Purga]], con una maquinaria bélica deficiente, y con un Stalin inoperante del que dependíen toles órdenes nel frente, sufría un colapsu frente a les tropes de la Wehrmacht. El desastre soviéticu foi inmensu: en cinco meses, los soviéticos sufrieren más de 4 millones de baxes militares, y los alemanes taben a les [[Batalla de Moscú|puertes de Moscú]] y [[sitiu de Leningráu|sitiando Leningráu]]. La situación dio un xiru drásticu tres la [[Batalla de Stalingráu]], onde la victoria soviética evitó que los alemanes facer colos pozos petrolíferos d'[[El Cáucasu]]. Tres eso, los soviéticos nun perdieron la iniciativa na guerra. Cola [[Operación Bagration]], los soviéticos lliberaben [[Bielorrusia]] y los países bálticos. Pa 1945, los soviéticos yá lliberaren gran parte de la Europa del Este. En marzu, los soviéticos [[Batalla de Berlín|entraben en Berlín]], y Hitler suicidábase; poco dempués, l'Alemaña nazi rindir a les potencies Aliaes. Mentanto, n'oriente, los soviéticos caltuvieron una batalla inicial contra los xaponeses na [[Batalla de Jaljin Gol]] en 1939. Gracies a los sos espíes, los soviéticos afayaron que Xapón nun sofitaría a Alemaña na so invasión, de cuenta que pudieron concentrar toles sos fuercies na llucha contra los alemanes. Tres la rindición alemana, la Xunión Soviética declaró la guerra a Xapón y [[Batalla de Manchuria|invadió Manchuria]]; Xapón se rindiría pocu dempués. Anque la Xunión Soviética foi unu de los vencedores na Segunda Guerra Mundial, la so economía fuera afarada mientres el conflictu por causa de la invasión alemana, cobrándose más de 20 millones de víctimes, ente baxes civiles y militares. {{VT|Masacre de Katyn|Batalla de Kursk|Georgui Zhúkov|Crímenes de guerra nazis na Xunión Soviética}} ==== La Guerra Fría ==== {{AP|Guerra Fría}} La collaboración ente los Aliaos fíxo-yos ganar la guerra y supuestamente sirviría como base pa la reconstrucción y la seguridá europees mientres la posguerra. Sicasí, el conflictu ente los intereses soviéticu y estauxunidense, conocíu como [[Guerra Fría]], apoderaría la escena internacional mientres les siguientes décades, asumiéndose como un choque d'ideoloxíes n'apariencia. La Guerra Fría surdió de la disputa ente Stalin y el presidente [[Harry Truman]] sobre'l futuru d'Europa del Este dempués de la [[Conferencia de Potsdam]] nel branu de 1945. Rusia sufriera trés devastadores conflictos dende l'oeste los anteriores 150 años, polo que la meta de Stalin foi la d'establecer una zona d'estado tapón ente Alemaña y la URSS. Truman acusó a Stalin de traicionar los [[Conferencia de Yalta|alcuerdos de Yalta]]. Con Europa Oriental sol control de la URSS, Stalin tamién ganaba tiempu mientres se desenvolvía de callao el so propiu [[Proyeutu soviéticu de la bomba atómica|proyeutu de bomba atómica]]. N'abril de [[1949]], los Estaos Xuníos patrocinaron la [[Organización del Tratáu del Atlánticu Norte]] (OTAN), un pactu de defensa mutua na que la mayoría de les naciones occidentales roblaron actuar contra un estáu concretu qu'atacara a cualesquier de los socios. La Xunión Soviética estableció un contrapacto oriental a la OTAN en [[1955]], denomináu'l [[Pactu de Varsovia]]. La división d'Europa en dos bloques se extrapolaría más tarde mundialmente, especialmente tres [[1949]], cuando'l monopoliu nuclear norteamericanu vio'l so fin cola prueba de la primera [[RDS-1|bomba atómica soviética]] y el [[Partíu Comunista de China|comunismu]] facer col poder en [[China]]. Los principales oxetivos de la política esterior soviética fueron el caltenimientu y la meyora de la seguridá nacional y el sostenimientu de la hexemonía sobre Europa Oriental. La Xunión Soviética caltuvo la so influencia sobre'l Pactu de Varsovia por aciu la represión de la [[Revolución Húngara de 1956]], la [[Primavera de Praga]] en Checoslovaquia en 1968, y sofitando la persecución del movimientu [[Solidarność|Solidaridá]] en Polonia a principios de los [[años 1980]]. Mientres la Xunión Soviética siguió calteniendo estrechu control sobre la so esfera d'influencia, la Guerra Fría dio pasu a un periodu menos tirante ente [[1961]] y [[1962]] con unes rellaciones internacionales más complexes pa les que'l mundu nun s'estremaba tan claramente en dos claros polos opuestos. Los países menos influyentes tuvieron mayor capacidá de maniobra p'afirmar la so independencia, y los dos superpotencies fueron solo medianamente capaces de reconocer intereses comunes al tratar de xixilar la proliferación d'armes nucleares en trataos como'l [[SALT I]], [[SALT II]] y el [[Tratáu sobre Misiles Anti-Balísticos]]. Les rellaciones soviéticu-estauxunidenses deteriorar tres la [[Guerra d'Afganistán (1978-1992)|entrada del contingente militar soviéticu n'Afganistán]] en [[1979]] y la [[Eleiciones Presidenciales, EEXX, 1980|eleición de Ronald Reagan en 1980]]. === Los años de Khrushchov y Brézhnev === Mientres la llucha pol poder que socedió tres la muerte de Stalin en [[1953]], les sos más estrechos collaboradores salieron derrotaos. [[Nikita Khrushchov]] afitó la so posición nun [[Discursu secretu|discursu]] ante'l [[XX Congresu del PCUS|XX Congresu]] del [[PCUS|Partíu Comunista]] detallando les otomíes de Stalin y atacándolo por promover un [[Cultu a la personalidá cultu a la so personalidá]]. A midida que díbense faciendo públicos los detalles del discursu, Khrushchov aceleró la execución d'un ampliu paquete de reformes. Menguando la énfasis del so antecesor pola industria pesada, amontó la producción de bienes de consumu ya inmuebles, amás d'aguiyar la producción agraria. Les nueves polítiques ameyoraron les condiciones de vida, anque la escasez de maquinaria, testiles y otros bienes de consumu non perecederos haber d'amontar nos años siguientes. El sistema xudicial, anque inda so control absolutu del Partíu, dio per terminada la política del terror. Los intelectuales tuvieron mayor llibertá d'espresión mientres el ''[[destemple de Khrushchov]]'' que mientres el periodu estalinista. En [[1964]], Khrushchov foi destituyíu pol Comité Central del Partíu Comunista, atribuyéndo-y una gran cantidá d'errores qu'incluyíen dellos reveses soviéticos como la [[Crisis de los Misiles Cubanos]] y la [[Rotura sinón-soviética]]. Dempués d'un curtiu periodu de mandatu coleutivu, un veteranu burócrata, [[Leonid Brézhnev]], ocupó'l llugar de Khrushchov. A pesar de la meyora de la planificación económica so Khrushchov, el sistema permaneció dependiente de planes centralizaos realizaos ensin nenguna referencia a los mecanismos del mercáu. Como país desenvueltu que yera, la Xunión Soviética nos [[años 1970|años 70]] tuvo series dificultaes pa caltener les altes tases de crecedera nel sector industrializáu de qu'esfrutara n'años precedentes. Fíxose necesariu una medría progresiva na inversión y la masa llaboral pa caltener la crecedera, pero estos apurras faíense cada vez más complicaos de llograr, en parte debíu al refuerzu na producción de bienes de consumu. Anque los oxetivos de los planes quinquenales de los años 70 viéronse revisaos a la baxa, non pudieron algamar. El desenvolvimientu agrariu siguió enllancáu mientres los años de Brézhnev. Anque ciertos aparatos y otros bienes fueron progresivamente más accesibles mientres los años 60 y 70, les meyores en construcción y producción d'alimentos nun fueron abondos. La naciente cultura del [[consumismu]] y l'escasez en bienes de consumu, inherentes a un [[sistema de precios]] non reguláu pol mercáu, fomentó'l robu de propiedaes estatales y la crecedera d'un brengosu [[mercáu negru]]. Pero, en contraste col espíritu revolucionariu qu'acompañó a la nacencia de la Xunión Soviética, l'estáu d'ánimu que predominaba na élite soviética al morrer Brézhnev en [[1982]] yera'l mieu al cambéu. === La inminente rotura de la Unión === Dos tendencies apoderaron la década siguiente: l'aparente desmoronamiento de les estructures económicu y políticu, y los intentos por invertir esi procesu por aciu reformes improvisaes. Dempués de la rápida socesión de [[Yuri Andrópov]] y [[Konstantín Chernenko]], figures de transición con fuertes raigaños na tradición ''breznevita'', el relativamente nuevu y enérxicu [[Mikhaíl Gorbachov]] llevó a cabo cambio significantes na economía y nel lideralgu del partíu. La so política de ''[[glásnost]]'' lliberó l'accesu públicu a la información dempués de décades de represión gubernamental. Pero Gorbachov fracasó al tratar de enmendar la crisis esencial del sistema soviéticu; en [[1991]], cuando una combalechadura de persones próximes al gobiernu ([[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]]) reveló la debilidá de la posición política de Gorbachov, el fin de la Xunión Soviética taba próximu. A la fin de la Primer Guerra Mundial, los grandes imperios Otomanu, de los Habsburgu y los Románov derrumbáronse, dexando Europa Oriental y Eurasia nel caos. Solo'l [[Imperiu Rusu]] acabó reconfigurado sol lideralgu bolxevique. Stalin conducir pola sienda de la industrialización y l'agresión Nazi acabó convirtiéndolo nuna superpotencia rival de los Estaos Xuníos. La economía centralizada acabó demostrándose menos sostenible coles teunoloxíes postindustriales y coles demandes d'una nueva clase media y una burocracia forxada sol so tuteláu. La ''[[Perestroika]]'' antemanó l'esmantelamientu de la economía, y la ''[[glásnost]]'' dexó a les minoríes étniques y los nacionalistes, hasta entós invisibles pal públicu, adquirir notoriedá. Cuando Gorbachov trató de reformar el partíu, debilitó los venceyos que cohesionaban l'Estáu y la Xunión. === La [[RSFS de Rusia]] na Xunión Soviética === Por causa de la posición dominante de los rusos na [[Xunión Soviética]], la mayoría nun lu emprestaba especial atención a les diferencies ente Rusia y la URSS antes de finales de los 80. Sicasí, el fechu de que'l réxime taba apoderáu por rusos nun implicaba que la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia|RSFS de Rusia o RSFSR]] tuviera especialmente beneficiada por esta coxuntura. Ello ye que Rusia escarecía de los escasos preseos de soberanía que les otres repúbliques teníen siquier, como les sos respeutives cañes del Partíu Comunista, la [[KGB]], conseyu de sindicatos, Academia de les Ciencies y similares. La razón d'esto ye que, d'esistir cañes de diches organizaciones na RSFSR, amenaciaríen les estructures de poder de la Unión. A finales de los años 80, Gorbachov subestimó la importancia de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia (RSFSR), que remaneció como un centru de poder rival de la Xunión Soviética. Una reaición nacionalista rusa contra la Unión llegó cuando munchos rusos empezaron a creer que Rusia había subsidiado a otres repúbliques, cada vez más probes, con petroleu barato, por casu. Les demandes d'unes instituciones propies crecieren en Rusia y, cuando'l [[nacionalismu ruso]] foi claramente patente a la fin de la década, apaecieron tensiones ente los que pretendíen caltener una Unión cohesionada y los que pretendíen crear un estáu rusu fuerte. Estes tensiones acabaron personificándose na llucha de poder ente'l [[Presidente de la Xunión Soviética]] Mikhaíl Gorbachov y el [[Borís Yeltsin#Presidente de la RSFSR|Presidente de la RSFSR]] Borís Yeltsin. Esaniciáu de la política de la Unión por Gorbachov en [[1987]], Yeltsin, un home de partíu a la vieya usanza ensin nengún antecedente de disidencia, precisaba una plataforma alternativa pa desafiar a Gorbachov. Crear representándose a sigo mesmu como un nacionalista rusu y un demócrata convencíu. Tres un golpe de suerte, llogró ser escoyíu Presidente del Sóviet Supremu de la RSFSR en mayu de [[1990]], convirtiéndose de fechu nel primer presidente electu de Rusia. Al mes siguiente, blindó la llexislación otorgándo-y a les lleis ruses prioridá sobre les lleis soviétiques y reteniendo dos terceres partes del presupuestu. El 12 de xunu de 1990 el [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de Rusia]] declaraba la soberanía de la RSFS de Rusia. El [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]] n'agostu de 1991 por comunistes de la llinia dura y la cúpula del [[KGB]] fracasaría cola ayuda de Yeltsin. Los cabezaleros del golpe pretendieron salvar el partíu y la Xunión; sicasí, entainaron el colapsu de dambos. La Xunión Soviética [[Disolución de la Xunión Soviética|se disgregó]] oficialmente'l [[25 d'avientu]] de [[1991]]. L'actu final del trespasu de poder de la Xunión Soviética a Rusia foi la cesión, de Gorbachov a Yeltsin, de les maletes conteniendo los códigos pa esplegar l'arsenal nuclear. == La Federación de Rusia == {{AP|Historia de la Federación de Rusia}} [[Ficheru:George H. W. Bush and Boris Yeltsin 1993.jpg|right|290px|thumb|Firma en Moscú del tratáu [[Start II]] ente Borís Yeltsin y el presidente de los Estaos Xuníos, [[George H. W. Bush]], [[1 de marzu]] de [[1993]].]] A mediaos de los años 90, la [[Federación de Rusia]] yera una democracia multipartidista, mas yera difícil asegurar un gobiernu representativu por causa de dos problemes estructurales: l'enfrentamientu ente'l presidente y el parllamentu, y l'anárquicu sistema de partíos. Anque Yeltsin ganó prestíu nel estranxeru al amosase como un demócrata pa debilitar a Gorvachov, la so concepción de la presidencia yera bien autocrática, actuando bien como'l so propiu primer ministru (hasta xunu de [[1992]]) o bien nomando para tal cargu a xente del so enfotu, ensin tener en cuenta al parllamentu. Mientres, la escesiva presencia de partíos minúsculos y el so refugu a formar aliances coherentes dexaba la llexislatura ingobernable. Mientres [[1993]], el contenciosu ente Yeltsin y el parllamentu remataría cola [[Crisis constitucional rusa de 1993|crisis constitucional d'ochobre]]. Esta llegó al so puntu críticu cuando, el 3 d'ochobre, Yeltsin mandó a los tanques a bombardear la [[Casa Blanca (Moscú)]]. Con esti trascendente (ya inconstitucional) pasu d'eslleir a cañonazos el parllamentu, Rusia nun había tao tan cerca del enfrentamientu civil dende la revolución de 1917. A partir d'entós, Yeltsin dispunxo d'entera llibertá pa imponer una constitución con fuertes poderes presidenciales, que foi aprobada en [[referendu]] n'avientu de 1993. Sicasí, el votu d'avientu tamién supunxo una meyora importante de comunistes y nacionalistes, reflexu del creciente desencantu de la población coles reformes económiques [[neolliberalismu|neolliberales]]. Magar llegar al poder nun ambiente xeneral d'optimismu, Yeltsin nunca recuperaría la so popularidá en sofitando la "'terapia de choque''" económica de [[Yegor Gaidar]]: fin del control de precios de la era soviética, retayos drásticos nel gastu públicu y l'apertura al comerciu esterior en [[1992]]. Les reformes afararon darréu la calidá de vida de la gran mayoría de la población, especialmente naquellos sectores beneficiaos polos salariu y precios controlaos, los subsidios y l'estáu del bienestar de la dómina comunista. Rusia sufrió na década de los noventa una recesión económica más grave que la [[Gran Depresión]] qu'azotó los Estaos Xuníos o Alemaña a principios de los [[años 1930]].<ref>Peter Nolan, ''China's Rise, Russia's Fall''. Macmillan Press, 1995. páxs. 17–18. ISBN 0-312-12714-6</ref>'' Les reformes económiques consolidaron una oligarquía semicriminal guañada nel vieyu sistema soviéticu. Aconseyada polos gobiernos occidentales, el [[Bancu Mundial]] y el [[Fondu Monetariu Internacional]], Rusia embarcar na más grande y más rápida [[privatización]] enxamás llevada a cabu por un gobiernu en tola hestoria. A mediaos de década, el comerciu, los servicios y la pequeña industria yá taben en manes privaes. Casi toles grandes empresa fueron adquiríes polos sos antiguos direutores, niciando una clase de [[nuevu ricu|nuevos ricos]] cercanos a diverses mafies o a inversores occidentales.<ref>Vease Fairbanks, Jr., Charles H. 1999. "The Feudalization of the State". ''Journal of Democracy'' 10(2):47–53.</ref> Na base del sistema, por causa de la inflación o'l desemplegu, munchos obreros acabaron na probeza, la prostitución o la delincuencia. Con too y con eso, un supuestu regresu a la economía empobinada paecía casi imposible, cuntando col refugu unánime d'Occidente. La economía Rusa atopó'l fin del calvariu cola recuperación a partir de [[1999]] en parte gracies a l'alza de los precios del crudu, la so principal esportación entá quedando llueñe los niveles de producción soviéticos. Tres la crisis financiera de [[1998]] Yeltsin atopar nel ocaso de la so trayeutoria. Solo unos minutos antes del primer día de [[2000]], dimitió por sorpresa dexando'l gobiernu en manes del so primer ministru, [[Vladímir Putin]], un antiguu funcionariu del [[KGB]] y xefe de la so axencia socesora, el [[Serviciu Federal de Seguridá]]. En 2000, el nuevu presidente ganó con facilidá a los sos contrincantes nes [[Eleiciones presidenciales de Rusia de 2000|eleiciones presidenciales del 26 de marzu]], ganando en primer vuelta. En [[2004]] foi reelixíu col 71% de los votos y los sos aliaos ganaron les llexislatives, magar les reticencies d'observadores nacionales y estranxeros sobre la llimpieza de los comicios. Fíxose entá más patente la esmolición internacional a finales de 2004 pola mor les notables meyores nel endurecimientu del control del presidente sobre l'[[Asamblea Federal de Rusia]] (parllamentu), la sociedá civil y los representantes rexonales. == Bibliografía == '''Rusia prerrevolucionaria''' * Becker, Seymour. "Nobility and Privilege in Late Imperial Russia", en ''American Historical Review'' 92:4 (ochobre 1987) páxs. 1006–1007. * Curtis, Glenn Y (ed). ''Russia: a country study''. Washington, DC: Federal Research Division, [[Library of Congress]], 1998. DK510.23.R883 1998 * Hobsbawm, Eric. ''La era de la revolución, 1789–1848''. Barcelona: Crítica, 1997. ISBN 84-7423-855-2 * Manning, Roberta. ''The Crisis of the Old Order in Russia: Gentry and Government''. Princeton University Press, 1982. ISBN 0-691-05349-9 * Moss, Walter G. ''A History of Russia''. Vol. 1: ''To 1917''. 2ª ed. Anthem Press, 2002. ISBN 1-84331-023-6 * Skocpol, Theda. ''States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia, and China''. Cambridge O Press, 1988. ISBN 0-521-29499-1 * Marcoff, Alexis. ''L'alma del pueblu rusu y la so evolución histórica''. Barcelona, Tipografía La Educación, 1945. * [http://www.enriquecastanos.com/marcoff_rusia.htm Idees principales del llibru de Alexis Marcoff sobre Rusia] * Hanisch, Erdmann. ''Historia de Rusia''. Madrid, Espasa-Calpe, 1944. Dos volumes. Traducción de Guillermo Sans Huelin. * [http://www.enriquecastanos.com/hanisch_rusia.htm Idees principales del llibru de Erdmann Hanisch sobre Rusia] '''Yera soviética''' * Cohen, Stephen F. ''Rethinking the Soviet Experience: Politics and History since 1917''. Nueva York: [[Oxford University Press]], 1985. ISBN 0-19-504016-3 * Fitzpatrick, Sheila. ''The Russian Revolution''. Nueva York: Oxford University Press, 1982. ISBN 0-19-280204-6 * Goldman, Marshall I. "Economic Problems in the Soviet Union", ''Current History'', 82, ochobre 1983, 322–25. * Paul R. Gregory y Robert C. Stuart, ''Russian and Soviet Economic Performance and Structure'', Addison-Wesley, séptima edición, 2001. ISBN 0-321-07816-0 * [[Moshe Lewin|Lewin, Moshe]]. ''Russian Peasants and Soviet Power''. Evanston: Northwestern University Press, 1968. ISBN 0-8101-0140-8 * McCauley, Martin. ''The Soviet Union 1917–1991''. 2ª ed. Londres: Longman, 1993. ISBN 0-582-01323-2 * Moss, Walter G. ''A History of Russia''. Vol. 2: ''Since 1855''. 2ª ed. Anthem Press, 2005. ISBN 1-84331-034-1 * Remington, Thomas. ''Building Socialism in Bolshevik Russia''. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 1984. ISBN 0-8229-3809-X * Solzhenitsyn, Aleksandr. ''Archipiélagu Gulag: 1918–1956''. Barcelona: Plaza & Janés, 1974. ISBN 84-01-33066-1 '''Etapa post-soviética''' * Cohen, Stephen. ''Failed Crusade: America and the Tragedy of Post-Communist Russia''. Nueva York: W.W. Norton, 2000. ISBN 0-393-32226-2 * Fairbanks, Jr., Charles H. 1999. "The Feudalization of the State." ''Journal of Democracy'' 10(2):47–53. * Paul R. Gregory y Robert C. Stuart, ''Russian and Soviet Economic Performance and Structure'', Addison-Wesley, séptima edición, 2001. ISBN 0-321-07816-0 * Medvedev, Roy. ''La Rusia Post-soviética''. Barcelona: Ediciones Paidós Ibérica, 2004. ISBN 84-493-1634-0 * Moss, Walter G. ''A History of Russia''. Vol. 2: ''Since 1855''. 2ª ed. Anthem Press, 2005. Capítulu 22. ISBN 1-84331-034-1 === Notes === {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Alquisiciones territoriales de Rusia]] * [[Historia d'Ucraína]] * [[Bielorrusia#Historia|Historia de Bielorrusia]] * [[Historia d'Estonia]] * [[Historia de Letonia]] * [[Historia de Lituania]] * [[Historia de Polonia]] * [[Historia de Finlandia]] * [[Tartaria]] ** [[Bulgaria del Volga]] ** [[Kanatu de Kazán]] == Enllaces esternos == {{commonscat|History of Russia}} {{commonscat|Maps of the history of Russia|mapes de la historia de Rusia}} * [http://web.archive.org/web/http://www.centro-cultural-ruso.es/InfoRus3.htm Centru Virtual de Ciencia y Cultura Rusa n'España] Información sobre Rusia: población y hestoria. ;N'inglés * [http://web.archive.org/web/http://www.emich.edu/public/history/moss/ Alexander II and his times (llibru electrónicu)] Por Walter Moss. Historia narrativa de Rusia na dómina d'Alexandru II (1855-1881), con bibliografía, imáxenes y enllaces a otros materiales. * [http://www.friends-partners.org/partners/beyond-the-pale/ Beyond the Pale: The History of Jews in Russia] Esposición virtual sobre la presencia xudía en Rusia. * [http://content.cdlib.org/xtf/view?docId=ft796nb4mj&query=&brand=ucpress Bread and Authority in Russia, 1914-1921] Versión digitalizada de la obra del mesmu títulu de Lars T. Lithh (Berkeley, [[Universidá de California]], 1990). * [http://www.loc.gov/exhibits/archives/intro.html Revelations from the Russian Archives] Esposición, al cargu de la [[Biblioteca del Congresu (EE.XX.)]], de materiales procedentes de los archivos soviéticos. * [http://diaryrh.ru L'históricu proyeutu col sofitu del ministeriu de Cultura de Rusia] {{Tradubot|Historia de Rusia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de Rusia|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 0w8ukij5wx607m0c2yls4w38yqt4roc 3709960 3709775 2022-08-19T10:12:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Nowgorod 2005 Millenium Monument.jpg|thumb|200px|El monumentu ''[[Milenariu de Rusia]]'' na ciudá de [[Nóvgorod]], obra de [[Mikhaíl Mikeshin]] y [[Víktor Hartmann]] (1862).]] La '''historia de Rusia''' empieza cola llegada de los [[Primeros eslavos orientales|eslavos orientales]], el grupu étnicu del que darréu derivaríen los [[rusos]], [[ucraínos]] y [[Bielorrusia|bielorrusos]]. Cola unificación que realizó nel 882 [[Oleg de Nóvgorod]],<ref>VV.AA. Guía del mundu 2009, IEPALA Editorial, 2008 ISBN 84-675-3225-4, 9788467532258</ref> del norte ([[Nóvgorod]]) y el sur ([[Kiev]]), diose orixe al primer estáu eslavu oriental, la [[Rus de Kiev]]. Yá nel 944 el fíu de Oleg, [[Ígor de Kiev]], intentó una atayada incursión contra [[Constantinopla]], anque favoreció un tratáu comercial col [[Imperiu bizantín]]. La influencia de dichu revelar na [[cristianización de la Rus de Kiev]], empezando asina la fusión ente les cultures [[pueblos eslavos|eslava]] y bizantina que caracterizaría la rusa mientres los siguientes siete sieglos. La Rus de Kiev se desintegraría finalmente en dellos principaos que competiríen ente sigo por figurar como herederos de la so civilización y pol predominiu territorial na zona y qu'acabaron baxu [[Invasión mongola de Rusia|dominiu mongol]]. Tres el [[sieglu XIII]], el [[Principáu de Moscú]] llegó progresivamente a apoderar l'antiguu espaciu cultural. Llegáu'l [[sieglu XVIII]], el [[Zarato rusu]] llegara a convertise nel vastu [[Imperiu rusu]], tomando dende [[Polonia]] hasta l'[[océanu Pacíficu]]. La espansión escontra l'oeste avivó la conciencia rusa d'atrasu con al respeutive de los países europeos y acabó col aislamientu de los primeros tiempos. Los socesivos réximes del [[sieglu XIX]] respondieron a diches presiones con una combinación de reformismu cobarde y represión. El [[feudalismu]] rusu foi abolíu en 1861, pero nunos términos desfavorables pal [[llabrador|campesinado]] y sirvió p'amontar les presiones revolucionaries. Ente l'abolición de la [[servidume en Rusia|servidume]] y l'empiezu de la [[Primer Guerra Mundial]] en 1914, les reformes de [[Piotr Stolypin]], la [[Constitución Rusa de 1906|constitución de 1906]] y la [[Duma Imperial de Rusia]] introducieron notables cambeos na economía y la política del país, sicasí, los [[zar]]es nun tuvieron al altor de les circunstancies pa vencer poder autoritariu. L'últimu monarca, el zar [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]], reinó hasta 1917. La derrota militar na Primer Guerra Mundial y l'escasez de comida allanaron el camín a la [[Revolución rusa de 1917|Revolución Rusa]] de 1917, qu'asitió nel poder a los [[bolxevique]]s empobinaos por [[Vladímir Lenin]]. Ente 1922 y 1991, la historia de Rusia ye esencialmente la [[Historia de la Xunión Soviética]], un Estáu federal qu'ocupó una estensión territorial similar a la del antiguu Imperiu rusu. La [[Xunión Soviética]] configuróse como un [[Estáu socialista]] de partíu únicu so la direición del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista]], aboliéndose la [[propiedá privada]] de los medios de producción ya instaurándose un sistema d'[[economía planiada]]. A finales de los años 1980, siendo crítica la debilidá de la so estructura económico y político, ciertos cambeos na executiva del partíu y na economía marcaron el [[disolución de la Xunión Soviética|fin de la Xunión Soviética]]. La [[Historia de la Rusia post-soviética|Historia de la Federación Rusa]] puramente felicidá ye curtia, remontándose la so nacencia a la [[disolución de la Xunión Soviética]] a fines 1991. Sicasí, Rusia esistió como Estáu mientres más de mil años, siendo mientres gran parte del sieglu XX el nucleu de la URSS, del que Rusia ye socesor lexítimu y llegal na escena internacional. Rusia intentó construyir una [[capitalismu|economía de mercáu]] por aciu l'abandonu de la planificación centralizada y la propiedá estatal y cooperativa que constituyíen la base de la organización económica soviética, con resultaos frecuentemente traumátiques. A pesar de los vaivenes, Rusia inda caltién güei una continuidá cultural y social col so pasáu zarista y depués socialista. Permanez la incógnita de cómo van evolucionar les sos nueves instituciones federales col pasu del tiempu, pos el [[Presidente de Rusia|poder executivu]] sigui calteniendo gran influxu sobre'l parllamentu, los gobiernos rexonales y la sociedá civil polo xeneral. == Etimoloxía == El nome de Rusia en rusu ye "''Rossíya''" y procede del términu "''rus''" (vease [[Rus' (pueblu)]]). Sobre l'orixe de dichu términu hai delles teoríes, pero nenguna d'elles ye aceptada por toos. Les versiones estremar n'hestóriques, que se basen n'autores contemporáneos, llingüístiques y toponímiques. Asina les principales hipótesis son la histórica [[Imperiu bizantín|bizantina]], la indo-iranina, la llingüística [[Idioma finés|finesa]], la históricu-toponímica prusiana, amás de delles toponímiques. Como exemplu, n'[[Idioma estoniu|estoniu]] ''Rootsi'' tán rellacionaos con [[Roslagen]], una rexón costera de Suecia (Ruotsi en Finés) ente que para otros deriva del nome que los eslavos daben a los viquingos, o inclusive de términos alanos. El significáu de ''Rus'' sigue siendo materia de discutiniu, y otros espertos creen que'l nome tien raigaños eslavos o [[Persia|perses]]. {{VT|Etimoloxía de Rus y derivaos}} == La Rusia Antigua == === Primeros eslavos orientales === {{AP|Primeros eslavos orientales}} [[Ficheru:Slavic expansion.gif|thumb|300x300px|Espansión de les llingües eslaves.]] Los antepasaos de los [[rusos]] fueron les [[Pueblu eslavu|tribus eslaves]], que'l so orixe inicial allúgase, piensen dellos espertos, nes árees montiegues de les [[Ríu Prípiat|marismas del Prípet]] (ente Polonia, Bielorrusia y Ucrania). Estos estendiéronse escontra l'este, entemeciéndose con delles tribus d'orixe [[finu-ugro]]; y escontra el sur, ente'l [[ríu Don]] y los [[Cárpatos]], no que güei ye [[Ucraína]], rexón que tres la dómina d'[[Atila]] vio'l movimientu de dellos pueblos, y en que la so costa sur [[Crimea]] caltenía un ampliu contautu cola cultura griega. Tres la cayida del Imperiu romanu viéronse influyíos pol [[cristianismu]] [[Grecia Antigua|griegu]] cuando [[Cirilo y Metodio]], misioneros procedentes de Bizancio, evanxelizaron a los eslavos y crearon una nueva escritura ([[Alfabetu cirílicu|escritura cirílico]], n'honor a Cirilo) pa traducir los evanxelios, qu'entá s'usa na zona oriental d'Europa pa escribir el [[idioma rusu|rusu]]. Conforme la suerte del [[Imperiu bizantín]] entraba en cayente, la so cultura supunxo una continua inflúi sobre'l desenvolvimientu de Rusia nos sos primeros sieglos d'esistencia. A partir del sieglu X la rexón vio tamién l'apaición de diverses tribus d'orixe asiáticu dende les estepes, según la creación d'una cultura eslava na zona más cercana a Europa. {{VT| Proto-indoeuropeos|Escitas|Reinu del Bósforo}} === N'Oriente: Jazaria y Volga Bulgaria === <div style="margin:0 0.2ex 1em">''<span style="font-size:87%">Artículos principales:</span> '''[[Jázaros|{{{2|Jázaros}}}]] y la [[Bulgaria del Volga]]'''''</div> Los '''jázaros''' fueron un pueblu [[pueblos túrquicos|turcu]] qu'habitó les [[estepa|estepes]] del baxu [[Ríu Volga|Volga]] ente los sieglos [[Sieglu VIII|VIII]] y [[Sieglu IX|IX]]. Munches tribus eslaves orientales pagaron tributu a los jázaros. El so dominiu empezó a aparrar, sicasí, a finales d'esti periodu, cuando [[Oleg de Nóvgorod|Oleg]], un guerreru [[Varegos|varego]], treslladar al Sur dende [[Nóvgorod]] pa espulsar a los jázaros de [[Kiev]] y fundaría la [[Rus de Kiev]] alredor del añu [[880]]. Invasores de procedencia eslava y turca bastiaron la cayida final del gobiernu jázaro sobre'l [[sieglu X]]. La '''Bulgaria del Volga''' foi un estáu non eslavu na vega media del ríu [[Volga]]. Dempués de la invasión Mongola aportó a parte de la [[Horda d'Oru]]. Los [[Chuvashia|chuvashes]] y los [[Tártaros|tártaros de Kazán]] son los descendientes de los volgo-búlgaros. Alredor del [[sieglu X]], Bulgaria del Volga abrazó'l [[Islam]], lo que los llevó a la independencia de [[Jazaria]]. Nel [[sieglu XVI]], Rusia conquistó les sos tierres sol reináu del [[zar]] [[Iván IV de Rusia|Iván IV]] ('el Tarrecible'). == La Rus de Kiev == === N'occidente: los viquingos y la Rus de Kiev === {{AP|Rus de Kiev|Principáu de Kiev}} [[Ficheru:Finno-ugrian-map-es.svg|thumb|290px|Tribus na dómina de llegada de los varegos, anterior a la colonización eslava.]] Los [[viquingu|viquingos]], llamaos "[[varegos]]" polos [[bizantín]]s, yeren un pueblu dedicáu tantu a la [[piratería]] como al comerciu. Empezaron a aventurase remontando los ríos dende'l [[mar Bálticu]] al Este escontra a los mares [[mar Negru|Negru]] y [[Mar Caspiu|Caspio]]. Los eslavos de la redoma de los ríos de cutiu contratar como proteutores. Acordies cola ''[[Crónica de Néstor]]'', un varego llamáu [[Riúrik]] aportó a el príncipe de [[Nóvgorod]] alredor de [[860]] primero que los sos socesores treslladar al Sur y estendieren la so autoridá a [[Kiev]]. A finales del [[sieglu IX]], el gobernador [[varego]] de Kiev yá estableciera la so supremacía sobre una vasta zona que gradualmente vieno ser conocida como Rus (a diferencia del nome de l'actual Rusia, Rossíya en rusu, establecíu por [[Pedru I de Rusia|Pedro'l Grande]]). La Rus de Kiev, el primer estáu eslavu oriental, remaneció nel [[sieglu IX]] na redoma del valle del [[ríu Dniéper]], a partir d'un grupu de pequeños principaos comenenciudos en caltener el comerciu fluvial de la zona. La Rus de Kiev controlaba'l comerciu de pieles, cera y esclavos ente [[Escandinavia]] y l'[[Imperiu Bizantín]] al traviés de la ruta denomada ''[[Ruta comercial de los varegos a los griegos|de los varegos a los griegos]]''. A finales del [[sieglu X]], la minoría escandinava yá s'entemeciera cola población eslava. Ente les principales aportaciones de la Rus de Kiev ta la introducción de la variante eslava del [[Ilesia ortodoxa |cultu ortodoxu]], afondando entá más la síntesis de cultures bizantina y eslava que definiría a la rusa mientres los siguientes mil años. La rexón adoptó'l [[cristianismu]] en [[988]] nel actu oficial de [[cristianización del Rus de Kiev|bautismu]] públicu de los habitantes de Kiev pol [[Vladímir I de Kiev|príncipe Vladímir I]]. Dellos años más tarde introducióse'l primer códigu de lleis, la ''[[Xusticia de la Rus]]'' (''Rúskaya Pravda''). D'equí p'arriba, los [[Gran Príncipe de la Rus de Kiev|príncipes de Kiev]] siguiríen l'exemplu bizantín y caltendríen la Ilesia direutamente dependiente d'ellos, inclusive n'ingresos, de manera que la Ilesia y l'Estáu tuvieren permanentemente xuníos. [[Ficheru:Principalities of Kievan Rus' (1054-1132) es.svg|thumb|290px|Principaos de la Rus de Kiev (1054-1132)]] Mientres el [[sieglu XI]], particularmente mientres el reináu de [[Yaroslav I el Sabiu]], la Rus de Kiev presumía d'una economía y unos llogros n'arquiteutura y lliteratura cimeres a los qu'esistíen entós nel occidente européu. Comparáu colos llinguaxes de la cristiandá europea, el rusu tuvo bien pocu influyíu pol [[Idioma griegu|griegu]] y el [[llatín]] de les antigües escritures cristianes. Esto debió al fechu de que s'usara'l [[eslavu eclesiásticu]] pa la [[lliturxa]] nel so llugar. La tribu túrquica de los [[Cumanos|kipchakos]] substituyó los [[pechenegos]] como fuercia dominante nes rexones del sur de la estepa vecines a Rus nel final del sieglu XI y fundó un estáu nómada nes estepes a lo llargo del [[mar Negru]] (Desht-y-Kipchak). El refugu de los sos ataques regulares, especialmente contra Kiev, yera una carga pesada pa les árees meridionales de Rus. Les incursiones nómades causaron una arribación masiva de la población eslava a rexones más segures, fuertemente montiegues del norte, particularmente al área conocida como [[Opolie|Zalesie]]. La Rus de Kiev acabó desintegrándose como estáu pola mor les disputes armaes ente los miembros de la familia principesca, que colectivamente detentaban el poder, siendo la cabeza d'ellos, el mayor y rotándose nos puestos secundarios según la edá. El [[Gran príncipe de Kiev]] [[Vladímir II Monómaco]] ye consideráu'l postreru gobernante de la Rus de Kiev unificada. Tres la desintegración de la Rus de Kiev, tantu [[Vladímir]], ciudá qu'él fundó, como [[Súzdal]] (que darréu formaríen el [[Principáu de Vladímir-Súzdal]]) y la [[República de Nóvgorod]] al Norte y el [[Principáu de Halych-Volynia|Principáu de Hálych-Volynia]] al Suroeste ganaríen poder ya independencia. La [[Invasión mongola de Rusia|conquista pol Imperiu mongol]] llevada por aciu una política expansionista por [[Genghis Khan]], nel [[sieglu XIII]] foi'l momentu final, quedando'l sur baxu dominiu mongol y el norte sometíu a vasallaxe. La división ente los príncipes llocales fixo fácil y corta la conquista. Kiev sería afarada, la zona occidental va ser absorbida pola [[República de los Dos Nación|Mancomunidá Polacu-Lituana]] y el norte cayería so la influencia sueca. La rexón de Súzdal, apoderada polos mongoles, y l'independiente ciudá báltica de [[Nóvgorod]], estrechamente xunida a les redes comerciales alemanes y sueques, estableceríen les bases pa la Rusia moderna. {{VT|Olga de Kiev |Sviatoslav I de Kiev |Vladímir II Monómaco|Guerra Rusu-Bizantina (941)|Iziaslav I de Kiev}} === La invasión mongola de la Rus de Kiev === {{AP|Invasión Mongola de Rusia}} [[Ficheru:Rus de Kiev es 1237.svg|thumb|290px|Principaos de la Rus de Kiev en 1237.]] Los mongoles aceleraron la fragmentación de la [[Rus de Kiev]]. En [[1223]], enfrentar a un destacamentu del exércitu del [[Imperiu mongol]] nel [[Batalla del Ríu Kalka|ríu Kalka]], saliendo claramente derrotaos. En [[1237]]-[[1239]] los mongoles afaren los principaos de [[Principáu de Kiev|Kiev]], [[Principáu de Riazán|Riazán]], [[Vladímir]] ([[Principáu de Vladímir-Súzdal]]), [[Principáu de Pereyáslavl|Pereyáslavl]], [[Principáu de Chernigov|Chernígov]], [[Yúriev-Polski]], [[Rostov]], [[Yaroslavl]], Úglich, Kozelsk, [[Múrom]]. En [[1240]], los mongoles escalaron la ciudá de Kiev y treslladáronse al oeste, sobre [[Polonia]] y [[Hungría]]. Aquel día yá conquistaren la mayor parte de los principaos de la Rus de KIev. De los que formaben parte de la Rus de Kiev solu Nóvgorod escapó de la ocupación. L'impautu de la invasión mongola de los territorios de la Rus de Kiev nun tuvo precedentes, siendo asesinada la metá de la población. Centros urbanos como Kiev enxamás se recuperaron de la devastación del ataque inicial. Los inmigrantes qu'abandonaron la Rus meridional escapando de los mongoles treslladáronse principalmente al nordeste, onde'l clima yera más fríu, el suelu yera más probe y les comunicaciones anteriores comerciales con Europa fueron complicaes. Esta rexón constituyiría'l nucleu del estáu rusu modernu nel periodu medieval tardíu. Sicasí, Nóvgorod siguió espolletando y una nueva entidá Moscovia, que llueu se convertiría nel [[Principáu de Moscú]], anque foi afarada dos veces polos mongoles, empezó a amontase rápido dempués de 1327. Cuando'l [[Imperiu mongol]] se desintegró, dellos principaos de la estazada Rus de Kiev pasaron a depender de la [[Horda d'Oru]]. {{VT|Batalla del ríu Kalka|Batu Kan}} === La Horda Dorada === {{AP|Horda Dorada}} [[Ficheru:Alexander Newski.jpg|thumbnail|146px|left|Aleksandr Nevski]] Los mongoles apoderaron Rusia dende la so capital occidental de [[Sarai]], na ribera del [[Volga]], cerca de l'actual ciudá de [[Volgográu]]. Los príncipes de la Rusia meridional y oriental tuvieron que pagar tributu a los mongoles, o [[tártaros]], o la Horda Dorada. A cambéu recibíen un documentu, el ''yarlyk'' ([[Jarlig]]), que los certificaba como gobernantes en representación del [[Kan]]. Polo xeneral, los príncipes gociaben d'una considerable llibertá pa gobernar al so antoxu. Unu d'ellos, [[Aleksandr Nevski]], príncipe de [[Principáu de Vladímir-Súzdal|Vladímir]], algamó entidá llexendaria na metá del sieglu XIII como resultáu de les sos victories sobre los [[caballeros teutonos]], los [[Suecia|suecos]] y los [[Lituania|lituanos]]. Pa la [[Ilesia ortodoxa]] y casi tolos príncipes, los occidentales significaben un mayor peligru pal so estilu de vida que los mongoles. Nevski llogró proteición y asistencia mongola na so llucha contra los invasores del Oeste qu'intentaron aprovechase d'un supuestu colapsu rusu pa ganar tierres. Coles mesmes, gracies al sofitu mongol llogró afitase nel dominiu de la entós secundaria ciudá de Moscú, que los mongoles apurriríen a la so descendencia. Magar tou, el socesores de Nevski desafiaríen más tarde el poder tártaro. Los mongoles non solo esixíen pesaos tributos de los principaos rusos, sinón que de cutiu los invadíen, escalándolos y faciendo esclavos. Por casu, les invasiones de 1252 y 1293 significaron práuticamente la ruina, al igual que la invasión de [[Batu Kan]] nos años 1237-1241. Los mongoles dexaron la so buelga ente los rusos en ciertos campos como les táctiques militares y el desenvolvimientu de rutes comerciales. So la ocupación mongola, [[Moscovia]] tamién desenvolvió un sistema postal per carretera, el censu, recaldación d'impuestos y una organización militar. La influencia oriental permaneció viva hasta bien entráu'l [[sieglu XVIII]], cuando los mandatarios rusos llevaron a cabu un esfuerciu pa occidentalizar el so país. {{VT|República de Nóvgorod|Batalla del Llagu Peipus}} == El Principáu de Moscú == {{AP|Principáu de Moscú}} === La puxanza de Moscú === La fecha exacta de la fundación de Moscú ye desconocida. La primer mención escrita de la ciudá ta na ''Crónica de Ipátiev'' so 1147. 04 d'abril 1147 Yuri Dolgoruki convidó Seversky príncipe Sviatoslav II de Kiev na xunta militar : "Vengan a mi , hermanu, nel Moscú! " . Dempués de nueve años ellí, el so principáu na frontera, na confluencia del ríu Moskvá y el Neglínnaya Yuri Dolgoruki decidió construyir un castiellu -fortaleza y cronista escribió En 1156 , a veres del ríu Moskvá nuna llomba llevantó la primer fortaleza de la paré de madera - . Kremlin de Moscú. Moscú nuevu yera parte alloñada de Vladimir- Suzdal principáu . Entrada Moscú sustituyó a l'aldega Kuchkova , noble - tabernáculos comerciante Stepan Ivanovich taba a la mano . Xente de Chudski y de Mordvynski de pueblu Kuchkovo pa comodidá, llamaron Moscú. Yá porque yera de pies nel ríu Moscú. "Moscú [ ... ] fundada nel sangre y pa sorpresa de los enemigos del nuesu reinu fíxose famosu . Ella yera conocida dende hai enforma tiempu como Kuchkova. " - escribió N. Karamzin . Según otros, la primer vegada que la ciudá foi mentada ente'l tercer censu de les tierres que pertenecíen a la Horda d'Oru , que tuvo llugar en 1272 . A finales del sieglu XIII, Moscú yera insignificante de lliquidación, propiedá de los príncipes más nuevos de la dinastía de Suzdal. Por 1303 el principáu yera desaxeradamente pequeña . [[Daniel de Moscú|Daniil Aleksándrovich]], el fíu menor de Nevski, fundó'l principáu de Moscovia, centráu na ciudá de Moscú, que llegaría a espulsar a los tártaros de Rusia. Bien asitiáu n'el treme fluvial del Este d'Europa y arrodiáu de montes y marismas que-y ufiertaben proteición frente al enemigu, Moscovia foi nun principiu [[vasallu]] de Vladímir, pero llueu absorbió al so estáu matriz orixinal. Un factor determinante de la superioridá de Moscovia foi la cooperación ente los sos mandatarios y los señores mongoles, que-yos garantizaron que'l títulu de Gran Príncipe de Rusia y el control de la recaldación d'impuestos del tributu mongol fueren hereditarios pa los descendientes de Nevski. El prestíu del principáu aumentó sobremanera cuando aportó a el centru de la [[Ilesia Ortodoxa]]. El so líder, l'obispu metropolitanu, treslladar de Kiev a Vladímir en [[1299]] y unos años más tarde estableció la base permanente de la [[Ilesia Ortodoxa]] en Moscú. A mediaos del [[sieglu XIV]], el poder de los mongoles entró en cayente, y los Grandes Príncipes de Rusia sintiéronse capaces d'oponese abiertamente al xugu mongol. En [[1380]], en [[Batalla de Kulikovo|Kulikovo]], cerca del [[ríu Don]], el kan foi derrotáu y, anque esta reñida victoria nun marcó'l fin del poderíu tártaru en Rusia, infirió enorme fama al Gran Príncipe. El lideralgu de Moscú en Rusia taba firmemente consolidáu y el so territoriu considerablemente espandíu gracies al comerciu, la guerra y los matrimonios. {{VT|Iván I de Rusia}} === Iván III, el Grande === Mientres el sieglu catorce, los grandes príncipes de Moscovia empezaron a adquirir tierres ruses p'amontar la población y la riqueza so la so poder. Quien meyor punxo en práutica esta estratexa foi [[Iván III de Rusia|Iván III]] el Grande ([[1462]]–[[1505]]), quien estableció los cimientos pa un nuevu estáu rusu. Contemporaneu de los [[Dinastía Tudor|Tudor]] y otros "nuevos monarques" na Europa Occidental, Iván dobló les tierres sol so mandatu y proclamó la so soberanía absoluta sobre tolos príncipes y nobles rusos. En negándose a pagar más tributos a los mongoles, Iván entamó una serie d'ataques qu'abrieron el camín a la completa derrota de la Horda d'Oru, agora estremada en diversos [[kanatus]]. Tamién impunxo la so autoridá a les ciudaes de [[Pskov]] y [[Nóvgorod]] hasta entós semiindependientes. Mientres el reináu d'Iván III, que contraxera matrimoniu con [[Sofía Paleóloga]], empezó a xestase la idea de la [[Tercera Roma]]. Sofía yera sobrina de [[Constantino XI]], el postreru [[Emperador bizantín]] ya Iván podía reclamar ser l'herederu del esmarranáu [[Imperiu Romanu d'Oriente]] ([[Imperiu bizantín]]). Iván compitió col so poderosu rival noroccidental Lituania pol control de dalgunos de los principaos semiindependientes que formaron la Rus de Kiev nel [[Dniéper]] cimeru y les llanures del [[ríu Donets|ríu Donéts]]. L'abandonu de dellos príncipes, les escaramuzas fronterices y una llarga ya interminable guerra con Lituania qu'acabaría en [[1503]] dexaron a Iván III estender al Oeste los sos dominios, que se triplicaron mientres tol so reináu. L'afitamientu internu complementar cola espansión del estáu. Mientres el [[sieglu XV]], los gobernantes de Moscú consideraron tol territoriu rusu como la so propiedá. Dellos principaos semiindependientes inda reivindicaben ciertos territorios, pero Iván III forzó a los menos poderosos a aceptar al gran príncipe de Moscovia y los sos descendientes como líderes indiscutidos con competencies sobre asuntos militares, xudiciales y diplomáticos. Gradualmente, el mandatariu moscovita remaneció como un líder poderosu y autocráticu: un [[zar]]. Mientres el reináu del so fíu, [[Basilio III de Moscú|Basilio III]], Rusia sufría de les incursiones regulares de los tártaros de Crimea y los tártaros de [[Kazán]]. Les invasiones más peligroses asocedieron en 1517, 1521, 1537, 1538. L'amenaza de les incursiones tártares nun dexaba al pueblu rusu asimilar les rexones del sur col suelu fértil. Les decenes de miles de milicianos y los nobles protexeron les llendes del sur que yeren la carga pesada pal estáu y menguaba tamién el so desenvolvimientu económico y social. Mientres la disputa con Pskov en 1510, el monxu [[Filoféi de Pskov|Filoféi]] escribió una carta a [[Basilio III de Moscú|Basilio III]], fíu d'Iván III, na que profetizaba qu'esti reinu diría convertise na [[Tercera Roma]], cristalizando asina'l sentimientu rusu d'heriedu con al respeutive de los bizantinos. == Iván IV, el Tarrecible == {{AP|Iván IV de Rusia|Zarato rusu}} [[Ficheru:Kremlinpic4.jpg|thumbnail|192px|right|Semeya d'Iván el Tarrecible]] Ivan IV foi'l primera gobernante moscovita qu'emplegó'l títulu de [[zar]] estableciendo'l [[Zarato rusu]]. El progresu del poder autocráticu del zar algamó'l so puntu máximu mientres el reináu ([[1547]]–[[1584]]) d'[[Iván IV de Rusia|Iván IV]]. Iván fortaleció la posición del zar hasta un puntu ensin precedentes, subordinando a la so voluntá a la nobleza ensin nengún reparu, exiliando o executando a munchos de los sos miembros ante la menor provocación. Magar tou, Iván foi un estadista con una visión al llargu plazu que promulgó un nuevu códigu de lleis, reformó la ética del cleru y construyó la gran [[Catedral de San Basilio]], qu'inda s'atopa na [[Plaza Roja]] de Moscú. Introdució la autoadministración sobre'l nordeste de Rusia, onde había pocos grandes propietarios de tierres. El zar Iván IV venció a los tártaros de [[Kazán]] en 1552, sicasí los [[tártaros de Crimea]] siguíen afarando les tierres ruses. En 1571 estos tártaros de Crimea amburaron la capital rusa y amenorgaron a la esclavitú a cientu cincuenta mil rusos. N'otru frente, Iván IV lluchaba pola salida de Rusia al [[mar Bálticu]] y l'accesu al comerciu marítimu. Esto foi causa d'una guerra cansosa, y a la fin infructuosa de Rusia contra Letonia, Polonia, Lituania, Suecia y territorios alemanes. {{VT|Opríchnina|Guerra Livona |Invasiones de tártaros en Rusia nel sieglu XVI}} {{VT|Yermak Timoféyevich}} === El Periodu Tumultuoso === {{AP|Periodu Tumultuoso}} A la muerte d'Iván dio empiezu un periodu de guerres civiles conocíu como'l [[Periodu Tumultuoso]]. La disputa na socesión y el resurdir de la nobleza fueron los principales detonantes del conflictu. Cuatro años ([[1600]]-[[1604]]) de mala collecha causada poles baxes temperatures nos meses veraniegos provocaron la fame y la desorganización económica. L'autocracia sobrevivió a estos años aveseos y el gobiernu de zares corruptos o débiles gracies a la puxanza de la burocracia del gobiernu central. Los funcionarios gubernamentales siguieron emprestando serviciu, ensin entrar en polémiques sobre la llexitimidá del soberanu o la faición que controlara'l tronu. Les disputes socesories mientres el Periodu Tumultuoso causaron perdes de numberosos territorios en favor de la [[República de les Dos Naciones|Comunidad Polacu-Lituana]] y [[Suecia]] en guerres como les [[Guerra Polacu-Moscovita (1605-1618)|Dimitríadas]], la [[Guerra de Ingria]] y la de [[Smolensk]]. Munches ciudaes ruses fueron afaraes polos intervencionistes polacos y suecos. La recuperación llegaría a mediaos del [[sieglu XVII]], cuando diverses guerres entamaes contra la Comunidá Polacu-Lituana ([[1654]]–[[1667]]) apurrieron sustanciales beneficios territoriales, incluyendo Smolensk, Kiev y la parte oriental d'Ucraína. === Los Románov === {{AP|Dinastía Románov}} Llogróse restaurar l'orde en [[1613]] cuando [[Miguel I de Rusia|Miguel Románov]], rellacionáu por matrimoniu cola [[Rúrikovich|Dinastía de Rúrik]], foi escoyíu pola Asamblea Nacional ([[Zemsky Sobor]]) pa ocupar el tronu. Asina dio entamu'l periodu de la Dinastía Románov, que duraría nel poder dende 1613 hasta'l trunfu de la [[Revolución de Febreru]] de 1917. El deber inmediatu de la nueva dinastía foi'l de restaurar l'orde. Por suerte pa Moscú, los sos mayores enemigos, la [[República de les Dos Naciones|Comunidad Polacu-Lituana]] y [[Suecia]], entraren en conflictu ente sigo, lo que brindó a Moscovia la oportunidá de faer la paz con Suecia en [[1617]] y roblar una tregua colos Polacu Lituanos en [[1619]]. [[Ficheru:Andrei_Ryabushkin_-_Seventeenth-Century_Moscow_Street_on_a_Public_Holiday_-_Google_Art_Project.jpg|thumb|212px|left|Cuadru del sieglu XVII representando una cai de Moscú en fiestes, por [[Andréi Ryábushkin]].]] Más qu'arriesgar les sos posiciones en más guerres civiles, los grandes nobles o ''[[boyardos]]'' cooperaron colos primeres Románov, dexándo-yos rematar les xeres de centralización burocrática. Con éses l'Estáu riquió los servicios tantu de la vieya como de la nueva nobleza, principalmente nel planu militar. A cambéu los zares dexaron a los ''boyardos'' completar el procesu de feudalización del campesinado. Mientres el sieglu anterior, l'estáu llindara progresivamente el derechu de los llabradores a treslladase de los dominios d'un señor a otru. Col Estáu agora legitimando totalmente la servidume, los llabradores que fuxíen convirtiéronse automáticamente en proscritos. Los terratenientes teníen el control absolutu sobre los sos llabradores y podíen mercalos, vendelos, comerciar con ellos como mercancía o hipotecalos. Tanto l'Estáu como los nobles fixéron-yos soportar la pesadísima carga de los impuestos, que la so tasa yera cien veces mayor a mediaos el sieglu XVII qu'un sieglu antes. Amás, los comerciantes y artesanos de clase media qu'habitaben les ciudaes fueron gravados con más impuestos y, como a los siervos, prohibióse-yos camudar de residencia. Finalmente, tolos sectores de la población fueron suxetu de lleves militares ya impuestos especiales. === Rebeliones ente'l campesinado === Nun periodu nel que los disturbios ente'l campesinado yeren reinales, el de mayor entidá del sieglu XVII empezó en [[1667]]. Cuando los [[cosacu|cosacos]] reaccionaron contra la creciente centralización del Estáu, los siervos sumar a la revuelta y escaparon de les sos tierres xuniéndose a aquellos. El cosacu rebalbu [[Stenka Razin]] condució a los sos siguidores xubiendo'l [[Volga]], afalando revueltes llabradores y sustituyendo los gobiernos llocales por un mandu cosacu. Finalmente, l'exércitu del [[zar]] entartallar col so exércitu en [[1670]]; un añu dempués, Stenka foi prindáu y degolláu. El llevantamientu y la consecuente represión con que remató la postrera de les crisis de mediaos de sieglu traxeron la muerte d'un porcentaxe significativu de la población llabradora de les árees afeutaes. == La Rusia Imperial == {{AP|Imperiu rusu}} {{VT|Economía del Imperiu rusu}} === Pedro'l Grande === [[Ficheru:Growth of Russia 1613-1914.png|thumb|350px|La espansión de Rusia ente 1613 y 1914.]] [[Pedru I de Rusia|Pedru I]], el Grande ([[1672]]–[[1725]]), consolidó l'autocracia en Rusia y desempeñó un papel crucial na adautación del país al sistema européu d'estaos. Dende los sos modestos oríxenes nel sieglu XIV como Principáu de Moscú, Rusia convirtiérase na nación más grande del mundu en tiempos de Pedro. Tres veces el tamañu d'Europa, tomaba les llanures eurasiáticas dende'l [[Mar Bálticu]] al Océanu Pacíficu. Bona parte de la so espansión produxérase nel sieglu XVII, rematando col primer asentamientu nel Pacíficu a mediaos de sieglu, reconquistar de Kiev y la pacificación de les tribus siberianes. Sicasí, esta vasta estensión de tierra solo allugaba a catorce millones d'habitantes. La producción de granu nun algamar les cifres d'Occidente, obligando a casi tola población a vivir de l'agricultura. Solo una minúscula proporción del total habitaba les ciudaes. Pedro taba fuertemente impresionáu poles meyores teunolóxicos, bélicos y políticos d'Occidente. Estudió les sos táctiques militares y fortificaciones pa más tarde crear un exércitu de 300.000 efectivos solu movilizaos pa él y a los que reclutó pa tola vida. Nel intervalu [[1697]]-[[1698]], convertir nel primer príncipe rusu en visitar Occidente, onde'l so séquitu y él causaron una fonda impresión. Nuna ceremonia especial, Pedro asumió'l títulu d'emperador al empar que'l de zar, y Moscovia pasó a llamase oficialmente [[Imperiu rusu]] en [[1721]]. Los primeros esfuercios militares de Pedro fueron dirixíos contra'l [[Imperiu otomanu]]. Tres ello, la so atención centrar nel Norte. Pedro inda escarecía d'un puertu seguru en dicha zona, sacante en [[Arjángelsk]], nel [[Mar Blanco]], que les sos agües permanecíen xelaes nueve meses al añu. L'accesu al Bálticu atopábase bloquiáu per Suecia, que'l so territoriu zarrar por trés puntos. Les ambiciones de Pedro por tener una "ventana al mar" lleváronlu a roblar una alianza secreta contra Suecia cola [[República de les Dos Naciones|Comunidad Polacu-Lituana]] y [[Dinamarca]] en [[1699]], derivando na [[Gran Guerra del Norte]]. La guerra remató en [[1721]] cuando una Suecia exhausta pidió la paz a Rusia. Pedro adquirió cuatro provincies asitiaes al Sur y al Este del [[Golfu de Finlandia]] asegurando asina'l so acobiciáu accesu al mar. Ellí construyó la nueva capital de Rusia, [[San Petersburgu]], como una "ventana abierta sobre Europa" pa sustituyir a Moscú, mientres tanto tiempu centro cultural del país. Les tensiones xeneraes poles espediciones militares de Pedro provocaron otra revuelta. En nome del rebalbu executáu Stenka Razin, otru caudiellu cosacu, [[Kondraty Bulavin]], llevantar n'armes siendo derrotáu finalmente. Pedro reorganizó'l so gobiernu siguiendo los modelos occidentales, tresformando Rusia nun estáu [[absolutismu|absolutista]]. Reemplazó a la vieya [[Duma]] ''boyarda'' (un conseyu de nobles) por un senáu de nueve miembros, na práutica un conseyu d'estáu. La Rusia rural foi estremada en nueves provincies y distritos. Pedro comunicó al senáu que la so misión yera recaldar impuestos. De resultes, la recaldación triplicar mientres el so reináu. Como parte de les sos reformes de gobiernu, la Ilesia Ortodoxa incorporóse parcialmente a la estructura alministrativa del país, faciéndola na práutica una ferramienta del Estáu. Pedro abolió'l patriarcáu y sustituyir por un cuerpu coleutivu, el [[Sínodu Sagráu]], dirixíu por un funcionariu llaicu. Mentanto, fueron esaniciándose toles muertes del antiguu autogobiernu local, y Pedro prosiguió ya intensificó los esfuercios de los sos predecesores, encamentando a la nobleza por qu'emprestara servicios a l'alministración. Pedro morrió en [[1725]], dexando la socesión nel aire y un reinu exhausto. Mientres el so mandatu formuláronse preguntes sobre l'atrasu del país, la so rellación con Occidente, la idoneidad de la reforma dende enriba, y otros problemes fundamentales a los que se tuvieron qu'enfrentar los siguientes estadistes rusos. Asina y tou, asitió les bases pal establecimientu d'un Estáu modernu en Rusia. {{VT|Batalla de Poltava}} === L'Imperiu espándese === [[Ficheru:Catherine II by F.Rokotov after Roslin (c.1770, Hermitage).jpg|right|220px|thumb|Sol reináu de Catalina, Rusia convertir nuna de les potencies con mayor influencia d'Europa.]] Habríen de pasar casi cuarenta años primero que un gobernante ambiciosu ya implacable sentar nel tronu rusu. [[Catalina II la Grande]] foi una princesa alemana que se casó col herederu del zar, [[Pedru III de Rusia|Pedru III]]. El zar ganó'l refugu de la nobleza y el cleru, pola so predilección pola cultura prusiana y les sos reformes agraries que trataron de dir contra los intereses de la nobleza. Gracies a la inactividá y indolencia del zar, Catalina pudo dar un esitosu golpe d'estáu y autoproclamarse zarina; Pedro sería asesináu por sicarios de Catalina, anque la so muerte foi atribuyida a problemes [[hemorroides|hemorroidales]]. Catalina contribuyó al resurdimientu de la nobleza rusa, entamáu tres la muerte de Pedro'l Grande. El serviciu al Estáu fuera abolíu, y la nueva zarina complació a los nobles entá más allá delegándoles el poder nes provincies. Coles mesmes, Catalina estendió la influencia política sobre la Comunidá Polacu-Lituana con aiciones como'l sofitu a la [[Confederación Targowica]], magar que'l costu de les sos campañes, nel apoxéu d'un sistema social que precisaba del trabayu de los siervos nes tierres del so señoríu, provocaren un gran llevantamientu llabrador en [[1773]] tres la llegalización de la venta de siervos xebradamente de la tierra. Inspiraos por otru cosacu llamáu [[Yemelián Pugachov]], sol lema «¡Colguemos a toos los señores!» y faciéndose pasar pol difuntu Pedru III, Pugachov y los sos rebeldes convertir nuna molestia pa Catalina, que terminaron siendo estrapaos cuando la so indisciplina fixo esmornia. Pugachov foi treslladáu a Moscú pa recibir una execución exemplar, magar tou, nun sería l'únicu movimientu llabrador que se produció contra'l tronu. Mientres s'encaloraba'l llevantamientu rebalbu, Catalina entamó exitosamente la guerra contra un [[Imperiu otomanu]] en decadencia y estendió la frontera meridional al [[Mar Negru]]. Nesi momentu, y cola collaboración d'[[Imperiu austriacu|Austria]] y [[Prusia]], se anexonó l'este de la Comunidá Polacu-Lituana (poblada polos ucraínos ortodoxos y los bielorrusos, que na Edá Media formaron parte de la [[Rus de Kiev]]) mientres les [[Particiones de Polonia]] y movió consiguientemente la frontera hasta Europa Central. A la muerte de Catalina, en [[1796]], la so política expansionista convirtiera a Rusia nuna de les grandes potencies europees. Hubo un conflictu con España en 1799, por cuestiones de la soberanía de la Orde de Malta, anque nun llegó al enfrentamientu armáu. [[Alexandru I de Rusia|Alexandru I]] foi'l zar que tuvo que faer frente a les [[Guerres Napoleóniques]], onde Rusia, como potencia autocrática de primer orde, oponer a [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] dende'l primer momentu. Sicasí, tres la decisiva derrota rusa na [[Batalla d'Austerlitz]], Rusia robló la paz con Francia, una paz que nun duraría enforma tiempu. Rusia y Francia volvieron entrar en guerra, y Napoleón protagonizó una desastrosa [[invasión napoleónica de Rusia|invasión de Rusia]], onde les polítiques de [[tierra quemada]] emplegaes polos rusos abrasaron al exércitu francés, que tuvo qu'efectuar una penosa retirada al traviés d'una xelada y afarada Rusia. Tres la derrota definitiva de Napoleón, produciríase'l [[Congresu de Viena]], onde se reconoz l'autoridá rusa sobre [[Polonia]], [[Finlandia]] y [[Besarabia]]. Entá desempeñando un papel políticu preponderante mientres el siguiente sieglu gracies a la derrota infligida a la Francia napoleónica, la non abolición de la servidume hipotecó cualquier tipu de progresu económicu en Rusia. Mientres la economía europea crecía imparable mientres la [[Revolución industrial]], qu'empezó na segunda metá del [[sieglu XVIII]], Rusia quedaba arrezagada como enxamás lo tuviera con al respeutive de Occidente, xenerándo-y esti considerable atrasu nuevos y graves problemes al imperiu. {{VT|Guerra Rusu-Turca (1787-1792)|Guerra Rusu-Circasiana|Aleksandr Suvórov |Batalla de Borodinó|Mikhaíl Kutúzov}} === Los últimos zares === ==== La Revuelta Decembrista ==== El estatus aventayáu de Rusia clisó mientres bastantes años la ineficiencia del so gobiernu, l'aislamientu del so pueblu y el so atrasu económicu. Tres la derrota de Napoleón, Alexandru I había estáu dispuestu a axustar ciertes reformes constitucionales pero, anque se realizaron dalgunes, nun s'acometió realmente nengún cambéu sustancial. Esti zar, lliberal de pensamientu pero non d'obra, foi reemplazáu pol so hermanu menor, [[Nicolás I de Rusia|Nicolás I]], quien al empiezu del so reináu tuvo qu'enfrentase a un pronunciamientu militar. L'orixe d'esta revuelta remontar a les [[Guerres Napoleóniques]], cuando gran númberu d'oficiales rusos de bona formación viaxó a Europa mientres les campañes militares, onde la so esposición al lliberalismu de la Europa Occidental inspirólos a buscar el cambéu nel so regresu a l'autocracia rusa. La resultancia foi la [[Revuelta Decembrista]], obra d'un amenorgáu círculu de nobles lliberales y oficiales del exércitu que queríen entronizar al hermanu mayor de Nicolás como monarca (de calter más lliberal) y promulgar una [[constitución]]. Pero la rebelión foi encalorada fácilmente, alloñando definitivamente a Nicolás I del procesu de occidentalización empezáu por Pedro'l Grande, torgando l'adopción d'una constitución (la primer constitución rusa ye la [[Constitución rusa de 1906]]) y abanderando la máxima de "[[Serguéi Uvárov|Autocracia, Ortodoxa, Nacionalismu]]". Los zares rusos tuvieron que trepar con llevantamientos nos territorios anexonáus de la Comunidá Polacu-Lituana: el [[Llevantamientu de Payares]], en [[1830]], y el [[Llevantamientu de Xineru]], en [[1863]]. {{VT|Iván Paskévich|Constantino Pávlovich Románov|Serguéi Uvárov|Guerra Rusu-Turca de 1828-1829}} ==== Cismes ideolóxicos y reaición ==== [[Ficheru:Bakuninfull.jpg|thumb|168px|[[Mikhaíl Bakunin]].]] La dura represión de la revuelta fixo que'l "Catorce d'avientu" fuera un día largamente recordáu por posteriores movimientos revolucionarios. Pa evitar futures rebeliones, les escueles y universidaes viéronse baxu constante vixilancia y forniríase a los estudiantes con llibros de testu oficiales. Los espíes policiales de la [[Ojrana]] podíen atopase en cualquier sitiu. Los sospechosos de ser revolucionarios yeren mandaos a Siberia: so Nicolás I cientos de miles fueron unviaos a campos de trabayu. Nesta situación remanecería [[Mikhaíl Bakunin]] como padre del [[anarquismu]]. Abandonó Rusia en [[1842]] en direición a Europa Occidental, onde exerció l'activismu dientro del movimientu socialista. Dempués de participar nel [[Llevantamientu de Mayu de Dresde]] en [[1849]], foi encarceláu y unviáu por barcu a Siberia, pero llograría escapar poniendo aldu de vuelta a Europa. Ellí collaboró con [[Karl Marx]], a pesar de considerables diferencies ideolóxiques y táctiques. La cuestión del aldu de Rusia había alloriáu tomando fuercia desque Pedro'l Grande empezara'l so programa de occidentalización. Dalgunos favorecieron la mera imitación de los costumes y sistemes ente qu'otros arrenunciaron a Occidente y pidieron una vuelta a les tradiciones del pasáu. Esta última opción foi la escoyida polos nacionalistes [[eslavófilos]], que faíen burlla continua de la "decadente" Europa. Los eslavófilos preferíen el [[coleutivismu]] del ''[[Mir (comunidá)|mir]]'', o comunidá de l'aldega medieval, al [[individualismu]] Occidental. Más tarde, el [[comunismu]] de la Rusia Soviética non solo taría en delda coles idees de Marx, sinón col per munchos años establecíu patrón social del ''mir''. ==== Crimea, Alexandru II y l'abolición de la servidume ==== [[Ficheru:Alexander II cartoon.jpg|thumb|left|166px|Alexandru II, caricaturizáu, esmuzse sobre'l trinéu del [[despotismu]] escontra'l derribadoriu.]] Pol so fervosu llucha contra los lliberalismos europeos, el zar Nicolás foi moteyáu «El xendarme d'Europa», non ensin cierta socarronería. En 1853, españaba la [[Guerra de Crimea]] ente Rusia y l'Imperiu Otomanu pola aventadura rusu de defender los intereses ortodoxos en [[Tierra Santa]], que ellos consideraben que nun yeren satisfechos pol sultán. Los rusos enfrentáronse tamién al Reinu Xuníu y a Francia, que tarrecíen que Rusia se volviera demasiáu influyente. La guerra vio cómo [[Crimea]] yera afarada y los puertos rusos que daben al Mar Negru yeren bombardeados. Enchida, Rusia viose obligada a pidir la paz y collo les potencies europees empezaron a apreciar la decadencia del réxime zarista. Cuando [[Alexandru II de Rusia|Alexandru II]] llegó al tronu en [[1855]], la avidez de reformes xeneralizárase. Un nuevu movimientu humanitariu, que darréu s'habría de comparar col [[abolicionismu|abolicionista]] de los [[Estaos Xuníos]] previu a la [[Guerra de Secesión|Guerra Civil Americana]], atacó la servidume. En [[1859]] había más de 23 millones de siervos viviendo en condiciones munches vegaes peores que les de los llabradores d'[[Europa Occidental]] nos feudos del sieglu XII. Alexandru II; lliberal, sensible y de gustos más humanistes que'l so padre, decidir a abolir la servidume dende enriba primero qu'esperar a que fuera atayada dende embaxo por aciu una revolución. La [[Reforma Emancipadora de 1861 en Rusia|emancipación de los siervos]] de [[1861]] foi l'acontecimientu más importante de la hestoria rusa del [[sieglu XIX]]. Foi l'empiezu del fin del monopoliu del poder ostentáu pola aristocracia terrateniente. La emancipación supunxo una aportación de nueva mano d'obra a les ciudaes; aguiyó la industria y les clases medies crecieron en númberu ya influencia. Sicasí, los llabradores lliberaos tuvieron que pagar un impuestu especial pa tola vida al gobiernu, qu'a cambéu pagó un arrogante preciu a los antiguos señores pela tierra qu'habíen perdíu; una forma de caltener a entrambos llaos contentos. Tol territoriu vencíu a los llabradores yera propiedá coleutiva de la ''mir'', la comunidá aldeana, qu'estremaba la tierra ente los llabradores y realizaba xeres de supervisión. En resume, anque la servidume foi abolida, como esti llogru consiguir en términos desfavorables pa los llabradores, nun se llograron aselar los ánimos revolucionarios a pesar de les intenciones d'Alexandru II. Na década de 1870 la situación na península balcánica influyó fuertemente na política de Rusia. En 1875-1877 l'exércitu turcu suprimió con una gran crueldá la insurrección de les nacionalidaes eslaves contra'l réxime turcu. La sociedá rusa constreñía el gobiernu a emprestar ayuda militar a los eslavos balcánicos. Mientres la guerra 1877-1878 ([[Guerra Rusu-Turca, 1877–1878]]) l'exércitu rusu xuntu colos patriotes búlgaros, rumanos, serbios venció a los turcos y llegó casi a [[Istambul]]. Turquía concluyó un tratáu de paz sobre la base de les condiciones ruses. Sicasí Inglaterra adoptó una posición antirrusa y les condiciones del tratáu de paz fueron camudaes, amenorgando les ventayes de Rusia y los sos aliaos eslavos. Los fracasos de política esterior de Rusia aumentaron la tensión na sociedá rusa. {{VT|Batalla de Balaclava}} ==== Los movimientos Naródnik y Nihilista ==== Mientres dalgún tiempu munchos lliberales rusos atopáronse insatisfechos col discutiniu vacíu de la ''[[intelligentsia]]''. Na década de 1860 cuestionaron los vieyos valores, abanderaron la independencia del individuu y escupuliciaron a la clase dirixente rusa. Primero intentaron atraer a l'aristocracia a la causa reformista. En fracasando, volvieron la so mirada a los llabradores. La so campaña "dirixir al pueblu" acabó siendo conocida como'l movimientu [[Narodnik|Naródnik]] (''narod'' significa ''pueblu'' en rusu). Cuando esti movimientu ganó en fuercia, el gobiernu actuó rápido na so supresión. En respuesta a la creciente reaición gubernamental, una nala radical de los naródniks defendió un movimientu conocíu como [[Nihilismu|nihilista]] y exerció el [[terrorismu]]. Una tres otra, personalidaes importantes del réxime fueron asesinaes a disparos o por aciu bombes. Finalmente, dempués de munchos intentos, Alexandru II foi asesináu en [[1881]], el mesmu día en qu'aprobaba un pidimientu de l'asamblea de representantes por que considerara nueves reformes que complementaren l'abolición de la servidume y asina aselar a los revolucionarios. ==== Reaición so Alexandru III ==== [[Ficheru:Kramskoy Alexander III.jpg|left|thumb|115px|Semeya del zar [[Alexandru III de Rusia|Alexandru III]] (1886).]] Que los ánimos revolucionarios nun menguaron cola reforma d'Alexandru II tuvo claru cuando esti foi asesináu nun atentáu terrorista. [[Alexandru III de Rusia|Alexandru III]] asoceder como zar. De talante reaccionario, Alexandru III tuvo bien influyíu pol so tutor, el ultraconservador [[Konstantín Pobedonóstsev]], y el so reináu destacar pola vuelta a los principios de «autocracia, ortodoxa y nacionalismu» del so güelu Nicolás. Alexandru III emplegó a la policía secreta pa reprimir cualquier tipu d'oposición. Lleváu por una política [[antisemita]], miles de xudíos pidieron asilu en países como [[Estaos Xuníos]], y lleváronse a cabu los denominaos «[[pogromos]]». Nel reináu d'Alexandru III, Rusia estableció una alianza con Francia. La industria ruso recibió los creitos grandes de los bancos franceses. El desenvolvimientu del capitalismu aumentó la exfoliación de propiedá na sociedá, niciáu'l proletariáu y lleváu al empobrecimiento de les partes importantes del campesinado, que foi causa de la crecedera de los movimientos socialistes, [[Anarquismu en Rusia|anarquistes]] y antisemites. Alexandru III morrió de forma repentina en 1894, ensin que llegara a inculcar al so fíu les capacidaes de gobiernu necesaries pa un país desapaecíu nuna fonda crisis social y gubernamental que precisaba reformes de forma urxente. ==== Nicolás II y el nuevu movimientu revolucionariu ==== [[Ficheru:Mikola II.jpg|220px|right|thumb|L'últimu zar de Rusia, [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]].]] Alexandru foi asocedíu pol so fíu [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]] ([[1894]]–[[1917]]). La Revolución Industrial, qu'empezaba a exercer una influencia importante en Rusia, fomentaría los factores que finalmente acabaríen col zar. Los elementos lliberales ente los capitalistes y la nobleza creíen nuna reforma social pacífica y nuna monarquía constitucional, tomando parte nel [[Partíu Democráticu Constitucional (Rusia)|Partíu Democráticu Constitucional]] (KD), tamién llamaos ''kadety''. Los miembros del [[Partíu Social-Revolucionariu]] (SR o ''esery'') integraron na so doctrina la tradición de los naródnik, y esixeron la distribución de la tierra ente los que la trabayaren: los llabradores. Otru grupu radical yera'l de los miembros del [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] (SD), representantes del [[marxismu]] en Rusia. Ganando cada vez más sofitu per parte d'intelectuales y la clase obrera urbana, defendíen una revolución social, económica y política. En [[1903]], el partíu SD biforcar en dos faiciones: los [[menchevique]]s, o moderaos, y los [[bolxevique]]s, o radicales. Los mencheviques creíen que'l socialismu ruso llegaría gradual y pacíficamente y que'l réxime del zar tendría de ser asocedíu por una república democrática na que los socialistes hubieren de cooperar colos partíos burgueses. Los bolxeviques, baxu [[Vladímir Lenin]], sosteníen la formación d'una pequeña élite de revolucionarios profesionales, suxetos a una ferrial disciplina de partíu, qu'actuaren de vanguardia del proletariáu col fin de tomar el poder pola fuercia.<ref>Pa un analís más detalláu de la reaición de la élite, lléase Manning, Roberta. ''The Crisis of the Old Order in Russia: Gentry and Government''. [[Princeton University Press]], 1982.</ref> La desastrosa intervención de les fuercies armaes na [[Guerra Rusu-Xaponesa]] de [[1904]]-[[1905]] foi un gran contratiempu pal réxime zarista y amontó el probable potencial d'un llevantamientu. En xineru de [[1905]], una serie de sucesos conocíos como "[[Domingo Sangrientu (1905)|Domingo Sangrientu]]" asocedieron cuando'l [[Georgi Gapón|Padre Gapón]] condució a una gran masa de xente al [[Palaciu d'Iviernu]] en [[San Petersburgu]] pa presentar un pidimientu al zar. Cuando'l grupu llegó al palaciu, los [[cosacu|cosacos]] abrieron fueu sobre los ellí aconceyaos, matando a cientos de persones. El pueblu rusu llegó a tal indignación pola masacre que se declaró una fuelga xeneral demandando una república democrática. Esto marcó l'entamu de la [[Revolución rusa de 1905]]. Los [[sóviet]]s (conseyos de trabayadores) apaecieron na mayoría de ciudaes pa dirixir l'actividá revolucionaria. Rusia acabó paralizada, y el gobiernu, nuna situación desesperada. N'ochobre de 1905, Nicolás robló con reticencies el famosu [[Manifiestu d'Ochobre]], que concedía la creación de la [[Duma Imperial de Rusia]] (parllamentu) nacional que convocaría ensin demoranza. El derechu al votu foi xeneralizáu y nenguna llei entraría a valir ensin el refrendo de la Duma. Los grupos moderaos taben satisfechos, pero los socialistes refugaron les concesiones y trataron d'entamar nueves fuelgues. A la fin de 1905, esistía cierta desunión ente los reformistes, y la posición del zar acabaría fortaleciéndose col pasu del tiempu. Finalmente, foi promulgada la primer constitución de Rusia, la [[Constitución rusa de 1906]]. {{VT|Batalla de Tsushima|Piotr Stolypin}} == La Revolución Rusa == {{AP|Revolución Rusa de 1917}} [[Ficheru:Soviet Union, Lenin (55).jpg|thumb|184px|[[Vladímir Lenin]] en tornando a [[Petrográu]].]] El zar Nicolás II y los sos collaboradores fixeron entrar al país na [[Primer Guerra Mundial]] con entusiasmu y patriotismu, y cola defensa de los hermanos eslavos ortodoxos, los [[Serbia|serbios]], como principal argumentu bélicu. Sicasí, la debilidá de la economía rusa y l'ineficacia y corrupción del gobiernu solu tuvieron despintaes bien de volao pol mantu de fervor nacionalista. Los reveses militares y l'incompetencia gubernamental llueu decepcionaron a la población. El control alemán del Mar Bálticu y el bloquéu xermanu-otomanu del Mar Negru tarazaron les víes d'entrada al comerciu marítimu internacional y torgaron la llegada de mercancíes de primera necesidá. A mediaos de [[1915]], l'impautu de la guerra yera desmoralizante. La comida y el combustible arralecíen, el númberu de baxes yera escandalosu, y l'inflación nun dexaba d'esguilar. Les fuelgues aumentaron ente los obreros mal pagos de les fábriques y los llabradores, qu'esixíen reformes agraries, taben inquietos. Mientres, el descontentu xeneral col réxime agravar por momentos por causa de los informes qu'afirmaben qu'un místicu semianalfabeto, [[Grigori Rasputín|Grigori Rasputin]], ganárase una importante influencia política dientro del gobiernu. El so asesinatu a finales de [[1916]] acabó col escándalu pero nun restauró'l prestíu perdíu del réxime. El [[3 de marzu]] de [[1917]], tuvo llugar una fuelga na [[Fábrica Kírov|fábrica Putílov]] de la capital Petrográu (l'antigua San Petersburgu). Nuna selmana, casi tolos obreros de la ciudá secundar, y empezaben a asocedese los disturbios caleyeros. Cuando'l zar eslleió la [[Duma Imperial de Rusia|Duma]] y encamentó a los güelguistes a que volvieren al trabayu, los sos órdenes desencadenaron la [[Revolución de Febreru]]. La Duma refugó eslleise, los güelguistes celebraron mítines masivos desafiando al réxime, y l'[[exércitu Imperial rusu|exércitu]] explícitamente púnxose del llau de los obreros. Unos díes dempués la Duma nomó un [[Gobiernu Provisional Rusu, 1917|Gobiernu provisional]] encabezáu pol [[Georgi Lvov|Príncipe Lvov]]. A otru día el zar abdicó. Coles mesmes, los socialistes de Petrográu formaron el [[Sóviet de Petrográu]] (conseyu) de los Representantes de los Trabayadores y los Soldaos pa, según la so retórica, apurri-yos el poder del qu'escarecíen na Duma. Mientres el Gobiernu provisional agora encabezáu por [[Aleksandr Kérenski]] dexaba pasar el tiempu, el soviet marxista en Petrográu arrobinó la so organización al traviés de tol país creando [[sóviet]]s llocales. Coles mesmes, Kérenski cometió'l fatal error de siguir la participación de Rusia na guerra, una decisión desaxeradamente impopular ente'l pueblu. Lenin tornó a Rusia n'abril dende'l so exiliu en [[Suiza]], con ayuda d'Alemaña, qu'esperaba qu'un conflictu civil xeneralizáu obligara a Rusia a retirase de la guerra. Producióse una sonora receición al cargu de miles de llabradores, obreros y soldaos ante la llegada del tren que traía a Lenin a Petrográu. Dempués de munches maniobres ente bambalinas, los [[bolxevique]]s formaron un nuevu [[Sovnarkom|gobiernu]] lideráu por Lenin en payares de 1917, y obligaron a Kérenski y el so executivu a fuxir escontra l'exiliu; tou esto, mientres los sucesos que seríen conocíos como la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]]. Cuando l'[[Asamblea Constituyente Rusa]], que s'axuntó en xineru de [[1918]], refugó convertise nun meru preséu de los bolxeviques, foi eslleida polos partidarios de Lenin. Cola disolución de l'Asamblea constituyente, sumió la última muerte de l'anterior y efímera democracia. A partir d'esi momentu, tando la oposición moderada fuera de combate, Lenin pudo desvenceyar el so réxime de la Gran Guerra por aciu el duru [[Tratáu de Brest-Litovsk]] robláu con Alemaña, qu'impunxo a Rusia grandes perdes en territorios. Cola llegada al poder del gobiernu provisional, el zar foi recluyíu xunto a la so familia nel palaciu de [[Tsárskoye Seló]], cerca de Petrográu, pa dempués ser treslladáu a [[Tobolsk]]. En 1918, l'eméritu zar Nicolás II topaba prisioneru de los bolxeviques en [[Ekaterimburgu]]. Ante la posible llegada de los blancos, Lenin autorizó la orde d'asesinatu de la familia imperial. Un comandu de la [[Checa]] executó a tola familia nel interior de la [[Casa Ipátiev]], pa darréu esaniciar cualquier rastru de los cadabres. {{VT|Batalla de Tannenberg|Miguel Románov|Pável Miliukov|León Trotski|Asesinatu de la familia Románov}} == La Guerra Civil Rusa == {{AP|Guerra Civil Rusa}} Un poderosu grupu de contrarrevolucionarios denomináu'l [[Movimiento Blanco]] empezó a entamase pa derrocar a los bolxeviques. Coles mesmes les potencies aliaes unviaron cuerpos espedicionarios pa sofitar a les fuercies anticomunistes. Los aliaos tarrecíen que los bolxeviques tuvieren conspirando con los alemanes de resultes de Brest-Litovsk; tamién teníen la esperanza de que los blancos volvieren a entamar les hostilidaes contra Alemaña. Na seronda de 1918 el réxime bolxevique sobrevivía nuna situación peligrosa, enemistado coles potencies aliaes y el opositores internos. Sicasí, el Movimientu Blanco escarecía d'un mandu unificáu y les sos tropes topábense esvalixaes y ensin actuar de forma coordinada; dalgunos inclusive nun actuaben más que como simples [[sátrapas]] d'una rexón. Pa compensar esta situación d'emerxencia, dio empiezu un reináu del terror mercé'l [[Exércitu Coloráu]] y la [[Cheka]] (la policía secreta), qu'acabaríen con tolos enemigos de la revolución. Por nobles que declararen ser los sos oxetivos finales, los comunistes nun llograron l'aprobación de tolos elementos de la sociedá y asina tuvieron qu'emplegar la fuercia pa exercer el poder sobre Rusia. Acabaron cola policía secreta zarista, tan despreciada polos rusos de toles opciones polítiques, de la que con otres instituciones del antiguu orde, pero aseguraron la sobrevivencia del so propiu réxime creando una nueva policía política d'entá mayores dimensiones que l'anterior, tantu nel algame de la so autoridá como na severidá de los sos métodos. En [[1920]], tola resistencia blanca fuera entartallada y los exércitos estranxeros, sacupaos, mas col costu de perpetuar el calquier rusu de poder autocráticu so nueves apariencies. Tando Rusia enllancada na so guerra civil, les fronteres ente Polonia y Rusia nun quedaben claramente definíes pol [[Tratáu de Versalles (1919)|Tratáu de Versalles]] tres el fin de la guerra mundial. La [[Guerra Rusu-Polaca]] (1919–1921) ([[Ofensiva de Kiev]]), que remató cola derrota del Exércitu Coloráu, determinó temporalmente les llendes ente dambos países. === Principales líderes blancos === {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align="center" bgcolor="#CCCCCC" !Nome !Comentariu !Muerte |- |'''[[Mikhaíl Alekséyev]]''' |Unu de los fundadores del [[Exércitu de Voluntarios]]. |Finó en 1918 d'un [[ataque cardiacu]] mientres se topaba nes cercaníes del [[Volga]]. |- |'''[[Pável Bermondt-Avalov|Pável Bermondt-Aválov]]''' |Comandante de les fuercies blanques que combatieron n'[[Estonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]] |Exiliáu n'[[Alemaña]] y [[Estaos Xuníos]], finó en 1974. |- |'''[[Antón Denikin]]''' |Combatió n'[[El Cáucasu]] norte, liderando al [[Exércitu de Voluntarios]]. Dirixó una fracasada ofensiva contra Moscú, siendo derrotáu en [[Orel]]. |Exiliáu en numberosos países europeos, finó en 1947 n'[[Estaos Xuníos]]. |- |'''[[Alekséi Kaledin]]''' |Formó un gobiernu anti-bolxevique en [[Rostov del Don]], siendo reconocíu como líder políticu de la rexón. |Suicidar en 1918 ante la meyora de los soviéticos. |- |'''[[Aleksandr Kolchak]]''' |Reconocíu pol [[Direutoriu de Omsk]] como «Gobernante Supremu de Rusia». |Apurríu a los bolxeviques pola [[Lexón Checoslovaca]], foi fusiláu en [[Irkutsk]] en 1920. |- |'''[[Lavr Kornílov]]''' |Primer comandante del [[Exércitu de Voluntarios]]. |Finó en 1918 tratando de tomar la ciudá d'[[Ekaterinodar]]. |- |'''[[Piotr Krasnov]]''' |Anque miembru del Movimientu Blanco, foi presidente de la efímera República Cosaca que s'opunxo tantu a bolxeviques como a blancos. |Prindáu polos soviéticos mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], foi executáu por traición en 1946. |- |'''[[Yevgueni Miller]]''' |Dirixó les fuercies blanques en [[Múrmansk]] y [[Arjanguelsk]]. |Exiliáu en [[Francia]], foi prindáu polos soviéticos, treslladáu a Moscú y executáu sumariamente en 1939. |- |'''[[Grigori Semiónov]]''' |Un [[cosacu]], instalar en [[Chitá]] y actuó como un señor feudal col sofitu de Xapón. |Exiliáu, permaneció en China y Corea al serviciu de Xapón. En 1946 foi prindáu polos soviéticos y executáu. |- |'''[[Andréi Shkuró]]''' |[[Cosacu]] afamáu pol so calter cerbunu. Asitiáu en [[Kubán]], foi nomáu [[atamán]] en 1920. |Prindáu polos soviéticos mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], foi executáu en 1947. |- |'''[[Roman Ungern von Sternberg|Ungern von Sternberg]] |Moteyáu ''El Barón Llocu'', dirixó una ofensiva de los Blancos en [[Mongolia]] en sofitu al [[Bogd Khan]]. |Derrotáu en Mongolia, foi prindáu polos soviéticos y executáu en [[Novonikoláyevsk]] en 1921. |- |'''[[Piotr Wrangel]]''' |Conquistó [[Tsaritsyn]], combatió al [[Exércitu Negru]] n'[[Ucraína]] y fíxose col control de [[Crimea]]. |Líder del Movimientu Blanco nel exiliu, finó en [[Bruxeles]] en 1928. |- |'''[[Nikolái Yudénich]]''' |Líder de les fuercies blanques del [[Bálticu]], dirixó un fallíu ataque sobre [[Petrográu]]. |Exiliáu en [[Francia]], finó en 1933 de causes naturales. |} == La Xunión Soviética == {{AP|Historia de la Xunión Soviética}} === Fundación de la Xunión Soviética === La historia de Rusia ente [[1922]] y [[1991]] ye esencialmente la hestoria de la Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques o, más de volao, [[Xunión Soviética]]. Esta nación xunida pola ideoloxía, establecida en 1922 polos líderes del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], se superponía territorialmente a les traces col antiguu [[Imperiu Rusu]]. Naquella dómina, el nuevu estáu taba constituyíu por cuatro repúbliques: la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR), la [[RSS Ucraniana]], la [[RSS Bielorrusa]] y la [[República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia]]. La [[Constitución de la Xunión Soviética de 1924]] establecía un '''sistema ''federal''''' de gobiernu basáu nuna socesión de soviets emplazados en pueblos, fábriques y ciudaes nes rexones más grandes. Esta pirámide de soviets en cada república integrante remataba nel [[Congresu de los Sóviets de la Xunión Soviética]]. Pero mientres l'apariencia yera qu'esti congresu exercía la soberanía, esti órganu taba de fechu controláu pol [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], que de la mesma yera supervisáu pol [[Politburó]] dende Moscú, la nueva capital de la Xunión Soviética, tal que lo fuera so los zares antes de Pedro'l Grande. === El comunismu de guerra y la Nueva Política Económica === El periodu entendíu dende l'afitamientu de la revolución bolxevique en [[1917]] hasta [[1921]] ye conocíu como'l periodu del [[comunismu de guerra]]. Bancos, ferrocarriles y naves fueron nacionalizaos y l'economía monetaria acutada. Llueu surdiría un fuerte refugu popular ante los cambeos. Los llabradores riquíen pagos en metálicu p'adquirir los sos productos y nun aceptaron con prestu el tener que dexar los escedentes de granu al gobiernu como parte de la so política de guerra civil. Ante esta oposición del campesinado, Lenin empezó una retirada progresiva del comunismu de guerra conocida como la [[Nueva Política Económica]] (NEP). Los llabradores viéronse lliberaos de les recaldaciones masives de granu y dexóse-yos vender los sos productos excedentarios nel mercáu. Aguiyóse'l comerciu dexando la venta al per menor. L'estáu siguió siendo'l responsable de la banca, el tresporte, la industria pesao y los servicios públicos. Anque los grupos d'estrema izquierda ente los mesmos comunistes criticaron a los llabradores ricos o [[kulak|kuláks]] que se beneficiaben de la NEP, el programa demostró ser bastante beneficiosu y l'economía alicó. La NEP enfrentar a una creciente oposición dende dientro del partíu tres la muerte de Lenin a principios de [[1924]]. {{VT|Fame Rusa de 1921}} === Cambeos na sociedá rusa === A midida que la economía rusa diba tresformándose, la vida social de la xente sufrió cambeos igualmente drásticos. Dende l'empiezu de la revolución, el gobiernu intentó debilitar la dominación patriarcal de la familia. El [[divorciu]] nun riquir más intervención xudicial; y pa lliberar totalmente a la muyer de les responsabilidaes de la maternidá, l'[[Tratamientu xurídicu del albuertu|albuerto]] foi llegalizáu en fecha tan temprana como [[1920]]. Como efeutu colateral, la emancipación de les muyeres amontó la masa llaboral. Animar a les moces a asegurase una educación y a llabrase una trayeutoria na fábrica o na oficina. Dispunxéronse guarderíes comunales pal cuidu de los neños pequeños y fixéronse esfuercios pa camudar el centru de la vida social de la xente dende'l llar a los grupos educativos y de recréu, los ''clubes soviéticos''. El réxime abandonó la política zarista de [[discriminación]] contra les [[minoríes nacionales]] en favor d'una política d'integrar a los más de doscientos grupos minoritarios na vida soviética. Otra carauterística del réxime foi la estensión de los servicios sanitarios. Promoviéronse campañes contra'l [[tifus]], el [[roxura]] y la [[malaria]]; el númberu de doctores amontóse tan rápido como les infraestructures y la formación poder dexar; y la tasa de [[mortalidá infantil]] escayó rápido ente que la [[esperanza de vida]] xubió con igual baramentu. El gobiernu tamién promovió'l [[ateísmu]] y el [[materialismu]], que formaben la base del marxismu teóricu. Oponer a les relixones entamaes, sobremanera coles mires de quebrar el poder de la Ilesia Ortodoxa Rusa, una antigua pilastra del antiguu réxime y una gran barrera pal cambéu social. Munchos líderes relixosos fueron unviaos a campos d'exiliu internos. Prohibióse-yos a los miembros del partíu asistir a servicios relixosos. El sistema educativu foi darréu dixebráu de la Ilesia. La enseñanza relixosa foi prohibida sacante en casa y fíxose fincapié na instrucción ateísta nes escueles. === Los primeros años de Stalin: industrialización y coleutivización === Los años ente [[1929]] y [[1939]] entienden una década aturbolinada na hestoria rusa, un periodu de industrialización masiva y lluches internes al establecer [[Josif Stalin]] control casi total sobre la sociedá rusa, ostentando un poder ensin restricciones desconocíu inclusive pa los zares más ambiciosos. Tres la muerte de Lenin en [[1924]], Stalin lluchó con otres faiciones rivales del Politburó, especialmente [[León Trotsky]], pol lideralgu de la Xunión Soviética. En [[1928]], colos [[trosquismu|trosquistes]] exiliaos o espulsaos del poder, Stalin foi capaz de poner en práutica un programa radical de industrialización. En 1928 Stalin propunxo'l primera [[Plan Quinquenal (URSS)|Plan Quinquenal]]. Abolida la NEP, foi'l primeru d'unos planes empobinaos a la rápida acumuladura de capital por aciu l'ensamblaxe de vastos complexos d'industria pesao, la [[Coleutivización na URSS|coleutivización de l'agricultura]], la manufactura acutada de [[Bienes de consumu na URSS|bienes de consumu]]. Cola implantación del plan, per primer vegada na hestoria un gobiernu controlaba tola actividá económica. Mientres nos países capitalistes les fábriques y les mines atopábense inactives o funcionando per debaxo del so rendimientu máximu mientres la [[Gran Depresión]] y millones d'obreros fueron al paru, el pueblu soviéticu trabayaba bastantes hores al día, seis díes a la selmana nun cansosu intentu de revolucionar la estructura económica de Rusia. Como parte del plan, el gobiernu tomó'l control de l'agricultura al traviés del estáu y les granxes coleutives. Por aciu un decretu de febreru de [[1930]], cerca d'un millón de [[kulak|kuláks]] fueron forzaos a abandonar la so tierra. Munchu llabradores opunxéronse firmemente a la reglamentación estricta del estáu, frecuentemente matando'l ganáu cuando s'enfrentaben a la perda de la so tierra. En delles rexones llegaron a remontase, ya incontables llabradores consideraos oficialmente "kuláks" poles autoridaes fueron executaos. Españó una grave fame y dellos millones de llabradores morrieron de inanición. Les deterioraes condiciones nel campu conducieron a millones de llabradores desesperaos a unes ciudaes en rápida crecedera, amontando desproporcionadamente la población urbana nel espaciu d'unos pocos años. Los planes producieron unes fabuloses resultaos n'árees distintes a l'agricultura. Rusia, so ciertos parámetros la nación más probe d'Europa nel momentu de la revolución bolxevique, industrializábase agora a un ritmu ensin precedentes, devasando de llargu la industrialización alemana del sieglu diecinueve y la de Xapón a principios del venti. Les autoridaes soviétiques declararon en [[1932]] una medría de la producción industrial un 334 per cientu con al respeutive de [[1914]], y en [[1937]] una crecedera del 180 per cientu sobre 1932. Ye más, la sobrevivencia de la [[XRSS]] frente a la inminente acometida [[Alemaña Nazi|nazi]] foi posible en parte gracies a la capacidá de producción llograda con felicidá industrialización. Mientres los planes quinquenales fueron avanzando, Stalin foi afitando'l so poder personal. La policía secreta axuntaba per miles a ciudadanos soviéticos pa la so execución. De los seis miembros orixinales del Politburó de 1920 que sobrevivió a Lenin, toos fueron purgados por Stalin. Los vieyos bolxeviques que fueren lleales collacios de Lenin, altos oficiales del Exércitu Coloráu, y direutores d'industria fueron liquidaos nes [[Gran Purga|Grandes Purgues]]. La represión [[estalinismu|estalinista]] llevó a la creación d'un enorme sistema d'exiliu interior, de dimensiones considerablemente mayores que les dispuestes nel pasáu polos zares. Punxéronse a valir sanciones draconianas y munchos ciudadanos fueron enxuiciaos por crímenes ficticios de sabotaxe y espionaxe. El llabor realizáu polos presos nos [[campos de trabayu]] del sistema del [[Gulag]] aportó a una pieza importante del esfuerciu industrializador, especialmente en [[Siberia]]. Seique unos 14 millones de persones pasaríen pol Gulag.<ref>http://scholar.princeton.edu/golosov/publications/revolution-and-industrialization-russia-through-lenses-neoclassical-growth-theo Was Stalin Necessary for Russia's Economic Development?</ref> === La Xunión Soviética na escena internacional === {{AP|Historia militar de la Xunión Soviética}} ==== La Segunda Guerra Mundial ==== {{AP|Segunda Guerra Mundial}} En 1939, la Xunión Soviética firma cola Alemaña nazi'l [[Pactu Ribbentrop-Mólotov]], un tratáu de non-agresión ente dambes potencies qu'amás incluyía un apéndiz secretu pol cual dambes estremar la Europa del Este y los países bálticos. La URSS [[invasión soviética de Polonia de 1939|invadía Polonia esi mesmu añu]] de forma conxunta con los alemanes. Tres la rindición de Polonia, la URSS se anexonaba el denomináu ''«[[Kresy]]»''. Per otru llau, invadía Finlandia na llamada [[Guerra d'Iviernu]], anexonándose el [[ismu de Karelia]]. Sicasí, Alemaña invadía de forma repentina la URSS na [[Operación Barbarossa]]. La Xunión Soviética, colos sos meyores xenerales y oficiales esaniciaos mientres la [[Gran Purga]], con una maquinaria bélica deficiente, y con un Stalin inoperante del que dependíen toles órdenes nel frente, sufría un colapsu frente a les tropes de la Wehrmacht. El desastre soviéticu foi inmensu: en cinco meses, los soviéticos sufrieren más de 4 millones de baxes militares, y los alemanes taben a les [[Batalla de Moscú|puertes de Moscú]] y [[sitiu de Leningráu|sitiando Leningráu]]. La situación dio un xiru drásticu tres la [[Batalla de Stalingráu]], onde la victoria soviética evitó que los alemanes facer colos pozos petrolíferos d'[[El Cáucasu]]. Tres eso, los soviéticos nun perdieron la iniciativa na guerra. Cola [[Operación Bagration]], los soviéticos lliberaben [[Bielorrusia]] y los países bálticos. Pa 1945, los soviéticos yá lliberaren gran parte de la Europa del Este. En marzu, los soviéticos [[Batalla de Berlín|entraben en Berlín]], y Hitler suicidábase; poco dempués, l'Alemaña nazi rindir a les potencies Aliaes. Mentanto, n'oriente, los soviéticos caltuvieron una batalla inicial contra los xaponeses na [[Batalla de Jaljin Gol]] en 1939. Gracies a los sos espíes, los soviéticos afayaron que Xapón nun sofitaría a Alemaña na so invasión, de cuenta que pudieron concentrar toles sos fuercies na llucha contra los alemanes. Tres la rindición alemana, la Xunión Soviética declaró la guerra a Xapón y [[Batalla de Manchuria|invadió Manchuria]]; Xapón se rindiría pocu dempués. Anque la Xunión Soviética foi unu de los vencedores na Segunda Guerra Mundial, la so economía fuera afarada mientres el conflictu por causa de la invasión alemana, cobrándose más de 20 millones de víctimes, ente baxes civiles y militares. {{VT|Masacre de Katyn|Batalla de Kursk|Georgui Zhúkov|Crímenes de guerra nazis na Xunión Soviética}} ==== La Guerra Fría ==== {{AP|Guerra Fría}} La collaboración ente los Aliaos fíxo-yos ganar la guerra y supuestamente sirviría como base pa la reconstrucción y la seguridá europees mientres la posguerra. Sicasí, el conflictu ente los intereses soviéticu y estauxunidense, conocíu como [[Guerra Fría]], apoderaría la escena internacional mientres les siguientes décades, asumiéndose como un choque d'ideoloxíes n'apariencia. La Guerra Fría surdió de la disputa ente Stalin y el presidente [[Harry Truman]] sobre'l futuru d'Europa del Este dempués de la [[Conferencia de Potsdam]] nel branu de 1945. Rusia sufriera trés devastadores conflictos dende l'oeste los anteriores 150 años, polo que la meta de Stalin foi la d'establecer una zona d'estado tapón ente Alemaña y la URSS. Truman acusó a Stalin de traicionar los [[Conferencia de Yalta|alcuerdos de Yalta]]. Con Europa Oriental sol control de la URSS, Stalin tamién ganaba tiempu mientres se desenvolvía de callao el so propiu [[Proyeutu soviéticu de la bomba atómica|proyeutu de bomba atómica]]. N'abril de [[1949]], los Estaos Xuníos patrocinaron la [[Organización del Tratáu del Atlánticu Norte]] (OTAN), un pactu de defensa mutua na que la mayoría de les naciones occidentales roblaron actuar contra un estáu concretu qu'atacara a cualesquier de los socios. La Xunión Soviética estableció un contrapacto oriental a la OTAN en [[1955]], denomináu'l [[Pactu de Varsovia]]. La división d'Europa en dos bloques se extrapolaría más tarde mundialmente, especialmente tres [[1949]], cuando'l monopoliu nuclear norteamericanu vio'l so fin cola prueba de la primera [[RDS-1|bomba atómica soviética]] y el [[Partíu Comunista de China|comunismu]] facer col poder en [[China]]. Los principales oxetivos de la política esterior soviética fueron el caltenimientu y la meyora de la seguridá nacional y el sostenimientu de la hexemonía sobre Europa Oriental. La Xunión Soviética caltuvo la so influencia sobre'l Pactu de Varsovia por aciu la represión de la [[Revolución Húngara de 1956]], la [[Primavera de Praga]] en Checoslovaquia en 1968, y sofitando la persecución del movimientu [[Solidarność|Solidaridá]] en Polonia a principios de los [[años 1980]]. Mientres la Xunión Soviética siguió calteniendo estrechu control sobre la so esfera d'influencia, la Guerra Fría dio pasu a un periodu menos tirante ente [[1961]] y [[1962]] con unes rellaciones internacionales más complexes pa les que'l mundu nun s'estremaba tan claramente en dos claros polos opuestos. Los países menos influyentes tuvieron mayor capacidá de maniobra p'afirmar la so independencia, y los dos superpotencies fueron solo medianamente capaces de reconocer intereses comunes al tratar de xixilar la proliferación d'armes nucleares en trataos como'l [[SALT I]], [[SALT II]] y el [[Tratáu sobre Misiles Anti-Balísticos]]. Les rellaciones soviéticu-estauxunidenses deteriorar tres la [[Guerra d'Afganistán (1978-1992)|entrada del contingente militar soviéticu n'Afganistán]] en [[1979]] y la [[Eleiciones Presidenciales, EEXX, 1980|eleición de Ronald Reagan en 1980]]. === Los años de Khrushchov y Brézhnev === Mientres la llucha pol poder que socedió tres la muerte de Stalin en [[1953]], les sos más estrechos collaboradores salieron derrotaos. [[Nikita Khrushchov]] afitó la so posición nun [[Discursu secretu|discursu]] ante'l [[XX Congresu del PCUS|XX Congresu]] del [[PCUS|Partíu Comunista]] detallando les otomíes de Stalin y atacándolo por promover un [[Cultu a la personalidá cultu a la so personalidá]]. A midida que díbense faciendo públicos los detalles del discursu, Khrushchov aceleró la execución d'un ampliu paquete de reformes. Menguando la énfasis del so antecesor pola industria pesada, amontó la producción de bienes de consumu ya inmuebles, amás d'aguiyar la producción agraria. Les nueves polítiques ameyoraron les condiciones de vida, anque la escasez de maquinaria, testiles y otros bienes de consumu non perecederos haber d'amontar nos años siguientes. El sistema xudicial, anque inda so control absolutu del Partíu, dio per terminada la política del terror. Los intelectuales tuvieron mayor llibertá d'espresión mientres el ''[[destemple de Khrushchov]]'' que mientres el periodu estalinista. En [[1964]], Khrushchov foi destituyíu pol Comité Central del Partíu Comunista, atribuyéndo-y una gran cantidá d'errores qu'incluyíen dellos reveses soviéticos como la [[Crisis de los Misiles Cubanos]] y la [[Rotura sinón-soviética]]. Dempués d'un curtiu periodu de mandatu coleutivu, un veteranu burócrata, [[Leonid Brézhnev]], ocupó'l llugar de Khrushchov. A pesar de la meyora de la planificación económica so Khrushchov, el sistema permaneció dependiente de planes centralizaos realizaos ensin nenguna referencia a los mecanismos del mercáu. Como país desenvueltu que yera, la Xunión Soviética nos [[años 1970|años 70]] tuvo series dificultaes pa caltener les altes tases de crecedera nel sector industrializáu de qu'esfrutara n'años precedentes. Fíxose necesariu una medría progresiva na inversión y la masa llaboral pa caltener la crecedera, pero estos apurras faíense cada vez más complicaos de llograr, en parte debíu al refuerzu na producción de bienes de consumu. Anque los oxetivos de los planes quinquenales de los años 70 viéronse revisaos a la baxa, non pudieron algamar. El desenvolvimientu agrariu siguió enllancáu mientres los años de Brézhnev. Anque ciertos aparatos y otros bienes fueron progresivamente más accesibles mientres los años 60 y 70, les meyores en construcción y producción d'alimentos nun fueron abondos. La naciente cultura del [[consumismu]] y l'escasez en bienes de consumu, inherentes a un [[sistema de precios]] non reguláu pol mercáu, fomentó'l robu de propiedaes estatales y la crecedera d'un brengosu [[mercáu negru]]. Pero, en contraste col espíritu revolucionariu qu'acompañó a la nacencia de la Xunión Soviética, l'estáu d'ánimu que predominaba na élite soviética al morrer Brézhnev en [[1982]] yera'l mieu al cambéu. === La inminente rotura de la Unión === Dos tendencies apoderaron la década siguiente: l'aparente desmoronamiento de les estructures económicu y políticu, y los intentos por invertir esi procesu por aciu reformes improvisaes. Dempués de la rápida socesión de [[Yuri Andrópov]] y [[Konstantín Chernenko]], figures de transición con fuertes raigaños na tradición ''breznevita'', el relativamente nuevu y enérxicu [[Mikhaíl Gorbachov]] llevó a cabo cambio significantes na economía y nel lideralgu del partíu. La so política de ''[[glásnost]]'' lliberó l'accesu públicu a la información dempués de décades de represión gubernamental. Pero Gorbachov fracasó al tratar de enmendar la crisis esencial del sistema soviéticu; en [[1991]], cuando una combalechadura de persones próximes al gobiernu ([[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]]) reveló la debilidá de la posición política de Gorbachov, el fin de la Xunión Soviética taba próximu. A la fin de la Primer Guerra Mundial, los grandes imperios Otomanu, de los Habsburgu y los Románov derrumbáronse, dexando Europa Oriental y Eurasia nel caos. Solo'l [[Imperiu Rusu]] acabó reconfigurado sol lideralgu bolxevique. Stalin conducir pola sienda de la industrialización y l'agresión Nazi acabó convirtiéndolo nuna superpotencia rival de los Estaos Xuníos. La economía centralizada acabó demostrándose menos sostenible coles teunoloxíes postindustriales y coles demandes d'una nueva clase media y una burocracia forxada sol so tuteláu. La ''[[Perestroika]]'' antemanó l'esmantelamientu de la economía, y la ''[[glásnost]]'' dexó a les minoríes étniques y los nacionalistes, hasta entós invisibles pal públicu, adquirir notoriedá. Cuando Gorbachov trató de reformar el partíu, debilitó los venceyos que cohesionaban l'Estáu y la Xunión. === La [[RSFS de Rusia]] na Xunión Soviética === Por causa de la posición dominante de los rusos na [[Xunión Soviética]], la mayoría nun lu emprestaba especial atención a les diferencies ente Rusia y la URSS antes de finales de los 80. Sicasí, el fechu de que'l réxime taba apoderáu por rusos nun implicaba que la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia|RSFS de Rusia o RSFSR]] tuviera especialmente beneficiada por esta coxuntura. Ello ye que Rusia escarecía de los escasos preseos de soberanía que les otres repúbliques teníen siquier, como les sos respeutives cañes del Partíu Comunista, la [[KGB]], conseyu de sindicatos, Academia de les Ciencies y similares. La razón d'esto ye que, d'esistir cañes de diches organizaciones na RSFSR, amenaciaríen les estructures de poder de la Unión. A finales de los años 80, Gorbachov subestimó la importancia de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia (RSFSR), que remaneció como un centru de poder rival de la Xunión Soviética. Una reaición nacionalista rusa contra la Unión llegó cuando munchos rusos empezaron a creer que Rusia había subsidiado a otres repúbliques, cada vez más probes, con petroleu barato, por casu. Les demandes d'unes instituciones propies crecieren en Rusia y, cuando'l [[nacionalismu ruso]] foi claramente patente a la fin de la década, apaecieron tensiones ente los que pretendíen caltener una Unión cohesionada y los que pretendíen crear un estáu rusu fuerte. Estes tensiones acabaron personificándose na llucha de poder ente'l [[Presidente de la Xunión Soviética]] Mikhaíl Gorbachov y el [[Borís Yeltsin#Presidente de la RSFSR|Presidente de la RSFSR]] Borís Yeltsin. Esaniciáu de la política de la Unión por Gorbachov en [[1987]], Yeltsin, un home de partíu a la vieya usanza ensin nengún antecedente de disidencia, precisaba una plataforma alternativa pa desafiar a Gorbachov. Crear representándose a sigo mesmu como un nacionalista rusu y un demócrata convencíu. Tres un golpe de suerte, llogró ser escoyíu Presidente del Sóviet Supremu de la RSFSR en mayu de [[1990]], convirtiéndose de fechu nel primer presidente electu de Rusia. Al mes siguiente, blindó la llexislación otorgándo-y a les lleis ruses prioridá sobre les lleis soviétiques y reteniendo dos terceres partes del presupuestu. El 12 de xunu de 1990 el [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de Rusia]] declaraba la soberanía de la RSFS de Rusia. El [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]] n'agostu de 1991 por comunistes de la llinia dura y la cúpula del [[KGB]] fracasaría cola ayuda de Yeltsin. Los cabezaleros del golpe pretendieron salvar el partíu y la Xunión; sicasí, entainaron el colapsu de dambos. La Xunión Soviética [[Disolución de la Xunión Soviética|se disgregó]] oficialmente'l [[25 d'avientu]] de [[1991]]. L'actu final del trespasu de poder de la Xunión Soviética a Rusia foi la cesión, de Gorbachov a Yeltsin, de les maletes conteniendo los códigos pa esplegar l'arsenal nuclear. == La Federación de Rusia == {{AP|Historia de la Federación de Rusia}} [[Ficheru:George H. W. Bush and Boris Yeltsin 1993.jpg|right|290px|thumb|Firma en Moscú del tratáu [[Start II]] ente Borís Yeltsin y el presidente de los Estaos Xuníos, [[George H. W. Bush]], [[1 de marzu]] de [[1993]].]] A mediaos de los años 90, la [[Federación de Rusia]] yera una democracia multipartidista, mas yera difícil asegurar un gobiernu representativu por causa de dos problemes estructurales: l'enfrentamientu ente'l presidente y el parllamentu, y l'anárquicu sistema de partíos. Anque Yeltsin ganó prestíu nel estranxeru al amosase como un demócrata pa debilitar a Gorvachov, la so concepción de la presidencia yera bien autocrática, actuando bien como'l so propiu primer ministru (hasta xunu de [[1992]]) o bien nomando para tal cargu a xente del so enfotu, ensin tener en cuenta al parllamentu. Mientres, la escesiva presencia de partíos minúsculos y el so refugu a formar aliances coherentes dexaba la llexislatura ingobernable. Mientres [[1993]], el contenciosu ente Yeltsin y el parllamentu remataría cola [[Crisis constitucional rusa de 1993|crisis constitucional d'ochobre]]. Esta llegó al so puntu críticu cuando, el 3 d'ochobre, Yeltsin mandó a los tanques a bombardear la [[Casa Blanca (Moscú)]]. Con esti trascendente (ya inconstitucional) pasu d'eslleir a cañonazos el parllamentu, Rusia nun había tao tan cerca del enfrentamientu civil dende la revolución de 1917. A partir d'entós, Yeltsin dispunxo d'entera llibertá pa imponer una constitución con fuertes poderes presidenciales, que foi aprobada en [[referendu]] n'avientu de 1993. Sicasí, el votu d'avientu tamién supunxo una meyora importante de comunistes y nacionalistes, reflexu del creciente desencantu de la población coles reformes económiques [[neolliberalismu|neolliberales]]. Magar llegar al poder nun ambiente xeneral d'optimismu, Yeltsin nunca recuperaría la so popularidá en sofitando la "'terapia de choque''" económica de [[Yegor Gaidar]]: fin del control de precios de la era soviética, retayos drásticos nel gastu públicu y l'apertura al comerciu esterior en [[1992]]. Les reformes afararon darréu la calidá de vida de la gran mayoría de la población, especialmente naquellos sectores beneficiaos polos salariu y precios controlaos, los subsidios y l'estáu del bienestar de la dómina comunista. Rusia sufrió na década de los noventa una recesión económica más grave que la [[Gran Depresión]] qu'azotó los Estaos Xuníos o Alemaña a principios de los [[años 1930]].<ref>Peter Nolan, ''China's Rise, Russia's Fall''. Macmillan Press, 1995. páxs. 17–18. ISBN 0-312-12714-6</ref>'' Les reformes económiques consolidaron una oligarquía semicriminal guañada nel vieyu sistema soviéticu. Aconseyada polos gobiernos occidentales, el [[Bancu Mundial]] y el [[Fondu Monetariu Internacional]], Rusia embarcar na más grande y más rápida [[privatización]] enxamás llevada a cabu por un gobiernu en tola hestoria. A mediaos de década, el comerciu, los servicios y la pequeña industria yá taben en manes privaes. Casi toles grandes empresa fueron adquiríes polos sos antiguos direutores, niciando una clase de [[nuevu ricu|nuevos ricos]] cercanos a diverses mafies o a inversores occidentales.<ref>Vease Fairbanks, Jr., Charles H. 1999. "The Feudalization of the State". ''Journal of Democracy'' 10(2):47–53.</ref> Na base del sistema, por causa de la inflación o'l desemplegu, munchos obreros acabaron na probeza, la prostitución o la delincuencia. Con too y con eso, un supuestu regresu a la economía empobinada paecía casi imposible, cuntando col refugu unánime d'Occidente. La economía Rusa atopó'l fin del calvariu cola recuperación a partir de [[1999]] en parte gracies a l'alza de los precios del crudu, la so principal esportación entá quedando llueñe los niveles de producción soviéticos. Tres la crisis financiera de [[1998]] Yeltsin atopar nel ocaso de la so trayeutoria. Solo unos minutos antes del primer día de [[2000]], dimitió por sorpresa dexando'l gobiernu en manes del so primer ministru, [[Vladímir Putin]], un antiguu funcionariu del [[KGB]] y xefe de la so axencia socesora, el [[Serviciu Federal de Seguridá]]. En 2000, el nuevu presidente ganó con facilidá a los sos contrincantes nes [[Eleiciones presidenciales de Rusia de 2000|eleiciones presidenciales del 26 de marzu]], ganando en primer vuelta. En [[2004]] foi reelixíu col 71% de los votos y los sos aliaos ganaron les llexislatives, magar les reticencies d'observadores nacionales y estranxeros sobre la llimpieza de los comicios. Fíxose entá más patente la esmolición internacional a finales de 2004 pola mor les notables meyores nel endurecimientu del control del presidente sobre l'[[Asamblea Federal de Rusia]] (parllamentu), la sociedá civil y los representantes rexonales. == Bibliografía == '''Rusia prerrevolucionaria''' * Becker, Seymour. "Nobility and Privilege in Late Imperial Russia", en ''American Historical Review'' 92:4 (ochobre 1987) páxs. 1006–1007. * Curtis, Glenn Y (ed). ''Russia: a country study''. Washington, DC: Federal Research Division, [[Library of Congress]], 1998. DK510.23.R883 1998 * Hobsbawm, Eric. ''La era de la revolución, 1789–1848''. Barcelona: Crítica, 1997. ISBN 84-7423-855-2 * Manning, Roberta. ''The Crisis of the Old Order in Russia: Gentry and Government''. Princeton University Press, 1982. ISBN 0-691-05349-9 * Moss, Walter G. ''A History of Russia''. Vol. 1: ''To 1917''. 2ª ed. Anthem Press, 2002. ISBN 1-84331-023-6 * Skocpol, Theda. ''States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia, and China''. Cambridge O Press, 1988. ISBN 0-521-29499-1 * Marcoff, Alexis. ''L'alma del pueblu rusu y la so evolución histórica''. Barcelona, Tipografía La Educación, 1945. * [http://www.enriquecastanos.com/marcoff_rusia.htm Idees principales del llibru de Alexis Marcoff sobre Rusia] * Hanisch, Erdmann. ''Historia de Rusia''. Madrid, Espasa-Calpe, 1944. Dos volumes. Traducción de Guillermo Sans Huelin. * [http://www.enriquecastanos.com/hanisch_rusia.htm Idees principales del llibru de Erdmann Hanisch sobre Rusia] '''Yera soviética''' * Cohen, Stephen F. ''Rethinking the Soviet Experience: Politics and History since 1917''. Nueva York: [[Oxford University Press]], 1985. ISBN 0-19-504016-3 * Fitzpatrick, Sheila. ''The Russian Revolution''. Nueva York: Oxford University Press, 1982. ISBN 0-19-280204-6 * Goldman, Marshall I. "Economic Problems in the Soviet Union", ''Current History'', 82, ochobre 1983, 322–25. * Paul R. Gregory y Robert C. Stuart, ''Russian and Soviet Economic Performance and Structure'', Addison-Wesley, séptima edición, 2001. ISBN 0-321-07816-0 * [[Moshe Lewin|Lewin, Moshe]]. ''Russian Peasants and Soviet Power''. Evanston: Northwestern University Press, 1968. ISBN 0-8101-0140-8 * McCauley, Martin. ''The Soviet Union 1917–1991''. 2ª ed. Londres: Longman, 1993. ISBN 0-582-01323-2 * Moss, Walter G. ''A History of Russia''. Vol. 2: ''Since 1855''. 2ª ed. Anthem Press, 2005. ISBN 1-84331-034-1 * Remington, Thomas. ''Building Socialism in Bolshevik Russia''. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 1984. ISBN 0-8229-3809-X * Solzhenitsyn, Aleksandr. ''Archipiélagu Gulag: 1918–1956''. Barcelona: Plaza & Janés, 1974. ISBN 84-01-33066-1 '''Etapa post-soviética''' * Cohen, Stephen. ''Failed Crusade: America and the Tragedy of Post-Communist Russia''. Nueva York: W.W. Norton, 2000. ISBN 0-393-32226-2 * Fairbanks, Jr., Charles H. 1999. "The Feudalization of the State." ''Journal of Democracy'' 10(2):47–53. * Paul R. Gregory y Robert C. Stuart, ''Russian and Soviet Economic Performance and Structure'', Addison-Wesley, séptima edición, 2001. ISBN 0-321-07816-0 * Medvedev, Roy. ''La Rusia Post-soviética''. Barcelona: Ediciones Paidós Ibérica, 2004. ISBN 84-493-1634-0 * Moss, Walter G. ''A History of Russia''. Vol. 2: ''Since 1855''. 2ª ed. Anthem Press, 2005. Capítulu 22. ISBN 1-84331-034-1 === Notes === {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Alquisiciones territoriales de Rusia]] * [[Historia d'Ucraína]] * [[Bielorrusia#Historia|Historia de Bielorrusia]] * [[Historia d'Estonia]] * [[Historia de Letonia]] * [[Historia de Lituania]] * [[Historia de Polonia]] * [[Historia de Finlandia]] * [[Tartaria]] ** [[Bulgaria del Volga]] ** [[Kanatu de Kazán]] == Enllaces esternos == {{commonscat|History of Russia}} {{commonscat|Maps of the history of Russia|mapes de la historia de Rusia}} * [http://web.archive.org/web/http://www.centro-cultural-ruso.es/InfoRus3.htm Centru Virtual de Ciencia y Cultura Rusa n'España] Información sobre Rusia: población y hestoria. ;N'inglés * [http://web.archive.org/web/http://www.emich.edu/public/history/moss/ Alexander II and his times (llibru electrónicu)] Por Walter Moss. Historia narrativa de Rusia na dómina d'Alexandru II (1855-1881), con bibliografía, imáxenes y enllaces a otros materiales. * [http://www.friends-partners.org/partners/beyond-the-pale/ Beyond the Pale: The History of Jews in Russia] Esposición virtual sobre la presencia xudía en Rusia. * [http://content.cdlib.org/xtf/view?docId=ft796nb4mj&query=&brand=ucpress Bread and Authority in Russia, 1914-1921] Versión digitalizada de la obra del mesmu títulu de Lars T. Lithh (Berkeley, [[Universidá de California]], 1990). * [http://www.loc.gov/exhibits/archives/intro.html Revelations from the Russian Archives] Esposición, al cargu de la [[Biblioteca del Congresu (EE.XX.)]], de materiales procedentes de los archivos soviéticos. * [http://diaryrh.ru L'históricu proyeutu col sofitu del ministeriu de Cultura de Rusia] {{Tradubot|Historia de Rusia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de Rusia|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 83h7iyq2a2bsd6l4dz078oiasqia57c 0 90617 3709774 3649713 2022-08-19T09:11:57Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Historia d'Ucraína}} {{referencies|t=20220306110700}} [[Ficheru:007 Ukrainian Cossack Hetmanate and Russian Empire 1751.jpg|thumb|270px|El [[Hetmanato cosacu]] ucraín y el territoriu de los [[Cosacos de Zaporozhia]] sol Imperiu rusu (1751).]] La historia del territoriu actual d'[[Ucraína]] remontar al [[Paleolíticu]]. Mientres el Neolíticu establecieron cultures con carauterístiques propies como la [[Cultura de Cucuteni|Cultura de Cucuteni o Cultura Tripili]] (6000 a 4100 antes del presente). Fai 3000 años, los [[pueblos cimerios]] ocuparon Ucraína, y fueron reemplazaos darréu polos [[pueblos escitas]] hai 2700 años. El territoriu foi invadíu polos [[Pueblu godu|godos]]. Dende finales del sieglu IX hasta mediaos del sieglu XIII, sol reináu de la [[dinastía Rúrika]], esistió'l primer estáu d'[[eslavos orientales]] denomináu [[Rus de Kiev]]. Magar el primer [[Imperiu rusu]] formar en Rusia y tuvo por capital [[Lewinsk]] ([[sieglu X]]), hubo una disputa y Ucraína se autoproclamó como independiente y formóse como país independizáu. Treslladóse más tarde al norte cuando los [[Tártaros|tártaru]]s invadieron el país. Elementos insumisos ([[cosacos]]) abelugar nes estepes y banzaos y cola ayuda de [[Lituania]] llograron espulsar a los tártaros ([[1590]]), pero viéronse sometíos a la nobleza [[Polonia|polaca]]. Reconquistada la independencia en [[1648]], llueu tuvieron qu'aceptar el patrociniu de [[Rusia]] ([[1654]]) y la repartición del país ente dambos Estaos vecinos. La presión rusa fíxose cada vez más fuerte y mientres el [[sieglu XVIII]] quitó al país de toa autonomía. Mientres el [[sieglu XIX]] surdieron movimientos separatistes, que la so represión dio pasu a la [[Revolución rusa de 1905]]. == Sieglu XX == [[Ficheru:The transfer of Crimea.jpg|thumb|[[Ukaz]] del [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]] alrodiu de la tresferencia de Crimea a la [[RSS d'Ucraína]], robláu pol presidente del mesmu [[Kliment Voroshílov]].]] Al españar la [[Revolución rusa de 1917]], la [[República Popular Ucraína]] proclamóse como república independiente. La invasión [[Alemaña|alemana]] per una parte y les lluches civiles por otra llevaron a la formación de la [[República Popular Ucraína de los Sóviets]] con capital en [[Kharkiv]]. Victoriosos finalmente los [[bolxevique]]s en [[1920]], Ucraína quedó convertida na [[República Socialista Soviética d'Ucraína]] (RSS d'Ucraína), formando dende 1922 parte de la URSS por aciu la firma del [[Tratáu de Creación de la URSS]]. Dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]], que causó graves daños a la [[Economía d'Ucraína|economía]] y a la población del país, Ucraína recibió territorios que pertenecieren a [[Checoslovaquia]], [[Rumanía]] y [[Polonia]] y viose amontada con [[Crimea]]. Crimea foi tresferida a la RSS d'Ucraína en 1.954, a pidimientu de la RSFS de Rusia, que nun tenía accesu terrestre a la península, siendo Crimea abastecida d'eletricidá, agua, carreteres y víes ferriales dende Ucraína, lo cual favorecía la xestión, alministración y contabilidá de la península por esta postrera. El Primer Secretariu del [[PCUS]], [[Nikita Khrushchov]], foi unu de los artífices de dicha tresferencia, sofitáu asina mesmu pol [[Presidente del Conseyu de Ministros de la URSS]] [[Gueorgui Malenkov]]. El [[Sóviet Supremu de la URSS]] ratificó la tresferencia de Crimea a la RSS d'Ucraína'l 19 de febreru de 1954, que foi confirmada por una llei específica del 26 d'abril. Nesi momentu, 1.954, nada faía abarruntar la [[disolución de la Xunión Soviética]]. A finales de los [[años 1980]], la crisis del [[URSS|Estáu soviéticu]] intensificó'l sentimientu nacional de la mayoría [[eslavos|eslava]], que se movilizó en busca d'una mayor autonomía. En [[1986]] [[Accidente de Chernóbil|esplotó'l reactor nuclear]] de [[Chernóbil]], lo que provocó'l mayor desastre radiactivu na [[historia d'Europa]] y graves daños na población. Tres el fallíu [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]] contra [[Mikhaíl Gorbachov]], el [[24 d'agostu]] de [[1991]] la [[Rada Suprema]] (Parllamentu ucraín) aprobó la [[Declaración d'Independencia d'Ucraína]]. El [[referendu d'Independencia d'Ucraína de 1991|referendu d'Independencia d'Ucraína]] ratificó dicha declaración el [[2 d'avientu]] de [[1991]], col 90% de votos favorables. Na mesma fecha, [[Leonid Kravchuk]] foi [[Eleiciones presidenciales d'Ucraína de 1991|escoyíu presidente del país]]. La firma del [[Tratáu de Belavezha]] polos presidentes de la [[RSFS de Rusia]], [[RSS d'Ucraína]] y [[RSS de Bielorrusia]] el 8 d'avientu de 1991 significó la [[disolución de la Xunión Soviética]]. Ucraína participó na constitución de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI), pero llueu surdieron conflictos con Rusia (moneda propia, trataos billaterales coles restantes Repúbliques en llugar d'una área común), militar (control del armamentu nuclear, repartu de la flota del [[mar Negru]]) ya inclusive territorial (Crimea). Nes eleiciones presidenciales de [[1994]], Kravchuk foi ganáu pol ex primer ministru [[Leonid Kuchma]]. En [[xunu]] de [[1996]] el Parllamentu aprobó una [[Constitución d'Ucraína|Constitución]], la primera de la era postcomunista. El [[5 d'avientu]] de [[1994]], en [[Budapest]], [[Hungría]], foi robláu'l [[Memorándum de Budapest]] sobre Garantíes de Seguridá que declaraba garantíes de seguridá per parte de les sos signatarios con al respective de l'adhesión d'[[Ucraína]] al [[Tratáu de Non Proliferación Nuclear]]. El Memorándum foi orixinalmente suscritu por trés potencies nucleares: la [[Federación Rusa]], los [[Estaos Xuníos]] y el [[Reinu Xuníu]]. [[China]] y [[Francia]] más tarde conseñaron análogues declaraciones individuales de garantía. Acordies con el memorándum, Ucraína dexó 5000 [[bomba nuclear|bombes nucleares]] y 220 vehículos de llargu algame necesarios pa usales, incluyendo 176 [[misil balísticu intercontinental|misiles balísticos intercontinentales]] y 44 aviones [[bombarderu estratéxicu|bombarderos de gran algame]] con capacidá nuclear. El 31 de mayu de 1997, en Kiev, [[Borís Yeltsin]] y [[Leonid Kuchma]] roblaron el Tratáu d'Amistá y Cooperación ente la [[Federación rusa]] y [[Ucraína]] pol que se comprometíen a respetar la soberanía, la integridá territorial y inviolabilidad de les fronteres esistentes ente dambos países. == Sieglu XXI == En 2005 producióse la [[revolución naranxa]], serie de protestes populares contra'l [[fraude eleutoral]] realizáu a favor del candidatu gubernamental [[Viktor Yanukovych]] contra [[Víktor Yúshchenko]]. Tres el fallu del Tribunal Supremu aprobáronse unes eleiciones estraordinaries que'l so resultancia dio un 51.99% para [[Víktor Yúshchenko]] y un 44.20 para [[Víktor Yanukóvich|Víctor Yanucóvich]]. Tres la revolución y la derrota del favoritu de Rusia a la presidencia d'Ucraína, el Gobiernu rusu empecipió la revisión de les sos rellaciones con Ucraína. Una de les consecuencies foi l'entamu en [[2006]] de los [[disputa de gas ente Rusia y Ucraína|conflictos con Rusia]] pola esportación de [[gas natural]]. Nes eleiciones parllamentaries de 2006, el Partíu de les Rexones, formación política de [[Víktor Yanukóvich|Víctor Yanucóvich]] llogró'l 33,28% de los votos; el bloque de la ex primer ministra [[Yulia Timoshenko]], el 22,7%; ente que'l bloque Nuesa Ucraína, la principal base de sofitu del presidente Yúshchenko, allugóse terceru, col 13,53%. El [[Partíu Socialista d'Ucraína]], miembru de l'actual coalición gobernante, consiguió'l 5,37%, siguíu del [[Partíu Comunista d'Ucraína|Partíu Comunista]], col 3,46% y del bloque Oposición Popular, col 3,35%. == Ver tamién == * [[Ucraína dempués de la Revolución rusa]] * [[Tratáu de Brest-Litovsk (Ucraína)]] * [[Hetmanato (1918)]] * [[República Popular Ucraína]] * [[República Popular Ucraína de los Sóviets]] * [[República Soviética d'Ucraína]] * [[La Rada Central Ucraína]] * [[Guerra ucraino-soviética]] * [[Revolución naranxa]] == Mapes históricos d'Ucraína == <gallery> Image: Pueblos eslavos siglo VI mapa historico.jpg|El periodu históricu (Sestu sieglu). Image: East Slavic tribes peoples 8th 9th century.jpg|El periodu históricu (Octavu sieglu). Image: 001 Kievan Rus' Kyivan Rus' Ukraine map 1220 1240.jpg|El periodu históricu (1220-1240). Image: Kingdom of Galicia Volhynia Rus' Ukraine 1245 1349.jpg|El periodu históricu (1245-1349). Image: Grand Duchy of Lithuania Rus and Samogitia 1434.jpg|El periodu históricu (1386-1434). Image: Polish Lithuanian Ruthenian Commonwealth 1658 historical map.jpg|El periodu históricu (1658). Image: 007 Ukrainian Cossack Hetmanate and Russian Empire 1751.jpg|El periodu históricu (1751). |Ucraína ente 1793-1914. |Ucraína en 1918. |Aspiraciones territoriales de la [[República Popular d'Ucraína]]. |Ucraína en marzu de 1919. |Ucraína en payares de 1919. |Ucraína en marzu de 1920. |Ucraína en xunu de 1920. |Ucraína n'agostu de 1920. </gallery> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://web.archive.org/web/http://www.day.kiev.ua/131109/ Historiografía ya Identidá Ucraína (''Historiography And Ukrainian Identity'')]. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia d'Ucraína|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] siyni9wayk62dv4rh22zm80gclrtxaw 0 91221 3709768 3662375 2022-08-19T09:11:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} {{cirílicu|'''Dmitri Dmítrievich Shostakóvich'''|id=rus|rom=Dmitrij Dmitrievič Šostakovič|cir=Дмитрий Дмитриевич Шостакович}} ({{audiu|Ru-Dmitri Dmitrievich Shostakovich.ogg|pronunciación}}) ([[San Petersburgu]], [[25 de setiembre]] de [[1906]] – [[Moscú]], [[9 d'agostu]] de [[1975]]) foi un [[compositor]] [[Rusia|rusu]], consideráu por munchos como unu de los compositores más importantes del sieglu XX. Shostakóvich vivió mientres el periodu [[comunismu soviéticu|soviéticu]] y fíxose famosu nos años iniciales de la Xunión Soviética, con obres como la ''Sinfonía Nᵘ 1'' o la ópera ''La ñariz'', que combinaben con gran orixinalidá la tradición rusa y les corrientes modernistes procedentes d'occidente. Darréu, la música de Shostakovich foi unes vegaes denunciada como decadente y reaccionaria y otres vegaes allabada como representativa del nuevu arte socialista pol [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCUS). En públicu Shostakóvich siempres s'amosó lleal col sistema soviéticu, ocupó responsabilidaes importantes nes instituciones artístiques, aceptó pertenecer al [[PCUS]] en [[1960]] y aportó a miembru del [[Sóviet Supremu]] de la URSS. La so actitú frente al gobiernu y l'Estáu soviéticu foi oxetu d'agries polémiques y aldericóse enconadamente si Shostakóvich foi o non un [[disidente]] clandestín frente a la URSS. Tres un periodu inicial nel que paecen primar les influencies de [[Serguéi Prokófiev|Prokófiev]], [[Igor Stravinsky]] y [[Paul Hindemith]], Shostakovich desenvolvió un estilu híbridu del que ye representativa la so ópera ''[[Lady Macbeth de Mtsensk (ópera)|Lady Macbeth de Mtsensk]]'' (1934). Darréu derivó escontra un estilu posromántico, onde destaca la ''Sinfonía Non. 5'' (1937), y nel que la influencia de [[Gustav Mahler|Mahler]] combinar cola tradición musical rusa, con [[Modest Músorgski|Músorgski]] y Stravinsky como referentes importantes. Shostakóvich integró toes eses influencies creando un estilu bien personal. La música de Shostakóvich suel incluyir contrastes agudos y elementos grotescos,<ref name="Sheinberg ">Sheinberg (2000) páxs. 207-309</ref> con un componente rítmicu bien destacáu. Na so obra orquestal destaquen quince [[sinfonía|sinfoníes]] y seis conciertos; nel so [[música de cámara]] cabo mentar especialmente los sos quince [[Cuartetu (música)|cuartetos pa cuerdes]]; tamién compunxo delles [[ópera|óperes]], según [[banda sonora|música de cine]] y [[balé]]. == La so vida == === Los sos primeros años === [[Ficheru:Dmitrij Dmitrijevič Šostakovič (Дми́трий Дми́триевич Шостако́вич).jpg|left|thumb|Dmitri Shostakóvich en 1925.]] Nacíu en [[San Petersburgu]], [[Rusia]], Shostakóvich foi una neña maravía como pianista y como compositor. D'una familia intelectual con influencies polítiques, nos sos años d'adolescencia foi testigu de les revoluciones de 1917 y escribió dalguna obra conmemorativa de les víctimes de la revolución. En [[1922]] foi almitíu nel [[Conservatoriu de Petrográu]], onde recibió les enseñances d'[[Alexánder Glazunov]]. Ellí sufrió les consecuencies de la so falta d'interés pola política, y en [[1926]] foi suspendíu nel so exame de metodoloxía [[marxista]]. La primer obra musical que llogró fama internacional componer a los 19 años: la [[Sinfonía nᵘ 1 (Shostakóvich)|''Sinfonía nᵘ 1'' en fa menor, Op. 10]] ([[1925]]), que presentó como trabayu de graduación y que ganaría'l primer premiu de composición. Cuando la obra foi estrenada pola Orquesta Filarmónica de Leningráu, el 12 de mayu del añu siguiente, l'allegría apoderar de los medios artísticos de la nueva República soviética. L'ésitu de la sinfonía n'Europa y América acotó la revelación d'un nuevu talentu y, lo que yera entá más decisivu, del primer gran autor de la "nueva Rusia". Tres la graduación, empecipió una carrera doble como compositor y pianista, pero'l so estilu fríu d'interpretación nun foi demasiáu apreciáu. Llueu llindaría les sos actuaciones básicamente a aquelles nes que presentaba los sos propios trabayos. En [[1927]] compunxo'l so [[Sinfonía nᵘ 2 (Shostakóvich)|segunda sinfonía]] (denomada ''Dedicatoria a Ochobre''). Mientres componía esta sinfonía empezó a escribir la so ópera satírica ''La ñariz'', basada nun [[cuentu]] de [[Nikolái Gógol]]. En [[1929]], la so ópera foi llomada de “formalista” pola Asociación Rusa de Músicos Proletarios, una de les asociaciones de músicos de la URSS. En 1927 empezó tamién la so rellación con [[Iván Sollertinsky]], que sería'l so meyor amigu hasta la so muerte en [[1944]]. Sollertinsky dio a conocer a Shostakóvich la obra de [[Gustav Mahler]], que diba tener una gran influencia na so música a partir de la so Cuarta sinfonía. Escontra finales de los años venti Shostakóvich collaboró col TRAM, un teatru xuvenil proletariu de [[Leningráu]]. Anque desenvolvió poca actividá, el puestu protexer d'ataques ideolóxicos. Mientres esti tiempu dedicóse intensamente a componer la so ópera ''[[Lady Macbeth de Mtsensk (ópera)|Lady Macbeth de Mtsensk]]'', que s'estrenó en [[1934]] y tuvo un ésitu inmediatu, anque depués foi prohibida nel so país mientres ventiséis años. En 1932 casóse cola so primer esposa, [[Nina Varzar]]. Anque les dificultaes que tuvieron dende'l principiu llevar al divorciu en 1935, la pareya reconcilió poco tiempu dempués. === Primer denuncia === En [[1936]] ''[[Pravda]]'' publicó una serie d'ataques contra la so música. Nun famosu artículu tituláu [[:ru:Сумбур вместо музыки|''Caos en cuenta de música'']], condergar a ''Lady Macbeth'' en términos drásticos, acusándola d'esnobismu antipopular, ''pornofonía'' y formalismu. L'artículu nun tenía firma y creíase que'l mesmu [[Stalin]] yera l'autor. Los biógrafos de Shostakóvich nun establecieron en forma unánime la verdadera autoría del artículu: ye posible que'l so autor fuera l'editor del Pravda [[:ru:Заславский, Давид Иосифович|David I. Zaslavsky]] (1880-1965) o'l funcionariu del área de cultura Viktor Gorodinsky.<ref>{{cita web |apellido1=Harris|nome1=Stephen|títulu=The Lady Macbeth affair|url=http://www.quartets.de/articles/Lady_Macbeth.html|obra=Shostakovich's string quartets|idioma=inglés|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2015}}</ref> Les representaciones de la ópera, que taben teniendo llugar simultáneamente en dellos teatros, fueron suspendíes y el compositor vio esbarrumbase los sos ingresos y el so prestíu, nun contestu nel que la represión política taba faciendo estragos. Yera la dómina de les [[Gran Purga|grandes purgues]], nes qu'amigos y conocíos del compositor fueron unviaos a prisión o executaos.{{ensin referencies}} Nesti periodu nació la so fía Galina en 1936; el so fíu Maksim nació dos años dempués. Tres dellos ensayos, n'avientu de 1936 Shostakóvich retiró'l so [[Sinfonía nᵘ 4 (Shostakóvich)|Cuarta sinfonía]] ensin llegar a estrenala, probablemente por medrana a la reacción que pudiera provocar. La sinfonía, una de les más tráxiques de Shostakóvich, podría cayer como una bomba nel clima de terror que les autoridaes soviétiques pretendíen tapar con obres d'arte brillosu y optimistes. La obra, qu'esixe una enorme orquesta, nun foi estrenada hasta 1961 y, hasta güei sigue siendo una de les sinfoníes menos conocíes de Shostakóvich. El so [[Sinfonía nᵘ 5 (Shostakóvich)|Quinta sinfonía]], estrenada en [[1937]], ye musicalmente conservadora. Nella la tráxica emotividá de los movimientos lentos combinar con un dinamismu electrizante. L'apoteosis final de la obra foi interpretada como optimista por unos, como burlla a una allegría forzada por otros. Afortunadamente pa Shostakóvich, el réxime entendió lo primero y eponderó la obra, que foi un gran ésitu nel so país. Anque recibió males crítiques n'Occidente, la ''Sinfonía nᵘ 5 ''sigue siendo una de les sinfoníes más populares del sieglu XX. Foi nesa dómina cuando Shostakóvich empezó a escribir cuartetos pa cuerdes. Los sos trabayos de cámara dexáron-y esperimentar y espresar idees que fueren inaceptables nes sos pieces sinfóniques más populares. En setiembre de 1937, empezó a enseñar composición nel conservatoriu, lo cual brindó-y cierta estabilidá financiera pero al empar interfirió col so propiu trabayu creativu. === La guerra === [[Ficheru:Prokofiev shostakovich khachaturian.jpg|thumb|Prokófiev, Shostakóvich y Jachaturián en 1940.]] Cuando [[Alemaña]] atacó la URSS en 1941, Shostakóvich permaneció primeramente en [[Asediu de Leningráu|Leningráu mientres l'asediu]] y empezó la so Séptima sinfonía, conocida precisamente como ''[[Sinfonía nᵘ 7 (Shostakóvich)|Leningráu]]''. N'ochobre de 1941, el compositor y la so familia fueron sacupaos escontra Kúybishev (agora [[Samara]]), onde terminó'l so trabayu, que foi adoptáu como símbolu de la resistencia soviética tantu na URSS como n'Occidente. Na primavera de 1943 tola familia treslladar a [[Moscú]]. D'esa dómina ye la [[Sinfonía nᵘ 8 (Shostakóvich)|Octava Sinfonía]], trabayu estensu y escuru que nun foi aprobáu poles autoridaes. La obra foi bien pocu interpretada, magar la so escepcional calidá a xuiciu de gran parte de la crítica actual. De la [[Sinfonía nᵘ 9 (Shostakóvich)|Novena Sinfonía]] (1945) esperaben les autoridaes una música fayadiza a les resonancies históriques del númberu 9 no sinfónico y a la marcha victoriosa de la guerra contra Alemaña. Eses mires fueron atayaes pol compositor con una estraña sinfonía, con alusiones a Rossini y momentos que paecen pura música circense. El 10 de febreru de 1948 Shostakóvich y otru compositores ([[Serguéi Prokófiev|Prokófiev]], qu'optó pol silenciu, o [[Aram Jachaturián|Jachaturián]], que venció a la presión) fueron condergaos por esviaciones formalistes antipopulares» al traviés de la [[:ru:Постановление Политбюро ЦК ВКП(б) Об опере «Великая дружба»|resolución del Politburó del Partíu Comunista de la Xunión Soviética sobre la ópera "La Gran Amistá", de Vanu Muradeli]], tamién conocida como [[Andréi Zhdánov#El decretu Zhdánov|''decretu Zhdánov'']]. Les sos composiciones fueron prohibíes y fueron retiraos los privilexos de los que gociaba la familia del compositor. Solo en 1958, tres la muerte de Stalin, el PCUS consideró inxustes les crítiques y llevantó les prohibiciones de les composiciones condergaes nos resoluciones de 1948. === Los últimos años de Stalin y el destemple === Nos años siguientes a la condena de 1948 Shostakóvich compunxo trabayos oficiales p'asegurar la so reivindicación oficial, al empar que trabayaba n'obres series «pal caxón del escritoriu». Ente estos taben el Conciertu pa violín Nᵘ 1 en La menor, dedicáu a [[David Óistraj]] y que nun s'estrenaría hasta dempués de siete años de la so redaición, y el ciclu de cantares ''De la poesía popular xudía'' (Op. 79), obra que provocó discutiniu polos sos induldables connotaciones polítiques. Hai quien vio nesti ciclu de cantares un actu heroicu d'afirmación crítica contra l'antisemitismu ruso, entós promovíu poles autoridaes soviétiques. Lloréu Fay diz, sicasí, que Shostakóvich taba intentando afaese a la política oficial adoptando'l cantar popular como tema d'inspiración. Los trés últimes cantares del ciclu, nes que se glorifica la situación de los xudíos «na nueva Rusia», paecen abondar na interpretación de Fay. Les restricciones impuestes a la música de Shostakóvich y les sos condiciones de vida ameyoraron en 1949, cuando Shostakóvich foi unviáu con una delegación de personalidaes soviétiques a [[Estaos Xuníos]]. Esi mesmu añu, escribió'l so [[cantata]] ''Cantar de los Montes'', que emponderaba a Stalin como'l «Gran Xardineru». En 1951 el compositor convertir en diputáu del [[Sóviet Supremu]]. [[Ficheru:Dschmotif.png|thumb|Shostakóvich representar a si mesmu en dellos trabayos col [[motivu DSCH]]: D-Y♭-C-B.]] A la muerte de Stalin en 1953 siguió la [[Sinfonía nᵘ 10 (Shostakóvich)|Décima sinfonía]], una de les sos composiciones más populares, de cutiu descrita como una traxedia optimista. La sinfonía contién la famosa «tema Shostakóvich», que deriva de les iniciales del nome y apellíu del compositor, transliteradas al idioma alemán, ye dicir «D SCH». Na notación musical alemana, la serie D–Ye–C–H representa los soníos re natural, el mio bemol, do natural, si natural. Nel tercer movimientu de la so Décima sinfonía, Shostakóvich usa esi [[motivu DSCH]] xuntu con otru que representa'l nome «Elmira», n'homenaxe a la so alumna [[Elmira Nazírova]]. Sieglos antes, [[Johann Sebastian Bach]] usara'l mesmu recursu coles lletres [[Motivu BACH|B–A–C–H]] que, tamién na notación alemana, representen los soníos si bemol, la natural, do natural, si natural. Mientres los años cuarenta y cincuenta, Shostakóvich tuvo una rellación bien cercana con dos de les sos alumnes: [[Galina Ustvólskaya]] y la citada [[Elmira Nazírova]]. Ustvólskaya foi alumna del compositor ente 1937 a 1947. La naturaleza de la so rellación nun ta clara: ente que [[Rostropóvich]] describir como «tienra», Ustvólskaya dixo nuna entrevista en 1995 que tornara una propuesta de matrimoniu so nos años cincuenta. La rellación con Nazírova paez ser unillateral, según les cartes qu'él-y escribía, y puede datase ente 1953 y 1956. Na fonderada taba'l matrimoniu abiertu de Shostakóvich con [[Nina Varzar]], quien morrió en 1954. Shostakóvich casóse cola so segunda esposa [[Margarita Kainova]] en 1956; trés años dempués divorciáronse. La [[Sinfonía nᵘ 11 (Shostakóvich)|Undécima sinfonía]] de 1956-1957 titúlase ''1905'' en referencia esplícita a los sucesos revolucionarios qu'asocedieron esi añu en Rusia [[Revolución Rusa de 1905]]. Dalgunos quixeron ver tamién nesta obra una referencia a la [[Revolución d'Hungría de 1956|Revolución Húngara]]. De 1958 ye'l so [[opereta]] en trés [[actu (teatru)|actos]] ''[[Moscú, Cheryomushki|Moscú, Cheryómushki]]'', Op. 105. === La so vinculación col partíu === [[Ficheru:RIAN archive 478141 Mstislav Rostropovich, Dmitry Shostakovich and Svyatoslav Richter.jpg|thumb|Rostropovich, Shostakóvich y Richter en 1968.]] L'añu 1960 marcó otru puntu de rotura na vida de Shostakóvich: venceyar al [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista]]. Esti eventu foi interpretáu como una amuesa de compromisu o de cobardía, o como resultáu de la presión. {{ensin referencies}} Nesti periodu tamién foi afeutáu pola [[poliomielitis]] qu'empezó a sufrir en 1958. La respuesta musical de Shostakóvich a estes crisis personales foi'l so Octavu cuartetu de cuerdes, que al igual que la so Décima sinfonía incorpora diversos códigos y cites. En 1962 el compositor casóse per tercer vegada. La novia, Irina Supínskaya, tenía namái 27 años. Esi mesmu añu Shostakóvich volvió a la tema del antisemitismu nel so [[Sinfonía nᵘ 13 (Shostakóvich)|Sinfonía nᵘ 13]], ''[[Babi Yar]]''. La obra ye una [[sinfonía coral]] basada en poemes de [[Yevgueni Yevtushenko]], el primeru de los cualos conmemora una masacre de [[xudíos]] mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]. Hai opiniones contrapuestes en cuanto al riesgu asumíu pol compositor al estrenar esta obra. El poema de Yevtushenko fuera publicáu y nun fuera censuráu, anque yera revesosu. Dempués del estrenu de la sinfonía, Yevtushenko foi primíu por qu'añediera al so poema una estrofa na que se dicía que rusos y ucraínos morrieren xunto a los xudíos en Babi Yar. {{ensin referencies}} === Los sos últimos años === Nos sos últimos años de vida la salú de Shostakóvich tuvo seriamente frayada por una mielitis, probablemente consecuencia del cáncer, y por problemes cardiacos. La mayoría de los sos últimos trabayos –el so [[Sinfonía nᵘ 14 (Shostakóvich)|Decimocuarta]] y [[Sinfonía nᵘ 15 (Shostakóvich)|Decimoquinta]] sinfoníes, y los últimos cuartetos– son escuros ya introspectivos. Atraxeron munches crítiques favorables d'Occidente, yá que nun teníen los problemes d'interpretación que teníen los sos anteriores trabayos, que yeren pieces más públiques. Shostakóvich, que fuera un gran fumador, morrió de cáncer de pulmón el 9 d'agostu de 1975. Foi soterráu nel [[campusantu de Novodévichy]] en [[Moscú]], [[Rusia]]. El so fíu, el pianista y direutor [[Maksim Shostakóvich]], foi'l dedicatario y primer intérprete de dellos de los sos trabayos. == La so obra == {{referencies|t=20101212|músicu}} {{VT|Obres de Dmitri Shostakóvich}} La música de Shostakóvich amuesa la influencia de dellos de los compositores a los qu'almiraba: Bach nos sos [[fuga|fugues]] y les sos [[passacaglia|passacaglies]]; [[Beethoven]] nos sos últimos cuartetos; [[Mahler]] nes sos sinfoníes y [[Berg]] nel usu de códigos musicales y de cites. Les composiciones de Shostakóvich son llargamente tonales dientro de la tradición romántica, pero con elementos d'[[atonalidad]], [[politonalidad]] y [[Astracción cromática|cromatismu]]. En delles composiciones tardíes (por casu, nel ''Docenu cuartetu'') Shostakóvich utilizó [[dodecafonismu|series dodecafónicas]]. Munches comentaristes notaron una diferencia clara ente les sos obres anteriores a les crítiques de 1936 y los trabayos posteriores, más conservadores. De xuru los quince sinfoníes formen el nucleu de la obra shostakoviana, siquier no que fai a popularidá. A xulgar pol númberu de versiones discográfiques nel mercáu y d'interpretaciones en sales de conciertos la ''Sinfonía Non. 5'' paez ser la más popular, siguida a bona distancia pola Non. 7, ''Leningráu'' y depués poles sinfoníes númberos 1, 10, 9 y 8. De los seis conciertos, dos pa pianu, dos pa violín y dos pa violonchelu, el primeru de cada pareya paez ser bastante más popular que'l segundu. Ente los cuartetos pa cuerdes, bien frecuentemente interpretaos n'años recién, en númberu de grabaciones discográfiques el Non. 8 destaca claramente sobre los demás. Otres obres bien interpretaes y grabaes son el ''Tríu pa pianu, violín y violonchelu'' nᵘ 2 y el ''Quintetu pa pianu y cuartetu de cuerdes''. Estremar na obra d'un compositor lo que ye meyor y lo que ye peor ye xera baldida si lo que se quier ye faer ciencia, una y bones los xuicios de valor son inverificables y la musicoloxía hai de ser empíricamente verificable. Sicasí, les preferencies del públicu y de la crítica son datos oxetivos. Les composiciones antes citaes tán ensin dulda ente les obres más "accesibles" de Shostakóvich. Delles, por casu la ''Sinfonía nᵘ 5,'' la ''Sinfonía nᵘ 7, Leningráu'' y el ''Quintetu pa pianu y cuerdes'', siguen bien fielmente el patrones de la música tonal nos que de cutiu coincidió'l gustu del públicu occidental y el "posromanticismo patrióticu" que los líderes de la URSS reclamaron de Shostakóvich mientres delles décades. Nun ye'l casu de la ''Sinfonía nᵘ 9'' que recibió dures crítiques na URSS y qu'agora paez ser de les más populares, anque, por casu, munchos de quien conocen bien la obra shostakoviana considerar una obra menor comparada con cualesquier de los trés últimes sinfoníes. La nᵘ 9 ye nel ciclu sinfónicu la obra na que'l compositor paez adoptar en máximu grau l'actitú de bufón o, dichu menos claramente, l'usu histriónicu, humorísticu y sarcásticu de la música. Dáu'l significativu calter del númberu 9 nes series sinfóniques (nin Beethoven nin Schubert nin Bruckner nin Mahler pasaron d'él) y les mires de los dirixentes rusos (qu'esperaben que "el so compositor" compunxéra-yos "otra novena" grandiosa una vegada ganada la gran guerra patriótica contra'l nazismu), la ''Novena Sinfonía'' de Shostakóvich paez ser interpretable en clave de burlla, nun sabemos si de la muerte, de los políticos del Kremlin, de la comunidá mundial de compositores o quiciabes de toos ellos. Pero esa burlla paez ser bien del gustu del públicu actual. Públicu y crítica coincidieron sicasí n'apreciar significativamente la ''Sinfonía nᵘ 1'', na que les influencies evidentes d'otru compositores sobre'l compositor cuasi adolescente que la compunxo non solo nun anulen sinón que realcen la so xenialidá. Difícil seria faer dalgún reparu contra esa obra qu'enche melodíes instantáneamente curioses, cambeos d'humor que caltienen l'atención del oyente al máximu y una pujanza xuvenil que convierte la so audición nuna esperiencia jubilosa. Una obra maestra d'un xeniu precoz. De los dos sinfoníes siguientes nun puede dicise lo mesmo. Siempres atoparon les reticencies de la crítica y l'estrañedá del públicu. El vanguardismo estilísticu de dambes, mal casáu con testos de calter propagandísticu, nun paeció calar bien niundes. Nun paez estrañu que sían de les sinfoníes menos populares del compositor. La ''Sinfonía nᵘ 4'' ye otra cosa, sicasí. Que nun fuera interpretada hasta 1961, cuasi tres décades dempués de ser compuesta, y que la orquesta que rique seya descomanada, la mayor de les esixíes en cualquier sinfonía de Shostakóvich, son ensin dulda razones poles qu'esta sinfonía que s'interpreta bien raramente podría considerase infravalorada. Según Lloréu Fay, cuando'l compositor oyer interpretada dixo emocionáu que yera lo meyor qu'escribiera en tola so vida<ref name="Fay_1">Fay, Lloréu (1999). Shostakovich: A Life. [[Oxford University Press]]</ref> y, en concencia, l'audición d'esta sinfonía en direutu ye una esperiencia que puede ser trescendente. Pero si na ''Primer Sinfonía'' el mensaxe fundamental ye de pujanza, brenga y ánimu vital, el final de la ''Cuarta'' nun pedal perllargu que sume na nada puede amenar tou tipu de pensamientos ominosos tres cuasi una hora de música na que los ritmos siniestros, la ironía y la sensación d'inseguridá y violencia son estelantes. Nun ye d'estrañar qu'esta música fuera compuesta nun periodu históricu y un país nel que munchos, incluyíu'l compositor, tarrecíen pola so vida. Ye esta una sinfonía que, como asocede tamién por casu cola ''Quinta'' o la ''Novena'' de Mahler, inclusive'l meyor equipu de soníu dexa caricaturizada. De les sinfoníes ''Quinta, Sesta'' y ''Séptima'' de Shostakóvich escribióse enforma, pero non asina de la ''Octava'', que suel ser una de les sinfoníes menos interpretaes anque más apreciaes por dalgunos. El compositor polacu Krzysztof Meyer<ref>Meyer, Krzysztof (1997). Shostakóvich: La so vida, la so obra, la so dómina. Madrid, Alianza Editorial (trad. Ambrosio Berasain, Alianza Música</ref> afirma que ye una obra maestra. Compuesta cuando l'Exércitu Colorado taba a puntu de ganar a Alemaña, el so calter ambiguu nel que predomina una mirada introspectiva y de cutiu tráxica, cayó como una bomba ente los dirixentes rusos. En munchos casos la crítica occidental tampoco pudo dixerila. Quiciabes la yá fuerte influencia naquellos años del dogmatismu dodecafónico faía que dellos críticos vieren nella una nueva aplicación de recetes compositivas periclitadas, de la mesma manera que na ''Quinta Sinfonía'' viérense a cencielles "migayes cayíes de la mesa d'una llacuada romántica" que dalgún críticu español dixo odiar.<ref>[[José Luis Pérez de Arteaga]]: "Les sinfoníes de Shostakovich" en Ritmu 453-455, 1975.</ref> Les sinfoníes númberos 10 y 11 formen un dípticu nel que'l molde sinfónicu tradicional ye reutilizáu pol compositor con una enorme maestría. Paez como si Shostakóvich quixera demostrar que nos vieyos fudres de los cuatro movimientos de la forma sinfónica tradicional pueden criase vinos nuevos, que son amás bonos. Na ''Décima Sinfonía'' la firma musical del compositor (el motivu re, el mio bemol, do, si, esto ye, DSCH en nomenclatura musical xermánica) ye'l nucleu estructural d'una obra que, diendo de la escuridá a la lluz paez recuperar de dalguna manera l'optimismu que munchos años antes rellumara na ''Primer Sinfonía''. La ''Sinfonía nᵘ 11'', subtitulada "1905" n'alusión a la crisis revolucionaria d'esi añu en Rusia, podría considerase como la más consiguida ente les sinfoníes programátiques de Shostakóvich. Sean los llabradores y obreros rusos masacrados nel Domingu Colorado de 1905 poles tropes zaristes<ref>Maximo Gorki, El domingu coloráu. Bilbao, Zero, 1974, disponible en pdf en: ciml.250x.com/archive/literature/spanish/gorki_el domingu coloráu.pdf</ref> (como indiquen el subtítulu de la sinfonía y los títulos de los sos cuatro movimientos), sían los estudiantes, trabayadores y ciudadanos húngaros polo xeneral, masacrados poles tropes ruses en 1956, poco primero de la composición de la obra (subtexto que se suxurió como posible interpretación de la obra y que, según indica Lloréu Fay,<ref name="Fay_1">Fay, Lloréu (1999). Shostakovich: A Life. Oxford University Press</ref> foi espresamente negáu pol compositor antes de la so muerte, lo cual nun significa necesariamente que seya falsu), quien ensin dulda habita nos compases d'esta obra ye'l dinamismu de les balasmes caleyeres y de los disturbios nos que s'enfrenten fuercies bien desiguales. Esta ''Sinfonía nᵘ 11'', apinada amás de referencies a cantares revolucionarios ruses ya internacionales (como ''La Varsoviana'', n'España bien usada polos anarquistes de la CNT), qu'aluden ente otres coses a la represión política, ye tou una maravía de polisemia. Ian MacDonald indignar contra los comentarios que consideraben la ''Sinfonía nᵘ 12, L'añu 1917'', como un fracasu, pero la so opinión n'esto<ref>MacDonald, Ian (1990). The New Shostakovich. Northeastern University Press</ref> paez ser non solo minoritaria sinón absolutamente marxinal. Cuasi naide defende esta sinfonía de pocu más de media hora de duración na que paeciera que'l compositor apexóse nun material musical que repite machaconamente, cuasi hasta l'enfastiu. Un datu enigmáticu ye la presencia d'un motivu de la ''Suite Lemminkainen'' de Sibelius, cita evidente pa la que nun se dio hasta agora nenguna esplicación convincente. Munchos de quien conocen los quince sinfoníes de Shostakóvich consideren que nos trés últimes tópase lo meyor de la so producción sinfónica. Quien s'inclinen más escontra'l vanguardismo musical suelen optar pola ''Sinfonía nᵘ 14'', ente que la nᵘ'' 13, Babi Yar'', o la nᵘ'' 15'' suelen ser la eleición de quien miren más escontra la tradición sinfónica y escontra el sieglu XIX. Sía como fora, estos trés sinfoníes, dafechu distintes ente sigo, cuasi como si fueren compuestes por trés compositores distintos, tán a xuiciu de munchos críticos musicales ente lo meyor que la forma sinfónica produció nel sieglu XX. Sicasí, la ''Sinfonía nᵘ 14'', instrumentada pa orquesta de cámara, con dos solistes que canten poemes d'autores diversos, pero toos referentes a la muerte, nos sos once movimientos, nun paez realmente una plasmación fiel de la forma sinfónica. Tampoco lo ye la ''Sinfonía nᵘ 13'', que con solista y coru qu'intervienen nos sos cinco movimientos paez ser muncho más un oratoriu. Na ''Sinfonía nᵘ 15'' el compositor volvió a la música puramente instrumental y a la estructura en cuatro movimientos, nos que sobre les cites de sigo mesmu y d'otros (Rossini y Wagner sobremanera) Shostakóvich construyó lo que podría interpretase como un enorme mausoléu musical. De los seis conciertos de Shostakóvich (dos pa pianu, dos pa violín y dos pa violonchelu) los de pianu son simpáticos ya intrescendentes (sobremanera'l segundu) y, del restu, el ''Conciertu nᵘ 1 pa violín'' paez ser el qu'amena mayor consensu y entusiasmu de crítica y públicu, pola introspeición y la vehemencia emotiva de los sos movimientos lentos y l'allegría contaxoso de la so final. De los seis, ye nel ''Conciertu nᵘ 2 pa violonchelu'' onde Shostakóvich averóse más a la vanguardia. La obra de Shostakóvich pa grupos de cámara, pa voz con acompañamientu y pa pianu solista ye inmensa. De los quince cuartetos el ''Octavu'' ye claramente'l más popular. Dizse y paez haber pruebes que la suxuren<ref name="Fay_1">Fay, Lloréu (1999). Shostakovich: A Life. Oxford University Press</ref> que'l compositor pensaba suicidase y que compunxo esta obra a manera de réquiem. Construyíu tou él sobre'l nucleu DSCH, el cuartetu tien una unidá estructural monolítica y ye una de les obres nes que más claramente s'espresa la voz tráxica del compositor, que, sicasí, se refirma una y otra vez cola so firma musical. Nun hai firma sicasí nel ''Cuartetu nᵘ 13'', una obra descarnao y xelizo que plantega musicalmente les interrogantes de la vida humana. Saliendo de la tonalidá Shostakóvich paez dise nesti cuartetu del mundu conocíu, quiciabes pa enfusase cola aullida final d'un violín nel más allá. El ''Tríu nᵘ 2 pa violín, violonchelu y pianu'' tien esquemes tonales y melodíes que suxuren el folclor xudíu. Foi dedicada a la memoria del so amigu íntimu Ivan Sollertinsky. La ''Sonata pa violín y pianu'' foi compuesta para [[David Óistraj]], quien la estrenó con [[Sviatoslav Richter]]. Este confesó nes sos memories<ref>Monsaingeon, Bruno (2001). Sviatoslav Richter: Notebooks and Conversations. [[Princeton University Press]].</ref> que nun-y gustaba demasiao la obra. [[Ficheru:Russia-2000-stamp-Dmitri Shostakovich.jpg|thumb|Un sellu de Rusia cola semeya de Shostakóvich.]] Shostakóvich compunxo tamién música pa películes y pa la escena, ballets, óperes y una opereta. La so ópera ''Lady Macbeth del distritu de Mtsensk'' revisada como ''Katerina Izmáilova'', paez convertise yá en parte del repertoriu operísticu. Shostakóvich optó nella por un naturalismu antirromántico (dizse que los glissandi pornográficos de los trombones provocaron l'escándalu de Stalin) al que ye difícil atopa-y una esplicación clara (Taruskin fixo un intentu). ''La ñariz'', ópera risible basada nun testu de Gogol, ye probablemente una de les obres más consiguíes del Shostakóvich de mocedá, empeñáu n'enllazar cola tradición satírica rusa y al empar colos enclinos musicales del so tiempu. Vólkov comentó na introducción de ''Testimoniu'' que Shostakóvich adoptó de cutiu el papel del ''[[yuródivy]]'' o allumáu y el ''yuródivy'' desempeña un papel importante na ópera de [[Músorgski]], ''[[Borís Godunov (ópera)|Borís Godunov]]'', que Shostakóvich almiraba y de la que produció una nueva orquestación. Siguiendo a Mahler, que s'atrevió hasta con Beethoven, Shostakóvich nun tuvo reparos en enmendarle la plana a otros y asina orquestó tamién les ''Cantares y dances de la muerte de Músorgski'' y la ''Cantar de la pulga'' de Beethoven y reorquestó el ''Conciertu pa violonchelu'' de Schumann. Pero, según cuenta Michael Steinberg nos sos comentarios a la ''Décima Sinfonía'' de Mahler, Shostakóvich nun s'atrevió o nun quixo terminar esta obra inacabada, xera na qu'intentó interesa-y a finales de los años cuarenta'l musicólogu canadiense Jack Diether. == El so calter == Shostakóvich yera de delles formes un home obsesivu. Según la so fía, taba «encegoláu cola llimpieza» (Árdov p. 139); sincronizaba los relós nel so apartamentu; regularmente unviábase cartes a sigo mesmu pa probar cómo taba funcionando'l serviciu postal. Nel llibru ''Shostakóvich: A Life Remembered'', de Wilson, se listan 26 referencies al so nerviosismu. Yuri Lyubímov comenta que «el fechu de qu'él fora más vulnerable y receptivu que les demás persones yera ensin dala dulda un componente importante de la so xenialidá» (Wilson p. 183). Nos sos últimos años de vida, Krzysztof Meyer recordó: «La so cara yera una bolsa de tics y xestos» (Wilson p. 462). Cuando taba de bon humor, el deporte yera una de les sos principales distracciones, anque prefería quedase como espectador o como árbitru pa participar (yera árbitru de fútbol calificáu). Tamién-y gustaben los xuegos de cartes, particularmente el solitariu, y l'axedrez. Dambes cares, escura y clara, de la so personalidá faíense evidentes pola so afición polos escritores satíricos como [[Nikolái Gógol|Gógol]], [[Antón Chéjov|Chéjov]] y [[Mijaíl Zóschenko]] (Wilson p. 41). La influencia de los anteriores puede vese nes sos cartes, nes que fai parodies perverses de los funcionarios soviéticos. {{ensin referencies}} Shostakóvich yera cobarde por naturaleza. Flora Litvínova dixo que «yera incapaz de dicir “non” a cualquier persona» (Wilson p. 162). Esto significaba que yera fácilmente persuasible pa roblar comunicaos oficiales, incluyendo una denuncia pública d'[[Andréi Sájarov]] en 1973. === Ortodoxa y revisionismu === La respuesta de Shostakóvich a les crítiques oficiales ye discutible. Ta claro qu'aparentemente yera parte del Estáu. Pronunció discursos, o los lleó siquier, y robló artículos qu'espresaben la llinia de pensamientu del gobiernu. Tamién ye xeneralmente aceptáu que-y disgustaba'l réxime, puntu de vista confirmáu pola so familia, les sos cartes a Isaak Glikman y la cantata satírica ''Rayok antiformalista'', que fai risión la campaña antiformalista y que se caltuvo despinta inclusive dempués de la so muerte.<ref>Yakubov M. Shostakovich's Anti-Formalist Rayok // Shostakovich in Context / Ed. Rosamund Bartlett. Oxford: Oxford University Press, 2000.</ref> Lo que ye inciertu ye hasta qué puntu Shostakóvich trataba d'amosar la so oposición al réxime al traviés de la so otra música. El puntu de vista revisionista foi espuestu por [[Solomón Vólkov]] nel so llibru ''Testimoniu'' en 1979, que Vólkov presentó como si fueren les memories de Shostakóvich y que la so falsedá paez ser claramente demostrada pol llibru de Malcolm Brown. El Shostakóvich que supuestamente fala en ''Testimoniu'' diz que munches de les sos obres contienen mensaxes en clave contra'l gobiernu. Qu'esos mensaxes en clave esistan o non, ye, ta claro, independiente de que Vólkov seya o non un farsante. Que Shostakóvich incorporaba cites y alusiones nel so trabayu rescampla, al igual que lu ye la so firma musical [[DSCH]]. El so collaborador por enforma tiempu, [[Yevgeny Mravinsky]], dixo que «Shostakóvich esplicaba frecuentemente les sos intenciones con imáxenes y connotaciones» (Wilson p. 139). La perspeutiva revisionista foi sofitada polos fíos del compositor, Maksim y Galina, y por dellos músicos rusos. La viuda Irina polo xeneral sofita esta tesis, pero afirma que ''Testimoniu'' ye una falsificación de Vólkov. Un revisionista prominente foi'l fináu Ian MacDonald, espertu en Los Beatles y en Shostakóvich. El so llibru ''The New Shostakovich'' interpreta la música de Shostakóvich en clave conspirativa, cuasi cada corchea tien un significáu. Los antirevisionistas nieguen l'autenticidá de ''Testimoniu'' y alieguen que Vólkov fixo una compilación de diversos artículos, chismes y posiblemente dalguna información llograda direutamente del compositor. Más polo xeneral, argumenten que la significación de Shostakóvich ta más na so música que na so vida, y que buscar mensaxes políticos nun ameyora sinón que va en desterciu del valor artísticu de la música del compositor. Ente los antirrevisionistas destaquen Lloréu Fay y Richard Taruskin. El llibru de Elizabeth Wilson ''Shostakovich: A Life Remembered'' brinda interesantes testimonios sobre'l compositor. En castellán, el llibru ''Shostakóvich: la so vida, la so obra, la so dómina'', del compositor polacu Krzysztof Meyer, apurre una introducción accesible a la vida y l'obra de Shostakóvich. == Notes y referencies == {{llistaref}} == Llectures complementaries == === Llibros y artículo === * Prieto, Carlos (2014). "Dmitri Shostakóvick. Xeniu y drama". Méxicu. Fondu de Cultura Económica; Edición: 1 (27 de marzu de 2014). www.fondodeculturaeconomica.com * Ardov, Michael (2004). ''Memories of Shostakovich''. Short Books. ISBN 1-904095-64-X. * Brown, Malcolm Hamrick (2004), compilador. '' A Shostakovich Casebook''. Bloomington: Indiana University Press, 2004. * Fanning, David, comp. (1995) ''Shostakovich Studies''. New York, [[Cambridge University Press]]. * Fay, Lloréu (1999). ''Shostakovich: A Life''. Oxford University Press. ISBN 0-19-513438-9. * Ho, Allan and Feofanov, Dmitry (1998). ''Shostakovich Reconsidered''. Toccata Press. ISBN 0-907689-56-6. * [[Ian MacDonald|MacDonald, Ian]] (1990). ''The New Shostakovich''. Northeastern University Press. ISBN 1-55553-089-3. * Meyer, Krzysztof (1997). ''Shostakóvich: La so vida, la so obra, la so dómina''. Madrid, Alianza Editorial (trad. Ambrosio Berasain, Alianza Música; 75). ISBN 84-206-8675-1. * Shostakovich, Dmitri and Glikman, Isaak (2001). ''Story of a Friendship: The Letters of Dmitry Shostakovich to Isaak Glikman''. Cornell Univ Press. ISBN 0-8014-3979-5. * Shostakovich, Dmitri and Volkov, Solomon (2000). ''Testimony'' (7th edition). Proscenium. ISBN 0-87910-021-4. * Tapia Granados, J.A. (2006) "Cien años de Shostakovich" ''Mundu Clásicu'' Abril (http://www.mundoclasico.com/2009/documentos/doc-ver.aspx?id=69f7dceb-229b-478d-8441-02061277f998). * Volkov, Solomon (2004). ''Shostakovich and Stalin: The Extraordinary Relationship Between the Great Composer and the Brutal Dictator''. Knopf. ISBN 0-375-41082-1. * Wilson, Elizabeth (1994). ''Shostakovich: A Life Remembered''. Princeton University Press. ISBN 0-691-04465-1. * Barnes, Julian (2016). "El ruiu del tiempu". Traducción de Jaime Zulaika. Editorial Anagrama. ISBN 978-84-339-7955-1 == Enllaces esternos == {{commonscat|Dmitri Shostakovich|Dmitri Shostakóvich}} {{IMDb nome|0006291}} * [http://www.scoremagacine.com/Compositores_det.php?Codigo=1185 Sobre Dmitri Shostakóvich], nel [http://www.scoremagacine.com/ sitio] Score Magacine; n'español. ** Sobre la [[música cinematográfica]] de Shostakóvich, nel mesmu sitiu: [http://www.scoremagacine.com/Estudios_det.php?Codigo=46 1]; [http://www.scoremagacine.com/Estudios_det.php?Codigo=49 2]. * ''[http://web.archive.org/20001011112051/www.geocities.com/rickredrick/Shostakovich.html Shostakovich Myths Debunked]'', crítica de ''Testimoniu'' y revisión xeneral (n'inglés). * ''[http://www.siue.edu/~aho/musov/dmitri.html Shostakovichiana]'', refecha coleición de materiales sobre'l compositor dende una perspeutiva crítica (n'inglés). * ''[http://web.archive.org/web/http://home.wanadoo.nl/ovar/shosopus/shosopus.htm Onno van Rijen's Opus by Shostakovich]'', llista d'obres por categoríes (n'inglés). * [http://www.opusmusica.com/011/familia.html Shostakovich en familia], reseña del llibru de Mijaíl Árdov tituláu ''Shostakovich. Alcordances d'una vida.'' (Entevistes colos sos fíos Maksim y Galina). * ''[http://web.archive.org/web/http://www.cuadernosdemusicayliteratura.com/2010/09/shostakovich-caos-en-vegada-de-musica.html Shostakovich: Caos en cuenta de música]'', sobre'l discutiniu con Stalin tres l'estrenu de Lady Macbeth === Audiu === * [http://web.archive.org/web/http://www.epitonic.com/artists/dimitrishostakovich.html Epitonic.com: Dmitri Shostakóvich] con pistes de ''Written With The Heart's Blood''. * [http://web.archive.org/web/20040626120249/https://www.bbc.co.uk/radio3/discoveringmusic/audioarchive.shtml Archivu del programa de la BBC "Discovering Music"], qu'inclúi les sinfoníes nᵘ 5 y nᵘ 10, el cuartetu de cuerda nᵘ 8 y el conciertu pa violonchelu nᵘ 1. * [http://www.classiccat.net/shostakovich_d/index.htm Classic Cat - Dmitri Shostakóvich]: Resume de pieces musicales de Shostakovich n'Internet. * [http://web.archive.org/web/http://www.panufniktrio.com/sites_eng/mp3_eng.html Pianu Trio E minor op. 67 ]: videu grabáu pol Tríu Panufnik. * [http://www.youtube.com/watch?v=TaES_dxjTxQ ''Rayok antiformalista'']: videu grabáu nel conciertu conmemorativo de los 25 años de los Virtuosos de Moscú, 2005. * The War Symphonies: Shostakovich against Stalin [https://www.imdb.com/title/tt0218711/] {{NF|1906|1975|Shostakivich, Dmitri}} {{Tradubot|Dmitri Shostakóvich}} [[Categoría:Compositores de música clásica de Rusia]] [[Categoría:Compositores d'ópera de Rusia]] [[Categoría:Compositores de balé]] [[Categoría:Compositores pa pianu]] [[Categoría:Héroe del Trabayu Socialista]] [[Categoría:Premiu Lenin]] [[Categoría:Persones de San Petersburgu]] [[Categoría:Compositores de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Compositores de bandes sonores de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Estrella de l'Amistá de los Pueblos]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Musical Léonie Sonning]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] c3yw283cbiwwc3m4rukru33bqlng8od 0 91377 3709515 3708535 2022-08-19T06:04:43Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Construcción}} [[Ficheru:Dining table for two.jpg|thumb|260px|Moblame de diseñu contemporaneu.]] [[Ficheru:Louis XV. Fauteuil (Carved and Gilt).jpg|thumb|Sillón talláu y doráu de estilu Lluis XV.]] '''Moblame''' ye'l conxuntu de muebles; son oxetos que sirven pa facilitar los usos y actividaes habituales en [[casa|cases]], oficines y otru tipu de locales.<ref>{{cita llibru |apellíu=Heyderman |apellíu2= May |nome=Emma |nome2=Peter |añu=2011 |títulu=Complete PET |fechaaccesu=23 de marzu de 2017 |páxina=13 |capítulu=Homes and habits |capítulu-trad=Llar y vezos |url-capítulo=http://assets.cambridge.org/97805217/46489/excerpt/9780521746489_excerpt.pdf |lugar=Madrid |editorial=[[Cambridge University Press]] |apellíu-editor=Mayhew |nome-editor=Camilla |idioma=inglés |isbn=9788483237397}}</ref> De normal el términu alude a los oxetos que faciliten les actividaes humanes comunes, tales como dormir, comer, cocinar, folgar, etc., por aciu [[mesa|meses]], [[siella|sielles]], [[cama|cames]], estanteríes, muebles de cocina, etc. El términu esclúi instrumentos y máquines tales como PCs, [[teléfonu|teléfonos]], [[electrodomésticu|electrodomésticos]], etc. == Tipos de moblame == Esisten dellos tipos de moblame, como los muebles que tienen una superficie horizontal separada del suelu, como sielles y [[cama|cames]], meses, o bien, muebles pal almacenaxe o archiváu de llibros, revistes, ropa, etc. El [[moblame urbanu]] o equipamientu urbanu ye'l conxuntu de bancos, marquesines, papeleres, etc. instaláu polos conceyos pa usu del vecinderu. El moblame puede ser el productu del diseñu o consideráu una forma d'[[Artes decoratives|arte decorativo]]. Amás del fin funcional del moblame, puede sirvir a un propósitu simbólicu o relixosu. El moblame domésticu crea, en conxunción con otros oxetos como llámpares o relós, espacios interiores convenientes, alcontradizos y funcionales. El moblame puede ser [[artesanía|artesanal]] o [[industrial]], y pol so gran carga ornamental foi consideráu oxetu artísticu na historia del arte decorativo, sobremanera el de la dómina pre-industrial. Na actualidá cobró gran relevancia, pola so importancia pa la venta en réxime d'autoserviciu, el moblame comercial y les estanteríes pa la esposición de productos nes tiendes. Pueden ser elementos bien senciellos, dientro d'estándares determinaos, o diseños bien específicos y sofisticaos, en función del tipu de productu a presentar sobre ellos. == Materiales == Los materiales emplegaos na so ellaboración suelen ser: * [[Madera]]: Tuvo un gran protagonismu dende los exipcios hasta'l mueble estilu [[Art Nouveau]], ya inda sigue siendo'l material preferíu por munches persones. Los tipos de maderes más emplegaos son les de [[Pinus|pinu]], [[Cerasus|zrezal]], [[Castanea|castañu]], [[Fagus|haya]], [[carbayu]], etc. * [[Metal]]: Dempués de la primer guerra mundial, col advenimiento del [[Movimientu Modernu]] y los diseños de [[Marcel Breuer]] con tubu d'aceru curvacio. [[Ficheru:QueenHetepheres Bed-FuneraryFurniture MuseumOfFineArtsBoston.png|thumb|200px|Cama de Hetepheres. [[Dinastía IV d'Exiptu]], c. [[2600 e.C.|2600&nbsp;e.&nbsp;C.]] Museum of Fine Arts, Boston.]] La historia del moblame empecipiar col cambéu de costumes del ser humanu, al tresformase de nómada cazador en llabrador sedentariu. Evidencies de moblame de l'antigüedá, que perduraron, atópase en pintures murales y [[baxorrelieve]]s del [[Antiguu Exiptu]] del tercer mileniu edC. Moblame recuperáu del Antiguu Exiptu ye una cama descubierta nuna tumba de [[Tarjan]], un conxuntu d'oxetos moblames na tumba de la reina Hetepheres, de ca. 2600&nbsp;e.&nbsp;C., o una [[taburete|banqueta]] de ca. 1550&nbsp;e.&nbsp;C., en [[Tebas (Exiptu)|Tebas]]. La tumba de [[Tutankamon]], ca. 1325&nbsp;e.&nbsp;C., contenía ensame de enseres ente los que s'atopaben dellos muebles aceptablemente calteníos. L'[[alfombra]] más antigua que perduró, l'alfombra de [[Pazyryk]], foi atopada, conxelada, nuna tumba de [[Siberia]] y foi datada ente los sieglos VI ya III&nbsp;e.&nbsp;C. == Historia == {{AP|Historia del moblame}} === El mundu clásicu === Los oxetos de la dómina clásica fueron topaos nos [[túmulu|túmulos]] de [[Frixa]] y los montículos de Midas en [[Gordión]], [[Turquía]], pertenecen al sieglu VIII&nbsp;e.&nbsp;C. Ente les pieces atopaes tópense meses y armarios de serviciu. El diseñu de moblame de l'[[antigua Grecia]] empezó nel segundu mileniu edC, incluyendo cames y les sielles klismos, que fueron calteníes non solo como muebles sinón tamién en dibuxos de xarrones griegos. Los romanos tuvieron muebles realizaos, preciosos en gran bayura. Nes escavaciones de 1738 y 1748 de [[Herculano]] y [[Pompeya]], atopáronse dellos oxetos del moblame romanu calteníu ente les cenices de la erupción del [[Vesubiu]]: llechos de madera colorao, con incrustaciones en plata de senciella construcción y gran llixereza, distintos asientos como'l ''bisellium'' pa dos persones y la ''sella'' pa una sola. Estos asientos yeren munches vegaes de bronce y escarecíen de respaldu lo que facer incómodos. Na vida ordinaria sirvir de sielles de madera llixeru y cómodes, delantre de les cualos asitiábase'l ''scabellum'' o taburete. Había gran variedá de meses, de trébedes que solíen emplegase como [[braseru|braseros]] y, sobremanera, una inmensa cantidá de candelabros y llámpares amás d'arques de madera con adornos de metal, bancos, carros, etc. Col trunfu del cristianismu y la invasión de los bárbaros, se expatriaron los artistes de Roma y repunxo gran importancia'l moblame antiguu, especialmente nel imperiu d'Oriente, esto ye, ente los bizantinos.<ref name=ref_duplicada_1>Diccionariu enciclopédicu popular ilustráu Salvat (1906-1914)</ref> [[Ficheru:Roman Couch, Generally of Bronze.jpg|thumb|center|400px|Cama romana, construyida en bronce.]] [[Ficheru:Italian Coffer.jpg|thumb|Arca italiana.]] === La Edá Media === Mientres la [[Edá Media]] les artes, la industria y el comerciu adquirieron un rellumanza ensin conocer hasta entós y al llau de los artistes que siguíen les tradiciones de los monesterios surdieron otros en correspondencia colos arquiteutos llaicos. D'entós, daten les magnífiques obres de carpintería y d'escultura en madera: [[arca (Arcón)|arques]], armarios, [[arca|arques]], bancos decoraos con pintures o baxorrelieves, tou ello bien portátil y arremente pa ser tresportable en carros o sobre mules cuando'l dueñu camudaba de residencia. Les cames y bancos taben afataos con almohadones. Yeren bien notables los [[sitial]]es de coru y les sielles capitulares. Yá nel sieglu XIV el moblame estremar pol so luxu y vemos [[arca (Arcón)|arques]] afataos con [[herraje]]s o forraos de [[guadamecil]]es, sielles de cobre o de madera, maletes, cestos, bagules, grandes armarios y amplios llechos, aparadores, etc.<ref name=ref_duplicada_1 /> === La Renacencia Xunta coles otres artes, el [[Renacimientu]] italianu de los sieglos XIV y XV marcó un resurdimientu del arte clásico, inspiráu na tradición grecorromana. Una eclosión similar d'arte y de renacencia cultural, asocedió nel norte d'Europa, a empiezos del sieglu XV. [[Ficheru:Arca de la Batalla de Anghiari (M.A.N. 51936) 01.jpg|thumb|400px|center|Arcón nupcial [[República de Florencia|florentín]] del [[sieglu XV]] ([[Muséu Arqueolóxicu Nacional (España)|M.A.N.]], [[Madrid]]).]] === El Barrocu === El sieglu XVII, nel norte y sur d'Europa, tuvo carauterizáu pola opulencia, y los diseños doraos del [[Barrocu]], qu'incorporaben de cutiu una gran cantidá d'ornamientu vexetal. Nel sieglu XVIII, el diseñu de moblame empezó a desenvolvese y perfeccionase más rápido. Anque hubo dellos estilos que pertenecieron fundamentalmente a una nación, como'l [[Paladismo]] en [[Gran Bretaña]], otros como'l [[Rococó]] y el [[Neoclasicismu]] perpetuar en toa Europa Occidental. === L'eclecticismu === [[Ficheru:Napoleon-Throne.480.jpg|thumb|El tronu de Napoleón, d'estilu Imperial.]] El [[sieglu XIX]] ye usualmente definíu pol amiestu d'estilos antiguos, como'l [[Arte góticu|Góticu]], [[Neoclasicismu]] y [[Rococó]]. La reforma del diseñu de fin de sieglu, introdució'l movimientu Estéticu y el movimientu [[Arts and Crafts]]. El [[Art Nouveau]], surdíu a principios del sieglu XX, foi influyíu por dambos movimientos, y de la mesma con ésti empezaría'l [[Movimientu Modernu]] nel diseñu de moblame y les artes aplicaes. === El sieglu XX === Nos primeros trés cuartos del sieglu XX el diseñadores trabayaron estilos como la [[Secesión de Viena]], el ''[[Wiener Werkstätte]]'', ''[[De Stijl]]'', ''[[Bauhaus]]'' y el ''[[Art Decó]]. El diseñu [[Posmodernismu|posmoderno]], cruciáu pol movimientu [[Pop Art]], ganó impulsu nes décades de [[años 1960|los sesenta]] y [[años 1970|los setenta]], promocionáu en [[años 1980|los ochenta]] por movimientos italianos basaos nel [[Grupu Memphis]] o'l [[Radical Design]]. El moblame transicional intentó enllenar l'espaciu ente gustu tradicional y el modernu. Iniciatives como [http://in.reuters.com/video/2013/01/21/smart-furniture-heralds-a-future-with-li?videoId=240633420 WoodTouch],<ref>"WoodTouch, a new interaction interface for wooden furniture" I Arakistain, M Barrado - arXiv preprint [http://arxiv.org/abs/1307.0951 arXiv:1307.0951], 2013</ref> propunxeron apurrir nueves funcionalidades al moblame, amás de ser un elementu decorativu y de soporte. [[Ficheru:Furniture 1.jpg|thumb|center|400px|Moblame diseñáu por [[Alvar Aalto]], producíu por Artek.]] <gallery> Ficheru:Vrba postelja.jpg| Ficheru:Lundia-hylly.jpg| Ficheru:Table set by tapiovaara.jpg| Ficheru:VOLTAIRE Seat.jpg| Ficheru:A_brown_sofa_(2005-03-03).jpg| Ficheru:Hocker fcm.jpg| Ficheru:Salemer Münster Musikerzimmer Notenschrank.jpg| Ficheru:Vedel childrens furniture gh.jpg| </gallery> == Ver tamién == * [[Diseñadores de moblame]] * [[Diseñu Industrial]] * [[Diseñu d'interiores]] * [[Moblame urbanu]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Gloag, John. ''A Short Dictionary of Furniture.'' New York: Holt, Rhinehart, and Winston, 1965. * Hayward, Charles H., ''Antique or Fake?: The Making of Old Furniture.'' London: Evans Brothers, 1971. * Koizumi, Kazuko. ''Traditional Japanese Furniture.'' Japan: Kodansha International, 1997. == Enllaces esternos == {{commonscat|furniture}} {{Tradubot|Mobiliario}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Moblame]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] dit5smv2urdtsabol9slqtnvrsjgmar 0 91753 3709561 3707671 2022-08-19T06:48:23Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} {{Intro bio}} La [[Gould League]] n'[[Australia]] lleva'l so nome n'honor a les sos contribuciones a la ornitoloxía. La so identificación de los [[Fringilla|pinzones]] de [[Charles Darwin]] foi básica pal desenvolvimientu de la [[L'orixe de les especies|teoría del orixe de les especies]]. == Biografía == Gould nació en Lyme Regis, [[Dorset]], y yera el fíu d'un xardineru. Poco dempués de la so nacencia'l so padre llogró un puestu nuna finca cerca de Guildford, [[Surrey]], y en [[1818]] foi nomáu capataz de los xardinos reales de Windsor. Gould empecipió la so formación como [[hortalaneru]] y foi entós cuando se convirtió nun espertu en [[taxidermia]]. En [[1824]] empecipió un negociu de taxidermia en [[Londres]] y les sos habilidaes lleváronlu a ser el primer conservador del muséu de la Zoological Society of London en [[1827]]. El so trabayu púnxo-y en contautu colos meyores naturalistes d'Inglaterra, y tamién la oportunidá de ser el primeru en ver les nueves coleiciones d'aves que llegaben a la Sociedá. En [[1830]] llegó una coleición d'aves del [[Himalaya]], de les cualos munches non se describieron con anterioridá. Gould publicó estes aves en ''A Century of Birds from the Himalayas'' ([[1830]]–[[1832]]). El testu foi escritu por [[Nicholas Aylward Vigors]] y les ilustraciones yeren litografíes de la muyer de Gould, Elizabeth. Esti trabayu foi siguíu por cuatro más nos siete años siguientes, con testos del propiu Gould y editaos por Edwin Prince. Dalgunes de les ilustraciones yeren d'[[Edward Lear]]. Cuando [[Charles Darwin]] presentó los especímenes d'aves y mamíferos recoyíos mientres el so viaxe nel [[HMS Beagle|Beagle]] a la [[Geological Society of London]] na so xunta del [[4 de xineru]] de [[1837]], les aves fueron apurríes a Gould pa la so identificación. Dempués de trabayar nello, na siguiente xunta del [[10 de xineru]] informó que les aves de les [[Islles Galápagos]] que Darwin pensaba que yeren mierlos, picogordos y [[Fringillidae|pinzones]], yeren en realidá "''una serie de pinzones tan particulares''" como pa "''formar un grupu dafechu nuevu, que contendría 12 [[especie|especies]]''". La historia llegó a los periódicos. En marzu Darwin y Gould atopar de nuevu, afayando que'l "cerrica de Galápagos" de Darwin yera en realidá otra especie de pinzón y que los sos [[Mimidae|"mockingbirds"]] que recoyera en cada islla yeren en realidad especies separaes y non variaciones, con parientes na Suramérica continental. Darréu Gould informó de que'l pequeñu [[ñandú]] del sur que fuera salváu d'una cena de Navidá yera una especie nueva que llamó ''[[Rhea darwinii]]'', con un territoriu que s'asolapaba parcialmente colos el de los ñandús del norte. Darwin nun se fadiara n'etiquetar los sos pinzones indicando la islla de procedencia, pero otros miembros de la espedición tuvieron más curiáu. Darwin buscó los especímenes recoyíos pol capitán [[Robert FitzRoy]] y pola tripulación. A partir d'ellos foi capaz d'establecer que cada especie yera única de ciertes islles, lo que supunxo un importante pasu nel desenvolvimientu de la teoría de la evolución. [[Ficheru:Gould John Duckbilled Platypus 1845-1863.png|thumb|220px|right|Ornitorrincos. Autor: John Gould.]] En [[1838]], el matrimoniu Gould embarcó escontra [[Australia]] col propósitu d'estudiar les aves del país y ser los primeres en publicar un llibru sobre la tema. Xuntu con ellos foi'l naturalista [[John Gilbert]]. Llegaron a [[Tasmania]] en setiembre, conociendo al gobernador [[John Franklin]] y a la so muyer. Gould y Gilbert recoyeron exemplares na islla. En febreru de [[1839]] Gould embarcó escontra [[Sydney]], dexando a la so muyer embarazada colos Franklins. Gould viaxó hasta la estación del so cuñáu en [[Yarrundi]], emplegando tiempu en buscar ''[[Ptilonorhynchidae]]'' nel Liverpool Range. N'abril volvió a Tasmania pa la nacencia del so fíu. En mayu embarcó escontra [[Adelaide (ciudá)|Adelaide]] pa conocer a [[Charles Sturt]], que se taba preparando pa una espedición al [[ríu Murray]]. Gould recoyó especímenes nos montes de la cadena Mount Lofty y en Murray Scrubs, volviendo a [[Hobart]] en xunetu. Dempués viaxó cola so muyer a Yarrundi. Volvieron a Inglaterra en mayu de [[1840]]. La resultancia del viaxe foi ''[[The Birds of Australia]]'' ([[1840]]–[[1848]]) - [http://nla.gov.au/nla.aus-f4773 inclúi delles imáxenes escoyíes de la obra]. El llibru incluyía 600 llámines en siete volúmenes, 328 de les especies yeren nueves pa la ciencia y fueron bautizaes por Gould. Tamién publicó ''A Monograph of the Macropodidae, or Family of Kangaroos'' ([[1841]]–[[1842]]) y ''The Mammals of Australia'' ([[1849]]–[[1861]]) - [http://web.archive.org/web/http://nla.gov.au/nla.aus-f10032 inclúi delles imáxenes escoyíes de la obra]. [[Ficheru:Heliomaster longirostris - Gould.jpg|thumb|left|[[Heliomaster longirostris|Colibrí piquilargo]] ([[litografía]] John Gould).]]Ver tamién (n'inglés): [http://nla.gov.au/nla.pic-an6803903 Digitised album held by the National Library of Australia] Dempués de la muerte de la so muyer en [[1841]] los llibros de Gould fueron ilustraos por distintos artistes incluyendo a [[Henry Constantine Richter]] y [[Joseph Wolf]]. Mientres la so carrera profesional Gould sintió un especial interés polos [[colibrí]]es. Atropó una coleición de 320 especies, qu'exhibió na Gran Exhibición de [[1851]]. A pesar del so interés Gould nunca viera un colibrí vivu. En mayu de 1857 viaxó a los [[Estaos Xuníos]] col so segundu fíu Charles. Llegó a [[Nueva York]] antes de la temporada pa ver colibríes na ciudá; y el [[21 de mayu]] nos xardinos Bartram de [[Filadelfia]] pudo ver el so primer colibrí vivu (''[[Archilochus colubris]]''). Dempués siguió'l so viaxe a [[Washington D. C.|Washington]] onde pudo ver un gran númberu d'ellos nos xardinos del Capitoliu. Gould intentó llegar a Inglaterra con exemplares vivos pero ensin saber les condiciones necesaries pa caltenelos con vida lo máximu que pudo caltener los fueron dos meses. Gould publicó'l so ''Monograph of Trochilidae'' en [[1861]]. La [[Gould League]], fundada n'Australia en [[1909]], foi llamada asina nel so honor. Esta organización da a munchos australianos la so primer introducción a les aves, xuntu con educación ecolóxica y ambiental. Unu de los sos más importantes patrocinadores ye la [[Royal Australasian Ornithologists Union]] (agora conocida como [[Birds Australia]]). == Delles publicaciones == {{wikisource}} :''Fonte: [http://www.austmus.gov.au/research_library/bibliog.htm Australian Museum Research Library]'' * {{Versalita|john Gould}}. ''The birds of Asia''. 1850-83 7 vols. 530 planches. Artistes: J. Gould, [[H. C. Richter]], W. Hart, J. Wolf. Llitógrafos: H. C. Richter, W. Hart. Partes 33-55 completaes postmortem, por R. Bowdler Sharpe. Vol VI : artista y llitógrafu: W. Hart * -----------------. ''[[The Birds of Australia|The birds of Australia]]''. 1840-48. 7 vols. 600 planches. Artistes: J. Gould, Y. Gould, llitógrafu: Y. Gould * -----------------. ''The birds of Australia; Supplement 1851-69''. 1 vol. 81 planches. Artistes: J. Gould, H. C. Richter; llitógrafu: H. C. Richter * -----------------. ''The Birds of Great Britain; 1862-73. 5 vols. 367 planches. Artistes: J. Gould, J. Wolf, H.C. Richter, W. Hart; llitógrafos: H. C. Richter, W. Hart * -----------------. ''The Birds of Great Britain; 1862-73. 5 vols. 367 planches. Artista: J. Wolf; llitógrafu: H. C. Richter * -----------------. ''The birds of New Guinea and the adjacent Papuan Islands, including many new species recently discovered in Australia; 1875-88. 5 vols. 300 planches. Partes 13-25 completaes postmortem por R. Bowdler Sharpe. Artistes: J. Gould, W. Hart; llitógrafu: W. Hart * -----------------. ''A monograph of the Odontophorinae, or partridges of America; 1844-50 1 vol. 32 planches. Artistes: J. Gould, H. C. Richter; llitógrafu: H. C. Richter * -----------------. ''A monograph of the Ramphastidae, or family of toucans; 1833-35. 1 vol. 34 planches. Artistes: J. Gould, Y. Gould, Y. Lear, G. Scharf; llitógrafos: Y. Gould, Y. Lear; * Edición de 1854. Toes planchar atribuyíes a John Gould y H. C. Richter ** nueva impresión con 51 planches: [[Taschen]], [[Colonia (Alemaña)|Colonia]], Alemaña 2011 ISBN 978-3-8365-0524-6 * -----------------. ''A monograph of the Trochilidae, or family of humming-birds Supplement''. Completó postmortem R. Bowdler Sharpe; 1880-87. 5 partes. 58 planches. Artistes: J. Gould, W. Hart; llitógrafu: W. Hart * -----------------. ''A synopsis of the birds of Australia, and the adjacent islands''. 1837-38 1 vol. 73 planches. Artista y llitógrafu: Y. Gould == Honores == Munches [[especies]] fuéron-y dedicada a John Gould : * [[Nicholas Aylward Vigors]] (1785-1840) en 1831, ''[[Aethopyga gouldiae]]'' * [[René Primevère Lesson]] (1794-1849) en 1832, ''[[Lophornis gouldii]]'' * [[Johann Natterer]] (1787-1843) en 1837, ''[[Selenidera gouldii]]'' * [[Philip Lutley Sclater]] (1829-1913) en 1857, ''[[Euphonia gouldi]]'' {{zoólogu|Gould|Gould}} == Referencies == * Tree, I. ''The Ruling Passion of John Gould''. ISBN 0-7126-2158-X * ''Darwin'', Adrian Desmond & James Moore, Michael Joseph, the Penguin Group, Londres [[1991]] ISBN 0-7181-3430-3 == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|John Gould}} * [http://web.archive.org/web/http://www.amonline.net.au/research_library/johngould.htm] {{NF|1804|1881|Gould, John}} {{Tradubot|John Gould}} [[Categoría:Ornitólogos y ornitólogues d'Inglaterra]] [[Categoría:Ornitólogos y ornitólogues d'Australia]] [[Categoría:Naturalistes d'Inglaterra]] [[Categoría:Miembros de la Royal Society]] [[Categoría:Persones de Dorset]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] eo28qock4m2vhuzge05hpb6r6zb5l2w 0 91770 3709512 3703276 2022-08-19T06:01:54Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|HBO}} {{Organización}} '''HBO''' ([[sigles]] de '''''Home Box Office''''', n'[[Idioma inglés|inglés]], "taquilla en casa") ye unu de les canales de [[televisión per cable]] y [[Televisión per satélite|satélite]] más populares d'[[Estaos Xuníos]] y [[Llatinoamérica]]. Ye propiedá de la empresa estauxunidense ''[[Time Warner]]'' y la so sede central atópase en [[Nueva York]]. La so programación ta basada nel estrenu de películes yá exhibíes en cine y en películes y series de producción propia, ente les que destaquen ''[[Los Sopranu]]'', ''[[The Wire]]'', ''[[Band of Brothers]]'', ''[[The Pacific]]'', ''[[Sex and the City]]'', ''[[True Blood]]'' y ''[[Game of Thrones]]''. Coles mesmes, HBO tresmite engarradielles de boxéu so la denominación de HBO Boxing & B.A.D. (''Boxing After Dark''), según otros eventos deportivos. N'avientu de 2010, la canal cuntaba con 28,6 millones de suscriptores n'Estaos Xuníos, lo que-y convierte na cadena de televisión per cable y satélite con más abonaos d'esi país.<ref>[http://www.reuters.com/article/idUSTRE68C1A020100913 The mysterious disappearance of HBO subscribers], ''[[The Hollywood Reporter]]'' (vía [[Reuters]]), 13 de setiembre de 2010.</ref> HBO foi la primer canal de televisión per cable y satélite que nun usaba la rede d'espardimientu terrestre de televisión habitual hasta entós. Empezó les sos emisiones en 1965, cuando Charles Francis Dolan ganó una concesión de televisión nel Baxu Manhattan. En llugar d'usar cable de teléfonu o microondes, empezó a tender cable so les cais de Manhattan. En 1972, empezó a usar microondes y en 1975, HBO foi la primer cadena qu'emitía vía satélite. Gracies a esta meyora, pudo tresmitir en direutu un alcuentru de boxéu ente [[Muhammad Ali]] y [[Joe Frazier]] en [[Manila]]. En 1986, HBO tamién foi la primera en codificar la so emisión, por que namái la recibieren quien pagaben pola señal. HBO tamién tien otres canales en Llatinoamérica como [[HBO 2]], [[HBO Plus]], [[HBO Family]], [[HBO Signature]], HBO On Demand, [[Max (canal de televisión)|Max]], [[Cinemax]], [[Max Prime]] y [[MaxUP|Max Up]], amás de les sos versiones en HD. La cadena ta presente n'alredor de 150 países de tol mundu.<ref name=timewarner>[http://web.archive.org/web/http://www.timewarner.com/corp/businesses/detail/hbo/index.html/ Time Warner: HBO: Home Box Office]</ref> Tolos programes producíos son llicenciaos so la marca de HBO International. == Historia == === Oríxenes === '''HBO''' foi la primer canal de cable y satélite creáu como una canal de televisión de tresmisión non terrestre. En 1965, el visionariu y pioneru del cable Charles Francis Dolan ganó la franquicia pa construyir un sistema de cable en Baxu Manhattan, [[Nueva York]].<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.multichannel.com/article/87682-Maverick_Plays_and_Wins_by_Its_Own_Rules.php#d9y6-0-a Cablevision Through the Decades] Consultáu'l 8 de febreru de 2010 </ref> El nuevu sistema, llamáu Sterling Manhattan Cable pol señor Dolan, foi'l primer sistema de cable soterrañu urbanu de los Estaos Xuníos. En cuenta de colgar el cable de los postes telefónicos, y usando antenes de microondes pa recibir la señal, Sterling punxo cable soterrañu so les cais de Manhattan, porque la señal yera bloquiada pola gran cantidá d'edificios altos y rascacielos. Time Life Inc., esi mesmu añu mercó'l 20 % de la compañía de Dolan. A principios de 1970, buscando nueves fontes d'ingresos, el Sr. Dolan creó un ''Green Channel'' por que'l suscriptores puedan pagar extra por recibir películes ensin cortes y ensin comerciales, según cobertories deportives. P'ayudar a dirixir el so nuevu proyeutu, Dolan contrató como'l so vicepresidente de programación a un abogáu nuevu llamáu Gerald Levin, quien tenía esperiencia en contratación de películes pa tresmisión en televisión y eventos deportivos. Dolan presentó la so idea de ''Green Channel'' a la xerencia de Time Life, y anque la distribución per satélite yera una posibilidá remota nesa dómina, él convenció a Time Life pa sofitalos, y bien llueu'l "The Green Channel" convertir en ''Home Box Office'' el 8 de payares de 1972. HBO empezó a usar les microondes p'alimentar la so programación.<ref name="Forsyth 2002">{{cita web |url=http://kevinforsyth.net/delta/satcom.htm |títulu=Delta, Satcom, and the Cable Boom |fechaaccesu=3 de xunu de 2008 |apellíu=Forsyth |nome=Kevin S. |enllaceautor= |añu=2002 |obra=History of the Delta Launch Vehicle }}</ref><ref name="ReferenceA">''HBO Soundtrack:Home Box Office 5 Years - Nov 1977 HBO Guide''</ref><ref>[http://www.fcc.gov/omd/history/tv/1960-1989.html FCC History of Communications]</ref> El primer programa en tresmitir pola canal de pagu foi'l partíu de los [[New York Rangers]] contra los [[Vancouver Canucks]], a un sistema de canal de cable en Wilkes Barre, [[Pennsylvania]].<ref name="ReferenceA"/> Tamién nesa nueche vio la primer película en HBO: ''[[Casta invencible|Sometimes a Great Notion]]'' de 1971, empobinada y protagonizada por [[Paul Newman]] con [[Henry Fonda]] como coprotagonista. Sterling Manhattan Cable perdía dineru rápido porque la compañía tenía una pequeña base de suscriptores de 20.000 veceros en [[Manhattan]]. El sociu de Dolan, Time Life Inc., ganó'l control del 80 % de Sterling y decidió tomar el control na operación de Sterling Manhattan. Time Life refugó'l nome Sterling pa convertise en Manhattan Cable Television, ganando'l control de HBO en marzu de 1973. Gerald Levin reemplazó a Dolan como presidente y direutor executivu (Chief Executive Officer) de HBO. En setiembre de 1973, Time Life Inc. completó la so adquisición del serviciu de pagu. HBO tuvo puestu en 14 sistemes de Nueva York y Pennsylvania, pero la tasa de rotación yera escepcionalmente alta. El suscriptores solicitaben el serviciu en prueba per delles selmanes, cansar de ver les mesmes películes y atayaben. HBO taba lluchando y daqué teníase que faer. Cuando HBO llegó a [[Lawrence (Massachusetts)|Lawrence, Massachusetts]], la idea yera que'l suscriptores pudieren esperimentar el serviciu primeramente y de forma gratuita na canal 3. Dempués d'un mes, el serviciu mover a la canal 6 y se codificó. Esta prueba volvióse popular, ganando munchu suscriptores y el conceutu estendióse. (Lawrence recibe güei HBO na canal 301). === Desenvolvimientu (1975–1996) === El [[13 d'avientu]] de [[1975]], HBO convertir na primer canal de televisión en tresmitir la so señal vía satélite, cuando retresmitió la engarradiella de boxéu "Thrilla in Manila" ente [[Muhammad Ali]] y [[Joe Frazier]].<ref>[http://www.fcc.gov/omd/history/tv/1960-1989.html Communications History- Home Box Office]</ref><ref name="Forsyth 2002" /> El 28 d'avientu de 1981, HBO espandió'l so horariu de programación a 24 hores al día y siete díes a la selmana. [[Cinemax]] yera 24/7 dende'l día que se rexistró y [[Showtime (televisión)|Showtime]] y The Movie Channel facer 24 hores antes. En xineru de 1986, HBO tamién se convirtió na primer canal de satélite en cifrar (o codificar) la so señal del usu ensin autorizar col sistema Videocipher II. Más tarde, HBO foi la primer canal de cable en llanzar la versión de la so canal en [[alta definición]]. Orixinalmente HBO yera parte de Time Inc. Cuando ''Time'' xunir con ''Warner Communications'' en [[1989]], HBO convertir en parte de ''Time Warner'', que foi la empresa matriz de la canal hasta l'actualidá. HBO tamién se ganó una reputación por ufiertar programación orixinal de bien alta calidá. HBO ye un serviciu puramente de suscripción y que nun lleva publicidá o otru tipu d'anuncios tradicionales. Dambos factores mengüen la presión de HBO de menguar aspeutos o temes revesoses na so programación, dexando temes esplícites, como la violencia gráfica, el sexu esplícito, el llinguaxe soez y el consumu de drogues. La cadena atiende aprosimao a un terciu de los llares de los [[Estaos Xuníos]]. Suscribise a HBO puede ser relativamente costosu, yá que al suscriptor esíxese-y pagar por un "extra" del serviciu regular inclusive antes de pagar por el mesmu canal contratada. Daquién que xuba d'un paquete estándar de cable podría ver amontada la so cuenta del cable en más del 40 %. Anque la llei federal esixe qu'un sistema de cable déxe-y a la persona adquirir un paquete básicu de cable (canales locales) y HBO, los sistemes de cable pueden riquir l'usu d'una caxa "convertidora" (xeneralmente dixital) pa recibir HBO. === Ésitu de la so programación orixinal (1997-presente) === Entá nos díes del ''V-chip'', una teunoloxía que s'esixe n'Estaos Xuníos pa toles televisiones percima de los trelce pulgaes dende xineru de 2000, y que dexa a los padres bloquiar les canales d'alcuerdu a les sos categoríes de ''ratings'' (non de teleaudiencia sinón de la so categoría por conteníos), les canales de HBO entá nun funcionar ensin editar les películes de categoría R o programación TV-MA (aptu puramente pa públicu adultu o teleaudiencia madura) mientres el día, escluyendo HBO Family, que nun inclúi na so programación películes de categoría R y que xeneralmente emite películes de categoría PG-13 solo ente les 6 p.&nbsp;m. y les 6 a.&nbsp;m. Y yá que los críticos de la televisión tán obligaos a siguir la programación de HBO, pero'l públicu non, la influencia de la cadena puede tar sobrestimada. Comoquier, muncha de la programación de HBO foi reemitida n'otres cadenes y emisiones de tresmisión local, (xeneralmente dempués de ciertes cortes), y un gran númberu d'éstes tán tamién disponibles en DVD. Ye interesante ver que desque les series más esitoses de HBO, particularmente el tríu de ''[[Sex and the City]]'', ''[[The Sopranos]]'' y ''[[Six Feet Under (serie de televisión)|Six Feet Under]]'', son tresmitíes en cadenes de señal abierta n'otros países, como'l [[Reinu Xuníu]], [[Australia]], [[Perú]], la programación de HBO tien el potencial de ser vista por un mayor porcentaxe de la población d'esos países, comparáu colos Estaos Xuníos, debíu al altu costo de HBO, munchos norteamericanos namái ven programes de HBO en DVD o en cable básicu o tresmisión de programes o películes de derechos mercaos por temporaes (en señal abierta), meses y hasta años dempués de que la cadena tresmitiera los programes. HBO tien operaciones internacionales en Llatinoamérica, República Checa, Hungría, Rumanía (y Moldavia), Polonia, Eslovenia, Croacia, Serbia, Bulgaria y el Sur d'Asia (Bangladesh, India y Paquistán). Tamién tien una inversión temprana en SKY Network Television de [[Nueva Zelanda]] al traviés de la canal HBO (güei Sky Movies). HBO entama llanzar operaciones internacionales en mercaos estratéxicos d'[[Europa]] ([[Francia]], [[Reinu Xuníu]], [[España]], [[Alemaña]] ya [[Italia]]) y [[Xapón]]. HBO tamién tien un par de [[joint venture]]s (empreses a riesgu compartíu), primero cola formación de [[TriStar Pictures]] con [[Columbia Pictures]] y [[CBS]]. Columbia mercó depués les dos terceres partes de los intereses del estudiu. Entós HBO fundió'l so The Comedy Channel cola canal de cable HAI! de [[Viacom]] pa formar [[Comedy Central]]. HBO tamién tien un joint venture con Liberty Media y munches de les principales compañíes de cable en Movietime Channel (anguaño [[Y!]]). En 1997, [[The Walt Disney Company]] y [[Comcast]] mercaron el control de Y!. En 2003, Viacom mercó la metá de Comedy Central, que pertenecía a HBO y fundir cola so unidá, MTV Networks. En 2005, HBO y [[New Line Cinema]] llanzaron Picturehouse, un distribuidor independiente de películes. HBO ye'l principal patrocinador del U.S. Comedy Arts Festival. Dende'l 2012, HBO robló con [[Universal Studios|Universal]], polo cual va empezar a rodar filmes d'esta empresa, qu'enantes s'emitíen en FOX+. == Eslóganes == * '''1972-1978''': ''Different and First'' ("Distintu y primeru"). * '''1978-1982''': ''Don't Miss HBO'' ("Non te pierdas HBO"). * '''1982-1983''': ''Start with Us on HBO'' ("Empieza con nós en HBO"). * '''1983-1985''': ''There's No Place Like HBO'' ("Nun hai llugar como HBO"). * '''1986-1988''': ''Let's All Get Together'' ("Reunámonos toos"). * '''1988-1989''': ''Watch Us Here on HBO'' ("Míranos equí en HBO"). * '''1990-1992''': ''Simply The Best'' ("A cencielles lo meyor" en HBO Llatinoamérica, entá emplegáu en HBO Asia). * '''1992-1993''': ''We're HBO'' ("Somos HBO", "Vive la esperiencia" en HBO Llatinoamérica). * '''1993-1997''': ''We're Out of Town Today'' ("Tamos fora de la ciudá güei"). * '''1997-1998:''' ''It's Not TV, It's HBO'' ("Nun ye TV", ye HBO) - Utilizáu dende 2001 hasta 2005 na so señal antigua de Llatinoamérica (HBO Olé). * '''1998-actualidá''': ''Sunday is HBO'' ("Domingo ye HBO"). * '''2004-2006''': "HBO, el llugar" en HBO Llatinoamérica. * '''2006-2014''': "Ve más allá" en HBO Llatinoamérica. * '''2014-actualidá''': "El poder d'una historia HBO" en HBO Llatinoamérica. * '''2017-actualidá''': ''It's what connect us'' ("Ye lo que nos coneuta") en HBO Llatinoamérica. == Logos == <gallery> Hboole.png|HBO Llatinoamérica (HBO Olé) dende 1993 hasta 2000. Hbo-ultimo.png|HBO Llatinoamérica dende 2000 hasta 2001. HBO logo.svg|HBO Llatinoamérica dende 2001 hasta l'actualidá. </gallery> == Películes == HBO anguaño tien contratos esclusivos cola so compañía hermana [[Warner Bros]]. Amás caltién los derechos parciales de cable per pagu, de les películes producíes por [[Sony Pictures Entertainment]] (escluyendo aquelles que se faigan n'asociación con Revolution Studios), y [[Universal Studios]] (xuntu con Rogue Pictures y Focus Features). A pesar de que [[New Line Cinema]] ye tamién una compañía hermana de HBO, dalgunes de les sos películes nun apaecen en HBO por cuenta de un alcuerdu esternu previu col so competidor [[Starz]]. Les películes de [[Twentieth Century Fox]], [[Paramount]] y [[Dreamworks]] son tresmitíes en Llatinoamérica pol so competidor [[Fox Premium]]. Como resultáu d'estos alcuerdos llindaos, anque HBO tien una programación de películes de mayor ésitu de taquilla nes sales de cine de tol mundu como [[The Amazing Spider-Man]] estrenada en menos d'un añu del so estrenu orixinal nos cines o tamién l'ésitu de taquilla [[The Dark Knight Rises]] y [[The Avengers]], suel enllenar la so programación de madrugada con recién películes de clase B (tresmitíes principalmente nes canales de MAX Y MAXPRIME y dalgunes de les cualos nunca van ser estrenaes en sales de cines), producíes por compañíes independientes menos conocíes. Per otru llau, HBO suel amosar ''subruns'' (ye dicir tresmisión de películes que yá fueron puestes en señal abierta) de películes pal cine de la [[Paramount]], [[Universal Pictures]] y [[Lionsgate]]. En 2003, HBO mercó los derechos esclusivos pa cable per pagu de ''[[Star Wars: Episode II - Attack of the Clones|Star Wars Episode II: Attack of the Clones]]'' de Fox y Lucasfilm, y nos primeros 18 meses de la llicencia, tresmitió la película ensin ser antes tresmitida nenguna versión en nengún sistema de PPV. HBO tamién tien los derechos de la so secuela, ''[[Star Wars: Episode III - Revenge of the Sith]]''. Mientres les sos negociaciones polos derechos pal cable de Clones, fíxose un alcuerdu pa tresmitir la saga completa, qu'incluyía la versión reeditada o revisada para DVD de la triloxía orixinal (''[[Star Wars: Episode IV - A New Hope|Episodios IV]]'', ''[[Star Wars: Episode V - The Empire Strikes Back|V]]'' y ''[[Star Wars: Episode VI - Return of the Jedi|VI]]'') y como resultancia, la cadena hermana Cinemax convertir na primer cadena norteamericana en tresmitir los seis películes. En retribución, HBO va tener accesu llindáu al cable de pagu pa toes estes películes mientres l'añu 2008, cuando [[Spike TV]] asuma los derechos de tresmisión en televisión. HBO tamién tien los derechos esclusivos de les sos propies películes feches so HBO Films. En Hispanoamérica, ''HBO Family'' traduz al español y tresmite les películes orixinales del ''[[Disney Channel]]''. De normal les películes de les que HBO tien los derechos, tamién se programen en Cinemax mientres el tiempu de concesión de les llicencies. Dende febreru de 2011, HBO perdió en Brasil los derechos de les películes de [[Walt Disney Pictures]] (y otros estudios de la so propiedá). Nun principiu pensóse que la compañía llanzaría la so propia canal de cine Disney Cinemágico, pero a finales de 2011 revelóse que Telecine emitiría tolos títulos incluyíos dalgunos yá estrenaos en TV abierta y cable básicu. == Canales (Estaos Xuníos) == HBO opera siete canales multiplex, una canal d'alta definición y un serviciu de películes so demanda ''(HBO On Demand)''. * '''HBO''' Señal principal del pack, emite películes d'estrenu y de sonadía, películes orixinales y series esitoses orixinales. * '''HBO2''' Canal secundaria, presenta más películes, series esitoses y películes orixinales, según películes de categoría R (+18) mientres el día a diferencia de HBO. Yera enantes conocíu como HBO Plus. * '''HBO Comedy''' Películes sentimentales y películes que faen rir, según retresmisiones de series risibles y especiales de HBO. Tamién programen películes R mientres el día pero namái tresmiten especiales de comedia p'adultos mientres la nueche. * '''HBO Family''' Películes y series qu'apunten a una teleaudiencia más nueva según películes pa tola familia. Namái tresmiten películes categoría ATP o PG mientres el día y películes +14 mientres la nueche. * '''HBO Latino''' Versión en castelláanu y portugués de HBO, con casa matriz en Brasil y Venezuela (pa teleaudiencia hispanofalante). Tresmite producciones de HBO incluyendo series n'inglés doblaes al español según block-busters de Hollywood y películes n'español. Tamién tresmite boxéu y la serie orixinal Boxéu d'oru. * '''HBO Signature''' Películes calidable, series orixinales de HBO y especiales preparaos principalmente pa les muyeres que ye'l públicu oxetivu de la canal. Yera antes conocíu como HBO 3. * '''HBO Zone''' Pon al enrite programación qu'apunta a una audiencia más nueva, d'ente los 18-35 años d'edá, según programación empobinada al públicu adultu mientres les nueches. Toles canales cunten con una tresmisión simultánea n'alta definición. HBO tamién ufierta en paquetes de les tresmisiones de la so canal principal de la mariña Este y de la del Pacíficu (nos EE.XX.) xuntes, dexando a los televidentes una segunda oportunidá de ver les mesmes películes y programes unes 3 hores primero o más tarde, dependiendo del so allugamientu xeográficu. == Canales (Llatinoamérica) == N'[[América Llatina]], HBO opera ocho canales por suscripción, una canal básica, ocho canales d'alta definición y un serviciu de VOD al traviés del paquete '''HBO Max''' ([[HBO Latin America Group]]). === HBO Max === '''HBO''' * Similar en carauterístiques al HBO n'inglés, con sellos orixinales y series del mesma corte, incluyendo producciones llatinoamericanes. * Tien 2 señales, 1 pa Llatinoamérica con subtítulos en castellán y 1 pa Brasil, con subtítulos en portugués, con horariu de programación distinta. * Enantes yera llamáu HBO Este, el so logotipu en pantalla yera tresllúcíu de color azul marín. '''[[HBO 2]]''' * Canal premium similar en carauterístiques a HBO, pero con programación totalmente doblada al español. * Empezó a emitir en Brasil en 2008, depués en Méxicu en 2009, en 2010 en Centroamérica y dende el 1 de marzu de 2012 en tol continente. * Enantes yera llamáu HBO Oeste, el so logotipu en pantalla yera tresllúcíu de color naranxal. '''[[HBO Plus]]''' * Canal premium col nome anterior de HBO Olé 2, estremar de HBO na emisión regular de películes de Hollywood non estrenaes n'América Llatina, y n'ufiertar espectáculos musicales. * Tien 2 señales Panregional y Panamericana (una con horariu de Méxicu y l'otra con horariu d'Arxentina). Dambes presenten programación distinta. * Ye una canal multi-idioma, yá que emite la so publicidá y subtítulos n'español ya inglés coles mesmes. Enantes los anuncios tamién taben n'idioma portugués pero cola creación d'una señal independiente pa Brasil yá nun foi necesariu. '''[[HBO Family]]''' * Canal premium que namái emite programes de corte familiar, como películes infantiles y d'humor, amás de dibuxos animaos y series p'adolescentes. * Tenía 2 señales (con horariu de Méxicu pa toa Llatinoamérica y l'otra con horariu de Brasil y dobláu al portugués), pero la so señal oeste foi reemplazada por HBO Signature. '''[[HBO Signature]]''' * Tresmite una selecta programación na so mayoría conteníu orixinal de HBO. La nueva canal va ufiertar les series, miniseries, películes esclusives pa la TV y documentales que marcaron finxos na industria, non solo polos sos valor de producción sinón pol talentu frente y detrás de les cámares. * Reemplazó'l 1 de febreru de 2012 a la señal oeste de HBO Family. '''[[Max (canal de televisión)|Max]]''' * Reemplazu del feed este de Cinemax, tresmite mayoritariamente películes independientes de pequeñes productores y cine internacional. * Tien 3 señales, 2 d'elles pa Llatinoamérica: Oeste y Esti (la primera col horariu de Méxicu y la segunda d'Arxentina, con una diferencia de 3 hores con al respective de la señal oeste) y 1 pa Brasil con un horariu distintu. '''[[Max Prime]]''' * Canal empobinada al públicu masculín, con películes d'aición, humor negro y programes d'altu conteníu sexual. * Tien 2 señales Oeste y Esti (la primera col horariu de Méxicu y la segunda d'Arxentina, con una diferencia de 3 hores con al respective de la señal oeste). Ye una canal multi-idioma, yá que emite la so publicidá y subtítulos n'español y portugués coles mesmes. '''[[MaxUP|Max Up]]''' * Carauterizar n'exhibir tol so conteníu ensin censura, cine d'estrenu, programes p'adultos y series n'estándar y alta definición. * Tien 2 señales SD y HD. Reemplazó a la señal oeste de Max en señal SD. * Antes de xineru de 2015 el so nome yera Max HD, el so logotipu yera de color naranxa y tenía programación estremada de la señal Max en definición estándar. === Canales básiques === [[Ficheru: Cinemax.svg|thumb|Logotipu actual|150px]] '''[[Cinemax]]''' * Tresmite conteníu yá exhibíu por HBO, películes de los años 90 y 2000, yá estrenaes en TV abierta, amás de series orixinales. Ye una canal básica na mayoría nos sistemes de televisión paga. A partir de xunu de 2010, la canal perdió la so señal complementaria con un retrasu de 3 hores (Cinemax Esti, que foi reemplazáu por Max) y pasó oficialmente a ser una canal básica en tol continente. * Tien 4 feeds de programación pa llegar a distintos mercaos: Norte (pa Méxicu y Centroamérica), Colombia, Sur (Arxentina y el restu del continente) y Brasil (en portugués) '''HBO en Chile''' * Como canal en Chile, HBO dende'l so entamu de tresmisiones formó parte de la parrilla básica nes compañíes. Dende mayu de 2016, la so señal n'alta definición que formaba parte del paquete HBO MAX pasó a la parrilla básica en toles compañíes del país. === Canales n'alta definición === [[Ficheru: HBO HD logo.png|thumb|Logo de HBO HD|150px]] * HBO HD (Premium en toa Llatinoamérica, Básicu pa Chile) * HBO 2 HD * HBO Plus HD * HBO Family HD * HBO Signature HD * Max HD * Max Up HD * Max Prime HD * Cinemax HD (Básica pa toa Llatinoamérica) === Otros servicios === '''HBO On Demand''' Emite conteníu yá exhibíu en HBO, disponible en cualquier momentu ensin restricción d'horariu nin accesu, n'idioma español o nel so llinguaxe orixinal con subtítulos, esti serviciu ta disponible en selectos operadores que cunten con un serviciu de cable dixital y VOD. '''HBO GO''' Ye un serviciu de streaming namái pa suscriptores de HBO, disponible al traviés de los provisores de televisión participantes. Contién una cartelera de series, películes, ente otres que fueron emitíos por HBO. '''HBO Now''' Ye un serviciu de streaming que se llogra pagando una tarifa fixa per internet nuna aplicación. == Programación == Esta ye una llista parcial de tolos programes que HBO Llatinoamérica tresmitió na so historia. === Estaos Xuníos === Estos son los programes producíos fora de Llatinoamérica, qu'emitió o emite, HBO Llatinoamérica: * ''[[Angels in America]]'' (2003) * ''[[Arliss]]'' (1996-2002) * ''[[Autopsy]]'' (1994-2008) * ''[[Band of Brothers]]'' (2001) * ''[[Big Love (serie de televisión)|Big Love]]'' (2006-2011) * ''[[Boardwalk Empire]]'' (2010-2014) * ''[[Bored to Death]]'' (2009-2011) * ''[[Boxing After Dark]]'' (1996-presente) * ''[[Carl2]]'' (2005-presente) * ''[[Carnivàle]]'' (2003-2005) * ''[[Crash]]'' (2008-2009) * ''[[Curb Your Enthusiasm]]'' (2000-presente) * ''[[Da Ali G Show]]'' (2003-2006) * ''[[Deadwood (serie de televisión)|Deadwood]]'' (2004-2006) * ''[[De la Tierra a la Lluna (miniserie)|De la Tierra a la Lluna]]'' * ''[[Def Comedy Jam]]'' (1997-2008) * ''[[Def Poetry]]'' (2002-2007) * ''[[Dream On]]'' (1990-1995) * ''[[El Show de los Muppets]]'' * ''[[Entourage (serie de televisión)|Entourage]]'' (2004-2011) * ''[[Fraggle Rock]]'' * ''[[Game of Thrones]]'' (2011-presente) * ''[[Generation Kill]]'' * ''[[Girls (serie de televisión)|Girls]]'' (2012-presente) * ''[[Happy Feet]]'' * ''[[How to Make It in America]]'' * ''[[Hung]]'' * ''[[Inside the NFL]]'' * ''[[In Treatment]]'' (2008-2010) * ''[[It's Always Sunny in Philadelphia]]'' * ''[[John from Cincinnati]]'' * ''[[K Street]]'' * ''[[La Lliga n'aición]]'' * ''[[Les aventures de Tintín]]'' * ''[[Live from Baghdad]]'' * ''[[Looking]]'' (2014-2015) * ''[[Not Necessarily the News]]'' * ''[[Oz]]'' (1997-2003) * ''[[Perversions of Science]]'' * ''[[Primeval]]'' * ''[[Real Sex]]'' * ''[[Real Sports]]'' * ''[[Real Time with Bill Maher]]'' * ''[[Roma (serie de televisión)|Roma]]'' (2005-2007) * ''[[Sex and the City]]'' (1998-2004) * ''[[Sex Bytes]]'' * ''[[Six Feet Under]]'' (2001-2005) * ''[[Sports of the 20th Century]]'' * ''[[Tales from the Crypt]]'' * ''[[Tell Me You Love Me]]'' (2007) * ''[[The Larry Sanders Show]]'' * ''[[The Leftovers (serie de televisión)|The Leftovers]]'' (2014-2017) * ''[[The Newsroom]]'' (2012-2014) * ''[[The Pacific]]'' (2010) * ''[[The Sopranos]]'' (1999-2007) * ''[[The Wire]]'' (2002-2008) * ''[[Treme]]'' (2010-2013) * ''[[True Blood]]'' (2008-2014) * ''[[True Detective]]'' (2014-actualidá) * ''[[Togetherness]]'' (2015-actualidá) * ''[[Westworld (serie de televisión)|Westworld]]'' (2016-actualidá) * ''[[World Championship Boxing]]'' === Llatinoamérica === Esta ye una llista parcial de toles producciones o coproducciones que HBO Llatinoamérica tresmitió na so historia. Tamién pueden atopase programes que fueron emitíos de forma esclusiva pola canal. ==== Programación actual o en producción ==== Los siguientes programes de HBO Llatinoamérica atópense anguaño so emisión o producción. {| border="1" cellpadding="2" class="wikitable sortable" style="width:85%; font-size:95%;" !width="40%"|Títulu !width="15%"|Temporaes !width="15%"|Xéneru !width="15%"|Primer emisión |- |''[[Dios Inc.]]'' |1 |[[Drama (cine)|Drama]] |<span style="display:none">02016</span>2016|''[[Psi (serie de televisión)|Psi]]''<ref>[http://www.hbomax.tv/noticias.aspx?id=345 HBO anuncia producción de nueva serie orixinal “Psi”]</ref> |- |''[[L'hipnotizador]]'' |1 |[[Drama (cine)|Drama]] |<span style="display:none">02015</span>2015 |- |''El xardín de bronce'' |1 |[[Drama (cine)|Drama]] |<span style="display:none">02017</span>2017 |''[[El negociu (serie)|El negociu]]''<ref>[http://www.hbomax.tv/noticias.aspx?id=238 HBO anuncia l'entamu del rodaxe de la nueva serie “El negociu”]</ref> |2 |[[Drama (cine)|Drama]] - [[Comedia]] |<span style="display:none">99999</span>2013 |- |3 |[[Drama (cine)|Drama]] |<span style="display:none">99999</span>2014 |- |''[[Magnífica 70]]'' |1 |[[Drama (cine)|Drama]] |<span style="display:none">02015</span>2015 |''[[Prófugos (serie de televisión)|Prófugos]]'' |2<ref>[http://www.hbomax.tv/noticias.aspx?id=306 La meyor programación namái por HBO]</ref> |[[Drama (cine)|Drama]] - [[Cine d'aición|Aición]] |<span style="display:none">02011</span>2011 |- |''[[Sr. Ávila]]'' |2 |[[Drama (cine)|Drama]] |<span style="display:none">02013</span>2013 |} ==== Programación pasada ==== La siguiente ye una llista de programes de HBO Llatinoamérica que fueron emitíos na canal. Tamién pueden atopase programes que nun tienen confirmación oficial de nueves temporaes. {| border="1" cellpadding="2" class="wikitable sortable" style="width:85%; font-size:95%;" !width="40%"|Títulu !width="15%"|Temporaes !width="15%"|Xéneru !width="15%"|Primer emisión |- |''[[Epitafios]]'' |2 |[[Drama (cine)|Drama]] - Policial |<span style="display:none">02004</span>2004 |- |- |''[[Sexu urbano]]'' |4 y 1 <small>Especial</small> |[[Documental]] |<span style="display:none">02004</span>2004 |- |''[[Mandrake (serie de televisión)|Mandrake]]'' |2 y 2 <small>Especiales</small> | [[Drama (cine)|Drama]] - [[Comedia]] |<span style="display:none">02005</span>2005 |- |''[[Fíos del antroxu]]'' |2 |[[Drama (cine)|Drama]] |<span style="display:none">02006</span>2006 |- |''[[Capadocia (serie de televisión)|Capadocia]]'' |3 |[[Drama (cine)|Drama]] |<span style="display:none">02008</span>2008 |- |''[[Alice (serie de televisión de Brasil)|Alice]]'' |1 y 2 <small>Especiales</small> |[[Drama (cine)|Drama]] |<span style="display:none">02008</span>2008 |- |''[[Muyer de fases]]'' |1 |[[Comedia]] |<span style="display:none">02011</span>2011 |- |''[[Preamar]]'' |1 |[[Drama (cine)|Drama]] - [[Comedia]] |<span style="display:none">02012</span>2012 |- |''([[hdp]])'' |1 |[[Comedia]] |<span style="display:none">02012</span>2012 |- |''[[Destín: SP]]'' | [[Miniserie]] | [[Drama (cine)|Drama]] - [[Comedia]] |<span style="display:none">02012</span>2012 |- |''[[Destín: Ríu]]''<ref name="tvmediablog">[http://tvmediablog.wordpress.com/2012/12/14/hbo-nuevos-estrenos-pa-el-2013/ HBO, nuevos estrenos pal 2013]</ref> |[[Miniserie]] |[[Drama (cine)|Drama]] - [[Comedia]] |<span style="display:none">99999</span>2013 |- |''[[Hoje é Dia de Música]]''<ref name="tvmediablog" /> |1 |[[Documental]] |<span style="display:none">99999</span>2014 |- |''[[Mulher Arte]]'' |1 |[[Documental]] |<span style="display:none">99999</span>2014 |- |''[[Roommates (serie)|Roommates]]'' |1 |[[Comedia]] - [[Eróticu]] |<span style="display:none">99999</span>2014 |} == Boxéu == HBO tresmitió dalgunes de les engarradielles más famoses de boxéu, siendo la so primer engarradiella cuando [[George Foreman]] noquio a Joe Frazier en dos asaltos en [[1973]] pa ganar el títulu mundial de pesu completu. D'ende d'equí p'arriba, les principales engarradielles a nivel mundial presentar ensin comerciales, incluyendo'l [[KO]] de [[Muhammad Ali]] sobre Foreman pa recuperar el campeonatu mundial completu, la famosa "Thrilla en Manila" onde Ali ganó a Frazier en 14 asaltos, la primer engarradiella ente Aaronm Pryor y Alexis Arguello, el combate de [[Wilfredo Gómez]] con Lupe Pintor, l'alcuentru ente Héctor Camacho y Edwin Rosario, la primer engarradiella de [[Julio César Chávez]] y Meldrick Taylor, los combates ente [[Evander Holyfield]] y [[Mike Tyson]] y otres más. HBO presentó engarradielles importantes de les carreres de [[Julio César Chávez]], [[Óscar de la Hoya]], [[Félix Trinidá]], [[Floyd Mayweather, Jr.]] , [[Manny Pacquiao]], [[Lennox Lewis]], [[Mike Tyson]] y [[Roy Jones, Jr.]], ente otros. Dende 1991, HBO presenta engarradielles al traviés del sistema ''HBO Pay Per View''. == Otros deportes == HBO tresmite partíos de [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] cada añu, y cubre l'Asociación Nacional de Fútbol Americano ([[National Football League|NFL]]) col so programa temporario (mientres les campanes del deporte) "Inside the NFL", amás d'otros deportes en variaos documentales. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat}} * {{Web oficial|http://www.hbo.com/}} * [http://www.sensacine.com/especiales/series/especial-18500262/ De 'Oz' a 'Game of Thrones': HBO, la edá dorada de la televisión] * [http://us.hbomax.tv/programacion-hora Programación oficial de HBO] (Llatinoamérica) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:HBO|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] g6nre5evacrfr1ss48wqq32h94wl43w 0 92379 3709379 3708920 2022-08-18T13:48:16Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Premiu Nobel}} {{Persona}} '''Wangari Muta Maathai''' ([[Nyeri]], [[Kenia británica]], 1 d'abril de 1940 - [[Nairobi]], [[Kenia]], 25 de setiembre de 2011) foi una activista política y ecoloxista keniana de la [[Kĩkũyũ|etnia kĩkũyũ]], y la primer muyer africana en recibir el [[Premiu Nobel de la Paz]] en [[2004]] por "la so contribución al desenvolvimientu sostenible, la democracia y la paz". En [[1977]] fundó'l [[Movimientu Cinturón Verde]] (''Green Belt Movement''), pol que llogró en 1986 el [[Premiu al Sustentu Bien Ganáu]]. Foi escoyida miembru del Parllamentu de Kenia ([[Cámara Baxa]] de l'Asamblea Nacional) onde exerció como ayudante del ministru de Mediu Ambiente y Recursos Naturales mientres el gobiernu del presidente [[Mwai Kibaki]] ente xineru de [[2003]] y payares de [[2005]]. Tamién formó parte del Conseyu d'Honor del [[Conseyu pal futuru del mundu|World Future Council]]. Finó en 2011 de [[cáncer d'ovariu]]. == Infancia y educación == Maathai nació'l 1 d'abril de 1940 nel pueblu d'Ihithe del distritu de Nyeri, nes tierres altes centrales Kenia, entós colonia británica. La so familia yera kĩkũyũ, el grupu étnicu más numberosu de Kenia, y vivién na rexón dende faía delles xeneraciones. <ref>Wangari Maathai, ''Unbowed: A Memoir'', [[Alfred A. Knopf|Knopf]], 2006. ISBN 0-307-26348-7, p. 3.</ref> La familia de Maathai treslladóse en 1943 a una granxa de propietarios blancos nel Valle Rift cercana al pueblu de [[Nakuru]], au el so pá atopó trabayu. <ref>''Unbowed'', páxs. 14–15.</ref> A finales de 1947 Maathai tornó a Ihithe con so ma, yá que dos de los sos hermanos diben a la escuela primaria nel pueblu y na granxa nun podíen ser escolarizaos. El so padre quedóse na granxa trabayando. <ref>''Unbowed'', p. 29.</ref> Poco dempués, con ocho años, empezó a dir a la escuela primaria d'Ihithe xunto con los sos hermanos. Maathai incorporóse a los once años a la escuela primaria entemedia ''Santa Cecilia'', un internáu de la [[Nyeri#Religion|Misión]] [[Nyeri#Religion|Católica]] [[Nyeri#Religion|Mathari]] en Nyeri, <ref>''Unbowed'', p. 53.</ref> au permaneció cuatro años. Mientres esti tiempu deprendió a falar inglés con fluidez y convirtióse al [[catolicismu]]. Interesóse pola [[Lexón de María]], que los sos miembros intentaben "sirvir a Dios, sirviendo a los seres humanos". <ref>''Unbowed'', páxs. 60–61.</ref> Al estudiar en Santa Cecilia, Maathai tuvo a salvu de la sulevación [[Mau Mau]] en cursu qu'obligó a la so madre a treslladase a un abellugu d'emerxencia nel pueblu d'Ihithe. <ref>''Unbowed'', páxs. 63–69.</ref> Terminó los sos estudios en 1956 la primera de la so clas y foi almitida nel Loreto High School de [[Limuru]], <ref>''Unbowed'', p. 69.</ref> qu'entós yera la única escuela preparatoria católica de muyeres en Kenia. Sicasí, el fin del colonialismu n'[[África Oriental]] taba cerca, y políticos kenianos como [[Tom Mboya]] proponíen formes de faer accesible la educación de les naciones occidentales a los estudiantes promesa africanos. L'entós senador de los [[Estaos Xuníos d'América|Estaos Xuníos]] [[John F. Kennedy]] alcordó financiar el programa al traviés de la [[Joseph P. Kennedy, Jr.|Fundación Joseph P. Kennedy Jr.]], empecipiando lo que se conoció como ''Kennedy Airlift'' o ''Airlift Africa'' ("la ponte aérea d'África"). Maathai foi una de los trescientos kenianos escoyíos en setiembre de 1960 pa dir estudiar a Estaos Xuníos. <ref>''Unbowed'', páxs. 73–74.</ref>{{Quote box|quoted=true|bgcolor=#FFFFF0|salign=center|width=300px|align=right|quote=Nun hai nada más guapo que cultivar la tierra al anochecer. Nesi momentu del día nes tierres altes, l'aire y la tierra son frescos, el sol ta poniéndose, la lluz del sol ye dorao sobre los cordales y les copes de los árboles, y suel sentise l'oral. Mientres retires les yerbes y primes la tierra alredor de los cultivos tas lleu, y deseyaríes que la lluz perdurara pa poder cultivar más. La tierra y l'agua, l'aire y el fueu menguante del sol combínense pa formar los elementos esenciales de la vida y revélenme el mio parentescu cola tierra. Cuando yera neña dacuando concentrábame tantu trabayando nos campos col mio machete, que nun me decataba del final del día, hasta que taba tan escuro que nun podía estremar les meruxes de los cultivos. Nesi momentu sabía que yera hora de tornar a casa, poles estreches siendes que travesaben los campos y ríos y arbolees. |source=Wangari Muta Maathai – ''Unbowed'', p. 47.}} Llogró una beca pa estudiar nel Mount St. Scholastica College ([[Benedictine College]] na actualidá), n'[[Atchison (Kansas)|Atchison]], Kansas, au se graduó en Bioloxía (''major'') con especialidaes (''minors'') en Química y Alemán. <ref>''Unbowed'', p. 79.</ref> En llogrando'l so ''[[Bachelor of Science]]'' en 1964, estudió la [[maestría]] en Bioloxía na [[University of Pittsburgh|Universidá de Pittsburgh]] financiada pol Institutu Africanu-Americanu, <ref>''Unbowed'', p. 92.</ref> y mientres la so estancia en [[Pittsburgh]] esperimentó per vegada primera una [[Restauración ecolóxica|restauración medioambiental]] cuando ecoloxistes llocales propunxéronse llimpiar l'aire de la ciudá. <ref>''Unbowed'', páxs. 93–94.</ref> En xineru de 1966 Maathai llogró la so Maestría en Ciencies Biolóxiques, <ref>[http://www.greenbeltmovement.org/wangari-maathai/biography Biografía en greenbeltmovement.org] Consultáu 2016-10-6</ref> y foi propuesta pa ocupar un puestu como asistente investigador d'un profesor de [[Zooloxía]] de la Escuela Universitaria de [[Nairobi]]. <ref>''Unbowed'', páxs. 94–95.</ref> Al so regresu a [[Kenia]], Maathai dexó d'usar el so apellíu yá que prefería que la llamaren pol so nome de pila, '''Wangari Muta'''. <ref>''Unbowed'', p. 96.</ref> Cuando llegó a la universidá pa empezar el so nuevu trabayu, informóse-y de que'l puestu fuéra-y dau a otru. Maathai pensó qu'ello debíase a prexuicios de xéneru y tribales. <ref>''Unbowed'', p. 101.</ref> En buscando trabayu mientres dos meses, el Profesor Reinhold Hofmann de la [[Universidá de Gießen|Universidá de Giessen]] n'Alemaña ufiertó-y trabayu como ayudante d'investigación na seición de [[Histoloxía|microanatomía]] del acabante crear ''Departamentu d'Anatomía Veterinaria na Escuela de Medicina Veterinaria de la Universidá de Nairobi''. <ref>''Unbowed'', p. 102.</ref> N'abril de 1966 conoció a '''Mwangi Mathai''', otru kenianu qu'estudiara n'América, que darréu convertiríase nel so maríu. <ref>''Unbowed'', p. 105.</ref> Arrendó un pequeñu llocal na ciudá y punxo una tienda onde trabayaron les sos hermanes. En 1967, animada pol Profesor Hofmann, viaxó a la Universidá de Giessen n'[[Alemaña]] pa estudiar un doctoráu, que fizo nesa universidá y na [[Universidá de Múnich]]. Na primavera de 1969, Maathai tornó a Nairobi pa siguir los sos estudios na Universidá de Nairobi como profesora axunta. <ref>''Unbowed'', páxs. 106–109.</ref> En mayu d'esi añu casóse con Mwangi Mathaiy y pocu dempués quedóse embarazada del so primer fíu, al empar que'l so home presentábase al Parllamentu, perdiendo per un pequeñu marxe. Nel intre de les eleiciones, '''Tom Mboya''', que fuera crucial pa la creación del programa que lu unvió al estranxeru, foi asesináu. Esto llevó al presidente [[Jomo Kenyatta]] a terminar cola democracia multipartidista en Kenia. Poco dempués nació '''Waweru''', el so primer fíu.<ref>''Unbowed'', páxs. 109–11.</ref> En 1971 convirtióse na primer muyer d'África Oriental n'algamar un doctoráu, nel so casu d'[[Anatomía veterinaria]] de la Escuela Universitaria de Nairobi, que convertiríase na [[Universidá de Nairobi]] al añu siguiente. Presentó la so tesis sobre'l desenvolvimientu y diferenciación de les gónaes bovines. <ref>''Unbowed'', p. 112.</ref> La so fía '''Wanjira''' nació n'avientu d'esi mesmu añu. == Activismu y vida política 1972–1977 == Maathai siguió enseñando en Nairobi, convirtiéndose en profesora axunta d'anatomía en 1975, xefa del Departamentu d'Anatomía Veterinaria en 1976 y profesora acomuñada en 1977. Foi la primer muyer en Nairobi n'algamar estos puestos. <ref name="NobelBio">[http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2004/maathai-bio.html Wangari Maathai, the Nobel Peace Prize 2004] NobelPrize.org. Retrieved 2009-02-24.</ref> Mientres esti tiempu, Maathai promovió campañes a favor de la igualdá de beneficios pa les muyeres que trabayaben na Universidá, llegando al puntu d'intentar convertir l'asociación del personal académicu nun sindicatu al envís d'axustar les prestaciones. Los xulgaos negaron esta posibilidá, pero munches de les sos demandes d'igualdá llográronse darréu. <ref>''Unbowed'', páxs. 114–118.</ref> Arriendes del so trabayu na Universidá de Nairobi, Maathai arreyóse a delles organizaciones cíviques a principios de los años 70. Foi miembru de la delegación en Nairobi de la Sociedá de la [[Cruz roxa|Cruz Roxa]] de Kenia, convirtiéndose na so direutora en 1973. Tamién foi miembru de l'Asociación Keniana de Muyeres Universitaries. Tres la fundación del Centru Ambiental Liason en 1974, convidáronla a formar parte de la xunta llocal, llegando a convertise na so presidenta. El Centru Ambiental Liason trabayó pa promover la participación d'organizaciones non gubernamentales nel [[Programa de les Naciones Xuníes pal Mediu Ambiente]] (UNEP), que les sos oficines centrales abriéranse en Nairobi tres la [[Cume de la Tierra|Conferencia de les Naciones Xuníes sobre'l Mediu Humanu]] celebrada n'[[Estocolmu]] en 1972. Maathai tamién formó parte del Conseyu Nacional de Muyeres de Kenia (NCWK).<ref>''Unbowed'', páxs. 119–122.</ref> Al traviés del so trabayu como voluntaria nes diverses asociaciones, resultó-y evidente que'l raigañu de la mayoría de los problemes de Kenia yera la degradación medioambiental. <ref>''Unbowed'', páxs. 124–125.</ref> En 1974, la familia de Maathai creció cola nacencia del so tercer fíu, '''Muta'''. El so maríu realizó nuevamente campaña política pa llograr un puestu nel Parllamentu, esperando representar al distritu eleutoral de Lang'ata, y ganó. Mientres esa campaña prometió aumentar los emplegos en Kenia. Estes promeses fixeron que Maathai coneutara les sos idees de recuperacióm ambiental cola necesidá de dar emplegu a los paraos, lo que conduxo a la fundación de ''Envirocare Ltd''., una empresa dedicada a la reforestación, implicando a ciudadanos comunes nel procesu. Esto llevó a crear el so primer ivernaderu nel monte Karura. ''Envirocare'' tuvo múltiples problemes, sobremanera rellacionaos col financiamientu, y el proyeutu fracasó. Sicasí, gracies a les conversaciones calteníes sobre ''Envirocare'' y al so trabayu nel Centru Ambiental Liaison, el UNEP consiguió que Maathai asistiera a la primer [[Conferencia de Naciones Xuníes]] sobre asentamientos humanos, conocida como [[Habitat I]], que tuvo llugar en [[Vancouver]], [[Canadá]], en xunu de 1976.<ref>''Unbowed'', páxs. 125–129.</ref> En 1977, Maathai faló ante'l Conseyu Nacional de muyeres de Kenia (NCWK) sobre la so asistencia a Habitat I. Propunxo impulsar la reforestación, a lo que'l conseyu accedió. El [[5 de xunu]] de [[1977]], el día Mundial del Mediu Ambiente, el NCWK fizo una marcha dende'l Centru Internacional de Conferencies en Nairobi hasta'l parque Kamukunji nes contornes de la ciudá, onde llantaron siete árboles n'honor a llíderes históricos de la comunidá. Esti foi'l primer "Cinturón Verde", conocíu primeramente como "Salvar la Tierra Harambee" que darréu convirtióse nel Movimientu '''Cinturón Verde''' (''Green Belt'' Movement). <ref>''Unbowed'', páxs. 130–132.</ref> Maathai afaló a les muyeres de Kenia a crear ivernaderos per tol país, buscando granes en montes cercanos pa semar árboles naturales de la zona. Maathai alcordó pagar a les muyeres una pequeña remuneración per cada pebidal que fora llantáu darréu n'otros llugares. <ref>''Unbowed'', páxs. 134–137.</ref> === Problemes personales 1977–1979 === Maathai y el so maríu, Mwangi Maathai, dexaron de convivir en 1977. Tres una llarga separación, Mwangi pidió'l divorciu en 1979. Dicíase que Mwangi pensaba que Wangari "tenía una mentalidá demasiáu fuerte pa ser muyer" y que él yera "incapaz de controlala". Amás de llamala "cruel" mientres el xuiciu, acusóla públicamente d'adulteriu con otru miembru del parllamentu, <ref name="NYTNairobiJournal">Perlez, Jane, [http://www.nytimes.com/1989/12/06/world/nairobi-journal-skyscraper-s-enemy-draws-a-daily-dose-of-scorn.html?pagewanted=all&src=pm "Nairobi Journal; Skyscraper's Enemy Draws a Daily Dose of Scorn"], ''New York Times'', 6 December 1989. Retrieved 16 April 2009.</ref> lo que provocaría la so alta presión sanguíneo, y el xuez falló a favor de Mwangi. Poco dempués del xuiciu, nuna entrevista cola revista Viva, Maathai refirióse al xuez como un incompetente o corruptu. <ref name="NYTNairobiJournal"/> La entrevista fizo que'l xuez llevantara cargos per desacatamientu al tribunal. Foi declarada culpable y sentenciada a seis meses de cárcel. En pasando tres díes na prisión femenina de Lang'ata en Nairobi, el so abogáu fixo una declaración que'l tribunal consideró abondu pa dar en lliberala. Poco dempués del divorciu, el so ex-esposu unvió una carta per mediu del so abogáu au esixía que Maathai dexara d'usar el so apellíu. En cuenta de faelo, ella amestó-y una "a". <ref>[http://www.economist.com/books/displaystory.cfm?story_id=7939651 "Conservation and Feminism: Africa's Greenheart".] ''The Economist'', 21 September 2006.</ref><ref>''Unbowed'', páxs. 139–151.</ref> El divorciu foi caru, y coles minutes d'abogaos y la perda d'ingresos del so maríu, Maathai afayó que col so salariu universitariu nun podía asumir los sos gastos y los de los sos fíos. Surdió-y la oportunidá de trabayar na [[Comisión Económica pa África]] al traviés del [[Programa de les Naciones Xuníes pal Desenvolvimientu]]. Esti trabayu riquía viaxar per África y la base taba en [[Lusaka|Lusaka, Zambia]], polo que nun podía llevar a los sos fíos con ella y decidió unvialos col so exmaríu y aceptar l'emplegu, magar que visitábalos regularmente. Los neños vivieron col so padre hasta 1985. <ref>''Unbowed'', páxs. 151–155.</ref> === Problemes políticos 1979–1982 === En 1979, pocu dempués del so divorciu, Maathai presentóse pal puestu de presidenta del Conseyu Nacional de Muyeres de Kenia (NCWK), una [[organización paragües]] que consistía na xunión de munches organizaciones de muyeres del país. L'entós recién eleutu Presidente de Kenia [[Daniel arap Moi]] trató de llindar la influencia de la etnia kĩkũyũ nel país, incluyíes les organizaciones civiles como'l NCWK. Maathai perdió les eleiciones por trés votos, pero foi escoyida vicepresidenta de la organización por mayoría. Al añu siguiente Maathai presentóse de nuevu a la presidencia del NCWK y volvió perder, según pensaba, por culpa del gobiernu. Nel momentu que rescampló que Maathai diba ganar les eleiciones, [[Maendeleo Yá Wanawake|Maendeleo Ya Wanawake]], miembru d'una organización que representaba a la mayoría de les muyeres del mediu rural de Kenia y que la so líder yera cercana a Daniel arap Moi, retiróse de la NCWK. Maathai foi escoyida presidenta de la NCWK ensin oposición. Sicasí, foi Maendeleo Ya Wanawake quien recibió la mayoría del sofitu financieru pa programes d'ayuda a les muyeres nel país, y la NCWK foi práuticamente llevada a la bancarrota. Magar que la recaldación de fondos fíxose más difícil, el NCWK sobrevivió faciendo énfasis nel mediuambiente y faciendo visible la so presencia y trabayu. Maathai siguió y foi reelixida como presidenta de la organización cada añu hasta que se retiró en 1987. <ref>''Unbowed'', páxs. 156–160.</ref> {{Quote box|quoted=true|bgcolor=#FFFFF0|salign=center|width=300px|align=right|quote=Llueu fízose obviu que la política taba en xuegu de nueves. El partíu nel poder nun me quería nel parllamentu ya inxeniaron una manera d'evitar que llegara hasta ende. Decidí lluchar de nuevu llevando a xuiciu a les autoridaes y desafiando los sos motivos pa descalificame, yá que sabía que yeren dafechu illegales. El tribunal aconceyó a les nueve en puntu de la mañana un sábadu, pero pidióseme que llevara los papeles de la mio candidatura pela tarde d'esi mesmu día a Nyeri, que ta a trés hores en coche dende Nairobi. Viendo que diba seme imposible tar a tiempu pa la hora llende si diba en coche, unos amigos contrataron un avión pa llevame a Nyeri asina'l xulgáu diera'l so veredictu. Cuando'l xuez dictó la so sentencia final, incapacitándome pa presentame al parllamentu, yá yera casi mediu día. Inclusive n'avión y con un veredictu favorable, llegara a Nyeri enforma tarde. El mio casu, como munchos otros, amosaba la falta de xusticia que yera frecuente nesi momentu en Kenia, lo qu'empobinome a implicame nel movimientu prodemocracia. Una vegada más, perdiera nel xulgáu. Nun diba poder ser candidata. |source=Wangari Muta Maathai – ''Unbowed'', páxs. 161.}} En 1982, el puestu parllamentariu en representación de la so rexón de residencia, Nyeri, taba vacante, y Maathai decidió faer campaña pal mesmu. Como dictaba la llei, arrenunció al so puestu na Universidá de Nairobi pa faer la so campaña. Los tribunales decidieron que nun podía ser escoyida por cuenta de que nun se volviera rexistrar na última eleición presidencial en 1979. Maathai creía qu'esto yera falso ya illegal y llevó l'asuntu a xuiciu. El tribunal aconceyóse a les nueve de la mañana y si ella llograba un resolución favorable, tenía de presentar los papeles pa la so candidatura en Nyeri a les trés de la tarde del mesmu día. El xuez descalificó la so candidatura por un teunicismu. Cuando pidió ser readmitida nel so trabayu, refugóse-y. Como vivía na residencia universitaria y yá nun yera parte de la so plantía, foi desallugada. <ref>''Unbowed'', páxs. 160–163.</ref> === Movimientu Cinturón Verde === Maathai treslladóse a una pequeña casa que mercara años enantes y centróse nel NCWK mientres buscaba trabayu. Tando nel NCWK púnxose en contautu con ella [[Wilhelm Elsrud]], direutor executivu de la Sociedá Noruega de Silvicultura, que quería acomuñar col Movimientu Cinturón Verde y ufiertó-y el puestu de coordinadora. Emplegada de nuevu, Maathai entornó los sos esfuercios nel Movimientu Cinturón Verde. Amás de la Sociedá Noruega de Silvicultura, el movimientu tamién recibió "capital inicial" del Fondu Voluntariu pa Muyeres de Naciones Xuníes. Estos fondos permitieron la espansión del movimientu, la contratación d'emplegaos adicionales pa llevar les sos operaciones a otres partes del mundu y siguir pagando una pequeña contribución a les muyeres que llantaben árboles per tol país. Esto dexó-y redefinir les operaciones del movimientu, y pagar un pequeñu estipendiu a los maríos y fíos de les muyeres que taben alfabetizados y yeren capaces de caltener un rexistru precisu de les plántules semaes. <ref>''Unbowed'', páxs. 168–173.</ref>{{Quote box|quoted=true|bgcolor=#FFFFF0|salign=center|width=300px|align=right|quote= Magar ser una muyer con educación superior, nun me paeció nunca raru trabayar coles mios manes, de cutiu de rodíes nel suelu, xunto con llabradores. Dellos políticos y otres persones nos años ochenta y noventa facíenme risión por faelo, pero yo nun tenía nengún problema y los llabradores aceptaben y apreciaben que tuviera trabayando con ellos p'ameyorar les sos vides y el mediuambiente. Dempués de too, yo yera una neña más de la mesma tierra. La educación, si daqué supón, nun tendría d'alloñar a les persones de la tierra, sinón inculca-yos más respetu por ella, porque les persones educaes tán en posición d'entender lo que se ta perdiendo. El futuru del planeta conciérnenos a toos y tenemos de faer lo que podamos pa protexelu. Como-yos dicía a los silvicultores y a les muyeres, nun precisáis un diploma pa llantar un árbol. |source=Wangari Muta Maathai – ''Unbowed'', páxs. 137–138.}} [[Organización de les Naciones Xuníes|Naciones Xuníes]] celebró la tercer conferencia de muyeres en [[Nairobi]]. Maathai entamó mientres la conferencia seminarios y presentaciones pa esplicar el trabayu de la Cinturón Verde en Kenia. Acompañó a delegaos pa conocer los ivernaderos. Conoció a Peggy Snyder, llíder de la UNIFEM, y a [[Helvi Sipilä]], la primer muyer nomada Secretariu Xeneral Axuntu de Naciones Xuníes. La conferencia ayudó a espandir la recaldación de fondos pal Movimientu Cinturón Verde y a que s'afitara fuera de Kenia. En 1986, con financiamientu de la UNEP, el movimientu espandióse per toa África y conduxo a la fundación de la Rede Pan-Africana del Cinturón Verde. Cuarenta y cinco representantes de quince países africanos viaxaron a Kenia mientres los siguientes trés años pa deprender a facer programes asemeyaos nos sos países pa combatir la [[desertificación]], la [[deforestación]], la crisis d'agua y la fame nel mundu rural. L'atención que'l movimientu recibió nos medios fizo que Maathai fora gallardoniada con diversos premios. El gobiernu de Kenia, sicasí, solicitó que'l Movimientu Cinturón Verde se dixebrara del NCWK, al pensar que la organización tendría d'enfocase namái nos asuntos de les muyeres, non en temes ambientales. Por ello en 1987 Maathai cesó na presidencia del NCWK y centróse na so nueva organización non gubernamental. <ref>''Unbowed'', páxs. 175–179.</ref> {{Quote box|quoted=true|bgcolor=#FFFFF0|salign=center|width=300px|align=right|quote= Cuando veo'l Parque Uhuro y miro'l so significáu, siéntome obligada a lluchar por él, asina los mios nietos seique compartan esi suañu y esi gozu por ser llibres al caminar dalgún día per ende. |source=Wangari Muta Maathai – ''Unbowed'', p. 192.}} === Intervención gubernamental === Na segunda metá de los años 80, el gobiernu kenianu volvióse escontra Maathai y el Movimientu Cinturón Verde. El réxime unipartidista opúnxose a munches de les postures del movimientu sobre derechos democráticos. El gobiernu invocó una llei de la dómina colonial que prohibía a grupos de más de nueve persones xuntase ensin primero llograr una llicencia gubernamental. En 1988, el movimientu convocó actividaes en favor de la democracia, como rexistrar votantes pa la eleición y primir pa una reforma constitucional y pola [[llibertá d'espresión]]. El gobiernu fizo un fraude eleutoral nes eleiciones pa caltener el poder, según Maathai. <ref>''Unbowed'', páxs. 180–183.</ref> N'ochobre de 1989, Maathai opúnxose a un plan pa construyir el complexu de 60 plantes ''Kenia Times Media Trust'' nel [[Parque Uhuru]]. El complexu pretendía allugar les oficines centrales de KANU, el periódicu Kenia Times, un centru de negocios, oficines, auditoriu, galeríes, centru comercial y aparcamientu pa 2.000 vehículos. El plan tamién incluyía una estatua del presidente Daniel arap Moi. Maathai escribió munches cartes de protesta a ''Kenia Times'', la Oficina del Presidente, la Comisión de la Ciudá de Nairobi, el Comisionáu Provincial, el Ministru de Mediu Ambiente y Recursos Naturales, los direutores executivos del UNEP y el Centru Ambiental Liaison, el Direutor Executivu de la [[UNESCO]], el Ministru d'Obres Públiques y el Secretariu Permanente nel departamentu de Seguridá Internacional y Alministración. Escribió a Sir John Johnson, l'Altu Comisionáu Británicu en Nairobi, encamentándo-y a falar con Robert Maxwell, el mayor accionista del proyeutu, oldeando la construcción d'una torre nel Parque Uhuru con una construcción asemeyada nel Hyde Park o en [[Central Park]] y sosteniendo qu'eso sedría intolerable. <ref>''Unbowed'', páxs. 184–188.</ref> {{ciQuote box|quoted=true|bgcolor=#FFFFF0|salign=center|width=300px|align=right|quote= Cuando veo'l Parque Uhuro y contemplo el so significáu, siéntome obligada a engarrar por él, asina los mios nietos seique compartan esi suañu y esi gozu por ser llibres al caminar dalgún día perhí. |source=Wangari Muta Maathai – ''Unbowed'', p. 192.}} El gobiernu refugó contestar a les sos protestes y solicitúes, y nel so llugar respondió a los medios que Maathai yera una "lloca"; negando que'l proyeutu nel Parque Uhuru fora a ocupar más qu'una pequeña parte del parque públicu y proclamando que'l proyeutu yera un "magníficu trabayu d'arquiteutura" al que s'oponía solo la "minoría inorante". El [[8 de payares]] de [[1989]], el parllamentu espresó la so indignación poles aiciones de Maathai, quexándose de les cartes a organizaciones estranxeres y calificando al Movimientu Cinturón Verde d'organización fraudulenta y a los sos miembros de "un montón de divorciaes". Suxurieron que si Maathai taba tan cómoda escribiendo a los europeos, quiciabes tendría de vivir n'[[Europa]]. <ref>''Unbowed'', páxs. 190–193.</ref> Magar les oxeciones de Maathai y a les crecientes protestes por tola ciudá, la escavación nel Parque Uhuru pa la construcción del complexu empezó'l 15 de payares de 1989. Maathai solicitó una orde xudicial énte l'Altu Tribunal de Kenia pa detener les obres, pero'l casu foi sobreseyíu'l 11 d'avientu. Nes sos primeres declaraciones públiques sobre'l proyeutu, el presidente Daniel arap Moi señaló que quien s'oponíen al mesmu teníen "inseutos na cabeza". El [[12 d'avientu]] nel Parque Uhuro, mientres el discursu de celebración de la independencia británica, el presidente Moi suxurió a Maathai que fora una muyer acorde a les tradiciones africanes, que respetara a los homes y que «tuviera callada». <ref>''Unbowed'', p. 196.</ref> El gobiernu obligó a desallugar la so oficina y el movimientu Cinturón Verde treslladóse a la so casa. El gobiernu entós auditólu nun intentu aparente de desanicialu. Con too y con eso, les sos protestes, la rempuesta del gobiernu —y la cobertoria que llogró nos medios— llevó a los inversores estranxeros a atayar el proyeutu en xineru de 1990.<ref name="Ecologist">''The Ecologist'' (1 April 2001). [http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-10827504_ITM "The Good, the Bad, and the Ugly"]. Retrieved 10 April 2009.</ref><ref>''Unbowed'', páxs. 193–203.</ref> En xineru de 1992 Maathai y otros activistes prodemocracia conocieron la esistencia d'una llista de persones señalaes pa ser asesinaes y que yera posible que se tratara d'un golpe promovíu pol gobiernu. El nome de Maathai taba na llista. El grupu a favor de la democracia conocíu como'l [[Foru de Restauración Democráticu]] (FORD), presentó esta información a los medios, reclamando eleiciones xenerales. Esi mesmu día Maathai recibió l'alerta de qu'unu de los sos miembros fora arrestáu, y decidió zarrase na so casa. Poco dempués la policía llegó y arrodió la casa. El sitiu duró tres díes hasta que los policíes tayaron los barrotes qu'instalara nes ventanes, entraron y arrestáronla. A ella xuntu colos otros activistes prodemocráticos arrestaos acusóse-yos d'espublizar rumores malintencionaos, de [[sedición]] y de [[traición]]. Tres día y mediu na cárcel foron llamaos a audiencia y puestos en llibertá so fianza. Delles organizaciones internacionales y ocho senadores estauxunidenses (ente ellos [[Al Gore]] y [[Edward M. Kennedy]]) primieron al gobiernu de Kenia por que o retiraba los cargos escontra los activistes prodemocracia o arriesgábense a perxudicar les rellaciones colos Estaos Xuníos. En payares de 1992, el gobiernu retiró los cargos. <ref>''Unbowed'', páxs. 208–215.</ref> El [[28 de febreru]] de [[1992]], tando en llibertá condicional, Maathai participó xuntu con otros na [[fuelga de fame]] nun rincón del Parque Uhuru al que llamaron el ''Rincón de la Llibertá'', pa primir al gobiernu a lliberar a los [[Presos políticos|prisioneros políticos]]. Tres cuatro díes d'ayunu, el [[3 de marzu]] de [[1992]] la policía desallugó pola fuercia a los manifestantes. Maathai y otres trés persones foron cutíes hasta cayer inconscientes y tuvieron que ser hospitalizaes <ref name="NYTLikeaTree">Lacey, Marc, [http://www.nytimes.com/2004/10/09/international/africa/09kenya.html "Like a Tree, Unbowed"], ''New York Times'', 9 October 2004. Retrieved 16 April 2009.</ref> El Presidente Daniel arap Moi llamóla "lloca" y "una amenaza pal orde y la seguridá del país". <ref name="EAN">Motavelli, Jim. (2002). [http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-25772773_ITM? Africa's green belt: Wangari Maathai's movement is built on the power of trees]. Earth Action Network. Retrieved 2009-04-10.</ref> L'ataque recibió crítiques internacionales. El [[Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos]] declaró tar "fondamente esmolecíu" pola violencia y el desagospiu forzosu de los manifestantes. <ref name="NYTViolence">Perlez, Jane, [http://www.nytimes.com/1992/03/05/world/violence-in-nairobi-draws-a-warning-by-us.html "Violence in Nairobi Draws a Warning by O.S".]. ''New York Times'', 5 March 1992. Retrieved 16 April 2009.</ref> Al nun ser lliberaos los presos políticos, los manifestantes —madres na so mayoría de los presos— treslladaron la protesta a la Catedral All Saints, sede del Arzobispáu Anglicanu en Kenia. La protesta siguió ellí, siendo frecuentes les contribuciones de Maathai, hasta que los prisioneros foron lliberaos a principios de 1993. <ref>''Unbowed'', páxs. 217–225.</ref> Mientres esi periodu Maathai foi reconocida con dellos premios internacionales, pero'l gobiernu de Kenia nun apreciaba'l so llabor. En 1991 llogró'l [[Goldman Environmental Prize|Premiu Ambiental Goldman]] en San Francisco y en Londres el Premiu al Lideralgu n'África de The Hunger Project. La [[CNN]] emitió un fragmentu de trés minutos rellacionáu col premiu Goldman, pero esi corte desanicióse na emisión de Kenia. En xunu de 1992 mientres la protesta nel parque Uhuro siguía, Maathai y el presidente arap Moi viaxaron a [[Rio de Janeiro]] p'asistir a la [[Cume de la Tierra de Rio de Janeiro|Cume de la Tierra]]. El gobiernu de Kenia acusó a Maathai d'afalar y animar a les muyeres a engarrar nel ''Rincón de la Llibertá'', encamentando a que nun se-y dexara falar na conferencia. Magar ello, Maathai foi escoyida vocera principal del cume. <ref>''Unbowed'', páxs. 226–228.</ref> === Impulsu de la democracia === Mientres les primeres eleiciones multipartíu en Kenia en 1992, Maathai lluchó por xunificar la oposición y porque hubiera eleiciones xustes. El Foru pa la Restauración de la Democracia biforcárase en FORD-Kenia (lideráu por Oginga Odinga) y FORD-Asili (lideráu por Kenneth Matiba); [[Mwai Kibaki]], la exvicepresidenta, abandonara'l partíu nel poder, Kenia African national Union (KANU), y formara el Partíu Democráticu. Maathai y munchos otros creyeron qu'esa quebra traería que KANU retuviera'l control del país, polo que formaron el ''Middle Ground Group'', nun esfuerciu por axuntar a la oposición. Maathai foi escoyida la so presidenta. Tamién mientres les eleiciones Maathai xunto con otros miembros de la oposición allegaos formaron el ''Movimientu pa les Eleiciones Llibres y Xustes''. A pesar de los sos esfuercios la oposición nun se xunió y el partíu nel poder KANU usó la intimidación y los medios de comunicación estatales pa ganar les eleiciones, calteniendo'l control del parllamentu. <ref>''Unbowed'', páxs. 230–235.</ref> {{Quote box|quoted=true|bgcolor=#FFFFF0|salign=center|width=300px|align=right|quote=De normal ye difícil describir a los que viven nuna sociedá llibre cómo ye la vida nun réxime autoritariu. Nun sabes en quién confiar. Esmolezte que tu, la to familia o los tos amigos seyan arrestaos y encarcelaos ensin el procesu dalgunu. El mieu a la violencia política yá seya por asesinatos direutos o blancos "accidentales" ye constante. Esi yera'l casu de Kenia, especialmente mientres la década de 1990.|source=Wangari Muta Maathai – ''Unbowed'', p. 206.}} Al añu siguiente hubo enfrentamientos étnicos per toa Kenia. Maathai creía que yeren afalaos pol gobiernu, quien sollertara de les consecuencies d'una democracia multipartíu. Maathai viaxó xunto con compañeros y la prensa a les zones de violencia col fin de promover el fin de la llucha. Xunto col Movimientu Cinturón Verde llantó "árboles de paz", pero al poco tiempu'l gobiernu opúnxose a les sos aiciones. Les zones en conflictu etiquetáronse como "zones de non accesu", y en febreru de 1993, el presidente dixo que Maathai entamara la distribución de panfletos afalando a Kikuyus p'atacar a Kalenjins. Tres d'el secuestru del so amigu y compañeru Dr. Makanga, Maathai decidió escondese. Tando escondida, Maathai foi convidada a una xunta en [[Tokiu]] de la [[Cruz Verde Internacional]], una organización ambiental apocayá formada pol ex-líder soviéticu [[Mikhail Gorbachev]]. Cuando Maathai respondió que nun podía asistir a la xunta, yá que nun creía que'l gobiernu fora dexala salir del país y ella taba escondida, Gorbachev primió al gobiernu de Kenia por que la dexaren viaxar llibremente. El presidente arap Moi negó que se-y llindara viaxar, y permitióse-y dexar el país, magar qu'enforma tarde pa la xunta en Tokiu. Maathai foi reconocida internacionalmente de nuevu, y voló a [[Escocia]] pa recibir la Medaya d'[[Edimburgu]] n'abril de 1993. En mayu foi a [[Chicago]] a recibir el Premiu Internacional al Lideralgu Femenín [[Jane Addams]] y en xunu asistió a la [[Conferencia Mundial de Derechos Humanos]] de les Naciones Xuníes en Viena. <ref>''Unbowed'', páxs. 235–252.</ref> Mientres les eleiciones de 1997, Maathai trató de xunir de nuevu a la oposición pa ganar al partíu nel poder. En payares, a menos de dos meses de les eleiciones decidió que diba presentase al parllamentu y tamién a presidenta pol Partíu Lliberal. Les sos intenciones foron bien cuestionaes pola prensa; munchos crecíen que tenía de quedase dirixiendo'l Movimientu Cinturón Verde y nun entrar en política. El día de les eleiciones espublizóse nos medios el rumor de que Maathai retirárase y ratificara a otru candidatu. Maathai llogró pocos votos y perdió les eleiciones. <ref>''Unbowed'', páxs. 254–259.</ref> El branu de 1998, Maathai enteróse d'un plan del gobiernu pa privatizar grandes árees de tierra pública nel Monte Karura pela rodiada de Nairobi, pa da-yosles a partidarios políticos. Maathai manifestó la so protesta per aciu cartes al gobiernu y a la prensa. Foi col Movimientu Cinturón Verde a Karuna, a llantar árboles y a manisfestase escontra la destrucción del monte. El 8 de xineru de 1999, un grupu de manifestantes, incluyida Maathai, seis miembros del parllamentu na oposición, periodistes, observadores internacionales y miembros de la Cinturón Verde tornaron al monte a llantar un árbol en protesta. La entrada al monte taba escoltada por un grupu ampliu d'homes. Cuando trató de llantar un árbol nuna zona que fuera específicamente estenada pa un campu de golf, el grupu foi atacáu. Munchos de los manifestantes resultaron mancaos, incluyendo a Maathai, cuatro parllamentarios, dalgunos de los periodistes y ambientalistas alemanes. Cuando informó del ataque a la policía, ésta negóse a allegar al monte p'arrestar a los sos atacantes. Sicasí, l'ataque fora filmáu por dellos siguidores de Maathai y el sucesu provocó indignación internacional. <ref name="Ecologist"/><ref>''Unbowed'', páxs. 261–270.</ref> Protestes estudiantiles surdieron per Nairobi y dalgunos d'esos grupos foron desallugaos violentamente pola polícia. Les protestes siguieron hasta'l 16 d'agostu de 1999, cuando'l presidente anunció que prohibía cualquier axudicación de tierra pública.<ref>''Unbowed'', páxs. 270–271.</ref> En 2001, el gobiernu entamó de nuevu axudicar tierra pública a los sos partidarios. El 7 de marzu de 2001 Maathai foi nuevamente arrestada por protestar por ello y recoyer robles n'escontra, siendo puesta en llibertá ensin cargos al otru día tres les munches protestes populares ya internacionales. El 7 de xunetu del 2001, pocu dempués de llantar árboles nel Rincón de la Llibertá del parque Uhuru, foi arrestada de nueves y puesta en llibertá a les poques hores tamién ensin cargos. En xineru de 2002, Maathai tornó a la enseñanza como Profesora Convidada de Caltenimientu de Dorothy McChliskey na Escuela de Ciencia Forestal y estudios Medioambientales de la [[Yale University|Universidá de Yale]]. Ellí permaneció hasta xunu 2002 impartiendo un cursu sobre desenvolvimientu sostenible centráu nel trabayu de la Cinturón Verde. <ref>''Unbowed'', páxs. 284–285.</ref> === Eleición al Parllamentu === Al so regresu a Kenia, Maathai fizo otra campaña pa entrar al parllamentu mientres les eleiciones de 2002, esta vegada como candidata de la [[Coalición Nacional Arcoiris]], la organización xeneral que finalmente unificó a la oposición. El 27 d'avientu de 2002, la Coalición Arcoiris ganó al partíu nel poder ([[Kenia African National Union|Unión Nacional Africana]] [[Kenia African National Union|Keniana]]) y Maathai ganó con un 98% de los votos nel distritu eleutoral de ''Tetu''. <ref>''Unbowed'', páxs. 286–289.</ref> En xineru de 2003, foi nomada ayudante del ministru de Mediu Ambiente y Recursos Naturales, cargu qu'exerció hasta payares 2005. Fundó en 2003 el Partíu Verde Mazingira de Kenia, pa dexar los candidatos dir nuna plataforma de caltenimientu encarnáu pol Movimientu Cinturón Verde. El partíu ye miembru de la Federación de Partíos Verdes d'África y de los [[Global Greens|Verdes Globales]]. <ref>''Unbowed'', p. 260.</ref> == Premiu Nobel de la Paz 2004 == Wangari Maathai foi condecorada col Premiu Nobel de la Paz de 2004 pola so "contribución al desenvolvimientu sostenible, la democracia y la paz". <ref>{{cita web|títulu= The Nobel Peace Prize for 2004|url=http://nobelpeaceprize.org/en_GB/laureates/laureates-2004/press-2004/|publisher=[[Comité Noruegu del Nobel]]|fechaaccesu=21 d'ochobre de 2010|location=Oslo|date=8 d'ochobre de 2004}}</ref> Recibió la llamada d'[[Ole Danbolt Mjøs|Ole Danbolt Mjos]], presidente del Comité Noruegu Nobel, el 8 d'ochobre informándo-y de la noticia. <ref>''Unbowed'', p. 291.</ref><ref name="Nobel">[http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2004/press.html The Nobel Peace Prize 2004:Press Release] (8 October 2004). [http://nobelprize.org NobelPrize.org]. Retrieved 3 May 2009.</ref> Convirtióse na primer muyer africana y la primer ambientalista en ganar el premiu. {{Quote box|quoted=true|bgcolor=#FFFFF0|salign=center|width=300px|align=right|quote=Nun taba preparada pa saber que ganara'l Premiu Nobel; entrúgome si daquién dalguna vegada lo ta. La noticia cutióme como un rayu. ¿Cómo tenía de remanalo? ¿Cómo asocediera? ¿Cómo atoparen a una persona como yo? Malpenes podía creelo. Taba claro agora porqué l'embaxador noruegu llamara. "Toi siendo informada de que gané'l Premiu Nobel de la Paz", díxime a mio mesma y a los que taben al mio alredor nel coche con una sorrisa, mientres separtaba'l celular de la mio oreya y volvía falar colos mios pasaxeros. Sabíen que nun yera una chancia porque la felicidá taba escrita per tola mio cara. Pero coles mesmes, les llárimes cayeron de los mios güeyos a les mios mexelles mientres me volvía pa velos. Ellos, tamién, sonríen agora, dellos aplaudiendo y abrazándome tantu pa confortame como pa felicitame, dexando les mios llárimes cayer nos sos costazos y escondiendo la mio cara del mio equipu, que sentíen que nun teníen de veme llorar. ¡Pero eses yeren llárimes de gran allegría y felicidá nun momentu d'estraordinaria emoción!"<ref>''Unbowed'', páxs. 291-292.</ref>|source=Wangari Muta Maathai – ''Unbowed'', p. 291-292.}} {{cquote|Maathai opúnxose valientemente al réxime opresor en [[Kenia]]. Les sos formes d'aición úniques contribuyeron a llamar l'atención sobre la opresión política —nacional ya internacional. Ella sirvió d'inspiración pa munchos na llucha polos derechos democráticos y afaló especialmente a les muyeres p'ameyorar la so situación.|El [[Comité Noruegu del Nobel]], nel comunicáu anunciando que yera la ganadora del [[Premiu Nobel de la Paz]] 2004 |||col2=}} == SIDA/VIH == El discutiniu amenóse cuando ''The Standard'' espublizó que Maathai dixera que'l [[SIDA]]/[[Virus de la inmunodeficiencia humana|VIH]] fuera "[[Operación INFEKTION|creáu deliberadamente por científicos occidentales]] p'abrasar la población africana".<ref name="rferl.org">{{cita web|last=Sindelar|first=Daisy|url=http://www.rferl.org/featuresarticle/2004/12/bf4adbd1-fba8-4ae6-b68b-fa5bcb171f1a.html|títulu=World: Africa's First Female Nobel Peace Laureate Accepts Award Amid Controversy Over AIDS Remarks|publisher=Rferl.org|date=10 d'avientu de 2004|fechaaccesu=28 de setiembre de 2011}}</ref> Maathai negó faer les acusaciones, pero ''The Standard'' caltuvo la so versión. <ref name="rferl.org"/> Nuna entrevista en 2004 cola revista ''[[Time]]'', en respuesta a les entrugues sobre esta tema, Maathay respondió: "Nun tengo idea de quien creó'l SIDA, y si ye una enfermedá biolóxica o non. Pero sé que coses como esa nun vienen de la lluna. Siempres pensé que ye importante dicir la verdá a la xente, pero supongo qu'hai delles verdaes que nun tienen de tar bien al descubiertu". Cuando se-y entrugó a que se refería con eso, siguió: "Toi refiriéndome al SIDA. Toi segura de que la xente sabe d'aú surdió. Y toi bastante segura de que nun surdió de los monos". <ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,901041018-713166,00.html "10 Questions: Wangari Maathai"]. [http://www.time.com ''TIME Magazine'']. Retrieved 3 May 2009.</ref> En rempuesta llanzó la siguiente declaración: {{cquote|Alvertí a la xente sobre les falses creencies y la desinformación, como atribuyir la enfermedá a una maldición de Dios o creer que dormir con una virxe cura la infeición. Estes creencies prevalecen na mio rexón y llevaron a un aumentu de les violaciones y la violencia escontra los neños. Ye nesti contestu, complicáu pola perspeutiva cultural y relixosa, nel que falo de cutiu. Sosprendióme l'alderique xeneráu polo que supuestamente dixi. Ye por tantu importante pa mi declarar que nin digo nin creo que'l virus fora desenvueltu por blancos o radicales blancos pa destruyir al pueblu africanu. Esos puntos de vista son malvaos y destructivos. <ref>{{cita web|last=Maathai|first=Wangari|url=http://greenbeltmovement.org/a.php?id=30|títulu=The Challenge of AIDS in Africa|publisher=Greenbeltmovement.org|date=12 d'avientu de 2004|fechaaccesu=28 de setiembre de 2011|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://greenbeltmovement.org/a.php?id=30|fechaarchivu=23 de payares de 2015}}</ref>||col2=}} == 2005–2011 == [[Archivu:GordonBrownWangariMaathai.JPG|thumb|Maathai en Nairobi col [[Chancellor of the Exchequer|Canciller d'Erariu]] (y dempués Primer Ministru) [[Gordon Brown]] en 2005]] [[Archivu:Maathai and Obama in Nairobi.jpg|thumb|Maathai y l'entós [[United States Senate|Senador Norteamericanu]] [[Barack Obama]] en [[Nairobi]] en 2006]] El 28 de marzu de 2005, Maathai foi escoyida la primer presidenta de la [[Xunión Económica Africana]], el Conseyu Social y cultural nomar embaxadora de bona voluntá pola iniciativa llanzada pa protexer l'ecosistema forestal de la [[Cuenca del Congo]]. <ref>''Unbowed'', p. 295.</ref> En 2006 foi una de les abanderaes na [[Ceremonia d'apertura de los Xuegos Olímpicos de Turín 2006|ceremonia d'apertura de los Xuegos Olímpicos d'Iviernu de Turín 2006]]. Tamién en 2006, el 21 de mayu, dióse-y un doctoráu honoríficu pola Universidá de Connecticut. Sofitó l'Añu Internacional de los Desiertos y el programa de Desertificación. En payares de 2006, lideró la campaña de les Naciones Xuníes [[Plantemos pal Planeta]]. Maathai foi una de les fundadores de la [[Iniciativa de les Muyeres Nobel]], xunto coles tamién gallardoniaes col Nobel de la Paz [[Jody Williams]], [[Shirin Ebadi]], [[Rigoberta Menchu Tum]], [[Betty Williams]] y [[Mairead Corrigan Maguire]]. Seis muyeres representando a Norteamérica y Suramérica, Europa, Oriente Mediu y África decidieron xunir les sos esperiencies nun esfuerciu conxuntu pola paz con xusticia y equidad. La meta de la Iniciativa de les Muyeres Nobel ye ayudar a fortalecer el trabayu fechu en sofitu de los derechos de les muyeres en tol mundu. <ref>[http://www.nobelwomensinitiative.org Nobel Women's Initiative]</ref> N'agostu de 2006, l'entós senador norteamericanu [[Barack Obama]] viaxó a Kenia. El so padre estudiara n'América al traviés del mesmu programa que Maathai. El senador y ella tuvieron un alcuentru y plantaron un árbol xuntos nel Parque Uhuru de Nairobi. Obama pidió que la llibertá de prensa fuera respetada, diciendo "La llibertá de prensa ye como curiar un xardín: de cutio ha de ser alimentada y cultivada. La ciudadanía tien que valorala porque ye una d'eses coses que pueden pasase si nun tamos vixilantes". Llamentó tamién les perdes económiques, señalando la negativa del Presidente [[George W. Bush]] a xunise a la [[Convención Marcu de les Naciones Xuníes sobre'l Cambéu Climáticu]] (UNFCCC) y la so subsidiaría, el [[Protocolu de Kioto sobre'l cambéu climáticu|Protocolu de Kioto]]. <ref>{{cita web|url=http://www.mg.co.za/article/2006-08-28-obama-press-freedom-is-like-tend1ing-a-garden|títulu= Obama: 'Press freedom is like tending a garden'|editor=''Mail & Guardian'' (South Africa)|fecha= 28 d'agostu de 2006|fechaaccesu=3 de mayu de 2009}}</ref> Maathai foi derrotada nes eleiciones primaries del [[Partíu d'Unidá Nacional (Kenia)|Partíu d'Unidá Nacional]] en payares de 2007 y escoyó faer la so candidatura nun partíu más pequeñu. <ref>[http://www.news24.com/News24/Africa/News/0%2C%2C2-11-1447_2223090%2C00.html "Upset in Kenyan primaries"], Sapa (News24.com), 18 de payares de 2007.</ref> Perdió nes eleiciones parllamentaries de 2007. Pidió un recuentu de votos na eleición presidencial (ganada oficialmente por [[Mwai Kibaki]], pero disputada pola oposición) na so circunscripción, argumentando que dambos llaos tendríen de considerar la resultancia xusta y qu'había nicios de fraude. En xunu de 2009, Maathai foi nomada una de los primeros héroes de PeaceByPeace.com <ref>{{cita web|url=https://web.archive.org/web/20110715061009/http://www.peacebypeace.com/heroes/view/id/88|títulu=Peace Heroes: Wangari Maathai|date=26 de xunu de 2009|work=PeaceByPeace}}</ref> Hasta la so muerte en 2011, Maathai sirvió na Xunta de Conseyu Eminente<ref>{{cita web|url=http://awepa.org/index.php/en/about-us/organisational-structure/eminent-advisory-board.html|títulu=Eminent Advisory Board|work=awepa.org}}</ref> de l'Asociación de Parllamentarios Europeos con África ([[AWEPA]]). Wangari Maathai morrió'l 25 de setiembre de 2011 por cuenta d'entueyos derivaos del cáncer d'ovariu mientres recibía tratamientu nun hospital de Nairobi.<ref name="Death">{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-15056502|títulu=Kenia's Nobel laureate Wangari Maathai dies aged 71|work=BBC News|fechaaccesu=26 de setiembre de 2011|date=26 de setiembre de 2011}}</ref> == Premiu Wangari Maathai Paladines del Monte == En 2012, l'[http://www.cpfweb.org/es/ Asociación de Collaboración en materia de Montes] ACB, un consorciu internacional de 14 organizaciones, secretariaos ya instituciones trabayando en problemes forestales internacionales, instauró'l [http://www.cpfweb.org/77034/es/ Premiu Wangari Maathai paladines del Monte] pa honrar la so memoria. El primer gallardoniáu foi <ref>{{cita web|last=FAO Media Centre|títulu=New international forestry award|url=http://www.fao.org/news/story/en/item/158734/icode|publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations|fechaaccesu=22 de payares de 2012}}</ref> [[Narayan Kaji Shrestha]] pola so defensa del movimientu de silvicultura en Nepal, y Kurshida Begum llogró una Mención Honorífica pol so llabor en defensa del Santuariu de Vida Montesa de Tenkaf en Banglasdesh. En 2014 la ganadora foi [[Martha Isabel (Pati) Ruiz Corzo|Martha Isabel Pati Ruiz Corzo]] pol so llabor na Reserva de la Biosfera de [[Sierra Gorda (Méxicu)|Sierra Gorda]] en [[Méxicu]], y La Mención Honorífica recayó en [[Chut Wutty]] en reconocencia a la so defensa de los montes de [[Camboya]]. En 2015 l'activista ugandesa [[Gertrude Kabusimbi Kenyangi]] recibió'l gallardón en presencia de la fía de Maathai, Wanjira Maathai, na ceremonia que tuvo llugar mientres el XIV Congresu Forestal Mundial, en Durban, Sudáfrica. == Reconocencies ''post mortem'' == [[Archivu:MaathaiMemorialGardenPitt.jpg|thumb|El xardín y los árboles en memoria de Wangari Maathai na [[University of Pittsburgh|Universidá de Pittsburgh]]]] El 1 d'abril de 2013, el día en que cumpliría 73 años, Maathai foi póstumamente honrada con un [[Doodle de Google]]. El 25 de setiembre de 2013, dedicóse-y un un pequeñu xardín na Catedral d'Aprendizaxe de la Universidá de Pittsburgh. <ref>{{cite news|url=http://triblive.com/news/adminpage/4770772-74/kenya-maathai-university|títulu=Pitt honors student, eventual Nobel Peace Prize winner, who influenced Kenyan culture|first=Mike|last=Wereschagin|newspaper=Pittsburgh Tribune-Review|date=25 de setiembre de 2013|fechaaccesu=26 de setiembre de 2013}}</ref> El Xardín y los Árboles Wangari Maathai inclúin dos pládanos coloraos simbolizando'l "compromisu pol medioambiente de Maathai, la fundación del Movimientu Cinturón Verde y los sos raigaños en Kenia y Pittsburgh" y un xardín de flores en forma circular representando la so "visión global y dedicación a les muyeres y neños del mundu" con un pládanu ornamental nel centru señalando "cómo una pequeña grana puede camudar al mundu". <ref>{{cite news|url= http://www.utimes.pitt.edu/?p=27677|títulu=Garden dedication|newspaper=University Times|date=26 de setiembre de 2013|volume=46|number=3|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2014}}</ref> En 2014, na que fuera la so xunta de 50 años colos sos compañeros de Mount St. Scholastica y l'Universidá Benedictine, afayóse una estatua nel so honor nel campus Atchinson en Kansas. <ref>http://web.archive.org/web/http://www.benedictine.edu/press-room/news/benedictine-news/nobel-peace-laureate-immortalized-statue-benedictine-college</ref> == Publicaciones escoyíes == * {{cita llibru|títulu=The Green Belt Movement: Sharing the Approach and the Experience|url=https://books.google.com/books?id=4bDghrBcXzUC|añu=2004|publisher=Lantern Books|isbn=978-1-59056-040-2}}; (1985) * ''The bottom is heavy too: even with the Green Belt Movement : the Fifth Edinburgh Medal Address'' (1994) * ''Bottle-necks of development in Africa'' (1995) * ''The Canopy of Hope: My Life Campaigning for Africa, Women, and the Environment'' (2002) * ''Unbowed: A Memoir'' (2006) ISBN 9780307492333 * ''Reclaiming rights and resources women, poverty and environment'' (2007) * ''Rainwater Harvesting'' (2008) * ''State of the world's minorities 2008: events of 2007'' (2008) * {{cita llibru|títulu=The Challenge for Africa|url=https://books.google.com/books?id=491pIPi13vEC|añu=2010|publisher=Anchor Books|isbn=978-0-307-39028-8}}; (2009) * ''Moral Ground: Ethical Action for a Planet in Peril''. (2010) chapter Nelson, Michael P. and Kathleen Dean Moore (eds.). Trinity University Press, ISBN 978-1-59534-066-5 * ''Replenishing the Earth'' (2010) ISBN 978-0-307-59114-2 == Reconocencies == * 1984: [[Premiu al Sustentu Bien Ganáu]] * 1986: Sociedá Meyor Mundu * 1987: Cuadru d'Honor Global 500 * 1991: [[Premiu Goldman pal mediu ambiente|Premiu Goldman pal Mediu Ambiente]] * 1991: Premiu Lideralgu Africanu del Proyeutu pa la Fame <ref>[http://www.africaprize.org/91/ Highlights of the 1991 Africa Prize]. [http://www.thp.org The Hunger Project]. Retrieved 24 February 2009.</ref> * 1993: Medaya Edimburgu (por "Escepcional contribución a la Humanidá al traviés de la Ciencia") * 1993: Premiu [[Jane Addams]] de Lideralgu * 1993: Medaya Offeramus del Colexu Universitariu Benedictine <ref name="catholickey.org">[http://catholickey.com/index.php3?gif=news.gif&mode=view&issue=20070202&article_id=4339 catholickey.org]. Consultáu 6/10/2016.</ref> * 1994: Premiu Arca d'Oru * 2001: El Premiu Juliet Hollister * 2003: Premiu Ambiente Global, Asociación Mundial d'Organizaciones Non Gubernamentales * 2004: Premiu Científicu Conservador de la [[Columbia University|Universidá de Columbia]] * 2004: Premiu J. Sterling Morton * 2004: [[Petra Kelly#Legacy|Premiu Petra Kelly]] * 2004: Premiu Sophie * 2004: [[Premiu Nobel de la Paz]] * 2006: [[Légion d'honneur]] * 2006: Doctor de Serviciu Públicu (Grau honorariu), [[University of Pittsburgh|de Pittsburgh]] <ref>{{cite news|url=http://www.chronicle.pitt.edu/story/pitt-dedicates-trees-garden-honor-wangari-maathai|títulu=Pitt Dedicates Trees, Garden in Honor of Wangari Maathai|first=Cara|last=Masset|newspaper=Pitt Chronicle|publisher=University of Pittsburgh|date=23 de setiembre de 2013|fechaaccesu=25 de setiembre de 2013}}</ref> * 2007: Premiu Ciudadanu del Mundu * 2007: Medaya Livingstone de la Sociedá Xeográfica Real Escocesa. * 2007: Premiu Indira Gandhi * 2007: Cruz de la Orde de San. Benedict <ref name="catholickey.org"/> * 2008: Premiu Elizabeth Blackwell de los Colexos Hobart y William Smith * 2009: Premiu Imaxe NAACP- Premiu Presidente de Conseyu (con [[Al Gore]]) <ref>[http://www.eurweb.com/story/eur48577.cfm NAACP sets a date for image awards: Nominees to be announced in January; ceremony to be held following month]. Retrieved 24 February 2009.</ref><ref>Mba, Ngozi (22 January 2009). [http://web.archive.org/web/http://www.jamati.com/online/lifestyle/nominees-for-40th-naacp-image-awards-unveiled/ Nominees for 40th NAACP Image Awards Unveiled]. [http://www.jamati.com Jamati Online]. Retrieved 24 February 2009.</ref> * 2009: Grand Cordon de la Orde del Sol Naciente de Xapón <ref>{{cita web|títulu=Professor Wangari Maathai was awarded "Grand Cordon of the Order of the Rising Sun"|url=http://www.kenyarep-jp.com/news/09/090504_y.html|archiveurl=http://www.kenyarep-jp.com/news/09/090504_y.html|archivedate=4 de mayu de 2009|publisher=Embassy of the Republic of Kenia in Japan|fechaaccesu=6 d'ochobre de 2016}}</ref> * 2011: Medaya del Canciller Nichols de la [[Vanderbilt University|Universidá]] [[Vanderbilt University|Vanderbilt]] <ref>{{cita web|títulu=Nobel prize-winner tells seniors to be agents of change|url=http://news.vanderbilt.edu/2011/05/senior-day-maathai/?utm_medium=vuhomeslider|date=12 de mayu de 2011|autor=Jim Patterson|work=news.vanderbilt.edu}}</ref> == Ver tamién == * [[Furoshiki]] * [[Mottainai]] * [[Llista de muyeres ganadores del Premiu Nobel|Muyeres ganadores del Premiu Nobel]] == Notes == {{llistaref|30em}} == Referencies == * Wangari Maathai, ''Unbowed: A Memoir'', [[Alfred A. Knopf|Knopf]], 2006. ISBN 0-307-26348-7 * Wangari Maathai, ''The Greenbelt Movement: Sharing the Approach and the Experience'', Lantern Books, 2003. ISBN 1-59056-040-X * Wangari Maathai, ''The Canopy of Hope: My Life Campaigning for Africa, Women, and the Environment'', Lantern Books, 2002. ISBN 1-59056-002-7 * Wangari Maathai, ''Bottom is Heavy Too: Edinburgh Medal Lecture'', Edinburgh UP, 1994. ISBN 0-7486-0518-5 * [[Picture Book|Picture book]] (fr.), Franck Prévot (text) & Aurélia Fronty (illustrations), ''Wangari Maathai, la femme qui plante des millions d'arbres'', Rue du monde, 2011 (ISBN 978-2-35504-158-7) == Enllaces esternos == {{wikiquote}} {{commons|Wangari Maathai|Wangari Maathai}} *[http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2004/maathai-lecture.html Maathai Nobel Prize lecture] *[https://www.youtube.com/watch?v=-ahbV9RmW9o Video entrevista con Dra Wangari Muta Maathai en Poznan, Polonia, dieciembre 2008] *[http://web.archive.org/web/http://www.gleeds.tv/index.cfm?category=46 Wangari Maathai presents a talk as a part of the Architecture and Climate Change lecture series held by the Royal Institute of British Architects] *[https://www.bbc.co.uk/worldservice/documentaries/2009/06/090629_forum_280609.shtml Audiu: Wangari Maathai in conversation on the BBC World Service discussion programme] [[The Forum (BBC World Service)|''The Forum'']] *[http://www.thedirtmovie.org/videos/ Video: Wangari Maathai tells the story of the Hummingbird] *[http://www.onbeing.org/program/planting-future/142 Wangari Maathai — Planting the Future], ''On Being'', 29 September 2011 * {{worldcat id|id=lccn-n87-875843}} * [http://takingrootfilm.com/ Taking Root: The Vision of Wangari Maathai documentary filme] * [http://www.greenbeltmovement.com Official Site: The Green Belt Movement and Wangari Maathai] * [http://www.unep.org/billiontreecampaign/ Wangari Maathai and the Billion Tree Campaign] * [http://www.imow.org/wpp/stories/viewStory?storyId=1239 Feature on Wangari Maathai by the International Museum of Women] * [http://web.archive.org/web/http://www.lanternbooks.com/blog/entry.php?id=676 The Lantern Books Blogue: Lantern and Wangari Maathai (Video)] * [http://www.leeandlow.com/books/381/hc/seeds_of_change_planting_a_path_to_peace Seeds of change planting a path to peace] * [http://www.nobelwomensinitiative.org Nobel Women's Initiative * [http://nobelprize.org/peace/laureates/2004/index.html Wangari Maathai - Páxina de los Premios Nobel.] * [http://web.archive.org/web/http://www.unesco.org/courier/1999_12/sp/dires/txt1.htm Wangari Maathai - Páxina de la UNESCO Wangari Muta Maathai: El Viveru de la Democracia.] * [http://www.turismoycooperacion.org/portfolio/certamen-relato-turismu-responsable/ I Certame de Rellatos `Wangari Maathai´] {{Socesión | títulu = [[Archivu:Nobel prize medal.svg|25px|center]][[Premiu Nobel de la Paz]] | periodu = [[2004]] | predecesor = [[Shirin Ebadi]] | socesor = [[Mohamed ElBaradei]] y [[Organismu Internacional d'Enerxía Atómica]] }} {{NF|1940|2011|Maathai, Wangari}} [[Categoría:Premiu Nobel de la Paz]] [[Categoría:Premiu Nobel de Kenia]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Kenia]] [[Categoría:Premiu Goldman]] [[Categoría:Ecoloxistes]] [[Categoría:Veterinarios y veterinaries]] [[Categoría:Premiu Right Livelihood]] [[Categoría:Caballeros de la Lexón d'Honor]] [[Categoría:Feministes de Kenia]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] ocrwjrjbyqh5q4fbaph96lpj4obg5x7 0 92388 3709366 3663732 2022-08-18T13:46:25Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Premiu Nobel}} {{persona}} '''Tawakkul Karman''' o ''Tawakel Karman'' <ref name="T_Karman_Jun2010_interview">{{cita web|apellíu = al-Sakkaf|nome = Nadia|enllaceautor = |coautor = |títulu = Renowned activist and press freedom advocate Tawakul Karman to the Yemen Times: "A day will come when all human rights violators pay for what they did to Yemen"|obra = |editorial = Women Journalists Without Chains|fecha = 17 de xunu de 2010|url = http://womenpress.org/articles.php?id=309|formatu = |doi = |fechaaccesu = 30 de xineru de 2011|urlarchivu = http://www.webcitation.org/5w8NYbYFU|fechaarchivu = 30 de xineru de 2011|deadurl = no}}</ref> (n'[[idioma árabe|árabe]]: توكل كرمان ''Tawakul Karmān'') {{nym}}, ye una periodista, política y [[activista]] [[Yeme|yemenina]] pola defensa de los [[derechos humanos]], fundadora en 2005 del grupu ''Muyeres ensin cadenes'' <ref name="T_Karman_Jun2010_interview" /> y una personalidá política del partíu islámicu, [[Al-Islah|Congregación Yemenina pola Reforma]]. <ref name="Feb3_DayRage_aljaz">{{cita noticia |idioma = inglés|títulu = ''New protests erupt in Yemen''|fecha = 29 de xineru de 2011|editorial = [[Al Jazeera]]|url = http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/01/2011129112626339573.html|fechaaccesu = 30 de xineru de 2011|urlarchivu = http://www.webcitation.org/5w8S9MZ1r|fechaarchivu = 30 de xineru de 2011|deadurl = no}}</ref> Convertir na cara internacional de los llevantamientos yemeninos en 2011, que fueron parte de la Primavera Árabe. Foi llamada la "Muyer de Fierro" y la "Madre de la Revolución" polos yemeninos. <ref>{{cita noticia|last=Macdonald |first=Alastair |url=http://www.reuters.com/article/2011/10/07/us-nobel-peace-idUSTRE7963KM20111007 |títulu=Nobel honours African, Arab women for peace |publisher=Reuters |date=7 d'ochobre de 2011|fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref><ref name="mother">{{cita noticia | last = Al-Haj| first = Ahmed|author2=Sarah El-Deeb | títulu = Nobel peace winner Tawakkul Karman dubbed 'the mother of Yemen's revolution'|agency=Associated Press| publisher = Sun Sentinel| date=7 d'ochobre de 2011 | url=http://mobile.sun-sentinel.com/p.p?m=b&a=rp&id=961114&postId=961114&postUserId=42&sessionToken=&catId=6565&curAbsIndex=1&resultsUrl=DID%3D6%26D | fechaaccesu=8 d'ochobre de 2011}}</ref> Ye co-ganadora del Premiu Nobel de la paz del 2011 por ser una figura relevante na primavera árabe <ref>{{cita noticia|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-15211377 |títulu=Nobel Peace Prize awarded jointly to three women |publisher=BBC Online |date=7 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> convirtiéndose na primera yemenín, la primer muyer árabe, <ref>{{cita noticia|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-15216473 |títulu=Profile: Nobel peace laureate Tawakul Karman |publisher=BBC Online |date=7 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> la segunda muyer musulmana y la segunda más nueva en ganar un Nobel. <ref>{{cita noticia|url=http://www.democracynow.org/2011/10/7/yemeni_activist_tawakkul_karman_first_female |títulu=Yemeni Activist Tawakkul Karman, First Female Arab Nobel Peace Laureate: A Nod for Arab Spring |publisher=Democracynow.org |fechaaccesu=10 d'avientu de 2011}}</ref> El vienres 7 d'ochobre del 2011 llogró'l [[Premiu Nobel de la Paz]] xunto a les [[Liberia|liberianes]] [[Leymah Roberta Gbowee]] y [[Ellen Johnson Sirleaf]] "''pola so batalla nun esforcia a favor de la seguridá de les muyeres y del so plenu derechu na plena participación de la obra de construcción de la paz"''. Karman ganó importancia nel so país dempués de los sos papeles como periodista y defensora por cuenta de que una empresa de telefonía móvil refugó-y una llicencia en 2007, fechu pol que protesta a favor de la llibertá d'espresión. Tawakkul entamó protestes selmanales dempués de lo asocedío en mayu de 2007, espandiendo les problemátiques a reformar. Redirixió les protestes en Yemen pa sofitar la "Revolución de Xazmín" qu'ella llama Primavera Árabe, dempués de que ciudadanos de Túnez derrocaren el gobiernu de [[Zine El Abidine Ben Ali]] en xineru del 2011. Tuvo siempres opuesta y realizó protestes en contra del réxime del Presidente [[Ali Abdullah Saleh]]. <ref name="Feb3_DayRage_aljaz" /> Una filtración de [[WikiLeaks]] reveló que mientres ella realizaba denuncies públiques contra [[Arabia Saudita|Arabia]] [[Arabia Saudita|Saudita]], al par concretaba xuntes secretes colos saudites pidiéndo-yos el so sofitu. Karman acusaba a Arabia Saudita d'un alcuerdu que para munchos fuera vistu como una traición a la revolución. Acusó a Abd Rabbuh Mansur Hadi de sofitar a los Houthis y A'l Qaeda. <ref>https://saudicableleaks.wordpress.com/2015/06/27/tawakul-karman-turns-to-saudi-in-2011/</ref> ==Vida personal== La ganadora de Nobel Tawakkol Karman nació'l 7 de febreru de 1979 en Mekhlaf, estáu de Taiz, en Yemen. Creció cerca de [[Taiz]], que ye la tercer ciudá más grande de Yemen y ye descrita como un llugar p'aprender nun país conservador. <ref name="emblem" /> Estudió en Taiz. Ye la fía de Abdel Salam Karman, un abogáu y políticu que sirvió como ministru d'Asuntos Llegales mientres el gobiernu de Ali Abdullah Saleh hasta'l so arrenunciu. Hermana del poeta Tariq Karman, <ref name="Filkins">{{cita web|last=Filkins |first=Dexter |url=http://www.newyorker.com/reporting/2011/04/11/110411fa_fact_filkins |títulu=Yemen's Protests and the Hope for Reform |work=The New Yorker |date=1 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> y Safa Karman, periodista de ''[[Al-Jazeera]]''. <ref name="MEMRI">{{cita web|author=www.memri.org |url=http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/5744.htm#_edn1 |títulu=Nobel Peace Prize Laureate Tawakkul Karman – A Profile |publisher=Memri.org |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> Ta casada con Mohammed al-Nahmi <ref name="mother" /><ref name="undaunted">{{cita noticia|títulu=Tawakul Karman, Yemeni activist, and thorn in the side of Saleh|author=Finn, T.|url=http://www.theguardian.com/world/2011/mar/25/tawakul-karman-yemeni-activist-saleh|newspaper=The Guardian|date=25 de marzu de 2011|fechaaccesu=13 d'agostu de 2013}}</ref> y ye madre de trés fíos. <ref name="nyt">{{cita noticia| last = Karman| first = Tawakkol| títulu = Yemen's Unfinished Revolution| newspaper = New York Times| date=18 de xunu de 2011| url = http://www.nytimes.com/2011/06/19/opinion/19karman.html | fechaaccesu=15 de payares de 2011}}</ref> onorario en Derechu Internacional pola [[University of Alberta|Universidá de]] [[University of Alberta|Alberta]] en [[Canadá|Canada]]. <ref name=torontostar>{{cita noticia|first=Michelle |last=Shephard |títulu=Nobel Peace Prize winner Tawakkol Karman tours Canada |url=http://www.thestar.com/news/insight/article/1292350--nobel-peace-prize-winner-tawakkol-karman-tours-canada |publisher=Toronto Star |date=25 de payares de 2012 |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref><ref name=alberta>{{cita web|first=Sean |last=Townsend |títulu=Honorary degrees recognize inspirational leaders |url=http://www.news.ualberta.ca/article.aspx?id=B0D12B8ED17F41ABBED23A1193041973 |publisher=University of Alberta |type=public relations|date=19 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> Nuna protesta en 2010, una muyer intentó corala con una [[jambiya]] pero los sos siguidores llograron detener l'ataque. <ref name="undaunted" /><ref name="Telegraph">{{cita noticia|last=Blomfield |first=Adrian |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/yemen/8813170/Nobel-peace-prize-profile-of-Tawakul-Karman.html |títulu=Nobel peace prize: profile of Tawakul Karman |publisher=Telegraph |date=7 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011 |location=London}}</ref> D'alcuerdu a Tariq Karman, "un oficial Yemenín" amenació a la so hermana Tawakkol a muerte nuna llamada telefónica'l 26 de xineru del 2011 si siguía les sos protestes públiques. <ref name="OBS">http://www.fidh.org/IMG/pdf/obs_2011_uk-mmo.pdf</ref> Acordies con Dexter Filkins, escribiendo pal periódicu ''[[The New Yorker]]'', esi oficial yera'l presidente Saleh. <ref name="Filkins" /> Karman diz que la so familia ye orixinaria d'un llugar llamáu [[Karaman]], [[Anatolia]] que ta alcontráu no que güei ye Turquía. El gobiernu de Turquía ufiertó-y ciudadanía turca y la cual aceptó del [[Ahmet Davutoğlu|Ministru de Rellaciones esteriores]] el 11 d'ochobre del 2012. == Muyeres Periodistes Ensin Cadenes == Tawakkol Karman, madre de trés fíos, ya integrante del [[partíu políticu]] Congregación Yemenina pola Reforma (''al-Tajammuʿ al-Yamanī li-l-Iṣlāḥ'', - ﺍلتجمعاليمني للإصلا). foi co-fundadora del grupu de derechos humanos Women Journalists Without Chains (WJWC) o Muyeres Periodistes Ensin Cadenes xuntu con tres siete periodistes en 2005, coles mires de promover los derechos humanos "particularmente llibertar d'opinión, espresión y derechos democráticos". <ref name="FJWB">{{cita web|url=http://www.yobserver.com/local-news/1004126.html |títulu=Female Journalists without Borders |publisher=Yobserver.com |fechaaccesu=16 de payares de 2011|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.yobserver.com/local-news/1004126.html|fechaarchivu=27 de payares de 2015}}</ref> A pesar de que orixinalmente llamábase "Female Reporters Without Borders", (Muyeres Periodistes Ensin Fronteres" el nome actual foi adoptáu pa poder llograr una llicencia gubernamental. <ref name="JAWA">{{cita web|author=Jane |url=http://mypetjawa.mu.nu/archives/209666.php |títulu=Yemeni Activist wins Nobel Prize |publisher=The Jawa Report |date=7 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> Karman dixo que recibió amenaces y que foi'l blancu d'acoso per parte de les autoridaes de Yemen tantu per teléfonu como per carta por cuenta de que negóse a aceptar la negativa per parte del Ministeriu d'Información de la so solicitú WJWC que trataba sobre la creación d'una estación de radio y un periódicu. El grupu esixó los sos derechos por servicios de mensaxería (SMS), que fueren fuertemente controlaos pol gobiernu a pesar de nun tar incluyíos na Llei de Prensa de 1990. Dempués d'una revisión per parte del gobiernu de los servicios de mensaxería, l'únicu serviciu que nun tien una llicencia ye ''Bilakoyood'', que pertenecía a WJWC y tuviera operando per un añu. <ref name="Filkins" /><ref name="bilakoyood">{{cita noticia|url=http://www.yobserver.com/front-page/10012729.html |títulu=Blacklist names worst violators of press freedom |publisher=Yobserver.com |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> En 2007, WJWC publicó un reporte ónde se documentaban los abusos a la llibertá de prensa dende'l 2005. <ref name="bilakoyood" /> En 2009, criticó al Ministeriu d'Información por escoyer como blancu a los periodistes. Del 2007 al 2010, Karman daba demostraciones de manera regular y "[[sit-in]]s" na Plaza de Tahrir, Sana'a. Tawakkol Karman taba afiliada al periódicu ''Al-Thawrah,'' esto mientres la dómina en que fundó WJWC (Marzu 2005). <ref name="FJWB"/> Tamién ye miembru del Sindicatu de Periodistes Yemeninos. <ref>{{cita web|url=http://www.ifj.org/en/articles/ifj-welcomes-nobel-peace-prize-award-to-yemeni-journalist |títulu=IFJ Global – IFJ Welcomes Nobel Peace Prize Award to Yemeni Journalist |publisher=IFJ.org |date=7 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.ifj.org/en/articles/ifj-welcomes-nobel-peace-prize-award-to-yemeni-journalist|fechaarchivu=27 de payares de 2015}}</ref> Amás, foi ministru d'Asuntos Xurídicos y ex miembru del Conceyu de la Shura del Yemen, Tawakkul Karmān <ref name="Feb3_DayRage_aljaz" /> refugó l'usu del [[niqab|niqāb]] na Conferencia sobre Derechos Humanos de 2004 y dende entós encamentó a les otres muyeres a faer lo mesmo. <ref name="T_Karman_Jun2010_interview" /> ==Posiciones Polítiques== [[Ficheru:Karman interview across from UN, Oct 18, 2011.jpg|thumb|left|Tawakkol Karman protesta fora del edificiu de Naciones Xuníes, 18 d'ochobre de 2011.]] Tawakkul Karman ye miembru del partíu d'oposición Al-Islah y caltién una posición nel Conseyu Shura, que ye una posición nel partíu y non una posición parllamentaria. <ref name="emblem">{{cita noticia|url=http://www.ladepeche.fr/article/2011/10/07/1186693-tawakkol-karman-figure-emblematique-du-soulevement-au-yemen.html |títulu=Tawakkol Karman, figure emblématique du soulèvement au Yémen – L'événement : LaDépêche.fr |publisher=Ladepeche.fr |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> Al-Islah ye un partíu qu'espandió los sos raigaños más allá de ser un partíu políticu islámicu dempués de que s'opunxo al presidente Saleh nel 2005, pero los sos fundadores son miembros de la Hermandá Musulmana y los Salafists. <ref name=OmanTrib>{{cita noticia|url=http://www.omantribune.com/index.php?page=news&id=107484&heading=Middle%20East |títulu=Yemen Islamists ready to share power |publisher=Oman Tribune |date=14 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2011}}</ref> Karman nun s'estableció con una simpatía con dalgún grupu dientro del partíu, ye moderada. <ref>{{cita noticia|last=Solomon |first=Erika |url=http://www.reuters.com/article/2011/10/07/us-yemen-karman-nobel-idUSTRE79638920111007 |títulu=Yemen Nobel laureate a figure of hope, controversy |publisher=Reuters |date=7 d'ochobre de 2011|fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> El so membresía n'A el-Islah ye controversial por cuenta de la membresía de Abdul Majeed al-Zindani's al mesmu partíu. Zindani yera la cabeza de la Hermandá Musulmana Yemenina y ye el líder actual de la seición [[Salafi]] del partíu. que tomó idees más conservadores sobre les muyeres y el matrimoniu. Tamién ta llistáu na Llista de Nacionalistes Designaos Especialmente de la Oficina de Control d'Activos Estranxeros d'Estaos Xuníos, llista que Y.O. usó pa prevenir tresferencies de dineru per parte d'organizaciones dedicaes a la caridá y empreses a grupos terroristes. Zindani foi acomuñáu con [[Anwar al-Awlaki]], quien foi asesináu por un misil estauxunidense nun ataque de drones el 30 de setiembre del 2001. El gobiernu norteamericanu acomuña a Awlaki con ataques terroristes y [[Al-Qaeda]]. Periodista yemenín Nasir Arrabayee dixo que les últimes trés locaciones que visitó Awalki fueron cases de miembros o parientes de miembros d'A el-Islah, incluyendo la casa de Zindani. <ref>Nasir Arrabayee. "Can Yemen Crisis Be Internationalized More?" Yemen Observer, 8 October 2011. Retrieved 11 October 2011 from BBC Worldwide Monitoring in the Lexis-Nexis Database.</ref><ref>Nasir Arrabayee. [http://narrabyee-e.blogspot.com/ "Can Yemen Crisis Be Internationalized More?"] Nasir Arrabayee (Blogue), 6 October 2011. Retrieved 11 October 2011</ref> Karman, quien diz ser independiente d'esta llinia del partíu diz "nun represento al partíu Al-Islah y nun toi arreyada a les sos posiciones. La mio posición ye determinada poles mios creencia y nun-y pido permisu a naide". <ref name="MEMRI" /> Karman empecipió protestes pa la llibertá de prensa nel país. Nun momentu nel que pidía más llibertá de prensa, ella respondió a les caricatures de Jyllands-Posten Muhammad en 2005 escribiendo: "Nós nun tamos pa llamar por tiranía y prohibiciones a la llibertá". <ref name="torontostar">{{cita noticia|first=Michelle |last=Shephard |títulu=Nobel Peace Prize winner Tawakkol Karman tours Canada |url=http://www.thestar.com/news/insight/article/1292350--nobel-peace-prize-winner-tawakkol-karman-tours-canada |publisher=Toronto Star |date=25 de payares de 2012 |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref><ref name="alberta">{{cita web|first=Sean |last=Townsend |títulu=Honorary degrees recognize inspirational leaders |url=http://www.news.ualberta.ca/article.aspx?id=B0D12B8ED17F41ABBED23A1193041973 |publisher=University of Alberta |type=public relations|date=19 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> Ella dexó d'usar la ''[[niqab]]'' tradicional pa usar [[Hijab|''hijabs'']] más coloridas qu'amosaben la so cara. Apaeció per primer vegada ensin el ''niqab'' nuna conferencia en 2004. Karman remplazó el niqab cola bufanda en públicu en televisión nacional pa sofitar el so argumentu de que cubrir la cara totalmente ye cultural y nun ye dictáu pol Islam. <ref name="thorn">{{cita noticia|author=Tom Finn in Sana'a |url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/mar/25/tawakul-karman-yemeni-activist-saleh |títulu=Tawakul Karman, Yemeni activist, and thorn in the side of Saleh &#124; World news |work=The Guardian |date=26 de marzu de 2011|fechaaccesu=16 de payares de 2011 |location=London}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2011/0124/Yemen-releases-jailed-activists-in-the-face-of-Tunisia-inspired-protesters/(page)/2 |títulu=Yemen releases jailed activists in the face of Tunisia-inspired protesters |publisher=CSMonitor.com |date=24 de xineru de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> Dixo a Yemen Times en 2010 que:<ref name="emblem" /> <blockquote> Les muyeres tienen de dexar de sentir que son parte del problema y convertise en parte de la solución. Nós fuimos marxinaes por enforma tiempu y ye hora de que les muyeres llevántense y conviértanse n'actives ensin necesidá de permisu o aceptación. Ye la única forma que-y daremos daqué de vuelta a la sociedá y vamos dexar que Yemen llegue al potencial que tien. </blockquote> Ella dixo que munches de les neñes yemenines sufren de desnutrición, por que los neños puedan ser alimentaos, tamién llamó l'atención a les altes tases de muyeres iletradas qu'en cifres son dos tercios de les muyeres yemenines. <ref>{{cita noticia | url=http://www.asianews.it/news-en/Tawakul-Karman-gets-2011-Nobel-Peace-Prize,-leads-Yemeni-women's-Arab-spring-22846.html | títulu=Tawakul Karman gets 2011 Nobel Peace Prize, leads Yemeni women's Arab spring | date=7 d'ochobre de 2011 | fechaaccesu=8 d'ochobre de 2011}}</ref> Amás tomó una postura distinta sobre les lleis matrimoniales con respectu al partíu Al-Islah, abogando por lleis que puedan prevenir que muyeres menores de 17 años puedan casase. Nuna declaración fecha a [[Human Rights Watch]], Karman dixo que la revolución de Yemen "nun pasó solo pa resolver problemes políticos, si non pa tratar tamién problemes sociales, tando dientro de los más importantes el matrimoniu infantil". <ref>{{cita web|url=http://www.hrw.org/news/2013/09/10/yemen-end-child-marriage|títulu=Yemen: End Child Marriage|date=11 de setiembre de 2013|publisher=Human Rights Watch|fechaaccesu=24 de setiembre de 2013}}</ref> A pesar de que munchos de los miembros del so partíu tienen una postura distinta al matrimoniu infantil, ella diz que'l so partíu ye'l más abiertu en cuentu a les muyeres. Clarificando esta posición ella dixo: <ref>Tom Finn. "Peace prize: Women who fought and won unequal struggles. The Guardian, 8 October 2011. Retrieved 11 October 2011 from the Lexis-Nexis Database.</ref> <blockquote> El nuesu partíu precisa a la mocedá, pero los mozos tamién precisen partíos que los ayudar a entamase. Nengún tendría ésitu ensin l'otru. Nós nun queremos que la comunidá internacional etiquete esta revolución como una revolución islámica. </blockquote> Tamién realizó protestes en contra de la corrupción del gobiernu. La so firme posición na espulsión de Saleh fíxose más fuerte dempués de que les tierres de les families de los pueblos al rededor de la ciudá de Ibb fueron apoderaes por un líder local corruptu. <ref name="undaunted" /><ref name="Telegraph" /> Igualmente ella diz que se caltién llibre d'influencies estranxeres: "Nun tengo llazos estratéxicos con organizaciones americanes implicaes na proteición de derechos humanos, con embaxadores americanos y oficiales del Departamentu d'Estáu Norteamericanu. (Tengo llazos con activistes) principalmente d'Estaos Xuníos y países Árabes pero son rellaciones ente iguales; (nun soi) subordinada". <ref name="MEMRI" /> Falando ante una audiencia na Universidá de Michigan, Karman remarcó la so creencia: "Soi ciudadana del mundu. La Tierra ye'l mio país, y l'humanidá la mio nación". <ref>{{cita noticia | last = Lerner | first = Charlene | títulu = Nobel Prize winner highlights women's role in Arab Spring | newspaper = The Michigan Daily | date=15 de payares de 2011 | url = http://www.michigandaily.com/news/nobel-peace-prize-winner-talks-about-womans-activism-yemen | fechaaccesu=15 de payares de 2011}}</ref> ===Conflictu Exipciu=== Como respuesta de les protestes exipcies en 2012/2013, y el Coup d'etat exipciu del 2013, Karman sofitó les protestes demandando l'arrenunciu del presidente [[Mohamed Morsi]] el 30 de xunu pero foi crítica la decisión militar pa sacar a Morsi, suspender la constitución d'Exiptu y prohibir la participación de la Hermandá Musulmana na política exipcia, citando que Morsi yera'l primer líder electu democráticamente, la constitución sofitada pol 60% de les persones que votaron nun referendu públicu y que un golpe d'estáu provocaría que les persones perdieren la fe na democracia dexándo-y a los grupos estremistes una salida. <ref>{{cita noticia|títulu=Egypt's coup has crushed all the freedoms won in the revolution|author=Karman, T.|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/aug/09/egypt-coup-crushed-freedoms-revolution-25-january|newspaper=The Guardian|date=8 d'agostu de 2013|fechaaccesu=13 d'agostu de 2013}}</ref><ref>{{cita noticia|títulu=Morsy Is the Arab World's Mandela|author=Karman, T.|url=http://www.foreignpolicy.com/articles/2013/08/09/morsy_is_the_arab_world_s_mandela?page=0,0|newspaper=Foreign Policy|date=9 d'agostu de 2013|fechaaccesu=13 d'agostu de 2013}}</ref> Ella intentó xunise a les protestes en contra'l golpe d'Estáu exipciu, pero los militares exipciu prohibir alegando "razones de seguridá" y foi deportada de vuelta a Sana'a. <ref>{{cita noticia|títulu=Tawakkol Karman banned from entering Egypt|author=Ashraf, F.|url=http://www.dailynewsegypt.com/2013/08/04/tawakkol-karman-banned-from-entering-egypt/|newspaper=Daily News Egypt|date=4 d'agostu de 2013|fechaaccesu=13 d'agostu de 2013}}</ref> Darréu denunció arrestos realizaos por militares d'altu rangu pertenecientes a la Hermandá Musulmana y l'usu de violencia nes protestes en llugares que teníen una mayoría de siguidores de Morsi. <ref>{{cita noticia|títulu=Tawakkol Karman denounces arrest of Mohammed Badie in Egypt|author=Yemen Post Staff|url=http://yemenpost.net/Detail123456789.aspx?ID=3&XUBÍI=7146|newspaper=Yemen Post|date=20 d'agostu de 2013|fechaaccesu=21 d'agostu de 2013}}</ref> ===Conflictu Yemenín === Karman amosar en contra de la Insuficiencia Shia de Yemen y Al-Qaeda na Península arábica, llamando a dambos grupos una amenaza a la soberanía de Yemen. Condergó a los grupos polos sos esfuerciu pa desestabilizar el país y derrocar al gobiernu de Yemen. Acusó amás a los [[Houthis]] de recibir ayuda del gobiernu iranín y oxetos qu'ella cree que son ayudes del estranxeru pa sofitar a los Houthis desque s'atopen engarrando contra Al-Qaeda. Dempués del anunciu de la integración houthi a la milicia yemenina, Karman dixo que nun debería d'haber integración si los Houthis negar a rindir les sos armes. <ref>{{cita noticia|last=Al-Karimi|first=Khalid|date=25 de payares de 2014|títulu=Defense Minister calls for Houthi integration into security forces|url=http://www.yementimes.com/en/1836/news/4614/Defense-minister-calls-for-Houthi-integration-into-security-forces.htm|newspaper=Yemen Times|fechaaccesu=19 de xineru de 2015}}</ref> Como respuesta a los eventos en xineru del 2014-2015 coup d'etat en Yemen, faló no qu'ella creé ye una collaboración ente l'ex presidente Saleh y los rebeldes Houthi pa desfaer el procesu de transición de la revolución del 2011. <ref>{{cita noticia|last=Xacintu|first=Leela|date=23 de xineru de 2015|títulu=How a 'peace deal' plunged Yemen deeper into chaos|url=http://www.france24.com/en/20150122-yemen-houthi-peace-deal-president-resigns-shiite/|newspaper=France 24|fechaaccesu=23 de xineru de 2015}}</ref> Karman amosar en contra de la política d'Estaos Xuníos del usu de drones en Yemen, llamando "inaceptable" el so usu y argumentó que n'árees poblaes viola los derechos humanos y les lleis internacionales. <ref name=drone >{{cita noticia|títulu=Tawakkol Karman objects to US drone policy in Yemen|author=Yemen Post Staff|url=http://yemenpost.net/Detail123456789.aspx?ID=3&XUBÍI=7122&MainCat=3|newspaper=Yemen Post|date=13 d'agostu de 2013|fechaaccesu=29 d'agostu de 2013}}</ref> Siguiendo una medría de les fuelgues anti-drones n'agostu del 2013, ella llamó a un paru total de les fuelgues, proclamando que los bombardeos minen la soberanía de Yemen y contribúin a la medría de reclutes d'Al-Qaeda nel país. <ref name=drone /><ref>{{cita web|url=https://twitter.com/TawakkolKarman/status/366300871086186497|títulu=Dear U.S. administration...|last1=Karman|first1=T.|date=10 d'agostu de 2013|website=Twitter|fechaaccesu=29 d'agostu de 2013}}</ref> ==Les protestes del 2011== [[Ficheru:Yemen protest.jpg|thumb|Protesta nel "Día de la Roxura" que Karman convocó en [[Sana'a]], [[Yeme]], el 3 de febreru de 2011.]] Mientres les protestes yemenines, Karman entamó manifestaciones estudiantiles en [[Sana'a]] como protesta del gobiernu de Saleh. El 22 de xineru detener 3 homes ensin identificaciones policiaques mientres remanaba col so maríu y llevar a prisión <ref name="Filkins" /><ref name="OBS" /> onde la caltuvieron por 36 hores hasta que foi lliberada'l 24 de xineru. El 9 d'abril apaeció na editorial del periódicu ''[[The Guardian]]'', onde escribió: <ref name=Guardian1>{{cita noticia|author=Tawakkol, Karman|títulu=Our revolution's doing what Saleh can't – uniting Yemen|work=The Guardian|date=9 d'abril de 2011|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2011|url=http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2011/apr/08/revolution-saleh-yemen-peace-historic}}</ref> <blockquote> Dempués d'una selmana de protestes fui detenida por fuercies de seguridá a la metá de la nueche. Esto taba a puntu de convertise nun momentu crucial pa la revolución de Yemen: los medios reportaron la mio detención y demostraciones de les revueltes surdieron en munches provincies del país; fueron entamaos por estudiantes, activistes de la sociedá civil y políticos. La presión nel gobiernu yera intensa y fui lliberada en 36 hores d'una prisión femenina onde me tuvieron encadenada. </blockquote> Darréu dirixó otra protesta'l 29 de xineru, que llamó'l "Día de la roxura" el 3 de febreru <ref name="Feb3_DayRage_aljaz">{{cita noticia |títulu=New protests erupt in Yemen |url=http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/01/2011129112626339573.html |publisher=Al Jazeera English |date=29 de xineru de 2011 |archiveurl=http://www.webcitation.org/5w8S9MZ1r |archivedate=30 de xineru de 2011 |deadurl=no |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref> eventos similares al los asocedíos na revolución exipcia del 2011 que de la mesma fueron inspiraos pola revolución de Túnez 2010-2011 asocedieron en Yemen. El 17 de marzu foi arrestada de nuevu poles protestes. <ref>{{cita noticia| url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/jan/23/yemen-arrests-protest-leader |location=London |work=The Guardian | first=Tom | last=Finn | títulu=Yemen arrests anti-government activist | date=23 de xineru de 2011}}</ref> Sobre los llevantamientos ella dixo: "Voi Siguir hasta la cayida del réxime de Ali Abdullah Saleh's réxime... Tenemos el Movimientu del Suriegu nel Sur, los rebeldes Huthis nel norte o movimientu Shia y l'oposición nel parllamentu, polo más importante agora ye la revolución xazmín". <ref name="Feb3_DayRage_aljaz"/> Punxo un campu de protestes por meses xuntu col so maríu. <ref name="mother"/> Karman esplicó porqué les protestes atraíen a los yemeninos: "La combinación de dictadura, corrupción, probeza y desemplegu crearon esta revolución. Ye como un volcán. Inxusticia y corrupción tán llegando al so máximu ente que les oportunidaes pa una bona vida lleguen al so fin". <ref name=Time>{{cita noticia|last=Baker|first=Aryn|títulu=The Woman at the Head of Yemen's Protest Movement|url=http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2049476,00.html#ixzz1l5NmmmJD|fechaaccesu=1 de febreru de 2012|newspaper=Time Magazine|date=16 de febreru de 2012|author2=Erik Stier}}</ref> Karman tien desalcuerdos con munchu organizadores, especialmente dempués de que convocó a les persones a colar al Palaciu Presidencial en mayu como respuesta de los asesinatos de 13 protestantes a manes de fuercies de seguridá. El 18 de xunu escribió nun artículu tituláu "La revolución inconcusa de Yemen" nel periódicu ''[[New York Times]]'' nel cual conderga a los Estaos Xuníos y Arabia Saudita pol so sofitu al réxime corruptu de Saleh en Yemen, por cuenta de que "usaben la so influencia p'asegurar que los miembros del réxime antiguu permanezan en poder y calténgase el estatus quo" Argumenta que la intervención norteamericana en Yemen foi motivada por una guerra de terror y non polos abusos a los derechos humanos nin les llamaes del movimientu democráticu en Yemen. Afirmó que los protestantes tamién busquen estabilidá nel país y la rexón. <ref name="nyt"/> Nuna entrevista con ''[[Democracy Now!]]'', Karman dixo: "Nes nueses protestes selmanales frente al gabinete, llamamos al gobiernu a que dexara una llibertá d'espresión y que les persones pudieren tener los sos propios periódicos. Sabíamos y sabemos que la llibertá d'espresión ye la puerta a la democracia y xusticia, tamién parte de la llibertá d'espresión esta la llibertá de movimientu... La cultura de llibertá y protestes arrobinar por tou Yemen. Cada vez que salimos a esixir los nuesos derechos el gobiernu respondía con violencia o interfería colos nuesos derechos..." Otorgába-y amás el creitu a Tunes por inspirar a otros países del Mediu Oriente poles protestes de la primavera árabe. <ref>{{cita web|url=http://www.democracynow.org/seo/2011/10/21/exclusive_nobel_laureate_tawakkul_karman_on |títulu=Exclusive: Nobel Laureate Tawakkul Karman on the Struggle for Women's Rights, Democracy in Yemen |publisher=Democracy Now! |fechaaccesu=22 de payares de 2013}}</ref> Mientres les protestes, Karman yera parte d'un gran númberu de muyeres activistes—más del 30% de los protestantes—demandando un cambéu en Yemen. <ref>{{cita noticia|author=Kalpana Sharma |url=http://www.thehindu.com/opinion/columns/Kalpana_Sharma/article2573489.ece |títulu=Columns / Kalpana Sharma : The Other Half: Women and the Arab Spring |work=The Hindu |date=29 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011 |location=Chennai, India}}</ref> El 16 d'ochobre francotiradores del gobiernu asesinaron a Aziza Othman Kaleb, ''[[CNN]]'' dixo que yera la primer muyer en ser asesinada mientres les protestes, sicasí esto nun se pudo verificar. <ref>{{cita noticia|url=https//www.cnn.com/2011/10/17/world/meast/yemen-unrest/index.html?iref=allsearch |títulu=Women march in Yemen's capital |publisher=CNN |date=17 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> Diez díes dempués les muyeres en Sana'a protestaron contra l'usu de la fuercia usáu escontra elles, el símbolu d'esta protesta foi la quema del makrama. <ref>{{cita noticia |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/yemen/8853028/Yemeni-women-burn-their-veils-in-anti-government-protest-after-more-deaths-in-Sanaa.html |títulu=Video: Yemeni women burn their veils in anti-government protest after more deaths in Sanaa |publisher=Telegraph |date=27 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011 |location=London}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://jezebel.com/5853773/yemeni-women-burn-veils-to-protest-government-crackdown |títulu=Yemeni Women Burn Veils To Protest Government Crackdown |publisher=Jezebel.com |date=26 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> Nesi momentu, Karman taba en Washington, onde dixo que les muyeres que protestaron quemando'l makrama "refugaben la inxusticia que'l réxime de Saleh impunxéra-yos y que esta yera una nueva etapa pa les muyeres de Yemen porque nun ser quedaríen tres los sos velos o parés o dalguna otra cosa". <ref name="Clinton">United States Department of State. 23 October 2011. "Remarks With Yemeni Nobel Prize Winner Tawakkul Karman After Their Meeting." Retrieved 6 November 2011 [http://web.archive.org/web/http://www.state.gov/secretary/rm/2011/10/176354.htm US State Dept.]</ref> ===Arreyando organizaciones gubernamentales internacionales=== Dempués del anunciu del Premiu Nobel, Tawakkol Karman interesar en movilizar la opinión mundial y al Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes por qu'ayudaren a los protestantes a sacar a Saleh y llevalo a una corte internacional. Ella buscó que'l Conseyu de Seguridá de la ONX y los Estaos Xuníos nun fixeren un tratu de perdón con Saleh, si non que conxelaren los sos activos y sofitaren les protestes. El Conseyu de Seguridá votó 15-0 el 21 d'ochobre nel resolución 2014 que "condena fuertemente" l'usu de fuercia letal contra les protestes, pero tamién sofitó la iniciativa Conseyu de Cooperación del Golfu que-y daría inmunidá a Saleh si arrenunciaba al so cargu. Karman tuvo presente na votación y criticó la propuesta, proponiendo que s'enxuiciara a Saleh na Corte Internacional de Criminales. <ref>{{cita noticia|url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5iH2ZeqgaMINbPDDzaRbqtKeP0S6w?docId=CNG.y1771690f71c3d2c94aa0c8833fbddc0.361 |títulu=AFP: UN Council calls on Saleh to hand over power |publisher=Google |date=21 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> Karman axuntar cola Secretaría d'Estáu de los Estaos Xuníos [[Hillary Rodham Clinton]] el 28 d'ochobre p'aldericar el resolución del conseyu, a lo que Clinton dixo "Estaos Xuníos sofita la transición democrática en Yemen y los derechos de personar – homes y muyeres – a escoyer los sos propios líderes y futuros" <ref name="Clinton" /><ref name="WP">{{cita noticia |work=Washington Post | títulu=Secy Clinton Praises Yemeni Nobel Winner Calls for Revolution to Bring Democracy | url=http://www.washingtonpost.com/politics/secy-clinton-praises-yemeni-nobel-winner-calls-for-revolution-to-bring-democracy/2011/10/28/gIQAT7fdPM_story.html | date=28 d'ochobre de 2011 | fechaaccesu=15 de payares de 2011 | deadurl=yes}} </ref> Karman respondió comentando al traviés de la prensa yemenina diciendo "en Yemen, fueron nueve meces onde la xente acampó nes places. Hasta agora nun vemos qu'Obama valore'l sacrificiu de les persones de Yemen. En cuenta de eso, l'alministración estauxunidense da-y opciones y garantíes a Saleh". <ref>{{cita noticia|url=http://yemenpost.net/Detail123456789.aspx?ID=3&XUBÍI=4252&MainCat=3 |títulu=Yemeni Activist Tawakkul Karman Takes on the White House- Yemen Post English Newspaper Online |publisher=Yemen Post |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> Saleh robló'l plan del Conseyu de Cooperación del Golfu'l 23 de payares del 2011 en [[Riyad]], Arabia Saudita. Saleh tresfería los sos poderes al vicepresidente [[Abd al-Rab Mansur al-Hadi]] pa empecipiar una transición política, acordies con los términos del alcuerdu. <ref name="resigns">{{cita noticia|last=Finn|first=Tom|títulu=Yemen president quits after deal in Saudi Arabia|url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/nov/23/yemen-president-quits?intcmp=239|fechaaccesu=2 d'avientu de 2011|newspaper=The Guardian (O.K.)|date=23 de payares de 2011}}</ref> ==Premiu Nobel de la Paz 2011== [[Ficheru:Tawakkul Karman Leymah Gbowee Ellen Johnson Sirleaf Nobel Peace Prize 2011 Harry Wad.jpg|thumb|D'esquierda a derecha: Tawakkul Karman, [[Leymah Gbowee]] y [[Ellen Johnson Sirleaf]] amosando los sos premios mientres la presentación del Premiu Nobel de la Paz el 10 d'avientu de 2011.]] Karman convertir na primer muyer árabe, la persona más nueva (nesi momentu) y la segunda musulmana en recibir un Premiu Nobel. <ref>{{cita noticia|url=http://www.democracynow.org/2011/10/7/yemeni_activist_tawakkul_karman_first_female |títulu=Yemeni Activist Tawakkul Karman, First Female Arab Nobel Peace Laureate: A Nod for Arab Spring |publisher=Democracynow.org |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> A los 32, Tawakkol Karman yera la ganadora más nueva d'un Premiu Nobel. Siendo más nuevu (Febreru 7 de 1979) que [[Mairead Maguire]] quien nació un 27 de xineru de 1944, Mairead recibió'l premiu en 1976 y yera la persona que primeramente tenía'l récor. <ref name="Youngest Nobel Laureates">{{cita web|url=http://www.nobelprize.org/faq/nobel_laureates.html |títulu=Nobel Laureates – FAQ |publisher=nobelprize.org |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2011|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.nobelprize.org/faq/nobel_laureates.html|fechaarchivu=27 de payares de 2015}}</ref> En 2014, [[Malala Yousafzai]], de 17 años quitó-y el récor a Karman siendo la ganadora más nueva. En 2003 [[Shirin Ebadi]] yera la primer muyer persa y la primer muyer musulmana en ganar el Nobel. Karman yera la primer muyer periodista en ganar el Nobel, dempués de [[Bertha von Suttner]] en 1905 y [[Emily Greene Balch]] en 1946. Antes del 2011, solo 12 muyeres fueren ganadores del premiu nos 110 años d'esistencia del mesmu, dempués del anunciu del 2011, hubo 15 muyeres. Karman, xuntu con [[Ellen Johnson Sirleaf]] y [[Leymah Gbowee]], fueron les que recibieron el Premiu Nobel en 2011 "pola so llucha nun esforcia pola seguridá y derechos de les muyeres pa la participación completa de la paz". <ref name="nobel">{{cita press release| títulu = The Nobel Peace Prize 2011 – Press Release| publisher = Nobelprize.org | date=7 d'ochobre de 2011| url = http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2011/press.html| fechaaccesu=15 de payares de 2011}}</ref> De Karman, el comité Nobel dixo: "Nes circunstancies más cansoses, antes y mientres la "Primavera árabe", Tawakkul Karman xugó un rol crucial na llucha polos derechos de les muyeres, la paz y democracia de Yemen". <ref name="nobel"/><ref name="bbc"/> El Comité Novel citó'l resolución del Conseyu de Seguridá de la ONX 1325, adoptada en 2000, onde establez que les muyeres y neños sufren un gran dañu de la inestabilidá política y que les muyeres tienen de tener mayor rol ya inflúi el les actividaes pacifistes; tamién llama a los arreyaos, que al realizar les negociaciones y alcuerdos de paz, adóptense perspectives de xéneru". <ref>[http://web.archive.org/web/http://www.un.org/events/res_1325y.pdf United Nations Security Council Resolution 1325, adopted 31 October 2000]. Retrieved 10 October 2011</ref> Sobre l'anunciu del premiu, el líder del comité [[Thorbjørn Jagland]] dixo: "Nun podemos algamar democracia y paz duradera nel mundu nun siendo que les muyeres llogren les mesmes oportunidaes que los homes d'influyir en tolos niveles de la sociedá". Darréu él mesmu añedió que'l premiu yera una "importante señal pa les muyeres al rededor del mundu" <ref name="nyt2"/> y que a pesar de los eventos de la Primavera Árabe, "hai munchos otros desarrollos positivos nel mundu a los que vimos. Creo que ye un pocu estrañu que los investigadores y otros nun los hayan vistu". Dixera primeramente que'l premiu sería "bien poderosu... pero coles mesmes unificador y nun crearía reacciones tan fuertes d'un solu país como lo fixera l'añu anterior con [[Liu Xiaobo]]." Nel 2011 el premiu estremar de manera equitativa ente les 3 ganadores, <ref name="nobel"/> siendo un total de 10 millones de cronos suecos. <ref name="nyt2"/><ref>{{cita web|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts.html |títulu=The Nobel Prize Amounts |publisher=Nobelprize.org |fechaaccesu=16 de payares de 2011|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts.html|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> Karman dixo cómo recibió la noticia de ganar el premiu mientres acampaba en Sana'a mientres les protestes anti-gubernamentales: "nun lo esperaba. Llegó como una sorpresa total. Ye una victoria pa los árabes al rededor del mundu y una victoria pa les muyeres árabes" y el premiu foi una "victoria pa la nuesa revolución pacífica. Toi bien feliz, y doi-y esti premiu a tolos mozos y les muyeres del mundu árabe, n'Exiptu y Túnez. Nun podemos construyir el nuesu país o nengunu al rededor del mundu ensin paz" <ref name="nyt2">{{cita noticia |títulu=Nobel Peace Prize Awarded to Three Activist Women |url=http://www.nytimes.com/2011/10/08/world/nobel-peace-prize-johnson-sirleaf-gbowee-karman.html?_r=1 |newspaper=The New York Times |date=7 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=19 de payares de 2011 |first1=Alan |last1=Cowell |first2=Laura |last2=Kasinof |first3=Adam |last3=Nossiter}}</ref> amestó amás que tamién eso yera pa "Libia, Siria y Yemen y toles nueves y muyeres, esta ye una victoria pa la nuesa demanda de ciudadanía y derechos humanos" que "toles yemenines tán felices d'esti premiu. La engarradiella por un Yemen democráticu va siguir", <ref>{{cita noticia|url=http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/10/2011107113313247492.html |títulu=Yemeni activist wins Nobel Peace Prize – Middle East |publisher=Al Jazeera English |date=4 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2011}}</ref> qu'ella "dedica a tolos mártires y mancaos na primavera árabe...en Túnez, Exiptu, Yemen, Libia y Siria, y a toles persones llibres que tán engarrando polos sos derechos y llibertaes" <ref name="bbc">{{cita noticia|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-15216473 |títulu=Profile: Nobel peace laureate Tawakul Karman |work=BBC Online |date=15 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2011}}</ref> y "Dedicar a tolos yemeninos que prefirieron faer una revolución pacifica enfrentando a los francotiradores con flores. Ye pa les muyeres yemenines, pa los protestantes pacíficos en Túnez, Exiptu y tol mundu árabe". <ref>{{cita noticia|url=http://www.presstv.ir/detail/203365.html?utm_medium=twitter |títulu=PressTV – We will press on: Yemeni Nobel laureate |publisher=Presstv.dir |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2011}}</ref> Tamién dixo que nun sabía de la nominación y que s'enterara de que yera ganadora del premiu pola televisión. <ref>{{cita noticia|author=Fatma Naib |url=http://english.aljazeera.net/indepth/features/2011/10/2011107172033851656.html |títulu=Karman: Peaceful revolution 'only solution' – Features |publisher=Al Jazeera English |date=4 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2011}}</ref> {{rquote|2='''''La solución a los problemes de les muyeres solo pueden ser algamaes nuna sociedá llibre y democrático onde una enerxía humana ye lliberada, la enerxía d'homes y muyeres xuntos. La nuesa civilización ye llamada una civilización humana y nun ye solo atribuyida solamente a homes o muyeres.'''''|3=Tawakkol Karman<ref>{{cita web |títulu=Tawakkol Karman – Nobel Lecture: In the name of God the Compassionate the Merciful|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2011/karman-lecture_en.html |publisher=Nobelprize.org |date=10 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=31 de xineru de 2012}}</ref>|right = }} ===Pos-Premiu Nobel=== Dempués del anunciu, Karman viaxó a [[Qatar]] onde s'axuntó col Sheikh [[Tamim bin Hamad Al Thani]] y pidió asistencia del Centru pa la Llibertá de Prensa de Doha pa crear una estación de televisión y radio, que sería llamada ''[[Bilqis]]'', n'honor a la Reina de Sheba, pa sofitar a les periodistes a educar a les muyeres periodistes de Yemen. <ref>{{cita noticia|url=http://www.al-sharq.com/articles/more.php?id=261049 |títulu=الموقع الرسمي لجريدة الشرق القطرية |publisher=Al-sharq.com |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> Ye parte de la Xunta de Conseyu Internacional del Institutu de Medios MBI Al Jaber en Yemen, qu'ufierta entrenamientu gratuitu en tolos aspeutos del periodismu. <ref>http://www.mbifoundation.com/news/article.asp?ID=117</ref> Tamién fixo un videu en Washington, D.C. el 25 d'ochobre pal llanzamientu del 14 reporte añal del Observatoriu pa la Proteición de los Defensores de los Derechos Humanos pola Federación Internacional de Derechos Humanos y l'Organización Internacional Contra la Tortura. El reporte incluyía información sobre la Primavera Árabe, Yemen y Karman. <ref name="OBS" /><ref>{{cita noticia|url=http://www.presstv.ir/detail/206487.html |títulu=PressTV – HR defenders main targets of violent attacks |publisher=Presstv.dir |date=25 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.fidh.org/Launch-of-the-2011-Annual-Report |títulu=Launch of the 2011 Annual Report of the Observatory at the United Nations Headquarters in New York – FIDH – Worldwide Human Rights Movement |publisher=FIDH |fechaaccesu=16 de payares de 2011}}</ref> Foi escoyida como'l primer llugar nel Top 100 de pensadores globales del 2011 pola revista ''Foreign Policy''. <ref name=FP>{{cita noticia|títulu=The FP Top 100 Global Thinkers|url=http://www.foreignpolicy.com/articles/2011/11/28/the_fp_top_100_global_thinkers?page=0,4#thinker5|fechaaccesu=2 d'avientu de 2011|newspaper=Foreign Policy|date=December 2011}}</ref> Dio beques a estudiantes promeses en Yemen pa estudiar na Universidá Aydin d'Istambul en xunto cola Fundación MBI Al Jaber. <ref>http://www.mbifoundation.com/news/article.asp?ID=131</ref> ==Na cultura popular== El productor yemenín Khadija al-Salami documentu'l rol de la muyer nos llevantamientos yemníes na so cinta ''The Scream'' (2012), onde Tawakkol Karman ye entrevistada. Al-Salami presenta tres imáxenes individuales, una periodista, activista y poeta -nel so documental. Nel títulu referir a les muyeres que son vocales na so posición en rellación a los homes nuna sociedá patriarcal. ''The Scream'' tivo el so debú na pantalla del Festival Internacional de Cine de Dubai en 2012. <ref name=france24>{{cita noticia|títulu=The Scream: Yemeni women make their voices heard |url=http://www.france24.com/en/20121217-scream-yemeni-women-make-voices-heard |publisher=France24 |date=17 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref><ref>{{cita noticia|first=David |last=Tusing |títulu=Yemeni filmmaker Khadija Al Salami's background is as compelling as her filme |url=http://gulfnews.com/arts-entertainment/film/movie-features/yemeni-filmmaker-khadija-al-salami-s-background-is-as-compelling-as-her-filme-1.1117594 |publisher=Gulf News |date=12 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> ==Escritos== * "[http://web.archive.org/web/http://armiesofliberation.com/archives/2006/02/19/burning-embassys-is-not-the-way/ Burning Embassys is Not the Way]." ''Yemen Times'', 19 February 2006. * "[http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2011/apr/08/revolution-saleh-yemen-peace-historic Our revolution's doing what Saleh can't – uniting Yemen]." ''The Guardian'', 9 April 2011. * "[http://www.nytimes.com/2011/06/19/opinion/19karman.html Yemen's unfinished revolution]." ''New York Times'', 18 June 2011. * "[http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2011/nov/01/west-must-not-forsake-yemen The world must not forsake Yemen's struggle for freedom]." ''The Guardian'', 1 November 2011. (Includes a link to the Arabic version.) * "[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2011/karman-lecture.html Tawakkol Karman – Nobel Lecture]." ''Nobelprize.org''. 10 December 2011. (Includes links to the English, Norwegian, and Arabic versions.) * "[http://www.wan-ifra.org/articles/2012/05/02/in-the-absence-of-a-free-press-there-is-non-democracy-a-wan-ifra-interview-with-t In the absence of a free press, there is non democracy]." World Association of Newspapers and News Publishers (WAN-IFRA), 3 May 2012. * "[http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/aug/09/egypt-coup-crushed-freedoms-revolution-25-january Egypt's coup has crushed all the freedoms won in the revolution]." ''The Guardian'', 8 August 2013. * "[http://web.archive.org/web/http://www.foreignpolicy.com/articles/2013/08/09/morsy_is_the_arab_world_s_mandela?page=0,0 Morsy Is the Arab World's Mandela]." ''Foreign Policy'', 9 August 2013{{wikiquote|Tawakkol Karman}} {{Commons category|Tawakkul Karman}} * [http://www.tawakkolkarman.net/?lng=english Official Website] * {{Wayback |date=20110405191107 |url=http://www.yementimes.com/defaultdet.aspx?SUB_ID=34255 |títulu=Renowned activist and press freedom advocate Tawakul Karman }}, interviewed by Nadia Al-Sakkaf, ''[[Yemen Times]]'', 17 June 2010 * {{YouTube|aKn-tHEM3EL SO|Tawakkol Karman interview with Al Jazeera}} * {{YouTube|9LFMWDFVx7Y|Press Conference of 2011 Nobel Laureate, Tawakkul Karman}} Women's eNews. * [http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2011/karman.html Official Nobel Prize page] * {{YouTube|Cgg6juGDQFo|Karman receives an Honorary Doctorate in International Law from the University of Alberta, Cananda}} * [https://twitter.com/tawakkolkarman Karman's Twitter page] * [https://www.facebook.com/Tawakkol.Abdulsalam.Karman Karman's Facebook page] == Enllaces esternos == * [http://web.archive.org/web/http://www.yementimes.com/defaultdet.aspx?SUB_ID=34255 Renowned activist and press freedom advocate Tawakul Karman], interviewed by Nadia Al-Sakkaf, ''[[Yemen Times]]'', 17 June 2010 * [http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2049476,00.html The Woman at the Head of Yemen's Protest Movement], Aryn Baker in Cairo with Erik Stier in Sana'a, ''[[Time]]'', 16 February 2011 * [https://elpais.com/diario/2011/10/08/internacional/1318024802_850215.html "''Ye una reconocencia a los mozos y les muyeres de la primavera árabe''" (entrevista a Tawakul Kerman tres la concesión del Nobel)], ''El País'', 8 d'ochobre de 2011 {{Socesión | títulu = [[Ficheru:Nobel prize medal.svg|35px|center]][[Premiu Nobel de la Paz]] | periodu = [[2011]]<br />(xuntu a [[Ellen Johnson-Sirleaf]]<br />[[Leymah Gbowee]]) | predecesor = [[Liu Xiaobo]] | socesor = [[Xunión Europea]] }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://web.archive.org/web/http://www.yementimes.com/defaultdet.aspx?SUB_ID=34255 Renowned activist and press freedom advocate Tawakul Karman], interviewed by Nadia Al-Sakkaf, ''[[Yemen Times]]'', 17 June 2010 * [http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2049476,00.html The Woman at the Head of Yemen's Protest Movement], Aryn Baker in Cairo with Erik Stier in Sana'a, ''[[Time]]'', 16 February 2011 * [https://elpais.com/diario/2011/10/08/internacional/1318024802_850215.html "''Ye una reconocencia a los mozos y les muyeres de la primavera árabe''" (entrevista a Tawakul Kerman tres la concesión del Nobel)], ''El País'', 8 d'ochobre de 2011 {{Socesión | títulu = [[Ficheru:Nobel prize medal.svg|35px|center]][[Premiu Nobel de la Paz]] | periodu = [[2011]]<br />(xuntu a [[Ellen Johnson-Sirleaf]]<br />[[Leymah Gbowee]]) | predecesor = [[Liu Xiaobo]] | socesor = [[Xunión Europea]] }} {{NF|1979||Karman, Tawakkul}} {{Tradubot|Tawakkul Karman}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Yeme]] [[Categoría:Activistes polos derechos humanos]] [[Categoría:Premiu Nobel de la Paz]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] cfv6g67osm3r01x9iur532uks1b3r4w 0 92574 3709294 3709033 2022-08-18T13:38:44Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Correxir}} {{Organización}} La '''''National Hockey League''''' o '''NHL''' (en [[idioma francés|francés]] ''Amieste nationale de ḥoquei'' - ''LNH'', traducíu al [[idioma asturianu|asturianu]] como ''Lliga nacional de ḥoquei'') ye una lliga profesional [[América del Norte|norteamericana]] de [[ḥoquei sobre xelu]], formada por clubes d'[[Estaos Xuníos]] y [[Canadá]]. Esta lliga fundóse oficialmente'l [[26 de payares]] de [[1917]] en [[Montreal]] ([[Canadá]]), a partir de cuatro equipos procedentes d'un campeonatu anterior creáu en [[1909]], la ''[[National Hockey Association]]''.<ref name="entamu">{{Cita web |url=http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&Params=a1ARTA0005623 |títulu=National Ḥoquei League |fechaaccesu=6 de xunetu de 2011 |editor=The Canadian Encyclopedia |idioma=inglés}}</ref><ref name="vezina">{{Cita web |url=http://www.legendsofhockey.net/html/spot_oneononep194512.htm |títulu=One on one with Georges Vezina |fechaaccesu=6 de xunetu de 2011 |editor=The Hockey Legends |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.legendsofhockey.net/html/spot_oneononep194512.htm|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref><ref name="washington">{{Cita web |url=http://capitals.nhl.com/club/page.htm?id=42885 |títulu=Early Leagues and the Birth of the NHL |fechaaccesu=6 de xunetu de 2011 |editor=[[Washington Capitals]] |idioma=inglés}}</ref> Orixinalmente tolos clubes yeren canadienses, hasta qu'en [[1924]] espandir a [[Estaos Xuníos]]. Dende 1942 hasta 1967, la lliga tuvo solamente seis equipos: los [[Boston Bruins]], [[Chicago Black Hawks]], [[Detroit Red Wings]], [[Montreal Canadiens]], [[Toronto Maple Leafs]] y [[New York Rangers]]. La NHL aumentó la cantidá d'equipos a 12 na temporada 1967, 18 equipos en 1974 y 21 equipos en 1979, mientres caltenía una intensa rivalidá cola [[World Hockey Association]] na década de 1970. La NHL apuéstase anguaño ente 31 equipos: siete de Canadá y 24 d'Estaos Xuníos. La metá de los xugadores son canadienses, un cuartu son estauxunidenses y los demás son estranxeros, provenientes na so mayoría de Rusia, República Checa, Suecia y Finlandia. El campeón de la fase final gana la [[Stanley Cup]], el troféu deportivu profesional más antiguu d'[[América del Norte]], creáu en 1893.<ref name="stanleycup">{{Cita web |url=http://www.nhl.com/cup/fun_facts.html |títulu=Stanley Cup Fun Facts |fechaaccesu=6 de xunetu de 2011 |editor=National Hockey League |idioma=inglés}}</ref> Los equipos más esitosos fueron Montreal con 24 títulos, Toronto con 13, Detroit con 11, Boston y Chicago con seis, y [[Edmonton Oilers]] y [[Pittsburgh Penguins]] con 5. La NHL ta considerada pola [[Federación Internacional de Ḥoquei sobre Xelu]] como la lliga más importante del mundu nel so deporte.<ref name="iihfligas">{{Cita web |url=http://www.iihf.com/iihf-home/the-iihf/100-year-anniversary/100-top-stories/story-49.html |títulu=NHL-lockout floods European leagues with 388 players |fechaaccesu=7 de payares de 2008 |editor=[[Federación Internacional de Ḥoquei sobre Xelu]] |idioma=inglés}}</ref> Amás, ye una de les cuatro Grandes Lligues deportives qu'esisten n'[[América del Norte]], xunto a la [[National Basketball Association]] ([[baloncestu]]), la [[National Football League]] ([[fútbol americanu]]) y la [[Grandes Lligues de Béisbol|MLB]] ([[béisbol]]).<ref name="wsj">{{Cita web |url=http://online.wsj.com/article/SB124166336985294745.html |títulu=The Four Sports Commissioners Weigh In |fechaaccesu=6 de xunetu de 2011 |fecha=7 de mayu de 2009 |editor=[[Wall Street Journal]] |idioma=inglés}}</ref> == Estructura de la temporada == {{EquiposNHL|File:NHL_teams_and_conferences_map_-_2013-2014_realignment.svg}} Hasta la temporada 2012-2013, la National Hockey League tuvo compuesta por trenta franquicies, partíes en seis divisiones de cinco equipos caúna. Pola [[Conferencia Este (NHL)|Conferencia Este]] atopábense les divisiones del [[División Atlánticu (NHL)|Atlánticu]], [[División Noreste de la NHL|Nordés]] y [[División Sudeste de la NHL|Sudeste]]. Pola [[Conferencia Oeste (NHL)|Conferencia Oeste]], taben la división [[División Noroeste de la NHL|Noroeste]], [[División Central de la NHL|Central]] y [[División Pacíficu de la NHL|Pacíficu]]. Pa la temporada 2013-2014, los trenta franquicies fueron reorganizaes en cuatro divisiones: Divisiones Pacíficu y Central, pa la Conferencia del Oeste; División Atlánticu y Metropolitana, pa la Conferencia del Este. El criteriu pa partir a los equipos en cada división ye xeográficu. El tornéu ta estremáu en lliga regular, onde xueguen tolos clubes, y una fase final pol títulu, onde se clasifiquen los ocho meyores de cada conferencia. === Lliga regular === Cada equipu apuesta 82 partíos na temporada regular, 41 a casa y 41 fuera.<ref name="rivalidaes">{{Cita web |url=http://www.cbc.ca/sports/indepth/cba/features/schedule_changes.html |títulu=NHL ramps up rivalries |fechaaccesu=9 de xunetu de 2011 |fecha=27 de xunetu de 2005 |editor=[[Canadian Broadcasting Corporation]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/20051102044256/http://www.cbc.ca/sports/indepth/cba/features/schedule_changes.html|fechaarchivu=2 de payares de 2005}}</ref> Esta fase del tornéu suel celebrase dende [[ochobre]] y hasta [[abril]]. Equipos na Conferencia Este xuega 4 partíos contra cada unu de los sos adversarios de la mesma división, un total de 30 alcuentros. A estos tien de sumase trés partíos contra cada unu de los 8 equipos de la mesma conferencia (24 partíos). Equipos na Conferencia Oeste xuega 4 ó 5 partíos contra cada unu de los sos adversarios de la mesma división, un total de 26 o 29 alcuentros, cola esceición d'un equipu de cada división que xuega un partíu menos. A estos tien de sumase trés partíos contra cada unu de los 6 o 7 equipos de la mesma conferencia (21 ó 24 partíos), sacante por un equipu en cada división enfréntense 4 partíos. Tolos equipos xueguen dos partíos contra los equipos de la so otra conferencia.<ref name="rivalidaes"/> Los partíos xugar en tres periodos de 20 minutos. Si a la fin persiste l'empate, xuégase una prórroga de cinco minutos y, si fuera necesariu, tiros penales.<ref name="normastiempo">{{Cita web |url=http://www.nhl.com/ice/page.htm?id=26488 |títulu=NHL Official Rules |fechaaccesu=9 de xunetu de 2011 |editor=National Hockey League |idioma=inglés}}</ref> El vencedor del partíu recibe dos puntos por victoria. Puede dase un puntu al equipu que perdió, si esti cayó ganáu na prórroga o nos tiros de penalti. Si l'equipu pierde dientro del tiempu reglamentariu, nun recibe puntos.<ref name="normastiempo"/> Al términu de la temporada regular, l'equipu que queda primero na so división consigue un Campeonatu de División. El restu de los equipos apuéstense les places disponibles pa la fase final pola [[Stanley Cup]]. En cada conferencia hai dos divisiones y namái ocho places pa la fase final. === Fase final pola Stanley Cup === Na fase final pola [[Stanley Cup]] (n'inglés, ''play-off''), que se celebra ente [[abril]] y [[xunu]], los equipos enfrentar a rondes eliminatories al meyor de siete partíos. En cada división el primer equipu enfrentar al cuartu, el segundu al terceru. El ganador de la división col mayor récor de conferencia enfréntase'l segundu wild-card y l'otru ganador al primera wild-card. Tien ventaya de campu l'equipu meyor asitiáu na temporada regular. A diferencia de la temporada regular, si hai un empate al términu del tiempu reglamentariu namái se puede desempatar por [[Muerte súbita (deporte)|muerte súbita]], en periodos de 20 minutos. Dos ganadores en cada división enfrentar nos Finales de División. Vencedores de cada división enfrentar nos Finales de Conferencia. El vencedores de cada conferencia llogren un Campeonatu de Conferencia, y enfréntense na final pola Stanley Cup al meyor de siete partíos. == Equipos == La National Hockey League cuenta anguaño con 31 equipos, de los cualos siete tán en [[Canadá]] y 24 n'[[Estaos Xuníos]]. La mayoría de les franquicies tán asitiaes nel norte y nordeste d'[[América del Norte]], zones onde tradicionalmente hai una mayor afición al ḥoquei sobre xelu. Nos últimos años el tornéu espandióse al sur d'Estaos Xuníos. Solo hai dos clubes que siguen esistiendo dende la fundación de la NHL en [[1917]]: [[Montreal Canadiens]] y [[Toronto Maple Leafs]] —fundáu como ''Toronto Arenas''—.<ref name="orixinales2">{{Cita web |url=http://www.usatoday.com/sports/scores107/107307/NHL772921.htm |títulu=Matt Stajan scores with 1:34 left in 3rd and Maple Leafs beat Canadiens 3-2 |fechaaccesu=6 de xunetu de 2011 |fecha=11 de marzu de 2011 |editor=[[USA Today]]}}</ref> El primer equipu estauxunidense que se creó foi [[Boston Bruins]] ([[1924]]), que tamién sigue n'activu.<ref name="charlesadams">{{Cita web |url=http://www.legendsofhockey.net/LegendsOfHockey/jsp/LegendsMember.jsp?mem=b196001&type=Builder&page=bio&list=ByName#photo |títulu=Charles Adams |fechaaccesu=6 de xunetu de 2011 |editor=Legends of Hockey |idioma=inglés}}</ref> L'equipu que más [[Stanley Cup]] ganó ye [[Montreal Canadiens]], con 24 títulos. === Conferencia Este === {{AP|Conferencia Este (NHL)}} {|cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; text-align: left; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align="center" bgcolor="y0y0y0" ! scope=col width="80" | División ! scope=col width="160" | Equipu !scope=col width="200" | Ciudá !scope=col width="160" | Estadiu !scope=col | Capacidá !scope=col | Fundación <br /> Entrada !scope=col |Título <br /> (últimu títulu) |- ! scope="row" style=background:#FFDDFF rowspan=8 |[[División Metropolitana de la NHL|Metropolitana]] |[[Carolina Hurricanes]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Raleigh (Carolina del Norte)|Raleigh]] ([[Carolina del Norte]]) |[[PNC Arena]] |{{formatnum:18,680}} |1972-73 (WHA)<br />(1979-80)* |1 (2006) |- |[[Columbus Blue Jackets]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Columbus (Ohio)|Columbus]] ([[Ohio]]) |[[Nationwide Arena]] |{{formatnum:18,500}} |2000-01 |0 |- |[[New Jersey Devils]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Newark (New Jersey)|Newark]] ([[Nueva Jersey]]) |[[Prudential Center]] |{{formatnum:17,625}} |1974-75* |3 (2003) |- |[[New York Islanders]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Brooklyn]] ([[Estáu de Nueva York|Nueva York]]) |[[Barclays Center]] |{{formatnum:15,795}} |1972-73 |4 (1983) |- |[[New York Rangers]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Nueva York]] ([[Estáu de Nueva York|Nueva York]]) |[[Madison Square Garden]] |{{formatnum:18,200}} |1926-27 |4 (1994) |- |[[Philadelphia Flyers]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Filadelfia]] ([[Pennsylvania]]) |[[Wells Fargo Center]] |{{formatnum:19,545}} |1967-68 |2 (1975) |- |[[Pittsburgh Penguins]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Pittsburgh]] ([[Pennsylvania]]) |[[PPG Paints Arena]] |{{formatnum:18,087}} |1967-68 |5 (2017) |- |[[Washington Capitals]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Washington DC]] |[[Capital One Arena]] |{{formatnum:18,377}} |1974-75 |1! (2018) |- ! scope="row" rowspan="8" style="background-color:#DDDDFF"| [[División Atlánticu (NHL)|Atlánticu]] |[[Boston Bruins]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Boston]] ([[Massachusetts]]) |[[TD Garden]] |{{formatnum:17,565}} |1924-25 |6 (2011) |- |[[Buffalo Sabres]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Buffalo (Nueva York)|Buffalo]] ([[Estáu de Nueva York|Nueva York]]) |[[KeyBank Center]] |{{formatnum:18,690}} |1970-71 |0 |- |[[Detroit Red Wings]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Detroit]] ([[Michigan]]) |[[Little Caesars Arena]] |{{formatnum:20,000}} |1926-27 |11 (2008) |- |[[Florida Panthers]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Sunrise (Florida)|Sunrise]] ([[Florida]]) |[[BB&T Center]] |{{formatnum:19,452}} |1993-94 |0 |- |[[Montreal Canadiens]] |{{bandera|Canadá}} [[Montreal]] ([[Quebec]]) |[[Centre Bell]] |{{formatnum:21,273}} |1917-18 |24 (1993) |- |[[Ottawa Senators]] |{{bandera|Canadá}} [[Ottawa]] ([[Ontario]]) |[[Canadian Tire Centre]] |{{formatnum:19,153}} |1992-93 |0 |- |[[Tampa Bay Lightning]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tampa]] ([[Florida]]) |[[Amalie Arena]] |{{formatnum:19,798}} |1992-93 |1 (2004) |- |[[Toronto Maple Leafs]] |{{bandera|Canadá}} [[Toronto]] ([[Ontario]]) |[[Air Canada Centre]] |{{formatnum:18,819}} |1917-18 |13 (1967) |} === Conferencia Oeste === {{AP|Conferencia Oeste (NHL)}} {|cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; text-align: left; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align="center" bgcolor="y0y0y0" ! scope=col width="80" | División ! scope=col width="160" | Equipu !scope=col width="200" | Ciudá !scope=col width="160" | Estadiu !scope=col | Capacidá !scope=col | Fundación <br /> Entrada !scope=col |Título <br /> (últimu títulu) |- ! scope="row" style=background:#FFE5B4 rowspan=7 | [[División Central de la NHL|Central]] |[[Chicago Blackhawks]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Chicago]] ([[Illinois]]) |[[United Center]] |{{formatnum:20,500}} |1926-27 |6 (2015) |- |[[Colorado Avalanche]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Denver]] ([[Colorado]]) |[[Pepsi Center]] |{{formatnum:18,007}} |1972-73 (WHA)<br />(1979-80)* |2 (2001) |- |[[Dallas Stars]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Dallas]] ([[Texas]]) |[[American Airlines Center]] |{{formatnum:18,532}} |1967-68* |1 (1999) |- |[[Minnesota Wild]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Saint Paul (Minnesota)|Saint Paul]] ([[Minnesota]]) |[[Xcel Energy Center]] |{{formatnum:18,600}} |2000-01 |0 |- |[[Nashville Predators]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Nashville]] ([[Tennessee]]) |[[Bridgestone Arena]] |{{formatnum:17,113}} |1998-99 |0 |- |[[Saint Louis Blues|St. Louis Blues]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Saint Louis (Missouri)|Saint Louis]] ([[Missouri]]) |[[Enterprise Center]] |{{formatnum:19,250}} |1967-68 |1 (2019) |- |[[Winnipeg Jets]] |{{bandera|Canadá}} [[Winnipeg]] ([[Manitoba]]) |[[MTS Centre]] |{{formatnum:15,015}} |1999-2000* |0 |- ! scope="row" style=background:#FFFFDD rowspan=8| [[División Pacíficu de la NHL|Pacíficu]] |[[Anaheim Ducks]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Anaheim]] ([[California]]) |[[Honda Center]] |{{formatnum:17,174}} |1993-94 |1 (2007) |- |[[Arizona Coyotes]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Glendale, Arizona|Glendale]] ([[Arizona]]) |[[Gila River Arena]] |{{formatnum:18,000}} |1972-73 (WHA) <br /> (1979-80)* |0 |- |[[Calgary Flames]] |{{bandera|Canadá}} [[Calgary]] ([[Alberta]]) |[[Scotiabank Saddledome]] |{{formatnum:19,289}} |1972-73* |1 (1989) |- |[[Edmonton Oilers]] |{{bandera|Canadá}} [[Edmonton]] ([[Alberta]]) |[[Rogers Place]] |{{formatnum:18500}} |1972-73 (WHA)<br />(1979-80) |5 (1990) |- |[[Los Angeles Kings]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Los Angeles]] ([[California]]) |[[Staples Center]] |{{formatnum:18,118}} |1967-68 |2 (2014) |- |[[San Jose Sharks]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[San José (California)|San José]] ([[California]]) |[[SAP Center at San Jose]] |{{formatnum:17,562}} |1991-92 |0 |- |[[Vancouver Canucks]] |{{bandera|Canadá}} [[Vancouver]] ([[Columbia Británica]]) |[[Rogers Arena]] |{{formatnum:18,810}} |1945-46 (PCHL) <br /> (1970-71) |0 |- |[[Vegues Golden Knights]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Las Vegas]] ([[Nevada]]) |[[T-Mobile Arena]] |{{formatnum:17,500}} |2016 <br /> (2017-18) |0 |- |} * Un asteriscu (*) denota un movimientu de franquicia. * Cuatros equipos entró la lliga na temporada 1979-80 dempués l'[[World Hockey Association|Asociación Mundial de Ḥoquei]] terminó les sos operaciones: ** [[Edmonton Oilers]] ** [[Quebec Nordiques]] (movimientu a [[Colorado Avalanche|Denver, Colorado]] en 1995) ** [[Winnipeg Jets (1972-1996)|Winnipeg Jets]] (movimientu a [[Arizona Coyotes|Phoenix, Arizona]] en 1996) ** [[Hartford Whalers]] (movimientu a [[Carolina Hurricanes|Carolina del Norte]] en 1997) * Hai otros equipos que tuvo un movimientu: ** [[Kansas City Scouts]] (movimientu a [[Colorado Rockies (NHL)|Denver, Colorado]] en 1976, movimientu a [[New Jersey Devils|Nueva Jersey]] en 1982) ** [[Atlanta Flames]] (movimientu a [[Calgary Flames|Calgary, Alberta]] en 1980) ** [[California Golden Seals]] (movimientu a [[Cleveland Barons|Cleveland, Ohio]] en 1976, fundíu nos [[Minnesota North Stars]] en 1978) ** Minnesota North Stars (movimientu a [[Dallas Stars|Dallas, Texas]] en 1993) ** [[Atlanta Thrashers]] (movimientu a [[Winnipeg Jets|Winnipeg, Manitoba]] en 2011) == Historia == === Nacencia de la National Hockey League (1917 a 1926) === [[Ficheru:Silver7.jpg|thumb|260px|[[Ottawa Hockey Club]] (nun tien de confundir se colos [[Ottawa Senators]] actuales) foi unu de los cuatro clubes fundadores de la ''National Hockey League''.]] Primero que se creara la ''National Hockey League'', yá s'intentara crear un tornéu profesional de [[ḥoquei sobre xelu]] para [[Canadá]], na so mayoría lligues provinciales y De calter amateur. El campeonatu más importante qu'esistió foi la [[National Hockey Association]] (NHA), creáu en [[1910]] con clubes d'[[Ontario]] y [[Quebec]] y que les sos franquicies pertenecíen a empresarios canadienses.<ref name="nha">{{Cita web |url=http://hockeyleaguehistory.com/National_Hockey_Association.htm |títulu=National Hockey Association |fechaaccesu=13 de xunetu de 2011 |editor=Ḥoquei League History |idioma=inglés}}</ref> El tornéu más importante yera la [[Stanley Cup]], que dende [[1893]] apostábense'l campeones de les distintes lligues qu'esistíen.<ref name="sc1893">{{Cita web |url=http://www2.canada.com/1893+stanley+ring+found+vancouver+attic/1549205/story.html?id=1549205&utm_campaign=Feed:+canwest/F71+%28canada.com+Sports+News%29 |títulu=1893 Stanley Cup ring found in Vancouver attic |fechaaccesu=13 de xunetu de 2011 |fecha=30 d'abril de 2009 |editor=Canada.com |idioma=inglés}}</ref> En [[1917]], hubo una serie de disputes nel senu de la NHA, ente'l propietariu de [[Toronto Blueshirts]], equipu presidíu pol polémicu empresariu [[Eddie Livingstone]], y los otru cuatro clubes que permanecíen nesa lliga —[[Montreal Canadiens]], [[Montreal Wanderers]], [[Ottawa Hockey Club|Ottawa Senators]] y [[Quebec Bulldogs]]—. Los cuatro clubes decidieron crear una nueva competición profesional, la ''National Hockey League'' (NHL). Les xuntes empezaron el [[22 de payares]],<ref name="vezina"/> y la competición constituyóse oficialmente'l [[26 de payares]] de [[1917]] con [[Frank Calder]] como'l so primer presidente.<ref name="washington"/> Quebec Bulldogs nun pudo competir y foi reemplazáu por una nuevu franquicia, [[Toronto Arenas]] (actuales [[Toronto Maple Leafs]]). De los cuatro debutantes, namái siguen esistiendo güei Canadiens y Maple Leafs. La primer temporada, qu'empezó'l [[19 d'avientu]] de [[1917]], nun tuvo exenta de dificultaes. Montreal Wanderers dexó de xugar a metá de campaña porque'l so estadiu quemóse,<ref name="wanderers">{{Cita web |url=http://www.sportsecyclopedia.com/nhl/monwan/wanderers.html |títulu=Montreal Wanderers |fechaaccesu=12 de xunetu de 2011 |editor=Sports Encyclopedia |idioma=inglés}}</ref> y hubo que siguir con tres clubes hasta que [[Quebec Bulldogs]] tornó en [[1919]].<ref name="quebecbulldogs">{{Cita web |url=http://www.sportsecyclopedia.com/nhl/quebecnha/bulldogs.html |títulu=Quebec Bulldogs |fechaaccesu=12 de xunetu de 2011 |editor=Sports Encyclopedia |idioma=inglés}}</ref> El primer campeón de la NHL foi Toronto Arenas, que de la mesma se fixo cola [[Stanley Cup]] al ganar a los [[Vancouver Millionaires]] de la [[Pacific Coast Ḥoquei Association]].<ref name="primerastanley">{{Cita web |url=http://nhlalumni.net/?pid=partners_nhl |títulu=National Hockey League |fechaaccesu=13 de xunetu de 2011 |editor=NHL Alumni |idioma=inglés}}</ref> En 1918/19 ganó [[Montreal Canadiens]], pero esi añu nun se xugó la Stanley Cup porque'l club quebequense viose afeutáu pola epidemia de [[Gripe español]].<ref name="spanishflu">{{Cita web |url=http://www.ctv.ca/servlet/ArticleNews/story/CTVNews/20050216/stanley_cup_killer_flu_050216?s_name=t&non_ads= |títulu=Killer flu caused only other Stanley Cup cancellation |fechaaccesu=13 de xunetu de 2011 |editor=CTV Television Network |idioma=inglés}}</ref> Na [[década de 1920]], la NHL consolidóse como la principal lliga norteamericana, percima del otru tornéu profesional, la [[Western Canada Hockey League]] (WCHL). La so fuerte competencia fizo que los xugadores de ḥoquei sobre xelu fueren los atletes meyor pagaos al respective de otros deportes.<ref name="alberta">{{cita llibru |autor=Sandor, Steven |títulu=The Battle of Alberta |añu=2005 |editorial=Heritage House |id=ISBN 1-894974-01-8 |url=https://books.googleca/books?id=WpI_rzHaT8oC&lpg=PP1&dq=The%20Battle%20of%20Alberta%3A%20A%20Century%20of%20Ḥoquei%27s%20Greatest%20Rivalry&pg=PP1#v=onepage&q&f=true }}</ref> De la mesma, en [[1920]] producióse'l primer treslláu de ciudá d'una franquicia, cuando Quebec Bulldogs camudar a [[Hamilton (Ontario)]] pa convertise en [[Hamilton Tigers]]. La ''Stanley Cup'' tuvo apoderada polos equipos de la NHL sacante en [[1925]] y [[1926]], cuando los [[Victoria Cougars]] de la WCHL proclamáronse campeones. Esi foi l'últimu añu en qu'un equipu ayenu a la NHL facer con esi troféu.<ref name="alberta"/><ref name="cougars">{{Cita web |url=http://www.legendsofhockey.net/LegendsOfHockey/jsp/SilverwareTrophyWinner.jsp?tro=STC&year=1924-25 |títulu=Victoria Cougars |fechaaccesu=13 de xunetu de 2011 |editor=The Hockey Legends |idioma=inglés}}</ref> En tou esi tiempu, la NHL tuvo una rápida espansión. La temporada 1924/25 ampliar a seis clubes, cola creación de [[Montreal Maroons]] y [[Boston Bruins]], la primer franquicia d'[[Estaos Xuníos]].<ref name="bruins">{{Cita web |url=http://bruins.nhl.com/club/page.htm?id=39032 |títulu=The History of the Hub of Ḥoquei |fechaaccesu=13 de xunetu de 2011 |editor=Boston Bruins |idioma=inglés}}</ref> Un añu dempués llegaríen [[Pittsburgh Pirates (NHL)|Pittsburgh Pirates]] y [[New York Americans]], dambos sumíos. L'ésitu del ḥoquei en [[Nueva York]] favoreció la creación d'otra franquicia nesa ciudá per parte del propietariu del [[Madison Square Garden]], que se llamó [[New York Rangers]].<ref name="rangeramerican">{{Cita web |url=http://www.nytimes.com/2003/02/16/nyregion/fyi-359998.html/ |títulu=F.Y.I. |fechaaccesu=22 de xunetu de 2010 |fecha=18 de febreru de 2003 |editor=New York Times |idioma=inglés}}</ref> === Afitamientu y problemes finaniceros (1926 a 1942) === Na temporada 1926/27 la WCHL sumió, y la NHL convirtióse ''de facto'' na única lliga profesional norteamericana.<ref name="siguenimportando">{{Cita web |url=http://sports.espn.go.com/nhl/columns/story?id=2773591 |títulu=Do Orixinal Six teams still matter in the NHL? |fechaaccesu=21 de xunetu de 2010 |fecha=27 de febreru de 2007 |editor=ESPN |idioma=inglés}}</ref> De la mesma, la [[Stanley Cup]] dexó de ser un campeonatu interliga pa ser el máximu troféu de la NHL.<ref name="otawastanley">{{Cita web |url=http://www.legendsofhockey.net/LegendsOfHockey/jsp/SilverwareTrophyWinner.jsp?tro=STC&year=1926-27 |títulu=Ottawa Senators |fechaaccesu=14 de xunetu de 2011 |editor=The Hockey Legends |idioma=inglés}}</ref> Aprovechando la so nueva situación, la lliga espandir a otres ciudaes nel norte de los [[Estaos Xuníos]], cola constitución de [[New York Rangers]], [[Detroit Red Wings|Detroit Cougars]] (actuales Red Wings) y [[Chicago Black Hawks]]. Con una lliga de 10 equipos, crear por primer vegada un sistema por conferencies, cola División canadiense y la División americana, más un ''play-off'' pol títulu.<ref name="siguenimportando"/> Col nuevu sistema, el primer campeón foi [[Ottawa Hockey Club|Ottawa Senators]].<ref name="otawastanley"/> La rápida espansión de la lliga frenar por culpa del [[Crac del 29]] y la [[Gran Depresión]]. La mayoría de clubes tuvieron problemes económicos, rebaxáronse los salarios y produciéronse tresllaos en munches franquicies.<ref name="siguenimportando"/> Pittsburgh Pirates treslladar en [[1930]] a [[Filadelfia]], convertir en [[Philadelphia Quakers]] y sumió un añu dempués. Ottawa Senators camudar en [[1934]] a [[Saint Louis (Missouri)]], camudó'l so nome por [[St. Louis Eagles]] y dexó d'esistir en [[1935]]. De la mesma, [[Montreal Maroons]] cesó les sos operaciones en [[1938]]. A la crisis económica d'América sumóse tamién la [[Segunda Guerra Mundial]], qu'afectó al desenvolvimientu de la NHL. Munchu xugadores —na so mayoría canadienses— tuvieron que cumplir el serviciu militar y llucharon nel frente. [[Montreal Canadiens]] tuvo a puntu de ser treslladáu a [[Cleveland]] ([[Ohio]]) en [[1939]], anque esi movimientu foi frenáu a última hora por un grupu inversor quebequense que mercó'l club.<ref name="canadiens1939">{{cita llibru |autor=Jenish, D'Arcy |títulu=The Montreal Canadiens: 100 Years of Glory |añu=2009 |editorial=Doubleday Canada |id=ISBN 0-385-66325-0 |url=https://books.googleca/books?id=DFLcnuvieV0C&lpg=PP1&dq=Montreal%20Canadiens&pg=PP1#v=onepage&q&f=true }}</ref> Pela so parte, [[New York Americans]] perdió a casi tola so plantía, tuvo que dexar la competición en [[1942]] y nunca más tornó.<ref name="americans">{{Cita web |url=http://www.sportsecyclopedia.com/nhl/nya/nyamericans.html |títulu=New York Americans |fechaaccesu=21 de xunetu de 2010 |editor=Sports Encyclopedia |idioma=inglés}}</ref> === Orixinal Six (1942 a 1967) === [[Ficheru:Maurice richard profile.jpg|thumb|230px|[[Maurice Richard]] llogró 544 goles nos sos 18 temporaes con [[Montreal Canadiens]].]] {{AP|Orixinal Six}} A partir de la temporada 1942/43, la lliga quedó amenorgada a seis equipos: [[Montreal Canadiens]], [[Toronto Maple Leafs]], [[Boston Bruins]], [[Detroit Red Wings]], [[Chicago Black Hawks]] y [[New York Rangers]], toos ellos conocíos como ''Orixinal Six''.<ref name="aboutthesix">{{Cita web |url=http://sportsillustrated.cnn.com/vault/article/magazine/MAG1160762/index.htm |títulu=It's all about the Six |fechaaccesu=21 de xunetu de 2010 |fecha=5 d'ochobre de 2009 |editor=Sports Illustrated |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://sportsillustrated.cnn.com/vault/article/magazine/MAG1160762/index.htm|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> En [[1943]] finó [[Frank Calder]], y nomóse nuevu comisionado a [[Rede Dutton]], quien de la mesma foi reemplazáu por [[Clarence Campbell]], máximu dirixente dende [[1946]] hasta [[1977]]. Mientres 25 temporaes y hasta la temporada 1967/68, la NHL nun aceptó nenguna espansión y quedó concentrada nel noroeste d'[[América del Norte]].<ref name="aboutthesix"/> Los propietarios de los equipos y [[Clarence Campbell]] caltuvieron un sistema zarráu con criterios d'almisión rigorosos, que torgaben la llegada de nuevos clubes.<ref name="aboutthesix"/> Al haber pocos equipos, foi frecuente que dalgunos llegaren a apoderar la lliga y ganaren dellos campeonatos consecutivos. Los más beneficiaos fueron Montreal Canadiens, con diez títulos, y Toronto Maple Leafs con nueve.<ref name="aboutthesix"/> Tamién se potenciaron les rivalidaes, y l'asistencia a los estadios aumentó. Esi periodu caracterizóse amás pola fuerte presencia de xugadores canadienses, en desterciu de deportistes d'otros continentes.<ref name="sterner">{{Cita web |url=http://www.iihf.com/iihf-home/the-iihf/100-year-anniversary/100-top-stories/story-70.html |títulu=Swede Ulf Sterner - the first European in the NHL |fechaaccesu=7 de payares de 2008 |editor=[[Federación Internacional de Ḥoquei sobre Xelu]] |idioma=inglés}}</ref> Orixinalmente, los equipos teníen derechos esclusivos a la de fichar un xugador promesa si ésti atopábase dientro d'una área de 50 milles de distancia dende la sede del club.<ref name="50milles">{{Cita web |url=http://proicehockey.about.com/od/hockeyfaqsandtrivia/f/canadiens.htm |títulu=Did the Montreal Canadiens ever have exclusive rights to players from Quebec? |fechaaccesu=21 de xunetu de 2010 |editor=About.com |idioma=inglés}}</ref> Si'l xugador taba fuera d'esa área, podía axustar con cualquier equipu. Esta norma caltener hasta la introducción del primer [[Draft]] en [[1963]].<ref name="50milles"/> Esto tamién llindó los trespasos ente clubes.<ref name="bambola">{{Cita web |url=http://www.canada.com/topics/sports/story.html?id=5y12c57d-edd6-471b-a526-9c523ca99f06 |títulu=Why we miss the Original Six |fechaaccesu=21 de xunetu de 2010 |editor=Canada.com |idioma=inglés}}</ref> Anque la lliga consolidar nesi tiempu como la primera de ḥoquei sobre xelu en Norteamérica, potenciáronse otros campeonatos nesi deporte, especialmente naquelles zones ensin franquicia na NHL. Unu de los más relevantes foi la [[Western Ḥoquei League]], concentrada nel Oeste d'Estaos Xuníos y Canadá, que funcionó dende [[1952]] hasta [[1974]]. Tamién goció de bona aceptación l'[[American Ḥoquei League]], que más tarde se convirtió nuna lliga menor de la NHL. Nesa dómina hubo deportistes que se convirtieron en lleendes del ḥoquei. En [[1945]] l'atacante de Montreal Canadiens [[Maurice Richard|Maurice "Rocket" Richard]] foi'l primer xugador que llogró 50 goles en 50 partíos, y el primeru qu'algamó los 500 goles en tola so carrera, en [[1957]].<ref name="rocket">{{cita llibru |autor=Melancon, Benoit |títulu=The Rocket: A Cultural History |añu=2009 |editorial=Greystone Books |id=ISBN 978-1-55365-336-3 |url=https://books.googleca/books?id=J0QwOEVsDsAC&lpg=PP1&dq=Maurice%20Richard&pg=PP1#v=onepage&q&f=true }}</ref> Richard foi miembru de la moteyada ''Punch Line'', llinia atacante de Montreal formada tamién por [[Hector Blake]] y [[Elmer Lach]].<ref name="rocket"/> Per parte de [[Detroit Red Wings]] destacó'l trabayu de [[Gordie Howe]], [[Terry Sawchuk]], [[Ted Lindsay]] y [[Rede Kelly]].<ref name="redwingshowe">{{Cita web |url=http://www.redwingalumni.com/legendHowe.html |títulu=Gordie Howe "Mr. Ḥoquei" |fechaaccesu=14 de xunetu de 2011 |editor=Detroit Red Wings |idioma=inglés}}</ref> En Toronto Maple Leafs, la figura del ex xugador [[Conn Smythe]] como propietariu foi clave pal ésitu de la franquicia.<ref name="connsmythe">{{Cita web |url=http://www.legendsofhockey.net/LegendsOfHockey/jsp/LegendsMember.jsp?mem=b195806&type=Builder&page=bio&list=ByName |títulu=Conn Smythe |fechaaccesu=14 de xunetu de 2011 |editor=The Hockey Legends |idioma=inglés}}</ref> === Espansión de la NHL y competencia cola WHA (1967 a 1979) === {{AP|World Hockey Association}} L'ésitu d'otres lligues de ḥoquei sobre xelu y l'interés por sellar alcuerdos televisivos n'Estaos Xuníos fizo que la NHL plantegara crease clubes n'otres ciudaes. Cuando se supo que la Western Ḥoquei League plantegaba convertise nuna lliga profesional que compitiera pola ''Stanley Cup'', la NHL dio en [[1967]] seis franquicies d'espansión, qu'ampliaríen la lliga a 12 clubes.<ref name="siguenimportando"/> La midida supondría tamién la creación d'una nueva división, formada polos debutantes. Esi mesmu añu creóse un sindicatu pa los xugadores, l'[[Asociación de Xugadores de la NHL]] (NHLPA).<ref name="tedlindsay">{{Cita web |url=http://www.thestar.com/sports/ḥoquei/nhl/article/802742--young-ted-lindsay-goes-from-tarrecible-to-venerated |títulu=Young: Ted Lindsay goes from tarrecible to venerated |fechaaccesu=21 de xunetu de 2010 |fecha=30 d'abril de 2010 |editor=The Star |idioma=inglés}}</ref> Na temporada 1967/68 debutaron [[California Seals]], [[Los Angeles Kings]], [[Minnesota North Stars]], [[Philadelphia Flyers]], [[Pittsburgh Penguins]] y [[Saint Louis Blues|St. Louis Blues]].<ref name="siguenimportando"/> Yera la primer vegada que la NHL instalar en ciudaes de la Mariña Oeste. Toles franquicies d'espansión fueron pa ciudaes estauxunidenses, lo que motivó les quexes de los aficionaos canadienses.<ref name="historypeople">{{cita llibru |autor=McKinley, Michael |títulu=Ḥoquei: A People's History |añu=2006 |editorial=McClelland & Stewart |id=ISBN 0-7710-5769-5 |url=https://books.googleca/books?id=fCAL2ysKFWoC&lpg=PP1&dq=Ḥoquei%3A%20A%20People%27s%20History&pg=PP1#v=onepage&q&f=true }}</ref> Por ello, en [[1970]] creáronse dos nueves franquicies qu'aumentaron la categoría a 14 participantes: [[Vancouver Canucks]] y [[Buffalo Sabres]].<ref name="heavenhell">{{cita llibru |autor=Imlach, Punch; Young, Scott |títulu=Heaven and Hell in the NHL |añu=1982 |editorial=Formac Publishing |id=ISBN 0-88780-141-2 |url=https://books.google.com/books?id=AtDSULmiROwC&pg=PA19#v=onepage&q&f=false }}</ref> Dende [[1972]], la National Hockey League tuvo que competir con una nueva lliga profesional, qu'aspiraba a convertise na más importante d'América: la [[World Hockey Association]] (WHA).<ref name="wha72">{{cita llibru |autor=Surden, Scott |títulu=The Complete Historical and Statistical Reference to the World Ḥoquei |añu=1995 |editorial=Xaler Press |id=ISBN 0-9644774-0-8 |url=https://books.google.com/books?id=VUT0v_BSkFoC&lpg=PP1&dq=world%20ḥoquei%20association&pg=PP1#v=onepage&q&f=false }}</ref> Pa consiguir espectadores, esa lliga dio franquicies en ciudaes onde otros torneos nun teníen presencia, dexó que los sos clubes pagaren altos salarios a los meyores xugadores de la NHL, y sondió el mercáu estranxeru.<ref name="wha72"/> Mientres siete años producieron disputa ente dambos campeonatos, qu'en dellos casos terminaron nos tribunales.<ref name="wha72"/> Nesi añu, la NHL xubió a 16 participantes con dos nueves franquicies: [[New York Islanders]] y [[Atlanta Flames]] (que darréu se camudó a [[Calgary]]). La temporada siguiente, debutaron [[Kansas City Scouts]] y [[Washington Capitals]]. A finales de los años 1970, la WHA sufrió graves problemes económicos que dieron cola so disolución en [[1979]].<ref name="wha72"/> La NHL aceptó absorber el campeonatu, y cuatro de los sos seis clubes —[[Edmonton Oilers]], [[Hartford Whalers]], [[Quebec Nordiques]] y [[Winnipeg Jets (1972-1996)|Winnipeg Jets]]— ingresaron a partir de la temporada 1979/80 como franquicies d'espansión. Los propietarios de los otros dos equipos que se quedaron fora, [[Birmingham Bulls]] y [[Cincinnati Stingers]], recibieron una compensación.<ref name="wha72"/> === Dinastíes y apertura internacional (1979 a 1992) === [[Ficheru:Wgretz edit2.jpg|thumb|170px|[[Wayne Gretzky]] ganó cuatro [[Stanley Cup]] con [[Edmonton Oilers]].]] Cola desapaición de [[Cleveland Barons]] en siendo absorbíu por [[Minnesota North Stars]], la NHL quedar con 21 equipos, y la participación estabilizar nesa cifra mientres delles temporaes. Salvo los tresllaos de [[Calgary Flames]] y [[New Jersey Devils]], nun hubo movimientos destacaos y la NHL nun estudió espandise a otros mercaos. Les décades de 1970 y 1980 fueron la dómina de les dinastíes nel ḥoquei sobre xelu americanu. Montreal Canadiens llogró cuatro Stanley Cup consecutives dende [[1976]] hasta [[1979]]. Al añu siguiente, [[New York Islanders]] convertir nel dominador absolutu de la NHL, con cuatro Stanley Cup ente [[1980]] y [[1983]],<ref name="islanders84">{{Cita web |url=http://www.greatesthockeylegends.com/2008/05/1983-islanders-and-oilers-collide.html |títulu=1983: Islanders and Oilers Collide |fechaaccesu=16 de xunetu de 2011 |editor=Greatest Ḥoquei Legends |idioma=inglés}}</ref> más l'actuación destacada de xugadores como [[Mike Bossy]], primer atacante qu'igualó la marca de 50 goles en 50 partíos de Maurice Richard.<ref name="mikebossy">{{Cita web |url=http://sportsillustrated.cnn.com/2005/magazine/where.bossy/ |títulu=Where is... Mike Bossy |fechaaccesu=16 de xunetu de 2011 |autor=Michael Farber |editor=[[Sports Illustrated]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://sportsillustrated.cnn.com/2005/magazine/where.bossy/|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> Dempués, [[Edmonton Oilers]] foi quien consiguió cuatro títulos consecutivos dende [[1984]] hasta [[1988]], con un equipu lideráu poles estrelles [[Wayne Gretzky]] y [[Mark Messier]].<ref name="edmontondinastia">{{Cita web |url=http://www.oilersheritage.com/history/dynasty.html |títulu=The Oilers Dynasty Years (1984-1990) |fechaaccesu=16 de xunetu de 2011 |editor=[[Edmonton Oilers]] Heritage |idioma=inglés}}</ref> De [[1990]] a [[1992]], el tornéu tuvo apoderáu por [[Pittsburgh Penguins]] de [[Mario Lemieux]]. Unu de los fechos más descatados a finales de los [[años 1980]] foi la llegada de más xugadores estranxeros gracies a la cayida del [[Muriu de Berlín]], el final de los réximes comunistes n'[[Europa del Este]] y la desapaición de la [[Xunión Soviética]], principal dominador del ḥoquei en torneos internacionales. Anque la NHL yá s'abriera al mercáu internacional, con xugadores como'l suecu [[Borje Salming]] o'l finés [[Jari Kurri]], el final del [[telón d'aceru]] favoreció la llegada de rusos a la lliga. En [[1980]] el xugador [[Peter Stastny]] fuxó de [[Checoslovaquia]] cola so muyer y el so hermanu, pa fichar por [[Quebec Nordiques]].<ref name="stasny">{{Cita web |url=http://www.greatesthockeylegends.com/2009/10/shoebox-memories-peter-stastny.html |títulu=Shoebox Memories: Peter Stastny |fechaaccesu=16 de xunetu de 2011 |editor=Greatest Ḥoquei Legends |idioma=inglés}}</ref> Tamién foi relevante la llegada de [[Sergei Fedorov]] en [[1990]], cuando aprovechó una xira del so equipu n'Estaos Xuníos pa escapase de la concentración y viaxar hasta [[Detroit]], onde fichó polos Red Wings.<ref name="fedorovbye">{{Cita web |url=http://nbcsports.msnbc.com/id/27459025/ |títulu=Fedorova a truly unique talent |fechaaccesu=16 de xunetu de 2011 |fecha=30 d'ochobre de 2008 |editor=[[National Broadcasting Company|NBC]] |idioma=inglés}}</ref> === Espansiones al sur d'Estaos Xuníos (1992 a 2004) === Tres dellos años ensin aumentar el númberu de participantes, la NHL diseñó en [[1990]] un ambiciosu plan d'espansión a 28 clubes, que según les sos cuentes dexaría beneficios per valor de 400 millones de dólares na siguiente década.<ref name="expansion1992">{{Cita web |url=http://www.nytimes.com/1990/12/06/sports/ḥoquei-awarding-of-new-franchises-is-near.html |títulu=Awarding of New Franchises Is Near |fechaaccesu=17 de xunetu de 2011 |fecha=6 d'avientu de 1990 |editor=[[New York Times]] |idioma=inglés}}</ref> L'encargáu de llevalo a cabu foi un nuevu [[comisionado]], [[Gary Bettman]], quien llegó en [[1993]] con esperiencia n'otres grandes lligues deportives como la [[NBA]].<ref name="garybettman">{{Cita web |url=http://www.cbc.ca/sports/indepth/cba/who/bettman_gary.html |títulu=Who's who NHL |fechaaccesu=6 de xunetu de 2011 |editor=[[Canadian Broadcasting Corporation]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/20040413032253/http://www.cbc.ca/sports/indepth/cba/who/bettman_gary.html|fechaarchivu=13 d'abril de 2004}}</ref> Dichu plan contemplaba tamién l'establecimientu nel sur d'[[Estaos Xuníos]], onde'l ḥoquei sobre xelu nun yera demasiáu popular y había posibilidaes pa esplotar nuevos contratos televisivos. Pa ello, dio tres places d'espansión pa [[San Jose Sharks]] (1991/92), [[Ottawa Senators]] y [[Tampa Bay Lightning]] (1992/93). Pa la temporada 1993/94 creáronse dos clubes más: [[Mighty Ducks of Anaheim]] y [[Florida Panthers]]. En [[1992]] y [[1994]] tuvieron llugar los dos primeros conflictos llaborales ente l'[[Asociación de Xugadores de la NHL|Asociación de Xugadores]] y la NHL.<ref name="fuelgues100">{{Cita web |url=http://www.cbc.ca/sports/indepth/cba/features/flashback.html |títulu=We've been here before |fechaaccesu=17 de xunetu de 2011 |editor=[[Canadian Broadcasting Corporation]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/20040221130808/http://www.cbc.ca/sports/indepth/cba/features/flashback.html|fechaarchivu=21 de febreru de 2004}}</ref> En 1994, los xugadores reclamaron una revisión a l'alza nel so conveniu coleutivu, ente que los clubes pidieron un [[llende salarial]] pa evitar la quiebra de delles franquicies.<ref name="fuelgues100"/> Al nun haber consensu la lliga respondió con un [[zarru patronal]] que duró 104 díes. Cuando s'algamar un alcuerdu, la temporada tuvo qu'amenorgase a 48 alcuentros.<ref name="fuelgues100"/> Nesi momentu, l'alcuerdu nun sirvió pa solucionar les diferencies económiques ente pequeños y grandes mercaos.<ref name="fuelgues100"/> Anque nun principiu nun taba contempláu, la NHL sofitó tamién el treslláu de franquicies con problemes financieros a zones del sur d'Estaos Xuníos. El primer movimientu foi'l treslláu en [[1993]] de [[Minnesota]] North Stars a [[Dallas]] ([[Texas]]) pa crear los [[Dallas Stars]], ente qu'en [[1998]] [[Hartford Whalers]] dir a [[Carolina del Norte]] y convirtióse en [[Carolina Hurricanes]]. El mercáu de [[Canadá]] viose perxudicáu por esta política, una y bones el país taba somorguiáu nuna crisis económica pola devaluación del dólar canadiense respectu al estauxunidense, la moneda de referencia pa pagar les nómines.<ref name="canadadolar">{{Cita web |url=http://www.denverpost.com/avalanche/ci_7679686 |títulu=Prolific win like old times |fechaaccesu=17 de xunetu de 2010 |fecha=12 d'ochobre de 2007 |editor=Denver Post |idioma=inglés}}</ref> Dellos clubes asitiaos en ciudaes pequeñes nun pudieron soportalo, y terminaron camudándose a otres zones con mayor potencial empresarial. En [[1995]] [[Quebec Nordiques]] colar a [[Denver]] pa convertise en [[Colorado Avalanche]];<ref name="canadadolar"/> en [[1996]] foi [[Winnipeg Jets]] quien se coló a [[Glendale (Arizona)]] y pasó a ser [[Arizona Coyotes]]. La NHL buscó una mayor proyeición internacional, y dexó que los sos xugadores pudieren apostar los [[Xuegos Olímpicos d'Iviernu]], a partir de la edición de [[Nagano 1998]].<ref name="nagano98">{{Cita web |url=http://www.iihf.com/iihf-home/the-iihf/100-year-anniversary/100-top-stories/story-7.html |títulu=NHL takes break and releases players for 1998 Olympics |fechaaccesu=21 de xunetu de 2010 |editor=[[Federación Internacional de Ḥoquei sobre Xelu]] |idioma=inglés}}</ref> Amás, empecipióse un nuevu plan d'espansión p'aumentar los participantes a 30. Amás d'esplotar nuevos mercaos, como asocedió cola creación de [[Nashville Predators]] ([[1998]]), buscóse tornar a ciudaes qu'enantes tuvieron un club na lliga. D'esta miente nacieron [[Atlanta Thrashers]] ([[1999]]), [[Minnesota Wild]] y [[Columbus Blue Jackets]] ([[2001]]). === Situación actual (Dende 2004) === [[Ficheru:NHL_Winter_Classic_2008.jpg|thumb|300px|Celebración del [[NHL Winter Classic]] [[2008]] nel [[Ralph Wilson Stadium]] de [[Buffalo (Nueva York)]].]] En setiembre de [[2004]], a pocos díes del entamu de la temporada, la lliga y l'[[Asociación de Xugadores de la NHL]] nun algamar un alcuerdu sobre'l so conveniu coleutivu, el pagu de salarios y l'implantación d'un "tope económicu de seguridá" pa los clubes, polo que'l Comisionado de la NHL anunció un [[zarru patronal]].<ref name="fuelga04">{{Cita web |url=http://www.elobservador.com.uy/noticia/73359/llega-alcuerdu-a-nhl-depués-de-301-dias-de-huelga/ |títulu=Llega alcuerdu a NHL depués de 301 díes de fuelga |fechaaccesu=21 de xunetu de 2011 |fecha=13 de xunetu de 2005 |editor=L'Observador}}</ref> A diferencia d'otros zarros patronales, les negociaciones quedaron enllancaes porque'l xugadores cuntaben que el tope yera un [[llende salarial]] tapáu. A empiezos de [[2005]] nun s'algamar nenguna solución, polo que [[Gary Bettman]] anunció la cancelación completa de la temporada 2004/05.<ref name="fuelga04"/> Yera la primer vegada dende [[1919]] que nun se xugaba una final de la [[Stanley Cup]], y la NHL convertir na primer lliga norteamericana qu'atayó tol so desenvolvimientu por una disputa llaboral. Finalmente, en xunetu de [[2005]] retomáronse les negociaciones y algamóse un alcuerdu p'anovar el conveniu coleutivu.<ref name="fuelga04"/> A cambéu, implementóse un [[llende salarial]] estrictu, venceyáu a un porcentaxe de los ingresos de la lliga, según cambeos na figura del [[axente llibre]].<ref name="fuelga04"/> La vuelta del campeonatu na temporada 2005/06 deparó un récor d'asistencia a los estadios,<ref name="season05">{{Cita web |url=http://www.cbc.ca/sports/indepth/ḥoquei_features/season_review.html |títulu=A season to remember |fechaaccesu=21 de xunetu de 2011 |editor=[[Canadian Broadcasting Corporation]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/20060618174146/http://www.cbc.ca/sports/indepth/ḥoquei_features/season_review.html|fechaarchivu=18 de xunu de 2006}}</ref> y cambeos nel reglamentu pa dar mayor curiosu al xuegu.<ref name="season05"/> La lliga aprovechó la fuelga de 2004/05 pa probar nueves normes na [[American Ḥoquei League]], como tiros de penalti (''shoot-out'') si'l xuegu taba empatáu a la fin del partíu y la so prórroga, que s'introducieron cuando la NHL tornó.<ref name="normasnuevas">{{Cita web |url=http://sports.espn.go.com/nhl/news/story?id=2114523 |títulu=Rule changes geared toward entertainment |fechaaccesu=21 de xunetu de 2011 |editor=[[ESPN]] |idioma=inglés}}</ref> Pa captar nuevos aficionaos a nivel mundial, la NHL celebró dalgunos de los sos primeros partíos de temporada nel estranxeru, y amistosos con equipos locales. En [[2008]] creóse un eventu especial para [[añu nuevu]], el [[NHL Winter Classic]], que consiste nun partíu de ḥoquei apostáu nun estadiu al campu. La NHL rexistró bonos datos d'arribación a los estadios audiencia en televisión, y los sos beneficios crecieren dende 400 millones de dólares en [[1990]] hasta más de 2.200 millones en [[2006]].<ref name="garybettman">{{Cita web |url=http://www.cbc.ca/sports/indepth/cba/who/bettman_gary.html |títulu=Who's who NHL |fechaaccesu=6 de xunetu de 2011 |editor=[[Canadian Broadcasting Corporation]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/20040413032253/http://www.cbc.ca/sports/indepth/cba/who/bettman_gary.html|fechaarchivu=13 d'abril de 2004}}</ref> Sicasí, delles franquicies tuvieron problemes financieros y nun funcionar comercialmente, especialmente en delles zones que nos [[años 1990]] recibieron franquicies d'espansión pa promocionar el deporte. La NHL tuvo que faese cargu de [[Phoenix Coyotes]], que declaró la bancarrota en 2008, y busca un nuevu comprador.<ref name="coyotes33">{{Cita web |url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=acyvdjqY1dWI |títulu=Phoenix Coyotes Owner Moyes Will Sell Bankrupt Team to NHL |fechaaccesu=21 de xunetu de 2011 |fecha=27 d'ochobre de 2009 |editor=[[Bloomberg]] |idioma=inglés}}</ref> En [[2011]] la lliga aprobó la venta d'[[Atlanta Thrashers]], otra franquicia con problemes financieros, a un grupu inversor de [[Winnipeg]], que lo treslladó y convirtió nos nuevos [[Winnipeg Jets]].<ref name="atlantarip">{{Cita web |url=http://sports.espn.go.com/nhl/columns/story?columnist=burnside_scott&id=6611534 |títulu=Owners to blame for Thrashers' failure |fechaaccesu=1 de xunu de 2011 |fecha=1 de xunu de 2011 |editor=ESPN |idioma=inglés}}</ref> === Futuru de la NHL === Pa la temporada 2012/13, la NHL propunxo un sistema de cuatro conferencies, en sustitución del actual sistema de seis divisiones y dos conferencies, que la Xunta de Gobernadores aprobó'l [[5 d'avientu]] de [[2011]]. La nueva organización busca más cercanía ente franquicies según el so grupu, que rebaxe l'efectu de los fusos horarios nes retresmisiones. Col nuevu sistema, los equipos van xugar de 36 a 38 alcuentros dientro de la so conferencia, y dos partíos (en casa y fuera) contra cada equipu d'otres conferencies. Dos grupos van tener ocho clubes, ente qu'otros dos van cuntar con siete. Sicasí, l'[[Asociación de Xugadores de la NHL]] refugó esti plan el [[6 de xineru]] de [[2012]], polo que la so aplicación retardóse. El sindicatu señaló que nun va aceptar nengún cambéu na configuración divisional hasta la temporada 2013/14.<ref name="nhlparejected">{{Cita web |url=http://www.wgrz.com/sports/article/149232/4/NHL-realignment-on-hold-after-union-balks |títulu=NHL realignment on hold after union balks |fechaaccesu=6 de xunetu de 2011 |fecha=6 de xineru de 2012 |editor=[[National Broadcasting Company|NBC]] |idioma=inglés}}</ref> Mientres la temporada 2012/13, l'Asociación de Xugadores aceptó un otru plan pola temporada 2013/14: un sistema con dos conferencies y cuatro divisiones. Col nuevu sistema, cada equipu xuega cuatro o cinco partíos contra los otros equipos na so división de la so conferencia, trés partíos contra los equipos na otra división de la so conferencia, y dos partíos contra los equipos na otra conferencia, por un total de 82 partíos. Na temporada 2017/18 la lliga va ampliar con un equipu nuevu en [[Las Vegas]], los [[Vegues Golden Knights]]. == Regles == {{AP|Ḥoquei sobre xelu}} [[Ficheru:AirCanadaCentre hockeygame.jpg|thumb|300px|La pista de xelu na NHL ye más estrecha que nun partíu con regles de la [[IIHF|Federación Internacional]]. Na semeya, el [[Air Canada Centre]] de [[Toronto]].]] La National Hockey League sigue les regles básiques del ḥoquei sobre xelu, pero'l so reglamentu presenta diferencies col usáu en partíos internacionales, tantu pola [[Federación Internacional de Ḥoquei sobre Xelu]] como pol [[Comité Olímpicu Internacional]].<ref name="reglasiihfnhl">{{Cita web |url=http://sports.espn.go.com/nhl/news/story?id=2261075 |títulu=Olympics vs. NHL: How the rules are different |fechaaccesu=8 d'agostu de 2011 |fecha=16 d'avientu de 2005 |editor=ESPN |idioma=inglés}}</ref> Una de les diferencies más visibles atopar nel terrén de xuegu o ''[[campu de ḥoquei sobre xelu|rink]]'', más estrechu que'l de regles internacionales. La pista de NHL tien de midir 61 metros de llongura por 26 metros d'anchu. La zona neutral ye tamién más estrecha, pa faer más curiosu'l xuegu d'ataque. Na llinia de gol que s'atopa detrás de la portería hai un [[Trapeciu (xeometría)|trapeciu]], inesistente en regles internacionales. El porteru namái puede xugar el ''[[Puck (deportes)|puck]]'' nesa zona o na área celeste frente a la so portería. De lo contrario, ye penalizáu con dos minutos por retrasar el xuegu.<ref name="diferenciasnhl">{{Cita web |url=http://www.nhl.com/ice/page.htm?id=60036 |títulu=NHL / IIHF Rules Comparison. Applicable for 2010 Olympic Winter Games |fechaaccesu=8 d'agostu de 2011 |editor=NHL |idioma=inglés}}</ref> Otra regla distinta ye'l ''[[icing]]''. N'ḥoquei, penalízase como ''icing'' cuando un xugador llanza'l ''puck'' por detrás de la llinia central. Si marca gol, ye válidu. Si falla, que ye cuando'l puck crucia la llinia colorada de gol del porteru, pítase una infracción que se penaliza con ''faceoff'' —onde l'árbitru principal pon en xuegu'l ''puck'' cuando'l partíu detúvose— na zona de defensa del equipu infractor. Na NHL, el rival tien de llograr la posesión del puck por que piten esta infracción. Esisten 3 variaciones del icing: automáticu: el xugador tien de llograr la posesión del puck. Híbridu: Ye un amiestu de dambos. Non- touch icing: el porteru nun puede tocar el puck siquier de que lo fixera un xugador del so mesmu equipu.<ref name="diferenciasnhl"/> Tamién hai diferencies nel ''offside'' o [[fora de xuegu]]. N'ḥoquei, ésti cométese cuando'l xugador, dende detrás de la llinia colorada central o dende la zona neutral, pasa direutamente a otru que ta asitiáu xusto na zona d'ataque. Tamién se produz cuando'l xugador na zona d'ataque lleva'l puck a la zona neutral y vuelve con él a atacar. Penalizar con un ''faceoff'' dende la zona neutral.<ref name="diferenciasnhl"/> Na NHL, nun esiste la regla ''two-line pass'' o "pase de fora de xuegu", que se pitaba si un pase dende la zona defensiva llegaba a un xugador del so equipu na zona d'ataque, marcada pela llinia colorada de mediu campu. Amás, la zona neutral, que marquen les llinies azules nel centru del campu, ye más estrecha.<ref name="diferenciasnhl"/> Esiste una variación a la regla del offside que ye'l offside intencional: cométese esta infracción cuando l'equipu deliberadamente intenta detener el xuegu o cuando non pudo llograse una xugada de manera llegal; de forma que se sigan les regles del xuegu, esto penalízase con un faceoff. Esisten tamién estremes sobre la sanción a los xugadores cuando cometen una infracción. La más importante ye la norma sobre [[engarradielles n'ḥoquei sobre xelo|engarradielles]] (''fighting'') en metá del partíu. Na NHL, si dos o más xugadores engarrar en metá d'un partíu, el xuegu detiense y cuando el combate conclúi, los participantes son sancionaos con una esclusión de cinco minutos.<ref name="diferenciasnhl"/> Esta pue ser cimeru en base al tipu d'agresión, y puede terminar inclusive con espulsión total y sanción. Esto oldea coles regles internacionales, onde les engarradielles tán dafechu prohibíes y acarreten una espulsión total de los participantes, en casu de faese.<ref name="codigonoescrito">{{Cita web |url=http://www.sportsmadeinusa.com/ḥoquei/el-codigo-non escritu-de-les engarradielles-en-la-nhl/ |títulu=El códigu ensin escribir de les engarradielles na NHL |fechaaccesu=8 d'agostu de 2011 |editor=Sports Made in USA}}</ref> == Organización == [[Ficheru:Gary Bettman Crop.jpg|thumb|200px|[[Gary Bettman]] ye'l [[comisionado]] de la NHL dende [[1993]].]] L'organismu que xestiona la National Hockey League ye una Xunta de Gobernadores (n'inglés, ''NHL Board of Governors''). Cada unu de los 30 equipos que forma parte de la lliga tien derechu a asignar un Gobernador, de normal el propietariu de la franquicia. El presidente actual de la Xunta de Gobernadores ye [[Jeremy Jacobs]], propietariu de [[Boston Bruins]], ente que'l vicepresidente ye [[Tom Hicks]], de [[Dallas Stars]].<ref name="jacobs">{{Cita web |url=http://www.canada.com/topics/news/story.html?id=fc7y1fc2-477d-4475-8461-132y5a163b04 |títulu=NHL board of governors names Bruins' Jacobs chairman |fechaaccesu=21 de xunetu de 2011 |fecha=21 de xunetu de 2007 |editor=Canada.com |idioma=inglés}}</ref> L'anterior presidente foi [[Harley Hotchkiss]], dueñu de [[Calgary Flames]].<ref name="jacobs"/> La Xunta de Gobernadores encargar d'establecer les polítiques de la lliga y la so constitución. Ente les sos responsabilidaes, atópense'l cambéu de reglamentu; la eleición del Comisionado de la NHL; la renovación, treslláu y/o llegada de les franquicies; l'aprobación y revisión de les llendes salariales a los sos miembros, y los cambeos na estructura del calendariu de partíos.<ref name="configuracionboard">{{Cita web |url=http://www.thestar.com/article/646798 |títulu=NHL's secret constitution revealed |fechaaccesu=21 de xunetu de 2011 |fecha=6 de xunu de 2009 |editor=The Star |idioma=inglés}}</ref> Esti organismu axúntase siquier dos veces a añu, en xunu y avientu, nuna ciudá fita pol Comisionado de la NHL.<ref name="configuracionboard"/> El Direutor Executivu y cara más visible de la NHL ye'l [[Comisionado]], que dende [[1993]] ye [[Gary Bettman]].<ref name="expansion1992"/> La figura del comisionado introducióse'l [[1 de xunetu]] de [[1993]], añu del nomamientu de Bettman, y enantes usábase la d'un presidente, cargu qu'ocupó xente como [[Frank Calder]] o [[Clarence Campbell]]. Dalgunes de les sos funciones son garantizar el bon funcionamientu de la lliga, les negociaciones de los convenios coleutivos y el nomamientu de los árbitros. El comisionado ye escoyíu por una mayoría na Xunta.<ref name="expansion1992"/> === Presidentes y comisionados de la NHL === {| |- |[[Frank Calder]] |[[1917]]-[[1943]] |- |[[Rede Dutton]] |[[1943]]-[[1946]] |- |[[Clarence Campbell]] |[[1946]]-[[1977]] |- |[[John Ziegler]] |[[1977]]-[[1992]] |- |[[Gil Stein]] |[[1992]]-[[1993]] |- |[[Gary Bettman]] |Dende [[1993]] |} == Trofeos == [[Ficheru:Stanley Cup no background.png|thumb|160px|Imaxe de la [[Stanley Cup]].]] === Trofeos d'equipos === ;'''[[Stanley Cup]]''' :La [[Stanley Cup]] ye'l troféu más prestixosu de la National Hockey League, que s'apurre al campeón de les series eliminatories pola lliga. El troféu ye unu de los símbolos más representativos del [[ḥoquei sobre xelu]], y el tornéu deportivu profesional más antiguu d'[[América del Norte]]. Crear en [[1890]] como tornéu qu'enfrentara a los campeones de les distintes competiciones canadienses, polo que ye anterior a la mesma NHL. El so primer campeón foi l'asociación atlética amateur de [[Montreal]], ente que'l primer campeón d'esta lliga foi [[Toronto Arenas]]. Dende [[1926]], la Stanley Cup ye un tornéu en propiedá de la NHL. L'equipu que más Stanley Cup ganó ye [[Montreal Canadiens]], con 24 títulos. ;'''[[Troféu de los Presidentes]]''' :Esti troféu premia al meyor equipu de la lliga regular, y apúrrese al que más puntos llogró na clasificación xeneral, onde tomen parte los 30 clubes. El so nome ye una referencia a tolos presidentes de la National Hockey League. Amás del troféu, el vencedor recibe 350.000 dólares canadienses. La primer vegada que s'apurrió foi na temporada 1985/86. El club que más vegaes lo ganó ye [[Detroit Red Wings]], en seis causes. ;'''[[Troféu Príncipe de Gales]]''' :El Troféu Príncipe de Gales premia al campeón de la Conferencia Este dende [[1993]]. El Troféu foi donáu por La so Alteza Real el Príncipe de Gales (más tarde [[Eduardu VIII del Reinu Xuníu]]), na temporada 1923/24. De primeres yera apurríu al campeón de la División Americana na temporada regular de la NHL, pero'l so destinatario foi modificáu pal campeón de la lliga regular na temporada 1938/39, cuando la NHL reorganizar nuna sola división. El club que más vegaes lo ganó ye Montreal Canadiens, en 25 ocasiones. ;'''[[Clarence S. Campbell Bowl|Troféu Clarence S. Campbell]]''' :El gallardón premia al campeón de la Conferencia Oeste. Apurrir por primer vegada en [[1968]], cuando la lliga espandir al Oeste de los Estaos Xuníos. Al igual que'l Príncipe de Gales, la NHL modificó'l destinatario del premiu delles vegaes. Nun principiu apurríase al campeón de la lliga regular, pero en [[1981]] otorgar al vencedor del Oeste nos ''play-off''. [[Edmonton Oilers]] ye quien más lo ganó, en siete causes. === Trofeos individuales === [[Ficheru:Hhof hart.jpg|thumb|150px|[[Troféu Hart]].]] [[Ficheru:Hhof lester pearson.jpg|thumb|150px|[[Troféu Ted Lindsay]].]] [[Ficheru:Artrosstrophy.jpg|thumb|150px|[[Troféu Art Ross]].]] ;'''[[Troféu Hart]]''' :Con esti troféu premiar al meyor xugador de la temporada, dau pola Asociación Profesional de Prensa Escrita de ḥoquei sobre xelu. Crear en [[1924]], polo que ye unu de los gallardones vixentes más antiguos. El premiu foi donáu pol doctor David Hart, padre del entrenador y direutor xeneral de Montreal Canadiens, [[Cecil Hart]]. Cuando Cecil finó en [[1940]], la lliga dio'l so nome al premiu. La copa orixinal foi reemplazada en [[1960]], y treslladada al Salón de la Fama del ḥoquei sobre xelu. El xugador que más vegaes ganó esti premiu foi [[Wayne Gretzky]] (nueve veces), siendo amás el deportista que más vegaes foi [[Xugador Más Pervalible|xugador más pervalible]] (MVP) nuna lliga norteamericana profesional. ;'''[[Troféu Conn Smythe]]''' :Pagu al meyor xugador mientres los ''play-off'' pol títulu, y tamién ye dau polos periodistes, que voten mientres el tercer periodu del postreru partíu de la final de la [[Stanley Cup]]. Ta vixente dende la temporada 1964/65. Quien lo llogra nun tien por qué ser necesariamente del equipu ganador. Debe'l so nome a [[Conn Smythe]], direutivu de la NHL, propietariu de [[Toronto Maple Leafs]] y artífiz del Salón de la Fama del ḥoquei sobre xelu. Con tres títulos, el xugador que más vegaes lo ganó ye'l porteru [[Patrick Roy]], defendiendo'l colores de [[Detroit Red Wings]] y [[Colorado Avalanche]]. ;'''[[Troféu Ted Lindsay]]''' :Gallardón que premia al meyor xugador de la temporada, dau polos mesmos xugadores de la NHL al traviés de l'[[Asociación de Xugadores de la NHL]] (NHLPA). Instaurar por primer vegada en [[1971]] col nome de ''Troféu Lester B. Pearson'' n'honor a [[Lester Bowles Pearson]], 17ᵘ primer ministru canadiense y [[Premiu Nobel de la Paz]] en [[1957]], pero camudó'l so nome en [[2010]] n'honor a [[Ted Linsday]], xugador de [[Detroit Red Wings]] y impulsor de la NHLPA. El xugador que más vegaes lo ganó ye [[Wayne Gretzky]], en cinco causes, ente que [[Pittsburgh Penguins]] foi'l club que más xugadores apurrió al gallardón, en siete causes. ;'''[[Troféu Calder]]''' :Consiguir el xugador más destacáu na so primer temporada na NHL (n'inglés, ''Rookie of the Year''). Empezar a apurrir en [[1932]] y debe el so nome a [[Frank Calder]], primer presidente de la NHL. Pa optar al premiu, el seleccionable nun puede xugar más de 25 partíos de lliga na temporada anterior. Tampoco vale que xugara n'otra lliga profesional. Por casu, [[Wayne Gretzky]] nunca lo ganó magar anotar 137 puntos nel so primer añu, porque la temporada anterior xugara na lliga profesional [[World Hockey Association]]. Amás, los xugadores tienen de tener menos de 26 años. L'equipu que más novatos apurrió al premiu foi [[Toronto Maple Leafs]], hasta en nueve causes. ;'''[[Troféu Jack Adams]]''' :Apurrir al meyor entrenador de tola temporada, y se dirime por votación de l'Asociación de Comentaristes de la National Hockey League al términu de la temporada regular. El premiu, que s'apurre dende [[1974]], debe'l so nome a [[Jack Adams]], antiguu entrenador de Detroit Red Wings mientres más de 20 temporaes y direutor xeneral n'otres 16. El téunicu que más vegaes lo ganó ye [[Pat Burns]] con tres títulos, con [[Montreal Canadiens]], [[Toronto Maple Leafs]] y [[Boston Bruins]]. Dende [[2010]] esiste un premiu pa la figura del direutor xeneral, qu'inda nun tien nome. ;'''[[Troféu Art Ross]]''' :Premia'l talentu ofensivo d'un xugador, y otorgar a aquel que llograra más puntos —la suma de goles y asistencies— al términu de la temporada. Solo puede haber un ganador por temporada. En casu d'empate a puntos, el premiu va recayer sobre'l xugador que más goles llograra. Si l'empate persiste, va ser pal que xugara menos partíos, y nun casu estremu recái sobre aquel que marcara primero en tola temporada. Vixente dende [[1948]], instaurar n'homenaxe a [[Art Ross]], que foi xugador, entrenador, árbitru y dirixente de la NHL. El xugador que más vegaes lo ganó foi [[Wayne Gretzky]], hasta en 10 ocasiones. Ente [[1981]] y [[2001]], namái trés xugadores consiguir: Gretzky, [[Mario Lemieux]] y [[Jaromir Jagr]]. ;'''[[Troféu Maurice Richard]]''' :Ye un premiu pal xugador que más goles marcó mientres la temporada regular, y empezó a apurrise na temporada 1998/99. Debe'l so nome al atacante [[Maurice Richard]], que con [[Montreal Canadiens]] consiguió dellos récores d'anotación y foi'l primeru en consiguir 50 goles en 50 partíos. [[Pavel Bure]], [[Jarome Iginla]] y [[Alexander Ovechkin]] ganar en dos causes. El récor de goles desque s'instauró'l premiu ye de 65, anotaos por Ovechkin con [[Washington Capitals]] na temporada 2007/08. ;'''[[Trofeo James Norris]]''' :Pagu al meyor defensa de la temporada regular, y ye escoyíu pola Asociación Profesional de Prensa Escrita de ḥoquei sobre xelu. Apurrir por primer vegada en [[1954]]. El so nome fai referencia a [[James Norris Sr.]], históricu dirixente de la NHL y propietariu de [[Detroit Red Wings]] hasta la so muerte. El xugador que más vegaes lo consiguió foi [[Bobby Orr]], que lo llogró n'ocho temporaes consecutives con [[Boston Bruins]]. ;'''[[Troféu Frank J. Selke]]''' :Premia al atacante que más contribuyó en llabores defensivos, que voten los periodistes. Apurrir dende [[1978]] y llámase asina por [[Frank J. Selke]], ex direutor xeneral de Toronto Maple Leafs y Montreal Canadiens. [[Bob Gainey]] ye'l xugador que más vegaes lo ganó, hasta en cuatro causes. ;'''[[NHL Plus/Minus Award|Premiu NHL Plus/Minus]]''' :Pagu al xugador más útil pal so equipu y la lliga, sobre la base de les sos estadístiques. Otorgar un puntu si'l xugador ta nel xelu cuando'l so equipu marca en gol, y quítase cuando lo encaxar. En dambos casos, puntúase siempres y cuando nun esista superioridá o inferioridá numbérica. Apurrir dende [[1983]] y foi unu de los pocos premios con patrocinadores. Dalgunos de los patrocinadores fueron Emery Edge, [[Alka-Seltzer]], [[Budweiser|Bud Ice]] y Bud Light. El xugador que más vegaes lo ganó ye Wayne Gretzky, en trés causes. ;'''[[Troféu Lester Patrick]]''' :A diferencia d'otros trofeos que premien el rendimientu, esti gallardón apurrir a una persona o grupu pola so contribución al ḥoquei sobre xelu n'[[Estaos Xuníos]]. Vixente dende [[1966]], debe'l so nome a [[Lester Patrick]], ex xugador y dirixente de [[New York Rangers]]. A él pueden optar xugadores, árbitros, entrenadores y personal ayeno a la NHL pero venceyáu con esti deporte (por casu, ḥoquei femenín). El comité de seleición ta compuestu por un xuráu de personalidaes relevantes, qu'inclúi al comisionado de la NHL y un miembru de la Xunta de Gobernadores. Salvo'l comisionado, tolos sos miembros rotan cada temporada. ;'''[[Troféu Bill Masterton]]''' :Dende la temporada 1967/68 premia l'esfotu, deportividá y dedicación al ḥoquei sobre xelu en tola carrera deportiva. El ganador ye votáu polos periodistes, dempués de que cada unu de los 30 equipos nome al so candidatu. De normal prémiase a xugadores que volvieron d'una llarga mancadura o por grave enfermedá, o se retiraron y dempués tornaron. Por casu, na campaña 1992/93 ganar [[Mario Lemieux]] en recuperándose de la [[Enfermedá de Hodgkin]], o'l de Jason Blake, que xugó con [[Anaheim Ducks]] tola temporada 2009/10 a pesar de que se-y diagnosticó [[leucemia mieloide crónica]]. N'otros casos, prémiase toa una trayeutoria deportiva. ;'''[[Troféu Lady Byng]]''' :Otorgar al xugador que meyor deportividá amosó mientres la temporada, y tamién lo da l'Asociación Profesional de Prensa Escrita. Empezó a otorgase en [[1925]] y ye el segundu gallardón individual más antiguu, por detrás del [[Troféu Hart]]. Debe'l so nome a [[Lady Byng]], esposa de [[Julian Byng]], Gobernador de Canadá ente [[1921]] y [[1926]]. El xugador que más lo ganó foi [[Frank Boucher]] (siete veces), xugador de [[New York Rangers]] nos [[años 1930]], quien amás caltuvo'l títulu orixinal en propiedá. ;'''[[Troféu King Clancy]]''' :Apurrir dende [[1988]] al xugador que ejemplifica meyor los valores de lideralgu y humanidá, tantu dientro como fuera del xelu. Votar tantu l'asociación de periodistes como la de comentaristes. Esiste un gallardón similar reconocíu pola NHL, el '''[[Troféu Mark Messier]]''', que s'apurre dende [[2007]] y que la so estrema ye que lo vota direutamente l'ex xugador [[Mark Messier]]. === Trofeos pa porteros === [[Ficheru:Hhof vezina.jpg|thumb|100px|[[Troféu Vezina]].]] ;'''[[Troféu Vezina]]''' :Pagu al meyor porteru de tola temporada, votar los direutores xenerales de cada franquicia participante. Debe'l so nome a [[Georges Vézina]], porteru qu'en [[1926]] finó en metá d'un partíu, víctima d'una [[tuberculosis]]. Na temporada siguiente, la NHL empezó a apurrir esti premiu nel so honor. A lo llargo de la so historia siguiéronse distintos criterios p'apurrilo, como'l númberu de goles encaxaos, pero dende la temporada 1981/82 síguese'l métodu actual. El porteru que más vegaes lo ganó ye [[Jacques Llante]], en siete causes. ;'''[[Troféu William M. Jennings]]''' :Apurrir al porteru que menos goles encaxara a lo llargo de la temporada regular. Esti criteriu yera'l que s'usó mientres dellos años pal Troféu Vezina, pero en [[1982]] la lliga decidió otorgar dos premios. Debe'l so nome a William M. Jennings, ex presidente de [[New York Rangers]]. [[Patrick Roy]] ye'l xugador que más vegaes lo ganó, en cinco causes. ;'''[[Troféu Roger Crozier]]''' :Ye pal porteru que meyor porcentaxe de paraes rexistró en tola temporada. P'apurrilo, el xugador tendrá d'apostar siquier 25 partíos na lliga regular. Debe'l so nome a [[Roger Crozier]], porteru de Detroit Red Wings y [[Buffalo Sabres]] nos [[años 1960]] y 1970. == Medios de comunicación == En [[Canadá]], el [[ḥoquei sobre xelu]] foi unu de los primeros deportes tresmitíos per televisión, y gocia de gran tradición mediática. Al ser un país billingüe, pueden siguise tantu n'inglés como en francés. Los derechos d'emisión a nivel nacional correspuenden dende 2014 al multimedio [[Rogers Communications]]. CBC emitió mientres mediu sieglu'l programa [[Ḥoquei Night in Canada]],<ref name="hockeynightincanadacbc">{{Cita web |url=http://www.cbc.ca/sports/ḥoquei/hnic/histrad.html |títulu=Ḥoquei Night in Canada: A History of Excellence |fechaaccesu=16 de xunetu de 2011 |editor=[[Canadian Broadcasting Corporation]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/20041208113211/http://www.cbc.ca/sports/ḥoquei/hnic/histrad.html|fechaarchivu=8 d'avientu de 2004}}</ref> onde se tresmiten los partíos más importantes de los equipos canadienses. Nel mercáu francófono, la canal de pagu [[Réseau des sports]] tresmite la mayoría de los partíos de los [[Montreal Canadiens]], l'equipu de [[Quebec]], ente que TVA Sports tresmite'l restante de los partíos de los Canadiens, más el All-Star Game y los Playoffs de la Stanley Cup. N'[[Estaos Xuníos]] la situación ye distinta, con una mayor competencia y ensin un espaciu tradicional que retresmita ḥoquei como en Canadá. Anguaño, les tresmisiones per televisión cuerren al cargu de la cadena [[National Broadcasting Company|NBC]] y de la canal de cable [[NBCSN]], ente que [[Univision Deportes]] sirvi como la cadena oficial n'español de la NHL. En radiu, [[XM Satellite Radio]] ye la radio satelital oficial. La NHL puede trate nel estranxeru, na so mayoría al traviés de plataformes de cable y satélite. En países de fala español, [[SKY Méxicu]] encargar de les tresmisiones pa [[Méxicu]], [[América Central]] y [[República Dominicana]]. N'[[España]], la canal que retresmite los alcuentros ye [[Sportmanía]], disponible en [[Digital+]]. Nos países europeos, esisten canales como [[ESPN America]] (disponible en [[Reinu Xuníu]]) o'l grupu [[Viasat]] (países [[Escandinavia|escandinavos]] y [[Rusia]]). === Televisión === ;TV Abierta * {{CAN}}: [[Canadian Broadcasting Corporation|CBC]], [[City tv (Canadá)|City]], OMNI Televisión y [[TVA (cadena de televisión)|TVA]] * {{ESP}}: [[Gol (canal de televisión)|GOL]] * {{MEX}}: [[Televisa]] * {{USA}}: [[National Broadcasting Company|NBC]], [[Univision]], [[UniMás]] y [[Telemundo]] ;TV por Cable y Satelital * {{CAN}}: [[FX (Canadá)|FX]], [[Sportsnet]] y [[:en:TVA Sports|TVA Sports]] * {{ESP}}: [[Bein Sports (España)|beIN Sports]] * {{MEX}}: [[Sky Sports (Méxicu)|Sky Sports]] y [[Unicable (canal de televisión)|Unicable]] * {{USA}}: [[CNBC]], [[NBCSN]], [[USA Network (canal de televisión)|USA]], [[Galavisión]] y [[Univision Deportes Network]] == Repercusión de la NHL == Dientro del so deporte, la National Hockey League ye la lliga más importante del mundu, según la [[Federación Internacional de Ḥoquei sobre Xelu]].<ref name="iihfligas"/> Cola apertura del campeonatu a [[Europa Occidental]] y [[Europa del Este]], la so importancia a nivel internacional aumentó y convirtióse en destín preferente pa xugadores d'otros torneos. La mayoría de los xugadores de la lliga son canadienses y acopen el 53% del total de xugadores, siguíu de los estauxunidenses col 21,5% del total. De los países europeos, [[Suecia]] y [[República Checa]] tán representaos con un 5% del total cada unu, siguíos por [[Finlandia]] (4%) y [[Rusia]] (3,5%).<ref name="estadisticasnacionalidad">{{Cita web |url=http://www.thephysicsofhockey.com/documents/country.pdf |títulu=Analysis of the NHL players by country of birth |fechaaccesu=2 d'agostu de 2011 |editor=The Physics of Hockey |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.thephysicsofhockey.com/documents/country.pdf|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> La National Hockey League ye una de les cuatro lligues más importantes na cultura deportiva [[América del Norte norteamericana]], xunto a la [[National Football League]] ([[fútbol americanu]]), la [[Major League Baseball]] ([[béisbol]]) y la [[National Basketball Association]] ([[baloncestu]]).<ref name="wsj"/> En [[Canadá]] ye'l campeonatu más popular, y gocia d'enforma siguimientu al igual que la [[Canadian Football League]].<ref name="wsj"/> N'[[Estaos Xuníos]] la so situación ye distinta, y de les cuatro Grandes Lligues ye la menos siguida, tantu a nivel d'aficionaos como n'ingresos por televisión y patrocinios. Sicasí, caltién una importante base d'aficionaos nel norte y les mariñes este y oeste.<ref name="wsj"/> La base d'aficionaos de la National Hockey League en Norteamérica nun ye tan esvalixa como la de la NBA o la NFL, pero si ye una de les más influyentes a nivel deportivu, y ta especialmente concentrada en Canadá y el norte d'Estaos Xuníos, onde hai un clima más fríu. Dende la [[década de 1990]], la NHL tamién se comercializa a países d'[[Europa]] y la [[Comunidá d'Estaos Independientes]].<ref name="iihfligas"/> == All-Star Game de la NHL == El ''All-Star Game'' de la National Hockey League (en francés, ''Match des Étoiles'') ye un eventu amistosu añal que se celebra de normal a metá de temporada, onde los meyores xugadores de la NHL xueguen ente ellos. El calter del partíu ye lúdicu-deportivu, al igual que n'eventos similares como'l [[All-Star Weekend de la NBA]]. El ''All-Star Game'' apuéstase ininterrumpidamente dende la temporada 1947/48.<ref name="allstarnhl">{{Cita web |url=http://www.oilersheritage.com/history/dynasty.html |títulu=NHL All-Star Game |fechaaccesu=16 de xunetu de 2011 |editor=[[ESPN]] |idioma=inglés}}</ref> Los equipos que s'enfrenten son un combináu de la Conferencia Este contra un combináu de la Conferencia Oeste, nuna see escoyida pola NHL. Dende la temporada 2010/11 hasta la temporada 2014/15 fueron los mesmos xugadores los qu'escoyeron quien tien de tar presente, anque n'anteriores temporaes taba abiertu a la votación de los aficionaos. L'entrenador de cada conferencia tamién foi escoyíu pol restu d'entrenadores. Los xugadores tuvieron obligaos a participar ensin son escoyíos, y en casu d'ausencia la lliga acútase'l derechu a una sanción. A partir de la temporada 2015/16, el partíu foi reemplazáu con un tornéu qu'arreya cuatro equipos que correspuenden a les cuatro divisiones de la lliga. Anque'l ''All-Star Game'' xugar dende la temporada 1947/48, yá hubo alcuentros d'estrelles con calter benéficu antes inclusive de la creación de la NHL.<ref name="allstarnhl"/> El primer alcuentru d'esti tipu n'ḥoquei sobre xelu xugó'l [[2 de xineru]] de [[1908]] a la memoria de [[Hod Stuart]], fináu tres meses dempués de que'l so equipu ganara la Stanley Cup. Nel alcuentru recaldáronse 2.000 dólares, que se destinaron a la so familia.<ref name="hodstuart">{{Cita web |url=http://www.greatesthockeylegends.com/2011/01/ḥoqueis-first-all-star-game-hod-stuart.html |títulu=Ḥoquei's First All Star Game: Hod Stuart Memorial Game |fechaaccesu=8 d'agostu de 2011 |fecha=24 de xineru de 2011 |editor=[[Lewiston Daily Sun]] |idioma=inglés}}</ref> La iniciativa repitió'l [[12 d'avientu]] de [[1933]] n'honor a [[Ace Bailey]], xugador de [[Toronto Maple Leafs]] que tuvo que retirase por una grave mancadura. Nesti casu, foi la mesma NHL quien entamó'l partíu.<ref name="acebailey">{{Cita web |url=https://news.google.com/newspapers?id=cz5HAAAAIBAJ&sjid=3PMMAAAAIBAJ&pg=4429,1827406 |títulu="Benefit game for Ace Bailey; Cover part of expenses" |fechaaccesu=16 de xunetu de 2011 |fecha=24 de xineru de 1933 |editor=[[Lewiston Daily Sun]] |idioma=inglés}}</ref> La NHL acútase'l derechu de sustituyir el ''All-Star Game'' por otra clase d'eventu. En [[1979]] y [[1987]] reemplazar por partíos ente un combináu d'estrelles de la NHL y un equipu colos meyores xugadores de la [[Xunión Soviética]]. En [[2006]], [[2010]] y [[2014]], tampoco s'apostó al coincidir colos [[Xuegos Olímpicos d'Iviernu]]. ==Ver tamién == *[[American Ḥoquei League]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * McFarlane, Brian "Brian McFarlane's History of Ḥoquei", Sports Publishing Inc., Champaign, EE.XX., 1997 (ISBN 1-57167-145-5). == Enllaces esternos == * [http://www.nhl.com/ Sitio web oficial de la National Hockey League] (n'inglés y francés) * [http://www.hockeydb.com/ Ḥoquei Database - Base de datos con toles temporaes y estadístiques de la NHL] (n'inglés) * [http://www.nhlpa.com/ Sitio web de la NHLPA - Asociación de Xugadores de la NHL] (n'inglés y francés) * [http://web.archive.org/web/http://www.nhlfa.com/ Sitio web de l'Asociación d'Aficionaos de la NHL] (n'inglés) * [http://www.nhlofficials.com/ Sitio web de l'Asociación d'árbitros de la NHL] (n'inglés) {{Tradubot|National Hockey League}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:NHL| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 1ym2a69k8k20cxmwy52amfytr96org1 0 92588 3709587 3625352 2022-08-19T07:06:15Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki El '''ciclismu''' ye un [[deporte]] nel que s'utiliza una [[bicicleta]]<ref>[http://lema.rae.es/drae/srv/search?key=ciclista www.buscon.realacademiaespañola.es] Diccionario de la lengua española - Ventiava segunda edición - Consultáu'l 2014-02-14</ref> pa percorrer circuitos al campu, en pista cubierta, o que engloba distintes especialidaes como les que se menten de siguío. == Tipos de ciclismu == === Competición === {{VT|Ciclismu de competición}} El ciclismu de competición ye un deporte nel que s'utilicen distintos tipos de bicicletes. Hai delles modalidaes o disciplines nel ciclismu de competición como [[ciclismu en carretera]], [[ciclismu en pista]], [[ciclismu de monte]], [[Trial (ciclismu)|trial]], [[ciclocross]] y [[BMX]] y dientro d'elles delles especialidaes. El ciclismu de competición ye reconocíu como un deporte olímpico. La [[Xunión Ciclista Internacional]] ye l'organismu gobernante mundial pal ciclismu y eventos internacionales de ciclismu de competición. [[Ficheru:Echapés - Tour de France 2010.jpg|thumb|225px|[[Tour de Francia 2010]]]] ==== Ciclismu en ruta ==== {{AP|Ciclismu en ruta}} Carauterizar por apostase sobre [[asfaltu]]. Dientro del ciclismu en ruta esisten les siguientes pruebes: * Prueba en llinia d'un día. Les pruebes d'esti tipu de mayor ésitu denominar [[Clásiques (ciclismu)|clásiques]] y dientro elles destaquen los llamaos [[Monumentu (ciclismu)|monumentos del ciclismu]]. * Prueba per etapes. Apostar nun mínimu de dos díes con una clasificación por tiempos. Componer d'etapes en llinia y etapes contrarreló. Destaquen [[Vuelta a España]], [[Giro d'Italia]] y la más prestixosa'l [[Tour de Francia]]. L'oxetivu ye terminar toles etapes nel menor tiempu posible. * [[Critérium]]s: Prueba sobre ruta nun circuitu zarráu a la circulación. * [[Contrarreló (ciclismu)|Prueba contrarreló]] individual. * Prueba contrarreló por equipos. * Esguilada contrarreló o cronoescalada. ==== Ciclismu en pista ==== {{AP|Ciclismu en pista}} Carauterizar por apostase nun [[velódromu]] y con bicicletes de pista, que son bicicletes de carretera modificaes. Hai dellos tipos de pruebes ente los cualos esisten: * Velocidá individual * Velocidá por equipos * Quilómetru contrarreló * Persecución individual * Persecución por equipos * Carrera por puntos * Keirin * Scratch * Madison * Carrera d'eliminación * Omnium ==== Ciclismu de monte ==== {{AP|Ciclismu de monte}} [[Ficheru:Mountain-bike-jump.jpg|thumb|165px|[[Ciclismu de monte]]]] * Campu al traviés (''[[Cross Country]]'') :Especialidá avezada del ciclismu de monte. Les bicicletes suelen llevar suspensión delantera solamente, anque tamién s'empezar a utilizar suspensiones traseres. Esta prueba consiste en dar un númberu determináu de vueltes a un circuitu, que la so llargor suel tar entendida ente los 8 y los 11 quilómetros. * Descensu (''Downhill (DH)'')<ref> {{citar web||url= http://www.revistadesdelacuneta.com/tengopagina.php?page=archivo0104 |títulu=Videu de Downhill }}</ref> :Especialidá na cual compítese nun camín totalmente en baxada, con saltos y torgues tantu naturales como artificiales. Les bicicletes lleven suspensiones delantera y trasera con amortiguadores y aceite hidráulico, amás de [[frenu|frenos]] de discu, neumáticos de mayor anchor y proteutores de platos o guía cadena. L'equipu de proteición ye bien similar al de motocross yá que cunta con cascu zarráu, petu, colderes según antebrazos, espinilleras-rodilleras, gogles y guantes. Ye la modalidá más estrema nel deporte del ciclismu. * Four Cross (''4X'') :Especialidá asemeyada al descensu na cual compiten cuatro ciclistes simultáneamente nun circuitu en baxada con torgues y saltos espectaculares. Gana'l primeru en llegar a la meta. ==== Ciclocróss o bicicross ==== {{AP|Ciclocrós}} Modalidá ciclista, nacida a mediaos del [[sieglu XX]] que consiste en realizar un determináu númberu de vueltes a un [[circuitu]] con tramos d'[[asfaltu]], caminos y praos y con una serie de torgues (naturales o artificiales) que tengan d'obligar al corredor a baxase de la [[bicicleta]] pa sortealos. La principal carauterística ye l'usu de bicicletes de carretera, anque con delles diferencies, como neumáticos más anchos p'ameyorar la tracción sobre tierra y folla o l'usu de [[Pedal de bicicleta|pedales de bicicleta]] de monte, ente otros. Ye frecuente na preparación iverniza de dalgunos de los profesionales de ruta.<ref>{{Cita web |url=http://www.uci.ch/templates/UCI/UCI1/layout.asp?MenuId=MTUxMzY&LangId=1 |títulu=Cyclo-cross |fechaaccesu=2 de xineru de 2012 |editor=[[Xunión Ciclista Internacional|UCI]] |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111209222710/http://www.uci.ch/templates/UCI/UCI1/layout.asp?MenuId=MTUxMzY&LangId=1 |fechaarchivu=9 d'avientu de 2011 }} </ref> ==== Trial ==== {{AP|Trial (ciclismu)}} Ye una modalidá de ciclismu derivada de los [[Trial|triales de motocicleta]]. L'oxetivu ye intentar llegar ensin velocidá y, tratando de realizar el mínimu númberu de sofitos colos pies, dende'l suelu al visu d'una torga como un vehículu, un barril, un pasamano, roques, etc.<ref>{{Cita web|url=http://www.uci.ch/templates/UCI/UCI1/layout.asp?MenuId=MTUxNDM&LangId=1|títulu=Trials|fechaaccesu=2 de xineru de 2012|editor=[[Xunión Ciclista Internacional|UCI]]|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110623150148/http://www.uci.ch/templates/UCI/UCI1/layout.asp?MenuId=MTUxNDM&LangId=1|fechaarchivu=23 de xunu de 2011}} </ref> Esisten distintes categoríes según el númberu de [[pulgaes]] de les ruedes: * '''20"''' :Midida orixinal de les ruedes de bicicletes de trial. Esta midida teníen les ruedes de la primer bicicleta diseñada específicamente pa esta modalidá, construyida por [[Montesa (motocicletes)|Montesa]], una marca [[España|española]] de [[motocicletes]]. * '''24"''' :A esta modalidá pertenecen bicicletes cada vez más conocíes y aceptaes, y son un amiestu de los meyores aspeutos del 20" y del 26". * '''26"''' :Categoría grande del trial. Les bicicletes sufrieron una [[evolución]] vertixinosa y pasaron de ser pesaes y antiestéticas a ser un referente d'esti deporte. Esti tipu de bici dexa un pilotaje totalmente distintu al de 20 y superar torgues enforma mayores ayudar del so mayor radio de rueda. ==== Ciclismu en sala ==== Esta se sub-estrema en dos categoríes: * [[Ciclismu artísticu]] :Deporte d'interior similar al [[patinaxe artísticu sobre xelu]] y a la [[ximnasia]], practicáu con bicicletes especiales y reconocíu pola [[Xunión Ciclista Internacional]]. Ye una disciplina que rique maña, equilibriu, concentración y coraxe. Esti deporte ye bien popular n'[[Alemaña]], onde esisten 10.000 llicencies. * [[Ciclobol]] :Deporte exlusivamente [[masculín]], nel que s'enfrenten dos equipos que traten de meter gol na portería contraria. Procede del [[fútbol]], pero utilícense [[bicicletes]]. [[Ficheru:BMX in Ontario park.jpg|thumb|165px|BMX (acrónimu de Bicycle Moto Cross)]] ==== Ciclismu BMX ==== {{AP|BMX}} Nel ''bici motocross'' (conocíu poles sos sigles BMX, y pol términu n'español 'bicicrós') esisten dos modalidaes: BMX RACE . El primeru prauticar en circuitos con curves y torgues; anguaño ye deporte olímpico, onde'l postreru campeón en [[Londres 2012]] foi'l [[Letonia|letón]] [[Māris Štrombergs]] na caña masculina y la caña femenina la [[Colombia|colombiana]] [[Mariana Pajón]] ente que'l postreru campeón mundial foi'l francés [[Joris Doudet]]. El segundu consiste en faer trucos sobre la bicicleta. '''Freestyle''' Prauticar con una bicicleta BMX de, polo xeneral, aru 20. Esti deporte consiste en faer trucos sobre la bicicleta. Esisten dos tipos de freestyle: <nowiki>*</nowiki> Freestyle urbanu: consiste en faer trucos na cai, places, escaleres, etc. <nowiki>*</nowiki> Freestyle en rampla: esti practica sobre un circuitu primeramente fechu. === Recreación === ==== Cicloturismo ==== {{AP|Cicloturismo}} [[Ficheru:027 Cycling Torres del Paine.jpg|thumb|225px|[[Cicloturismo]] na [[Patagonia]]]] Ye la práutica del ciclismu ensin ánimu competitivu, usando la bicicleta como mediu d'[[exerciciu físicu]], diversión, [[tresporte]] o turismu. Realícense viaxes curtios mientres el día, o viaxes más llargos que pueden durar díes, selmanes ya inclusive meses; nesta modalidá viáxase llevando consigo los elementos necesarios pa sobrevivir, anque unos carguen cola casa arrecostines (tienda campaña) y otros prefieren pernoctar n'hostales, albergues, etc. Ye abondo común que se realice en solitariu. Un gran proyeutu pa incentivar el [[cicloturismo]] n'[[Europa]] ye [[EuroVelo]]. ===== Competencies cicloturistes ===== A pesar de que pola so denominación nun se considere ciclismu competitivu esisten «pruebes» o rutes entamaes nes que dalgunos de los participantes compiten ente si como na [[cola cicloturista Frangüesos]] y na [[Cola cicloturista Treparriscos|Treparriscos]], más llixera que'l Frangüesos pero entá asina ye abondo esixente, y que dambes tienen los puntos de salida y llegada en [[Sabiñánigo]] ([[Provincia d'Huesca|Huesca-España]]), la marcha [[cola Perico Delgado]] polos puertos de [[Sierra de Guadarrama|monte de Guadarrama]] con salida y llegada en [[Segovia]], llugar de nacencia del ciclista que da noma a la marcha o nes pruebes de «ultramaratón ciclista» (''[[randonneur]]''), ente otres, pero nelles presuponse qu'hai que ser totalmente autónomu ensin asistencies, al contrariu que nel ciclismu en ruta que ta tou muncho más controláu. === Urbanu === ==== Ciclismu urbanu ==== [[Ficheru:Chicas en bici 01.jpg|thumb|115px|[[Ciclismu urbanu|Ciclista urbana]] en [[Cascais]], [[Portugal]]]] {{AP|Ciclismu urbanu}} El ciclismu urbanu nun ye necesariamente un deporte, anque favorez la salú de quien lo practica. Consiste nel usu de la bicicleta como mediu de [[tresporte]] [[Espaciu urbanu|urbanu]],<ref>[http://www.cicloturistas.org/ciclismoparatodos/definicion.html Cicloturistes.org] Comisión Nacional de Ciclismu pa Toos (C.N.CpT) I Reglamentu I Definición - Consultáu'l 11 d'avientu 2013</ref> yá seya al trabayu, de compres, pa faer xestiones o d'ociu; tratar por tantu de distancies curties o medies percorríes en mediu urbanu y la so contorna. Los sos siguidores son, xuntu colos cicloturistes, los que viven la bicicleta como mediu de tresporte. Ciudaes con escelente infraestructura ciclista son [[Ámsterdam]] n'Holanda, [[Copenḥague]] en Dinamarca ente otres. España y Arxentina, que tradicionalmente nun ocupaben posiciones relevantes nel ámbitu del ciclismu urbanu, van ameyorando pasu ente pasu. [[Barcelona]] foi reconocida en 2011 como la tercera meyor ciudá pal ciclismu urbanu del mundu según el ránking ellaboráu por The Copenhagenize Index y [[Sevilla]] mereció en 2013 la cuarta posición mundial y primer d'España. Dambes ciudaes, xunto a [[Buenos Aires]] siguen calteniendo posiciones de lideralgu na clasificación de 2015, asitiándose ente los quince meyores del mundu.<ref>[http://copenhagenize.eu/index/] - Consultáu'l 2017-04-03</ref> [[Bogotá]], [[Colombia]] tuvo nel so día asitiada como la tercer ciudá del mundu más amigable al ciclista, detrás d'Ámsterdam (1) y Copenhague (2). Va unos años yeren un llunar na piel de la ciudá, situación pola que calificaben como moda. Güei son una alternativa ante la voráxine motora que conderga a les ciudaes como a los sos pobladores, quien vencen cada vez más ante les presiones del trabayu. Anque la bicicleta entá demanda l'espaciu públicu que se merez poles bondaes que xenera, como'l ser un vehículu llimpiu capaz d'ayudar a la forma física de quien la conduz. Asina que el númberu d'usuarios -ente los que se destacar estudiantes, trabayadores, ames de casa y hasta los tamaleros de cada mañana- faen pensar que siquier esa sociedá víctima de la so trajín cotidianu empieza a recuperar el so espaciu-tiempu al montar sobre dos ruedes. Y ye que la iniciativa d'estos caballeros posmodernos por recuperar les cais causó que confluyan n'eventos selmanales llamaos 'rodaes', carreres ensin fin competitivu pero col común de pasar un bon momentu sobre la bicicleta. Y les redes sociales tienen tantu que ver nesto, facilitáu a la programación como espardimientu de más ciclistes urbanos. La respuesta d'éstos llevó a los gobiernos estatales como municipales a auspiciar los sos eventos como poner al algame de cualesquier, bicicletes. En Distritu Federal el programa denomináu Smart-Bike amplió'l so horariu d'atención fai par de meses. Ente qu'en ciudaes como Puebla, llevó a la creación de más bici-aparques. Seique, en dellos años en dambes urbes empezar a considerar n'establecer un día ensin camiones y autos en pro de la bicicleta como yá se piensa en Londres, Inglaterra. == Entrenamientu == Mientres les últimes décades fuéronse perfeccionando les téuniques d'entrenamientu y nutrición ciclista facilitando tou tipu de recursos a los aficionaos pa poder avanzar na so preparación. == Historia del ciclismu Primeres bicicletes: velocípedos Tolos inventos humanos son la resultancia d'intentar satisfaer una necesidá. Anque, dacuando, la falta d'inxeniu o la falta de teunoloxía, puede nun dexanos un determináu prestu. Tamién se dan casos nos que los inventos apaecen como evolución de lo que primeramente yera un divertimento intelectual. La bicicleta nun va empezar a desenvolvese como tal hasta finales del sieglu XVIII. === De les primeres pruebes al profesionalismo === La primer prueba ciclista de la historia a manera competitiva rexistrada apostóse'l [[31 de mayu]] de [[1868]] nun pequeñu circuitu de 1.200 metros nel parque de Saint-Cloud, pela rodiada de [[París]], na que participaron 7 ciclistes y foi ganada pol expatriado [[Gran Bretaña|británicu]] [[James Moore (ciclista)|James Moore]]<ref>{{Cita web|url=http://www.mundocaracol.com/bicicletos/historia.asp|títulu=Historia de la bicicleta|fechaaccesu=2 de xineru de 2012|editor=mundocaracol.com|idioma=francés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111229233136/http://www.mundocaracol.com/bicicletos/historia.asp|fechaarchivu=29 d'avientu de 2011}} </ref> con una bicicleta de madera de [[bicicleta de piñón fixu|piñón fixu]] y [[Rueda de bicicleta|ruedes de fierro]].<ref>Maso, B. (tr. Horn, M.) (2005), ''The Sweat of the Gods'', Mousehold Press, páxs. 1–2, (n'Inglés) ISBN 1-874739-37-4</ref> Un añu dempués apostóse la primer carrera puramente felicidá, concretamente'l [[7 de payares]] de [[1869]], ente [[París]] y [[Rouen]]. Nella participaron un centenar de ciclistes coles mires de rematar o ganar la prueba consistente en 123 km. Finalmente llograr acabar 33. De nuevu británicu James Moore ganó la prueba con un tiempu de 10 hores y 45 minutos. La intención de los organizadores foi demostrar que la bicicleta valía como mediu de tresporte pa llargues distancies.<ref>{{Cita web|url=http://www.uci.ch/templates/UCI/UCI1/layout.asp?MenuId=MTI4ODY|títulu=Route-HISTORIQUE|fechaaccesu=1 de xineru de 2012|editor=[[Xunión Ciclista Internacional|UCI]]|idioma=francés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130206222729/http://www.uci.ch/templates/UCI/UCI1/layout.asp?MenuId=MTI4ODY|fechaarchivu=6 de febreru de 2013}} </ref> === Primeres organizaciones ciclistes === Les primeres asociaciones ciclistes crear en [[Florencia]] ([[Italia]]) el [[15 de xineru]] de [[1870]] y en [[Holanda]] en [[1871]] y darréu en [[Gran Bretaña]] y n'[[España]] (Sociedá Velocipedista Madrilana y el Club Velocipédico de Cádiz) en [[1878]] pero fueron asociaciones humildes de pequeños clubes. La primer asociación nacional foi la francesa en [[1881]] que creó'l primer campeonatu francés de ciclismu. En [[1892]] creóse l'Asociación Internacional de Ciclistes, en [[Londres]] siendo la primer asociación internacional de ciclismu. Pero divergencia ente los países que lu formaben produció que'l [[14 d'abril]] de [[1900]] creárase la [[Xunión Ciclista Internacional]], actual organismu rector, fundáu en [[París]]. Integrar les federaciones nacionales de [[Francia]], [[Bélxica]], [[Estaos Xuníos]], [[Italia]] y [[Suiza]].<ref name="historia UCI">{{Cita web |url=http://www.federacionciclistauruguaya.com.uy/uci-historia.html |títulu=Xunión Ciclista Internacional - Historia |fechaaccesu=2 de xineru de 2012 |editor=Federación Ciclista Uruguaya}}</ref> N'[[España]] el primer organismu ciclista nacional foi la Unión Velocipédica Española creada en [[1895]]. Estes asociaciones basábense práuticamente nel [[ciclismu en pista]] y ciclismu en ruta yá que apenes esistíen otres modalidaes. Ensin haber nengún tipu d'especialización yá que los corredores apostaben indistintamente dambes disciplines dende los 333 metros de pista hasta los más de 100 quilómetros de la ruta. Sicasí, puede dicise que'l ciclismu en pista coyó cierta ventaya al entamase'l so primer mundial en [[1895]] yá que al apostase nun [[velódromu]] podía controlase meyor amás de poder cobrar entrada. === Primeres competiciones === Nel [[ciclismu en pista]] la primer carrera considérase los Seis Díes de Londres creaos en [[1878]], y en [[1895]] efectuóse'l primer Campeonatu Mundial de dicha disciplina cuntando con pruebes de velocidá y mediu fondu. Ente [[1890]] y [[1900]] nacieron grandes pruebes de [[ciclismu en ruta]], que col pasu de los años convirtiéronse en ''[[Monumentu (ciclismu)|monumentos]]'', dalgunes güei inda esistentes como la [[Liexa-Bastogne-Liexa]], la [[París-Roubaix]]...<ref>{{Cita web |url=http://www.randonneurs.es/pbp/pbphistorias/historia.php |fechaaccesu=3 de xineru de 2012 |editor=randonneurs.es |títulu=Historia de Parir-Brest-París}}</ref> ==== Pruebes n'España y América ==== N'[[España]] les primeres pruebes estatales surdiríen d'un coleutivu de fabricantes de bicicletes d'[[Éibar]] mientres la [[Segunda República Española|República]]. Dende 1932 a 1935 celebróse la [[G. P. República|Éibar-Madrid-Éibar]] en 4 etapes, antoxana de la [[Vuelta a España]]. Magar enantes yá s'apostaren carreres en pequeños clubes, siendo oficialmente los más antiguos la [[Volta a Cataluña]] (1911) y la [[Clásica de Ordizia]] (1922) por cuenta de la influencia francesa al tar próximu a dicha frontera. N'[[América]] la primer carrera rexistrada foi la [[Vuelta Ciclista del Uruguái]] que la so primer edición foi en 1939. === FIAC y FICP === En [[1965]], so la presión del [[Comité Olímpicu Internacional]], la UCI ([[Xunión Ciclista Internacional]]) estremar na "Federación Internacional Amateur de Ciclismu" (FIAC) y la "Federación Internacional de Ciclismu Profesional" (FICP), coordinando dambes instituciones. La amateur afitar en [[Roma]], la profesional en [[Luxemburgu]], y la UCI en [[Xinebra (Suiza)|Xinebra]]. La Federación Amateur yera la más estensa de dambes organizaciones, con 127 miembros polos cinco continentes. Yera apoderada pelos países del [[Europa Oriental|esti européu]], que yeren básicamente amateurs. Amás, representaba al ciclismu nos [[Xuegos Olímpicos]], y solo pertenecíen contra los miembros de la Federación Profesional en rares ocasiones. En [[1992]], la UCI unificó a la FIAC y la FICP, fundiéndose dientro de la UCI. La organización conxunta treslladar a [[Lausana]].<ref name="historia UCI"/> == Deporte olímpico == {{principal|Ciclismu nos Xuegos Olímpicos}} El ciclismu forma parte del programa [[Xuegos Olímpicos|olímpicu]] dende la primer edición moderna de los [[Xuegos Olímpicos d'Atenes 1896|Xuegos Olímpicos d'Atenes]] en 1896, cuando se celebraron 5 pruebes de pista (velocidá, sprint, 12 hores pista, 10.000 m y 100 km) y 1 prueba de ruta (87 km). Nos [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos d'Estocolmu 1912|Xuegos Olímpicos d'Estocolmu 1912]] solo apostáronse pruebes na disciplina en ruta, única vegada qu'asocedió tal circunstancia. Hasta los [[Xuegos Olímpicos de Los Angeles 1984|Xuegos de Los Angeles 1984]] la participación foi solamente masculina. Les muyeres empezaron a participar nes pruebes de ruta en diches olimpiaes y nes pruebes de pista nos [[Xuegos Olímpicos de 1988|Xuegos de Seúl 1988]]. Nes [[Xuegos Olímpicos d'Atlanta 1996|Olimpiaes d'Atlanta de 1996]] participaron per primer vegada los ciclistes profesionales ya introducióse la modalidá de [[ciclismu de monte]]. Nos [[Xuegos Olímpicos de Beixín 2008]] amestóse otra modalidá d'esta disciplina, «BMX SX» (BMX Supercross), esta modalidá descendiente del BMX incorpora nueves dificultaes como una rampla de salida con mayor enclín y saltos de mayor valumbu, con considerables velocidaes. Toles pruebes olímpiques de ciclismu fueron de velocidá, nunca hubo eventos acrobáticos o de trial. == Ver tamién == * [[Xunión Ciclista Internacional]] * [[Índiz interactivo de parámetros pa bicicleta]] * [[Nutrición deportiva]] * [[Récor de la hora]] * [[Récores de velocidá en bicicleta]] == Referencies == {{llistaref|}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Cycling}} {{wikinoticies|Categoría:Ciclismu}} * [http://www.rfec.com/ Real Federación Española de Ciclismu (RFEC)] * [http://www.ciclismu.cl/ Federación Ciclista de Chile] * [http://www.federacionciclistauruguaya.com.uy/ Federación Ciclista Uruguaya] <center> {| class=toccolours style="margin: 0 2em 0 2em;" |- !style="background: #efefef;"| Ciclismu !|[[Ficheru:Zeichen 237 - Sonderweg Radfahrer, StVO 1992.svg|right|60px|SÍMBOLU]] |- | {| style=font-size:90%; |align=center| [[Ciclismu de competición Competitivu]] | [[Cicloturismo|Recreativu]] | [[Ciclismu urbanu|Urbanu]] |- |} </center> {{Tradubot|Ciclismo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ciclismu| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 5wpt0rh1erij9wpttpxwzfny9r7a5d0 0 92711 3709664 3708701 2022-08-19T08:52:43Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{organización}} La '''Bolsa de Nueva York''' ({{lang-en|New York Stock Exchange}}, a menudo denomada poles sos sigles, '''NYSE''', o'l so nomatu, '''The Big Board''')<ref>{{Cite encyclopedia|title=Merriam-Webster Dictionary's definition of "Big Board"|encyclopedia=Merriam-Webster|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/big%20board|access-date=6 d'avientu de 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20130120182227/http://www.merriam-webster.com/dictionary/big%20board|archive-date=January 20, 2013|url-status=live}}</ref> ye una bosa de valores asitiada nel [[Distritu Financieru (Manhattan)|Distritu Financieru]] (''Financial District'') del [[Lower Manhattan]], na fastera meridional de la islla homónima de la ciudá norteamericana de [[Nueva York]]. Ye, con gran diferencia sobre la segunda<ref>{{Cite web|url=http://www.businessinsider.com/global-stock-market-capitalization-chart-2014-11?IR=T|title=The NYSE Makes Stock Exchanges Around The World Look Tiny|website=[[Business Insider]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170126114852/http://www.businessinsider.com/global-stock-market-capitalization-chart-2014-11?IR=T|archive-date=January 26, 2017|access-date=March 26, 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://finance.zacks.com/new-york-stock-exchange-largest-stock-market-world-5426.html|title=Is the New York Stock Exchange the Largest Stock Market in the World?|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170126160825/http://finance.zacks.com/new-york-stock-exchange-largest-stock-market-world-5426.html|archive-date=January 26, 2017|access-date=March 26, 2017}}</ref>, la mayor [[bolsa de valores]] del mundu en términos de [[capitalización de mercáu]]: el valor conxuntu de les compañíes llistaes nella yera de 30,1 billones de dólares en febreru de 2018<ref name="Largest stock markets in the world">{{Cite web|url=https://www.nyse.com/market-cap/|title=2016|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20190212070521/https://www.nyse.com/market-cap|archive-date=February 12, 2019|access-date=February 6, 2019}}</ref>. El valor mediu de les transacciones diaries nella yera de 169.000 millones de dólares en [[2013]]. El so [[mercáu de corros]] desarróllase na so sede, l'edificiu [[New York Stock Exchange Building]], que ye un edificiu catalogáu como [[Fitu Históricu Nacional]] asitiáu nel 11 de la [[Wall Street|cai Wall]] (11 Wall Street) y el 18 de la cai Broad (18 Broad Street); anantes había un mercáu de corros adicional, nel 30 de la cai Broad (30 Broad Street), pero peslláronlu en febreru de 2007. La bolsa de Nueva York ye propiedá, de magar 2013, de la empresa [[Intercontinental Exchange]]<ref>[https://www.reuters.com/article/us-ice-nyse-sprecher-idUSBRE9AB16V20131112 ICE completes takeover of NYSE], noticia na web de l'axencia Reuters (12 de payares de 2013).</ref>. Primero d'eso formaba parte del consorciu [[NYSE Euronext]], formáu tres de la fusión, en [[2007]], del NYSE con [[Euronext]], una bolsa paneuropea que xestiona ocho mercaos nesi continente y ellabora l'índiz [[Euronext 100]]. == Historia == [[Ficheru:New_York_Stock_Exchange_1882.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Bolsa de Valores, asitiada nel 10-12 de la cai Broad (10-12 Broad Street), nuna ilustración de Hughson Hawley (1882).]] Los oríxenes del comerciu directu de valores, cara a cara ente los axentes, na ciudá de Nueva York remóntase al alcuerdu Buttonwood. Esti documentu, firmáu el [[17 de mayu]] de [[1792]] por 24 axentes, ye consideráu pola propia bolsa como'l so documentu fundacional. Primero d'eso, sicasí, ya había intercambiu de valores, pero facíase por intermediación de subasteros, que subastábanlos como un productu más ente otros (trigu, tabacu). L'alcuerdu Buttonwood estableció una tasa de comisión poles transacciones, a pagar polos clientes, y comprometía a los firmantes a dar prioridá a los otros firmantes del alcuerdu cuando tuvieran valores pa vender. Los primeros valores intercambiaos na bolsa foron mayormente valores del gobiernu, como bonos de guerra pa financiar la guerra d'independencia y acciones del [[Primer Bancu de los Estaos Xuníos]] (''First Bank of the United States'') o del Bancu d'América del Norte (''Bank of North America''), pero non esclusivamente estes: les acciones del [[The Bank of New York Mellon|Bancu de Nueva York]] (''Bank of New York''), un bancu priváu, tamién foron mercaes y vendíes nos primeros díes de funcionamientu del sistema<ref>{{Cite book|last=Pound|first=Richard W.|title=Fitzhenry and Whiteside Book of Canadian Facts and Dates|publisher=Fitzhenry and Whiteside|year=2005|pages=188}}</ref>. En [[1817]] los axentes de bolsa qu'operaben siguiendo les cláusules del alcuerdu Buttonwood introducieron una serie de reformes. Tres de mandar una delegación a [[Filadelfia]] pa ver cómo s'organizaben los axentes d'esa ciudá, estableciéronse restricciones al comerciu manipulativu y creáronse muérganos formales de gobiernu. Tres de reformase y formar el Conseyu de la Bolsa (''New York Stock and Exchange Board'') la organización, decidió alquilar un espaciu propiu pa dedicalu esclusivamente al comerciu de valores. Esa sede foi treslladándose delles vegaes ente 1817 y [[1865]], cuando llegó a la so ubicación actual<ref name="National Park Service">[https://www.nps.gov/places/new-york-stock-exchange.htm New York Stock Exchange], entrada na web del Serviciu Nacional de Parques de los Estaos Xuníos.</ref>. La invención del [[Telégrafu|telégrafu eléctricu]] ayudó a consolidar los mercaos de valores, y Nueva York, tres de soportar delles situaciones de pánicu financieru meyor que los sos competidores, foi ganando puxu a costa de Filadelfia. En [[1864]] formose na ciudá'l Conseyu Abiertu d'Axentes d'Acciones (''Open Board of Stock Brokers'') pa competir cola Bolsa (NYSE). La primera axuntaba a 354 miembros (la Bolsa tenía 533), y afirmaba "usar un sistema de comerciu modernu y continuu, superior al sistema del NYSE, que facía dos sesiones de compra-venta al día". Dambes entidaes fusionáronse en 1869. La fusión fizo medrar tanto'l númberu d'axentes como'l volume de comerciu de la Bolsa "nún momentu nel qu'había docenes de mercaos rexonales de valores competíen cola NYSE por facese colos clientes potenciales. Toos, compradores, vendedores y axentes, queríen completar les transacciones de la forma más rápida y barata que la tecnoloxía permitiera, y eso facíalos buscar los mercaos con más volume de comerciu o más liquidez. Minimizar la competición yera esencial pa poder tener un gran númberu d'órdenes de compra y venta, y la fusión ayudó al NYSE a mantener la so reputación de ser capaz de proporcionar una liquidez superior<ref name="bloomberg-nyse">{{Cite news|last=E. Wright|first=Robert|date=8 de xineru de 2013|title=The NYSE's Long History of Mergers and Rivalries|work=Bloomberg News|url=https://www.bloomberg.com/view/articles/2013-01-08/nyse-s-long-history-of-mergers-and-rivalries|url-status=live|access-date=30 de xineru de 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20170411054557/https://www.bloomberg.com/view/articles/2013-01-08/nyse-s-long-history-of-mergers-and-rivalries|archive-date=}}</ref>". L'accesu a nuevos axentes al Conseyu pesllóse en 1869, y solo aumentó de forma esporádica de magar. Dende esi momentu, y demientres el restu del sieglu, el comerciu de valores medró muncho y rápido<ref>{{Cite web|url=http://www.nyxdata.com/nysedata/asp/factbook/viewer_edition.asp?mode=table&key=2169&category=4|title=NYSEData.com Factbook: Chronology of New York Stock Exchange (1792–1929)|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160513110558/http://www.nyxdata.com/nysedata/asp/factbook/viewer_edition.asp?mode=table&key=2169&category=4|archive-date=May 13, 2016|access-date=June 15, 2017|website=www.nyxdata.com}}</ref>. El comerciu de valores, neto a finales del sieglu XIX que a entamos del XX, taba espuestu a situaciones de pánicu y [[quiebra financiera]]. Entamó a vese como necesaria la regulación gubernamental del comerciu de valores, especialmente dempués de qu'un gran [[Crac del 29|crac]], el de [[1929]], provocara la [[Gran Depresión]]. Asina, la propia Bolsa presentó, el [[31 d'ochobre]] de [[1938]], un programa de 15 puntos destináu a ameyorar la protección de los inversores. Primero d'eso, el [[1 d'ochobre]] de [[1934]], la Bolsa foi rexistrada, na [[Comisión de Bolsa y Valores]], como una bolsa nacional de valores, con un presidente y un conseyu de gobiernu con 33 miembros. El [[18 de febreru]] de [[1971]] la NYSE convirtióse nuna corporación ensin ánimu de lucru, y reduciose'l númberu de miembros del so conseyu a 25. El [[21 d'abril]] de [[2005]] la NYSE anunció los sos planes pa fundise con Archipelago, nún intentu de reorganizar la NYSE pa poder sacala a bolsa. El conseyu de gobiernu de la NYSE votó a favor de la fusión el [[6 d'avientu]] de 2005, y esta convirtióse núna corporación pública qu'entamó a funcionar, col nome NYSE Group, el [[8 de marzu]] de [[2006]]. El [[4 d'abril]] de [[2007]] el grupu completó la so fusión con Euronext, el mercáu combináu de bolsas de valores européu, formándose asina NYSE Euronext, la primer bolsa de valores tresatlántica. En 2013 el holding empresarial Intercontinental Exchange fízose col control de la NYSE. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Bolses de valores]] [[Categoría:Nueva York]] [[Categoría:Economía d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] jv7op7vivtyaj30awtgubrfgsxzsbo6 0 92878 3709869 3674975 2022-08-19T09:19:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Student_during_Coronavirus_in_Mexico_(2).jpg|miniaturadeimagen]] La '''educación a distancia''' ye una forma d'enseñanza na cual los estudiantes nun riquir asistir físicamente al llugar d'estudios. Nesti sistema d'enseñanza, l'alumnu recibe'l material d'estudiu (personalmente, por [[corréu postal]], [[corréu electrónicu]] o otres posibilidaes qu'ufierta [[Internet]]), dexando que nel actu educativu empléguense nueves téuniques y estratexes d'aprendizaxe centraes n'el mesmu estudiante, fomentando asina'l [[autodidactismo]] y l'autoxestión, esto ye, trátase d'una educación flexible y autu dirixida, que les sos principales ferramientes son les [[teunoloxíes de la comunicación]] y l'información. Al aprendizaxe desenvueltu coles nueves teunoloxíes de la comunicación llámase-y ''[[Educación en línea|aprendizaje electrónicu]]'' ("elearning" n'[[Idioma inglés|inglés]]). La plataforma más utilizada anguaño pa esta modalidá ye [[Moodle]].<ref>{{cita web|autor=Académica|títulu=Moodle na educación a distancia|url=http://www.academica.mxblogsmoodle-en-la-educaci%C3%B3n-distancia|fechaaccesu=10/11/14|idioma=español}}</ref> Dependiendo del centru d'estudios, los estudiantes pueden allegar físicamente pa recibir [[tutoría|tutoríes]], o bien tienen de realizar [[Exame (evaluación estudiantil)|exámenes]] presenciales. Esiste educación a distancia pa cualquier nivel d'estudios, pero lo más avezáu ye que s'imparta pa estudios universitarios. Nos sos entamos foi entendida como una forma d'estudiu per correspondencia. La denomada Society to Encourage Studies at Home foi la qu'acuñó per primer vegada esti términu, pos se trataba d'una educación non presencial en pallabres de Simonson (2010). == Carauterístiques == La '''educación a distancia''' carauterizar pola flexibilidá de los sos horarios, pos el mesmu estudiante entama'l so tiempu d'estudiu, lo cual rique ciertu grau de autodisciplina. Esta flexibilidá d'horarios dacuando ta llindada en ciertos cursos qu'esixen participación en llinia n'horarios o espacios específicos. Otra carauterística de la educación a distancia ye l'usu de les [[Teunoloxíes de la Información y la Comunicación]] (TIC) pa formar comunidaes o redes d'estudiu onde los individuos pueden interactuar,fomentando l'usu educativu de les redes sociales, foros de discutiniu y plataformes virtuales, p'aldericar sobre diversos temes y al empar adquirir conocencies y modernes ferramientes de trabayu. Tamién ye imprescindible tener una nueva visión de los roles que desempeñen los maestros y los estudiantes nesta modalidá d'estudiu, el maestru dexa de ser el protagonista, convirtiéndose nun facilitador del procesu educativu y vénce-y el pasu al estudiante, que tien de tener un compromisu firme col so propiu procesu de formación. Una de les [[universidá|universidaes]] de '''educación a distancia''' más antigua ye l'Institutu Federal de Capacitación del Maxisteriu de [[Méxicu]], fundáu en [[1945]] y consideráu la escuela normal más grande del mundu pos por razones históriques pal país tuvo que formar a más de 90.000 profesores d'educación primaria en serviciu qu'escarecíen del títulu pa exercer la docencia. Tán tamién la [[Universidá de Sudáfrica]], que lleva ufiertando esti serviciu dende 1946. Nel [[Reinu Xuníu]], la más grande ye la [[Open University]], que se fundó en 1969. N'[[España]], la [[Universidá Nacional d'Educación a Distancia]] (UNED) empezó les sos actividaes docentes en 1973 y un añu más tarde, n'[[Alemaña]], fundóse la [[FernUniversität Hagen]]. Estos cuatro universidaes tienen más de 100.000 alumnos, lo que ye posible gracies al baxu costo que supón la educación a distancia. En Méxicu El Sistema Universidá Abierta foi impulsáu pol doctor Pablo González Casanova, Con un Estatutu aprobáu pol Conseyu Universitariu'l 25 de febreru de 1972, y un Reglamentu aprobáu'l 2 d'avientu de 1997. A partir de 1997, establecióse la Coordinación d'Universidá Abierta y Educación a Distancia (CUAED)<ref>http://suayed.unam.mx/que_ye.php</ref> Ente los antecedentes de la educación a distancia tán los [[cursu per correspondencia|cursos per correspondencia]], que s'empecipiaron pola necesidá d'impartir enseñanza a alumnos en llugares aisllaos, nos que nun yera posible construyir un colexu. Tales cursos ufiertar al nivel de [[educación primaria|primaria]] y [[educación secundaria|secundaria]], y nellos, de cutiu, yeren los padres quien supervisaben el progresu educativu del alumnos. Na actualidá, esisten diversos factores que determinen la crecedera de la educación a distancia,<ref>{{cita |publisher=Revista Iberoamericana d'Educación |títulu=NUEVES TECNOLOXÍES, EDUCACIÓN A DISTANCIA Y LA MERCANTILIZACIÓN DE LA FORMACIÓN |url=http://www.rieoei.org/deloslectores/578Area.PDF }}</ref> ente los que destaquen: * Amenorgamientu del costo de les [[ordenador|ordenadores]] y de les telecomunicaciones. * Mayores facilidaes por que la población apuerte a la teunoloxía. * Usu d'[[Interfaz d'usuariu|interfaces]] más amigables como la [[multimedia]]. * Aumentu de la demanda educativa. * La creación de nueves entidaes educatives, según la medría de mayores instalaciones físiques (aules), nun ye proporcional al [[Crecedera poblacional|crecedera demográfica]]. * Eleváu costo de la educación presencial. ===Beneficios=== *Un gran beneficiu de la educación a distancia ye que satisfai les necesidaes de los estudiantes qu'otra manera nun podríen asistir a clases presenciales, por cuenta de les restricciones de distancia o de tiempu. Unu de los mayores beneficios de la educación a distancia ye pos la flexibilidá. * Los Programes d'educación a distancia dexen un mayor accesu al aprendizaxe y fomenten l'aprendizaxe permanente. L'aprendizaxe a distancia dexa a los estudiantes escoyer ente un conxuntu más ampliu d'instituciones académiques pal so aprendizaxe permanente. * Les Escueles d'enseñanza a distancia esfruten d'una meyor comercialización, lo que significa que más estudiantes n'última instancia nel llugar que seya y a cualquier hora, puede asistir a elles. *La educación a distancia tamién dexa mayor compensación y potencial de promoción. *Otru beneficiu de la educación a distancia pa los estudiantes ye la capacidá de faer el trabayu n'equipu en grupos interactivos. Los estudiantes tienen la oportunidá de comunicase con otres persones de distintos oríxenes y d'escuchar a una gran variedá d'espertos de tol mundu. *L'accesu de los estudiantes a los espertos en llinia y el volume enorme de datos en llinia son tamién beneficios del aprendizaxe a distancia. En llugar de buscar per hores al traviés de catálogos de tarxetes o fondos d'una biblioteca, los estudiantes pueden utilizar rápido los [[motores de busca]] en llinia p'atopar artículos d'incontables espertos y [[bases de datos]] d'investigación que pueden ayudar nel trabayu realizáu. Al respective de la perceición de los estudiantes sobre'l so contestu d'aprendizaxe (estudiantes presenciales frente a estudiantes virtuales), Conolo, Chiecher y Rinaudo (2004), nel so artículu tituláu ''Estudiantes en redolaes tradicionales y a distancia; perfiles motivacionales y perceiciones del contestu'' señalen que les perceiciones de los alumnos fueron bien similares en dambos grupos, y polo xeneral positives; informaben que la so esperiencia yera bona y enriquecedora. Cola evolución del [[e-mail]] y [[chats]] n'Internet, el contautu instructor-alumnu puede ser calteníu y reforzáu. Esto fomenta una meyor esperiencia educativa pal estudiante nel aprendizaxe a distancia.<ref>Jonasse, D. y otros (1995), Constructivism and Computer-Mediated Communication in Distance Education. American Journal of Fistance Education, 9 (2), páxs. 7-26.</ref> L'usu del corréu electrónicu dexa unviar la xera asignada a un profesor en cualquier momentu del día de manera segura y cómoda. == Ventayes y desventaxes de la educación a distancia == === Ventaja === * Esanicia les barreres xeográfiques, la población puede aportar a esti tipu d'educación independientemente d'onde more. * Ye accesible pa persones adultes con estudios retardaos. * Apurre flexibilidá nel horariu yá que nun hai hora exacta p'aportar a la información, lo cual facilita la organización del tiempu personal del alumnu, respetando la vida familiar, social y llaboral. * Amenorga costos al evitar gastos de tresllaos o residencia nun llugar distintu. * Incorpora ferramientes teunolóxiques pal manexu de la información, que son necesaries pa desempeñase profesionalmente na sociedá en constante cambéu, tales como les plataformes virtuales.<ref>Plataformes virtuales d'aprendizaxe: Pa utilizar un modelu educativu con carauterístiques d'enseñanza-aprendizaje online ye importante tener en considerancia un programa que pueda integrar les diverses y principales ferramientes qu'ufierta la Internet. Santoveña (2002: 03) plantega lo siguiente: ''Una plataforma virtual flexible va ser aquella que dexe afaese a les necesidaes de los alumnos y profesores (borrar, despintar, afaer les distintes ferramientes qu'ufierta); intuitivu, si'l so interfaz ye familiar y presenta una funcionalidad fácilmente reconocible y, a lo último, amigable, si ye bono d'utilizar y ufierta una navegabilidad clara y homoxénea en toles sos páxines''.</ref> * L'alumnu desenvuelve una alta capacidá pa autorregular el so propiu aprendizaxe favoreciendo asina les sos actitúes y valores de responsabilidá, disciplina y compromisu pa llograr ser autónomu. * El rol del estudiante ye activu pos desenvuelve estratexes intelectuales importantes pa realizar xeres colaborativas, comunicase efeutivamente, ser creativu ya innovador. * L'asesor lleva un siguimientu rigorosu del estudiante emplegando diversos preseos pa evalualo respetando'l ritmu de trabayu del alumnu. * Facilita a les persones con capacidaes distintes l'accesu a cursar una carrera. * Tienen la mesma validez los papeles que se llogren al términu de la carrera, que'l que se cursa de manera escolarizada. * Dexa la formación constante. Munches persones, especialmente muyeres, deciden dedicase a les xeres del llar hasta que los sos fíos empiecen la escuela. Por esto, dexen momentáneamente la so carrera. Sicasí, mientres esi periodu de posa pueden siguir capacitándose de manera de que cuando retomen los sos llabores, tean actualizaos. Amás esto va poder ser valoráu pol to superior.<br /> *Esta modalidá da a los estudiantes la posibilidá de realizar una segunda carrera, yá seya dempués de concluyir una primera o iguar dambes de manera simultánea fortaleciendo una formación profesional y académica pa incursionar nel competitivu mundu llaboral. Nel primer casu, l'alumnu namái va acreitar la so situación académica, polo cual tendrá de presentar l'acta d'aprobación de la opción de titulación correspondiente, o copia del títulu profesional; ente que nel segundu casu, tendrán de cumplise los requisitos que demanden cada carrera en tiempu y forma según los estatutos universitarios. *Por cuenta de la so comodidá, l'alumnu tien la capacidá de remanar el tiempu dedicáu a cada actividá d'alcuerdu a les sos otres actividaes o a la rapidez cola que meyora dexando ser flexible'l tiempu de términu de la carrera, dotándo-y de más independencia al construyir la so conocencia. *L'accesu a información en llinia como los llibros electrónicos o [[e-book|Y-books]], que pola so crecedera aceleráu, al par de la teunoloxía más actual, ufierta beneficios como: un menor costo o la gratuidá de los mesmos, a diferencia de los llibros de testu convencionales, accesibilidá dende cualquier allugamientu xeográficu, comodidá d'almacenamientu y portabilidad, arriquecimientu del testu al traviés d'enlace multimedia, según la posibilidá de faer anotaciones y comentarios al marxe. === Desventaxes === * Enzanca tresmitir y caltener determinaos conteníos actitudinales p'ameyorar la socialización. * Xeneralmente'l cambéu a un sistema d'educación a distancia esixe al alumnáu una adautación específica: hai d'aprender a usar materiales didácticos específicos y [[aules virtuales]], a comunicase colos sos profesores y con otros alumnos al traviés de medios de comunicación y hai de ser capaz d'entamar el so tiempu d'estudiu pa compaxinar vida personal, llaboral y académica. * Piérdense igualmente otros oxetivos del ámbitu afeutivu y actitudinal, formación y cambéu d'actitúes de los alumnos según los del área psicomotriz que nun atiendan a capacidaes que s'espresen por escritu, suélense llograr de manera más efeutiva por aciu los contactos personales. * Al esaniciase la interacción social en presencia la comunicación amenorgar a una sola canal y resulta menos fonda, polo que ye posible que l'alumnu se aisle y desmotive, ante ello, ye necesaria una intervención activa del profesor tutor. * La diversificación y ampliación de la ufierta educativa de distintos cursos y niveles va n'aumentu anque nun se llogró cubrir al 100&nbsp;%. * Ufierta llindáu intercambiu direutu d'esperiencies qu'apurre la rellación profesor-alumnu y alumnu-alumnu. * Posibles retrasos na [[retroalimentación]] (''feedback'') y rectificación de posibles errores. * Hai otres desventaxes específiques propies de la naturaleza de los distintos campos del saber. Esi ye'l casu de la [[enseñanza d'idiomes]], onde a pesar de rexistrase una notable evolución teunolóxica que fizo de la mesma una enseñanza más efeutiva y curiosa pal estudiante, entá ta llueñe de tresmitir tola información non verbal qu'arrodia l'actu de fala y que forma una parte indispensable del mesmu. * La rocea que se xenera nel alumnáu ante la falta de comunicación ente'l profesor y los sos alumnos, sobremanera nel procesu d'aprendizaxe y d'evaluación académica nel casu de que nun tuviera un cursu propedéutico fayadizu. * La posibilidá de qu'una persona distinta al alumnu faiga les sos actividaes. * Realizar l'actividá non presencial rique d'espacios dientro de la esfera personal, familiar o llaboral, lo que n'ocasiones enzanca l'aislamientu y la concentración. == Xeneraciones de la Educación a Distancia == La comunicación ye la base de la interacción ente los seres humanos. La necesidá de romper les barreres del tiempu y la distancia pa comunicanos llevó al desenvolvimientu y masificación de los medios de comunicación. Anguaño, los medios son preseos que nos dexen comunicanos, informanos y entretenenos. Faciliten descomanadamente les interacciones sociales y fixeron posible que vivamos na sociedá más informada y coneutada de la hestoria. La comunicación ta estrechamente amestada a tou procesu educativu. Nun ye raru entós que los finxos na evolución de los medios de comunicación produxeren innovaciones nel ámbitu de la educación, entá ye más nuna modalidá onde la separación espacial docente - estudiante ye la carauterística principal: la educación a distancia. D'alcuerdu a Nipper<ref>{{cita llibru|apellíos1=Nipper|nome1=S.|títulu=Third generation distance learning and computer conferencing. En R.D. Mason y A.R. Kaye (Eds.) Mindwave: communication, computers and distance education.|editorial=Oxford: Pergamon Press.}}</ref> y Taylor<ref>{{cita llibru|apellíos1=Taylor|nome1=James C.|títulu=Fifth Generation Distance Education|fecha=xunu de 2001|isbn=0 642 77210 X|url=http://www.c3l.uni-oldenburg.de/cde/media/readings/taylor01.pdf|fechaaccesu=1 de payares de 2015}}</ref> ye posible identificar cinco generación na clasificación cronolóxica d'esta modalidá educativa: * El modelu de correspondencia: Cursos per correspondencia centraos en material impreso que yera apurríu vía correo postal dacuando a los estudiantes. * El modelu multimedia: Incorporación de medios electrónicos como los casetes, videocasetes y l'ordenador pa la entrega de material multimedia y en con ciertu grau de interactividad. * El modelu de tele-aprendizaje: Educación sofitada nes TIC (telemática). * El modelu d'aprendizaxe flexible: Accesu a recurso multimedia en llinia al traviés del internet, teleconferencia pa la tresmisión d'audiu y videu, según a ferramientes teunolóxiques pa trabayu colaborativo (web 2.0). * El modelu d'aprendizaxe flexible intelixente: Accesu a campus virtuales con tolos procesos educativos en llinia y a sistemes intelixentes d'aprendizaxe y respuesta automática. == La rellación telemática == Hai diverses aplicaciones qu'anguaño faen posibles que los cibernautas caltengan la calidá y frecuencia nes sos comunicaciones n'internet como son: *'''Corréu electrónicu.''' El corréu electrónicu ye una ferramienta que nos dexa una bona comunicación ente los actores d'un grupu d'aprendizaxe al dexar: introducir información gráfica y de testu, caltener diálogos, ente otres funciones qu'abren un nuevu horizonte de posibilidaes didáctiques. *'''Foros de discutiniu.''' El [[foru de discutiniu]] ye una área web dinámica que dexa que distintes persones comuníquense. Nel cual compartir distintos ''filos de discutiniu'' (llamaos tamién ''asuntos'' o ''temes''). * '''Bitácora Dixital ([[Blogue]]).''' Ye la publicación cronolóxica de testos o artículos d'unu a dellos autores. Ye un diariu, onde'l autores espresen les sos opiniones y dexen a otru autores espresar la so opinión al respeutu; inclusive dexen a los llectores comunes espresar les sos opiniones en forma de comentarios. L'orde en que se presenten les publicaciones ye del más recién al más antiguu. Pueden atopase Blogue bien diversos por ámbitos d'estudiu, especialidaes, tópicos o sobre una idea específica. Nel casu de la Educación a distancia, esta ferramienta ye de muncha utilidá, una y bones los alumnos llectores pueden escribir los sos comentarios personales alrodiu de una tema específica y l'autor principal o profesor puede contesta-yos y retroalimentar la información, convirtiéndose asina nun diálogu precisu ente delles persones. * '''Conversación escrita (Chat).''' El chat ye unu de los métodos de comunicación dixital surdíu coles nueves teunoloxíes. Consiste na conversación simultánea ente dos o más persones coneutaes a la rede que pueden ser públiques o privaes. *'''Audioconferencias.''' Les audioconferencias son otra forma de comunicación en direutu, pero más rica ya información, ye la que se lleva a cabu al traviés de la mesma voz de los interlocutores. Esti tipu de comunicación, amás de basase y articulase a partir de la información formal del mensaxe, arródiase d'otru tipu d'información non verbal de gran importancia y que da forma y arriquez cualitativamente la información que recibe'l destinatario. *'''Videoconferencias.''' La [[videoconferencia]] ye una ferramienta capaz de facilitar la comunicación en direutu por aciu la cual el interlocutores en direutu. Apurren un eleváu grau de presencialidad que, anque ye asemeyada yá que los intervinientes pueden atopase a miles de quilómetros de distancia, fai posible que'l mensaxe non yá contenga información verbal y paraverbal relevante, sinón qu'ésti se completa con conteníos comunicativos non verbales de gran significáu contextualizante y situacional. Taríamos ante una interacción de frente a distancia. *'''Nube educativa.''' ''La nube'' nes redolaes educatives da flexibilidá tantu a estudiantes como a profesores pa crear, compartir, consultar o descargar materiales educativos nel momentu pertinente sofitaos nun ordenador con accesu a Internet en tiempu real. Esti tipu d'innovaciones teunolóxiques promueven una educación más competitiva y a la vanguardia, preparando a los sos usuarios pal manexu de la teunoloxía. Coles mesmes, faciliten la comunicación ente estudiantes y profesores, utilizando un sistema educativu autodidacta y dinámicu. * '''[[Biblioteques dixitales]].''' Consisten en Biblioteques qu'ufierten consulta de los sos mancomunes remotamente por aciu l'accesu a Internet. Estes biblioteques tresformaron los sos materiales en documentos dixitales que publiquen nos sos portales dixitales. Munchos medios como los periódicos y revistes tán camudando a esti métodu dixital d'ufiertar la so información y les biblioteques nun son la esceición. La comodidá qu'ufierta esti mecanismu de consulta ye incomparablemente más senciellu que'l métodu tradicional d'allegar a estes cortiles y realizar les consultes manualmente. Esperamos ver una migración a esti métodu dixital cada vegada más fuerte nel futuru cercanu. == Roles na educación a distancia == Ente los diversos roles que pueden presentase nun equipu d'educación a distancia pueden mentase los siguientes: * '''Coordinador xeneral''': Responsable d'articular los procesos de too l'equipu. Establez el cronograma d'actividaes, propón les xeres a realizar, plania y controla el normal funcionamientu del proyeutu. * '''Espertu en conteníos''': Docente a cargu del cursu y espertu en conteníos de la tema a ser impartíu a distancia. Acordies cola manera en que s'entienda en cada rexón, país o cultura, l'espertu en conteníos camuda'l so rol, por casu, en [[Bolivia]] (n'educación a distancia) ye la persona que redacta, produz los módulos y les unidaes temátiques ―conocíu como'l ''profesor tutor''―, ye dicir ye un verdaderu científicu dedicáu a la producción intelectual. * '''Profesor tutor''': Sofita na alministración, emponiendo y empobinando al estudiante. Dedicar a realizar testos, esto ye, constrúi los módulos que son parte del cursu. Esta mesma persona puede aportar a el qu'empón a los participantes; pero en casu de nun cuntar col so sofitu, ye'l ''tutor'' (una persona entendida na tema, pero que non necesariamente produz los conteníos de los módulos) quien puede exercer como aquella persona qu'emponga'l procesu educativu a distancia. El profesor tutor a distancia tien de tener unes habilidaes distintes del profesor que se dedique a la formación presencial; dalgunes d'elles pueden ser el dominiu sobre les [[teunoloxíes de la información y la comunicación]], conocencies pa entamar y xestionar cursos [[en llinia]] y lo qu'ello representa (grupos de discutiniu, foros, alderiques, etc.). Tien De tener una capacidá de comunicación escrita bastante depurada, por cuenta de que el alumnu nun ye presencial y, por tanto, nun se puede interaccionar igualmente con él. * '''Asesor de diseñu''': Pedagogu especialista qu'ayuda al profesor a escoyer los medios necesarios y diseñar actividaes, tamién ye conocíu como'l diseñador instruccional. * '''Asesor en teunoloxía''': Sofita al equipu docente escoyendo les ferramientes teunolóxiques fayadices pal llogru per parte del alumnu de los oxetivos d'aprendizaxe propuestos, tamién ye conocíu como tecnopedagogo. * '''Productor de nueves teunoloxíes''': Sofita na producción de material audiovisual qu'arriquez les clases. Ye l'encargáu de mediatizar los conteníos. * '''[[Diseñador gráficu]]''': Escueye los recursos gráficos fayadizos pa los cursos virtuales. * '''Evaluador del sistema''': Tien al so cargu la evaluación de tol sistema (materiales, tutores, alumnos y alministración xeneral), tamién puede proponer midíes correutives pa solucionar inconvenientes que se produxeren mientres el cursáu a distancia. * '''Estudiante''': Unu de los roles más importantes nel sistema d'educación abierta ye l'estudiante, pos ye él quien tien de cuntar con disposición de trabayu n'equipu, alministración nel so tiempu y realizar les actividaes en tiempu y forma, pero sobremanera en tener una motivación de crecedera tocantes a la so vida académica. == Educación semipresencial == Nesta modalidá, los estudiantes puedan aportar a una educación ensin la necesidá de presentase físicamente na institución educativa tolos díes. Poro, ye una escelente opción pa quien trabayen, o bien, p'aquellos que'l so llabor en casa nun-yos dexa tar enforma tiempu na escuela. Esto cola ventaya de tener una educación ensin les llimitaciones d'un horariu o llugar, yá qu'en cualesquier parte la persona puede estudiar cola única condición de que tien qu'asistir dacuando a tutoría pa esclariar duldes, realizar actividaes d'evaluación o tomar dalguna clase o materia. La ventaya que tien esti modelu ye que l'alumnu va desenvolviendo'l so aprendizaxe d'una manera un pocu más autónoma, una y bones la investigación ye indispensable. N'otres pallabres, l'estudiante ye capaz de rexir y proyeutar el procesu del so propiu aprendizaxe. Na educación semipresencial l'estudiante asiste dacuando a sesiones na universidá o institutu, col fin de tar al corriente de les actividaes de los alumnos, atender les sos duldes y moliciones, aumentar la formalidá, poner en práutica ciertes conocencies, ente otros. Estes hores, por ser poques, llindar a orientaciones per parte de los profesores y a resolver duldes. La eficacia del programa deber a la eficiencia del alumnu, esto ye, determinar según la capacidá del alumnu pa entamar el so propiu tiempu y ritmu d'estudiu. L'aprendizaxe se monitorea per mediu de tutoríes, que pueden ser de dos tipos: presenciales y virtuales. La evaluación impleméntase d'alcuerdu a cada cursu. Esisten clases virtuales que pueden ser d'una a más vegaes per selmana; y presenciales, que se destinen regularmente pa realizar exámenes parciales y finales. Les escueles abiertes podríen ser un exemplu d'esti modelu una y bones namái se asiste una vegada a la selmana col profesor, si esiste dalguna dulda. L'alumnu estudia'l conteníu que se-y da y presenta los exámenes correspondientes hasta terminar col plan d'estudios ensin necesidá de realizar más actividaes qu'estes. === Ventayes === * Mayor interactividad ente los alumnos y les teunoloxíes. * Meyor y mayor accesu a grandes cantidaes d'información. * Individualización del aprendizaxe al ritmu de cada alumnu. * Apurre una [[retroalimentación]] continua. * La rapidez al accesu ya intercambiu d'información, rompiendo les barreres espaciu temporales. * Aguiya nos alumnos el desenvolvimientu de delles habilidaes, tales como la de comunicase (interpretar y producir mensaxes) utilizando distintos llinguaxes y medios, desenvolver l'autonomía personal y l'espíritu críticu, lo que lu ayudar a convivir nuna sociedá multicultural y xusta coles innovaciones teunolóxiques propies de la dómina. * Empobina y regula el procesu d'aprendizaxe y facilita el control al estudiante. * Contribúin al desenvolvimientu formativu del alumnu, de la so actividá mental, actitúes y valores. * Potencien el desenvolvimientu de la creatividá. * Aforru de dineru, l'alumnu nun tien que movese a la institución educativa (l'amenorgamientu de gastos que traen los tresportes pal treslláu). === Desventaxes === L'ámbitu educativu ye unu de los que plantega mayor incertidume. Entá ye tempranu pa evaluar l'impautu de les nueves teunoloxíes nesi ámbitu, pero si confírmase la enclín escontra un sistema educativu a distancia, virtual y de autoaprendizaje, prevense problemes tales como la dificultá de caltener y tresmitir determinaos valores sociales o l'enclín de los alumnos al aislamientu social. * Podría xenerase una rocea ante la falta de comunicación allegada ente'l profesor y l'alumnu, sobremanera nel procesu d'evaluación d'aprendizaxe del alumnu(esto nel casu de que se sienta ''ofendíu'' al pensar que realizó un gran esfuerciu por sigo mesmu). * Otra gran desventaxa anicia nel aislamientu que puede llegase a dar ente seres humanos, esaniciando la interacción social física. Puede influyir para bien o pa mal (dependiendo del casu de cada persona na so forma de ser y pensar) al querer interactuar y desenvolvese nel ámbitu llaboral y social dependiendo la so carrera, tou esto al nun llograr abondu contautu social. * La pasividá del alumnu frente a esti mediu, pos puede percibir como un ''mediu fácil''. * Falta d'una estructura pedagóxica fayadiza, lo cual enzancara al estudiante los sos procesos o métodos d'aprendizaxe si nun los entiende o nun los realiza afechiscamente. == Educación a distancia en Hispanoamérica y España == {{AP|Educación a distancia en Hispanoamérica y España}} == Biblioteca Virtual == La Biblioteca Virtual considérase como'l conxuntu de recursos dixitales, a los cualos puede aportase en cualquier momentu y llugar. Estos recursos van dende artículos, testos, imáxenes, información, etc. == Ver tamién == * [[Educación en llinia]] * [[Aprendizaxe electrónicu]] * [[Escuela del Aire]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://unesdoc.unesco.org/images/0016/001631/163149s.pdf Estándares UNESCO de competencia en TIC para docentes] * [http://blog.anced.org.pe/ ANCED] (Asociación Nacional d'Educación a Distancia), en Perú. * [https://web.archive.org/web/20090622054805/http://cidead.cnice.mec.es/ Centro pa la Innovación y Desarrollu de la Educación a Distancia], del Ministeriu d'Educación d'España. * [https://ddd.uab.cat/pub/procur/2006-07/p23185a2006-07g51mTmPiCAT.pdf Educación a distancia Universidá de Barcelona]. === Publicaciones === * [http://www.utpl.edu.ec/ried/ ''RIED (Revista Iberoamericana d'Educación a Distancia)''.] * [http://www.um.es/ead/ ''REDE (Revista d'Educación a Distancia)''.] ** UNIVERSIDÁ DE MURCIA. ''Estudiantes en redolaes tradicionales y a distancia;Perfiles motivacionales y perceiciones del contestu.'' (en llinia). (Consulta: 3 d'avientu de 2014). Disponible en web: http://www.um.es/ead/rede/10/chiecher.pdf. === Universidaes === * [http://www.unadmexico.mx Universidá Abierta y a Distancia de Méxicu] * [http://distancia.cuaed.unam.mx/ CUAED] de la UNAM de Méxicu. * [http://www.uned.es UNED] (Universidá Nacional d'Educación a Distancia), n'España. * [http://www.itecad.com Institutu Teunolóxicu de Capacitación a Distancia a Distancia] (ITECAD), en República Dominicana. {{Tradubot|Educación a distancia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Educación a distancia|Educación a distancia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] pqbxclsvbz435u1dr80rf2qifwqq3v2 0 93139 3709812 3646967 2022-08-19T09:14:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: Flores nel áticu => Flowers in the Attic wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Estelle Louise Fletcher''' ([[Birmingham]], [[Alabama]], [[22 de xunetu]] de [[1934]]) ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]]. Foi ganadora d'un [[premiu Óscar]] de l'[[Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques de Hollywood|Academia]] por cuenta de la so interpretación de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975). Empezó la so carrera en 1959, na serie de televisión ''Maverick''. == Biografía == Nacida en [[Birmingham (Alabama)|Birmingham]], [[Alabama]], ye fía d'un pastor y de la so muyer, dambos sordos, polo qu'aprendió a falar con una tía, que tamién-y enseñó a actuar. Dempués d'asistir a la [[University of North Carolina System|Universidá de Carolina del Norte]] nel so campus de [[University of North Carolina at Chapel Hill|Chapel Hill]], camudar a [[Los Angeles (California)|Los Angeles]], [[California]], onde trabayaba como secretaria pel día y tomaba clases d'actuación pela nueche. Empezó a actuar en delles producciones pa la [[televisión]], pero en casándose en 1960 con Jerry Bick, retirar pa educar a los sos dos fíos; en 1978 divorciar del so home, quien finó en 2004. En 1974 volvió al cine, participando na película ''[[Lladronos como nós]]''. [[Miloš Forman]] vio esta interpretación, y llamar pa interpretar el papel de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975), pol que ganó l'Óscar a la [[Óscar a la meyor actriz|meyor actriz]]. Tamién apaeció n'otres películes como ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' (1977), ''[[Un detective baratu]]'' (1978), ''[[Proyeutu Brainstorm]]'' (1983), ''[[Güeyos de fueu (Película)|Güeyos de fueu]]'' (1984), ''[[Flowers in the Attic (Película)|Flowers in the Attic]]'' (1987) o ''[[Crueles intenciones]]'' (1999). Fletcher foi candidata a los [[Premios Emmy|Emmy]] pol so papel na [[serie de televisión]] ''[[Picket Fences]]''. Tamién tuvo un papel na serie ''[[Star trek: Espaciu Fondu Nueve]]''. == Filmografía == {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Titulo !! Papel !! Notes |- | 1963 | ''[[A Gathering of Eagles]]'' | Mrs. Kemler | Non acreitada |- | 1974 | ''Thieves Like Us'' | Mattie | |- | 1975 | ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' | Enfermera Ratched | [[Óscar a la meyor actriz]]<br />[[BAFTA a la meyor actriz]]<br />[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]<br />Nomada—New York Film Critics Circle Award por meyor actriz de repartu |- | 1975 | ''[[Russian Roulette]]'' | Midge | |- | 1977 | ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' | Dr. Gene Tuskin | |- | 1978 | ''The Cheap Detective'' | Marlene DuChard | |- | 1979 | ''Natural Enemies'' | Miriam Steward | |- | 1979 | ''The Magician of Lublin'' | Emilia | |- | 1979 | ''[[The Lady in Red]]'' | Anna Sage | |- | 1980 | ''Mama Dracula'' | Mama Dracula | |- | 1980 | ''The Lucky Star'' | Loes Bakker | |- | 1981 | ''Strange Behavior'' | Barbara Moorehead | |- | 1983 | ''[[Brainstorm]]'' | Dr. Lillian Reynolds | [[Saturn a la meyor actriz]] |- | 1983 | ''Strange Invaders'' | Mrs. Benjamin | |- | 1983 | ''Overnight Sensation'' | Eve Pelegrine – 'Y. K. Hamilton' | |- | 1984 | ''[[Firestarter]]'' | Norma Manders | |- | 1984 | ''[[Talk to Me]]'' | Mrs. Patterson | |- | 1986 | ''Nobody's Fool'' | Pearl | |- | 1986 | ''[[The Boy Who Could Fly]]'' | Psychiatrist | |- | 1986 | ''[[Invaders from Mars]]'' | Mrs. McKeltch | Nomada—[[Razzie a la peor actriz de repartu]] |- | 1987 | ''[[Flowers in the Attic]]'' | Olivia Foxworth | Nomada—Saturn Award por meyor actriz de repartu |- | 1987 | ''Grizzly II: The Predator'' | Park Supervisor | |- | 1988 | ''[[Two Moon Junction]]'' | Belle Delongpre | |- | 1989 | ''[[Best of the Best]]'' | Mrs. Grady | |- | 1989 | ''The Karen Carpenter Story'' | Agnes Carpenter | |- | 1990 | ''[[Blue Steel]]'' | Shirley Turner | |- | 1990 | ''Shadowzone'' | Dr. Erhardt | |- | 1991 | ''In A Child's Name'' | Jean Taylor | |- | 1994 | ''[[Giorgino]]'' | Innkeeper | |- | 1994 | ''Tryst'' | Maggie | |- | 1994 | ''Tollbooth'' | Lillian | |- | 1994 | ''Someone Else's Child'' | Faye | |- | 1995 | ''Return to Two Moon Junction'' | Belle Delongpre | |- | 1995 | ''[[Virtuosity]]'' | Elizabeth Deane | |- | 1996 | ''The Stepford Husbands'' | Miriam Benton | |- | 1996 | ''Edie & Pen'' | Judge | |- | 1996 | ''Mulholland Falls'' | Esther | Non acreitada |- | 1996 | ''Frankenstein and Me'' | Mrs. Perdue | |- | 1996 | ''High School High'' | Principal Evelyn Doyle | |- | 1996 | ''2 Days in the Valley'' | Evelyn | |- | 1997 | ''Breast Men'' | Mrs. Saunders | Pelicula pa television<br />Nomada— Premios Satellite a la meyor actriz de repartu – Series, Miniseries o Películes de Televisión |- | 1997 | ''The Girl Gets Moe'' | Gloria | |- | 1997 | ''Gone Fishin'' | muyer en restorán Ensin acreitar |- | 1998 | ''Love Kills'' | Alena Heiss | |- | 1999 | ''A Map of the World'' | Nellie Goodwin | |- | 1999 | ''[[Cruel Intentions]]'' | Helen Rosemond | |- |1999 |''[[The Devil's Arithmetic]]'' | Aunt Eva | |- | 1999 | ''The Contract'' | Grandma Collins | |- | 2000 | ''More Dogs Than Bones'' | Iva Doll | |- | 2000 | ''Very Mean Men'' | Katherine Mulroney | |- | 2000 | ''Big Eden'' | Grace Cornwell | |- | 2000 | ''Silver Man'' | Val | |- | 2001 | ''After Image'' | Aunt Cora | |- | 2001 | ''Touched by a Killer'' | Judge Erica Robertson | |- | 2001 | ''Dial 9 for Love'' | Abbie | |- | 2002 | ''Manna from Heaven'' | Mother Cimeru | |- | 2003 | ''Finding Home'' | Esther | |- | 2004 | ''Clipping Adam'' | Grammy | |- | 2005 | ''Aurora Borealis'' | Ruth Shorter | |- | 2005 | ''Dancing in Twilight'' | Evelyn | |- | 2006 | ''Fat Rose and Squeaky'' | Bonnie | |- | 2006 | ''Me and Luke'' | Grandmother Glennie | |- | 2007 | ''A Dennis the Menace Christmas'' | Martha Wilson | |- | 2007 | ''The Last Ensin Eater'' | Miz Elda | |- | 2011 | ''[[Cassadaga]]'' | Claire | |- | 2013 | ''A Perfect Man'' | Abbie | |} == Intereses == * A principios de xineru de 2006, la páxina web especializada en cine [[Internet Movie Database|IMDb]] publicó un obituariu anunciando la muerte de Louise Fletcher en [[Las Vegas]] por causa de un [[ataque cardiacu]], anque pocu dempués retirar al comprobar que l'actriz inda siguía viva. * El so papel en ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' como Mildred Ratched foi consideráu como'l 5º más grande villanu de la historia del cine pola [[American Film Institute]] nel so 100 aniversariu, en xunu de 2003. [[100 Años de AFI... 100 Mayores Héroes y Villanos|Ver llista completa]]. == Premios == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Óscar a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premiu Globu d'oru]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios BAFTA]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[BAFTA a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios Saturn]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1983'''||'''[[Saturn a la meyor actriz]]'''||'''''[[Brainstorm]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |'''1987'''||'''Saturn a la meyor actriz de repartu'''||'''''[[Flowers in the Attic]]'''''||{{celda|Nomada}} |- |} {{NF|1934||Fletcher, Louise}} {{Tradubot|Louise Fletcher}} [[Categoría:Actores y actrices d'Alabama]] [[Categoría:Persones de Birmingham (Alabama)]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] bcwcy93rl1pxrbu1tlt0qt5lipkf9o9 3709871 3709812 2022-08-19T09:19:57Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Estelle Louise Fletcher''' ([[Birmingham]], [[Alabama]], [[22 de xunetu]] de [[1934]]) ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]]. Foi ganadora d'un [[premiu Óscar]] de l'[[Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques de Hollywood|Academia]] por cuenta de la so interpretación de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975). Empezó la so carrera en 1959, na serie de televisión ''Maverick''. == Biografía == Nacida en [[Birmingham (Alabama)|Birmingham]], [[Alabama]], ye fía d'un pastor y de la so muyer, dambos sordos, polo qu'aprendió a falar con una tía, que tamién-y enseñó a actuar. Dempués d'asistir a la [[University of North Carolina System|Universidá de Carolina del Norte]] nel so campus de [[University of North Carolina at Chapel Hill|Chapel Hill]], camudar a [[Los Angeles (California)|Los Angeles]], [[California]], onde trabayaba como secretaria pel día y tomaba clases d'actuación pela nueche. Empezó a actuar en delles producciones pa la [[televisión]], pero en casándose en 1960 con Jerry Bick, retirar pa educar a los sos dos fíos; en 1978 divorciar del so home, quien finó en 2004. En 1974 volvió al cine, participando na película ''[[Lladronos como nós]]''. [[Miloš Forman]] vio esta interpretación, y llamar pa interpretar el papel de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975), pol que ganó l'Óscar a la [[Óscar a la meyor actriz|meyor actriz]]. Tamién apaeció n'otres películes como ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' (1977), ''[[Un detective baratu]]'' (1978), ''[[Proyeutu Brainstorm]]'' (1983), ''[[Güeyos de fueu (Película)|Güeyos de fueu]]'' (1984), ''[[Flowers in the Attic (Película)|Flowers in the Attic]]'' (1987) o ''[[Cruel Intentions]]'' (1999). Fletcher foi candidata a los [[Premios Emmy|Emmy]] pol so papel na [[serie de televisión]] ''[[Picket Fences]]''. Tamién tuvo un papel na serie ''[[Star trek: Espaciu Fondu Nueve]]''. == Filmografía == {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Titulo !! Papel !! Notes |- | 1963 | ''[[A Gathering of Eagles]]'' | Mrs. Kemler | Non acreitada |- | 1974 | ''Thieves Like Us'' | Mattie | |- | 1975 | ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' | Enfermera Ratched | [[Óscar a la meyor actriz]]<br />[[BAFTA a la meyor actriz]]<br />[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]<br />Nomada—New York Film Critics Circle Award por meyor actriz de repartu |- | 1975 | ''[[Russian Roulette]]'' | Midge | |- | 1977 | ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' | Dr. Gene Tuskin | |- | 1978 | ''The Cheap Detective'' | Marlene DuChard | |- | 1979 | ''Natural Enemies'' | Miriam Steward | |- | 1979 | ''The Magician of Lublin'' | Emilia | |- | 1979 | ''[[The Lady in Red]]'' | Anna Sage | |- | 1980 | ''Mama Dracula'' | Mama Dracula | |- | 1980 | ''The Lucky Star'' | Loes Bakker | |- | 1981 | ''Strange Behavior'' | Barbara Moorehead | |- | 1983 | ''[[Brainstorm]]'' | Dr. Lillian Reynolds | [[Saturn a la meyor actriz]] |- | 1983 | ''Strange Invaders'' | Mrs. Benjamin | |- | 1983 | ''Overnight Sensation'' | Eve Pelegrine – 'Y. K. Hamilton' | |- | 1984 | ''[[Firestarter]]'' | Norma Manders | |- | 1984 | ''[[Talk to Me]]'' | Mrs. Patterson | |- | 1986 | ''Nobody's Fool'' | Pearl | |- | 1986 | ''[[The Boy Who Could Fly]]'' | Psychiatrist | |- | 1986 | ''[[Invaders from Mars]]'' | Mrs. McKeltch | Nomada—[[Razzie a la peor actriz de repartu]] |- | 1987 | ''[[Flowers in the Attic]]'' | Olivia Foxworth | Nomada—Saturn Award por meyor actriz de repartu |- | 1987 | ''Grizzly II: The Predator'' | Park Supervisor | |- | 1988 | ''[[Two Moon Junction]]'' | Belle Delongpre | |- | 1989 | ''[[Best of the Best]]'' | Mrs. Grady | |- | 1989 | ''The Karen Carpenter Story'' | Agnes Carpenter | |- | 1990 | ''[[Blue Steel]]'' | Shirley Turner | |- | 1990 | ''Shadowzone'' | Dr. Erhardt | |- | 1991 | ''In A Child's Name'' | Jean Taylor | |- | 1994 | ''[[Giorgino]]'' | Innkeeper | |- | 1994 | ''Tryst'' | Maggie | |- | 1994 | ''Tollbooth'' | Lillian | |- | 1994 | ''Someone Else's Child'' | Faye | |- | 1995 | ''Return to Two Moon Junction'' | Belle Delongpre | |- | 1995 | ''[[Virtuosity]]'' | Elizabeth Deane | |- | 1996 | ''The Stepford Husbands'' | Miriam Benton | |- | 1996 | ''Edie & Pen'' | Judge | |- | 1996 | ''Mulholland Falls'' | Esther | Non acreitada |- | 1996 | ''Frankenstein and Me'' | Mrs. Perdue | |- | 1996 | ''High School High'' | Principal Evelyn Doyle | |- | 1996 | ''2 Days in the Valley'' | Evelyn | |- | 1997 | ''Breast Men'' | Mrs. Saunders | Pelicula pa television<br />Nomada— Premios Satellite a la meyor actriz de repartu – Series, Miniseries o Películes de Televisión |- | 1997 | ''The Girl Gets Moe'' | Gloria | |- | 1997 | ''Gone Fishin'' | muyer en restorán Ensin acreitar |- | 1998 | ''Love Kills'' | Alena Heiss | |- | 1999 | ''A Map of the World'' | Nellie Goodwin | |- | 1999 | ''[[Cruel Intentions]]'' | Helen Rosemond | |- |1999 |''[[The Devil's Arithmetic]]'' | Aunt Eva | |- | 1999 | ''The Contract'' | Grandma Collins | |- | 2000 | ''More Dogs Than Bones'' | Iva Doll | |- | 2000 | ''Very Mean Men'' | Katherine Mulroney | |- | 2000 | ''Big Eden'' | Grace Cornwell | |- | 2000 | ''Silver Man'' | Val | |- | 2001 | ''After Image'' | Aunt Cora | |- | 2001 | ''Touched by a Killer'' | Judge Erica Robertson | |- | 2001 | ''Dial 9 for Love'' | Abbie | |- | 2002 | ''Manna from Heaven'' | Mother Cimeru | |- | 2003 | ''Finding Home'' | Esther | |- | 2004 | ''Clipping Adam'' | Grammy | |- | 2005 | ''Aurora Borealis'' | Ruth Shorter | |- | 2005 | ''Dancing in Twilight'' | Evelyn | |- | 2006 | ''Fat Rose and Squeaky'' | Bonnie | |- | 2006 | ''Me and Luke'' | Grandmother Glennie | |- | 2007 | ''A Dennis the Menace Christmas'' | Martha Wilson | |- | 2007 | ''The Last Ensin Eater'' | Miz Elda | |- | 2011 | ''[[Cassadaga]]'' | Claire | |- | 2013 | ''A Perfect Man'' | Abbie | |} == Intereses == * A principios de xineru de 2006, la páxina web especializada en cine [[Internet Movie Database|IMDb]] publicó un obituariu anunciando la muerte de Louise Fletcher en [[Las Vegas]] por causa de un [[ataque cardiacu]], anque pocu dempués retirar al comprobar que l'actriz inda siguía viva. * El so papel en ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' como Mildred Ratched foi consideráu como'l 5º más grande villanu de la historia del cine pola [[American Film Institute]] nel so 100 aniversariu, en xunu de 2003. [[100 Años de AFI... 100 Mayores Héroes y Villanos|Ver llista completa]]. == Premios == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Óscar a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premiu Globu d'oru]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios BAFTA]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[BAFTA a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios Saturn]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1983'''||'''[[Saturn a la meyor actriz]]'''||'''''[[Brainstorm]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |'''1987'''||'''Saturn a la meyor actriz de repartu'''||'''''[[Flowers in the Attic]]'''''||{{celda|Nomada}} |- |} {{NF|1934||Fletcher, Louise}} {{Tradubot|Louise Fletcher}} [[Categoría:Actores y actrices d'Alabama]] [[Categoría:Persones de Birmingham (Alabama)]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 0qhiim2emndpy1lz3b6ngjii1q8bxf7 3709888 3709871 2022-08-19T09:21:11Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Estelle Louise Fletcher''' ([[Birmingham]], [[Alabama]], [[22 de xunetu]] de [[1934]]) ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]]. Foi ganadora d'un [[premiu Óscar]] de l'[[Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques de Hollywood|Academia]] por cuenta de la so interpretación de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975). Empezó la so carrera en 1959, na serie de televisión ''Maverick''. == Biografía == Nacida en [[Birmingham (Alabama)|Birmingham]], [[Alabama]], ye fía d'un pastor y de la so muyer, dambos sordos, polo qu'aprendió a falar con una tía, que tamién-y enseñó a actuar. Dempués d'asistir a la [[University of North Carolina System|Universidá de Carolina del Norte]] nel so campus de [[University of North Carolina at Chapel Hill|Chapel Hill]], camudar a [[Los Angeles (California)|Los Angeles]], [[California]], onde trabayaba como secretaria pel día y tomaba clases d'actuación pela nueche. Empezó a actuar en delles producciones pa la [[televisión]], pero en casándose en 1960 con Jerry Bick, retirar pa educar a los sos dos fíos; en 1978 divorciar del so home, quien finó en 2004. En 1974 volvió al cine, participando na película ''[[Lladronos como nós]]''. [[Miloš Forman]] vio esta interpretación, y llamar pa interpretar el papel de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975), pol que ganó l'Óscar a la [[Óscar a la meyor actriz|meyor actriz]]. Tamién apaeció n'otres películes como ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' (1977), ''[[The Cheap Detective]]'' (1978), ''[[Proyeutu Brainstorm]]'' (1983), ''[[Güeyos de fueu (Película)|Güeyos de fueu]]'' (1984), ''[[Flowers in the Attic (Película)|Flowers in the Attic]]'' (1987) o ''[[Cruel Intentions]]'' (1999). Fletcher foi candidata a los [[Premios Emmy|Emmy]] pol so papel na [[serie de televisión]] ''[[Picket Fences]]''. Tamién tuvo un papel na serie ''[[Star trek: Espaciu Fondu Nueve]]''. == Filmografía == {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Titulo !! Papel !! Notes |- | 1963 | ''[[A Gathering of Eagles]]'' | Mrs. Kemler | Non acreitada |- | 1974 | ''Thieves Like Us'' | Mattie | |- | 1975 | ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' | Enfermera Ratched | [[Óscar a la meyor actriz]]<br />[[BAFTA a la meyor actriz]]<br />[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]<br />Nomada—New York Film Critics Circle Award por meyor actriz de repartu |- | 1975 | ''[[Russian Roulette]]'' | Midge | |- | 1977 | ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' | Dr. Gene Tuskin | |- | 1978 | ''The Cheap Detective'' | Marlene DuChard | |- | 1979 | ''Natural Enemies'' | Miriam Steward | |- | 1979 | ''The Magician of Lublin'' | Emilia | |- | 1979 | ''[[The Lady in Red]]'' | Anna Sage | |- | 1980 | ''Mama Dracula'' | Mama Dracula | |- | 1980 | ''The Lucky Star'' | Loes Bakker | |- | 1981 | ''Strange Behavior'' | Barbara Moorehead | |- | 1983 | ''[[Brainstorm]]'' | Dr. Lillian Reynolds | [[Saturn a la meyor actriz]] |- | 1983 | ''Strange Invaders'' | Mrs. Benjamin | |- | 1983 | ''Overnight Sensation'' | Eve Pelegrine – 'Y. K. Hamilton' | |- | 1984 | ''[[Firestarter]]'' | Norma Manders | |- | 1984 | ''[[Talk to Me]]'' | Mrs. Patterson | |- | 1986 | ''Nobody's Fool'' | Pearl | |- | 1986 | ''[[The Boy Who Could Fly]]'' | Psychiatrist | |- | 1986 | ''[[Invaders from Mars]]'' | Mrs. McKeltch | Nomada—[[Razzie a la peor actriz de repartu]] |- | 1987 | ''[[Flowers in the Attic]]'' | Olivia Foxworth | Nomada—Saturn Award por meyor actriz de repartu |- | 1987 | ''Grizzly II: The Predator'' | Park Supervisor | |- | 1988 | ''[[Two Moon Junction]]'' | Belle Delongpre | |- | 1989 | ''[[Best of the Best]]'' | Mrs. Grady | |- | 1989 | ''The Karen Carpenter Story'' | Agnes Carpenter | |- | 1990 | ''[[Blue Steel]]'' | Shirley Turner | |- | 1990 | ''Shadowzone'' | Dr. Erhardt | |- | 1991 | ''In A Child's Name'' | Jean Taylor | |- | 1994 | ''[[Giorgino]]'' | Innkeeper | |- | 1994 | ''Tryst'' | Maggie | |- | 1994 | ''Tollbooth'' | Lillian | |- | 1994 | ''Someone Else's Child'' | Faye | |- | 1995 | ''Return to Two Moon Junction'' | Belle Delongpre | |- | 1995 | ''[[Virtuosity]]'' | Elizabeth Deane | |- | 1996 | ''The Stepford Husbands'' | Miriam Benton | |- | 1996 | ''Edie & Pen'' | Judge | |- | 1996 | ''Mulholland Falls'' | Esther | Non acreitada |- | 1996 | ''Frankenstein and Me'' | Mrs. Perdue | |- | 1996 | ''High School High'' | Principal Evelyn Doyle | |- | 1996 | ''2 Days in the Valley'' | Evelyn | |- | 1997 | ''Breast Men'' | Mrs. Saunders | Pelicula pa television<br />Nomada— Premios Satellite a la meyor actriz de repartu – Series, Miniseries o Películes de Televisión |- | 1997 | ''The Girl Gets Moe'' | Gloria | |- | 1997 | ''Gone Fishin'' | muyer en restorán Ensin acreitar |- | 1998 | ''Love Kills'' | Alena Heiss | |- | 1999 | ''A Map of the World'' | Nellie Goodwin | |- | 1999 | ''[[Cruel Intentions]]'' | Helen Rosemond | |- |1999 |''[[The Devil's Arithmetic]]'' | Aunt Eva | |- | 1999 | ''The Contract'' | Grandma Collins | |- | 2000 | ''More Dogs Than Bones'' | Iva Doll | |- | 2000 | ''Very Mean Men'' | Katherine Mulroney | |- | 2000 | ''Big Eden'' | Grace Cornwell | |- | 2000 | ''Silver Man'' | Val | |- | 2001 | ''After Image'' | Aunt Cora | |- | 2001 | ''Touched by a Killer'' | Judge Erica Robertson | |- | 2001 | ''Dial 9 for Love'' | Abbie | |- | 2002 | ''Manna from Heaven'' | Mother Cimeru | |- | 2003 | ''Finding Home'' | Esther | |- | 2004 | ''Clipping Adam'' | Grammy | |- | 2005 | ''Aurora Borealis'' | Ruth Shorter | |- | 2005 | ''Dancing in Twilight'' | Evelyn | |- | 2006 | ''Fat Rose and Squeaky'' | Bonnie | |- | 2006 | ''Me and Luke'' | Grandmother Glennie | |- | 2007 | ''A Dennis the Menace Christmas'' | Martha Wilson | |- | 2007 | ''The Last Ensin Eater'' | Miz Elda | |- | 2011 | ''[[Cassadaga]]'' | Claire | |- | 2013 | ''A Perfect Man'' | Abbie | |} == Intereses == * A principios de xineru de 2006, la páxina web especializada en cine [[Internet Movie Database|IMDb]] publicó un obituariu anunciando la muerte de Louise Fletcher en [[Las Vegas]] por causa de un [[ataque cardiacu]], anque pocu dempués retirar al comprobar que l'actriz inda siguía viva. * El so papel en ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' como Mildred Ratched foi consideráu como'l 5º más grande villanu de la historia del cine pola [[American Film Institute]] nel so 100 aniversariu, en xunu de 2003. [[100 Años de AFI... 100 Mayores Héroes y Villanos|Ver llista completa]]. == Premios == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Óscar a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premiu Globu d'oru]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios BAFTA]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[BAFTA a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios Saturn]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1983'''||'''[[Saturn a la meyor actriz]]'''||'''''[[Brainstorm]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |'''1987'''||'''Saturn a la meyor actriz de repartu'''||'''''[[Flowers in the Attic]]'''''||{{celda|Nomada}} |- |} {{NF|1934||Fletcher, Louise}} {{Tradubot|Louise Fletcher}} [[Categoría:Actores y actrices d'Alabama]] [[Categoría:Persones de Birmingham (Alabama)]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] bu7a953qymrn9q3u8c0w58z6s6hvfp4 3709904 3709888 2022-08-19T09:22:27Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Estelle Louise Fletcher''' ([[Birmingham]], [[Alabama]], [[22 de xunetu]] de [[1934]]) ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]]. Foi ganadora d'un [[premiu Óscar]] de l'[[Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques de Hollywood|Academia]] por cuenta de la so interpretación de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975). Empezó la so carrera en 1959, na serie de televisión ''Maverick''. == Biografía == Nacida en [[Birmingham (Alabama)|Birmingham]], [[Alabama]], ye fía d'un pastor y de la so muyer, dambos sordos, polo qu'aprendió a falar con una tía, que tamién-y enseñó a actuar. Dempués d'asistir a la [[University of North Carolina System|Universidá de Carolina del Norte]] nel so campus de [[University of North Carolina at Chapel Hill|Chapel Hill]], camudar a [[Los Angeles (California)|Los Angeles]], [[California]], onde trabayaba como secretaria pel día y tomaba clases d'actuación pela nueche. Empezó a actuar en delles producciones pa la [[televisión]], pero en casándose en 1960 con Jerry Bick, retirar pa educar a los sos dos fíos; en 1978 divorciar del so home, quien finó en 2004. En 1974 volvió al cine, participando na película ''[[Thieves Like Us]]''. [[Miloš Forman]] vio esta interpretación, y llamar pa interpretar el papel de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975), pol que ganó l'Óscar a la [[Óscar a la meyor actriz|meyor actriz]]. Tamién apaeció n'otres películes como ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' (1977), ''[[The Cheap Detective]]'' (1978), ''[[Proyeutu Brainstorm]]'' (1983), ''[[Güeyos de fueu (Película)|Güeyos de fueu]]'' (1984), ''[[Flowers in the Attic (Película)|Flowers in the Attic]]'' (1987) o ''[[Cruel Intentions]]'' (1999). Fletcher foi candidata a los [[Premios Emmy|Emmy]] pol so papel na [[serie de televisión]] ''[[Picket Fences]]''. Tamién tuvo un papel na serie ''[[Star trek: Espaciu Fondu Nueve]]''. == Filmografía == {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Titulo !! Papel !! Notes |- | 1963 | ''[[A Gathering of Eagles]]'' | Mrs. Kemler | Non acreitada |- | 1974 | ''Thieves Like Us'' | Mattie | |- | 1975 | ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' | Enfermera Ratched | [[Óscar a la meyor actriz]]<br />[[BAFTA a la meyor actriz]]<br />[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]<br />Nomada—New York Film Critics Circle Award por meyor actriz de repartu |- | 1975 | ''[[Russian Roulette]]'' | Midge | |- | 1977 | ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' | Dr. Gene Tuskin | |- | 1978 | ''The Cheap Detective'' | Marlene DuChard | |- | 1979 | ''Natural Enemies'' | Miriam Steward | |- | 1979 | ''The Magician of Lublin'' | Emilia | |- | 1979 | ''[[The Lady in Red]]'' | Anna Sage | |- | 1980 | ''Mama Dracula'' | Mama Dracula | |- | 1980 | ''The Lucky Star'' | Loes Bakker | |- | 1981 | ''Strange Behavior'' | Barbara Moorehead | |- | 1983 | ''[[Brainstorm]]'' | Dr. Lillian Reynolds | [[Saturn a la meyor actriz]] |- | 1983 | ''Strange Invaders'' | Mrs. Benjamin | |- | 1983 | ''Overnight Sensation'' | Eve Pelegrine – 'Y. K. Hamilton' | |- | 1984 | ''[[Firestarter]]'' | Norma Manders | |- | 1984 | ''[[Talk to Me]]'' | Mrs. Patterson | |- | 1986 | ''Nobody's Fool'' | Pearl | |- | 1986 | ''[[The Boy Who Could Fly]]'' | Psychiatrist | |- | 1986 | ''[[Invaders from Mars]]'' | Mrs. McKeltch | Nomada—[[Razzie a la peor actriz de repartu]] |- | 1987 | ''[[Flowers in the Attic]]'' | Olivia Foxworth | Nomada—Saturn Award por meyor actriz de repartu |- | 1987 | ''Grizzly II: The Predator'' | Park Supervisor | |- | 1988 | ''[[Two Moon Junction]]'' | Belle Delongpre | |- | 1989 | ''[[Best of the Best]]'' | Mrs. Grady | |- | 1989 | ''The Karen Carpenter Story'' | Agnes Carpenter | |- | 1990 | ''[[Blue Steel]]'' | Shirley Turner | |- | 1990 | ''Shadowzone'' | Dr. Erhardt | |- | 1991 | ''In A Child's Name'' | Jean Taylor | |- | 1994 | ''[[Giorgino]]'' | Innkeeper | |- | 1994 | ''Tryst'' | Maggie | |- | 1994 | ''Tollbooth'' | Lillian | |- | 1994 | ''Someone Else's Child'' | Faye | |- | 1995 | ''Return to Two Moon Junction'' | Belle Delongpre | |- | 1995 | ''[[Virtuosity]]'' | Elizabeth Deane | |- | 1996 | ''The Stepford Husbands'' | Miriam Benton | |- | 1996 | ''Edie & Pen'' | Judge | |- | 1996 | ''Mulholland Falls'' | Esther | Non acreitada |- | 1996 | ''Frankenstein and Me'' | Mrs. Perdue | |- | 1996 | ''High School High'' | Principal Evelyn Doyle | |- | 1996 | ''2 Days in the Valley'' | Evelyn | |- | 1997 | ''Breast Men'' | Mrs. Saunders | Pelicula pa television<br />Nomada— Premios Satellite a la meyor actriz de repartu – Series, Miniseries o Películes de Televisión |- | 1997 | ''The Girl Gets Moe'' | Gloria | |- | 1997 | ''Gone Fishin'' | muyer en restorán Ensin acreitar |- | 1998 | ''Love Kills'' | Alena Heiss | |- | 1999 | ''A Map of the World'' | Nellie Goodwin | |- | 1999 | ''[[Cruel Intentions]]'' | Helen Rosemond | |- |1999 |''[[The Devil's Arithmetic]]'' | Aunt Eva | |- | 1999 | ''The Contract'' | Grandma Collins | |- | 2000 | ''More Dogs Than Bones'' | Iva Doll | |- | 2000 | ''Very Mean Men'' | Katherine Mulroney | |- | 2000 | ''Big Eden'' | Grace Cornwell | |- | 2000 | ''Silver Man'' | Val | |- | 2001 | ''After Image'' | Aunt Cora | |- | 2001 | ''Touched by a Killer'' | Judge Erica Robertson | |- | 2001 | ''Dial 9 for Love'' | Abbie | |- | 2002 | ''Manna from Heaven'' | Mother Cimeru | |- | 2003 | ''Finding Home'' | Esther | |- | 2004 | ''Clipping Adam'' | Grammy | |- | 2005 | ''Aurora Borealis'' | Ruth Shorter | |- | 2005 | ''Dancing in Twilight'' | Evelyn | |- | 2006 | ''Fat Rose and Squeaky'' | Bonnie | |- | 2006 | ''Me and Luke'' | Grandmother Glennie | |- | 2007 | ''A Dennis the Menace Christmas'' | Martha Wilson | |- | 2007 | ''The Last Ensin Eater'' | Miz Elda | |- | 2011 | ''[[Cassadaga]]'' | Claire | |- | 2013 | ''A Perfect Man'' | Abbie | |} == Intereses == * A principios de xineru de 2006, la páxina web especializada en cine [[Internet Movie Database|IMDb]] publicó un obituariu anunciando la muerte de Louise Fletcher en [[Las Vegas]] por causa de un [[ataque cardiacu]], anque pocu dempués retirar al comprobar que l'actriz inda siguía viva. * El so papel en ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' como Mildred Ratched foi consideráu como'l 5º más grande villanu de la historia del cine pola [[American Film Institute]] nel so 100 aniversariu, en xunu de 2003. [[100 Años de AFI... 100 Mayores Héroes y Villanos|Ver llista completa]]. == Premios == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Óscar a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premiu Globu d'oru]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios BAFTA]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[BAFTA a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios Saturn]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1983'''||'''[[Saturn a la meyor actriz]]'''||'''''[[Brainstorm]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |'''1987'''||'''Saturn a la meyor actriz de repartu'''||'''''[[Flowers in the Attic]]'''''||{{celda|Nomada}} |- |} {{NF|1934||Fletcher, Louise}} {{Tradubot|Louise Fletcher}} [[Categoría:Actores y actrices d'Alabama]] [[Categoría:Persones de Birmingham (Alabama)]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 46fkti3dd552sqrlh2j4gmageyu0n1h 3709910 3709904 2022-08-19T09:23:27Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Estelle Louise Fletcher''' ([[Birmingham]], [[Alabama]], [[22 de xunetu]] de [[1934]]) ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]]. Foi ganadora d'un [[premiu Óscar]] de l'[[Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques de Hollywood|Academia]] por cuenta de la so interpretación de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975). Empezó la so carrera en 1959, na serie de televisión ''Maverick''. == Biografía == Nacida en [[Birmingham (Alabama)|Birmingham]], [[Alabama]], ye fía d'un pastor y de la so muyer, dambos sordos, polo qu'aprendió a falar con una tía, que tamién-y enseñó a actuar. Dempués d'asistir a la [[University of North Carolina System|Universidá de Carolina del Norte]] nel so campus de [[University of North Carolina at Chapel Hill|Chapel Hill]], camudar a [[Los Angeles (California)|Los Angeles]], [[California]], onde trabayaba como secretaria pel día y tomaba clases d'actuación pela nueche. Empezó a actuar en delles producciones pa la [[televisión]], pero en casándose en 1960 con Jerry Bick, retirar pa educar a los sos dos fíos; en 1978 divorciar del so home, quien finó en 2004. En 1974 volvió al cine, participando na película ''[[Thieves Like Us]]''. [[Miloš Forman]] vio esta interpretación, y llamar pa interpretar el papel de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975), pol que ganó l'Óscar a la [[Óscar a la meyor actriz|meyor actriz]]. Tamién apaeció n'otres películes como ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' (1977), ''[[The Cheap Detective]]'' (1978), ''[[Brainstorm]]'' (1983), ''[[Güeyos de fueu (Película)|Güeyos de fueu]]'' (1984), ''[[Flowers in the Attic (Película)|Flowers in the Attic]]'' (1987) o ''[[Cruel Intentions]]'' (1999). Fletcher foi candidata a los [[Premios Emmy|Emmy]] pol so papel na [[serie de televisión]] ''[[Picket Fences]]''. Tamién tuvo un papel na serie ''[[Star trek: Espaciu Fondu Nueve]]''. == Filmografía == {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Titulo !! Papel !! Notes |- | 1963 | ''[[A Gathering of Eagles]]'' | Mrs. Kemler | Non acreitada |- | 1974 | ''Thieves Like Us'' | Mattie | |- | 1975 | ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' | Enfermera Ratched | [[Óscar a la meyor actriz]]<br />[[BAFTA a la meyor actriz]]<br />[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]<br />Nomada—New York Film Critics Circle Award por meyor actriz de repartu |- | 1975 | ''[[Russian Roulette]]'' | Midge | |- | 1977 | ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' | Dr. Gene Tuskin | |- | 1978 | ''The Cheap Detective'' | Marlene DuChard | |- | 1979 | ''Natural Enemies'' | Miriam Steward | |- | 1979 | ''The Magician of Lublin'' | Emilia | |- | 1979 | ''[[The Lady in Red]]'' | Anna Sage | |- | 1980 | ''Mama Dracula'' | Mama Dracula | |- | 1980 | ''The Lucky Star'' | Loes Bakker | |- | 1981 | ''Strange Behavior'' | Barbara Moorehead | |- | 1983 | ''[[Brainstorm]]'' | Dr. Lillian Reynolds | [[Saturn a la meyor actriz]] |- | 1983 | ''Strange Invaders'' | Mrs. Benjamin | |- | 1983 | ''Overnight Sensation'' | Eve Pelegrine – 'Y. K. Hamilton' | |- | 1984 | ''[[Firestarter]]'' | Norma Manders | |- | 1984 | ''[[Talk to Me]]'' | Mrs. Patterson | |- | 1986 | ''Nobody's Fool'' | Pearl | |- | 1986 | ''[[The Boy Who Could Fly]]'' | Psychiatrist | |- | 1986 | ''[[Invaders from Mars]]'' | Mrs. McKeltch | Nomada—[[Razzie a la peor actriz de repartu]] |- | 1987 | ''[[Flowers in the Attic]]'' | Olivia Foxworth | Nomada—Saturn Award por meyor actriz de repartu |- | 1987 | ''Grizzly II: The Predator'' | Park Supervisor | |- | 1988 | ''[[Two Moon Junction]]'' | Belle Delongpre | |- | 1989 | ''[[Best of the Best]]'' | Mrs. Grady | |- | 1989 | ''The Karen Carpenter Story'' | Agnes Carpenter | |- | 1990 | ''[[Blue Steel]]'' | Shirley Turner | |- | 1990 | ''Shadowzone'' | Dr. Erhardt | |- | 1991 | ''In A Child's Name'' | Jean Taylor | |- | 1994 | ''[[Giorgino]]'' | Innkeeper | |- | 1994 | ''Tryst'' | Maggie | |- | 1994 | ''Tollbooth'' | Lillian | |- | 1994 | ''Someone Else's Child'' | Faye | |- | 1995 | ''Return to Two Moon Junction'' | Belle Delongpre | |- | 1995 | ''[[Virtuosity]]'' | Elizabeth Deane | |- | 1996 | ''The Stepford Husbands'' | Miriam Benton | |- | 1996 | ''Edie & Pen'' | Judge | |- | 1996 | ''Mulholland Falls'' | Esther | Non acreitada |- | 1996 | ''Frankenstein and Me'' | Mrs. Perdue | |- | 1996 | ''High School High'' | Principal Evelyn Doyle | |- | 1996 | ''2 Days in the Valley'' | Evelyn | |- | 1997 | ''Breast Men'' | Mrs. Saunders | Pelicula pa television<br />Nomada— Premios Satellite a la meyor actriz de repartu – Series, Miniseries o Películes de Televisión |- | 1997 | ''The Girl Gets Moe'' | Gloria | |- | 1997 | ''Gone Fishin'' | muyer en restorán Ensin acreitar |- | 1998 | ''Love Kills'' | Alena Heiss | |- | 1999 | ''A Map of the World'' | Nellie Goodwin | |- | 1999 | ''[[Cruel Intentions]]'' | Helen Rosemond | |- |1999 |''[[The Devil's Arithmetic]]'' | Aunt Eva | |- | 1999 | ''The Contract'' | Grandma Collins | |- | 2000 | ''More Dogs Than Bones'' | Iva Doll | |- | 2000 | ''Very Mean Men'' | Katherine Mulroney | |- | 2000 | ''Big Eden'' | Grace Cornwell | |- | 2000 | ''Silver Man'' | Val | |- | 2001 | ''After Image'' | Aunt Cora | |- | 2001 | ''Touched by a Killer'' | Judge Erica Robertson | |- | 2001 | ''Dial 9 for Love'' | Abbie | |- | 2002 | ''Manna from Heaven'' | Mother Cimeru | |- | 2003 | ''Finding Home'' | Esther | |- | 2004 | ''Clipping Adam'' | Grammy | |- | 2005 | ''Aurora Borealis'' | Ruth Shorter | |- | 2005 | ''Dancing in Twilight'' | Evelyn | |- | 2006 | ''Fat Rose and Squeaky'' | Bonnie | |- | 2006 | ''Me and Luke'' | Grandmother Glennie | |- | 2007 | ''A Dennis the Menace Christmas'' | Martha Wilson | |- | 2007 | ''The Last Ensin Eater'' | Miz Elda | |- | 2011 | ''[[Cassadaga]]'' | Claire | |- | 2013 | ''A Perfect Man'' | Abbie | |} == Intereses == * A principios de xineru de 2006, la páxina web especializada en cine [[Internet Movie Database|IMDb]] publicó un obituariu anunciando la muerte de Louise Fletcher en [[Las Vegas]] por causa de un [[ataque cardiacu]], anque pocu dempués retirar al comprobar que l'actriz inda siguía viva. * El so papel en ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' como Mildred Ratched foi consideráu como'l 5º más grande villanu de la historia del cine pola [[American Film Institute]] nel so 100 aniversariu, en xunu de 2003. [[100 Años de AFI... 100 Mayores Héroes y Villanos|Ver llista completa]]. == Premios == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Óscar a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premiu Globu d'oru]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios BAFTA]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[BAFTA a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios Saturn]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1983'''||'''[[Saturn a la meyor actriz]]'''||'''''[[Brainstorm]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |'''1987'''||'''Saturn a la meyor actriz de repartu'''||'''''[[Flowers in the Attic]]'''''||{{celda|Nomada}} |- |} {{NF|1934||Fletcher, Louise}} {{Tradubot|Louise Fletcher}} [[Categoría:Actores y actrices d'Alabama]] [[Categoría:Persones de Birmingham (Alabama)]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] nl1xfehv4d1gj98wieubxdhcq3as03n 3709912 3709910 2022-08-19T09:24:32Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Estelle Louise Fletcher''' ([[Birmingham]], [[Alabama]], [[22 de xunetu]] de [[1934]]) ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]]. Foi ganadora d'un [[premiu Óscar]] de l'[[Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques de Hollywood|Academia]] por cuenta de la so interpretación de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975). Empezó la so carrera en 1959, na serie de televisión ''Maverick''. == Biografía == Nacida en [[Birmingham (Alabama)|Birmingham]], [[Alabama]], ye fía d'un pastor y de la so muyer, dambos sordos, polo qu'aprendió a falar con una tía, que tamién-y enseñó a actuar. Dempués d'asistir a la [[University of North Carolina System|Universidá de Carolina del Norte]] nel so campus de [[University of North Carolina at Chapel Hill|Chapel Hill]], camudar a [[Los Angeles (California)|Los Angeles]], [[California]], onde trabayaba como secretaria pel día y tomaba clases d'actuación pela nueche. Empezó a actuar en delles producciones pa la [[televisión]], pero en casándose en 1960 con Jerry Bick, retirar pa educar a los sos dos fíos; en 1978 divorciar del so home, quien finó en 2004. En 1974 volvió al cine, participando na película ''[[Thieves Like Us]]''. [[Miloš Forman]] vio esta interpretación, y llamar pa interpretar el papel de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975), pol que ganó l'Óscar a la [[Óscar a la meyor actriz|meyor actriz]]. Tamién apaeció n'otres películes como ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' (1977), ''[[The Cheap Detective]]'' (1978), ''[[Brainstorm]]'' (1983), ''[[Firestarter (Película)|Firestarter]]'' (1984), ''[[Flowers in the Attic (Película)|Flowers in the Attic]]'' (1987) o ''[[Cruel Intentions]]'' (1999). Fletcher foi candidata a los [[Premios Emmy|Emmy]] pol so papel na [[serie de televisión]] ''[[Picket Fences]]''. Tamién tuvo un papel na serie ''[[Star trek: Espaciu Fondu Nueve]]''. == Filmografía == {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Titulo !! Papel !! Notes |- | 1963 | ''[[A Gathering of Eagles]]'' | Mrs. Kemler | Non acreitada |- | 1974 | ''Thieves Like Us'' | Mattie | |- | 1975 | ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' | Enfermera Ratched | [[Óscar a la meyor actriz]]<br />[[BAFTA a la meyor actriz]]<br />[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]<br />Nomada—New York Film Critics Circle Award por meyor actriz de repartu |- | 1975 | ''[[Russian Roulette]]'' | Midge | |- | 1977 | ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' | Dr. Gene Tuskin | |- | 1978 | ''The Cheap Detective'' | Marlene DuChard | |- | 1979 | ''Natural Enemies'' | Miriam Steward | |- | 1979 | ''The Magician of Lublin'' | Emilia | |- | 1979 | ''[[The Lady in Red]]'' | Anna Sage | |- | 1980 | ''Mama Dracula'' | Mama Dracula | |- | 1980 | ''The Lucky Star'' | Loes Bakker | |- | 1981 | ''Strange Behavior'' | Barbara Moorehead | |- | 1983 | ''[[Brainstorm]]'' | Dr. Lillian Reynolds | [[Saturn a la meyor actriz]] |- | 1983 | ''Strange Invaders'' | Mrs. Benjamin | |- | 1983 | ''Overnight Sensation'' | Eve Pelegrine – 'Y. K. Hamilton' | |- | 1984 | ''[[Firestarter]]'' | Norma Manders | |- | 1984 | ''[[Talk to Me]]'' | Mrs. Patterson | |- | 1986 | ''Nobody's Fool'' | Pearl | |- | 1986 | ''[[The Boy Who Could Fly]]'' | Psychiatrist | |- | 1986 | ''[[Invaders from Mars]]'' | Mrs. McKeltch | Nomada—[[Razzie a la peor actriz de repartu]] |- | 1987 | ''[[Flowers in the Attic]]'' | Olivia Foxworth | Nomada—Saturn Award por meyor actriz de repartu |- | 1987 | ''Grizzly II: The Predator'' | Park Supervisor | |- | 1988 | ''[[Two Moon Junction]]'' | Belle Delongpre | |- | 1989 | ''[[Best of the Best]]'' | Mrs. Grady | |- | 1989 | ''The Karen Carpenter Story'' | Agnes Carpenter | |- | 1990 | ''[[Blue Steel]]'' | Shirley Turner | |- | 1990 | ''Shadowzone'' | Dr. Erhardt | |- | 1991 | ''In A Child's Name'' | Jean Taylor | |- | 1994 | ''[[Giorgino]]'' | Innkeeper | |- | 1994 | ''Tryst'' | Maggie | |- | 1994 | ''Tollbooth'' | Lillian | |- | 1994 | ''Someone Else's Child'' | Faye | |- | 1995 | ''Return to Two Moon Junction'' | Belle Delongpre | |- | 1995 | ''[[Virtuosity]]'' | Elizabeth Deane | |- | 1996 | ''The Stepford Husbands'' | Miriam Benton | |- | 1996 | ''Edie & Pen'' | Judge | |- | 1996 | ''Mulholland Falls'' | Esther | Non acreitada |- | 1996 | ''Frankenstein and Me'' | Mrs. Perdue | |- | 1996 | ''High School High'' | Principal Evelyn Doyle | |- | 1996 | ''2 Days in the Valley'' | Evelyn | |- | 1997 | ''Breast Men'' | Mrs. Saunders | Pelicula pa television<br />Nomada— Premios Satellite a la meyor actriz de repartu – Series, Miniseries o Películes de Televisión |- | 1997 | ''The Girl Gets Moe'' | Gloria | |- | 1997 | ''Gone Fishin'' | muyer en restorán Ensin acreitar |- | 1998 | ''Love Kills'' | Alena Heiss | |- | 1999 | ''A Map of the World'' | Nellie Goodwin | |- | 1999 | ''[[Cruel Intentions]]'' | Helen Rosemond | |- |1999 |''[[The Devil's Arithmetic]]'' | Aunt Eva | |- | 1999 | ''The Contract'' | Grandma Collins | |- | 2000 | ''More Dogs Than Bones'' | Iva Doll | |- | 2000 | ''Very Mean Men'' | Katherine Mulroney | |- | 2000 | ''Big Eden'' | Grace Cornwell | |- | 2000 | ''Silver Man'' | Val | |- | 2001 | ''After Image'' | Aunt Cora | |- | 2001 | ''Touched by a Killer'' | Judge Erica Robertson | |- | 2001 | ''Dial 9 for Love'' | Abbie | |- | 2002 | ''Manna from Heaven'' | Mother Cimeru | |- | 2003 | ''Finding Home'' | Esther | |- | 2004 | ''Clipping Adam'' | Grammy | |- | 2005 | ''Aurora Borealis'' | Ruth Shorter | |- | 2005 | ''Dancing in Twilight'' | Evelyn | |- | 2006 | ''Fat Rose and Squeaky'' | Bonnie | |- | 2006 | ''Me and Luke'' | Grandmother Glennie | |- | 2007 | ''A Dennis the Menace Christmas'' | Martha Wilson | |- | 2007 | ''The Last Ensin Eater'' | Miz Elda | |- | 2011 | ''[[Cassadaga]]'' | Claire | |- | 2013 | ''A Perfect Man'' | Abbie | |} == Intereses == * A principios de xineru de 2006, la páxina web especializada en cine [[Internet Movie Database|IMDb]] publicó un obituariu anunciando la muerte de Louise Fletcher en [[Las Vegas]] por causa de un [[ataque cardiacu]], anque pocu dempués retirar al comprobar que l'actriz inda siguía viva. * El so papel en ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' como Mildred Ratched foi consideráu como'l 5º más grande villanu de la historia del cine pola [[American Film Institute]] nel so 100 aniversariu, en xunu de 2003. [[100 Años de AFI... 100 Mayores Héroes y Villanos|Ver llista completa]]. == Premios == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Óscar a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premiu Globu d'oru]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios BAFTA]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[BAFTA a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios Saturn]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1983'''||'''[[Saturn a la meyor actriz]]'''||'''''[[Brainstorm]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |'''1987'''||'''Saturn a la meyor actriz de repartu'''||'''''[[Flowers in the Attic]]'''''||{{celda|Nomada}} |- |} {{NF|1934||Fletcher, Louise}} {{Tradubot|Louise Fletcher}} [[Categoría:Actores y actrices d'Alabama]] [[Categoría:Persones de Birmingham (Alabama)]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 1utwqg9fchowrr94h9r0hind423z7fp 3709913 3709912 2022-08-19T09:24:55Z YoaR 37624 /* Biografía */ wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Estelle Louise Fletcher''' ([[Birmingham]], [[Alabama]], [[22 de xunetu]] de [[1934]]) ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]]. Foi ganadora d'un [[premiu Óscar]] de l'[[Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques de Hollywood|Academia]] por cuenta de la so interpretación de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975). Empezó la so carrera en 1959, na serie de televisión ''Maverick''. == Biografía == Nacida en [[Birmingham (Alabama)|Birmingham]], [[Alabama]], ye fía d'un pastor y de la so muyer, dambos sordos, polo qu'aprendió a falar con una tía, que tamién-y enseñó a actuar. Dempués d'asistir a la [[University of North Carolina System|Universidá de Carolina del Norte]] nel so campus de [[University of North Carolina at Chapel Hill|Chapel Hill]], camudar a [[Los Angeles (California)|Los Angeles]], [[California]], onde trabayaba como secretaria pel día y tomaba clases d'actuación pela nueche. Empezó a actuar en delles producciones pa la [[televisión]], pero en casándose en 1960 con Jerry Bick, retirar pa educar a los sos dos fíos; en 1978 divorciar del so home, quien finó en 2004. En 1974 volvió al cine, participando na película ''[[Thieves Like Us]]''. [[Miloš Forman]] vio esta interpretación, y llamar pa interpretar el papel de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975), pol que ganó l'Óscar a la [[Óscar a la meyor actriz|meyor actriz]]. Tamién apaeció n'otres películes como ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' (1977), ''[[The Cheap Detective]]'' (1978), ''[[Brainstorm]]'' (1983), ''[[Firestarter (película)|Firestarter]]'' (1984), ''[[Flowers in the Attic (película)|Flowers in the Attic]]'' (1987) o ''[[Cruel Intentions]]'' (1999). Fletcher foi candidata a los [[Premios Emmy|Emmy]] pol so papel na [[serie de televisión]] ''[[Picket Fences]]''. Tamién tuvo un papel na serie ''[[Star trek: Espaciu Fondu Nueve]]''. == Filmografía == {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Titulo !! Papel !! Notes |- | 1963 | ''[[A Gathering of Eagles]]'' | Mrs. Kemler | Non acreitada |- | 1974 | ''Thieves Like Us'' | Mattie | |- | 1975 | ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' | Enfermera Ratched | [[Óscar a la meyor actriz]]<br />[[BAFTA a la meyor actriz]]<br />[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]<br />Nomada—New York Film Critics Circle Award por meyor actriz de repartu |- | 1975 | ''[[Russian Roulette]]'' | Midge | |- | 1977 | ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' | Dr. Gene Tuskin | |- | 1978 | ''The Cheap Detective'' | Marlene DuChard | |- | 1979 | ''Natural Enemies'' | Miriam Steward | |- | 1979 | ''The Magician of Lublin'' | Emilia | |- | 1979 | ''[[The Lady in Red]]'' | Anna Sage | |- | 1980 | ''Mama Dracula'' | Mama Dracula | |- | 1980 | ''The Lucky Star'' | Loes Bakker | |- | 1981 | ''Strange Behavior'' | Barbara Moorehead | |- | 1983 | ''[[Brainstorm]]'' | Dr. Lillian Reynolds | [[Saturn a la meyor actriz]] |- | 1983 | ''Strange Invaders'' | Mrs. Benjamin | |- | 1983 | ''Overnight Sensation'' | Eve Pelegrine – 'Y. K. Hamilton' | |- | 1984 | ''[[Firestarter]]'' | Norma Manders | |- | 1984 | ''[[Talk to Me]]'' | Mrs. Patterson | |- | 1986 | ''Nobody's Fool'' | Pearl | |- | 1986 | ''[[The Boy Who Could Fly]]'' | Psychiatrist | |- | 1986 | ''[[Invaders from Mars]]'' | Mrs. McKeltch | Nomada—[[Razzie a la peor actriz de repartu]] |- | 1987 | ''[[Flowers in the Attic]]'' | Olivia Foxworth | Nomada—Saturn Award por meyor actriz de repartu |- | 1987 | ''Grizzly II: The Predator'' | Park Supervisor | |- | 1988 | ''[[Two Moon Junction]]'' | Belle Delongpre | |- | 1989 | ''[[Best of the Best]]'' | Mrs. Grady | |- | 1989 | ''The Karen Carpenter Story'' | Agnes Carpenter | |- | 1990 | ''[[Blue Steel]]'' | Shirley Turner | |- | 1990 | ''Shadowzone'' | Dr. Erhardt | |- | 1991 | ''In A Child's Name'' | Jean Taylor | |- | 1994 | ''[[Giorgino]]'' | Innkeeper | |- | 1994 | ''Tryst'' | Maggie | |- | 1994 | ''Tollbooth'' | Lillian | |- | 1994 | ''Someone Else's Child'' | Faye | |- | 1995 | ''Return to Two Moon Junction'' | Belle Delongpre | |- | 1995 | ''[[Virtuosity]]'' | Elizabeth Deane | |- | 1996 | ''The Stepford Husbands'' | Miriam Benton | |- | 1996 | ''Edie & Pen'' | Judge | |- | 1996 | ''Mulholland Falls'' | Esther | Non acreitada |- | 1996 | ''Frankenstein and Me'' | Mrs. Perdue | |- | 1996 | ''High School High'' | Principal Evelyn Doyle | |- | 1996 | ''2 Days in the Valley'' | Evelyn | |- | 1997 | ''Breast Men'' | Mrs. Saunders | Pelicula pa television<br />Nomada— Premios Satellite a la meyor actriz de repartu – Series, Miniseries o Películes de Televisión |- | 1997 | ''The Girl Gets Moe'' | Gloria | |- | 1997 | ''Gone Fishin'' | muyer en restorán Ensin acreitar |- | 1998 | ''Love Kills'' | Alena Heiss | |- | 1999 | ''A Map of the World'' | Nellie Goodwin | |- | 1999 | ''[[Cruel Intentions]]'' | Helen Rosemond | |- |1999 |''[[The Devil's Arithmetic]]'' | Aunt Eva | |- | 1999 | ''The Contract'' | Grandma Collins | |- | 2000 | ''More Dogs Than Bones'' | Iva Doll | |- | 2000 | ''Very Mean Men'' | Katherine Mulroney | |- | 2000 | ''Big Eden'' | Grace Cornwell | |- | 2000 | ''Silver Man'' | Val | |- | 2001 | ''After Image'' | Aunt Cora | |- | 2001 | ''Touched by a Killer'' | Judge Erica Robertson | |- | 2001 | ''Dial 9 for Love'' | Abbie | |- | 2002 | ''Manna from Heaven'' | Mother Cimeru | |- | 2003 | ''Finding Home'' | Esther | |- | 2004 | ''Clipping Adam'' | Grammy | |- | 2005 | ''Aurora Borealis'' | Ruth Shorter | |- | 2005 | ''Dancing in Twilight'' | Evelyn | |- | 2006 | ''Fat Rose and Squeaky'' | Bonnie | |- | 2006 | ''Me and Luke'' | Grandmother Glennie | |- | 2007 | ''A Dennis the Menace Christmas'' | Martha Wilson | |- | 2007 | ''The Last Ensin Eater'' | Miz Elda | |- | 2011 | ''[[Cassadaga]]'' | Claire | |- | 2013 | ''A Perfect Man'' | Abbie | |} == Intereses == * A principios de xineru de 2006, la páxina web especializada en cine [[Internet Movie Database|IMDb]] publicó un obituariu anunciando la muerte de Louise Fletcher en [[Las Vegas]] por causa de un [[ataque cardiacu]], anque pocu dempués retirar al comprobar que l'actriz inda siguía viva. * El so papel en ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' como Mildred Ratched foi consideráu como'l 5º más grande villanu de la historia del cine pola [[American Film Institute]] nel so 100 aniversariu, en xunu de 2003. [[100 Años de AFI... 100 Mayores Héroes y Villanos|Ver llista completa]]. == Premios == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Óscar a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premiu Globu d'oru]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios BAFTA]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[BAFTA a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios Saturn]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1983'''||'''[[Saturn a la meyor actriz]]'''||'''''[[Brainstorm]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |'''1987'''||'''Saturn a la meyor actriz de repartu'''||'''''[[Flowers in the Attic]]'''''||{{celda|Nomada}} |- |} {{NF|1934||Fletcher, Louise}} {{Tradubot|Louise Fletcher}} [[Categoría:Actores y actrices d'Alabama]] [[Categoría:Persones de Birmingham (Alabama)]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] g32ti3dv3bozubos36ki7ld4g0o1aw1 3709929 3709913 2022-08-19T09:27:17Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Estelle Louise Fletcher''' ([[Birmingham]], [[Alabama]], [[22 de xunetu]] de [[1934]]) ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]]. Foi ganadora d'un [[premiu Óscar]] de l'[[Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques de Hollywood|Academia]] por cuenta de la so interpretación de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975). Empezó la so carrera en 1959, na serie de televisión ''Maverick''. == Biografía == Nacida en [[Birmingham (Alabama)|Birmingham]], [[Alabama]], ye fía d'un pastor y de la so muyer, dambos sordos, polo qu'aprendió a falar con una tía, que tamién-y enseñó a actuar. Dempués d'asistir a la [[University of North Carolina System|Universidá de Carolina del Norte]] nel so campus de [[University of North Carolina at Chapel Hill|Chapel Hill]], camudar a [[Los Angeles (California)|Los Angeles]], [[California]], onde trabayaba como secretaria pel día y tomaba clases d'actuación pela nueche. Empezó a actuar en delles producciones pa la [[televisión]], pero en casándose en 1960 con Jerry Bick, retirar pa educar a los sos dos fíos; en 1978 divorciar del so home, quien finó en 2004. En 1974 volvió al cine, participando na película ''[[Thieves Like Us]]''. [[Miloš Forman]] vio esta interpretación, y llamar pa interpretar el papel de la enfermera Mildred Ratched na película ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' (1975), pol que ganó l'Óscar a la [[Óscar a la meyor actriz|meyor actriz]]. Tamién apaeció n'otres películes como ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' (1977), ''[[The Cheap Detective]]'' (1978), ''[[Brainstorm]]'' (1983), ''[[Firestarter (película)|Firestarter]]'' (1984), ''[[Flowers in the Attic (película)|Flowers in the Attic]]'' (1987) o ''[[Cruel Intentions]]'' (1999). Fletcher foi candidata a los [[Premios Emmy|Emmy]] pol so papel na [[serie de televisión]] ''[[Picket Fences]]''. Tamién tuvo un papel na serie ''[[Star Trek: Deep Space Nine]]''. == Filmografía == {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !! Titulo !! Papel !! Notes |- | 1963 | ''[[A Gathering of Eagles]]'' | Mrs. Kemler | Non acreitada |- | 1974 | ''Thieves Like Us'' | Mattie | |- | 1975 | ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' | Enfermera Ratched | [[Óscar a la meyor actriz]]<br />[[BAFTA a la meyor actriz]]<br />[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]<br />Nomada—New York Film Critics Circle Award por meyor actriz de repartu |- | 1975 | ''[[Russian Roulette]]'' | Midge | |- | 1977 | ''[[Exorcist II: The Heretic]]'' | Dr. Gene Tuskin | |- | 1978 | ''The Cheap Detective'' | Marlene DuChard | |- | 1979 | ''Natural Enemies'' | Miriam Steward | |- | 1979 | ''The Magician of Lublin'' | Emilia | |- | 1979 | ''[[The Lady in Red]]'' | Anna Sage | |- | 1980 | ''Mama Dracula'' | Mama Dracula | |- | 1980 | ''The Lucky Star'' | Loes Bakker | |- | 1981 | ''Strange Behavior'' | Barbara Moorehead | |- | 1983 | ''[[Brainstorm]]'' | Dr. Lillian Reynolds | [[Saturn a la meyor actriz]] |- | 1983 | ''Strange Invaders'' | Mrs. Benjamin | |- | 1983 | ''Overnight Sensation'' | Eve Pelegrine – 'Y. K. Hamilton' | |- | 1984 | ''[[Firestarter]]'' | Norma Manders | |- | 1984 | ''[[Talk to Me]]'' | Mrs. Patterson | |- | 1986 | ''Nobody's Fool'' | Pearl | |- | 1986 | ''[[The Boy Who Could Fly]]'' | Psychiatrist | |- | 1986 | ''[[Invaders from Mars]]'' | Mrs. McKeltch | Nomada—[[Razzie a la peor actriz de repartu]] |- | 1987 | ''[[Flowers in the Attic]]'' | Olivia Foxworth | Nomada—Saturn Award por meyor actriz de repartu |- | 1987 | ''Grizzly II: The Predator'' | Park Supervisor | |- | 1988 | ''[[Two Moon Junction]]'' | Belle Delongpre | |- | 1989 | ''[[Best of the Best]]'' | Mrs. Grady | |- | 1989 | ''The Karen Carpenter Story'' | Agnes Carpenter | |- | 1990 | ''[[Blue Steel]]'' | Shirley Turner | |- | 1990 | ''Shadowzone'' | Dr. Erhardt | |- | 1991 | ''In A Child's Name'' | Jean Taylor | |- | 1994 | ''[[Giorgino]]'' | Innkeeper | |- | 1994 | ''Tryst'' | Maggie | |- | 1994 | ''Tollbooth'' | Lillian | |- | 1994 | ''Someone Else's Child'' | Faye | |- | 1995 | ''Return to Two Moon Junction'' | Belle Delongpre | |- | 1995 | ''[[Virtuosity]]'' | Elizabeth Deane | |- | 1996 | ''The Stepford Husbands'' | Miriam Benton | |- | 1996 | ''Edie & Pen'' | Judge | |- | 1996 | ''Mulholland Falls'' | Esther | Non acreitada |- | 1996 | ''Frankenstein and Me'' | Mrs. Perdue | |- | 1996 | ''High School High'' | Principal Evelyn Doyle | |- | 1996 | ''2 Days in the Valley'' | Evelyn | |- | 1997 | ''Breast Men'' | Mrs. Saunders | Pelicula pa television<br />Nomada— Premios Satellite a la meyor actriz de repartu – Series, Miniseries o Películes de Televisión |- | 1997 | ''The Girl Gets Moe'' | Gloria | |- | 1997 | ''Gone Fishin'' | muyer en restorán Ensin acreitar |- | 1998 | ''Love Kills'' | Alena Heiss | |- | 1999 | ''A Map of the World'' | Nellie Goodwin | |- | 1999 | ''[[Cruel Intentions]]'' | Helen Rosemond | |- |1999 |''[[The Devil's Arithmetic]]'' | Aunt Eva | |- | 1999 | ''The Contract'' | Grandma Collins | |- | 2000 | ''More Dogs Than Bones'' | Iva Doll | |- | 2000 | ''Very Mean Men'' | Katherine Mulroney | |- | 2000 | ''Big Eden'' | Grace Cornwell | |- | 2000 | ''Silver Man'' | Val | |- | 2001 | ''After Image'' | Aunt Cora | |- | 2001 | ''Touched by a Killer'' | Judge Erica Robertson | |- | 2001 | ''Dial 9 for Love'' | Abbie | |- | 2002 | ''Manna from Heaven'' | Mother Cimeru | |- | 2003 | ''Finding Home'' | Esther | |- | 2004 | ''Clipping Adam'' | Grammy | |- | 2005 | ''Aurora Borealis'' | Ruth Shorter | |- | 2005 | ''Dancing in Twilight'' | Evelyn | |- | 2006 | ''Fat Rose and Squeaky'' | Bonnie | |- | 2006 | ''Me and Luke'' | Grandmother Glennie | |- | 2007 | ''A Dennis the Menace Christmas'' | Martha Wilson | |- | 2007 | ''The Last Ensin Eater'' | Miz Elda | |- | 2011 | ''[[Cassadaga]]'' | Claire | |- | 2013 | ''A Perfect Man'' | Abbie | |} == Intereses == * A principios de xineru de 2006, la páxina web especializada en cine [[Internet Movie Database|IMDb]] publicó un obituariu anunciando la muerte de Louise Fletcher en [[Las Vegas]] por causa de un [[ataque cardiacu]], anque pocu dempués retirar al comprobar que l'actriz inda siguía viva. * El so papel en ''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'' como Mildred Ratched foi consideráu como'l 5º más grande villanu de la historia del cine pola [[American Film Institute]] nel so 100 aniversariu, en xunu de 2003. [[100 Años de AFI... 100 Mayores Héroes y Villanos|Ver llista completa]]. == Premios == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Óscar a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premiu Globu d'oru]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios BAFTA]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1976'''||'''[[BAFTA a la meyor actriz]]'''||'''''[[One Flew Over the Cuckoo's Nest]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |} === [[Premios Saturn]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |'''1983'''||'''[[Saturn a la meyor actriz]]'''||'''''[[Brainstorm]]'''''||{{celda|Ganadora}} |- |'''1987'''||'''Saturn a la meyor actriz de repartu'''||'''''[[Flowers in the Attic]]'''''||{{celda|Nomada}} |- |} {{NF|1934||Fletcher, Louise}} {{Tradubot|Louise Fletcher}} [[Categoría:Actores y actrices d'Alabama]] [[Categoría:Persones de Birmingham (Alabama)]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 48f0r4xn6f0n6dhilr6iynsnj0u5dh2 0 93161 3709323 3708887 2022-08-18T13:41:23Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{otros usos|Jennifer Hudson (álbum)|l'álbum homónimu}} {{persona}} '''Jennifer Kate Hudson''' ([[Chicago]], [[12 de setiembre]] de [[1981]]) ye una [[actriz]], [[cantante]] y [[Vocera (comunicación)|vocera]] d'[[Estaos Xuníos]].<ref name=weightwatchers /> Saltó a la fama en 2004 como finalista de la [[American Idol (temporada 3)|tercer temporada]] de ''[[American Idol]]''. Como actriz, realizó'l so debú personalizando a Effie White en ''[[Dreamgirls]]'' (2006), pola que ganó l'aclamación mundial y un [[Academia d'Artes y Ciencies Cinematográfiques|Premiu de l'Academia]] a ''[[Óscar a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]]'', un [[Premiu Globu d'Oru|Globu d'Oru]], un [[Premios BAFTA|Premiu BAFTA]] y un [[Premios del Sindicatu d'Actores|Premiu del Sindicatu d'Actores]]. Tamién apaeció en películes como ''[[Sex and the City (película)|Sex and the City]]'' (2008), ''[[The Secret Life of Bees]]'' (2008) y ''[[Winnie Mandela (película)|Winnie Mandela]]'' (2013). Como cantante, Hudson ganó un [[Premiu Grammy]] pol so álbum debú, ''[[Jennifer Hudson (álbum)|Jennifer Hudson]]'', publicáu en 2008. Del álbum salió l'esitosu senciellu «[[Spotlight (cantar de Jennifer Hudson)|Spotlight]]» y foi [[Certificación de la RIAA|certificáu Oru pola RIAA]], con ventes cimeres a un millón de copies a nivel mundial. El so segundu álbum ''[[I Remember Me (álbum)|I Remember Me]]'', foi publicáu en 2011 y certificáu Oru pola [[RIAA]], d'esti álbum esprendió l'ésitu «[[Where You At]]». N'ochobre de 2008, dempués de que la madre, l'hermanu y el sobrín de Hudson fueron asesinaos nun tirotéu, Hudson salió de la vista pública mientres tres meses. Hudson volvió a entamar les sos apaiciones públiques en 2009 y dende entós presentóse nel ''[[Super Bowl XLIII]]'', los ''[[Premios Grammy]]'', ''[[American Idol]]'', y ''[[The Oprah Winfrey Show]]''.<ref>{{cita web|url= http://www.accesshollywood.com/jennifer-hudson-to-perform-on-oprah_article_14860|títulu= J-Hud to sing Friday on Oprah's show|publisher=Access Hollywood|date= 24 de febreru de 2009}}</ref> Hudson foi descrita como una amiga del Presidente [[Barack Obama]], quien la convidó p'apaecer con él nuna recaldación de fondos en [[Beverly Hills]] en mayu de 2009.<ref>{{Cite news| url=http://latimesblogs.latimes.com/lanow/2009/05/obama-visit-.html | work=Los Angeles Times | títulu=L.A. Now | date=27 de mayu de 2009 | fechaaccesu=6 de mayu de 2010}}</ref> Tamién se presentó na [[Casa Blanca]] na "Celebración de la Música dende'l Movimientu de los Derechos Civiles".<ref>[http://www.rollingstone.com/rockdaily/index.php/2010/02/12/dylan-mellencamp-baez-bring-civil-rights-songs-to-white-house/ ]{{dead link|date=March 2011}}</ref> Hudson vendió 1.280.000 álbumes y 2.237.000 senciellos n'Estaos Xuníos a partir de febreru de 2012.<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/articles/columns/reality-check/513688/top-24-american-idols-of-all-time|títulu=Top 24 'American Idol' Of All-Time|date=28 de febreru de 2012|work=Billboard|fechaaccesu=22 de setiembre de 2014}}</ref> Nel 2013, recibió una estrella nel [[Paséu de la Fama de Hollywood]].<ref name="Hollywood-walk-of-fame" /> Ella ye una [[sopranu dramática]], cola habilidá de cantar dende [[Índiz acústicu científicu|C3 hasta C#6]].{{ensin referencies|date=May 2015}} == Biografía == Hudson nació'l [[12 de setiembre]] de [[1981]] en [[Chicago]], [[Illinois]].<ref>{{cita noticia|títulu=Monitor|newspaper=[[Entertainment Weekly]]|date=Sep 13, 2013|issue=1276|page=28}}</ref><ref>{{cita web|url=http://allmovie.com/artist/jennifer-hudson-454405/bio|títulu=Person: Jennifer Hudson: Biography|work=[[AllMovie]]|fechaaccesu=8 de xunetu de 2009}}</ref> Ye la tercera y fía más nueva de Darnel Donnerson<ref>{{cita web|url=http://ssdi.rootsweb.ancestry.com |títulu=Social Security Death Index |publisher=Ssdi.rootsweb.ancestry.com |date=15 de xunetu de 2010 |fechaaccesu=10 de marzu de 2011}}</ref> y Samuel Simpson.<ref>{{cita noticia|url=http://www.suntimes.com/entertainment/175911,sho-cst-dream17.article|títulu=Living the dream|last=Hoekstra|first=Dave|date=16 d'avientu de 2006|work=Chicago Sun-Times |publisher=[[Sun-Times Media Group]]|fechaaccesu=8 de xunetu de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1808690669/bio |títulu=Yahoo Biography |publisher=Movies.yahoo.com |fechaaccesu=10 de marzu de 2011|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://movies.yahoo.com/movie/contributor/1808690669/bio|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> Creció como [[Ilesies bautistes|bautista]]<ref>{{cita web|author=The Associated Press|date= 20 de febreru de 2007|url= http://www.iht.com/articles/ap/2007/02/20/arts/NA-A-Y-CEL-US-People-Hudson.php|títulu= For Óscar nominee Jennifer Hudson, all roads lead back to church: 'I don't do clubes'|publisher=International Herald Tribute|fechaaccesu= 13 de setiembre de 2008|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.iht.com/articles/ap/2007/02/20/arts/NA-A-Y-CEL-US-People-Hudson.php|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> n'[[Englewood (Chicago)|Englewood]], [[Chicago]],<ref name="Biography Today">{{cita publicación |last1= |first1= |last2= |first2= |añu=2007 |títulu=Jennifer Hudson 1981– |journal=Biography Today |volume=17 |issue=1 |page=50|publisher=Omnigraphics, Inc.|issn=1058-2347 |doi= |url= |fechaaccesu= }}</ref> y asistió al [[Dunbar Vocational High School]], dende'l cual graduóse en 1999.<ref>{{cita web|url=http://www.chinadaily.com.cn/entertainment/2007-03/07/content_821386.htm |títulu=Chicago fetes hometowner Jennifer Hudson |publisher=Chinadaily.com.cn |fechaaccesu=2 d'agostu de 2011}}</ref> Ella cita a [[Whitney Houston]], [[Aretha Franklin]] y [[Patti LaBelle]] como les sos mayores influencies ya inspiración.<ref name=teenmusic>{{cita web|author=World Entertainment News Network|date= 7 de febreru de 2008|url= http://www.teenmusic.com/d/142059/1020/dreamgirls-star-hudson-dreams-of-houston-duet.html|títulu= Dreamgirls Star Hudson Dreams Of Houston Duet|publisher=Teen Music|fechaaccesu= 11 de setiembre de 2007|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.teenmusic.com/d/142059/1020/dreamgirls-star-hudson-dreams-of-houston-duet.html|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> A los siete años d'edá, empezó la so carrera nel coru de la ilesia y realizando teatru comuñal cola ayuda de la so güela materna, Julia.<ref>Biography Today, p. 50.</ref> Matricular na Universidá de Langston pero retiróse dempués d'un semestre por cuenta de señardá y tristura col clima, y rexistróse nel [[Kennedy–King College]].<ref>Biography Today, p. 51.</ref> En xineru de 2002, Hudson robló'l so primer contratu discográficu con [[Righteous Records]], un sellu discográficu independiente con sede en Chicago. Foi absuelta del so contratu de cinco años de duración con Righteous Records por que pudiera presentase en ''[[American Idol]]'' en 2004. == Carrera == === 2004-2005: American Idol === {{VT|American Idol (temporada 3)}} Hudson participó nel casting de la [[American Idol (temporada 3)|tercer temporada]] de ''[[American Idol]]'' n'[[Atlanta]] comentando que tuviera cantando nel [[Disney Cruise Line]] (a bordu del [[Disney Wonder]]) los pasaos meses (como una de les Muses de ''[[Hércules (película de 1997)|Hércules]]''); y el xuez [[Randall Darius Jackson]] dixo: "Esperamos ver más qu'una actuación de cruceru de parte to".{{ensin referencies|date=April 2011}} Hudson recibió'l más altu númberu de votos nel "Top 9" dempués de la so interpretación de la tema «[[Circle of Life]]» d'[[Elton John]] el 6 d'abril de 2004, pero dos selmanes dempués foi esaniciada mientres el "Top 7" dempués de la so interpretación de la tema «Weekend in New England» de [[Barry Manilow]]. La siella d'eliminación consistía en tres muyeres afro-americanes les cualos xeneró discutiniu.<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1486564/20040423/id_1235723.jhtml |títulu='Idol' Jennifer Hudson Says She Was Robbed |publisher=MTV |date=23 d'abril de 2004 |fechaaccesu=9 de payares de 2008}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.people.com/people/article/0,,631910,00.html |títulu=Jennifer Hudson Moves to 'Better Place' |publisher=People |author=Silverman, Stephen M. |date=8 de payares de 2008 |fechaaccesu=9 de payares de 2008}}</ref> En mayu de 2009, [[MTV]] incluyó a Hudson como la sesta y más grande ''American Idol'' y señaló la so salida como'l más atanante de tolos tiempos.<ref>May 21, 2009, The 10 Greatest 'American Idol' Contestants Of All Time: Latest champ Kris Allen didn't make our list, but you might be surprised by who did. James Montgomery, ''MTV''. [http://www.mtv.com/news/articles/1611933/10-greatest-american-idol-contestants-all-time.jhtml]</ref> En mayu de 2010, el diariu ''[[Los Angeles Time]]'' afirmó que Hudson yera la tercera gran participante de ''Idol'' na hestoria del show, allugándose detrás de la ganadora de la primer temporada [[Kelly Clarkson]] y la ganadora de la cuarta temporada [[Carrie Underwood]].<ref>{{cita noticia |author=Shirley Halperin |url=http://latimesblogs.latimes.com/americanidoltracker/2010/05/the-ultimate-american-idol-power-ranking-after-9-seasons-and-120-contestants-kelly-clarkson-still-re.html |títulu=The ultimate 'American Idol' power ranking: 120 contestants on, Kelly Clarkson still reigns supreme |work=Los Angeles Times |date=31 de mayu de 2010 |fechaaccesu=10 de marzu de 2011}}</ref> === 2006-2007: Dreamgirls y estrellalgu === {{VT|Dreamgirls|}} Nuna de les sos primer apaiciones nuna grabación, Hudson ye incluyida nun dueto, «The Future Ain't What It Used to Be» nel álbum ''[[Bat Out of Hell III: The Monster Is Loose]]'' de [[Meat Loaf]]. En setiembre de 2006, Hudson interpretó'l cantar «Over It», en direuto nel ''Morning News'' de [[WFLD|Fox Chicago]]. Na entrevista comentó que'l cantar sería incluyida nel so álbum debú, que llanzaríase a empiezos de 2007; sicasí, esto foi primero que va roblar con un sellu discográficu.<ref>{{cita web|date= 7 de setiembre de 2005|url= http://youtube.com/watch?v=OyUicGJgyGM|títulu= Jennifer Hudson sings 'Over It'|publisher=YouTube|fechaaccesu= 9 de xunetu de 2006}}</ref> En payares de 2006, Hudson robló un contratu discográficu con [[Aresta Records]].<ref>{{cita web|url=http://today.msnbc.msn.com/id/15841783/ns/today-entertainment/t/jennifer-hudson-signs-clive-davis/#.TyefEFxSQ9O|títulu=Jennifer Hudson signs with Clive Davis|date=21 de payares de 2006|fechaaccesu=1 de febreru de 2012|publisher=msnbc.com}}</ref> En ''[[The Oprah Winfrey Show]]'', Hudson anunció los sos planes d'entrar al estudiu en marzu de 2007.{{ensin referencies|date=April 2011}} Hudson dixo en ''[[The Tyra Banks Show]]'', el 23 de febreru de 2007, qu'ella rematara'l primer cantar del álbum.{{ensin referencies|date=April 2011}} Hudson tamién grabó un cantar qu'ella co-escribió con [[Bill Grainer]] y [[Earl Powell]] llamada «Stand Up», que foi lliberáu como abre boques nel so sitiu web pa fanáticos. El cantar foi producida polos nativos de Chicago Powell and Herman Little III, quien tamién realizaron los arreglos del cantar.<ref>{{cita web|url= http://www.discogs.com/Jennifer-Hudson-Jennifer-Hudson/release/5715124|títulu= Jennifer Hudson - Jennifer Hudson (CD, Album) at Discogs|publisher=Discogs|fechaaccesu= 21 de mayu de 2015}}</ref> El power-ballada taría disponible tiempu dempués na edición de luxu del [[Jennifer Hudson (álbum)|álbum debú homónimu]] de Hudson como material adicional. En payares de 2005, Hudson foi escoyida nel papel d'[[Effie White]] pa l'[[Dreamgirls|adautación cinematográfica]] del musical ''[[Dreamgirls (musical)|Dreamgirls]]'', que tamién incluyía a [[Jamie Foxx]], [[Beyoncé Knowles]] and [[Eddie Murphy]]. El papel, orixinalmente creáu nuna actuación de Broadway por [[Jennifer Holliday]],{{ensin referencies|date=April 2011}} marcó'l debú interpretativu de Hudson na pantalla. Ganó'l papel sobre más de cientos d'actrices y cantantes profesionales, incluyendo [[Fantasia Barrino]].<ref>{{Cite news|author=Susan Wloszczyna|date= 16 de payares de 2005|url= http://www.usatoday.com/life/movies/news/2005-11-16-hudson-dreamgirls_x.htm|títulu= 'Idol' finalist Hudson lands lead in 'Dreamgirls' filme|work=USA Today |fechaaccesu= 11 de setiembre de 2007}}</ref> El rodaxe de ''Dreamgirls'' empezó'l 9 de xineru de 2006, y la película foi llanzada limitadamente el 25 d'avientu de 2006, con estrenu nacional el 12 de xineru de 2007. Hudson ganó aponderamientos pol so rendimientu interpretativu en pantalla del cantar «[[And I Am Telling You I'm Not Going]]», el cantar líder del papel, que fuera grabáu enantes, y algamó el estatus d'estándar musical, gracies a la interpretación definitiva de [[Jennifer Holliday]]. ''[[The New York Observer]]'' describió la interpretación de Hudson nel cantar como "cinco melifluos", minutos ''molto vibrato'' qu'han catapultado de secute a Ms. Hudson... na posición de principal candidatu a la meyor actriz de repartu nos [[Premios Óscar|Premiu Óscar]]".<ref>{{Cite news|url=http://www.observer.com/node/52981 |títulu=Dreamgirls Wakes Up |publisher=The New York Observer |author=Vilkomerson, Sara |date=3 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=9 de payares de 2008}}</ref> ''Newsweek'' dixo que cuando'l espectadores escuchar a Hudson cantar el cantar, ella "va dexar la piel de pita en tol mundu".<ref>{{cita web|url=http://www.msnbc.msn.com/id/16056454/ |títulu=Hudson steals 'Dreamgirls,' flirts with Óscar |publisher=MSNBC |date=11 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=9 de payares de 2008}}</ref> ''[[Variety]]'' escribió que la interpretación de Hudson "trai a mentar debú como'l de [[Barbra Streisand]] en ''[[Funny Girl]]'' o [[Bette Midler]] en ''[[La rosa]]'', con una voz como la de la moza Aretha".<ref>{{cita web|url=http://www.darriafilm.com/liza/blog/the_best_of_2006_jennifer_hudsons_rendition_of_and |títulu=The Best of 2006: Jennifer Hudson's rendition of "And I Am Telling You" |publisher=Culturekitchen.com |author=Pollan, Michael |date=22 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=9 de payares de 2008}} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref> La versión de Hudson de la tema «[[And I Am Telling You I'm Not Going]]» debutó nel #98 del [[Billboard Hot 100]] el 13 de xineru de 2007.{{ensin referencies|date=April 2011}} La tema de ''Dreamgirls'' convertir nel primer ésitu top 10 de Hudson na llista ''Hot Adult R&B Airplay'' de [[Billboard]] el 24 de febreru de 2007.{{ensin referencies|date=April 2011}} «[[Love You I Do]]» foi nomáu nel 2007 a [[Óscar al meyor cantar orixinal|Meyor cantar orixinal]] y ganó nel 2008 [[Premiu Grammy al meyor cantar escritu pa una película, televisión o otru mediu visual|Meyor cantar escritu pa una película, televisión o otru mediu visual]]. [[Ficheru:Jennifer Hudson crop.jpg|thumb|Hudson en 2007]] Como [[Effie White]], Hudson ganó 29 premios de los críticos de cine como Meyor Actriz de Repartu y Artista Revelación en 2006. Ganó'l [[Premiu Globu d'Oru|Globu d'Oru]] como Meyor Actriz de Repartu. Amás, foi nomada Meyor Actriz de Repartu pola [[Broadcast Film Critics Association]] y tamién pol [[Sindicatu d'Actores de Cine]]. Dempués de ver l'actuación de Hudson en ''Dreamgirls'', [[Simon Cowell]] grabó un mensaxe de felicitaciones pa ella, que foi emitíu en ''[[The Oprah Winfrey Show]]''.<ref name=tape>{{cita web|author=Ruben V. Nepales|date= 17 de xineru de 2007|url= http://globalnation.inquirer.net/news/news/view_article.php?article_id=43821|títulu= Golden Globe winners have ties, memories of RP|publisher=Global Nation|fechaaccesu= 11 de setiembre de 2007|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://globalnation.inquirer.net/news/news/view_article.php?article_id=43821|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> Cola edición de marzu de 2007, Jennifer Hudson convertir na tercer celebridá afro-americana y la primera cantante afro-americana n'apaecer na portada de ''[[Vogue (revista)|Vogue]]''.<ref>{{cita web|author=WENN|date = 13 de febreru de 2007|url = http://www.hollywood.com/news/Hudson_Makes_History_with_Vogue_Cover/3657023|títulu = Hudson Makes History with 'Vogue' Cover|work=Hollywood| fechaaccesu = 11 de setiembre de 2007|url=http://www.hollywood.com/news/movies/3657023/jennifer-hudson-makes-history-with-vogue-cover?page=all}}</ref> El 11 de febreru de 2007, la [[Premios BAFTA 2006|edición Non. 60]] de los [[Premios BAFTA]] tuvo llugar en [[Londres]], pero Hudson nun pudo asistir p'aceptar el so premiu a [[BAFTA al meyor actor de repartu Meyor actriz de repartu]]. El premiu BAFTA perdióse y Hudson nun lo recibió hasta'l 22 d'abril de 2011, cuando foi presentáu a ella nel ''[[Graham Norton Show]]''. El 25 de febreru de 2007, ganó'l [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] a [[Óscar a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] pol so papel na película. Mientres el so discursu d'aceptación, Hudson dixo: "Oh por Dios, tengo de tomar esti momentu. Nun puedo creelo. Miren lo que Dios puede faer. Nunca creyí que llegaría a ganar. [...] Si la mio güela tuviera equí pa veme agora. Ella yera'l mio más grande inspiración". Tamién concluyó'l so discursu estimando a Jennifer Holliday.<ref>{{cita web|date= 26 de febreru de 2007|url= http://newsmax.com/archives/articles/2007/2/25/230344.shtml|títulu= 'Dreamgirl' Jennifer Hudson Wins Óscar|publisher=News Max|fechaaccesu= 13 de setiembre de 2008}}</ref> Más tarde en 2007, l'alcalde de la so ciudá natal, Chicago, [[Richard M. Daley]], declaró'l 6 de marzu como'l "Día de Jennifer Hudson".<ref>{{Cite news|url= http://www.guardian.co.uk/film/2007/mar/07/news5|títulu= In brief: Chicago celebrates Jennifer Hudson Day|work=The Guardian | location=London |date= 7 de marzu de 2007 | fechaaccesu=6 de mayu de 2010}}</ref><ref>{{Cite news|url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/6426135.stm|títulu= City honours actress with own day|publisher=BBC News'', Wednesday|date= 7 de marzu de 2007}}</ref> Foi convidada pa xunise a l'[[Academia d'Artes y Ciencies Cinematográfiques]] el 18 de xunu, xunto a otres 115 persones pal añu 2007.<ref>{{cita web|author=Associated Press|date= 19 de xunu de 2007|url= http://abclocal.go.com/kabc/story?section=entertainment&id=5400194|títulu= Film Academy Convides 115 New Members|publisher=abc7|fechaaccesu= 13 de setiembre de 2008}}</ref><ref>{{cita web|author=Leslie Unger|date= 18 de xunu de 2007|url= http://www.oscars.org/press/pressreleases/2007/07.06.18.html|títulu= Academy Convides 115 to Become Members|publisher=Óscars|fechaaccesu= 13 de setiembre de 2008 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20071224094334/http://www.oscars.org/press/pressreleases/2007/07.06.18.html |archivedate = 24 d'avientu de 2007}}</ref> ''[[Entertainment Weekly]]'' punxo'l so rendimientu na final de la década, diciendo, "De xuru, l'actuación de [[Beyoncé]] foi xenial. Y la d'[[Eddie Murphy]] foi impresionante. Pero nun había realmente una sola razón pola que toos van entainar a ver ''Dreamgirls'' si nun fora pola interpretación de Hudson nel clásicu «And I'm Telling You I'm Not Going». Cuando ella cantó "You're not gonna love me", nun foi solo una lletra - yera un acontecimientu".<ref>Geier, Thom; Jensen, Jeff; Jordan, Tina; Lyons, Margaret; Markovitz, Adam; Nashawaty, Chris; Pastorek, Whitney; Rice, Lynette; Rottenberg, Josh; Schwartz, Missy; Slezak, Michael; Snierson, Dan; Stack, Tim; Stroup, Kate; Tucker, Ken; Vary, Adam B.; Vozick-Levinson, Simon; Ward, Kate (December 11, 2009), "THE 100 Greatest MOVIES, TV SHOWS, ALBUMS, BOOKS, CHARACTERS, SCENES, EPISODES, SONGS, DRESSES, MUSIC VIDEOS, AND TRENDS THAT ENTERTAINED US OVER THE PAST 10 YEARS". Entertainment Weekly. (1079/1080):74-84</ref> === 2008-2009: Winnie Mandela y Jennifer Hudson === {{VT|Winnie Mandela (película)|Jennifer Hudson (álbum)}} En mayu de 2008, Hudson apaeció na película ''[[Sex and the City (película)|Sex and the City]]'' como Louise, l'asistente de [[Carrie Bradshaw]]. El rodaxe remató n'avientu de 2007 y la película foi estrenada'l 30 de mayu de 2008.<ref name="sex and the city">{{cita noticia|author=Leslie Simmons|date= 11 de setiembre de 2007|url= http://www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/news/y3iff4aa14eba3699af39efe7af7y997eb3|títulu= Hudson moves to 'Sex and the City' movie|publisher=The Hollywood Reporter|fechaaccesu= 11 de setiembre de 2007 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20071012164116/http://hollywoodreporter.com/hr/content_display/news/y3iff4aa14eba3699af39efe7af7y997eb3 <!-- Bot retrieved archive --> |archivedate = 12 d'ochobre de 2007}}</ref> N'ochobre de 2008, Hudson realizó la so tercer apaición cinematográfica en ''[[The Secret Life of Bees]]'' como Rosaleen, la figura materna de Lily Owens ([[Dakota Fanning]]). Na película, tamién tán los sos compañeros nomaos al Óscar [[Queen Latifah]] y [[Sophie Okonedo]], según tamién [[Alicia Keys]]. La película estrenó'l 17 d'ochobre de 2008, y recaldó más de $37 millones en taquilla. La película ganó dos [[People's Choice Awards]] en xineru de 2009 nes categoríes ''Película Favorita de Drama'' y ''Película Independiente Favorita''. La película tamién recibió nueve nominaciones nos [[Premios Black Reel]], ganando trés d'elles. Hudson foi nomada pola so actuación na película, pero perdió por [[Queen Latifah]]. La película tamién recibió ocho nominaciones nos [[NAACP Image Award]] de 2009, incluyendo una nominación pa Hudson pola so actuación. En 2009, Hudson interpretó a Kathy Archenault en ''[[Winged Creatures]]'', una película basada na novela de [[Roy Freirich]], xunto a Dakota Fanning and [[Forest Whitaker]]. El nome de la película foi camudáu de ''Winged Creatures'' a ''Fragments''.{{ensin referencies|date=April 2011}} Foi estrenáu en DVD el 4 d'agostu de 2009. En 2010, Hudson empezó a filmar la [[película biográfica]] ''[[Winnie Mandela (película)|Winnie Mandela]]''<ref name="myweku1">{{cita web|url=http://www.myweku.com/2010/11/jennifer-hudson-and-terrence-howard-winnie-trailer/ |títulu=Winnie – Jennifer Hudson and Terrence Howard |publisher=Myweku.com |date=18 de payares de 2010 |fechaaccesu=10 de marzu de 2011}}</ref> basáu nel políticu sudafricano [[Winnie Madikizela-Mandela|Winnie Mandela]]<ref name="myweku1"/> xunto a [[Terrence Howard]] y empobináu por [[Darrell Roodt|Darrell J. Roodt]].<ref name="thedailybeast1">{{cita web|url=http://www.thedailybeast.com/blogs-and-stories/2011-02-20/jennifer-hudson-interview-on-winnie-weight-loss-new-album-more/ |títulu=Jennifer Hudson Interview on Winnie, Weight Loss, New Album, More |publisher=The Daily Beast |date=20 de febreru de 2011 |fechaaccesu=10 de marzu de 2011|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.thedailybeast.com/blogs-and-stories/2011-02-20/jennifer-hudson-interview-on-winnie-weight-loss-new-album-more/|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> Andre Pieterse & Roodt y Paul L. Johnson basen el guión de la película na biografía d'Anne Marie du Preez Bezdrob, ''Winnie Mandela: Una Vida''.<ref>{{cita noticia|last=Fleming |first=Michael |url=http://www.variety.com/article/VR1118011521.html?categoryid=13&cs=1 |títulu=Jennifer Hudson to star in 'Winnie' |work=Variety |date=17 de payares de 2009 |fechaaccesu=10 de marzu de 2011}}</ref> El Sindicatu de Trabayadores Creativos de Sudáfrica opunxéronse a esta eleición, declarando qu'emburriaren a una moratoria sobre la película si'l casting nun se revierte.<ref>{{Cite news|url=http://movies.yahoo.com/feature/afp-south-africa-jennifer-hudson.html|títulu=South African actors 'want Hudson out of Mandela filme'|publisher=[[American Free Press]]|date=7 d'avientu de 2009|fechaaccesu=8 d'avientu de 2009}}</ref> Winnie Mandela amenació con entamar aiciones llegales por esta película, declarando que nun foi "consultada" sobre la película.<ref>{{cita noticia|last=Berger |first=Sebastien |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/southafrica/7079001/Winnie-Mandela-threatens-llegal-action-over-film.html |títulu=Winnie Mandela threatens llegal action over filme |work=Daily Telegraph |location=UK |date=26 de xineru de 2010 |fechaaccesu=10 de marzu de 2011}}</ref> ''Winnie Mandela'' foi orixinalmente programada pa ser estrenada n'avientu de 2001; el tráiler foi publicáu en 2010.<ref name="thedailybeast1"/> [[Image Entertainment]] estrenó la película'l 6 de setiembre de 2013.<ref name="trailer">{{cita web |títulu = Jennifer Hudson's Winnie Mandela Trailer Hits the Web—Watch! | url = http://www.eonline.com/news/446963/jennifer-hudson-s-winnie-mandela-trailer-hits-the-web-watch?utm_medium=rssfeeds | fechaaccesu = 8 d'agostu de 2013}}</ref><ref name="comingsoon">{{cita web|url=http://www.comingsoon.net/films.php?id=61005|títulu=Winnie Mandela @ ComingSoon.net|publisher=Comingsoon.net|fechaaccesu=22 de setiembre de 2014}}</ref> En xineru de 2008, Hudson tornó al estudiu pa grabar nuevos cantares pal so álbum d'estudiu debú. La so compañía discográfica amosar en desalcuerdu cola direición que-y taben dando musicalmente a Hudson y decidieron refugar los antiguos cantares y sicasí, centrase en nueves. Hudson trabayu con [[Ryan Tedder]] y [[Timbaland]] nun par de cantares. El so senciellu debú, «[[Spotlight (cantar de Jennifer Hudson)|Spotlight]]» foi estrenada'l 10 de xunu de 2008 y convirtióse nel primer ésitu top 40 de Hudson algamando la posición Non. 24 nel [[Billboard Hot 100]] y convirtiéndose nun ésitu top 20 en Reinu Xuníu Turquía. El so álbum d'estudiu debú ''[[Jennifer Hudson (álbum)|Jennifer Hudson]]'' foi publicáu'l 30 de setiembre de 2008 pol sellu [[Aresta Records]] y foi escritu por [[Ne-Yo]], quien co-produció xunto a [[Stargate (equipu de producción)|Stargate]]. Contribuyentes adicionales nel álbum inclúin [[Timbaland]], [[Missy Elliott]], [[Robin Thicke]], [[Harvey Mason, Jr.]], [[Diane Warren]], [[Earl Powell]] y [[Christopher Stewart|"Tricky" Stewart]], ente otros.<ref>{{cita web|author=Jonathan Cohen|date= 19 de mayu de 2008|url= http://www.billboard.com/articles/news/1045358/debú-jennifer-hudson-album-due-in-september|títulu= Debú Jennifer Hudson Album Due In September|work=Billboard |fechaaccesu= 13 de setiembre de 2008}}</ref> L'álbum debutó nel #2 del [[Billboard 200]] con 217.000 copies n'Estaos Xuníos y recibió comentarios positivos. N'agostu de 2009, l'álbum vendiera 739.000 copies n'Estaos Xuníos, recibiendo certificación d'Oru por superar ventes de 500.000. Ella interpretó'l cantar «All Dressed in Love» pa la banda sonora de la película ''[[Sex and the City (película)|Sex and the City]]'', que foi publicáu'l 27 de mayu de 2008.<ref>{{cita web|author=Wilson Morales|date= 7 de mayu de 2008|url= http://www.blackfilm.com/20080502/features/jenniferhudson.shtml|títulu= Sex and the City: The Movie|publisher=Black Film|fechaaccesu= 13 de setiembre de 2008}}</ref> Hudson interpretó l'himnu nacional na [[Convención Nacional Demócrata de 2008]]. El segundu senciellu del álbum diba ser llanzáu n'ochobre de 2008, y establecióse orixinalmente «My Heart» primero que «[[If This Isn't Love (cantar de Jennifer Hudson)|If This Isn't Love]]» fora escoyíu oficialmente como segundu senciellu. Dempués de que tres miembros de la so familia fueren brutalmente asesinaos, el senciellu foi re-programáu pa xineru de 2009. Sicasí, en xineru de 2009, el so sellu decidió retardar el llanzamientu del segundu senciellu una vegada más, pa depués afitar una fecha en febreru de 2009. Dempués del llanzamientu de «If This Isn't Love», el senciellu col tiempu algamó la posición #63 nel [[Billboard Hot 100]] y el #37 nel [[UK Singles Chart]]. El tercer senciellu foi anunciáu como «Pocketbook» en collaboración con [[Ludacris]] n'abril de 2009, pa ser llanzáu en xunu de 200, a pesar de les especulaciones de que'l tercer senciellu sería «My Heart» dempués de ser atayáu como segundu senciellu. En mayu de 2009, «Pocketbook» foi atayáu como tercer senciellu por cuenta de respuesta negativa de los fans y el disgustu de la crítica. El tercer senciellu foi entós re-programáu como «[[Giving Myself]]» y foi publicáu'l 2 de xunu de 2009 n'Estaos Xuníos. El so álbum debú collechó tres nominaciones nos [[Premios Grammy de 2009|Premios Grammy]] de 2009 nes categoríes [[Premiu Grammy a la meyor interpretación vocal de R&B femenina|Meyor interpretación vocal de R&B femenina]] por «Spotlight», Meyor interpretación vocal femenina R&B por un dúu o grupu vocal por «[[I'm His Only Woman]]» con [[Fantasia Barrino]], y [[Premiu Grammy al meyor álbum de R&B|Meyor álbum de R&B]] por ''[[Jennifer Hudson (álbum)|Jennifer Hudson]]''. Ella ganó la postrera d'estes y presentóse na ceremonia de premios.<ref>{{cita web|url= http://www.realitytvworld.com/news/carrie-underwood-and-jennifer-hudson-perform-at-grammy-awards-8302.php|títulu= Carrie Underwood and Jennifer Hudson to perform at Grammy Awards}}</ref> === 2009-2011: I Remember Me y otres actividaes === {{VT|I Remember Me (álbum)}} [[Ficheru:Jennifer Hudson sings national anthem at Super Bowl 43.jpg|thumb|Primer apaición de Hudson dempués del asesinatu de tres miembros de la so familia, incluyendo la so madre, canta'l [[The Star-Spangled Banner|Himnu Nacional]] nel [[Super Bowl XLIII]]]] [[Ficheru:Jennifer Hudson 2011 AA.jpg|thumb|right|Hudson na edición #83 de los [[Premiu Óscar de 2010|Premios Óscar]] en 2011]] En febreru de 2009, Hudson fixo la so primer apaición dende los asesinatos cuando cantó ''[[The Star-Spangled Banner]]'' nel [[Super Bowl XLIII]].<ref>{{cita web|títulu = Jennifer Hudson Wasn't Singing|fechaaccesu = 7 d'agostu de 2009|publisher=inmusic.ca|url = http://inmusic.ca/Bell.Sympatico.CMS/CmsTemplates/JE/Music/FeedsArticleTemplate.aspx?NRMODE=Published&NRNODEGUID={18F882D2-DE30-4310-A41D-DE375A211539}&NRORIGINALURL=%2fnews_and_features%2fcontentposting_news%3fnewsitemid%3d27410%26feedname%3dBUM_MUSIC_NEWS_EN%26show%3dFalse%26number%3d0%26showbyline%3dTrue%26subtitle%3d%26detect%3d%26abc%3dabc%26date%3dFalse&NRCACHEHINT=Guest&feedname=BUM_MUSIC_NEWS_EN&number=0&newsitemid=27410&showbyline=True&abc=abc&show=False&date=False&ICPAGENO=2#IC_TOP}} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref><ref>{{cita web |date=1 de febreru de 2009 |títulu=Hudson's Emotional Return |publisher=Yahoo! Music |url=http://new.music.yahoo.com/blogues/realityrocks/132160/jennifer-hudsons-super-return|fechaaccesu=1 de febreru de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.people.com/people/article/0,,20252441,00.html |títulu=Jennifer Hudson to Sing National Anthem at Super Bowl |publisher=People.com |date=14 de xineru de 2009 |fechaaccesu=2 d'agostu de 2011}}</ref> Ella realizó una xira per Estaos Xuníos xunto a [[Robin Thicke]] en 2009.<ref>{{cita web|url=http://apnews.myway.com/article/20090202/D96342300.html |títulu=Hudson performs for first time since Oct slayings |publisher=Apnews.myway.com |fechaaccesu=10 de marzu de 2011}}</ref> A empiezos de 2009, Hudson sufrió "fatiga del gargüelu" y tuvo que re-programar los sos conciertos del 16 al 19 de mayu de 2009.<ref>{{cita web|author= |url=http://www.singersroom.com/news/3765/Jennifer-Hudson-Takes-Throat-Forced-Break-From-Tour-Postpones-Final-Dates |títulu=Jennifer Hudson Takes Throat Forced Break From Tour, Postpones Final Dates |publisher=Singersroom.com |date=5 de mayu de 2009 |fechaaccesu=10 de marzu de 2011}}</ref> Ella cantó «[[Will You Be There]]» nel [[Funeral de Michael Jackson]] en xunetu de 2009.<ref>{{Cite news |url=http://latimesblogs.latimes.com/music_blog/2009/07/michael-jackson-memorial-jennifer-hudson-sings-will-you-be-there.html |títulu=Michael Jackson memorial: Jennifer Hudson sings 'Will You Be There'|last=Powers|first=Ann|author2=Martens, Todd|date=7 de xunetu de 2009|work=Los Angeles Times|fechaaccesu=8 de xunetu de 2009}}</ref> Hudson grabó «Neither One of Us (Wants to Be the First to Say Goodbye)», orixinalmente interpretada por [[Gladys Knight & the Pips]] pa ''American Idol Season 3: Greatest Soul Classics'' - l'álbum oficial de la tercer temporada de ''[[American Idol]]''. Tamién interpretó'l cantar «Easy to be Hard» pal musical ''[[Hair (musical)|Hair]]'';{{ensin referencies|date=April 2011}} ya inclúyese nel segundu álbum de [[Ne-Yo]] ''[[Because of You (álbum de Ne-Yo)|Because of You]]'', nel cantar, «Leaving Tonight». Hudson cantó «Dancing a Catchy Rhythm» con [[Brooke White]].{{ensin referencies|date=April 2011}} Hudson interpretó un especial de Navidá en ABC n'avientu de 2009 llamáu ''Jennifer Hudson: I'll Be Home for Christmas''. Mientres l'especial, alicaba les sos navidaes infantiles con actuaciones musicales filmados nos sos llugares favoritos de Chicago. Hudson tamién visitó los miembros de les sos familia, amigos y otres influencies de la niñez mientres la emisión.<ref>{{Cite news | author=Joyce Eng | títulu= Jennifer Hudson Locks in Christmas Special| url=http://www.tvguide.com/News/Jennifer-Hudson-Locks-1010599.aspx| work=TVGuide.com}}</ref> El 22 de xineru de 2010, Hudson apaeció nel teletón ''Hope for Haiti Now: A Global Benefit for Earthquake Relief', interpretando l'ésitu de [[The Beatles]] «Let It Be (cantar)|Let it Be». La tresmisión xeneró $61 millones en donaciones a partir del 26 de xineru de 2010.<ref>{{cita web|url=http://www.multichannel.com/article/445900-Hope_For_Haiti_s_Total_Now_At_61_Million_And_Counting.php |títulu=Hope For Haiti's Total Now At $61&nbsp;Million – And Counting |publisher=Multichannel News |date=26 de xineru de 2010 |fechaaccesu=10 de marzu de 2011|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.multichannel.com/article/445900-Hope_For_Haiti_s_Total_Now_At_61_Million_And_Counting.php|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> Tamién, esi añu, Hudson grabó'l cantar «One Shining Moment» pal [[Campeonatu de la División I de Baloncestu Masculino de la NCAA]]. En 2010, Hudson convertir na vocera para [[Weight Watchers]].<ref name=weightwatchers>{{cita web|títulu=Jennifer Hudson Is the New Face–and Body!–of Weight Watchers|url=http://stylenews.peoplestylewatch.com/2010/04/01/jennifer-hudson-is-weight-watchers-new-face/|work=People|author=Tan, Michelle|date=1 d'abril de 2010}}</ref><ref>{{Cite news|títulu = Jennifer Hudson: New face of Weight Watchers|url = https//www.cnn.com/2010/SHOWBIZ/04/01/jennifer.hudson.weight.watchers.ppl/index.html |publisher=CNN | date = 1 d'abril de 2010|deadurl=yes}}{{Dead link|date=May 2010}}</ref> Ella perdió 56 llibres (25 kg) nel últimu añu y "nun quier perder más pesu".<ref>{{cita web |url=http://www.nationalledger.com/ledgerpop/article_272633766.shtml |títulu= Jennifer Hudson Instyle Confession – Size 16 to 6 and Lost 56 Pounds |work=National Ledger |date=4 d'agostu de 2010 |fechaaccesu=5 d'agostu de 2010}}</ref> Sicasí, el 10 de febreru de 2011, apaeció en ''[[The Oprah Winfrey Show]]'' y reveló que perdiera un total de 80 llibres.<ref>{{cita web|url=http://www.oprah.com/oprahshow/Jennifer-Hudsons-Incredible-Weight-Loss-Journey/2|títulu=Jennifer Hudson's Incredible Weight Loss|work=[[The Oprah Winfrey Show|Oprah.com]]|date=10 de febreru de 2011|fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> La so autobiografía, ''I Got This: How I Changed My Ways and Lost What We Weighed Me Down'', detallando la so perdida de pesu. <ref>{{cita web|last=Swerdlick |first=David |url=http://www.theroot.com/views/jennifer-hudson-pens-new-memoir |títulu=I Got This: Jennifer Hudson's Latest Book |publisher=Theroot.com |date=21 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=9 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{cita web| last=Arceneaux |first=Michael |url=http://www.bet.com/news/celebrities/2011/06/08/jennifer-hudson-lands-book-deal.html |títulu=Jennifer Hudson Lands Book Deal &#124; News |publisher=BET |fechaaccesu=9 d'abril de 2012}}</ref><ref>''I Got This: How I Changed My Ways and Lost What Weighed Me Down'', Jennifer Hudson. New York: Dutton (2012) ISBN 978-0-525-95277-0</ref> Nel tempranu desenvolvimientu del álbum ''[[I Remember Me (álbum)|I Remember Me]]'', Ne-Yo dixo a [[Y!|Y! Online]] que Hudson taba llista pa sacar el so llau más persones nel segundu álbum d'estudiu y que'l tenía de producir l'álbum. El dixo "Ella pasó por enforma nel últimu añu, tien enforma de que falar", el continuu. "Ella definitivamente volvióse más fuerte. Les coses que travesó y aun así sigue siendo optimista y feliz. Ye emocionante".<ref>{{cita web|url=http://uk.eonline.com/uberblog/marc_malkin/b145009_who_wants_whitney_jennifer_hudson_duet.html |títulu=Who Wants a Whitney & Jennifer Hudson Duet? |publisher= Y! Online|date=18 de setiembre de 2009 |fechaaccesu=10 de marzu de 2011}}</ref> Hudson publico'l so segundu álbum d'estudiu ''[[I Remember Me (álbum)|I Remember Me]]'' el 22 de marzu de 2011. Debutó nel #2 en ''[[Billboard 200]]'' vendiendo 165.000 copies na so primer selmana de llanzamientu.<ref>{{cita noticia|url=http://content.usatoday.com/communities/idolchatter/post/2011/03/chris-brown-jennifer-hudson-debú-in-the-billboard-200s-two-top-spots/1 |títulu=Chris Brown, Jennifer Hudson debú in The Billboard 200's two top spots |publisher=Content.usatoday.com |date=30 de marzu de 2011 |fechaaccesu=2 d'agostu de 2011}}</ref> El 24 de xineru de 2011, Hudson estreno'l senciellu líder del álbum «[[Where You At]]».<ref>[http://web.archive.org/web/http://irememberme.jenniferhudson.com/uncategorized/where-you-at Review] {{dead link|date=September 2014}}</ref> Foi escritu por [[R. Kelly]] y producíu por [[Harvey Mason, Jr.]]<ref>{{cita web|url=http://www.rap-up.com/2011/01/20/new-music-jennifer-hudson-where-you-at-snippet|títulu=Snippet|work=Rap-Up.com|fechaaccesu=22 de setiembre de 2014}}</ref> El cantar estrenar en radio esa mesma selmana.<ref>{{cita web|url={{BillboardURLbyName|artist=jennifer hudson|chart=R&B/Hip-Hop Songs}} |títulu=Top Hip-Hop and R&B Songs & Singles Charts |language= fr|publisher=Billboard.com |fechaaccesu=9 d'abril de 2012}}</ref> El 3 de febreru de 2011, el senciellu debutó na llista [[Hot R&B/Hip-Hop Songs]] nel #53,<ref>{{cita web|url={{BillboardURLbyName|artist=jennifer hudson|chart=R&B/Hip-Hop Songs}} |títulu=Top Hip-Hop and R&B Songs & Singles Charts |publisher=Billboard.com |fechaaccesu=11 de marzu de 2011}}</ref>{{clarify|date=January 2012}} algamando bien rápido'l puestu #10.<ref>[{{BillboardURLbyName|artist=jennifer hudson|chart=R&B/Hip-Hop Songs}} Hudson's chart history] at Billboard.com</ref> El videu musical estrenar nel programa ''[[106 & Park]]'' de la cadena [[Black Entertainment Television|BET Network]] y al traviés de [[Vevo]] en febreru de 2011.<ref>{{cita web|url= http://rodonline.typepad.com/rodonline/2011/02/first-look-jennifer-hudsons-where-you-at-stills-plus-ellen-performance.html |títulu=FIRST LOOK: Jennifer Hudson's "Where You At" Video + "Ellen" |publisher=Rodonline.typepad.com |date=18 de febreru de 2011 |fechaaccesu=11 de marzu de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.rap-up.com/2011/02/17/first-look-at-jennifer-hudsons-where-you-at-video/ |títulu=First Look at Jennifer Hudson's "Where You At" Video |publisher=Rap-Up.com |date=17 de febreru de 2011 |fechaaccesu=11 de marzu de 2011}}</ref> «No One Gonna Love You» impacto na radio urbana contemporánea d'Estaos Xuníos en mayu de 2011. Un remix tituláu «No One Gonna Love You - The Remixes» foi publicáu en descarga dixital n'Estaos Xuníos y Reinu Xuníu en xunetu de 2011.<ref>{{cita web|url=http://itunes.apple.com/us/album/no-one-gonna-love-you-remixes/id450499009 |títulu=iTunes – Music – No One Gonna Love You (Remixes) by Jennifer Hudson |publisher=Itunes.apple.com |date=13 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=9 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.amazon.co.uk/Gonna-Jason-Nevins-Extended-Remix/dp/B005EFVW44/ref=sr_1_1?ie=UTF8&qid=1318557715&sr=8-1 |títulu=No One Gonna Love You (Jason Nevins Extended Remix): Jennifer Hudson: Amazon.co.uk: MP3 Downloads |publisher=Amazon.co.uk |fechaaccesu=9 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a326368/jennifer-hudson-confirms-new-single-no-one-gonna-love-you.html |títulu=Jennifer Hudson confirms new single 'No One Gonna Love You' – Music News |publisher=Digital Spy |date=23 de xunu de 2011 |fechaaccesu=9 d'abril de 2012}}</ref> El cantar algamó'l #23 nel [[Hot R&B/Hip-Hop Songs]].<ref>{{cita noticia|títulu=Hot R&B/Hip-Hop Songs – Week of June 16, 2011|url={{BillboardURLbyName|artist=jennifer hudson|chart=R&B/Hip-Hop Songs}}|fechaaccesu=16 de xunu de 2011|newspaper=Billboard}}</ref> The third US single will be "I Got This".<ref>{{cita web|url=http://thatgrapejuice.net/2011/09/jennifer-hudsons-single/ |títulu=Jennifer Hudson's Next Single Will Be... &#124; ..::That Grape Juice // ThatGrapeJuice.net::.. &#124;&#124; Thirsty? |publisher=Thatgrapejuice.net |date=21 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=9 d'abril de 2012}}</ref> La tema «Don't Look Down» algamó'l #70 nel [[Hot R&B/Hip-Hop Songs]].<ref>{{cita noticia|títulu=Jennifer Hudson Music News & Info|url={{BillboardURLbyName|artist=jennifer hudson|chart=all}}|fechaaccesu=5 de xunetu de 2011|newspaper=[[Billboard]]|date=5 de xunetu de 2011}}</ref> === 2012-presente: JHUD y continuación na actuación === {{VT|JHUD}} Hudson interpretó a monxa na película de 2012 de [[Peter Farrelly]] y [[Bobby Farrelly]] ''[[The Three Stooges (película)|The Three Stooges]]''.<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/jennifer-hudson-cast-as-a-193953|títulu=Jennifer Hudson Cast as a Nun in 'Three Stooges'|last=McClintock|first=Pamela|work=[[The Hollywood Reporter]]|publisher=[[Prometheus Global Media]]|date=1 de xunu de 2011|fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> El dempués de la muerte de [[Whitney Houston]], Hudson rindió tributu al cantar el cantar icónica de Houston «[[I Will Always Love You]]» mientres la ceremonia de [[Premios Grammy de 2012|Premios Grammy]] de 2012 nel [[Staples Center]] en [[Los Angeles]], [[California]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.huffingtonpost.com/2012/02/12/jennifer-hudson-whitney-houston-grammys-tribute_n_1271952.html?ref=entertainment |títulu=Jennifer Hudson's Whitney Houston Grammy Tribute, "I Will Always Love You" |publisher=Huffingtonpost.com |date=14 de febreru de 2012 |fechaaccesu=6 de mayu de 2012 |first=Kia |last=Makarechi}}</ref> Hudson apaeció como estrella convidada un episodiu múltiple na segunda temporada de la serie de [[NBC]], ''[[Smash (serie de televisión)|Smash]]''.<ref>{{cita web|url=http://insidetv.ew.com/2012/06/22/jennifer-hudson-smash/ |títulu=Jennifer Hudson joins NBC's 'Smash' |publisher=EW.com |date=22 de xunu de 2012 |fechaaccesu=22 de xunu de 2012}}</ref> Cantar «[[America the Beautiful]]» col coru del [[Sandy Hook Elementary School]] nel [[Super Bowl XLVII]].<ref>{{cita web|url=http://news-briefs.ew.com/2013/01/31/super-bowl-sandy-hook-chorus/ |títulu=Update: Jennifer Hudson to sing with Sandy Hook chorus |publisher=EW.com |date=31 de xineru de 2013 |fechaaccesu=3 de febreru de 2013}}</ref> Hudson cantar nos [[Premiu Óscar de 2012|Premios Óscar]] de 2012 n'homenaxe a les películes musicales.<ref>{{cita web|url=http://insidemovies.ew.com/2013/02/20/jennifer-hudson-catherine-zeta-jones-russell-crowe-oscars/ |títulu=Jennifer Hudson, Catherine Zeta-Jones, and '-yos Los mios' cast to sing at Óscars |publisher=EW.com |date=20 de febreru de 2013 |fechaaccesu=24 de febreru de 2013}}</ref> Interpreto «[[Same Love]]» xunto a [[Macklemore]], [[Ryan Lewis]] y [[Mary Lambert (cantante)|Mary Lambert]] nos [[MTV Video Music Awards 2013|MTV Video Music Awards]] en 2013.<ref>{{cita web|url=http://www.huffingtonpost.com/2013/08/25/macklemore-vma-performance-ryan-lewis-same-love_n_3791670.html |títulu=Macklemore VMA Performance: Macklemore & Ryan Lewis Play 'Same Love' At Barclays |publisher=Huffington Post |date=25 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2013}}</ref> El 21 de setiembre de 2013, un nuevu del próximu álbum (terceru) d'estudiu publicáu nel so sitiu web. La balada uptempo ambientada nos 70s, titulada «[[I Can't Describe (The Way I Feel)]]» en collaboración con [[T.I.]] cola producción de [[Pharrell]], interpretó'l cantar xunto a [[Chaka Khan]], [[Evelyn King|Evelyn "Champagne" King]] y [[T.I.]] nos Premios Soul Train de 2013.<ref>{{cita web|url=http://www.huffingtonpost.com/2013/09/22/jennifer-hudson-i-cant-describe-the-way-i-feel-ti-pharrell_n_3972018.html?dir=Entertainment|títulu=Jennifer Hudson's 'I Can't Describe (The Way I Feel)'|publisher=Huffington Post|date=22 de setiembre de 2013|fechaaccesu=24 de setiembre de 2013}}</ref> N'ochobre de 2013, Hudson protagonizó'l drama ''[[The Inevitable Defeat of Mister & Pete]]'' xuntu [[Jordin Sparks]] según tamién el drama musical ''[[Black Nativity (película)|Black Nativity]]''. Amás, apaeció xunto a [[Amy Adams]] nel drama ''[[Lullaby (película de 2014)|Lullaby]]''. El 13 d'ochobre de 2013, Hudson foi premiada cola estrella Non. 2.512 nel [[Paséu de la Fama de Hollywood]]. <ref name="Hollywood-walk-of-fame">{{cita noticia|last=Toomey|first=Alyssa|date=13 de payares de 2013|títulu=Jennifer Hudson Honored With Star on Hollywood Walk of Fame—Take a Look!|url=http://www.eonline.com/news/480875/jennifer-hudson-honored-with-star-on-hollywood-walk-of-fame-take-a-look|publisher=Y! Online|fechaaccesu=13 de payares de 2013}}</ref> El tercer álbum d'estudiu de Hudson, ''[[JHUD]]'', foi publicáu'l 23 de setiembre de 2014. Hudson describió l'álbum como mas "optimista" que'l so anterior material. Trabayu con [[Timbaland]], [[Pharrell Williams]], [[RedOne]], [[R. Kelly]], ente otros. RedOne dixo sobre'l material: "Nun ye del tou dance, pero si ye un dance conmovedor. Ye bien 'estilu 70s'".<ref>{{cita web|url=http://www.rap-up.com/2013/05/27/rap-up-tv-redone-talks-jennifer-lopez-lady-gaga-and-jennifer-hudson/ |títulu=Rap-Up TV: RedOne Talks Jennifer Lopez, Lady Gaga, and Jennifer Hudson |publisher=Rap-Up.com |date=27 de mayu de 2013 |fechaaccesu=30 de mayu de 2014}}</ref> Hudson declaro "Lo que tamos faciendo siéntese tan bien que nunca quiero dir a casa (dende l'estudiu). La mio hermana y el mio mánager van dormir nel sofá mientres trabayamos hasta les 4 o 5 de la mañana".<ref>{{cita web|url=http://thatgrapejuice.net/2013/08/jennifer-hudson-stuns-angeleno-dishes-album/#ixzz2duPtzKLI |títulu=Jennifer Hudson Stuns In 'Angeleno' / Dishes On New Album &#124; ..::That Grape Juice // ThatGrapeJuice.net::.. &#124;&#124; Thirsty? |publisher=Thatgrapejuice.net |date=28 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=30 de mayu de 2014}}</ref> Hudson confirmo un cantar del álbum seria «It's World Your World» y va incluyir a [[R. Kelly]], nuna entrevista con [[Jonathan Ross]] en ''[[The Jonathan Ross Show]]''. El 20 de xineru foi publicáu'l videu musical de «[[Walk It Out (cantar de Jennifer Hudson)|Walk it Out]]» xunto a [[Timbaland]], que ye'l primera senciellu desprendíu del álbum. El 3 de xunetu anunció que'l nome del álbum yera ''JHUD'' y va incluyir "distintes espresiones de [Hudson] como artista, chica, [y] una amante de la música".<ref>{{cita noticia|last1=Lopez|first1=Korina|títulu=Ready for the title of Jennifer Hudson's album? 'JHUD'|url=http://www.usatoday.com/story/life/music/2014/07/03/ready-for-the-title-of-jennifer-hudsons-album-jhud/12154781/|fechaaccesu=3 de xunetu de 2014|work=USA Today|date=3 de xunetu de 2014}}</ref> En xineru de 2015, foi anunciáu que Hudson realizaría'l so debú en [[Broadway]] como Shug Avery nuna renacencia de ''[[The Color Purple (musical)|The Color Purple]].''<ref>{{cita noticia|títulu=Update: It's Official! Jennifer Hudson Will Make Broadway Debú Next Fall in Revival of THE COLOR PURPLE!|url=http://www.broadwayworld.com/article/Update-Its-Official-Jennifer-Hudson-Will-Make-Broadway-Debú-Next-Fall-in-Revival-of-THE-COLOR-PURPLE-20150109|fechaaccesu=9 de xineru de 2015|work=Broadway World|date=10 de xineru de 2015}}</ref> Realizó una apaición especial y cantar un cantar nel décimu episodiu de la primer temporada de ''[[Empire (serie de televisión)|Empire]]''.<ref>{{cita noticia|títulu=Jennifer Hudson, Rita Ora to appear on 'Empire'|url=http://www.ew.com/article/2015/02/03/jennifer-hudson-rita-ora-appear-empire|fechaaccesu=4 de febreru de 2015|work=Entertainment Weekly|date=3 de febreru de 2015}}</ref> Hudson interpreto «I Can't Let Go» de [[Marc Shaiman]] y [[Scott Wittman]] nos [[Premiu Óscar de 2014|Premios Óscar]] de 2014 como tributu a les perdíes individuales de Hollywood nel añu anterior.<ref>{{cita noticia|títulu=STAGE TUBE: Jennifer Hudson Pays Tribute to Those Lost with Shaiman, Wittman Song|url=http://www.broadwayworld.com/bwwmovies/article/STAGE-TUBE-Jennifer-Hudson-Pays-Tribute-to-Those-Lost-with-Shaiman-Wittman-Song-20150222|fechaaccesu=23 de febreru de 2015|work=Broadway World|date=22 de febreru de 2015}}</ref> El so siguiente proyeutu actoral inclúi la película de [[HBO]] ''[[Confirmation (película)|Confirmation]]'' y la película musical de [[Spike Lee]] ''[[Chiraq (película)|Chiraq]]''.<ref>{{cita noticia|títulu=Jennifer Hudson, Greg Kinnear, Jeffrey Wright Join HBO's 'Confirmation'|url=http://www.hollywoodreporter.com/live-feed/jennifer-hudson-greg-kinnear-jeffrey-798770|fechaaccesu=30 de mayu de 2015|work=Hollywood Reporter|date=29 de mayu de 2015}}</ref><ref>{{cita noticia|títulu=Jennifer Hudson Joins Cast of Spike Lee's Chicago Musical 'Chiraq'|url=http://www.billboard.com/articles/news/6561317/jennifer-hudson-spike-llee-chiraq|fechaaccesu=30 de mayu de 2015|work=Billboard|date=12 de mayu de 2015}}</ref> El 23 de mayu de 2017, nel capítulu final de la temporada 12, de [[The Voice (Estaos Xuníos)]], confírmase la participación de Jennifer Hudson como coach pa la Temporada 13, xunto a [[Adam Levine]], [[Blake Shelton]] y [[Miley Cyrus]] (que torna). == Vida personal == Hudson empezó a salir con James Payton en 1999, cuando tenía 18.<ref>Barbara Walters' Óscar Special, 2007</ref> Dixebrar a finales de 2007. Hudson conoció a [[David Otunga]], un [[Llucha llibre profesional|profesional de llucha llibre]] nel [[WWE]] y graduáu de derechu en [[Harvard]],<ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/superstars/davidotunga |títulu=David Otunga |publisher=WWE.com |fechaaccesu=9 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url= http://abovethelaw.com/david_otunga/ |títulu=Harvard Law Grad |publisher=Abovethelaw.com |date=12 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=10 de marzu de 2011|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://abovethelaw.com/david_otunga/|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref><ref>{{Cite news| url=http://latimesblogs.latimes.com/thedishrag/2008/09/is-jennifer-hud.html | work=Los Angeles Times | títulu=Jennifer Hudson's new reality: She's engaged to David Otunga | fechaaccesu=6 de mayu de 2010 | deadurl=yes}} {{Dead link|date=February 2012|bot=RjwilmsiBot}}</ref> y la pareya comprometióse en setiembre de 2008.<ref>{{cita web|date = 14 de setiembre de 2008|url = http://www.people.com/people/article/0,,20225699,00.html|títulu = Jennifer Hudson Engaged to Boyfriend Gary Otunga|work=People|fechaaccesu = 14 de setiembre de 2008}}</ref> N'agostu de 2009, Hudson dio a lluz al so primer fíu, un neñu llamáu David Daniel Otunga, Jr.<ref>{{cita web|títulu = Jennifer Hudson Welcomes a Son|first = Missy|last = Ritti|date = 11 d'agostu de 2009|url = http://www.people.com/people/article/0,,20297229,00.html|fechaaccesu = 11 d'agostu de 2009}}</ref> N'ochobre de 2008, la madre de Hudson (de 57 años d'edá), Darnell Donnerson y un hermanu mayor (de 29 años d'edá), Jason, fueron atopaos muertos d'un disparu dientro del llar en Chicago que Donnerson compartía cola hermana mayor de Hudson, Julia.<ref>{{Cite news | date = 24 d'ochobre de 2008 | títulu = Jennifer Hudson's Mom, Brother Shot to Death | work=[[KLTA|KLTA news]] | url = http://www.ktla.com/landing_topstories/?Jennifer-Hudsons-Mom-Brother-Shot-to-Dea=1&blockID=117236&feedID=1198 | fechaaccesu = 25 d'ochobre de 2008}}</ref> Emitióse una [[alerta AMBER]] pal so sobrín de siete años d'edá, Julian Kings, cuando Julia reportó la so desapaición.<ref>{{Cite news | date = 24 d'ochobre de 2008 | títulu = Mother, brother of Jennifer Hudson killed | work=ABC Local | url = http://abclocal.go.com/wabc/story?section=news/local&id=6468948 | fechaaccesu = 25 d'ochobre de 2008}}</ref><ref name="Chicago Tribune">{{Cite news | last = Gorner | first = Jeremy |author2=Heinzmann, David |author3=Janega, James |author4=Rozas, Angela | date = 24 d'ochobre de 2008 | títulu = Sources: Jennifer Hudson relative slain; child missing |work=Chicago Tribune | url = http://www.chicagobreakingnews.com/2008/10/double-homicide-on-south-side.html | fechaaccesu = 24 d'ochobre de 2008}}</ref> Trés díes depués, el [[FBI]] confirmó qu'un cuerpu atopáu nel oeste de Chicago yera'l del sobrín, y una autopsia indicó que la muerte deber a "múltiples mancaes de bala".<ref>{{Cite news|url= https//www.cnn.com/2008/CRIME/10/27/illinois.shootings.hudson/index.html |títulu=Body found in SUV linked to Hudson shootings| publisher=CNN| fechaaccesu =27 d'ochobre de 2008 | date=27 d'ochobre de 2008}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.webcitation.org/5cFLHFCza|títulu=Body found in SUV, unknown if it's Hudson's nephew|last=Shenoy|first=Rupa|date=27 d'ochobre de 2008|publisher=Google |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2008}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.webcitation.org/5cFLMOEPA|títulu=FBI says body found is that of Hudson's nephew, 7 |last=Tareen|first=Sophia|date=27 d'ochobre de 2008 |publisher=news.yahoo.com |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2008}}</ref><ref>{{Cite news |url=https//www.cnn.com/2008/CRIME/10/28/illinois.shootings.hudson/index.html#cnnSTCText |títulu=Autopsy: Hudson nephew shot multiple times |publisher=CNN |date=28 d'ochobre de 2008 |fechaaccesu=9 de payares de 2008 |deadurl=yes}} {{Dead link|date=September 2010|bot=H3llBot}}</ref> William Balfour, de 27 años d'edá, ex maríu de la hermana de Hudson, Julia, foi acusáu de tres cargos d'asesinatu en primer grau, un cargu d'invasión de llar y negóse-y la llibertá so fianza.<ref>{{cita web|last=Vineyard|first=Jennifer|date=3 d'avientu de 2008|títulu=William Balfour, Suspect In Hudson Family Killings, Denied Bail |publisher=MTV |url= http://www.mtv.com/news/articles/1600641/20081203/hudson__jennifer.jhtml |fechaaccesu=3 d'avientu de 2008}}</ref> En mayu de 2012, foi declaráu culpable de tolos siete cargos contra él, incluyendo posesión d'un vehículu robáu.<ref>{{cita noticia |títulu=Jennifer Hudson 'emotional but relieved' with guilty verdicts |first=Rummana |last=Hussain |first2=Lauren |last2=Fitzpatrick |url=http://www.suntimes.com/news/crime/12456155-418/jennifer-hudson-emotional-but-relieved-with-guilty-verdicts.html |newspaper=[[Chicago Sun-Times]] |date=11 de mayu de 2012 |fechaaccesu=13 de mayu de 2012}}</ref> En xunetu de 2013 foi sentenciáu a tres cadenes perpetues ensin posibilidá de llibertá condicional a cumplir consecutivamente, siguíes por otros 120 años pa les sos otres condenes.<ref>{{cita noticia| url=https//www.cnn.com/2012/07/24/justice/illinois-hudson-murder-trial/index.html?eref=rss_mostpopular | work=CNN | títulu=Killer of Jennifer Hudson relatives gets three life sentences without parole | date=25 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita noticia| url=http://www.huffingtonpost.com/2012/07/24/jennifer-hudson-family-mu_9_n_1698644.html | work=Huffington Post | títulu=Balfour Sentenced To Life In Prison In Hudson Family Slayings | date=24 de xunetu de 2012}}</ref> Ta encarceláu nel [[Centro Correccional Stateville]] cerca de [[Joliet (Illinois)|Joliet]], [[Illinois]]. La familia de Hudson anunció la creación de la Fundación The Hudson-King pa familiares de víctimes asesinaes, n'honor a los sos trés parientes finaos.<ref>{{cita web|last=Perry|first=Beth|date=30 d'ochobre de 2008|títulu=Jennifer Hudson Announces Foundation for Murder Victim Families|work=[[People (magacín)|People]]|url=http://www.people.com/people/article/0,,20236848,00.html?xid=rss-topheadlines|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2008}}</ref> == Discografía == {{AP|Discografía de Jennifer Hudson|l1=Discografía de Jennifer Hudson}} ; Álbumes d'estudiu * 2008: ''[[Jennifer Hudson (álbum)|Jennifer Hudson]]'' * 2011: ''[[I Remember Me (álbum)|Remember Me]]'' * 2014: ''[[JHUD]]'' ; Bandes sonores * 2006: ''[[Dreamgirls (banda sonora)|Dreamgirls]]'' == Filmografía == === Películes === {| {{tablaguapa}} !Añu !!Títulu !!Personaxe !!Notes |- |2006 ||[[Dreamgirls]] || Effie White || |- |rowspan="3"| 2008 || [[The Secret Life of Bees]] ||Rosaleen Daise || |- | [[Sex and the City (película)|Sex and the City]] || Louise de Saint Louis || |- | [[Winged Creatures]] || Kathy Archenault || |- |2012 || [[The Three Stooges (película)|The Three Stooges]] || Hermana Rosemary|| |- |2013 || [[Call Me Crazy: A Five Film]] || Maggie | |- |2017 |Sandy Wexler |Courtney | |} === Teatru === {| {{tablaguapa}} !Añu !!Títulu !!Personaxe !!Notes |- |2003 ||[[Disney: El Musical]] ||Princesa Jazmín ||Espectáculu de cruceru |} == Premios == [[Ficheru:Jennifer Hudson - Chicago Theatre 07.jpg|thumb|right|200px|Jennifer Hudson col so [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] n'avientu de [[2007]].]] === Óscar === {| {{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |'''2006'''||'''[[Óscar a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]]'''||'''''[[Dreamgirls]]'''''||'''Ganadora''' |- |} === Globos d'Oru === {| {{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |'''2006'''||'''[[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]]'''||'''''[[Dreamgirls]]'''''||'''Ganadora''' |- |} === Premios BAFTA === {| {{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |'''2006'''||'''[[BAFTA a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]]'''||'''''[[Dreamgirls]]'''''||'''Ganadora''' |- |} === Premios del Sindicatu d'Actores === {| {{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |2006||[[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor repartu|Meyor repartu]]||''[[Dreamgirls]]''||Candidata |- |'''2006'''||'''[[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]]'''||'''''[[Dreamgirls]]'''''||'''Ganadora''' |- |} === Satellite Awards === {| {{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |'''2006'''||'''Meyor Actriz de repartu'''||'''''[[Dreamgirls]]'''''||'''Ganadora'''<ref>[http://www.pressacademy.com/ Satellite Awards]</ref> |- |} === Premios Grammy === {| {{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Álbum''' || '''Resultáu''' |- |2009||'''Meyor álbum de R&B'''||'''''[[Jennifer Hudson (álbum)|Jennifer Hudson]]'''''||'''Ganadora''' |- |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://web.archive.org/web/http://www.jenniferhudsononline.com/ Sitiu web oficial] (n'inglés) {{NF|1981||Hudson, Jennifer}} {{Tradubot|Jennifer Hudson}} [[Categoría:Persones d'Illinois]] [[Categoría:Actores afroamericanos]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz de repartu]] [[Categoría:Ganadores del premiu Grammy]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Ganadores del premiu Globu d'Oru]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu]] [[Categoría:Cantantes n'inglés]] [[Categoría:Cantantes d'Illinois]] [[Categoría:Ganadores del premiu del Sindicatu d'Actores]] [[Categoría:Ganadores del premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz de repartu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 3ns7wz9ll3v945q9evc837xojaqyywq 0 93481 3709516 3684117 2022-08-19T06:06:25Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Muro de Berlín}} {{edificiu |minimapa=Alemaña |mapa=Berlín }} El '''Muriu de Berlín''' (n'[[idioma alemán|alemán]]: ''Berliner Mauer'') foi un [[muriu de seguridá]] que formó parte de la [[frontera interalemana]] dende'l [[13 d'agostu]] de [[1961]] hasta'l [[9 de payares]] de [[1989]] que dixebró la zona de la ciudá berlinesa encuadrada nel espaciu económicu de la [[Alemaña Occidental|República Federal d'Alemaña]] (RFA), [[Berlín Oeste]], de la capital de la RDA ente esos años.<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1679363,00.html |títulu= 44 aniversario construcción del Muriu de Berlín |añu= 2005 |obra= [[Deutsche Welle]] 13.08.2005 |fechaaccesu=19 de payares de 2007}}</ref> Ye'l símbolu más conocíu de la [[Guerra fría]] y de la división d'Alemaña.<ref>{{Cita noticia|apellíos=ABC |títulu=La historia del Muriu de Berlín, n'ocho preguntes |url=https://www.abc.es/archivo/20141109/abci-historia-muriu-berlin-entrugues-201411072038_2.html |fechaaccesu=18 de xineru de 2017|periódicu=ABC.es}}</ref> Esti muriu yera denomináu na [[República Democrática Alemana]] (RDA) como '''Muriu de Proteición Antifascista''' (''Antifaschistischer Schutzwall'')<ref name="nome">{{Cita noticia |url=https://www.lavanguardia.com/internacional/20110810/54198558311/el muriu-de-proteccion-antifascista-la frontera-que-traigo-que-la-poblacion-berlinesa.html |títulu=El "Muriu de Proteición Antifascista", la frontera que traxo que la población berlinesa espertara un domingu espantada ya indefensa |obra=La Vanguardia |fecha=11 d'agostu de 2011 |autor={{versalita|Efe}}}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/08/11/internacional/524095201_850215.html |títulu=¿Vergüenza o proteición antifascista? |obra=El País |autor={{versalita|AFP}} |fecha=11 d'agostu de 1986}}</ref> y per parte de los medios de comunicación y parte de la opinión pública occidental como «muriu de la vergüenza» (''Schandmauer''),<ref name="nome" /><ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1839959,00.html |títulu= Rusia reinstaura zona d'influencia y EE.XX. constrúi «muriu de la vergüenza» |añu= 2005 |obra= [[Deutsche Welle]] 30.12.2005 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007}}</ref> El [[Bloque del Este]] apoderáu polos soviéticos sostenía que'l muriu foi llevantáu pa protexer a la so población d'elementos fascistes que conspiraben pa evitar la voluntá popular de construyir un Estáu socialista n'Alemaña del Este. Na práutica, el muriu sirvió pa torgar la emigración masiva que marcó a l'Alemaña del Este y al bloque comunista tres la creación de los dos Alemanias. Un muriu de 45 quilómetros estremaba la ciudá de [[Berlín]] en dos, ente qu'otros 115 quilómetros arrodiaben el so parte oeste aisllándola de la RDA. Esto ye, el Muriu constituyía la frontera estatal ente la RDA y l'enclave de Berlín Oeste. Foi unu de los símbolos más conocíos de la [[Guerra Fría]] y de la [[separación d'Alemaña]].<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1654538,00.html |títulu= Berlín recupera 35 cachos del Muro |añu= 2005 |obra= [[Deutsche Welle]] 20.07.2005 |fechaaccesu=19 de payares de 2007}}</ref> Desconozse'l númberu exactu de persones que finaron al intentar trespasar la frontera al traviés del muriu. La Fiscalía de Berlín considera que'l saldu foi de más de 200 persones, incluyendo 33 que finaron de resultes de la detonación de [[Mina terrestre|mines]]. Pela so parte el Centru d'Estudios Históricos de [[Potsdam]] estima en 125 la cifra total de muertos na zona del muriu.<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,2233106,00.html |títulu= El Muriu de Berlín, un asuntu del presente |añu= 2006 |obra= [[Deutsche Welle]] 09.11.2006 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007}}</ref> == Historia == === Antecedentes === [[Ficheru:Deutschland Besatzungszonen 8 Jun 1947 - 22 Apr 1949.svg|thumb|Zones d'ocupación de l'Alemaña de la Posguerra.]] En 1949 los trés zones occidentales d'ocupación convertir na República Federal d'Alemaña ([[Alemaña Occidental|RFA]]) y empezaron en dambos llaos los trabayos de reconstrucción y proteición de les fronteres. Por aciu la formación de los dos Estaos llevar a cabu la separación política. Ente la [[República Democrática Alemana|RDA]] y la RFA esplegar por primer vegada policías y los soldaos fronterizos y más tarde construyéronse barreres. Berlín estremar en [[Zones d'ocupación aliada n'Alemaña|cuatro sectores desmilitarizados]] sacante les fuercies armaes de [[Francia]], de [[Gran Bretaña]], de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] y de los [[Estaos Xuníos d'América]] nes sos zones respeutives, ya independientes de dambos Estaos alemanes, anque na práutica esta considerancia tenía poca importancia. Berlín Occidental asemeyar en munchos aspeutos a un estáu federáu de la RFA, cuntando, por casu, con representantes nel Parllamentu (''[[Bundestag]]''). Berlín Oriental foi declaráu capital de la RDA (''Hauptstadt der DDR'') como lo foi Berlín antes de la guerra. Cola intensificación de la [[Guerra Fría]], que tres l'[[embargu]] de productos d'alta teunoloxía contra'l [[Bloque del Este]] tornar nuna guerra diplomática y l'amenaza militar permanente, reforzáronse les fronteres. Les fronteres pasaríen col tiempu de ser una separación ente les dos partes alemanes, a ser parte de la frontera ente la [[Comunidá Económica Europea]] (antecesora de la [[Xunión Europea]]) y el [[Conseyu d'Ayuda Mutua Económica]] (COMECON), ente la [[OTAN]] y los miembros del [[Pactu de Varsovia]], y tamién ente les dos ideoloxíes polítiques y los dos bloques económicu-culturales que s'enfrentaben na Guerra Fría.<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,2309746_page_2,00.html |títulu= División d'Alemaña mientres la Guerra Fría (1945-1989) |añu= 2007 |obra= [[Deutsche Welle]] 19.01.2007 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007}}</ref> [[Ficheru:Berlin satellite image with Berlin wall.jpg|thumb|Situación del Muriu de Berlín trazada sobre una fotografía tomada dende un satélite.]] Dende la fundación de la RDA amontóse la emigración en direición a la RFA. A partir de [[1952]], les fronteres interiores ente la RDA y la RFA protexer con valles y vixilantes: creóse una zona de 5 km a la que namái podía entrase con un permisu especial pa residentes. Cerca de la frontera había otros 500 metros de zona prohibida y na mesma frontera una barrera de 10 metros. Magar ello, permanecía abierta la frontera ente [[Berlín Este]] y [[Berlín Oeste]], malo de controlar. Ente 1949 y 1961, unos trés millones de persones abandonaron la RDA dende Berlín Oriental.<ref>{{Cita web |url=http://www.dw-world.de/popups/popup_printcontent/0,,958753,00.html |títulu=A Divisão da Alemanha ─ de 1945 a 1989 |añu=2005 |obra=[[Deutsche Welle]] 27.04.2005 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007 |idioma=portugués |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.dw-world.de/popups/popup_printcontent/0,,958753,00.html|fechaarchivu=26 de payares de 2015}}</ref> Solo nos dos primeres selmanes d'agostu de 1961 emigraron 47&nbsp;533 persones. Amás, pa munchos polacos y checos, Berlín Occidental convertir na puerta escontra occidente. De cutiu tratábase de mozos bien formaos, lo que constituyía una amenaza a la economía de la RDA y, n'última instancia, a la población de los países respeutivos. Unos 50&nbsp;000 trabayadores de Berlín Oriental trabayaben y vivíen en Berlín Oeste, pero aprovechar de les condiciones financieres favorables de Berlín Este, siendo conocíos como ''[[Grenzgänger]]''. El 4 d'agostu de 1961 foi decretáu pola maxistratura de Berlín Este que los ''Grenzgänger'' fueren rexistraos y pagaren l'arriendu en marcos de la RFA. Yá antes de la construcción del muriu, la Policía Popular ([[Volkspolizei]]) de Berlín Oriental controlaba les cais y los medios de tresporte que llevaben a partir oeste a los llamaos fuxitivos de la República sospechosu y contrabandista». Amás, munchos berlineses occidentales y orientales que trabayaben en Berlín occidental mercaben nel mercáu negru —con una ventaxosa tasa d'intercambiu pal [[Marcu de la República Democrática Alemana|Marcu d'Alemaña del Este]] d'aprosimao 1:4— los baratos alimentos básicos y los pocos bienes de consumu de luxu de Berlín Este. La [[economía planiada]] del sistema del llau oriental foi, arriendes d'ello, debilitada d'esta forma. El muriu tenía de sirvir a los gobernantes del Bloque del Este como una forma de detener el fuximientu de los trabayadores y llabradores socialistes por aciu l'aislamientu. === Construcción del muriu === [[Ficheru:Winken ueber die Berliner Mauer.jpg|thumb|Una señora saluda dende'l sector Oeste a los sos conocíos del sector Esti tres tres hores d'espera (1961).]] [[Ficheru:Berlin Wall 1961-11-20.jpg|thumb|Trabayadores de la RDA construyendo'l muriu ([[20 de payares]] de [[1961]]).]] [[Ficheru:Kennedy in Berlin.jpg|thumb|Kennedy y Adenauer nel [[Checkpoint Charlie]] del Muriu de Berlín, 26 de xunu de 1963.]] [[Ficheru:Berlin Wall death strip, 1977.jpg|thumb|Seición del muriu, 1977.]] El plan de la construcción del Muriu de Berlín foi un secretu d'Estáu de l'alministración de la RDA. El muriu foi alzáu a instancies del [[Partíu Socialista Unificáu d'Alemaña]] —los trabayos llevar a cabu so la direición y la vixilancia de la [[Volkspolizei]] y de soldaos del [[Exércitu Popular Nacional]]— contra les declaraciones del [[Presidente d'Alemaña|presidente del Conseyu d'Estáu]] (''Staatsratsvorsitzender'') [[Walter Ulbricht]], quien, nuna conferencia de prensa internacional que se celebró en Berlín Oriental el 15 de xunu de 1961, contestara a una entruga de la [[periodista]] Annamarie Doherr: {{cita|Entiendo la so entruga como qu'hai homes n'Alemaña del Oeste que deseyaríen que movilizáramos a los trabayadores de la construcción de la capital de la RDA p'alzar un muriu. Nun conozo la esistencia de tales motivaciones, pos los obreros de la construcción de la capital empleguen toles sos fuercies principalmente na construcción de cases. ¡Naide tien la intención d'alzar un muriu!<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,608522,00.html |títulu= 1961: Construção do Muro de Berlim |añu= 2006 |obra= [[Deutsche Welle]] 13.08.2006 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007 |idioma=portugués}}</ref>}} {{cita|''Ich verstehe Ihre Frage so, dass ye in Westdeutschland Menschen gibt, die wünschen, dass wir die Bauarbeiter der Hauptstadt der DDR dazu mobilisieren, eine Mauer aufzurichten. Mir ist nicht bekannt, dass eine solche Absicht besteht. Die Bauarbeiter unserer Hauptstadt beschäftigen sich hauptsächlich mit Wohnungsbau, und ihre Arbeitskraft wird dafür voll eingesetzt. Niemand hat die Absicht, eine Mauer zu errichten.''}} Ulbricht foi, d'esa forma, el primeru n'emplegar el conceutu «muro», dos meses primero que se construyera. Ello ye que los aliaos occidentales fueron informaos del acordonamiento de Berlín Oeste polos miembros del plan Midíes drástiques», pero fueron sosprendíos pol calendariu y l'amplitú de les barreres. L'accesu direutu a Berlín Oeste nun se cortó, nin foi atayáu con fuercies militares. El Serviciu Secretu de la RFA ([[Bundesnachrichtendienst]] – BND) yá disponía d'información similar dende mediaos de xunetu. Tres la visita de Ulbricht a [[Nikita Khrushchov|Khrushchov]] mientres les xuntes de los países miembros del Pactu de Varsovia del 3 al 5 d'agostu, el BND informó: {{cita|Les informaciones disponibles amuesen que'l réxime de [[Pankow]] trata de llograr el beneplácito de Moscú pa poner a valir midíes rigoroses de bloquéu. En particular el bloquéu de la frontera de Berlín cola interrupción del tráficu de metros y tranvíes ente Berlín Este y Berlín Oeste (...) Queda por resolver si Ulbricht va ser capaz de llograr un alcuerdu tal con Moscú.}} El 11 d'agostu, la Cámara Popular (Parllamentu de la RDA – [[Volkskammer]]) aprobó los resultaos del Conseyu de Moscú y autorizó al Conseyu de Ministros a entamar les midíes correspondientes. El Conseyu de Ministros de la RDA decidió'l 12 d'agostu emplegar a les fuercies armaes pa ocupar la frontera de Berlín Oeste y construyir el muriu. El sábadu 12 d'agostu, el BND recibió la siguiente información: «El 11 d'agostu de 1961 tuvo llugar una conferencia ente'l Secretariu del Partíu Comunista y otros altos funcionarios del partíu. Declaróse: (...) la situación de la constante medría del fluxu de refuxaos fai necesariu'l acordonamiento de los sectores oeste de Berlín y de la Zona Soviética d'Ocupación Militar (''Sowjetische Besatzungszone – SBZ'') nos próximos díes —nun s'especificó un día exactu— y non dientro de dos selmanes, como taba entamáu». Na nueche del 12 al 13 d'agostu de 1961, ensin previu avisu, construyóse'l muriu enteru, quedando'l 13 d'agostu ensin construyir una pequeña parte, fuertemente xixilada pola policía socialista. Empezaron a sellar los accesos a Berlín Oeste soldaos del [[Exércitu Popular Nacional]], 5000 miembros de la [[Deutsche Grenzpolizei|policía fronteriza alemana]] (precursora de les [[Tropes de Frontera de la RDA|Tropes Fronterices]], o ''Grenztruppen''), 5000 miembros de la Policía Popular y 4500 miembros de les brigaes. Tropes soviétiques apostar pa un eventual combate na frontera aliada. Tolos medios de tresporte que comunicaben dambos llaos de Berlín fueron deteníos. Sicasí, les llinies del ferrocarril eleváu (''[[S-Bahn]]'') y soterrañu (''O-Bahn'') de Berlín Occidental que circulaben so Berlín Este siguieron funcionando, anque ensin detenese nes estaciones orientales, que quedaron como [[estación fantasma|aparques pantasma]]. Namái una de les llinies afeutaes de la estación (cai) Friedrichstraßy permaneció en serviciu, anque baxu estrictos controles. [[Ficheru:Berliner Mauer mit Panzersperren (Liesenstraße-Gartenstraße 1980).jpg|thumb|Puntu d'entrada del S-Bahn del Berlin occidental al Berlin oriental cerca del muriu de Berlin en Liesenstr./Gartenstr. 1980]] [[Erich Honecker]], como secretariu del Comité Central, foi responsable de la planificación y realización del muriu en nome de la direición del SEI. Hasta setiembre de 1961 desertaron 85 homes de les fuercies de vixilancia (''Grenztruppen''), amás de 400 civiles en 216 escapaes. D'esa audacia resulta significativa la famosa fotografía del nuevu policía de fronteres [[Conrad Schumann]] saltando sobre les alambraes de la cai Bernauerstraßy.<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/popups/popup_imagegalleryimage/0,2180,1022422_gid_1022276_lang_5_page_1,00.html |títulu= Hora da opção |añu= 2005 |obra= [[Deutsche Welle]] 20.07.2005 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007 |idioma=portugués |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.dw-world.de/popups/popup_imagegalleryimage/0,2180,1022422_gid_1022276_lang_5_page_1,00.html|fechaarchivu=26 de payares de 2015}}</ref> El gobiernu de la RDA alegó que yera un muriu de proteición antifascista» que'l so oxetivu yera evitar les agresiones occidentales, y que la construcción del muriu yera consecuencia de la política d'Alemaña Federal y los sos socios de la [[Organización del Tratáu del Atlánticu Norte]] (OTAN). Dicíen dende l'Alemaña Oriental que nengún muriu fuera necesariu si [[Berlín Occidental]] nun fuera un escayu na banda de la RDA», como lo definiera'l so alcalde [[Willy Brandt]], nel sentíu de que yera un [[exclave]] d'otru Estáu enserto nel corazón d'Alemaña Oriental. Esta visión yera compartida pelos demás países del [[Pactu de Varsovia]], que víen la rivalidá ente dambes Alemanias como un reflexu de la rivalidá ente los dos grandes pactos militares de la dómina. Sía comoquier, les autoridaes de la RDA tamién reconocíen qu'ente los oxetivos del muriu taba evitar la emigración masiva o «fuga de celebros». La versión de les autoridaes de la RFA y la visión xeneralizada nel mundu [[Capitalismu|capitalista]] o [[Occidente]] foi qu'esta xustificación nun sirvía más que pa matizar el que yera, según ellos, l'únicu propósitu: torgar que los ciudadanos de la RDA entraren en [[Berlín Occidental]] y, poro, n'Alemaña Federal. Los alemanes orientales nun controlaben tol tráficu ente'l [[Berlín Occidental]] y l'Alemaña Federal y, nesti sentíu, argumentóse que les defenses del muriu taben diseñaes pa funcionar dende l'interior de l'[[Alemaña Oriental]]; les mines de fragmentación SM-70 montaes nel muriu españaben al intentar esguilalo dende l'interior, les defenses contra vehículos taben asitiaes nel llau d'Alemaña Oriental y el muriu de cuarta xeneración taba fechu de seiciones de formigón armáu cola base más llarga nel interior de la RDA. === Reaición d'Alemaña Occidental === [[Ficheru:mauerbrandenburgertor87.jpg|thumb|[[Puerta de Brandeburgu]], 1987, vista dende'l llau occidental. Nel cartelu: 'Atención: Ta abandonando [[Berlin Occidental]].']] El canciller de la RFA, [[Konrad Adenauer]], pidió esi día pela radio sele y prudencia a la población y declaró les midíes que los aliaos tomaríen. Nes primeres dos selmanes tres la construcción del muriu visitó Berlín Oeste, solo l'alcalde [[Willy Brandt]] protestó con enerxía, anque a la fin nun pudo faer nada contra l'amurallamientu. Los [[Estaos federaos d'Alemaña|Länder]] del oeste fundaron esi añu en [[Salzgitter]] un centru de documentación xudicial sobre les violaciones a los derechos humanos perpetaes pola RDA. El 16 d'agostu de 1961, Willy Brandt convocó una manifestación qu'axuntó a 300.000 berlineses occidentales xuntu al [[Rathaus Schöneberg|Conceyu de Schöneberg]].''' === Reaición de los aliaos === La reaición occidental ante la construcción del muriu foi lenta: pasaron 20 hores hasta l'apaición de les fuercies militares na frontera; 40 hores hasta que se comunicaron col comandante soviéticu de Berlín; 72 hores hasta que protestaron ante la diplomacia de Moscú. Cada vez hubo más rumores de que los soviéticos aseguraren a los aliaos occidentales que nun amenaciaríen los sos derechos. La esperiencia del bloquéu amosara a los aliaos que Berlín Oeste taría amenazada, asina que la construcción del muriu foi una confirmación material del ''statu quo'', que se ''encimentó'', nel sentíu lliteral de la pallabra. La Xunión Soviética abandonó'l so pidimientu de que Berlín Oeste tuviera «llibre» de tropes aliaes, que formulara nel [[Nikita Khrushchov|Ultimátum de Khrushchov]] de 1958. Reaiciones internacionales en 1963: * «Una solución pocu elegante, anque mil veces preferible a la guerra». [[John F. Kennedy]], presidente de los Estaos Xuníos. * «Alemaña del Este detien el fluxu de refuxaos y atrinchérase tres un gruesu telón d'aceru. Nun se trata de nada illegal». [[Harold Macmillan]], primer ministru británicu. Kennedy afirmó que Berlín yera un Estáu llibre» y unvió unes brigaes de refuerzu de 1500 homes a Berlín Oeste. El dirixente de la RDA [[Walter Ulbricht]] determinó inclusive'l control per parte de les Policías Fronteriza y Popular sobre'l oficiales y policías aliaos, lo que produció un fuerte refugosobremanera per parte de los estauxunidenses.<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,672079,00.html |títulu= "Sem muriu a Alemanha Oriental não teria sobrevivíu" |añu= 2003 |obra= [[Deutsche Welle]] 06.11.2003 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007 |idioma=portugués}}</ref> A la fin, el comandante de les tropes soviétiques en Berlín tuvo d'intervenir colos funcionarios de la RDA p'aselar la situación. El 27 d'ochobre de 1961 producióse una confrontación direuto y peligroso ente tropes soviétiques y estauxunidenses nel [[Checkpoint Charlie]] de la Friedrichstraßy, formando diez [[carru de combate|carro de combate]] de cada bandu xunto a la llinia fronteriza. A otru día, dambes unidaes de carros de combate fueron retiraes. Los dos bandos tarrecíen que'l conflictu de Berlín acabara nuna [[guerra atómica]]. === Dos países === [[Ficheru:Richard Nixon in Berlin.jpg|thumb|Nixon nel Muriu de Berlín.]] [[Ficheru:BerlinerMauer1990.jpg|thumb|Cruces aciages simbóliques n'honor de los muertos nel muriu. Semeya de xineru de 1990.]] Dende'l 1º de xunu de 1962, non podía entrase na RDA dende [[Berlín Oeste]]. Tres llargues negociaciones, un alcuerdu de 1963 dexó que más de cien mil berlineses del oeste visitaren a los sos parientes del llau este mientres la festividá de fin d'añu. De primeres de la década de 1970, Willy Brandt y Erich Honecker entamaron una política d'aproximamientu ente la RFA y la RDA pa relaxar la frontera ente dambos llaos de la ciudá. La RDA alcordó simplificar los trámites necesarios pa los permisos de viaxe, cuantimás pa la población improductiva» que cobraba pensiones, y dexó a los ciudadanos de partir oeste visites básiques a les rexones colindantes cola frontera. Como preciu pa relaxar más les fronteres, la RDA esixó que se-y considerara un [[Estáu soberanu]], según la estradición de los sos ciudadanos residentes na RFA. Estes esixencies, contraries a la constitución de la RFA, fueron refugaes de forma categórica. La RDA denominaba al muriu, según a les fronteres que la dixebraben de la [[RFA]], «Murios de proteición [[antifascismu|antifascista]]» que protexíen a la RDA contra «la inmigración, la infiltración, l'espionaxe, el sabotaxe, el contrabandu, les ventes y l'agresión de los occidentales». === Los años del muriu === El muriu midía más de 120&nbsp;km. La construcción inicial foi ameyorada en forma regular. El Muriu de la cuarta xeneración», qu'empezó a construyise en [[1975]], yera de formigón armáu, tenía un altor de 3,6&nbsp;m y taba formáu por 45&nbsp;000 seiciones independientes de 1,5&nbsp;m de llargor. El so costo foi de 16&nbsp;155&nbsp;000 marcos de l'[[Alemaña Oriental]]. Amás, la frontera taba protexida por una valla de tela metálico, cables d'alarma, trincheres pa evitar el pasu de vehículos, una cerca d'alambre d'escayos, más de 300 torres de vixilancia y trenta búnkers. [[Ficheru:West and East Germans at the Brandenburg Gate in 1989.jpg|thumb|La cayida del muriu de Berlín]] [[Ficheru:Berlin Wall Trabant grafitti.jpg|thumb|Célebre mural, [[iconu]] de la cayida del muriu.]] De primeres, namái había un pasu pa los alemanes orientales na [[Friedrichstraßy]]; les potencies occidentales teníen dos puntos de control: en Helmstedt, na frontera ente [[Alemaña Oriental]] y la parte principal d'[[Alemaña Occidental|Alemaña Federal]], y Dreilinden, na frontera sur de [[Berlín Oriental]]. A los puntos de control diéronse-yos nomes fonéticos: Alfa (Helmstedt), Bravo (Dreilinden) y [[Checkpoint Charlie|Charlie]] (Friedrichstraßy). Contabilizáronse unes 5000 fugues a Occidente; 192 persones morrieron por disparu al intentar crucialo y otres 200 resultaron mancaes; 57 fugaron al traviés d'un túnel de 145 metros caváu polos occidentales, nos díes 3, 4 y 5 d'ochobre de [[1964]]. L'intentu fallíu más destacáu foi'l de [[Peter Fechter]], quien intentó crucialo xuntu con [[Helmut Kulbeik]], quien sí lo llogró. Fechter foi tirotiáu y amorrentó sangráu a la vista de los medios occidentales el [[17 d'agostu]] de [[1962]]. Esiste la teoría de que la lletra del cantar «[[Llibre (cantar de Nino Bravo)|Llibre]]» ta inspirada na historia de [[Peter Fechter]],<ref name="economista">{{Cita web |url=http://ecodiario.eleconomista.es/interstitial/volver/edarlingjun13/musica/noticias/3390944/09/11/La historia-de-la-cancion-Llibre-de-Nino-Bravo.html |títulu=Nino Bravo – Llibre |fechaaccesu=15 de setiembre de 2013 |fecha=21 de setiembre de 2011|periódicu=L'Economista}}</ref>pero nun hai constancia de que [[Nino Bravo]] o los sos compositores tuvieren intenciones polítiques al grabala. == La cayida del Muriu de Berlín == {{VT|Reunificación alemana}} El Muriu de Berlín cayó na nueche del xueves 9 al vienres [[10 de payares]] de [[1989]], 28 años dempués de la so construcción. L'apertura del muriu, conocida n'Alemaña col nome de ''die Wende'' (El cambéu), foi consecuencia de les esixencies de llibertá de circulación na ex RDA y los fuximientos constantes escontra les embaxaes de capitales de países del Pactu de [[Praga]] y [[Varsovia]] y pola frontera ente [[Hungría]] y [[Austria]], qu'impunxo menos restricciones dende'l 23 d'agostu. En setiembre, más de 13&nbsp;000 alemanes orientales emigraron escontra Hungría. Poco dempués empezaron manifestaciones masives en contra del gobiernu de l'[[Alemaña Oriental]]. El líder de la RDA, [[Erich Honecker]], arrenunció'l [[18 d'ochobre]] de [[1989]], siendo reemplazáu díes más tarde por [[Egon Krenz]]. Tres el 6 de payares fixo públicu'l proyeutu d'una nueva llexislación pa viaxar, que recibió dures crítiques, y el gobiernu checoslovacu protestó per víes diplomátiques pol aumentu de la emigración dende la [[RDA]] al traviés de [[Checoslovaquia]]. El [[Partíu Socialista Unificáu d'Alemaña|SEI]] decidió, el 7 de payares, regular los viaxes al esterior, facilitándolos. El 9 de payares promulgóse un plan que dexaba llograr pases pa viaxes de visita. Ellaboróse un modelu nel Conseyu de Ministros, que se decidió esi mesmu día antes de les 18:00 y que tenía de ser publicáu y espublizáu en forma de circular a les 4:00 del día siguiente poles axencies de noticies, anque hubo una oxeción al procedimientu per parte del Ministeriu de Xusticia. En paralelu, el modelu del Ministeriu foi estudiáu y aprobáu nel Comité Central.<ref>[http://www.chronik-der-mauer.de/index.php/chronik/1989/November/9/ Chronik der Mauer: 9. November 1989]</ref> [[Ficheru:Berlin-wall.jpg|thumb|Muro de Berlín ([[16 de payares]] de [[1989]]).]] [[Ficheru:El muro de Berlin.JPG|thumb|El muriu de Berlín]] [[Ficheru:BerlinWall.jpg|thumb|Porción del Muriu de Berlín, en parte destruyida, vista dende'l llau occidental, con un guardia fronterizu y la Puerta de Brandeburgu al fondu, payares de 1989.]] El miembru del Politburó del SEI [[Günter Schabowski]] anunció nuna conferencia de prensa, retresmitida en direutu pola televisión d'Alemaña Oriental, que toles restricciones fueren retiraes y, creyendo que podríen pasar ensin nengún trámite al otru llau, decenes de miles de persones fueron de momentu al muriu, onde los guardias fronterizos nun s'atrevieron a disparar y a la fin abrieron los puntos d'accesu. Schabowski acabó la conferencia de prensa a les 18:53. Atopábense sobre'l podiu xunto a Schabowski los miembros del Comité central del SEI Helga Labs, Gerhard Beil y Manfred Banschak. La cuestión unviar a les actes de la conferencia de prensa. El corresponsal de l'axencia italiana ANSA, [[Riccardo Ehrman]], preguntó sobre'l derechu de viaxe.<ref>[https://www.elmundo.es/suplemento/magazine/2009/524/1255022507.html «El periodista que baltó'l Muriu con una entruga.»] ''El Mundo''.</ref> N'abril de 2009, Ehrman declaró qu'antes recibiera una llamada telefónica na que se-y dicía que fixera una entruga sobre la llei de viaxes:<ref>[http://www.zeit.de/online/2009/17/mauerfall-schabowski «Ein mysteriöser SEI-Anruf beschleunigte dean Mauerfall.»] (N'alemán.) </ref> {{cita|Señor Schabowski, ¿cree usté que foi un error introducir la Llei de Viaxes va unos díes?}} Referir a una llei de permisos de viaxe bien confusa que provocara un éxodu de miles d'alemanes al traviés de les fronteres de Checoslovaquia y Hungría. Schabowski sacó unos papeles del bolsu y repitió que, pa evitar más llíos, los ciudadanos de la RDA podríen dir al Oeste, esta vegada ensin pasaporte nin visáu: namái amosando'l carné d'identidá o un documentu asemeyáu. Schabowski lleó un proyeutu de llei del conseyu de ministros que tenía delantre a les 18:57: {{cita|Los viaxes privaos al estranxeru pueden autorizase ensin la presentación d'un xustificante; motivu de viaxe o llugar de residencia. Les autorizaciones van ser emitíes ensin demoranza. Espublizóse una circular a esti respectu. Los departamentos de la Policía Popular responsables de los visaos y del rexistru de la casa fueron instruyíos p'autorizar ensin retrasu los permisos permanentes de viaxe, ensin que les condiciones anguaño a valir tengan de cumplise. Los viaxes de duración permanente pueden faese en tou puestu fronterizu cola RFA.}} A la entruga del periodista Riccardo Ehrman (díxose que la formuló'l reporteru [[Peter Brinkmann]]): {{cita|''Wann tritt das in Kraft?'' (¿Cuándo entra a valir?)}} Schabowski hojeó les sos notes y contestó: {{cita|«Ab sofort» («De momentu»).<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1390088,00.html |títulu= 9 de payares: Alemaña cavilga |añu= 2004 |obra= [[Deutsche Welle]] 10.11.2004 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007}}</ref>}} Schabowski cometió un error, nun lleó la segunda páxina del documentu, na que s'establecía que la midida tenía efeutu dende a otru día.<ref>[http://www.elcorreo.com/vizcaya/20091108/mundu/esta nueche abiertu-muriu-20091108.html «Esta nueche abrí'l Muriu.»] ''El Correo''.</ref> Gracies a los anuncios de les radios y televisiones de la RFA y [[Berlín Oeste]] sol títulu «¡El Muriu ta abiertu!», munchos miles de berlineses del Este presentáronse nos puestos de control y esixeron pasar al otru llau. Nin les tropes de control de fronteres nin los funcionarios del ministeriu encargaos de regulales taben informaos. Ensin una orde, so la presión de la xente, el puntu de control de Bornholmerstraßy abrióse a les 23:00, siguíu d'otros puntos de camín, tantu en Berlín como na frontera cola RFA. Munchu telespectadores poner en camín. Con too y con eso, el verdaderu ábanu tuvo llugar a la mañana siguiente. Munchos dormieron tola nueche p'asistir a l'apertura de la frontera'l 10 de payares. Los ciudadanos de la RDA fueron recibíos con entusiasmu pola población del Oeste. La mayoría de los chigres cercanos al muriu daben cerveza gratis y los desconocíos abrazar ente sigo. Na euforia d'esa nueche, munchos occidentales esguilaron el muriu. Cuando se conoció la noticia de l'apertura, atayóse la sesión vespertina del [[Bundestag]] en [[Bonn]] y los diputaos entonaron en forma bonal el [[Himnu d'Alemaña]]. == Artistes == El 9 de payares, los ciudadanos berlineses empezaron a baltar el muriu con tolos medios a la so disposición (picos, martiellos, etc.). El virtuosu del violoncelo [[Mstislav Rostropóvich]], qu'había debíu exiliase al Oeste, foi al pie del muriu a animar a los que lo baltaben, escena d'una célebre fotografía. Mientres el procesu de destrucción, l'artista alemán [[Bodo Sperling]] promovió la idea de salvar un cachu de muriu col fin de crear una galería d'[[arte urbano]] al campu. Delles asociaciones d'artistes de dambos llaos sofitaron la idea y consiguieron los permisos pa fundar la [[East Side Gallery]] sobre una seición de 1316 metros na cai Mühlenstraßy, a veres del [[ríu Spree]]. Más de 100 artistes de tol mundu fueron convidaos a pintar murales rindiendo homenaxe a la llibertá. El [[21 de xunetu]] de [[1990]] realizar na [[Potsdamer Platz]] ''The Wall Live'' (''El muriu en vivu''), promovíu por [[Roger Waters]] y cola participación d'estrelles de [[Música rock|rock]], como [[Van Morrison]], [[Scorpions]], [[Ute Lemper]], [[Marianne Faithfull]], [[The Band]], [[Cyndi Lauper]] y [[Bryan Adams]], pa sofitar a la fundación ''Memorial Fund For Disaster Relief'' creada pa desaniciar los impautos de cualquier guerra o desastre natural sobremanera n'Europa. L'[[historia|historiador]] [[marxismu|marxista]] británicu [[Eric Hobsbawm]], nel so llibru de [[1994]] ''[[Historia del sieglu XX (llibru)|Historia]]'', diz que'l [[sieglu XX]] foi «curtiu» (frente a la llongura» [[sieglu XIX|XIX]]), habiendo estáu enmarcáu ente l'españíu de la [[Primer Guerra Mundial]] y la [[historia de la Xunión Soviética (1985-1991)|desintegración de la Xunión Soviética]], fechu esti postreru que yá fuera primeramente antemanáu de dalguna manera pola cayida del muriu de Berlín de [[payares]] de [[1989]]. L'artista alemán [[Wolf Vostell]] creó ente 1989 y 1992 un ciclu d'obres col títulu ''La Cayida del Muriu de Berlín''. <ref>[http://museovostell.gobex.es/ver_tienda.asp?tipu=1 Wolf Vostell. ''La Cayida del Muriu de Berlín''. Muséu Vostell Malpartida, 2000, ISBN 84-7671-583-8]</ref> == Estructura de les instalaciones nes fronteres == [[Ficheru:mauer axb02.jpg|thumb|Ampliación del muriu en [[Bernauer Straßy (Berlin)|Bernauer Straßy]] (1980).]] [[Ficheru:Structure of Berlin Wall.svg|thumb|Estructura del Muriu de Berlín.]] El Muriu de Berlín foi completáu mientres la fortificación refecha de les fronteres de la RFA y —en menor proporción— d'otres fronteres occidentales de los países del [[Pactu de Varsovia]], faciendo bultable'l llamáu ''[[Telón d'aceru]]''. Como'l restu de les fronteres, el Muriu de Berlín taba provistu d'un sistema bien completu d'alambre d'espín, fosos, barreres antitanque, percorríos para patrulles y torres de vixilancia. A principios de la década de 1980 emplegárense cerca de mil perros policía. Esti sistema foi estendíu nes décades siguientes. Particularmente, les cases cercanes al muriu baleráronse dempués del amurallamientu. Esti procesu siguió hasta'l 28 de xineru de 1985, día nel que se baltó la [[Ilesia de la Reconciliación en Bernauerstrasse]]. D'esta forma formó una franxa allumada na trupa y escura ciudá de Berlín. Según el Ministeriu de Seguridá Nacional, na primavera de 1989 el muriu taba formáu por: * 41,91&nbsp;km de muriu d'un altor de 3,60&nbsp;m. * 58,95&nbsp;km de muriu prefabricáu d'un altor de 3,40&nbsp;m. * 68,42&nbsp;km d'alambre d'espín con un altor de 2,90&nbsp;m. * 161&nbsp;km de cais allumaes. * 113,85&nbsp;km de valles. * 186 torres de vixilancia. * 31 puestos de control. De la frontera de 156,4&nbsp;km de [[Berlín Oeste]], 43,7&nbsp;km colindaban con [[Berlín Este]] y 112,7&nbsp;km con [[Potsdam|Bezirk Potsdam]]. 64&nbsp;km del percorríu taben n'árees edificaes, 32&nbsp;km en zones montiegues, 37,95 n'escampleros y 37,95&nbsp;km en ríos y llagos. Les tropes fronterices d'Alemaña del Este teníen órdenes de torgar por tolos medios el fuximientu de cualesquier qu'intentara cruciar el muriu, incluyíu l'usu d'armes de fueu, entá a cuenta de la vida de los fuxitivos. Nel Muriu de Berlín, les órdenes de disparar diéronse numberoses vegaes; el númberu de muertes supera la media de les producíes nes fronteres de la RDA. En festividaes importantes o visites d'Estáu, la orde de disparar a los fuxitivos atayábase temporalmente pa evitar les crítiques de la prensa occidental. En Berlín Oeste, la policía y les fuercies militares aliaes reparaben les actuaciones na frontera oriental y rexistrábense les más graves. [[Ficheru:Grenzgebiet - Warnschild (ehem. innerdeutschen Grenze).jpg|thumb|Señal d'avisu de zona fronteriza.]] === Construcción de les instalaciones fronterices === Nel estáu final de construcción, a finales de la década de 1980, les instalaciones fronterices consistíen en: * Un muriu de formigón de 2,5 a 3,6&nbsp;m d'altor.<ref> (n'inglés) [http://www.dailysoft.com/berlinwall/history/facts_01.htm Basic Facts of the Berlin Wall] Consultáu'l 4 d'abril de 2013.</ref> * Una alarma que detectaba'l contautu col suelu. * Una barrera de contautu de tela metálico más alta qu'un home, con un tendíu d'alambre d'escayos y una alarma de contautu. * Hasta la so apertura nel añu 1989 hubo amás, en delles partes, percorríos con perros policía ([[pastor alemán]] que podíen correr llibremente, anque suxetos a una guía de cuerda), barreres antivehículo y antitanque ([[corcuspín checu]]), que la so desmantelación costaría darréu miles de millones de marcos al Estáu. * Un camín (allumáu de nueche) pal accesu a los puestos de guardia y la circulación de patrullar militares. * Torres de vixilancia (302 en 1989) forníes con proyeutores de busca, que xixilaben los puestos fronterizos de día, y con un refuerzu de soldaos mientres la nueche. * Pistes de control, siempres escarificadas, que sirvíen pa recoyer les buelgues de los fuxitivos, y que nun teníen de ser triaes polos soldaos. * Barreres de separación suplementaries, que superaben l'altor d'un home, y al traviés de les cualos podía vese n'oblicuu. * El muriu puramente dichu, de 3,75&nbsp;m d'altor, con un llau en Berlín Occidental. * Dellos metros de territoriu pertenecientes a la RDA. L'anchor total de les barreres fronterices variaba ente 30 y 500 m (en [[Potsdamer Platz]]). Al contrariu que nes fronteres interiores cola RFA, nun se dispunxeron [[Mina terrestre|campu de mines]] nin pistoles automátiques (anque polo xeneral esto nun se conocía na RDA). [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-1990-0221-027, Berlin, Blick auf Straße des 17. Juni.jpg|thumb|250px|Cruciando escontra Berlín Oeste en 1989.]] Los detalles de les instalaciones, diseñaes poles tropes fronterices como ''zones d'aición'', taben baxu secretu militar y yeren, por tanto, desconocíes polos ciudadanos de la RDA. Les tropes fronterices teníen de guardar silenciu. Como nunca sabíen si atopar con un axente de la [[Stasi]], siempres guardaben silenciu. Cualesquier que s'interesaba poles instalaciones fronterices arriesgábase, siquier, a ser arrestáu y unviáu a los puestos de policía pa un control d'identidá. La resultancia podía ser una condena en prisión por planificación de fuximientu. Taba prohibíu visitar la zona darréu anterior a la frontera ensin una autorización especial. == Ver tamién == * [[Remodelación de Berlín]] * [[Monumentu a la Llibertá y la Reunificación]] * [[Historia d'Alemaña dende 1945]] * [[Día de la Llibertá Mundial]] * [[A Great Day For Freedom]], ésta cantar de [[Pink Floyd]] (ensin [[Roger Waters|Waters]]) foi escrita pal so álbum [[The Division Bell]], editáu ente 1993 y 1994. === Filmografía === * ''[[El neñu y el muriu]] (1965)''<ref>[https://www.imdb.com/title/tt0058412/ The Boy and the Ball and the Hole in the Wall]. IMDb</ref> * ''[[Sonnenalle (película)|Sonnenalle]] (1999)'' * ''[[El túnel (película de 2001)|El túnel]] (2001)'' * ''[[Good Bye, Lenin!]] (2003)'' * ''[[La vida de los otros]] (2006)'' * ''[[Somos el pueblu - L'amor nun conoz fronteres]]'' (2008) * ''[[La ponte de los espíes]] (2015)'' == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikiquote}} * [http://www.berlin.de/mauer/index.es.html Páxina web de Berlín] * [http://www.berliner-mauer-dokumentationszentrum.de/index_ye.html Datos n'español] * [https://www.wir-waren-so-frei.de/ Wir waren so tosté...] Archivo web de semeyes y películes privaes de la dómina del cambéu políticu n'Alemaña entendíu ente 89/90, la mayoría con llicencies Creative Commons * [http://www.dw-world.de/popups/popup_single_mediaplayer/0,,4418644_type_video_struct_9129_contentId_4447651,00.html ¡Zarraos! – La verdá de la frontera interalemana]: [[Animación 3D]]. Producción de la [[Deutsche Welle]] en cooperación cola Fundación Berliner Mauer (10:21 min n'español). * [http://murodeberlin.rtve.es/ Documental y infografías sobre'l Muriu de Berlín en rtve.es] * [http://www.frankapilla.com/html/trilogiadelmuro.htm Triloxía del Muro – triloxía de curtiumetraxes] Realizaos nel 20 aniversariu de la cayida del muriu cola collaboración del Consuláu Alemán. Espardimientu cultural. * [https://www.elmundo.es/especiales/2009/11/internacional/muriu_de_berlin/telon_aceru/berlin_1989.html Historia muriu de Berlín] * [http://geopolitico.es/muro-de-berlin-el-mayor-campu-de-concentracion-de-la historia El Muriu de Berlín: El mayor campu de concentración de la historia] * {{cita noticia |nome=Dionisio |apellíu=Garzón |títulu=Mediu sieglu del muriu de Berlín |url=https://www.elpais.com/articulo/opinion/Mediu/sieglu/muro/Berlin/elpepiopi/20110813elpepiopi_13/Tes |obra=[[El País]] |fecha=13 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=16 d'agostu de 2011}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Edificios de Berlín]] [[Categoría:Historia d'Alemaña]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 8jhsw2khi3b6g8urqxft7o8392ay08y 3709517 3709516 2022-08-19T06:07:09Z Limotecariu 735 Limotecariu treslladó la páxina "[[Muru de Berlín]]" a "[[Muriu de Berlín]]" sobre una redireición: muru y muriu son coses distintes según DALLA wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Muro de Berlín}} {{edificiu |minimapa=Alemaña |mapa=Berlín }} El '''Muriu de Berlín''' (n'[[idioma alemán|alemán]]: ''Berliner Mauer'') foi un [[muriu de seguridá]] que formó parte de la [[frontera interalemana]] dende'l [[13 d'agostu]] de [[1961]] hasta'l [[9 de payares]] de [[1989]] que dixebró la zona de la ciudá berlinesa encuadrada nel espaciu económicu de la [[Alemaña Occidental|República Federal d'Alemaña]] (RFA), [[Berlín Oeste]], de la capital de la RDA ente esos años.<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1679363,00.html |títulu= 44 aniversario construcción del Muriu de Berlín |añu= 2005 |obra= [[Deutsche Welle]] 13.08.2005 |fechaaccesu=19 de payares de 2007}}</ref> Ye'l símbolu más conocíu de la [[Guerra fría]] y de la división d'Alemaña.<ref>{{Cita noticia|apellíos=ABC |títulu=La historia del Muriu de Berlín, n'ocho preguntes |url=https://www.abc.es/archivo/20141109/abci-historia-muriu-berlin-entrugues-201411072038_2.html |fechaaccesu=18 de xineru de 2017|periódicu=ABC.es}}</ref> Esti muriu yera denomináu na [[República Democrática Alemana]] (RDA) como '''Muriu de Proteición Antifascista''' (''Antifaschistischer Schutzwall'')<ref name="nome">{{Cita noticia |url=https://www.lavanguardia.com/internacional/20110810/54198558311/el muriu-de-proteccion-antifascista-la frontera-que-traigo-que-la-poblacion-berlinesa.html |títulu=El "Muriu de Proteición Antifascista", la frontera que traxo que la población berlinesa espertara un domingu espantada ya indefensa |obra=La Vanguardia |fecha=11 d'agostu de 2011 |autor={{versalita|Efe}}}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/08/11/internacional/524095201_850215.html |títulu=¿Vergüenza o proteición antifascista? |obra=El País |autor={{versalita|AFP}} |fecha=11 d'agostu de 1986}}</ref> y per parte de los medios de comunicación y parte de la opinión pública occidental como «muriu de la vergüenza» (''Schandmauer''),<ref name="nome" /><ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1839959,00.html |títulu= Rusia reinstaura zona d'influencia y EE.XX. constrúi «muriu de la vergüenza» |añu= 2005 |obra= [[Deutsche Welle]] 30.12.2005 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007}}</ref> El [[Bloque del Este]] apoderáu polos soviéticos sostenía que'l muriu foi llevantáu pa protexer a la so población d'elementos fascistes que conspiraben pa evitar la voluntá popular de construyir un Estáu socialista n'Alemaña del Este. Na práutica, el muriu sirvió pa torgar la emigración masiva que marcó a l'Alemaña del Este y al bloque comunista tres la creación de los dos Alemanias. Un muriu de 45 quilómetros estremaba la ciudá de [[Berlín]] en dos, ente qu'otros 115 quilómetros arrodiaben el so parte oeste aisllándola de la RDA. Esto ye, el Muriu constituyía la frontera estatal ente la RDA y l'enclave de Berlín Oeste. Foi unu de los símbolos más conocíos de la [[Guerra Fría]] y de la [[separación d'Alemaña]].<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1654538,00.html |títulu= Berlín recupera 35 cachos del Muro |añu= 2005 |obra= [[Deutsche Welle]] 20.07.2005 |fechaaccesu=19 de payares de 2007}}</ref> Desconozse'l númberu exactu de persones que finaron al intentar trespasar la frontera al traviés del muriu. La Fiscalía de Berlín considera que'l saldu foi de más de 200 persones, incluyendo 33 que finaron de resultes de la detonación de [[Mina terrestre|mines]]. Pela so parte el Centru d'Estudios Históricos de [[Potsdam]] estima en 125 la cifra total de muertos na zona del muriu.<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,2233106,00.html |títulu= El Muriu de Berlín, un asuntu del presente |añu= 2006 |obra= [[Deutsche Welle]] 09.11.2006 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007}}</ref> == Historia == === Antecedentes === [[Ficheru:Deutschland Besatzungszonen 8 Jun 1947 - 22 Apr 1949.svg|thumb|Zones d'ocupación de l'Alemaña de la Posguerra.]] En 1949 los trés zones occidentales d'ocupación convertir na República Federal d'Alemaña ([[Alemaña Occidental|RFA]]) y empezaron en dambos llaos los trabayos de reconstrucción y proteición de les fronteres. Por aciu la formación de los dos Estaos llevar a cabu la separación política. Ente la [[República Democrática Alemana|RDA]] y la RFA esplegar por primer vegada policías y los soldaos fronterizos y más tarde construyéronse barreres. Berlín estremar en [[Zones d'ocupación aliada n'Alemaña|cuatro sectores desmilitarizados]] sacante les fuercies armaes de [[Francia]], de [[Gran Bretaña]], de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] y de los [[Estaos Xuníos d'América]] nes sos zones respeutives, ya independientes de dambos Estaos alemanes, anque na práutica esta considerancia tenía poca importancia. Berlín Occidental asemeyar en munchos aspeutos a un estáu federáu de la RFA, cuntando, por casu, con representantes nel Parllamentu (''[[Bundestag]]''). Berlín Oriental foi declaráu capital de la RDA (''Hauptstadt der DDR'') como lo foi Berlín antes de la guerra. Cola intensificación de la [[Guerra Fría]], que tres l'[[embargu]] de productos d'alta teunoloxía contra'l [[Bloque del Este]] tornar nuna guerra diplomática y l'amenaza militar permanente, reforzáronse les fronteres. Les fronteres pasaríen col tiempu de ser una separación ente les dos partes alemanes, a ser parte de la frontera ente la [[Comunidá Económica Europea]] (antecesora de la [[Xunión Europea]]) y el [[Conseyu d'Ayuda Mutua Económica]] (COMECON), ente la [[OTAN]] y los miembros del [[Pactu de Varsovia]], y tamién ente les dos ideoloxíes polítiques y los dos bloques económicu-culturales que s'enfrentaben na Guerra Fría.<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,2309746_page_2,00.html |títulu= División d'Alemaña mientres la Guerra Fría (1945-1989) |añu= 2007 |obra= [[Deutsche Welle]] 19.01.2007 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007}}</ref> [[Ficheru:Berlin satellite image with Berlin wall.jpg|thumb|Situación del Muriu de Berlín trazada sobre una fotografía tomada dende un satélite.]] Dende la fundación de la RDA amontóse la emigración en direición a la RFA. A partir de [[1952]], les fronteres interiores ente la RDA y la RFA protexer con valles y vixilantes: creóse una zona de 5 km a la que namái podía entrase con un permisu especial pa residentes. Cerca de la frontera había otros 500 metros de zona prohibida y na mesma frontera una barrera de 10 metros. Magar ello, permanecía abierta la frontera ente [[Berlín Este]] y [[Berlín Oeste]], malo de controlar. Ente 1949 y 1961, unos trés millones de persones abandonaron la RDA dende Berlín Oriental.<ref>{{Cita web |url=http://www.dw-world.de/popups/popup_printcontent/0,,958753,00.html |títulu=A Divisão da Alemanha ─ de 1945 a 1989 |añu=2005 |obra=[[Deutsche Welle]] 27.04.2005 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007 |idioma=portugués |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.dw-world.de/popups/popup_printcontent/0,,958753,00.html|fechaarchivu=26 de payares de 2015}}</ref> Solo nos dos primeres selmanes d'agostu de 1961 emigraron 47&nbsp;533 persones. Amás, pa munchos polacos y checos, Berlín Occidental convertir na puerta escontra occidente. De cutiu tratábase de mozos bien formaos, lo que constituyía una amenaza a la economía de la RDA y, n'última instancia, a la población de los países respeutivos. Unos 50&nbsp;000 trabayadores de Berlín Oriental trabayaben y vivíen en Berlín Oeste, pero aprovechar de les condiciones financieres favorables de Berlín Este, siendo conocíos como ''[[Grenzgänger]]''. El 4 d'agostu de 1961 foi decretáu pola maxistratura de Berlín Este que los ''Grenzgänger'' fueren rexistraos y pagaren l'arriendu en marcos de la RFA. Yá antes de la construcción del muriu, la Policía Popular ([[Volkspolizei]]) de Berlín Oriental controlaba les cais y los medios de tresporte que llevaben a partir oeste a los llamaos fuxitivos de la República sospechosu y contrabandista». Amás, munchos berlineses occidentales y orientales que trabayaben en Berlín occidental mercaben nel mercáu negru —con una ventaxosa tasa d'intercambiu pal [[Marcu de la República Democrática Alemana|Marcu d'Alemaña del Este]] d'aprosimao 1:4— los baratos alimentos básicos y los pocos bienes de consumu de luxu de Berlín Este. La [[economía planiada]] del sistema del llau oriental foi, arriendes d'ello, debilitada d'esta forma. El muriu tenía de sirvir a los gobernantes del Bloque del Este como una forma de detener el fuximientu de los trabayadores y llabradores socialistes por aciu l'aislamientu. === Construcción del muriu === [[Ficheru:Winken ueber die Berliner Mauer.jpg|thumb|Una señora saluda dende'l sector Oeste a los sos conocíos del sector Esti tres tres hores d'espera (1961).]] [[Ficheru:Berlin Wall 1961-11-20.jpg|thumb|Trabayadores de la RDA construyendo'l muriu ([[20 de payares]] de [[1961]]).]] [[Ficheru:Kennedy in Berlin.jpg|thumb|Kennedy y Adenauer nel [[Checkpoint Charlie]] del Muriu de Berlín, 26 de xunu de 1963.]] [[Ficheru:Berlin Wall death strip, 1977.jpg|thumb|Seición del muriu, 1977.]] El plan de la construcción del Muriu de Berlín foi un secretu d'Estáu de l'alministración de la RDA. El muriu foi alzáu a instancies del [[Partíu Socialista Unificáu d'Alemaña]] —los trabayos llevar a cabu so la direición y la vixilancia de la [[Volkspolizei]] y de soldaos del [[Exércitu Popular Nacional]]— contra les declaraciones del [[Presidente d'Alemaña|presidente del Conseyu d'Estáu]] (''Staatsratsvorsitzender'') [[Walter Ulbricht]], quien, nuna conferencia de prensa internacional que se celebró en Berlín Oriental el 15 de xunu de 1961, contestara a una entruga de la [[periodista]] Annamarie Doherr: {{cita|Entiendo la so entruga como qu'hai homes n'Alemaña del Oeste que deseyaríen que movilizáramos a los trabayadores de la construcción de la capital de la RDA p'alzar un muriu. Nun conozo la esistencia de tales motivaciones, pos los obreros de la construcción de la capital empleguen toles sos fuercies principalmente na construcción de cases. ¡Naide tien la intención d'alzar un muriu!<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,608522,00.html |títulu= 1961: Construção do Muro de Berlim |añu= 2006 |obra= [[Deutsche Welle]] 13.08.2006 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007 |idioma=portugués}}</ref>}} {{cita|''Ich verstehe Ihre Frage so, dass ye in Westdeutschland Menschen gibt, die wünschen, dass wir die Bauarbeiter der Hauptstadt der DDR dazu mobilisieren, eine Mauer aufzurichten. Mir ist nicht bekannt, dass eine solche Absicht besteht. Die Bauarbeiter unserer Hauptstadt beschäftigen sich hauptsächlich mit Wohnungsbau, und ihre Arbeitskraft wird dafür voll eingesetzt. Niemand hat die Absicht, eine Mauer zu errichten.''}} Ulbricht foi, d'esa forma, el primeru n'emplegar el conceutu «muro», dos meses primero que se construyera. Ello ye que los aliaos occidentales fueron informaos del acordonamiento de Berlín Oeste polos miembros del plan Midíes drástiques», pero fueron sosprendíos pol calendariu y l'amplitú de les barreres. L'accesu direutu a Berlín Oeste nun se cortó, nin foi atayáu con fuercies militares. El Serviciu Secretu de la RFA ([[Bundesnachrichtendienst]] – BND) yá disponía d'información similar dende mediaos de xunetu. Tres la visita de Ulbricht a [[Nikita Khrushchov|Khrushchov]] mientres les xuntes de los países miembros del Pactu de Varsovia del 3 al 5 d'agostu, el BND informó: {{cita|Les informaciones disponibles amuesen que'l réxime de [[Pankow]] trata de llograr el beneplácito de Moscú pa poner a valir midíes rigoroses de bloquéu. En particular el bloquéu de la frontera de Berlín cola interrupción del tráficu de metros y tranvíes ente Berlín Este y Berlín Oeste (...) Queda por resolver si Ulbricht va ser capaz de llograr un alcuerdu tal con Moscú.}} El 11 d'agostu, la Cámara Popular (Parllamentu de la RDA – [[Volkskammer]]) aprobó los resultaos del Conseyu de Moscú y autorizó al Conseyu de Ministros a entamar les midíes correspondientes. El Conseyu de Ministros de la RDA decidió'l 12 d'agostu emplegar a les fuercies armaes pa ocupar la frontera de Berlín Oeste y construyir el muriu. El sábadu 12 d'agostu, el BND recibió la siguiente información: «El 11 d'agostu de 1961 tuvo llugar una conferencia ente'l Secretariu del Partíu Comunista y otros altos funcionarios del partíu. Declaróse: (...) la situación de la constante medría del fluxu de refuxaos fai necesariu'l acordonamiento de los sectores oeste de Berlín y de la Zona Soviética d'Ocupación Militar (''Sowjetische Besatzungszone – SBZ'') nos próximos díes —nun s'especificó un día exactu— y non dientro de dos selmanes, como taba entamáu». Na nueche del 12 al 13 d'agostu de 1961, ensin previu avisu, construyóse'l muriu enteru, quedando'l 13 d'agostu ensin construyir una pequeña parte, fuertemente xixilada pola policía socialista. Empezaron a sellar los accesos a Berlín Oeste soldaos del [[Exércitu Popular Nacional]], 5000 miembros de la [[Deutsche Grenzpolizei|policía fronteriza alemana]] (precursora de les [[Tropes de Frontera de la RDA|Tropes Fronterices]], o ''Grenztruppen''), 5000 miembros de la Policía Popular y 4500 miembros de les brigaes. Tropes soviétiques apostar pa un eventual combate na frontera aliada. Tolos medios de tresporte que comunicaben dambos llaos de Berlín fueron deteníos. Sicasí, les llinies del ferrocarril eleváu (''[[S-Bahn]]'') y soterrañu (''O-Bahn'') de Berlín Occidental que circulaben so Berlín Este siguieron funcionando, anque ensin detenese nes estaciones orientales, que quedaron como [[estación fantasma|aparques pantasma]]. Namái una de les llinies afeutaes de la estación (cai) Friedrichstraßy permaneció en serviciu, anque baxu estrictos controles. [[Ficheru:Berliner Mauer mit Panzersperren (Liesenstraße-Gartenstraße 1980).jpg|thumb|Puntu d'entrada del S-Bahn del Berlin occidental al Berlin oriental cerca del muriu de Berlin en Liesenstr./Gartenstr. 1980]] [[Erich Honecker]], como secretariu del Comité Central, foi responsable de la planificación y realización del muriu en nome de la direición del SEI. Hasta setiembre de 1961 desertaron 85 homes de les fuercies de vixilancia (''Grenztruppen''), amás de 400 civiles en 216 escapaes. D'esa audacia resulta significativa la famosa fotografía del nuevu policía de fronteres [[Conrad Schumann]] saltando sobre les alambraes de la cai Bernauerstraßy.<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/popups/popup_imagegalleryimage/0,2180,1022422_gid_1022276_lang_5_page_1,00.html |títulu= Hora da opção |añu= 2005 |obra= [[Deutsche Welle]] 20.07.2005 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007 |idioma=portugués |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.dw-world.de/popups/popup_imagegalleryimage/0,2180,1022422_gid_1022276_lang_5_page_1,00.html|fechaarchivu=26 de payares de 2015}}</ref> El gobiernu de la RDA alegó que yera un muriu de proteición antifascista» que'l so oxetivu yera evitar les agresiones occidentales, y que la construcción del muriu yera consecuencia de la política d'Alemaña Federal y los sos socios de la [[Organización del Tratáu del Atlánticu Norte]] (OTAN). Dicíen dende l'Alemaña Oriental que nengún muriu fuera necesariu si [[Berlín Occidental]] nun fuera un escayu na banda de la RDA», como lo definiera'l so alcalde [[Willy Brandt]], nel sentíu de que yera un [[exclave]] d'otru Estáu enserto nel corazón d'Alemaña Oriental. Esta visión yera compartida pelos demás países del [[Pactu de Varsovia]], que víen la rivalidá ente dambes Alemanias como un reflexu de la rivalidá ente los dos grandes pactos militares de la dómina. Sía comoquier, les autoridaes de la RDA tamién reconocíen qu'ente los oxetivos del muriu taba evitar la emigración masiva o «fuga de celebros». La versión de les autoridaes de la RFA y la visión xeneralizada nel mundu [[Capitalismu|capitalista]] o [[Occidente]] foi qu'esta xustificación nun sirvía más que pa matizar el que yera, según ellos, l'únicu propósitu: torgar que los ciudadanos de la RDA entraren en [[Berlín Occidental]] y, poro, n'Alemaña Federal. Los alemanes orientales nun controlaben tol tráficu ente'l [[Berlín Occidental]] y l'Alemaña Federal y, nesti sentíu, argumentóse que les defenses del muriu taben diseñaes pa funcionar dende l'interior de l'[[Alemaña Oriental]]; les mines de fragmentación SM-70 montaes nel muriu españaben al intentar esguilalo dende l'interior, les defenses contra vehículos taben asitiaes nel llau d'Alemaña Oriental y el muriu de cuarta xeneración taba fechu de seiciones de formigón armáu cola base más llarga nel interior de la RDA. === Reaición d'Alemaña Occidental === [[Ficheru:mauerbrandenburgertor87.jpg|thumb|[[Puerta de Brandeburgu]], 1987, vista dende'l llau occidental. Nel cartelu: 'Atención: Ta abandonando [[Berlin Occidental]].']] El canciller de la RFA, [[Konrad Adenauer]], pidió esi día pela radio sele y prudencia a la población y declaró les midíes que los aliaos tomaríen. Nes primeres dos selmanes tres la construcción del muriu visitó Berlín Oeste, solo l'alcalde [[Willy Brandt]] protestó con enerxía, anque a la fin nun pudo faer nada contra l'amurallamientu. Los [[Estaos federaos d'Alemaña|Länder]] del oeste fundaron esi añu en [[Salzgitter]] un centru de documentación xudicial sobre les violaciones a los derechos humanos perpetaes pola RDA. El 16 d'agostu de 1961, Willy Brandt convocó una manifestación qu'axuntó a 300.000 berlineses occidentales xuntu al [[Rathaus Schöneberg|Conceyu de Schöneberg]].''' === Reaición de los aliaos === La reaición occidental ante la construcción del muriu foi lenta: pasaron 20 hores hasta l'apaición de les fuercies militares na frontera; 40 hores hasta que se comunicaron col comandante soviéticu de Berlín; 72 hores hasta que protestaron ante la diplomacia de Moscú. Cada vez hubo más rumores de que los soviéticos aseguraren a los aliaos occidentales que nun amenaciaríen los sos derechos. La esperiencia del bloquéu amosara a los aliaos que Berlín Oeste taría amenazada, asina que la construcción del muriu foi una confirmación material del ''statu quo'', que se ''encimentó'', nel sentíu lliteral de la pallabra. La Xunión Soviética abandonó'l so pidimientu de que Berlín Oeste tuviera «llibre» de tropes aliaes, que formulara nel [[Nikita Khrushchov|Ultimátum de Khrushchov]] de 1958. Reaiciones internacionales en 1963: * «Una solución pocu elegante, anque mil veces preferible a la guerra». [[John F. Kennedy]], presidente de los Estaos Xuníos. * «Alemaña del Este detien el fluxu de refuxaos y atrinchérase tres un gruesu telón d'aceru. Nun se trata de nada illegal». [[Harold Macmillan]], primer ministru británicu. Kennedy afirmó que Berlín yera un Estáu llibre» y unvió unes brigaes de refuerzu de 1500 homes a Berlín Oeste. El dirixente de la RDA [[Walter Ulbricht]] determinó inclusive'l control per parte de les Policías Fronteriza y Popular sobre'l oficiales y policías aliaos, lo que produció un fuerte refugosobremanera per parte de los estauxunidenses.<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,672079,00.html |títulu= "Sem muriu a Alemanha Oriental não teria sobrevivíu" |añu= 2003 |obra= [[Deutsche Welle]] 06.11.2003 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007 |idioma=portugués}}</ref> A la fin, el comandante de les tropes soviétiques en Berlín tuvo d'intervenir colos funcionarios de la RDA p'aselar la situación. El 27 d'ochobre de 1961 producióse una confrontación direuto y peligroso ente tropes soviétiques y estauxunidenses nel [[Checkpoint Charlie]] de la Friedrichstraßy, formando diez [[carru de combate|carro de combate]] de cada bandu xunto a la llinia fronteriza. A otru día, dambes unidaes de carros de combate fueron retiraes. Los dos bandos tarrecíen que'l conflictu de Berlín acabara nuna [[guerra atómica]]. === Dos países === [[Ficheru:Richard Nixon in Berlin.jpg|thumb|Nixon nel Muriu de Berlín.]] [[Ficheru:BerlinerMauer1990.jpg|thumb|Cruces aciages simbóliques n'honor de los muertos nel muriu. Semeya de xineru de 1990.]] Dende'l 1º de xunu de 1962, non podía entrase na RDA dende [[Berlín Oeste]]. Tres llargues negociaciones, un alcuerdu de 1963 dexó que más de cien mil berlineses del oeste visitaren a los sos parientes del llau este mientres la festividá de fin d'añu. De primeres de la década de 1970, Willy Brandt y Erich Honecker entamaron una política d'aproximamientu ente la RFA y la RDA pa relaxar la frontera ente dambos llaos de la ciudá. La RDA alcordó simplificar los trámites necesarios pa los permisos de viaxe, cuantimás pa la población improductiva» que cobraba pensiones, y dexó a los ciudadanos de partir oeste visites básiques a les rexones colindantes cola frontera. Como preciu pa relaxar más les fronteres, la RDA esixó que se-y considerara un [[Estáu soberanu]], según la estradición de los sos ciudadanos residentes na RFA. Estes esixencies, contraries a la constitución de la RFA, fueron refugaes de forma categórica. La RDA denominaba al muriu, según a les fronteres que la dixebraben de la [[RFA]], «Murios de proteición [[antifascismu|antifascista]]» que protexíen a la RDA contra «la inmigración, la infiltración, l'espionaxe, el sabotaxe, el contrabandu, les ventes y l'agresión de los occidentales». === Los años del muriu === El muriu midía más de 120&nbsp;km. La construcción inicial foi ameyorada en forma regular. El Muriu de la cuarta xeneración», qu'empezó a construyise en [[1975]], yera de formigón armáu, tenía un altor de 3,6&nbsp;m y taba formáu por 45&nbsp;000 seiciones independientes de 1,5&nbsp;m de llargor. El so costo foi de 16&nbsp;155&nbsp;000 marcos de l'[[Alemaña Oriental]]. Amás, la frontera taba protexida por una valla de tela metálico, cables d'alarma, trincheres pa evitar el pasu de vehículos, una cerca d'alambre d'escayos, más de 300 torres de vixilancia y trenta búnkers. [[Ficheru:West and East Germans at the Brandenburg Gate in 1989.jpg|thumb|La cayida del muriu de Berlín]] [[Ficheru:Berlin Wall Trabant grafitti.jpg|thumb|Célebre mural, [[iconu]] de la cayida del muriu.]] De primeres, namái había un pasu pa los alemanes orientales na [[Friedrichstraßy]]; les potencies occidentales teníen dos puntos de control: en Helmstedt, na frontera ente [[Alemaña Oriental]] y la parte principal d'[[Alemaña Occidental|Alemaña Federal]], y Dreilinden, na frontera sur de [[Berlín Oriental]]. A los puntos de control diéronse-yos nomes fonéticos: Alfa (Helmstedt), Bravo (Dreilinden) y [[Checkpoint Charlie|Charlie]] (Friedrichstraßy). Contabilizáronse unes 5000 fugues a Occidente; 192 persones morrieron por disparu al intentar crucialo y otres 200 resultaron mancaes; 57 fugaron al traviés d'un túnel de 145 metros caváu polos occidentales, nos díes 3, 4 y 5 d'ochobre de [[1964]]. L'intentu fallíu más destacáu foi'l de [[Peter Fechter]], quien intentó crucialo xuntu con [[Helmut Kulbeik]], quien sí lo llogró. Fechter foi tirotiáu y amorrentó sangráu a la vista de los medios occidentales el [[17 d'agostu]] de [[1962]]. Esiste la teoría de que la lletra del cantar «[[Llibre (cantar de Nino Bravo)|Llibre]]» ta inspirada na historia de [[Peter Fechter]],<ref name="economista">{{Cita web |url=http://ecodiario.eleconomista.es/interstitial/volver/edarlingjun13/musica/noticias/3390944/09/11/La historia-de-la-cancion-Llibre-de-Nino-Bravo.html |títulu=Nino Bravo – Llibre |fechaaccesu=15 de setiembre de 2013 |fecha=21 de setiembre de 2011|periódicu=L'Economista}}</ref>pero nun hai constancia de que [[Nino Bravo]] o los sos compositores tuvieren intenciones polítiques al grabala. == La cayida del Muriu de Berlín == {{VT|Reunificación alemana}} El Muriu de Berlín cayó na nueche del xueves 9 al vienres [[10 de payares]] de [[1989]], 28 años dempués de la so construcción. L'apertura del muriu, conocida n'Alemaña col nome de ''die Wende'' (El cambéu), foi consecuencia de les esixencies de llibertá de circulación na ex RDA y los fuximientos constantes escontra les embaxaes de capitales de países del Pactu de [[Praga]] y [[Varsovia]] y pola frontera ente [[Hungría]] y [[Austria]], qu'impunxo menos restricciones dende'l 23 d'agostu. En setiembre, más de 13&nbsp;000 alemanes orientales emigraron escontra Hungría. Poco dempués empezaron manifestaciones masives en contra del gobiernu de l'[[Alemaña Oriental]]. El líder de la RDA, [[Erich Honecker]], arrenunció'l [[18 d'ochobre]] de [[1989]], siendo reemplazáu díes más tarde por [[Egon Krenz]]. Tres el 6 de payares fixo públicu'l proyeutu d'una nueva llexislación pa viaxar, que recibió dures crítiques, y el gobiernu checoslovacu protestó per víes diplomátiques pol aumentu de la emigración dende la [[RDA]] al traviés de [[Checoslovaquia]]. El [[Partíu Socialista Unificáu d'Alemaña|SEI]] decidió, el 7 de payares, regular los viaxes al esterior, facilitándolos. El 9 de payares promulgóse un plan que dexaba llograr pases pa viaxes de visita. Ellaboróse un modelu nel Conseyu de Ministros, que se decidió esi mesmu día antes de les 18:00 y que tenía de ser publicáu y espublizáu en forma de circular a les 4:00 del día siguiente poles axencies de noticies, anque hubo una oxeción al procedimientu per parte del Ministeriu de Xusticia. En paralelu, el modelu del Ministeriu foi estudiáu y aprobáu nel Comité Central.<ref>[http://www.chronik-der-mauer.de/index.php/chronik/1989/November/9/ Chronik der Mauer: 9. November 1989]</ref> [[Ficheru:Berlin-wall.jpg|thumb|Muro de Berlín ([[16 de payares]] de [[1989]]).]] [[Ficheru:El muro de Berlin.JPG|thumb|El muriu de Berlín]] [[Ficheru:BerlinWall.jpg|thumb|Porción del Muriu de Berlín, en parte destruyida, vista dende'l llau occidental, con un guardia fronterizu y la Puerta de Brandeburgu al fondu, payares de 1989.]] El miembru del Politburó del SEI [[Günter Schabowski]] anunció nuna conferencia de prensa, retresmitida en direutu pola televisión d'Alemaña Oriental, que toles restricciones fueren retiraes y, creyendo que podríen pasar ensin nengún trámite al otru llau, decenes de miles de persones fueron de momentu al muriu, onde los guardias fronterizos nun s'atrevieron a disparar y a la fin abrieron los puntos d'accesu. Schabowski acabó la conferencia de prensa a les 18:53. Atopábense sobre'l podiu xunto a Schabowski los miembros del Comité central del SEI Helga Labs, Gerhard Beil y Manfred Banschak. La cuestión unviar a les actes de la conferencia de prensa. El corresponsal de l'axencia italiana ANSA, [[Riccardo Ehrman]], preguntó sobre'l derechu de viaxe.<ref>[https://www.elmundo.es/suplemento/magazine/2009/524/1255022507.html «El periodista que baltó'l Muriu con una entruga.»] ''El Mundo''.</ref> N'abril de 2009, Ehrman declaró qu'antes recibiera una llamada telefónica na que se-y dicía que fixera una entruga sobre la llei de viaxes:<ref>[http://www.zeit.de/online/2009/17/mauerfall-schabowski «Ein mysteriöser SEI-Anruf beschleunigte dean Mauerfall.»] (N'alemán.) </ref> {{cita|Señor Schabowski, ¿cree usté que foi un error introducir la Llei de Viaxes va unos díes?}} Referir a una llei de permisos de viaxe bien confusa que provocara un éxodu de miles d'alemanes al traviés de les fronteres de Checoslovaquia y Hungría. Schabowski sacó unos papeles del bolsu y repitió que, pa evitar más llíos, los ciudadanos de la RDA podríen dir al Oeste, esta vegada ensin pasaporte nin visáu: namái amosando'l carné d'identidá o un documentu asemeyáu. Schabowski lleó un proyeutu de llei del conseyu de ministros que tenía delantre a les 18:57: {{cita|Los viaxes privaos al estranxeru pueden autorizase ensin la presentación d'un xustificante; motivu de viaxe o llugar de residencia. Les autorizaciones van ser emitíes ensin demoranza. Espublizóse una circular a esti respectu. Los departamentos de la Policía Popular responsables de los visaos y del rexistru de la casa fueron instruyíos p'autorizar ensin retrasu los permisos permanentes de viaxe, ensin que les condiciones anguaño a valir tengan de cumplise. Los viaxes de duración permanente pueden faese en tou puestu fronterizu cola RFA.}} A la entruga del periodista Riccardo Ehrman (díxose que la formuló'l reporteru [[Peter Brinkmann]]): {{cita|''Wann tritt das in Kraft?'' (¿Cuándo entra a valir?)}} Schabowski hojeó les sos notes y contestó: {{cita|«Ab sofort» («De momentu»).<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1390088,00.html |títulu= 9 de payares: Alemaña cavilga |añu= 2004 |obra= [[Deutsche Welle]] 10.11.2004 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2007}}</ref>}} Schabowski cometió un error, nun lleó la segunda páxina del documentu, na que s'establecía que la midida tenía efeutu dende a otru día.<ref>[http://www.elcorreo.com/vizcaya/20091108/mundu/esta nueche abiertu-muriu-20091108.html «Esta nueche abrí'l Muriu.»] ''El Correo''.</ref> Gracies a los anuncios de les radios y televisiones de la RFA y [[Berlín Oeste]] sol títulu «¡El Muriu ta abiertu!», munchos miles de berlineses del Este presentáronse nos puestos de control y esixeron pasar al otru llau. Nin les tropes de control de fronteres nin los funcionarios del ministeriu encargaos de regulales taben informaos. Ensin una orde, so la presión de la xente, el puntu de control de Bornholmerstraßy abrióse a les 23:00, siguíu d'otros puntos de camín, tantu en Berlín como na frontera cola RFA. Munchu telespectadores poner en camín. Con too y con eso, el verdaderu ábanu tuvo llugar a la mañana siguiente. Munchos dormieron tola nueche p'asistir a l'apertura de la frontera'l 10 de payares. Los ciudadanos de la RDA fueron recibíos con entusiasmu pola población del Oeste. La mayoría de los chigres cercanos al muriu daben cerveza gratis y los desconocíos abrazar ente sigo. Na euforia d'esa nueche, munchos occidentales esguilaron el muriu. Cuando se conoció la noticia de l'apertura, atayóse la sesión vespertina del [[Bundestag]] en [[Bonn]] y los diputaos entonaron en forma bonal el [[Himnu d'Alemaña]]. == Artistes == El 9 de payares, los ciudadanos berlineses empezaron a baltar el muriu con tolos medios a la so disposición (picos, martiellos, etc.). El virtuosu del violoncelo [[Mstislav Rostropóvich]], qu'había debíu exiliase al Oeste, foi al pie del muriu a animar a los que lo baltaben, escena d'una célebre fotografía. Mientres el procesu de destrucción, l'artista alemán [[Bodo Sperling]] promovió la idea de salvar un cachu de muriu col fin de crear una galería d'[[arte urbano]] al campu. Delles asociaciones d'artistes de dambos llaos sofitaron la idea y consiguieron los permisos pa fundar la [[East Side Gallery]] sobre una seición de 1316 metros na cai Mühlenstraßy, a veres del [[ríu Spree]]. Más de 100 artistes de tol mundu fueron convidaos a pintar murales rindiendo homenaxe a la llibertá. El [[21 de xunetu]] de [[1990]] realizar na [[Potsdamer Platz]] ''The Wall Live'' (''El muriu en vivu''), promovíu por [[Roger Waters]] y cola participación d'estrelles de [[Música rock|rock]], como [[Van Morrison]], [[Scorpions]], [[Ute Lemper]], [[Marianne Faithfull]], [[The Band]], [[Cyndi Lauper]] y [[Bryan Adams]], pa sofitar a la fundación ''Memorial Fund For Disaster Relief'' creada pa desaniciar los impautos de cualquier guerra o desastre natural sobremanera n'Europa. L'[[historia|historiador]] [[marxismu|marxista]] británicu [[Eric Hobsbawm]], nel so llibru de [[1994]] ''[[Historia del sieglu XX (llibru)|Historia]]'', diz que'l [[sieglu XX]] foi «curtiu» (frente a la llongura» [[sieglu XIX|XIX]]), habiendo estáu enmarcáu ente l'españíu de la [[Primer Guerra Mundial]] y la [[historia de la Xunión Soviética (1985-1991)|desintegración de la Xunión Soviética]], fechu esti postreru que yá fuera primeramente antemanáu de dalguna manera pola cayida del muriu de Berlín de [[payares]] de [[1989]]. L'artista alemán [[Wolf Vostell]] creó ente 1989 y 1992 un ciclu d'obres col títulu ''La Cayida del Muriu de Berlín''. <ref>[http://museovostell.gobex.es/ver_tienda.asp?tipu=1 Wolf Vostell. ''La Cayida del Muriu de Berlín''. Muséu Vostell Malpartida, 2000, ISBN 84-7671-583-8]</ref> == Estructura de les instalaciones nes fronteres == [[Ficheru:mauer axb02.jpg|thumb|Ampliación del muriu en [[Bernauer Straßy (Berlin)|Bernauer Straßy]] (1980).]] [[Ficheru:Structure of Berlin Wall.svg|thumb|Estructura del Muriu de Berlín.]] El Muriu de Berlín foi completáu mientres la fortificación refecha de les fronteres de la RFA y —en menor proporción— d'otres fronteres occidentales de los países del [[Pactu de Varsovia]], faciendo bultable'l llamáu ''[[Telón d'aceru]]''. Como'l restu de les fronteres, el Muriu de Berlín taba provistu d'un sistema bien completu d'alambre d'espín, fosos, barreres antitanque, percorríos para patrulles y torres de vixilancia. A principios de la década de 1980 emplegárense cerca de mil perros policía. Esti sistema foi estendíu nes décades siguientes. Particularmente, les cases cercanes al muriu baleráronse dempués del amurallamientu. Esti procesu siguió hasta'l 28 de xineru de 1985, día nel que se baltó la [[Ilesia de la Reconciliación en Bernauerstrasse]]. D'esta forma formó una franxa allumada na trupa y escura ciudá de Berlín. Según el Ministeriu de Seguridá Nacional, na primavera de 1989 el muriu taba formáu por: * 41,91&nbsp;km de muriu d'un altor de 3,60&nbsp;m. * 58,95&nbsp;km de muriu prefabricáu d'un altor de 3,40&nbsp;m. * 68,42&nbsp;km d'alambre d'espín con un altor de 2,90&nbsp;m. * 161&nbsp;km de cais allumaes. * 113,85&nbsp;km de valles. * 186 torres de vixilancia. * 31 puestos de control. De la frontera de 156,4&nbsp;km de [[Berlín Oeste]], 43,7&nbsp;km colindaban con [[Berlín Este]] y 112,7&nbsp;km con [[Potsdam|Bezirk Potsdam]]. 64&nbsp;km del percorríu taben n'árees edificaes, 32&nbsp;km en zones montiegues, 37,95 n'escampleros y 37,95&nbsp;km en ríos y llagos. Les tropes fronterices d'Alemaña del Este teníen órdenes de torgar por tolos medios el fuximientu de cualesquier qu'intentara cruciar el muriu, incluyíu l'usu d'armes de fueu, entá a cuenta de la vida de los fuxitivos. Nel Muriu de Berlín, les órdenes de disparar diéronse numberoses vegaes; el númberu de muertes supera la media de les producíes nes fronteres de la RDA. En festividaes importantes o visites d'Estáu, la orde de disparar a los fuxitivos atayábase temporalmente pa evitar les crítiques de la prensa occidental. En Berlín Oeste, la policía y les fuercies militares aliaes reparaben les actuaciones na frontera oriental y rexistrábense les más graves. [[Ficheru:Grenzgebiet - Warnschild (ehem. innerdeutschen Grenze).jpg|thumb|Señal d'avisu de zona fronteriza.]] === Construcción de les instalaciones fronterices === Nel estáu final de construcción, a finales de la década de 1980, les instalaciones fronterices consistíen en: * Un muriu de formigón de 2,5 a 3,6&nbsp;m d'altor.<ref> (n'inglés) [http://www.dailysoft.com/berlinwall/history/facts_01.htm Basic Facts of the Berlin Wall] Consultáu'l 4 d'abril de 2013.</ref> * Una alarma que detectaba'l contautu col suelu. * Una barrera de contautu de tela metálico más alta qu'un home, con un tendíu d'alambre d'escayos y una alarma de contautu. * Hasta la so apertura nel añu 1989 hubo amás, en delles partes, percorríos con perros policía ([[pastor alemán]] que podíen correr llibremente, anque suxetos a una guía de cuerda), barreres antivehículo y antitanque ([[corcuspín checu]]), que la so desmantelación costaría darréu miles de millones de marcos al Estáu. * Un camín (allumáu de nueche) pal accesu a los puestos de guardia y la circulación de patrullar militares. * Torres de vixilancia (302 en 1989) forníes con proyeutores de busca, que xixilaben los puestos fronterizos de día, y con un refuerzu de soldaos mientres la nueche. * Pistes de control, siempres escarificadas, que sirvíen pa recoyer les buelgues de los fuxitivos, y que nun teníen de ser triaes polos soldaos. * Barreres de separación suplementaries, que superaben l'altor d'un home, y al traviés de les cualos podía vese n'oblicuu. * El muriu puramente dichu, de 3,75&nbsp;m d'altor, con un llau en Berlín Occidental. * Dellos metros de territoriu pertenecientes a la RDA. L'anchor total de les barreres fronterices variaba ente 30 y 500 m (en [[Potsdamer Platz]]). Al contrariu que nes fronteres interiores cola RFA, nun se dispunxeron [[Mina terrestre|campu de mines]] nin pistoles automátiques (anque polo xeneral esto nun se conocía na RDA). [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-1990-0221-027, Berlin, Blick auf Straße des 17. Juni.jpg|thumb|250px|Cruciando escontra Berlín Oeste en 1989.]] Los detalles de les instalaciones, diseñaes poles tropes fronterices como ''zones d'aición'', taben baxu secretu militar y yeren, por tanto, desconocíes polos ciudadanos de la RDA. Les tropes fronterices teníen de guardar silenciu. Como nunca sabíen si atopar con un axente de la [[Stasi]], siempres guardaben silenciu. Cualesquier que s'interesaba poles instalaciones fronterices arriesgábase, siquier, a ser arrestáu y unviáu a los puestos de policía pa un control d'identidá. La resultancia podía ser una condena en prisión por planificación de fuximientu. Taba prohibíu visitar la zona darréu anterior a la frontera ensin una autorización especial. == Ver tamién == * [[Remodelación de Berlín]] * [[Monumentu a la Llibertá y la Reunificación]] * [[Historia d'Alemaña dende 1945]] * [[Día de la Llibertá Mundial]] * [[A Great Day For Freedom]], ésta cantar de [[Pink Floyd]] (ensin [[Roger Waters|Waters]]) foi escrita pal so álbum [[The Division Bell]], editáu ente 1993 y 1994. === Filmografía === * ''[[El neñu y el muriu]] (1965)''<ref>[https://www.imdb.com/title/tt0058412/ The Boy and the Ball and the Hole in the Wall]. IMDb</ref> * ''[[Sonnenalle (película)|Sonnenalle]] (1999)'' * ''[[El túnel (película de 2001)|El túnel]] (2001)'' * ''[[Good Bye, Lenin!]] (2003)'' * ''[[La vida de los otros]] (2006)'' * ''[[Somos el pueblu - L'amor nun conoz fronteres]]'' (2008) * ''[[La ponte de los espíes]] (2015)'' == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikiquote}} * [http://www.berlin.de/mauer/index.es.html Páxina web de Berlín] * [http://www.berliner-mauer-dokumentationszentrum.de/index_ye.html Datos n'español] * [https://www.wir-waren-so-frei.de/ Wir waren so tosté...] Archivo web de semeyes y películes privaes de la dómina del cambéu políticu n'Alemaña entendíu ente 89/90, la mayoría con llicencies Creative Commons * [http://www.dw-world.de/popups/popup_single_mediaplayer/0,,4418644_type_video_struct_9129_contentId_4447651,00.html ¡Zarraos! – La verdá de la frontera interalemana]: [[Animación 3D]]. Producción de la [[Deutsche Welle]] en cooperación cola Fundación Berliner Mauer (10:21 min n'español). * [http://murodeberlin.rtve.es/ Documental y infografías sobre'l Muriu de Berlín en rtve.es] * [http://www.frankapilla.com/html/trilogiadelmuro.htm Triloxía del Muro – triloxía de curtiumetraxes] Realizaos nel 20 aniversariu de la cayida del muriu cola collaboración del Consuláu Alemán. Espardimientu cultural. * [https://www.elmundo.es/especiales/2009/11/internacional/muriu_de_berlin/telon_aceru/berlin_1989.html Historia muriu de Berlín] * [http://geopolitico.es/muro-de-berlin-el-mayor-campu-de-concentracion-de-la historia El Muriu de Berlín: El mayor campu de concentración de la historia] * {{cita noticia |nome=Dionisio |apellíu=Garzón |títulu=Mediu sieglu del muriu de Berlín |url=https://www.elpais.com/articulo/opinion/Mediu/sieglu/muro/Berlin/elpepiopi/20110813elpepiopi_13/Tes |obra=[[El País]] |fecha=13 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=16 d'agostu de 2011}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Edificios de Berlín]] [[Categoría:Historia d'Alemaña]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 8jhsw2khi3b6g8urqxft7o8392ay08y 0 93770 3709582 3656504 2022-08-19T07:03:36Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Rexón}} '''Tamil Nadu''' ({{Audiu|Tamil Nadu.ogg|[ˈt̪amɨɻˌnɑːɖɯ]}} en [[Idioma tamil|tamil]]: தமிழ் நாடு ''tamiḻ nāṭo'' «Tierra de los Tamiles») ye unu de los ventinueve [[Estaos de la India|estaos]] que, xuntu colos siete [[territorios de la Unión]], formen la [[Republica de la India]]. La so capital ye [[Chennai]], antigua [[Madrás]]. Ta allugáu nel estremu sur del país, llindando al norte con [[Karnataka]] y [[Andhra Pradesh]], al este cola [[badea de Bengala]] ([[océanu Índicu]]), cerca de la so mariña sureste atópase [[Sri Lanka]] y al oeste con [[Kerala]]. Con 72 147 030 habitantes en 2011 ye'l sestu estáu más pobláu —por detrás d'[[Uttar Pradesh]], [[Maharastra]], [[Bihar]], [[Bengala Occidental]] y [[Madhya Pradesh]]— y con 555 hab/km², el sestu más [[Densidá de población|densamente pobláu]], por detrás de [[Bihar]], [[Bengala Occidental]], [[Kerala]], [[Uttar Pradesh]] y [[Haryana]]. Como estáu, fundar en 1956 p'acoyer dientro de les sos fronteres a los falantes del [[idioma tamil]], que tien una llarga historia lliteraria y ye unu de los idiomes clásicos de la India. Recibió'l so nome actual en 1969. == Historia == {{AP|Historia de Tamil Nadu}} Tamil Nadu foi conocíu como la "presidencia de Madrás" mientres el periodu de dominación [[imperiu Británicu|británica]] de la India. Tres la independencia del país convertir nel "estáu de Madrás"; en 1953 la zona nordeste del estáu, con mayoría de falantes del [[idioma télugu|télugu]] convertir nel nuevu estáu de Andhra Pradesh ente que'l distritu de Bellary convertir en parte integrante del estáu de Mysore. En 1956 les fronteres actuales del estáu quedaron definíes cuando la zona oeste del estáu de Madrás, nel [[Mar Arábigu]], quedó estremada ente Mysore (más tarde [[Karnataka]]) y el nuevu estáu de [[Kerala]]. En xunetu de 1967 l'estáu foi renombráu como Tamil Nadu, nome que recibió l'aprobación del [[parllamentu]] de la India n'agostu de 1968. Les polítiques del estáu protexen la cultura, l'idioma y les tradiciones de los tamiles. Al contrariu d'otres partes del país, Tamil Nadu recibe les principales precipitaciones gracies al [[monzón]] del noroeste que llega al estáu nos meses d'ochobre a avientu. L'agricultura depende casi puramente d'estes agües cícliques pal so caltenimientu. Tamil Nadu foi unu de los estaos afeutaos pol [[tsunami]] qu'afaró les mariñes d'[[Asia]] el 26 d'avientu de 2004. Morrieron más de 4.000 persones y quedaron estropiaes casi la totalidá de les zones más al sur del estáu. [[Madrás]], llamada oficialmente dende 1996 como ''Chennai'', ye la cuarta ciudá de la India y la capital del estáu. En Madrás atópase [[Playa Marina]], la segunda sablera más llarga del mundu. [[Coimbatore]], [[Cuddalore]], [[Madurai]], [[Tiruchirapalli]], [[Salem (India)|Salem]] y [[Tirunelveli]] son otres ciudaes importantes de Tamil Nadu. Tamil Nadu ye conocíu pola so rica lliteratura, música y dances que siguen floriando anguaño. Ye unu de los estaos más progresistes y más industrializaos de la India. L'idioma oficial ye'l [[Idioma tamil|tamil]]. == Xeografía == Tamil Nadu ye'l más sureñu de los estaos de la India. Llenda al oeste col estáu de [[Kerala]], al noroeste col de [[Karnataka]], y al norte col d'[[Andhra Pradesh]]. Tamién s'atopen nel interior del so territoriu dos de los enclaves que constitúin el territoriu de [[Puducherry]]: Puducherry (Pondicherry) y [[Karaikal]]. Al este y al sur, Tamil Nadu parte con el [[Océanu Índicu]]: la [[Badea de Bengala]] al este, y el [[Golfu de Mannar]] al sudeste. El [[estrechu de Palk]] dixebra Tamil Nadu del estáu insular de [[Sri Lanka]]. El llargor total de mariña del estáu de Tamil Nadu ye de 1.076 quilómetros. == Distritos == [[Ficheru:TN Districts Numbered 2009.png|thumb|300px|Distritos de Tamil Nadu.]] Los 32 distritos de Tamil Nadu son los siguientes, cola numberación correspondiente nel mapa de la derecha. {| |- style="height:300px; vertical-align:top;" | # [[Distritu de Ariyalur|Ariyalur]] # [[Distritu de Chennai|Chennai]] # [[Distritu de Coimbatore|Coimbatore]] # [[Distritu de Cuddalore|Cuddalore]] # [[Distritu de Dharmapuri|Dharmapuri]] # [[Distritu de Dindigul|Dindigul]] # [[Distritu de Erode|Erode]] # [[Distritu de Kanchipuram|Kanchipuram]] # [[Distritu de Kanyakumari|Kanyakumari]] # [[Distritu de Karur|Karur]] | <ol start="11"> <li> [[Distritu de Krishnagiri|Krishnagiri]] <li> [[Distritu de Madurai|Madurai]] <li> [[Distritu de Nagapattinam|Nagapattinam]] <li> [[Distritu de Namakkal|Namakkal]] <li> [[Distritu de Nilgiris|Nilgiris]] <li> [[Distritu de Perambalur|Perambalur]] <li> [[Distritu de Pudukkottai|Pudukkottai]] <li> [[Distritu de Ramanathapuram|Ramanathapuram]] <li> [[Distritu de Salem|Salem]] <li> [[Distritu de Sivagangai|Sivagangai]] <li> [[Distritu de Thanjavur|Thanjavur]] | <ol start="22"> <li> [[Distritu de Theni|Theni]] <li> [[Distritu de Thoothukudi|Thoothukudi]] <li> [[Distritu de Thiruchirapalli|Tiruchirapalli]] <li> [[Distritu de Thirunelveli|Tirunelveli]] <li> [[Distritu de Thirupur|Tirupur]] <li> [[Distritu de Thiruvallur|Tiruvallur]] <li> [[Distritu de Tiruvannamalai|Tiruvannamalai]] <li> [[Distritu de Thiruvarur|Tiruvarur]] <li> [[Distritu de Vellore|Vellore]] <li> [[Distritu de Viluppuram|Viluppuram]] <li> [[Distritu de Virudhunagar|Virudhunagar]] |} == Llugares d'interés == [[Ficheru:Jallikattu in Tamil Nadu.jpg|thumb|left|[[Jallikattu]] en Tamil Nadu en 2019.]] En Tamil Nadu destaquen los numberosos templos [[hinduismu|hinduistes]] basaos na arquiteutura dravidiana. Los templos tienen un estilu característicu famosu pola so estructura en forma de torre. Delles ciudaes con templos destacaos son [[Madurai]], [[Tiruchirapalli|Trichy]] (Tiruchirapalli), [[Kanchipuram]], [[Palani]], [[Swamithoppe]], [[Tiruvallur]] y [[Mahabalipuram]]. Estaciones de monte como [[Kodaikanal]] y [[Nilgiris]] tienen dalgunos de los paisaxes más espectaculares del país. En Nilgiris ta tamién unu de los dos ferrocarriles de monte de la India que fueron declaraos pola [[Unesco]] como [[Patrimoniu de la Humanidá]]. == Ver tamién == * [[Terremotu del océanu Índicu de 2004]] * [[Pambai]], preséu típicu. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.tn.gov.in/ Sitiu web del gobiernu de Tamil Nadu] {{Tradubot|Tamil Nadu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tamil Nadu| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 8pdjaxm4r8a0ahwtp9nwuuo46fe8pzu 0 93779 3709359 3676586 2022-08-18T13:45:32Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Llocalidá}} '''Pune''' ye una ciudá allugada nel oeste del [[Estaos de la India|estáu]] de [[Maharastra]], [[India]]. Con una población de 4,6 millones de habs. ye la séptima ciudá más poblada na [[India]], la segunda más grande nel estáu de [[Maharastra]] dempués de [[Bombay]] y la ciudá más grande de los [[Ghats Occidentales]]. Una vegada centru de poder del [[Imperiu Maratha]], la ciudá ta asitiada a 560 metros sobre'l nivel del mar na [[Decán|pandu de Decán]], na confluencia de los ríos Mula y Mutha. La ciudá de Pune ye la capital alministrativa del [[distritu de Puni]]. Pune ye conocida por haber esistíu como una ciudá dende l'añu 847. Pune llamábase orixinalmente Punawadi.<ref>{{Enllaz rotu|{{cita web | url = http://www.pune.org.uk/history.html | títulu = Pune History – Origin & History of Pune – History of Puna India – History of Pune City |editorial=Pune.org.uk |fechaaccesu =16 de xunetu de 2010}}| url = http://www.pune.org.uk/history.html }}</ref> En 1730, Puni convertir nun centru políticu importante na sede de la Maratha Peshwa, el primer ministru Chhatrapati Bhonsle de Satara (rexente del Imperiu Maratha), y foi mientres esta dómina que se convirtió nel centru de la política india. Dempués de que la ciudá foi amestada a la India británica en 1817, sirvió como un acantonamientu ciudá y como la "capital del monzón" de la Bombay Presidencia hasta la independencia de la India.<ref>{{cita web | títulu = History of The Southern Command | url = http://indianarmy.nic.in/Site/FormTemplete/frmTempSimpleWithEightPara.aspx?MnId=Sg+FqEGS1Bo=&ParentID=Y11bXvHH2Ok=&flag=p|fechaaccesu=4 de xineru de 2010}}| http://indianarmy.nic.in/Site/FormTemplete/frmTempSimpleWithEightPara.aspx?MnId=Sg+FqEGS1Bo=&ParentID=Y11bXvHH2Ok=&flag=p}}</ref> Na actualidá, Pune ye conocida poles sos instalaciones educatives y la prosperidá relativa. Pune ye la capital cultural de Maharastra. Pune tuvo fabricación de les industries de vidriu, azucre, y forxar dende'l 1950-60. Cuenta con una creciente interior industrial, cola de la información teunoloxía y les empreses de automoción que tán creando nueves fábriques nel distritu. La ciudá ye conocida poles actividaes culturales, como la música clásica, la espiritualidá, el teatru, el deporte y la lliteratura. Estes actividaes y oportunidaes d'empléu atraen a los inmigrantes y estudiantes de tola India y l'estranxeru, lo que lo convierte nuna ciudá de munches comunidaes y cultures. Pune clasifícase como una [[ciudá global]] tipu ''Gamma''. == Toponimia == El nome '''Pune''' deriva del '''sánscritu''' ([[Sanskrit]]) '''Puṇyanagara''' "Ciudá de la Virtú". La referencia más antigua a esti nome atopar nuna plancha de cobre (Rashtrakuta Dinastía ) del añu 937, onde s'usa pela ciudá'l nome ''Punya-Vishaya'' o ''Poonak-Vishaya''. Nel sieglu XIII, la mesma ye conocida como ''Kasbe Pune'' o ''Punavadi''. == Historia == {{mal traducíu}} === Temprana y medieval === Plaques de cobre de fecha 858 dC y 868 dC amuesen que, nel sieglu octavu, un asentamientu agricultura conocíu como '''Punnaka''' esistió onde Pune ye güei. Les plaques indiquen qu'esta rexón foi gobernada pola dinastía [[Rashtrakuta]]. El Pataleshwar escavada na roca complexu del templu foi construyíu mientres esta dómina. Pune foi parte de la Yadavas Seuna de Devagiri dende'l sieglu novenu hasta l'añu 1327. En 1595, Maloji Raxe Bhosale foi designáu'l jahagirdar de Puni y Supi pol [[Imperiu mogol]]. Foi gobernada pol Ahmadnagar Sultanatu hasta que foi anexonada polos mogoles nel sieglu XVII. === Gobiernu Maratha === En 1626, Shahaji designáu Rangu Bapuji Dhadphale como alministrador de Pune. Foi unu de los primeres desarrolladores más importantes de la ciudá, supervisando la construcción de les Peths en Pune: Kasba Peth, Somwar Peth, Raviwar Peth y Shaniwar Peth. Dempués de la destrucción de la ciudá en redaes pola dinastía de Adil Shahi en 1630, y nuevamente dende 1636 hasta 1647, Dadu Kondadev Kulkarni, un oficial militar y alministrativu de Shahaji Bhosale, supervisó la remodelación y construcción de la zona. Él estabilizó'l sistema d'ingresos de Puni y los barrios de Maval al oeste de la ciudá. Amás, desenvolvió métodos eficaces pa controlar los conflictos y faer cumplir la llei y l'orde. La construcción empezó pal palaciu de Lal Mahal, como fíu de Shahaji Shivaji foi a vivir ellí cola so madre Jijabai. La construcción de Lal Mahal foi termináu en 1640. Jijabai dizse qu'encargó la construcción del templu Kasba Ganapati sí mesma. L'ídolu de Ganesha consagraos nesti templu ye consideráu como la deidá que preside, gramadevata, de la ciudá.<ref>{{cita web | títulu = Monuments in Pune|editorial = Pune district administration | url = http://pune.gov.in/history/monuments1.htm| fechaaccesu =4 d'abril de 2008 |urlarchivu = http://web.archive.org/web/20080325021426/http://pune.gov.in/history/monuments1.htm <!-- Bot retrieved archive --> |fechaarchivu = 25 de marzu de 2008}}</ref> Shivaji Raxe foi coronáu [[Shivaji|Chhatrapati]] en 1674, fundando asina l'Imperiu Maratha. Él supervisó un mayor desenvolvimientu en Puni, incluyendo la construcción de la Guruwar, Somwar, Ganesh y Ghorpade Peths. Shivaji Maharaj afaláu'l desenvolvimientu de represas en Parvati y Kondhwa rexones de Pune pa fines agrícoles. Pune y pueblos de la contorna dempués apurrió mano d'obra pa los esfuercios de Shivaji pa construyir un exércitu mientres el periodu de 1645 a 1680. Ente 1660 y 1670 la ciudá foi prindada por Mughal Xeneral Shahista Khan, pero foi recapturado polos Marathas en 1670 tres la batalla de Sinhagad. Mientres el llargu conflictu de 27 años ente los Marathas y Mughals, la ciudá foi ocupada por Aurangzeb dende 1703 hasta 1705, y mientres esti tiempu'l nome de la ciudá foi camudáu a "Muhiyabad". Dos años más tarde, los Marathas recapturaron la fortaleza de Sinhagad y más tarde, la ciudá de Pune de los mogoles como se fixera en 1670. === Regla Peshwa === En 1720, Baji Rayo I foi nomáu Peshwa (ministru) del [[Imperiu maratha|Imperiu Maratha]], gobernáu por Chattrapati Shahu. <ref>{{cita web | url = https://www.manase.org/maharashtra.php?mid=68&smid=22&did=10&dsid=4 | títulu = पुणे जिल्हा ऐतिहासिक महत्त्वाचे |obra=https://www.manase.org/maharashtra.php?mid=68 |editorial= [[Maharastra Navnirman Sena]]|fechaaccesu=24 d'ochobre de 2009}}</ref> Él escoyó Puni como la so base y empezó la construcción de Shaniwar Wada nes veres del Mutha. La construcción completar en 1730, marcando l'empiezu de la era del control Peshwa de la ciudá. El patrociniu de los Peshwas dio llugar a la construcción de munchos templos y pontes de la ciudá, como'l Lakdi Pul y los templos de Parvati Hill. Bajirao Peshwa tamién construyó un acueductu soterrañu pa traer agua dende'l llagu de Katraj hasta Shaniwar Wada.L'acueductu sigue operativu. Pune espolletó como una ciudá mientres el reináu de Nanasaheb Peshwe. Desenvolvió Saras Baug, Heera Baug (que son xardinos famosos de la ciudá), Parvati (una llomba con templos percima) y nuevos llocalidaes comerciales y residenciales. Los Peths en Puni como Sadashiv Peth, Narayan Peth, Rasta Peth y Nana Peth desenvolver nesta dómina. Los Peshwas entró en decadencia dempués de la so derrota na Batalla de Panipat (1761). En 1802, Pune foi prindáu por Yashwantrao Holkar na Batalla de Poona, direutamente bastiando la Segunda Guerra Anglu-Maratha de 1803-1805. === El Gobiernu Británicu === La [[tercer guerra anglu-maratha]] españó ente los Marathas y el Reinu de Gran Bretaña en 1817. Los Peshwas fueron ganaos na batalla de Khadki (entós trescribe como ''Kirkee''), el 5 de payares cerca de Poona (como los ingleses llamar), y la ciudá foi prindada polos británicu.<ref>{{cita web | títulu = Battle of Khadki |editorial=Centre for Modeling and Simulation ([[University of Pune]]) |fechaaccesu=10 de payares de 2008}}</ref> La ciudá foi puesta so l'alministración de la presidencia de Bombay, y los británicos construyeron un exércitu grande na zona d'acantonamientu de Puni, al este de la ciudá (anguaño utilizáu pol exércitu indiu). La Municipalidá de Pune foi establecida en 1858. Navi Peth, Ganj Peth y Mahatma Phule Peth fueron desenvueltos mientres el dominiu británicu. Pune foi un centru importante nos movimientos de reforma social y relixosa del sieglu 19. Prominentes reformadores sociales y los lluchadores pola llibertá vivieron equí, incluyendo [[Bal Gangadhar Tilak]], Vitthal Ramji Shinde, Dhondo Keshav Karve y Mahatma Phule Jyotirao. Amás, mientres 1902, [[Vinayak Damodar Savarkar|Vinaiak Dámodar Savarkar]] moró en Puni cuando se matriculó en Fergusson Colexu pa estudiar. A finales de 1896, Poona (Puni) sufrió la [[Peste negro|peste bubónica]], y a la fin de febreru de 1897, la epidemia taba nel so apoxéu, con una tasa de mortalidad dos vegaes la norma, y la metá de la población fuxó de la ciudá. Un Comité Especial de la Peste foi formáu so la presidencia del W.C. Rand, un oficial de Servicios Civiles d'India. Traxo tropes pa faer frente a la emerxencia. Anque estes midíes son impopulares, la epidemia taba baxu control en mayu. El 22 de xunu de 1897, mientres la celebración del xubiléu de diamante de la coronación de [[Victoria del Reinu Xuníu|Reina Victoria]], Rand y el so escolta militar fueron asesinaos. Los hermanos Chapekar y dos cómplices fueron condergaos y aforcaos. Poona (Puni) ocupa un llugar prominente acomuñáu cola llucha pola independencia de la India. Nel periodu 1875 y 1910, la ciudá foi un importante centru de les reformes y el baturiciu social, dirixíu por Mahatma Jyotirao Phule, Gopal Krishna Gokhale y Bal Gangadhar Tilak, según feminista Tarabai Shinde. Ellos esixeron l'abolición de les castes prexuicios, la igualdá de derechos pa les muyeres, l'harmonía ente les comunidaes hindú y musulmán, meyores escueles pa los probes, y l'independencia completa de Gran Bretaña.<ref>Ramachandra Guha, "The Other Lliberal Light," [http://www.tnr.com/article/books-and-arts/magazine/104203/the-other-lliberal-light?utm_campaign=fda90y89y9-TNR_Daily_070912&utm_medium=email ''New Republic'' 22 June 2012] </ref> [[Mohandas Gandhi]] foi encarceláu en Yerwada Carcel Central de la ciudá delles vegaes y puestu baxu arrestu domiciliariu nel Palaciu del Aga Khan en 1942-44, onde tantu la so esposa Kasturba Gandhi como ayudante Mahadev Desai morrió. === Independencia === Dempués de la independencia de la India en 1947 de Gran Bretaña, Poona (Puni) vi un montón de desenvolvimientu, tales como l'establecimientu de l'Academia de Defensa Nacional (India) en Khadakwasla y National Chemical Laboratory en Pashan. Pune ye la sede del Comandu Sur (India) del Exércitu indiu.<ref>{{cita web | url = http://www.globalsecurity.org/military/world/india/southcom.htm | títulu = Southern Command in India}}</ref> El desenvolvimientu industrial empecipiar na década de 1950 y 60 de Hadapsar, Bhosari, Pimpri y Parvati.<ref name=nic>{{cita web | url = http://pune.gov.in/history/mevents3.htm |urlarchivu=http://web.archive.org/web/20080613164908/http://pune.gov.in/history/mevents3.htm |fechaarchivu=13 de xunu de 2008 | títulu = Historical Events in Pune|obra=http://pune.gov.in |editorial=NIC – District-Pune|fechaaccesu=29 d'ochobre de 2009}}</ref> Telco (agora [[Tata Motors]]) empecipió les sos operaciones en 1961, lo que dio un gran impulsu al sector del automóvil. En xunetu de 1961, les preses de Panshet y Khadakwasla rompiéronse y les sos agües anubrieron la ciudá, destruyendo la mayor parte de les seiciones más antigües de la ciudá, lo que facilita la introducción de los modernos conceutos de planificación urbana y el desenvolvimientu de partes de Pune. La economía de la ciudá foi testigu d'una puxanza nos sectores de la construcción y la manufactura. En 1966, la ciudá espandiérase en toes direiciones.<ref name=nic/> En 1990 Pune empezó a atraer capital estranxeru, sobremanera na informática y les industries d'inxeniería, nueves empreses como floricultura y procesamientu d'alimentos empezó a echar raigaños na ciudá y contorna. En 1998, los trabayos de seis carriles Mumbai-Pune autopista empezó, l'autopista completar en 2001.<ref>{{Enllaz rotu|{{cita web | url = http://www.financialexpress.com/old/fe/daily/20000730/fec30031.html | títulu = The Mumbai-Pune expressway|obra=The Financial Express |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2009}}| url = http://www.financialexpress.com/old/fe/daily/20000730/fec30031.html }}</ref> Industries de teunoloxía informática d'estableciéronse en Aundh(Puni), Hinjawadi y Nagar Road. En 2008, Commonwealth Youth Games llevar a cabu en Puni, qu'afaló'l desenvolvimientu adicional na rexón noroeste de la ciudá.<ref>{{cita web | url = http://punekar.in/site/2008/09/17/pune-to-get-piped-compressed-natural-gas-before-cyg/ | títulu = Pune to get piped compressed natural gas before CYG|obra=The Punekar|fechaaccesu=29 d'ochobre de 2009}}| http://punekar.in/site/2008/09/17/pune-to-get-piped-compressed-natural-gas-before-cyg/}}</ref> En xunetu de 2009, la primer muerte de la India por cuenta de '''[[Influenzavirus A subtipo H1N1|H1 N1]]''' asocedió en Pune. Más tarde, la ciudá convertir nun epicentru del gripe porcín por cuenta de la gran cantidá de casos de H1 N1 .<ref>{{cita web | url = http://news.rediff.com/news/sflu-2009-commtry.html | títulu = Latest News: Swine Flu in India|obra=news.rediff.com|fechaaccesu=2 de mayu de 2010}}</ref> El 13 de febreru de 2010, Pune esperimentó una esplosión d'una bomba nel '''German Bakery''' en '''Koregaon Park''' barriu nel llau este de Puni, matando a 17 y mancando a 60.<ref name="cnn">{{cita noticia | url = http://edition.cnn.com/2010/WORLD/asiapcf/02/13/india.explosion/index.html | títulu = Eight killed in India restaurant blast|autor=Harmeet Singh|fecha=13 de febreru de 2010|editorial=CNN|fechaaccesu =14 de febreru de 2010}}</ref><ref>{{cita noticia | url = http://beta.thehindu.com/news/national/article106209.ece?homepage=true | títulu = 9 killed, 40 injured in Pune bomb blast|autor=PTI|obra=The Hindu |fecha=13 de febreru de 2010|fechaaccesu =14 de febreru de 2010|location=Chennai, India}}</ref> La esplosión foi la primer vegada no que yera hasta entós la redolada relativamente seguro de Pune.<ref>{{cita web | url = http://72.78.249.124/esakal/20100214/5242861164588945381.htm | títulu = पुण्यावर दहशतवादी हल्ला; नऊ ठार, ५७ जखमी|idioma=Marathi|autor=Sakaal news service|fecha=14 de febreru de 2010|editorial=sSakal.com|fechaaccesu =14 de febreru de 2010}}</ref> == Xeografía == Pune atopar a 560 m (1.840 pies) sobre'l nivel del mar, na marxe occidental del pandu de Deccan. Ta asitiáu nel llau de sotaventu del cordal Sahyadri, que forma una barrera dende'l mar Arábigu. Ye una ciudá montascosa, cola so llomba más alta, Vetal Hill, van xubir 800 m (2.600 pies) sobre'l nivel del mar. Pela rodiada de la ciudá, el fuerte Sinhagad atopar a una altitú de 1300 m. Centru de Puni atópase na confluencia de los ríos Mula y Mutha. El ríu Pavana y ríos Indrayani, afluentes del ríu Bhima, percorrer la zona norte del área metropolitana de Pune. == Clima == Pune tien un clima tropical húmedu y secu, con temperatures medies que bazcuyen ente los 20 y 28 ° C (68 a 82 ° F). Pune esperimenta trés aparques: branu, les agües y l'iviernu. Los meses de branu son xeneralmente de marzu a mayu, con temperatures máximes ente 30 y 38 ° C (86 a 100 ° F). El mes más calorosu ye abril en Pune. Anque'l branu nun termina hasta mayu, la ciudá recibe de cutiu fuertes bastiazos en mayu (y el mugor sigue siendo alta). Inclusive mientres los meses más calorosos, les nueches son xeneralmente fresques por cuenta de la gran altitú de Pune. La temperatura más alto rexistrada foi de 43.3 ° C (109.9 ° F) el 30 d'abril de 1897.<ref>{{cita noticia | títulu = City sweats as mercury hits season's high | url = http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/43607013.cms |obra=The Times of India |fecha=17 d'abril de 2003 |fechaaccesu=10 de mayu de 2008}}</ref> Les Agües reparar a partir de xunu y estiéndense hasta ochobre, con precipitaciones moderaes y temperatures que van de 10 a 28 ° C (50 a 82 ° F). La mayoría de los 722 mm (28,4 pulgaes) de precipitación añal na ciudá asocede ente xunu y setiembre, y xunetu ye'l mes más lluviosu del añu. Les pedriscaes tamién son comunes nesta rexón. L'iviernu empieza en payares. Payaressobremanera, conozse como'l Fríu Rosy (Marathi: गुलाबी थंडी). La temperatura bazcuya mientres el día alredor de 28 ° C (82 ° F), ente que la temperatura nocherniego sía menos de 10 ° C (50 ° F) mientres la mayor parte d'avientu y xineru, de cutiu cayendo a 5-6 ° C (41 a 43 ° F). La temperatura más baxo enxamás rexistrada foi de 1.7 ° C el 17 de xineru de 1935.<ref>{{cita noticia | títulu = Brrr... it's almost March, and Pune's shivering! | url = http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/1029115.cms |obra=The Times of India |fecha=23 de febreru de 2005 |fechaaccesu=10 de mayu de 2008 }}</ref> {{clima |location = Pune |metric first = yes |single line = yes |Xin high C = 27.0 |Feb high C = 30.9 |Mar high C = 35.4 |Abr high C = 37.7 |May high C = 36.9 |Xun high C = 31.7 |Xnt high C = 28.4 |Ago high C = 27.4 |Set high C = 29.4 |Och high C = 31.4 |Pay high C = 30.1 |Avi high C = 28.9 |year high C = |Xin low C = 8.0 |Feb low C = 12.1 |Mar low C = 15.8 |Abr low C = 19.9 |May low C = 22.4 |Xun low C = 22.9 |Xnt low C = 22.2 |Ago low C = 21.6 |Set low C = 20.8 |Och low C = 18.5 |Pay low C = 12.4 |Avi low C = 9.5 |year low C = |precipitation colour = green |Xin precipitation mm = 0 |Feb precipitation mm = 3 |Mar precipitation mm = 2 |Abr precipitation mm = 11 |May precipitation mm = 40 |Xun precipitation mm = 138 |Xnt precipitation mm = 163 |Ago precipitation mm = 129 |Set precipitation mm = 155 |Och precipitation mm = 68 |Pay precipitation mm = 28 |Avi precipitation mm = 4 |year precipitation mm = |Xin precipitation days = 0.1 |Feb precipitation days = 0.3 |Mar precipitation days = 0.3 |Abr precipitation days = 1.1 |May precipitation days = 3.3 |Xun precipitation days = 10.9 |Xnt precipitation days = 17.0 |Ago precipitation days = 16.2 |Set precipitation days = 10.9 |Och precipitation days = 5.0 |Pay precipitation days = 2.4 |Avi precipitation days = 0.3 |Xin sun = 291.4 |Feb sun = 282.8 |Mar sun = 300.7 |Abr sun = 303.0 |May sun = 316.2 |Xun sun = 186.0 |Xnt sun = 120.9 |Ago sun = 111.6 |Set sun = 177.0 |Och sun = 248.0 |Pay sun = 270.0 |Avi sun = 288.3 |year sun = |source 1 = [http://www.hko.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/asia/india/pune_y.htm HKO]||date=August 2011 }} == Demografía == Según el Censu 2011 de la estimación de la India, la población de la aglomeración urbana de Pune ye alredor de 5.018.688.<ref name="Census data">{{Enllaz rotu|{{cita web | url = http://mospi.gov.in/comenv2000tab7.2.11.htm| títulu=Table 7.2.11|editorial=mospi.gov.in|fechaaccesu=23 de xunu de 2008}}| http://mospi.gov.in/comenv2000tab7.2.11.htm}}</ref> Esto inclúi les ciudaes de Khadki, Pimpri Chinchwad y Dehu. La crecedera nos sectores de software y l'educación dio llugar a una arribación de mano d'obra especializada de tola India. La población de la aglomeración urbana envalorar n'alredor de 4.485.000 en 2005.<ref name="punepages.com">{{cita web | url = http://www.punepages.com/demographics-of-pune | títulu = Demographics of Pune |editorial=Punepages.com |fechaaccesu =16 de xunetu de 2010}}</ref> La población inmigrante aumentó de 43.900 en 2001 a 88.200 en 2005.<ref>{{cita web |url =http://cities.expressindia.com/fullstory.php?newsid=194461 |títulu =Pune's GDP at Rs 46,000 is 50 pc higher than India's |obra=The Indian Express |fechaaccesu =24 de marzu de 2007 |fecha=28 de xunetu de 2006 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://cities.expressindia.com/fullstory.php?newsid=194461|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}</ref> Según la Corporación Municipal de Puni, 40% de la población vivía en tugurios en 2001.<ref>{{cita web|títulu=Annexure I|url=http://www.punecorporation.org/pmcwebn/informpdf/Fire_Hazards/3annexurefinal.pdf|obra=Fire Hazards Response and Mitigation Plan|editorial=Pune Municipal Corporation|fechaaccesu=29 de xunu de 2012|page=10|añu=2001|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.punecorporation.org/pmcwebn/informpdf/Fire_Hazards/3annexurefinal.pdf|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}</ref> El fuerte aumentu de la década de 1991-2001 puede atribuyise a l'absorción de 38 pueblos na ciudá.<ref name="REVISED ACTION PLAN FOR CONTROL OF AIR POLLUTION IN Pune">{{cita web | url = http://www.mpcb.gov.in/images/pdf/actionplanpune11.pdf | títulu = Revised Action Plan for Control of Air Pollution in Pune|obra=Census of India, Government of India (2001)|formatu=PDF|editorial=Maharastra Pollution Control Board|fechaaccesu=29 d'avientu de 2008}}</ref> La tasa d'alfabetización ye d'alredor del 81%.<ref>{{cita web | url = http://www.livemint.com/2008/10/30125639/Pune-to-become-7th-metro-city.html | títulu = Pune to become 7th metro city in India: Assocham – Economy and Politics |editorial=livemint.com |fecha=30 d'ochobre de 2008 |fechaaccesu=26 de marzu de 2011}}</ref> El [[maratí]] ye l'idioma oficial y el más faláu, mientres l'hindi, l'inglés y el marwari entiéndense y fálense llargamente. Pune tien una gran influencia maratí yá que yera'l bastión del Imperiu Maratha. Pune ye una de les ciudaes de la India con mayoría de población hindú con 70% de los hindús. Centru de Pune tien mayoría de brahmanes. Pune tamién tien una bona población musulmana y cristiana. El [[hinduismu]], l'[[islam]], el [[budismu]] y el [[xainismu]] son cuatro relixones principales. Población principal de Puni atópase na categoría d'edá 15-59 años. Alredor del 11% de la población tien menos de 6 años d'edá. == Relixón == El [[hinduismu]] ye la relixón dominante en Puni anque munches ilesies, mezquites, [[gurudvara|gurudwaras]],<ref>Un gurudwara ye una casa onde'l primer gurú, [[Gurú Nanak]], quedar mientres el so viaxe a [[La Meca]].</ref> [[vihara (budismu)|viharas]] budistes, templos [[relixón jaina|yainas]] y otros edificios relixosos atópase en tola ciudá.<ref>{{cita web | url = http://www.pune.org.uk/culture/religions.html | títulu = Pune Religions |fechaaccesu =14 de payares de 2010 }}</ref> Les comunidaes más prominentes inclúin [[maratha|marathes]], [[mahar|majars]], [[malí]], [[brahmán (casta)|brahmanes]], [[marwari]]s, [[relixón jainista|yainas]], [[Panyab (rexón)|panyabíes]] y [[provincia de Sind|sindis]], xuntu coles comunidaes llocales. El templu de Parvati, asitiáu na llomba Parvati, ye consideráu unu de los templos más importantes de la ciudá. El templu más visitáu ye probablemente'l Templu Chaturshringi, asitiáu na fastera d'una llomba, nel noroeste de la ciudá. Mientres Navratri (una gran fiesta de la ciudá), hai una procesión grande a esti templu y los adoradores axúntense de tol país a orar equí. El dios que preside la ciudá de Pune ye la Kasba Ganpati, que'l so templu atópase en Kasba Peth nel centru de Pune. Sarasbaug Ganpati ye tamién una señal prominente de Pune. == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Pune}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la India]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 1iaul6gt3jnn40ztctncedx5pdwkphx 0 94091 3709546 3506238 2022-08-19T06:35:09Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20130530|cine}} {{Película}} '''''L'últimu emperador''''' (''The Last Emperor'') ye una película de 1987, del xéneru [[película biográfica]], dirixida por [[Bernardo Bertolucci]] y protagonizada por [[John Lone]], [[Joan Chen]], [[Peter O'Toole]], [[Ruocheng Ying]], [[Victor Wong]], [[Dennis Dun]], [[Ryuichi Sakamoto]], [[Maggie Han]], [[Ric Young]], [[Vivian Wu]] y [[Chen Kaige]] nos papeles principales. Ye una coproducción de China, Italia, Reinu Xuníu y Francia, y ganadora de nueve [[premios Óscar]] y otros 39 premios, y correspuénden-y 12 candidatures a otros premios. Basada nel llibru ''Yo fui emperador de China'', autobiografía d'[[Puyi|Aisin-Gioro Pu Yi]] o [[Puyi]], ''L'últimu emperador'' foi'l primer filme que llogró'l permisu de les autoridaes chines pa ser rodáu nel interior de la [[Ciudá Prohibida]]. == Argumentu == Ye la historia de ''Puyi'', l'últimu emperador de [[China]], que xubió al tronu a los trés años y foi adoráu por 500 millones de persones como divinidá. Gobernó na Ciudá Prohibida hasta que les fuercies republicanes, que queríen abolir la corte imperial, zarrar ente les sos muralles. Finalmente abdicó y convirtióse mientres un tiempu nun títere de les fuercies d'ocupación xaponeses en [[Manchuria]]. Dempués llegó la revolución comunista y foi encarceláu pa "llimpiar" la so mente de too pensamientu capitalista. Nos últimos años de la so vida foi xardineru nel parque botánicu de [[Beixín]] y llevó una vida como un home cualesquier nel so país, siendo testigu del cultu a [[Mao]] y de la [[Revolución Cultural]]. == Premios == === [[Premios Óscar|Óscar]] === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Persona''' || '''Resultancia''' |- |'''1987'''||colspan=2|'''[[Óscar a la meyor película|Meyor película]]'''||{{celda|ganador}} |- |'''1987'''||'''[[Óscar al meyor direutor|Meyor direutor]]'''||'''[[Bernardo Bertolucci]]'''||{{celda|ganador}} |- |'''1987'''||'''[[Óscar a la meyor direición d'arte|Meyor direición artística]]'''||'''[[Ferdinando Scarfiotti]]'''<br /> '''[[Bruno Cesari]]'''<br /> '''[[Osvaldo Desideri]]'''||{{celda|ganadores}} |- |'''1987'''||'''[[Óscar al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]]'''||'''[[Bernardo Bertolucci]]'''<br /> '''[[Mark Peploe]]'''||{{celda|ganadores}} |- |'''1987'''||'''[[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor musica]]'''||'''[[Ryuichi Sakamoto]]'''<br /> '''[[David Byrne (cantante)|David Byrne]]'''<br /> '''[[Cong El so]]'''||{{celda|ganadores}} |- |'''1987'''||'''[[Óscar al meyor soníu|Meyor soníu]]'''||'''[[Bill Rowe]]'''<br /> '''[[Ivan Sharrock]]'''||{{celda|ganadores}} |- |'''1987'''||'''[[Óscar al meyor diseñu de vestuariu|Meyor vestuariu]]'''||'''[[James Acheson]]'''||{{celda|ganador}} |- |'''1987'''||'''[[Óscar a la meyor fotografía|Meyor fotografía]]'''||'''[[Vittorio Storaro]]'''||{{celda|ganador}} |- |'''1987'''||'''[[Óscar al meyor montaxe|Meyor montaxe]]'''||'''[[Gabriella Cristiani]]'''||{{celda|ganadora}} |- |} == Comentarios == * L'hermanu menor de Puyi, [[Pujie]], que lu ayudara a escribir la so autobiografía, tuvo presente como asesor nel rodaxe de la película. Pa determinaes escenes fueron necesarios hasta 19.000 extras. * A lo llargo de la película reparen diferencies al respective de la historia real del emperador, dellos exemplos son: ** Puyi salió de la [[Ciudá Prohibida]] cuando morrió la so madre; sicasí, na película ciérrense-y les puertes. ** Na so vida real, tal como él mesma cuenta nes sos memories, nun tuvo rellaciones sexuales coles sos esposes, ente que na película cúntase lo contrario. ** Na película'l xofer y amigu de la Emperatriz ye asesináu; sicasí, na vida real Puyi torgó que los xaponeses matar. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|The Last Emperor (filme)}} {{IMDb títulu|0093389}} {{ORDENAR:Peracabo emperador, El}} {{Tradubot|El último emperador}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Películes de China]] [[Categoría:Películes d'Italia]] [[Categoría:Películes dramátiques del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Películes de Francia]] [[Categoría:Películes dramátiques]] [[Categoría:Películes biográfiques]] [[Categoría:Películes sobre infancia]] [[Categoría:Películes basaes en llibros]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru a la meyor película dramática]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor película]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tssr63avg7sq7r2jxs42xlii9kfcuon 0 94115 3709575 3645820 2022-08-19T06:58:46Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Peter Robert Jackson''' ([[Pukerua Bay]], [[Porirua]]; [[31 d'ochobre]] de [[1961]]) ye un [[direutor de cine|direutor]], [[guionista]] y [[productor cinematográficu|productor]] de [[cine]] [[Nueva Zelanda|neozelandés]], conocíu especialmente por dirixir, producir y coescribir<ref name="NZ_Herald_10408133">{{cita noticia |url=http://www.nzherald.co.nz/movies/news/article.cfm?c_id=200&objectid=10408133&pnum=0 |títulu=Peter Jackson's trip from splatstick to RAF |autor=Baillie, Russell |fecha=29 d'ochobre de 2006 |obra=[[The New Zealand Herald]] |fechaaccesu=2 de payares de 2011|idioma= inglés}}</ref> la [[Triloxía cinematográfica d'El Señor de los Aniellos|triloxía cinematográfica de ''El Señor de los Aniellos'']]: ''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring|La Comunidá del Aniellu]]'' ([[Cine en 2001|2001]]), ''[[El Señor de los Aniellos: les dos torres|Les dos torres]]'' ([[Cine en 2002|2002]]) y ''[[The Lord of the Rings: The Return of the King|La torna del Rei]]'' ([[Cine en 2003|2003]]); según el so [[precuela]], la [[Triloxía d'El hobbit|triloxía de ''El hobbit'']]: ''[[The Hobbit: An Unexpected Journey|Un viaxe inesperáu]]'' ([[Cine en 2012|2012]]), ''[[The Hobbit: The Desolation of Smaug|L'ablayamientu de Smaug]]'' ([[Cine en 2013|2013]]) y ''[[El hobbit: The Battle of the Five Armies|The Battle of the Five Armies]]'' ([[Cine en 2014|2014]]). Ye ganador de tres premios [[Premiu Óscar|Óscar]], un [[Premiu Globu d'Oru|Globu d'Oru]] y trés [[premios BAFTA|BAFTA]], ente otros gallardones. En 2013 foi nomáu miembru de la prestixosa [[Orde de Nueva Zelanda]].<ref>{{cita web | url=http://elanillounico.com/noticias/peter-jackson-recibe-el-mayor-honor-de-nueva-zelanda/ | títulu=Peter Jackson recibe'l mayor honor de Nueva Zelanda | fecha=23 de setiembre de 2013 | fechaaccesu=24 de setiembre de 2013 | editor=''elanillounico.com''}}</ref> == Biografía == Peter Jackson nació en [[Pukerua Bay]] ([[Nueva Zelanda]]) el [[31 d'ochobre]] de [[1961]]. A los nueve años vio ''[[King Kong (película de 1933)|King Kong]]'' y dende entós quixo ser [[direutor de cine]]. Realizó [[curtiumetraxe]]s cola cámara de videu que-y regalaron so padre y so madre. Jackson empezó la so carrera realizando filmes nel so tiempu llibre, ente los que destaca ''[[Mal gustu (película)|Mal gustu]]'' (''Bad Taste'', [[Cine en 1987|1987]]), rodáu'l mesmu añu de la so boda con [[Fran Walsh]]. Trátase d'un filme ''[[Cine gore|gore]]'' col que consiguió notoriedá nel [[festival de Cannes]], empezando asina la so carrera profesional nel cine y que-y dexó aportar al mundu de [[Hollywood]]. Sicasí, al contrariu d'otros compatriotes, permaneció nel so país realizando los sos nuevos proyeutos: mientres esti tiempu foi adquiriendo o creando negocios pa producir filmes en Nueva Zelanda. == Influencies ya inspiración == Jackson tien delles películes como influencies. Ye sabío que Jackson tien pasión por [[King Kong]], citándolo de cutiu como'l so personaxe favoritu y [[King Kong (película de 1933)|la película de 1933]] como la que lu inspiró de primeres de la so vida. Jackson recuerda intentar refaer ''King Kong'' cuando tenía doce años. Na [[Convención Internacional de Cómics de San Diego]] de 2009, mientres yera entrevistáu xunto a [[James Cameron]], direutor de ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'' ([[Cine en 1997|1997]]) y ''[[Avatar (película)|Avatar]]'' ([[Cine en 2009|2009]]), Jackson dixo que ciertes películes «diéron-y una patada». Mentó les películes de [[Martin Scorsese]] ''[[Goodfellas]]'' ([[Cine en 1990|1990]]) y ''[[Casino (película)|Casino]]'' ([[Cine en 1995|1995]]).<ref name="PJI">{{cita web|url=http://www.youtube.com/watch?v=6ospb1YaFMg|títulu=Peter Jackson Inspiration|editorial=Youtube |fechaaccesu=2 de febreru de 2013|idioma= inglés}}</ref> Jackson tamién dixo que la película ''[[Waterloo (película)|Waterloo]]'' ([[Cine en 1970|1970]]) inspirólu na so mocedá.<ref name="PJI2">{{cita web|url=http://www.youtube.com/watch?v=IsDHxbLR6fe|títulu=Peter Jackson Inspiration 2|editorial=Youtube |fechaaccesu=2 de febreru de 2013|idioma= inglés}}</ref> == Carrera == === Primeres películes === ''[[Mal gustu (película)|Mal gustu]]'' (''Bad Taste'', [[Cine en 1987|1987]]) ye la primer película de Jackson, que filmó cola ayuda de los sos amigos mientres el so tiempu llibre. Ta dirixida, escrita y producida por Peter Jackson, y convirtióse nuna película de cultu. La trama xira en redol a un grupu d'estraterrestres que lleguen a Nueva Zelanda pa secuestrar persones y convertiles en comida. Na so segunda película, ''[[Meet the Feebles]]'' (''Meet the Feebles'', [[Cine en 1989|1989]]), Jackson utilizó marionetes nuna risondera producción na que demuestra talentu como creador d'orixinales histories. Trata sobre un grupu de teatru musical. Sicasí, el so ''boom'' como autor de cultu disparar con ''[[Braindead]]'' ([[Cine en 1992|1992]]), una película ''gore'' ente comedia y terror (ambigüedá debida en bona parte a la so trama atrozmente sangrienta) cola cual ganó abondosos premios. Esta película ye considerada una de les más ''gore'' de la historia. Dempués realizó'l filme ''[[Criatures celestiales]]'' (''Heavenly creatures'', [[Cine en 1994|1994]]), protagonizáu por [[Kate Winslet]], una película que se basa en fechos reales asocedíos en Nueva Zelanda. Esti filme dexó-y probar una manera de faer cine «más normal», pero ensin dexar el so [[humor negro]]. Con esta película llograría la so primer nominación a los [[premiu Óscar]] como meyor guión<ref name="barnes">{{cita noticia | url=http://www.nytimes.com/2012/12/02/movies/middle-earth-wizards-not-so-silent-partner.html?pagewanted=all | títulu= Middle-Earth Wizard's Not-So-Silent Partner | obra=New York Times | fecha= 30 de payares de 2012 | autor=Brooks Barnes |idioma= inglés}}</ref> y tamién foi premiáu nel [[Festival de Venecia]] como meyor direutor. Tres l'anterior, Jackson realizó ''[[La verdadera historia del cine]]'' (''Forgotten Silver'', [[Cine en 1995|1995]]), un falsu documental sobre les aventures d'un cineasta, y al añu siguiente'l filme ''[[The Frighteners]]'' ([[Cine en 1996|1996]]), protagonizáu por [[Michael J. Fox]], nel qu'entemecía comedia, ciencia ficción y ''thriller''. === ''El Señor de los Aniellos'' === Pero realmente Jackson aportó a famosu por dirixir la triloxía de ''[[Triloxía cinematográfica d'El Señor de los Aniellos|El Señor de los Aniellos]]'', una detrás d'otra mientres cuatro años. con ''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]'' ganó 4 premiu Óscar de 13 nominaciones, ''[[El Señor de los Aniellos: les dos torres]]'' recibió 2 de 6 nominaciones a los premios Óscar y foi na última película de la triloxía ''[[The Lord of the Rings: The Return of the King]]'' cuando Jackson consiguió'l premiu por meyor película, como meyor direutor y unu más como meyor guionista, en total el filme consiguiría ganar los 11 premios a los que taba nomáu, igualando asina a ''[[Ben-Hur (película de 1959)|Ben-Hur]]'' de [[William Wyler]] y ''[[Titanic (película de 1997)|Titanic]]'' de [[James Cameron]]. Como interés, Peter fixo curtios cameos en caúna de les películes de [[Aniellos de Poder|los Aniellos]]. En ''La Comunidá del Aniellu'' actuó como aldeanu de [[Bree (Tierra Media)|Bree]], en ''Les dos torres'', fixo de [[Rohirrim|rohir]] y en ''La torna del Rei'' apaeció n'unu de los barcos corsarios de los [[Corsarios de Umbar|homes del sur]] xunto a otros miembros del equipu, recibiendo una flecha de Legolas nel pechu. === ''King Kong'' === La so película ''[[King Kong (película de 2005)|King Kong]]'', de [[2005]], foi un ''[[remake]]'' del clásicu de [[1933]], ''[[King Kong (película de 1933)|King Kong]]'', cumpliendo asina'l so suañu de la infancia. En [[2009]] estrenó ''[[The Lovely Bones (película)|The Lovely Bones]]'', basada [[The Lovely Bones|nuna novela]] d'[[Alice Sebold]], onde cunta la historia de Susie Salmon, una moza que foi asesinada y repara a la so familia y al so executor dende'l cielu, banciar# ente quitar la sede la so sede de vengación y el deséu de que la so familia recupérese. === ''El hobbit'' === A finales de [[Cine en 2007|2007]] fíxose públicu'l so alcuerdu coles compañíes [[Metro-Goldwyn-Mayer]] y [[New Line Cinema]] pa llevar la producción executiva de [[Triloxía d'El hobbit|dos películes]] basaes na novela ''[[El hobbit]]'', que más tarde se decidiría ampliar a tres film.<ref>{{cita web|url = https://www.facebook.com/notes/the-hobbit/peter-jacksons-long-awaited-filmed-adaptation-of-the-hobbit-to-be-a-trilogy/413954741973470|títulu = Peter Jackson's long-awaited filmed adaptation of The Hobbit to be a trilogy|fechaaccesu = 1 d'agostu de 2012|autor = New Line Cinema, MGM Studios y Warner Bros. Pictures|fecha = 30 de xunetu de 2012|editorial = [[Facebook]]|idioma = inglés}}</ref><ref name="Triloxía">{{cita web|url = http://www.huffingtonpost.com/2012/07/30/the-hobbit-3-peter-jackson-confirms-summer-2014_n_1719575.html|títulu = 'The Hobbit 3': Peter Jackson Confirms Third 'Hobbit' Film Set For Summer 2014 Release|fechaaccesu = 30 de xunetu de 2012|autor = Bell, Crystal|fecha = 30 de xunetu de 2012|obra = [[The Huffington Post]]|idioma = inglés}}</ref><ref>{{cita web | url = http://www.movieweb.com/news/the-hobbit-confirmed-for-three-movies | títulu = The Hobbit Confirmed for Three Movies! | apellíos = Gallagher | nome = Brian | fecha = 30 de xunetu de 2012 | fechaaccesu = 31 de xunetu de 2012 | idioma = inglés | obra = Movie Web }}</ref> El rodaxe realizar ente marzu de [[Cine en 2011|2011]] y xunetu de [[Cine en 2012|2012]], l'estrenu de [[The Hobbit: An Unexpected Journey|la primer entrega]] llevar a cabu'l [[14 d'avientu]] de 2012, y los de les otres dos el [[13 d'avientu]] de [[Cine en 2013|2013]] y el [[17 d'avientu]] de [[Cine en 2014|2014]].<ref>[http://www.variety.com/article/VR1118014180.html?categoryId=2520&cs=1 Leaner New Line ready for a tentpole again]</ref> Diben ser dirixíes pol realizador mexicanu [[Guillermo del Toro]],<ref>[http://www.theonering.net/torwp/2007/12/18/28150-peter-jackson-and-new-line-cinema-join-with-mgm-to-produce-/ OneRing.net]</ref> yá que Jackson taba ocupáu preparando l'adautación de ''[[Les aventures de Tintín]]'' xunto a [[Steven Spielberg]], pero Del Toro se descolgó del proyeutu polos retrasos nel empiezu de la grabación, debíos a los problemes económicos de la productora MGM.<ref name="Toroseva">{{cita web|url = https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5hcBHMzkfac2fqVPe7FfbFmRAnvxw|títulu = Mexicanu Guillermo del Toro arrenuncia a la direición de "The Hobbit"|fechaaccesu = 14 de xunu de 2010|fecha = 30 de mayu de 2010|editorial = AFP|urlarchivu=http://web.archive.org/web/20130810221048/https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5hcBHMzkfac2fqVPe7FfbFmRAnvxw|fechaarchivu=10 d'agostu de 2013}}</ref><ref name="Torosefue">{{cita web|url = http://www.theonering.net/torwp/2010/05/30/36920-guillermo-del toru-departs-the-hobbit/|títulu = Guillermo Del Toro departs “The Hobbit”|fechaaccesu = 14 de xunu de 2010|fecha = 30 de mayu de 2010|editorial = TheOneRing.net}}</ref> N'ochobre de [[Cine en 2010|2010]] confirmóse que Peter Jackson non solo sería'l productor sinón tamién el direutor de les cintes. {{ensin referencies|Según se rumorea, la producción cuntó con un presupuestu total de 500 millones de dólares d'Estaos Xuníos convirtiéndolo nel proyeutu más caru de la historia.}} ===Futuros proyeutos=== El 19 d'avientu de [[Cine en 2014|2014]], Jackson declaró tar interesáu en realizar l'adautación cinematográfica de ''[[El Silmarillion]]'', pero pa ello precisaba l'aprobación de los herederos de [[J. R. R. Tolkien]], que nun s'amosaron bien conformes con al respective de les sos otres adautaciones de la [[Tierra Media]].<ref>{{cita web |url=http://www.sensacine.com/noticias/cine/noticia-18522971/ |títulu=Peter Jackson, a favor de rodar más películes de la Tierra Media |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |apellíu= |nome= |fecha=19 d'avientu de 2014 |sitiuweb= |idioma= |cita= }}</ref> Per otra parte, el 3 de xunetu de 2017 ''[[Variety]]'' informó de que'l xuiciu ente [[Warner Bros.|Warner Bros. Pictures]] y la Fundación Tolkien, por cuenta de que esta postrera demandó en 2012 a la empresa por infringir los derechos d'autor y violar el contratu que roblaren pa llevar al cine les noveles de Tolkien,<ref>{{cita publicación |apellíu=R. |nome=P. |enllaceautor= |añu=3 de xunetu de 2017 |títulu=Warner Bros. y herederos de J.R.R. Tolkien lleguen a alcuerdu en famosa disputa llegal por derechos d'autor |publicación= |volume= |númberu= |páxina= |ubicación= |editorial= La Tercera |issn= |url= http://www.latercera.com/noticia/warner-bros-herederos-j-r-r-tolkien-lleguen-alcuerdu-famosa-disputa-llegal-derechos-autor/|fechaaccesu=7 de xunetu de 2017}}</ref> llegara al so fin. La batalla xudicial qu'esistía ente l'estudiu y la fundación creada pola familia de J.R.R. Tolkien acabó con un "alcuerdu amistosu" ente dambes partes, abrir la puerta a una nueva rellación empresarial y collo a nueves películes basaes na Tierra Media.<ref>{{cita publicación |apellíu=Lorao |nome=David |enllaceautor= |añu=7 de xunetu de 2017 |títulu='El Señor de los Aniellos' volverá tener nueves películes |publicación= |volumen= |número= |páxina= |allugamientu= |editorial= cinemascomics.com |issn= |url= https://www.cinemascomics.com/el-senor-de-los aniellos nueves-peliculas/|fechaaccesu=7 de xunetu de 2017}}</ref> Tamién tien pendiente l'estrenu de ''The Adventures of Tintin: Prisoners of the Sun'' (''[[The Adventures of Tintin: Prisoners of the Sun]]''), tres ''[[The Adventures of Tintin: Secret of the Unicorn]]'' de [[Steven Spielberg]], que va ser dirixida por Jackson.<ref>{{cita web |url=https://www.cinemania.es/noticias/que-estan-entamando-agora-spielberg-y-peter-jackson/ |títulu=¿Qué tán entamando agora Spielberg y Peter Jackson? |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |apellíu= |nome= |fecha=5 de xunetu de 2016 |sitiuweb= |idioma= |cita= }}</ref> El 25 de payares de 2016, [[Universal Studios|Universal]] comunicó que Jackson y [[Fran Walsh]], la pareya detrás de les triloxíes ''[[Triloxía cinematográfica d'El Señor de los Aniellos|El Señor de los Aniellos]]'' y ''[[Triloxía d'El hobbit|El Hobbit]]'', retornaben a la pantalla grande cola adautación de ''[[Mortal Engines (película)|Mortal Engines]]'', la gallardoniada serie de llibros de [[ciencia ficción]] de [[Philip Reeve]], afitando'l so estrenu pal 14 d'avientu de 2018. Jackson va exercer como productor y guionista, siendo dirixida por [[Christian Rivers]].<ref>{{cita web |url=http://www.sensacine.com/noticias/cine/noticia-18551520/ |títulu='Mortal Engines': La película producida por Peter Jackson va llegar n'avientu de 2018|fechaaccesu=25 de payares de 2016 |apellíu= |nome= |fecha=25 de payares de 2016 |sitiuweb= |idioma= |cita= }}</ref> == Vida personal == Dende [[1987]], Jackson esta casáu con [[Fran Walsh]], cola que tien dos fíos: Billy y Katie. La madre de Jackson, Joan, morrió tres díes antes del estrenu mundial de ''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]'' y hubo una presentación especial de la película tres el so funeral.<ref>[http://web.archive.org/web/https://video.google.com/videoplay?docid=7355590305075440586 "Charlie Rose – Peter Jackson"], febreru de 2004</ref> Jackson ye un entusiasta de l'aviación y tien una coleición d'aviones.<ref>{{cita noticia|nome=jeremy|apellíu=Kahn|url=http://www.nzherald.co.nz/business/news/article.cfm?c_id=3&objectid=11329981|títulu=Peter Jackson dogfighting over vintage warbirds|editorial=New Zealand Herald|fecha=23 de setiembre de 2014|idioma= inglés}}</ref> == Filmografía == [[Ficheru:Sir Peter Jackson.jpg|miniatura|derecha|275px|'''Peter Jackson''' nel preestreno mundial de ''[[The Hobbit: An Unexpected Journey]]'' en payares de 2012.]] {| {{tablaguapa}} ! rowspan=2 | Añu !rowspan=2 width=300 | Película !colspan=3 | Rol ! rowspan=2 width=200 | Notes |- ! width=65 | Direutor ! width=65 | Guionista !width=65 | Productor |- align=center | 1976 | align=left | ''The Valley'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | | | align=left | |- align=center | 1987 | align=left | ''[[Mal gustu (película)|Mal gustu]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | Tamién actor. |- align=center | 1990 | align=left | ''Meet the Feebles'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | rowspan=2 | 1992 | align=left | ''Valley of the Stereos'' | | | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | align=left | ''[[Braindead]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | | align=left | |- align=center | rowspan=2 | 1994 | align=left | ''Un llocu xenial'' | | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | align=left | ''[[Criatures celestiales]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | 1995 | align=left | ''[[La verdadera historia del cine]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | 1996 | align=left | ''[[The Frighteners]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | 2001 | align=left | ''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | 2002 | align=left | ''[[El Señor de los Aniellos: les dos torres]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | rowspan=2 | 2003 | align=left | ''The Long and Short of It'' | | | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | Productor executivu. |- align=center | align=left | ''[[The Lord of the Rings: The Return of the King]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | 2005 | align=left | ''[[King Kong (película de 2005)|King Kong]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | 2008 | align=left | ''Crossing the Line'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | | align=left | |- align=center | rowspan=2 | 2009 | align=left | ''[[District 9]]'' | | | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | align=left | ''[[The Lovely Bones (película)|The Lovely Bones]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | 2011 | align=left | ''[[The Adventures of Tintin: Secret of the Unicorn]]'' | | | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | rowspan=2 | 2012 | align=left | ''[[West of Memphis]]'' | | | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | Documental |- align=center | align=left | ''[[The Hobbit: An Unexpected Journey]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | 2013 | align=left | ''[[The Hobbit: The Desolation of Smaug]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center |rowspan="1"|2014 | align=left | ''[[El hobbit: The Battle of the Five Armies]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | rowspan=2 |2018 | align=left | ''[[The Adventures of Tintin: Prisoners of the Sun]]'' | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center | align=left | ''[[Mortal Engines (película)|Mortal Engines]]'' | | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | style="background: #cceecc;"| {{Sí}} | align=left | |- align=center |} == Premios == [[Ficheru:Peter Jackson01.jpg|thumb|180px|Peter Jackson nel estrenu mundial de ''[[The Lord of the Rings: The Return of the King]]'' en [[Wellington (Nueva Zelanda)|Wellington]].]] ;Premiu Óscar {| {{tablaguapa}} |- ! Añu || Categoría || Película || Resultáu |- |2009||[[Óscar a la meyor película|Meyor película]]||''[[District 9]]''|| {{celda|Candidatu}} |- | rowspan="3" |2003||'''[[Óscar a la meyor película|Meyor película]]'''||'''''[[The Lord of the Rings: The Return of the King]]'''''|| {{celda|Ganador}} |- |'''[[Óscar al meyor direutor|Meyor direutor]]'''||'''''[[The Lord of the Rings: The Return of the King]]'''''|| {{celda|Ganador}} |- |'''[[Óscar al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]]'''||'''''[[The Lord of the Rings: The Return of the King]]'''''|| {{celda|Ganador}} |- |2002||[[Óscar a la meyor película|Meyor película]]||''[[El Señor de los Aniellos: les dos torres]]''|| {{celda|Candidatu}} |- | rowspan="3" |2001||[[Óscar a la meyor película|Meyor película]]||''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]''|| {{celda|Candidatu}} |- |[[Óscar al meyor direutor|Meyor direutor]]||''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]''|| {{celda|Candidatu}} |- |[[Óscar al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]]||''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]''|| {{celda|Candidatu}} |- |1994||[[Óscar al meyor guión orixinal|Meyor guión orixinal]]||''[[Criatures celestiales]]''|| {{celda|Candidatu}} |- |} ;Premios BAFTA {| {{tablaguapa}} |- ! Añu || Categoría || Película || Resultáu |- | rowspan="3" |2003||'''[[BAFTA a la meyor película|Meyor película]]'''||'''''[[The Lord of the Rings: The Return of the King]]'''''|| {{celda|Ganador}} |- |[[BAFTA al meyor direutor|Meyor direutor]]||''[[The Lord of the Rings: The Return of the King]]''|| {{celda|Candidatu}} |- |'''[[BAFTA al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]]'''||'''''[[The Lord of the Rings: The Return of the King]]'''''|| {{celda|Ganador}} |- | rowspan="3" |2002||[[BAFTA a la meyor película|Meyor película]]||''[[El Señor de los Aniellos: les dos torres]]''|| {{celda|Candidatu}} |- |[[BAFTA al meyor direutor|Meyor direutor]]||''[[El Señor de los Aniellos: les dos torres]]''|| {{celda|Candidatu}} |- |[[BAFTA al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]]||''[[El Señor de los Aniellos: les dos torres]]''|| {{celda|Candidatu}} |- | rowspan="3" |2001||'''[[BAFTA a la meyor película|Meyor película]]'''||'''''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]'''''|| {{celda|Ganador}} |- |'''[[BAFTA al meyor direutor|Meyor direutor]]'''||'''''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]'''''|| {{celda|Ganador}} |- |[[BAFTA al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]]||''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]''|| {{celda|Candidatu}} |- |} ;Premiu Globu d'Oru {| {{tablaguapa}} |- ! Añu || Categoría || Película || Resultáu |- |2006||[[Globu d'Oru al meyor direutor|Meyor direutor]]||''[[King Kong (película de 2005)|King Kong]]''|| {{celda|Candidatu}} |- |2004||'''[[Globu d'Oru al meyor direutor|Meyor direutor]]'''||'''''[[The Lord of the Rings: The Return of the King]]'''''|| {{celda|Ganador}} |- |2003||[[Globu d'Oru al meyor direutor|Meyor direutor]]||''[[El Señor de los Aniellos: les dos torres]]''|| {{celda|Candidatu}} |- |2002||[[Globu d'Oru al meyor direutor|Meyor direutor]]||''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]''|| {{celda|Candidatu}} |- |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{IMDb|0001392}} * [http://www.cinestrenos.com/vercinefilia1.asp?Codigo=55 Perfil de Peter Jackson] {{NF|1961||Jackson, Peter}} {{Tradubot|Peter Jackson}} [[Categoría:Direutores de cine de Nueva Zelanda]] [[Categoría:Productores de cine de Nueva Zelanda]] [[Categoría:Guionistes de cine de Nueva Zelanda]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor direición]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar al meyor guión adautáu]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru al meyor direutor]] [[Categoría:Autores ganadores del premiu Nébula]] [[Categoría:Persones de Wellington]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor película]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 2zz8mwxn0ox88nktak8gql0ibymhjk0 0 94143 3709881 3487383 2022-08-19T09:20:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Howard Waldrop''' ([[15 de setiembre]] de [[1946]] en [[Houston, Mississippi]]) ye un escritor de [[ciencia ficción]] que sobremanera escribe [[cuentu|cuentos]]. Los rellatos de Waldrop combinen elementos como la [[ucronía]], la [[cultura popular]] estauxunidense, el [[sur d'Estaos Xuníos]], películes y actores antiguos, [[mitoloxía clásica]] y música [[rock 'n' roll]]. El so estilu describióse como escuru y elípticu. Los sos rellatos suélense considerar risonderos: ''[[Night of the Cooters]]'' ye ''[[La guerra de los mundos (novela)|La guerra de los mundos]]'' contada dende la perspeutiva d'un xérif de [[Texas]]; en ''Heirs of the Perisphere'' apaecen personaxes de Disney robóticos que s'espierten nun futuru alloñáu; ''Fin de Cyclé'' describe'l [[affaire Dreyfus]] dende la perspeutiva d'unos entusiastes de la bicicleta. Munchos de los sos cuentos fueron propuestos pa premios; ''The Ugly Chickens'', sobre'l [[dodo]], ganó un [[Premiu Nébula]] a la meyor novela curtia en 1980 y un [[World Fantasy Award]] en 1981. Anque nació en [[Mississippi]], Waldrop pasó la mayor parte de la so vida en [[Texas]]. Treslladar al estáu de [[Washingtion]] y más tarde camudóse de vuelta a Texas, concretamente a Austin. Ye miembru del [[Turkey City Writer's Workshop]], participó nel [[Rio Fondu Writing Workshop]] y dio clases nel [[Clarion Workshop]]. En 2004 empezó a escribir crítiques de películes con [[Lawrence Person]] para [http://locusmag.com Locus Online]. == Bibliografía == === Noveles === * ''The Texas-Israeli War: 1999'' (con [[Jake Saunders]], 1974) (Ballantine, 1986, ISBN 0-345-33994-0) * ''[[Them Bones]]'' (Ace, 1984, ISBN 0-441-80557-4) * ''[[A Dozen Tough Jobs]]'' (Mark V Ziesing, 1989, ISBN 0-929480-01-5) * ''[[The Search for Tom Purdue]]'' [http://www.locusmag.com/2003/Issue11/Waldrop.html] * ''[[The Moone World]]'' [http://www.wheatlandpress.com/] === Coleiciones de cuentos === * ''[[Howard Who?]]'' (Doubleday, 1986) * ''All About Strange Monsters of the Recent Past'' (1987) (Ace, 1991, ISBN 0-441-16069-7) * ''[[Night of the Cooters]]'' (1990) (Ace, 1993, ISBN 0-441-57473-4) * ''Going Home Again'' (Eidolon, 1997, ISBN 0-9586864-0-8) * ''Dream Factories and Radio Pictures'' (e-book, 2001 n'http://www.electricstory.com; impresu por Wheatland Press 2003) * ''Custer's Last Jump and Other Collaborations'' (Golden Gryphon, 2003, ISBN 1-930846-13-4) (inclúi les colaburaciones de Waldrop con[[Steven Utley]], [[Bruce Sterling]], [[Leigh Kennedy]], [[George R. R. Martin]] y otros.) * ''Heart of Whitenesse'' (Subterranean Press, 2005, ISBN 1-59606-018-2) * ''Things Will Never be the Same: Selected Short Fiction 1980 – 2005'' (coleición de Old Earth Books [http://www.oldearthbooks.com/howard_waldrop.htm]) === Cuentos === * ''Thin, On the Ground'' incluyíu en [http://www.fact.org/wfc2006/book/order.htm Cross Plains Universe], [[MonkeyBrain Books]], 2006 === Chapbooks === * ''The Soul-Catcher'' (1967, autoeditado) * ''You ''Could'' Go Home Again'' ([[Cheap Street]], 1993) * ''Custer's Last Jump'' (with [[Steven Utley]]) ([[Ticonderoga Publications]], 1996) * ''Flying Saucer Rock and Roll'' ([[Cheap Street]], 2001) * ''A Better World's in Birth!'' ([[Golden Gryphon]], 2003) * ''The Horse of a Different Color (You Rode In On)/The King of Where-I-Go'' ([[Washington Science Fiction Association|WSFA]] Press, 2006; {{Tradubot|Howard Waldrop}} {{NF|1946||Waldrop, Howard}} [[Categoría:Escritores de ciencia ficción d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Autores ganadores del premiu Nébula]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] [[Categoría:Persones de Houston]] p3y6p8uuj08m7101lb0izvqs5upl0e5 0 94145 3709326 3708889 2022-08-18T13:41:49Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Joseph Hill «Joss» Whedon''' {{nym}} ye un [[Direutor de cine|direutor]], [[guionista]] y [[productor]] de [[cine]] d'[[Estaos Xuníos]]. Whedon ye principalmente reconocíu pol so llabor nel cine de superhéroes, sobremanera pol so trabayu na productora [[Marvel Studios]], onde trabayó como coguionista de diverses producciones de la mesma y como direutor y escritor de les dos primeres adautaciones del [[comic]] ''[[The Avengers]]'': ''[[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]'' (2012) y ''[[Avengers: Age of Ultron]]'' (2015). Whedon tamién trabayó en televisión como [[direutor de televisión|direutor]], [[productor executivu]] y creador de delles [[Serie de televisión|series]], siendo especialmente conocíu'l so trabayu en ''[[Buffy the Vampire Slayer]]''. En cómic, el so trabayu más espublizáu realizar dende 2004 en ''[[Astonishing X-Men]]''. == Biografía == === Primeros años === Joss nació en [[Nueva York]] nuna familia bien amestada al mundu de les [[comedies de situación]] estauxunidenses (ye fíu y nietu de guionistes). Pasó nel Reinu Xuníu trés años estudiando nel [[Winchester College]] de [[Hampshire]]. Recibió la llicenciatura en cinematografía de la [[Universidá Wesleyana]] en [[1987]]. El so primer trabayu acreditáu realizar pa la comedia ''[[Roseanne (serie de televisión)|Roseanne]]''. === Carrera === Darréu, y anque ensin apaecer nos títulos de creitu, collaboró nel desenvolvimientu de los guiones de ''Speed'', ''[[X-Men]]'', ''[[Twister (película)|Twister]]'' y ''[[Waterworld]]''; sicasí munches de les sos aportaciones fueron práuticamente esaniciaes. Tamién foi unu los primeros guionistes n'ellaborar la hestoria que terminaría siendo ''[[Toy Story]]'' (por aquella dómina trabayaba para [[The Walt Disney Company|Disney]]), ya inclusive foi nomáu al Óscar al meyor guión por esta película. Participó tamién nel guión de ''[[Alien: Resurrección]]'', anque'l so trabayu, especialmente'l final qu'escribiera, viose fondamente modificáu na película. Foi'l guionista de ''[[Titan A.E.]]'', película d'animación de ciencia ficción de la [[20th Century Fox|Fox]]. [[Ficheru:The Avengers Cast 2010 Comic-Con cropped.jpg|thumb|left|upright|280px|Presentación en 2012 de ''Los Vengadores'' nel Comic-Con de San Diego en 2010 con [[Robert Downey Jr.]], [[Clark Gregg]], [[Scarlett Johansson]], [[Chris Hemsworth]], [[Chris Evans]], [[Samuel L. Jackson]], [[Jeremy Renner]], [[Mark Ruffalo]], '''Joss Whedon''' y Kevin Feige.]] Sía que non, el trabayu que-y abrió les puertes del ésitu foi'l realizáu pa televisión en series de ciencia ficción como ''[[Buffy the Vampire Slayer]]'' y ''[[Angel (serie de televisión)|Angel]]'', que lo convirtieron nun autor de cultu. Esos trabayos lleváronlu a empecipiar tamién una esitosa carrera como guionista nel mundu del cómic, del que ye un declaráu fan. Empecipióse como autor de la miniserie ''Frai'' para [[Dark Horse Comics]], una continuación del universu de Buffy. Darréu'l so trabayu nel guión de cómic adquirió progresivamente más notoriedá desque en 2004 punxérase al frente del Universu Mutante de la editorial [[Marvel Comics|Marvel]] como guionista de ''[[Astonishing X-Men]]'', amás d'una nueva serie de Buffy en cómic publicada por [[Dark Horse Comics]] (2007). Tres el rodaxe de ''Serenity'', tenía en perspectiva'l proyeutu de llevar al cine, escribir y dirixir ''[[Wonder Woman]]'', finalmente abandonáu. === [[Marvel Studios]] === Whedon participó en múltiples producciones de [[Marvel Studios|Marvel]], antes de participar como direutor. Actuando como coguionista de delles producciones del estudiu. ==== The Avengers ==== La so segunda película como direutor de cine producióse finalmente en 2012 na adautación cinematográfica de ''[[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]'' pa Marvel Studios, pa la que tamién realizó'l guión. Protagonizada por [[Robert Downey Jr.]], [[Chris Evans]], [[Chris Hemsworth]], [[Mark Ruffalo]], [[Scarlett Johansson]], [[Jeremy Renner]] y [[Samuel L. Jackson]] . La película terminó siendo tantu un ésitu en crítica y como en taquilla: recaldó 1 518 594 910 dólares en tol mundu, catapuntándolo a la fama.{{ensin referencies}} ==== Avengers: Age of Ultron ==== Whedon volvió a [[guionista|escribir]] y dirixir la secuela de ''Los Vengadores'', que se tituló '''''Avengers: Age of Ultron''''', na que nun llogró superar l'ésitu de la primer entrega. Recaldó $ 1 405 543 868 en tol mundu y recibió crítiques positives, pero non tanto como la primera. Ente que la repartida torno casi na so totalidá. Whedon declaró que nun volvería como [[direutor de cine|direutor]] pa la tercera y cuarta entregues de '''''Avengers''''', por cuenta de qu'atopábase bien cansáu y por cuenta de problemes cola compania. === [[Universu estendíu de DC Comics|Dc Film]] === ==== Posible Batman ==== Amás de dicir que nun volvería como direutor pa futures entregues de '''''Avengers''''', tamién esclarió que taría dispuestu a dirixir una cinta de '''''Batman''''' cuando lo pidieren.<ref>{{cita web |url=https://elglado.wordpress.com/2015/04/26/joss-whedon-quier-dirixir-una-pelicula-de-batman/ |títulu= Whedon quier dirixir una cinta de Batman |apellíu=Schmelzer |nome=Randi |fecha=2 de xunu de 2016 |fecha = xunu de 2016 }}</ref> ==== Xusticia League ==== A finales de [[mayu]] de [[2017]], el direutor [[Zack Snyder]] responsable de la producción de ''[[La Lliga de la Xusticia (película)|La Lliga de la Xusticia]]'', decidió abandonar el proyeutu por cuenta de una traxedia familiar. Ye por esto que Snyder confió-y a Whedon, la post-producción y posteriores regrabaciones de la cinta. == Filmografía == === Cine === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center; margin-right:auto; margin-right:auto" ! rowspan="2" width="33"|Añu !rowspan="2"|Títulu !colspan="3"|Acreditáu como !rowspan="2"|Notes |- ! width=65 | Guionista !width=65 | Direutor ! width=65 | Productor |- | 1992 | align="left" | ''[[Buffy the Vampire Slayer (película)|Buffy the Vampire Slayer]]'' | {{si}} | {{non}} | {{non}} | |- | 1994 | align="left" | ''The Getaway'' | {{si}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Nun se-y acreditó. |- | 1994 | align="left" | ''[[Speed (película)|Speed]]'' | {{si}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Nun se-y acreditó. |- | 1995 | align="left" | ''[[The Quick and the Dead]]'' | {{si}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Nun se-y acreditó.<ref>{{cita web |url=http://spinoff.comicbookresources.com/2013/03/06/sam-raimi-explains-why-spider-man-4-didnt-happen/?utm_medium=referral |títulu=Sam Raimi Explains Why Spider-Man 4 Didn't Happen |fecha=6 de marzu de 2013 |publicación=Spinoff Online |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015 |idioma=inglés}}</ref> |- | 1995 | align="left" | ''[[Waterworld]]'' | {{si}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Nun se-y acreditó. |- | 1995 | align="left" | ''[[Toy Story]]'' | {{si}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Coguionista. |- | 1997 | align="left" | ''[[Alien: Resurrección]]'' | {{si}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | |- | 2000 | align="left" | ''[[Titan A.E.]]'' | {{si}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Coguionista. |- | 2000 | align="left" | ''[[X-Men (película)|X-Men]]'' | {{non}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | [[Tratamientu (cinematografía)|Tratamientu]], ensin acreitar. |- | 2001 | align="left" | ''[[Atlantis: The Lost Empire]]'' | {{si}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Tratamientu. |- | 2005 | align="left" | ''[[Serenity (película)|Serenity]]'' | {{si}} | {{si}} | {{non}} | align="left" | |- | 2011 | align="left" | ''[[Thor (película)|Thor]]'' | {{non}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Dirixó les escenes posteriores a los creitos, ensin acreitar. |- | 2011 | align="left" | ''[[Captain America: The First Avenger]]'' | {{non}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Coguionista, ensin acreitar. |- | 2012 | align="left" | ''[[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]'' | {{si}} | {{si}} | {{non}} | align="left" | Coguionista. |- | 2012 | align="left" | ''[[The Cabin in the Woods]]'' | {{si}} | {{non}} | {{si}} | align="left" | |- | 2012 | align="left" | ''Much Ado About Nothing'' | {{si}} | {{si}} | {{si}} | align="left" | Tamién realizó'l montaxe. |- | 2013 | align="left" | ''[[Thor: The Dark World]]'' | {{non}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Coguionista, ensin acreitar. |- | 2014 | align="left" | ''[[In Your Eyes (película de 2014)|In Your Eyes]]'' | {{si}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Productor executivu. |- | 2014 | align="left" | ''[[Captain America: The Winter Soldier]]'' | {{non}} | {{non}} | {{non}} | align="left" | Dirixó les escenes posteriores a los creitos, ensin acreitar. |- | 2015 | align="left" | ''[[Avengers: Age of Ultron]]'' | {{si}} | {{si}} | {{non}} | align="left" | |- |2017 | align="left"|''[[La Lliga de la Xusticia (película)|La Lliga de la Xusticia]]'' |{{si}} |{{non}} |{{non}} | align="left"| Solo na Post Produccion. <br /> Escoyíu depués del abandonu de Zack Snyder por cuenta de una traxedia familiar. |- |TBA | align="left"|''Batgirl'' |{{si}} |{{si}} |{{non}} | align="left"| Anunciáu |} === Televisión === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu || Títulu || Papel || Notes |- | 1989-1990 || ''[[Roseanne (serie de televisión)|Roseanne]]'' || Guionista || |- | 1990 || ''[[Parenthood (serie de televisión)|Parenthood]]'' || Productor, Guionista || |- | 1997-2003 || ''[[Buffy the Vampire Slayer (serie de televisión)|Buffy the Vampire Slayer]]'' || Creador, Direutor, Guionista, Productor || |- | 1999-2004 || ''[[Angel (serie de televisión)|Angel]]'' || Co-Creador, Direutor, Productor, Guionista || |- | 2002 || ''[[Firefly]]'' || Creador, Direutor, Guionista || |- | 2007 || ''[[The Office]]'' || Direutor || 1 episodiu |- | 2009 || ''[[Dollhouse]]'' || Creador, Direutor, Guionista || |- | 2010 || ''[[Glee]]'' || Direutor || 1 episodiu |- | 2013-presente || ''[[Agents of S.H.I.E.L.D.]]'' || Co-Creador, Direutor, Guionista || Direutor del episodiu "pilotu" |- |} == Notes y referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Joss Whedon}} * [http://z3.invisionfree.com/Whedonverso/index.php?act=idx Whedonverso: Foru sobre Joss Whedon y los sos trabayos. Contién amás el rol Moondale, basáu nes sos series.] * [https://www.imdb.com/name/nm0923736/ Joss Whedon] na [[Internet Movie Database]] * [http://web.archive.org/web/http://www.whedonverso.com Whedonverso: Blogue sobre Joss Whedon n'español] * [http://www.canalfx.tv/dollhouse/ Web oficial de Dollhouse en canal FX] {{NF|1964||Whendon, Joss}} {{Tradubot|Joss Whedon}} [[Categoría:Persones de Nueva York]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Compositores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Direutores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Direutores de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guionistes de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guionistes de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guionistes de cómic]] [[Categoría:Productores de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Autores ganadores del premiu Nébula]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 50zd3hp7n99qn4zqkgxn9pap1135cg9 0 94148 3710084 3672407 2022-08-19T11:43:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Constance Elaine Trimmer Willis''', más conocida como '''Connie Willis''' ([[Denver]], [[Colorado]], [[31 d'avientu]] de [[1945]]), ye una [[escritora]] d'[[Estaos Xuníos]] de [[ciencia ficción]]. Empecipióse profesionalmente como profesora d'enseñanza media antes de dedicase a la lliteratura, na qu'empezó publicando rellatos n'antoloxíes mientres de la década de 1970. Darréu adquirió fama como novelista en 1987 con ''[[Los suaños de Lincoln]]'', ganadora del [[Premiu John W. Campbell Memorial|John W. Campbell Memorial]] de 1988. Nesta novela la protagonista esperimenta un enllaz mental al traviés de dos sieglos col [[Robert E. Lee|xeneral Lee]] y comparte les sos ansiedaes respeuto a la fin de la [[guerra de Secesión]]. En 1992 publica la so obra más conocida, ''[[El llibru del día del Xuiciu Final]]'', cola que ganó los trés premios más importantes del xéneru: l'[[Premiu Hugo a la meyor novela|Hugo]] (1993), premiu de los llectores, el [[Premiu Nébula a la meyor novela|Nébula]] (1992), premiu de los escritores del xéneru, y el [[Premiu Locus|Locus]] (1993), premiu d'una importante revista de [[ciencia ficción]] y [[Xéneru fantásticu|fantasía]]. Al igual que l'anterior, esta hestoria utiliza'l viaxe nel tiempu, esta vegada físicu, y retrátanos unos díes del sieglu de la [[Peste Negro]] al traviés d'una historiadora "de campu" de la [[universidá d'Oxford]]. Paralelamente, la narración sigue los acontecimientos que'l so mentor y los demás habitantes d'Oxford carecen mientres ella ta nel pasáu. La so carrera siguió con ésitu, como ejemplifican los sos otros dos premios Locus, concedíos poles sos noveles ''Tránsitu'' y ''Por non mentar al perru''. Esta postrera valió-y tamién otru Hugo na categoría de novela. En categoríes de narraciones más curties (novela curtia, cuentu) recibió tamién 8 Hugos y 5 Nébulas a lo llargo de la so carrera, lo que la asitia ente les meyores cultivadores d'estes formes lliteraries curties del xéneru. La so obra carauterizar por una prosa prestosa na que remana hábilmente la emotividá y que ta davezu chiscada d'un finu humor. Dalgunes de les sos noveles más importantes (''Los suaños de Lincoln'', ''El llibru del día del Xuiciu Final'', ''Por non mentar al perru'') y delles narraciones curties traten del [[viaxe nel tiempu]], pero l'autora esploró otres temes como la [[Investigación|investigación científica]] (''Oveya mansa'', 1996), les [[esperiencia cercana a la muerte|esperiencies cercanes a la muerte]] (''Tránsitu'', 2001), el [[Efectos especiales#Dixitales o visuales|retoque informáticu]] de [[Cine|películes]] (''Remake'', 1994), la esploración d'un [[planeta]] (''Territoriu inexplorado'', 1994), etc. Sicasí toos ellos son más bien utilizaos como meros escenarios, resultando de mayor importancia'l cómo dexen introducir reflexones sociales o afondar na [[psicoloxía]] de los personaxes. Tamién escribió [[Xéneru fantásticu|fantasía]], por casu en ''Espíritu de la Navidá'' arrexunta delles hestories d'esti xéneru de la que declara na so introducción la so pasión pola [[Navidá]] y tou lo rellacionao con ella. Anguaño vive en Greely, [[Colorado]], col so home, Courtney Willis, profesor de [[física]] na Universidá del Norte de Colorado, y cola fía de dambos, Cordelia. ==Obres destacables== ; Serie de los ''Historiadores d'Oxford<ref>{{cita llibru|apellíos = Barceló|nome = Miquel|enllaceautor = Miquel Barceló|títulu = Ciencia ficción: Nueva guía de lectura |año = 2015|editorial = Ediciones B|isbn = 978-84-666-5735-8|ubicación = Barcelona|páxines = 248-250}}</ref> *[[1982]]: ''Brigada de quemes''<ref>Tamién traducíu como ''Serviciu de vixilancia''</ref> (''Fire Watch''). Rellatu ganador de los premios Hugo y Nébula. *[[1992]]: ''[[El llibru del día del Xuiciu Final]]'' (''Doomsday Book''). Ganadora de los premios Hugo, Nébula y Locus. *[[1997]]: ''[[Por non mentar al perru]]'' (''To Say Nothing of the Dog''). Ganadora de los premios Hugo y Locus. *[[2010]]: ''[[L'apagón (novela)|L'apagón]]'' (''Blackout'') *[[2010]]: ''[[Cese d'alerta]]'' (''All Clear'') ; Otres noveles *[[1982]]: ''Water Wich'' (con Cynthia Felice) *[[1987]]: ''[[Los suaños de Lincoln]]'' *[[1989]]: ''Raid de Lluz'' (con Cynthia Felice) *[[1996]]: ''[[Oveya mansa]]'' *[[1997]]: ''Promised Land'' (con Cynthia Felice) *[[2001]]: ''[[Tránsitu (novela)|Tránsitu]]'' ;Otros rellatos *[[1982]]: ''A letter from Clearys'' *[[1988]]: ''El postreru de los Winnebago'' *[[1989]]: ''At the Rialto'' *[[1992]]: ''Even the Queen'' *[[1993]]: ''Muerte nel Nilo'' *[[1994]]: ''Remake'' *[[1994]]: ''Territoriu inexplorado'' *[[2005]]: ''Infiltrado'' *[[2007]]: ''[[Toos sentaos nel suelu]]'' ==Notes== {{llistaref}} == Referencies == * {{cita llibru | apellíos = Gautl Vel Hartman | nome = Sergio | títulu = L'Universu de la ciencia ficción. Los meyores escritores anglosaxones del xéneru | añu = 2006 | editorial = Barcelona: Círculu Llatín | id = ISBN 84-96129-77-2 }} * {{cita llibru | apellíos = Clute | nome = John | títulu = Ciencia Ficción. Enciclopedia ilustrada | añu = 1996 | editorial = Barcelona: Ediciones B | id = ISBN 84-406-6314-5 }} * {{cita llibru | apellíos = Willis | nome = Connie | títulu = El llibru del día del Xuiciu Final | añu = 2008 | editorial = Madrid: La Factoría d'Idees | id = ISBN 978-84-9800-402-1 }} * {{cita llibru | apellíos = Willis | nome = Connie | títulu = L'Espíritu de la Navidá | añu = 2006 | editorial = Madrid: La Factoría d'Idees | id = ISBN 84-89746-94-X }} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{Páxina web oficial|http://www.sftv.org/cw/|idioma=inglés}} * Perfil y bibliografía de [http://www.sf-encyclopedia.com/entry/willis_connie Connie Willis] en ''[[The Encyclopedia of Science Fiction]]'' {{en}} * {{isfdb nome}} * Bibliografía de [https://www.fantasticfiction.com/w/connie-willis/ Connie Willis] en ''Fantastic Fiction'' {{en}} * Bibliografía n'español de [http://www.tercerafundacion.net/biblioteca/ver/persona/41 Connie Willis] en ''La Tercer Fundación'' * [http://www.freesfonline.de/authors/Connie_Willis.html Ficción online de Connie Willis] en [http://freesfonline.de/ Free Speculative Fiction Online] {{en}} {{NF|1945||Willis, Connie}} {{Tradubot|Connie Willis}} [[Categoría:Escritores de ciencia ficción d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores n'inglés]] [[Categoría:Autores ganadores del premiu Hugo]] [[Categoría:Autores ganadores del premiu Nébula]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] ml5g1rmst6ao9j7tg3k4kvxdwblircm 0 94525 3709383 3578703 2022-08-18T13:51:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''Chevron Corporation''' ye una empresa [[petroleu|petrolero]] d'[[Estaos Xuníos]] constituyida en [[1911]] en [[California]], tres la disolución del ''[[trust]]'' Standard Oil, sol nome de Standard Oil of California. Nun periodu de más de cuarenta años, [[John D. Rockefeller]] llevó la Standard Oil a ser la compañía más grande del mundu mientres enforma tiempu. Dispón d'importantes xacimientos petrolíferos y de [[gas natural]], refineríes de petroleu y buques petroleros. Pol so volume de ventes (27.342 millones de [[dólar d'Estaos Xuníos|dólares]]) ocupó en [[1983]] l'undécimu llugar ente les mayores empreses [[industria|industriales]] del mundu d'[[economía de mercáu]]. En dichu añu llogró unos beneficios de 1.590 millones de dólares y emplegó a 40.000 trabayadores. A empiezos de [[1984]] adquirió la propiedá de la [[Gulf Oil Corporation]] por un importe de 13.400 millones de dólares y camudó el so nome pol de ''Chevron'', robla qu'en [[1987]] ocupó, pol so volume de ventes (26.015 millones de dólares), el 23º llugar ente les mayores empreses industriales del mundu d'economía de mercáu. En 2009 foi clasificada pola revista Fortune como la quinta empresa con mayor caudal monetariu del mundu. == Filiales == * Chevron Global Exploration and Corporate Acutes * [[Chevron Africa & Latin America Exploration & Production Citgo-Venezuela]] * Chevron Asia Pacific Exploration & Production * Chevron Eurasia, Europe and Middle East Exploration & Production * Chevron North America Exploration & Production ==Controversies== * Escándalo de ''Great American streetcar''. * [[Campos petroleros de Llagu Agriu|Dañu ambiental n'Ecuador]]. "La mano puerca de Chevron" trenta años de contaminación nel monte primariu amazónicu. * Fuximientu d'impuestos. * Bloquéu de teunoloxía de bateríes Nin-MH p'automóviles. * Contaminación en Richmond, [[California]]. * Violación de la ''Clean Air Act'' n'[[Estaos Xuníos]]. * Destrucción de monte natural en [[Bangladex]]. * Inversión n'[[Irán]]. * Derrame petroleru na mariña de [[Rio de Janeiro]]. * Esplosión de la plataforma de perforación ''KS Endeavor'' en [[Nixeria]]. * Contribuciones polítiques. == Ver tamién == * [[Compañíes petroleres]] * [[Demanda d'Ecuador y damnificados contra Chevron]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Category:Chevron Corporation}} * [http://www.livebiznews.com/fortune-global-companies/petroleum-refining/chevron-corporation/chevron-corporation-swot-analysis/ Chevron Corporation – Swot Analysis] {{Tradubot|Chevron Corporation}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Empreses de California]] [[Categoría:Empreses d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Empreses petroleres]] [[Categoría:Empreses fundaes en 1879]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 0wvnrffaeuak62eea97r9gdz1lnbya5 0 94654 3709280 3709020 2022-08-18T13:37:41Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Copyedit|t=20170202131247}} {{rexón}} '''La Española''' (en [[criollu haitianu]]: '''Ispayola'''; en [[idioma llatín|llatín]]: '''Hispaniola''')<ref>{{Cita noticies |títulu=Haiti: a long descent to hell |nome=Jon |apellíu=Henley |url=http://www.theguardian.com/world/2010/jan/14/haiti-history-earthquake-disaster |newspaper=The Guardian |fecha=14 de xineru de 2010 |fechaaccesu=4 de setiembre de 2013}}</ref> ye una islla del [[mar Caribe]] qu'acueye a dos estaos soberanos, [[Haití]] y la [[República Dominicana]]. Asitiada ente la islla de [[Cuba]], al oeste, y la de [[Puertu Ricu]], al este, ye la segunda islla por estensión del [[archipiélagu]] de les [[Antilles Mayores]]. La Española foi'l primer asentamientu européu nel [[Nuevu Mundu]], en siendo afayada por [[Cristóbal Colón]] nel so [[Primer viaxe de Colón|primer viaxe en 1492]], y desempeñó un papel destacáu mientres [[Conquista d'América|el primer sieglu de la presencia española n'América]]. Por superficie ye la 22ª [[Islles per superficie|mayor islla del mundu]], la décima más poblada del mundu y la más poblada d'[[América]]. == Toponimia == [[Archivu:Hispaniola Vinckeboons4.jpg|thumb|left|250px|Carta náutica de La Española y Puertu Ricu, circa 1639.]] Esisten dellos nomes colos que la islla foi supuestamente conocida polos sos habitantes nativos los [[amerindios]] [[taínos]]. Cuando Colón tomó posesión de la islla en 1492 los indíxenes llamar [[Bohío]], [[Baneque]] o [[Bareque]], pero Colón llamar '''La Islla Española'''.<ref name=McIntosh>{{cita llibru |títulu=The Piri Reis map of 1513, Volume 1513 |nome=Gregory C |apellíos=McIntosh |editorial=University of Georgia Press |añu=2000 |isbn=0820321575, 9780820321578 |páxina=88 |url=https://books.google.com/books?id=wgRXuOWah7MC&pg=PA88&dq=Hispaniola+Espa%C3%B1fola}}</ref> [[Bartolomé de las Casas]], encurtió'l nome a '''Española''', y más tarde [[Pedro Mártir de Anglería]] nomar como '''La Española'''.<ref name=McIntosh/> [[Gonzalo Fernández de Oviedo]] y Bartolomé de las Casas documentaron que la islla foi llamada Haití ("Tierra Montascosa") polos taínos. Anglería añedió otru nome, '''Quizqueia''' (col significáu de "Madre de toles Tierres"), pero más tarde investigaciones demostraron que la pallabra nun paez derivar de la llingua [[Llingües arahuaques|arahuaca]], que ye la llingua taína.<ref name="anghiera">{{cita llibru | apellíos = Anglería |nome= Pedro Mártir de |títulu= Décades del Nuevu Mundu, Tercer Década, Llibru VII |editorial= Editorial Bajel |añu= 1949 |allugamientu= Buenos Aires }}</ref> Anque l'usu d'Haití polos taínos foi verificáu y el nome foi utilizáu polos trés historiadores, la evidencia suxure que probablemente nun yera'l nome taíno de la islla, sinón qu'Haití yera'l nome específicu d'una rexón alcontrada al nordeste de la islla (anguaño conocida como ''Los Haitises''). Nel mapa más antiguu documentáu de la islla, creáu por [[Andrés de Morales]], esa rexón denominar ''Montes d'Haití''. Tou apunta a que l'enclín a denominar a tola islla como Haití empecipió con Bartolomé de las Casas,<ref name="cases">{{cita llibru | apellíos = Les Cases |nome= Frai Bartolomé de |títulu= Apologética Histórica Sumaria |editorial= UNAM |añu= 1966 |ubicación= Méxicu }}</ref> como lo asegura Pedro Mártir de Anglería, quien dixo que'l nome d'una parte foi dau a tola islla. Los términos [[Saint-Domingue|Saint-Dominque]] y [[Santu Domingu]] inda s'apliquen a tola islla, inclusive la Constitución de la República Dominicana, nel artículu 9, denomina a la islla como Islla de Santu Domingu. <ref>[http://www.ifrc.org/docs/idrl/751YE.pdf Constitución de la República Dominicana]</ref> Magar el términu Saint-Dominque referir a cuando Haití yera colonia francesa, Santu Domingu ye'l nome non solo de l'antigua provincia española de Santu Domingu, sinón tamién de lo qu'oficialmente se conoz como República Dominicana. Los Trinitarios optaron por nomar el país con República Dominicana en cuenta del so nome lexítimu de Santu Domingu como un intentu de complacer a los haitianos, quien en francés entendieren el nome Santu Domingu como Saint-Dominque, recordándo-yos a los sos antiguos amos. Sicasí, República Dominicana ye'l nome del Estáu dominicanu de la mesma forma que l'Estáu haitianu llámase República Haitiana, pero'l país llámase Santu Domingu de la mesma forma que'l país haitianu llámase Haití. Esto surde porque'l xentiliciu dominicanu derivar de Santu Domingu, ye dicir qu'un dominicanu ye un nativu de Santu Domingu. El xentiliciu dominicanu usóse pa referise a la población española de la islla dende'l sieglu XVIII pero nunca s'usó pa referise a los franceses de Saint-Dominque nin tampoco a los sos esclavos. Esta práutica sigue nos nuesos díes col xentiliciu dominicanu aplicándose a los nativos del país de Santu Domingu, esto ye la República Dominicana. Un datu interesáu ye que la parte francesa de Saint-Domingue yera una colonia de Francia, la parte española de Santu Domingu yera una provincia integral al [[España|Reinu d'España]] con representación nes [[Cortes de Cádiz]] y asina lo axusta na [[Constitución española de 1812|Constitución de Cádiz]].<ref>[http://www.congreso.es/docu/constituciones/1812/ce1812_cd.pdf Constitución de Cádiz]</ref> El nome Haití foi adoptáu pol revolucionariu haitianu [[Jean-Jacques Dessalines]] como nome oficial dempués de la independencia de Saint-Domingue, como un tributu a los antecesores indíxenes. Quisqueya (de Quizqueia) utilizar pa referise a la República Dominicana. == Historia == {{AP|Virreinatu colombín|Capitanía Xeneral de Santu Domingu|Saint-Domingue}} [[Archivu:Columbus landing on Hispaniola.JPG|thumb|left|250px|Recreación de la llegada de Colón por [[Theodor de Bry]].]] [[Cristóbal Colón]] llegó a la islla conocida polos sos pobladores orixinales como Quisqueya, mientres el so primer viaxe a América en 1492. Na so llegada, fundó'l fuerte [[La Navidá]] na mariña norte de l'actual Haití. Al so regresu, l'añu siguiente, tres la destrucción del Fuerte, Colón rápido fundó un segundu asentamientu más al este, na actual República Dominicana, [[La Isabela]], que foi'l primer asentamientu européu permanente n'América. [[Archivu:Copia_de_Cacicazgos_de_la_Hispaniola.png|thumb|right|280px|A la llegada de los españoles, la islla taba estremada en [[Cacicazgos de La Española|5 cacicazgos]].]] La islla taba habitada por asentamientos de población [[taínos|taína]], unu de los pueblos indíxenes [[Arahuacos]]. La población Taína foi la primera que toleró a Colón y la so tripulación, collaborando na construcción del Fuerte de la Navidá no qu'agora ye ''Môle Saint-Nicolas'', Haití, n'avientu de 1492. Tamién foi la primera n'aguantase a la colonización europea amburando'l fuerte y asesinando a quien impunxeren un réxime colonial basáu na esclavitú y l'asesinatu de quien se negaron a tolerar el pagu de tributos por aciu el trabayu forzáu. El sometimientu de la islla empezó seriamente l'añu siguiente, cuando 1300 persones llegaron dende [[España]] sol mandu de [[Bartolomé Colón]]. En 1496 fundóse la ciudá Nueva Isabela. Dempués de ser destruyida por un furacán, foi reconstruyida al otru llau del [[ríu Ozama]] y llamar Santu Domingu. Ye'l más antiguu asentamientu européu permanente n'América. La población taína de la islla foi abrasada rápido, por cuenta de una combinación d'enfermedaes y malos tratos polos españoles. En 1501, la colonia castellana empezó a importar población esclava [[africanos|africana]], por cuenta de la falta de mano d'obra esclava indíxena (diezmu de la población) pa la realización del trabayu físicu. Los pueblos indíxenes escarecíen d'inmunidá a la [[viruela]] y tribus enteres escastáronse.<ref>[http://www.dshs.state.tx.us/preparedness/bt_public_history_smallpox.shtm «History of Smallpox - Smallpox Through the Ages.»] Texas Department of State Health Services.</ref> D'una población inicial envalorada de 250&nbsp;000 en 1492, los grupos de población arahuacos amenorgárense a 14&nbsp;000 pal añu 1517.<ref>{{cita llibru |títulu= A Conqueror More Lethal Than the Sword |editorial= US News and World Report |fecha=5 de febreru de 2007}}</ref> En 1574, un censu de les Antilles Mayores, reportó 1000 españoles y 12&nbsp;000 esclavos africanos en La Española.<ref>{{cita llibru |apellíos = Morison |nome= Samuel Eliot |títulu= The Oxford History of the American People |editorial= Mentor |añu= 1972 |allugamientu= New York City |páxina=71 |isbn= 0-451-62600-1 }}</ref> La primer etapa colonial tuvo centrada na esplotación de los xacimientos d'[[oru]], y depués na producción azucrera, que cayó nel [[sieglu XVII]]. Asina, los colonos empezaron la producción de [[tabacu]], [[jengibre]], [[café]] y [[ganáu]]. A midida que Castiella conquistaba nueves rexones nel continente Americanu, el so interés en La Española menguaba, y la población de la colonia crecía amodo. A principios del sieglu XVII, la islla y les sos vecines más pequeñes (en particular la islla [[islla de la Tortúa|de la Tortúa]]) convertir nun bastión pa los pirates que derrompíen el mar Caribe. Les [[Antonio de Osorio|devastaciones de Osorio]] producieron un paralís económicu tal, debíu al abandonu de l'agricultura y ganadería, qu'a partir de 1604 foi necesariu'l ''Asitiáu'', dineru que la [[Monarquía Hispánica|Corona española]] dio a partir del ''Ayalga de la Nueva España'', y que yera destináu a pagar los sueldos de los colonizadores en La Española y en Puertu Ricu. En 1606, el rei [[Felipe III d'España]] ordenó que tolos habitantes de La Española treslladar a Santu Domingu, pa evitar la interacción colos pirates. Sicasí, esto contribuyó a que los pirates franceses, ingleses y neerlandeses sentaren bases nel norte y oeste de la islla abandonada. En 1665, la colonización francesa de la islla foi reconocida oficialmente pol rei [[Lluis XIV]]. La colonia francesa dio-y el nome de [[Saint-Domingue]], que convirtióse na actual Haití. Nel [[tratáu de Rijswijk]] de 1697, Castiella dexó formalmente'l terciu occidental de la islla a [[Francia]]. Saint-Domingue (oeste de la islla) rápido clisó al este, tantu en riqueza, como en población. Moteyada la "Perlla de les Antilles", fíxose la colonia más rica y próspera de les [[Indies Occidentales]] y una de les más riques nel mundu, consolidando'l so estatus como'l puertu más importante d'América pa los bienes y productos qu'entraben y salíen dende y escontra [[Europa]]. Dempués de la [[independencia d'Haití]], tou revirtióse, y Haití convertir n'unu de los países más probes d'América y la República Dominicana convertir na mayor economía d'[[América Central]] y el [[Mar Caribe|Caribe]]. == Xeografía == [[Archivu:Caribbean - Hispaniola.PNG|right|250px]] La Española ye la segunda islla más grande del Caribe (dempués de [[Cuba]]), con una superficie de 76&nbsp;480&nbsp;km² (29&nbsp;530 milles cuadraes). Haití tien 27&nbsp;500&nbsp;km² (10&nbsp;620 milles cuadraes), la República Dominicana 48&nbsp;440&nbsp;km² (18&nbsp;704 milles cuadraes).<ref name="usat201001">{{cita noticia |nome=Marisol |apellíu=Bello |títulu=Hispaniola comparison |url=http://www.usatoday.com/news/world/2010-01-21-Haiti-Dominican_N.htm?csp=34&utm_campaign=Feed%3A+usatoday-NewsTopStories+%28News+-+Top+Stories%29 |editorial=USA Today |fecha=21 de xineru de 2010}}</ref> La islla de Cuba atopar a 80 quilómetros (50 milles) al noroeste, cruciando'l [[Pasu de los Vientos]], al suroeste atópase [[Xamaica]], dixebrada pol [[canal de Xamaica]]. [[Puertu Ricu]] atopar al este de La Española al traviés del [[canal de la Mona]]. [[Les Bahames]] y les [[Islles Turques y Caicos]] atopar al norte. El so puntu más occidental ye conocíu como Cap Carcasse. Cuba, La Española, Xamaica y Puertu Ricu conócense colectivamente como les [[Antilles Mayores]]. Les Antilles Mayores tán compuestes de roques continentales, a diferencia de les [[Antilles Menores]], que son na so mayoría nueves islles [[volcániques]] o de [[coral]]. La islla cunta con cinco grandes cadenes montascoses: la [[Cordal Central (República Dominicana)|Cordal Central]], que toma la parte central de la islla, que s'estiende dende la mariña sur de la República Dominicana nel noroeste d'Haití, onde se-y conoz como'l Macizu du Nord. Esti cordal tien el picu más altu de les Antilles, el [[Picu Duarte]], que atópase a 3087 metros (10&nbsp;128 pies) sobre [[nivel del mar]]. La [[cordal Septentrional]] cuerri paralela al Cordal Central al traviés del estremu norte de la República Dominicana, estendiéndose nel [[Océanu Atlánticu]], como la [[península de Samaná]]. El cordal Central y cordal Septentrional tán dixebraes peles tierres baxes del [[valle del Cibao]] y l'llanura costera del Atlánticu, que s'estienden escontra l'oeste d'Haití como'l Nord Plaine du. La más baxa ye la [[Cordal Oriental (República Dominicana)|cordal Oriental]], na parte oriental del país. La [[Sierra de Neiba]] llevantar nel suroeste de la República Dominicana, y sigue al noroeste d'Haití, paralela al cordal Central. == Demografía == [[Archivu:La Española.svg|thumb|left|75x75px|División política de La Española.]] La Islla La Española carauterizar por una dualidá política, cultural, económica y n'otros sentíos. Políticamente ta estremada en dos estaos: la República Dominicana, qu'ocupa la mayor parte de la islla y ye la heredera de la provincia española de Santu Domingu; y la República d'Haití, qu'ocupa'l terciu occidental de la islla, aprosimao un cuartu más grande de lo que realmente-y correspondía considerando que la frontera colonial nun ye la qu'esiste güei. La República Dominicana ye una nación de 9,4 millones de persones, forma parte de Hispanoamérica, tolos dominicanos tienen al español como llingua materna, la mayoría ye católica y tien un legáu históricu que lu xune a España y al restu de los países hispanos d'América. Haití ye una nación de 9,8 millones d'habitantes, francófona anque solo la minoría mulata fala'l francés como llingua materna mientres la mayoría fala criollu haitianu y tien un legáu históricu que lu xune a Francia. La esperanza de vida ye de 71,9 años n'Haití, y 77,8 años na República Dominicana, la tasa d'alfabetización (mayores de 15 años d'edá) ye del 52,9&nbsp;% n'Haití y 94&nbsp;% na República Dominicana.<ref name="usat201001" /> <center> {| {{tablaguapa}} ! País !! Densidá de población<br />(hab./km²) !! Área<br />(km²) !! Población<br />(2010) |- | {{bandera2|República Dominicana}} || align="center" | 194 || align="right" | 48.730 || align="right" | 9.445.281 |- | {{bandera2|Haití}} || align="center" | 352 || align="right" | 27.750 || align="right" | 9.848.206 |}</center> === Composición étnica === La composición étnica de la población dominicana ye d'un 73&nbsp;% mulata y mestiza, 16&nbsp;% blanca y 11&nbsp;% negra; con una cantidá importante de persones trirraciales (entemez européu-africanu-indíxena) incluyíos na categoría mulata. Según un estudiu d'ADN mitocondrial de la Universidá de Puertu Ricu - cortil Mayagüez, el 15&nbsp;% de los dominicanos tien un llinaxe maternu indíxena, otru 15&nbsp;% tien un llinaxe maternu européu y el 70&nbsp;% tien un llinaxe maternu africanu.<ref>{{Cita web |url=http://www.laromanabayahibenews.com/2013/02/legáu-indigena-del caribe-y-republica-dominicana-institutu-smithsonian-muséu-arqueologico-de-altos-de-chavon-foru-smithsonian-sobre-el legáu-indigena-en-la-republica-dominicana-proyeutu-smithso/ |títulu=Mandáu Indíxena del Caribe y República Dominicana. Institutu Smithsonian & Muséu Arqueolóxicu d'Altos de Chavón. Foru Smithsonian sobre'l Legáu Indíxena na República Dominicana. Proyeutu Smithsonian de Legáu Indíxena del Caribe. Dominicanos: el 15% Tien Ascendencia Taína Direuta per Llinia Materna {{!}} La Romana Bayahibe News |fechaaccesu=6 de xineru de 2017. |sitiuweb=www.laromanabayahibenews.com}}</ref> Estes resultancies tan solo evidencian l'orixe del ADN mitocondrial, que heriédase solo pela vía materna, de la población dominicana pero nun incorpora los llinaxes paternos, que envalórase que la mayoría de los cromosomes Y dominicanos son d'orixe européu, considerando que'l mestizaje en toa América, y República Dominicana nun ye una esceición, dar ente homes europeos y muyeres indíxenes y/o africanes. Presumir que na población haitiana hai un predominiu de llinaxes africanos pela vía materna (ADN mitocondrial) al igual que pela vía paterna (cromosoma Y) considerando qu'ellí'l 95&nbsp;% de la población ye negra y solo un 5&nbsp;% ta compuesta por mulatos. Los haitianos fixeron una llimpieza étnica en 1804 aniquilando a tola población francesa y la mayoría de los blancos.<ref>{{Cita publicación |url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=1804_Haiti_massacre&oldid=758461896 |títulu=1804 Haiti massacre |fecha=6 de xineru de 2017 |publicación=Wikipedia |fechaaccesu=6 de xineru de 2017. |idioma=en}}</ref> Darréu sancionáronse lleis contraries escontra los blancos, llindando la migración d'estos a Haití y, poro, el potencial del mestizaje.<ref>[https://www.stormfront.org/posterity/race/haiti.html]</ref> == Economía == La Española, tien la economía más grande nes Antilles, sicasí la mayor parte del desenvolvimientu económicu atópase na República Dominicana, siendo la economía dominicana casi 800&nbsp;% más grande que la economía haitiana. Nel 2015, el Productu Internu Brutu en Paridá de Poder Adquisitivu de la República Dominicana yera de 160 mil millones de dólares mientres el d'Haití rondaba los 17,2 mil millones de dólares.<ref>{{Cita web |url=http://www.imf.org/external/datamapper/?trails=false&xaxis=logarithmic&area=&bubbledisplaytype=countries&defaultsubjects=&interactive=true&bubbleshowall=true&bubbleshowlabels=true&year=2013&showoutliers=false&combichart=&mapyaxis=liniar&yaxis=logarithmic&histogram=&indicatory=LP&chart=linechartView&geoitems=DOM,HTI&bubbleexploded=&showall=false&indicatorx=NGDPD&indicator=PPPPC&speed=5&tab=mapView&maximize=chart&db=WEO&mark=&indicatorsize=&mapexploded=&bubblehighlighttype=0 |títulu=http://www.imf.org/external/datamapper/?trails=false&xaxis=logarithmic&area=&bubbledisplaytype=countries&defaultsubjects=&interactive=true&bubbleshowall=true&bubbleshowlabels=true&year=2013&showoutliers=false&combichart=&mapyaxis=liniar&yaxis=logarithmic&histogram=&indicatory=LP&chart=linechartView&geoitems=DOM,HTI&bubbleexploded=&showall=false&indicatorx=NGDPD&indicator=PPPPC&speed=5&tab=mapView&maximize=chart&db=WEO&mark=&indicatorsize=&mapexploded=&bubblehighlighttype=0 |fechaaccesu=6 de xineru de 2017 |sitiuweb=www.imf.org}}</ref> Esto ye, l'ingresu per cápita (PPA) de República Dominicana ye de 15,200 dólares mientres el d'Haití ye de 1700 dólares.<ref>[http://www.imf.org/external/datamapper/?trails=false&xaxis=logarithmic&area=&bubbledisplaytype=countries&defaultsubjects=&interactive=true&bubbleshowall=true&bubbleshowlabels=true&year=2013&showoutliers=false&combichart=&mapyaxis=liniar&yaxis=logarithmic&histogram=&indicatory=LP&chart=linechartView&geoitems=DOM,HTI&bubbleexploded=&showall=false&indicatorx=NGDPD&indicator=PPPPC&speed=5&tab=mapView&maximize=chart&db=WEO&mark=&indicatorsize=&mapexploded=&bubblehighlighttype=0 IMF - PIB per cápita (PPA) República Dominicana / Haití]</ref> La diverxencia ente'l nivel de desenvolvimientu económicu ente la República Dominicana y Haití fai de la so frontera la de mayor contraste de toles fronteres terrestres americanes y evidencia que República Dominicana sufre una de les presiones migratories más altes n'América. La economía dominicana sostener en cuatro pilares principales: el turismu, la industria, la agroindustria y la minería.<ref>{{Cita web |url=https://economistadominicano.wordpress.com/2009/03/17/el productu internu-brutu-pib-de-la-republica-dominicana/ |títulu=El Productu Internu Brutu (PIB) de la República Dominicana |fechaaccesu=6 de xineru de 2017 |apellíu=Autor |fecha=18 de marzu de 2009 |sitiuweb=ECONOMISTA DOMINICANU}}</ref> El sector turísticu dominicanu ye'l más grande y dinámicu nes Antilles.<ref>[http://economistadominicano.wordpress.com/2009/03/14/la industria-turistica-en-republica-dominicana/ La industria turístico na República Dominicana]</ref> El país tamién tien unu de los sectores industriales más grandes y sólidos na rexón caribeña<ref>{{Cita web |url=https://economistadominicano.wordpress.com/2011/03/12/la industria dominicano/ |títulu=La Industria Dominicano |fechaaccesu=6 de xineru de 2017 |apellíu=Autor |fecha=12 de marzu de 2011 |sitiuweb=ECONOMISTA DOMINICANU}}</ref> y unu de los mercaos de consumu más grandes.<ref>{{Cita web |url=https://economistadominicano.wordpress.com/2011/05/28/republica-dominicana-pequeña-potencia-en-consumu/ |títulu=República Dominicana: pequeña potencia en consumu |fechaaccesu=6 de xineru de 2017 |apellíu=Autor |fecha=29 de mayu de 2011 |sitiuweb=ECONOMISTA DOMINICANU}}</ref> El 72&nbsp;% de la población dominicana pertenez a los sectores mediu (44&nbsp;%) y acomodaos (28&nbsp;%).<ref>{{Cita web |url=https://economistadominicano.wordpress.com/2011/08/21/la-evolucion-de-la clase media-dominicana-2000-2010/ |títulu=La evolución de la clase media dominicana (2000-2010) |fechaaccesu=6 de xineru de 2017 |apellíu=Autor |fecha=21 d'agostu de 2011 |sitiuweb=ECONOMISTA DOMINICANU}}</ref> La economía haitiana ye de les más fráxiles n'América con unos índices de probeza exageradamente altos y un poder adquisitivo demasiáu baxu pa sostener un nivel de consumu fayadizu, por ello tien dellos problemes que llinden el desenvolvimientu haitianu pal medianu plazu. Sicasí, ente República Dominicana y Haití esiste un importante intercambiu comercial, al puntu que nel 2010 Haití foi'l destín de 12&nbsp;% de les esportaciones dominicanes. Sicasí, el gran desbalance nel desenvolvimientu económicu ente les dos naciones fai qu'Haití nun pueda ufiertar una gama tan grande de productos como los ufierta República Dominicana, polo tanto les esportaciones haitianes escontra la República Dominicana yeren d'apenes 16 millones de dólares (equivalente a 1,8&nbsp;% de les esportaciones dominicanes escontra Haití), evidenciando que l'intercambiu comercial domínico-haitianu favorez por enforma a la economía dominicana.<ref>{{Cita web |url=https://economistadominicano.wordpress.com/2012/12/16/l'intercambiu comercial-ente-republica-dominicana-haiti/ |títulu=L'intercambiu comercial ente República Dominicana & Haití |fechaaccesu=6 de xineru de 2017 |apellíu=Autor |fecha=16 d'avientu de 2012 |sitiuweb=ECONOMISTA DOMINICANU}} </ref> == Clima y ecoloxía == [[Archivu:View_of_Haitian_Landscape_hispaniola.jpg|thumb|left|250px|Paisaxe típico de La Española]] El clima de La Española ye xeneralmente [[húmedu]] y [[Clima tropical|tropical]]. La islla tien cuatro [[ecorrexones]] distintos. Los montes húmedos de La Española cubren aprosimao'l 50&nbsp;% de la islla, especialmente la parte del norte y del este, principalmente nes tierres baxes, pero que s'estiende hasta 2100 metros d'altitú. Los montes secos de La Española ocupen aprosimao'l 20&nbsp;% de la islla, asitiada na [[solombra orográfica]] de les montes en partir sur y occidental de la islla y nel valle del Cibao nel centru-norte de la islla. Los montes de pinu ocupen el 15&nbsp;% de la islla, percima de 850 metros d'altitú. Les [[praderíes anubiertes]] na rexón centro-sur de la islla arrodia una cadena de [[llagu|llagos]] y llagunes nes que los más notables inclúin los llagos Azuei y Trou Caïman n'Haití y el cercanu [[llagu Enriquillo]] na República Dominicana. == Dualidá forestal == [[Archivu:Haiti deforestation.jpg|thumb|250px|Vista satelital de la frontera domínico-haitiana (República Dominicana na derecha y Haití na esquierda) onde se nota a güeyu la diferencia na cobertoria montiega en dambos países y onde la frontera política ta asitiada.]] La islla de La Española foi suxeta a un fuerte cambéu del so hábitats naturales mientres l'intre del sieglu XX. Una d'estos cambeos foi l'amenorgamientu de la so cobertoria montiega. Haití vio un amenorgamientu impresionante de los sos montes, gracies al desatamañáu y creciente usu del carbón como combustible pa cocinar, al puntu que güei menos del 2&nbsp;% del territoriu haitianu caltiénse como montes.<ref>[http://www.un.org/spanish/News/story.asp?newsID=20666#.Uvg-7mJdWDo ONX - «República Dominicana sorraya descontentu per desigualdá n'Haití.»]</ref> La consecuencia d'esto foi que la mayoría de los ríos haitianos ensugáronse, la fertilidá de les sos tierres agrícoles amenorgóse y el territoriu haitianu ye cada vez más desertificado. Nel noroeste estremu, na península de San Nicolás, yá esiste'l desiertu más grande nes Antilles y plenu procesu d'espansión gracies a la deforestación xeneralizada. La mayoría de los cordales haitianos tán totalmente desforestadas y en munchos casos les agües esaniciaron los sedimentos, dexando a la vista la fundación predreses de los montes y faciendo irreversible el catastróficu dañu ecolóxicu. Na República Dominicana la situación non solo ye menos crítica, sinón que per primer vegada la cobertoria montiega aumentó. Nel 2003 la cobertoria montiega dominicana amenorgárase hasta'l 32&nbsp;% del territoriu, sicasí pal 2011 reviértese l'enclín escontra l'amenorgamientu al aumentar la cobertoria montiega n'ocho puntos porcentuales al asitiase en casi 40&nbsp;% del territoriu.<ref>{{Cita noticia |títulu=República Dominicana aumenta la so cobertoria montiega a 39.7% - Fundación Global Democracia y Desenvolvimientu |url=http://www.funglode.org/notice/republica-dominicana-aumenta-la so cobertoria montiega-a-39-7/ |fechaaccesu=6 de xineru de 2017|periódicu=Fundación Global Democracia y Desenvuelvo |idioma=en}}</ref> Esti cambéu asitia a República Dominicana ente los privilexaos y pocos países que vieron un aumentu na so cobertoria montiega. Nel Caribe solo Cuba vio un aumentu tamién. L'ésitu del aumentu forestal dominicanu deber a delles polítiques del Estáu dominicanu y d'organizaciones privaes con esi fin, y una fuerte campaña educacional que causó un aumentu de la conciencia nel pueblu dominicanu de la importancia que tienen los montes nel so bienestar y nel de les demás formes de vida na islla. == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Dominican Republic|la República Dominicana}} {{commonscat|Haiti|Haití}} {{commonscat|Hispaniola|La Española}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:La Española|La Española]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] awl92h2dllnk1gbyw04y2orr87d354g 0 94674 3709550 3705654 2022-08-19T06:37:51Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Reino de Navarra}} {{otros usos|Estadiu El Sadar|l'estadiu denomináu «Reyno de Navarra» ente 2005 y 2013}} {{país|desapaecíu=1}} El '''Reinu de Navarra''' foi unu de los reinos medievales d'[[Europa]] asitiáu en dambes aguaes de los [[Pirineos]] occidentales, pero cola mayor parte del so territoriu alcontráu al sur del cordal pirenaicu, nel norte de la [[península ibérica]]. Foi'l socesor del [[Reinu de Pamplona]], fundáu en redol a la capital navarra en [[824]], según establecen la mayoría de los historiadores.<ref>{{cita llibru | autor = Serrano Izko, Bixente |títulu=Navarra. Les trames de historiar | añu =2006 | editorial = Pamplona: Euskara Kultur Elkargoa | id = ISBN 84-932845-9-9 }}</ref> Tres unos primeros años d'espansión y la posterior amenorga territorial a manes de [[Corona de Castiella|Castiella]] y [[Corona d'Aragón|Aragón]], el Reinu de Navarra estabilizar con dos territorios estremaos: l'[[Alta Navarra]], al sur de los Pirineos y na que s'atopaba la capital y la mayor parte de la población y los recursos, y la [[Baxa Navarra]] o Navarra Continental, al norte del cordal pirenaicu. El fin de la independencia del reinu se produjó cuando [[Fernando'l Católicu]] y darréu el so nietu flamencu [[Carlos I d'España]] realizó la [[Conquista de Navarra|conquista militar]] ente los años [[1512]] y [[1528]] con distintes resistencies. Realizáronse dellos intentos de recuperar la independencia nos años siguientes y finalmente [[Carlos I d'España]] replegar de la [[Baxa Navarra]] pol so difícil control. Polo qu'esta porción siguió siendo independiente calteniendo la dinastía de [[Foix]], hasta que s'acomuñar dinásticamente a la Corona francesa al xubir el so rei, [[Enrique III de Navarra|Enrique III]], al trueno galu. Asina, los monarques franceses se intitularon ''«Reis de Francia y de Navarra»''. La unión del reinu de Navarra a Francia, puramente dinástica, fíxose calteniendo siempres les sos propies instituciones (asina, cuando [[Lluis XVI]] convocó los Estaos Xenerales de Francia, Navarra nun unvió formalmente diputaos a estos, sinón al [[Monarca|rei]] en persona, de manera independiente y col so propiu ''Cuadiernu d'agravios'').<ref>{{cita web |url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/78798/114987?idi=es |títulu=Enciclopedia Auñamendi. Behe Nafarroa, Historia, los Bajonavarros y los estaos de 1789 |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 }}</ref> Sicasí, el so estatus estremáu dientro de la Corona terminó en [[1789]],<ref>{{cita web |url=https://books.google.es/books?id=6r90-ReqQhAC&pg=PA27#v=onepage&q=&f=false |títulu=https://books.google.es/books?id=6r90-ReqQhAC&pg=PA27#v=onepage&q=&f=false }}</ref> al ser abolíu como reinu. Per otra parte, la Navarra peninsular o [[Alta Navarra]] convertir n'unu más de los reinos y territorios de la [[Corona de Castiella]] y finalmente de la [[Monarquía Católica|Monarquía Hispánica]], estatus que caltuvo, gobernada por un [[virréi]], hasta [[1841]], fecha na que pasó a ser considerada ''«provincia foral»'' española por aciu la darréu denomada [[Llei Paccionada Navarra|Llei Paccionada]], tres la [[Primer Guerra Carlista]]. == Xeneralidaes == El reinu de Navarra surdió d'un pequeñu territoriu que, tres un periodu d'espansión, foi menguando pasu ente pasu n'estensión y poder, socavado poles disputa ente les clases dirixentes y les conquistes realizaes polos reinos vecinos. L'espaciu navarru se estructuró de manera dual tres la invasión musulmana de la península nel sieglu VIII. El norte permaneció poco tiempu baxu dominiu musulmán y llueu s'entamó nun nucleu cristianu de fugaz sometimientu al Imperiu carolinxu y con centru na ciudá de [[Pamplona]], población fundada en dómina romana como ''Pompaelo'' por [[Pompeyu]] sobre un asentamientu [[vascón]] presistente denomináu «Iruña». El so primer soberanu conocíu foi [[Íñigo Arista|Íñigo Íñiguez]] —o Íñigo Aresta («''Enneco Cognomento Aresta''»)—, cabeza conocida de la primer dinastía navarra. Nel sur, un noble hispanu godu natural de la zona ([[Conde Casio|Casius]]) apautó con el invasores musulmanes y convirtióse al islam, consiguiendo asina siguir enseñoriando esa zona del valle del Ebro y enllargando esti poder ente los del so fonduxe (los [[Banu Qasi]]), que mientres xeneraciones van afirmar la so poder nel sur del actual territoriu navarru, aliándose coles Aresta en diverses ocasiones en contra del poder central del emiratu cordobés, o del enfotu expansionista del Imperiu carolinxu. Navarra foi unu de los nucleos montañeses de resistencia cristiana impulsaos polos [[carolinxu|francos carolinxos]] que se formaron nos Pirineos, frente a la dominación islámica de la [[península ibérica]], al igual qu'n'[[Reinu d'Aragón|Aragón]] y [[Marca Hispánica|Cataluña]]. Primeramente foi conocíu polos cronistes francos como ''[[Reinu de Pamplona|Reinu de los Pamploneses o Reinu de Pamplona]]'' y pocu más tarde, como ''Reinu de Pamplona-Nájera'' en referencia a la importancia na so organización de la ciudá rioxana. Na so etapa de mayor espansión territorial, mientres la Edá Media, el reinu tomó territorios atlánticos y espandióse más allá del ríu [[Ebro]], escontra territorios asitiaos nes comunidaes autónomes contemporánees d'[[Aragón]], [[Cantabria]], [[Castiella y Llión]], [[La Rioxa (España)|La Rioxa]], [[País Vascu]] y les rexones alministratives franceses d'[[Aquitania]] y [[Occitania]], nes antigües provincies de [[Gascuña]] y [[Occitania]]. Les capitales vasques de [[Vitoria]] y [[San Sebastián]] fueron fundaes pol rei navarru [[Sancho VI de Navarra|Sancho VI el Sabiu]]. Na so etapa final, el reinu resultó estremáu en: * La Navarra peninsular o [[Alta Navarra]], que foi invadida xunto a la Navarra continental en [[1512]] por [[Fernando'l Católicu]] col sofitu de [[Luis Beaumont#Luis de Beaumont, tercer conde de Lerín|Luis Beaumont]], fíu del líder [[Beaumontés]] exiliáu en perdiendo la [[guerra civil de Navarra]] años antes, y foi anexonada a la [[Corona de Castiella]]. Integrar nel [[Monarquía Hispánica|Reinu d'España o Monarquía Hispánica]], calteniendo instituciones propies como reinu. En [[1530]] el rei [[Carlos I d'España]] decidió abandonar la Baxa Navarra pol so difícil control. L'Alta Navarra sigue como reinu integrante d'España hasta qu'en 1841 abólese'l so estatus y pasa a ser una rexón o provincia. * La Navarra continental o [[Baxa Navarra]], que se xunió dinásticamente con Francia a finales del [[sieglu XVI]], y en [[1620]] integrar na [[Antiguu Réxime en Francia|Monarquía francesa]]. Caltuvo instituciones y privilexos propios hasta [[1789]], en dómina de la [[Revolución francesa|Revolución]], ostentando los Borbones franceses el títulu de reis ''de France et de Navarre''. Sicasí, mientres la [[Restauración francesa]], [[Lluis XVIII de Francia|Lluis XVIII]] y [[Carlos X de Francia|Carlos X]] recuperaron el títulu de reis de Francia y de Navarra mientres los sos reinaos, mientres el primer terciu del sieglu XIX. El títulu del príncipe herederu ye [[Príncipe de Viana]], qu'anguaño ostenta [[Leonor de Borbón y Ortiz]], fía y heredera del rei [[Felipe VI d'España]]. == Evolución histórica == === Reináu de visigodos y francos === {{VT|Domuit vasconos|Ducáu de Vasconia}} Pal periodu de la historia de los [[vasconos]] contemporánea a la formación y afitamientu del reinu visigodu en Hispania hai escases fontes direutes disponibles sobre los acontecimientos y l'organización interna de los vasconos, y con frecuencia resulten contradictories. Dellos historiadores suponen<ref name="Alfaguara">J.A. García de Cortázar, tomu II de la Historia d'España Alfaguara, ''La Dómina Medieval''. Ed. Alfaguara, 1973. ISBN 84-206-2040-8.</ref> que los vasconos nunca fueron sometíos polos visigodos na so pretensión de llograr la unidá territorial de toles antigües provincies hispanorromanas. Otru autores, principalmente nel sieglu XIX, supunxeron que los visigodos sí llegaron a apoderar la tierra de los vasconos. La escasez de datos llevó a crear la lleenda sobre'l ''[[Domuit vasconos]]'' (apoderó a los vasconos), una supuesta frase que s'incluyiría nes cróniques de tolos reis godos, pero que paez ser una invención del novelista [[Francisco Navarro Villoslada]].<ref>M. J. Izu Belloso, ''Falses cites sobre la historia de Navarra''. Revista Príncipe de Viana nᵘ258, 2013[https://logs177.xiti.com/go.click?xts=446456&s2=9&p=Organigrama%3A%3ALos_departamentos%3A%3ACultura_Turismu_y_Relaciones_Institucionales%3A%3Ahttp%3A%2F%2Fwww.navarra.es%2FNR%2F...%2F11_izu_258_web1.pdf&click=T&type=click&url=http%3A%2F%2Fwww.navarra.es%2FNR%2Frdonlyres%2F3C05D141-7296-402B-8C52-22AD5BB3AE11%2F271876%2F11_izu_258_web1.pdf]</ref> Les reflexones d'otros especialistes<ref>A. Azkárate Garai-Olaun, ''Francos, aquitanos y vasconos. Testimonios arqueolóxicos al sur de los Pirineos'', en ''Archivu español d'arqueoloxía'', 66:167/168 (1993) p.149. Disponible en [http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=29450]</ref> recuerden l'actitú amistosa de los vasconos nel periodu romanu y l'ausencia de conflictos relevantes mientres el [[Baxu Imperiu]], resaltando la dificultá d'esplicar aquellos enfrentamientos ensin sofitase nel contestu de l'afirmación del poder autónomu en Aquitania y les rivalidaes ente francos y visigodos. La dominación visigoda de [[Pamplona]] ye una tema políticamente polémica. Magar ser sede episcopal de la ilesia visigoda,<ref>{{cita web |url=http://www.iglesianavarra.org/02diocesis0.htm|títulu=Historia de les diócesis de Pamplona y Tudela |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.iglesianavarra.org/02diocesis0.htm |fechaarchivu=4 d'abril de 2017 }}</ref> y a haber necrópolis visigodes en Pamplona, esiste dalgún discutiniu sobre si esistió o non dominación visigoda sobre la ciudá o, a cencielles, convivencia. Los testimonios arqueolóxicos y documentales recibieron diverses interpretaciones en dellos casos derivaes del discutiniu políticu.<ref> Por casu, interpretando la frase "Deserviat ereticis contraria resistat '''baceis'''", recoyida na crónica "[[De laude Pampilone]]", l'historiador [[Armando Besga]] traduz "baceis" como vasconos y refier: "''Más significativu entá ye'l fechu de que Pamplona fuera una ciudá visigoda asitiada na frontera colos vasconos independientes de la dómina de los reinos xermánicos. L'únicu documentu pamplonés proveniente d'esta dómina -el ''De laude Pampilone''-, magar el so calter d'allabancia a la manera del famosu ''Laus Spaníae'' de San Isidoro (que paez inspiralo), amuesa claramente les esmoliciones defensives de los habitantes de la capital navarra (la mayor parte de la curtia composición respuende a esa congoxa) ya identifica a los enemigos de la ciudá: los vasconos''" (nel so artículu [http://the-geek.org/escepticos/200310/msg00308.html "Sancho III 'el Mayor:' Un rei pamplonés ya hispanu", ''Historia 16'', nᵘ327, páxs. 42-71]). Estes idees son contradiches, por casu, por Tomás Urzainqui, ''Navarra Estáu européu'', Pamplona, Pamiela, 2003, caps. I.1, I.2 ya I.3.[http://web.archive.org/web/http://www.celtiberia.net/articulo.asp?id=1478#r17225 citáu estensamente en Celtiberia.net], que nun atopa rellación ente "baceis" y vasconos y espresa: "''Dalgunos traducieron ''baceis'' por vasconos, cuando'l nome yera abondo conocíu como p'alterialo. Tampoco pueden ser los antiguos vacceos. (...) Per otru llau ''baceis'' tien paecíu con báquicos, el siguidores del dios Baco. Los herexes son los arrianos, bárbaros, visigodos. Deducimos que ''baceis'' puede ser el nome que se-yos da a los bárbaros polo xeneral. La pretensión de rellacionar «''vaceis''» con vasconos ta na llinia de los que sostienen la presencia visigótica en Pamplona''". Nel mesmu sentíu, contrariu a Besga, manifiéstase [[Alicia M. Cantar]], profesora titular del departamentu de Prehistoria y Arqueoloxía de la [[Universidá Autónoma de Madrid]]: "D'alcuerdu en que nel ''De laude Pampilone'' (non Pampilona) la traducción de "''baceis''" por "vasconos", faciendo ver que los enemigos de Pamplona yeren los vasconos, ye dafechu improcedente y claramente comenenciuda", suxuriendo de camín que na célebre cita isidoriana (''Etymol''. IX.2.107), basada en Virgilio, ''lateque vagantes Vaccei'', la referencia orixinal nun sería a los ''Vaccei'' hispanos, sinón a los africanos, ''lateque furentes Barcaei'', polo que se trataría a cencielles d'un error del polígrafu hispalense ([http://web.archive.org/web/http://www.celtiberia.net/articulo.asp?id=1478#r17237 mensaxe en Celtiberia.net, 2-9-2005]).</ref><ref>Nesti sentíu, [[Agustín Azkarate]], catedráticu d'Arqueoloxía de la [[Universidá del País Vascu]], espresa: "''Ye unu de los periodos sobre los que más s'escribió na historia del País Vascu, pero escribióse siempres con visceralidad. ¿Pa demostrar qué? Unos pa demostrar que mientres esti periodu los vasconos dependíen de los reinos visigodos, primero del de Toledo, y más tarde del d'Uviéu, y otros pa demostrar que yeren independientes de cualesquier poder políticu del momentu. Ye interesáu, tantu los que defenden la independencia como quien defenden les dependencies consensuaron un mitu respeuto al vascón, que ye'l mitu del bon selvaxe. Unos pa xustificar la presunta independencia de los vasconos, que vivíen nos sos montes seles hasta qu'apaecía l'invasor, y entós nun sabemos cómo, baxaben de los montes, al son del irrintzi, y daben sopes con fondes a francos y visigodos. Esti puntu de vista satisfixo siempres a la historiografía sabiniana que confundió la lleenda cola realidá. Y per otra parte, quien taben empeñaos en demostrar la dependencia d'estos territorios al respeutive de Toledo y depués Uviéu, namái entendíen esa aportunante resistencia faciendo referencia a un xabacismu, a una non romanización, que faía qu'aquella xente nun interesaría demasiáu a francos y visigodos, porque vivíen nun apartaz como Asterix y Obelix nos cuentos. Lo sorprendente ye qu'esta xente soterrar con unos ritos funerarios y unos materiales que nun tienen nada que ver cola Hispania visigótica, sinón más bien col mundu francu del norte de los Pirineos. Primer sorpresa''."</ref> ==== Aquitania ==== Nel añu [[632]] el rei merovinxu [[Dagoberto I]] encabezó una espedición a [[Zaragoza]] en sofitu de [[Sisenando]] que se sublevara frente a l'autoridá de [[Suintila]]. Pocos años dempués, Dagoberto axuntó un exércitu de [[burgundios]] colos qu'intentó ocupar ensin ésitu tou la "patria de Vasconia" nel [[635]]. Sicasí, nel [[636]] Dagoberto llogró tres una nueva campaña militar, el xuramentu de llealtá de los vasconos al serviciu de Aighina, duque saxón de Burdeos. Tres la muerte de Dagoberto, el poder merovinxo foise debilitando pa dar pasu a un periodu d'afitamientu d'un poder autónomo conocíu como [[ducáu d'Aquitania]] dientro del reinu francu pero del que se desconocen fontes de referencia hasta que ye citada la concesión a Félix, patriciu de [[Toulouse]], del control de toles ciudaes hasta los Pirineos y de los vasconos escontra'l [[672]]. Pa dellos autores, la política d'enfrentamientu col poder franco per parte de Félix, sería siguida pol so socesor Lupo, procesu que remataría en tiempos d'[[Odón el Grande|Eudes]] que llograría la reconocencia de ''regnum'' pa la parte meridional de l'antigua Galia. Mientres los sieglos VI y VII, hai teoríes que dicen que los vasconos del norte cruciaron los [[Pirineos]], ocupando [[Aquitania]], na actual [[Francia]], onde la so llingua influyó nel idioma romance que daría llugar al [[gascón]], a la que dieron el nome de [[Gascuña]]. === Invasión musulmana: Roncesvalles y la formación del Reinu de Pamplona === {{VT|Conquista musulmana de la península ibérica}} Mientres l'iviernu del [[713]] los exércitos musulmanes algamaron el valle mediu del Ebro que s'atopaba gobernáu pol conde hispanovisigodo Casio quien escoyó sometese al califa Omeya y convertise al islam dando orixe al fonduxe de los [[Banu Qasi]] en cuenta de caltener el so poder na rexón. [[Pamplona]] sicasí foi finalmente ocupada n'oponiendo resistencia nel [[718]] y obligada a pagar tributu a los gobernadores musulmanes qu'establecieron un protectoráu. La derrota musulmana na [[Batalla de Poitiers (732)|batalla de Poitiers]] en [[732]] frente a los francos de [[Carlos Martel]] debilitaron la posición musulmana pero'l valí Uqba recondució la situación instalando una guarnición militar na ciudá ente'l [[734]] y el [[741]].<ref>(Bazán 2006:203)</ref> ==== La Marca Hispánica de Carlomagno ==== {{AP|Marca Hispánica}} [[Ficheru:Condados de la Marca.svg|thumb|250px|right|Mapa amosando tolos condaos de la [[Marca Hispánica]] y [[Vasconia]].]] [[Ficheru:Península ibérica 814.svg|thumb|250px|right|Otra versión de la Marca Hispánica l'añu [[814]]]] [[Ficheru:Mort de Roland.jpg|thumb|250px|Batalla de [[Roncesvalles]] en 778. Muerte de [[Roldán]], nes Grandes Cróniques de [[Francia]], ilustraes por Jean Fouquet, Tours, escontra 1455-1460, BNF.]] La '''Marca Hispánica''' foi la frontera políticu-militar del [[Imperiu carolinxu]] al sur de los Pirineos. Tres la conquista musulmana de la [[península ibérica]], esti territoriu foi apoderáu por aciu guarniciones militares establecíes en llugares como [[Pamplona]], [[Aragón]], [[Ribagorza]], [[Pallars]], [[Urgel]], [[Cerdaña]] o [[Rosellón (Francia)|Rosellón]]. A fines del [[sieglu VIII]], los [[carolinxos]] intervinieron nel nordeste peninsular col sofitu de la población autóctona de los montes. La dominación [[Francu (pueblu)|franca]] fíxose efectiva entós más al sur tres la conquista de [[Girona]] ([[785]]) y [[Barcelona]] ([[801]]). Na Marca Hispánica, integrada por condaos dependientes de los monarques carolinxos, a principios del [[sieglu IX]], los condes francos son sustituyíos por nobles autóctonos. El territoriu ganáu a los musulmanes configuróse como la Marca Hispánica, en contraposición a la [[Marca Cimera]] [[Al-Ándalus|andalusí]], y diba de [[Pamplona]] hasta Barcelona. De toos ellos, los qu'algamaron mayor protagonismu fueron los de [[Reinu de Pamplona|Pamplona]], constituyíu nel primer cuartu del [[sieglu IX]] en reinu; [[condáu d'Aragón|Aragón]], constituyíu en condáu independiente en [[809]]; [[Condáu de Urgel|Urgel]], importante sede episcopal y condáu con dinastía propia dende [[815]]; y el [[condáu de Barcelona]], que col tiempu convertir n'hexemónicu sobre los sos vecinos, los d'[[condáu de Ausona|Ausona]] y [[Condáu de Girona|Girona]]. ==== Roncesvalles ==== [[Carlomagno]], aprovechando la rebelión del gobernador de [[Zaragoza]] pa intervenir na Península, travesó con un exércitu francu'l territoriu vascón y destruyó les defenses de Pamplona na so meyora escontra Zaragoza, onde a la so llegada'l cambéu de les aliances de los sublevaos obligó-y a retirase. L'interés de Carlomagno nos asuntos [[Al-Ándalus|hispánicos]] moviólu a sofitar una rebelión nel [[Vilayato]] de la [[Marca Cimera]] d'[[al-Ándalus]] de [[Sulayman ben al-Arabí|Sulaymán al-Arabi]], que pretendía alzase a emir de [[Emiratu de Córdoba|Córdoba]] col sofitu de los francos, en cuenta de apurrir al emperador francu la plaza de [[Saraqusta]]. Carlomagno llegó nel añu 778 a les puertes de la ciudá, sicasí Husayn, el [[valí]] de [[Zaragoza]], negar a devasar la entrada al exércitu carolinxu. Por cuenta de la complexidá que supondría un llargu asediu a una plaza tan fortificada, con un exércitu tan alloñáu del so centru loxísticu, arrenunció y empecipió el camín de vuelta al so reinu. N'amenorgando a ruines [[Pamplona]], la capital de los vasconos aliaos de los [[Banu Qasi]], el 15 d'agostu de 778, Carlomagno col más poderosu exércitu del sieglu VIII dirixir al norte pol pasu de [[Batalla de Roncesvalles|Roncesvalles]], ente la collada de Ibañeta y la fondalada de Valcarlos. Nesi puntu fueron oxetu d'una contundente emboscada por partíes de nativos vasconos, probablemente socatraos polos fieles a los fíos de [[Sulayman ben al-Arabí|Sulayman]], [[Aysun]] y [[Matruh ben Sulayman al-Arabí]], que provocaron un escalabru xeneral a la retaguardia del so exércitu, mandada pol so sobrín [[Roldán]], a base de llanza-yos roques y dardos. La [[Chanson de Roland]], inmortalizó l'eventu. La independencia de los condaos occidentales respectu del rei [[Carlomagno]] decidir nel fracasu de tomar de [[Taifa de Saraqusta|Saraqusta]]. === El Reinu de Pamplona === {{AP|Reinu de Pamplona}} [[Ficheru:Íñigo Arista de Pamplona 01.jpg|thumb|100px|left|Estatua d'Íñigo Aresta na Plaza d'Oriente de [[Madrid]] (obra de [[José Oñate|J. Oñate]], 1750-53).]] [[Ficheru:Shepherd-c-082-083.jpg|thumb|250px|right|Evolución de los reinos ibéricos, ente ellos el de Pamplona/Navarra mientres la [[Reconquista]].]][[Ficheru:Castillo de Clavijo - La Rioja.jpg|thumb|450px|Castillo de [[Clavijo]], en [[La Rioxa (España)|La Rioxa]]. La [[Batalla de Clavijo]], producir nel denomináu ''Campu de la Matanza'', nes sos cercaníes.]] Siquier hasta l'añu 1130, los reis denominábense ''Pampilonensium rex''.<ref>{{cita web |url=http://eurulers.angelfire.com/aragon.html|títulu=Aragon (Aragón) & Catalonia (Catalunya) |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 }}</ref> Inclusive [[Sancho VI de Navarra]] llega a utilizar esa denominación l'añu [[1150]], cuando de normal emplegaba la de ''rex Nauarre''.<ref>{{cita web |url=http://eurulers.angelfire.com/navarra.html |títulu=Navarra / Navarre |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 }}</ref> El '''Reinu de Pamplona''' ye la denominación emplegada por dellos historiadores, d'alcuerdu a los ''Añales de los Reis Francos''<ref>''Annales Regni Francorum'' nos que s'estremen el pueblu de los ''navarri'' del de los ''pampiloneneses'' (Collins 1985:166)</ref> pa referise a lo que foi mientres l'[[Alta Edá Media]] la entidá política surdida en redol a la ''civitas'' de ''[[Pamplona|Pompaelo]]'', la que fuera la principal ciudá en territoriu de los [[vasconos]] mientres la dómina de l'[[Antigua Roma]] na rexón de los [[Pirineos|Pirineos occidentales]], y al lideralgu de la figura d'[[Íñigo Aresta]] quien fundó la dinastía real y l'entidá nel [[824]],<ref>(Collins 1985:166)</ref> col sofitu de los sos aliaos de la familia de los [[Banu Qasi]], señores de [[Tudela]], y del obispáu de Pamplona. Nun esiste un consensu ente los especialistes pa discernir el númberu precisu de monarques y la duración de los sos mandatos, como tampoco sobre la estensión del so territoriu ya influencia. La dinastía de los Íñiguez terminó con [[Fortún Garcés]] quien según la tradición, que lo conoz como Fortún el Monxu, abdicó y retiróse al monesteriu de [[Leire]], siendo sustituyida pola de los Jiménez nel [[905]] qu'empezó con [[Sancho Garcés I]] (905-925) que'l so reinu ye conocíu como ''Reinu de Pamplona o Navarra''.<ref>(Collins 1985:190)</ref> [[Pamplona]] foi mientres enforma tiempu la ciudá más importante y rica en territoriu cristianu, numberosos intentos por faer d'ella la so capital, fueron fechos por pequeñu grupos montañeses de cristianos y más tarde polos territorios cercanos. Amás de cuntar con una población numberoso y estable por atopase nel valle rico y fértil del [[ríu Arga]]; Yera un llugar de xunta ya intercambiu ente les rutes del mundu [[islam|islámicu]] al sur y la [[Europa]] [[cristianismu|cristiana]] al norte, polos pasos pirenaicos vascos y los puertos costeros del [[mar Cantábricu]] y les rutes d'este a oeste que siguíen tamién los [[pelegrín|pelegrinos]] cristianos del [[Camín de Santiago]] escontra'l [[reinu de Llión]], que travesaba los condaos francos del [[Imperiu carolinxu]] nes actuales [[Navarra]], [[Aragón]] y [[Cataluña]] dende la mariña mediterránea condal, y más allá, al traviés de los puertos [[mediterraneu|mediterraneos]]. La so neutralidá y bones rellaciones colos belicosos vecinos, la fama de prosperidá y riqueza: comerciu ya intercambiu d'artesaníes en cueru, preseos musicales, llibros y armes, materies primes: marfíl, piedres precioses, paños, aceite, seda, llana, oru, especies... llegó hasta los [[viquingu|viquingos]]. La constante amenaza que sobre les tierres vascones exercer dende dambes aguaes de los Pirineos favoreció'l surdimientu de dos facciones líderes ente l'aristocracia vascona, los '''Íñigo''' sofitaos n'el musulmanes por parentescu colos [[Banu Qasi]], y los '''Velasco''' sofitaos polos francos carolinxos. Cuando nel [[799]] ye asesináu por partidarios carolinxos el gobernador de Pamplona [[Mutarrif Ibn Musa]], los Íñigo recurrieron a la familia [[Banu Qasi]] pa retomar el control de la ciudá. Sicasí, nel [[812]] l'emir [[Al Hakam I]] y [[Ludovico Pío]] alcordaron una tregua pola que los carolinxos tomaben el control de Pamplona, delegando el gobiernu en [[Velasco al Gasalqí]]. Al términu de la tregua, Al Hakam retomó les hostilidaes colos francos y llogró recuperar Pamplona nel [[816]] a que'l so control los francos arrenunciaron d'equí p'arriba. [[Íñigo Aresta]], sería designáu primer rei de Pamplona hasta'l [[851]]. La primer dinastía navarra (les Aresta) va ser reemplazada tres trés reinaos y nun episodiu inda misteriosu pola '''dinastía Jimena''', qu'ampliaría la cortil del reinu cola incorporación de les tierres rioxanes y la Zona Media navarra, so la cual Navarra va algamar la mayor estensión territorial a mariña del [[Islam]] y de los señoríos cristianos vecinos. La mariña mediterránea, cuayada dende antiguu de torres de vigía contra la [[Piratería#Los corsarios berberiscos|piratería berberisca]], al berru de "Moros na Mariña" ve nel [[858]] a los normandos que xuben pol [[Ebro]] dende Tortosa, remontar hasta'l reinu de Navarra, dexando tras les inexpugnables ciudaes de Zaragoza y [[Tudela]]. Xuben depués pol so afluente, el ríu [[Río Aragón|Aragón]] hasta atopase col ríu [[Arga]], que tamién remonten, lleguen hasta [[Pamplona]] y escalar, raptando al rei navarru. Nel 859 los viquingos lleguen a [[Pamplona]] y secuestren al nuevu rei [[García Íñiguez de Pamplona|García I Iñíguez]]. Solo en pagando un costosu rescate'l rei vuelve a Pamplona, pero a partir d'entós la vieya alianza ente les Aresta y los Banu Qasi rompióse y García I va ser aliáu del reinu d'Asturies. Por cuenta de los problemes internos de cordobeses y al cambéu d'actitú de los navarros, l'únicu enemigu de Ordoño I va ser el caudiellu de los [[Banu Qasi|Banu Qasí]], [[Musa ibn Musa]], quien se titulaba ''tercer rei d'España''. En continua rebelión contra Córdoba, trata d'asegurar el [[valle del Ebro]] al so pasu por [[La Rioxa (España)|la Rioja]]. Musa, nel 855 va realizar una dura ''razzia'' contra [[Álava]] y al-Qilá (Castiella) y tres ella esmolezse de restaurar y fortalecer la guarnición militar d'[[Albelda]]. Viendo l'amenaza qu'esta fortaleza supón sobre los dominios orientales del reinu asturianu, [[Ordoño I]] y los navarros llancen una ofensiva contra Albelda. Tres una dura llucha, Ordoño toma la fortaleza y afarar. Esta batalla va dar llugar nel [[sieglu XII]] a la llexendaria [[batalla de Clavijo]] que por munchos ye considerada namái una lleenda forxada pol arzobispu [[Rodrigo Jiménez de Rada]]. [[Musa II]] va siguir engarrando contra navarros y cordobeses hasta la so muerte nel 862. Mentanto'l so fíu Lupp o [[Lope ben Musà]], gobernador de Toledo, va declarase vasallu de Ordoño I. La navarra d'orixe [[vascón]], [[Subh]], '''Subh umm Walad''', madre del tercer Califa de Córdoba, [[Hixem II]], y una de les muyeres más influyentes de la dómina islámica, nació probablemente na década de 940 y morrió escontra 999. [[Ficheru:NavarraJimena.gif|thumb|left|Reis de Pamplona de les dinastíes Íñiga y Jimena. Sancho V (como Sancho I), Pedru I y Alfonsu I fueron amás reis d'Aragón.]] ==== El navarroaragonés ==== {{referencies|t=20140725221054}} {{AP|Navarroaragonés}} [[Ficheru:Map Iberian Peninsula 1030-ast.svg|350px|thumb|Los dominios de Sancho'l Mayor ente 1029 y 1035]] El '''navarroaragonés''', una [[Llingües romániques|llingua romance]], anterior al castellán, falada nel valle del [[Ebro]] mientres la [[Edá Media]], con apartaces actuales nel [[Pirinéu]] aragonés, conocíos como [[idioma aragonés|aragonés]] y préstamos nel castellán de [[La Rioxa (España)|La Rioxa]], [[Ribera de Navarra]] y [[Aragón]], con distintes gradaciones. Tien el so orixe nel [[Llatín vulgar|dialeutu llatín]], mientres el Reinu de Pamplona, sobre un acusáu [[Sustratu vascu en llingües romances|sustratu]] [[vasconos|vascón]]. La llingua recibe, nel so periodu medieval, la denominación ente los llingüistes de "navarroaragonés", pola inicial dependencia aragonesa del Reinu de Navarra. La llamada "[[Reconquista]]", o espansión del Reinu de Navarra sobre tierres musulmanes y cristianes, cola consiguiente repoblación con cristianos del Reinu de Navarra, llevaría consigo l'idioma por tol territoriu conquistáu. L'anexón pol Reinu de Navarra de los [[Condáu d'Aragón|condaos aragoneses]] supunxo una importante influencia de la llingua navarroaragonesa sobre los territorios posteriores de la [[Corona d'Aragón]] y nel [[Idioma español|castellán]]. La primer constancia escrita de la llingua ta nes [[Gloses Emilianenses]], nel [[Monesteriu de San Millán de la Cogolla]]. {{VT|Sustratu vascu en llingües romances}} === La espansión de Sancho III el Mayor === [[Ficheru:Reino de Pamplona Sancho III.svg|thumb|405px|'''El Reinu de Pamplona a la muerte de [[Sancho III el Mayor]] ([[1035]])''' {{lleenda|#eeaaff| [[Reinu de Pamplona]]}} {{lleenda|#ffeeaa| [[Condáu d'Aragón]] y dependencies perteneciente a la monarquía pamplonesa dende'l [[922]]}} {{lleenda|#c6afe9| Ganancia de [[Ribagorza]] y anexos [[1018]]-[[1025]]}} {{lleenda|#dde9af| Fronteres restauraes por [[Sancho III el Mayor]] [[1018]]-[[1025]]}} {{lleenda|#ffaaee| Tierra perdida'l [[922]]}} {{lleenda|#f6d5ff| Zona venceyada a Pamplona dende'l [[sieglu X]] }} {{lleenda|#deaa87| [[Condáu de Castiella]] y Álava heredáu por Sancho III}} {{lleenda|#d3a162| Zona apostada per Castiella y Llión}} {{lleenda|#decd87| [[Reinu de Llión]]}}]] L'apoxéu va producir con [[Sancho Garcés III de Navarra|Sancho III el Mayor]]. Xubió al tronu ente l'añu 1000 y el 1004, heredando'l reinu de Navarra y el [[condáu d'Aragón]], so la tutoría d'un conseyu de rexencia integráu polos obispos y la so madre, ya incorporando estensos territorios a los sos dominios, como'l [[condáu de Castiella]] amás de la cortil tradicional del reinu (Pamplona y [[Nájera]]). La unión dinástica con Aragón dar en dos periodos: del añu 1000 al 1035 y del añu 1076 al 1134. Sol so mandatu'l reinu cristianu de Nájera-Pamplona algama la so mayor estensión territorial, tomando casi tol terciu norte peninsular, dende [[Astorga]] hasta [[Ribagorza]]<ref name="besga">[http://www.vallenajerilla.com/berceo/rioja-abierta/sanchoIII/sanchoIIImayor.htm ''Sancho III el Mayor. Un rei pamplonés ya hispanu''] Armando Besga Marroquín, Universidá de Deusto</ref> na reorganización del reinu, créese que creó'l [[Labort|vizcondáu de Labort]], ente [[1021]] y [[1023]], con residencia del vizconde en [[Bayona (Francia)|Bayona]] y el de [[Baztán]] escontra [[1025]]. A la muerte del duque [[Sancho Guillermo]], duque de [[Gascuña]], el día [[4 d'ochobre]] de [[1032]], trató d'estender la so autoridá sobre l'antigua [[Vasconia]] ultrapirenaica entendida ente'l [[Pirineos|Pirinéu]] y el [[Garona]], anque nun lo consiguió, al heredar el ducáu Eudes.{{cita|Pel Norte, la frontera del reinu pamplonés ta clara, los Pirineos (casu d'estendese l'autoridá de los reis navarros hasta'l Baztán, lo que ye lo más probable, pero que nun se puede acreitar hasta'l 1066), y nun se modificar. Nun ye ciertu, magar toles vegaes que se dixo, que Sancho III llograra'l dominiu de Gascuña (la única Vasconia d'entós, esto ye, el territoriu ente los Pirineos y el Garona, nel que la población que podemos considerar vasca pola so llingua namái yera una minoría). El rei navarru namái pretendió asoceder en 1032 al duque de Gascuña Sancho Guillermo, muertu ensin descendencia, lo que bastó por qu'en dellos documentos cite reinándose-y en Gascuña. Pero la verdá ye que l'heriedu recayó en Eudes|<ref name="besga" />}} [[Ficheru:Reino de Navarra - La union con Aragón.svg|250px|thumb|'''Unión col [[Reinu d'Aragón]] y Reconquista del [[Valle del Ebro]] (1076-1134).''' {{lleenda|#c6e9af| Dominios qu'a la muerte de [[Sancho IV el de Peñalén]] (1076) pasó a gobernar como nuevu rei de Pamplona, el monarca aragonés [[Sancho Ramírez]]. }} {{lleenda|#aade87|Dominios de [[Sancho IV el de Peñalén]] qu'[[Alfonsu VII de Castiella|Alfonsu VII]] a partir de [[1126]] foi incorporando progresivamente al so [[Reinu de Llión]] y pertenecieren enantes a [[Alfonsu I d'Aragón]], quien caltuvo nel so poder hasta la so muerte [[Belorado]], [[Nájera]], [[Calahorra]], [[Cervera del Río Alhama]], [[Ágreda]], [[Soria]], [[Almazán]], [[Monreal de Ariza]], [[San Esteban de Gormaz]], [[Traid]] y [[Molina de Aragón]].<ref>Ubieto Arteta, Antonio (1981). ''[http://www.derechoaragones.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=1452&presentacion=pagina&forma=&posicion=211&accion_dir=Dir Historia d'Aragón, vol 1. La formación territorial]'', páxs. 181-184. Zaragoza: Anubar. ISBN 84-7013-181-8.</ref>}} {{lleenda|#5fd35f| Condáu de Navarra pol que [[Pedru I d'Aragón|Pedru I]], rei de [[Reinu de Pamplona|Pamplona]] y [[Reinu d'Aragón|Aragón]], emprestó homenaxe (1087) a [[Alfonsu VI de Castiella]].}} {{lleenda|#e9c6af| Dominios patrimoniales de [[Sancho Ramírez]].}} {{lleenda|#ffd5e5| Tierra reconquistaes por [[Sancho Ramírez]] (1076-1094) y [[Pedru I d'Aragón|Pedru I]] (1094-1104)}} {{lleenda|#ffdd55| Zona reconquistada por [[Alfonsu I el Batallador]] (1104-1134)}} {{lleenda|#ffeeaa| Dominios rexíos por [[Alfonsu I el Batallador]].}} ]] Tenía la so residencia en [[Nájera]], estendiendo les sos rellaciones más allá de los [[Pirineos]], col [[Condáu de Gascuña|ducáu de Gascuña]], y aceptando les nueves corrientes polítiques, relixoses ya intelectuales. El so reináu coincidió cola crisis del mundu [[califa]]l, empecipiáu a la muerte d'[[Almanzor]] y termináu col principiu de los [[Taifa|Reinu de Taifas]]. Pretendió la unificación de los estaos cristianos, bien por venceyos de [[vasallu|vasallaxe]] o sol so propiu mandu. En [[1016]] afitó les fronteres ente Navarra y el [[Condáu de Castiella]], y empecipió un periodu de rellaciones cordiales ente dambos Estaos, facilitaes pol so matrimoniu con Munia, tamién conocida como [[Muniadona de Castiella|Muniadona]], fía del [[conde]] castellanu [[Sancho García]]. D'esti matrimoniu nacieron Fernando ([[Fernandu I de Castiella]]), Gonzalo (Conde de Sobrarbe y Ribagorza) y les fíes Mayor y Jimena, reina de [[Reinu de Llión|Llión]] al casase con [[Bermudo III de Llión|Bermudo III]]. Aprovechó les dificultaes internes de Sobrarbe-Ribagorza pa faer valir los sos intereses como descendiente de [[Dadildis del Pallars]] y apoderase del [[condáu de Pallars|condáu]] ([[1016]]-[[1019]]). Foi encargáu de tutelar del conde [[García Sánchez de Castiella|García de Castiella]]. [[Alfonsu V de Llión]] aprovechó esta situación p'apoderase de les tierres altes asitiaes ente'l [[ríu Cea]] y el [[Pisuerga]]. Sancho III oponer a la espansión lleonesa y apautó el matrimoniu ente García de Castiella y [[Sancha de Llión]]. A la muerte de Sancho III el Mayor, heriéda-y el so primoxénitu con obligación del restu d'hermanos de rindi-y vasallaxe, pero éstos nun respeten la voluntá testamentaria del monarca y finalmente estrémase'l reinu ente los sos fíos, naciendo asina los reinos d'[[reinu d'Aragón|Aragón]], [[reinu de Castiella|Castiella]] y Navarra. Mientres el reináu de [[García Sánchez III de Navarra|García Sánchez III]] ([[1035]] - [[Sierra de Atapuerca|Atapuerca]], [[15 de setiembre]] de [[1054]]) moteyáu "''el de Nájera''", y el so fíu Sancho Garcés, Navarra dixebrar de los reinos vecinos. En 1076, tres l'asesinatu de [[Sancho Garcés IV de Navarra|Sancho IV, el de Peñalén]] (refundiáu a un derribadoriu en [[Funes (Navarra)|Funes]]) Navarra y Aragón siguen nuevamente xuntos sol reináu de [[Pedru I d'Aragón|Pedru I]] y depués el del so hermanu, el rei emperador Alfonso, siendo nesti periodu cuando se peracaba tomar de [[Tudela]] y el so distritu. Tres la muerte ensin descendencia d'[[Alfonsu I d'Aragón|Alfonsu I el Batallador]] ([[1134]]), asocéde-y [[García Ramírez de Navarra]]. Nin aragoneses nin navarros respetaron el testamentu del so rei emperador Alfonso, que dexaba los reinos a la [[orde del Temple]] y a otres órdenes militares y cada reinu escueye un rei distintu, dixebrándose les corones de Navarra y Aragón dempués de 50 años. {{VT|Alfonsu I d'Aragón#Testamentu y socesión}} === La progresiva decadencia territorial del reinu === {{VT|Conquista de Navarra|Guerra Civil de Navarra}} [[Ficheru:Reino de Navarra Sancho VI el Sabio.svg|thumb|250px|'''El Reinu de Navarra [[Sancho VI el Sabiu]] (1154-1194)'''<ref name="María Cruz_1">{{cita llibru |títulu = Atles de Navarra - Xeografía ya Historia |autor=María Cruz Pérez Equiza |editorial = Gobiernu de Navarra y EGN Comunicación |añu=2006 |id=ISBN 84-934512-1-5 }}</ref> {{lleenda|#ffeeaa| Reinu de Navarra}} {{lleenda|#ffd42a Territoriu ganáu con calter permanente (1198-1200)}} {{lleenda|#decd87| Primeros dominios en Ultrapuertos (a partir de 1189) }} {{lleenda|#d3bc5f| Penetración temporal}} {{lleenda|#87de87| Reinu de Artajona baxu Sancho III de Castiella (1153-1158)}} {{lleenda|#c6e9af| Reinu de Nájera}} {{lleenda|#bcd35f| [[Reinu de Castiella]] }} {{lleenda|#ffaaee| [[Reinu d'Aragón]] }}]] Al dixebrase d'Aragón, Navarra convertir nun reinu ensin posibilidá d'espansión, al nun tener frontera colos territorios musulmanes y atopase encajonado ente los agora muncho más poderosos [[reinu de Castiella|Castiella]] y [[reinu d'Aragón|Aragón]], territorialmente el reinu de Navarra foi pasu ente pasu amenorgándose, anque culturalmente continua la so espansión. Asina, el '''Laude arbitral del Rei Enrique II d'Inglaterra''' de [[16 de marzu]] de [[1177]], realizáu ente los Reis [[Alfonsu VIII de Castiella|Alfonsu VIII]], per parte de la corona de [[Castiella]], y [[Sancho VI de Navarra|Sancho VI]] el Sabiu, per parte del Reinu de Navarra, relativu a la pertenencia territorial y llendes fronterices, foi emitíu n'aceptando dambos un Pactu-Conveniu'l [[25 d'agostu]] de [[1176]] nel qu'aceptaben el arbitrio del rei inglés y que se respetaría una tregua de siete años. Dichu laude dispunxo la entrega a Castiella de ciertos territorios, principalmente de [[La Rioxa (España)|La Rioxa]], recibiendo Navarra en contraprestación ente otros los territorios d'[[Álava]], [[Guipúzcoa]] y el [[Duranguesado]] (Vizcaya), amás d'una compensación económica.<ref>[http://www.gipuzkoakultura.net/ediciones/versus/orella-ye.htmGipuzkoa y les sos rellaciones con Nabarra y Castiella en 1200] de José Luis Orella Unzué</ref> Nenguna de les partes cumplió'l dictame, anque darréu dambes partes alcordaron acatar namái lo relativo a la situación de los territorios de l'actual comunidá de [[La Rioxa (España)|La Rioxa]], que dexó yá de pertenecer al Reinu de Navarra dende esa fecha. Esisten delles interpretaciones de dichu laude. {{VT|Laude arbitral del rei Enrique II d'Inglaterra}} El expansionismo castellanu y aragonés fixo menguar el territoriu navarru. La determinación de parti-y lo, consta en dellos [[trataos internacionales|trataos]] realizaos por dichos reinos nel [[sieglu XII]]. Los reis d'estos dos reinos roblaron el "[[Tratáu de Cazola]]" de marzu de 1179 o'l de 1198, pa partise'l reinu de Navarra, teniendo como nueva frontera ente dambos reinos el [[ríu Arga]], que crucia Navarra de norte a sur.<ref name="izko">Bixente Serrano Izko, ''Navarra. Les trames de la historia'', páx. 129. ISBN 84-932845-9-9</ref> ==== La perda d'Álava, Guipúzcoa y el Duranguesado (1200) ==== [[Ficheru:Reino de Navarra Sancho VII el Fuerte.svg|250px|thumb|'''El Reinu de Navarra [[Sancho VII el Fuerte]] (1194-1234)''' {{lleenda|#ffeeaa| Reinu de Navarra}} {{lleenda|#dde9af| Territoriu perdíu ante Castiella (1198-1200)}} {{lleenda|#ffe680| Territorios consiguíos por aciu vasallaxe (1196-1203) }} {{lleenda|#bcd35f| [[Reinu de Castiella]] }} {{lleenda|#eeaaff| [[Reinu d'Aragón]] }} <ref name="María Cruz_1">{{cita llibru |títulu = Atles de Navarra - Xeografía ya Historia |autor=María Cruz Pérez Equiza |editorial = Gobiernu de Navarra y EGN Comunicación |añu=2006 |id=ISBN 84-934512-1-5 }}</ref> ]] [[Ficheru:AntsoVIIArrano.JPG|thumb|left|200px|Sellu del rei de Navarra [[Sancho VII de Navarra|Sancho VII el Fuerte]]]] Asina escontra [[1200]] y a pesar d'un llabor repoblador navarra de la zona (que dio como frutu, ente otros, la fundación de [[Vitoria]] y [[San Sebastián]], dos de los trés capitales de l'actual comunidá autónoma del [[País Vascu]]), Castiella, sofitada na baxa nobleza, consiguió'l sofitu de facciones locales nel [[Duranguesado]], y en [[Álava]], dempués de sitiar [[Vitoria]] mientres nueve meses. Tocantes a [[Guipúzcoa]], solióse creer que por cuenta de la superioridá militar demostrada pol exércitu castellanu mandáu pol [[Señor de Vizcaya]] en Vitoria y ante la entrada de les tropes castellanes nel so territoriu,<ref name="izko" /> Guipúzcoa incorporar a Castiella por aciu negociación. Sicasí, arriendes de la relectura de fontes históriques conocíes, hai que reconsiderar esta creencia, cuidao que s'afayó que al igual que Vitoria, San Sebastián foi tamién conquistada militarmente.<ref>Nel llibru ''Coleición de documentos medievales de les villes guipuzcoanes (1200-1369)'', escritu por G. Martínez Díez, Y. González Díez y F. J. Martínez Llorente (San Sebastián: Diputación Foral de Guipúzcoa, 1991. p. 173) [Dichu llibru atópase en formatu pdf. na siguiente direición: http://www.gipuzkoa.net/batzarnagusiak/pdf/ISBN_84-7907-068-4.pdf] hai un documentu que foi atopáu no fondero Vargas Ponce de la Real Academia de Madrid. Trátase de la trescripción que'l marín y políticu [[José de Vargas Ponce]] realizó en 1805 d'un documentu datáu en 1332 y que s'atopaba nel archivu de [[Guetaria]] y que sumió (l'archivu foi amburáu mientres la [[Primer Guerra Carlista]]). Esti documentu lleva como títulu "Treslláu del fueru de San Sebastián sacáu a pidimientu del conceyu de la villa de Guetaria" y en élla dizse lo siguiente: ''«(...) Don Alfonso de Castillea, que Dios perdone, que la dicha villa conquisó (...)»''. La historiadora Idoia Arrieta analizó la trescripción orixinal y alvirtió que'l documentu lleva otru títulu: «1202-1332 Guetaria SS. Parte del Fueru de S.S. Y en el preambulo se dá por sentada la conquista de S.S» y nel so interior, na parte esquierda de la primer páxina pon, escritu a mano (presumiblemente por el mesmu Vargas Ponce): «Güeyu conquista de S.S.» Idoia Arrieta Elizalde: [http://web.archive.org/web/http://paperekoa.berria.info/iritzia/2011-04-08/004/001/lege_info.htm «Ezkutatu digutena: Donostiaren konkista»], BERRIA, 2011-04-08.</ref><ref>Arrieta, Idoia: "Donostiaren konkistaren agiri ezkutuaren aurkezpena: ikerketaren ibilbidea eta ekarpen historiko-kritikoa" (páxs. 227-248). En: ''1512. Los territorios vascos y l'Estáu navarru. Actes del II Congresu d'Historiadores de Navarra''. San Sebastián: Txertoa, 2011.</ref> Los parientes mayores de Guipúzcoa, que yá taben estremaos en dos bandos irreconciliables,<ref>{{cita|Dende empiezos del sieglu XII los habitantes de Guipúzcoa estremar en dos grupos: Los oñacinos y los ganboinos. Unu de les temes más aldericaes de la historia vasca ye'l que se refier a la formación d'estos dos grupos, llamaos tamién parientes mayores, jaunchos, que les sos banderías ensangrecieron mientres TRES SIGLO'l suelu del País Vascu.<br /> La llucha constante ente Castiella y Navarra pola posesión de les tierres de Rioja, Bureba y Vascongadas alimentaron esta rivalidá yá que los oñacinos sofitaron a Castiella mientres los ganboinos sofitaron a Navarra.|[http://vascon.galeon.com/gambo.html ''OÑACINOS-GAMBOINOS ya HISTORIA VASCOS y VASCONOS'' ]}}</ref> caltuvieron les sos posiciones: los [[oñacinos]], sofitaben l'agregamientu a Castiella, y los [[gamboínos]], defendíen la continuación de la unión con Navarra.<ref>[http://www.gipuzkoakultura.net/ediciones/versus/orella-ye.htm Gipuzkoa y les sos rellaciones con Nabarra y Castiella en 1200] de José Luis Orella Unzué.</ref> De la mesma estos bandos teníen el sofitu de les facciones navarres y asina los [[beamonteses]] sofitaben a los oñacinos y los [[agramonteses]] a los gamboínos.<ref>"Gran enciclopedia Larousse" ISBN 84-320-7370-9</ref> ==== La reorganización interna ==== [[Ficheru:España 1360.jpg|thumb|250px|right|Los reinos ibéricos en 1360]] El trabayu de los monarques del [[sieglu XIII]], tres la conquista parcial de Navarra, va basar na reconstrucción y reorganización interior del reinu y en faer frente a les continues apetencies de repartu ente los sos vecinos. Magar tou va participar n'empreses como la [[batalla de les Navas de Tolosa]] (1212), na que destacó'l monarca navarru [[Sancho VII de Navarra|Sancho VII el Fuerte]] y onde según la lleenda consiguió les cadenes y la esmeralda que conformaron dende entós el símbolu de la dinastía de Navarra, en sustitución del so emblema personal llamáu '''[[Arrano beltza]]'' (águila negra). La muerte ensin descendencia de [[Sancho VII]] el Fuerte, a pesar de dexar un pactu de prohijamiento con Jaime d'Aragón, supón la entronización en Navarra mientres casi dos sieglos de dinastíes franceses (la de Champaña, la Capeta y la d'[[Dinastía de Évreux|Évreux]]), que tamién van disponer de territorios en Francia y van desdexar en diversu grau'l gobiernu del pequeñu reinu. ==== Guerra de la Navarrería (1276) ==== {{AP|Guerra de la Navarrería}} La ciudá de [[Pamplona]] taba estremada en [[burgos]] independientes y engarraos (Navarrería y San Miguel frente a los burgos de San Cernin y San Nicolás), aliaos con otros Estaos siendo, por casu, afaráu'l barriu de la Navarrería por tropes franceses en 1276 y estendiéndose la confrontación por toa Navarra, venciendo éstos a los aliaos castellanos y enllantando l'acercamientu de Navarra a Francia. ==== La guerra civil (1451) ==== {{AP|Guerra Civil de Navarra}} [[Ficheru:Navarra - Guerra Civil (1451-1461).svg|250px|thumb|Mapa de la [[Guerra Civil de Navarra]]]] Tres la instauración de la Casa de [[Trastámara]] n'Aragón a mediaos del sieglu XV, la crisis sociopolítica del reinu foi pasu ente pasu polarizando a les fuercies vives de Navarra en redol a dos bandos: los [[beamonteses]] y los [[agramonteses]]. Ye ésti un conflictu complexu con posiciones y actitúes cambiantes qu'aparentemente ye un conflictu ente facciones nobiliaries, pero que paez tamién evidenciar dalgún tipu d'enfrentamientu socioeconómico monte-ribera, según un autores. De toes formes dambes facciones teníen una distribución por toa Navarra.<ref>Como demuestra Eloísa Ramírez en ''Solidares nobiliaries y conflictos políticos en Navarra, 1387–1464''.</ref> Esti enfrentamientu llevaría a una [[Guerra civil de Navarra|guerra civil]] en [[1441]], cuando [[Xuan II d'Aragón]] (rei consorte de Navarra) quedar pa sí'l tronu, en vegada dexar lo al so fíu [[Carlos de Viana|Carlos, Príncipe de Viana]], al que-y correspondía. Carlos fuera designáu herederu del reinu pol testamentu de la so madre la reina [[Blanca I de Navarra|Blanca]], entá prescribiendo dichu documentu que nun tomara posesión del reinu ensin el beneplácito del so padre Xuan II. En [[1452]] el príncipe foi prindáu na batalla de Aibar. La guerra civil persistió tres la muerte de Carlos, Príncipe de Viana en [[1461]] y a la de Xuan II en [[1479]]. Los beamonteses teníen el sofitu de los castellanos, ente que los agramonteses tuvieron primero como aliaos a'l aragoneses (por ser Xuan II rei d'Aragón) y depués a los franceses. Demográficamente el Reinu de Navarra había alcanzáu mínimos ente los años 1450 y 1465, coincidiendo colos episodios más agudos del conflictu civil (que nun foi sangrientu de forma direuta); a la perda de población debida a los sabotaxes suma la epidemia de peste ente los años 1504 y 1507, recuperando mayores cotes poblacionales a partir de 1530 (una vegada realizada y asitiada la [[conquista de Navarra]] per parte de Castiella y Aragón).<ref>[http://dialnet.unirioja.es/servlet/extaut?codigo=15807 La población navarra a empiezos del sieglu: el Recuentu de cases de 1514] (Estudiu realizáu por [[Peio Joseba Monteano]], Príncipe de Viana, ISSN 0032-8472, Añu nᵘ61, Nᵘ220, 2000.)</ref> === La conquista castellanu-aragonesa (1512) === [[Ficheru:EstandNavarra.png|230px|thumb|Estandarte de los Reis de Navarra dende 1212 (Versión antigua)]] [[Ficheru:Conquista de Navarra.svg|250px|thumb|Reinu de Navarra mientres la etapa de la so conquista (1463-1530) colos dominios patrimoniales de les cases de Foix y Albret.<ref>Ellaboración propia consultando:{{cita llibru |títulu =Atles de Navarra Xeografía ya Historia |autor=María Cruz Pérez Equiza |editor=Gobierno de Navarra |añu=2006 |capítulu=El final del Reinu |isbn=84-934512-1-5}}</ref>. {| {{tablaguapa}} style="font-size:85%;" |- |{{lleenda|#e3dbdb}}||Territoriu incorporáu a Castiella en 1463 |- |{{lleenda|#eeaaff}}||Dominios de la casa de Albret |- |{{lleenda|#b3ff80}}||Dominios de la casa de Foix |- |{{lleenda|#ff8080}}{{lleenda|#ffd5d5}}|| Reinu de Navarra incorporáu a Castiella en 1515 |- |{{lleenda|#ffd5d5}}||Baxa Navarra abandonada per Castiella en 1530 |}]] {{AP|Conquista de Navarra}} A finales del [[sieglu XV]] el rei d'Aragón [[Fernando'l Católicu]] realizaba continues inxerencies na [[guerra civil de Navarra]] en sofitu a los [[Beaumonteses]] y qu'en dellos periodos supunxera una auténtica ocupación militar. A principios del [[sieglu XVI]] los beaumonteses perdieren la guerra civil y la so [[Luis de Beaumont#Luis de Beaumont.2C segundu conde de Ler.C3.ADn|líder]] fuxera al exiliu [[Corona de Castiella|castellanu]], onde finó. Dende ellí'l so descendiente sofitó al rei aragonés nel so yá decidida invasión del reinu de Navarra. Esto fixo qu'en 1512 el rei de Navarra viérase obligáu a roblar el [[Tratáu de Blois (1512)|Tratáu de Blois]], pol cual consiguía sofitu del [[Francia na Edá Moderna|reinu de Francia]] ante una posible agresión. Esto foi consideráu per Castiella y Aragón como una belixerancia, yá que [[Francisco I de Francia]] taba enfrentáu al castellán aragonés y amás yera declaráu un monarca cismáticu nel V Concilio de Letrán pol papa Xuliu II. [[Fernando'l Católicu]], que yera mediohermanu del fináu [[Carlos Príncipe de Viana]] (fíu de [[Xuan II d'Aragón|Xuan II]] y el so segundu matrimoniu con [[Juana Enríquez]]), empecipió la invasión el 10 de xunetu con tomar de [[Goizueta (Navarra)|Goizueta]], anque nun s'espublizó y ocho díes antes de la firma del [[Tratáu de Blois (1512)|Tratáu de Blois]]. El gruesu del exércitu de más de 16.000 homes bien pertrechados y esperimentaos entró en Navarra dende Álava'l día 22 de xunetu, al mandu de [[Fadrique Álvarez de Toledo y Enríquez de Quiñones|Fadrique Álvarez de Toledo]], segundu [[duque d'Alba]] con sofitu del líder beaumontés [[Luis de Beaumont#Luis de Beaumont.2C tercer conde de Ler.C3.ADn|conde de Lerín (Condestable de Navarra)]] y los sos homes. El poderosu exércitu asitióse pela rodiada de Pamplona (concretamente nel palaciu de Arazuri, apoderáu pol bandu beamontés), entós una ciudá d'ente 6.000 y 10.000 almes y mal fortificada, que robló la rindición 25 de xunetu. El [[archivu de Simancas]] contién documentos relativos a esta dómina.<ref>[http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/cmn/1913185188.pdf Índiz de documentos esistentes en Simancas relativos a la Historia de Navarra.</ref> N'otros llugares de Navarra, la resistencia foi mayor: [[Lumbier]] hasta'l 10 d'agostu, [[Estella]] hasta agostu, [[Viana]] hasta'l 15 d'agostu, [[Roncal]] hasta'l 9 de setiembre, al igual que [[Tudela]], que foi'l mayor bastión agramontés, onde pa tomalo tuvieron que venir fuercies d'Aragón.<ref name="izko2">Serrano Izko, ibid., páxs. 159–163.</ref> Los reis navarros Juan y Catalina abelugar nos sos dominios del [[Bearne]] dende onde entamaron la resistencia. La conquista de l'Alta Navarra nun remató equí, yá que [[Catalina de Foix]] y [[Xuan III de Albret]], y darréu [[Enrique II de Navarra|Enrique II]], sofitaos polos monarques franceses, fixeron hasta tres intentos militares de reponer el reinu. El primeru realizar esi mesmu añu, en payares, cuando un exércitu de navarros agramonteses, franceses y mercenarios enfusar nel reinu con 15.000 homes al mandu de Juan de Albret y el xeneral [[Jacques de la Palice|La Palice]]. Delles ciudaes del interior alzáronse, como [[Estella]], [[Cábrega]], [[Villamayor de Monjardín]] y [[Tafalla]], llegando a sitiar Pamplona del 3 al 30 de payares. Ante la llegada de refuerzos castellanos pol Perdón, realizóse un asaltu precipitáu'l 27 de payares de Pamplona, que fracasó. Por cuenta de la proximidá del iviernu, les tropes francu-navarres empecipiaron la retirada escontra'l Baztán. Nel [[puertu de Velate]], la retaguardia foi sosprendida por fuercies castellanes, nes que predominaben guipuzcoanos [[oñacinos]], al mandu de López de Ayala, na que foi denomada [[batalla de Velate]] cola derrota y perda de doce pieces d'artillería, y alderícase si tamién se produció la perda de más de mil homes de los francu navarros.<ref>Alfredo Floristán Imízcoz, ''Historia Ilustrada de Navarra'', Tomu I. ISBN 84-604-7318-X</ref> La segunda tuvo llugar en [[1516]], aprovechando la muerte de [[Fernando'l Católicu]] y la complicada socesión castellana. L'exércitu, al mandu del mariscal [[Pedro de Navarra]], mal pertrechado y forníu, foi ganáu nel [[Roncal]] pol coronel [[Cristobal de Villalba]].<ref>{{cita web |url=http://academica-e.unavarra.es/bitstream/handle/2454/8689/RHSJ%20Geograf%C3%ADa%20y%20Historia%2019-2012-%20Ente%20Plasencia.pdf?sequence=1 |títulu=http://academica-e.unavarra.es/bitstream/handle/2454/8689/RHSJ%20Geograf%C3%ADa%20y%20Historia%2019-2012-%20Ente%20Plasencia.pdf?sequence=1 |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 }}</ref> El mariscal foi fechu prisioneru (morrería asesináu nel [[castiellu de Simancas]] en [[1522]]). Pa evitar posteriores problemes, el cardenal Cisneros, rexente de Castiella, ordenó la baltadera de toles fortaleces, quitando les estratéxiques y les pertenecientes a los aliaos beamonteses. Ensin ésitu la vía militar, intentóse la diplomática. Asina tuvieron lugar dos alcuentros ente les partes, en Noyón (1516) y Montpellier (1519), que nun refundiaron nengún ésitu, polo que los reis navarros, sofitaos per Francia, realizaron un últimu intentu bélicu. En [[1521]], aprovechando la [[Guerra de les Comunidaes]] qu'afaraba Castiella, y reinando [[Enrique II de Navarra|Enrique II]], que cuntaba col sofitu incondicional de Francisco I de Francia, deseosu de debilitar de toes toes a Carlos I, tuvo llugar un alzamientu xeneralizáu en toa Navarra, incluyendo les ciudaes beamontesas, de la que un exércitu navarru-gascón que vieno pel norte, consiguió reconquistar toa Navarra. Sicasí, l'ataque retrasárase demasiáu, nun produciéndose hasta mayu, cuando n'abril los comuñeros fueren entartallaos poles tropes reales. Amás, en cuenta de consolidar la victoria, l'exércitu navarru-gascón quixo entrar en [[Logroño]] sitiándolo, lo que fizo que l'exércitu castellanu reorganizar con tres cuerpos d'exércitu. El diez de xunu les tropes empezaron a retirase pola presión de les tropes castellanes nun númberu que triplicaba a les navarres. Hubo dalgún enfrentamientu en [[Puente la Reina]], y en cometiendo dellos errores estratéxicos, finalmente enfrentáronse nuna cruenta [[batalla de Noáin]] (30 de xunu de 1521), pela rodiada de Pamplona, onde non menos de 5.000 combatientes perdieron la vida. Tres esta derrota, los restos del exércitu francu-navarru esvalixáronse, anque escontra ochobre dellos combatientes fixéronse fuertes nel [[castiellu de Maya]] (valle de [[Baztán]]), onde aguantaron hasta'l 19 de xunetu de [[1522]] y en [[Asediu a la fortaleza de Fuenterrabía (1521-1524)|la fortaleza de Fuenterrabía]], qu'aguantó hasta marzu de [[1524]].<ref name="izko2" /> N'avientu de 1523, Carlos I decretó un perdón pa los sublevaos, escluyendo a unos setenta miembros de la nobleza navarra. Pa consiguir la cayida de Fuenterrabía, l'emperador decretó un nuevu perdón, incluyendo a los escluyíos del anterior, a condición de que se-y emprestara xuramentu de fidelidá. Asina terminaron los intentos tantu por reponer la independencia de l'[[Alta Navarra]]. La inestabilidá de la ocupación na [[Baxa Navarra]] fizo que Carlos I arrenunciara definitivamente a ella, retirándose definitivamente pa 1530, onde'l rei de Navarra Enrique II, caltuvo la independencia del reinu. [[Ficheru:Escudo de Castilla y Navarra en Najera.png|thumb|left|200px|Escudu coles armes de Castiella-Llión y Navarra-Evreux en [[Monesteriu de Santa María la Real de Nájera|Santa María la Real]] de [[Nájera]] ([[La Rioxa (España)|La Rioxa]])]]A pesar de los diversos intentos de reconquista, Fernando'l Católicu había siguíu trabayando pa consolidar la incorporación institucional de Navarra a los sos dominios. En [[1513]], les [[Cortes de Navarra]], convocaes en Pamplona pol [[virréi]] castellanu y namái cola asistencia de beamonteses, nomaron a [[Fernando'l Católicu]] rei de Navarra. El 7 de xunetu de [[1515]] les [[Cortes de Castiella]] en Burgos, ensin nengún navarru presente,<ref>Tomás Urzainqui Mina, ''Navarra Estáu européu'', p. 264. ISBN 84-7681-397-X</ref> anexonan el Reinu de Navarra al de Castiella. El nuevu rei comprometer a respetar los fueros del reinu. Los reis posteriores siguieron xurando les lleis mesmes navarres. Sicasí, a partir del sieglu XVIII, los fueros van empezar a ser definitivamente atacaos hasta ser abolíos nel sieglu XIX. Como xustificación ideolóxica adicional, aparte del tratáu de Blois (que foi la escusa que consideró a Navarra nun estáu enemigu) Fernando'l Católicu tuvo al so favor el fechu de que'l papa Xuliu II escomulgara a los reis de Navarra y quitáralos del reinu alegando connivencias de la casa real navarra col protestantismu que se taba estendiendo pel sur de Francia y la so alianza col monarca francés, declaráu cismáticu. En 1516, el [[cardenal Cisneros]] ordena esaniciar tolos signos defensivos de Navarra, por cuenta de la imposibilidá de defender col exércitu castellanu tolos castiellos. Navarra llegó a tener más d'un centenar de castiellos en tou lo que foi'l Reinu de Navarra.<ref>Iñaki Sagredo, ''Navarra, Castiellos que defendieron el Reinu''. ISBN 84-7681-477-1</ref> Bien pocos quedaron de pies, y estos namái parcialmente, esmocaos. [[Ficheru:Escudo de Carlos I en Viana2.jpg|thumb|200px|Escudu de [[Carlos I d'España|Carlos I]] na muralla de [[Viana]], coles armes españoles de la Monarquía y les de Navarra en llugar preferente]]Tres una irregular ocupación de la [[Baxa Navarra]], incluyida [[San Juan de pies de Puertu]] per parte de les tropes del emperador [[Carlos I d'España|Carlos V]], en [[1528]], ésti decide abandonar el territoriu pol so difícil defensa. Nesta parte del reinu de Navarra siguió la dinastía Albret-Foix que entroncaría cola de [[casa de Borbón|Borbón]], quien llegaríen a reinar en Francia y anque los sos dominios nel Bearne yeren mayores que los de Navarra, estos territorios navarros conferíen-yos la dignidá real, y bien celosamente el so socesores caltener dixebrada, entá dempués d'aportar al tronu de [[Francia]] y llevaron la titulación de reis de Francia y Navarra. [[Lluis XIII de Francia|Lluis XIII]] aceptó una reconciliación de los ''Fort et costumas deu Royaume de Navarra deça ports'' en [[1611]] pero curiando de que nun s'incluyeren capítulos de derechu públicu. En [[1620]] publicó l'edictu d'incorporación del Reinu de Navarra xunto a los territorios del [[Bearne]], [[Andorra]] y [[Donnezan]] a la Corona de Francia, calteniendo a los sos habitantes nos sos fueros, franqueces, llibertaes y derechos.;<ref name = "JMC-Navarra Partida en 2"> {{cita llibru |títulu =Historia del Reinu de Navarra na Edá Media |autor=José María Lacarra |editor=Caja d'Aforros de Navarra |añu=1975 |capítulo=Navarra partida en dos |isbn=84-500-7465-7 }}</ref><ref>{{cita web |url=https://books.google.es/books?id=Y-eW-RUKAicC&pg=PA122&as_brr=3|títulu=J. R. Mulryne, Helen Watanabe-O'Kelly, Margaret Shewring. ''Europa triumphans: court and civic festivals in early modern Europe'' vol. II. Ed. Ashgate Publishing, Ltd. (2004), páx. 122. }}</ref><ref>{{cita web |url=https://books.google.es/books?id=TBywCH94bHcC&pg=PA69&as_brr=3|títulu=Francis Loirette. ''L'état et la région: l'Aquitaine au XVIIe siècle: centralisation monarchique, politique régionale et tensions sociales''. Presses Univ de Bordeaux (1998), páx. 69. }}</ref><ref>{{cita web |url=https://books.google.es/books?id=_jEh3Kjr7REC&pg=PA250&lr=&as_brr=3 |títulu=James Russell Major. ''From Renaissance monarchy to absolute monarchy: French kings, nobles, & estates''. JHU Press (1997), páx. 250. }}</ref> en [[1789]], cola [[Revolución francesa]] producióse l'abolición de tolos privilexos de tolos territorios de la monarquía nun derechu común, suprimiéndose'l títulu de reis de Francia y Navarra en [[1789]],<ref name = "JMC-Navarra Partida en 2" /><ref>{{cita web |url=https://books.google.es/books?id=6r90-ReqQhAC&pg=PA27|títulu=Cyrus Ernesto Zirakzadeh. ''Hills of Conflict''. University of Nevada Press (1991), páx. 27 y ss. }}</ref> a pesar de la oposición de Navarra.<ref>{{cita web |url=https://books.google.es/books?id=RcRVRvjzZXMC&pg=PA159&lr=&as_brr=3 |títulu=Michael P. Fitzsimmons. ''The Remaking of France: The National Assembly and the Constitution of 1791'', [[Cambridge University Press]] (2002), páxs. 157 y ss. }}</ref><ref>{{cita web |url=https://books.google.es/books?id=HR-QhxycOZMC&pg=PA251&lr=&as_brr=3|títulu=Roland Mousnier, Arthur Goldhammer. ''The Institutions of France Under the Absolute Monarchy, 1598-1789: The organs of state and society'', [[University of Chicago Press]] (1984), páx. 251. }}</ref><ref>{{cita web |url=https://books.google.es/books?id=jNn9N8pJUtYC&pg=PA21&lr=&as_brr=3 |títulu=Michael Rapport. ''Nationality and citizenship in revolutionary France: the treatment of foreigners 1789-1799'', [[Oxford University Press]] (2000), páx. 21. }}</ref><ref>{{cita web |url=https://books.google.es/books?id=qZpWp8bSxXIC&pg=PA14&lr=&as_brr=3|títulu=P. M. Jones. ''Reform and revolution in France: the politics of transition, 1774-1791'', Cambridge University Press (1995), páx. 14 }}</ref> En [[1790]], L'[[Asamblea Nacional de Francia|Asamblea Nacional]] decretó la creación del departamentu de [[Bajo Pirineos]] (anguaño [[Pirineos Atlánticos]]) nel qu'entraron el [[Bearne]], la [[Baxa Navarra]] y otres tierres próximes.<ref name = "JMC-Navarra Partida en 2" /> Dende esi momentu l'actual Navarra peninsular va quedar integrada na Monarquía Hispánica, nun presentando inestabilidá de caláu y permaneciendo cola corona castellana cuando escontra [[1640]] el sistema territorial de la monarquía de los Austrias entra en crisis cola separación de [[Portugal]] y la revuelta de Cataluña. Magar tou, y de manera paulatina, conforme la rivalidá francu-española treslladar a otros ámbitos, Navarra va convertir nun reinu escaecíu y cada vez más marxináu de los focos de poder políticu y económicu. La dinastía [[Casa d'Austria|Habsburgu]] va establecer en Pamplona la figura d'un virréi, permaneciendo con gran actividá les cortes del reinu. Mientres la [[Guerra de Socesión española]], Navarra (a pesar del fieru sentimientu antifránces del pueblu) va asitiase a favor del duque d'Anjou (futuru [[Felipe V d'España|Felipe V]]) en llugar de pol archiduque Carlos d'Austria (como lo fixeron los reinos de la [[Corona d'Aragón]]). Ye por ello polo que tantu [[Tudela]] como [[Sangüesa]] fueron ocupaes poles tropes austracistas. A la finalización del conflictu, Navarra, al igual que les provincies vasques, caltuvieron los sos fueros frente a los reinos de la Corona d'Aragón, declaraos traidores por Felipe V y desaposiaos de les sos prerrogativas forales polos [[Decretos de Nueva Planta]]. Lóxicamente, la nueva dinastía reinante amosóse muncho más centralista y menos pactista que la Habsburgu y en diverses ocasiones el réxime foral foi puestu n'entredichu dende'l gobiernu de la monarquía. [[Ficheru:Fernando III maravedí 19658.jpg|250px|miniaturadeimagen|left|Moneda d'un maravedín emitida en Pamplona en 1830. Nella figura [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]] como Fernandu III de Navarra.]] === La provincia de Navarra (1841) === {{VT|Carlismo|Ley Paccionada Navarra}} [[Ficheru:Tomás Zumalacárregui (portrait).jpg|thumb|200px|right|[[Tomás de Zumalacárregui|Zumalacárregui]].]] El 14 de payares de 1833 los rebeldes [[Carlismu|carlistes]] escoyeron en [[Estella]] a [[Tomás de Zumalacárregui]] como'l so xefe. El [[Rafael Maroto|xeneral Maroto]] al cargu de les tropes [[Carlismu|carlistes]] del Norte y el [[Baldomero Espartero|xeneral Espartero]] como representante del gobiernu de [[Sabela II d'España|Sabela II]], el 29 d'agostu de 1839, roblen el [[Conveniu de Oñate]] que punxo fin a la [[Primer Guerra Carlista]] (1833-1840) nel norte de la península, confirmáu col conocíu como "''l'Abrazu de Vergara''" ente Maroto y Espartero el 31 d'agostu. Maroto nun cuntaba col sofitu del pretendiente don Carlos y tampoco cola aveniencia de parte de les sos tropes. El 14 de setiembre de 1839 el pretendiente carlista y les tropes que-y permanecíen fieles cruciaron la frontera francesa y la guerra empecipiada en 1833, col sofitu mayoritariu de la población rural de Navarra al pretendiente real don Carlos, terminó nel frente norte. Nesti conveniu tamién s'alcuerda esaniciar ciertes particularidaes forales p'afaeles a la constitución de 1837 (''Artículu 1.°. El capitán xeneral, don [[Baldomero Espartero]], va encamentar con interés al Gobiernu'l cumplimientu de la so ufierta de comprometese formalmente a proponer a les Cortes la concesión o cambéu de los fueros''.), según darréu reflexaríase nel [[s:es:Decretu de Confirmación de Fueros|Decreto de Confirmación de Fueros]] de 1839, col compromisu de respetar los fueros «''ensin perxuiciu de la unidá constitucional de la monarquía''», "oyendo" a Navarra y a les [[Provincies Vascongadas]]. El gobiernu lliberal quería imponer los sos principios centralistes y suprimir los fueros por consideralos privilexos medievales inxustos y pollo los lliberales de la Diputación Provincial con [[Yanguas Miranda]] como cabeza visible, axusten col gobiernu central la supresión de casi tolos privilexos forales. D'esta manera en [[1841]] y por aciu la Llei de Cambéu de Fueros de Navarra, dempués llamada [[Llei Paccionada Navarra]], el Reinu de Navarra dexó d'esistir y pasó a ser considerada como una provincia foral», colo que pierde definitivamente la so soberanía en favor d'una soberanía española. Con ello perdió prerrogativas, como la exención del serviciu militar y l'acuñamientu de moneda propia, según el treslláu de les aduanes del Ebro a los Pirineos. Sicasí, la provincia siguía reteniendo amplia autonomía fiscal, alministrativa y tributaria conseñada na Llei Paccionada de 1841. El calificativu de "Paccionada" faía referencia a que la so promulgación foi ''apautada'' cola Diputación Provincial, que taba controlada polos lliberales navarros. Tou esti procesu foi abiertamente criticáu por [[Ángel Sagaseta de Ilurdoz Garraza]] últimu Síndicu de la Cortes del Reinu. El ministru de [[Sagasta]], [[Germán Gamazo]], intentó suprimir en [[1893]] l'autonomía fiscal de la Llei Paccionada, producióse una reacción popular ya institucional denomada como «[[Gamazada]]». Esta normativa nun se llegó a aplicar por cuenta de que'l ministru dimitió por otres razones, ente otres, pola rebelión en [[Cuba]] de [[1895]]. == Llingües na Edá Media == La población falaba vascu y variantes romances: el romance navarru endóxenu, y la variante romance occitana languedociana, de calter exóxenu.{{Sfn|Cierbide|1990|p=158}} El vascu siguiría siendo predominante ente la población rural,{{Sfn|Cierbide|1998|pp=512-513}} anque, a pesar del so mayor enraigono ente'l vulgo, yera sicasí escritu con poca frecuencia y de forma sía que non informal.{{Sfn|Cierbide|1990|p=155-156}} El romance navarru, adoptáu como llingua de la cancillería real en 1223, dexando retardáu al llatín,{{Sfn|Miranda García|2012}} foi llingua oficial del reinu a lo menos dende 1329,{{Sfn|Cierbide|1998b|p=532}} Esta variante romance impondríase progresivamente al occitanu na llingua escrita, siendo reemplazada pol castellán a la fin de la Edá Media.{{Sfn|Jimeno Jurío|1997|p=56}} Al norte de los Pirineos, na [[Baxa Navarra]], los testos de les alministraciones eclesiástica, señorial y municipal apaecen escritos en romance navarru y en [[gascón]].{{Sfn|Cierbide|1990|p=157}} == Ver tamién == * [[Cámara de Comptos de Navarra]] * [[Conquista de Navarra]] * [[Cortes de Navarra]] * [[Guerra Civil de Navarra]] * [[Llista de monarques de Navarra]] * [[Navarra]] * [[Navarroaragonés]] * [[Sustratu vascu en llingües romances]] * [[Vasconos]] * [[Valle del Ebro]] * [[Historia de Navarra]] == Bibliografía == * {{cita publicación |apellíu={{Versalita|Cierbide}} |nome=Ricardo|títulu=El Euskera na Navarra medieval nel so contestu románicu|publicación=Fontes linguae vasconum: Studia et documenta|issn=0046-435X|volume=30|númberu=79|añu=1998a|páxines=497-514|editorial=[[Institución Príncipe de Viana]]}} * {{cita publicación |apellíu={{Versalita|Cierbide}} |nome=Ricardo|títulu=Notes gráficu-fonétiques sobre la documentación medieval navarra|publicación=Príncipe de Viana|issn=0032-8472|volume=59|númberu=214|añu=1998b|páxines=523-534}} * {{cita publicación |títulu=Plurilingüísmo históricu en Euskal Herria |nome=Ricardo|apellíu={{Versalita|Cierbide}}|publicación=Fontes linguae vasconum: Studia et documenta|issn=0046-435X|volume=22|númberu=56|añu=1990|páxines=149-164|editorial=[[Institución Príncipe de Viana]]}} * {{cita llibru |títulu=Navarra: historia del euskera |nome=José María|apellíu={{Versalita|Jimeno Jurío}}|editorial=Txalaparta|añu=1997|enllaceautor=José María Jimeno Jurío|edición=2ª|isbn=84-8136-062-7|allugamientu=Tafalla}} * {{cita publicación |títulu=L'afirmación ideolóxica de la monarquía navarra y l'empléu del romance na redolada de 1200 |nome=Fermín|apellíu={{Versalita|Miranda García}}|publicación=y-Spania|númberu=13|url=http://e-spania.revues.org/21080|añu=2012|issn=1951-6169}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://web.archive.org/web/http://www.nabarralde.com/orriak/es/agiriak.htm Documentos históricos — Reinu de Navarra] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Reinu de Navarra|*]] [[Categoría:Historia de Francia|Navarra]] [[Categoría:Historia de Navarra]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] dminiwssm1cw5yu0ndpzomojg8ll7ph 0 94684 3709547 3689162 2022-08-19T06:35:42Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{otros usos|Feniciu|este=la rexón histórica de Fenicia}} {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial = 𐤊𐤍𐤏𐤍 ''kana''^ʕ''an''<br />{{lang|phn|Φοινίκη}} ''Phoiníkē'' |nome_completu = Fenicia / Canaán |continente = Asia |forma_de_gobiernu = [[Monarquía]] |añu_entamu = 1200 e.C. |añu_fin = 539 e.C. |eventu1 = [[Biblos]] convertir nel centru predominante feniciu |fecha_eventu1= Circa |añu_eventu1 = 1200 e.C. |eventu2 = Tiro, sol reináu de Hiram I de Tiro, convertir nel centru predominante |fecha_eventu2= Circa |añu_eventu2 = 814 e.C. |eventu3 = [[Ciro II el Grande]] conquista Fenicia |fecha_eventu3= Circa |añu_eventu3= 539 e.C. |p1 = |s1 = Imperiu aqueménida |bandera_s1 = ImperioAqueménida500AC.svg |mapa = Phoenicia map-es.svg |capital = [[Biblos]]<small><br />(1200-1000 e.C. )</small><br />[[Tiro]]<small><br />(1000-333 e.C. )</small> |idioma_principal = [[idioma feniciu|feniciu]]-[[idioma púnicu|púnicu]] |religión = politeísmu feniciu |líder1 = Ahiram |añu_líder1 = 1000 e.C. |líder2 = [[Hiram I de Tiro]] |añu_líder2 = 969-936 e.C. |líder3 = Pigmalion I de Tiro |títulu_líder = [[Monarca|Rei]] |añu_líder3 = 820-774 e.C. |dato_año1 = 1200 e.C. |dato_población1 = 200&nbsp;000 }} '''Fenicia'''<ref>{{DALLA|feniciu|24903}}</ref>{{Toponimia Bíblica}} (en [[idioma feniciu|feniciu]] 𐤊‏𐤍‏𐤏‏𐤍‏, ''kanaʿan''; o 𐤐‏𐤕‏, ''Pūt'')<ref name=krahmalkov2>{{cita llibru |apellíos=Krahmalkov |nome=Charles R. |títulu=A Phoenician-Punic Grammar |añu=2001 |capítulu=1. The Phoenician language |allugamientu=Leiden; Boston; Köln |editorial=Brill |páxines=2 y ss}}</ref> ye'l nome d'una [[antiguu Oriente Próximu|antigua rexón del cercanu oriente]], trubiecu de la civilización feniciu-púnica, que s'estendía a lo llargo del [[Llevante mediterraneu]], na mariña oriental del [[mar Mediterraneu]]. El so territoriu tomaba dende la desaguada del [[ríu Orontes]] al norte, hasta la [[badea de Haifa]] al sur, entendiendo árees de los actuales [[Israel]], [[Siria]] y [[El Líbanu]], una rexón denomada d'antiguo [[Canaán]], con que la so denominación se engloba bien de cutiu nes fontes.<ref>González Blanco, Antonino [https://books.google.es/books?id=CpsAl3b78j8C&pg=PA63&dq=fenicia+canaan&hl=es&ei=KMLhTpiZPMSmhAfrwvT6AQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDgQ6AEwAg#v=onepage&q=fenicia%20canaan&f=false ''El mundu púnicu: historia, sociedá y cultura''], Editora Rexonal de Murcia, 1994, ISBN 84-7564-160-1, p. 63.</ref> == Historia == [[Ficheru:DSC00090 - Sarcofago fenicio del sec. V e.C. - da Palermo - Foto G. Dall'Orto.jpg|thumb|Sarcófagu feniciu de [[Palermo]] ([[sieglu&nbsp;V e.C. ]]).]] Poblada dende principios del III mileniu e.&nbsp;C. por [[semita|semites]] [[cananéu|cananéos]], la Fenicia histórica estendíase sobre una estrecha franxa costera de 40&nbsp;km, dende'l [[Monte Carmelo]] hasta [[Ugarit]] (unos 300&nbsp;km). El so suelu ye montascosu y pocu aptu pa l'agricultura (anque s'esforciaron por saca-y provechu) empobinó a los sos habitantes escontra les actividaes marítimes. Con más razón el mar impúnxose-y a esti pueblu, al quedar estremáu en pequeñes [[ciudá estáu|ciudaes estáu]] dixebraes por espolones predresos, pos el [[cabotaxe]] yera meyor que les víes terrestres pal contautu ente les ciudaes, que se gradiaben dende [[Acre (Israel)|Acre]] y [[Tiro]], por [[Sidón]] y [[Biblos]], hasta [[Araos]] y [[Ugarit]]. Fenicia, al ser un estrechu pasu ente'l mar y el desiertu de [[Siria]], en contautu al sur, al traviés de [[Canaán]] y del [[Sinaí]] con [[Exiptu]], y al norte, al traviés del [[Éufrates]], con [[Mesopotamia]] y [[Asia Menor]], taba destinada a ser una rica encruciada comercial, acobiciada polos grandes imperios vecinos. == Pueblu feniciu == El nome étnicu que se daben los fenicios a sigo mesmos yera 𐤊𐤍𐤏𐤍𐤉 (''kenaʿani'', «[[canaan]]eos») o 𐤁‏𐤍‏ 𐤊‏𐤍‏𐤏‏𐤍‏ (''bin kenaʿan'', «fíos de Canaán») y coincide col pueblu [[cananéu]] citáu na [[Biblia]]{{ensin referencies}}. Los griegos llamar Φοίνικες (''phoínikes'', «colloraos, púrpures»), bien probablemente polos apreciaos tintes de color [[púrpura]] con que comerciaban.<ref>{{cita llibru |títulu=Historia del mundu Antiguu: Oriente: Los fenicios editorial=Akal |númberu=9 |autor=Wagner, Carlos G. |añu=1989 |isbn=84-7600-332-3}}</ref> De ''phoíniks'' derivó'l términu feniciu», que s'aplica más bien a los descendientes de los cananeos qu'habitaben na franxa costera dende Dor (actual [[Israel]]) hasta Araos o Arwad (actual [[Siria]]), ente'l {{AC|sieglu XIII}} y la conquista musulmana. Sicasí, el términu ''phoíniks'' puede fácilmente ser una [[etimoloxía popular]] derivada del etnónimo ''pōnīm'', xentiliciu de ''Pūt''. Esti términu denominaba puramente la rexón costera de Canaán, y munchos de los pueblos fenicios utilizar como sinónimu.<ref name=krahmalkov1>{{cita llibru |apellíos=Krahmalkov |nome=Charles R. |títulu=A Phoenician-Punic Grammar |añu=2001 |capítulu=1. The Phoenician language |allugamientu=Leiden; Boston; Köln |editorial=Brill |páxina=1}}</ref> De ''pōnīm'' derivaríen tamién les formes llatines {{versalita|poenus}} y {{versalita|punicus}}.<ref name=krahmalkov1/> La cultura fenicia ye una civilización antigua que nun dexó firmes buelgues físiques de la so esistencia. El so llugar xeográficu na historia, ye l'actual [[República Libanesa]], y la crecedera desproporcionada de les ciudaes, según los frecuentes enfrentamientos bélicos del pasáu, enzancaron l'afayu de restos que revelen la so cultura material. Sicasí, a diferencia d'otres, dexó un importante legáu cultural a les civilizaciones posteriores, ente elles crear un importante venceyu ente les civilizaciones del [[mar Mediterraneu]], los principios comerciales y l'[[alfabetu]]. == Economía == === Agricultura y esplotación forestal === Magar la xeografía de la rexón yera accidentada, los fenicios aprovecharon al máximu les posibilidaes del suelu pa la esplotación agrícola y cultivaron hasta nes fasteres de los montes. Los sos montes de [[Cedrus libani|cedros d'El Líbanu]] dexáben-yos la esplotación de madera. === Vinu fenicio === {{AP|Vieno feniciu}} Los fenicios fueron unu de los primeros pueblos antiguos en tener un importante efeutu sobre la [[historia del vinu|historia]] del [[vinu]].<ref name="Johnson18-43">{{cita llibru |apellíu=Johnson |nome=Hugh |títulu=Vintage: the story of wine |allugamientu=Nueva York |editorial=Simon and Schuster |añu=1989 |isbn=9780671687021 |páxines=18-43, 61-86 y 106}}</ref> Al traviés del contautu y el comerciu espublizaron la so conocencia de la [[viticultura]] y la [[producción de vinu]] y arrobinaron delles variedaes antigües de [[Vitis vinifera|vide]].<ref name="Phillips9-32">{{cita llibru |apellíu=Phillips |nome=Roderick |títulu=A short history of wine |allugamientu=Nueva York |editorial=Ecco |isbn=9780066212821 |páxines=9-32}}</ref> Introducieron o animaron la espansión de la viticultura y la producción de vinu en dellos países que siguen ellaborando variedaes aptes pal mercáu internacional, como [[vinu libanés|El Líbanu]], [[vinu arxelino|Arxelia]], [[vinu tunecino|Túnez]], [[vinu exipcio|Exiptu]], [[vinu griego|Grecia]], [[vinu italiano|Italia]], [[vinu español|España]] o [[vinu portugués|Portugal]].<ref name="Johnson18-43" /> Anque pudieron exercer un efeutu indireutu na espansión de la viticultura en [[vinu francés|Francia]], de cutiu confundir colos griegos [[Focea|foceos]],<ref>{{cita web |url=http://gitelink.com/provence/ |obra=About Provence |títulu=France's Mediterranean Heartland |idioma=inglés |fechaaccesu=17 d'avientu de 2009}}</ref> que fundaron la colonia viticultora de [[Massilia]] (Marsella) nel 600 e.C. y llevaron la producción de vieno tierra adientro.<ref name="Johnson18-43" /> === Industria === La [[cerámica]] fenicia foi bien utilizada y comercializada; según los oxetos de vidriu coloriáu y los texíos de llana tiñíos con [[púrpura de Tiro]], un colorante qu'estrayíen d'un moluscu (el [[Murex|múrice]], del xéneru ''[[Murex]]'', y que'l so nome en [[idioma griegu|griegu]] —''phoinikes'', deriváu de ''phoinos'': "coloráu sangre"— identificaba tantu al tinte como al pueblu que lu comercializaba).<ref>Gove, Philip Babcock, ed. ''Webster's Third New International Dictionary of the English Language Unabridged''. Springfield, MA: Merriam-Webster, 1993.</ref> Los fenicios desenvolvieron una industria d'artículos de luxu bien solicitaos na dómina y de gran valor comercial, como xoyes, arumes y cosméticos. === Comerciu y navegación === [[Ficheru:Rutas comerciales fenicias-es.svg|thumb|450px|Mapa de les principales rutes comerciales usaes polos fenicios.]] El comerciu yera una actividá principal. Consistía primeramente nel intercambiu en forma de trueque de los productos ellaboraos en Fenicia poles mercancía disponibles n'otros llugares (bien otros productos manufacturados —especialmente de les civilizaciones más desenvueltes—, o bien materies primes, como minerales metálicos —cobre y estañu— o metales preciosos -especialmente de los pueblos más primitivos d'Occidente). Darréu, la invención de la [[moneda]] dexó rellaciones comerciales más sofisticaes. La necesidá del tresporte a llargues distancies aguiyó la construcción naval y la meyora de les téuniques de navegación. Fueron los grandes mercaderes de l'antigüedá. La xeografía de les sos mariñes, que favorecía la instalación de puertos, y la madera de los sos montes brindáben-yos los elementos básicos pa construyir barcos y entamar compañíes de navegación. Una d'elles foi contratada pol [[dinastía aqueménida|rei persa]] [[Darío I]] nel {{AC|sieglu V}} En cierta midida consiguieron establecer una [[talasocracia]] o "gobiernu de los mares" que-yos dexaba controlar comercialmente el Mediterraneu. Los viaxes fenicios establecieron nexos perdurables ente'l [[Mediterraneu oriental]] y l'[[Mediterraneu occidental|occidental]], non solo comerciales; sinón tamién culturales. == Colonización fenicia == Mientres los sos llargos viaxes teníen d'abastecese en distintos puntos del so percorríu. Inclusive se suponía que les llimitaciones inherentes al navegación primitivu (evitación de la navegación nocherniegu) torgaríen singladures bien cimeres a los 60&nbsp;[[km]], anque se comprobó que percorríen distancies enforma mayores ensin tocar puertu.<ref>Pellicer y otros [http://dialnet.unirioja.es/servlet/ficheru_articulo?codigo=653540&orde=0 ''Pa una metodoloxía de llocalización de les colonies fenicies'']</ref> Col tiempu, eses escales fueron tresformándose n'establecimientos permanentes que dexaren l'almacenamientu y el comerciu estable colos [[pueblos indíxenes]], que la historiografía denomina factoríes o colonies, de forma similar a les [[colonización griega|colonies griegues]]. La colonización fenicia foi un fenómenu comercial y poblador alcontráu en puertos de bonu defensa, penínsules o islles cercanes a la mariña, ensin conquistes territoriales nel interior. Tamién s'establecieron colonies fenicies nes proximidaes de delles ciudaes de mayor grau de civilización, onde llograben concesiones, como na ciudá exipcia de [[Menfis (Exiptu)|Menfis]]. Los marinos comerciantes de Sidón crearon asentamientos-almacenes cercaos. Los de Tiro fundaron escontra l'añu {{AC|sieglu IX}} nel norte d'África ''Qart Hadasht'' ([[Cartago]]), que la so posición estratéxica ente'l [[Mediterraneu occidental]] y el [[Mediterraneu oriental]] convertir na más importante de toles colonies. Terminó per acoyer el centru de la civilización púnica cuando les ciudaes metropolitanes del Llevante fueron conquistaes pol Imperiu persa ({{AC|sieglu VI}}). La rivalidá [[secular]] que calteníen griegos y fenicios peles rutes comerciales y l'establecimientu de colonies llevó, tamién nel {{AC|sieglu VI}}, a un enfrentamientu militar de gran valumbu, la [[batalla de Alalia]] (añu {{AC|sieglu VI}}), na que la colonia griega focense de Alalia enfrentar a la flota cartaxinesa, aliada colos [[etruscos]], redefiniéndose la rellación de fuercies na rexón. Les factoríes fenicies espardiéronse práuticamente por tola ribera sur mediterránea y les sos islles: dende ''Gadir'', más allá del [[estrechu de Xibraltar]], na redolada del míticu reinu de [[Tartessos]] y puerta de les rutes del [[océanu Atlánticu]], escontra'l norte —Europa— y el sur —África—, hasta les mariñes d'Asia y el [[mar Negru]]. Na mariña africana son llocalidaes de fundación fenicia [[Tánger|Tangis]], [[Mogador]] y [[Lixus]] (actual Marruecos), [[Sidi Abdselam del Behar]] —desaguada del [[ued Martil]]— y [[Kudia Tebmain]] —[[ued Emsá]]— (actual Arxelia), [[Utica]] —de la que se piensa que foi la primer colonia en fundase, o quiciabes la segunda dempués de Gadir—, [[Hadramemtum]], [[Leptis Minor]] —[[Leptis Parva]]— y [[Tapso (Túnez)|Tapso]] (actual Túnez), [[Leptis Magna]], [[Trípoli (Libia)|Trípoli]] y [[Sabratha]] (actual Libia). Nes islles del Mediterraneu occidental, [[Iboshim]] o [[Eubussus]] ([[Eivissa]]), Nora ([[Nurri]]), [[Sulcis]], [[Tharros]] ([[San Giovanni di Sinis]]), [[Bithia]] y [[Olbia]] (Cerdeña), [[Motia]] ([[Sicilia]]) y [[Malta]]; nes del mediterraneu oriental [[Lárnaca|Kition]] (Xipre). Los fenicios fueron el primeru de los [[Pueblos colonizadores de la Península Ibérica|pueblos colonizadores históricos de la península ibérica]]. Los restos arqueolóxicos más antiguos descubiertos hasta l'actualidá vienen de [[Malaka]] ([[Málaga]]) y [[Gadir]] ([[Cádiz]]), anque establecieron colonies tamién nel mediterraneu peninsular en [[Toscanos]] ([[Vélez-Málaga]]), [[Sexi]] ([[Almuñécar]]), [[Abdera (España)|Abdera]] ([[Adra]]), [[Cuetu del Prau]], [[Chorreras]], [[Villaricos]], [[Mazarrón]], [[Guardamar de Segura]]; y na área atlántica peninsular n'[[Onuba (Huelva)|Onuba]] ([[Huelva]]), [[Chiclana de la frontera]], ([[Cádiz]]), [[Abul]] ([[Alcacer do Sal]]) y probablemente en [[Olissipo]] ([[Lisboa]]) y n'otres escales na ruta comercial, que siendo d'orixe prehistóricu llegaba hasta Galicia ya inclusive les Islles Britániques al norte y a les Islles Canaries nel sur. La fundación de la nueva [[Qart Hadasht]] (Nueva Cartago, l'actual Cartaxena) foi una iniciativa posterior, respondiendo a los nuevos criterios de la civilización púnicu-cartaxinesa del [[sieglu&nbsp;III e.C. ]], na dómina de les [[guerres púniques]] contra Roma. Tamién a esa dómina pertenecen los restos púnicos de [[Melilla]].<ref> [https://web.archive.org/web/20110527043650/http://www.celtiberia.net/verrespuesta.asp?idp=4353 celtiberia.net]. Cita como una de les sos fontes [http://phoenicia.org/colonies.html phoenicia.org] [http://html.rincondelvago.com/colonizacion-fenicia.html rincondelvago.com]. Cita como fontes bibliográfiques: * Grass, M., ''et al.'', ''L'universu feniciu''. Mondadori. * Corzu, R., ''Los fenicios, señores del mar''. Historia 16. Madrid 1994. * Lancel, S., ''Cartago''. Crítica. Barcelona 1994. * Liverani, M., ''L'Antiguu Oriente. Historia, sociedá y economía''. Crítica. Barcelona 1995. * Belén, M. y Chapa, T. ''La edá del Fierro''. Síntesis. Madrid 1997. * Wagner, C. G., ''Los fenicios''. Akal ''Historia del Mundu Antiguu''. Madrid 1989. :* ''El próximu Oriente Antiguu''. Vol. I. Síntesis. * Blázquez, J. M. y Castillo, A. ''Manual d'Historia d'España''. Vol. I. ''Prehistoria y Edá Antigua''. Espasa-Calpe. * Montenegro, A., ''et al.'', ''Historia d'España''. Vol. II. ''Colonizaciones y formación de los pueblos prerromanos (1200-218 e.C. )''. Gredos. * García Alfonso, Y., ''Los fenicios na mariña de Málaga''. Revista d'Arqueoloxía. Añu X. Númberu 103. Payares 1989. * Torres Ortiz, M. ''La cronoloxía absoluta europea y l'entamu de la colonización fenicia n'occidente. Implicaciones cronolóxiques en Xipre y el Próximu Oriente''. Complutum, 9, 1998. páxs. 49-60. * Aubet, M. Y., ''El comerciu feniciu n'Occidente: Balance y perspectives''. En ''I Fenici: Ieri oggi dommi. Riserche, scoperte, progetti'' (Roma 3-5 Marzu 1994). Publicáu pol Istituto per la Civitá Fenicia y Punica del Cosiglio Nazionale delle Riserche. Roma 1995. :* ''Tiro y les colonies fenicies d'Occidente''. Edición ampliada y puesta al día. Crítica. Barcelona 1997. * Frankenstein, S., ''Arqueoloxía del colonialismu: l'imperialismu feniciu y griegu nel sur de la Península Ibérica y el suroeste d'Alemaña''. Crítica. * Montenegro, A., ''et al.'' ''Historia d'España''. Vol. II. ''Colonizaciones y formación de los pueblos prerromanos (1200-281 e.C. )''. Gredos. p. 81. * Blázquez, J. M. y Castillo, A. ''Manual d'Historia d'España''. Vol I. Prehistoria y Edá Antigua. Espasa- Calpe. páxs. 88-89. * Wagner, C. G., ''El Próximu Oriente Antiguu''. Vol. I. Síntesis. páxs. 155-157. * Liverani, M., ''L'Antiguu Oriente. Historia, sociedá y economía''. Crítica. Barcelona 1995.</ref> === Colonies tirias y colonies sidonias === La mayor parte de les colonies fenicies yeren tirias (fundaes por Tiro). Propúnxose como una diferencia coles colonies sidonias (fundaes por Sidón) la divinidá tutelar: [[Melkart]] pa Tiro, [[Astarté]] pa Sidón.<ref>John Denison Baldwin [https://books.google.es/books?id=WRuGAAAAMAAJ&pg=PA155&dq=%22colonies+of+Sidon%22&hl=es&ei=6Q2XTZLuKMzDswa8pvWtCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDcQ6AEwAg#v=onepage&q=%22colonies%20of%20Sidon%22&f=false ''Pre-historic nations''], Harper & Brothers, 1869, pg. 155.</ref> Otra diferencia ye que delles colonies sidonias taben establecíes na ribera norte del Mediterraneu, como [[Temesa]] (cerca de Nápoles), les islles de [[Citerea]], [[Xipre]], [[Creta]] y [[Rodas]],<ref>[http://ecosistemadelaeconomia.blogspot.com/2006/10/introduccin-l'actividá-econmica-del.html]</ref> o n'Asia. Señalóse como traza propia de les colonies sidonias na Península Ibérica los sos topónimos cola terminación -ipo ([[Baicipo]], [[Dipo]], [[Acinipo]], [[Lacipo]], [[Iripo]], [[Oripo]], [[Ostipo]], [[Sisipo]], [[Ventipo]], [[Olisipo]]).<ref>[https://books.google.es/books?id=egJXAAAAMAAJ&q=%22colonies+sidonias%22&dq=%22colonies+sidonias%22&hl=es&ei=FGKWTajJGdL54AaAjOnUAQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDEQ6AEwAA ''Revista de l'Asociación Artísticu-Arqueolóxica Barcelonesa''] Volume 5, p. 668.</ref> Dizse que, d'ente les colonies de Sidón, [[Paros]] apurría mármol, [[Thasos]], oru, [[Melos]], azufre y allume; ente que'l tinte púrpura provenía de Citerea y Creta.<ref>Día Appendini [https://books.google.es/books?id=T6DrAAAAMAAJ&q=%22colonies+de+Sid%C3%B3n%22&dq=%22colonies+de+Sid%C3%B3n%22&hl=es&ei=IAqXTfT2K8rZsgbjoaSuCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CEQQ6AEwBQ Historia universal, antigüedá y Edá Media], Porrúa, 1977, p. 78.</ref> == Cultura == El pueblu feniciu contribuyó a crear un importante venceyu ente les civilizaciones mediterránees y entá ye más ente les [[Arte antiguo|formes artístiques del mundu antiguu]], por imitación, fusión y espardimientu d'elles, anque nun se-y considere como orixinal creador d'una gran cultura propia. Los fenicios utilizaben un [[Alfabetu feniciu|alfabetu]] [[trescripción fonética|fonéticu]], que los [[Antigua Grecia|griegos]] afixeron a la so propia llingua y, col tiempu, sirvió de modelu pa los posteriores [[alfabetu|alfabetos]] occidentales. Esti [[alfabetu]] constaba de ventidós signo pa les [[consonantes]], y nun tenía vocales, pero foi bien importante, pos yera senciellu y práuticu, a diferencia d'otros alfabetos coetaneos que solo apoderaben les escribes y altos funcionarios, tres un trabayosu aprendizaxe. La cultura fenicia foi bien importante na so dómina pero, desgraciadamente, quedaron poques buelgues de la so historia. Conocemos de la so esistencia, sobremanera, al traviés de los testos d'otros pueblos qu'entraron en contautu con ellossobremanera los [[Asiria|asirios]], [[Historia de Babilonia|babilonios]] y, más tarde, los griegos. Estúdiase principalmente nes ruines de les ciudaes que fueron colonies de [[Sidón]] o [[Tiro]], como les de [[Cerdeña]] y [[Andalucía]] y, sobremanera, nes establecíes na islla de [[Xipre]]. === Arte fenicio === [[Ficheru:Head man Carthage Louvre AO3783.jpg|thumb|Cabeza escultórica, procedente de [[Cartago]].]] {{AP|Arte fenicio}} Les sos producciones fueron más artesanales qu'artístiques, y nes sos escultures, [[cerámica|cerámiques]], xoyes y oxetos de metal, apodera la influencia exipcia dende'l {{AC|sieglu X}} (que ye la fecha más antigua que se suel asignar al arte fenicio), con elementos asirios, hasta llegar al {{AC|sieglu VII}} Sicasí, a partir d'entós prepondera la influencia griega, llegando dacuando a confundise les sos producciones coles grieges, como se confunden les anteriores al {{AC|sieglu X}} coles asiries y exipcies. Les formes d'arquiteutura infiérense más polos dibuxos de los [[sellu (cuñu)|sellos]] y otros relieves que poles ruines de los sos edificios anque nun falten dellos restos de pieces arquiteutóniques topaos en [[Xipre]] y Fenicia. Ente éstos, figura'l [[capitel]] con volutes, inspiráu nel arte oriental y que bien pudo ser l'antecesor del capitel xónicu. Los templos fenicios (como'l de Biblos) estremar por tener el santuariu ensin cubierta. Nél daba cultu a una piedra o ''betilo'' que xeneralmente consistía nun aerolitu de forma cónica (como piedra cayida del cielu) asitiáu metanes la estancia a la cual precedía un atriu arrodiáu interiormente de [[columna (Arquiteutura)|columnes]]. Yera tamién carauterística la forma qu'a los [[sarcófagu|sarcófagos]] suntuosos de piedra daben los fenicios sidonitas que s'afaía más o menos a la contorna de la figura humana como los de la madera exipciu (sarcófagos antropoides). Darréu, esti arte foise estendiendo a lo llargo de tola mariña mediterránea onde los fenicios teníen influencia, llevándolo a esos llugares, amás d'influyir a les cultures autóctones, siendo un claru exemplu [[Tartessos]], que llegó a tener una importante aculturización.{{Añedir referencies}} === Lliteratura fenicia === {{AP|Lliteratura feniciu-púnica}} Tou sobre la lliteratura fenicio y púnico ta arrodiáu d'un halo de misteriu daos les poques muertes que se caltuvieron: tou lo que resta ye una serie d'inscripciones, poques de les cualos tienen calter netamente [[lliteratura|lliterariu]] (solo dalguna narración histórica, poemes, etc.),<ref name=krahmalkov14s>{{cita llibru |apellíos=Krahmalkov |nome=Charles R. |títulu=A Phoenician-Punic Grammar |añu=2001 |capítulu=1. The Phoenician language |allugamientu=Leiden; Boston; Köln |editorial=Brill |páxines=14 y ss.}}</ref> monedes, fragmentos de la Historia de [[Sanjuniatón]] y del Tratáu de [[Magón (escritor)|Magón]], la traducción al griegu del viaxe de [[Hannón el Navegante]] y el testu del ''Poenulus'' de [[Plauto]].<ref name=amorpun>{{cita web |url=https://books.google.es/books?id=8iFy9nGX2uEC&pg=PA496&lpg=PA496&dq=%22lliteratura+fenicia%22&source=bl&ots=Z_Y7Faj79F&sig=FnzbXNVo8eckoW1dZiSGsvvmjqQ&hl=ca&ei=_Q4STrWRKM3GtAaP6rj2Dg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAjgK#v=onepage&q=%22lliteratura%20fenicia%22&f=true |páxina=496|apellíu=Amor Ruibal |nome=Ángel María |títulu=Los problemes fundamentales de la filoloxía comparada: el so historía, la so naturaleza y les sos diverses rellaciones científiques |editorial=Consello da Cultura Galega |añu= 2005|isbn= 8496530078}}</ref> Sicasí, ye un fechu probáu que tantu en Fenicia como en [[Cartago]] hubo [[biblioteca|biblioteques]] y que los fenicios tuvieron una rica producción lliteraria heredera del pasáu cananéu, de la qu'obres como les redactaes por [[Filón de Biblos]] o Menandro d'Éfesu son una parte ínfima.<ref name=marpun>{{cita publicación |apellíu=Martín Ruiz |nome=Juan Antonio |títulu=Los llibros púnicos de Cartago: a la busca d'un saber perdío |publicación=Byrsa: revista semestrale di arte, cultura y archeologia del mediterraneo punico |añu=2007 |númberu=1-2 (VI) |editorial=Polis expresse}}</ref> == Alfabetu == {{AP|Alfabetu feniciu}} [[Ficheru:Inscription punique Neapolis.JPG|thumb|Inscripción púnica topada en Nabeul ([[Tunicia]]). Recuerda consagración d'unos santuarios a [[Baal]] Hammon y [[Tanit]].]] Los fenicios fueron el inventores del [[alfabetu]]. L'alfabetu feniciu empezó como una serie d'[[ideograma|ideogrames]], un conxuntu de símbolos que representaben animales y oxetos. A estos ideogrames asignábase-yos un valor [[fonética|fonéticu]] d'alcuerdu al nome, n'idioma feniciu, del animal o oxetu representáu; esti alfabetu solo contenía [[consonante]]s, ventidós en total. Yera un sistema simple, lo que dexaba l'espardimientu de la conocencia y la cultura. Darréu, l'[[alfabetu feniciu]] foi adoptáu y modificáu polos griegos pa representar el so idioma. Los griegos tomaron delles lletres del alfabetu feniciu y diéron-yos valor de [[vocal]]; por cuenta de les diferencies llingüístiques ente dambos idiomes ([[griegu antiguu|griegu]] = [[Llingües indoeuropees|indoeuropéu]], [[idioma feniciu|feniciu]] = [[Llingües semítiques|semita]]) tamién camudaron la pronunciación de delles lletres, y amestaron dellos símbolos pa representar soníos inesistentes en feniciu. L'[[alfabetu llatín]] provién del alfabetu [[Alfabetu etruscu|etruscu]], que foi de la mesma una adautación del [[alfabetu griegu]]. Los [[hebreos]] tamién adoptaron l'alfabetu feniciu, anque dada la semeyanza de les sos llingües y la mutua influencia pola so cercanía xeográfica hubo una menor cambéu que polos griegos. L'alfabetu feniciu foi nuna o otra forma la base pa los alfabetos [[alfabetu llatín|llatín]], [[Alfabetu griegu|griegu]], [[alfabetu cirílicu|cirílicu]], [[alfabetu árabe|árabe]], y dellos estudiosos consideren que tamién dio orixe a los [[abugidas]] del subcontinente asiáticu. {| {{tablaguapa}} |+ '''Llista de grafemes''' |- ! Lletra | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician aleph.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician beth.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician gimel.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician daleth.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician he.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician waw.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician zayin.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician heth.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician teth.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician yodh.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician kaph.svg|20px]] |- ! Nome | align="center" valign="middle" | ''[[𐤀|ʾalp]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤁|bet]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤂|gaml]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤃|delt]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤄|he]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤅|wau]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤆|zai]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤇|ḥet]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤈|ṭet]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤉|yod]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤊|kap]]''<br /> |- ! Significáu | align="center" valign="middle" | ''güe''<br /> | align="center" valign="middle" | ''casa''<br /> | align="center" valign="middle" | ''camellu''<br /> | align="center" valign="middle" | ''puerta''<br /> | align="center" valign="middle" | ''ventana''<br /> | align="center" valign="middle" | ''anzuelu''<br /> | align="center" valign="middle" | ''arma''<br /> | align="center" valign="middle" | ''muriu''<br /> | align="center" valign="middle" | ''rueda''<br /> | align="center" valign="middle" | ''mano''<br /> | align="center" valign="middle" | ''palma (de mano)''<br /> |- ! Treslliteración | align="center" valign="middle" | ʾ<br /> | align="center" valign="middle" | b<br /> | align="center" valign="middle" | g<br /> | align="center" valign="middle" | d<br /> | align="center" valign="middle" | h<br /> | align="center" valign="middle" | w<br /> | align="center" valign="middle" | z<br /> | align="center" valign="middle" | ḥ<br /> | align="center" valign="middle" | ṭ<br /> | align="center" valign="middle" | y<br /> | align="center" valign="middle" | k<br /> |- ! Valor | align="center" valign="middle" | /ʔ/<br /> | align="center" valign="middle" | /b/<br /> | align="center" valign="middle" | /g/<br /> | align="center" valign="middle" | /d/<br /> | align="center" valign="middle" | /h/<br /> | align="center" valign="middle" | /w/<br /> | align="center" valign="middle" | /z/<br /> | align="center" valign="middle" | /ħ/<br /> | align="center" valign="middle" | /tˀ/ | align="center" valign="middle" | /j/<br /> | align="center" valign="middle" | /k/<br /> |- ! Unicode | align="center" valign="middle" | [[𐤀]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤁]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤂]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤃]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤄]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤅]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤆]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤇]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤈]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤉]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤊]]<br /> |- ! |- ! Lletra | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician lamedh.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician mem.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician nun.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician samekh.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician ayin.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician pe.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician sade.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician qoph.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician res.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician sin.svg|20px]] | align="center" valign="middle" | [[Ficheru:Phoenician taw.svg|20px]] |- ! Nome | align="center" valign="middle" | ''[[𐤋|lamd]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤌|mem]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤍|nun]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤎|semk]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤏|ʿain]]'' | align="center" valign="middle" | ''[[𐤐|pe]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤑|ṣade]]'' | align="center" valign="middle" | ''[[𐤒|qop]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤓|roš]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤔|šin]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''[[𐤕|tau]]''<br /> |- ! Significáu | align="center" valign="middle" | ''[[guiada]]''<br /> | align="center" valign="middle" | ''enagua''<br /> | align="center" valign="middle" | ''culiebra''<br /> | align="center" valign="middle" | ''pexe''<br /> | align="center" valign="middle" | ''güeyu''<br /> | align="center" valign="middle" | ''boca''<br /> | align="center" valign="middle" | ''cazar''<br /> | align="center" valign="middle" | ''monu''<br /> | align="center" valign="middle" | ''cabeza''<br /> | align="center" valign="middle" | ''diente''<br /> | align="center" valign="middle" | ''marca''<br /> |- ! Treslliteración | align="center" valign="middle" | l<br /> | align="center" valign="middle" | m<br /> | align="center" valign="middle" | n<br /> | align="center" valign="middle" | s<br /> | align="center" valign="middle" | ʿ<br /> | align="center" valign="middle" | p<br /> | align="center" valign="middle" | ṣ<br /> | align="center" valign="middle" | q<br /> | align="center" valign="middle" | r<br /> | align="center" valign="middle" | š<br /> | align="center" valign="middle" | t<br /> |- ! Valor | align="center" valign="middle" | /l/<br /> | align="center" valign="middle" | /m/<br /> | align="center" valign="middle" | /n/<br /> | align="center" valign="middle" | /s/<br /> | align="center" valign="middle" | /ʕ/<br /> | align="center" valign="middle" | /p/<br /> | align="center" valign="middle" | /sˀ/<br /> | align="center" valign="middle" | /q/<br /> | align="center" valign="middle" | /r/<br /> | align="center" valign="middle" | /ʃ/<br /> | align="center" valign="middle" | /t/<br /> |- ! Unicode | align="center" valign="middle" | [[𐤋]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤌]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤍]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤎]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤏]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤐]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤑]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤒]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤓]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤔]]<br /> | align="center" valign="middle" | [[𐤕]]<br /> |} == Relixón == {{AP|Mitoloxía fenicia|Relixón en Cartago}} [[Ficheru:Astarte Syriaca.jpg|thumb|''Astarté siriaca'', obra de [[Dante Gabriel Rossetti]] (1877).]] [[Ficheru:Baal thunderbolt Louvre AO15775.jpg|thumb|Baal ''tonante'', cercu topáu en [[Ugarit]].]] Los dioses adoraos polos fenicios varien d'una ciudá a otra. Asina'l panteón de [[Sidón]] difier del de [[Tiro]] o'l de [[Xipre]]. Ye más, delles divinidaes tán presentes d'una forma o otra na mayoría de les ciudaes significatives. Estes divinidaes son principalmente [[Astarté]], [[Baal]], [[Dagón]], [[Resef]] y [[Melkart]]. === Astarté === [[Astarté]] yera la principal diosa de [[Sidón]] y con presencia nes otres ciudaes fenicies. [[Astarté]] ye la diosa de la fecundidá, anque les sos carauterístiques y dependiendo de les ciudaes son distintes. Tamién ye adorada como diosa guerrera, de la caza o inclusive como patrona de los navegantes. Suel representase posada sobre un lleón y sosteniendo una flor de lotu y una culiebra. N'otres representaciones acentúa'l so calter como diosa de la fecundidá y apaez tocándose los senos o dando de mamar a dos neños. Asimilar n'otres cultures con nomes distintos como por casu l'[[Afrodita]] de los griegos, la [[Venus (mitoloxía)|Venus]] romana o la [[Isis]] exipcia. Cuntaba con abondosos santuarios en [[Sidón]] y [[Tiro]]. Ta documentáu un santuariu dedicáu a [[Astarté]] n'El Carambolo ([[Sevilla]]), fecháu nel sieglu VIII e.C. Astarté ye la reina del cielu a quien los cananitas quemaren inciensu na Biblia (Jeremías, 44). === Eshmún === [[Eshmún]] yera adoráu en [[Sidón]] y en [[Xipre]]. Asimilar a [[Apolo]] y a [[Esculapio]] como dios sanador. Cuntaba con dellos templos distribuyíos por tola mariña mediterránea, dende d'[[El Líbanu]] hasta [[España]]. Ente los templos destaca un gran santuariu pela rodiada de [[Sidón]] nun llugar onde brotaba una fonte, y el [[templu de Eshmún (Cartago)|Templu de Eshmún]] de la ciudá de [[Cartago]]. Nos rituales d'adoración a Eshmún realizábense abluciones y dances. Tamién se conoz qu'esistieron unos xuegos nel so honor y que'l vencedor ganaba una tela púrpura. === Baal === [[Baal]] (en [[idioma feniciu|feniciu]] 𐤁‏𐤏‏𐤋‏, {{IPA2|ba'ʕa el}}, «señor») yera una divinidá (posiblemente solar) de dellos pueblos asitiaos n'[[Asia Menor]] y la so influencia: fenicios, [[Cartago|cartaxineses]], [[Caldia|caldeos]], [[Historia de Babilonia|babilonios]], [[Sidón|sidonios]] y [[filisteos]]. El so significáu averar al d'amu o señor. Yera'l dios de l'agua y la guerra. Na [[Biblia]], Baal (בעל Ba'al) yera consideráu polos hebreos como unu de los falsos dioses, sicasí, ellos rindiéron-y cultu en delles ocasiones cuando s'alloñar de la so adoración a Yahvé. Foi adoráu polos fenicios como'l dios más importante del so panteón y amás tuvo una esposa llamada Baalit que se representaba como una muyer formosa. === Anat === [[Anat]] yera la esposa de Baal, yera al empar una diosa semita de la fertilidá y una nueva ya impetuosa diosa de la guerra, a quien se rellacionó cola diosa [[Hator]] exipcia y cola [[Atenea]] griega. Tamién foi venerada nel [[Antiguu Exiptu]].<ref>Blázquez, José María. [https://books.google.es/books?id=1plYuXhEw00C&lpg=PA137&dq=Reshef&pg=PA176#v=onepage&q&f=false ''Dioses, mitos y rituales de los semites occidentales na antigüedá'', páxs. 1176-177.]</ref> === Reshef === Dios de calter guerreru, dueñu de les calamidaes. Algamó nel [[Antiguu Exiptu]], a partir del [[Imperiu Nuevu d'Exiptu|Imperiu Nuevu]], una gran veneración cuando [[Amenofis II]] adoptar como xeniu proteutor, asimilándolo con [[Montu]], el dios exipciu de la guerra, y acomuñar a [[Astarté]].<ref>Blázquez, José María. [https://books.google.es/books?id=1plYuXhEw00C&lpg=PA137&dq=Reshef&pg=PA135#v=onepage&q&f=false ''Dioses, mitos y rituales de los semites occidentales na antigüedá'', p. 135.]</ref> === Chusor === Consideráu como'l primeru de los navegantes de la humanidá, los fenicios creíen qu'esti dios construyera'l palaciu de Baal, considérase-y tamién el descubridor de la pesca y de les construcciones navales, amás de ser el dios de ferreros y armeros. === Hadad === Dios del aire, de la nube, los rescamplos, l'agua y el vientu. Según les creencies de los marineros fenicios, la so voz sonaba nes nubes. === Melkart === N'orixe, [[Melkart]] foi una divinidá fenicia de la ciudá de [[Tiro]], siendo la forma fenicia del dios [[Baal]]. Originariamente yera un dios agrícola, del campu, la vexetación, la fecundidá y la primavera, polo que'l so ritual entendía una serie de ritos de muerte y resurreición cíclicos añales, coincidentes coles estaciones del añu; Sicasí, tamién yera una deidá marina, pos yera una divinidá de calter [[sincretismu|sincréticu]]. Pasó depués a ser consideráu «rei de la ciudá», que ye'l significáu [[etimoloxía|etimolóxicu]] del so nome (''melk'', «rei»; ''qart'', «ciudá»), y como patronu de la ciudá de Tiro, tresformóse tamién en dios de la [[colonización]] y de la proteición de la navegación. Los [[Tirio|tirios]] consideráben-y el guía de los sos viaxes marítimos y esploraciones, de cuenta que-y consagraron el templu fundáu coles mesmes que la ciudá de Cádiz nel otru estremu de la islla mayor, onde güei s'atopa'l [[castru de Sancti Petri]] y nel que, según la lleenda, [[Aníbal]] fixo'l xuramentu d'odiu eternu a los romanos antes de colar escontra [[Sagunto]] y empecipiar la [[segunda guerra púnica]]. Anque tamién se dicía que lo fixo siendo un neñu en [[Cartago]]. Foi conocíu na antigüedá como'l santuariu d'[[Heracles]] o [[Templu de Hércules Gaditano|Heraclión]]. El llugar onde foi asitiáu'l templu inicial en Cádiz, cerca del [[estrechu de Xibraltar]], fomentó la lleenda de la separación de les [[Columnes de Hércules]], en principiu llamaes ''Columnes de Melkart'' polos fenicios, más tarde ''Columnes de Heracles'' polos [[Antigua Grecia|griegos]] hasta l'actual nome romanu. Atribuyíase-y la civilización de les tribus selvaxes de les mariñes alloñaes, la fundación de les colonies fenicies y l'introducción de la llei y l'orde ente los homes. En diversos restos arqueolóxicos, ente los que destaquen les monedes, represéntase-y de cutiu acaballando nun [[hipocampu (mitoloxía)|hipocampu]]. Na dómina tardida de la civilización fenicia, tamién se-y consideraba'l dios del Sol que s'atopaba n'unión con Baal y [[Moloch]], les fuercies malinu y benignu del cielu, respeutivamente. Alloñaba la hostilidá ente dambos y por tanto, amenorgaba l'efeutu de la reblaneda solar y de los fríos ivernizos. Ye por ello que nel so altar tenía d'haber un fueu perenne. Acaldía siguía a tornar [[Astarté]] hasta qu'él la atopaba nun puntu remotu d'[[Occidente]] y se esposaron. Matrimoniu que traxo la perdición de la diosa y tresformar na duce Ashera. Los griegos llamábenlu [[Melicertes]] y comparábenlu con Heracles, polos atributos guerreros que-y caracterizaben. === Bes === {{AP|Bes}} Dios proteutor de la infancia,<ref name=almagro>[[ Almagro Gorbea, Martín]] y Mariano Torres Ortiz. [https://books.google.es/books?id=jwNSwpft74IC&pg=PA328&dq=Fenicia+Bes&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjO7b6HrZHNAhWGnBoKHckdAYMQ6AEIKTAD#v=onepage&q=Fenicia%20Bes&f=false ''La escultura fenicia en Hispania'', páx. 328. Real Academia de la Historia, 2010.] En Google Books. Consultáu'l 5 de xunu de 2016.</ref> la vida y la casa importáu dende Exiptu.<ref>Martínez Hahnmüller, Víctor. [https://books.google.es/books?id=HUyJBAAAQBAJ&pg=PA139&dq=Fenicia+Bes&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjO7b6HrZHNAhWGnBoKHckdAYMQ6AEIJDAC#v=onepage&q=Fenicia%20Bes&f=false ''Baria: La conquista romana de Baria. II'', páx. 139. Universidá Almería, 2012.] En Google Books. Consultáu'l 5 de xunu de 2016.</ref> Consideráu dios tutelar d'[[Eivissa]].<ref name=almagro/> === Dagón === Méntase-y na Biblia, cuando fala del dios Dagón al que rindieron cultu nel templu de Asdot (I Samuel 5, 1-7), o ocupando'l so templu como baños públicos. Ye posible que realmente'l nome utilizárase pa denominar a tres dioses distintos: un ''Ben Dagón'', qu'apaez nos primeros testos ugaríticos en llucha contra'l dios [[Baal]]; un segundu ''Dagan'', dios sumeriu de la fertilidá, veneráu por tol Oriente Antiguu; y, a lo último, en Fenicia, ''Dagón'', un dios marín, un ser a medies home y pez. El posible tracamundiu puede ser aniciada por una etimoloxía dudosa. La pallabra caldea '''dagan''' traducir por 'granu', 'trigu' o 'grana' y si derivar del hebréu antiguu dag, significa 'pez'. Acordies cola interpretación que se cree más probable, Dagón yera descritu con cara y manes, y una parte del so cuerpu yera paecida a un pexe, "el tueru de Dagón" (versículu 5). Del testu recibíu de los Setenta paez que tamién tenía pies, anque la edición Swete da a esti puntu una llectura distinta. Na traducción griega esta frase amosar coles carauterístiques de tener un aspeutu de rellumu pulíu. La descripción de la Biblia coincide cola que puede trate nes monedes de delles ciudaes, filistees o fenicies; na mayoría d'elles Dagón represéntase como una figura compuesta, la parte cimera del cuerpu ye humana, y l'inferior ye de pez. D'ello paez deducise que Dagón yera un dios pexe, fechu que nun sospriende no más mínimo, yá que paez ser la deidá principal de ciudaes marítimes, tales como, Asdod, Gaza (los llugares orixinales supónse que tán soterraos so les dunes de sable que cuerren a lo llargo de la vera), Ascalón, y Arvad. Nos monumentos, y tamién probablemente nel cultu popular, Dagón ta acomuñáu dacuando con una deidá fema tamién mediu pexe, Derceto o Atargatis, de cutiu identificaes como Astarté. Dellos especialistes, sicasí, nun dan valor a estos datos, y consideren que Dagón yera'l dios de l'agricultura. La so opinión ta basada na siguiente afirmación filu bíblica: "Dagón, esto ye, espiga ' [la pallabra hebrea pa espiga ye dagan]. "Dagón, dempués d'afayar el trigu y l'aráu, foi llamáu Zeus del aráu" (2, 16). El mesmu escritor diznos (n'Eusebio, Prep. Evang. 1, 6) que, según una lleenda fenicia antigua, Dagón yera unu de los cuatro fíos nacíos del matrimoniu de Anú, el señor de cielu, cola so hermana, la tierra. Ye más, nun sellu que tien ciertes señales simbóliques hai una provisión de trigu, puede lleese escritu en calteres fenicios el nome de Baal-Dagón pero non la imaxe d'un pexe. Ye posible cuestionar si estos argumentos tienen más valor que los que sofiten la otra opinión; pa quien acepten la interpretación etimolóxica filu bíblica'l posible error ye por cuenta de una equivocación nel nome. Tamién pudiera almitise que nel intre del tiempu, a lo llargo de la vera mediterránea, desenvolvióse una concepción y representación doble de Dagón como resultáu de la supuesta doble derivación del nome. Tolos estudiosos tán d'alcuerdu en que tanto'l nome como'l cultu de Dagón importar de Babilonia. Les [[cartes de Amarna]] (ca. [[sieglu XV e.C.|1480]]-1450 e.C. ), qué apurrieron los nomes de Yamir-Dagan y Dagan-takala, gobernantes de Ascalón, dan testimoniu de l'antigüedá del cultu a Dagón ente los habitantes de Palestina. Sabemos pola Biblia que la deidá tenía templos en Gaza (Xueces, 16, 21, 23) y Asdod (I Samuel 5, 1-7); Suponemos qu'esistieron estanques igualmente n'otres ciudaes filistees. El cultu a Dagón paez que s'estendiera inclusive más allá de les llendes de la so confederación. El testimoniu de los monumentos ye positivu pa la ciudá fenicia de Arvad; entá más, el Llibru de Josué menta dos pueblos llamaos Bét Dagón, unu nel territoriu de Xudá (Josué 15, 41), y l'otru na frontera de Aser (Josué 19, 27); Josefo tamién fala d'un Dagón "más allá de Xericó" (Antiq. Jud., XIII, 8, 1; De Bel. Jud. I, 2, 3): toos estos nomes son anteriores a la conquista israelita, y, nun siendo que los derivemos de dagan, dan testimoniu d'a un ampliu espardimientu del cultu de Dagón a lo llargo de Palestina. Esti cultu caltúvose, a lo menos en ciertes ciudaes filistees, hasta los últimos sieglos e.C. Este yera'l casu de Asdod; el templu de Dagón que taba ellí foi quemáu por Judas Macabéu (l Mac.10, 84; 11, 4). Al contrariu de los Baales que, ente los cananitas, yera deidaes esencialmente locales, Dagón paez que yera consideráu polos filisteos como un dios nacional (I Cróniques 10, 10). A él atribuyeron el so ésitu na guerra; diéron-y gracies con grandes sacrificios, ante él se regocijaron pola captura de Sanson (Xueces 16, 23); al so templu llevaron los trofeos de les sos victories, l'Arca (I Samuel 5, 1, 2), l'armadura, y la cabeza de Saúl (1 Samuel 31, 9, 10; I Cróniques 10, 10). Un baxorrelieve de bronce de trabayu asiriu feniciu tamién suxuriría que Dagón tenía una función prominente nes doctrines de la muerte y la vida futura. Avera del ritual del so cultu, poco puede recoyese o de los documentos o de la Escritura. Los alcuerdos detallaos pa devolver l'Arca (1 Samuel 5; 6) pueden tar inspiraos más poles circunstancies que por cualesquier ceremonia del cultu a Dagón. Solo conocemos polos autores antiguos que, por razones relixoses, la mayoría de los sirios abstener de comer peces, una práutica qu'unu inclinar a rellacionar col cultu d'un dios pez. === Paam === El significáu de Paam nun ye otru que «[[falu]]» y n'honor a él realizaba la prostitución ritual, bien corriente ente los fenicios y otres cultures antigües, que se llevaba a cabu con fines profilácticos. === Moloch === [[Moloch]] yera'l dios supremu y proteutor de la ciudá de [[Cartago]]. Los navegantes fenicios esportaron, al traviés del comerciu, los cultos a dellos dioses representaos como deidaes-[[toru (mitoloxía)|toru]]: el dios [[El]], al dios [[Baal]] y sobremanera, al sanguinario dios [[Moloch]]. La estatua de Moloch representar con cuerpu d'home y cabeza de toru con cuernos. Cada añu zarrábense dientro nuevos que se-y ufiertaben como sacrificiu y quemar.<ref>[[Diodoro Sículo]], 20. 14; [[Plutarcu]], ''De Re Superstitiones'' 171</ref> Moloch apaez mentáu delles vegaes na [[Biblia]], rellacionáu con sacrificios infantiles.<ref>{{Harv |Llidó i Herrero|1999| p=| sp = sí}}, [https://books.google.es/books?id=hcV1OGp_IY4C&lpg=PP1&pg=PA255#v=onepage&q&f=false p. 255]</ref><ref>''Primer Llibru de los Reis'' 11.7; ''[[Llevíticu]]'' 18.21</ref> == Ver tamién == * [[Agricultura en Mesopotamia]] * [[Cartago]] * [[Circunnavegación fenicia d'África]] * [[Arte fenicio]] * [[Templu de Eshmún]] * [[Malaka]] * [[Gádir|Gadir]] * [[Adra]] * [[Antigua Grecia]] * [[Tartessos]] * [[Xacimientu arqueolóxicu de Doña Blanca]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * Aubet, M. Y.: ''Tiro y les colonies fenicies d'Occidente'', Barcelona, 1987. * Belmonte Marín, Juan Antonio: ''Cuatro estudio sobre los dominios territoriales de les ciudaes estáu fenicies'', Bellaterra, 2003. * Blázquez, José María: ''Historia d'Oriente antiguu''. Madrid: Cátedra, 1992. * Corzu, Ramón: ''Los fenicios, señores del mar''. Madrid: Información y Revistes, 1988. * Frankenstein, Susan: ''Arqueoloxía del colonialismu: l'impautu feniciu y griegu nel sur''. Barcelona: Grijalbo - Mondadori, 1997. * García y Bellido, Antonio: ''Fenicios y cartaxineses n'Occidente''. Madrid, 1942. * Gras M., P. Rouillard, J. Teixidor: ''L'univers phénicien''. París: Hachette, 1995. * Herm Gerhard: ''Fenicios, l'imperiu de la púrpura na antigüedá''. Barcelona: Destín, 1976. * {{cita llibru |apellíos= Llidó i Herrero |nome= Joan |títulu= Huella del espíritu na prehistoria castellonense |url= https://books.google.es/books?id=hcV1OGp_IY4C&printsec=frontcover&source=gbs_atb#v=onepage&q&f=false |añu= 1999 |editorial= Universitat Jaume I |isbn= 9788480212632}} * Martín, J. A.: ''Catálogu documental de Los Fenicios n'Andalucía''. Xunta d'Andalucía, 1995. * Penela, J. R.: ''Elissa, la Colorada''. Barcelona: edición personal, 2006. * Prado Martínez, Fernando: ''Los fenicios, del monte El Líbanu a les Columnes de Hércules''. España: Marcial Pons, 2007. * [[Jean-Pierre Thiollet|Thiollet, J-P.]]: ''Je m'appelle Byblos''. París: H. & D., 2005. * Tsirkin, J. B.: ''The phoenician civilization in roman Spain'', Gerión 3, 1985, páxs. 245-270. == Enllaces esternos == {{Commonscat|Phoenicia}} * [https://web.archive.org/web/20060922024802/http://www.ucm.es/info/antigua/cefyp.htm Centru d'Estudios Fenicios y Púnicos] * [http://phoenicia.org/ ''Enciclopedia Phoenicia''.] * [https://web.archive.org/web/20080304020010/http://www.gibralfaro.uma.es/maprovincia/pag_1299.htm «Los fenicios en Vélez-Málaga».] {{Tradubot|Fenicia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Fenicia|Fenicia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 16nn5x2g170bqe7e29ub6ppda4pd455 0 94722 3709548 3571066 2022-08-19T06:36:24Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Mad Men}} {{serie de televisión}} '''''Mad Men''''' ye una serie de televisión d'Estaos Xuníos, perteneciente al xéneru de drama [[cine históricu#Series históriques en televisión|de dómina]], creada y [[productor executivu|producida]] por [[Matthew Weiner]]. La serie estrenó'l 19 de xunetu de 2007, nel [[televisión per cable|canal de cable]] [[AMC (canal de televisión)|AMC]], y foi producida por [[Lionsgate Television]]. Duró siete temporaes y 92 episodios, siendo emitíu'l postreru'l 17 de mayu de 2015. ''Mad Men'' ta asitiada nos [[años 1960]], primeramente na ficticia [[axencia de publicidá]] Sterling Cooper, na [[Avenida Madison]], [[Nueva York]], y más tarde na apocayá creada empresa de Sterling Cooper Draper Pryce (más tarde Sterling Cooper & Partners) asitiada, a dos aveníes de distancia, nel edificiu Time-Life, na [[Sesta Avenida (Manhattan)|Avenida de les Amériques]] (Sesta Avenida) 1271. Según el pilotu de la serie, el términu ''mad men'' procede del [[xíriga]] acuñáu na [[década de 1950]] polos publicistes que trabayaben en Madison Avenue pa referise a sigo mesmos. El puntu central de la serie ye [[Don Draper]] ([[Jon Hamm]]), direutor creativu de Sterling Cooper y sociu fundador de Sterling Cooper Draper Pryce (más tarde Sterling Cooper & Partners), y la xente que forma parte de la so vida, tantu dientro como fora de la oficina. La trama centrar nel negociu de les axencies, según na vida privada de los personaxes, y descríbense los cambeos d'humor y les costumes sociales de los Estaos Xuníos na década de 1960. ''Mad Men'' recibió l'aclamación de la crítica, sobremanera pola so autenticidá histórica, estilu visual, diseñu de vestuariu, actuación, guión y direición, y ganó numberosos premios, ente ellos quince [[Premios Primetime Emmy|premios Emmy]] y cuatro [[Premiu Globu d'Oru|Globu d'Oru]]. Ye la primer serie de cable básicu en ganar el premiu [[Primetime Emmy a la meyor serie dramática|Emmy a la meyor serie dramática]], y ganar en caúna de los sos primeres cuatro temporaes en 2008, 2009, 2010 y 2011.<ref>{{cita noticia| autor=Joyce Eng | títulu=Kristin Chenoweth, Jon Cryer Win First Emmys | url= http://www.tvguide.com/News/Kristin-Chenoweth-Jon-1009931.aspx | obra=TVGuide.com | fecha=20 de setiembre de 2009 | fechaaccesu=20 de setiembre de 2009}}</ref> En 2013, ''[[TV Guide]]'' nomar el sestu meyor drama de tolos tiempos,<ref>{{cita publicación|autor=Roush, Matt |fecha=25 de febreru de 2013 |títulu=Showstoppers: The 60 Greatest Drames of All Time |obra=[[TV Guide]] |páxines=16–17}}</ref> y la [[Writers Guild Asociation]] asitiar nel puestu númberu 7 nel top "Les 101 series meyor escrites de la historia de la TV".<ref>{{cita web|url=http://www.deadline.com/2013/06/wgas-101-best-written-tv-series-of-all-time-complete-list/ |títulu='101 Best Written TV Series Of All Time' From WGA/TV Guide: Complete List |editorial=Deadline.com |fecha=2 de xunu de 2013 |fechaaccesu=3 de xunu de 2013}}</ref> == Sinopsis == Don Draper ([[Jon Hamm]]) ye unu de los meyores publicistes del [[Nueva York]] de [[Década de 1960|los 60]]. Ta casáu con Betty ([[January Jones]]), cola que ye padre de trés neños, y trabaya pa l'axencia ''Sterling Cooper''. Ésta ye la so historia. == Repartu == {| class="wikitable sortable" !Personaxe||Actor||Descripción |- |'''Donald Draper'''||[[Jon Hamm]]||Direutor creativu y sociu de ''Sterling, Cooper, Draper & Pryce''. Realmente llámase Dick Whitman, yá que suplantó al verdaderu Don Draper na Guerra de Corea pa poder volver a casa anticipadamente y fuxir de la [[guerra de Corea]]. Don creció nel campu baxo tutélalo del so padre y la so esposa (Don foi'l fíu bastardu del so padre con una prostituta, que morrió nel partu) y tres la muerte d'ésti pol coz d'un caballu cuando Don entá yera pequeñu, la so madrasca casóse con otru home al que Don nunca vio como a un padre. Mientres los trés primeres temporaes ta casáu con Betty Draper, cola que tien trés fíos y a la que ye infiel con numberoses muyeres a lo llargo del so matrimoniu. |} === ''Sterling, Cooper, Draper & Pryce'' === {| class="wikitable sortable" !Personaxe||Actor||Descripción |- |'''''Peggy'' Olson'''||[[Elisabeth Moss]]||En siendo secretaria de Don Draper, foi xubida a creativa por méritos propios. Tien un fíu col so compañeru Pete Campbell, tres una aventura pasaxera, que apurre discretamente n'adopción. Vien de una familia conservadora y bien católica. |- |'''Peter Dyckman Campbell'''||[[Vincent Kartheiser]]||Executivu de cuentes que ta casáu, anque tuvo un fíu cola que fuera'l so amante ''Peggy''. Na cuarta temporada tuvo al so segundu fíu, esta vegada cola so esposa Trudy. Ye un inconformista rellaciones públiques, bien dau a los convencionalismos sociales y, a pesar del so calter bonable, azorrona lo meyor que puede'l nun tener escesivos escupulicios profesionales. |- |'''Joan Holloway'''||[[Christina Hendricks]]||Xefa de secretaries que foi amante de Roger, del cual quedó embarazada; él propúnxo-y albortar pero ella finalmente decidió tener al so fíu. Casóse con un ciruxanu que se cola a la [[guerra de Vietnam]]. Joan ye'l paradigma de muyer curiosa pa cualquier home. Amás de destacar pola so guapura, ye una eficiente organizadora del trabayu na Axencia y la mayoría de los asuntos delicaos pasen pol so discretu criteriu pa ser resueltos. |- |'''Roger Sterling'''||[[John Slattery]]||Sociu fundador de ''Sterling, Cooper, Draper & Pryce''. Ye amigu de Don, anque esa amistá sufre dellos altibaxos a lo llargo de la serie. Tuvo una rellación oculta con Joan por enforma tiempu. Dexa a la so muyer por Jane, una antigua secretaria de Don, anque más tarde tamién decide dexala. Roger ye un muyeriegu, daqué misóxinu en ciertos momentos, bebedor compulsivu y amigu de les comodidaes que la so estatus social brínda-y. El so trabayu más destacáu son los contactos empresariales a altu nivel, que pon al serviciu de l'axencia. |- |'''Salvatore Romanu'''||[[Bryan Batt]]||Direutor d'arte y homosexual reprimíu que se casa con Kitty, una telefonista de la empresa. En refugando les insinuaciones d'un importante veceru, ésti prime por que lo echen de la empresa. |- |'''Paul Kinsey'''||[[Michael Gladis]]||Creativu que tien una rellación con Sheila, una muyer afroamericana. Dexó de trabayar pa Sterling & Cooper cuando la empresa foi absorbida, poro, nunca foi parte de la nueva compañía que la asocedió, SCDP. |- |'''Kenneth Cosgrove'''||[[Aaron Staton]]||Executivu de cuentes y escritor aficionáu de rellatos en revistes lliteraries de [[ciencia ficción]] que, a la fin de la cuarta temporada, comprométese. Anque nun forma parte del grupu que termina creando SCDP, contratar al cabu d'un tiempu. Por motivos profesionales, Kenneth termina faciendo creer a toos qu'abandonó la escritura ''amateur'' camudando a cencielles de pseudónimu. |- |'''Harry Crane'''||[[Rich Sommer]]|| Planificador de Medios que más tarde se convirtió en Direutor del Departamentu de Televisión. |- | '''Herman "Duck" Phillips'''||[[Mark Moses]]||Xefe de cuentes, divorciáu y alcohólicu. Odia a Don. |- |'''Bertram Cooper'''||[[Robert Morse]]|| Sociu fundador de ''Sterling & Cooper'' y de ''Sterling, Cooper, Draper & Pryce''. Gústa-y l'arte asiático y [[Ayn Rand]]. |- | '''Lane Pryce'''||[[Jared Harris]]||Direutor financieru y sociu fundador de ''Sterling, Cooper, Draper & Pryce''. Ye británicu, ta casáu y dixébrase de la so muyer mientres un tiempu porque-y gusta más vivir y trabayar en Nueva York qu'en Londres. |- |'''Frederick C. Rumsen'''||[[Joel Murray]]||Viejo creativu de ''Sterling Cooper'' al que-y dan una excedencia de seis meses polos sos problemes col alcohol. Ye de los primeres en ver el potencial de Peggy. |- |'''Jane Sterling Siegel'''||[[Peyton List (actriz nacida en 1986)|Peyton List]]||Secretaria de Don que se casa con Roger, 22 años mayor qu'ella. |} === Familia === {| class="wikitable sortable" !Personaxe||Actor||Descripción |- |'''Elizabeth "Betty" Francis'''||[[January Jones]]||Ex esposa de Don Draper y madre de Sally, Bobby y Eugene Scott. Conoció a Don trabayando como modelu y pocu dempués casóse con él. Ama de casa neurótica ya insatisfecha, acaba siéndo-y infiel con un políticu local llamáu Henry Francis, con quien termina casándose. La rellación ente Betty y los sos fíos ye bastante complicada, sobremanera con Sally. |- |'''Megan Calvet'''||[[Jessica Paré]]||Secretaria de Don, d'orixe francu-canadiense y la so segunda muyer, con 26 años d'edá. Megan ye una muyer apasionada, senciella y daqué inocente. La so verdadera vocación, y la razón pola que llegó a Nueva York, ye la interpretación actoral. |- |'''Sally Beth Draper'''||[[Kiernan Shipka]]||Fía mayor de Don y Betty. Nes primeres temporaes apenes apaez y va ganando importancia mientres la tercer temporada, según avérase a l'adolescencia. A la so madre nun lu gusta'l so amistá platónica con un mozu de nueve años, Glen. Tres el divorciu de los sos padres tien munchos problemes cola so madre y quier dise a vivir col so padre. Sally taba bien xunida al so güelu maternu Gene y, tres la so muerte, queda bien afeutada. |- |'''Bobby Draper'''||Maxwell Huckabee, Aaron Hart, [[Jared S. Gilmore]] y [[Mason Val Cotton]]|| Ye'l fíu de Don y Betty. Ye trés años menor que Sally. |- |'''Eugene Scott Draper'''||-||Fíu pequeñu de Don y Betty, que naz pocu antes del divorciu de los sos padres. El so nome de pila deber al so güelu, que finó unos díes antes de la so nacencia. |- |'''Archie Whitman'''||[[Joseph Culp]]||Padre de Don. Apaez frecuentemente nes alcordances de Don y morrió pol coz d'un caballu cuando él yera un neñu. |- |'''Anna Draper'''||[[Melinda Page Hamilton]]||Vilba del verdaderu Don Draper que termina faciéndose amiga y confidente del protagonista, quien la caltién económicamente. |- |'''Henry Francis'''||[[Christopher Stanley]]||Ye'l Direutor de rellaciones públiques del Gobernador de [[Nueva York]] Nelson Rockefeller. Betty conocer nuna fiesta y pide la so ayuda pa sacar alantre un proyeutu cívicu. La so rellación personal va espolletando, ante la falta de conexón ente Betty y Don. Finalmente cásase con ella y dambos viven na casa que Betty antes compartía con Don. A la fin de la cuarta temporada dambos camúdense colos neños a una nueva casa en Rye. |} === Otros === {| class="wikitable sortable" !Personaxe||Actor||Descripción |- |'''Francine Hanson'''||[[Anne Dudek]]||Amiga de Betty que suel dir a la casa de los Draper a parolar con ella sobre los vecinos. El so home ye-y infiel y ella a él. |- |'''Helen Bishop'''||[[Darby Stanchfield]]||Vecina de Don que ta divorciada y ye madre d'un neñu de 9 años llamáu Glen. El so fíu, precisamente, namorar de Betty y más tarde entabla una amistá con Sally Draper. Nun se lleva bien con Betty ya inclusive prohibe al so fíu que fale con ella. |- |'''Carla'''||[[Deborah Lacey]]||Ye la ñeñera afroamericana de los neños Draper. Na cuarta temporada Betty despidir al afayar que dexó a Glen Bishop ver a Sally. |- |'''Midge Daniels'''||[[Rosemarie DeWitt]]||Ilustradora [[beatnik]]. Amante de Don. |- |'''Rachel Menken'''||[[Maggie Siff]]||Empresaria xudía y amiga de Don. |- |'''Bobbie Barrett'''||[[Melinda McGraw]]||Representante del so home Jimmy y amigu de Don. |- |'''Jimmy Barrett'''||[[Patrick Fischler]]||Comediante. |- |'''John Gill'''||[[Colin Hanks]]||Mozu cura católicu, que ye amigu de Peggy y la so familia. |- |'''''Trudy'' Campbell'''||[[Alison Brie]]||Muyer de Pete. Tien dificultaes pa quedar embarazada, pero termina dando a lluz una neña na cuarta temporada. Ye l'ama de casa perfecta y participa de les cualidaes sociales del so home. |} == Episodios == {{AP|Episodios de Mad Men}} {| {{tablaguapa}} border="1" |- !Temporada!!Episodios !!Primer capítulu!!Capítulu final |- |Temporada 1 || 13 || 19 de xunetu de 2007 || 18 d'ochobre de 2007 |- |Temporada 2 || 13 || 27 de xunetu de 2008 || 26 d'ochobre de 2008 |- |Temporada 3 || 13 || 16 d'agostu de 2009 || 8 de payares de 2009 |- |Temporada 4 || 13 || 25 de xunetu de 2010 || 17 d'ochobre de 2010 |- |Temporada 5 || 13 || 25 de marzu de 2012 || 10 de xunu de 2012 |- |Temporada 6 || 13 || 7 d'abril de 2013 || 23 de xunu de 2013 |- |Temporada 7 (Parte I) || 7 || 14 d'abril de 2014 || 25 de mayu de 2014 |- |Temporada 7 (Parte II) || 7 || 5 d'abril de 2015 || 17 de mayu de 2015 |} == Temes y motivos == ''Mad Men'' representa sectores de la sociedá estauxunidense y la cultura de la década de 1960, y destaquen el [[tabaquismu]], el [[machismu]], el [[sexismu]], el [[feminismu]], l'acoso sexual llaboral, el [[alcoholismu]], el [[adulteriu]], la [[homofobia]], la [[misoxinia]] y el [[racismu]].<ref name="making">{{cita videu| persona=Matthew Weiner, et al. | url = http://www.amctv.com/mad-men/videos/the-making-of-mad-men-part-1 | títulu = The Making of Mad Men | editorial=AMC | mediu= Documental|añu=2007 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.amctv.com/mad-men/videos/the-making-of-mad-men-part-1|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="nyreview">{{cita noticia| apellíos=Stanley | nome=Alessandra | títulu=Smoking, Drinking, Cheating and Selling | obra=New York Times | fecha=19 de xunetu de 2007 | url=http://www.nytimes.com/2007/07/19/arts/television/19stan.html | fechaaccesu=21 de xunetu de 2007 }}</ref> Les temes de l'[[alienación]], la [[movilidá social]] y la [[crueldá]] tamién sofiten el tonu de la serie. [[MSNBC]] señaló que la serie "na so mayoría permanez desconectada del mundu esterior, polo que la política y los enclinos culturales de la dómina ilústrense al traviés de les persones y les sos vides, y non amplios argumentos".<ref name="Characters Soften Themes ">{{cita web| url=http://today.msnbc.msn.com/id/32362041/ns/today-entertainment/t/mad-men-characters-soften-difficult-themes/#.Tzr0j_nhdcc | títulu='Mad Men' characters soften difficult themes | editorial=MSNBC | fecha=12 d'agostu de 2009 | fechaaccesu=14 de febreru de 2012 | autor=Denhart, Andy}}</ref> N'efeutu, los fenómenos históricu y social más famosos son trataos solo de forma indireuta, tanxencial y alusiva, nun son de nenguna manera indispensables o constituyentes de la exa dramática. El creador de la serie, Matthew Weiner, describir como [[ciencia ficción]] nel pasáu yá que, según la ciencia ficción usa un mundu futuru pa tratar temes que nos esmolecen anguaño, ''Mad Men'' utiliza'l pasáu pa tratar temes que nos esmolecen güei que nun aldericamos abiertamente.<ref name="Science Fiction">{{cita web| url=http://www.alternet.org/movies/60278/new_%22mad_men%22_tv_show_uses_the_past_to_reveal_racism_and_sexism_of_today/ | títulu=New 'Mad Men' TV Show to reveal Racism and Sexism of Today | editorial=Alternet.org | fecha=24 d'agostu de 2007 | fechaaccesu=14 de febreru de 2012 | autor=Heidkamp, Bernie}}</ref> === Adulteriu y sexismu === ''Mad Men'' animó a muncho discutiniu sobre'l xéneru. El programa presenta una subcultura na que los homes, munchos de los cualos tán comprometíos o casaos, con frecuencia tienen [[rellaciones sexuales]] con otres muyeres. La mayoría de los personaxes masculinos practiquen el [[adulteriu]].<ref name="A for Adultery ">{{cita web| url=http://www.ew.com/ew/gallery/0,,20395708_20412953_20829425,00.html | títulu=Mad Men Explained: A – Adultery | editorial=EW | fecha=17 d'ochobre de 2010 | fechaaccesu=14 de febreru de 2012 | autor=Schwartz, Missy}}</ref> Marie Wilson, nun artículu d'opinión en ''[[The Washington Post]]'', dixo que "ye difícil y doliosu ver la forma en que les muyeres y los homes tratar ente sigo y col poder. Ye doliosu porque esti comportamientu nun ta tan alloñáu nel nuesu pasáu como nos gustaría pensar. Les nueses fíes de cutio reciben los mensaxes de que'l poder llega al traviés de los homes poderosos. Y, por desgracia, ser guapa sigue siendo una cualidá que puede faete llegar a la escalera - anque aun así non te va llevar al visu".<ref name="Sexism Hurts">{{cita web | url=http://views.washingtonpost.com/leadership/panelists/2010/10/sexism-in-mad-men--what-has-and-hasnt-changed.html | títulu=Sexism in Mad Men: What Has and Hasn't Changed | editorial=The Washington Post | fecha=19 d'ochobre de 2010 | fechaaccesu=14 de febreru de 2012 | autor=Wilson, Marie}}</ref> El diariu ''[[Los Angeles Times]]'' dixo que "el sexismusobremanera, ye casi afogadizu, y pa nada prestáu de ver. Pero ye la fuercia cola que lluchen los personaxes femeninos más irresistibles, y l'oposición que los define. La interacción cola [[misoxinia]] cotidiana y condescendencia, dan propósitu y forma a los personaxes".<ref name="latimes2">{{cita web| url=http://articles.latimes.com/2011/oct/10/opinion/la-oe-rodriguez-mad-men-20111010 | títulu=The 'Mad Men' Mystique | editorial=The TIMAR | fecha=10 d'ochobre de 2011 | fechaaccesu=14 de febreru de 2012 | autor=Rodríguez, Gregory}}</ref> En ''Salon'', Nelle Engoron esplicó que, magar ''Mad Men'' paez allumar les cuestiones de xéneru, los sos personaxes masculinos tienen dexáu dise "de rositas" pol so consumu d'alcohol y l'adulteriu, ente que los personaxes femeninos infieles de cutiu son castigaos.<ref name="salon">{{cita noticia| apellíos=Engoron | nome=Nelle | títulu=Why Mad Men is bad for women | fecha=23 de xunetu de 2010 | obra=Salon | url=http://www.salon.com/2010/07/23/mad_men_bad_for_women/ | fechaaccesu=14 de payares de 2010 }}</ref> Un columnista de ''Mrs.'', Aviva Dove-Viebahn sostién que "''Mad Men'' toma la llinia ente una semeya matizada de cómo'l sexismu y el derechu patriarcal moldien la vida, les carreres y les interacciones sociales na década de 1960 (y, por estensión, na actualidá) y una representación glorificada del “azogosu mundu machista de la publicidá na década de 1960 y tou lo que vien con él”".<ref>{{cita web|url=http://msmagazine.com/blog/blog/2010/07/26/1964-is-it-a-new-age-for-the-women-of-mad-men/ |títulu=1964: Is It a New Age for the Women of Mad Men? |editorial=Msmagazine.com |fecha=26 de xunetu de 2010|fechaaccesu=20 de marzu de 2011}}</ref> Melissa Witkowski sostuvo, en ''[[The Guardian]]'', que l'ascensu de Peggy foi estropiáu porque'l programa "implica claramente que nenguna muyer fuera dalguna vegada una redactora en Sterling Cooper antes de Peggy, pero les circunstancies de la so promoción impliquen qu'esto se debió a que nenguna muyer demostrara talentu frente a un home enantes", señalando que'l camín profesional de Peggy tenía poca paecencia coles histories de muyeres esitoses en publicidá mientres la dómina, tales como Mary Wells Lawrence y Jean Wade Rindlaub.<ref name="witkowski1">{{cita noticia| apellíos=Witkowski | nome=Melissa | títulu=It's still a Mad Men world | fecha=2 de febreru de 2010 | obra=The Guardian | url=http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2010/feb/01/mad-men-women-racism | fechaaccesu=23 d'agostu de 2011}}</ref> === Alcoholismu === ''[[ABC News]]'' señaló que, "como'l marcu temporal de la serie progresó na década de 1960, el creador de la serie Matthew Weiner nun se contuvo na representación d'un mundu d'oficines abastecíes con bébores alcohóliques, xintes con bébora y cenes papaes n'alcohol." Nun incidente na temporada 2, l'executivu de publicidá Freddy Rumsen ye unviáu a rehabilitación dempués de mexase nos pantalones. Don, Betty, Herman 'Duck' Phillips y Roger Sterling fueron señalaos polos reporteros de televisión pol so consumu escesivu d'alcohol. Cerca del final de la sesta temporada Don Draper empieza a dase cuenta de que tien un importante problema cola bébora. ABC News citó a un especialista en [[adicciones]], quien dixo que "mientres los últimos diez años, l'alcoholismu foi meyor entendíu como una enfermedá. Pero nos años sesenta, el mal comportamientu como resultáu de beber por demás podía ser consideráu masculín y hasta románticu, en cuenta de un usu compulsivu d'alcohol a pesar de les consecuencies adverses."<ref name="Alcoholism">{{cita web | url=http://abcnews.go.com/Entertainment/televisions-treatment-alcohol-mad-men-rescue-pretty-picture/story?id=11574532#.Tzr6-Pnhdce | títulu=Television's Treatment of Alcoholism | editorial=ABC News | fecha=13 de setiembre de 2010 | fechaaccesu=14 de febreru de 2012 | autor=Carr, Coeli}}</ref> Un críticu llamó la cuarta temporada un "cuentu sobriu d'escesu de embriaguez", yá que Don Draper tuvo problemes cola so adicción al alcohol.<ref name="Waldorf">{{cita web| url=http://www.tnr.com/article/books-and-arts/77279/mad-men-review-%E2%80%98waldorf-stories%E2%80%99 | títulu='Mad Men' Waldorf Stories Review | editorial=TNR | fecha=30 d'agostu de 2010 | fechaaccesu=14 de febreru de 2012 | autor=Zoller, Matt}}</ref> === Contracultura === El diariu ''[[Los Angeles Times]]'' cuntó que ''Mad Men'' destacar nes "histories de personaxes que lluchen por algamar la lliberación personal nos años solmenaos antes del advenimiento de les guerres culturales en toa regla".<ref name="latimes2"/> Un críticu taba emocionáu de que la cuarta temporada traxo, al traviés de Peggy, la "introducción de la [[contracultura]] ([[Andy Warhol]] como'l Rei del Pop y Líder de la Banda), con tola música alta, los [[porru (pitu)|porru]]s que circulaben, les películes [[underground]] tan presentes nesos tiempos. La visita de Peggy a un loft, con una "amiga" editora de fotografía na revista ''Life'', asitiar de llenu nel centru de la emocionante creatividá tan estendida no clandestino, y tamién tan rebalba contra lo ''[[mainstream]]''". ''[[The Huffington Post]]'' centrar nuna escena na que "Peggy xunir a los sos nuevos amigos [[beatnik]] nel antepar mientres Pete quédase tras colos socios de SCDP pa esfrutar de la so cuenta de $6 millones recién prindada. A midida que embárquense nes sos trayectories opuestes, la cámara detener nes sos miraes de complicidá. Equí ye onde atopamos la verdá emocional".<ref name="The Rejected">{{cita web| url=http://www.huffingtonpost.com/janet-turley/the-rejected-mad-men-sías_b_684968.html | títulu=Janet Turley: Mad Men Season 4, The Rejected | editorial=The Huffington Post | fecha=16 d'agostu de 2010 | fechaaccesu=14 de febreru de 2012 | autor=Turley, Janet}}</ref> === Identidá === Les comentaristes de televisión señalaron l'estudiu de la identidá personal de la serie, de manera más significativa al traviés del fraude d'identidá de Don Draper mientres la [[Guerra de Corea]] nel qu'asumió la identidá d'otru soldáu pa salir de la guerra. Tim Goodman dixo que la tema principal de ''Mad Men'' ye la identidá. Goodman describió a Don Draper como "un home que tuvo viviendo una mentira mientres enforma tiempu. Ta diseñáu pa ser un solitariu. Y a lo llargo de tres temporaes mirar llevar esta congoxa esistencial al traviés d'una vida de cuentu de fades creada por él".<ref name="goodmanonidentity">{{cita web | url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2010/07/22/DDR51EI41H.DTL | títulu=TV Review: Identity key as 'Mad Men' starts | editorial=San Francisco Chronicle | fecha=23 de xunetu de 2010 | fechaaccesu=14 de marzu de 2012 | autor=Goodman, Tim}}</ref> Pa caltener esa identidá, Draper sacrifica la rellación col so hermanu, quien termina suicidándose, y el so primer matrimoniu. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{Web oficial|http://www.amctv.com/originals/madmen}} (USA) * {{Web oficial|http://www.hbomax.tv/hbo-la/mad-men}} (Llatinoamérica) * {{IMDb títulu|0804503|Mad Men}} * [http://www.marienbad.com.ar/documentu/diez-peliculas-influencia-mad-men Diez películes qu'influyeron a ''Mad Men''], por Matthew Weiner * [http://teaserstv.blogspot.com.ar/2015/12/maraton-de-serie-mad-men-por-amc-espana.html Maratón Mad Men n'España] * {{Tv.com}} * {{cita web|url=http://www.tvguide.com/tvshows/mad-men/289066|títulu=Llistáu d'episodios de ''Mad Men''|editorial= [[TV Guide]]}} * [http://www.nytimes.com/interactive/2010/07/16/arts/television/20100718-madmen-timeline.html?ref= Historia visual de ''Mad Men''], una cronoloxía de ''[[The New York Times]]'' * [http://www.revistadelibros.com/articulos/series-de-oru Reseña] de la serie en ''Revista de Llibros'' * [http://codigocine.com/mad-men-serie-de-television/ Códigu Cine: Mad Men], la serie de televisión paradigma de la 'golden age' {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Series de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Series de televisión n'inglés]] [[Categoría:AMC]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru a la meyor serie dramática]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 35433x4d1sg3tcj3xudxmk0i2ub3cib 0 94730 3709316 3708881 2022-08-18T13:40:15Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Serie}} '''''Glee''''' ye una [[serie de televisión]] y [[comedia]] [[musical]] la cual emitióse pola [[cadena de televisión|cadena]] [[Fox Broadcasting Company|Fox]] dende'l 19 de mayu de 2009 hasta'l 20 de marzu de 2015.<ref>{{cita web |url=http://www.tvguide.com/tvshows/glee/tv-listings/296380 |títulu=Glee: TV Listings |fechaaccesu=12 de xunetu de 2012|editor=[[TV Guide]]|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.elpais.com.uy/divertite/arte-y-esposiciones/viense-sesta-peracaba-temporada.html|títulu vien la sesta y última temporada de "Glee"|editor=[[El país]] |fecha=25 de febreru de 2015 |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2015}}</ref> Trescurre nel colexu William McKinley High School, una [[escuela secundaria]] de la ciudá de [[Lima (Ohio)|Lima]], [[Ohio]], y ta centrada principalmente nel club del coru d'esi colexu denomináu «New Directions», que participa nel circuitu de competición de coros, de cuenta que los personaxes, jòvenes estudiantes, enceten temes como les [[Amor|rellaciones amoroses]], la [[sexualidá]], la [[discriminación]] y el [[Acoso escolar|bullying]]. El repartida conformar el profesor d'[[Idioma español|español]] [[Will Schuester]] ([[Matthew Morrison]]), la entrenadora de les [[Animación (deporte)|animadores]] [[Sue Sylvester]] ([[Jane Lynch]]), la conseyera estudiantil [[Emma Pillsbury]] ([[Jayma Mays]]), la esposa de Will [[Terri Schuester]] ([[Jessalyn Gilsig]]) y los ocho miembros del club interpretáu por [[Dianna Agron]], [[Chris Colfer]], [[Kevin McHale (actor)|Kevin McHale]], [[Lea Michele]], [[Cory Monteith]], [[Amber Riley]], [[Mark Salling]] y [[Jenna Ushkowitz]]. La serie foi creada por [[Ryan Murphy]], [[Brad Falchuk]] y [[Ian Brennan]] el cual consideró a ''Glee'' como una película pa televisión. Los trés escribieron tolos episodios de les dos primeres temporaes, mientres Murphy y Falchuk desempeñáronse como direutores principales de la serie. El [[episodiu piloto]], tituláu «[[Pilot (Glee)|Pilot]]», foi emitíu'l 19 de mayu de 2009 y la [[Primer temporada de Glee|primer temporada]] tresmitir dende'l 9 de setiembre d'esi añu al 8 de xunu de 2010. La música de ''Glee'' vendió más de trenta y seis millones de [[Senciellu dixital|senciellos dixitales]] y once millones de discos a nivel mundial escontra ochobre de 2011, lo que lo convirtió n'unu de los mayores ésitos comerciales de los últimos tiempos.<ref name="hindustantimes_1">{{cita web|autor=Rochelle Pinto|títulu=Glee supervillain to fall in love?|url=http://www.hindustantimes.com/Entertainment/Hollywood/Glee-supervillain-to-fall-in-love/Article1-768494.aspx|fechaaccesu=11 d'agostu de 2012|fecha=15 de payares de 2011|idioma=inglés|editorial=Hindustan Times|allugamientu=Bombay, India|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111125031959/http://www.hindustantimes.com/Entertainment/Hollywood/Glee-supervillain-to-fall-in-love/Article1-768494.aspx|fechaarchivu=25 de payares de 2011}}</ref> Tamién se comercializaron versiones en [[DVD]] y [[Blu-ray]], llibros, una [[Aplicación informática|aplicación]] para [[iPad]] y tres juegos de karaoke para [[Wii]]. El 19 d'abril de 2013 la serie foi anovada por dos temporaes más.<ref name="Glee ye_1">{{Cita web|url=http://www.telelocura.com/glee-anovada-quinta-sesta-temporaes-fox.html|títulu=Glee ye anovada por una quinta y sesta temporaes en Fox|fecha=20 d'abril de 2013|fechaaccesu=21 d'abril de 2013}}</ref> Mientres la so primer temporada, ''Glee'' llogró comentarios xeneralmente favorables per parte de la prensa, con una puntuación de 77 sobre 100 nel sitiu [[Metacritic]], sobre la base de 18 reseñes profesionales. La temporada foi nomada a diecinueve [[premios Emmy]], cuatro [[Premios Globos d'Oru|Globu d'Oru]] y seis [[Premios Satellite|Satélite]], ente otros, ente los que s'inclúi'l Globu d'Oru de 2010 a la [[Globu d'Oru a la meyor serie - Comedia o musical|meyor serie - comedia o musical]] y los premios por Jane Lynch , [[Neil Patrick Harris]] y la direición de Ryan Murphy pol episodiu piloto. == Argumentu == Centrar nel institutu William McKinley en Lima, Ohio, onde'l profesor d'español, Will Schuester, quier devolver al club del coru "New Directions" el rellumu y la popularidá que tenía cuando él yera estudiante y formaba parte. Will consigue axuntar a un grupu d'estudiantes, toos ellos marxinaos pero con muncho talentu, pa presentase a la competición de coros. La serie toma temes como les [[Amor|rellaciones amoroses]], la [[sexualidá]], la [[discriminación]] y el bullying. == Producción == === Concepción === ''Glee'' foi creada por [[Ryan Murphy]], [[Brad Falchuk]] y [[Ian Brennan]]. Murphy inspirar na so propia infancia, yá que interpretó'l papel principal en tolos musicales del so institutu. Brennan y el productor Mike Novick tamién taben bien arreyaos nos clubes de les sos propies escueles.<ref name="ryan">{{cita noticia |url= http://www.variety.com/article/VR1117998492.html? |títulu= &#39;Glee' gets songs for free |apellíu= Frankel |nome= Daniel |fecha= 13 de xineru de 2009 |obra= Variety |fechaaccesu= 3 de xunu de 2009 |urlarchivu= https://www.webcitation.org/5lutg52cm?url=http://www.variety.com/article/VR1117998492.html |fechaarchivu= 10 d'avientu de 2009 |deadurl= no |idioma= en }}</ref> Brennan orixinalmente escribió un guión pa una película fecha pa televisión sobre la base de les sos propies esperiencies na escuela Prospect High School ([[Illinois]]),<ref>{{cita web |url=http://blog.zap2it.com/frominsidethebox/2009/10/glee-cast-to-sing-the-national-anthem-at-the-world-series.html |títulu=&#39;Glee' cast to sing the national anthem at the World Series |apellíu=Ghosh |nome=Korbi |fecha=16 d'ochobre de 2009 |obra=[[Zap2it]] |fechaaccesu=21 de febreru de 2010 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/656IgAp5Y?url=http://blog.zap2it.com/frominsidethebox/2009/10/glee-cast-to-sing-the-national-anthem-at-the-world-series.html |fechaarchivu=31 de xineru de 2012 |deadurl=no |idioma=en }}</ref> pero Murphy creyó que'l conceutu funcionaría meyor como una serie de televisión.<ref name="'Glee' cast to sing the national anthem at the World Series">{{cita web |url= http://www.latimes.com/entertainment/news/la-ca-glee26-2009apr26,0,7366573.story|títulu=Will TV audiences watch with 'Glee'?|apellíu=Fernandez|nome= Maria Elena|obra=Los Angeles Times|fechaaccesu=26 d'abril de 2009|idioma=inglés}}</ref> La cadena [[Fox Broadcasting Company|Fox]] solicitó'l pilotu de la serie a los quince hores de recibir el guión. Murphy atribúi esto, en parte, al ésitu de ''[[American Idol]]'' na cadena, al comentar: «Ye lóxicu que si'l mayor ésitu televisivu de la cadena ye un musical, faigan daqué rellacionáu».<ref name="ryan"/> Glee establecer na escuela irreal William McKinley High School en [[Lima (Ohio)|Lima, Ohio]].<ref name="'Glee' set se filma en Lima">{{cita web |url=http://www.toledoblade.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090517/ART18/905169951 |títulu=&#39;Glee' series set in a Lima high school has Toledo connection too |nome=Mike |apellíu=Kelly |publicación=[[The Toledo Times]] |fecha=17 de mayu de 2009 |fechaaccesu=19 de mayu de 2009 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/5lutdEXb9?url=http://www.toledoblade.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20090517%2FART18%2F905169951 |fechaarchivu=10 d'avientu de 2009 |deadurl=no }}</ref> Murphy escoyó un estudiu del Mediu Oeste yá que él mesmu creció n'Indiana, y remembró les sos visites de la infancia a Ohio al parque d'atraiciones [[Kings Island]]. Anque establecíu en Lima, l'espectáculu se filmó nos estudios Paramount y nel institutu Helen Bernstein en Hollywood. Murphy afirmó que nunca vio una película de High School Musical, coles que Glee foi comparáu, y que'l so interés ye crear un musical posmoderno», en llugar de «faer un espectáculu nel que la xente apruza en cantares», faciendo más fincapié nel formatu de ''[[Chicago (musical)|Chicago]]''.<ref name="NYT">{{cita web |url= http://www.nytimes.com/2009/05/17/arts/television/17wyat.html?_r=1&pagewanted=2&sq=glee&st=cse&scp=3 |títulu=&#39;Glee' series Not That High School Musical|nome=Edward |apellíu=Wyatt|publicación=[[The New York Times]] |fecha=15 de mayu de 2009 |fechaaccesu=1 de xunu de 2009|idioma=en}}</ref> Los productores pretendíen faer un espectáculu familiar que llamara tantu l'atención d'adultos como a neños, colos personaxes adultos protagonizando n'igualdá colos líderes adolescentes; n'ochobre de 2009 yá había afilvanáu planes pa la serie cubriendo trés años de rodaxe. Murphy pretendió que l'espectáculu seya una forma d'allucinación, él esplicó: {{cquote|Hai tantos programes en televisión agora mesmu sobre personaxes con armes, o de ciencia ficción, o sobre abogaos. ''Glee'' pertenez a un xéneru distintu, nun hai nada asemeyao emitiéndose anguaño por [[internet]] y per televisión. Tou ye tan escuru nel mundu nesti momentu, por eso ''[[American Idol]]'' funcionó.<ref name="ryan"/>}} === Música y coreografíes === [[Ficheru:Glee - Single Ladies cropped.jpg|miniaturadeimagen|left|[[Jenna Ushkowitz]]. [[Chris Colfer]] y [[Heather Morris]] baillando «[[Single Ladies (Put a Ring on It)]]» de [[Beyoncé]]]] {{VT|Cantares de Glee (temporada 1)|Cantares de Glee (temporada 2)|Cantares de Glee (temporada 3)|Cantares de Glee (temporada 4)|Cantares de Glee (temporada 5)}} {{AP|Discografía de Glee}} La carauterística principal de la serie ye que presenta numberosos musicales interpretaos polos personaxes. Los segmentos musicales adopten principalmente'l formatu d'actuaciones y, en ciertes ocasiones, de situaciones bonales representaes con cantar y baille. Esto debe a la intención de que la serie calténgase basada na realidá.<ref name="DN">{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/tv/2009/05/18/2009-05-18_glee_puts_edgy_spin_on_top_40_tunes.html|títulu=&#39;Glee' puts edgy spin on Top 40 tunes|apellíu=Kinon|nome=Cristina|fecha=18 de mayu de 2009|obra=[[Daily News|The Daily News]]|fechaaccesu=31 de mayu de 2009|idioma=en}}</ref> Esta carauterística la diferencia de la mayoría d'espectáculos musicales, como ''High School Musical'', nos que la espontaneidá crea una situación irreal. Murphy encargar d'escoyer toes los cantares utilizaos, y esfórciase por caltener un equilibriu ente los clásicos de tolos tiempos y los cantares de moda: «Quiero qu'haya daqué pa toos en cada episodiu. Ye un amiestu difícil, pero ye bien importante esi equilibriu».<ref name="LAT">{{Cita web|url=http://www.latimes.com/entertainment/news/la-ca-glee26-2009apr26,0,7366573.story|títulu=Will TV audiences watch with 'Glee'?|apellíu=Fernandez|nome=Maria Elena|fecha=26 d'abril de 2009|obra=[[TIMAR]]|fechaaccesu=1 de xunu de 2009|idioma=en}}</ref> Murphy sosprender de la facilidá cola que l'usu de los cantares foi aprobáu polos sellos discográficos, l'esplicó: «Creo que la clave ye que-yos gustaba'l tonu de la serie. Encantólos qu'esti programa fuera optimista y xuvenil, sobremanera pola reinterpretación de temes clásiques pa una nueva audiencia».<ref name="autogenerated3">{{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/tv/2009/05/18/2009-05-18_glee_puts_edgy_spin_on_top_40_tunes.html|títulu=&#39;Glee' puts edgy spin on Top 40 tunes|apellíu=Kinon|nome=Cristina|fecha=18 de mayu de 2009|obra=The Daily News|fechaaccesu=31 de mayu de 2009|idioma=en}}</ref> El compositor [[Billy Joel]] ufiertó munches de los sos cantares pal so usu nel programa,<ref name="afternoon">{{Cita web|url=http://ca.eonline.com/uberblog/marc_malkin/b136549_afternoon_filled_with_glee.html|títulu=An Afternoon Filled With ''Glee'&#39;|apellíu=Malkin|nome=Marc|fecha=29 de xunetu de 2009|obra=Y! Online|fechaaccesu=3 de agosBto de 2009|idioma=en}}</ref> la cantante [[Rihanna]] ufiertó'l so senciellu ''[[Take a Bow (cantar de Rihanna)|Take a Bow]]'' por que fuera utilizáu, amenorgando asina'l valor de la llicencia. De la mesma, otros artistes ufiertaron l'usu de los sos cantares de forma gratuita.<ref>{{Cita web|url=http://www.variety.com/article/VR1117998492.html?|títulu=&#39;Glee' gets songs for free|apellíu=Frankel|nome=Daniel|fecha=13 de xineru de 2009|obra=[[Variety]]|fechaaccesu=3 de xunu de 2009|idioma=en}}</ref> La direición de coreografía de ''Glee'' tuvo al cargu de Zach Woodlee y dispón xeneralmente, de cinco a ocho números de producción per capítulu.<ref name="USAToday">{{Cita web|url=http://www.usatoday.com/life/people/2009-05-17-matthew-morrison_N.htm|títulu=Broadway star Morrison gets all keyed up for 'Glee&#39;|apellíu=Carter|nome=Kelley L.|fecha=18 de mayu de 2009|obra=[[USA Today]]|editorial=Gannett Company|fechaaccesu=1 de xunu de 2009|idioma=en}}</ref> Una vegada que se liquiden los derechos de la música, los cantares son ensayaes y pre-grabaes pola repartida. Woodlee constrúi los movimientos d'acompañamientu. Depués enseñar a los actores y dar# en grabar. Pueden tomase delles selmanes pa preparar un númberu, en función de la so complexidá.<ref name="LAT" /> El costo de producción de cada episodiu ye d'a lo menos US$ 3 millones,<ref name="LAT" /> y pueden retrasase inclusive diez díes hasta llograr la resultancia que efeutivamente va ser presentáu en pantalla.<ref name="HSM">{{Cita web|url=http://www.nytimes.com/2009/05/17/arts/television/17wyat.html?_r=1&pagewanted=2&sq=glee&st=cse&scp=3|títulu=Not That High School Musical|apellíu=Wyatt|nome=Edward|fecha=15 de mayu de 2009|obra=[[The New York Times]]|fechaaccesu=1 de xunu de 2009|idioma=en}}</ref> === Promoción === {{AP|Glee Live! In Concert!}} [[Ficheru:Glee balloon.jpg|thumb|left|Promoción de ''Glee'' en Nueva York.]] Antes d'estrenar el segundu episodiu de ''Glee'' los actores percorrieron delles tiendes de Hot Topic en tou [[Estaos Xuníos]]. El repartu cantó'l [[Himnu Nacional]] nel tercer partíu de la [[Serie Mundial]] de [[2009]].<ref>{{cita web|url=http://feeds.latimes.com/~r/latimes/entertainment/~3/DdBKzIV1Tkk/la-st-glee-cast-world-series-link,0,7314092.storylink|títulu=Sobre Glee|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|obra=Los Angeles Tmes|idioma=inglés}}</ref> Orixinalmente, el modelu foi creáu pa llevar a cabu en [[2009]] nel [[Macy's Thanksgiving Day Parade|desfile del día d'Aición de Gracies de Macy]] pero la [[National Broadcasting Company|NBC]] prohibió a los actores por que taben na cadena rival.<ref name="Glee bumped">{{cita web|url=http://ca.eonline.com/uberblog/watch_with_kristin/b148513_glee_bumped_from_macys_parade.html|títulu=Glee Bumped From Macy's Parade|fechaaccesu=16 de mayu de 2014|apellíu=Dos Santos|nome=Kristin|enllaceautor=Kristin Do Santos|fecha=12 d'ochobre de 2009|obra=[[Y! Online]]|idioma=inglés|urlarchivu=https://www.webcitation.org/5lutdEXcV?url=http://ca.eonline.com/uberblog/watch_with_kristin/b148513_glee_bumped_from_macys_parade.html|fechaarchivu=10 d'avientu de 2009}}</ref> Cuando'l creador Ryan Murphy enterar d'esto, manifestó: «Entendemos absolutamente la postura de la [[National Broadcasting Company|NBC]], y esperamos ver a un movible Jay Leno».<ref>{{Cita web|url=http://news-briefs.ew.com/2009/10/13/glee-creator-ryan-murphy-responds-to-cast-being-pulled-from-macys-parade/|títulu=&#39;Glee' creator Ryan Murphy responds to cast being pulled from Macy's parade|autor=EW.com|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}<!--Títulu xeneráu por Muriu Bot--></ref> Lynch, Colfer, Monteith, y Riley apaecieron nos MTV Video Music Awards 2010 el 12 de setiembre de 2010. Cuando Agron, Michele y Monteith posaron pa una serie de semeyes xubíes de tonu pa la edición de payares de 2010 de la revista GQ, Tim Winter Presidente de PTC comentó que ''Glee'' tien munchos almiradores nuevos, y que al autorizar esti tipu d'escenes casi pornográfiques, el creadores del programa establecieron les sos intenciones sobre la direición de la serie. Y esto nun ye bonu pa les nueses families.<ref>{{Cita web|url=http://www.parentstv.org/ptc/news/release/2010/1020.asp|títulu= PTC: Sexualized GQ Photo Shoot of “Glee” Cast Crosses the Line |autor=www.parentstv.org/ptc Parenststv.org|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2010|idioma=inglés}}</ref> Debíu al ésitu del espectáculu, el repartu siguió una xira de conciertos tituláu ''[[Glee Live! In Concert!]]'' visitando en [[Phoenix]], [[Chicago]], [[Los Angeles]] y [[New York]] nun principiu, Ryan Murphy comento «vamos faer lo que se fixo con ''[[American Idol]]'' y poner a los mozos n'escena», comentó al ''[[New York Post]]''.<ref>{{cita noticia|autor=Natalie Abrams|títulu=Executive Producer Says Glee Tour a Go|url=http://www.tvguide.com/News/Glee-Tour-Producer-1010886.aspx|obra=TVGuide.com|fechaaccesu=6 de febreru de 2015|idioma=inglés}}</ref> L'espectáculu llegó a Estaos Xuníos, Inglaterra ya Irlanda. Con esta xira, realizóse la película en 3D, que s'estrenó'l 10 d'agostu nos Estaos Xuníos, la película foi dirixida por Kevin Tancharoen.<ref>{{cita noticia |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/fox-release-3d-glee-concert-185348|títulu="Glee Live! 3D!," featuring the North American tour, will be released Aug. 12. |nome=Pamela |apellíu=McClintock |obra=[[The Hollywood Reporter]] |fecha=4 de mayu de 2011 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2011|idioma=en}}</ref><ref>{{cita noticia |url= http://blogs.wsj.com/speakeasy/2010/03/02/julianne-moore-gets-soapy-glee-tours-holt-halts-hiroshima-book/ |títulu=Julianne Moore Gets Soapy; 'Glee' Tours; Holt Halts Hiroshima Book |apellíu=Little|nome=Lyneka |fecha=2 de marzu de 2010 |obra=The Wall Street Journal |editorial=[[Dow Jones & Company]] |fechaaccesu=4 de marzu de 2010|idioma=en}}</ref> ''Glee'' tamién se presentó na séptima temporada de ''[[The X Factor]]'', el 5 d'avientu de 2010.<ref>{{cita noticia|url=https://www.bbc.co.uk/newsbeat/11840007|títulu=Repartu de Glee en X Factor en semis finales|fecha=25 de payares de 2010|publicación=[[BBC Radio 1]]. [[BBC]]|fechaaccesu=25 de payares de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101203013215/https://www.bbc.co.uk/newsbeat/11840007|fechaarchivu=3 d'avientu de 2010|deadurl=no|idioma=en}}</ref> == Repartu == {{Imaxe múltiple |posición_tabla = right |direición = horizontal |semeya1 = Cory Monteith 2009.jpg |anchu1 = 154 |semeya2 = Lea Michele 2009.jpg |anchu2 = 125 |testu = Cory Monteith y Lea Michele nel estrenu de la serie, en Santa Monica, California (Estaos Xuníos). }} En llugar d'utilizar les tradicionales audiciones de la televisión, Murphy pasó tres meses en Broadway, onde atopó a Morrison, quien primeramente protagonizara ''[[Hairspray (musical)|Hairspray]]'' y ''The Light in the Piazza'', Michele protagonista de Spring Awakening y Ushkowitz protagonista de ''[[El rei y yo (musical)|El Rei y Yo]].'' El personaxe de Rachel foi escritu especialmente para Lea Michele. Chris Colfer nun tenía nenguna esperiencia profesional previa, pero recordólu a Ryan el personaxe de Kurt del musical ''The Sound of Music''.<ref name="bs">{{cita web |url=http://www.backstage.com/bso/news-and-features-features/life-stages-1004009175.story|títulu=Life Stages|fechaaccesu=5 de setiembre de 2009|apellíu=Kuhn|nome=Sarah|fecha=3 de setiembre de 2009|obra=[[Back Stage]]}}</ref> Él presentóse al casting interpretando'l papel de Artie, que sicasí foi dau al actor Kevin McHale (col cantar "Mr. Cellophane"); sicasí Murphy quedó tan impresionáu cola personalidá estravertío y risondero de Colfer, qu'a la fin decidió crear el papel de Kurt pa él.<ref name="rewrite">{{cita publicación |url=http://www.latimes.com/entertainment/news/la-ca-gleestage26-2009apr26,0,1653470.story |títulu=Videu: 'Glee' team rewrites the school musical |nome=Denise |apellíu=Martin |editorial=[[Los Angeles Times]] |fecha=26 d'abril de 2009 |fechaaccesu=19 de mayu de 2009}}</ref> ''Glee'' cuntó con quince papeles principales a partir de la segunda temporada. [[Matthew Morrison]] nel papel de Will Schuester ye un profesor d'español del institutu William McKinley convertir en direutor del club Glee, cola esperanza de devolve-y el prestíu al coru.<ref name="autogenerated2">{{cita web |url=http://www.usatoday.com/life/people/2009-05-17-matthew-morrison_N.htm|títulu=Broadway star Morrison gets all keyed up for 'Glee&#39;|apellíu=Carter|nome=Kelley L.|fecha=18 de mayu de 2009|obra=[[USA Today]]|editorial=Gannett Company|fechaaccesu=1 de xunu de 2009}}</ref> [[Jane Lynch]] interpretó a Sue Silvester, direutora téunica del equipu d'animadores ella odia al club Glee. [[Jayma Mays]] caracterizó a Emma Pillsbury una orientadora vocacional misofóbica de la escuela, namorada de callao de Will,<ref name="autogenerated2"/> [[Jessalyn Gilsig]] fixo'l papel de Terri Delmonico, la esixente ex-esposa de Will.<ref name="NYPost">{{cita web |url=http://blogs.nypost.com/popwrap/archives/2009/05/glee_cast_interview.html|títulu=Meet The Cast of 'Glee,' I Did!|apellíu=Wieselman|nome=Jarett|fecha=19 de mayu de 2009|páxines=[[New York Post]]|fechaaccesu=1 de xunu de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090525103629/http://blogs.nypost.com/popwrap/archives/2009/05/glee_cast_interview.html|fechaarchivu=25 de mayu de 2009}}</ref> [[Lea Michele]] interpretó a Rachel Berry, la voz principal femenina del club Glee, de cutiu acosada poles animadores y los xugadores de fútbol magar tar namorada del capitán.<ref name="NYPost" /> [[Cory Monteith]] interpretó a Finn Hudson foi capitán del equipu de fútbol y dende la so entrada al club Glee convertir na so voz masculina.<ref name="NYPost" /> El restu del club integrar, Merced Jones ([[Amber Riley]]) una diva de moda con una potente voz, obstinada a nun ocupar los papeles secundarios nel club. Kurt Hummel ([[Chris Colfer]]) un sopranu masculín gai fanáticu de la moda que sufre los ataques del equipu de fútbol, na primer temporada siente atraición por Finn.<ref name="kurt-bio">{{cita web |url=http://www.fox.com/glee/bios/chris-colfer/|títulu=Chris Colfer as Kurt Hummel|obra=[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|fechaaccesu=4 d'avientu de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100923131245/http://www.fox.com/glee/bios/chris-colfer|fechaarchivu=23 de setiembre de 2010}}</ref> Artie Abrams ([[Kevin McHale (actor)|Kevin McHale]]) un guitarrista parapléxicu. Tina Cohen-Chang ([[Jenna Ushkowitz]]) una estudiante asiáticu-americana gótica con serios problemes de cobardura ella asonsañó ser tatexa nos primeros nueve capítulos pa nun tener que falar en públicu. Noah Puck Puckerman ([[Mark Salling]]) foi'l meyor amigu de Finn y tamién xugador de fútbol que de primeres desaprueba el club Glee, pero más tarde xúnese a él y Quinn Fabray ([[Dianna Agron]]) la novia de Finn, líder de los animadores y del Club del Celibatu hasta que se queda embarazada xunir al coru pa fundilo por orde de la entrenadora, pero termina queriéndolo y faciendo d'él únicu llugar onde sabe que puede espresase llibremente y confiar nos sos compañeros. Toos estos personaxes apurren a la serie una gran capacidá d'integración y diversidá y llevar a tocar temes tan delicaes como'l [[bullying]], los embaranzos adolescentes, la homosexualidá, los problemes alimenticiu y psicolóxicu, la competitividá y sobremanera la capacidá de superación. Na segunda temporada [[Naya Rivera]] interpretando a Santana Lopez, foi promovida a personaxe principal xunto a [[Heather Morris]] son el animadores de la secundaria Mckinley elles xúnense al Club Glee por órdenes de Sue pa informa-yos lo que pasa nel club.<ref>{{cita web |url=http://www.digitalspy.com/ustv/s57/glee/news/a216983/glee-rivera-morris-to-become-regulars.html|títulu=&#39;Glee' Rivera, Morris to become regulars|nome=Catriona|apellíu=Wightman|obra=[[Digital Spy]]|fecha=28 d'abril de 2010|fechaaccesu=28 de xunu de 2010}}</ref> Otros personaxes recurrentes son [[Harry Shum, Jr.]],<ref>{{cita web |url=http://uk.tv.ign.com/articles/111/1110155p1.html|títulu=Glee: More Whedon? More Brittany?|apellíu=Goldman|nome=Eric|fecha=3 d'agostu de 2010|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fechaaccesu=8 d'agostu de 2010}}</ref> [[Chord Overstreet]], [[Patrick Gallagher]] caracterizaro a [[Ken Tanaka]] foi reemplazáu por [[Dot-Marie Jones]] interpretando a Shannon Beiste.<ref>{{cita web |url=http://www.tvguide.com/News/Kecks-Esclusives-Glee-1020960.aspx|títulu=Keck's Esclusives: Glee Adds Female Coach|apellíu=Keck|nome=William|fecha=26 de xunetu de 2010|obra=[[TV Guide]]|fechaaccesu=26 de xunetu de 2010}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.tvguide.com/News/Kecks-Esclusives-Glee-1020991.aspx|títulu=Keck's Esclusives: Glee Drops Coach Tanaka!|nome=William|apellíu=Keck|obra=[[TV Guide]]|fecha=27 de xunetu de 2010|fechaaccesu=27 de xunetu de 2010}}</ref> [[Darren Criss]] nel papel de Blaine Anderson foi'l capitán de los Dalton Academy Warblers,<ref>{{cita publicación |url=http://insidetv.ew.com/2010/09/26/darren-criss-glee-kurt-boyfriend/|títulu=Scoop: Darren Criss joins 'Glee' as...Kurt's new BF?|fecha=26 de setiembre de 2010|nome=Michael|apellíu=Ausiello|enllaceautor=Michael Ausiello|obra=[[Entertainment Weekly]]|editorial=[[Time Inc.|Time Inc]]|fechaaccesu=26 de setiembre de 2010}}</ref> [[Mike O'Malley]] interpretó a Burt Hummel, el padre de Kurt quien de primeres nun taba acordies cola so homosexualidá.<ref>{{cita web |url=http://www.givememyremote.com/remote/2010/07/13/glee-exclusive-mike-omalley-made-series-regular-for-season-2-plus-more-show-intel|títulu=GLEE Exclusive: Mike O'Malley Made Series Regular for Season 2, Plus More Show Intel...|nome=Korbi|apellíu=Ghosh|obra=GiveMeMyRemote.com|fecha=13 de xunetu de 2010|fechaaccesu=13 de xunetu de 2010}}</ref> [[Dijon Talton]] dio vida a [[Matt Rutherford]] el decidió abandonar la serie nel final de la primer temporada.<ref>{{cita web |url=http://blog.zap2it.com/frominsidethebox/2010/09/glee-premiere-10-things-to-expect-when-season-2-returns.html|títulu=Glee' premiere: 10 things to expect when the series returns|obra=[[Zap2it]]|editorial=[[Tribune Media Services]]|nome=Hanh|apellíu=Nguyen|fecha=8 de setiembre de 2010|fechaaccesu=7 d'avientu de 2010}}</ref> Munchos de los personaxes orixinales graduar de McKinley High a la fin de la tercer temporada. Murphy dixo: «Nun queríamos tener un espectáculu onde taben nuna escuela secundaria mientres ocho años. Realmente queríamos ser fieles a esa esperiencia».<ref name="fowler">{{cita web |url=http://www.digitalspy.co.uk/ustv/s57/glee/news/a325744/glee-creator-original-cast-will-graduate.html|títulu=Glee' creator: 'Original cast will graduate&#39;|nome=Tara|apellíu=Fowler|fecha=19 de xunu de 2011|obra=[[Digital Spy]]|editorial=[[Hachette Filipacchi UK]]|fechaaccesu=27 de xunu de 2011 }}</ref> Munchos de los personaxes orixinales graduar de McKinley High a la fin de la tercer temporada. Murphy dixo: «Nun queríamos tener un espectáculu onde taben nuna escuela secundaria mientres ocho años. Realmente queríamos ser fieles a esa esperiencia».<ref name="fowler">{{cita web |url=http://www.digitalspy.co.uk/ustv/s57/glee/news/a325744/glee-creator-original-cast-will-graduate.html|títulu=Glee' creator: 'Original cast will graduate&#39;|nome=Tara|apellíu=Fowler|fecha=19 de xunu de 2011|obra=[[Digital Spy]]|editorial=[[Hachette Filipacchi UK]]|fechaaccesu=27 de xunu de 2011 }}</ref> Los personaxes adultos interpretaos por Matthew Morrison y Jane Lynch siguieron p'apurrir la continuidá a la serie,<ref name="Fox 2012–13 Primetime Schedule Announced: 'Touch' & 'Fringe' Friday, 'Bones' & 'Mob Doctor' Monday, 'Glee' To Thursday, 4 Comedy Tuesday">{{cita web |url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2012/05/14/fox-2012-13-primetime-schedule-announced-touch-fringe-friday-bones-mob-doctor-monday-4-comedy-tuesday/133958/|títulu=Fox 2012–13 Primetime Schedule Announced: 'Touch' & 'Fringe' Friday, 'Bones' & 'Mob Doctor' Monday, 'Glee' To Thursday, 4 Comedy Tuesday|nome=Bill|apellíu=Gorman|fecha=14 de mayu de 2012|obra=TV by the Numbers|fechaaccesu=19 de mayu de 2012|urlarchivu=https://www.webcitation.org/687hHIUEY?url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2012/05/14/fox-2012-13-primetime-schedule-announced-touch-fringe-friday-bones-mob-doctor-monday-4-comedy-tuesday/133958/|fechaarchivu=2 de xunu de 2012|deadurl=no}}</ref> anque según Falchuk dellos estudiantes como Rachel, Finn y Kurt, van permanecer nel programa dempués de que se gradúen.<ref name="MicheleMonteithColferStaying">{{cita web |apellíu=Mitovich|nome=Matt|títulu=Glee Boss: Chris Colfer, Cory Monteith and Lea Michele Are Staying, But Sam Won't Be Back|url=http://www.tvline.com/2011/07/glee-comic-con-michele-monteith-colfer-overstreet/|obra=[[TV Line]]|editorial=[[Mail.com Media]]|fecha=24 de xunetu de 2011|fechaaccesu=24 de xunetu de 2011|urlarchivu=https://www.webcitation.org/656DbuYMf?url=http://www.tvline.com/2011/07/glee-comic-con-michele-monteith-colfer-overstreet/|fechaarchivu=31 de xineru de 2012|deadurl=no}}</ref> En mayu de 2012, Murphy dixo que los personaxes nun tien por qué sumir en graduándose, él declaró «Un montón de xente piensen que Dianna va dise, que Amber vase dir pero nun se van dir. Creo que Amber taba falando de la sensación agriduz al decatase de que 'nunca voi tar nel coru con esi grupu de persones'; siquier eso ye lo que me dixo ... Cuando lo lleí [el tuit] dixi: Creo que van a malinterpretar el mensaxe. Ella ta bien entusiasmada pola direición que toma'l so personaxe. Toos lo tán. La mio intención yera faer lo correcto pa toos ellos». Depués siguió: «Toos van volver. Tolos personaxes habituales van tornar. A toos consultámos-yos si queríen volver la mayoría dixeron que sí».<ref name="Murphy Talks the Fate of GLEE's Seniors">{{cita web |url=http://tv.broadwayworld.com/article/Ryan-Murphy-Talks-the-Fate-of-GLEEs-Seniors-20120517#ixzz1vAMXHi56|títulu=Murphy Talks the Fate of GLEE's Seniors|obra=Broadway World|fecha=17 de mayu de 2012|fechaaccesu=18 de mayu de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121105195413/http://tv.broadwayworld.com/article/Ryan-Murphy-Talks-the-Fate-of-GLEEs-Seniors-20120517#ixzz1vAMXHi56|fechaarchivu=5 de payares de 2012|deadurl=no}}</ref> El 28 de xunu de 2013, los medios de comunicación informaron que Morris, Riley, Salling y Shum fueron camudaos d'estáu protagonista a papeles d'estrella convidada de la quinta temporada, y a otru día de que Jacob Artist, Melissa Benoist, Blake Jenner, Alex Newell y Becca Tobin qu'interpretaron a Jake Puckerman, Marley Rose, Ryder Lynn, Wade "Unique" Adams y Kitty Wilde respeutivamente, fueron promovíos al repartu principal.<ref name="UPDATED ''Glee'' Exclusive: 4 Original Cast Members Not Returning as Series Regulars for Season 5; Plus — Who's Getting Promoted?">{{cita web |url=http://tvline.com/2013/06/28/glee-season-5-cast-heather-morris-mark-salling-not-returning/|títulu=UPDATED ''Glee'' Exclusive: 4 Original Cast Members Not Returning as Series Regulars for Season 5; Plus — Who's Getting Promoted?|apellíu=Ausiello|nome=Michael|fecha=28 de xunu de 2013|obra=[[TV Line]]|editorial=[[Mail.com Media]]|fechaaccesu=15 de xunetu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131030220304/http://tvline.com/2013/06/28/glee-season-5-cast-heather-morris-mark-salling-not-returning/|fechaarchivu=30 d'ochobre de 2013|deadurl=no}}</ref> El 13 de xunetu de 2013, Monteith foi atopáu muertu na so habitación nel hotel [[Fairmont Pacific Rim]] en [[Vancouver]], [[British Columbia]]. Una autopsia completada'l 15 de xunetu indicó que morrió d'escesu d'alcohol y sobredosis d'heroína.<ref>https://cultura.elpais.com/cultura/2013/07/14/actualidad/1373784041_506217.html</ref> Ryan Murphy comentó en dellos medios de comunicación que Cory tuvo un homenaxe nel tercer episodiu de la quinta temporada. El 30 de xunetu de 2013, Mays confirmó qu'abandonaba'l programa dempués de la quinta temporada pa trabayar n'otros proyeutos, pero declaró que taría dispuesta a tornar como estrella convidada nel futuru.<ref>{{cita web |url=http://www.televisionando.es/articulo/glee-jayma-mays-abandona-la-ficcion-en-la-quinta-temporada/37557/|títulu=Glee:jayma Mays abandona la ficcion na quinta temporada|editorial=Hollywood Life |fecha=30 de xunetu de 2013 |fechaaccesu=4 d'avientu de 2013}}</ref> Pal final de temporada, Rivera formó parte del repartu recurrente pol so pidimientu. === Repartu === {| {{tablaguapa}} ! rowspan="2"|Nome!! rowspan="2"|Interpretada/o por!! colspan="6"|Temporaes |- ! width="5%"|[[Primer temporada de Glee|1]]!! width="5%"|[[Segunda temporada de Glee|2]]!! width="5%"|[[Tercer temporada de Glee|3]]!! width="5%"|[[Cuarta temporada de Glee|4]]!! width="5%"|[[Quinta temporada de Glee|5]]!! width="5%"|[[Sesta temporada de Glee|6]] |- | [[Rachel Berry]] || [[Lea Michele]] || style="background: #ddffdd" colspan="6" align="center"| '''Principal''' |- | [[Finn Hudson]] || [[Cory Monteith]]|| style="background: #ddffdd" colspan="4" align="center"| '''Principal''' || colspan="2" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na"| |- | [[Will Schuester]] || [[Matthew Morrison]] || style="background: #ddffdd" colspan="6" align="center"| '''Principal''' |- | [[Kurt Hummel]] || [[Chris Colfer]] || style="background: #ddffdd" colspan="6" align="center"| '''Principal''' |- | [[Quinn Fabray]] || [[Dianna Agron]] || style="background: #ddffdd" colspan="3" align="center"| '''Principal'''|| colspan="3" style="background: #ffdddd" align="center" |'''Recurrente''' |- | [[Artie Abrams]] || [[Kevin McHale (actor)|Kevin McHale]] || style="background: #ddffdd" colspan="6" align="center"| '''Principal''' |- | [[Noah Puckerman]] || [[Mark Salling]] || style="background: #ddffdd" colspan="4" align="center"| '''Principal'''|| style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente'''<ref name="glee5cast">{{cita web |autor=Lesley Goldberg|títulu=&#39;Glee' Promotes Five to Series Regulars (Exclusive)|url=http://www.hollywoodreporter.com/live-feed/glee-promotes-five-series-regulars-577552|fechaaccesu=30 de xunu de 2013|obra=[[The Hollywood Reporter]]|fecha=29 de xunu de 2013|idioma=inglés|editorial=[[Prometheus Global Media]]}}</ref> || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' |- | [[Tina Cohen-Chang]] || [[Jenna Ushkowitz]] || style="background: #ddffdd" colspan="5" align="center"| '''Principal''' || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' |- | [[Sue Sylvester]] || [[Jane Lynch]] || style="background: #ddffdd" colspan="6" align="center"| '''Principal''' |- | [[Merced Jones]] || [[Amber Riley]] || style="background: #ddffdd" colspan="4" align="center"| '''Principal'''|| style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente'''<ref name="glee5cast"/> || style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| '''Principal'''<ref name="CastTemp6">{{cita web |url=http://tvline.com/2014/08/27/glee-season-6-spoilers-rachel-kurt-new-directions/|títulu=Glee Season 6 Plan Revealed: Rachel Aliques New Directions and More|fecha=27 d'agostu de 2014|idioma=inglés|apellíu=Swift|nome=Andy|obra=TV Line|fechaaccesu=27 d'agostu de 2014}}</ref> |- | [[Santana Lopez]] || [[Naya Rivera]] || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' || style="background: #ddffdd" colspan="4" align="center"| '''Principal'''|| style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' |- | [[Brittany Pierce]] || [[Heather Morris]] || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' || style="background: #ddffdd" colspan="3" align="center"| '''Principal'''|| style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente'''<ref name="glee5cast"/> || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' |- | [[Emma Pillsbury]] || [[Jayma Mays]] || style="background: #ddffdd" colspan="3" align="center"| '''Principal''' || style="background: #ffdddd" colspan="2" align="center" | '''Recurrente''' || style="background: #ffffbb" colspan="1" align="center"| '''Convidáu''' |- | [[Mike Chang]] || [[Harry Shum, Jr.]] || style="background: #ddffdd" colspan="3" align="center"| '''Principal''' || style="background: #ffdddd" colspan="2" align="center" | '''Recurrente''' || style="background: #ffffbb" colspan="1" align="center"| '''Convidáu''' |- | [[Blaine Anderson]] || [[Darren Criss]] || colspan="1" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' || style="background: #ddffdd" colspan="4" align="center" | '''Principal''' |- | [[Sam Evans]] || [[Chord Overstreet]] || colspan="1" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' || style="background: #ddffdd" colspan="4" align="center" | '''Principal''' |- | [[Sugar Motta]] || [[Vanessa Lengies]] || colspan="2" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | || style="background: #ffdddd" colspan="2" align="center"| '''Recurrente''' || style="background: #ffffbb" colspan="2" align="center"| '''Convidada''' |- | [[Terri Schuester]] || [[Jessalyn Gilsig]] || style="background: #ddffdd" colspan="2" align="center"| '''Principal''' || colspan="1" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | || style="background: #ffffbb" colspan="1" align="center"| '''Convidada'''|| style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | ! colspan="1" |Invitada |- | [[Burt Hummel]] || [[Mike O'Malley]] || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' || style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| '''Principal''' || style="background: #ffdddd" colspan="4" align="center"| '''Recurrente''' |- | [[Marley Rose]] || [[Melissa Benoist]] || colspan="3" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente'''<ref name="Recurrente">{{cita web |url=http://tvlistings.zap2it.com/tv/glee-wonder-ful/EP011413890092?aid=zap2it|títulu=Parto principal y convidáu de la 4ta. temporada|fechaaccesu=19 de mayu de 2013|idioma=inglés|obra=TV by the Numbers}}</ref>|| style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| '''Principal'''<ref name="glee5cast"/> || colspan="1" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na"| {{small|N/A}} |- | [[Kitty Wilde]] || [[Becca Tobin]] || colspan="3" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente'''<ref name="Recurrente"/>|| style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| '''Principal'''<ref name="glee5cast"/> || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' |- | [[Jake Puckerman]] || [[Jacob Artist]] || colspan="3" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente'''<ref name="Recurrente"/>|| style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| '''Principal'''<ref name="glee5cast"/> || style="background: #ffffbb" colspan="1" align="center"| '''Convidáu''' |- | [[Ryder Lynn]] || [[Blake Jenner]] || colspan="3" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente'''<ref name="Recurrente"/>|| style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| '''Principal'''<ref name="glee5cast"/> || style="background: #ffffbb" colspan="1" align="center"| '''Convidáu''' |- | Joe Hart || [[Samuel Larsen]] || colspan="2" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | || style="background: #ffdddd" colspan="2" align="center"| '''Recurrente''' || colspan="1" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | || style="background: #ffffbb" colspan="1" align="center"| '''Convidáu''' |- | [[Wade/Unique]] || [[Alex Newell]] || colspan="2" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na" | || style="background: #ffffbb" colspan="1" align="center"| '''Convidáu''' || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente'''<ref name="Recurrente"/>|| style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| '''Principal'''<ref name="glee5cast"/> || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' |- | [[Shannon Beiste]] || [[Dot-Marie Jones]] || colspan="1" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na"| || style="background: #ffdddd" colspan="4" align="center"| '''Recurrente''' || style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| '''Principal'''<ref name="CastTemp6"/> |- | [[Matt Rutherford]] || [[Dijon Talton]] || style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| '''Recurrente''' || colspan="4" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na"| || style="background: #ffffbb" colspan="1" align="center"| '''Convidáu''' |} == Episodios == [[Ryan Murphy]], [[Brad Falchuk]] y [[Ian Brennan]] escribieron tolos episodios de les dos primeres temporaes, mientres Murphy y Falchuk desempeñáronse como direutores principales de la serie. El [[episodiu piloto]], tituláu «[[Pilot (Glee)|Pilot]]», foi emitíu'l 19 de mayu de 2009 y la [[Primer temporada de Glee|primer temporada]] tresmitir dende'l 9 de setiembre d'esi añu al 8 de xunu de 2010. La segunda temporada emitir dende'l 21 de setiembre de 2010 hasta'l 24 de mayu de 2011 y la [[Tercer temporada de Glee|tercer]] dende'l 20 de setiembre de 2011 al 22 de mayu de 2012. La cuarta temporada empezó a rodase'l 24 de xunetu de 2012,<ref>{{cita web|autor=Alessandra Nixon|títulu=Glee Renewed For a Fourth Season|url=http://www.tv3.co.nz/Glee-Renewed-For-a-Fourth-Season/tabid/2781/articleID/76773/Default.aspx|fechaaccesu=11 d'agostu de 2012|idioma=inglés|editorial=tv3.co.nz}}</ref> y estrenóse el 13 de setiembre del mesmu añu.<ref>{{cita web|autor=Cassie Carpenter|títulu=Engaged on-screen and off? Lea Michele shows off her tanned pins in black shorts - and a sparkler on her ring finger|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2183522/Lea-Michele-shows-tanned-pins-black-shorts--sparkler-ring-finger.html|fechaaccesu=11 d'agostu de 2012|fecha=4 d'agostu de 2012|idioma=inglés|editorial=[[Daily Mail]]}}</ref> <small>''Pa conocer más detalles sobre cada capítulu, feches d'estrenu de los episodios n'[[Estaos Xuníos]], [[Llatinoamérica]] y [[España]], cantares interpretaos en cada unu y escritor y guionista correspondientes:''</small> {{AP|Episodios de Glee|l1=Episodios de Glee}} {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" |- ! colspan="2" rowspan="2" | Temporada !rowspan="2" | Episodios ! colspan="2" | Emisión ! colspan="3" | Llanzamientu en [[DVD]] |- ! Entamu !Final ! [[Códigos rexonales DVD|Región 1]] ! [[Códigos rexonales DVD|Región 2]] ! [[Códigos rexonales DVD|Región 4]] |- | style="background:#fc3;"| | '''[[Primer temporada de Glee|1]]''' | 22 | 19 de mayu de 2009 | 8 de xunu de 2010 | 14 de setiembre de 2010 | 13 de setiembre de 2010 | 22 de setiembre de 2010 |- | style="background:#fe7121" | | '''[[Segunda temporada de Glee|2]]''' | 22 | 21 de setiembre de 2010 | 24 de mayu de 2011 | 13 de setiembre de 2011 | 19 de setiembre de 2011 | 5 d'ochobre de 2011 |- | style="background:#0ABAC6" | | '''[[Tercer temporada de Glee|3]]''' | 22 | 20 de setiembre de 2011 | 22 de mayu de 2012 | 14 d'agostu de 2012 | 17 de setiembre de 2012 | 19 de setiembre de 2012 |- | style="background:#C71585" | | '''[[Cuarta temporada de Glee|4]]''' | 22 | 13 de setiembre de 2012 | 9 de mayu de 2013 | 1 d'ochobre de 2013 | 7 d'ochobre de 2013 | 16 d'ochobre de 2013 |- | style="background:#79B503" | | '''[[Quinta temporada de Glee|5]]''' | 20 | 26 de setiembre de 2013 | 13 de mayu de 2014 | 6 de xineru de 2015 | 29 de setiembre de 2014 | style="background:#ECECEC" | <span style="color:gray;"><small>''PA''</small></span> |- | style="background:#FF0000" | | '''[[Sesta temporada de Glee|6]]''' | 13 | 9 de xineru de 2015 | 20 de marzu de 2015 <span style="color:black;"><small></small></span> | style="background:#ECECEC" | <span style="color:gray;"><small>''PA''</small></span> | style="background:#ECECEC" | <span style="color:gray;"><small>''PA''</small></span> | style="background:#ECECEC" | <span style="color:gray;"><small>''PA''</small></span> |} == Receición == === Crítiques === [[Ficheru:Jayma Mays 2009.jpg|thumb|derecha|Brian Lowry, de la revista ''[[Variety]]'', comentó que [[Jayma Mays]] ufiertó una interpretación modesta».<ref name="Variety"/>]] ''Glee'' recibió una puntuación de [[Metacritic]] de 77 sobre 100 críticos na so primer temporada, basándose nos sos comentarios d'un total de dieciocho revisor.<ref>{{Cita web|url=http://www.metacritic.com/tv/shows/gleeseason1|títulu=Glee Season One|fechaaccesu=25 de payares de 2009|editorial=[[Metacritic]]}}</ref> La respuesta crítica foi partida, Alejandra Stanley del ''[[New York Times]]'', destacó la falta d'orixinalidá del pilotu y los personaxes estereotipaos pero emponderó'l talentu teatral y el fechu de que los personaxes «salir del modelu.»<ref name="NYT" /> David Hinckley del ''[[Daily News]]'' cuntó que l'espectáculu yera imperfectu y absurdu, pero «potencialmente conmovedor».<ref> {{Cita web|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/tv/2009/05/19/2009-05-19_singing_fills_these_students_with_glee.html|títulu=Critiques de Daily News|fechaaccesu=19 de mayu de 2009|obra=www.nydailynews.com|idioma=inglés}}</ref> Pela so parte, Robert Bianco de ''[[USA Today]]'' señaló problemes de tonu nes interpretaciones musicales, pero comentó positivamente sobre l'humor del espectáculu y el so funcionamientu.<ref>{{Cita web|url=http://www.usatoday.com/life/television/reviews/May|títulu=Critiques del USA Today|fechaaccesu=15 de mayu de 2009|idioma=inglés}}</ref> El ''[[New York Times]]'' tamién dixo que ''Glee'' nun foi nada del otru mundu y que «ye como si vieres ''[[High School Musical]]''.»<ref name="NYT" /> Mauren Ryan del ''[[Chicago Tribune]]'' comentó «los dos grandes númberos musicales son tremendamente entreteníos. Son interpretaos con enerxía distintes, y avergoñó-y la baxa interpretación de los popurrís de los concursantes na edición de los miércoles de ''[[American Idol]]''.»<ref name="CT">{{cita web|url=http://www.chicagotribune.com/features/lifestyle/chi-tc-tvcolumn-glee-0518-0519may19,0,676134.story|títulu=&#39;Glee' gets golden time slot, needs a better tune|apellíu=Ryan|nome=Maureen|fecha=19 de mayu de 2009|obra=[[Chicago Tribune]]|fechaaccesu=2 de xunu de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090523110023/http://www.chicagotribune.com/features/lifestyle/chi-tc-tvcolumn-glee-0518-0519may19,0,676134.story|fechaarchivu=23 de mayu de 2009}}</ref> María McNamara pal ''[[Los Angeles Times]]'' llamó a ''Glee'' «el primer show n'enforma tiempu que ye simple y rápido.»<ref name="McNamara">{{cita noticia|url=http://www.latimes.com/entertainment/news/la-et-glee19-2009may19,0,3088358.story|títulu=&#39;Glee' on Fox|apellíu=McNamara|nome=Mary|fecha=19 de mayu de 2009|editorial=[[Los Angeles Times]]|fechaaccesu=1 de xunu de 2009}}</ref> Ente que Rob Owen pal ''[[Pittsburgh Post-Gazette]]'' consideró «Ye la música lo que fai que ''Glee'' apurra un prestu allegre ensin les cifres de producción de cantar y baille; esti pilotu de Fox sería solo otra comedia-drama desenvuelta nuna escuela secundaria.»<ref>{{cita web|url=http://www.chicagotribune.com/topic/ny-ettel1912762638may15,0,3243261.story|títulu=&#39;Glee' is 'High School Musical' with an edge|apellíu=Owen|nome=Rob|fecha=19 de mayu de 2009|obra=[[Pittsburgh Post-Gazette]]|fechaaccesu=2 de xunu de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090908051813/http://www.chicagotribune.com/topic/ny-ettel1912762638may15,0,3243261.story|fechaarchivu=8 de setiembre de 2009}}</ref> Nancy Gibbs, de la revista ''[[Time]]'' cuntó qu'oyera a un mozu eclesiásticu describir la serie como anti-cristiana comentando: {{Cita|«Ye fácil alvertir daqué asina si unu afítase solo no concreto. Los estudiantes mienten, copien, roben, son cobiciosos, meten mariguana nos pastelitos pa incentivar el consumu ente los estudiantes. Casi tolos Diez Mandamientos son violaos nun momentu o otru, mientres se convida a l'audiencia a rir col dolor, la llocura y les humildaciones de la xente. Faltar a los adolescentes al suxurir que, pol simple fechu de ver a personaxes que se porten mal na pantalla, ellos van tomalo como daqué que tamién pueden faer. Y asítiase nun institutu, pero queriendo dicir que ye un viaxe non al mundu académicu de los colexos, sinón a temes como la identidá y los convencimientos, el preciu de la popularidá, los compromisos que tenemos d'asumir ente lo que queremos y lo que precisamos».<ref>{{cita noticia |url= http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1942957-1,00.html |títulu=The Gospel of Glee |apellíu=Gibbs|nome=Nancy |fecha=7 d'avientu de 2009 |obra=Time |fechaaccesu=26 de payares de 2009}}</ref>}} [[Brian Lowry]] de ''[[Variety]]'' criticó los primeros episodios de la serie y los problemes d'actuación del repartu adultu, sacante Mays.<ref name="Variety">{{cita noticia |url= http://www.variety.com/review/VE1117940256.html?categoryid=32&cs=1 |títulu=Glee |apellíu=Lowry|nome=Brian |fecha=14 de mayu de 2009 |obra=Variety |fechaaccesu=3 de xunu de 2009}}</ref> [[Ken Tucker]] de ''[[Entertainment Weekly]]'' afirmó «Va ser una de les series menos esitoses del añu.»<ref>{{Cita web|url=http://www.ew.com/ew/gallery/0,,20326356_20331616_2,00.html|títulu=10 Best TV Series of 2009: Ken Tucker's Picks|fechaaccesu=31 d'avientu de 2009|apellíu=Tucker|nome=Ken|fecha=21 d'avientu de 2009|obra=Entertainment Weekly|editorial=[[Time Inc.|Time Inc]]}}</ref> John Doyle del ''[[The Globe and Mail]]'' sostuvo que lo sentía prestosu, sobremanera porque l'equipu diversu de los mozos tenía una especie d'inxenuidá retrógrada». Remató diciendo «L'allegría foise de ''Glee''.»<ref>{{cita web|url=http://www.theglobeandmail.com/arts/television/these-days-im-watching-glee-with-a-hint-of-dread/article4321442/|títulu=These Days, I'm Watching Glee with Dread|fechaaccesu=12 de marzu de 2014|obra=[[The Globe and Mail]]|allugamientu=[[Canadá]]|editorial=[[CTVglobemedia]]|apellíu=Doyle|nome=John|fecha=25 de mayu de 2010|idioma=inglés|urlarchivu=https://archive.is/20130203220945/http://www.theglobeandmail.com/arts/television/these-days-im-watching-glee-with-a-hint-of-dread/article4321442/|fechaarchivu=3 de febreru de 2013}}</ref> Mateo Gilbert de ''[[Boston Globe]]'' escribió de manera similar «Glee convirtióse nuna potencia de gran algame, enforma tiempu con una publicidá esaxerao y brevedá nel sentimientu humanu - l'allegría - que n'el so momentu facer tan adictivu».<ref>{{cita web|url=http://www.boston.com/ae/tv/articles/2010/10/26/why_glee_aint_what_it_used_to_be/|títulu=Why 'Glee' ain't what it used to be|fechaaccesu=12 de marzu de 2014|apellíu=Gilbert|nome=Matthew|fecha=26 d'ochobre de 2010|obra=[[The Boston Globe|Boston.com]]|editorial=[[The New York Times Company]]|idioma=inglés}}</ref> === Actuaciones musicales === Les actuaciones musicales llograron un ésitu comercial con más de trenta millones de copies dixitales, y más d'once millones de discos vendíos en tol mundu dende ochobre de 2011.<ref>{{cita web|url=http://www.foxflash.com/div.php/main/page?aID=1z2z0z268z2z8&ID=8147|títulu=''Glee'' hits a musical milestone with an incredible 300 performances|fechaaccesu=16 de mayu de 2011|fecha=26 d'ochobre de 2011|obra=Fox Broadcasting Company|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130614062930/http://www.foxflash.com/div.php/main/page?aID=1z2z0z268z2z8&ID=8147|fechaarchivu=14 de xunu de 2013}}</ref> En 2009, el repartu de ''Glee'' tenía venticinco senciellos ente los [[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]] algamando a [[The Beatles]].<ref>{{Cita web|url=http://www.billboard.com/#/news/best-of-2009-by-the-numbers-1004055720.story|títulu=Best Of 2009: By-The-Numbers|apellíu=Trust|nome=Gary|fecha=29 d'avientu de 2009|obra=Billboard|fechaaccesu=2 de xineru de 2010|idioma=en}}</ref> En 2010, había ochenta senciellos nel ''Billboard Hot 100'', superando en demasía el récor anterior.<ref>{{Cita web|url=https://www.elmundo.es/america/2010/10/08/gentes/1286491012.html|títulu=El fenómenu musical 'Glee' supera a los Beatles n'entraes en 'Billboard&#39;|fecha=7 d'ochobre de 2010|obra=El mundu|fechaaccesu=23 d'ochobre de 2011}}</ref> En febreru de 2011, ''Glee'' superó a Elvis Presley nel númberu de cantares tamién en felicidá llista.<ref>{{Cita web|url=http://www.excelsior.com.mx/node/714935|títulu=&#39;Glee' desbanca a Elvis Presley|fecha=16 de febreru de 2011|obra=Excelsior|fechaaccesu=23 d'ochobre de 2015}}</ref> La interpretación de «Don't Stop Believin» algamó l'oru'l 13 d'ochobre de 2009 llogrando hasta 500 000 descargues,<ref name="Reuters">{{cita noticia |url= http://www.reuters.com/article/idUSTRE5A85EL20091109?pageNumber=1&virtualBrandChannel=10522 |títulu="Glee" brings joy to beleaguered music industry |apellíu=Serjeant|nome=Jill |fecha=9 de payares de 2009 |agency=Reuters |fechaaccesu=26 de payares de 2009|idioma=en}}</ref> y el 16 de marzu de 2011 recibieron la certificación de platín por tener más d'un millón de ventes.<ref name="riaa">{{Cita web|url=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?table=SEARCH_RESULTS&artist=Glee&formatu=&go=Search&perPage=50|títulu=RIAA Oru & Platín|editorial=[[Recording Industry Association of America]]|fechaaccesu=3 de xunetu de 2011|idioma=en}}</ref> La versión de ''[[Take a Bow (cantar de Rihanna)|Take a Bow]]'' interpretada nel episodiu «Showmance» tuvo un efeutu positivu nes ventes de la tema orixinal de Rihanna, aumentaron nun 189% per cientu.<ref name="Reuters"/> Sicasí, tamién hubo crítiques de les actuaciones del repartu. Jon Dolan de la revista ''[[Rolling Stone]]'' comentó que [[Matthew Morrison]] non rapeaba bien y Andrew Leahey de Allmusic, escribió que [[Cory Monteith]] y [[Dianna Agron]] «nun canten tan bien como los sos co-estrelles».<ref name="AMG">{{cita web |first=Andrew |last=Leahey |títulu=Review: ''Glee: The Music, Vol. 1'&#39; |url= {{Allmusic|class=album|id=r1660594|pure_url=yes}} |publisher=Allmusic |fechaaccesu=1 de payares de 2009}}</ref> Dellos artistes como [[Slash (músicu)|Slash]], [[Kings of Leon]], [[Red Hot Chili Peppers]], [[Damon Albarn]] y [[Foo Fighters]] negáron-yos los derechos a la serie.<ref>{{Cita web|url=http://www.eonline.com/uberblog/b231679_glee_diss_alert_this_time_its_head_foo.html|títulu=Glee Diss Alert! This Time It's Head Foo Fighter Dave Grohl Piling On|fechaaccesu=19 de marzu de 2011|apellíu=Garvey|nome=Marianne|fecha=18 de marzu de 2011|obra=[[Y! Online]]|idioma=en}}</ref> === Audiencia === {| {{tablaguapa}} |- ! rowspan="2" | Temporaes ! rowspan="2" | Episodios ! rowspan="2" | Intervalu de tiempu ([[Tiempu del este|ET]]) ! colspan="2" | Apertura de temporada !colspan="2" | Final de temporada !rowspan="2" | Temporada en televisión ! rowspan="2" | Clasificación ! style="background:#ffdead;" rowspan="2"| Audiencia<br />(en millones) |- ! Fecha !span style="width:7%; font-size:smaller; line-height:100%;"| Audiencia<br />(en millones) ! Fecha !span style="width:10%; font-size:smaller; line-height:100%;"| Audiencia<br />(en millones) |- ! '''[[Primer temporada de Glee|1]]''' ! 22 | <center>miércoles 9:00pm (2009)<br />martes 9:00pm (2010)</center> | style="font-size:11px;line-height:110%"|<center>19 de mayu de 2009</center> ! 9,62<ref name="pilot">{{Cita web|url=http://tvbythenumbers.com/2009/05/27/top-fox-primetime-shows-may-18-24-2009/19470|títulu=Top Fox Primetime Shows, Mayu 18–24, 2009|fechaaccesu=2 de setiembre de 2009|apellíu=Seidman|nome=Robert|fecha=20 de mayu de 2009|obra=TV by the Numbers|idioma=en}}</ref> | style="font-size:11px;line-height:110%"|<center>8 de xunu de 2010</center> ! 10,92<ref>{{Cita web|url=http://blog.zap2it.com/frominsidethebox/2010/06/tv-ratings-glee-finale-solid-but-nba-finals-win-tuesday.html|títulu=Audiencia en TV: 'Glee' finale solid, but NBA Finals win Tuesday|fechaaccesu=9 de xunu de 2010|apellíu=Porter|nome=Rick|fecha=9 de xunu de 2010|obra=[[Zap2it]]|editorial=[[Tribune Media Services]]|idioma=en|urlarchivu=https://www.webcitation.org/6AFvWweqF?url=http://blog.zap2it.com/frominsidethebox/2010/06/tv-ratings-glee-finale-solid-but-nba-finals-win-tuesday.html|fechaarchivu=28 d'agostu de 2012}}}</ref> ! style="font-size:smaller"|[[Señal de programación de los Estaos Xuníos en 2009-2010|2009–10]] ! style="text-align:center"|#33<ref name="Deadline Hollywood">{{Cita web|url=http://www.deadline.com/2010/05/full-series-rankings-for-the-2009-10-broadcast-season/#more-44277=*|títulu=Deadline Hollywood|fechaaccesu=28 de mayu de 2010|fecha=28 de mayu de 2010|editorial=ZDeadline Hollywood|idioma=en}}}</ref> ! style="background:#fc9;"| 9,77<ref name="Deadline Hollywood"/> |- ! '''[[Segunda temporada de Glee|2]]''' ! 22 | <center>martes 8:00pm (2010-11)<ref name="LR">{{Cita web|url=http://insidetv.ew.com/2010/11/19/fox-moves-american-idol-to-wednesdays-and-thursdays/|títulu=Fox moves 'American Idol' to Wednesdays and Thursdays|fechaaccesu=20 de payares de 2010|apellíu=Rice|nome=Lynette|fecha=19 de payares de 2010|obra=Entertainment Weekly|editorial=[[Time Inc.|Time Inc]]|idioma=en}}}</ref><br />[[The Sue Sylvester Shuffle|Domingo 10:38pm]] <small>([[Super Bowl XLV|6 de febreru de 2011]])</small><br />xueves 9:00pm <small>(24 de mayu de 2011)<ref>{{Cita web|url=http://www.thefutoncritic.com/showatch.aspx?id=glee&view=listings|títulu=Showatch|fechaaccesu=14 d'agostu de 2011|obra=The Futon Critic|idioma=en}}}</ref></small></center> | style="font-size:11px;line-height:110%"|<center>21 de setiembre de 2010</center> ! 12,45<ref>{{Cita web|url=http://blog.zap2it.com/frominsidethebox/2010/09/tuesday-ratings-breakdown-returning-shows-rule.html|títulu=Tuesday ratings breakdown: Returning shows rule|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010|apellíu=Porter|nome=Rick|fecha=22 de setiembre de 2010|obra=[[Zap2it]]|editorial=[[Tribune Media Services]]|idioma=en}}}</ref> | style="font-size:11px;line-height:110%"|<center>24 de mayu de 2011</center> ! 11,80<ref>{{Cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2011/05/25/tuesday-final-ratings-american-idol-dancing-with-the-stars-adjusted-up/93910|títulu=Tuesday Final Ratings: 'American Idol,' 'Dancing With The Stars' Adjusted Up|fechaaccesu=25 de mayu de 2011|apellíu=Gorman|nome=Bill|fecha=25 de mayu de 2011|obra=TV by the Numbers|idioma=en}}}</ref> ! style="font-size:smaller"| 2010–2011 ! style="text-align:center"| #43 ! style="background:#fc9;"| 10,11<ref>{{Cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2011/06/01/2010-11-season-broadcast-primetime-show-viewership-averages/94407/|títulu=2010-11 Season Broadcast Primetime Show Viewership Averages|fechaaccesu=14 d'agostu de 2011|apellíu=Gorman|nome=Bill|fecha=1 de xunu de 2011|obra=TV by the Numbers|idioma=en}}}</ref> |- ! '''[[Tercer temporada de Glee|3]]''' ! 22 | <center>martes 8:00pm (2011-12)<ref>{{Cita web|url=http://www.comingsoon.net/news/tvnews.php?id=77591|títulu=Fox Announces Primetime Slate for 2011-2012 Season - ComingSoon.net|fechaaccesu=7 de xunetu de 2011|fecha=16 de mayu de 2010|editorial=[[ComingSoon.net]]|idioma=en}}}</ref><br />xueves 9:00pm <small>(22 de mayu de 2012)<ref>{{Cita web|url=http://www.thefutoncritic.com/listings/20120507fox03/|títulu=School's Out on an All-New Season Finale of "Glee"|fechaaccesu=18 de mayu de 2012|obra=The Futon Critic|idioma=en}}}</ref></small></center> | style="font-size:11px;line-height:110%"|<center>20 de setiembre de 2011</center> ! 9,21<ref>{{Cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2011/09/21/tuesday-finals-new-girl-glee-ncis-dwts-results-adjusted-up-body-of-proof-adjusted-down/104472/|títulu=Tuesday Finals: 'New Girl,' 'Glee,' 'NCIS,' DWTS Results Adjusted Up; 'Body of Proof' Adjusted Down|fechaaccesu=21 de setiembre de 2011|apellíu=Seidman|nome=Robert|fecha=21 de setiembre de 2011|obra=TV by the Numbers|idioma=en}}}</ref> | style="font-size:11px;line-height:110%"|<center>22 de mayu de 2012</center> ! 7,46<ref>{{Cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2012/05/23/tuesday-final-ratings-american-idol-dwts-agt-adjusted-up-glee-adjusted-down/135476/|títulu=Tuesday Final Ratings: 'American Idol', 'DWTS', 'AGT' Adjusted Up, 'Glee' Adjusted Down|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|apellíu=Kondolojy|nome=Amanda|fecha=23 de mayu de 2012|obra=TV by the Numbers|idioma=en}}}</ref> ! style="font-size:smaller"| [[Señal de programación de los Estaos Xuníos en 2011-12|2011–12]] ! #56<ref name="2011-2012 rankings">{{Cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2012/05/24/complete-list-of-2011-12-season-tv-show-viewership-sunday-night-football-tops-followed-by-american-idol-ncis-dancing-with-the-stars/135785/|títulu=Complete List Of 2011-12 Season TV Show Viewership: 'Sunday Night Football' Tops, Followed By 'American Idol,' 'NCIS' & 'Dancing With The Stars&#39;|fechaaccesu=25 de mayu de 2012|apellíu=Gorman|nome=Bill|fecha=24 de mayu de 2012|editorial=Tvbythenumbers.zap2it.com|idioma=en}}}</ref> ! style="background:#fc9;"| 8,71<ref name="2011-2012 rankings" /> |- ! '''[[Cuarta temporada de Glee|4]]''' ! 22 | <center>xueves 9:00pm (2012-13)<ref>{{Cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2012/05/14/fox-2012-13-primetime-schedule-announced-touch-fringe-friday-bones-mob-doctor-monday-4-comedy-tuesday/133958/|títulu=Fox 2012-13 Primetime Schedule Announced: 'Touch' & 'Fringe' Friday, 'Bones' & 'Mob Doctor' Monday, 'Glee' To Thursday, 4 Comedy Tuesday|fechaaccesu=19 de mayu de 2012|apellíu=Gorman|nome=Bill|fecha=14 de mayu de 2012|obra=TV by the Numbers|idioma=en}}}</ref></center> | style="font-size:11px;line-height:110%"|<center>13 de setiembre de 2012</center> ! 7,41<ref>{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2012/09/14/thursday-final-ratings-glee-adjusted-down-non-adjustment-for-the-x-factor/148647/ |títulu=Thursday Final Ratings: 'Glee' Adjusted Down, Non 18-49 Adjustment for 'The X-Factor&#39; |apellíu=Kondolojy|nome=Amanda |obra=Tv by the Numbers|fecha=14 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=15 de setiembre de 2012|idioma=en}}}</ref> | style="font-size:11px;line-height:110%"|<center>9 de mayu de 2013</center> ! 5.92 ! style="font-size:smaller"| [[Señal de programación de los Estaos Xuníos en 2012-13|2012–13]] ! #50 ! style="background:#fc9;"| 8.26 |- ! '''[[Quinta temporada de Glee|5]]''' ! 20 | <center>xueves 9:00pm (2013)<br />martes 8:00pm (2014)</center> | style="font-size:11px;line-height:110%"|<center>26 de setiembre de 2013</center> ! 5.06<ref>{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2013/09/27/thursday-final-ratings-the-big-bang-theory-the-michael-j-fox-show-the-crazy-ones-adjusted-down/205200/|títulu=Thursday Final Ratings: 'The Big Bang Theory', 'The Michael J Fox Show' & 'The X Factor' Adjusted Up; 'The Crazy Ones' Adjusted Down|obra=TV by the Numbers|apellíu=Kondolojy|nome=Amanda|fecha=27 de setiembre de 2013|fechaaccesu= 28 de setiembre de 2013|idioma=en}}</ref> | style="font-size:11px;line-height:110%"|<center>13 de mayu de 2014</center> ! 1.87<ref name="finale">{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2014/05/14/tuesday-final-ratings-the-voice-marvels-agents-of-s-h-i-y-l-d-the-originals-supernatural-about-a-boy-adjusted-down/264168/|títulu=Tuesday Final Ratings: 'The Voice', 'Marvel's Agents of S.H.I.E.L.D.' & 'The Goldbergs' Adjusted Up; 'The Originals', 'Supernatural' & 'About A Boy' Adjusted Down|obra=TV by the Numbers|apellíu=Bibel|nome=Sara|fechaaccesu= 14 de mayu de 2014|fecha= 14 de mayu de 2014|idioma=en}}</ref> ! style="font-size:smaller"| 2013–14 ! #105<ref name="deadline">{{cita web|url=http://www.deadline.com/2014/05/tv-season-series-rankings-2013-full-list-2|títulu=Full 2013-2014 TV Season Series Rankings|fecha= 22 de mayu de 2014|publicación=Deadline|idioma=en}}</ref> ! style="background:#fc9;"| 3.26<ref>{{cita web|apellíu=Kondolojy|nome=Amanda|títulu=Updated Live+7 DVR Ratings: 'The Big Bang Theory' Tops Adults 18-49 Ratings Increase & Total Viewership Gains; 'Sleepy Hollow' Earns Biggest Percentage Increase in Premiere Week|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2013/10/13/live7-dvr-ratings-marvels-agents-of-s-h-i-y-l-d-leads-adults-18-49-ratings-increase-sleepy-hollow-tops-total-viewership-gains-the-blacklist-earns-biggest-percentage-increase-in-prem/208745/|fechaaccesu= 13 d'ochobre de 2013|idioma=en}}</ref> |- ! '''[[Sesta temporada de Glee|6]]''' ! 13<ref>{{cita web|url=http://www.deadline.com/2014/07/glee-final-season-reduced-to-13-episodes/?utm_medium=facebook|títulu=Final Season Of 'Glee' Reduced To 13 Episodes|apellíu=Andreeva|nome=Nellie|fecha= 10 de xunetu de 2014|publicación=[[Deadline.com]]|fechaaccesu= 19 de febreru de 2015|idioma=en}}}</ref> | <center>vienres 9:00&nbsp;pm<ref name="FOX 2014-2015 Schedule">{{cita web|url=http://www.fox.com/programming/#returning|títulu=FOX 2014-2015 Schedule |editorial=FOX|fecha= 5 de xunu de 2014|fechaaccesu= 28 de xunu de 2014|idioma=en}}</ref></center> | style="font-size:11px;line-height:110%; text-align:center;" | 9 de xineru de 2015 ! 2.42<ref name="tvmediainsights.com">{{cita web|apellido1=Pucci|nome1=Douglas|títulu=Friday Final Nationals: 'Glee' Return Stumbles for Fox, Ratings Boost for 100th 'Blue Bloods' on CBS|url=http://www.tvmediainsights.com/tv-ratings/friday-final-nationals-glee-return-stumbles-fox-ratings-boost-100th-blue-bloods-cbs/|editorial=TV Media Insights|fechaaccesu=12 de xineru de 2015|idioma=en}}</ref> | style="font-size:11px;line-height:110%; text-align:center;" | 20 de marzu de 2015<ref name="FOX 2014-2015 Schedule"/> ! 0.8/3<ref name="tvmediainsights.com"/> ! style="font-size:smaller" |2014–15 ! 148<ref name="cal"/> ! style="background:#fc9;"|3.14<ref name="cal">{{cita web|títulu=Full-tv-season-ratings-shows-rankings|url=http://deadline.com/2015/05/2014-15-full-tv-season-ratings-shows-rankings-1201431167/|editorial=Deadline.com|fechaaccesu=15 de mayu de 2015|idioma=en}}</ref> |} === Premios y nominaciones === [[Ficheru:Matthew Morrison 2009.jpg|thumb|upright|right|Morrison foi nomáu a "Meyor Actor Principal nuna Serie de Comedia" nos Premios Primetime Emmy 2010.]] {{AP|Premios y nominaciones de Glee}} Glee recibió dellos premios y nominaciones, en 2009 ganó cinco Premios Satélite nes categoríes Meyor Serie de Televisión de Comedia Musical», «Meyor Actor» y "Meyor Actriz nuna Serie de Televisión de Comedia Musical» por Morrison y Michele, «Meyor Actriz de Repartu» por Lynch y «Meyor actriz convidada en serie de comedia» por [[Kristin Chenoweth]].<ref>{{Cita web|url=http://www.pressacademy.com/satawards/awards2009.shtml|títulu=Decimo-cuarta entrega Añal del Premiu Satellite Nomaos y Ganadores|editorial=[[International Press Academy]]|fecha=20 d'avientu de 2009|fechaaccesu=24 d'avientu de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091202232928/http://www.pressacademy.com/satawards/awards2009.shtml|fechaarchivu=2 d'avientu de 2009|idioma=en}}</ref> En 2010, ''Glee'' ganó un premiu Globu d'Oru por Meyor Serie de Televisión Musical o Comedia», Morrison Michele y Lynch tamién recibieron nominaciones actorales.<ref name="GG">{{Cita web|url=http://www.goldenglobes.org/nominations/|títulu=Nominaciones & Ganadores|obra=[[Golden Globe Award|Golden Globes]]|editorial=[[Hollywood Foreign Press Association]]|fechaaccesu=18 de xineru de 2010|idioma=en|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100115194724/http://www.goldenglobes.org/nominations/|fechaarchivu=15 de xineru de 2010}}</ref> La serie foi nomada pa dos Premios del Sindicatu de Guionistes d'Estaos Xuníos, nes categoríes «Serie de Comedia» y «Nueva Serie».<ref>{{Cita web|url=http://www.wga.org/content/default.aspx?id=3888|títulu=Premiu WGA 2010 WGA anunciaos|fechaaccesu=15 d'avientu de 2009|fecha=14 d'avientu de 2009|editorial=[[Writers Guild of America]]|idioma=en|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131019053744/http://www.wga.org/content/default.aspx?id=3888|fechaarchivu=19 d'ochobre de 2013}}</ref> El repartu del programa ganó'l premiu Meyor Interpretación de Repartu nuna Serie de Comedia» na [[Premios del Sindicatu d'Actores 2009|16ª entrega de los Premios del Sindicatu d'Actores]].<ref>{{enllaz rotu|1={{Cita web|url=http://www.sagawards.org/PR_091217|títulu=Nominations announced for the 16th annual Screen Actors Guild awards|fechaaccesu=24 d'avientu de 2009|fecha=17 d'avientu de 2009|editorial=[[Screen Actors Guild Awards]]|idioma=en}} |2=http://www.sagawards.org/PR_091217 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> París Barclay y Ryan Murphy fueron nomaos nel Premiu Directors Guild na categoría «Serie de Comedia» pol so trabayu en ''Glee''.<ref name="DG">{{Cita web|url=http://www.dga.org/index2.php3?chg=|títulu=Nomaos pal Premiu Directors Guild|fechaaccesu=8 de xineru de 2010|fecha=8 de xineru de 2010|editorial=[[Directors Guild of America]]|idioma=en|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100207194933/http://www.dga.org/index2.php3?chg=|fechaarchivu=7 de febreru de 2010}}</ref> En xunetu de 2010, ''Glee'' recibió diecinueve nominaciones a los premios Emmy, incluyendo «Meyor Serie de Comedia», «Meyor Actor Principal en Serie de Comedia» por Morrison y «Meyor actriz principal en Comedia» por Michele, que ganó cuatro d'ellos, incluyendo «Meyor Actriz de Repartu nuna Serie de Comedia» por Lynch y «Meyor actor de repartu en Serie de comedia» por [[Neil Patrick Harris]].<ref name="Emmys.com">{{Cita web|url=http://www.emmys.com/shows/glee|títulu=Glee nos Premios Emmy|editorial=[[Academy of Television Arts and Sciences]]|fechaaccesu=10 d'agostu de 2011|idioma=en}}</ref> El 16 de xineru de 2011, el programa ganó un Golden Globe por Meyor Serie de Televisión - de Comedia o Musical». Lynch y Colfer ganaron los Globos d'Oru nes categoríes Meyor Actriz de Repartu» y «Meyor Actor de Repartu nuna Serie de Televisión, Miniserie o Película fecha pa TV».<ref name="GG2010">{{Cita web|url=http://www.goldenglobes.org/nominations/year/2010/|títulu=Nominaciones & Ganadores: 2010|obra=[[Golden Globes]]|editorial=[[Hollywood Foreign Press Association]]|fechaaccesu=20 de xineru de 2011|idioma=en|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110216162728/http://www.goldenglobes.org/nominations/year/2010/|fechaarchivu=16 de febreru de 2011}}</ref> En xunetu de 2011, Glee recibió doce nominaciones a los Emmy.<ref name="Emmys.com"/> El repartu foi convidáu a cantar na [[Casa Blanca]] por [[Michelle Obama]] n'abril de 2010 pal [[Carrera de rodáu del güevu rodáu del güevu de Pascua]].<ref name="Glee cast to sing at the White House">{{cita noticia |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/8569077.stm |títulu=Repartu de Glee canta na Casa Blanca|fecha=15 de marzu de 2010 |editorial=BBC News |fechaaccesu=16 de marzu de 2010|idioma=en}}</ref> == Tresmisión internacional == ''Glee'' ye televisáu a nivel mundial incluyendo países como por casu Australia onde el repartu visitó esi país pa promocionar el so show antes del debú al aire al traviés de la cadena [[Network Ten]],<ref>{{cita web |url= http://www.tvtonight.com.au/2009/09/glee-cast-to-visit-oz.html |títulu=Glee to visit Oz|nome=David |apellíu=Knox |fecha=4 de setiembre de 2009 |editorial=TV Tonight |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2009|idioma=en}}</ref> en Canadá ver por [[Global TV]],<ref>{{cita web|url=http://www.globaltv.com/glee/index.html|títulu=Glee|editorial=[[Global Television Network]]|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2009|idioma=en|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100429154505/http://www.globaltv.com/glee/index.html|fechaarchivu=29 d'abril de 2010}}</ref> Nueva Zelanda,<ref>{{cita noticia |url= http://www.nzherald.co.nz/television/news/article.cfm?c_id=339&objectid=10604768&pnum=0 |títulu=A chorus of approval for 'Glee&#39; |apellíu=Smith|nome=Jacqueline |fecha=22 d'ochobre de 2009 |obra=[[New Zealand Herald]] |fechaaccesu=16 d'avientu de 2009|idioma=en}}</ref> y Fixi.<ref>{{cita web |url= http://www.fijitv.info/ |títulu=Fuji Tv |fechaaccesu=11 de xineru de 2010|idioma=en}}</ref> Y lo mesmo en Sudáfrica al traviés de la cadena de televisión M-Net.<ref>{{cita web |url=http://www.screenafrica.com/news/television/280201.htm |títulu=Glee beamed direct to M-Net |fecha=30 de setiembre de 2009 |editorial=Screen Africa |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110716025151/http://www.screenafrica.com/news/television/280201.htm |fechaarchivu=16 de xunetu de 2011 }}</ref> Nel Reinu Xuníu, la canal [[E4 (Canal de TV)|E4]] tresmitió la primera y segunda temporada.<ref>{{cita web|url=http://www.e4.com/blog/y4-blogue/post/3lvilq41pb8ijvvvyfwkng/view.y4|títulu=Glee pilot date announced|fecha=23 de payares de 2009|editorial=[[E4 (Canal de TV)|E4]]|fechaaccesu=27 de payares de 2009|idioma=en|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100125200226/http://www.e4.com/blog/y4-blogue/post/3lvilq41pb8ijvvvyfwkng/view.y4|fechaarchivu=25 de xineru de 2010}}</ref> [[Sky 1]] decidió tresmitir la tercer temporada de la serie, emitida dos díes primero que nos Estaos Xuníos.<ref>{{cita web |url= http://sky1.sky.com/sky1hd-shows/glee |títulu=Glee - Sky 1 HD |fecha=10 de setiembre de 2011 |editorial=[[Sky 1]] |fechaaccesu=10 de setiembre de 2011|idioma=en}}</ref> La serie tamién se tresmitió n'Italia una selmana dempués de que s'emitiría nel so país d'orixe.<ref>{{cita web|títulu=Choras (Glee)|url=http://www.tv3.lt/index.php?option=com_fireboard&Itemid=64&id=27952&catid=60&func=fb_pdf|editorial=[[TV3 Lithuania|TV3]]|formatu=PDF|fecha=17 de setiembre de 2010|fechaaccesu=28 d'abril de 2011|idioma=Lituanu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110724055837/http://www.tv3.lt/index.php?option=com_fireboard&Itemid=64&id=27952&catid=60&func=fb_pdf|fechaarchivu=24 de xunetu de 2011}}</ref> N'Irlanda se emité por [[TV3 (Irlanda)|TV3]] xuntu cola cadena [[3y]].<ref>{{cita web|url=http://www.tv3.ie/pr_sub.php?type=1&view_pr=132|títulu=TV3 takes to the road to promote the return of the hit series, Glee|fechaaccesu=16 de mayu de 2014|nome=Maureen|apellíu=Catterson|nome2=Ciara|apellíu2=Byrne|fecha=26 d'abril de 2010|obra=[[TV3 (Irlanda)|TV3]]|idioma=inglés}}</ref> N'Asia ver en Filipines,<ref>{{cita noticia |url= http://www.philstar.com/Article.aspx?articleId=505114&publicationSubCategoryId=70 |títulu=Glee coming to town |fecha=14 de setiembre de 2009 |obra=[[The Philippine Star]] |fechaaccesu=16 d'avientu de 2009}}</ref> India,<ref>{{cita web |url= http://www.starworld.in/shows_collection.aspx |títulu=Star World |editorial=[[STAR World]] |fechaaccesu=19 de xunu de 2010|idioma=en}}</ref> Malasia,<ref>{{cita web |url= http://www.klue.com.my/articles/2451-Glee-The-Vampire-Diaries-KAMII-and-more-coming-to-a-small-screen-near-you-in-2010 |títulu=Glee, The Vampire Diaries, KAMII and more coming to a small screen near you in 2010! |obra=klue.com.my |fecha=2 de payares de 2009 |fechaaccesu=19 de xunu de 2010|idioma=en|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.klue.com.my/articles/2451-Glee-The-Vampire-Diaries-KAMII-and-more-coming-to-a-small-screen-near-you-in-2010|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}</ref> Singapur,<ref>{{cita web |url= http://entertainment.xin.msn.com/en/tv/channel-5/programmes/glee.aspx?cp-documentid=4095284 |títulu=Glee Premieres 9th June On Channel 5 |editorial=[[MediaCorp]] |fechaaccesu=28 de mayu de 2010|idioma=en}}</ref> Indonesia y Xapón. ''Glee'' tamién se tresmite en Brasil al traviés de la señal [[Rede Globo]],<ref>{{cita web |url= http://redeglobo.globo.com/platb/glee/ |títulu=Glee in Globu |fecha=1 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=2 de xunetu de 2011 |editorial=[[Organizações Globu]]|idioma=portugués}}</ref> ente qu'en Bolivia emítese los fines de selmana pola cadena de televisión [[Unitel]] y n'Arxentina tamién s'emitió les primeres dos temporaes por Telefe.<ref>{{cita web|url=http://www.la-razon.com/index.php?_url=/la revista/tv-radio/Glee-vuelve-Unitel-primer-ciclu_0_1403859639.html|títulu='Glee' vuelve a Unitel col so primer ciclu|fechaaccesu=14 de febreru de 2016|fecha=30 de mayu de 2011|ubicación=Bolivia|obra=[[La Razón (Bolivia)|La Razón]]}}</ref><ref>{{cita web|url=http://television.com.ar/diario-online/minuto-a-minuto/173297/glee-lo-nuevo-de-telefe/#.VsEjcvnhCM8|títulu=''Glee'', lo nuevo de Telefe|fechaaccesu=14 de febreru de 2016|editorial=Televisión.com.ar}}</ref> == Mercadería == La discografía del '''''[[Personaxes de Glee|repartu de Glee]]''''' constó de dieciséis bandes sonores, seis álbumes recopilatorios, once [[Extended play|EP]] y más de seiscientos senciellos. Glee cunta con númberos musicales qu'apaecen en pantalla basaos nel rendimientu, la mayoría de los cualos son versiones de cantares populares, con xéneros que van dende'l rap, el blues hasta'l pop.<ref>{{cita web|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/tv/2009/05/18/2009-05-18_glee_puts_edgy_spin_on_top_40_tunes.html|títulu=Glee' puts edgy spin on Top 40 tunes|fecha=16 de mayu de 2009|publicación=[[New York Daily News]]|apellíu=Kinon|nome=Cristina|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2010|idioma=en}}</ref><ref name="rewrites">{{cita noticia|url=http://www.latimes.com/entertainment/news/la-ca-gleestage26-2009apr26,0,1653470.story|títulu=Glee' team rewrites the school musical|fecha=26 d'abril de 2009|nome=Denise|apellíu=Martin|publicación=[[Los Angeles Times]]|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2010|idioma=en}}</ref> La repartida componer de quince personaje principales, dalgunos de los actores fueron vistos en [[Circtuito de Broadway|Broadway]] ente qu'otros fueron obligaos a una audición pa cantar y baillar.<ref name="rewrites"/><ref>{{cita web|url=http://www.foxflash.com/div.php/main/page?aID=1z2z2z268z7z2|títulu=Glee" – Fact Sheet|publicación=[[Fox Broadcasting Company]]|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2010|idioma=en}}</ref> Les grabaciones fueron habilitaes para [[Descarga de música|descarga dixital]].<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/#/features/glee-rewrites-the-script-on-tv-music-1004030132.story|títulu=Glee' Rewrites The Script On TV Music|fecha=23 d'ochobre de 2009|apellíu=Ferrera|nome=Monica|editor=[[Billboard]]|publicación=Nielsen Business Media, Inc|fechaaccesu=25 de payares de 2010|idioma=en}}</ref> ''[[Glee: The Music, Volume 1]]'' foi llanzáu por [[Columbia Records]] en payares de 2009, y algamó el númberu unu n'Irlanda y el Reinu Xuníu, el puestu trés n'Australia, Canadá y el Reinu Xuníu. L'álbum llegó a llograr la certificación de platín en cinco países, amás de doble discu de platín y triple platín n'Australia ya Irlanda. El primer senciellu «Don't Stop Believin», un cantar de la banda [[Journey]] de 1981 foi la so top ten, algamando'l númberu dos nel Reinu Xuníu y númberu cuatro n'Irlanda y los Estaos Xuníos foi certificáu discu de platín nesi país y n'Australia. N'avientu de 2009 el so segundu álbum ''[[Glee: The Music, Volume 2]]'', algamó'l númberu unu en Nueva Zelanda ya Irlanda. El EP ''[[Glee: The Music, The Power of Madonna]]'' llanzar n'abril de 2010 p'acompañar al episodiu tributo de [[Madonna]], algamó'l primeru puestu nel [[Billboard 200|''Billboard'' 200]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.rollingstone.com/music/news/14639/83023|títulu=The Power of Madonna' Asitia a 'Glee' nel primer puestu|fecha=28 d'abril de 2010|apellíu=Kreps|nome=Daniel|editor=[[Rolling Stone]]|publicación=[[Wenner Media]]|fechaaccesu=25 de payares de 2010|idioma=en}}</ref> ''[[Glee: The Music, Volume&nbsp;3 Showstoppers]]'' dar a conocer en mayu de 2010 y llogró debutar nes primeres posiciones a nivel mundial. Na so llista de cantares foi incluyida'l cantar «[[Gives You Hell]]» de la banda [[The All-American Rejects]] per primer vegada pal repartu algamó'l puestu númberu unu n'Irlanda.<ref>{{cita web|url=http://www.chart-track.co.uk/index.jsp?c=p/musicvideo/music/archive/index_test.jsp&ct=240001&arch=t&lyr=2010&añu=2010&week=15|títulu=Top 50 Singles, Week Ending|fecha=15 d'abril de 2010|obra=[[Chart-Track]]|editorial=[[GfK]]|fechaaccesu=16 d'abril de 2010|idioma=en}}</ref> El final de la temporada concluyó con un EP tituláu ''[[Glee: The Music, Journey to Regionals]]'' algamó'l númberu unu nos Estaos Xuníos y n'Irlanda, el númberu dos nel Reinu Xuníu y Canadá, y el puestu trés n'Australia. ''Glee: The Music, The Complete Season One'' foi un álbum recopilatorio, que contién cien grabaciones d'estudiu de la primer temporada llanzáu los trés primeros volumes (Volume 1, Volume 2 y Volume 3 Showstoppers) y dos EP ''[[The Power of Madonna]]'' y ''[[Glee: The Music, Journey to Regionals|Journey to Regionals]]'' ampliándolo con [[bonus tracks]]. Tolos senciellos de la primer temporada tamién s'incluyeron, a la esceición de "Last Christmas". L'álbum se públicu na tienda iTunes Store el 14 de setiembre de 2010.<ref>{{cita web|url=http://itunes.apple.com/album/glee-the-music-the-complete/id390992006|títulu=Glee: The Music, The Complete Season One pol Repartu de Glee|fecha=14 de setiembre de 2010|editorial=[[iTunes Store]]|fechaaccesu=14 de setiembre de 2010|idioma=en}}</ref> ''[[Glee: The Music, The Rocky Horror Glee Show]]'', se públicu coles mesmes p'acompañar al [[The Rocky Horror Glee Show|episodiu tributo de Rocky Horror]], algamó'l númberu seis nos Estaos Xuníos n'ochobre de 2010. ''[[Glee: The Music, The Christmas Album]]'' y ''[[Glee: The Music, Volume&nbsp;4]]'' publicar en payares de 2010 p'acompañar el capítulu final de la segunda temporada. Dambos álbumes algamaron el top ten en Canadá y los Estaos Xuníos, los dos álbumes fueron doble discu de platín de la temporada, nos Estaos Xuníos llogrando tamién el segundu llugar n'Australia. Una edición llindada del EP ''Glee: The Music, Love Songs'', foi llanzáu con cuenta d'añu y non gráfica en nenguna llista oficial.<ref>{{cita web|url=http://www.gleethemusic.com/us/news/glee-target-exclusive-sale-now|títulu=Llanzamientu de "Glee:The Music, Love Songs"|editorial= Gleethemusic.com|fechaaccesu=6 de xineru de 2011|idioma=en}}</ref> ''[[Glee: The Music, Volume&nbsp;5]]'', ''[[Glee: The Music Presents the Warblers]]'' y ''[[Glee: The Music, Volume&nbsp;6]]'', fueron llanzaos pa la temporada de 2011, dambos llegaron a la quinta posición en Canadá y los Estaos Xuníos. ''Glee'' tien el rexistru de cantares más altos por un repartu nos 53 años d'historia del ''[[Billboard Hot 100]]'' con 189 interpretaciones dende payares de 2013.<ref>{{cita noticia|url=http://www.billboard.com/#/news/glee-cast-tops-elvis-presley-for-most-hot-1005036732.story|títulu=Repartu de Glee supera a Elvis Presley pa los Most Hot 100 Hits|fecha=16 de febreru de 2011|nome=Gary|apellíu=Trust|editorial=[[Billboard]]|publicación=[[Prometheus Global Media]]|fechaaccesu=16 de febreru de 2011|idioma=en}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.billboard.com/#/news/idols-scotty-mccreery-lauren-alaina-top-1005211922.story|títulu=&#39;Idols' Scotty McCreery & Lauren Alaina Top Hot 100 Debúes, Adele Non. 1|fecha=1 de xunu de 2011|nome=Gary|apellíu=Trust|obra=[[Billboard]]|editorial=[[Prometheus Global Media]]|fechaaccesu=1 de xunu de 2011|idioma=en}}</ref> Los dos senciellos, «[[Teenage Dream (cantar)|Teenage Dream]]» y «[[Loser Like Me]]» llograron algamar el puestu diez nes posiciones de venta nos Estaos Xuníos y Canadá, tamién son los únicos senciellos de la segunda temporada que llograron algamar el discu d'oru nos Estaos Xuníos. ''Glee'' tamién s'alluga con 47 senciellos nel top 40 nel ''[[Billboard Hot 100]]'' (solo por detrás de [[Madonna]] con 48 senciellos, 51 senciellos de [[The Beatles]], [[Elton John]] con 56 senciellos y 104 cantares d'[[Elvis Presley]]). A partir d'abril de 2013, el repartu vendió más de 13 millones de discos en tol mundu, y más de 53 millones de cantares de ''Glee'' descargar en forma dixital.<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/biz/articles/news/1558985/glee-renewed-for-another-two-seasons|títulu=&#39;Glee' Anueva pa una segunda temporada|fecha=19 d'abril de 2013|apellíu=Goldberg|nome=Lesley|editorial=[[Billboard]]|publicación=[[Prometheus Global Media]]|fechaaccesu=20 d'abril de 2013|idioma=en}}</ref> ''Glee'' llanzo en numberosos países formatos de DVD a lo llargo de tol mundu, tolos episodios son descargaos n'[[América]] al traviés d'[[iTunes]]. La primer temporada tamién se llanzó en primer llugar en dos volúmenes puramente en [[DVD]]: ''[[Glee – Season 1, Volume 1: Road to Sectionals]]'' (episodios 1-13) y ''[[Glee – Season 1, Volume 2: Journey to Regionals]]'' (episodios 14-22).<ref name="dvd">{{Cita web|url=http://www.tvshowsondvd.com/news/Glee-Season-1-Volume-1/12780|títulu=Glee DVD news: Official Announcement for Glee&nbsp;— Season 1, Volume 1: Road to the Sectionals|nome=David|apellíu=Lambert|editorial=TV Shows on DVD|fecha=7 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2009|idioma=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.amazon.com.uk/dp/B003L21HMY|títulu=Glee– Season 1, Volume 2– Road to Regionals (DVD)|editorial=[[Amazon.com.uk]]|fechaaccesu=14 de xunu de 2010|idioma=en}}</ref> En payares de 2010, coincidiendo cola fecha de llanzamientu del segundu volume llanzóse una coleición de la temporada completa tantu en [[DVD]] y en formatu de [[Blu-Ray]], l'únicu que se distribuyó a nivel mundial puramente en DVD y l'únicu que se comercializó a [[España]]. Tamién se distribuyó'l primer episodiu piloto col montaxe del direutor en DVD n'América.<ref>{{cita web|url=http://www.cdwow.co.nz/DVD/glee-pilot-episode-directors-cut/dp/6075183#bc=85aa|títulu=Glee – (Pilot Episode Directors Cut)|autor=cdwow.co.nz|publicación=[[CD WOW!]]|fechaaccesu=14 d'agostu de 2010|idioma=en|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.cdwow.co.nz/DVD/glee-pilot-episode-directors-cut/dp/6075183#bc=85aa|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}</ref> ''[[Primer temporada de Glee#llanzaes en DVD y en blueray|Glee&nbsp;– Volume 2: Road to Regionals]]'' contién los nueve episodios finales de la primer temporada.<ref>{{Cita web|url=http://www.amazon.co.uk/dp/B003L21HMY|títulu=Glee– Season 1, Volume 2– Road to Regionals (DVD)|editorial=[[Amazon.com.uk]]|fechaaccesu=14 de xunu de 2010|idioma=en}}</ref> La segunda temporada tamién s'estremó en dos volúmenes, dambos vendíos nel mercáu americanu principalmente; n'otros países vendiéronse puramente en DVD. El primer volume contién los episodios del 1 al 10 de la temporada y lleva el títulu de ''[[Glee – Season 2, Volume 1]]''; la fecha de llanzamientu foi'l 25 de xineru de 2011.<ref>{{Cita web|url=http://www.tvshowsondvd.com/news/Glee-Season-2-Volume-1/14864|títulu=Glee - 'Season 2, Volume 1' DVD Press Release Arrives from Fox Home Entertainment|apellíu=Lambert|nome=David|fecha=30 d'avientu de 2010|obra=TV Shows on DVD|fechaaccesu=26 de mayu de 2011|idioma=en}}</ref> La segunda riola ''[[Glee - Season 2, Volume 2]]'', contién los episodios del 11 al 22 y llanzóse el 13 de setiembre de 2011.<ref name="S2Comp">{{Cita web|url=http://www.tvshowsondvd.com/news/Glee-Season-2/14455|títulu=Glee - 'Season 2, Volume 2' DVD,'Complete 2nd Season' DVD y Blu-ray|apellíu=Lambert|nome=David|fecha=29 de xunu de 2011|obra=TV Shows on DVD|fechaaccesu=1 d'agostu de 2011|idioma=en}}</ref> Tolos DVD y los Blu-Ray contienen diversos extras. Les compilaciones contienen los mesmos discos que los separaos. Tamién se punxo a la venta nos países de fala inglesa una caxa qu'inclúi dambes temporaes, so una apariencia de taquilla d'institutu. Nun s'editó nenguna compilación cola primer riola d'episodios de la tercer temporada. Tamién tán disponibles ''[[Glee Encore]]'', llanzáu'l 19 d'abril de 2011 en DVD y Blu-Ray n'América y que'l so únicu conteníu son los videos d'una seleición de los meyores númberos musicales de la primer temporada; y [[Glee: En Conciertu]] (''[[The Glee Concert Movie]]''), que refléxase un documental sobre la xira que llogró faer la serie nos Estaos Xuníos.<ref>{{Cita web|url=http://www.dvdactive.com/news/releases/glee-encore.html|títulu=Glee Encore (US - DVD R1)|editorial=[[DVDActive]]|fechaaccesu=30 de marzu de 2011|idioma=en}}</ref> La serie llegó a les viedoconsolas de la mano de [[Nintendo]], [[Konami]] y dispositivos [[IOS (Nintendo)|iOS]]. Namái pa la consola [[Wii]] tán disponibles dos videoxuegos llamaos ''[[Glee Karaoke Revolution, Volume 1]]'' y ''[[Glee Karaoke Revolution, Volume 2]]''. ''[[Glee Karaoke Revolution, Volume 3]]'' ta disponible tantu para [[Wii]] y para [[XBOX 360]].<ref>{{cita noticia |url= http://latimesblogs.latimes.com/showtracker/2010/06/glee-swag-hits-stores-in-fall-shows-tv-shows-licensing-crazy.html |títulu=Dress yourself in 'Glee': TV shows go licensing crazy|nome=T.L. |apellíu=Stanley |obra=[[Los Angeles Times]] |editorial=[[Tribune Company]] |fecha=8 de xunu de 2010 |fechaaccesu=10 de xunu de 2010|idioma=en}}</ref> Tolos xuegos son de tipu [[karaoke]] que se tán comercializando a lo llargo de tol mundu y que pueden mercase tantu nun pack con namái'l xuegu tantu con micrófonu incluyíu (necesariu pa xugar) y pa los dispositivos d'Apple esiste l'aplicación Glee Karaoke que consiste básicamente no mesmo a diferencia de que l'usuariu puede compartir los cantares cantaos pol mesmu colos sos amigos y cola rede; tamién esta l'aplicación Tap Tap Glee, una aplicación similar al Guitar Hero pero con cantares de Glee que consiste n'atropar puntos atrapando estrelles. Tolos conteníos de ''[[Glee Karaoke Revolution, Volume 1]]'' y ''[[Glee Karaoke Revolution, Volume 2]]'' son descargables si tiense ''[[Glee Karaoke Revolution, Volume 3]]'' para [[XBOX 360]] en felicidá videoconsola. El 9 de xunu de 2010 anuncióse que [[Tina Jordan]] roblara con [[20th Century Fox]] pa publicar una serie de llibros oficiales de ''Glee''.<ref>{{Cita web|url=http://shelf-life.ew.com/2010/06/09/exclusive-little-brown-to-publish-glee-books/|títulu=&#39;Glee' exclusive: Little, Brown to publish books|apellíu=Jordan|nome=Tina|fecha=9 de xunu de 2010|obra=[[Entertainment Weekly]]|editorial=[[Time Inc.|Time Inc]]|fechaaccesu=9 de xunu de 2010|idioma=en}}</ref> [[Erin Stein]] y [[Elizabeth Bewley]] llograron los derechos pa publicar cinco noveles en collaboración colos productores y guionistes de la serie.<ref name="JS">{{Cita web|url=http://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/childrens/childrens-book-news/article/43463-little-brown-launching-glee-publishing-program.html|títulu=Little, Brown Launching 'Glee' Publishing Program|apellíu=Sellers|nome=John A.|fecha=10 de xunu de 2010|obra=[[Publishers Weekly]]|fechaaccesu=11 de xunu de 2010|idioma=en}}</ref> La primer novela, ''[[Glee: The Beginning]]'' (''Glee: L'Empiezu'', edición castellana por Panini) foi llanzada'l 3 d'agostu de 2010 n'América incluyendo un póster de la serie. La segunda novela, titulada ''[[Glee: Foreign Exchange]]'', salió a la venta'l 3 d'agostu de 2010 solo nel continente americanu;<ref name="GtB">{{Cita web|url=http://www.amazon.com/dp/0316123595|títulu=Glee: The Beginning: An Original Novel (Glee Original Novels) (Paperback)|editorial=[[Amazon.com]]|fechaaccesu=10 de xunu de 2010|idioma=en}}</ref> amás d'estos llibros, Ryan Murphy, creador y productor, anunció que taben escribiendo una autobiografía del personaxe Sue Sylvester.<ref>{{Cita web|url=http://nymag.com/daily/entertainment/2010/08/paul_mccartney_reveals_his_inn.html|títulu=Paul McCartney Reveals His Inner Gleek, Sends Ryan Murphy A Mixtape|apellíu=Adalian|nome=Josef|fecha=3 d'agostu de 2010|obra=[[New York (magacín)|New York]]|fechaaccesu=5 d'agostu de 2010|idioma=en}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.tvsquad.com/2010/08/02/coming-to-glee-season-2-original-music-a-sue-sylvester-book/|títulu=Coming to 'Glee' Season 2: Original Music, a Sue Sylvester Book, a Second Theme Show&nbsp;— TCA Report|apellíu=Keller|nome=Joel|fecha=2 d'agostu de 2010|obra=[[TV Squad]]|editorial=[[Weblogs, Inc.]]|fechaaccesu=5 d'agostu de 2010|idioma=en}}</ref> La música de ''Glee'' vendió más de trenta y seis millones de [[Senciellu dixital|senciellos dixitales]] y once millones de discos a nivel mundial escontra ochobre de 2011, lo que lo convirtió n'unu de los mayores ésitos comerciales de los últimos tiempos.<ref name="hindustantimes_1">{{cita web|autor=Rochelle Pinto|títulu=Glee supervillain to fall in love?|url=http://www.hindustantimes.com/Entertainment/Hollywood/Glee-supervillain-to-fall-in-love/Article1-768494.aspx|fechaaccesu=11 d'agostu de 2012|fecha=15 de payares de 2011|idioma=inglés|editorial=Hindustan Times|allugamientu=Bombay, India|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111125031959/http://www.hindustantimes.com/Entertainment/Hollywood/Glee-supervillain-to-fall-in-love/Article1-768494.aspx|fechaarchivu=25 de payares de 2011}}</ref> Tamién se comercializaron versiones en [[DVD]] y [[Blu-ray]], llibros, una [[Aplicación informática|aplicación]] para [[iPad]] y tres juegos de karaoke para [[Wii]]. El 19 d'abril de 2013 la serie foi anovada por dos temporaes más.<ref name="Glee ye_1">{{Cita web|url=http://www.telelocura.com/glee-anovada-quinta-sesta-temporaes-fox.html|títulu=Glee ye anovada por una quinta y sesta temporaes en Fox|fecha=20 d'abril de 2013|fechaaccesu=21 d'abril de 2013}}</ref> == Otros proyeutos == === Película: The 3D Concert Movie === {{AP|Glee: The 3D Concert Movie}} ''[[Glee: The 3D Concert Movie]]'', ye una película-conciertu basada nos cuatro selmanes de la xira [[Glee Live! In Concert!]] n'[[América del Norte]] que reflexa al repartu estudiantil de la serie actuando na xira y nel backstage del conciertu, foi llanzada nos Estaos Xuníos el [[12 d'agostu]] de 2011, por un tiempu llindáu de dos selmanes. La película foi dirixida por Kevin Tancharoen.<ref name="HolRep">{{cita noticia |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/fox-release-3d-glee-concert-185348|títulu="Glee Live! 3D!," featuring the North American tour, will be released Aug. 12. |nome=Pamela |apellíu=McClintock |obra=[[The Hollywood Reporter]] |fecha=4 de mayu de 2011 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2011}}</ref> El repartu de la película inclúi a la mayoría de los personaxes de la serie, sacante [[Sue Sylvester]] interpretada por [[Jane Lynch]], quien comentó de forma sarcástica nel tráiler oficial del la película: «Por favor. Nun esbardien el so dineru. Esto apesta».<ref>{{Cita web|url=http://diario.latercera.com/2011/08/13/01/conteníu/cultura-entretencion/30-80036-9-glee-intenta-trespasar-el-exito-de-la-tv-al cine-con-estrenu-de-pelicula-en-3d.shtml|títulu=Glee intenta trespasar l'ésitu de la TV al cine con estrenu de película en 3D|fecha=13 d'agostu de 2011|páxines=[[La Tercera]]|fechaaccesu=22 de xunetu de 2011}}</ref> === The Glee Project === {{AP|The Glee Project}} En xunu de 2010, anuncióse que la cadena de televisión Oxígen tresmitiría'l reality show. Empezó a tresmitise'l 12 de xunu de 2011, y la so última transimisión foi'l 21 d'agostu de 2011.<ref>{{Cita web|url=http://thegleeproject.oxygen.com/|títulu=The Glee Project|obra=[[Oxygen]]|editorial=Oxygen Media|fechaaccesu=10 d'avientu de 2010}}</ref> El premiu ganador consistió n'apaecer en siete episodios pa la tercer temporada de Glee, y los semifinalistes en dos capítulos solamente.<ref>{{Cita web|apellíu=Slezak|nome=Michael|títulu=The Glee Project Season Finale Recap: And the Winner Is…|url=http://www.tvline.com/2011/08/the-glee-project-season-finale-recap-winner-oxygen/#more-242606|obra=[[TV Line]]|editorial=[[Mail.com Media]]|fecha=21 d'agostu de 2011|fechaaccesu=21 d'agostu de 2011}}</ref> === Gleeful === El 7 de xunu de 2010, la Canal 4 del Reinu Xuníu salió al aire ''Gleeful: The Real Show Choirs of America'' el documental esplora'l fenómenu del coru estauxunidense qu'inspiró a Glee,<ref>{{Cita web|url=http://www.channel4.com/programmes/gleeful-the-real-show-choirs-of-america|títulu=Gleeful: The Real Show Choirs of America|editorial=Channel 4|allugamientu=UK|fechaaccesu=21 de xunu de 2010}}</ref> ye narráu por [[Nick Grimshaw]],<ref>{{Cita web|url=http://www.mirror.co.uk/tv-entertainment/tv/todays-tv/2010/06/07/gleeful-the-real-show-choirs-of-america-y4-10pm-115875-22315232/|títulu=Gleeful: The real show choirs of America: E4, 10pm|apellíu=Simon|nome=Jane|fecha=7 de xunu de 2010|obra=Daily Mirror|allugamientu=UK|editorial=[[Trinity Mirror]]|fechaaccesu=21 de xunu de 2010}}</ref> === Don't stop believing === Nel branu de 2010, la Canal 5 del Reinu Xuníu emitió ''Don't Stop Believing'', un reality de talentos inspirada pola serie de televisión de ''Glee''. La serie cuntó con shows en direuto nel que los grupos musicales de distintos países demostrando'l so talentu de cantar y baille.<ref name="About">{{Cita web|url=http://www.five.tv/programmes/entertainment/don't-stop-believing/81971|títulu=About the Show|editorial=[[Channel 5 (UK)|Channel 5]]|fechaaccesu=21 de xunu de 2010}}</ref> Los cantantes solistes tamién pidieron xunise a un grupu pa representar a los Estaos Xuníos Xuníu del repartu del Glee Club<ref>{{Cita web|url=http://www.shine.tv/programme/1664|títulu=Don't Stop Believing|editorial=[[Shine TV]]|fechaaccesu=21 de xunu de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100602120454/http://www.shine.tv/programme/1664|fechaarchivu=2 de xunu de 2010}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.five.tv/programmes/entertainment/don't-stop-believing/82114|títulu=Emma Bunton interview|editorial=[[Channel 5 (UK)|Channel 5]]|fechaaccesu=21 de xunu de 2010|formatu=videu}}</ref> L'espectáculu foi conducíu por [[Emma Bunton]],<ref>{{Cita web|url=http://www.mediaweek.co.uk/news/1003764/Bunton-present-GroupMs-Dont-Stop-Believing-Five/|títulu=Bunton to present GroupM's 'Don't Stop Believing' on Five|apellíu=McCabe|nome=Maisie|fecha=17 de mayu de 2010|obra=Media Week|editorial=[[Haymarket Media Group]]|fechaaccesu=21 de xunu de 2010}}</ref> quien dixo a ''[[The Belfast Telegraph]]'' qu'ella ye una "gran almiradora" de Glee.<ref>{{Cita web|url=http://www.belfasttelegraph.co.uk/breaking-news/entertainment/emma-bunton-shows-glee-over-glee-14814738.html|títulu=Emma Bunton shows glee over Glee|fecha=21 de mayu de 2010|obra=[[The Belfast Telegraph]]|editorial=[[Independent News & Media]]|fechaaccesu=21 de xunu de 2010}}</ref> los xueces del programa fueron Tamsin Outhwaite, Duncan James, Anastacia y [[Charles Klapow|Charles "Chucky" Klapow]].<ref>{{Cita web|url=http://www.digitalspy.co.uk/tv/news/a225201/fives-dont-stop-judges-revealed.html|títulu=Five's 'Don't Stop' judges revealed|apellíu=Kilkelly|nome=Daniel|fecha=11 de xunu de 2010|obra=[[Digital Spy]]|fechaaccesu=21 de xunu de 2010}}</ref> == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == * [http://www.fox.com/glee Sitio web oficial de Glee] * [http://www.foxtv.es/Glee/ Fox España Páxina oficial de la serie] * [http://canalfox.com/la series/glee/?utm_medium=google-search Sitio web oficial de Glee pa Llatinoamérica] {{commonscat}} {{traducíu ref|en|Glee (TV Series)|Inglés|oldid=263007376|trad=parcial}} {{Tradubot|Glee}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Glee| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] bgt2nls626ntgmirk2wpaeb1n26mjws 0 94782 3709497 3689530 2022-08-19T05:44:31Z Limotecariu 735 /* Ver tamién */ wikitext text/x-wiki {{Llocalidá}} '''Stuttgart''' ({{audiu|Stuttgart.ogg|[ˈʃtʊtɡaʁt]}}) ye la capital del estáu federáu alemán [[Baden-Wurtemberg]]. Con {{persones}} ye la ciudá más grande de [[Baden-Wurtemberg]] y la sesta d'[[Alemaña]]. Ye, amás, onde s'alluga'l parllamentu del so [[estaos d'Alemaña|Bundesland]] y el so gobiernu correspondiente, otres autoridaes polítiques y l'alministración federal. Les grandes ciudaes alemanes más importantes y cercanes a Stuttgart son: [[Frankfurt del Main]] (240&nbsp;km al noroeste), [[Múnich]] (aprosimao 220&nbsp;km al sureste de Stuttgart) y [[Karlsruhe]] (a 80&nbsp;km al noroeste). Stuttgart tien el estatus de ciudá-distritu, unificada por un presidente. Tamién ye sede del obispu [[protestante]] de Wurtemberg y d'un obispáu [[católicu]] (''Bistum Rottenburg-Stuttgart''). La ciudá tien dos universidaes, escueles téuniques y ye sede de dellos institutos d'investigación, como'l Centru Aeroespacial Alemán (DLR), el Fraunhofer o'l Max Planck. == Toponimia == Stuttgart provién de la pallabra alemana ''Stutengarten'' (que significa yeguada), cuidao que la ciudá tien el so orixe alredor de los antiguos establos del duque Liudolf de [[Suabia]]. El so escudu tien por eso una yegua. La marca d'automóviles [[Porsche]], orixinaria d'esta zona, inclúi esti escudu nel so emblema. == Historia == [[Ficheru:Schlossplatzspringbrunnen Schlossplatz Stuttgart 2015 03.jpg|thumb|Plaza del Palaciu.]] [[Ficheru:Bahnhofsturm-stuttgart-2004.jpg|thumb|[[Estación central de Stuttgart]].]] El distritu de [[Cannstatt]] constitúi la zona de la ciudá más antigua y grande de Stuttgart. Al [[sieglu I]]&nbsp;d.&nbsp;C. remóntase una ciudadela [[Antigua Roma|romana]], una de les posiciones más importantes na zona, al tar asitiada na vera del Neckar y n'encruz de caminos. Cola invasión de los [[alamanes]] nel 260&nbsp;d.&nbsp;C. remató la presencia romana en Stuttgart. Nun esisten tradiciones en Cannstatt de los pueblos bárbaros, qu'apaecieron pa quedase por cuenta de la situación estratéxica pero caltuvieron les colonies les sos tradiciones. Presumiblemente, Stuttgart siguió creciendo mientres les guerres húngares ente 926 y 948 en Nessenbachtal y nes yeguaes (o ''Stutengarten'', d'ende'l nome de Stuttgart). La crecedera de la ciudá atribuyir al conde Liudolf de [[Suabia]], dempués del 945&nbsp;d.&nbsp;C. Dende entós la crecedera foi escontra los llaos de les instalaciones del conde Liudolf. Nueves escavaciones arqueolóxiques que se tán realizando tantu na colexata como nel castiellu antiguu, amuésennos que nun había praderíes verdes na fundación de la ciudá: a lo menos dende los [[merovinxos]], yá que s'establecieron equí simples llabradores. Un sepelio so la colexata completa la escasa información qu'hai sobre l'estáu de la ciudá mientres la ocupación merovinxa. De la dómina [[carolinxa]], queden dellos pozos y cases. La ciudá atopábase cerca de los criadorios de caballu del Condáu de Baden, como tamién de les ciudaes de [[Backnang]] y [[Besigheim]], pertenecientes al condáu de Wurtemberg. Cola condesa Irmengard de Baden, los monesterios de Lichtenhal permanecieron en [[Baden-Baden]]; tamién yera la propietaria de Nesenbachtal. La marquesa de Baden atopar al oeste de los sos enemigos, el marqueses de Wurtemberg, más tarde condes. Hermann V de Baden alzóse sobre la ciudá en 1219. Depués fueron los Wurtemberg los que tomaron la ciudá, y una dinastía dempués contraíen matrimoniu ya instalaron tola pómpara de Wurttemberg nel centru de la ciudá. Hasta 1918 Stuttgart foi la capital y la residencia de los Wurtemberg: hasta 1496 yera'l condáu de Wurttemberg, dempués de los condes, hasta 1803 foi principáu y dende 1806 reinu de Wurttemberg y dempués de 1918 Estáu llibre de Wureberg. A final de mayu de 1849, dempués del refugu a un congresu de diputaos pol rei prusianu [[Federico Guillermu IV]], treslladar a Stuttgart l'Asamblea Nacional de [[Frankfurt del Main|Frankfurt]] gracies a una invitación del ministru de Xusticia Friedrich Römer, perteneciente a los Württemberg. * [[1945]]: la ciudá ye casi totalmente destruyida polos bombardeos de los [[aliaos (Segunda Guerra Mundial)|aliaos]].<ref name=Bekker>{{cita llibru |autor=Henk Bekker |títulu=Adventure Guide Germany |url=https://books.google.com/books?id=28XjYLVEpUoC&pg=PA445 |editorial=Hunter Publishing, Inc |añu=2005 |isbn=9781588435033 |páxina=445}}</ref> * [[1947]]: la ciudá compite con [[Bonn]] y [[Frankfurt del Main]] por ser la capital de l'Alemaña occidental. Bonn ye escoyida. * [[1983]], 17-19 de xunu: Axuntar en Stuttgart el [[Conseyu de la Unión Europea|Conseyu Européu]]. El Xefes d'Estáu y de Gobiernu y los Ministros d'Asuntos Esteriores roblen una ''Declaración Solemne sobre la [[Xunión Europea]]'' (XE). * [[1999]], 15-16 d'abril: Celébrase la ''Tercer Conferencia Euromediterránea'', cola participación de [[Libia]] per primer vegada como convidáu especial. == Xeografía == [[Ficheru:Stuttgart, Blickrichtung Nord von der Weinsteige aus, Innenstadt.jpg|thumb|Vista de los viñeos dende'l parque de Killesberg.]] Stuttgart ta asitiada nel centru del Estáu de Baden-Württemberg, metanes una llarga serie de llombes. El centru de la ciudá asitiar ente valles y viñeos, por eso la ciudá ye moteyada como ''Stuttgarter Kessel'' («La olla stuttgartina»). Stuttgart atópase xuntu al ríu Neckar. La ciudá alemana llinda al norte cola cuenca del Neckar, al oeste con Glemswald y el Gäu, al este col corredor de Schurwald y al sur col parque natural de Schönbuch. Al sureste flúi'l Neckar y asítiase la ciudá [[Esslingen am Neckar]]. La ciudá atopar a un altor de 207 metros sobre'l nivel del mar. Stuttgart alzar pol Birkenkopf (511 m) na depresión del Rand; alzada tamién pol Wirtemberg (411&nbsp;m) sobre'l valle del Neckar y pol monte Heiner (395 m). Stuttgart ye la puerta d'entrada a la [[Selva Negra]] y al [[Xura de Suabia]]. Arrodiada de llombes, montes y viñeos que lleguen hasta'l centru. El puertu asitiar al nordeste de la ciudá, a veres del [[ríu Neckar]]. === Planificación de la rexón === [[Ficheru:RegionStuttgart.png|thumb|Rexón de Stuttgart]] La ciudá ta asitiada nel centru de la Rexón de Stuttgart. A la rexón pertenécenlu los distritos de Esslingen, Göppingen, Böblingen, Ludwigsburg y Rems-Murr-Kreis, según el conceyu de Heilbronn (al norte de Stuttgart) y al sur de la rexón les ciudaes de Reutlingen y Tübingen. Toes estos conceyos y otros colindantes a la ciudá alemana formen la rexón metropolitana de Stuttgart, qu'estrema al Bundesland de Baden-Württemberg en 14 zones distintes. La rexón metropolitana europea de Stuttgart tamién integró les ciudaes de [[Ditzingen]], [[Filderstadt]], [[Gerlingen]], [[Korntal-Münchingen]] y [[Leinfelden-Echterdingen]]. La zona de Stuttgart controla les ciudaes de [[Backnang]], [[Bietigheim-Bissingen]]/[[Besigheim]], [[Böblingen]]/[[Sindelfingen]], [[Esslingen am Neckar]], [[Geislingen an der Steige]], [[Göppingen]], [[Herrenberg]], [[Kirchheim unter Teck]], [[Leonberg]], [[Ludwigsburg]]/[[Kornwestheim]], [[Nürtingen]], [[Schorndorf]], [[Vaihingen an der Enz]] y [[Waiblingen]]/[[Fellbach]]. === Conceyos vecinos === Les siguientes ciudaes parten con la ciudá de Stuttgart; l'orde parte del nordés y sigue la direición de les aguyes del reló: Fellbach, Kernen im Remstal (toes nel distritu urbanu de Rems-Murr), Esslingen am Neckar, Ostfildern, Neuhausen auf dean Fildern, Filderstadt y Leinfelden-Echterdingen (nel distritu rural —''Landkreis''— de Esslingen), Sindelfingen y Leonberg (nel ''landkreis'' de Böblingen), según Gerlingen, Ditzingen, Korntal-Münchingen, Möglingen, Kornwestheim y Remseck am Neckar (toes nel ''landkreis'' de Ludwigsburg). === División de la ciudá === Distritos de la ciudá de Stuttgart: {| style="background:#FFFFDD;" |- style="background:#EEEFFF;" ! style="border-top:1px solid gray;" | Los 23 distritos según el númberu d'habitantes |- ! style="border-top:1px solid gray;" | Distritos del interior |- style="background:#BBEEFF;" | align="center" | [[Stuttgart-Mitte]] (10), [[Stuttgart-Nord]] (11), [[Stuttgart-Ost]] (8), [[Stuttgart-Süd]] (7), [[Stuttgart-West]] (9) |- ! style="border-top:1px solid gray;" | Distritos esteriores |- style="background:#FFFFAA;" | style="border-bottom:1px solid gray;" align="center" | [[Stuttgart-Bad Cannstatt|Bad Cannstatt]] (18), [[Stuttgart-Birkach|Birkach]] (3), [[Stuttgart-Botnang|Botnang]] (1), [[Stuttgart-Degerloch|Degerloch]] (5), [[Stuttgart-Feuerbach|Feuerbach]] (8), [[Stuttgart-Hedelfingen|Hedelfingen]] (4), [[Stuttgart-Möhringen|Möhringen]] (9), [[Stuttgart-Mühlhausen|Mühlhausen]] (5), [[Stuttgart-Münster|Münster]] (1), [[Stuttgart-Obertürkheim|Obertürkheim]] (2), [[Stuttgart-Plieningen|Plieningen]]: (5), [[Stuttgart-Sillenbuch|Sillenbuch]] (3), [[Stuttgart-Stammheim|Stammheim]] (2), [[Stuttgart-Untertürkheim|Untertürkheim]] (8), [[Stuttgart-Vaihingen|Vaihingen]] (12), [[Stuttgart-Wangen|Wangen]] (1), [[Stuttgart-Weilimdorf|Weilimdorf]] (6), [[Stuttgart-Zuffenhausen|Zuffenhausen]] (11) |} === Clima === Por tar asitiáu nuna depresión y polos cultivos, en Stuttgart atopamos un clima bien templáu, anque hai periodos nos que'l fríu fai actu de presencia. La Selva Negra y los montes suabos y francos relaxen les temperatures coles solombres de los sos árboles. El clima y la rimada na que s'atopa Stuttgart facilita l'apaición de la viticultura. Pel branu produzse la [[inversión térmica]]. Por eso ye posible que pel branu la temperatura na Königstraßy (la cai principal de Stuttgart) y pela redolada de la [[Schlossplatz (Stuttgart)|Schlossplatz]] (la plaza principal) llegue a haber temperatures de 30-35º a mediudía. {{Clima |location = Stuttgart/Echterdingen, Alemaña (1981–2010) |metric first = Yes |single line = Yes |Xin record high C = 18.1 |Feb record high C = 21.0 |Mar record high C = 25.6 |Abr record high C = 30.8 |May record high C = 34.5 |Xun record high C = 39.5 |Xnt record high C = 40.8 |Ago record high C = 39.7 |Set record high C = 35.6 |Och record high C = 30.8 |Pay record high C = 23.3 |Avi record high C = 19.5 |year record high C = 40.9 |Xin high C = 3.7 |Feb high C = 5.6 |Mar high C = 10.8 |Abr high C = 16.8 |May high C = 22.0 |Xun high C = 24.8 |Xnt high C = 26.8 |Ago high C = 26.6 |Set high C = 21.7 |Och high C = 15.6 |Pay high C = 8.3 |Avi high C = 4.4 |year high C = 14.0 |Xin mean C = 0.5 |Feb mean C = 2.6 |Mar mean C = 6.2 |Abr mean C = 12.2 |May mean C = 16.6 |Xun mean C = 19.7 |Xnt mean C = 21.8 |Ago mean C = 21.3 |Set mean C = 16.1 |Och mean C = 11.9 |Pay mean C = 5.6 |Avi mean C = 1.4 |year mean C = 11.4 |Xin low C = -1.5 |Feb low C = 0.5 |Mar low C = 3.6 |Abr low C = 7.8 |May low C = 12.2 |Xun low C = 15.3 |Xnt low C = 16.8 |Ago low C = 16.6 |Set low C = 12.8 |Och low C = 7.9 |Pay low C = 3.0 |Avi low C = 0.6 |year low C = 8.0 |Xin record low C = -25.5 |Feb record low C = -20.3 |Mar record low C = -15.0 |Abr record low C = -4.2 |May record low C = -1.6 |Xun record low C = 3.3 |Xnt record low C = 6.0 |Ago record low C = 5.1 |Set record low C = 0.2 |Och record low C = -6.3 |Pay record low C = -14.9 |Avi record low C = -18.5 |year record low C = -25.5 |Xin precipitation mm = 46.2 |Feb precipitation mm = 35.5 |Mar precipitation mm = 38.6 |Abr precipitation mm = 49.6 |May precipitation mm = 85.7 |Xun precipitation mm = 86.8 |Xnt precipitation mm = 86.1 |Ago precipitation mm = 69.1 |Set precipitation mm = 57.1 |Och precipitation mm = 58.8 |Pay precipitation mm = 49.8 |Avi precipitation mm = 50.4 |year precipitation mm = 718.7 |Xin sun = 79.8 |Feb sun = 96.4 |Mar sun = 137.9 |Abr sun = 177.0 |May sun = 236.5 |Xun sun = 255.8 |Xnt sun = 272.4 |Ago sun = 258.1 |Set sun = 190.4 |Och sun = 144.6 |Pay sun = 74.1 |Avi sun = 60.4 |year sun = |source 1 = Datos derivaos de Deutscher Wetterdienst <ref>{{Cita web |url=http://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |títulu=Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte }}</ref> |date=May 2013 }} == Demografía == [[Ficheru:Stiftskirche Stuttgart.jpg|thumb|upright|Stiftskirche Stuttgart (ilesia protestante).]] [[Ficheru:Stuttgart Downtown.JPG|thumb|Centru de la ciudá de Stuttgart.]] '''Habitantes''' Stuttgart devasó en 1875 los 100&nbsp;000 habitantes y convirtióse na primera gran ciudá de Baden-Württemberg. En 1905 la ciudá tenía 250&nbsp;000 habitantes, que se doblar hasta 1950 (500&nbsp;000 habitantes). Nel añu 1962 algama la máxima población de la so historia: 640&nbsp;560 habitantes. A 30 de setiembre de 2007, el censu oficial da como cifra d'habitantes de Stuttgart 597.158, convirtiéndose, tres Múnich, na segunda ciudá más habitada al sur d'Alemaña y la sesta en total. '''Relixón''' El 26&nbsp;% de los creyentes confiésense como católicos, el 30&nbsp;% protestantes. La relixón musulmana algama'l 11,3&nbsp;% de la población y el restu del 33% confesar d'otres relixones o confesiones (2005). {{VT|Área metropolitana de Stuttgart}} == Tresporte == La ciudá de Stuttgart tien un modernu sistema de tresporte sirvíu por [[autobuses|buses]], [[tren llixeru|tranvíes]], [[cable]]s, [[ferrocarril de cremallera|trenes de cremallera]] y [[S-bahn]] === Infraestructures === El proyeutu [[Stuttgart 21]] preve tresformar la [[Estación central de Stuttgart]] central nun pasaxe soterrañu p'ameyorar la conexón cola rede de tranvíes.<ref>{{Cita web |url= http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,2212835,00.html |títulu= Megaproyecto en Stuttgart |fechaaccesu=27 d'avientu de 2009 |editorial= [[Deutsche Welle]]}}</ref> Con ello recupérase un llote de cien hectárees nel corazón de la ciudá, onde s'entama construyir edificios de vanguardia. ==== Economía ==== [[Ficheru:Stuttgart gruener heiner 01.jpg|thumb|Una de les munches turbinas eóliques qu'asitien a Stuttgart a la cabeza del desenvolvimientu de les [[enerxíes anovables n'Alemaña]].]] [[Daimler AG|Daimler]] y [[Porsche]] tienen los sos [[Cuartel xeneral|oficines centrales]] nes contornes del cascu urbanu. [[Gottlieb Daimler]] y [[Wilhelm Maybach]] construyeron en Stuttgart el so motor de combustión interna, que sumáu a la buxía de [[Robert Bosch]] (nacíu en Stuttgart) dio nacencia a la industria del automóvil n'Alemaña. La estrella de [[Mercedes-Benz]] rota sobre la torre de la [[Estación central de Stuttgart]] (HBF) y sobre l'edificiu más altu de la fábrica de Untertürkheim de Daimler, onde trabayen unes 20&nbsp;000 persones. == Cultura == [[Friedrich Hegel]] nació nesta ciudá en 1770. Unu de los escritores alemanes más famosos, [[Johann Christoph Friedrich Schiller|Schiller]], tamién vivió na ciudá, siendo orixinariu de [[Marbach am Neckar]], a unos 30&nbsp;km. En 1927, los arquiteutos [[Mies van der Rohe]], [[Walter Gropius]] y [[Le Corbusier]] diseñaron el sector de la ciudá conocíu como ''Weißenhofsiedlung''. [[Ficheru:Neues Schloss Schlossplatzspringbrunnen Jubiläumssäule Schlossplatz Stuttgart 2015 01.jpg|thumb|Neues Schloss nel centru de Stuttgart.]] [[Ficheru:Stuttgart-Feuersee.jpg|thumb|Ilesia evanxelista ''Johanneskirche'' xunto a la llaguna Feuersee.]] '''Llugares d'interés''' * El [[Palaciu Nuevu de Stuttgart|Palaciu Nuevu]] (''Neues Schloss'') y el [[Castiellu Antiguu de Stuttgart|Castiellu Antiguu]] (''Altes Schloss''), asitiaos na Plaza del Palaciu (''Schlossplatz''). * El palaciu de Rosenstein (''Schloss Rosenstein'') y [[Parque Rosenstein]]. * La Ilesia de San Juan (''Johanneskirche'') d'estilu [[Arquiteutura neogótica|neogóticu]], asitiada xunto a la llaguna Feuersee y a la salida de la estación de metro (S-Bahn) del mesmu nome que la llaguna. * La [[Galería Nacional de Stuttgart]] (''Staatsgalerie''). * La [[Ópera Estatal de Stuttgart|Ópera Nacional de Stuttgart]] (''Württembergisches Staatstheater Stuttgart''). * El [[Mercedes-Benz Museum]]. * El [[Muséu Porsche (Stuttgart)|muséu Porsche]]. * La Torre de Televisión (''[[Fernsehturm Stuttgart]]''). * [[Wilhelma]], zoolóxicu y xardín botánicu * [[Rotwildpark]], espaciu natural protexíu. * [[Torre Bismarck (Stuttgart)|Torre Bismarck]] === Deportes === En Stuttgart realizáronse eventos deportivos de nivel internacional como'l [[Campeonatu Européu d'Atletismu]] (1986), el [[Campeonatu Européu de Voleibol|Campeonatu Européu de Voleibol femenín]] (1989), el [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta|Campeonatu mundial de Ciclismu]] (1991), el [[Campeonatu Mundial d'Atletismu de 1993]], la [[Vuelta a Alemaña|vuelta ciclista a Alemaña]] (2000) y foi sede de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2006]] n'Alemaña.<ref>{{Cita web |url= http://www.deutsche-welle.de/dw/article/0,,1036175,00.html |títulu= Stuttgart, la ciudá de la estrella |fechaaccesu=27 d'avientu de 2009 |editorial= [[Deutsche Welle]]}}</ref><ref>http://de.fifa.com/worldcup/archive/germany2006/index.html</ref> Acueye añalmente'l [[Tornéu WTA de Stuttgart|Tornéu de tenis de Stuttgart]] incluyíu na categoría [[Torneos WTA Premier|Premier]]. El [[VfB Stuttgart]] ye l'equipu de fútbol de la ciudá. === Ciudaes hermanaes === Stuttgart ta hermanada coles siguientes ciudaes:<ref>{{Cita web |url= http://www.stuttgart-tourist.de/ENG/city/zahlen-fakten.htm |títulu= Sister cities |fechaaccesu=27 d'avientu de 2009 |editorial= stuttgart-tourist.d'idioma inglés}}</ref> {| cellspacing="0" cellpadding="0" | style="vertical-align:top; padding-right:1em;" | * {{bandera|Reinu Xuníu}} [[St Helens (Merseyside)|St Helens]] ([[Reinu Xuníu]]) en 1948 * {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Cardiff]] ([[Reinu Xuníu]]) en 1955 * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[St. Louis]] ([[Estaos Xuníos]]) en 1960 * {{bandera|Francia}} [[Estrasburgu]] ([[Francia]]) en 1962 * {{bandera|India}} [[Bombay]] ([[India]]) en 1968 | style="vertical-align:top;" | * {{bandera|Tunicia}} [[Menzel Bourguiba]] ([[Tunicia]]) en 1971 * {{bandera|Exiptu}} [[El Cairu]] ([[Exiptu]]) en 1979 * {{bandera|Polonia}} [[Łódź]] ([[Polonia]]) en 1988 * {{bandera|República Checa}} [[Brno]] ([[República Checa]]) en 1989 * {{bandera|Rusia}} [[Samara]] ([[Rusia]]) en 1992 |} == Ver tamién == * '''Personaxes célebres''': [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel]], [[Roland Emmerich]], [[Geoff Tate]], [[The Medic]] * Llugar de fallecimientu de [[Michael Ende]], autor de "[[Momo (novela)|Momo]]" y "[[La hestoria inacabable]]", ente otres célebres obres. * [[Rotwildpark]], espaciu natural protexíu pela rodiada de la ciudá. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Stuttgart}} * [http://www.stuttgart-tourist.de/index_ESN.htm Portal oficial] n'español {{Tradubot|Stuttgart}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Stuttgart| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 9wlmivq9vqtl8sql81p9xnkfpt3q30z 0 94893 3709588 3688969 2022-08-19T07:07:00Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Geneva Bible.jpg|thumb|<small>La biblia de Xinebra. Una de les primeres biblies publicada por protestantes, en francés, editada en 1669 n'Ámsterdam. La edición recupera la traducción de d'Olivétan de 1535, basada nel testu hebréu y griegu.</small>.]] El '''calvinismu'''<ref>{{DALLA|calvinismu}}</ref> (tamién llamáu '''tradición reformada''', la '''fe reformada''' o '''teoloxía reformada''') ye un sistema teolóxicu [[Protestantismu|protestante]] y un enfoque de la vida cristiana que pon la énfasis na autoridá de Dios sobre toles coses.<ref>Jean-Daniel Benoit, ''Calvin, direuteur d'âmes: Contribution à l'histoire de la piété réformée'', Strasbourg, Oberlin, 1947, p. 68.</ref> Esta aguada del cristianismu protestante ye asina nomada en rellación al reformador relixosu francés del [[sieglu XVI]] [[Xuan Calvino]], quien sistematizó munches de les más conocíes doctrines que formen parte de la teoloxía reformada. La '''tradición reformada''' foi desenvuelta por teólogos como [[Martin Bucer]], [[Heinrich Bullinger]],<ref>Olivier Fatio, ''-y calvinisme'', in ''Dictionnaire Historique de la Suisse'', Berna, Suiza [http://www.memo.fr/article.asp?ID=THE_REL_019] Consultáu'l 12 de xineru de 2011.</ref> [[Pietro Martire Vermigli]],<ref>(n'inglés) John Patrick Donnelly, ''Calvinism and Scholasticism in Vermigli's doctrine of man and grace'', Tomu 18 de ''Studies in medieval and Reformation thought'', Brill Archive, 1976, páxs. 1-2, ISBN 978-90-04-04482-1 [https://books.google.fr/books?id=WbQ3AAAAIAAJ&pg=PA1&lpg=PA1&dq=calvinism+vermigli&source=bl&ots=RKv0QZEgIw&sig=GFwL82lR2AVQsgV3B0fiUpduO-Q&hl=fr&ei=bbntSrnsEsPajQec2J2lDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CBcQ6AEwAw#v=onepage&q=calvinism%20vermigli&f=false] Consultáu'l 12 de xineru de 2011.</ref> [[Ulrico Zuinglio]],<ref>[[Ulrich Zwingli]], [[André Gounelle]], ''La foi réformée'', Tomu 15 de la ''Petite bibliothèque protestante'', Éditions Olivetan, 2000, páxs. 5-6 ISBN 978-2-85304-157-7 [https://books.google.fr/books?id=-CV23S4NFsoC&printsec=frontcover&dq=foi+r%C3%A9form%C3%A9y&lr=#v=onepage&q=&f=false] Consultáu'l 12 de xineru de 2011.</ref> [[Teodoro de Beza]] y [[Guillaume Farel]] ya influyó en reformadores británicos como [[Thomas Cranmer]] y [[John Knox]]. Sicasí, por cuenta de la gran influencia y al papel de Xuan Calvino nos alderiques confesional y eclesiásticu del sieglu XVII, la tradición llegó a conocese col nome de calvinismu. Anguaño, el términu designa tamién les doctrines y práutiques de les [[Ilesies reformaes]].<ref>(n'inglés) [[Benjamin B. Warfield]], [http://www.graceonlinelibrary.org/articles/full.asp?id=1|12|831 Calvinism: The Meaning and Uses of the Term], ''The Works of Benjamin B. Warfield'', EL MIO: Baker Book House, Grand Rapids, 1991, páxs. 353-366, Consultáu'l 12 de xineru de 2011.</ref> == Fonderada histórica == Calvino influyó notablemente nel desenvolvimientu de les doctrines de la [[Reforma protestante]]. A los 25 años, en [[1534]], empezó la primer edición de la so obra ''Institución de la Relixón Cristiana'', que se publicar en [[1536]]. Esta obra, que foi revisada en diverses ocasiones mientres la so vida, amás de la numberosa coleición de cartes pastorales y comentarios bíblicos, constitúin la fonte de la repercusión que tuvo sobre toles denominaciones del [[protestantismu]] a lo llargo de la so historia. Por eso llámase-y calvinismu La crecedera de les Ilesies Reformaes o calvinistes pertenez a la segunda fase de la Reforma Protestante. Tres la escomunión de [[Martín Lutero]] pola [[Ilesia católica]], Calvino abelugar en [[Xinebra (Suiza)|Xinebra]]. Roblara la [[confesión de Augsburgu]] en [[1540]], pero la so repercusión foi más notable na Reforma Suiza, que nun yera luterana, sinón que se basaba nes enseñances d'[[Ulrico Zuinglio]]. La enseñanza y la doctrina protestantes taben evolucionando de manera independiente a Martín Lutero, so la influencia de munchu escritores y reformadores, ente los que destacaba Calvino. Nel sieglu XVI, el calvinismu estender polos [[Países Baxos]] y delles rexones estremeres d'[[Alemaña]], por [[Francia]], [[Inglaterra]], [[Ilesia Reformada n'Hungría|Hungría]], [[Lituania]] y [[Polonia]]. La emigración a Norteamérica llevó'l calvinismu al [[Atlánticu Mediu d'Estaos Xuníos]] y a [[Nueva Inglaterra]], onde la mayor parte de los colonos fueron calvinistes. Incluyíen a los [[Puritanismu|puritanos]] ingleses, los [[hugonotes]] franceses, los colonos holandeses de la [[Nueva Ámsterdam]] y a los irlandeses escoceses [[Presbiterianismu|presbiterianos]] de los [[Montes Apalaches]]. Los colonos neerlandeses calvinistes fueron los primeros europeos que colonizaron [[África del Sur]]. Fueron conocíos darréu como bóeres o [[afrikáner]]es. Nel sieglu XXI, el conxuntu de les Ilesies d'inspiración calvinista axunta a unos 75 millones de persones.<ref>[http://www.adherents.com/adh_branches.html «Major Branches of Religions Ranked by Number of Adherents.»] Adherents.com. Consultáu'l 12 de xineru de 2011.</ref> == Descripción xeneral == Numberosos teólogos non necesariamente rellacionaos coles [[Ilesies Reformaes]] contribuyeron a desenvolver la cosmovisión calvinista como se-y conoz anguaño. Ente ellos cunten el teólogu holandés d'orixe flamencu [[Francisco Gomarus]]; [[John Knox]], el fundador de la ilesia presbiteriana; [[John Bunyan]], un predicador bautista, autor del ''best seller'' cristianu ''[[El Progresu del Pelegrín]]'', y el teólogu norteamericanu Jonathan Edwards, unu de los principales protagonistes mientres el resurdimientu espiritual denomináu ''Primer Gran Avivamientu'' nos [[Estaos Xuníos]] a mediaos del sieglu XVIII. == Doctrina calvinista == {{non neutral}} {{referencies|t=20120901}} === La gracia soberana === El calvinismu enfatiza na depravación de la naturaleza moral humana escontra la necesidá de la gracia soberana de Dios na salvación. La Biblia (Romanos 3:10-12) enseña que les persones son dafechu incapaces de siguir a Dios o escapar de la condenación delantre d'él y que solamente por intervención divina drástica, na cual Dios, camudando la naturaleza mesma del creyente (nueva nacencia), quitando'l corazón de piedra y poniendo unu de carne, pueden les persones ser convertíes de rebelión a obediencia voluntaria. Dende esti puntu de vista, toles persones dependen dafechu de la misericordia de Dios, a quien-y sería xusto'l condergalos a toos polos sos pecaos, mas escoyó ser misericordiosu con dalgunos pa dar gloria al so propiu nome. Una persona ye salvada ente qu'otra ye condergada, non por causa de la voluntá, fe o dalguna otra virtú na persona, sinón por causa de la eleición soberana de Dios pa tener misericordia d'él. Anque la persona tien d'actuar pa creer y ser salvu, esta obediencia de fe ye'l regalu de Dios según el calvinismu, y por esto Dios completa la salvación de pecadores. === La vida ye relixón === El conxuntu de sistema teolóxicu y teoríes práutiques de la ilesia, familia y vida política ye la crecedera d'una conciencia relixosa fundamental centrada na soberanía de Dios. La doctrina de Dios tien un llugar preeminente en cada categoría teolóxica, incluyendo l'entendimientu calvinista de cómo una persona tien de vivir. El calvinismu presupon que la bondá y el poder de Dios tienen un llibre ya ilimitáu algame d'actividá y eso trabaya col convencimientu de que Dios obra en tolos aspeutos de la esistencia, incluyendo los aspeutos espirituales, físicos ya intelectuales, yá seya secular o sagráu, públicu o priváu, na tierra o nel cielu. Según esti puntu de vista, el plan de Dios trabayar en cada eventu. Dios ye vistu como'l creador, preservador y gobernador de too. Esto produz una actitú de dependencia absoluta de Dios, que identifícase non solamente con actos temporales de piedá (por casu, la oración); sinón que ye un ampliu patrón de vida que s'aplica dende cada obra trivial hasta la más importante. Pal cristianu calvinista, tola vida ye relixón cristiana. Trátase, por dicilo asina, d'una radicalización del [[luteranismu]]. === Los cinco puntos del calvinismu === La teoloxía calvinista ye identificada na mente popular como los "cinco puntos del calvinismu," que son un resume de los xuicios (o cánones) presentaos pol Sínodu de Dort y que fueron publicaos como una respuesta detallada (puntu por puntu) a los cinco puntos de la Protesta Arminiana. Calvino mesmu nunca usó tal modelu, y nunca combatió'l [[Arminianismo]] direutamente. Estos puntos, pos, funcionen como un resume de les diferencies ente'l Calvinismu y el Arminianismo, pero non como una suma completa de los escritos de Calvino o de la teoloxía de les ilesies reformaes polo xeneral. L'aserción central d'estos cánones ye que Dios ye capaz de salvar a cada persona por quien él tenga misericordia y que los sos esfuercios nun son atayaos pola inxusticia o la inhabilidad del home. Los cinco puntos del calvinismu son: ==== Depravación total ==== Un puntu fundamental nel asuntu de la salvación ye dar en una evaluación correuta de la condición del individuu que se debe salvar, y non infravalorar el pecáu. A la lluz de les Escritures, l'estáu natural del home ye un estáu de depravación total y, poro, una inhabilidad total de parte del home pa ganar, o contribuyir a la so salvación. El [[catecismu de Heidelberg]] na so entruga 8 diz: ¿Tamos tan conrotos que somos totalmente incapaces de faer el bien ya inclinaos a tou mal? RESPUESTA: Verdaderamente, si nun fuimos refechos pol Espíritu de Dios<ref>Xénesis 8:21, 6:5; Job 14:4, 15:14,16,35; Juan 3:6 Isaías 53:6; Juan 3:3,5; 1ª Corintios 12:3; 2ª Corintios 3:5</ref> Cuando se fala de depravación total, sicasí, nun se refier a que cada home ye tan malváu como pueda ser, nin a que l'home seya incapaz de reconocer la voluntá de Dios; nin tampoco a que seya incapaz de faer dalgún bien escontra'l so próximu o entá dar llealtá esterna a l'adoración de Dios. Lo que sí se quier dicir, ye que cuando l'home cayó nel Güertu del Edén cayó na so ‘totalidá'. La personalidá completa del home foi afeutada pola cayida, y el pecáu estender a la totalidá de les facultaes, la voluntá, l'entendimientu, el ciñu y tou lo demás. Según la Biblia, l'home, por naturaleza, ta "muertu" “Asina que, como por un home'l pecáu entró nel mundu, y la muerte pol pecáu; y asina la muerte pasó a tolos homes, porque toos pecaron”. [Rom. 5:12] Enseña que los homes tán esclavizados: “Que con mansedume corrixa a los que s'oponen: si quiciabes Dios déalos que penar pa conocer la verdá; y sáfense del llazu del diañu en que tán cautivos a voluntá d'él” [2º Tim. 2:25]. Enseña que l'home ta ciegu y sordu: ‘ … mas a los que tán fora, por paráboles toles coses; Por que viendo, vean y nun echen de ver; y oyendo oyan y nun entiendan” [Marcos 4:11]. Enseña que l'home nun ta instruyíu, “mas l'home natural nun percibe les coses que son del Espíritu de Dios, porque-y son llocura; y nun puede entender, porque s'han d'esaminar espiritualmente” [1º Cor. 2:14]. La Biblia diz de los homes son pecaminosos por naturaleza: (i) Por Nacencia: “He equí, en maldá fui formáu, y en pecáu concibióme la mio madre” [Salmos 51:5]. (ii) Por Práutica: “Y vio Jehová que la malicia de los homes yera muncha na tierra, y que tou designio de los pensamientos del corazón d'ellos yera de continuu solamente'l mal” [Xen. 6:5]. Si esto ye l'estáu natural del home, plantégense les siguientes entrugues; ¿pueden los muertos dase vida a sigo mesmos? ¿Pueden los ciegos dase vista a sigo mesmos, o los sordos dase l'oyíu? ¿Puede'l non instruyíu enseñase a lleer a sigo mesmu? ¿Puede'l naturalmente pecaminosu camudase a sigo mesmu? Seguro que non. “¿Quién puede sacar daqué llimpiu de lo impuro?” entruga Job; y contesta, “Naide” [Job 14:4]. “¿Va Camudar el negru'l so pelleyu, y el lleopardu los sos llurdios?” [Jeremías 13:23] La depravación llega a tal puntu que, siendo ufiertada la salvación a toos, toles persones refugar, prefiriendo tar nos sos pecaos “Y esta ye la condenación: porque la lluz vieno al mundu, y los homes amaron más les tiniebles que la lluz; porque les sos obres yeren males.” [Juan 3:19] ==== Eleición incondicional ==== L'actitú de los homes escontra la depravación total, como una declaración bíblica de la condición natural del home, por ello, determina l'actitú escontra la doctrina d'eleición incondicional. Ésta sigue a la doctrina de depravación completa. Si l'home en verdá ta muertu, prisioneru, y ciegu etc., entós el remediu pa toes estes condiciones tien de folgar fora del home mesmu (esto ye, en Dios) ¿puede'l muertu llevantase a sigo mesmu?, la respuesta inevitablemente tien de ser: “de xacíu que non”. Sicasí homes y muyeres son llevantaos de la so muerte espiritual “nacíos de nuevu” como lo proclama l'evanxeliu según San Juan; y como son incapaces de llevar a cabu esta obra por ellos mesmos, puede concluyise que ye Dios quien los llevantó. Per otru llau, como munchos homes y muyeres nun fueron vivificados, puédese igualmente concluyir qu'eso ye porque Dios nun los llevantó. Si l'home ye incapaz de salvase a sigo mesmu, siendo la cayida d'Adán una cayida total, y si namái Dios puede salvar, y si non toos son salvos, entós la conclusión tien de ser que Dios nun escoyó salvar a toos. La historia de la Biblia ye la historia de la eleición incondicional. Dellos creyentes tienen dificultá en creer que Dios pueda pasar a dalgunos y escoyer a otros, y sicasí nun paecen tener dificultá en creer que Dios llamó a Abraham de la pagana Ur de los caldeos y dexó a los otros nel so paganismu. ¿Por qué debería Dios escoyer a la nación d'Israel como la so xente peculiar”? En Deuteronomiu 7:7 taría la respuesta: “Non por ser vós más numberosos que tolos pueblos quíxovos Dios, y escoyóvos; porque vós érais el más insignificante de tolos pueblos: Sinón porque Dios amóvos,...' ¿por qué debería Dios, desoyendo dafechu les lleis familiares d'Israel, escoyer al fíu menor Jacob, en llugar de Esaú el mayor? Romanos 9:11-13 “…por que'l propósitu de Dios conforme a la eleición,.. A Jacob amé mas a Esaú tarrecí.” La doctrina que Jesús predicó na sinagoga en Nazaret ye, según el calvinismu, la doctrina d'eleición incondicional. “Mas en verdá dígovos, que munches viudes había n'Israel nos tiempos de Elías, … Pero a nenguna d'elles foi unviáu Elías, sinón a Sarepta de Sidón, a una muyer viuda.” [Lucas 4:25-27]. Sabemos les resultaos de la predicación del nuesu Señor d'esi mensaxe. “Y llevar hasta'l cume del monte pa espeñalo.” ==== Expiación llindada ==== Esti tercer puntu ye'l puntu central de los cinco, y tamién la verdá central del evanxeliu, el propósitu de la muerte de Cristu na cruz . Esto nun ye accidental, porque la enseñanza de la Biblia punxo al home baxu del títulu xeneral de depravación total, o inhabilidad total. Segundu, como dellos homes y muyeres son de xuru salvos, entós tien que ser Dios mesmu quien los salvó en distinción del restu de la humanidá. Esto ye eleición: “Por que el propósitu de Dios conforme a la eleición, permaneciera…” [Rom 9:11]. Sicasí, esta eleición namái “marcó la casa, a la cual la salvación tien de viaxar”, y una expiación completa, perfecta y satisfactoria inda yera riquida pa los pecaos de los escoyíos, por que Dios fuera non solamente un Salvador, sinón un Dios xustu, y un Salvador”. Esta expiación foi realizada pola sumisión voluntaria de Cristu a la muerte na cruz, onde sufrió so la xusticia d'esti Dios xustu, y procuró la salvación qu'Él, como Salvador, ordenara. Na cruz, entós y, ensin dulda, toos aceptamos esto, Cristu soportó'l castigu, y procuró la salvación. La entruga agora llevántase: ¿por quién soportó'l castigu?, y ¿para quién procuró la salvación? Hai trés aveníes poles cualos puede viaxase al respective de esto: 1. Cristu morrió pa salvar a tou home, ensin distinción. 2. Cristu morrió pa salvar a naide en particular. 3. Cristu morrió pa salvar a ciertu númberu. El primer puntu de vista ye'l sosteníu por “Universalistes” a saber: Cristu morrió pa salvar a tolos homes, y asina, bien lóxicamente, asumen que tolos homes van ser salvos. Si Cristu pagó la delda del pecáu, salvó, rescatáu, dau La so vida, por tolos homes; entós, tolos homes van ser salvos. El segundu puntu de vista implica que Cristu procuró una salvación potencial pa tolos homes. Cristu morrió na cruz, pero anque pagó la delda de los nuesos pecaos, la so obra na cruz nun ye eficaz hasta que l'home decidir por” Cristu y, d'esa manera, seya salvu. El tercer puntu de vista diz que Cristu morrió positiva y efeutivamente pa salvar a ciertu númberu de pecadores que merecíen l'infiernu, en quien el Padre punxera'l so llibre elegible amor. El Fíu paga la delda por estos escoyíos, fai prestu por ellos a la xusticia del Padre, ya imputa La so propia xusticia a ellos, por que sían completos n'Él. La tercera d'eses alternatives ye la que ta más d'alcuerdu a la Biblia: Cristu morrió pa salvar a un númberu particular de pecadores; esto ye, a aquellos que según nos escoyó n'Él antes de la fundación del mundu” [Efe. 1:4]; aquellos a quien el Padre “diolu del mundu [Juan 17:9]; aquellos por quien Él mesmu dixo qu'arramaba la so sangre: “Porque, esta ye la mio sangre del nuevu pactu, que ye arramada por munchos pa remisión de los pecaos.” [Mat. 26:28] Esta última vista fai xusticia al propósitu de Cristu de venir a esta tierra a morrer na cruz. “Vas Llamar el so nome Jesús, porque va salvar a El so pueblu de los sos pecaos.” [Mateo 1:21]. Yo soi'l bon pastor: el bon pastor la so vida da poles oveyes. [Juan 10:11]; Naide tien mayor amor qu'esti, que dalgún ponga la so vida polos sos amigos. Vós sois los mios amigos, si hiciéreis les coses que yo vos mando. [Juan 15:13,14]; Jesús “amó a la Ilesia y apurrióse a Sigo mesmu por ella”. [Efe 5:25]. “El cual foi apurríu polos nuesos delitos, y resucitáu pa la nuesa xustificación. [Rom. 4:25]. “Por La so conocencia va xustificar el mio siervu xustu a munchos, y Él llevara la enconía d'ellos [Is. 53:11]. Y ¿cuándo efectúa esto?, mientres cuelga na cruz, diz el profeta Isaías nel capítulu 53 de la so profecía, “va ver el frutu de La so propia aflicción y va dase por satisfechu”. El carecimientu de La so alma, mientres arrama La so sangre n'ufrienda polos nuesos pecaos, produz fíos espirituales pa la gloria d'El so nome, y va dase por satisfechu cuando vea esta obra completada. ==== Gracia irresistible ==== Si los homes son incapaces de salvase a sigo mesmos por causa de la so naturaleza cayida, y si Dios propunxo salvalos, y Cristu realizó la so salvación, entós lóxicamente sigue que Dios tamién tien d'aprovir los medios pa llamalos a los beneficios d'esa salvación qu'él procuró pa ellos. Romanos 8:30: “y los que predestinó a éstos tamién llamó”. Dios non solamente escoyó homes y muyeres pa salvación; tamién llamó a esos a quien-y prestó escoyer. ¿Que quier dicir gracia irresistible? Cuando l'evanxeliu sale fuera nuna Ilesia, o al campu, o per mediu de lleer la Pallabra de Dios, non toos atienden a esa llamada. Non toos son convencíos del pecáu y de la so necesidá de Cristu. Esto esplica'l fechu de qu'hai dos llamamientos. Hai un llamamientu esternu; y un llamamientu internu. El llamamientu esternu pue ser descritu como “pallabres del predicador”; y esti llamamientu, cuando sale, puede obrar un resultáu de distintes formes nun númberu de distintos el mio llamos al to cas pero güei non ará; nun va obrar la salvación na alma d'un pecador. Porque una obra de salvación pa ser llabrada ten de ser acompañáu pol llamamientu interior del Espíritu Santu de Dios. Porque él ye quien, “redarguye de pecáu, xusticia y xuiciu”. Y cuando l'Espíritu Santu llapada a un home, o muyer, o una persona nueva pola so gracia, esi llamamientu ye irresistible: nun puede ser atayáu; ye la manifestación de la gracia irresistible de Dios. Los siguientes versículos sofiten lo anterior: 1. “Tou lo que'l Padre dame va venir a mi; y al qu'a mi vien nun lu echo fuera” [Juan 6:37]. Nótese que son aquellos a quien El Padre a “dadu a Cristu”- los escoyíos- que “van venir” a él; y cuando vienen a Él nun van ser “refugaos”. 2. Nengún puede venir a mi, si'l Padre que m'unvió nun lo traer. [Juan 6:44] Equí'l nuesu Señor a cencielles ta diciendo que ye imposible que los homes vengan a Él por ellos mesmos; el Padre tien de traer. 3. Tou aquel qu'oyó del Padre, y aprendió, vien a Mi [Juan 6:45]. L'home puede oyer el llamamientu esternu; pero son esos los qu'aprendieron “ del Padre” que van responder y van venir a Cristu: Asina que, con Simón Pedro: “Bonaventuráu yes Simón fíu de Jonás, porque non te revelólo sangre nin carne sinón el mio Padre que ta nel Cielu?” 4. “Porque tolos que son empuestos pol Espíritu de Dios, los tales son fíos de Dios.” [Rom. 8:14] 5. “Mas cuando presto a Dios, que m'estremó dende'l banduyu de la mio madre, y llamóme pola so gracia” [Gal. 1:15] 6. “Mas vós sois llinaxe escoyíu… por qu'anunciéis les virtúes d'Aquél que vos llamó de les tiniebles a la so lluz almirable.” [1 Ped. 2:9] 7. “Mas el Dios de toa gracia, que nos llamó a la so Gloria eterna por Jesús Cristu…” [1. Ped. 5:9] Una ilustración d'esta enseñanza de gracia irresistible, o llamamientu eficaz, ye verdaderamente l'incidente que se describe en Fechos 16. L'apóstol Pablo predica l'evanxeliu a un grupu de muyeres a les veres del ríu en Filipo; y “una cierta muyer llamada Lidia taba oyendo; que'l so corazón abrió'l Señor por que tuviera sollerte a lo que Pablo dicía.” Pablo, el predicador, faló al escuchu de Lidia, el llamamientu esternu; pero'l Señor faló al corazón de Lidia, el llamamientu internu de gracia irresistible. Los homes y muyeres aguantar al evanxeliu de Dios pola so mesma naturaleza. Por eso tien d'haber una gracia irresistible. Una y bones “L'home animal nun percibe les coses que son del Espíritu de Dios”. Pero'l llamamientu eficaz ye santu “Que nos salvó y llamó con vocación santa”… [2Ti 1:9]; toupoderosu “Porque nun m'avergoño del evanxeliu: porque ye potencia de Dios pa salú de too aquél que cree… [Rom 1:16]; vivificante “…Va Venir hora, y agora ye, cuando los muertos van oyer la voz del Fíu de Dios: y los qu'oyeren van vivir” [Juan 5:25]; efeutivu “Por cuanto'l nuesu evanxeliu nun foi a vós en pallabra solamente, mas tamién en potencia, y n'Espíritu Santu, y en gran plenitú; como sabéis cuálos fuimos ente vós por amor de vós” [1Tesal. 1:5]; irresistible “Mas el qu'achisba los corazones, sabe cuál ye l'intentu del Espíritu, porque conforme a la voluntá de Dios, demanda polos santos” [Rom 8:27] ==== Esfotu de los santos ==== Si l'home nun puede salvase a sigo mesmu, entós, Dios tien que salvalo. Si toos nun son salvos, entós Dios nun salvó a toos. Si Cristu fixo prestu polos pecaos, entós ye al traviés d'Él que somos salvos. Si Dios intenta revelar la salvación en Cristu a los corazones d'esos a quien él escoyó salvar, entós, Dios va aprovir el mediu de faelo efeutivamente. Si, poro, ordenando pa salvar, morrió pa salvar, y llamó a la salvación a esos quien nunca podríen salvase a sigo mesmos, él tamién va caltener a los salvos pa la vida eterna pa la Gloria d'El so Nome. Asina siguiendo la depravación total, y eleición incondicional, y expiación llindada, y un llamamientu eficaz, tiense l'esfotu de los santos. “El qu'empezó en vós la bona obra, va perfeccionar hasta'l día de Xesucristu” [Fil. 1:6]. La pallabra de Dios ta apinada con referencies a esta verdá. “Y ésta ye la voluntá del que m'unvió, del Padre: Que tou lo que dar, nun pierda d'ello, sinón que lo resucite nel día postreru”. [Juan 6:39] “Y yo doi-yos vida eterna, y nun van perecer pa siempres, nin naide va arrampuñar de la mio mano” [Juan 10:28]. “Porque si siendo enemigos, fuimos reconciliaos con Dios pola muerte d'El so Fíu, muncho más tando reconciliaos, vamos ser salvos pola so vida. [Rom. 5:10]. “Agora pos, nenguna condenación hai pa los que tán en Cristo Jesús.” [Rom. 8:1] Este ye'l distintivu del creyente, que pertenez a Cristu; que ta perseverando nes coses de Cristu; “que ta dando toa dilixencia pa faer la so llamada y eleición segura”. El creyente en Cristu puede cayer en tentación, pero'l Señor nun lu dexará ser tentáu más de lo que pueda aguantar, sinón que cola tentación va dar tamién la salida; por que'l creyente vaya alantre, y siga alantre otra vegada nes coses pertenecientes a la so salvación pa la gloria de Cristu. Esos versos de Romanos 8:28-39 enseñen la lóxica divina na salvación eterna de Dios. Al igual que'l fíu pródigu, por enforma qu'avergoñó al so padre pidiéndo-y el so parte del heriedu (nun tando muertu'l padre), por enforma que gastara'l so dineru nel pecáu y nun importando lo baxo que llegó a tar, con tou, nunca dexó de ser fíu del so padre. La lóxica ye que la salvación qu'empieza na mente y propósitu de Dios tien de terminar nel cumplimientu del so infrustrable propósitu de qu'esos “a quien antes conoció” tán eternamente xuníos col so Salvador. === Los cinco "Soles" === {{Main|Cinco soles}} La teoloxía reformada ye enmarcada poles "5 soles", cinco frases en [[llatín]] que describen una llimitación teolóxica d'entendimientu, empezando cola pallabra llatina "sola" (o la so declinación gramática apropiada). Estes nun fueron formulaes nel so presente tao dende un principiu, pero describen fielmente los conceutos teolóxicos qu'empunxeron la [[Reforma_protestante]]. ==== Sola scriptura ==== La Biblia ye la única y final fonte d'autoridá, de la cual derívase toa doctrina, teoloxía y práutica relixosa aceptable pa Dios. Absolutamente inerrante nos documentos orixinales, infalible, exhalada por Dios, y única fonte de fe y conducta pal verdaderu creyente. Nada que contradiga la revelación de Dios puede regular la vida del creyente (Gálates 1:6-10; 2 Timoteo 3:16; 2 Pedro 1:3). ==== Sola fide ==== La salvación ye dada por mediu namái de la fe. Esto en contraposición a les doctrines qu'enseñen que la salvación puede ser merecida, o "ganada" (o siquier "ayudada") por obres humanes. (Efesios 2:8-9, Romanos 3:28). ==== Sola gratia ==== La salvación ye pola gracia de Dios. Esto en contraposición a les doctrines qu'enseñen que la salvación puede ser merecida por obres o cualidaes humanes. La salvación ye un don de Dios. Poro, el pecador recibir polos méritos de Cristu alcanzaos mientres la so vida, muerte y resurreición (Efesios 2:8). ==== Sola Christo / Solus Christus ==== La salvación ye llograda solamente gracies a, y per mediu de la obra sacrificial de Cristu na cruz. Escluyendo asina tou otru camín pa llegar a Dios (Fechos 4:12). ==== Sola Deo gloria ==== La salvación, coles mesmes que tou lo qu'asocede na creación, ye tou namái pa la gloria de Dios. Esta doctrina ye en contraposición a cualquier doctrina qu'enseña o dexe que dalgún ser, amás de Dios, pueda recibir la gloria na obra de salvación. El propósitu de la salvación que recibimos ye glorificar a Dios; poner de manifiestu les excelencies o virtúes del so calter (Efesios 1:4-6; 1 Pedro 2:9). == Ilesies protestantes calvinistes == Les siguientes ilesies o asociaciones d'ilesies son dalgunes de les que tán rellacionaes en doctrina o historia col calvinismu: * [[Presbiterianismu|Ilesies Presbiterianes]] * [[Ilesia congregacional|Ilesies Congregacionales]] * [[Ilesies Reformaes]] * [[Bautistes Reformaos]] * [[Hugonotes]] == Influencia social y económica == === Usura y capitalismu === Suelse atribuyir al calvinismu la preparación [[ideoloxía|ideolóxica]] pal últimu desenvolvimientu del [[capitalismu]] nel norte d'Europa. Asina, dellos elementos del calvinismu representaron una revuelta contra la condena medieval de la [[usura]] y, implícitamente, del beneficiu polo xeneral. Esta conexón apaez n'obres de [[R. H. Tawney]] (1880–1962) y [[Max Weber]] (1864–1920), como [[La ética protestante y l'espíritu del capitalismu]]. El calvinismu fai referencia a la estratexa establecida pol capitalismu a principios del sieglu XX por aciu la cual el trabayador ensin trabayu ye capaz de culpase a sigo mesmu en llugar de dir en contra del sistema establecíu.<ref>{{cita web|autor=Julio Anguita|títulu=Disurso anti calvinista|url=https://www.youtube.com/watch?v=qmmJva1NJ7k}}</ref> Calvino, nuna carta al so amigu Claude de Sachin en 1545, critica ciertos pasaxes de les escritures invocaes por xente que s'opón a la carga d'interés nos préstamos. Él reinterpreta dalgunos d'estos pasaxes y suxure qu'otros perdieron la so relevancia al camudar les condiciones. Tamién rebate l'argumentu (basáu n'escritos d'[[Aristóteles]]), según él ye erróneu cargar intereses al dineru, yá que, el dineru, en sí mesmu ye maneru. Diz Calvino que les parés y el techu d'una casa son tamién maneres, pero ta dexáu faer pagar a daquién por que pueda utilizar. Nel mesmu sentíu, el dineru puede ser granible.<ref>The letter is quoted in {{cita llibru|apellíu=Van-y Baumer|nome=Franklin, editor|añu=1978|títulu=Main Currents of Western Thought: Readings in Western Europe Intellectual History from the Middle Ages to the Present|allugamientu=New Haven|editorial=[[Yale University Press]]|isbn=0-300-02233-6}}</ref> Cualifica'l so puntu de vista al esponer que'l dineru tien de ser oxetu de préstamu a persones n'estrema necesidá ensin esperanza d'interés; sicasí, una tasa d'interés modesta del 5% tendría de dexase en rellación con otros prestatarios.<ref>See {{cita llibru|apellíu=Haas|nome=Guenther H.|añu=1997|títulu=The Concept of Equity in Calvin's Ethics|páxines=117ff|allugamientu=Waterloo, Ont., Canada|editorial=[[Wilfrid Laurier University Press]]|isbn=0-88920-285-0}}</ref> == Ver tamién == * [[Neocalvinismo]] * [[Predestinación#Calvinismu y predestinación|Predestinación]] * [[Teoloxía dialéutica]] == Notes y referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * [[Henri Pirenne|PIRENNE, H]]: ''Les villes du Moyen Âge, essai d'histoire économique et sociale'' (Les ciudaes del [[Edá Media|medioevo]], ensayu d'una historia económico y social), Bruxeles, Lamertin, 1927. == Enllaces esternos == * Biblioteca dende la cual puede descargase la obra [https://web.archive.org/web/20080507025921/http://www.jjlorenzatti.com.ar/biblioteca/ ''Institución de la relixón cristiana''] de Xuan Calvino. * [http://www.reformados.es Asociación Ministerial Reformada d'España] {{Traducíu ref|fr|Calvinisme|trad=parcial}} {{Tradubot|Calvinismo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Calvinismu| ]] [[Categoría:Protestantismu]] 7xvsii1fsw6bsnndyybsstf3lijd03h 0 95028 3709591 3665853 2022-08-19T07:09:07Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial = <small>''Deutsches Reich''</small><br />Imperiu Alemán |continente = Europa |forma_de_gobiernu = [[República federal]] [[Semipresidencialismu|semipresidencialista]] |añu_entamu = 1918 |añu_fin = 1933 |yera = Periodu de entreguerras |eventu_empecipio = '''Proclamación''' |eventu_fin = [[Llei habilitante de 1933|'''Disolución¹''']] |fecha_entamu = 9 de payares |fecha_fin = 23 de marzu |eventu1 = [[Adolf Hitler|Hitler]] asume la cancillería |fecha_eventu1 = [[30 de xineru]] de [[1933]] |eventu2 = [[Quema del Reichstag]] |fecha_eventu2 = [[27 de febreru]] de [[1933]] |eventu_anterior1 = [[Revolución de Noviembre|Revolución]] |fecha_eventu_anterior1 = Payares |añu_eventu_anterior1 = 1918 |p1 = Imperiu alemán |bandera_p1 = Flag of Germany (1867–1919).svg |s1 = Alemaña nazi |bandera_s1 = Flag of German Reich (1935–1945).svg |imaxe_bandera = Flag_of_Germany_(3-2_aspect_ratio).svg |bandera = Bandera d'Alemaña#Bandera de la República de Weimar |imaxe_escudo = Wappen Deutsches Reich (Weimarer Republik).svg |símbolu = Escudo d'Alemaña#Escudos históricos |mapa = Weimar Republic 1930.svg |aclaración_mapa = Llocalización de la República de Weimar. |capital = Berlín |lema_nacional = | himnu_nacional = ''[[Deutschlandlied|Das Lied der Deutschen]]''<br />''{{small|Cantar d'Alemaña}}''<br /><center></center>[[Ficheru:National anthem of Germany - U.S. Army 1st Armored Division Band.ogg]] |idioma = [[Idioma alemán|Alemán]] |moneda = [[Papiermark]] <small>(1919-23)</small><br />[[Reichsmark]] <small>(1924-33)</small> |títulu_líder = ''[[Presidente d'Alemaña (1919-1945)|Reichspräsident]]'' |líder1 = [[Friedrich Ebert]] |añu_líder1 = 1919-1925 |líder2 = Paul von Hindenburg |añu_líder2 = 1925-1934 |títulu_gobernante = ''[[Canciller d'Alemaña|Reichskanzler]]'' |gobernante1 = {{Llista desplegable |títulu = '''Llista''' |marco_estilu = |títulu_estilu = |llista_estilu = |1 = {{Renglóndoble|[[Gustav Bauer]]|(1919-1920)}} |2 = {{Renglóndoble|[[Hermann Müller]]|(1920, 1928-1930)}} |3 = {{Renglóndoble|[[Konstantin Fehrenbach]]|(1920-1921)}} |4 = {{Renglóndoble|[[Joseph Wirth]]|(1921-1922)}} |5 = {{Renglóndoble|[[Wilhelm Cuno]]|(1922-1923)}} |6 = {{Renglóndoble|[[Gustav Stresemann]]|(1923)}} |7 = {{Renglóndoble|[[Hans Luther]]|(1925-1926)}} |8 = {{Renglóndoble|[[Wilhelm Marx]]|(1926-1928, 1923-1925)}} |9 = {{Renglóndoble|[[Heinrich Brüning]]|(1930-1932)}} |10 = {{Renglóndoble|[[Franz von Papen]]|(1932)}} |11 = {{Renglóndoble|[[Kurt von Schleicher]]|(1932-1933)}} |12 = {{Renglóndoble|[[Adolf Hitler]]|(1933-1945)}} }} |dato_año1 = 1925 |dato_superficie1 = 468787 |dato_población1 = 62411000 |miembru_de = [[Sociedá de Naciones|SDN]] |notes = ¹ Oficialmente la República de Weimar nun sería eslleida hasta la ocupación d'Alemaña polos [[Aliaos de la Primer Guerra Mundial|Aliaos]] en mayu de [[1945]]. }} La '''República de Weimar''' ({{lang-de|Weimarer Republik}}) foi'l [[réxime políticu]] y, por estensión, el periodu de la [[historia d'Alemaña]] entendíu ente 1918 y 1933, tres la derrota del país na [[Primer Guerra Mundial]]. El nome de ''República de Weimar'' ye un términu aplicáu pola historiografía posterior, cuidao que el país caltuvo'l so nome de '''''[[Reich alemán|Deutsches Reich]]''''' ('Imperiu Alemán'). La denominación vien de la ciudá homónima, [[Weimar]], onde s'axuntó l'[[Asamblea Nacional de Weimar|Asamblea Nacional constituyente]] y proclamóse la [[Constitución de Weimar|nueva constitución]], que foi aprobada'l 31 de xunetu y entró a valir el 11 d'agostu de 1919. Esti periodu, anque democráticu, carauterizar pola gran inestabilidá política y social, nel que se producieron golpes d'Estáu militares y derechiegos, intentos revolucionarios per parte de la izquierda y fuertes crisis económiques. Toa esta combinación provocó l'ascensu d'[[Adolf Hitler]] y el [[Partíu Nacionalsocialista Obreru Alemán|Partíu Nacionalsocialista]]. El 5 de marzu de 1933, los nazis llograron la mayoría nes [[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de marzu de 1933|eleiciones]] al [[Reichstag (parllamentu alemán)|Reichstag]], colo que pudieron aprobar el 23 de marzu la [[Llei habilitante de 1933|Llei habilitante]] que, xuntu al [[Decretu de la quema del Reichstag]] del 28 de febreru y al dexar l'aprobación de lleis ensin la participación del Parllamentu, considérase que significó'l final de la República de Weimar. Magar la Constitución de Weimar del 11 de payares de 1919 nun foi revocada hasta'l términu de la [[Segunda Guerra Mundial]] en 1945, el trunfu d'[[Adolf Hitler]] y les reformes llevaes a cabu polos [[Nazismu|nacionalsocialistes]] (''[[Gleichschaltung]]'') invalidar muncho primero, instaurando'l denomináu [[Alemaña nazi|Tercer Reich]]. == Establecimientu de la República (1918-1919) == === La Revolución de Payares === {{AP|Revolución de Payares}} Nos últimos meses de la Primer Guerra Mundial, Alemaña atopábase en cantu del colapsu militar y económico. Ante la ofensiva final de los [[Aliaos de la Primer Guerra Mundial|Aliaos]], el 14 d'agostu de 1918, l'Altu Mandu alemán axuntar nel so cuartel xeneral de [[Spa (Bélxica)|Spa]] y reconoció la inutilidá de siguir la guerra. Nun quería que los aliaos pudieren afayar l'estáu real de les sos fuercies, y menos entá trate na imposibilidá de detener la so meyora. Esperaben salvar al exércitu, que non el [[Imperiu Alemán|réxime]], axustando, cuando esti atopábase entá a cien quilómetros de [[París]]. El 27 de setiembre [[Paul von Hindenburg]] y [[Erich Ludendorff]] informaron al gobiernu imperial y pidieron l'armisticiu inmediatu sobre la base de los famosos [[14 puntos de Wilson]]. Los políticos entendieron de momentu que la guerra taba perdida y que los militares intentaren despintalo. En pocos díes entamó un nuevu gobiernu parllamentariu, y l'acabante nomar canciller, el [[príncipe]] [[Maximilian von Baden]], conocíu lliberal y pacifista, dio en axustar la paz. [[Woodrow Wilson]], de llombu a los sos aliaos, esixía primero de tol tresformamientu de les instituciones polítiques y militares del Reich. L'exércitu opúnxose, y Ludendorff dimitió de manera estrueldosa, alimentando'l mitu de la traición» de los civiles pa ganase a la opinión pública. Pela so parte, los socialistes instalaos nel poder esperaben l'abdicación del káiser [[Guillermu II d'Alemaña]] pa faese col control, magar los sos líderes fixeron esfuercios desesperaos pa caltener la forma imperial del Estáu. La situación viose entós sópitamente atayada polos [[sucesos de Kiel]].<ref>Díez Espinosa: 18-26, Ferro: 374-8 y Klein: 20-2</ref> Ente que les tropes y la población, escoses y desesperanzadas, esperaben l'armisticiu, en Kiel, l'Altu Mandu de la Marina (''Marineleitung'') al mandu del almirante [[Reinhard Scheer]] quería cruciar el fueu per última vegada cola [[Royal Navy]], polo qu'anunció a la Flota d'Alta Mar (''Hochseeflotte'') de la [[Kaiserliche Marine|Marina Imperial]] que tenía de zarpar. Los preparativos pa faese a la mar causaron aína un motín en [[Wilhelmshaven]], onde la flota alemana echara l'ancla n'espera del ataque. Los marineros remontaos negar a entablar una batalla namás que pol honor. L'Altu Mandu de la Marina decidió suspender l'ataque y ordenó la torna a Kiel pa procesar a los remontaos nuna corte marcial. Los marineros restantes queríen evitar el procesu, porque los remontaos tamién actuaren nel so interés. Una delegación sindical solicitó la so lliberación, pero foi refugada pol Altu Mandu de la Marina. A otru día, la casa sindical foi cerrada, y el 3 de payares les concentraciones de protesta fueron reprimíes a tiru llimpiu, causando la muerte de nueve persones. Cuando un marín respondió al fueu y mató a un oficial, la manifestación convertir en revuelta xeneral.<ref>Ferro: 377-8.</ref> La mañana del 4 de payares, los marineros escoyeron un conseyu de soldaos, desarmaron a los sos oficiales, ocuparon los barcos, lliberaron a los presos remontaos y tomaron el control de la base naval de Kiel. A los marineros xunieron trabayadores civiles, cuantimás los metalúrxicos. En fundiéndose nun [[Conseyos de Trabayadores y Soldaos|conseyu d'obreros y soldaos]], similar a un [[sóviet]], asaltaron los cuarteles y apoderáronse de la ciudá al son de [[La Internacional]], reivindicando la meyora de l'alimentación, l'abandonu del proyeutu d'ofensiva de la flota, la lliberación de los deteníos, el [[sufraxu universal]] y l'abdicación del emperador. Pela tarde xuniéronse-yos soldaos del exércitu que'l comandu local fixera traer pa encalorar la revuelta. D'esta miente Kiel taba firmemente en manes de 40&nbsp;000 marineros, soldaos y trabayadores insurrectos. La nueche del 4 de payares, el diputáu del [[Partíu Socialdemócrata d'Alemaña]] (SPD) [[Gustav Noske]] llegó a Kiel en representación de la direición del SPD y del nuevu gobiernu del Reich, pa controlar la revuelta y evitar una revolución. El conseyu de la ciudá creía tar de parte del nuevu gobiernu y cuntar col so sofitu. Por esto nomó a Noske «gobernador» esa mesma nueche y esti efeutivamente terminó la [[Llevantamientu marineru en Kiel|revolución en Kiel]] a otru día.<ref>Díez Espinosa: 34-5.</ref> Mentanto, el motín de Kiel encendiera la revolución nel restu d'Alemaña. Los cuarteles llevantar contra la oficialidá y los mandos fueron relevaos de les sos funciones. Les fuelgues de solidaridá estendieron la insurrección de la mariña a les ciudaes, y de les ciudaes al interior. En [[Brunswick]] los marinos recién llegaos xunir a los obreros, obligaron al Gran Duque a abdicar y proclamaron la [[República Socialista de Brunswick]]. El procesu de fuelga, motín, asaltu a les cárceles y proclamación de conseyos d'obreros y soldaos repitir en toles ciudaes del país. Pero, a diferencia de los soviets rusos, estos ''Ratebewegungen'' emanaban más de la voluntá de los soldaos que de la de los trabayadores. El 6 de payares, sabiendo que [[Guillermu II d'Alemaña|Guillermu II]] nun podría caltener el so tronu, Maximilian von Baden apuró-y por qu'abdicara nel [[Guillermo de Prusia|Kronprinz]], y salvar asina la Monarquía, ensin ésitu. En [[Múnich]], el 7 de payares fuxó'l rei [[Lluis III de Baviera]], y a otru día constituyóse un conseyu de soldaos, obreros y llabradores empobináu por [[Kurt Eisner]], socialista independiente, que proclamó la [[República de Baviera]]. El 9 de payares la [[Revolución de Noviembre|revolución]] llegó a [[Berlín]], y en poques hores el Reich llegaba al so fin cuando'l canciller Maximilian von Baden anunció l'abdicación del ''Kaiser'' y el ''Kronprinz'' y nomó socesor so al socialdemócrata [[Friedrich Ebert]]. Ensin la menor resistencia, los príncipes gobernantes de los demás estaos alemanes abdicaron y esi mesmu día dos repúbliques fueron proclamaes: [[Philipp Scheidemann]], exministro imperial, proclamó la República dende'l [[Reichstag (parllamentu alemán)|Reichstag]], y dos hores dempués [[Karl Liebknecht]] (líder xunto a [[Rosa Luxemburg]] de la [[Lliga Espartaquista]]) apaeció nel [[Palaciu Real de Berlín]] y anunció la ''República Llibre y Socialista Alemana''.<ref>Díez Espinosa: 35-9; Klein: 22.</ref> === Los partíos políticos === [[Ficheru:Resultados_parlamentarios_Weimar.svg|thumb|400px|Evolución de los partíos políticos nes eleiciones parllamentaries de la República de Weimar.]] Tomar del poder poles mases tuvo de resultes inmediata'l fechu de qu'Alemaña apurriera'l poder político al socialismu. En payares de 1918 la gran mayoría del país taba bonalmente dispuesta a sofitar a un gobiernu democráticu. Como a los socialdemócrates considerábase-yos demócrates, y yeren el partíu parllamentariu más numberosu, había casi una absoluta unanimidá pa confia-yos la direición y formación del futuru sistema de gobiernu. Sicasí, los socialdemócrates biforcárense; relevantes marxistes refugaron la democracia y manifestáronse partidarios de la ''[[dictadura del proletariáu]]''.<ref>Mises 2002: 283.</ref> Apaecieron asina trés corrientes socialistes: # [[Partíu Socialdemócrata d'Alemaña|La socialdemocracia]] (SPD): con un 35% de los escaños del [[Reichstag (parllamentu alemán)|Reichstag]] nes [[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de 1912|eleiciones de 1912]], yera la principal representante de la sociedá alemana. Coles mesmes, gociaba d'un estraordinariu predicamento ente les clases populares pola so antigüedá, organización y númberu d'afilaos. Obedientes del réxime imperial, cola cayida d'ésti proponíase sustituyir l'Alemaña militarista y feudal por una democracia parllamentaria, restaurar les llibertaes cíviques y los derechos del home (suspendíos nel cursu de la guerra) y aumentar el programa de midíes de la [[sozialpolitik]] (política de bienestar social) presistente. Los socialdemócrates refugaben dafechu'l modelu bolxevique de revolución armada y [[dictadura del proletariáu]], y potenciaron la collaboración con otres fuercies polítiques pa democratizar les instituciones.<ref>Díez Espinosa: 42-3.</ref> # [[Partíu Socialdemócrata Independiente d'Alemaña|Los socialistes independientes]] (USPD): apaecieron en 1917 ensin una formulación programática clara, como oposición al continuismo que la SPD faía del gobiernu imperial na guerra. Partidarios de la restauración de la unidá socialista, defendíen tantu'l [[parllamentarismu]] como los conseyos revolucionarios, na creencia de qu'éstos últimos teníen de supervisar al primeru. Compartíen el deséu del SPD de potenciar la política social, y abogaben pola socialización de la economía al traviés de la nacionalización parcial de determinaos sectores económicos, como parte de les finances y la industria pesao, pero calteniendo'l comerciu internu y esternu en manes privaes. Refugaben la coleutivización de la tierra, pero proponíen una redistribución en favor de los pequeños llabradores. Oponer a les autoridaes burgueses y refugaben el burocratismo de les instituciones y los sindicatos, en contra de la SPD.<ref>Díez Espinosa: 43-4.</ref> # La [[Lliga Espartaquista]]: nun principiu parte de la USPD, tresformar nun partíu revolucionariu. Refugaben el revisionismu socialdemócrata y consideraben los acontecimientos de payares una etapa nel oxetivu final de la revolución socialista y la [[dictadura del proletariáu]]. Consideraben la [[revolución bolxevique]] un exemplu a siguir, con ciertos axustes y la correición de los errores de [[Lenin]] con respectu al caltenimientu de les llibertaes individuales. Creíen que los proletarios teníen de tomar el control de les instituciones burgueses y suplantales colos sos propios órganos representativos, puramente formaos por miembros del so partíu, p'algamar una verdadera democracia, ensin que'l terror y la represión entraren en principiu nos sos fines. Los sos 24 proposiciones pa la proteición de la revolución incluyíen el desarme del exércitu y la policía, la supresión del réxime parllamentariu y la socialización de la economía al traviés de la confiscación de grandes fortunes, bancos, propiedaes y fábriques, de los tresportes y los medios de comunicación y el dirigismo de la producción. Independientemente de too ello, vistos con perspeutiva, los sos esfuercios taben condergaos al fracasu dáu'l so escasu númberu y al efeuto negativu que la Revolución rusa produxera na opinión pública, asimilándose los horrores soviéticos a los espartaquistas.<ref>Díez Espinosa: 44-6 y Klein: 26-7.</ref> Los socialdemócrates aliar colos independientes y fixéronse buecu nos organismos de la [[Revolución de Payares]], articulando una bicefalia ente los representantes políticos y los de los conseyos populares. El [[10 de payares]], seis comisarios del pueblu (3 socialdemócrates y 3 independientes) formaron el Gobiernu Provisional. Al [[11 de payares|día siguiente]] roblaron l'[[Armisticiu del 11 de payares de 1918|Armisticiu de Compiégne]], basándose nos 14 puntos de Wilson, y el [[12 de payares|12]] promulgaron un programa d'actuación política económica de cara a la reconstrucción nacional. Creóse un Conseyu Executivu Provisional dafechu apoderáu polos socialdemócrates, como venceyu ente'l gobiernu provisional y los conseyos. Esti Conseyu nun duldar en ratificar l'actuación del gobiernu, y fai oyíos sordos a los espartaquistas. Los Conseyos perdieren la so utilidá pa un gobiernu que la so mayor esmolición yera precisamente evitar una Revolución, llindándose al cambéu pacíficu del canciller y la forma del Estáu. Finalmente, el [[Congresu Panalemán de Conseyos]] aconceyáu en Berlín del [[16 de payares|16]] al [[20 d'avientu]] sofitó mayoritariamente les tesis socialdemócrates, polo que s'eslleió y confió el destín de la República a la convocatoria d'eleiciones pa una Asamblea Nacional Constituyente. Con ello la Revolución terminó antes d'empezar, y les clases populares quedaron marxinaes de la política. Esti arrenunciu voluntariu al poder provocó'l plasmu y l'aición desesperada de la Lliga Espartaquista, refugada pola mayor parte de la población, que nun llograra más que 10 delegaos d'un total de 489 nel mentáu Congresu.<ref>Díez Espinosa: 46-50 y Klein: 24-5 y 29-32.</ref> Pa consolidase, la recién nacida República llogró l'alcuerdu ente sindicatos y patronales ([[15 de payares]]), aselando asina a la burguesía. Los trabayadores llograron garantíes como la xornada d'ocho hores ensin amenorgamientu de salarios, l'arrenunciu de los patronos a entamar aiciones contra los sindicatos y la reglamentación del trabayu con convenios coleutivos. Pela so parte, los industriales esconxuraron el peligru de la revolución y la socialización de la economía, defendíos polos espartaquistas. De la mesma, llegóse a un alcuerdu col exércitu monárquicu pa crear un gobiernu d'orde y combatir l'amenaza bolxevique. Pela so parte, la vieya clase política imperial afixérase a -anque xeneralmente non aceptáu- la nueva llegalidá na forma de nuevos partíos de dereches, los llamaos ''populares'': el conservadores antirrepublicanu y panxermanista nel [[Partíu Popular Nacional Alemán|''Deutsche Nationalen Volkspartei'']] (DNVP), ente que los lliberales biforcar nel derechiegu [[Partíu Popular Alemán|''Deutsche Volkspartei'']] (DVP) y l'izquierdista [[Partíu Democráticu Alemán|''Deutsche Demokratische Partei'']] (DDP). Tan solo el católicu y centrista ''[[Partíu de Centru (Alemaña)|Zentrumspartei]]'' (ZP) caltuvo la so denominación anterior.<ref>Díez Espinosa: 53-7 y 145-7.</ref> Los partíos de la derecha non lliberal taben de la mesma influyíos poles perceición del llamáu [[Movimientu Revolucionariu Conservador]]. === El Llevantamientu Espartaquista (''Der Spartakusaufstand'') === {{AP|Llevantamientu Espartaquista}} [[Ficheru:Alfred Grohs zur Revolution 1918 1919 in Berlin Große Frankfurter Straße Ecke Lebuser Straße Barrikade Kampf während der Novemberrevolution in Berlin 02 Bildseite Schaulustige.jpg|220px|miniaturadeimagen|derecha|Revolucionarios nuna barricada nes cais de Berlín mientres el llevantamientu]] Ente la decisión de tresferir el poder a una Asamblea Constituyente, y la fecha de la so real aplicación, el 19 de xineru, tuvo llugar la última fase de la ''Novemberrevolution''. Los socialistes independientes llueu fueron dexaos de llau, precisamente pol so calter conciliador, tachaos de traidores polos [[espartaquista|espartaquistes]] y d'aliaos pocu sinceros polos [[Partíu Socialdemócrata d'Alemaña|socialdemócrates]]. Aliaos col exércitu, los socialdemócrates xiraron escontra postures más conservadores y dieron en la disolución de los conseyos, el reestablecimientu de l'autoridá de mandu de los oficiales y la requisición de les armes en poder de los civiles. [[Ficheru:CombatesEnBerlín19190903.jpg|220px|miniaturadeimagen|derecha|Combates en Berlín ente revolucionarios y fuercies gubernamentales]] Pela so parte, los espartaquistas radicalizáronse cada vez más, na esperanza de detener la ''contrarrevolución''. Deseosos de enfatizar la so preferencia pol modelu [[Xunión Soviética|soviéticu]], el 30 d'avientu de 1918 los espartaquistas fundaron el [[Partíu Comunista d'Alemaña|KPD]] (''Kommunistische Partei Deutschlands'' o Partíu Comunista Alemán), arrenunciando a participar nes eleiciones del 19 de xineru y marcándose metes revolucionaries. La mesma idea de la [[democracia]] fíxose sospechosa. Pa munchu alemanes el términu foi dende entós sinónimu de fraude, fechu que darréu daría nales al nazismu.<ref>Díez Espinosa: 57-9 y Mises 2002: 283.</ref> Los nacionalistes diéronse rápido cunta del cambéu de mentalidá y aprovecháronse de la ocasión. Si unes selmanes antes sintiérense desesperaos, agora sabíen cómo volver al poder. Acuñaron la lleenda de la «[[Dolchstosslegende|puñalada pel costazu]]», que-yos devolvió la enfotu en sí mesmos y el sofitu popular. Pero'l so primer oxetivu foi torgar l'establecimientu d'un [[Estáu socialista]]. Pa ello, un partíu esencialmente antidemocráticu como'l DVNP presentó al eleutoráu, por razones puramente táctiques, un programa lliberal y democrático. Sofitando'l réxime parllamentariu nel curtiu plazu, proponíense acabar con él más tarde.<ref>Díez Espinosa: 56-7 y Mises 2002: 284-5.</ref> [[Ficheru:Berlin.Brandenburger Tor.History 007.jpg|220px|miniaturadeimagen|left|Soldaos sobre la Puerta de Brandeburgu en xineru de 1919]] Pela so parte, los [[comunista|comunistes]] confiaben en conquistar el poder pola fuercia, con ayuda de los [[bolxevique]]s de [[Rusia]] o ensin ella. Na [[Navidá]] de 1918 españó en [[Berlín]] un conflictu ente'l gobiernu provisional y una belicosa tropa comunista, la División de Marineros del Pueblu» (''Volksmarinedivision''), que s'opunxo al gobiernu vixente y atrincheróse nel [[Palaciu Real de Berlín]], llegando a sitiar al canciller [[Friedrich Ebert]] nel so despachu. Este, presa de la llerza, pidió ayuda a una compañía de caballería desmontada de l'antigua [[Guardia Real]], mandada por un xeneral aristocráticu, que taba pela rodiada de la capital n'espera de ser eslleida. Hubo un combate favorable a la Guardia, pero'l gobiernu ordenólos retirase, yá que resabiaba d'ellos y nun quería lluchar contra los sos propios collacios. Esta escaramuza convenció a los socialistes independientes de que yera imposible evitar el trunfu del comunismu, y pa nun perder popularidá nin llegar demasiáu tarde a participar nel inminente gobiernu comunista, retiraron a los sos 3 comisarios, colo que'l SPD quedó n'esclusiva a cargu del gobiernu, lo qu'amontó'l so enclín escontra postures conservadores.<ref>Díez Espinosa: 58-7 y Mises 2002: 285.</ref> [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 102-00539, Berlin, Revolution, Standrechtlich Erschossene.jpg|220px|miniaturadeimagen|left|Revolucionarios muertos tres la so execución sumaria poles tropes gubernamentales, marzu de 1919]] El 4 de xineru de 1919 el socialista independiente [[Emil Eichhorn]] cesó como xefe de policía, y ello sirvió de sida pa la fuelga xeneral, que'l 6 paralizó Berlín y convirtióse nuna tentativa d'insurrección; comunistes y socialistes independientes empecipiaron la batalla nes cais de [[Berlín]] y llegaron a apoderar el centru de la capital. El USPD y el KPD formaron un comité de gobiernu débil ya indecisu sobre'l camín de tomar, y el movimientu estender a [[Baviera]], [[Bremen]], [[Hamburgu]], [[Saxonia]], [[Magdeburgu]] y [[Sarre]]. El líder espartaquista [[Karl Liebknecht]] abogaba por baltar cuanto antes el gobiernu de Ebert, contra la opinión de [[Rosa Luxemburg]] (quien tarrecía entá la fuercia de los elementos derechiegos qu'apoderaben l'exércitu) y, tres el fracasu de les conversaciones col gobiernu, Liebknecht llamó a los obreros a tomar les armes y sublevase. La situación yera desesperada pal gobiernu de Ebert cuando apaeció una ayuda inesperada, al decidir el ministru de defensa [[Gustav Noske]] echar mano de los ''[[Freikorps]]'' (organizaciones paramilitares antirrepublicanes, integraes por antiguos soldaos) p'acabar col llevantamientu. Ente'l 8 y el 13 de xineru los ''Freikorps'', bien armaos y meyor disciplinaos, reconquistaron fácilmente la capital y asesinaron a cientos de revolucionarios d'izquierda, incluyendo a Liebknecht y Luxemburgu. Curiosamente, ente quien apurrieron enormes sumes de dineru pa pagar la mantención y tresporte de los ''[[Freikorps]]'' tuvo, ente otros, el lliberal izquierdista [[Walther Rathenau]], darréu asesináu por estos mesmos.<ref>Díez Espinosa: 58-62 y Mises 2002: 285-6.</ref> Per otra parte, por estes feches (5 de xineru de 1919) constituyóse'l [[Partíu Obreru Alemán (nazi)|Partíu Obreru Alemán]]. Fundáu por [[Anton Drexler]] y [[Karl Harrer]], foi nos sos entamos un partíu pequeñu d'idees contradictories, hasta qu'un veteranu de guerra llamáu [[Adolf Hitler]] xunióse-yos n'ochobre de 1919, asumiendo la direición del movimientu un pocu más tarde hasta convertilo nel [[Partíu Nacional Socialista Alemán de los Trabayadores]]. La victoria del gobiernu nun punxo fin a la guerra civil, qu'entá duró dellos meses en delles provincies, cola eliminación de castros revolucionarios en [[Bremen]] y el [[rexón del Ruhr|Ruhr]]. Con tou, pudieron celebrase les [[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de 1919|eleiciones]], les sesiones de l'[[Asamblea Nacional de Weimar|asamblea constituyente]] y la proclamación de la [[Constitución de Weimar]]. Hubo una participación del 83,0%, nes eleiciones y el SPD llogró'l 37,9% de los votos y 165 escaños, siguíu del ZP (19,7% y 91 esc.), el DDP (18,6% y 75 y esc.), el DVNP (10,3% y 44 esc.), el USPD (7,8% y 33 esc.) y el lliberal DVP de [[Gustav Stresemann]] (4,4% y 19 escaños). Magar llograr mayoría, el SPD viose obligáu a apautar colos partíos de centru pa poder gobernar. Formóse asina la llamada [[Coalición de Weimar]], y Ebert [[Eleición presidencial d'Alemaña de 1919|foi escoyíu presidente de la República]], por 277 votos a favor, 51 en contra y 51 astenciones; Scheidemann foi nomáu xefe de gobiernu.<ref>Díez Espinosa: 72 y Klein 34-7.</ref> Paradóxicamente, el réxime republicano y democrático debió la so esistencia a les fuercies paramilitar y antidemocráticu d'una [[Derecha política|derecha]] [[Nacionalismu|nacionalista]], radicalmente opuesta al parllamentarismu, qu'esperaba la oportunidá de pone-y fin. Los [[Marxismu|marxistes]] non [[Comunismu|comunistes]] reprocharon severamente a Ebert, Noske y otros dirixentes [[Socialdemocracia|socialdemócrates]] la so collaboración colos nacionalistes vencedores de los espartaquistas, magar ye ciertu que-yos correspondió'l méritu d'evitar la instauración d'un estáu [[comunista]] copiando'l modelu [[bolxevique]], ente que los socialdemócrates quedaron públicamente desacreditados. Los socialdemócrates consiguieron formar gobiernu en [[Prusia]] y otros ''länder'' namái gracies al sofitu de los nacionalistes, del exércitu imperial convertíu en ''[[Reichswehr]]'' y de los ''[[Freikorps]]'', y dende entós tuvieron a mercé de la derecha, que'l so poder diba muncho más allá de lo puramente parlamentario. Los dos grandes faiciones en tema, ultranacionalistas y comunistes, consideraben a la República namái como un [[campu de batalla]] de la so llucha pol poder. Pero nesta llucha extraparlamentaria, ente que los primeres podíen actuar llibremente y conocíen por esperiencia los resortes del poder, los segundos non, y ello determinó la victoria ultranacionalista. Nun había ente esos dos partíos «dictatoriales» un terceru que defendiera'l [[capitalismu]] y la [[democracia]]. La única alternativa lóxica al nacionalismu y el socialismu batallosu fuera'l [[lliberalismu]], pero l'únicu partíu que pudiera camudar la situación, el monárquicu y llibrecambista DVP de [[Gustav Stresemann]], escarecía de la base social y la representación parllamentaria necesaries. Nin los socialdemócrates, nin el centru católicu yeren los fayadizos p'adoptar la democracia, a la que calificaben de ''plutocrática'', y el republicanismu llomáu de ''burgués'', y nun taben dispuestos a arrenunciar al estatismu y la ''sozialpolitik''. Tres la esperiencia de la guerra, les mases atalantaben que l'[[autarquía]] defendida por toos ellos yera fatal pa la [[economía]], y que los únicos que teníen una idea de cómo encarala yeren los partíos nacionalistes d'[[estrema derecha]] (anque fora cola doctrina expansionista del [[lebensraum]]).<ref>Mises 2002: 289-90.</ref> === La crisis de Baviera === [[Ficheru:Bavaria.png|210px|miniaturadeimagen|derecha|Territorios de la declarada [[República Soviética de Baviera]]]] A partir de la xunta de l'Asamblea nacional de Weimar, Kurt Eisner convirtiérase en campeón de los [[estaos d'Alemaña|länder]] frente al centralismu de Berlín. El so asesinatu'l 21 de febreru a manes d'un estremista de dereches (el [[Anton von Arcu auf Valley|conde Arcu-Valley]]) tuvo gran repercusión en Múnich, onde'l consejismo caltenía entá la vixencia perdida en Berlín. La situación dexeneró rápido. La conservadora dieta bávara (''Landtag'') foi absolutamente marxinada polos Conseyos, que se radicalizaron rápido, proclamando a la fin, a instancies de la [[Xunión Soviética|Rusia]] de [[Lenin]] y la [[República Soviética Húngara|Hungría]] de [[Béla Kun]], una ''[[República Soviética de Baviera|República Consejista Bávara]]'' (7 d'abril) de clara inspiración anarquista. Ésta refugó'l parllamentarismu ya intentó acometer la ''revolución social'', pero foi un completu fracasu. Los Conseyos perdieren tou contautu coles mases y la realidá social, y nin siquier el nuevu partíu comunista sofitaba la so llinia política.<ref group='nota'>Por casu, el Ministru d'Economía, el arbitrista monetariu [[Silvio Gesell]], defendía por un dineru que s'esmoreciera (''Schwundgeld'') en casu de nun ser gastáu nun plazu prefijado. El papel moneda habría de ser selláu a la fin de cada mes, costando en dichu sello una determinada cantidá que se detraería del valor del propiu dineru. Esti interés inversu d'un dineru autodestructivo suponía, pos, el pagu pol derechu a nun gastar, lo cual oponíase a la tradición alemana del aforru.</ref> Fueron los mesmos comunistes quien s'acabaron alzando contra la República de Baviera nun intentu de salvala, pero llueu s'entamó la contrarrevolución, dirixida pol primer ministru del [[SPD]], Hoffmann, qu'en dos selmanes entartalló totalmente la Revolución (finales d'abril-principio de mayu de 1919). Les execuciones cuntar por centenares, y a partir d'esti momentu, [[Múnich]] convertir na capital conservadora, contrarrevolucionaria y antirrepublicana, dexando mientres munchos años les actividaes de los nacionalistes más aponderaos, como Hitler y Ludendorff. Cuando, venciendo a la presión de los [[Aliaos de la Primer Guerra Mundial|Aliaos]], el gobiernu promulgó una llei sobre la entrega d'armes en poder de los particulares, [[Baviera]] aguantóse, negándose a desarmar a les milicies contrarrevolucionarias, lo que provocó una crisis que duró d'agostu de 1920 hasta 1921.<ref>Díez Espinosa: 133-7 y Klein 32-3.</ref> === La Constitución de Weimar === {{AP|Constitución de Weimar}} [[Ficheru:Offizielle Postkarte Weimarer Nationalversammlung.jpg|thumb|left|Postal oficial de l'Asamblea Constituyente de Weimar.]] La [[Constitución de Weimar|Constitución]], compuesta por 181 artículos, aldericar ente febreru y xunetu, y foi aprobada'l 31 de xunetu de 1919 por 262 votos a favor y 72 en contra (socialistes independientes, lliberales y nacionales). Tresvertía polos sos cuatro costaos l'espíritu de concordia y mutuu entendimientu, y como tal, la indefinición y ambigüedá. En [[Weimar]] nun s'instauró un Estáu nuevu, sinón qu'a cencielles se dio al [[Imperiu alemán|Deutsche Reich]] (qu'inclusive caltuvo tal denominación) una nueva forma, la republicana. El pueblu esperimentó la decepción de la imposición d'una Constitución na que nun participó. Facer a la idea de que, a última hora, la República suplantara al [[Imperiu alemán|Imperiu]] ensin que los sos principios de gobiernu diferieran. Sicasí lo cual, la de Weimar foi una [[república]] democrática avanzada. A la cabeza d'esti [[Estáu federal]] y parllamentariu, asitióse un presidente escoyíu por [[sufraxu direutu]] pa un mandatu de siete años, dotáu de fuerte autoridá y del derechu de disolución del Parllamentu, lo que recuerda les atribuciones del antiguu [[emperador d'Alemaña|emperador]] y les llimitaciones del parllamentarismu bismarckiano. El Parllamentu taba constituyíu por una cámara electiva, el ''[[Reichstag (parllamentu alemán)|Reichstag]]'', y otra territorial, el ''[[Reichsrat]]''. El [[canciller d'Alemaña|canciller]], nomáu pol presidente, asumía'l poder executivo. La nueva Constitución consagraba'l sufraxu proporcional (y la consiguiente fragmentación de les cámares), los poderes d'emerxencia de los que disponía'l presidente y el recursu al [[plebiscitu]]: per una parte, la posibilidá pal presidente de someter un testu llexislativu al pueblu, en casu de desalcuerdu col Reichstag; per otra parte, la posibilidá pa 1/10 de los eleutores de formular un proyeutu de llei pa sometelo al pueblu, o la facultá de diferir la promulgación d'una llei si 1/3 del Reichstag y 1/20 d'eleutores pidir. La unidá trunfó sobre los particularismos locales (''Reichsrechtbricht Landrecht''), pero al igual que na dómina de [[Otto von Bismarck|Bismarck]], tamién na República de Weimar los principales poderes de l'alministración civil yeren exercíos polos gobiernos de los Estaos que lo formaben en llugar del gobiernu del Reich. [[Prusia]] yera l'Estáu más estensu y más ricu, el de población más numberosa, y el so predominiu aplastante nel ''Reichsrat'': gobernar Prusia yera gobernar el Reich, ensin necesidá de tener en cuenta a los demás estaos. Coles mesmes, l'axetivu social» apaeció per vegada primera na Constitución de Weimar, proclamando que l'Estáu busca amás de la [[democracia]], elementu de les [[constitución lliberal|constituciones lliberales]] escrites hasta entós, la [[xusticia social]]. N'ocasiones achacóse a los defectos d'esta [[Constitución de Weimar|Constitución]] los yerros de la República y la so cayida. Sicasí, distintos autores señalen que nenguna Constitución democrática pudiera faer frente a la falta de sofitu popular al réxime, que desaguó na so crisis final y l'ascensu nazi. Añeden que la constitución weimariana funcionó notablemente bien mientres el gobiernu de [[Gustav Stresemann|Stresemann]], ente 1924 y 1929.<ref>Díez Espinosa: 95-7 y Klein 39-42.</ref> === Una socialización albortada === Los [[Partíu Socialdemócrata d'Alemaña|socialdemócrates]] punxeren a la cabeza de los sos programes la [[socialización de los medios de producción]] (''Vergesellschaftung''). Les [[estatización|nacionalizaciones]] y el socialismu aplicao mientres la guerra (''Zwangswirtschaft'' o planificación centralizada) fueren, sicasí, bien beneficioses pa dellos empresarios capitalistes aliaos del gobiernu del Reich y bien perxudiciales pa la producción y los intereses de los trabayadores, por cuenta de lo cual yeren desaxeradamente impopulares. Los socialdemócrates encetaron la cuestión con demagoxa: atacaron el [[socialismu]] de guerra como la peor clase d'abusu y esplotación [[capitalista]], pero fueron incapaces d'establecer diferencies reales ente los sos proyeutos y el ''Zwangswirtschaft'', refugando amás los preseos de nacionalización, yá como revolucionarios, yá como burgueses. Según el famosu economista ya historiador lliberal, [[Ludwig von Mises]], estes contradicciones ya incoherencies determinaron la quiebra de la [[socialdemocracia]] alemana.<ref>Mises 2002: 294.</ref> Cola cayida del [[Imperiu alemán|réxime imperial]], los empresarios, desafiando la planificación central, volvieren a entamar la producción pa esportar con oxetu de mercar cebera y [[materies primes]] nos países neutrales y nos Balcanes. Los empresarios trunfaron nos sos esfuercios y dixeron salvar a [[Alemaña]] de la fame y la miseria. Los sos coetaneos tachar d'aprovechaos, pero allegrar de poder adquirir a la fin artículos bien necesarios. Los [[desemplegu|paraos]] volvieron atopar trabayu, y Alemaña empecipió la vuelta a la normalidá. Pela so parte, a los trabayadores alemanes de too tipu nun los importaba gran cosa la socialización. Daben más importancia a la xubida de [[salariu|salarios]], a les ayudes al desemplegu y al amenorgamientu del horariu llaboral. Los conseyos obreros, vistos con rocea poles instituciones y los líderes sindicales, perdieron tola so sustancia revolucionario y el so papel políticu pol artículu 165 de la Constitución y la llei de Conseyos de Fábrica del 4 de febreru de 1920.<ref>Díez Espinosa: 95-8 y Mises 2002: 292-7.</ref> L'intentu de reforma agraria, cobarde y llenu de contradicciones, nun supunxo un cambéu sustancial de les condiciones de vida de los llabradores nin de la estructura de propiedá. Según les estimaciones de 1922, malapenes el 2% de la propiedá territorial afeutada pola llei fuera redistribuida, situación que nun ameyoraría col intre de los años.<ref>Díez Espinosa: 99-102.</ref> === Les bandes armaes y l'exércitu === [[Ficheru:WWIposter9.jpg|210px|miniaturadeimagen|derecha|Cartelu de propaganda de 1918 que pidía la incorporación a les files de los Freikorps Hülsen]] La [[revolución de payares]] provocó l'apaición de los ''[[Freikorps]]'' (compañíes llibres) y les ''Wehrorganisationen'' (organizaciones de defensa), bandes armaes dirixíes por aventureros, un fenómenu que nun se vía n'Alemaña dende la [[Guerra de los Trenta Años]]. Estes compañíes llibres (como la [[Stahlhelm]] de [[Franz Seldte]], la Wehrwolf de [[Fritz Kloppe]] y les [[Sturmabteilung]] d'[[Ernst Röhm]]) taben formaes por oficiales despidíos del antiguu exércitu imperial, que se xuntaron con soldaos desmovilizados y mozos cadetes, nengunu de los cualos quería volver a la vida civil. Ufiertaron la so proteición a terratenientes y llabradores, y anque nun principiu protexeron a los civiles de los ataques de comunistes y defendieron les conquistes nel [[Frente Oriental (Primer Guerra Mundial)|frente oriental]], llueu les inmanejables bandes convertir en saquiadores y xantaxistes violentos. Dada la imposibilidá d'eslleiles, acabó integrar na ''[[Reichswehr]]'', lo que, amás de crear un conflictu colos [[Aliaos de la Primer Guerra Mundial|aliaos]], foi otru de los ingredientes del fracasu de la República de Weimar: la pervivencia d'un exércitu rapazu, conquistador y antiparlamentario. Les instituciones militares y la marina llegaron a caltener los colores imperiales (negru, colloráu, blancu) en llugar de los republicanos. Una vegada esaniciada l'amenaza comunista, acabóse la so collaboración coles autoridaes republicanes. La oficialidá goció d'una autonomía increíble, calteniendo la so ideoloxía militarista, los sos ciños monárquicos y el so estilu de vida aristocráticu. De cara a la galería, l'exércitu refugaba cualquier implicación col armisticiu y la firma de la [[Tratáu de Versalles (1919)|paz de Versalles]]. Nacionalistes y militares afirmaben que dende 1914 llograren caltener inviolado el territoriu alemán, acampar mientres cuatro años en Francia y caltener ocupaes los trés cuartes partes de [[Bélxica]] y un bon cachu de [[Francia]] el día del armisticiu. Anque l'exércitu había perdíu tantu la batalla como la guerra, nin los civiles nin los militares tuvieron el sentimientu de ser derrotaos, salvu en dellos sectores conscientes de la retaguardia o del frente. Nesti contestu, la lleenda de la puñalada pel costazu dexó-yos caltener la so mítica aureola de invencibilidad y acusar de la derrota a los «civiles traidores». El 11 de payares les tropes desfilaron por [[Berlín]], y [[Friedrich Ebert|Ebert]] saludó a estos soldaos «que vuelven invictos d'un combate gloriosu», consagrando asina'l mitu del que diba alimentase la propaganda nacionalista ya hitleriano.<ref>Díez Espinosa: 103-7, 150-2 y 155-8, Ferro: 380 y Mises 2002: 297-8.</ref> === El Tratáu de Versalles === {{AP|Tratáu de Versalles (1919)}} [[Ficheru:German losses after WWI.svg|thumb|300px|Alemaña tres el Tratáu de Versalles, una vegada devueltos o apurríos territorios del II Reich a les alministraciones y estaos de [[Dinamarca]], [[Bélxica]], [[Territoriu de la Cuenca del Sarre|Sarre]], [[Tercer República Francesa|Francia]], [[Primer República Checoslovaca|Checoslovaquia]], [[Segunda República Polaca|Polonia]], [[Lituania]] y [[Ciudá Llibre de Danzig|Danzig]], que les sos banderes apaecen, respeutivamente, dende l'estremu superior esquierdu y en sentíu contrariu a les aguyes del reló. ---- {{Lleenda|#ffffcf|Anexonáu per países vecinos}} {{Lleenda|#ddefd0|Alministráu pola [[Sociedá de Naciones]]}} {{Lleenda|#f6d3a9|Alemaña ([[1919]]-[[1935]])}}]] El [[Tratáu de Versalles (1919)|Tratáu de Versalles]] foi un [[tratáu de paz]] a la fin de la [[Primer Guerra Mundial]] qu'oficialmente punxo fin al estáu de guerra ente Alemaña y los Países Aliaos. Foi robláu'l 28 de xunu de 1919 nel [[Galería de los Espeyos Salón de los Espeyos]] del Palaciu de Versalles, esautamente cinco años dempués del asesinatu del archiduque [[Francisco Fernando d'Austria]], unu de los acontecimientos que desencadenaron l'entamu de la Primera Gran Guerra. A pesar de que l'armisticiu foi robláu'l [[11 de payares]] de [[1918]] pa poner fin a los combates reales, tardóse seis meses de negociaciones na [[Conferencia de Paz de París (1919)|Conferencia de Paz de París]] pa concluyir nun tratáu de paz. El Tratáu entró a valir el [[10 de xineru]] de [[1920]]. De les munches disposiciones del tratáu, una de les más importantes y revesoses disposiciones riquía que [[Alemaña]] y les sos [[aliaos de la Primer Guerra Mundial|aliaos]] aceptaren tola responsabilidá de causar la guerra y, so los términos de los artículos 231-248,<ref>[http://net.lib.byu.edu/~rdh7/wwi/trata/trata7.html Peace Treaty of Versailles - Articles 231-247 and Annexes - Reparations]</ref> desarmase, realizar importantes concesiones territoriales y pagar indemnizaciones multimillonaries a los estaos vencedores. El Tratáu foi socavado tempranamente por acontecimientos posteriores a partir de [[1922]] y foi llargamente violáu nos [[años trenta]] cola llegada al poder del [[nazismu]]. == Los años de crisis (1919-1923) == Los primeros años de la República de Weimar fueron años de [[crisis política]], [[crisis económica]], [[crisis financiera|financiera]], monetaria y de perda de dineru, intentos golpistes y separatismos, que van solmenar a la nueva República hasta'l final del añu 1923. Los acontecimientos asocedieron a un ritmu de llocura y la so complexidá ye frecuentemente inesplicable. La nueva República sufrió la hostilidá de la burguesía nacionalista, del Exércitu y de los grupos tantu d'[[estrema derecha]] como d'[[estrema izquierda]]. Tres la radicalización de la situación de Baviera, en Berlín, na primavera de 1919, [[Gustav Noske]] trató d'esaniciar dafechu la oposición comunista, que consideraba'l peligru más grave. A principios del mes de marzu, aliándose colos ''freikorps'' entamó una nueva represión sangrienta contra una fuelga. Nel cursu de la cual el líder comunista [[Leo Jogiches]], socesor de Liebknecht y Luxemburgu, foi asesináu ([[10 de marzu]]), xuntu con dellos centenares d'obreros. Una represión análoga entamar en delles otres ciudaes como [[Magdeburgu]] o [[Leipzig]]. Según Claude Klein, N'otros llugares, como en [[Saxonia]], la situación yera anárquica, más que revolucionaria, dacuando, inclusive, a cencielles de «[[terrorismu]] d'estrema izquierda».<ref>Klein: 43-4.</ref> === La reaición derechiega y el golpe de Kapp === Aprovechándose de la folada contrarrevolucionaria, la [[derecha política|derecha]] reaccionaria atacó de frente y con una violencia cada vez más acentuada al réxime republicanu; primero al traviés del parllamentu, esencialmente del DVNP del ex ministru imperial Helfferich. N'avientu de 1919, Helfferich desencadenó una campaña d'inaudita violencia contra'l ministru de Finances [[Matthias Erzberger]], poniendo en dulda hasta la so integridá personal y la so capacidá política. Llevar a cabu un procesu por bilordiu, que duró de xineru a marzu de [[1920]], y apasionó a la opinión pública. Erzberger foi víctima d'una tentativa d'asesinatu per parte d'un mozu nacionalista, pero, finalmente, el [[12 de marzu]], el xuiciu constituyó un ésitu completu pa Helfferich, al reconocer el tribunal el fundamentu de les acusaciones. Esta victoria de los nacionalistes contra los republicanos obligó a Erzberger a retirase temporalmente de la vida política. [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 119-2815-20, Wismar, Kapp-Putsch, Reichswehrsoldaten.jpg|210px|miniaturadeimagen|derecha|Tropes de los Freikorps mientres el [[Golpe d'Estáu de Kapp|golpe de Kapp]].]] [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 119-1983-0006, Kapp-Putsch, Marienbrigade Erhardt in Berlin.jpg|210px|miniaturadeimagen|left|Entrada de la brigada marinera Ehrhardt en Berlín en marzu de 1920]] A otru día del fallu xudicial, el [[13 de marzu]] a les 6 de la mañana, empecipióse'l [[Golpe d'Estáu de Kapp|golpe de Kapp]], qu'enrió'l descontentu latente na ''Reichswehr'' a lo llargo del añu 1919. La ''Reichswehr'' taba amenazada pol amenorgamientu de tropes fita pol [[Tratáu de Versalles (1919)|Tratáu de Versalles]], según pola esixencia de la estradición de ciertos criminales de guerra y l'amenaza de disolución de los cuerpos más abiertamente antirrepublicanos, como los dos brigaes Erhardt, aparcaes en [[Silesia]], particularmente solmenaes y ultranacionalistas, que de fechu llevaben yá la [[cruz gamada]] como emblema. El xeneral [[Walther von Lüttwitz]] y [[Wolfgang Kapp]], un altu funcionariu prusianu, intentaron entamar esti descontentu ya imponer una dictadura militar. La brigada de marina entró en Berlín, ocupando los ministerios y centros de poder. Noske, al saber lo qu'asocedía, pidió la intervención de la ''[[Reichswehr]]'', pero [[Hans von Seeckt]], unu de los sos xefes, negóse, alegando que ''«La Reichswehr nun dispara sobre la Reichswehr»''. Kapp foi proclamáu canciller, mientres el gobiernu fuxó, abelugándose en [[Dresde]] y depués en [[Stuttgart]]. La población acoyó con descontentu a los ultranacionalistas, entamando rápido la resistencia obrero y popular. Españó la fuelga xeneral, y en poques hores [[Berlín]] quedó dafechu paralizada. Al cabu de cuatro díes, los golpistes victoriosos arrenunciaron, y fuéronse a les sos cases, colo que tou quedó nun fraude. Non asina n'otres ciudaes alemanes, onde hubo hasta 300 muertos. Sía que non, demostrárase que la izquierda tenía na [[fuelga xeneral]] una arma efeutiva, y Noske, l'organizador de la represión contrarrevolucionaria, perdió'l so puestu. Pero'l fracasu del golpe de Kapp nun significó de nenguna manera una victoria del réxime republicanu. Bien al contrariu, la intentona acabó con una [[amnistía]] xeneral, la promoción de [[Hans von Seeckt|Seeckt]] al mandu supremu del [[exércitu]] y la negativa d'una reestructuración total de la ''Reichswehr'', más que comprometida colos golpistes. Diversos autores consideren que la indulxencia sistemática colos estremistes de derecha, na creencia de que yeren los únicos capaces de vencer al [[bolxevismu]], foi unu de los elementos capitales del fracasu de la República de Weimar.<ref>Klein: 48-9.</ref> === La reaición izquierdista === [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 146-1978-029-31, Bürgerkrieg, Möllen.jpg|210px|miniaturadeimagen|Soldaos del Reichswehr xunto a los cadabres de miembros del [[Exércitu Coloráu del Ruhr]] n'abril de 1920]] Amás de pola [[derecha política|derecha]], la República topar en peligru pola [[izquierda política|izquierda]]. De [[1919]] a [[1923]], cada añu y de una manera permanente, desenvolviéronse diversos movimientos obreros. Dacuando tratábase tan solo de simples motinos, y otres vegaes d'auténtiques insurrecciones ya intentos de [[golpe d'Estáu]]. Darréu dempués del golpe de Kapp producióse una [[Llevantamientu del Ruhr|verdadera tentativa de ''putsch'' na cuenca del Ruhr]], despiadadamente reprimida. Falóse enforma del «[[Exércitu Coloráu del Ruhr|Exércitu Coloráu]]», qu'ocupó delles ciudaes na cuenca del Ruhr. En Saxonia y en Turinxa, [[Max Holz]], en munches ocasiones discrepando con el mesmu Partíu Comunista, llevó a cabu remanes militares armando a los trabayadores (sobremanera primeramente obreros paraos) atacando al exércitu a manera de guerrilla en munches ocasiones, llegando l'exércitu a arrexuntar a más de 15.000 obreros en poco tiempu. La cifra siguió xubiendo, pero a pesar de los ésitos d'esti exércitu obreru, la insurrección nun s'espandió exitosamente pol restu d'Alemaña, lo que provocó la disolución d'ésti y la retirada de la llamada a la insurrección y la Fuelga Xeneral que los comunistes llevaben díes espublizando y entamando. La represión foi tarrecible, pero Hölz consiguió escapar. [[1921]] foi un añu marcáu poles tentatives revolucionaries. Proclamóse una fuelga xeneral, pero foi un fracasu. N'Alemaña central hubo combates de gran valumbu, especialmente nes fábriques Leuna de [[Mansfeld]], en [[Saxonia]], onde los combates enllargaron dellos díes. El [[31 de marzu]] tou terminara, y unos meses más tarde, Holz foi deteníu y condergáu. Esto significó'l fundimientu del [[comunismu]] alemán. El [[proletariáu]] alemán nun taba pola revolución, y los continuos intentos revolucionarios de los comunistes los desacreditaron. Ello foi esplotáu polos nacionalistes, y allanó el camín al ascensu d'[[Adolf Hitler|Hitler]] diez años dempués.<ref>Díez Espinosa: 126-30 y Klein: 51-2.</ref> === Les eleiciones de 1920 === El [[Golpe d'Estáu de Kapp|golpe de Kapp]] volver contra la coalición de Weimar, que bien llueu convocó unes nueves [[eleiciones]]. L'[[Asamblea Nacional de Weimar|Asamblea nacional]], qu'entá taba axuntada, eslleióse y el primer ''[[Reichstag (parllamentu alemán)|Reichstag]]'' foi [[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de 1920|escoyí u]]'l [[6 de xunu]] de [[1920]]. Estes eleiciones fueron un gran fracasu pa la coalición de Weimar: los demócrates perdieron 29 escaños, los [[SPD|socialdemócrates]] 51 y el [[Zentrum]] 6, en cuantes que los nacionalistes ganaron 22 escaños, los populares 43, los socialistes independientes 59 y los comunistes, que nun presentaron candidatos en 1919, llograron 4 escaños. El SPD, condergáu por toos, yera quien más perdía. Abandonó'l Gobiernu, y una nueva coalición ''«burguesa»'' formar so la direición de Fehrenbach (ZP). Con esta crisis, la correlación de fuercies camudaba sustancialmente, y la socialdemocracia perpetuar na oposición, salvo un curtiu periodu en coalición col ''zentrum'' y los demócrates, so la cancillería de [[Joseph Wirth]]. Los partíos antirrepublicanos (DVP y DNVP) conviértense progresivamente nes exes de les coaliciones gobernantes, sofitaos por una [[opinión pública]] contraria al pagu d'arreglos y a les perdes territoriales dictaes nel [[tratáu de paz]]. Con esta victoria, la derecha nun depunxo les armes, sinón tou lo contrario. Los años 1921 y 1922 estremar por numberosos atentaos políticos, destináu a producir un clima d'inseguridá. Na estrema derecha creáronse delles organizaciones terroristes, la más conocida de les cualos foi la OC ([[Organización Cónsul]]). [[Karl Gareis]], socialista independiente y diputáu del ''Landtag'' de [[Baviera]], foi asesináu'l [[9 de xunu]] de [[1921]]. El [[26 d'agostu]] del mesmu añu foi asesináu Erzberger; al añu siguiente, el ministru d'Asuntos Esteriores [[Walther Rathenau]], el día [[24 de xunu]] de 1922.<ref>Díez Espinosa: 116-121 y Klein: 50-1</ref> === La hiperinflación === {{AP|Hiperinflación na República de Weimar}} [[Ficheru:Germany Hyperinflation.svg|220px|miniaturadeimagen|derecha|Evolución del valor del marco-papel en rellación col marcu-oro. En menos d'un añu la paridá saltó d'un valor 100 a un billón (un millón de millones)]] Dende'l [[23 de payares]] de [[1922]] el Gobiernu taba presidíu por [[Wilhelm Cuno]], del DVP, ex direutor de la compañía marítima [[Hamburg America Line|Hamburg-Amerika]], col SPD nuevamente na oposición. El nuevu gobiernu atopar col problema de los arreglos de guerra. Cuando se producieron retrasos nos arreglos, la Francia revanchista de [[Raymond Poincaré]] tuvo una sida pa [[Ocupación del Ruhr|ocupar militarmente'l Ruhr]] en xineru de [[1923]]. Impotente y totalmente enchíu polos acontecimientos, el gabinete Cuno sumió ente la indiferencia xeneral el [[12 d'agostu]]. El nuevu canciller, [[Gustav Stresemann]], constituyó un gobiernu d'unidá (de la SPD a los populares), pero aquel día Alemaña yá cayera nel abismu. Cuando la [[Primer Guerra Mundial]] españó'l [[31 de xunetu]] de [[1914]], el [[Reichsbank]] suspendió la [[Patrón Oro|convertibilidad de la moneda n'oru]], colo que pudieron empezar a emitir grandes cantidaes de papel-moneda. Al términu de la guerra, el so financiamientu costara al Reich 185.000 millones de marcos, costu que tenía de doblase si tener en cuenta que'l marcu vender al términu de la guerra a la metá del so valor anterior. D'estos 185.000 millones, nin siquiamente la quinta parte (38.000 millones) venía de impuestos, ente que el 50% (97.000 millones) provieno d'[[emprestu|emprestos]], y el 27% (50.000 millones) de [[bonu (finances)|bonos]] de l'ayalga al curtiu plazu. En 1918 el ''Reichsbank'' reconocía una delda flotante de 49.000 millones,<ref>En comparanza, en 1914 yera de 3.000 millones.</ref> y una acumulada de 96.000, en cuantes que la cantidá de dineru en circulación amontárase de 2.900 a 18.600 millones. Los preseos de financiamientu a los que recurriera'l réxime imperial supunxeren, poro, una crecedera del 600% del déficit presupuestariu y del 500% de la masa monetario en circulación. Nesti sentíu, la [[inflación]] yera menor de esperar, una y bones la depreciación de la moneda alemana con respectu al dólar ente 1914 y 1919 foi aprosimao de la metá: de la rellación 1 dólar: 4,2 marcos, pasar a 1 dólar: 8,9 marcos en xineru de 1919. Los [[preciu|precios]] ''namái'' xubieren un 140% p'avientu del 18, situación similar a la inglesa. No tocante a los arreglos de guerra, tres delles xuntes preeliminares en 1920, la [[Conferencia de París de 1921]] afitara les mesmes en 269.000 millones de marcos-oro, a pagar en 32 añalidaes, cifra que foi amenorgada a 132.000 na Conferencia de Londres. Independientemente del cabileñu métodu siguíu p'afitales, estes sumes yeren una pequeñez en comparanza col esfuerciu que soportó la futura [[Alemaña nazi]] pa rearmarse militarmente. Los arreglos veníen representar non muncho más allá del 1 ó del 2% del [[PIB]], y en redol a un terciu del déficit; suponíen en total 8.000 millones de marcos añales, esto ye, menos de la cuarta parte de los gastos bélicos alemanes cada añu de la [[Primer Guerra Mundial]]. Estos arreglos pagar con dineru emprestao polos mesmos [[Aliaos de la Primer Guerra Mundial|Aliaos]], que los alemanes enxamás devolvieron. Ente setiembre de 1924 y xunetu de 1931 [[Alemaña]] pagó, so los planes [[Plan Dawes|Dawes]] y [[Plan Young|Young]], 10.821 millones de marcos n'arreglos. nun volvió pagar namás. Otra manera, el so [[delda esterna]] pública y privada importaba aprosimao nel mesmu periodu 20.500 millones de marcos, a los que pueden añedir unos 5.000 millones de marcos d'inversiones estranxeres n'Alemaña; nel mesmu periodu Alemaña invirtió nel estranxeru unos 10.000 millones de marcos.<ref>Pa lo rellacionao colos arreglos de guerra, Díez Espinosa: 168-96 y 301-23, Keynes: 75-146, Klein: 55-7 y Mises 2002: 305-9.</ref> [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 102-00238, Vernichtung von Papiergeld.jpg|220px|miniaturadeimagen|derecha|Destrucción de faxos de billetes de marcos superdevaluados por funcionarios alemanes en xineru de 1924]] [[Ficheru:Inflationmedal.jpg|220px|miniaturadeimagen|left|Medaya conmemorativa de la inflación. N'alemán, puede lleese: ''El 1 de payares de 1923, una llibra de pan costaba 3.000 millones de marcos, una llibra de carne: 36.000 millones, un vasu de cerveza: 4.000 millones.'']] Pa faer frente a la medría del [[gastu públicu]] provocáu pola so política social ensin aumentar los impuestos, el gobiernu alemán empezó a imprimir cada vez más papel-moneda, enferronándose al error de que la [[devaluación]] de la moneda debíase, non a la [[espansión monetaria]] y creiticia, sinón a la desfavorable [[balanza de pagos]]. Hasta xineru de 1922, la moneda alemana devaluar hasta 36,7 marcos per dólar, momentu en que la inflación tomó proporciones anormales. A principios de 1922 los precios aumentaron aprosimao un 70%, lo cual causara un aumentu de salarios (namái del 60%). N'avientu de [[1922]] el dólar yá algamó'l promediu de 7.592 marcos y dempués de la [[ocupación del Ruhr]] en xineru de 1923, la so cayida nun tuvo fin. Aquel día la mayoría de la xente había perdíu tolos sos aforros, y los contribuyentes dieron cuenta de que, a cencielles con retrasar el pagu de los sos impuestos, la depreciación del marcu facer sumir. La Facienda fundióse, y el gobiernu, cada vez con menos ingresos, financióse imprimiendo entá más billetes. El [[dólar]] pasó de 17.972 [[marcu alemán|marcos]] a 350.000 en xunetu, 1 millón a empiezos d'agostu, 4 millones a mediaos de mes, y 160 millones a finales de setiembre. El derrumbe del marcu foi tan absolutu que dexó de funcionar como valor de cambéu, col consiguiente colapsu de la [[economía d'Alemaña|economía alemana]]. Pa ochobre de 1923, el 1% de los ingresos gubernamentales veníen de los calces habituales, y el 99% de la emisión de nueva moneda. En redol al [[15 de payares]] pagábase la inimaxinable cantidá de 4,2 billones de marcos por un únicu dólar. Foi nesi momentu cuando [[Hjalmar Schacht]] punxo a valir el [[Rentenmark]], una moneda pa usu internu sofitada pola riqueza económica del país. Dalgún tiempu dempués creóse'l nuevu Reichsmark, que sustituyó a les vieyes monedes a partir del [[11 d'ochobre]] de [[1924]]. Los antiguos billetes fueron puestos fora de circulación el [[5 de xunu]] de [[1925]]. Magar que el ''“milagru del Rentenmark”'' resolvió'l problema de la [[hiperinflación]] y dexó estabilizar la economía, les sos devastadores consecuencies siguieron siendo les mesmes. Les diferencies sociales acentuáronse descomanadamente, y, como de costume, los más ricos non yá nun se vieron perxudicaos pola hiperinflación, sinón que salieron beneficiaos. Les grandes [[empresa|empreses]] pudieron asina llibrase de les sos deldes, amenorgaes a cero, bien rápido. Dellos grandes industriales, gracies a esto, pudieron multiplicar por diez la so fortuna: l'exemplu típicu ye [[Hugo Stinnes]], el llamáu ''"nuevu Kaiser"'', que creó un inmensu [[trust]] industrial adquiriendo empreses arruinaes a precios baxos, gracies a préstamos que devolvió al cabu con marcos ensin valor dalgunu. El poder económico salió fortalecíu de la inflación, lo cual constitúi la diferencia fundamental ente la crisis de 1923 y la que llevó a Hitler al poder a empiezos de los [[Años 1930|años 30]]. La [[clase media]], cuantimás los rentistas, quedaron arruinaos muncho primero de que la [[inflación]] adquiriera proporciones delirantes. Los aforradores perdieron tol so dineru, ente que la xente que gastó'l so dineru en mercar inmuebles y bienes tanxibles, la xente que más s'empeñó, fixérase rica. Pal alemán mediu yera'l mundu al aviesu: les persones que siguieron les normes viéronse estafaes y traicionaes, ente que quien les violaron arriqueciéronse. Amás, xunida a la perda absoluta del valor del [[marcu alemán|marcu]], producióse una alza esbarriada de los precios. La [[hiperinflación]] de 1923 acabó cola sociedá alemana de preguerra. L'amenorgamientu del [[gastu públicu]] y les prestaciones sociales pa permediar persones que llegaben nel momentu que yeren más necesarios, dempués de que gran parte de la población arruinárase. Ablayaos y desengañaos col republicanismu, la so clase política y la probeza mercantilista, el pueblu empezó a dar creitu a les nueves alternatives, como'l [[nazismu]]. Ante la miseria, la fame y la falta d'atención sanitaria, l'ociu convertir nun mediu de fuximientu de mases, lo que creó una poderosa industria del ociu (''Unterhaltungsindustrie'') en redol a la [[prensa escrita|prensa]], la [[radio (mediu de comunicación)|radio]] y, sobremanera, el [[cine]], nuna verdadera fola d'[[americanización]] y escapismo social. Foi una dómina de rellumanza pa teatros, clubes nocherniegos y [[cabaré]]s, un momentu d'escepcional riqueza intelectual y artística, cola puxanza de les vanguardies, representaes por [[Otto Dix]] y [[Bertolt Brecht]]. == La era Stresemann (1923-1929) == A finales de 1923 púnxose fin a la [[inflación]] cola creación del nuevu marcu. Hasta [[1926]] siguió un difícil periodu de transición. L'efeutu inmediatu de la estabilización foi'l fin de la ilimitada demanda de bienes del periodu de la inflación. Darréu l'actividá económica decayó sensiblemente y la [[cesantía]] aumentó, afectando a más de la cuarta parte de los trabayadores a finales de [[1923]]. Sicasí, una vegada que se punxo a valir el plan Dawes, a mediaos de 1924, renació l'enfotu internacional nel marcu y los préstamos internacionales empezaron a afluyir a [[Alemaña]], atraíos polos altos [[tipos d'interés]]. Col final de la proteición contra la competencia esterior que la inflación traxo consigo y col nuevu aldu de los intercambios esteriores, la [[industria]] alemana tuvo qu'enfrentase a dos problemes. Unu consistía en modificar l'equilibriu de la producción industrial pa faer frente al modelu de posguerra de demanda interior y mundial, problema menos agudu n'Alemaña qu'en [[Inglaterra]], pero importante n'industries como la de los [[estelleros]] y la del [[carbón]]. L'otru yera la resultancia de la naturaleza de delles inversiones del periodu d'inflación, munches de les cualos resultaron antieconómicas en condiciones competitives normales. D'equí que los últimos años de la década de los [[año veinte|venti]] fuera un periodu de "racionalización", con un altu nivel de cesantía qu'algamó'l so puntu culminante en 1926. Sicasí, la producción industrial amontóse dempués de 1926, en 1927 superó'l nivel de la preguerra y siguió xubiendo hasta principios de 1929. Les ganancies de los obreros aumentaron cerca d'un terciu ente [[1925]] y [[1929]]. == L'ascensu del nazismu (1930-1932) == === La Gran Depresión (1929-1931) === El [[3 d'ochobre]] de [[1929]], [[Gustav Stresemann]] fina, dempués de trabayar mientres seis años pa llograr qu'Alemaña recuperara parcialmente la so posición n'Europa.<ref name="Shirer4">{{cita llibru |apellíos= Shirer |nome= William Lawrence |enllaceautor= William L. Shirer |coautores= |editorial= Simon & Schuster |editor= |otros= |títulu= [http://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=genpub;cc=genpub;q1=Third%20Reich;rgn=title;view=toc;idno=ABZ0764.0001.001 The rise and fall of the Third Reich; a history of Nazi Germany] (''L'ascensu y la cayida del Tercer Reich, una historia de l'Alemaña Nazi'') |edición= |fecha= |añu= 1960 |mes= |ubicación= Digital General Collection |id= |isbn= |páxines= 136 |capítulu= | urlcapítulo = |cita= }}(n'inglés)</ref> Sicasí, los sos trunfos políticos fueron opacados, porque tres selmanes dempués de la so muerte, la [[Gran Depresión]] atacó, los préstamos provenientes de los [[Estaos Xuníos]] dexaron de llegar y la clase media alemana sufrió de nuevu les consecuencies. Millones de persones quedaron paraes, miles de negocios pequeños cerraron y la producción cayó a la metá en trés años. Esta foi la desesperada situación que'l Partíu Nacionalsocialista aprovechó pa recuperar la posición qu'amodo taba perdiendo. En marzu de [[1930]], la coalición que caltenía'l gobiernu del Canciller [[Partíu Socialdemócrata d'Alemaña|socialdemócrata]] [[Hermann Müller]] derrumbóse, y ésti tuvo qu'arrenunciar. El [[Partíu de Centru (Alemaña)|centrista católicu]] [[Heinrich Brüning]] asoceder. Brüning fuera nomáu Canciller pol Presidente [[Paul von Hindenburg]], gracies a un encamientu del Xeneral [[Kurt von Schleicher]],<ref name="Heiden">{{cita llibru |apellíos= Heiden |nome= Konrad |enllaceautor= |coautores= Manheim, Ralph |editorial= Houghton Mifflin Company |editor= |otros= |títulu= [http://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/pageviewer-idx?c=genpub;cc=genpub;q1=May%201932;op2=and;op3=and;rgn=pages;idno=abz2254.0001.001;didno=abz2254.0001.001;view=image;seq=00000448 Der Fuehrer; Hitler's rise to power] (''Der Fuehrer; Ascensu de Hitler al poder'') |edición= |fecha= |añu= |mes= |allugamientu= Digital General Collection |id= |isbn= |páxines= 345 |capítulu= | urlcapítulo = |cita= }}(n'inglés)</ref> quien depués tamién participaría na so cayida. Al ser incapaz de llograr el sofitu del [[Reichstag (parllamentu)|Reichstag]] pa l'aprobación d'un programa financieru, Brüning recurrió a Hindenburg, quien respondió utilizando los sos poderes constitucionales p'aprobar la llei por aciu decretu presidencial, ensin pasar pol Reichstag. El Parllamentu demandó de momentu que'l Presidente retirara'l so decretu, pero a pidimientu de Brüning,<ref name="Heiden137">Shirer, ibid., páx. 137.</ref> Hindenburg eslleir en xunetu de [[1930]]. Nueves eleiciones fueron programaes pal [[14 de setiembre]], y los nazis esplotaron el descontentu popular na campaña eleutoral. Les [[eleiciones parllamentaries d'Alemaña de 1930|eleiciones parllamentaries de 1930]] catapultaron al Partíu Nazi de ser el novenu partíu nel Reichstag, a convertise nel segundu, superando inclusive les mires de Hitler.<ref name="Heiden138">Shirer, ibid., páx. 138.</ref> Na [[eleiciones parllamentaries d'Alemaña de 1928|última eleición parllamentaria]], los nazis llograren unos 810.000 votos, qu'equivalíen a 12 asientos, pero'l 14 de setiembre consiguieron 107 asientos al llograr 6.409.600 votos.<ref name="Heiden353">Heiden, ibid., páx. 353.</ref> Los comunistes tamién ganaron votantes, y los partíos moderaos viéronse debilitaos al trate abandonaos pola clase media.<ref name="Heiden138" /> Dempués d'estes eleiciones, el Partíu Nazi atopó industriales que los financiaren con mayor facilidá, ente los que s'atopaba [[Fritz Thyssen]].<ref name="Heiden339">Heiden, ibid., páx. 339.</ref> Delles corporaciones tamién los sofitaron, ente les que destaquen l'aseguradora [[Allianz]], y los bancos [[Deutsche Bank]] y [[Dresdner Bank]].<ref name="Shirer144">Shirer, ibid., páx. 144.</ref> Per otru llau, les eleiciones acabaron cola esperanza de Brüning de gobernar al traviés de la democracia parllamentaria, y volvióse más dependiente de Hindenburg, yá que nun podía llograr una mayoría absoluta nel Reichstag pa pasar les sos lleis. === Eleiciones presidenciales (1931-1932) === [[Ficheru:Stimmzettel zur Reichspräsidentenwahl 1932.jpg|thumb|200px|Boleta de la segunda vuelta de les [[eleiciones presidenciales d'Alemaña de 1932]].]] [[1931]] foi otru añu malu pa la inestable república, y los paraos pasaben los cinco millones.<ref name="Shirer149">Shirer, ibid., páx. 149.</ref> En mayu, el [[Österreichische Credit-Anstalt|Credit-Anstalt]], el principal bancu austriacu declarar en bancarrota, y dos meses dempués el [[Darmstädter und NationalbankDarmstädter und Nationalbank|Danat-Bank]], unu de los principales bancos alemanes, foi interveníu pol gobiernu. Sicasí, 1931 traxo un problema adicional que la so solución efeutiva yera fundamental p'allargar la vida de la República de Weimar. El periodu presidencial de Hindenburg terminaba na primavera de [[1932]], y anque Hitler nun cuntaba col sofitu mayoritariu del pueblu,<ref name="Heiden450">Heiden, ibid., páx. 450.</ref> los sos opositores taben tan estremaos qu'una victoria del líder nazi paecía inminente.<ref name="Shirer152">Shirer, ibid., páx. 152.</ref> Brüning trazó un ambiciosu plan que'l so oxetivu yera asegurar el so gobiernu y neutralizar l'amenaza nazi d'acabar cola República. Col sofitu de les dos terceres partes de les dos cases llexislatives, el [[Reichstag (Parllamentu)|Reichstag]] y el [[Reichsrat]], el Canciller suspendería les eleiciones presidenciales, d'esta manera, el periodu de Hindenburg sería retardáu hasta la muerte del mesmu, qu'asocedería llueu yá que el Presidente tenía más de 84 años. Sicasí, cuando esto finalmente asocediera, Brüning atopar de nuevu cola amenaza de Hitler aspirando a la presidencia, asina que rápido trazó otra solución: propondría al Parllamentu tresformar la República nuna [[monarquía constitucional]], onde Hindenburg sería [[rexencia (política)|rexente]] hasta la so muerte, depués unu de los fíos del [[Príncipe herederu]] [[Guillermo de Prusia|Guillermo]], asumiría'l tronu. Mentanto, Brüning axustaría'l cese de los pagos d'indemnización colos [[Aliaos (Primer Guerra Mundial)|Aliaos]], y demandaría qu'estos se desarmaren al nivel d'Alemaña, como prometieren nel [[Tratáu de Versalles (1919)|Tratáu de Versalles]]. Si los Aliaos negábense, Alemaña empecipiaría'l so propiu rearmamientu. Con esti plan, el Canciller pensaba faer popular a la República, y neutralizar les aspiraciones de Hitler de llegar al poder.<ref name="Shirer153">Shirer, ibid., páx. 153.</ref> El primeru n'oponese al plan de Brüning foi Hindenburg. El Presidente refugó qu'otru [[Hohenzollern]], sacante [[Guillermu II d'Alemaña|Guillermu II]], tomara'l tronu, y tamién lu fadió que'l nuevu monarca reinara coles llimitaciones d'una monarquía constitucional.<ref name="Shirer153" /><ref name="Heiden420">Heiden, ibid., páx. 420.</ref> Pa empiorar la coses, Hindenburg díxo-y a Brüning que nun buscaría la reeleición, asina que l'amenaza de Hitler aportando a la presidencia fíxose cada vez más latente.<ref name="Shirer153" /> La segunda torga fueron los nazis y los [[DNVP|nacionalistes]], estos postreros lideraos por [[Alfred Hugenberg]], que los sos asientos nel Parllamentu yeren necesarios por que se aprobara la postergación de les eleiciones. Nos primeros díes de xineru de 1932, Hitler y Hugenberg tuvieron xuntes separaes con Brüning. Hugenberg refugó de planu la proposición, pero Hitler escribió una carta direuta a Hindenburg, onde-y condicionaba l'arrenunciu del Canciller por qu'aportara, pero Hindenburg nun venció al chantaxe del "cabu bohemiu", como llamaba a Hitler a los sos llombos.<ref name="Heiden425">Heiden, ibid., páx. 425.</ref><ref name="Heiden435">Heiden, ibid., páx. 435.</ref> [[Ficheru:Liebermann portret van Paul von Hindenburg.jpg|thumb|left|200px|El vieyu [[Paul von Hindenburg|Hindenburg]] tuvo que postulase pa evitar qu'[[Adolf Hitler|Hitler]] ganara la Presidencia, anque yera pocu probable sobreviviera hasta'l final del so mandatu.]] Acorrexáu, Brüning tuvo que convencer a Hindenburg de que se postulara. Finalmente, el vieyu Mariscal aportó, pero quedó resentíu col Canciller, yá que non yá culpar d'axustar mal con Hitler, sinón que nestes eleiciones Hindenburg yá nun cuntaría col sofitu de los nacionalistes, los sos aliaos naturales, sinón que tendría que ser sofitáu polos [[Partíu Socialdemócrata d'Alemaña|socialdemócrates]], con quien nunca había simpatizado.<ref name="Shirer155">Shirer, ibid., páx. 155.</ref> Esti alloñamientu de los sectores conservadores deber a unos planes estatales, impulsaos por Brüning, d'acabar coles grandes estensiones de terrenes en manes de los [[junker]]s, que non solo s'habíen vueltu improductives, sinón que xeneraben deldes al Estáu (vease [[Osthilfe]]).<ref name="Heiden444">Heiden, ibid., páx. 444.</ref> Amás, Brüning tamién perdió'l sofitu de Schleicher, quien empezó a entamar la so cayida dempués de les [[eleiciones presidenciales d'Alemaña de 1932|próximes eleiciones presidenciales]], una y bones el sofitu del Canciller yera necesariu p'asegurar la reeleición del actual Presidente.<ref name="Heiden423">Heiden, ibid., páx. 423.</ref><ref name="Shirer155" /> Nestes nueves eleiciones, Brüning llanzar de llenu a buscar la reeleición de Hindenburg, quien taba demasiáu vieyu pa realizar una campaña eleutoral. Hitler tamién llanzó la so candidatura dempués de duldar mientres selmanes, y solamente díes dempués de convertise nun ciudadanu alemán. Hitler cuntaba col sofitu políticu del so partíu namái, y el financiamientu de Thyssen, ente otros industriales.<ref name="Heiden445">Heiden, ibid., páx. 445.</ref> Hindenburg recibió'l sofitu de los socialdemócrates y de dellos importantes magnates, ente ellos [[Carl Friedrich von Siemens]] ([[Siemens AG]]), [[Carl Bosch]] ([[IG Farben]]) y [[Carl Duisberg]].<ref name="Heiden445" /> Los [[junker]]s, los nacionalistes y los monárquicos sofitaron a [[Theodor Duesterberg]], líder del [[Stahlhelm]]. Los [[Partíu Comunista d'Alemaña|comunistes]] rellanzaron al so presidente [[Ernst Thälmann]]. El [[13 de marzu]] realizóse la eleición presidencial, y anque Hindenburg llogró casi 20 puntos porcentuales de diferencia col so principal oponente, Hitler, faltó-y 0,4% pa llograr la mayoría absoluta necesaria p'aportar a la presidencia. El [[10 d'abril]] realizóse la segunda vuelta, y esta vegada Hindenburg llogró llograr más del 50% de los votos, anque Hitler llogró un 37% de los votos. Nesta segunda vuelta, Duesterberg retiróse, pero los sectores conservadores nun sofitaron a Hindenburg, sinón a Hitler. A pesar de que los nazis llograren cinco millones de votos más que nes eleiciones de 1930, Brüning consideró qu'esti yera'l momentu necesariu pa ordenar l'abolición de les [[Sturmabteilung]] (''SA''), dirixíes pol nazi [[Ernst Röhm]], faciendo casu a los pidimientos de les policías [[Estáu Llibre de Prusia|prusiana]] y [[Baviera|bávara]], qu'aseguraben que Röhm entamaba un golpe d'estáu. Hindenburg, asesoráu pol so Canciller, robló'l decretu ordenando la disolución de les SA el [[13 d'abril]], pero esta nunca se llevó a cabu gracies a la intervención de Schleicher.<ref name="Shirer160">Shirer, ibid., páx. 160.</ref> El xeneral Schleicher tuviera axuntándose con Röhm, y el postreru convenciérase d'intentar trespasar el mandu de les SA al Estáu.<ref name="Heiden450" /> Schleicher presentó-y esta idea al so antiguu tutor, el xeneral [[Wilhelm Groener]], [[Ministru de Defensa (Alemaña)|Ministru de Defensa]] y aliáu de Brüning, pero ésti opúnxose vehemente, polo que Schleicher decidió desfacer de Brüning y Groener.<ref name="Shirer161">Shirer, ibid., páx. 161.</ref> === Cayida de Brüning (1932) === [[Ficheru:PapenSchleicher0001.jpg|thumb|250px|[[Franz von Papen|Papen]] (izq.) y el xeneral [[Kurt von Schleicher|Schleicher]] (der.) exerceríen gran influencia nel vieyu [[Paul von Hindenburg]] nos últimos años de la República, y les sos intrigues terminaríen llevando a Hitler al poder.]] El [[24 d'abril]], los nazis llograron una mayoría clara nes eleiciones de la [[Dieta (asamblea)|Dieta]] rexonal de [[Estáu Llibre de Prusia|Prusia]], y Brüning perdió'l sofitu parllamentariu d'esti importante estáu. Cuatro díes dempués, Schleicher axuntar con Hitler, y ésti aportó a sofitar un nuevu gobiernu cola condición de que l'abolición de les SA llevantárase y que Brüning cayera.<ref name="Shirer161" /> Schleicher yá s'adelantrara y señalara al so amigu, el xeneral [[Kurt von Hammerstein-Equord]], Xefe d'Estáu Mayor del [[Reichswehr]] (Exércitu), qu'esta orde contra les SA nun yera sofitada pol Exércitu.<ref name="Shirer160" /> Col sofitu de Schleicher, el Secretariu Presidencial, [[Otto Meissner]], y el fíu del Presidente, [[Oskar von Hindenburg|Oskar]], tamién s'averaron al líder nazi, quien los aseguró que pa poder reactivar la democracia parllamentaria, teníen de primir a Hindenburg por qu'eslleiera el Reichstag una vegada que Brüning saliera de la Cancillería.<ref name="Heiden459">Heiden, ibid., páx. 459.</ref> Pa desfacer de Groener, Schleicher cuntólu a Hindenburg que'l [[Ministru de Defensa (Alemaña)|ministru de Defensa]] tuviera un fíu a los cinco meses d'habese casáu.<ref name="Shirer161" /> Depués fíxo-y creer que'l Frente de Fierro (ex-[[Reichsbanner]]), milicia socialdemócrata, taba preparándose pa empecipiar una guerra civil.<ref name="Heiden460">Heiden, ibid., páx. 460.</ref> Depués de ser humildáu nel Reichstag por [[Hermann Göring|Göring]] y [[Joseph Goebbels|Goebbels]], Groener enfrentó l'ataque del so "fíu adoptivu", Schleicher, quien-y dixo que l'Exércitu pidía'l so arrenunciu. El [[12 de mayu]], dempués de que Hindenburg diéra-y la llombu, Groener arrenunció. El Canciller Brüning entendió qu'él sería'l próximu en cayer, pero viaxó a [[Xinebra (Suiza)|Xinebra]] p'axuntase col [[Primer Ministru de Francia|Primer Ministru francés]] [[André Tardieu]] p'axustar finalmente'l pagu d'arreglos de guerra. Esta potencial victoria política del Canciller foi destruyida por Schleicher, quien lu comunicó a los franceses que Brüning sería reemplazáu llueu, y qu'axustar con él yera inútil.<ref name="Heiden461">Heiden, ibid., páx. 461.</ref> De resultes, Tardieu atayó la xunta nel últimu momentu, alegando tar enfermu.<ref name="Heiden461" /> Derrotáu, Brüning tornó a Berlín, onde foi llamáu por Hindenburg el [[29 de mayu|29]]. Hindenburg yá fuera convencíu por Meissner de qu'esistía una forma de tornar a la democracia parllamentaria, y el vieyu Presidente yá decidiera faer arrenunciar a Brüning.<ref name="Heiden463">Heiden, ibid., páx. 463.</ref> Díxo-y qu'escuchara que'l Canciller tenía ministros con planes [[bolxevique]]s, y que yá nun aprobaría lleis sos. Como Brüning nun cuntaba con mayoría nel Reichstag, nin cuntaba col sofitu del Presidente, yera imposible qu'exerciera les sos funciones, polo qu'arrenunció a otru día.<ref name="Heiden463" /> === Gobiernu de Papen y les eleiciones parllamentaries (1932) === [[Ficheru:Vonpapen1.jpg|thumb|left|200px|[[Franz von Papen]] usurparía'l gobiernu rexonal de [[Estáu Llibre de Prusia|Prusia]], baltando unu de les últimes pilastres democrátiques de la República.]] El nuevu Canciller, [[Franz von Papen]], yera un [[Partíu del Centru (Alemaña)|centrista católicu]] del mesmu partíu que Brüning, y al igual qu'esti postreru, llegaba al poder gracies a la influencia que Schleicher exercía sobre Hindenburg.<ref name="Shirer164">Shirer, ibid., páx. 164.</ref> Con esti nomamientu, Schleicher pensaba que Papen llograría que los centristes sofitaren el nuevu gobiernu, y como los nazis yá se comprometieren a sofitalo, llograríase llograr la mayoría parllamentaria pa gobernar. Pero Hitler nun deseyaba que'l so ''movimientu revolucionariu'' fora rellacionáu col gobiernu de Papen, y cuando los líderes centristes indicáron-y al nuevu Canciller que los nazis tendríen de ser espuestos a la d'aprobar lleis impopulares, ésti negóse a faelo.<ref name="Heiden464">Heiden, ibid., páx. 464.</ref> De resultes, Papen foi abandonáu pol so mesmu partíu, y quedó ensin candidatos pa formar el so gabinete. Hindenburg tuvo que formar rápido un gabinete pal so Canciller, conformáu principalmente por nobles, polo que foi llamáu burlonamente el gabinete de los barones. El [[3 de xunu]], la Dieta prusiana sometió a votación una [[moción de censura]] contra'l gobiernu democráticu d'[[Otto Braun]]. Esta moción, empecipiada polos comunistes, namái sirvió pa faer más poderosos a los nazis en Prusia,<ref name="Heiden463" /> y la democracia parllamentaria sufrió la estocada final.<ref name="Heiden465">Heiden, ibid., páx. 465.</ref> Cumpliendo colo apautao, Papen eslleió'l Reichstag y llamó a [[eleiciones parllamentaries d'Alemaña de xunetu de 1932|nueves eleiciones parllamentaries pa xunetu]].<ref name="Shirer164" /> Depués, Schleicher, agora [[Ministru de Defensa (Alemaña)|Ministru de Defensa]], trabayó a Hindenburg por qu'anulara la orde de disolución contra les SA, que se realizó'l [[15 de xunu]]. Empecipiáronse entós enfrentamientos caleyeros ente les milicies nazi y comunista, y decenes morrieron nellos. Nel [[Estáu Llibre de Prusia|Estáu de Prusia]], los enfrentamientos fueron más intensos, y depués de que Schleicher presentara evidencies alrodiu de una supuesta alianza ente'l gobiernu rexonal prusianu y los comunistes, Papen inventó'l cargu de [[Reichskommissar]], reemplazando a Otto Braun como gobernante de Prusia. Esti episodiu conocíu como'l [[Preußenschlag|golpe prusianu]], nun foi aguantáu polos socialdemócrates, Braun inclusive se foi de vacaciones nesti momentu, solamente los comunistes propunxeron una fuelga xeneral, pero la población nun respondió.<ref name="Heiden470">Heiden, ibid., páx. 470.</ref><ref name="Heiden472">Heiden, ibid., páx. 472.</ref><ref name="Heiden473">Heiden, ibid., páx. 473.</ref> Dellos historiadores consideren qu'esti golpe de Papen marcó realmente'l fin de la República de Weimar, a pesar de que los nazis nun llegaron al poder sinón hasta ocho meses dempués.<ref name="Heiden474">Heiden, ibid., páx. 474.</ref> Les [[eleiciones parllamentaries d'Alemaña de xunetu de 1932]] realizáronse'l [[31 de xunetu]], y anque el Partíu Nazi convertir nel partíu más popular al llograr 230 asientos, namái'l 38% del eleutoráu sofitar. De toes formes, el [[5 d'agostu]], Hitler axuntar con Schleicher y demandó-y la Cancillería. Hitler dexó la xunta convencíu de que Schleicher aportara, pero'l [[12 d'agostu]], esti postreru negar a da-y el gobiernu ensin algamar la mayoría parllamentaria.<ref name="Shirer167">Shirer, ibid., páx. 167.</ref> Pa llograr esto, Hitler tendría de formar una coalición col centru, pero esto llindaría les sos aiciones, y negóse.<ref name="Heiden480">Heiden, ibid., páx. 480.</ref> A otru día, Hitler tuvo otra xunta con Schleicher, esta vegada en presencia del Canciller Papen, ensin llograr los resultaos deseyaes. Más tarde foi llamáu por Hindenburg, quien fríamente-y reprochó nun cumplir la so pallabra de sofitar a Papen. Al nun ser capaz de llograr el poder, el Partíu Nazi empezó a enfrentar una gran escasez de fondos, y dalgunos de los sos líderes, ente los que destacaba [[Gregor Strasser]], empezaron a duldar del mandu de Hitler.<ref name="Heiden491">Heiden, ibid., páx. 491.</ref> Strasser empecipió conversaciones colos centristes, col vistu bonu de Hitler, y llogró qu'estos-yos dexaren nomar al Presidente del Reichstag.<ref name="Heiden491" /> D'esta manera, [[Hermann Göring]], hasta agora una figura pocu conocida, lideró'l Parllamentu. Göring y Hitler intentaron formar un gobiernu de coalición colos centristes, pero estos nun se comprometieron, y el deséu de Hitler d'algamar la Cancillería constitucionalmente nun se cumplió de nuevu. Esti acercamientu ente'l Centru y los nazis nun pasó desapercibíu a Papen, quien llogró una carta de disolución del Reichstag del Presidente Hindenburg, coles mires d'eslleilo primero que se formara una coalición opuesta a él. El [[12 de setiembre]], Papen asistió al Reichstag, y depués de recibir una moción de censura de los parllamentarios, eslleió'l Parllamentu y llamó a nueves eleiciones parllamentaries pal [[6 de payares]]. Papen creía qu'aquel día, les sos midíes económiques traeríen estabilidá económica a la nación de nuevu.<ref name="Heiden493">Heiden, ibid., páx. 493.</ref> Estes nueves eleiciones amontaron la rocea de Strasser, qu'agora cuntaba col sofitu de [[Wilhelm Frick]], y predixo que'l Partíu Nazi perdería votos.<ref name="Heiden493" /> Les [[eleiciones parllamentaries d'Alemaña de payares de 1932|eleiciones parllamentaries de payares]] diéron-y la razón a Strasser, una y bones los nazis perdieron más de dos millones de votos, y los parllamentarios nacionalsocialistes amenorgar de 230 a 197. Agora, Strasser atrever a demandar públicamente a Hitler que tornara les sos aspiraciones a la Cancillería, y que se conformara con tener parte del poder.<ref name="Heiden495">Heiden, ibid., páx. 495.</ref> Papen tamién primió a Hitler, escribiéndo-y una carta y convidándo-y a axustar, pero Hitler realizó tantes demandes que Papen decidió abandonar la idea de llegar a un alcuerdu con él.<ref name="Shirer172">Shirer, ibid., páx. 172.</ref> Refugáu polos comunistes, los nazis, los socialdemócrates y los centristes, el Canciller cuntaba solamente col sofitu de los nacionalistes, que namái ocupaben 50 asientos nel Reichstag. Como Papen yera incapaz de llograr una mayoría parllamentaria, Schleicher pidió'l so arrenunciu, que se fixo efeutiva'l [[17 de payares]]. De momentu, Hindenburg llamó al líder del partíu más popular d'Alemaña, Adolf Hitler. El [[19 de payares]], Hitler axuntar con Hindenburg de nuevu y demandó la Cancillería. El Presidente ufiertaría-y el cargu de Canciller solamente si llograba llograr una mayoría nel Reichstag, yá que de lo contrario preferiría que Papen siguiera gobernando.<ref name="Shirer173">Shirer, ibid., páx. 173.</ref> Les negociaciones enllargar por una selmana, ensin resultancies. Mentanto, Schleicher axuntar con Strasser, quien-y suxurió que los nazis podríen xunise a un gobiernu so, en llugar del de Papen.<ref name="Shirer173" /> El [[1 d'avientu]], Hindenburg llamó a Papen y a Schleicher, pero coles mesmes, en [[Weimar]], Strasser y Frick intentaron convencer a Hitler de que sofitara a un gobiernu de Schleicher, ente que Goebbels y Göring oponíense-yos. Papen taba convencíu de que Hindenburg lo renombraría Canciller, y propunxo enmiendes a la constitución mientres el so nuevu gobiernu. Schleicher, que dende va delles selmanes taba desencantáu de Papen, oponer a estos cambeos, y asegurólu a Hindenburg qu'él llograría que Strasser estremara'l Partíu Nazi, y cola ayuda de los socialdemócrates, algamaría una mayoría parllamentaria pa gobernar ensin recurrir al Presidente. Hindenburg duldó primeramente, y pidió-y a Papen que formara un nuevu gobiernu, pero a otru día Schleicher asitió a la metá del gabinete en contra de Papen y depués de que-y fixera creer al Presidente qu'una guerra civil yera inevitable, Hindenburg aportó a camudar a Papen.<ref name="Heiden501">Heiden, ibid., páx. 501.</ref><ref name="Shirer174">Shirer, ibid., páx. 174.</ref> Sicasí, Hindenburg inda tenía enfotu en Papen, y esti venceyu foi abondu por qu'en unes selmanes el Canciller saliente llograra devolver el favor al so traicioneru Ministru de Defensa.<ref name="Shirer175">Shirer, ibid., páx. 175.</ref> Amás, la respuesta de Hitler llegó demasiáu tarde pa Schleicher, los nazis nun sofitaríen el so gobiernu y encamentáben-y que nun aceptara la Cancillería. === Gobiernu de Schleicher y coalición Papen-Hitler (1932-1933) === [[Ficheru:Gregor Strasser.jpg|thumb|left|180px|L'arrenunciu de [[Gregor Strasser]] tuvo a puntu d'estremar el Partíu Nazi, pero esti nun aprovechó la oportunidá afechiscamente.]] El [[3 d'avientu]], el Canciller Schleicher axuntóse de callao con Strasser, y ufiertó-y la Vice-Cancillería.<ref name="Heiden502">Heiden, ibid., páx. 502.</ref> Nes eleiciones rexonales de [[Turinxa]], celebraes esi día, los nazis perdieron el 40% de los votos, y Strasser convencióse que si Hitler nun abandonaba la so política de «tou o nada», el Partíu Nazi taba condergáu.<ref name="Shirer176">Shirer, ibid., páx. 176.</ref> El 5 d'avientu, nel [[Hotel Kaiserhof]], Strasser intentó convencer a Hitler de que sofitara a Schleicher, ensin ésitu. Dos díes depués, Hitler tuvo otra xunta con Strasser sobre la mesma tema, pero esta vegada Strasser retirar a la so habitación nel [[Hotel Excelsior]] bien cafiante. Dempués d'arrenunciar al so cargu al traviés d'una violenta carta, Strasser unvió la so versión de la historia a los periódicos, amenaciando con estremar el partíu en dos, tal como Schleicher deseyara.<ref name="Shirer176" /><ref name="Shirer177">Shirer, ibid., páx. 177.</ref> Hitler montó en cólera, y declaró a Goebbels que si'l partíu estremábase, él suicidaríase.<ref name="Shirer177" /> Frick intentó reconcialiarlo con Strasser, pero esti postreru yá s'atopaba camín de [[Múnich]], entamando depués viaxar a [[Italia]], onde creía que Hitler rogaríalu que tornara.<ref name="Heiden505">Heiden, ibid., páx. 505.</ref> La rápida aición de los líderes fieles a Hitler llograron acabar cola amenaza de Strasser. Los líderes amigos de Strasser fueron destituyíos, y los restantes fueron convocaos a Berlín onde se-yos obligó a roblar una declaración de fidelidá a Hitler. Amás, Hitler, Goebbels y [[Robert Ley]] empecipiaron xires per Alemaña, onde s'entrevistaron colos líderes locales ya intentaron convencelos que la toma del poder taba cerca. Pel so llau, Papen tuviera trabayando na cayida de Schleicher y el [[4 de xineru]] de [[1933]] axuntar con Hitler de callao, anque'l Canciller enteróse de toes formes.<ref name="Shirer177" /><ref name="Shirer179">Shirer, ibid., páx. 179.</ref> Papen propunxo un gobiernu onde Hitler sería Canciller, pero los ministros seríen d'él.<ref name="Shirer178">Shirer, ibid., páx. 178.</ref> Dempués de la guerra, Papen negó ufiertar la Cancillería a Hitler nesta xunta, pero anque esta versión nun ye la más aceptada, otru historiadores aseguren que Papen nun podía realizar esta ufierta.<ref name="Heiden521">Heiden, ibid., páx. 521.</ref><ref name="Shirer178" /> Nesta xunta llogróse tamién rematar los problemes económicos del Partíu Nazi, gracies a la intervención d'industriales dispuestos a financiar el Partíu Nazi.<ref name="Heiden522">Heiden, ibid., páx. 522.</ref> Adicionalmente de l'ayuda financiera, Papen inadvertidamente apurrió otra arma a Hitler: informólu que Schleicher llograra la Cancillería porque asegurara que podía llograr la mayoría nel Reichstag, y que Hindenburg non pensaba ufierta-y una orde de disolución del Parllamentu.<ref name="Shirer179" /> D'esta manera, si los nazis y los comunistes xunir nel Reichstag, podíen acabar col gobiernu de Schleicher cuando quixeren. [[Ficheru:Schleicher dismissed0001.jpg|thumb|200px|Derrotáu, [[Kurt von Schleicher|Schleicher]], l'últimu Canciller de la República, abandona la residencia oficial pa dar pasu a Hitler.]] Para mediaos de xineru, el plan de Schleicher de destruyir el Partíu Nazi por aciu Strasser fracasara. Esti postreru, de regresu a Alemaña, solicitó una xunta de tonu conciliatorio con Hitler, pero foi refugáu.<ref name="Heiden517">Heiden, ibid., páx. 517.</ref> Per otru llau, Schleicher intentó asitiar a [[Alfred Hugenberg]] nel so gabinete, p'averar a los nacionalistes, pero tuvo qu'arrenunciar ante la resistencia socialdemócrata.<ref name="Heiden524">Heiden, ibid., páx. 524.</ref><ref name="Heiden525">Heiden, ibid., páx. 525.</ref> La mayoría parllamentaria escapar de Schleicher, y la so posición frente al Presidente, la so principal pilastra, debilitábase. El fíu de Hindenburg, Oskar, y el Secretariu de presidencia, [[Otto Meissner|Meissner]], tamién participaron na cayida del últimu Canciller de la República de Weimar. El [[22 de xineru]], Oskar y Meissner axuntáronse de callao con Hitler y Papen en casa d'un amigu d'esti postreru, [[Joachim von Ribbentrop]]. Los detalles de la xunta nun fueron revelaos, pero a la salida, Oskar díxo-y a Meissner que los nazis teníen de tomar el poder.<ref name="Shirer181">Shirer, ibid., páx. 181.</ref> El [[23 de xineru]], Schleicher presentóse ante Hindenburg y declaró nun ser capaz de llograr la mayoría parllamentaria. Papen taba presente y aportunó qu'él llograría acorrexar a los nazis si gobernaba con ellos.<ref name="Shirer182">Shirer, ibid., páx. 182.</ref> El [[28 de xineru]], Schleicher presentóse ante Hindenburg y arrenunció. La decisión de nomar a un nuevu Canciller recayía una vegada más sobre'l Presidente, y Papen yera la eleición que más-y prestaba. Pero Schleicher yá-y fixera creer qu'un nuevu gobiernu de Papen nun sería reconocíu pol [[Reichswehr]], polo que Hindenburg encamentó a Papen que formara un nuevu gobiernu con Hitler como Canciller.<ref name="Heiden535">Heiden, ibid., páx. 535.</ref> El [[30 de xineru]] de 1933, Hitler foi nomáu [[Canciller d'Alemaña]], con un gabinete onde los nazis yeren minoría. Papen pensaba d'esta manera controlar a Hitler, pero bien llueu sería degoláu.<ref name="Shirer184">Shirer, ibid., páx. 184.</ref> == El fin de la República (1933) == Anque dende [[1930]] el Canciller d'Alemaña gobernara ensin l'aprobación del Parllamentu, acabando cola democracia parllamentaria, el [[Reichstag (parllamentu)|Parllamentu alemán]] siguía esistiendo como pilastra fundamental de la República. Sicasí, en marzu de [[1933]], a les poques selmanes de xubir al poder, el Canciller Hitler llogró llograr tolos poderes del Parllamentu, que dende entós se convirtió nuna caxa de resonancia del [[Poder Executivu|Executivu]], carente de voluntá propia. === Última campaña eleutoral === {{AP|Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de 1933}} [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-H28422, Reichskabinett Adolf Hitler.jpg|thumb|300px|El primer gabinete de Hitler. Sentaos (d'izquierda a derecha): [[Hermann Göring]], [[Adolf Hitler]] y [[Franz von Papen]]. De pies (d'izquierda a derecha): [[Franz Seldte]], Dr. [[Günther Gereke]], [[Lutz Graf Schwerin von Krosigk]], [[Wilhelm Frick]], [[Werner von Blomberg]] y [[Alfred Hugenberg]]. [[Paul von Eltz-Rübenach]] y [[Konstantin von Neurath]] nun son visualizaos na semeya.]] Anque Hitler fuera nomáu Canciller, la so posición taba llueñe de ser segura. Al nun cuntar con mayoría parllamentaria, precisaba'l sofitu del Presidente Hindenburg p'aprobar tolos sos decretos y lleis. Esto significaba que tenía de cuntar con elementos conservadores y nacionalistes nel so gabinete "revolucionariu", pa complacer al Mariscal Hindenburg y al so home d'enfotu, Papen. N'efeutu, nesti gabinete d'once miembros, solamente trés yeren nazis, el restu yeren aliaos de Papen o [[Alfred Hugenberg|Hugenberg]].<ref name="Shirer185">Shirer, ibid., páx. 185.</ref> Pa complicar entá más la so precaria situación política, elementos del Exércitu y los sectores conservadores entá miraben con rocea al movimientu [[nacionalsocialista]], específicamente a los elementos ''izquierdistes'' arrexuntaos alredor d'[[Ernst Röhm]], líder de les violentes [[camises pardes]]. Finalmente, los gobiernos rexonales inda yeren una fuercia importante, y Baviera taba convirtiéndose nuna zona de resistencia socialdemócrata, yá que'l so gobiernu tenía rocea de los nazis.<ref name="Heiden545">Heiden, ibid., páx. 545.</ref> Sicasí, Hitler decidió encargase primero del Parllamentu; si nun consiguía la mayoría parllamentaria rápido, el vieyu Presidente podría retira-y el so enfotu, dexándolo imposibilitáu pa gobernar. Na so primer xunta de gabinete, celebrada'l día en qu'asumió'l cargu, aldericóse esti problema. Los nacionalsocialistes y los [[Partíu Popular Nacional Alemán|nacionalistes de Hugenberg]] solamente cuntaben con 247 asientos nel Parllamentu, 46 asientos per debaxo de la mayoría necesaria pa gobernar. Anque podríen intentar atraer a los [[Partíu de Centru (Alemaña)|centristes de Kaas]], cola que cuntaríen con mayoría pa gobernar; Hitler veríase imposibilitáu de realizar les fondes reformes necesaries pa llevar a cabu la so revolución nacionalsocialista, yá que-y fadría falta'l sofitu de dos tercios del Parllamentu, unos 389 asientos. Como los elementos non nazis nel gabinete de Hitler nun taben interesaos en consiguir una mayoría d'esti tipu, Hitler encargar de sabotear les negociaciones col líder centrista, Monseñor [[Ludwig Kaas]], y fixo creer al so gabinete que nun yera posible consiguir un alcuerdu col Centru.<ref name="Shirer189">Shirer, ibid., páx. 189.</ref> Hitler solicitó entós a Hindenburg la realización de nueves eleiciones parllamentaries. P'aselar a Papen y Hugenberg, Hitler asegurólos qu'ensin importar la resultancia d'estes eleiciones, los sos homes nel gabinete nun sería destituyíos.<ref name="Shirer189" /> Les nueves eleiciones fueron afitaes pal [[5 de marzu]]. El nacionalsocialista [[Joseph Goebbels]] amosóse optimista sobre les mesmes, escribiendo nel so diariu: {{cita|Agora va ser fácil llevar la campaña, porque podemos usar tolos recursos del Estáu.<ref name="Heiden542">Heiden, ibid., páx. 542.</ref>|[[Joseph Goebbels]]}} [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 102-14569, Berlin, Mai-Feier, Hindenburg und Hitler.jpg|thumb|300px|left|El Presidente [[Paul von Hindenburg]] y el Canciller [[Adolf Hitler]] en [[1933]].]] Por si esto nun fuera abondu, el [[20 de febreru]] entamóse una xunta d'importantes homes de negocios nel palaciu presidencial de [[Hermann Göring]] a la qu'asistió Hitler y el Dr. [[Hjalmar Schacht]]. Ente los nuevos empresarios simpatizantes del nazismu, destacaba [[Gustav Krupp]], quien hasta va un mes fuera opositor a Hitler.<ref name="Shirer190">Shirer, ibid., páx. 190.</ref> Dempués de que Hitler prometiera acabar col [[marxismu]] y rearmar l'Exércitu, Göring prometió qu'estes seríen les últimes eleiciones polos próximos diez años o inclusive polos próximos [[sieglu|cien años]].<ref name="Shirer190" /> Sicasí, nuna sociedá tan estremada políticamente como l'alemana de 1933, una poderosa campaña eleutoral nun yera abonda pa consiguir la mayoría pruyida por Hitler. Gracies a los diarios de Goebbels conozse que los nazis taben esperando una insurrección comunista nos primeros díes de gobiernu, qu'utilizaríen como xustificación pa suprimir violentamente a esti movimientu.<ref name="Shirer190" /> Pa catalizar esti llevantamientu, los nazis empezaron a escorrer a los [[Partíu Comunista d'Alemaña|comunistes]] y a los [[Partíu Socialdemócrata d'Alemaña|socialdemócrates]]. Les manifestaciones d'estos partíos fueron prohibíes, y la so prensa foi suspendida de cutio. Los "camises pardes" fueron los encargos d'exercer el hostigamiento sobre estos grupos, que llueu s'estendió a los centristes. En total, 51 opositores a los nacionalsocialistes morrieron na campaña eleutoral, anque, per otru llau, los nazis contabilizaron 18 víctimes mortales nes sos files.<ref name="Heiden548">Heiden, ibid., páx. 548.</ref> Faciendo usu del so cargu de [[Ministru del Interior]] de [[Estáu Llibre de Prusia|Prusia]], Göring creó una policía paralela de 50 mil homes, compuesta puramente de miembros de los "camises pardes", les [[SS]] y los "[[Stahlhelm|cascos d'aceru]]", toes estes organizaciones paramilitares nacionalistes.<ref name="Shirer191">Shirer, ibid., páx. 191.</ref> Amás, amenació a los policías que refugaren utilizar les sos armes contra les concentraciones opositores.<ref name="Heiden549">Heiden, ibid., páx. 549.</ref> Sicasí, a pesar de toes estes prevocaciones, la intentona golpista de la disidencia nun se producía. Sicasí, la oposición siguía tan estremada como antes. El [[23 de febreru]], los socialdemócrates preguntaron a los comunistes si podíen xunise primero que'l desastre fuera total. [[Ernst Torgler]], el líder del grupu comunista nel Reichstag, respondió que primero yera necesariu que los nazis tomaren tol poder, por que depués pudiera asoceder la "revolución del proletariáu", qu'envaloraba asocedería "cuatro selmanes" dempués.<ref>[http://quod.lib.umich.edu/g/genpub/abz2254.0001.001/565?page=root;size=100;view=image;q1=May+1932 Heiden, Konrad. ''Der Führer. Hitler's Rise to Power'', p.551.]</ref> Provecíos, los nazis decidieron entós inventar pruebes de que se taba montando una combalechadura opositora na so contra.<ref name="Shirer191" /> El [[24 de febreru]], la policía paralela de Göring allanó los cuarteles xenerales del [[Partíu Comunista d'Alemaña]], que fueren abandonaos cuando Hitler xubió al poder.<ref name="Heiden555">Heiden, ibid., páx. 555.</ref> Esto nun torgar que Göring anunciara qu'había descubiertu documentos que probaben que taba en marcha un plan conspirativo contra'l gobiernu.<ref name="Heiden555" /> Esti anunciu foi recibíu con escepticismu pol públicu alemán, inclusive ente los sectores conservadores allegaos al gobiernu.<ref name="Shirer191" /> === La destrucción del Reichstag === {{AP|Quema del Reichstag|Llei habilitante de 1933}} Na nueche del [[27 de febreru]] de [[1933]], l'[[edificiu del Reichstag]] amburóse. Dellos altos cargos del gobiernu presentar nel llugar rápido, siendo Göring unu de los primeres en llegar. De momentu, empezó a acusar a los comunistes de tar detrás d'esti actu.<ref name="Shirer192">Shirer, ibid., páx. 192.</ref> La captura cerca del edificiu de [[Marinus van der Lubbe]], un comunista neerlandés que díes antes amenaciara con causar la quema, paeció confirmar les acusaciones de Göring. Ésti aseguró cuntar con evidencies qu'implicaben a los comunistes, que nunca fueron presentaes,<ref name="Heiden558">Heiden, ibid., páx. 558.</ref> y amás proclamó: {{cita|Tou oficial comunista ten de ser executáu onde apaeza.<ref name="Shirer192" />|[[Hermann Göring]]}} Anque nun se conocen tolos detalles sobre cómo s'anició la quema, esisten munchos testimonios llograos dempués de la guerra qu'apunten a Göring como'l responsable.<ref name="Shirer192" /> Según [[Rudolf Diels]], xefe de la [[Gestapo]], Göring ordenáralu, antes de la quema, que preparara una llista de persones que teníen de ser arrestaes una vegada que'l mesmu asocediera.<ref name="Shirer193">Shirer, ibid., páx. 193.</ref> Anque nel xuiciu de van der Lubbe determinóse que nun cuntara con abondos elementos pa empecipiar una quema tan rápido y en puntos tan esvalixaos,<ref name="Shirer193" /> esto nun torgar que fora atopáu culpable y [[decapitación|degolláu]]. Amás, Torgler y otros trés prominentes comunistes búlgaros fueron arrestaos o s'apurrieron a les autoridaes depués de que Göring acusar públicamente de tar arreyaos na quema. Anque estos cuatro fueron declaraos inocentes, esta sentencia llegó demasiáu tarde pa influyir positivamente a los comunistes nes eleiciones parllamentaries.<ref name="Shirer194">Shirer, ibid., páx. 194.</ref> [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 146-1977-148-19A, Berlin, Reichstagsbrand.jpg|230px|miniaturadeimagen|derecha|Imaxe del Reichstag na mañana siguiente a la quema, 27 de febreru de 1933]] A otru día de la quema, Hitler solicitó al Presidente Hindenburg l'aprobación d'un decretu conocíu como'l [[Decretu de la Quema del Reichstag]]. Con esta arma llegal, el Canciller alemán podía abolir la llibertá de prensa, el derechu a la llibre espresión, el derechu a la privacidá de les comunicaciones y el respetu a la propiedá privada. Amás, el gobiernu central podía usurpar funciones de los gobiernos rexonales si considerar necesariu.<ref name="Shirer194" /> Como yera predecible, los comunistes y socialdemócrates atopar con que so esti decretu yéra-yos imposible rematar la campaña eleutoral.<ref name="Heiden561">Heiden, ibid., páx. 561.</ref> Esi mesmu día, el gobiernu prusianu declaró haber atopáu documentos que comprobaben que los comunistes pensaben realizar una insurrección civil dempués de la quema. La publicación de los documentos "conspirativos" foi prometida, pero nunca se realizó. So toos estos atropellos el ex-Canciller Brüning clamó al Presidente Hindenburg que intercediese, pero foi en devanéu.<ref name="Shirer195">Shirer, ibid., páx. 195.</ref> Gracies al decretu de la quema del Reichstag, los nazis tamién pudieron faer frente al gobiernu rexonal de Baviera, al qu'acusaron de separatista. Esistía daqué de verdá nestes acusaciones, una y bones los líderes bávaros taben xugando cola idea de nomar al príncipe [[Ruperto de Baviera]], [[Xefe d'Estáu]] rexonal.<ref name="Heiden566">Heiden, ibid., páx. 566.</ref> El [[9 de marzu]], les SA empezaron a colar por Baviera, y izaron la bandera nazi n'edificios públicos. Esa mesma nueche, los nazis usurparon el poder rexonal, delles vegaes emplegando la fuercia bruto contra los depuestos ministros.<ref name="Heiden568">Heiden, ibid., páx. 568.</ref> El príncipe Ruperto, qu'acababa de ser nomáu [[rexencia (política)|rexente]], fuxó esa nueche a [[Grecia]]. El [[12 de marzu]], Hitler realizó un discursu en [[Múnich]], satisfechu al controlar finalmente a unu de los estaos más autónomos; Hindenburg aprobó les aiciones del so Canciller.<ref name="Heiden570">Heiden, ibid., páx. 570.</ref> El [[5 de marzu]] realizáronse les [[eleiciones parllamentaries d'Alemaña de 1933|eleiciones parllamentaries de 1933]]. A pesar del enorme ventajismo eleutoral del Partíu Nazi, el líder nazi nun llogró llograr la mayoría necesaria pa gobernar, y tuvo que recurrir a les sos [[Partíu Popular Nacional Alemán|aliaos nacionalistes]] pa consiguila. Per otru llau, los sos oponentes centristes y socialdemócrates inclusive ganaron votos o sufrieron perdes pequeñes; solamente los comunistes fueron fuertemente castigaos al perder un millón de votos.<ref name="Shirer195" /> Con estes resultancies, los dos tercios necesarios pa modificar la constitución siguíen refugando a los nazis. Nuna xunta de gabinete celebrada'l [[15 de marzu]], resolvióse esti problema. Faciendo usu del Decretu de la quema del Reichstag, Hitler alloñó a los 81 diputaos comunistes de los sos cargos, y depués fixo lo mesmo colos socialdemócrates que fueron necesarios. D'esta manera, coles sos 340 diputaos nazis y nacionalistes, Hitler averar a la mayoría de ²/₃. Con esta mayoría nel Parllamentu, Hitler intentaría atraer a los centristes y por fin podría forzar a esti órganu a suicidase. N'efeutu, los nazis presentaron entós la [[Llei habilitante de 1933]], que trespasaba les funciones del Reichstag al Canciller por un periodu de cuatro años. Nel últimu momentu, Hugenberg intentó convencer a Hindenburg que'l Presidente fora incluyíu na habilitante, coles mires de llindar el poder de Hitler, pero'l Secretariu del Presidente, [[Otto Meissner]], atayó los sos intentos.<ref name="Shirer196">Shirer, ibid., páx. 196.</ref> Non contentos con cuntar col sofitu del fíu y el secretariu de Hindenburg, Hitler y Goebbels entamaron venceyar el gobiernu nazi cola presidencia del respetáu Mariscal. Pa llograr esto, entamaron una ceremonia d'apertura del Reichstag nel [[Ilesia de la guarnición]] en [[Potsdam]], símbolu de la monarquía prusiana, a la qu'asistieron importantes oficiales d'altu rangu de la [[Primer Guerra Mundial]]. Hindenburg, evidentemente trescaláu, dio un discursu favorable al gobiernu nazi, que Goebbels esplotó al so favor.<ref name="Shirer197">Shirer, ibid., páx. 197.</ref> [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 102-14439, Rede Adolf Hitlers zum Ermächtigungsgesetz.jpg|thumb|250px|left|[[Hitler]] promueve la [[Llei habilitante de 1933|llei habilitante]] nel Reichstag, el [[23 de marzu]] de [[1933]].]] El [[23 de marzu]] de [[1933]], na [[Ópera de Kroll]], nueva sede del Reichstag, presentóse la [[Llei habilitante de 1933]]. Anque la llei inutilizaba al Reichstag, nun tocaba los poderes del Presidente. Na histórica ocasión, Hitler realizó un discursu moderáu, asegurando que la llei sería utilizada en llindaos casos. Sicasí, [[Otto Wels]], el líder socialdemócrata, respondiólu: {{cita|Nós ... comprometemos nesta hora histórica a los principios d'humanidá y xusticia, de llibertá y socialismu. Nenguna llei habilitante puede date'l poder de destruyir idees que son eternes ya indestruyibles.<ref name="Shirer199">Shirer, ibid., páx. 199.</ref>|[[Otto Wels]]}} Sicasí, tolos partíos del Reichstag votaron a favor de la llei, sacante 84 socialdemócrates (SPD) qu'aguantaben nos sos escaños —pos la mayoría de socialdemócrates y la totalidá de los diputaos comunistes yá fueren deteníos. Los centristes fueren atraíos por Hitler, depués de que los prometiera que'l Presidente podría vetar toles lleis del Canciller.<ref name="Shirer199" /> De magar, la República de Weimar dexó d'esistir, yá que cola llei habilitante Hitler llogró una base llegal pa la so dictadura.<ref name="Shirer199" /> Anque'l Reichstag siguió operando hasta la cayida de l'Alemaña Nazi, solamente foi un órganu simbólicu, carente de poder real.<ref name="Shirer199" /> Inda quedaben otros poderes independientes n'Alemaña: el Presidente, l'Exércitu, los gobiernos rexonales, los sindicatos, etc.; pero nos meses siguientes los nazis diríen controlar ún por ún, consolidando la dictadura de Hitler. == Arte y cultura mientres la república de Weimar == No cultural, la dómina de la República de Weimar foi una de les más creatives y propenses a la innovación cultural de la historia alemana. Los primeros años tuvieron marcaos pol [[espresionismu]] tardíu tantu na pintura como na lliteratura, ente que nos llustros siguientes algamó preponderancia la [[nueva oxetividá]] y más tarde, mientres la [[Gran Depresión]], el realismu con crítica social. Tamién fueron los años del [[dadaísmu]] alemán, sobremanera en Berlín y Colonia. Escribieron nesta dómina autores como [[Bertolt Brecht]], [[Alfred Döblin]], [[Lion Feuchtwanger]], [[Erich Kästner]], [[Thomas Mann|Thomas]] y [[Heinrich Mann]], [[Carl von Ossietzky]], [[Erich Maria Remarque]], [[Kurt Tucholsky]], [[Franz Werfel]], [[Arnold Zweig]] y [[Stefan Zweig]]. El [[cine]] pasó a ser un mediu de mases. Películes como [[El gabinete del Doctor Caligari]], [[Nosferatu]] y [[Metrópolis (película)|Metrópolis]] apurrieron nueves formes de faer cine. [[Heinrich Eduard Jacob]] describió con un puntu de vista caltriante'l [[fascismu]] italianu y les sos repercusiones de la cinematografía allegada, que poco dempués tendríen grandes repercusiones tamién n'Alemaña, na novela ''Blut und Zelluloid'' (''Sangre y Celuloide'', 1929). La [[Bauhaus]], fundada por [[Walter Gropius]] foi unu de los estilos arquiteutónicos principales del sieglu XX. Unu de los artistes más importantes foi [[George Grosz]], que coles sos acedes representaciones de la burguesía, la xusticia y l'estamentu militar denunció los problemes sociales de la República. == Estaos miembros == {{AP|Organización territorial de la República de Weimar}} [[Ficheru:Karte des Deutschen Reiches, Weimarer Republik-Drittes Reich 1919–1937.svg|thumb|280px|right|División política de la República de Weimar.]] [[Ficheru:Deutsches Reich 1925 b.png|thumb|280px|right|Estaos del Reich Alemán (1925).]] [[Ficheru:Prussia 1925.png|thumb|right|280px|[[Provincies de Prusia]] na República de Weimar (1922-1928).]] Antes de la [[Primer Guerra Mundial]], los Estaos constituyentes del [[Imperiu alemán]] yeren 22 pequeñes monarquíes, trés [[ciudá-estáu|ciudaes-estáu]] republicanes y el [[Territoriu Imperial d'Alsacia y Lorena]]. Dempués de les perdes territoriales del Tratáu de Versalles (1919) y la revolución alemana de 1918-1919, los Estaos restantes siguieron esistiendo como repúbliques. Los antiguos [[Ducaos ernestinos]] siguieron de volao como repúbliques antes de fundise pa formar l'estáu de [[Turinxa]] en 1920, sacante Saxonia-Coburgu, que se convirtió en parte de Baviera. {| style="text-align: left; border-collapse: collapse; line-height: 1.3em; font-size: 90%;" |+ !colspan ="2" bgcolor="#e0e0e0"|Estáu !bgcolor="#e0e0e0"|Capital |- |colspan ="3" bgcolor="#C0C0C0" align="center" |'''Estaos''' |- |- | [[Ficheru:Flagge Herzogtum Anhalt.svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre de Anhalt|Anhalt]]''' | [[Dessau]] |- | [[Ficheru:Flagge Großherzogtum Baden (1891-1918).svg|25px|border]] | '''[[República de Baden|Baden]]''' | [[Karlsruhe]] |- | [[Ficheru:Flag of Bavaria (striped).svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre de Baviera|Baviera]]''' (''Bayern'') | [[Múnich]] |- | [[Ficheru:Flagge Herzogtum Braunschweig.svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre de Brunswick|Brunswick]]''' (''Braunschweig'') | [[Brunswick|Braunschweig]] |- | [[Ficheru:Flagge Großherzogtum Hessen ohne Wappen.svg|25px|border]] | '''[[Estáu Popular de Hesse|Hesse]]''' (''Hessen / Hessen-Darmstadt'') | [[Darmstadt]] |- | [[Ficheru:Flagge Fürstentum Lippe.svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre de Lippe|Lippe]]''' | [[Detmold]] |- | [[Ficheru:Flagge Großherzogtümer_Mecklenburg.svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre de Mecklemburgu-Schwerin|Mecklemburgu-Schwerin]]''' | [[Schwerin]] |- | [[Ficheru:Flagge Großherzogtümer_Mecklenburg.svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre de Mecklemburgu-Strelitz|Mecklemburgu-Strelitz]]''' | [[Neustrelitz]] |- | [[Ficheru:Civil flag of Oldenburg.svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre de Oldemburgu|Oldemburgu]]''' | [[Oldemburgu]] |- | [[Ficheru:Flag of Prussia (1918–1933).svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre de Prusia|Prusia]]''' (''Preußen'') | [[Berlín]] |- | [[Ficheru:Flagge Herzogtum Sachsen-Coburg-Gotha (1911-1920).svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre de Coburgu|Coburgu]]''' (''Coburg'') – a Baviera en 1920 | [[Coburgu]] |- | [[Ficheru:Flag of Saxony.svg|25px|border]] | '''[[Saxonia]]''' (''Sachsen'') | [[Dresde]] |- | [[Ficheru:Flagge Fürstentum Schaumburg-Lippe.svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre de Schaumburg-Lippe|Schaumburg-Lippe]]''' | [[Bückeburg]] |- | [[Ficheru:Flag of Thuringia.svg|25px|border]] | '''[[Turinxa]]''' (''Thüringen'') – dende 1920 | [[Weimar]] |- | [[Ficheru:Flag of Germany (3-2_aspect_ratio).svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre de Waldeck-Pyrmont|Waldeck-Pyrmont]]''' – a Prusia en 1921/1929 | [[Arolsen]] |- | [[Ficheru:Flagge_Königreich_Württemberg.svg|25px|border]] | '''[[Estáu Llibre Popular de Wurtemberg|Wurtemberg]]''' (''Württemberg'') | [[Stuttgart]] |- |colspan ="3" bgcolor="#C0C0C0" align="center" | '''Estaos que se fundieron pa conformar Turinxa a partir de 1920''' |- | [[Ficheru:Flagge Fürstentum Reuß ältere Linie.svg|25px|border]] | '''[[República de Reuss|Reuss]]''' | [[Gera]] |- | [[Ficheru:Flagge_Herzogtum_Sachsen-Coburg-Gotha_(1826-1911).svg|25px|border]] | '''[[Saxonia-Altenburgu]]''' (''Sachsen-Altenburg'') | [[Altenburgu]] |- | [[Ficheru:Flagge Herzogtum Sachsen-Coburg-Gotha (1911-1920).svg|25px|border]] | '''[[Saxonia-Gotha]]''' (''Sachsen-Gotha'') | [[Gotha]] |- | [[Ficheru:Flagge Herzogtum Sachsen-Meiningen.svg|25px|border]] | '''[[Saxonia-Meiningen]]''' (''Sachsen-Meiningen'') | [[Meiningen]] |- | [[Ficheru:Flagge Großherzogtum Sachsen-Weimar-Eisenach (1813-1897).svg|25px|border]] | '''[[Saxonia-Weimar-Eisenach]]''' (''Sachsen-Weimar-Eisenach'') | [[Weimar]] |- | [[Ficheru:Flagge Fürstentümer Schwarzburg.svg|25px|border]] | '''[[Schwarzburgu-Rudolstadt]]''' | [[Rudolstadt]] |- | [[Ficheru:Flagge Fürstentümer Schwarzburg.svg|25px|border]] | '''[[Schwarzburgu-Sondershausen]]''' | [[Sondershausen]] |- |colspan ="3" bgcolor="#C0C0C0" align="center" | '''Ciudad Estaos''' |- | [[Ficheru:Flag of Bremen.svg|border|25px]] | colspan="2" | '''[[Bremen (estáu)|Bremen]]''' |- | [[Ficheru:Flag of Hamburg.svg|border|25px]] | colspan="2" | '''[[Hamburgu]]''' |- | [[Ficheru:Flag of the Free City of Lübeck.svg|border|25px]] | colspan="2" | '''[[Ciudá Llibre de Lübeck|Lübeck]]''' |} == Ver tamién == * [[Organización territorial de la República de Weimar]] * [[Constitución de Weimar]] * [[Presidente d'Alemaña (1919-1945)]] * [[Revolución de Payares]] * [[Gran Depresión#Caso alemán|Gran Depresión Alemana]] == Notes== {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|4}} == Bibliografía == * Ambrosius, Gerold y Hubbard, William. ''Historia social y económica d'Europa nel sieglu XX''. Madrid: Alianza, 1992. ISBN 84-206-2711-9. * Díez Espinosa, José Ramón. ''Sociedá y cultura na República de Weimar: el fracasu d'una ilusión''. [[Valladolid]]: Universidá de Valladolid, 1994. ISBN 84-7762-607-3. * Ferro, Marc. ''La Gran Guerra (1914-1918)''. Madrid: Alianza, 1998. ISBN 84-206-7927-5. * Haffner, Sebastián. ''La revolución alemana de 1918-1919''. Barcelona: Inédita, 2005. ISBN 84-96364-17-8. * Hayek, Friedrich A. von. ''El nacionalismu monetario y l'estabilidá internacional''. Madrid: Aosta, 1996. ISBN 84-88203-01-2. * Hobsbawm, Eric J. ''Historia del sieglu XX (1914-1991)''. Barcelona: Crítica, 1995. ISBN 84-8432-042-1. * Klein, Claude. ''De los espartaquistas al nazismu: La república de Weimar''. Madrid: Sarpe, 1985. ISBN 84-7291-938-2. * Kühnl, Reinhard. ''La República de Weimar: establecimientu, estructures y destrucción d'una democracia''. Valencia: Alfons el Magnànim, 1991. ISBN 84-7822-028-3. * {{cita llibru|apellíu={{versalita|Keynes}}|nome=John Maynard|enllaceautor=John Maynard Keynes|títulu=Les consecuencies económiques de la paz|ubicación=Barcelona|editorial=Crítica|añu=2002|isbn=84-8432-354-4}} * {{cita llibru|apellíu={{versalita|Mises}}|nome=Ludwig von|enllaceautor=Ludwig von Mises|títulu=Gobierno omnipotente: en nome del Tao|allugamientu=Madrid|editorial=Unión|añu=2002|isbn=84-7209-377-8}} * {{cita llibru|apellíu={{versalita|Mises}}|nome=Ludwig von|enllaceautor=Ludwig von Mises|títulu=El socialismu: analís económicu y sociolóxicu|ubicación=Madrid|editorial=Unión|añu=2003|isbn=84-7209-385-9}} * Solmssen, Arthur R. G. ''Una Princesa en Berlín''. Barcelona: Tusquets, 1980. ISBN 84-7223-739-7. == Enllaces esternos == {{Commons|Weimarer Republik}} * [http://www.dhm.de/lemo/html/weimar/ Die Weimarer Republik] (n'alemán) * [http://www.lwl.org/westfaelische-geschichte/portal/Internet/ku.php?tab=que&ID=843 La constitución del Reich alemán (Constitución de Weimar) de 11 d'agostu de 1919] (testu completu n'alemán) * [http://www.fes.de/archiv/adsd_neu/inhalt/downloads/weimar_plakate.htm Cartelos políticos mientres la República de Weimar] * [http://www.edhistorica.com/pdfs/17_weimar.pdf Tres el güevu de la culiebra] (n'español) {{Tradubot|República de Weimar}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:República de Weimar| ]] [[Categoría:Weimar]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7y1905ad6do65rkhl2wbcp1rq09hzxw 0 95052 3709573 3573673 2022-08-19T06:57:58Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Felicity}} {{referencies|t=20101025|televisión}} {{serie de televisión}} '''''Felicity''''' ye una [[serie de televisión]] d'[[Estaos Xuníos]] emitida na [[WB Television Network]]. Creada por [[J. J. Abrams]] y [[Matt Reeves]], la serie consta de cuatro temporaes que suman un total de 84 capítulos. Emitida dende'l 29 de setiembre de 1998 hasta 22 de mayu de 2002. La historia centrar nos años [[universidá|universitarios]] de Felicity Porter y el so grupu d'amigos mientres la so estancia na Universidá de Nueva York. Nárrense los cambeos que van esperimentando los personaxes nel so camín escontra la vida adulta, dexando tras l'[[adolescencia]]. N'España la serie foi emitida por [[Telecinco]], [[Cosmopolitan TV]], la canal [[TDT|dixital terrestre]] [[Clan TVE]], [[Cuatro (canal de televisión)|Cuatro]] y [[Divinity]]. En Cuba foi tresmitida por [[Tele Rebalba]]. == Repartu == *[[Keri Russell]], Felicity Porter. *[[Scott Speedman]], Ben Covington. *[[Amy Jo Johnson]], Julie Emrick (episodios 1-48). *[[Scott Foley]], Noel Crane. *[[Tangi Miller]], Elena Tyler. *[[Mary Elizabeth Winstead]], Nina Herpang [2-3] *[[Amanda Foreman]], Meghan Rotundi [2-] *[[Greg Grunberg]], Sean Blumberg [2-] *[[Ian Gómez]], Javier Clemente Quintana [4-] == Argumentu == Felicity ye una formosa moza qu'estudia nel institutu d'una llocalidá [[California|californiana]], [[Palo Alto]]. Ye una moza [[Cobardura|cobarde]] con pocos amigos qu'en terminando l'institutu decide dir a la [[Universidá de Nueva York]] pa realizar un cambéu na so vida, magar la oposición de los sos padres. Decide dir a esta universidá porque ellí ye onde dirá estudiar Ben, del que tuvo siempres namorada pero nunca pudo confesá-ylo yá que él yera'l mozu popular del institutu. Magar que esa ye la razón pola que va hasta Nueva York, ellí empieza a replantegase los sos sentimientos cuando conoz a Noel, estudiante de segundu añu y conseyeru d'estudiantes de la residencia de Felicity. Nos primeros díes conoz a Julie, otra moza que se ve envolubrada na voráxine de la gran ciudá. Na residencia Felicity comparte pisu con Megan, una moza de gustos [[góticos]] y qu'apenes pasa pela habitación por cuenta de la so entamanada vida social. Felicity empieza a estudiar [[medicina]], onde conoz a Elena. Rápido congenian y conviértense en compañeres d'estudiu. Pela so parte, Ben va vivir a un apartamentu con Sean, que ye un inventor atayáu en busca de daqué que lo faiga ricu. De primeres Felicity trata d'averase a Ben y confiésalu que la verdadera razón pola que ta en Nueva York ye él. Ben namái la refuga, polo qu'ella decide siguir cola so vida y afondar más na amistá de Noel, llegando inclusive a una rellación amorosa. Col intre de la historia van dir apaeciendo situaciones amoroses ente los protagonistes, onde la más importante va ser el triángulu amorosu formáu por Felicity, Ben y Noel, que nun se resolverá hasta l'últimu capítulu de la última temporada. == Repartu == “Felicity” caltuvo un repartu central y a la mayoría de los actores mientres les cuatro temporaes. Dellos personaxes secundarios, incluyíos amigos ya intereses amorosos de los personaxes principales, apaecieron intermitentemente pa complementar les histories que xiraben en redol a esta repartida central. Keri Russell (Felicity Porter), Scott Speedman (Ben Covington), Scott Foley (Noel Crane) y Tangi Miller (Elena Tyler) fueron los únicos actores que permanecieron na serie mientres los sos cuatro temporaes. Keri Russell, Scott Speedman y Scott Foley son los únicos actores qu'apaecieron nos 84 epísodios de la serie. Tangi Miller solo facer en 65 episodios. Amy Jo Johnson (Julie Emrick), un personaxe principal, por motivos personales rellacionaos con una muerte na so familia, abandonó'l programa al empiezu de la tercer temporada. Sicasí, mientres la temporada final, retomó'l so papel como actriz convidada. Amy apaeció en 50 episodios en total. Greg Grunberg y Amanda Foreman como Sean Blumberg y Meghan Rotundi, respeutivamente, fueron actores recurrentes na primer temporada y mientres la segunda, fueron incluyíos como actores regulares. Grunberg y Foreman permanecieron nes series mientres tola so tresmisión y apaecieron en 61 epísodios. Ian Gómez (Javier Quintana) quien orixinalmente foi un actor convidáu na primer temporada, foi'l postreru actor incluyíu como un actor regular mientres la última metá de la tresmisión de la serie. Gómez apaeció nun total de 39 capítulos. == Capítulos == === Primer temporada === #Piloto #La Residencia #Oxetos Queríos #Pallabres #Asustada #Trampes #Trazar la Llinia (1) #Trazar la Llinia (2) #El Día d'Aición de Gracies #A la fin Dame un Cero Amigos #Todd Mulcahy (1) #Todd Mulcahy (2) #Amor y Matrimoniu #La Fuga Asesinos #Feliz Cumpleaños #Documental #Contactos #La Fuercia #Felicity Tuvo Equí === Segunda temporada === #En Segundu #La Llista #Historia Antigua #Profundidad #Videojuego #Virus del Amor #Con Suerte #Asunto de Familia #Retrato #Grandes mires #Ayuda pa namoraos #La Depresión #La Verdá y les sos Consecuencies #La Verdá Esnuda #Les Coses Camuden #Revoluciones #Documental II #Party Line #Compañeros Candidatos #Ben Tuvo Equí #La Teoría de Aretha #La Respuesta Final #L'Asuntu más Seriu qu'Esistió === Tercer temporada === #The Christening #La Operación AntiNatalie # Hola, Tengo que Dime #Griegos y Raros #Sorpresa #Una Pelota, Dos Goles #Besando al Sr. Covington #Un Óvulu calidable #James y la Pipa Xigante #Vamos a Ello #Y Bones Nueches a Toes Engarradiella de Moces #L'Apagón #Equipu pa Ruptura #Fin de Carrera #Llueven Homes #L'Últimu Branu === Cuarta temporada === #La Declaración #La Boda del mio Meyor Amiga #La Bolsa o la Vida #El Concursu de Miss Bona #Un Enfile de Mieu #Vaya... Noel Volvió Faer lo #La Nube #L'Últimu Día d'Aición de Gracies #Pasar Páxina #Fuego #Un Partíu Perfectu #Un Futuru Inciertu #Besos a Discreción #Crecer en Arizona #A la Caza del Trabayu #Ben, non te Vaigas #La Graduada #El Tiempu dicir #El Poder de la Ex #El Xuegu de la Botella #Inocencia de Felicity Atayada #Regresu al Futuru == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.felicitypage.com/ Felicity Page] (N'inglés) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Series de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Series de televisión n'inglés]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] at83xqjrb2lg299ymzjgyozx0xhxa16 0 95064 3709555 3638852 2022-08-19T06:41:17Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''DC Comics''' ye una editorial de [[Historieta nos Estaos Xuníos|cómics estauxunidense]]. Forma parte de [[DC Entertainment]],<ref name="CBRDE">{{cita web|url=http://robot6.comicbookresources.com/2009/09/dc-entertainment-what-we-know-so-far/|títulu=DC Entertainment - what we know so far|apellíu=Melrose|nome=Kevin|fecha= 10 d'ochobre de 2009|editorial=Comic Book Resources|fechaaccesu=11 de setiembre de 2009}}</ref> una de les empreses que conformen [[Warner Bros.]] Entertainment, que de la mesma ye propiedá de [[Time Warner]]. Foi fundada en 1934 sol nome National Allied Publications, pa depués tomar el nome de DC Comics en [[1937]]. Les iniciales «DC» son una abreviatura de ''[[Detective Comics]]'', unu de los primeros títulos emblemáticos de la compañía. Ente dalgunos de los sos personaxes más emblemáticos atópense [[Superman]], [[Batman]], la [[Wonder Woman|Muyer Maravía]], [[Flax (cómic)|Flax]], [[Llinterna Verde]], [[Aquaman]], [[Flecha Verde]] y grupos d'héroes como [[Lliga de la Xusticia]] o [[Los Nuevos Titanes]]. Material ensin rellacionar al so universu heroicu inclúi a ''[[Watchmen]]'', ''[[V de Vendetta]]'', ''[[The Sandman]]'' y munchos otros, xeneralmente baxu [[sellu editorial|subsellos editoriales]] como [[Vertigo (DC Comics)|Vertigo]] o [[Milestone Media]]. La so sede principal tuvo asitiada históricamente na ciudá de [[Nueva York]], pero dende 2015 camudaron les sos oficines a la ciudá de [[Burbank]] ([[California]]).<ref>{{cita web|títulu=DC COMICS INC. Company Information|url=http://www.hoovers.com/dc-comics-inc./--ID__104322--/free-co-factsheet.xhtml Hoovers}}</ref> == Historia == === Oríxenes (1935-1938) === La editorial '''National Allied Publications''', perteneciente al entamador [[Malcolm Wheeler-Nicholson]]<ref>{{cita llibru |apellíu= Wallace |nome=Daniel |títulu=DC Comics Year by Year |idioma= inglés|edición= Primer|añu= 2010|editor= |editorial= DK Publishing |allugamientu= Nueva York |isbn= 978-0-7566-6742-9 |capítulu= The Great Drepression |páxines= 11}}</ref> fixo'l so debú editorial con una revista de [[Tabloide|tamañu tabloide]] titulada ''The Big Comic Magacín'', con fecha de tapa febreru de 1935.<ref>{{cita llibru |apellíu= Wallace |nome=Daniel |títulu=DC Comics Year by Year |idioma= inglés|edición= Primer|añu= 2010|editor= |editorial= DK Publishing |allugamientu= Nueva York |isbn= 978-0-7566-6742-9 |capítulu= February: Dawn of a Dynasty |páxines= 12}}</ref> A partir del segundu títulu de la editorial, ''New Comics'' (avientu de 1935) les sos publicaciones empezaron a tener un tamañu más cercanu al que diba ser utilizáu na llamada [[Edá d'oru de los comic-books|Edá d'Oru]] de la historieta estauxunidense, un tamañu llixeramente mayor a les revistes d'historietes actuales.<ref>[http://www.comics.org/series/71/ ''New Comics''] en Grand Comics Database</ref> Esti últimu títulu depués pasaría a llamase [[Adventure Comics]], que siguiría hasta'l númberu 503 en 1983, pasando a ser una de les series de más llarga duración a esa fecha. En 1937, y por cuenta de les deldes que tenía con llantar imprentadora perteneciente al tamién distribuidor de revistes Harry Donenfeld, este pasó a ser sociu de Wheeler-Nicholson pa poder empezar a publicar ''Detective Comics'', una antoloxía principalmente d'aventures. Asina se formó la editorial '''Detective Comics, Inc.''' con Wheeler-Nicholson y Jack S. Liebowitz (el contador de Donenfeld) como dueños. Wheeler-Nicholson permaneció na compañía per un añu, pero los sos problemes financieros siguíen y terminó forzáu a arrenunciar. Poco tiempu dempués Detective Comics Inc. mercó'l remanente de National Allied nuna puya por bancarrota<ref>{{cita llibru |apellíu= Jones |nome=Gerard |títulu=Men of Tomorrow: Geeks, Gangsters, and the Birth of the Comic Book |idioma= inglés|añu= 2004|editor= |editorial= Basic Books |isbn= 0-465-03657-0 |capítulu= Action |páxines= 125}}</ref> '''Detective Comics Inc.''' poco dempués llanzó un nuevu títulu, ''[[Action Comics]]'', que nel so primer númberu presentaba a [[Superman]]. Nel so primer númberu, con fecha de tapa xunu de 1938, ''Action Comics'' foi la primer revista d'historieta en presentar un personaxe que'l so arquetipu llueu conocer como "[[superhéroe]]" y resultó ser un ésitu de ventes. La editorial llueu presentaría personaxes como Batman y Wonder Woman. <!--DC Comics surdió de la unión de tres compañíes: ''National Allied Publications'', ''Detective Comics'', y ''All-African Pictures''. Los dos primeres fundir a finales de la década del 30 pa convertise en ''National Comics'' (más tarde conocida como ''National Periodical Publications'') ente que la tercera compartía parte de les oficines hasta que foi mercada pola primera en [[1945]]. Nesta dómina "DC" yera a cencielles un logotipu informal utilizáu regularmente nes cubiertes de les sos publicaciones.--> === La Edá d'Oru (1938-1956) === ''[[Action Comics]]'' empecipió les publicaciones de [[superhéroe]]s en [[1938]]. L'ésitu foi estraordinariu y surdieron histories de personaxes como [[Superman]], [[Batman]], [[Muyer Maravía]] ya inclusive el primer equipu de superhéroes: la [[Sociedá de la Xusticia d'América]] (''Justice Society of America''). A finales de la [[años 1940|década del 40]] los superhéroes empezaron a aparrar y la compañía intentó centrase n'otros xéneros como la [[historieta de ciencia ficción|ciencia ficción]], los [[historieta del Oeste|westerns]], l'[[historieta risible|humor]] ya inclusive el [[cómic románticu]]. DC caltener al marxe de delles de los enclinos más importantes del mercáu de cómics de la dómina: les [[historieta policiaca|histories de crime]] y [[historieta de terror|horror]]. Cuando estes histories convertir n'impopulares en [[años 1950|los 50]], DC nun tuvo los mesmos problemes qu'otres editoriales qu'esplotaren estes llinies editoriales. Mientres tou esti periodu DC siguió publicando dellos títulos de superhéroessobremanera: ''Action Comics'' y ''[[Detective Comics]]'', les dos publicaciones regulares de cómics más llargues de la historia. === La Edá de Plata (1956-1965) === So la direición editorial de [[Julius Schwartz]] a finales de los 50 la compañía empecipió un rebrote de la industria del cómic conocida como la Edá de Plata del Cómic cola torna de personaxes antiguos como [[Flax (cómic)|Flax]] nuna versión moderno y afecho a los tiempos modernos. Llueu surdieron títulos como ''Green Lantern'' ([[Llinterna Verde]]), ''Hawkman'' ([[Home Ferre]]), ''Atom'' ([[Atom (DC Comics)|Átomu]]), y otros personaxes secundarios, compartiendo un puntu de vista cercanu a la [[ciencia ficción]]. L'equipu de superhéroes foi revitalizáu nesta ocasión col nome de la [[Lliga de la Xusticia d'América]] (''Justice League of America''). Los cómics yeren bien populares y DC esfrutaba d'una posición prominente nel mercáu. Sicasí, a empiezos de [[años 1960|los 60]], [[Marvel Comics]], una editorial minoritaria enantes, taba empezando a faese con una parte importante del mercáu del cómic con un equipu creativu formáu por [[Stan Lee]], [[Jack Kirby]] y [[Steve Ditko]]. DC reaccionó adulces al ésitu de Marvel, que se basaba en personaxes más complexos, con una mayor continuidá nes sos histories. DC empezó a ganar una reputación d'estilu anticuáu y simplayu. Gracies a artistes que salieren de Marvel como Steve Ditko o a nuevos autores como [[Neal Adams]], DC foise averando cada vez más a esti enfoque más modernu del cómic de superhéroes. === Finales de los 60 y empiezos de los 70 === [[Ficheru:DC Bullet (SVG).svg|150px|thumb|Logotipu dende 1977-2005, conocíu como "DC Bullet".]] A finales de los 60 munchos de los artistes más veteranos de DC taben retirándose y munchos taben solicitando meyores nos sos planes de salú y planes de pensiones. Nun movimientu ensin precedentes DC despidió a la mayoría del personal de mayor edá sustituyéndo-yos por artistes nuevos, munchos de los cualos crecieren so la influencia de los cómics Marvel. Per un sitiu los nuevos emplegaos desenvolvieron nuevos y más complexos personaxes con histories más riques y sofisticaes pero por otru la so falta relativa d'esperiencia y profesionalidá nun consiguía desenvolver un productu d'elevada calidá. Dalgunos d'estos artistes convertir n'aclamaos autores de DC como [[Dennis O'Neil]], quien trabayó nes series de ''Green Lantern'' y ''[[Batman]]. '' Esti periodu tuvo apináu de nuevos títulos qu'empezaben con muncha fuercia pa dir perdiendo fuelle cuando los artistes diben ganando esperiencia y podíen dexase abandonar la compañía en busca d'un emplegu meyor remunerado. [[Jack Kirby]], qu'abandonara Marvel pocu antes, empecipió un proyeutu ambiciosu tituláu ''Fourth World'' (El cuartu mundu), nel qu'intentaba crear un sellu menor pa DC al qu'integrar una audiencia lleal. Los conflictos cola alministración de la empresa llevaron a una cancelación prematura d'esti proyeutu anque munchos de los sos personaxes y de les idees desenvueltes convertir n'elementos vitales del [[Universu DC]]. === Finales de los 70 y década de los 80 === En [[1976]] DC foi mercada pol holding ''Warner Communications'' (anguaño [[Time Warner]]). Pa competir col ésitu de Marvel, DC empecipió una campaña de producción de numberosos nuevos títulos incluyendo nuevos superhéroes y cómics alloñaos d'esta temática clásica. Amás introducióse'l conceutu de [[serie llindada|series llindaes]] pa publicar miniseries ensin el costu de desenvolver grandes proyeutos. La denomada "esplosión DC" nun foi demasiáu esitosa produciendo serios problemes na compañía. A empiezos de [[1980]], la nueva direutora de publicaciones [[Jenette Kahn]], el so vicepresidente [[Paul Levitz]], y l'editor [[Dick Giordano]] decidieron ameyorar les condiciones de los artistes emplegaos pola compañía ufiertando pagos como [[royalty]]s pa impulsar la llegada de talentos establecíos. La nueva coleición [[los Nuevos Titanes]] ''(Teen Titans)'' de [[Marv Wolfman]] y [[George Pérez]] foi un inmediatu ésitu con una gran estabilidá per parte del so equipu creativu esfrutando de gran popularidá ente los fans mientres numberosos años. L'ésitu d'esti títulu menor provocó que la compañía reconsiderara gran parte de les sos otres llinies de producción. La resultancia fueron series llindaes de gran ésitu, consideraes anguaño grandes clásicos de DC, como ''[[Crisis nes tierres infinites]],'' na que s'allixeraba parte del yá descomanadamente trupu Universu DC y nel que se revisaben personaxes clásicos como Superman o Wonder Woman. En 1989 empecipióse tamién la publicación d'antigües coleiciones en tapa dura sol títulu: [[DC Archive Editions]]. Delles otres series llindaes como ''[[The Dark Knight Returns]]'' de [[Frank Miller]] o los ''[[Watchmen]]'' d'[[Alan Moore]] atraxeron un nuevu grupu de fans a DC. La orixinalidá d'estes series atraxo un importante númberu de llectores faciendo apeligrar seriamente la superioridá editorial que Marvel ostentaba naquella dómina. Mentanto, l'escritor [[Gran Bretaña|británicu]] [[Alan Moore]] revitalizara la serie menor de terror: ''[[La cosa del banzáu]]'' (''Saga of the Swamp Thing'') favoreciendo la llegada al mundu del cómic norteamericanu de numberosos talentos británicos como [[Neil Gaiman]] o [[Grant Morrison]]. La resultancia foi un fluxu constante de terror sofisticáu y material escuro que remataría años más tarde col establecimientu de la llinia [[Editorial Vertigo|Vértigu]] de cómics p'adultos. === La década de los 90 === DC esperimentó un periodu curtiu de ventes bien alzaes a empiezos de los [[Años 1990|años 90]] gracies a aiciones de compra especulativa sobre delles histories bien populares d'otres editoriales. Dalgunos de los títulos clásicos de DC fixéronse descomanadamente populares en delles histories nes que Superman yera asesináu y depués resucitaba, y Batman enfrentar a la destrucción de [[Gotham City]]. L'ésitu foi tan solo temporal y pocu dempués la compañía entró en serios problemes de ventes. ''DC Piranha Press'' y otres llinies de cómics fueron introducíes nos 90 pa intentar diversificar la presencia de DC nun mercáu del cómic cada vez más especializáu. Mientres esti periodu amontáronse los contratos non tradicionales con trabayos que los sos derechos permanecíen en manes de los sos autores o l'adquisición de derechos de publicación d'histories d'otres compañíes. Tamién s'amontó la producción de noveles gráfiques orixinales. La llinia ''Vertigo'' taba dirixida a un públicu adultu de gustos más lliterarios, alloñada del estigma d'histories infantiles o xuveniles qu'abasnaba'l cómic de superhéroes. DC mercó tamién [[Wildstorm|Wildstorm Comics]] de [[Jim Lee]] calteniendo les sos publicaciones estreme y respetando el so estilu anterior. A finales de los 90 añedióse la llinia ''America's Best Comics'', creada por [[Alan Moore]] y qu'incluyía títulos como [[Tom Strong]] o [[Promethea]]. === Años 2000 === A partir del añu 2000 les ventes de cómics que tuvieren languideciendo mientres tola década anterior empezaron a revitalizase llevemente. DC diversificó les sos publicaciones intentando algamar nuevos mercaos. En marzu de 2003 DC Comics adquirió los derechos de publicación y merchandising de la popular serie de fantasía [[Elfquest]] (publicada primeramente polos sos creadores Wendy y Richard Pini sol logotipu de Warp Graphics). Nel 2004 DC empezó a vender [[manga]] sol sellu CMX y adquirió los derechos pa publicar en Norteamérica les noveles gráfiques de distintes compañíes europees incluyendo series como [[AD]] y [[Humanoides]]. Tamién rellanzó dalgunos de los sos cómics más populares en llinies específiques pal públicu más nuevu. Ente 2005 y 2006, DC volvió reformar la so llarga llista de superhéroes cola " [[Crisis Infinita]] ", cola que se reformaron munchos de los conceutos clásicos. Esta reforma tuvo la so conclusión definitiva en 2008 con [[Crisis Final]]. === [[Reinicio del Universu DC|Rellanzamientu: Los Nuevos 52]] === El 1 de xunu de 2011, DC anunció qu'atayaríen toles series dientro del Universu DC y rellanzaríen la so llinia de cómics con 52 N°1s, empezando con ''Justice League'' el 31 d'agostu de 2011 (escritu por [[Geoff Johns]] y dibuxáu por [[Jim Lee]], col restu de les series siendo rellanzaes en setiembre).<ref>{{cita web|apellíu=Truitt|nome=Brian|títulu=DC Comics unleashes a new universe of superhero titles|url=http://www.usatoday.com/life/comics/2011-05-31-dc-comics-reinvents_n.htm?csp=obinsite|editorial=USA Today|fechaaccesu=5 de xunu de 2011}}</ref><ref>FanBoy.com [http://www.ifanboy.com/content/articles/The_Definitive_Guide_To_The_DC_Comics_Reboot The Definitive Guide To The DC Comics Reboot] Retrieved June 22, 2011</ref> Tres una etapa con problemes financieros, la etapa de les publicaciones de la promoción Los Nuevos 52 remató en mayu de 2015, depués, cola iniciativa de DC You, estos cambeos nun surtieron efeutu afectando seriamente otres cancelaciones, daqué que se notaba costantemente a lo llargo de cinco años. === DC Rebirth === {{AP|DC Rebirth}} De nuevu por retomar les riendes de les publicaciones de la compañía, ''DC Comics'' una vegada más s'anueva, implementando una nueva imaxe que busca rescatar la esencia de los personaxes al comprometer el regresu del pasáu y unificalo col presente, y qu'arreya un retcon de Los Nuevos 52 nel procesu.<ref name="Rebirth">[http://www.bleedingcool.com/2016/05/20/warning-dc-universe-rebirth-1-spoilers-leak-on-reddit-and-you-wont-believe-dc-comics-has-gone-there/ DC Comic anuncia Rebirth] Bleeding Cool</ref> == Ediciones n'español == Diverses editoriales hispanes editaron el material de DC Comics n'español: * [[Editorial Muchnik]] (Arxentina, 1950-principios de los años sesenta).<ref>Ferreiro, Andrés y Ostuni, Hernán (2012). ''Revistes d'aventures y p'adultos arxentines'' en ''Del tebéu a la manga: Una historia de los cómics 9. Revistes d'aventures y de cómic p'adultos'', páxs. 146-147.</ref> * [[Editorial Novaro]] (Méxicu, 1950-principios de los años setenta). * [[Ediciones Zinco]] (España, 1984-1997). * [[Editorial Abril Arxentina]] (Arxentina, 1984-1986). * [[Editorial Perfil]] (Arxentina, 1989-1994). * [[Grupu Editorial Vide]] (Méxicu, 1986-2011). * [[Norma Editorial]] (España, 2000-2005). * [[Sticker Design]] (Arxentina, 2005- 2007). * [[Planeta DeAgostini]] (España, 2005-2011). * [[ECC Ediciones]] (España, 2011-) * [[Editorial Televisa]] (Méxicu, 2011-) == Premios == * [[Premiu Haxtur]] a la "Meyor Editorial" de les que publicaron n'España mientres el periodu que media dende 1985 a 1997. Mientres estos años recibió 33 [[Premios Haxtur]] y 78 nominaciones a los mesmos. == Autores más relevantes == {{llista de columnes|3| * [[Robert Kanigher]] * [[Bob Kane]] y [[Bill Finger]] * [[Frank Miller]] * [[Jerry Ordway]] * [[Jerry Siegel]] y [[Joe Shuster]] * [[John Broome]] * [[Julius Schwartz]] * [[Karl Kesel]] * [[Keith Giffen]] * [[Marv Wolfman]] * [[Mike W. Barr]] * [[Neal Adams]] * [[Neil Gaiman]] * [[Roy Thomas]] * [[Paul Levitz]] * [[Roger Stern]] * [[Steve Ditko]] * [[William Moulton Marston]] * [[Jack Kirby]] * [[Mark Waid]] * [[George Pérez]] * [[Alex Ross]] * [[John Byrne]] * [[Grant Morrison]] * [[Alan Moore]] * [[Gardner Fox]] * [[Marv Wolfman]] * [[Ross Andru]] * [[Geoff Johns]] * [[John Broome]] y [[Gil Kane]] * [[Dan Jurgens]] * [[C.C.Beck]] * [[Alan Davis]] * [[Joe Kubert]] * [[Jim Starlin]] * [[Frank Quitely]] * [[Phil Jimenez]] * [[Brian Bolland]] * [[Gary Frank]] * [[Andy Kubert]] * [[Brian Azzarello]] * [[J. M. DeMatteis]] * [[Carmine Infantino]] * [[Bob Kanigher]] }} == Subsidiarias de DC Comics == * '''[[Vertigo (DC Comics)|Vertigo Comics]]''' * '''[[Young Animal (DC Comics)|Young Animal]]''' * '''[[CMX Manga]]''' * '''[[MAD (revista)|Revista MAD]]''' * '''[[Paradox Press|Piranha Press]]/[[Paradox Press]]''' * '''[[Wildstorm|WildStorm Productions]]''' * '''[[Johnny DC]]''' * '''[[Will Eisner Library (DC Comics)|Will Eisner Library]]''' * '''[[All Star (DC Comics)|All Star]]''' * '''[[DC Focus]]''' * '''[[Elseworlds]]''' * '''[[Zuda Comics (DC Comics)|Zuda Comics]]''' * '''[[Milestone Media (DC Comics)|Milestone Media]]''' * '''[[Tangent Comics (DC Comics)|Tangent Comics]]''' * '''[[Amalgam Comics]]''' * '''[[Impact Comics (DC Comics)|Impact Comics]]''' * '''[[America's Best Comics (DC Comics)|America's Best Comics]]''' == Ver tamién == * [[Personaxes de DC Comics]] * [[Películes basaes en DC Comics]] * [[Videoxuegos basaos en DC Comics]] * [[Universu cinematográficu estendíu de DC Comics]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru|autor=[[Antoni Guiral|GUIRAL, Antoni]] (Coord.)|títulu=Del tebéu a la manga: Una historia de los cómics 9. Revistes d'aventures y de cómic p'adultos|añu=2012|editorial=Barcelona: [[Panini España]].|id=Depósitu Llegal: GI.169-2007. ISBN 978-84-9885-903-4}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.dcomics.com Sitiu web oficial] (n'inglés) '''Material disponible en llinia''' * [https://es.scribd.com/doc/77874306/Superman-La Llegada-Del Reinu WAID, Mark y Ross, Alex, "Kingdom Come". "La Llegada del Reinu". Tomu II (tr. Jesús Gil Olguín)], Méxicu, Grupu Editorial VIDE / DC Comics, 1997, 50 pp. {{traducíu ref|en|DC Comics|inglés}} {{Tradubot|DC Comics}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:DC Comics|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ly5lf2q7652rjbxberc9ssruyrsqp1p 3709556 3709555 2022-08-19T06:41:45Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''DC Comics''' ye una editorial de [[Historieta nos Estaos Xuníos|cómics d'Estaos Xuníos]]. Forma parte de [[DC Entertainment]],<ref name="CBRDE">{{cita web|url=http://robot6.comicbookresources.com/2009/09/dc-entertainment-what-we-know-so-far/|títulu=DC Entertainment - what we know so far|apellíu=Melrose|nome=Kevin|fecha= 10 d'ochobre de 2009|editorial=Comic Book Resources|fechaaccesu=11 de setiembre de 2009}}</ref> una de les empreses que conformen [[Warner Bros.]] Entertainment, que de la mesma ye propiedá de [[Time Warner]]. Foi fundada en 1934 sol nome National Allied Publications, pa depués tomar el nome de DC Comics en [[1937]]. Les iniciales «DC» son una abreviatura de ''[[Detective Comics]]'', unu de los primeros títulos emblemáticos de la compañía. Ente dalgunos de los sos personaxes más emblemáticos atópense [[Superman]], [[Batman]], la [[Wonder Woman|Muyer Maravía]], [[Flax (cómic)|Flax]], [[Llinterna Verde]], [[Aquaman]], [[Flecha Verde]] y grupos d'héroes como [[Lliga de la Xusticia]] o [[Los Nuevos Titanes]]. Material ensin rellacionar al so universu heroicu inclúi a ''[[Watchmen]]'', ''[[V de Vendetta]]'', ''[[The Sandman]]'' y munchos otros, xeneralmente baxu [[sellu editorial|subsellos editoriales]] como [[Vertigo (DC Comics)|Vertigo]] o [[Milestone Media]]. La so sede principal tuvo asitiada históricamente na ciudá de [[Nueva York]], pero dende 2015 camudaron les sos oficines a la ciudá de [[Burbank]] ([[California]]).<ref>{{cita web|títulu=DC COMICS INC. Company Information|url=http://www.hoovers.com/dc-comics-inc./--ID__104322--/free-co-factsheet.xhtml Hoovers}}</ref> == Historia == === Oríxenes (1935-1938) === La editorial '''National Allied Publications''', perteneciente al entamador [[Malcolm Wheeler-Nicholson]]<ref>{{cita llibru |apellíu= Wallace |nome=Daniel |títulu=DC Comics Year by Year |idioma= inglés|edición= Primer|añu= 2010|editor= |editorial= DK Publishing |allugamientu= Nueva York |isbn= 978-0-7566-6742-9 |capítulu= The Great Drepression |páxines= 11}}</ref> fixo'l so debú editorial con una revista de [[Tabloide|tamañu tabloide]] titulada ''The Big Comic Magacín'', con fecha de tapa febreru de 1935.<ref>{{cita llibru |apellíu= Wallace |nome=Daniel |títulu=DC Comics Year by Year |idioma= inglés|edición= Primer|añu= 2010|editor= |editorial= DK Publishing |allugamientu= Nueva York |isbn= 978-0-7566-6742-9 |capítulu= February: Dawn of a Dynasty |páxines= 12}}</ref> A partir del segundu títulu de la editorial, ''New Comics'' (avientu de 1935) les sos publicaciones empezaron a tener un tamañu más cercanu al que diba ser utilizáu na llamada [[Edá d'oru de los comic-books|Edá d'Oru]] de la historieta d'Estaos Xuníos, un tamañu llixeramente mayor a les revistes d'historietes actuales.<ref>[http://www.comics.org/series/71/ ''New Comics''] en Grand Comics Database</ref> Esti últimu títulu depués pasaría a llamase [[Adventure Comics]], que siguiría hasta'l númberu 503 en 1983, pasando a ser una de les series de más llarga duración a esa fecha. En 1937, y por cuenta de les deldes que tenía con llantar imprentadora perteneciente al tamién distribuidor de revistes Harry Donenfeld, este pasó a ser sociu de Wheeler-Nicholson pa poder empezar a publicar ''Detective Comics'', una antoloxía principalmente d'aventures. Asina se formó la editorial '''Detective Comics, Inc.''' con Wheeler-Nicholson y Jack S. Liebowitz (el contador de Donenfeld) como dueños. Wheeler-Nicholson permaneció na compañía per un añu, pero los sos problemes financieros siguíen y terminó forzáu a arrenunciar. Poco tiempu dempués Detective Comics Inc. mercó'l remanente de National Allied nuna puya por bancarrota<ref>{{cita llibru |apellíu= Jones |nome=Gerard |títulu=Men of Tomorrow: Geeks, Gangsters, and the Birth of the Comic Book |idioma= inglés|añu= 2004|editor= |editorial= Basic Books |isbn= 0-465-03657-0 |capítulu= Action |páxines= 125}}</ref> '''Detective Comics Inc.''' poco dempués llanzó un nuevu títulu, ''[[Action Comics]]'', que nel so primer númberu presentaba a [[Superman]]. Nel so primer númberu, con fecha de tapa xunu de 1938, ''Action Comics'' foi la primer revista d'historieta en presentar un personaxe que'l so arquetipu llueu conocer como "[[superhéroe]]" y resultó ser un ésitu de ventes. La editorial llueu presentaría personaxes como Batman y Wonder Woman. <!--DC Comics surdió de la unión de tres compañíes: ''National Allied Publications'', ''Detective Comics'', y ''All-African Pictures''. Los dos primeres fundir a finales de la década del 30 pa convertise en ''National Comics'' (más tarde conocida como ''National Periodical Publications'') ente que la tercera compartía parte de les oficines hasta que foi mercada pola primera en [[1945]]. Nesta dómina "DC" yera a cencielles un logotipu informal utilizáu regularmente nes cubiertes de les sos publicaciones.--> === La Edá d'Oru (1938-1956) === ''[[Action Comics]]'' empecipió les publicaciones de [[superhéroe]]s en [[1938]]. L'ésitu foi estraordinariu y surdieron histories de personaxes como [[Superman]], [[Batman]], [[Muyer Maravía]] ya inclusive el primer equipu de superhéroes: la [[Sociedá de la Xusticia d'América]] (''Justice Society of America''). A finales de la [[años 1940|década del 40]] los superhéroes empezaron a aparrar y la compañía intentó centrase n'otros xéneros como la [[historieta de ciencia ficción|ciencia ficción]], los [[historieta del Oeste|westerns]], l'[[historieta risible|humor]] ya inclusive el [[cómic románticu]]. DC caltener al marxe de delles de los enclinos más importantes del mercáu de cómics de la dómina: les [[historieta policiaca|histories de crime]] y [[historieta de terror|horror]]. Cuando estes histories convertir n'impopulares en [[años 1950|los 50]], DC nun tuvo los mesmos problemes qu'otres editoriales qu'esplotaren estes llinies editoriales. Mientres tou esti periodu DC siguió publicando dellos títulos de superhéroessobremanera: ''Action Comics'' y ''[[Detective Comics]]'', les dos publicaciones regulares de cómics más llargues de la historia. === La Edá de Plata (1956-1965) === So la direición editorial de [[Julius Schwartz]] a finales de los 50 la compañía empecipió un rebrote de la industria del cómic conocida como la Edá de Plata del Cómic cola torna de personaxes antiguos como [[Flax (cómic)|Flax]] nuna versión moderno y afecho a los tiempos modernos. Llueu surdieron títulos como ''Green Lantern'' ([[Llinterna Verde]]), ''Hawkman'' ([[Home Ferre]]), ''Atom'' ([[Atom (DC Comics)|Átomu]]), y otros personaxes secundarios, compartiendo un puntu de vista cercanu a la [[ciencia ficción]]. L'equipu de superhéroes foi revitalizáu nesta ocasión col nome de la [[Lliga de la Xusticia d'América]] (''Justice League of America''). Los cómics yeren bien populares y DC esfrutaba d'una posición prominente nel mercáu. Sicasí, a empiezos de [[años 1960|los 60]], [[Marvel Comics]], una editorial minoritaria enantes, taba empezando a faese con una parte importante del mercáu del cómic con un equipu creativu formáu por [[Stan Lee]], [[Jack Kirby]] y [[Steve Ditko]]. DC reaccionó adulces al ésitu de Marvel, que se basaba en personaxes más complexos, con una mayor continuidá nes sos histories. DC empezó a ganar una reputación d'estilu anticuáu y simplayu. Gracies a artistes que salieren de Marvel como Steve Ditko o a nuevos autores como [[Neal Adams]], DC foise averando cada vez más a esti enfoque más modernu del cómic de superhéroes. === Finales de los 60 y empiezos de los 70 === [[Ficheru:DC Bullet (SVG).svg|150px|thumb|Logotipu dende 1977-2005, conocíu como "DC Bullet".]] A finales de los 60 munchos de los artistes más veteranos de DC taben retirándose y munchos taben solicitando meyores nos sos planes de salú y planes de pensiones. Nun movimientu ensin precedentes DC despidió a la mayoría del personal de mayor edá sustituyéndo-yos por artistes nuevos, munchos de los cualos crecieren so la influencia de los cómics Marvel. Per un sitiu los nuevos emplegaos desenvolvieron nuevos y más complexos personaxes con histories más riques y sofisticaes pero por otru la so falta relativa d'esperiencia y profesionalidá nun consiguía desenvolver un productu d'elevada calidá. Dalgunos d'estos artistes convertir n'aclamaos autores de DC como [[Dennis O'Neil]], quien trabayó nes series de ''Green Lantern'' y ''[[Batman]]. '' Esti periodu tuvo apináu de nuevos títulos qu'empezaben con muncha fuercia pa dir perdiendo fuelle cuando los artistes diben ganando esperiencia y podíen dexase abandonar la compañía en busca d'un emplegu meyor remunerado. [[Jack Kirby]], qu'abandonara Marvel pocu antes, empecipió un proyeutu ambiciosu tituláu ''Fourth World'' (El cuartu mundu), nel qu'intentaba crear un sellu menor pa DC al qu'integrar una audiencia lleal. Los conflictos cola alministración de la empresa llevaron a una cancelación prematura d'esti proyeutu anque munchos de los sos personaxes y de les idees desenvueltes convertir n'elementos vitales del [[Universu DC]]. === Finales de los 70 y década de los 80 === En [[1976]] DC foi mercada pol holding ''Warner Communications'' (anguaño [[Time Warner]]). Pa competir col ésitu de Marvel, DC empecipió una campaña de producción de numberosos nuevos títulos incluyendo nuevos superhéroes y cómics alloñaos d'esta temática clásica. Amás introducióse'l conceutu de [[serie llindada|series llindaes]] pa publicar miniseries ensin el costu de desenvolver grandes proyeutos. La denomada "esplosión DC" nun foi demasiáu esitosa produciendo serios problemes na compañía. A empiezos de [[1980]], la nueva direutora de publicaciones [[Jenette Kahn]], el so vicepresidente [[Paul Levitz]], y l'editor [[Dick Giordano]] decidieron ameyorar les condiciones de los artistes emplegaos pola compañía ufiertando pagos como [[royalty]]s pa impulsar la llegada de talentos establecíos. La nueva coleición [[los Nuevos Titanes]] ''(Teen Titans)'' de [[Marv Wolfman]] y [[George Pérez]] foi un inmediatu ésitu con una gran estabilidá per parte del so equipu creativu esfrutando de gran popularidá ente los fans mientres numberosos años. L'ésitu d'esti títulu menor provocó que la compañía reconsiderara gran parte de les sos otres llinies de producción. La resultancia fueron series llindaes de gran ésitu, consideraes anguaño grandes clásicos de DC, como ''[[Crisis nes tierres infinites]],'' na que s'allixeraba parte del yá descomanadamente trupu Universu DC y nel que se revisaben personaxes clásicos como Superman o Wonder Woman. En 1989 empecipióse tamién la publicación d'antigües coleiciones en tapa dura sol títulu: [[DC Archive Editions]]. Delles otres series llindaes como ''[[The Dark Knight Returns]]'' de [[Frank Miller]] o los ''[[Watchmen]]'' d'[[Alan Moore]] atraxeron un nuevu grupu de fans a DC. La orixinalidá d'estes series atraxo un importante númberu de llectores faciendo apeligrar seriamente la superioridá editorial que Marvel ostentaba naquella dómina. Mentanto, l'escritor [[Gran Bretaña|británicu]] [[Alan Moore]] revitalizara la serie menor de terror: ''[[La cosa del banzáu]]'' (''Saga of the Swamp Thing'') favoreciendo la llegada al mundu del cómic norteamericanu de numberosos talentos británicos como [[Neil Gaiman]] o [[Grant Morrison]]. La resultancia foi un fluxu constante de terror sofisticáu y material escuro que remataría años más tarde col establecimientu de la llinia [[Editorial Vertigo|Vértigu]] de cómics p'adultos. === La década de los 90 === DC esperimentó un periodu curtiu de ventes bien alzaes a empiezos de los [[Años 1990|años 90]] gracies a aiciones de compra especulativa sobre delles histories bien populares d'otres editoriales. Dalgunos de los títulos clásicos de DC fixéronse descomanadamente populares en delles histories nes que Superman yera asesináu y depués resucitaba, y Batman enfrentar a la destrucción de [[Gotham City]]. L'ésitu foi tan solo temporal y pocu dempués la compañía entró en serios problemes de ventes. ''DC Piranha Press'' y otres llinies de cómics fueron introducíes nos 90 pa intentar diversificar la presencia de DC nun mercáu del cómic cada vez más especializáu. Mientres esti periodu amontáronse los contratos non tradicionales con trabayos que los sos derechos permanecíen en manes de los sos autores o l'adquisición de derechos de publicación d'histories d'otres compañíes. Tamién s'amontó la producción de noveles gráfiques orixinales. La llinia ''Vertigo'' taba dirixida a un públicu adultu de gustos más lliterarios, alloñada del estigma d'histories infantiles o xuveniles qu'abasnaba'l cómic de superhéroes. DC mercó tamién [[Wildstorm|Wildstorm Comics]] de [[Jim Lee]] calteniendo les sos publicaciones estreme y respetando el so estilu anterior. A finales de los 90 añedióse la llinia ''America's Best Comics'', creada por [[Alan Moore]] y qu'incluyía títulos como [[Tom Strong]] o [[Promethea]]. === Años 2000 === A partir del añu 2000 les ventes de cómics que tuvieren languideciendo mientres tola década anterior empezaron a revitalizase llevemente. DC diversificó les sos publicaciones intentando algamar nuevos mercaos. En marzu de 2003 DC Comics adquirió los derechos de publicación y merchandising de la popular serie de fantasía [[Elfquest]] (publicada primeramente polos sos creadores Wendy y Richard Pini sol logotipu de Warp Graphics). Nel 2004 DC empezó a vender [[manga]] sol sellu CMX y adquirió los derechos pa publicar en Norteamérica les noveles gráfiques de distintes compañíes europees incluyendo series como [[AD]] y [[Humanoides]]. Tamién rellanzó dalgunos de los sos cómics más populares en llinies específiques pal públicu más nuevu. Ente 2005 y 2006, DC volvió reformar la so llarga llista de superhéroes cola " [[Crisis Infinita]] ", cola que se reformaron munchos de los conceutos clásicos. Esta reforma tuvo la so conclusión definitiva en 2008 con [[Crisis Final]]. === [[Reinicio del Universu DC|Rellanzamientu: Los Nuevos 52]] === El 1 de xunu de 2011, DC anunció qu'atayaríen toles series dientro del Universu DC y rellanzaríen la so llinia de cómics con 52 N°1s, empezando con ''Justice League'' el 31 d'agostu de 2011 (escritu por [[Geoff Johns]] y dibuxáu por [[Jim Lee]], col restu de les series siendo rellanzaes en setiembre).<ref>{{cita web|apellíu=Truitt|nome=Brian|títulu=DC Comics unleashes a new universe of superhero titles|url=http://www.usatoday.com/life/comics/2011-05-31-dc-comics-reinvents_n.htm?csp=obinsite|editorial=USA Today|fechaaccesu=5 de xunu de 2011}}</ref><ref>FanBoy.com [http://www.ifanboy.com/content/articles/The_Definitive_Guide_To_The_DC_Comics_Reboot The Definitive Guide To The DC Comics Reboot] Retrieved June 22, 2011</ref> Tres una etapa con problemes financieros, la etapa de les publicaciones de la promoción Los Nuevos 52 remató en mayu de 2015, depués, cola iniciativa de DC You, estos cambeos nun surtieron efeutu afectando seriamente otres cancelaciones, daqué que se notaba costantemente a lo llargo de cinco años. === DC Rebirth === {{AP|DC Rebirth}} De nuevu por retomar les riendes de les publicaciones de la compañía, ''DC Comics'' una vegada más s'anueva, implementando una nueva imaxe que busca rescatar la esencia de los personaxes al comprometer el regresu del pasáu y unificalo col presente, y qu'arreya un retcon de Los Nuevos 52 nel procesu.<ref name="Rebirth">[http://www.bleedingcool.com/2016/05/20/warning-dc-universe-rebirth-1-spoilers-leak-on-reddit-and-you-wont-believe-dc-comics-has-gone-there/ DC Comic anuncia Rebirth] Bleeding Cool</ref> == Ediciones n'español == Diverses editoriales hispanes editaron el material de DC Comics n'español: * [[Editorial Muchnik]] (Arxentina, 1950-principios de los años sesenta).<ref>Ferreiro, Andrés y Ostuni, Hernán (2012). ''Revistes d'aventures y p'adultos arxentines'' en ''Del tebéu a la manga: Una historia de los cómics 9. Revistes d'aventures y de cómic p'adultos'', páxs. 146-147.</ref> * [[Editorial Novaro]] (Méxicu, 1950-principios de los años setenta). * [[Ediciones Zinco]] (España, 1984-1997). * [[Editorial Abril Arxentina]] (Arxentina, 1984-1986). * [[Editorial Perfil]] (Arxentina, 1989-1994). * [[Grupu Editorial Vide]] (Méxicu, 1986-2011). * [[Norma Editorial]] (España, 2000-2005). * [[Sticker Design]] (Arxentina, 2005- 2007). * [[Planeta DeAgostini]] (España, 2005-2011). * [[ECC Ediciones]] (España, 2011-) * [[Editorial Televisa]] (Méxicu, 2011-) == Premios == * [[Premiu Haxtur]] a la "Meyor Editorial" de les que publicaron n'España mientres el periodu que media dende 1985 a 1997. Mientres estos años recibió 33 [[Premios Haxtur]] y 78 nominaciones a los mesmos. == Autores más relevantes == {{llista de columnes|3| * [[Robert Kanigher]] * [[Bob Kane]] y [[Bill Finger]] * [[Frank Miller]] * [[Jerry Ordway]] * [[Jerry Siegel]] y [[Joe Shuster]] * [[John Broome]] * [[Julius Schwartz]] * [[Karl Kesel]] * [[Keith Giffen]] * [[Marv Wolfman]] * [[Mike W. Barr]] * [[Neal Adams]] * [[Neil Gaiman]] * [[Roy Thomas]] * [[Paul Levitz]] * [[Roger Stern]] * [[Steve Ditko]] * [[William Moulton Marston]] * [[Jack Kirby]] * [[Mark Waid]] * [[George Pérez]] * [[Alex Ross]] * [[John Byrne]] * [[Grant Morrison]] * [[Alan Moore]] * [[Gardner Fox]] * [[Marv Wolfman]] * [[Ross Andru]] * [[Geoff Johns]] * [[John Broome]] y [[Gil Kane]] * [[Dan Jurgens]] * [[C.C.Beck]] * [[Alan Davis]] * [[Joe Kubert]] * [[Jim Starlin]] * [[Frank Quitely]] * [[Phil Jimenez]] * [[Brian Bolland]] * [[Gary Frank]] * [[Andy Kubert]] * [[Brian Azzarello]] * [[J. M. DeMatteis]] * [[Carmine Infantino]] * [[Bob Kanigher]] }} == Subsidiarias de DC Comics == * '''[[Vertigo (DC Comics)|Vertigo Comics]]''' * '''[[Young Animal (DC Comics)|Young Animal]]''' * '''[[CMX Manga]]''' * '''[[MAD (revista)|Revista MAD]]''' * '''[[Paradox Press|Piranha Press]]/[[Paradox Press]]''' * '''[[Wildstorm|WildStorm Productions]]''' * '''[[Johnny DC]]''' * '''[[Will Eisner Library (DC Comics)|Will Eisner Library]]''' * '''[[All Star (DC Comics)|All Star]]''' * '''[[DC Focus]]''' * '''[[Elseworlds]]''' * '''[[Zuda Comics (DC Comics)|Zuda Comics]]''' * '''[[Milestone Media (DC Comics)|Milestone Media]]''' * '''[[Tangent Comics (DC Comics)|Tangent Comics]]''' * '''[[Amalgam Comics]]''' * '''[[Impact Comics (DC Comics)|Impact Comics]]''' * '''[[America's Best Comics (DC Comics)|America's Best Comics]]''' == Ver tamién == * [[Personaxes de DC Comics]] * [[Películes basaes en DC Comics]] * [[Videoxuegos basaos en DC Comics]] * [[Universu cinematográficu estendíu de DC Comics]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru|autor=[[Antoni Guiral|GUIRAL, Antoni]] (Coord.)|títulu=Del tebéu a la manga: Una historia de los cómics 9. Revistes d'aventures y de cómic p'adultos|añu=2012|editorial=Barcelona: [[Panini España]].|id=Depósitu Llegal: GI.169-2007. ISBN 978-84-9885-903-4}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.dcomics.com Sitiu web oficial] (n'inglés) '''Material disponible en llinia''' * [https://es.scribd.com/doc/77874306/Superman-La Llegada-Del Reinu WAID, Mark y Ross, Alex, "Kingdom Come". "La Llegada del Reinu". Tomu II (tr. Jesús Gil Olguín)], Méxicu, Grupu Editorial VIDE / DC Comics, 1997, 50 pp. {{traducíu ref|en|DC Comics|inglés}} {{Tradubot|DC Comics}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:DC Comics|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] m47fkfg3vq9hnzniglh1bu803a9l0ay 0 95161 3709350 3708903 2022-08-18T13:44:19Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Avisu médicu}} {{Ficha d'enfermedá | nome = Migraña | imaxe = Migraine.jpg | pie = El dolor producíu pola migraña ye incapacitante | CIE-10 = {{CIE-10|G|43||g|40}} | CIE-9 = | CIAP-2 = N89 | OMIM = 157300 | Medline = | MedlinePlus = 000709 | eMedicineSubj = | sinónimos = * Hemicránea * Xaqueca }} La '''migraña''', tamién llamada '''escurosis''' (del griegu ἡμικρανίον ''hemikranion'' 'un llau de la cabeza') o '''xaqueca''' (del árabe 'media cabeza'), ye una enfermedá que tien como síntoma principal el [[Cefalea|dolor de cabeza]], pulsátil, unillateral, acompañáu de [[nauseas]] o [[vultura|vultures]], sensibilidá a la lluz o los soníos, usualmente bien intensu y incapacitante pa quien lo sufre. Ye una afección bien frecuente, que'l so orixe ye una combinación de factores xenéticos con ambientales, qu'afecta a ente'l 11% y el 16% de la población xeneral, siendo la [[incidencia]] más alta nes muyeres. Ye más frecuente n'[[América]], siguida por [[Europa]] y finalmente n'[[África]] y [[Asia]].<ref name = "Kowalska2016" /><ref name = "Antonaci2016" /><ref name = "Medlineplus2015" /><ref name = "Gasparini2013" /><ref name = "Sachdev2012" /><ref name = "Zavala2003" /> Tien d'estremase l'auténtica migraña d'otros tipos de [[cefalea]] o dolores de cabeza, tales como: la [[cefalea tensional]], que ye muncho más avezada, la [[cefalea en recímanos]] y les cefalees secundaries que pueden tar aniciaes por ensame de causes, como [[gripe]], [[meninxitis]], [[traumatismu craneoencefálico|traumatismos craneoencefálicos]] y [[tumor cerebral|tumores cerebrales]].<ref name= MM>{{cita web |url=https://books.google.com/books?id=vh6v0PFYDQMC&pg=PA131&dq=infartu+migra%C3%B1osu&hl=es&ei=8LbRTbiHLIXOswa4uuyiCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDsQ6AEwAg#v=onepage&q=infartu%20migra%C3%B1osu&f=false |títulu= Migraña y otres cefalees |apellíu= Mateos Marcos |nome= V. |editor= Elsevier España S.L., ISBN 978-84-458-2036-6 |fecha= 2010 |fechaaccesu= 1 de mayu de 2011}}</ref> El 80% de los pacientes migrañosos presenten el so primera ataque antes de los 30 años. La enfermedá cursa con episodios de [[dolor]] agudu entrepolaos ente llargos periodos llibres de síntomes. La frecuencia de les crisis ye bien variable, lo más avezáu ye ente unu y cuatro episodios al mes que duren ente 4 y 72 hores, si nun se realiza nengún tratamientu. El dolor puede tar precedíu de manifestaciones neurolóxiques variaes que se llamen aura y consisten en trestornos visuales o sensación de formiguéu en [[llabiu]], [[llingua (anatomía)|llingua]] y la metá de la cara. El dolor suel ser de gran intensidá, afecta a la metá derecha o izquierda de la cabeza, más raramente a entrambos llaos simultáneamente, acompañar de sensibilidá a la lluz ([[fotofobia]]), estomagaes, [[vultura|vultures]] y empiora claramente cola actividá física. Por ello los pacientes suelen retirase a una habitación escura y permanecen inactivos hasta que sumen los síntomes.<ref>{{cita web |url=http://www.cefaleasib.com/cefaleasib/content/7/?s=20 |títulu=Epidemioloxía de la migraña |apellíu=Tur Campos |nome=S. |editor=Cefaleasib |fechaaccesu=1 de xunu de 2011 }}</ref> == Historia == [[Ficheru:Hippocrates pushkin02.jpg|thumb|200px|Bustu de Hipócrates nel [[Muséu Pushkin]].]] Nel [[Sieglu V e.C.|sieglu V antes de Cristu]], [[Hipócrates]] (460 e.C. - 370 e.C.) describió un dolor de cabeza que con toa probabilidá yera una migraña con aura. Esplicó los síntomes d'un enfermu que vía una estraña lluz inesistente delantre del güeyu, dempués de lo que apaecía un dolor bien intensu qu'afectaba a la parte derecha del craniu y solliviábase coles vultures.<ref>{{cita web |url=https://books.google.es/books?id=s_4vlyCTqmEC&pg=PA75&dq=hipocrates+migra%C3%B1a&hl=es&ei=NR77TdX7Bsiu8QO18MGqCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CFgQ6AEwCA#v=onepage&q&f=false |títulu= Aspecto históricos de la migraña|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011 |apellíu= Vélez van Meerbek |nome= Alberto|fecha= 2005|editor= Conseyu editorial Universidá de Rosario, ISBN 958-8225-58-2 }}</ref> La primer descripción detallada de la migraña procede del médicu [[Areteo de Capadocia]] (120? - 200? d. C.), nel [[Sieglu II|sieglu II dempués de Cristu]], que nel so tratáu ''Sobre les causes y los síntomes de les enfermedaes'', denominar heterocránea. <ref>{{cita web |url= http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19291658 |títulu=Areteo de Capadocia (sieglu II dempués de Cristu) y les primeres descripciones neurolóxiques |fechaaccesu=1 de xunu de 2011 |apellíu= García-Albea Ristol |nome=Y |fecha=2009 |editorial=Rev Neurol. 16-31;48(6):322-7. }}</ref> Otru médicu pernomáu de l'antigüedá, [[Galeno]] (130 - 200), foi'l primeru n'utilizar la pallabra «hemicránea», qu'evolucionó a «hemigranea», «emigranea», «migranea», «megrim» en [[inglés antiguu]], «migraine» en [[idioma francés|francés]] y «migraña» n'español.<ref>{{cita web |url=http://132.248.9.1:8991/hevila/DolorclinicayterapiaRevistamexicanadealgologia/2009/vol6/non2/3.pdf |fechaaccesu=1 de xunu de 2011 |fecha=2009 |obra= Fisiopatoloxía de la migraña |editor=Dolor clínica y terapia. Revista mexicana de algoloxía, vol 6}}</ref> Galeno creía que la hemicránea deber a que'l texíu que dixebra los dos hemisferios cerebrales —la denomada [[focete del celebru]]— torgaba que'l dolor arrobinar del hemisferiu derechu al esquierdu o viceversa. [[Avicena]], el gran médicu persa (980 – 1037), ocupar nos sos testos de la migraña y esplicó que'l dolor se exacerbaba cuando mientres la crisis l'enfermu realizaba cualquier movimientu, comía o bebía. Tamién describió qu'esistía intolerancia a la lluz y a los ruios, por cuenta de lo cual el paciente tenía que retirase a una habitación escura y nun deseyaba falar nin movese hasta que sumía'l dolor.<ref>{{cita llibru|apellíu=Britt Talley|nome=Daniel|títulu=Migraine|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|añu=2010|editor=AuthorHouse|isbn=978-1-4490-6962-9}}</ref> [[Thomas Willis]] (1621 - 1675) foi unu de los pioneros del estudiu modernu de la [[neuroloxía]] y el primeru en proponer la teoría vascular de la migraña, según la cual el dolor aniciar pola vasodilatación de los vasos sanguíneos de la cabeza.<ref>{{cita web |url= http://cyberpediatria.com/cefaleainfanciafisiopat.pdf |títulu=Fisiopatoloxía de la migraña |fechaaccesu=15 d'agostu de 2011 |apellíu=Campos |nome=Ablondu |fecha=2001 |editorial= Revista de neuroloxía clínica 2 (1), 263-271. }}</ref> En 1912 [[Edward Flatau]] publicó n'alemán y polacu una de les primeres monografíes modernes na migraña. <ref>Edward Flatau, Die Migräne, 2007 1 Aufl. 266 S. Pb 148x210 mm, [[VDM Verlag Dr. Müller]], ISBN 3-8364-1584-4 </ref> Nuna revisión de los antecedentes históricos de los aspeutos xenerales de los dolores de cabeza, Isler y Rose diz: ''La so monografía única de 1912 "Die Migrane", contién un escelente estudiu de la mayoría de los autores anteriores, observaciones clíniques precises, una evaluación crítica de la fisiopatoloxía y les opiniones acríticas sobre'l tratamientu, incluyendo les cures d'arsénicu''. <ref>H. Isler and F. C. Rose, 2000, ''Historical background'', en ''The headaches'', 2nd ed., Editáu por J. Olesen P. Tfelt-Hansen, K. M. A. Welch eds, publicáu por Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia, PA, 1026p, ISBN 0-7817-1597-0</ref> En 1937 Harold G. Wolff y John Graham demostraron que la [[ergotamina]] tien un efeutu vasoconstrictor sobre les arteries temporales. Wolff publicó'l llibru ''Cefalea y otres formes de dolor de cabeza'' y desenvolvió la teoría vascular pa esplicar l'apaición de la crisis.<ref>{{cita web |url= https://books.google.es/books?id=s_4vlyCTqmEC&printsec=frontcover&dq=llecciones+de+hestoria+del dolor&source=bl&ots=ERyQ2JKjuj&sig=jOT5OaRzwaum12dvKfVK5EHsSbE&hl=es&sa=X&ei=o8o5UMeqKIO4hAfU34HQBg&ved=0CDE |títulu= leición d'Hestoria del Dolor |apellíu= Vélez van Meerbeke |nome= Alberto |editor= Universidad de Rosario |fecha=2005 |fechaaccesu= 2012}} </ref> == Etioloxía == [[Ficheru:Cortical spreading depression es.gif|thumb|Animación del fenómenu de la '''depresión cortical arrobinada'''. La depresión cortical arrobinada ye una alteración de l'actividá llétrica de la [[corteza cerebral]] que consiste nuna onda d'escitación siguida por otra de inhibición que partiendo de la rexón occipital, estender pola corteza cerebral a una velocidá de 3 mm per minutu.<ref>{{cita publicación |apellíu=Lipton |nome=R.B. |títulu=Migraine with aura |añu=2008 |publicación= British Medical Journal |volume= |númberu= |páxina=337}}</ref>]] Los mecanismos bioquímicos que determinen qu'una persona sía susceptible a presentar episodios de migraña nun son totalmente conocíos. Esiste un claru componente hereditariu, sicasí nun se llogró determinar un [[xen]] únicu que sía'l responsable de la enfermedá, probablemente tean implicaos numberosos xenes distintos y por cuenta de ello la gravedá de los síntomes y otres manifestaciones como'l aura son bien variables ente los distintos pacientes. Una esceición constituyir una forma especial de la enfermedá llamada migraña hemipléxica familiar na que se llogró determinar con exactitú qu'esiste una mutación nel [[cromosoma 19]] (19p13) que ye la responsable de la so apaición.<ref name=hipotesis>{{cita web |url=http://cyberpediatria.com/migranafisiop.pdf|títulu=Fisiopatoloxía de la migraña. Reflexones sobre la hipótesis glutamatérgica. |apellíu=González d'Alloñar |nome=J | coautores=J. Porta-Etessam, J.M. Sepúlveda-Sánchez, M. Rodríguez Peña-Marín |editor=Revista de Neuroloxía 43 (8): 481-488 |fecha= 2006|fechaaccesu=1 de mayu de 2011}}</ref> === Teoría vascular === Clásicamente dióse-y un papel bien importante a la teoría vascular na apaición de les crisis. Según esta teoría produz una [[vasoconstricción]] de les arteries craniales que causa'l fenómenu del aura y darréu tien llugar una [[vasodilatación]] de rebote que ye la causante del dolor. Esplicar d'esta forma l'ameyoramientu del cuadru cuando s'alministren melecines que mengüen el calibre de les [[arteria|arteries]] cerebrales como los triptanes y tamién la sensación pulsátil que manifiesten los pacientes cuando s'atopen na fase doliosa.<ref name=hipotesis/> === Teoría neurogénica === Más apocayá propúnxose la teoría neurogénica, según la cual esistiría nos pacientes migrañosos una hiperexcitabilidad na [[corteza cerebral]] occipital que sería la causante de qu'ante determináu estímulos produza una depresión cortical arrobinada qu'aniciaría'l fenómenu del aura, darréu al traviés de distintos mediadores químicos activaríense les terminaciones del [[nerviu trixéminu]], provocando dolor. Los cambeos nel calibre de los vasos sanguíneos seríen solamente un fenómenu secundariu.<ref name=hipotesis/> === Exa intestín-celebru === Recién estudios demuestren la rellación ente la migraña y ciertos trestornos gastrointestinales, tales como la [[celiaquía|enfermedá celiaca]] y la [[sensibilidá al gluten non celiaca]] [[Celiaquía#Erros frecuentes|ensin diagnosticar nin tratar]], la [[gastroparesis]], el [[síndrome del intestín irritable]] y trestornos hepatobiliares.<ref name=CamaraLemarroyRodriguezGutierrez2016>{{cita publicación |autor= Cámara-Lemarroy CR, Rodríguez-Gutiérrez R, Monreal-Carbayos R, Marfil-Rivera A títulu Gastrointestinal disorders associated with migraine: A comprehensive review |fecha= 28 de setiembre de 2016 |publicación= World J Gastroenterol |volume= 22 |númberu= 36 |páxines= 8149-60 |doi= 10.3748/wjg.v22.i36.8149 |url= https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5037083/ |pmid= 27688656 |pmc=5037083 |tipo=Revisión}}</ref><ref name=FasanoSapone2015>{{cita publicación |autor= Fasano A, Sapone A, Zevallos V, Schuppan D |títulu= Nonceliac gluten sensitivity |publicación= Gastroenterology |volume= 148 |númberu= 6 |páxina= 1195-204 |añu= May 2015 |pmid= 25583468 |doi= 10.1053/j.gastro.2014.12.049 |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25583468 |tipo=Revisión}}</ref> Ciertos mecanismos qu'afecten a la exa intestín-celebru podríen tar implicaos, como'l [[Permeabilidá intestinal#Perda de la barrera proteutora|aumentu de la permeabilidá intestinal]],<ref name=vanHemertBreedveld2014>{{cita publicación |autor= van Hemert S, Breedveld AC, Rovers JM, Vermeiden JP, Witteman BJ, Smits MG, de Roos NM |títulu= Migraine associated with gastrointestinal disorders: review of the literature and clinical implications |fecha= 21 de payares de 2014 |publicación= Front Neurol |volume= 5 |páxines=241 |doi=10.3389/fneur.2014.00241 |url= https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4240046/ |pmid= 25484876 |pmc= 4240046 |tipo=Revisión}}</ref> el desenvolvimientu d'una respuesta inflamatoria crónica, una disfunción del sistema nerviosu autónomu y entérico, o un desequilibriu de la [[flora intestinal]].<ref name=CamaraLemarroyRodriguezGutierrez2016 /> La [[dieta ensin gluten]] nel casu de la enfermedá celiaca y de la sensibilidá al gluten non celiaca, una [[dieta d'eliminación]] nel casu del síndrome del intestín irritable y una dieta baxa en grases nel casu de la gastroparesis, demostraron eficacia nel amenorgamientu de la frecuencia ya intensidá de les crisis, o inclusive la remisión completa en dellos casos.<ref name=CamaraLemarroyRodriguezGutierrez2016 /><ref name=FasanoSapone2015 /> == Factores desencadenantes == Un altu porcentaxe de les persones que carecen migraña refieren numberosos factores ambientales o personales que rellacionaron col entamu de les crisis. Dellos pacientes citen un númberu bien alto de posibles desencadenantes, otres nomen solamente unu o dos factores, y hasta un 30% nun reconocen nengunu.<ref name=mencasa>{{cita web |url=https://books.google.com/books?id=r6XIv-36KqoC&pg=PT3&dq=titus+mélicu+en+casa&hl=es&ei=jThJTpTUMY_t-gb7mMD0Bg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false|títulu=El médicu en casa. Entender la migraña |apellíu=Titus |nome=Feliu | coautor=Pozo Rosich, Patricia |editor=Ediciones Amat S.L., ISBN 978-84-0735-283-3, Barcelona (España) |fecha=2009 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011}}</ref> Tien De entendese que toos estos factores nun son la causa de la crisis de dolor migrañoso, pos la enfermedá ye de base xenética, los desencadenantes actúen como facilitadores solamente n'individuos predispuestos. Ente los más avezaos atópense los siguientes: * Alimentación. Los periodos d'ayunu o'l consumu de ciertos alimentos puede desencadenar crisis de migraña. Los alimentos más frecuentemente citaos son el quesu, el [[glutamato monosódico]] (GSM), la fruta, el [[chocolate]], el [[café]] y les bébores alcohóliques, sobremanera el [[vinu tinto]]. Sicasí dellos estudios realizaos pa comprobar la capacidá d'estos alimentos pa desancadenar crisis nun dieron resultancies concluyentes.<ref>{{cita web |url= https://books.google.es/books?id=8J3LeQjGzeMC&pg=PA64&dq=dolor+orofacial&client=firefox-a&cd=5#v=onepage&q=chocolate&f=false |títulu= Dolor orofacial y cefalea |apellíu= Sharav|nome=Y. | autor2=Benoliel, R. |editor= Elsevier España S.L., ISBN 978-84-8086-726-9 |fecha=2011 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011}}</ref> Afirmóse que los niveles de [[histamina]] presentes en ciertos alimentos y el nivel d'actividá individual de la enzima Diaminooxidasa (DAO) podríen esplicar la capacidá de dellos alimentos d'actuar como desencadenantes, anque la [[Sociedá Española de Neuroloxía]] denunció que nun esiste nenguna prueba científica que respuenda por la citada afirmación.<ref>{{cita web|url= http://www.laverdad.es/percancies/20110505/mas-actualidad/sociedad/sociedá-neurologia-denuncia-nula-base_201105050045.html |títulu=Sociedad Neurolóxica denuncia nula base científica de presuntu test de migraña |editor=Diariu La Verdá |fecha=4 de mayu de 2011|fechaaccesu=14 de mayu de 2011}}</ref> * Hores de suañu. Los cambeos nel patrón de [[suañu]] y dormir más o menos hores de lo habitual son un factor que puede desencadenar la crisis de migraña. Según les encuestes realizaes, el 35% de los pacientes reconocen esta circunstancia. Per otra parte ye habitual que'l dolor de cabeza sía más frecuente'l sábadu y domingu que n'otros díes de la selmana, ye la llamada cefalea de la fin de selmana qu'en realidá ye una crisis de migraña provocada por desaxustes nos horarios de suañu. Pa combatir la cefalea de la fin de selmana ye recomendable siguir una pauta regular y uniforme nes hores de descansu.<ref name=mencasa/> * Vezos de vida. Na midida de lo posible'l migrañoso hai d'intentar incorporar cierta rutina a les sos costumes y evitar los desordes nel horariu de les sos actividaes habituales, comíes, hores de descansu, etc. * Factores psicolóxicos. Hasta'l 60% de los pacientes diagnosticaos de migraña, manifiesten que l'[[estrés]], l'[[ansiedá]], les esmoliciones o los impautos emocionales, desencadenáron-yos en dalguna ocasión l'apaición d'una crisis. Dacuando'l dolor antemanar a la situación estresante, por casu cuando un alumnu tien d'atayar nel últimu momentu l'exame pa llograr el carné de conducir, por cuenta de una fuerte cefalea. N'otres ocasiones el dolor nun apaez nel momentu de máxima tensión, sinón dempués de trescurrir ésta, cuando la persona atópase yá relaxada. Ye importante considerar que'l estrés ye tamién el principal factor implicáu nel dolor de cabeza causáu pola [[cefalea tensional]].<ref name=mencasa/><ref>{{cita web |url= http://www.scielo.br/pdf/anp/v66n3a/a11v66n3a.|títulu= Trigger factors in migraine patients |apellíu= Timy Fukui |nome= Patricia|editor= Arq Neuropsiquiatr; 66(3-A): 494-499 |fecha=2008 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011}}</ref> * [[Ciclu menstrual]]. El 50% de les muyeres que carecen migrañas refieren que detectaron una rellación ente la presencia de crisis y determináu momentu del ciclu hormonal femenín. Los díes en qu'apaecen con más frecuencia los episodios migrañosos son los previos a la [[menstruación]]. Créese qu'esto se debe al descensu nos niveles d'[[estróxenos]] circulantes que tien llugar de forma natural nesa fase del ciclu. En munchos casos esti factor ye l'únicu qu'actúa como desencadenante. Denominar migraña menstrual a aquella que se produz de forma esclusiva ente los díes darréu anteriores y el segundu día de la menstruación. Esti tipu de migraña suel sumir dempués de la [[menopausia]]. Ente los 20 y los 45 años el númberu de muyeres que carecen migraña cuadriplica al d'homes, sicasí tantu na dómina infantil, como a partir de los 50 años, la proporcionalidad de la población migrañosa ente varones y muyeres ye similar.<ref name=mencasa/><ref>{{cita web |url=http://www.neurologia.com/pdf/Web/4606/z060373.pdf | títulu= Migraña na muyer |apellíu= Raña-Martínez |nome=N. |editor= Revista de neuroloxía 46 (6): 373-378 |fecha=2008 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011}}</ref> * Cambeos atmosféricos. Los cambeos sópitos de la [[presión atmosférica]] sueli ser un factor desencadenante, como asina tamién la presencia de vientu, sobremanera cuando ye intensu. Por cuenta de que los descensos de presión atmosférica acomuñar a otros fenómenos meteorolóxicos, como cambeos de temperatura, agua y vientu, resultó difícil realizar estudios que prueben la influencia independiente de cada unu d'estos factores.<ref>{{cita web |url=http://www.headachejournal.org/view/0/HeadacheExtra.html| títulu=Does Low Atmospheric Pressure Alone Trigger Migraine? |apellíu=Bolay |nome=H. | coautores= A. Rapoport |editor=Headache, The Journal of head and face pain. |fecha=2008 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011}}</ref> Per otra parte, non tolos dolores de cabeza desencadenaos polos cambeos atmosféricos tienen de considerase como migraña, pos esti factor ye tamién importante n'otros tipos de cefalea, como la [[cefalea tensional]].<ref name=mencasa/> == Cuadru clínicu == [[Ficheru:Negatives Skotom (Brandenburger Tor Blaue Stunde) 1.jpg|thumb|250px|Escotoma na zona central del campu visual intentando reproducir la sensación que s'esperimenta mientres la fase del aura.]] [[Ficheru:Cruikshank - The Head Ache.png|thumb|250px|Representación de la fase de dolor de la migraña pol caricaturista inglés [[George Cruikshank]] (1792-1878).]] La migraña carauterizar por ataques de [[dolor]] de cabeza severu que tien unes particularidaes específiques: el dolor afecta xeneralmente namái un llau de la cabeza, ye pulsátil, incapacitante y acompáñase d'estomagaes, vultures, y [[fotofobia]]. Los síntomes y la so duración varien considerablemente ente los pacientes, y tamién d'un ataque a otru. Clásicamente estrémense cuatro fases nel episodiu de migraña, los pródromos, el aura, la fase de dolor y los póstdromos o resolución, anque de cutiu nun tán toos presentes. Los pródromos son referíos pol 80% de los pacientes, el aura pol 20% y la fase de dolor puede nun esistir como asocede nel aura ensin migraña.<ref name= MM/><ref name=headache>{{cita web |url=http://www.headachejournal.org/SpringboardWebApp/userfiles/headache/file/Aura%20de%20Migrana.pdf |títulu= Material educativu de cefalees. Aura de migraña|apellíu=Rothrock |nome=J.F. |editor= Headache. American Headache Society |fechaaccesu=1 de mayu de 2011 }}</ref> === 1. Pródromos === Los [[pródromu|pródromos]] son una serie de síntomes o sensaciones bien variaes y dacuando sutiles que se presenten por regla xeneral delles hores antes del dolor y tán presentes na mayor parte de los pacientes con migraña. Dalgunos de los más frecuentes son sensación d'euforia, irritabilidá, esbocexos continuos, falta d'atención, palidez y deséu compulsivu d'inxerir alimentos duces. A diferencia del aura, estos signos premonitorios pueden apaecer munches hores ya inclusive díes antes del dolor.<ref name=headache /> === 2. Aura === El aura presentar n'unu de cada cuatro pacientes con migraña, dura ente 20 y 60 minutos. Cuando sume hai un intervalu menor d'una hora ensin síntomes y darréu empieza'l dolor que correspuende a la siguiente fase. Los síntomes más carauterísticos son los visuales que pueden ser bien diversos, lo más típico ye que se manifieste en forma d'[[escotoma]] centelleante que consiste nuna zona ciega del campu visual acompañada por una serie de rellumos lluminosos móviles.<ref name=headache /> N'otres ocasiones, el aura provoca perda de sensibilidá y sensación de formiguéu qu'afecta a la metá de la [[Llingua (anatomía)|llingua]] y estiéndese progresivamente al [[llabiu]], la mexella, el miembru cimeru y la mano del mesmu llau.<ref name=headache /> Con menos frecuencia pueden producise defectos motores que causen dificultá pa falar o perda de movilidá hemicorporal (na metá del cuerpu). Tolos síntomes producíos pol aura migrañosa son reversibles, sumen ensin dexar nenguna secuela en menos d'una hora.<ref>{{cita web |url=http://www.cefaleasib.com/cefaleasib/content/85/?s=20|títulu=Cefalea versus accidente isquémicu transitoriu |apellíu=Molina Martínez|nome=F.J |editor= Cefaleasib|fechaaccesu=1 de mayu de 2011 }}</ref> === 3. Dolor === Esta fase empieza con un dolor leve qu'aumenta adulces n'intensidá hasta convertise en moderáu y severu. El dolor afecta solamente a la metá derecha o izquierda de la cabeza, y acompáñase d'una serie de síntomes carauterísticos, tolérase mal la lluz y los ruios (fotofobia y fonofobia), polo que'l paciente retirar a una habitación escura y evita realizar cualquier actividá. Coles mesmes, preséntase una sensación pulsátil que dacuando se define como un rítmicu esmartiello doliosu y son frecuentes les estomagaes y los [[vultures]]. La duración ye bien variable, comúnmente ente 3 y 24 hores si nun se realiza nengún tratamientu o este ye ineficaz.<ref name= MM/> Si'l dolor nun vence dempués de 72 hores, la situación considérase una entueyu que se llama estatus migrañoso. === 4. Resolvimientu y Pósdromos === El dolor mengua progresivamente hasta sumir por completu, sicasí la mayor parte de los pacientes manifiesten que dempués de les crisis nun s'atopen bien y presenten cansanciu, somnolencia y falta de concentración. A esta última etapa conózse-y como pósdromo, nella los pacientes reporten n'ocasiones diversos síntomes, ente ellos una menor capacidá de trabayu, amenorgamientu de la interacción cola redolada, y lo que ye de cutiu más frustrante, una sensación de deterioru cognitivu.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Scicurious|títulu=The postdrome: migraine's silent sister|url=https://www.theguardian.com/science/2011/may/18/migraine-postdrome-research|fecha=18 de mayu de 2011|fechaaccesu=7 d'abril de 2016|periódicu=The Guardian|issn=0261-3077|idioma=en-GB}}</ref> == Migraña na infancia y adolescencia == Nesti periodu de la vida, la migraña nun ye inusual, carecer alredor del 6% de los [[adolescentes]], ente que el 18% de los adultos migrañosos manifiesten que sufrieron el so primer episodiu antes de los 10 años. Los síntomes son daqué distintos a los del adultu, el dolor ye con mayor frecuencia billateral, la duración ye más curtia —dacuando solo d'una hora, en contraste col mínimu establecíu de cuatro hores pa los adultos— y de cutiu el neñu nun espresa los síntomes acompañantes de fotofobia, estomagaes y empeoramientu poles actividaes físiques, polo que los mesmos tienen de ser deducíos polos padres tres la observación de la conducta del so fíu. Per otra parte esisten dellos trestornos carauterísticos de la infancia nos cualos la migraña espresar con vultures, dolor abdominal o [[vértigu|vértigos]], ente que'l dolor de cabeza ye leve o esta ausente, son los llamaos síndromes periódicos de la infancia o equivalentes migrañosos que se consideren precursores de la migraña na edá adulta ya inclúin trés posibles [[diagnósticu|diagnósticos]]: vultures cícliques de la infancia, migraña abdominal y vértigu paroxístico benignu de la infancia. <ref name=pediatria>{{cita web |url=http://www.americanheadachesociety.org/assets/WinnerChildhood.pdf|títulu=Pediatric and adolescent migraine |apellíu=Winner |nome=P. |editor=American Headache Society |fechaaccesu= 1 de xunu de 2011}}</ref> === Vultures cícliques de la infancia === Los criterios establecíos pa llegar a esti diagnósticu son que se produzan siquier cinco episodios de vultures intenses que tengan una duración entendida ente una hora y cinco díes, con intervalos enllargaos llibres de síntomes ente tales episodios. Ye necesariu amás comprobar qu'estes vultures nun tean aniciaos por otra causa d'orixe gástricu, intestinal o metabólicu.<ref name=pediatria /> === Migraña abdominal === La migraña abdominal carauterizar por episodios repitíos de [[dolor abdominal]] d'intensidá moderada o severa que duren ente una y 72 hores y acompáñense de falta de mambís ([[Anorexa (síntoma)|anorexa]]), estomagaes, vultures o palidez. Puede esistir, anque de forma inconstante, dolor de cabeza y antecedentes familiares de migraña.<ref>{{cita web |url=https://books.google.com/books?id=jtye3Q__EYwC&pg=PA677&dq=migra%C3%B1a+abdominal&hl=es&ei=O-3wTZePJsua-gaI_LW9Aw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=migra%C3%B1a%20abdominal&f=false |títulu= Síndrome d'Intestín Irritable y otros trestornos rellacionaos|apellíu= Enríquez-Blancu |editor=Editorial médica Panamericana ISBN 978-607-7743-07-1 |fecha=2010 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011 }}</ref> Pa faer el diagnósticu ye imprescindible comprobar que'l dolor nun ta aniciáu por otres causes.<ref name=pediatria /> === Vértigu benignu paroxístico de la infancia === Esti equivalente migrañoso suel apaecer ente'l primera y tercer añu de vida y tiende a sumir dempués de los siete. Caracterízase porque'l neñu presenta episodios repitíos de perdida d'equilibriu ([[vértigu]]) que s'empecipien sópito y vencen ensin nengún tratamientu nun periodu de tiempu entendíu ente solo unos minutos y delles hores. Tolos estudios neurolóxicos y les pruebes auditives son normales.<ref name=pediatria /> == Clasificación == Pueden estremase distintes variedaes de migraña según los síntomes que se presenten. Les más avezaes son les siguientes:<ref>{{cita web |url=http://www.acnweb.org/guia/g1c08i.pdf|títulu=Guía de diagnósticu y tratamientu de la cefalea |apellíu=Ramírez |nome=Sergio Francisco |editor=Asociación colombiana de neuroloxía |fechaaccesu=1 de mayu de 2011 }}</ref> * '''Migraña con aura''' o '''migraña clásica''': ye precedida por un conxuntu de síntomes específicos llamaos ''aura'', que comúnmente s'esperimenta como una distorsión na visión. Correspuende al 20% del total de los casos. * '''Migraña ensin aura''' o '''migraña común''': otra manera, escarez de ''aura''. Munchos pacientes esperimenten una sensación estraña y presienten que van presentar un ataque, estos síntomes llámense [[pródromu|pródromos]] y nun tienen de confundir se col aura. La migraña ensin aura ye la variedá más frecuente y afecta al 75% de los casos. Otres variedaes de migraña pocu comunes son: * '''Migraña hemipléxica''': ye una forma pocu frecuente de migraña que se caracteriza por producise mientres les crisis trestornos motores que causen déficit de movilidá con calter transitoriu. Esisten dos variedaes, la migraña hemipléxica familiar que ye hereditaria y la migraña hemipléxica esporádica.<ref>{{cita web |url=http://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=ES&Expert=569.0 |títulu=Migraña hemipléxica familiar |apellíu=Ducros |nome=A |editor=Orphanet |fecha= 2008|fechaaccesu=1 de mayu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.sup.org.uy/Archivos/Adp81-2/pdf/adp81-2_4.pdf |títulu=Migraña hemipléxica esporádica: a cuenta de un casu clínicu |apellíu=Medici |nome=C. |coautor=Fraga, V., Rei, A. |editor=Arch Pediatr Urug |fecha=2010 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011 }}</ref> * '''Migraña de tipu basilar''': ye un tipu pocu frecuente de migraña que se caracteriza porque se presenten síntomes mientres la fase del aura que clásicamente atribuyéronse a la falta de riego sanguineu na área cerebral irrigada poles [[Arteria basilar|arteries vertebrobasilares]], anque nun esisten evidencies clares que prueben qu'esta falta de riego sía l'orixe del cuadru. Los síntomes qu'apaecen son bien variables y pueden consistir en [[disartria]] (dificultá pa falar), [[hipoacusia]] (perdida d'audición), [[diplopia]] (visión doble), [[paresia|paresies]] qu'afecten a distintos músculos ya inclusive amenorgamientu del nivel de conciencia.<ref>{{cita web |url=https://books.google.com/books?id=-blBqyYvprgC&pg=PA173&dq=migra%C3%B1a+retiniana&hl=es&ei=l9fOTaiNN8ybOvTg_ZQN&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDoQ6AEwAg#v=onepage&q=migra%C3%B1a%20retiniana&f=false|títulu=Neuroloxía |apellíu=Zarrans |nome=J.J |editor=Elsevier España S.A., ISBN 84-8174-583-9 |fecha=2004 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011 }}</ref> * '''[[Migraña retiniana]]''': ye una forma pocu avezada de migraña que se caracteriza por perdida de visión total o parcial unillateral y de calter transitoriu. Lo más habitual ye que la perda de visión preciede al cuadru doliosu, anque dacuando dambos síntomes son simultáneos.<ref name=Titus>{{cita web |url=https://books.google.com/books?id=WOEBvLrJtw0C&pg=PA24&dq=migra%C3%B1a+retiniana&hl=es&ei=l9fOTaiNN8ybOvTg_ZQN&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=migra%C3%B1a%20retiniana&f=false|títulu=Cefalea |apellíu=Titus |nome=F. |editor=Ediciones Harcourt S.A. |fecha=2000 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011 }}</ref> * '''Aura ensin migraña''': ye una circunstancia qu'asocede dacuando nos pacientes migrañosos, na cual produzse'l fenómenu del aura, xeneralmente en forma d'aburuyes visuales, pero ensin que de siguío apaeza'l dolor.<ref>{{cita web |url=http://findarticles.com/p/articles/la mio_m0689/is_n5_v32/ai_10881173/|títulu=Migraine aura without headache |apellíu=Pedersen |nome=D. M.| coautores=W.M. Wilson, G.L. White, Jr., R.T. Murdock, K.B. Digre |editor=Journal of Family Practice |fecha=1991 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011|urlarchivu=http://archive.is/TNkZ|fechaarchivu=29 de xunu de 2012}}</ref> * '''Migraña oftalmopléjica''': ye una entidá infrecuente na cual el dolor acomuñar a paralís o [[paresia]] de dalgún de los nervios que faen posible la movilidá del güeyu, [[nerviu oculomotor]], [[nerviu troclear]] y [[nerviu abducens]].<ref>{{cita web |url=http://new.medigraphic.com/cgi-bin/resume.cgi?IDREVISTA=96&IDARTICULO=14889&IDPUBLICACION=1526 |títulu=Migraña oftalmopléjica, reporte de dos casos |apellíu=Andrade Filho |nome=A.S. |editor=Revista Neuroloxía, Neurociruxía y Psiquiatría |fecha= 2006|fechaaccesu=1 de mayu de 2011 }}</ref> Na última edición de la clasificación internacional de cefalees del añu 2004, esti diagnósticu foi esaniciáu del grupu de les migrañas ya incluyíu dientro del apartáu de [[neuralxa|neuralxes]] craniales y dolor facial d'orixe central, calteniendo la mesma denominación, pero cola pallabra ''migraña'' ente comines p'aprofiar qu'en realidá ye una neuralxa y non una verdadera migraña.<ref name= cefaleasib>{{cita web |url=http://www.cefaleasib.com/cefaleasib/content/9/?s=20|títulu=Migraña |apellíu=Molina Martínez |nome=F.J. |editor=Cefaleasib |fechaaccesu=25 de marzu de 2011 }}</ref> == Entueyos == Los principales entueyos descritos son el estatus migrañoso, la migraña crónica, l'infartu migrañoso y la [[migralepsia]]. Tien De tenese en cuenta que la probabilidá de qu'un determináu paciente presente dalguna d'elles ye baxa.<ref name=Titus/> === Estatus migrañoso === Llámase estatus migrañoso a la persistencia d'un ataque de migraña mientres un plazu de tiempu cimeru a 72 hores, de forma siguida o con intervalos ensin síntomes de menos de cuatro hores. Ye una situación que puede ser grave, y acompañase d'estomagaes, vultures repitíes y [[deshidratación]]. Dacuando obliga al ingresu de la persona afeutada nun centru hospitalariu.<ref name=Titus/> === Migraña crónica === El conceutu de migraña crónica entiende aquellos pacientes con antecedentes de migraña episódica qu'esperimenten cefalea 15 o más díes al mes. Polo xeneral, anque non necesariamente, preséntase amás dalguna carauterística de migraña o respuesta a medicaciones específiques antimigraña, como [[Triptán|triptanes]] o [[ergotamina]].<ref name="silberstein">{{cita publicación |apellíu=Silberstein |nome= S.D. |títulu=Classification of daily and near-daily headaches: proposed revisions to the IHS criteria |añu= 1994|publicación=Headache |volume=34 |número= |páxina=1-7}}</ref> Dellos neurólogos afirmen que l'abusu de medicación sintomática ye l'orixe de la cronificación de la migraña. Pa otros, sicasí, sería la so consecuencia.<ref>{{cita publicación |apellíu= |nome=Headache Classification Subcommittee of the International Headache Society |títulu=The International Classification of Headache Disorders |añu=2004 |publicación=Cephalalgia |volume=24 |número= |páxina=59-160 }}</ref><ref name="Bigal">{{cita publicación |apellíu=Bigal |nome=M.Y. |títulu=Chronic migraine in the population: burden, diagnosis, and satisfaction with treatment |añu=2008 |publicación=Neurology |volume=71 |número= |páxina=559-566}}</ref><ref name="Pascual">{{cita publicación |apellíu=Pascual |nome= J.|títulu=La migraña crónica vista pol neurólogu y el paciente: resultancies del proyeutu CIEN-mig (III) |añu=2010 |publicación=Rev Neurol |volume=50 |númberu=12 |páxina=7705-710}} </ref> === Infartu migrañoso === El [[infartu cerebral]] migrañoso carauterizar por un déficit de les capacidaes motores o sensitives d'entamu sópitu que tien llugar mientres la fase de aura de la crisis migrañosa y puede dexar remortines permanentes, anque polo xeneral suel recuperase col pasu del tiempu, pos la zona cerebral infartada ye pequeña, de 3 [[Centímetru|cm]] de diámetru per permediu. Sicasí tien enclín a repitise. Esti entueyu ye infrecuente y prodúcense namái 3,36 casos por cada 100&nbsp;000 habitantes al añu.<ref name= MM/> === Migralepsia === La [[migralepsia]] ye una crisis [[epilepsia|epiléptica]] desencadenada por un episodiu de migraña. Trátase d'un trestornu bien pocu frecuente que puede abarruntase en pacientes que presenten migraña con aura y sufran un episodiu d'epilepsia na hora siguiente al entamu del [[aura (síntoma)|aura]], siempres que nun esista otra causa qu'esplique'l fenómenu.<ref name= cefaleasib/> == Tratamientos == === Tratamientos non farmacolóxicos === Encamiéntase caltener una serie de normes d'estilu de vida que pueden ayudar a faer que les crisis de dolor sían menos frecuentes. Puede ser útil caltener cierta regularidá nos patrones de vida, nes hores de suañu y nos horarios de comida. Tamién se suxure realizar exerciciu físicu, evitar el estrés y el consumu escesivu d'aquellos alimentos que puedan actuar como desencadenantes de les crisis.<ref name=fisterra>{{cita web |url=http://www.fisterra.com/guias2/migrana.asp| apellíu=López Rodríguez |nome=Isidoro | autor2 = Rodríguez Ledo, Mª del P. | autor3 = Sánchez de Enciso Ruiz, M. | títulu=Guía clínica. Migraña |editor=Fisterra |fecha=2008 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011 }}</ref> === Tratamientu de les crisis === Pal tratamientu de les crisis, les melecines que demostraron mayor eficacia y utilícense con mayor frecuencia, son los axentes [[Antiinflamatorio non esteroideo|antiinflamatorios non esteroideos]] (AINES), los triptanes y la [[ergotamina]]. * [[Antiinflamatorios non esteroideos]]. Ente les melecines d'esti grupu terapéuticu, los que tienen más respaldu esperimental na so eficacia p'atayar los episodios de migraña son el [[naproxeno]] y el [[ibuprofeno]].<ref name=annals>{{cita web |url=http://www.annals.org/content/137/10/840.full|títulu=Pharmacologic Management of Reserve Attacks of Migraine and Prevention of Migraine Headache |apellíu=Snow |nome=V. | coautores =K. Weiss|editor=[[Annals of Internal Medicine]] |fecha=2002 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011 }}</ref> * [[Triptanes]]. Los triptanes son fármacos específicos pal tratamientu de la migraña que nun tán indicaos n'otros tipos de dolor de cabeza nin tampoco n'otres enfermedaes. Los más emplegaos son: [[sumatriptán]], [[zolmitriptán]], [[almotriptán]], [[naratriptán]], [[rizatriptán]], [[eletriptán]] y [[frovatriptán]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Láinez |nome=JM |títulu=Guía d'encamientos pa tratamientu de la migraña na práutica clínica |añu=2007 |publicación=Revista Clínica Española 207(4) |volume= |númberu= 297 |páxina=190-193 }}</ref>Son melecines bien eficaces qu'esanicien el dolor nun altu porcentaxe de pacientes. Sicasí presenten dellos efeutos secundarios yá que provoquen amenorgamientu del calibre arterial, polo qu'en determinaes circunstancies pueden menguar el riego sanguineu coronariu y cerebral. Tienen De emplegase por prescripción médica, y evitar el so emplegu en casu de qu'esista [[hipertensión arterial]] mal controlada, enfermedá coronaria o [[infartu agudu de miocardiu]], alteraciones vasculares cerebrales o [[claudicación intermitente]].<ref>{{cita web |url=http://revista.sedolor.es/pdf/2002_03_06.pdf|títulu=¿Demasiaos triptanes pal tratamientu de la migraña? |apellíu=CADIME |editor=Revista Sociedá Española Dolor 9: 170-175 |fecha=2002 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011}}</ref> * [[Ergotamina]]. La ergotamina y el so deriváu la dihidroergotamina, son fármacos específicos pal tratamientu de la migraña, conocíos y emplegaos dende empiezos del [[sieglu XX]], pero'l so usu enllargáu puede aniciar cefalea de rebote y otros efeutos secundarios, polo que s'encamienta nun utilizalos más de dos veces per selmana. Emplegábense frecuentemente antes de la salida al mercáu de los triptanes, que na actualidá considérense más recomendables que la ergotamina. Los preparaos farmacéuticos que contienen ergotamina de cutiu acomuñen esta sustancia a la [[cafeína]] y a otros analxésicos<ref>Jiménez-Murillo,L., F.J. Montero Pérez. [https://books.google.es/books?id=_0XjCi_q5EgC&pg=PA335&dq=ergotamina&hl=es&ei=22DWTaH5J4XX8gOHzZiFCw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDoQ6AEwAw#v=onepage&q=ergotamina&f=false Medicina d'urxencies y emerxencies: guía diagnóstica y protócolos d'actuación]. Elsevier España S.A., ISBN 84-8174-672-X, Consultáu'l 1 de mayu de 2011</ref><ref>{{cita web |url=http://www.fcq.unc.edu.ar/cime/ergotamina.htm|títulu=Ergotamina: Riego d'isquemia cerebral y/o periférica |apellíu=Caffaratti |nome=M.| autor2 = Lascano, V. | autor3 = Vega, Y.M. | autor4 = Briñón, M. C. |editor= Centro d'Información de Melecines (CIME)|fecha=2008 |fechaaccesu= 1 de mayu de 2011|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.fcq.unc.edu.ar/cime/ergotamina.htm|fechaarchivu=26 de payares de 2015}}</ref> === Medicación preventiva === Nel casu de que los ataques asocedan más de dos veces a la selmana, encamiéntase l'usu diariu de ciertes melecines qu'actúen como preventivos, ye dicir nun son útiles cuando l'episodiu de dolor migrañoso ta instauráu, pero tomaos diariamente según prescripción médica, son capaces de menguar el númberu de crisis. Los fármacos utilizaos como preventivos son bien variaos y pertenecen a families farmacolóxiques bien distintes, ente los que s'empleguen más comúnmente atópense los siguientes:<ref name=fisterra/> * [[Beta bloquiador|Betabloqueantes]], ente ellos el [[propanolol]], [[atenolol]], [[metoprolol]] y [[timolol]]. * Bloquiadores de los [[canal de calcio|canales del calciu]], principalmente la [[flunarizina]]. * [[Antidepresivos tricíclicos]] como l'[[amitriptilina]]. * [[Anticonvulsivante]]s como'l [[acedu valproico]] y el [[topiramato]]. * Toxina botulínica en pacientes con migraña crónica <ref>{{Cita web|url = http://www.neurowikia.es/book/tratamientu-de-la-migrana|títulu = Tratamientu de la Migraña {{!}} NeuroWikia|fechaaccesu = 27 de febreru de 2016|sitiuweb = www.neurowikia.es}}</ref> === Melecines n'investigación === {{Ap|Telcagepant}} Una nueva molécula que s'atopa en fase d'investigación ye'l [[telcagepant]] que pertenez a una clase distinta, llamada antagonistes del [[péptido rellacionáu col xen de la calcitonina]] (CGRP, pola so sigla n'inglés). El 26 de marzu de 2009, foi precisu atayar definitivamente unu de los ensayos clínicos nel que se taba probando'l fármacu, en detectándose qu'afectó a la función hepática de dos pacientes.<ref>{{cita web |url=http://www.clinicaltrials.gov/show/NCT00797667|títulu= A Phase IIa, Multicenter, Randomized, Placebo-controlled Clinical Trial to Study the Safety and Efficacy of MK0974 for Migraine Prophylaxis in Patients With Episodic Migraine|editor=ClinicalTrials.gov |fecha=2009 |fechaaccesu=1 de mayu de 2011 }}</ref> El 29 de xunetu de 2011 el llaboratoriu Merck & Co que desenvolvía'l fármacu, anunció la suspensión de tolos estudios previos que taba desenvolviendo, tres la evaluación de los resultaos llograes nos ensayos clínicos que nun amosaron resultancies favorables.<ref>[http://www.mercknewsroom.com/press-release/financial-news/merck-announces-second-quarter-2011-financial-results Merck Announces Second Quarter 2011 Financial Results]</ref> === Otros tratamientos === ==== Neuroestimulación ==== Los dispositivos médicos de neuroestimulación pueden constituyir un tratamientu alternativu, especialmente cuando esisten contraindicaciones pal usu de triptanes o pa evitar la ingesta de dosis demasiáu altes de fármacos que faigan evolucionar escontra una cefalea crónica diaria.<ref> (n'inglés) Mathew NT, Kurman R. « Drug Induced Refractory Headache - Clinical Features and Management» ''Headache'' 1990;30(10):634-8. PMID 2272811</ref> La neuroestimulación utilizóse primeramente, al traviés de dispositivos implantables paecíos a los [[marcapasos]], pal tratamientu de migrañas cróniques severes con resultancies alentadores.<ref>{{cita web |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20816443|títulu=Neurostimulation therapy in intractable headaches |apellíu= Schoenen|nome=J | autor2 = Allena M| autor3 = Magis D. |editor=Handb Clin Neurol. 97:443-50 |fecha= 2010|fechaaccesu=1 d'agostu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19732075|títulu=Combined occipital and supraorbital neurostimulation for the treatment of chronic migraine headaches: initial experience |apellíu=Reed |nome=KL | autor2 = Black SB | autor3 = Banta CJ 2nd | autor4 = Will KR |editor=Cephalalgia, Mar;30(3):260-71 |fecha=2010 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2011 }}</ref>Sicasí l'usu de material implantable y l'intervención quirúrxica que trai, llinda esta téunica a situaciones bien severes.<ref>{{cita web |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21533707|títulu=Neuromodulation in drug-resistant primary headaches: what have we learned? |apellíu=Leone |nome=M| autor2 = Cecchini AP| autor3 = Franzini A| autor4 = Bussone G. |editor=Neurol Sci. 32 Suppl 1:S23-6 |fecha=2011 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2011 }}</ref> Esiste tamién una teunoloxía de neuroestimulación cranial esterna ([[Cefaly]]) aplicable a nivel supraorbitario(caña cimera del nerviu trixéminu V1) o suboccipital (nerviu occipital mayor C2), dexa una aplicación más amplia de la neuroestimulación pal tratamientu y prevención de migrañas.<ref> (n'inglés) Schoenen J, Vandersmissen B, Jeangette S, Herroelen L, Vandenheede M, Gérard P, and Magis D, [http://www.neurology.org/content/80/8/697.abstract « Migraine prevention with a supraorbital transcutaneous stimulator: A randomized controlled trial»] ''Neurology'' 2013;80:697-704. PMID 23390177</ref> ==== Bioretroalimentación ==== La [[bioretroalimentación]] o [[biofeedback]] ye una [[terapia]] que dexa al paciente tomar conciencia d'una función orgánica, cola cuenta de qu'él mesmu intente modificar mientres les sesiones. Esti métodu paez demostrar la so eficacia nel tratamientu de migrañas y cefalees tensionales.<ref>{{cita web |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17084028|títulu=Efficacy of biofeedback for migraine: a meta-analysis |apellíu=Nestoriuc |nome=Y | autor2 = Martin A| autor3 = |editor=Pain;128(1-2):111-27 |fecha= 2006 |fechaaccesu= 1 d'agostu de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18726688|títulu=Biofeedback treatment for headache disorders: a comprehensive efficacy review |apellíu=Nestoriuc |nome=Y |coautor=Martin A. |editor= Appl Psychophysiol, 33(3):125-40. |fecha=setiembre de 2008 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2011}}</ref> Dellos estudios demostraron qu'un senciellu usu del biofeedback p'ayudar a la relaxación, da resultancies similares a los de les sesiones complicáu y costosu practicaes nos hospitales.<ref>{{cita web |url=http://www.painphysicianjournal.com/linkout_vw.php?issn=1533-3159&vol=12&page=1005|títulu=Efficacy of Biofeedback in the Treatment of Migraine and Tension Type Headaches |apellíu=J. |nome=William | coautores=J. Mullally, MD, Kathryn Hall.| editor=Pain Physician ;12;1005-1011 |fecha= 2009 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2011 }}</ref> == Ver tamién == * [[cefalea]] * [[compromisu articular temporomandibular]] * [[maréu]] * [[migralepsia]] * [[síndrome del músculu temporal]] * [[sistema vestibular]] == Referencies == {{llistaref|2|refs=<ref name = "Kowalska2016">{{cita publicación |apellíu=Kowalska |nome=Marta |apellíos2=Prendecki |nome2=Michał |apellíos3=Kozubski |nome3=Wojciech |apellíos4=Lianeri |nome4=Margarita |apellíu5=Dorszewska |nome5=Jolanta |fecha=agostu de 2016 |títulu=Molecular factors in migraine |títulotrad=Factores moleculares na migraña |publicación=Oncotarget |volume=7 |númberu=31 |páxines=50708–50718 |idioma=inglés |editorial=Impact Journals, LLC |doi=10.18632/oncotarget.9367 |pmid=27191890 |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5226615/ |fechaaccesu=23 de xunetu de 2017}}</ref> <ref name = "Antonaci2016">{{cita publicación |apellíu=Antonaci |nome=Fabio |apellíos2=Ghiotto |nome2=Natascia |apellíos3=Wu |nome3=Shizheng |apellíos4=Pucci |nome4=Ennio |apellíos5=Mariña |nome5=Alfredo |fecha=mayu de 2016 |títulu=Recent advances in migraine therapy |títulotrad=Meyores recién na terapia de la migraña |publicación=Springerplus |volume=5 |número= |páxina=637 |idioma=inglés |editorial=Springer-Verlag |doi=10.1186/s40064-016-2211-8 |pmid=27330903 |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4870579/ |fechaaccesu=23 de xunetu de 2017}}</ref> <ref name = "Medlineplus2015">{{cita web |url=https://medlineplus.gov/spanish/ency/article/000709.htm |títulu=Migraña |fechaaccesu= 23 de xunetu de 2017 |apellíu=Campellone |nome=Joseph V. |fecha=mayu de 2016 |obra=MedlinePlus }}</ref> <ref name = "Gasparini2013">{{cita publicación |apellíu=Gasparini |nome=Claudia F. |apellíos2=Sutherland |nome2=Heidi G. |apellíos3=Griffiths |nome3=Lyn R. |fecha=agostu de 2013 |títulu=Studies on the Pathophysiology and Genetic Basis of Migraine |títulotrad=Estudios sobre la patofisioloxía y bases xenétiques de la migraña |publicación=Curr Genomics |volume=14 |númberu=5 |páxines=300–315 |idioma=inglés |editorial=Bentham Science Publishers |doi=10.2174/13892029113149990007 |pmid=24403849 |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3763681/ |fechaaccesu=23 de xunetu de 2017}}</ref> <ref name = "Sachdev2012">{{cita publicación |apellíu=Sachdev |nome=Amit |apellíos2=Marmura |nome2=Michael J. |fecha=2012 |títulu=Metabolic Syndrome and Migraine |títulotrad=Síndrome metabólicu y migraña |publicación=Front Neurol |volume=3 |número= |páxina=161 |idioma=inglés |editorial=Frontiers Media SA |doi=10.3389/fneur.2012.00161 |pmid=23181051 |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3500825/ |fechaaccesu=23 de xunetu de 2017}}</ref> <ref name = "Zavala2003">{{cita publicación |apellíu=Zavala |nome=Héctor A. |apellíos2=Saravia |nome2=Bibiana B. |fecha=ochobre a avientu de 2003 |títulu=Epidemioloxía ya impacto sociu económicu de la migraña |publicación=Revista Neurolóxica Arxentina |volume=28 |númberu=2 |páxines=79-84 |allugamientu=Buenos Aires |editorial=ResearchGate GmbH |issn=0325-0938 |url=https://www.researchgate.net/publication/237699789_EPIDEMIOLOGIA_Y_IMPACTO_SOCIU_ECONOMICO_DE_LA_MIGRANA |fechaaccesu=23 de xunetu de 2017}}</ref>}} == Enllaces esternos == * [http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/ency/article/000709.htm ''MedlinePlus'' Enciclopedia Médica: Migraña]. * [http://www.sen.es/publico/video_cefalees.htm Video sobre cefalees (SEN) ] * [http://www.muyinteresante.es/salud/preguntes-respuestes/el celebru-de-les persones-que-sufren-migrana-ye-distinta-751364816441?utm_medium=email_BIEN ¿El celebru de les persones que sufren migraña ye distinta?] ([[Bien Interesante]]) * [http://www.neuropt.org/docs/vsig-spanish-pt-fact-sheets/migraine_associated_dizziness_spanish.pdf Mareo Acomuñáu a Migraña] {{Tradubot|Migraña}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cefalea]] [[Categoría:terminoloxía médica]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 9hfoiezyqivy67giql0xaxlv7b2e0eg 0 95391 3709329 3709016 2022-08-18T13:42:12Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''David Jude Heyworth Law''' {{nym}}, más conocíu como '''Jude Law''', ye un [[Actuación|actor]] de [[cine]] y [[teatru]] [[Reinu Xuníu|británicu]]. Law ye consideráu unu de los actores ingleses más conocíu y respetaos nel cine de [[Hollywood]], mayormente polos sos roles en películes como ''[[Artificial Intelligence (película)|A.I. Artificial Intelligence]]'', ''[[The Aviator]]'', ''[[Lemony Snicket's A Series of Unfortunate Events]]'', ''[[Sherlock Holmes (película de 2009)|Sherlock Holmes]]'', ''[[Hugo (película)|Hugo]]'', ''[[Sherlock Holmes: xuegu de solombres|Sherlock Holmes: A Game of Shadows]]'', ''[[The Grand Budapest Hotel]]'' y ''[[King Arthur: Legend of the Sword]]''. Law de cutiu trabaya col cineasta inglés [[Guy Ritchie]]. == Biografía == === Primeros años === Law nació en [[Lewisham]], Sur de Londres, ye'l segundu fíu de los [[profesor]]es Peter Robert Law y Margaret Heyworth. La so hermana Natasha ye pintora y diseñadora gráfica. Criar en Blackheath, una zona nel [[Conceyu de Greenwich (Londres)|Conceyu de Greenwich]] ([[Londres]]) y foi a la escuela primaria John Ball en Blackheath y Kidbrooke School en Kidbrooke, antes d'asistir a Alleyn's School en [[Dulwich]]. === Planu personal === L'actor casar en 1996 cola actriz [[Sadie Frost]], a quien conoció mientres filmaba ''Shopping'', pero divorciar n'ochobre de 2003. Frutu de la rellación, nacieron trés fíos biolóxicos: el primeru, Rafferty, nació'l 6 d'ochobre de 1996; la segunda, Iris, el 25 d'ochobre de 2000 (de la cual la modelu [[Kate Moss]] ye madrina) y el tercer fíu, Rudy, el 10 de setiembre de 2002. Él ye'l padrastru de Finlay Munro (nacíu'l 20 de setiembre de 1990), fíu de l'actriz [[Sadie Frost]] col so primer home, Gary Kemp. Foi compañeru sentimental de l'actriz [[Sienna Miller]], dambos conociéronse mientres el rodaxe de ''Alfie'' (2004), pero tuvieron serios problemes dempués de salir a la lluz la infidelidá de Jude cola neñera de los sos fíos. Magar n'avientu de 2009 tornóse públicu que Law y Sienna Miller alicaren la so rellación, en febreru de 2011 anuncióse que se dixebraren de nuevu. Enantes, el 29 de xunetu de 2009, anuncióse que Jude Law convertir en padre per cuarta vegada, tres una curtia rellación con una modelu neozelandesa, Samantha Burke, en 2008. Burke dio a lluz a una fía, Sofía, el 22 de setiembre de 2009 en Nueva York. El 16 de marzu de 2015 foi padre per quinta vegada, d'una neña llamada Ada, frutu de la so curtia rellación cola cantante Catherine Harding. Polo xeneral, la so vida sentimental foi bastante siguida pola [[prensa mariella]]. Law ye amigu íntimu de los actores [[Rachel Weisz]], [[Daniel Craig]], [[Jonny Lee Miller]], [[Robert Downey Jr.]] y [[Ewan McGregor]] del cual foi compañeru d'habitación na so etapa estudiantil. Jude Law, xunto al so exesposa [[Sadie Frost]], l'actor [[Ewan McGregor]] y [[Jonny Lee Miller]] acomuñáronse y fundaron una compañía productora llamada “Natural Nylon”. == Trayeutoria profesional == [[Ficheru:Jude Law Cannes 2011.jpg|miniaturadeimagen|Law nel [[Festival de Cannes]] de 2011.]] === Teatru === Jude Law empezó trabayando como [[Actuación|actor]] na so [[adolescencia]], apaeciendo en [[serie de televisión|series de televisión]] ingleses y n'obres de [[teatru]] nel [[National Youth Theatre]] en 1987, personificando papeles na obra ''The Ragged Child'', gallardoniada pol [[Edinburgh Fringe]]. Unu de los sos primeros papeles importantes foi'l de Foxtrot Darling en ''The Fastest Clock In The Universe'' de Philip Ridley, y el papel de Michael na producción de West End de la [[traxicomedia]] de [[Jean Cocteau]] ''[[Les parents tarrecibles]]'', dirixida por Sean Mathias, papel pol que foi nomáu a un [[Premiu Laurence Olivier]] como mozu actor, y recibió el Ian Charleson Award por destacar igualmente como revelación. Dexó Inglaterra y treslladóse a [[Broadway]], onde en 1995 actuó en ''[[Les Parents tarrecibles|Indiscretions]]'', xunto a [[Kathleen Turner]], [[Roger Rees]] y [[Cynthia Nixon]], papel al que foi nomáu a un [[premiu Tony]] y al Theatre World Award. Nun foi hasta mayu de 2009, que Law volvió a los escenarios de [[Londres]] pa representar el papel principal en ''[[Hamlet]]'' de [[Shakespeare]] nel Donmar Warehouse de West End nel Wyndham's Theatre. === Cine y televisión === Dempués d'una curtia carrera nel teatru y la televisión, como na serie ''Families'' (1990) que lo llanzó a la fama nel so país natal, Jude Law empecipiar na gran pantalla en 1994 col filme de ciencia ficción ''Shopping'' (1994), dirixíu por Paul W.S. Anderson. Pero nun foi hasta trés años más tarde, cola película ''[[Gattaca]]'' (1997) de Andrew Niccol, cuando realmente diose a conocer al públicu polo xeneral. Darréu [[Clint Eastwood]], ufiertó-y el papel de Billy Hanson en ''[[Medianueche nel xardín del bien y del mal (película)|Medianueche nel xardín del bien y del mal]]'' (1997) y David Cronenberg afitar nél pa protagonizar ''[[eXistenZ]]'' (1999). Cola so interpretación en ''[[The Talented Mr. Ripley (película)|The Talented Mr. Ripley]]'' yá amosaba un ascensu meteóricu nel cine, daqué que robló con ''[[Enemy at the Gates]]'' (2001). [[Steven Spielberg]], escoyólu pa dar vida a unu de los papeles más carismáticos de la so carrera, el del robot Gigolo Joe en ''[[Intelixencia artificial (película)|A.I. Intelixencia Artificial]]'' (2001). Al añu siguiente apaeció en ''[[Road to Perdition]]'' de ''[[Sam Mendes]]'', papel pol cual recibiría bones crítiques. Atopar con [[Nicole Kidman]] en ''[[Cold Mountain]]'' (2003) y con [[Gwyneth Paltrow]] en ''[[Sky Captain and the World of Tomorrow]]'' (2004). Trabayó con grandes cineastes como [[Martin Scorsese]] en ''[[The Aviator]]'' (2004), con [[Kenneth Branagh]] en ''[[La buelga (película de 2007)|La buelga]]'' (2007), o con [[Terry Gilliam]] nel filme ''[[The Imaginarium of Doctor Parnassus|L'imaxinariu del Doctor Parnassus]]'' (2009). La so carrera revitalizóse gracies al so papel del Doctor [[John H. Watson]], l'ayudante de [[Sherlock Holmes]] na película ''[[Sherlock Holmes (película de 2009)|Sherlock Holmes]]'' (2009), compartiendo protagonismu xuntu col actor [[Robert Downey Jr.]], y cola continuación de la saga en ''[[Sherlock Holmes: xuegu de solombres]]'' (2011). Intervieno nel filme de ciencia-ficción basáu nuna novela de Eric García ''[[Repo Men]]'' (2010), foi dirixíu por Steven Soderbergh en ''[[Andada (película)|Andada]]'' (2011), y en ''[[Side Effects (película)|Efeutos Secundarios]]'' (2013), y volvió ser dirixíu por [[Martin Scorsese]] en ''[[Hugo (película)|La invención d'Hugo]]'' (2011). Law empresto la so voz al personaxe del [[Cocu]] na película de [[Xéneru fantásticu|fantasía]] ''[[Rise of the Guardians]]'' estrenada en [[2012]], depués realizó una notable interpretación como Alexis Alexándrovich Karenin, el maríu d'Anna Arcádievna Karenina interpretáu por [[Keira Knightley]] na película británica ''[[Anna Karenina (película de 2012)|Anna Karenina]]'' (2012). Intervieno en ''[[The Grand Budapest Hotel]]'' (2014), y pocu dempués compartió creitos con [[Jason Statham]] y [[Melissa McCarthy]] na comedia ''[[Spy|Espíes]]'' (2015). == Filmografía == === Cine === [[Ficheru:Jude Law at TIFF1.jpg|miniaturadeimagen|Jude Law]] {| border="2" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- ! width="30" align="center" style="background:#F0e68C" | Añu !width="200" align="center" style="background:#F0e68C" |Títulu orixinal !width="100" align="center" style="background:#F0e68C" |Personaxe !width="100" align="center" style="background:#F0e68C" |Direutor |- | style="text-align:center"| 1994 | '' Shopping '' | Billy |Paul W. S. Anderson |- | style="text-align:center"| 1996 | ''I Love You, I Love You Not'' | Ethan |Billy Hopkins |- | rowspan="4" style="text-align:center"| 1997 | ''[[Bent (película)|Bent]]'' | Stormtrooper |Sean Mathias |- | ''[[Wilde (película)|Wilde]]'' | Lord Alfred Douglas |Brian Gilbert |- | ''[[Gattaca]]'' | Jerome Eugene Morrow |[[Andrew Niccol]] |- | ''[[Medianueche nel xardín del bien y del mal (película)|Midnight in the Garden of Good and Evil]]'' | Billy Carl Hanson |[[Clint Eastwood]] |- | rowspan="3" style="text-align:center"| 1998 | ''[[Music From Another Room|Music from Another Room]]'' | Danny |Charlie Peters |- | ''Final Cut'' | Jude |Dominic Vieyu |- | ''The Wisdom of Crocodiles'' | Steven Grlscz | Po-Chih Leong |- | rowspan="3" style="text-align:center"| 1999 | ''[[eXistenZ]]'' | Ted Pikul |[[David Cronenberg]] |- | ''Presence of Mind'' | Secretariu | Antonio Aloy |- | ''[[The Talented Mr. Ripley (película)|The Talented Mr. Ripley]]'' | Dickie Greenleaf | [[Anthony Minghella]] |- | style="text-align:center"| 2000 | ''Love, Honour and Obey'' | Jude | Dominic Vieyu |- | rowspan="2" style="text-align:center"| 2001 | ''[[Enemy at the Gates]]'' | Vasily Zaytsev | [[Jean-Jacques Annaud]] |- | ''[[Intelixencia artificial (película)|A.I. Artificial Intelligence]]'' | Gigolo Joe | [[Steven Spielberg]] |- | style="text-align:center"| 2002 | ''[[Road to Perdition (película)|Road to Perdition]]'' | Harlen Maguire |[[Sam Mendes]] |- | style="text-align:center"| 2003 | ''[[Cold Mountain]]'' | W.P. Inman | [[Anthony Minghella]] |- | rowspan="6" style="text-align:center"| 2004 | ''[[I Heart Huckabees]]'' | Brad Stand |[[David O. Russell]] |- | ''[[Alfie (película de 2004)|Alfie]]'' | Alfie |[[Charles Shyer]] |- | ''[[Closer (película)|Closer]]'' | Daniel Wool | [[Mike Nichols]] |- | ''[[The Aviator]]'' | [[Errol Flynn]] | [[Martin Scorsese]] |- | ''[[Sky Captain and the World of Tomorrow]]'' | Capitán Sky <br /> Joseph Sullivan | [[Kerry Conran]] |- | ''[[Lemony Snicket's A Series of Unfortunate Events]]'' | Lemony Snicket | [[Brad Silberling]] |- | rowspan="3" style="text-align:center"| 2006 | ''[[All the King's Men]]'' | Jack Burden | [[Steven Zaillian]] |- | ''[[Breaking and Entering|Breaking & Entering]]'' | Will Francis |[[Anthony Minghella]] |- | ''[[The Holiday]]'' | Graham | [[Nancy Meyers]] |- | rowspan="2" style="text-align:center"| 2007 | ''[[My Blueberry Nights]]'' | Jeremy | [[Wong Kar-wai]] |- | ''[[La buelga (película de 2007)|Sleuth]]'' | Milo |[[Kenneth Branagh]] |- | rowspan="3" style="text-align:center"| 2009 | ''[[Rage (película de 2009)|Rage]]'' | Minx |Sally Potter |- | ''[[The Imaginarium of Doctor Parnassus]]'' | Tony (2da tresformamientu) | [[Terry Gilliam]] |- | ''[[Sherlock Holmes (película de 2009)|Sherlock Holmes]]'' | [[John H. Watson|Dr. John H. Watson]] | [[Guy Ritchie]] |- | style="text-align:center"| 2010 | ''[[Repo Men]]'' | Remy | Miguel Sapochnik |- | rowspan="3" style="text-align:center"| 2011 | ''[[Andada (película)|Contagion]]'' | Alan Krumwiede | [[Steven Soderbergh]] |- | ''[[Hugo (película)|Hugo]]'' | Padre d'Hugo | [[Martin Scorsese]] |- | ''[[Sherlock Holmes: xuegu de solombres|Sherlock Holmes: A Game of Shadows]]'' | [[John H. Watson|Dr. John H. Watson]] | [[Guy Ritchie]] |- | rowspan="3" style="text-align:center"| 2012 | ''360'' | Michael Daly |Fernando Meirelles |- | ''[[Anna Karenina (película de 2012)|Anna Karenina]]'' | Alexei Karenin | [[Joe Wright]] |- | ''[[L'orixe de los guardianes|Rise of the Guardians]]'' | Pitch, el [[Bogeyman]] <br /><small>(Voz)</small> | Peter Ramsey |- | rowspan="2" style="text-align:center"| 2013 | ''[[Side Effects (película)|Side Effects]]'' | Dr. Jonathan Banks | [[Steven Soderbergh]] |- | ''Dom Hemingway'' | Dom Hemingway |Richard Shepard |- | rowspan="2" style="text-align:center"| 2014 | ''[[The Grand Budapest Hotel]]'' | El nuevu autor |[[Wes Anderson]] |- | ''Black Sea'' | Capitan Robinson |Kevin Macdonald |- | style="text-align:center"| 2015 | ''[[Spy]]'' | Bradley Fine | [[Paul Feig]] |- | style="text-align:center"| 2016 | ''[[Genius (película de 2016)|Genius]]'' | [[Thomas Wolfe]] |Michael Grandage |- | style="text-align:center"| 2017 | ''[[King Arthur: Legend of the Sword]]'' | Vortigen |[[Guy Ritchie]] |- | rowspan="2" style="text-align:center"| 2018 | ''[[Fantastic Beasts And Where To Find Them 2]]'' | Albus Dumbledore |[[David Yates]] |} === Televisión: películes y series === {| border="2" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- ! width="30" align="center" style="background:#F0e68C" | Añu !width="200" align="center" style="background:#F0e68C" |Títulu !width="100" align="center" style="background:#F0e68C" |Rol ! style="background:#F0e68C" align="center" class="unsortable" |Notes |- | style="text-align:center"| 1989 | '' The Tailor of Gloucester '' | Xeneral Sam Stableboy | Película pa televisión |- | style="text-align:center"| 1990 | '' Families '' | Nathan Thompson | Serie de televisión |- | style="text-align:center"| 1991 | '' Sherlock Holmes'' | Joe Barnes | Serie de televisión <br />Episodiu ''Shoscombe Old Place'' |- | style="text-align:center"| 1992 | ''The crane'' | Home nuevu | Curtiumetraxe |- | style="text-align:center"| 1993 | ''The Marshal'' | Bruno | Serie de televisión |- | style="text-align:center"| 1999 | ''Tube Tales'' | (direutor) | Serie de televisión <br /> Episodiu ''A Bird in the Hand'' |- | style="text-align:center"| 2000 | ''Happy M'Gee'' | Tony M'Gee | Curtiumetraxe |- | style="text-align:center"| 2015 | ''Toast of London'' | *Estrella convidada | Serie de televisión <br /> Episodiu ''Global Warming'' |- | style="text-align:center"| 2016 | ''The Young Pope'' | [[Lucian Pulvermacher|Papa Pío XIII]] | Serie de televisión |} === Contribuciones en bandes sonores === * "Ah, Leave Me Not to Pine", (''The Pirates of Penzance''), de la película ''[[Wilde (película)|Wilde]]'', (1997) * "El to Vuo' Fa L'Americanu", de la película ''[[The Talented Mr. Ripley (película)|The Talented Mr. Ripley]]'', con [[Matt Damon]], Fiorello y Guy Barker International Quintet, (1999) * "Avenues and Alleyways", cantar orixinal de Tony Christie (1973), de la película ''Love, Honour and Obey'', (2000) * "Rock On", cantar de David Essex, pa la película ''Love, Honour and Obey'', (2000) * "Opening song", interpretada pal programa de la [[NBC]]'s ''[[Saturday Night Live]]'', con [[Rachel Dratch]], [[Tina Fey]], [[Amy Poehler]], [[Maya Rudolph]] y [[Ashlee Simpson]], (2004) == Obres de teatru == {| border="2" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- ! width="30" align="center" style="background:#F0e68C" | Añu !width="200" align="center" style="background:#F0e68C" |Títulu !width="100" align="center" style="background:#F0e68C" |Rol ! width="100" align="center" style="background:#F0e68C" |Direutor ! width="100" align="center" style="background:#F0e68C" |Autor ! width="100" align="center" style="background:#F0e68C" |Teatru |- | style="text-align:center"| 1987 | ''Bodywork''<ref name="watn">{{cita web |url=http://www.nymt.org.uk/history/watn.html |títulu=Where are They Now? |apellíu= |nome= |fecha=|work=National Youth Music Theatre |publicación= |fechaaccesu=2 de xineru de 2013|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.nymt.org.uk/history/watn.html|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="pastprods">{{cita web |url=http://www.nymt.org.uk/history/pastprods.html |títulu=Past Productions |apellíu= |nome= |fecha=|work=National Youth Music Theatre |publicación= |fechaaccesu=2 de xineru de 2013|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.nymt.org.uk/history/pastprods.html|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref> | Adrenalin | | Richard Stilgoe | Northcott Theatre, Exeter (The Exeter Festival)<br/>Edinburgh Festival Fringe |- | style="text-align:center"| 1988 | ''The Ragged Child''<ref name="watn"/><ref name="pastprods"/> | Dellos | | Jeremy James Taylor<br/>Frank Whately | Sadler's Wells Theatre<br/>Northcott Theatre, Exeter<br/>Tresmitíu pola [[BBC]] |- | style="text-align:center"| 1988 | ''The Little Rats''<ref name="watn"/><ref name="pastprods"/> | | | Peter Allwood<br/>Jeremy James Taylor<br/>David Scott | George Square Theatre (Edinburgh International Festival)<br/>National Theatre of Northern Greece, Thessaloniki<br/>The Opera House, Pirineos |- | style="text-align:center"| 1989 | ''Joseph and the Amazing Technicolor Dreamcoat''<ref name="watn"/><ref name="pastprods"/> | Joseph | | [[Andrew Lloyd Webber]]<br/>[[Tim Rice]] | Herriot Hall (Edinburgh Festival Fringe) |- | style="text-align:center"| 1989 | ''The Caucasian Chalk Circle''<ref name="watn"/><ref name="pastprods"/> | | | [[Bertolt Brecht]] | Edinburgh Festival Fringe |- | style="text-align:center"| 1990 | ''Captain Stirrick''<ref name="watn"/><ref name="pastprods"/> | Ned Stirrick | Eileen Chivers | Jeremy James Taylor<br/>David Scott | George Square Theatre (Edinburgh Festival Fringe) |- | style="text-align:center"| 1992 | ''The Fastest Clock in the Universe''<ref>{{cita web |url=http://www.hampsteadtheatre.com/about-us/hampstead-theatre-a-history-in-pictures/ |títulu=Hampstead Theatre: A History in Pictures |apellíu= |nome= |fecha=|work=Hampstead Theatre |publicación= |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref> | Foxtrot Darling | Jo Bonney | Philip Ridley | Hampstead Theatre |- | style="text-align:center"| 1992 | ''[[Pigmalión (obra de teatru)|Pygmalion]]'' | Freddie | | [[George Bernard Shaw]] | Tour through Italy |- | style="text-align:center"| 1993 | ''The Snow Orchid'' | Blaise | Tim Luscombe | Joe Pintauro | Gate Theatre |- | style="text-align:center"| 1993 | ''Live Like Pigs''<ref>{{cita web |url=http://www.royalcourttheatre.com/whats-on/live-like-pigs |títulu=''Live Like Pigs'' |apellíu= |nome= |fecha=|work=The Royal Court Theatre |publicación= |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref> | Col | Kate Mitchell | John Arden | Royal Court Theatre |- | style="text-align:center"| 1993 | ''[[Death of a Salesman]]'' | Happy | Matthew Warchus | Arthur Miller | West Yorkshire Playhouse, Leeds |- | style="text-align:center"| 1994 | ''[[Les Parents tarrecibles]]''<ref>{{cita web |url=http://worthing.nationaltheatre.org.uk/DServe/dserve.exe?&dsqIni=Dserve.ini&dsqApp=Archive&dsqDb=Performance&dsqSearch=PerfCode==%271308%27&dsqCmd=Show.tcl |títulu=Archive Performance Database and Archive Catalogue: ''Les Parents Tarrecibles'' |apellíu= |nome= |fecha=|work=National Theatre |publicación= |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref> | Michael | Sean Mathias | Jean Cocteau | Lyttelton Theatre |- | style="text-align:center"| 1995 | ''[[Les Parents tarrecibles|Indiscretions]]''<ref>{{cita web |url=http://www.ibdb.com/production.php?id=4296 |títulu=''Indiscretions'' |apellíu= |nome= |fecha=|work=Internet Broadway Database |publicación=The Broadway League |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref> | Michael | Sean Mathias | Jean Cocteau | Ethel Barrymore Theatre, Broadway |- | style="text-align:center"| 1995 | ''[[Ion (Eurípides)|Ion]]'' | Ion | Nicholas Wright | Eurípides | Royal Shakespeare Company production<br/>The Pit at Barbican Arts Centre |- | style="text-align:center"| 1999 | ''[[Llástima que sía una puta|Tis Pity She's a Whore]]'' | Giovanni | David Lan | John Ford | Young Vic Theatre |- | style="text-align:center"| 2002 | ''[[La tráxica hestoria del doctor Fausto|Doctor Faustus]]''<ref>{{cita web |url=http://www.youngvic.org/about-young-vic/david-lan |títulu=Artistic Direutor, David Lan |apellíu= |nome= |fecha=|work=Young Vic |publicación= |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref> | Doctor Faustus | David Lan | Christopher Marlowe | Young Vic Theatre |- | style="text-align:center"| 2006 | ''[[Samuel Beckett|Beckett]] at [[Reading]], Gala Evening''<ref>{{cita web |url=http://www.beckettfoundation.org.uk/beckett-2006/gala.html |títulu=Beckett at Reading 2006 : Gala Evening |apellíu= |nome= |fecha=|work=Beckett International Foundation |publicación=The University of Reading |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/berkshire/content/articles/2006/03/08/samuel_beckett_centenary_event_feature.shtml |títulu=Jude Law to star in Samuel Beckett Centenary Gala Evening |apellíu= |nome= |fecha=23 de marzu de 2006 |work=BBC |publicación= |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref> | | [[Anthony Minghella]] | Samuel Beckett | Concert Hall, Reading |- | style="text-align:center"| 2009 | ''[[Hamlet]]''<ref>{{cita web |url=http://www.michaelgrandage.com/index.php?plid=40 |títulu=''Hamlet'' |apellíu= |nome= |fecha=|work=Michael Grandage's official website |publicación= |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.ibdb.com/production.php?id=484340 |títulu=''Hamlet'' |apellíu= |nome= |fecha=|work=Internet Broadway Database |publicación=The Broadway League |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref> | Hamlet | Michael Grandage | [[William Shakespeare]] | Donmar Warehouse nel Wyndham's Theatre<br/>Castiellu de [[Kronborg]], [[Helsingør]]<br/>Broadhurst Theatre en [[Broadway theatre|Broadway]] |- | style="text-align:center"| 2011 | ''[[Anna Christie (obra de teatru)|Anna Christie]]''<ref>{{cita web |url=http://www.donmarwarehouse.com/whats-on/donmar-warehouse/2011/anna-christie.aspx |títulu=''Anna Christie'' |apellíu= |nome= |fecha=|work=Donmar Warehouse |publicación= |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref> | Mat Burke | Rob Ashford | Eugene O'Neill | Donmar Warehouse |- | style="text-align:center"| 2013<br /> 2014 | ''[[Enrique V (teatru)|Henry V]]''<ref>{{cita web |url=http://www.delfontmackintosh.co.uk/Tickets/HV/HV.asp |títulu=''Henry V'' |apellíu= |nome= |fecha=|work=Delfont Mackintosh Theatres |publicación= |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.michaelgrandagecompany.com/whats-on/#henry-v_page0 |títulu=''Henry V'' |apellíu= |nome= |fecha=|work=Michael Grandage Company |publicación= |fechaaccesu=2 de xineru de 2013}}</ref> | [[Enrique V d'Inglaterra|Henry V]] | Michael Grandage | [[William Shakespeare]] | Noël Coward Theatre |- | style="text-align:center"| 2015 | ''The Vote''<ref>{{cita publicación |last1=Tripney|first1=Natasha |títulu=The Vote (live broadcast, More4)|url=https://www.thestage.co.uk/reviews/2015/vote-live-broadcast-more4/?utm_term=election |fechaaccesu=8 de mayu de 2015|work=[[The Stage]] |fecha=8 de mayu de 2015}}</ref> | | Josie Rourke | James Graham | Donmar Warehouse, Mayu de 2015 |- | style="text-align:center"|2015 |''Letters Live''<ref>{{cita web |títulu=Letters Live: Epistolary Joy At Freemasons’ Hall|url=http://londonist.com/2015/04/letters-live-epistolary-joy-at-freemasons-hall.php|website=Londonist}}</ref><ref>{{cita web |títulu=BBC Sherlock star, X Files actor and a host of other celebrities perform at charity event for the Reading Agency|url=http://www.theguardian.com/media/2013/dec/11/benedict-cumberbatch-gillian-anderson-letters-live|website=The Guardian}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Letters Live at Hai Fetival|url=http://www.telegraph.co.uk/culture/hai-festival/10866362/Benedict-Cumberbatch-brings-romantic-letters-to-life.html|website=The Telegraph}}</ref> | | | | Hai Festival, Wales |} == Reconocimiento == === Distinciones === *''Top Ten'' na llista de les [[estrelles de cine]] en [[Hollywood]] de 2006, según criterios la ''Escala Ulmer''. *Caballero de la [[Orde de les Artes y les Lletres]] ("Chevalier des Arts et des Lettres") pol [[gobiernu francés]], en reconocencia a la so contribución a les Artes del mundu del [[cine]], dende'l 1 de marzu de 2007. == Premios y nominaciones == === Cine y televisión === [[Ficheru:Jude Law 2013 (cropped).jpg|miniaturadeimagen|Jude Law en 2013.]] <small>[[Ficheru:Clock.svg|20px|]]Llista parcial, solo amuésense dalgunos de los premios y nominaciones más destacaos.<br /> Pa ver la llista completa:''' [https://www.imdb.com/name/nm0000179/awards Premios y nominaciones de Jude Law]'''</small> {| border="2" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- ! width="100" align="center" style="background:#F0e68C" |Premiu !width="30" align="center" style="background:#F0e68C" | Añu !width="40" align="center" style="background:#F0e68C" |Resultáu !width="200" align="center" style="background:#F0e68C" |Categoría |- |'''[[Premios Óscar|Premiu Óscar]]''' |1999 |{{celda|Nomáu}} |[[Óscar al meyor actor de repartu|Meyor actor de repartu]] por ''[[The Talented Mr. Ripley]]'' |- |'''[[Premios BAFTA]]''' |1999 |{{celda|Ganador}} |[[BAFTA al meyor actor de repartu|Meyor actor de repartu]] por ''[[The Talented Mr. Ripley]]'' |- |'''[[Globos d'Oru]]''' |2000 |{{celda|Nomáu}} |[[Globu d'Oru al meyor actor de repartu|Meyor actor de repartu]] por ''[[The Talented Mr. Ripley]]'' |- |'''[[Globos d'Oru]]''' |2002 |{{celda|Nomáu}} |[[Globu d'Oru al meyor actor de repartu|Meyor actor de repartu]] por ''[[Intelixencia Artificial (película)|Intelixencia artificial]]'' |- |'''[[Premios Óscar|Premiu Óscar]]''' |2003 |{{celda|Nomáu}} |[[Óscar al meyor actor|Meyor actor]] por ''[[Cold Mountain]]'' |- |'''[[Premios BAFTA]]''' |2003 |{{celda|Nomáu}} |[[BAFTA al meyor actor|Meyor actor]] por ''[[Cold Mountain]]'' |- | '''[[MTV Movie Award]]''' | 2003 |{{celda|Nomáu}} | [[MTV Movie Award]] as Best Trans-Atlantic Breakthrough Performer |- | '''[[Premios del Sindicatu d'Actores]]''' |2004 |{{celda|Nomáu}} |[[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor repartu|Meyor repartu]] por ''[[The Aviator]]'' |- |'''[[Globos d'Oru]]''' |2004 |{{celda|Nomáu}} |[[Globu d'Oru al meyor actor - Drama|Meyor actor - Drama]] por ''[[Cold Mountain]]'' |- | '''ShoWest Award''' | 2004 |{{celda|Ganador}} | ShoWest Award as Male Star of the Year |- | '''[[People's Choice Award]]''' | 2005 |{{celda|Nomáu}} | [[People's Choice Award]] as Favorite Leading Man |- | '''[[Premiu César]]''' | 2007 |{{celda|Ganador}} | [[Premiu César]] César honorariu |- | '''[[Karlovy Vary International Film Festival]]''' | 2010 |{{celda|Ganador}} | President's Prize |} === Teatru === {| border="2" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- ! width="100" align="center" style="background:#F0e68C" |Premiu !width="30" align="center" style="background:#F0e68C" | Añu !width="40" align="center" style="background:#F0e68C" |Resultáu !width="200" align="center" style="background:#F0e68C" |Categoría |- | rowspan=3 | '''[[Laurence Olivier Award]]''' | 1994 |{{celda|Nomáu}} | Best Newcomer por ''[[Les Parents tarrecibles]]'' |- | 2010 |{{celda|Nomáu}} | Best Leading Actor por ''[[Hamlet]]'' |- | 2012 |{{celda|Nomáu}} | Best Leading Actor por ''Anna Christie'' |- | rowspan=2 | '''[[Premios Ian Charleson]]''' | 1994 |bgcolor=CD7F32|Tercer premiu | Premiu Ian Charleson por ''[[Ion]]'' |- | 1999 |{{celda|Nomáu}} | Premiu Ian Charleson por ''Tis Pity She's a Whore'' |- | rowspan=2 | '''[[Tony Award]]''' | 1995 |{{celda|Nomáu}} | Best Featured Actor por ''Indiscretions'' |- | 2010 |{{celda|Nomáu}} | Best Leading Actor por ''Hamlet'' |- | '''Theatre World Award''' | 1995 |{{celda|Ganador}} | Theatre World Award por ''Indiscretions'' |- | '''Critics' Circle Theatre Award''' | 2010 |{{celda|Ganador}} | Best Shakespearean Performance por ''Hamlet'' |- | '''South Bank Show Award''' | 2010 |{{celda|Ganador}} | Best Leading Actor por ''Hamlet'' |- | rowspan=2 | '''Whatsonstage.com Award''' | 2010 |{{celda|Ganador}} | Best Leading Actor por ''Hamlet'' |- | 2012 |{{celda|Nomáu}} | Best Leading Actor por ''Anna Christie'' |- | '''Falstaff Award''' | 2010 |{{celda|Ganador}} | Best Leading Actor por ''Hamlet'' |- | '''Outer Critics Circle Award''' | 2010 |{{celda|Nomáu}} | Best Leading Actor por ''Hamlet'' |- | '''Drama League Award''' | 2010 |{{celda|Nomáu}} | Best Performance por ''Hamlet'' |- | '''Drama Desk Award''' | 2010 |{{celda|Nomáu}} | Best Performance por ''Hamlet'' |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Jude Law}} *{{IMDb nome|0000179|Jude Law}} {{NF|1972||Law, jude}} {{Tradubot|Jude Law}} [[Categoría:Actores y actrices de cine d'Inglaterra]] [[Categoría:Actores y actrices de Londres]] [[Categoría:Actores y actrices de teatru d'Inglaterra]] [[Categoría:Actores y actrices de televisión d'Inglaterra]] [[Categoría:Actores y actrices de voz d'Inglaterra]] [[Categoría:Candidatos al premiu Óscar al meyor actor]] [[Categoría:Candidatos al premiu Óscar al meyor actor de repartu]] [[Categoría:Direutores de cine d'Inglaterra]] [[Categoría:Direutores de televisión del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Ganadores del premiu BAFTA]] [[Categoría:Ganadores del premiu César Honoríficu]] [[Categoría:Productores de cine del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Productores d'Inglaterra]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 9qyftlwwwmsjedifct5ngfbijvusq76 0 95479 3709521 3695529 2022-08-19T06:11:53Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Urbanismo}} {{Construcción}} [[Ficheru:Deng Xiaoping billboard 05.JPG|300px|thumb|L'ampliación de la ciudá [[china]] de ''[[Shenzhen]]'', una de les de más rápida crecedera del mundu, foi diseñada por aciu planificación urbanística.]] L''''urbanismu '''ye'l conxuntu de disciplines que s'encarga del estudiu de los asentamientos humanos pal so diagnósticu, comprensión ya intervención. L'urbanismu utiliza a la xeografía urbana como ferramienta fundamental, ya intenta entender los procesos urbanos con cuenta de planiar les intervenciones pa la cualificación del espaciu. == L'urbanismu y l'urbanística == La '''urbanística,''' ye'l conxuntu de téuniques que derivaes del urbanismu sirven pa la intervención urbana, nelles se sistematizan los procesos urbanos con cuenta de llograr una eficacia de la intervención urbana. Esisten diverses corrientes del pensamientu urbanísticu a dicir de: La '''planificación estratéxica''', el '''[[planiamientu urbanísticu]], la renovación urbana, '''ente otres. De manera concreta ye l'[[Procesu d'urbanización|aición d'urbanización]] la qu'intervien en busca de la organización de la ciudá y el territoriu. La denominación de quien se dediquen a esta [[oficiu]] son ​​los [[urbanistes]], sicasí d'alcuerdu a les normes de los países y les rexones estos pueden llamase planificadores urbanos, peritos n'urbanismu, téunicos n'urbanismu, inxenieros catastrales. En munchos [[país | países]], l'urbanismu ye una [[especialización]] o estensión de los oficios de [[xeografía]], [[arquiteutura]], [[inxeniería civil]] o [[derechu]]. La '''urbanística''' ye la planificación de los diversos llugares y ambientes nos que se desenvuelve la vida material, sentimental y espiritual en toles sos manifestaciones, individuales y coleutives, y entiende tantu los asentamientos urbanos como los rurales. La urbanística nun puede sometese n'esclusiva a les normes d'un esteticismu gratuitu sinón que la so naturaleza ye esencialmente funcional. Xeneralmente entiéndese que'l '''urbanismu''' nun ye más que la práutica de la '''urbanística''', que ye la disciplina científica correspondiente a la ciencia y arte de la planificación urbana.<ref> Enciclopedia catalana: http://www.enciclopedia.cat/fitxa_v2.jsp?NDCHEC=0239850&BATE=urbanisme </ref> L'urbanismu tradicionalmente acomuñóse a l'[[arquiteutura]] tocantes a qu'esta disciplina aplicar al conxuntu de conocencies práutiques qu'apurren les bases fundamentales pa resolver los problemes de les ciudaes. Esta dualidá dexa entever el calter descriptivo y esplicativo de la urbanística como ciencia frente al calter prescriptivu del urbanismu como práutica o téunica, inclusive como [[arte]], anque dambos enfoques son parcialmente correutos y se realimentan mutuamente. * Les teoríes de la urbanística tán n'estrecha rellación y converxen con otres disciplines comenenciudes nel estudiu de la ciudá y el territoriu y na intervención sobre dambos como: l'[[arquiteutura]], la [[inxeniería civil]], les [[ciencies polítiques]], la [[ecoloxía]], la [[xeografía]], la [[economía]], el [[derechu]], la [[socioloxía]], etc., asina otres ciencies humanes como: la [[historia]], l'[[antropoloxía]], la [[llingüística]], la [[semiótica]], etc. * Como campu profesional, les práutiques y téuniques de planificación urbana intervienen na aplicación de les polítiques urbanes d'[[equipamientos]], de [[vivienda]], d'[[infraestructures]] y [[tresporte]], de mediu ambiente y [[proteición a la naturaleza]], de xestión de Recursos, etc. El [[bienestar]] de la [[población]] (residente o forestera) qu'habita o s'atopa dacuando na ciudá o'l territoriu constitúi l'oxetu últimu de la '''urbanización''', términu que foi acuñáu por [[Ildefonso Cerdá]] el cual describía asina la referida actividá: : «''He equí les razones filosófiques que m'inducieron y decidieron a apurrir la pallabra '''urbanización''', non yá pa indicar cualquier actu que tienda a arrexuntar la edificación y a regularizar el so funcionamientu nel grupu yá formáu, sinón tamién el conxuntu de principios, doctrines y regles que tienen d'aplicase, por que la edificación y el so agrupamientu, llueñe d'estruyir, desvirtuar y malvar les facultaes físiques, morales ya intelectuales d'home social, sirvan tantu pa fomentar el so desenvolvimientu y puxanza como p'aumentar el bienestar individual, que la so suma forma la felicidá pública.''»<ref>« Ildefonso Cerdá y la nacencia de la Urbanística», por Javier García-Bellido, Dr. Arquiteutu y urbanista. (http://www.ub.edu/geocrit/sn-61.htm) </ref> == Historia == :''Ver tamién: [[Historia del urbanismu n'España]]'' [[Ficheru:Putrajaya2.JPG|thumb|[[Putrajaya]] ye la capital alministrativa de [[Malasia]]. Construyida a partir de mediaos de los [[años 1990]], ye una de les capitales más nueves del mundu.]] L'urbanismu empezó siendo una teoría complexa qu'interesó dende'l primer momentu a los estudiosos de la ciudá, y acabó siendo una disciplina qu'axunta una suma de conocencies sustanciales rellacionaos cola [[construcción]] y caltenimientu de les ciudaes y col estudiu de rellacionar sociu-económicu-ambientales que tien llugar dientro del fenómenu urbanu, de la que s'ocupa anguaño una multiplicidá de profesionales: [[arquiteutu|arquiteutos]], [[economista|economistes]], [[xeógrafu|xeógrafos]], [[inxeniería|inxenieros]], [[sociólogu|sociólogos]], y de forma esclusiva los [[urbanista|urbanistes]]. [[Hipodamo de Mileto]] (consideráu por munchos el primer urbanista de la historia) fixo'l plan urbanísticu d'[[El Pireo]], el puertu d'[[Atenes]], sobre una cuadrícula qu'agora se conoz como ''[[hipodámica]]'', y que se repitió ensame de vegaes. [[Nerón]] tamién se portó como un urbanista cuando, tres el [[Gran quema de Roma|quema de Roma]], fixo reconstruyir la ciudá sobre un plan distintu del trazáu orixinal. [[Felipe II d'España|Felipe II]] recueye delles idees urbanístiques nes [[lleis d'Indies]], cuando trata de la construcción de nueves ciudaes nel [[Nuevu Mundu]] (procesu nel que [[España]] llevó a cabu una de les mayores creaciones de ciudaes de nueva planta de la historia). Dende'l [[sieglu XV]] en toa [[Europa]] tamién se fundan ciudaes, anque probablemente, na mayoría, escurrir direutriz yera más demostrar el poder del monarca que faer ciudaes útiles, lo que nun quitar por qu'haya unes cuantes de gran guapura. El [[Barón Haussmann]] diseñó la renovación de París. [[Camilo Sitte]] foi'l miembru más destacáu de la Escuela Urbana de Viena. Otros urbanistes destacaos son [[Otto Wagner]]. En 1928 tuvo llugar el primer [[Congresu Internacional d'Arquiteutura Moderna]] y en 1947 apruébase la llei británica d'urbanismu (la ''[[Town and Country Planning Act 1947]]''), como resultancia del [[New towns movement]]. A iniciativa del Institutu Cimeru d'Urbanismu de la [[Universidá de Buenos Aires]], en [[1949]] la [[Organización de les Naciones Xuníes]] (ONX) declaro'l [[8 de payares]] Día Mundial del Urbanismu como fecha pa recordar aiciones necesaries pal bien común como l'aumentu de parques y zones recreatives, la remodelación de delles árees ciudadanes, la terminación d'obres de desenvolvimientu urbanu, la desconxestión de zones superpoblaes y aquelles midíes que mengüen la contaminación del aire y de l'agua. Esta fecha ye l'entamu de diverses iniciatives pal desenvolvimientu urbanu sostenible y un finxu pa les celebraciones de los [[Urbanista|urbanistes]] de tol mundu. En 1970, surde la [[ciudá postmoderna]] y degolando el marcu nel que por [[etimoloxía]] y definición taba constreñido l'urbanismu –la ciudá-, güei ye una disciplina d'oxetivu muncho más ampliu y utilízase pa la ordenación integral del territoriu. L'urbanismu, sinónimu de planificación y ordenación, ocupar d'apurrir modelos territoriales sectorializados, onde cada unu d'esos ámbitos tien asignáu un desenvolvimientu acorde coles sos aptitúes. Asina, va haber unos suelos netamente urbanos, otros urbanizables, esto ye, susceptibles de aportar a urbanos cuando les necesidaes de crecedera y espansión determinar, y, a lo último suelos non urbanizables ensin nenguna mira d'evolución escontra espacios cívicos. == Orixe y significáu del términu ''Urbanismu'' == [[Ficheru:Kaiser strasse97.jpg|thumb|[[Frankfurt]], destruyida mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], la ciudá reconstruyó dellos edificios centenarios que fueron integraos a la "nueva ciudá".]] El términu "urbanismu" vien de la pallabra [[llatín|llatina]] ''urbs'' (‘[[ciudá]]’),la cual desenvolvióse na [[Edá Antigua|antigüedá]] referir por antonomasia a la capital del mundu romanu, [[Roma]]. Apaez per vegada primera nel [[diccionariu]] de la [[Real Academia Española]] en [[1956]], onde se define como ''“conxuntu de conocencies que se refieren al estudiu de la creación, desenvolvimientu, reforma y progresu de los poblaos n'orde a les necesidaes de la vida urbana”''. Ye claro que la idea de [[pobláu]] nun s'afai a la dimensión actual del urbanismu, siendo la idea de [[ciudá]], nel sentíu modernu del términu, la que s'afai más al campu d'esta disciplina. Lo urbano tien una condición que más fondamente estrema la vida moderna d'aquella tradicional-rural, nun ye una condición espacial nin una delimitación demográfica o granible, sinón una conducta, una forma de vida, que ta determinada poles singulares carauterístiques de la ciudá en tanto entidá material: específicamente'l so tamañu, densidá y heteroxeneidá. Lo urbano ye l'efectu que'l tamañu, la densidá y l'heteroxeneidá de la ciudá tienen sobre'l calter social de la vida coleutiva. Anque'l términu urbanismu utilizóse primeramente pa designar tolos fenómenos d'ordenación urbana, a midida que el fenómenu constructivu y edificatorio hai trespasando l'espaciu puramente urbanu, dichu términu foi movíu na práutica pol de ''[[Ordenamientu territorial]]'' cuando quier faese referencia a intervenciones en suelos extra urbanos, onde entren en xuegu intereses supralocales protexíos dende instancies públiques cimeres: defensa nacional, [[carretera|carreteres]], [[mediu ambiente]], etc. N'España, el términu [[Ordenación del Territoriu]] emplégase tamién pa la planificación n'ámbitos supramunicipales, nos que xeneralmente esisten rellaciones funcionales importantes ente los conceyos y apréciase la necesidá de coordinar los planes urbanísticos municipales. Na actualidá'l términu urbanismu aplicar a la ordenación urbana; a toles conocencies rellacionaes cola construcción de ciudaes o nucleos urbanos, y estrémase del términu “urbanización”, que ta, anguaño, direutamente rellacionáu colos procesos constructivos, pero non cola ordenación urbana. El términu ordenación del territoriu utilízase, sicasí, pa designar l'actividá urbanística empobinada a la planificación del suelu interlocal, dende una óptica más amplia d'ordenación espacial, tomando ámbitos de calter rural. == L'oficiu d'Urbanismu == Nel mundu dende va delles décades, l'urbanismu impartir nes universidaes como disciplina lliberal ya independiente d'otros oficios. Podemos atopar más de 100 universidaes de distintos países, que brinden esta carrera universitaria emplegando denominaciones como: Urbanismu, Llicenciatura n'Urbanismu, Planificación del Territoriu y Mediu Ambiente, Inxeniería Urbana, Planiamientu Urbanu, Planificación de Ciudaes, Urbanística y Mediu Ambiente, Topografía urbana, ente otros. En Llatinoamérica la primer carrera d'urbanismu a nivel licenciatura (pre-grau) enllantar na [[Universidá Simón Bolívar (Venezuela)|Universidá Simón Bolívar]] de [[Venezuela]];{{Añedir referencies}} depués la carrera implementar en [[Méxicu]]; na máxima casa d'estudios, Universidá Nacional Autónoma de Méxicu (UNAM), Universidá Autónoma Metropolitana (UAM)‚ la Universidá Autónoma de la Ciudá de Méxicu (UACM)‚ Nel Centru Universitariu d'Arte, Arquiteutura y Diseñu de la Universidá de Guadalaxara, [[Perú]], n'[[Arxentina]] díctase la Llicenciatura n'Urbanismu na Universidá Nacional de Xeneral Sarmiento (UNGS) , [[Brasil]] y en [[Colombia]] enllantóse'l Programa de Xestión y Desenvolvimientu Urbanos na [[Universidá del Rosario]] y el Programa d'Urbanismu na [[Universidá de La Salle (Bogotá)]].<ref>{{Cita web|url=http://cienciasdelhabitat.lasalle.edu.co/index.php/urbanismu.html|títulu=Programa d'Urbanismu|fechaaccesu=25 de payares de 2010|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://cienciasdelhabitat.lasalle.edu.co/index.php/urbanismu.html|fechaarchivu=25 de payares de 2015}}</ref> En [[Bolivia]] esiste la Carrera de Planificación Territorial na [http://Universidá%20Autónoma%20Gabriel%20René%20Moricu Universidá Autónoma Gabriel René Moreno] y na [[Universidá Mayor de San Simón]]. El casu européu ye lideráu per Holanda y Francia y n'América del Norte per Canadá. Sicasí, entá perdura la formación de urbanistes como una especialización al nivel de posgráu de disciplines allegaes, tales como l'[[Arquiteutura]], la [[Inxeniería Civil]], la [[Ecoloxía]], la [[Xeografía]], la [[Economía]] y la [[Socioloxía]], ente otres. == Ver tamién == * [[Ciencies de la Tierra]] * [[Ciudá (dixebra)]] * [[Congresu Iberoamericanu d'Urbanismu]] * [[Día Mundial del Urbanismu]] * [[Ecoloxía urbana]] * [[Espaciu públicu]] * [[Suelu (urbanismu)]] * [[Iconolingüística]] * [[Institutu del Conurbano]] * [[New Urbanism]] * [[Planificación urbana]] * [[Planificación Territorial]] * [[Piensa globalmente, actúa llocalmente]] * [[Plan Xeneral d'Ordenación Urbana]] * [[Planiamientu urbanísticu]] * [[Tresporte públicu]] * [[Urbanismu de Barcelona]] == Bibliografía == * Gaete Feres, Héctor; ''[http://www.tdr.cesca.es/TDX-0725105-155807/ Alministración y Xestión del Urbanismu]''; ISBN 84-689-3472-0; añu 2005. * López de Lucio, Ramón; Ciudá y urbanismu a finales del sieglu XX * http://oa.upm.es/13414/1/CIUDADYURBANISMOFINALESS.XX.pdf * {{cita llibru|apellíos=Boville|nome=Belén|apellíu2=Sánchez-González|nome2=Diego |títulu=Planificación Territorial y Desenvolvimientu Sostenible en Méxicu, Perspeutiva Comparada / Planning and Sustainable Development in Mexico, Comparative Perspective|añu=2007|editorial=Universidá de Barcelona-Universidá Autónoma de Tamaulipas|isbn=978-84-611-9500-8|páxines=465}} * Larrodera López, Emilio: ''Anotaciones sobre cuarenta años de planiamientu urbanísticu n'España'', ''Complementos al Cursu sobre Figures del Planiamientu y la so Xestión''. Comisón d'Urbanismu y Vivienda COAM, Madrid, 1982. ISBN 84-85572-43-2. * García Medina, José: ''Hipoteca del aprovechamientu urbanísticu''. Ed. La Llei. Wolters Kluwer España, S.A., Madrid, 2008. ISBN 978-84-9725-861-6. * Bascuñán Walker, Francisco / Walker Fernández, Paz / Mastrantonio Freitas, Juan: «Modelu de cálculu d'aérees verdes en planificación urbana dende la densidá habitacional ». ''Urbanu''. Chile, 2007 vol. 10 núm. 015., páxs.97-101. ISBN 0717-3997 * Baeriswyl Rada, Sergio: « Nuevos desafíos urbanos y nueves ferramientes de planificación». ''Urbanu''. Chile, 2006 vol. 9 núm. 013., páxs.44-47. ISBN 0717-3997 * Muñoz Rebolledo, María Dolores: « Dimensión ambiental nos preseos de planificación territorial». ''Urbanu''. Chile, 2003 vol. 6 núm. 7., páxs.63-72. ISBN 0117-3997. * {{cita llibru|apellíu=Sánchez-González|nome=Diego |apellíos2=Ledezma-Elizondo|nome2=María Teresa|apellíos3=Rivera-Ferrera|nome3=Nora Livia| títulu=Geografía Humana y crisis urbana en Méxicu / Human Geography and urban crisis in Mexico|añu=2011|editorial=Universidá Autónoma de Nuevo León|isbn=978-607-433-688-7|páxines=278|allugamientu=Monterrey}} * {{cita publicación|apellíu=Sánchez-González|nome=Diego|títulu=Aproximaciones a los conflictos sociales y propuestes sostenibles d'urbanismu y ordenación del territoriu en Méxicu / Approaches to Social Conflicts and Sustainable Proposals for Urban and Regional Planning in Mexico|publicación=Revista d'Estudios Sociales|númberu=42|páxines=40-56|issn=0123-885X}} *{{cita publicación|apellíu=Alagón Laste|nome=José María|títulu= ¿Viviendes aisllaes o nucleos urbanos? Modelos urbanísticos del Institutu Nacional de Colonización n'Aragón: la zona de Monegros-Flumen (Huesca)|añu=2014|publicación=Norba. Revista d'Arte|volume=XXXIV|páxines=221-247}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.ceu-ectp.org/ Conseyu Européu de Urbanistes]: Formáu nel so mayor parte por estaos miembros de la [[Xunión Europea]] * [http://www.diamundialdelurbanismo.org/ Sitiu oficial del Día Mundial del Urbanismu] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Urbanismu|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 8nsnrkby1vsmkx9kiiuod3nfqeqw3bv 0 95494 3709989 3683855 2022-08-19T10:57:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Colonization 1945.png|400px|thumb|Colonialismu en 1945.]] La '''descolonización''' ye'l procesu de dexar ensin efeutu dalgunu una situación [[Colonia alministrativa|colonial]]. El términu apaeció dempués de rematada la [[Segunda Guerra Mundial]] pa referise al procesu políticu impulsáu pola [[Organización de les Naciones Xuníes]] de poner fin al [[Colonialismu]], mayoritariamente [[Europa|européu]], que dio llugar a la [[Independencia|independencia nacional]] de dellos países, principalmente n'[[África]] y [[Asia]]. Más apocayá, el términu "Descolonización" foi usáu pa referise a una postura y una operación cultural, tendiente a revelar y revertir situaciones institucionales, culturales y [[Epistemoloxía|Epistemolóxiques]] afeutaes pol [[Eurocentrismu]] y otros mecanismos de subordinación y poder. Esti significáu ta impulsáu poles corrientes llamaes [[Poscolonialismu|poscoloniales]] y [[Decolonialismo|Decoloniales]]. == Descolonización política == El términu "descolonización" apaeció depués de rematada la [[segunda guerra mundial]] pa referise al procesu políticu impulsáu poles [[Naciones Xuníes]] de poner fin al [[colonialismu]], mayoritariamente [[Europa|européu]], que dio llugar a la [[independencia|independencia nacional]] de dellos países, principalmente n'[[África]] y [[Asia]]. La descolonización, nesti sentíu políticu, producir por aciu la independencia, la integración dientro d'un poder alministrativo o dientro d'otru [[estáu]], o por aciu l'establecimientu d'un estatus de ''llibre asociación''. La [[Organización de les Naciones Xuníes]] estableció que nel procesu de descolonización nun hai alternativa de primeres d'[[derechu d'autodeterminación|autodeterminación]]. La descolonización puede traer una [[revolución non-violenta|negociación pacífica]] o una revuelta violenta. Dende finales del [[sieglu XVIII]] y mientres tol [[sieglu XIX|XIX]], la descolonización producir n'[[América]], empezando pola llamada [[Revolución estauxunidense]] contra'l [[Imperiu británicu]], que dio llugar a los actuales [[Estaos Xuníos d'América]], la [[Guerres d'independencia hispanoamericanes|Guerra d'Independencia Hispanoamericana]] y la constitución del [[Brasil|Imperiu de Brasil]] al estremase'l [[Imperiu portugués|Portugués]]. Nos sieglos XX y [[Sieglu XXI|XXI]], la descolonización refierse, davezu, a los llogros independentistes de delles [[colonia alministrativa|colonies]] y [[protectoráu|protectoraos]] europeos n'[[Asia]] y [[África]] tres la [[Segunda Guerra Mundial]]. Esti procesu dio llugar, amás, a un movimientu intelectual denomináu [[poscolonialismu]]. Un periodu especialmente activu de descolonización que tuvo llugar ente 1945 y 1975, empezando cola independencia de [[Paquistán]] ya [[India]] del [[Reinu Xuníu]] en 1947, y que se remató cola autodeterminación de les colonies portugueses n'África nel trescurrir de los años 70. === Métodos y etapes === La descolonización ye un procesu políticu por aciu el cual una colonia lliberar de la so metrópolis y que con frecuencia arreya la violencia. En circunstancies estremes puede llegase a una [[independencia|guerra d'independencia]], dacuando dempués d'una [[revolución]]. N'otros casos tratar d'un ciclu dinámicu en que les negociaciones fracasen, siguíes de disturbios menores que resulten en represión per parte de la policía y les fuercies militares, intensificándose [[revuelta|revueltes]] más violentes que lleven a más negociaciones hasta que se llogra la independencia. En contaes ocasiones les aiciones de la población llocal tán caracterizaes pola [[non-violencia]], siendo India un exemplu célebre d'ello, una y bones la violencia surde como una supresión activa de les fuercies ocupantes, o como oposición política a les fuercies que representen a les comunidaes llocales minoritaries que se sienten amenaciaes pola posibilidá d'independencia. Sirva d'exemplu la guerra d'independencia na [[Indochina Francesa]], mientres en dellos países del [[África Occidental Francesa]] (escluyendo los del [[Magreb]]) la descolonización foi frutu d'una combinación d'insurrección y negociaciones. El procesu namái se considera completu cuando'l gobiernu ''de facto'' del país nuevamente independiente ye reconocíu como un estáu soberanu pola comunidá de naciones. La independencia ye malo de llograr dempués de la Guerra Mundial, hubo un ''esfuerciu coleutivu institucionalizáu'' por que progresara esta causa al traviés de la [[Sociedá de Naciones]]. Sol Artículu 22 del conveniu d'esa Lliga creáronse dalgunos [[Mandatu de la Sociedá de Naciones|mandato]]. La intención espresa yera la de preparar estos países pal autogobiernu, pero la realidá foi cenciellamente que se produció una redistribución del control sobre les antigües colonies de los poderes vencíos, primeru y principalmente [[Imperiu alemán|Alemaña]] y l'[[Imperiu otomanu]]. A esti trabayu siguió'l de les Naciones Xuníes, con un sistema similar de territorios d'enfotu creaos p'afaer el control sobre dambes excolonias y los territorios alministraos poles naciones vencíes na [[Segunda Guerra Mundial]], incluyíu [[Imperiu xaponés|Xapón]]. Delles poblaciones colonizadores en ultramar escoyeron retener la so estatus colonial, por casu [[Xibraltar]] y les [[Islles Malvines]]. Coles mesmes, dellos poderes coloniales han promovíu la descolonización pa desfacer de los costos financieros, militares y otros que suelen atropase nes colonies onde los réximes volviéronse más benignos. Los [[imperiu|imperios]] s'espandieron y contraxeron a lo llargo de la historia, pero en dellos casos el fenómenu de descolonización produció resultaos distintes. Agora, cuando los estaos apurren tantu'l dominiu ''de facto'' de les sos colonies como los sos reclamos a tal dominiu, les excolonias xeneralmente son absorbíes por otros poderes. Amás, los poderes coloniales antiguos en munchos casos non solo siguieron esistiendo, sinón que tamién caltuvieron el so estatus como poderes internacionales, reteniendo fuertes venceyos económicos y culturales colos sos excolonias. Al traviés d'estos venceyos, los poderes coloniales antiguos irónicamente caltuvieron una proporción significante de los beneficios de los sos imperios, pero con costos menores — asina, a pesar de la resistencia frecuente a les demandes por descolonización, les resultaos fueron satisfactorios pa los intereses de los colonizadores. Poques vegaes la descolonización ye llograda por una sola llei histórica particular, sinón que polo xeneral se desenvuelve al traviés d'una o más etapes d'emancipación, caúna de les cualos puede ser dada o consiguida con llucha. Estes pueden incluyir la introducción de representantes escoyíos (solo en calidá de conseyeros o que voten, minoría o mayoría, o inclusive esclusivos) y distintos graos de d'autonomía o autogobiernu. Asina, la etapa final de descolonización puede ser pocu más d'apurrir responsabilidaes de rellaciones esternes y seguridá y solicitar la reconocencia pol nuevu estáu soberanu. Pero, entá siguiendo la reconocencia del estáu, el grau de continuidá puede ser calteníu por trataos billaterales ente gobiernos agora formalmente iguales arreyando práutiques como entrenamientu militar conxuntu, pactos de proteición mutua, o entá la instalación de bases militares. === Descolonización política en sentíu ampliu === Ampliando la noción más, una ''descolonización interna'' puede asoceder adientro d'un estáu soberanu. Asina, l'Estaos Xuníos espansivu creó ''territorios'', destinaos a colonizar tierres conquistaes a lo llargo de les fronteres de los estaos yá esistentes, y cuando el so desenvolvimientu probóse esitosu (munches vegaes con nueves divisiones xeográfiques), dexáron-yos convertise n'estaos como miembros iguales de la unión federal. Entá nun estáu que nun coloniza en sentíu llegal los sos partes, la inequidad real de cutiu causa que'l componente políticamente dominante —munches vegaes la parte más grande o más populosa (como [[Rusia]], tantu na [[Xunión Soviética|URSS]], formalmente federal, como nel [[imperiu rusu|Imperiu zarista]] previu), o'l conquistador históricu (como d'[[Imperiu austriacu|Austria]], la patria de la dinastía de los Habsburgu, dientro d'un imperiu de minoríes eslaves (l'[[Imperiu austrohúngaru]]))— seya percibíu, a lo menos subjetivamente, como un colonizador en tou menos nel nome; asina que la desintegración de tal descolonización de facto. Asina, los trés repúbliques báltiques, [[Estonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]] argumenten que alles, en contraste con otres repúbliques ex-soviétiques, nun se-yos podía otorgar independencia de la [[Xunión Soviética]] porque nunca s'integraron, sinón que fueron ocupaes y amestaes militarmente por Stalin, y polo tanto fueren colonizaes illegalmente, incluyendo deportaciones masives de les sos connacionales ya inmigración ensin convidar de rusos étnicos y otres nacionalidaes soviétiques. Inclusive n'otros estaos pos-soviéticos qu'aportaren formalmente, cuasi tolos rusos étnicos taben tan identificaos cola colonización soviética que se-yos fixo sentir tan pocu queríos que volvieron a Rusia. === Historia de la descolonización política === Na siguiente síntesis cronolóxica, non toles feches indicaes asitien de forma indiscutible los momentos decisivos. Con frecuencia, ye a la fase final, la independencia, a la que faen referencia; seya que non, puede haber dellos años previos d'autonomía, como pue ser el casu d'un Estáu Acomuñáu a la Corona Británica. Pa más detalles, vease la historia de cada nación. Otra manera, nótese que fueron incluyíos dellos casos que nun fueron puramente casos de colonies, sinón de protectoraos, co-dominios, etc. Los cambeos derivaos de la descolonización nun s'inclúin en tolos casos, nin s'inclúi tampoco la disolución de la Xunión Soviética. ==== Sieglos XVIII y XIX ==== {| {{tablaguapa}} |- style="background-color:#e9e9e9" | ! |Añu||Colonizador||Acontecimientu |- ![[1776]] |[[Reinu de Gran Bretaña|Gran Bretaña]]|| Les [[13 colonies]] orixinales de los Estaos Xuníos declaren la so independencia un añu dempués de qu'empezara la so revuelta armada. |- ![[1783]] |[[Reinu de Gran Bretaña|Gran Bretaña]]|| La Corona Británica reconoz la independencia de los [[Estaos Xuníos]] tres la [[Guerra d'Independencia de los Estaos Xuníos]]. |- ![[1803]] |[[Primer República Francesa|Francia]]|| Cola compra de [[Luisiana (Nueva Francia)|Luisiana]], los últimos territorios franceses n'[[América del Norte]] (cola esceición de [[Saint Pierre y Miquelon]]) son apurríos a los [[Estaos Xuníos]]. |- ![[1804]] |[[Primer Imperiu francés|Francia]]|| [[Haití]] declara la independencia, la primer nación mayoritariamente negra en desafiase del dominiu européu. |- ![[1808]] |[[Reinu de Portugal|Portugal]]|| [[Brasil]], la colonia portuguesa más grande, consigue la so independencia n'estableciendo ellí la so residencia'l rei exiliáu de Portugal Xuan VI. Dempués de tornar al so país en 1821, el so fíu y regente Pedro de Bragança y Bourbon declara un [[Imperiu de Brasil|imperiu independiente]] en 1822. |- ![[1810]] |[[Imperiu español|España]]|| El [[Virreinatu de Nueva Granada]] ([[Gran Colombia]]) y el [[Virreinatu del Río de la Plata]] ([[Provincies Xuníes del Río de la Plata]]) dan el primer pasu a la independencia. El [[Virreinatu de Nueva España]] ([[Méxicu]]) empieza la guerra d'independencia. [[Chile]] al traviés de la Xunta Nacional de Gobiernu presenta les bases de la so independencia. |- ![[1811]] |[[Imperiu español|España]]|| [[Paraguái]] consigue la independencia, [[Venezuela]] declara la so independencia. |- ![[1816]] |[[Imperiu español|España]]|| El [[Virreinatu del Río de la Plata]] ([[Arxentina]]) [[Declaración d'independencia de l'Arxentina|declara la so independencia]]. |- ![[1818]] |[[Imperiu español|España]]|| [[Chile]] [[Acta d'Independencia de Chile|declara formalmente la so independencia]]. |- ![[1819]] |[[Imperiu español|España]]|| [[Virreinatu de Nueva Granada|Nueva Granada]] algama la so independencia como [[Gran Colombia]] (que más tarde daría llugar a los estaos independientes de [[Colombia]], [[Ecuador]], [[Panamá]] y [[Venezuela]]). |- ![[1821]] |[[Imperiu español|España]]||[[Santu Domingu]] (depués [[República Dominicana]]), [[Nicaragua]], [[Hondures]], [[Guatemala]], el [[Virreinatu de Perú]] ([[Perú]]), [[Venezuela]], [[El Salvador]], [[Costa Rica]] y [[Panamá]] declaren la so independencia; [[Méxicu]] remata la so llucha contra España, declarando formalmente la so independencia. |- ![[1822]] |[[Imperiu español|España]]|| [[Ecuador]] algama la so independencia d'España. |- ![[1822]]-[[1832]] |[[Imperiu Otomanu]] || Proclámase la [[Primer República Helénica]] tres la [[Guerra d'independencia griega]]. Tresformar nel [[Reinu de Grecia]] en [[1832]]. |- ![[1825]] |[[Imperiu español|España]]|| [[Bolivia]] consigue la so independencia. |- ![[1828]] |[[Imperiu de Brasil|Brasil]] y [[Confederación Arxentina|Arxentina]]||[[Uruguái]], llogra la so independencia en 1828, tres periodos d'ocupación brasilana y de federación con Arxentina. |- ![[1847]] |[[Estaos Xuníos]]|| [[Liberia]] convertir nun estáu llibre ya independiente d'[[África]]. |- ![[1865]] |[[Imperiu español|España]]|| La [[República Dominicana]] consigue finalmente la so independencia tres cuatros años como colonia restaurada. |- ![[1867]] |[[Imperiu Otomanu]] || El [[eyalato]] d'[[Exiptu]] pasa a ser [[jedivato]] d'[[Exiptu]]. El [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda]] ocupar en [[1882]]. |- ![[1881]] |[[Imperiu Otomanu]] || El vasallu [[Principáu de Rumanía]] tresformar nel independiente [[Reinu de Rumanía]] |- ![[1882]] |[[Imperiu Otomanu]]|| El vasallu [[Principáu de Serbia]] tresformar nel independiente [[Reinu de Serbia]]. |- ![[1898]] |[[Imperiu español|España]]|| [[Cuba]] consigue la so independencia tres dellos intentos ([[Guerra de los Diez Años]], [[Guerra Chiquita]] y [[Guerra d'Independencia cubana]]) y sobremanera dempués de la [[Guerra hispano-americana]]. |- ![[1898]] |[[Imperiu español|España]]|| [[Primer República Filipina|Filipines]] consigue la so independencia por cuenta de la [[Guerra hispano-americana]]. [[Primer República Filipina|Filipines]] ye ocupada de nuevu por [[Estaos Xuníos]] dempués de la [[Guerra filipín-americana]]. |} ==== El periodu d'enteguerres y la Segunda Guerra Mundial ==== ===== Posesiones coloniales de la Europa Occidental ===== El periodu de nuevu imperialismu, el [[Repartu d'África]] y la [[guerra del opiu]], marcó'l cenit del colonialismu européu. Marcó tamién l'aceleración de les víes que-y pondríen fin. Les estraordinaries demandes de material por culpa del conflictu estendieren los cambeos a lo llargo de tol mundu, especialmente en forma d'[[inflación]], y les presiones sociales asociaes del imperialismu de [[guerra]] crearon dificultaes nel campesinado y una creciente [[clase media]]. La crecedera económica creó corredores d'apuestes coles sos propies esixencies, ente que los asuntos raciales traxeron qu'esta xente quedara apartada de la clase media colonial y que tuviera que crear el so propiu grupu. La nacencia del [[nacionalismu]] de mases, como conceutu y práutica, socavaría fatalmente les [[ideoloxía|ideoloxíes]] del [[imperialismu]]. Hubo, naturalmente, otros factores, como'l cambéu agrariu (y el desastre – [[Indochina francesa]]), cambeos o desarrollos na [[relixón]] —[[Budismu]] en [[Bimania]], [[Isllam]] nes [[Indies Orientales Neerlandeses]], xente marxinal como [[John Chilembwe]] en [[Nyasalandia]]), y l'impautu de la depresión —de los años trenta. La [[Gran Depresión]], más allá del so impautu alcontráu nel mundu industrializáu, foi especialmente demoledor nes colonies rurales. Los precios agrícoles cayeron muncho más pronunciadamente y más rápidu que los de los bienes industriales ente 1925 y l'entamu de la guerra. Les potencies coloniales concentrar nos sos problemes domésticos, nel [[proteicionismu]] y nes tarifes d'importación, despreocupándose del dañu que faíen al fluxu de comerciu internacional. Les colonies, cuasi tou productores especializaes nun namái bien agrícola, perdieron la mayoría de los sos ingresos por esportaciones y fueron estremaes de les economíes coloniales complementaries pa integrales en sistemes zarraos. Mientres delles colonies volvieron a una [[Agricultura de subsistencia|producción de subsistencia]] ([[Malaya británica]]) otres diversificaron ([[India británica|India]], África occidental) y dalgunes empezaron a industrializase. Estes economíes nun aceptaron la camisa de fuercia que se-yos quixo poner pa reforzar los llazos coles metrópolis. Más tarde, los plantíos empobinaos o controlaes polos europeos demostraron ser más vulnerables a la inflación que s'estendía que les de los capitalistes nativos, amenorgando'l dominiu de los granxeros blancos nes economíes de les colonies y provocando que los gobiernos europeos y el inversores de los años 1930 acomuñárense y crearen élites indíxenes (ensin importar les implicaciones d'ello nel futuru). Los esfuercios de reformes nes colonies aceleraron la so final — especialmente'l pasu de sistemes de collaboración non intervencionista a sistemes direutos d'intervención y organización pa conducir un cambéu económicu. La creación de xenuinos gobiernos burocráticos espandieron la creación d'una [[burguesía]] indíxena. Esto foi especialmente ciertu nel [[Imperiu Británicu]], que paecía'l menos capaz (o'l menos violentu) a la de controlar nacionalismos políticos nes sos colonies. Emburriaos a dar soluciones pragmátiques a los sos problemes de presupuestu y de mano d'obra los británicos algamaron alcuerdos coles élites nacionalistes. Roblaron alcuerdos colos [[Dominiu británicu|Dominios]] blancos, retuvieron recursos estratéxicos al preciu d'amenorgar el so control direutu n'[[Reinu d'Exiptu|Exiptu]], y llevaron a cabu numberoses reformes nel ''[[Raj]]'' que remataron nel [[Acta de Gobiernu de la India]] (1935). Mientres el periodu d'enteguerres el casu d'[[África]] foi bien distintu del d'[[Asia]]. África tropical nun foi dafechu integrada nel sistema colonial hasta finales del sieglu XIX, escluyendo les complexidaes de la [[Unión Sudafricana]] —introduciendo la [[segregación racial]] en 1924 y asina catalizando el creciente sentimientu anticolonialista en mediu continente— y l'[[Imperiu Etíope]]. Los controles de les colonies yeren de too tipu. La crecedera económica foi xeneralmente bloquiáu. Nun esistíen élites nacionalistes qu'apiguraren el sofitu popular antes de 1939. ===== [[Xunión Soviética]] ===== Acordies con el [[Pactu Ribbentrop-Mólotov]], la [[Xunión Soviética]] se anexonó [[Lituania]], [[Letonia]], [[Estonia]], [[Galitzia]] y delles partes de [[Finlandia]] en 1940, incorporándolos al so territoriu nacional bien como nueves repúbliques soviétiques o añediendo los territorios a otres yá esistentes. Munchos rusos emigraron a dalgunos d'estos nuevos territorios provocando qu'en 1990 los nativos fueren namái alredor del 50% de la población de los [[Estaos Bálticos]]. Al terminar la [[Segunda Guerra Mundial]], [[Alemaña]] perdió los sos territorios al este de los ríos Oder y Neisse a favor de [[Polonia]], que ganó [[Pomerania]], [[Silesia]] y [[Prusia Occidental]]. [[Checoslovaquia]] recuperó la zona de los [[Sudetes]] y la [[Xunión Soviética]] facer con [[Prusia Oriental]]. Los alemanes naturales d'eses zones fueron espulsaos y los territorios colonizaos por población de los respeutivos países. ===== [[Estaos Xuníos]] ===== Nel continente americanu, al concluyir la [[guerra hispano-americana]] a finales del sieglu XIX, los [[Estaos Xuníos d'América]] llograron una serie de territorios d'[[España]], ente ellos, [[Guam]], [[Filipines]] y [[Puertu Ricu]]. Anque primeramente EE.XX. embarcar nuna política de colonización d'estos territorios (lluchando pa terminar cola insurxencia local, como na [[guerra filipín-americana]]), a principios de los años [[1930]] la política d'EE.XX. optó por un xiru escontra un eventual autu-gobierno. Dempués de la invasión y ocupación de Filipines por [[Imperiu del Xapón|Xapón]] mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], [[Filipines]] llogró la independencia d'[[EE.XX.]] pacíficamente. [[Puertu Ricu]] algamó'l so gobiernu autónomu en 1952 y convirtióse nun [[Estáu llibre acomuñáu]] so la soberanía de los [[EE.XX.]] ===== Xapón ===== Como la única nación asiática que se convirtió nuna potencia colonial mientres la dómina moderna, Xapón facer con sustanciales posesiones coloniales, como [[Taiwán]] y [[Corea]] n'Asia oriental. Desenvolviendo una política colonial similar a la de les potencies europees, Xapón asitió importantes contingentes de la so población nes sos colonies mientres, simultáneamente, suprimía la identidá étnica de la población indíxena obligándo-y a aprender los usos y la [[llingua xaponesa]] nes escueles y nos asuntos públicos, ya intentando erradicar l'usu del [[Idioma coreanu|coreanu]] y el [[Idioma taiwanés|taiwanés]] ente los nativos, por casu. La Segunda Guerra Mundial brindó a [[Imperiu del Xapón|Xapón]] la ocasión de conquistar grandes zones d'Asia, enfusando en China y ocupando les colonies europees de la [[Indochina francesa]], [[Malasia británica]], Norte de [[Borneo]], [[Singapur]], [[Ḥong Kong británicu|Ḥong Kong]], [[Filipines]], [[Birmania británica]] y [[Indies Orientales Holandeses]] (ente otres), anque namái mientres la duración de la guerra. Dempués de la so rindición a los [[Aliaos de la Segunda Guerra Mundial|Aliaos]] en 1945, per otra parte, Xapón foi privada de toles sos colonies. Xapón pela so parte considera les [[Islles Kuriles]] parte del so territoriu nacional colonizáu pola [[Xunión Soviética]]. ====== Periodu d'ente guerres ====== {| {{tablaguapa}} |- style="background-color:#e9e9e9"| !Añu||Colonizador||Eventu |- ! [[1901]] ||[[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda|Reinu Xuníu]] || Créase la [[Federación d'Australia]] |- ! [[1908]] ||[[Imperiu Otomanu]] || El vasallu [[Principáu de Bulgaria]] proclámase independiente como [[Reinu de Bulgaria]]. |- ! [[1910]] ||[[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda|Reinu Xuníu]] || Les colonies del [[Colonia del Cabu|Cabu]], [[Colonia de Natal|Natal]], [[Colonia del Río Orange|Ríu Orange]] y [[Colonia de Transvaal|Transvaal]] xunir pa formar la [[Unión Sudafricana]] |- ! [[1910]] ||[[Imperiu Otomanu]] || El vasallu [[Principáu de Montenegru]] proclámase independiente como [[Reinu de Montenegru]]. |- ! [[1912]] ||[[Imperiu Otomanu]] || [[Albania]] declárase independiente. |- ! [[1917]] ||[[Imperiu rusu|Rusia]] || El colapsu del imperiu y la [[revolución bolxevique]] produz la nacencia de numberosos estaos, los [[países socesores al Imperiu rusu]]. La mayoría, sobremanera dempués de la [[Guerra Civil Rusa]] acaben formando la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] en [[1922]]. Los que se desvenceyaron totalmente fueron: [[Segunda República Polaca|Polonia]] y el [[Reinu de Finlandia (1918)|Reinu de Finlandia]] (depués pasó a l'actual [[República de Finlandia]]). [[Estonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]] mantuveron la so independencia hasta la [[Segunda Guerra Mundial]] en [[1940]] fueron invadíos polos [[soviéticos]] y dempués en [[1941]] por [[Alemaña nazi|Alemaña]]. Dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]] pasen a ser la [[República Socialista Soviética d'Estonia]], [[República Socialista Soviética de Letonia]] y [[República Socialista Soviética de Lituania]], dientro de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] hasta [[1991]]. |- ! [[1919]] ||[[Imperiu austrohúngaru|Imperiu Austrohúngaru]] || Dempués de la [[Primer Guerra Mundial]] sume, creando diversos estaos ente ellos: la [[Primer República d'Austria|República d'Austria]], la [[República Soviética Húngara]] (Ésta conviértese nel [[Reinu d'Hungría (1920-1945)|Reinu d'Hungría]]), el [[Estáu de los Eslovenos, Croates y Serbios]] que pasa a ser el [[Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos]] (este pasó a llamase [[Reinu de Yugoslavia]] en [[1929]]), [[Primer República Checoslovaca|Checoslovaquia]] y el [[Estáu llibre de Fiume]] (ésti xúnese al [[Reinu d'Italia (1861-1946)|Reinu d'Italia]] en [[1924]]). El restu de territoriu se repartte ente'l [[Reinu d'Italia (1861-1946)|Reinu d'Italia]], [[Reinu de Rumanía]], [[Segunda República Polaca|Polonia]] y a la [[República Nacional d'Ucraína Occidental]] (Pasa a [[Segunda República Polaca|Polonia]] en [[1919]] y a la [[Xunión Soviética]] en [[1945]]) |- ! [[1919]] || [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda|Reinu Xuníu]] || Fin del [[protectoráu]] sobre'l [[Reinu d'Afganistán]], cuando'l [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda|Reinu Xuníu]] acepta la presencia del embaxador [[Xunión Soviética|soviéticu]] en [[Kabul]]. |- ! [[1921]] || [[República de China (1912-1949)|República de China]] || El debilitáu Imperiu pierde'l control sobre la [[Mongolia Esterior]] (reteniendo la mayor, pero progresivamente arrebatada, [[Mongolia Interior]]), a la que se-y concedió l'autonomía en 1912 (al igual que al [[Tíbet]]), y agora conviértese nuna República popular a la qu'en 1924 considérase un satélite de la [[XRSS]] ''de facto''. La reconocencia formal de [[Mongolia]] va tener llugar en 1945. |- ! [[1922]] || [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda|Reinu Xuníu]] || N'[[Irlanda]], dempués de la rebelión orquestada pol [[Exércitu Republicanu Irlandés]] (''Irish Republican Army'', ''IRA''), la mayor parte d'Irlanda dixebrar del Reinu Xuníu convirtiéndose nel [[Estáu Llibre d'Irlanda]], terminando con 800 años de presencia británica. [[Irlanda del Norte]], la área nororiental de la islla, permanez xunida formando l'actual [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda del Norte]]. |- ! [[1923]] || [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda del Norte|Reinu Xuníu]] || Fin del protectoráu ''de facto'' sobre'l [[Nepal|Reinu de Nepal]], que nunca foi realmente colonizáu. |- ! [[1930]] || [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda del Norte|Reinu Xuníu]] || El Reinu Xuníu devuelve'l territoriu portuariu arrendáu de [[Weihai]]wei a la [[República de China (1912-1949)|República de China]], siendo'l primer episodiu de descolonización n'Asia oriental. |- ! [[1931]] || [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda del Norte|Reinu Xuníu]] || El [[Estatutu de Westminster]] concede una independencia virtualmente completa a [[Canadá]], [[Nueva Zelanda]], [[Terranova y Llabrador]], el [[Estáu Llibre d'Irlanda]], la Commonwealth d'[[Australia]] y la [[Unión Sudafricana]], cuando declara que'l [[parllamentu Británicu]] nun puede aprobar lleis que los afecten ensin el so consentimientu. |- ! [[1932]] || [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda del Norte|Reinu Xuníu]] || Termina'l [[mandatu británicu de Mesopotamia]], que foi impuestu pola [[Sociedá de Naciones]], estableciéndose'l [[Reinu d'Iraq]]. El [[Reinu Xuníu]] sigui calteniendo tropes nel país ya influyendo al gobiernu iraquín hasta [[1958]]. |- ! [[1934]] || [[Estaos Xuníos]] || Converten a [[Filipines]] nuna [[Commonwealth]]. Derógase la [[Enmienda Platt]], lo que los concede plena autoridá pa intervenir en [[Cuba]]. |- ! [[1937]] || [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda del Norte|Reinu Xuníu]] || El [[Estáu Llibre Irlandés]] desvencéyase totalmente del [[Reinu Xuníu]] al proclamase como [[República d'Irlanda]] apostrando al [[monarca británicu]] como [[xefe d'estáu]]. |- ! [[1941]] ||[[Francia de Vichy|Francia]] || [[El Líbanu]] declárase independiente, terminando'l [[mandatu francés d'El Líbanu]] (enantes xuntu con Siria) y siendo reconocíu en 1943. |- ! [[1941]] || [[Reinu d'Italia (1861-1946)|Italia]] || [[Imperiu d'Etiopía]], [[Eritrea]] cola [[Provincia de Tigray|Tigray]] y la [[Somalia italiana]] son lliberaes polos Aliaos dempués d'una ocupación bien complicada del [[Imperiu d'Etiopía]] dende 1935-1936, y nun siguen siendo un estáu federal colonizáu; el desiertu de Ogaden (reivindicáu por [[Somalia]]) quédase baxu control militar británicu hasta [[1948]]. |} ==== Dende la Segunda Guerra Mundial hasta'l nuesu díes ==== ===== La descolonización d'África ===== {{AP|Descolonización d'África}} ===== Llistáu d'independencies ===== {| {{tablaguapa}} |- style="background-color:#e9e9e9" | !Añu||Colonizador||Eventu |- ! [[1943]] || [[Francia de Vichy|Francia]] || El [[Mandatu francés d'El Líbanu]] (actual [[El Líbanu]]) y el [[Mandatu francés de Siria]] (actual [[Siria]]) independícense. |- ! [[1945]] || [[Imperiu del Xapón|Xapón]] || [[Corea]] ye independiente dempués de 40 años de gobiernu xaponés, pero queda estremada nuna parte comunista, [[Corea del Norte]] y otra capitalista, [[Corea del Sur]]. |- ! [[1945]] || [[Imperiu del Xapón|Xapón]] || [[Islla de Taiwán|Formosa]] ([[Taiwán]]) vuelve tar controlada pola [[República de China (1912-1949)|República de China]]. |- ! [[1946]] || [[Estaos Xuníos]] || Conceder a [[Filipines]] la independencia per parte d'[[EE.XX.]], quien sometieron les islles tres la [[guerra hispano-americana]] y la [[guerra filipín-americana]]. |- ! [[1946]] || [[Reinu Xuníu]] || L'antiguu emiratu de la [[Trexordania]] (anguaño [[Xordania]]) convertir nun reinu independiente [[hachemí]] tres l'arrenunciu británicu a un [[Mandatu (política)|mandatu]] conxuntu coles [[Naciones Xuníes]]. |- ! [[1947]] || [[Reinu Xuníu]] || [[India]] y [[Paquistán]] (incluyendo l'actual [[Bangladex]] como [[Paquistán Oriental]] dientro de [[Paquistán]]) adquieren la independencia nun intentu de dixebrar l'antigua [[India británica]] nuna zona predominantemente [[Hinduismu|hindú]] y otra de mayoría [[Isllam|musulmana]]. |- ! [[1948]] || [[Reinu Xuníu]] || Nel [[Alloñáu Oriente]], la [[Birmania británica]] y [[Ceilán]] (güei [[Sri Lanka]]) consiguen la independencia. N'Oriente Mediu, [[Israel]] convertir n'independiente en menos d'un añu dempués de que'l gobiernu del [[Reinu Xuníu]] retirar del [[Mandatu Británicu de Palestina]]; el restu de [[Palestina (rexón)|Palestina]] ye anexonáu polos estaos [[Mundu árabe|árabes]] d'Exiptu (la [[Franxa de Gaza]]) y Xordania ([[Cixordania]]). |- ! [[1949]] || [[Cuarta República francesa|Francia]] || [[Laos]] independízase como [[Reinu de Laos]]. |- ! [[1949]] || [[Países Baxos]] || La independencia de les [[Indies Orientales Neerlandeses]] como [[Indonesia]] tres la [[Revolución Nacional Indonesia]] liderada por [[Sukarno]]. |- ! [[1951]] || [[Italia]] || [[Libia]] convertir nun reinu independiente ([[Reinu de Libia]]). |- ! [[1953]] || [[Cuarta República francesa|Francia]] || [[Cuarta República francesa|Francia]] reconoz la independencia de [[Camboya]] como [[Reinu de Camboya (1953–1970)|Reinu de Camboya]]. |- ! [[1954]] || [[Cuarta República francesa|Francia]] || Dempués de la [[Guerra d'Indochina]] polos [[Alcuerdos de Xinebra]] sume la [[Indochina francesa|Indochina Francesa]]. Reconozse la independencia de [[Vietnam]], magar qu'estrémase la nación en [[Vietnam del Norte]] y [[Vietnam del Sur]]. Tamién nesos alcuerdos reconoz la total independencia del [[Reinu de Camboya]] y [[Reinu de Laos]] de [[Cuarta República francesa|Francia]]. L'enclave de [[Pondicherry]] incorporar a la [[India]]. Empieza la [[Guerra d'Independencia d'Arxelia]] na [[Arxelia francesa]]. |- ! [[1954]] || [[Reinu Xuníu]] || El Reinu Xuníu retirar de la última porción de tierra que controla n'[[Exiptu]]: el [[Canal de Suez]]. |- ! [[1956]] || [[Reinu Xuníu]] y [[Exiptu]] || El [[Sudán Anglu-Exipciu]] independízase como [[Sudán]]. |- ! [[1956]] || [[Cuarta República francesa|Francia]] y [[España]] || La unión del [[Protectoráu francés de Marruecos]] y del [[Protectoráu español de Marruecos]] formen el reinu alahuita de [[Marruecos]] algama la independencia, nel Magreb. |- ! [[1956]] || [[Cuarta República francesa|Francia]] || [[Tunicia]] independizar nel Magreb. |- ! [[1957]] || [[Reinu Xuníu]] || La [[Mariña d'Oru británico]] independízase llamándose [[Ghana]], empezando la descolonización del [[África Subsaḥariana]]. |- ! [[1957]] || [[Reinu Xuníu]] || La [[Federación Malaya]] independízase. |- ! [[1958]] || [[España]] || España apurre al [[Reinu de Marruecos]] la franxa del [[Cabu Juby]] polos [[alcuerdos de Angra de Cintra]] dempués de la [[Guerra d'Ifni]]. |- ! [[1958]] || [[Cuarta República francesa|Francia]] || [[Guinea]], na mariña d'África Occidental, llogra la independencia. |- ! [[1958]] || [[Estaos Xuníos]] || Cola firma de l'Acta Estatal d'Alaska por [[Dwight D. Eisenhower]] garantizar a [[Alaska]] la posibilidá de tener los mesmos derechos que los otros Estaos. |- ! [[1958]] || [[Reinu Xuníu]] || La [[ONX]] supervisa la retirada británica del [[Reinu d'Iraq]], que se convierte nun reinu hachemí independiente (como [[Xordania]]) pero llueu se va convertir nuna república al traviés del primeru d'una serie de golpes d'Estáu. |- ! [[1959]] || [[Estaos Xuníos]] || Cola firma de l'Acta Estatal d'Alaska por [[Dwight D. Eisenhower]] garantizar a [[Ḥawai]] la posibilidá de tener los mesmos derechos que los otros Estaos. |- ! [[1960]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Nixeria]], la [[Somalilandia Británica]] (anguaño [[Somalia]]) y la mayor parte de [[Xipre]] adquieren la independencia, anque'l Reinu Xuníu retién la soberanía sobre [[Akrotiri y Dhekelia]]. |- ! [[1960]] || [[Italia]] y [[Reinu Xuníu]] || La [[Somalia italiana]] independízase y xúnese a l'antigua [[Somalilandia Británica]] pa formar [[Somalia]]. |- ![[1960]] || [[Quinta República francesa|Francia]] || [[Benín]] (entós Dahomey), [[Alto Volta]] (anguaño [[Burkina Fasu]]), [[Camerún]], [[Chad]], [[Congo-Brazzaville]], [[Costa de Marfil]], [[Gabón]], la [[Federación de Malí]] (qu'esi mesmu añu estremar na actual [[Malí]] y el [[Senegal]]), [[Mauritania]], [[Níxer]], [[Togu]] y la [[República Centroafricana]] (el [[Oubangui Chari]]) y [[Madagascar]] convertir n'independientes. |- ! [[1960]] || [[Bélxica]] || El [[Congo Belga]] (tamién conocíu como Congo-Kinshasa, más tarde llamáu [[Zaire]] y na actualidá [[República Democrática d'El Congu]]) adquier la independencia. |- ! [[1961]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Tanganica]] (una antigua colonia alemana so control británicu, xunida federalmente con [[Tanzania]] en 1964 y coles islles de [[Zanzíbar]], enantes una colonia británica separaes del sultatano d'[[Omán]]); [[Sierra Lleona]] y [[Kuwait]] ganen la independencia. El sur del [[Camerún británicu|Camerún Británicu]] xunir a [[Camerún]] el norte del [[Camerún del Norte|Camerún Británicu]] xunir a [[Nixeria]]. La [[Unión Sudafricana]] declárase república independiente ([[Sudáfrica]]) apostrando al [[monarca británicu]] como [[xefe d'estáu]]. |- ! [[1961]] || [[Portugal]] || La [[India portuguesa]] (posesiones costeres de [[Goa]], [[Damán y Diu]]) ye ocupada pola [[India]]. |- ! [[1962]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Uganda]] n'[[África]]. Amás de [[Xamaica]] y [[Trinidá y Tobagu]] nel [[Caribe (rexón)|Caribe]], algamen la independencia. |- ! [[1962]] || [[Quinta República francesa|Francia]] || Fin de la [[Guerra d'Independencia d'Arxelia]], [[Arxelia]] independízase. |- ![[1962]] || [[Bélxica]] || [[Ruanda]] y [[Burundi]] (entós [[Urundi]]) llogren la independencia al terminar el mandatu belga na zona. |- ! [[1962]] || [[Nueva Zelanda]] || Arrenunciar al mandatu de la [[ONX]] sobre'l [[Océanu Pacíficu]] qu'afecta al reinu Polinesiu de [[Samoa Occidental]] (antes conocíu como la [[Samoa alemana|Samoa Alemana]] y anguaño llamada [[Samoa]]). |- ! [[1963]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Kenia]] adquier la independencia. |- ! [[1963]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Singapur]], xuntu con [[Sarawak]] y [[Sabah]] nel Norte de [[Borneo]], formen [[Malasia]] cola peninsular [[Federación Malaya]]. |- ! [[1964]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Rodesia del Norte]] declárase independiente como [[Zambia]] y [[Nyasalandia]], fai lo mesmo como [[Malaui]] dambos contra'l [[Reinu Xuníu]]. La islla mediterránea de [[Malta]] independízase. |- ! [[1965]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Rodesia del Sur]] (l'actual [[Zimbabue]]) declárase independiente unilateralmente como [[República de Rodesia]], surdiendo un segundu réxime del ''[[apartheid]]'' pero nun ye reconocíu. [[Gambia]] ye reconocida como independiente. Conclúi'l protectoráu británicu sobre l'archipiélagu de les [[Maldives]] nel [[Océanu Índicu]]. |- ![[1965]] || [[Malasia]] || [[Singapur]] independizar de [[Malasia]]. |- ! [[1966]] || [[Reinu Xuníu]] || Nel Caribe, [[Barbados]] y [[Guyana]]; y n'África, [[Bechuanalandia]] como [[Botsuana]] y [[Lesothu]] independícense. |- ! [[1967]] || [[Reinu Xuníu]] || Na península arábiga, la [[Colonia de Adén]] independízase como [[Yeme del Sur]], xuniéndose con [[Yeme del Norte]] en 1990-1991 y finalmente, tres una guerra interna, en 1994. |- ! [[1968]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Mauriciu]] y [[Suazilandia]] algamen la so independencia. |- ! [[1968]] || [[Portugal]] || Dempués de nueve años de resistencia entamada en guerrilles, la mayor parte [[Guinea-Bisáu]] queda so control nativu. |- ! [[1968]] || [[España]] || La [[Guinea Española]] ([[Fernando Po]], [[Annobón]] y [[Ríu Muni]]) ye declarada independiente como [[Guinea Ecuatorial]]. |- ! [[1968]] || [[Australia]] || La ONX arrenunciu al mandatu (nominalmente compartíu ente [[Reinu Xuníu]] y [[Nueva Zelanda]]) sobre [[Nauru]], nel Mar del Sur. |- ! [[1969]] || [[España]] || España apurre al [[Reinu de Marruecos]] el territoriu d'[[Ifni]] el [[30 de xunu]] de [[1969]]. |- ! [[1971]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Fixi]] y [[Tonga]], nel [[Océanu Pacíficu]], reciben la independencia. |- ![[1971]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Baḥréin]], [[Qatar]], [[Omán]] y seis [[Estaos de la Tregua]] (qu'esi mesmu añu fedérense como los [[Emiratos Árabes Xuníos]]) independícense formando monarquíes árabes nel [[Golfu Pérsicu]] cuando termina'l protectoráu británicu na zona. |- ![[1971]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Sierra Lleona]] proclámase como [[república]], apostrando a [[monarca británicu]] como [[xefe d'estáu]]. |- ![[1971]] || [[Paquistán]] || El [[Paquistán Oriental]] independízase como [[Bangladex]] tres la [[Guerra de Lliberación de Bangladex]] con ayuda de la [[India]]. |- ! [[1973]] || [[Reinu Xuníu]] || Se conocede la independencia a [[Les Bahames]]. |- ![[1973]] || [[Portugal]] || Les guerrilles declaren unilateralmente la independencia de les zones surorientales de [[Guinea-Bisáu]]. |- ! [[1974]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Granada (país)|Granada]], nel Caribe, independízase. |- ![[1974]] ||[[Reinu Xuníu]] || [[Malta]] declárase como [[república]] apostrando al [[monarca británicu]] como [[xefe d'estáu]]. |- ! [[1974]] || [[Portugal]] || [[Portugal]] reconoz la independencia de [[Guinea-Bisáu]]. |- ! [[1975]] || [[Quinta República francesa|Francia]] || L'archipiélagu de les [[Comores]], nel [[Océanu Índicu]], apuerta a la independencia. |- ! [[1975]] || [[Portugal]] || [[África Oriental Portuguesa]] ([[Angola]]). El [[África Occidental Portuguesa]] ([[Mozambique]]). Los archipiélagos de [[Cabu Verde]] y [[Santu Tomé y Príncipe]], toos ellos n'[[África]], apuerten a la independencia dempués de la [[guerra colonial portuguesa]] y la [[Revolución de los Claveles]] asocedida en [[Portugal]]. [[Timor Oriental]] declárase independiente, pero nueve años dempués ye ocupada y anexada por [[Indonesia]]. |- ! [[1975]] || [[Países Baxos]] || [[Surinam]] (la [[Guayana Neerlandesa]]) independízase. |- ! [[1975]] || [[Estaos Xuníos]] || Les [[Islles Marianes del Norte]] ocupaes polos [[Estaos Xuníos]] al [[Imperiu xaponés|Xapón]] ([[Imperiu xaponés|Xapón]] ocupar al [[Imperiu Alemán]] en [[1919]], tres la [[Primer Guerra Mundial]]. El archipiélgo foi vencíu por [[España]] en [[1899]] al [[Imperiu Alemán]] tres la [[guerra hispano-americana]]) mientres la [[Segunda Guerra Mundial]] consigue l'actual estatus d'[[estáu llibre acomuñáu]]. Anque siguen so soberanía y dominiu d'[[Estaos Xuníos]]. |- ! [[1975]] || [[Australia]] || [[Papúa Nueva Guinea]], lliberada del mandatu internacional, adquier la so independencia. |- ! [[1976]] || [[Reinu Xuníu]] || L'archipiélagu de les [[Seixeles]], nel océanu Índicu independízase (un añu dempués d'aportar al autu-gobierno). [[Trinidá y Tobagu]] declárase república apostrando al [[monarca británicu]] como [[xefe d'estáu]]. |- ! [[1976]] || [[España]] || Polos [[Alcuerdos de Madrid]]. El gobiernu colonial español ''de facto'' sobre [[El Sáḥara Occidental]] (entós [[El Sáḥara español]]) termina cuando'l territoriu estremar ente [[Mauritania]] y el [[Reinu de Marruecos]] (país que finalmente se anexona tol territoriu en 1979), inorando hasta los nuesos díes la declaración d'independencia que realizó la [[República Árabe Saḥariana Democrática]]. En cuantes que España nun tenía'l derechu a apurrir el territoriu a otru país considérase, según el [[Derechu Internacional]], que sigue so alministración española. Sicasí l'alministrador ''de facto'' ye Marruecos. Rimada d'un [[referendu]] d'independencia aprobáu pola [[Organización de Naciones Xuníes]]. |- ! [[1977]] || [[Quinta República Francesa|Francia]] || [[Somalilandia Francesa]], tamién conocida como Afar & Issa-land (nomes de les tribus mayoritaries), el presente [[Xibuti]], algama la independencia. |- ! [[1978]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Dominica]] nel Caribe, y les [[Islles Salomón]] y [[Tuvalu]] (entós [[islles Ellice]]) nel [[Océanu Pacíficu]], llogren la so independencia. |- ! [[1979]] || [[Estaos Xuníos]] || Devuelve la [[zona de la Canal de Panamá]] (reteníu so un réxime ''sui generis'' dende 1903) a la república de [[Panamá]]. |- ![[1979]] || [[Reinu Xuníu]] || Les [[Islles Gilbert]] (anguaño [[Kiribati]]) asitiaes nel [[Océanu Pacíficu]], según [[Islla de San Vicente (San Vicente y Les Granadines)|San Vicente]] (y les Granadines) formando [[San Vicente y Les Granadines]] y [[Santa Llucía]], nel Caribe, adquieren la independencia. |- ! [[1980]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Zimbabue]] (entós [[República de Rodesia]]), yá independiente ''de facto'', independízase formalmente. La colonia anglo-francesa de [[Nueves Hébrides]] independízase como la república de [[Vanuatu]]. |- ! [[1981]] || [[Reinu Xuníu]] || la [[Hondures Británica]] como [[Belice]] y [[Antigua y Barbuda]] algamen la so independencia. |- ! [[1982]] || [[Israel]] || [[Israel]] devuelve a [[Exiptu]] la península del [[Sinaí]] (ocupada por [[Israel]], tres la [[Guerra de los Seis Díes]] en [[1967]]) polos [[Alcuerdos de Camp David]]. |- ! [[1983]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Saint Kitts y Nevis]] (un estáu acomuñáu dende 1963) independícense. |- ! [[1984]] || [[Reinu Xuníu]] || El sultanatu de [[Brunéi]] en Borneo independízase. |- ! [[1990]] || [[Sudáfrica]] || [[Namibia]] independizar de [[Sudáfrica]]. |- ![[1990]] || [[Estaos Xuníos]] || El [[Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes|Conseyu de Seguridá de la ONX]] aprueba'l fin del [[Territoriu en Fideicomiso de les Islles del Pacíficu]] (yá eslleíu en 1986) rematando'l procesu d'independencia de les [[Islles Márxal]] y de los [[Estaos Federaos de Micronesia]], que fueron colonies xaponeses antes del mandatu de la ONX. |- ! [[1991]] || [[Reinu Xuníu]] || [[Mauriciu]] proclámase como república apostrando al [[monarca británicu]] como [[xefe d'estáu]]. |- ! [[1991]] || [[Xunión Soviética]] || [[Rusia]], [[Letonia]], [[Estonia]], [[Lituania]], [[Ucraína]], [[Bielorrusia]], [[Moldavia]], [[Uzbequistán]], [[Kazakstán]], [[Turkmenistán]], [[Azerbaixán]], [[Armenia]], [[Xeorxa]], [[Taxiquistán]] y [[Kirguistán]] independizar de la [[Xunión Soviética]] a la [[Disolución de la Xunión Soviética|cayida d'ésta]]. |- ![[1993]] || [[Etiopía]] || [[Eritrea]] independizar d'Etiopía. |- ! [[1994]] || [[Estaos Xuníos]] || [[Paláu]] ocupáu polos [[Estaos Xuníos]] al [[Imperiu xaponés|Xapón]] ([[Imperiu xaponés|Xapón]] ocupar al [[Imperiu Alemán]] en [[1919]], tres la [[Primer Guerra Mundial]]. El archipiélgo foi vencíu por [[España]] en [[1899]] al [[Imperiu Alemán]] tres la [[guerra hispano-americana]]) mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], consigue la independencia. |- ! [[1997]] || [[Reinu Xuníu]] || La soberanía de [[Ḥong Kong]] vuelve a [[China]]. |- ! [[1999]] || [[Portugal]] || La soberanía de [[Macáu]] vuelve a [[China]] según lo previsto. Ye'l postreru d'una serie d'enclaves costeros que'l poder militar de la Potencies llogró por aciu trataos y contratos de manes del Imperiu Chinu. Como Ḥong Kong, nun s'integra nel sistema esistente n'otres provincies de la República Popular de China, sinón que se-y garantiza un sistema de gobiernu semi-autónomu del de la República Popular de China. |- ! [[2002]] || [[Indonesia]] y [[Portugal]] (de iure) || [[Timor Oriental]] adquier la independencia formalmente dempués d'un periodu d'alministración transitoria de la [[ONX]], trés años dempués de que termine la ocupación militar indonesia sobre la ex-colonia portuguesa. |- ! [[2011]] || [[Sudán]] || [[Sudán del Sur]] independizar de Sudán nun [[Referendu sobre la independencia de Sudán del Sur de 2011|referendu]]. |} === Resolución 1514 de les Naciones Xuníes === Unu de los finxos de les Naciones Xuníes foi'l so resolución 1514 (XV) adoptada pola Asamblea Xeneral el 14 d'avientu de 1960: ''La Declaración de Garantíes d'Independencia pa les Colonies y los Pueblos''. Ochenta y nueve países votaron a favor, nengún votó en contra, y abstuviéronse nueve países: Australia, Bélxica, República Dominicana, Francia, Portugal, España, Sudáfrica, Reinu Xuníu y Estaos Xuníos. Ente estos nueve atopaben les potencies coloniales. En 2000, cola ocasión del 40° aniversariu del Resolución 1514, l'Asamblea Xeneral de la O.N.O. adoptó'l resolución 55/146 que declaraba 2001-2010 la ''Segunda Década Internacional pa la Erradicación del Colonialismu''. === Líderes anticolonialistes asesinaos === Una [[llista de xente asesinada]] (non refecha) incluyiría: * [[Ruben Um Nyobé]], líder de la [[Unión del Pueblu de Camerún]] (UPC), asesináu pol exércitu francés el [[13 de setiembre]] de [[1958]]. * [[Barthélemy Boganda]], líder del movimientu nacionalista [[República Centroafricana]], quien morrió nun accidente d'avión el [[29 de marzu]] de [[1959]], ocho díes antes de les últimes eleiciones de les era colonial. * [[Félix-Roland Moumié]], socesor de Ruben Um Nyobe a la cabeza de la Unión del Pueblu de Camerún, asesináu en Xinebra en 1960 pol SDECE (serviciu secretu francés).<ref>[[Jacques Foccart]], conseyeru de [[Charles de Gaulle]], [[Georges Pompidou]] y [[Jacques Chirac]] p'asuntos africanos, reconocíu en 1995 a la revista ''[[Jeune Afrique]]''. Ver tamién ''Foccart parle, interviews with Philippe Gaillard'', Fayard - ''[[Jeune Afrique]]'' (en francés) y tamién[http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m2751/is_n49/ai_20319603 "The man who ran Francafrique - French politician Jacques Foccart's role in France's colonization of Africa under the leadership of Charles de Gaulle - Obituary"] en ''[[The National Interest]]'', Seronda 1997</ref> * [[Patrice Lumumba]], el primer Primer Ministru de la [[República Democrática d'El Congu]], foi asesináu'l [[17 de xineru]] de [[1961]]. * El nacionalista de [[Burundi]] [[Louis Rwagasore]], foi asesináu'l [[13 d'ochobre]] de [[1961]], mientres [[Pierre Ngendandumwe]], primer Primer Ministru [[Hutu]] de Burundi foi tamién asesináu'l [[15 de xineru]] de [[1965]]. * [[Sylvanus Olympio]], el primer [[Gobernantes de Togu|Presidente de Togu]], foi asesináu'l [[13 de xineru]] de [[1963]]. Sustituyiríalu [[Gnassingbé Eyadéma]], quién gobernó [[Togu]] cuasi cuarenta años; morrió en 2005 y foi asocedíu pol so fíu [[Faure Gnassingbé]]. * [[Mehdi Ben Barka]], líder de la [[Unión Nacional de Fuercies Populares]] (UNPF) de [[Marruecos]] y de la [[Organización de Solidaridá de los Pueblos d'África, Asia y América Llatina|Conferencia Tricontinental]], que se supón tenía de preparar en 1966 en [[L'Habana]] la so primer xunta de movimientos de lliberación nacional de tolos continentes rellacionáu col [[Movimientu de Países Ensin Alliniar]], pero la Conferencia Tricontinental axuntó movimientos de lliberación mientres los Ensin Alliniar taben dirixíos a la mayor parte de los Estaos — despareció en París en 1965. * El líder nixerianu [[Ahmadu Bello]] foi asesináu en xineru de 1966. * [[Eduardo Mondlane]], líder del [[FRELIMO]] y padre de la independencia de [[Mozambique]], foi asesináu en 1969 supuestamente por ''Aginter Press'', el brazu portugués de la [[Operación Gladio]], la organización paramilitar de la [[Organización del Tratáu del Atlánticu Norte|OTAN]] mientres la [[Guerra Fría]].<ref>Ver [https://web.archive.org/web/20060819210245/http://www.isn.ethz.ch/php/documents/collection_gladio/chronology.htm Institutu ISN de Zurich] agospiáu pola Universidá [[ETH Zurich|ETH de Zurich]]</ref> * El [[Panafricanismu|panafricanista]] [[Tom Mboya]] foi asesináu'l 5 de xunetu de 1969. * [[Abeid Karume]], primer presidente de Zanzíbar, foi asesináu n'abril de 1972. * [[Amílcar Cabral]] foi asesináu'l 20 de xineru de 1973. * [[Outel Bono]], oponente Chadiano de [[François Tombalbaye]], foi asesináu'l 26 d'agostu de 1973, amosando otru exemplu de la esistencia de la ''[[Françafrique]]'' (neocolonialismu francés n'África) creada pa caltener estrechos llazos post-coloniales ente Francia y les sos antigües colonies. * [[Herbert Chitepo]], líder de la [[Unión Nacional Africana de Zimbabue]] (ZANU), foi asesináu'l 18 de marzu de 1975. * [[Óscar Romero]], [[arzobispu]] [[preláu]] de [[San Salvador]], foi asesináu'l 24 de marzu de 1980. * A lo último, [[Dulcie September]], líder del [[Congresu Nacional Africanu]] (ANC), quien taba investigando'l tráficu d'armes ente Francia y Sudáfrica, foi asesináu en París el 29 de marzu de 1988, unos pocos años antes del fin del [[apartheid]]. Munchos d'estos asesinatos siguen ensin resolvese en 2006, anque ye incuestionable que detrás de dalgunos d'ellos atopaben potencies estranxeres, magar otros fueron perpetaos por motivos internos. Como exemplu, l'asesinatu de Mehdi Ben Barka sigue investigándose anguaño y tantu Francia como Estaos Xuníos negar a desclasificar documentos nel so poder.<ref>Vease [[Mehdi Ben Barka]] para más información. Francia desclasificó dellos espedientes, pero la familia de Ben Barka asegura que nun vio nueva lluz nel asuntu y queda enforma trabayu por faer.</ref> El [[Programa Phoenix]], un programa d'asesinatos de la CIA mientres la [[Guerra de Vietnam]], tamién tien de ser mentáu. === Organizaciones poscoloniales === [[Ficheru:Postempire Orgs Map.png|right|400px|thumb|Cuatro organizaciones internacionales que los sos miembros coinciden práuticamente colos antiguos imperios coloniales.]] Gracies a tener una cultura y una historia común, les antigües potencies coloniales crearon instituciones qu'indirectamente les amestaben a les sos antigües colonies. Xunise ye voluntariu y en dellos casos puede revocase la pertenencia si dalgunu de los Estaos miembros dexa de cumplir dalgún criteriu oxetivu, xeneralmente un requisitu de gobiernu democráticu. Estes organizaciones sirven a propósitos culturales, económicos y políticos ente los países asociaos, anque dalgunes d'estes organizaciones convirtiéronse en políticamente prominentes y n'entidaes de plenu derechu. {| {{tablaguapa}} |- style="background-color:#e9e9e9" | !Antigua Potencia Colonial|| Organización ||Fecha de fundación |- | rowspan="3" align="center" |''Reinu Xuníu'' |[[Mancomunidá Británica de Naciones]] | align="center" |1931 |- | style="background-color: #f2f2f9" |[[Monarquía na Mancomunidá Británica de Naciones]] | style="background-color: #f2f2f9" align="center" |1931 |- |[[Estáu asociáu]]s | align="center" |1967 |- | rowspan="3" align="center" |''Francia'' | style="background-color: #f2f2f9" |[[Xunión Francesa]]/L'Union Française | style="background-color: #f2f2f9" align="center" |1946 |- |[[Communauté française d'Afrique]] | align="center" |1958 |- | style="background-color: #f2f2f9" |[[Francofonía]] | style="background-color: #f2f2f9" align="center" |1970 |- | rowspan="3" align="center" |''España y Portugal'' |[[Unión Llatina]] | align="center" |1954 |- | style="background-color: #f2f2f9" |[[Organización d'Estaos Iberoamericanos]] | style="background-color: #f2f2f9" align="center" |1991 |- |[[Comunidá de Países de Llingua Portuguesa]] | align="center" |1996 |- | rowspan="2" align="center" |''Estaos Xuníos'' | style="background-color: #f2f2f9" |[[Estáu llibre acomuñáu|Commonwealths]] | style="background-color: #f2f2f9" align="center" |1934 |- |[[Territorios ensin incorporar de los Estaos Xuníos|Freely Associated States]] | align="center" |1982 |- | align="center" |''Xunión Europea'' | style="background-color: #f2f2f9" |[[Estaos d'África, del Caribe y del Pacíficu]] | style="background-color: #f2f2f9" align="center" |1975 |} == Perspectives distintes == Hai bastante discutiniu alrodiu de la descolonización. L'oxetivu final de la mesma interprétase, xeneralmente, como daqué positivu, pero diéronse munchos alderiques alrodiu de cual ye la meyor manera de conceder una independencia completa. === Descolonización ya inestabilidá política === Dalgunos cunten que el movimientu descolonizador posterior a la Segunda Guerra Mundial foi demasiáu rápido, especialmente n'África, y dio como resultáu la creación de réximes inestables nos nuevos países independientes. Otros argumenten qu'esta inestabilidá ye, de llueñe, la resultancia de problemes derivaos de la dómina colonial, incluyendo les fronteres arbitraries de los nuevos países, la falta de formación de les poblaciones llocales y una economía desequilibrada. ==== Efeutos económicos ==== [[John Kenneth Galbraith]] sostién que la descolonización posterior a la Segunda Guerra Mundial llevar a cabu por razones económiques. En ''A Journey Through Economic Time'', escribe: «''El motor de la economía del bienestar atopábase agora nos países avanzaos ya industrializaos. La crecedera de la economía doméstica —como agora midir, d'una manera discutible— pasó a percibise como muncho más importante que'l comerciu mundial coles colonies... L'efeutu económicu nos Estaos Xuníos de conceder la independencia a Filipines nun se notó n'absolutu. La independencia d'India y Paquistán tuvo efeutos mínimos na economía del Reinu Xuníu. Economistes holandeses calcularon que l'efeutu económicu de la perda del gran imperiu holandés n'Indonesia foi compensáu nun par d'años de crecedera interna dempués de la guerra. El final de la era colonial celebrar nos llibros d'historia como'l trunfu de les aspiraciones nacionales nes antigües colonies y un benignu bon sentíu per parte de les potencies coloniales. Despinto debaxo de too eso, como suel asoceder, esistía una fuerte confluencia d'intereses económicos — o, nesti casu, desintereses''». Parte de la razón de la falta del impautu económicu notáu nos países colonizadores en esprendiéndose de les colonies foi que los costos y los beneficios nun fueron esaniciaos, sinón camudaos. El colonizador yá nun tuvo la carga de la obligación, financiera o cualesquier otra, coles sos colonies. El colonizador siguía teniendo accesu a bienes y servicios baratos de les sos antigües colonies. Presión financiera, política y militar podía ser usada pa llograr oxetivos deseyaos pol colonizador. La diferencia más obvia ye l'habilidá del colonizador de desligarse de responsabilidaes para col colonizáu. ==== Poblaciones de colonos ==== La descolonización nun ye un asuntu senciellu nes colonies onde mora un númberu eleváu de colonos, especialmente si moraron mientres delles xeneraciones. Esta población, xeneralmente, tuvo que ser repatriada, munches vegaes perdiendo les sos propiedaes. Por casu, la descolonización d'[[Arxelia]] per parte de Francia foi especialmente complicada por cuenta de la presencia de gran númberu d'habitantes d'orixe européu y [[xudíu]] (vease ''[[Pieds-Noirs]]''), que fueron sacupaos a Francia cuando Arxelia algamó la so independencia. En [[Zimbabue]], l'antigua [[Rodesia del Sur]], el presidente [[Robert Mugabe]] marcóse como oxetivos a los granxeros blancos, arrampuñándo-yos les sos posesiones pola fuercia a partir de la [[década de 1990]]{{ensin referencies}}. == Descolonización cultural o decolonización == {{AP|Poscolonialismu}} Más apocayá, el términu "descolonización" o "decolonización" foi usáu pa referise a una postura y una operación cultural, tendiente a revelar y revertir situaciones institucionales, culturales y [[epistemoloxía|epistemolóxiques]] afeutaes pol [[eurocentrismu]] y otros mecanismos de subordinación y poder. Esti significáu ta impulsáu poles corrientes llamaes [[poscolonialismu|poscoloniales]] y [[decolonialismo|decoloniales]].<ref>{{cita llibru|títulu=El xiru decolonial: reflexones pa una diversidá epistémica más allá del capitalismu global|autor= Santiago Castro-Gómez y Ramón Grosfoguel (comp.)|allugamientu=Bogotá|editorial=Sieglu del Home; Universidá Central, Institutu d'Estudios Sociales Contemporáneos y Pontificia Universidá Javeriana, Institutu Pensar|añu=2007|isbn= 978-958-665-096-0}}</ref> Ente los principales autores d'estes corrientes destáquense [[Edward Said]], [[Aníbal Quijano]], [[Walter Mignolo]], [[Boaventura de Sousa Santos]], [[Enrique Dussel]], [[Ramón Grosfoguel]], ente otros. Dellos movimientos sociales, [[feminismu|feministes]], de [[derechos humanos]], [[racismu|antiracistas]] y [[sindicalismu|sindicales]], sobremanera n'[[América Llatina]], xunten a estes visiones decoloniales. == Neocolonialismu == Tres la lliberación política d'estos estaos, caltuviéronse xeneralmente les antigües estructures económiques, dándose'l llamáu [[Neocolonialismu]]. La dependencia de les importaciones de la metrópolis, la concentración de la producción en ciertes materies primes pa esportar a Europa y Norteamérica, la falta de los medios téunicos y del capital, y el caltenimientu en ciertos casos de la propiedá de la industria en manes de colonizadores suponen la continuación del control económicu sobre estos países. La devaluación de les materies primes qu'esporten y la venta de bienes manufacturados de mayor valor añedíu xeneren un déficit comercial nocivu pa estos países. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikisource|UN Xeneral Assembly Resolution 1514}} * [https://web.archive.org/web/20071011040228/http://www.un.org/Depts/dpi/decolonization/main.htm Les naciones xuníes a la descolonización] *[http://worldstatesmen.org datos detallaos per país] {{Tradubot|Descolonización}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Descolonización]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ajph2bg8iclc3022zq6j9g6y4zeo7b7 0 95784 3709940 3676684 2022-08-19T09:34:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: Velázquez de Lleón => Velázquez de León wikitext text/x-wiki {{documentu}} [[Ficheru:Entrada del Trigarante.JPG|thumb|Entrada del [[Exércitu Trigarante]] pola Garita de Belén a [[Ciudá de Méxicu]].]] L''''Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu''' ye'l [[documentu]] por aciu el cual l'[[Primer Imperiu Mexicanu|Imperiu Mexicanu]] [[Acta Solemne de la Declaración d'Independencia de l'América Septentrional|declaró la so independencia]] del [[Imperiu español]]. El documentu fundador del [[Méxicu|Estáu Mexicanu]] foi redactáu nel [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]] de la [[Ciudá de Méxicu]], el [[28 de setiembre]] de [[1821]] por Juan José Espinosa de los Monteros, secretariu de la [[Xunta Provisional Gubernativa|Suprema Xunta Provisional Gubernativa]]. Redactáronse dos exemplares orixinales de l'acta. Un exemplar permaneció nel salón de sesiones de la [[Cámara de Diputaos de Méxicu|Cámara de Diputaos]] hasta que foi destruyida na quema de la Cámara en [[1909]]. La otra copia, foi robada y vendida en [[1830]]. Esta copia foi recuperada por [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano d'Habsburgu]] y tres el fusilamiento d'ésti, foi sacada del país por Austín Fischer, confesor del emperador. Tiempu dempués, l'anticuariu español Gabriel Sánchez vendió l'acta al historiador [[Joaquín García Icazbalceta]], quien la caltuvo y darréu heredó al so fíu [[Luis García Pimentel]], quien la vendió a Florencio Gavito. Gavito axustó nel so testamentu qu'al morrer apurriérase l'Acta al presidente [[Adolfo López Mateos]]. El [[14 de payares]] del mesmu añu (1961) apurrióse el resultáu de dos dictames por aciu los cualos comprobóse que l'Acta ye una de los dos orixinales suscrites en 1821 y el [[21 de payares]], Florencio Gavito Jáuregui, fíu del fináu Gavito, apurrió de mano propia l'Acta al [[Presidente de Méxicu|Presidente de la República]]. El documentu de 52.9 por 71.8 centímetros, caltiénse anguaño nel [[Archivu Xeneral de la Nación (Méxicu)|Archivu Xeneral de la Nación]]. == Antecedentes == El [[27 de setiembre]] de [[1821]], once años y once díes dempués del [[Berru de Dolores]], l'[[Exércitu Trigarante]] encabezáu por [[Agustín de Iturbide]] entró a la [[Ciudá de Méxicu]], concluyendo con eso la [[Independencia de Méxicu|guerra d'Independencia de Méxicu]].<ref>{{cita web |títulu=27 de setiembre de 1821 Consumación de la Independencia. |url=http://www.sedena.gob.mx/index.php/conoz-la-sedena/antecedentes-historicos/sedena/efemerides-del-exercito-mexicanu/setiembre/211-27-de-setiembre-de-1821-consumacion-de-la independencia editorial=SEDENA |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110930121352/http://www.sedena.gob.mx/index.php/conoz-la-sedena/antecedentes-historicos/sedena/efemerides-del-exercito-mexicanu/setiembre/211-27-de-setiembre-de-1821-consumacion-de-la independencia |fechaarchivu=30 de setiembre de 2011 }}</ref> El [[28 de setiembre]], Iturbide instaló la [[Xunta Provisional Gubernativa|Suprema Xunta Provisional Gubernativa]], compuesta por 38 persones y presidida por [[Antonio Joaquín Pérez Martínez|Antonio Pérez Martínez y Carbayos]], Obispu de Puebla de los Ánxeles y como vocales secretarios Juan José Espinosa de los Monteros y José Rafael Suárez Pereda.<ref>{{cita web |títulu=Discursu d'Agustín de Iturbide al instalar la Xunta. |url=http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1821_124/Discursu_de_Agust_n_de_Iturbide_a el_instalar_la_Jun_296.shtml |editorial=500 años de Méxicu en documentos |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011}}</ref><ref>{{cita web |títulu=L'Exércitu Trigarante toma la capital y instituye la Xunta Provisional Gubernativa. |url=http://www.memoriapoliticademexico.org/Efemerides/9/27091821.html |editorial=Memoria Política de Méxicu |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011}}</ref> <!-- EMBAXO ATÓPENSE TOLOS INTEGRANTES DE LA XUNTA, NUN YE NECESARIU ESCRIBILO DOS VECES, Y EN ESTI PARRAFO SOLO ESTA REDACTÁU LO QUE LES REFERENCIES ACREDITEN --> La xunta vieno d'inmediatu a escoyer a los cinco integrantes de la Rexencia del Imperiu. La Rexencia tuvo compuesta por Iturbide, quien la presidiría y por [[Juan O'Donoju]], [[Manuel de la Bárcena]], [[José Isidro Yáñez]] y [[Manuel Velázquez de León]].<ref>{{cita web |títulu=Proclama d'Agustín de Iturbide. |url=http://www.agn.gob.mx/independencia/fichas/Proclama%20de%20Iturbide%20convoca%20instalacion%20Congresu%20Constituyente.html |editorial=Archivu Xeneral de la Nación |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090803102530/http://www.agn.gob.mx/independencia/fichas/Proclama%20de%20Iturbide%20convoca%20instalacion%20Congresu%20Constituyente.html |fechaarchivu=3 d'agostu de 2009 }}</ref> El [[13 d'ochobre]] del mesmu añu, el primer Xefe Políticu de la Ciudá de Méxicu, Ramón Gutiérrez del Mazo, mandó publicar per primer vegada'l [[Bandu (España)|bandu]] cola Acta d'Independencia por que toa la población enterar del gran sucesu, cuantimás los Tribunales, Xefes, Gobernadores y demás autoridaes civil y militar, por que de la mesma facer publicar y circular por tola nación.<ref>{{cita web |títulu=Bandu de l'Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu... |url=http://www.sedena.gob.mx/index.php/conoz-la-sedena/antecedentes-historicos/sedena/documentos-historicos/ochobre/69-13-oct-1821-bandu-de l'acta-de-independencia-del imperiu mexicanu-mandáu-a-publicar-pola soberana xunta-provisional-gubernativa-del-28-sep-1821 |editorial=SEDENA |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110803231217/http://www.sedena.gob.mx/index.php/conoz-la-sedena/antecedentes-historicos/sedena/documentos-historicos/ochobre/69-13-oct-1821-bandu-de l'acta-de-independencia-del imperiu mexicanu-mandáu-a-publicar-pola soberana xunta-provisional-gubernativa-del-28-sep-1821 |fechaarchivu=3 d'agostu de 2011 }}</ref> == Redaición y robla == La tarde del [[28 de setiembre]], los miembros de la Xunta axuntar nel [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]] pa redactar l'Acta d'Independencia de la nueva nación independiente. Los dos documentos o actes resultantes fueron entós redactaos na so forma final por Juan José Espinosa de los Monteros, el secretariu vocal de la Xunta.<ref>{{cita web |títulu=PONEN AL ALGAME DOCUMENTOS DE LA INDEPENDENCIA. |url=http://www.inah.gob.mx/index.php/boletines/245-mancomunes/5242-ponen-al-algame-documentos-de-la independencia editorial=Azteca 21 |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110923185544/http://www.inah.gob.mx/index.php/boletines/245-mancomunes/5242-ponen-al-algame-documentos-de-la independencia |fechaarchivu=23 de setiembre de 2011 }}</ref> Les actes fueron roblaes por 33 de los 38 miembros de la Xunta xuntu con Iturbide na so calidá de presidente de la Rexencia. [[Juan O'Donoju]], últimu Xefe Políticu Superior de Nueva España, [[Francisco Severo Maldonado]], el llicenciáu Don [[José Domingo Rus]], José Mariano de Almanza y Miguel Sánchez Enciso nun roblaron los documentos sinón '[[in absentia]]', anque na acta escribióse: ''Llugar de la firma de Juan O'Donoju'' y darréu la so firma foi amestada nes copies impreses de l'acta, mas nun fueron amestaes les firmes de los otros trés miembros faltantes que se creen ausentes por motivos de salú.<ref>{{cita web |títulu=1821 Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu. |url=http://www.memoriapoliticademexico.org/Testos/1Independencia/1821AII.html |editorial=Memoria Política de Méxicu |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011}}</ref> Juan José Espinoza de los Monteros robló dos veces en cada acta, una vegada como miembru de la Xunta y la segunda como vocal secretariu, polo que les actes contienen 35 firmes y el párrafu designáu pa O'Donoju.<ref>{{cita web |títulu=L'Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu... guarda bon estáu. |url=http://azteca21.com/n/index.php/news/13075-l'acta-de-independencia-del imperiu mexicanu-suscrita-el-28-de-setiembre-de-1821-guarda-bon-estáu |editorial=Azteca 21 |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011}}</ref> Una copia de l'acta foi pal gobiernu y l'otra pa la xunta, que foi la que darréu foi unviada a la Cámara de Diputaos.<ref>{{cita llibru|apellíos=Alamán|nome=Lucas|títulu=Historia de Méjico. Dende los primeros movimientos que prepararon la so independencia nel añu 1808 hasta la dómina presente.|páxines=259-261}}</ref> :~| == Conteníu == === Testu === {{cita|Acta d'independencia del Imperiu Mexicanu, pronunciada pola Xunta Soberana rexuntada na Capital el 28 de setiembre de 1821.<br /> La Nación Mexicana que, per trescientos años, nin tuvo voluntá propia, nin llibre usu de la voz, sale güei de la opresión en que vivió.<br /> Los heroicos esfuercios de los sos fíos fueron coronaos, y ta peracabada la empresa, eternamente memorable, qu'un xeniu, superior a toa almiración y aponderamientu, pol amor y gloria de la so Patria, principió n'Iguala, prosiguió y llevó al cabu, arollando torgues cuasi insuperables.<br /> Restituyida, pos, esta parte del Septentrión al exercicio de cuantos derechos concedió-y l'Autor de la Naturaleza y reconocen por inenagenables y sagraos les naciones cultes de la tierra; en llibertá de constituyise de la manera que más convenga á la so felicidá; y con representantes que puedan manifestar la so voluntá y les sos designios; empieza a faer usu de tan preciosos dones, y declara solemnemente, per mediu de la Xunta Suprema del Imperiu, que ye Nación Soberana, é independiente de l'antigua España, con quien, en delantre, nun va caltener otra unión que la d'una amistá estrecha, nos términos que prescribieren los trataos; que entablará rellaciones amistoses coles demás potencies y cuantos actos pueden y tán en posesión de dexar les otres naciones soberanes: que va á constituyise, con arreglu a les bases que nel Plan d'Iguala y Tratáu de Córdoba, estableció, sabiamente, el Primer Xefe del Exercito Imperial de los Trés Garantíes; y en fin que va sostener, á tou trance, y con sacrificiu de los haberes y vides de los sos individuos, (si fuera necesariu) esta solemne declaración, fecha na capital del Imperiu á venti y ocho de setiembre del añu de mil ochocientos venti y unu, primero de la Independencia Mexicana.|}} === Signatarios === La siguiente ye la llista de les persones que roblaron l'Acta d'Independencia, amuésense los nomes tal que salen na acta. Juan O'Donoju nun robló, pero escribir na acta un llugar pa la so firma. De los 38 miembros de la ‘Suprema Xunta Provisional Gubernativa’ que redactó y robló l'Acta d'Independencia, solo 35 roblaron el documentu (incluyendo la mentada firma d'O'Donoju). Les firmes de los señores Francisco Severo Maldonado, y llicenciaos [[José Domingo Rus]], y Miguel Sánchez nun apaecen roblando 'in absentia' por sufrir posible torga por causa d'enfermedá.<ref>{{cita web |títulu=Paleografía |url=http://www.agn.gob.mx/independencia/paleografias/Acta%20de%20Independencia%20d'el%20Imperiu%20Mexicanu.html |editorial=Archivu Xeneral de la Nación |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090624214133/http://www.agn.gob.mx/independencia/paleografias/Acta%20de%20Independencia%20d'el%20Imperiu%20Mexicanu.html |fechaarchivu=24 de xunu de 2009 }}</ref> {{columnes}} * [[Agustín de Iturbide]] * [[Antonio Joaquín Pérez Martínez|Antonio Obispu de Puebla]] * [[Juan O'Donoju|Llugar de la firma d'O'Donoju]] * [[Manuel de la Bárcena]] * [[Matías Monteagudo]] * [[José Isidro Yáñez|José Yáñez]] * [[Juan Francisco Azcárate y Lezama|Llicenciáu Juan Francisco Azcárate]] * [[Juan José Espinosa de los Monteros]] * [[José María Fagoaga Liyzaur|José María Fagoaga]] * [[Miguel Guridi y Alcocer|José Miguel Guridi y Alcocer]] * [[Miguel Jerónimo de Cervantes y Velasco|El Marqués de Salvatierra]] * [[Manuel de Heras Sotu|El Conde de Casa de Heras y Sotu]] {{nueva columna}} * [[Juan Bautista Llobu]] * [[Francisco Manuel Sánchez de Tagle]] * [[Antonio de Gama y Córdoba]] * [[José Manuel Sartorio]] * [[Manuel Velázquez de León]] * [[Manuel Montes Argüelles]] * [[Manuel de la Sota Riva]] * [[José Mariano de Sardaneta y Llorente|El Marqués de San Juan de Rayes]] * [[José Ignacio García Illueca]] * [[José María Bustamante|José María de Bustamante]] * [[Jose María de Cervantes y Velasco]] * [[Juan Cervantes y Padilla]] {{nueva columna}} * [[José Manuel Velázquez de la Cadena]] * [[Juan Horbegoso|Juan de Horbegoso]] * [[Nicolás Campero Bustamante|Nicolás Campero]] * [[Pedro José Romero de Terreros|El Conde de Jala y de Regla]] * [[José María Echevers y Valdivieso]] * [[Manuel Martínez Mancilla]] * [[Juan Bautista Raz y Guzmán]] * [[José María Jáuregui|José María de Jáuregui]] * [[José Rafael Suárez Pereda]] * [[Anastasio Bustamante]] * [[Isidro Ignacio de Icaza]] * Juan José Espinosa de los Monteros Vocal Srio. {{final columnes}} === Signatarios Ausentes === * [[Juan O'Donoju]] * [[Francisco Severo Maldonado]] * [[José Domingo Rus|José Domingo Rus y Ortega de Azarraullía]] * [[Miguel Sánchez]] == Historia del documentu == Depués de ser redactaes, una de les copies foi apurrida a la Xunta Provisional Gubernativa, la que darréu foi puesta n'esposición na [[Cámara de Diputaos de Méxicu|Cámara de Diputaos]] hasta [[1909]], cuando la quema del cortil destruyir.<ref>{{cita web |títulu=Celebra SEGOB los 187 años de la firma de l'acta d'Independencia |url=http://www.presidencia.gob.mx/2008/09/celebra-segob-los-187-anos-de-la firma-de l'acta-d'independencia editorial=Presidencia de la Republica |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011}}</ref> La otra copia foi-y apurrida a la Rexencia del Imperiu, que permaneció en [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]] y foi robada en [[1830]]. El [[Secretaría de Rellaciones Esteriores (Méxicu)|canciller]] [[Lucas Alamán]] fixo esta referencia sobre'l documentu robáu:<ref>{{cita web |títulu=Acta d'Independencia de Méxicu. |url=http://www.tepatitlan.gob.mx/gobierno2010-2012/archivu%20Municipal/boletines/Boletin%20non%207%20Acta%20de%20Independencia.pdf |páxina=1 |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111203005829/http://www.tepatitlan.gob.mx/gobierno2010-2012/archivu%20Municipal/boletines/Boletin%20non%207%20Acta%20de%20Independencia.pdf |fechaarchivu=3 d'avientu de 2011 }}</ref> {{cita|"Nun esiste na república más copia (manuscrita) que la que ta nel salón de sesiones de la Cámara de Diputaos; la otra foi vendida por un emplegáu infiel a un viaxeru interesáu dando a parar en Francia."}} Alamán solicitó recuperala mientres el so periodu como canciller pero nun lo consiguió anque ufiertó una suma considerable por ella. Décades más tarde, l'acta foi adquirida pol emperador [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano I]], anque se desconoz cómo y ónde la llogró. L'Acta contién na parte trasera la figura del [[ex libris]] de la biblioteca de Maximiliano y foi sacada del país tres el fusilamiento del emperador pol so confesor, Agustín Fischer.<ref>{{cita web |títulu=Afirmen que l'Acta d'Independencia guarda bon estáu. |url=http://www.informador.com.mx/cultura/2010/228517/6/afirmen-que-l'acta-de-independencia-guarda-bon-estáu.htm |fechaaccesu=25 de setiembre de 2011}}</ref><ref name="actaespaña">{{cita web|títulu=Ficha Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu, 1821.|url=http://www.agn.gob.mx/independencia/fichas/Acta%20de%20Independencia%20Imperiu%20Mexicanu.html|fechaaccesu=25 de setiembre de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110215043015/http://www.agn.gob.mx/independencia/fichas/Acta%20de%20Independencia%20Imperiu%20Mexicanu.html|fechaarchivu=15 de febreru de 2011}}</ref> Enforma tiempu dempués, l'Acta apaeció n'[[España]] na biblioteca del anticuariu Gabriel Sánchez. Tamién se desconoz como la llogró, pero ye un fechu que la parte trasera de l'acta tien el sellu de la biblioteca del anticuariu español. Sánchez vendió'l documentu al historiador mexicanu [[Joaquín García Icazbalceta]], quien la caltuvo y heredar al so fíu [[Luis García Pimentel]].<ref name="actaespaña" /><ref>{{cita web |títulu=Acta d'Independencia, manuscritu que da fe de la nacencia de Méxicu. |url=http://www.excentricaonline.com/llibros/escritores_more.php?id=6968_0_8_0_M |fechaaccesu=26 de setiembre de 2011}}</ref> Florencio Gavito Bustillo, vivió en [[Francia]] y allá foi contactáu por Luis García Pimentel, quien-y ufiertó vender -y l'Acta d'Independencia. En mercándo-y l'Acta por 10 mil pesos, tornó a Méxicu col enfotu d'apurrir l'acta él mesmu al gobiernu mexicanu, pero finó de leucemia en [[1958]]. Gavito dexó espresáu nel so testamentu'l deséu que l'Acta fuera apurrida al [[Presidente de Méxicu|Presidente de la República]]. Antes d'apurrir l'acta mandar a faer los dictames d'autenticidá, nos cualos la familia Gavito collaboró cola nota de compra-venta. Los dictames tuvieron llistos el [[14 de payares]] de [[1961]]. La ceremonia d'entrega de l'Acta d'Independencia realizó'l [[21 de payares]] del mesmu añu. Florencio Gavito Jáuregui apurrió de mesma mano l'Acta al presidente [[Adolfo López Mateos]] na que tuvieron presentes amás el [[Secretaría de Gobernación (Méxicu)|Secretariu de Gobernación]], [[Gustavo Díaz Ordaz]] y Jaime Torres Bodet, [[Secretaría d'Educación Pública (Méxicu)|Secretariu d'Educación Pública]].<ref>{{cita web |títulu=Una acta d'Independencia fuxitiva. |url=http://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/558409.una acta-d'independencia fuxitiva.html |editorial=El sieglu de Torrexón |fechaaccesu=24 de setiembre de 2011}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Invaluable regalu a Méxicu. |url=http://www.yucatan.com.mx/20100920/nota-13/4717-invaluable-regalu-a-mexico.htm |editorial=Diariu de Yucatán |fechaaccesu=26 de setiembre de 2011}}</ref> L'acta foi puesta n'esposición por un tiempu nel [[Castiellu de Chapultepec]] y dempués foi retirada y unviada al Archivu Xeneral de la Nación. En [[2008]], empezaron los trabayos de restauración de l'acta y foi espuesta mientres un mes nel [[Palaciu de Lecumberri]]. En [[2010]] foi puesta n'esposición en palaciu Nacional nel marcu de la celebración del [[Bicentenariu de la Independencia de Méxicu|bicentenariu del entamu de la independencia de Méxicu]]. El [[Institutu Nacional d'Antropoloxía y Historia]] amosóse esmolecíu pola esposición de l'acta y encamentó nun esponela más tiempu debíu, yá qu'anguaño nun cunta con un sistema especial pa ello.<ref>{{cita web |títulu=Méxicu espón ayalgues de 200 años d'historia en palaciu Nacional. |url=http://mexico.cnn.com/bicentenario/2010/09/08/mexico-espón-ayalgues-de-200-anos-de-historia-en palaciu nacional |editorial=CNN |fechaaccesu=26 de setiembre de 2011}}</ref><ref>{{cita web |títulu=En riesgo Acta d'Independencia: INAH |url=http://www.eluniversal.mx/notes/702670.html |editorial=L'Universal |fechaaccesu=26 de setiembre de 2011}}</ref> L'Acta ta protexida anguaño dientro de dos guardes ellaboraes con materiales llibres d'ácidu, na bóveda de seguridá del Archivu Xeneral de la Nación, espaciu que cunta con monitoreo climáticu. Espertos de la [[Universidá Nacional Autónoma de Méxicu]] trabayen nun sistema de preservación y exhibición de documentos históricos, col fin d'esponer permanentemente l'Acta nun futuru cercanu.<ref>{{cita web |títulu=Acta d'Independencia, en bon estáu: INAH |url=http://www.eluniversal.mx/notes/704114.html |editorial=L'Universal |fechaaccesu=26 de setiembre de 2011}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Diseñen na UNAM exhibidores p'abelugar l'Acta d'Independencia. |url=http://anuario.upn.mx/index.php/noticies-educatives/noticies-educatives-2010/52-diariu-de-yucatan/9189-disenan-en-la-unam-exhibidores-pa-abelugar-l'acta-de-independencia-.html |editorial=Universidá Pedagóxica Nacional |fechaaccesu=26 de setiembre de 2011}}</ref> === Galería === <gallery> Ficheru:Acta Mexico parte trasera.jpg|Parte trasera de l'Acta Ficheru:Dictamen Acta.jpg|Portada del dictame d'autenticidá de l'Acta Ficheru:Acta Camara de Diputados.jpg|Fotografia de l'Acta destruyida Ficheru:Bando Acta Mexico.jpg |Bandu de l'Acta </gallery> == Ver tamién == * * [[Acta Constitutiva de la Federación Mexicana]] == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * [[Vicente Riva Palacio|RIVA PALACIO, Vicente]] (1880) ''[[México a través de los siglos]]'' [http://www.archive.org/stream/mxicotravsde04tomorich#page/12/mode/2up Tomo IV "Méxicu Independiente"] Méxicu, ed.Cume, consultáu'l 4 de payares de 2009 == Enllaces esternos == {{wikisource|Acta d'independencia del Imperiu Mexicanu|oxetu=una copia|preposición=del}} * 500 años de Méxicu en documentos ''[http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1821_124/Segunda_y_definitiva_Acta_de_Independencia_d'el_Imp_167.shtml Acta d'Independencia del Imperiu mexicanu]'' del Archivu Xeneral de la Nación, consultáu 4 de payares de 2009 * Méxicu en documentos ''[https://web.archive.org/web/20110826094014/http://www.agn.gob.mx/independencia/Imagenes/index1.php?CodigoReferencia=MX09017AGNCL02SB05FO131AICMUS001 Acta d'Independencia del Imperiu mexicanu del Archivu Xeneral de la Nación]'' consultáu 1° de marzu de 2011, dos páxina * La Consumación de la Independencia ''[http://www.sedena.gob.mx/pdf/momentos/fasciculo_3.pdf]'' consultáu 24 de setiembre de 2011 {{Tradubot|Acta de Independencia del Imperio Mexicano}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Declaraciones d'independencia|Méxicu]] [[Categoría:Historia de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] o6ry2aea3yxcaq5dthvgh29obw0bgpp 0 95819 3709428 3694612 2022-08-18T15:29:35Z YoaR 37624 /* Activismo web */ wikitext text/x-wiki {{Ficha d'eleición | encurso = no | país =Cataluña | ancho = 50 | fecha_elección = [[1 d'ochobre]] de [[2017]] | nombre_elección = Referendu d'independencia de Cataluña 2017 | fondo = | elección_anterior = Referendu d'autodetermín de Cataluña | fecha_anterior = 2014 | variante = | tamaño_bandera = 50px | siguiente_elección = | siguiente_fecha = | tipo = [[Referendu]] | endisputa = ¿Quier que Cataluña seya un estáu independiente en forma de república? | votantes = {{esd|2 286 217}}<ref name=resultados /> <small>(papeletas)</small><ref>{{cita web|títulu=Les numberoses irregularidaes (constataes) del referendu illegal|url=https://www.abc.es/espana/abci-numerosas-irregularidades-constatadas-referendum-ilegal-201710011458_noticia.html|periódico=[[ABC (periódico)|ABC]]|fecha=1 d'ochobre de 2017}}</ref> | participación = 43.03 | registrados = {{esd|5 313 564}}<ref name=resultados /> <small>(censo no oficial)</small><ref>{{cita web|títulu=Cinco aclaraciones sobre el referéndum|url=https//www.eldiario.es/politica/preguntas-referendum-hackers-servidores-caribe_0_691881259.html|periódico=eldiario.es|fecha=29 de setiembre de 2017}}</ref> | válidos = 2 266 498 (cifra no verificada) | nulos = 19 719 (cifra no verificada) | campaña = | título_barras = | imagen1 = | partido1 = [[Sí]] | color1 = darkblue | votos1 = 2 044 038 (cifra non verificada) | porcentaje1 = 90.18 | imagen2 = | partido2 = [[Non]] | color2 = red | votos2 = 177 547 (cifra non verificada) | porcentaje2 =7.83 | imagen3 = | partido3 = [[Voto en blancu]] | color3 = #dddddd | votos3 = 44 913 (cifra non verificada) | porcentaje3 = 1.98 | mapa_título = | leyenda_mapa1 = | sitio_web = | extra_encabezado = Fonte | extra_contenido = Datos ofrecíos pola [[Xeneralidá de Cataluña]]<ref name=resultados>{{cita web|títulu=Resultaos definitivos |url=http://estaticos.elperiodico.com/resources/pdf/4/3/1507302086634.pdf |editorial=[[Generalidad de Cataluña]] |fecha=6 d'ochobre de 2017}}</ref> ensin verificación d'un muérganu independiente.<ref name="sin-ratificar">{{cita web|títulu=El Govern proclama los resultados del referéndum saltándose la ley aprobada en el Parlament|url=https//www.eldiario.es/catalunya/politica/Govern-resultados-referendum-saltandose-Parlament_0_694331311.html|periódico=eldiario.es|fecha=6 d'ochobre de 2017}}</ref><ref>{{cita web|títulu=La Junta Eleutoral certifica a las instituciones internacionales que el 1-O fue un fraude|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2017-10-04/junta-eleutoral-central-instituciones-internacionales-1-o-fraude-carece-valor_1455408/|periódico=El Confidencial|fecha=4 d'ochobre de 2017}}</ref> }} El '''referendu d'independencia de Cataluña de 2017''' —tamién conocíu pol [[numberónimu]] '''1-O'''— foi un [[referendu]] d'autodeterminación convocáu pola [[Xeneralidá de Cataluña]], suspendíu pol [[Tribunal Constitucional (España)|Tribunal Constitucional]]<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=El Constitucional prohibe'l referendu y decata a un millar de cargos políticos . Noticies d'España|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2017-09-07/referendu-cataluna-constitucional-independencia_1440266/|fecha=7 de setiembre de 2017|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|periódicu=[[El Confidencial]]|páxina=|idioma=}}</ref> y finalmente cellebráu de manera illegal na comunidá autónoma [[España|española]] de [[Cataluña]]'l {{fecha|1|10|2017}},<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=El rei Felipe VI acusa al gobiernu de Cataluña d'una desllealtá inadmitible” y califica de contrariu a la democracia'l referendu independentista|url=http://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-41492921|fecha=3 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|axencia=[[BBC Mundo]]|páxina=}}</ref> ensin cumplir nenguna garantía mínima nin los estándares internacionales.<ref name="ElPais01102017">{{Cita web|url= https://elpais.com/elpais/2017/10/01/fechos/1506847430_088864.html|títulu= ¿Cumple con dalguna garantía básica esti referendu?|fecha= 1 d'ochobre de 2017|fechaaccesu= 8 d'ochobre de 2017|periódicu=[[El País]] }}</ref><ref name="observadores">{{cita web |títulu=La misión d'observadores conclúi que'l referendu nun cumple los "estándares internacionales" |url=https://politica.elpais.com/politica/2017/10/03/actualidad/1507046129_416345.html |periódicu=[[El País]] |fecha=3 d'ochobre de 2017}}</ref> La [[Comisión Europea]] acotó la so illegalidá.<ref>{{Cita web|url= http://europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-17-3626_en.htm|títulu=European Commission - Statement. Statement on the events in Catalonia|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2017||autor=[[Comisión Europea]] }}</ref> La [[Llei del referendu d'autodeterminación venceyante sobre la independencia de Cataluña|Llei del Referendu]] que lo fadría posible, foi aprobada'l 6 de setiembre pol [[Parllamentu de Cataluña]] colos votos a favor de los parllamentarios de [[Junts pel Sí]] y la [[Candidatures d'Unitat Popular|CUP]], nun plenu arrodiáu d'una fuerte polémica.<ref>{{cita web|títulu=Puigdemont llogra convocar el so referendu a cuenta de la credibilidá del Parlament|url=https://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2017-09-07/puigdemont-convocar-referendu-parlament_1439715/|periódicu=El Confidencial|fecha=7 de setiembre de 2017}}</ref> Dicha llei establez que'l referendu ye venceyante y que se va proclamar la independencia dos díes dempués de la publicación de los resultaos oficiales si'l "'''Sí'''" llogra más votos que'l "'''Non'''", ensin riquir una participación mínima.<ref name="10claves">{{cita web|títulu=Los diez claves de la llei del referendu de Cataluña|url=https://elpais.com/ccaa/2017/09/06/catalunya/1504677760_128384.html|periódicu=[[El País]]|fecha=6 de setiembre de 2017}}</ref> Los partíos de la oposición se negaron a votar dicha llei,<ref>{{cita web|títulu=El Parlament aprueba la llei pa convocar el referendu ante los escaños vacíos de la oposición|url=https//www.eldiario.es/catalunya/politica/Parlament-aprueba-llei-convocar-referendu_0_683832202.html|periódicu=eldiario.es|fecha=6 de setiembre de 2017}}</ref> sacantes [[Catalunya Sí que es Pot]] que s'abstuvo.<ref>{{cita web|títulu=Sí que ye Pot va abstener na llei del referendu pa evitar quebrar|url=http://www.elperiodico.com/es/politica/20170905/catalunya-si-que-ye-pot-abstendra-llei-referendu-6266152|periódicu=El Periodico|fecha=5 de setiembre de 2017}}</ref> La llei ye illegal acordies con l'[[Estatutu d'Autonomía de Cataluña de 2006|Estatutu d'Autonomía de Cataluña]] que rique una mayoría de dos tercios nel [[Parllamentu de Cataluña|Parllamentu catalán]] pa cualquier cambéu nel estatus de Cataluña.<ref name="10claves" /> El referendu efectuáu pola Xeneralidá ye illegal según la [[Constitución española de 1978|Constitución]] y llexislación españoles al nun cumplir los requisitos establecíos nes mesmes.<ref name="BOE06092017">{{Cita web |url= https://www.boe.es/boe/dias/2017/09/08/pdfs/BOE-A-2017-10287.pdf|títulu= Recursu d'inconstitucionalidá nᵘ 4334-2017, contra la Llei del Parllamentu de Cataluña 19/2017, de 6 de setiembre, del Referendu d'Autodeterminación.|obra=[[Boletín Oficial del Estáu]] }}</ref> Primeramente'l [[Conseyu de Garantíes Estatutaries]], un muérganu creáu pola Xeneralidá de Cataluña, calificó d'illegal un referendu unillateral.<ref>{{cita web|títulu=El Conseyu de Garantíes Estatutaries considera illegal el referendu independentista prometíu por Puigdemont|url=http://www.alertadigital.com/2017/03/03/el conseyu-de-garantias-estatutaries-considera-illegal-el referendu independentista-en-cataluna-prometíu-por-puigdemont/|editorial=alerta dixital|fecha=3 de marzu de 2017}}</ref> La llei foi suspendida pol Tribunal Constitucional,<ref>{{Cita noticia|títulu=El Constitucional balta la Llei del Referendu y avisa a los alcaldes y a 77 cargos del deber de "torgar" el 1-O|url=https://www.elmundo.es/espana/2017/09/07/59b1206bca474104078b462a.html|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El Mundo|idioma=}}</ref> muérganu al que [[Carles Puigdemont|Puigdemont]], el presidente de la Xeneralidá, afirmó qu'ignoraría.<ref>{{Cita noticia|títulu=Puigdemont: Si'l Constitucional inhabilítame pol referendu, nun lo voi aceptar|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170724/4358440154/puigdemont-tribunal-constitucional-inhabilitacion.html|fechaaccesu=18 de setiembre de 2017|periódicu=La Vanguardia}}</ref>Foi finalmente declarada inconstitucional por unanimidá de los maxistraos del Tribunal Constitucional el 17 d'ochobre d'esi mesmu añu, al entender el Tribunal que la norma invadía competencies estatales y frayaba la supremacía de la Constitución, la indisoluble unidá de la Nación española y la soberanía nacional.<ref>{{cita noticia|apellíos1=Guindal|nome1=Carlota|títulu=El TC declara inconstitucional la llei del referendu aprobada pol Parlament|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20171017/432138819583/llei-referendu-tribunal-constitucional.html|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2017|periódicu=[[La Vanguardia]]|fecha=17 d'ochobre de 2017}}</ref> La Fiscalía del [[Tribunal Supremu de Xusticia de Cataluña]] solicitó a la [[Guardia Civil]], [[Mossos d'Esquadra]], [[Cuerpu Nacional de Policía|Policía Nacional]] y [[Policía llocal d'España|policíes llocales]] que prindaren el material rellacionáu col referendu,<ref>{{Cita noticia|títulu=La Fiscalía ordena a los Mossos a requisar les urnes del Referendu del 1-O|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170912/431225078354/fiscalia-ordena-mossos-policia-guardia-civil-requisar-urnes-referendu.html|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=La Vanguardia}}</ref> a pesar de lo cual nun se pudo requisar tol material.<ref>{{cita web|títulu=“Tengo'l tupperware, ¿ónde quedamos?”, asina llegaron les urnes|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20171001/431694312292/urnes-referendu.html|periódicu=La Vanguardia|fecha=1 d'ochobre de 2017}}</ref> La entruga del referendu, que los votantes teníen de responder con un «Sí» o «Non», foi «¿Quier que Cataluña sía un estáu independiente en forma de república?». El conseyeru de la Presidencia y vocera del Gobiernu de la Xeneralidá de Cataluña [[Jordi Turull]], informó'l día de les votaciones que'l sofitu a la independencia superó'l 90{{esd}}% y que 400 colexos eleutorales fueron zarraos, precintaos o interveníos na celebración, dando los resultaos provisionales con un 95{{esd}}% de votos escrutados.<ref>{{Cita web|url=https://www.rtve.es/noticias/20171002/referendu-cataluna-govern-asegura-votaron--22-millones-catalanes-si-ganáu-90/1624640.shtml|títulu=El Govern asegura que votaron 2,2 millones de catalanes y que'l sí ganó con un 90%|axencia=[[RTVE]]|fecha=2 d'ochobre de 2017}}</ref> La resultancia final col 100{{esd}}% de votos escrutados, nun los dio la Xeneralidá de Cataluña hasta'l día 6 d'ochobre, contabilizando un total de {{esd|2 262 424 papeletes}} con {{esd|2 020 144 votos}} pol «sí» y {{esd|176 565 votos}} pol «non», con una participación del 43,03&nbsp;%.<ref name="resultancies" /> Sicasí dichos resultancies fueron llargamente cuestionaos tantu poles irregularidaes detectaes mientres el procesu,<ref>{{cita web|títulu=La Generalitat incumple siquier 20 artículos de la so propia llei de referendu|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2017-10-01/generalitat-incumple-20-articulos-mesma llei-referendu_1453126/|periódicu=El Confidencial|fecha=1 d'ochobre de 2017}}</ref> como pola falta de coherencia ente los resultaos provisionales daos el día de la votación y los resultaos definitives publicaos cinco díes más tarde,<ref>{{cita web|títulu=Les resultancies definitives del referendu nun cuadren colos provisionales|url=https://elpais.com/ccaa/2017/10/06/catalunya/1507305113_021426.html|periódicu=[[El País]]|fecha=6 d'ochobre de 2017}}</ref> según pola falta de ratificación por un órganu independiente.<ref name="ensin-ratificar" /> Ente les numberoses irregularidaes detectaes el día del referendu, atópase xente que votó delles vegaes o votos d'estranxeros ensin incluyir nel censu.<ref name="dabdfca8">{{cita web|títulu=Irregularidaes nel referendu: xente que vota cuatro veces, votos 'estranxeros'...|url=https://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2017-10-01/irregularidaes-votaciones-referendu-cataluna_1453255/|periódicu=El Confidencial|fecha=1 d'ochobre de 2017}}</ref> Tamién se detectó'l tresporte d'urnes ensin precintar conteniendo votos nel so interior,<ref name="756y1b4f">{{cita web|títulu=La cayida al suelu d'una bolsa con una urna y papeletes de votación crea alderique nes redes|url=https://www.europapress.es/nacional/noticia-caida-suelo-bolsa-urna-papeletes-votacion-crea-alderica-redes-20171001123440.html|axencia=Europa Press|fecha=1 d'ochobre de 2017}}</ref> según urnes na cai nes que cualquier ciudadanu ensin nengún control censal podía depositar votos.<ref name="4710d3b0">{{cita web|títulu=Decenes de persones voten na cai ensin nengún tipu de control censal|url=http://www.antena3.com/noticias/espana/decenes-persones-voten-cai-ningun-tipu-control-censal_2017100159d0d4db0cf20201565y80f5.html|editorial=Antena 3}}</ref> Igualmente'l gobiernu español denunció que se camudaron les regles del referendu 45 minutos antes del entamu de la votación.<ref name="a4b7381y">{{cita web|títulu=REFERÉNDUM DEL 1-O El Gobiernu español da por "esbaratáu" el referendu tres el cambéu de les normes a 45 minutos de la votación|url=http://www.deia.com/2017/10/01/politica/estado/el gobiernu-da-per-esbaratáu-el referendu-tres-el cambéu-de-les normes-a-45-minutos-de-la-votacion-|periódicu=Deia|fecha=1 d'ochobre de 2017}}</ref> Ente les nueves normes, incluyóse un censu universal col que cualquier ciudadanu podía votar en cualquier centru, anque nun fuera'l que tenía asignáu. Tamién s'aceptaron papeletes caseres non oficiales y votos ensin sobre.<ref name="dc5bad0c">{{cita web|títulu=El hazmerreír del referendu independentista: Acepten papeletes caseres y ensin sobres|url=https://casoaislado.com/hazmerreir-del referendu independentista-acepten-papeletes-caseres-ensin-sobres/|fecha=1 d'ochobre de 2017}}</ref> El día de la votación producieron cargues policiales que dexaríen según la Xeneralidá 844 atendíos polos servicios sanitarios,<ref name="ElPais02102017">{{cita noticia|url= https://elpais.com/ccaa/2017/10/01/catalunya/1506820036_546150.html|títulu= La Generalitat cifra en 844 los atendíos por feríes y ataques d'ansiedá|autor= Rodríguez, Marta y Alfonso L. Congostrina|periódicu= El País|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017}}</ref> anque ingresos hospitalarios solo hubo 2 mancaos graves y 2 leves.<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=¿Cuántos mancaos hubo en realidá'l 1-O?|url=https://elpais.com/elpais/2017/10/02/fechos/1506963876_226068.html|fecha=3 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|periódicu=El País|idioma=}}</ref> Según fontes policiales, una de les persones graves, un home de setenta años que sufrió un infartu, en realidá nun formaba parte de les protestes.<ref name="ABC02102017" /> El xuez qu'investiga'l casu pola denuncia presentada pola Xeneralidá amenorga'l númberu de mancaos a 130.<ref name="mancaos-xuez">{{cita web|títulu=El xuez qu'investiga l'actuación policial del 1-O baxa'l númberu de mancaos a 130|url=http://www.libertaddigital.com/espana/2017-10-06/el xuez-que-investiga-la-actuacion-policial-del-1-o-baxa-el-numbero-de-mancaos-a-130-1276607126/|periódicu=Libertad Digital|fecha=6 d'ochobre de 2017}}</ref> Acordies con el Ministeriu del Interior, 431 axentes de la [[Cuerpu Nacional de Policía|policía nacional]] y la [[Guardia Civil]] resultaron mancaos, 39 de los cualos riquieron tratamientu médicu inmediatu y el restu presentaba mancaes por contusiones, arañazos, pataes o mordigaños.<ref name="LaVanguardia02102017" /> Les resultancies provisionales publicaos el día del referendu nun amuesen diferencies importantes con al respective de l'anterior consulta del [[Procesu participativu sobre'l futuru políticu de Cataluña de 2014|9N]], que al igual que nesta, la mayoría de los contrarios a la independencia nun participaron por considerala illegal. Igualmente la resultancia de votos favorables ye similar al alcanzáu polos partíos independentistes nes postreres [[Eleiciones al Parllamentu de Cataluña de 2015|eleiciones catalanes de 2015]] que fueron plantegaes como plebiscitarias y na que los independentistes nun consiguieron la mayoría de los votos, anque sí d'escaños.<ref>{{cita web|títulu=L'independentismu, en númerus clausus|url=http://www.elperiodico.com/es/politica/20171003/resultancies-participacion-referendos-1o-6325986|periódicu=El Periódicu|fecha=3 d'ochobre de 2017}}</ref> == Antecedentes == {{VT|Procesu soberanista de Cataluña de 2012-2017}} La convocatoria d'un referendu d'autodeterminación en Cataluña remontar al añu 2014, cola [[Consulta sobre'l futuru políticu de Cataluña de 2014|Consulta sobre'l futuru políticu de Cataluña]]. Trátase d'una ''consulta popular non venceyante'' que foi suspendida pol Tribunal Constitucional. Finalmente celebróse un [[Procesu_participativu_sobre_el futuru políticu_de_Cataluña_de_2014|procesu participativu]], lo que supunxo la condena pol [[Tribunal Cimeru de Xusticia de Cataluña]] por delitos de [[prevaricación]] y [[delitu de desobediencia|desobediencia]] del [[presidente de la Xeneralidá de Cataluña]], [[Artur Mas]] y los altos cargos [[Francesc Homs i Molist|Francesc Homs]], [[Irene Rigau]] y [[Joana Ortega]].<ref>{{Cita noticia|apellíu=García|nome=Jesús|títulu=Mas, inhabilitáu por desobedecer el 9-N|url=https://elpais.com/ccaa/2017/03/13/catalunya/1489398015_945194.html|fecha=13 de marzu de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El País|idioma=}}</ref> Coles mesmes, el [[Tribunal de Cuentes (España)|Tribunal de Cuentes]] condergólos a pagar los gastos que l'erariu públicu asumiera pola consulta, que xubieron a 5,1 millones d'euros.<ref>{{Cita noticia|títulu=El Tribunal de Cuentes cita a Artur Mas y otros 10 altos cargos pa comunica-yos la factura del 9-N|url=https://www.abc.es/espana/abci-tribunal-cuntes-cita-artur-mas-y-otros-10-altos-cargos-pa comunica-yos-factura-201709051919_noticia.html|fecha=5 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=ABC|idioma=}}</ref> == Propuesta de convocatoria en 2017 == A partir de marzu de 2017, la Xeneralidá de Cataluña anunció la intención de solicitar materiales como urnes y sobres pa unes eleiciones rexonales. Dalgunos sostuvieron qu'estos preparativos yeren en realidá un intentu d'entamar secretamente un referendu,<ref>{{Cita noticia|apellíu=BARCELONA|nome=XABI BARRENA / FIDEL MASREAL /|títulu=El Govern activa los trámites pa poder faer el referendu|url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/politica/govern-licita-concursu-pa material eleutoral-5920396|fecha=23 de marzu de 2017|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=El Periódicu|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Cordero|nome=Dani|títulu=Puigdemont prepara la maquinaria eleutoral pa unes autonómiques|url=http://ccaa.elpais.com/ccaa/2017/03/23/catalunya/1490269577_485283.html|fecha=24 de marzu de 2017|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=El País|idioma=es}}</ref> polo que'l 24 de marzu la [[Fiscalía Cimera de Cataluña]] anunció una investigación pa determinar si taba planiándose un referendu.<ref>{{Cita web|url=http://www.huffingtonpost.es/2017/03/24/la-fiscalia-de-cataluna-investiga-a-la generalitat-por-el-refere_a_22010182/|títulu=La Fiscalía de Cataluña investiga a la Generalitat pol referendu|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|sitiuweb=El Huffington Post}}</ref> El referendu tuvo primeramente programáu pal 17 de setiembre de 2017, a pesar de que taba escluyíu (calificar como "pantalla pasada") de les promeses eleutorales feches polos partíos independentistes antes de les [[Eleiciones al Parllamentu de Cataluña de 2015|eleiciones catalanes de 2015]], que'l so resultancia foi una mayoría parllamentaria pa la coalición [[Junts pel Sí]], xuntu cola [[Candidatura d'Unidá Popular-Llamada Constituyente]] la cual consiguió 72 de los 135 escaños, anque'l porcentaxe de votu pa los partíos independentistes foi del 47,8{{esd}}%. L'acabante escoyer Parllamentu de Cataluña resolvió rápido celebrar un referendu sobre la independencia,<ref name=":0">{{Cita noticia|apellíos=Reuters|títulu=Catalan Parliament Votes Yes to Independence Referendu Next September|url=https://www.voanews.com/a/catalan-parliament-votes-yes-independence-referendu-september/3539984.html|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=VOA|idioma=en}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Catalan parliament votes yes to independence referendu next September|url=http://www.reuters.com/article/us-spain-catalonia-idUSKCN126250|fecha=Thu Oct 06 18:21:32 UTC 2016|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|axencia=Reuters}}</ref> dempués de que [[Procesu participativu sobre'l futuru políticu de Cataluña de 2014|la consulta de 2014]] amenorgárase a un procesu de participación ciudadana» non venceyante. Sicasí, el [[Tribunal Constitucional d'España|Tribunal Constitucional]] d'España anuló más tarde el resolución del [[Parllamentu de Cataluña]] pa celebrar la consulta.<ref>{{Cita noticia|títulu=El Constitucional anula por unanimidá'l resolución independentista del Parlament|url=https://www.elmundo.es/espana/2015/12/01/565d6c13ca47417c748b45dd.html|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=El Mundo|idioma=}}</ref> [[Ficheru:El president Puigdemont anuncia que Catalunya celebrarà el referèndum per la independència el proper 1 d'octubre.jpg|thumb|right|300px|Carles Puigdemont anuncia fecha y entruga del Referendu d'independencia de Cataluña.]] El 9 de xunu de 2017 el presidente de la Xeneralidá, [[Carles Puigdemont]], anunció que'l referendu celebrará'l 1 d'ochobre de 2017 y que la entruga de la consulta seríaː «¿Quier que Cataluña sía un estáu independiente en forma de república? Sí o Non».<ref>{{Cita noticia|apellíos=Cordero|nome=Dani|títulu=Puigdemont anuncia pal 1 d'ochobre'l referendu sobre la independencia|url=http://ccaa.elpais.com/ccaa/2017/06/09/catalunya/1496992021_200661.html|fecha=9 de xunu de 2017|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=El País|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Puigdemont anuncia la fecha y l'entruga del referendu, les reaiciones en direutu|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170609/423279435471/puigdemont-fecha-referendu-en-direutu-pregunta.html|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=La Vanguardia}}</ref> Amestó que, a diferencia del realizáu en 2014, esti referendu va tener calter venceyante, porque se trata d'un preséu responder# por por una amplia mayoría política y social» de Cataluña.<ref>{{cita web|idioma=ca|url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/AppJava/convocatoriavw/132559/ca/president-puigdemont-vicepresident-junqueras-conseller-romeva-esplicaren-parlament-europeu-referendu-catalunya-celebrara-2017.do|títulu=El president Puigdemont, el vicepresident Junqueras i el conseller Romeva esplicaren al Parlament Europeu el referèndum que Catalunya celebrarà aquest 2017|obra=Convocatòries|editorial=Generalitat de Catalunya|ubicación=Barcelona|fecha=19 de xineru de 2017|fechaaccesu=29 de xunu de 2017}}</ref> El referendu quedó retardáu a una hipotética convocatoria pal 1 d'ochobre. Dada'l baramentu de los plazos, el Parllamentu de Cataluña aprobó una reforma del so Reglamentu, dexando aldericar y aprobar lleis nun solu día. Esta reforma foi suspendida pol Tribunal Constitucional el 31 de xunetu de 2017 en base al artículu 161.2 de la [[Constitución Española]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Suspendida la reforma exprés del Parlament que facilitaría'l referendu|url=https://www.elmundo.es/espana/2017/07/31/597f5fd022601d42798b45c5.html|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El Mundo|idioma=}}</ref> == Llei del Referendu == La mañana del 6 de setiembre la mayoría de miembros de la Mesa aprobaron la inclusión a trámite del Proyeutu de Llei de Referendu. Al entamu de la sesión [[Marta Rovira]] de [[Junts pel Sí]] y [[Anna Gabriel]] de la [[Candidatures d'Unitat Popular|CUP]] solicitaron l'alteración del orde del día, utilizando pa ello'l procedimientu descritu nel artículu 81.3 del Reglament del Parlament de Catalunya.<ref>{{cita publicación|títulu=Reglament del Parlament de Catalunya|url=https://www.parlament.cat/document/cataleg/165484.pdf|añu=2016|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|idioma=catalán|páxina=61|revista=Parlament de Catalunya}}</ref> La publicación del proyeutu de llei nel ''Boletín Oficial del Parllamentu de Cataluña'' (''BOPC'') tuvo envolubrada de cierto discutiniu.<ref>{{Cita noticia|títulu=La publicación oficial de la llei del referendu desamarra discutiniu nel Parlament|url=https//www.eldiario.es/politica/publicacion-oficial-referendu-polemica-Parlament_0_683831910.html|fecha=6 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=[[eldiario.es]]}}</ref> El secretariu xeneral del Parllamentu Xavier Muró y el lletráu mayor del mesmu, Antoni Bayona, negáronse a publicar el proyeutu de llei y a roblalo por consideralo contrariu a resolvimientos anteriores del Tribunal Constitucional y por tanto, illegal.<ref>{{Cita noticia|títulu=El secretariu xeneral del Parlament dio orde de nun publicar la llei del referendu y negóse a fimarla|url=https://okdiario.com/espana/cataluna/2017/09/06/secretariu-xeneral-parlament-dio-orde-nun publicar-llei-referendu-nego-roblala-1296621|fecha=6 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=[[OKDiario]]}}</ref><ref>{{cita web|url=https://www.elindependiente.com/opinion/2017/09/06/la-oposicion-catalana-dexa-en-evidencia-a-forcadell/|títulu=La oposición dexa n'evidencia la falta de cultura democrática de Forcadell|fecha=6 de setiembre de 2017|autor=Casimiro García-Abadillo|periódicu=L'Independiente}}</ref> Enantes los lletraos de la institución avisaren de la illegalidá que supondría tramitar esta llei.<ref>{{Cita noticia|títulu=Los lletraos del Parlament alverten a Forcadell de que tramitar la llei del referendu ye illegal|url=https//www.eldiario.es/catalunya/politica/lletraos-Parlament-alverten-Forcadell-referendos_0_683831824.html|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=eldiario.es|idioma=es}}</ref> La publicación nel ''BOPC'' foi tachada de 'anómala' por dellos grupos de la oposición mientres que la presidenta [[Carme Forcadell]] aseguraba que la publicación nel boletín ye un 'automatismu', y esta fuera 'perfectamente llegal y reglamentaria' en base al artículu 112 del reglamentu del Parllamentu de Cataluña.<ref>{{cita publicación|títulu=Reglament del Parlament de Catalunya|url=https://www.parlament.cat/document/cataleg/165484.pdf|añu=2016|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|idioma=catalán|páxina=73|revista=Parlament de Catalunya}}</ref> El procedimientu lleváu a cabu supunxo «saltase trámites habituales», amenorgando a un solu día'l plenu y a dos hores el tiempu pa presentar enmiendes, evitando alderiques na Cámara y torgando la posibilidá d'impugnar la llei énte'l Conseyu de Garantíes Estatutaries.<ref>{{Cita noticia|url=https://www.heraldo.es/noticias/nacional/2017/09/06/el parllamentu-cataluna-alcuerda-tramitar-llei-referendu-mediu-una-gran-bronca-1195283-305.html|títulu=El Parllamentu de Cataluña alcuerda tramitar la Llei de Referendu metanes una gran bronca|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|allugamientu=[[Barcelona]]|autor=[[Europa Press]]|periódicu=heraldu.es}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=[[Europa Press]]|títulu=El Parllamentu de Cataluña alcuerda tramitar la Llei de Referendu metanes una gran bronca|url=http://www.elperiodico.com/es/politica/20170906/el parllamentu-de-cataluna-alcuerda-tramitar-la llei-de-referendu-en-mediu-de-una-gran-bronca-6267828|fecha=6 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=El Periódicu|idioma=}}</ref> La norma foi aprobada nun hemiciclu mediu vacíu» con 72 votos a favor, de [[Junts pel Sí]], la [[Candidatures d'Unitat Popular|CUP]] y del diputáu non adscritu [[Germà Gordó]],<ref>{{Cita noticia|títulu=El Parlament aprueba la llei de desconexón con España|url=https://www.abc.es/espana/catalunya/abci-direutu-y-rexistren-peticion-para-empecipie-tramitacion-llei-referendu-201709060948_directu.html|fecha=6 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=[[ABC_(periódicu)|ABC]]|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=La llei del referendu aprobar nun hemiciclu mediu vacíu. Noticies de Cataluña|url=https://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2017-09-06/llei-referendu-aprobada-parllamentu-cataluna_1439653/|fechaaccesu=8 de setiembre de 2017|periódicu=El Confidencial|idioma=es}}</ref> y 11 astenciones de los diputaos de [[Catalunya Sí que es Pot]], que s'abstuvieron por considerar que'l procedimientu nun cuntaba con nenguna garantía y tábense conculcando drechos de los parllamentarios y de la ciudadanía.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Gamissans|nome=Júlia|títulu=El grupu de Catalunya Sí que ye Pot quebrar nel alderique de la llei|url=https://elpais.com/ccaa/2017/09/06/catalunya/1504724445_324875.html|fecha=7 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El País|idioma=es}}</ref> Los diputaos de [[Ciudadanos (España)|Ciudadanos]], [[PSOE]] y [[Partíu Popular de Cataluña|PP]] abandonaren l'hemiciclu por considerar que la llei y la so aprobación yera illegal. El mesmu 6 de setiembre, poques hores dempués d'aprobar la [[Llei_del referendu_d'autodeterminación venceyante_sobre_la independencia_de_Cataluña|llei del referendu]] nel [[Parllamentu de Cataluña]], el [[gobiernu de Cataluña]] nel plenu roblaba'l decretu de convocatoria del referendu.<ref>{{Cita noticia|títulu=El Govern en plenu robla la convocatoria del 1-O|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170907/431098417334/firma-decreto-convocatoria-referendu-1o.html|fecha=7 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=[[La Vanguardia]]|idioma=es}}</ref> Conxuntamente emitíase'l decretu de normes complementaries pa la cellebración del referendu. Una victoria del «Sí», en casu de que la votación tuviera llugar, implicaría una declaración unillateral d'independencia de Cataluña en 48 hores<ref>{{Cita noticia|apellíu=García de Blas|nome=Elsa|títulu=Un manifiestu contra la estafa antidemocrática” del 1 d'ochobre|url=https://politica.elpais.com/politica/2017/09/16/actualidad/1505570249_477215.html|fecha=17 de setiembre de 2017|fechaaccesu=18 de setiembre de 2017|periódicu=[[El País]]|páxina=|idioma=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.ft.com/content/f3cb70de-9608-11y7-a652-cde3f882dd7b|títulu=Hundreds of thousands gather to mark Catalan national day|fechaaccesu=18 de setiembre de 2017|autor=Michael Stothard|enllaceautor=|fecha=11 de setiembre de 2017|periódicu=[[Financial Times]]|editorial=|idioma=en}}</ref> y la de «Non n n» la convocatoria de nueves eleiciones autonómiques.<ref>{{Cita noticia|títulu=Les principales claves de la norma|url=http://www.diariosur.es/nacional/principales-claves-norma-20170907005725-ntvo.html|fecha=7 de setiembre de 2017|fechaaccesu=18 de setiembre de 2017|periódicu=Diariu Sur|idioma=es}}</ref> == Actuación de la Xeneralidá == === Compra y escondite d'urnes === [[Ficheru:01.10.2017 Referendum 1-OCT (7).jpg|miniaturadeimagen|Fotografia de la urna usada nel referendu, de plásticu y con bridas pal zarru.]] La Xeneralidá de Cataluña adquiriría urnes pal referendu, calteniéndoles escondíes.<ref name=":1" /><ref name=":2">{{Cita noticia|títulu=Puigdemont presume de tener 18.000 urnes escondíes|url=https://www.elindependiente.com/politica/2017/09/17/puigdemont-18-000-urnes-escondíes/|fecha=17 de setiembre de 2017|fechaaccesu=17 de setiembre de 2017|periódicu=L'Independiente|idioma=es-ES}}</ref> Puigdemont declaró'l 17 de setiembre cuntar con un total de «18 000» unidaes, más de les necesaries pa prevenir posibles prindes.<ref name=":2" /> Per otra parte caltuvo de callao el censu eleutoral qu'emplegaría nel referendu.<ref name=":1">{{Cita noticia|apellíos=Rubio|nome=Angélica|títulu=Campaña del referendu: urnes escondíes, papeletes clandestines y censu secretu|url=https://www.elplural.com/politica/2017/09/14/campana-del referendu-urnes-escondíes-papeletes-clandestines-y-censu-secretu|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=17 de setiembre de 2017|periódicu=elplural.com|idioma=es}}</ref> Les urnes adquiríes, fabricaes en polipropileno, teníen una capacidá de 45-55 llitros.<ref>{{Cita noticia|títulu=10.000 urnes 'made in China' y 'low cost' mercaes en Guangzhou|url=http://www.diariosur.es/nacional/urnes-made-china-20170929142050-ntrc.html|fecha=29 de setiembre de 2017|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2017|periódicu=Diariu Sur|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.heraldo.es/noticias/nacional/2017/09/29/urnes-made-china-que-cuesten-7-euros-1199251-305.html|títulu=Urnes 'made in China' que cuesten de 5 a 7 euros|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2017|apellíu=Zaragoza|nome=Heraldu.es.|sitiuweb=heraldu.es}}</ref> Adquiríes nun portal d'internet a la empresa china Smart Dragon Ballot Expert, el so preciu atoparíase en redol a unos trés euros per urna y el total de contenedores adquiríos xubiría siquier a unos 10&nbsp;000.<ref name=abcurna>{{cita publicación|url=https://www.abc.es/espana/catalunya/abci-cases-particulares-y-clandestina-pa-esconder-y-distribuyir-urnes-201710021201_noticia.html|publicación=abc.es|títulu=Cases de particulares y una rede clandestina pa esconder y distribuyir les urnes|fecha=2 d'ochobre de 2017}}</ref><ref>{{cita web|url=elconfidencial.com|títulu=Charles en clave, imprentes en Francia y urnes en coche: asina burlló'l 1-O al Estáu|url=https://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2017-10-03/referendu-cataluna-asi-burllo-organizacion-cercu-tao_1454148/|fecha=3 d'ochobre de 2017}}</ref> Fueron almacenaes secretamente na llocalidá francesa d'[[Elna]] y darréu introducíes n'España y distribuyíes por un operativu clandestín nel qu'intervendríen militantes de la ANC, ERC y PdCAT, amás de particulares.<ref>{{cita web|url=http://www.ara.cat/tarreza_d'el_dia/referendu-Que-xestar-se-Elna_0_1880212030.html|títulu=El referèndum que va xestar-s'a Elna|obra=ara.cat|fecha=2 d'ochobre de 2017|autor=Xavi Tedó}}</ref><ref name=abcurna /> === Impresión de papeletes por particulares === Ante la posibilidá de problemes cola disponibilidad de papeletes el 1 d'ochobre y les primeres actuaciones xudiciales, el Conseller de Presidencia [[Jordi Turull]] declaró en Twitter «non pueden ponese puertes al campu en plenu sieglu XXI», dando les instrucciones de «entrái y onde pon imprimir, pulsiái y yá lo tendréis en papel».<ref>{{Cita web|url=https://www.infolibre.es/noticias/politica/2017/09/09/el_govern_encamienta_imprimir_les papeletes_directamente_dende_diari_oficial_generalitat_69361_1012.html|títulu=El Govern encamienta a imprimir les papeletes direutamente dende'l Diari Oficial de la Generalitat|fechaaccesu=17 de setiembre de 2017|apellíu=infoLibre|sitiuweb=infoLibre.es|idioma=es}}</ref> «Dicir por toos aquellos que va hores que busquen el material oficial en papel. Que naide busque tres pies al gatu».<ref>{{cita noticia|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170909/431171887897/turull-pesquises-guardia-civil-imprimir-papeleta-casa.html|títulu=Turull respuende a les pesquises de la Guardia Civil y anima a imprimise la papeleta en casa|periódicu=[[La Vanguardia]]|fecha=9 de setiembre de 2017|fechaaccesu=28 de setiembre de 2017|axencia=[[Axencia EFE]]}}</ref> La mayoría de medios de comunicación interpretaron estes declaraciones como una suxerencia a los ciudadanos a imprimise les papeletes ellos mesmos. Díes dempués la Xeneralidá dispunxo igualmente un archivu [[PDF|pdf]] imprimible y recortable de la papeleta de votu nuna de les webs del referendu.<ref>{{Cita noticia|url=http://www.elnacional.cat/es/politica/govern-web-referendu-boletu-anuncio-referendu_192576_102.html|títulu=El Govern cuelga na web del referendu la papeleta y l'anunciu del 1-O|fechaaccesu=28 de setiembre de 2017|fecha=18 de setiembre de 2017|periódicu=[[El_Nacional_(diariu_dixital_español_fundáu_en_2015)|El Nacional]]}}</ref> De la mesma Puigdemont afirmaba nun actu de campaña qu'habría papeletes de sobra a disposición de la ciudadanía.<ref>{{cita web|autor=[[RTVE]]|url=https://www.rtve.es/noticias/20170914/puigdemont-avisa-1-votárase-se-pondra-lluz-escuridá/1616082.shtml|títulu=Puigdemont avisa de que'l 1-O se va votar y se "va poner lluz a la escuridá"|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=28 de setiembre de 2017}}</ref> === Alvertencies a alcaldes === No relativo a la cesión de llocales per parte de los conceyos, el mesmu Turull alvirtió a [[Ada Colau]] de que «nun hai espaciu pa la equidistancia, o se ta coles urnes o se ta cola Guardia Civil»,<ref>{{Cita noticia|títulu=Turull, a Colau: Menos "postureo" y más poner llocales pal referendu|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170911/431197887981/actu-independentista-la-vetlla-fossar-de-les-morereses-jordi-turull-referendu-1o.html|fechaaccesu=17 de setiembre de 2017|periódicu=La Vanguardia}}</ref> recordando a los alcaldes que s'oponen a dexar l'usu d'estos llocales pa la votación que los catalanes van saber discriminar ente los que «ayuden a votar o los qu'ayuden a torgar».<ref>{{Cita web|url=https://okdiario.com/investigacion/2017/09/15/conseller-turull-dona-50-vivienda-muyer-evitar-embarguen-roblar-1-1319186|títulu=El conseller Turull dona'l 50% de la so vivienda a la so muyer pa evitar que-y la embarguen por roblar el 1-O|fechaaccesu=|autor=M. A. Ruiz Coll|enllaceautor=|fecha=15 de setiembre de 2017|sitiuweb=Okdiario.com|editorial=|idioma=}}</ref> === Activismu web === [[Ficheru:Julian Assange August 2014.jpg|miniaturadeimagen|267x267px|[[Julian Assange]], supuestu collaborador na reapertura de webs alternatives.]] Dempués del zarru per parte de la Guardia Civil de la páxina web del referendu, «referendu.cat», Puigdemont anunció que la web siguiría operativa so los dominios «ref1oct.cat» y «ref1oct.eu»,<ref>{{cita noticia|apellíu=Mayor Ortega|nome=Leonor|títulu=El xuez obliga a cerrar la web oficial del referendu, pero la Generalitat reabrir minutos dempués|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170913/431264206122/xuez-obliga-cerrar-web-oficial-referendu-1o.html|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=13 de setiembre de 2017|periódicu=[[La Vanguardia]]|nome2=Jaume|apellíu2=Pi}}</ref> dambos rexistraos en EuroDNS, fora de la xurisdicción española.<ref>{{cita web|url=https://whois.icann.org/es/lookup?name=ref1oct.cat|títulu=Whois: ref1oct.cat|fechaaccesu=13 de setiembre de 2017|sitiuweb=[[ICANN]]}}</ref><ref>{{cita web|url=https://whois.icann.org/es/lookup?name=ref1oct.eu|títulu=Whois: ref1oct.eu|fechaaccesu=13 de setiembre de 2017|sitiuweb=[[ICANN]]}}</ref> A pesar del bloquéu de dalgunos de los sos dominios, a partir del 14 de setiembre apaecieron nuevos retruques de la web del referendu accesibles dende España, como «referendu.love», «referendu.ninja» o «referendu.party».<ref>{{cita noticia|títulu=Referendu.ninja i Referendu.party, alguns dels clons de la web del referèndum|url=http://www.ara.cat/politica/referenduninja-referenduparty-dels-clons-referendu_0_1869413126.html|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=16 de setiembre de 2017|periódicu=[[Ara (diariu)|Ara]]|allugamientu=[[Barcelona]]|idioma=catalán}}</ref> La Xeneralidá de Cataluña cuntaría supuestamente cola ayuda de [[Julian Assange]], fundador de [[WikiLeaks|Wikileaks]] y autoencerrado dende va años na embaxada d'Ecuador en Londres, pa l'apertura de webs alternatives.<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Assange ayuda al Govern catalán a crear la web alternativa del referendu|url=https://www.publico.es/espana/assange-ayuda-al-govern-catalan-crear-web-alternativa-del referendu.html|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=17 de setiembre de 2017|periódicu=[[publico.es]]|páxina=|idioma=}}</ref> [[Oriol Junqueras]] felicitó al ciberactivista australianu dende la so cuenta de Twitter pol so sofitu a la causa soberanista.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Cerezo|nome=Clara|títulu=Assange ta collaborando cola web del referendu|url=https://www.elplural.com/comunicacion/2017/09/14/assange-esta-collaborando-con-la web-del referendu|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=17 de setiembre de 2017|periódicu=elplural.com|idioma=es}}</ref> Puigdemont dio instrucciones en [[Twitter]] —una rede social de ''[[microblogging]]''— sobre cómo usar [[Servidor proxy|proxies]] pa saltase'l bloquéu y aportar a la web de referendu.<ref>{{cita noticia|títulu=Puigdemont ensenya la manera fàcil d'tornar la censura|url=https://www.vilaweb.cat/noticias/puigdemont-ensenya-la manera-facil-de-burllar-la censura/|fecha=16 de setiembre de 2017|fechaaccesu=16 de setiembre de 2017|periódicu=[[VilaWeb]]|idioma=catalán}}</ref> La Xeneralidá de Cataluña decidió crear el 17 de setiembre una cuenta d'usuariu nesta mesma rede social, sol [[nomatu]] «ref1oct», dende la qu'informar sobre los progresos del referendu.<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=La Generalitat activa una cuenta de Twitter sobre'l referendu tres el zarru de les webs|url=https://www.elmundo.es/cataluna/2017/09/17/59be3212468aebd76f8b45df.html|fecha=17 de setiembre de 2017|fechaaccesu=17 de setiembre de 2017|periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]]|páxina=|idioma=}}</ref> La Xeneralidá de Cataluña fixo disponible un enllaz d'internet nel que los ciudadanos podríen consultar el llugar onde-yos correspondería votar nel referendu, faciéndolo públicu Carles Puigdemont de nuevu al traviés de Twitter, por aciu la so cuenta personal «KRLS».<ref>{{Cita noticia|títulu=Puigdemont publica la web que concreta ónde puede votase el 1-O|url=http://www.huffingtonpost.es/2017/09/21/puigdemont-publica-la web-que-concreta-onde puede votase-el-1-o_a_23218090/|fecha=21 de setiembre de 2017|fechaaccesu=22 de setiembre de 2017|periódicu=El Huffington Post|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Press|nome=Europa|títulu=Puigdemont anuncia'l link d'internet que concreta ónde puede votar cada catalán|url=https://www.europapress.es/catalunya/noticia-puigdemont-anuncia-link-internet-concreta-onde-puede-votar-cada-catalan-20170921173501.html|fecha=21 de setiembre de 2017|fechaaccesu=22 de setiembre de 2017|agencia= Europa Press|idioma=}}</ref> === Propaganda mediática === [[Ficheru:Variants of the Catalan flag.jpg|thumb|Esteladas y banderes de sofitu a la opción "Sí" nel referendu.]] A mediaos d'agostu la Xeneralidá contrató al ''[[lobby]]'' SGR Government Relations & Lobbying pa espublizar el referendu nos Estaos Xuníos.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Francia|nome=Ricardo Mir de|títulu=El Govern contrata a un lobi d'EEXX investigáu pol 'Rusiagate'|url=http://www.elperiodico.com/es/politica/20170909/govern-contrata-loby-eeuu-investigáu-rusiagate-6274573|fecha=9 de setiembre de 2017|fechaaccesu=17 de setiembre de 2017|periódicu= El Periódicu|idioma=}}</ref> Como parte de la campaña mediática del referendu, la Xeneralidá buscó espublizar la cita del 1 d'ochobre. Dos empreses, [[Carat España]] y [[Focus Media]], presentar a un concursu de la Xeneralidá pa la promoción de la votación d'independencia, tapáu so la denominación «campaña de publicidá institucional pa potenciar el civismu». La primer empresa, dempués de se-y dada la so realización, refugó l'encargu n'evaluando la llegalidá de la consulta y pol riesgu pa la so imaxe y reputación», la segunda en discordia tamién terminó tornando l'encargu del Executivu catalán, polo que'l concursu quedó desiertu.<ref name=":3" /> Na campaña publicitaria del referendu d'autodeterminación participaron medios públicos de la comunidá autónoma como [[TV3 (Cataluña)|TV3]] y [[Catalunya Ràdio]];<ref name=":3">{{Cita noticia|títulu=Puigdemont nun tien quien-y vienda'l referendu|url=https://www.elmundo.es/espana/2017/09/11/59b5a163y5fdea0b548b4617.html|fechaaccesu=17 de setiembre de 2017|periódicu=El Mundo|idioma=es}}</ref> según periódicos dixitales d'espardimientu catalán como ''[[Avui]]'', ''[[VilaWeb]]'', ''[[Nació Digital]]'' o ''El Nacional''.<ref name=":4" /> === Disolución de la Sindicatura Eleutoral de Cataluña === Tolos miembros de la Sindicatura Eleutoral de Cataluña —a pesar de que según l'artículu 20.1 de la Llei de Referendu «Los vocales de la Sindicatura Eleutoral de Cataluña son inamovibles»— dimitieron y esta eslleióse, a pidimientu de la Xeneralidá, pa evitar les multes impuestes pol Tribunal Constitucional.<ref>{{Cita noticia|títulu=Puigdemont sáltase la so Llei del Referendu al eslleir la Sindicatura Eleutoral. Noticies de Cataluña|url=https://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2017-09-23/puigdemont-llei-del referendu-sindicatura-eleutoral_1448504/|fechaaccesu=24 de setiembre de 2017|periódicu=El Confidencial|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.economiadigital.es/politica-y-sociedad/la generalitat-liquida-la-sindicatura-eleutoral_509553_102.html|títulu=La Generalitat liquida la Sindicatura Eleutoral|fechaaccesu=24 de setiembre de 2017|sitiuweb=Economiadigital (ed. xeneral)}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=El Govern esllee la Sindicatura Eleutoral pa nun pagar la multa y fía el 1-O a observadores internacionales|url=https://www.elmundo.es/cataluna/2017/09/22/59c4d9dd22601dde118b4655.html|fechaaccesu=24 de setiembre de 2017|periódicu= El Mundo|idioma=}}</ref> == Actuación d'organizaciones independentistes == La organización independentista [[Asamblea Nacional Catalana]] (ANC), solicitó donativos a los sos socios pa sufragar la so campaña a favor del referendu,<ref>{{Cita noticia|apellíos=Press|nome=Europa|títulu=La ANC pide donativos pa collaborar cola campaña del referendu|url=https://www.europapress.es/nacional/noticia-anc-pidi-donativos-collaborar-campana-referendu-20170915165721.html|fecha=15 de setiembre de 2017|fechaaccesu=20 de setiembre de 2017|agencia=Europa Press|idioma=}}</ref> amás de realizar pegaes de cartelos.<ref>{{Cita noticia|títulu=La ANC "desafía" a Fiscalía con una pegada de cartelos y tachen a Rajoy de "exa del mal"|url=https://www.elmundo.es/cataluna/2017/09/17/59beb20fca47412c618b45cc.html|fechaaccesu=20 de setiembre de 2017|periódicu=El Mundo|idioma=}}</ref> [[Òmnium Cultural]] arrendó un aeroplanu pa realizar propaganda del eventu,<ref>{{Cita noticia|títulu=Una avioneta de Òmnium sobrevuela la mariña con pancarta a favor democracia|url=https://www.lavanguardia.com/local/barcelona/20170805/43361231531/una avioneta-de-omnium-sobrevolara-la mariña catalana-pidiendo-democracia.html|fechaaccesu=20 de setiembre de 2017|periódicu=La Vanguardia}}</ref> amás de contratar publicidá nel Metro de Barcelona<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=TMB retira tola publicidá d'autobuses y metro rellacionada col referendu|url=http://www.elperiodico.com/es/politica/20170918/tmb-retira-publicidá-referendu-autobuses-metro-6293260|fecha=18 de setiembre de 2017|fechaaccesu=20 de setiembre de 2017|periódicu=elperiodico|páxina=|idioma=}}</ref> y realizar un <nowiki>''spot''</nowiki> publicitariu en formatu videu a favor del referendu.<ref>{{Cita web|url=http://www.elnacional.cat/es/politica/omnium-spot-referendu_192792_102.html|títulu=Òmnium fai públicu'l so nuevu spot pol referendu|fechaaccesu=20 de setiembre de 2017|sitiuweb=ElNacional.cat}}</ref> La CUP y otres organizaciones independentistes y d'esquierda radical impulsaron la formación de [[Comités de Defensa del Referendu]] col oxetivu inicial de llevar a cabu'l referendu. Hubo manifestaciones independentistes en diverses causes frente a edificios estatales en Cataluña. Tamién se convocaron fuelgues estudiantiles y sentaes y la ocupación de colexos pa la celebración del referendu. Coles mesmes, celebráronse manifestaciones a favor en capitales del restu del país.<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Manifestación na Puerta del Sol de Madrid pa celebrar el 1-O|url=http://www.elconfidencialdigital.com/politica/Manifestacion-Puerta-Sol-Madrid-celebrar_0_3006899305.html|fecha=22 de setiembre de 2017|fechaaccesu=30 de setiembre de 2017|periódicu=El Confidencial Digital|páxina=}}</ref> Mientres una de diches manifestaciones, pola madrugada, un grupu d'individuos soberanistas asaltaron tres vehículos non ocupaos de la Guardia Civil, que quedaron estrozaos y llenos de basura.<ref>{{Cita noticia|títulu=Secesionistes 'pacíficos' estrocen tres vehículos de la Guardia Civil - El Catalán|url=https://www.elcatalan.es/secesionistes-pacificos-estrocen-dos-vehiculos-la-guardia-civil/|fecha=21 de setiembre de 2017|fechaaccesu=22 de setiembre de 2017|periódicu=El Catalán|idioma=}}</ref> Dellos grupos de manifestantes independentistes concentrar a les puertes d'hoteles onde s'agospiaben axentes de les fuercies del orde, glayando conseñes y faciendo caceroladas,<ref>{{Cita noticia|títulu=Acoso a los hoteles en que s'agospia la Guardia Civil - El Confidencial|url=https://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2017-10-03/cataluna-referendu-calella-hotel-vila-guardia-civil_1454075/|fecha=3 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|periódicu=El Confidencial|idioma=es-ES}}</ref> a lo que los axentes, fora de serviciu, respondieron saliendo a la cai de paisanu realizando cargues contra los manifestantes y, dalgunos d'ellos, faciendo usu de porres estensibles cola resultancia de cuatro contusionados según el serviciu d'emerxencies.<ref name=":5">{{Cita noticia|títulu=Guardias civiles fora de serviciu y de paisanu cargaron contra ciudadanos en Calella tres el 1-O|url=https//www.eldiario.es/catalunya/politica/Guardias-serviciu-cargaron-ciudadanos-Calella_0_692931441.html|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|periódicu=eldiario.es|idioma=es}}</ref> == Actuación del Estáu == === Prohibición pol Tribunal Constitucional === El 7 de setiembre de 2017, el [[Tribunal Constitucional d'España|Tribunal Constitucional]] suspende la llei de referendu y alvierte a los 948 alcaldes catalanes y a 62 cargos de la [[Xeneralidá de Cataluña|Xeneralidá]] de que nun pueden participar na organización del 1-O.<ref>{{Cita noticia|títulu=El Tribunal Constitucional suspende la llei que regula'l referendu|url=https//www.eldiario.es/politica/Tribunal-Constitucional-suspende-dexa-referendu_0_684182313.html|fechaaccesu=8 de setiembre de 2017|periódicu=eldiario.es|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíu=Pérez|nome=Fernando J.|títulu=El Constitucional suspende d'urxencia la llei del referendu|url=https://politica.elpais.com/politica/2017/09/07/actualidad/1504781825_809788.html|fecha=8 de setiembre de 2017|fechaaccesu=8 de setiembre de 2017|periódicu=El País|idioma=}}</ref> Coles mesmes, la Fiscalía Xeneral del Estáu presentó una querella por desobediencia al Tribunal Constitucional, prevaricación y malversación de caudales públicos contra la presidenta del Parllamentu, los miembros de la Mesa que votaron a favor de tramitar el Proyeutu de Llei de Referendu, el presidente de la Xeneralidá y tolos miembros del so gobiernu.<ref>{{Cita noticia|títulu=La Fiscalía se querella contra Puigdemont y el Govern y va ordenar a Mossos, Policía, Guardia Civil intervenir les urnes|url=https://www.elmundo.es/espana/2017/09/07/59b12946ca4741y30c8b463b.html|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El Mundo|idioma=}}</ref> A otru día foi almitida a trámite y el [[Tribunal Cimeru de Xusticia de Cataluña]] ordenó la intervención de posibles urnes y otros efeutos venceyaos al referendu.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Press|nome=Europa|títulu=Maza ordena a Mossos, Guardia Civil y Policía intervenir les urnes y otros efeutos pa evitar el referendu|url=https://www.europapress.es/nacional/noticia-maza-ordena-mossos-guardia-civil-policia-intervenir-urnes-evitar-referendos-20170908142401.html|fecha=8 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|agencia=Europa Press|idioma=}}</ref> Dase la circunstancia de que dellos d'estos cargos yá atropen otros procesos xudiciales abiertos. Nel casu de la presidenta, [[Carme Forcadell]], trés.<ref>{{Cita noticia|títulu=La Fiscalía se querellará per tercer vegada contra Carme Forcadell por tramitar la llei del referendu|url=https//www.eldiario.es/catalunya/politica/Fiscalia-querella-Carme-Forcadell-referendu_0_683832063.html|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=eldiario.es|idioma=}}</ref> El 8 de setiembre, la Fiscalía esixía para [[Carles Puigdemont]], [[Presidente_de_la Xeneralidá_de_Catalu%C3%B1a|presidente de la Xeneralidá]], y los ''consellers'' del so [[Gobiernu_de_Cataluña|gobierno]] una fianza que garantizara los gastos que pudiera causar al erariu públicu, que cifraba en 6,2 millones d'euros, y el zarru de toles páxines web promovíes pola Xeneralidá pa promocionar el referendu.<ref>{{Cita noticia|títulu=La Fiscalía pide que Puigdemont y les sos 'consellers' paguen fianza|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2017-09-08/la-fiscalia-pide-cerrar-les webs-del referendu-y-que-puigdemont-depositen-fianza_1440735/|fecha=8 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El Confidencial|idioma=}}</ref> La Fiscalía de Barcelona presentó, el 14 de setiembre, una querella contra los miembros de la Sindicatura Eleutoral al considerar les sos actuaciones "una clamorosa manifestación de despreciu de primeres d'autoridá representáu pol Tribunal Constitucional". L'acusación basar nos delitos de desobediencia, malversación y usurpación de funciones públiques.<ref>{{Cita noticia|títulu=La Fiscalía se querella contra los miembros de la Sindicatura Eleutoral del referendu|autor=[[Axencia_EFE|EFE]]|url=http://www.20minutos.es/noticia/3134789/0/fiscalia-querella-sindicatura-eleutoral-referendu/|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=[[20 minutos]]|idioma=}}</ref> === Intervención n'imprentes y otru provisores === [[Ficheru:Cartell_Referèndum_1_Octubre.jpg|thumb|right|200px|Cartelu de propaganda del referendu como los requisados pola Guardia Civil.]] El 8 de setiembre, la [[Guardia Civil]] realizó un rexistru nuna imprenta de [[Constantí]] a instancies de la Fiscalía de Tarragona, por posible impresión de papeletes pal referendu.<ref>{{Cita noticia|títulu=La Guardia Civil rexistra la imprenta de Constantí en busca de material de papelería pal 1-O|url=https://www.elmundo.es/cataluna/2017/09/08/59b29623268y3eba478b47f8.html|fecha=8 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El Mundo|idioma=es-ES}}</ref> A otru día realizóse otru rexistru nun antiguu llocal del selmanariu ''[[El Vallenc]]'', asitiáu na llocalidá de [[Valls]] ([[Tarragona]]), llevándose l'ordenador principal y documentación y l'ordenador del direutor, Francesc Fàbregas, quien hubo de declarar en dependencies policiales. Apúntase una posible collaboración direuta o indireuta, de partíos separatistes, grupos allegaos o persones dispuestes a empresta-yos estes instalaciones.<ref>{{Cita noticia|títulu=La Guardia Civil requisa documentación y un ordenador del selmanariu El Vallenc|url=http://www.larazon.es/espana/rastrexen-les urnes-en-naves-de-la-cup-PJ15949701|fecha=9 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=La Razón|idioma=es-ES}}</ref> Axentes de la [[Cuerpu Nacional de Policía|Policía Nacional]] personar n'empreses de [[La Coruña]] con capacidá d'ellaborar urnes pa votaciones investigando si miembro de la Xeneralidá de Cataluña contactaren pa realizar l'encargu de les 8000 urnes de metacrilato pal referendu<ref>{{Cita noticia|títulu=Interior busca n'A Coruña les urnes del referendu de Cataluña|url=https://www.laopinioncoruna.es/coruna/2017/09/13/guardia-civil-busca-coruna-urnes/1216932.html|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=La Opinión A Coruña|idioma=es-ES}}</ref> El 14 de setiembre, la [[Guardia Civil]] aportaba a la imprenta Artyplan nel polígonu industrial El Pla asitiada en [[Sant Feliu de Llobregat]] en busca de material pa la celebración del referendu como manuales, papeletes y urnes.<ref>{{Cita noticia|títulu=La Guardia Civil entra nuna imprenta de Sant Feliu en busca de material del referendu|url=https://www.mediterraneodigital.com/sucesos-espana/ultimas-noticias-sucesos-espana/se1/la-guardia-civil-entra-en-una imprenta-de-sant-feliu-en-busca-de-material-del referendu.html|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=Mediterraneo Dixital|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=La Guardia Civil investiga una imprenta en Sant Feliu de Llobregat|url=http://www.elnacional.cat/es/politica/guardia-civil-imprenta-sant-feliu-llobregat_191568_102.html|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=[[El_Nacional_(diariu_dixital_español_fundáu_en_2015)|El Nacional]]|idioma=es-ES}}</ref> El 15 de setiembre, la Guardia Civil rexistró cuatro imprentes, [[Marc Martí]] en Barcelona,<ref>https://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2017-09-17/guardia-civil-requisa-material-1-0-montcada_1444876/</ref> y otros trés en [[Hospitalet de Llobregat]], [[Sant Feliu de Llobregat]] y [[Badalona]], requisando 100{{esd}}000 cartelos de propaganda eleutoral na nave d'una d'elles.<ref>{{cita noticia|nome=Héctor|apellíu=Marín|url=https://www.elmundo.es/cataluna/2017/09/15/59bbd15y22601dc1478b45ee.html|títulu=La Guardia Civil requisa 100.000 cartelos de propaganda del 1-O nuna imprenta de Barcelona|periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]]|allugamientu=[[Hospitalet de Llobregat]]|fecha=15 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> El 16 de setiembre, la Guardia Civil confiscó nuna empresa de [[Sant Adrià de Besòs]] planches destinaes tantu a la impresión de los cartelos institucionales pa promover la participación nel referendu como pa los cartelos de propaganda a favor del «sigo».<ref>{{cita noticia|url=https://www.publico.es/politica/referendu-1-guardia-civil-requisa-planches-imprimir-cartelos-referendu.html|títulu=La Guardia Civil requisa planchar pa imprimir los cartelos del referendu periódicu=[[Público (España)|Público]]|fecha=16 de setiembre de 2017|fechaaccesu=16 de setiembre de 2017}}</ref> El 17 de setiembre, la Guardia Civil prindó 1&nbsp;300&nbsp;000 cartelos, dípticos y folletos de publicidá institucional y propaganda a favor del «sigo».<ref>{{cita noticia|url=https://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2017-09-17/guardia-civil-requisa-material-1-0-montcada_1444876/|títulu=La Guardia Civil intervién más de 1.300.000 cartelos y material de propaganda del 1-O|periódicu=[[El Confidencial]]|fecha=17 de setiembre de 2017|fechaaccesu=17 de setiembre de 2017}}</ref> === Investigación de Conceyos y otres instituciones === El 13 de setiembre, el fiscal xeneral del Estáu, [[José Manuel Maza]], ordenó investigar a los Conceyos que collaboren na organización del referendu del 1-O, y citar, per mediu de la Policía Xudicial, a los alcaldes en calidá d'investigaos y/o imputaos. Amás en casu de que l'alcalde citáu nun compareza, dar# en alcordar la so detención y presentación na [[Fiscalía Cimera de Cataluña]], oficiando a los [[Mozos d'Escuadra|Mossos d'Esquadra]] como Policía Xudicial.<ref>{{Cita noticia|títulu=La Fiscalía ordena detener a los alcaldes collaboradores col 1-O si nun comparecen ante'l xuez|url=https://www.abc.es/noticias/abci-fiscalia-ordenáu-abrir-investigacion-conceyos-collaboren-201709131328_noticia.html|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=13 de setiembre de 2017|periódicu=[[ABC (periódicu)|ABC]]|idioma=}}</ref> Estes actuaciones de la fiscalía motivaron la crítica de dellos políticos y xuristes<ref>{{cita noticia|títulu=Sectores de la política y la judicatura, sollertaos ante l'amenaza de detención contra 712 alcaldes|url=https//www.eldiario.es/politica/Sectores-politica-judicatura-sollertaos-detencion_0_686282355.html|periódicu=[[eldiario.es]]|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=18 de setiembre de 2017|apellíu1=Cortizo|nome1=Gonzalo}}</ref><ref>{{cita noticia|títulu=Entrevista a Joaquim Bosch (Xueces pa la Democracia)|url=https//www.eldiario.es/catalunya/politica/referendu-illegal-significa-combatir-cualesquier_0_686632172.html|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=18 de setiembre de 2017|periódicu=[[eldiario.es]]|apellíu1=Solé Altimira|nome1=Oriol}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.elnacional.cat/es/opinion/joan-queralt-torcer-derechu_191247_102.html|autor=Joan J. Queralt|títulu=Torcer el derechu|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=18 de setiembre de 2017|periódicu=El Nacional}}</ref> como [[José Antonio Martín Pallín]], que consideró qu'escorrer aquellos que quieren dexar llocales pa poner urnes «ye una situación que nun almiten los valores de la Constitución nun país democráticu». «Les querelles son forzaes y non afeches a la llegalidá», opinaba.<ref>{{cita noticia|títulu=Martín Pallín, fiscal y maxistráu eméritu del TS: “Les querelles son forzaes y non afeches a la llegalidá”|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170916/431321620834/martin-pallin-querelles-referendu-1-o-forzaes.html|fecha=16 de setiembre de 2017|fechaaccesu=18 de setiembre de 2017|axencia=ACN|ubicación=Madrid|periódicu=[[La Vanguardia]]}}</ref> === Bloquéu de páxina web === El 13 de setiembre, un xuez ordenó'l zarru de la web oficial del referendu, «referendu.cat». La Guardia Civil presentar nes oficines del [[rexistrador de dominios]] catalán CDmon p'atayar el [[Dominiu d'Internet|dominiu]]. El 15 de setiembre la Guardia Civil cerró la páxina «garanties.cat» por orde de la maxistrada del [[Tribunal Cimeru de Xusticia de Cataluña]] qu'instrúi la causa contra'l gobiernu de Cataluña. La páxina taba impulsada por [[Junts pel Sí]], detallaba'l procesu del referendu y ponía a disposición de los usuarios un formulariu pa inscribise como collaborador.<ref>{{cita noticia|url=http://www.elnacional.cat/es/politica/guardia-civil-bloquia-web-garantias_191823_102.html|títulu=La Guardia Civil bloquia la web garanties.cat|periódicu=El Nacional|fecha=15 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> El 16 de setiembre, xulgáu d'instrucción número 13 de Barcelona unvió una orde a los [[Provisor de servicios d'Internet provisores d'Internet]] por que torgaren nun plazu de 24 hores l'accesu dende les sos redes a 10 nuevos dominios de les webs bloquiaes primeramente: «ref1oct.cat», «ref1oct.eu», «referendu.es», «referendu.cat», «referenduoctubre1.com», «referendu.ws», «referenduoctubre1.cat», «referenduoct1.cat», «1octreferendu.cat» y «garantíes.cat».<ref>{{cita noticia|url=http://www.elnacional.cat/es/politica/xuez-provisores-bloquiar-10-webs-referendu_192105_102.html|títulu=El xuez ordena a les provisores bloquiar 10 webs del referendu periódicu=El Nacional|allugamientu=[[Barcelona]]|fecha=16 de setiembre de 2017|fechaaccesu=16 de setiembre de 2017}}</ref> El mesmu xulgáu ordenó, el 19 de setiembre, el bloquéu de 22 dominios más.<ref>{{cita noticia|url=http://www.ara.cat/politica/jutjat-ordena-operadores-bloquejar-dominis_0_1872412936.html|títulu=Un jutjat ordena a les operadores bloquejar 22 nous dominis per a l'1-O|periódicu=[[Ara (diariu)|Ara]]|allugamientu=[[Barcelona]]|idioma=catalán|fecha=19 de setiembre de 2017|fechaaccesu=19 de setiembre de 2017}}</ref> El 20 de setiembre la Guardia Civil entró na sede de la [[Fundación puntCAT]], qu'alministra'l [[dominiu de nivel cimeru]] [[.cat]], y detuvo al direutor del área d'información, [[Pep Masoliver]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.elperiodico.com/es/sociedad/20170922/en-libertad-la direutora-de-t-systems-y-el responsable-de-fundacion-puntcat-6303728|títulu=En llibertá la direutora de T-Systems y el responsable de fundación Punt.cat|periódicu=[[El Periódico de Catalunya]]|fecha=22 de setiembre de 2017|fechaaccesu=23 de setiembre de 2017}}</ref> La [[Internet Society]] y la [[Electronic Frontier Foundation]] denunciaron que s'esixa a un rexistru de dominios exercer funciones de [[Censura n'Internet|censura]].<ref>{{cita web|nome=Frédéric|apellíu=Donck|url=https://www.internetsociety.org/news/statements/2017/internet-society-statement-internet-blocking-measures-catalonia-spain/|títulu=Internet Society statement on Internet blocking measures in Catalonia, Spain|sitiuweb=[[Internet Society]]|idioma=inglés|fecha=21 de setiembre de 2017|fechaaccesu=23 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{cita web|nome=Jeremy|apellíu=Malcolm| url=https://www.eff.org/es/deeplinks/2017/09/cat-domain-casualty-catalonian-independence-crackdown|títulu=.cat Domain a Casualty in Catalonian Independence Crackdown|sitiuweb=[[Electronic Frontier Foundation]]|idioma=inglés|fecha=21 de setiembre de 2017|fechaaccesu=23 de setiembre de 2017}}</ref> El 23 de setiembre'l TSJC ordenó bloquiar «onvotar.garantiespelreferendu.com», «referendu.fun» y la puerta d'entrada principal del [[InterPlanetary File System]] (IPFS), «gateway.ipfs.io». Esta vegada la maxistrada ordenó'l bloquéu de toles webs rellacionaes col referendu que sían espublizaes por cualesquier miembru del gobiernu de Cataluña en redes sociales.<ref>{{cita noticia|url=https//www.eldiario.es/catalunya/politica/MINUTU-Diada_13_685361458_12457.html|títulu=El TSJC ordena bloquiar les webs sobre'l 1-O qu'espublicen los miembros del Govern nes redes sociales|periódicu=[[eldiario.es]]|fecha=23 de setiembre de 2017|fechaaccesu=25 de setiembre de 2017}}</ref> Hasta'l 27 de setiembre, más de 140 sitio web rellacionaos col referendu fueron bloquiaos.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Busquets|nome=David Alandete, Patricia Ortega Dolz, Jordi Pueyo|títulu='Hackers' rusos ayuden a tener activa la web de referendu|url=https://politica.elpais.com/politica/2017/09/27/actualidad/1506539908_825347.html|fecha=27 de setiembre de 2017|fechaaccesu=27 de setiembre de 2017|periódicu=El País|idioma=}}</ref> Tres el referendu siguió'l bloquéu de sitio web. El 11 d'ochobre foi bloquiada la web oficial de l'[[Asamblea Nacional Catalana]], «assemblea.cat».<ref>{{cita noticia|url=https://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2017-10-11/independencia-cataluna-wen-anc-guardia-civil_1459280/|títulu=La Guardia Civil intervién la web de la ANC|periódicu=[[El Confidencial]]|fecha=11 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=12 d'ochobre de 2017}}</ref> === Intervención policial mientres pegaes de cartelos === [[Ficheru:Cartel llamando a votar.jpg|thumb|Cartelu llamando a votar]] Nes primeres hores de la campaña eleutoral del referendu, madrugada del 14 al 15 de setiembre, la [[Guardia Civil]] y [[Policía llocal d'España|policía llocal]] realizaron identificaciones y confiscaciones de material a militantes de partíos políticos, mayoritariamente de les [[Candidatura_d'Unidá Popular|CUP]] y les mocedaes d'[[Esquerra_Republicana_de_Cataluña|ERC]], mientres pegaben cartelos del referendu. Nel conceyu de [[Les Cases d'Alcanar]] la [[Guardia Civil]] detuvo a trés militantes de la [[Candidatura_d'Unidá Popular|CUP]] y treslladó darréu al cuartel de [[Rápita|La Rápita]]. En [[Cerdanyola del Samartín de Vallés]] identificar a la primer teniente d'alcalde de la llocalidá Elvira Vila y otres persones mientres colgaben cartelos. Otres actuaciones policiales llevar a cabu nos conceyos de [[Montcada i Reixac]], [[Ripollet]], [[Figueres]], [[Masquefa]], [[Premiá de Mar]] y [[Llagostera]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Identificaciones y confiscaciones policiales mientres la pegada de cartelos del referendu|url=http://www.elnacional.cat/es/politica/actuacion-policial-pegada-cartelos-referendu_191640_102.html|fecha=15 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=[[El_Nacional_(diariu_dixital_español_fundáu_en_2015)|El Nacional]]|idioma=}}</ref> === Medios de comunicación === El 15 de setiembre, el TSJC ordenó que nengún mediu de comunicación publicara publicidá institucional del referendu. La Guardia Civil apurrió notificaciones de la orde nes sedes de [[VilaWeb]], [[El Punt Avui]], [[Nació Digital]], [[Racó Català]], Llibertat.cat y El Nacional. Tamién se llevó a cabu la identificación de toos el redactores presentes na sede de [[Nació Digital]] mientres la entrega de la notificiación.<ref name=":4">{{cita noticia|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170915/431299384016/el-punt-avui-vilaweb-reciben-notificacion-guardia-civil.html|títulu='El Punt Avui', 'Vilaweb', 'Nació Digital' y 'El Nacional' reciben la notificación de la Guardia Civil|periódicu=[[La Vanguardia]]|allugamientu=[[Barcelona]]|fecha=15 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.naciodigital.cat/noticia/138387/guardia/civil/entra/redaccio/naciodigital/identifica/redactors|títulu=La Guàrdia Civil entra a la redacció de NacióDigital i identifica redactors|periódicu=[[Nació Digital]]|allugamientu=[[Barcelona]]|fecha=15 de setiembre de 2017|fechaaccesu=17 de setiembre de 2017|idioma=catalán}}</ref> === Desautorizaciones d'actos a favor del referendu === El 12 de setiembre'l xuez José Yusty Bastarreche, tres un recursu del [[Partíu Popular]], suspendió la realización d'un actu a favor del referendu en [[Madrid]] que fadría usu d'instalaciones vencíes pol Conceyu de la ciudá. L'actu taba entamáu por Madrilanos pol Derechu a Decidir.<ref>{{cita noticia|apellíu=Caballeru|nome=Fátima|títulu=El xuez suspende de forma cautelar la cesión pal actu a favor del derechu a decidir en Madrid tres el recursu del PP|url=https://gaceta.es/espana/xuez-suspende-actu-pro-referendu-acoyíu-conceyu-madrid-20170912-1833/|fecha=12 de setiembre de 2017|fechaaccesu=13 de setiembre de 2017|periódicu=[[gaceta.es]]|allugamientu=[[Madrid]]}}</ref> El 13 de setiembre, nuna llectura d'un manifiestu en favor del «sigo» na que participaron les diputaes de la CUP [[Anna Gabriel]] y [[Mireia Vehí]] na [[plaza de la Virxe]] de [[Valencia]], cuidao que la convocatoria nun cuntaba con autorización de la [[Delegación del Gobiernu (España)|Delegación del Gobiernu]], la [[Cuerpu Nacional de Policía|Policía Nacional]] dio en la identificación de los asistentes y la llectura del manifiestu realizar ensin poder utilizar l'equipu de megafonía.<ref>{{cita noticia|nome=Maria|apellíu=Bonillo|url=https://www.levante-emv.com/comunitat-valenciana/2017/09/13/policia-torga-cup-celebrar-actu/1614864.html|títulu=La Policía torga a la CUP celebrar un actu en València|periódicu=[[Levante-EMV]]|allugamientu=[[Valencia]]|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=13 de setiembre de 2017}}</ref> El 13 de setiembre'l Conceyu de [[Xixón]] vetó la realización nun centru municipal d'una charra-coloquiu sobre Cataluña. La charra taría entamada pola Federación Asturiana Memoria y República y la revista ''[[Vientu Sur]]'' ente otros convocantes y cuntaría cola participación de [[Joan Tardà]] d'[[Esquerra_Republicana_de_Catalunya|ERC]] y miembros de la [[Candidatura_d'Unidá Popular|CUP]] y [[Catalunya en Comú]]. El conceyu, gobernáu por [[Foro Asturies]], basó la so decisión na suspensión del referendu per parte del Tribunal Constitucional.<ref>{{cita noticia|títulu=El Conceyu de Xixón prohibe una charra sobre Cataluña nun centru municipal|url=https://www.lavozdeasturias.es/amp/noticia/gijon/2017/09/13/charra/00031505326965578184290.htm|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=[[La Voz d'Asturies]]|allugamientu=[[Xixón]]}}</ref> El Conceyu de [[Viella Mitg Arán|Viella]] prohibía un actu entamáu pola [[Candidatura_d'Unidá Popular|CUP]] pal 17 de setiembre. En dichu actu diba cuntase cola presencia de [[Mireia Boya]] de la [[Candidatura_d'Unidá Popular|CUP]], Julián Fernández de [[Podemos]] y Emilio Medán del [[PSOE]] y alcalde de [[Les]]. L'alcalde de [[Viella Mitg Arán|Viella]], Juan Antonio Serrano, declaraba 'Nun prohibí nada, facer el Tribunal Constitucional'. Serrano añedía qu'actuaría de la mesma manera si la solicitú presentar cualesquier otra formación política, independientemente de si l'actu yera favorable o contrariu al referendu. L'alcalde remarcaba que la so obligación ye 'siguir faciendo cumplir la llegalidá'.<ref>{{cita noticia|títulu=L'Ajuntament de Vielha prohibeix la celebració d'un acte de la CUP en favor del referèndum per a aquest diumenge|url=https://www.vilaweb.cat/noticias/lajuntament-de-vielha-prohibeix-la-celebracio-dun-acte-de-la-cup-en-favor-del referendu-per-a-aquest-diumenge/|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=[[Vilaweb]]|idioma=catalán}}</ref> El Conceyu de [[Santa Coloma de Gramenet]] gobernáu por [[Nuria Parlón]] del [[Partíu_de_los Socialistes_de_Cataluña|PSC]] vetaba un actu entamáu pal 15 de setiembre col títulu "democràcia!" programáu na Plaza Pau Casals de la llocalidá. L'actu cuntaba cola presencia de [[Manuel_Delgado_Ruiz|Manuel Delgado]], profesor de la [[Universidá de Barcelona]], y [[Jordi Cuixart]], presidente d'[[Òmnium Cultural]]. El conceyu alegaba que "nun ye competente p'autorizar esti actu" argumentando les providencies del Tribunal Constitucional sobre la suspensión de les lleis del referendu.<ref>{{cita noticia|títulu=L'ajuntament de Santa Coloma de Gramenet non autoritza un debat d'Òmnium amb Manuel Delgado i Jordi Cuixart|url=https://www.vilaweb.cat/noticias/lajuntament-de-santa-coloma-de-gramenet-non-autoritza-un-debat-domnium-amb-manuel-delgáu-i-jordi-cuixart/|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=[[VilaWeb]]|idioma=catalán}}</ref> Un xulgáu de [[Vitoria]] suspendía l'autorización de cesión d'un local municipal p'acoyer una conferencia, el 15 de setiembre, de la diputada de la [[Candidatura_d'Unidá Popular|CUP]] [[Anna Gabriel]] en defensa del referendu. Denunciar ante'l xulgáu foi realizada pola Delegación del Gobiernu. L'actu empecipiar con normalidá hasta la llegada de la Policía Municipal, que desallugó la sala. L'actu remató na cai.<ref>{{cita noticia|títulu=Un xulgáu suspende la conferencia d'Anna Gabriel sobre'l 1-O en Vitoria|url=https://www.lavanguardia.com/paisvasco/local/20170915/431294739992/xulgáu-suspende-conferencia-gabriel-vitoria.html|fecha=15 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=[[La Vanguardia]]|idioma=}}</ref> === Correos y rexistru d'Unipost === El 14 de setiembre [[Sociedá Estatal Correos y Telégrafos|Correos]] instruyó a los sos emplegaos pa torgar la tramitación d'unviaes rellacionaes col referendu.<ref>{{cita noticia|url=https//www.eldiario.es/catalunya/politica/MINUTU-Diada_13_685361458_11896.html|títulu=Correos instruyi a los sos emplegaos pa nun tramitar nenguna unviada rellacionada col 1-O|periódicu=[[eldiario.es]]|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=16 de setiembre de 2017}}</ref> En Barcelona, la Associació de Veïnes i Veïns de l'Esquerra de l'Eixample denunció que [[Sociedá Estatal Correos y Telégrafos|Correos]] negar a distribuyir el so boletín por cuenta d'un artículu de sofitu al referendu. Según l'asociación, tuvo que recurrir a una empresa de mensaxería privada pa garantizar la distribución del boletín.<ref>{{cita noticia|url=http://www.elnacional.cat/es/politica/correus-deniega-distribucion-boletin-vecinal-articulo-proreferendu_191856_102.html|títulu=Correus deniega la distribución d'un boletín vecinal por un artículu proreferendu|periódicu=El Nacional|fecha=15 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> Según [[Òmnium Cultural]], Correos torgó la repartida de parte de la tirada de la so publicación biañal.<ref>{{cita noticia|url=https//www.eldiario.es/politica/Cuixart-Omnium-confiscar-revista-voluntá_0_686982317.html|títulu=Cuixart (Òmnium): "Puédennos confiscar revistir pero non la voluntá de 70.000 socios"|periódicu=[[eldiario.es]]|fecha=15 de setiembre de 2017|fechaaccesu=16 de setiembre de 2017}}</ref> El 19 de setiembre la Guardia Civil entró en delles oficines de la operadora postal [[Unipost]] en [[Hospitalet de Llobregat]], [[Barcelona]], [[Manresa]] y [[Terrassa]]. Nestos dos últimes se requisaron 45{{esd}}000 certificaciones de notificaciones que diben ser unviaes a les persones escoyíes como presidentes, vocales y suplentes de les meses eleutorales. Nel casu de Terrassa, un grupu de persones que protestaba contra'l rexistru trató de torgar l'accesu al secretariu xudicial y la salida de la furgoneta cola documentación prindada, dando llugar a la intervención de los [[Mozos d'Escuadra]].<ref>{{cita noticia|nome=Antonio|apellíu=Baquero|nome2=J. G.|apellíu2=Albalat|nome3=Albert|apellíu3=Segura|url=http://www.elperiodico.com/es/politica/20170919/referendu-independencia-guardia-civil-rexistros-unipost-hospitalet-llobregat-6294998|títulu=La Guardia Civil requisa más de 45.000 notificaciones de les meses eleutorales del referendu del 1-O|periódicu=[[El Periódico de Catalunya]]|fecha=10 de setiembre de 2017|fechaaccesu=19 de setiembre de 2017}}</ref> === Agospiamientu de fuercies de seguridá === Contratáronse siquier dos [[Cruceru (buque de pasaxeros)|cruceros]], unu d'ellos decoráu con imáxenes de personaxes de [[Warner Bros.|Warner Bros]] ([[Piolín]], [[El gatu Montés|Montés]], [[El Coyote y el Correcaminos|el Coyote]], el [[Patu Lucas]] y el [[Taz (Looney Tunes)|demoniu de Tasmania]]), p'agospiar efeutivos de la [[Cuerpu Nacional de Policía|Policía Nacional]] movíos a Cataluña. Estes embarcaciones ensobiaron nel [[puertu de Barcelona]]. El estibadores del puertu decidieron nun dar serviciu a estos barcos.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Figuls|nome=Josep Catà|títulu=El estibadores de Barcelona alcuerden nun dar serviciu a los cruceros de la Policía Nacional|url=https://elpais.com/ccaa/2017/09/21/catalunya/1505981808_365812.html|fecha=21 de setiembre de 2017|fechaaccesu=22 de setiembre de 2017|periódicu=El País|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíu=País|nome=Ediciones El títulu=La Policía Nacional agospiar en Barcelona nun cruceru afatáu con Piolín y Montés|url=https://verne.elpais.com/verne/2017/09/22/articulo/1506064053_793109.html|fecha=22 de setiembre de 2017|fechaaccesu=22 de setiembre de 2017|periódicu=Verne|idioma=}}</ref> === Detenciones del 20 de setiembre === {{ap|Operación Anubis}} El 20 de setiembre la Guardia Civil detuvo a 14 persones per requerimientu titular del xulgáu d'instrucción número 3, el xuez [[Ramírez Súnyer]], qu'investiga la preparación del referendu d'independencia de Cataluña. Fueron deteníos [[Josep Maria Jové i Lladó]], secretariu xeneral de Vicepresidencia y Economía y Facienda; y [[Lluís Salvadó]] secretariu de Facienda, [[Joan Manel Gómez]], responsable del votu electrónicu de la conselleria de Gobernación; [[Francesc Sutrias]], un cargu d'Economía; [[Xavier Puig Farré]], d'Asuntos Sociales; [[Jordi Graells]], direutor xeneral d'Atención Ciudadana, y [[Jordi Puignero]], [[Josué Sallent]] y [[David Franco]], del Centru de Telecomunicaciones y teunoloxíes de la informatión ([[CTTI]]), dependientes de Presidència; [[David Palancad]], d'Asuntos Esteriores<ref>[https//www.eldiario.es/catalunya/Guardia-Civil-Conselleria-Economia-Catalunya_0_688731201.html]</ref><ref>[https://www.lavanguardia.com/vida/20170920/431424663124/detenida-en-madrid-la direutora xeneral-del serviciu-de-la generalitat responsable-de desarrollos informáticos.html]</ref> y [[Rosa María Rodriguez Curto]] direutora xeneral de servicios de [[T-Systems Iberia]].<ref>[https://ultimahora.es/noticias/nacional/2017/09/20/293127/direutiva-detenida-madrid-por-abandona-cuartones-pa-pasar-disposicion-xudicial-barcelona.html]</ref> == Reaiciones == === Sondeos === Según un sondéu realizáu por [[Sociométrica]] para [[El Español (periódicu dixital)|''El Español'']] ente'l 28 d'agostu y el 1 de setiembre'l 55{{esd}}% de los catalanes sofitaríen la celebración del referendu ente que el 39,8{{esd}}% refugar. Ente'l restu d'españoles sofitar un 15,4{{esd}}% frente a un 77{{esd}}% que lo refugaría.<ref>{{cita noticia|nome=Alberto|apellíu=Lardiés|nome2=Ana|apellíu2=Delgado|url=https://www.elespanol.com/espana/20170903/243976009_0.html|títulu=El 55% de los catalanes sofita'l referendu illegal|periódicu=[[El Español (periódicu dixital)|El Español]]|fecha=4 de setiembre de 2017|fechaaccesu=13 de setiembre de 2017}}</ref> Según esti sondéu la participación bazcuyaría ente'l 54{{esd}}% y el 68{{esd}}% y el «sí» ganaría por, siquier, el 62{{esd}}%.<ref>{{cita noticia|nome=Jorge|apellíu=Sáinz|url=https://www.elespanol.com/espana/politica/20170904/244226382_0.html|títulu=El 'sí' va ganar con un 72% y un 50% de participación si celebra'l referendu|periódicu=[[El Español (periódicu dixital)|El Español]]|fecha=5 de setiembre de 2017|fechaaccesu=13 de setiembre de 2017}}</ref> Según un sondéu de [[Metroscopia]] pa ''[[El País]]'' realizáu dempués de l'aprobación de la Llei, un 38{{esd}}% de los catalanes consideraríen que'l referendu pueda ser válidu y llegal, frente a un 56{{esd}}% que lo refuga. La opinión favorable xube al 42{{esd}}% nel coleutivu de 54 a 64 años, mientres ente los mozos menores de 35 años el refugu ye de dos de cada trés.<ref>{{cita noticia|nome=Miquel|apellíu=Noguer|url=https://elpais.com/ccaa/2017/09/09/catalunya/1504987084_099835.html|títulu=Una mayoría de catalanes considera que'l referendu nin ye válidu nin llegal|periódicu=[[El País]]|allugamientu=[[Barcelona]]|fecha=10 de setiembre de 2017|fechaaccesu=13 de setiembre de 2017}}</ref> ==== Sondeos en referencia al referendu del 1-O ==== {| class="wikitable mw-collapsible" style="text-align:center; font-size:90%; line-height:14px;" |- style="height:42px; background-color:#e9e9e9" ! style="width:230px;" rowspan="2"| Institutu/Iniciador ! style="width:120px;" rowspan="2"| Trabayu de campu !style="width:50px;" rowspan="2"| Amuesa !style="width:50px;"| Sí !style="width:50px;"| Non ! style="width:50px;"| Otros/<br/>Astención ! style="width:50px;" rowspan="2"| NS/NC ! style="width:30px;" rowspan="2"| Diferencia al Sigo |- ! style="background:#008142;"| ! style="background:#DC241F;"| ! style="background:gray;"| |- | NC Report/La Razón<ref group="M">{{cita web |títulu=La mayoría de los catalanes cree que'l referendu nun se va celebrar |url=http://www.larazon.es/espana/la-mayoria-de-el catalanes-cree-que-el referendu-nun se celebrara-OK15797485 |publisher=[[La Razón (España)|La Razón]] |date=16 d'agostu de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref><ref group="M">{{cita web |títulu=Encuesta NC Report |url=http://www.larazon.es/documents/10165/0/video_content_7016995_20170816043901.jpg |periódicu=[[La Razón (España)|La Razón]] |date=16 d'agostu de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 1–8.8.2017 | 800 | 41,5 | style="background:#FDDEDE;"| '''48,6''' | — | 9,9 | style="background:#DC241F; color:white;"| 7,1 |- | Opinòmetre/Llabra<ref group="M">{{cita web |títulu=La pressió de l'Estat non fa perdre suports a l'1-O nin a la independència |url=http://www.ara.cat/politica/pressio-lEstat-perdre-suports-independencia_0_1838216205.html |language=catalán|publisher=[[Ara (diariu)|Ara]] |date=24 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 17–20.7.2017 | 1000 | style="background:#DEFDDE;"| '''41,9''' | 37,8 | 4,2 | 16,1 | style="background:#008142; color:white;"| 4,1 |- | GESOP/CEO<ref name="CEOJul17" group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política. 2a onada 2017 |url=http://ceo.gencat.cat/ceop/AppJava/export/sites/CEOPortal/documents/dossiers_premsa/Dossier_de_premsa_-857.pdf |language=catalán|publisher=CEO |date=21 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref><ref group="M">{{cita web |trans-title=Political Opinion Barometer. 2nd wave 2017 - REU 857 |títulu=Baròmetre d'Opinió Política. 2a onada 2017 - REU 857 |url=http://ceo.gencat.cat/ceop/AppJava/pages/home/fitxaEstudi.html?colId=6288&lastTitle=Chigre%F2metre+d%27Opini%F3+Pol%EDtica.+2a+onada+2017 |language=catalán, español, inglés |publisher=CEO |date=21 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 26.6.–11.7.2017 | 1500 | style="background:#DEFDDE;"| '''39''' | 23,5 | 23 | 14,5 | style="background:#008142; color:white;"| 15,5 |- | NC Report/La Razón<ref group="M">{{cita web |títulu=Referendu: La mayoría diz non a la república catalana» |url=http://www.larazon.es/espana/referendu-la-mayoria-diz-non-a-la-republica-catalana-HB15507563 |publisher=[[La Razón (España)|La Razón]] |date=3 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref><ref group="M">{{cita web |títulu=Encuesta NC Report |url=http://www.larazon.es/documents/10165/0/video_content_6772037_20170703054520.jpg |publisher=[[La Razón (España)|La Razón]] |date=3 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 29.6.–1.7.2017 | 800 | 44 | style="background:#FDDEDE;"| '''48,6''' | — | 7,4 | style="background:#DC241F; color:white;"| 4,6 |- | GAD3/La Vanguardia<ref group="M">{{cita web |títulu=El 54% de los catalanes ta dispuestu a participar nuna consulta unillateral |url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170702/423834402373/el-54-de-el catalanes-esta-dispuestu-a-participar-en-una consulta unillateral.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=2 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 23–29.6.2017 |? | style="background:#DEFDDE;"| '''42,5''' | 37,6 | 10,2 | 9,7 | style="background:#008142; color:white;"| 4,9 |- | DYM/El Confidencial<ref group="M">{{cita web |títulu=El 65,4% de los catalanes que decidieron dir a les urnes el 1-O va votar sí a la independencia |url=http://www.elconfidencial.com/espana/2017-07-03/encuesta-dym-65-catalanes-iran-a-les urnes-votara-si-independencia-1-de-ochobre-referendu_1408498/ |publisher=El Confidencial |date=3 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 22–28.6.2017 | 531 | style="background:#DEFDDE;"| '''47''' | 44,4 | — | 8,6 | style="background:#008142; color:white;"| 2,6 |- | Opinòmetre/Llabra<ref group="M">{{cita web |títulu=Primer encuesta sobre'l referendu catalán: participación del 64% y ventaya pal 'sí' |url=http://www.ara.cat/es/referendu-independencia-si-encuesta-ventaya-sondio-cataluna-catalanes_0_1816618469.html |publisher=[[Ara (diariu)|Ara]] |date=18 de xunu de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 12–15.6.2017 | 1000 | style="background:#DEFDDE;"| '''42,3''' | 38,9 | 6 | 12,8 | style="background:#008142; color:white;"| 3,4 |- | GESOP/CEO<ref name="CEOMar17" group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política. 1a onada 2017 |url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/docs/2017/03/30/11/07/bd7b146y-0841-4cf1-9y8a-9y644f1cd0d1.pdf |language=catalán|publisher=CEO |date=30 de marzu de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 6–21.3.2017 | 1500 | style="background:#DEFDDE;"| '''43,3''' | 22,2 | 28,6 | 5,9 | style="background:#008142; color:white;"| 21,1 |} ==== Sobre la cuestión de la independencia polo xeneral ==== {| class="wikitable mw-collapsible" style="text-align:center; font-size:90%; line-height:14px;" |- style="height:42px; background-color:#e9e9e9" ! style="width:230px;" rowspan="2"| Institutu/Empecipiáu por ! style="width:120px;" rowspan="2"| Trabayu de campu !style="width:50px;" rowspan="2"| Amuesa !style="width:50px;"| Sí !style="width:50px;"| Non ! style="width:50px;"| Otros/<br/>Astención ! style="width:50px;" rowspan="2"| NS/NC ! style="width:30px;" rowspan="2"| Diferencia !style="width:50px;" rowspan="2"| Entruga |- ! style="background:#008142;"| ! style="background:#DC241F;"| ! style="background:gray;"| |- | Sociométrica/El Español<ref group="M">{{cita web |títulu=El 50,1% de los catalanes ta a favor de la independencia, el 45,7% en contra |url=https://www.elespanol.com/espana/20170902/243726044_0.html |publisher=El Español |date=3 de setiembre de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 28.8.–1.9.2017 | 700 | style="background:#B7FBB7;"| '''50,1''' | 45,7 | – | 4,2 | style="background:#008142; color:white;"| 4,4 | <ref group="Entruga" name="Pregunta2">«¿Preferiría que la so comunidá autónoma fuera un estáu independiente?“</ref> |- | GESOP/CEO<ref name="CEOJul17" group="M"/> | 26.6.–11.7.2017 | 1500 | 41,1 | style="background:#FDDEDE;"| '''49,4''' | – | 9,5 | style="background:#DC241F; color:white;"| 8,3 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3">«¿Desea que Cataluña sía un estáu independiente?»</ref> |- | GAD3/La Vanguardia<ref group="M">{{cita web |títulu=El referendu unillateral pierde sofitos frente a la consulta alcordada |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2017/04/17/pagina-10/97696630/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=17 d'abril de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 7–12.4.2017 | 601 | style="background:#DEFDDE;"| '''41,9''' | 39,7 | 9,1 | 9,3 | style="background:#008142; color:white;"| 2,2 | <ref group="Entruga" name="Pregunta4">«Si finalmente convocárase un referendu llegal pa decidir sobre la independencia de Catalunya, ¿qué cree que votaría?»</ref> |- | GESOP/CEO<ref name="CEOMar17" group="M"/> | 6–21.3.2017 | 1500 | 44,3 | style="background:#FDDEDE;"| '''48,5''' | – | 7,2 | style="background:#DC241F; color:white;"| 4,2 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | GAD3/La Vanguardia<ref name="GAD3Jan17" group="M">{{cita web |títulu=La mayoría quier un referendu apautáu y refuga la unilateralidad |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2017/01/09/pagina-14/97450130/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=9 de xineru de 2017 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 2–5.1.2017 | 601 | style="background:#DEFDDE;"| '''42,3''' | 41,9 | 5,9 | 9,9 | style="background:#008142; color:white;"| 0,4 | <ref group="Entruga" name="Pregunta4"/> |- | NC Report/La Razón<ref name="NCDec16a" group="M">{{cita web |títulu=El 82,2% aprueba la ufierta de diálogu del Gobiernu a la Generalitat |url=http://www.larazon.es/espana/el-82-2-aprueba-la ufierta-de-dialogo-del gobiernu-a-la generalitat-IN14198110 |publisher=[[La Razón (España)|La Razón]] |date=27 d'avientu de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref><ref name="NCDec16b" group="M">{{cita web |títulu=Sofitu a más financiamientu y mayor autogobiernu |url=http://www.larazon.es/documents/10165/0/video_content_5873144_20161227022550.pdf |publisher=[[La Razón (España)|La Razón]] |date=27 d'avientu de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 16–23.12.2016 | 1000 | 44,8 | style="background:#FDDEDE;"| '''47,2''' | – | 8 | style="background:#DC241F; color:white;"| 2,4 | <ref group="Entruga" name="Pregunta5">«¿Qué votaría nun referendu sobre la independencia de Cataluña?»</ref> |- | DYM/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Enquesta sobre context polític a Catalunya. 2016 |url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/docs/2016/12/29/08/33/deeace59-a7y5-4y36-926c-3ffeef8b2y4c.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=29 d'avientu de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 12–17.12.2016 | 1047 | 45,3 | style="background:#FDDEDE;"| '''46,8''' | – | 7,8 | style="background:#DC241F; color:white;"| 1,5 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | GESOP/El Periódicu<ref name="GESOPDec16" group="M">{{cita web |títulu=El referendu unillateral d'independencia estrema a'l catalanes |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/politica/referendu-independencia-encuesta-5697731 |publisher=[[El Periódico de Catalunya]] |date=17 d'avientu de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 12–14.12.2016 | 800 | style="background:#DEFDDE;"| '''48,9''' | 40,3 | 2,4 | 8,5 | style="background:#008142; color:white;"| 8,6 | <ref group="Entruga" name="Pregunta6">«Si fora a votar, ¿votaría “sí” o “non” a la independencia?»</ref> |- | Opinòmetre/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 39. 3a onada 2016 |url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/docs/2016/11/17/12/39/6y2a0387-47ed-4584-b6c7-0da2d7441b2a.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=18 de payares de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 17.10.–3.11.2016 | 1500 | 44,9 | style="background:#FDDEDE;"| '''45,1''' | – | 9,9 | style="background:#DC241F; color:white;"| 0,2 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | GESOP/ICPS<ref group="M">{{cita web |títulu=Sondeig d'opinió Catalunya 2016 |url=http://www.icps.cat/archivos/sondeigs/sc2016nacespcat.pdf |language=ca |publisher=ICPS |date=17 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 26.9.–17.10.2016 | 1200 | style="background:#DEFDDE;"| '''46,6''' | 33,8 | 15 | 4,7 | style="background:#008142; color:white;"| 10,2 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7">«Si mañana convocárase un referendu sobre la independencia de Cataluña, ¿qué fadría?»</ref> |- | NC Report/La Razón<ref name="NCAug16" group="M">{{cita web |títulu=La metá de los catalanes cree que'l Parlament va someter al TC |url=http://www.larazon.es/espana/la metá-de-el catalanes-cree-que-el-parlament-se-sometera-al-tc-CD13327533 |publisher=[[La Razón (España)|La Razón]] |date=12 d'agostu de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 2–6.8.2016 | 1255 | 41,3 | style="background:#FDDEDE;"| '''43,2''' | – | 15,5 | style="background:#DC241F; color:white;"| 1,9 | <ref group="Entruga" name="Pregunta8">«¿Declárase independentista?»</ref> |- | Opinòmetre/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 38. 2a onada 2016 |url=http://ceo.gencat.cat/ceop/AppJava/export/sites/CEOPortal/documents/dossiers_premsa/Dossier_de_premsa_-826.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=22 de xunetu de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 28. jun–13.7.2016 | 1500 | style="background:#DEFDDE;"| '''47,7''' | 42,4 | – | 10 | style="background:#008142; color:white;"| 5,3 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | GAD3/La Vanguardia<ref name="GAD3Jun16" group="M">{{cita web |títulu=La mayoría apuesta por ameyorar l'autogobiernu y aparcar la separación |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2016/06/19/pagina-20/96911489/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=19 de xunu de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 13–16.6.2016 | 800 | style="background:#DEFDDE;"| '''48,4''' | 35,3 | 7,7 | 8,6 | style="background:#008142; color:white;"| 13,1 | <ref group="Entruga" name="Pregunta4"/> |- | Opinòmetre/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 37. 1a onada 2016 |url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/docs/2016/03/18/11/09/0312d080-3f65-47f8-a2ef-y3675c575ec5.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=18 de marzu de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 22.2.–8.3.2016 | 1500 | 45,3 | style="background:#FDDEDE;"| '''45,5''' | – | 9,2 | style="background:#DC241F; color:white;"| 0,2 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | NC Report/La Razón<ref name="NCDec15a" group="M">{{cita web |títulu=La gran mayoría de los catalanes pide nun sofitar a Mas |url=http://www.larazon.es/espana/la-gran-mayoria-de-el catalanes-pide-nun sofitar-a-mas-y-convocar-eleiciones-CG11606105 |publisher=[[La Razón (España)|La Razón]] |date=3 de xineru de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref><ref name="NCDec15b" group="M">{{cita web |títulu=¿Cree que se deberíen repitir les eleiciones al Parlament de Cataluña? |url=http://www.larazon.es/documents/10165/0/video_content_4184724_20160103040906.pdf |publisher=[[La Razón (España)|La Razón]] |date=3 de xineru de 2016 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 28–31.12.2015 | 1255 | 44,1 | style="background:#FDDEDE;"| '''49,7''' | – | 6,2 | style="background:#DC241F; color:white;"| 5,6 | <ref group="Entruga" name="Pregunta9">«Ta a favor de la independencia de Cataluña?»</ref> |- | DYM/El Confidencial<ref name="DYMDec15" group="M">{{cita web |títulu=Ciudadanos apostaría la victoria a ERC si adelántrense les eleiciones en Cataluña |url=http://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2015-12-06/ciudadanos-disputaria-la victoria-a-erc-si adelántrense les-eleiciones-en-cataluna_1114097/ |publisher=El Confidencial |date=6 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 30.11.–3.12.2015 | 504 | 37 | style="background:#FBB7B7;"| '''54''' | – | 9 | style="background:#DC241F; color:white;"| 17 | <ref group="Entruga" name="Pregunta20">«¿Cree que Cataluña tien de dixebrase d'España y convertise nun Estáu independiente?»</ref> |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FNov15" group="M">{{cita web |títulu=El non a la independencia vuelve cobrar ventaya |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2015/11/29/pagina-21/96214933/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=29 de payares de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 20–27.11.2015 | 1000 | 45,5 | style="background:#FDDEDE;"| '''48,7''' | – | 5,2 | style="background:#DC241F; color:white;"| 3,2 | <ref group="Entruga" name="Pregunta21">«Si convocara esti referendu, ¿cree que votaría a favor o en contra de que Cataluña fora un Estáu independiente?“</ref> |- | GESOP/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Enquesta sobre context polític a Catalunya. 2015 |url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/docs/2015/12/02/11/08/30d8445d-431y-400b-bef0-b6b8279724y5.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=2 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 16–23.11.2015 | 1050 | 46,6 | style="background:#FDDEDE;"| '''48,2''' | – | 5,2 | style="background:#DC241F; color:white;"| 1,6 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | Opinòmetre/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 36. 3a onada 2015 |url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/docs/2015/11/13/12/06/adadcc7y-6d3a-400y-82ba-07b92f9d2086.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=13 de payares de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 5–27.10.2015 | 2000 | 46,7 | style="background:#FDDEDE;"| '''47,8''' | – | 5,6 | style="background:#DC241F; color:white;"| 1,1 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | colspan="9"| '''[[Eleiciones al Parllamentu de Cataluña de 2015]]''' |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FSep15" group="M">{{cita web |títulu=Empate téunicu ente partidarios y contrarios a la independencia |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2015/09/20/pagina-22/95861544/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=20 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 14–17.9.2015 | 1000 | 45,2 | style="background:#FDDEDE;"| '''45,9''' | – | 8,9 | style="background:#DC241F; color:white;"| 0,7 | <ref group="Entruga" name="Pregunta21"/> |- | Metroscopia/El País<ref group="M">{{cita web |títulu=Intención de votu en Cataluña |url=https://elpais.com/elpais/2015/09/18/media/1442600262_010904.html |publisher=[[El País]] |date=18 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 14–16.9.2015 | 2000 | 45 | style="background:#FDDEDE;"| '''46''' | – | 9 | style="background:#DC241F; color:white;"| 1 | <ref group="Entruga" name="Pregunta22">«Imaxine que, en dalgún momentu, axustárase la celebración d'un referendu dafechu llegal sobre la independencia de Cataluña, ¿qué ye más probable qu'acabara votando?»</ref> |- | DYM/El Confidencial<ref group="M">{{cita web |títulu=Namái un 16% de catalanes cree qu'una declaración d'independencia ye la solución |url=http://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/eleiciones-catalanes/2015-09-19/solo-un-16-de-catalanes-cree-que-una-declaracion-de-independencia-ye-la-solucion_1024710/ |publisher=El Confidencial |date=19 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 14–16.9.2015 | 1157 | style="background:#B7FBB7;"| '''50,0''' | 42 | – | 8 | style="background:#008142; color:white;"| 8 | <ref group="Entruga" name="Pregunta20"/> |- | Sigma Dos/El Mundo<ref group="M">{{cita web |títulu=Un 46% de los catalanes, en contra de la independencia |url=https://www.elmundo.es/cataluna/2015/09/07/55ec6a66y2704y7y458b4585.html |publisher=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |date=7 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref><ref group="M">{{cita web |títulu=La cuestión independentista |url=https://www.elmundo.es/grafico/espana/2015/09/07/55ec9a4b22601dd1078b4584.html |publisher=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |date=7 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 31.8.–3.9.2015 | 1400 | 44,4 | style="background:#FDDEDE;"| '''46,2''' | – | 9,4 | style="background:#DC241F; color:white;"| 1,8 | <ref group="Entruga" name="Pregunta23">«¿Ye partidariu de que Cataluña s'independice?»</ref> |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FJul15" group="M">{{cita web |títulu=Casi'l 40% sofita reformar la Constitución como salida |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2015/07/12/pagina-18/95634512/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=12 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 6–9.7.2015 | 1000 | 44,5 | style="background:#FDDEDE;"| '''48,4''' | – | 7,1 | style="background:#DC241F; color:white;"| 3,9 | <ref group="Entruga" name="Pregunta24">«Si convocara un referendu pa decidir sobre la independencia o non de Cataluña, ¿qué cree que votaría?»</ref> |- | Opinòmetre/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 35. 2a onada 2015 |url=http://ceo.gencat.cat/ceop/AppJava/export/sites/CEOPortal/documents/dossiers_premsa/Dossier_de_premsa_-795.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=3 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 2–24.6.2015 | 2000 | 42,9 | style="background:#FBB7B7;"| '''50''' | – | 7,1 | style="background:#DC241F; color:white;"| 7,1 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FApr15" group="M">{{cita web |títulu=El catalanes esixen una mayoría bien reforzada pa la independencia |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2015/05/02/pagina-14/95344673/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=2 de mayu de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 27–29.4.2015 | 1000 | 43,7 | style="background:#FDDEDE;"| '''47,9''' | – | 8,3 | style="background:#DC241F; color:white;"| 4,2 | <ref group="Entruga" name="Pregunta24"/> |- | Opinòmetre/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 34. 1a onada 2015 |url=http://ceo.gencat.cat/ceop/AppJava/export/sites/CEOPortal/documents/dossiers_premsa/Dossier_de_premsa_-774.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=13 de marzu de 2015 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 9.2.–2.3.2015 | 2.000 | 44,1 | style="background:#FDDEDE;"| '''48''' | – | 7,8 | style="background:#DC241F; color:white;"| 3,9 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | DYM/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Enquesta sobre context polític a Catalunya. 2014 |url=http://ceo.gencat.cat/ceop/AppJava/export/sites/CEOPortal/documents/dossiers_premsa/Dossier_de_premsa_-760.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=19 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 9–13.12.2014 | 1100 | 44,5 | style="background:#FDDEDE;"| '''45,3''' | – | 10,3 | style="background:#DC241F; color:white;"| 0,8 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | GESOP/ICPS<ref group="M">{{cita web |títulu=Sondeig d'opinió Catalunya 2014 |url=http://www.icps.cat/archivos/sondeigs/sc2014nacespcat.pdf |language=ca |publisher=ICPS |date=6 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 12.11.–6.12.2014 | 1200 | style="background:#DEFDDE;"| '''49,9''' | 27,4 | 18,8 | 4,1 | style="background:#008142; color:white;"| 22,5 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7"/> |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FDec14" group="M">{{cita web |títulu=La mayoría ve'l plan independentista de Mas perxudicial pa la economía |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2014/12/08/pagina-9/94772749/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=8 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 1–4.12.2014 | 1000 | style="background:#DEFDDE;"| '''47,4''' | 42,9 | – | 9,7 | style="background:#008142; color:white;"| 4,5 | <ref group="Entruga" name="Pregunta24"/> |- | Sigma Dos/El Mundo<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 39. 3a onada 2016 |url=https://www.elmundo.es/grafico/espana/2014/11/24/547208f722601d3f698b457y.html |publisher=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |date=24 de payares de 2014 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 17–20.11.2014 | 1000 | 35,7 | style="background:#FDDEDE;"| '''44,7''' | 9,6 | 10 | style="background:#DC241F; color:white;"| 9 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | colspan="9"| '''[[Consulta sobre'l futuru políticu de Cataluña 2014]]''' |- | GESOP/8tv<ref group="M">{{cita web |títulu=ESCLUSIVA enquesta Gesop: el 46,2% dels catalans votarien avui a favor de la independència |url=http://www.8tv.cat/8aldia/politica/esclusiva-enquesta-gesop-el-462-dels-catalans-votarien-avui-a-favor-de-la independencia/ |language=ca |publisher=CEO |date=30 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 30.10.2014 | 1600 | style="background:#DEFDDE;"| '''46,2''' | 38 | – | 15,8 | style="background:#008142; color:white;"| 8,2 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | Opinòmetre/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 33. 2a onada 2014 |url=http://ceo.gencat.cat/ceop/AppJava/export/sites/CEOPortal/documents/dossiers_premsa/Dossier_de_premsa_-758.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=31 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 29.9.–23.10.2014 | 2000 | style="background:#DEFDDE;"| '''49,4''' | 32,3 | 8,4 | 10 | style="background:#008142; color:white;"| 17,1 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | Sigma Dos/El Mundo<ref group="M">{{cita web |títulu=La secesión estrema a'l catalanes... |url=https://www.elmundo.es/cataluna/2014/09/01/54038585ca4741d4698b4597.html |publisher=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |date=1 de setiembre de 2014 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 26–29.8.2014 |? | 34 | style="background:#FDDEDE;"| '''39,5''' | – | 19,2 | style="background:#DC241F; color:white;"| 5,5 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FMay14" group="M">{{cita web |títulu=Empate ente partidarios y contrarios a la independencia |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2014/05/12/pagina-14/93888610/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=12 de mayu de 2014 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 30.4.–8.5.2014 | 577 | 43,4 | style="background:#FDDEDE;"| '''43,5''' | – | 13,4 | style="background:#DC241F; color:white;"| 0,1 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | Opinòmetre/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 32. 1a onada 2014 |url=http://ceo.gencat.cat/ceop/AppJava/export/sites/CEOPortal/documents/dossiers_premsa/Dossierdepremsa_-746.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=30 d'abril de 2014 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 24.3.–15.4.2014 | 2000 | style="background:#DEFDDE;"| '''47,2''' | 27,9 | 12,4 | 12,6 | style="background:#008142; color:white;"| 19,3 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | GESOP/El Periódicu<ref group="M">{{cita web |títulu=La mayoría de catalanes creen que nun va haber referendu'l 9-N |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/politica/mayoria-catalanes-creen-que-habra-referendu-9-n-3168671 |publisher=[[El Periódico de Catalunya]] |date=9 de marzu de 2014 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 26–28.2.2014 | 800 | style="background:#DEFDDE;"| '''46,1''' | 36,3 | – | 17,6 | style="background:#008142; color:white;"| 9,8 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | GESOP/El Periódicu<ref name="GESOPDec13" group="M">{{cita web |títulu=El 74% de los catalanes reclamen a Rajoy qu'autorice la consulta |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/politica/el catalanes-reclamen-rajoy-que-autorice-consulta-2926951 |publisher=[[El Periódico de Catalunya]] |date=15 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 12–13.12.2013 | 800 | style="background:#DEFDDE;"| '''44,1''' | 36,2 | – | 19,7 | style="background:#008142; color:white;"| 7,9 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FNov13" group="M">{{cita web |títulu=Empate ente partidarios y contrarios a la independencia |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2013/12/22/pagina-20/93258311/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=22 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 16–19.11.2013 | 1000 | 44,9 | style="background:#FDDEDE;"| '''45''' | – | 10,1 | style="background:#DC241F; color:white;"| 0,1 | <ref group="Entruga" name="Pregunta3"/> |- | GESOP/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 31. 3a onada 2013 |url=http://ceo.gencat.cat/ceop/AppJava/export/sites/CEOPortal/documents/dossiers_premsa/Dossier_de_premsa_-733.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=22 de payares de 2013 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 4–14.11.2013 | 2000 | style="background:#B7FBB7;"| '''54,7''' | 22,1 | 17 | 6,3 | style="background:#008142; color:white;"| 32,6 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7"/> |- | GESOP/El Periódicu<ref group="M">{{cita web |títulu=La opción 'más autogobiernu' iguala en sofitu a la independencia |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/politica/barometro-gesop-autogobierno-independencia-catalunya-2789850 |publisher=[[El Periódico de Catalunya]] |date=28 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 16–18.10.2013 | 800 | style="background:#B7FBB7;"| '''53,3''' | 41,5 | – | 5,3 | style="background:#008142; color:white;"| 11,8 | <ref group="Entruga" name="Pregunta25"/> |- | GESOP/ICPS<ref group="M">{{cita web |títulu=Sondeig d'opinió Catalunya 2013 |url=http://www.icps.cat/repositorio/archivos/sondeigs/sc2013nacespcat.pdf |language=ca |publisher=ICPS |date=10 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 25.9.–10.10.2013 | 800 | style="background:#DEFDDE;"| '''48,6''' | 25,2 | 21,9 | 4,3 | style="background:#008142; color:white;"| 23,4 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7"/> |- | GESOP/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 30. 2a onada 2013 |url=http://ceo.gencat.cat/ceop/AppJava/export/sites/CEOPortal/documents/dossiers_premsa/Dossier_de_premsa_-723.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=20 de xunu de 2013 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 31.5.–13.6.2013 | 2000 | style="background:#B7FBB7;"| '''55,6''' | 23,4 | 15,9 | 5,1 | style="background:#008142; color:white;"| 32,2 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7"/> |- | GESOP/El Periódicu<ref name="GESOPMay13" group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre polític de Catalunya. Maig 2013 |url=http://www.elperiodico.com/es/ext_resources/gesop/BarEPCAT_Maig2013_Tabulacions.pdf |language=ca |publisher=[[El Periódico de Catalunya]] |date=8 de xunu de 2013 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 28–31.5.2013 | 800 | style="background:#B7FBB7;"| '''57,8''' | 36 | – | 6,3 | style="background:#008142; color:white;"| 21,8 | <ref group="Entruga" name="Pregunta25">«Si Cataluña dixebrar d'España y fuera un nuevu Estáu de la XE, ¿taría d'alcuerdu o en desalcuerdu?»</ref> |- | GESOP/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 29. 1a onada 2013 |url=http://ceo.gencat.cat/ceop/AppJava/export/sites/CEOPortal/documents/dossiers_premsa/Dossier_de_premsa_-712.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=21 de febreru de 2013 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 4–14.2.2013 | 2000 | style="background:#B7FBB7;"| '''54,7''' | 20,7 | 18,1 | 6,4 | style="background:#008142; color:white;"| 34 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7"/> |- | GESOP/El Periódicu<ref name="GESOPJan13" group="M">{{cita web |títulu=La mayoría de los catalanes tán a favor de la consulta |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/politica/consulta-soberanista-barometro-politico-iviernu-periodico-catalunya-2298484 |publisher=[[El Periódico de Catalunya]] |date=20 de xineru de 2013 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 14–16.1.2013 | 800 | style="background:#B7FBB7;"| '''56,9''' | 35 | – | 8,2 | style="background:#008142; color:white;"| 21,9 | <ref group="Entruga" name="Pregunta25"/> |- | GESOP/ICPS<ref group="M">{{cita web |títulu=Sondeig d'opinió Catalunya 2012 |url=http://www.icps.cat/archivos/sondeigs/SC2012NacEspCatala.pdf |language=ca |publisher=ICPS |date=20 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 27.11.–20.12.2012 | 1200 | style="background:#DEFDDE;"| '''49,2''' | 29,2 | 15,1 | 6,5 | style="background:#008142; color:white;"| 20 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7"/> |- | colspan="9"| '''[[Eleiciones al Parllamentu de Cataluña de 2012]]''' |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FNov12-2" group="M">{{cita web |títulu=El pactu fiscal sigue imponiéndose a la independencia, que s'enllanca |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2012/11/18/pagina-20/90815516/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=18 de payares de 2012 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 12–16.11.2012 | 1000 | style="background:#DEFDDE;"| '''47,5''' | 40,2 | – | 10,1 | style="background:#008142; color:white;"| 7,3 | <ref group="Entruga" name="Pregunta26">«Si convocara un referendu sobre la independencia de Cataluña, ¿qué votaría?»</ref> |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FNov12-1" group="M">{{cita web |títulu=El pactu fiscal imponer a la independencia, que pierde sofitu |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2012/11/11/pagina-20/90756941/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=11 de payares de 2012 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 6–9.11.2012 | 1000 | style="background:#DEFDDE;"| '''47,9''' | 39,9 | – | 10,2 | style="background:#008142; color:white;"| 8 | <ref group="Entruga" name="Pregunta26"/> |- | DYM/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 28. 3a onada 2012 |url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/docs/2012/11/08/11/14/6bffd5a2-fe82-4ba9-b88c-efe7a27911d0.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=8 de payares de 2012 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 22–30.10.2012 | 2500 | style="background:#B7FBB7;"| '''57''' | 20,5 | 14,9 | 7,7 | style="background:#008142; color:white;"| 36,5 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7"/> |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FOct12-2" group="M">{{cita web |títulu=El pactu fiscal neutralizaría la mayoría independentista |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2012/10/28/pagina-18/90670039/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=28 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 22–26.10.2012 | 1000 | style="background:#B7FBB7;"| '''52,8''' | 35,4 | – | 9,7 | style="background:#008142; color:white;"| 17,4 | <ref group="Entruga" name="Pregunta26"/> |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FOct12-1" group="M">{{cita web |títulu=El 65% ve vidable la independencia pero entiende la medrana empresarial |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2012/10/14/pagina-20/90600942/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=14 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 8–11.10.2012 | 1000 | style="background:#B7FBB7;"| '''54,3''' | 33,1 | – | 10,1 | style="background:#008142; color:white;"| 21,2 | <ref group="Entruga" name="Pregunta26"/> |- | Feedback/La Vanguardia<ref name="FSep12" group="M">{{cita web |títulu=El 84% de los catalanes sofita una consulta y el 55%, la independencia |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2012/10/14/pagina-20/90600942/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=30 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 21–27.9.2012 | 1200 | style="background:#B7FBB7;"| '''54,8''' | 33,5 | – | 10,2 | style="background:#008142; color:white;"| 21,3 | <ref group="Entruga" name="Pregunta26"/> |- | DYM/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 27. 2a onada 2012 |url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/docs/2012/06/27/10/36/60220d32-3dde-4bbe-bd32-y66085959a29.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=27 de xunu de 2012 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 4–18.6.2012 | 2500 | style="background:#B7FBB7;"| '''51,1''' | 21,1 | 22,1 | 5,8 | style="background:#008142; color:white;"| 30 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7"/> |- | DYM/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 26. 1a onada 2012 |url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/docs/2012/03/02/10/08/fe6b6bb1-ead5-496y-b6a7-653ffb7439b1.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=2 de marzu de 2012 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 6–21.2.2012 | 2500 | style="background:#DEFDDE;"| '''44,6''' | 24,7 | 25,2 | 5,5 | style="background:#008142; color:white;"| 19,9 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7"/> |- | GESOP/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 25. 3a onada 2011 |url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/docs/2011/10/25/10/46/bd872d6y-4d2f-4683-a4b2-5214aa4b2b95.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=25 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 29.9.–13.10.2011 | 2500 | style="background:#DEFDDE;"| '''45,4''' | 24,7 | 24,4 | 5,6 | style="background:#008142; color:white;"| 20,7 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7"/> |- | GESOP/CEO<ref group="M">{{cita web |títulu=Baròmetre d'Opinió Política 24. 2a onada 2011 |url=http://premsa.gencat.cat/pres_fsvp/docs/2011/06/29/10/21/2y9d54f1-b141-480a-9efd-y797ce28be1c.pdf |language=ca |publisher=CEO |date=29 de xunu de 2011 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 2–17.6.2011 | 2500 | style="background:#DEFDDE;"| '''42,9''' | 28,2 | 23,8 | 5,2 | style="background:#008142; color:white;"| 14,7 | <ref group="Entruga" name="Pregunta7"/> |- | Noxa/La Vanguardia<ref group="M">{{cita web |títulu=El sofitu a la independencia unvia y cai al 40%,frente al 45%en contra |url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2010/09/07/pagina-13/82891388/pdf.html |publisher=[[La Vanguardia]] |date=7 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2017}}</ref> | 1–2.9.2010 | 800 | 40 | style="background:#FDDEDE;"| '''45''' | 10 | 5 | style="background:#DC241F; color:white;"| 5 | <ref group="Entruga" name="Pregunta27">«Si mañana celebrárase un referendu sobre la independencia de Cataluña, ¿qué votaría usté?»</ref> |- | colspan="9" style="text-align:left;"| {{llistaref|grupu="Entruga"}} |} === Gobiernu d'España === El [[Gobiernu d'España]] oponer al referendu<ref>{{Cita noticia|apellíos=Reuters|títulu=Catalan Referendu on Independence 'Not Possible' Says Spain PM|url=https://www.voanews.com/a/catalan-referendu-on-independence-not-possible-says-prime-minister/3657057.html|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=VOA|idioma=en}}</ref> por entender que ye contrariu a la [[Constitución española de 1978|Constitución española]], de la qu'da al Estáu central la competencia esclusiva p'autorizar la celebración de referendos,<ref>{{Cita noticia|títulu=Rajoy ufierta diálogu, pero nun va almitir nin el referendu nin pactos pa "violar la llei"|url=http://www.expansion.com/economia/politica/2017/03/26/58d79fe8ca4741966y8b45a7.html|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=Espansión.com|idioma=}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=El Gobiernu nun refuga midíes coercitivas pa torgar el referendu|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170201/413901214977/gobiernu-constitucion-referendu-illegal.html|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=La Vanguardia}}</ref> una interpretación cola que taría d'alcuerdu el [[Conseyu de Garantíes Estatutaries de Cataluña]],<ref>{{Cita noticia|títulu=El principal órganu consultivu catalán confirma que'l referendu sería illegal|url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/espana/2017/03/04/principal-organo-consultivu-catalan-confirma-referendu-seria-illegal/0003_201703G4P15991.htm|fecha=4 de marzu de 2017|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=La Voz de Galicia|idioma=}}</ref> según el [[Tribunal Constitucional]] y la Fiscalía. El 15 de setiembre, el Gobiernu aprobó na Comisión Delegada d'Asuntos Económicos un mecanismu de control de los pagos del Gobiernu catalán, que va entrar a valir en cuanto publicar nel [[Boletín Oficial del Estáu|BOE]]. El nuevu mecanismu implica que la [[Xeneralidá de Cataluña|Generalitat]] tendrá de comunicar tolos creitos pendientes al Ministeriu y certificar que nun financia nada pal referendu. El Ministeriu de Facienda va ser el que se faiga cargu del pagu de nómines de funcionarios, servicios sociales como Sanidá o Educación, subvenciones, inversiones ensin executar o deldes a los provisores. Amás, riquir al presidente [[Carles Puigdemont]] por qu'en 48 hores comunique un alcuerdu de non disponibilidad del so Presupuestu.Esti paquete de midíes aprobáu pol Gobiernu respuende a la carta del vicepresidente de la Generalitat, [[Oriol Junqueras]], na que refugaba unviar l'informe selmanal de gastos al Ministeriu, una midida aprobada en xunetu pa evitar que se van destinar fondos públicos a la consulta independentista. <ref>{{Cita noticia|títulu=El Gobiernu da un ultimátum de 48 hores a la Generalitat pa intervenir les sos cuentes|url=https://www.abc.es/espana/abci-gobiernu-ultimatum-48-hores-generalitat-pa-intervenir-cuentes-201709151349_noticia.html|fecha=15 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=abc|idioma=es-ES}}</ref> <ref>{{Cita noticia|títulu=El Gobiernu toma'l control del Presupuestu de la Generalitat pa evitar la esviadura de dineru al 1-O|url=https://www.elmundo.es/espana/2017/09/15/59bbb9c722601dba428b45c7.html|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=El Mundo|idioma=}}</ref> === Partíos políticos === [[Ciudadanos (España)|Ciudadanos]], [[Partíu de los Socialistes de Cataluña|PSC]] y [[PP]] opunxéronse tantu al referendu como a la so tramitación, tachándola d'illegal y antidemocrática.<ref>{{Cita noticia|títulu=Bronca total nel Parlament pola llei del referendu|url=http://www.expansion.com/catalunya/2017/09/06/59afd292468aeb13528b45c2.html|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=Espansión.com|idioma=}}</ref> El [[Partíu Demócrata Européu Catalán]] y [[Esquerra Republicana de Catalunya]], impulsores del referendu, nun emitieron nenguna postura oficial como partíos tres l'aprobación de la llei, sí dellos altos cargos, como'l Presidente de la Xeneralidá, [[Carles Puigdemont]], quien sostién que ''España nun ye un réxime democráticu'' y amenació con ''contestar coles cais llenes''.<ref>{{Cita noticia|títulu=Puigdemont: "España nun ye un réxime democráticu y vamos contestar coles cais llenes"|url=https://www.elmundo.es/cataluna/2017/09/07/59b1a5d8268y3y0b158b47hala.html|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El Mundo|idioma=}}</ref> La [[Candidatura d'Unidá Popular|CUP]] celebró con sarcasmu l'aprobación de la llei so la frase ''Agora empieza'l mambo''.<ref>{{Cita noticia|títulu=La CUP celebra que s'acabe'l procés: ¡Agora empieza'l mambo!. Noticies de Cataluña|url=https://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2017-09-08/anunciu-cup-furgoneta-proceso_1440522|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El Confidencial|idioma=}}</ref> Coles mesmes, miembros d'esti partíu provocaron a axentes de la Guardia Civil el 8 de setiembre dándo-yos papeletes del referendu.<ref>[https://okdiario.com/espana/2017/09/08/cup-humilda-guardia-civil-entregandoles-papeletes-del referendu-1303091]</ref> [[Catalunya Sí que ye Pot]], grupu parllamentariu onde s'integren dellos partíos atópase estremada, pos el so grupu nel Parllamentu de Cataluña foi críticu cola tramitación y aprobación del referendu y abstúvose na votación, pero la direición nacional caltién postures más próximes a los independentistes.<ref>{{Cita noticia|títulu=Podemos defende'l referendu y quebra Catalunya Sí que ye Pot|url=https://www.elmundo.es/cataluna/2017/09/06/59b063f7y5fdea731f8b45f7.html|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El Mundo|idioma=}}</ref> [[Catalunya en Comú]], nuevu partíu fundáu apocayá, tien cuenta de ''consultar a les bases'' antes d'asitiase sobre participar o nun participar nel referendu, a pesar de que tales declaraciones fueron realizaes dempués de pronunciase'l Tribunal Constitucional.<ref>{{Cita noticia|títulu=Catalunya en Comú va consultar a basar si tien de participar nel 1-O. Noticies de Cataluña|url=https://www.elconfidencial.com/espana/cataluna/2017-09-09/cataluna-en-comu-consulta-bases-1-o_1441162/|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El Confidencial|idioma=}}</ref> Más allá del ámbitu catalán, per un sitiu, los partíos favorables a la realización del referendu son el [[Bloque Nacionalista Galego]],<ref>{{cita noticia|url=https://www.lavanguardia.com/vida/20170609/423288956151/el-bng-repite-el so-sofitu-al referendu-catalan-y-pide-superar-el-modelu-fracasáu-del estáu-de-les-autonomias.html|títulu=El BNG repiti'l so sofitu al referendu catalán y pide superar el modelu "fracasáu" del Estáu de les autonomíes periódicu=[[La Vanguardia]]|allugamientu=[[Santiago de Compostela]]|fecha=9 de xunu de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> [[En Marea]],<ref>{{cita noticia|url=https//www.eldiario.es/politica/Amoria-referendu-Cataluna-compartida-Podemos_0_654085189.html|títulu=En Marea, a favor del referendu en Cataluña, diz que ye una postura compartida coles sos "socios" de Podemos|periódicu=[[eldiario.es]]|fecha=13 de xunu de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> [[Euskal Herria Bildu]],<ref>{{cita noticia|url=http://www.naiz.eus/es/hemeroteca/gara/editions/2017-09-07/hemeroteca_articles/eh-bildu-aplaude-la-leccion-democratica-que-esta-dando-catalunya|títulu=EH Bildu aplaude la lleición democrática que ta dando Catalunya|periódicu=[[Gara]]|fecha=7 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> [[Partíu Comunista Obreru Español (1973)|Partíu Comunista Obreru Español]],<ref>{{cita web|url=http://www.pcoe.net/actualidad1/actualidad-nacional/836-a-los-trabayadores-ante-el referendu-catalan|títulu=A los trabayadores ante'l referendu catalán|sitiuweb=[[Partíu Comunista Obreru Español (1973)|Partíu Comunista Obreru Español]]|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> Lliga Comunista Internacional, [[Partíu del Trabayu Democráticu]]<ref>{{cita noticia|nome=Claudio|apellíu=Forján|url=https://lamayoria.online/2017/07/28/cataluna-quebrar-la clase dominante/|títulu=Cataluña y quebrar na clase dominante|periódicu=[[La Mayoría]]|fecha=28 de xunetu de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> y [[Izquierda Castellana]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.elnortedecastilla.es/segovia/esquierda-castellanos-sofiten-20170911212412-nt.html|títulu=Izquierda Castellana sofita'l procesu independentista catalán: «Tamos con vós»|periódicu=[[El Norte de Castiella]]|fecha=11 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> Per otru llau, asitiáronse en contra [[Coalición Canaria]],<ref>{{cita noticia|url=http://www.laprovincia.es/canarias/2017/07/05/cc-refuga-llei-referendu-independentista/956697.html|títulu=CC refuga la llei pal referendu independentista de Cataluña|periódicu=[[La Provincia (Canaries)|La Provincia]]|fecha=5 de xunetu de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> [[Vox (partíu políticu)|Vox]]<ref>{{cita web|url=https://www.voxespana.es/santacruzdetenerife/santiago-abascal-esixe-en-barcelona-al gobiernu-que-aplique-el-155-con-urgencia|títulu=Santiago Abascal esixe en Barcelona al Gobiernu qu'aplique'l 155 con urxencia|sitiuweb=[[Vox (partíu políticu)|Vox]]|fecha=6 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> y [[Falanxe Auténtica]].<ref>{{cita web|url=http://www.falange-autentica.es/categorias/editoriales/1922-referendu-si-o-si|títulu=Referendu sí o sí|sitiuweb=[[Falanxe Auténtica]]|fecha=30 de mayu de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> Fora d'[[España]], el referendu recibió'l sofitu del partíu irlandés [[Sinn Féin]]<ref>{{cita web|url=http://www.sinnfein.ie/contents/46110|títulu=Catalan independence referendu must be recognised internationally - Gildernew|sitiuweb=[[Sinn Féin]]|fecha=12 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> y d'otros partíos nacionalistes ya independentistes d'[[Europa]]. === Estaos y organismos internacionales === Tanto'l presidente del [[Parllamentu Européu]] como la [[Comisión Europea]] asitiáronse en contra del referendu, sosteniendo que «cualquier aición contra la Constitución d'un Estáu miembru ye una aición contra la Unión Europea». Coles mesmes, alvierte qu'ello supondría que Cataluña saldría fora de la [[Xunión Europea]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Tajani: “Cualquier aición contra la Constitución d'un estáu miembru ye una aición contra la XE”|url=https://www.lavanguardia.com/internacional/20170907/431106175242/tajani-cualesquier-accion-contra-constitucion-tao-miembru-accioncontra-ue.html|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=La Vanguardia}}</ref> [[Ban Ki-moon]], [[Secretaría_Xeneral_de Naciones Xuníes|secretariu xeneral de Naciones Xuníes]], refugó en 2015 que Cataluña pudiera reivindicar el derechu d'autodeterminación de los pueblos<ref>{{Cita web|url=http://www.mediterraneodigital.com/espana/mundo/la-onu-pronúnciase-cataluna-non-esta-incluyida-ente-los territorios-con-derechu-a-decidir.html|títulu=La ONX pronúnciase: 'Cataluña nun ta incluyida ente los territorios con derechu a decidir'|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|apellíu=Agulló|nome=Edgar Sánchez|sitiuweb=Mediterraneo Dixital Politicamente Incorreutu|idioma=es-ES}}</ref> pos esti ye d'aplicación a territorios coloniales o ocupaos, lo cual nun allega nel presente caso.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Vidal-Folch|nome=Xavier|títulu=Tribuna {{!}} Cataluña nun ye un pueblu colonial|url=https://elpais.com/elpais/2017/07/04/opinion/1499187260_703042.html|fecha=4 de xunetu de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El País|idioma=}}</ref> Dos años dempués, nun reconoció los órganos eleutorales propuestos pa la celebración del referendu. Nun entra na cuestión del mesmu referendu por consideralo una cuestión interna del Estáu español.<ref>{{Cita noticia|apellíu=González|nome=Miguel|títulu=La ONX frena l'intentu de dar aval internacional al referendu catalán|url=https://politica.elpais.com/politica/2017/07/25/actualidad/1501008212_310224.html|fecha=26 de xunetu de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódicu=El País|idioma=}}</ref> Arriendes d'ello, casu de celebrase, el referendu nun gociaría de reconocencia internacional.<ref>{{Cita noticia|apellíu=EFE|títulu=El referendu catalán nun llogra'l sofitu d'ONX pa da-y validez internacional|url=http://cadenaser.com/ser/2017/07/26/politica/1501047850_686993.html|fecha=26 de xunetu de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|axencia=Cadena SER|idioma=}}</ref> [[Heather Nauert]], voceru del [[Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos]], referir al referendu como un "asuntu internu", ”Nun queremos interferir en cuestiones nacionales, vamos dexar que'l gobiernu y la xente ellí soluciónenlo” y señalaba que "trabayaríen col gobiernu o entidá resultante" del referendu,<ref>{{cita noticia|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170913/431267327215/eeuu-referendu-catalunya-1o-trump.html|títulu=EE.XX. ve'l 1-O un asuntu internu” y diz que “va trabayar col Gobiernu o entidá” que sala del referendu periódicu=[[La Vanguardia]]|allugamientu=[[Barcelona]]|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}}</ref> anque reconocía nun tar bien familiarizada col asuntu. Noel Clay, otru voceru del departamentu d'Estáu, recordó entós que la posición del Gobiernu de los Estaos Xuníos siguía siendo la de consideralo un asuntu internu d'España.<ref>{{cita noticia|apellíos1=Faus|nome1=Joan|títulu=¿Dixo Estaos Xuníos que respetaría la resultancia del referendu en ataluña?|url=https://elpais.com/elpais/2017/09/15/fechos/1505499290_678654.html|fechaaccesu=16 de setiembre de 2017|periódicu=El País|fecha=16 de setiembre de 2017}}</ref> El gobiernu de Méxicu manifestó que "llamenta los fechos de violencia" del 1 d'ochobre, "confía en que tolos arreyaos van atopar una solución pacífico y negociao a les sos diferencies, con plenu respetu a la Constitución Española y a les instituciones del Estáu", y "fai votos por una España xunida na que toos siéntanse incluyíos, dientro de la llegalidá y les instituciones democrátiques que caractericen a esi gran país amigu".<ref>[https://www.gob.mx/sre/prensa/comunicado-del gobiernu-de-mexico-sobre-la-situacion-en-cataluna Comunicáu Non. 367 del gobiernu de Méxicu sobre la situación en Cataluña] - Secretaría de Rellaciones esteriores de Méxicu.</ref> El gobiernu de Colombia dixo que "llamenta los fechos violentos asocedíos" y fai votos por que se dea una solución "de manera negociada, en respetu a la Constitución Española y en beneficiu d'una España próspera y multicultural".<ref>[http://www.cancilleria.gov.co/newsroom/publiques/comunicado-prensa-cataluna] - </ref> El gobiernu d'Uruguái espresó que "llamenta los fechos acaecíos" el 1 d'ochobre, y espresa los sos deseos de que "supérese la situación" por aciu el diálogu y "nel marcu de la Constitución y el plenu respetu a los derechos".<ref>[http://www.mrree.gub.uy/frontend/page?1,entamu,ampliacion-ppal2,O,ye,0,PAG;CONC;1961;15;D;situacion-en-el reinu-de-espana--comunidá-autonoma-de-cataluna;5;PAG; Comunicáu de prensa Nᵘ 84/17] - Ministeriu de Rellaciones esteriores del Uruguái</ref> === Amnistía Internacional === [[Amnistía Internacional]] pidió, el 23 de setiembre, a les autoridaes estatales y catalanes que garantizaren los derechos de [[llibertá d'espresión]], [[Derechu de xunta|xunta]] y [[manifestación]]. Consideró desproporcionaes les restricciones d'estos derechos mientres la suspensión d'actos pol derechu a decidir en Madrid y Vitoria y que les autoridaes llocales fixeron «una interpretación qu'entepasa los términos de la providencia del Tribunal Constitucional de 7 de setiembre» al refugar l'autorización d'otros actos en Xixón, Zaragoza o Castelldefels. La organización considera que les manifestaciones bonales tienen de ser dexaes y amosó esmolición por que «autoridaes puedan remanar la obligatoriedá de la notificación previa a la celebración de la manifestación p'atrabancar el so desenvolvimientu» y pola posibilidá de que se tea multando a manifestantes n'aplicación de la [[Llei Orgánica de protección de la seguridá ciudadana (2015)|Llei Orgánica de Seguridá Ciudadana]]. En cuanto al [[Derechu d'accesu a la información derechu d'información]] señaló que la decisión del [[Tribunal Cimeru de Xusticia de Cataluña]] d'investigar a los medios de comunicación y torgar «cualquier tipu de publicidá o propaganda sobre la convocatoria del referendu» nun ye una restricción permisible de la llibertá d'espresión, yá que nun fai referencia a un conteníu concreto.<ref>{{cita web|url=https://www.es.amnesty.org/en-que-estamos/noticias/noticia/articulo/1-o-les autoridaes estatales-y-catalanes-tienen de garantizar-los derechos-a-la llibertá-de-expresion/|títulu=1-O: Les autoridaes estatales y catalanes tienen de garantizar los derechos a la llibertá d'espresión, xunta y manifestación|sitiuweb=[[Amnistía Internacional]]|fecha=23 de setiembre de 2017|fechaaccesu=23 de setiembre de 2017}}</ref> === Prensa internacional === La publicación ''[[The Economist]]'' indicó que'l presidente de la Xeneralidá tien de retirar la so propuesta de referendu y el presidente del Gobiernu español tien que buscar la negociación con Cataluña coles mesmes qu'ufiertar la posibilidá de modificar la constitución pa dexar la secesión en casu d'una alta mayoría so les condiciones d'alta participación .<ref>[https://www.economist.com/news/leaders/21729438-there-are-better-ways-referendu-address-regions-legitimate-grievances-catalonias]</ref> El diariu ''[[Financial Times]]'' indicó que la celebración del referendu non consituye una base pa la declaración d'un Estáu.<ref>[https://www.ft.com/content/eb770a58-9a02-11y7-a652-cde3f882dd7b]</ref> Les primeres páxines de medios como ''[[The Times]]'', ''[[The Guardian]]'', ''[[The Independent]]'', ''[[The Daily Telegraph]]'', el ''[[Financial Times]]'', ''[[Libération (periódicu)|Libération]]'', ''[[Le Figaro]]'', ''[[Frankfurter Allgemeine]]'', ''[[Corriere della Sera]]'', ''[[La Repubblica]]'', ''[[Público (Portugal)|Público]]''; o cadenes de televisión como la [[BBC]], [[CNN]], [[NBC]], [[American Broadcasting Company|ABC]] recoyeron les cargues policiales contra la población pa frenar el votu. Destacaron la "crisis" abierta ente España y Cataluña según los mancaos nes actuaciones de la Guardia Civil y la Policía Nacional. <ref>{{Cita noticia|títulu=La prensa internacional lleva a les sos portaes les cargues policiales en Catalunya|url=https//www.eldiario.es/rastreador/prensa-internacional-portaes-policiales-Catalunya_6_692990695.html|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=[[eldiario.es]]|idioma=}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Reaiciones internacionales a les cargues policiales nel 1-O|url=https://www.lavanguardia.com/internacional/20171001/431696016973/charres-michel-belgica-corbyn-violencia-dialogo-europa.html|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=[[La Vanguardia]]|idioma=}}</ref> === Reporteros Ensin Fronteres === Los díes previos a la celebración del referendu, [[Reporteros Ensin Fronteres]] sollertó del acoso que taben sufriendo los periodistes críticos al '''procés'''. Según la organización, el informadores españoles y los corresponsales estranxeros quexar de les presiones que reciben dende'l poder y del acoso nes redes sociales: «Les continues presiones del ''Govern'' sobre la prensa estranxera y local, el hostigamiento de los ''hooligans'' del movimientu nes redes sociales contra los periodistes críticos y la intimidación per parte d'ensames de manifestantes contra los reporteros de televisión crearon una atmósfera tóxica contra la llibertá de prensa».<ref>{{cita web|títulu=Reporteros ensin Fronteres sollerta del acoso contra periodistes críticos al 'procés'|url=https://politica.elpais.com/politica/2017/09/28/actualidad/1506593218_539734.html|periódicu=[[El País]]|fecha=28 de setiembre de 2017}}</ref> Unu de les cantaraes más usaes polos independentistes era: "Prensa española remanadora"<ref>{{cita web|títulu=Berros de prensa española remanadora|url=http://www.lasexta.com/noticias/nacional/berros-de-prensa-espanola-remanadora-enzanquen-el trabayu-de-los medios-en-el campus-de-bellaterra_2017092159c3b3c80cf201a8c2c4y111.html|}}</ref>, hostigando a los periodistes qu'intentaben faer el so trabayu. Nos díes posteriores al referendu, Reporteros Ensin Fronteres volvió denunciar la presión escontra los periodistes en Cataluña, afirmando que «el Gobiernu autonómicu foi demasiáu llueñe nos sos intentos d'imponer la so visión a los medios llocales, españoles ya internacionales». La organización comparó esa presión con «les campañes de Donald Trump y de los movimientos d'estrema derecha».<ref>{{cita web|títulu=Reporteros Ensin Fronteres compara la presión a los medios en Cataluña coles campañes de Trump”|url=https://politica.elpais.com/politica/2017/10/13/actualidad/1507896040_208112.html|periódicu=El País|fecha=13 d'ochobre de 2017}}</ref> === Otres voces === El cofundador de Wikipedia, [[Jimmy Wales]], condergó la violencia policial: {{cita|Ensin reserves, condergo la violencia contra votantes pacíficos nel referendu catalán.<ref>{{Cita noticia|títulu=El fundador de Wikipedia, Jimmy Wales, conderga la violencia policial en Cataluña|url=https://mundo.sputniknews.com/espana/201710021072817104-espana-referndum-accion-policia-conderga/|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=Sputnik Mundu|idioma=}}</ref> |[[Jimmy Wales]].}} Artistes como [[Alex Kapranos]], vocalista de [[Franz Ferdinand]], la escritora [[J. K. Rowling]] y la cantante [[Björk]] manifestar de manera similar. La cantautora islandesa dedicó a Cataluña'l cantar «Declare Independence», compuesta en 2008. <ref>{{Cita noticia|títulu=Björk dedica a Cataluña'l cantar «Declare Independence»|url=https://www.abc.es/cultura/musica/abci-bjork-dedica-catalunna-cancion-declare-independence-201710021316_noticia.html|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=[[ABC (periódicu)|ABC]]|idioma=}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Qué canta Björk a Cataluña nel so vieyu himnu punk 'Declare Independence'|url=http://jenesaispop.com/2017/10/02/309666/canta-bjork-cataluna-vieyu-himnu-punk-declare-independence/|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=Jenesaispop.com|idioma=}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=L'autora de Harry Potter, un actor de Game of Thrones y el creador de The Wire critiquen a la Policía por y 1-O|url=https://www.europapress.es/nacional/noticia-autora-harry-potter-actor-xuego-tronos-creador-the-wire-critiquen-policia-20171001233117.html|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=11 d'ochobre de 2017|agencia=Europa Press España|páxina=}}</ref> == Llei de transitoriedad xurídica == Pocu dempués de sabese que'l [[Tribunal Constitucional d'España|Tribunal Constitucional]] (TC) suspendía la convocatoria del referendu pal 1 d'ochobre, empecipióse un alderique de la [[Llei de Transitoriedad Xurídica]],<ref>{{Cita noticia|títulu=¿Qué diz la llei de transitoriedad xurídica y fundacional de la república? - RTVE.es|url=https://www.rtve.es/noticias/20170908/como-llei-transitoriedad-juridica-fundacional-republica/1610630.shtml|fecha=8 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|periódico=RTVE.es|idioma=es-ES}}</ref> aprobada colos 71 votos de [[Junts pel Sí|JxSí]] y la [[Candidatures d'Unitat Popular|CUP]] y 10 en contra de [[Catalunya Sí que es Pot]], mientres que los diputaos de [[Ciudadanos (España)|Ciudadanos]], [[Partíu de los Socialistes de Cataluña|PSC]] y [[Partíu Popular de Cataluña|PPC]] s'ausentaron del hemiciclu como fixeron cola votación de la Llei del Referendu.<ref>{{Cita noticia|títulu=El plenu del Parlament aprueba la Llei de Transitoriedad xurídica colos votos a favor de Junts pel Sí y la CUP|url=http://www.lasexta.com/noticias/nacional/plenu-parlament-aprueba-llei-transitoriedad-catalana-votos-favor-junts-pel-cup_2017090759b0f5ed0cf27a5b1bd93875.html|fechaaccesu=8 de setiembre de 2017|periódicu=laSexta.com|idioma=es}}</ref> == Organización == === Fecha === El día de celebración del referendu foi afitáu pal domingu {{fecha|1|10|2017}}. Esta fecha foi anunciada por [[Carles Puigdemont]] el 9 de xunu de 2017 y quedó recoyida nel artículu 9 de la Llei 19/2017. === Eleutoráu === L'eleutoráu ta formáu por: * Les persones que dispongan la condición política de catalán, mayores de 18 años el día de la votación, que nun s'atopen en dalguna de les situaciones que llegalmente quiten del derechu a votu y que tean inscrites nel censu eleutoral. * Les persones catalanes residentes nel estranxeru que tuvieren en Cataluña la so última residencia alministrativa, que dean cumplimientu a los requisitos llegalmente esixentes y que solicitaren formalmente tomar parte de la votación. ==== Censu eleutoral ==== Según el Decretu 140/2017, nel so Capítulu III de censu eleutoral, establezse: {{cita|1. El censu eleutoral que s'utiliza nel Referendu d'Autodeterminación de Cataluña ye'l que se cerrara el día 30 de marzu de 2017 y, nel casu que nesta fecha nun s'incorporara la información correspondiente a dellos conceyos o de los catalanes residentes nel esterior, utilizar pa estos la última información disponible. 2. La ellaboración del censu eleutoral ye competencia de l'Alministración eleutoral del Gobiernu de la Generalitat de Cataluña, so la supervisión de la Sindicatura Eleutoral de Cataluña. Íguase acordies con lo qu'establez l'artículu 31 de la Llei 19/2017, de 6 de setiembre, del Referendu d'Autodeterminación de Cataluña. 3. L'Alministración eleutoral del Gobiernu de la Generalitat de Cataluña va caltener un serviciu de consulta de les llistes eleutorales vixentes, preferentemente per medios informáticos.|Artículu 6. Censu eleutoral}} Sicasí, la Xeneralidá nun indicó d'onde llogró lo datos del censu, yá que nun tenía accesu a los mesmos, nin dexó verificaciones o correición d'errores nesi censu.<ref>{{cita web|títulu=El referendu del 1-O encara la so selmana clave ensin censu, llocales nin meses eleutorales|url=https//www.eldiario.es/catalunya/politica/referendos-encara-selmana-llocales-eleutorales_0_686981602.html|periódicu=eldiario.es|fecha=17 de setiembre de 2017}}</ref> [[Ficheru:Papeleta Referendum 2017.png|thumb|right|200px|Papeleta de votación del referendu.]] === Supervisión eleutoral === La [[Sindicatura Eleutoral de Cataluña]] ye l'órganu responsable de supervisar el referendu. Felicidad sindicatura eslleióse antes de la celebración del referendu,<ref>{{cita web|títulu=La Sindicatura del referendu eslleir pa evitar les multes del Tribunal Constitucional|url=https://elpais.com/ccaa/2017/09/22/catalunya/1506091571_850862.html|periódicu=[[El País]]|fecha=22 de setiembre de 2017}}</ref> ensin que fuera sustituyida por nengún organismu independiente que supervisara'l referendu. === Entruga === La entruga del referendu, formulada en [[idioma catalán|catalán]], [[idioma castellanu|castellán]] y [[idioma aranés|aranés]], ye «¿Quier que Cataluña sía un estáu independiente en forma de república?». === Campaña === Según el Decretu 140/2017, nel so Capítulu V de campañes, establezse: {{cita|1. La campaña de propaganda tien una duración de quince díes. Empieza a les 00:00 hores del día 15 de setiembre de 2017 y remata a les 24:00 hores del 29 de setiembre de 2017, día anterior a la xornada de votación. 2. Mientres los cinco díes anteriores al de la votación queda prohibida la publicación, l'espardimientu total o parcial o la reproducción d'encuestes o sondeos d'opinión per cualesquier mediu de comunicación.|Artículu 11. Campaña eleutoral}} === Observación internacional === Na llei del referendu (Llei 19/2017), nel so Capítulu VI de les garantíes del referendu, establezse: {{cita|1. El Gobiernu y la so alministración eleutoral fomenten la presencia d'observadores eleutorales internacionales. Con esi envís, conviden a organizaciones internacionales y a observadores cualificaos nesti tipu de xeres. 2. La Sindicatura Eleutoral de Cataluña acredita a los observadores internacionales y vela pol llibre desenvolvimientu de les sos actividaes. 3. Los observadores eleutorales internacionales acreditaos pueden asistir llibremente a tolos procesos venceyaos a la celebración del referendu, ente ellos los procesos de sortéu de los miembros de les meses eleutorales; la preparación pa l'apertura de los colexos eleutorales y la formación de les meses eleutorales; el procesu de votación; el procesu d'escrutiniu provisional nos colexos eleutorales y del escrutiniu oficial na sede de la Sindicatura Eleutoral de Cataluña, a la proclamación de los resultaos y a les comparecencies públiques de les autoridaes eleutorales. 4. Los observadores eleutorales internacionales acreditaos pueden dirixir consultes, observaciones y encamientos a la Sindicatura Eleutoral de Cataluña.|Artículu 15}} La [[Comisión de Venecia]], órganu consultivu de [[Conseyu d'Europa]], convidada pol presidente de la Xeneralidá a collaborar na organización del referendu, respondió yá'l 3 de xunu de 2017 recordando a los sos organizadores «la necesidá de que cualquier referendu llevar a cabu en plenu cumplimientu cola Constitución y la llexislación aplicable» y condicionaba la so participación al alcuerdu coles autoridaes españoles».<ref>{{cita noticia|apellíos1=García Pagán|nome1=Isabel|títulu=La Comisión de Venecia respuende al Govern que'l referendu tien d'apautase|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20170603/423150730181/carta-comision-venecia-respuesta-puigdemont-referendu.html|periódicu=La Vanguardia|fecha=3 de xunu de 2017}}</ref> Tres la convocatoria del referendu y a pocos díes de la so celebración, el 27 de setiembre, el secretariu de la Comisión desvenceyó a la institución del referendu y sostuvo en declaraciones a l'axencia ''Europe'' que la so convocatoria nun cumple col Códigu de Bones Conductes pa Referendos adoptáu pola institución, por non respetar la Constitución española y nun siguir los encamientos formulaos pola Comisión el mes de xunu.<ref>{{cita noticia|títulu=La Comisión de Venecia asegura que'l referendu de Puigdemont nun cumple los estándares|url=https://www.abc.es/espana/abci-comision-venecia-asegura-referendos-puigdemont-nun cumple-estandares-201709271856_noticia.html|periódicu=ABC|axencia=Efe|fecha=27 de setiembre de 2017}}</ref> El 8 de setiembre llegó a [[Barcelona]] el primer grupu d'observadores internacionales en ser acreditáu pola Sindicatura Eleutoral. El grupu ta lideráu pol diplomáticu holandés [[Daan Everts]]. El grupu ta formáu por seis espertos: [[Charles Lasham]] ([[Reinu Xuníu]]), [[Constance Kaplan]] ([[Estaos Xuníos]]), [[Cara Stern]] (Estaos Xuníos), [[Khalil Zerargui]] ([[Francia]]) y [[Tomasz Blasiak]] ([[Polonia]]).<ref>{{Cita noticia|títulu=Romeva rep la primera missió d'observadors internacionals del referèndum|url=https://www.lavanguardia.com/vida/20170908/431132522652/romeva-rep-la primera-missio-dobservadors-internacionals-del referendu.html/|fecha=8 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=[[La Vanguardia]]|idioma=catalán}}</ref><ref>{{cita web|url=https://www.ref1oct.eu/es/alcuerdos-y-comunicaciones-8/|títulu=Resolución 3/2017, de 8 de setiembre, pola cual dase publicidá al alcuerdu de la Sindicatura eleutoral de Cataluña pol cual acredítense observadores eleutorales internacionales|sitiuweb=Referèndum 2017|fecha=8 de setiembre de 2017|fechaaccesu=23 de setiembre de 2017}}</ref> Financiada por un ''think tank'' holandés ensin previa esperiencia en procesos eleutorales —la llei del referendu nun dexa destinar dineru a observadores internacionales—, la misión empobinada por Everts denominar a sigo mesma ''Misión Internacional Llindada d'Observación'' pola so duración llindada —el [[Centru Carter]], que tornó participar, rique de cuatro a seis meses previos pa preparar la misión— y los escasos medios materiales y humanos colos que cunta pa realizar el trabayu d'observación.<ref>{{cita noticia|apellíos1=Pérez Colomé|nome1=Jordi|títulu=Vigilancia "llindada" pal referendu|url=https://politica.elpais.com/politica/2017/09/15/actualidad/1505496418_037567.html|fechaaccesu=16 deseptiembre de 2017|periódicu=El País|fecha=16 de setiembre de 2017}}</ref> El 14 de setiembre llegó a Barcelona una segunda misión internacional d'observadores eleutorales liderada por [[Helena Catt]], direutora executiva de la Comisión Eleutoral de Nueva Zelanda mientres cinco años. El restu de la misión ta integrada por cuatro espertos más: [[John Caradog]] ([[Reinu Xuníu]]), [[Michael Grange]] ([[Irlanda]]) y [[Anne Grandvoinnet Serafini]] ([[Francia]]) con amplia esperiencia n'otres misiones d'observación d'eleiciones y referendos promovíes pola [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]] (OSCE).<ref>{{Cita noticia|títulu=Romeva recibe a la segunda misión d'observadores internacionales del referendu|url=http://www.elnacional.cat/es/politica/romeva-observadores-internacionales-referendos_191571_102.html|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=[[El_Nacional_(diariu_dixital_español_fundáu_en_2015)|El Nacional]]|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita web|url=https://www.ref1oct.eu/es/alcuerdos-y-comunicaciones-9/|títulu=Resolución de 14 de setiembre, pola cual dase publicidá al alcuerdu de la Sindicatura Eleutoral de Cataluña pol cual acredítense observadores eleutorales internacionales|sitiuweb=Referèndum 2017|fecha=14 de setiembre de 2017|fechaaccesu=23 de setiembre de 2017}}</ref> Estes misiones, sicasí, fueron acusaes de nun cumplir colos estándares establecíos pola OSCE pa les misiones d'observación internacional por, ente otres circunstancies, recibir financiamientu de la Xeneralidá que, direutamente o al traviés de [[Conseyu de Diplomacia Pública de Cataluña|DiploCat]], paga a los traductores y financia l'informe que tendrá d'ellaborar l'equipu encabezáu por Helena Catt.<ref>{{cita noticia|apellíos1=Solé|nome1=Albert|títulu=Els observadors “non compliran” els estàndards internacionals El Diplocat pagarà una part de la missió pel bloqueig de l'Estat|url=http://www.ara.cat/politica/observadors-non-compliran-estandards-internacionals_0_1877212339.html|obra=Ara.cat|fecha=27 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{cita noticia|apellíos1=De Miguel|nome1=Rafa|títulu=La Generalitat paga'l gastu de la misión d'observadores|url=https://politica.elpais.com/politica/2017/09/25/actualidad/1506369973_514689.html|periódicu=El País|fecha=26 de setiembre de 2017}}</ref> La misión d'observadores internacionales concluyó que'l referendu nun cumplió los estándares internacionales.<ref name="observadores" /> == Resultaos == {| {{tablaguapa}} style="text-align:right" ! colspan="3" | Referendu d'independencia de Cataluña |- ! Opción !! Votos !! % |- | Sí || {{esd|2 044 038}} || 90.18% |- | Non || {{esd|177 547}} || 7.83% |- | En blancu || {{esd|44 913}} || 1.98% |- ! Votos válidos || {{esd|2 266 498}} || 100.00% |- | Votos nulos || {{esd|19 719}} || |- ! Total || {{esd|2 286 217}} || |- | Participación || colspan="2" | 43.03% |- | Censu || colspan="2" | {{esd|5 313 564}} |- | colspan="3" style="font-size: 90%" align=center | Fonte: Xeneralidá de Cataluña<ref name="resultancies" /> |} === Resultaos por provincies === {| {{tablaguapa}} style="text-align:right" |- !rowspan=2|[[Provincia]] !! colspan=2 | Sí !! colspan=2 | Non !! colspan=2 | En blancu !! Nulos !! colspan=2 | Participación |- ! width=70 | Votos !! width=50 | % !! width=70 | Votos !! width=50 | % !! width=70 | Votos !! width=50 | % !! width=70 | Votos !! width=70 | Votos !! width=50 | % |- | align=left | [[Provincia de Barcelona|Barcelona]] || {{esd|1 438 682}} || 88.69% || {{esd|147 294}} || 9.08% || {{esd|36 163}} || 2.23% || {{esd|15 262}} || {{esd|1 637 401}} || 41.23% |- | align=left | [[Provincia de Girona|Girona]] || {{esd|249 483}} || 94.83% || {{esd|10 382}} || 3.95% || {{esd|3 218}} || 1.22% || {{esd|1 454}} || {{esd|264 537}} || 53.32% |- | align=left | [[Provincia de Lleida|Lleida]] || {{esd|146 583}} || 93.84% || {{esd|7 485}} || 4.79% || {{esd|2 129}} || 1.36% || {{esd|1 304}} || {{esd|157 501}} || 52.83% |- | align=left | [[Provincia de Tarragona|Tarragona]] || {{esd|205 038}} || 92.88% || {{esd|12 331}} || 5.59% || {{esd|3 380}} || 1.53% || {{esd|1 696}} || {{esd|222 445}} || 40.62% |- | align=left | Votu esterior || {{esd|4 252}} || 98.13% || 55 || 1.27% || 23 || 0.53% || 3 || || |- | colspan="10" style="font-size: 90%" align=center | Fonte: Xeneralidá de Cataluña<ref name="resultancies" /> |} === Resultaos por veguerías === {| {{tablaguapa}} style="text-align:right" |- !rowspan=2|[[Veguería]] !! colspan=2 | Sí !! colspan=2 | Non !! colspan=2 | En blancu !! Nulos !! colspan=2 | Participación |- ! width=70 | Votos !! width=50 | % !! width=70 | Votos !! width=50 | % !! width=70 | Votos !! width=50 | % !! width=70 | Votos !! width=70 | Votos !! width=50 | % |- | align=left | [[Alto Pirinéu y Arán]] || {{esd|26 674}} || 93.87% || {{esd|1 350}} || 4.75% || 391 || 1.38% || 278 || {{esd|28 693}} || 53.91% |- | align=left | [[Ámbitu metropolitanu de Barcelona|Barcelona]] || {{esd|1 239 232}} || 87.80% || {{esd|138 759}} || 9.83% || {{esd|33 418}} || 2.37% || {{esd|14 198}} || {{esd|1 425 607}} || 39.54% |- | align=left | [[Cataluña Central]] || {{esd|205 285}} || 94.70% || {{esd|8 638}} || 3.98% || {{esd|2 840}} || 1.31% || {{esd|1 088}} || {{esd|217 851}} || 58.15% |- | align=left | [[Contornes gerundenses|Girona]] || {{esd|244 758}} || 94.86% || {{esd|10 140}} || 3.93% || {{esd|3 131}} || 1.21% || {{esd|1 423}} || {{esd|259 452}} || 53.25% |- | align=left | [[Poniente (Cataluña)|Lleida]] || {{esd|118 799}} || 93.69% || {{esd|6 274}} || 4.95% || {{esd|1 730}} || 1.36% || {{esd|1 033}} || {{esd|127 836}} || 52.12% |- | align=left | [[Campu de Tarragona|Tarragona]] || {{esd|142 386}} || 92.61% || {{esd|8 897}} || 5.79% || {{esd|2 464}} || 1.60% || {{esd|1 157}} || {{esd|154 904}} || 36.82% |- | align=left | [[Tierres del Ebro]] || {{esd|62 652}} || 93.51% || {{esd|3 434}} || 5.13% || 916 || 1.37% || 539 || {{esd|67 541}} || 53.24% |- | colspan="10" style="font-size: 90%" align=center | Fonte: Xeneralidá de Cataluña<ref name="resultancies" /> |} === Irregularidaes === Por cuenta de la desactivación del censu universal y la inhabilitación parcial del programa informáticu,<ref>[http://www.diariodeleon.es/noticias/espana/guardia-civil-gana-guerra-tecnologica-baltar-censu-universal_1192194.html] ''Diariu de León''.</ref> mientres la celebración del referendu detectáronse numberoses irregularidaes, como xente que votó más d'una vegada, votos d'estranxeros ensin incluyir nel censu o neños votando.<ref name="dabdfca8" /><ref>{{cita web|títulu=L'usu de los neños nel referendu: primeru escudos humanos y depués votantes|url=https://okdiario.com/espana/cataluna/2017/10/01/utilizacion-ninos-referendu-primeru-escudos-humanos-depués-votantes-1374571|periódicu=okdiario.es|fecha=1 d'ochobre de 2017}}</ref> Tamién se detectó'l tresporte d'urnes ensin precintar conteniendo votos nel so interior,<ref name="756y1b4f" /> según urnes na cai<ref name="razón">[http://www.larazon.es/espana/urnes-opaques-llenes-de-papeletes-lleguen-a-los colexos eleutorales-BM16381303en] ''La Razón''.</ref> les que cualquier ciudadanu podía depositar votos ensin control censal.<ref name="4710d3b0" /> En 71 conceyos contabilizáronse más votos a favor del Sigo que persones censaes.<ref>{{cita web|títulu=El 'sí' llogró más votos que persones censaes en 71 conceyos|url=https://elpais.com/ccaa/2017/10/03/catalunya/1507048467_326934.html|periódicu=[[El País]]|fecha=3 d'ochobre de 2017}}</ref> Igualmente'l gobiernu español denunció que se camudaron les regles del referendu 45 minutos antes del entamu de la votación.<ref name="a4b7381y" /> Ente les nueves normes, incluyóse un censu universal col que cualquier ciudadanu podía votar en cualquier centru, anque nun fuera'l que tenía asignáu. Tamién s'aceptaron papeletes caseres non oficiales y votos ensin sobre.<ref name="dc5bad0c" /> === Discutiniu sobre los resultaos === La publicación de los resultaos xeneró discutiniu tantu pola falta de garantíes de los mesmos,<ref name="ensin-ratificar" /> como pola falta de coherencia ente los resultaos publicaes el día de la votación col 95{{esd}}% escrutado y los resultaos definitives publicaos cinco díes más tarde.<ref>{{cita web|títulu=Les resultancies del referendu illegal publicaos pol Govern nun cuadren|url=http://cadenaser.com/emisora/2017/10/06/sercat/1507302340_737104.html|editorial=SER Catalunya|fecha=6 d'ochobre de 2017}}</ref><ref>{{cita web|títulu=¿Por qué nun cuadren los resultaos del referendu del 1-O?|url=http://www.elperiodico.com/es/politica/20171006/resultaos-referendu-cataluna-diferencies-6337288|periódicu=El Periodico|fecha=6 d'ochobre de 2017}}</ref> La prensa llocal, citando fontes oficiales al 95{{esd}}% escrutado, desglosó asina los resultaos: 90,09{{esd}}% de votos «sí», 7,87{{esd}}% de votos «non», 2,03{{esd}}% de votos en blancu y 0,89{{esd}}% de votos nulos.<ref>{{Cita web|url=http://web.archive.org/web/20171001232418/http://www.ara.cat/politica/independencai-simposa-vots_0_1879612291.html|títulu=El sí a la independència s'imposa amb 2.020.144 vots, el 90%|fechaaccesu=1 d'ochobre de 2017|fecha=1 d'ochobre de 2017}}</ref> Dellos medios denunciaron qu'esi recuentu oficial daba un total 100,88{{esd}}% de votos escrutados.<ref>{{cita web|títulu=Les irregularidaes del referendu del 1-O: el recuentu da un total 100,88% de votos escrutados|url=http://www.antena3.com/noticias/espana/les irregularidaes-del referendu-del-1-o_2017100259d250650cf213697995ad66.html|editorial=Antena 3|fecha=2 d'ochobre de 2017}}</ref> Sicasí, la discrepancia deber a que'l porcentaxe de «sigo», «non» y votos en blancu espresar en rellación col númberu de votos válidos, ente que'l porcentaxe de [[votu nulu|votos nulos]], al nun tratase de votos válidos, espresar en rellación col total de votos.<ref>{{cita web|apellido1=Quirantes|nome1=Arturo|títulu=Analís anumérico d'urxencia sobre'l referendu celebráu (o non) en Cataluña|url=http://elprofedefisica.naukas.com/2017/10/02/analisis-anumerico-referendu-cataluna/|obra=El profe de Física|fecha=2 d'ochobre de 2017}}</ref><ref>{{cita noticia|apellíos1=Del Palaciu|nome1=Guillermo|títulu=Non, los votos del escrutiniu de la Generalitat nun suman más del 100%|url=https://www.buzzfeed.com/guillermodelpalacio/voto-escrutinio-referendu-1-o?utm_term=.fqRZj0lKX#.yaVWVXLdO|obra=BuzzFeed|fecha=2 d'ochobre de 2017}}</ref><ref>{{cita web|apellido1=Mezo|nome1=Josu|títulu=Non, los votos "contaos" pola Generalitat nun suman el 100,88%|url=http://www.malaprensa.com/2017/10/non-los votos contaos-por-la.html|obra=Malaprensa|fecha=3 d'ochobre de 2017}}</ref> == Incidentes == [[Ficheru:Un agent de la Policia Nacional espanyola dispara un tret de bala de goma a la cara d'un veí.webm|thumb|Axentes de la Policía Nacional son acosaos por manifestantes independentistes nel [[Barriu del Enanche]] (Barcelona) el 1 d'ochobre de 2017. Unu d'estos postreros recibe un pelotazu nun güeyu. Esti barriu barcelonés foi l'únicu llugar de Cataluña nel que s'emplegaron les pelotes de goma mientres el 1-O.<ref name="LaSexta02102017" />]] Según el gobiernu de la Xeneralidá, el día de la votación 893 civiles fueron atendíos pol [[Sistema d'Emerxencies Médiques]] de Cataluña tres l'actuación policial, ente los que s'inclúin persones con ataques d'ansiedá por ver les cargues per televisión y que nun s'atopaben en zones de los incidentes.<ref>{{cita web|títulu="Cuntamos como agresiones hasta les ansiedaes por ver les cargues per televisión"|url=https://www.elmundo.es/cronica/2017/10/08/59d9237646163f58078b45c2.html|periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]]|fecha=9 d'ochobre de 2017}}</ref> La mayoría de los mancaos yera de calter leve, pero cuatro persones riquieron hospitalización, dos d'elles de calter grave: un home de 70 años que sufrió un ataque cardiacu, pero que según fontes policiales en realidá nun formaba parte de les protestes, y un home que recibió l'impautu d'una pelota de goma nun güeyu.<ref name="ElPais02102017" /><ref name="ABC02102017" /> Les pelotes de goma solo fueron emplegaes nel [[Barriu del Enanche]] de Barcelona.<ref name="LaSexta02102017">{{Cita web|url= http://www.lasexta.com/noticias/nacional/denuncien-la brutalidá policial-en-aiguaviva-un pueblu-de-girona-utilizaron-gases llevaron la-urna-y-glayaron-viva-espana_2017100259d2449b0cf21369799591c4.html|títulu= Denuncien la brutalidá policial en Aiguaviva, un pueblu de Girona: "Utilizaron gases. Lleváronse la urna y glayaron: ¡Viva España!"|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|sitiuweb=[[La Sexta]] }}</ref> El xuez qu'investiga'l casu pola denuncia presentada pola Xeneralidá estableció en 130 el númberu de mancaos poles cargues policiales.<ref name="mancaos-xuez" /> Acordies con el Ministeriu del Interior, 431 axentes de la [[Cuerpu Nacional de Policía|policía nacional]] y la [[Guardia Civil]] resultaron mancaos, 39 de los cualos riquieron tratamientu médicu inmediatu. Los 392 restantes sufrieron mancaes por contusiones, arañazos, pataes o mordigaños solmenaos polos manifestantes.<ref name="LaVanguardia02102017">{{cita web|títulu=Interior asegura que 431 policías y guardias civiles resultaron mancaos nel dispositivu del 1-O|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20171002/431755741107/interior-policias-xoriles-civiles-mancaos-1-o.html|periódicu=La Vanguardia|fecha=2 d'ochobre de 2017}}</ref> El líder de [[Podemos]] [[Pablo Iglesias Turrión|Pablo Iglesias]] calificó la intervención de les fuercies de seguridá de «repugnante», y l'alcaldesa de Barcelona [[Ada Colau]] tachó al presidente [[Mariano Rajoy]] de «cobarde».<ref>{{cita noticia|url= https://www.elimparcial.es/noticia/182015/nacional/reaiciones.-colau-llapada-cobarde-a-rajoy.html|títulu= Colau y Puigdemont ataquen al Gobiernu pola actuación policial|periódicu= elimparcial.es|fechaaccesu=1 d'ochobre de 2017}}</ref> El [[Altu Comisionado de les Naciones Xuníes pa los Derechos Humanos]] solicitó una investigación independiente qu'encetara toles aiciones violentes vivíes nel desenvolvimientu de la xornada del referendu. Tocantes a les actuaciones policiales, señaló que les sos actuaciones tienen de ser proporcionales.<ref>{{cita noticia|títulu=L'Altu Comisionado de la ONX pa los DDHH pide una investigación imparcial sobre la violencia policial nel 1-O|url=https//www.eldiario.es/catalunya/politica/Alto-Comisionado-ONX-investigacion-imparcial_0_692931141.html|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|periódicu=Eldiario.es|fecha=2 d'ochobre de 2017}}</ref><ref>{{cita publicación|títulu=Comment by the UN High Commissioner for Human Rights Zeid Ra'ad Al Hussein on the situation in Catalonia, Spain|url=http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=22192&LangID=Y|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|editorial=Oficina del Altu Comisionado de les Naciones Xuníes pa los Derechos Humanos|idioma=inglés}}</ref> [[Amnistía Internacional]] emitió un comunicáu nel que sollertaba de l'actuación escomanada de la Policía Nacional y de la Guardia Civil nel usu de la fuercia contra manifestantes pacíficos, solicitando igualmente una investigación independiente.<ref>{{cita noticia|títulu=Amnistía Internacional ve un "usu escesivu" de la fuercia na actuación policial|url=https://www.lavanguardia.com/vida/20171002/431761076574/amnistia-internacional-ve-un usu escesivu-de-la fuercia-en-la-actuacion-policial.html|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|agencia=Europa Press|periódicu=La Vanguardia|fecha=2 d'ochobre de 2017}}</ref> La [[Comisión Europea]] pronuncióse sobre asoceder señalando que la violencia nun podía ser un preséu pa la política.<ref>{{cita noticia|títulu=La Comisión recuerda que la violencia "nunca puede ser preséu en política"|url=http://cadenaser.com/ser/2017/10/02/internacional/1506939859_570639.html|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|editorial=Cadena Ser|fecha=2 d'ochobre de 2017}}</ref> La organización humanitaria [[Human Rights Watch]] tamién señaló que la policía española fixo un usu escesivu de la fuercia».<ref>{{cita noticia|url= https://elpais.com/ccaa/2017/10/12/catalunya/1507805021_178144.html|títulu=Human Rights Watch cree que la policía española fixo un usu escesivu” de la fuercia'l 1 d'ochobre en Cataluña|periódicu= El País|fechaaccesu=13 d'ochobre de 2017}}</ref> El [[Conceyu de Barcelona]] ellaboró igualmente un informe nel que denunciaba que l'actuación policial buscaba «xenerar la llerza ente la población civil».<ref>{{cita noticia|url= https//www.eldiario.es/politica/Ayuntamiento-Barcelona-constata-actuacion-poblacion_0_698180311.html|títulu= El Conceyu de Barcelona denuncia que l'actuación policial del 1-O buscaba "xenerar la llerza ente la población civil" |autor= Riveiro, Aitor |periódicu= eldiario.es|fecha= 17 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2017}}</ref> El 3 d'ochobre desenvolvióse una [[Fuelga xeneral en Cataluña d'ochobre de 2017|xornada de fuelga xeneral en toa Cataluña]] convocada por diversu coleutivu participantes na Mesa pola Democracia col fin de denunciar la que al so xuiciu foi un actu de represión el cometíu pola Guardia Civil y la Policía Nacional mientres la celebración del referendu.<ref>{{cita noticia|títulu='Paru de país' en Cataluña pa denunciar la represión del 1-O|url=http://www.eitb.eus/es/noticias/politica/detalle/5119272/fuelga-xeneral-cataluna-violencia-policial-referendu/|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|editorial=EITB|fecha=2 d'ochobre de 2017}}</ref> === Montaxes y falsedaes === Una muyer, conceyal d'[[Esquerra Republicana de Catalunya]] y interventora nun institutu de Barcelona, acusó a la policía d'habela emburriáu poles escaleres, habe-y rotu tolos deos d'una mano «espresamente, ún por ún» y d'abusar sexualmente d'ella mientres el desallugu. Les escenes fueron grabaes y el videu nun amuesa evidencies de tales afirmaciones. Más palantre matizaría les sos declaraciones y afirmaría que les sos mancadures, en siendo garrada y arrastrada por una escalera, llindar a una inflamación nun deu.<ref name="ABC02102017">{{cita noticia|títulu=La muyer qu'aseguró que-y rompieren los deos d'una mano diz agora que solo tien una inflamación|url=https://www.abc.es/espana/catalunya/abci-muyer-aseguro-habian-rotu-deos-esquito-reconoz-agora-solo-tien-capsulitis-201710030845_noticia.html|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|periódicu=[[ABC (periódicu)|ABC]]|fecha=3 d'ochobre de 2017}}</ref><ref name="El Confidencial04102017">{{Cita web|url= http://www.elconfidencialdigital.com/opinion/la guinda_y_la guindilla/la guindilla/Marta-Torrecillas-mentir-Policia-rompio_0_3014098564.html|títulu= A la conceyal d'ERC Marta Torrecillas, por mentir sobre que la Policía rompió-y los deos d'una mano'l 1-O|fecha= 4 d'ochobre de 2017|fechaaccesu= 5 d'ochobre de 2017|periódicu= [[El Confidencial]] }}</ref><ref name="LaVanguardia03102017">{{Cita web |url= https://www.lavanguardia.com/politica/20171003/431770520587/foína-torrecillas-rotu-deos-inflamacion-referendos-1-o.html|títulu= Una de les cutíes nel 1-O pola policía matiza l'algame de la so mancadura|fecha= 3 d'ochobre de 2017|fechaaccesu= 4 d'ochobre de 2017|periódicu= [[La Vanguardia]] }}</ref><ref name="ElMundo08102017">{{Cita web|url= https://www.elmundo.es/cronica/2017/10/08/59d90f6046163ff9248b45b0.html|títulu= Marta 'deos-rotos' y la gran mentira del 1-O|fecha= 8 d'ochobre de 2017|fechaaccesu= 8 d'ochobre de 2017|periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]]|cita= Fotografióse ''(Marta)'' nel asediu a la Guardia Civil pol qu'imputen a Traperu. (...) Na semeya que la mesma Marta colgó n'internet ver a ella de nueche, sonriente, sentada sobre'l capó d'unu de los vehículos de la Guardia Civil aparcaos frente al edificiu públicu que fueron estrozaos. Un Nissan Patrol de la Comandancia de Barcelona colos cristales rotos, llenu de pegatinas y coronáu por una estelada. }}</ref> Esta mesma muyer espublizara una fotografía del asediu a la Guardia Civil del 20 de setiembre, sentada sobre un coche estrozáu de la benemérita.<ref name="ElMundo08102017" /> L'alcaldesa de Barcelona, [[Ada Colau]], acusó a les Fuercies de Seguridá del Estáu d'afrellar sexualmente a manifestantes. El Ministeriu del Interior denunció a Ada Colau por estes acusaciones.<ref name="ElConfidencial02102017">{{Cita web|url= https://www.elconfidencial.com/espana/2017-10-02/interior-pide-investigar-colau-acusar-policia-guardia-civil-agresiones-sexuales_1454105/|títulu= Interior denuncia a Colau por acusar a Policía y Guardia Civil d'agresiones sexuales|fecha= 2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu= 8 d'ochobre de 2017|periódicu= [[El Confidencial]] }}</ref> Los [[independentismu catalán|independentistes]] espublizaron al traviés de les redes sociales imáxenes de civiles mancaos n'otros eventos como correspondientes al 1-O, pa magnificar l'actuación de la policía mientres el referendu. Ente elles, figuren les d'un neñu de 13 años que foi cutíu polos mesmos [[Mossos d'Esquadra]] (la policía autonómica de Cataluña) mientres la fuelga xeneral de Cataluña del 14 de payares de 2012 y otres d'este mesmu día; d'un mozu, en Madrid en 2012, que presenta una ferida na cabeza que sangra abondosamente; de les manifestaciones contra l'austeridá del 29 de mayu de 2013 en Tarragona; de cargues de la policía turca; o d'una protesta de mineros.<ref name="ABC02102017" /><ref name="LeMonde02102017">{{cita web|url=http://mobile.lemonde.fr/-yos-decodeurs/article/2017/10/02/violences-policieres-en-catalogne-attention-aux-images-trompeuses_5194905_4355770.html|títulu=Violences policières en Catalogne : attention aux images trompeuses|títulotrad=La violencia policial en Cataluña: atención a les imáxenes engañoses|editor=[[Monde]]|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|idioma=francés}}</ref><ref name="ElMundo02102017">{{cita noticia|títulu=Falsos mancaos, banderes de Photoshop... Éstos fueron los bulos virales del 1-O|url=https://www.elmundo.es/f5/comparte/2017/10/02/59d20455268y3y96278b45de.html|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]]|fecha=3 d'ochobre de 2017}}</ref><ref name="ElMundo04102017">{{Cita web |url= https://www.elmundo.es/cataluna/2017/10/04/59d3fbf0468aeb46538b4604.html|títulu= Una ficción muncho más efeutiva|fecha= 4 d'ochobre de 2017|fechaaccesu= 5 d'ochobre de 2017|periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]] }}</ref> Tamién s'espublizaron delles imáxenes que yeren [[fotomontaje]]s, como nes que s'añedir la [[Estelada|bandera independentista]] como si fuera portada poles persones que yeren conteníes pola policía.<ref name="LeMonde02102017" /><ref name="ElMundo02102017" /> == Mensaxe institucional del rei == Nun mensaxe institucional del [[rei d'España]], [[Felipe VI d'España|Felipe VI]], dos díes depués de celebráu'l referendu, el rei espresó que «determinaes autoridaes de Cataluña, d'una manera repitida, consciente y apostada, vinieron incumpliendo la Constitución y el so Estatutu d'Autonomía»; que demostraron una desllealtá inadmitible»; que «frayaron los principios democráticos de too Estáu de Derechu y han socavado l'harmonía y la convivencia na mesma sociedá catalana, llegando —desgraciadamente— a estremala.» Que «tou ello supunxo la culminación d'un inaceptable intentu d'apropiación de les instituciones históriques de Cataluña.»<ref>{{cita web|títulu=Mensaxe íntegru del rei Felipe sobre la situación en Catalunya|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20171003/431777708705/testu-integro-mensaxe-rei-catalunya-1o.html|periódicu=[[La Vanguardia]]|fecha=3 d'ochobre de 2017}}</ref> == Consecuencies polítiques == {{AP|Declaración d'independencia de Cataluña}} [[Ficheru:Carles Puigdemont el 10 d'octubre de 2017.jpg|thumb|Discursu de Carles Puigdemont el 10 d'ochobre de 2017 nel Parllamentu de Cataluña]] El 10 d'ochobre, el presidente de la Generalitat Carles Puigdemont [[Declaración d'independencia de Cataluña|declaró la independencia de Cataluña]] pero pidió suspender, mientres delles selmanes, los efeutos d'esa declaración «pa entamar un diálogu pa llegar a una solución alcordada p'avanzar nes demandes del pueblu de Cataluña». «Coles resultancies del 1 d'ochobre, Cataluña ganóse'l derechu a ser un estáu independiente», dixo Puigdemont ante'l Parllamentu de Cataluña.<ref>{{cita web|url=https://elpais.com/ccaa/2017/10/10/catalunya/1507624143_410500.html|títulu=Puigdemont declara la independencia de Cataluña pero propón dexala en suspensu periódicu=El País|fecha=10 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=10 d'ochobre de 2017}}</ref> A otru día, el gobiernu central fixo un requerimientu al presidente Puigdemont por qu'esclariara si efeutivamente declarara la independencia, como pasu previu a la intervención estatal de l'autonomía según l'[[Artículu 155 de la Constitución española de 1978|artículu 155 de la Constitución]].<ref>{{cita noticia|url= https//www.eldiario.es/politica/Rajoy_0_696080511.html|títulu= Rajoy anuncia'l requerimientu a la Generalitat previu a l'aplicación del artículu 155 |autor= Rodrigo Ponce de León|periódicu= eldiario.es|fechaaccesu=11 d'ochobre de 2017}}</ref> Tamién fixo una ufierta consensuada col PSOE— para revaluar la situación de Cataluña n'España y reformar en casu necesariu la Constitución.<ref>{{cita noticia|url= https://www.lavanguardia.com/politica/20171011/431980233564/pedro-sanchez-rajoy-requerimientu-declaracion-de-independenciac.html|títulu= Sánchez alcuerda con Rajoy encetar la reforma de la Constitución en cuenta de sofita-y|autor= Merín, Juan Carlos y Luis B. García|periódicu= La Vanguardia|fechaaccesu=11 d'ochobre de 2017}}</ref> La respuesta de Puigdemont nun foi aclaratoria, ante lo cual el 21 d'ochobre'l gobiernu de Rajoy empecipió los trámites pa l'aplicación del artículu 155, que portaría'l cese del executivu autonómicu y l'asunción de les sos funciones pol gobiernu central, el control del Parllamentu catalán, de los Mozos d'Escuadra y de los medios de comunicación públicos, y la promulgación d'unes eleiciones autonómiques nel plazu máximu de seis meses.<ref>{{cita noticia|url= https://www.lavanguardia.com/politica/20171021/432238146154/midíes-155-detallaes.html|títulu= Les midíes del artículu 155, una a un autor= Leonor Mayor Ortega|periódicu= La Vanguardia|fecha= |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2017}}</ref> == Ver tamién == * [[Independentismu catalán]] * [[Proclamación del Estáu Catalán n'ochobre de 1934]] * [[Artículu 155 de la Constitución española de 1978]] * [[Referendu pa la ratificación de la Constitución española]] * [[Derechu d'autodeterminación]] * [[Declaración d'independencia de Kosovu]] * [[Referendu d'independencia del Curdistán iraquín de 2017]] * [[Referendu pa la independencia d'Escocia de 2014]] * [[Declaración d'independencia de Cataluña]] == Referencies == '''Fuentes de los sondeos''' <references responsive group="M"/> '''Otres fontes''' <references responsive/> {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Catalan independence referendu, 2017}} * [http://www.cataloniavotes.eu/ Catalonia Votes] === Lleis y decretos === * {{Cita web |url=http://portaldogc.gencat.cat/utilsEADOP/PDF/7449A/1633376.pdf |títulu=LEY 19/2017, de 6 de setiembre, del referèndum d'autodeterminación |autor=[[Diariu Oficial de la Xeneralidá de Cataluña]] |fecha=6 de setiembre de 2017}} * {{Cita web |url=http://portaldogc.gencat.cat/utilsEADOP/PDF/7450/1633380.pdf |títulu=DECRETO 139/2017, de 6 de setiembre, de convocatoria del Referendu d'Autodeterminación de Cataluña |autor=[[Diariu Oficial de la Xeneralidá de Cataluña]] |fecha=6 de setiembre de 2017}} * {{Cita web |url=http://portaldogc.gencat.cat/utilsEADOP/PDF/7450/1633378.pdf |títulu=DECRETO 140/2017, de 6 de setiembre, de normes complementaries pa la realización del Referendu d'Autodeterminación de Cataluña |autor=[[Diariu Oficial de la Xeneralidá de Cataluña]] |fecha=6 de setiembre de 2017}} * {{Cita web |url=http://www.boe.es/boe/dias/2017/09/08/pdfs/BOE-A-2017-10287.pdf |títulu=Recursu d'inconstitucionalidá nᵘ 4334-2017, contra la Llei del Parllamentu de Cataluña 19/2017, de 6 de setiembre, del Referendu d'Autodeterminación. |autor=[[Boletín Oficial del Estáu]] |fecha=8 de setiembre de 2017}} <small>([http://www.boe.es/boe/dias/2017/09/08/pdfs/BOE-A-2017-10354.pdf Correición d'errores])</small> === Resolvimientos Xudiciales === * {{Cita web |url=http://hj.tribunalconstitucional.es/es/Resolucion/Show/25268 |títulu=AUTU 24/2017, de 14 de febreru, que Declara la nulidá del resolución del Parllamentu de Cataluña titulada “Referendu"|autor=[[Tribunal Constitucional]] |fecha=14 de febreru de 2017}} === Fueya de ruta === * [https://assemblea.cat/sites/default/files/ago2017/FR2017_y.pdf Fueya de Ruta] {{Tradubot|Referendu d'independencia de Cataluña de 2017}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Política de Cataluña]] [[Categoría:Referendos d'independencia|Cataluña]] [[Categoría:Historia de Cataluña]] [[Categoría:Procesu soberanista de Cataluña de 2012-2017]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] hcxtfgt4kf2vrx60ial1ssrpv5t80mu 0 95821 3709824 3587933 2022-08-19T09:15:48Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki El '''Referendu pa la Independencia''' llevar a cabu na república de [[Xeorxa]] el [[31 de marzu]] de [[1991]], siendo inda [[de iure]] parte de la [[Xunión Soviética]]. == Referendu pal Nuevu Tratáu de la Unión == El [[17 de marzu]] de [[1991]] foi convocáu un referendu p'aprobar la continuación d'una federación y llevar a cabu les negociaciones pa la un [[Unión de Repúbliques Soberanes Soviétiques|Nuevu Tratáu de la Unión]]. El referendu foi boicotiáu per Xeorxa, pero les meses eleutorales abrir en [[Abḥasia]] y [[Osetia del Sur]], onde los votantes escoyeron permanecer na nueva unión.<ref>Imogen Bell (2002), ''Eastern Europe, Russia and Central Asia'', p. 171. Taylor & Francis, ISBN 1857431375.</ref> == Referendu pa la independencia de Xeorxa == El referendu foi aprobáu pol [[Sóviet Supremu]] de la [[República Socialista Soviética de Xeorxa]], que fuera escoyíu na primera elecció multipartidista d'ochobre de [[1990]], na que ganó'l bloque independentista [[Tabla Redonda - Xeorxa Llibre]], dirixíu pol disidente soviéticu [[Zviad Gamsajurdia]]. El Sóviet Supremu de la [[RSS de Xeorxa]] aprobó en sesión de [[14 de payares]] de [[1990]] el cambéu de denominación de la república, abandonando'l de "soviética y socialista".<ref>Peter N. Stearns, William Leonard Langer (2001), ''The Encyclopedia of World History'', p. 910. Houghton Mifflin Books, ISBN 0395652375.</ref> Xeorxa convertir na cuarta [[República Socialista Soviética]] que realizó un referendu pa dixebrase de la [[XRSS]] dempués de los trés estaos bálticos, [[Lituania]] el [[9 de febreru]], [[Letonia]] y [[Estonia]] el [[3 de marzu]] de [[1991]].<ref name="Cornell">Cornell, Svante Y., [http://web.archive.org/web/http://www.silkroadstudies.org/new/inside/publications/0419dissertation.pdf ''Autonomy and Conflict: Ethnoterritoriality and Separatism in the South Caucasus – Case in Georgia'']. Department of Peace and Conflict Research, Report Non. 61. p. 163. University of Uppsala, ISBN 91-506-1600-5.</ref> La única entruga del referendu foi: "¿Sofita la restauración de la independencia de Xeorxa acordies con el [[Acta de Declaración de la Independencia de Xeorxa]] de [[26 de mayu]] de [[1918]]?." Les resultancies oficiales señalaron un 99% de votos a favor, con una concurrencia del 90.5%.<ref>''The Encyclopedia of World History'', p. 910.</ref><ref name="Wheatley">Jonathan Wheatley (2005), ''Xeorxa from National Awakening to Rose Revolution'', p. 64. Ashgate Publishing, Ltd., ISBN 0754645037.</ref> Por cuenta de la creciente discordia étnica, los comisios fueron mayormente boicotiaos pola población non-xeorxana d'[[Abḥasia]] y [[Osetia del Sur]].<ref name="Wheatley"/><ref name="Cornell"/> == Declaración d'independencia == Cuatro díes dempués de remataes les votaciones, foi anunciáu pol Conseyu Supremu de Xeorxa que s'aprobó unánimemente la declaración d'independencia'l [[9 d'abril]] de [[1991]], nel segundu aniversariu de la represión de les protestes en tiflis per parte del exércitu soviéticu, conocíes como [[Traxedia del 9 d'abril]].<ref>''Eastern Europe, Russia and Central Asia'', p. 171.</ref><ref name="Suny">[[Ronald Grigor Suny|Suny, Ronald Grigor]] (1994), ''The Making of the Georgian Nation'', p. 326. [[Indiana University Press]], ISBN 0253209153.</ref> El referendu coincidió con una visita privada del ex-presidente de los [[Estaos Xuníos]], [[Richard Nixon]], que visitó les meses eleutorales na capital de [[Xeorxa]], [[Tblisi]], antes de partir a otru día para [[Moscú]].<ref>[http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=BG&p_theme=bg&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0EADDF46D6950EB2&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM Soviet Georgians vote on independence.] ''[[The Boston Globe]]'', [[April 1]], [[1991]].</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Referendu para la independencia de Georgia de 1991}} [[Categoría:Referendos d'independencia|Xeorxa]] [[Categoría:Historia de Xeorxa]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ek0myhm5a1wt6spaugv171l7nsj6rgi 0 95864 3709371 3709057 2022-08-18T13:47:16Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha de sitiu web | nome = The Pirate Bay | iconu = | logotipu = [[Ficheru:The Pirate Bay logo.svg|none|200px|Logotipu de The Pirate Bay]] | captura = | piedefoto = | url = https://thepiratebay.vg/ | comercial = | tipu = Direutoriu de [[BitTorrent]] (''torrents'') | rexistru = Gratuitu | propietariu = PRQ.se | creador = [[Gottfrid Svartholm]], [[Fredrik Neij]] y [[Peter Sunde]] | fechalanzamiento = [[2004]] | estadoactual = En llinia español = Sí | ingresos = | alexa = 232 (abril de 2016)<ref>{{cita web|url=http://www.alexa.com/siteinfo/thepiratebay.se|títulu=Site Overview|obra=[[Alexa Internet]]|fechaaccesu=2 d'abril de 2016}}</ref> }} '''The Pirate Bay''' (traducíu lliteralmente al [[asturianu]] como ''La badea pirata''; comúnmente embrivíu poles [[sigla|sigles]] '''TPB''') ye un [[motor de busca]] y [[Tracker (BitTorrent)|rastrexu]] de ficheros [[BitTorrent]] ([[.torrent]]) nel que ye posible realizar busques de too tipu de material multimedia. Fundada pola organización contra'l ''[[copyright]]'' [[Piratbyrån]] a principios de [[2003]] en [[Suecia]] y entamada dende [[ochobre]] d'esi mesmu añu por otres persones. Ye'l mayor [[Tracker (BitTorrent)|tracker]] de [[BitTorrent]] a nivel mundial. El [[1 de xunu]] de [[2005]], The Pirate Bay foi actualizada nun intentu d'amenorgar el so consumu d'anchu de banda, al llegar a les 2000 pidimientos [[HTTP]] per segundu en cada unu de los cuatro sirvidores que lu agospien, actualizando tamién a una interfaz muncho más amigable. El [[sirvidor]], qu'utilizaba'l [[software]] de tracking opentracker,<ref>[http://opentracker.blog.h3q.com/ Stories from an Opentracker]</ref> taba asitiáu en [[Estocolmu]], [[Suecia]] pasando a ser agospiáu en [[Perú]] tres la estradición de [[Gottfrid Svartholm]] (coofundador de "The pirate Bay") que caltenía'l so asilu políticu en [[Suecia]]; siendo suspendíu en tiempu récor pol Estáu Peruanu por ser una páxina web qu'en distintos países del mundu cometió infracciones a los derechos d'autor.  El buscador de torrents viose obligáu a treslladase a un dominiu de Guyana, per delles hores, pa depués tornar a un dominiu suecu. El 9 d'avientu de 2014, The Pirate Bay foi allanada pola [[Policía Nacional de Suecia]], que prindó sirvidores, ordenadores y otros equipos.<ref name="WRD-20141209">{{cita noticia |apellíu=Zetter |nome=Kim |títulu=Pirate Bay Has Been Raided and Taken Down: Here’s What We Know |url=http://www.wired.com/2014/12/pirate-bay-raided-taken-down/ |fecha=9 d'avientu de 2014 |obra=[[Wired.com|Wired]] |fechaaccesu=9 d'avientu de 2014 }}</ref><ref name="TF-20141209" /><ref name="GZM=20141209">{{cita web |apellíu=Aguilar |nome=Mario |títulu=The Pirate Bay Raided By Police, Site Down |url=http://gizmodo.com/swedish-police-raid-the-pirate-bay-1668902014 |fecha=9 d'avientu de 2014 |obra=[[Gizmodo]] |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 }}</ref><ref name="TV-20141210">{{cita web |apellíu=McCormick |nome=Rich |títulu=The Pirate Bay goes offline after police raid server room - File-sharing site's homepage is mirrored at Costa Rica URL |url=http://www.theverge.com/2014/12/9/7364665/the-pirate-bay-goes-offline-after-police-raid-server-room |fecha=10 d'avientu de 2014 |obra=[[The Verge]] |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 }}</ref><ref name="TM-20141210">{{cita web |apellíu=Barber |nome=Elizabeth |títulu=Pirate Bay Goes Offline After a Raid in Sweden |url=http://time.com/3627330/pirate-bay-offline-raid-sweden/ |fecha=10 d'avientu de 2014 |obra=[[Time]] |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 }}</ref><ref name="IBT20141210">{{cita web |apellíu=Mazumdar |nome=Tarun |títulu=The Pirate Bay Is Down Worldwide: Swedish Police Seize TPB’s Computers And Servers Plus Peter Sunde Speaks Out |url=http://au.ibtimes.com/articles/575419/20141210/pirate-bay-offline-swedish-police-raid.htm |fecha=10 d'avientu de 2014 |obra=[[International Business Times]] |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://au.ibtimes.com/articles/575419/20141210/pirate-bay-offline-swedish-police-raid.htm|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> == Problemes llegales == === Redada policial de 2005 === Cerca de les 11 de la mañana del [[31 de mayu]] de [[2015|2005]], aprosimao 50 miembros de la [[Policía Nacional Criminal Sueca]] fixeron una redada nun centru de datos de [http://web.archive.org/web/http://www.rixtelecom.se/ Rix|Port80], ente otros, qu'agospiaben los sirvidores de "The Pirate Bay". Ellí, confiscaron tolos sos sirvidores alegando qu'almacenaben conteníos illegales. Trés persones de 22, 24 y 28 años fueron arrestaes na redada; al paecer, los trés alministradores de "The Pirate Bay" fueron lliberaos esa mesma tarde. Dellos sirvidores ensin rellacionar con The Pirate Bay -pero sí con [[Piratbyrån]] y otru sitiu compañeru de compartición de ficheros denomináu Swebits- tamién fueron confiscados pola policía. Hubo quexes d'otros veceros que los sos sirvidores tamién fueron confiscados, presuntamente ensin razón dalguna. En protesta pola confiscación, 600 persones manifestar en respuesta a la llamada de les organizaciones pro-P2P sueques nes cais d'[[Estocolmu]] y [[Goteborg]]. Estes manifestaciones fueron nel so momentu les más grandes marches en defensa del [[P2P]]. Nun ta claro'l porqué d'esta redada. Sicasí la televisión sueca comentó que podría habese por cuenta de presiones del gobiernu [[Estaos Xuníos|estauxunidense]]. Sía que non, unu de los efeutos d'esta operación foi aumentar l'afiliación del [[Partíu Pirata]], que s'asitió firmemente contra la mesma. Tres el zarru, The Pirate Bay amosó un mensaxe avisando sobre los problemes llegales que tán sufriendo y ufiertando información a la comunidá. Nél confirmábase que la policía, en posesión d'ordes xudiciales, confiscó los sirvidores alegando un delitu contra la Llei de Propiedá Intelectual. La páxina web tamién se quexaba de la confiscación del sitiu web non comercial y yá ensin afiliación dalguna con "The Pirate Bay" de [[Piratbyrån]]. El [[2 de xunu]], dempués de faer una copia de tolos sos discos duros pa la so posterior investigación, la web volvió ser accesible. === Xuiciu === El [[2 de marzu]] la fiscalía sueca pidió un añu de cárcel pa los cuatro dueños de la web. Los arreyaos, acusaos de piratería y violación de los derechos d'autor, llograríen ganancies equivalentes a 8 millones de dólares.{{demostrar}} [[Ficheru:Mynttorget, Stockholm during the June 3, 2006 pro-piracy protest.jpg|thumb|right|Manifestación n'Estocolmu contra la confiscación de los sirvidores, el [[3 de xunu]] de [[2006]].|265x265px]] El 17 d'abril de 2009, celebróse un xuiciu contra los cuatro responsables de The Pirate Bay, nel cual declaróse-yos culpables y impúnxose-yos un añu de cárcel y una multa de $905,000 a cada unu ($3,620,000 en total). El casu de [[Gottfrid Svartholm]] tien rellación direuta con The Pirate Bay. Svartholm xunto a los sos trés compañeros fundadores de la famosa páxina fueron condergaos a un añu de prisión nel 2009 y al pagu de 3,6 millones de dólares a delles compañíes de la industria del entretenimientu por violación de los derechos d'autor. Sicasí, el 23 d'abril de 2009 manifestóse que'l xuiciu podría ser declaráu nulu al considerase inxustu, parcial y non independiente pa The Pirate Bay, cuidao que el xuez pertenez a delles asociaciones y organizaciones ''pro derechos d'autor'' como l'Asociación Sueca de Derechos d'Autor (SFU).<ref>[http://web.archive.org/web/https://www.publico.es/ciencias/tecnologia/220959/acusen/xuez/caso/the/pirate/bay/pertenecer/grupos/proderechos/autor El xuez del casu contra ‘The Pirate Bay’, acusáu de pertenecer a grupo pro derechos d'autor] [[Público (España)|Público]]</ref> En setiembre de 2012 Gottfrid Svartholm, de 27 años, unu de los fundadores de The Pirate Bay, según informa la policía sueca, va ser deportáu a Suecia onde se va enfrentar a penes de cárcel. va dase lluz verde a l'aición asina'l ministru de Rellaciones Esteriores del país apruebe la midida. La detención tuvo llugar tres el pidimientu de les autoridaes de Suecia a les autoridaes en Camboya. Gottfrid Svartholm foi deteníu'l xueves 30 d'agostu de 2012 na casa qu'arrendaba en Phnom Penh. Según Kirth Chanharith, voceru de la policía: "va deportáse-y sobre la base de la nuesa llei d'inmigración. Lo único que sabemos agora mesmu ye que va ser deportáu a Suecia." Gottfrid Svartholm alegaría problemes de salú apelando'l veredictu, anque dexaría Suecia antes del so resolución. Finalmente, el gobiernu suecu emitió una orde d'arrestu internacional sobre Svartholm en xineru. Güei y tres más de seis meses, el futuru d'unu de los fundadores de The Pirate Bay paez destináu a cumplir l'añu de prisión y los 1,1 millones de dólares de multa que recayen sobre él.<ref>http://alt1040.com/2012/09/el-co-fundador-de-the-pirate-bay-sera-deportáu-a-suecia?utm_campaign=flyout</ref> === Otros === El día [[17 de mayu]] de 2010, un xuez alemán ordenó al provisor d'accesu cortar el serviciu al portal d'intercambiu d'archivos, siendo a partir d'entós inaccesible, por cuenta de que les empreses Disney Enterprises, Paramount Pictures, Sony Pictures, Twentieth Century Fox, Universal Studios y Warner Bros empezaron a amenaciar a [http://web.archive.org/web/http://www.cb3rob.net/ CB3ROB LTD], y el so subsidiaria qu'aprove servicios de ISP, CyberBunker, por que dexara d'agospiar a The Pirate Bay o tomaríen aiciones llegales. La corte rexonal de Hamburgu dio un primer fallu en favor de los distribuidores de cine diciendo que CB3ROB tien prohibíu coneutar a TPB y los sos sirvidores, a Internet. Sven Olaf Kamphuis, CEO de CB3ROB, decidió cerrar el fluxu a The Pirate Bay no que los sos abogaos víen la tema con aselu.<ref>http://www.fayerwayer.com/2010/05/the-pirate-bay-caise-y-ye-culpa-de-la-mpaa/</ref><ref>https://www.elpais.com/articulo/tecnologia/The/Pirate/Bay/bloquiáu/elpeputec/20100517elpeputec_4/Tes The Pirate Bay, bloquiáu</ref> a otru día el sitiu camudó de ISP y volvió tar disponible, situación que se caltién hasta güei.{{ensin referencies}} El 18 d'avientu de 2013, l'Institutu Nacional de Defensa de la Competencia y de la Proteición de la Propiedá Intelectual (Indecopi)  ordena a la Rede Científica Peruana '''suspender el dominiu thepiratebay.pe''' so apercibimientu d'impone-y -y una multa d'hasta 180 UIT (666 mil soles) si ye que nun lo fai. El día [[24 d'agostu]] de 2009, les autoridaes sueques obligaron al ISP Black Internet a desconectar The Pirate Bay, sicasí'l sitiu camudó de sirvidor y siguió en llinia.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1167201 The Pirate Bay aguantar al zarru: LaNación.com.ar] tribunal de Hamburgo ordenó al provisor d'accesu CB3ROB, qu'agospia CyberBunker, cortar el serviciu a The Pirate Bay.[https://www.elpais.com/articulo/tecnologia/The/Pirate/Bay/bloquiáu/elpeputec/20100517elpeputec_4/Tes]</ref> == Bloqueos == === Irlanda === En xineru de [[2009]], [[Eircom]], el mayor [[Provisor de servicios d'Internet|ISP]] d'[[Irlanda]], foi lleváu a xuiciu polos cuatro grandes sellos discográficos, [[EMI]], [[Sony]], [[Universal Music Group]] y [[Warner Music Group]] por que monitorizase y detectara actividá illegal al compartir ficheros.<ref name="eircomblock">{{cita web |url= http://www.pcworld.com/article/160114/irish_isp_we_wont_block_the_pirate_bay.html|títulu= Irish ISP: We Won't Block The Pirate Bay|fechaaccesu=3 de marzu de 2009 |nome=Jeremy |apellíu=Kirk |fecha= 24 de febreru de 2009 |publicación=[[PC World (magacín)|PC World]] |editorial=[[IDG]]}}</ref> Tres ocho díes de xuiciu, les partes llegaron a un alcuerdu pa introducir una política de "3 avisos" pa desconectar a los veceros arreyaos n'infracciones de copyright.<ref>{{cita publicación |nome=John |apellíu=Collins |fecha=29 de xineru de 2009 |títulu=Internet users face shutdown over illegal music downloads |url=http://www.irishtimes.com/newspaper/frontpage/2009/0129/1232923373331.html |editorial=[[The Irish Times]] |fechaaccesu=27 d'abril de 2009 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.irishtimes.com/newspaper/frontpage/2009/0129/1232923373331.html|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> La [[Irish Recorded Music Association]] siguió axustando con otros ISPs pa llegar a un alcuerdu similar.<ref>{{cita publicación |nome=Ciara |apellíu=O'Brien |fecha=18 d'abril de 2009 |títulu=Pirate Bay may be dented but its ship sails on for more battle |url=http://www.irishtimes.com/newspaper/world/2009/0418/1224244974327.html |editorial=[[The Irish Times]] |fechaaccesu=27 d'abril de 2009 |urlarchivu=https://archive.is/UrWR|fechaarchivu=29 de xunu de 2012}}</ref> El [[21 de febreru]] de 2009, Eircom declaró que l'accesu a The Pirate Bay sería bloquiáu por completu llueu,<ref>{{cita web |url= http://www.sbpost.ie/post/pages/p/story.aspx-qqqt=NEWS-qqqs=news-qqqid=39782-qqqx=1.asp|títulu= Music-swapping sites to be blocked by internet providers |fechaaccesu=3 de marzu de 2009 |autor= Adrian Weckler |fecha= 22 de febreru de 2009|editorial= The Sunday Business Post Online|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.sbpost.ie/post/pages/p/story.aspx-qqqt=NEWS-qqqs=news-qqqid=39782-qqqx=1.asp|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> pero rectificó diches declaraciones el [[24 de febreru]] de 2009 diciendo que nun bloquiaríen l'accesu a The Pirate Bay ensin una orde xudicial.<ref name=eircomblock /> Tres una demanda xudicial na que [[Eircom]] nun se defendió, un xulgáu ordenó'l bloquéu a The Pirate Bay, qu'entró a valir el [[1 de setiembre]] de 2009. Otros ISP irlandeses, como UPC y BT, nun vencieron a les demandes de les discográfiques.<ref>{{cita web |autor = enigmax |editor = TorrentFreak |títulu = Eircom Pirate Bay Blockade Takes Effect |url = http://torrentfreak.com/eircom-pirate-bay-blockade-takes-effect-090901/ |fecha = 1 de setiembre de 2009 |idioma = inglés}}</ref> === Alemaña === El [[13 de mayu]] de [[2010]] según un comunicáu de la [[Motion Picture Association]] (MPA), la corte del distritu de [[Hamburgu]] ordenó'l bloquéu de la páxina The Pirate Bay, cortando l'accesu a [[Internet]] a les empreses [[CB3Rob Ltd]] & Co KG ([[Cyberbunker]]), y al so operador Sven Olaf Kamphuis.<ref name="mpaacyberbunker">{{cita web |url=http://www.mpaa.org/resources/68638b79-4y58-4hala5-9d22-533hala318a5ab.pdf |formatu=PDF |títulu=Cyberbunker prohibited from providing Internet access to the Pirate Bay |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |editorial=[[Motion Picture Association]] |fecha=13 de mayu de 2010 |idioma=inglés}}</ref> En casu de nun cumplir la orde seríen sancionaos con una multa d'hasta 250.000€ per cada violación ya inclusive 2 años de cárcel pa los operadores de Cyberbunker.<ref name="mpaacyberbunker" /> La demanda foi presentada poles empreses afiliaes a la MPA. === Dinamarca === El 26 de payares de 2008 l'altu tribunal de Dinamarca confirmó la condena apelada'l 29 de xineru de 2008 pol ISP Telenor (Sonofon A/S), pol cual bloquióse l'accesu al sirvidor The Pirate Bay.{{ensin referencies}} Por causa de la evidencia de la Corte Cimera del Distritu Oriental otros ISP Daneses como Fullrate decidieron tamién bloquiar de manera cautelar l'accesu.{{ensin referencies}} === Suecia === El 9 d'avientu de 2014 los sirvidores volvieron ser retiraos nuna redada protagonizada pola unidá de delitos contra la propiedá intelectual de la policía sueca. Dicha aición perpetar contra la organización, dexando cayida a nivel mundial la páxina www.thepiratebay.la.<ref name="TF-20141209">{{cita web |autor=Andy |títulu=Swedish Police Raid The Pirate Bay, Site Offline |url=http://torrentfreak.com/swedish-police-raid-the-pirate-bay-site-offline-141209/ |fecha=9 d'avientu de 2014 |obra=[[TorrentFreak]] |fechaaccesu=9 d'avientu de 2014 }}</ref> El 1 de febreru de 2015 el sitiu vuelve tar funcional y en llinia. Informar de que la perda d'información foi mínima, por cuenta de que los torrents más recién pertenencen a la fecha 9 d'avientu de 2014, mesma fecha na que'l sitiu foi dau de baxa.<ref>{{cita web|url=http://torrentfreak.com/pirate-bay-back-online-150131/|títulu=The Pirate Bay is back online!|fechaaccesu=31 de xineru de 2015|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=|editorial=}}</ref> === España === El vienres 27 de marzu de 2015, el Xulgáu Central de lo Contencioso-Alministrativu nº 5 de [[Madrid]] ([[España]]) ordenó a los provisores de servicios d'accesu a la rede la suspensión y bloquió de ThePirateBay n'España nun plazu de 72 hores. Enantes, tres una redada policial nel mes d'[[avientu]] quedó inaccesible. La rede volvió emprestar los sos servicios a principios de [[2015]]. En xunu de [[2014]] empecipióse un procedimientu contra esti sitiu por aciu l'establecimientu d'un plazu de 2 díes pa la retirada de los conteníos suxetos a derechos d'autor o a la inhabilitación de los mesmos. ThePirateBay incumplió'l plazu, teniendo de resultes la suspensión del accesu al sitiu web por aciu el provisores d'Internet españoles, midida qu'afecta a los buscadores. ThePirateBay foi oficialmente'l primera sitiu web cerráu n'España por consecuencia de la [[Llei Sinde]]. Anguaño namái puede aportase a ThePirateBay dende España al traviés de proxys o VPNs. == Nos medios == El documental ''[[Steal This Film]]'' (2006) menta a The Pirate Bay. El documental trata sobre sociedá y compartición d'archivos, y foi producíu por [[The League of Noble Peers]]. Tamién lo nomen nel documental danés ''[[Good Copy Bad Copy]]'', que trata los problemes qu'arrodien a los archivos con [[copyright]]. A lo último, en 2013 estrenóse'l documental [[TPB AFK]] (The Pirate Bay Away From Keyboard), que ta dedicáu íntegramente a la hestoria de The Pirate Bay y trata especialmente la tema xudicial. The Pirate Bay foi una tema d'alderique nel programa selmanal de radiu ''[[On the Media]]'' emitíu al traviés de [[NPR]] n'Estaos Xuníos.<ref name="otm1">Garfield, Bob (17 April 2009). {{cita web|url=http://www.onthemedia.org/transcripts/2009/04/17/03|títulu=The Other Pirates|urlarchivu=http://archive.is/COaXd|fechaarchivu=15 d'abril de 2013|deadurl=no}}. ''[[On the Media]]'', [[NPR]]. Interview with Mats Lewan.</ref><ref name="otm2">Garfield, Bob (2 February 2008). {{cita web|url=http://www.onthemedia.org/transcripts/2008/02/08/05|títulu=Guarding Piracy|urlarchivu=http://archive.is/WiUYP|fechaarchivu=15 d'abril de 2013|deadurl=no}}". ''[[On the Media]]'', [[NPR]]. Interview with Daniel Roth.</ref> [[Björn Ulvaeus]], antiguu miembru del grupu suecu de música pop [[ABBA]], calificó a los simpatizantes de The Pirate Bay como "folgazanes y mezquinos".<ref>{{Enllaz rotu|{{cita web|url=http://www.newsmill.se/artikel/2009/02/17/ska-det-vara-sa-forbannat-besvarligt-att-belata-sig|títulu=Ska det vara så förbannat besvärligt att betala för sig?|apellíu=Ulvaeus|nome=Björn|fecha=17 de febreru de 2009|obra=Newsmill|idioma=suecu|urlarchivu=http://archive.is/QkyA|fechaarchivu=7 de setiembre de 2012|deadurl=no}}</ref><ref>{{cita noticia |nome=Michael A. |apellíu=Lindenberger |fecha=20 de febreru de 2009 |títulu=Internet Pirates Face Walking the Plank in Sweden |url=http://www.time.com/time/business/article/0,8599,1880981-2,00.html |obra=[[TIME]] |urlarchivu=http://archive.is/orm49 |fechaarchivu=4 de febreru de 2013 |deadurl=no}}</ref> Sicasí, escritores como'l [[brasilanu]] [[Paulo Coelho]] sofiten públicamente l'intercambiu d'archivos. Coelho sofita The Pirate Bay y ufiertóse como testigu pal xuiciu de 2009. Xustifica la medría de les sos ventes a la so obra compartida n'Internet y afirmó que "quien nun comparte nun ye solo egoísta, sinón amarguríu y solitariu."<ref>{{cita web|url=https://torrentfreak.com/best-selling-author-turns-piracy-into-profit-080512/|títulu=Best-Selling Author Turns Piracy into Profit|apellíu=Van Der Sar|nome=Ernesto|fecha=12 de mayu de 2008|obra=TorrentFreak|urlarchivu=http://archive.is/xBdG|fechaarchivu=19 de xunetu de 2012|deadurl=no}}</ref><ref>{{cita web|url=http://paulocoelhoblog.com/2009/04/13/from-pirate-coelho-central/|títulu=From Pirate Coelho Central|apellíu=Coelho|nome=Paulo|fecha=13 d'abril de 2009|obra=Paulo Coelho's Blogue|urlarchivu=http://archive.is/EEv6|fechaarchivu=13 de xunetu de 2012|deadurl=no}}</ref><ref>{{cita noticia |fecha=15 d'abril de 2009 |títulu=Paul Coelho: "Jag stöder Pirate Bay" |url=http://www.svd.se/kulturnoje/nyheter/artikel_2739669.svd |obra=[[Svenska Dagbladet]] |idioma=suecu |urlarchivu=http://archive.is/WTad |fechaarchivu=14 de setiembre de 2012 |deadurl=no}}</ref><ref>{{cita noticia |nome=Jack |apellíu=Riley |fecha=18 d'abril de 2009 |títulu=This trial has only made torrent sites much stronger |url=http://www.independent.co.uk/opinion/commentators/jack-riley-this-trial-has-only-made-torrent-sites-much-stronger-1670409.html |editorial=[[The Independent]] | allugamientu=London|urlarchivu=http://web.archive.org/web/20090419134753/http://www.independent.co.uk/opinion/commentators/jack-riley-this-trial-has-only-made-torrent-sites-much-stronger-1670409.html|fechaarchivu=19 d'abril de 2009}} |http://www.time.com/time/business/article/0,8599,1880981-2,00.html}}</ref> == Venta Fallida a GGF == El 30 de xunu de [[2009]] foi anunciada la compra del sitiu The Pirate Bay por 5,54 millones d'euros pola compañía [[Global Gaming Factory]] (GGF).<ref name=epmuerte>[https://www.elmundo.es/elmundo/2009/06/30/navegante/1246352692.html Una empresa sueca compra The Pirate Bay por más de 5,5 millones d'euros], 30-06-2009, [[El Mundo (España)|El Mundo]]</ref><ref>{{cita web|url=http://www.cisionwire.com/global-gaming-factory-x/acquisitions-of-the-pirate-bay-and-new-file---sharing-technology--p2p-2-0|títulu=Global Gaming Factory X - press release|editorial=Cision Wire|fechaaccesu=30 de xunu de 2009|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.cisionwire.com/global-gaming-factory-x/acquisitions-of-the-pirate-bay-and-new-file---sharing-technology--p2p-2-0|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> Anque depués súpose qu'esto foi otru intentu fallíu de compra. == Iniciatives == === Enllaces magnéticos === P'aforrar espaciu y evitar problemes llegales, dende'l 29 de febreru de 2012, The Pirate Bay quitó'l so [[tracker (BitTorrent)|tracker]] para .torrent y adoptó los [[enllaz magnéticu|enllaces magnéticos]] como nueva forma d'enllaz a ficheros de conteníu dixital. === Sirvidores na nube === Dende'l 17 d'ochobre de 2012 los servicios de The Pirate Bay funcionen agospiaos na [[Computación en nube|nube]], de manera descentralizada y partida ente munchos sirvidores en distintos allugamientos. == Ver tamién == * [[BitTorrent]] * [[Home Taping Is Killing Music]] * [[Neutralidá d'internet]] * [[Partíu Pirata]] * [[Piratbyrån]] * [[P2P]] * [[Sci-hub]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{web oficial|https://thepiratebay.org/}} {{web España|http://www.divxtotal2.com/}} {{Tradubot|The Pirate Bay}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Internet]] [[Categoría:The Pirate Bay| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7jcub5e0u8qg4q2cpk8v6xo7nyqx4ur 0 95867 3709540 3142498 2022-08-19T06:31:24Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{ref}} La '''sedición''' ye un alzamientu colectivo y violento contra l'autoridá, l'orde públicu o la disciplina militar, ensin llegar a la gravedá de la [[rebelión]]<ref>{{cita web|url=http://dle.rae.es/?id=XRLF1qK|títulu=Sedición|editorial=RAE|fechaaccesu=27 de setiembre de 2017}}</ref> nin la [[traición]]. El términu usar pa referise a conductes que puedan ser envaloraes pola [[autoridá]] llegal como motivu d'insurrección en contra del orde establecíu. La sedición entiende cualquier conmoción y xeneralmente preséntase asistida por violencia direuta en contra de la llei. Ye por cuenta de que la sedición ye típicamente considerada como un actu subversivu, la posibilidá de que pueda ser perseguible como un [[delitu]] varia d'alcuerdu al [[códigu llegal]] de cada país. Onde los mentaos códigos llegales tienen una historia fácil d'esaminar, ye posible atopar distintes significaos pal términu "sedición", que'l so significáu varia en ciertos periodos de la historia. La diferencia ente sedición y [[traición]] consiste primariamente nun actu final y suxetivo de violación de la paz pública. La sedición nun consiste dafechu n'actos que sofiten la guerra en contra del gobiernu nin pola adhesión a la [[oposición (política)|oposición]], brindando a los enemigos ayuda y confort. Tampoco consiste, nin nes democracies más representatives, en [[protestes pacífiques]] contra'l gobiernu. == Historia == La sedición, como términu modernu, apaeció na [[dómina isabelina]] (1590) pero atopóse-y per vegada primera na [[Biblia]] (Esdras 4:19) referida al fechu de "afalar el desafecto escontra l'Estáu o l'autoridá constituyida per mediu de les pallabres o escritos". La "sedición complementa la traición y la [[llei marcial]]: mientres la traición controla principalmente a los estamentos privilexaos, oponentes eclesiásticos, cures, [[xesuites]], según comuñeros y, la llei marcial combate los comuñeros y la sedición causa mieu ente los intelectuales". Nos [[Estaos Xuníos]] tiénense exemplos, como la llei de sedición y de los estranxeros. N'[[Australia]], la llei de sedición foi amestada a la llexislación antiterrorista, que aprobóse n'avientu de 2005, actualizando les sos definiciones y amontando les sos sanciones. En 1981, [[Oscar López Rivera]], un nacionalista de [[Puertu Ricu]] y veteranu de la [[guerra de Vietnam]], foi declaráu culpable y condergáu a 70 años de prisión per combalechadura sediciosa y otros delitos. Foi unu de los 16 nacionalistes puertorriqueños a quien se-yos ufiertó un indultu condicional pol presidente de los Estaos Xuníos, [[Bill Clinton]], en 1999, pero él refugó la ufierta. La so hermana, Zenaida López, dixo que'l so hermanu refugó la ufierta por cuenta de que la llibertá condicional ufiertada sería como tar en "prisión fora de la cárcel". López Rivera ye'l presu políticu que más tiempu tuvo encarceláu na historia de Puertu Ricu, los Estaos Xuníos y nel mundu". Tuvo encarceláu mientres 32 años. Nel estáu de [[Nuevu Méxicu]] (Estaos Xuníos d'América) una muyer foi investigada en setiembre de 2005 por sedición dempués d'escribir una carta a un editor local d'un periódicu criticando'l gobiernu. L'incidente foi investigáu pol Sindicatu pa les Llibertaes Civiles n'América [[ACLU]], y depués de sofitar la defensa del casu, la imputada foi [[exonerada]] de los cargos. En [[Colombia]], onde la guerra subversiva duró más de 40 años, el delitu de sedición defínese como la obstrucción temporal al réxime constitucional o llegal vixente por aciu l'emplegu de les [[arma|armes]]. Teniendo llugar dichos actos mientres un combate, siempres que nun constituya ferocidá, barbarie o [[terrorismu]], la [[pena]] pue ser escluyida. == España == El [[Códigu Penal d'España]], nel so Llibru II, ''Delitos y les sos penes'', Títulu XXII, ''Delitos contra l'orde públicu'', establez que:<ref>{{cita web |url=https://legislacion.vlex.es/vide/llei-organica-codigo-penal-126987 |títulu=Códigu Penal (Llei Orgánica 10/1995, de 23 de payares) |fechaaccesu=27 de setiembre de 2017 |editorial= vLex}}</ref> {{cita|Son reos de sedición los que, ensin tar entendíos nel delitu de rebelión, álcense pública y tumultuariamente pa torgar, pola fuercia o fora de les víes llegales, l'aplicación de les Lleis o a cualquier autoridá, corporación oficial o funcionariu públicu, el lexítimu exerciciu de les sos funciones o'l cumplimientu de los sos alcuerdos, o de los resolvimientos alministrativos o xudiciales.|Artículu 544}} {{cita|1. Los qu'haber inducíu, sosteníu o dirixíu la sedición o apaecieren nella como los sos principales autores, van ser castigaos cola pena de prisión d'ocho a diez años, y cola de diez a quince años, si fueren persones constituyíes n'autoridá. En dambos casos va imponese, amás, la inhabilitación absoluta pol mesmu tiempu. <br /> 2. Fora d'estos casos, va imponese la pena de cuatro a ocho años de prisión, y la de inhabilitación especial pa emplegu o cargu públicu por tiempu de cuatro a ocho años.|Artículu 545}} == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * * [[Revuelta]] * [[Rebelión]] * [[Motín]] == Bibliografía == * Breight, Curtis, C. Surveillance, militarism and drama in the Elizabethan Yera, Macmillian 1996: London. == Enllaces esternos == * [http://www.law.gov.au/agd/Department/Publications/publications/ICCPR3/articles/article20.pdf A synopsis of the Australian sedition laws] (PDF) * [http://www.alibi.com/index.php?story=14092 Big Brother is Watching] (crónica en The Alibi, sobre'l casu Laura Berg, con copia testual de la so carta) {{Tradubot|Sedición}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Delitos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 86d2eydc3y8i9lxaif2m2h40getjp1k 0 95884 3709295 3708993 2022-08-18T13:38:49Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{redirixe|Igualdá económica|Desigualdá social}} [[Ficheru:World Income Gini Map (2013).svg|thumb|400px|'''Desigualdá d'ingresos dientro de cada país nel añu 2013''', midíes según el [[coeficiente de Gini]]: 0 correspuende a la perfecta igualdá (toos tienen la mesma riqueza), y 1 la desigualdá perfecta (onde una persona tendría tou). Los países coloriaos de colloráu son los más desiguales y los de color verde los más igualitarios. En gris los páises ensin datos. Na lleenda'l númberu apaez ensin decimales, de 0 a 100.]] [[Ficheru:Mapa de la inequidad-gini.svg|thumb|400px|'''Desigualdá d'ingresos ente los países nel añu 2013''', midíes según el [[coeficiente de Gini]]. El coeficiente de Gini ye un númberu ente 0 y 1, onde 0 correspuende a una igualdá perfecta (onde toos tienen el mesmu ingresu) y 1 correspuende a una desigualdá perfecta (onde una persona tien tola renta y tolos demás nun tienen nengún ingresu).]] La '''economía de la desigualdá''', '''desigualdá d'ingresu''', '''desigualdá económica''' o '''inequidad económica''' entiende toles disparidades na distribución de [[Activu (contabilidá)|bienes]] y [[ingresu|ingresos]] [[económicu|económicos]], ente elles bien especialmente la [[distribución de la renta]] que procede tantu del [[Capital (finances)|capital]] como del [[Trabayu (economía)|trabayu]]. El términu refierse de normal a la desigualdá ente individuos y grupos nel interior d'una sociedá, pero tamién puede referise a la desigualdá ente países.<ref name=CausaDesigualdad>{{Cita web |autor=[[Vicenç Navarro]] |títulu=La mayor (y más callada) causa de la crecedera de les desigualdaes |url=http://blogs.publico.es/dominiopublico/9562/9562/ |fechaaccesu=27 de marzu de 2014 |fecha=27 de marzu de 2014}}</ref> La desigualdá económica ta rellacionada cola idea d'[[igualdá d'oportunidaes]] y la [[igualdá de resultaos]]. Tantu en términos [[utilitarismu|utilitarios]] como [[moral|morales]], esiste polémica sobre si la desigualdá económica ye un fenómenu positivu o negativu. == Introducción == [[Ficheru:CochinIndia.jpg|thumb|350px|[[Infravivienda|Infraviviendes]] cerca a edificios comerciales en [[Kochi]], [[India]].]] La desigualdá d'ingresu esistió nun ampliu rangu de sociedaes y periodos históricos. La so naturaleza, causa ya importancia tán abiertes a alderique. La estructura o'l sistema económicu d'un país (por casu, [[capitalismu]] o [[socialismu]]), guerres en cursu o pasaes y les diferencies nes habilidaes de los individuos pa crear riqueza atópense arreyaes na creación de la desigualdá económica. Esisten dellos indicadores económicos pa midir la desigualdá d'ingresu, pero de cutiu úsase'l [[coeficiente de Gini]], anque tamién s'utilicen el [[índiz de Atkinson]], [[índiz de Theil]], [[índiz de Hoover]], la comparanza interquintil o la [[varianza]] logarítimica. == Causes de la desigualdá == Quien pretenden esplicar les causes de la desigualdá estremar en dos bandos principales: aquellos que les xustifiquen como inevitables (por motivos sociu-económicos) considerándoles naturales (darwinismu social, globalización) y aquellos que consideren qu'esisten causes sociales, económiques y polítiques qu'inflúin decisivamente na desigualdá y que, por tanto, si modifíquense, tamién lo fai la desigualdá. Asina, si considérase que la desigualdá tien causes sociales, faise fincapié na educación pa modificar a curtiu o llargu plazu la realidá social. Si considérase que son causes económiques, propónense meyores nesi sentíu: meyor distribución de la renta, aumentu de la productividá, mayor competitividá, etc. Delles investigaciones tamién destaquen el calter de la [http://www.paradigmas.mx/mexico-desigual-mas-alla-del-ingreso/ desigualdá de derechos sociales], que, por llei, tendríen de ser d'accesu a tolos ciudadanos d'un país, pero que por diversu causes nun tienen plena cobertoria. Los derechos sociales cumplen cola función d'asegurar igualdá d'oportunidaes ensin importar el nivel d'ingresu d'un llar. Pero si nun tienen plena cobertoria o la mesma calidá, acentúen la desigualdá d'ingresu.<ref name="Méxicu desigual: más allá del ingresu">{{Cita web|apellido1=López González |nome1=Paulina |títulu=Méxicu desigual: más allá del ingresu |url=[http://desigualdá%20de%20los%20derechos%20sociales http://www.paradigmas.mx/mexico-desigual-mas-alla-del ingresu/] |obra=Revista Paradigmes|fechaaccesu=6 de febreru de 2015}}</ref> Un estudiu<ref>{{Cita web|apellido1=Darvas |nome1=Zsolt |títulu=Explaining inequality |url=http://bruegel.org/2016/12/explaining-inequality/?utm_campaign=c93452c108-The+Bruegel+Newsletter+%7C+Members%27+Edition+8+Dec&utm_term=0_eb026b984a-c93452c108-278086625 |obra=Demos |idioma=inglés |fecha=13 d'avientu de 2016 |fechaaccesu=16 d'avientu de 2016}}</ref> de 2016 del [[think tank|llaboratoriu d'idees]] Bruegel, que compara la desigualdá n'EE.XX. cola de la Xunión Europea (enforma menor), conclúi que, más qu'a habilidaes teunolóxiques de los trabayadores, la desigualdá deber al altu grau de proteición del que gocien dellos sectores n'EE.XX. (abogaos, dentistes, médicos y financieros) y a les polítiques de redistribución, formación y del mercáu llaboral n'Europa. == Consecuencies de la desigualdá == Un trabayu recién o metaestudio basáu la comparanza de más de 150 artículos científicos revela que los países con mayores desigualdaes económiques tienen mayores problemes de salú mental y drogues,<ref>R. Wilkinson & K. Pickett, páxs. 38-39</ref> menores niveles salú física y menor esperanza de vida,<ref>R. Wilkinson & K. Pickett, páxs. 95-124</ref> peores rendimientos académicos,<ref>R. Wilkinson & K. Pickett, páxs. 125-140</ref> y mayores índices d'embaranzos xuveniles non deseyaos.<ref>R. Wilkinson & K. Pickett, páxs. 141-152</ref> Nesos casos tamién se comprobó que nun ye'l [[renta per cápita|nivel de renta]] sinón la [[igualdá social|desigualdá]] económica'l factor esplicativu principal. Polo que los autores de dichu estudiu conclúin qu'ente los países más desenvueltos, los más igualitarios llogren un meyor comportamientu nuna serie amplia d'índices de bienestar social. N'economía'l discutiniu de fondu sigue siendo si tantu en dómines de [[crecedera económica|crecedera]] como de [[crisis económica|crisis]] ye meyor partir la tarta (propuesta [[Keynesianismo|keynesiana]]: más igualidad=más crecedera) qu'esperar a que seya más grande pa partila (propuesta clásica de los defensores del [[llibre mercáu]]: menos costos=más crecedera). Pa munchu autores la [[teoría económica]] demuestra que ye la [[desigualdá social]] (desigual [[distribución de la renta]]) la que conduz a les [[crisis]]. Asina asocedió nel [[Crack del 29]] y la posterior [[Gran Depresión]] y asina volvió asoceder na actual [[crisis económica de 2008-2010]] empecipiada cola [[crisis financiera de 2008]].<ref>Juan Francisco Martín Secu, La trastienda de la crisis. Península, 2010, ISBN 978-84-8307-863-1 páx. 56</ref> == Ver tamién == * [[Distribución de la renta]] * [[Países por igualdá d'ingresu]] * [[Índiz de desenvolvimientu humanu]] * [[Países por IDH afechu por desigualdá]] * [[Desigualdá d'ingresu n'Estaos Xuníos]] * [[Eficiencia distributiva]] * [[Fuximientu d'impuestos]] * [[Coeficiente de Gini]] * [[Índiz de Atkinson]] * [[Xusticia distributiva]] * [[Xusticia global]] * [[Llibertá positiva]] * [[Llibertá negativa]] * [[Oxetivos de Desarrollu del Mileniu]] * [[Probeza]] * [[Fienda dixital]] == Bibliografía == === Libro === * {{cita llibru |apellíos=von Braun |nome=Joachim |autor2=Eugenio Diaz-Bonilla |títulu=Globalization of Food and Agriculture and the Poor |añu=2007 |editorial=Oxford: [[Oxford University Press]] |url=http://www.ifpri.org/PUBS/otherpubs/globalpoor.asp}} * Patrick Diamond and Anthony Giddens (2005), ''The New Egalitarianism'', Polity Press * A.B. Atkinsons and F. Bourguignon (1998), Handbook of Income Distribution, Elsevier * Peter Lambert. ''Distribution and Redistribution of Income''. Manchester: Manchester University Press, 2002, 3rd edition. ISBN 0-7190-5732-9 * Richard Lynn y Tatu Vanhanen. ''IQ and the Wealth of Nations''. Helsinki: University of Helsinki, Westport, CT: Praeger, 2002. ISBN 0-275-97510-X * {{cita llibru |apellíos=Pigou |nome=Arthur Cecil |enllaceautor=Arthur Cecil Pigou |títulu=The Economics of Welfare |url=http://www.econlib.org/library/NPDBooks/Pigou/pgEW8.html |edición=4ta. |añu=1932 |editorial=Macmillan |ubicación=Londres}} * {{cita llibru |apellíos=Schmidtz |nome=David |títulu=The Elements of Justice |añu=2006 |editorial=Cambridge: [[Cambridge University Press]] |isbn=0-521-53936-6 }} * [[Amartya Sen]] y James Foster. ''On Economic Inequality''. Oxford: Oxford University Press, 1997. ISBN 0-19-828193-5. * Richard Wilkinson. ''The Impact of Inequality: How to Make Sick Societies Healthier'', The New Press, 2005. ISBN 1-56584-925-6 (hc.) * {{Cita web |url=http://economics.sbs.ohio-state.edu/jmcb/jmcb/05027/05027.pdf |títulu=Growth, Income Inequality, and Fiscal Policy: What are the Relevant Tradeoffs? |fechaaccesu=14 d'avientu de 2006 |apellíu=García-Peñalosa |nome=Cecilia |coautores=Stephen J. Turnovsky |fecha=xineru de 2006 |formatu=PDF |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061208145549/http://economics.sbs.ohio-state.edu/jmcb/jmcb/05027/05027.pdf |fechaarchivu=8 d'avientu de 2006 }} * {{cita llibru |apellíos=von Mises |nome=Ludwig |enllaceautor=Ludwig von Mises |títulu=Human Action: A Treatise on Economics |capítulu=chapter XXXV: The Welfare Principle versus the Market Principle |añu=1996 |editorial=Foundation for Economic Education |url=http://www.mises.org/resources/3250 |isbn=1572460210 }} * {{cita llibru|apellíos= Richard Wilkinson & Kate Pickett |títulu= Desigualdad: Un analís de la (in)felicidá coleutiva (''Why more equal societies almost always do better'') |url= http://www.equalitytrust.org.uk |edición= 1ª |añu= 2009 |editorial= Turner|isbn= 978-84-7504-918-0}} == Enllaces esternos == * [http://web.archive.org/web/http://ucatlas.ucsc.edu/home.html Atles de desigualdá global] esplora dellos aspeutos de la desiguldad, usando mapes y gráficos descargables en llinia. Describe la rellación ente probeza y desigualdá y alderica dalguna de la evidencia atopada. * {{Cita web |autor = Russell Sage Foundation |url = http://www.russellsage.org/programs/main/inequality/program_view |títulu = Social Inequality |obra = Working Papers |formatu = Web page |fechaaccesu = 2 de marzu de 2006 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20060529093606/http://www.russellsage.org/programs/main/inequality/program_view |fechaarchivu = 29 de mayu de 2006 }} * {{Cita web |autor=Leigh, A. y Jencks, C. |añu=2005 |url=http://www.nber.org/%7Econfer/2005/si2005/he/leigh.pdf |títulu=Inequality and Health: Long-Run Evidence from a Panel of Countries |formatu=PDF |fechaaccesu=30 de payares de 2005 }} * {{Cita web |autor = Clarkwest, A and Jencks, C. |añu = 2003 |url = http://www.popcenter.umd.edu/events/rsf/papers/Jencks.pdf |títulu = Inequality and Mortality in Rich Countries: Who Owns the Null Hypothesis? |formatu = PDF |fechaaccesu = 30 de payares de 2005 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20060528042212/http://www.popcenter.umd.edu/events/rsf/papers/Jencks.pdf |fechaarchivu = 28 de mayu de 2006 }} * [http://www.yorku.ca/hdrnet/images/uploaded/The%20Inequality%20Predicament.pdf El Predicamento de la desigualdá] Informe de la ONX sobre la situación social nel mundu (2005) * {{Cita web |autor=Morales Alfaro, Jorge A. |añu=2014 |url=http://www.paradigmas.mx/falemos-de-probeza-y-desigualdad/ |títulu=Falemos de Probeza y Desigualdad |formatu= Web page |fechaaccesu=6 de febreru de 2015}} == Referencies == {{llistaref|2}} {{Tradubot|Desigualdad de ingreso}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Indicadores económicos]] [[Categoría:Ingresu]] [[Categoría:Desigualdá económica]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] svk807w1l5l01ou0gv532yndtlmo0ms 0 96717 3709643 3655547 2022-08-19T08:43:12Z Limotecariu 735 *furrulamientu nun apaez nel DALLA; furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {| class="toccolours" style="float: right; margin: 0 0 .5em .5em; width: 25em; font-size: 90%;" cellspacing="5" |- | colspan="2" bgcolor="#F10606" | |- ! colspan="2" style="text-align: center; font-size: larger;" | '''RUCHAR Mocedá Llionesa''' |- | colspan="2" bgcolor="#F10606" | |- style="vertical-align: top; text-align: left;" | '''Fundación''' | [[18 d'abril]] de [[2016]] |- | colspan="2" bgcolor="#F10606" | |- style="vertical-align: top; text-align: left;" |'''Ideoloxía política''' | [[Izquierda]], [[Socialismu]], [[Feminismu]] y [[Asamblearismu]] |- | colspan="2" bgcolor="#F10606" | |- style="vertical-align: top; text-align: left;" |'''Sitiu web''' | http://mocedallionesa.blogspot.com.es/ |} <noinclude> '''Ruchar Mocedá Llionesa, '''yera una organización política de la mocedá llionesa. ==La organización== Ruchar yera una organización xuvenil conos obxetíos de sofitar la formación de una mocedá que sofitara los valores de la esquierda llionesa entamaos pola organización de Agora País Llionés. La sou ideoloxía yera mui parecida a outras organizaciones independentista d'España, cumo Puyalón ou Arran. Los sous puntos políticos son: " La llucha pola soberanía del País Llionés (ya sea cona independencia o con una federación española), el llaicismu, el socialismu, el femenismu l'interlacinalismu, l'antifascismu y el dereitu d'autodeterminación."<ref>http://mocedallionesa.blogspot.com.es/2016/04/presentacion-ruchar-moceda-llionesa.html</ref> El nome de Ruchar vien d'una pallabra lleonesa que tien rellación col mundu las plantas, tien el sinificáu de brotar<ref>https://www.nodo50.org/agora/?p=1015</ref>. Angüaño la organización nun mantiene actividá dalguna, nin nas calles nin na sou web nin nas redes sociales, onde nún publican nada dende 2018.<ref>http://mocedallionesa.blogspot.com</ref> [[File:Dixebriega final.png|thumb|250x250px|Dixebriega, bandera utilizada pol soberanismu llionés d'esquierdas]] == Funcionamientu == Yera una organización horizontal y asamblearia na que puen participar tódolos rapaces que compartan los sos entamos. Como organización mentora Ruchar tenía a [[Agora País Llionés]]<ref>http://mocedallionesa.blogspot.com.es/2016/04/presentacion-ruchar-moceda-llionesa.html</ref>. ==Actividá== Dende la so creación nel añu 2016, Ruchar participa en deillas actividaes. La organización ye miembru de la "Plataforma Salvemos la Plaza del Grano" que llucha pola conservación de dicha plaza na Ciudá de Llión<ref>http://www.salvemoslaplazadelgrano.com/p/quienes-somos.html</ref>. Por ello en xineru del añu 2017 entamó xuntu cola organización cultural Agamecha una charra pa concienciar sobro la importancia histórica y patrimonial de la Plaza del Granu<ref>http://www.ileon.com/cultura/069954/la-plaza-del-grano-su-historia-estado-y-futuro-abriran-un-debate-esta-tarde-en-el-bar-cuervo</ref>. En Febreru tamién del añu 2017 fizo un concursu poéticu pa poner en valor la llengua asturllionesa<ref>http://elcabreires.com/nuevu-concursu-lliterariu-en-lliones </ref><ref>https://www.lanuevacronica.com/jornada-para-poner-en-valor-la-lengua-leonesa </ref><ref>http://www.ileon.com/cultura/071224/actividades-en-defensa-del-leones-para-celebrar-el-dia-de-la-lengua-materna </ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=G_7FrMtEQDo</ref>. En collaboración con otras organizaciones llionesistas n'abril del mesmu añu redautó un comunicáu escontra la instrumentalización de Villalar y el refugu del marcu autonómicu establecíu<ref>http://www.leonoticias.com/leon/201704/17/izquierda-leonesista-desacredita-instrumentalizacion-20170417163930.html</ref><ref>https://www.lanuevacronica.com/la-izquierda-leonesa-desacredita-la-instrumentalizacion-de-villalar-y-rechaza-el-actual-marco-autonomico </ref><ref>http://www.ileon.com/actualidad/073089/cine-musica-tradicional-y-poesia-en-la-fiesta-de-resistencia-al-23-de-abril </ref>. Por otro llau la mocedá militante de Ruchar tamién amosó el so compromiso pola autodeterminación de los pueblos debíu a la tensión en Cataluña pol referendu del día 1 d'ochobre del añu 2017<ref>http://www.ileon.com/actualidad/leon_y_alfoz/078029/manifestacion-en-leon-por-el-derecho-a-decidir-tras-la-tension-por-el-referendu-de-cataluna?d=print </ref><ref>http://www.leonoticias.com/leon/izquierda-leonesa-muestra-20170921134252-nt.html</ref><ref>https://www.lanuevacronica.com/la-izquierda-leonesa-muestra-su-rechazo-a-la-actuacion-del-gobierno-central-en-cataluna </ref><ref>http://www.ileon.com/actualidad/078043/14-organizaciones-se-preguntan-por-que-se-siente-leon-solo-pero-no-el-derecho-a-votar-en-cataluna?d=print </ref>. A mediaos d'ochobre del añu 2017 participó nunas xornaes xuntu colas organizaciones [[Xuntanza]], [[Mocedá en Pie]], [[Anticapitalistes]] y [[Agora País Llionés]]. Estas xornaes conocías como'l '''''I Conceyu de la Izquierda Llionesa''''' sentó las bases de la esquierda soberanista llionesa y tuvo llugar nel Ateneo Varillas de la Ciudá de Llión<ref>http://www.leonoticias.com/leon/coleutivos-izquierdas-organizan-20171012175815-nt.html </ref><ref>https://www.lanuevacronica.com/coleutivos-de-izquierdas-organizan-su-primer-conceyo-en-el-ateneo-varillas</ref><ref>http://www.diariodeleon.es/noticias/leon/encuentro-coleutivos-leonesistas-ateneo-varillas_1195338.html</ref><ref>http://www.ileon.com/politica/078690/coleutivos-de-izquierdas-y-leonesistas-analizan-el-fin-de-selmana-las-problematicas-de-leon</ref><ref>https://poderpopular.info/2017/11/24/feminismo-en-organizaciones-de-izquierda-en-leon/</ref>. ==Rellaciones con otros coleutivos== Dientru del País Llionés, Ruchar collabora con organizaciones culturales como [[Agamecha]]<ref>http://www.ileon.com/cultura/069954/la-plaza-del-grano-su-historia-estado-y-futuro-abriran-un-debate-esta-tarde-en-el-bar-cuervo</ref> y sociopolíticas como son [[Mocedá en Pie]], [[Agora País Llionés]], [[Xuntanza]] y [[Anticapitalistes]]<ref>http://www.ileon.com/politica/078690/coleutivos-de-izquierdas-y-leonesistas-analizan-el-fin-de-selmana-las-problematicas-de-leon </ref>. N'Asturies tienen contautu con [[Darréu]] con quien en febreru de 2017 collaboraron pol [[Día Internacional de la Llingua Materna]]<ref>https://www.youtube.com/watch?v=G_7FrMtEQDo</ref>. N'Aragón mentuvó rellación cola ''Asamblea 10 Zaragoza'' amosando'l so sofitu pa la absolución de 10 antifacistas<ref>http://absolucion10dezaragoza.com/event/charla-en-jornadas-antifascistas-leon/</ref>. Anguaño l'actividá de Ruchar refléxase nel so blogue: [[www.mocedallionesa.blogspot.com|mocedallionesa.blogspot.com]] ==Ver tamién== *[[Agora País Llionés]] == Referencies == {{llistaref}} ==Enllaces esternos== *[[http://mocedallionesa.blogspot.com.es/ Ruchar Mocedá Llionesa]] [[Categoría:Lleonesismu]] r2kuhtnicxqpwv7g3lhpmisils5g4sb 0 97711 3709360 3709046 2022-08-18T13:45:40Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{país | nome_oficial =''Republic of Molossia''<br />República de Molossia | apostáu = Sí | nome_común = Molossia | unidá = [[Micronación]] | supraunidad = [[Estaos Xuníos]] | imaxe_bandera = Flag of the Republic of Molossia.svg | imaxe_escudo = Coat of arms of the Republic of Molossia.svg | imaxe_escudo_tamañu = 100px | imagen_mapa = Map of Molossia small.png | pie_mapa = Allugamientu de Molossia nel [[Condáu de Lyon (Nevada)|Condáu de Lyon]], [[Dayton (Nevada)|Dayton]], [[Nevada]], [[Estaos Xuníos]] | lema_nacional = ''Nothing Ventured, Nothing Gained'' | himnu_nacional = Fair Molossia is Our Home<ref>[http://www.molossia.org/article307.html Our New National Anthem] Republic of Molossia (www.molossia.org). 28 de xineru de 2014. Consultáu'l 4 de setiembre de 2014</ref> | capital = [[Baughston]] | capital_población = | capital_coor = | ciudá_más_poblada = | idiomes_oficiales = [[Idioma inglés|Inglés]] ([[Alfabetu Deseret|Deseret]]) y [[Esperantu]] | gobiernu = [[República presidencialista]] ([[de iure]])<br />[[Dictadura militar]] ([[de facto]]) | dirixentes_títulos = Presidente | dirixentes_nomes = [[Kevin Baugh]] | fundación = Fundación | fundación_afitaos = | fundación_feches = [[3 de setiembre]] de [[1999]] | superficie = 5,8 hectárees (58.000 metros cuadraos o 0,058km cuadraos). | superficie_puestu = | superficie_enagua = | fronteres = | mariñes = | población = 32 | población_notes=<ref>http://www.greatbigstory.com/stories/this-man-runs-a-micronation-of-32-people?iid=ob_homepage_deskrecommended_pool</ref><ref name="newsbites">{{cita web |url=http://www.molossia.org/article251.html|títulu=Newsbites|fecha=18 de marzu de 2012|sitiuweb=Republic of Molossia|fechaaccesu=14 de xineru de 2014}}</ref><ref name=fosca>{{cita web |url=http://www.atlasobscura.com/articles/interviewing-the-president-of-the-sovereign-nation-inside-nevada?utm_campaign=efb8726c8b-Newsletter_4_154_14_2016&utm_term=0_62ba9246c0-efb8726c8b-61441661&ct=t(Newsletter_4_154_14_2016)&mc_cid=efb8726c8b&mc_eid=34be11d5y3|títulu=Interviewing the President of Molossia|fecha=14 d'abril de 2016|sitiuweb=Atles Fosca|fechaaccesu=15 d'abril de 2016}}</ref> | población_año = 2016 | población_puestu = | población_densidá = 465,5 | PIB_nominal = | PIB_nominal_añu = | PIB_nominal_puestu = | PIB_nominal_per_cápita = | PIB = | PIB_añu = | PIB_puestu = | PIB_per_cápita = | IDH = | IDH_añu = | IDH_puestu = | IDH_categoría = | moneda = [[República de Molossia#Economía|Valora]] | xentiliciu = Molossiano | horariu = Horariu Estándar Molossiano (Standard Molossian Time, [[Tiempu universal coordináu|UTC]]-7 hores, 29 minutos) | horariu_branu = | cctld = | códigu_telefónicu = +004 | prefixu_radiofónicu = | códigu_ISO = | matrícula_coche= | matrícula_avión= | miembru_de = | nota1 = }} La '''República de Molossia''' ye una [[micronación]] fundada por [[Kevin Baugh]] y que s'atopa cerca de [[Dayton, Nevada|Dayton]], [[Nevada]], nos [[Estaos Xuníos]]. Nun s'atopa reconocida por nengún país, y Estaos Xuníos sigue exerciendo soberanía efectiva sobre'l territoriu. Esta micronación entiende la casa de Baugh (conocida como la Casa de Gobiernu), el so patiu traseru y delanteru, según tamién otres dos propiedaes nel [[Sur de California]] y [[Pennsylvania]]. D'alcuerdu al autor John Ryan, Molossia ye "un pasatiempu... que foi lleváu... al enésimu grau".<ref>{{cita web |url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=6416479 |títulu='Lonely Planet' Explores Micronations |obra=[[Day to Day]] |autor=[[National Public Radio]] |fecha=1 de payares de 2006 |fechaaccesu=19 de setiembre de 2009 |idioma=inglés}}</ref> Establecida orixinalmente como un proyeutu infantil en 1977, Molossia subsecuentemente evolucionó como entidá territorial a fines de los [[años 1990]]. El nome ''Molossia'' deriva de la pallabra española [[Peñascu|morru]]. Baugh fai notar que'l nome nun tener rellación col antiguu pueblu griegu de los [[molosos]].<ref name="mo">{{cita web |url=http://www.molossia.org/ |títulu=República de Molossia }}</ref> == Historia == Molossia tien los sos oríxenes como un proyeutu infantil de micronación - la ''Gran República de Vuldstein'' - la cual foi creada por [[Kevin Baugh]] y James Spielman el [[26 de mayu]] de [[1977]]. Los líderes de Vuldstein - y tola so población - yeren el ''Rey James I'' (Spielman), y el ''Príncipe y Primer Ministru'' Kevin Baugh. El [[3 de setiembre]] de [[1999]], Baugh creó la ''República de Molossia'' como una entidá socesora de Vuldstein, y declaróse a él mesmu como presidente.<ref name="mo" /> El [[11 d'abril]] de [[2015]], Baugh entamó la [[Micro-Con]] 2015 na Biblioteca Central de Anaheim, California. Micro-Con foi creada pa llamar l'atención de los medios sobre'l mundu de les micronaciones.<ref>[http://www.molossia.org/microcon/index.html MicroCon 2015]</ref> El [[16 d'abril]] de [[2016]], Baugh entamó una xira de la so nación, financiada pola páxina web Atles Fosca.<ref name=fosca/> === Guerra cola República Democrática Alemana === La República de Molossia afirma tar en guerra cola [[República Democrática Alemana]]<ref name="molossiaeastgermanywar">{{cita web |url=http://www.molossia.org/war/eastgermany.html|títulu=The War With East Germany|sitiuweb=Republic of Molossia|fechaaccesu=14 de xineru de 2014}}</ref> y emitió bonos de l'ayalga pa financiar la guerra.<ref>{{cita web |url=http://www.molossia.org/war/bonds.html|títulu=Buy War Bonds|website=Republic of Molossia|fechaaccesu=14 de xineru de 2014}}</ref> Según esta micronación, la guerra empezó'l 2 de payares de 1983.<ref name="molossiaeastgermanywar"/> Anque oficialmente la República Democrática Alemana dexó d'esistir nel añu [[1990]], el Presidente Baugh afirma que'l [[Cayo Ernest Thaelmann]], supuestamente vencíu por Cuba a la República Democrática Alemana en 1972, ye territoriu soberanu xermanu-oriental y polo tanto la guerra sigue abierta y nun cesó en nengún momentu. En realidá, el cayo siempres tuvo so soberanía cubana y nun foi vencíu a la República Democrática Alemana; [[Fidel Castro]] a cencielles rebautizó el cayo n'honor al líder comunista alemán de la década de 1930 [[Ernst Thälmann]], mientres una visita d'estáu a Cuba del líder xermanu-oriental [[Erich Honecker]] en 1972. ==== Aliances ==== El gobiernu de la '''República de Molossia''' cuntó nesta guerra col sofitu del gobiernu del [[Principáu de Vikesland]]. === Guerra de Mustachistan === {{Ficha de conflictu militar |nome = Guerra de Mustachistan |parte_de = |imaxe = |descripción_imaxe = |fecha = Del [[22 de mayu]] al [[6 de xunu]] de [[2006]] |llugar = [[Ficheru:Flag of the Republic of Molossia.svg|22px]] '''República de Molossia''' |coordenaes = non |casus = Declaración mustachistaní de que'l territoriu molossiano pertenecía-yos. |descripción = |resultáu = Victoria '''molossiana''' |consecuencies = |territorio = |combatientes1 = [[Ficheru:Bandera de Mustachistan.png|22px]] Mustachistan |combatientes2 = [[Ficheru:Flag of the Republic of Molossia.svg|22px]] '''Molossia''' |combatientes3 = |comandante1 = [[Ficheru:Bandera de Mustachistan.png|22px]] [[Sultán]] Ali |comandante2 = [[Ficheru:Flag of the Republic of Molossia.svg|22px]] [[Kevin Baugh]]<br/>[[Montague I|Gran Almirante Hess]] |comandante3 = |soldaos1 = 0 |soldaos2 = 3 |soldaos3 = |baxes1 = 0 |baxes2 = 0 |baxes3 = |baxes4 = |campaña = |campaña2 = |campaña3 = |campaña4 = |notes = }} En 2006, un amigu de la República de Molossia formó la so propia nación, llamada [[Mustachistán]]. Na constitución d'esa nueva [[micronación]] esponíase que'l territoriu soberanu de Mustachistán yera abondo más ampliu que la República de Molossia, y que esta taba dientro d'él, lo que nun foi aceptáu pol gobiernu molossiano. Anque nun entamu intentóse caltener conversaciones amigables pa solucionar el conflictu, ante l'estancamientu de les negociaciones el presidente de Molossia, [[Kevin Baugh]], declaró oficialmente la guerra a Mustachistan el día [[22 de mayu]] de 2006. Hubo cuatro enfrentamientos destacables. El primeru marítimu, y otros dolce terrestres. Finalmente, el día [[6 de xunu]] de [[2012]] roblóse un tratáu de paz ente los dos micronaciones, que dexaba a la República de Molossia como ganadora.<ref>[http://www.molossia.org/war/history.html Guerra de Mustachistan]</ref> ==== Finxu mundial ==== Anque s'entiende qu'ente dos micronaciones nun puede dase un estáu de ''guerra tradicional'' tal que la conocemos, la guerra de Mustachistán supunxo un finxu na hestoria de les micronaciones, demostrando qu'inclusive estos miniestados pueden tener les sos fregadures armaes, anque nun sía a una escala tan grande nin bélica como los estaos soberanos ''normales''. == Territoriu == [[Ficheru:Molossia - Border with United States.jpg|thumb|left|200px|Señal na frontera, Provincia de Harmony.]] Molossia consiste en trés (anguaño solu dos) propiedaes allugaes dientro del territoriu continental de los [[Estaos Xuníos d'América]] y entiende una área total de 5,8 hectárees. Dos d'estes propiedaes tán en manes de Baugh y la so esposa, ente que'l dueñu de la tercera ye desconocíu, pero presumir que ye la de la so "gobernador" designáu. La '''Provincia de Harmony''' ta allugada cerca de Dayton, Nevada, y ye el territoriu más pequeñu de Molossia tocantes a tamañu (4047 m²). Ye'l llugar principal de residencia de la familia de Baugh, y el sitiu de la capital designada de Molossia, Baughston. El '''Protectoráu de New Antrin''' ta allugáu nuna locación desconocida en [[Pennsylvania]] y ye el más grande de los territorios que conformen Molossia, con cerca de 32.375 m². El so nome provién del condáu [[Irlanda del Norte|norirlandés]] de Antrim y tien el so propiu gobernador, el Gran Almirante Hess. N'agostu de 2003 Baugh adquirió un pequeñu terrenal rural nel [[Norte de California]]. Este yera mentáu como la '''Colonia de Farfalla'''. La propiedá foi vendida en 2005, depués de que Baugh adquirió otru terrén que denominó '''Provincia de Desert Homestead''', nel [[Sur de California]].<ref name="mo" /> Desert Homestead fuera adquirida primeramente pol padre de Baugh, y la propiedá foi declarada "monumentu nacional" n'honor a él.<ref name="mo" /> '''Vesperia''' ye'l nome de la reclamación de Molossia sobre 129.191 quilómetros cuadraos nel planeta [[Venus (planeta)|Venus]]. Amás, Molossia reclama un espaciu denomináu '''Neptune Deep''' nel [[océanu Pacíficu]]. == Operaciones == [[Ficheru:Molossia - President Kevin Baugh 1.jpg|thumb|left|200px|[[Kevin Baugh]], Presidente de Molossia.]] === Proclamaciones === La República de Molossia busca ser una nación estáu soberana ya independiente, allugada en territorios arrodiaos dafechu polos Estaos Xuníos d'América, faciendo d'ella una nación [[enclave]]. Como resultáu d'ella, adoptó un sistema de gobiernu similar n'estructura al que tien un [[estáu soberanu]]. === Estructura === Molossia ye oficialmente una [[república]] gobernada por una constitución que crea una [[Asamblea Nacional]] y otres instituciones d'estáu. Sicasí, "por cuenta de la constante amenaza estranxera dende les fronteres", esiste un estáu de [[llei marcial]], dexando que'l Presidente, Kevin Baugh, exerza tolos poderes de gobiernu, incluyendo los asuntos esternos.<ref name="mo" /> === Rellaciones Esteriores === Molossia reconoz a delles micronaciones, con numberosos tratos establecíos a la fecha.<ref name="mo" /> En mayu de 2008 asocedió una xunta col Gran Duque Paul, líder del [[Gran Ducáu de Greifenberg]], otra micronación. Los planes fueron fechos pa la revitalización de la "[[Lliga de Naciones Pequeñes]]", una finada organización dedicada a la prosperidá de toles micronaciones que reclamen territorios. Esta foi la primer visita formal d'estáu en Molossia.<ref>{{cita web |url=http://en.wikinews.org/wiki/Wikinews_holds_a_follow-up_interview_with_Kevin_Baugh,_president_of_the_Republic_of_Molossia |títulu=Follow-up interview with Kevin Baugh, president of the Republic of Molossia |autor=[[Wikinews]] |fecha=1 de mayu de 2008 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2008 |idioma=inglés}}</ref> Molossia asegura ser unu de los primeros países en reconocer a la [[República de Kosovu]], un día dempués de que fuera declarada la so independencia'l [[18 de febreru]] de [[2008]], y naquella oportunidá Baugh unvió una carta oficial al nuevu gobiernu apocayá formáu.<ref>{{cita web |url=http://www.molossia.org/article143.html |títulu=Comunicáu de prensa sobre la reconocencia de la independencia de Kosovo |autor=Molossia |idioma=inglés }}</ref> == Economía == Molossia viende una variedá de productos direutamente y en llinia, inclusive xabón caseru y fotografíes autografiadas de los Baugh.<ref name=fosca/><ref>{{cita web |url=http://www.molossia.org/autograph.html|títulu=Autographed Photos|website=Republic of Molossia|fechaaccesu=16 de setiembre de 2014}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.molossia.org/soap.html|títulu=Supremu Soap!|website=Republic of Molossia|fechaaccesu=16 de setiembre de 2014}}</ref> El Serviciu Postal y Telegráfico Molossiano tamién produz [[Viñeta (filatelia)|estampillas]].<ref>{{cita web |url=http://www.molossia.org/postal2.html|títulu=Molossian Postal, Telegraph & Telephone Service|sitiuweb=Republic of Molossia|fechaaccesu=16 de setiembre de 2014}}</ref> La moneda de Molossia ye valorar, que ta subdivididad en 100 futtrus y la so tasa de cambéu ta xunida al valor relativu de la masa pa galletes [[Pillsbury Company|Pillsbury]].<ref>"Molossia’s currency, the Valora, is linked in value to Pillsbury Cookie Dough (the current exchange rate of 1 Valora to $1 is 0.75)." Artículu de la páxina web Atles Fosca, abril de 2016.</ref> La masa pa galletes ta almacenada nun edificiu amiesto llamáu Bancu de Molossia, onde se vienden monedes feches a partir de [[Ficha (casino)|fiches de casino]] y "billetes" impresos.<ref>{{cita web |url=http://www.molossia.org/bank.html|títulu=Bank of Molossia|sitiuweb=Republic of Molossia|fechaaccesu=25 de xineru de 2014}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=6416479|títulu='Lonely Planet' Explores Micronations|obra=[[Day to Day]]|editorial=[[National Public Radio]]|fecha=1 de payares de 2006|fechaaccesu=19 d'abril de 2008}}</ref> == Serviciu postal y telegráficu Molossiano == El Serviciu Postal y Telegráfico Molossiano (''Molossian Postal and Telegraph Service'' n'inglés) funciona namái dientro de la República de Molossia cuidao que la micronación nun foi reconocida a nivel internacional y polo tanto nun hai axencies equivalentes fora del so territoriu. El Serviciu Postal y Telegráfico frecuentemente produz [[sellos postales]]. [http://www.molossia.org/pictures/stamp11.gif], [http://www.molossia.org/pictures/stampslg.jpg]. == Turismu == [[Ficheru:Molossia - Customs post.jpg|left|200px|thumb|Estación aduanera en Molossia.]] Nos últimos años les diverses instalaciones artístiques que Baugh construyó alredor de la so casa empezaron a atraer l'interés de delles persones que viven fora de Molossia,<ref>[//en.wikinews.org/wiki/Wikinews_holds_a_follow-up_interview_with_Kevin_Baugh,_president_of_the_Republic_of_Molossia]</ref> llogrando que cerca de 14 turistes visiten Molossia cada añu. Les visites namái son posibles por aciu un alcuerdu previu, y arreyen una visita empuesta de 45 minutos conducida por Baugh - vistíu con uniforme militar. Los visitantes tienen de tener un pasaporte y cambéu n'efectivu pa ser almitíos.<ref>{{cita web | url = http://www.molossia.org/media/interview.html | títulu = Tech TV Interview }}<!--Títulu xeneráu por Muriu Bot--></ref> Baugh señaló que dichos requerimientos fueron suprimíos pa los ciudadanos d'[[Andorra]], [[Liechtenstein]], [[San Marín]], [[Mónacu]], [[Principáu de Seborga|Seborga]] y "cualesquier otru país reconocíu por Molossia".<ref name="mo" /> Molossia va ser la tema principal del segundu aniversariu del sitio web [[That Guy With The Glasses]]. Doug Walker produció una película de seis partes protagonizando a los miembros de [[Channel Awesome]] llamada ''[[Kickassia]]'', que tien llugar sobremanera en Molossia. Nel filme, Señardá Critic intenta conquistar Molossia y volvese el so nuevu líder, con ayuda de dellos otros miembros del sitiu That Guy With the Glasses, incluyendo a Señardá Chick, Spoony, Linkara, Angry Joe, Benzaie, Handsome Tome, 8-Bit Mickey y otros. El mesmu Baugh interpreta a encomalo opositora. Dellos oxetos tán prohibíos en Molossia, incluyendo armes de fueu, bombilles incandescentes, cebolles, bagres, morses y cualquier cosa que provenga de [[Texas]]. La postrera gran visita que recibió esti xunetu de 2015 foi de Lisa Ann, una gran amiga de Kevin Baugh que conoció na universidá, lo más sorpresivo de la so visita foi que'l presidente d'esa micronación nun-y pidió pasaporte nin dalgún dineru, más bien por fontes esternes entendimos que foi'l que pago dempués.<ref>{{cita web |títulu=Republic of Molossia announces new customs station |url=http://en.wikinews.org/wiki/Republic_of_Molossia_announces_new_customs_station |autor=[[Wikinews]] |fecha=12 de mayu de 2008 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2009 |idioma=inglés}}</ref> == Defensa == Según la páxina web de Molossia, una nación del desiertu, principalmente utiliza la so Armada pa la esploración y l'investigación, operando casi puramente nel [[Llagu Tahoe]] y llagunes locales. Paez que tienen tres buques, con esclusión de los submarinos, y lleváronse a cabu delles misiones. L'Armada tamién trabayó nuna operación conxunta col cercanu aliáu de Molossia, Vikesland. == Armamentu == * Fusiles de avancarga [[Enfield Modelu 1853]], forníos con bayonetes Uniformes tradicionales y uniformes de campu (en tiempu de guerra) * Cañón de defensa marítima Anguaño'l Gobiernu de Molossia atópase buscando un vendedor de fusiles más modernos y uniformes actuales. == Buques de l'Armada == * Bote inflable Clase Navigator-1 M.S. Wombat * Bote inflable Clase Banana-2 M.S. Bandicoot y M.S. Platypus * Embarcación ensin tripular Cobertor * [[Campana de bucéu]] Seahorse == Ver tamién == * [[Micronación]] * [[Micronaciones]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Category:Molossia}} * [http://www.molossia.org República de Molossia] (n'inglés) * [http://www.mrjerz.org/nevada/the-republic-of-molossia Artículu sobre una visita a Molossia] {{ORDENAR:Molossia}} {{Micronaciones}} {{Tradubot|República de Molossia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Micronaciones]] [[Categoría:Nevada]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] jou1tavfuaz2mwzy3uqw598p7qdeunt 0 97742 3709346 3709028 2022-08-18T13:43:46Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{referencies adicionales|t=20160821213419}} {{llibru }} El '''''Manuscritu Voynich''''' ye un [[llibru]] ilustráu, de conteníos desconocíos, escritu por un autor anónimu nun [[alfabetu]] non identificáu y un [[idioma]] incomprensible, el denomináu [[voynichés]]. Anque nun se sabe cuándo foi escritu, según pruebes del [[carbonu&nbsp;14]], el [[pergamín]] nel cual ta escritu foi fabricáu ente 1404 y 1438. El nome del manuscritu deber al especialista lituanu en llibros antiguos [[Wilfrid M. Voynich]] (1865-1930), quien lo adquirió en 1912. Anguaño ta catalogáu como'l ítem MS 408 na [[Biblioteca Beinecke de llibros raros y manuscritos]] de la [[Universidá de Yale]]. El manuscritu foi oxetu d'intensos estudios por numberosos criptógrafos profesionales y aficionaos, incluyendo destacaos especialistes [[Estaos Xuníos|estauxunidenses]] y [[Reinu Xuníu|británicos]] en descifraos de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Hasta febreru de 2014{{ensin referencies}} nengunu consiguiera descifrar una sola pallabra. Esta socesión de fracasos convirtió al manuscritu nel [[Santu Grial]] de la [[criptografía]] histórica, pero al empar alimentó la hipótesis de que'l llibru nun ye más qu'un ellaboráu engañu, una secuencia de símbolos al azar ensin sentíu dalgunu. Sicasí, el que cumpla la [[llei de Zipf]] (qu'establez qu'en toles llingües humanes la pallabra más frecuente nuna gran cantidá de testu apaez el doble de vegaes que la segunda más frecuente, el triple que la tercera más frecuente, el cuádruplu que la cuarta, etcétera) fai pensar que se trata non solo d'un testu redactáu nun llinguaxe concretu, sinón tamién qu'esi llinguaxe basar en dalguna llingua natural, una y bones los [[llingua construyida|llinguaxes artificiales]], como los [[idioma élfico|élficos]] de Tolkien o'l [[idioma klingon|klingon]] de Star Trek, nun cumplen esta regla. Ye práuticamente imposible que l'autor del ''Manuscritu Voynich'' conociera dicha llei, enunciada dellos sieglos dempués, y que por tantu aplicar a una llingua inventada por él. En 2009, investigaciones de la [[Universidá d'Arizona]] (n'Estaos Xuníos) demostraron, por aciu la prueba del [[carbonu&nbsp;14]], y con una fiabilidá del 95&nbsp;%, que'l pergamín del manuscritu podía datase ente 1404 y 1438.<ref name=monsters>[https://web.archive.org/web/20091207010237/http://www.monstersandcritics.com/news/europe/news/article_1516863.php/Mysterious-Voynich-manuscript-is-genuine-scientists-find «Mysterious Voynich manuscript is genuine. Evidence in 2009 showing that the manuscript is indeed old as had been suspected»], artículu (n'inglés), posterior a 2009, nel sitiu web Monsters and Critics.</ref><ref>{{cita web |títulu=UA's Findings | obra=Experts determine age of book "nobody can read" | autor=Daniel Stolte | url=http://www.physorg.com/news/2011-02-experts-age.html | fechaaccesu=10 de febreru de 2011}}</ref> Per otra parte, el [[McCrone Research Institute]] de [[Chicago]] demostró que la tinta foi aplicada non muncho dempués, confirmando asína que'l manuscritu ye un auténticu documentu medieval.<ref name=monsters/> Sobre'l llugar en que pudo escribise, esisten poques pistes. Nuna de les sos ilustraciones apaez una ciudá cercada, y son les sos almenes dibuxaes les qu'apurren una orientación. La so forma ye la de les almenes llamaes de cola de golondrina, un estilu estéticu que, más tarde, na Renacencia, popularizar por toa Europa, pero que nel momentu que se supón que s'ellaboró'l manuscritu, según los últimos estudios de la [[Universidá d'Arizona]], solo podía atopase nel norte d'Italia, quiciabes na amplia rexón ente Milán y Venecia. Según estudios publicaos en 2014, pol botánicu Arthur Tucker de la Universidá Estatal de Delaware, l'orixe del manuscritu podría ser mesoamericanu. Esta hipótesis basar na semeyanza de delles plantes ilustraes nel manuscritu colos sos contrapartes americanes y nel fechu de que l'estilu col que tán realizaes diches ilustraciones concuerda col estilu usáu n'ilustraciones botániques del SIEGLU|XVI|d|s|0}} en Méxicu.<ref>{{ cita web | url = http://www.newscientist.com/article/dn24987-mexican-plants-could-break-code-on-gibberish-manuscript.html?utm_campaign=hoot&cmpid=SOC%7CNSNS%7C2013-GLOBAL-hoot#.UvFWGObuhv4 | títulu = Mexican plants could break code on gibberish manuscript | fecha = 3 de febreru de 2014 | idioma = inglés | obra = New Scientist| fechaaccesu = 21 d'avientu de 2015}}</ref> En febreru de 2014, Stephen Bax, profesor de la Universidá de Bedfordshire (Reinu Xuníu), anunció descifrar el manuscritu en forma parcial.<ref>{{ cita web | url = http://actualidad.rt.com/cultura/view/120444-manuscritu-voynich-antiguu-descifráu-linguista-britanico| títulu = Un misteriosu manuscritu de 600 años ye descifráu por un llingüista británicu| fecha = 20 de febreru de 2014 | fechaaccesu = 21 d'avientu de 2015 | obra = RT}}</ref> == Descripción == El llibru tien alredor de 240 páxines de [[pergamín]], con vacíos na so numberación (la cual ye aparentemente posterior al testu, quiciabes del SIEGLU|XVI|d|s|0}}), lo que suxure que delles páxines tresmanárense yá antes de la so compra por Voynich. Pa evitar tresmanamientos posteriores, el padre [[Theodore C. Petersen]] lo [[fotocopia|fotocopió]] en 1931, partiendo diches copies ente dellos investigadores comenenciudos nel so estudiu ya intentu de traducción. Utilizóse [[pluma d'ave (escritura)|pluma d'ave]] pa escribir el testu y dibuxar les figures con pintura de colores; según puede apreciase, el testu ye posterior a les figures, yá qu'en numberoses ocasiones el testu apaez tocando'l cantu de les imáxenes, daqué que nun asocedería si éstes fueren añedíes darréu. === Ilustraciones === Les ilustraciones del manuscritu nun esclarien los conteníos del testu pero denotan que'l llibru consta de seis "seiciones", con distinta materia y estilu. Quitando la última seición, que contién namái testu, casi la totalidá de les páxines contién siquier una ilustración. Les seiciones y los sos nomes convencionales son: * «Herbario»: cada páxina amuesa una planta (n'ocasiones dos) y dellos párrafos de testu, un formatu típicu de [[Yerbariu|yerbarios]] [[Europa|europeos]] de la dómina. Delles partes d'estes ilustraciones son copies en mayor escala y detalle de bocetos vistos na seición farmacéutica» (debaxo). * «Astronómica»: Contién diagrames circulares, dalgunos d'ellos con soles, llunes y estrelles, lo que suxure que trata d'[[astronomía]] o [[astroloxía]]. Una serie de 12 diagrames amuesa símbolos convencionales para [[constelación|constelaciones]] [[zodiacu|zodiacales]] (dos pexes pa [[Piscis (constelación)|Piscis]], un toru pa [[Tauro (constelación)|Tauro]], un soldáu con un arcu pa [[Sagitario (constelación)|Sagitario]], etc.). Cada símbolu ta arrodiáu por esautamente 30 figures de muyeres en miniatura, la mayoría d'elles desnudes, caúna sosteniendo una estrella. Los dos últimes páxines d'esta seición ([[Acuariu (constelación)|Acuariu]] y [[Capricornus|Capricorniu]]) tresmanáronse, ente qu'[[Aries (astronomía)|Aries]] y Tauro tán dixebraos en cuatro diagrames con 15 estrelles cada unu. Dalgunos d'estes diagrames atópase en páxines desplegables. * «Biolóxica»: Un testu trupo y continuo con figures de pequeñes muyeres desnudes tomando baños en balnearios públicos o tinas interconectaes por una ellaborada rede de tuberíes, dalgunes d'elles claramente en forma d'órganos del cuerpu. Dalgunes de les muyeres lleven corones. Posiblemente sían [[ninfes]]. * «Cosmolóxica»: Más diagrames circulares, pero de naturaleza desconocida. Esta seición tamién tien páxines desplegables, una d'elles de seis páxina de llargu, que contién una especie de mapa o diagrama con seis "islles" coneutaes por calzaes, castiellos y posiblemente un [[volcán]]. * «Farmacéutica»: Dellos dibuxos con lleendes de partes de plantes aisllaes (raigaños, fueyes, etc.); oxetos similares a jarras farmacéutiques ([[albarelos]]) a lo llargo de los marxes y dellos párrafos de testu. * «Recetes»: Munchos párrafos curtios, cada unu marcáu con una "viñeta" en forma de flor (o estrella) que faen pensar nuna serie d'ordes, pasos o instrucciones pa ellaborar daqué (presumiblemente un productu químicu o alquímico). === El testu === [[Ficheru:Voynich_Manuscript_(135).jpg|thumb|La seición "biolóxica" del testu contién testu apertáu ya ilustraciones de muyeres bañándose desnudes.]] El testu (llamáu [[voynichés]]) foi claramente escritu d'esquierda a derecha, con un marxe derechu desigual. Les seiciones más llargues atópense partíes en párrafos, de cutiu con "viñetes" nel marxe esquierdu. Nun hai evidencia de signos de puntuación. El testu ye fluyíu, como si la escriba entendiera lo que taba escribiendo mientres lo faía; el manuscritu nun da la impresión de que cada calter tuviera que ser calculáu antes de ser escritu na páxina. El testu consiste de más de 170.000 [[glifos]], de normal dixebraos unos d'otros per pequeñu espacios. La mayoría de los glifos tán escritos con unu o dos trazos simples. Considerando qu'esisten disputes sobre si ciertos glifos son distintos o non, calcúlase que l'[[alfabetu]] enteru consta d'ente 20 y 30 glifos totales pa casi tol testu, con rares esceiciones de delles docenes de calteres "estraños", atopaos una o dos veces en tol testu. Los espacios más anchos estremen el testu n'alredor de 35.000 "pallabres" de llargor variáu. Estes paecen siguir una cierta [[fonética]] o regles [[ortografía|ortográfiques]] de ciertu tipu; por casu, dellos calteres tienen d'apaecer en cada pallabra (como les vocales nel [[Idioma español|castellán]]), dellos calteres nunca siguen a otros, dalgunos pueden ser dobles pero otros non. L'analís estadísticu del testu reveló patrones similares a los de llingües naturales. Por casu, la frecuencia de pallabres sigue la [[Llei de Zipf]] y la [[entropía (información)|entropía]] (alredor de 10 bits por pallabra) ye similar a aquella de testos en [[llatín]]. Delles pallabres apaecen puramente en ciertes seiciones, o solo en delles páxines; otres son frecuentes en tol manuscritu. Esisten bien poques repeticiones ente los miles de "lleendes" adxuntes a les ilustraciones. Na seición «herbario», la primer pallabra de cada páxina apaez solamente nesa páxina, pudiendo representar el nome de la planta. Per otru llau, el "idioma" del ''Manuscritu Voynich'', el [[voynichés]], ye distintu de los idiomes europeos en dellos aspeutos. En particular, nun esisten pallabres con más de 10 "lletres". Amás, la distribución de lletres dientro d'una pallabra ye daqué peculiar: dellos calteres apaecen solamente de primeres d'una pallabra, otros solamente a la fin y dalgunos siempres nel mediu. Tal carauterística ye bien particular en llingües como l'árabe, onde la mesma lletra representar de distintes formes, dependiendo de la so posición na pallabra, polo que s'escribe distinto al entamu, nel centru o a la fin, lo que puede dar a entender que se trata d'un alfabetu más amenorgáu, nel entendíu de que se ven como símbolos distintos lo que podría ser el mesmu. El testu paez ser más repetitivu que los típicos idiomes europeos: esisten secuencies nes cualos la mesma pallabra común apaez hasta tres veces consecutives. == Historia == === Resume === [[Ficheru:Michał Wojnicz c. 1885.png|thumb|[[Wilfrid Voynich]] (1865-1930) adquirió'l manuscritu en 1912.]] Atribuyir a los primeros propietarios reales del manuscritu la creencia de que'l so autor foi [[Roger Bacon]] (1214-1294). El manuscritu presenta notables paecíos con una obra del autor inglés [[Anthony Ascham]], ''A Little Herbal'' (‘un pequeñu herbario'), publicada en 1550. Los primeros propietarios teóricos del manuscritu seríen [[Rodolfo II|Rodolfo II de Bohemia]] (1552-1612) (nietu de [[Carlos I d'España]]) y [[Jacobus Sinapius|Jacobus Horcicky de Tepenecz]] (que lo tendría ente 1612 y 1622), quien de la mesma se lo pasó a [[Georgius Barschius]] (quien en teoría lo tuvo ente 1622-1665). D'esti últimu personaxe nun se tienen noticies más que per unes cartes que posiblemente escribió [[Johannes Marcus Marci]] (posesor del llibru en 1665), dirixíes a [[Athanasius Kircher]]. Quiciabes emulando al orientalista Andreas Mueller, que consiguiera estafar a Kircher con un testu fraudulento, y cola collaboración de [[Raphael Missowsky]], escribiría'l manuscritu y creáu tola representación anterior. Permanecería en manes de Athanasius Kircher dende 1665 hasta 1680, ensin que pudiera descifralo, pasando a la biblioteca del [[Collegio Romanu]] (anguaño la [[Universidá Pontificia Gregoriana]]) hasta 1912, momentu nel que lo mercaría [[Wilfrid M. Voynich]] (ente 1912 y 1930) pa pasar darréu a la so vilba, [[Ethel Boole Voynich]] (ente 1930 y 1961), a [[Hans Peter Kraus]] (ente 1961 y 1969), que dexar a la [[Universidá de Yale]]. === Estendida === Cuidao que l'alfabetu del ''Manuscritu Voynich'' nun s'asemeya a nengún tipu d'escritura conocida, y que'l testu sigue ensin ser descifráu, la única prueba práutica de la edá y orixe del llibru son les sos ilustraciones, cuantimás, los paxellos y peñaos de les figures humanes, y dellos castiellos vistos nes diagrames. Tou ye carauterísticamente européu y, basándose nello, la mayoría de los espertos fechen el llibru ente [[1450]] y [[1520]]. Esta estimación ye sofitada per otres pistes secundaries. El primer dueñu confirmáu del manuscritu foi un ciertu [[Georgius Barschius]], un escuru [[alquimia|alquimista]] que vivió en [[Praga]] a empiezos del SIEGLU|XVII|d|s|1}}. Aparentemente, Barschius atopábase tan confundíu con respectu al llibru como atopamos na actualidá. En enterándose de que [[Athanasius Kircher]], un eruditu [[Compañía de Xesús|xesuita]] del [[Collegio Romanu]], publicara un diccionariu de [[idioma coptu|coptu]] ([[etíope]]) y "descifráu" los [[xeroglíficos exipcios]], unvió una amuesa del manuscritu a Kircher en dos causes, pidiéndo-y pistes. La so carta a Kircher en [[1639]], apocayá topada por [[René Zandbergen]], ye la mención más antigua del manuscritu topada hasta la fecha. Desconozse si Kircher respondió al pidíu, pero aparentemente atopábase lo suficientemente comenenciudu como pa intentar adquirir el llibru, que Barschius negar a vender. Tres la muerte de Barschius, el manuscritu pasó a manes del so amigu [[Johannes Marcus Marci]], entós daquella rector de la [[Universidá Carolina]] de Praga, quien rápido lo unvió a Kircher, el so amigu corresponsal. La carta de Marci ([[1665]]) atópase entá adxunta al manuscritu: nella, ufiérta-y el manuscritu pal so descifráu y menta que foi adquiríu pol emperador [[Rodolfo II]] de [[Bohemia (República Checa)|Bohemia]] (1552-1612) por 600 [[Ducáu (moneda)|ducaos d'oru]]. La carta menta entós qu'en la corte de Rodolfo II creíase que l'autor del manuscritu yera [[Roger Bacon]] (el flaire franciscanu que vivió ente 1214 y 1294). Nun s'atopen menciones del llibru nos dos sieglos siguientes, anque bien probablemente caltener, xuntu cola correspondencia de Kircher, na biblioteca del [[Collegio Romanu]] (anguaño la [[Universidá Pontificia Gregoriana]]). Ellí permaneció probablemente hasta que les tropes de [[Víctor Manuel II d'Italia]] conquistaron la ciudá en [[1870]], anexonando los [[Estaos Pontificios]] al nuevu Estáu italianu. El nuevu Gobiernu italianu decidió confiscar munches de les propiedaes de la Ilesia, incluyida la biblioteca del Collegio. Acordies coles investigaciones de [[Xavier Ceccaldi]] y otros, xusto dempués d'esti acontecimientu tresfiriéronse precipitadamente munchos de los llibros de la biblioteca de la universidá a les biblioteques personales de la so facultá, onde quedaben a salvo de la confiscación. La correspondencia de Kircher, incluyendo'l manuscritu, atopar ente estos llibros. Paez ser qu'alredor del añu [[1912]] el Collegio Romanu atopar nuna situación económica precaria y decidió vender, discretamente, dalgunes de les sos propiedaes. Asina foi cómo Wilfrid Voynich adquirió 30 manuscritos, ente ellos el que nos ocupa. Trenta años dempués de la muerte de Voynich, nel añu [[1961]], la so vilba vendió'l llibru a otru marchante de llibros antiguos, llamáu [[H. P. Kraus]]. Como nun pudo atopar un comprador, Kraus donó'l manuscritu a la [[Universidá de Yale]] en [[1969]]. == Hipótesis alrodiu de l'autoría == Propunxéronse munchos posibles autores del ''Manuscritu Voynich''. De siguío cítense solo los más populares. === Roger Bacon === [[Ficheru:Roger-bacon-statue.jpg|thumb|left|[[Roger Bacon|R. Bacon]].]] La carta, adxunta al manuscritu, de Marci a Kircher ([[1665]]), diz que, según el so postreru amigu Raphael Mnishovsky, l'Emperador [[Rodolfo II|Rodolfo II de Bohemia]] (1552-1612) mercaría'l llibru por 600 ducaos (unos miles de dólares en moneda contemporánea). Según la carta, Rodolfo (o seique Raphael) creíen que l'autor yera'l flaire y polígrafu franciscanu [[Roger Bacon]] (1214-1294). A pesar de que Marci dixo que "nun opinaba" alrodiu de l'anterior afirmación, Voynich tomar abondo en serio y fixo tou lo posible por confirmala. El so convencimientu influyó poderosamente na mayoría de los intentos de desciframientu mientres los 80 años siguientes. Sicasí, los estudiosos que vieron el manuscritu y tán familiarizaos cola obra de Bacon negaron rotundamente tal posibilidá. Tamién hai qu'alvertir que Raphael morrió en 1644, y la compra tuvo d'asoceder antes de l'abdicación de Rodolfo, en 1611 —siquier 55 años antes de la carta de Marci—. === John Dee === [[Ficheru:John Dee Ashmolean.jpg|thumb|John Dee.]] La hipótesis de l'autoría de Roger Bacon condució a Voynich a concluyir que la única persona que pudo vender el manuscritu a Rodolfo foi [[John&nbsp;Dee]] (1527-1608), un matemáticu y astrólogu de la Corte de [[Sabela I d'Inglaterra]], y conocíu por ser propietariu d'una gran coleición de manuscritos de Bacon. John&nbsp;Dee y el so ''scrier'' (ayudante [[médium]]) [[Edward Kelley]] (1555-1597) vivieron dellos años en Bohemia, onde esperaren ufiertar los sos servicios al Emperador. Sicasí, los minuciosos diarios de John&nbsp;Dee nun menten esta venta, lo que la fai abondo improbable. De toes formes, si l'autor nun fuera Bacon, la rellación de John&nbsp;Dee col manuscritu a cencielles sume. Per otra parte, el mesmu John&nbsp;Dee podría haber escritu, y depués arrobinó'l rumor de que yera una obra orixinal de Bacon, cola esperanza de vendelo darréu. === Edward Kelley === [[Ficheru:Enochian alphabet.png|thumb|L'alfabetu enoquiano,<ref name="alphabet">{{cita web|títulu= Enochian alphabet and fonts|url=http://www.omniglot.com/writing/enochian.htm|editorial=Omniglot}}</ref> d'alcuerdu a los diarios de John&nbsp;Dee.<ref>{{cita web|autor=John Dee|títulu=MS. Sloane 3188|url=http://www.themagickalreview.org/enochian/mss/sloane_3188/|editorial=The Magickal Review|añu=1582|page=103v-104r|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120410190925/http://www.themagickalreview.org/enochian/mss/sloane_3188/|fechaarchivu=10 d'abril de 2012}}</ref>]] El compañeru de John&nbsp;Dee en Praga, [[Edward Kelley]] (1555-1597), yera un estravagante [[alquimia|alquimista]], que presumía de poder transmutar el cobre n'oru gracies a un polvu secreto qu'estrayxera de la tumba d'un obispu en [[Gales]]. Como adivín de John&nbsp;Dee, tamién afirmaba ser capaz d'invocar a los ánxeles con una bola de cristal, y caltener llargues conversaciones con ellos, que John&nbsp;Dee anotaba escrupulosamente. Al llinguaxe de los ánxeles llamar ''[[Idioma enoquiano|"enoquiano"]]'', deriváu d'[[Enoc]], el padre de [[Matusalén]]; según l'apócrifu "Llibru de Enoc", Enoc foi lleváu a visitar el Cielu nun carru tiráu por ánxeles, y depués escribió un llibru alrodiu de lo qu'ellí vio. Dalgunos suxurieron que, igual que Kelley inventó'l "enoquiano" pa engañar a John&nbsp;Dee, podría crear el ''Manuscritu Voynich'' pa estafar al emperador (quien amás pagaba a Kelley polos sos presuntos conocencies alquímicos). Sicasí, si Roger Bacon nun ye l'autor del manuscritu, la rellación de Kelley con él ye tan improbable como la de John Dee. === Wilfrid Voynich === Abarruntóse en munches ocasiones que'l mesmu [[Wilfrid Voynich]] ellaboró'l manuscritu. Como anticuariu de llibros, de xuru tenía les conocencies y medios necesarios, y un "llibru perdíu" de Roger Bacon valdría una fortuna. Sicasí, el recién descubrimientu de la carta de Baresh (Georgius Barschius) a Kircher esanició dafechu esta posibilidá, sacantes Wilfrid Voynich hubiera "quitáu" la carta del llibru orixinal que lu contenía y hubiera falsificado un llibru nuevu basándose nel conteníu de dicha carta. === Jacobus Sinapius === [[Ficheru:Jacobus Sinapius.jpg|thumb|[[Jacobus Sinapius|J. Sinapius]].]] Una reproducción fotostática de la primer páxina del ''Manuscritu Voynich'', fecha por [[Wilfrid Voynich]] en dalgún momentu anterior a 1921, amosaba'l rastru débil d'unes pallabres que fueren borraes. Cola ayuda de dellos productos químicos, pudo lleese que'l testu dicía "Jacobj `a Tepenece": esto ye, Jakub Horcicky de Tepenec, en llatín [[Jacobus Sinapius]], un especialista en floritos, médicu personal de Rodolfo II y encargáu de los sos [[xardín botánicu|xardinos botánicos]]. Wilfrid Voynich, y munchos otros dempués, deducieron d'esta "firma" que Jacobus tenía'l ''Manuscritu Voynich'' primero que Baresh, y vio nello una confirmación de la hestoria de Raphael. Otros suxurieron que'l mesmu Jacobus pudo ser l'autor. Sicasí, la [[caligrafía]] de les pallabres difuminadas nun coincide cola de la firma de Jacobus, qu'apaez nun documentu apocayá alcontráu por Jan Hurich. Por ello ye posible que la escritura de la primer páxina fuera añedida darréu por un dueñu o llibreru, y sería solo la hipótesis d'esta persona avera del autor del manuscritu. Nos llibros d'historia de los [[Compañía de Xesús|xesuites]] de los que disponía Kircher, Jacobus yera l'únicu alquimista o médicu de la corte de Rodolfo que merez una entrada d'una páxina completa ente que, por casu, apenes si menten a [[Tycho Brahe]]. Amás los productos químicos aplicaos por Voynich deterioraron tantu'l pergamín qu'anguaño apenes si puede vese rastru de la escritura, asina que tamién esiste'l barruntu de que la firma fuera falsificada por Voynich pa contribuyir al fortalecimientu de la hipótesis de l'autoría de Roger Bacon. === Johannes Marcus Marci === Johannes Marcus Marci conoció a Kircher cuando encabezaba una delegación de la Universidá Carolina de Praga a Roma en 1638, y nos 27 años siguientes los dos eruditos intercambiaron correspondencia sobre una gran variedá de disciplines científiques. La misión de Marci formaba parte de la llucha continua de la facción secularista de la Universidá pa caltener la so independencia al respective de los xesuites, quien dirixíen el [[Colexu Clementinum]] de [[Praga]], rival de la Universidá. A pesar d'esos esfuercios, los dos universidaes fundir en 1654 so control de los xesuites. Por tanto, especulóse que la animosidad política contra los xesuites llevó a Marci a "fabricar" la carta de Baresch y, más tarde, el ''Manuscritu Voynich'', nun intentu de desacreditar al so "estrella" Kircher. La personalidá y conocencies de Marci paecen fayadizos pa llevar a cabu esta xera, y Kircher, un "Doctor Sabicheru", yera una presa fácil, pos se-y recuerda más polos sos errores espectaculares que por llogros xenuinos. Inclusive la carta de Baresch guarda cierta paecencia con un fraude que l'orientalista Andreas Mueller fixo al propiu Kircher: Mueller ellaboró un manuscritu inintelixible y unviar a Kircher, con una nota axunta qu'esplicaba que venía d'[[Exiptu]]. Pidió a Kircher una traducción, y sábese que Kircher fixo una darréu. Merez la pena señalar que les úniques pruebes de la esistencia de Georg Baresch son tres cartes unviaes a Kircher: una unviada por Baresch (1639) y dos por Marci (como un añu dempués). Tamién ye interesáu que la correspondencia ente Marci y Kircher acaba en 1665, precisamente cola carta axunta al ''Manuscritu Voynich''. Sicasí, la rensía secreta de Marci contra los xesuites ye pura conxetura: yera un católicu devotu, él mesmu estudiara pa faese xesuita, y pocu dempués de la so muerte en 1667 foi-y concedida la pertenencia honorífica a la Orde. === Raphael Missowsky === Raphael Missowsky, amigu de Marci al que s'atribúi la hestoria de Bacon, yera [[criptografía|criptógrafo]] ente otres munches coses, y paez qu'inventó un cifráu presuntamente indescifrable. Esto llevó a la hipótesis de qu'ellaboró'l ''Manuscritu Voynich'' como una demostración práutica de dichu cifráu, y convirtió al probe Baresh nuna involuntaria cobaya. La hipótesis sigue con que dempués de que Kircher publicara'l so llibru sobre'l coptu, Raphael pensó qu'engañar a ésti sería un troféu muncho más jugoso qu'engañar a Baresch, y convenció al alquimista por que pidiera ayuda al xesuita. Inventaría la hestoria de Roger Bacon pa motivar más a Barech. El fechu de que s'abstuviera de dar la so opinión na carta axunta al ''Manuscritu Voynich'' puede significar que Marci abarruntaba que yera una mentira. Sicasí, nun hai pruebes definitives d'esta hipótesis. === Anthony Ascham === El doctor Leonell Strong, investigador del cáncer y criptógrafo aficionáu, intentó descifrar el ''Manuscritu Voynich''. Strong dixo que la solución yera "un peculiar sistema doble de progresiones aritmétiques d'un alfabetu múltiple". Strong defendía que'l testu revelaba que l'autor del ''Manuscritu Voynich'' yera l'autor inglés del SIEGLU|XVI|d|s|1}} [[Anthony Ascham]], que la so obra incluyía ''A Little Herbal'' ("Un pequeñu herbario"), publicáu en 1550. Anque'l ''Manuscritu Voynich'' contién seiciones asemeyaes al herbario, el principal argumentu contra esta hipótesis ye que se desconoz ónde llograría esti autor les conocencies lliterariu y criptográficu necesarios. === Antonio Averlino "Filarete" === [[Filarete|Antonio Averlino]] (alredor de 1400-1469) a mediaos del SIEGLU|XV|d|s|0}} treslladar a Milán, llamáu por el mesmu Francesco Sforza, pal cual construyó'l ''Ospedale Maggiore'' (alredor de 1456). Les hipótesis a favor de Filarete como autor del códigu Voynich (o implicáu na so redaición) basar en dellos detalles. A saber: que nuna parte del Manuscritu represéntase lo que podría ser el sistema de circulación d'agua basáu en cañeríes de terracota, utilizáu por Filarete nel Ospedale Maggiore; que la fortaleza qu'apaez na so representación d'una ciudá circular coincide col castiellu Sforza, en que la so ampliación tamién tuvo implicáu (amás de ser autor d'un tratáu sobre un modelu de ciudá ideal) y, a lo último, que'l mesmu Filarete yera aficionáu a los códigos, llegando a incluyir n'ocasiones anagrames nos testos qu'escribía. Amás, apuntar a que Filarete, en perdiendo'l favor de los Sforza, atopar nuna situación complicada pa siguir desenvolviendo'l so oficiu. Xuníu a la rellación d'amistá que tenía con otros homes de ciencia que trabayaben pal Imperiu Otomanu (potencia rival de Milán nel Mediterraneu), el ''Manuscritu Voynich'' podría ser una forma de llevase los sos secretos (dalgunos de los cualos supóníen la muerte si les autoridaes afayar). == Hipótesis alrodiu del so propósitu == [[Ficheru:f34r.jpg|thumb|F34r, seición herbal.]] La impresión xeneral qu'apurren les páxines que nos llegaron del manuscritu suxuren que'l so propósitu yera sirvir como una [[farmacopea]] o desenvolver temes comunes na medicina medieval o renacentista. Sicasí, los detalles intrigantes de les ilustraciones alimentaron munches hipótesis avera del orixe del llibru, el so conteníu, y los fines pa los que foi concebíu. Nueves corrientes d'estudiu rellacionaron dalgunes de les ilustraciones con secretos de los gremios d'artesanos de Milán (farmacopea de venenos, producción de cristal, etc...), que taben protexíos tradicionalmente hasta'l puntu de que la so tresmisión a potencies estranxeres supónía graves castigos. === Herbario === La primer seición del llibru ye casi seguro un herbario, pero fracasaron dafechu tolos intentos pa identificar les plantes, yá sía con especies esistentes o colos dibuxos estilizados de los herbarios contemporáneos. Solo pueden identificase con dalguna certidumbre un par de plantes, ente les que s'inclúin el [[Pensamientu (planta)|pensamientu]] montés y el [[Adiantum capillus-veneris|felechu "culantrillo"]] o "pelo de Venus". Los dibuxos del herbario que s'asemeyen a los bocetos "farmacolóxicos" paecen ser "copies en llimpiu" d'éstos, sacantes se completaron les partes que faltaben con detalles inverosímiles. Ello ye que munches de les plantes paecen ser compuestes (jocosamente llamóse-yos "frankenplantas"): xúntense los raigaños d'una especie coles fueyes d'otra y les flores d'una tercera; n'ocasiones los raigaños fueron afataes con "güeyos", gazapes o inclusive garres: desconozse qué signifiquen estos adornos (sacantes fueren ''claves'' o pistes visuales de dalgún tipu). ==== Xirasoles ==== Brumbaugh cree qu'una ilustración representa un [[xirasol]] del Nuevu Mundu, lo qu'ayudaría a fechar el manuscritu y abriría posibilidaes intrigantes alrodiu del so orixe. Sicasí, la semeyanza ye escasa, sobremanera si comparar cola especie montesa orixinal; y cuidao que se desconoz la escala del dibuxu, la planta podría representar un exemplar d'una amplia familia botánica, compuesta por munches especies ([[Leucanthemum vulgare|margarita]], [[Chamaemelum nobile|camomila]],...) y estendida per tol mundu. ==== ''Ricinus communis'' ==== Otra de les posibles especies que s'estremaría nes fueyes y nos frutos ye la planta ''[[Ricinus communis]]''. === Alquimia === Los recipientes y tubos de la seición "biolóxica" podríen indicar una rellación cola [[alquimia]], lo que sería relevante si'l llibru contuviera instrucciones pa la preparación de compuestos médicos. Sicasí los llibros alquímicos del periodu comparten un llinguaxe visual común, nel que se representen los procesos ya ingredientes per mediu d'imáxenes específiques (la águila, el sapu, un home nuna tumba, una pareya na cama, el sol, etc.) o símbolos testuales convencionales (un círculu con una cruz, etc.); nun s'identifica nengunu d'ellos nel manuscritu. === Herbario alquímico === Sergio Toresella, espertu en herbarios antiguos, señaló que'l ''Manuscritu Voynich'' podría ser un ''herbario alquímico'', que de fechu nun tien nada que ver cola alquimia. Trátase d'un herbario ficticiu con dibuxos inventaos, col que los [[mestrón]]s cargaben pa impresionar a los sos veceros. Paez qu'esistió una pequeña [[industria doméstico]] de tales llibros ayundes d'Italia Septentrional, xusto nesa dómina. Sicasí, esos llibros yeren bien distintos del ''Manuscritu Voynich'' n'estilu y diseñu, y siempres taben escritos en llinguaxe normal. === Herbario astrolóxicu === Les considerancies astrolóxiques siempres tuvieron un papel importante na recueya de floritos, sangríes y otros procedimientos médicos comunes na dómina más probable d'ellaboración del manuscritu (ver, por casu, los llibros de Nicholas Culpeper). Sicasí, amás de los obvios [[zodiaco|signo zodiacales]], y una diagrama que paez amosar los [[planeta|planetes]] clásicos, naide foi capaz d'interpretar les ilustraciones dientro de les tradiciones astrolóxiques conocíes (sían europees o d'otros llugares). === Microscopios y telescopios === [[Ficheru:68r.jpg|thumb|400px|Nestos trés páxines del manuscritu apaecen oxetos que paecen astronómicos.]] Un dibuxu circular na seición "astronómica" (foliu 68 vueltu, seición 3) representa un oxetu de forma irregular con ocho brazos curvados y estrelles marielles y azules nel so interior; dalgunos interpretar como'l dibuxu d'una [[galaxa]], que solo se puede reparar con un telescopiu ya inclusive se suxurió que'l mesmu Roger Bacon pudo fabricar unu con un espeyu cóncavu: sicasí inclusive colos mayores telescopios actuales nenguna galaxa presenta esi aspeutu sacantes s'utilice la fotografía; la [[Galaxa d'Andrómeda]] apaez abondo de cantar y non de frente como la que s'aprecia nel manuscritu.<br /> La paecencia ye bien discutible: nuna inspeición ocular el centru de la "galaxa" aseméyase más bien a un estanque d'agua ente que los presuntos ''brazos'' son llinies espirales con testu, non con estrelles marielles o azules. Interpretáronse otros dibuxos como [[célula|célules]] vistes al traviés del microscopiu: ello implicaría un orixe modernu del manuscritu ({{SIEGLU|XVII|d|s|0}}), más que medieval. === Enerxía nuclear === [[Jacques Bergier]], na so obra ''-yos livres maudits'' (editorial J' ai Lu, París, [[1971]]), traducida al español como ''Los llibros condergaos'' (Plaza & Janés, [[1973]]), propón una hipótesis absurda: l'autor del ''Manuscritu Voynich'' tenía conocencies extraordinariamente avanzaos y demasiáu peligrosos pal mundu modernu, por casu el secretu de les estrelles novas, polo cual despintar pa evitar nuesa mesma autodestrucción. Nun hai pruebes de tales conocencies avanzadísimos nel manuscritu, salvo dellos diseños "astronómicos" (por casu estrelles que paecen "esplotar" nos folios 68 anverso y 69 aviesu, anque pueden representar cualesquier otra cosa): sía comoquier ye altamente improbable que [[Wilfrid Voynich]] en 1912, por non mentar al dúu máxicu-alquimista [[John Dee|Dee]]-[[Edward Kelley|Kelley]] (hacia 1585) o inclusive'l mesmu [[Roger Bacon]] supieren qué ye la enerxía nuclear, cómo manipoliala o lliberar de manera artificial.<ref>{{cita llibru | nome = Jacques | apellíos = Bergier| | enllaceautor = Jacques Bergier | títulu = Los llibros condergaos| editorial = Plaza & Janés| añu = 1973| ubicación = Barcelona | oclc = 7745116}}</ref>{{Harvnp|Violat Bordonau|2005}} === Autores múltiples === [[Prescott Currier]], un criptógrafo de la Marina de los Estaos Xuníos, que trabayó col manuscritu nos 70, reparó que podíen dixebrase les páxines de la seición "herbario" en dos conxuntos, les [[manes A y B]], con propiedaes estadístiques distintes y caligrafíes diverses. Concluyó que'l ''Manuscritu Voynich'' yera la obra de dos o más autores con distintos dialeutos y convenciones ortográfiques. Sicasí, estudios recién punxeron en dulda esta conclusión. Un espertu en caligrafía{{quién}} qu'esaminó'l llibru cuntó que una sola mano redactara'l manuscritu enteru. Amás, cuando s'esaminen toles seiciones, vese una transición más gradual, col herbario A y el herbario B nos estremos opuestos. Asina, les observaciones de Prescott podríen ser tan solo la consecuencia de que les seiciones del herbario fueren escrites en dos époques bien dixebraes nel tiempu; tamién cabo la posibilidá de que'l manuscritu actual fuera ''cosíu'' a partir de seiciones que, orixinalmente, teníen otra disposición. == Hipótesis alrodiu de la llingua == Propunxéronse munches hipótesis alrodiu de la naturaleza de la llingua del ''Manuscritu Voynich''. Sigue una llista non refecha: === Cifráu de lletres === Según esta hipótesis, el ''Manuscritu Voynich'' contién testu con significáu en dalguna llingua europea, que se fixo escuru arremente convirtiendo les lletres por aciu dalgún sistema de cifráu: un [[algoritmu]] qu'operaba sobre lletres individuales. Al paecer, reconociéronse dellos símbolos qu'apuntaríen a que'l códigu utilizáu coincidiría cola clave de cifráu de la cancillería Milanesa nel SIEGLU|XV|d|s|0}}. Foi la hipótesis de trabayu na mayoría de los intentos de desciframientu mientres el SIEGLU|XX|d|s|1}}, incluyíu un equipu de criptógrafos de la [[NSA]] (Axencia de Seguridá Nacional) d'Estaos Xuníos, dirixíu por [[William F. Friedman]], a principios de los años cincuenta. Primero arrexuntó'l First Study Group (1944-1946) y depués el Second Study Group. Refugar los cifraos de sustitución simple, porque son bien fáciles de descifrar. Por eso los esfuercios dirixiéronse polo xeneral escontra los cifraos polialfabéticos, inventaos por [[Llión Battista Alberti|Llión Alberti]] (1404-1472) hacia 1460. Esti tipu inclúi'l popular [[cifráu de Vigenère]], seique reforzáu pol usu de símbolos vacíos o equivalentes, reordenación de lletres, rotures falses de pallabres, etc. Dalgunos autores suponen que s'esaniciaron les vocales antes del cifráu. Dalgunos pretendieron l'ésitu nel desciframientu siguiendo estos supuestos; pero nengunu llogró amplia aceptación, principalmente porque los algoritmos de desciframientu propuestos dependen de tantos camientos per parte del llector, que podría llograse un testu con significáu de cualquier serie aleatoria de símbolos. El principal argumentu pa esta hipótesis ye que l'usu d'un alfabetu estrañu per parte d'un autor européu nun ye bien esplicable, salvu como un intentu de despintar información. Lo cierto ye que Roger Bacon sabía de cifraos, y la fecha envalorada pal manuscritu apenes coincide cola nacencia de la criptografía como disciplina sistemática. Contra esta hipótesis ta l'argumentu de qu'un cifráu polialfabético de normal destruyiría les carauterístiques estadístiques "naturales" que se reparen nel manuscritu, tales como la [[Llei de Zipf]]. Amás, anque los cifraos polialfabéticos inventar hacia 1467, les variantes solo fixéronse populares nel SIEGLU|XVI|d|s|0}}, un pocu tarde pa la fecha envalorada del manuscritu. === Cifráu con llibru de códigos === Según esta hipótesis, les "pallabres" del ''Manuscritu Voynich'' en realidá seríen códigos pa consultar nun ''diccionariu'' o [[llibru de códigos]]. La prueba principal d'esti aserto sería que la estructura interna y la distribución del llargor d'eses pallabres son similares a les de los [[númberos romanos]] (nesi tiempu sería un códigu natural qu'escoyer). Sicasí, los cifraos basaos en llibros de códigos solo son vidables en testos curtios, pos son bien engarrosos de lleer y escribir. === Cifráu visual === James Finn propunxo nel so llibru ''Pandora's Hope'' (La esperanza de [[Pandora]], 2004) que'l ''Manuscritu Voynich'' ye en realidá [[idioma hebréu|hebréu]] codificado visualmente. Una vegada que s'han trascrito correutamente les lletres, usando como guía l'[[alfabetu européu de Voynich|EVA]] (alfabetu européu de Voynich), pueden lleese munches de les pallabres del manuscritu n'hebréu, y repitir con diverses deformaciones pa confundir al llector. Por casu, la pallabra ''ain'' del manuscritu significa ‘güeyu' n'hebréu, y tamién apaez con formes aburuyaes como ''aiin'' o ''aiiin'' pa faeles paecer pallabres distintes cuando en realidá son la mesma. Tamién s'utilicen otros métodos de criptografía visual. Esto esplicaría'l fracasu que los demás investigadores tuvieron al descifrar el manuscritu, porque se basen más nuna metodoloxía matemática. El principal argumentu en contra ye que tal codificación cualitativa constitúi una torga terrible pal talentu del descifrador individual, dada la multiplicidá de posibles interpretaciones visuales alternatives del mesmu testu. Sería difícil dixebrar cuánta interpretación ye del testu xenuinu, y cuánta reflexa a cencielles la suxetividá del intérprete. === Esteganografía === Esta hipótesis caltién que'l testu del ''Manuscritu Voynich'' escarez nel so mayor parte de significáu, pero contién la información oculta en detalles discretos: por casu, la segunda lletra de cada pallabra, o'l númberu de lletres en cada llinia. Esta téunica, llamada [[esteganografía]] (en griegu, ‘escritura tapada') ye bien antigua, y describir, ente otros, l'abá [[Johannes Trithemius]] en 1499. Suxurióse que'l testu traducíu hai de ser llográu por aciu una [[rejilla de Cardano]] de dalgún tipu. Esta hipótesis ye malo de probar o refugar, cuidao que los testos esteganográficos pueden ser arbitrariamente difíciles de trescribir. Un argumentu en contra ye qu'usar un testu qu'aparenta tar cifráu va en contra del principal oxetivu de la esteganografía, que ye despintar la mesma esistencia del mensaxe secretu. Dalgunos suxurieron que'l testu con significáu podría tar codificado nel llargor o forma de ciertes traces de la escritura. Hai exemplos de esteganografía d'aprosimao esa dómina, qu'usen el tipu de lletra (por casu regular frente a cursiva) pa despintar información. Sicasí, cuando s'esamina con un gran aumentu, les traces d'escritura del ''Manuscritu Voynich'' tienen un aspeutu natural y apaecen afeutaos principalmente pola superficie rugosa del pergamín. === Llinguaxe natural exóticu === El [[llingüística|llingüista]] Jaques Guy suxurió que'l testu del ''Manuscritu Voynich'' podría tar espresáu nuna llingua natural exótica, anque escritu con un alfabetu inventáu. Verdaderamente, la estructura de pallabres ye similar a la de munches [[familia llingüística|families llingüístiques]] d'Asia Oriental y Central, principalmente la sinón-tibetana ([[idioma chinu|chinu]], [[idioma tibetanu|tibetanu]] y [[idioma birmanu|birmanu]]), la austroasiática ([[idioma vietnamita|vietnamita]], [[idioma khmer|khmer]],...) y seique la tai ([[idioma tailandés|tailandés]], [[idioma lao|lao]],...). En munches d'estes llingües, les pallabres» (esto ye, les unidaes llingüístiques más pequeñes con un significáu definíu) consten d'una sola sílaba; y eses sílabes tienen una estructura bastante rica, incluyíos [[tonu (acústica)|patrones tonales]]. Esta hipótesis gocia de cierta plausibilidad histórica. Anque eses llingües disponen polo xeneral de sistemes d'escritura propiu, éstos suelen ser notablemente difíciles pa los visitantes occidentales, lo que motivó la invención de dellos [[Trescripción fonética|alfabetos fonéticos]], davezu usando lletres llatines, pero dacuando emplegar lletres inventaes. Anque los exemplos conocíos son bien posteriores al ''Manuscritu Voynich'', la hestoria rexistra cientos d'esploradores y misioneros que lu podríen faer (inclusive antes del famosu viaxe de [[Marco Polo]] nel SIEGLU|XIII|d|s|1}}), pero especialmente dempués de que [[Vasco da Gama]] afayara la vía marítima a Estremu Oriente en 1499. L'autor del ''Manuscritu Voynich'' podría ser tamién un nativu del [[Alloñáu Oriente]] que vivía n'Europa, o bien s'educó nuna [[misión (relixón)|misión]] europea. El principal argumentu a favor d'esta hipótesis ye que ye consistente con toles propiedaes estadístiques del testu del ''Manuscritu Voynich'' que fueron comprobaes a la fecha, incluyendo les pallabres dobláu y triplicar qu'apaecen nos testos escritos en chinu y vietnamita cola mesma frecuencia averada que nel manuscritu. Tamién esplica l'aparente falta de númberos y de carauterístiques sintáctiques occidentales (tales como [[Artículu (gramática)|artículu]]s y cópules), y la inescrutabilidad xeneral de les ilustraciones. Otra posible pista constituyir dos grandes símbolos coloraos na primer páxina, que fueron comparaos col títulu d'un llibru d'estilu chinu, dau la vuelta y ruinamente reproducíu. Amás, l'aparente división del añu en 360 [[grau (matemática)|graos]] (en llugar de 365 díes), en grupos de 15 y empezando en [[Piscis (astroloxía)|Piscis]], son traces propies del calendariu agrícola chinu (''jie q'i''). El principal argumentu en contra d'esta hipótesis ye que naide (incluyíos los eruditos de l'Academia de Ciencies de Beixín) pudo atopar nengún exemplu claru de simbolismu oriental o de ciencia asiática nes ilustraciones. A finales de 2003, el polacu Zbigniew Banasik propunxo que'l manuscritu ye testu redactáu en [[idioma manchú]], y dio una traducción incompleta de la primer páxina del manuscritu. === Llingua políglota === Nel llibru ''Solution of the «Voynich Manuscript»: a liturgical manual for the Endura rite of the cathari heresy, the cult of Isis'' (‘la solución al ''Manuscritu Voynich'': un manual [[lliturxa|llitúrxicu]] del [[ritu]] de Endura na herexía [[cátaros|cátara]], el cultu a [[Isis]]", 1987), Leo Levitov afirmó que'l manuscritu yera una trescripción senciella d'una "llingua oral políglota", que definió como "una llingua lliteraria comprensible p'aquellos que nun entendieren el llatín, a quien se-yos podría lleer nesta llingua". Propunxo un desciframientu parcial nun amiestu de [[idioma flamencu|llingua flamenca]] medieval con munchos préstamos llingüísticos del [[Idioma francés|francés]] antiguu y antiguu altu [[idioma alemán|alemán]]. Según Levitov, el ritu de Endura nun yera sinón un ritual de suicidiu asistíu, acomuñáu cola fe cátara (anque la historicidad d'esti ritual ta puesta en dulda). Esplica que les plantes quimériques nun tán destinaes a representar nenguna especie botánica, sinón que son símbolos secretos de la fe. Les muyeres nes tinas xunto a la rede de tuberíes representen el mesmu suicidiu ritual, qu'incluyiría la veneseición: cortase les venes por que'l sangre arramar nuna bañera con agua caliente. Les [[constelaciones]] ensin análogu celestial representen les estrelles del mantu de Isis. Cuestiónase esta hipótesis en dellos frentes. Unu ye que se sabe perbién que la fe cátara yera un [[gnosticismu]] cristianu, y nun s'acomuñar de nenguna forma con Isis. Otru ye qu'esta hipótesis asitia l'orixe del llibru nos sieglos {{SIEGLU|XII|d||1}} o {{SIEGLU|XIII|d||1}}, colo que sería considerablemente más antiguu que lo qu'inclusive los partidarios de la hipótesis de Roger Bacon defenden. Levitov nun ufiertó nenguna defensa frente a esti argumentu, más allá de la so traducción. === Llingua artificial === La peculiar estructura interna de les pallabres” del ''Manuscritu Voynich'' llevó a William F. Friedman y John Tiltman a postular por separáu que'l testu podría ser a cencielles una [[llingua artificial]] y, más específicamente, una [[llingua filosófica]]. Les llingües d'esti tipu tienen un vocabulariu entamáu según un sistema de categoríes, polo que puede deducise el significáu xeneral d'una pallabra pola secuencia de les lletres que la componen. Por casu, na llingua artificial moderna Ro, ''bojo'' ye la categoría de los colores, y cualquier pallabra qu'empiece con eses lletres sería'l nome d'un color: asina ''colloráu'' ye ''bofoc'', y ''mariellu'' ye ''bofof'' (ye, pos, una versión estrema de la [[Clasificación Decimal Universal]] que s'usa nes biblioteques). Esti conceutu ye bastante antiguu, como lo prueba'l llibru ''Philosophical Language'' (“Llingua Filosófica”) de [[John Wilkins]]. Nos exemplos más conocíos, les categoríes subdivídense añediendo [[sufixu|sufixos]]; como resultancia, un testu sobre una materia concreto tendría munches pallabres con prefixos similares. Por casu, tolos nomes de plantes empezaríen con lletres similares, y análogamente con toles enfermedaes, etc. Esta carauterística podría entós esplicar la naturaleza repetitiva del testu Voynich. Sicasí, naide pudo asignar un significáu plausible a cualesquier [[prefixu]] o sufixu del manuscritu, amás de que tolos exemplos conocíos de llingües filosófiques son bastante tardíos ({{SIEGLU|XVII|d|s|0}}). === Engañu === Les estrañes carauterístiques del testu del manuscritu (tales como les pallabres duplicaes o triplicaes) y el conteníu sospechoso de les sos ilustraciones (tales como les plantes quimériques) llevaron a munchos a pensar que'l manuscritu ye en realidá un engañu. En 2003 l'especialista en computación doctor [[Gordon Rugg]] amosó que podía reproducise testu con carauterístiques similares a les del que contién el manuscritu, por aciu l'usu d'una tabla con prefixos, raigaños y sufixos, que seríen escoyíos y combinaos per mediu d'una plantía de papel furáu. Esti mecanismu, conocíu como ''[[rejilla de Cardano]]'', inventar hacia 1550 como ferramienta criptográfico. Sicasí los pseudotextos xeneraos nos esperimentos de Gordon Rugg nun tienen les mesmes pallabres y frecuencies que'l ''Manuscritu Voynich'', y la so paecencia col voynichés ye solo visual, non cuantitativu. Cuidao que tamién puede producise un galimatías aleatoriu que se paeza al español (o a cualesquier otra llingua) nuna midida similar.{{Harvnp|Rugg|2004}} === Llingua americana desconocida === Según un estudiu publicáu nel añu 2014, pol [[American Botanical Council]]<ref>[http://cms.herbalgram.org/herbalgram/issue100/hg100-feat-voynich.html?ts=1397753658&signature=70388d9924db20ee601de9a761c54f37 A Preliminary Analysis of the Botany, Zoology, and Mineralogy of the Voynich Manuscript]</ref> la solución podría tar na combinación de delles de les hipótesis antes mentaes. Los autores de dichu estudiu declaren identificar pallabres nel testu (relatives a plantes y animales) pertenecientes a les llingües [[náhuatl]], [[Idioma taíno|taína]], española y [[Llingües mixteques|mixteca]], lo que sofitaría les hipótesis de que'l manuscritu ta escritu nuna llingua exótica desconocida (nesti casu, un llinguaxe antiguu mexicanu) ente qu'utiliza pallabres emprestaes d'otres llingües (llingua políglota). Esti artículu, publicáu polos espertos Doctor [[Arthur O. Tucker]] y [[Rexford H. Talbert]], recibió respuestes positives per parte d'espertos en botánica y etnobotánica, lo que da mayor fuercia a esta hipótesis.<ref>{{ cita web | url = http://www.digitaljournal.com/pr/1689897 | títulu = American Botanical Council Publishes Revolutionary Analysis Unlocking Mysteries of 500-Year-Old Manuscript | fecha = 20 de xineru de 2014 | obra = Digital Journal | fechaaccesu = 21 d'avientu de 2015 | idioma = inglés }}</ref> === Otres teoríes === Nel so llibru de 2006, [[Nick Pelling]] propunxo que'l manuscritu de Voynich foi escritu pol arquiteutu del norte d'Italia Antonio Averlino (tamién conocíu como "[[Filarete]]"), una teoría llargamente consistente cola datación del radiocarbono.{{ensin referencies}} En setiembre de 2017 l'investigador inglés Nicholas Gibbs creyó dar cola solución al enigma.<ref>[https://www.the-tls.co.uk/articles/public/voynich-manuscript-solution/ Voynich manuscript: the solution]</ref> Dicha solución foi rebatida en payares de 2017 nel artículu "El códiz Voynich", apaecíu na revista ''Fronteres de la Ciencia'', nº 2. <ref>[http://fronterasdelaciencia.com/?page_id=292 ''Descodificando el códiz Voynich'']</ref> == Edición facsímil == N'avientu de 2015, la editorial española [[Editorial Siloé|Siloé]], con sede en [[Burgos]], foi escoyida a nivel internacional pola [[Universidá Yale|Universidá de Yale]] pa faer una [[facsímil|edición facsimilar]] del manuscritu, empecipiando en febreru de 2016 el llabor de reproducilo.<ref>{{cita publicación |apellíu=Formosu |nome=Borja |enllaceautor= |añu=12 d'avientu de 2015 |títulu= El llibru más misteriosu del mundu|publicación= |volumen= |número= |páxina= |allugamientu= |editorial=El País |issn= |url= https://cultura.elpais.com/cultura/2015/12/12/actualidad/1449925015_141355.html |fechaaccesu=12 d'avientu de 2015}}</ref> El 3 de payares de 2017 anunció la culminación del únicu retruque íntegru del códiz, siendo la so presentación pública'l día 10 del mesmu mes.<ref>{{cita publicación |apellíu= |nome= |enllaceautor= |añu=11 de payares de 2017 |títulu= El Manuscritu Voynich de Siloé llega a Emiratos Árabes|publicación= |volumen= |número= |páxina= |allugamientu= |editorial=burgosconecta.es |issn= |url=https://www.burgosconecta.es/burgos/manuscritu-voynich-siloe-20171111125921-nt.html|fechaaccesu=12 de payares de 2017}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu=Formosu |nome=Borja |enllaceautor= |añu=12 de payares de 2017 |títulu= Códiz Voynich: el clon del enigma |publicación= |volumen= |número= |páxina= |allugamientu= |editorial=El País |issn= |url=https://elpais.com/cultura/2017/11/12/actualidad/1510485851_788710.html |fechaaccesu=12 de payares de 2017}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu= |nome=|enllaceautor= |añu= |títulu= Manuscritu Voynich|publicación= |volumen= |número= |páxina= |allugamientu= |editorial=Siloé|issn= |url=http://voynich.siloe.es/ |fechaaccesu=24 de xunetu de 2017}}</ref> == Ver tamién == * [[Voynichés]] * [[Alfabetu européu de Voynich]] * [[Grimorio]] * [[Codex Rohonczi]] * [[Códigu de Copiale]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru | apellíos = D' Imperiu | títulu = The Voynich Manuscript: An Elegant Enigma | añu = 1980 | editorial = Aegean Park Press }} * {{cita llibru | apellíos = Dos Santos | nome = Marcelo | títulu = El Manuscritu Voynich | añu = 2006/2005 | ubicación = Madrid/Bogotá | editorial = Aguilar | id = ISBN 84-03-09587-2/ISBN 958-704-314-6 }} * {{cita llibru | apellíos = Frattini | nome = Eric | títulu = El Quintu Mandamientu | añu = 2007 | editorial = Espasa Calpe | id = ISBN 978-84-670-2442-5 }} * {{cita llibru | apellíos = Nuevu | nombre = Enrique | títulu = El castiellu d'estrellar | añu = 2007 | editorial = Roca Editores | id = ISBN 978-84-96544-94-9 }} * {{cita llibru | apellíos = Kennedy | nome = Gerry | apellíos2 = Churchill | nome2 = Rob | títulu = El Manuscritu Voynich: un enigma ensin resolver | añu = 2006 | ubicación = Barcelona | editorial = Melusina | id = ISBN 84-934214-5-6 }} * {{cita llibru | apellíu = Pérez-Ruiz | nome = Mario M. | títulu = El manuscritu de Voynich y la busca de los mundos subxacentes | añu = 2003 | ubicación = Barcelona | editorial = Océanu Ámbare | id = ISBN 84-7556-216-7 }} * {{cita publicación | doi = 10.1080/0161-110491892755 | apellíos = Rugg | nome = Gordon | títulu = An elegant hoax? a possible solution to the Voynich manuscript | publicación = Cryptologia | volume = 28 | añu = 2004 | númberu = 1 | páxines = 31—46}} * {{cita llibru | apellíos = Violat Bordonau | nome = Francisco | títulu = Curtiu ensayo sobre'l Manuscritu Voynich | añu = 2005 | editorial = Asesores Astronómicos Cacereños | allugamientu = Cáceres }} * {{cita llibru | apellíos = Wollet | nome = Benjamin | títulu = The Queen's Conjuror | añu = 2001 | editorial = Flamingo | ubicación = Londres }} * {{cita llibru | títulu = Sobre'l posible autor del Manuscritu Voynich | añu = 2005 | editorial = Asesores Astronómicos Cacereños | allugamientu = Cáceres }} == Enllaces esternos == {{commonscat|Voynich manuscript}} * {{ cita web | url = http://brbl-dl.library.yale.edu/vufind/Record/3519597 | títulu = Imagen escaniaes del manuscritu na Universidá Yale }} * {{ cita web | url = http://axxon.com.ar/rev/140/c-140Divulgacion.htm | títulu = Estensa y completa nota de divulgación avera del Manuscritu | nome = Marcelo | apellíos = Dos Santos }} * {{ cita web | url = http://www.voynich.nu/ | títulu = Completu estudiu del manuscritu | idioma = inglés }} * {{ cita web | url = http://en.wikibooks.org/wiki/The_Voynich_Manuscript | títulu = Artículu sobre'l Manuscritu Voynich en Wikibooks | idioma = inglés }} * {{ cita web | url = https://archive.org/stream/TheVoynichManuscript/Voynich_Manuscript#page/n0/mode/2up | títulu = Versión digitalizada del Manuscritu Voynich n'Archive.org | idioma = inglés }} {{Tradubot|Manuscrito Voynich}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Manuscritu Voynich|Manuscritu Voynich]] [[Categoría:Sistemes d'escritura ensin descifrar]] [[Categoría:Problemes non resueltos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 6a6bjvb9crjmnwihojrxdkvazcrtfn8 0 97817 3709498 3690907 2022-08-19T05:47:04Z Limotecariu 735 /* Lliteratura y cultura popular */ wikitext text/x-wiki {{estremar|Efeutu del centésimu monu}} [[Ficheru:monkey-typing.jpg|thumb| Acordies con el segundu enunciáu [[Borel-Cantelli]], con abondu tiempu, un [[chimpancé]] escribiendo al azar podría escribir una obra de [[William Shakespeare|Shakespeare]] (o cualesquier otru testu).]] El '''teorema del monu infinitu''' afirma qu'un [[monu]] pulsiando tecles al azar sobre un tecláu mientres un periodu de tiempu infinitu [[casi de xuru]] va poder escribir finalmente cualquier testu dau. Nel mundu anglofalante suelse utilizar el ''[[Hamlet]]'' de [[Shakespeare]] como exemplu, mientres nel mundu hispanofalante utilízase'l ''[[Quixote]]'' de [[Cervantes]].{{Harvnp|Manuel García|2015|p=8}} Nesti contestu, el términu ''casi de xuru'' ye un términu matemáticu con un sentíu precisu y el "monu" nun ye en realidá un monu, sinón que se trata d'una metáfora de la creación d'una [[secuencia aleatoria]] de lletres ''[[ad infinitum]]''. La idea orixinal foi plantegada por [[Émile Borel]], en [[1913]], nel so llibru ''Mécanique Statistique et Irréversibilité''. Borel dixo que si un millón de monos mecanografiaran diez hores al día yera desaxeradamente improbable que pudieren producir daqué que fora igual a contener nos llibros de les biblioteques más riques del mundu y aun así, en comparanza, sería entá más inverosímil que les lleis de la [[estadística]] fueren violaes, siquier someramente. Pa Borel, el propósitu de la metáfora de los monos yera ilustrar la magnitú d'un acontecimientu extraordinariamente improbable. Dempués de [[1970]], la popular imaxe de los monos estender hasta'l [[infinitu]], convirtiéndose en que si un infinitu númberu de monos mecanografiaran por un intervalu infinitu de tiempu produciríen testu legible. Aportunar en dambos infinitos ye, sicasí, escesivu. Un solu monu inmortal qu'executara infinitamente tecleos sobre una máquina d'escribir podría escribir cualquier testu dau, amás, el testu sería producíu un infinitu númberu de vegaes. == Esquisa intuitiva del teorema == El teorema del monu infinitu ye direutamente demostrable, inclusive ensin necesidá de resultancies más avanzaes. Si dos acontecimientos son [[estadísticamente independientes]], queriendo dicir esto que nengún d'ellos afecta a la resultancia del otru, entós, la probabilidá de que dambos asocedan ye igual al productu de les probabilidaes individuales de qu'asoceda cada unu. Por casu, si les probabilidaes d'agua en [[Sydney]] nun día en particular ye 0,3 y la probabilidá de qu'esi mesmu día haya un [[terremotu]] en [[San Francisco (California)|San Francisco]] ye d'un 0,8, entós, la probabilidá de que dambos asocedan el mesmu día ye 0,3x0,8=0,24. Agora, suponiendo qu'un tecláu tenga 50 tecles y la pallabra a ser escrita ye “banana”, mecanografiando al azar, la probabilidá de que la primer lletra escrita sía ''b'' ye 1/50, de que la segunda sía ''a'' ye 1/50, etc. Dichos eventos son estadísticamente independientes, asina que la probabilidá de que los seis primeres lletres escrites sían “banana” ye 1/50⁶. Agora, les probabilidaes de nun escribir “banana” en cada bloque de 6 lletres ye 1-1/50⁶. Cuidao que cada bloque tien de ser consideráu independientemente, la probabilidá X de nun escribir “banana” nos n primeros de 6 lletres ye X=(1-1/50⁶)<sup>n</sup>. A midida que n aumenta, X amenórgase. Pa n=1.000.000, X=99.99%, pero pa un n igual a 10&nbsp;000 millones, X=53% y pa una n=100&nbsp;000 millones ye un 0,17%. A midida que n averar a infinitu, la probabilidá de X tiende a [[cero]]. Esto ye, faciendo ''n'' lo suficientemente grande, X pue ser tan pequeñu como unu quiera. Si consideráramos les vegaes que s'escribiría “banana” ente bloques de 6 lletres, X tendería a 0 inclusive más rápido. El mesmu argumentu aplícase si'l monu tuviera escribiendo cualesquier otra cadena de calteres de cualquier tamañu. Esta demostración amuesa por qué infinitos monos podríen (con casi toa probabilidá) producir un testu tan rápido como pudiera ser escritu por un mecanografiador humanu copiándolo dende l'orixinal. Nesti casu X=(1-1/50⁶)<sup>n</sup>, onde X representa la [[probabilidá]] de que nengún de los primeres ''n'' monos escribiera banana a la primera. Cuando consideremos 100&nbsp;000 millones de monos, la probabilidá cai al 0,17% y a midida que ''n'' aumenta, X (la probabilidá de que tolos monos fallen al escribir un testu dau) tiende a 0. == Enunciáu formal == A pesar de que'l teorema del monu infinitu ye de cutiu espresáu de manera informal, un enunciáu formal del mesmu esclariaría'l so significáu exactu. Ye más bono d'espresar nes cadenes de testu de la ciencia d'[[ordenador|ordenadores]], que son secuencies finitas de calteres d'un determináu [[alfabetu]]. Nesti estáu, los dos sentencies superiores podríen ser espresaes formalmente como: * Dada una cadena infinita onde cada calter ye escoyíu de manera [[azar|aleatoria]], cualquier cadena finita casi de xuru (probabilidá 1) asocedi como subcadena de la primera en dalguna posición (ello ye que n'infinites posiciones). * Dada una infinita secuencia d'infinites cadenes iguales a la primera, onde cada calter de cada cadena ye escoyíu de forma aleatoria, cualquier cadena finita casi de xuru asocede como un prefixu d'una d'eses cadenes infinites (ello ye que como prefixu d'infinites de diches cadenes na secuencia). Dambes sentencies estrayer cenciellamente de la segunda máxima de [[Borel-Cantelli]]. Suponiendo que'l nuesu testu deseyáu tien un llargor ''n'', pal segundu teorema, Y<sub>k</sub> ye'l sucesu de que la k-ésima cadena empiece col testu dau. Cuidao que esto tien la probabilidá ''p'' non cero d'asoceder, la Y<sub>k</sub> ye independiente y la suma inferior diverxe, la probabilidá de qu'infinites Y<sub>k</sub> asocedan ye 1. El primer teorema ye igual, sacantes estremamos la cadena aleatoria en bloques ensin sobreponer de ''n'' calteres cada unu y faemos Y<sub>k</sub> l'eventu en que'l bloque k-ésimo iguala la cadena deseyada. :<math>\sum_{i=1}^\infty P(Y_k) = \sum_{i=1}^\infty p = \infty.</math> Ello ye que inclusive diendo a infinitu puede ser escesivu. Si l'alfabetu tien un tamañu ''a'', entós puede ser demostráu que la probabilidá de qu'una de les primeres a<sup>n</sup> asoceda ye siquier 1/2. Entós, 20a<sup>n</sup> intentos podríen ser abondos pa escribir el testu dau con una probabilidá bien próxima a 1. El problema inclusive fai paralelismu bien: ''k'' monos pueden escribir el testu ''k'' vegaes más rápidu. Pa un ''n'' pequeñu nun ye demasiáu malu. Por casu, mil monos escribiendo lletres al azar a un ritmu de 100 calteres per minutu podríen probablemente escribir la pallabra «banana» nunos seis selmanes. Esti teorema ye una instancia de la [[Ley cero-unu de Kolmogórov|Ley Cero-Unu]] de [[Kolmogórov]]. == Probabilidaes == Inorando puntuación, espaciamientu y mayúscules/minúscules y asumiendo una distribución uniforme de lletres, un monu tien una probabilidá ente 26 d'escribir correutamente la primer lletra de [[Hamlet]]. La probabilidá de qu'escriba bien les dos primeres lletres ye 1 ente 676 (26 vegaes 26). Cuando 20 lletres fueren escrites, les probabilidaes de que fueren les correutes amenorgar a una ente 26<sup>20</sup>=19.928.148.895.209.409.152.340.197.376, aprosimao la mesma probabilidá de qu'a una mesma persona tóquenlu 4 lloteríes consecutives. En casu del testu completu de Hamlet, la probabilidá ye tan abismalmente pequeña que difícilmente puede ser concebida en términos humanos. El testu de Hamlet, esaniciando cualquier puntuación, contién unes 130.000 lletres. El pixín fechu de qu'esista una oportunidá, sicasí, ye la clave del teorema de los infinitos monos, cuidao que la llei Cero-Unu de Kolmogórov diz que dada una serie infinita de sucesos independientes tien de tener una probabilidá de 0 o 1. Cuidao que demostremos enriba que la probabilidá nun ye 0, ten de ser entós 1. Considerar qu'un acontecimientu tan improbable ye seguro que soceda asocedíu un tiempu infinitu puede danos una idea de la enormidad del términu infinitu. [[Gian-Carlo Rota]] escribió un llibru de testu sobre la probabilidá (non termináu cuando morrió): “Si'l monu pudiera pulsiar una tecla cada nanosegundo, el tiempu esperáu hasta qu'escribiera Hamlet ye tan grande que la edá envalorada del universu ye insignificante en comparanza... Esti nun ye un bon métodu d'escribir llibros (Nun podemos aguantar la tentación de citar a A. N. Whitehead, “Nun voi dir al infinitu”).” En ''The Nature of the Physical World: The Gifford Lectures'' (MacMillan, [[Nueva York]], [[1929]], páxina 72), el físicu [[Arthur Eddington]] escribió: “Si dexara los mios deos analayar ociosos sobre les tecles d'una [[máquina d'escribir]] podría pasar que surdiera una oración intelixible. Si una lexón de monos tuvieren escribiendo en máquines d'escribir, podríen escribir tolos llibros del [[Muséu Británicu]]. La probabilidá ye decididamente más favorable que la probabilidá de que les molécules conteníes nun recipiente ocuparen namái la metá del mesmu”. En [[física]], pos, la fuercia del argumentu de los monos mora non na probabilidá de que los monos finalmente produzan daqué intelixible, sinón na realidá práutica de que nun lo fadrán. Cualquier procesu físicu que ye menos probable que l'ésitu de los monos ye efeutivamente imposible. Esta ye la base de la [[segunda llei de la termodinámica]]. == Mitos avera del orixe == Dacuando afirmóse, a pesar de que ye práuticamente imposible, que l'usu de Borel de los monos y les máquines d'escribir na so teorema ta inspiráu nel argumentu usáu por [[Thomas Henry Huxley]] el [[30 de xunu]] de [[1860]]. Huxley aldericaba col obispu anglicanu d'[[Oxford]], [[Samuel Wilberforce]], na xunta del ''British Association for the Advancement of Science'' en Oxford, del cual Wilberforce yera vicepresidente. Wilberforce topábase agafáu pola publicación de [[L'orixe de les especies]] de [[Charles Darwin]] unos meses antes, en payares de [[1859]]. Nun esiste una trescripción del alderique, nin tampoco archivos contemporáneos a los mesmos nin les notes de Huxley inclúin referencia dalguna al teorema del monu infinitu. L'asociación de dichu alderique col teorema de los infinitos monos ye probablemente una [[lleenda urbana]], disparada pol fechu de que dichu alderique incluyó ciertes referencies a los monos: L'obispu preguntó a Huxley si baxaba d'un monu per parte de madre o de padre y Huxley contestó que prefería baxar d'un monu que de daquién qu'argumentaba tan descortésmente como l'obispu. Ye difícil pensar que Huxley fixera referencia a una máquina d'escribir. A pesar de que les primeres patentes de les mesmes fueron concedíes en [[1714]], la producción comercial nun empezó hasta [[1870]] y un orador tan habilidosu como Huxley escasamente depositara'l pesu de la so argumentación nun inventu que fuera desconocíu casi pa la mayoría de la so audiencia. == Esperimentos == Este ye un esperimentu que claramente nun puede ser lleváu a la práutica, cuidao que rique o bien un tiempu infinitu o bien recursos infinitos. A pesar d'ello, inspiró esfuercios na creación aleatoria de testu. El sitiu web The Monkey Shakespeare Simulator,<ref>Vease'l sitiu web [https://web.archive.org/web/20040603094742/http://user.tninet.se/~ecf599g/aardasnails/java/Monkey/webpages/#results “The Monkey Shakespeare Simulator”]</ref> puestu en marcha'l [[1 de xunetu]] de [[2003]], contién un [[applet]] en [[Llinguaxe de programación Java|Java]] qu'asemeya una gran población de monos escribiendo al azar, col enfotu de ver cuanto tiempu toma a los monos virtuales completar una obra de Shakespeare dende'l principiu a la fin. El [[3 de xineru]] de [[2005]] atopáronse 24 lletres consecutives que formaben un pequeñu fragmentu d'[[Enrique VI (teatru)|Enrique VI]], parte 2: “RUMOUR. Open your ears; 9r"5j5&?OWTY Z0d "B-nEoF.vjSqj[..." Darréu, el mesmu esperimentu, llogró 30 lletres de Julio César de Shakespeare: Flauius. Hence: home you id-y CrmS3RSs jbnKR IIYUS2(<nowiki>[</nowiki>;3ei'Qqrm' Por cuenta de llimitaciones na capacidá de procesamientu, el programa usa un modelu probabilístico (por aciu l'usu d'un [[xenerador de númberos aleatorios]]) en llugar de xenerar testu aleatoriu y comparalo con Shakespeare. Cuando'l simulador detecta una semeyanza (esto ye, cuando'l xenerador de númberos aleatorios xenera un determináu valor dientro d'un determináu rangu), el simulador emula la coincidencies xenerando'l testu de la mesma. En [[2003]], científicos en [[Paignton Zoo]] y la [[Universidá de Plymouth]], en [[Devon]], [[Inglaterra]], reportaron que dexaron un tecláu d'ordenador na xaula de seis [[Macaca|macacos]] mientres un mes. Non yá los monos nun fixeron más que producir cinco páxina consistentes nuna llarga serie de la lletra [[S]], sinón qu'empezaron a atacar el tecláu con una piedra y siguieron mexando y defecando sobre él.<ref> Veanse los resultaos del esperimentu nel testu [https://web.archive.org/web/20060623055049/http://www.vivaria.net/experiments/notes/publication/NOTES_EN.pdf «Notes towards the complete works of Shakespeare»] na web vivaria.net (en formatu [[PDF]]). (Enllaz consultáu'l 19 d'agostu de 2008.)</ref> == Lliteratura y cultura popular == ''[[Los viaxes de Gulliver]]'' ([[1782]]) de [[Jonathan Swift]] antemana la idea central del teorema, describiendo a un profesor de la ''Gran Academy of Lagado'' qu'intenta crear una llista completa de tola conocencia teniendo a los sos estudiantes costantemente escribiendo llinies de lletres al azar faciendo xirar los rabiles d'un mecanismu (Parte trés, Capítulu cinco). Nun rellatu curtiu de [[Russell Maloney]], "Inflexible Logic", apaecíu en [[The New Yorker]] en [[1940]], el protagonista siente que la so posición económica obligába-y a ayudar a la ciencia, polo que decidió probar la teoría. Los sos monos darréu empezaron a escribir, ensin error, clásicos de ficción y de non ficción. El millonariu taba ablucáu de ver les impolutas versiones de los diarios de [[Samuel Pepys]], del cual él namái tenía una copia d'una edición [[Thomas Bowdler|bowdlerizada]]. Un argumentu similar topar nel rellatu ''[[La biblioteca de Babel]]'', de [[Jorge Luis Borges]], describiendo una biblioteca que contién tolos llibros posibles xeneraos de la permutación de 25 signos en 410 páxines. Ente tolos volúmenes tien que tar el definitivu, el que contenga la verdá sobre l'universu. Por eso los habitantes de la biblioteca consagren la so vida a atopar esti llibru total. Borges fai referencia esplícita a la idea d'un monu infinitu nel so ensayu ''La biblioteca total'',<ref>[https://web.archive.org/web/20110805045106/http://www.literatura.org/Borges/LaBibliotecaTotal.html Borges: La biblioteca total]</ref> que de dalguna manera ye precursor de ''La biblioteca de Babel'', trazando, amás, l'orixe de la idea hasta un pasaxe sobre la cosmogonía de [[Leucipo de Mileto|Leucipo]] nel primer llibru de Metafísica d'[[Aristóteles]]. [[Michael Ende]] nel so famosu llibru ''[[La hestoria inacabable]]'' plasma la mesma idea nun país de Fantasía, que'l so vixilante ye un monu. Los sos habitantes, llamaos los Antiguos Emperadores, xueguen "El xuegu de l'arbitrariedá", nel que llancen una especie de dados de lletres que los sos resultancies van compilando. Cada ciertos años surden pallabres, "si sigue xugándose cien años, mil años, cien mil años, con toa probabilidá va salir una vegada, por casualidá, un poema. Y si se xuega eternamente van tener que surdir tolos poemes, toles histories posibles, y depués toles histories d'histories, incluyida ésta na que precisamente tamos falando".<ref> ''La hestoria inacabable'', Michael Ende.</ref> La [[cultura popular]] tamién fai referencies a esti teorema. Nun episodiu de ''[[The Simpsons]]'', ''[[Last Exit to Springfield]]'', [[Montgomery Burns]] tien una de les habitaciones de la so casona llena con mil monos con máquines d'escribir, unu de los cualos ye castigáu por escribir mal una lletra de ''[[Historia de dos ciudaes (novela)|Historia de dos ciudaes]]'' de [[Charles Dickens|Dickens]]. En ''[[Family Guy]]'' apaecen un grupu de monos collaborando nuna llinia de ''[[Romeo y Julieta]]'' de Shakespeare nuna escena cortada. Na ''[[Guía del Autoestopista Galácticu]]'', [[Ford Prefect]] y [[Arthur Dent]], so la influencia de la navegación de la improbabilidá infinita son asaltaos por un infinitu númberu de monos que quieren la so opinión sobre'l so testu de Hamlet. Nes tires risibles de [[Dilbert]], [[Dogbert]] diz-y a Dilbert que'l so informe tomaría-y a trés monos diez minutos. El primer discu de la banda de punk rock de Leeds [[The Mekons]], "The Quality of Mercy is Not Strnen", editáu orixinalmente por [[Virgin Records]] nel [[Reinu Xuníu]] en [[1979]] amosaba la semeya de portada d'un chimpancé escribiendo nuna máquina.<ref>El títulu del discu ye un versu de [[Shakespeare]] (''the quality of mercy is not strain'd'') «casi» bien escritu. Vease [http://www.mekons.de/mercy.htm equí la portada y una esplicación (n'inglés) del títulu del álbum]. (Enllaz consultáu'l 18 d'agostu de 2008.</ref> El teorema ye tamién la base de la obra de [[teatru]] d'un actu de [[David Ives]], llamada ''"Words, words, words"'', qu'apaez na so coleición ''"Al in the Timing"''. Nella, trés monos, llamaos [[John Milton]], [[Jonathan Swift]] y [[Franz Kafka]] son recluyíos nuna xaula hasta qu'escriban Hamlet. Hai un rellatu curtiu en tonu d'humor de [[R. A. Lafferty]] llamáu ''"Been a Long, Long Time"'' nel cual un [[ánxel]] ye castigáu a tener que repasar el testu hasta qu'en dalgún futuru distante (dempués de qu'un trillón d'[[universu|universos]] nacieren y muertu) los monos produzan una copia perfecta d'una obra de Shakespeare. Na obra de [[Tom Stoppard]] ''[[Rosencrantz & Guildenstern are Dead]]'' un personaxe diz "Si un millón de monos..." y depués nun puede siguir, por cuenta de que'l personaxe ''ta'' en Hamlet. Depués, remata la frase de manera distinta. Nel añu 2000, el [[RFC del 1 d'abril]] del comité d'estándares d'Internet de la [[IETF]] propunxo una Familia de Protocolos d'Infinitos Monos (IMPS)», un métodu pa dirixir una granxa d'infinitos monos per Internet.<ref>{{cita web | títulu=RFC 2795: The Infinite Monkey Protocol Suite (IMPS) | autor=S. Christey | url=http://tools.ietf.org/html/2795 | fecha= 1 d'abril de 2000 | fechaaccesu=13 de xunu de 2006}}</ref> Nel númberu 25 del [[cómic]] [[Animal Man]] de [[Grant Morrison]], tituláu "el ruempecabeces del monu", apaez esti animal na portada escribiendo a máquina'l guión del mesmu. Nel interior, este mesmu monu non yá escribe obres de [[Shakespeare]], amás guioniza tebeos. [[Robert Wilensky]] reparó jocosamente en 1996: «Toos oyimos dicir qu'un millón de monos aporreando un millón de máquines d'escribir eventualmente escribiríen les obres completes de Shakespeare. Güei, gracies a Internet, sabemos qu'eso nun ye verdá».<ref>Vease [http://www.angelfire.com/in/hypnosonic/Parable_of_the_Monkeys.html Parable of the Monkeys (n'inglés)] (enllaz consultáu'l 18 d'agostu de 2008).</ref> El [[comediante]] [[Bob Newhart]] tien dende los [[años 1960]] un [[gag]] nel cual un téunicu de llaboratoriu supervisa un esperimentu con "un númberu infinitu de monos" y afaya qu'unu de los monos escribió "Ser o nun ser; esa ye la gezortenblatt." ('''To be or not to be — that is thegrrdnm zsplkt.'')<ref>[https://archive.is/20121216132208/www.washingtonpost.com/ac2/wp-dyn/A28521-2002Oct27?language=printer "Hello? This is Bob"], Ken Ringle, ''Washington Post'', 28 d'ochobre de 2002, page C01.</ref><ref>[http://aroundcny.com/technofile/texts/compupoet85.html Flashback: Computer poetry from 1985], Al Fasoldt, ''The Syracuse Newspapers'', 1985.</ref><ref>La fecha de 1960 dar en [http://www.chass.utoronto.ca/epc/chwp/CHC2005/Butler/Butler.htm Monkeying Around with Text], Terry Butler, University of Alberta, ''Computing in the Humanities Working Papers'', xineru de 2007.</ref> [[Goats]], un popular [[webcómic]] ilustráu por [[Jonathan Rosenberg]], empezó n'agostu de [[2005]] una historia llamada ''infinite typewriters'' («infinitos mecanógrafos») onde dellos personaxes se teletransportan por fuercia a una dimensión alternativa. Ellí afayen qu'esa dimensión ta poblada de monos con máquines d'escribir, presumiblemente escribiendo los guiones pa otres munches dimensiones.<ref> Vease [https://web.archive.org/web/20070101152515/http://www.goats.com/archive/050718.html Infinite typewriters] </ref> == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == *{{cita publicación |apellíu=Manuel García |nome=Conrado Miguel |enllaceautor= |añu=2015 |títulu=Momento estelares de la probabilidá y l'estadística |publicación=Lleiciones inaugurales de la Universidá Complutense de Madrid |volume= |númberu= |páxines= |issn= |url=https://www.ucm.es/data/cont/docs/3-2015-09-28-Lecci%C3%B3n%20Inaugural%202015-2016%20(Conrado%20Manuel%20Garc%C3%ADa).pdf |fechaaccesu=16 de setiembre de 2016}} == Enllaces esternos == * [http://sapiens.ya.com/borges-JL Borges a pie de páxina] Esta páxina consagrada al escritor arxentín, paez ser l'únicu llugar n'Internet onde puede trate n'aición al "fantastic typing cybermonkey". {{Tradubot|Teorema del mono infinito}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Teoremas de probabilidá|Infinitos monos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] rzt3vpduygdhfcpzm5mj5gsa8ajyzpu 0 97856 3710068 3299980 2022-08-19T11:34:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: Nozales => Nogales (California) wikitext text/x-wiki {{Ficha de vía de tresporte |nome = [[Ficheru:I-19.svg|45px|alt=]] <br />Interestatal 19 |nomes_anteriores= |nome_coloquial = |tipu = [[Carreteres estatales d'Arizona|Interestatal]] |color_testu = #11192C |id_color = 9BC4Y2 |color_títulu = #9BC4e2 |mapa = Interstate 19 map.png |aclaración mapa = <small>Mapa de la I-19</small> |semeya = |semeya_tamañu = 240px |aclaración_semeya = |país = {{USA}} |allugamientu = {{bandera2|Arizona}} |identificador = 19 |inauguración = |lugar_nome = |alministración = [[Departamentu de Tresporte d'Arizona|ADOT]] |llargu = 102,4 [[quilómetru|km]] (63.60 [[milla|mi]])<ref>{{cita web | url =http://www.fhwa.dot.gov/reports/routefinder/table3.htm |títulu=Longitud de la Interestatal 19|fechaaccesu =19 de setiembre de 2011|editorial=[[Departamentu de Tresporte de los Estaos Xuníos]]}}</ref> |estremu1 = sur |estremu1_conteníu= West Crawford Street cerca de la frontera [[Méxicu|mexicana]] en [[Nogales (Arizona)|Nogales]] ---- |cruces = ---- |estremu2 = norte |estremu2_conteníu={{jct|estáu=AZ|I|10|en=Tucson}} ---- |anterior = {{jct|estáu=AZ|I|17}} |siguiente = {{jct|estáu=AZ|SR|24}} }} La '''Interestatal 19''' (embrivida '''I-19''') ye una [[Sistema Interestatal d'Autopistes|autopista interestatal]] allugada nel [[Estáu de los Estaos Xuníos|estáu]] d'[[Arizona]]. L'autopista empecipia nel sur dende la West Crawford Street cerca de la frontera [[Méxicu|mexicana]] en [[Nogales (Arizona)|Nogales]] escontra'l norte na {{jct|estáu=AZ|I|10|en=Tucson|escudo=non}}.<ref>{{cita web | url =http://www.ihoz.com/I19.html |títulu=Llista d'estremos y salíes de la Interestatal 19 |fechaaccesu =19 de setiembre de 2011|editorial=IHOZ.com}}</ref> L'autopista tien un llargor de 102,4 [[quilómetru|km]]. == Caltenimientu == Al igual que les [[Carreteres estatales d'Arizona|carreteres estatales]], les [[Rede de Carreteres Federales d'Estaos Xuníos|carreteres federales]], la Interestatal 19 ye alministrada y caltenida pol [[Departamentu de Tresporte d'Arizona]] poles sos sigles n'[[idioma inglés|inglés]] ADOT. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Interstate Highways in Arizona}} * [http://www.azdot.gov/ Páxina oficial] d'[[Departamentu de Tresporte d'Arizona|ADOT]] * [http://www.fhwa.dot.gov/reports/routefinder/table4.htm Llista de ciudaes sirvíes per autopistes interestatales] * [http://www.aaroads.com/ Llista d'Autopistes per estáu] {{coord|31.778964|-111.028547|type:city_region:US|display=title}} {{ORDENAR:19}} {{Tradubot|Interestatal 19}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Carreteres interestatales d'Arizona]] gs5nl1cyqt44sqi70lzcongxcc4mol5 0 97879 3709385 3702985 2022-08-18T13:58:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Ficha de Patrimoniu de la Humanidá | Nome = Ciudá prehispánica de Chichén Itzá | Imaxe = Templo de Kukulcán.jpg | Tamañu = 290 | Pie = El [[Templu de Kukulcán]] na zona arqueolóxica de Chichén Itzá. {{Mapa de llocalización |Méxicu |etiqueta = ChichénItzá |tamañu_etiqueta = |alt = |posición = left |fondu = |lon_dir=W |lat_dir=N |lat_gra = 20 |lat_min = 40 |lat_seg = 59 |lon_gra = 88 |lon_min = 34 |lon_seg = 07 |long = |marca = |tamañu_marca = 6 |border = none |pie = |alineación = center |anchu = 270px }} | País = {{MEX}} | Tipu = '''<span style="color:#F4A460">Cultural</span>''' | Criterios = i, ii, iii | ID = 483 | Rexón = [[Patrimoniu de la Humanidá n'América Llatina y el Caribe|América Llatina y el Caribe]] | Añu = 1988 | Estensión = | Peligru = }} [[Ficheru:ChichénItzá-Kukulcán.jpg|miniaturadeimagen|Kukulcán, detalle de la zona arqueolóxica Chichén-Itzá.]] '''Chichén Itzá''' {{etimoloxía|maya|Chichén Itzá|Boca-del pozu (''chichén'') de los bruxos-de-agua (''Itzá'')}}<ref>{{cita enciclopedia |apellíu=Barrera Vásquez |nome= Alfredo|editor=Cordemex |enciclopedia= Diccionario Maya - Español - Maya|títulu= |idioma= |url= |fechaaccesu= |añoacceso= |mesacceso= |edición= |fecha= |añu=1980|mes= |editorial= |volumen= |ubicación=Mérida, Yucatán, Méxicu. |id= |isbn= |oclc= |doi= |páxines= |cita=}}</ref> ye unu de los principales sitios [[Arqueoloxía|arqueolóxicos]] de la [[península de Yucatán]], en [[Méxicu]], allugáu nel conceyu de [[Tinum (conceyu)|Tinum]], nel estáu de [[Yucatán]]. Muerte importante y renombrada de la [[cultura maya|civilización maya]], les edificaciones principales qu'ende perduren correspuenden al periodu denomináu clásicu tardíu o postclásico tempranu (800-1100 dC.). L'arquiteutura monumental que llegó hasta los nuesos díes, que ye [[emblemática]] del xacimientu, tien una clara influencia tolteca. El dios que preside'l sitiu, según la [[mitoloxía maya]], ye [[Kukulcán]], representación maya de [[Quetzalcóatl]], dios tomáu del panteón de la [[cultura tolteca]]. Chichén Itzá foi una ciudá<ref>{{cita web |url=http://www.menendezymenendez.com/2008/08/nuevos-descubrimientos-en-chichn-itz.html |títulu=Descubrimientu de zona residencial en Chichén Itzá |fechaaccesu=8 d'abril de 2010}}</ref> o un centru ceremonial, que pasó por diversu dómines constructives ya influencies de los distintos pueblos que la ocuparon y que la impulsaron dende la so fundación. La zona arqueolóxica de Chichén Itzá foi inscrita na llista del [[Patrimoniu de la Humanidá]] pola [[Unesco]] en [[1988]].<ref>{{cita web |url=http://whc.unesco.org/es/list/483#top |títulu=Ciudad prehispánica de Chichén-Itzá (1988) |autor=UNESCO |fechaaccesu=8 d'abril de 2010}}</ref> El [[7 de xunetu]] de [[2007]], el Templu de Kukulcán, allugáu en Chichén Itzá, foi reconocíu como una de [[Les nueves siete maravíes del mundu modernu]], por una iniciativa privada ensin el sofitu de la [[Unesco]], pero cola reconocencia de millones de votantes alredor del mundu.<ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/435648.html |títulu=Ye Chichén Itzá una de les nueves maravíes |autor=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fechaaccesu=8 d'abril de 2010}}</ref> == Toponimia == [[Ficheru:Chichen Itza Plan ES.png|miniaturadeimagen|200px|Zona central del xacimientu arqueolóxicu de Chichén Itzá.]] En [[idioma maya]], Chichén Itzá significa «boca del pozu de los itzaes», faciendo referencia al [[Cenote Sagráu]], el gran pozu natural que los habitantes de la rexón consideraben una de les entraes principales al [[inframundu]], see d'importantes dioses, como los de l'agua. Amás, el nome del sitiu alude a los [[itzaes]], poderosos señores míticu-históricos de la ciudá mientres la dómina de la so crecedera y apoxéu.<ref name="arqueomex_1">Chichén Itzá: ''Arqueoloxía Mexicana'', Editorial Raigaños. [http://www.arqueomex.com/S9N5n1Esp27.html]</ref> El so nome deriva de les pallabres [[Idioma maya|mayes]]: ''chi'' 'boca', ''che'en'' 'pozu', ''itz'' 'magu o bruxu' y ''há'' 'agua', al xunir les pallabres llógrase la boca del pozu de los bruxos de l'agua' o 'na vera del pozu de los bruxos d'agua'.<ref>[[Alfredo Barrera Vásquez]], en ''El llibru de llibros de Chilam Balam'', según Luis E. Arochi en ''La pirámide de Kukulkán''.</ref> O bien del [[Idioma huasteco|huasteco]] ''ch'iich'en'' 'en tao/apariencia de páxaru', o tamién del [[Idioma huasteco|huasteco]] ''itzam'' 'culiebra', 'culiebra emplumada'.<ref>Martínez Paredez, según Luis E. Arochi en ''La pirámide de Kukulkán''.</ref> == Historia == Chichén Itzá foi fundada escontra'l [[añu 525]] d.C., mientres «la primer baxada o baxada pequeña del oriente» que refieren les cróniques, polos [[Itzaes|chanes]] de [[Bacalar]] (que dempués se llamaron [[itzá]] y más tarde entá [[cocomes]]).<ref name="Solís">[[Juan Francisco Molina Solís]] ''Reseña de la Historia Antigua de Yucatán'' Descubrimientu y Conquista de Yucatán. Mérida, Yucatán, 1896.</ref> Estableciendo los chanes la capital del so gobiernu en Chichén Itzá na dómina señalada, provenientes de Bacalar, siguieron el so trayeutu d'oriente a poniente na península de Yucatán, al cabu del cual fundaríen tamién otres ciudaes importantes como [[Ek Balam]], [[Izamal]], [[Motul de Carrillo Puertu|Motul]], [[T'Hó]], l'actual [[Mérida (Yucatán)|Mérida]] de Yucatán y [[Champotón]].<ref name="Solís" /> Yá escontra'l final del [[Periodu Clásicu mesoamericanu|periodu clásicu tardíu]], nel [[sieglu IX]], Chichén convertir n'unu de los más importantes centros políticos de les tierres del [[Mayab]]. Pal principiu del [[Periodu Posclásico mesoamericanu|posclásico]] (dende l'añu 900 hasta'l 1500), la ciudá consolidárase como principal centru de poder na península yucateca. === Evolución del sitiu === Acordies cola evidencia disponible, ye posible que munches de les construcciones principales de la ciudá fueren destruyíes escontra'l final del SIEGLU|XI|d|s|1}} y reconstruyíes más tarde. Puede dicise que'l cayente de Chichén Itzá dar nun contestu de violencia, que condució a la perda de la hexemonía Chichén Itzá nel Mayab. Nel añu 987&nbsp;d.&nbsp;C. formóse la [[Lliga de Mayapán]], que foi una unión de cases sacerdotales de la península, ente les que les más importantes yeren [[Uxmal]], [[Mayapán]] y Chichén Itzá. Sicasí esta lliga foi destruyida por un desalcuerdu ente los caciques (''[[Halach Uinik|halach uinik]]'') de los participantes que llevó a una declaración de guerra d'unu d'ellos, [[Hunac Ceel]], quien se proclamó ''halach uinik'' de Mayapán. Esto anició la rotura colos itzaes quien perdieron el conflictu y debieron eventualmente fuxir nel añu 1194&nbsp;d.&nbsp;C. y abelugase nel [[Petén]], d'onde habíen veníu orixinalmente escontra cuasi diez siglos.<ref name="Yucatán nel tiempu">[[Yucatán nel tiempu]]. Enciclopedia alfabética, Mérida, Yucatán, Méxicu, 1998 ISBN 970-9071-00-9</ref> A diferencia del entamu, cuando Chichén foi fundada, en que los mayes veníos d'oriente buscaben la paz y el desenvolvimientu del so pueblu estableciéndose nel [[Mayab]] (en llingua maya: ''má'' 'non'; ''yab'' 'enforma, munchos'; ''el llugar pa unos cuantos'', 'pa non munchos nome que tenía la rexón tou antes de la llegada de los españoles—,<ref>Diccionariu de la llingua maya. Juan Pío Pérez (VO ca.1855) Edición alemana 1976.</ref> a la fin, 1000 años dempués, la mesma rexón convirtiérase en llugar de braceos y de lluches. Na cayida, la élite taba formada por guerreros, sacerdotes y comerciantes que gobernaben Chichén Itzá. Ellos introduxeren el cultu al dios [[Kukulcán]]. Llevantaren impresionantes construcciones con turries y murios verticales y representaciones del dios páxaru-culiebra que vieno de fuera. Nel procesu de declinación el militarismu foi'l fundamentu induldable d'esta cultura. Esto fai evidente nel monumentu llamáu Plataforma de les Calaveres onde exhibíen, clavaos n'estaques, los cranios de cientos d'enemigos.<ref name="Yucatán nel tiempu" /> Chichén Itzá caltenía la so fama de sitiu sagráu na dómina de la conquista, y entá allegaben a l'antigua capital de los itzaes pelegrinos mayes a realizar rituales nel [[Cenote Sagráu]], nel Castiellu y la Güesera. Pola importancia de Chichén Itzá, [[Francisco de Montejo]] llegó a plantegar establecer ende la capital de la provincia de Yucatán, anque la idea nun espolletó. Los cronistes de la dómina, como frai [[Diego de Landa]], quedaron impresionaos poles dimensiones de Chichén Itzá y poles sos bien calteníes construcciones.<ref name="arqueomex_1">Chichén Itzá: ''Arqueoloxía Mexicana'', Editorial Raigaños. [http://www.arqueomex.com/S9N5n1Esp27.html]</ref> == Arquiteutura == Les edificaciones de Chichén Itzá amuesen un gran númberu d'elementos arquiteutónicos y iconográficos que dellos historiadores quixeron llamar ''mexicanizados''.<ref>En referencia al área central de Méxicu, onde paralelamente al desenvolvimientu de Chichén Itzá floriaba la [[Cultura tolteca]] en [[Tollan-Xicocotitlan]]. Ente esti autores hai que citar a Michael D. Coe (2010). Sicasí, hai opiniones diverxentes sol argumentu de que naquellos años inda nun se construyía siquier la ciudá de [[Méxicu-Tenochtitlan]].</ref> Lo cierto ye que ye visible la influencia de les cultures provenientes del altiplanu mexicanu, y l'amiestu col estilu [[Puuc]], proveniente de la zona alta de la península, de l'arquiteutura clásica maya. La presencia d'estos elementos procedentes de les cultures del [[Altiplanicie Mexicana|altiplanu]] fueron concebíes hasta va dellos años como productu d'una migración masiva o conquista de la ciudá maya per parte de grupos [[cultura tolteca|tolteques]]. Sicasí, estudios más recién{{harvnp|López Austin||López Luján|1996|p=}} suxuren que pudieron ser la espresión cultural d'un sistema políticu bien estendíu y prestixosu mientres el posclásico tempranu en toa [[Mesoamérica]]. Al pasu de los años a la humanidá sirviónos pa realizar conocencia arquiteutónicos, yá que cunta con conocencia matemáticos pa la realización de grandes dimensiones. == El Castiellu y el descensu de Kukulcán == {{AP|Pirámide de Kukulcán}} [[Ficheru:Pirámide equinoccio uno.jpg|miniaturadeimagen|200px|Formación de siete triángulos isósceles de lluz na escalera NNE asemeyando'l cuerpu d'una [[culiebra]] mientres los atapeceres equinocciales, los rayos de lluz enfusen pela esquina nor-poniente de los [[basamentos]] de la [[fachada]] ONO.]] Los múltiples y monumentales edificios de la escampada de Chichén Itzá tán presidíos pola [[Pirámide de Kukulcán]], llamada por munchos "el Castillo", unu de los edificios paradigmáticos de l'arquiteutura maya. Ye una pirámide de cuatro lados que remata nun templu rectangular. Asítiase sobre una plataforma rectangular de 55,5 metros d'anchu y tien un altor de 24 metros. Cada llau de la pirámide tien una gran escalinata, 91 pasos per llau y 1 más que conduz al templu cimeru, dando 365 pasos, unu per día del añu. Balaustraes de piedra flanquean cada escalera, y na base de la escalinata norte asiéntanse dos colosales cabeces de culiebres emplumaes, efixes del dios Kukulcán. Ye nestes escalinates y bien particularmente nos sos pretiles o balaustraes, onde se proyeuten mientres l'intre del día [[Equinocciu|equinoccial]], les solombres de les arestes de les plataformes o basamentos superpuestos, qu'integren el gran edificiu, configurándose asina la imaxe del cuerpu de la culiebra-dios, que al pasu de les hores paez movese baxando y rematando na mentada cabeza pedresa asitiada na base inferior de la escalinata. Ye nesti xuegu de lluz y solombra, que representa la "baxada" de [Kukulcán] a la tierra, como quixeron los mayes simbolizar el mandatu cimeru d'allegar al llabor agrícola, ante la inminencia de la llegada de les agües, al concluyir el mes de marzu en que s'empecipia la temporada de llantadera de la [[milpa]] na rexón.<ref>[http://yucatantoday.com/es/topics/equinocciu-de-primavera Arquiteutura y astronomía maya]</ref> Queda evidente la íntima rellación que fixeron, el inventores d'asemeyáu montaxe, de la so conocencia astronómica, aplicáu a l'arquiteutura, nuna redolada relixosa y pa un fin puramente políticu de lideralgu de mases, que teníen d'allegar puntualmente a la cita d'una trabayosa xera de sobrevivencia: la del pesáu trabayu agrícola del so cultivu esencial, el maíz, base de la so alimentación. Infierse, poro, qu'esi espectáculu que güei vemos como máxicu, tenía que ver cola estabilidá social de los mayes.<ref>[http://thematrix.sureste.com/cityview/merida1/articulos/equinoc.htm L'equinocciu de Chichén]</ref> A pesar de lo enantes espuesto, apocayá dellos estudiosos quixeron demostrar que les orientaciones escontra los equinoccios astronómicos nun son tan evidentes na arquiteutura maya. Ciertu ye que'l fenómenu del Castiellu de Chichén Itzá puede reparase mientres dellos díes alredor de cada equinocciu, pero nun hai pruebes de que realmente se rellacione colos equinoccios y de qu'asina fuera planiáu polos mayes.<ref>{{cita publicación |apellido1=Šprajc |nome1=Ivan|apellíos2=Sánchez Nava |nome2=Pedro Francisco |títulu=Equinoxes in Mesoamerican architectural alignments: prehispanic reality or modern myth? |publicación=Anthropological Notebooks |fecha=2013 |volume=19 |páxines=319-337}}</ref><ref>{{cita publicación |apellido1=Šprajc |nome1=Ivan|apellíos2=Sánchez Nava |nome2=Pedro Francisco |títulu=Astronomía na arquiteutura de Chichén Itzá: una reevaluación |publicación=Estudio de Cultura Maya |fecha=2013 |volume=XLI |páxines=31-60}}</ref> Apocayá l'Institutu de Xeofísica y la Facultá d'Inxeniería de la UNAM, según l'Institutu Nacional d'Antropoloxía y Hestoria, afayaron que nel interior d'esa estructura, en Chichén Itzá, hai una segunda subestructura sobre la qu'edificaron una primera (afayada nos años 30 del sieglu pasáu) y l'actual. Na primera d'elles, afayóse que la mesma pirámide maya ta edificada sobre un cuerpu d'agua (cenote). Na segunda estructura camuda totalmente la concepción que se tien hasta agora del procesu constructivu que sufrió Chichén Itzá y en particular la pirámide de Kukulcán. == Cenote sagráu == [[Ficheru:Cenotechichen.JPG|miniaturadeimagen|200px|Vista del cenote sagráu.]] {{AP|Cenote sagráu de Chichén Itzá}} Ye un [[cenote]] a cielu abiertu de 60 m de diámetru, con parés verticales d'aprosimao 15 m del nivel del accesu a la superficie de l'agua y de 13 m de fondura, que ye aproximao'l primer pisu [[freáticu]] nesa zona de la [[península de Yucatán]]. El cenote sagráu de Chichén Itzá yera consideráu unu de los más importantes llugares de pelegrinación de la cultura maya.<ref>{{cita llibru |apellíos=Drew |nome=David |títulu=Les cróniques perdíes de los reis mayes |url=https://books.google.com.mx/books?id=Y5j8szzAsLUC&lpg=PA404&dq=cenote%20sagráu%20peregrinaci%C3%B3n&pg=PA404#v=onepage&q=cenote%20sagráu%20peregrinaci%C3%B3n&f=false |fechaaccesu=10 de marzu de 2017 |fecha=2002 |editorial=Sieglu XXI |isbn=9682323711}}</ref> y al pelegrinaben persones de llugares bien distantes de Centroamérica como [[Piedras Negras (sitiu_arqueolóxicu)|Piedras Negras]].<ref>{{cita llibru |apellíos=Eggebrecht |nome=Eva |títulu=Mundu maya |url=https://books.google.com.mx/books?id=qS9uCyBi3VcC&lpg=PA524&dq=piedras%20negras%20cabeza%20jade%20chichen&pg=PA524#v=onepage&q=piedras%20negras%20cabeza%20jade%20chichen&f=false |fechaaccesu=10 de marzu de 2017 |fecha=2001 |editorial=Cholsamaj Fundacion |isbn=9789992256411|apellíos2=Eggebrecht |nome2=Arne|apellíos3=Seipel |nome3=Wilfried|apellíos4=Grube |nome4=Nikolai|apellíos5=Krejci |nome5=Estella}}</ref> A principios del SIEGLU|XX|d|s|1}} un cónsul d'[[Estaos Xuníos]], [[Edward Herbert Thompson]] (1857-1935), enterar de lleendes nes que se describía'l sacrificiu de doncelles ricamente afatiaes nel cenote, asina que mercó la propiedá onde s'atopa, dragó'l cenote y estrayxo numberosos oxetos qu'unvió al so país vendiéndolos, principalmente al [[Muséu Peabody d'Arqueoloxía y Etnología|Museo Peabody]] de Massachusetts. Pa 1926, el gobiernu mexicanu espropió los terrenes onde s'atopaba la entós "Facienda Chichén" y demandó a Thompson, acusándolo d'habese apropiáu de manera illegal del patrimoniu. El pleitu enllargar hasta 1945 añu nel que la Suprema Corte de Xusticia de la Nación falló en favor del estauxunidense en 1945, dictaminando que Thompson mercara la propiedá de manera llegal y al nun esistir lleis de proteición al patrimoniu, el norteamericanu tenía'l derechu d'esplorar y esportar lo atopao nel cenote de la so propiedá. Anque l'arqueólogu finara en 1935, la propiedá foi devuelta a los sos herederos.<ref>{{cita web |url=http://www.jornada.unam.mx/2007/05/28/index.php?section=cultura&article=a03n2cul |títulu=Chichén Itzá foi vendida a un estadunidense en 75 dólares - La Jornada |fechaaccesu=20 d'avientu de 2016 |apellíu=Jornada |nome=La |sitiuweb=www.jornada.unam.mx}}</ref> Eventualmente, dempués de diverses xestiones del gobiernu mexicanu, retornó a Méxicu, en 1970 y en 2008, una bona cantidá de les invaluables pieces arqueolóxiques, mesmes que s'atopen a resguardu de diversos museos mexicanos.<ref>{{cita publicación |apellíu=Méxicu |nome=L'Universal, Compañia Periodística Nacional. |títulu=Va Devolver muséu d'EU pieza mayes de jade a Méxicu |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/556521.html |fechaaccesu=20 d'avientu de 2016|periódicu=L'Universal}}</ref> Sicasí l'aspeutu llegal, munchos espertos d'entós —y agora— consideren que Thompson actuó con dolo y una total falta d'ética, escalando'l cenote. == Sacrificios humanos == Anguaño, l'antigua concepción romántica del sacrificiu de doncelles nel cenote sagráu quedó superada coles investigaciones osteo-arqueolóxiques y epigráficas recién.<ref>{{cita publicación |apellíos=Economista |nome=Laura Vargas-parada / El títulu=Atopen cosmovisión maya reflexada nos cenotes |url=http://eleconomista.com.mx/entretenimiento/2013/09/02/atopen-cosmovision-maya-reflexada-cenotes |fechaaccesu=20 d'avientu de 2016}}</ref> En realidá los sacrificios nel cenote sagráu yeren mayormente de neños, a quien s'afatiar a la imaxe de [[Los Dioses Ximielgos|los dioses ximielgos]] y sacrificar en ceremonies amestaes al [[Mitoloxía_maya|mitu maya de la creación]]. Esto esplicaría'l llimu color [[azul maya]] del fondu del cenote (color que na cosmovisión maya representaba lo sagrao)<ref>{{cita llibru |apellíu=Fuente |nome=Beatriz del títulu=La pintura mural prehispánica en Méxicu |url=https://books.google.com.mx/books?id=Y903vUBS5jsC&lpg=PA70&dq=cosmovision%20maya%20azul&pg=PA70#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=10 de marzu de 2017 |fecha=1998 |editorial=UNAM |isbn=9789683667366|apellíos2=Cicero |nome2=Leticia Staines}}</ref> y la razón pola cual cerca d'un 80% de los güesos atopaos nel cenote sagráu son de neños.<ref>http://www.arqueomex.com/S2N3nCHICHEN83.html</ref> == Estructures adicionales == El '''[[Tzompantli]]''', o Plataforma cráneo (Plataforma de los cranios), amuesa una clara influencia cultural del pandu central de Méxicu. A diferencia del Tzompantli de les tierres altes, sicasí, les calaveres fueron empalados en vertical en llugar d'horizontal como en Tenochtitlan. {{Panorama|2014-01-03 Tzompantli in Chichén Itzá anagoria.jpg|1500px|[[Tzompantli]] en Chichén Itzá}} == Rellatos d'europeos y estauxunidenses == [[Ficheru:ChichenItzaWS.ogg|thumb|Videu de les carauterístiques importantes de Chichén Itzá.]] Nel SIEGLU|XVI|d|s|1}} el [[conquistadores españoles|conquistador español]] [[Francisco de Montejo]] y el [[Orde de San Francisco|franciscanu]] [[Diego de Landa]], realizaron les primeres visites de los europeos a la zona y dieron cuenta detallada de la esistencia de la ciudá.<ref>Landa, Diego de (1566) ''Rellación de les coses de Yucatán'' ed. Dastin (2003) ISBN 84-492-0363-5</ref> En 1840 l'estauxunidense [[John Lloyd Stephens]] en compañía del artista inglés [[Frederick Catherwood]] visitaron la zona arqueolóxica de Chichén Itzá. Nesa dómina atopábase dientro de la facienda del mesmu nome que pertenecía a Juan Sosa.<ref>Stephens, John L. (2003) ''Viaxe a Yucatán'' vol.II cap.XVI pp.&nbsp;194-203 y 223 ed.Dastin ISBN 84-492-0370-8</ref> En [[1894]], [[Edward Herbert Thompson]] adquirió la Facienda de Chichén-Itzá, realizó estudios y esploraciones na zona, cuantimás dientro del [[cenote sagráu]]. Mientres esos trabayos munchos oxetos atopaos fueron unviaos indebidamente al [[Muséu Peabody d'Arqueoloxía y Etnoloxía]] de la [[Universidá de Harvard]] anque, darréu, y por cuenta de la intervención del gobiernu mexicanu, dalgunos de los oxetos fueron devueltos. Al morrer Thompson en [[1935]] la propiedá pasó a los sos herederos anque'l control y la xurisdicción, según la esploración sistematizada y el caltenimientu del estensu sitiu arqueolóxicu ta a cargu, por disposición de llei, del [[Institutu Nacional d'Antropoloxía y Hestoria]], organismu descentralizáu del gobiernu federal mexicanu. [[Ficheru:Fa%C3%A7ade_principale_du_palais_des_Nonnes.jpg|200px|miniaturadeimagen|Fachada del Templu de les Monxes, tal que s'atopaba en 1860. Fotografía de [[Désiré Charnay]].]] En 1860, el [[arqueólogu]] francés [[Désiré Charnay]] viaxó a Méxicu onde visitó y fotografió delles de les ruines mayes, ente elles [[Zona arqueolóxica de Palenque|Palenque]], [[Izamal]], Chichén Itzá, [[Uxmal]], [[Sisal]], [[Dzitás]], [[Ticul]], según les ciudaes de [[Mérida (Yucatán)|Mérida]] y [[Campeche]]. A la so torna a [[Francia]], llogró montar una esposición coles fotografíes tomaes en Méxicu, les que cautivaron l'atención de la sociedá parisina, al grau que l'emperador [[Napoleón III]] patrocinó en 1863 la edición del so llibru ''Cités et ruines americaines'', onde describió lo aprendío nos sos viaxes{{harvnp|Charnay|1863|pp=165-537}} y publicáronse plaques de les sos meyores semeyes.{{harvnp|Charnay|1863|pp=46-165}} == Imáxenes == === Galería === <div align=center> <gallery style='font-size:0.9em' perrow=4 widths=175px heights=175px> Ficheru:El caracol de Chichén Itzá.JPG|Vista de «El Cascoxu». Ficheru:Chichen itza.JPG|Otra vista de la Pirámide de Kukulcán. Ficheru:Chichen Itza '2010 07.jpg|Chichen Itzá. Ficheru:Calaveras de Chichen Itzá.jpg|Calaveres de Chichen Itzá. Ficheru:Templo de los guerreros y de las mil columnas.JPG|«Templo de los Guerreros» y de los Mil Columnes» onde s'atopa'l Chac Mool. Ficheru:Chichen Itza CB.jpg|Vista panorámica de «El Castiellu», col Templu de los Mil Columnes en primer planu. Ficheru:juego de pelota chichen itza.jpg|Complexu correspondiente al Xuegu de Pelota». Ficheru:Juego pelota-Chichen Itza-Yucatan-Mexico0182.JPG|Marco del Xuegu de Pelota». </gallery> </div> === Panorámica === {{panorama|Chichen itza.JPG|1150px|Vista panorámica de Chichen Itzá na actualidá.}} == Ver tamién == * [[Península de Yucatán]] * [[Yucatán]] * [[Cultura maya]] * [[Templu de Kukulcán]] * [[Tollan-Xicocotitlan]] * [[Patrimoniu de la Humanidá]] * [[Sac Nité|Sac Nité, la lleenda de la cayida de Chichen Itzá]] * [[Les nueves siete maravíes del mundu modernu]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == {{refcomienza}} * {{cita llibru |apellíu=Breglia |nome=Lisa |añu=2005 |títulu=Monumental Ambivalence: The Politics of Heritage |editorial=University of Texas Press |allugamientu=Austin, Texas |idioma=en |ref=harv}} * {{cita llibru |apellíu=Charnay |nome=Désiré |url=https://archive.org/details/citesetruinesame00char |títulu=Cités et ruines Américaines: Mitla, Palanqué, Izamal, Chichen-Itzá, Uxmal |añu=1863 |idioma=fr |cita=Patrocináu pol emperador [[Napoleón III]] |editorial=Gide, A. Morel |allugamientu=París, Francia |ref=harv}} {{reftermina}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{Wikiviajes|Chichén Itzá}} * [http://www.chichenitza-3d.com Chichén Itzá reconstruyíu en 3D] {{Tradubot|Chichén Itzá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Chichén Itzá|Chichén Itzá]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] mwshfh0ok7yv3xjypio5c1fl9mlpt03 0 97936 3709942 3690629 2022-08-19T09:34:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: Velázquez de Lleón => Velázquez de León wikitext text/x-wiki {{otros usos|Planetariu (programa de televisión)|el [[programa de televisión]] [[chile|chilenu]]}} {{VT|Planetariu mecánicu}} [[Ficheru:Planetarium Jena.jpg|thumb|300px|El ''Carl-Zeiss-Planetarium'' en [[Jena]], [[Alemaña]], el más vieyu planetariu del mundu (semeya del añu 1926).]] [[Ficheru:Planetario Municipal Agrimensor Germán Barbato. Montevideo, Uruguay.JPG|thumb|300px|[[Planetariu Municipal Agrimensor Germán Barbato]], [[Montevidéu]], [[Uruguái]]; l'equí aludíu foi'l primer planetariu de Llatinoamérica, abiertu en 1955, y anexu al [[Zoolóxicu Villa Dolores]] (ta asitiáu nel barriu montevideano del mesmu nome, [[Villa Dolores (Montevideo)|Villa Dolores]]).]] [[Ficheru:PlanetariumProjektor.JPG|thumb|300px|Un proyeutor típicu nel planetariu de Berlín.]] [[Ficheru:Omar Khayyam Planetarium34.jpg|thumb|300px|Planetariu [[Omar Khayyam]] en [[Nishapur]], [[Irán]].]] Un '''planetariu''' ye un llugar onde se realicen presentaciones [[Astronomía|astronómiques]] dedicáu a la divulgación pal públicu polo xeneral, y nel que ye posible reparar recreaciones del cielu nocherniegu en diversos llugares de la [[Tierra]] y en distintos momentos del añu. De normal un planetariu consta d'una pantalla de proyeición en forma de cúpula, y un [[proyeutor planetariu]] móvil capaz de proyeutar les posiciones d'estrelles y planetes que se desea amosar. == Historia == [[Ficheru:Proyector Planetario Humboldt, Caracas, Venezuela (144898406).jpg|thumb|derecha|300px|[[Planetariu Humboldt]], proyeutor planetariu marca Zeiss Modelu Mark III modificáu.]] Atribuyir a [[Arquímedes]] el méritu de tener un primitivu planetariu col que podía predicir el movimientu del [[Sol]], la [[Lluna]] y los [[planeta|planetes]]. En [[1919]] Walther Bauersfeld, un constructor de la fábrica [[Carl Zeiss]] en [[Jena]] ([[Alemaña]]) empezó a investigar sobre la idea de proyeutar un cielu estrelláu nel techu d'una cúpula. Cuatro años dempués, en [[1923]] realizar na cúpula de la fábrica'l primer espectáculu planetariu del mundu. La casa Zeiss sigui esfrutando d'una importante cuota de mercáu nel campu de los proyeutores pa planetariu. == Planetarios per rexón == === Planetarios n'[[Europa]] === Los planetarios más grandes n'[[Europa]] (cúpula con más de 23 metros de diámetru), son: [[Bruxeles]] (B), [[Praga]] (CZ), [[Jena]] (D), [[Copenḥague]] (DK), [[Valencia]] (Y), [[Atenes]] (GR), [[Budapest]] (H), [[Chorzów]] (PL), [[Lisboa]] (P), [[Moscú]] (RUS), [[San Petersburgu]] (RUS), [[Estocolmu]] (S) y [[Kiev]] (UA). Los planetarios más conocíos n'[[España]] atópase en [[Granada (España)|Granada]] ([http://www.parqueciencias.com/esposiciones/planetariu/]), [[Madrid]] ([http://www.planetmad.es/]), [[Pamplona]] ([http://web.archive.org/web/http://www.pamplonetario.org/index.html]), Valencia, Cuenca, Castellón y [[La Coruña]] ([http://www.casaciencias.org/]). === Planetarios n'Iberoamérica === Polo que respecta a Iberoamérica, en [[Chile]] atópase'l [[Universidá de Santiago de Chile#Planetariu de la Universidá de Santiago de Chile|Planetariu de la Universidá de Santiago de Chile]] ([http://www.planetariochile.cl/]). N'[[Arxentina]] el planetariu más modernu ye'l [[Planetariu de La Plata]]. El so sistema de proyeición dixital dexa non solamente amosar el cielu de cualquier llugar del mundu y en cualquier dómina, sinón qu'amás dexa viaxar escontra cualquier llugar del Universu. El sistema, provistu por Evans & Sutherland,<ref>[https://www.es.com Evans & Sutherland]</ref> dispón de dos proyeutores 4K, sistema de soníu 5.1 y un domo de 17 metros de diámetru con capacidá pa 175 persones, que lo convierte n'unu de los más modernos de Suramérica. Tamién s'atopen el planetariu de [[Malargüe]], el de la Ciudá de [[Buenos Aires]], y el planetariu de la ciudá de [[Rosario (Arxentina)|Rosario]]. En [[Méxicu]], de los más sobresalientes atópense'l [http://www.planetarioalfa.org.mx/ Planetariu Alfa], según el Planetariu de Puebla "Germán Martínez Hidalgo", que fomenta la cultura científico y tecnolóxico al traviés de les sos instalaciones. Cuenta con teunoloxía de punta a nivel internacional y ye unu de los más grandes del mundu. De manera interesante, dende 2012 inauguróse'l primeru de los 4 nodos que conformen la [[Rede de Planetarios de Quintana Roo]], siendo'l primeru d'ellos [[Yook ol Kaab]], na Ciudá de Chetumal; el segundu: [[Ka' Yok']], allugáu na ciudá de [[Cancún]], inauguráu en 2013; el terceru: [[Cha´an Ka´an]], na Isla de [[Cozumel]] (con teunoloxía 3D) y [[Sayab]], en [[Playa del Carmen]], dambos abiertos al públicu dende 2016. Los 4 nodos, forníos con sistema Digistar5, dependen del Gobiernu de Quintana Roo, al traviés del [[Conseyu Quintanarroense de Ciencia y Teunoloxía]] y representen l'esfuerzu más ambiciosu nun solu estáu n'América Llatina. En Bogotá atópase'l [[Planetariu de Bogotá|Planetariu Distrital]] ([http://www.planetariodebogota.gov.co]), el más grande del continente y el segundu más grande del Mundu. El [[Planetariu Humboldt]] ta alcontráu en [[Caraques]], [[Venezuela]]. Empecipióse la so construcción el [[15 de xineru]] de [[1959]] so la direición del so diseñador, l'arquiteutu venezolanu [[Carlos Guinand Sandoz]] ([[Caraques]] [[1917]] – [[Caraques]] [[1963]]).<ref>Speedylook.com: Carlos Guinand Sandoz http://www.myetymology.com/encyclopedia/Carlos_Guinand_Sandoz.html</ref> Inauguróse'l [[24 de xunetu]] de [[1961]], y les sos instalaciones cunten con una cúpula de 20 metros de diámetru y un proyeutor planetariu marca Zeiss, modelu Mark IV (modificáu).<ref>Zeiss projector http://en.wikipedia.org/wiki/Zeiss_projector</ref> === Planetarios n'[[África]] === ==== {{bandera2|Arxelia}} ==== * [[Arxel]]: [[Planetarium - Theatre de Verdure]], abiertu en [[2002]] * [[Sidi Bel Abbès]]: [[Planetarium]], abiertu en [[1988]] ==== {{bandera2|Exiptu}} ==== [[Ficheru:Aleksandria raamatukogu IMG 0119.JPG|thumb|300px|Alexandría: Planetarium Science Center, abiertu en 2001.]] * [[Alexandría]]: [[Egyptian Naval College]], abiertu en [[2009]] * [[Alexandría]]: [[Planetarium Science Center]], abiertu en [[2001]] * [[El Cairu]]: [[Egyptian Military Academy]], Abiertu en [[2002]] * [[El Cairu]]: [[New Science Park]], abiertu en [[2011]] * [[El Cairu]]: [[Suzanne Mubarak Children's Museum]], abiertu en [[2011]] ==== {{bandera2|Etiopía}} ==== * [[Adís Abeba]] : [[National Museum of Ethopia]], abiertu en [[2007]] ==== {{bandera2|Ghana}} ==== * [[Accra]]: [[Ghana Planetarium]], abiertu en [[2009]] ==== {{bandera2|Libia}} ==== * [[Bengasi]]: [[Garyounis University]], abiertu en [[1988]] * [[Trípoli (Libia)|Trípoli]]: [[Faculty of Maritime Studies]], abiertu en [[1981]] * [[Trípoli (Libia)|Trípoli]]: [[Planetarium]], abiertu en [[1981]] ==== {{bandera2|Marruecos}} ==== * [[Rabat]]: [[Planetarium Observatoire - Association Ribath Al Fath]], abiertu en [[1999]] ==== {{bandera2|Nixeria}} ==== * [[Oron]]: [[Maritime Academy of Nixeria]], abiertu en [[1983]] ==== {{bandera2|Sudáfrica}} ==== * [[Durban]]: [[Natural Science Museum]], abiertu en [[1998]] * [[Johannesburg]]: [[Johannesburg Planetarium - University of the Witwatersrand]], abiertu en [[1960]] * [[Ciudá del Cabu]]: [[Iziko - Museum of Cape Town]], abiertu en [[1958]] ==== {{bandera2|Tunicia}} ==== * [[Tunicia]]: [[Cité des sciences (Tunis)|Cité des sciences]], abiertu en [[1995]] === Planetarios n'América del Norte === ==== {{bandera2|Estaos Xuníos}} ==== *[[Nueva York]]: [[Planetariu Hayden]] ==== {{bandera2|Méxicu}} ==== [[Ficheru:Planetario IPN.jpg|thumb|300px|Distritu Federal: Planetariu Luis Enrique Erro, abiertu en 1967.]] [[Ficheru:Museo planetario Alfa Monterrey.jpg|300px|thumb|Monterrey: Planetariu Alfa, abiertu en 1978.]] * [[Cancún]]: [[Planetariu Ka' Yok']] http://www.planetariodecancun.org * [[Ciudá Obregón]]: [[Planetariu Ostimuri]] * [[Cd. Victoria]]: [[Planetariu Dr. Ramiro Iglesias Leal]] * [[Chetumal]]: [[Planetariu Yook ol Kaab]] * [[Cozumel]]: [[Planetariu Chan Kaan]] http://www.planetariodecozumel.org * [[Cuernavaca]]: [[Planetariu de la Ciudá de Cuernavaca]] * [[Culiacán]]: [[Planetariu Dr. Arcadio Poveda Ricaldi]] * [[Distritu Federal]]: [[Muséu Teunolóxicu de la Comisión Federal de Lletricidá Planetariu Arq. Sergio González de la Mora]] * [[Distritu Federal]]: [[Sociedá Astronómica de Méxicu|Planetariu Joaquín Gallu]] abiertu en [[1959]] * [[Distritu Federal]]: [[Planetariu Luis Enrique Erro]] abiertu en [[1967]] * [[Distritu Federal]]: [[Papalote Muséu del Neñu Planetariu Papalote Muséu del Neñu]] * [[Distritu Federal]]: [[Sociedá Astronómica de Méxicu|Planetariu Valente Souza]] * [[Distritu Federal]]: [[Universum|Planetariu José de la Herrán]] * [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]]: [[Planetariu del Centru de Ciencia y Teunoloxía Severo Díaz Galindo]] * [[Guanajuato]]: [[Planetariu Esplora Muséu de Ciencies]] * [[Guaymas]]: [[Planetronix Móvil de Sistemes Educativos n'Astronomía]] * [[Hermosillo]]: [[Planetariu Móvil de Ludocosmos]] * [[Xalapa-Enríquez|Jalapa]]: [[Planetariu del Muséu de Ciencia y Teunoloxía de Xalapa]] * [[La Paz]]: [[Planetariu Joaquín Velázquez de León de la Estación La Paz del Centru d'Investigación n'Astronomía Solar]] * [[Madalena de Kino]]: [[Planetariu José Martínez Rocha]] * [[Mazatlán]]: [[Planetariu Cap. de Altura Antonio Gómez Maqueo]] * [[Mérida (Yucatán)|Mérida]]: [[Planetariu Arcadio Poveda Ricaldi]] * [[Monterrey]]: [[Planetariu Alfa]] abiertu en [[1978]] * [[Morelia]]: [[Planetariu Lic. Felipe Rivera]] abiertu en [[1975]] * [[Nozales]]: [[Planetariu Móvil del CECUN]] abiertu en [[2013]] * [[Oaxaca]]: [[Planetariu Nundehui]] * [[Pachuca]]: [[Planetariu d'Hidalgo del Muséu El Rehilete]] * [[Puebla]]: [[Planetariu IMAX DOMO de Puebla]] * [[Querétaro]]: [[Planetariu Móvil EKBÉ]] n'operación dende [[2010]] * [[Quintana Roo]]: [[(Solidaridá)|Playa del Carmen]]: [[Planetariu de Playa del Carmen SAYAB]] * [[San Luis Potosí]]: [[Planetariu SNTE]] * [[Tampico]]: [[Planetariu de la Escuela Náutica Mercante de Tampico]] * [[Tapachula]]: [[Planetariu Bachilleres de Chiapas]] abiertu en [[2009]] * [[Tijuana]]: [[Cine-Planetariu del Centru Cultural Tijuana]] * [[Torrexón]]: [[Planetarium - Monte Urbanu de Torrexón]] abiertu en [[2014]] * [[Tuxtla]]: [[Planetariu Juan Sabines Gutiérrez]] * [[Veracruz]]: [[Planetariu de la Heróica Escuela Naval Militar Antón Lizardo]] * [[Veracruz]]: [[Planetariu Fernando Siliceo Torres"]] * [[Villahermosa (Tabasco)|Villahermosa]]: [[Planetariu Tabasco 2000]] * [[Zacatecas]]: [[Ziga Zag, Centru de Ciencies]] === Planetarios n'América Central y el Caribe === ==== {{bandera2|Bahamas}} ==== * [[Nassau (Bahamas)|Nassau]]: [[Adventure Learning Centre]], abiertu en [[1998]] ==== {{bandera2|Costa Rica}} ==== [[Ficheru:Planetario de la Universidad de Costa Rica.jpg|thumb|300px|San José: Planetariu de San José, abiertu en 2005.]] * [[San José (Costa Rica)|San José]]: [[Centru Costarricense de la Ciencia y la Cultura|Muséu de los Neños]], abiertu en [[1994]] * [[San José (Costa Rica)|San José]]: [[Planetariu de la Universidá de Costa Rica]], abiertu en [[2005]] ==== {{bandera2|Cuba}} ==== * [[L'Habana]]: [[Centru Cultural de Ciencia y Teunoloxía Rosa Elena Simeón]], abiertu en [[2009]] * [[L'Habana]]: [[Academia Naval "Granma"]], inauguráu en (2005) * [[Nueva Gerona]]: [[Planetariu y Muséu d'Historia Natural Dr. Antonio Núñez Jiménez]] * [[Santiago de Cuba]]: [[Muséu d'Historia Natural Tomes Romay]], abiertu en [[1964]] * [[Sancti Spíritus (Cuba)|Sancti Spíritus]]: [[Muséu d'Historia Natural de Sancti Spíritus|Muséu d'Historia Natural]], abiertu en [[1984]] ==== {{bandera2|Hondures}} ==== * [[San Pedro Sula]]: [[Muséu pa la Infancia]], abiertu en [[2004]] ==== {{bandera2|Trinidá y Tobagu}} ==== * [[D'Abadie]] : [[National Science Centre - Niherst]], abiertu en [[1997]] === Planetarios d'América del Sur === ==== {{bandera2|Arxentina}} ==== [[Ficheru:Planetario de la Ciudad de Buenos Aires.jpg|thumb|300px|Planetariu Galileo Galilei de Buenos Aires, inauguráu en 1967.]] * [[Buenos Aires]]: [[Planetariu Galileo Galilei]], inauguráu en [[1967]] * [[Buenos Aires]]: [[Muséu Arxentín de Ciencies Naturales Bernardino Rivadavia]], abiertu en [[2008]] * [[La Punta (San Luis)]]: [[Planetariu de la Punta]], abiertu en [[2007]] * [[Malargüe]]: [[Planetariu Esquivel Aldao y Comandante Rodríguez CP]], abiertu en [[2008]] * [[Ríu Grande (Arxentina)|Ríu Grande]]: [[Planetariu de Ríu Grande]], abiertu en [[1996]] * [[Rosario (Arxentina)|Rosario]]: [[Complexu Astronómicu Municipal]], abiertu en [[1970]] * [[Trelew]]: [[Planetariu de Trelew]], abiertu en [[2008]] * [[Urquiza (Arxentina)|Urquiza]]: [[Observatoriu Astronómicu - Planetariu Luis C. Carballo]], abiertu en [[1984]] * [[La Plata]]: [[Planetariu de La Plata]], abiertu en [[2013]] * [[Jujuy]]: [[Planetariu Móvil Astrojujuy]], abiertu en [[2010]] ==== {{bandera2|Bolivia}} ==== * [[La Paz (Bolivie)|La Paz]]: [[Planetariu Max Schreier]], abiertu en [[1978]] * [[Tarija]]: [[Planetariu vel Balderes Espinoza]], abiertu en [[2006]] ==== {{bandera2|Brasil}} ==== [[Ficheru:Planetário do Ibirapuera.JPG|thumb|300px|São Paulo: Planetariu do Ibirapuera - Planetariu Prof. Aristoteles Orsini, abiertu en [[1957]].]] [[Ficheru:Planetário do Carmo - by Lucas.JPG|thumb|300px|São Paulo: Planetarium do Carmo, abiertu en 2005.]] [[Ficheru: Planetário-de-porto-alegre.jpg|thumb|300px|Porto Alegre: Planetário Professor José Batista Pereira, abiertu en 1972.]] [[Ficheru:Planetário Rubens de Azevedo.jpg|thumb|300px|Fortaleza: Planetariu Rubens de Azevedo - Centru Dragao do Mar d'Arte y Cultura, abiertu en [[1999]].]] * [[Americana (São Paulo)| Americana]]: [[Planetariu Cosmos]], abiertu en [[2005]] * [[Aracaju]]: [[Planetariu - Casa de Ciencia y Tecnologia da Ciudade de Aracaju]], abiertu en [[2008]] * [[Belém (Brasil)|Belém]]: [[Planetariu Sebastiao Sodre da Gama]], abiertu en [[1999]] * [[Belo Horizonte]]: [[Planetário de Belo Horizonte]], abiertu en [[2010]] * [[Brasilia]]: [[Planetariu de Brasilia]], abiertu en [[1974]] * [[Brotes]]: [[Planetariu de Brotes]], abiertu en [[2000]] * [[Campinas]]: [[Planetariu de Campinas]], abiertu en [[1987]] * [[Curitiba]]: [[Planetariu Prof. Dr. Francisco Jose Gomes Ribeiro]], abiertu en [[1978]] * [[Feira de Santana]]: [[Museu Parque do Saber]], abiertu en [[2008]] * [[Feira de Santana]]: [[Observatoriu Astronomico Antares]], abiertu en [[1997]] * [[Florianópolis]]: [[Planetariu da UFSC]], abiertu en [[1971]] * [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]]: [[Planetariu Rubens de Azevedo - Centru Dragao do Mar d'Arte y Cultura]], abiertu en [[1999]] * [[Foz do Iguaçu]]: Planetariu, abiertu en [[2009]] * [[Goiânia]]: [[Planetário da Universidade Federal de Goiás]], abiertu en [[1970]] * [[Itatiba]]: [[Planetariu Prof. Benedito Rela]], abiertu en [[2003]] * [[Londrina]]: [[Planetariu de Londrina]], abiertu en [[2007]] * [[Nova Friburgu]]: Planetariu, abiertu en [[2004]] * [[Paracambi]]: [[Planetariu y Observatoriu de Paracambi]], abiertu en [[2003]] * [[Pelotas (Brasil)|Pelotas]]: Planetariu, abiertu en [[2010]] * [[Portao Araucária]]: [[Planetariu y Observatoriu Astronomico - Colexu Pe. Joao Bagozzi]], abiertu en [[2000]] * [[Porto Alegre]]: [[Planetário Professor José Batista Pereira]], abiertu en [[1972]] * [[Presidente Prudente]]: [[Planetariu Dr. Odorico Nilo Menin Filho]], abiertu en [[2002]] * [[Rio de Janeiro]]: [[Fundacao Planetariu da Cidade do Rio de Janeiro - Carl Sagan]], abiertu en [[1998]] * [[Rio de Janeiro]]: [[Fundacao Planetariu da Cidade do Rio de Janeiro - Galileu Galilei]], abiertu en [[1970]] * [[Rio de Janeiro]]: [[Planetariu da Escola Naval]], abiertu en [[1961]] * [[Santa Cruz (Rio de Janeiro)|Santa Cruz]]: [[Fundacao Planetariu da Cidade do Rio de Janeiro - D. Pedru II]], abiertu en [[2008]] * [[Santa María (Rio Grande do Sul)|Santa Maria]]: [[Centru de Ciencies Naturais y Exatas]], abiertu en [[1971]] * [[São Cristóvão (Rio de Janeiro)|São Cristóvão]]: [[Planetariu do MAST - Museu de Astronomia y Ciencies Afins]], abiertu en [[1986]] * [[Santu André (São Paulo)|Santu André]]: Planetariu, abiertu en [[2010]] * [[São José do Rio Preto]]: [[Centru Integráu de Ciencies y Cultura]], abiertu en [[1997]] * [[São Paulo]]: [[Planetarium do Carmo]], abiertu en [[2005]] * [[São Paulo]]: [[Planetariu do Ibirapuera - Planetariu Prof. Aristoteles Orsini]], abiertu en [[1957]] * [[São Paulo]]: [[Planetariu Mundu Estelar]], abiertu en [[1998]] * [[São Paulo]]: [[Planetariu Parque de Ciencia y Tecnologia da USP]], abiertu en [[2010]] * [[Sobral (Ceará)|Sobral]]: Planetariu, abiertu en [[2010]] * [[Tatuí]]: [[Planetariu de Tatui]], abiertu en [[2000]] * [[Trés Rios (Rio de Janeiro)|Trés Rios]]: Planetariu, abiertu en [[2003]] * [[Vitória (Espírito Santo)|Vitória]]: [[Planetariu de Vitoria]], abiertu en [[1995]] * [[Tambauzinho]]: [[Planetariu da Funesc - Fundacao Espaco Cultural da Paraiba]], abiertu en [[1982]] ==== {{bandera2|Chile}} ==== * [[Santiago de Chile]], [[Planetario Chile]], abiertu en [[1970]] * [[La Serena (Chile)|La Serena]]: [[Observatoriu Cuetu Mamalluca]] * La Serena: Planetariu móvil - Observatorio Inter-americanu Cuetu Tololo * La Serena: Planetarios Móviles Gémini * [[Valparaíso]], [[Serviciu Hidrográficu y Oceanográficu]] * Santiago de Chile, Planetariu del Pabellón d'Astronomía del [[Institutu Nacional General José Miguel Carrera|Instituto Nacional de Chile]], Foi construyíu en 1963 pero nunca llogró habilitase. Güei ye conocíu como Sala la Cúpula nel últimu nivel del actual Sector 2. ==== {{bandera2|Colombia}} ==== [[Ficheru:Planetario-Medellin.JPG|thumb |300px|Medellín: Planetariu Jesús Emilio Ramírez González, abiertu en 1984.]] * [[Cali]]: [[Escuela Militar d'Aviación Marco Fidel Suárez]], abiertu en [[1972]]. * [[Cartagena de Indias]]: [[Escuela Naval de Cadetes Almirante Padilla]], abiertu en [[1968]]. * [[Bogotá]]: [[Maloka]], abiertu en [[2006]]. * [[Bogotá]]: [[Planetariu de Bogotá]], abiertu en [[1969]]. * [[Bogotá]]: [[Universidad Sergio Arbolea]], abiertu en [[2001]]. * [[Bucaramanga]]: [[Universidá Industrial de Santander]], abiertu en [[2012]]. * [[Medellín]]: [[Planetariu de Medellín|Planetariu Jesús Emilio Ramírez González]], abiertu en [[1984]]. * [[Risaralda]]: [[Universidá Teunolóxica de Pereira]], abiertu en [[1988]]. ==== {{bandera2|Ecuador}} ==== * [[Ciudá Metá del Mundu]]: [[Planetariu - Conseyu Provincial de Pichincha]] * [[Cuenca (Équateur)|Cuenca]]: [[Planetariu municipal]], abiertu en [[1987]] * [[Guayaquil]]: [[Institutu Oceanográficu de l'Armada - Inocar]], abiertu en [[1984]] * [[Quitu]]: [[Institutu Xeográficu Militar (Ecuador)Institutu Xeográficu Militar]], abiertu en [[1988]] * [[Quitu]]: [[Planetariu Mundu Xuvenil]], abiertu en [[1972]] ==== {{bandera2|Paraguái}} ==== * [[Asunción]]:[[Planetariu Padre Buenaventura Suárez S.J]], abiertu en [[2001]] ==== {{bandera2|Perú}} ==== * [[Arequipa]]: [[Planetarium UAP Arequipa - Universidad Ales Peruanes]], abiertu en [[2010]] * [[Chiclayo]]: [[Planetarium Universidad Ales Peruanes Chiclayo]], abiertu en [[2011]] * [[Colca]]: [[Planetarium María Reiche]], abiertu en [[2002]] * [[Cusco]]: [[Planetariu María Reiche - Sacred Valley of the Inques, Cusco]], abiertu en [[2007]] * [[Ica]]: [[Planetarium María Reiche]], abiertu en [[2002]] * [[Lima]]: [[Planetariu Morru Solar]], abiertu en [[1960]] [[Ficheru:Planetarios de Venezuela.jpg|thumb |300px|Venezuela: Planetariu Muséu de los Neños de Caraques, Planetariu Humboldt y Planetariu Simón Bolívar.]] * [[Lima]]: [[Planetariu nacional Mutsumi Ishitsuka - Institutu Geofisico de Perú]], abiertu en [[2008]] * [[ Naza (ville)|Naza]]: [[New Planetarium (Hotel)]], abiertu en [[2008]] * [[ Naza (ville)|Naza]]: [[Planetarium María Reiche]], abiertu en [[2000]] ==== {{bandera2|Uruguái}} ==== * [[Montevidéu]]: [[Planetariu Municipal Agrimensor Germán Barbato]]; abiertu en [[1955]], primer planetariu de Llatinoamérica.[https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Planetariu_Municipal_Agrimensor_Germ%C3%A1n_Barbato._Montevideo,_Uruguái.JPG] ==== {{bandera2|Venezuela}} ==== * [[Caraques]]: [[Planetariu Humboldt]], abiertu en [[1961]] * [[Caraques]]: [[Planetariu Muséu de los Neños de Caraques]], abiertu en [[1993]] * [[Maracaibo]]: [[Planetariu Simón Bolívar]] * [[Punta de Piedres]]: [[Planetariu Fundación la Salle de Ciencies Naturales La Salle]] === Planetarios n'[[Asia]] === ==== {{bandera2|Xapón}} ==== * [[Nagoya]], [[Prefeutura de Aichi|Aichi]] : [[Nagoya City Science Museum]], abiertu en [[1962]] : 35 metros. ( Carl Zeiss typo UNIVERSARIUM Modelu IX ) * [[Yokote]], [[Prefeutura de Akita|Akita]] : [[Akita home village - Kamakuland]], abiertu en [[1994]] : 23 metros. * [[Chiba (Chiba)|Chiba]], [[Prefeutura de Chiba|Chiba]] : [[Chiba City Museum of Science]], abiertu en [[2007]] : 23 metros. * [[Matsuyama]], [[Ehime]] : [[Matsuyama Multi-Purpose Community Center]], abiertu en [[1987]] : 23 metros. * [[Niihama]], [[Ehime]] : [[Ehime Prefeutural Science Museum]], abiertu en [[1994]] : 30 metros. ( Goto Super-Mancáivos híbridu ) * [[Sakai (Fukui)|Sakai]], [[prefeutura de Fukui|Fukui]] : [[Angel Land Fukui]], abiertu en [[1999]] : 23 metros. * [[Kitakyūshū]], [[Prefeutura de Fukuoka|Fukuoka]] : [[Kitakyushu Culture & Science Museum for Youth]], abiertu en [[1970]] : 20 metros. * [[Kurume]], [[Prefeutura de Fukuoka|Fukuoka]] : [[Fukuoka Science Museum]], abiertu en [[1990]] : 23 metros. * [[Koriyama]], [[Prefeutura de Fukushima|Fukushima]] : [[Koriyama City Fureai Science Center]], abiertu en [[2001]] : 23 metros. * [[Gifu (Gifu)|Gifu]], [[Prefeutura de Gifu|Gifu]] : [[Gifu City science Museum]], abiertu en [[1988]] : 20 metros. * Takasaki, [[Gunma]] : [[Takasaki Youth Science Center]], abiertu en [[1984]] : 20 metros. * [[Tatebayashi]], [[Gunma]] : [[Mukai Chiaki Children's Science Museum]], abiertu en [[1991]] : 23 metros. * [[Hiroshima]], [[Prefeutura d'Hiroshima|Hiroshima]] : [[Hiroshima Children's Museum]], abiertu en [[1980]] : 20 metros. * [[Akashi (Hyōgo)|Akashi]], [[Hyogo]] : [[Akashi Municipal Planetarium]], abiertu en [[1960]] : 20 metros. ( Carl Zeiss Jena Universal 23/3 ) * [[Kōbe]], [[Hyogo]] : [[Kobe Science Museum]], abiertu en [[1984]] : 20 metros. * [[Himeji]], [[Hyogo]] : [[Himeji City Science Museum]], abiertu en [[1993]] : 27 metros. ( [[Konica Minolta]] Geministar IV ) * Hitachi, [[Prefeutura d'Ibaraki|Ibaraki]] : [[Hitachi Civic Center]], abiertu en [[1990]] : 22 metros. * [[Tsukuba]], [[Prefeutura d'Ibaraki|Ibaraki]] : [[Tsukuba Expo Center]], abiertu en [[1985]] : 25,6 metros. ( Konica Minolta Geministar III ) * [[Takamatsu]], [[Kagawa]] : [[Sanuki Kodomonokuni]], abiertu en [[1995]] : 20 metros. * [[Kagoshima]], [[Prefeutura de Kagoshima|Kagoshima]] : [[Kagoshima Municipal Science Hall]], abiertu en [[1980]] : 23 metros. * [[Fujisawa]], [[Kanagawa]] : [[Shonandai Culture Centre Children's Museum]], abiertu en [[1989]] : 20 metros. * [[Sagamihara]], [[Kanagawa]] : [[Sagamihara City Museum]], abiertu en [[1995]] : 23 metros. * [[Yokohama]], [[Kanagawa]] : [[Yokohama Science Center]], abiertu en [[1984]] : 23 metros. * [[Jōyō (Kioto)|Jōyō]], [[Prefeutura de Kioto|Kioto]] : [[Joyo city Cultural Planetarium]], abiertu en [[1989]] : 23 metros. * [[Matsusaka]], [[Mie]] : [[Mie Adventure Park (MAP)]], abiertu en [[1989]] : 22 metros. * [[Sendai]], [[Miyagi]] : [[Sendai Astronomical Observatory]], abiertu en [[2008]] : 25 metros. ( Goto CHIRON híbridu ) * [[Miyazaki (Miyazaki)|Miyazaki]], [[Prefeutura de Miyazaki|Miyazaki]] : [[Miyazaki Science Center]], abiertu en [[1987]] : 27 metros. ( Goto Super-Mancáivos híbridu ) * [[Nagasaki]], [[Prefeutura de Nagasaki|Nagasaki]] : [[Nagasaki Science Museum]], abiertu en [[1997]] : 23 metros. * [[Kurashiki]], [[Prefeutura de Okayama|Okayama]] : [[Kurashiki Science Center]], abiertu en [[1993]] : 21 metros. * [[Osaka]] : [[Osaka Science Museum]], abiertu en [[1989]] : 26,5 metros. ( Konica Minolta INFINIUM-L-Osaka ) * [[Higashiosaka]], [[Prefeutura de Osaka|Osaka]] : [[Dream 21 - Higashi Osaka municipal child cultural sport center]], abiertu en [[1991]] : 20 metros. * [[Tondabayashi]], [[Prefeutura de Osaka|Osaka]] : [[Subaru Hall]], abiertu en [[1991]] : 20 metros. * [[Kawaguchi]], [[Prefeutura de Saitama|Saitama]] : [[Kawaguchi Science Museum]], abiertu en [[2003]] : 20 metros. * [[Saitama (Saitama)|Saitama]], [[Prefeutura de Saitama|Saitama]] : [[Saitama City Space Theater]], abiertu en [[1987]] : 23 metros. * [[Saitama (Saitama)|Saitama]], [[Prefeutura de Saitama|Saitama]] : [[Saitama Municipal Youth Astronomical Museum]], abiertu en [[1988]] : 23 metros. * [[Ōda]], [[Prefeutura de Shimane|Shimane]] : [[The Shimane Nature Museum of Mt Sanbe - Sahimel]], abiertu en [[1991]] : 20 metros. * [[Hamamatsu]], [[Prefeutura de Shizuoka|Shizuoka]] : [[Hamamatsu Science Museum]], abiertu en [[1986]] : 20 metros. * [[Utsunomiya]], [[Tochigi]] : [[Waku Waku Grandy Science Land]], abiertu en [[1988]] : 20 metros. * [[Tokushima]], [[Prefeutura de Tokushima|Tokushima]] : [[Asutamuland Tokushima]], abiertu en [[2001]] : 20 metros. * [[Tokiu]] : [[Galaxcity]], abiertu en [[1994]] : 23 metros. * [[Tokiu]] : [[Miraikan]], abiertu en [[2001]] : 23 metros. * [[Fuchū (Tokio)|Fuchū]], [[Tokiu]] : [[Fuchu municipal Museum]], abiertu en [[1982]] : 23 metros. * [[Hachiōji]], [[Tokiu]] : [[Science dome Hachiozi]], abiertu en [[1993]] : 21 metros. * [[Nishitōkyō (Tokio)|Nishitōkyō]], [[Tokiu]] : [[Tamarokuto Science Center]], abiertu en [[1994]] : 27,5 metros. ( Goto CHIRON II ) * [[Toyama]], [[Prefeutura de Toyama|Toyama]] : [[Kurobe Yoshida Science Museum]], abiertu en [[1986]] : 20 metros. * [[Kofu]], [[Yamanashi]] : [[Yamanashi Prefeutural Science Center]], abiertu en [[1998]] : 20 metros. === Planetarios n'[[Oceanía]] === ==== {{bandera2|Australia}} ==== * [[Adelaide (Australia)|Adelaide]]: [[Adelaide Planetarium]], abiertu en [[1972]] * [[Bendigo]]: [[Discovery Centre]], abiertu en [[2007]] * [[Brisbane]]: [[Sir Thomas Brisbane Planetarium]], abiertu en [[1978]] * [[Camberra]]: [[Canberra Space Dome & Observatory]], abiertu en [[1998]] * [[Clayton (Victoria)|Clayton]]: [[Monash University]], abiertu en [[1976]] * [[Gingin]]: [[Gravity Discovery Centre''En '']] * [[Launceston (Tasmania)|Launceston]]: [[Queen Victoria Museum & Art Gallery]], abiertu en [[1968]] * [[Melbourne]]: [[Melbourne Planetarium - Scienceworks Museum]], abiertu en [[1965]] * [[Sydney]]: [[Sydney Observatory - Powerhouse Museum]], abiertu en [[1994]] * [[Wentworthville]]: [[Toongabbie East Public School]], abiertu en [[2005]] * [[West Perth]]: [[Horizon Planetarium]], abiertu en [[1987]] * [[Wollongong]]: [[Wollongong Science Centre and Planetarium]]: abiertu en [[1994]] ==== {{bandera2|Guam}} ==== * [[Mangilao]]: [[Planetarium UOG Station]], abiertu en [[1969]] ==== {{bandera2|Nueva Zelanda}} ==== * [[Monte Cook|Aoraki/Mont Cook Ville]]: [[Sir Edmund Hillary Alpine Center]], abiertu en [[2008]] * [[Auckland]]: [[Stardome Observatory]], abiertu en [[1997]] * [[Napier (Nueva Zelanda)|Napier]]: [[Hawke's Bay Holt Planetarium - Napier Boys' High School]], abiertu en [[1962]] * [[Wellington (Nueva Zelanda)|Wellington]]: [[Pelorus Trust Planetarium - Carter Observatory]], abiertu en [[1993]] == Planetarios informáticos == Dellos programes d'ordenador dexen asemeyar la posición nel cielu de les estrelles y planetes. Ente los más conocíos atópense los programes de [[códigu llibre]]: [[Celestia]], [[Stellarium]] y [[NightShade]]; non-llibre pero igualmente gratuitu [[Winstars]]; y de pagu [[Starry Night]]. == Ver tamién == * [[Cielu nocherniegu]] * [[Planisferiu celeste|Planisferiu]] * [[Planetariu de Montreal]] {{CAN}} * [[Planetariu de Madrid]] {{ESP}} * [[Planetariu de Pamplona]] {{ESP}} * [[L'Hemisfèric]] de [[Valencia]] {{ESP}} * [[Planetariu Alfa]] {{MEX}} * [[Planetariu Joaquín Gallu de SAM]] {{MEX}} * [[Planetariu Luis Enrique Erro]] {{MEX}} * [[Planetarios de Venezuela]] {{VEN}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Planetarium}} * [http://www.aplf-planetariums.info/en/ Planetariums Worldwide list APLF-IPS] {{Tradubot|Planetario}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Planetarios|Planetarios]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 5cfpg5lpvsxcf9jgjpejj6rdnyxff10 0 97960 3709564 3689626 2022-08-19T06:53:15Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Ficha de software}} '''Xbox''' foi la primera [[videoconsola]] de sobremesa producida por [[Microsoft]], en collaboración con [[Intel]]. El so principal carauterística ye'l so procesador central basáu nel procesador Intel [[Pentium III]]. El sistema tamién incorpora un llector de [[DVD]], un discu duru internu, puertu ethernet y d'últimes el sistema dispón de cuatro conectores pa los mandos. Les unidaes vendíes d'esti equipu fueron 24&nbsp;000&nbsp;000 consoles, según les cifres oficiales. == Antecedentes == Primero que Microsoft incursionara nel mercáu de les videoconsoles con un sistema basáu na arquiteutura [[compatible IBM PC|PC]], esistieron bastantes casos de consoles basaes nun ordenador, xeneralmente con probes resultaos. * La [[Sega Master System]] fixo'l camín inversu al llanzar el [[ordenador domésticu]] [[Sega SC-3000]] * L'[[Amstrad GX4000]] ye una versión recortada de la gama [[Amstrad CPC]] Plus * L'[[Atari_XE_Game_System|Atari XE]] esta basada na gama d'ordenadores [[Atari 65XE]] * La [[Commodore 64 Games System]] (Superconsola C64 n'España) ye un [[Commodore 64]] ensin tecláu. * Les [[Zemmix]] son una gama de consoles basaes en [[MSX]], MSX2 y MSX2+ con un ésitu llocal en [[Corea del Sur]] * L'[[Amiga CD32]] basar nel [[Commodore Amiga 1200]]. Ye unu de los pocos casos con un ésitu relativu. * La [[Apple Pippin|Pippin]] foi una videoconsola que desenvolvió [[Apple Inc.|Apple]] basada nos sos equipos Mac PowerPC pa emular el sistema de llicencialo a terceros como yá faía la [[3DO Interactive Multiplayer]]. Ye de llueñe el mayor fracasu d'esti tipu de conversiones. En 1998, Microsoft collaboró con [[Sega]], na adautación del [[sistema operativu]] [[Windows CE]] pa la videoconsola [[Dreamcast]]. Dotar de tecláu y mure, pero los xuegos que los soportaron son escasos, Amás la mayoría de videoxuegos saltaben el sistema operativu pa estrumir el hardware de la Dreamcast. Na so xeneración, [[Sony]] llanzó pa la [[PlayStation 2]] [[Linux para PlayStation 2]], una distribución oficial de [[Linux]] namái comercializada en [[Xapón]] onde l'espaciu amenorgáu de la vivienda ye un problema crónicu. Por ello'l soporte de [[discu duru]] [[IDE]] del so periféricu de interfaz de rede. == Desenvuelvo == La Xbox foi desenvuelta por un pequeñu equipu de desarrolladores de videoxuegos contrataos por Microsoft. [[Microsoft]] retrasó en delles ocasiones la noticia de la so nueva consola, y finalmente foi reveláu como proyeutu a finales de 1999, arriendes de les entrevistes con [[Bill Gates]]. Gates dixo qu'un dispositivu de xuegu / entretenimientu ye esencial pa la converxencia multimedia nos nuevos tiempos del ociu dixital. El 10 de marzu de 2000, foi confirmáu'l nuevu proyeutu Xbox, por aciu un comunicáu oficial de Microsoft. Según el llibru Smartbomb, por Heather Chaplin y Aaron Ruby, el notable ésitu de la [[PlayStation]] de [[Sony]] esmoleció a Microsoft a fines de los años 1990. El creciente mercáu de videoxuegos paecía amenaciar el mercáu de la PC, que Microsoft apoderó y foi una de les sos grandes fontes d'ingresos. Amás, diversificaría la llinia de productos de [[Microsoft]] como una empresa del mercáu de xuegos de consola, qu'hasta esi momentu concentrárase enforma nel software. Según el llibru de Dean Takahashi, "Opening the Xbox",<ref name="Takahashi">[http://www.amazon.com/Opening-Xbox-Microsofts-Entertainment-Revolution/dp/0761537082 Enllaz al llibru "Opening the Xbox" de Dean Takahashi en Amazon]</ref> foi conocida como "DirectX-box", faciendo alusión del usu del [[DirectX]] nuna consola de videoxuegos. El nome definitivu pal so comercialización foi "Xbox", la consola inda caltuvo daqué de la pallabra DirectX, especialmente la lletra "X" que forma'l logotipu del sistema. Cuando s'averaba'l llanzamientu de la consola, [[James Allard]] yera'l responsable del desenvolvimientu del hardware y del software; Ed Fries, del desenvolvimientu de los xuegos na plataforma, y [[Mitch Koch]] de ventes y marketing; los responsables informaben a [[Robbie Bach]]. Esti equipu de Microsoft tamién foi responsable del desenvolvimientu de la [[Xbox 360]] == Llanzamientu == Les feches de llanzamientu nos distintos países son les siguientes: {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! País !! Fecha |- | {{USA}} || 15 de payares de 2001<ref name="Llanzamientu">[http://web.archive.org/web/http://www.diarioti.com/noticias/2002/mar2002/15195884.htm DiarioTI, 21 de mayu de 2001]</ref> |- | {{JPN}} || 22 de febreru de 2002<ref name="Llanzamientu2">[http://web.archive.org/web/http://www.dvdenlared.com/noticias/el llanzamientu_de_la consola_xbox_convertir en_unu_de_los acontecimientos_mas_importantes_de_la_h-20020122120218.html pmp na rede, 22 de xineru de 1890,siendo'l mayor comprador d'esta consola.].</ref> |- | [[Ficheru:Flag of Europe.svg|22px|Europa]] [[Europa]] || 14 de marzu de 2002<ref name="Llanzamientu3">[http://web.archive.org/web/http://www.diarioti.com/noticias/2002/mar2002/15195884.htm DiarioTI, 22 de marzu de 2002]</ref> |- | {{AUS}} (y Oceanía) || 14 de marzu de 2002<ref name="Llanzamientu2" /> |- |} == Descontinuación de la consola == Dempués del llanzamientu de la consola Xbox, [[Microsoft]] empieza a trabayar na so socesora, la [[Xbox 360]], que ye llanzada a finales de 2005 y utiliza una arquiteutura distinta. En 2008, Microsoft retira del mercáu la Xbox, p'asina dedicase a la comercialización de la Xbox 360. Cuando Microsoft descontinuó la consola en 2008, el serviciu en llinia [[Xbox Live]] siguió dando soporte a la Xbox, pero en 2010 foi descontinuado en dicha consola pa centrase nel soporte a la [[Xbox 360]]. Nesa dómina, Microsoft yá s'atopaba trabayando na socesora de la Xbox 360, la [[Xbox One]]. == Hardware y accesorios == === Hardware === La Xbox ta basada na arquiteutura [[x86]], mesma teunoloxía emplegada nos ordenadores personales. L'equipu cunta con un Procesador Central de 32 bits, basáu nel diseñu del [[Pentium III]], tien una velocidá de reló de 733 [[MHz]], tien 64 [[mebibyte|MiB]] de [[Memoria d'accesu aleatoriu|RAM]], del tipu DDR [[SDRAM]] y cuerre una velocidá de 200 MHz. Amás incorpora un discu duru, (que'l so tamañu ye de 8 [[gigabyte|GB]] nel primer modelu y de 10 GB en modelos posteriores) usáu primordialmente pa guardar xuegos y los conteníos descargaos en [[Xbox Live]]. El sistema incorpora cuatro entraes [[S-USB]] (un cambéu de los USB) para controladores alámbricos. Tamién incluyía un puertu [[RJ-45]] [[Fast Ethernet]]. Mientres la fase de desenvolvimientu de la consola, había 2 opciones pa la CPU. Intel presentó un chip basáu nel nucleu [[Pentium III|Coppermine]] de los sos Pentium III, ente que AMD presentó una propuesta basada na so [[Athlon]]. Microsoft optó por Intel.<ref name="xcpu">[http://www.anandtech.com/showdoc.aspx?i=1561&p=2 AnandTech: Hardware Behind the Consoles - Part I: Microsoft's Xbox<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref> Nel apartáu gráficu, Microsoft encargó a [[nVidia]] esta xera. Desenvolvió 2 procesadores: el controlador multimedia y el chip gráficu puramente dichu. El IGP (''Integrated Graphic Processor'') ye descendiente del GeForce 3, asitiándose en rendimientu ente la versión GeForce 3 Titanium y el posterior Geforce 4 Titanium. Recibió'l nome en códigu de NV2A. El controlador multimedia realizaba les xeres de reproducción de video, decodificación d'audiu [[Dolby Digital]] y controlador de rede. Estos 2 procesadores, basaos na gama nForce de nVidia, coneutar ente ellos al traviés d'un bus [[HyperTransport]]. === Accesorios === La Xbox tien una gran cantidá d'accesorios, como son tarxetes de memories, cables audio y video. [[Ficheru:Game_pad_consola_xbox.jpg|thumb|Control de Xbox versión 2004.]] [[Ficheru:Sixth_generation_era_game_controllers.jpg|thumb|Comparanza de los controles de la sesta xeneración]] * '''Adaptador RF Xbox:''' Ye un adaptador que dexa coneutar la Xbox a televisiones qu'escarezan de conexón d'audiu y video. * '''Cable estándar de conexión audio/video Xbox:''' Ye un cable que dexa coneutar la consola a una televisión con terminal d'entrada d'audiu y video compuestu. * '''Memoria Xbox:''' Ye una unidá de memoria portátil que la so capacidá ye de 8, 16 y 32 MB, sirve p'almacenar partíes y poder tresportar los archivos escontra otres consoles Xbox. Esta unidá ye pa usu esclusivu con controladores compatibles con Xbox que tengan ranuras d'espansión de memoria. * '''Auriculares:''' ye un aparatu que sirve pa comunicase por aciu partíes multixugador en "XBOX LIVE" * '''Control DVD:''' por aciu un accesoriu conectáu a les entraes principales de controles comunes, el mesmu recibe señales del control nel so llector infrarroxu, esto dexa esfrutar les películes tal como se fadría con un DVD común. Ye obligatoriu'l coneutar esti dispositivu pa la reproducción d'un DVD. == Soporte de medios == === Discu === * DVD de doble capa de 8.5 GB (Dellos xuegos ocupaben más de 5GB como Jade Empire o Shenmue II y taben en dichos DVD) * DVD de 4,7 GB de capacidá. * CD de 700 MB de capacidá. === Música === * [[WMA]] Por aciu CD orixinales podíen tresferise la so música al discu duru pa darréu reproducila mientres xugabes a determinaos xuegos con esta opción disponible. === Video === * [[DVD]] * [[DVD-R]] A Partir d'equí formatos que puede reconocer por aciu programes non oficiales con previu cambéu. === Imaxe === * [[JPG]] * [[JPEG]] * [[GIF]] * [[PNG]] * [[TIFF]] * [[BMP]] === Video === * [[MPEG-2]] * [[MPEG-4]] * [[MKV]] * [[DivX]] * [[VCD]] * [[DVD]] * [[WMV]] * [[RM]] * [[RMVB]] * [[AVI]] * [[MOV]] * [[AVI]] * [[FLV]] == Redolada de desenvolvimientu == Pal desenvolvimientu de xuegos en Xbox, el programadores cunten con un Kit de Desenvolvimientu. === Kit de desenvolvimientu de software === Usualmente embrivíu ''SDK'', ye un conxuntu de ferramientes que-y dexa al programador desenvolver aplicaciones pa cada plataforma como ordenadores personales, equipos portátiles, videoconsoles, etc. Al utilizar estes ferramientes pueden crease videoxuegos, sistemes operativos, fueyes de cálculu, navegadores, etc. Microsoft distribúi la so propia versión de SDK, sol nome Xbox Development Kit (embrivíu XDK). El kit de desenvolvimientu pa Xbox ta llargamente basáu nes biblioteques [[DirectX]] de Windows, tantu que la mayor parte del códigu desenvueltu pa xuegos Windows puede reutilizase direutamente pa xuegos de Xbox. Los únicos cambeos qu'hai son los naturales teniendo en cuenta que falamos d'una arquiteutura zarrada (conocida), polo que nun ye necesariu realizar xeres como afayar les capacidaes del chip gráficu, crear una nueva ventana, etcétera. === Xbox Development Kit === XDK (Xbox Development Kit) ye un software creáu por Microsoft pal desenvolvimientu de videoxuegos na Xbox. El kit inclúi compiladores, biblioteques, y l'opción d'interactuar col programa Microsoft Visual Studio .NET 2003. Amás, al adquirir la llicencia de desarrollador autorizáu, pueden mercase equipos de [[Depuración de programes|depuración]] Xbox, que dexen executar direutamente'l códigu xeneráu pol compilador na consola. === XFAT y XISO === [[XFAT]] ye'l formatu de la partición del discu duru basada nel sistema [[FAT32]] y [[XISO]] ye'l formatu de asignación pa xuegos de xbox. == Videoxuegos == {{AP|Videoxuegos pa Xbox}} Esto ye namái un pequeñu llistáu de los xuegos más famosos desenvueltos pa la Xbox a lo llargo de la so historia. * '''[[Universu de Halo|Halo]]''' ye un xuegu desenvueltu por Bungie Software y Microsoft Game Studios. Ye una de les franquicies principales y más populares na Xbox. Los sos títulos ayudaron a Microsoft a amontar les ventes de les sos consoles. * '''[[Halo 2]]''' ye un xuegu desenvueltu por Bungie Software y Microsoft Game Studios. Remortina de la saga de Halo ye'l videoxuegu más vendíu de xbox, y unu de los más aclamaos por crítica y usuarios. La so escelente manera online (el cual acabó'l 14 d'abril de 2010) revolucionó la manera online en consoles. * '''[[Star Wars: Caballeros de l'Antigua República]]''' ye un xuegu de la saga Star Wars que la so historia trescurre 4000 años antes del Episodiu I: amenaciar pantasma. Desenvueltu pola corporación [[Bioware]] y la compañía Lucas Arts. Foi ganador del premiu al xuegu del añu del 2003 y foi'l xuegu más vendíu de Xbox y PC nel añu. * '''[[Star Wars: Caballeros de l'Antigua República 2: Los Señores Sith]]''' la secuela esta vegada foi desenvuelta por [[Obsidian Entertainment]]. Asitiada 4 años dempués del primer xuegu, onde dempués de la "guerra civil jedi" la purga jedi afecta a la república y a la galaxa. El xuegu tuvo munchos bugs y faltaben partes de la historia, pero la so interesante historia fizo que tuviera un relativu ésitu. * '''[[Doom 3]]''' ye un xuegu desenvueltu, editáu y distribuyíu por ID Software y portáu pa la consola por Vicarious Visions. Cuntó tamién cola espansión La resurrección del mal. * '''[[Project Gotham Racing]]''' ye un xuegu de carreres desenvueltu por Bizarre Creations, programáu puramente pa la Xbox como secuela del Metropolis Street Racing de Dreamcast. La temática d'esti xuegu ye ganar dellos torneos y mercar vehículos por aciu puntos ("kudos") que se vaigan ganando nos torneos. * '''[[Fable]]''' ye un xuegu de rol creáu por Lionhead Studios pa plataforma Microsoft Windows y na consola Xbox. Esti xuegu consiste en remanar un personaxe que se va entrenando nel intre del xuegu y tiense la oportunidá de decidir el camín que va tomar el personaxe, yá sía'l camín del bien o'l del mal. * ''' [[Forza Motorsport]]''' Ye un xuegu de carreres desenvueltu por Microsoft, similar a [[Gran Turismo (videoxuegu)|Gran Turismo]], pero más completu, con modelu de daños, pero con meyor calidá gráfica, posibilidá de modificar (tunear) los vehículos, ente otres munches coses. Ye unu de los últimos xuegos que se desenvolvieron pa esta consola y ye esclusivu de la mesma. * ''' [[The Elder Scrolls III: Morrowind]]''' Con una trama épica, ''Morrowind'', desenvueltu por [[Bethesda Softworks]], consiguió llegar al corazón de los más amigos del rol. Un mundu enorme y bien detalláu (en comparanza con [[The Elder Scrolls II: Daggerfall|l'anterior entrega]]) por afayar, les posibilidaes d'edición el personaxe y l'apaición de la [[perspeutiva]] en tercer persona fixeron d'esti xuegu una obra maestra. Esisten distintes llinies argumentales amás de la principal. * '''[[Grand Theft Auto: San Andreas]]''' Ye un xuegu sandbox de '''[[Rockstar Games]]''' pa consola '''Xbox''', '''[[PlayStation 2]]''', '''[[Xbox 360]]''' y pa ordenadores. La temática, como la de los sos antecesores ye controlar a un personaxe, nesti casu Carl Johnson, nel estáu de San Andreas d'onde fuxó cinco años antes. Dientro del mesmu catálogu de la Xbox, hai un total de '''1.162''' xuegos disponibles oficialmente a la venta, ente ellos:<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.xbox-mag.net/webfiles/games.php Xbox Magacín]</ref><ref>[http://web.archive.org/web/http://www.gamespot.com/games.html?type=games&platform=13 GameSpot]</ref> == Ventes == {| {{tablaguapa}} style="float:right;margin:0 0 0.5em 1em;" |- ! Rexón !! Millones d'unidaes vendíes!! Disponible |- |[[Xapón]] | 0.53 <small>a [[1 de marzu]] de [[2008]]</small><ref name="Vgchartz">{{cita web |url= http://vgchartz.com/worldcons.php|títulu= Ventes de consoles mundialmente|fechaaccesu = 4 d'abril de 2008|añoacceso=|autor=|últimu=|primeru=|enllaceautor=|coautores=|fecha=|añu=|mes=|formatu=|obra=|editorial= Vgchartz|páxina=|idioma = inglés|doi=|urlarchivu=|fechaarchivu=|cita=}}</ref> | [[22 de febreru]] de [[2002]] |- | [[Estaos Xuníos]] | 16.42 <small>a [[1 de marzu]] de [[2007]]</small><ref name="Vgchartz" /> | [[15 de payares]] de [[2001]] |- | [[Europa]] | 7.81 <small>a [[1 de marzu]] de [[2007]]</small><ref name="Vgchartz" /> | [[14 de febreru]] de [[2002]] |- |'''Total''' |24.76 <small>a [[1 de marzu]] de [[2007]]</small><ref name="Vgchartz" /> |- |'''Mundialmente (datos oficiales)''' |'''24&nbsp;000&nbsp;000 <small>a 1 de marzu de [[2007]]</small> |} Dende'l so llanzamientu al mercáu, la Xbox llogra esperimentar una crecedera económica aceleráu que lu ayudar a asitiase per delantre de la [[Nintendo GameCube]] y llogra una cuota de mercáu importante.<ref>[http://web.archive.org/web/http://xbox.canaljuegos.com/xbox/noticias/122/654/xbox-esperimenta-crecedera-mas-rapido-historia-consoles/ Canal Xuegos, 21 de xineru de 2001]</ref> Sicasí la Xbox nun llogra asitiase per delantre de la PlayStation 2 de Sony (qu'a fecha del 20 de xunu de 2008 llevaba vendíes más de 140&nbsp;000&nbsp;000 unidaes, 50&nbsp;000&nbsp;000 nel mercáu estauxunidense), por cuenta de que'l sistema foi llanzáu tarde, a la escasez de videoxuegos en comparanza con PlayStation 2 y l'impopularidá que llogra en dellos países como [[Xapón]]. La Xbox tuvo en primer llugar de ventes nel [[Reinu Xuníu]] (tercer país nel mercáu mundial de videoxuegos) y otros países como [[Méxicu]], [[Australia]], [[Colombia]] y [[Nueva Zelanda]]. Ocupó'l segundu llugar en ventes nel mercáu d'[[Estaos Xuníos]] (primer mercáu mundial del sector) y [[Puertu Ricu]]. Nel restu de los países europeos algamó'l tercer llugar en ventes, mui cerca de [[Nintendo GameCube|GameCube]]. N'[[España]], por casu, les cifres de ventes yeren de 300.000 GameCube frente a 240.000 Xbox mientres tola so vida útil. Otra manera, les cifres de [[Francia]] o [[Alemaña]] dan claramente la ventaya a la consola de Nintendo, que supera les 600.000 unidaes, el doble de lo qu'apunta la consola de Microsoft en dambos mercaos{{ensin referencies}}. Sicasí, a finales de 2004, la División Entertainment & Devices (división que fabrica la Xbox) llogró una perda de 154&nbsp;000&nbsp;000 dólares a lo llargo del trimestre.<ref>{{cita web |url=http://www.meristation.com/v3/des_noticia.php?id=cw4276c65b05191&pic=GEN|títulu=Microsoft reconoz les perdes de Xbox|fechaaccesu=6 d'abril de 2008|añoacceso=|autor=Delgado, Daniel|últimu=|primeru=|enllaceautor=|coautores=|fecha=3 de mayu de 2008|añu=|mes=|formatu=|obra=|editorial=Meristation|páxines=1|idioma=|doi=|urlarchivu=|fechaarchivu=|cita=}}</ref> Dizse que la estratexa de [[Microsoft]] nun yera'l beneficiu sinón la penetración nel mercáu de les videoconsoles, principalmente'l mercáu estauxunidense, hasta entós apoderáu por [[Sony]] y [[Nintendo]].{{ensin referencies}} == Ver tamién == {{Columnes}} ;Videoconsoles de [[Microsoft]] * '''Xbox''' * [[Xbox 360]] * [[Xbox One]] {{Nueva columna}} ;Videoconsoles competidores de Xbox * [[PlayStation 2]] * [[Nintendo GameCube]] * [[Sega Dreamcast]] {{Final columnes}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.xbox.com Sitio web oficial de Xbox] <center> {| {{tablaguapa}} |- align="center" | Predecesora:<br />'''Nenguna'''<br />&nbsp; || '''[[Videoconsola]] de sobremesa de [[Microsoft]]<br />Xbox'''<br />[[2001]]-[[2008]] || Socesora:<br />'''[[Xbox 360]]'''<br />[[2005]]-[[2013]] |} </center> {{Control d'autoridaes}} {{Tradubot|Xbox}} [[Categoría:Xbox| ]] [[Categoría:Videoconsoles de sesta xeneración]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ef04m2nzuvebnm3xf9cue4qihidzpe7 0 97962 3709380 3709062 2022-08-18T13:48:25Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha de software}} '''Windows 7''' ye una versión de [[Microsoft Windows]], llinia de [[sistemes operativos]] producida por [[Microsoft Corporation]]. Esta versión ta diseñada pa usu en [[ordenador personal|PC]], incluyendo [[ordenador d'escritorio|equipo d'escritoriu]] en llares y oficines, [[ordenador portátil|equipos portátiles]], [[Tableta_(computadora)|tabletes]], ''[[netbook]]s'' y equipos ''[[centro multimedia|multimedia]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.news.com/2100-1016_3-6197943.html |títulu=Cnet: Next version of Windows: Call it 7 }}</ref> El desenvolvimientu de Windows 7 completóse'l 22 de xunetu de 2009, siendo entós confirmada la so fecha de venta oficial pal 22 d'ochobre de 2009 xunto al so equivalente pa servidores [[Windows Server 2008 R2]].<ref>[http://web.archive.org/web/https://www.publico.es/ciencias/262706/windows/penultima/oportunidá/microsoft Güei sale a la venta, Windows 7, la nueva versión del sistema operativu de Microsoft]</ref> A diferencia del reblincón [[arquiteutura (informática)|arquiteutónicu]] y de carauterístiques que sufrió'l so antecesor [[Windows Vista]] con al respective de [[Windows XP]], Windows 7 foi concebíu como una actualización incremental y focalizada de Vista y la so [[Arquiteutura de Windows NT|nucleu NT 6.0]], lo que dexó caltener ciertu grau de compatibilidá con [[software|aplicaciones]] y [[hardware]] nos qu'ésti yá yera compatible.<ref>{{cita web |url= http://windowsteamblog.comblogswindowsvista/archive/2008/10/14/why-7.aspx |títulu= ¿Why 7? (6.1) |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://windowsteamblog.comblogswindowsvista/archive/2008/10/14/why-7.aspx|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> Sicasí, ente les metes de desenvolvimientu pa Windows 7 diose importancia a ameyorar la so [[interfaz gráfica d'usuariu|interfaz]] pa volvela más accesible al usuariu ya incluyir nueves carauterístiques que dexaren faer xeres d'una manera más fácil y rápida, coles mesmes que se realizaríen esfuercios pa llograr un sistema más llixeru, estable y rápido.<ref>{{cita web |url=http://windowsteamblog.comblogswindows7/archive/2008/10/28/windows-7-unveiled-today-at-pdc-2008.aspx |títulu=Windows 7 Unveiled Today at PDC 2008 |apellíu=Nash |nome=Mike |fecha=28 d'ochobre de 2008 |fechaaccesu=11 de payares de 2008 |publicación=Windows Team Blogue |editorial=Microsoft |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://windowsteamblog.comblogswindows7/archive/2008/10/28/windows-7-unveiled-today-at-pdc-2008.aspx|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> Diverses presentaciones ufiertaes pola compañía en 2008 enfocar en demostrar capacidaes [[multitáctil]]es, una [[Windows Shell|interfaz]] rediseñada xuntu con una nueva [[barra de xeres]] y un sistema de redes doméstiques simplificáu y bono d'usar denomináu «Grupu nel llar»,<ref name="leblanchomegroup">{{cita web |url=http://windowsteamblog.comblogswindowsexperience/archive/2008/10/28/how-libraries-amp-homegroup-work-together-in-windows-7.aspx |títulu=How Libraries & HomeGroup Work Together in Windows 7 |apellíu=LeBlanc |nome=Brandon |fecha=28 d'ochobre de 2008 |fechaaccesu=11 de payares de 2008 |publicación=Windows Team Blogue |editorial=Microsoft |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://windowsteamblog.comblogswindowsexperience/archive/2008/10/28/how-libraries-amp-homegroup-work-together-in-windows-7.aspx|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref><ref name="engadgetReview" /> amás d'importantes meyores nel rendimientu xeneral del sistema operativu.<ref name="engadgetReview" /><ref name="telegraphReview" /><ref name="PCActual">{{cita web |url=http://www.laptopmag.com/review/software/windows-7.aspx|títulu=Windows 7|fechaaccesu=8 d'abril de 2010|fecha=2 de marzu de 2010|editor=[[PC Actual]]}}</ref> == Carauterística == Windows 7 inclúi delles carauterístiques nueves, como meyores na reconocencia d'escritura a mano, soporte pa discos duros virtuales, rendimientu ameyoráu en [[CPU|procesadores]] [[multinucleu]],<ref>{{cita web |url=http://www.windowsvienna.com/windows-7-takes-more-advantage-of-multi-core-cpus-a24.html |títulu=Windows 7 takes more advantage of multi-core CPUs |fechaaccesu=25 de mayu de 2009 |idioma=inglés}}</ref> meyor rendimientu d'[[arranque (informática)|arranque]], [[DireutAccess]] y meyores nel [[nucleu (informática)|nucleu]]. Windows 7 añede soporte pa sistemes qu'utilicen múltiples tarxetes gráfiques de provisores distintos (''heterogeneous multi-adapter'' o multi-[[GPU]]), una nueva versión de [[Windows Media Center]] y un [[gadgets d'escritoriu de Windows|gadget]], y aplicaciones como [[Microsoft Paint|Paint]], [[Wordpad]] y la calculadora rediseñaes. Añediéronse dellos elementos al Panel de control, como un asistente pa cubicar el color de la pantalla, un calibrador de testu [[ClearType]], Solución de problemes, Allugamientu y otros sensores, Alministrador de credenciales, iconos na área de notificación, ente otros.<ref>{{cita web |url=http://www.thinknext.net/archives/2150 |títulu=Windows 7: more screenshots and screencast |fecha=29 de xineru de 2008 |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.thinknext.net/archives/2150|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> El Centru de Seguridá de Windows llámase equí Centru d'actividaes, ya integráronse nél les categoríes de seguridá y el caltenimientu del equipu. La barra de xeres foi rediseñada, ye más ancha, y los botones de les ventanes yá nun traen testu, sinón namái l'iconu de l'aplicación. Estos cambeos facer p'ameyorar el desempeñu en sistemes de [[pantalla táctil]]. Estos iconos integráronse cola [[barra de ferramientes|barra]] «Entamu rápidu» usada en versiones anteriores de Windows, y les ventanes abiertes amuésense arrexuntaes nun únicu iconu d'aplicación con un cantu, qu'indica que tán abiertes. Los accesos direutos ensin abrir nun tienen un cantu. Tamién s'asitió un botón p'amosar l'escritoriu nel estremu derechu de la barra de xeres, que dexa ver l'escritoriu al posar el punteru del mure percima. Añediéronse les Biblioteques», que son carpetes virtuales qu'amiesten el conteníu de delles carpetes y amosar nuna sola vista. Por casu, les carpetes amestaes na biblioteca «Videos» son: «Los mios videos» y «Videos públicos», anque pueden amestase más, manualmente. Sirven pa clasificar los distintos tipos d'archivos (documentos, música, videos, imáxenes). Una carauterística llamada «Jump lists» guarda una llista de los archivos abiertos apocayá. Faciendo clic derechu a cualquier aplicación de la barra de xeres apaez una ''jump list'', onde pueden faese xeres sencielles según l'aplicación. Por casu, abrir documentos recién de Office, abrir pestañes recién d'[[Internet Explorer]], escoyer llistes de reproducción nel reproductor, camudar l'estáu en [[Windows Live Messenger]] y fondiar sitios o documentos. === Interfaz === * L'equipu de desenvolvimientu de la interfaz [[Ribbon (informática)|Ribbon]] de [[Microsoft Office 2007]] formó parte activa nel rediseño de dellos programes y carauterístiques de Windows 7, y felicidá interfaz incluyir nes ferramientes [[Paint]], [[Wordpad]] y [[Calculadora (Windows)|Calculadora]]. * Windows 7 dexa agora la personalización del equipu, al guardar temes completes, lo qu'inclúi color de ventanes, imáxenes incluyíes, conxuntu de soníos, inclusive [[wallpaper|proteutor de pantalla]] (les anteriores versiones llindábense a cencielles al color de les ventanes). * La [[calculadora]], qu'enantes namái disponía de funciones científiques y estándares n'otres versiones (dende [[Windows 95]] hasta [[Windows Vista]]), agora inclúi funciones propies de [[programación]] y d'[[estadística]]. Amás, dexa convertir ente unidaes del [[Sistema Internacional d'Unidaes]] y el [[Sistema anglosaxón d'unidaes|sistema anglosaxón]]; cálculu ente feches y fueyes de cálculu pa [[hipoteca]], arriendu de [[vehículu|vehículos]] y consumos de [[combustible]]. Al igual que n'el calculadores reales, guarda la secuencia d'operaciones realizaes pol usuariu. * La [[Windows Sidebar|barra llateral de Windows]], más conocida como ''Windows Sidebar'', esanicióse; agora los gadgets puedan allugase llibremente en cualquier llugar del escritoriu, yá sía nel llau derechu, esquierdu, enriba o embaxo, ensin cuntar cola Sidebar. Microsoft encamienta desactivalo pa evitar vulnerabilidaes. * [[Windows Media Player|Windows Media Player 12]] ye'l nuevu reproductor multimedios, incluyíu como estándar nes versiones de Windows 7. A diferencia de les sos otres versiones, dexa de tener un allugamientu fixu pa los controles más básicos (como Reproducir, Detener, Repitir, Volume y la barra buscadora), que esmorezse en tantu retírase'l punteru del mure. Agora inclúi trés simples pestañes pa reproducir, grabar discos o sincronizar a dispositivos; amás de remanar formatos ayenos a la empresa, como [[Quick Time|MOV]], [[MPEG-4|MP4]], [[xvid]] y [[divx]], ente otros, pero los archivos [[OGG Vorbis|OGG]] riquen d'un codec descargable por separáu. Sicasí, ye la primer versión del programa que nun va apaecer en versiones anteriores de Windows<ref>{{cita web |url=http://windows.microsoft.com/ye-XL/windows7/products/features/windows-media-player-12 |títulu=Reproductor de Windows Media 12 - Carauterístiques de Windows 7 |fechaaccesu=26 d'agostu de 2011 |autor=[[Microsoft]] |fecha=2011 |obra=Ficha informativa|cita=Disponible solamente en Windows 7}}</ref> y la primera que nun remana los metadatos de los archivos (como la adición de lletra a los cantares). Versiones N del sistema operativu nun lu incluyirán, polo que van tener que descargase xebradamente. * [[Windows Aero#Aero Peek|Aero Peek]]: Les previsualizaciones de [[Windows Aero]] ameyoráronse y son más interactivas y útiles. Cuando se posa'l mure sobre una aplicación abierta, ésti amuesa una previsualización de la ventana, onde amuesa'l nome, la previsualización y l'opción de cerrala; amás, si asítiase'l mure sobre la previsualización, llógrase una ''mirada'' a pantalla completa y al quitar tórnase al puntu anterior. Amás incorporóse esta mesma carauterística a Windows Flip. * [[Windows Aero#Aero Shake|Aero Shake]]: Cuando se tienen delles ventanes abiertes, al faer clic sosteníu na Barra de Títulu y ximelgala, les otres ventanes abiertes embrívense. Al repitir esta aición, les ventanes vuelven al so allugamientu anterior. * [[Windows Aero#Windows Flip 3D|Windows Flip 3D]] ye una función de Windows Aero qu'ameyora la función Windows Flip; amuesa, al traviés d'un efeutu en 3D, les ventanes abiertes y dexa asina una busca más rápida y eficaz en múltiples ventanes. A diferencia de la opción Windows Flip, que s'activa con {{tecla|Alt}}+{{tecla|Tab}}, esta función activar cola combinación {{tecla|Win}}+{{tecla|Tab}}. Amás, ameyora la función de les tecles {{tecla|Alt}}+{{tecla|Tab}}, que amuesa una miniventana en tiempu real de les aplicaciones n'execución (carauterística yá incluyida en [[Windows Vista]]). * [[Windows Aero#Aero Snap|Aero Snap]]: Consiste en que al mover una ventana escontra los llaterales de la pantalla, la ventana afaise automáticamente a la metá del escritoriu. Si muévese en cantu cimeru, la ventana se maximiza, y restáurase al abasnar llixeramente escontra baxo. Esto ye útil pa ver o intercambiar el conteníu de dos ventanes simultáneamente, pero nun ye bien funcional con resolvimientos de pantalla demasiáu baxes. Este mesmu métodu puede realizase coles siguientes combinaciones de tecles (Tamién en [[Windows 8]]): # Maximizar: {{tecla|Win}}+{{tecla|Enriba}} # Llau Esquierdu: {{tecla|Win}}+{{tecla|Izquierda}} # Llau Derechu: {{tecla|Win}}+{{tecla|Derecha}} # Minimiz. tamañu: {{tecla|Win}}+{{tecla|Embaxo}} * Anclaje: En Windows 7 ye posible fondiar los programes favoritos na barra de xeres pa facilitar el so accesu. Esisten dos maneres de faelo: :# Abasnando l'iconu del programa o archivu escontra la barra de xeres. :# Cuando se tea executando'l programa na barra de xeres, pulsiar el botón secundariu del mouse y escoyer la opción Fondiar. [[Internet Explorer 9]] dexa, amás, fondiar páxines favorites de la mesma forma na barra de xeres. === Multitáctil === El 27 de mayu de 2008, [[Steve Ballmer]] y [[Bill Gates]], na conferencia «D6: All Things Digital», dieron a conocer la nueva interfaz [[multitáctil]], y dixeron que yera «namái una pequeña parte» de lo que vendría con Windows 7. Más tarde, Julie Larson Green, vicepresidente corporativa, amosó posibles usos, como faer dibuxos en [[Paint]], engrandar o amenorgar semeyes y percorrer un mapa n'Internet, abasnar y abrir elementos, a cencielles con toques na pantalla. === Windows Anytime Upgrade === {{AP|Windows Anytime Upgrade}} Ye'l métodu d'actualizar Windows incluyíu en Windows Vista y tamién en Windows 7. L'usuariu introduz un códigu na aplicación, qu'en 10 minutos va dexar tener una versión más avanzada de Windows. El pack d'actualización mércase al traviés de [[Microsoft Store]] o col fabricante OEM. === Mou XP === {{VT|Windows Virtual PC}} Windows 7 dexa integrar la nueva versión que sirve pa executar un equipu virtual Windows XP en forma tresparente pal usuariu (l'aplicación dientro de la máquina virtualizada vese como otra opción nel menú de Windows 7 y la so execución ye direuta, ensin pasar pol menú d'entamu del XP virtualizado). Magar Microsoft yá lliberara MED-V dientro del so paquete MDOP, que cumple la mesma función en redolaes [[Hyper-V]], ésta ye una solución empobinada a usuarios avanzaos y pequeñes empreses que nun precisen ferramientes p'alministración centralizada. La funcionalidad tien de descargase de forma independiente nel [http://www.microsoft.com/spain/windows/virtual-pc/download.aspx sitio web de Microsoft Virtual PC], anque rique una llicencia válida de les ediciones Professional, Ultimate y Enterprise de Windows 7. Coles mesmes, el «mou XP» nun principiu rique procesadores con capacidá de [[Virtualización x86#Soporte de hardware|virtualización por hardware]], a diferencia del anterior Virtual PC 2007 o Virtual PC 2008, pero por aciu una actualización dende Windows Update puede executase'l «mou XP» n'ordenadores ensin [[Virtualización x86#Soporte de hardware|virtualización por hardware]]. === Compatibilidá === Les versiones vecera de Windows 7 llanzar en versiones p'arquiteutura 32 bits y 64 bits nes ediciones Home Basic, Home Premium, Professional y Ultimate. Sicasí, les versiones servidor d'esti productu fueron llanzaes puramente p'arquiteutura 64 bits. Esto significa que les versiones vecera de 32 bits entá soporten programa Windows 16 bits y [[MS-DOS]]. Y les versiones 64 bits (incluyíes toles versiones de servidor) soporten programes tantu de 32 como de 64 bits. === Otres carauterístiques === Microsoft decidió nun incluyir los programes Windows Mail, Windows Movie Maker y Windows Photo Gallery en Windows 7, y poner a disposición a manera de descarga nel paquete de servicios en rede, [[Windows Live Essentials]].<ref>{{cita web |url=http://windowsteamblog.comblogswindowsexperience/archive/2008/10/28/the-complete-windows-experience-windows-7-windows-live.aspx |títulu=The Complete Windows Experience&nbsp;– Windows 7 + Windows Live |apellíu=LeBlance |nome=Brandon |fecha=28 d'ochobre de 2008 |fechaaccesu=11 de payares de 2008 |publicación=Windows Team Blogue |editorial=Microsoft |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://windowsteamblog.comblogswindowsexperience/archive/2008/10/28/the-complete-windows-experience-windows-7-windows-live.aspx|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> Esto decidió asina pa facilitar les actualizaciones d'estos programes, allixerar el sistema operativu, dexar escoyer al usuariu les aplicaciones que quier tener nel so equipu y evitar futures demandes por monopoliu. == Actualizaciones == {{VT|Service Pack}} === Service Pack 1 === El primer Service Pack (SP1) de Windows 7 foi anunciáu per primer vegada'l 18 de marzu de 2010.<ref>{{cita web |url=http://www.computerworld.com/s/article/9172738/Microsoft_announces_Windows_7_SP1 |títulu=Microsoft Announces Windows 7 Service Pack 1 |editorial=Computer World |idioma=inglés}}</ref> Más palantre esi añu, el 12 de xunetu, publicaríase una versión ''beta''.<ref>{{cita web |url=http://windowsteamblog.com/windows/b/business/archive/2010/06/07/virtualization-updates-at-teched.aspx |fecha=7 de xunu de 2010 |obra=Windows Team Blogue |editorial=Microsoft |títulu=Virtualization Updates at TechEd |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://windowsteamblog.com/windows/b/business/archive/2010/06/07/virtualization-updates-at-teched.aspx|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref><ref>{{cita web |url=http://redmondmag.com/articles/2010/07/12/microsoft-releases-sp1-beta-for-windows-server-2008-r2.aspx |títulu=Microsoft Releases SP1 Beta for Windows Server 2008 R2 |editorial=Redmondmag.com |idioma=inglés}}</ref> Microsoft confirmó que dichu service pack tendría poca trescendencia en comparanza con otros service packs disponibles pa versiones anteriores de Windows, particularmente Windows Vista, polo qu'esti service pack corrixe principalmente dellos errores y problemes de seguridá atopaos enantes na versión RTM de Windows 7 ameyorando daqué igualmente la estabilidá, compatibilidá y rendimientu del sistema.<ref>{{cita web |url=http://www.techradar.com/news/software/operating-systems/microsoft-few-issues-to-address-with-windows-7-service-pack-1-665048 |títulu=Microsoft: Few issues to address with Windows 7 Service Pack 1 |editorial=TechRadar UK |idioma=inglés}}</ref> Cabo mentar qu'un cambéu notable ye que la rede Wi-Fi predeterminada al equipu carga mientres l'entamu del sistema, polo qu'internet ta disponible dende'l momentu qu'apaez l'escritoriu. Pal 26 d'ochobre de 2010, Microsoft publicó de manera oficial una versión ''Release Candidate'' del Service Pack 1 pa Windows 7, con un númberu de versión "6.1.7601.17105".<ref>{{cita web |url=http://windowsteamblog.com/windows/b/bloggingwindows/archive/2010/10/26/windows-7-amp-windows-server-2008-r2-sp1-release-candidate.aspx |títulu=Windows 7 & Windows Server 2008 R2 SP1 Release Candidate |editorial=Microsoft |obra=The Windows Blogue |fecha=26 d'ochobre de 2010 |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://windowsteamblog.com/windows/b/bloggingwindows/archive/2010/10/26/windows-7-amp-windows-server-2008-r2-sp1-release-candidate.aspx|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> Dempués, el 9 de febreru de 2011, Microsoft publicó la versión terminao y final (RTM) del Service Pack 1 pa Windows 7 y Windows Server 2008 R2 a los sos socios OEM, con un númberu de versión "6.1.7601.17514.101119-1850".<ref name="SP1">{{cita web |url=http://windowsteamblog.com/windows/b/bloggingwindows/archive/2011/02/09/announcing-availability-of-windows-7-and-windows-server-2008-r2-sp1.aspx |títulu=Announcing Availability of Windows 7 and Windows Server 2008 R2 SP1 |editorial=Microsoft |obra=The Windows Blogue |fecha=9 de febreru de 2011 |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://windowsteamblog.com/windows/b/bloggingwindows/archive/2011/02/09/announcing-availability-of-windows-7-and-windows-server-2008-r2-sp1.aspx|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> Tres esto, el 16 de febreru, fadríase disponible pa suscriptores de los servicios MSDN y TechNet, según veceros de llicencies por volume.<ref name="SP1" /> Finalmente, el 22 de febreru, el Service Pack 1 fíxose disponible de forma xeneralizada pa ser descargáu dende la páxina del centru de descargues de Microsoft, según tamién por aciu el serviciu d'actualizaciones automátiques [[Windows Update]].<ref name="SP1" /> Tamién ta disponible de forma integrada en tolos ISOs de toles ediciones de Windows. === Windows 10 === Microsoft empezó a actualizar usuarios de Windows 7 a [[Windows 10]] ensin el so permisu. Pero cuidao que solo mientres un añu esto va ser posible (2015-2016). Microsoft nun ve problema dalgunu.<ref>[http://www.genbeta.com/sistemes-operativos/microsoft-pierde-la paciencia-y-empieza-a-actualizar-ensin-permisu-en-windows-7-al-menos-esto-plasma-reddit Microsoft pierde la paciencia y empieza a actualizar ensin permisu a Windows 10, según dellos usuarios]</ref> Sicasí, esto foi bien criticáu por munchos usuarios. En xunu de 2016, la empresa tuvo d'indemnizar con $10 000 a una muyer de California por cuenta de que la fallida actualización dexó inservible'l so ordenador.<ref>{{cita publicación |apellíos=Santos |nome=Elena |títulu=Microsoft obligada a compensar con 10.000 dólares por actualizar a Windows 10 ensin permisu |url=https://www.genbeta.com/windows/microsoft-obligada-a-compensar-con-10-000-forgar-por-actualizar-a-windows-10-ensin-permisu |fecha=28 de xunu de 2016 |fechaaccesu=6 de febreru de 2017}}</ref> N'avientu de 2016, el CMO de Microsoft Chris Capossela reconoció que l'actualización agresiva a Windows 10 foi un error.<ref>{{cita publicación |títulu=Microsoft almite que foi «demasiáu llueñe» cola ufierta de Windows 10 - Neoteo |url=http://www.neoteo.com/microsoft-almite-foi-demasiáu-llueñe-la ufierta-windows-10 |fecha=24 d'avientu de 2016 |fechaaccesu=6 de febreru de 2017|periódicu=Neoteo}}</ref> == Ediciones == {{AP|Ediciones de Windows 7}} Esisten seis ediciones de Windows 7, construyíes un sobre otra de manera incremental, anque solamente van centrase en comercializar dos d'elles pal común de los usuarios: les ediciones Home Premium y Professional. A estos dos, sumir les versiones Starter, Home Basic, y Ultimate, amás de la versión Enterprise, que ta destinada a grupos empresariales que cunten con llicenciamientu ''Open'' o ''Select'' de Microsoft. * '''Starter''': Ye la versión de Windows 7 con menos funcionalidades. Tien una versión incompleta de la interfaz [[Windows Aero|Aero]] que nun inclúi los efeutos de tresparencia ''Glass'', ''Flip 3D'' o les vistes previes de les ventanes na barra d'entamu y amás nun dexa camudar el fondu d'escritoriu. Ta dirixida a [[Ordenador personal|PC]] de hardware llindáu —como [[netbook]]s—, siendo llicenciada namái pa integradores y fabricantes [[OEM]]. Inclúi una serie de restricciones n'opciones de personalización y de programes, amás de ser la única edición de Windows 7 ensin disponibilidad de versión pa hardware de 64 bits. * '''Home Basic''': Versión con más funciones de conectividad y personalización, Amás Ye la versión de Windows con Menos Requerimintos anque la so interfaz va siguir siendo incompleta como na edición ''Starter''. Namái va tar disponible pa integradores y fabricantes [[OEM]] en países en víes de desenvolvimientu y mercaos emerxentes. * '''Home Premium''': Amás de lo anterior, inclúyese [[Windows Media Center]], la tema Aero completu y soporte pa múltiples [[códec]]s de formatos d'archivo multimedia. Disponible en canales de venta minoristes como llibreríes, tiendes y almacenes de cadena. * '''Professional''': Equivalente a Vista ''Business'', pero agora inclúi toles funciones de la versión ''Home Premium'' más «Proteición de datos» con «Copia de seguridá avanzada», rede alministrada con soporte pa dominios, impresión en rede alcontrada por aciu ''Location Aware Printing'' y cifráu d'archivos. Tamién disponible en canales de venta al públicu. * '''Ultimate''': Añede carauterístiques de seguridá y proteición de datos como [[BitLocker]] en discos duros esternos ya internos, Applocker, Direct Access, BranchCache, soporte a imáxenes virtualizadas de discos duros (en formatu VHD.) y el paquete d'opción multilenguaje hasta 35 idiomes. * '''Enterprise''': Esta edición aprove toles carauterístiques de Ultimate, con carauterístiques adicionales p'asistir con organizaciones IT. Namái viéndese por volume baxo contratu empresarial ''Microsoft software Assurance''. Tamién ye la única que da derechu a la suscripción del paquete de optimización d'escritoriu MDOP. * '''Ediciones N''': Les ediciones N tán disponibles p'actualizaciones y nueves compres de Windows 7 Home Premium, Professional y Ultimate. Les especificaciones son les mesmes que les sos versiones equivalentes, pero nun inclúin software multimedia ([[Códec d'audiu|codécs d'audiu]], [[Códec de videu|códecs de videu]] y el [[Windows Media Player|Windows Media Player 12]]). El preciu tamién ye'l mesmu, una y bones el reproductor de Windows puede descargase gratuitamente dende la páxina de Microsoft. * '''Embedded Standard''': Ye la versión de Windows 7 con menos funcionalidades. Contién funciones diseñaes para [[arcade|máquines recreatives]], caxeros automáticos, etc. == Requisitos de hardware == A finales d'abril del 2009 Microsoft dio a conocer los requerimientos finales de Windows 7. {| align="center" {{tablaguapa}} cellpadding="3" cellspacing="0" style="text-align:center;" |+ Requisitos de hardware mínimos pa executar versiones de Windows 7<ref>{{cita web |url=http://windows.microsoft.com/es-mx/windows7/products/system-requirements|títulu=Requisito del sistema de Windows 7 - Ayuda de Windows|fechaaccesu=17 de xunetu de 2017|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=windows.microsoft.com|editorial=|idioma=}}</ref> |- ! style="background:#ecfcf0;" |'''Arquiteutura''' | style="background:#ecfcf0;" |'''32 bits (x86)''' | style="background:#ecfcf0;" |'''64 bits (x64)''' |- ![[CPU]] | colspan=2 | 1 Ghz |- ![[Memoria RAM]] | 1&nbsp;GB de RAM | 2&nbsp;GB de RAM |- ![[Monitor de computadora|Pantalla]] | colspan=2 | 800x600 multitáctil (opcional) |- ![[Tarxeta gráfica]] | colspan="2" | Dispositivu de gráficos DirectX 9 con controlador WDDM 1.0 o superior, [[Windows Aero]] tamién req. 128 MB de VRAM. |- ![[Discu duru]] | 10&nbsp;GB d'espaciu llibre | 20&nbsp;GB d'espaciu llibre |- |'''[[Nucleu (informática)|Nucleos]]''' |≤ 32 nucleos del procesador |≤ 256 nucleos del procesador |} Opcionalmente, ríquese un monitor táctil pa poder faer usu de [[Windows Touch]], y asina aportar a les carauterístiques multitáctiles d'esti sistema. === Llendes de procesadores nuevos === En xineru de 2016, Microsoft anunció que los futuros procesadores Intel nun tendríen soporte pa versiones anteriores a Windows 10, nesi momentu, la llende de soporte pa procesadores [[Intel Corporation|Intel]] [[Skylake (microarquiteutura)|Skylake]] yera hasta Julio de 2016, y dempués de la fecha namái se va unviar actualizaciones "crítiques" que nun afecten procesadores más antiguos.<ref>{{cita web |url=https://blogues.windows.com/windowsexperience/2016/01/15/windows-10-embracing-silicon-innovation/ |títulu=Windows 10 Embracing Silicon Innovation - Windows Experience BlogWindows Experience Blogue |fechaaccesu=9 de mayu de 2017 |fecha=15 de xineru de 2016 |idioma=en |sitiuweb=blogues.windows.com}}</ref> En marzu de 2016, Microsoft estendió'l soporte pa procesadores [[Intel Corporation|Intel]] [[Skylake (microarquiteutura)|Skylake]] hasta Julio de 2017,<ref>{{cita publicación |títulu=Microsoft modifica'l soporte pa los CPU's Skylake que cuerran Windows 7/8.1 |url=https://windtux.com/microsoft-modifica-el soporte-pa-los-cpus-skylake-que-cuerran-windows-78-1 |fecha=18 de marzu de 2016|periódicu=Windtux}}</ref> pero n'agostu de 2016, Microsoft decidió esaniciar les llendes pa procesadores [[Intel Corporation|Intel]] [[Skylake (microarquiteutura)|Skylake]], lo que significa que'l soporte pa esti procesadores sería la mesma fecha que'l soporte estendíu, esto ye, Xineru de 2020.<ref>{{cita web |url=https://elchapuzasinformatico.com/2016/08/microsoft-soporte-intel-skylake-windows-7-8-1/ |títulu=Microsoft vuelve ufiertar soporte a Intel Skylake en Windows 7/8.1 - La Chambonaes Informáticu |fechaaccesu=9 de mayu de 2017 |fecha=13 d'agostu de 2017|sitiuweb=elchapuzasinformatico.com}}</ref> El procesadores [[Intel Corporation|Intel]] [[Kaby Lake]], [[Advanced Micro Devices|AMD]] Bristol Ridge, [[Advanced Micro Devices|AMD]] Ryzen y [[Qualcomm]] 8996 (éstos y los futuros procesadores) namái seríen compatibles con [[Windows 10]].<ref>{{cita publicación |apellíos=Pregueru |nome=Javier |títulu=Nada de Windows 7/8 nos Intel Kaby Lake: solo va haber soporte pa Windows 10 |url=https://www.xataka.com/componentes/nada-de-windows-7-8-en-los-intel-kaby-lake-solo-habra-soporte-pa-windows-10 |fecha=31 d'agostu de 2016|periódicu=Xataka}}</ref> == Acoyida == En xunetu de 2009, tres solu ocho hores, la demanda de reserves de Windows 7 en Amazon.co.uk devasó la demanda que tuvo Windows Vista n'el so primeres 17 selmanes.<ref>{{cita publicación |títulu=Windows 7 flies off virtual shelf |fecha=15 de xunetu de 2009 |editor=[[BBC News]] |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/8151342.stm |fechaaccesu=15 de xunetu de 2009 |idioma=inglés}}</ref> Con ello, convertir nel productu con mayor cantidá de reserves na hestoria d'[[Amazon]], devasando en ventes al anterior récor, el [[Harry Potter and the Deathly Hallows últimu llibru de Harry Potter]].<ref>{{cita publicación |títulu=Windows 7 set to break retail records |fecha=21 d'ochobre de 2009 |editor=[[The Guardian]] |url=http://www.guardian.co.uk/technology/2009/oct/21/windows-7-launch |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2009 |idioma=inglés}}</ref> En Xapón y tres 36 hores, les versiones de 64 bits de les ediciones Professional y Ultimate de Windows 7 escosáronse totalmente.<ref>{{cita web |títulu=64bit版Windows 7は人気でやや品薄、週明けには回復？ |fecha=24 d'ochobre de 2009 |url=http://akiba-pc.watch.impress.co.jp/hotline/20091024/etc_win75.html |idioma=xaponés}}</ref> Dos selmanes dempués del llanzamientu, anuncióse que la so cuota de mercáu devasó totalmente la de ''[[Mac OS X Snow Leopard|Snow Leopard]]'', la más recién actualización del sistema operativu [[Apple Inc.|Apple]] [[Mac OS X]], que foi llanzáu dos meses antes.<ref>{{cita publicación |títulu=October 2009 OS stats: Windows 7 passes Snow Leopard, Linux |fecha=6 de payares de 2009 |editorial=''ars technica'' |url=http://arstechnica.com/microsoft/news/2009/11/october-2009-os-stats-windows-7-passes-snow-leopard-linux-1.ars?utm_term=Main%20Account |fechaaccesu=7 de payares de 2009 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Windows 7 surpasses Snow Leopard in under two weeks |fecha=7 de payares de 2009 |editor=''[[Neowin]]'' |url=http://www.neowin.net/news/main/09/11/06/windows-7-surpasses-snow-leopard-in-under-two-weeks |fechaaccesu=7 de payares de 2009 |idioma=inglés}}</ref> Acordies con ''Net Applications'', Windows 7 algamó un 4% de cuota de mercáu en menos de tres selmanes; en comparanza, tomólu a Windows Vista siete selmanes n'algamar la mesma meta.<ref name="win7UseContinuesToClimb">{{cita web |url= http://news.cnet.com/8301-10805_3-10394517-75.html |títulu= Windows 7 use continues to climb |autor= [[Ina Fried]] |fecha=10 de payares de 2009 |editor= [[CNET]] |fechaaccesu=13 de payares de 2009 |idioma=inglés }}</ref> El 29 de xineru de [[2010]], Microsoft anunció que vendieren más de 60 millones de llicencies de Windows 7.<ref>[http://web.archive.org/web/http://blogs.zdnet.com/microsoft/?p=5079&tag=nl.y539 Earnings take-away: Microsoft is still powered by Windows]</ref> N'avientu de 2010, Windows 7 taba instalada en 1 de cada 4 ordenadores y yá superara con ventaya a Windows Vista.<ref>{{cita web |url=https://www.fayerwayer.com/2010/12/windows-7-algama-el-25-del mercáu-de-los sistemes operativos/ |títulu=FayerWayer |fechaaccesu=25 de marzu de 2017 |apellíu={{meta.author}} |idioma=en |sitiuweb=fayerwayer}}</ref> Pa setiembre de [[2012]], Windows 7 llogró devasar la cuota de mercáu de [[Windows XP]] al llegar al 46,60%.<ref>{{cita publicación |títulu=Windows 7 yá tien más cuota de mercáu que Windows XP |url=http://www.muycomputer.com/2012/09/03/windows-7-yá-tien-mas-cuota-de-mercáu-que-windows-xp/ |fecha=3 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=26 de marzu de 2017|periódicu=MuyComputer}}</ref> Amás, el pocu ésitu del so socesor [[Windows 8]] y el final de soporte téunicu de Windows XP n'abril de [[2014]] fizo que munches empreses y usuarios decidieren migrar o quedase en Windows 7. Arriendes d'ello, pa xunu de [[2015]], el sistema llegó a la so máxima cuota de mercáu con un porcentaxe de 60,98%.<ref>{{cita publicación |títulu=Windows 7 sigui creciendo hasta la llegada de Windows 10 |url=https://www.elgrupoinformatico.com/windows-sigue-creciendo-hasta-llegada-windows-t24027.html |fechaaccesu=26 de marzu de 2017|periódicu=El Grupu Informáticu}}</ref> === Receición crítica === Les evaluaciones feches a Windows 7 fueron na so mayoría positives, destacando la so facilidá d'usu en comparanza col so predecesor, Windows Vista. ''[[CNET]]'' dio-y a Windows 7 Home Premium una puntuación de 4,5 sobre 5 estrelles,<ref>{{cita publicación |títulu=Microsoft Windows 7 (Home Premium) Review – CNet |fecha=31 de xunetu de 2009 |editor=[[CNet]] |url=http://reviews.cnet.com/windows/microsoft-windows-7-home/4505-3672_7-33704139.html |idioma=inglés}}</ref> señalando que «ye más de lo que Vista tuvo de ser, [y ye] a onde Microsoft precisaba dirixise». ''[[PC Magacín]]'' puntuar con 4 de 5 declarando que Windows 7 yera «una gran meyora sobre Windows Vista, con menos problemes de compatibilidá, una barra de xeres con más ferramientes, capacidaes de conexón a redes más simples y un arranque más rápidu».<ref name="pcmagReview">{{cita web |url= http://www.pcmag.com/article2/0%2C2817%2C2348899%2C00.asp |títulu= Microsoft Windows 7 |autor= Michael Muchmore |fecha=22 d'ochobre de 2009 |editor= [[PC Magacín]] |fechaaccesu=13 de payares de 2009 |idioma=inglés }}</ref> ''[[Maximum PC]]'' dio-y a 7 una puntuación de 9 sobre 10 y llamó a Windows 7 un «enorme saltu escontra alantre en usabilidad y seguridá», destacando la nueva barra de xeres declarando que «paga por sigo sola'l preciu d'entrada».<ref name="maxPCReview">{{cita web |url= http://www.maximumpc.com/article/reviews/windows_7_review |títulu= Windows 7 Review: XP vs Vista vs 7 in 80+ Benchmarks |autor= Will Smith |fecha=19 d'ochobre de 2009 |editor= [[Maximum PC]] |fechaaccesu=13 de payares de 2009 |idioma=inglés }}</ref> ''[[PC World]]'' denominó a Windows 7 como un socesor dignu» de Windows XP y declaró que les pruebes de velocidá amosaben a Windows 7 llixeramente más rápidu que Windows Vista.<ref name="pcWorldReview">{{cita web |url= http://www.pcworld.com/article/172602/windows_7_review.html |títulu= Windows 7 — Muncho más delgáu y llixeramente más rápidu |autor= Nick Mediati |fecha=19 d'ochobre de 2009 |editor= [[PC World]] |fechaaccesu=13 de payares de 2009 }}</ref> ''PC World'' tamién consideró a Windows 7 como unu de los meyores productos del añu.<ref name="pcWorldBestProducts2009">{{cita web |url= http://www.pcworld.com/article/174171-2/the_pc_world_100_best_products_of_2009.html |títulu= The PC World 100: Best Products of 2009 |autor= The PC World Editorial Team |fecha=19 d'ochobre de 2009 |editor= [[PC World (magacín)|PC World]] |fechaaccesu=13 de payares de 2009 |idioma=inglés }}</ref> Na so evaluación de Windows 7, ''[[Engadget]]'' declaró que Microsoft tomara un «fuerte pasu escontra alantre» con Windows 7 y reportó que la velocidá de Windows 7 yera una carauterística d'importancia, particularmente en ventes d'equipo tipo netbook.<ref name="engadgetReview">{{cita web |url= http://www.engadget.com/2009/08/12/windows-7-review/ |títulu= Windows 7 review |autor= Paul Miller |fecha=12 d'agostu de 2009 |editor= [[Engadget]] |fechaaccesu=13 de payares de 2009 |idioma=inglés }}</ref> Tamién, los diarios estauxunidenses ''[[New York Times]]'',<ref name="nyTimesReview">{{cita web |url= http://www.nytimes.com/2009/10/22/technology/personaltech/22pogue.html |títulu= Windows 7 Keeps the Good, Tries to Fix Flaws |autor= [[David Pogue]] |fecha=21 d'ochobre de 2009 |editor= [[New York Times]] |fechaaccesu=13 de payares de 2009 |idioma=inglés }}</ref> ''[[USA Today]]'',<ref name="usaTodayReview">{{cita web |url= http://www.usatoday.com/tech/products/2009-10-16-baig16_CV_N.htm |títulu= After Vista, Windows 7 is a giant leap for Microsoft |autor= [[Ed Baig|Edward C. Baig]] |fecha=21 d'ochobre de 2009 |editor= [[USA Today]] |fechaaccesu=13 de payares de 2009 |idioma=inglés }}</ref> ''[[The Wall Street Journal]]'',<ref name="wsjReview">{{cita web |url= http://online.wsj.com/article/SB10001424052748703298004574459293141191728.html |títulu= A Windows to Help You Forget |autor= [[Walter Mossberg|Walter S. Mossberg]] |fecha=8 d'ochobre de 2009 |editor= [[Wall Street Journal]] |fechaaccesu=13 de payares de 2009 |idioma=inglés }}</ref> y ''[[The Daily Telegraph|The Telegraph]]'' diéron-y evaluaciones favorables.<ref name="telegraphReview">{{cita web |url= http://www.telegraph.co.uk/technology/microsoft/6384509/Microsoft-Windows-7-review.html |títulu= Microsoft Windows 7 review |autor= Matt Warman |fecha=20 d'ochobre de 2009 |editor= [[The Daily Telegraph|The Telegraph]] |fechaaccesu=13 de payares de 2009 |idioma=inglés }}</ref> === Regulación antimonopolio === Pa cumplir coles regulaciones antimonopólicas de la [[Xunión Europea]], Microsoft propunxo l'usu d'una pantalla d'eleición» (n'inglés ''ballot screen''), dexando a los usuarios desactivar, descargar ya instalar o escoyer como predeterminado a cualesquier [[navegador web]], con ello esaniciando la necesidá d'editar una edición de Windows ensin [[Internet Explorer]] (primeramente denomada «Windows 7 Y»).<ref name="neowin-browserballot">{{cita web |url=http://www.neowin.net/news/main/09/07/24/microsoft-propose-browser-ballot-screen-to-the-eu |títulu=Microsoft proposes "Browser Ballot Screen" to the EU |nome=Kevin |apellíu=Weiner |fecha=24 de xunetu de 2009 |editor=Neowin |fechaaccesu=1 d'agostu de 2009 |idioma=inglés}}</ref> La pantalla d'eleición llegó en respuesta a crítiques sobre Windows 7 Y, amás d'esmoliciones daes a conocer por fabricantes y ensambladores sobre la posibilidá de tracamundiu de dellos usuarios si una versión de Windows 7 con Internet Explorer sería vendida xuntu con una que nun lo tuviera; por ello, Microsoft anunció que refugaría versiones especiales pa Europa y que se distribuyiríen los mesmos paquetes estándares y d'actualización que n'otres partes del mundu.<ref name="neowin-noE">{{cita web |url=http://www.neowin.net/news/main/09/08/01/microsoft-scraps-windows-7-y-version-for-europe |títulu=Microsoft scraps Windows 7 'Y' version for Europe |apellíu=Warren |nome=Tom |fecha=1 d'agostu de 2009 |editor=Neowin |fechaaccesu=1 d'agostu de 2009 |idioma=inglés}}</ref> Al igual que con versiones anteriores de Windows, publicóse una edición «N» de Windows 7 (la cual nun inclúi [[Windows Media Player]]) n'Europa, anque namái ta disponible a la venta dende la tienda online de Microsoft o por aciu ufiertes de socios específicos.<ref>{{cita web |url=http://emea.microsoftstore.com/es/es-ES/Microsoft/Windows/Windows-7/?WT.mc_id=MSCOMUK_HomePage_Buy_Windowstab |títulu=Microsoft Store España — Windows 7 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2009}}</ref> === Campaña «Windows 7 Pecaos»<!--Suena mal, pero asina se-y llama oficialmente--> (''Windows 7 Sins'') === N'agostu de 2009, la organización [[Free Software Foundation]] (Fundación pal Software Llibre) llanzó una campaña informativa denomada n'inglés ''Windows 7 Sins'' (xuegu de pallabres que n'español tendría'l doble sentíu de «Los 7 pecaos de Windows» o «Windows 7 peca»<!--Nun camudar por favor. Si ye un xuegu de pallabres, ye necesariu asitiar dambos sentíos. N'inglés, el suxetu *Windows* ye condicionáu pol verbu *sins*, qu'escritu d'esa manera ta conxugáu en tiempu presente simple; esto crea la forma «Windows peca» y el númberu 7 indica la versión específica de Windows impía. La segunda forma del xuegu de pallabres utiliza la pallabra ''sins'' como sustantivu complementariu del suxetu, creando la forma «7 pecaos de Windows». Nesti casu'l númberu 7 condiciona la cantidá de vegaes que'l sustantivu condicional exerz sobre'l suxetu, dando asina'l númberu de pecaos.-->) alrodiu de cómo esti nuevu sistema operativu de Microsoft da un posible nuevu pasu pal control sobre los derechos de los usuarios,<ref name="7Sins">[http://es.windows7sins.org/ Windows 7 Pecaos — El casu en contra de Microsoft y el software privativu]</ref> amás d'unviar cartes per correspondencia con destín a 499 compañíes que s'atopaben nel 2009 nel llistáu [[Fortune 500]] (omitiendo a [[Microsoft Corporation]]) a manera de protesta pública.<ref>[http://es.windows7sins.org/letter/ Windows 7 Pecaos — Carta]</ref><ref>[http://es.windows7sins.org/companies.html Windows 7 Pecaos — Llistáu de compañíes]</ref> == Actualizaciones == v1.0 - Llanzamientu inicial v1.1: *Alzada la frecuencia de doble clic (se corregió en [[Windows 10|Windows 10 Redstone 3]] Insider Preview siendo actualizáu'l indizador clásicu por unu nuevu) *Errores del tecláu (se corregió en [[Windows 10|Windows 10 Redstone 2]]) v1.2: *Aumentu de mures de doble clic ([[Intel]] y [[HP]]) *Windows Update da error al empecipiar (se corregió na siguiente versión) v1.3: *Correción del fallu de qué Windows Update daba error al empecipiar. *Aumentu de mures de doble clic ([[BruterForce]]) == Ver tamién == * [[Llista de carauterístiques esaniciaes en Windows 7]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Microsoft Windows 7}} * Sitio web oficial de Windows 7 (redirección): [http://windows.microsoft.com/es-ES/windows7/products/windows-7 Microsoft España] — [http://windows.microsoft.com/ye-XL/windows7/products/windows-7 Microsoft Llatinoamérica] — [http://windows.microsoft.com/en-US/windows7/products/windows-7 Microsoft Estaos Xuníos] (n'inglés). * Sitio web oficial de Windows 7 (archiváu): [http://web.archive.org/web/20091122113447/http://windows.microsoft.com/ye-XL/windows7/products/home?vos=nonwin7 Microsoft Llatinoamérica] * [http://web.archive.org/web/http://www.vivelive.com/tour/ Pasio por Windows 7.] * [http://web.archive.org/web/http://windowsteamblog.com/ The Windows Blogue] — Blogue oficial n'inglés. * [http://web.archive.org/web/http://windowsteamblog.com/international/b/latam/ El blogue de Windows p'América Llatina] — Blogue oficial n'español. * [http://www.microsoft.com/latam/socios/laboratoriowindows7/ Laboratorio Windows 7] — Micrositio interactivo sobre Windows 7. * [http://www.microsoft.com/spain/windows/virtual-pc/download.aspx Descarga de Windows Virtual PC y la manera XP».] * [http://www.juliaosystem.in/sistemes-operativos/windows-7-lite-ultimate-espanol.html WINDOWS 7 VERSION LITE BAXOS RECURSOS] * [http://capturasdepantalla.com/windows/windows-7/ Captura de Pantalla en Windows 7] {{socesión | títulu = Windows 7 | periodu = 2009 | predecesor = [[Windows Vista]] | socesor = [[Windows 8]] }} {{Control d'autoridaes}} {{Tradubot|Windows 7}} [[Categoría:Sistemes operativos x64-86]] [[Categoría:Microsoft Windows]] [[Categoría:Software de 2009]] [[Categoría:Microsoft]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] axb2ankqn1vt4ow9425ncmb5w44rfxg 0 97977 3709272 3708851 2022-08-18T13:36:57Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{vehículu}} El '''Airbus A380''' —denomináu A3XX mientres gran parte de la so etapa de desarrollu—<ref name=BB>{{cita web |url=http://www.airliners.net/aircraft-data/stats.main?id=29 |títulu=The Airbus A380 |editorial=[[Airliners.net]] |fecha=2010 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> ye un [[avión]] tetrarreactor fabricáu pola empresa europea [[Airbus]], subsidiaria del grupu [[Airbus Group]]. Trátase de la primer aeronave a reaición con dos cubiertes a lo llargo de tol so fuselaxe, a diferencia del [[Boeing 747]] nel que, anque tamién tien dos, la cubierta cimera abarca solamente la parte delantera del fuselaxe. Dispón d'una capacidá máxima de 853 pasaxeros —nuna hipotética configuración d'alta densidá de clase turista—, lo que lo convierte nel avión comercial más grande del mundu.<ref name=BB/><ref name=AA>{{cita web |url=http://www.laflecha.net/canales/ciencia/noticias/caracteristicas-del-airbus-a380-el-avion-de-linea-mas-grande de historiar |títulu=Carauterístiques del Airbus A380, l'avión de llinia más grande d'historiar |autor=[[Agence France-Presse|AFP]] |editorial=LaFlecha.net |fecha=16 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.airbus.com/aircraftfamilies/passengeraircraft/a380family/ |títulu=Carauterístiques básiques de la familia A380 |autor=Airbus |editorial=Airbus.com |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> Supera d'esta manera al yá mentáu Boeing 747, al brindar una área útil d'un 49&nbsp;% más qu'esti postreru —según el mesmu fabricante—.<ref name=BB/><ref name=AA/><ref>{{cita web |url=https://www.elpais.com/graficos/economia/Airbus/A380/elpgraeco/20050422elpepueco_1/Ge/ |títulu=Airbusu A380. Carauterístiques de l'aeronave comercial más grande del mundu |autor=Carlos Gámez |editorial=''El País'' |fecha=7 de payares de 2008 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 }}</ref> Solo ye superáu pol avión de carga [[Antonov An-225]]. Tien un llargor de cuasi 73 metros<ref>Na so versión 800, la única producida enagora.</ref> y 24 metros d'altor,<ref name=AA/> tando la so estructura formada nun 40&nbsp;% de [[fibra de carbonu]] y otros modernos materiales metálicos.<ref name=AA/> El [[primer vuelu]] d'esta aeronave llevar a cabu en [[Toulouse]], [[Francia]], el [[27 d'abril]] de [[2005]],<ref name="primer vuelu">{{cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/economia/Airbus/A380/completa/exito/primer/vuelu/pruebes/elpepueco/20050427elpepueco_2/Tes |títulu=El Airbus A380 completa con ésitu'l so primer vuelu de pruebes |autor=PERCANCIES - Madrid / París |editorial= ''El País'' |fecha=27 d'abril de 2005 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 }}</ref> y realizó el so primer vuelu comercial el [[25 d'ochobre]] de [[2007]] cola aereollinia [[Singapore Airlines]]. Al disponer d'una cubierta doble que s'estiende a lo llargo de tol fuselaxe, la superficie de la mesma algama los 478,1 [[metru cuadráu|m²]], cuasi un 50&nbsp;% más que la del so principal competidor, el [[Boeing 747-400]],<ref name=AA/> el cual dispón d'una superficie de cabina de 320,8&nbsp;m². Nuna configuración clásica de tres clases —turista, negocios y primer— l'A380 puede allugar ente 500 y 550 pasaxeros. La versión de carga, retardada anguaño, esfrutaría d'una capacidá de 150 tonelaes y una autonomía de 10&nbsp;400 quilómetros,<ref name=AA/> solo superada pol Antonov An-225. L'A380, na so versión comercial, tien un algame de vuelu de 14&nbsp;800 quilómetros, suficiente pa cubrir rutes como por casu: [[Madrid]]-[[Perth]] ([[Australia]]) ensin escales, con una [[velocidá de cruceru]] de [[Númberu Mach|Mach]] 0,85 (900&nbsp;km/h).<ref name=BB/> == Desenvuelvo == === Entamu del proyeutu === {| {{tablaguapa}} align="right" style="font-size:90%; margin-left:20px; margin-right:0; clear:right; width:300px" |<center>'''Cronoloxía del proyeutu'''</center> * [[1991]]: Investigación sobre la posible demanda * [[1993]]: Boeing ataya un proyeutu similar * [[1996]]: Créase la ''Large Aircraft Division'' * [[2000]]: Llanzamientu comercial del A3XX * [[2001]]: El consorciu Airbus fúndese * [[2002]]: Entamu de la fabricación de componentes * [[2004]]: Apúrrese'l primer motor * [[2005]]: Realízase'l primer vuelu * [[2006]]: Certificación y retrasos * [[2007]]: Entrega del primer Airbus A380-800 |} [[Ficheru:McDonnell Douglas MD-12.png|right|thumb|Diseño conceptual del [[MD-12]], avión proyeutáu nos [[años 1990]] pola compañía d'[[Estaos Xuníos]] [[McDonnell Douglas]], pa competir contra'l futuru A380.]] Los empiezos nel desarrollu del Airbus A380 remontar al branu de [[1988]] cuando un grupu d'inxenieros d'[[Airbus]] empobináu por [[Jean Roeder]], empezó a trabayar de callao nel desarrollu d'un [[avión]] de gran capacidá col doble oxetivu de completar la so gama de productos y de romper el dominiu impuestu por [[Boeing]] nos vuelos tresoceánicos col so [[Boeing 747]] dende principios de [[1970]].{{harvnp|Norris|Wagner|2005|p=7}} La empresa aeronáutica [[McDonnell Douglas]] al igual qu'Airbus, tamién empezó'l desarrollu d'un avión de llargu algame, l'avión de dos pisos [[MD-12]], pero l'escasu sofitu llográu y les males previsiones fixeron que nun pasara d'un proyeutu.<ref name=KL>{{cita web |url=http://md-eleven.net/MD11-MD12-undeveloped-models |títulu=MD11/MD12-undeveloped models |autor=Kevin Stokes y collaboradores |editorial=md-eleven.net |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.boeing.com/news/releases/mdc/96-221.html |títulu = MCDONNELL DOUGLAS UNVEILS NEW MD-XX TRIJET DESIGN |autor = Denny Kline. McDonnell Douglas |editorial = Boeing.com |fecha = 4 de setiembre de 1996 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101224053639/http://www.boeing.com/news/releases/mdc/96-221.html |fechaarchivu=24 d'avientu de 2010 }}</ref> Roeder, dempués d'una presentación formal del proyeutu, recibió l'aprobación del presidente y el direutor executivu d'Airbus en xunu de [[1990]]. El «megaproyecto» foi anunciáu nel [[Salón Aeronáuticu de Farnborough]], col oxetivu primariu d'amenorgar los costos d'operaciones un 15&nbsp;% en rellación al [[Boeing 747-400]].{{harvnp|Norris|Wagner|2005|p=16-17}} Airbus entamó cuatro equipos de diseñadores ya inxenieros, unu de cada unu de los sos socios —[[Aérospatiale]], [[Deutsche Aerospace AG]], [[British Aerospace]] y [[CASA]]—, coles mires de que propunxeren nuevos métodos y [[teunoloxía|teunoloxíes]] nel diseñu y construcción de les [[Aeronave|aeronaves]] futures. Los diseños presentar en [[1992]], siendo'l diseñu más competitivu l'escoyíu.{{harvnp|Norris|Wagner|2005|p=17-18}} En xineru de 1993, Boeing y delles empreses que formaben el consorciu Airbus empecipiaron un estudiu conxuntu sobre la viabilidá d'un avión conocíu como'l ''Very Large Commercial Transport (VLCT)'', coles mires de formar una alianza pa partise'l mercáu.{{harvnp|Norris|Wagner|2005|p=31}} Sicasí, estos estudios fueron abandonaos dos años más tarde. L'interés de Boeing menguara porque los analistes pensaben qu'un productu d'eses carauterístiques, nel cual yera precisu invertir miles de millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]] pal so desarrollu, sería pocu o nada rentable. Sicasí esta maniobra foi vista por munchos analistes como una estratexa del fabricante d¡Estaos Xuníos pa torgar qu'Airbus desenvolviera un avión que pudiera aldericar la supremacía que Boeing caltenía nos viaxes a llarga distancia cola so ''jumbo'', el [[Boeing 747]].<ref name=FL>{{cita web |url = http://lexpansion.lexpress.fr/actualite-economique/la-guerre-secrete-de-l-a3xx_494362.html |títulu = La guerre secrète de l'A3XX |autor = Vincent Nouzille |editorial = LExpress.fr (Archiváu n'Internet Archive) |fecha = 29 de xunu de 2000 |fechaaccesu=18 de xineru de 2016 |idioma = francés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150930104039/http://lexpansion.lexpress.fr/actualite-economique/la-guerre-secrete-de-l-a3xx_494362.html |fechaarchivu=30 de setiembre de 2015 }}</ref> Esta interpretación de asoceder resultó ser falsa, yá que Boeing cometió un gran error estratéxicu. En 1997 abandonó l'estudiu de nuevos modelos ''superjumbo'' como'l [[Boeing 747-500|747-500]] o'l [[Boeing 747-600|747-600]]<ref name=FL/> por dos motivos: l'escasu interés amosáu poles [[Compañía aérea|compañíes aérees]] —creíase que l'aparatu tendría una demanda bien escasa— y polos elevaos costos de desarrollu. Nel añu 2000 envalorábase que los costos de desarrollu del entós A3XX alzar a unos 80&nbsp;000 millones de [[Francu francés|francos franceses]] (12&nbsp;220 millones d'euros), pero Airbus esperaba vender unos 1200 aviones a 1500 millones de francos la unidá (230 millones d'euros) nos venti años siguientes al llanzamientu del nuevu aparatu.<ref name=FL/> Coles mesmes Boeing afirmaba que los costos de desarrollu de los dos nueves versiones del 747 qu'entamaba llanzar al mercáu seríen tres veces más pequeños que los del A3XX.<ref name=FL/> Nesi momentu Airbus decidió siguir col so propiu proyeutu, a pesar de qu'hasta entós solu dos aereollinies espresaren un ciertu interés na compra del futuru avión. Como se mentó, los analistes agoraben que Boeing, al traviés del so 747, construyiría nuevos modelos que'l so desarrollu costaría infinitamente menos que'l proyeutu d'Airbus —pos los sos nuevos modelos seríen variantes ameyoraes del Boeing 747—; amás, los mesmos analistes pensaben que la construcción d'aviones grandes nun yera la meyor opción, apostando por aviones más pequeños que pudieren cubrir les mesmes rutes.<ref>{{cita web |url=http://articles.latimes.com/1995-07-10/business/fi-22333_1_jumbo-jet |títulu=Boeing, Partners Expected to Scrap Super-Jet Study |autor=[[Reuters]] |editorial=Los Angeles Times |añu=10 de xunetu de 1995 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> [[Ficheru:Clients A380.jpg|thumb|El Airbus A380 nᵘ001; reparar los nomes pintaos nel fuselaxe de les empreses veceres en xunu de 2005.]] En xunu de [[1994]] Airbus empezó a desenvolver el so propiu gran avión comercial, denomináu nun primer momentu A3XX.<ref>{{cita web |url= http://www.independent.co.uk/news/business/airbus-will-reveal-plan-for-superjumbo-aircraft-would-seat-at-least-600-people-and-cost-dollars-8bn-to-develop-1420367.html |títulu=Airbus will reveal plan for super-jumbo: Aircraft would seat at least 600 people and cost dollars 8bn to develop |autor=David Bowen |editorial=The Independent |fecha=4 de xunu de 1994 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> Considerárense dellos diseños, incluyendo una combinación de dos fuselaxes —de llau a llau— del [[Airbus A340|A340]], que yera nesi momentu'l mayor avión construyíu pola empresa europea.<ref>{{cita publicación |títulu=[https://books.google.com/books?id=PUYTd4DST2AC&printsec=frontcover&dq=Airbus+A380:+Superjumbo+of+the+21st+Century&hl=es&ei=k7FNTfPNB9KShAfH7PmJCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDEQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Airbus A380: Superjumbo of the 21st Century] |autor=Norris Guy |editorial=Zenith Imprint |añu=2010 |idioma=inglés }}</ref> L'A3XX tamién tuvo qu'enfrentase col estudiu realizáu sobre'l ''VLCT'' y les nueves aeronaves que Boeing pensaba desenvolver a partir de la so 747.<ref name=AS>{{cita web |url=https://www.flightglobal.com/news/articles/superjumbo-or-white-elephant-16420/ |títulu=Superjumbo or white elephant |autor=Airline Business |editorial=flightglobal.com |fecha=1 d'agostu de 1995 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref><ref name=SA>{{cita web |url=http://www.independent.co.uk/news/business/lehman-puts-18bn-price-tag-on-airbus-float-1359754.html |títulu= Lehman puts $18bn price tag on Airbus float |autor=Michael Harrison |editorial=The Independent |fecha=23 d'ochobre de 1996 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> En [[1997]] empecipióse la [[crisis asiática]], qu'escureció les mires de ventes del A3XX; nesi momentu Airbus alterió'l diseñu inicial coles mires d'amenorgar los costos de funcionamientu ente un 15 y un 20&nbsp;% en rellación col nuevu modelu de Boeing, el 747-400. L'A3XX tendría dos pisos, lo qu'apurriría un mayor volume de pasaxeros per vuelu, refugando'l diseñu tradicional d'un solu pisu.<ref name="AS" /><ref name="SA" /> Estos cambeos nel diseñu llevar a cabu tres un estensu analís de [[mercáu]].<ref>{{cita web |url = http://www.aerlines.nl/issue_31/31_Cannegieter_Ranging_Capabilities.pdf |títulu = Long Range vs. Ultra High Capacity |autor = Roger Cannegieter |editorial = Aerlines Magacín, y-zine edition, Nᵘ 31. |fecha = 2010 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma = inglés |formatu = PDF |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110724143503/http://www.aerlines.nl/issue_31/31_Cannegieter_Ranging_Capabilities.pdf |fechaarchivu=24 de xunetu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.leeham.net/filelib/A380_Lawler.pdf |títulu = Point-To-Point, Hub-To-Hub: the need for an A380 size aircraft |autor = Lawler, Anthony |editorial = Leeham.net |fecha = 2006 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma = inglés |formatu = PDF |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110722042456/http://www.leeham.net/filelib/A380_Lawler.pdf |fechaarchivu=22 de xunetu de 2011 }}</ref> Sicasí dende [[1995]] les previsiones siguíen prediciendo que'l mercáu de grandes aviones como l'A380 yera pequeñu y qu'Airbus esponer a perdes multimillonaries.<ref>{{cita web |url=http://www.eturbonews.com/15954/analysts-a380-best-regarded-25-billion-write-and-act-industrial- |títulu=Analysts: A380 best regarded as $25 billion write-off and an act of industrial irresponsibility |autor=Andrea Rothman |editorial=eTurboNews.com |fecha=5 de mayu de 2010 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> Airbus empezar per consultar a les principales [[Compañía aérea|compañíes aérees]], axencies gubernamentales y a representantes de los principales [[Aeropuertu Internacional|aeropuertos internacionales]] pa establecer el tamañu de l'[[aeronave]],<ref>{{cita web |url = http://wikiwix.com/cache/?url=http://archquo.nouvelobs.com/cgi/articles?ad=societe/20050114.FAP7350.html%26host=http://permanent.nouvelobs.com/&title=le%20plus%20gros%20avion%20de%20ligne%20jamais%20construit%2C%20l%27A380%2C%20pr%C3%A9sent%C3%A9%20officiellement%20le%2018%20janvier |títulu = Le plus gros avion de ligne jamais construit, l'A380, présenté officiellement le 18 janvier --par Laurent Lemel-- |autor = [[Associated Press|AP]] |editorial = Le Nouvel Observateur |fecha = 2005 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma = francés }}</ref> col propósitu d'utilizar les instalaciones aeroportuarias esistentes ensin necesidá de que se tuvieren que faer grandes reformes. Les dimensiones de cada unidá nun teníen de superar los 80 metros de [[llargor]] y [[valumbu]], l'altor máximu afitar en 24 m. Estes llimitaciones diseñar pa dexar que'l A380 pudiera maniobrar nos estacionamientos y cais de los aeropuertos qu'operaben los Boeing 747.<ref>{{cita web |url = http://www.onera.fr/daap/ailes-volantes/index.php |títulu = Ailes volantes, une solution pour améliorer le trafic aérien de demain |editorial = ONERA.fr |fecha = 5 d'abril de 2006 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma = francés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100612171105/http://www.onera.fr/daap/ailes-volantes/index.php |fechaarchivu=12 de xunu de 2010 }}</ref> Amás, les grandes dimensiones del A380 nun seríen un problema, pos la gran mayoría de los aeropuertos yá taben preparaos dende l'apaición del 747. {{Imaxe múltiple | posición_tabla = left | direición = horizontal |títulu=Comparación de modelos | semeya1 = Airbus A380 Storm.jpg | anchu1 = 201 | testu1 = El Airbus A380, ''superjumbo'' desenvueltu por Airbus. | semeya2 = Boeing 747-8 N747EX First Flight 2-8-2010.jpg | anchu2 = 170 | testu2 = [[Boeing 747-8]], ''superjumbo'' propuestu pol fabricante Boeing pa competir col A380.}} El Airbus A380 foi especialmente diseñáu pa llevar a más pasaxeros que'l 747 consumiendo menos, amás la capacidá nun tenía que trate amenazada. Boeing trabayó nel desarrollu del [[Boeing 747-8|747-8]],<ref name=LF>{{cita web |url = http://www.boeing.es/ViewContent.do?id=1495&aContent=Caracter%C3%ADsticas%20T%C3%A9cnicas%20747-8 |títulu = Carauterístiques téuniques del Boeing 747-8 |autor = Boeing España |editorial = Boeing.es |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |fechaarchivu=28 de marzu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100328193511/http://www.boeing.es/ViewContent.do?id=1495&aContent=Caracter%C3%ADsticas%20T%C3%A9cnicas%20747-8 }}</ref> una nueva variante del 747 que s'esperaba consumiera un 13&nbsp;% menos por pasaxeru y tuviera un costu d'esplotación un 19&nbsp;% menor que'l A380, anque seya que non siguiría teniendo 88 asientos de pasaxeros menos nuna configuración de tres clases en dambos aviones (467 asientos, según Boeing).<ref name=LF/> Esta nueva aeronave de Boeing entró en serviciu en 2011.<ref>{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/news/articles/picture-boeing-delivers-first-747-8f-363348/|títulu = Boeing delivers first 747-8F|autor = Jon Ostrower|fecha = 12 d'ochobre de 2011|idioma = inglés|editorial = Flightglobal |fechaaccesu=22 d'avientu de 2015|sitiuweb = Original: Fight Global. Archiváu n'Internet Archive. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111015033949/http://www.flightglobal.com/news/articles/picture-boeing-delivers-first-747-8f-363348/ |fechaarchivu=15 d'ochobre de 2011}}</ref> El 19 d'avientu del [[2000]], el conseyu de supervisión d'Airbus decidió poner en marcha'l programa pa la construcción del A3XX, rebautizándolo como A380, con un presupuestu oficial ya inicial de 10&nbsp;700 millones de dólares —anque fontes esternes yá lo alzaben a 14&nbsp;000 millones—y con pidíos roblaos por seis compañíes aérees que superaben les 50 unidaes.<ref>{{cita web |url=http://money.cnn.com/2000/12/19/europe/airbus/ |títulu= Airbus jumbo on runway |editorial=CNN |fecha=19 d'avientu de 2000 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |url=http://online.wsj.com/article/SB976882107200789994.html?mod=googlewsj |títulu= Virgin orders six A3XX aircraft, allowing Airbus to meet its goal |editorial=Wall Street Journal |fecha=15 d'avientu de 2000 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> El nome A380 nun sigue la clásica numberación d'Airbus ([[A300]] - [[A340]]); escoyóse'l 8 porque esi númberu ye consideráu un númberu de la suerte en munchos [[Asia|países asiáticos]], llugares onde s'atopaben dalgunos de los sos principales veceros.{{harvnp|Norris|Wagner|2005}} La configuración del A380 afitar a principios de 2001 y en xineru de 2002 empezar a fabricar los primeres componentes de les nales.<ref>{{cita publicación |títulu=Airbus empieza la fabricación del so avión 'xigante' A380 |url=https://elpais.com/diario/2002/01/24/economia/1011826805_850215.html |fechaaccesu=19 de xineru de 2016 |axencia=Percancies |editorial=''El País'' (Archivu) |fecha=24 de xineru de 2002 |allugamientu=París, Francia }}</ref>. === Presupuestu === [[Ficheru:Aeropuerto de Hong Kong, Singapore Airlines A380, 2013-08-13, DD 11.jpg|miniaturadeimagen|Vista fronteru del aparatu.]] El [[presupuestu]] inicial envaloráu por Airbus y fitu orixinalmente en 1994, yera d'unos 8000 millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]];<ref>{{cita web |url=http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.lexpansion.com%2Feconomie%2Fdouble-jeu-pour-un-gros-porteur_2214.html |títulu=Double jeu pour un gros-porteur |autor=Daniel Fortin |editorial= L'Expansion.com (Noticia orixinal archivada en Wikiwix) |fecha=16 de xunu de 1994 |fechaaccesu=20 de xineru de 2016 |idioma=francés |cita=''Le projet, évalué à 8 milliards de dollars'' }}</ref>Como se dixo enantes, el presupuestu cuando se punxo oficialmente en marcha'l programa, el 19 d'avientu de 2000, yera de 10&nbsp;700 millones de dólares, cifra que se caltenía estable entá en 2003, partiéndose los gastos de la siguiente forma: 5100 millones al cargu d'Airbus, 3100 de socios y provisores y 2500 d'anticipos de los gobiernos.<ref>{{cita web |url = http://www.eads.com/eads/int/en/investor-relations/events-reports/annual-report/2009.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101224070126/http://www.eads.com/eads/int/en/investor-relations/events-reports/annual-report/2009.html |títulu = Rapport Annuel et Document de Référence 2003 |autor = EADS |editorial = eads.com |fecha = 2003 |fechaarchivu=24 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma = inglés }}</ref> Sicasí, n'abril de 2005 una noticia de la [[BBC]] yá recoyía que'l presupuestu amontárase en 1450 millones d'euros, hasta los 12&nbsp;000 millones, qu'en dólares supóníen unos 15&nbsp;000 millones, según el tipu de cambéu EUR/USD d'esi mes;<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4482105.stm |títulu=Market challenges facing Airbus' giant |autor=Jon Cronin. BBC News |editorial=BBC.co.uk |fecha=25 d'abril de 2005 |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> si a esto suman sanciones, entregues y gastos extra non planiaos, la carga financiera total nel desarrollu del A380 foi de 25&nbsp;000 millones de dólares, el triple de anunciar primeramente pa xustificar la viabilidá económica del [[proyeutu]].<ref>{{cita publicación |apellíos1=Rothman|nome1=Andrea|títulu=Airbus A380 Haunted by Feeble Orders Marks Decade in Skies|url=http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-04-26/airbus-a380-haunted-by-lack-of-orders-marks-decade-in-the-skies |fechaaccesu=20 de xineru de 2016|editorial=Bloomberg|fecha=27 d'abril de 2015|idioma=inglés|cita=(...) though the company admits the overall program itself will never recoup its $25 billion investment.}}</ref><ref>El que los aviones vender en dólares tamién ye una dura carga financiera p'[[Airbus]], pos lu ponen en desventaxa frente al so principal competidor, [[Boeing]].</ref> === Presentación pública === [[Ficheru:A380 Reveal 1.jpg|thumb|Presentación pública en [[Toulouse]] (2005).]] La presentación oficial del Airbus A380 tuvo llugar el [[18 de xineru]] de [[2005]], nun hangar de la llinia d'ensamblaxe final Jean-Luc Lagardère que la compañía tien en [[Toulouse]], [[Francia]].<ref name=OK>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/mundodinero/2005/01/17/Noti200501172013.html |títulu="El trunfu d'Europa - A380 |autor= Elmundo.es |editorial= elmundo.es |fecha=17 de xineru de 2005 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2011 }}</ref> La so presentación axuntó a más de 5000 persones y representantes de los cuatro países que participaren viviegamente nel proyeutu, incluyíos el xefes de gobiernu de toos ellos: [[Tony Blair]] ([[Reinu Xuníu]]), [[Jacques Chirac]] ([[Francia]]), [[José Luis Rodríguez Zapatero]] ([[España]]) y [[Gerhard Schröder]] ([[Alemaña]]). La ceremonia tuvo una duración averada de dos hores, tiempu nel que se conmemoró los 35 años del consorciu européu d'Airbus y los sos ésitos dende'l llanzamientu del [[Airbus A310]] a principios de la [[Años 1980|década de 1980]]. Tamién asistieron al actu representantes de los catorce empreses veceres y personalidaes de l'aeronáutica.<ref name=OK/> === Primeros vuelos y pruebes === [[Ficheru:IABG Test Setup A380 Dresden bent wing.jpg|thumb|left|Pruebes de fatiga a una nala del A380 en [[Dresde]].]] Desenvolviéronse pruebes específiques pa poner a prueba al A380. Nel [[aeropuertu de Dresde]] foi sometíu a pruebes de fatiga. Tamién se-y realizaron pruebes d'[[IABG]] en 47 500 ciclos de vuelu, lo qu'equival a un añu de serviciu.<ref>{{cita web |url = http://www.iabg.de/presse/aktuelles/mitteilungen/200211_airbus_a380_dresden_de.php |títulu = Airbus A380 wird in Dresden getestet - Airbus vergibt Auftrag an IABG |autor = IABG |editorial = IABG.de |fecha = 12 de payares de 2002 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = alemán |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120315222327/http://www.iabg.de/presse/aktuelles/mitteilungen/200211_airbus_a380_dresden_de.php |fechaarchivu=15 de marzu de 2012 }}</ref> En febreru de 2006 mientres una prueba de [[Flexibilidá cognitiva|flexibilidá]] y [[Fatiga de materiales|fatiga]], una de les ales sedóse dempués de qu'esta pasara nun 45&nbsp;% la carga máxima ente los motores; p'aprobar esta prueba yera necesariu que les ales aguantaren nun 50&nbsp;% la carga máxima, polo qu'Airbus darréu resolvió'l problema.<ref>{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/articles/2006/05/23/206797/airbus-to-reinforce-part-of-a380-wing-after-march-static-test.html |títulu = Airbus to reinforce part of A380 wing after March static test rupture |autor = Andrew Doyle. Flight International |editorial = Flight Global.com |fecha = 23 de mayu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110812074733/http://www.flightglobal.com/articles/2006/05/23/206797/airbus-to-reinforce-part-of-a380-wing-after-march-static-test.html |fechaarchivu=12 d'agostu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.abendblatt.de/wirtschaft/article382114/Airbus-A380-Tragfluegel-sind-bereits-ueberarbeitet.html |títulu=Airbus: A380-Tragflügel sind bereits überarbeitet |autor=Volker Mester |editorial=Hamburger Abendblatt |fecha=21 de febreru de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma=alemán }}</ref> El [[26 de marzu]] de 2006 l'A380 llogró'l certificáu d'evacuación en [[Hamburgu]], [[Alemaña]]. Con 8 de les 16 salíes bloquiaes, 853 persones ente pasaxeros y tripulantes abandonaron l'avión en 78 segundos, 12 menos de los riquíos pa superar la prueba. Trés díes depués l'A380 recibió'l permisu de navegación per parte de l'[[Axencia Europea de Seguridá Aérea]] (EASA) y de l'[[Alministración Federal d'Aviación|Alministración Federal d'Aviación d'Estaos Xuníos]] (FAA) pal tresporte d'un máximu de 853 pasaxeros.<ref>{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/articles/2006/03/29/205739/pictures-airbus-a380-clears-european-and-us-certification-hurdles-for-evacuation.html |títulu = Pictures: Airbus A380 clears European and US certification hurdles for evacuation trial |autor = Flight International |editorial = Flight Global.com |fecha = 29 de marzu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090926010149/http://www.flightglobal.com/articles/2006/03/29/205739/pictures-airbus-a380-clears-european-and-us-certification-hurdles-for-evacuation.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2009 }}</ref> {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = horizontal | títulu= Primer vuelo | semeya1 = A380 on taxiway.ogv| anchu1 = 180 | testu1 = El Airbus A380 el día del so vuelu inaugural. | semeya2 = A380 f) 1st flight.JPG | anchu2 = 220 | testu2 = [[Primer vuelu]] del Airbus A380, el [[27 d'abril]] de [[2005]]. }} El primer vuelu del A380 tuvo que ser retardáu en delles ocasiones por cuenta de problemes téunicos; finalmente'l 27 d'abril de 2005, l'avión col númberu de serie 001 y con un pesu de 421 tonelaes (el mayor pesu de la historia d'un avión civil) desapegó a les 8:29 [[Tiempu universal coordináu|UTC]] del aeropuertu internacional de Toulouse. L'A380, forníu con 4 [[Rolls-Royce Trent|motores Trent 900]], desapegó de [[Toulouse]] con una tripulación de seis persones, encabezada pol xefe del proyeutu, [[Jacques Rosay]]. El vuelu duró 3 hores y 54 minutos; más tarde, Rosay diría que fuera «como montar en [[bicicleta]]».<ref name="primer vuelu"/> El 1 d'avientu de 2005 l'A380 algamó la so velocidá máxima de [[Númberu Mach|Mach]] 0,96 (la [[velocidá de cruceru]] normal ye de 0,85).<ref>{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/articles/2005/12/20/203708/a380-powers-on-through-flight-test.html |títulu = A380 powers on through flight-test |autor = Max Kingsley-Jones. Flight International |editorial = Flight Global.com |fecha = 20 d'avientu de 2005 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110810045227/http://www.flightglobal.com/articles/2005/12/20/203708/a380-powers-on-through-flight-test.html |fechaarchivu=10 d'agostu de 2011 }}</ref> El 10 de xineru de 2006 realizó'l so primer vuelu [[Vuelo tresatlánticu|tresatlánticu]], volando hasta [[Medellín]] nel [[Aeropuertu Internacional José María Córdova]] ([[Rionegro (Antioquia)|Ríonegro]]), [[Colombia]], y nel 2007 hasta [[Bogotá]] nel [[Aeropuertu Internacional El Dorado]] pa probar el rendimientu de los motores n'aeropuertos asitiaos a grandes altores. Más tarde, el 6 de febreru del mesmu añu voló hasta [[Iqaluit]], en [[Canadá]], coles mires de probar la so resistencia y comportamientu ante climes bien fríos.<ref>{{cita web |url=http://www.msnbc.msn.com/id/11236081/ |títulu=Airbus tests A380 jet in extreme cold of Canada |autor=[[Associated Press|AP]] |editorial=msnbc.com |fecha=2 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> El primer vuelu con motores [[Engine Alliance GP7000|GP7200]], tuvo llugar el 25 d'agostu de 2006.<ref>{{cita web |url=http://www.bizjournals.com/cincinnati/stories/2006/08/21/daily47.html |títulu=GE joint venture engines tested on Airbus A380 |autor=Business Courier |editorial=bizjournals.com |fecha=25 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> El 4 de setiembre de 2006, con 474 emplegaos d'Airbus a bordu, realizóse una prueba por que los pasaxeros probaren les instalaciones y la comodidá del avión.<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/5312020.stm |títulu=Airbus A380 completes test flight |autor=BBC News |editorial=bbc.com.uk |fecha=4 de setiembre de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> N'avientu Airbus llogró los certificaos d'homologación pa los modelos A380-841 y A380-842 de parte de EASA y FAA, nuna ceremonia na sede francesa de la empresa. L'A380-861 llogró'l so certificáu un añu dempués, el 14 d'avientu de 2007.<ref>{{cita web |url=http://www.airbus.com/presscentre/pressreleases/press-release-detail/detail/airbus-a380-receives-joint-easa-faa-type-certification/ |títulu=Airbus A380 receives joint EASA & FAA Type Certification |autor=Airbus |editorial=Airbus.com |fecha=2007 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref><ref name="BV">{{cita web |url=http://rgl.faa.gov/Regulatory_and_Guidance_Library/rgMakeModel.nsf/0/159B44F68212A2FE862573B70056D374/$FILE/A58NM.pdf |títulu=FAA TYPE CERTIFICATE DATA SHEET NON. A58NM |autor=DEPARTMENT OF TRANSPORTATION FEDERAL AVIATION ADMINISTRATION |editorial=faa.gov |fecha=14 d'avientu de 2007 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma=inglés |formatu=PDF |cita=''A380-800 Series Transport Category Airplanes:<br />Model A380-841, Approved December 12, 2006<br />Model A380-842, Approved December 12, 2006<br />Model A380-861, Approved December 14, 2007'' }}</ref> === Producción === [[Ficheru:Transport A380 en.svg|thumb|Rutes y centros de fabricación del Airbus A380.]] Les principales seiciones estructurales y la mayor parte de les pieces del A380 son construyíes en [[Francia]], [[Alemaña]], [[España]] y el [[Reinu Xuníu]]. Por cuenta del so gran tamañu, les pieces fabricaes nos distintos países son llevaes a la planta de montaxe de Jean-Luc Lagarderè, en [[Toulouse]], [[Francia]]. Pal tresporte de los distintos componentes úsase sobremanera'l tresporte terrestre y marítimo, anque en delles ocasiones trespórtense al traviés del [[Airbus A300-600ST Beluga]], un [[avión de carga]] especialmente diseñáu pal tresporte de les mercancíes más avolumaes.<ref>{{cita web |títulu=Beluga: Dimensions & Key data|url=http://www.airbus.com/aircraftfamilies/freighter/beluga/specifications/|editorial=Airbus|idioma=inglés |fechaaccesu=20 de xineru de 2016}}</ref> Los componentes del Airbus A380 son suministraos por provisores de tol mundu, ente los que destaquen: [[Rolls-Royce]], [[Safran (empresa)|Safran]], [[United Technologies]], [[General Electric]] y [[Goodrich Corporation]].<ref>{{cita web |url = http://www.elrincondejavier.net/html/Article387.html |títulu = Informe A380 |autor = RincondeJavier.com |editorial = |fecha = 15 d'avientu de 2007 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2011 |formatu = PDF |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120316224715/http://www.elrincondejavier.net/html/Article387.html |fechaarchivu=16 de marzu de 2012 }}</ref> {{Imaxe múltiple | posición_tabla = left | direición = horizontal |títulu=| foto1 = Ville de Bordeaux.jpg | anchu1 = 180 | testu1 = Barcu de tresporte del A380 ''[[Ville de Bordeaux]]''. | semeya2 = Beluga n3.jpg | anchu2 = 201 | testu2 = [[Airbus A300-600ST Beluga|A300-600ST Beluga]] N° 3 aterrizando en [[Toulouse]]. }} Pal movimientu de los componentes disponer d'una gran flota de camiones y barcos, amás d'instalaciones especializaes y carreteres modificaes pa poder dar cabida a convóis de gran tamañu. Les seiciones delantero y trasero del fuselaxe fabricar nes industries d'Airbus en Hamburgu, nel norte d'Alemaña, d'onde son tresportaes per mar escontra'l Reinu Xuníu. Les ales fabricar en [[Gran Bretaña]], concretamente en [[Bristol]] y [[Broughton]], dende onde se lleven a [[Francia]].<ref name=TY>{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/articles/2003/05/20/165712/towards-toulouse.html |títulu = Towards Toulouse |autor = Flight International |editorial = Flight Global.com |fecha = 20 de mayu de 2003 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090215030027/http://www.flightglobal.com/articles/2003/05/20/165712/towards-toulouse.html |fechaarchivu=15 de febreru de 2009 }}</ref> En [[Saint-Nazaire]], al oeste de Francia, lleguen les pieces fabricaes tantu en Bristol como en Hamburgu. La cola y el banduyu del avión, son ensamblados na ciudá española de [[Getafe]], d'onde son tresportaes per carretera —nel casu de les pieces más pesaes, tamién s'usa dacuando'l Airbus A300-600ST Beluga pal so tresporte— hasta Francia. Finalmente toles pieces fabricaes y ensambladas nos distintos países son llevaes per carretera o mar hasta la cadena de montaxe de Toulouse. Dempués del montaxe, l'avión pilotar hasta Hamburgu, onde s'amobla y pinta, siendo necesarios 3600 llitros de pintura pa cubrir les sos 3100 metros cuadraos.<ref>{{cita web |url = http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/07_04_11_A380_first_paint.html |títulu = Airbus starts painting first A380 for Singapore Airlines |autor = Airbus |editorial = Airbus.com |fecha = 11 d'abril de 2007 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080610030512/http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/07_04_11_A380_first_paint.html |fechaarchivu=10 de xunu de 2008 }}</ref> Tou este complexu procesu de fabricación provoca que solo un máximu de cuatro Airbus A380 puedan ser construyíos cada [[mes]].<ref name=TY/> === Problemes de producción y retrasos na entrega === [[Ficheru:A 380 Wirbelschleppentests 1.JPG|thumb|Airbus A380, siendo entá propiedá d'[[Airbus]].]] [[Ficheru:A380 im schnellen Vorbeiflug.jpg|thumb|Airbus A380 en plenu vuelu en [[mayu]] de [[2006]].]] Cuando s'empecipió la producción del A380, la compañía Airbus taba esmolecida polos múltiples retrasos sufiertos na construcción del avión, atribuyíos principalmente a los 500 km de cableaxe que contenía cada aeronave, lo que supónía una enorme complexidá téunica, yá que cada avión contenía 100 000 cables y 40 300 [[Conector llétricu|conectores]]. A esto había que sumar el concurrente diseñu y l'altu grau de personalización que cada [[Compañía aérea|compañía]] esixera, amás de los problemes na xestión de la configuración y el control de cambeos,<ref>{{cita web |url=http://www.lavanguardia.es/ciudadanos/noticias/20071015/53402106295/el xigante-airbus-380-llega-con-dos-anos-de-retrasu-a380-toulouse-a350-aerolineas-arxentines-nicolas.html |títulu=El xigante Airbus 380 llega con dos años de retrasu |autor=La Vanguardia editorial=La Vanguardia.es |fecha=15 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/articles/2006/07/18/207894/farnborough-first-news-the-race-to-rewire-the-airbus.html |títulu = Farnborough first news: The race to rewire the Airbus A380 |autor = Max Kingsley-Jones. Flight International |editorial = Flight Global.com |fecha = 18 de xunetu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110109080407/http://www.flightglobal.com/articles/2006/07/18/207894/farnborough-first-news-the-race-to-rewire-the-airbus.html |fechaarchivu=9 de xineru de 2011 }}</ref> pos mientres les instalaciones alemanes y españoles d'Airbus usaben la versión 4 del [[programa informáticu]] [[CATIA]], los franceses ya ingleses pasaren a la versión 5.<ref name="WR">{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2006/12/11/business/worldbusiness/11iht-airbus.3860198.html?_r=2&pagewanted=5 |títulu=The Airbus saga: Crossed wires and a multibillion-euru delay |autor=Nicola Clark |editorial=International Herald Tribune |fecha=11 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> Estos errores de fabricación provocaron problemes na configuración electrónica de los aviones, yá qu'en dellos casos usárase [[aluminiu]] en llugar de [[cobre]] conductor, lo qu'enzancaba les operaciones del [[software]].<ref>{{cita web |url=http://www.cadalyst.com/cad/product-design/what-grounded-airbus-a380-10903 |títulu=What Grounded the Airbus A380? |autor=Kenneth Wong |editorial= Cadalyst.com |fecha=6 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> Airbus anunció'l primer retrasu en xunu de 2005, echando voz de a les compañíes aérees que la entrega retrasaríase seis meses.<ref name="WR"/> Esti fechu amenorgó'l númberu total d'entregues previstes pa finales de 2009 de cerca de 120 a menos de 100. El 13 de xunu de 2006 anuncióse un segundu retrasu, esta vegada de seis a siete meses. La primer entrega taba prevista pa finales de 2006, tando entamáu apurrir 9 aviones en 2007 y llegar a 70 entregues en 2009. Les constantes demorances y l'incumplimientu del calendariu llevaron a Airbus y a [[EADS]] a perder un 26&nbsp;% del so valor en bolsa.<ref>{{cita web |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9A01Y5DC1031F936A25755C0A9609C8B63 |títulu=Airbus Delay On Giant Jet Sends Shares Plummeting |autor=Nicola Clark |editorial=International Herald Tribune |fecha=15 de xunu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma= inglés }}</ref> El 3 d'ochobre de 2006, el conseyeru delegáu d'Airbus, [[Christian Streiff]], anunció un tercer retrasu y una revisión del programa A380,<ref name=WR/> amás d'un retayu nos ingresos esperaos hasta 2010 de 4800 millones d'euros, debíu tantu a la reestructuración propia y a los retrasos como a les meyores nes previsiones de [[Boeing]].<ref>{{cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/andalucia/cita/marcada/incertidume/A380/elpepiespand/20061006elpand_19/Tes |títulu=Una cita marcada pola incertidume sobre l'A380 |autor=PERCANCIES - Sevilla |editorial=El País.com |fecha=6 d'ochobre de 006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 }}</ref><ref name=WR/><ref>{{cita web |url=http://www.thetimes.co.uk/tto/business/industries/engineering/article2170403.ece |títulu=Airbus will lose €4.8bn because of A380 delays |autor=David Robertson |editorial=''The Times'' |fecha=4 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> Munches compañíes aérees ante los retrasos, plantegaron amenorgase los sos pidíos, o bien sustituyir la compra d'A380 por aviones Boeing 747-8. Ante esta situación, Airbus dio prioridá a la [[Producción en cadena|producción]] de les versiones 800 (A380-800) y 800F (A380-800F) de les sos A380 frente a otros modelos de la compañía.<ref>{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/articles/2006/05/16/206661/airbus-a380-freighter-delayed-as-emirates-switches-orders-to-passenger.html |títulu = Airbus A380 Freighter delayed as Emirates switches orders to passenger variant |autor = Flight International |editorial = Flight Global.com |fecha = 16 de mayu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101115170107/http://www.flightglobal.com/articles/2006/05/16/206661/airbus-a380-freighter-delayed-as-emirates-switches-orders-to-passenger.html |fechaarchivu=15 de payares de 2010 }}</ref> Los trabayos na versión de carga del A380 fueron suspendíos,<ref name=AZ>{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/articles/2006/12/04/210965/ilfc-to-defer-its-airbus-a380-order-until-at-least-2013-ditching-freighter-variants-for-passenger.html |títulu = ILFC to defer its Airbus A380 order until at least 2013, ditching freighter variants for passenger configuration |autor = Max Kingsley-Jones. Flight International |editorial = Flight Global.com |fecha = 4 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110520155958/http://www.flightglobal.com/articles/2006/12/04/210965/ilfc-to-defer-its-airbus-a380-order-until-at-least-2013-ditching-freighter-variants-for-passenger.html |fechaarchivu=20 de mayu de 2011 }}</ref> pero caltuvo la ufierta, anque ensin afitar una fecha pa la so puesta en serviciu.<ref name=AZ/> Pa la versión de pasaxeros revisar de nuevu— el calendariu, añediendo amás compensaciones poles demorances a los 13 veceros, quien de la mesma, caltuvieron tolos pidíos orixinales, habiendo inclusive dalgunes qu'aumentaron el pidíu orixinal, como [[Emirates Airlines]],<ref>{{cita web |url = http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/07_05_07_Emirates_additional_A380s.html |títulu = Emirates Airlines reaffirms commitment to A380 and orders additional four |autor = Airbus |editorial = Airbus.com |fecha = 7 de mayu de 2007 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071223042521/http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/07_05_07_Emirates_additional_A380s.html |fechaarchivu=23 d'avientu de 2007 }}</ref> [[Singapore Airlines]],<ref>{{cita web |url = http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/06_12_20_Singapore_additional_A380s.html |títulu = Singapore Airlines boosts Airbus fleet with additional A380 orders |autor = Airbus |editorial = Airbus.com |fecha = 20 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071228102408/http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/06_12_20_Singapore_additional_A380s.html |fechaarchivu=28 d'avientu de 2007 }}</ref> [[Air France]]<ref>{{cita web |url=http://www.deagel.com/news/Air-France-to-Order-Two-Additional-A380s-and-18-A320s_n000002186.aspx |títulu=Air France to Order Two Additional A380s and 18 A320s |autor=Airbus |editorial=Deagel.com |fecha=18 de xunu de 2007 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> o [[Qantas]].<ref>{{cita web |url = http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/06_12_21_qantas_8_more_a380.html |títulu = Qantas signs firm order for eight additional A380s |autor = Airbus |editorial = Airbus.com |fecha = 21 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080420065300/http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/06_12_21_qantas_8_more_a380.html |fechaarchivu=20 d'abril de 2008 }}</ref> El primer A380, col rediseño nel sistema de cableaxe, foi apurríu n'abril de 2008 con una demoranza de tres meses. El 13 de mayu d'esi mesmu añu, Airbus anunció l'amenorgamientu de les entregues a 12 unidaes en 2008 y 21 en 2009.<ref>{{cita web |url = http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/08_05_13_A380_ramp_up_revisited.html |títulu = A380 production ramp-up revisited |autor = Airbus |editorial = Airbus.com |fecha = 13 de mayu de 2008 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080517010428/http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/08_05_13_A380_ramp_up_revisited.html |fechaarchivu=17 de mayu de 2008 }}</ref> Más tarde la cifra de 21 unidaes pa 2009 foi amenorgada a 14, de les que finalmente 10 unidaes fueron apurríes.<ref>{{cita web |url=http://www.businessweek.com/globalbiz/content/dec2009/gb20091230_002813.htm |títulu=Airbus prediz un retayu nel númberu d'entregues en 2009 |autor=Andrea Rothman |editorial=businessweek.com |fecha=30 d'avientu de 2009 |fechaaccesu=6 de febreru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> === Entrada en serviciu === El primer avión apurrióse'l 15 d'ochobre de 2007 a [[Singapore Airlines]], compañía cola qu'entró en serviciu'l 25 d'ochobre d'esi mesmu añu, nun vuelu inaugural ente [[Singapur]] y [[Sydney]]. Los pasaxeros mercaron los billetes nuna puya benéfica, rondando'l preciu de cada pasaxe ente 560 y 100 380 dólares.<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7061164.stm |títulu=A380 superjumbo lands in Sydney |autor=BBC |editorial=BBC.co.uk |fecha=25 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=5 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> Dos meses dempués el conseyeru delegáu de Singapore Airlines, [[Choong Seng]], dixo que les resultaos llograes col A380 yeren los meyores tocantes a gastu y rentabilidá de tola so flota. [[Emirates Airlines]] foi la segunda aereollinia en recibir l'A380, el 28 de xunetu de [[2008]], y realizó el so vuelu inaugural ente [[Dubái]] y [[Nueva York]] el 1 d'agostu del mesmu añu.<ref name=HK>{{cita web |url=http://www.gadling.com/2008/08/03/emirates-a380-arrives-in-new-york/ |títulu=Emirates A380 arrives in New York |autor=Grant Martin |editorial=gadling.com |fecha=3 d'agostu de 2008 |fechaaccesu=5 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> [[Qantas]] foi la siguiente aereollinia en recibir l'aparatu'l 19 de setiembre de 2008, poniéndolo oficialmente en serviciu con un vuelu inaugural ente [[Melbourne]] y [[Los Angeles]] el 20 d'ochobre de 2008.<ref>{{cita web |url=http://www.theage.com.au/articles/2008/10/21/1224351190665.html |títulu=Qantas A380 arrives in LA after maiden flight |autor=[[Agence France-Presse|AFP]] |editorial=The Age.com.au |fecha=21 d'ochobre de 2008 |fechaaccesu=5 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> A finales de 2008 yá volaren nel A380 890 000 viaxeros nun total de 2200 vuelos a lo llargo de 21 000 hores. En febreru de [[2009]], l'A380 de Singapore Airlines tresportó al pasaxeru «un millón». [[Air France]] recibió la so primer aeronave'l 30 d'ochobre de 2009, nel [[Aeropuertu Charles de Gaulle|aeropuertu francés Charles de Gaulle]];<ref>{{cita web |url=http://news.ph.msn.com/business/article.aspx?cp-documentid=3678311 |títulu=Air France set to get Europe's first A380 superjumbo |autor= [[Agence France-Presse|AFP]] |editorial=MSN news |fecha=30 d'ochobre de 2009 |idioma=inglés }}</ref> [[Lufthansa]] recibir el 19 de mayu de 2010. En xunetu de 2010, los A380 en serviciu tresportaren yá a seis millones de veceros en 17&nbsp;000 vuelos a 20 destinos internacionales. En xunu de 2011, solo los A380 d'[[Air France]] yá tresportaren a un millón de viaxeros.<ref>{{cita web |url=http://www.aerotendencias.com/industria-aeronautica/3465-air-france-yá-tresportó--un-millon-de-persones-en-los-a380 |títulu=Tresporte de pasaxeros |autor=aerotendencias.com |editorial= |fecha=2008 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2011 }}</ref> === Operación n'aeropuertos === [[Ficheru:2010-05-27 A380 LH D-AIMA 03.jpg|thumb|L'A380 atopó nos sos entamos serios problemes y torgues a la d'operar en determinaos aeropuertos internacionales por cuenta de les sos insólites dimensiones.|234x234px]] [[Ficheru:15-07-11-Flughafen-Paris-CDG-RalfR-N3S 8864.jpg|thumb|A380 en París Charles de Gaulle|232x232px]] El Airbus A380 ta englobado na denomada lletra de clave&nbsp;F d'[[OACI]], con un valumbu entendíu ente los 65 y los 80&nbsp;metros (esclusive) y un anchor esterior ente ruedes del tren d'aterrizaxe principal dende los 14 hasta los 16&nbsp;metros (esclusive);<ref>{{cita publicación |nome=OACI |añu=setiembre de 2010|publicación=Anexu 14: aeródromos }}</ref> y na categoría&nbsp;DG —Design Group— estauxunidense, la de mayor tamañu de cuantes aeronaves operen nesi país. Precisamente n'[[Estaos Xuníos]] ye onde l'A380 atopó un mayor númberu de torgues a la de poder realizar les sos operaciones,<ref name=GN>{{cita web |url=http://vuelosinternacionales.blogspot.com/2008/04/los aeropuertos-y-el-a380.html|títulu=L'A380 y los aeropuertos|añu=2008 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2016}}</ref> anque n'otros países, como [[Gran Bretaña]], tamién sufrió severos problemes.<ref name=GN/> La [[Federal Aviation Administration]] (FAA) solo autorizó en principiu los aterrizaxes y despegues del A380 en pistes de 60&nbsp;metros d'anchu, cuando la gran mayoría de les pistes n'aeropuertos d'Estaos Xuníos tien un anchu de 45,<ref name=BR>{{cita web |autor=Scribd|url=https://es.scribd.com/doc/3837109/a380-Airport-Planning |títulu=Especificaciones pa operar l'A380 n'aeropuertos internacionales (documentu oficial)|añu=2003 |fechaaccesu=27 de xunu de 2011|idioma=inglés |obra= }}</ref> aptes pa recibir al [[Boeing 747]]. Tocantes a les [[Pista de carreto|pistes de rodadura]] o carreto —taxiways—, los aviones de la clase DG VI han de faelo per pistes de 30,5&nbsp;metros d'anchor, pero Airbus comunicó que forniría a los sos aviones con una cámara pa la rodadura (TCS) que dexaría ayudar a la tripulación nesta fase y amenorgar a 22,9&nbsp;metros l'anchor de pista necesaria.<ref name=BR/> Tocantes a la velocidá de carreto, l'avión nun puede devasar los 24&nbsp;km/h per hora unes 15 milles per hora—.<ref name=BR/> Otramiente, la FAA propunxo que cuando un A380 tea rodando nuna pista paralela a otra pista, esta se zarru mientres dure'l so pasu. Esto causara grandes problemes a la de xestionar el yá sobrecongestionado espaciu aereu d'Estaos Xuníos. De manera similar, cuando un A380 [[despegue]] o [[Aterrizaxe|aterrice]], nun podría haber nengún otru avión realizando'l so rodadura nuna pista axacente.<ref name=BR/> A lo último, en condiciones de baxa visibilidá, mientres l'aterrizaxe y despegue del avión, nun podría haber otru avión a menos de 915&nbsp;metros (3000&nbsp;pies) de la cabecera de pista y en condiciones de Categoría II ya III, a 1220&nbsp;m —4000&nbsp;pies—.<ref name=BR/> Sicasí, la FAA y la [[Axencia Europea de Seguridá Aérea|EASA]] autorizaron en xunetu de 2007 a que'l Airbus A380 operara en pistes de 45 metros d'anchu ensin restricciones.<ref>{{cita web |títulu=Operational Evaluation Board Report: Airbus A380-800. Report of the FCL/OPS Subgroup|url = http://www.easa.europa.eu/certification/flight-standards/doc/oeb-final-report/airbus/Airbus-A380-FCL-OPS-OEB-Report-Rev_1-20110718.pdf|sitiuweb = www.webcitation.org |fechaaccesu=22 d'avientu de 2015|fecha = 18 de xunetu de 2011|idioma = inglés|editorial = Axencia Europea de Seguridá Aérea (archiváu en WebCite) |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6BsXIH8j5?url=http://www.easa.europa.eu/certification/flight-standards/doc/oeb-final-report/airbus/Airbus-A380-FCL-OPS-OEB-Report-Rev_1-20110718.pdf |fechaarchivu=2 de payares de 2012}}</ref> N'España, [[Aena]] tien definíos unos sobres de estacionamiento, n'inglés conocíos como Aircraft Safety Area (ASA), según les dimensiones de les aeronaves. Hasta la llegada del A380, la mayor posición de estacionamiento yera'l Tipu&nbsp;I, pensada pal Airbus&nbsp;A340 y pal Boeing&nbsp;747; sicasí, pal A380 creóse'l Tipu&nbsp;0, con una fondura similar a la de Tipu&nbsp;I, pero de mayor anchor. == Diseñu == === Cabina de mandu === [[Ficheru:Airbus A380 cockpit.jpg|thumb|left|[[Cabina de mandu]] d'un A380.]] [[Airbus]] utilizó nel A380 carauterístiques de manexu, procedimientu y disposición de la [[cabina de vuelo|cabina]] similares a les d'otros [[aviones]] de la compañía p'amenorgar costos de formación de la [[tripulación]]; d'acordies, la cabina ye similar a la d'otros aviones d'Airbus, anque a esta incorporáronse-y delles meyores. L'A380 cuenta con una avanzada [[cabina de cristal|cabina de ''cristal'']] y unos nuevos mandos de vuelu ''[[fly-by-wire]]'' con [[palanca de control llateral]].<ref name=GJ>{{cita web |url = http://a380.lufthansa.com/en/html/technik/piloten/index.php |títulu = Cockpit |autor = Lufthansa |editorial = lufthansa.com |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2009 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080612232128/http://a380.lufthansa.com/en/html/technik/piloten/index.php |fechaarchivu=12 de xunu de 2008 }}</ref> Dispón d'ocho [[pantalla de cristal líquidu|pantalles de cristal líquidu]] de 15 × 20 cm, físicamente idéntiques y permutables; estes entienden dos [[Pantalla principal de vuelo|pantalles de vuelu principal]], dos pantalles de navegación, una pantalla de parámetros de los motores, una pantalla del sistema y dos [[pantalla multifunción|pantalles multifunción]] (MFD). Les MFD son nueves nel A380 y apurren una interfaz de manexu senciellu col [[sistema de xestión de vuelu]] —reemplazando tres unidad de visualización y control multifunción. Na cabina inclúyense [[Tecláu (informática)|teclaos]] [[Tecláu QWERTY|QWERTY]] y [[trackball]]s, pa interaccionar con un sistema de navegación de visualización [[Interfaz gráfica d'usuariu|gráfica]].<ref name="a380_flight_deck">{{cita web |url = http://www.airbus.com/en/aircraftfamilies/a380/flight_deck.html |títulu = A380 flight deck |autor = Airbus S.A.S |editorial = airbus.com |fechaaccesu=16 de setiembre de 2006 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060825173400/http://www.airbus.com/en/aircraftfamilies/a380/flight_deck.html |fechaarchivu=25 d'agostu de 2006 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.gillesvidal.com/blogpano/cockpit1.htm |títulu=Flax-based view of A380's cockpit |editorial=gillesvidal.com |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2009 |idioma=inglés }}</ref> Polo xeneral, la cabina ye más espaciosa que les sos homólogues del restu de los [[Avión de fuselaxe anchu|aviones de fuselaxe anchu]]<ref name=GJ/> {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = horizontal |títulu=| foto1 = Salon du Bourget 20090619 206.jpg | anchu1 = 200 | testu1 = Parte inferior de la nala del A380. | semeya2 = A380 Winglet.jpg | anchu2 = 100 | testu2 = [[Aleta de punta alar]] d'un A380. }} === Nales === Les [[nala (aeronáutica)|nales]] compónense fundamentalmente de [[fibra de carbonu]] y [[aluminiu]]. Tienen un tamañu abondu pa poder desapegar con un máximu de 650 tonelaes, con cuenta de nun seya necesariu camudar el diseñu de les ales en futures versiones, como l'A380-900.<ref name=ASD>{{cita web |url=http://newtonlaspelotas.blogspot.com/2008/09/tou sobre-el-airbus-a380.html |títulu=Les ales del A380 |fechaaccesu=8 de xineru de 2011 }}</ref>Airbus calcula que'l tamañu de l'aeronave, sumáu a la [[teunoloxía]] emplegada na so construcción, va ufiertar un costo por operaciones muncho más amenorgáu que'l so competidor, el Boeing 747 y les sos variantes.<ref name=ASD/> L'A380 tamién emplega les mesmes [[aleta de punta alar|aletes de punta alar]] qu'empleguen los modelos [[A310]] y [[A320]] col fin d'evitar turbulencias y aumentar la eficiencia nel consumu de [[Querosenu|combustible]], según el rendimientu.<ref name=ASD/> Ye nes ales onde tien los sos depósitos de combustible, con una capacidá de 310.000 [[Litro|litro]] de [[Combustible fósil|combustible]]. [[Ficheru:Paris Air Show 2017 Airbus A380plus winglet.jpg|miniaturadeimagen|Winglet del a380 plus]] Nel [[Paris Air Show|Paris Air Show 2017]] [[Airbus]] presentó'l nuevu [[a380 plus]] el cual ente otra de les sos carauterístiques incluyía un nuevu tipu de [[winglets]] denomináu "downlet" pola so forma escontra baxo el cual ameyora la eficiencia y amenorgamientu nel consumu de combustible envaloráu nun 4%. Estos winglets son bien similares a los utilizaos nel Boeing b[[737MAX]]. Esto sumáu a una llista de cambeos presentaos por airbus completen el modelos a380 plus, que impactó yá que s'esperaba una version neo (New Engine Option). Les ales fueron modificaes con meyores aerodinámiques les cualos ayuden al amenorgamientu del consumu de combustible'l cual airbus anuncia. Tamién foi incluyíu un tanque auxiliar de combustible pa dexar que'l pesu de despegue aumente en 3 tonelaes (578) y que'l númberu máximu de pasaxeros aumente en 80 persones, tou esto ensin variar el rangu del que dispón anguaño. {{clear|left}} === Motores === {|{{tablaguapa}} align="right" style="text-align:center" !Versiones A380 !Motores utilizaos |- |A380-841 |[[Trent 900|Trent 970]] |- |A380-842 |Trent 972 |- |rowspan="2"|A380-843F |Trent 977 |- |Trent 980 |- |A380-861 |[[GP7000|GP7270]] |- |A380-863F |GP7277 |} {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = horizontal |títulu=| foto1 = A380-trent900.JPG | anchu1 = 177 | testu1 = Vista d'un motor [[Trent 900]] na nala d'un A380. | semeya2 = GP2700 FWWDD.jpg | anchu2 = 200 | testu2 = Dos [[GP7000|GP7270]] montaos nun A380. }} L'A380 ta forníu con cuatro [[turbofán|motores turbofán]] nes sos respeutives góndoles subalares, pero solu dos d'ellos tán provistos d'[[inversores d'emburrie]].<ref name="thustrevs1">{{cita web |url = http://findarticles.com/p/articles/la mio_m0UBT/is_2005_May_2/ai_n13829246?tag=content;col1 |títulu = More on A380 Special Conditions |autor = Air Safety Week |editorial = bnet |fecha = 2 de xunu de 2005 |fechaaccesu=18 de xineru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://archive.is/20120708093505/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0UBT/is_2005_May_2/ai_n13829246/?tag=content;col1 |fechaarchivu=8 de xunetu de 2012 }}</ref> El veceru tien la posibilidá d'escoyer ente dos tipos de motores: el [[Rolls-Royce Trent 900]] que monten les versiones A380-841, -842 y -843F; o'l [[Engine Alliance GP7000]] que monten les versiones A380-861 y -863F. Con un [[emburrie]] d'ente 310 y 360 [[kN]] (70&nbsp;000-80&nbsp;000&nbsp;[[lbf]]) cada unu, son los motores más eficientes desenvueltos pa un avión cuatrimotor. El [[diámetru]] de los motores ye de 2,95 metros, y aspiren una [[tonelada]] y media d'aire per segundu. El Trent 900 ye un modelu deriváu del [[Rolls-Royce Trent 800|Trent 800]], y el [[Engine Alliance GP7000|GP7000]] tien los sos oríxenes nos [[General Electric GUE90]] y [[Pratt & Whitney PW4000]]. El nucleu del Trent 900 ye una versión esguilada del [[Rolls-Royce Trent 500|Trent 500]], pero incorpora la teunoloxía de ventilador con aspes en flecha del Trent 8104 (modelu ensin desenvolver).<ref name="rolls">{{cita web |url = http://www.rolls-royce.com/civil_aerospace/products/airlines/trent900/default.jsp |títulu = Trent 900 engine |autor = Rolls-Royce |editorial = rolls-royce.com |fechaaccesu=16 de setiembre de 2006 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060907203122/http://www.rolls-royce.com/civil_aerospace/products/airlines/trent900/default.jsp |fechaarchivu=7 de setiembre de 2006 }}</ref> El GP7200 tien un nucleu deriváu de la GUE90 y el ventilador y la [[Turbomáquina|turbomaquinaria]] de baxa presión del PW4090.<ref name="engine_alliance">{{cita web |url = http://www.enginealliance.com/gpfeat.html |títulu = GP7200 engine features |autor = Engine Alliance |editorial = enginealliance.com |fechaaccesu=18 de xineru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101207023814/http://www.enginealliance.com/gpfeat.html |fechaarchivu=7 d'avientu de 2010 }}</ref> Los motores producíos por Engine Alliance son fabricaos en [[Middletown (Connecticut)|Middletown]], nel estáu de [[Connecticut]], [[Estaos Xuníos]]; hasta agora son [[Air France]], [[Emirates Airlines]], [[FedEx]], [[ILFC]] y [[Korean Air]] les compañíes qu'escoyeron el GP7200 en llugar del británicu Trent 900. L'amenorgamientu del ruiu foi un importante requisitu nel diseñu del A380, y afectó enforma al desarrollu de los motores.<ref>{{cita web |url=http://avion.microsiervos.com/industria/ye-airbus-a380-demasiáu-silenciosu.html |títulu=Ruiu nos motores |autor=lainformación |editorial=lainformación.com |fechaaccesu=28 d'avientu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.airbus.com/en/aircraftfamilies/a380/index2.html |títulu=A380 Family |autor=Airbus |editorial=airbus.com |fechaaccesu=18 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> Dambos tipos de motores dexen que l'avión llogre les llendes de ruiu QC/2 en [[despegue]] y QC/0.5 en [[aterrizaxe]] en base al [[sistema Quota Count]] establecíu pol [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Aeropuertu Heathrow]] de [[Londres]],<ref>{{cita web |url = http://www.dft.gov.uk/pgr/aviation/environmentalissues/coll_nightnoisequotasatheathrowg/nightnoisequotasprintversion |títulu = Review of the Quota Count (QC) System used for Administering the Night Noise Quotaa at Heathrow, Gatwick and Stansted Airports |autor = National Air Traffic Services |editorial = dft.gov.uk |fecha = Febreru de 2003 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070717034806/http://www.dft.gov.uk/pgr/aviation/environmentalissues/coll_nightnoisequotasatheathrowg/nightnoisequotasprintversion |fechaarchivu=17 de xunetu de 2007 |fechaaccesu=15 de setiembre de 2009 |formatu = PDF }}</ref> unu de los principales destinos del Airbus A380.<ref name="norris_wagner_book">{{cita Harvard|Norris|Wagner|2005}}</ref> Unu de los retos del A380 foi demostrar la viabilidá del usu de [[combustible sintéticu]] combináu nos aviones comerciales. El 1 de febreru de [[2008]] realizó un vuelu de prueba de tres hores ente [[Gran Bretaña]] y [[Francia]] utilizando como combustible n'unu de los sos cuatro motores un amiestu de querosenu estándar d'aviación nun 60&nbsp;% y un 40&nbsp;% d'un deriváu del [[gas natural]] denomináu [[GTL]].<ref name="flight global">{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/articles/2008/02/01/221245/pictures-airbus-conducts-a380-alternative-fuel-demonstration-flight.html |títulu = Airbus conducts A380 alternative-fuel demonstration flight |autor = Graham Dunn, Flight International |editorial = flightglobal.com |fecha = 1 de febreru de 2008 |fechaaccesu=18 de xineru de 2011 |idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091008023015/http://www.flightglobal.com/articles/2008/02/01/221245/pictures-airbus-conducts-a380-alternative-fuel-demonstration-flight.html |fechaarchivu=8 d'ochobre de 2009 }}</ref> El motor nun precisó nengún cambéu pa poder usar el GTL. [[Sebastien Remy]], xefe del programa de combustible alternativu d'Airbus, dixo qu'esti ''nuevu'' combustible nun ye más llimpiu tocantes a emisiones de [[dióxidu de carbonu]] que los combustibles normales pero tien beneficios na calidá del aire porque nun contién [[azufre]].<ref>{{cita web |url=http://www.reuters.com/article/idUSL0120071420080202?rpc=64 |títulu=A380 makes test flight on alternative fuel |autor=Dan Lalor |editorial=reuters.com |fecha=1 de febreru de 2008 |fechaaccesu=18 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> === Materiales especiales === {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = horizontal |títulu=| foto1 = Airbus A380 Fahrwerk.jpg | anchu1 = 220 | testu1 = [[Tren d'aterrizaxe]] principal del A380. | semeya2 = A380-Undercarriage.JPG | anchu2 = 110 | testu2 = Tren delanteru. }} [[Ficheru:A380 ILA 2008 Ueberflug.jpg|thumb|left|Vista inferior d'un A380.]] Ente que la mayoría del fuselaxe ye d'aluminiu, los [[material compuesto|materiales compuestos]] representen más del 20% de tola [[estructura d'aeronave|estructura]] del A380.<ref>{{cita web |url=http://www.newscientist.com/article/dn7552-aviation--the-shape-of-wings-to-come.html?full=true |títulu=Aviation – The shape of wings to come |autor=Paul Marks |editorial=New scientist |fecha=29 de xunu de 2005 |fechaaccesu=8 de xineru de 2011 |idioma=inglés |cita=''More than 20% of the A380 is made of lightweight-but-strong composite materials, mainly carbon-fibre-reinforced plastic'' }}</ref> Los [[plásticu|plásticos]] reforzaos con [[fibra de carbonu]], [[Plásticu reforzao con vidrio|fibra de vidriu]] o [[fibra de cuarzu]] son llargamente utilizaos nes [[Nala (aeronáutica)|nales]], el [[tren d'aterrizaxe]], la seición trasera del [[fuselaxe]], les superficies de la [[cola (avión)|cola]] y nes puertes.<ref>{{cita web |url=http://www.reinforcedplastics.com/view/1110/rapid-growth-forecast-for-carbon-fibre-market/ |títulu=Rapid growth forecast for carbon fibre market |autor=Tony Roberts |editorial=Reinforced Plastics |fecha=1 de febreru de 2007 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> L'A380 ye'l primer avión de llinia comercial en tener un [[caxón de nala]] central fechu de plásticu reforzao con fibra de carbonu. Y tamién el primeru en tener una seición tresversal de la nala continua, qu'optimiza la eficiencia aerodinámica, una y bones les ales d'otros aviones comerciales tán estremaes en seiciones a lo llargo del so valumbu. Nos [[cantu d'ataque|borde d'ataque]] de los ''[[slats]]'' utiliza compuestos [[Termoplásticu|termoplásticos]].<ref>{{cita web |url=http://www.compositesworld.com/articles/thermoplastic-composites-gain-leading-edge-on-the-a380.aspx |títulu=Thermoplastic composites gain leading edge on the A380 |editorial=Composites World |fecha=3 de xineru de 2006 |fechaaccesu=8 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> Unu de los nuevos materiales qu'incorpora ye'l [[vidriu reforzáu]] o GLARE, que ye utilizáu na parte cimera del [[fuselaxe]] y nos cantos d'ataque de los [[Superficies estabilizadores|estabilizadores]]. Esti [[laminado]] de [[Plásticu reforzao con vidrio|fibra de vidriu]] y [[aluminiu]] ye más llixeru y tien una mayor resistencia a la [[escomiu]] y a los impautos que les [[aleación|aleaciones]] d'aluminiu convencional usaes en [[aviación]].<ref>{{cita web |url=http://www.seattlepi.com/business/182471_airbusproblem17.html |títulu=Airbus' 'big baby' is too big |autor=Andrea Rothman |editorial=Seattle PI |fecha=17 de xunetu de 2004 |fechaaccesu=8 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> A diferencia de los primeros materiales compuestos, estos pueden ser reparaos usando téuniques d'arreglu d'aluminiu convencional.<ref name="tech">{{cita web |url=http://www.aerospace-technology.com/projects/a380/ |títulu=Airbus A380 Superjumbo |editorial=Aerospace-Technology.com |fechaaccesu=8 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> Tamién incorpora nueves aleaciones d'aluminiu [[soldadura|soldables]] que dexen l'usu xeneralizáu de téuniques de fabricación por [[soldadura per rayu láser]] —esaniciando les fileres de [[remache]]s y dando por resultancia una estructura más llixera pero más fuerte y resistente.<ref>{{cita web |url = http://www.fraunhofer.de/archiv/magazin04-08/fhg/Images/mag3-2004-52_tcm5-10538.pdf |títulu = Laser Beam Welding |autor = Isolde Rötzer |editorial = [[Fraunhofer-Gesellschaft]] |fecha = 2005 |fechaaccesu=18 de xineru de 2011 |formatu = PDF |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060223050545/http://www.fraunhofer.de/fhg/Images/magacín1-2005-36f_tcm6-14041.pdf |fechaarchivu=23 de febreru de 2006 }}</ref> === Disposición de los pasaxeros nel avión === [[Ficheru:Airbus A380 seatmap.svg|thumb|upright|Configuración de tres clases que totalizan un total de 519 asientos.]] Ente les nueves carauterístiques de l'aeronave destaca'l mayor área de la cabina, con un 50&nbsp;% más d'espaciu que'l 747-400; amás l'A380 produz un 50&nbsp;% menos de ruiu que l'avión de Boeing y dispón d'un interior con compartimientos de carga más grandes que los sos antecesores, mayores ventanes y 60&nbsp;cm más d'altor.<ref>{{cita web |url=http://www.globalaircraft.org/planes/airbus_a380.pl |títulu=Global Aircraft (A380) |añu=2009 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |url = http://events.airbus.com/a380/seeing/learnandplay/figures1.asp |títulu = Fascinating figures about the A380 |añu = 2008 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma = inglés |obra = Airbus |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110707095923/http://events.airbus.com/a380/seeing/learnandplay/figures1.asp |fechaarchivu=7 de xunetu de 2011 }}</ref> [[Ficheru:Emirates Airbus A380-861 biz class Iwelumo.jpg|thumb|left|Interior d'un A380 propiedá d'[[Emirates Airlines]] en primer clase (business).]] [[Ficheru:Emirates A 380 Interior economy.jpg|thumb|left|A380 de la compañía [[Emirates Airlines]], clase turista.]] L'amplia cabina del A380 dexa que los asientos en clase turista puedan llegar hasta los 48 cm d'anchu,<ref>{{cita web |url=http://www.portalplanetasedna.com.ar/airbus380.htm |títulu=Airbus A380: l'avión de pasaxeros más grande del mundu. Interior. |añu=2007 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2011 |obra= }}</ref> 4 cm más que'l so competidor, el [[Boeing 747-400]]<ref>{{cita web |url = http://www.fodors.com/news/story_2432.html |títulu = Onboard the Airbus A380 |añu = 2007 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma = inglés |obra = Fodors |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110623194008/http://www.fodors.com/news/story_2432.html |fechaarchivu=23 de xunu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.boeing.com/commercial/747family/pf/pf_cross_section.html |títulu=Interior del Boeing 747 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma=inglés |obra=Boeing }}</ref> L'interior del A380 puede configurase d'once maneres distintos qu'Airbus personaliza según les esixencies del comprador; la so capacidá máxima certificada ye de 853 pasaxeros nuna hipotética configuración con una sola clase, la turista.<ref>{{cita web |autor = Kieran Daly |url = http://www.flightglobal.com/articles/2006/04/06/205793/airbus-a380-evacuation-trial-full-report-everyone-off-in.html |títulu = Airbus A380 evacuation trial full report: everyone off in time |añu = 2006 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma = inglés |obra = Flight International |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091020131958/http://www.flightglobal.com/articles/2006/04/06/205793/airbus-a380-evacuation-trial-full-report-everyone-off-in.html |fechaarchivu=20 d'ochobre de 2009 }}</ref> Una configuración típica de tres clases puede agospiar a 525 pasaxeros, que se parten de la siguiente manera: 10 persones en clase de negocios o ''business'', 76 en primer clase y 439 pasaxeros en clase turista.<ref>{{cita web |autor = Martín, Mike |url = http://www.flightglobal.com/articles/2007/06/18/214759/honey-i-shrunk-the-a380.html |títulu = Honey, I shrunk the A380! |añu = 2007 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma = inglés |obra = Flight International |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100928101437/http://www.flightglobal.com/articles/2007/06/18/214759/honey-i-shrunk-the-a380.html |fechaarchivu=28 de setiembre de 2010 }}</ref> Dependiendo de la configuración aplicada, l'A380 puede agospiar ente 407 pasaxeros (como ye'l casu de los aviones de [[Korean Air]]).<ref name=RFV>{{cita web |url=http://www.ausbt.com.au/korean-air-reveals-world-s-first-all-business-class-upper-deck-a380 |títulu=Korean Air reveals world's first all-business class upper deck A380 |añu=2010 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma=inglés |obra=Australian Business Traveller }}</ref> y 840 pasaxeros (casu de la configuración escoyida por [[Air Austral]]).<ref>{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/articles/2009/01/15/321144/air-austral-to-take-840-seat-a380s-in-2014.html |títulu = Air Austral to take 840-seat A380s in 2014 |fechaaccesu=18 de xineru de 2011 |idioma = inglés |obra = FightGlobal |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090228211552/http://www.flightglobal.com/articles/2009/01/15/321144/air-austral-to-take-840-seat-a380s-in-2014.html |fechaarchivu=28 de febreru de 2009 }}</ref> L'A380 cuenta con dos pisos, xuníos por dos escaleres, una na [[popa]] y otra na [[proa]]. L'anchu de les [[Cabina presurizada|cabines]] dexa afaer a dos pasaxeros nos llaterales de cada llau, amás de dexar múltiples configuraciones nos mesmos asientos. Dellos operadores que tienen los sos aviones cola configuración de tres clases desenvolvieron servicios especiales a bordu, como cabines privaes, cames salientes y reclinables o salones. La publicidá inicial d'Airbus fixo un gran fincapié na comodidá y l'espaciu del que gociaría l'A380, con instalaciones adicionales como zones de descansu, chigres o tiendes.<ref>{{cita web |url = http://www.airbus.com/cabin-showroom/preview/index.jsp?article=0 |títulu=Cabina del A380 |añu = 2007 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma = inglés |obra = Airbus |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111124085732/http://www.airbus.com/cabin-showroom/preview/index.jsp?article=0 |fechaarchivu=24 de payares de 2011 }}</ref> [[Air France]] instaló n'unu de los sos A380, una galería d'arte electrónico pa los pasaxeros de primera clase y business.<ref>{{cita web |url=http://www.latimes.com/travel/la-tr-a380-pg,0,4538781.photogallery|títulu=Comparing airlines' Airbus A380s |añu=2009 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma= inglés |obra=Los Angeles Times }}</ref> [[Singapore Airlines]] ufierta dolce ''suites'' n'unu de los sos A380, toes elles con cama de gran tamañu, [[escritoriu]] y [[armariu]] personal;<ref>{{cita web |url=http://www.embelezzia.com/viaxes/asi-son-les-suites-del-airbus-a-380 |títulu= "Suites" del A380 |añu= 2007 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2011 |obra= }}</ref> cuatro d'estes ''suites'' tienen parés que pueden quitar. [[Emirates Airlines]] tamién configuró dalgunos de los sos aviones con catorce ''suites'' privaes, forníes con ducha y ''spa''; los sos aviones tamién tán forníos con salones de xuntes, sofás y chigres na clase de negocios (business).<ref>{{cita web |url=http://www.asiatraveltips.com/news08/307-EmiratesAirbusA380.shtml |títulu= Showers, Bars, Lounge |añu=2008 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> [[Korean Air]] o [[Qantas]] tienen previstu faer cambeos nos sos aviones A380.<ref name=RFV/> Cada avión ye personalizáu según les esixencies de cada aereollinia, lo que ralentiza significativamente la velocidá de producción y aumenta los costos; por casu n'unu de los A380 de Qantas hai seis bares d'[[autoserviciu]] (cuatro nel pisu inferior y dos nel superior) y una sala de xuntes (en primer clase y business).<ref>{{cita web |url=http://www.seatguru.com/airlines/Qantas_Airways/Qantas_Airways_Airbus_A380.php |títulu=SeatGuru Seat Map Qantas Airways Airbus A380-800 (388) |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma=inglés }}</ref> [[Virgin Atlantic Airways]] tien previstu instalar chigres, cames de gran tamañu, [[Casinu de xuegu|casinu]] ya inclusive un [[ximnasiu]] nel so A380.<ref>{{cita web |url=http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2005-01/18/content_410113.htm |títulu=Virgin eyes gyms, casino, double beds on A380 jet |añu=2005 |fechaaccesu=9 de xineru de 2011 |idioma=inglés |obra=China Daily }}</ref> === Aviónica === L'A380 emplega [[aviónica]] modular integrada (IMA), un tipu d'arquiteutura antes solu usada n'aviones militares avanzaos como los [[F-22 Raptor]], [[F-35 Lightning II]],<ref name="lessismore">{{cita web |url = http://www.aviationtoday.com/av/categories/commercial/8420.html |títulu = Integrated Modular Avionics: Less is More |autor = James W. Ramsey |editorial = Aviation Today |fecha = 1 de febreru de 2007 |fechaaccesu=12 de febreru de 2016 |idioma = inglés |cita = ''Some believe the IMA concept originated in the United States with the new F-22 and F-35 fighters and then migrated to the commercial jetliner arena. Others say the modular avionics concept, with less integration, has been used in business jets and regional airliners since the late 1980s or early 90s'' |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111124083249/http://www.aviationtoday.com/av/categories/commercial/8420.html |fechaarchivu=24 de payares de 2011 }}</ref> y [[Dassault Rafale]].<ref>{{cita web |url = http://www.dassault-aviation.com/fileadmin/user_upload/redacteur/presse/Backgrounders/RAFALE_EN.doc |títulu = Rafale |editorial = Dassault Aviation |fecha = 12 de xunu de 2005 |fechaaccesu=18 de xineru de 2011 |idioma = inglés |formatu = DOC |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110608173524/http://www.dassault-aviation.com/fileadmin/user_upload/redacteur/presse/Backgrounders/RAFALE_EN.doc |fechaarchivu=8 de xunu de 2011 }}</ref> L'equipu IMA foi diseñáu y desenvueltu conxuntamente por Airbus, [[Thales Group|Thales]] y [[Diehl Aerospace]] —el grupu Thales encargar de los sistemes principales—,<ref name=Thales_tech_onboard/> Esti equipu ye utilizáu per primer vegada nel A380, y supón una innovación teunolóxica na aviación comercial, con módulos d'ordenadores coneutaos en rede que soporten distintes aplicaciones.<ref name=Thales_tech_onboard>{{cita web |url = https://www.thalesgroup.com/sites/default/files/asset/document/Thales_A380_press_kit_30oct09_ENG.pdf |títulu = Thales technologies onboard the A380 |editorial = Thales Group |fecha = 30 d'ochobre de 2009 |fechaaccesu=12 de febreru de 2016 |idioma = inglés |cita = ''The A380 is the first aircraft ever to be fitted with the Integrated Modular Avionics (IMA) suite, a major technical evolution of global importance for airlines and operators. Designed by Airbus and co-developed with Thales and Diehl Aerospace, the IMA is a leap-ahead technological innovation, with all onboard computing modules networked and able to support different applications. The result is a substantial improvement in computing power, reliability, maintainability, volume, weight and scalability.'' |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160212150647/https://www.thalesgroup.com/sites/default/files/asset/document/Thales_A380_press_kit_30oct09_ENG.pdf |fechaarchivu=12 de febreru de 2016 }}</ref> === Sistemes === Per primer vegada na [[Historia de l'aviación|historia]] de l'aviación civil, l'alministración básica de tolos sistemes (hidráulicu, motores, llétricos...) son controlaos por un sistema de control de vuelu automatizado. Nel casu de los sistemes hidráulico y llétrico son independientes.<ref>{{cita web |url=http://www.emeraldgrouppublishing.com/aeat.htm|títulu=Aircraft Engineering and Aerospace Technology |añu=2001 |fechaaccesu=11 de xineru de 2011|idioma=inglés |obra=An International Journal (Emerald Group)}} </ref> Estos sistemes controlen delles partes de les ales ([[flaps]] y [[slats]]), los [[Alerón|alerones]] y el [[Timón (dispositivu)|timón]]. [[Ficheru:Rolls-Royce Trent 900 AEDC-d0404084 USAF.jpg|thumb|left|Un [[Rolls-Royce Trent 900|motor Trent 900]] en pruebes.]] [[Ficheru:A380 teststation fb06rs.jpg|thumb|right|Simulación d'un panel de pruebes de vuelu nel [[Salón Aeronáuticu de Farnborough]], en [[2006]].]] El sistema hidráulicu de 350 [[baria|baries]] ye una nueva versión del típicu sistema hidráulicu que s'atopa na mayoría d'[[Avión|aviones]], de 210 barias.<ref>{{cita web |autor=Henry, P.J|url=http://www.fpweb.com/200/Issue/Article/False/6497/Issue|títulu=L'A380|añu=2009 |fechaaccesu=11 de xineru de 2011|idioma=inglés|obra=Hydraulics & Pneumatics Magacín |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110711022032/http://www.fpweb.com/200/Issue/Article/False/6497/Issue |fechaarchivu=11 de xunetu de 2011}}</ref><ref>{{cita web |autor=Wiebusch, Bruce|url=http://www.designnews.com/article/65-High_pressure_low_weight.php |títulu=Sistemes básicos del A380|añu=2009 |fechaaccesu=11 de xineru de 2011|idioma=inglés|obra= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100714021856/http://www.designnews.com/article/65-High_pressure_low_weight.php |fechaarchivu=14 de xunetu de 2010}}</ref> Esti sistema yera usáu de normal n'aviones militares, pos esti tipu de sistema dexa amenorgar el tamañu de [[Tubería|tuberíes]] y otros componentes qu'amenorguen el pesu total. Les presión del sistema ye exercida por 8 bombes hidráuliques. Les tuberíes fáense de normal de [[titaniu]] y son parte esencial de la refrigeración del aire de l'aeronave y el sistema de regulación de la temperatura del motor. L'arquiteutura del sistema hidráulicu difier considerablemente de los sistemes estándar de la mayoría de los aviones. Esisten sistemes hidráulicos autónomos impulsaos llétricamente que sirven como acuta en casu de problemes nos sistemes principales, lo cual aforra pesu y costos de caltenimientu.<ref>{{cita web |url=http://www.emeraldgrouppublishing.com/aeat.htm|títulu=Aircraft Engineering and Aerospace Technology |añu=2001 |fechaaccesu=17 de febreru de 2016|idioma=inglés |obra=An International Journal (Emerald Group)}} </ref> L'A380 utiliza cuatro [[Xenerador llétricu|xeneradores llétricos]] de 150 [[kVA]]. L'A380 utiliza cables d'aluminiu en llugar de [[cobre]] pal amenorgamientu de pesu. El sistema llétricu ta totalmente informatizado y munchos interruptores fueron sustituyíos por dispositivos qu'ayuden a una rebaxa extra del pesu de l'[[aeronave]] y un meyor rendimientu y fiabilidá. L'A380 cuenta con un sistema de llume ''bulbless''. Empléguense [[LED|bombilles LED]] nel llume de la cabina, la zona de carga y otres árees del [[fuselaxe]]. Pal llume esterior utilícense bombilles blanques de gran potencia llumínica. ==== Sistemes d'aire acondicionáu ==== L'A380 d'Airbus cunta con dos aparatos d'[[aire acondicionáu]] (''PACK''), llamaos ''unidaes de xeneración d'aire'' (''UGA''). Cunten con un diseñu senciello y simplificao y el so rendimientu ye d'unos 450 [[kW]], algamando l'interior del avión un fluxu d'aire de 2,5 a 2,7 kg/s. L'aire ye reemplazáu cada trés minutos por aire frescu. ==== Sistemes de combustible ==== Esti sistema dedicar a l'alministración y el control del [[Querosenu|combustible]] en cada tanque del avión. Controla la tresferencia de querosenu y la so cantidá; ye capaz d'entamar de manera autónoma la distribución del combustible de tola aeronave, distribuyendo asina'l pesu nes ales según convenga. Los tanques de combustible tán acoplaos a la [[Superestructura (inxeniería)|superestructura]] del avión; los tanques atópase nes nales, menos el tanque d'emerxencia, alcontráu nos [[cola (avión)|planos de cola]]. Los tanques de ''tresferencia'' tienen l'oxetivu de distribuyir el combustible por aciu un bombéu que se realiza de manera automática a los tanques de ''alimentación''; estos tanques suministren el combustible necesariu a los [[Motor a reaición motores]] y tienen una capacidá de 1000 [[llitru|llitros]].<ref>{{cita web |url=http://newtonlaspelotas.blogspot.com/2008/09/tou sobre-el-airbus-a380.html |títulu=Sistemes de combustible |añu=2011 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |autor=The Sidney Morning Herald|url=http://www.smh.com.au/travel/travel-news/fuelsystem-faults-raise-fears-of-a380-design-flaws-20090303-8ngr.html |títulu=Explicación de los sistemes de combustibles y fallos nel accidente del A380 de Qantas|añu=2010 |fechaaccesu=24 de xunu de 2011|idioma=inglés}}</ref> ==== Unidá d'enerxía auxiliar ==== [[Ficheru:A380 APU P1230093.jpg|thumb|APU asitiada a la fin de la [[cola (avión)|cola]] d'un A380.|197x197px]] L'A380 ta forníu con una [[unidá d'enerxía auxiliar]] (n'inglés «Auxiliary power unit», APU) fabricada poles [[Empresa privada|empreses]] [[Pratt & Whitney Canada]] y [[Hamilton Sundstrand]]; la primera encargar de la fabricación de la turbina, ente que Hamilton Sundstrand ye responsable de la fabricación del sistema llétricu.<ref>{{cita web |autor1=Rachel Layne |autor2=Susan Decker|url=http://www.bloomberg.com/news/2010-11-05/pratt-whitney-sues-to-block-rolls-royce-engines.html|títulu=Pratt & Whitney Sues to Block Rolls-Royce Engines |añu=2010 |fechaaccesu=24 de xunu de 2011|idioma=inglés |editorial=Bloomberg }}</ref> La APU alcontrar na parte trasera del fuselaxe; utilizar pa suministrar [[enerxía]] pa tolos sistemes (hidráulicu, llétricu, etc.) cuando los [[Motor de reaición motores]] principales tán apagaos. Esta unidá tien 1300&nbsp;[[kW]], lo que-y convierte nel sistema auxiliar aeronáuticu más potente, un 20&nbsp;% más potente de lo normal; coles mesmes ufierta 900&nbsp;kW d'[[Neumática|enerxía neumática]] y puede tener una potencia total de 1,3&nbsp;MW, suficiente pa poder alimentar tol sistema. L'avión y el mesmu sistema pueden ser coneutaos a sistemes estacionarios de los aeropuertos pa tresmisiones de potencia. == Variantes == === A380-700 === Col llanzamientu del Airbus A380, Airbus quixo centrase na [[espansión de llinia]] d'esti productu, dando llugar a numberoses variables, dalgunes inda en desarrollu. L'A380-700, enantes conocíu como A3XX-50R, ye una variante más pequeña que la versión ''estándar'' del modelu, l'A380-800. Tien 67,9 metros de llargu, daqué más corto que'l A380-800. Con un máximu de 481 pasaxeros y un algame máximu d'alredor de 16&nbsp;200 quilómetros asitiar poles sos carauterístiques ente l'A380-800 y el [[Boeing 747]].<ref>{{cita web |autor=Flightglobal|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/2002/2002%20-%201115.html?search=A380-700|títulu=Variante A380-700|añu=2004 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012|idioma=inglés|obra= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130310224845/http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/2002/2002%20-%201115.html?search=A380-700 |fechaarchivu=10 de marzu de 2013}}</ref> Nenguna compañía aérea interesóse enagora n'adquirir el modelu ente otros por atopase nel mesmu segmentu de mercáu que'l 747 y tener unos costos estructurales muncho más elevaos qu'este.<ref>{{cita web |autor=Flightglobal|url=http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/2002/2002%20-%200706.html?search=A380-700 |títulu=Comparación del 747 col A380-700|añu=2011 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012|idioma=inglés|obra= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130310224744/http://www.flightglobal.com/pdfarchive/view/2002/2002%20-%200706.html?search=A380-700 |fechaarchivu=10 de marzu de 2013}}</ref> === A380-800 (meyores) === [[Ficheru:Qantas_Airbus_A380-800_MEL_Nazarinia.jpg|miniaturadeimagen|Qantas Airbus A380-800 ]] Airbus tenía pensáu ufiertar un nuevu modelu d'una versión yá esistente, l'A380-800, y empezó a ufiertar un A380-&nbsp;800 de mayor capacidá dende 2013.<ref>{{cita publicación |apellíos1=Kaminski-Morrow|nome1=David|títulu=Airbus to offer higher-weight A380 from 2013|url=https://www.flightglobal.com/news/articles/airbus-to-offer-higher-weight-a380-from-2013-368483/ |fechaaccesu=23 d'avientu de 2015|editorial=Fightgloba|fecha=20 de febreru de 2012}}</ref> Ente les meyores taba la opción d'aumentar el pesu máximu, apurriendo asina una mayor [[capacidá de carga]] y rendimientu. Esta versión nació col fin de competir cola última versión del [[Boeing 747]], el [[Boeing 747-8|747-8I]],<ref>{{cita web |url=http://www.boeing.com/news/releases/2005/q4/nr_051114h.html|títulu=Boeing llanza la nueva versión de la so 747|añu=2005 |fechaaccesu=7 de xineru de 2011|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110524140328/http://www.boeing.com/news/releases/2005/q4/nr_051114h.html |fechaarchivu=24 de mayu de 2011}}</ref> qu'amonta'l so pesu máximu nel despegue en 4 tonelaes, hasta les 573 t. Los aumentos na capacidá yeren posibles gracies a la eliminación y optimización de les cargues de vuelu.<ref>{{cita web |url=http://www.flightglobal.com/articles/2010/05/18/341926/airbus-poised-to-start-building-new-higher-weight-a380.html|títulu=Nueva variante del A380|añu=2010 |fechaaccesu=7 de xineru de 2011|idioma=inglés|obra=Fight Global |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110108175057/http://www.flightglobal.com/articles/2010/05/18/341926/airbus-poised-to-start-building-new-higher-weight-a380.html |fechaarchivu=8 de xineru de 2011}}</ref> [[British Airways]] y [[Emirates Airlines]] fueron los primeros veceros en solicitar el nuevu aparatu.<ref>{{cita web |url=http://www.flightglobal.com/articles/2009/05/14/326544/british-airways-and-emirates-will-be-first-for-new-longer-range.html|títulu=Pidíos pa les nueves versiones d'Airbus|añu=2010 |fechaaccesu=7 de xineru de 2011|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110812065435/http://www.flightglobal.com/articles/2009/05/14/326544/british-airways-and-emirates-will-be-first-for-new-longer-range.html |fechaarchivu=12 d'agostu de 2011}}</ref> [[Vietnam Airlines]] tamién amosó interés na compra d'esta nueva versión.<ref>{{cita web |url=http://www.flightglobal.com/articles/2010/06/25/343631/vietnam-airlines-remaneces-as-possible-customer-for-new-a380.html |títulu=Vietnam Airlines, posible nuevu veceru d'Airbus|añu=2010 |fechaaccesu=7 de xineru de 2011|idioma=inglés|obra=Flight Global |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100630101111/http://www.flightglobal.com/articles/2010/06/25/343631/vietnam-airlines-remaneces-as-possible-customer-for-new-a380.html |fechaarchivu=30 de xunu de 2010}}</ref> === A380-900 === [[Ficheru:20070503153920!Toulouse 7412m retusche.jpg|thumb|right|Instalaciones d'Airbus cerca del aeropuertu de [[Toulouse]]]] En payares de [[2007]] el xefe d'operaciones d'Airbus, [[John Leathy]], anunció los planes pal desarrollu d'una nueva versión del A380, l'A380-900, que va ser llixeramente más llarga (de 73 metros a 79,4 metros) que la so antecesora, y va convertise nel avión más llargu del mundu, percima del nuevu [[Boeing 747-8]]. Esta versión va tener una capacidá de 650 pasaxeros en configuración estándar y un máximu de 900 en versión económica. En mayu de [[2010]], [[Airbus]] anunció que la producción del A380-900 sería retardada hasta que la producción del A380-800 estabilizárase.<ref>{{cita web |url=http://www.flightglobal.com/articles/2010/05/20/342239/a380-900-and-freighter-both-on-back-burner-enders.html|autor1=David Kaminski-Morrow|títulu=A380-900 and freighter both on 'back-burner': Enders|añu=2010 |fechaaccesu=7 de xineru de 2011|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100524161647/http://www.flightglobal.com/articles/2010/05/20/342239/a380-900-and-freighter-both-on-back-burner-enders.html |fechaarchivu=24 de mayu de 2010}}</ref> Delles compañíes amosaron interés na adquisición d'esta nueva variante, como [[Emirates Airlines]], [[Virgin Atlantic]],<ref>{{cita publicación |títulu=Branson favors planned Airbus 900-seat A380|url=http://www.seattletimes.com/business/branson-favors-planned-airbus-900-seat-a380/ |fechaaccesu=17 de febreru de 2016|axencia=Bloomberg News|editorial=Seattle Times|fecha=19 de payares de 2007|idioma=inglés}}</ref> [[Cathay Pacific]],<ref>{{cita web |autor=Bill Rigby|url=http://www.reuters.com/article/idUSN3022007420071030?sp=true|títulu=Cathay Pacific to wait on next-generation planes |añu=2007|obra=Reuters }}</ref> [[Lufthansa]], [[Air France]] y [[Kingfisher Airlines]]. <ref>{{cita web |url=http://atwonline.com/news/other.html?issueDate=2%2F6%2F2009|títulu=Kingfisher espera la nueva versión A380-900 d'Airbus|añu=2009 |fechaaccesu=7 de xineru de 2011|idioma=inglés|obra=ATW Daily news |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110721101038/http://atwonline.com/news/other.html?issueDate=2%2F6%2F2009 |fechaarchivu=21 de xunetu de 2011}}</ref> El 11 d'avientu de 2014, nel foru añal Airbus Investor Day, el [[CEO]] d'Airbus pronunció un polémicu anunciu nel que dicía: «un día nós vamos llanzar l'A380neo y otru día un A380 ampliáu».<ref>{{cita publicación |apellíos1=Flynn|nome1=David|títulu=Emirates expects Airbus A380neo update mid-year|url=http://www.ausbt.com.au/airbus-confirms-a380neo-and-a380-stretch |fechaaccesu=23 d'avientu de 2015|editorial=Australia Business Traveller|fecha=6 de mayu de 2015}}</ref> Esti anunciu deber a la especulación desamarrada pol direutor financieru d'Airbus, Harald Wilhelm, quien achacara «la escasa demanda a que'l A380 taba adelantráu al so tiempu».<ref>{{cita publicación |apellíos1=Rothman|nome1=Andrea|títulu=Airbus Raises Prospect of Ditching A380 as Orders Vanish|url=http://www.bloomberg.com/news/articles/2014-12-10/airbus-at-crossroads-as-a380-jumbo-cares-spendorfade-conundrum |fechaaccesu=23 d'avientu de 2015|editorial=Bloomberg|fecha=10 d'avientu de 2014}}</ref> El 15 de xunu de 2015, John Leathy, direutor d'operaciones pa los veceros d'Airbus, indicó qu'Airbus taba revisando'l programa A380-900 de nuevu. El conceutu d'A380-900 que remana la compañía tendría 50 places más que'l A380-800, en llugar de les 100 places adicionales previstes nun principiu. L'estiramientu de la variante precisaría de nuevos motores, y según ''Flighglobal'' l'A380-900 aprovecharía meyor el diseñu alar del A380.<ref>{{cita publicación |apellíos1=Kaminski-Morrow|nome1=David|títulu=PARIS: Airbus in early talks over moderate A380 stretch|url=https://www.flightglobal.com/news/articles/paris-airbus-in-early-talks-over-moderate-a380-stretch-413552/ |fechaaccesu=23 d'avientu de 2015|editorial=Fightglobal|fecha=15 de xunu de 2015}}</ref> ==== A380neo ==== El 19 de xunetu de 2015, el CEO d'Airbus, Fabrice Brégier, confirmó que la compañía va construyir una nueva versión del A380 con nueves y ameyoraes ales y motores.<ref>{{cita web |títulu=Airbus commits to new A380|url = http://www.thesundaytimes.co.uk/sto/business/article1582679.ece|sitiuweb = The Sunday Times |fechaaccesu=23 d'avientu de 2015|autor = John Arlidge}}</ref> Les especulaciones sobre'l desarrollu d'una nueva variante, denomada «Airbus A380neo», tuviérense asocediendo dende diba meses,<ref>{{cita web |títulu=Airbus To Make A380neo Decision In 2015|url = http://aviationweek.com/airbus-a380/airbus-make-a380neo-decision-2015|sitiuweb = Aviation Week |fechaaccesu=23 d'avientu de 2015|autor = Jens Flottau|fecha = 16 de xunetu de 2014}}</ref> cuando la compañía consideraba poner fin a la producción del aparatu antes de 2018<ref>{{cita web |títulu=Airbus Raises Prospect of Ditching A380 as Orders Vanish|url = http://www.bloomberg.com/news/articles/2014-12-10/airbus-at-crossroads-as-a380-jumbo-cares-spendorfade-conundrum|sitiuweb = Bloomberg.com |fechaaccesu=23 d'avientu de 2015|autor = Andrea Rothman}}</ref> o desenvolver una nueva variante. Más tarde súpose que [[Airbus]] embaraxaba la posibilidá d'allargar la producción del A380 y desenvolver l'A380-900<ref>{{cita publicación |apellíos = Flottau|nome = Jens|títulu = Airbus Talking To Airlines About “Slight Stretch” Of A380|url = http://aviationweek.com/paris-air-show-2015/airbus-talking-airlines-about-slight-stretch-a380|fecha = 15 de xunu de 2015 |fechaaccesu=23 d'avientu de 2015|periódicu = Aviation Week|páxina = }}</ref> con una nueva versión del motor, esto ye, l'A380neo. La variante podría entrar en serviciu en 2020,<ref>{{cita publicación |apellíos = Han|nome = Phil|títulu = Airbus A380 cares uncertain future as airlines ask for changes|url = http://www.cnbc.com/2015/06/16/paris-air-show-airbus-a380-cares-uncertain-future.html|fecha = 16 de xunu de 2015 |fechaaccesu=23 d'avientu de 2015|periódicu = CNBC|páxina = }}</ref> ente que'l nuevu motor probablemente seya un [[Rolls-Royce]].<ref>{{cita publicación |apellíos = Norris|nome = Guy|títulu = Rolls-Royce And Airbus Near Accord Over A380neo|url = http://aviationweek.com/commercial-aviation/rolls-royce-and-airbus-near-accord-over-a380neo|fecha = 15 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=23 d'avientu de 2015|periódicu = Aviation Week|páxina = }}</ref> === A380-800F (versión cargueru) === Airbus aceptó nun principiu los pidíos de la versión de carga. Esta versión ufiertaría la segunda capacidá útil más grande del mundu, solo superada pol [[Antonov An-225]].<ref>{{cita web |url=http://www.airbus.com/en/aircraftfamilies/a380/a380f/specifications |títulu=especificaciones de la versión de carga |añu=2010 |fechaaccesu=7 de xineru de 2011|idioma=inglés|obra=Airbus |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100219124016/http://www.airbus.com/en/aircraftfamilies/a380/a380f/specifications |fechaarchivu=19 de febreru de 2010}}</ref> Sicasí la producción foi suspendida, al igual que los pidíos; Airbus entá nun dio fecha pal entamu de la producción.<ref>{{cita web |url=http://business.highbeam.com/411058/article-1G1-145831136/a380-freighter-delayed-emirates-switches-orders|títulu=The Commercial Appeal (Memphis, TN) FedEx cancels Airbus order, goes with Boeing instead |fechaaccesu=27 de xineru de 2016|idioma=inglés |obra=Flight International }}</ref> === Otres variantes === Esisten otres versiones anguaño cancelaes o n'estudiu del A380. Ente les versiones entá n'estudiu destaca la versión A380-900S que la so configuración dexaría-y poder tresportar más de 1000 pasaxeros;<ref>{{cita web |autor=David Flynn|url=http://www.ausbt.com.au/supersizing-the-superjumbo-1-000-seat-airbus-a380-due-by-2020?utm_medium=flipper|títulu=Supersizing the superjumbo: 1,000 seat Airbus A380 due by 2020|añu=2012 |fechaaccesu=1 de mayu de 2012|idioma=alemán |obra=Australian business traveller }}</ref> esta versión podría entrar en producción alredor de 2020.<ref>{{cita web |autor=Laura Frommberg|url=http://www.aerotelegraph.com/langversion-grosser-a380-schon-2020-stretch-version |títulu=Versión A380-900 (Stretch-A380 schon 2020, in AeroTelegraph)|añu=2011 |fechaaccesu=1 de mayu de 2012|idioma=alemán |obra= }}</ref> Otres variantes como la -800C, la -800S o la -800R atopar nesti momentu atayaes o paralizaes ensin conocese les sos carauterístiques exactes. === A380 plus === [[Ficheru:Paris Air Show 2017 Airbus A380plus left side.jpg|miniaturadeimagen|a380 plus nel Paris Air Show 2017]] Nel [[Paris Air Show]] 2017 [[Airbus]] presentó una nueva variante del a380 denomada "[[a380 plus]]" la cual inclúi meyores como los nuevos tipos de winglets, un ameyoráu programa de caltenimientu, cambeos na cabina de pasaxeros lo que dexa afaer hasta 11 persones en clase económica y hasta 10 asientos en clase business, otru cambéu sería les escaleres tantu fronteres como les de la cola del avión llegando a poder adquirir espaciu pa 80 places más. Otra de les meyores ye l'aumentu del pesu máximu de despegue asscendiendo a 578 tonelaes (3 más que'l modelu actual) tou esto pa poder cargar el combustible necesariu pa tresportar a 80 pasaxeros más ensin camudar el rangu que tien o volar 550 km más ensin tener esos 80 pasaxeros adicionales. Toos estos cambeos xeneren un 13% menos de costu per asientu ufiertando unos grandes beneficios a les aereollinies. Inda nun hai fecha d'entrada en serviciu esclariada. == Pidíos y entregues == {{AP| Pidíos y entregues del Airbus A380}} [[Ficheru:Singapore Airlines Airbus A380 woah!.jpg|thumb|[[Singapore Airlines]] foi la primera [[Compañía aérea|compañía]] n'utilizar l'A380.]] Hasta'l momentu dieciocho veceros distintos encargaron l'A380, incluyendo'l pidíu particular del príncipe [[Arabia Saudita|saudín]] [[Al Waleed Bin Talal]] d'una versión [[VIP]].<ref>{{cita web |autor=James Snodgrass|url=http://edition.cnn.com/2007/TECH/07/06/luxury.a380/|títulu=Encargo d'un A380 por un VIP|añu=2009 |fechaaccesu=7 de xineru de 2011|idioma=inglés |obra=CNN }}</ref> El total de pidíos a 31 de marzu de 2016 xubía a 319 aeronaves.<ref name = AIRB/> El principal veceru ye l'aereollinia [[Emirates Airlines]], qu'encargó 100 [[aviones]] (cuasi'l 40&nbsp;% del total). La versión de carga recibió 27 pidíos, toos cancelaos en 2006 y 2007. En 2010, [[Airbus]] fixo 19 entregues; realizándose les mesmes nes instalaciones que la compañía tien en [[Hamburgu]] pa los veceros europeos o provenientes d'[[Oriente Mediu]], ente qu'a los veceros del restu del mundu faíse-yos entrega de los aparatos nes instalaciones de [[Toulouse]].<ref>{{cita web |url=http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/08_07_04_a380_delivery_centre_hamburg.html |títulu=Lugar d'entrega |añu=2008 |fechaaccesu=7 de xineru de 2011|idioma=inglés|obra=Airbus |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080822142413/http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/08_07_04_a380_delivery_centre_hamburg.html |fechaarchivu=22 d'agostu de 2008}}</ref> Nos cinco años siguientes, ente 2011 y 2015, apurriéronse un total de 135 aeronaves, sicasí mientres esi periodu apenes s'ordenar 85 nuevos A380. {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 300; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+ '''Pidíos y entregues realizaes''' |- style="color:#fff;font-weight:bold;background:#069;padding:0.3em;" ! !! !! 2001 !! 2002 !! 2003 !! 2004 !! 2005 !! 2006 !! 2007 !! 2008 !! 2009 !! 2010 !! 2011 !! 2012 !! 2013 !! 2014 !! 2015 !2016 !2017!!'''Total''' |- | rowspan="2" | Pidíos || A380-800 || 78 || 0 || 34 || 10 || 10 || 24 || 33 || 9 || 4 || 32<ref name="Emirates Airlines encarga 32 nuevos superjumbo">{{cita publicación | títulu=Emirates orders 32 Airbus A380 super jumbos | editorial=[[Emirates Airlines]] | fecha=2010 | url=http://www.emirates.com/au/english/about/news/news_detail.aspx?article=575643 |fechaaccesu=7 de xineru de 2011}}</ref> ||19<ref>{{cita publicación | títulu=Asiana encarga 6 A380 | editorial=Flight Global | fecha=6 de xineru de 2011 | url=http://www.flightglobal.com/news/articles/asiana-orders-six-a380s-351544/ |fechaaccesu=7 de xineru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120523163939/http://www.flightglobal.com/news/articles/asiana-orders-six-a380s-351544/ |fechaarchivu=23 de mayu de 2012 }}</ref> ||9 ||42||13|| 2 |0 |<nowiki>-2</nowiki> |'''317''' |- | align="right" | A380-800F || 7 || 10 || 0 || 0 || 10 || -17 || -10 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 |0 |0 |'''0''' |- | Entregues || A380-800 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 1 || 12 || 10 || 18 || 26 || 30 || 25 || 30 || 27 |28 |6 | '''213''' |} Datos al 30 de xunu de 2017.<ref>http://www.airbus.com/presscentre/corporate-information/orders-deliveries/</ref> '''Pidíos y entregues acumulaes'''<br /> <!--------------------------------------------------------------> <!-- GRAPH OF ORDERS, CUMULATIVE -------------------------------> <!--------------------------------------------------------------> <timeline> ImageSize = width:auto height:250 barincrement:47 PlotArea = left:50 bottom:15 top:10 right:18 AlignBars = justify DateFormat = yyyy Period = from:0 till:350 TimeAxis = orientation:vertical ScaleMajor = unit:year increment:50 start:0 PlotData= color:skyblue width:47 align:center bar:2001 from:start till:85 text:85 bar:2002 from:start till:95 text:95 bar:2003 from:start till:129 text:129 bar:2004 from:start till:139 text:139 bar:2005 from:start till:159 text:159 bar:2006 from:start till:166 text:166 bar:2007 from:1 till:189 text:189 bar:2008 from:13 till:198 text:198 bar:2009 from:23 till:202 text:202 bar:2010 from:41 till:234 text:234 bar:2011 from:67 till:253 text:253 bar:2012 from:97 till:262 text:262 bar:2013 from:122 till:304 text:304 bar:2014 from:143 till:317 text:317 bar:2015 from:179 till:319 text:319 bar:2016 from:184 till:319 text:319 color:powderblue bar:2017 from:184 till:317 text:317 color:green bar:2007 from:start till:1 text:1 bar:2008 from:start till:13 text:13 bar:2009 from:start till:23 text:23 bar:2010 from:start till:41 text:41 bar:2011 from:start till:67 text:67 bar:2012 from:start till:97 text:97 bar:2013 from:start till:122 text:122 bar:2014 from:start till:152 text:152 bar:2015 from:start till:179 text:179 bar:2016 from:start till:207 text:207 bar:2017 from:start till:210 text:213 </timeline> === Potencial de ventes nos próximos años === [[Ficheru:Airbus A380 p1230284.jpg|thumb|Dos Airbus A380, unu en tierra y otru sobrevolando la pista de despegue.]] [[Ficheru:A380 zuerich.jpg|thumb|Un Airbus A380-800, propiedá de la compañía [[Singapore Airlines]], aterrizando nel aeropuertu de [[Zürich]].]] Dende los entamos nel desarrollu del A380, Airbus realizó hasta 53 estudios sobre'l posible nivel de ventes de l'aeronave. En [[2007]] envaloró que si persistía la conxestión que sufren munchos [[Aeropuertu Internacional|aeropuertos internacionales]] la posible demanda d'aviones de más de 400 asientos sería de 1300 aeronaves nos próximos 20 años, pudiéndose alzar inclusive a 1800. Sicasí, en 2006, los analistes industriales de Philip Lawrence, del Aerospace Research Centre de [[Bristol]] y Richard Aboulafia, de la consultora Teal Group de Fairfax, calcularon unes ventes de 880 y 400 unidaes, respeutivamente, pal añu 2025. [[Hans Peter Ring]], direutor financieru de EADS dixo en mayu de 2010 que'l plan de negociu del A380 basar na venta d'un mínimu de 750 unidaes. Por cuenta de los retrasos na producción del A380, Airbus nun pudo dexase en 2009 destinar tola inversión nel desarrollu del [[A350]], del cual espérase un volume de ventes de 2 a 4 vegaes mayor que'l del A380. El 11 d'avientu de 2014, dempués d'una medría de los pidíos menor de esperar, el direutor de finances de la compañía, Harald Wilhelm, suxurió que'l programa podría dase por termináu en 2018.<ref name=NDO>{{cita publicación |títulu=Airbus shares fall over A380 threat|url=http://www.bbc.com/news/business-30427116 |fechaaccesu=9 de xineru de 2016|editorial=BBC News|fecha=11 d'avientu de 2014}}</ref><ref name=ODM>{{cita publicación |apellíos1=Armitage|nome1=Jim|títulu=Fury at Airbus after it hints the super-jumbo may be mothballed|url=http://www.independent.co.uk/news/business/news/fury-at-airbus-after-it-hints-the-super-jumbo-may-be-mothballed-9919512.html |fechaaccesu=9 de xineru de 2016|editorial=The Independent|fecha=12 d'avientu de 2014}}</ref> La so declaración desamarró protestes ente los veceros y les aiciones d'Airbus sufrieron una cayida notable.<ref name=NDO/><ref name=ODM/> Airbus respondió quitar importancia a la posibilidá d'atayar la fabricación del A380 y fixo fincapié en qu'una serie de meyores de l'aeronave sería l'escenariu más probable.<ref>{{cita publicación |apellíos1=Stothard|nome1=Michael|títulu=Airbus plays down fears over A380 future|url=http://www.ft.com/intl/cms/s/0/19274cca-8155-11y4-a493-00144feabdc0.html#axzz3wlPsuRwA |fechaaccesu=9 de xineru de 2016|editorial=Financial Times|fecha=11 d'avientu de 2014}}</ref> El 22 d'avientu de 2014, el direutor xeneral Fabrique Brégier refugó la cancelación del programa A380 ya indicó que s'algamar el so puntu d'equilibriu en 2015,<ref>{{cita publicación |títulu=Airbus delivers first A350, rules out cancelling A380 project|url=http://www.reuters.com/article/airbus-a350-delivery-idUSL6N0O61HS20141222 |fechaaccesu=9 de xineru de 2016|axencia=Reuters|fecha=22 d'avientu de 2014}}</ref> amás de señalar que'l A380 introduciríase una década mui a tiempu.<ref>{{cita publicación |apellíos1=Flottau|nome1=Jens|títulu=Airbus A380 Makes First Flight (2005)|url=http://aviationweek.com/blog/airbus-a380-makes-first-flight-2005 |fechaaccesu=9 de xineru de 2016|editorial=Aviation Week|fecha=24 d'abril de 2015}}</ref> Magar en 2015 la compañía yá llograba llograr beneficios por cada A380 vendíu, [[Airbus]] reconocía que nun sería capaz de recuperar los aproximao 25&nbsp;000 millones de dólares d'inversión.<ref>{{cita publicación |apellíos1=Rothman|nome1=Andrea|títulu=Airbus A380 Haunted by Feeble Orders Marks Decade in Skies|url=http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-04-26/airbus-a380-haunted-by-lack-of-orders-marks-decade-in-the-skies |fechaaccesu=9 de xineru de 2016|editorial=Bloomberg|fecha=27 d'abril de 2015}}</ref> El costu per hora de vuelu d'un A380 n'avientu de 2015 yera d'aprosimao 26&nbsp;000 dólares o 50 dólares per asientu/hora, más qu'un [[Boeing 777-300ER]], con 44 dólares, y menos que los 90 dólares d'un [[Boeing 747-400]].<ref>{{cita publicación |títulu=The A380's future|url=http://airinsight.com/2015/11/20/the-a380s-future/ |fechaaccesu=9 de xineru de 2016|editorial=AirInsight|fecha=20 de payares de 2015}}</ref> === Aspeutos económicos === [[Ficheru:A380 in Dubai on 13 November 2007.jpg|derecha|thumb|Un A380 aterrizando en [[Dubái]].]] El preciu unitariu de cada Airbus A380-800 yera en mayu de 2008 d'ente 317 y 337,5 millones de [[dólares d'Estaos Xuníos]] polo que'l preciu mediu yera de 327,4 millones de dólares. En [[2010]] el preciu aumentara hasta una media de 346 millones. En xunu de 2010 el presidente d'[[Emirates Airlines]], [[Sheikh Ahmed bin Said al-Maktoum]] anunció un importante contratu ente'l so [[Emirates Airlines|compañía]] y [[Airbus]] pa la entrega de 32 nuevos A380 por un valor de 11&nbsp;500 millones de dólares,<ref name=HH>{{cita web |url=http://www.n-tv.de/wirtschaft/Airbus-bekommt-Rekordauftrag-article911962.html |títulu=Airbus recibe un pidíu de récor |añu=2008 |fechaaccesu=5 de xineru de 2011 |idioma=alemán }}</ref> lo que significa un costu por unidá de 359,4 millones de dólares d'Estaos Xuníos.<ref name=HH/> Estos precios, sicasí, difieren significativamente del preciu pagu por munches compañíes aérees por cuenta d'indemnizaciones, pidíos al ''por mayor'' o pidíos con muncha antelación, que provocaron qu'en munches ocasiones el preciu pagu fuera enforma menor al preciu oficial. Por casu, [[Singapore Airlines]] pagó pol so primera A380 210 millones de dólares, un terciu menos del so preciu nesi momentu, por cuenta de les indemnizaciones polos retrasos que sufriera Airbus na so entrega. Una de les carauterístiques que faen únicu al Airbus A380 ye'l so númberu d'asientos —hasta 853—, pos nun hai aviones comparables. Según el catálogu de precios d'Airbus, en 2015, una década dempués del primer vuelu del aparatu, el preciu del A380 yera de 428 millones de dólares per unidá.<ref>{{cita publicación |títulu=New Airbus aircraft list prices for 2015|url=http://www.airbus.com/newsevents/news-events-single/detail/new-airbus-aircraft-list-prices-for-2015/ |fechaaccesu=9 de xineru de 2016|editorial=Airbus|fecha=2015}}</ref> Na década de [[1990]] dellos fabricantes, como McDonnell Douglas o Boeing, llevaron a cabo proyeuto similares. McDonnell Douglas propunxo un prototipu conocíu como [[MD-12]], pero nun pasó d'un simple proyeutu; Boeing suxurió un avión con capacidá d'ente 600 y 800 pasaxeros, el [[Boeing NLA]], pero'l desarrollu de nueves versiones de la so 747 y los altos costos de desarrollu fixeron que'l proyeutu fracasara. Nesti momentu la competencia ente les empreses (sobremanera ente Airbus y Boeing) ta desenvolviéndose nel control de los mercaos d'aviones medianos, pos estos son más silenciosos, ecolóxicos y tienen unos baxos costos d'operación y caltenimientu.<ref name=EPA350>{{cita publicación |títulu=El flamante Airbus A350 aterriza per primer vegada en Madrid|url=http://economia.elpais.com/economia/2015/02/19/actualidad/1424358623_719545.html |fechaaccesu=9 de xineru de 2016|axencia=Axencies|editorial=El País|fecha=19 de febreru de 2015}}</ref> Boeing desenvolvió'l [[Boeing 787]], que s'introdució n'ochobre de [[2011]], ente qu'Airbus desenvolvió'l [[A350]], introducíu en xineru de 2015.<ref name=EPA350/> == Operadores del A380 == [[Ficheru:Emirates A380 2.JPG|thumb|Airbus A380 operáu por [[Emirates Airlines]].]] A 10 d'abril de 2017, trelce [[Compañía aérea|compañíes]] taben operando'l Airbus A380 nes sos distintes variantes. Amás hai qu'añedir [[Airbus Industries]] que tien 2 unidaes. [[Emirates Airlines]] ye anguaño l'aereollinia con más A380 en serviciu y con más pidíos. Anguaño la ruta más curtia que cubre un A380 realizar ente [[Dubái]] y [[Yeda]], con un tiempu de vuelu de menos de 3 hores, anque mientres un curtiu periodu de tiempu —branu de 2010—, [[Air France]] usó unu de los sos A380 pa cubrir la ruta [[París]]-[[Londres]].<ref>{{cita web |url=http://corporate.airfrance.com/en/press/press-releases/article/item/periode-estivale-la380-dair-france-opere-exceptionnellement-vers-londres-heathrow-au-depa/back/61/|títulu=Periodu escepcional nos vuelos del A380 con Air France|añu=2010 |fechaaccesu=6 de xineru de 2011|idioma=inglés |obra= }}</ref> El 24 de mayu de 2011, [[Korean Air]] recibió'l so primera Airbus A380 d'un total de 10 nuna ceremonia especial celebrada en Airbus, [[Toulouse]]. Dende'l so centru d'operaciones en Seúl, Korean Air opera l'A380 escontra destinos n'Asia, América del Norte y Europa en rutes ensin escala. Korean Air escoyó una espaciosa configuración de cabina pa la so flota d'A380, con capacidá pa 407 pasaxeros distribuyíos en tres clases. Amás, los aviones cunten cola primicia d'un espaciu onde se van esponer los artículos llibres d'impuestos, según un chigre y un salón na ponte cimera pa pasaxeros de clase ''premium''.<ref name="Korean">{{cita web |títulu=Korean Air celebra la entrega del so primer A380|url=http://www.aeronoticias.com.pe/noticieru/index.php?option=com_content&view=article&id=18262:korean-air-celebra-la entrega-de-el so primera-a380&catid=14:14&Itemid=574|añu=2011 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015|obra=Aeronoticias.com.pe}}</ref> China Southern recibió'l so primer avión A380 el 14 d'ochobre de 2011 mientres una ceremonia celebrada nel Centru d'Entrega d'Airbus en Toulouse, Francia. El presidente y CEO d'Airbus Tom Enders apurrió la primera de los cinco aeronaves encargaes pola aereollinia al so presidente Si Xianmin. China Southern Airlines conviértese asina nel primer operador del avión en China, y el séptimu a nivel mundial. L'aeronave, que dispón de motores Rolls-Royce Trent 900, va ser emplegada primeramente en rutes nacionales ente les ciudaes de Beijing, Shanghai y Guangzhou. Más palantre, l'aereollinia va faer usu de los A380 pa los sos vuelos internacionales. [[Ficheru:Thai Airbus A380 Kustov-1.jpg|thumb|Airbus A380 operáu por [[Thai Airways]].]] Na siguiente tabla amuésense les [[Compañía aérea|compañíes aérees]] qu'operen l'A380 y dende cuando (nun s'inclúin les compañíes que solo realizaron pidíos): {| {{tablaguapa}} |- ! Aereollinies !! Fecha d'entrada en serviciu !! nᵘ |- | {{bandera|Singapur}} [[Singapore Airlines]] || [[25 d'ochobre]] de [[2007]]<ref>{{cita web |url=http://www.20minutos.es/noticia/290503/0/entrega/airbus/singapur/|títulu=Singapore Airlines recibe'l primera A380|añu=15 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=23 de xineru de 2016|editorial= ''20 minutos''}}</ref> |19 |- | {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Emirates Airlines]] || [[1 d'agostu]] de [[2008]]<ref>{{cita web |url=http://news.airwise.com/story/view/1217629915.html|títulu=Primer A380 de Emirates Airlines |fechaaccesu=6 de xineru de 2011|idioma=inglés |obra= }}</ref> |100 |- | {{bandera|Australia}} [[Qantas]] || [[20 d'ochobre]] de [[2008]]<ref>{{cita web |url=http://www.theage.com.au/articles/2008/10/21/1224351190665.html|títulu=El primer avión A380 de Qantas llega a Los Angeles|añu=2008 |fechaaccesu=6 de xineru de 2011|idioma=inglés |obra=The Age}}</ref> |12 |- | {{bandera|Francia}} [[Air France]] || [[20 de payares]] de [[2009]]<ref>{{cita web |url=http://cincodias.com/cincodias/2009/10/30/empreses/1257073146_850215.html|títulu=Air France recibe güei el so primera A380 |fechaaccesu=23 de xineru de 2016|idioma=inglés |fechaarchivu=30 de payares de 2009}}</ref> |10 |- | {{bandera|Alemaña}} [[Lufthansa]] || [[6 de xunu]] de [[2010]]<ref>{{cita web |url=http://presse.lufthansa.com/en/news-releases/view/archive/2010/april/07/article/1669.html|títulu=Apurre del primer avión a Lufthansa |fechaaccesu=6 de xineru de 2011|idioma=inglés |obra= }}</ref> |14 |- | {{bandera|KOR}} [[Korean Air]] || [[24 de mayu]] de [[2011]]<ref name="Korean" /> |10 |- | {{bandera|CHN}} [[China Southern Airlines]] || [[14 d'ochobre]] de [[2011]]<ref name="ChinaA">{{cita web |títulu=Airbus entrega a China Southern Airlines el so primera A380|url=http://modocharlie.com/2011/10/airbus-apurre-a-china-southern-airlines-el so primera-a380/|fecha=14 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2014|obra= }}</ref> | 5 |- | {{bandera|Malaysia}} [[Malaysia Airlines]] || [[1 de xunetu]] de [[2012]]<ref>{{cita web |títulu=Malaysia Airlines takes delivery of its first A380|url=http://www.airbus.com/presscentre/pressreleases/press-release-detail/detail/malaysia-airlines-takes-delivery-of-its-first-a380/|fecha=29 de mayu de 2012 |fechaaccesu=24 de febreru de 2013|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141113191658/http://www.airbus.com/presscentre/pressreleases/press-release-detail/detail/malaysia-airlines-takes-delivery-of-its-first-a380/ |fechaarchivu=13 de payares de 2014 |obra=Airbus.com }}</ref> | 6 |- | {{bandera|THA}} [[Thai Airways|Thai Airways International]] || [[27 de setiembre]] de [[2012]]<ref>{{cita web |títulu=THAI takes delivery of its first A380|url=http://www.airbus.com/presscentre/pressreleases/press-release-detail/detail/thai-takes-delivery-of-its-first-a380/|fecha=27 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015 |obra=Airbus.com }}</ref> | 6 |- | {{bandera|UK}} [[British Airways]] || [[2 d'agostu]] de [[2013]]<ref>{{cita publicación |apellíos1=Calder|nome1=Simon|títulu=BA enters SuperJumbo age with... with a 90-minute flight to Frankfurt|url=http://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/ba-enters-superjumbo-age-with-with-a-90-minute-flight-to-frankfurt-8744376.html |fechaaccesu=22 d'avientu de 2015|editorial=The Independent|fecha=2 d'agostu de 2013}}</ref> |12 |- | {{bandera|KOR}} [[Asiana Airlines]] || [[13 de xunu]] de [[2014]]<ref>{{cita publicación |apellíos1=Harty|nome1=Jack|títulu=Asiana to Fly First A380 Flight on June 13|url=http://airwaysnews.com/blog/2014/03/21/asiana-to-fly-first-a380-flight-on-june-13/ |fechaaccesu=22 d'avientu de 2015|editorial=Airways News|fecha=23 de marzu de 2014}}</ref> | 6 |- | {{bandera|Qatar}} [[Qatar Airways]] || [[10 d'ochobre]] de [[2014]]<ref>{{cita web |url=https://www.europapress.es/turismo/transportes/aerolineas/noticia-a380-qatar-airways-empecipia-vuelos-doha-londres-heathrow-20141015185153.html |títulu=L'A380 de Qatar Airways empecipia los vuelos ente Doha y Londres-Heathrow |obra=Europapress-epturismo |fecha=15 de payares de 2014}}</ref> |8 |- | {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Etihad Airways]] || [[27 d'avientu]] de [[2014]]<ref>{{cita publicación |títulu=Etihad launches debú A380 service to London|url=http://www.tradearabia.com/news/TTN_272217.html |fechaaccesu=22 d'avientu de 2015|editorial=Trade Arabia|fecha=27 d'avientu de 2014|allugamientu=Abu Dhabi|idioma=inglés}}</ref> |11 |} == Accidentes y otros incidentes == [[Ficheru:Airbus A380-800 v1.0.png|thumb|[[Xeometría descriptiva]] del Airbus A380-800.]] *Un A380 viose arreyáu nun incidente'l [[4 de payares]] de 2010,<ref>{{cita web |url=http://www.rtvcyl.es/fichaNoticia.cfm/INTERNACIONAL/20101104/airbus/a380/sufre/primer/accidente/vuelo/16Y40908-0A84-F374-2030Y66F03410ADC|títulu=Primer accidente aereu del A380|añu=2010 |fechaaccesu=5 de xineru de 2011}}</ref><ref name=WZ>{{cita web |url=http://fly-news.es/aviones/seguridad-y-accidentes/accidente-de-un-airbus-a380-de-qantas/|títulu=Accidente aereu en Singapur |añu=2010 |fechaaccesu=5 de xineru de 2011}}</ref> día nel qu'un [[Vuelu 32 de Qantas|vuelo 32]] de la compañía [[Australia|australiana]] [[Qantas]] que cubría la ruta [[Singapur]]-[[Sydney]] sufrió un fallu nel [[Rolls-Royce Trent|motor]] (y una pequeña esplosión) y viose obligáu a tornar a Singapur,<ref name=WZ/> realizando un aterrizaxe d'emerxencia.<ref name=WZ/><ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2010/11/04/actualidad/1288825204_850215.html|títulu=Un Airbus A380 aterriza d'emerxencia en Singapur en sufriendo fallos en plenu vuelu|fecha=4 de payares de 2010 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2014 |obra=El País}}</ref> Nun hubo mancaos ente los pasaxeros nin la tripulación; los únicos afeutaos fueron dos persones que resultaron mancaes pola cayida de delles pieces del avión cuando esti atopábase volando sobre la islla [[indonesia]] de [[Batam]].<ref name=WZ/> Poco dempués, Qantas ordenó a la so flota d'A380 nun desapegar hasta que se realizara una investigación sobre l'incidente, xuntu al fabricante del motor afeutáu, [[Rolls-Royce]],<ref>{{cita web |url=http://es.euronews.net/2010/11/04/qantas-suspende-los vuelos-de-los sos-airbus-a380-tres-l'aterrizaxe-de-emergencia-/ |títulu=Investigación sobre lo asocedío|añu=2010 |fechaaccesu=5 de xineru de 2011}}</ref> volver# a entamar de nuevu'l [[27 de payares]] de 2010. Finalmente esclarióse que la esplosión del motor habíase por cuenta de un escape d'aceite n'unu de los [[Rolls-Royce Trent|motores Trent 900]]. Dichu escape deber a un tubu d'aceite defeutuosu por falles na so fabricación. Esti incidente xeneró una revisión per parte de la compañía Rolls Royce de tolos motores d'esa serie en tol mundu. *El 11 d'abril de 2011, nel [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy]] de la ciudá de [[Nueva York]], [[Estaos Xuníos]], un A380 de la compañía [[Air France]] con 495 pasaxeros a bordu topetó con un [[Bombardier CRJ-700]] de [[Comair]] (Delta Connection), al que voltió, cuando rodaba escontra la pista. Nun se presentaron víctimes nin mancaos y los daños rexistraos fueron menores. L'A380 foi estropiáu nel cantu d'ataque de la semi-nala izquierda perdiendo la punta de nala, ente que'l CRJ-700 solo rexistró desperfectos n'el estabilizadores de cola. Posiblemente, el Bombardier CRJ-700 invadiera l'espaciu de la cai de rodadura por onde circulaba l'A380.<ref>Hepher, Tim and Jon Boyle, ed. "[http://www.reuters.com/article/2011/04/12/uk-airfrance-incident-idUSLNE73B03O20110412 U.S. probes A380 taxiway collision in New York]", [[Reuters]], 12 d'abril de 2011.</ref> *El 8 de febreru de 2012, l'[[Axencia Europea de Seguridá Aérea]] (EASA) ordenó revisar tolos A380 dempués de qu'apaecieren finos resquiebros nes ales de dellos aviones d'esi modelu.<ref>El País "[https://www.elmundo.es/elmundo/2012/02/08/economia/1328705327.html Ordenen revisar tolos Airbus A380 por resquiebros en nales]", [[Reuters]], 8 de febreru de 2012.</ref> *El 30 de setiembre de 2017, el vuelu 66 d'[[Air France]], un motor [[Engine Alliance GP7000|Alliance GP7270]] del Airbus A380 que cubria la ruta dende l'[[Aeropuertu de París Charles de Gaulle]] al [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles]], sufrió una falla y esplosión del motor #4. L'avión esviar con seguridá a [[CFB Goose Bay]], [[Canadá]]. Nun hubo mancaos. == Especificaciones == [[Ficheru:Giant planes comparison - Updated.svg|thumb|Comparativa del tamañu relativu ente cuatro de les aeronaves más grandes enxamás construyíes. {{lleenda|LightPink|El Airbus A380-800}} {{lleenda|lightgreen|L'[[Antonov An-225]]}} {{lleenda|lightblue|El [[Boeing 747-8]]}} {{lleenda|Khaki|El [[Hughes H-4 Hercules]] "''Spruce Goose''"}}]] [[Ficheru:Airbus A380 versus Boeing 747.svg|thumb|Comparanza de les dimensiones del A380 col [[Boeing 747]].]] {|style="font-size:95%;"| |- bgcolor="#DDDD" align="center" ! Versión ! A380-700 ! A380-800 !A380-800ER !A380-800F ! A380 Prestige ! A380-900 |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Tripulación de vuelu |colspan=6| 2 pilotos y dende 18 hasta 24 Auxiliares de vuelu |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Capacidad estándar | 480 asientos<br />(3 clases) |colspan=2 | 555 asientos (3 clases)<br />De 471 a 853 asientos<br />según la configuración dada pola [[Compañía aérea|compañía]] | 58 contenedores | 118 asientos | 656 asientos<br />(3 clases) |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |[[Llargor]] | 67,9 metros | colspan=4 | 72,73 metros | 79,4 metros |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |[[Valumbu]] | colspan=6 | 79,75 metros |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Altor | colspan=6 | 24,45 metros |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Distancia ente les exes | - | colspan=4 | 30,4 metros | - |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Anchor del [[fuselaxe]] | colspan=6 | 7,14 metros |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Anchu de la cubierta principal | colspan=6 | 6,58 metros |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Anchor de la cubierta cimera |colspan=6 | 5,92 metros |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |[[Superficie (física)|Superficie]] alar | colspan=6 | 845 metros cuadraos |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Pesu (vacíu) | 267 t || colspan=2 | 276 t || 252 t || 282 t || 298 t |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Pesu con pasaxeros | colspan=3 | 527 t || - || - || 527 t |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Pesu máximu aparcáu | - || 562 t || colspan=2 | 592 t || 562 t || - |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Pesu máximu al despegue | - || 560 t || colspan=2 | 590 t || 560 t || - |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Pesu máximu al aterrizar | - || 386 t || - || 427 t || 386 t || - |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |[[Velocidá de cruceru]] | colspan=6 | Mach 0,85 |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Máxima velocidá de cruceru |colspan=6 | Mach 0,89 |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Distancia necesaria pa desapegar | colspan=2 | 2.750 metros || colspan=2 | 3.100 metros || 2.750 metros || 3.100 metros |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Algame |18.000 km || 15.200 km|| 18.000 km || 10.400 km || 18.000 km || 15.200 km |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |[[Techu de vuelu]] | colspan=6 | 43.000 pies (13.115 metros) |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |[[Querosenu|Combustible]] (capacidá de los depósitos) | colspan=2 | 248 t || 296 t || colspan=2 | 248 t || 296 t |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |[[Reactor (motor)|Reactores]] utilizaos |GP7270<br />[[Rolls-Royce Trent 900|Trent 970]] || GP7270 (A380-861) <br /> [[Rolls-Royce Trent 900|Trent 970/B]] (A380-841) <br /> [[Rolls-Royce Trent 900|Trent 972/B]] (A380-842) || colspan=2 | GP7277 (A380-863F) <br /> [[Rolls-Royce Trent 900|Trent 977/B]] (A380-843F) || GP7270<br />[[Rolls-Royce Trent 900|Trent 970]] || |GP7277 (A380-863F) <br /> [[Rolls-Royce Trent 900|Trent 977/B]] (A380-843F) |- bgcolor="#EEEEEE" align="center" |Fuerza d'emburrie | 302 [[kN]] || 311 kN || colspan=2 | 340 kN || 311 kN || 340 kN |} {{clr}} == Ver tamién == * [[Airbus]] * [[Pidíos y entregues del Airbus A380]] * [[Aeronaves más grandes]] === Rellacionáu === * [[Airbus A350]] === Aeronaves similares === * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Boeing 747-8]] * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Lockheed C-5 Galaxy]] * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[McDonnell Douglas MD-12]] * {{bandera|XRSS}}{{bandera|Ucraína}} [[Antonov An-124]] * {{bandera|XRSS}}{{bandera|Ucraína}} [[Antonov An-225]] === Secuencies === * Aviones civiles d'[[Airbus]]: [[A300]] · [[A300-600ST Beluga]] · [[A310]] · [[A318]] · [[A319]] · [[A320]] · [[A321]] · [[A330]] · [[A340]] · [[A350]] · '''A380''' == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíos= Figgen |nome= Achim |apellíos2= Morgenstern |nome2= Karl |apellíos3= Plath |nome3= Dietmar |títulu= A380. Geschichte, Technik und Erprobung des Mega-Airbus |añu= 2006 |editorial= Múnich: GeraMond |idioma= alemán |isbn= 3-7654-7030-9 }} * {{cita publicación |apellíu=Ziegler |nome=Peter-Michael |apellíos2= Benz |nome2= Benjamin |añu= 2005 |títulu= Fliegendes Rechnernetz. IT-Technik an Bord des Airbus A380 |revista= [[C't]] |númberu= 17 |páxines= 84 |idioma= alemán |issn= 0724-8679 }} * {{cita llibru |apellíu=Alfonso Gil |nome= Javier |títulu= European aeronautics: the Southwestern axis |añu= 2007 |editorial= Springer |idioma= inglés |isbn= 3540356460 }} * {{cita llibru |apellíos= Maxwell |nome=David |títulu= [https://books.google.co.uk/books?id=O3tGAAAAYAAJ&q=Airbus+A380&dq=Airbus+A380 Airbus A380: Superjumbo on World Tour] |añu= 2007 |editorial= Zenith Press |idioma= inglés |isbn= 0760332797 }} * {{cita llibru |apellíos= Moir |nome= Ian |apellíos2= Seabridge |nome2= Allan G. |apellíos3= Jukes |nome3= Malcolm |títulu= [https://books.google.co.uk/books?id=eoBTAAAAMAAJ&q=Airbus+A380&dq=Airbus+A380&lr= Civil avionics systems] |añu= 2003 |editorial= Professional Engineering |idioma= inglés |isbn= 1860583423 }} * {{cita llibru |apellíos= Norris |nome= Guy |apellíos2= Wagner |nome2= Mark |títulu= Airbus A380: Superjumbo of the 21st Century |añu= 2005 |editorial= Zenith Press |idioma= inglés |isbn= 978-0-7603-2218-5 }} * {{cita llibru |apellíos= Pearman |nome= Hugh |títulu= [https://books.google.co.uk/books?id=O9q7gTpd-MoC&pg=PA18&dq=Airbus+A380&lr=#v=onepage&q=A380&f=false Airports: a century of architecture] |añu= 2004 |editorial= Laurence King |idioma= inglés |isbn= 1856693562 }} * {{cita publicación |añu=Marzu de 2001 |títulu= [https://books.google.co.uk/books?id=5dIDAAAAMBAJ&dq=Airbus+A380&lr=&source=gbs_navlinks_s Hotels in the Sky] |revista= Popular Mechanics |editorial= Hearst Magazine |volumen= 178 |númberu= 3 |idioma= inglés |issn= 0032-4558 }} == Enllaces esternos == {{commons|Airbus A380}} {{IprNoticias|L'avión de pasaxeros más grande del mundu realiza primer vuelu}} {{Tradubot|Airbus A380}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeronaves d'Airbus|A380]] [[Categoría:Aviones comerciales de los años 2000]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Páxines con errores de timeline]] s832tytweyjau6tpky5hgs2j381b567 0 98083 3709997 3701928 2022-08-19T10:58:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{Formatu de cita|t=20161126}} {{videoxuegu}} {{nihongo|'''''Super Smash Bros. Brawl'''''|{{Ruby-ja|大乱闘|だいらんとう}}スマッシュブラザーズ{{Ruby-ja|Ｘ|エックス}}|Dairantō Sumasshu Burazāzu Ekkusu|lit. «Gran batalla: Smash Brothers X»}} ye un [[xuegu de llucha]] [[Distribuidor de videoxuegos distribuyíu]] por [[Nintendo]] pa la [[videoconsola]] [[Wii]]. Como la tercer entrega de la [[Super Smash Bros. (serie)|serie ''Super Smash Bros.'']], la llista de personaxes de ''Brawl'' espandir con al respeutive de la del so predecesor ''[[Super Smash Bros. Melee]]'', y ye el primer xuegu dientro de la serie en presentar personaxes de franquicies esternes a Nintendo, cola inclusión de [[Solid Snake]] de la [[Metal Gear (serie)|serie ''Metal Gear'']] de [[Konami]] y [[Sonic the Hedgehog (personaxe)|Sonic]] de la serie ''[[Sonic the Hedgehog (serie)|Sonic the Hedgehog]]'' de [[Sega]].<ref>{{Cita publicación |autor=Moses, Travis; Rudden, Dave |títulu=Super Smash Bros. Brawl: This is it: The final Super Smash Bros. Brawl preview before the game's release in March...and we've got our lucky paws on an early copy, |publicación=GamePro |númberu=235|mes=April |añu=2008 |páxines=30-31}}</ref> [[Ficheru:Flag of Japan.svg|thumb|150x150px]] ''Brawl'' foi anunciáu personalmente nuna conferencia de prensa anterior al [[Electronic Entertainment Expo|E3]] respeutivu del añu 2004 pol [[Direutor executivu|direutor executivu en xefe]] [[Satoru Iwata]].<ref name="E3 2005">{{Cita web |apellíu=Casamassina |nome=Matt |fecha=17 de mayu de 2005 |url=http://wii.ign.com/articles/670/670552p1.html |títulu=E3 2005: ''Smash Bros.'' For Revolution |editorial=IGN |fechaaccesu=3 de mayu de 2006}}</ref> Darréu nesa mesma nueche, propúnxose-y al direutor de los dos xuegos de la serie ''Super Smash Bros.'' primeramente llanzaos, [[Masahiro Sakurai]], que fuera'l direutor del tercer títulu; esti postreru aceptó'l cargu.<ref name="direutor">{{Cita web |url=http://cube.ign.com/articles/667/667525p1.html |títulu=Smash Bros. Revolution Direutor Revealed |autor=IGN Staff |fechaaccesu=21 de xunu de 2007 |fecha=16 de payares de 2005 |editorial=IGN}}</ref> En [[ochobre]] de [[2005]], cuando empezó'l desenvolvimientu del xuegu, Nintendo yá pidiera l'ayuda de dellos desarrolladores esternos por que trabayaren nuna oficina en [[Tokiu]] esclusiva pal desenvolvimientu de ''Brawl''. El desenvolvimientu del xuegu empezó n'ochobre de 2005<ref name="oldDojo">{{Cita web |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061116161044/http://www.smashbros.com/en/main.html |fechaarchivu=16 de payares de 2006 |url=http://www.smashbros.com/en/main.html |títulu=Foreword |fechaaccesu=11 de payares de 2007 |apellíu=Sakurai |nome=Masahiro |editorial=Smash Bros. Dojo!! }}</ref> con un equipu qu'incluyó a miembros de Nintendo y de delles ''[[third party]]''. Dempués de dellos retrasos por problemes téunicos, el xuegu foi finalmente llanzáu en [[Xapón]] el [[31 de xineru]] de [[2008]], el [[9 de marzu]] de 2008 n'[[América del Norte]],<ref name="third delay">{{Cita web |url=http://wii.ign.com/articles/845/845530p1.html |títulu=Breaking: Smash Bros. Delayed |fechaaccesu=20 de xineru de 2008 |apellíu=Casamassina |nome=Matt |fecha=14 de xineru de 2008 |editorial=IGN}}</ref> el [[26 de xunu]] de 2008 n'[[Australia]]<ref name="games.nintendo.com.au">{{Cita web |url=http://games.nintendo.com.au/title.php?id=1143 |títulu=Super Smash Bros. Brawl at Nintendo Australia |fechaaccesu=14 de mayu de 2008 |fecha=14 de mayu de 2008 |editorial=[[Nintendo]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080408070619/http://games.nintendo.com.au/title.php?id=1143 |fechaarchivu=8 d'abril de 2008 }}</ref> y el [[27 de xunu]] de 2008 n'Europa.<ref name="nintendo.co.uk">{{Cita web |url=http://nintendo.co.uk/NOE/en_GB/news/2008/nintendo_announces_q2_release_schedule_7920.html |títulu=Nintendo announces Q2 release schedule |fechaaccesu=24 d'abril de 2008 |fecha=24 d'abril de 2008 |editorial=[[Nintendo]]}}</ref> Ventisiete meses dempués del llanzamientu xaponés, el xuegu foi llanzáu en [[Corea del Sur]], el [[29 d'abril]] de 2010.<ref name="GS releases"/> Como los sos predecesores, l'oxetivu de ''Brawl'' ye espulsar al oponente fora de la pantalla. Ye un puntu de partida de los tradicionales xuegos de lluchasobremanera nos sos simplificaos comandos pa mover al xugador y l'énfasis en tener qu'espulsar al contrincante del escenariu en contra del formatu clásicu nesti tipu de xuegos: tener que balerar la barra d'enerxía del enemigu. Inclúi una manera d'[[un xugador]] más estensu que los sos predecesores, conocíu como L'emisariu subespacial. Esta manera ye un ''[[beat 'em up]]'' de ''scroll'' horizontal, qu'inclúi escenes cinematográfiques feches por ordenador que protagonicen los personaxes del xuegu. ''Brawl'' tamién inclúi batalles [[Videoxuegu multixugador|multixugador]] d'hasta cuatro xugadores, y ye el primer xuegu de la franquicia en faer usu de la [[Conexón Wi-Fi de Nintendo]].<ref name="Wi-Fi Play">{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/gamemode/wi-fi/wi-fi01.html |títulu=Wi-Fi Play |autor=Sakurai, Masahiro |fecha=16 de payares de 2007 |editorial=Smash Bros. Dojo!! |fechaaccesu=22 d'abril de 2008}}</ref> El xuegu almite hasta cuatro mandos distintos, que son el [[mandu de Wii]] col [[Nunchuk]], el mandu de Wii individual, el mandu clásicu y el mandu de [[GameCube]].<ref name="mandos" /><ref name="IGNReview">{{Cita web |url=http://wii.ign.com/articles/856/856580p1.html |títulu=IGN Super Smash Bros. Brawl Review |nome=Matt |apellíu=Casamassina |fechaaccesu=4 de marzu de 2008 |editorial=IGN}}</ref> ''Super Smash Bros. Brawl'' recibió de forma xeneral crítiques positives,<ref name="metacritic">{{Cita web |url=http://www.metacritic.com/games/platforms/wii/supersmashbrosbrawl |títulu=Metacritic: Super Smash Bros. Brawl |editorial=[[Metacritic]] |fechaaccesu=8 de mayu de 2008}}</ref> recibiendo aponderamientos al respeutive de la so capacidá pa entretener, a pesar de les crítiques relatives a los sos tiempos de carga.<ref name="IGNReview"/> Les melodíes del xuegu, que fueron compuestes gracies a 38 compositores especializaos en videoxuegos,<ref name="músicos">[http://www.smashbros.com/es/music/music01.html Los músicos] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (22 de mayu de 2007).</ref> fueron emponderaes pola so representación de distintes xeneraciones na historia de los videoxuegos.<ref name=GameRev>{{Cita web |url=http://www.gamerevolution.com/review/wii/super_smash_bros_brawl |títulu=Super Smash Bros. Brawl Review at Game Revolution – Hit me with your best shot. |nome=Chris |apellíu=Hudak |fechaaccesu=21 d'abril de 2008 |editorial=[[Game Revolution]]}}</ref> Recibió una calificación d'un 93% en [[Metacritic]]<ref name="metacritic"/> y de un 92.75% en [[Game Rankings]].<ref name="gr">{{Cita web |url=http://www.gamerankings.com/wii/928518-super-smash-bros-brawl/index.html |títulu=Super Smash Bros. Brawl Reviews |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2010 |editorial=[[Game Rankings]]}}</ref> ''Brawl'' foi calificáu como'l «Meyor xuegu de llucha del añu» en 2008 pola [[Academy of Interactive Arts & Sciences]].<ref> {{enllaz rotu|1=http://www.interactive.org/awards/annual_awards.asp?idAward=2009|títulu=Fighting Game of the Year|fecha=19 de febreru de 2009}}</ref> a la fecha, ye l'octavu xuegu más vendíu de Wii, con un total de 12,58 millones de copies en tol mundu.<ref name="total sales">{{Cita web |url=http://www.nintendo.co.jp/dir/pdf/2010/100507y.pdf#page=5 |títulu=Financial Results Briefing for Fiscal Year Ended March 2010, and it was so bad that´s why Melee is better, Make Melee 4 Wii U Nintendo make it happen |editorial=[[Nintendo]] |fecha=7 de mayu de 2010 |formatu=PDF |fechaaccesu=7 de mayu de 2010 |páxina=5}}</ref> == Sistema de xuegu == {{AP|Super Smash Bros. (serie)#Sistema de xuegu|l1=Sistema de xuegu de la serie Super Smash Bros.}} [[Ficheru:Flag of the United States.svg|thumb|115px|left|A diferencia de los xuegos de llucha tradicionales, en ''Smash Bros'' hai qu'aumentar el dañu porcentual del enemigu pa consiguir sacalo del escenariu.<ref name="reglasbasicas"/>]] N'escoyendo ente una gran variedá de personaxes, de dos a cuatro xugadores lluchen en distintos y variaos escenarios mientres traten de sacar a los sos oponentes fuera del escenariu. En cuenta de usar barres d'enerxía, como la mayoría de los xuegos de llucha, esti xuegu presenta mididores de porcentaxe. Estos mididores empiecen de primeres en 0%, y amóntense cuando'l xugadores reciben dañu, per mediu de golpes, hasta una llende de 999%. A midida que el porcentaxe del xugador va amontando, este puede ser emburriáu más llueñe con mayor facilidá. Cuando se ye espulsáu por completu del escenariu y sume de la pantalla, pierde una vida o bien un puntu, dependiendo de la manera de xuegu en que se tea participando.<ref name=reglasbasicas>[http://www.smashbros.com/es/howto/basic/basic01.html Regles básiques] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (22 de mayu de 2007).</ref> Puede xugase por aciu l'usu del [[Control Remotu Wii]] usáu horizontalmente, el Control Remotu Wii en xunto col [[Nunchuk]], el Mandu Clásicu, o'l controlador de [[Nintendo GameCube]], llogrando un total de cuatro distintos tipos de mandos.<ref name="mandos" /> ''Brawl'' inclúi una función que dexa a los xugadores crear perfiles con configuraciones de botones personalizaes pa cada tipu de mandu, amás d'escoyer el so propiu nome d'usuariu, que pueden guardase nun mandu de Wii.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various02.html Nomes] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (28 de xunu de 2007).</ref> Los personaxes pueden engarrar mutuamente usando una variedá d'ataques distintos. Cada movimientu ye executáu al primir un botón, en xunto con un enclín del ''stick'' analóxicu o una presión de la [[cruceta]] del mandu en dalguna direición, dependiendo del tipu de mandu. Amás de los ataques básicos, como puñaes y pataes, tamién tienen accesu a ataques más poderosos, denominaos ''Ataques Smash''; amás tienen cuatro movimientos especiales específicos, los que usualmente tienen un efeutu únicu a parte de causar dañu. Esti xuegu en particular implementa l'habilidá de realizar súper ataques únicos pa cada xugador, llamaos {{nihongo|«''[[Smash Final]]''»|{{ruby-ja|最後|さいご}}の{{ruby-ja|切|き}}りふだ|Saigo non Kiri Fuda}}. Los «''Smash Final''» son significantemente más poderosos que los ataques normales, teniendo una gran variedá d'efectos que van dende llanzamientos de proyeutiles práuticamente imposibles de tornar hasta tresformamientos temporales. Estes habilidaes pueden ser executaes depués de destruyir una ''Smash Ball'', oxetu que contién el símbolu ''Smash Bros.''. Cuando la ''Smash Ball'' foi dafechu destruyida por un personaxe, este puede executar un «''Smash Final''».<ref>[http://www.smashbros.com/es/howto/basic/basic02.html ¿Qué ye un "Smash Final"?] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (29 de mayu de 2007).</ref> [[Ficheru:Flag of Europe.svg||thumb|right|100px|El logo oficial de la serie, usáu pa la Smash Ball.]] Mientres les batalles puede faese usu d'una gran cantidá d'oxetos, que van dende proyeutiles hasta armes de llucha. Cada oxetu tien un efeutu distintu nos personaxes que s'atopen alredor d'él. Magar munchos oxetos de los anteriores xuegos ''Super Smash Bros.'' incorporar de nuevu nesti títulu, tamién hai dellos oxetos nuevos. Dalgunos de los oxetos que tornen fueron actualizaos, camudando les sos apariencies y/o capacidaes.<ref>[http://www.smashbros.com/es/items/item11.html Oxetos de xuegos anteriores] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (6 de payares de 2007).</ref> Dos variedaes d'oxetos, los Assist Trophies<ref>[http://www.smashbros.com/es/items/assist/assist01.html ¿Qué son el ayudantes?] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (2 de xunetu de 2007).</ref> y les [[Poké Ball]]s,<ref>[http://www.smashbros.com/es/items/mball/mball01.html ¿Qué son les "Poké Balls"?] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (5 de xunu de 2007).</ref> temporalmente invoquen a personaxes invitaos y [[Pokémon]], respeutivamente, que xeneralmente ayuden al personaxe qu'utilizó los oxetos anque nun pueden ser controlaos polos xugadores, y son xeneralmente invencibles pero temporales.<ref>[http://www.smashbros.com/es/items/assist/assist02.html Samurai Goroh] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (2 de xunetu de 2007). "A éstes la mayoría de los ayudantes son invencibles. Nun sirve de nada lluchar, asina qu'escapa d'ellos."</ref> === Multixugador === Amás de la manera «Brawl» (manera multixugador estándar), ''Super Smash Bros. Brawl'' presenta otres maneres y opciones multixugador dientro de la manera {{nihongo|«Grupu»|みんなで|Min'na de|lit. "Toos"}}. La manera ''Special Melee'' del [[Super Smash Bros. Melee|xuegu anterior]] torna col nome de {{nihongo|«Brawl Especial»|スペシャル{{ruby-ja|乱闘|らんとう}}|Supesharu Rantō}}. Nesta manera, los xugadores pueden lluchar en partíes con regles especiales, col fin de llograr un mayor nivel de personalización. En contraste coles opciones estándar, como «Melé Xigante» o «Melé Invisible», que taben llindaes a namái una regla especial por partida, agora'l xugadores pueden escoyer cuantes opciones quieran ente toles esistentes dientro d'una sola partida.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various04.html Brawl Especial] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (13 de setiembre de 2007).</ref> Otru de les maneres que tornen dende ''Super Smash Bros. Melee'', la manera {{nihongo|«Tornéu»|トーナメント|Tōnamento}}, que dexa a los xugadores crear un [[Eliminación direuta|tornéu con rondes d'eliminación direuta]], nel que pueden participar tanto oponentes humanos como [[CPU]]s.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various06.html Tornéu] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (28 de setiembre de 2007).</ref> Una de les opciones multixugador incluyíes en ''Brawl'', y qu'enantes namái s'atopaba dientro de la manera «Tornéu», ye la manera «Rotación». Esta opción dexa xugar hasta a 16 persones turnándose, camudando a los ganadores o a los perdedores.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various17.html Rotación] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (11 d'avientu de 2007).</ref> === Solo === Al igual que los sos predecesores, ''Brawl'' inclúi una gran variedá de maneres diseñaes pa un xugador, incluyendo dalgunos que se retomen del xuegu anterior. Dientro de la manera {{nihongo|«Clásicu»|シンプル|Shinpuru|lit. "Simple"}}, el xugador tien de xugar una cierta cantidá de partíes xeneraes aleatoriamente, anque esiste un orde específicu d'apaición pa cada serie. Cada partida presenta un sable o un oponente d'una serie en particular, como ''[[The Legend of Zelda]]'' o ''[[Xeneraciones Pokémon|Pokémon]]''. Dalgunes d'estes partíes tienen condiciones úniques pa la batalla, como un oponente de metal, una batalla n'equipu de dos contra dos o un enemigu con un tamañu sobrenatural y que'l so nome ta precedíu por Maxi.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various11.html Clásicu] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (30 d'ochobre de 2007).</ref> Tal como'l xuegu anterior, ''Brawl'' inclúi {{nihongo|«Eventos»|イベント戦|Ibento-sen|lit. "Eventos de Llucha"}}, que son partíes especiales con condiciones de batalla predeterminadas. Estes condiciones inclúin el ganar oponentes dientro d'una llende de tiempu o usar namái un movimientu específicu pa cutilos. Una nueva inclusión a esta manera son los trés niveles de dificultá que tienen cada unu de los 41 eventos, los que lleven un rexistru de puntuaciones altes pa cada unu.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various16.html Eventos] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (29 de payares de 2007).</ref> Amás del conxuntu normal de 41 eventos pa un xugador, el xuegu inclúi un conxuntu de 21 eventos adicionales pa dos xugadores.<ref name="Eventos">[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various19.html Eventos pa dos xugadores] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (17 d'avientu de 2007).</ref> De manera similar, tal como ''Melee'', ''Brawl'' inclúi minixuegos con oxetivos específicos dientro de la manera {{nihongo|«Estadiu»|{{ruby-ja|競技場|きょうぎば}}|Kyōgi-ba}}. La manera {{nihongo|«Béisbol Smash»|ホームランコンテスト|Hōmu Ran Kontesuto|lit. "Concursu de Home Run"}} ye unu d'estos minixuegos. Equí, el xugador tien de cutir un [[Super Smash Bros. (serie)#Otros personaxes|saco de sable]] col fin d'apurri-y la mayor cantidá de dañu posible dientro d'una llende de tiempu de 10 segundos, y depués cutilo con un [[bate de béisbol]] pa unvialo a volar lo más llueñe posible. Tamién torna dende los xuegos anteriores el minixuegu {{nihongo|«Dianes Smash»|ターゲットをこわせ！！|Tāgetto o kowase!!|lit. "¡¡Destrúi los [[Oxetivu|blancu]]s!!"}}, nel que'l xugador tien de destruyir 10 blancos lo más rápido posible. A diferencia de les anteriores encarnaciones d'esta miente, los xugadores tienen accesu a cinco distintos mapes con cualquier personaxe, ente que los xuegos anteriores de la serie ''Super Smash Bros.'' presenten un mapa únicu pa cada personaxe. Amás d'esto, tamién ye posible utilizar dellos oxetos que s'atopen a lo llargo del escenariu.<ref name="pim-pam">[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various09.html ESTADIU: Pim-pam-Smash] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (24 d'ochobre de 2007).</ref> Siendo actualizaos dende ''Melee'', dellos minixuegos de la manera «Estadiu», que fueron actualizaos respectu al xuegu anterior, presenten nesti títulu una compatibilidá multixugador cooperativa o competitiva.<ref name="Eventos" /><ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various08.html ESTADIU: Béisbol Smash] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (16 d'ochobre de 2007).</ref> Tamién el xuegu inclúi la manera {{nihongo|«Brawl Multitudinariu»|{{ruby-ja|組|く}}み{{ruby-ja|手|て}}|Kumi-te}} onde, a diferencia de ''Melee'', equí los enemigos llámense {{nihongo|«Aleados»|ザコ|Zako|lit. "Formes estrañes"}}, tien delles maneres, como intentar vencer a 100 enemigos antes de cayer esaniciáu o soportar 3 ó 15 minutos nel escenariu combatiendo contra los enemigos. Al igual qu'en «Béisbol Smash» y «Dianes Smash», tamién puede participase nesta manera con un segundu xugador pa xunir fuercies nestos desafíos. ==== Manera historia: ''L'emisariu subespacial'' ==== ''Super Smash Bros. Brawl'' inclúi una nueva manera «Aventura», tituláu {{nihongo|''L'emisariu subespacial''|{{ruby-ja|亜空|あくう}}の{{ruby-ja|使者|ししゃ}}|Akū non shisha}}. Esta manera presenta una historia común pa tolos personaxes, amás de numberosos niveles de desplazamientu llateral y múltiples [[Xefe (videoxuegos)|xefes]] colos cualos débese lluchar a lo llargo del xuegu, como tamién videos qu'espliquen la historia del xuegu. ''L'emisariu subespacial'' tamién presenta a un nuevu grupu d'antagonistes, llamáu Subspace Army, los que son comandados pol {{nihongo|Ministru antiguu|エインシャント{{ruby-ja|卿|きょう}}|Einshanto Kyō}}. Dalgunos d'estos enemigos apaecieron en videoxuegos anteriores de Nintendo, como [[Piranha Plant]] de la serie ''Mario'' y Porky Minch de la serie Mother, y un escuadrón de [[R.O.B.]]s, enemigos basaos en ''hardware'' clásicu de Nintendo, llamáu Robotic Operating Buddy. ''L'emisariu subespacial'' inclúi una gran cantidá d'enemigos orixinales, como Roader, un uniciclo robóticu, Bytan, una criatura cíclope con forma de bola que puede doblase a sí mesmu si nun se destrúi rápido, y los Primids, enemigos qu'apaecen en diverses variaciones.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/modea/modea06.html Los enemigos del subespacio] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (19 de setiembre de 2007).</ref> A pesar de que orixinalmente ye una manera d'un xugador, ''L'emisariu subespacial'' tien una manera multixugador cooperativu. Esta manera presenta un mecanismu únicu p'amontar poderes, que básase nel usu de les pegatinas coleicionables, les que pueden ser xuntaes a la base de los [[troféu|troféos]] de los personaxes.<ref name="Poder">[http://www.smashbros.com/es/gamemode/modea/modea12.html Usu de pegatinas p'amontar el to poder] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (18 de xineru de 2008).</ref> Cada unu de los escenarios accesibles dientro de ''L'emisariu subespacial'' puede ser xugáu n'unu de cinco distintos niveles de dificultá.<ref name="Equipu">[http://www.smashbros.com/es/gamemode/modea/modea07.html Equipu] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (5 d'ochobre de 2007).</ref> Al contrariu d'otres maneres de xuegu, ''L'emisariu subespacial'' tien un sistema d'equipu pa los personaxes. El xugador empieza con un númberu llindáu d'individuos pa escoyer. L'orde de los mesmos pue ser modificáu al gustu del xugador.<ref name="Equipu" /> Dellos personaxes van xunir al equipu a midida que el xuegu vaya progresando, ente qu'otros pue que dexen l'equipu temporalmente.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/modea/modea04.html Floro Piraña] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (24 d'agostu de 2007).</ref> Cuando un personaxe pierde una vida, otru personaxe del equipu puede tomar el so llugar hasta que'l númberu de vides, predeterminado pa cada escenariu, escósese. Masahiro Sakurai aseguró qu'esta manera sería entá más detalláu que les maneres d'un xugador de los xuegos ''Smash Bros.'' anteriores.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/modea/modea02.html ¿Qué ye l'emisariu subespacial?] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (3 d'agostu de 2007).</ref> [[Shigeru Miyamoto]] esplicó que Sakurai siempres quixera realizar una manera d'un xugador más fondu, pero él quixo que se focalizara l'atención nos aspeutos de la manera multixugador, cuidao que yá esistíen bastantes xuegos d'un xugador d'esti tipu. Col tiempu de desenvolvimientu que tuvieron pa ''Brawl'', fueron finalmente capaces de crear dambos.<ref>{{Cita web |url=http://www.eurogamer.net/article.php?article_id=64601&page=2 |títulu=Miyamoto and Sakurai on Nintendo Wii |fechaaccesu=11 d'agostu de 2007 |apellíu=Bramwell |nome=Tom |fecha=11 de mayu de 2005 |editorial=[[Eurogamer]]}}</ref> Col fin de crear una historia pa la manera, Sakurai pidió ayuda a Kazushige Nojima, un redactor d'hestories famosu pol so trabayu dientro de la [[Final Fantasy|serie ''Final Fantasy'']].<ref name="IwataAsksSubspace">{{cita entrevista |last= Sakurai|first= Masahiro |interviewer= Satoru Iwata |títulu= Iwata Asks: Super Smash Bros. Brawl |url=http://us.wii.com/iwata_asks/ssbb/vol4_page2.jsp |format=Transcript |program= Wii.com |fechaaccesu=11 d'abril de 2008}}</ref> ===== Argumentu ===== La manera empieza con [[Mario (personaxe de Nintendo)|Mario]] y [[Kirby (videoxuegu)|Kirby]] de frente asitiaos nun estadiu del mundu ''Smash Bros.''. Nesti mundu, cuando un lluchador ye derrotáu, convertir nun troféu, que puede ser alicáu al tocar la so base. De sópitu, apaez fumu del cielu y la nave Hal Abarda interfier nel combate. Aprovecha pa llanzar unos enemigos moraos llamaos «Prímidos», de parte de los miembros del Exércitu del Subespacio. El Ministru Antiguu, el xeneral del Exércitu del Subespacio, llega al estadiu y españa una bomba, que namái puede esplotar asitiando a dos R.O.B. a entrambos llaos de la mesma. Al españala, lleva al estadiu al Subespacio, una dimensión alternativa onde mora l'Exércitu del Subespacio. La meyora que ta consiguiendo'l Ministru Antiguu lleva a los personaxes principales a lluchar pa repeler al enemigu, mientres los villanos llogren el poder de los aliaos convirtiéndolos en trofeos, y usando enemigos pa combatir contra los protagonistes na so aventura. El Ministru Antiguu revélase como un subordináu de [[Ganondorf]], [[Bowser]], y [[Wario]] quien tán baxu órdenes de [[Super Smash Bros. (serie)#Xefes|Master Hand]] pa llevar al mundu al Subespacio. La verdadera identidá del Ministru Antiguu ye la del Xefe [[R.O.B.]], quien se remonta contra los sos superiores pa xunise a los aliaos. Los aliaos entren nel Subespacio, onde ven que R.O.B., Ganondorf, Bowser, Wario, ya inclusive Master Hand tán siendo manipoliaos por un ser mayor, namái conocíu como ''[[Super Smash Bros. (serie)#Tabuu|Tabuu]]''. Tabuu llanza una esplosión d'enerxía que tresforma a tolos personaxes en trofeos, magar unos pocos ([[Luigi]], [[Kirby (videoxuegu)|Kirby]], y [[EarthBound#Characters|Ness]]) a los que [[Rei Dedede]] primeramente púnxo-yos un broche especial consiguieron salvase. Trabayen xuntos p'alicar al restu de personaxes (tremaos por tol Subespacio) y llevar a cabu'l so trabayu al traviés d'un gran llaberintu onde ta alcontráu Tabuu. Arriendes de una emboscada pa Tabuu fecha por [[Sonic the Hedgehog (personaxe)|Sonic the Hedgehog]], los aliaos ganen finalmente a Tabuu y salven l'universu ''Smash Bros.''.<ref name="SE">{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/gamemode/modea/modea17.html |títulu=Los misterios del emisariu subespacial |editorial=Smash .Bros. Dojo!! |autor=Sakurai, Masahiro |fechaaccesu=27 d'abril de 2008}}</ref> ===== Enemigos ===== * Prímido * Prímido espadachín * Prímido bumerán * Prímido bazuca * Prímido xigante * Prímido metálicu * Prímido ígneu * Llamático * Gelomático * Electromático * Poppant * Carcahuevo * McArra * Sr. Bómbez * Guadolla * Bucculus * Mamufante * Gramius * Auroros * Cubóptero * Jyk (anque esti nun ataca) * Atrocitaza * Salmojo * Mántor * Rotorreta * Cirrus * Zarpo * Bífilo * Moniguillo * Acorabajo * Bolingo * Ferronica * Robollo * Centurio * Sóplux * Lanzaruga * Excavaruga * R.O.B. centinela * R.O.B. llanzacohetes * R.O.B. láser * Goomba * Koopa Troopa (verdes y colloraos) * Koopa Paratroopa (verdes y colloraos) * Bill Bala * Goomba xigante * Hermano Martiellu Nel esterior de Hal Abarda, atópase un enemigu que non combate: Bombozul. ====== Xefes ====== {| {{tablaguapa}} |- ! Personaxe!! Serie |- | [[Floro Piraña]] || [[Super Mario Bros.]] |- | [[Rayquaza]] || [[Pokémon]] |- | [[Porky]] || [[Earthbound]] |- | [[Galleom]] || Super Smash Bros. Brawl |- | [[Ridley (Metroid)|Ridley]] || [[Metroid]] |- | [[Duon]] || Super Smash Bros. Brawl |- | [[Meta Ridley (Metroid)| Meta Ridley]] || [[Metroid]] |- | [[Master Hand]] || [[Super Smash Bros.]] |- | [[Crazy Hand]] || [[Super Smash Bros.]] |- | [[Tabuu]] || Super Smash Bros. Brawl |} ===== Lugar ===== # Estadiu aereu (personaxes desbloqueables: Kirby, Peach/Zelda) # Reinu del Cielu (personaxes debloqueables: Mario, Pit) # Mar de Nubes # La xungla (personaxe desbloqueable: Diddy Kong) # La llanura # El llagu (personaxe desbloqueable: Fox) # El zoo en ruines (personaxes desbloqueables: Lucas, Entrenador Pokémon (quien namái tien a Squirtle)) # La fortaleza (personaxes desbloqueables: Marth, Meta Knight, Ike) # El monte (personaxes desbloqueables: Link, Yoshi) (si llegar al 100%, puede desbloquiase a Toon Link) # El centru d'investigación 1 (personaxes desbloqueables: Samus Zero, Pikachu) # La vera del llagu (piérdese un personaxe: Peach/Zelda) # El senderu escontra les ruines # La cueva # Les ruines (l'entrenador Pokémon incorpora a Ivysaur y depués a Charizard) (si llegar al 100% puede desbloquiase a Wolf) # Zona Montesa 1 # Sala en ruines # Zona Montesa 2 # La ribera (personaxe desbloqueable: Falco) (si llegar al 100%, puede desbloquiase a Jigglypuff) # El centru d'investigación 2 (Samus Zero ye sustituyida por Samus) # Esteriores de les ruines antigües (personaxes desbloqueables: Donkey Kong, Captain Falcon, Olimar) # El cumal glacial (personaxes desbloqueables: Ice Climbers, Lucario) # El cañón Interior de Hal Abarda (personaxe desbloqueable: Snake) # Esterior de Hal Abarda (personaxe desbloqueable: Zelda/Peach) (recupérase un personaxe: Peach/Zelda) # Ponte de Hal Abarda (personaxe desbloqueable: Mr. Game & Watch) # La fábrica de bombes subespaciales 1 # La fábrica de bombes subespaciales 2 (personaxe desbloqueable: R.O.B.) # Entrada al subespacio (perder a tolos personaxes) # Subespacio 1 (personaxes desbloqueables: Luigi, Ness, Bowser, Rei Dedede) (recupérense personaxes: Mario, Donkey Kong, Samus, Fox, Pikachu, Captain Falcon, Marth, Mr. Game & Watch, Falco, Pit, Olimar, Lucas, Diddy Kong, Entrenador Pokémon, Ike) # Subespacio 2 (personaxes desbloqueables: Ganondorf (pa consiguilo, tien de recuperase a Link y Zelda), Wario (si nun s'atopa, nun puede desbloquiase)) (recupérense personaxes: Link, Yoshi, Kirby, Peach, Zelda, Meta Knight, Lucario, R.O.B., Snake) # El gran llaberintu (puede guardase partida en cuatro puntos de control) (personaxe desbloqueable: Sonic) === Conexón Wi-Fi de Nintendo === [[Ficheru:Flag of Australia.svg||thumb|150px|El xuegu dexa un gran abanicu de posibilidaes al coneutar la consola a Internet.<ref name="wi-fi"/>]] ''Super Smash Bros. Brawl'' dexa a los xugadores engarrar contra oponentes distantes por aciu l'usu de la [[conexón Wi-Fi de Nintendo]], sacantes que sían d'una población bien alloñada al xugador, qu'en tal casu, la partida va vese afeutada pol [[lag]]. Los xuegos multixugador en llinia pueden ser xugaos yá sía con amigos rexistraos o con participantes escoyíos al azar. Los nomatos de los xugadores van ser amosaos dientro de los alcuentros. Adicionalmente, tamién pueden parolar usando hasta cuatro frases que tienen de ser establecíes con anterioridá. Los cuatro frases correspuenden a posar de los personaxes y van apaecer en [[Bocáu de cómic|burbuyes de diálogu]] sobre ellos. Estos nomatos y frases nun son amosaos mientres los alcuentros aleatorios. La manera Espectadora» dexa a los xugadores guardar partíes de xugadores qu'habilitaren la opción «Dexar espectadores», y apostar pola resultancia d'éstes usando les monedes que se llogren nel xuegu. El ganador del apueste recibe una gran cantidá de monedes.<ref name="espectador">[http://www.smashbros.com/es/gamemode/wi-fi/wi-fi02.html Espectador] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (16 de payares de 2007).</ref> Mientres esperen a qu'empiece un alcuentru en llinia, los xugadores pueden prauticar lluchando col sacu de sable usáu en «Béisbol Smash»,<ref>{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/gamemode/wi-fi/wi-fi01.html |títulu=Conexión Wi-Fi |fechaaccesu=13 d'avientu de 2010 |obra=Smash Bros. DOJO!!.}}</ref> manera que tamién puede ser xugáu al traviés del serviciu, ente otros.<ref>{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various08.html |títulu=ESTADIU: Béisbol Smash |fechaaccesu=13 d'avientu de 2010 |obra=Smash Bros. DOJO!!.}}</ref> Amás, ye posible sacar semeyes mientres les batalles o n'otres maneres. Diches semeyes pueden ser unviaes a los amigos o a Nintendo per mediu de la manera ''online'' Wi-Fi.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various07.html Sacar semeyes] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (12 d'ochobre de 2007).</ref> El xuegu dexa prindar videos del xuegu en ciertes maneres, como «Brawl» y «Dianes Smash», y unvialos a los amigos de la mesma forma.<ref name="pim-pam" /> === Bagul === Dende ''Melee'' tornen una vegada más los trofeos, estauínes de personaxes y oxetos de videoxuegos que pueden ser coleccionaes a lo llargo del xuegu. Estos trofeos amuesen un testu con una curtia historia o descripción de lo qu'amuesen.<ref name="trofeos">[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various05.html Trofeos] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (24 de setiembre de 2007).</ref> Un minixuegu llamáu «Lanzamonedas» reemplaza a la máquina de llotería de ''Melee'' como métodu principal pa llograr trofeos. El «Lanzamonedas» ye una máquina qu'utiliza monedes como proyeutiles pa dispara-y a los trofeos y compensar torgues, como misiles.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various20.html Lanzamonedas] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (27 d'avientu]] de 2007).</ref> Les monedes pueden tamién ser usaes p'apostar al ganador d'un alcuentru en llinia al traviés de la manera Espectadora».<ref name="espectador" /> Dellos trofeos que nun tán disponibles na manera «Lanzamonedas» pueden llograse al usar un oxetu llamáu Pedestal n'enemigos o xefes debilitaos dientro de la manera d'un xugador ''L'emisariu subespacial''. Los trofeos llograos d'esta forma pueden contener información alrodiu de la historia del xuegu.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/modea/modea11.html Pedestales] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (26 d'avientu de 2007).</ref> {{Imaxe múltiple|posición_tabla = left|direición = horizontal|semeya1 =Powergen Cup.jpg|anchu1 = 125|semeya2 =Washington Rally 2003 01.JPG|anchu2 = 125|testu =Los trofeos repiten nesta secuela, qu'inclúin una descripción del personaxe.<ref name="trofeos"/> Les pegatinas debuten, dexando usales na manera aventura<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/modea/modea12.html Usu de pegatinas p'amontar el to poder] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com</ref> o tomar semeyes con elles.<ref name="pegatinas"/>}} Amás de los trofeos, los xugadores pueden tamién coleccionar pegatinas de videoxuegos.<ref name="pegatinas">[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various03.html Pegatinas] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (15 d'agostu de 2007).</ref> Los xugadores pueden asitiar les pegatinas y los trofeos en pequeños escenarios virtuales, como tamién sacar semeyes, que pueden ser unviaes a otros xugadores al traviés de la conexón Wi-Fi de Nintendo.<ref name="trofeos" /><ref name="pegatinas" /> Les pegatinas pueden tamién ser xuntaes a los personaxes p'amontar les sos habilidaes dientro de ''L'emisariu subespacial''.<ref name="Poder" /> Tamién pueden coleccionase CDs, los qu'ufierten nueves eleiciones musicales pa los escenarios.<ref name="La mio Música">[http://www.smashbros.com/es/music/music08.html La mio música] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (7 de setiembre de 2007).</ref> Dalgunes de les pegatinas o trofeos que nun pueden ser llograos por aciu el minixuegu «Lanzamonedas», ''L'emisariu subespacial'' o partíes multixugador pueden ser desbloquiaos per mediu del menú «Desafíos», una manera [[Interactividad|interactivo]] qu'escuende elementos y oxetos secretos dientro de delles ventanes cuadriculaes. Una vegada qu'una ventana foi quebrada y el so conteníu foi desbloquiáu, les ventanes horizontalmente axacentes a ella amuesen les condiciones necesaries pa desbloquiar los sos conteníos.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various22.html Desafíos] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (14 de xineru de 2008).</ref> Esti sistema ye similar a la llista de verificación presente nel xuegu de Nintendo GameCube ''[[Kirby Air Ride]]''. {|{{tablaguapa}} align="right" |+'''Consoles incluyíes na manera ''Masterpieces'''''<ref name="clasicos"/> |[[Ficheru:Flag of South Korea.svg|no|90px|Orixinal Japanese SNES]] |[[Ficheru:CERO A.svg|no|90px|Orixinal U.S. SNES]] |[[Ficheru:ESRB Teen.svg|no|90px|Orixinal PAL SNES]] |-valign="top" |width="80"|<small>NES</small> |width="80"|<small>SNES</small> |width="80"|<small>Nintendo 64</small> |} ''Super Smash Bros. Brawl'' contién versiones de demostración de títulos clásicos de Nintendo dientro de la manera «Masterpieces», dexando a los xugadores alicar momentos decisivos nel pasáu de cada unu de los personaxes. Estos títulos utilicen la teunoloxía de la [[Consola Virtual]] pa emular ''hardware'' clásicu. Estes versiones de demostración tienen llendes de tiempu que van dende 30 segundos hasta 5 minutos, y dalgunes inclusive utilicen puntos de guardáu pa dexar al xugador escoyer un determináu escenariu o nivel.<ref name=Masterpieces>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various23.html Masterpieces] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (25 de xineru de 2008).</ref> En xunto cola manera «Masterpieces», otra d'amestar ye la inclusión de la manera «Ludografía», una biblioteca de títulos anteriores de Nintendo onde s'atopen llistes de xuegos yá sía fechos o distribuyíos por Nintendo en tolos sos sistemes (dende'l [[Game & Watch]] hasta la Wii). Van Apaecer nuevos títulos una vegada que se desbloquien ciertos personaxes, trofeos o pegatinas rellacionaes al xuegu.<ref>[http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various24.html Bagul] ''Smash Bros. DOJO!!''. Smashbros.com (28 de xineru de 2008).</ref> == Personaxes == El xuegu contién 35 personaxes distintos, de los cualos dos tienen formes alternatives, que son Zelda/Sheik (intercambiar por aciu l'ataque ↓+B) y Samus/Samus Zero (intercambiar por aciu l'ataque Smash); l'Entrenador Pokémon usa una variación de 3 personaxes intercambiables. Arrexuntar en 19 franquicies de xuegos distintes y caúna tien de 1 a 4 personaxes. Tolos personaxes usen les voces ingleses sacante Marth, qu'usa la xaponesa; l'Entrenador Pokémon y Lucario usen les voces españoles. === Personaxes Jugables === Hai 35 personaxes afechiscos distintos. Zelda y l'Entrenador Pokémon pueden ser camudaos pulsiando sobre'l personaxe que se quiera de la semeya de seleición. Pa Samus Zero hai qu'usar el smash con Samus . Olimar va acompañáu de los sos Pikmin. Los personaxes son: {| {{tablaguapa}} |- ! Personaxe!! Serie!! Información |-bgcolor=gold | [[Samus]]/[[Samus Zero]] || [[Metroid]] || Pa usar a Samus Zero, calten primíu'l botón d'Escudu mientres s'escueye. |-bgcolor=gold | [[Capitán Olimar|Olimar]] || [[Pikmin]] || Olimar ye ayudáu polos Pikmin. Hai Pikmin coloraos, azules, mariellos, blancos y moraos. |-bgcolor=gold | [[Entrenador Pokémon]] || [[Pokémon]] || L'Entrenador Pokémon tien 3 Pokémon distintos: Squirtle, Ivysaur y Charizard, onde ellos engarren pal Entrenador, ente que él non engarradiella, namái da órdenes dende'l fondu, cuerre escontra onde tas, y de xacíu camuda de Pokémon si realices la opción ''"Cambéu de Pokémon"''. El primer Pokémon que sale a lluchar ye Squirtle (na so primer evolución), el segundu ye Ivysaur (na so segunda evolución), y a lo último, el Charizard (na so tercer evolución). |-bgcolor=green | [[Luigi]] || [[Super Mario Bros.]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Ganondorf]] || [[The Legend of Zelda]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Toon Link]] || [[The Legend of Zelda]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[R.O.B.|Robotic Operating Buddy]] || [[R.O.B.]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Falco Lombardi|Falco]] || [[Star Fox]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Personaxes de Star Fox#Wolf O'Donnell|Wolf]] || [[Star Fox]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Captain Falcon]] || [[F-Zero]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Lucario]] || [[Pokémon]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Jigglypuff]] || [[Pokémon]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Marth (Fire Emblem)|Marth]] || [[Fire Emblem]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Ness]] || [[Earthbound]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Mr. Game & Watch]] || [[Game & Watch]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Solid Snake|Snake]] || [[Metal Gear]] || (secretu) |-bgcolor=green | [[Sonic the Hedgehog (personaxe)|Sonic]] || [[Sonic the Hedgehog]] || (secretu) |- | [[Mario (personaxe)|Mario]] || [[Super Mario Bros.]] |- | [[Peach]] || [[Super Mario Bros.]] |- | [[Bowser]] || [[Super Mario Bros.]] |- | [[Donkey Kong]] || [[Donkey Kong]] |- | [[Diddy Kong]] || [[Donkey Kong]] |- | [[Yoshi]] || [[Yoshi´s Island]] |- | [[Wario]] || [[WarioWare]] |- | [[Link (The Legend of Zelda)|Link]] || [[The Legend of Zelda]] |- | [[Zelda]]/[[Sheik (The Legend of Zelda)|Sheik]] || [[The Legend of Zelda]] |- | [[Fox McCloud|Fox]] || [[Star Fox]] |- | [[Pit]] || [[Kid Icarus]] |- | [[Ice Climber|Nana & Popo]] || [[Ice Climber]] |- | [[Kirby]] || [[Kirby]] |- | [[Meta Knight]] || [[Kirby]] |- | [[Rei Dedede]] || [[Kirby]] |- | [[Pikachu]] || [[Pokémon]] |- | [[Ike (Fire Emblem)|Ike]] || [[Fire Emblem]] |- | [[Lucas (EarthBound)|Lucas]] || [[EarthBound]] |} === Personaxes Ayudantes === Sacante los anteriores xuegos de Super Smash Bros., esta cuenta con un oxetu paecíu a una cápsula de cristal qu'una vegada coyida, ye alzada nel aire y ábrese. D'él pueden salir 27 personaxes distintos, cada unu d'un xuegu distintu. Los personaxes ayudantes qu'apaecen son los siguientes: * Lakitu y Pinchones * Waluigi * Hermano Martiellu * Tingle * Metroide * Andross * Samurai Goroh * Jeff * Lyn * Kat y Ana * Rese T. Ado * Nintendog * Excitebikes * Knuckle Joe * Demoniu * Dr. Wright * Stafy * Little Mac * Infantería y tanques * Heririn * Barbara * Ray Mk III * Hans * Saki * Jill * Gray Fox * Shadow Tamién pueden ser llamaos a la batalla distintes [[Pokémon]] tamién como ayudantes usando una [[Poké Ball]]. Incluyendo a Rayquaza, que ye unu de los xefes de la Manera Historia, suman 32 los Pokémon que salen nesta edición, mas aparte los afechiscos, que son otros 6 más, faciendo un total de 38 Pokémon, ensin cuntar a los incluyíos n'escenarios: Dugtrio, Cubone, Hoppip, Skarmory, Drifloon, Snorunt, Snover, Magnezone, Electivire, Uxie, Mesprit, Azelf, Dialga, Palkia y Cresselia, con estos sumaríen, 53, en trofeos apaecen otros Pokémon: Turtwig, Chimchar, Bulbasaur, Charmander, Cyndaquil, Totodile, Treecko, Mudkip, Starly, Riolu, Blaziken, Gyarados, Pichu y Darkrai, si cuntaren, sumaríen 67. Los Pokémon que pueden ser puestos n'escena por aciu una Poké Ball son los siguientes: * Piplup * Munchlax * Bonsly * Weavile * Manaphy * Torchic * Gulpin * Metagross * Gardevoir * Latias y Latios * Groudon * Kyogre * Deoxys * Jirachi * Meowth * Electrode * Goldeen * Staryu * Snorlax * Chikorita * Togepi * Bellosoom * Wobbuffet * Moltres * Entei * Suicune * Ho-oh * Lugia * Mew * Celebi == Oxetos == Los oxetos apaecen nos escenarios. Na manera Entrenamientu, el xugador puede pidir unu. Cada oxetu tien una función distinta. Los oxetos son los siguientes: === Smash Final === * Bola Smash: cuando un personaxe destruyir, executa'l so Smash Final. === Aliáu temporal === * Ayudante: el personaxe que sale, ayuda al xugador. * Poké Ball: el Pokémon que sale, ayuda al xugador. === Tresporte === * Depósitos (Caxes, Barriles, Caxes rodantes, Cápsula, Bola de fiesta): lliberen oxetos cuando se ruempen. === Esplosivu === * Caxa esplosiva: esplota con una llapada o con un ataque fuerte. === Piñata === * Sacu de sable: llibera oxetos cada vez que se cute. piñata:vuela y toca una cancion,depués ábrese. === Sanamientu === * Comida: restablez cierta cantidá de puntos porcentuales. * Maxi tomate: restablez 50 puntos porcentuales. * Contenedor de corazón: restablez 100 puntos porcentuales. === Combinación === * Partes del Dragoon: cuando s'axunten los trés partes fórmase'l Dragoon, qu'implica que'l xugador marque un oxetivu y mande a los sos contrincantes pa xingalatierra. === Metamorfosis === * Superchampiñón: aumenta'l tamañu y la fuercia del xugador por un tiempu llindáu. * Xampiñón venenosu: amenorga al xugador y facer más débil. * Estrella remolque: fai que'l xugador vuele y españe. * Superestrella: vuelve invencible al xugador por un tiempu,como en mario. * Bloque verde : convierte al xugador en metal y failo más pesáu. * Curry superpicante: el xugador cuspe llapaes abrasadores. * Capiellu de coneyu: da más velocidá al xugador. * Cronómetru: los contrincantes se enlentecen o'l to lo faes. * Rayu: mengua a los oponentes.(Tamién puede aumentar el tamañu de los oponentes o encoyer solo a ti). === Cuerpu a cuerpu === * Espada láser: dexa cutir a los contrincantes. * Bate de béisbol: saca a los rivales del escenariu con un ataque Smash. * Abanicu: especializar en romper escudos. * Varita de Lip: crea flores nes cabeces de los oponentes, y súma-yos dañu. * Varita estelar: llanza estrelles con ataques Smash. * Martiellu: fai enforma dañu, pero dacuando pártese. * Martiellu doráu: fai un dañu de aúpa, pero ye infrecuente. === Pa disparar === * Nintendo Scope: dispara rabaseres o efectúa un supertiro. * Pistola de rayos: dispara rayo láser. * Flor de fueu: llanza llapaes. * Lanzapetardos: enllenar tou de fueos artificiales. === Pa refundiar === * Bob-Omb: tien vida propia y esplota. * Mina de proximidá: dexar nel suelu y si daquién la pisa, españa. * Bomba Gooey: pegar a los rivales y facer volar, cuando te pegen una acercate a un rival y pegasela. * Bomba intelixente: crea una gran onda espansiva. * Mr. Saturn: ruempe escudos. * Muelle: puede rebotar y saltar * Monda de plátanu: fai esnidiar. * Tempanito: conxela a los oponentes. * Bola de fumu: crea fumu de colores. * Trampa: sotierra a los contrincantes. * Hothead: rueda pol escenariu. * Cascu verde: proyeuta a tou que toca. * Nuez Deku: amoria y llanza pel aire a cualesquier que lu españar cerca. * Va Xunir: llibera escayos. * Bumper: los xugadores rebotan nél. * Balón: va como un meteoritu escontra tou oponente. * Bálsamu aliáu: cura a tou quien ye refundiáu. === Equipación === * Broche Franklin: reflecta proyeutiles. * Ataque espiral: si unu llevar puestu, rueda nel aire cuando salta. == Escenarios == Los escenarios de ''Brawl'' tán basaos xeneralmente nos estilos de los escenarios d'anteriores entregues de ''Super Smash Bros.'' Hai dende plataformes flotantes hasta árees moventibles onde'l xugador hai de caltenese dientro pa poder siguir xugando. Cada escenariu tien una llende que'l personaxe nun puede devasar, o'l personaxe va quedar «[[Nocaut|KO]]», perdiendo una vida o un puntu, dependiendo de la manera de xuegu. ''Brawl'' contién 41 escenarios disponibles, 29 de los cualos atópense accesibles dende'l principiu. Dellos escenarios sufren cambeos a la hora del xuegu, como un cambéu de la nueche al día,<ref name="Battlefield">{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/stages/stage01.html |títulu=Campu de batalla |autor=Sakurai, Masahiro |fechaaccesu=21 de xunu de 2007 |fecha=22 de mayu de 2007 |editorial=Smash Bros. Dojo!! |cita=En Campu de batalla, la plataforma principal nun va camudar... pero sí que va escurecer... y depués va cayer la nueche... ¡Engarradiella de sol a sol!}}</ref> o cambeos d'estaciones.<ref name="Yoshi's Island">{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/stages/stage03.html |títulu=Yoshi's Island |autor=Sakurai, Masahiro |fechaaccesu=21 de xunu de 2007 |fecha=12 de xunu de 2007 |editorial=Smash Bros. Dojo!! |cita=El puntu fonte d'esti escenariu son los cambeos d'estación. Primavera, branu, seronda ya iviernu: ¡el ciclu completu!}}</ref> Un escenariu basáu na serie ''[[Animal Crossing]]'' inclúi eventos especiales dependiendo de la fecha y l'hora de xuegu.<ref>{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/stages/stage06.html |títulu=Pueblo Smash |autor=Sakurai, Masahiro |fechaaccesu=22 d'avientu de 2007 |fecha=13 de xunetu de 2007 |editorial=Smash Bros. Dojo!!}}</ref> Una mecánica de xuegu d'estilu ambiental apaez nesti xuegu, como un terrén destructible y una capacidá pa llexar. A diferencia de los sos predecesores, ''Brawl'' inclúi escenarios basaos en xuegos de ''[[third party|third parties]]'', como ''[[Metal Gear Solid]]'', inspiráu nel nivel ''Isla Shadow Moses''<ref>{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/stages/stage13.html |títulu=Isla Shadow Moses |autor=Sakurai, Masahiro |fechaaccesu=22 d'avientu de 2007 |fecha=2 d'ochobre de 2007 |editorial=Smash Bros. Dojo!!}}</ref> y Sonic the Hedgehog, inspiráu nel primer nivel del so [[Sonic the Hedgehog (Mega Drive)|primer xuegu]]: "Green Hill Zone", onde apaecen Tails, Knuckes, Silver ya inclusive el Salvapartidas. El xuegu tamién inclúi escenarios traíos del so predecesor, ''[[Super Smash Bros. Melee]]''.<ref name="Escenarios de Melee">{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/stages/stage18.html |títulu=Escenario de Melee |autor=Sakurai, Masahiro |fechaaccesu=16 d'avientu de 2007 |fecha=30 de payares de 2007 |editorial=Smash Bros. Dojo!!}}</ref> ''Brawl'' dexa al xugador crear los sos propios escenarios pa utilizalos nel xuegu na manera «Editor d'escenarios». Los xugadores pueden guardar les sos creaciones nuna [[Secure Digital|tarxeta SD]] o na memoria interna de la mesma consola. Por aciu la Conexón Wi-Fi de Nintendo, los xugadores pueden mandar los sos escenarios a los sos amigos, o a Nintendo, pa recibir un escenariu nuevu de forma diaria pol serviciu, pero esti serviciu quedó inoperativo dende'l 30 de xunu de 2009.<ref name="Stage Builder">{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/gamemode/various/various10.html |títulu=Creador d'escenario |autor=Sakurai, Masahiro |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2007 |fecha=29 d'ochobre de 2007 |editorial=Smash Bros. Dojo!!}}</ref> === Escenarios de Brawl === * Campu de batalla * Destino final * Reinu Champiñónico * Ciudá Delfino * Circuito Mario * La gran cascada * Gran Ponte de Eldin * Norfair * Fragata Orpheon * Isla de Yoshi (Brawl) * Hal Abarda * Sistema Lylat * Estadiu Pokémon 2 * New Porky City * El Cumal * Castillo asediado * Warioware, Inc. * Reinu del Cielu * Planeta remotu * Pueblu Smash ==== Desbloqueables ==== * Casona de Luigi * Mario Bros * 75 M. * Barcu pirata * Columna Llanza * Port Town Aero Dive * Zona extraplana 2 * Isla Shadow Moses * Zona Green Hill * Hanenbow === Escenarios de Melee === * Rainbow Ride * Templo * Brinstar * Isla de Yoshi (Melee) * Corneria * Onett ==== Debloqueables ==== * Xungla Graciosa * Green Greens * Estadiu Pokémon * Big Blue == Desenvolvimientu == [[Ficheru:Newpegi 12.svg|thumb|200px|[[Satoru Iwata]] anunció'l desenvolvimientu del videoxuegu nuna rueda de prensa pre-E3 2005.]] Mientres la conferencia de prensa pre-E3 2005, el presidente de Nintendo, [[Satoru Iwata]], anunció que'l nuevu títulu de la serie ''Super Smash Bros.'' non yá atopábase yá en desenvolvimientu pal so siguiente videoconsola, sinón que tamién sería un títulu de llanzamientu pa la Wii con compatibilidá Wi-Fi pa poder xugar en llinia.<ref name="E3 2005"/> L'anunciu tomó por sorpresa a Masahiro Sakurai, creador de la serie ''Super Smash Bros.''. Nel añu [[2003]], Sakurai abandonó [[HAL Laboratory]], la compañía que taba a cargu del desenvolvimientu de la franquicia. Él nun foi informáu de les intenciones de Nintendo de llanzar un nuevu xuegu ''Smash'', a pesar del fechu de que Iwata dixéra-y a Sakurai poco primero de el so arrenunciu a HAL que si un nuevu xuegu ''Smash'' llegara a desenvolvese, él quería que Sakurai tuviera a cargu como direutor nuevamente. Nun foi sinón hasta dempués de la conferencia que Sakurai foi llamáu a l'habitación d'hotel de Iwata, onde se-y pidió que tuviera a cargu na producción del nuevu títulu, no posible como direutor.<ref name="direutor"/> Sakurai aceptó'l cargu de direutor, y el desenvolvimientu del xuegu empezó n'ochobre de 2005,<ref name="oldDojo"/> cuando Nintendo abrió una nueva oficina en Tokiu namái destinada pa la so producción.<ref name="insidetheproject">{{Cita web |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070514222743/http://www.smashbros.com/en/story/index.html |fechaarchivu=14 de mayu de 2007 |url=http://www.smashbros.com/en/story/index.html |títulu=Masahiro Sakurai's Thoughts About Games |fechaaccesu=21 d'avientu de 2009 |apellíu=Sakurai |nome=Masahiro |enllaceautor=Masahiro Sakurai |obra=[[Famitsu]] |editorial=Smashbros.com |páxina=4 }}</ref> Nintendo tamién solicitó ayuda esterna de dellos estudios de desenvolvimientu, principalmente de Game Arts.<ref name=individuals>{{cita entrevista |last= Sakurai|first= Masahiro |interviewer= Satoru Iwata |títulu= Iwata Asks: Super Smash Bros. Brawl |url=http://us.wii.com/iwata_asks/ssbb/vol1_page3.jsp |format=Transcript |program= Wii.com |fechaaccesu=21 d'avientu de 2009}}</ref><ref>Esta empresa apaez como agradecimientu nos títulos de creitu del xuegu.</ref> Sakurai declaró que la xente que desenvolvió'l xuegu pasara escesives cantidaes de tiempu xugando ''Super Smash Bros. Melee''. Esti equipu d'aprosimao 100 persones tuvo accesu a tol material y les ferramientes orixinales del desenvolvimientu de ''Melee'', cortesía de HAL Laboratory.<ref name="insidetheproject" /><ref name="individuals"/> Amás, munchos de los miembros del equipu de desenvolvimientu ''Smash Bros.'' que moren cerca del área de la nueva oficina xunir al desenvolvimientu del proyeutu.<ref name="IwataAsksSubspace"/><ref name="devteam">{{Cita web |url=http://wii.ign.com/articles/673/673532p1.html |títulu=Sakurai Elaborates on ''Smash Bros. Revolution'' |fechaaccesu=21 de xunu de 2007 |apellíu=Gantayat |nome=Anoop |fecha=5 d'avientu de 2005 |editorial=IGN}}</ref> El xuegu tuvo ausente na amuesa de la Wii mientres la conferencia de prensa pre-E3 [[2006]] de Nintendo. A otru día, [[miércoles]] [[10 de mayu]] de 2006, mientres la E3, el so primer tráiler oficial foi reveláu, y depués, mientres la conferencia de prensa After-Hours, Nintendo reveló'l xuegu oficialmente sol nome de ''Super Smash Bros. Brawl''. Nuna entrevista con [[IGN (sitiu d'Internet)|IGN]], Sakurai dixo que les capacidaes de detección de movimientu de la Wii podríen nun ser incluyíes, porque «Consideramos que'l fechu de tratar d'implementar munches funcionalidades de detección de movimientu podría esquerase nel camín del xuegu».<ref name="E3 2006">{{Cita web |apellíu=Casamassina |nome=Matt |coautores =Schneider, Peer |fecha=10- de mayu de 2006 |url=http://wii.ign.com/articles/707/707504p1.html |títulu=E3 2006: ''Super Smash Bros. Brawl'' |editorial=IGN |fechaaccesu=1 d'agostu de 2006}}</ref> Con al respeutive de xugar usando la conexón Wi-Fi de Nintendo, Sakurai declaró que primeramente'l so plan yera incluyir compatibilidá con conexón Wi-Fi y funcionalidad en llinia. Inclusive dixo que «Una de les primeres razones poles que ''Super Smash Bros. Brawl'' foi creáu foi que Nintendo, al llograr que la Wii tuviera funcionalidad en llinia, quería lo mesmo pa ''Smash Bros.''».<ref name="E3 2006"/> Sicasí, declaróse na versión antigua del sitio web xaponés de ''Smash Bros.'' que «Habría demasiaos abilsos que cruciar», polo qu'un sistema de ''ranking'' en llinia nun ye daqué que pueda esperase.<ref>{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/jp/toukou/bn/non12.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070329052540/http://www.smashbros.com/jp/toukou/bn/non12.html |fechaarchivu=29 de marzu de 2007 |títulu=Fire off a comment! |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008 |apellíu=Sakurai |nome=Masahiro |fecha=26 de mayu de 2006 |editorial=[[Nintendo]] |idioma=xaponés |cita=『スマブラ』をネット対戦させるには、いろいろとハードルが高い困難なことがあります。 }}</ref> Amás, dixo qu'un sistema de clasificación en llinia ye pocu probable que tenga d'aplicase.<ref>{{Cita web |url=http://wii.ign.com/articles/853/853748p2.html |títulu=Sakurai on Super Smash Bros. Brawl |autor=Casamassina, Matt |editorial=IGN |fecha=20 de febreru de 2008 |fechaaccesu=27 d'abril de 2008}}</ref> Mientres un xuegu de prueba ente Sakurai y [[Hideo Kojima]], esti postreru señaló que'l xuegu víase yá abondo completu y que Nintendo «Podría llanzalo agora mesmu y vendería millones de copies».<ref>{{Cita web |url=http://www.1up.com/do/newsStory?cId=3159049 |títulu=Kojima's Played Super Smash Bros. Brawl |fechaaccesu=21 de xunu de 2007 |apellíu=Dormer |nome=Dan |fecha=27 d'abril de 2007 |editorial=[[1UP.com]]}}</ref> A partir del día [[22 de mayu]] de 2007 y hasta el [[14 d'abril]] de [[2008]] el sitiu tuvo actualizaciones toes los díes ente [[llunes]] y [[vienres]].<ref>{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/info/info06.html |títulu=Aviso: Fin de les actualizaciones |fechaaccesu=26 de marzu de 2011 |apellíu=Sakurai |nome=Masahiro |fecha=14 d'abril de 2008 |editorial=Smash Bros. DOJO!!}}</ref> Ente los díes [[18 d'ochobre|18]] y [[22 d'ochobre]] de 2007, mientres la primer esposición ''Entertainment for All'' en [[Los Angeles]], [[California]], Nintendo exhibió una versión demo de ''Super Smash Bros. Brawl'' (siendo la primer vegada que se tuvo la oportunidá de xugar al títulu previu al so llanzamientu) que pudo ser xugada polos asistentes al eventu,<ref>{{Cita web |url=http://www.associatedcontent.com/article/409290/nintendo_announces_y_for_all_line_up.html |títulu=Nintendo Announces Y for All Line Up; Super Smash Bros. Brawl to Be Playable |fecha=9 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=26 de marzu de 2011 |editorial=Associated Content |idioma=inglés |urlarchivu=https://archive.is/20120629084740/http://voices.yahoo.com/nintendo-announces-y-all-line-super-smash-bros-595354.html |fechaarchivu=29 de xunu de 2012 }}</ref> calificáu como «de lo meyor del eventu» por ''GamePro''.<ref>{{Cita web |url=http://www.gamepro.com/article/features/142128/best-of-y-for-all/ |títulu=Best Of Y for All |fecha=20 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=26 de marzu de 2011 |editorial=GamePro |autor=Moses, Travis |idioma=inglés}}</ref> Mientres la conferencia de prensa de Nintendo na E3 2007, el presidente de Nintendo of America, Reggie Fils-Aime, anunció que ''Super Smash Bros. Brawl'' sería llanzáu'l 3 d'avientu de 2007 en Norteamérica (y depués distribuyíu a tol continente).<ref name="E3_conference 2007">{{Cita web |url=http://wii.ign.com/articles/803/803335p1.html |títulu=Nintendo E3 2007 Press Conference |fechaaccesu=11 de xunu de 2007 |editorial=IGN |apellíu=Casamassina |nome=Matt |fecha=11 de xunu de 2007}}</ref> Sicasí, namái dos meses antes del so antemanáu llanzamientu en [[avientu]], l'equipu de desenvolvimientu pidió más tiempu pa trabayar nel xuegu.<ref>{{Cita web |url=http://www.irwebcasting.com/071010/53/f078bbc3f8/main/index_hi.htm |títulu=Nintendo Conference Fall 2007 |fechaaccesu=11 d'ochobre de 2007 |fecha=10 d'ochobre de 2007 |formatu=mpg |editorial=Y-news.co.jp |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071011231602/http://www.irwebcasting.com/071010/53/f078bbc3f8/main/index_hi.htm |fechaarchivu=11 d'ochobre de 2007 }}</ref> Mientres la Nintendo Conference el [[10 d'ochobre]] de 2007, el presidente de Nintendo Satoru Iwata anunció'l retrasu. {{Cita|Pa poder convertir ''Super Smash Bros. Brawl'' nun xuegu fundamental, vimos que precisamos más tiempu pa concluyir la producción. Pidimos esculpes p'aquellos que taben esperando de forma ansiosa pol llanzamientu, que se retrasa hasta'l [[24 de xineru]] de [[2008]] en Xapón. Vamos Revisar la fecha del llanzamientu del xuegu n'América y les nueses subsidiarias van faer los sos propios anuncios.<ref>[https://web.archive.org/web/20071011231602/http://www.irwebcasting.com/071010/53/f078bbc3f8/main/index_hi.htm Conferencia de Nintendo de 2007]. ''Y-News'', Consultáu'l [[6 d'abril]] de [[2008]]</ref>|Satoru Iwata, presidente de Nintendo}} El [[11 d'ochobre]] de 2007, George Harrison de Nintendo of America anunció que ''Super Smash Bros. Brawl'' sería llanzáu n'América'l 10 de febreru de 2008.<ref name="February delay">{{Cita web |url=http://wii.ign.com/articles/826/826579p1.html |títulu=Smash Release Date Confirmed |nome=Mark |apellíu=Bozon |fecha=11 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=14 d'ochobre de 2007 |editorial=IGN}}</ref> El [[15 de xineru]] de 2008, el llanzamientu del xuegu foi retrasáu una selmana en Xapón al [[31 de xineru]] y casi un mes n'América al 9 de marzu.<ref name="third delay"/> El 24 d'abril de 2008, Nintendo of Europe confirmó que ''Brawl'' sería llanzáu n'Europa'l 27 de xunu.<ref name="nintendo.co.uk"/> De la mesma, Nintendo of Australia anunció'l 15 de mayu de 2008, que'l xuegu sería llanzáu nesa rexón el 26 de xunu.<ref name="games.nintendo.com.au"/> === Cuestiones téuniques === {{VT|Wii#Cuestiones_téuniques|l1=Cuestiones téuniques de Wii}} ''Super Smash Bros. Brawl'' usa un discu de doble capa por cuenta de la gran cantidá de datos qu'almacena'l DVD de xuegu. Nintendo comprobó que delles consoles pueden tener dificultaes a la de lleer el CD por cuenta de un llector puercu. Nintendo ufierta un arreglu gratuitu a la xente que sufre estos problemes, o nel so casu mercar un llimpiador oficial de Nintendo pa la lente.<ref>{{Cita web |url=http://www.nintendo.es/NOE/es_ES/support/ayuda_con_el_software_4978_9259.html |títulu=Información del discu de Super Smash Bros. Brawl |fechaaccesu=12 d'avientu de 2010 |autor=Nintendo Ibérica}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eurogamer.es/articles/llimpiador-de lentes oficial-pa-wii |títulu=Llimpiador de lentes oficial pa Wii |nome=Albert |apellíu=García |fecha=26 d'avientu de 2010 |obra=Eurogamer}}</ref> Sicasí dellos críticos de Nintendo, refiérense qu'a cencielles les primeres consoles Wii el llector nun puede lleer los discu ópticos de Wii de doble capa, polo que'l xuegu podía ser más fácil llanzalo en dos discos y nun perxudicar al usuariu. === Música === El día 22 de mayu de 2007, Sakurai reveló una llista de 36 compositores qu'aproviríen de música al xuegu, ente ellos Nobuo Uematsu. Sakurai afirmó que-y pidió a los compositores, quien provienen d'una gran variedá de compañíes y qu'escribieron música pa xuegos ''first-'', ''second-'' y ''third-party'', «qu'escucharen una seleición de la meyor música de Nintendo y que fixeren arreglos de los sos cantares favoritos».<ref name="músicos" /> Los distintos escenarios del xuegu tienen múltiples pistes de música, que pueden ser escuchaes polos xugadores por aciu l'usu de la manera «La mio Música», incluyendo cantares que fueron direutamente sacaes del so xuegu orixinal, ensin nengún cambéu. Esta manera dexa al xugador escoyer la frecuencia cola qu'un cantar puede apaecer dientro d'un escenariu. Dalgunes de los cantares tienen de ser llograes mientres el xuegu.<ref name="La mio Música" /> La tema principal del xuegu ye un cantar orixinal cantada en llatín, de la cual deriven munches cantares orixinales del xuegu, compuesta pol compositor de ''[[Final Fantasy]]'', [[Nobuo Uematsu]].<ref name="E3 2006: Uematsu Scores Smash Bros.">{{Cita web |url=http://wii.ign.com/articles/707/707620p1.html |títulu=E3 2006: Uematsu Scores Smash Bros. |autor=Schneider, Peer |fechaaccesu=10 de mayu de 2006 |fecha=10 de mayu de 2006 |editorial=IGN}}</ref> === Inclusión de personaxes === Sakurai declaró orixinalmente que seique nun quería poner enforma énfasis en personaxes esclusivos de Xapón. Sicasí, depués de cavilgar alrodiu de cómo la inclusión de Marth y Roy en ''Melee'' llevó al llanzamientu internacional de la enantes esclusiva serie ''[[Fire Emblem]]'',<ref name="Fire Emblem Details">{{cita noticia |títulu='Fire Emblem Series' |url=http://www.nindb.net/series/fire-emblem.html |fechaaccesu=7 de xunu de 2007 |obra=[http://www.nindb.net NinDB] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100619095403/http://nindb.net/series/fire-emblem.html |fechaarchivu=19 de xunu de 2010 }}</ref> Sakurai espresó un mayor interés n'incluyir personaxes esclusivos de llanzamientos de Xapón.<ref name="thirdparty">{{Cita web |url=http://www.1up.com/do/newsStory?cId=3151198 |títulu=Super Smash Bros. Brawl Details |fechaaccesu=13 de setiembre de 2007 |apellíu=Klepek |nome=Patrick |fecha=5 de xunu de 2006 |editorial=[[1UP.com]]}}</ref> Sakurai declaró tamién que los personaxes ''third-party'' nun aportar# a más de dos, ensin cuntar a [[Solid Snake|Snake]].<ref name="thirdparty"/> La inclusión del personaxe creáu por [[Konami]], Solid Snake, paez tener un conflictu col paradigma de ''[[Super Smash Bros.]]''—namái incluyir personaxes de xuegos fechos por [[Nintendo]] y los sos ''second-parties''—pero Sakurai dixo que'l creador de ''[[Metal Gear]]'', Hideo Kojima, práuticamente rogólu que Snake fuera incluyíu en ''[[Super Smash Bros. Melee]]'';<ref>{{Cita web |url=http://wii.ign.com/articles/707/707504p1.html |títulu=Super Smash Bros. Brawl: Preview |autor=Schneider, Peer; Casamassina, Matt |editorial=IGN |fecha=10 de mayu de 2006 |fechaaccesu=1 de xunu de 2008}}</ref> esto nun asocedió por cuenta de que la producción del xuegu nesi entós atopábase demasiáu llueñe tocantes a desenvolvimientu. Sicasí, dicha situación llevó a la so apaición nel siguiente xuegu, anque nun principiu non pensó incluyise lo en ''Brawl'', Kojima siguió faciendo pidimientos a Sakurai pa incluyir a Snake nel xuegu, cosa que finalmente asocedió.<ref>{{Cita web |url=http://kotaku.com/gaming/nintendo/e306-super-smash-bros-brawl-qa-173071.php |títulu=E306: Super Smash Bros. Brawl Q&A |fechaaccesu=18 de setiembre de 2007 |apellíu=Mcwhertor |nome=Michael |fecha=11 de mayu de 2006 |editorial=Kotaku |urlarchivu=https://archive.is/20120629045015/http://kotaku.com/173071/e306-super-smash-bros-brawl-qa?tag=gamingnintendo |fechaarchivu=29 de xunu de 2012 }}</ref> De manera similar, l'apaición del personaxe (agora controlable) [[Lucas (Earthbound)|Lucas]] del xuegu ''[[Mother 3]]'' foi entamada pa ''Melee'', pero la idea foi refugada debíu al retrasu de dichu xuego.<ref>{{Cita web |url=http://www.nintendo.co.jp/n01/n64/software/nus_p_nalj/smash/flax/0717/index.html |títulu=速報スマブラ拳: Ness |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2007 |editorial=[[Nintendo]] |idioma=xaponés}}</ref> Pidióse-yos a los fans xaponeses qu'unviaren, por aciu el foru del sitiu oficial xaponés, los nomes de los personaxes y les temes musicales que queríen qu'apaecieren nel xuegu.<ref name="character poll">{{Cita web |autor=IGN Staff |fecha=11 de mayu de 2006 |url=http://wii.ign.com/articles/707/707671p1.html |títulu=E3 2006: Fans Asked to Fill Smash Bros. Roster |editorial=IGN |fechaaccesu=11 de mayu de 2006}}</ref> De forma similar, fans d'otros países fueron llamaos a unviar idees nos foros oficiales de [[Nintendo]]. A partir del [[9 de xunu]] de 2006, les suxerencies dexaron de ser tomaes en cuenta. En [[agostu]] de 2006, Sakurai y Miyamoto dieron a conocer el fechu de que Nintendo taba axustando los derechos pa incluyir a otros personaxes ''third-party''. Sonic the Hedgehog, de [[Sega]], foi'l personaxe ''third-party'' más solicitáu, y la so inclusión en ''Brawl'' foi anunciada'l día 10 d'ochobre de 2007.<ref>{{Cita web |url=http://www.smashbros.com/es/characters/sonic.html |títulu=Sonic |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2007 |apellíu=Sakurai |nome=Masahiro |fecha=10 d'ochobre de 2007 |editorial=Smash Bros. Dojo!!}}</ref> == Receición == === Comercial === ''Super Smash Bros. Brawl'' tuvo unes ventes esitoses. Nos Estaos Xuníos, el xuegu vendió 874&nbsp;000 unidaes el día del llanzamientu y 1,4 millones d'unidaes na so primer selmana siendo'l xuegu más rápido vendíu de la historia de Nintendo of America, d'alcuerdu a la empresa.<ref>{{Cita noticia |url=http://www.nintendo.com/whatsnew/detail/AU8xLess7wISKbSMpYCj_HThii8UiBzG |títulu=Super Smash Bros. Brawl Smashes Nintendo Sales Records |editorial=[[Nintendo]] |fecha=17 de marzu de 2008 |fechaaccesu=3 d'agostu de 2008}}</ref> Acordies con el Grupu NPD, foi'l quintu xuegu más vendíu en marzu de 2008 en Canadá y los Estaos Xuníos, vendiendo 200.000 y 2,7 millones d'unidaes, respeutivamente; el xuegu ye'l más vendíu en Canadá de 2008 a 1 d'abril del mesmu añu.<ref>{{Cita web |url=http://uk.wii.ign.com/articles/867/867462p1.html |títulu="NPD Reports Nintendo Finished March with Top Game, Top Hardware" |editorial=IGN |fechaaccesu=17 d'abril de 2008}}</ref><ref name="CanadaNPD">{{Cita noticia |url=http://www.newswire.ca/en/releases/archive/April2008/17/c6749.html |títulu=Wii surpasses all other next generation consoles in lifetime sales |fechaaccesu=24 d'abril de 2008 |fecha=17 d'abril de 2008 |editorial=[[Nintendo]]}}</ref> L'analista Jesse Divnich atribuyó les grandes ventes del xuegu n'Estaos Xuníos pol so cumplimientu de «les necesidaes de los mercaos informales, sociales, y los que tán per debaxo de los 13 años d'edá».<ref>{{Cita web |url=http://www.gamespot.com/news/6189493.html |títulu="Analyst: March a perfect sales storm" |autor=Sinclair, Brendan |editorial=[[GameSpot]] |fecha=18 d'abril de 2008 |fechaaccesu=3 d'agostu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080720024446/http://www.gamespot.com/news/6189493.html |fechaarchivu=20 de xunetu de 2008 }}</ref> Nel so llanzamientu nes zones [[PAL]], ''Brawl'' algamó'l númberu unu nes llistes de ventes europees y australianes.<ref>{{Cita web |url=http://www.gamesindustry.biz/articles/super-smash-bros-brawl-takes-top-spot-in-europe |títulu=Super Smash Bros Brawl takes top spot in Europe |autor=Lee, James |editorial=Game Industry |fecha=7 de xunu de 2008 |fechaaccesu=13 de xunu de 2008}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://uk.gamespot.com/wii/action/supersmashbros/news.html?sid=6193329&cpage=1 |títulu=Aussie game charts: Xunu 23-29 |editorial=[[GameSpot]] |autor=Chiappini, Dan |fecha=3 de xunu de 2008 |fechaaccesu=13 de xunu de 2008}}</ref> D'alcuerdu al Grupu NPD, ''[[GfK]]'' ''[[Chart-Track]]'' y ''[[Enterbrain]]'', el xuegu vendió 3,539 millones d'unidaes nos Estaos Xuníos, 213.000 nel Reinu Xuníu, y 1,681 millones en Xapón, pa un total de 5,433 millones de xuegos a 1 d'agostu de 2008.<ref>{{Cita noticia |títulu=Leading Market Research Firms Join Forces to Provide First Multi-Continent View Of Video Game Software Sales |url=http://www.npd.com/press/releases/press_080821.html |fecha=21 d'agostu de 2008 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2008 |editorial=[[NPD Group]], [[GfK]] [[Chart-Track]], [[Enterbrain]]}}</ref> Tamién ye'l quintu xuegu meyor vendíu en Xapón en 2008, vendiendo 1.747.113 copies.<ref name="famitsu2008">{{Cita web |títulu=Japanese 2008 Market Report |url=http://www.mcvuk.com/interviews/403/JAPANESE-2008-MARKET-REPORT |editorial=[[MCVUK]] |fechaaccesu=9 de xineru de 2009}}</ref> Foi'l cuartu xuegu meyor vendíu de 2008, vendiendo 4,17 millones de copies.<ref name="gamedaily">{{Cita web |títulu=NPD: Nintendo Drives '08 Industry Sales Past $21 Billion |url=http://www.gamedaily.com/articles/news/npd-nintendo-drives-08-industry-sales-past-21-billion-/?biz=1 |editorial=[[Game Daily]] |fechaaccesu=15 de xineru de 2009 |fecha=15 de xineru de 2009}}</ref> A marzu de 2010, el xuegu vendió 9,48 millones de copies, d'alcuerdu a Nintendo. === Crítica === {{Crítica de videoxuegu |1UP = A<ref name="GameScore">{{Cita web |url=http://www.1up.com/do/reviewPage?cId=3166844&p=44&sec=REVIEWS |títulu=Super Smash Bros. Brawl Review |fecha=7 de marzu de 2008 |nome=James |apellíu=Mielke |fechaaccesu=16 de mayu de 2008 |editorial=[[1UP.com]]}}</ref> |Edge = 9 sobre 10<ref name="Edge">{{Cita publicación |url=http://www.next-gen.biz/index.php?option=com_content&task=view&id=9575&Itemid=51 |títulu=Super Smash Bros. Brawl Review |autor=Edge staff |añu=2008|mes=April |publicación=[[Edge (magacín)|Edge]] |númberu=187 |páxines=84-85}}</ref> |EuroG = 9 sobre 10<ref name="euroReview">{{Cita web |url=http://www.eurogamer.net/article.php?article_id=128676&page=1 |títulu=Eurogamer Super Smash Bros. Brawl Review |nome=Tom |apellíu=Bramwell |fechaaccesu=27 de marzu de 2008 |editorial=[[Eurogamer]]}}</ref> |Fam = 40 sobre 40<ref name="Famscore">{{cita noticia |url=http://www.1up.com/do/newsStory?cId=3165462 |títulu=Famitsu Gives Smash Bros. Brawl a Perfect Score |autor=Gray, Brian |editorial=[[1up.com]] |fecha=16 de xineru de 2008 |fechaaccesu=27 d'abril de 2008 }}</ref> |GT = 9.4 sobre 10<ref name="GameTrailersReview">{{Cita web |url=http://www.gametrailers.com/player/31663.html |títulu=GameTrailers Super Smash Bros. Brawl Review |fechaaccesu=9 de marzu de 2008 |editorial=[[GameTrailers]]}}</ref> |IGN = 9.5 sobre 10<ref name="IGNReview">{{Cita web |url=http://wii.ign.com/articles/856/856580p1.html |títulu=IGN Super Smash Bros. Brawl Review |nome=Matt |apellíu=Casamassina |fechaaccesu=4 de marzu de 2008 |editorial=IGN}}</ref> |NP = 10 sobre 10<ref name="NPBrawl">{{cita noticia |fecha=marzu de 2008|magacín=[[Nintendo Power]] |editorial=[[Future US]] |volume=226 |títulu=Simply Smashing |apellíu=Slate |nome=Chris |páxines=82-83|postscript=<!--None-->}}</ref> |rev1 = ''[[NGamer]]'' |rev1Score=93%<!--The link shows a score of 9.3/10, but this is CVG.com's method of scoring - NGamer itself scores in percentages. Check it's article.--><ref name="ngamer">{{Cita web |url=http://www.computerandvideogames.com/article.php?id=183358 |títulu=Ngamer&nbsp;— Review: Super Smash Bros. Brawl |fechaaccesu=26 de febreru de 2008 |nome=Matthew |apellíu=Castle |obra=[[NGamer]]}}</ref> |ONM = 95%<ref name="ONMReview">{{Cita web |url=http://www.officialnintendomagazine.co.uk/article.php?id=4885 |títulu=Wii Review: Super Smash Bros. |nome=Martin |apellíu=Mathers |fecha=26 de xunu de 2008 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2008 |editorial=[[Official Nintendo Magacín]]}}</ref> | |MC = 93% (81 analís)<ref name="metacritic"/> |GR = 92.75% (76 analís)<ref name="gr">{{Cita web |url=http://www.gamerankings.com/wii/928518-super-smash-bros-brawl/index.html |títulu=Super Smash Bros. Brawl Reviews |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2010 |editorial=[[Game Rankings]]}}</ref> |TTR = 3.85/4 (56 analís)<ref name="ttr">{{Cita web |url=http://games.toptenreviews.com/reviews/g27302.htm |títulu=TopTenReviews – Super Smash Bros. Brawl |editorial=[[TopTenReviews]] |fechaaccesu=9 de xunu de 2008}}</ref> |award1 = «Meyor xuegu de llucha» según [[GameSpot]].<ref name="Gamespotfighting">{{Cita web |url=http://au.gamespot.com/best-of/genre-awards/index.html?page=4 |títulu=Gamespot: Best Fighting Game of the Year |editorial=[[GameSpot]] |fechaaccesu=23 de febreru de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081230225326/http://au.gamespot.com/best-of/genre-awards/index.html?page=4 |fechaarchivu=30 d'avientu de 2008 }}</ref> }} ''Super Smash Bros. Brawl'' recibió munches crítiques positives. Los editores de ''[[Famitsu]]'', quien-y dieron una [[Famitsu#Puntuación|puntuación perfecta]], allabaron la variedá y gran estensión de la manera d'un xugador, la impredecibilidad de los «Smashes Finales» y los dinámicos estilos de llucha de los personaxes.<ref name="Famscore">{{cita noticia |url=http://www.1up.com/do/newsStory?cId=3165462 |títulu=Famitsu Gives Smash Bros. Brawl a Perfect Score |autor=Gray, Brian |editorial=[[1up.com]] |fecha=16 de xineru de 2008 |fechaaccesu=27 d'abril de 2008 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://wii.ign.com/articles/845/845816p1.html |títulu=Perfect Score for Smash Bros. |fechaaccesu=29 de xineru de 2008 |fecha=16 de xineru de 2008 |editorial=IGN}}</ref> Chris Slate de ''[[Nintendo Power]]'' tamién-y dio a ''Brawl'' una puntuación perfecta na edición de [[marzu]] de 2008, clasificándolo como «unu de los meyores xuegos que Nintendo creó».<ref name="NPBrawl"/> ''GameSpot'' allabó la simplicidá del xuegu, declarando que «los sos simples controles y formes de xuegu facer considerablemente accesible pa primerices, y al empar curiosu pa los veteranos de ''Smash Bros.''»<ref name="GameSpotReview">{{Cita web |url=http://www.gamespot.com/wii/action/supersmashbros/review.html? |títulu=GameSpot Super Smash Bros. Brawl Review |fechaaccesu=7 de marzu de 2008 |autor=Lark, Anderson |editorial=[[GameSpot]]}}</ref> ''[[GameTrailers]]'' allabó la cantidá de conteníu que-y da al xuegu «un poder de caltenese nel tiempu que pocos xuegos tienen».<ref name="GameTrailersReview">{{Cita web |url=http://www.gametrailers.com/player/31663.html |títulu=GameTrailers Super Smash Bros. Brawl Review |fechaaccesu=9 de marzu de 2008 |editorial=[[GameTrailers]]}}</ref> ''[[Eurogamer]]'' emponderó la capacidá del xuegu pa permanecer siendo risonderu tantu na manera d'[[un xugador]] como nel [[multixugador]], mientres diz que «el so oxetivu ye'l que te caltién xugando hasta entrada la madrugada, dexándote aguantar xugando hasta que tol mundu fórase a casa».<ref name="euroReview">{{Cita web |url=http://www.eurogamer.net/article.php?article_id=128676&page=1 |títulu=Eurogamer Super Smash Bros. Brawl Review |nome=Tom |apellíu=Bramwell |fechaaccesu=27 de marzu de 2008 |editorial=[[Eurogamer]]}}</ref> ''[[Game Revolution]]'' aclamó la BSO de ''Brawl'' como «espectacular... que toma una gran franxa na historia de los videoxuegos».<ref name=GameRev>{{Cita web |url=http://www.gamerevolution.com/review/wii/super_smash_bros_brawl |títulu=Super Smash Bros. Brawl Review at Game Revolution – Hit me with your best shot. |nome=Chris |apellíu=Hudak |fechaaccesu=21 d'abril de 2008 |editorial=[[Game Revolution]]}}</ref> ''[[Game Informer]]'' destacó en ''Brawl'' «un equilibriu finamente afináu, les mecániques de llucha, y les maneres multixugador locales».<ref>{{Cita web |url=http://gameinformer.com/NR/exeres/B18DF8Y6-3CD5-4F43-84B0-A9BFFFC4A9AC.htm |títulu=Super Smash Bros. Brawl Review: Smash It Up |autor=Vore, Bryan |editorial=[[Game Informer]] |fechaaccesu=21 d'abril de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080414161620/http://gameinformer.com/NR/exeres/B18DF8Y6-3CD5-4F43-84B0-A9BFFFC4A9AC.htm |fechaarchivu=14 d'abril de 2008 }}</ref> ''[[Edge (revista)|Edge]]'' concluyó que, mientres los anteriores xuegos de ''Smash Bros.'' fueren «facer# risión por apertar botones», ''Brawl'' inclúi «unu de los sistemes más duraderos, innovadores y astutos de cualquier lluchador».<ref>{{Cita web |url=http://www.metacritic.com/games/platforms/wii/supersmashbrosbrawl |títulu=Super Smash Bros. Brawl (wii: 2008): Reviews |fechaaccesu=23 d'abril de 2008 |editorial=[[Metacritic]]}}</ref> El críticu de ''IGN'' Matt Casamassina declaró qu'a pesar de que ''Brawl'' ye «dafechu entreteníu», sufre de «llargos tiempos de carga» y «enemigos con poca inspiración» na manera ''L'emisariu subespacial''. La crítica tamién dio una respuesta mista con al respeutive de la calidá de los sos gráficos y describir como una versión ameyorada de ''Super Smash Bros. Melee''» con meyores modelos de personaxes y escenarios que «escarecen de detalles en delles árees».<ref name="IGNReview"/> GameSpy dixo que los gráficos vense «como'l xuegu de GameCube».<ref name="GSpyReview">{{Cita web |autor=Villoria, Gerald |url=http://uk.wii.gamespy.com/wii/super-smash-bros-wii/857904p1.html |títulu=Super Smash Bros. Brawl review at GameSpy |fechaaccesu=8 de marzu de 2008 |editorial=[[GameSpy]]}}</ref> Mitchell Saltzman de ''[[Gameworld Network]]'' sintióse decepcionáu pola falta de «estadístiques de siguimientu, chat de voz, y sobremanera un ambiente llibre de ''lag''» na manera ''online''.<ref>{{Cita web |url=http://www.gwn.com/reviews/gamereview.php/id/1397/p/5/title/Super_Smash_Bros_Brawl.html |títulu=Super Smash Bros. Brawl Review |editorial=[[Gameworld Network]] |nome=Mitchell |apellíu=Saltzman |fechaaccesu=23 d'abril de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080313153231/http://www.gwn.com/reviews/gamereview.php/id/1397/p/5/title/Super_Smash_Bros_Brawl.html |fechaarchivu=13 de marzu de 2008 }}</ref> Matthew Castle de ''NGamer'' apunta a la falta d'innovación de la franquicia, diciendo que «Smash Bros. arriesgar a crecer d'una manera bien familiar. Nunca llega a decepcionar, pero nun llogra esa maxa que tuvo [[Super Mario Galaxy]]».<ref name="ngamer">{{Cita web |url=http://www.computerandvideogames.com/article.php?id=183358 |títulu=Ngamer&nbsp;— Review: Super Smash Bros. Brawl |fechaaccesu=26 de febreru de 2008 |nome=Matthew |apellíu=Castle |obra=[[NGamer]]}}</ref> L'ex editor de ''GameSpot'' Jeff Gerstmann dio al xuegu una calificación de 4 de 5 estrelles en ''Giant Bomb'', diciendo que los xugadores que nun tán tan interesaos na historia de Nintendo «probablemente nun van entender nun principiu el porqué de tanto polveru»,<ref>{{Cita web |url=http://www.giantbomb.com/super-smash-bros-brawl/61-20588/reviews/ |títulu=Super Smash Bros. Brawl – Review |autor=Gerstmann, Jeff |editorial=[[Giant Bomb]] |fechaaccesu=28 de marzu de 2008}}</ref> sicasí, aconseyó que ''Brawl'' nun se dirixe puramente a los xugadores profesionales, yá que ufierta «una interesada diversión pa xugadores desinteresaos»<ref>{{Cita web |url=http://www.1up.com/do/reviewPage?cId=3166844&p=44&sec=REVIEWS |títulu=Super Smash Bros. Brawl – Review |autor=Mielke, James |editorial=[[1UP.com]] |fecha=7 de marzu de 2008 |fechaaccesu=20 d'abril de 2008}}</ref> ''Super Smash Bros. Brawl'' ganó diversos premios na categoría de xuegos pa Wii nos premios del videoxuegu de ''IGN'' del añu 2008, incluyendo «meyor xuegu de llucha»,<ref name="ignfighting">{{Cita web |títulu=IGN Wii: Best Fighting Game 2008 |url=http://bestof.ign.com/2008/wii/2.html |editorial=IGN.com |fechaaccesu=19 d'avientu de 2008 |fecha=18 d'avientu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081222040741/http://bestof.ign.com/2008/wii/2.html |fechaarchivu=22 d'avientu de 2008 }}</ref> «meyor xuegu multixugador local»<ref name="ignlocal">{{Cita web |títulu=IGN Wii: Best Local Multiplayer Game 2008 |url=http://bestof.ign.com/2008/wii/18.html |editorial=IGN.com |fechaaccesu=19 d'avientu de 2008 |fecha=18 d'avientu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081222040854/http://bestof.ign.com/2008/wii/18.html |fechaarchivu=22 d'avientu de 2008 }}</ref> y «meyor partitura orixinal».<ref name="ignscore">{{Cita web |títulu=IGN Wii: Best Original Score 2008 |url=http://bestof.ign.com/2008/wii/13.html |editorial=IGN.com |fechaaccesu=19 d'avientu de 2008 |fecha=18 d'avientu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081222040829/http://bestof.ign.com/2008/wii/13.html |fechaarchivu=22 d'avientu de 2008 }}</ref> Tamién foi nomáu pa otros premios de Wii, incluyendo «meyor teunoloxía de gráficos»,<ref name="igngraphics">{{Cita web |títulu=IGN Wii: Best Graphics Technology 2008 |url=http://bestof.ign.com/2008/wii/11.html |editorial=IGN.com |fechaaccesu=19 d'avientu de 2008 |fecha=18 d'avientu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081222040817/http://bestof.ign.com/2008/wii/11.html |fechaarchivu=22 d'avientu de 2008 }}</ref> «meyor usu de soníu»,<ref name="ignsound">{{Cita web |títulu=IGN Wii: Best Use of Sound 2008 |url=http://bestof.ign.com/2008/wii/14.html |editorial=IGN.com |fechaaccesu=19 d'avientu de 2008 |fecha=18 d'avientu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081222040834/http://bestof.ign.com/2008/wii/14.html |fechaarchivu=22 d'avientu de 2008 }}</ref> «Meyor xuegu multixugador online»<ref name="ignonline">{{Cita web |títulu=IGN Wii: Best Online Multiplayer Game 2008 |url=http://bestof.ign.com/2008/wii/19.html |editorial=IGN.com |fechaaccesu=19 d'avientu de 2008 |fecha=18 d'avientu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081222040859/http://bestof.ign.com/2008/wii/19.html |fechaarchivu=22 d'avientu de 2008 }}</ref> y «xuegu del añu».<ref name="igngoty">{{Cita web |títulu=IGN Wii: Game of the Year 2008 |url=http://bestof.ign.com/2008/wii/25.html |editorial=IGN.com |fechaaccesu=19 d'avientu de 2008 |fecha=18 d'avientu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081221161935/http://bestof.ign.com/2008/wii/25.html |fechaarchivu=21 d'avientu de 2008 }}</ref> El xuegu tamién consiguió'l gallardón de «Meyor xuegu de llucha» nos premios al meyor xuegu del añu del añu 2008 de ''GameSpot''.<ref name="Gamespotfighting">{{Cita web |url=http://au.gamespot.com/best-of/genre-awards/index.html?page=4 |títulu=Gamespot: Best Fighting Game of the Year |editorial=[[GameSpot]] |fechaaccesu=23 de febreru de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081230225326/http://au.gamespot.com/best-of/genre-awards/index.html?page=4 |fechaarchivu=30 d'avientu de 2008 }}</ref> El xuegu consiguió'l 15º llugar na llista de la ''[[Official Nintendo Magacín]]'' sobre los 100 meyores xuegos de Nintendo de la historia.<ref>{{Cita web |url=http://www.officialnintendomagazine.co.uk/article.php?id=7297 |títulu=20-11 Official Nintendo Magacín |editorial=[[Official Nintendo Magacín]] |fechaaccesu=25 de febreru de 2009}}</ref> Foi calificáu por ''[[Nintendo Power]]'' como'l quintu meyor xuegu llanzáu nos años 2000 pa una consola de Nintendo.<ref>{{Cita publicación |títulu=The Best of the Decade |publicación=Nintendo Power |númberu=252 |mes=Marzu |añu=2010}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Traducíu ref|pt|Super Smash Bros. Brawl|trad=parcial}} {{Traducíu ref|en|Super Smash Bros. Brawl|trad=total}} * [http://www.smashbros.com/es/index.html Sitiu oficial de ''Super Smash Bros. Brawl'' n'español] * {{IMDb títulu|0928380}} {{Tradubot|Super Smash Bros. Brawl}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Videoxuegos en llinia]] [[Categoría:Super Smash Bros.]] [[Categoría:Videoxuegos de 2008]] [[Categoría:Videoxuegos de llucha]] [[Categoría:Videoxuegos de Nintendo]] [[Categoría:Videoxuegos pa Wii]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] jrkqtbmt90vk5t5izizozn71ugxlkyg 0 98138 3709899 3674328 2022-08-19T09:22:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Software}} La '''ColecoVision''' ye una [[consola de videoxuegos]] de segunda xeneración llanzada al mercáu d'[[Estaos Xuníos]] n'agostu de [[1982]] pola empresa [[Coleco]]. La ColecoVision ufiertaba pal so tiempu gráficos y xugabilidá calidable [[arcade]], la capacidá de xugar con cartuchos del so principal competidora l'[[Atari 2600]], y medios p'ampliar el hardware del sistema. La ColecoVision llanzar con un catálogu inicial de 12 xuegos con otros 10 títulos programaos a lo llargo de 1982. En total, aproximao 100 títulos llanzáronse como cartuchos pa la consola ente 1982 y [[1984]].<ref>{{cita llibru |apellíos=Forster |nome=Winnie |enllaceautor=Winnie Forster |títulu=The encyclopedia of consoles, handhelds & home computers 1972 - 2005 |añu=2005 |editorial=GAMEPLAN |isbn=3-00-015359-4|páxines=50}}</ref> == Historia == La consola ye llanzada pola compañía Coleco en 1982, y gracies a la llicencia roblada cola empresa [[Nintendo]], llanza una versión de ''[[Donkey Kong]] '', mesma que recibió bien bones crítiques, lo que contribuyó en gran midida a la so popularidá. Nes Navidaes de 1982, Coleco vendiera 500.000 unidaes. El so principal competidor foi la más avanzada pero de menor ésitu comercial [[Atari 5200]]. La ColecoVision ye distribuyida por [[CBS Corporation]] fuera de la [[Estaos Xuníos|unión americana]], so la marca '''CBS ColecoVision'''. Les ventes devasen el millón d'unidaes a principios de [[1983]], antes de la [[Crisis del videoxuegu de 1983]]. La ColecoVision ye descatalogada na primavera de [[1984]]. Inclusive con eses dificultaes, la ColecoVision vendió más de 6 millones d'unidaes. En [[1986]], [[Bit Corporation]] produz un clon de la ColecoVision llamáu '''Dina''', que ye vendida n'Estaos Xuníos por Telegames como la ''Telegames Personal Arcade''. [http://www.riverwestbrands.com/ River West Brands] ye l'actual propietariu de la marca ColecoVision.<ref>[http://strategis.ic.gc.ca/app/cipo/trademarks/search/viewTrademark.do;jsessionid=0000HT9F1CHPclI0NWdb3n3qTaM:1247nfca5?language=eng&fileNumber=1202907&extension=0&startingDocumentIndexOnPage=1 Trademark Registration for River West Brands]</ref> == Hardware == La unidá principal de la consola ye una caxa de plásticu rectangular de 14 x 8 x 2 [[pulgada|pulgaes]] qu'alluga la [[placa madre]], con una ranura de cartuchu na parte inferior derecha y nel frontal direutamente so ella, un conector de cantu de tarxeta protexíu por una trampilla pa les ampliaciones. Na trasera ta'l conector de cuatro pines de la [[fonte d'alimentación]] esterna (+5V, +12 V, -5V) y la salida del modulador de televisión. La parte cimera de la carcasa alluga los dos [[Controlador de xuegos controladores de xuegu]], que se conecten por aciu conectores [[DE-9]]. La ''trubiecu'' aprove del espaciu par dexar recoyíos los cables n'espiral. El controladores de serie de la consola son bien paecíos a los de la [[Mattel]] [[Intellivision]]. Cada unu d'ellos tien forma rectangular y consta d'un ''keypad'' numbéricu de 12 tecles, dos botones de fueu, unu a cada llau del controlador y una cogorda circular de 1,5 pulgaes que fai les funciones de [[joystick]]. El ''keypad'' acepta ''overlays'' pa mapear les tecles nes funciones d'un xuegu determináu. Cada consola vien con dos mandos que teníen la posibilidá d'estrayelos y poner otros mandos, sosprendentemente podía usar mandos de Atari 2600 o inclusive de [[Sega Genesis]]. Tolos cartuchos desenvueltos por Coleco y parte de los desarrollos de terceros presenten una posa de venti segundos antes de presentar la pantalla inicial. Esto debe a un bucle intencional na [[BIOS]] de la consola p'amosar en pantalla la marca ColecoVision. Compañíes como [[Parker Brothers]], [[Activision]] y Micro Fun sáltense esi bucle pa lo que precisen enfiñir partes de la BIOS nel cartuchu, lo que redunda nun menor espaciu pal xuegu. === Especificaciones téuniques === * [[CPU]]: [[Zilog Z80|Zilog Z80A ]] corriendo a 3,58 MHz * [[Graphics Processing Unit|Procesador de videu]]: [[Texas Instruments]] ** Resolución de 256x192 pixels ** 32 [[sprite (videoxuegos)|sprites]] ** 16 colores * [[Chip de soníu]]: [[Texas Instruments SN76489]]AN ** 3 xeneradores de tonos ** 1 xenerador de ruiu * [[VRAM]]: 16 [[KiB]] * [[Memoria d'accesu aleatoriu|RAM]]: 1 KiB * Almacenamientu: Cartuchos de 8/16/24/32 KiB === Semeyances con otres plataformes === La ColecoVision utiliza la mesma CPU y [[Graphics Processing Unit|chip de videu]] que'l ordenadores [[MSX]] y la [[Sega SG-1000]]/[[SC-3000]]. Comparte tamién coles consoles Sega el chip de soníu (incluyendo a la [[Sega Master System]]), lo que lo fai igual en capacidaes hardware. Los MSX utilicen un chip de soníu distintu, pero con unes capacidaes bien similares, el [[Xeneral Instrument AI-3-8910]]. Por cuenta de ello ye bien senciellu portar los xuegos ente los trés plataformes. == Módulos d'Espansión == [[Ficheru:Coleco expansion2.jpg|thumb|right|300px|Expansion Module #2]] [[Ficheru:Super Action Controller Coleco DSCF0353.JPG|thumb|right|300px|Super Action Controller]] Dende'l so llanzamientu, Coleco promocionó l'ampliación llamada '''Expansion Module #1''' que dexa a la ColecoVision utilizar cartuchos d'[[Atari 2600]]. Funcionalmente, esto dio-y la ColecoVision la mayor biblioteca de software de cualquier consola del so tiempu. Esto trai una demanda de Atari, pero perder porque la consola ta fabricada con componentes comunes. La decisión del xulgáu dexa amás a Coleco desenvolver el so propiu clon de la 2600, la Coleco Gemini, que ye un clon exactu de la 2600 pero con mandos de [[joystick]]/[[paddle]] combinaos. '''Expansion Module #2''' ye un sistema de conducción que consiste nun volante, pedal d'acelerador y el xuegu incluyíu ''Alterio''. Esti control puede utilizase amás colos xuegos ''Destructor'' y ''Dukes Of Hazzard''. '''Expansion Module #3''', l'ampliación definitiva, llanzar nel branu de [[1983]]. El Module #3 convierte a la ColecoVision nun completu ordenador, conocíu como'l Coleco Adam, qu'inclúi un [[tecláu (informática)|tecláu]] y unidaes digital data pack ([[DDP]], una [[casete]] nuna carcasa especial que graba a alta velocidá). El Module #3 concíbese orixinalmente pa ser el ''supermódulo de xuegos'' de la ColecoVision ('''Super Game Module''') qu'utilizaría ''game wafers'' como sistema d'almacenamientu. Anque Coleco presenta una maqueta del SGM nel New York Toy Show de 1983, nunca foi fabricáu. Hubo tamién rumores de qu'incorporaría una llectora [[CED]] de [[RCA]] como sistema d'almacenamientu masivu de datos. Coleco crea un prototipu d'una cuarta espansión que-y dexaría executar cartuchos de la consola [[Intellivision]], pero nunca se llanzó. Esistieron dos controladores de xuegos alternativos fabricaos por Coleco. El primeru foi'l '''Roller Controller''', una [[trackball]] con un port del xuegu arcade ''[[Slither]]'', un clon de ''[[Centipede (videoxuegu)|Centipede]]''. El segundu foi'l '''Super Action Controller Set''', que recuerden a un par de guantes de boxéu con joystick de bola, keypad y una rueda con funciones de paddle na zona cimera, y cuatro botones de fueu (unu por deu) na empuñadura. Vender col xuegu ''Super Action Baseball'' y darréu con loa juego ''Super Action Boxing'' (inspiráu en ''[[Rocky]]'') y una conversión del arcade ''[[Front Line]]''. Amás fabricáronse per terceres partes: * [[Spectravideo]]: Quickshot III Deluxe (SV103) * High Score: Grabber Balls * [[Suncom]]: Joy Sensor * [[Wico]]: Joystick, ColecoVision * Sketch Master: Super Sketch Pad, una [[tableta gráfica]] cola particularidá de que se coneuta al so propiu cartuchu en llugar d'usar unu de los puertos de xuegos. == Xuegos == {{VT|Llista de xuegos ColecoVision}} Coleco centrar en desenvolver conversiones llicenciaes de arcades que nun tener Atari. Consciente del firme sofito de [[Namco]] (el creadores de ''[[Pac-Man]]'' y munchos otros ésitos llexendarios), Coleco axusta con compañíes como [[Sega]], [[Konami]], y [[Aruze|Universal]]. Puesto que la ColecoVision podría producir conversiones con calidá arcade, revistes especializaes como ''[[Electronic Games]]'' fueron unánimes nel so entusiasmu pola consola. Dalgunos de los sos más populares xuegos son ''[[Donkey Kong]]'' (de serie cola consola), ''[[Donkey Kong Junior]]'', ''[[Carnival]]'', ''[[Lady Bug]]'', ''[[Mouse Trap]]'', y ''[[Zaxxon]]''. Coleco tamién populariza arcades menos conocíos como ''[[Venture]]'', ''[[Cosmic Avenger]]'', y ''[[Mr. Do!]]''. En dellos casos les versiones de la consola son inclusive cimeres al arcade orixinal, como ''[[Space Panic]]''. Coleco tamién realiza conversiones de munchos d'esos xuegos a la Atari 2600 y la [[Intellivision]], nun esfuerciu por ampliar el so mercáu. Amás de les conversiones arcade, la ColecoVision ufierta pocos xuegos orixinales, anque son bien notables ''[[Smurf: Rescue in Gargamel's Castle]]'' (comercializáu como '''[[Pitufo]]''' n'España), ''[[War Room]]'', ''[[Illusions]]'', y ''[[Fortune Builder]]'', una primer incursión nos xuegos tipu ''[[SimCity]]''. Coleco tenía bien mala fama poles sos continues ufiertes [[vaporware]]. Un exemplu d'ello ye l'adaptación del [[xuegu de rol]] ''[[Tunnels & Trolls]]''. Desconozse si les captures de pantalla impreses veníen de un prototipu en desenvolvimientu o yeren meres ilustraciones pre-desenvolvimientu. La caxa de la ColecoVision amuesa otros exemplos como ''Chess Challenger'', ''Side Trak'', ''Rip Cord'', ''Horse Racing'', y ''Mr. Turtle''. En [[1997]], Kevin Horton desenvuelve'l primera [[homebrew]] pa la ColecoVision, ''Kevtris'', un clon de ''[[Tetris]]''. Dende entós docenes de xuegos homebrew fueron desenvueltos. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{dmoz|Games/Video_Games/Console_Platforms/ColecoVision}} *[http://benheck.com/Games/Coleco/ColecoP.htm Mod de Benjamin Heckendorn pa faer una ColecoVision portable] *[http://videogames.org/html/ColecovisionStuff/CVFAQ.shtml FAQ de ColecoVision/ADAM] *[http://web.archive.org/web/http://www.8bitdomain.com/Colecovision%20Video%20Mod&Bios%20Installation%20Guide.pdf Mod p'añedir un puertu S-Video] {{Tradubot|ColecoVision}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Videoconsoles de segunda xeneración]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] g04czz7l6vlfjpt5mawlx68ro0jvoqh 0 98284 3710080 2951810 2022-08-19T11:39:18Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''Polaroid''' ye una compañía d'[[Estaos Xuníos]] dedicada a la fabricación y distribución de [[Cámara fotográfica|cámares]] y [[película fotográfica]] [[fotografía instantánea|instantánea]]. == Historia == En [[1928]], el mozu [[Edwin H. Land]] desenvolvería'l primera [[filtru polarizador]] sintéticu. Tres dellos años de desenvolvimientu, en [[1932]] fundaría los llaboratorios '''Land-Wheelwright''', qu'en [[1935]] adoptaríen la denominación actual de '''''Polaroid'''''. La comercialización del productu empezó en [[1937]]. Tenía tantes aplicaciones que llueu tuvo gran ésitu, siendo usáu inclusive polos militares, de los cualos convirtióse nun importante suministrador mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]. Sicasí, la so invención más importante llegaría en tiempos de paz. En xineru de [[1947]] ablucaría al mundu presentando ante la [[Sociedá Óptica Estauxunidense]] la primera [[fotografía instantánea]]: una cámara que [[Reveláu fotográficu|revelaba]] y [[Positivado|positivaba]] la imaxe en tan solo 60 segundos. Esti inventu convertir nel buque insinia de la empresa hasta l'apaición de la [[fotografía dixital]]. En febreru de 2008 Polaroid anuncia'l fin de la fabricación de película pa los sos cámares, que dexó de fabricar en 2007. Anguaño la marca atopar nuna fase de reposicionamiento nel mercáu, buscando productos nuevos que fabricar aprovechando les sinergias colos sos anteriores productos y realizando una transición al mercáu dixital. Unu de los sos últimos proyeutos ye la Polaroid 300. En 2016 Polaroid Corporation llanzó una aplicación pa iPhone llamada Polaroid Swing. Esta aplicación te dexa crear videos curtios a partir de semeyes que pueden personalizase y amuésense nel formatu clásicu de Polaroid.<ref>[https://itunes.apple.com/de/app/polaroid-swing/id1035142291?mt=8 App Polaroid 'Swing' nel App Store] </ref> En 2016 Polaroid Corporation acomuñóse con [[Cheerz]], una aplicación qu'ufierta un serviciu d'impresión en llinia y recibir en casa les semeyes tomaes con un teléfonu intelixente nos distintos y orixinales formatos qu'ufierta la app.<ref>[https://www.cheerz.com/es/pages/polaroid-3000 Polaroid collaboración con Cheerz] </ref> == Productos == * [[Polaroid modelu 95]] - la primer cámara instantánea. * la primer película pa [[Rayos X]], la [[Polaroid tipu 1001]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.polaroid.com Sitio web oficial de ''Polaroid''] * [http://www.poladroid.net/ Pequeñu software pa crear semeyes al estilu Polaroid] * [http://www.pola-art.de/ Polaroid Art] * [http://www.polaroid-tv.com/ Polaroid TV] * [https://web.archive.org/web/20140811014933/http://adejaureguicamaras.com/polaroid/polaroid-land-95-a/ Polaroid Land 95A (La primera Polaroid)] {{Tradubot|Polaroid}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Fabricantes de material fotográfico]] [[Categoría:Fotografía n'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Empreses de Massachusetts]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] m124ep7pn66wqkcfgbtsretdi7mpsqh 0 98288 3709542 3656452 2022-08-19T06:31:44Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''Siemens AG''' (pronunciación alemana: [[Alfabetu Fonéticu Internacional|[ˈzeːməns]]]) ye una empresa [[multinacional]] d'orixe [[Alemaña|alemán]] qu'opera nos sectores industrial, enerxéticu, salú ya infraestructures y ciudaes. La compañía tien alredor de 348.002 emplegaos en más de 100 países, que trabayen pa desenvolver y fabricar productos, diseñar ya instalar complexos sistemes y proyeutos y crear una amplia gama de soluciones pa encarar los retos más complicaos de los sos veceros. Nel añu fiscal 2012-13 (que se cerró'l 30 de setiembre de 2013), Siemens llogró unos beneficios netos de 4.409 millones d'[[euros]]. Nel añu fiscal 2015 llogró unos ingresos de 75.600 millones d'euros. == Historia == [[Ficheru:Werner-von-Siemens.png|thumb|left|160px|[[Werner von Siemens]], co-fundador de Siemens & Halske.]] La empresa foi fundada'l [[12 d'ochobre]] de [[1847]] nun pisu interior de la cai Schöneberg nᵘ19, [[Berlín]] por [[Werner von Siemens]] y Johann Georg Halske, sol nome de Telegraphen-Bauanstalt von Siemens & Halske; a partir de 1897, Siemens & Halske AG. En 1848, la compañía construyó la primer llinia telegráfica de llarga distancia n'Europa l; 500&nbsp;km de Berlín a [[Frankfurt del Main]]. Construyó tamién llinies telegráfiques en Rusia , y en 1867, Siemens completó la monumental llinia telegráfica Indo-Europea de ([[Kolkata|Calcuta]] a [[Londres]]).<ref>{{cita web | url=http://w4.siemens.de/archiv/en/laender/asien/indien.html | títulu=Siemens history | fechaaccesu=12 de xineru de 2008 | urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080120233553/http://w4.siemens.de/archiv/en/laender/asien/indien.html | fechaarchivu=20 de xineru de 2008 }}</ref> A fines del sieglu XIX empezó a construyise en Berlín Siemensstadt, un barriu residencial ya industrial qu'acueye a los sos emplegaos. En 1903, fundóse Siemens-Schuckertwerke. En 1919 fundóse Osram GmbH; Siemens & Halske y otros trés grupos alemanes llevaron a cabu esta aición (ente ellos AEG). Les aiciones de Osram son 100% de Siemens AG na actualidá. En 1932 fundóse Siemens-Reiniger-Werke AG, que se dedicaba a la medicina. [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-1985-0607-500, Ernst Udet in Flugzeug "Flamingo".jpg|thumb|left|230px|La compañía construyó aeroplanos mientres la [[I Guerra Mundial]], por casu esti aeroplanu Siemens en 1926.]] Siemens (nel momentu: Siemens-Schuckert) esplotó'l trabayu forzáu de los deportaos nos [[Campos d'esterminiu nazis|campos d'esterminiu]]. La compañía tenía una planta nel campu de concentración d'Auschwitz. [[Ficheru:USHMM95273 -Siemens factory in KZ Bobrek.jpg|thumb|left|230px|Prissioneros escontra 1944 trabayando nuna factoría Siemens en KZ Bobrek, un subcampo del campu de concentración d'[[Auschwitz]].]] Mientres los últimos años de la Segunda Guerra Mundial, numberoses plantes y fábriques en Berlín y otres ciudaes importantes fueron destruyíos por ataques aéreos aliaos. Poro, pa evitar más perdes, la fabricación treslladar a llugares y rexones alternativos non afeutaes pola guerra aérea. L'oxetivu yera asegurar la continua producción de bienes rellacionaos cola guerra y d'usu diariu. Según los rexistros, Siemens taba operando casi 400 plantes de fabricación alternatives y vueltes poner a la fin de 1944 y a principios de 1945. Les fábriques teníen males condiciones de trabayu, onde la desnutrición y la muerte yeren comunes. Amás, demostróse polos estudiosos que se crearon les fábriques de campu, alministraes poles SS, xuntu con funcionarios de la compañía, dacuando funcionarios d'altu nivel. La empresa suministró pieces llétriques a los campos de concentración nazis y los campos d'esterminiu. En 1972, Siemens demandó al satíricu alemán F. C. Delius pola so historia satírica de la empresa, Unsere Siemenswelt, y determinóse que gran parte del llibru contenía afirmaciones falses, anque l'ensayu en sí espublizaba la historia de Siemens na Alemaña nazi. Al home de negocios de Siemens y miembru del partíu nazi [[John Rabe]] atribúyese, sicasí, el salvar munches vides chines mientres la [[masacre de Nankín]]. Más tarde, nuna xira per Alemaña, dio conferencies sobre les otomíes cometíes poles fuercies xaponeses en Nankín A partir de 1966 conozse como Siemens AG, que foi la unión de Siemens & Halske, Siemens-Reiniger-Werke y Siemens-Schuckertwerke. Esta aición llevar a cabu sol mandatu de Ernst von Siemens, nietu de Werner. Emplegaba siquier 405.000 persones en 2011.{{Añedir referencies}} == Discutinios == === Escándalu de los sobornos de Siemens AG n'Arxentina en 1996 === {{AP|Escándalu de los sobornos de Siemens AG n'Arxentina}} L'Escándalu de los sobornos de Siemens AG n'Arxentina referir a los pagos illegales que realizó la empresa Siemens AG en rellación a una llicitación pública convocada en 1996 pol gobiernu arxentín qu'incluyía la impresión de los nuevos Documentos Nacionales d'Identidá, de los padrones eleutorales y la informatización de los pasos fronterizos. Siemens AG declaró que los pagos tuvieron primeramente'l propósitu de ganar la llicitación y que más palantre se fixeron otros pa tratar d'evitar que les nueves autoridaes arxentines rescindieren el contratu.<ref>[http://www.ambito.com/noticia.asp?id=445503 ''Allanaron la sede de Siemens pola causa de los DNI''] publicáu nel diariu ''Ámbitu Financieru'' de Buenos Aires el 19-2-2009. Accesu 19-2-2009.</ref> Siemens ta marcada por escándalos tamién en China, Xapón, España ente otros.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1081285&high=Siemens ''Escándalos en tol mundu''] publicáu nel diariu ''La Nación'' de Buenos Aires del 16-12-2008. Aportáu 21-12-2008.</ref> == Siemens abandona'l negociu de la enerxía nuclear en 2011 == {{VT|Abandonu de la enerxía nuclear}} Peter Löscher, presidente del grupu Siemens, anunció'l 17 de setiembre de 2011 nel selmanariu [[Der Spiegel]] l'abandonu total del negociu de la enerxía nuclear de resultes de la [[catástrofe de Fukushima]], en Xapón.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/economia/Siemens/anuncia/abandonu/total/negociu/nuclear/elpepueco/20110918elpepueco_1/Tes Siemens anuncia l'abandonu total del negociu nuclear. El presidente del consorciu teunolóxicu alemán, Peter Löscher, esplica en Der Spiegel que ye "la respuesta" de la so empresa "al allugamientu n'Alemaña a favor del abandonu de la enerxía nuclear", 18/9/2011] - [[El País]]</ref> Nesti sentíu Löscher considera determinante la decisión foi adoptada pol Bundestag sobre l'apagón nuclear n'Alemaña pal 2022.<ref>[https://www.publico.es/agencias/efe/396971/el presidente-de-siemens-anuncia-l'abandonu total-del negociu nuclear El presidente de Siemens anuncia l'abandonu total del negociu nuclear, 18/9/2011] - [[Público (España)]]</ref> == Escueles de Cocina n'España == La unidá de negociu d'electrodomésticos de Siemens collabora con delles [[Escuela de cocina|escueles de cocina]] d'España, incluyendo al [[Basque Culinary Center]], la primer facultá de gastronomía d'España .<ref>{{cita web|url=http://cultura.elpais.com/cultura/2011/09/26/actualidad/1316988004_850215.html|títulu=Los Príncipes inauguren la primer universidá gastronómica}}</ref> === Basque Culinary Center === Siemens Electrodomésticos pertenez al Patronatu de la Fundación [[Basque Culinary Center]], dende'l que participa en distintos proyeutos, tantu de calter formativu como del ámbitu de la investigación culinario y gastronómico .<ref>{{cita web|url=http://www.siemens-home.bsh-group.com/es/afaya-siemens/blog/basque-culinary-center|títulu=Siemens y el Basque Culinary Center}}</ref> === Innovation Cooking Center === [[Innovation Cooking Center]] ye una rede d'escueles de cocina distribuyíes por toa España y forníes con electrodomésticos Siemens, na que los aficionaos a la [[gastronomía]] axuntar p'aprender a cocinar .<ref>{{cita web|url=http://www.siemens-home.bsh-group.com/es/afaya-siemens/blog/escueles-de-cocina |títulu=Siemens y los Innovation Cooking Center}}</ref> A principios de 2017 formen esta rede: * ''Abastos Cooking Center'' de la [[Fundación Abastos Fundazioa]] - [[Álava]] * Born to Cook - [[Barcelona]] * Emoción en ebullición - [[Cáceres]] * Foodie Cádiz - [[Cádiz]] * Chefs Working - [[Cantabria]] * El gustu ye nuesu - [[Madrid]] * Kitchen Academy - [[Madrid]] * Valencia Club Cocina - [[Valencia]] * La Zarola - [[Zaragoza]] == Ver tamién == * [[Empreses d'Alemaña|Llista d'empreses alemanes]] * [[BenQ]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Siemens}} * [http://www.siemens.com Siemens AG] * [http://www.siemens.de/ Siemens AG Alemaña] {{Tradubot|Siemens AG}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Siemens AG|Siemens AG]] [[Categoría:Empreses d'electrodomésticos]] [[Categoría:Empreses d'electrónica d'Alemaña]] [[Categoría:Fabricantes de trenes]] [[Categoría:Fabricantes de turbinas eóliques]] [[Categoría:Aeronaves llétriques]] [[Categoría:Empreses fundaes en 1847]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] q8q5ez8b2e8mqbctbo3nr24bb7weo9i 0 98339 3709490 3578271 2022-08-19T05:32:16Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''Aprilia''' ye un fabricante de [[motocicleta|motocicletes]] perteneciente al grupu industrial italianu [[Piaggio]]. Fundar nel añu 1945 y tien la so sede en Noale, rexón de Vénetu, Italia. De primeres dedicábase a la venta de [[scooter (motocicleta)|scooters]], pero depués pasó a desenvolver tamién motocicletes deportives. Los oríxenes de Aprilia remontar a la inmediata posguerra cuando en Noale, provincia de Venecia, el Caballero Alberto Beggio fundó una fábrica dedicada a la producción de bicicletes. 1974 foi l'añu nel cual Ivano Beggio convertir en Presidente de Aprilia, y tamién l'añu en que nació la primer moto cross que foi confiada a títulu esperimental a Maurizio Sgarzani, un pilotu de la categoría cadetes que realizó bonos papeles nes primeres competencies. En 1975 presentóse la primer moto Aprilia de carrera con clares intenciones de victoria. Como pilotu escoyer a Iván Alborghetti, milanés que yá demostrara la so madera de campeón, y les resultaos nun se fixeron esperar. Los primeros ésitos deportivos ayudaron a dar a conocer la nueva marca italiana ente los apasionaos y, cola venta de les "retruques" de les RC y MX 125, el naciellu departamentu de carreres pudo amontar el so presupuestu con respectu al presupuestu asignáu pa la primer temporada. En 1992, Aprilia foi la primer empresa que llanzó al mercáu'l primera escúter y la primer moto dos tiempos con escape catalíticu, respeutivamente: el Amico LK y el Pegasu 125, ente que al añu siguiente empecipió'l desarrollu del primer scooter matriculáu con motor de cuatro tiempos y cuatro válvules. En 1998, Aprilia entró de llenu nel sector de les motos de gran cilindrada y llanza el RSV mille, que s'axudicó rápido nos mercaos de referencia'l títulu de Moto del Añu en 1999. Ente los modelos deportivos de Aprilia podemos atopar la [[RS]] na modalidá de (50cc,125cc,250cc y 1000cc) ,dende 1993 esti modelu deportivu ye'l más solicitáu d'esta marca. Noventa y nueve campeonatos mundiales afaten les vitrines de Aprilia. La empresa participó nel [[Campeonatu Mundial de Motociclismu]], nel [[Campeonatu Mundial de Superbikes]] y en diverses competencies de [[motocross]] y [[supermoto]]. Aprilia foi particularmente esitosa nes divisiones menores del mundial de motociclismu, y caracterizóse por esperimentar configuraciones de cilindros inusuales, como'l V2 de dos tiempos o l'actual V4 de cuatro tiempos. El 2010 debuta col modelu RXV450 na competición [[rally raid]] pa munchos el rally más duru del mundu'l [[Rally Dakar]], llogrando una destacada participación a manes del gran corredor [[chilenu]] [[Francisco López Contardo|Francisco "Chalecu" López]] ocupando'l tercer llugar na xeneral y el primer llugar na categoría 450cc del [[Rally Dakar 2010]]. En daqué más de trenta años Aprilia escribió páxines d'ésitu. Un ésitu que ye primero de too la historia del enfotu y de les intuiciones d'un home evidentemente apasionáu poles dos ruedes, l'inxenieru Ivano Beggio, que supo crear un mitu modernu xunto a los sos collaboradores. Una organización empresarial oxetu d'estudiu, onde la constante inversión en teunoloxía, la crecedera y la valorización profesional de les persones fueron siempres consideraos como'l mayor valor estratéxicu. ==Racing history== ===Campeonatu del Mundu de Motociclismu=== ====Campeonatos de pilotos==== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !Clase !Campeón ! Motocicleta |- | [[Temporada 1992 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|1992]] | 125cc | {{bandera|ITA}} [[Alessandro Gramigni]] | [[Aprilia RS125R]] |- |rowspan=2| [[Temporada 1994 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|1994]] | 125cc | {{bandera|Xapón}} [[Kazuto Sakata]] | [[Aprilia RS125R]] |- | 250cc | {{bandera|ITA}} [[Max Biaggi]] | [[Aprilia RSV 250|Aprilia RSW 250]] |- | [[Temporada 1995 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|1995]] | 250cc | {{bandera|ITA}} [[Max Biaggi]] | [[Aprilia RSV 250|Aprilia RSW 250]] |- | [[Temporada 1996 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|1996]] | 250cc | {{bandera|ITA}} [[Max Biaggi]] | [[Aprilia RSV 250|Aprilia RSW 250]] |- | [[Temporada 1997 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|1997]] | 125cc | {{bandera|ITA}} [[Valentino Rossi]] | [[Aprilia RS125R]] |- |rowspan=2| [[Temporada 1998 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|1998]] | 125cc | {{bandera|Xapón}} [[Kazuto Sakata]] | [[Aprilia RS125R]] |- | 250cc | {{bandera|ITA}} [[Loris Capirossi]] | [[Aprilia RSV 250|Aprilia RSW 250]] |- | [[Temporada 1999 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|1999]] | 250cc | {{bandera|ITA}} [[Valentino Rossi]] | [[Aprilia RSV 250|Aprilia RSW 250]] |- | [[Temporada 2000 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2000]] | 125cc | {{bandera|ITA}} [[Roberto Locatelli]] | [[Aprilia RS125R]] |- |rowspan=2| [[Temporada 2002 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2002]] | 125cc | {{bandera|Francia}} [[Arnaud Vincent]] | [[Aprilia RS125R]] |- | 250cc | {{bandera|ITA}} [[Marcu Melandri]] | [[Aprilia RSV 250|Aprilia RSW 250]] |- | [[Temporada 2003 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2003]] | 250cc | {{bandera|San Marín}} [[Manuel Poggiali]] | [[Aprilia RSV 250|Aprilia RSW 250]] |- |rowspan=2| [[Temporada 2006 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2006]] | 125cc | {{bandera|España}} [[Álvaro Bautista]] | [[Aprilia RS125R]] |- | 250cc | {{bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]] | [[Aprilia RSV 250|Aprilia RSW 250]] |- |rowspan=2| [[Temporada 2007 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2007]] | 125cc | {{bandera|Hungría}} [[Gábor Talmácsi]] | [[Aprilia RS125R|Aprilia RSA 125]] |- | 250cc | {{bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]] | [[Aprilia RSV 250|Aprilia RSW 250]] |- | [[Temporada 2009 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2009]] | 125cc | {{bandera|España}} [[Julián Simón]] | [[Aprilia RS125R|Aprilia RSA 125]] |- | [[Temporada 2011 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2011]] | 125cc | {{bandera|España}} [[Nicolás Terol]] | [[Aprilia RS125R|Aprilia RSA 125]] |- |} ====Campeonatos de constructores==== * '''250&nbsp;cc''' ** 1995, 1998, 1999, 2002, 2003, 2006, 2007, 2008, 2009 * '''125&nbsp;cc''' ** 1996, 1997, 2002, 2003, 2004, 2006, 2007, 2008, 2009, 2011 ===Campeonatu Mundial de Superbikes=== [[Ficheru:Max 02.jpg|thumb|Aprilia RSV4 Factory]] Aprilia entró al [[Campeonatu Mundial de Superbikes]] en 1999 usando una versión especial homologada de l'[[Aprilia RSV Mille]]. Ellos fueron terceros nel campeonatu de pilotos en 2000 con [[Troy Corser]], y terceros en constructores y cuartos nel campeonatu de pilotos con Corser en 2001 y en 2002 con [[Noriyuki Faiga]]. Aprilia retirar del campeonatu a la fin d'esa temporada. En [[febreru]] de [[2008]], Aprilia debutó una superbike V-4, la [[Aprilia RSV4|RSV4]], pal [[Temporada 2009 del Campeonatu Mundial de Superbikes|Campeonatu Mundial de Superbikes 2009]].<ref>{{cita web |url=http://www.superbikeplanet.com/2008/Feb/080225a.htm |títulu=Soup :: Aprilia Debúes V-4 Superbike Due In WSBK Next Season :: 02-25-2008 |publisher=Superbikeplanet.com |date=25 de febreru de 2008 |fechaaccesu=6 de payares de 2010}}</ref> [[Ficheru:Biaggi RSV4.jpg|thumb|upright|Max Biaggi montando la RSV4]] Aprilia ganó'l so primer campeonatu mundial de Superbike en [[Temporada 2010 del Campeonatu Mundial de Superbikes|2010]] con [[Max Biaggi]], ganando tantu en pilotos como en constructores. ====Campeonatos de pilotos==== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !Campeón ! Motocicleta |- | [[Temporada 2010 del Campeonatu Mundial de Superbikes|2010]] | {{bandera|ITA}} [[Max Biaggi]] | [[Aprilia RSV4|Aprilia RSV4 1000]] |- | [[Temporada 2012 del Campeonatu Mundial de Superbikes|2012]] | {{bandera|ITA}} [[Max Biaggi]] | [[Aprilia RSV4|Aprilia RSV4 Factory]] |- | [[Temporada 2014 del Campeonatu Mundial de Superbikes|2014]] | {{bandera|FRA}} [[Sylvain Guintoli]] | [[Aprilia RSV4|Aprilia RSV4 Factory]] |} ====Campeonatos de constructores==== * [[Temporada 2010 del Campeonatu Mundial de Superbikes|2010]], [[Temporada 2012 del Campeonatu Mundial de Superbikes|2012]], [[Temporada 2013 del Campeonatu Mundial de Superbikes|2013]], [[Temporada 2014 del Campeonatu Mundial de Superbikes|2014]] ===Campeonatu Mundial de SuperMoto=== [[Ficheru:Vdb.jpg|thumb|Thierry Van den Bosch montando la SXV 450 en 2006]] Aprilia debutó nel Campeonatu Mundial de [[Supermoto]] de la FIM en 2004 y dende entós ganó dellos títulos nes clases S1 y S2. ====Campeonatos de pilotos==== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !Clase !Campeón ! Motocicleta |- | 2004 | S2 | {{bandera|FRA}} Jerome Giraudo | [[Aprilia RXV/SXV|Aprilia SXV]] 450 |- | 2006 | S2 | {{bandera|FRA}} Thierry Van den Bosch | [[Aprilia RXV/SXV|Aprilia SXV]] 450 |- | 2011 | S1 | {{bandera|FRA}} Adrien Chareyre | [[Aprilia RXV/SXV|Aprilia MXV-S]] 450 |} ====Campeonatos de constructores==== * Clase S1: 2008, 2011 * Clase S2: 2006, 2007 ==Notes== {{llistaref|group="N"}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Aprilia motorcycles}} * [http://www.aprilia.com/ Sitiu oficial de Aprilia] * [http://aprilia-rs-125-rotax-122.blogspot.com.es/2011/12/la historia-de-aprilia-rs-125.html Modelos RS Aprilia] * [http://www.voromv.com/2012/03/la historia-de-aprilia-en-competicion.html La historia de Aprilia en competición] * [https://www.facebook.com/DorsoduroSpain Rede social Aprilia Dorsoduro] {{Tradubot|Aprilia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Grupu Piaggio]] [[Categoría:Fabricantes de motocicletes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 887wa0qt776uw1ysv6r9upjyvacs8eh 0 98359 3709312 3709055 2022-08-18T13:39:54Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{neutralidá}} {{Organización}} '''Tesla, Inc.''' (enantes llamada '''Tesla Motors''') ye una compañía estauxunidense allugada en [[Silicon Valley]], California, que diseña, fabrica y viende [[Automóvil llétricu|coches llétricos]], componentes pa la propulsión de vehículos llétricos y sistemes d'almacenamientu a [[Batería llétrica|bateríes]]. Tesla Motors ye una compañía cotizada en bolsa sol acrónimu TSLA nel índiz [[NASDAQ]], y que yá supera la [[capitalización]] [[bursátil]] de [[Ford Motor Company]].<ref name="EP1">{{cita web |nome = Sandro Pozzi |enllaceautor = elpais.com |títulu = El fabricante de coches llétricos Tesla yá vale más en Bolsa que Ford Motor |añu = 2017 |url = http://economia.elpais.com/economia/2017/04/03/actualidad/1491234574_383614.html |fechaaccesu = 2017 }}</ref> Tesla ye la empresa automovilística que más amontó'l so valor de marca en 2017 según l'índiz BrandZ.<ref>{{Cita web|url=http://www.es.kantar.com/empresas/marques/2017/xunu-2017-ranking-brandz-de-les marques-m%C3%A1s-pervalibles-de-coches-en-2017/|títulu=Kantar - Ranking de les marques de coches más pervalibles en 2017|fechaaccesu=23 d'agostu de 2017|sitiuweb=www.es.kantar.com|idioma=es}}</ref> Tesla Motors ganó amplia atención al producir el [[Tesla Roadster]], el primer automóvil de serie deportivu dafechu llétricu.<ref>{{cita web|url=http://www.sportscarmonitor.com/blog/1044161_the-worlds-only-electric-sports-car-2010-tesla-roadster |títulu=The World's Only Electric Sports Car: 2010 Tesla Roadster |editor=Sportscarmonitor.com |fecha=11 d'abril de 2010 |fechaaccesu=20 de payares de 2011}}</ref> Tamién viende componentes de propulsión llétrica, incluyendo paquetes de bateríes d'iones de litiu, a otros fabricantes d'automóviles, como [[Daimler AG|Daimler]] y [[Toyota]].<ref name="alttransport.com">{{cita web |url=http://alttransport.com/2010/09/tesla-and-toyotas-rav4-ev-and-now-a-tesla-dailmer-partnership/ |títulu=Tesla and Toyota's RAV4 EV And Now A Tesla-Daimler Partnership – AltTransport: Your Guide to Smarter Ways of Getting Around |editor=Alttransport.com |fecha=14 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=20 de payares de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120308060538/http://alttransport.com/2010/09/tesla-and-toyotas-rav4-ev-and-now-a-tesla-dailmer-partnership/ |fechaarchivu=8 de marzu de 2012 }}</ref> El direutor executivu [[Elon Musk]] afirmó que Tesla ye un fabricante de coches independiente.<ref>{{cita web|apellíu=Howell|nome=Donna|títulu=Tesla Motors Shows Electric Model X SUV; What Next?|url=http://news.investors.com/Article/600566/201202081933/tesla-motors-partners-with-toyota-daimler.htm|obra=investors.com|fechaaccesu=9 de febreru de 2012}}</ref> Desenvolvió'l [[Tesla Model S]], un liftback de luxu totalmente llétricu. El so oxetivu ye producir coches llétricos a un preciu que sía accesible pal consumidor mediu. Tesla Motors toma'l nome del físicu ya inxenieru llétricu d'orixe serbiu [[Nikola Tesla]].<ref name="Tesla background">{{cita web | url = http://www.teslamotors.com/learn_more/why_tesla.php | títulu = Why the Name "Tesla"? | editor = Tesla Motors | fechaaccesu = 10 de xunu de 2008 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080511195526/http://www.teslamotors.com/learn_more/why_tesla.php | fechaarchivu = 11 de mayu de 2008 }}</ref> == Vista xeneral == El nucleu de la compañía ta na inxeniería del sistema de propulsión del vehículu llétricu qu'inclúi: paquete de bateríes, motor, electrónica de potencia, caxa de cambeos y software de control que dexa que tolos componentes formen un sistema. El diseñu modular dexa reutilizar componentes en distintos modelos de Tesla y d'otros fabricantes. El sistema ye bien compactu y contién munches menos pieces móviles qu'un motor térmicu.<ref name="sec" /> Tesla Motors usa motores d'inducción de tres fases qu'incorporen un rotor de cobre y unos enduvellaos de cobre optimizaos p'amenorgar la resistencia y la perda d'enerxía. Tesla desenvolvió patentes fundamentales pa la so fabricación.<ref name="Motor Press Guild Speech" /><ref name="sec">{{cita web |url=http://secfilings.nasdaq.com/edgar_conv_html%2f2012%2f02%2f27%2f0001193125-12-081990.html#FIS_BUSINESS |títulu=ANNUAL REPORT ON FORM 10-K FOR THE YEAR ENDED DECEMBER 31, 2011 |fechaaccesu=16 d'agostu de 2012 |fecha=27 de febreru de 2012 |editor=SEC |idioma=inglés }}</ref> La electrónica de potencia gobierna'l fluxu de corriente d'entrada y salida del paquete de bateríes. Controla la xeneración de par motor mientres la conducción y recargar del paquete de bateríes cuando ta conectáu a un enchufe.<ref name="sec" /> Tesla Motors diseñó caxes de cambéu d'una marcha pal Roadster y pal Model S. Combinen un pesu baxu con una alta eficiencia p'afaese a la velocidá y par motor de los motores d'inducción de corriente alterna. Fabricar na planta de Tesla.<ref name=sec /> Los vehículos llétricos contienen munchu procesadores pa controlar funciones de seguridá y potencia. Tesla Motors constrúi'l ''firmware'' de munchu procesadores con algoritmos que controlen la tracción, la estabilidá del vehículu, l'aceleración, el frenu rexenerativu, l'estáu de carga de cada célula del paquete de bateríes y los sistemes de seguridá.<ref name=sec /> Tesla Motors realiza'l diseñu y l'inxeniería de carrocería, xasis, interiores, sistemes de calefacción y aire acondicionáu. Dellos subsistemas d'un automóvil tradicional tienen de ser rediseñados nun vehículu llétricu. Por casu, Tesla Motors rediseñó el sistema de climatización pa integralo col sistema de xestión de temperatura del paquete de bateríes.<ref name=sec /> Al 31 d'avientu de 2011 Tesla Motors tenía 59 patentes axudicaes y otres 230 patentes pendientes d'aprobación. Les patentes van empezar a caducar en 2026.<ref name=sec /> El 12 de xunu de 2014 Tesla Motors lliberó toles sos patentes.<ref name=Patents/> Los beneficios de Tesla Motors a 31 d'avientu fueron de 111,9 millones de dólares en 2009, 116,7 millones de dólares en 2010 y 204,2 millones de dólares en 2011.<ref name=sec /> Tesla Motors tuvo una perda neta en 2011 de 254,4 millones de dólares y una perda neta acumulada de 669,4 millones de dólares a 31 d'avientu de 2011.<ref name=sec /> ==Plan maestru== Tesla fundar p'acelerar la transición escontra'l tresporte sostenible. Pa combatir el calentamientu global y les muertes pola contaminación debida al tresporte Tesla nos sos entamos redactó'l so plan maestru» pa influyir na industria dende la so pequeñez y recursos llindaos. Tenía tres puntos principales: *1. Empezar con un proyeutu pequeñu fabricando poques unidaes a un preciu altu. Foi'l [[Tesla Roadster]]. Demostró que podía fabricase un coche llétricu d'altes prestaciones que desmontaba'l mitu de que los vehículos llétricos yeren lentos, pesaos, feos y con poca autonomía. Tesla llegó a fabricar hasta 500 unidaes al añu. Tuvo un gran efeutu na industria y [[Bob Lutz]], antiguu presidente de [[General Motors]] afirmó que'l Tesla Roadster foi'l responsable de qu'empecipiaren el programa del [[Chevy Volt]], que de la mesma influyó nel programa del [[Nissan Leaf]]. *2. Fabricar un vehículu en mayor volume d'unidaes y a un preciu menos caru. El [[Tesla Model S]] demostró que podía competir coles grandes berlines de luxu. Sobre la mesma plataforma Tesla fabricó'l [[Tesla Model X]]. *3. Vehículu producíu en gran volume y a un preciu algamadizu. Los beneficios que llogró Tesla colos modelos anteriores dexáron-y encetar el proyeutu del Model 3.<ref name="Tesla3anunciu">{{Cita web |url=https://www.teslamotors.com/model3 |títulu=Model 3 Unveil Event |fechaaccesu=1 d'abril de 2016 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=1 d'abril de 2016 |formatu= |obra= |editor=Tesla Motors |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> == Hestoria y financiamientu == La idea de fundar una empresa que comercializara coches llétricos nació nel añu 2003, cuando General Motors anunció que retiraría tolos exemplares del [[General Motors EV1|EV1]] y desguazar.<ref>{{cita noticia|títulu=El creciente impautu de Tesla y Elon Musk nel mundu de los automóviles|url=http://www.eleconomista.es/empresas-finanzas/noticias/8422460/06/17/El-creciente-impautu-de-Tesla-y-Elon-Musk-en-el mundu-de-los-automoviles.html|fechaaccesu=12 de xunu de 2017|fecha=11 de xunu de 2017}}</ref> La empresa ''AC Propulsion'' tenía dos equipos trabayando nel desenvolvimientu d'un prototipu llétricu, el ''T-Zero''; nun equipu taben [[Martin Eberhard]], Marc Tarpenning y Ian Wright, y nel otru equipu taben [[Elon Musk]] y [[JB Straubel]]. L'oxetivu de crear coches impulsaos por enerxía anovable paecía invidable polos múltiples problemes que suponía (escasa autonomía, tiempu de recarga, preciu de les bateríes, falta d'infraestructura, y aparente falta de curiosu nos veceros, como declaró General Motors cuando abandonó'l proyeutu de coche llétricu). Tom Gage, presidente de ''AC Propulsion'', propunxo que dambos equipos xunieren fuercies si queríen dar viabilidá a los sos desarrollos, y del dúu [[Elon Musk]] y [[JB Straubel]] pasaron al tríu cola unión de Martin Eberhard pa fundar Tesla Motors. [[Elon Musk]] yá fundara delles empreses, yera millonariu y tuviera la idea de desenvolver bateríes pal almacenamientu d'enerxía anovable desque estudiaba en [[Universidá Stanford|Stanford]], polo que teníen claro l'oxetivu. Musk apurriría'l dineru necesario pa sacar la idea alantre y sería responsable de diseñu, Martin Eberhard quedó como [[CEO]] y [[JB Straubel]] quedó como [[CTO]]. La primer ronda de financiamientu recaldó 7,5 millones de dólares, la mayor parte del bolsu de Musk. Otru inversores yeren ''Compass Technology Partners'', ''SDL Ventures'' y otru inversores privaos. Na segunda ronda Musk invirtió 13 millones de dólares. Nos primeros años Eberhard llevaba les riendes empresariales, mientres Musk supervisaba'l diseñu del coche y Straubel la mecánica del vehículu.<ref>{{cita web|apellíu=Musk |nome=Elon |url=http://www.teslamotors.com/about/executives/elonmusk |títulu=CEO Elon Musk |editor=Tesla Motors |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2010}}</ref> Asina sacaron alantre'l primer prototipu llamáu Tesla Roadster, un prototipu basáu nel Lotus Elise. El Tesla estremar d'ésti na motorización, y nuna insistencia personal de Musk de que la carrocería tendría que ser de fibra de carbonu en cuenta de fibra de vidriu como la del Lotus Elise.<ref>{{cita web|apellíu=Eberhard |nome=Martin |url=http://www.teslamotors.com/blog/lotus-position |títulu=Lotus Position &#124; Blogue |editor=Tesla Motors |fecha=25 de xunetu de 2006 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> En mayu de 2006 na tercer ronda de 40 millones de dólares Musk invirtió xuntu con otru inversores atraíos poles idees de la compañía. <ref name="Motor Press Guild Speech">{{cita web | url=https://video.google.com/videoplay?docid=-6124789175148491596 | formatu=Flax video | títulu=Martin Eberhard of Tesla Motors speaks to the Motor Press Guild | autor=Martin Eberhard | fecha=7 d'agostu de 2007 | fechaaccesu=12 d'agostu de 2012 | urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111214181755/https://video.google.com/videoplay?docid=-6124789175148491596 | fechaarchivu=14 d'avientu de 2011 }}</ref> L'oxetivu yera demostrar que'l vehículu llétricu podía competir coles meyores marques de deportivos, y colos fondos llograos de la venta del primer coche desenvolveríen vehículos algamadizos.<ref>{{cita web|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=12484430 |títulu=Making a Mark with Rockets and Roadsters |editor=NPR |fechaaccesu=20 de payares de 2011}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Musk |nome=Elon |url=http://www.teslamotors.com/blog/secret-tesla-motors-master-plan-just-between-you-and-me |títulu=The Secret Tesla Motors Master Plan (just between you and me) &#124; Blogue |editor=Tesla Motors |fecha=2 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=3 d'ochobre de 2010}}</ref> N'agostu de 2006 publicaron na so web el plan que naguaben: diseñar un deportivu d'altes prestaciones. N'ochobre d'esi añu recibieron el premiu [[Global Green]] 2006 nun actu presidíu por [[Mikhail Gorbachev]] pol diseñu del Tesla Roadster,<ref>{{cita web|títulu=Tesla Motors team|editor=Tesla Motors|url=http://www.teslamotors.com/media/company_team.php}}</ref> reconocíu nuevamente en 2007 col premiu ''Index Design''.<ref>{{cita web|títulu=Tesla Roadster|editor=Index|añu=2007|url=http://www.designtoimprovelife.dk/index.php?option=com_content_custom&view=article&id=150:tesla-roadstar-&catid=13:winners-2007&Itemid=19&Itemid=19 | fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> En mayu de 2007 la cuarta ronda añedió otros 45 millones de dólares atropando un total de 105 millones de dólares n'inversiones. Los dos últimos años demostraren que diben en serio, pero la situación executiva nun yera estable por cuenta de problemes económicos. Unu de los primeros inversores en Tesla, el [[CEO]] de ''Flextronics'' llamáu Michael Marks, foi temporalmente [[CEO]] de Tesla Motors pa tratar de solucionar la situación, siendo sustituyíu n'avientu de 2007 por Ze'ev Drori, fundador d'una empresa d'electrónica.<ref name="Bloomberg 2009-01-19" /> <ref name=xinkaishi>{{cita web | url=http://xinkaishi.typepad.com/a_new_start/2009/07/ftelon-musks-groundbreaking-electric-car.html | títulu=FT:Elon Musk's ground-breaking electric car | autor=John Reed | fecha=25 de xunetu de 2009 | fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> Martin Eberhard y una docena d'executivos de primer nivel fueron despidíos en xineru de 2008.<ref name="Stealth Cabbage">{{cita web | url = http://www.insideline.com/tesla/stealth-bloodbath-roils-tesla-motors.html | títulu = "Stealth Bloodbath" Roils Tesla Motors | autor = Anita Lienert | editor = Edmund's Inside Line | fecha = 11 de xineru de 2008 | fechaaccesu = 12 d'agostu de 2012 }}</ref> Tesla viose forzada a amenorgar la plantía nun 10% por cuenta de que'l gastu en 2007 tuvo fuera de control.<ref name="Bloomberg 2009-01-19">{{cita noticia|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=a1F6C1RdOomM|títulu=Detroit Auto Non-Shows Put Startups Fisker, Tesla in Spotlight |apellíu=Ohnsman|nome=Alan|fecha=19 de xineru de 2009|editor=Bloomberg.com|fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> La quinta ronda de financiamientu en febreru de 2008 añedió otros 40 millones de dólares. De los 145 millones de dólares que la empresa recibiera, 74 millones proveníen de Elon Musk.,<ref name=xinkaishi /> asina que n'ochobre de 2008 Musk asumió'l llabor de [[CEO]] y Ze'ev Drori pasa a ser vicepresidente hasta qu'abandonó la compañía n'avientu.<ref name=xinkaishi /> El retrasu nel Model S provocó'l despidu d'una cuarta parte de los emplegaos y el zarru de la oficina d'inxeniería de Michigan.<ref name=xinkaishi /> Darryl Siry, Direutor de Ventes de Tesla, dimitió diciendo cafiába-y la forma en que la compañía financiaba les sos operaciones dependiendo de los depósitos de reserva pal Model S. Dixo que ''sentía que la compañía taba crónicamente infrafinanciada y infracapitalizada''.<ref name=xinkaishi /> Cuando peor taba la situación, [[Daimler AG]] adquirió casi'l 10% de les aiciones de Tesla Motors por un importe d'unos 50 millones de dólares nel mes de mayu de 2009. Tesla Motors y [[Daimler AG]] alcordaron cooperar en sistemes de bateríes, sistemes de propulsión pa vehículos llétricos y proyeutos de vehículos. Como parte de la collaboración el Prof. Herbert Kohler, Vicepresidente de ''Y-Drive'' y ''Future Mobility'' de Daimler AG, tuvo un asientu nel conseyu d'alministración de Tesla.<ref name=daimler>{{cita web|url=http://www.teslamotors.com/about/press/releases/strategic-partnership-daimler-acquires-stake-tesla |títulu=Strategic partnership: Daimler acquires stake in Tesla |editor=Tesla Motors |fecha=19 de mayu de 2009 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> En xunetu de 2009 AABAR AD mercó a [[Daimler AG]] el 40% de les aiciones que tenía de Tesla Motors.<ref name=reuters2009 /> En xunu de 2009 el Departamentu d'Enerxía d'Estaos Xuníos aprobó la entrega d'un préstamu de 465 millones de dólares, que formaba parte d'un programa de 8000 millones de dólares pa teunoloxíes avanzaes pa vehículos. El préstamu de baxu interés formaba parte del programa ''Advanced Technology Vehicles Manufacturing Loan Program'' (ATVM), creáu en 2007 mientres el mandatu de [[George W. Bush]] pa potenciar los vehículos más eficientes y amenorgar la dependencia del petroleu estranxero.<ref>{{cita web|url=http://www.drivingtoday.com/news_this_week/2009-07-17-4337-driving/index.html |títulu=Tesla Motors Bags Federal Cash |editor=Driving Today |fecha=17 de setiembre de 2009 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> Esti dineru supunxo'l salvamentu de Tesla Motors. El préstamu diba dirixíu a la inxeniería y producción del Model S y al desenvolvimientu de teunoloxía llétrica que Tesla viende a otros fabricantes.<ref name=pacific>{{cita web|url=http://www.bizjournals.com/pacific/stories/2009/06/22/daily33.html |títulu=Tesla gets long-awaited government loan |editor=Pacific Business News |fecha=24 de xunu de 2009 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> En setiembre de 2009 Tesla anunció otra ronda de financiamientu de 82,5 millones de dólares na qu'invirtieron [[Daimler AG]], ''Fjord Capital Partners'', ''Aabar'' ente otros. Foi la primer ronda de financiamientu na que Elon Musk nun contribuyó. Hasta la fecha invirtiérense un total de 783,5 millones de dólares na compañía.<ref>{{cita web|apellíu=Rayo |nome=Leena |url=http://www.techcrunch.com/2009/09/15/tesla-puts-another-82-5-million-in-the-tank/ |títulu=Tesla Puts Another 82.5 Million In The Tank |editor=Techcrunch.com |fecha=15 de setiembre de 2009 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> El 11 de xunetu Tesla Motors robló un contratu de producción con [[Lotus Cars]] pa producir "gliders" (coches completos ensin bateríes, motor nin componentes llétricos de propulsión) pa Tesla.<ref name="lotustesla1">{{cita web|url= http://contracts.onecle.com/tesla-motors/lotus-supply-2005-07-11.shtml |títulu= Supply agreement for products and services based on Lotus Elise technology |editor= OneCLE |fecha=11 de xunetu de 2005 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> El contratu de producción prorrogar pa caltener el Roadster en producción hasta avientu de 2011 con un númberu mínimu de 2400 unidaes.<ref name="lotustesla3">{{cita web |url= http://google.brand.edgar-online.com/EFX_dll/EDGARpro.dll?FetchFilingHtmlSection1?SectionID=7150512-1202928-1209281&SessionID=Cx2VHv6UTlKsQP7 |títulu= Contract Amendment 2 |editor= edgar-online.com |fecha= 22 de marzu de 2010 |fechaaccesu= 12 d'agostu de 2012 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20131020153527/http://google.brand.edgar-online.com/EFX_dll/EDGARpro.dll?FetchFilingHtmlSection1%3FSectionID=7150512-1202928-1209281&SessionID=Cx2VHv6UTlKsQP7 |fechaarchivu= 20 d'ochobre de 2013 }}</ref> === Direutivos === [[Ficheru:Elon Musk.jpg|thumb|default|[[Elon Musk]]]] [[Ficheru:Jeffrey B. Straubel 3.JPG|thumb|default|JB Straubel]] * [[Elon Musk]], direutor executivu, arquiteutu de productu, presidente del Conseyu de Direición y accionista mayoritariu, col 28,9% de les aiciones a 31 d'avientu de 2011. * khornar, ''Chief Technical Officer'' [[CTO]] y [[direutor de les teunoloxíes de la información]]. * [[Gilbert Passin]], vicepresidente de fabricación, nomáu en xineru de 2010. * [[George Blankenship]], vicepresidente de ventes, nomáu en xunetu de 2010. * Eric Whitaker, conseyeru xeneral, nomáu n'ochobre de 2010.<ref name=sec /> * [[Deepak Ahuja]]. Direutor financieru. (''Chief Financial Officer'').<ref name="Executives"/> * [[Jay Vijayan]]. [[Direutor de sistemes d'información Conseyeru de teunoloxíes de la información]]. (''Chief Information Officer'').<ref name="Executives"/> * [[Diarmuid O'Connell]]. Vicepresidente de Desenvolvimientu de productu. (''Vice President, Business Development'').<ref name="Executives"/> * [[Arnnon Geshuri]]. Vicepresidente de Recursos Humanos. (''Vice President, Human Resources'').<ref name="Executives"/> * [[Peter Carlsson]]. Vicepresidente de la cadena de suministros. (''Vice President, Supply Chain'').<ref name="Executives"/> * [[Jerome Guillen]]. Direutor de programes del Model S. (''Direutor of Model S Programs''). Doctor n'Inxeniería Mecánica pola ''University of Michigan'', Máster en Teunoloxíes Enerxétiques de la ETSII de Madrid. Graduáu n'Inxeniería Mecánica na [[École nationale supérieure de techniques avancées|ENSTA de Paris]].<ref name="Executives">{{cita web |url=http://www.teslamotors.com/executives |fechaaccesu=4 d'agostu de 2013 |editor=Tesla Motors |idioma=inglés }}</ref> === Salida a bolsa === El 29 de xineru de 2010 solicitó la salida a bolsa xestionada por [[Goldman Sachs]], [[Morgan Stanley]], [[J. P. Morgan]], y [[Deutsche Bank|Deutsche Bank Securities]]. El 26 de marzu Tesla afirmó que vendiera 937 Tesla Roadster a veceros de 18 países y xenerara un beneficiu de 126,8 millones de dólares hasta'l 31 d'avientu de 2009.<ref name="sec.gov">{{cita web|url=http://www.sec.gov/Archives/edgar/data/1318605/000119312510068933/ds1a.htm |títulu=Amendment Non. 1 to Registration Statement on Form S-1 |editor=Sec.gov |fechaaccesu=28 de xunu de 2010}}</ref> El 21 de mayu de 2010 Tesla anunció una collaboración estratéxica con Toyota, que mercaría 50 millones de dólares n'aiciones de Tesla Motors.<ref name="bbcToyota">{{cita noticia| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/10138918.stm | obra=BBC News | títulu=Toyota investing in Tesla Motors | fecha=21 de mayu de 2010 | fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> El 29 de xunu de 2010 Tesla Motors salió a bolsa nel [[NASDAQ]] sol acrónimu ''TSLA''. La ufierta pública consiguió 226 millones de dólares pa la compañía. Yera'l primera fabricante de coches estauxunidense en salir a bolsa dende 1956 en que lo fixo [[Ford Motor Company]].<ref>{{cita web|autor=Matt Andrejczak |url=http://www.marketwatch.com/story/tesla-motors-revs-up-244-million-ipo-2010-06-28 |títulu=Tesla Motors revs up $244 million IPO |editor=MarketWatch |fecha=28 de xunu de 2010 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> === Evolución en bolsa === El 29 de xunu de 2010 salió a bolsa a 17 USD. Hasta'l 31 d'avientu de 2011 la cotización mínima foi de 14,98 USD y la máxima de 36,42 USD.<ref name=sec /> El 2 d'avientu de 2012, l'aición valía 33.82 USD y el valor de mercáu yera de 3&nbsp;848&nbsp;001&nbsp;214 USD ({{formatnum:{{#expr:{{#expr:{{Tasa de cambéu|USD|EUR}}*3848001241}}round0}}}} euros al cambéu de güei). El 28 d'agostu de 2013 l'aición cotizar a 166 USD y la capitalización bursátil yera de 20&nbsp;215&nbsp;293&nbsp;743 USD ({{formatnum:{{#expr:{{#expr:{{Tasa de cambéu|USD|EUR}}*20215293743}}round0}}}} euros al cambéu de güei).<ref name=nasdaq>{{cita web |url=http://www.nasdaq.com/symbol/tsla |títulu=nasdaq TSLA |fechaaccesu=28 d'agostu de 2013 |fecha=28 d'agostu de 2013 |idioma=inglés }}</ref> El 9 de setiembre de 2014 l'aición cotizar a 278 USD y la capitalización bursátil yera de 34&nbsp;706&nbsp;910&nbsp;603 de USD ({{formatnum:{{#expr:{{#expr:{{Tasa de cambéu|USD|EUR}}*34706910603 }}round0}}}} euros al cambéu de güei). A principios d'abril de 2017 yá tien una [[capitalización]] [[bursátil]] que ronda los 47.800 millones de [[dólar|dólares]], superando asina la valoración de [[Ford Motor Company]] (44.900 millones).<ref name="EP1">{{cita web |nome = Sandro Pozzi |enllaceautor = elpais.com |títulu = El fabricante de coches llétricos Tesla yá vale más en Bolsa que Ford Motor |añu = 2017 |url = http://economia.elpais.com/economia/2017/04/03/actualidad/1491234574_383614.html |fechaaccesu = 2017 }}</ref> == Estratexa de marca == Hasta mayu de 2008 Tesla Motors vendió los sos coches per teléfonu, internet o na sede central. Entós abrió la primer tienda en Los Angeles, California. En 2012 tenía 20 tiendes y talleres en Norteamérica, Europa y Asia. Tesla Motors tien previstu abrir hasta 50 tiendes en tol mundu nos próximos años. Como toa estratexa comercial va tener costos de ganancia y de perda pa los usuarios Les tiendes Tesla tán asitiaes en sectores de luxu de les ciudaes más importantes. Dalgunes combinen tienda con taller de serviciu. Tesla Motors pretende ufiertar al veceru una esperiencia convincente ente que consigue ventes y beneficios de serviciu que los fabricantes tradicionales nun tienen nel modelu de distribución por franquicies y de talleres oficiales. Los veceros traten direutamente con personal de Tesla y non con franquiciados. Tesla quier consiguir un meyor control de costos d'inventariu, xestión de garantía, serviciu, fortalecimientu de la marca y llogru de comentarios de los veceros. Al ser propietariu de la rede comercial Tesla evita'l conflictu d'intereses na estructura de los concesionarios tradicionales onde la venta de pieces en garantía y arreglos del concesionariu son un beneficiu pal concesionariu y un gastu pal fabricante.<ref name=sec /> Amás de vender nes sos tiendes, Tesla fai amueses temporales de los sos coches en centros comerciales con gran arribación de persones, onde puede responder les entrugues de forma personal y asina consiguir una esperiencia distinta. En 3 meses y con 6 amueses en centros comerciales Tesla atendió a 400&nbsp;000 persones individualmente.<ref name=Estrategy /> Los gastos de publicidá fueron de 1,7 millones de dólares en 2009, 3,1 millones de dólares en 2010 y 2,9 millones de dólares en 2011.<ref name=sec /> [[George Blankenship]], direutor de ventes de Tesla Motors, dixo: {{cita|''Nun queremos vender un coche a la xente, queremos que la xente mérquenos un coche porque quier. Ye distintu. Yo creo que tou aquel que venga a una tienda Tesla güei va querer mercanos un coche nos próximos 10 años. Eso ye lo importante, non los próximos 3 díes, sinón los próximos 10 años.''}}<ref name=Estrategy /> A diferencia d'otros fabricantes nun hai negociación del preciu porque ye fixu pa tou Estaos Xuníos y ta publicáu na so páxina web. El veceru puede centrase en configuralo coles sos opciones preferíes.<ref name=Estrategy /> Tesla Motors nun tien un depósitu de coches fabricaos pa vender, sinón que fabrica los coches tal como los configura'l veceru nuna tienda Tesla o al traviés d'internet.<ref name=Estrategy>{{cita web|url=http://www.youtube.com/watch?v=xLOpuXNrBmI |títulu=Tesla Motors Spotlight: Brand Strategy & Marketing |fecha=5 de xunetu de 2007 |fechaaccesu=14 d'agostu de 2009}}</ref> El 12 de xunu de 2014 Tesla Motors anunció que lliberaba toles sos patentes.<ref name=Patents>{{cita web|url=http://www.teslamotors.com/blog/all-our-patent-are-belong-you |títulu=All Our Patent Are Belong To You |fecha=12 de xunu de 2014 |fechaaccesu=12 de xunu de 2014}}</ref> == Productos == === Automóviles === ==== Tesla Roadster ==== {{AP|Tesla Roadster}} [[Ficheru:Tesla_Roadster.JPG|thumb|right|Tesla Roadster.]] El primer coche de la compañía foi'l Tesla Roadster, ye'l primer automóvil de serie qu'usando bateríes d'iones de litiu llogra una autonomía de más de {{convertir|200|mi|km|0}} por carga.<ref>{{cita web |fecha=9 de setiembre de 2009 |url=http://www.greencarmagazine.net/2009/07/tesla-motors-moving-quickly-to-commercialization-of-an-electric-car/ |títulu=Tesla Motors Moving Quickly to Commercialization of an Electric Car |editor=GreenCar Magacín |fechaaccesu=1 d'agostu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090713200605/http://www.greencarmagazine.net/2009/07/tesla-motors-moving-quickly-to-commercialization-of-an-electric-car/ |fechaarchivu=13 de xunetu de 2009 }}</ref> El modelu base acelera de 0 a {{convertir|60|mph|km/h|0}} en 3,9 segundos y según l'analís medioambiental de Tesla Motors ye'l doble d'eficiente que'l [[Toyota Prius]].<ref>{{cita web |url=http://www.teslamotors.com/efficiency/well_to_wheel.php |títulu=well-to-wheel |editor=Tesla Motors |fecha=6 de xunetu de 2007 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090218133242/http://www.teslamotors.com/efficiency/well_to_wheel.php |fechaarchivu=18 de febreru de 2009 }}</ref> El preciu final del modelu básicu de 2009 yera de 109&nbsp;000 USD ({{formatnum:{{#expr:{{#expr:{{Tasa de cambéu|USD|EUR}}*109000}}round0}}}} euros según la cotización de güei). Hasta xunu de 2012 vendiérense 2&nbsp;100 Tesla Roadster en 31 países y percorrieren más de 37 millones de quilómetros llétricos.<ref>{{cita web |url=http://www.teslamotors.com/about/press/releases/tesla-motors-and-athlon-car-lease-announce-first-model-s-leasing-program|títulu=Tesla Updates Iconic Roadster for 2012 in Limited Markets |fechaaccesu=7 d'abril de 2012}}</ref> El Tesla Roadster apaeció na portada de ''[[Time]]'' n'avientu de 2006 como "premiu a la meyor invención de tresporte de 2006".<ref name=time>{{cita web |url=http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1939342_1939392_1939459,00.html |títulu=Best Inventions Of 2006 |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012 |editor=Time |editorial=Time |idioma=inglés }}</ref> Tesla dexó d'almitir pidíos pal Roadster n'agostu de 2011.<ref>{{cita web|apellíu=Dillow |nome=Clay |url=http://www.popsci.com/cars/article/2011-06/farewell-roadster-tesla-will-stop-taking-orders-its-iconic-ev-two-months |títulu=Farewell Roadster: Tesla Will Stop Taking Orders for its Iconic EV in Two Months &#124; Popular Science |editor=Popsci.com |fecha=23 de xunu de 2011 |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012}}</ref> El Tesla Roadster usa un motor de corriente alterna AC que deriva direutamente del diseñu orixinal de Tesla en 1882.<ref>{{cita publicación|url=http://online.wsj.com/article/SB10001424052748704362004575000841720318942.html|obra=The Wall Street Journal|títulu=Long-Dead Inventor Nikola Tesla Is Electrifying Hip Techies|nome=Daniel|apellíu=Michaels|fecha=14 de xineru de 2010}}</ref> ==== Tesla Roadster Sport ==== {{AP|Tesla Roadster}} [[Ficheru:Roadster 2.5 windmills trimmed.jpg|thumb|right|Tesla Roadster Sport 2.5, la cuarta xeneración del Roadster]] El Tesla Roadster Sport ye una versión ameyorada del deportivu Tesla Roadster. Tesla empezó a aceptar pidíos pal Roadster Sport en xineru de 2009. Acelera de 0 a {{convert|60|mph|km/h|0}} en 3,7 segundos, comparáu a los 3.9 segundos del Roadster.<ref>{{cita web|url=http://www.treehugger.com/files/2010/02/motor-trend-tesla-vs-porsche-video.php |títulu=Motor Trend: 2010 Tesla Roadster Sport vs. 2011 Porsche Boxster Spyder (Video) |editor=TreeHugger |fechaaccesu=3 d'ochobre de 2010}}</ref> El preciu del Roadster Sport empezaba en 128&nbsp;500 USD n'Estaos Xuníos y 112&nbsp;000 euros (escluyendo impuestos) n'Europa. Les entregues empezaron en xunetu de 2009. ==== Tesla Model S ==== {{AP|Tesla Model S}} El Tesla Model S ye un liftback llétricu fabricáu por [[Tesla Motors]], qu'empezó les sos entregues en xunetu de 2012.<ref>{{cita videu | url=http://www.teslamotors.com/blog/tesla-unveils-model-x | títulu=Tesla Unveils Model X | editor=Tesla Motors | fecha=Feb 9, 2012 | persona=Elon Musk | llocalización=Tesla Motors Design Studio, Hawthorne, California | tiempu=11:00}}</ref><ref name=NYT050611>{{cita noticia|url=http://www.nytimes.com/2011/05/08/automobiles/08TESLA.html?_r=1&emc=eta1|títulu=Tesla Prepares for a Gap as Roadster Winds Down|autor=Josie Garthwaite|obra=[[The New York Times]]|fecha=6 de mayu de 2011|fechaaccesu=7 de mayu de 2011}}</ref> La producción añal ye de 50.000 unidaes. Puede afaer a 5 adultos y 2 neños que pueden dir n'asientos traseros opuestos a la marcha. Tien una autonomía ente 338 km y 507 km en ciclu EPA, y una aceleración de 0 a 100 km/h ente 5,8 segundos y 2,3 segundos según versiones. Los tiempos de recarga varien dependiendo del estáu de carga, la so capacidá total, el voltaxe disponible y el amperaje de la corriente de recarga. Dende un enchufe de 240 V, 20&nbsp;kW y alto amperaje puede amontase l'autonomía en 100 km. per cada hora de carga<ref>{{cita web|url=http://www.teslamotors.com/models/facts |títulu=Model S Facts |editor=Tesla Motors |fechaaccesu=17 de xineru de 2012}}</ref> lo qu'equival a unes 5 hores pa recargar dafechu la batería de 85 kWh. La versión de tracción trasera tien un motor llétricu con una caxa reductora, ente que la versión de tracción integral forne dos motores llétricos con una caxa reductora cada unu. El paquete de bateríes ye planu y ta sol coche. Ta formáu per miles de bateríes d'iones de litiu sumando una capacidá de 60 kWh, 75 kWh, 90 kWh o 100 kWh según versiones.<ref name="teslamotors specs" /> La carrocería ye d'aluminiu reforzada con elementos d'aceru al boro.<ref name="teslamotors specs">{{cita web|url=http://www.teslamotors.com/models/specs |títulu=Model S Specs |editor=Tesla Motors |fechaaccesu=17 de xineru de 2012}}</ref> {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" class="sortable wikitable" |+ align="center" style="background:DarkSlateBlue; color:white"|'''Prestaciones del Tesla Model S''' ! width="140 px" style="background:Lavender; color:Black"| ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| 60 ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| 75 ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| 60D ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| 75D ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| 90D ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| 100D ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| P90D ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| P100D |- |Autonomía EPA||338 km||376 km|||350 km||406 km||473 km||539 km||434 km||507 km |- |Potencia máxima* ||387 CV||387 CV||524 CV||524 CV||524 CV||524 CV||772 CV|| |- |Potencia máxima (batería)**||320 CV||320 CV||332 CV||332 CV||422 CV||422 CV||540 CV|| |- |0 a 100 km/h||5,8 segundos||5,8 segundos||5,4 segundos||5,4 segundos||4,4 segundos||4,4 segundos||3,0<br />2,8 (Ludicrous)||2,3 |- |0 a 400 metros (¼ milla) (segundos)||13,8||13,8||13,5||13,5||12,5||12,5||11,7<br />10,9 (Ludicrous)||10,6 |- |Velocidá máxima||210 km/h||225 km/h||210 km/h||225 km/h||250 km/h||250 km/h||250 km/h||250 km/h |- |Almacenamientu d'enerxía (capacidá útil)||60 kWh||75 kWh||60 kWh||75 kWh||90 kWh||100 kWh||90 kWh||100 kWh |- |Garantía de bateríes||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km |- |Entra en producción||primavera 2016||primavera 2016||primavera 2016||primavera 2016||branu 2015||iviernu 2016||branu 2015||branu 2016 |}<ref>{{cita web |url=http://www.teslamotors.com/models/design |títulu=Tesla Model S Options |editor=Tesla Motors |fecha=26 de payares de 2014 |fechaaccesu=26 de payares de 2014 }} </ref> '''''* Referir a la potencia máxima que pueden desenvolver los motores por separáu.''''' '''''** Referir a la potencia máxima que puede apurrir la batería y la potencia máxima que pueden apurrir los motores en combináu. La potencia máxima disponible va depender del estáu de la batería, esto ye, del so nivel de carga, la so temperatura y los "C" (tasa de descarga) disponibles.''''' El gobiernu federal d'Estaos Xuníos subvenciona esti vehículu con 7&nbsp;500 USD ({{formatnum:{{#expr:{{#expr:{{Tasa de cambéu|USD|EUR}}*7500}}round0}}}} euros). Adicionalmente dellos estaos subvencionar con otros 10&nbsp;000 USD hasta un total de 17&nbsp;500 USD ({{formatnum:{{#expr:{{#expr:{{Tasa de cambéu|USD|EUR}}*17500}}round0}}}} euros).<ref name="teslamotors specs" /> N'Europa'l preciu ensin extras va de 69&nbsp;840 euros a 104&nbsp;740 euros antes d'impuestos y subvenciones. En xunu de 2015 tolos Tesla Model S percorrieren una distancia acumulada de 1&nbsp;000 millones de milles (1&nbsp;609 millones de quilómetros).<ref name="Billion">{{Cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=SEwlX4_nkaE |títulu=Tesla drivers passed 1 billion electric miles. |fechaaccesu=30 de xunu de 2015 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=23 de xunu de 2015 |formatu= |obra= |editor=Tesla Motors |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> ==== Tesla Model X ==== {{AP|Tesla Model X}} [[Ficheru:Tesla Model X Geneva 2012.jpg|250px|thumb|Tesla Model X en 2012 en Xinebra]] El [[Tesla Model X]] ye un todocamino llétricu fabricáu por [[Tesla Motors]] basáu na plataforma del Model S. Empecipió les sos entregues nel mercáu estauxunidense'l 29 de setiembre de 2015.<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/elonmusk/status/639180971418320896 |títulu=Tesla Model X, fecha d'entregues |editor=Elon Musk, via Twitter |fechaaccesu=3 d'agostu de 2015}}</ref> El Model X ye un amiestu de monovolume y ''SUV'' (''Sport Utility Vehicle'') con capacidá pa 7 adultos. Usa la mesma plataforma que'l Model S. Pretende ser más funcional qu'un monovolume, más vistosu qu'un ''SUV'' y con más prestaciones qu'un deportivu. Les puertes traseres son del tipu ferre (Falcon wings) y ábrense escontra riba. Esto dexa una meyor accesibilidá a les places traseres. El paquete de bateríes ye planu y ta sol suelu. La capacidá de la batería ye de 60 kWh, 75 kWh, 90 kWh o 100 kWh. El Model X va tar forníu con dos motores con una caxa reductora d'una sola velocidá cada unu, un conxuntu na exa delantera y otru nel traseru, apurriéndo-y tracción integral ''All-Wheel Drive''.<ref>{{cita web|url=http://www.teslamotors.com/en_EU/modelx|títulu=Tesla Model X|editor=Tesla Motors|fechaaccesu=3 d'avientu de 2014}}</ref> L'aceleración de 0 a 100 km/h del modelu base ye de 6,2 segundos, ente que'l Model X P100D Sig tener en 3,1 segundos con "Ludicrous Mode", siendo'l todocamino más rápidu del mundu.<ref>{{cita web |url=http://www.xataka.com/automovil/la-nueva-bateria-de-tesla-hara-que-los sos-coches-sían-los-electricos-mas-rapidos-del mundu |títulu=La nueva batería de Tesla va faer que los sos coches sían los llétricos más rápidos del mundu |editor=Xataka |fechaaccesu=23 d'agostu de 2016}}</ref> El Tesla Model X foi diseñáu por [[Franz von Holzhausen]]. El xasis, carrocería, motor y almacenamientu d'enerxía son propios de Tesla Motors.<ref>{{cita web|apellíu=Wert|nome=Ray|url=http://jalopnik.com/cars/news/new-mexico-gets-tesla-whitestar-facility--to-produce-an-electric-fusion-237982.php |títulu=Darryl Siry responds to rumor on Jalopnik forum|editor=Jalopnik.com |fecha=20 de febreru de 2007 |fechaaccesu=27 de payares de 2010}}</ref> Tien un coeficiente aerodinámicu de 0,24 polo que'l Model X ye'l todocamino más aerodinámicu del mercáu. El Telsa Model X presentar en febreru de 2012.<ref>{{cita videu |url=http://www.youtube.com/watch?v=CF3bmlwKfSo |títulu=Tesla Motors Chief Designer Franz von Holzhausen at the launch of the X |editor=CELEBScom |fecha=13 de febreru de 2012|fechaaccesu=21 de xunetu de 2012}}</ref> Los precios van ser del orde de 5&nbsp;000 USD más costosos al respective de les versiones del Model S. Tesla Motors preve una producción añal del Model X ente 10&nbsp;000 y 15&nbsp;000 unidaes.<ref name=sec /> {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" class="sortable wikitable" |+ align="center" style="background:DarkSlateBlue; color:white"|'''Prestaciones del Tesla Model X''' ! width="140 px" style="background:Lavender; color:Black"| ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| 60D ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| 75D ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| 90D ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| 100D ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| P90D ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"| P100D |- |Autonomía EPA||322 km||384 km||413 km||475 km||402 km||465 km |- |Potencia máxima* ||524 CV||524 CV||524 CV||524 CV||772 CV|| |- |Potencia máxima (batería)**||332 CV||332 CV||540 CV||422 CV||540 CV|| |- |0 a 100 km/h||6,2 segundos||6,2 segundos||5 segundos||5 segundos||3,4 segundos|| 3,1 segundos |- |Velocidá máxima||210 km/h||210 km/h||250 km/h||250 km/h||250 km/h||250 km/h |- |Almacenamientu d'enerxía||60 kWh||75 kWh||90 kWh||100 kWh||90 kWh||100 kWh |- |Garantía de bateríes||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km||8 años, ensin llende de km |- |Entra en producción||branu 2016||branu 2016||primavera 2016||iviernu 2016||seronda 2015||branu 2016 |}<ref>{{cita web |url=http://www.teslamotors.com/en_EU/modelx |títulu=Tesla Model X Options |editor=Tesla Motors |fecha=30 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=30 d'avientu de 2015 }} </ref> '''''* Referir a la potencia máxima que pueden desenvolver los motores por separáu.''''' '''''** Referir a la potencia máxima que puede apurrir la batería y la potencia máxima que pueden apurrir los motores en combináu. La potencia máxima disponible va depender del estáu de la batería, esto ye, del so nivel de carga, la so temperatura y los "C" (tasa de descarga) disponibles.''''' ==== Tesla Model 3 ==== {{AP|Tesla Model 3}} [[Ficheru:Tesla model 3 prototype.jpg|thumb|right|300px|[[Tesla Model 3]]]] El cuartu modelu que Tesla comercializa dende'l 28 de xunetu de 2017 ye'l Tesla Model 3, con un preciu base pa la versión d'accesu de 35&nbsp;000 USD. Tien una autonomía cimera a los 354 km según el ciclu EPA. L'aceleración de 0 a 97 km/h va ser en menos de 5,6 segundos na versión básica.<ref name="Handover">{{Cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=vzT0uNT0ds8 |títulu=First Model 3 Handovers |fechaaccesu=29 de xunetu de 2017 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=29 de xunetu de 2017 |formatu= |obra= |editor=Tesla Motors |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" style="text-align:center" class="sortable wikitable" |+ align="center" style="background:Tan; color:white"|<big>'''Tesla Model 3'''</big> ! style="background:Wheat; color:Black"| ! style="background:Wheat; color:Black"|''Standard'' ! style="background:Wheat; color:Black"|''Long Range'' |- |Preciu USD||35&nbsp;000||44&nbsp;000 |- |Autonomía EPA (km)||354||499 |- |Aceleración 0-96,6 km/h (segundos)||5,6||5,1 |- |Velocidá máxima (km/h)||209||225 |}<ref name="Handover"/> El modelu básicu tien habilitada la carga rápida (''supercharging'') y dispón del hardware pa la función de conducción asistida ''Autopilot''. Puede llevar cinco pasaxeros con comodidá. Tien un maleteru detrás y otru menor delantre con una capacidá de carga cimera a cualesquier otru turismu de les sos midíes esteriores. Puede agospiar nel interior una tabla de surf de 210 cm. Espera llograr cinco estrelles en toles pruebes de seguridá y en toles categoríes. Va Tener un techu de cristal panorámicu.<ref name="Tesla3anunciu">{{Cita web |url=https://www.teslamotors.com/model3 |títulu=Model 3 Unveil Event |fechaaccesu=1 d'abril de 2016 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=1 d'abril de 2016 |formatu= |obra= |editor=Tesla Motors |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> Al añu fabricarán unes 500&nbsp;000 unidaes na fábrica de Tesla de Fremont, California. Pa dar serviciu de carga a tal volume de coches Tesla va pasar de 6124 supercargadores en xunetu de 2017 a 18&nbsp;000 a finales de 2018.<ref name="Handover"/> El sistema de supercarga del Tesla Model 3<ref>[http://xiaomiuniverse.com/tesla-model-3-empiezu-del cambéu/ Tesla Model 3]</ref> va ser capaz de cargar en cualesquier parte del mundu porque se va afaer a tou tipu de voltaxes y amperajes. Tesla va pasar de tener 215 llocalidaes con tiendes o talleres n'abril de 2015 a 441 a finales de 2017. Les bateríes d'iones de litiu va fabricar Tesla nel so [[Gigafábrica]] de Reno, Nevada. Ye la fábrica cola mayor superficie en planta del mundu y la segunda en volume tres la de Boeing en Washington. Va Fabricar más bateríes d'iones de litiu que'l restu de les fábriques del mundu sumaes.<ref name="Tesla3anunciu"/> El 31 de marzu de 2016 mientres la presentación oficial anunció que yá s'habíen reserváu 115&nbsp;000 unidaes del Model 3.<ref name="Tesla3anunciu"/> Tesla afirmó que nes primeres 24 hores recibió más de 180&nbsp;000 reserves, lo que suponía un récor mundial pa les ventes de cualquier tipu de productu. Nel segundu día les reserves superaben les 232&nbsp;000. Na primer selmana recibió 325&nbsp;000 reserves. Eso suponía unes ventes futures de 14&nbsp;000 millones de USD. Tesla afirmó que yera'l mayor llanzamientu de cualquier tipu de productu realizáu nuna selmana. Tesla apurrió 50&nbsp;658 vehículos en 2015 y 14&nbsp;820 nel primer trimestre de 2016.<ref name="BloomApril">{{Cita web |url=http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-04-07/tesla-says-model-3-pre-orders-surde-to-325-000-in-first-week |títulu=Tesla Says It Received More Than 325,000 Model 3 Reservations |fechaaccesu=9 d'abril de 2016 |apellíu=Hull |nome=Dana |enllaceautor= |fecha=7 d'abril de 2016 |formatu= |obra= |editor=Bloomberg |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> Cada reserva implicaba'l pagu de 1000 USD o 1000 euros recuperables en casu de cancelación. Primeramente'l Model 3 tenía de llamase Model Y pero Ford tenía rexistráu dichu nome y negóse a dexar los derechos a Tesla. Tesla denominar Model 3 pero escribiendo'l númberu como Model "☰" con trés rayes horizontales al igual que la Y de Tesla nel so logotipu; d'esta miente colos distintos modelos fórmase la pallabra «SEX» (sexu). Elon Musk rexistró'l nome Model Y pa una futura versión crossover del Model 3. Entós podrá formase la pallabra SEXY» colos cuatro modelos de Tesla.<ref name="NYP">{{Cita web |url=http://nypost.com/2016/04/06/elon-musks-sex-obsession-fuels-tesla-design/ |títulu=Elon Musk's sex obsession fuels Tesla design |fechaaccesu=9 d'abril de 2016 |apellíu=Covert |nome=James |enllaceautor= |fecha=6 d'abril de 2016 |formatu= |obra= |editor=The New York Post |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> === Futuros modelos === ==== Tesla Roadster 2020 ==== [[Ficheru:Tesla roadster 2020 prototype.jpg|thumb|right|300px|]] {{AP|Tesla Roadster (2020)}} En payares de 2017 Tesla presentó una nueva versión del descatalogado Roadster que tien previstu comercializase en 2020. Trátase d'un superdeportivu con cuatro places. Velocidá punta de 400 km/h. 0-60 milles per hora en 1,9 segundos. 0-100 milles per hora en 4,2 segundos. 1/4 de milla 8,8 segundos. Batería de 200 kWh. Autonomía de 1000 km. Va Tener un preciu de 200 mil dólares. ==== Camión Tesla ==== {{AP|Camión Tesla}} En payares de 2017 Tesla presentó un modelu de camión que puede cargar 36 tonelaes. Les primeres entregues tán previstes faese en 2019. Tien cuatro motores llétricos. Acelera de 0 a 60 milles per hora a plena carga en 20 segundos. Puede xubir pendientes del 5% a 105 km/h. Autonomía de 800 km a plena carga. Va Tener una garantía de 1,6 millones de km. Va Tener funciones avanzaes de conducción autónoma y el control electrónicu de los sos cuatro motores independientes torga'l [[efecto tijera]].<ref>[https://www.tesla.com/semi/ Páxina oficial de Tesla]</ref> ==== Tesla Model Y ==== {{AP|Tesla Model Y}} En 2015 [[Elon Musk]] desveló nun tuit que tres el Model 3 va haber un Model Y. Créese que va ser un [[SUV]] deriváu del [[Model 3]], de manera similar a cómo'l [[Model X]] deriva del [[Model S]].<ref>[http://forococheselectricos.com/2015/10/sera-el-tesla-model-y-un-todocamino-de-baxu-costu.html ¿Va Ser el Tesla Model Y un todocamino de baxu costu?].</ref> <ref>[http://forococheselectricos.com/tag/tesla-model-y Noticies sobre'l Tesla Model Y].</ref> === Sistemes d'almacenamientu === ==== Powerwall y Powerpack ==== {{AP|Tesla Powerwall}} [[Ficheru:Tesla Powerwall Render.svg|thumb|Tesla Powerwall 2]] [[Ficheru:Tesla PowerPack Render.svg|thumb|Tesla PowerPack 2]] El 30 d'abril de 2015 Tesla presentó dos sistemes d'almacenamientu d'enerxía: ''Powerwall'' y ''Powerpack''. El ''[[Tesla Powerwall]]'' ye un paquete de [[Batería llétrica|bateríes]] d'[[Batería de ion de litio|iones de litiu]] usáu como respaldu na rede llétrica d'una casa y que puede almacenar enerxía llétrica proveniente de la xeneración d'[[enerxía anovable]], como instalaciones [[Enerxía solar|cortiles]] o [[Enerxía eólica|eóliques]], o almacenar eletricidá n'horariu nocherniegu cuando la eletricidá ye más barata.<ref>{{cita web |url=http://forococheselectricos.com/2015/05/la-bateria-de-tesla-pa-el llar.html |títulu= La batería de Tesla pal llar |editor= ForoCochesEléctricos |fechaaccesu= 7 de mayu de 2015 }}</ref> Puede instalase n'esteriores o interiores y nun precisa un cuartu zarráu. Tamién dexa realizar una instalación llétrica en llugares remotos ensin accesu a la rede. Tesla ufiertaba dos capacidad: 7 kWh y 10 kWh. El so preciu yera de 3&nbsp;000 USD y 3&nbsp;500 USD respeutivamente. Pueden apurrir 5 kW de potencia continua y picos d'hasta 7 kW.<ref>{{cita web |url=http://www.digitaltrends.com/home/teslas-powerwall-will-now-provide-more-power-for-the-same-price/ |títulu= Tesla Powerwall aumenta les sos potencies |editor= Dixital Trends |fechaaccesu= 12 de xunu de 2015 |idioma=inglés}}</ref> La intensidá suministrada varia dende los 5,8 amperios nominales hasta los 8,6 amperios máximos. Pesen 100 kg y les sos dimensiones son 1300 mm x 860 mm x 180 mm. Disponen d'un control de temperatura y refrigeración por líquidu. El ''Powerwall'' nun inclúi l'inversor DC-AC. Tesla diseñó estes bateríes de forma modular. Pueden conectase hasta 9 paquetes pa tener una capacidá total d'hasta 90 kWh. Tesla ufierta una garantía de 10 años.<ref name="TeslaEnergySpecs">{{cita web |url=http://www.teslamotors.com/powerwall |títulu= Tesla Powerwall |editor= Tesla Motors |fechaaccesu= 7 de mayu de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Pa instalaciones más grandes El 28 d'ochobre de 2016 Elon Musk presentó'l Powerwall 2 con un preciu de 5500 USD. Puede abastecer una casa de 2 cuartos mientres un día y si tien abondos paneles solares puede facer indefinidamente.<ref name="Presenta2">{{Cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=dRqSkR4ENAg |títulu=Elon Musk unveils Solar Roof (2016.10.28) |fechaaccesu=10 de payares de 2016 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=28 d'ochobre de 2016 |formatu= |obra= |editor=Every Elon Musk Video |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> Tien una capacidá de 14 kWh (13,5 kWh aplicables). Puede apurrir 5 kW de potencia continua y picos d'hasta 7 kW. Pesa 120 kg y les sos dimensiones son 1150 mm x 755 mm x 155 mm. Dispón d'un control de temperatura y refrigeración por líquidu. El ''Powerwall 2'' inclúi un inversor internu DC-AC. Ye escalable hasta 9 unidaes y tien una garantía de 10 años. Puede montase n'interior o esterior, nel suelu o colgáu na paré.<ref name="TeslaEnergySpecs"/> Tesla ufierta'l ''Powerpack'' de 100 kWh de capacidá y que puede esguilase de forma indefinida hasta algamar capacidaes de GWh.<ref name="TeslaEnergy">{{Cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=NvCIhn7_FXI |títulu=Tesla introduces Tesla Energy |fechaaccesu=9 de mayu de 2015 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=2 de mayu de 2015 |formatu= |obra= |editor=Tesla Motors |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> El 28 d'ochobre de 2016 Elon Musk presentó'l Powerpack 2 con una capacidá de 210 kWh de capacidá y una salida de 50 kW. Puede esguilase de forma indefinida hasta algamar capacidaes de GWh. Intégrase direutamente na rede llétrica. Nesa fecha ''Southern California Edison'' taba construyendo una instalación de 80 MWh con esi sistema. En Ḥawai taba construyéndose otra instalación de 52 MWh.<ref name="Presenta2"/> Tesla va lliberar les patentes de los sos sistemes d'almacenamientu d'enerxía siguiendo la so política de ''open source''.<ref name="TeslaEnergy"/> Les unidaes d'almacenamientu ''Powerwall'' y ''Powerpack'' van fabricar na [[Fábrica Tesla|fábrica de Tesla]] en [[Fremont (California)|Fremont]] mientres 2015 y na [[Gigafábrica]] de Reno, Nevada en 2016.<ref name="TeslaEnergy"/> Les primeres entregues van realizar en xunetu o agostu de 2015.<ref name="TeslaEnergy"/> Según Elon Musk pa cubrir la xeneración d'enerxía sostenible d'Estaos Xuníos precisaríense namái 160 millones de ''Powerpacks'' pa un total de 16&nbsp;000 GWh. Y pa tol mundu precisaríense 900 millones de ''Powerpacks'' pa un total de 90&nbsp;000 GWh. Pa cubrir la xeneración d'enerxía, tresporte y calefacción de tol mundu precisaríense 2&nbsp;000 millones de ''Powerpacks'' pa un total de 200&nbsp;000 GWh.<ref name="TeslaEnergy"/> El 7 de mayu de 2015 yá fueren acutaes 38&nbsp;000 unidaes de ''Powerwall'' y 2&nbsp;500 unidaes de ''Powerpack'', 63&nbsp;000 unidaes ''Powerwall'' en total, por un valor total de 800 millones USD.<ref>{{cita web |url=http://www.xataka.com/llar-dixital/el futuru-de-tesla-suena-grandiosu-38-000-reserves-pa-powerwall-y-fecha-pa-model-3 |títulu= El futuru de Tesla acolúmbrase grandiosu: 38.000 reserves pa Powerwall y fecha pa Model 3|editor= Xataka |fechaaccesu= 7 de mayu de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.larepublica.net/app/cms/www/index.php?pk_articulo=533328795 |títulu= Batería de Tesla llogró $800 millones na so primer selmana|editor= La Republica NET |fechaaccesu= 13 de mayu de 2015 }}</ref> Hasta xunetu de 2015 yá fueren acutaes 100&nbsp;000 unidaes de ''Powerwall'' (incluyendo les unidaes pa ''Powerpack''), por un valor total de 1000 millones USD.<ref>{{cita web |url=http://forococheselectricos.com/2015/08/la demanda-de-baterias-pa-el llar-de-tesla-enche-les-meyores-mires.html |títulu= La demanda de bateríes pal llar de Tesla enche les meyores mires |editor= ForoCochesEléctricos |fechaaccesu= 10 d'agostu de 2015 }}</ref> === Cortil Roof === Na seronda de 2016 Tesla Motors empecipió'l procesu de fusión con [[SolarCity]], que se dedica a la instalación de paneles solares fotovoltaicos. El 28 d'ochobre de 2016 Elon Musk presentó'l ''Cortil Roof'' nun vecinderu nel que se camudara'l teyáu tradicional a cuatro cases. Ye un sistema de texas de vidriu qu'incorporen célules fotovoltaicas. Musk destacó que yeren guapes, algamadices ya integrábense cola casa apurriendo meyor aislamientu. Ante la cayida d'oxetos pesaos presenten una resistencia cimera a texer de magre o de cayuela. Presentó los modelos ''Textured Glass Tile, Slate Glass Tile, Smooth Glass Tile'' y ''Tuscan Glass Tile''.<ref name="Presenta2"/> Musk señaló que Tesla taba en situación d'apurrir una solución global a les necesidaes del ciclu d'enerxía de cualquier familia: *Xeneración con SolarCity y Solar Roof. *Almacenamientu con Powerwall y Powerpack. *Tresporte con Tesla Roadster, Model S, Model X y Model 3 (a partir de 2017).<ref name="Presenta2"/> == Collaboraciones con otros fabricantes == === Merced Clase A Y-Cell === [[Ficheru:Messe i-Mobility 2012-by-RaBoe-135.jpg|thumb|Merced Clase A Y-Cell en Stuttgart, Alemaña.]] Como parte de la so collaboración con [[Mercedes-Benz]], Tesla fabricó componentes del motor pal coche llétricu Mercedes Clase A Y-Cell. Tien una autonomía de {{convertir|200|km|mi|0}}, y un par motor de 290 Nm. El paquete de bateríes de 36&nbsp;kWh contién unes 4000 bateríes d'iones de litiu.<ref>{{cita web|url=http://www.thedailygreen.com/living-greenblogscars-transportation/mercedes-electric-a-class-460910#ixzz0yqm1xQCH |títulu=Mercedes Electric Car by Tesla Test Drive - Video Tesla Mercedes A Class |editor=The Daily Green |fecha=3 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=3 d'ochobre de 2010}}</ref> Hasta avientu de 2011 Tesla Motors vendió a Mercedes 500 paquetes de bateríes y cargadores pal programa Clase A Y-Cell.<ref name=sec /> === Merced Clase B EV === Nel segundu trimestre de 2014 Tesla Motors empezó la entrega de bateríes, motores y sistemes de propulsión pal Mercedes Clase B EV.<ref name="SEC3Q"/> === Daimler Smart === [[Ficheru:Smart-electric-drive.jpg|thumb|right|[[Smart ED|Smart llétricu]].]] A principios de 2008 Tesla empezó a trabayar con [[Daimler AG]] en componentes del motor pa la [[Smart ED|versión llétrica del Smart]]. Hasta avientu de 2011 Tesla vendió 2100 paquetes de bateríes y cargadores pa los [[Smart ED|Smart fortwo llétricos]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.wired.com/autopia/2009/01/tesla-motors-jo/ |títulu=Tesla Motors Joins Daimler On a Smart EV &#124; Autopia |editor=Wired.com |fecha=13 de xineru de 2009 |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012 |nome=Chuck |apellíu=Squatriglia}}</ref><ref name=thestreet /><ref name=sec /> === Toyota RAV4 EV === [[Ficheru:Toyota RAV4 EV WAS 2012 0791.JPG|thumb|Segunda xeneración del Toyota RAV4 EV]] En xunetu de 2010 Tesla Motors y Toyota roblaron un alcuerdu pa empecipiar el desenvolvimientu d'una segunda xeneración del Toyota RAV4 EV.<ref>{{cita web|apellíu=Abuelsamid |nome=Sam |url=http://green.autoblog.com/2010/07/16/breaking-tesla-and-toyota-to-develop-rav4-ev-hope-to-launch-in/ |títulu=Breaking: Tesla and Toyota to develop RAV4 EV, hope to launch in 2012 — Autoblog Green |editor=Green.autoblog.com |fecha=16 de xunetu de 2010 |fechaaccesu=19 de xunetu de 2010}}</ref> Nel branu de 2012 el vehículu empezar a vender por 51&nbsp;000 USD. Tesla tien un contratu de 100 millones de dólares pa suministrar motores llétricos, componentes d'electrónica de potencia, paquetes de bateríes d'iones de litiu, caxes de cambeos d'una marcha y software. Estos componentes son similares a los del Tesla Model S. La velocidá máxima ye de {{convertir|100|mph|km/h|0}}. L'aceleración de 0 a {{convertir|60|mph|km/h|0}} ye de 7 segundos. L'autonomía normal ye de {{convertir|100|mi|km|0}}.<ref>{{cita noticia|url=http://wheels.blogs.nytimes.com/2012/08/03/toyota-and-tesla-trot-out-the-rav4-ev/ |títulu=Toyota and Tesla Trot Out the RAV4 EV|autor=Jerry Garrett |obra=[[The New York Times]]|fecha=3 d'agostu de 2012|fechaaccesu=11 d'agostu de 2012}}</ref><ref name=toyotarav4>{{cita web|url=http://www.youtube.com/watch?v=BfO3_SG26So |títulu=2012 Toyota RAV4 EV - Toyota and Tesla |fecha=31 de xunetu de 2007 |fechaaccesu=14 d'agostu de 2009}}</ref> Les actividaes de Tesla Motors en rellación al programa RAV4 remataron nel tercer trimestre de 2014.<ref name="SEC3Q">{{Cita web |url=http://files.shareholder.com/downloads/ABEA-4CW8X0/2661176233x0xS1193125-14-403635/1318605/filing.pdf |títulu=FORM 10-Q 2014 3Q |fechaaccesu=17 de xineru de 2015 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=7 de payares de 2014 |formatu= |obra= |editor=SEC |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> === Freightliner Custom Chassis === Freightliner Custom Chassis ye una filial de [[Daimler AG]] que fabrica xasis pa darréu ser carrozados como furgonetes de repartu.<ref name=sec /> Tien una versión llétrica ''MT Y-CELL All-Electric Delivery Van'' con un motor de 120 kW que dispón d'una autonomía d'hasta {{convertir|100|mi|km|0}}. La batería recárgase totalmente ente 6 y 8 hores. Algama una velocidá de {{convertir|65|mph|km/h|0}}. Puede aforrar en combustible hasta 15&nbsp;000 USD ({{formatnum:{{#expr:{{#expr:{{Tasa de cambéu|USD|EUR}}*15000}}round0}}}} euros al cambéu de güei) al añu en comparanza con furgonetes similares.<ref name=Freightliner>{{cita web |url=http://freightlinerchassis.com/Walk-In-Van-Chassis/all-electric-chassis/menu-id-209.html |títulu=All-Electric Chassis |fechaaccesu=13 d'agostu de 2012 |editor=Freightliner Custom Chassis |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://freightlinerchassis.com/Walk-In-Van-Chassis/all-electric-chassis/menu-id-209.html|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> Tesla Motors apúrre-yos el paquete de bateríes, motor, electrónica de potencia y software.<ref name=sec /> == See == [[Ficheru:TeslaMotors HQ PaloAlto.jpg|thumb|right|Sede de Tesla Motors en Palo Alto, [[California]]]] Tesla Motors tien la sede en Palo Alto, California. Centraliza los departamentos d'investigación y desenvolvimientu. Ellí realiza prototipos y pruebes de bateríes, motores, electrónica de potencia y software.<ref name=sec /> Tien {{convertir|350000|sqft|sqm|0}} y ta arrendada a Tesla Motors.<ref name=sec /> En Hawthorne, California, ta arrendáu nunes instalaciones de {{convertir|132250|sqft|sqm|0}} dedicaes a inxeniería y servicios de diseñu. En Maidenhead, Reinu Xuníu, ta arrendáu nunes instalaciones de {{convertir|8870|sqft|sqm|0}} dedicaes a alministración, ventes, serviciu y publicidá.<ref name=sec /> == Fábrica == {{AP|Fábrica Tesla}} [[Ficheru:NUMMIplantMissionPeakPanorama 3199.jpg|250px|thumb|Fábrica de Tesla en Fremont, [[California]].]] La fábrica de Tesla Motors ta en Fremont, [[California]]. Orixinalmente foi de [[General Motors|GM]] y cerrar en 1982. En 1984 foi reabierta y operaba conjuntamente por [[Toyota]] y [[General Motors]]. Conocer como NUMMI (New United Motor Manufacturing Inc.). La planta funcionó mientres 25 años produciendo 8 millones de vehículos hasta que GM retirar en 2009. La producción de Toyota Corolla en Norteamérica treslladar a Cambridge, Ontario, Canadá. Hasta mayu de 2010 NUMMI fabricó una media de 6000 vehículos a la selmana.<ref name="atc2010">{{cita web |títulu=The End Of The Line For GM-Toyota Joint Venture |url=http://ww.npr.org/templates/transcript/transcript.php?storyId=125229157 |editor=[[National Public Radio]] |obra= [[All Things Considered]] |fecha=26 de marzu de 2010 |fechaaccesu=7 d'abril de 2010}}</ref><ref name="tal2010">{{cita web |títulu=Episode 403 - NUMMI |url= http://www.thisamericanlife.org/radio-archives/episode/403/nummi |editor= [[This American Life]] |fecha=26 de marzu de 2010 |fechaaccesu=7 d'abril de 2010}}</ref> Tesla Motors tomó posesión de la planta'l 19 d'ochobre de 2010.<ref name="WSJ">{{cita noticia | autor =PUI-WING TAM | títulu =Idle Fremont Plant Gears Up for Tesla | url =http://online.wsj.com/article/SB10001424052748704300604575554662948527140.html | obra =[[Wall Street Journal]] | fecha =21 d'ochobre de 2010 | fechaaccesu = 3 d'abril de 2011}}</ref> y abrir el 27 d'ochobre.<ref name="tesla factory release">{{cita noticia | url=http://ir.teslamotors.com/releasedetail.cfm?releaseid=523911 | títulu=Tesla Motors Opens Tesla Factory - Home of the Model S | editor=Tesla Motors | fecha=27 d'ochobre de 2010 | fechaaccesu=18 de xunetu de 2012}}</ref> El 22 de xunu de 2012 apurrióse'l primera [[Tesla Model S]] nuna presentación especial na fábrica.<ref name=1stDelivery>{{cita noticia|url=http://www.mercurynews.com/business/ci_20919722/silicon-valley-milestone-tesla-motors-begins-delivering-model?refresh=non|títulu=In a Silicon Valley milestone, Tesla Motors begins delivering Model S electric cars |autor=John Boudreau|obra=San Jose Mercury News |fecha=22 de xunu de 2012|fechaaccesu=22 de xunu de 2012}}</ref> En 2010 Tesla mercó la mayoría de les plantes de fabricación por 42 millones de dólares, incluyendo les prenses de carrocería y les máquines d'inyeición de plásticu. Tesla Motors mercó a NUMMI y Toyota con notables descuentos más de 17 millones de dólares d'equipos de fabricación y pieces.<ref name=thestreet>{{cita web |url=http://www.thestreet.com/story/11009706/1/tesla-motors-reports-fourth-quarter-and-full-year-2010-results.html |títulu=Tesla Motors Reports Fourth Quarter And Full Year 2010 Results |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012 |editor=thestreet.com |idioma=inglés }}</ref> El gobiernu d'Obama concedió un préstamu federal de 465 millones de dólares col que la compañía empezó a reacondicionar la fábrica.<ref>{{cita web |url=http://www.diablomag.com/Diablu-Magacín/April-2012/The-Car-of-the-Future/|títulu=The Car of the Future |fechaaccesu=7 d'abril de 2012|añu=2012}}</ref> Na fábrica Tesla Motors realiza la corte y prensado de chapa, la inyeición de plásticu, el ensamblado de carrocería, la pintura, la fabricación de paquetes de bateríes, el montaxe final y la prueba de control calidable.<ref name=sec /> La mayor parte de les pieces estampaes y d'aluminiu y más del 90% de les pieces de plásticu del Model S producir na planta. Na planta fabríquense más pieces del Model S que les que se faíen pal Toyota ''Corolla'' que se producía enantes na fábrica.<ref name=MT20120622>{{cita noticia|url=http://www.motortrend.com/roadtests/alternative/1206_2012_tesla_model_s_first_drive/|títulu= 2012 Tesla Model S First Drive|autor=Frank Markus|obra=Motor Trend|fecha=22 de xunu de 2012|fechaaccesu=21 de xunetu de 2012}}</ref> El Tesla Model S tien más de 2000 pieces que se merquen a más de 200 fabricantes esternos.<ref name=sec /> Les parés y el suelu de la fábrica pintar de blancu ya instaláronse munchos lucernarios nos techos pa consiguir más lluz natural.<ref name="NationalGeo">{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=Dhm2Yf2Zqzc |títulu=Tesla Model S - Supercars 2011 |fechaaccesu=2 d'avientu de 2012 |editor=National Geographic |idioma=inglés }}</ref> En xunu de 2012 Tesla Motors emplegaba a más de 2&nbsp;000 trabayadores.<ref name=FirstDelivery>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=JMgzCnspapo |títulu=Tesla Model S first customer delivery - live event |editor=Technological Vehicles |fecha=22 de xunu de 2012|fechaaccesu=22 de xunu de 2012}} </ref> En xunu de 2015 tenía 12&nbsp;000 emplegaos.<ref name="Vision">{{Cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=5nMcJxA3lto |títulu=Elon Musk and JB Straubel share their vision on energy (6.8.15) |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2015 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=8 de xunu de 2015 |formatu= |obra= |editor= |editorial= |ubicación= |idioma=inglés |cita= }}</ref> A 30 de setiembre de 2014 nengunu de los sos emplegaos pertenecía a nengún sindicatu.<ref name="SEC3Q"/> La planta tien {{convertir|210|acre|sqm|0}}.<ref name=sec /> == Gigafábrica == {{AP|Gigafábrica de Tesla}} La '''Gigafábrica''' de Tesla ye una enorme fábrica de bateríes d'iones de litiu que s'empezó a construyir en [[Reno (Nevada)|Reno]], [[Nevada]] en setiembre de 2014.<ref>http://www.nytimes.com/2014/09/05/business/energy-environment/nevada-a-winner-in-teslas-battery-contest.html?_r=0</ref> Tien previstu empezar la producción en 2017 y tar a plenu rendimientu en 2020.<ref name=GreenTech/> === Descripción === [[Ficheru:Liion-18650-AA-battery.jpg|Bateríes d'iones de litiu.|thumb|right|150px]] El costu de construcción va ser d'unos 5&nbsp;000 millones de USD.<ref name=GreenTech/><ref name=ibt20140320/> Cuando la fábrica tea a plenu rendimientu, Tesla Motors espera llograr un amenorgamientu del 30% nel costu de producción de les sos bateríes pa coches llétricos. Pa 2020 espera producir bateríes pa 500&nbsp;000 coches Tesla al añu. Los modelos forníos coles bateríes producíes na Gigafábrica van ser el [[Tesla Model S]], [[Tesla Model X]] y Tesla Model III. Va Dar unos 6&nbsp;500 emplegos direutos y unos 16&nbsp;000 indireutos.<ref name="teslamotors">{{cita web|url=http://www.teslamotors.com/blog/gigafactory|títulu=Gigafactory &#124; Blogue &#124; Tesla Motors|editor=teslamotors.com|fechaaccesu=9 de setiembre de 2014}}</ref><ref name=ibt20140320>{{cita noticia|apellíu1=Cuthbertson|nome1=Anthony|títulu=Tesla to Create World's Largest Lithium-ion Battery Factory|url=http://www.ibtimes.co.uk/tesla-create-worlds-largest-lithium-ion-battery-factory-1441095|fechaaccesu=12 de xunu de 2014|editor=IBT|fecha=20 de marzu de 2014}}</ref><ref name="teslamotors2">{{cita web|url=http://www.teslamotors.com/sites/default/files/blogue_attachments/gigafactory.pdf|fecha=26 de febreru de 2014|títulu=Planned 2020 Gigafactory Production Exceeds 2013 Global Production|fechaaccesu=5 de xunu de 2014}}</ref> La contratación va ser principalmente pa persones del estáu de Nevada y especialmente veteranos de guerra.<ref name=Carson/> L'estáu de Nevada tenía una población en 2012 de 2&nbsp;758&nbsp;931 habitantes. En 2010 la ciudá de [[Reno]] tenía 225&nbsp;221 habitantes. El gobernador de Nevada Brian Sandoval dixo en setiembre de 2014 que l'impautu de la Gigafábrica en Nevada sería de 100&nbsp;000 millones de USD en 20 años. Cuando tea en funcionamientu va suponer un 4% del PIB del estáu de [[Nevada]].<ref name=NevadaSel>{{Cita web |url=http://www.teslamotors.com/about/press/releases/nevada-selected-official-site-tesla-battery-gigafactory |títulu=Nevada Selected As Official Site for Tesla Battery Gigafactory |fechaaccesu=9 de setiembre de 2014 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=4 de setiembre de 2014 |formatu= |obra= |editor=Tesla Motors |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> El gobernador esperaba una torna de 80 USD por cada USD invertíu pol estáu de Nevada nos incentivos a la Gigafábrica. El ''CTO'' de Tesla [[JB Straubel]] dixo que la Gigafábrica {{cita|‘doubling the worldwide capacity in a single factory and reinventing the supply chain.‘| col2=‘va doblar la capacidá mundial (de producción de bateríes d'iones de litiu) nuna única fábrica y va reinventar la cadena de suministru.'}} Na planta producirán un total de 35 [[GWh]] en célules d'iones de litiu pa les necesidaes de la [[Fábrica Tesla|fábrica de Tesla]] en [[Fremont (California)|Fremont]] y 15 [[GWh]] de célules d'iones de litiu pa paquetes de bateríes estacionarios (pal so usu n'edificios).<ref name=GreenTech/> [[Elon Musk]] dixo que la fábrica tendría una forma de diamante empobinada al Norte p'allugar meyor los [[Panel solar|paneles solares]] de la cubierta, amenorgar el movimientu de tierres y alcontrar con facilidá toes los componentes y equipos por GPS.<ref name=Carson>{{cita videu |títulu=Tesla Gigafactory Announcement |persona= |añu= |url=https://www.youtube.com/watch?v=ZHeR2-ifbg4 |mediu= |editorial=Tesla Motors |llocalización= |fechaaccesu=9 de setiembre de 2014 |añoacceso= |mesacceso= |tiempu= |cita= |id= }}</ref> La fábrica va ser autosuficiente energéticamente. Va Producir la so eletricidá con [[enerxía solar fotovoltaica]] y otres [[enerxíes anovables]] como la [[Enerxía eólica|eólica]] o [[Enerxía xeotérmica|xeotérmica]]. Va Trátase d'embrivir el [[impautu medioambiental]].<ref name=Carson/> La planta tamién va reciclar paquetes de bateríes usaes.<ref name=GreenTech/> === Allugamientu === [[Ficheru:Tesla Model S and rainbow.jpg|Tesla Model S. La Gigafábrica va fabricar bateríes pal Tesla Model&nbsp;S, Tesla Model&nbsp;X y Tesla Model&nbsp;III.|thumb|right]] Ta nel ''Reno Tahoe Industrial Center'' en ''2641 Portofino Drive'', [[Reno]], [[Nevada]], [[Estaos Xuníos]].<ref name=GreenTech/> Ocupa una superficie de 929&nbsp;030 metros cuadraos.<ref name=GreenTech/> La distancia ente la fábrica de Tesla en [[Fremont (California)]] y [[Reno]], [[Nevada]] ye d'unos 330 km. El 3 de setiembre de 2014 el gobernador de [[Nevada]] Brian Sandoval y [[Elon Musk]] anunciaron que l'allugamientu de la Gigafábrica taría en [[Nevada]].<ref name=GreenTech>{{Cita web |url=http://www.greentechmedia.com/articles/read/Reports-Tesla-Selects-Nevada-as-Giga-Battery-Factory-Site |títulu=Reports: Tesla Selects Nevada as Giga Battery Factory Site |fechaaccesu=8 de setiembre de 2014 |apellíu=Wesoff |nome=Eric |enllaceautor= |fecha=3 de setiembre de 2014 |formatu= |obra= |editor=Greentechmedia |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> == Centros de serviciu == [[Ficheru:Tesla Munich store.jpg|thumb|right|Tesla abrió en setiembre de 2009 un concesionariu en Múnich, Alemaña.]] Tesla Motors tien concesionarios propios. En xunetu de 2010 Tesla contrató al executivu [[George Blankenship]] como vicepresidente de diseñu y desenvolvimientu de concesionarios. Antes trabayara en [[Apple]] y [[Gap (empresa)|Gap]].<ref>{{cita web|url=http://www.autoblog.com/2010/07/08/tesla-hires-former-apple-retail-strategist-to-revolutionize-buyi/ |títulu=Tesla hires former Apple retail strategist to revolutionize buying experience |editor=autoblog.com |fecha=8 de xunetu de 2010 |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012}} </ref> La mayoría de tiendes Tesla tienen un taller axuntu. En dellos mercaos Tesla va instalar tiendes y talleres separaos. Tesla ufierta un serviciu a casa llamada ''Tesla Rangers'' nel que lu carga al veceru un preciu fixu per quilómetru de desplazamientu. Los propietarios d'un vehículu Tesla pueden unviar datos de diagnósticu al traviés de telefonía móvil o nuna tarxeta de memoria. Esto dexa diagnosticar y reparar munchos problemes antes de mirar el vehículu físicamente. Cuando ye necesariu un caltenimientu o arreglu'l veceru pide una cita nun taller Tesla. Los ''Tesla Rangers'' pueden realizar bastantes arreglos nos sos desplazamientos, como revisiones añales, actualizaciones de software y ''firmware'', cambéu de módulos electrónicos y dellos componentes mecánicos. Si l'arreglu ye mayor y rique un elevador el vehículu llevar al taller Tesla más próximu.<ref name=sec /> En 2012 Tesla tenía ''Service Centers'' y/o ''Service Rangers'' en Chicago, Copenhague, Dania Beach, Denver, Eindhoven, Hong Kong, Los Angeles, Menlo Park, Milán, Múnich, Newport Beach, New York, Oslo, París, Seattle, Sidney, Tokiu, Toronto, Washington DC, Londres y Zúrich.<ref name="teslamotors serviciu">{{cita web |url=http://www.teslamotors.com/own/service |títulu=Model S Specs |editor=Tesla Motors |fechaaccesu=12 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120722101341/http://www.teslamotors.com/own/service |fechaarchivu=22 de xunetu de 2012 }}</ref> == Teunoloxía de recarga == === Supercargadores === {{VT|Chademo|IEC 62196}} [[Ficheru:Tesla charging station with solar collector trimmed.jpeg|thumb|right|350px|[[Estación de carga]] alimentada por aciu [[enerxía solar fotovoltaica]] por aciu paneles instalaos na cubierta.]] Los supercargadores Tesla son cargadores en corriente continua de 130 [[kW]] aprosimao: les estaciones de recarga rápida Tesla dan hasta 120 kW de potencia, anque en dellos llugares desenvuelven 135 kW . Dexen recargar el 50% de la batería en 20 minutos y el 80% en 40 minutos, retrasen 75 minutos pa recargales na so totalidá. Per otru llau, hai adaptadores del cargador rápidu [[Chademo]], d'hasta 50 kW de corriente continua, a conector Tesla.<ref>* [http://www.recargacocheselectricos.com/adaptador-tesla-chademo-yá-en mercáu Adaptador de chademo a Tesla]</ref> El 25 de setiembre de 2012 Tesla presentó les sos estaciones de recarga rápida (''superchargers''). Tesla instalar nes árees de descansu de les carreteres por que mientres el conductor fuelga'l coche recárguese. Dispón d'unos paneles solares de 100 kW a 120 kW qu'inyecten eletricidá a la rede. Al coneutar un vehículu llétricu recargar de les bateríes producir dende la rede. El balance enerxéticu ye favorable pa Tesla. Estes recargues son gratis pa tolos Tesla Model S y Model X de forma indefinida. El 24 d'abril de 2014 Tesla punxo en serviciu la so estación de recarga rápida númberu 100. N'abril de 2014 Tesla tenía 14 supercargadores n'Europa.<ref name="cargadoresabril">{{cita web |url=http://www.teslamotors.com/blog/100-supercharger-stations |títulu=100 Supercharger Stations|fechaaccesu=4 de mayu de 2014 |fecha=24 d'abril de 2014 |editor=Tesla Motors |idioma=inglés }}</ref> N'abril de 2016 Tesla tenía operatives 617 estaciones de recarga rápida con 3652 puestos de recarga. El 4 de payares de 2017 Tesla tenía operatives 1032 estaciones de recarga rápida con 7320 puestos de recarga.<ref name="cargadoresnov17">{{cita web |url=https://www.tesla.com/supercharger |títulu=100 Supercharger Stations|fechaaccesu=4 de payares de 2017 |fecha=24 de payares de 2017 |editor=Tesla Motors |idioma=inglés }}</ref> === Intercambiu de bateríes === El 20 de xunu de 2013 Tesla presentó'l sistema d'intercambiu de bateríes pal Tesla Model S. El conductor allega a una estación d'intercambiu Tesla onde asitia'l coche sobre un foso. Un sistema robotizado quita los torniellos que suxeten el paquete de bateríes a la carrocería, retira escontra baxo el paquete descargáu, asitia un paquete cargáu y apierta los torniellos col par d'apierte especificáu. El conductor nun se baxa del vehículu mientres el procesu que dura 90 segundos. Na presentación del sistema comparar en direutu col repostaxe de gasolina d'un coche nuna gasolinera con fluxu de suministru altu (38 llitros per minutu). Desque'l conductor baxó del coche hasta que volvió arrincar pasaron 4 minutos y 7 segundos. Mientres esi tiempu camudaron les bateríes a dos Tesla Model S. L'intercambiu de bateríes del primer Tesla Model S llevar a cabu en 1 minutu 13 segundos y nel segundu en 1 minutu 33 segundos.<ref name="swap">{{cita web |url=http://www.teslamotors.com/batteryswap?utm_campaign=watchonline.html&elq=d6f74903f4414de485ca0176y77caffe&elqCampaignId=180 |títulu=Battery Swap |fechaaccesu=26 de xunu de 2013 |fecha=20 de xunu de 2013 |editor=Tesla Motors |idioma=inglés }}</ref> N'avientu de 2014 Tesla Motors empezó un programa piloto d'intercambiu de bateríes en Harris Ranch, [[California]], xunto a un supercargador. Esti programa tien como oxetivu probar la teunoloxía y la demanda del serviciu. El procesu d'intercambiu dura unos 3 minutos y el costu ye similar a enllenar un depósitu de gasolina nun coche de la so gama.<ref name="Intercambiu">{{Cita web |url=http://www.teslamotors.com/blog/battery-swap-pilot-program |títulu=Battery Swap Pilot Program |fechaaccesu=17 de xineru de 2015 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=19 d'avientu de 2014 |formatu= |obra= |editor=Tesla Motors |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> Finalmente, dempués d'un periodu de pruebes nel que los veceros pudieron probar el sistema, Tesla decidió rematar el proyeutu por cuenta de que solo 5 persones de les 200 invitaciones esplegaes pola compañía fueron a usar la estación, y facer solo una vegada. Elon Musk decidió que nun yera vidable siguir col proyeutu.<ref>{{cita web |url=http://forococheselectricos.com/2015/06/elon-musk-fala-de-la-estacion-de-cambéu-de-baterias-de-tesla.html |títulu=Elon Musk fala de la estación de cambéu de bateríes de Tesla |fechaaccesu=8 de xineru de 2015 }}</ref> == Patentes == El 12 de xunu de 2014 anunció que lliberaba les sos patentes por que pudieren ser utilizaes de papu sanu pa la construcción de vehículos llétricos. Facer col espíritu del movimientu ''open source'' (códigu abiertu) pa faer avanzar la teunoloxía del vehículu llétricu. En 2014 menos del 1% de los vehículos producíos yeren llétricos. En 2014 la producción añal averar a los 100 millones de vehículos y la flota total yera d'unos 2000 millones de vehículos. Tesla creía qu'aplicando la filosofía ''open source'' a les sos patentes fortaleceríalu y nun-y debilitaría.<ref name=Patentes>{{Cita web |url=http://www.teslamotors.com/blog/all-our-patent-are-belong-you |títulu=All Our Patent Are Belong To You |fechaaccesu= |apellíu=Musk |nome=Elon |enllaceautor= |fecha=12 de xunu de 2014 |formatu= |obra= |editor=Tesla Motors |editorial= |allugamientu= |idioma=inglés |cita= }}</ref> == Socios == Tesla Motors fabrica y viende los sos coches, pero a diferencia d'otros fabricantes tamién opera como fabricante d'equipu orixinal (''orixinal equipment manufacturer'', [[OEM]]). Fabrica componentes pa vehículos llétricos qu'otros fabricantes pueden mercar y usar coles sos propies marques. Tesla tien collaboraciones con [[Daimler AG]] y [[Toyota]]. Tamién trabaya estrechamente con [[Panasonic]] como sociu estratéxicu na investigación y desenvolvimientu de bateríes.<ref name="wot.motortrend.com">{{cita web|url=http://wot.motortrend.com/6620008/green/tesla-motors-to-provide-batteries-for-freightliner-custom-chassis-electric-van/index.html |títulu=Tesla Motors to Provide Batteries for Freightliner Custom Chassis Electric Van - WOT on Motor Trend |editor=Wot.motortrend.com |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012}}</ref> === Daimler AG === En mayu de 2009 [[Daimler AG]] adquirió casi'l 10% de les aiciones de Tesla Motors por un importe d'unos 50 millones de dólares. El 31 d'avientu de 2011 la filial de [[Daimler AG]] ''Blackstar lnvestco LLC'' yera propietaria de 8&nbsp;113&nbsp;215 aiciones de Tesla Motors. Tesla Motors y [[Daimler AG]] alcordaron cooperar en sistemes de bateríes, sistemes de propulsión pa vehículos llétricos y proyeutos de vehículos. Como parte de la collaboración el Dr. Herbert Kohler, Vicepresidente de ''Y-Drive'' y ''Future Mobility'' de Daimler AG, tuvo un asientu nel Conseyu de Direición de Tesla.<ref name=daimler /> En xunetu de 2009 AABAR AD mercó a Daimler AG el 40% de les aiciones que tenía de Tesla Motors.<ref name=reuters2009>{{cita web|url=http://www.reuters.com/article/2009/07/13/aabar-daimler-tesla-idUSLD56046820090713 |títulu=UAE'S Aabar buys 40 pct of Daimler's Tesla stake |editor=Reuters |fecha=13 de xunetu de 2009 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> === AABAR AD === AABAR AD ye una compañía d'inversiones controlada por IPIC (International Petroleum Investment Company), que ye propiedá del Gobiernu del emiratu d'[[Abu Dhabi]]. El IPIC ye unu de los medios pa invertir la riqueza petrolera d'Abu Dhabi, que ye unu de los mayores esportadores de petroleu. En marzu de 2009 AABAR AD mercó un 9% d'aiciones de Daimler AG. En xunetu de 2009 AABAR AD mercó a Daimler AG el 40% de les aiciones que tenía de Tesla Motors.<ref name=reuters2009 /> === Toyota === En xunetu de 2010 Tesla Motors vendió 2&nbsp;941&nbsp;176 aiciones a [[Toyota]] a un preciu de 17 USD por aición. La venta foi de 50 millones de dólares<ref name=sec /> === Panasonic === [[Ficheru:Tesla Panasonic.jpg|thumb|right|El presidente de Panasonic Energy Company Naoto Noguchi presenta a JB Straubel de Tesla les primeres bateríes d'iones de litiu fabricaes na fábrica de Suminoe, Xapón.]] El 7 de xineru de 2010 Tesla Motors y Panasonic anunciaron que collaboraríen na nueva xeneración de bateríes d'iones de litiu basaes nel modelu 18650 pa vehículos llétricos.<ref>{{cita noticia| url=http://www.reuters.com/article/idUSN0721766720100107 | obra=Reuters | títulu=Tesla, Panasonic partner on electric car batteries | nome=Poornima | apellíu=Gupta | fecha=7 de xineru de 2010}}</ref> L'alcuerdu ye parte d'una inversión de Panasonic de 1000 millones de dólares en 3 años pa investigación, desenvolvimientu y producción de bateríes d'iones de litiu. Tesla va poder siguir usando bateríes d'otros suministradores.<ref>{{cita web|url=http://gigaom.com/cleantech/tesla-panasonic-make-it-official-buddy-up-for-batteries/ |títulu=Tesla & Panasonic Make It Official, Buddy Up for Batteries: Cleantech News « |editor=Gigaom.com |fecha=7 de xineru de 2010 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> N'abril de 2010 el presidente de ''Panasonic Energy Company'' Naoto Noguchi presentó a [[JB Straubel]], [[CTO]] de Tesla les primeres bateríes d'iones de litiu producíes na nueva fábrica de Suminoe, Xapón. Esta fábrica empezó la producción de bateríes de 3,1 Ah, que teníen la mayor densidá d'enerxía del mercáu nesi momentu. La fábrica produz más de 300 millones de bateríes al añu.<ref>{{cita web|autor=Tesla Motors |url=http://www.teslamotors.com/about/press/releases/panasonic-presents-first-electric-vehicle-battery-tesla |títulu=Panasonic Presents First Electric Vehicle Battery to Tesla &#124; Press Releases |editor=Tesla Motors |fecha=22 d'abril de 2010 |fechaaccesu=3 d'ochobre de 2010}}</ref> El 5 de payares de 2010 Panasonic invirtió 30 millones de dólares en Tesla Motors coles mires d'acelerar la espansión del vehículu llétricu nel mercáu del automóvil.<ref name="htanna">{{cita web|títulu=Panasonic invests $30m in Tesla|url=http://www.newstatesman.com/energy-and-clean-tech/2010/11/panasonic-battery-tesla|obra=Added latest investment in tesla |fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> Panasonic ye suministrador de bateríes pa los paquetes de bateríes de Tesla Motors. N'ochobre de 2011 dambos alcordaron el suministru de bateríes pa más de 80&nbsp;000 vehículos en 4 años. En payares de 2010 Tesla Motors vendió 1&nbsp;418&nbsp;573 aiciones a [[Panasonic Corporation]] a un preciu de 21,15 por aición.<ref name=sec /> == Pleitos == === Fisker Automotive === El 14 d'abril de 2008 Tesla Motors demandó a [[Fisker Automotive]] alegando que Henrik Fisker "robó idees de diseñu ya información confindencial relativa al diseñu de coches llétricos ya híbridos" y que taba usando esa información pal desenvolvimientu del [[Fisker Karma]], que fuera presentáu en xineru de 2008 nel ''North American International Auto Show''. Tesla contratara a ''Fisker Coachbuild'' y pagólu 800&nbsp;000 USD pal diseñu de carrocería ya interiores del sedán ''WhiteStar'' (Tesla Model S) pero [[Elon Musk]] atayó'l diseñu propuestu por ser inferior (substandard) a lo contratao. Na fecha del contratu Fisker nun comunicó a Tesla que taba trabayando nun híbridu similar al Tesla Model S.<ref>{{cita web | autor = Jeremy Korzeniewski | url = http://www.autoblog.com/2008/04/15/tesla-files-suit-against-fisker-automotive/ | fecha=15 d'abril de 2008 | editor = Autoblog.com | títulu = Tesla files suit against Fisker Automotive | fechaaccesu=20 d'agostu de 2012}}</ref><ref>{{cita web | apellíu = Migliore | nome = Greg | títulu = Tesla sues Fisker, alleges theft of trade secrets | obra = AutoWeek: News & Views | fecha = 16 d'abril de 2008 | url = http://www.autoweek.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/200804161045/FREE/512789873 | fechaaccesu = 16 d'abril de 2008 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080521032323/http://www.autoweek.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F200804161045%2FFREE%2F512789873 | fechaarchivu = 21 de mayu de 2008 }}</ref> El 3 de payares de 2008 ''Fisker Automotive Inc.'' publicó un comunicáu de prensa afirmando qu'un árbitru emitiera un laude a favor de ''Fisker Automotive Inc.'' y en contra de Tesla Motors.<ref name="lamonica">{{cita web | autor=Martin LaMonica | títulu=Tesla Motors loses trade secrets case against Fisker | url=http://news.cnet.com/8301-11128_3-10082062-54.html | fecha=4 de payares de 2008 | editor=CNET News| fechaaccesu=27 de setiembre de 2009 }}</ref> Tesla dixo que'l laude yera venceyante y nun siguiría col casu.<ref name="lamonica"/> === Magna International === En marzu de 2008 ''Magna International'' demandó a Tesla Motors 5,6 millones de dólares por non recibir el pagu polos servicios emprestaos nel diseñu d'una tresmisión pal Tesla Roadster. Tesla volvió a un diseñu anterior de tresmisión fabricada por ''X-Trac'' nel que la primer marcha foi retirada nos Roadster de serie.<ref>{{cita web | autor = Dan Roth| url = http://www.autoblog.com/2008/04/16/tables-turned-tesla-motors-sued-by-transmission-supplier-magna/ | fecha = 16 d'abril de 2008 | editor = Autoblog.com| títulu = Tables Turned: Tesla Motors Sued By Transmission Supplier Magna }}</ref> === Fundadores de Tesla Motors === El 26 de mayu de 2009 Martin Eberhard presentó una demanda contra Elon Musk por llevantu, bilordiu, incumplimientu de contratu y sobre quién podíen llamase ''fundadores'' de Tesla Motors.<ref>{{cita web|apellíu=Fehrenbacher |nome=Katie |url=http://earth2tech.com/2009/06/14/tesla-lawsuit-the-incredible-importance-of-being-a-founder/ |títulu=Tesla Lawsuit: The Incredible Importance of Being a Founder |editor=Earth2tech.com |fecha=14 de xunu de 2009 |fechaaccesu=20 d'agostu de 2012|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://earth2tech.com/2009/06/14/tesla-lawsuit-the-incredible-importance-of-being-a-founder/|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> El xuez de ''San Mateo County Cimeru Court'' falló que Tesla Motors foi creada por un equipu de fundadores: Elon Musk, [[JB Straubel]], Martin Eberhard, Marc Tarpenning, y Ian Wright.<ref name=Teslajudge>{{cita web |url=http://www.teslamotors.com/about/press/releases/judge-strikes-claim-who-can-be-declared-founder-tesla-motors |títulu=Judge strikes claim on who can be declared a founder of Tesla Motors |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012 |fecha=29 de xunetu de 2009 |editor=Tesla Motors |idioma=inglés }}</ref> === ''Top Gear'' === Tesla Motors demandó por falsedá maliciosa y libelo al programa de coches de la [[BBC]] ''Top Gear'' en rellación al episodiu de 2008 nel que [[Jeremy Clarkson]] quexar d'una autonomía de namái {{convertir|55|mi|km|0}} del Tesla Roadster antes d'amosar cómo emburriaben el coche escontra'l garaxe supuestamente por escosamientu de les bateríes. Tesla Motors afirmó que nengún de los dos Tesla Roadster usaos baxó d'un 20% na capacidá de la batería mientres les pruebes de ''Top Gear'', y que la escena foi guionizada de mano. Clarkson tamién afirmó que sufriera un fallu de frenos cuando yera un fusible fundíu según Tesla, y que un recalentamientu del motor llétricu facer parase cuando nun hubo tal calentamientu según Tesla.<ref>{{cita noticia|autor=Adam Vaughan |url=http://www.guardian.co.uk/environment/2011/mar/30/tesla-sue-top-gear |títulu=Tesla sues Top Gear over 'faked' electric car race &#124; Environment |publisher=guardian.co.uk |fecha= 30 de marzu de 2011|fechaaccesu=21 d'agostu de 2012 |ubicación=Londres}}</ref> El 19 d'ochobre de 2011 la ''High Court'' de Londres refugó la demanda de [[libelo]] argumentando que ''Top Gear'' yera un programa d'entretenimientu.<ref>{{cita noticia | editor= The Independent | fecha= 21 d'ochobre de 2011 | títulu = Tesla losing Top Gear court challenge | url= http://www.iol.co.za/motoring/industry-news/tesla-losing-top-gear-court-challenge-1.1162112 | fechaaccesu = 21 d'agostu de 2012}}</ref> == Ver tamién == * [[Gigafábrica]] * [[Automóviles llétricos en venta]] * [[Detroit Auto Show]] * [[Lletricidá anovable]] * [[Estación de recarga]] * [[Elon Musk]] * [[JB Straubel]] * [[Nissan Leaf]] * [[Panasonic]] * [[Solar City]] * [[Tesla Model 3]] * [[Tesla Model S]] * [[Tesla Roadster]] * ''[[Who Killed the Electric Car?]]'' == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Tesla Inc.}} {{Tradubot|Tesla, Inc.}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tesla Motors]] [[Categoría:Fabricantes de vehículos llétricos]] [[Categoría:Fabricantes d'automóviles d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Empreses de California]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] gyjqkmlpwrt2msb8ywxh2lizz7ak7o3 0 98448 3709746 3654606 2022-08-19T09:09:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''Citigroup''' (''Citigroup Inc''.) ye la mayor empresa de servicios financieros del mundu con sede en [[Nueva York]] y la primer compañía d'[[Estaos Xuníos]] que pudo combinar seguros y banca tres la gran depresión de [[1929]]. Creóse'l [[7 d'abril]] de [[1998]] como fusión de ''Citicorp'' y ''Travelers Group''. Nel 2009 cuntaba con más de 265.000 emplegaos, y 200 millones d'usuarios, teniendo 16.000 oficines en más de 140 países del mundu.<ref>[http://www.citigroup.com/citi/fin/data/ar09c_en.pdf Memoria añal de la compañía] </ref> Na [[Bolsa de Nueva York]] ta incluyida dientro de les empreses que conformen el [[NYSE]]. Trátase d'un ''primary dealer'' de títulos de l'Ayalga de los EE.XX.<ref>{{Cita web|url=http://www.ny.frb.org/markets/pridealers_current.html|títulu=Primary Dealers List|autor=Bancu de la Reserva Federal de Nueva York|fecha=2004|fechaaccesu=27 d'avientu de 2011|idioma=inglés}}</ref> == Historia == === Crecedera y desenvolvimientu === * Citi nació'l 16 de xunu de 1812 col nome de City Bank of New York.<ref>{{Cita web|url=http://www.citibank.com/spain/consumer/spanish/conozcanos/c_histo.htm|títulu=Historia de Citi|autor=Citibank|fecha=2008|fechaaccesu=27 d'avientu de 2011}}</ref> * A empiezos del añu 1900 y mientres les dos primeres décades, foi xuniéndose con otres entidaes financieres pa poder espandise al traviés de tol país. * A mediaos de sieglu, Citi yera yá unu de los bancos más grandes del país. * Na década de los 70, Citi esperimentó una rápida puxanza y crecedera económica, lo cual facilitó-y espandir se alredor del mundu como [[Citibank]]. * Nel añu 1998, Citi xunir con Travelers Group, pa formar asina la entidá bancaria más grande del mundu. El presidente foi Samuel Johnsson, quien asumió metanes la mayor crisis que'l bancu tuvo dende la so nacencia. El so principal accionista ye'l príncipe [[Al-Waleed bin Talal]] d'[[Arabia Saudita]], con una participación del 4,9%. Samuel Johnsson arrenunció poles colosales perda, y descensu d'utilidaes de 57%, amás que SEC d'Estaos Xuníos anunció una investigación refecha de fondos d'inversión d'esta entidá.<ref>{{Cita web|url=http://www.finanzas.com/id.9201674/noticies/noticia.htm|títulu=Robin sustitúi a Charles Prince na presidencia de Citigroup|autor=Finances|fecha=5 de payares de 2007|fechaaccesu=27 d'avientu de 2011}}</ref> === Efeutos de la crisis de 2007 === El principal bancu d'Estaos Xuníos, ''Citigroup'', anunció una perda neta de más de US$9.800 millones mientres l'últimu trimestre de 2007. La institución financiera tamién anunció qu'asitiaría más de US$18.000 millones na categoría de cuentes incobrables, de resultes de tar altamente espuestu a malos préstamos nel mercáu hipotecariu estauxunidense, cuantimás les hipoteques d'altu riesgu de tipu "''sub-prime''". Los problemes de ''Citigroup'', que n'anguaño rexistró una cayida de cuasi 50% nel valor de les sos aiciones, sumir a los d'otros bancos d'EE.XX., pola mesma causa: ente ellos Morgan Stanley, qu'anunció perdes de US$9.000 millones en 2007; y Merrill Lynch, que perdió US$2.000 millones nun trimestre. Sicasí, el balance negativu que declaró ''Citigroup'' ye unu de les mayores que sufriera una institución financiera en tola hestoria, señaló l'analista financieru de la BBC Mark Gregory. En marzu, ''Citigroup'' solicitó rexistrar 4.400 millones d'aiciones pa impulsar el procesu de convertir bastantes aiciones preferenciales n'aiciones comunes - tien más de $5.000 millones n'aiciones circulando-. Sicasí, la SEC dixo que nun aprobaría sinón hasta la declaración de les ganancies del primer trimestre.<ref>{{Cita web|url=http://online.wsj.com/public/article/SB123974275550618149.html#mod=2_1362_leftbox|títulu=La SEC frena la emisión d'aiciones de Citigroup|fechaaccesu=18 d'abril de 2009|autor=David Enrich y John Jannarone|fecha=14 d'abril de 2009|editorial=[[The Wall Street Journal|WSJ]]}}</ref> L'autoridá reguladora del mercáu canadiense desatapó la postrera gran combalechadura financiera na que podríen tar implicaos trabayadores de seis de les entidaes más grandes de tol mundu –Citigroup, Deutsche Bank, HSBC, JPMorgan, Royal Bank of Scotland y UBS–, qu'alteriaríen l'aportar del mercáu de préstamos interbancarios nel so propiu beneficiu. <ref>[http://noticias.lainformacion.com/economia-negocios-y-finanzas/seis-gigantes-financieros-acusados-de-manipoliar-emprestar de-tou-el mundu-pa-ganar-mas-dineru_nsReCafbmlKLxeI32uHZU6/ La información]</ref> A finales de marzu de 2012 el xefe de Citi Willem aseguró qu'España s'atopaba en cantu del impagu, que Grecia precisaría un tercer rescate financieru de la Xunión Europea y que Portugal ya Irlanda tendríen que reestructurar la so delda.<ref>{{Cita web|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2012/03/22/economia/1332408435.html|autor=El Mundo-Axencia Efe|títulu=La prima de riesgu d'España xube hasta raspiar los 360 puntos básicos}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.miportalfinanciero.es/organismo/entidad-bancaries/citibank.html/ Productos de Citigroup nel mercáu español] {{Tradubot|Citigroup}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Citigroup| ]] [[Categoría:Bancos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Empreses d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Empreses fundaes en 1812]] [[Categoría:Bancos d'inversión]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] nchuxg4b4vwkk7q9mqvpjj5x4uydfjz 0 98633 3709583 3677764 2022-08-19T07:04:10Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Rexón}} '''Asia Central '''ye una de los ventidós [[Subrexón|subrexones]] en que la [[ONX]] estrema'l [[mundu]]. Ta compuesta por cinco paísesː [[Kazakstán]], [[Kirguistán]], [[Taxiquistán]], [[Turkmenistán]] y [[Uzbequistán]]. Les sos mayores ciudaes son [[Taxkent]] (Uzbequistán), [[Almaty]] (Kazakstán), [[Axgabat]] (Turkmenistán) y [[Biskek]] (Kirguistán). Llenda al norte con [[Asia del Norte]], al este con [[Asia Oriental]], al sur con [[Asia del Sur]] y al oeste y noroeste cola parte europea de [[Rusia]]. Con 64 370 000 hab. en 2013 ye la segunda rexón menos poblada —per delantre d'Asia del Norte—, con 4 millones de km², la menos estensa, y con 16.1 hab/km² la segunda menos [[Densidá de población|densamente poblada]], nuevamente per delantre d'Asia del Norte. Asia Central caracterizóse históricamente polos sos pueblos [[nómada|nómaes]] y pola [[Ruta de la Seda]].<ref>[http://www.allempires.com/article/index.php?q=Central_Asia Steppe Nomads and Central Asia]</ref> Como resultancia foi la vía pola que se movieron persones, bienes, ya idees, ente [[Europa]], [[Oriente Mediu]], [[Asia del Sur]], y [[Asia Oriental]].<ref>[http://www.silk-road.com/artl/srtravelmain.shtml Travelers on the Silk Road]</ref> Esisten delles definiciones de lo que constitúi Asia Central. Anguaño síguese la definición de la [[subrexón de la ONX]] que la compón de cinco repúbliques ex-[[Xunión Soviética|Soviétiques]] [[Kazakstán]], [[Kirguistán]], [[Taxiquistán]], [[Turkmenistán]] y [[Uzbequistán]]. N'ocasiones, por razones étniques inclúyense [[Mongolia]], [[Afganistán]], [[Territorios del Norte (Paquistán)|Paquistán del Norte]], [[Jorasán|Irán del Nordeste]], [[Jammu y Caxmir|Noroeste de la India]] y el [[Xinjiang|China del Oeste]]. N'ocasiones s'amplia entá más p'acoyer otres partes de China como [[Qinghai]], [[Tíbet]], [[Gansu]] y [[Mongolia Interior]] según el sur de [[Siberia]]. El fechu de que los cinco repúbliques ex-soviétiques terminen col sufixu "[[-stán]]" (qu'en [[persa]] significa "llugar de") fai qu'a esta rexón conocer coloquialmente como '''los Stans'''.<ref>{{cita web |author=Paul McFedries |url = http://www.wordspy.com/words/stans.asp |títulu=stans |publisher = Word Spy |date=25 d'ochobre de 2001 |fechaaccesu = 16 de febreru de 2011}}</ref> Previu a la nacencia de Mahoma y mientres la Edá Media la rexón taba compuesta de [[pueblos iranios]]<ref name="ReferenceA">Encyclopædia Iranica, "CENTRAL ASIA: The Islamic period up to the mongols", C. Edmund Bosworth: "In early Islamic times Persians tendéi to identify all the lands to the northeast of Khorasan and lying beyond the Oxus with the region of Turan, which in the Shahnama of Ferdowsi is regarded as the land allotted to Fereydun's son Tur. The denizens of Turan were held to include the Turks, in the first four centuries of Islam essentially those nomadizing beyond the Jaxartes, and behind them the Chinese (see Kowalski; [[Vladimir Minorsky|Minorsky]], "Turan"). Turan thus became both an ethnic and a geographical term, but always containing ambiguities and contradictions, arising from the fact that all through Islamic times the lands immediately beyond the Oxus and along its lower reaches were the homes not of Turks but of Iranian peoples, such as the Sogdians and Khwarezmians."</ref><ref>C.Y. Bosworth, "The Appearance of the Arabs in Central Asia under the Umayyads and the establishment of Islam", in ''History of Civilizations of Central Asia'', Vol. IV: The Age of Achievement: AD 750 to the End of the Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting, edited by M. S. Asimov and C. Y. Bosworth. Multiple History Series. Paris: Motilal Banarsidass Publ./UNESCO Publishing, 1999. excerpt from page 23: "Central Asia in the early seventh century, was ethnically, still largely an Iranian land whose people used various Middle Iranian languages.". [https://books.google.com/books?id=lodSckjlNuMC&pg=PA23&lpg=PA23&dq=The+Appearance+of+the+Arabs+in+Central+Asia+under+the+Umayyads+and+the+establishment+of+Islam&source=bl&ots=OMseLQZtu0&sig=_K6knxMsp4dHH5_-rPayBlDXgDo&hl=en&ei=gZS7StbnJ8SQlAfI-dT-Dg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1#v=onepage&q=The%20Appearance%20of%20the%20Arabs%20in%20Central%20Asia%20under%20the%20Umayyads%20and%20the%20establishment%20of%20Islam&f=false]</ref> qu'incluyía a [[sogdianos]] y [[Corasmia|corasmios]] sedentarios y a [[escita|escites]] y [[alanos]] semi-nómades. La población sedentaria xuega un importante papel na historia de la zona, asina los [[taxiquistaninos]], [[pastunes]], [[pamiri]]s y otros [[pueblos iranios]] siguen presentes na zona. Pero tres la espansión de los [[pueblos túrquicos]], convirtióse tamién en patria d'[[uzbecos]], [[cazacos]], [[Kirguís (etnia)|kirguís]] y [[güigures]] de forma qu'en ocasión Asia Central recibe'l nome de [[Turquestán]]. == Definición == [[Ficheru:Central Asia.svg|thumbnail|250px|derecha|Mapa políticu d'Asia Central, 2019.]] [[Ficheru:Map of Central Asia-es.svg|thumb|Mapa d'Asia Central incluyendo a Afganistán.]] [[Ficheru:Central Asia Ethnic es.svg|thumb|250px|derecha|Composición llingüística.]] El '''Asia Central''' ye la rexón que engloba a les naciones que s'atopen na parte central d'[[Asia]]. Nun esiste un alcuerdu unánime sobre qué territorios formen esta rexón. Sicasí esiste un consensu xeneral sobre delles árees xeográfiques definíes qu'ensin dulda pertenecen a esta zona; ye'l casu de les actuales repúbliques de [[Kazakstán]], [[Kirguistán]], [[Taxiquistán]], [[Turkmenistán]] y [[Uzbequistán]]. Suelen considerase tamién como parte de la zona, por venceyos xeográficos, históricos y culturales, la [[Mongolia Interior|Rexón Autónoma de Mongolia Interior]] de la República Popular China, y entidaes federales integrantes de la [[Rusia|Federación de Rusia]]: la [[Kalmukia|República Kalmyk]], la [[Tatarstan|República de Tatarstán]], la [[Bashkortostán|República de Bashkortostán]], la [[República de Altái]], la [[Tuvá|República de Tuvá]], la [[Buriatia|República de Buriatia]], y parte de la [[República de Saja]].<ref>Soucek, S. ''A History of Inner Asia''. Cambridge: [[Cambridge University Press]], 2000, ISBN 0-521-65704-0 (p. xi)</ref> Esta delimitación tien sentíu na dómina actual, pero en términos históricos ye habitual estender la denominación pa entender [[Afganistán]], partes d'[[Irán]], [[Paquistán]], [[Siberia]], [[Caxmir (rexón)|Caxmir]] y el [[Tíbet]] y les actuales repúbliques d'[[Armenia]], [[Azerbaixán]] y [[Xeorxa]], anque estos trés últimes suelen incluyise tamién dientro d'[[El Cáucasu]]. Xeográficamente, la llende meridional d'Asia Central ta señaláu per una llinia cuasi ininterrumpida de cadenes montascoses, d'unos 6.500&nbsp;km de llargor, que llega dende la China hasta'l mar Negru, enzancando l'accesu escontra l'interior dende Asia del Sureste, el subcontinente indiu y Oriente Mediu. Eses cadenes montascoses son, d'este a oeste, el [[Nan Shan]], el [[Altyn-Tagh]], los [[Karakórum]], el [[Hindu Kush]] y el [[Paropamisus]], el [[Elburz]] y les [[montes d'El Cáucasu]]. Al sur d'esta llinia topen dos estenses planicies que la so historia tuvo estrechamente rellacionada cola de la mesma Asia Central; felicidaes planicies son la [[pandu del Tíbet]], cerrada al sur pol Himalaya, y la [[pandu d'Irán]], flanqueada pol sureste poles [[montes de Kirthar]] y de [[Montes Suleimán|Suleimán]] y al suroeste polos [[montes Zagros]]. Les llendes oriental y occidental d'Asia Central son más difíciles de definir. Nel este puede trazase una llinia a lo llargo de la [[Gran Muralla China]] que sigue dempués, en direición norte, dende Jehol, siguiendo'l final de la zona de montes de Manchuria; nel oeste, sicasí, les praderíes d'Ucraína, que s'estienden hasta Rumanía y Hungría, constitúin una continuación xeográfica y histórica de la zona de les estepes d'Asia Central. A pesar de que predomina la estepa, Asia Central, que s'atopa asitiada aproximao ente los 35º y los 55º de llatitú, ufierta una amplia variedá de traces físiques, yá que contién dalgunes de la cadenes montascoses más altes del mundu xuntu con delles de les depresiones más notables como son les esistentes al nordeste del Caspiu y alredor de Turfan, en Sinkiang; los mesmos estremos amuesen tamién les temperatures. == Historia == {{AP|Historia d'Asia Central}} [[Ficheru:Registan square2014.JPG|thumbnail|250px|Plaza del [[Registán]] de [[Samarcanda]].]] La historia d'Asia Central tuvo condicionada principalmente pol [[clima]] y la [[xeografía]] de la zona. La aridez de la rexón enzanca la práutica de l'[[agricultura]] y la so distancia al [[mar]] aisllar en gran midida del [[comerciu]]. En consecuencia solo formáronse unes poques ciudaes de gran tamañu, y l'área tuvo apoderada mientres milenios polos pueblos [[nómada|nómaes]] de la [[estepa]]. Les rellaciones ente los nómades de la estepa y la población [[Sedentarismu (prehistoria)|sedentaria]] d'Asia Central fueron mientres enforma tiempu conflictives. L'estilu de vida nómada afaíase perbién a la práutica de la guerra y los caballeros de la estepa fueron unu de los pueblos del mundu con mayor potencial militar, anque taben llindaos pola falta d'unidá interna. Nes ocasiones nes que munches [[tribu|tribus]] quedaron sol mandu de grandes líderes crearon exércitos cuasi imparables, como na invasión d'[[Europa]] entamada polos [[hunos]], los ataques [[Wu Hu]] a [[China]] y sobremanera la conquista de bona parte d'[[Eurasia]] polos [[Mongol (etnia)|mongoles]]. El dominiu de los nómades terminó nel [[sieglu XVI]], cuando les [[arma de fueu|armes de fueu]] dexaron a los pueblos sedentarios controlar la rexón. Dende entós [[Rusia]], [[China]] y otres potencies espandir pola rexón y llegaron a tomar control de la mayor parte d'Asia Central a finales del [[sieglu XIX]]. Tres la [[Revolución rusa de 1917|Revolución rusa]], la mayoría de rexones d'Asia Central fueron incorporaes a la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques|Xunión Soviética]] (URSS); solo [[Mongolia]] permaneció independiente, anque na práutica yera un [[estáu satélite]]. Les zones soviétiques d'Asia Central industrializáronse y construyóse muncha infraestructura pero coles mesmes suprimiéronse les cultures llocales, y produciéronse cientos de miles de muertes en programes de coleutivización fallíos.{{ensin referencies}} Tres el [[Colapsu de la Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques|colapsu de la URSS]], cinco países d'Asia Central llograron la independencia. Nestos nuevos estaos bona parte del poder ta en manes d'antiguos oficiales soviéticos. Nenguna d'estes repúbliques, quitando [[Kirguistán]], puede considerase una [[democracia]]. El restu de rexones d'Asia Central formen parte de la [[República Popular China]]. == Xeografía == [[Ficheru:Central Asia Physical.jpg|thumbnail|250px|[[Mapa físicu]] que toma dende El Cáucasu nel noroeste a Mongolia al nordeste.]] Dende un puntu de vista xeográficu Asia Central constitúi una estensa rexón de variada xeografía, dende altos montes ([[Tian Shan]]), vastos desiertos ([[Kara Kum]], [[Kyzyl Kum]], [[Taklamakán]]) y estepes cubiertes de yerba. Les grandes estepes centroasiátiques considérense xuníes a la d'[[Europa del Este]] como una zona xeográfica homoxénea, la [[Estepa euroasiática]]. La mayoría de la tierra ye demasiáu seca o accidentada pa l'agricultura. El [[desiertu de Gobi]] estender a los pies de la [[Cordal del Pamir]], [[meridianu 77 Y|77° Y]], hasta los montes [[Gran Khingan]] (Da Hinggan), [[meridianu 116 Y|116°]]–[[meridianu 118 Y|118° Y]]. Ente los sos puntos cúntense: * El desiertu más altu del mundu (de [[duna|dunes]]), en [[Buurug Deliin Els]], [[Mongolia]], 50°18' N. * El [[permafrost]] más sureñu del [[Hemisferiu Norte]], en [[Erdenetsogt sum]], [[Mongolia]], 46°17' N. * La distancia más curtia del mundu ente un [[desiertu]] non xeláu y [[permafrost]]: 770&nbsp;km. La mayoría de la población gana la vida del [[llendo]] anque nes ciudaes de la rexón esisten centros d'actividá industrial. Al respective de la hidrografía, los principales ríos son el [[Amu Darya]], el [[Syr Darya]] y l'[[Ríu Hari Rud|Hari]]; los llagos son l'agonizante [[mar d'Aral]] y el [[llagu Balkhash]], dambos partes de la estensa [[cuenca endorreica]] d'Asia central/occidental que tamién inclúi al [[mar Caspiu]]. Dambos cuerpos d'agua baxaron el so nivel nes últimes décades debíu a la esviadura de les agües de los ríos a propósitos industriales y de regación. L'agua ye un recursu desaxeradamente pervalible na greba Asia Central capaz de llevar a importantes disputes. === Climatoloxía === Puesto que nun se topa nenguna gran masa d'agua que amortigüe el so clima, les fluctuaciones de temperatura son bien severes. Según la [[clasificación climática de Köppen]] Asia Central ye parte de la [[ecozona]] [[paleárticu|paleártica]]. El mayor [[bioma]] de la rexón ye'l llamáu "[[praderíes]], [[sabana|sabanes]] y [[carba]]es de [[clima templáu]]". Otros biomas esistentes son [[praderíes y carbes de monte]], [[carbes desérticos y grebos]] y [[monte templáu de coníferes]]. == Cultura == La rexón forma parte importante del [[Islam clásicu]]. [[Ciudaes importantes d'Asia Central]] == Ver tamién == * [[Programa TACIS]] * [[Asia Central soviética]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Central Asia}} * [http://www.orientarch.uni-halle.de/ca/index.htm Información amplia y variada sobre l'Asia Central de la páxina del seminariu d'arqueoloxía oriental y historia del arte de la Universidá Martín Lutero de Halle-Wittemberg.] {{de}} * [http://www.falternativas.org/opex/documentos-opex/documentos-de-trabayu/la-nueva-asia-central-en-el contestu internacional La nueva Asia central nel contestu internacional;] documentu de trabayu de Nicolás de Pedro. {{n'idioma|es}} * [http://www.asiacentral.es Páxina web del Observatoriu Asia Central.] {{n'idioma|es|español ya inglés}} * [http://www.wdl.org/es/item/11743/ Mapa xeneral d'Asia Central: I.] {{Tradubot|Asia Central}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Asia Central]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] auzv114pqfkgbx6yi0mq8j3gr6znrqf 0 98668 3709494 3687949 2022-08-19T05:33:35Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Cecil Blount DeMille''' {{nym}} foi un [[productor de cine|productor]] y [[direutor de cine]] d'Estaos Xuníos conocíu poles sos películes estravagantes y espectaculares, munches de les cualos fueron ésitos na taquilla. Les sos películes más populares son ''[[El rei de reis (película de 1927)|El rei de reis]]'', ''[[The Ten Commandments (película de 1923)|The Ten Commandments]]'', ''[[Cleopatra (película de 1934)|Cleopatra]]'', ''[[Samson and Delilah (película de 1949)|Samson and Delilah]]'', ''[[The Greatest Show on Earth]]'' (pola cual ganó'l [[Óscar a la meyor película|premiu Óscar a la meyor película]]) y la segunda versión de ''[[The Ten Commandments (película de 1956)|The Ten Commandments]]'', la séptima película más taquillera de tolos tiempos y la primera de la llista que se basa na [[Biblia]]. == Biografía == Nació n'[[Ashfield (Massachusetts)|Ashfield]], [[Massachusetts]]. Los sos padres, Henry Churchill DeMille (1853–1893), episcopaliano, y Matilda Beatrice Samuel (1853–1923), [[Pueblu xudíu|xudía]] d'ascendencia alemana, dedicar a escribir obres de teatru. Henry morrió cuando Cecil tenía 12 años y la so madre empezó a caltener el llar, n'abriendo un colexu pa señorites y una compañía de teatru. Demasiao mozu pa enrolarse nel exércitu y participar na guerra d'[[Guerra d'España y Estaos Xuníos|Estaos Xuníos contra España]], siguió al so hermanu William a Nueva York, pa estudiar na Academia d'Artes Dramátiques, y fixo el so debú teatral en 1900. Foi mientres venti años [[actor]] y [[mánager]] de la compañía de la so madre. En 1914, decide fundar la productora Players [[:en:Famous_Players-Lasky|Lasky]], xunto a [[Jesse L. Lasky]] y [[Samuel Goldwyn]]. Esta productora produció,"El Mestizu", el primer llargumetraxe de Hollywood.<ref>{{cita llibru|apellíu=García Fernández |nome=Emilio |títulu=Historia del cine |añu=2011 |editorial=Fragua |isbn=9788470744044 |ubicación=Madrid}}</ref> Al añu siguiente, producieron ''The Squaw Man''. Produció y dirixó setenta películes y tuvo bien amestáu a munches más. La mayoría de les sos películes son comedies con dexes sexuales, yá que siempres sostuvo que los norteamericanos yeren interesaos namái col [[sexu]] y el dineru. Tamién amosó interés pola historia, produciendo películes como [[Cleopatra (película de 1934)]] o [[The Ten Commandments (película de 1956)]]. Tuvo una fía biolóxica, Cecilia DeMille, y trés fíos adoptivos, [[Katherine DeMille|Katherine]], John y Richard. Katherine foi actriz y casóse col actor [[Anthony Quinn]]. Tamién ye bien conocíu poles sos producciones de filmes épicos y bíblicos, como ''Rei de reis'' (''King of Kings'') o ''The Ten Commandments'' (''The Ten Commandments'') (1923).<ref>{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/informe/oficial/2008/sollertaba/riesgu/supondrian/agües/intenses/Brasil/elpepuint/20110115elpepuint_13/Tes |títulu=Cecil B. DeMille}} [[Internet Movie Database]].</ref> Foi [[Anticomunismu|anticomunista]].<ref>{{cita llibru |títulu=Hollywood Biblical Epics: Camp Spectacle and Queer Style from the Silent Yera to the Modern Day |nome=Richard |apellíu={{versalita|Lindsay}} |editorial=ABC-CLIO |idioma=inglés |añu=2015 |isbn=978-1-4408-3753-1 |páxines=59-63 |url=https://books.google.es/books?id=uPzWCQAAQBAJ&pg=PA59}}</ref> == Filmografía == {{Columnes}} * ''[[The Ten Commandments (película de 1956)|The Ten Commandments]]'' (1956) * ''[[The Greatest Show on Earth]]'' (1952) * ''[[Samson and Delilah (película de 1949)|Samson and Delilah]]'' (1949) * ''[[California's Golden Beginning]]'' (1948) * ''[[Los inconquistables|Unconquered]]'' (1947) * ''[[The Story of Dr. Wassell]]'' (1944) * ''[[Reap the Wild Wind]]'' (1942) * ''[[Policía montada del Canadá (película)|North West Mounted Police]]'' (1940) * ''[[Unión Pacíficu]]'' (1939) * ''[[The Buccaneer]]'' (1938) * ''[[The Plainsman]]'' (1936) * ''[[Les cruzaes]]'' (1935) * ''[[Cleopatra (película de 1934)|Cleopatra]]'' (1934) * ''[[Four Frightened People]]'' (1934) * ''[[This Day and Age]]'' (1933) * ''[[The Sign of the Cross]]'' (1932) * ''[[The Squaw Man]]'' (1931) * ''[[Madam Satan]]'' (1930) * ''[[Dynamite (película de 1929)|Dynamite]]'' (1929) * ''[[The Godless Girl]]'' (1929) * ''[[Walking Back]]'' (1928) * ''[[The King of Kings]]'' (1927) * ''[[The Volga Boatman]]'' (1926) * ''[[The Road to Yesterday]]'' (1925) * ''[[The Golden Bed]]'' (1925) * ''[[Feet of Clay]]'' (1924) * ''[[Triumph (película de 1924)|Triumph]]'' (1924) * ''[[The Ten Commandments (película de 1923)|The Ten Commandments]]'' (1923) * ''[[Adam's Rib (1923)|Adam's Rib]]'' (1923) * ''[[Manslaughter]]'' (1922) * ''[[Saturday Night]]'' (1922) * ''[[Fool's Paradise]]'' (1921) * ''[[The Affairs of Anatol]]'' (1921) * ''[[Forbidden Fruit]]'' (1921) * ''[[Something to Think About]]'' (1920) * ''[[Why Change Your Wife?]]'' (1920) * ''[[Male and Female]]'' (1919) * ''[[For Better, for Worse]]'' (1919) * ''[[Don't Change Your Husband]]'' (1919) * ''[[The Squaw Man]]'' (1918) {{Nueva columna}} * ''[[Till I Come Back to You]]'' (1918) * ''[[We Can't Have Everything]]'' (1918) * ''[[Old Wives for New]]'' (1918) * ''[[The Whispering Chorus]]'' (1918) * ''[[The Devil-Stone]]'' (1917) * ''[[Nan of Music Mountain]]'' (1917) * ''[[The Woman God Forgot]]'' (1917) * ''[[The Little American]]'' (1917) * ''[[A Romance of the Redwoods]]'' (1917) * ''[[Lost and Won]]'' (1917) * ''[[Joan the Woman]]'' (1917) * ''[[The Dream Girl]]'' (1916) * ''[[Maria Rosa]]'' (1916) * ''[[The Heart of Nora Flynn]]'' (1916) * ''[[The Trail of the Lonesome Pine]]'' (1916) * ''[[The Golden Chance]]'' (1915) * ''[[Temptation]]'' (1915) * ''[[The Cheat]]'' (1915) * ''[[Chimmie Fadden Out West]]'' (1915) * ''[[Carmen (película de 1915)|Carmen]]'' (1915) * ''[[Kindling]]'' (1915) * ''[[Chimmie Fadden]]'' (1915) * ''[[The Arab]]'' (1915) * ''[[The Wild Goose Chase]]'' (1915) * ''[[The Captive]]'' (1915) * ''[[The Unafraid]]'' (1915) * ''[[The Warrens of Virginia]]'' (1915) * ''[[After Five]]'' (1915) * ''[[The Girl of the Golden West]]'' (1915) * ''[[The Ghost Breaker]]'' (1914) * ''[[Rose of the Ranchu]]'' (1914) * ''[[The Man from Home]]'' (1914) * ''[[What's His Name]]'' (1914) * ''[[The Virginian (película)|The Virginian]]'' (1914) * ''[[The Call of the North]]'' (1914) * ''[[The Man on the Box]]'' (1914) (co-direutor) * ''[[The Only Son]]'' (1914) * ''[[The Master Mind]]'' (1914) * ''[[Brewster's Millions]]'' (1914) * ''[[The Squaw Man]]'' (1914) *"[[El Mestizu]]" (1914){{Final columnes}} == Ver tamién == * [[Premiu Cecil B. DeMille]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{IMDb nome|0001124}} * [http://www.ibdb.com/person.php?id=4709 Cecil B. DeMille en IBDb - Internet Broadway Database] (n'inglés) * [http://www.epdlp.com/direutor.php?id=751 Cecil B. De Mille] en EPdLP.com * [https://web.archive.org/web/20120503102402/http://www.telepolis.com/cgi-bin/web/DISTRITODOCVIEW?url=%2F1595%2Fdoc%2Fdireutores%2Fdireutores.htm Grandes Direutores: Cecil B. De Mille] {{NF|1881|1959|DeMille, Cecil B.}} {{Tradubot|Cecil B. DeMille}} [[Categoría:Críticos del xudaísmu]] [[Categoría:Direutores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Direutores ganadores de la Palma d'Oru a la meyor película]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru al meyor direutor]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Cecil B. DeMille]] [[Categoría:Ganadores del premiu en Memoria de Irving Thalberg]] [[Categoría:Paséu de la Fama de Hollywood]] [[Categoría:Anticomunistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor película]] [[Categoría:Candidatos al premiu Óscar a la meyor direición]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 70fk098km3ppuyr2inl7cajfu0wh65j 0 98970 3709963 3657466 2022-08-19T10:13:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Ivánovo''' ({{lang-ru|''Ива́ново''}}; hasta [[1932]] ''Ivánovo-Voznesiensk'') ye una ciudá asitiada nel centru de la [[Rusia]] europea. Ye'l centru alministrativu de la [[óblast d'Ivánovo]]. La so población ye d'unos 418.800 habitantes ([[2005]]). A Ivánovo llamóse-y tradicionalmente la capital [[Industria testil|testil]] de Rusia. Cuidao que la mayoría de los trabayadores de la industria testil son muyeres, tamién foi conocida como "La ciudá de les novies". Destaca la industria alimentaria y la producción de maquinaria, los productos de piel y los productos químicos. Na ciudá hai dellos centros d'enseñanza cimera. Probablemente la más famosa de les sos ciudadanes fuera la escritora postmodernista francesa [[Nathalie Sarraute]]. == Historia == La ciudá formar por aciu la unión en [[1871]] del pueblu ''Ivánovo'' (mentar por primer vegada en [[1561]]), antiguu centru testil, col centru industrial ''Voznesienski Posái'' (fundáu en [[1856]]). Caltuvo'l nome d'Ivánovo-Voznesiensk hasta [[1932]]. Ivánovo yera un centru de la [[industria llixero]] dende los tiempos del [[Imperiu rusu]], y escontra el sieglu XIX yera'l primer centru testil del país. Mientres la [[revolución rusa de 1905]] tuvo llugar na ciudá una grave fuelga. Ye la primer ciudá onde se formó un [[sóviet]] (asamblea) d'obreros, polo qu'a la ciudá tamién la conoz como "''la ciudá del primer Sovet''". == Industria == Ente sieglos XVI-XVII el comerciu y l'artesanía, particularmente testil, nel pueblu, foi contribuyíu poles condiciones naturales y xeográfiques nes que s'atopa. El regueru na que ta asitiáu'l pueblu Ivanovo foi navegable. Teza yera navegable dende Shuya, cola cual Ivanovo tenía estrechos venceyos económicos; la tierra probe nestes zones nun se-y dexaba cultivar (el trigu traer dende'l Sur), pero daba riques colleches de llinu. En 1638 la villa pasó a poder d'I. B.Cherkassky,y en 1642 H. K.Cherkassky.En 1667, el pueblu llegó al so fíu, Mikhail Yákovlevich,y dempués d'él el so nietu, Alexei Mikhailovich. Acordies col censu en 1667 nel pueblu había 312 llares, , de los cualos namái 38 dedicar a l'agricultura. La población yera de 818 persones ensin cuntar el cleru y l'alministración. Según la descripción de l'aldega yera obviu que se fai más ricu y crez. Dempués del texíu y tiñíu desenvolvióse'l llenzu de la tela impreso. Desenvolvimientu de negocio lienzo apurrió una gran cantidá de ríos y regueros necesarios pa la llavadura de les teles. Primeramente dibuxu facer d'una forma única (tabla de madera, sobre la que s'esculpía'l dibuxu) en flores azules negros, marrones o escures, y depués añedíase'l colores brillosos. Poro, la tela impreso combinar cola pintura. Más tarde, pa llograr dibuxos de dellos colores empezaron a aplicar maneres distintes del tratáu. Na primer metá del sieglu XVIII, Ivanovo tenía rellaciones comerciales con Astracán,al traviés del cual fixéronse les transaiciones con Oriente: India, Persia, Asia Central y el Cáucasu. Poro, una cierta influencia nel desenvolvimientu tenía cultura oriental, por casu, unu de los elementos más comunes de la imaxe convirtióse oriental pepinu - buta.Pero sobremanera destáquense les condiciones locales y les tradiciones. El comerciu y el valor comercial de Ivanovo foi vistu por Pedru I, so que'l so decreto en 1705 en foi construyíu l'edificiu de l'aduana del pueblu pa gueta de les cuotes a la tesorería. En 1707, en Ivanovo abrióse una tabierna. Nel sieglu XVIII amplióse notablemente. Ivanovo ocupaba dambos llaos del regueru. El plan Ivanovo en 1774 El sector llabrador de Ivanovo a principios del sieglu XVIII algamó un desenvolvimientu ampliu, pero inda taba representáu principalmente por tejeduría. Comerciu de testil apurría ingresos importantes, establécense venceyos con munches ciudaes, incluyendo San Petersburgu, y na primer metá del sieglu XVIII formó una élite llabrador - "capitalistes llabradores." A mediaos del sieglu XVIII, empezaron a invertir les riqueces na producción industrial. El primeru taba Butrimov Gregory, qu'en 1742 fundó la primera de fábrica testil en Ivanovo, carauterizada por grandes dimensiones en comparanza con otres instalaciones industriales (Agora esti llugar ye casar númberu 1 de la cai Smirnov). En 1748 fundóse otra gran fábrica (agora ye fábrica d'algodón de Samoilov) fundada por Ivan Grachev, y en 1751 había fábriques de Mikhail Ivanovich Yamanovskogo y Vinogradov Garelina. L'impulsu pal desenvolvimientu de la industria ruso ysobremanera, el casu de testil de Ivanovo foi'l decretu de Catalina II el 17 de marzu de 1775, que dexaba establecer llibremente cualquier industria. A finales de 1770 nel pueblu había docenes de pequeñes empreses llabradores, que texíen tela y realizaben estampaos. Los propietarios d'estes empreses, na mayoría de los casos, facer ensin mano d'obra contratada. Un papel importante nel desenvolvimientu de les teunoloxíes de Ivanovo pertenez a Sokov O.S. Gracies a los contactos con San Petersburgu enterar de fábrica testil nel estranxeru de Llimen en Shlisselburg, qu'utiliza teunoloxía moderna pa Rusia. En 1780, xuntu con dellos compatriotes foi ellí p'aprender de la esperiencia. Dempués de volver a Ivanovo Sokov fundó fábrica d'acabaos de testiles (qu'agora ye la Ilesia de La nuesa Señora de Kazan), trabayando con una nueva teunoloxía. Les teles de Sokovsky ganaron gran popularidá. Aína empezó a decorar non yá la ropa y tela de llinu, sinón tamién la d'algodón, lo que desencadenó la popularidá y crecedera de Ivanovo. Una gran quema de 10 de xunu de 1793 quemó la metá del pueblu. Nos finales del sieglu XVIII n'Inglaterra empieza la transición de trabayu a la máquina, y los texíos más baratos británicos movieron los productos de la industria ruso. La situación empieza a camudar dempués del empiezu del sieglu XIX, les fábriques empezaron a apaecer les máquines de vapor estranxeros, abrióse la primera hilandería. Pero foi'l puntu d'inflexón nel desenvolvimientu económicu la guerra de 1812, cuando'l fueu quemó les grandes fábriques de Moscú, y la demanda de los testiles de Ivanovo amontóse, ensin tener competencia, empezó a aumentar rápido la producción de teles. La tasa de crecedera de la industria nel Ivanovo na década de 1810 foi impresionante: en 1810 produció'l texíu pal valor de 1 millón de rublos, y en 1817 yá 7 millones. En 1812, fundóse la fábrica de Diodoro Burylina, güelu D.G. Burylina, en 1817 empecipió les sos operaciones comerciales la familia Kuvaev, en 1825 - Polushin, en 1828 - Gandurin. Llueu estes y otres dinastíes formaron la elite industrial de Ivanovo. Los llabradores convertir n'emplegaos de fábriques y, asina podíen, abriría la so propia fábrica. Veníen trabayar munchos de los pueblos de la contorna, dende Moscú y otres ciudaes grandes, y, inclusive, d'otros países. Casi toles cases teníen el so propiu equipu de tratáu y estampáu, que'l so númberu total yera alredor de 200. Los filos dábase-yos a llabradores, que empezaron a producir calicó y otres teles. D'esta miente, el texíu volver de nuevu nuna redolada de pueblu llabrador. A la vuelta de los sieglos XVIII y XIX, había 117 establecimientos comerciales[13]. Mientres la revolución industrial empezó la transición de la fábrica de producción de la máquina. En Ivanovo máquines empezaron a apaecer na industria del acabáu, onde inda había una fuerte competencia, lo que dio impulsu a la introducción temprana del trabayu de la máquina. En 1826, nuna aldega cerca de Vorobyovo, la fábrica de Spiridonov instalóse una máquina cilíndrica pal acabáu de les impresiones d'algodón. En 1829, el mesmu coche apaeció na fábriques de Ivanovo de Garelin y Baburin, en 1832 la fábrica Garelin tuvo la primer máquina de vapor a finales de la década de 1840 nes grandes empreses empezaron a utilizar Perrotin - Alternativa a la máquina cilíndrica y blanquéu de texíos. Como resultancia, l'apaición de máquines cilíndriques y Perrotin los llabradores teníen que camudar d'oficiu. Amás de terminar la producción de la introducción de máquines y otres meyores apaecieron: en 1829, la fábrica empezó a Garelina usar nel tiñíu d'Adrianópolis coloráu, pa la fixación de colorantes en llugar de vapor brew empezó a aplicar y enxagüe manual foi sustituyíu por ruedes mecánicos. Como resultancia, la soldadura y mytilki nes veres sumieron Gone[6].En 1830 empezó a apaecer fábriques subsidiarias: química, mecánica, de metal, Remizov-bёrdochnye, petrina de carreres. En 1839 abrióse la primer fábrica d'algodón mecánico, quemó unos meses dempués de l'apertura. En 1848 foi restaurada NM Garelina. Nel añu 1850 la mayor parte del pueblu víase implicáu na producción de los testiles. Les empreses más grandes fueron mecanizadas, pero la mayoría de les instituciones taben inda sirvíes pol trabayu manual. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Ivanovo}} {{wikiviajes}} * [https://web.archive.org/web/20100104114350/http://ivanovo.ws/ Portal d'Ivánovo] * [http://www.ivanovo.ru/ Portal rexonal] * [http://www.nashaslava.ru/city/ivanovo/ Semeyes d'Ivánovo] * [http://ivanovskayaobl.aplex.ru/ Ivánovo] {{Tradubot|Ivánovo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Óblast d'Ivánovo]] [[Categoría:Llocalidaes de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] mqgftuh4f88a18ynsqewh1eyep2v2sk 0 98976 3709964 3705139 2022-08-19T10:13:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{otros usos}} {{llocalidá}} '''Kursk''' (en [[Idioma rusu|rusu]]: ''Курск'') ye una ciudá allugada nes llendes occidentales de [[Rusia]], cercana a la frontera con [[Ucraína]]. Ye'l centru alministrativu del [[óblast de Kursk]]. La población de la ciudá ye de 408.148 habitantes ([[2008]]). Urbe ferroviaria, industrial y de servicios, nella atopamos una [[central nuclear]]. == Historia == Sábese que los [[eslavos]] llevantaron un asentamientu fortificáu ellí, a más tardar nel [[sieglu VIII]], y alzaron otres fundaciones vecines dende'l [[sieglu IV]]. La primer referencia escrita a Kursk data del añu [[1032]], cuando foi mentada como una de les ciudaes de [[Severia]] nel ''[[Cantar de les Huestes d'Igor]]'', referente a les proezas del [[Príncipe Igor]]: {{cita|''"tocantes a los de Kursk, son famosos espadachines so los cuernos de batalla, protexíos polos sos yelmos, ahítos de la punta de les sos llances; a ellos los rastros son familiares, ellos conocen los ribayos, los arcos caltienen empuñaos firmemente; les aljabas, abiertes, los sables, afilaos; ellos mesmos, como llobos grises, cuerren a mediu galopie nel campu, buscando pa sigo mesmos l'honor, y la gloria del príncipe."''}} Naquellos tiempos ([[sieglu X]] y [[sieglu XI]]) la ciudá foi tributaria del [[Rus de Kiev]]. Siendo capital d'un principáu de menor importancia, Kursk foi atacáu nos sieglos [[sieglu XII|XII]] y [[sieglu XIII|XIII]] polos [[cumanos]]. La ciudá foi destruyida pol conquistador [[mongoles|mongol]] [[Batu Khan]] alredor del añu 1237. La ciudá foi reconstruyida non más allá del añu 1283. Nesa mesma dómina ([[1297]]) asítiase la narración tradicional del supuestu afayu milagrosu del iconu de [[Nuesa Señora de Kursk]], la imaxe más venerada de la historia de la ciudá, per parte d'un cazador errante, quien, coincidiendo col significáu rusu del nome de la ciudá, atopar sobre un raigañu, tresformándose na figura [[epónimu|epónima]] de la población. Nel [[sieglu XIV]] Kursk forma parte de la [[Gran Lituania]]. Kursk xunir al principáu de [[Moscovia]] en 1508, cuando dichu estáu yera gobernáu por [[Iván III de Rusia|Iván III]], convirtiéndose na provincia meridional de la frontera del principáu. Según la tradición llocal, en 1612 la ciudá salvóse "milagrosamente" de ser tomada polos invasores [[Polonia|polacos]]. En 1648, les tropes del zar [[Alejo I de Rusia|Alejo I]] reprimen una rebelión de los ciudadanos de Kursk en contra de los sos [[sistema feudal|señores feudales]]. La ciudá, col tiempu, tresformar nun gran centru del comerciu de [[cebera|ceberes]] con [[Ucraína]], cuando se tresformó en sede d'una importante [[feria]], qu'entá se realiza añalmente xunto a los murios del monesteriu de La nuesa Señora de Kursk. === Sieglu XX === El 9 d'avientu de 1917 los [[sóviet]]s asumen el poder llocal. Ente'l 10 y 29 d'abril de 1918 Kursk tuvo en poder de grupos [[anarquista|anarquistes]], que fueron duramente reprimíos polos [[bolxeviques]]. En 1919 la ciudá foi ocupada poles tropes del xeneral [[Antón Denikin]] del [[Exércitu Blancu (Rusia)|Exércitu Blancu]]. El [[19 de payares]] del mesmu años la 9ª División d'Infantería y la División Estonia del [[Exércitu Coloráu]] desalluguen a les fuercies de Denikin. El gobiernu de la [[Xunión Soviética]] esplotó los ricos depósitos de [[fierro]] vecinos, y convirtió la ciudá nun estratéxicu nuedu ferroviariu del sudoeste rusu. Mientres [[Segunda Guerra Mundial]], Kursk foi conquistáu polos [[Alemaña|alemanes]] nel intre de la [[Operación Barbarossa]] (1 de payares de 1941). Más tarde, la ciudá foi lliberada poles tropes del 60º exércitu soviéticu. En 1943, l'aldega de [[Prokhorovka]], al sur de la ciudá, foi'l centru de la [[batalla de Kursk]], llibrada ente la [[Xunión Soviética]] y el invasores [[Alemaña|alemanes]], secundaos estos postreros polos sos aliaos [[Hungría|húngaros]] y [[italia]]nos. La ciudá, que cuntaba entós daquella con unos 120.000 habitantes, foi arrodiada al Norte, Sur y Oeste por fuercies blindaes alemanes, que nun pudieron tomala, por cuenta de la resistencia de les divisiones coloraes. Dicha batalla ye considerada por munchos historiadores el mayor combate de [[tanque|fuercies acorazaes]] de la historia (más de 6.000 carros de combate). Magar les enormes baxes, el combate foi una victoria pa los soviéticos, pos les fuercies comandadas polos alemanes nun volveríen tomar seriamente la iniciativa nel restu de la guerra. Por lo mesmo, el nome de la ciudá acomuñar a un finxu d'arguyu nacional. Aun así, tola ciudá, salvo'l centru, foi destruyida mientres los duelos d'artillería y los choques d'acorazaos. Nel 2001 cerró definitivamente la división llocal del serviciu ferroviariu. == Xeografía == Kursk atópase allugada nel baxu pandu de la [[Rusia]] Central, a unos 530 [[quilómetru|km]]. al SSO de [[Moscú]], na ruta que xune felicidá capital con [[Kharkiv]] y [[Crimea]], n'[[Ucraína]]. Kursk ye vecina de les ciudaes ruses d'[[Orel]] (al N) y [[Bélgorod]] (al S). La ciudá atópase emplazada sobre dos baxes llombes, na confluencia de los ríos [[ríu Kur, Rusia|Kur]] y [[ríu Seym|Seym]]. Tópase arrodiada d'árees montiegues. == Atraiciones == * L'edificiu más antiguu de Kursk ye la ilesia cimera del monesteriu femenín de la Santísima Trinidá, un bon exemplu del estilu de transición característicu de los primeros tiempos del reináu del [[zar]] [[Pedru I de Rusia|Pedro'l Grande]] . * Otru monesteriu importante ye'l conventu masculín del Signu, onde, hasta la so salida de [[Rusia]] en [[1920]], atesorábase'l iconu de [[Nuesa Señora de Kursk]]. * La [[barrocu|barroca]] catedral de Sergievo-Kazansky foi construyida ente [[1752]] y [[1778]]. Foi afatada tan suntuosamente que munchu historiadores d'arte atribuyéronlo [[Bartolomeo Rastrelli]]. * Esisten dellos sitios monumentales ya históricos relativos a la [[Batalla de Kursk]], como'l complexu memorial “A la memoria de los abatíos mientres la [[Gran Guerra Patria]]". Tamién se caltién el centru de mandu soviéticu del frente meridional. == Cultura y Educación == Kursk cuenta con una [[orquesta sinfónica|orquesta filarmónica]], un [[circu]] rusu y los siguientes centros d'educación cimera: * Facultá d'Alministración Pública de la Universidá Handel de Moscú * Filial del Institutu Panruso de Finances y Economía * Capítulo Kursk de l'Academia Estatal de Orel * Filial del Institutu Xurídicu Orlow del Ministeriu del Interior * Institutu de Negocios, Economía y Alministración de Kursk * Academia Agrícola Estatal de Kursk * Universidá Médica Estatal de Kursk * Universidá Pedagóxica Estatal de Kursk (dende [[1934]]) * Universidá Politéunica Estatal de Kursk (dende [[1964]]) == Deportes == La ciudá ye sede del club de [[fútbol]] [[FC Avangard Kursk]], que fai de llocal nel [[estadiu Trudovye Rezervy]] == Ciudadanos destacaos == * San [[Serafín de Sarov]], monxu místicu veneráu pola relixón [[Ilesia Ortodoxa|ortodoxa]]. * [[Gueorgui Svirídov]], compositor. * [[Aleksandr Deineka]], artista plásticu. * [[Aleksandr Rutskói]], políticu. * [[Aleksandr Povetkin]], boxeador. * [[Yulia Stepánova]], atleta rusa especializada na categoría de 800 metros. * [[Hermanes Tolmachovy]], ganadores del Festival de Eurovision Junior 2006, y representantes de Rusia nel Festival de Eurovision 2014. == Galería == <gallery> Dnepr basin.png|Kursk (Курск) en mapa en [[idioma rusu|rusu]] del [[ríu Dniéper]] ZnamSobor 001.jpg|La catedral de la ciudá Kursk. Kursk. Old..jpg|Kursk a principios del [[sieglu XX]] ProkhorovkaMonument.jpg|Monumentu a los cayíos na [[batalla de Kursk]] General view of Kursk city.JPG|Vista xeneral de Kursk </gallery> == Ver tamién == * [[Kursk (submarín)]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Kursk}} {{Tradubot|Kursk}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Kursk]] [[Categoría:Llocalidaes del óblast de Kursk]] [[Categoría:Llocalidaes de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] snz9pnwjzgxkene44mrgkunvtezrbtj 0 99699 3709527 3224433 2022-08-19T06:16:18Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Rexón}} '''Bengala Occidental''' ({{AFI|[pɔʃtʃimbɔŋɡɔ]}} {{Lang-bn|পশ্চিম বঙ্গ}}, {{lang-ne|पश्चिम बङ्गाल}} [[treslliteráu|tr]]: Pośchim Bongu) ye unu de los ventinueve [[Estaos de la India|estaos]] que, xuntu colos siete [[territorios de la Unión]], formen la [[Republica de la India]]. La so capital y ciudá más poblada ye [[Calcuta]]. Ta allugáu al este del país, llindando al noroeste con [[Nepal]], al norte con [[Sikkim]] y [[Bután]], al nordeste con [[Assam]], al este con [[Bangladex]], al sur cola [[badea de Bengala]] ([[océanu Índicu]]), al suroeste con [[Odisha]] y al oeste con [[Jharkhand]] y [[Bihar]]. Con 91 300 000 habs. en 2011 ye'l cuartu estáu más pobláu del país —por detrás d'[[Uttar Pradesh]], [[Maharastra]] y [[Bihar]]— y con 1102&nbsp;hab/km², el segundu más [[Densidá de población|densamente pobláu]], por detrás de [[Bihar]]. L'idioma principal ye'l [[idioma bengalí|bengalí]]. El clima en Bengala Occidental ye tropical. Les tierres son mayoritariamente llanures, sacante la zona norte que s'atopa nes estribaciones del cordal del [[Himalaya]]. [[Darjeeling]], nel norte, ye famosu polos sos [[té]]s d'alta calidá. La rexón tamién ye famosa pol [[Panthera tigris tigris|tigre de Bengala]] (''Panthera tigris tigris''). Na rexón nació'l [[Premiu Nobel de Lliteratura]] [[Rabindranath Tagore]] según el músicu [[Ravi Shankar]]. == Historia == :''Pa más información sobre la historia de Bengala anterior a 1947 ver [[Bengala]]'' Bengala tuvo gobernada pola dinastía [[hinduismu|hindú]] de los [[dinastía Pala|Pala]] dende'l [[750]] hasta [[1161]]. Los Palas fueron clisaos pola [[dinastía Sena]] que gobernó Bengala dende [[1095]] hasta [[1260]]. Bengala quedó so control [[Islam|islámicu]] nel [[sieglu XIII]] y desenvolvióse nel [[sieglu XVI]] como un importante centru económicu y comercial mientres l'[[Imperiu mogol]]. Los comerciantes [[Europa|europeos]] llegaron a la zona a finales del [[sieglu XV]]. La [[Compañía Británica de les Indies Orientales]] controló la rexón a finales del [[sieglu XVIII]]. Al declarase la independencia de la India en [[1947]], Bengala quedó estremada ente la Bengala Occidental, predominantemente hindú y la Bengala Oriental de mayoría musulmana. Bengala Oriental terminó siendo conocida como "Paquistán del esti" y terminó convirtiéndose nuna nación independiente, [[Bangladex]], en [[1971]]. El [[2 d'ochobre]] de [[1955]], [[Chandannagar]], antiguu enclave [[Francia|francés]] na India que quedara so control del país en [[1950]], quedó integráu en Bengala Occidental. == Xeografía == Bengala Occidental parte con [[Nepal]] y [[Sikkim]] nel noroeste, [[Bután]] al norte, [[Assam]] el nordés, [[Bangladex]] al este, la [[badea de Bengala]] al sur, [[Orissa]] al suroeste y [[Jharkhand]] y [[Bihar]], al oeste. Na frontera de Sikkim y Bengala Occidental estiéndese'l cantu de Singalila, que los sos picos más altos son el [[monte Sandakfu]], el puntu más altu del Estáu de Bengala Occidental a 3.636 m, siguíu pol [[picu Falut]], que s'alza a 3.595 m. == Demografía == La población de Bengala Occidental ye de 80.221.171 habitantes,<ref name=censuswb>{{cita web |url=http://www.censusindia.gov.in/|títulu=Provisional Population Totals: West Bengal|fechaaccesu=28 de setiembre de 2008|obra=Census of India, 2001|editorial=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070807110706/http://www.censusindia.net/profiles/wbe.html|fechaarchivu=7 d'agostu de 2007}}</ref> la mayoría de los cualos son [[comunidá étnica bengalí|bengalíes]].<ref name=ethnic1>{{cita web |url=http://www.infobengal.com/html/openingpage.html|títulu=West Bengal|fechaaccesu=28 de setiembre de 2008|editorial=Infobengal.com |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.infobengal.com/html/openingpage.html|fechaarchivu=27 de payares de 2015}}</ref> La minoría [[bihari]] atópase esvalixada a lo llargo del Estáu y les comunidaes [[sherpa|sherpes]] y [[Etnia tibetana|tibetanes]] allugar nes zones fronterices con [[Sikkim]]. Nel [[Darjeeling|distritu de Darjeeling]] hai una gran comunidá de [[gurkha|gurkhes]] orixinarios de [[Nepal]]. Bengala Occidental ye la tierra de diverses comunidaes indíxenes como l'[[Adivasi]]. La llingua oficial ye'l [[Idioma bengalí|bengalí]]. El [[hindi]] y l'[[Idioma inglés|inglés]] son tamién llargamente usaos. El [[Idioma nepalés|nepalés]] fálase sobremanera nel distritu de [[Darjeeling]]. Idiomes minoritarios utilizaos en delles zones del Estáu son el [[Idioma rajbanshi|rajbanshi]], el [[Idioma santali|santali]] y l'[[Idioma ho|ho]]. == Clima == Bengala Occidental atopar nos [[clima tropical|climes tropicales]]. La rexón compónse principalmente de [[llanures]], sacante'l norte, que forma parte de los [[Himalayas]]. Darjeeling nel norte del país ye famosu pol so [[té]]. Nel sur, el delta de Sundarbans nel Ganges ye unu de los mayores deltes nel mundu (la otra parte ta en Bangladex). Esta rexón ye famosa pol [[tigre de Bengala]]. == Economía == Bengala Occidental ye la tercer economía más grande ([[2003]]-[[2004]]) na India dempués de [[Maharastra]] y la [[Uttar Pradesh]]. En términos per cápita, correspuende a 12ᵘ llugar (2003-2004). == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|West Bengal}} {{Tradubot|Bengala Occidental}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Bengala Occidental|Bengala Occidental]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 3rsjioyiiy1tdcm8619sahp26113e59 0 99722 3709811 3409571 2022-08-19T09:14:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki La [[Federación Rusa]] incorpora dellos tipos y niveles de subdivisiones territoriales. == Suxetos federales == {{AP|Suxetos federales de Rusia}} [[Archivu:ISO codes of subjects of Russia.svg|thumb|378x378px|Suxetos federales de la Federación Rusa.]] De magar el [[18 de marzu]] de 2014 [[Rusia]] ye una [[federación]] compuesta por ochenta y cinco '''suxetos''' ([[idioma rusu|rusu]]: субъе́кт(ы); [[treslliteración]]: ''subyekt(y)'') federales, que son los miembros constituyentes de la Federación Rusa<ref>Constitución de la Federación Rusa, artículu 65.</ref>. Dos d'estos suxetos, sicasí, la [[República de Crimea]] y la ciudá federal de [[Sebastopol]], son reconocíos internacionalmente como parte d' [[Ucraína]]. Toos estos suxetos gocien de los mesmos derechos federales, nel sentíu en que tienen la mesma representación (dos delegaos cada unu) nel [[Conseyu de la Federación]] (la [[cámara alta]] del Parllamentu rusu). Sicasí, difieren nel grau d'autonomía qu'esfruten. Hai seis tipos de suxetos federales: 22 [[Repúbliques de Rusia|repúbliques]], 9 [[Krais de Rusia|krais]], 46 [[Óblasts de Rusia|óblasts]], 3 [[Ciudaes federales de Rusia|ciudaes federales]], un óblast autónomu y 4 ókrugs autónomos. Los ókrugs autónomos son los únicos que tienen un estatus peculiar: magar que son suxetos federales, al tiempu son consideraos, alministrativamente, como subdivisiones alministratives d'otros oxetos federales (sacante l'ókrug autónomu de Chukotka). === L'anexión de Crimea en 2014 === Como parte de l'anexión de Crimea y el posterior establecimientu de la República de Crimea, una entidá independiente reconocida namái por Rusia, el 18 de marzu de 2014 firmose un tratáu ente Rusia y la República de Crimea, pola qu'esta y la ciudá de Sebastopol convertíense en suxetos federales de la Federación Rusa<ref>[http://kremlin.ru/events/president/news/20605 Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов.] ''Tratáu ente la Federación Rusa y la República de Crimea sobre l'accesu a la Federación Rusa de la República de Crimea y sobre l'establecimientu de nuevos suxetos dientro la Federación Rusa (en rusu).'' <br /></ref>, colos estatus respectivos de república y ciudá federal. Nin les instituciones internacionales<ref>[https://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/RES/68/262 Resolución 68/262 de l'Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes sobro la integridá territorial d'Ucraína (n'inglés).]</ref> nin la mayoría de los países reconocen esa integración de Crimea na Federación Rusa. == División alministrativa de los suxetos federales == Primero de la promulgación de la constitución de [[1993]] la estructuración alministrativa del territoriu rusu regulábala un decretu del Presidium del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu de la Xunión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] de [[17 d'agostu]] de [[1982]]. La constitución de 1993, por embargu, nun consideró la regulación de las subdivisiones alministratives del territoriu como una responsabilidá del gobiernu federal nin como una responsabilidá conxunta del gobiernu colos suxetos; poro, los gobiernos de los suxetos federales interpretaron que yera una competencia esclusiva de so, y de resultes la forma d'organización territorial de los suxetos ye enforma variable. Magar que'l resultáu final ye perdiferente nos distintos suxetos, en xeneral reconócense nellos trés tipos principales de subdivisiones alministratives: los distritos o ''raiones''; ciudaes o asentamientos urbanos con relevancia propia; y formaciones alministrativo-territoriales zarraes. Los ókrugs y ókrugs autónomos son unidaes intermedies, una y bones incluín a dellos de los distritos y ciudaes relevantes d'un suxetu federal. Los ókrugs autónomos, magar que tando embaxu la xurisdicción d'otru suxetu federal, son reconocíos como suxetos federales de propiu derechu. La esceición a esta regla ye'l ókrug autónomu de Chukotka, que nun ta subordináu alministrativamente a dengún otru suxetu federal. En xeneral los ókrugs son antiguos ókrugs autónomos que perdieran el so estatus de suxetu federal tres d'amiestase con otru suxetu federal. Les unidaes alministratives más pequeñes inclúin, xeneralmente: conceyos rurales, nomaos ''selsoviets''; ciudaes y asentamientos urbanos con relevancia distrital; y distritos urbanos. == Divisiones municipales == Nel trescursu de la reforma municipal rusa de 2004-2005 tolos suxetos federales entamaron la racionalización de les estructures d'autogobiernu municipal, una facultá de los conceyos que ta garantizada na constitución rusa. La reforma encamentaba a tolos suxetos federales a tener una estructura xunificada d'órganos de gobiernu municipal pal [[1 de xineru]] de [[2005]], y al añu siguiente entró en vigor la llei que dio estatus definitivu a les disposiciones de la reforma. Acordies con esa llei, en vigor dende'l 1 de xineru de [[2006]], les xunidaes de la división de los conceyos (les nomaes formaciones municipales) son les siguientes<ref>Государственная Дума Российской Федерации. Федеральный Закон №131-ФЗ от 6 октября 2003 г. «Об общих принципах организации местного самоуправления в Российской Федерации», в ред. Федерального Закона №243-ФЗ от 28 сентября 2010 г. Llei Federal 131-FZ del parllamentu de la Federación Rusa, de 6 d'ochobre de 2003. ''Sobre los principios xenerales de la organización del autogobiernu llocal na Federación Rusa.''</ref>: * '''Distritu municipal''', que ye un grupu d'asentamientos urbanos y rurales, qu'inclúi, les más de les veces,el territoriu asitiáu ente ellos. Na práctica, los distritos municipales avecen a formase dientro les llendes de los distritos alministrativos (''raions'') preesistentes. Inclúi asentamientos urbanos, formaos por una ciudá o un asentamientu de tipu urbanu, conxuntamente colos pueblos axacentes, y asentamientos rurales, formaos por un pueblu o por varios aconceyaos. * '''Ókrug urbanu''', que ye un asentamientu urbanu non incorporáu a un distritu municipal. Na práctica estos ókrugs urbanos avecen a formase dientro les llendes de les ciudaes de relevancia dientro del suxetu. * '''Territoriu intraurbanu de una ciudá federal''', que ye una parte del territoriu d'una ciudá federal. En Moscú reciben el nome de formaciones municipales, y correspuenden a distritos; en San Petersburgu hai ókrugs municipales, ciudaes y asentamientos; y en Sebastopol hai ókrugs municipales y una ciudá. Los territorios que nun formen parte de les formaciones municipales reciben el nome de ''territorios ente los asentamientos''. La llei federal citada foi enmendada el [[27 de mayu]] de 2014 pa incluyir nuevos tipos de divisiones municipales<ref>Федеральный Закон №136-ФЗ от 27 мая 2014 г. «О внесении изменений в статью 26.3 Федерального Закона "Об общих принципах организации законодательных (представительных) и исполнительных органов государственной власти субъектов Российской Федерации" и Федеральный Закон "Об общих принципах организации местного самоуправления в Российской Федерации"». Вступил в силу со дня официального опубликования. Опубликован: Официальный интернет-портал правовой информации <nowiki>http://www.pravo.gov.ru</nowiki>, 27 мая 2014 г. Llei Federal 136-FZ, de 27 de mayu de 2014. ''Enmendando l'artículu 26.3 de la llei federal "Sobre los principios xenerales de la organización de los cuerpos llexislativu (representativu) y executivu del poder estatal nos suxetos de la Federanción Rusa" y la llei federal "Sobre los principios xenerales d'organización del autogobiernu llocal na Federación Rusa".''</ref>. De magar esisten los '''ókrugs urbanos con divisiones intraurbanas''', distritos intraurbanos que formen el nivel más baxu de la xerarquía alministrativa municipal. El ókrug urbanu de Chelyabinsky foi'l primeru qu'organizó'l so territoriu, en xunu de 2014, acordies con esti nuevu modelu<ref>Законодательное Собрание Челябинской области. Закон №706-ЗО от 10 июня 2014 г. «О статусе и границах Челябинского городского округа и внутригородских районов в его составе». Вступил в силу со дня официального опубликования. Опубликован: "Южноуральская панорама", №87 (спецвыпуск №24), 14 июня 2014 г. Asamblea Llexislativa del Óblast de Chelyabinsk. Llei 706-ZO, de 10 de xunu de 2014. ''Sobre l'estatus y fronteres del ókrug urbanu de Chelyabinsky y los distritos urbanos que compriende.''</ref>. == Otros tipos de subdivisiones == === Distritos federales === {{Main|Distritos federales de Rusia}} Tolos suxetos federales agrúpense en ocho distritos federales<ref>Президент Российской Федерации. Указ №849 от 13 мая 2000 г. «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе». Вступил в силу 13 мая 2000 г. Опубликован: "Собрание законодательства РФ", №20, ст. 2112, 15 мая 2000 г. Presidente de la Federación Rusa. Decretu 849, de 13 de mayu de 2000.(President of the Russian Federation. Decree #849 of May 13, 2000 ''Sobre'l representante plenipotenciariu del Presidente de la Federación Rusa nún distritu federal.''</ref>, caún alministráu por un representante unviáu pol presidente de Rusia. Estos unviaos faen d'enllaz ente los suxetos federales y el gobiernu federal, y son responsables de supervisar el cumplimientu de les lleis federales por parte de los suxetos federales. === Rexones económiques === Los suxetos federales agrúpense, con un propósitu económicu y estadísticu, en doce rexones económiques<ref>"Общероссийский классификатор экономических регионов" (ОК 024-95) введённый 1 января 1997 г., в ред. Изменения № 05/2001. Секция II. Экономические районы ''Clasificación de les rexones económiques ruses'' (OK 024-95) de 1 de xineru de 1997, tres d'aplicá-y les enmiendes 1/1998 a 5/2001. </ref>. Eses rexones, y les partes de so que comparten carauterístiques y tendencies económiques agrúpense, a la vez, en zones económiques y macrozones. === Distritos militares === Los suxetos federales organícense, col propósitu de permitir a les Fuercies Armaes un manexu eficaz de les xunidaes militares, el so entrenamientu y otres cuestiones de calter operacional, en cinco distritos militares<ref>Президент Российской Федерации. Указ №900 от 27 июль 1998 г. «О военно-административном делении Российской Федерации», в ред. Указа №1144 от 20 сентябрь 2010 г. Вступил в силу 27 июль 1998 г.. Presidente de la Federación Rusa. Decretu 900, de 27 de xunetu de 1998. ''Sobre la división de l'alministración militar na Federación Rusa'', tres de ser enmendáu pol Decretu 1144, de 20 de setiembre de 2010.</ref>. Caún ta embaxu'l mandu del comandante de distritu, que dirixe'l cuartel xeneral del distritu y ta a la so vegada subordináu al Estáu Mayor de les Fuercies Armaes de la Federación Rusa. <gallery mode="packed"> Image:Map_of_Russian_districts,_2018-11-04.svg|Distritos federales de Rusia Image:Map_of_Russia_-_Economic_regions.svg|Rexones económiques de Rusia Image:Military_districts_of_Russia_2016.svg|Distritos militares de Rusia </gallery> == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Organización territorial de Rusia| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] k3nftek5egryhfobg5mnk22utmhqbba 0 99752 3709608 3702780 2022-08-19T07:40:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Gotemburgu''' ({{Lang-sv|Göteborg}} {{Audiu|sv-Göteborg.ogg|[jœteˈbɔrj]}}) ye la segunda ciudá n'importancia y tamañu de [[Suecia]], dempués de la capital, [[Estocolmu]]. Allugada na [[provincia de Västra Götaland]] na mariña oeste del país, na desaguada del ríu [[Göta älv]] nel estrechu de [[Kattegat]]. Ye la sede alministrativo y arzobispal de la provincia. El so [[Puertu de Gotemburgu|puertu]] ye'l más grande ente los [[países nórdicos]] yá que tien les sos agües descongeladas mientres tol añu. Ye'l llugar de tránsitu de la mayor parte de les esportaciones ya importaciones de Suecia. Grandes industries como [[SKF]] y [[AB Volvo]] tienen les sos oficines principales nesta ciudá. Sede de dos establecimientos universitarios, tien la población universitaria más numberosa d'[[Escandinavia]]. Nes últimes décades desenvolvióse'l turismu y los eventos culturales. Foi fundada y fortificada en 1621 pol rei [[Gustavo II Adolfo de Suecia|Gustavo II Adolfo]], dempués de dellos intentos fallíos de fundación por cuenta de los ataques de daneses y noruegos. == Historia == El territoriu de la mariña oeste de Suecia tuvo habitáu dende miles d'años tras. Mientres la [[Edá de Piedra]] esistió un asentamientu humanu nel llugar que güei ocupa Gotemburgu, atestiguáu pola esistencia de [[petroglifos]] topaos nes árees de Askim, Hovås, Billdal, Påvelund (Västra Frölunda), Vikan (Arendal), Högstena (Björlanda), Unnered (Tuvi), y una [[pintura rupestre]] en Tumlehed (Hisingen). Darréu la rexón meridional de la península escandinava tuvo habitada por un pueblu que recibió'l nome de ''göther''. Esiste ciertu tracamundiu na identificación d'esti pueblu por cuenta de los diversos nomes que recibieron: ''göther'', ''gaetar'', ''guter'', ''gautar'', ''jutar'', ''goter'', ''iotes'', llamaos tamién en castellán [[Pueblu godu|godos]], [[gautas]] y [[xutos]]. Como la [[fonética]] indica un soníu asemeyáu, esto podría indicar qu'hubo un pueblu orixinal que depués s'esvalixó. Sía que non perpetuóse hasta l'actualidá, recibiendo l'actual territoriu del sur de Suecia'l nome de [[Götaland]]. Nun esisten referencies específiques sobre'l llugar qu'ocuparía'l futuru Gotemburgu, mientres los llamaos [[Invasión de los bárbaros|periodu de les migraciones]] y [[yera Viquinga]], anque hai una referencia nes sagues islandeses a ''Elfarsker'' (los castros del ríu), que podría referise al archipiélagu de Gotemburgu. El precedente más inmediatu de Gotemburgu foi un pobláu suecu llamáu [[Lödöse]], nomáu en dellos escritos alredor del añu 1300, allugáu a unos 40 [[km]] corriente enriba del ríu [[Göta älv]], que sirvía como puntu d'intercambiu comercial y puertu mientres la [[Edá Media]]. Suecia solo tenía na rexón un corredor de 10 km d'anchu con salida al mar, polo que la so importancia estratéxica yera peralta. Cola apaición de los reinos de [[Noruega]] y [[Dinamarca]], el pobláu empezó a sufrir del control y ataques de noruegos y daneses, lo que motivó'l treslláu de la población a lo que güei se conoz como'l suburbiu ''Gamlestaden'' na ciudá de Gotemburgu, recibiendo'l nome de ''Nueva Lödose''. En 1366 construyóse una fortificación de madera pa protexer a los habitantes, que foi destruyida en 1502 y reemplazada por otra fortificación más permanente. [[Ficheru:Gothenburg, Sweden, from the Älsborgs Bridge.jpg|thumb|El puertu de Gotemburgu.]] Otra fortificación que se construyó a mediaos del sieglu XIV, pa reforzar la presencia de Suecia na área, foi una fortaleza llamada ''Älvsborg'' na desaguada del ríu Göta älv, nel llugar denomináu ''Klippan'', que camudó de manes delles vegaes ente suecos, daneses y noruegos, amás de refaimientos y reforzamientos hasta mediaos de la década de 1660, cuando definitivamente baltóse pa usar los sos materiales na construcción d'una nueva fortaleza col nome ''Nueva Älvsborg'', que tamién sufrió ataques daneses, siendo'l postreru en 1719. Güei la fortaleza ye una atraición turística. Les continues turbulencias polítiques ente los reinos de Suecia, Noruega y Dinamarca torgaron el desenvolvimientu de la ciudá hasta'l reináu de [[Carlos IX de Suecia|Carlos IX]], que fundó un pobláu na islla [[Hisingen]], en 1603, dándo-y el nome de ''Göteborg'', poblándolo con inmigrantes alemanes, escoceses y neerlandeses (na so mayoría del sur de los Países Baxos), a los que prometió llibertá de relixón y comerciu, que taben bien comprometíes nel so país d'orixe, pensando tamién n'aprovechar les conocencies na construcción de fortificaciones y los contactos comerciales qu'apurriríen. Sicasí, nun pasó enforma tiempu primero que los daneses conquistar y destruyeren, en 1611. En 1621, el rei [[Gustavo II Adolfo de Suecia|Gustavo II Adolfo]] decidió construyir la ciudá nel llugar que güei ocupa, dotándola de murios fortificaos, lo que dexó'l so desenvolvimientu y prosperidá. Nun foi casualidá que fueren neerlandeses de la provincia d'Holanda'l constructores de la nueva ciudá. El terrén yera pantanosu ya inestable, polo que les téuniques usaes pa fundar [[Ámsterdam]], fueron utilizaes pa construyir Gotemburgu, incluyendo la construcción de los canales que la crucien. El poder político tuvo en manes de los inmigrantes neerlandeses hasta'l fallecimientu del últimu conceyal d'esti orixe, en 1652. El poder político yera tal, qu'hubo proposiciones de decretar el [[neerlandés]] como la llingua oficial de Gotemburgu. En 1658 roblóse'l [[Tratáu de Roskilde]], nel cual Suecia llogró de Noruega la rexón de [[Bohuslän]], escontra'l norte; y de Dinamarca la provincia de [[Halland]], escontra'l sur, lo que dexó finalmente consolidar a Gotemburgu como ciudá y puertu estratéxicu, recibiendo amás el privilexu real de comerciar con otros países. Mientres el reináu de [[Carlos XI de Suecia|Carlos XI]] construyéronse dos fortificaciones importantes. En 1689 el fuerte ''Skansen Kronan'' nel güei barriu Faiga, y en 1694 el fuerte ''Skansen Lejonet'' con murios de 7 [[metru|m]] d'espesura, yá que tamién yera un polvorín, nel güei barriu Gullbergsvass. En 1731 fundóse la [[Compañía sueca de les Indies Orientales]], con sede na ciudá, que la fixo floriar económicamente, col provechosu comerciu con [[Asia]]. El so puntu d'embarque taba nel llugar llamáu ''Klippan''. A empiezos del sieglu XIX la principal actividá económica yera la pesca, acompañada del tráficu comercial de Suecia escontra l'oeste, principalmente escontra [[Estaos Xuníos]]. Yá a mediaos de sieglu la ciudá empezó a desenvolvese industrialmente, acompañáu de la construcción d'un importante [[Estelleru naval|estelleru]] (1841-1977). La prosperidá de la ciudá nun yera sicasí la prosperidá de [[Suecia]], yá que nada menos que 1 300 000 suecos tuvieron qu'[[Emigración sueca a los Estaos Xuníos|emigrar]] ente 1820 y 1920, por cuenta de la mala situación económica en que vivíen, siendo'l so destín principalmente Estaos Xuníos, vía Gotemburgu. A empiezos del sieglu XX yera yá una moderna ciudá industrial, see d'importantes industries como [[SKF]] (1907) y [[Volvo]] (1926), con una población de 130 000 habitantes (en 1900). Mientres l'intre del sieglu empezó a menguar l'actividá industrial y l'estelleru foi esmanteláu, pero aumentó la so actividá comercial, el desenvolvimientu del turismu y d'instituciones educacionales y culturales. == Xeografía y naturaleza == [[Ficheru:Göteborg Landsat 100% zoom.jpg|thumb|Gotemburgu dende'l cielu.]] [[Ficheru:OSM-Goteborg.png|thumb|Mapa del centru de la ciudá.]] Gotemburgu ta allugada na mariña oeste de Suecia, na provincia de Västra Götaland, frente al estrechu de Kattegat -que ye un brazu del [[mar del Norte]]-, na desaguada del ríu Göta älv. Ta asitiada en dambos llaos del ríu Göta älv. Con una superficie de 448 km², llinda al norte col conceyu de Kungälv, al nordeste col conceyu de Ale, al este colos conceyos de Lerum y Partille, al sudeste colos conceyos de Härryda y Mölndal, al sur col conceyu de Kungsbacka, y al oeste col estrechu de Kattegat. La mariña ye peñascosa, con numberoses islles, que formen el ''archipiélagu de Gotemburgu''. Esti tipu de mariña ye típica de la provincia de Bohuslän. La ciudá tien un clima relativamente moderáu y bastante agua, causaos pola [[corriente del Golfu]]. L'área metropolitana abarca les comuñes de Ale, Härryda, Kungälv, Lerum, Mölndal, Partille, Stenungsund, Tjörn y Öckero na provincia de Västra Götaland, y Kungsbacka na provincia de Halland. La islla [[Hisingen]], que forma parte de la ciudá y ye la cuarta islla de Suecia en tamañu (199 km²), ta dixebrada de la mariña pel ríu Göta älv al sur, y el ríu Nordre älv al norte. La xeografía de la contorna ta compuesta de montes predresos con siete valles magrizos ente sigo, travesaos per ríos y regueros que van desaguar al mar. Esisten dos montes mayores, el Skanberget o Risåsen, y el Ramberget, dende que la so visu llograr una vista panorámica de la ciudá. Hai 14 [[Reserva natural|reserves naturales]]: Vättlefjäll, Göta-Nordre Älv, Prästgårdskilen, Sillvik, Rya skog , Vrångöskärgården, Delsjöområdet, Änggårdsbergen, Sandsjöbacka, Hult Åsen, Vinga, Vargö, Erdalsen y Safjället. === Los 21 barrios === Gotemburgu atópase estremada en 21 barrios: Askim, Backa, Bergsjön, Biskopsgården, Centru (''Centrum''), Frölunda, Gunnared, Härlanda, Högsbo, Kortedala, Kärra-Rödbo, Linnéstaden, Lundby, Lärjedalen, Majorna, Styrsö, Torslanda, Tuvi-Säve, Tynnered, Älvsborg, Örgryte == Clima == El clima de Gotemburgu ye oceánicu. Pel branu les temperatures máximes ronden los 19-22&nbsp;°C y les mínimes 10-13&nbsp;°C. Pel hibiernu les máximes ronden los 0-2&nbsp;°C y les mínimes -2 - -4&nbsp;°C. Les precipitaciones son abondoses y regulares siendo'l branu y la seronda les estaciones más lluvioses y la primavera la más seca. La máxima temperatura rexistrada en Gotemburgu foi +34.1&nbsp;°C. La temperatura más baxo que se rexistró ye de -26.4&nbsp;°C. <!--Empiezu de plantiya--> {{Clima |llugar = Gotemburgu |Xin record high C = 10.8 |Feb record high C = 11.2 |Mar record high C = 18.9 |Abr record high C = 28.5 |May record high C = 29.8 |Xun record high C = 32.0 |Xnt record high C = 33.8 |Ago record high C = 33.5 |Set record high C = 28.5 |Och record high C = 20.7 |Pay record high C = 14.2 |Avi record high C = 11.5 |year record high C = 33.8 |Xin high C = 2.3 |Feb high C = 2.7 |Mar high C = 6.5 |Abr high C = 12.6 |May high C = 17.0 |Xun high C = 20.1 |Xnt high C = 22.9 |Ago high C = 21.8 |Set high C = 18.0 |Och high C = 12.0 |Pay high C = 7.6 |Avi high C = 3.9 |year high C = 12.2 |Xin mean C = 0.1 |Feb mean C = 0.3 |Mar mean C = 3.0 |Abr mean C = 7.6 |May mean C = 12.7 |Xun mean C = 15.5 |Xnt mean C = 18.9 |Ago mean C = 18.0 |Set mean C = 14.4 |Och mean C = 9.0 |Pay mean C = 5.6 |Avi mean C = 1.7 |year mean C = 8.9 |Xin low C = -2.0 |Feb low C = -2.1 |Mar low C = -0.5 |Abr low C = 3.7 |May low C = 8.4 |Xun low C = 11.9 |Xnt low C = 14.9 |Ago low C = 14.2 |Set low C = 10.7 |Och low C = 6.0 |Pay low C = 3.7 |Avi low C = -0.4 |year low C = 5.7 |Xin record low C = -26.0 |Feb record low C = -22.8 |Mar record low C = -19.2 |Abr record low C = -11.0 |May record low C = -4.3 |Xun record low C = 1.8 |Xnt record low C = 5.3 |Ago record low C = 3.5 |Set record low C = -2.5 |Och record low C = -8.5 |Pay record low C = -13.5 |Avi record low C = -21.9 |year record low C = -26.0 |Xin precipitation mm = 68 |Feb precipitation mm = 41 |Mar precipitation mm = 54 |Abr precipitation mm = 42 |May precipitation mm = 48 |Xun precipitation mm = 59 |Xnt precipitation mm = 72 |Ago precipitation mm = 74 |Set precipitation mm = 84 |Och precipitation mm = 87 |Pay precipitation mm = 87 |Avi precipitation mm = 75 |Xin precipitation days = 15 |Feb precipitation days = 12 |Mar precipitation days = 10 |Abr precipitation days = 12 |May precipitation days = 10 |Xun precipitation days = 12 |Xnt precipitation days = 14 |Ago precipitation days = 14 |Set precipitation days = 16 |Och precipitation days = 15 |Pay precipitation days = 16 |Avi precipitation days = 17 |year precipitation days = 163 |Xin sun = 40 |Feb sun = 71 |Mar sun = 126 |Abr sun = 182 |May sun = 241 |Xun sun = 266 |Xnt sun = 243 |Ago sun = 220 |Set sun = 143 |Och sun = 94 |Pay sun = 58 |Avi sun = 38 |year sun = 1722 |source 1 = <ref name=NOAA.gov>{{cita web |url=ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/SN/02001.TXT |títulu= Climate Gothenburg |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2014}}</ref> |source 2 =<ref name=SMHI>{{cita web |url=http://www.smhi.se/klimatdata/meteorologi/temperatur/2.1240 |títulu=Monthly & Yearly Statistics |fechaaccesu=9 de xunu de 2015}}</ref> }} == Patrimoniu == El mar y la historia comercial ya industrial de la ciudá reflexar na vida cultural de la ciudá. === Archipiélagu === Una popular atraición turística ye'l paséu en barcu pol archipiélagu, onde pueden visitase la fortaleza Nueva Älvsborg, el castru Vinga col so faru alzáu en 1851 y les islles Styrsö: Asperö - [[Brännö]] - Donsö - Knarrholmen - Kårholmen - Köpstadsö - Sjumansholmen - Stora Förö - Styrsö - Vargö y Vrångö, que tán allugaes al sur del archipiélagu. Esisten referencies nes [[Saga (lliteratura)|sagues islandeses]], que podríen mentar delles d'estes islles como llugares de xunta de los xefes viquingos, col nome de ''Elfarsker'' (los castros del ríu). === Parques === Esisten dellos parques nel interior de la ciudá. La cercanía ente ellos forma una gran zona de recréu. Los más conocíos son: ''Slottsskogen'' (el monte del castiellu), tien una superficie de 137 [[hectárea|ha]]. El so nome referir a la fortaleza Älvsborg, yá sumida. El monte perteneció a la casa real sueca hasta 1868, cuando se trespasó a la ciudá y foi convertíu en parque en 1874. Ye un parque abiertu de llibre accesu, con grandes árees verdes, bien visitaes nos díes de branu pola población. Nos sos terrenes ta allugáu'l Muséu d'historia natural, un observatoriu, un pequeñu zoolóxicu empobináu a los neños, un muséu de viviendes, canches deportives y café-restorán. ''Vasaparken'' ye un parque con alamees onde ta allugada la Universidá de Gotemburgu. El parque [[Trädgårdsföreningen]] – el [[Xardín Botánicu de Gotemburgu]] - el parque Söderlingska. === L'Avenida === ''Kungsportsavenyn'', llamada coloquialmente ''Avenyn'' (l'Avenida) ye'l principal [[bulevar]] de la ciudá, d'aprosimao 2 [[km]] d'estensión, que va dende l'antiguu foso que defendía la ciudá xunto a los murios fortificaos, hasta ''Götaplatsen'', una plaza flanqueada pol Muséu de Belles Artes, la Sala de Conciertos y el Teatru municipal. Nel trayeutu atópense tamién el Gran Teatru y la Biblioteca municipal. Dotada d'anches ceres, foi diseñada y construyida ente les décades de 1860 y 1870. La mayor concentración de [[pub]]s y restoranes de la ciudá atópase ellí. === Museos === [[Ficheru:Röhsska museet.jpg|Fachada principal del Muséu Röhss.|thumb]][[Ficheru:Stadsmuseet.jpg|thumb|Muséu municipal.]] El ''Muséu de Belles Artes'' tien una importante coleición de pintures d'artistes suecos como [[Anders Zorn]], Bruno Liljefors, Hanna Pauli, [[Carl Larsson]]; los noruegos Christian Krohg y [[Edvard Munch]]; otros europeos como'l holandeses [[Rubens]] y [[Rembrandt]], el noruegu danés [[Ciscar Severin Kroyer]]. Les obres espuestes cubren un periodu que va dende'l sieglu XV hasta los nuesos díes. Esíbese tamién una gran coleición d'escultures. El ''Centru Hasselblad'', con exhibiciones fotográfiques, comparte espaciu col muséu. El ''Salón d'arte moderno'', con exhibiciones permanentes mientres tol añu. Ta vecín al muséu de Belles Artes. El ''Muséu Röhss'' ye l'únicu en Suecia empobináu al [[diseñu]] y les artes decoratives. El ''Muséu Municipal'' ocupa l'antigua propiedá onde funcionaba la [[Compañía sueca de les Indies Orientales]] y exhibe periodos de la historia de Gotemburgu y Suecia ente otros. El ''Muséu d'Historia Natural'' exhibe una amplia amuesa de [[taxidermia]] qu'inclúi un [[Balaenoptera musculus|ballenatu azul]]. El ''Muséu Patriciu'' (Sjöfartsmuseet) nel barriu Majorna, exhibe la historia naval, pesquera y del mar en Gotemburgu. Tien amás un acuariu y un terrario. ''Maritiman'', antes llamáu Göteborgs Maritima Centrum, entiende la exhibición d'una quincena de naves de dellos tipos, incluyendo un [[Monitor (barcu)|monitor]]. ''Barken Viking'' ye unu de los pocos veleros de cuatro mástiles esistentes nel mundu. Orixinalmente foi un buque-escuela de la marina mercante de Dinamarca, construyíu en 1906. La ciudá de Gotemburgu mercar en 1951 pa usalo como escuela de tripulantes y de culinaria. ''Universeum'' ye un centru científicu pa exhibiciones empobinaes al públicu polo xeneral. ''Världskulturmuseet'' ye un muséu empobináu a la exhibición de distintes cultures del mundu. ''Volvo Museum'' exhibe coleiciones de los distintos productos fabricaos pola empresa [[Volvo]] dende la so fundación. === Teatros === ''Stora Teater'' (Gran Teatru) popularmente llamáu ''Storan'' (el Grande) foi inauguráu en 1859 col nome de Nya Theatern. Ente 1920 y 1994 foi'l principal escenariu de la ciudá pa espectáculos musicales como operes, operetes y musicales. Cola inauguración de la Ópera de Gotemburgu, en 1994, pasó a ser una filial del Teatru municipal. ''Lorensbergsteatern'' (Teatru Lorensberg) foi inauguráu en 1916 y consideráu unu de los más modernos de la so dómina, tantu pola so capacidá de 790 butaques, como pol so escenariu xiratoriu y el so ciclorama. Ta allugáu na plaza del mesmu nome ''Göteborg Stadsteater'' (Teatru Municipal) foi inauguráu en 1934. Ta allugáu na plaza Göta (''Götaplatsen''), puntu cultural gotemburgués. La so arquiteutura ye neoclásica. ''Folkteatern'' (Teatru del Pueblu) foi inauguráu en 1951. Ta allugáu na plaza Järntorget, nes llendes de los barrios Faiga, Linnéstaden y Masthugget, xunto a los locales de la Casa del Pueblu y otres instituciones pertenecientes al [[movimientu obreru]] suecu. ''Backa Teater'' (Teatru Backa) ye una institución teatral empobinada a los neños y nuevos. Fundáu en 1978 como la Compañía de teatru escolar, dependiente del Teatru municipal, llogró'l so nome actual en 1982. En 1989 tuvo'l so primer llocal en Backaplan, Hisingen. Foi designáu como Escenariu Nacional pa neños y nuevos ente 1997 y 1999. N'ochobre de 2007 treslladar al so nuevu llocal en Lindholmen. === Música === Gotemburgu foi'l trubiecu del ''New Wave of Swedish Death Metal'', o Nueva fola del [[death metal]] suecu, yá que bandes locales como [[In Flames]], [[Dark Tranquillity]], [[At the Gates]] y [[Avatar (banda)|Avatar(banda)]] dieron el pie inicial, caracterizando depués el Death Metal Melódico, que ye una caña que dexa utilizar muncha más téunica que'l death metal orixinal, según les escales menor y harmónicu menores, dándo-y un tinte agriduz, y con bastantes influencies nel Black Metal, polo que xenera una atmósfera murnio y solemne, ensin dexar de llau la so base Death Metalera. [[Ficheru:Goteborgopera.JPG|thumb|Edificiu de la [[ópera]].]] ''Göteborgs Konserthus'' (la Casa de Conciertos de Gotemburgu) forma parte del complexu cultural de ''Götaplatsen''. Foi inaugurada en 1935, tien 1 247 butaques y una [[acústica musical]] nel so salón principal, recubiertu de pládanu sicomoru ([[Acer pseudoplatanus]]), destacable pola so calidá. El destacáu [[direutor d'orquesta]] [[Neeme Järvi]] dirixó la Orquesta Sinfónica de Gotemburgu (''Göteborgs Symfoniker'') de 1982 a 2004. ''Göteborgsoperan'' (la Ópera de Gotemburgu) ye la más recién gran inversión cultural de la rexón. Construyida de 1991 a 1994 nun llugar privilexáu na ribera de la canal Göta, tien 1 301 butaques. Equí represéntense óperes, ballet, musicales y operetes. Tamién ye la ciudá d'orixe de la [[grupu musical|banda]] [[Oi!]]-[[Punk Rock]] [[Perkele (banda)]], como tamién lo son Protestera, Warvictims y la llexendaria Anti Cimex. === Cine === ''Göteborgs filmfestival'' (Festival internacional de cine de Gotemburgu), festival ensin fines d'arriquecimientu que se celebra cada añu na última selmana de xineru, dende 1979. El puntu central ta en salón de cine ''Draken'' na ''Plaza Järntorget''. === Eventos === ''Kulturkalaset'' ye un festival popular entamáu pela ciudá de Gotemburgu. Antes llamáu ''Göteborgskalaset'' ye un festival popular que se celebra na segunda selmana d'agostu nel centru de la ciudá, con múltiples escenarios, acompañáu de locales de degustación. Pal añu 2007 entamó llamáselo ''Kulturkalaset'' (Festexu Cultural), pa camudar el calter de "[[botellón]]" que'l primeru adquiriera. La decisión foi bien revesosa. En 2010 celebrar ente'l 10 y 20 d'agostu ''Hammarkullekarnevalen'' (l'Antroxu de Hammarkullen) ye una fiesta popular que nació en 1974 por iniciativa de los vecinos y de los funcionarios de recreación del barriu ''Hammarkullen''. De ser un desfile peles cais del barriu, foise tresformando nun [[antroxu]] por influencia de la gran colonia inmigrante llatinoamericana residente ellí, y desenvolvióse profesionalmente hasta algamar fama y prestíu. Presentar na última selmana de mayu y dura tres díes. ''Cortègen'' ye un desfile entamáu por estudiantes de la Universidá Téunica Chalmers. Empecipiáu en 1909 como celebración del empiezu de la primavera, foi evolucionando como una fiesta estudiantil, na cual unos 500 estudiantes constrúin los sos propios “carros”, que representen con sentíu risible, diverses temes del añu recién pasáu y dellos inventos absurdos. Celébrase'l 30 d'abril y ye bien esperáu pola población. ''[[Svenska Mässan]]'' (la [[Feria de muestres]] de Gotemburgu) Inaugurada en 1918, foi creciendo hasta algamar una superficie de 4,1 [[hectárea|ha]]. En 1982 presentóse la primer amuesa de llibros (Bok & Biblioteksmässan) que se constituyó na principal amuesa del rubro de los países nórdicos. ''Göteborg Jazz Festival'' ye un festival musical añal dende 1985, principalmente empobináu al jazz tradicional. Unes 25 bandes internacionales interpreten el so repertoriu en 7 distintos restoranes y una ilesia. Dura tres díes. En 2010 desenvolver ente'l 18 y 20 de mayu. ''Göteborg Dans & Teater Festival'' ye un festival internacional de danza y teatru que se celebra añu per mediu dende 1984. Fora de les representaciones, inclúyense seminarios, conferencies y talleres. Delles pieces amosar n'escenarios al campu. En 2010 el festival desenvolver ente'l 20 y 28 d'agostu. ''Göteborgs Internationella Konstbiennal'' nuna amuesa biañal d'arte contemporáneo inspirada nuna tema. Na Quinta Bienal 2009 participaron 17 artistes internacionales. Celebrar ente'l 5 de setiembre y el 15 de payares de 2009. === Tranvíes === [[Ficheru:Tram M32.jpg|thumb|Tranvía.]] La primer llinia de tranvía foi empecipiada pola empresa británica ''Gothemburg Tramway Ltd.'' en 1879 y yera de tracción animal. La empresa foi adquirida pela ciudá en 1900 y la llinia foi electrificada dos años más tarde. Dende 1907 empezó a estendese y yá en 1940 algamara la zona de ''Hisingen''. Na década de 1960 les sos llinies llegaben a los suburbios de ''Tynnered'', ''Angered'', ''Bergsjön'' y ''Länsmansgården''. Estos últimos tramos construyir ensin cruces a niveles y con dellos túneles, previendo un futuru tresformamientu a un sistema de [[Metro (ferrocarril)|metro]], pero los planes refugar pol altu costo que tendría la so construcción, especialmente na zona centro onde'l suelu ye enfollagáu. Anguaño cunta con 12 llinies, más una que solo empresta serviciu peles mañanes. La sociedá cultural ''Spårvägssällskapet Ringlinien'' alministra'l percorríu d'una llinia históricu-turística con carros antiguos, dellos abiertos. == Educación == L'añu 1630 establecióse la primer escuela básica col nome de "Escuela pública pa la educación xuvenil n'estudios teóricos" (''Allmän skola till ungdomens undervisning i bokliga konster''), que tuvo'l so primer local nos patios de la catedral de Gotemburgu (''Domkyrkan''). L'añu 1647 la reina [[Cristina de Suecia|Cristina]] dio-y una carta fundacional qu'alzó'l so rangu a institución d'educación secundaria, recibiendo'l nome de "Real escuela secundaria de Gotemburgu" (''Götheborgs Konglig Gymnasium''). Anguaño hai alredor de 40 instituciones d'educación secundaria (''gymnasieskolor''), siendo una de les más antigües ''Hvitfeldtska gymnasiet'', fundada tamién en 1647. [[Ficheru:Gbguniversitet kopiera.jpg|thumb|Fachada de la Universidá de Gotemburgu.]] Esisten dos universidaes, una ye la Universidá de Gotemburgu (''Göteborgs universitet'') fundada en 1891, con facultaes como la Escuela de Negocios (''Handelshögskolan vide Göteborgs universitet''), l'Hospital Universitariu Sahlgrenska (''Sahlgrenska Universitetssjukhuset'') y l'Escuela de Belles Artes Valand (''Konsthögskolan Valand''). La otra ye la Universidá Teunolóxica Chalmers (''Chalmers tekniska högskola'') fundada en 1829. Dambes empecipiaron les sos actividaes gracies a donaciones privaes. Xuntes tienen más de 60 000 estudiantes, lo que fai de Gotemburgu la ciudá con más población universitaria d'Escandinavia. Tamién hai cuatro universidaes populares: (''Folkhögskola'') : ''Arbetarrörelsens Folkhögskola i Göteborg'', ''Folkhögskolan i Angered'', ''Göteborgs Folkhögskola'' y ''Kvinnofolkhögskolan'', empobinaes a la educación d'adultos. == Galería == <gallery mode=packed> Borsen.JPG|Conceyu de la ciudá Götaplatsen Götaplatsen 01.JPG|Götaplatsen y Kungsportsavenyn Saluhallen.JPG|Mercáu Centralstationen Centralstationen goteborg.jpg|Estación de tren Ullevi stadium in gothenburg 20060510.jpg|Estadiu Ullevi Oscar Fredriks kyrka 1.jpg|[[Ilesia Oscar Fredrik]] Vue de Göteborg depuis Älvsborgsbron.jpg|Vista de Gotemburgu dende la ponte de Älvsborgs Gunnebo slott.jpg|Palaciu de Gunnebo </gallery> == Ciudaes hermanes == * {{bandera|DAN}} [[Aarhus]] * {{bandera|ESP}} [[Badalona]] * {{bandera|NOR}} [[Bergen]] * {{bandera|USA}} [[Chicago]] * {{bandera|POL}} [[Cracovia]] * {{bandera|FRA}} [[Lyon]]<ref name="Lyon">{{cita web |url=http://www.lyon.fr/vdl/sections/en/villes_partenaires/villes_partenaires_2/?aIndex=1 |títulu=Partner Cities of Lyon and Greater Lyon |editorial=[[copyright|©]] 2008 Mairie de Lyon |fechaaccesu=17 de xunetu de 2009}}</ref> * {{bandera|NOR}} [[Oslu]] * {{bandera|GER}} [[Rostock]] * {{bandera|RUS}} [[San Petersburgu]] * {{bandera|CHN}} [[Shanghai]] * {{bandera|EST}} [[Tallin]] * {{bandera|FIN}} [[Turku]] == Personaxes destacaos == * [[Marcus Allbäck]], futbolista. * [[Carl Grimberg]], historiador. * [[Gillis Bildt]], primer ministru. * [[Mikkey Dee]], baterista y compositor, integrante de [[Motörhead]]. * [[Sven Rydell]], futbolista. * [[Agne Simonsson]], futbolista y entrenador. * [[Henrik Stenson]], xugador de golf. * [[Anders Svensson]], futbolista. * [[Björn Ulvaeus]], cantante, compositor, exintegrante d'[[ABBA]]. * [[PewDiePie|Felix Arvid Ulf Kjellberg]] comentarista de videoxuegos * [[Alicia Vikander]], actriz. === Bandes musicales orixinaries de Gotemburgu === * [[Ace of Base]], banda de [[música pop]] * [[Dark Tranquillity]], banda de [[death metal melódico]] * [[Dragonland]], banda de [[power metal]] * [[HammerFall]], banda de [[power metal]] * [[Lost Horizon (banda)|Lost Horizon]], banda de [[power metal]] * [[In Flames]], banda de [[death metal melódico]] y [[metal alternativo]] * [[Mustasch]], banda de [[hard rock]] y [[heavy metal]] * [[Amaranthe]], banda de [[power metal]] y [[death metal melódico]] * [[Dead by April]], banda de [[metalcore]] y [[metal alternativo]] * [[At The Gates]], banda de [[death metal melódico]] * [[The Haunted]], banda de [[death metal melódico]] * [[Avatar (banda)]], banda de [[death metal melódico]] * [[Perkele (banda)|Perkele]], banda de [[Oi!]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Göteborg|Göteborg}} * [https://www.visitsweden.com/ VisitSweden - Web oficial de turismu y viaxes de Suecia] * [https://www.goteborg.se Páxina de la ciudá de Gotemburgu.] {{sv}} y {{en}} {{Tradubot|Gotemburgo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Suecia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 70vyd7j54rsuuh3a3mdmz7l74vay1uq 0 99794 3709837 3684697 2022-08-19T09:17:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Sumgait''' ([[azerbaixanu]]: Sumqayıt) ye una de les once ciudaes autónomes de la [[República d'Azerbaixán]]. La ciudá capital ye la ciudá de Sumgait. Sumgayit ([[Idioma azerbaixanu|Azerbaixanu]]: Sumqayıt; Tamién conocida como Sumgait o '''Sumqayit''') ye una de les ciudaes más grandes n'[[Azerbaixán]], alcontrada cerca del [[Mar Caspiu|Caspian Mar]], aprosimao a 31 quilómetros de la capital, [[Bakú|Baku.]] La [[ciudá]] tien una población de 308700 (censu de 2009), siendo la tercer ciudá más grande d'[[Azerbaixán]] dempués de la capital [[Bakú|Baku]] y de [[Ganja (Azerbaixán)|Ganja.]] La ciudá tien un territoriu de 83 quilómetros cuadraos.<span></span> Foi fundada'l 22 de payares de 1949,<ref name="exe"><cite class="citation web">[http://sumqayit-ih.gov.az/content.php?page=passport "Sumqayıt şəhər icra hakimiyyəti. Şəhərin pasportu" &#x5B;Sumgayit Executive Power.]</cite></ref> como unión alministrativa de dos poblaciones: [[Corat|Jorat]] y Haji Zeynalabdin, la segunda toma'l nome del empresariu del aceite y filántropu [[Hacı Zeynalabdin|Haji Zeynalabdin]] Taghiyev. Agospia la Sumqayit Universidá Estatal. == Etimoloxía == Según el folclor local la ciudá toma'l nome del ríu Sumqayit. Les lleendes falen d'un héroe llamáu "Sum", quien foi escoyíu pola comunidá pa lluchar con una bisarma que bloquiaba'l ríu Sumqayit.<ref><cite class="citation web">[http://www.sumhistorymuseum.az/index.php?option=com_content&view=article&id=60&Itemid=75 "Əfsanələr"]. ''www.sumhistorymuseum.az'' (in Azerbaijani). </cite></ref> Sum finalmente consiguió matar a la bisarma, pero cuando'l ríu ye lliberáu él resulta barríu peles agües y nunca se-y vuelve ver. Dempués d'aquello, la so amada, Jeyran, inconsolable pola desapaición de Sum, diría al ríu pa glayar "Sum qayıt!" (que significa "Sum, vuelve!" en Azerí).<ref><cite class="citation web">[http://www.sumqayit-ih.gov.az/page/11.html "Tarixi Əfsanə"]. ''www.sumqayit-ih.gov.az'' (in Azerbaijani). </cite></ref> Asina que el ríu pasó a ser conocíu como Sumgayit, y de ende la ciudá tomó darréu'l nome. == Historia == === Yera medieval === Según historiadores, les tribus Medean vivieron nesta área. Mientres el boom de la construcción, cuando s'escavaben los cimientos del edificiu del gobiernu, atopar nel llugar restos d'un antiguu [[Caravasar|caravanserai]] xuntu con elementos personales ya instrumentos de cocina. Los primeros informes de poblamientos nel llugar de l'actual ciudá de Sumgayit daten de 1580, cuándo viaxeru inglés H. Barrow mentó Sumgayit nos sos escritos y en 1858, cuando [[Alexandre Dumas|Alexander Dumas]] escribió sobre l'área nes sos memories ''Viaxe al Caucaso'', a pesar de que nun se construyó nada relevante nel llugar hasta que la [[Xunión Soviética]] tomó'l control del área na década de 1920.<ref name="exe-2"><cite class="citation web">[http://sumqayit-ih.gov.az/content.php?page=passport "Sumqayıt şəhər icra hakimiyyəti.]</cite></ref> === Periodu soviéticu === Tres la política de ''[[glásnost]]'', empecipiáu por [[Mikhaíl Gorbachov]], el malestar civil y los conflictos étnicos crecieron en delles rexones de la Xunión Soviética, incluyendo [[Óblast Autónomu de Nagorno Karabaj|Nagorno-Karabaj]], una rexón autónoma de la República Socialista Soviética d'Azerbaixán.<ref name="Croissant"><cite class="citation book">Michael P., Croissant (1998). </cite></ref> El 22—23 de febreru de 1988 empecipióse la violencia na ciudá de Askerán, resultando na muerte de dos azerbaixanos.<ref>The New York Times, 11 March 1988, p. </ref> Les noticies del Askerán enfrentamientu y de la deportación de Azerbaixanos d'Armenia disparó'l Sumgait [[pogromo]] contra residentes armenios de Sumgait n'Azerbaixán el 27 de febreru.<ref>Ethnic Fears and Ethnic War In Karabagh - Stuart J. Kaufman - Page 23</ref> La violencia tuvo dirixida, hasta ciertu puntu, por Azerbaixanos exiliaos d'[[Armenia]], hasta 2000 d'ellos volviéronse más desesperaos en siendo obligaos a agospiase en condiciones pésimes nun barriu de chabolos de Sumgait.<ref>Tamara Dragadze, “Azerbaijan and the Azerbaijanis,” in Graham Smith, ed., The Nationalities Question in the Soviet Union (London: Longman, 1990), p. 175.</ref><ref>Moskóvskie nóvosti, 17 April 1988, tr. in CDSP vol. 40, non. 17, páxs. 12–13.</ref> El pogromo resultó nes muertes de 26 Armenios y 6 Azerbaixanos. Como resultancia, tola población armenia fuxó de Sumqayit. La violencia mientres el Askerán enfrentamientu y el pogromo de [[Pogromo de Sumgait|Sumgait]] marcó l'entamu del conflictu Armeniu-Azerí, que provocó la [[Guerra de Nagorno Karabaj]].<ref>Modern hatreds: the symbolic politics of ethnic war - Page 63 by Stuart J. Kaufman</ref> === Yera de la república === Dempués de la guerra Nagorno-Karabakh, la ciudá pasó a ser el llar de Azerbaijani los refuxaos internamente movieron persones, principalmente de les rexones de [[Qubadlı|Qubadli]] y Zengilan.<ref><cite class="citation web">Abbasov, Shahin. </cite></ref> En 1994, [[Heydər Əliyev|Heydar Aliyev]] empecipió un proyeutu d'una Zona Económica Llibre a gran escala nel territoriu de la ciudá.<ref name="thebusinessyear"><cite class="citation web">[http://www.thebusinessyear.com/publication/article/43/3639/azerbaijan-2014/renewed-dreams "Renewed Dreams"]. ''www.thebusinessyear.com''. </cite></ref> == Xeografía == [[Ficheru:Azerbaijan_map_sumqayit.png|thumb|250x250px|Sumqayit ta alcontrada aprosimao a 31 km al noroeste de la capital d'Azerbaixán Baku, cerca del Mar Caspiu.]] === Mediu Ambiente === Arriendes de la planificación soviética de la era del boom industrial, la ciudá aportó fuertemente contaminada. Llueu dempués de la independencia d'Azerbaixán, los sectores industriales fueron n'amenorgamientu.La península de Absheron (que consta de Sumqayit, [[Bakú|Baku]] y l'[[Abşeron (raión)|Absheron Rayon]]) tuvo considerada polos científicos como la parte más afarada ecológicamente d'Azerbaixán. La ciudá yera conocida pol campusantu de neños, llamáu'l "Campusantu de Ñácaros" qué contién munches tumbes de neños nacíos con deformidaes y retrasos mentales que sufríen entueyos añedíos pola falta de cuidáu médicu fayadizu pa los probes.<ref>[http://www.azer.comaiweb/categories/magazine/23_folder/23_articles/23_sumgayit.html Sumgayit: Soviet's Pride, Azerbaijan's Hell] by Arif Islamzade at ''Azer.com'', Autumn 1994</ref> Sumgayit foi nomáu'l sitiu más contamináu de la tierra pol grupu medioambiental americanu [[Blacksmith Institute|Blacksmith Institutu]] en 2006 y asitiáu na so llista de los "llugares más contaminaos del mundu" pola revista TIME en 2007.<ref>[http://www.time.com/time/specials/2007/article/0,28804,1661031_1661028_1661024,00.html Sumgayit, Azerbaijan – The World's Most Polluted Places] ''TIME'', September 12, 2007</ref> L'informe reparaba que l'antigua base industrial soviética contaminaba la redolada llocal con sustances químiques industriales como cloru y metales pesaos. L'informe tamién mentaba que les tases de [[cáncer]] en Sumgayit yeren hasta un 51% más altes que la media nacional y que les [[Mutación|mutaciones xenétiques]] y los [[Enfermedá conxénita|defectos]] de nacencia yeren un tópicu.<ref>[http://www.blacksmithinstitute.org/site10a.php World's Worst Polluted Places] — by the Blacksmith Institute (accessed 2007-12-3)</ref> L'alministración de la ciudá preparó un plan de proteición medioambiental pa 2003–2010 que fizo menguar de forma continua los niveles de contaminación hasta mínimos. El programa supervisa 118 actividaes coles mires d'embrivir la contaminación en toles etapes de la producción. El programa foi preparáu cola participación de toles empreses industriales na ciudá y la so aplicación ta siendo regulada pol poder executivu de la ciudá. Por casu, la cantidá d'agua de residuos de producción industrial baxó de 600 Dm3 mientres la década de 1990s a 76.3 Dm3 en 2005. Los residuos sólides baxaron de 300.000 a 3.868 tonelaes al añu. El [[Bancu Mundial]] emitió un préstamu al gobiernu azerbaixanu pa la construcción d'un campusantu pa residuos de [[Mercuriu (elementu)|mercuriu]].<ref><cite class="citation web">[http://sumqayit-ih.gov.az/content.php?page=tebii_servetler "Sumqayıt şəhər icra hakimiyyəti. Şəhərin ekoloji vəziyyəti" &#x5B;Sumgayit Executive Power.]</cite></ref> == Divisiones alministratives == [[Ficheru:Sumqayıt_şəhər_İcra_Hakimiyyəti.jpg|thumb|Conceyu de Sumqayit.]] El conceyu de Sumqayit consta de la ciudá de Sumqayit y los conceyos de [[Corat|Jorat]] y [[Hacı Zeynalabdin|Haji Zeynalabdin.]]<ref><cite class="citation web">[http://courts.gov.az/sumgayiteconomic/ "Sumqayıt İnzibati-İqtisadi Məhkəməsinin yeni binesı"]. ''courts.gov.az'' (in Azerbaijani). </cite></ref> L'alcalde, anguaño Eldar Azizov, encarna'l poder executivo de la ciudá.<ref><cite class="citation web">[http://www.sumqayit-ih.gov.az/page/20.html "İcra hakimiyyətinin başçısı"]. ''www.sumqayit-ih.gov.az'' (in Azerbaijani). </cite></ref> == Demografía == * Población: 308.700 habitantes, incluyendo 62.300 azerbaixanos refuxaos y IDPs * Densidá de población, por km²: 3621<ref name="exe"><cite class="citation web">[http://sumqayit-ih.gov.az/content.php?page=passport "Sumqayıt şəhər icra hakimiyyəti. Şəhərin pasportu" &#x5B;Sumgayit Executive Power.]</cite></ref> * Crecedera añal de la población (pers): 1944 * Esperanza de vida: 70 años === Composición étnica === Azerbaixanos 95.7% , Lezgin 1.13% , rusos 0.69% , Talysh 0.15% , tártaros 0.3% , xudíos 0.1%, otros 1.9% Hasta los acontecimientos de la disolución de la Xunión Soviética la ciudá yera'l llar de la segunda mayor comunidá armenia d'Azerbaixán, con más de 70.000 armenios, que por cuenta de les tensiones y posterior guerra abandonaron la ciudá. === Relixón === Sumqayit Nun tuvo una mezquita hasta dempués del esbarrumbamientu de la Xunión Soviética.<ref name="abbasov"><cite class="citation web">Abbasov, Shahin. </cite></ref> Na década de 2010s, la ciudá remaneció como centru del [[Salafismu]] n'Azerbaixán, una forma del Islam Sunní que defende un regresu a la práutica orixinal del Islam.<ref name="abbasov"><cite class="citation web">Abbasov, Shahin. </cite></ref><ref><cite class="citation web">Howard, Glen Y.; Aslanova, Leyla. </cite></ref> La [[Guerra Civil Siria|Guerra Civil siria]] y l'apaición del [[Estáu Islámicu|ISIL]] forzó a les autoridaes a pasar a l'acción con midíes severes pa los radicales relixosos percibíos en Sumqayit.<ref name="abbasov"><cite class="citation web">Abbasov, Shahin. </cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://www.ihs.com/products/global-insight/industry-economic-report.aspx?id=1065996171 "Azerbaijani government's measures to counter terrorism and civil unrest risks expected to ensure stability in three-year outlook"]. ''www.ihs.com''. </cite></ref><ref><cite class="citation web">Lomsadze, Giorgi. </cite></ref> == Economía == En 1935, el gobiernu soviéticu decidió desenvolver la industria pesao na [[Península de Absheron|Absheron Península]], y l'allugamientu futuru de Sumgayit foi escoyida basáu na so proximidá a [[Bakú|Baku]] y la so posición clave en llinies de ferrocarril esistentes. Ente 1938–1941, una [[Central termoeléctrica|central llétrica térmica]] foi construyida p'abastecer la creciente industria del petroleu de Bakú. Esto foi llueu siguíu con más industries pesaes. Por cuenta de la [[Segunda Guerra Mundial]] la construcción del área foi parada y vuelta a entamar en 1944, cuando [[Industria químico|plantes]] [[Metalurxa|metalúrxiques]] y químiques fueron construyíes y puestos n'operación. La primer producción de la Planta Química de ''Sumgayit'' llevó a una crecedera rápida y a un boom de la construcción, creando un mercáu de trabayu nuevu, y necesidaes pa la población residente. En 1949, Sumgayit llogró l'estatutu de ciudá oficial según resolución del [[Asamblea Nacional de la República d'Azerbaixán|Sóviet Supremu de la RSS d'Azerbaixán]]. En 1952, una planta de laminados tubulares apurrió la so primer producción desenvolviendo asina la metalurxa del aceru n'Azerbaixán. El mesmu añu, otra nueva planta, de producción de [[Cauchu sintéticu|Goma Sintética]], entró n'operación pa producir [[etilenu]] a partir del [[petroleu]]. Les operaciones de la planta de procesamientu d'aceru de Sumqayit y de la planta d'aluminiu de Sumgayit empezaron en 1953 y 1955, respeutivamente. En 1957–1955, un númberu d'instalaciones d'investigación científica y centros culturales fueron construyíos, lo que condució a un mayor desenvolvimientu de la infraestructura de la ciudá. En 1960, les autoridaes empezaron a construyir una Planta Petroquímica, la más grande n'[[Europa]] naquel tiempu. De 1961 a 1968, una fábrica de producción de [[lladriyu]], un complexu industrial de [[Polímeru|materiales de construcción poliméricos]] y una planta de producción de [[Fósforu (sustancia fosforescente)|fósforu]] fueron construyíes. Ente 1970-1980s, [[industria llixero]] ya instalaciones d'inxeniería mecánica fueron añedíes a la base industrial de la ciudá. Escontra'l fin de la década de 1980s, Sumgayit yera yá'l centru de la industria químico de la URSS.<ref name="exe-2"><cite class="citation web">[http://sumqayit-ih.gov.az/content.php?page=passport "Sumqayıt şəhər icra hakimiyyəti.]</cite></ref> Dempués de la [[disolución de la Xunión Soviética]], Sumgayit quedó como'l segundu centru industrial más grande d'Azerbaixán dempués de Bakú.<ref name="thebusinessyear"><cite class="citation web">[http://www.thebusinessyear.com/publication/article/43/3639/azerbaijan-2014/renewed-dreams "Renewed Dreams"]. ''www.thebusinessyear.com''. </cite></ref> Dalgunos de les compañíes más significatives qu'operen na ciudá son Azerpipe, Azeraluminium, Sumqayit Aluminiu, Sumqayit Superphosphate, productor de vasu Khazar OJSC, Sumqayit Texó Fábrica de Bienes, y Sumqayit Compresores, munchos de los cualos fueron privatizaos.<ref name="thebusinessyear"><cite class="citation web">[http://www.thebusinessyear.com/publication/article/43/3639/azerbaijan-2014/renewed-dreams "Renewed Dreams"]. ''www.thebusinessyear.com''. </cite></ref> En 2011, el desenvolvimientu del Parque de Teunoloxía de Sumgayit (STP) y del Parque Industrial Químicu de Sumgayit (SCIP) ta empezando a recibir atención de los inversores.<ref name="thebusinessyear"><cite class="citation web">[http://www.thebusinessyear.com/publication/article/43/3639/azerbaijan-2014/renewed-dreams "Renewed Dreams"]. ''www.thebusinessyear.com''. </cite></ref><ref><cite class="citation web">Barron, Lisa. </cite></ref> El complexu de 167 hectárees va allugar negocios farmacéuticos, de construcción, y agrícoles, amás de químicos, de automoción, y productores d'electrónica.<ref name="thebusinessyear"><cite class="citation web">[http://www.thebusinessyear.com/publication/article/43/3639/azerbaijan-2014/renewed-dreams "Renewed Dreams"]. ''www.thebusinessyear.com''. </cite></ref> Ta concebíu como un complexu autosuficiente, que va incluyir instalaciones residenciales, un centru d'esposición, llaboratorios, centru de deportes, escueles, y hospitales. SCIP tien por oxetivu atraer inversores domésticos y estranxeros, y la so alministración yá recibió propuestes pa 20 proyeutos d'inversión nel complexu.<ref name="thebusinessyear"><cite class="citation web">[http://www.thebusinessyear.com/publication/article/43/3639/azerbaijan-2014/renewed-dreams "Renewed Dreams"]. ''www.thebusinessyear.com''. </cite></ref> == Cultura == === Arquiteutura === Los primeros estudios n'arquiteutura y planificación urbana de la ciudá de Sumgait fueron realizaos pol renombráu arquiteutu de la RSS d'Azerbaixán Kamal Mammadbeyov, científicu soviéticu y académicu de l'Academia Internacional d'Arquiteutura de los Países Orientales. La resultancia d'años d'investigación fueron numberoses publicaciones científiques y un llibru sobre desenvolvimientu y planiamientu arquiteutónicu de la ciudá de Sumgait.<ref name="SumgayitBook"><cite class="citation book">Mamedbekov, Kamal (1988). </cite></ref> Mammadbeyov donó gran númberu de gráficos ya ilustraciones fechos por él a los archivos del Muséu de la Ciudá. === Música y medios de comunicación === Sumgayit tuvo reconocíu como'l principal centru rexonal pa les bandes de rock de los 90s, qu'inclúin Yuxu, Miraj, Mozalan, y Sirr.<ref><cite class="citation web">[http://sumqayitxeber.com/aktual/yen%C9%99-d%C9%99-sumqayit.html "Yenə də Sumqayıt…"]. ''sumqayitxeber.com'' (in Azerbaijani). </cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://www.inradio.tv/index.php?lang=az&menu=1&cid=c7b11909de826c5b7decab63b427c780&newsID=3d8d5725f7981fe23779964ecc42eecc "Sumqayıt rok ənənələrini bərpa edir"]. ''www.inradiotv.'' (in Azerbaijani). </cite></ref> La canal rexonal ''Dünya TV'' y el diariu ''365 Gün'' tienen les sos sedes na ciudá.<ref><cite class="citation web">[http://www.mincom.gov.az/fealiyyet/radio-tv-yayimi/ "Radio-TV yayımı"] (in Azerbaijani). </cite></ref> === Parques y xardinos === Mientres el gobiernu soviéticu d'Azerbaixán, creíase que Sumgayit tenía'l [[bulevar]] más llargu y más llimpiu na república. El parque del Ociu y la Cultura ocupaba 23 hectárees de la llinia de mariña de Sumqayit en 1967. El 17 d'agostu de 1978 el parque recibió'l nome del señaláu poeta [[Azeríes|Azerbaixanu]] Imadaddin Nasimi. El mesmu añu, l'alministración de la ciudá alzó'l monumentu al Palombu de la Paz en mediu del parque y asignó a la ciudá un símbolu de paz.<ref><cite class="citation news">K. Zarbaliyeva (2010-10-06). </cite></ref> La flora del parque inclúi 39 tipos d'árboles. Los acontecimientos de la década de 1990s como la traxedia de [[Xineru negru|Xineru Negru]] y la [[Guerra de Nagorno Karabaj|Guerra de Nagorno-Karabakh]], llevó al establecimientu de los monumentos ''"Estrelles''" (Ulduzlar) y "''20 de xineru"'' nel parque. Na seición oriental del parque, ''Shehidler Khiyabani'' foi establecíu como campusantu pa miles de soldaos de Sumqayit que morrieron mientres la guerra, de forma similar a la [[Caleyón de los Mártires|Sienda de los mártires]] en Bakú. Nel Decretu Núm.132 del Conseyu de Ministros d'Azerbaixán de fecha 2 d'agostu de 2001 el parque recibió l'estatutu de llugar d'importancia histórica nacional. La so midida actual ye 80 [[Hectárea|ha]]. Amás del parque cultural y d'ociu Nasimi, l'alministración de la ciudá construyó'l Parque ''Ludwigshafen'' en 1997 en conmemoración del 20º aniversariu del hermanamiento ente [[Ludwigshafen am Rhein|Ludwigshafen]] y Sumgayit. En 1999, ''nel contestu de la rápida crecedera de la ciudá, construyéronse los parques de Heydar Aliyev y de la Lluna''.<ref><cite class="citation web">[http://sumqayit-ih.gov.az/content.php?page=parklar "Sumqayıt şəhər icra hakimiyyəti.] {{Wayback|url=http://sumqayit-ih.gov.az/content.php?page=parklar |fecha=20101220063015 }}</cite></ref> === Deportes === La ciudá tien un equipu de fútbol profesional, el [[Sumgayit FK|Sumgayit]], anguaño xugando na [[Lliga Premier d'Azerbaixán|Premier League d'Azerbaixán]]. == Tresportes == === Tresporte públicu === [[Ficheru:Koroghlu_avenue,_Sumgait.JPG|right|thumb|L'avenida Koroghlu.]] Sumqayit tien un sistema de tresporte urbanu grande, mayoritariamente empobináu pol Ministeriu de Tresporte. La ciudá tenía un sistema de tranvía que funcionó de 1959 a 2003.<ref name="electrotrans"><cite class="citation web">[http://transit.parovoz.com/masstransit/index.php?ID=16 "16. Сумгаит (трамвай)" &#x5B;16.]</cite></ref> El trolleybus sistema Ganja, nel so momentu de mayor espansión, constaba d'ocho línea y esistió hasta 2006.<ref name="electrotrans">{{cita web |títulu=17. Сумгаит (троллейбус) |trans_title=17. Sumqayit (trolleybus)|url=http://transit.parovoz.com/masstransit/index.php?ID=17|obra=Горэлектротранс (Electrotrans) website|editorial=Дмитрий Зиновьев (Dmitry Zinoviev)|fechaaccesu=23 de setiembre de 2012|fechaarchivu=4 de xineru de 2013|idioma=ru}}</ref> En 2013, el ministeriu de Tresporte declaró que la ciudá, xuntu con [[Ganja (Azerbaixán)|Ganja]] y [[Najicheván (ciudá)|Nakhchivan]] va tener una llinia de metro nueva dientro del marcu del programa de desenvolvimientu del metro nos próximos 20 años.<ref><cite class="citation web">[http://en.apa.az/news_subway_to_be_constructed_in_sumgayit__na_192507.html "Subway to be constructed in Sumgayit, Nakhchivan and Ganja"]. ''en.apa.az''. </cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://www.azernews.az/azerbaijan/53594.html "Subways to open in major Azerbaijani cities"]. ''www.azernews.az''. </cite></ref> == Educación == En 2011, Sumgayit tenía 49 escueles, 13 escueles vocacionales y de música, el Sumgait Institutu turcu Priváu y un institutu de profesores.<ref name="thebusinessyear"><cite class="citation web">[http://www.thebusinessyear.com/publication/article/43/3639/azerbaijan-2014/renewed-dreams "Renewed Dreams"]. ''www.thebusinessyear.com''. </cite></ref> == Residentes notables == Dalgunos de los munchos residentes prestixosos de la ciudá inclúin: los axedrecistes [[Shakhriyar Mamedyarov]] y Zeinab Mamedyarova, el xugador de balaban Alihan Samedov, los futbolistes Nazim Suleymanov, Kamal Guliyev y Mahir Shukurov, Ilham Zakiyev, bicampeón Mundial y cinco-veces campeón ciegu de yudu y dos veces medaya d'oru nos xuegos paralympics, y el karateka [[Rafael Aghayev]]. # ^ <span class="reference-text">[http://azerisport.com/karate/20100508120155704.html Рафаэль Агаев @– семикратный чемпион Европы]</span>! <span class="reference-text"> {{ru}}</span> </center> == Rellaciones internacionales == {| style="margin-bottom: 10px;" data-cx-mt-provider="Apertium" {{tablaguapa}} | * [[Rustavi]], Xeorxa, (<small>dende 1952</small><ref name="sumtwinz"><cite class="citation web">[http://www.sumhistorymuseum.az/index.php?option=com_content&view=article&id=52&Itemid=90 "Sumqayit's history"]. ''www.sumhistorymuseum.az'' (in Azerbaijani). </cite></ref>){{bandera|GEO}} * [[Cherkasy]], Ucrania, (<small>dende 1972</small><ref name="sumtwinz"><cite class="citation web">[http://www.sumhistorymuseum.az/index.php?option=com_content&view=article&id=52&Itemid=90 "Sumqayit's history"]. ''www.sumhistorymuseum.az'' (in Azerbaijani). </cite></ref>){{bandera|UKR}} * [[Pitești|Piteşti]], Rumanía, (<small>dende 1971</small><ref name="sumtwinz"><cite class="citation web">[http://www.sumhistorymuseum.az/index.php?option=com_content&view=article&id=52&Itemid=90 "Sumqayit's history"]. ''www.sumhistorymuseum.az'' (in Azerbaijani). </cite></ref>){{bandera|ROU}} * [[Ludwigshafen am Rhein|Ludwigshafen]], Alemaña, (<small>dende 1977</small><ref name="sumtwinz"><cite class="citation web">[http://www.sumhistorymuseum.az/index.php?option=com_content&view=article&id=52&Itemid=90 "Sumqayit's history"]. ''www.sumhistorymuseum.az'' (in Azerbaijani). </cite></ref>){{bandera|GER}} * [[Bari (ciudá)|Bari]], Italia, (<small>dende 2004</small><ref><cite class="citation web">[http://azertag.az/en/xeber/EXECUTIVE_ORDER_OF_PRESIDENT_OF_THE_AZERBAIJAN_REPUBLIC-555113 "EXECUTIVE ORDER OF PRESIDENT OF THE AZERBAIJAN REPUBLIC"]. ''azertag.az''. </cite></ref>){{bandera|ITA}} * [[Aktau]], Kazakstán, (<small>dende 2009</small><ref><cite class="citation web">[http://e-qanun.az/files/framework/data/19/f_19141.htm ""Sumqayıt şəhəri (Azərbaycan Respublikası) və Aktau şəhəri (Qazaxıstan Respublikası) aresında qardaşlaşmış şəhər münasibətlərinin yaradılması haqqında Birgə Bəyannamə"nin imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə"]. ''e-qanun.az'' (in Azerbaijani). </cite></ref>){{bandera|KAZ}} | * [[Linz]], Austria, (<small>dende 2009</small><ref><cite class="citation web">[http://www.oananews.org/node/69304 "SUMGAIT TO BE TWINNED WITH AUSTRIA`S LINZ."]. ''www.oananews.org''. </cite></ref>){{bandera|AUT}} * [[Maguilov|Mogilev]], Belarús, (<small>dende 2009</small><ref><cite class="citation web">[http://gorki.gov.by/news/region-news/2798-1.html <bdi lang="ru">Могилев и азербайджанский Сумгаит подписали договор о побратимстве</bdi>]. ''gorki.gov.by'' (in Russian). </cite></ref>){{bandera|BLR}} * Nevinnomyssk, Rusia, (<small>dende 2011</small><ref><cite class="citation web">[http://news.day.az/society/291631.html <bdi lang="ru">У Сумгайыта появился город-побратим</bdi>]. ''news.day.az'' (in Russian). </cite></ref>){{bandera|RUS}} * [[Xénova|Genoa]], Italia, (<small>dende 2013</small><ref><cite class="citation web">[http://www.comune.genova.it/content/siglato-oggi-il-memorandum-dintenti-tra-genova-y-sumqayit-citt%C3%A0-azera "Siglato il memorandum d'intenti tra Genova y Sumqayit, città azera"]. ''www.comune.genova.it'' (in Italian). </cite></ref>){{bandera|ITA}} * [[Zhuzhou]], China{{bandera|PRC}}<ref name="Azerbaijan twinnings"><cite class="citation web">[http://www.azerbaijans.com/content_1719_en.html "Twin-cities of Azerbaijan"]. </cite></ref> * Ceyhan, Turquía{{bandera|TUR}}<ref name="Azerbaijan twinnings"><cite class="citation web">[http://www.azerbaijans.com/content_1719_en.html "Twin-cities of Azerbaijan"]. </cite></ref> |} == Ver tamién == * [[Şəki|Shaki]] * [[Lankaran (ciudá)|Lankaran]] * [[Najicheván (ciudá)|Nakchivan]] * [[Mingachevir]] == Referencies == {{llistaref|2}} {{Tradubot|Sumqayit}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes d'Azerbaixán]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] c0wgzjhu468iufxfzev5vb7pifvpwyu 0 99835 3709966 3657471 2022-08-19T10:14:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Novorosíisk''' ({{Lang-ru|Новороссийск}}) ye una ciudá del suroeste de [[Rusia]] y unu de los principales puertos del [[mar Negru]], nel oeste del [[krai de Krasnodar]]. Ta asitiáu na desaguada del [[ríu Tsemés]], na vera occidental de la [[badea de Tsemés]] de la mariña nororiental del [[mar Negru]]. La ciudá tenía 241 952 habitantes en [[2010]].<ref>[http://krsdstat.ru/perepis/vpn2010/ekspres/Население_ВПН__2010.pdf Población en 2010] {{ru}}</ref> Ye centru de la [[Ciudá de Novorosíisk|unidá municipal "Ciudá de Novorosíisk"]]. La ciudá forma un anfiteatru de 25 km a lo llargo de la badea, arrodiada pelos montes del [[Cáucasu Norte]] (al norte la [[cordal de Markotj]], 558 m nel monte Sájarnaya) y del cordal Naváguinski (el so puntu más altu nel distritu tien un altor de 447 m, el monte Koldún), que llega al suroeste de Novorosíisk procedente d'[[Anapa]]. Estos montes protexen la ciudá de les corrientes d'aire frío procedentes del continente. Al sur de la llocalidá topa la marisma o llagu Soliónoye ("Saláu"), dixebráu de les agües de la badea pol estrechu [[gordón mariniegu]] de Sudzhuk. Na llocalidá topa una de les principales bases navales ruses de la [[Flota del Mar Negru]]. == Historia == [[Ficheru:RR5010-0004R 55-я годовщина Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.png|izquierda|miniaturadeimagen|2 rublos conmemorativos, añu [[2000]].]] Considérase que los primeros humanos establecer na rexón de Novorosíisk en dómina [[Paleolíticu|paleolítica]]. Nel allugamientu actual d'esta ciudá, nel [[sieglu V e.C.]], edificóse la [[colonies griegues|colonia comercial griega]] de ''Bata'', destruyida polos nómades [[alanos]] nel [[sieglu II e.C.]]. Nel [[sieglu XIII]], la [[badea de Tsemés]] taba en manes de la [[Horda d'Oru]]. Los [[República de Xénova|xenoveses]] fundaron la colonia de ''Bataria'' na desaguada del [[ríu Tsemés]]. Tres l'asaltu [[otomanu]] a [[Constantinopla]] en [[1453]], el territoriu de la [[península de Tamán]] pasó al [[Imperiu otomanu]], hasta'l [[tratáu d'Adrianópolis]], en [[1829]], pol que la rexón pasaba al [[Imperiu rusu]]. El 12 de setiembre de [[1838]], sol mandu del xeneral [[Nikolái Rayevski (1801)|Nikolái Rayevski]] y del almirante [[Mijaíl Lázarev]], colonos y soldaos rusos ocuparon les ruines de la fortaleza turca de Sujuk-Qale, qu'apoderara la badea dende [[1722]] con una guarnición de cuatrocientos [[jenízaros]]. Nos años 1830 empecipióse la construcción de la [[llinia defensiva costera del mar Negru]] sol mandu del xeneral Rayevski. El 27 de setiembre de [[1866]], cuando namái cuntaba con 430 habitantes, ye designada como centru alministrativu del [[Ókrug de Chernomore (Imperiu rusu)|Ókrug de Chernomorie]], qu'ocupaba la mariña del [[mar Negru]] dende [[Tamán]] a [[Xeorxa]] y esistió hasta [[1896]]. En [[1882]] poner en funcionamientu una fábrica de cementu. Seis años dempués, en [[1888]] llegó'l primer tren a la ciudá. Xuntu al elevador y silu de granu poner en marcha en [[1893]] la primer central llétrica de corriente trifásica del mundu. Ente [[1896]] y [[1920]] foi centru alministrativu de la [[gubernia de Chernomore]].<ref>[[:m:s:ru:ЭСБЕ/Новороссийск|Novorosíisk]] nel [[Diccionariu Enciclopédicu Brockhaus y Efron]] (en rusu)</ref> El 14 d'avientu de [[1905]], el [[sóviet]] de los diputaos obreros y llabradores de Novorosíisk llama a los ciudadanos a la llucha contra'l zarismu y proclama la [[república de Novorosíisk]]. El 25 d'avientu un reximientu sol mandu del xeneral [[Mijaíl Przewalski]], primu de [[Nikolái Przewalski]], llegó a la estación ''Tonnélnaya'' de [[Verjnebakanski]], al empar que fondiaba na badea l'acorazáu ''Tri sviatítelia'' ("Trés santos"), col enfotu de reprimir a la ciudá. El soviet decidió nun oponer resistencia a les fuercies zaristes. Na ciudá estableció'l [[estáu de sitiu]] y condergóse a los diputaos populares a trabayos forzaos y a la pena de muerte (en siete de los casos). Ente'l 23 y el 30 de payares de [[1917]] anúlase l'autoridá del comisariado del [[Gobiernu Provisional Rusu|Gobiernu Provisional]], escoyéndose de siguío el Comité executivu central de los soviets de la gubernia de Chernomorie, estableciéndose'l [[poder soviétic u]]'l 1 d'avientu. Por disposición de [[Vladímir Lenin]] fundióse la flota del mar Negru'l 18 y 19 de xunu de [[1918]], debíu al bloquéu de les tropes [[Imperiu alemán|alemanes]] y l'inminente toma de la ciudá (el 26 d'agostu) per parte de les fuercies conxuntes de les [[Movimientu Blancu|tropes blanques]] y los [[Intervención aliada na Guerra Civil Rusa|intervencionistes]].<ref>[http://shurigin.livejournal.com/30358.html Sobre esti fechu] (en rusu)</ref><ref>[http://shurigin.livejournal.com/30048.html Continuación del anterior artículu]</ref> Dende esa fecha hasta'l 27 de marzu de [[1920]] foi'l centru principal del exércitu de [[Anton Ivanovich Denikin|Denikin]] El 12 de marzu de 1920 los blancos empecipiaron la so evacuación en buques de vapor. El xeneral Denikin abandonó [[Rusia]] pol puertu de Novorosíisk nesos díes nel [[Buque torpedero|torpedero]] ''Tsesarévich Gueorgui''.<ref>[http://militera.lib.ru/avantu/russian/denikin_ai2/index.html Sobre Denikin] (en rusu)</ref> Pal 1 de mayu les tropes blanques abandonaren la ciudá y la ciudá ye ocupada pol [[Exércitu Coloráu d'Obreros y Llabradores]]. N'abril de [[1930]] poner en marcha en Novorosíisk una central llétrica productora d'una potencia de 22 000 [[quilovatiu|quilovatios]], y en [[1937]] recuperáronse los restos de la flota fundida en 1918. En [[1940]] acabar col analfabetismu na ciudá. Mientres la [[Gran Guerra Patria]] la mayor parte de la ciudá foi prindada pola ''[[Wehrmacht]]'' de l'[[Alemaña Nazi]] en [[1942]]. Al añu siguiente, na nueche del 4 de febreru de [[1943]] una compañía de 274 homes sol mandu de [[Tsézar Kúnikov]] desembarcó al sur de la llocalidá, nel [[cabu Mysjako]], procedente de [[Gelendzhik]], prindando'l campu d'operaciones [[Málaya Zemlia]] y reteniéndola so los ataques enemigos hasta la lliberación definitiva de la ciudá'l 16 de setiembre de 1943 na [[operación Novorosíisk-Tamán]] pol 89ª reximientu de fusileros [[República Socialista Soviética d'Armenia|armenios soviéticos]]. El 7 de mayu de 1966 la ciudá foi condecorada cola [[Orde de la Guerra Patria]] de 1ª clase pola firmeza, el valor y l'heroísmu, manifestáu polos defensores de Novorosíisk mientres la Gran Guerra Patria. El 14 de setiembre de [[1973]] na conmemoración de los 30 años de la derrota del exércitu alemán na defensa del [[Cáucasu Norte]] dióse-y a Novorosíisk el títulu honoríficu de [[Ciudá Heroica]], la [[Orde de Lenin]] y la [[Estrella d'Oru]]. === Heráldica === <gallery> Ficheru:Coat of Arms of Novorossiysk (1914).png|Escudu de [[1914]]. Ficheru:Coat of Arms of Novorossiysk (Krasnodar krai) (1968).png|Escudu de [[1968]]. Ficheru:Coat of Arms of Novorossiysk (Krasnodar krai) (1974).png|Escudu de [[1974]]. Ficheru:Coat of Arms of Novorossiysk (Krasnodar kray) (2006).png|Escudu de [[2006]]. </gallery> == Demografía == === Evolución demográfica === {| align="center" border="0" cellspacing="2" cellpadding="5" style="border:1px solid #AAAAAA;" |-bgcolor="#AAAAFF" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| '''Evolución demográfica''' |-bgcolor="#eeeeff" ! 1897 !! 1959 !! 1970 !! 1979 !! 1989 !! 2002 !! 2010 |- bgcolor="#f7f9ff" | align=center| 16 897<ref>De los cualos 10 860 falaben [[idioma rusu|rusu]], 2 177 falaben [[idioma ucraín|ucraín]], 931 falaben [[idioma griegu|griegu]], 931 falaben [[idioma hebréu|hebréu]], 391 falaben [[idioma armeniu|armeniu]], 350 falaben [[idioma polacu|polacu]], 223 falabn'[[idioma alemán|alemán]], 170 falaben [[idioma checu|checu]], 123 falaben [[idioma xeorxanu|xeorxanu]] y 121 falaben [[idioma tártaru]] ([http://demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd.php?reg=558 Censu del Imperiu rusu de 1897]) (en rusu)</ref> | align=center| 93 461 | align=center| 132 744 | align=center| 159 135 | align=center| 185 938 | align=center| 232 079 | align=center| 241 952 |} === Nacionalidaes === De los 232 079 habitantes que tenía en [[2002]], el 87.0 % yera d'[[etnia rusa]], el 3.7 % yera d'[[etnia armenia]], el 3.6 % yera d'[[etnia ucraniana]] y el 1.1 % yeren d'[[tártaros|etnia tártara]], ente otres.<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/novorossiysk02.html Población en 2002] (en rusu)</ref> == División alministrativa == La ciudá estremar en cinco distritos urbanos: *Distritu Vostochni (Oriental):<ref>[https://web.archive.org/web/20121221040027/http://vr.admnvrsk.ru/ Sitiu web del distritu Vostochni] (en rusu)</ref> Tenía 39 940 habitantes en [[2010]].<ref>[https://web.archive.org/web/20130124073700/http://krsdstat.ru/perepis/vpn2010/ekspres/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%92%D0%9F%D0%9D_2010.pdf Población en 2010-Estadístiques del krai de Krasnodar] (en rusu)</ref> Foi establecíu'l 23 de marzu de [[1977]] como distritu ''Léninski''<ref>''Osnoviye administrativno-territorialnye preobrazovaniya na Kuban (1793—1985 gg.)'' / Autores: A. S. Azarenkova, I. Y. Bondar, N. S. Vertyshova. [[Krasnodar]]: Краснодарское кн. изд-во, 1986. — 394 p.</ref> y rebautizado col nome actual na década de [[1990]]. Nél, asitiáu na vera izquierda del [[ríu Tsemés]] y la mariña norte de la badea, tópense la estación de ferrocarril y el puertu de mercancíes. *Distritu Novorosíiski:<ref>[https://web.archive.org/web/20121221035905/http://nr.admnvrsk.ru/ Sitiu web del distritu Novorosíiski] (en rusu)</ref> Tenía 47 602 habitantes en [[2010]]. Foi establecíu en [[2005]] y engloba los [[ókrug]]s rurales del sudoeste y l'oeste del distritu municipal (Abráu Diursó, Verjnebakanski, Gaidukski, Mysjakski, Natujayevski y Rayevski).<ref>[[Ciudá de Novorosíisk]]</ref> *Distritu Primorski (Marítima):<ref>[https://web.archive.org/web/20121221035953/http://pr.admnvrsk.ru/ Sitiu web del distritu Primorski] (en rusu)</ref> Tenía 70 369 habitantes en [[2010]]. Foi establecíu'l 23 de marzu de [[1977]]. En [[1982]] amestáronse-y los ókrugs rurales Natujáyevski, Mysjakski y Rayevski, que s'amestaríen al distritu de Novorosíisk en [[2005]]. Engloba les siguientes llocalidaes: [[Borísovka (Krasnodar)|Borísovka]], [[Vasílievka (Novorosíisk, Krasnodar)|Vasílievka]], [[Vladímirovka (Krasnodar)|Vladímirovka]], [[Glébovskoye (Krasnodar)|Glébovskoye]], [[Kirílovka (Krasnodar)|Kirílovka]], [[Úbyj]] y [[Yúzhnaya Ozeréyevka]]. *Distritu Tsentralni (Central):<ref>[https://web.archive.org/web/20121221035854/http://cr.admnvrsk.ru/ Sitiu web del distritu Tsentralni] (en rusu)</ref> Tenía 74 842 habitantes en [[2010]]. Foi establecíu'l 23 de marzu de 1977 como distritu ''Oktiabrski'' y rebautizado col nome actual na década de 1990. El 18 de xunetu de [[2004]] del distritu Tsentralni creóse'l distritu Yuzhni. *Distritu Yuzhni (Meridional):<ref>[https://web.archive.org/web/20121222085658/http://ur.admnvrsk.ru/ Sitiu web del distritu Yuzhni] (en rusu)</ref> 65 500 habitantes en 2010. Foi establecíu'l 18 de xunetu de 2004 de parte del distritu Tsentralni. == Clima == {{Clima |metric_first= yes |single_line= yes |location = Novorosíisk (1983-2005) |Xin_Hi_°C = 6.1 |Xin_Lo_°C = 2.4 |xin_precip_mm = 93 |Feb_Hi_°C = 5.7 |Feb_Lo_°C = 1.6 |feb_precip_mm = 78 |Mar_Hi_°C = 8.7 |Mar_Lo_°C = 4.1 |mar_precip_mm = 73 |Abr_Hi_°C = 14.1 |Abr_Lo_°C = 8.7 |abr_precip_mm = 65 |May_Hi_°C = 19.2 |May_Lo_°C = 13.4 |may_precip_mm = 61 |Xun_Hi_°C = 23.7 |Xun_Lo_°C = 18.4 |xun_precip_mm = 72 |Xnt_Hi_°C = 27.4 |Xnt_Lo_°C = 22.0 |xnt_precip_mm = 54 |Ago_Hi_°C = 27.0 |Ago_Lo_°C = 21.8 |ago_precip_mm = 59 |Set_Hi_°C = 22.3 |Set_Lo_°C = 17.4 |set_precip_mm = 62 |Och_Hi_°C = 17.0 |Och_Lo_°C = 12.4 |och_precip_mm = 75 |Pay_Hi_°C = 11.2 |Pay_Lo_°C = 7.1 |pay_precip_mm = 92 |Avi_Hi_°C = 7.0 |Avi_Lo_°C = 3.3 |avi_precip_mm = 104 |Year_Hi_°C = 15.8|Year_Lo_°C = 11.1 |añal_precip_mm = 888 |source =<ref>[http://krasnodar-meteo.ru/novorossijsk/pivot/temperatura Estadísticu meteorolóxiques del Krai de Krasnodar]</ref> |fechaaccesu = }} Ente payares y marzu danse fuertes [[vientu catabático|vientos catabáticos]] del tipu [[vientu bora|bora]] qu'algamen los 30-70 [[m/s]]. == Economía y tresporte == [[Ficheru:Novorossiysk port.JPG|thumb|400px|left|Panorama del paséu marítimu [[Lázar Serebriakov|almirante Serebriakov]].]][[Ficheru:Novorossiysk seaport terminal.JPG|left|250px|thumb|Puertu de Novorossíisk]] El desenvolvimientu industrial de Novorosíisk empieza en 1882 cola construcción d'una fábrica de cementu. El [[puertu de Novorosíisk|puertu]] foi construyíu en 1888 pa la esportación de trigu. Tres la [[disolución de la URSS]], Rusia solamente caltién cuatro de los diecisiete puertos soviéticos del mar Negru. Novorosíisk ye l'únicu puertu xeneralista n'agua fondo sobre la mariña rusa del mar Negru. Privatizáu en [[1992]], foi modernizáu y desenvueltu. En [[2005]], con un tráficu de 70,8 millones de tonelaes, Novorossíisk foi'l 46º puertu mundial y el primeru de Rusia. Ye un puertu importante pa la esportación de petroleu crudo (30 millones de tonelaes per añu), pero'l tráficu de contenedores sufre la conxestión de les instalaciones. La rexón de Novorosíisk ye una de les principales rexones vitivinícolas de Rusia. Los viñeos d'[[Abráu-Diursó]] producen vinu de mesa calidable y un famosu vinu esplumoso. La llocalidá ye [[Estación de Novorosíisk|terminal]] del ferrocarril Novorosíisk-[[Krymsk]], dende onde se llega a [[Krasnodar]], [[Port Kavkaz]] o [[Rostov]], ente otres destinaciones. Les carreteres federales ''[[Autopista M4 Don|M4 Don]]'' [[Moscú]]-Novorosíisk (parte escontra'l sureste), ''[[Autopista M25 (Rusia)|M25]]'' Novorosíisk-Port Kavkaz y ''[[A146 (Rusia)|A146]]'' Novorosíisk-Krasnodar (parten escontra'l noroeste) tienen unu de los sos estremos nel centru de la ciudá. Los aeropuertos más cercanos topar n'[[aeropuertu de Vítiazevo|Anapa]] y en [[aeropuertu de Gelendzhik|Gelendzhik]]. A nivel urbanu ye sirvida por una rede de [[trolebuses]] (inaugurada en [[1969]]) y una rede d'[[autobuses]] (inaugurada en [[1920]]). == Educación == Na llocalidá topen les siguientes instituciones d'educación cimera: l'Academia Naval Estatal Almirante [[Fiódor Fiódorovich Ushakov|F. F. Ushakov]], una filial de la Universidá Estatal Adigué, una filial de l'Academia de Marketing y Téuniques Sociales-Informatives, una filial de la Universidá de Llingüística d'[[Armavir (Rusia)|Armavir]], una filial del Institutu Pedagóxicu de Armavir, una filial de la Universidá Téunica Estatal [[Vladímir Shújov|V. G. Shújov]] de [[Belgorod]], filial del Institutu Panruso de Finances y Economía(VZDEI), una filial de la [[Universidá Estatal del Kubán]], una filial de la Universidá Xurídica de Krasnodar del [[Ministeriu del Interior de Rusia]], una filial de l'Academia Internacional de Marketing, publicidá y periodismu, una filial del Institutu d'Humanidaes y Economía de Moscú, una filial de la Universidá d'Humanidaes de Moscú, una filial de la Universidá de Llingüística de Piatigorsk, una filial del Institutu Pedagóxicu Estatal de Slaviansk-na-Kubani, una filial de l'Academia d'Humanidaes Contemporánees y una representación de la Universidá Estatal d'Economía y Servicios del Sur de Rusia. == Deportes == La ciudá ye sede del club de fútbol [[FC Chernomórets Novorosíisk]], que fai de llocal nel [[Estadiu Central de Novorosíisk]] y xuega los sos partíos na [[Primer División de Rusia]] que ye la segunda categoría del fútbol profesional en Rusia, precedida de la [[Lliga Premier de Rusia]] y siguida de la [[Segunda División de Rusia]]. == Personalidaes == *[[Vladímir Kokkinaki]] ([[1904]]-[[1985]]), pilotu,<ref>[http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=591 Biografía de Vladímir Kokkinaki] (en rusu)</ref> dos veces [[Héroe de la Xunión Soviética]] *[[Konstantín Kokkinaki]] ([[1910]]-[[1990]]), pilotu,<ref>[http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=629 Kontantín Kokkinaki] (en rusu)</ref> [[Héroe de la Xunión Soviética]]. *[[Ruzhena Sikora]] ([[1918]]-[[2006]]), cantante.<ref>[http://patefon.knet.ru/stars/sikora.htm Biografía de la cantante] (en rusu)</ref> *[[Yuri Vedenéyev]] (*[[1945]]), cantante [[barítonu]], solista d'[[ópera]] y [[opereta]]. [[Artista del pueblu de la URSS (artes escéniques)|Artista del pueblu de la URSS]]. *[[Yevgueni Kasperski]] (*[[1965]]), programador informáticu, creador de la empresa [[Kaspersky Lab]].<ref>[http://www.peoples.ru/undertake/soft/kasperskiy/ Biografía de Yevgueni Kasperski]</ref> *[[Yevgueni Savitski]] ([[1910]]-[[1990]]), [[as de l'aviación]], dos veces [[Héroe de la Xunión Soviética]].<ref>[http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=1003 Biografía de Yevgueni Savitski] (en rusu)</ref> *[[Vitali But]] (*[[1972]]), futbolista. *[[Vladímir But]] (*[[1977]]), futbolista.<ref>[http://www.rusteam.permian.ru/players/but.html Biografía de Vladímir But] (en rusu)</ref> *[[Georgui Afanásev]] ([[1906]]-[[1975]]), xeólogu. *[[Anatoli Miller]] ([[1901]]-[[1973]]), historiador orientalista, especialista na hestoria de [[Turquía]]. == Ciudaes hermanaes == Na actualidá atópase hermanada coles siguientes ciudaes: * {{bandera|España}} [[Xixón]], Asturies<ref>{{cita web|url=http://www.gijon.es/page/3938-ciudaes-hermanaes|autor=Conceyu de Xixón|títulu=Ciudad hermanaes}}</ref> * {{bandera|ROM}} [[Constenţa]] * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Gainesville (Florida)|Gainesville]] * {{bandera|Italia}} [[Livorno]] * {{bandera|Rusia}} [[Omsk]] * {{bandera|ENG}} [[Plymouth]] * {{bandera|Croacia}} [[Apolace (Istria)|Apolace]] * {{bandera|Turquía}} [[Samsun]] * {{bandera|Chile}} [[Valparaíso]] * {{bandera|Bulgaria}} [[Varna (Bulgaria)|Varna]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Novorossiysk}} * [https://web.archive.org/web/20050426102245/http://sunsite.berkeley.edu:8085/x-ussr/100k/L-37-112.jpg Mapa topográficu soviéticu a escala 1:100,000] (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20070525003445/http://www.nvis.ru/adm/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=10 Hestoria de Novorosíisk] (en rusu) * [http://abrau.durso.googlepages.com semeyes Abrau-Durso / Novorosíisk] * [http://www.nashaslava.ru/city/novorossiisk/ Semeyes de Novorosíisk] * [http://admnvrsk.ru/ Sitio web] de la [[Duma de la ciudá]] (en rusu) * [http://www.mojgorod.ru/krasnod_kraj/novrossijsk/ Informaciones sobre la ciudá] (en rusu) * [https://web.archive.org/web/20120923002548/http://novorossiysk.myekaterinodar.ru/ Historia de la llocalidá al traviés de fotografíes antigües] (en rusu) {{Tradubot|Novorosíisk}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] f520frre9fphyyhzi2pf23pzz0gd75y 0 99867 3709962 3615298 2022-08-19T10:13:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Ivano-Frankivsk''' ({{Lang-uk|''Іва́но-Франкі́вськ''}}, {{Lang-pl|Stanisławów}}) ye una [[Ciudá d'importancia rexonal (Ucraína)|ciudá d'importancia rexonal]] d'[[Ucraína]], centru alministrativu de la [[óblast d'Ivano-Frankivsk]]. Importante ciudá cultural y económica d'[[Ucraína]] occidental. Cuenta con una población de 226.124 habitantes, según censu de 2013. == Hermanamientos == * {{bandera|España}} [[Valdilecha]], [[España]] * {{bandera|Ucraína}} [[Chernóbil]], [[Ucraína]] * {{bandera|España}} [[Maello]], [[España]] == Historia == Ivano-Frankivsk fundar en [[1662]] (col nome Stanisławów en 1662-1962) por una familia de la [[Szlachta|nobleza]] de [[Polonia]] - [[Potocki]] y recibió el [[Derechu de Magdeburgu]]. Tamién se fundó como fortaleza contra la irrupción de los [[tártaros]] y como puntu de sofitu de los magnates [[Potocki]] en [[Galitzia]]. La fortaleza aguantó munches vegaes l'ataque de les tropes de [[Turquía]] y [[Rusia]]. Los oríxenes de Stanislavov tán na Plaza del Mercáu y del Conceyu, que esisten hasta güei -anque non na so forma orixinal. Nel desenvolvimientu d'Ivano-Frankivsk reflexáronse les idees del [[Renacimientu]], afiguraes na arquiteutura del centru de la ciudá, nes sos cais ya ilesies. Pola orixinalidá de la so arquiteutura dacuando Ivano-Frankivsk ye llamada «Pequeñu [[Lviv]]». Nos sieglos [[sieglu XVIII|XVІІІ]]-[[sieglu XIX|XІX]] yera un centru d'artesanos y de comerciu de [[Polonia]], dende [[1804]] del [[Imperiu austrohúngaru]] y dende [[1867]] de [[Galicia (Europa Central)]]. Al fomentu de la industria y cultura de la ciudá fixeron un gran aportación, amás de los [[polacos]], [[ucraínos]], [[Pueblu xudíu|xudíos]] y [[armenios]], porque les sos comunidaes nacionales en Ivano-Frankivsk yeren bastante numberoses. Pero la revolución del añu [[1848]] camudó la vida de los habitantes. Na ciudá yera formáu [[Sóviet]] Rusu (xuntu al [[Sóviet]] Polacu), formaron grupu de la Guardia Nacional, y vio la lluz primer periódicu. Na segunda parte del [[sieglu XIX]] traxo progresu na industria y creación de les empreses industriales. Nel añu [[186]] construyeron [[vía ferrial]]. Inda esisten y funcionen la fábrica d'arreglu de llocomotores y la fábrica d'alcohol. Mientres la [[Primer Guerra Mundial]], [[1915]] - [[1916]] la ciudá espereció. Fueron destruyíes parte de les construcciones históricu y reconstruyir nuevamente. Dempués de la cayida del [[Imperiu austrohúngaru]] nel añu [[1918]], foi fundada la [[República Popular d'Ucraína Occidental]] y Stanislavov como la so [[capital (política)|capital]] mientres del xineru-mayu. En 1919, foi apurrida a [[Polonia]]. Cola [[Invasión soviética de Polonia de 1939|Invasión de Polonia]] dende setiembre de [[1939]] la ciudá pasó a formar parte de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] 1939-1941, Alemán 1941-1944 y otra vegada [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] 1944-1991 (anexón formalizada tres el trunfu soviéticu en [[1945]]). Nel añu [[1962]] la ciudá celebró 300 años. Renombrada y dende esi tiempu llámase Ivano-Frankivsk, n'honor a [[Iván Franko]],escritor ucranianu y persona pública, quien vivió na ciudá y desenvolvió la so obra lliteraria). == Industria == Ye un centru de construcción de maquinaria, industria madedera, industria de química ya industria llixero. == Educación == Dispón de 25 escueles, 2 universidaes y 2 academies, una de medicina y otra teolóxica. == Tresporte == Tien comunicación por aciu autobuses y ferroviaria con [[Bulgaria]], [[Bielorrusia]], [[Moldavia]], [[Alemaña]], [[Polonia]], [[Rusia]], [[Rumanía]], [[Eslovaquia]]. Recibe los aviones de [[Kiev]] ([[Ucraína]]), [[Mánchester]] ([[Reinu Xuníu]]), [[Moscú]] ([[Rusia]]), [[Valencia]] ([[España]]), [[Alicante]] ([[España]]), [[Venecia]] ([[Italia]]). == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Ivano-Frankivsk}} {{rellación OSM|2362664}} * [http://www.ivfrankivsk.if.ua Sitio web oficial d'Ivano-Frankivsk] * [https://web.archive.org/web/20120301212217/http://www.portal.if.ua/ Громадсько-інформаційний портал Івано-Франківська, Portal de la ciudá] {{Tradubot|Ivano-Frankivsk}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes d'Ucraína]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] pd5ek8m10p3h5luv9urwvk2jdgffmwf 0 100174 3709598 3452988 2022-08-19T07:12:13Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Ficha de familia de llingua |zona = [[Estremu Oriente]] |países = {{RUS}}<br />{{CHN}} |familia = [[llingües altaiques]] (?) |familia madre = Llingües altaiques |sub1 = tungús septentrional |sub2 = tungús meridional |mapa = Lenguas tunguses.png |tamañu = |mapa_descripción = Subgrupo de les llingües tunguses:{{Ficha/Columnes| {{Leyenda|#32CD32|Septentrional (Tungus)}} {{Lleenda|#FF0000|Suroriental (Amur)}} | {{Lleenda|#4682B4|Suroccidental (Manchú)}} }} }} Les '''llingües tunguses''' (o '''llingua manchú-tunguses''') son un [[Families de llingües|grupo de llingües]] falaes nel este de [[Siberia]] y [[Manchuria]]. Dalgunos [[llingüista|llingüistes]] considerar parte de la familia de [[llingües altaiques]], xuntu coles [[llingües túrquiques]] y les [[llingües mongoles|mongoles]], pero la teoría nun ye universalmente aceptada. == Clasificación interna == Les '''llingües tunguses''' estremar en dos grupos: * Septentrional ** [[Idioma evenki]] (nome obsoleto: tungús), faláu polos [[Ewenki|evenks]] en [[Siberia]] Central, [[Mongolia]] y [[China]] ** [[Idioma lamut]] (tamién llamáu [[idioma even|even]]) de [[Siberia]] Oriental. * Meridional ** [[Idioma manchú]] faláu en [[Manchuria]] (nordeste de [[China]]), que ye la única llingua tungús con forma lliteraria dende'l [[sieglu XVII]] y historia escrita. El manchú inclúi'l dialeutu [[idioma sibe|sibe]] o [[xibe#Idioma|xibe]] faláu anguaño pol grupu étnicu de los [[xibe]] na [[Xinjiang|Rexón Autónoma Güigur de Xinjiang]]. ** Los dialeutos del ríu [[Amur]], qu'inclúin el [[Idioma nanai|nanai]] o [[Idioma goldi|goldi]], l'[[Idioma oroch|oroch]], etc. == Carauterístiques comunes == Les llingües tunguses fonéticamente como les demás llingües altaiques presenten vocales arrondaes que participen en procesos fonolóxicos de [[sinarmonía vocálica]]. Dende'l puntu de vista gramatical son [[llingües aglutinantes]] de [[Parámetru de posición del nucleu|nucleu final]]. === Comparanza léxica === Los [[Numberal (llingüística)|numberales]] en distintes llingües tunguses: :{|class=wikitable style=text-align:center; |- ! rowspan=2| <small>GLOSA</small> ! colspan=4| Tungús septentrional ! colspan=4| Tungús sureste !colspan=3| Tungús suroeste !rowspan=2|<small>PROTO-<br />TUNGÚS</small> |- ! [[idioma even|Even]] !! [[idioma evenki|Evenki]] !! Negidal !! Oroqen !! Udihe ! Orochi!! Orok !! Ulcha !! Hezhen !! [[idioma manchú|Manchú]] !! Xibe |- | '1' || ɵmen || əmun || ɵmɵn || umun || omo | omoː || gueːda || umu || əmkən || əmkən || əmkən || *əmün/<br />*əmkən |- | '2' || dʒɵ:r || dʒoːr || dʒoːl || dʒoːr || dʒoː | dʒoː || duː || dʒoəl || dʐuru || dʂo || dʐo || *dʐur/<br />*dʐoər |- | '3' || ɪlan || ɪlan || ilan || ilan || ila | ila || ila || ila || ilan || ilɑn || ilan || *ilam |- | '4' || digen || dijin || diɣin || dijin || diː | diː || dʒin || dui || dujin || duin || dujin || *dügin |- | '5' || tunŋan || tʊŋŋa || toɲŋa || tʊŋŋa || el toŋa | el toŋa || tunda || el toɲdʒa || sundʑa || sundʑɑ || sundʐa || *el toɲga |- | '6' || ɲoŋen || ninŋun || ɲoŋun || ɲoŋun || ɲoŋo | ɲoŋo || nuŋo || ɲoŋgu || ninŋun || nyŋŋun || ninŋun || *ńöŋün |- | '7' || naden || naden || naden || naden || nada | nada || nada || nada || naden || nɑdən || nadən || *naden |- | '8' || dʒapkan || dʒaxʊn || dʒapkun || dʒapkʊn || dʒapu | dʒakpu || dʒappu || dʒakpu || dʐaqun || dʐoqoŋ || dʐaqun || *dʐakpun<br />*dʐapkun |- | '9' || ujun || jəjin || ijəɣin || jəjin || jəji | xuju || xuju || xuji || ujyn || ujyn || ujin || *xüyägin |- | '10' || mɪan || dʒaːn || dʒaːn || dʒaːn || dʒaː | dʒaː || dʒoːn || dʒua || dʐuan || dʐoɑn || dʐuan || *dʐuan |} {{Tradubot|Lenguas tunguses}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llingües tunguses| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 3yeba37y49feqizpz6ocos2d476i8t9 0 100724 3709753 3679176 2022-08-19T09:10:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{rexón}} '''Buriatia''' ({{Lang-ru|Республика Бурятия}}, en [[Idioma buriato|buriato]]: Буряад Республика) ye una de les ventiún [[Repúbliques de Rusia|repúbliques]] que, xuntu colos cuarenta y siete [[Óblasts de Rusia|óblast]], nueve [[Krais de Rusia|krais]], cuatro [[Distritos autónomos de Rusia|distritos autónomos]] y dos [[Ciudaes federales de Rusia|ciudaes federales]], conformen los ochenta y tres [[Suxetos federales de Rusia|suxetos federales]] de [[Rusia]]. La so capital ye [[Ulán-Udé]]. Ta allugáu nel [[Distritu federal de Siberia|distrito Siberia]], llindando al norte con [[Óblast d'Irkutsk|Irkutsk]] —parte d'esta frontera la forma'l [[llagu Baikal]]—, al este y sureste con [[Zabaikalie]], al sur con [[Mongolia]] y al oeste con [[Tuvá]]. == Xeografía == Buriatia ta alcontrada en partir sur-central de [[Siberia]] a lo llargo de la mariña del [[llagu Baikal]]. El so territoriu ocupa una superficie de 351 300 km². Parte con [[Irkutsk]] al norte y al oeste, con [[Krai de Zabaikalie|Zabaikalie]] al noroeste l'este y el sur, y con [[Tiva]] al este. Al sur y al sureste tien una frontera internacional con [[Mongolia]]. El so principal accidente hídricu ye'l [[llagu Baikal]], al norte, entendiendo'l 60% de la so mariña. El so puntu más altu ye'l [[Monte Munku-Sardyk]] con 3.491 [[msnm]]. === Fusu horariu === Buriatia alcontrar nel fusu horariu d'Irkutsk (IRKT/IRKST). Esviadura del [[Tiempu Universal Coordináu|UTC]] ye +08:00&nbsp;(IRKT)/+09:00&nbsp;(IRKST). === Ríos === Los principales ríos son los siguientes: * [[ríu Barguzin]], un afluente del llagu Baikal de 480 km de llargor; * [[ríu Ina]], afluente del ríu Barguzin; * [[ríu Irkut]], un afluente del ríu Angara de 488 km de llargor; * [[ríu Udá (Selengá)|ríu Udá]], un afluente del ríu Selenga de 467 km de llargor; * [[Ríu Angará]], un afluente del llagu Baikal, el cursu cimeru del Angara, de 320 km de llargor; * [[ríu Kitoy]], un afluente del ríu Angara de 316 km de llargor; * [[ríu Oká (afluente del Angará)|ríu Oká]], un afluente del ríu Angara de 630 km de llargor; * [[ríu Selengá]], un afluente del llagu Baikal de 1020 km de llargor qu'escurre por Buriatia nel so cursu inferior; * [[ríu Vitim]], el cursu altu del llargu afluente del ríu Lena (1927 km de llargor); === Montes === Casi'l 80% del territoriu de la república ye montascosu, siendo na so mayoría parte de les [[montes Yablonoi]]. === Recursos naturales === Los recursos naturales de Buriatia inclúin [[oru]], [[Wolframiu|tungsteno]], [[cinc]], [[uraniu]] ente otros. === Clima === * ''Temperatura promedio añal'': -1.6&nbsp;°C * ''Temperatura promedio en xineru'': -22&nbsp;°C * ''Temperatura promedio en xunetu'': +18&nbsp;°C * ''[[Precipitación (meteoroloxía)|precipitación]] promediu añal'': 244 mm ===Mapes=== <gallery> Buryatia02.png|Mapa de Buriatia Vitimrivermap.png|El [[ríu Vitim]] —afluente del [[ríu Lena|Lena]]— forma la frontera esti de Buriatia con [[Zabaikalie]] Vitim.png|Mapa en [[idioma rusu|rusu]] del [[ríu Vitim]] (Витим) —afluente del [[ríu Lena|Lena]]— que forma la frontera esti de Buriatia (Республика Бурятия) con [[Zabaikalie]] (Забайкальский край) </gallery> == Demografía == En Buriatia cohabitan sobre 100 nacionalidaes y grupos étnicos, incluyendo [[Rusia|rusos]] (69.9%), [[buriatos]] (24%), [[Ucraína|ucraínos]] (2.2%), [[tártaros]] (1%) y [[Bielorrusia|bielorrusos]] (0.5%) (basáu nel censu de [[1989]]). * '''Población''': 981,238 (2002) ** ''Urbana'': 584,970 (59.6%) ** ''Rural'': 396,268 (40.4%) ** ''Masculinos'': 467,984 (47.7%) ** ''Femeninos'': 513,254 (52.3%) * '''Muyeres por cada 1000 varones''': 1.097 * '''Edad promedio''': 31.6 años ** ''Urbana'': 31.2 años ** ''Rural'': 32.2 años ** ''Masculinos'': 29.4 años ** ''Femeninos'': 33.9 años * '''Númberu de viviendes''': 322.289 (pa 958,402 habitantes) ** ''Urbana'': 197,651 (pa 566,755 habitantes) ** ''Rural'': 124,638 (pa 391,647 habitantes) == Historia == L'área que güei entiende Buriatia foi orixinalmente colonizada nel [[sieglu XVI]] por rusos en busca de riqueces, pieles y oru. En [[1923]], creóse la república por aciu la unión de les provincies de Buryat-Mongol y Mongol-Buryat. == Política == El gobiernu ta dirixíu por un presidente electu por un términu de cuatro años. Hasta'l [[2005]], [[Leonid Potapov|Leonid Vasilyevich Potapov]] ye presidente, electu dende'l 1 de xunetu de [[1994]], reelixíu en [[1998]] (con un 63.25% de los votos), y reelixíu nuevamente'l 23 de xunu de [[2002]] (con más del 67% de los votos). Antes de ser electu presidente, Potapov dirigó el Sóviet Supremu de la república máximu puestu pa esi entós. El parllamentu de la república ye electu cada cuatro años. Cuenta con 65 diputaos. La Constitución de la nueva república foi aprobada'l [[22 de febreru]] de [[1994]]. == Economía == La economía de la república basar en productos agrícoles y comerciales, tales como'l trigu, vexetales, pataques, madera, cueru, grafitu y testiles. La pesca, la caza, el cultivu de pieles, la ganadería d'oveyes y vaques, minería y el procesamientu d'alimentos son tamién importantes xeneradores económicos. == Educación == Les instituciones d'educación de la república inclúin la [[Univeridad Estatal de Buriatia]], l'[[Academia Estatal d'Agricultura de Buriatia]], l'[[Academia d'Arte y Cultura del Estáu de Siberia Oriental]] y el [[Institutu Teunolóxicu del Estáu de Siberia Oriental]]. == Relixón == El [[budismu tibetanu]], el [[xamanismu]] y el [[Ilesia ortodoxa|cristianismu ortodoxu]] son les relixones de mayor distribución en Buriatia. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == <div class="noprint" style="clear: right; border: solid #aaa 1px; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 90%; background: #f9f9f9; width: 33%; padding: 4px; text-align: left; float: right;"><div style="float:left;">[[Image:Wikipedia-logo.svg|50px|none|Wikipedia]]</div><div style="margin-left:70px;">La '''[[:bxr:|Wikipedia en buriato]]''' ye una versión de [[Wikipedia]] nun [[idioma]] que se fala nesta república rusa. Puedes visitala y contribuyir nella.</div> </div><noinclude> {{commons|Бурятия|Buriatia}} * [https://web.archive.org/web/20040216024317/http://gov.buryatia.ru:8080/ Sitiu oficial de la República de Buriatia] {{ru}} {{Tradubot|República de Buriatia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Repúbliques de Rusia|Buriatia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] fj8r3sfineavub7tcmv3u2m6nvqyqgn 0 100902 3709782 3685792 2022-08-19T09:12:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{rexón}} [[Ficheru:Ingush03.svg|thumb|180px|right]] '''Ingusetia''' ({{lang-ru|Респу́блика Ингуше́тия}}, ''Respublika Ingushetiya''; n'[[idioma ingusetio|ingusetio]]: ГӀалгӀай Мохк, ''Ğa elğaj Moxk'') ye una de les ventiún [[Repúbliques de Rusia|repúbliques]] que, xuntu colos cuarenta y siete [[Óblasts de Rusia|óblast]], nueve [[Krais de Rusia|krais]], cuatro [[Distritos autónomos de Rusia|distritos autónomos]] y dos [[Ciudaes federales de Rusia|ciudaes federales]], conformen los ochenta y tres [[Suxetos federales de Rusia|suxetos federales]] de [[Rusia]]. La so capital ye [[Magás]]. Ta allugada nel [[Distritu federal del Cáucasu Norte|distritu Cáucasu Norte]] llindando al norte con [[Republica d'Osetia del Norte Alania|Osetia del Norte]], al este con [[Chechenia]] y al oeste con [[Xeorxa]]. En términos de superficie, la república ye la más pequeña de los suxetos federales de Rusia sacante les dos ciudaes federales, [[Moscú]] y [[San Petersburgu]]. Según los datos del censu de 2010, cuntaba con una población de 412&nbsp;529 habitantes. La República de Ingusetia foi establecida oficialmente'l 4 de xunu de 1992, tres la división de la [[República Autónoma Socialista Soviética de Chechenia-Ingushia]],<ref>Верховный Совет РСФСР. Закон от 4 июня 1992 г. «Об образовании Республики Ингушетия в составе РСФСР». (Sóviet Supremu de la RSFSR. Llei del 4 de xunu de 1992, sobre l'establecimientu de la República de Ingushetia dientro de la RSFSR.)</ref> pero los sos oríxenes son muncho más remotos. El nome «Ingushetia» derivar d'una antigua aldega, Ongusht (rebautizada en 1859 Tarskaya y en 1944 tresferida a [[Osetia del Norte]]) y de la terminación [[idioma xeorxanu|xeorxana]] -''eti'', que'l so significáu conxuntu ye «(tierra) onde viven los ''[[Pueblu ingusetio|inguses]]''», un pueblu indíxena d'ascendencia [[naj]]. Ingushetia ye una de les rexones más probes ya intranquiles de Rusia. El [[Conflictu rusu-checheno|conflictu militar]] que tuvo en cursu na vecina [[Chechenia]] afectó regularmente a Ingushetia, tantu asina que la república foi desestabilizada pola [[Corrupción política|corrupción]], l'alta tasa de críminalidad (causada poles altes cifres de secuestros y los homicidios ente civiles y los asesinatos sumarios cometíos poles fuercies de seguridá),<ref>{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/8287143.stm |títulu=Ingushetia's cycle of violence |editorial=BBC News |fecha=3 d'ochobre de 2009 |fechaaccesu=7 de xineru de 2011}}</ref> les protestes contra los gobiernos occidentales<ref>http://www.elespectador.com/noticias/elmundo/cerca-de-un-millon-de-persones-protesten-chechenia-cont-articulo-538664</ref> y el mesmu rusu, ataques a soldaos y oficiales, escesos militares rusos y un deterioru de la situación de los [[derechos humanos]].<ref>[http://www.alertnet.org/thenews/newsdesk/HRW/acb93ad76de9628c932576501538c803.htm Urgent Need for Vigorous Monitoring in the North Caucasus]. [[Human Rights Watch]]/[[Reuters]], (15 d'abril de 2008).</ref> == Toponimia == El nome «Ingusetia» nun tien un orixe claru. Una de les teoríes indiquen que se deriva d'una antigua aldega, Ongusht (rebautizada en 1859 Tarskaya y en 1944 tresferida a [[Osetia del Norte]]) y de la terminación [[idioma xeorxanu|xeorxana]] -''eti'', que'l so significáu conxuntu ye «(tierra) onde viven los ''[[Pueblu ingusetio|inguses]]''». Otres teoríes del sieglu XVIII apunten al nome del pueblu ''GÍalgÍay'' (ГІалгІай). Dellos investigadores creen que la [[idioma ingusetio|pallabra ingusetia]] ''GÍalgÍay'' significa "constructor" o "residente de les torres". Otru investigadores indiquen la posibilidá del orixe paganu ''Gela'' o ''Gala'', una antigua deidá [[vainaj]].<ref name="ingush">[http://ingushetia.info/2008/02/07/kratkij-istoricheskij-ocherk.html Краткий исторический очерк Ингушетии]</ref> == Historia == === Teoríes sobre los oríxenes === Les teoríes que traten d'esplicar los oríxenes del pueblu ingusetio son variaes. Según [[Leonti Mroveli]], cronista [[xeorxanos|xeorxanu]] del sieglu XI, la pallabra caucásicu» derivar del ancestru [[vainaj]] [[Caucas|Kavkas]].<ref>El trabayu de Leonti Mroveli: "La historia de los reis de Xeorxa que s'ocupen de la [[hestoria de Xeorxa]] y el [[hestoria del Cáucasu|Cáucasu]] dende l'antigüedá hasta'l sieglu V d.C., incluyir nel códigu medieval de los añales xeorxanos ''[[Kartlis Tskhovreba]]''.".</ref> Según el profesor George Anchabadze de la [[Universidá Estatal Ilia]], "los [[vainajs]] son los antiguos nativos del Cáucasu. Ye de destacar que, d'alcuerdu a la tabla xenealóxica ellaboráu por Leonti Mroveli, el llexendariu antepasáu de los vainajs yera Kavkas, d'ende'l nome Kavkasianos, unu de los ancestros de [[chechenos]] y [[Inguses|ingushes]]. Como s'esprende de lo anterior, los vainajs, siquier por nome, preséntense como la xente más «caucásico» de tolos caucásicos (Cáucasu - Kavkas - Kavkasians) na tradición histórica de Xeorxa".<ref>{{cita web|url=http://www.eng.kavkaz-uzel.ru/articles/1887/|títulu=Caucasian Knot &#124; An Essay On the History of the Vainakh People. On the origin of the Vainakhs|fechaaccesu=3 de payares de 2012|editorial=Eng.kavkaz-uzel.ru}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.circassianworld.com/pdf/The_Vainakhs_George_Anchabadze.pdf|títulu=Microsoft Word - 4C04B861-0826-0853BD.doc|fechaaccesu=3 de payares de 2012|formatu=PDF|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120225132940/http://www.circassianworld.com/pdf/The_Vainakhs_George_Anchabadze.pdf|fechaarchivu=25 de febreru de 2012}}</ref> Los antropólogos y científicos soviéticos N.Yá. Marr, V.V. Bounak, R.M. Munchaev, I.M Dyakonov, Y.I. Krupnov y G.A. Melikashvilli aseguraron que "ente los inguses caltiénse meyor el tipu caucásicu qu'ente cualesquier otra nación del norte del Cáucasu". El profesor G.F. Debets reconoció que'l tipu antropolóxicu caucásicu de Ingushetia ye'l más européu ente los caucásicos.<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.ingush.ru/his7.asp|títulu=G.F.Debets}} |2=http://www.ingush.ru/his7.asp |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Nun artículu publicáu na revista ''[[Science]]'' Bernice Wuethrich afirma que la llingüista norteamericana Dr. Johanna Nichols "utilizó'l llinguaxe pa coneutar a les persones modernes de la rexón del Cáucasu colos antiguos llabradores del [[Creciente Fértil]]" y que la so investigación suxure que "los llabradores de la rexón yeren proto-[[llingües naj-daguestaníes|naj-daguestaníes]]. Nichols ye citada de la siguiente forma: "les llingües naj-daguestaníes son lo más cercano que tenemos a una continuación direuta de la comunidá cultural y llingüística que dio orixe a la civilización occidental". Pela so parte, el Dr. Henry Harpending, de la [[Universidá d'Utah]] sofita esta teoría nel artículu.<ref>{{cita web|url=http://www.sciencemag.org/content/288/5469/1158.full?sid=b73d602d-8965-4c4a-90ba-26a04c20dab7|títulu=Peering Into the Past, With Words}};Bernice Wuethrich, "Science" 2000: Vol. 288 non. 5469 p. 1158</ref> === Historia moderna === Los ingusetios vivieron nos montes hasta los sieglos XVI-XVII, cuando parte d'ellos empezaron a baxar escontra les llanures. En 1810 l'[[Imperiu rusu]] se anexonó Ingusetia, construyendo ellí fortificaciones y treslladando a un gran númberu de ingusetios a la base militar de [[Nazran]]. El mandatu rusu foi represivu, polo qu'ente los ingusetios desenvolvióse la resistencia, rematando nel alzamientu de Nazran en 1858. Sicasí, los ingusetios frente a los rusos, fueron muncho menos belicosos que los chechenos, polo que la presencia d'aquéllos na rebelión Shamil foi menor, a mediaos del sieglu XIX. Nella dellos pueblos del Cáucasu alzar contra'l dominiu rusu. Mientres la [[Revolución rusa de 1917|Revolución rusa]] de 1917 y la posterior [[guerra civil rusa|guerra civil]], desenvolviéronse combates nel territoriu ingusetio ente tropes comunistes del [[Exércitu Coloráu]] y les antisoviétiques del [[Exércitu Blancu (Rusia)|Exércitu Blancu]]. En [[1920]], el poder soviético foi establecíu en territoriu ingusetio, y en 1924 creóse'l [[Óblast]] (naquel momentu entendíu como distritu) Autónomu Ingusetio dientro de la Rusia soviética, cola ciudá de [[Vladikavkaz]] (agora en Alania) como'l so centru alministrativu. En 1934, xuniéronse Ingusetia y Chechenia pa constituyir el Oblast Autónomu Checheno-Ingusetio, convertíu en República Autónoma en 1936. En [[1944]], mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], el dirixente soviéticu [[Josif Stalin]] acusó a los ingusetios de collaborar colos [[nazi]]s, polo que fueron deportaos a [[Asia central]]. Los ingusetios retornaron a la so patria en 1957 y esixeron la devolución de [[raión de Prigorodni]], un distritu que s'estendía a lo llargo del ríu Terek y que fuera tresferíu a Alania mientres el so exiliu. Cuando Chechenia declaró la so independencia de Rusia en payares de 1991, poco primero de la disolución de la [[Xunión Soviética]], los ingusetios dixebrar de Chechenia y constituyeron la so propia república. N'avientu de 1992, el Congresu de Diputaos del Pueblu de Rusia reconoció a Ingusetia como república soberana dientro de Rusia. La nueva entidá siguió esixendo la devolución del raión de Prigorodni en manes d'[[Osetia del Norte]], polo qu'en 1992 empecipiáronse [[Conflictu de Prigorodni Oriental|les hostilidaes ente los pueblos vecinos]]. Los dirixentes rusos y ingusetios entainar a mediar na disputa. A partir d'esi momentu, práuticamente tolos más de 50.000 ingusetios que vivíen n'Osetia fueron obligaos a fuxir. La mayor parte viven na actualidá abellugaos en Ingusetia. == Xeografía == [[Ficheru:Mountain of Ingushetia.jpeg|thumb|Paisaxe montascoso de Ingusetia]] Ingushetia ta asitiada na aguada norte del [[Cáucasu]]. El so área, según unes fontes algama los 2000 km² o 3600 km²,<ref name="Area2">{{cita web|url=http://ingushetia.ru/about/index.shtml|títulu=Социально-экономические характеристики|fechaaccesu=19 d'abril de 2013|editorial=Official website of Ingushetia|idioma=rusu}}</ref> según otres; la diferencia na presentación d'informes débese principalmente a la inclusión o esclusión de les pieces de los distritos de Sunzhensky. La república parte con la [[República d'Osetia del Norte-Alania]] (al suroeste, oeste, noroeste y norte), la [[República de Chechenia]] (al nordeste, este y sureste) y [[Xeorxa]] (al sur). El puntu más altu ye'l [[Gora Shan]]<ref>{{cita web|url=http://www.gipfel-und-grenzen.de/die_hoechsten.php|títulu=Die Hoechsten|fechaaccesu=7 de xineru de 2011|editorial=Gipfel-und-grenzen.de}}</ref> (4451 m). Por territoriu ingusetio escurren 150&nbsp;km de les [[montes d'El Cáucasu]]. === Ríos === Los ríos más importantes son: * [[Ríu Térek]] * [[Ríu Rusti]] * [[Ríu Sunzha]] == Gobiernu == Ingusetia ta gobernada por un [[Presidente de Ingusetia|presidente]] y una [[Asamblea Popular de Ingusetia|Asamblea Popular]] escoyíos democráticamente. La república dispón de tres escaños na [[Asamblea Federal de Rusia|Asamblea Federal rusa]]: dos nel [[Conseyu de la Federación]] (cámara alta) y unu na [[Duma Estatal]] (cámara baxa). Los dos representantes de Ingusetia nel Conseyu de la Federación son el presidente de la República y el xefe del grupu parllamentariu mayoritariu de l'asamblea nacional. L'escañu na Duma Estatal correspuende a un distritu eleutoral del que ye escoyíu un representante. El Parllamentu de la República ye l'Asamblea Popular qu'entiende 34 diputaos escoyíos pa un mandatu de cuatro años. L'Asamblea Popular ta encabezada pol presidente. A partir de 2006, el Presidente de l'Asamblea Popular ye [[Mahmoud Sakalov|Makhmud Sultanovich Sakalov]]. La [[Constitución de Ingusetia]] foi adoptada'l 27 de febreru de 1994.<ref>[http://www.ingushetia.ru/institute/constitution.shtml Текст Конституции]</ref> == Organización territorial == {{AP|Organización territorial de Ingusetia}} La república taba formada por trés rexones alministratives. En 1992, tres un decretu del entós presidente de la república, Ruslan Aushev, formóse'l distritu Dzheyrahsky.<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_01_P1_bot.htm Изменения в административно-территориальном устройстве субъектов Российской Федерации за 1989—2002 годы // Перепись 2002 года]</ref> == Demografía == Nel momentu en que realizóse'l censu de 1989, el númberu de ingusetios que vivíen na república autónoma checheno-ingusetia algamaba los 164&nbsp;000 habitantes. Escontra 1995, la población de l'acabante constituyir república de Ingusetia amontárase considerablemente, debíu en gran midida a la llegada de cerca de 100&nbsp;000 refuxaos (incluyíos [[chechenos]], [[ingusetios]] y [[rusos]]) que fuxíen de la [[Conflictu rusu-checheno|guerra en Chechenia]], y de cerca de 50&nbsp;000 ingusetios llegaos de la vecina [[República d'Osetia del Norte-Alania]], por cuenta de les violentes disputes sobre cuestiones territoriales que dende 1992 caltuvieron dambes naciones caucásiques. La población, según el censu de 2002 foi de 466&nbsp;300 habitantes, lo que supunxo un evidente retrocesu nel siguiente censu de 2010, yá que se rexistraron 412&nbsp;529  habitantes. El conflictu en Ingusetia qu'españó en 2007 y que llega hasta los nuesos díes ye una de les causes principales qu'espliquen el descensu demográficu. === Grupos étnicos === Según el Censu de 2010 de Rusia, la composición étnica de Ingushetia taba formada por un 94,1% d'[[inguses]] na república. Otros grupos minoritarios yeren los [[chechenos]] (4,6%), [[rusos]] (0,8%), y una serie de grupos más pequeños, que representa menos del 0,5% de la población total. Una de les cuestiones que más esmoleció a los investigadores na rexón ye la [[xenética]] de la población ingusetia. Los inguses tienen 89% de [[Haplogrupo J2 ADN-Y|J2 ADN-Y]], que ye la frecuencia más alta conocida nel mundu y J2 ta estrechamente acomuñáu col [[Creciente Fértil]].<ref>Oleg Balanovsky, Khadizhat Dibirova, Anna Dybo, Oleg Mudrak, Svetlana Frolova, Elvira Pocheshkhova, Marc Haber, Daniel Platt, Theodore Schurr, Wolfgang Haak, Marina Kuznetsova, Magomed Radzhabov, Olga Balaganskaya, Alexey Romanov, Tatiana Zakharova, David F. Soria Hernanz, Pierre Zalloua, Sergey Koshel, Merritt Ruhlen, Colin Renfrew, R. Spencer Wells, Chris Tyler-Smith, Elena Balanovska, and The Genographic Consortium Parallel [http://mbe.oxfordjournals.org/content/early/2011/05/13/molbev.msr126.abstract Evolution of Genes and Languages in the Caucasus Region] Mol. Biol. Evol. 2011: msr126v1-msr126</ref> L'ADN mitocondrial de los inguses difier d'otres poblaciones caucásiques y el restu del mundu, debíu al [[principiu de Hardy-Weinberg]]. "Les poblaciones del Cáucasu, en promediu amuesen, de media, menos variabilidá qu'otros pueblos [del Mundu] pa los ocho insertamientos de polimorfismos d'[[secuencia Alu|Alu]] analizaos equí. La heterocigosidad promediu ye menor que la de cualesquier otra rexón del mundu, cola esceición de Sahul. Dientro'l Cáucasu, los inguses tienen niveles muncho más baxos de la variabilidá que cualesquier de les otres poblaciones. Tamién amosaron patrones inusuales de variación del [[ADN mitocondrial]] en comparanza con otres poblaciones del Cáucasu, lo qu'indica que dalguna carauterística de la hestoria de la población ingusetia, o d'esta amuesa particular de inguses, tienen de ser responsables de los sos distintos patrones de variación xenética tantu n'ADN mitocondrial como d'insertamientu de Alu".<ref name="European Journal of Human Genetics">{{cita publicación |autor=Ivane Nasidze et al. |añu=2001 |títulu=Alu insertion polymorphisms and the genetic structure of human populations from the Caucasus |publicación=[[European Journal of Human Genetics]] |volume=9 |páxines=267–272 |doi=10.1038/sj.ejhg.5200615 |pmid=11313770 |númberu=4}}</ref><ref name="Nature">{{cita web|url=http://www.nature.com/ejhg/journal/v9/n4/pdf/5200615a.pdf|títulu=Alu insertion polymorphisms and the genetic structure of human populations from the Caucasus|formatu=PDF}}</ref> {| {{tablaguapa}} style="text-align: right;" |- style="background:#e0e0e0;" ! rowspan="2" | Grupu<br />étnicu !colspan="2" | Censu de 1926 ! colspan="2" | Censu de 1939 ! colspan="2" | Censu de 1959 ! colspan="2" | Censu de 1970 ! colspan="2" | Censu de 1979 ! colspan="2" | Censu de 1989 ! colspan="2" | Censu de 2002 ! colspan="2" | Censu de 2010¹ |- style="background:#e0e0e0;" ! Población ! % ! Población ! % ! Población ! % ! Población ! % ! Población ! % ! Población ! % ! Población ! % ! Población ! % |- | style="text-align:left;"| [[Pueblu ingusetio|Inguses]] | 47&nbsp;280 |61.6% | 79&nbsp;462 |58.0% |44&nbsp;634 | 40.6% |99&nbsp;060 |66.0% |113&nbsp;889 |74.2% | 138&nbsp;626 |74.5% | 361&nbsp;057 |77.3% | 385&nbsp;537 |94.1% |- | style="text-align:left;"| [[Chechenos]] | 2&nbsp;553 |3.3% | 7&nbsp;746 |5.7% | 5&nbsp;643 |5.1% |8&nbsp;724 |5.8% |9&nbsp;182 |6.0% | 19&nbsp;195 |10.3% | 95&nbsp;403 |20.4% | 18&nbsp;765 |4.6% |- | style="text-align:left;"| [[Pueblu rusu|Rusos]] | 24&nbsp;185 |31.5% | 43&nbsp;389 |31.7% | 51&nbsp;549 |46.9% |37&nbsp;258 |24.8% |26&nbsp;965 |17.6% | 24&nbsp;641 |13.2% | 5&nbsp;559 |1.2% | 3&nbsp;321 |0.8% |- |align="left"| [[Pueblu ucranianu|Ucranianos]] | 1&nbsp;501 |2.0% | 1&nbsp;921 |1.4% | 1&nbsp;763 |1.6% |1&nbsp;068 |0.7% |687 |0.4% | 753 |0.4% | 189 |0.0% | rowspan="2"| 2&nbsp;009 | rowspan="2"| 0.5% |- | style="text-align:left;"| Otros | 1&nbsp;215 |1.6% | 4&nbsp;549 |3.3% |6&nbsp;438 |5.9% |3&nbsp;978 |2.7% |2&nbsp;852 |1.9% | 2&nbsp;781 |1.5% | 5&nbsp;086 |1.1% |- | style="text-align:left;" colspan="17"| ¹ <small>2&nbsp;897 persones fueron rexistraes de distintes bases de datos y podría nun representar una etnicidad. Envalórase que la proporción de grupos étnicos nesti grupu ye la mesma que la del grupu declaráu.</small><ref>http://www.perepis-2010.ru/news/detail.php?ID=6936</ref> |} === Llingua y relixón === Los ingusetios, que se denominen a sí mesmos "galgai", tán emparentaos colos chechenos. La [[idioma ingusetio|llingua ingusetia]] forma parte del grupu naj de llingües caucásiques. La llingua ingusetia escrita, basada nel [[alfabetu llatín]], foi desenvuelta en 1923, magar en 1938 l'[[alfabetu cirílicu]] reemplazó a aquél. Gran parte de la población ingusetia fala [[idioma rusu|rusu]]. Ente los sieglos [[sieglu IX|IX]] y [[sieglu XVI|XVI]], parte de los moradores d'esti territoriu convertir al [[Ilesia Ortodoxa y Apostólica Xeorxana|cristianismu ortodoxu xeorxanu]]. Nel [[sieglu XIX]] los ingusetios, al igual que los chechenos y otros pueblos caucásicos, convertir al [[Islam]] na so variante [[Sunismu|sunní]]. Na actualidá, l'Islam constitúi un importante elementu d'identidá y cohesión nacional ente los ingusetios. Predomina la escuela sunní [[Madhab]] [[Shafi'i]],<ref name="Allievi">{{cita llibru|autor=Stefano Allievi and Jørgen S. Nielsen|añu=2003|títulu=Muslim networks and transnational communities in and across Europe|volume=1}}</ref> con dalguna minoría [[sufismu|sufí]] que de cutiu s'acomuñar con una de los dos órdenes sufíes tradicionales: la [[tariqa]] [[Naqshbandi]], representada en Ingusetia pola confrería de [[Deni Arsanov]], y la tariqa [[Qadiriyyah]], acomuñada con [[Kunta-Haji Kishiev]].<ref name=berkeley>{{cita web|url=http://ingush.berkeley.edu:7012/ingush_people.html|títulu=The Ingush (with notes on the Chechen): Background information|fechaaccesu=10 de febreru de 2007|autor=[[Johanna Nichols]]|fecha=febreru de 1997|obra=[[University of California, Berkeley]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061208154007/http://ingush.berkeley.edu:7012/ingush_people.html|fechaarchivu=8 d'avientu de 2006}}</ref><ref name="Bowers">{{cita publicación |author=Stephen Bowers et al. |títulu=Islam in Ingushetia and Chechnya |journal=Faculty Publications and Presentations of the Helms School of Government of Liberty University |volume=29 |añu=2004 |url=http://digitalcommons.liberty.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1039&context=gov_fac_pubs}}</ref> == Economía == L'[[agricultura]] ye la principal actividá económica de Ingusetia.<ref name="Официальный сайт Ингушетии">[http://www.ingushetia.ru/m-news/archives/001435.shtml Официальный сайт Ингушетии]</ref> Los habitantes de les árees montascoses dedicar a la cría de [[ganáu]], en cuantes que los que pueblen les tierres baxes cultiven granu. Los principales cultivos son el [[maíz]], [[xirasol]], [[hortolices]] y [[pataques]], el cultivu de [[tabacu]], [[trigu]], [[avena]], [[cebada]] y [[remolacha azucrera]].<ref name="Экономика Ингушетии">[http://www.ingushetiyarsp.ru/geography/ Экономика Ингушетии]</ref> La participación de los sectores públicu, nun ye más del 25%, el restu son d'otres formes de propiedá. El 60% del territoriu ingusetio ta ocupada per tierres de cultivu, pero namái la metá d'ella ye [[tierra cultivable]]. Pol volume de la producción agrícola, la república asitiar nel puestu 37º nel país.<ref name="ingushetia.info">[http://ingushetia.info/2008/02/04/specializaciya-xozyajstva-otraslevaya-struktura-promyshlennosti.html Специализация хозяйства. Отраслевая структура промышленности]</ref> La [[industria]] de la República de Ingushetia ta pocu desenvuelta.<ref>[https://web.archive.org/web/20090705075535/http://www.spektr.info/info/ingushetiya/prom/ «Спектр-Инфо»]</ref> La mayor parte d'esti desenvolvimientu vien de la [[industria del petroleu]] (Ingushneftegazprom), [[petroquímica]], [[industria químico|química]], procesamientu de [[gas]] y la industria del [[metal]]. Otres industries como la [[industria testil|testil]] y [[industria alimentaria|alimentaria]] contribúin a la economía de la rexón<ref name="ingushetia.info">[http://ingushetia.info/2008/02/04/specializaciya-xozyajstva-otraslevaya-struktura-promyshlennosti.html Специализация хозяйства. Отраслевая структура промышленности]</ref> que, en términos de [[productu rexonal brutu]] (PRB), ye la postrera (83ª) de Rusia. == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[República Soviética del Monte]] * [[República Autónoma Socialista Soviética de Chechenia-Ingushia]] == Enllaces esternos == {{commonscat|Ingushetia}} * [http://www.ingushetia.ru/ Sitiu web oficial] {{ru icon}} * [http://www.ingush.us/news/ Portal de noticies de Ingushetia] {{ru icon}} {{Tradubot|República de Ingusetia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Repúbliques de Rusia|Ingushetia ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] cvdcrhmzbvgl11jk8bmv5vg3mftcwgo 0 101108 3709814 3675707 2022-08-19T09:15:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{redirixe equí|Alania}} {{rexón}} [[Ficheru: Alania 10 12-es.svg|thumb|250px|right]] [[Ficheru:Ossetian tribes.png|thumb|250px|right]] [[Ficheru:North ossetia alania map.png|thumb|250px|right]] '''Osetia del Norte-Alania''' ({{Lang-ru|Республика Северная Осетия-Алания}}; n'[[Idioma osetiu|osetiu]]: Республикæ Цæгат Ирыстон-Алани, {{Audiu|North-Ossetia.ogg|/rʲɪˈspʊblʲɪkə ˈsʲevʲɪrnəjə ɐˈsʲetʲɪjə ɐˈlanʲɪjə/}}) ye una de les ventiún [[Repúbliques de Rusia|repúbliques]] que, xuntu colos cuarenta y siete [[Óblasts de Rusia|óblast]], nueve [[Krais de Rusia|krais]], cuatro [[Distritos autónomos de Rusia|distritos autónomos]] y dos [[Ciudaes federales de Rusia|ciudaes federales]], conformen los ochenta y tres [[Suxetos federales de Rusia|suxetos federales]] de [[Rusia]]. Atopar n'[[El Cáucasu]] rusu,<ref>La parte del Cáucasu ente les repúbliques de [[Chechenia]] y [[Kabardino-Balkaria]].</ref> na antigua [[Ruta de la Seda]]. La so capital ye la ciudá de [[Vladikavkaz]]. Con una población de 712 877 habs., según censu de 2010. Osetia del Norte parte con [[República de Kabardia-Balkaria|Kabardia-Balkaria]], [[Krai de Stávropol]], [[República de Chechenia|Chechenia]], [[República d'Ingusetia|Ingusetia]], [[Osetia del Sur]] y [[Xeorxa]]. == Toponimia == Nos últimos años de la [[Xunión Soviética]], a midida que los movimientos nacionalistes resurdíen en tol [[Cáucasu]], munchos intelectuales na República Socialista Soviética Autónoma d'Osetia del Norte pidieron la reactivación del nome de «[[Alania (Territoriu históricu)|Alania]]», un reinu medieval de los [[alanos]], antepasaos de los actuales [[osetios]]. El términu de «Alania» rápido fíxose popular na vida diaria d'Osetia al traviés de los nomes de delles empreses, una canal de televisión, organizaciones polítiques y civiles, editoriales, [[FC Alania Vladikavkaz|equipu de fútbol]], etc. En payares de 1994, el nome de «Alania» foi añedíu oficialmente al títulu republicanu (República d'Osetia del Norte-Alania).<ref>Shnirelman, Victor (2006). [http://src-h.slav.hokudai.ac.jp/publictn/acta/23/02_shnirelman.pdf The Politics of a Name: Between Consolidation and Separation in the Northern Caucasus]. ''Acta Slavica Iaponica'' 23, páxs. 37–49.</ref> == Historia == === Hestoria temprana === El territoriu d'Osetia del Norte foi habitáu per primer vegada poles tribus caucásiques. Dalgunos [[alanos]] [[nómades]] asitiar na rexón nel sieglu VII, formando'l reinu d'[[Alania (Territoriu históricu)|Alania]]. Finalmente convirtióse al [[Ilesia ortodoxa|cristianismu]] por misioneros de [[Bizanciu]]. Alania beneficióse descomanadamente de la [[Ruta de la Seda]] que pasaba al traviés del so territoriu. Dempués de la [[Edá Media]], repitíes invasiones de [[mongoles]] y [[tártaros]] abrasaron a la población, agora conocida como [[osetios]]. L'[[islam]] foi introducíu a la rexón nel sieglu XVII polos [[cabardinos]]. Los conflictos ente'l [[Kanato de Crimea]] y l'[[Imperiu otomanu]], finalmente, emburriaron a Osetia a una alianza cola [[Rusia Imperial]] nel sieglu XVIII. Llueu, Rusia estableció una base militar na capital, [[Vladikavkaz]], polo que foi la primer zona controlada per Rusia nel [[Cáucasu norte]]. En 1806, Osetia taba baxu total control rusu. === Periodu soviéticu === La dominación soviética llevó a la rexón a un rápidu desenvolvimientu de la industria y los [[Ferrocarril na Xunión Soviética|ferrocarriles]] que superaron el so aislamientu. Los primeros llibros de la zona llegaron a finales del sieglu XVIII y convirtiéronse en parte de la Rexón Terskaya de Rusia a mediaos del sieglu XIX. La [[Revolución rusa|Revolución rusa de 1917]] provocó n'Osetia del Norte la so fusión cola [[República Soviética del Monte]] en 1921. Depués convirtióse nel Oblast Autónomu d'Osetia del Norte'l 7 de xunetu de 1924, depués fundióse cola [[República Socialista Soviética Autónoma d'Osetia del Norte]] el 5 d'avientu de 1936. Na [[Segunda Guerra Mundial]] foi oxetu d'una serie d'ataques per parte de los invasores alemanes nazis que, ensin ésitu, trataron d'apoderase de [[Vladikavkaz]] en 1942. La República Socialista Soviética d'Osetia del Norte declaró república autónoma de la Xunión Soviética'l 14 de xunu de 1990. El so nome foi camudáu a República d'Osetia del Norte-Alania en 1992. === Etapa post soviética === El colapsu de la Xunión Soviética plantegó problemes especiales pal pueblu osetiu, que fueron estremaos n'Osetia del Norte, parte de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]], y [[Osetia del Sur]], parte de la [[República Socialista Soviética de Xeorxa]]. N'avientu de 1990 el [[Sóviet Supremu]] de Xeorxa abolió l'enclave autónomu d'Osetia metanes les crecientes tensiones étniques na rexón, y gran parte de la población fuxó escontra la frontera con Osetia del Norte o la mesma [[Xeorxa]]. Unos 70&nbsp;000 refuxaos d'Osetia del Sur fueron reasentados n'Osetia del Norte, lo que provocó enfrentamientos cola población predominantemente ingushetia nel [[raión Prigorodni]]. Eso llevó al [[conflictu osetiu-ingushetio|conflictu d'Osetia y Ingushetia]]. ==== Masacre de Beslán ==== {{AP|Masacre de la escuela de Beslán}} Osetia del Norte tamién ye conocida polos aciares atentaos producíos en setiembre de 2004 a manes de terroristes chechenos na ciudá de [[Beslán]], onde perecieron 334 rehenes, incluyíos 186 neños al esplotar unu de los artefautos que controlaba'l xefe del comandu terrorista. === Guerra d'Osetia del Sur de 2008 === {{AP|Guerra d'Osetia del Sur de 2008}} Osetia del Norte convertir nel principal destín de los refuxaos d'[[Osetia del Sur]] mientres la [[Guerra d'Osetia del Sur de 2008|guerra]] n'agostu de 2008. L'artículu 16 del capítulu 1 de la [[:ru:Конституция Республики Северная Осетия - Алания|Constitución de la República Osetia del Norte - Alania]] define les rellaciones de la república rusa con [[Osetia del Sur]], reconocida pola Federación Rusa'l 26 d'agostu de 2008. {{cita|Artículu 16.<br />Les bases de les rellaciones ente la República d'Osetia del Norte - Alania y la República d'Osetia del Sur son la unidá étnica, nacional, históricu-territorial y l'integración sociu-económica y cultural.<br /><br />Статья 16.<br />Республика Северная Осетия - Алания строит свои отношения с Республикой Южная Осетия на основе этнического, национального, историко-территориального единства, социально-экономической и культурной интеграции.<ref>[http://web.archive.org/web/http://constitution.garant.ru/DOC_31800016.htm/DOC_31800016.htm#sub_pa_N_1000 Constitución de la República Osetia del Norte - Alania] {{ru}}</ref>|}} == Xeografía == [[Ficheru:Khasaragom2010.jpg|thumb|Valle del Nar.]] [[Ficheru:Fiagdon.jpg|thumb|Río Fiagdon.]] La república atópase na fastera norte del [[Gran Cáucasu]]. De la superficie total de 4&nbsp;121 quilómetros cuadraos qu'ocupa, daqué más de la metá son tierres baxes y llanures, ente que la franxa montascosa ye un pocu menos de la metá. Nel norte atopa la llanura de Stavropol, al sur la de Térek y Sunzha, na parte central la llanura inclinada d'Osetia. Nel sur atopa la división cordal del Gran Cáucasu. Na frontera sur d'Osetia del Norte atopa una de les [[monte|montes]] más altes d'[[Europa]], el [[monte Kazbek]] (Казбек; n'osetiu: Урсхох, lit.: ''monte blancu'') (5&nbsp;047 m). La más alta, l'[[monte Elbrus|Elbrus]] (5&nbsp;642 m.), allúgase más al oeste, na frontera que dixebra [[Kabardino-Balkaria]] y Caracháevo-Cherquesia. Al norte del Cordal Principal del Cáucasu, en paralelu, hai cuatro grandes picos: el Bokovoy, el Skalistyy, el Pastbishchnyy y el Lesistyy. === Ríos === El principal ríu d'Osetia del Norte ye'l [[Ríu Térek|Térek]], que tien la so nacencia nos glaciares del Monte Zilga-Khokh, na parte cimera de la cuenca del cordal del Cáucasu, na frontera d'[[Osetia del Sur]] y [[Xeorxa]], a una altitú de 2&nbsp;713 metros. El Térek tien un llargor d'unos 600 km (incluyendo'l territoriu d'Osetia del Norte, de 110 quilómetros) y cuenta con munchos afluentes. Los principales el son Uruj (104 km), l'[[Ríu Ardón|Ardón]] (101 km), el Kambiléyevka (99 km), el Gizeldón (81 km) el Fiagdón y el Sunzha (278 km). Los [[glaciares]] más importantes son el glaciar Karaugomsky (35 km²), Mayli (22 km²) y Tseyskoe (18 km²). === Recursos naturales === Los recursos naturales inclúin minerales ([[cobre]], [[plata]], [[cinc]]), [[madera]], [[agua mineral|agües minerales]], [[enerxía hidroeléctrica]], y reserves de [[petroleu]] y [[gas]]. === Clima === El clima n'Osetia del Norte ye [[clima continental|continental templáu]]. Na llanura Mozdokskaya los vientos son frecuentes, secos y calorosos; la temperatura medio en xineru ye de -4,4&nbsp;°C y en xunetu de 24&nbsp;°C, con una [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitación]] de 400 a 450 mm. Nes zones centrales el clima ye más templáu, anidiáu pola proximidá de los montes. Los iviernos son nidios, los branos llargos, lluviosos, y, polo xeneral, non demasiáu calorosos. Pel branu esiste la posibilidá de penetración de [[ciclones tropicales]], que descarguen fuertes [[Agües monzóniques|agües del monzón]] con [[nubes llétriques]]. Les precipitaciones d'iviernu lleguen, principalmente, dende'l [[mar Caspiu]]. == Organización territorial == {{AP|Organización territorial d'Osetia del Norte-Alania}} == Política y gobiernu == [[Ficheru:Dom Pravitelstva.JPG|thumb|right|200px|Sede del gobiernu republicanu en [[Vladikavkaz]].]] Mientres el [[Xunión Soviética|periodu soviéticu]], la máxima autoridá na república foi compartida por trés persones: el primer secretariu del Comité osetiu del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCUS) —qu'en realidá tenía l'autoridá más grande—, el presidente del óblast soviética (poder llexislativu) y el Presidente del Comité Executivu de la República (poder executivu). Dende 1991, el PCUS perdió tol poder y el xefe de l'alministración de la República, y finalmente, el gobernador foi nomáu/escoyíu xuntu al parllamentu rexonal. La Constitución de la República d'Osetia del Norte-Alania ye la llei fundamental de la rexón. El Parllamentu d'Osetia del Norte-Alania ye l'órganu que s'ocupa del [[poder llexislativu]]. L'Asamblea Llexislativa exerz la so autoridá por aciu l'aprobación de lleis, resolvimientos y otros actos xurídicos y la supervisión de l'aplicación y observancia de les lleis y demás actos xurídicos adoptaos pola mesma. El máximu [[poder executivu|órganu executivu]] ye'l Gobiernu de la República, qu'inclúi órganos executivos territoriales como les alministraciones distritales, comités y comisiones que faciliten el desenvolvimientu y ocúpense del día ente día los asuntos de la provincia. L'alministración del óblast sofita les actividaes del Gobernador, que ye'l funcionariu más altu, y actúa como garante de la observancia de la constitución de la república en conformidá cola [[Constitución de Rusia]]. El xefe de gobiernu de la República d'Osetia del Norte-Alania ye'l [[presidente de la República d'Osetia del Norte-Alania|presidente de la República]]. A partir de 2008, el presidente de la república ye [[Taymuraz Mamsurov]]. Mamsurov asocedió a [[Alexander Dzasokhov]], que voluntariamente arrenunció al so puestu'l 31 de mayu de 2005.<ref>[https://www.abc.net.au/news/stories/2004/09/08/1195034.htm Rexonal government to quit over Beslan tragedy: president] from [[Australian Broadcasting Corporation|ABC]]</ref> == Demografía == La población de la república, acordies con el [[Comité Estatal d'Estadística de Rusia]], ye de 703&nbsp;977 persones en 2014. La densidá de población ye de 88,14 hab/km² (2014), con una población urbana del 63,98% (450&nbsp;386 habitantes). Estos datos converten a Osetia del Norte ye unu de los suxetos más densamente poblaos de la [[Federación Rusa]], nel quintu llugar (dempués de [[Moscú]], [[San Petersburgu]], [[Óblast de Moscú|Rexón de Moscú]] y [[Ingushetia]]). Más de la metá de la población del país (el 56%) viven en [[Vladikavkaz]]. === Grupos étnicos === Según el Censu de 2010, los [[osetios]] constitúin el 65,1% de la población de la república. Otros grupos inclúin a los [[rusos]] (20,8%), [[ingusetios]] (4,0%), [[armenios]] (2,3%), [[cumucos]] (2,3%), [[xeorxanos]] (1,3%), [[ucraínos]] (0,4%) y [[chechenos]] (0,3%). La comunidá [[ingusetio|ingusetia]] tuvo una gran presencia na rexón, pero cola [[disolución de la Xunión Soviética]] y l'esplosión de los conflictos interétnicos na zona, la mayor parte d'ellos decidieron emigrar. {| {{tablaguapa}} style="text-align: right;" |- style="background:#e0e0e0;" ! rowspan="2" | Grupos<br />étnicos ! colspan="2" | Censu de 1926¹ ! colspan="2" | Censu de 1939 ! colspan="2" | Censu de 1959 ! colspan="2" | Censu de 1970 ! colspan="2" | Censu de 1979 ! colspan="2" | Censu de 1989 ! colspan="2" | Censu de 2002 ! colspan="2" | Censu de 2010² |- style="background:#e0e0e0;" ! Númberu !% ! Númberu !% ! Númberu !% ! Númberu !% ! Númberu !% ! Númberu !% ! Númberu !% ! Númberu !% |- | style="text-align:left;"| [[Osetios]] | 141&nbsp;723 |49.6% | 165&nbsp;616 |50.3% | 215&nbsp;463 |47.8% | 269&nbsp;326 |48.7% | 299&nbsp;022 |50.5% | 334&nbsp;876 |53.0% | 445&nbsp;310 |62.7% | 459&nbsp;688 |65.1% |- | style="text-align:left;"| [[Rusos]] | 68&nbsp;192 |23.8% | 122&nbsp;614 |37.2% | 178&nbsp;654 |39.6% | 202&nbsp;367 |36.6% | 200&nbsp;692 |33.9% | 189&nbsp;159 |29.9% | 164&nbsp;734 |23.2% | 147&nbsp;090 |20.8% |- | style="text-align:left;"| [[Ingusetios]] | 23&nbsp;851 |8.3% | 6&nbsp;106 |1.9% | 6&nbsp;071 |1.3% | 18&nbsp;387 |3.3% | 23&nbsp;663 |4.0% | 32&nbsp;783 |5.2% | 21&nbsp;442 |3.0% | 28&nbsp;336 |4.0% |- |align="left"| [[Armenios]] | 9&nbsp;185 |3.2% | 8&nbsp;932 |2.7% | 12&nbsp;012 |2.7% | 13&nbsp;355 |2.4% | 12&nbsp;912 |2.2% | 13&nbsp;619 |2.2% | 17&nbsp;147 |2.4% | 16&nbsp;235 |2.3% |- | style="text-align:left;"| [[Cumucos]] | 3&nbsp;153 |1.1% | 85 |0.0% | 3&nbsp;921 |0.9% | 6&nbsp;363 |1.2% | 7&nbsp;610 |1.3% | 9&nbsp;478 |1.5% | 12&nbsp;659 |1.8% | 16&nbsp;092 |2.3% |- | style="text-align:left;"| [[Xeorxanos]] | 6&nbsp;057 |2.1% | 6&nbsp;312 |1.9% | 8&nbsp;160 |1.8% | 10&nbsp;323 |1.9% | 11&nbsp;347 |1.9% | 12&nbsp;284 |1.9% | 10&nbsp;803 |1.5% | 9&nbsp;095 |1.3% |- | style="text-align:left;"| [[Ucranianos]] | 19&nbsp;101 |6.7% | 7&nbsp;063 |2.1% | 9&nbsp;362 |2.1% | 9&nbsp;250 |1.7% | 10&nbsp;574 |1.8% | 10&nbsp;088 |1.6% | 5&nbsp;198 |0.7% | 3&nbsp;251 |0.4% |- | style="text-align:left;"| Otros | 14&nbsp;690 |5.1% | 12&nbsp;477 |3.8% | 16&nbsp;938 |3.8% | 23&nbsp;210 |4.2% | 26&nbsp;182 |4.4% | 30&nbsp;141 |4.8% | 32&nbsp;982 |4.6% | 26&nbsp;636 |3.8% |- | style="text-align:left;" colspan="17"| ¹ <small> Les resultancies del censu de 1926 referir al actual territoriu, que ye una combinación del Óblast Autónomu d'Osetia del Norte, la ciudá de Vladikavkaz y árees axacentes.</small><ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnnossetia.html население северной осетии]. Ethno-kavkaz.narod.ru.</ref> ² <small>6&nbsp;557 taben rexistraes de bases de datos distintos y podría nun representar un grupu étnicu. Envalórase que la proporción d'etnies nesti grupu ye'l mesmu que'l del grupu declaráu.</small><ref>[http://www.perepis-2010.ru/news/detail.php?ID=6936 Перепись-2010: русских становится больше]. Perepis-2010.ru (2011-12-19).</ref> |} === Relixón === [[Ficheru:Осетинская церковь в Владикавказе.JPG|thumb|Ilesia de la Natividá de la Santísima Virxe, la ilesia ortodoxa más antigua de Vladikavkaz (1812).]] Según una encuesta oficial de 2012,<ref name="ArenaAtlas">[http://sreda.org/arena Arena - Atlas of Religions and Nationalities in Russia]. Sreda.org</ref><ref name="2012maps">[http://c2.kommersant.ru/ISSUES.PHOTO/OGONIOK/2012/034/ogcyhjk2.jpg 2012 Survey Maps]. "Ogonek", № 34 (5243), 27/08/2012.</ref> el 49,2% de la población d'Osetia del Norte-Alania xuntar a la [[Ilesia ortodoxa rusa]], el 10% declara ser genéricamente cristianu (escluyendo [[católicos]] y [[protestantes]]) y el 2% sigue a otres [[Ilesies ortodoxes]]. La segunda relixón más profesada ye la [[Relixón étnica|relixón indíxena]] osetia o [[neopaganismu]] (tradición conocida como [[Ætsæg Din]], lliteralmente del osetiu «fe exacta»), qu'entiende'l 29% de la población (incluyíes les [[Neopaganismo eslavu|comunidaes eslaves rodistas]]). Los musulmanes constitúin el 4% de la población y los protestantes el 1%. Amás, otru 1% de la población declara ser "espiritual, pero non relixosu" y el 3% asegura ser [[atéu]].<ref name="ArenaAtlas"/> === Idiomes === Hai dos llingües oficiales n'Osetia del Norte: el [[idioma rusu|rusu]], que ye oficial pa tolos [[suxetos federales de Rusia]] (Osetia del Norte ye una república), y l'[[idioma osetiu|osetiu]]. L'osetiu ye una [[llingua indoeuropea]], que pertenez al [[Llingües iranies orientales|grupu llingüísticu de les iranies orientales]]. El rusu non yá exerz como [[llingua franca]] na rexón, sinón tamién nativu pa munchos, pos ye un idioma [[Llingües eslaves orientales|eslavu oriental]] y, como tal, tamién pertenez a la familia indoeuropea, lo que significa que les dos llingües tán rellacionaos, anque distantes. == Economía == A pesar de la inevitable carga económica d'una gran población de [[refuxaos]], Osetia del Norte ye una de les repúbliques más riques del norte del Cáucasu. Ye la más urbanizada y más industrializada con [[metalurxa|actividaes metalúrxiques]], electróniques, [[química|químiques]] y [[alimentu|alimentos]]. Nos últimos años, el desenvolvimientu económicu d'Osetia del Norte-Alania tuvo ésitu; el indicadores de [[desenvolvimientu social]] y [[desenvolvimientu económicu|económicu]] de la república en 2005-2007 revelaron una crecedera estable de tolos sectores de la economía y los principales parámetros sociales. La naturaleza y les condiciones climátiques de la república contribúin al ésitu del desenvolvimientu de los diversos sectores económicos, que se ve favorecida pola bayura de recursos naturales. El [[productu rexonal brutu]] (PRB) ''per capita'' de la rexón en 2006 foi de 61&nbsp;000 [[Rublu rusu|rublos]] (2&nbsp;596 dólares), un aumentu del 30% nel periodu 2005-2007.<ref name="moscownews"/> El PRB ''pro cápita'' en 2007 foi de 76&nbsp;455 rublos.<ref>[http://www.gks.ru/bgd/free/b01_19/IssWWW.exe/Stg/d000/dusha98-07.htm Валовой региональный продукт на душу населения] Федеральная служба государственной статистики</ref> En 2005-2007, el salariu mensual promediu n'Osetia del Norte-Alania doblóse, coles ganancies d'efectivu reales aumentando nun 42,5 per cientu. En términos de la crecedera promediu del salariu mensual, la república ocupa'l primer llugar nel Cáucasu Norte.<ref name="moscownews"/> Les prioridaes económiques del gobiernu rexonal inclúin la crecedera industrial, el desenvolvimientu de la pequeña empresa, la construcción de spas y resorts, y el fortalecimientu de la disciplina presupuestario y fiscal.<ref name="allregions">{{cita llibru|títulu=Russia: All Regions Trade & Investment Guide|publisher=CTEC Publishing LLC|añu=2008|chapter=Republic of North Ossetia–Alania: Introduction|url=http://www.russiasregions.com/north_ossetia_alania.html}}{{dead link|date=April 2014}}</ref> === Recursos naturales, agricultura ya industria === [[Ficheru:ЭзмиГЭС.jpg|thumb|Central hidroeléctrica Ezminskaya.]] Los recursos más xeneralizaos son el [[cinc]] y minerales complexos que contienen [[plomu]]. Hai depósitos de [[piedra caliar]], [[dolomita]], [[mármol]] y [[piedra de toque]]. Tamién hai una gran disponibilidad de materiales de construcción, tales como [[magre]], [[arena]] y [[grava]]. Les reserves de depósitos de petroleu local envalorar en 10 millones de tonelaes métriques.<ref name="moscownews" /> El sector agrícola ye bien variáu y especialízase nel cultivu de trigu, maíz y xirasol; la [[horticultura]]; [[viticultura]]; y el ganáu y la cría d'oveyes.<ref name="encarta">{{cita web|url=http://uk.encarta.msn.com/encyclopedia_781534125/north_ossetia-alania.html|títulu=North Ossetia–Alania|publisher=Microsoft Encarta|fechaaccesu=4 de xunu de 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/5kx8cyHJk|archivedate=1 de payares de 2009|deadurl=yes}}</ref><ref name="kommersant">{{cita web|url=http://www.kommersant.com/p-105/r_448/Republic_of_North_Ossetia/|títulu=Republic of North Ossetia|date=11 de marzu de 2004|publisher=Kommersant|fechaaccesu=4 de xunu de 2009}}</ref> La industria d'Osetia del Norte concéntrase principalmente na capital, Vladikavkaz. Les principales empreses allugaes equí son Elektrotsink, Gazoapparat, una planta de fabricación de preseos, Elektrokontraktor, una producción d'equipos llétricos d'automóviles, un complexu de construcción a gran panel y empreses de la industria alimentaria. El centru industrial Sadonsky creció en redol a les industries mineru y forestal.<ref name="kommersant"/> === Turismu === [[Ficheru:011 Георгий Победоносец.JPG|thumb|El monumentu a [[Jorge de Capadocia|San Jorge]], al sur d'[[Alaguir|Alagir]], ye unu de los llugares más visitaos de la república.]] A pesar de la proximidá a [[Chechenia]], Osetia del Norte ta faciendo esfuercios por desenvolver la so industria turístico.<ref name="russiaprofile" /> Desenvolviéronse con éxito proyeuto consistentes en [[balneariu|balnearios]], centros turísticos y, polo xeneral, el desenvolvimientu del turismu aplicáu na parte montascosa de la república.<ref name="allregions"/> Hai cerca de trés mil monumentos históricos na república y más de la metá de la del so área ta ocupáu pol Parque Nacional Alania, la Reserva Nacional d'Osetia del Norte. Hai más de 250 reserves d'[[agua duce]], mineral y [[manantial|manantiales]] terapéuticos na república, con unes reserves diaries envaloraes de 15&nbsp;000 metros cúbicos. Amás d'apurrir la base pa centros de salú, estes agües minerales tamién tienen el potencial de ser embotellada y vendida. El [[agua mineral]] d'Osetia del Norte ye conocida poles sos cualidaes úniques, según la composición mineral especial.<ref name="kommersant"/><ref name="russiaprofile">{{cita web|url=http://www.russiaprofile.org/resources/territory/districts/osetiya/|títulu=Republic of North Ossetia|date=25 d'agostu de 2008|publisher=Russia Profile|fechaaccesu=4 de xunu de 2009|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.russiaprofile.org/resources/territory/districts/osetiya/|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}{{dead link|date=April 2014}}</ref> === Infraestructura === En términos de la so infraestructura, Osetia del Norte-Alania ocupa'l segundu llugar nel Distritu Federal del Sur y el décimu na nación.<ref name="moscownews">{{Cite news|url=http://mnweekly.rian.ru/news/20080918/55347008.html|títulu=North Ossetia–Alania: social and economic indicators looking up|publisher=[[Moscow News]]|date=18 de setiembre de 2008 }}</ref> La república tien dalgunes de les más estenses redes de telecomunicaciones na rexón del Cáucasu Norte y en Rusia. Ocupa'l primer llugar tocantes a les sos instalaciones de la rede de telecomunicaciones nel Distritu Federal del Sur. La república ocupa'l cuartu llugar en Rusia en términos d'urbanismu y cais pavimentadas, la espansión del so complexu de tresporte y loxística ufierta bones redes de comunicación ente Rusia y el [[Cáucasu Sur]], según con Asia Central. El complexu cunta con dos carreteres federales (la carretera o [[ruta militar de Xeorxa]] coneuta Vladikavkaz con [[Transcaucasia]]) que crucien el Gran Cáucasu, dos puestos de control aduaneros pa coches, una rede desenvuelta de ferrocarril, l'[[Aeropuertu Internacional de Vladikavkaz]], y terminales de tresporte bien forníes.<ref name="moscownews"/> == Ver tamién == * [[Osetios]] * [[Osetia]] * [[Osetia del Sur]] * [[Lliteratura en osético]] * [[Alanos]] * [[Escita]] * [[Ajsarbek Galázov]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == <div class="noprint" style="clear: right; border: solid #aaa 1px; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 90%; background: #f9f9f9; width: 33%; padding: 4px; text-align: left; float: right;"><div style="float:left;">[[Image:Wikipedia-logo.svg|50px|none|Wikipedia]]</div><div style="margin-left:70px;">La '''[[:vos:|Wikipedia n'osetiu]]''' ye una versión de [[Wikipedia]] nun [[idioma]] que se fala nesta república rusa. Puedes visitala y contribuyir nella.</div> </div><noinclude> {{commonscat|North Ossetia-Alania|Osetia del Norte}} * [http://www.rso-a.ru/ Sitiu web oficial] {{ru icon}} * [http://web.archive.org/web/http://parliament.rno-a.ru/ Sitiu oficial del Parllamentu d'Osetia del Norte] {{ru icon}} {{Tradubot|Osetia del Norte-Alania}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Repúbliques de Rusia|Osetia del Norte - Alania ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] g900p619075bq2b8e4a2n6la1j8rhym 0 101162 3709381 3709063 2022-08-18T13:48:33Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |Nome = Xeografía de Costa Rica |Imaxe = Costa Rica relief location map.jpg |Imaxe_tamañu = 270px |Imagen_pie = |Continente = [[América]] |Rexón = [[América Central]] |Territoriu = 51.100 |Tierra = 50.060 |Agua = 40 |Fronteres_territoriales = 639 km |país 1 = {{NIC}} |frontera país 1 = 309 km |país 2 = {{PAN}} |frontera país 2 = 330 km |país 3 = |frontera país 3 = |país X = |frontera país X = |Llinia_de_mariña = 1.290 km |Mar_territorial = 12 nm |Zona_allegante = |Zona_económica = 200 nm |Plataforma_continental = 200 nm |Puntu_más_baxu = [[Océanu Pacíficu]] a 0 m |Puntu_más_altu = [[Cuetu Chirripó]] a 3820 m |ríu_más_ llargu = [[ríu Térraba|Ríu Grande de Térraba]] |llagu_más_ grande = [[Llagu Arenal]] |clima = [[Clima tropical]] |ciudaes = }} '''[[Costa Rica]]''' atópase alcontrada dientro de les [[coordenaes xeográfiques]] 8° y 11°15', de latitud norte, y 82° y 86°, de longitud oeste. Incluyendo la so área insular, tien una estensión de 51.100&nbsp;[[quilómetru cuadráu|km²]] (50.660&nbsp;km² de tierres y 440&nbsp;km² d'agua). Xuntu a [[Belice]] y [[El Salvador]] ye unu de los estaos más pequeños d'[[América Central]]. Llenda al norte con [[Nicaragua]] cola que comparte 309&nbsp;[[quilómetru|km]] de frontera y al sur con [[Panamá]] cola que comparte 330&nbsp;km, al este col [[mar Caribe]] y al oeste col [[océanu Pacíficu]]. El llargor de la mariña estiéndese 1.228&nbsp;km, de los cualos 1.016 tán na mariña pacífica y 212&nbsp;km nel mar Caribe. La mariña pacífica presenta una serie d'irregularidaes como penínsules, golfos y badees, condición que facilita l'establecimientu de zones portuaries y pal desenvolvimientu turísticu. Pela cueta la mariña del Caribe ye más regular, pero menos apta pa esti tipu d'instalaciones. El país tien soberanía sobre 200&nbsp;[[milla náutica|mn]] de zona esclusiva económica, y 12&nbsp;mn d'agües territoriales. El país tien un [[exa montascosa central de Costa Rica|exa montascosa central]] llonxitudinal con direición noroeste-sureste, estremáu en cuatro cordillera, a partir de les cualos nacen los ríos, que desagüen nes aguaes de dambos océanos. L'aición d'estos ríos dio llugar a tres grupos d'enllanaes, que son más estenses escontra la mariña atlántica. El centru del país ta ocupáu por una depresión teutónica conocida como [[Valle Central (Costa Rica)|Valle Central]], onde vive la mayoría de la población. El país cunta con cerca de 200 volcanes, de los cualos 5 tán activos. La [[Islla Cocos|islla del Cocu]], nel océanu Pacíficu, ye parte del territoriu nacional. Dende los sos oríxenes como territoriu ístmico, foi ponte biolóxica onde coesisten especies de flora y fauna pertenecientes al neoártico, al [[neotrópico]] y delles otres a la rexón de les [[Antilles]]. Por cuenta de esta biodiversidá, alcuéntrense zones de vida, que inclúin dende paisaxes mariniegos alcontraos a nivel del mar hasta paisaxes de pandorial sobre los 3.000&nbsp;[[metru|m]] d'altitú. La biodiversidá dexa al país tener una [[herpetofauna]] d'alredor de 360 especies (150 [[anfibios]] y 210 [[reptiles]]), una [[avifauna]] d'aprosimao 850 especies (625 añeren y 225 son migratories), una [[mastofauna]] de casi 205 especies, ente les qu'atopamos esperteyos y mamíferos non voladores. == Xeoloxía == === Historia xeolóxica de Costa Rica === [[Archivu:Arenal at night.jpg|thumb|200px|La intensa actividá volcánica, xuntu al procesu d'erosión y sedimentación de dichu material, dio llugar al territoriu continental de Costa Rica. Na semeya, erupción nocherniega del [[volcán Arenal]] en 2006.]] La historia xeolóxica dio entamu cerca del Periodu [[Xurásicu]] Inferior-Cimeru, hai unos 200 millones d'años. Yá pa esti tiempu, les mases continentales probablemente atopábense asitiaes nuna posición bien similar a l'actual. El procesu oroxénicu empecipiar con actividá volcánica, acompañada de surdimientu de dorsales oceániques y crestes submarines. Como resultante d'esti procesu surdió un arcu d'islles empobináu escontra l'este, que conoceríase más tarde como arcu esternu, representáu anguaño por una serie de sierres foliaes, alcontraes na [[península de Nicoya]], [[Sablera]] Ferradura, [[península d'Osa]] y Punta Burica. La principal carauterística d'esti periodu, foi una intensa actividá volcánica y por cuenta de los procesos d'erosión que sufren los relieves iniciales, empieza un aumentu na sedimentación de diches árees. Mientres el [[Eocenu]] Inferior-Mediu, hai unos sesenta millones d'años sumió casi la totalidá del arcu esternu, remaneciendo en forma posterior una serie d'islles conocíes col nome de Guanarivas. Mientres el Periodu [[Oligocenu]] hai 25 millones d'años, estes islles sumieron sol océanu y fueron cubiertes por material detrítico de resultes de la degradación y posterior sedimentación de les formaciones recién. Debíu al intensu vulcanismu aniciáu nos [[montes del Aguacate]], la [[cordal de Talamanca]] empecipia'l so ascensu a partir del Periodu [[Miocenu]] hai 1,8 millones d'años, algamando la mayor altitú del arcu internu. Dichu vulcanismu tiempu dempués daría orixe a la [[Cordal Volcánicu Central (Costa Rica)|Cordal Volcánicu Central]] y a la [[Cordal Volcánicu de Guanacaste]]. === Plaques teutóniques === [[Archivu:Caribbean plate tectonics-en.png|thumb|200px|La [[subducción]] de les plaques de [[Placa de Cocos Cocos]] y [[Placa del Caribe|Caribe]] produz una quebra del terrén y un efeutu de llevantamientu teutónicu, lo que da orixe a los montes centrales de Costa Rica, y ye la razón de munchos de los terremotos qu'asocedieron nel país a lo llargo de la so historia.]] Frente a la mariña pacífica del ismu centroamericanu atópase una depresión submarina llamada Fuesa Mesoamericana. Costa Rica atópase na zona de converxencia de la [[Placa de Cocos]] y [[Placa del Caribe]]. Al sureste del territoriu dambes plaques interactúan cola [[Placa de Naza]], casu conocíu como puntu triple, que ta asitiáu na rexón del [[golfu Duce]]. El procesu de subducción fai que la placa Cocu tea fundiéndose adulces so la emerxente placa del Caribe. Esta esmuzse escontra l'este produciendo asina'l surdimientu paulatín del territoriu costarricense, con un surdimientu de 10&nbsp;[[milímetru|mm]] per añu. Al producise la [[subducción]], polos esfuerciu d'arrastre y compresión, una parte del material que s'atopa sobre la placa que ta siendo subducida, ye darréu quebráu, y por cuenta de los procesos de llevantamientu teutónicu, va tresformar nun relieve oroxénicu. Tal ye'l casu de la [[cordal de Talamanca]]. La otra parte del material fúndese y, polos cambeos de presión y temperatura, termina per fundir se. Un porcentaxe de dichu material tiende a xubir a la superficie en forma de llava, por aciu el procesu denomináu vulcanismu, y dicha acumuladura va formar los cordales volcánicos. Por cuenta de les fuercies de compresión y llevantamientu, la corteza terrestre supera la llende d'elasticidá de les roques, polo qu'éstes se ruempen, produciendo una lliberación d'enerxía, causando coles mesmes los movimientos sísmicos. == Sistema montascosu == El relieve de Costa Rica ye quebráu. Presenta tierres baxes de 0 a 800&nbsp;m; medies, de 800 a 1.500&nbsp;m, y altes de 3.819&nbsp;m. Amás ufierta un altu [[Valle Central (Costa Rica)|Valle Central]]. Tien tres sistemes montascosos: l'[[Exa montascosa central de Costa Rica|exa montascosa central]], que conforma la columna vertebral del territoriu continental y ta conformáu por cuatro cordales ([[Cordal de Guanacaste|de Guanacaste]], [[Sierra Minera de Tilarán|Minera de Tilarán]], [[Cordal Volcánicu Central (Costa Rica)|Volcánica Central]] y [[Cordal de Talamanca|de Talamanca]]); un sistema montascosu secundariu, d'orixe más antiguu y visos baxos (serranías de Nicoya, Fila Brunqueña y sierra d'Osa); y el Cordal Volcánicu Océanica del Cocu, que s'atopa sol mar patrimonial del país nel océanu Pacíficu. === Exa montascosa central === {{AP|Exa montascosa central de Costa Rica}} El territoriu continental costarricense ta formáu per una exa montascosu llonxitudinal central, más cercanu a la mariña del océanu Pacíficu, alcontráu en direición noroeste-sureste, d'aprosimao 650 km de llargu. Les cuenques hidrográfiques del país nacen a partir d'esta exa montascosa, que define tamién la morfoloxía de les enllanaes, y metanes esti exa allúguense les depresiones teutóniques principales, como'l [[Valle Central de Costa Rica|Valle Central]]. La exa montascosa central de Costa Rica ta estremáu en cuatro seiciones: ==== Cordal de Guanacaste ==== {{AP|Cordal de Guanacaste}} Atópase allugada al noroeste del país, con una direición noroeste-sureste. Mide 70 km de llargor.<ref name=alvaradoindunni43>{{Cita Harvard |Alvarado Induni|2009| p=43|sp=sí}}</ref> Sirve de llende natural ente les provincies de Guanacaste y Alajuela. Ta conformada por una serie d'[[estratovolcan]]es del [[Cuaternariu]], con edaes menores a un millón d'años:<ref name=alvaradoindunni45>{{Cita Harvard |Alvarado Induni|2009| p=45|sp=sí}}</ref> [[volcán Orosí|Orosí]] (1.440&nbsp;msnm), [[volcán Rincón de la Vieya|Rincón de la Vieya]] (1.895&nbsp;msnm), [[volcán Miravalles|Miravalles]] (2.028&nbsp;msnm) y [[volcán Tenorio|Tenorio]] (1.916&nbsp;mnsm). Tien orixe oroxénicu y ye de les más antigües de Costa Rica. Presenta actividá volcánica primaria y secundaria. Ye fonte d'enerxía llimpia, principalmente hidroeléctrica y xeotérmica, y de divises pol turismu. <gallery> Orosí.jpg|<center>[[Volcán Orosí]]</center> Guanacaste National Park.jpg|<center>[[Volcán Rincón de la Vieya]]</center> Miravalles volcano.jpg|<center>[[Volcán Miravalles]]</center> Tenorio volcano.jpg|<center>[[Volcán Tenorio]]</center> </gallery> ==== Cordal o Sierra Minera de Tilarán ==== {{AP|Sierra Minera de Tilarán}} Mide 50&nbsp;km de llargor. Ta formada por serranías de valles fondos, con dellos conos volcánicos antiguos y recién, siendo'l más importante'l [[volcán Arenal]] (1670&nbsp;msnm), un pimpanu estratovolcán de forma cónica casi perfecta, que ye iconu nacional. A'l so llau atopa'l [[volcán Chatu]], el so volcán hermano. Ta constituyida por roques volcániques terciaries onde s'alcontraron vetes d'oru en dellos sectores como Abangares y Miramar. A esta sierra pertenecen los montes de Tilarán, Abangares, Cedral, San Antonio, Miramar y [[montes del Aguacate|Aguacate]], polo xeneral, elevaciones alredor de los 1.500&nbsp;msnm, siendo la mayor elevación el cuetu Cedral, con 1.842&nbsp;msnm. Tien importancia económica pola producción d'enerxía hidroeléctrica nel banzáu d'Arenal y pol turismu ecolóxicu y d'aventura. {{Panorama|ARENAL VOLCANO LAKE PANORAMA.jpg|700px|<center>Panorámica del [[volcán Arenal]], col [[volcán Chatu]] al so llau y la [[llagu Arenal|laguna Arenal]] al frente.</center>}} ==== Cordal Volcánicu Central ==== {{AP|Cordal Volcánicu Central (Costa Rica)}} Esti sistema montascosu atopase escontra'l centru del país, dixebráu de la sierra Minera de Tilarán pel ríu Balsa. Ta constituyida por 90 km de [[volcán complexu|conos volcánicos n'escudu]], de direición esti oeste, que dixebra les llanures del norte del Valle Central.<ref name=alvaradoindunni43/><ref name=alvaradoindunni45/> Los principales volcanes son el [[volcán Barva|Barva]] (2906 msnm), el [[volcán Poás|Poás]] (2.704&nbsp;msnm), l'[[volcán Irazú|Irazú]] (3.432&nbsp;msnm) y el [[volcán Turrialba|Turrialba]] (3.328&nbsp;msnm), estos trés bien activos. Otros volcanes inactivos son [[Volcán Platanar|Platanar]], [[Volcán Porvenir|Porvenir]], [[Volcán Congo|Congo]] y [[Volcán Cachu Negru|Cachu Negru]]. Nes faldes d'estos volcanes alcuéntrase'l [[Valle Central (Costa Rica)|Valle Intermontano Central]]. El cordal tamién tien cuatro depresiones teutóniques, conocíes como pasos, que comuniquen la rexón central del país cola rexón norte y Caribe: Tapezco, Desengañu, La Palma y Coliblanco. <gallery> Volcán Barva, Costa Rica.jpg|<center>[[Volcán Barva]]</center> Poas crater.jpg|<center>[[Volcán Poás]]</center> Irazu Volcano.JPG|<center>[[Volcán Irazú]]</center> Volcan turrialba.jpg|<center>[[Volcán Turrialba]]</center> </gallery> ==== Cordal de Talamanca ==== {{AP|Cordal de Talamanca}} Allugada escontra'l sureste de Costa Rica, estiéndese a lo llargo de 150&nbsp;km y se continua hasta la frontera con Panamá.<ref name=alvaradoindunni43/> Ye un anticlinal formáu por roques sedimentaries marines y por roques volcániques antigües y intrusivas, que la so formación pertenez a la [[era Terciaria]], de 2 a 23 millones d'años.<ref name=alvaradoindunni45/> Empecipiar al este del [[Valle Central (Costa Rica)|Valle Central]] y tien una orientación noroeste-sureste. El sistema montascosu, al atopase más cerca de la mariña pacífica, presenta mayor cantidá d'accidentes xeográficos, ente que la so rimada ye muncho más nidia nel sector atlánticu. Esti cordal, al pasar la frontera con [[Panamá]] recibe'l nome de [[Cordal de Chiriquí]]. Tien los montes más altos del país, que devasen los 3.000&nbsp;m d'altitú: [[Cuetu Chirripó|Chirripó]] (3.842&nbsp;msnm), el puntu más altu del territoriu, onde s'atoparon evidencies de qu'en dómines pasaes los sos visos tuvieron cubiertes por [[glaciar]]es; [[cerro Ventisquero|Aventexos]] (3.812&nbsp;msnm), Terbi (3.760&nbsp;msnm), Uran, [[Cuetu Kamuk|Kámuk]] (3.554&nbsp;msnm), [[Cuetu de la Muerte]] (3.491&nbsp;msnm), ente otros. Nun tener volcanes en territoriu costarricense, anque en Panamá atopa'l [[volcán Barú]] (3.475&nbsp;msnm, activu). El cordal cunta con delles estribaciones: [[cuetos de Escazú]], cuetos de la Candelaria, cuetos de Ochomogo, cuetos de Dota y fila de Matama. Tien la zona protexida más grande de Costa Rica, el [[parque internacional L'Amistá]], que ye [[reserva de la Biosfera]]. {{Panorama|Chirripó.jpg|900px|<center>El [[cuetu Chirripó]], colos sos llagos d'orixe glaciar. Ye'l puntu más altu de Costa Rica (3.820&nbsp;msnm). Nun día estenu ye posible reparar la mariña de dambos océanos.</center>}} === Sistemes montascosos secundarios === Amás de la exa montascosa central, esisten otros sistemes montascosos independientes d'orixe más antiguu y menor altitú, allugaos na periferia del país. Los sos basamentos son más antiguos que los de la exa montascosa central y nun tener actividá volcánica. ==== Serranías de Nicoya ==== [[Archivu:Barra Honda National Park 01.JPG|thumb|200px|[[Parque nacional Barra Fonda]]. Apréciense de llueñe les serranías y el [[golfu de Nicoya]].]] Formen la exa de la [[península de Nicoya]], nel Pacíficu noroeste del país. Los sos visos son arredondiaes y nun devasen los 800&nbsp;msnm. Tienen un mesmu orixe xeolóxicu que la [[península de Santa Elena]], nel norte de Costa Rica, les tierres más antigües del territoriu. El relieve ye bien accidentáu, representáu principalmente polos cuetos de Nicoya y los cuetos de Barra Fonda. El sistema montascosu de la península ta constituyíu pol Complexu de Nicoya, que los sos cuetos más altos son el cuetu Azul (1.018&nbsp;msnm), cerro Esperanza (920&nbsp;msnmm), cuetu Madrigal (835&nbsp;msnmm), el cuetu Fríu (756&nbsp;msnm) y el cuetu Pozu (755&nbsp;msnm). Na zona de [[parque nacional Barra Fonda|Barra Fonda]], hai depósitos de caliares petones del [[Miocenu]]. La erosión d'estos depósitos xeneró un relieve de tipu cársticu, dando llugar a un sistema con numberosos covarones. ==== Fila Costera o Brunqueña ==== {{AP|Fila Brunqueña}} Ye un sistema montascosu allugáu escontra'l sur del cordal de Talamanca. Cuerre paralela a la mariña y los sos altores promedian los 1.000&nbsp;msnm. Son de formación antigua y tienen depósitos de [[bauxita]] y otros metales. Son montes angostos formaes por fallamiento inversu. Tien un únicu conu volcánicu estinguíu: el volcán Esquito de Tigre. El cordal quebrar en dos partes al altor de camín Real, en [[Palmar Norte]], pa dar pasu al poderosu caudal del [[ríu Grande de Térraba]]. Al sureste de camín Real, el cordal tien mayor altitú y complexidá xeolóxica, incluyendo la formación de covarones, como les allugaes al norte de [[Ciudá Neily]]. ==== Sierra d'Osa ==== Al igual que les serranías de Nicoya, ta formada per llombes y pandos que formen la exa llonxitudinal de la [[península d'Osa]], nel sureste del país. Formen un mesmu complexu cola [[punta Burica]]. === Cordal Volcánicu Oceánica del Cocu === El Cordal Volcánicu Océanica del Cocu ye d'orixe volcánicu y forma parte d'una cadena montascosa submarina que s'estiende dende les [[islles Galápagos]] hasta la [[Fuesa Mesoamericana]], llegando frente a les mariñes del país nel océanu Pacíficu. Ta formada por una serie de volcanes marinos estinguíos, que'l so únicu puntu prominente nel mar patrimonial del país ye la [[islla Cocos]], allugada a 500&nbsp;km de la ciudá de [[Puntarenas]]. Esti cordal tien una estensión de 1200 km de llargor, de los cualos 815 km atopar n'agües territoriales de Costa Rica, lo que la fai 1.75 vegaes más llarga que'l territoriu continental del país y el cordal más llargu d'[[América Central]]. La so elevación media ye de 2000 m sobre'l fondu oceánicu, con una cresta de 1000 m per debaxo del nivel del mar. El so anchu ye de 100 a 300 km. Tien un francu abrupto con rimaes a lo llargo de la cresta, con depresiones teutóniques rellenes por sedimentu. El cordal océanica tien unos 100 volcanes, unu d'ellos la islla del Cocu, estinguíu dende hai 1.5 millones d'años, y la única islla oceánica de Costa Rica nel sentíu estrictu de la pallabra. La formación del cordal océanica tien el so orixe nel vulcanismu de les islles Galápagos, pola aición de la teutónica de plaques de Cocos y Caribe, que la so aición va treslladando'l cordal a una velocidá de 8 cm al añu, hasta la [[zona de subducción]] frente a la mariña del Pacíficu de Costa Rica. La resistencia de los volcanes submarinos a ser consumíos so la masa continental ye lo que provoca la mayoría de los terremotos qu'afecten al país, al dise desmembrando so la zona d'interacción de dambes plaques.<ref>{{cita noticia |nome =Guillermo |apellíu =Alvarado Indunni |títulu =El nuesu cordal volcánicu submarina |url = http://www.nacion.com/ocio/artes/cordal-volcanica-submarina_0_1559444105.html?utm_campaign=Echobox#link_time=1489873902 |periódicu = La nación editorial = |fecha =8 de mayu de 2016 |fechaaccesu =19 de marzu de 2017 }}</ref> == Valles == Costa Rica tien dos tipos de valles: les depresiones teutónicu y xeolóxicu, de les cualos les más importantes son el Valle Central y el Valle del Xeneral, y los valles fluviales, formaos pola aición de los ríos, como'l Valle del Tempisque, el Valle de Orosi, el Valle de La Estrella o'l Valle del Térraba. === Valle Central === {{AP|Valle Central (Costa Rica)}} [[Archivu:Valle Central Costa Rica 04.jpg|thumb|Vista al Valle Central de Costa Rica, cola ciudá de San José en primer planu, dende los cuetos de Escazú.]] El [[Valle Central (Costa Rica)|Valle Central de Costa Rica]] ye una depresión teutónica con una estensión de 32.200&nbsp;km², allugada nel centru del país y delimitada pol cordal Volcánica Central y el cordal de Talamanca. Ye'l llugar onde se concentren les ciudaes más importantes del país y de les cabeceres de les provincies de [[San José (provincia)|San José]], [[Alajuela]], [[Heredia (provincia)|Heredia]] y [[Cartago]]. Tien un altor promediu de 1.000&nbsp;[[altitú|msnm]], con temperatures promedio de 18&nbsp;°C a 24&nbsp;°C. Comunicar coles mariñes y col interior del país al traviés d'un sistema de carreteres. Ta estremáu en dos seiciones polos cuetos de Ochomogo: el sector occidental o Valle Central Occidental, onde se topa la capital del país, [[San José (Costa Rica)|San José]], y les ciudaes d'[[Heredia (Costa Rica)|Heredia]] y [[Alajuela (ciudá)|Alajuela]]; y el sector oriental o [[Valle del Guarco]], onde ta la ciudá de [[Cartago (Costa Rica)|Cartago]]. === Valle del Xeneral === {{AP|Valle del Xeneral}} El [[Valle del Xeneral-Coto Brus]] ye una depresión xeolóxica, con direición noroeste-sureste, allugáu escontra'l sur del país. El so puntu más baxu ta ocupáu polos calces del ríu Xeneral y el ríu Coto Brus, quien son los colectores de les agües sacupaes de l'aguada sur de la [[cordal de Talamanca]]. Esta área recibió gran cantidá de sedimentos provenientes de la denudación del relieve montascosu. La ciudá más importante ye [[San Isidro del Xeneral]]. === Valle del Tempisque === La depresión xeolóxica del Tempisque, alcontrada ente la península de Nicoya y el cordal de Guanacaste, presenta una topografía llano y ondulao, con depresiones menores inundables a lo llargo del calce principal del [[ríu Tempisque]], polo qu'hai depósitos de sedimentu escontra la zona de la desaguada principalmente, y la so formación viose favorecida pola poca resistencia del material volcánico a la erosión, que'l so tresporte ver aseguráu pol mesmu ríu. == Llanures == Les llanures de Costa Rica tán formaes principalmente por acumuladura de materiales sedimentarios, aniciaes pola disposición de la exa montascosa central del país. Poles sos carauterístiques, estremar en tres grupos: llanures del Norte, llanures del Caribe y llanures del Pacíficu. Les sos elevaciones nun devasen los 500&nbsp;msnm. [[Archivu:Cima Rincon de la Vieja.JPG|thumb|200px|Vista de les llanures del Norte dende'l visu del volcán Rincón de la Vieya. Les llanures del norte son estenses y úsense pa cultivu de granos y ganadería.]] Son llanures perifériques, d'orixe aluvial, cuidao que se formaron polos sedimentu apurríos pelos ríos que baxen de la exa montascosa central. Les llanures del Norte y el Caribe son más estenses, derrotes per ríos llargos y caudalosos que formen meandros. Tomen distintos nomes según les zones: Guatusos, San Carlos, Sarapiquí, Tortuguero, Santa Clara, Pacuare, Matina y Estrella, amás de los valles de Sixaola y Talamanca. Les llanures del Pacíficu son de menor estensión, pero tamién son más variaes que les del Atlánticu. === Llanures del Norte === Al norte del país atópense estenses llanures que la so estensión toma dende la [[cordal de Guanacaste]] hasta la marxe oeste del [[ríu Sarapiquí]]. El so frente de penetración foi'l [[río San Carlos (Costa Rica)|río San Carlos]], afluente del San Juan. Escontra'l norte atopa'l cantón de [[Cantón de San Carlos|San Carlos]], y los poblaos d'[[Cantón de Upala|Upala]] y [[Cantón de Los Chiles|Los Chiles]], mui cerca de la frontera con [[Nicaragua]]. Los dos llanures que sobresalen nésta área son la llanura de [[Cantón de San Carlos|San Carlos]] y l'enllanada de los Guatusos. Los sos terrenes son utilizaos en cultivu de granos, hortolices y ganadería d'engorde y lleche. === Llanures del Caribe === [[Archivu:Tortuguero Palm Forests.JPG|thumb|200px|Les llanures caribeñes tienen estenses rexones selváticas y pantanoses. Cultívase banano y cacáu.]] Les llanures caribeñes estender dende la marxe esti del ríu Sarapiquí hasta la mariña del Atlánticu, y formen gran parte del territoriu de la [[provincia de Limón]]. Los ríos [[río Toru Mariellu|Toru Mariellu]], [[ríu Chirripó Norte|Chirripó]], [[ríu Tortuguero|Tortuguero]], [[ríu Pacuare|Pacuare]] y [[ríu Chirripó Atlánticu|Chirripó del Atlánticu]], conformaron l'amplia llanura que s'estiende al noroeste de Limón. El [[ríu Sixaola]] atópase más al sureste y ye compartíu con Panamá; anició una depresión conocida col nome de Valle de Talamanca y l'enllanada costera mesma. La llanura costera del Caribe tien poca altitú y ta parcialmente cubierta de selves tropicales. Los sos suelos usar en plantíos de banano y cacáu, ganadería de carne y lleche. La canal de Tortuguero, de 112&nbsp;km de llargu, comunica Moín cola frontera con Nicaragua. Les llanures del Caribe tienen estenses rexones cubiertes de selva tropical y zones pantanoses, sobremanera nel Caribe norte. Les llanures del Caribe central y sur utilícense principalmente pa cultivu de banano y cacáu. === Llanures del Pacíficu === La llanura costera del Pacíficu ye angosta, sumiendo al averase los cuetos montascosos a la mariña. Los terrenes del Pacíficu son aparentes pa l'agricultura, tienen mayor infraestructura turística y n'el so mariñes desenvuélvese la mayoría de l'actividá pesquera del país. La llanura ye más estensa nel Pacíficu Norte, algamando los 75&nbsp;km d'anchu, al xunise al valle del Tempisque, onde recibe'l nome de ''pampa guanacasteca'' o ''baxura''. Estender dende'l pandu de Santa Rosa hasta'l [[golfu de Nicoya]], y ta conformada por planicies d'ábanos y mantos de cenices volcániques. Nesta rexón cultívense granos, caña d'azucre y críase ganáu d'engorde. {{Panorama|Santa Rosa guanacaste.jpg|700px|<center>Les llanures del Pacíficu noroeste, en Guanacaste, tienen un clima tropical secu. Utilícense principalmente na ganadería, cultivu d'arroz y caña d'azucre.</center>}} Nel Pacíficu central atópase la zona de [[Cantón de Parrita|Parrita]], tien dos terraces marines, atayaes por dellos cuetos non mayores de 100&nbsp;m d'altitú. El valle de Parrita estender hasta punta Uvita y ta formáu por material sedimentario y volcánicu, procedente del cordal de Talamanca. Cultívense granos y palma africana. La llanura enanchar escontra'l sur, algamando los 50&nbsp;km d'anchor. Les llanures del Pacíficu sur allugar na [[península d'Osa]], hasta'l [[golfu Duce]], y xúntense colos valles del Xeneral-Coto Brus y de Diquís. Tán formaes por materiales marinos, fluviales y volcánicos. Son les más templaes y lluvioses de la mariña pacífica, yá que se ven afeutaes polos vientos húmedos del suroeste. == Hidrografía == Los ríos de Costa Rica nacen a lo llargo de la exa montascosa central, y van desaguar nes mariñes del océanu Pacíficu y el mar Caribe. === Aguada del océanu Pacíficu === [[Archivu:TempisqueBridge AmistadTaiwanCR.jpg|thumb|250px|Ponte sobre'l [[ríu Tempisque]]. Los ríos del Pacíficu son más curtios, rabiones y fondos pola cercanía del sistema montascosu central a la mariña. Nel Pacíficu norte y sur, percuerren grandes planicies antes de llegar al mar, como lo fai'l Tempisque.]] Los ríos que desagüen nel océanu Pacíficu tienden a ser curtios y rabiones, esto por cuanto la exa montascosa del cual nacen ye más cercanu a la mariña, formando un terrén bien inclináu con poca estensión pa percorrer. Por cuenta de esto, son ríos propensos a llavuquiar, de fondos predresos y terrenes menos húmedos. Son fondos, con grandes pindios accidentaes qu'aumenten la so poder erosivu, d'ende la fondura de los sos calces, tal ye'l casu de la cuenca del [[ríu Grande de Tárcoles]], allugada na Rexón Pacíficu Central. Sicasí, nel Pacíficu Sur y nel Pacíficu Norte, los ríos tienen de percorrer grandes planicies antes de llegar al mar. El so caudal mengua en forma importante mientres la dómina seca, cuantimás nos ríos del Pacíficu norte y central. L'aguada del Pacíficu tien tres cuenques hidrográfiques principales, distribuyíes de noroeste a sureste: * [[Ríu Tempisque]] (144&nbsp;km) naz nes faldes del [[volcán Orosí]], col nome de Tempisquito. Antes de la construcción de la Carretera Interamericana constituyó la principal vía de comunicación a la provincia de [[Guanacaste]] per mediu de los sos dos afluentes Bebedero y Bolsón. Ye la segunda cuenca del país n'estensión y la primer si sumir la del río Bebezón, que desagua nel mesmu sitio que'l Tempisque, un estuariu nel [[golfu de Nicoya]]. Les cuenques del ríu Tempisque y el ríu Bebezón son de gran importancia pal so usu agropecuariu pos se destina aprosimao'l 75% del total de l'agua disponible pa esti usu a nivel nacional. Estes cuenques cubren gran parte de la [[provincia de Guanacaste]], reconocida por ser productora de ganáu vacuno y cultivos estensivos como cañes d'azucre y arroz. Ye navegable na parte baxa de la so cuenca. La mayoría de los ríos de [[Guanacaste]] son afluentes del Tempisque (Bebezón, Coloriáu, Liberia y Saltu), con esceición de los ríos de la [[península de Nicoya]] (Morote, Llábanos, Bongu, Tamarindu y Nosara). * [[Ríu Grande de Tárcoles]] (111&nbsp;km) formáu pola unión de los ríos Grande de San Ramón y [[ríu Virilla]]. Esti postreru ye bien importante porque drena les agües sirvíes del [[Valle Central (Costa Rica)|Valle Central]]. Desagua nel Pacíficu central cerca de la ciudá de [[Jacó]]. Foi'l primer ríu nel cual utilizóse pa la producción de la enerxía llétrica. La cuenca del ríu Grande de Tárcoles ye de principal importancia porque aprove d'agua a trés de les principales cabeceres de provincia del país, [[San José (Costa Rica)|San José]], [[Alajuela (ciudá)|Alajuela]] y [[Heredia (ciudá)|Heredia]], qu'arrexunten 35 conceyos nuna estensión que representa solo'l 4.15 % del total del territoriu. Sicasí, ye equí onde s'atopa la mayor concentración d'habitantes del país, aprosimao 63% de la población nacional. * [[Ríu Grande de Térraba]] (186&nbsp;km) ye'l más grande, llargu y caudalosu de los ríos del país, formáu por dos brazos que son el Xeneral y Coto Brus, quien conflúin nel sitiu conocíu como Pasu Real. Ye la cuenca hidrográfica más grande de Costa Rica. Estos ríos rieguen el valle d'El Xeneral y Coto Brus. Allugar nel sureste del país y ye navegable na parte baxa de la so cuenca. Xuntu col ríu Sierpe desagua nun ampliu delta que forma numberoses islles fluviales de material sedimentario. Unu de los sos principales afluentes ye'l [[ríu Chirripó Pacíficu]]. Otros ríos importantes de l'aguada del Pacíficu son el [[ríu Guacimal]], el [[río Aranjuez]], el [[ríu Abangares]], el [[ríu Secu (Costa Rica)|ríu Secu]], el [[río Llagartu]], el [[río Jesús María]] y el [[río Fuécara]], que nacen de la sierra minera de Tilarán y desagüen na marxe esti del golfu de Nicoya; el [[ríu Parrita]], xuntu col ríu Pirrís, forma la cuenca principal de la zona de Quepos-Parrita; y el [[ríu Savegre]], que desagua nel [[parque nacional Manuel Antonio]], foi destacáu como'l más llimpiu de Centroamérica.<ref>{{cita noticia |nome= |apellíu= |títulu=Unión de comunidaes convirtió al ríu Savegre nel más llimpiu de Centroamérica |url=http://www.ameliarueda.com/nota/union-de-comunidaes-convirtio-al-rio-savegre-en-el-mas-llimpiu-de-centroame |periódicu=Amelia Rueda.com |editorial= |fecha=20 de marzu de 2015 |fechaaccesu=21 de xunetu de 2016 }}</ref> <gallery> 271tarcolesriver.JPG |[[Ríu Grande de Tárcoles]]. Diquis.jpg |[[ríu Térraba|Ríu Grande de Térraba]]. Cataract on the Rio Savegre.jpg|Tabayón del [[ríu Savegre]] al altor de [[cantón de Dota|San Gerardo de Dota]]. Río Grande de Candelaria, Cangrejal de Acosta, Costa Rica.JPG|Río Grande de Candelaria. </gallery> === Aguada del mar Caribe === Los ríos d'esta aguada son más llargos, anchos y caudalosos que los del Pacíficu, por cuenta de que la exa montascosa central ta más alloñáu de la mariña, polo que la distancia a percorrer ye mayor. Son ríos lentos, llongures, que traviesen estenses enllanaes, polo que tienen enclín a formar meandros y brazos, estremando les sos agües en dos calces, nes partes baxes del so percorríu. En munches seiciones de les llanures formen zones empantanadas. Caracterícense amás pol abondosu material qu'acarreten (sedimentos y restos de vexetación), y porque camuden con frecuencia la direición. Tien una riega constante mientres tol añu, rellacionáu colos altos niveles de precipitación añal d'esta rexón. estremóse-y en dos vertientes: la subvertiente norte, na cual los ríos desagüen nel llagu de Nicaragua o'l ríu San Juan de Nicaragua, que desagua esti postreru y lleva les agües d'estos ríos al mar Caribe, y la subvertiente caribeña puramente felicidá, onde los ríos desagüen direutamente nel mar. ==== Sub-vertiente norte ==== Los ríos más importantes de la sub-vertiente norte son, d'oeste a este: * [[Ríu Fríu (Costa Rica)|Ríu Fríu]] (70&nbsp;km), allugáu nel so mayor parte nel [[cantón de Los Chiles]], el so calce ye parte del [[abellugu nacional de vida montesa Cañu Negru]]. * [[Río San Carlos (Costa Rica)|Río San Carlos]] (125&nbsp;km) traviesa la mayor parte del territoriu del [[cantón de San Carlos]] con una direición de sur a norte. Tien 60 km aprosimao que dexen el navegación. Ye la cuenca hidrográfica más importante de la sub-vertiente norte pola so producción agropecuaria, hidroeléctrica y turística. * [[Ríu Sarapiquí]] (103&nbsp;km) tien una cuenca formada pelos ríos [[ríu Puercu (Costa Rica)|Puercu]], [[río Toru (Costa Rica)|Toru]], [[río Toru Mariellu|Toru Mariellu]], [[río Blanco (Costa Rica)|Blanco]] y Cuartu. Ye navegable en más de la metá del so cursu. Revista importancia histórica, ecolóxica y económica. <gallery> Frio river, Costa Rica-1.jpg|<center>[[Ríu Fríu (Costa Rica)|Ríu Fríu]]</center> San Carlos River 1.JPG|<center>[[Río San Carlos (Costa Rica)|Río San Carlos]]</center> Sarapiqui river (2).jpg|<center>[[Ríu Sarapiquí]]</center> Catarata Rara Avis, Sarapiquí, Heredia, Costa Rica.jpg|<center>Tabayón Raru Avis, en [[cantón de Sarapiquí|Sarapiquí de Heredia]]</center> La Paz Waterfall, Costa Rica.JPG |<center>[[Tabayón La Paz]], [[Cantón de Alajuela|distritu Sarapiquí del cantón central de Alajuela]]</center> Rio celeste Fall 2.JPG|Tabayón del [[ríu Celeste]], nel [[parque nacional Volcán Tenorio]]. Importante destín turísticu pol so particular coloración. </gallery> Otros ríos destacaos d'esta aguada son el [[ríu Sapoá]] (32&nbsp;km), fronterizu con Nicaragua, que desagua nel llagu de Nicaragua; y el [[ríu Celeste]], que tien importancia pal turismu de la rexón, por cuenta de les sos particulares agües de color celeste, resultáu d'un efeutu ópticu producíu pola dispersión de la lluz solar por cuenta de la alta concentración de silicatos d'aluminiu. [[Archivu:Río Reventazón. Costa Rica.JPG|thumb|250px|[[Ríu Reventazón]] nel Valle de Orosi. Los ríos de l'aguada atlántica de Costa Rica son llargos, caudalosos, formen [[meandros]] y brazos. Abasnen sedimentos que formen les grandes llanures del norte y el Caribe costarricenses.]] ==== Sub-aguada caribeña ==== Los ríos más importantes que desagüen direutamente nel mar Caribe son, d'oeste a este y de norte a sur: * Sistema [[ríu Tortuguero|Tortuguero]]-[[ríu Chirripó Norte|Chirripó Norte]]-[[Ríu Coloráu (Costa Rica)|Coloriáu]], que irrigan la parte más septentrional de les llanures de Tortuguero. Formen una serie d'islles fluviales ([[Islla Brava (Costa Rica)|Brava]] y [[Islla Caleru|Caleru]]), antes de desaguar nun delta nel [[mar Caribe]]. Una canal de 112&nbsp;km xune'l ríu Tortuguero con Moín, dexando l'accesu vía fluvial dende Limón hasta la frontera con Nicaragua. La rexón irrigada per estos ríos ta protexida por diversu parques nacionales, reserves biolóxiques y abelugos naturales. * Sistema [[ríu Reventazón|Reventazón]] (110 km)-[[ríu Parismina|Parismina]] (92&nbsp;km) ye básicu pal Valle Central yá que recueye les agües del sector oriental ([[valle del Guarco]]). Nel so cursu recibe dellos afluentes, como lo son los ríos Jiménez, Tapantí, Machu y Navarro. Ye la tercer cuenca hidrográfica del país y la más importante de la rexón caribeña. El Reventazón tien la planta hidroeléctrica más grande de Centroamérica y al segunda mayor obra d'infraestructura del ismu centroamericanu, dempués de la Canal de Panamá. * [[Ríu Sixaola]] (76&nbsp;km) sirve de llende ente [[Costa Rica]] y [[Panamá]]. Naz nes faldes de la [[cordal de Talamanca]]. Tien como afluentes al Yorkín, Coen, Lari y Urén. Amás, sirve como mediu de comunicación ente distintes poblaos pos ye navegable. Otros ríos importantes de la rexón caribeña son [[ríu Pacuare]], [[ríu Chirripó Atlánticu]], ríu Matina, ríu Banano, ríu Bananito y ríu La Estrella. <gallery> Duchi1.JPG|[[Ríu Chirripó Atlánticu]] o ''Duchí'', en [[idioma cabécar]], ye unu de los ríos importantes del Caribe y principal afluente del ríu Matina. Costa Rica - Caribbean Sea - Parismina (Eco-Tourism) - 06.jpg |[[Ríu Parismina]]. Xuntu al Reventazón, forma la cuenca más importante del Atlánticu. La so desaguada ye sitiu de friega de tortúes. Barra del Colorado Waterway.jpg |El [[Ríu Coloráu (Costa Rica)|ríu Coloráu]] forma una rede fluvial xuntu al [[ríu Tortuguero]] y el [[ríu Chirripó Norte]]. Ye parte d'una importante zona protexida. CascadaRioPacuareCostaRica.jpg|Una de les más de 20 cascaes del [[ríu Pacuare]]. Esti ríu tamién ye conocíu polos sos rabiones, onde se practica [[balsismo]]. Vista río Sixaola.jpg|[[Ríu Sixaola]], fronterizu con Panamá. La mayoría de los sos afluentes, al igual que'l Sixaola, lleven nomes indíxenes. </gallery> === Agües superficiales y soterrañes === [[Archivu:Lago Arenal.jpg |thumb|[[Llagu Arenal]], el más grande de Costa Rica.]] Les fontes d'agua superficial en Costa Rica fueron aprovechaes pa múltiples usos, como na producción d'enerxía hidroeléctrica, nel tratamientu d'agua potable y na recreación y control d'hinchentes. La cuenca Arenal-Tempisque, onde funciona'l banzáu Arenal, ye'l proyeutu hidroeléctricu más grande del país. La mesma cuenca utilízase, ríu abajo para riego na provincia de Guanacaste, acuacultura, recreación, control d'hinchentes y caltenimientu del ecosistema de güelga. La xeneración hidroeléctrica ye l'actividá de mayor usu de l'agua de los ríos, utilizando para dichu propósitu, cerca d'un 70% del total, y l'actividá agrícola con un 22,8%. L'aprovechamientu d'agua pal consumu humanu, turismu, industria y agroindustria representen menos del 8.0% de la estracción total. Los acuíferos más importantes del país son: Colima Cimeru, Colima Inferior, Barba, Liberia, Bagaces, Fuécara, La Bomba (Limón), Zapandí y los acuíferos costeros: Jacó, Sableres del Cocu, Brasilito y Flamingo. Col firme propósitu de protexer les nacientes d'agua, ríos, la flora y fauna, declaróse alredor del 29% del territoriu nacional como zones protexíes. == Mariñes == {{VT|sableres de Costa Rica}} Costa Rica tien mariñes tantu nel océanu Pacíficu como nel mar Caribe. En total, cuenta con 1.466&nbsp;km. Les mariñes costarricenses atópase en constante procesu de gastadura o rellenu, como asocedió cola deformación que sufrió la mariña caribeña nel [[terremotu de Costa Rica de 1991|terremotu de Limón de 1991]], cuando 90&nbsp;km de la mariña alzáronse alredor d'un metro. Los dos mariñes oceániques tienen notables diferencies tocantes a la so estensión, configuración y clima. === Mariña del océanu Pacíficu === [[Archivu:Nicoya Peninsula NASA.jpg|thumb|200px|La [[península de Nicoya]], col [[golfu de Nicoya]] y les sos islles. La mariña del Pacíficu costarricense ye más estensa y abrupta que la del Atlánticu.]] Tien un llargor de 1.016&nbsp;km, lo que la fai seis veces más grande que la mariña del Caribe. Ye'l más pobláu y el más activu no que respecta al comerciu y al turismu. Ye topográficamente más quebráu que la mariña caribeña, con numberosos accidentes xeográficos: La mariña empecipia al noroeste con [[bahía Salinas]] y la [[península de Santa Elena]], que contienen el basamento xeolóxicu más antiguu del país (80 millones d'años). El [[golfu de Papagayu]] dixebra Santa Elena de la [[península de Nicoya]]. Esti golfu ye de muncha importancia económica pal país por ser unu de los principales polos turísticos, por cuenta de les sos numberoses sableres y badees, nes que destaca [[badea Culiebra]]. La península de Nicoya ye la más grande del país, con numberosos cantiles, puexos predresos, badees y cabos, ente los que pueden citase cabu Veles, [[Cabo Blanco (Costa Rica)|cabo Blanco]] y punta Morales. La península engloba el [[golfu de Nicoya]], que ye l'entrante de mar más fondu de Costa Rica, y nel que desagüen dos de los ríos más importantes del país: [[ríu Tempisque|Tempisque]] y [[ríu Grande de Tárcoles|Tárcoles]]. El golfu de Nicoya contién siquier 12 islles, dalgunes d'elles poblaes. Tamién tien los dos puertos más importantes del pacíficu, [[Puntarenas]] y [[Caldera (Costa Rica)|Caldera]]. Nel casu de la ciudá de Puntarenas, esta atópase construyida sobre una llingua de sable que se proyeuta dientro del golfu, formada por material sedimentario depositáu a lo llargo de sieglos pol [[río Fuécara]]. Escontra'l sureste, la mariña forma dos bahía: [[badea de Ferradura]] y [[badea de Coronado]]. Esta ta llindada por punta Quepos y punta Lloramicadora, y ye el sitiu onde desagua'l [[ríu Grande de Térraba]], el mayor del país, nun ampliu delta. La [[península d'Osa]] ye la más grande del sureste del país. Tien numberoses sableres y al [[parque nacional Corcováu (Costa Rica)|parque nacional Corcováu]], el más biodiverso de Costa Rica. El cabu Matapalo, nel estremu de la península, ye'l puntu más cercanu del territoriu continental del país a la [[Islla Cocos|islla del Cocu]] (436 km). La península d'Osa zarra al [[golfu Duce]], que contién mariniegos protexíos, manglares y salines. L'últimu accidente de la mariña sur ye la [[punta Burica]], que comparte con Panamá. === Mariña atlántica === [[Archivu:Cahuita (6216305626).jpg|thumb|200px|[[Parque nacional Cahuita|Punta Cahuita]]. La mariña caribeña tien configuración rectillinia y menos accidentes xeográficos que'l Pacíficu.]] Tien una estensión de 212&nbsp;km, abarca dende [[punta Castiella]], na desaguada del ríu San Juan, hasta'l [[ríu Sixaola]]. Tien un clima tropical lluviosu que dexa a la mariña so la influencia de los vientos alisios del nordés. La corriente ecuatorial del golfu de Méxicu pasa por esta mariña, lo que dexa qu'abonden les formaciones coralines, lo que nun asocede na mariña del Pacíficu. La mariña tien una configuración rectillinia, determinada pola acumuladura de material sedimentario procedente d'ábanos depositaos pelos ríos, amás del efeutu del aguaxe. Los accidentes más destacaos empecipien na amplia desaguada del [[ríu Coloráu (Costa Rica)|ríu Coloráu]] y el ríu [[Reventazón]]-[[ríu Parismina|Parismina]] nel nordeste, que los sos múltiples brazos formen islla fluviales, como la [[islla Caleru]], la más grande de Costa Rica. El cursu meándrico de los ríos provoca concentración d'abondosos materiales que formen barres de sable, llagunes y albuferas, destacar la [[Abellugu nacional de fauna montesa Barra del Coloriáu|barra del Coloráu]]. Sígen-y la badea de Moín, onde s'alluguen la [[islla Uvita]] y el saliente onde s'atopa [[Limón (Costa Rica)|Puertu Limón]], la ciudá más importante del Caribe. Escontra'l sureste atopen punta [[Parque nacional Cahuita|Cahuita]], Uva, Mona y Cocles. == Archipiélagos ya islles == Costa Rica tien gran variedá d'islles de variáu orixe en dambos océanos. Munches d'elles son parte de parques nacionales y abelugos naturales, ente qu'otres atópense habitaes, principalmente les del golfu de Nicoya. === Archipiélagu del Esperteyu ya Islla Bolaños === {{AP|Islles Murciélago}} {{AP|Islla Bolaños}} {{VT|Bahía Salinas}} Atópase na [[bahía Salinas]], na mariña del océanu Pacíficu, cerca de la frontera con Nicaragua. Tratar de pequeñes islles que sirven como abellugu natural p'aves y fauna marina. Formen parte del [[Área de Caltenimientu Guanacaste]]. === Archipiélagu del golfu de Nicoya === [[Archivu:Isla Guayabo, golfo de Nicoya. Costa Rica.jpg|thumb|200px|La [[islla Guayabo]], nel [[golfu de Nicoya]], ye abellugu d'aves marines.]] Son una serie d'islles d'orixe volcánicu, allugaes nel [[golfu de Nicoya]], munches d'elles poblaes dende la dómina precolombina. Alministrativamente, formen parte de la [[provincia de Puntarenas]]. La mayor d'elles ye la [[islla de Chira]], allugada cerca de la desaguada del [[ríu Tempisque]]. Con 43&nbsp;km², ye la mayor islla del océanu Pacíficu y la más poblada. La [[islla Venado]] (6.5&nbsp;km²), la [[islla Caballo (Costa Rica)|islla Caballo]], y [[islla de Cedros (Costa Rica)|la islla de Cedros]] tienen pequeñes villes que subsisten de la pesca artesanal. Sígue-yos n'importancia la [[islla San Lucas]], la más cercana a la ciudá de [[Puntarenas]] (8&nbsp;km). San Lucas contién un antiguu penal y anguaño ye abellugu montés y llugar turísticu. Cerca de San Lucas hai pequeñes islles despobladas con formen parte d'abelugos naturales: [[islla Bejuco]], [[islla Muertos]], [[islla Jesusita]], [[islla Pan d'Azucre (Costa Rica)|islla Pan d'Azucre]], [[islla Páxaros (Costa Rica)|islla Páxaros]], [[islla Guayabo]] y [[islla de los Negrinos]]. La [[islla Tortúa (Costa Rica)|islla Tortúa]], al pie de los castros d'Alcatraz y Tolinga, ye un importante sitiu de visitación turística poles sos sableres y exuberante vexetación. La [[Cabo Blanco (Costa Rica)|islla de Cabo Blanco]], allugada frente al mesmu, nel estremu suroeste de la península de Nicoya, forma parte del área protexida más antigua de Costa Rica. === Islles del Pacíficu central y sur === [[Archivu:View from Isla del Cano.jpg|thumb|200px|La [[islla del Cañu]], nel Pacíficu sur, ye abellugu montés y xacimientu arqueolóxicu.]] Escontra'l sureste del golfu de Nicoya, allúguense delles islles: [[islla Ferradura]], alcontrada na badea del mesmu nome; [[islla Dames (Costa Rica)|islla Dames]], una islla marítimu-fluvial cercana a la ciudá de [[Quepos]], allugada na desaguada del [[ríu Paquita]]; les islles del [[parque nacional Manuel Antonio]] (Olocuitas, Ximielgues, Verde, Toru Mariellu y Mogote), que son parte d'esta área protexida; [[islla Ballena]], nel [[parque nacional marín Ballena]], ye sitiu de anidación de delles especies de [[ballena|ballenes]]. Una de les más importantes ye la [[islla del Cañu]], allugada al oeste de la [[península d'Osa]], que cunta con bancos de coral y abondosa vida marina. Amás d'abellugu de vida montesa, la islla del Cañu tien l'únicu xacimientu arqueolóxicu de Costa Rica con [[esferes de piedra de Costa Rica|esferes de piedra]] que se topa atopáu fuera del territoriu continental del país. La zona del delta Térraba-Sierpe tien numberoses islles fluviales, ente elles la [[islla Violín]] y les [[isles Zacate]]. === Islla del Cocu === {{AP|Islla Cocos}} {{VT|Parque nacional Islla del Cocu}} [[Archivu:A gorgeous waterfall on isla del coco.jpg|thumb|200px|Un tabayón na [[islla del Cocu]]. Descubierta en 1526, pertenez a Costa Rica dende 1869, ye [[parque nacional Islla del Cocu|parque nacional]] dende 1978 y [[Patrimoniu de la Humanidá]] dende 1997.]] La [[islla Cocos]] ye la islla más famosa de Costa Rica. Atópase allugada a 500&nbsp;km al sureste de Puntarenas, provincia a la que pertenez, nes coordenaes {{coord|05|31|N|87|04|W}}. Solamente puede aportase a ella por barcu. La islla ye l'únicu afloramientu d'un cordal volcánicu estinguida de 700&nbsp;km de llongura que s'estiende sol mar patrimonial de Costa Rica. La so área terrestre ye de 23,85&nbsp;km², y mide 7,6&nbsp;km de llargu y 4,4&nbsp;km d'anchu, siendo la so forma aprosimao rectangular. La mariña ye tropezosa, con accidentes xeográficos como cantiles, badees y cabos. El so puntu más altu ye'l cuetu Iglesias (575&nbsp;msnm). Tien numberosos cursos d'agua que formen hasta 200&nbsp;cascaes. Al so alredor hai dellos castros como la islla Manuelita y los Moais. Carauterizase pola so abondosa biodiversidá, polo que foi declarada [[parque nacional Islla del Cocu|parque nacional]] y [[Patrimoniu de la Humanidá]] pola [[UNESCO]]. Atópase cubierta por un exuberante monte nublu. De 235 especies de plantes identificaes, 70 son endémicos. De 362 d'inseutos, 64 son endémicos. Esisten 2 especies endémiques de llagarteses. Tamién rexistrense 3 especies d'arañes; 85 d'aves, 4 d'elles endémiques; 57 de crustáceos; 118 de moluscos; más de 200 de pexes y 18 corales. El principal asentamientu atópase en Badea Waffer, casi tou compuestu por personal científico y de caltenimientu: guardaparques, biólogos, investigadores, marinos y voluntarios. === Islles del mar Caribe === [[Archivu:Isla Uvita. Limón. Costa Rica.jpg|thumb|200px|La [[islla Uvita]] en [[provincia de Limón|Limón]], onde desembarcó [[Cristóbal Colón]] en 1502.]] Costa Rica tien tres grupos d'islles nel mar Caribe: nel Caribe norte, hai numberoses islles fluviales, formaes pola desaguada de dellos ríos nel delta del ríu San Juan, na frontera con Nicaragua. La mayoría d'estes islles tienen terrenes pantanosos, formando parte d'abelugos naturales y de vida montesa. La [[islla Caleru]] ye la más grande de Costa Rica (151.6&nbsp;km²), siguida de la [[islla Brava]] (44.4&nbsp;km²), dambes separaes pol [[ríu Coloráu (Costa Rica)|ríu Coloráu]]. Tamién tán les islles [[islla Tortuguero|Tortuguero]], [[islla Pacuare|Pacuare]], [[islla Penitencia|Penitencia]] y [[islla Palma|Palma]], que s'alluguen en desaguaes de los ríos nel mar Caribe. Les islles tán pocu habitaes, dedicándose les families a l'agricultura y la pesca. Nel Caribe central, les islles más destacaes son [[islla Moín]] y [[islla Uvita]], allugaes frente a [[Limón (Costa Rica)|Puertu Limón]]. Moín ta allugada onde empecipia la canal de Tortuguero, que dexa la comunicación fluvial ente Limón y la frontera con Nicaragua. Frente a esta islla ta'l puertu de Moín, el muelle más importante del país por onde se realicen les esportaciones pol Atlánticu. La [[islla Uvita]], allugada a 3&nbsp;km frente a Puertu Limón, reviste importancia histórica, pos foi'l primer puntu del territoriu nacional onde desembarcó Cristóbal Colón en 1502, nel so cuartu y últimu viaxe. Ta formada por cantiles predresos y cubierta de vexetación exuberante, pero atópase despoblada. Nel Caribe sur, atópase la [[islla Punta Mona]], conocida tamién como Monkey Point, una pequeña islla frente a les mariñes del [[cantón de Talamanca]], cerca de la desaguada del [[ríu Sixaola]]. Tien una mariña irregular con petones coralinos y ta cubierta por monte tropical. Forma parte del [[abellugu montés Gandoca-Manzanillo]]. == Mar territorial y patrimonial == [[Archivu:Mapa del Mar de Balboa (límites marinos).svg|thumb|200px|Mapa coles llendes marítimes ente los países con agües nel [[mar de Balboa]].]] El [[mar territorial]] de Costa Rica tien un anchu de 12 milles náutiques (22.200&nbsp;km²) a tou lo llargo de les mariñes. Ye consideráu parte integrante del país pa tolos efeutos llegales. Sumáu a la estensión territorial del país (51.100&nbsp;km²), suma un total de 73.300&nbsp;km². Por llei, la zona marítimu-terrestre ye propiedá del Estáu y nun puede ser propiedá de particulares. El [[mar patrimonial]] ta constituyíu por 188 milles náutiques (348.210&nbsp;km²) escontra'l mar abiertu, posterior a les 12 milles del mar territorial. La zona económica esclusiva de Costa Rica en dambos océanos xube a 574.725&nbsp;km², lo que sumáu a la superficie terrestre da al país un total de 625.825&nbsp;km² d'estensión. El mar patrimonial de Costa Rica nel océanu Pacíficu ye más estensu que nel mar Caribe por cuenta de la situación xeográfica de la [[Islla Cocos|islla del Cocu]]. Costa Rica exerze soberanía sobre'l so mar patrimonial tantu con fines d'esplotación comercial, como d'esploración, caltenimientu y ordenación de los recursos vivos y non vivos (sosuelu y agües) de conformidá col derechu internacional. Pol [[mar Caribe]], Costa Rica tien llendes marítimes con Nicaragua, Panamá y Colombia. Pol [[océanu Pacíficu]], Costa Rica tien llendes marítimes con Nicaragua, Panamá, Colombia y Ecuador, esti postreru al traviés de la llende marítima ente la islla del Cocu y les [[islles Galápagos]]. == Clima == {{AP|Clima de Costa Rica}} [[Costa Rica]] ye un país [[clima|climáticamente]] bien variáu, polo xeneral atópase na rexón del [[neotrópico]], polo que presenta un [[clima tropical]], con dos aparques bien definíes en casi tol territoriu: la seca (llamada tamién branu) y la lluviosa (llamada iviernu). La dómina seca empecipia dende principios d'avientu hasta finales d'abril, ente que la lluviosa empecipia dende principios de mayu hasta finales de payares, amás mientres la dómina lluviosa hai un tiempu llamáu ''Branín de San Juan'' nos últimos díes del mes de xunu cuando'l clima nuevamente vuelve ser d'estación seca por un periodu curtiu de tiempu.<ref>{{cita web|títulu=Climes de Costa Rica|url=http://guiascostarica.info/otros clima editorial=Guíes|fechaaccesu=24 de xunu de 2017}}</ref> Sicasí, la [[topografía]] del país ye bien diverxente, con presencia de montes, valles y llanures nun territoriu bastante pequeñu. Por cuenta del so allugamientu tropical, la temperatura nun sufre variaciones drástiques. Nes mariñes bazcuya ente los 28° y 37&nbsp;°C. Al tar allugáu nel hemisferiu norte, la nación vese afeutada polos cambeos d'estación, mientres el mes d'avientu, cuando les temperatures suelen baxar considerablemente polos vientos del norte nos llugares más altos del país. La duración del día vese afeutada mientres los solsticios y equinoccios. Los sistemes montascosos cuerren longitudinalmente de noroeste a sureste, determinando trés grandes rexones climátiques: *La Rexón Tropical Húmeda del Atlánticu, presenta un clima tropical húmedu, con un altu réxime de precipitaciones (casi hasta los 5.000 mm añales), lluviosu tol añu, sobremanera nes faldes de los cordales, con amenorgamientu de les agües en febreru, marzu y ochobre, y temperatures que nunca son inferiores a los 22&nbsp;°C. *La Rexón Intermontana Central toma'l [[Valle Central (Costa Rica)|Valle Central]] y les cadenes montascoses del sur. Presenta relieve montascosu con altitud promedio ente 800 y 1000 msnm, rexistrándose temperatures templaes nes partes baxes y fríes nes partes altes. *La Rexón Tropical del Pacíficu, con un clima tropical con estación seca bien definida, con temperatures máximes d'hasta 30&nbsp;°C pel hibiernu y 38&nbsp;°C pel branu, la dómina lluviosa na zona ye curtia. Amás, l'Institutu Meteorolóxicu Nacional estrema a Costa Rica, d'alcuerdu a ciertes carauterístiques y diferenciaciones, nes siguientes seis rexones climátiques: [[Valle Central (Costa Rica)|Valle Central]], Pacíficu Norte, [[Rexón Pacíficu Central|Pacíficu Central]], [[Rexón Brunca|Zona Sur]], [[Rexón Huetar Norte|Zona Norte]], [[Rexón Huetar Atlántica|Caribe]] y [[Islla del Cocu]].<ref>{{cita web|apellido1=Solano|nome1=Johnny|apellíos2=Villalobos|nome2=Roberto|títulu=Región y subrexones climátiques de Costa Rica|url=https://www.imn.ac.cr/documents/10179/20909/Regionalizaci%C3%B3n+clim%C3%A1tica+de Costa Rica|editorial=Institutu Metereológico Nacional (IMN)|fechaaccesu=24 de xunu de 2017|formatu=PDF}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Costa Rica: clima y vexetación|url=http://geografia.laguia2000.com/climatologia/costa-rica-clima-y-vegetacion|editorial=La Guía|fecha=31 de xunetu de 2007|fechaaccesu=24 de xunu de 2017}}</ref> Por cuenta de l'allugamientu xeográficu de la nación, el territoriu ye afeutáu añalmente pola temporada de furacanes, con mayor afectación en tiempos históricos pol [[furacán Fifi-Orlene]] (1974), [[Temporada_de_furacanes_en_el_Atlánticu_de_1985#Hurac.C3.A1n_Juan|furacán Juana]] (1985), [[furacán Cesar-Douglas]] (1996), [[furacán Mitch]] (1998), la [[nube tropical Alma]] (2008),<ref name="alma">{{cita web |url=http://wvw.nacion.com/ln_ee/2008/mayu/29/mundu1556716.html |títulu=Tormenta tropical 'Alma' cute a Centroamérica |fechaaccesu=24 de xineru de 2012|autor=La Nación |fecha= 29 de mayu de 2008 }}</ref> [[Temporada_de_furacanes_en_el_Atlánticu_de_2010#Hurac.C3.A1n_Tomes|furacán Tomás]] (2010),<ref>{{cita web |url=http://www.nacion.com/2010-11-05/ElPais/NotasSecundarias/ElPais2579397.aspx |títulu=Aludes y agües dexen 21 muertos y 19 sumíos |fechaaccesu=24 de xineru de 2012 |autor=La Nación |fecha=18 d'agostu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111005145227/http://www.nacion.com/2010-11-05/ElPais/NotasSecundarias/ElPais2579397.aspx |fechaarchivu=5 d'ochobre de 2011 }}</ref> y [[furacán Otto]] (2016). <gallery mode=packed-hover caption= "Paisaxes bioclimáticos de Costa Rica" > Volcán Turrialba desde Santuario Los Quetzales.jpg|[[Clima_templáu#Clima_templáu_por altitú|Clima templáu d'altor]]<br />[[Volcán Turrialba]] Espadilla Sur. Manuel Antonio. Costa Rica.jpg|[[Clima tropical con estación seca]]<br />[[Parque nacional Manuel Antonio|Manuel Antonio]] Casonasantarosa2.JPG|[[Monte secu|Monte tropical secu]]<br />[[Parque nacional Santa Rosa|Santa Rosa]] Parque Nacional Braulio Carrillo Sector Volcán Barva.jpg|[[Monte de montaña|Bosque húmedu montano y premontano]]<br />[[Parque nacional Braulio Carrillo|Braulio Carrillo]] Monteverde bosque.jpg|[[Monte nublu]]<br />[[Reserva biolóxica Monte Nublu Monteverde|Monteverde]] Tortuguero Nationalpark.jpg|[[Selva tropical|Monte húmedu tropical]]<br />[[Parque nacional Tortuguero|Tortuguero]] Costaricacanonegro.jpg|[[Güelga]]<br />[[Abellugu nacional de vida montesa Cañu Negru|Cañu negru]] Costa Rica Chirripo paramo 26.jpg|[[Pandorial]]<br />[[Cuetu Chirripó]] Santa Rosa guanacaste.jpg|[[Clima tropical secu]]<br />[[Guanacaste|Pampa de Guanacaste]] ParqueNacionalSJO.jpg|[[Clasificación climática de Köppen#Cwb - Templáu con iviernu secu (branu nidiu)|Clima templáu con branu nidiu]]<br />[[San José (Costa Rica)|San José]] </gallery> == Flora y fauna == Costa Rica tien una rica cubierta vexetal, tantu por variedá d'especies como por densidá de les mesmes. Nel país hai más de 12.000 especies de plantes, incluyíes más de 1.300 especies d'[[orquídea|orquídees]]. L'árbol nacional ye'l [[árbol de guanacaste]], la flor nacional ye la [[guaria morada]]. Los montes cubren 1/3 de la superficie total del país. Los manglares ocupen aprosimao'l 1% de la estensión total del país y concéntrense, na so mayoría, na aguada del Pacíficu. Les selves umbrófilas dar nel [[Mar Caribe|Caribe]], na [[Cordal de Talamanca]] y na [[Península d'Osa]], toes son inda vírxenes. Les selves tropófilas dar nel norte y centru del país. La fauna de Costa Rica ye variada y diversa; por densidá d'especies Costa Rica ocupa'l primer llugar a nivel mundial. El país ye llar de 234 especies de mamíferos, la metá d'ellos esperteyos; 850 especies d'aves, de les que 600 son residentes; más de 200 especies de reptiles, la mayoría culiebres; unes 180 especies d'anfibios. Nel país hai más de 150 especies en peligru d'estinción, ente elles destaquen el [[Panthera onca|xaguar]], el [[tapir]], el [[pecari]], el [[águila harpía]] y el [[Ara macao|guacamayu]]. == Cobertoria montiega == Acorde cola [[FAO]], pal 2010 Costa Rica tien una estensión de montes de 26 050&nbsp;km², correspondiente a un 51% del territoriu nacional. Mientres el periodu 1990-2000 el país presentó una tasa de variación añal d'un -0.8%, lo que representó una [[deforestación]] de 190&nbsp;km²/Añu. Sicasí nel periodu 2000-2010, llogróse revertir dicha enclín llogrando un aumentu del 0.9%, equivalente a la recuperación de 230 km²/Añu de cobertoria montiega.<ref>{{cita web |url=http://www.fao.org/docrep/013/i2000s/i2000s.pdf |títulu=Situación de los montes del mundu |fechaaccesu=2011 |autor=Organización de les Naciones Xuníes pa l'Alimentación y l'Agricultura |idioma=español }}</ref> == Sistema de Parques Nacionales == {{AP|Parques nacionales de Costa Rica}} El país ye notablemente respetáu a nivel internacional pol so sistema de Parques Nacionales, alministraos pol ''Sistema Nacional d'Árees de Caltenimientu''. El parque más grande qu'hai nel país ye'l [[Parque Nacional Islla del Cocu]], una islla d'aprosimao 24&nbsp;km², alcontrada a 500&nbsp;km de la mariña pacífica del país. == Ver tamién == * [[Costa Rica]] * [[Ríu Tempisque]] * [[Volcán Arenal]] * [[Volcán Poás]] * [[Volcán Barva]] * [[Volcán Irazú]] * [[Volcán Turrialba]] * [[Cuetu Chirripó]] * [[Llista de falles en Costa Rica]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíu= Alvarado Induni|nome=Guillermo |enllaceautor= |títulu=Los volcanes de Costa Rica |url= |fechaaccesu=15 de xunu de 2016 |idioma=español |otros= |edición= |año=2011 |editor= |editorial=Editorial de la Universidá Estatal a Distancia |allugamientu= |isbn=9968-31-679-2 |capítulo= |páxina=335 |cita= }} == Enllaces esternos == {{commonscat|Geography of Costa Rica}} * [http://www.wdl.org/es/item/11319/ Mapa de la República de Costa Rica] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Costa Rica]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] fehcyrtla486vnf4zw6m6vk0dyvrg33 0 101676 3709557 3675503 2022-08-19T06:44:41Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{llibru | nome = La Cenicienta | titulo_orig = Cendrillon (Perrault)<br />Aschenputtel (Grimm, KHM 021)<ref>'''KHM''' ye'l [[acrónimo]] emplegáu nel catálogu de los cuentos de los hermanos Grimm: KHM ye ''Kinder- und Hausmärchen'' (''Cuentos de la infancia y del llar'').</ref> | traductor = | imaxe = Offterdinger Aschenbrodel (1).jpg | texto_imagen = '''<center>Ilustración de Carl Offterdinger (1829 - 1889): la nueva sirvienta cálzase'l zapatu perdíu ante la plasmada mirada de les sos hermanasques.</center>''' | autor = [[Giambattista Basile]], [[Charles Perrault]] y los [[hermanos Grimm]] | ilustrador = | artista_cubierta = | pais = | llingua orixinal = Italianu<br />Francés<br />Alemán | serie = '''[[Cuentos de la infancia y del llar]]''' | tarreza = | xéneru = [[Cuentu]] | subxéneru = [[Cuentu de fades]], [[lliteratura infantil]] <!--Datos de la primer edición orixinal--> |Idioma orixinal = [[Francés (idioma)|Francés]]<br />[[Alemán (idioma)|Alemán]] |Títulu orixinal = |Publicación orixinal= [[Cuentos de mamá ganso]] <small>''[[Charles Perrault]]''<br /></small> [[Cuentos de la infancia y del llar|Kinder- und Hausmärchen]] <small>''[[Hermanos Grimm]]''</small> |País orixinal = {{Italia}}<br />{{Francia}}<br />{{Alemaña}} | editorial = | fecha_publicacion = | tipu_mediu = | paginas = | isbn = | precedíu_por = [[El sastrecillo valiente]]<br /><small>Cuentu 020</small> | siguíu_por = [[El acertijo]]<br /><small>Cuentu 022</small> }} '''''La Cenicienta''''' ye un [[cuentu de fades]] que cunta con delles versiones, orales y escrites, antigües y modernes, procedentes de dellos llugares del mundu; especialmente del [[Eurasia|continente eurásico]]. Nel sistema de [[Aarne-Thompson #Clasificación|clasificación]] d'[[Aarne-Thompson]], se adscribe al grupu de los [[Cuentu folklórico|cuentos folclóricos]] ordinarios (II), dientro d'él, al de los ayudantes sobrenaturales (500 - 559), y en concretu al subtipo 510 A: el de la heroína escorrida.<ref>AT 0510: ''The Persecuted Heroine''. A esti tipu correspuende tamién esti cuentu de los hermanos Grimm: * KHM 186: ''La novia verdadera'' (''Die wahre Braut''). ** [http://www.grimmstories.com/language.php?grimm=186&l=es&r=de Testu billingüe] [[Idioma español|español]] - [[Idioma alemán|alemán]]. *** [[:m:s:de:Die_wahre_Braut|Testos alemanes]] en [[Wikisource]].</ref> Una de les formes del cuentu de La Cenicienta más conocíes n'occidente ye la del [[Francia|francés]] [[Charles Perrault]], qu'escribió en [[1697]] una versión de la historia tresmitida por aciu [[tradición oral]]; la de Perrault que se conoz col títulu: "''Cendrillon ou La petite pantoufle de verre"''(''Cenicienta o El zapatín de cristal''). Anterior a ella ye la del [[Italia|italianu]] [[Giambattista Basile]]: "''La Gata Cenicienta"'' (n'[[Idioma italianu|italianu]], ''La Gatta Cenerentola''; nel orixinal [[Idioma napolitanu|napolitanu]], ''La gatta cennerentola''), que bebe de la tradición [[Giugliano in Campania|xuliana]]; nesa zona, fálase'l napolitanu, col que ta escritu'l cuentu "''de Basile"; el cual'' forma parte de la obra ''[[Pentamerón]]''. N'[[Alemaña]], la versión de La Cenicienta que forma parte de la coleición de [[Cuentu d'hada|cuento de fades]] (''Märchen'') de los [[Hermanos Grimm]] ''Kinder- und Hausmärchen'' (''[[Hermanos Grimm #Cuentos d'hada|Cuento de la infancia y del llar]]'') ye hasta agora la más popular. La versión del añu [[1812]] de los hermanos Grimm varia sicasí en munchos detalles de la francesa, lo que nun ye estrañu si tener en cuenta que cada país européu tien la so propia tradición oral del personaxe. [[The Walt Disney Company|Disney]] realizó en [[1950]] una versión de La Cenicienta que s'asemeya más a la de Perrault qu'a la de los hermanos Grimm, razón pola qu'n'[[América]] ye la de Perrault la más conocida. [[Ficheru:Cinderella - Project Gutenberg etext 19993.jpg|thumb|right|250px|'''<small><center>Ilustración de Oliver Herford (1863 – 1935), inspirada na versión de Perrault, pa ''Childhood's Favorites and Fairy Stories'' (''Histories preferíes y cuentos de fades de la infancia''): A Cenicienta apaézse-y la so [[fada madrina]].</center></small>''']] [[Ficheru:Cendrillon1.JPG|thumb|right|250px|'''<small><center>Ilustración de [[Gustave Doré]] pa una edición de 1867 de los cuentos de Perrault.</center></small>''']] [[Ficheru:Cendrillon2.JPG|thumb|right|360px|'''<small><center>Otra ilustración de Doré pa la mesma edición.</center></small>''']] == Orixe y desenvolvimientu del argumentu == L'[[Arquetipu Uso en psicoloxía analítica|arquetipu]] de la Cenicienta, al igual que munchos otros cuentos de fades, tien una llarga historia. Ye asina que s'atopen los primeros rastros nos [[Lliteratura del Antiguu Exiptu #Lliteratura|antiguos exipcios]] (la historia de [[Ródope]]), depués ente los [[Antigua Roma|romanos]], nel Imperiu Chinu del sieglu IX (del que queda como legáu, entá anguaño, el [[Pies de lotu pequeñu pie]] de Cenicienta) y en [[Persia]] a fines del sieglu XII, cuantimás na obra del añu 1197 de [[Nezamí Ganyaví|Nezāmi]] "''Los Siete Guapures"'' (''Haft Paykar''; en persa, هفت پیکر), llamada tamién "''Bahram-Nama"''. Inclusive ente los [[Amerindiu|aboríxenes]] d'[[América del Norte]] el motivu de la Cenicienta ta presente nes sos narraciones tradicionales.<ref>Vease "[[#La Cenicienta abenaki|La Cenicienta abenaki]]".</ref><ref>Con al respeutive de los pueblos aboríxenes d'América del Norte, veanse los artículos "[[Naciones Orixinaries de Canadá]]", "[[Pueblos nativos de los Estaos Xuníos]]" y "[[Pueblos indíxenes de Méxicu]]".</ref> L'efectu y el rellatu de la Cenicienta son bastante complexos na [[lliteratura]], especialmente nel [[Lliteratura del Romanticismu|romanticismu]] [[Lliteratura del Romanticismu #Romanticismu alemán|alemán]], [[Lliteratura del Romanticismu #Romanticismu inglés|inglés]], [[Lliteratura del Romanticismu #Romanticismu rusu|rusu]] y [[Lliteratura del Romanticismu #Romanticismu francés|francés]]. Nel simbolismu de la lliteratura internacional tamién s'atopen dellos motivos con interesantes combinaciones similares a la Cenicienta europea, sobremanera nes obres de [[Aleksandr Pushkin|Pushkin]], [[Novalis]], [[Ludwig Tieck|Tieck]], [[Clemens Brentano|Brentano]], [[Joseph von Eichendorff|Eichendorff]], [[Y.T.A. Hoffmann]], [[Hans Christian Andersen]], [[Alfred Tennyson|Tennyson]], [[Oscar Wilde|Wilde]], [[Stéphane Mallarmé|Mallarmé]], [[Maurice Maeterlinck|Maeterlinck]] y [[Hugo von Hofmannsthal|Hofmannsthal]]. La tema de la Cenicienta tratar explícitamente [[Christian Dietrich Grabbe|Dietrich Grabbe]] na so ''Aschenbrödel'' de [[1835]] y [[Robert Walser]] en "''Die Insel"'' (''La isla'') de [[1901]]. El poeta rusu [[Yevgueni Shvarts]] escribió nos años 20 del sieglu XIX un cuentu de fades col títulu ''Aschenbrödel (Cenicienta)''. Los motivos principales de la historia son: los palombos, los zapatos y les distintes variantes del árbol. Los palombos son, dende los tiempos de l'[[Antigua Grecia]], les acompañantes tradicionales d'[[Afrodita]].<ref>[[Especie|Especies]] de palombu presentes na zona mediterránea son la doméstica y la so [[Ancestru #Ancestru en biología|ancestro]] la bravida (una y otra s'[[Híbridu (bioloxía)|hibriden]], y a los dos dáse-yos el mesmu [[nome científicu]]: ''[[Columba livia]]''), la torcaz (''[[Columba palumbus]]'') y la zurita (''[[Columba oenas]]''); de tórtolas, la europea (''[[Streptopelia turtur]]''), la doméstica (''[[Streptopelia risoria]]'') y otros dos coles que puede cruciase esta postrera: la turca (''[[Streptopelia decaocto]]'') y la tórtola encollarada africana o tórtola de [[Berbería]] (''[[Streptopelia roseogrisea]]'').</ref> Si amenórgase y banaliza el motivu principal del cuentu de fades presentándolo como la vida tráxica de la heroína qu'espera l'amor d'un príncipe y combínase cola moral de que lo bono siempres trunfa, van atopase delles "versiones" desenvueltes de la Cenicienta na lliteratura trivial; especialmente n'obres d'[[Eugenia Marlitt]] y de Hedwig Courths-Mahler (1867 - 1950). ===La rivalidá fraterna que presenta'l Jumash (antiguu testamentu-xudaísmu) y la Cenicienta=== La temática de la rivalidá ente hermanos atópase dientro del [[Antiguu Testmento|Antiguu Testamentu]], concretamente nel [[Xénesis]]. La primer referencia a esta tema ye la historia de [[Caín]] y [[Abel]]. La Torá (antiguu Testamentu) diz que Caín yera llabrador y Abel pregueru d'oveyes y que un día dambos realizaron una ufrienda a Dios colos frutos de los sos respeutivos trabayos. Esti complacer n'Abel pero non en Caín, provocando nel postreru la envidia del so hermanu. A pesar de que Dios aconseyó a Caín qu'obrara bien, consumíu pola envidia mató al so hermanu. Por ello, Dios castigó al malváu hermanu a analayar pela tierra. En rellación a la Cenicienta, Caín sería l'equivalente bíblicu de la madrasca envidiosa y maltratadora, y Abel la Cenicienta amenorgada a criada. La segunda referencia a la rivalidá ente hermanos ye [[Esaú]] y [[Jacob]]; dambos fíos d'[[Isaac]] y [[Rebeca]]. Esaú yera un home diestru na caza y preferíu pol so padre, ente que Jacob yera llariegu y amáu más pola so madre. Un día Esaú volvió exhausto de cazar y arrenunció a la primogenitura por un guisu de llenteyes que taba preparando'l so hermanu. Cuando Isaac yera yá un home vieyo y ciego, resolvió dar la so bendición a Esaú, a quien mandó que fora de caza. Pero Rebeca fixo un guisu con dos cabritos, y vistió a Jacob colos vistíos del so hermanu y púnxo-y les pieles de los animales muertos nos brazos, pos yera llampiñu ente que'l so hermanu mayor yera velludo. Isaac, engañáu pola treta de la so esposa, dio la so bendición a Jacob. Cuando tornó Esaú, el so padre díxo-y que yá diera la so bendición al so hermanu, polo qu'esti se enfureció y xuró matar al so hermanu. Jacob tuvo que fuxir a casa del so tíu Labán, hermanu de la so madre. Nesti casu, Jacob pasa a ser la Cenicienta criada pos él, anque nun tea degradáu por naide, pasaba gran parte de la so vida xuntu al llar; ente que Esaú convertir en Cenicienta degradada. La última referencia bíblica alrodiu de la rivalidá ente hermanos ye la de [[José (patriarca)|José]], fíu de Jacob. Yera'l fíu favoritu del so padre, provocando la envidia de los sos hermanos. La envidia d'estos acentuóse más cuando José cuntó-yos dos suaños: n'unu les faxines de trigu de los sos hermanos postrábense ante la suya, y nel otru'l sol, la lluna y once estrelles inclinábense ante él. Un día, Jacob mandó a José a que viera ónde taben los sos hermanos, quien lo vendieron por venti siclos de plata a unos ismaelitas. Rubén, el mayor, decidió entós matar a un cabritu y esparder el sangre sobre la túnica de José, regalu del so padre, por que Jacob creyera que fuera taramiáu. Los ismaelitas vendieron a José a un eunucu del faraón. Col tiempu acabó convirtiéndose nel home que gobernó la casa del faraón gracies al so don d'interpretar los suaños. Rellacionándolo con Cenicienta, José mesmu provocó la envidia de los sos hermanos, y que estos, enfurecidos, degradar vendiéndolo como esclavu. == La Cenicienta greco-exipcia == Dellos motivos del cuentu de la Cenicienta remontar a l'[[antigüedá clásica]], cuando dellos autores griegos rexistraron la lleenda de la exipcia Ródope (Ροδώπις, Rhodopis: "[[mexella|mexelles]] rosadas"). Anque'l personaxe y la trama tienen llugar n'[[Exiptu]], onde presumiblemente nació esta historia, la narración foi rexistrada por escritores pertenecientes a otra cultura: la griega (Vease [[Interpretatio graeca]]). Les distintes versiones asitien la historia de Ródope en dómines distintes. === La historia como cuentu de fades === En forma de cuentu de fades, la historia de Ródope ye como sigue: {{quote|Hai enforma tiempu, nel antiguu país d'[[Antiguu Exiptu|Exiptu]], ellí onde l'agua verde del [[Nilu #Nilu inferior|Nilu]] apurrir a l'agua azul del [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]], vivía una rapaza que naciera en [[Antigua Grecia|Grecia]], pero fuera raptada por unos [[Piratería #Grecia y Exiptu|pirates]] y llevada a Exiptu, y ellí fuera vendida como [[Esclavitú #La esclavitú na Antigüedá esclava]]. El so amu resultara ser un bon home, yá vieyu, que pasaba la mayor parte del tiempu dormiendo a la solombra d'un árbol. Por eso nun s'enteraba de que les otres rapaces de la casa, toes llibres pero [[Sirvienta|sierves]], faíen mofla y befa de la estranxera porque yera distinta. Elles teníen el pelo lliso y negru, y el de la otra yera rubiu y rizáu. Elles teníen güeyos castaños, y l'otra tenía güeyos verdes. La piel d'elles tenía la reblaneda del [[cobre]], pero la otra yera de piel pálido, que quemaba'l sol con rapidez, y por eso llamar Mexelles Rosadas. Amás, faíen-y trabayar enforma y reñer tol día: "Ve al ríu a llavar", "Iguar la ropa", "Saca a los [[Anser anser|gansos]] del xardín", "Fai'l [[Historia del pan Antiguo Exiptu|pan]]"... Y los únicos amigos que tenía yeren los animales. Acostumara a los páxaros a que lu comieren de la mano, a un monu a que se-y sentara nel costazu, y el vieyu [[Hippopotamus amphibius|hipopótamu]] dexaba'l [[Bancu d'arena|bancu]] de [[Hippopotamus amphibius #Ecoloxía y comportamientu|barro]] pa tar cerca d'ella. Al acabar el día, si nun taba bien cansada baxaba a la vera Un atapecer, mientres baillaba faciendo remolinos más llixera que l'aire y apenes tocando'l suelu colos pies, el vieyu espertó y vio cómo baillaba. Tanto-y gustó, que pensó que daquién con esi talentu nun tenía de tar ensin calzáu, asina que mandó que-y fixeren un par de [[Indumentaria nel Antiguu Exiptu #Calzáu|sandalies]] bien especial, afataes con oru colorao y con suelas de [[cueru]], y les otres sierves, al tráteles, punxéronse bien celoses. Un día, llegó noticia de que'l [[faraón]] topar en [[Menfis (Exiptu)|Menfis]], y tolos súbditos del reinu taben convidaos. ¡Ai!: ¡qué ganes tenía d'allegar coles otres sierves Mexelles Rosadas, porque sabía qu'habría baille, cantares y munchos y deliciosos manxares! Cuando yá taben a puntu de dise, vistíes coles sos meyores ropes, les otres sierves mandáronlu más xeres que tendría que faer primero que volvieren elles, y depués alloñáronse pel ríu nuna [[Balsa (embarcación)|balsa]] y dexaron en tierra a la estranxera. La rapaza, mientres empezaba a llavar la ropa, poner a entonar una murnia cancioncilla: "Llava'l [[Linum usitatissimum #Historia|llinu]], escarda el [[Historia de la xardinería #Desenvuelvo históricu|xardín]], muel el granu..." Cansáu yá de la cancioncilla, el so amigu l'hipopótamu volvió somorguiase nel ríu, y a la [[llavandera (oficiu)|llavandera]] l'agua chiscó-y el calzáu. Ella nel intre-y lo quitar, llimpiar y poner a ensugase al sol. Mientres siguía coles sos xeres, notó como si escureciera'l cielu, asina que miró enriba y entós vio un ferre que baxaba volando, apoderar d'una de les sandalies y llevar. Mexelles Rosadas tuvo mieu, porque sabía que yera [[Horus]] quien-y la había lleváu, asina que se guardó la otra na [[túnica]] y foise d'ellí.<ref>Representar a [[Horus]] como un ferre y como un home con un ferre o con cabeza de ferre; l'ave seique fora'l ferre borni (''[[Falco biarmicus]]'') o'l ferre pelegrín (''[[Falco peregrinus]]'').</ref><ref>Con al respeutive de la túnica, vease tamién l'artículu "[[Indumentaria nel Antiguu Exiptu]]".</ref> [[Amosis I]], faraón del [[Alto Exiptu|Alto]] y del [[So Exiptu]], taba sentáu nel [[Trueno #Edá Antigua|tronu]] mirando a la xente rexuntada y tremendamente aburríu. Prefiriera dir nel so [[Carru de guerra #Exiptu|carru]] pol desiertu. De sópitu, llegó'l ferre y dexó-y cayer la sandalia nel cuellu. Ablucáu, pero sabiendo que se trataba d'una señal de Horus, dio la orde de que toles doncelles d'Exiptu habríen de probase la sandalia, y la dueña sería la so [[Gran Esposa Real|reina]]. Pa cuando llegaron les sierves que fueren en balsa, acabárense los festexos y el faraón partiera nel so carru en busca de la dueña de la prenda. En buscando per tierra y nun atopar a la dueña del calzáu, el faraón fixo traer el so [[Tresporte nel Antiguu Exiptu #Barques reales|barca]] y empezó a percorrer el Nilu, aprovechando cada desembarcadero por que les rapaces del llugar pudieren probase'l calzáu. Al llegar la barca cerca de la casa de Mexelles Rosadas, toos oyeron el soníu del [[gong]] y l'estrueldu de les [[Trompeta #N'antigües civilizaciones|trompetes]], y vieron les [[Vela (náutica) #Historia|veles]] de [[seda]] [[Púrpura #Historia|púrpura]]. Les sierves de la casa corrieron al desembarcadero pa probase la sandalia, pero Mejilla Rosadas esconder ente los [[Juncus|xuncos]]. Al ver la sandalia, les sierves reconocer, pero ensin vierbu esforciáronse una tres otra por calza-y la. El faraón vio a la rapaza escondida ente los xuncos y pidió-y que probara ella tamién. Mexelles Rosadas salió del so escondite, calzóse la sandalia y sacó la que tenía guardada na túnica. El faraón anunció entós qu'ella sería la so reina. Les otres sierves protestaron diciendo que yera una esclava y que nin siquier yera exipcia. El faraón contestó-yos asina: "Ye la más exipcia de toes, pos los sos güeyos son verdes como'l Nilu, el so pelo tan plumoso como'l [[Cyperus papyrus|papiru]] y la so piel tan rosada como la flor del [[Nelumbo nucifera|lotu]]".<ref>[http://www.aldokkan.com/art/cinderella.htm La historia de Ródope en forma de cuentu de fades] nel [http://www.aldokkan.com/ sitio] sobre l'Antiguu Exiptu "Aldokkan"; n'inglés, con enllaces pa la esplicación de dellos conceutos.</ref>}} === La versión de Heródoto === [[Ficheru:A Kauffman Esop and Rodope.jpg|thumb|right|'''<small><center>''Ródope namorada de Esopo'': [[grabáu]] de Francesco Bartolozzi (1727 – 1815) a partir d'una pintura d'[[Angelica Kauffmann]].</center></small>''']] [[Heródoto]] cuenta que Ródope venía de [[Tracia #Historia antigua|Tracia]], que nun vivió na dómina de [[Micerino]] como se cuntaba, sinón muncho depués, y que yera esclava de Yadmo (Ἰάδμον) de [[Isla de Samos|Samos]].<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/searchresults?q=iadmon Yadmo] nel [[Proyeutu Perseus]].</ref> Como miembru de la casa de Yadmo, Ródope foi compañera d'esclavitú d'[[Esopo]]. Foi llevada a Exiptu na dómina d'[[Amosis II]], y foi lliberada de la esclavitú por un hermanu de [[Safu de Mitilene|Safu]]: Caraxo, que pagó por Ródope una gran suma de dineru. D'equí p'arriba, Ródope fadría una fortuna dedicándose a la prostitución, en cuenta de casándose con un rei o faraón (como consta n'otres versiones). Heródoto cunta la lleenda de qu'una de les [[pirámides de Giza]] foi construyida por encargu d'ella o pa ella, pero nun-y da creitu. {{quote| CXXXIV. Nun dexó, sicasí, [[Micerino]] de llevantar la so pirámide, menor que la del so padre, de más de 20 pies. La fábrica ye cuadrada, de mármol etiópico hasta la so metá y de trés pletros en cada unu de los sos llaos. Pretenden dellos griegos equivocadamente qu'esta pirámide ye de la cortesana Ródope, colo que demuestren, nel mio humilde xuiciu, qué poques noticies tienen d'esa ramera, pos a teneles, nun-y dieren la gloria d'alzar una pirámide en que la so fábrica haber de expender los talentos a mamplén, por dicilo asina. Amás, Ródope nun florió nel reináu de Micerino, sinón nel de Amasis, munchos años dempués de muertos aquellos reis que dexaron les pirámides. Esta muyer foi natural de Tracia, sierva de Jadmon de Samos, fíu de Efestopolis, y compañera d'esclavitú del fabulista [[Esopo]], quien foi ensin dulda esclavu de Jadmon, como lo convence'l qu'habiendo los naturales de Delfos, preveníos pol so mesmu oráculu, publicáu repitíes vegaes el pregón de que si dalgunu hubiera que quixera esixir d'ellos el debíu prestu pola muerte ellí dada a Esopo, taben puestos a pagar la pena; naide presentar con tal demanda, sinón un ciertu Jadmon, nietu d'otru del mesmu nome, a que'l so mozu satisfacer n'efeutu aquel agraviu. Lo que declara que Esopo fuera esclavu de Jadmon. <p> CXXXV. Tocantes a la bella Ródope, pasó al Exiptu en compañía de Xantes, natural de Samos; y anque el so destín naquel viaxe fuera arriquecer al so amu cola ganancia que-y ganara'l so guapura, foi puesta en llibertá por aciu una gran suma de dineru por un home de Mitilene, llamáu Caraxes, fíu de Escamandrónimo y hermanu de la poeta [[Safu]]. Quedóse Ródope llibre y suelta n'Exiptu, onde xuntó munchos caudales como llinda y graciosa cortesana, grandes, sí, pa una muyer del so oficiu, pero non tantos que pretendiera con ellos llevantar una pirámide. Y si dalgunu tuviera interés, va poder entá ver por sigo mesmu la décima parte do les riqueces de Ródope, y por esto concluyir que nun tienen d'atribuyir -y -y tantes, pos queriendo dexar ella un monumentu so a la Grecia, dio una ufrienda que naide enxamás fixera nin entá pensáu, y dedicar en [[Oráculu de Delfos|Delfos]] como memoria particular. Al efeuto mandó que la décima parte de les sos haberes emplegar nunos asadores de fierro, tantos en númberu pa cuantos sufragara dicha cantidá, destinaos a sirvir nos sacrificios de los gües; y nel día vense entá atropaos detrás de l'ara que dedicaron los de Quío, frontera al templu de Delfos. Ye yá antigua costume que sienten en [[Naucratis]] la so tienda les cortesanes más insignes pol so serendén y guapura. Ellí moraba d'asientu la muyer de quien falamos, tan formosa, que nengún griegu había que pol nome siquier nun conociera a la formosa Ródope...|[[Heródoto]]: ''[[Histories (Heródoto)|Histories]]'', Llibru II, CXXXIV-CXXXV.<ref> II: [[:m:s:es:Los nueve_llibros_de_la Historia:_Llibru_II|testu español]] en [[Wikisource]] (CXXXIV y CXXXV).</ref>}} Na versión de Heródoto, Ródope tien mayor rellación col ámbitu cultural griegu que col exipciu. Según el "''padre de la historia"'', Ródope nació en Tracia, rexón cercana a les ciudaes griegues y vivió nel puertu de [[Náucratis]], que yera una colonia comercial griega nel [[Nilu]]. Rellacionar con poetes y escritores griegos (Safu y Esopo) y estableció un venceyu estrechu col [[Oráculu de Delfos]], una de les instituciones relixoses más prestixoses de l'Antigua Grecia.<ref name=Caraxo>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/searchresults?q=Charaxus Caraxo] (Χάραξος) nel Proyeutu Perseus.</ref><ref>Harry Thurston Peck (1856 - 1914): ''Harpers Dictionary of Classical Antiquities'' (''Diccionariu [[HarperCollins|Harper]] d'antigüedaes clásiques'', 1898). Entrada de Ródope. * [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0062:entry=rhodopis-harpers Testu inglés] nel Proyeutu Perseus.</ref><ref>''[[Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology|A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology]]'' (''Diccionariu de biografíes y mitoloxíes de Grecia y de Roma''). * Entrada de Ródope. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0104%3Aalphabetic+letter%3DR%3Aentry+group%3D3%3Aentry%3Drhodopis-bio-1 Testu inglés] nel Proyeutu Perseus. * Entrada de Caraxo. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0104:entry=charaxus-bio-1 Testu inglés] nel Proyeutu Perseus.</ref><ref>ANDERSON, Graham, de la [[Universidá de Kent]]: ''Fairytale in the ancient world'' (''El cuentu de fades nel [[Historia antigua|mundu antiguu]]''). [[Routledge]], 2000, páx. 27. ISBN 978-0-415-23702-4</ref> === La versión d'Estrabón === La versión tresmitida pol xeógrafu griegu [[Estrabón]], cinco siglos dempués de Heródoto, caltién delles semeyances. Dambos cunten que Ródope yera una [[Hetera|cortesana]] de la [[Colonización griega|colonia griega]] de [[Naucratis]] y señalen un venceyu ente Ródope y les [[pirámides de Giza]]. Sicasí, Estrabón amiesta delles partes ausentes nes ''Histories'' de Heródoto y que van remanecer na moderna versión europea de Cenicienta. Ródope pierde unu de los sos zapatos, que sirve de pista al monarca exipciu p'atopala y finalmente casase con ella. {{cita|A una distancia de 40 [[Estadiu (unidá de llargor)|estadios]] de [[Menfis (Exiptu)|Menfis]], tópase'l visu d'una llomba na qu'hai munches [[Pirámide (arquiteutura) #Exipcies|pirámides]], tumbes de los [[Faraón|rey]]. Trés d'elles son considerables. Dos d'estes postreres cuntar ente les [[Siete maravíes del mundu|siete maravíes]]. Son d'un altor d'un estadiu, y de [[Base (xeometría) #En sólidos xeométricos (3D)|base]] [[Cuadráu|cuadrada]]. L'[[Altor (xeometría) #Altor en tres dimensiones|altor]] ye daqué mayor que cada [[Polígono #Elemento d'un polígonu|llau]] de la base. Una d'esos dos pirámides tamién ye daqué mayor que la otra. Nuna de les cares, a un altor mediu, hai un bloque que puede estrayese. Si faise asina, tópase un inclináu pasadizo hasta la tumba. Los dos tán próximes, y a un mesmu nivel. Más palantre, a mayor [[altitú]], tópase la tercer pirámide, enforma menor que les otres pero más cara na so [[Pirámide (arquiteutura) #Construcción|construcción]], pos dende los cimientos hasta más de mediu altor ta fecha de piedra negra. Los [[Morteru (construcción)|morteros]] tán fechos d'esa mesma piedra, trayida dende bien llueñe, yá que vien de les [[Macizu etíope|montes]] d'[[Historia d'Etiopía #Origen|Etiopía]], y, siendo dura y malo de trabayar, la obra resulta bien costosa. Dizse que ye la tumba d'una cortesana, mandada faer polos sos amantes, y que'l nome d'ella, según señalaba la poeta Safu, yera Dórique.<ref>Paez que'l nome Dórique significa cervecera o fabricante o tratante de bébores alcohóliques. * [http://www.ancientfaces.com/surname/doriche-family-history/1156267#meaning-of-the-last-name-doriche Significáu del apellíu Doriche]; n'inglés.</ref> Yera amante de Caraxo, hermanu de Safu que comerciaba con [[Vieno na Antigua Grecia|vieno]] de [[Lesbos]] llevándolo al puertu de Naucratis.<ref name=Caraxo/> Otros refiérense a esta cortesana col nome de Ródope. Cuntar d'ella la siguiente historia: tando tomando un bañu, un [[águila]] arrampuñó una de les sos [[Sandalia #Les sandalies na Antigüedá|sandalies]] a la sirviente que-y les tenía y llevar hasta [[Menfis (Exiptu)|Menfis]]. Ellí, el rei taba alministrando xusticia al campu, y l'águila, acurriéndose sobre la cabeza del monarca, dexó-y cayer la sandalia nel cuellu. El rei, trescaláu polo estraño del fenómenu y pola fermosura de la sandalia, mandó buscar por tol país a la rapazu que la había calzáu. Cuando foi topada en Naucratis, foi llevada a Menfis, y el rei facer la so esposa. A la muerte d'ella, honrar cola tumba nomada antes.|Estrabón: ''Xeografía'', XVII, 1, 33.<ref>[[Estrabón]]: ''[[Xeografía d'Estrabón|Xeografía]]'', XVII, 1, 33. * [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0239%3Abook%3D17%3Achapter%3D1%3Asection%3D33#note1 Testu inglés], con índiz electrónicu, nel Proyeutu Perseus. Pueden emplegase los rótulos activos "''focus''" (pal testu [[Antiguu griegu|griegu]]) y "''aponderái''" (pal testu billingüe). ** [[:m:s:el:%CE%93%CE%B5%CF%89%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%BA%CE%AC/%CE%99%CE%96|Testu griegu]] en Wikisource (1.33).</ref>}} === La versión de Claudio Eliano === Na so obra ''[[Claudio Eliano #Varia Historia (Ποικίλη ἱστορία)|Histories]]'', [[Claudio Eliano]] tamién reproduz el cuentu de Ródope: {{cita|Los rellatos exipcios afirmen que Ródope yera una performosa cortesana, y que, nuna ocasión en que taba tomando un bañu, [[Fortuna (mitoloxía)|Fortuna]], bien dada a los fechos estravagantes ya inesperaos, dio-y un premiu que nun yera pola so mente, sinón pola so fermosura, pos mientres se llavaba y les sos dueñes xixilaben les sos ropes, una águila baxó, apoderar d'una pieza del so calzáu, llevar hasta Menfis, onde [[Psamético I|Psamético]] taba alministrando xusticia, y dexar cayer nel cuellu del monarca. Psamético, maraviáu tantu pola forma del calzáu y la pulcritud de la so factura como pola aición de l'ave, mandó buscar por tou Exiptu a la muyer a la que pertenecía la prenda, y, cuando la atoparon, casóse con ella.|Claudio Eliano: ''Histories'', XIII, 33.<ref>[[Claudio Eliano]]: ''[[Claudio Eliano #Varia Historia (Ποικίλη ἱστορία)|Histories]]'', XIII, 33. * [http://penelope.uchicago.edu/aelian/varhist13.xhtml#chap33 Testu inglés] nel sitiu ''[http://penelope.uchicago.edu/ Penélope]'', de la [[Universidá de Chicago]]. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0591%3Abook%3D13%3Achapter%3D33 Testu griegu] de la edición de 1866 de Rudolf Hercher, nel Proyeutu Perseus. Emplegando'l rótulu activu "''aponderái''", llógrase ayuda n'inglés col vocabulariu griegu del testu.</ref>}} === A manera de cronoloxía === Como se ve, la distancia temporal ente unos rellatos y otros ye grande, y asítiase la historia en dómines distintes. Como orientación, pueden tenese en cuenta estos personaxes históricos y estes feches: * Reináu de [[Micerino]]: ''[[Circa|ca.]]'' 2514 e.C. - ''ca.'' 2486 e.C. * Reináu d'[[Amosis I]]: ''ca.'' 1550 e.C. - ''ca.'' 1525 e.C. * Reináu de [[Psamético I]]: ''ca.'' 664 e.C. - ''ca.'' 610 e.C. * Vida de [[Safu de Mitilene|Safu]]: ''ca.'' 650 - ''ca.'' 580 e.C. * Reináu de [[Psamético II]]: ''ca.'' 595 e.C. - ''ca.'' 589 e.C. * Reináu d'[[Amosis II]]: 570 e.C. - 526 e.C. * Reináu de [[Psamético III]]: 526 e.C. - 525 e.C. * Vida d'[[Heródoto]]: 484 e.C. - 425 e.C. * Vida d'[[Estrabón]]: ''ca.'' 63 d. C. - ''ca.'' 24 d. C. * Vida de [[Claudio Eliano]]: ''ca.'' 175 d. C. - ''ca.'' 235 d. C. == La Cenicienta china == La forma [[china]] del cuentu vien de los tiempos de la [[Dinastía Tang|dinastía T´ang]]: 618 - 907 d. C. Esta versión reflexa delles peculiaridaes de la cultura china de la dómina: la poligamia, la preferencia estética pola pequeñez de los pies femeninos y l'asociación del pexe cola bona suerte. La [[miscelánea]] del sieglu IX de Duan Chengshi ([[Idioma chinu|chinu]], 段成式; en [[pinyin]], Duàn Chéngshì; en [[Wade-Giles]]: Tuan Ch'engshih; f. 863) "''Fragmentos varios de Youyang"'' (en chinu, ''酉阳杂俎''; en pinyin, ''Yǒuyáng Zázǔ'') ufierta nel so capítulu 21º una versión de lo que podemos llamar la Cenicienta china.<ref>Youyang ye l'aguada meridional del Monte You ([[Huaihua]]).</ref> L'autor del llibru señala qu'oyó'l cuentu al so sirviente Li Shiyuan, natural de lo que güei ye [[Nanning]]. La historia desenvolver a finales del s. III e.C. Desconozse la llocalización exacta, pero considérase que la zona de [[Guangxi]] ye la más probable, y que'l zapatu perdíu pola rapazu foi lleváu al rei d'una isla.<ref>Duan Chengshi: ''Youyang Zazu'' (''Fragmentos varios de Youyang''). Xueyuan Chubanshe. Beixín. Ed. del 2001. ISBN 7-5077-1467-5.</ref><ref>Nai-tung Ting<small>^{'''[http://www.chiamonline.com/People/quwas/tingnaitung.htm]'''}</small> (1915 - 1989): ''The Cinderella cycle in China and Indo-China'' (''El ciclu de la Cenicienta en China y n'[[Indochina]]''). Suomalainen Tiedeakatemia<small>^{'''[http://www.acadsci.fi/][http://www.acadsci.fi/frontpage.htm][http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Societies/Finnish_Academy.html]'''}</small> (Academia Scientiarum Fennica: Academia Finlandesa de les Ciencies y les Lletres). Helsinki. 1974. ISBN 951-41-0121-9.</ref><ref>Nel so llibru, Nai-tung Ting esamina 21 versiones chines del cuentu. * Judy Sierra: ''Cinderella''. The Oryx Multicultural Folktale Series. Greenwood Publishing Group. 1992. The Oryx Press. Páx. 149. ** [https://books.google.es/books?id=v8vfQhLxNAMC&pg=PA149&lpg=PA149&dq=%22The+Cinderella+cycle+in+China+and+Indo-China%22%2B%22online&source=bl&ots=2IkLMlMo76&sig=N8CIs7uLDzi_UYmr5CzHLIZ3sJA&hl=es&sa=X&ei=sZSFUNDfC4HOhAet_oCYBw&ved=0CD8Q6AEwBQ#v=onepage&q=%22The%20Cinderella%20cycle%20in%20China%20and%20Indo-China%22%2B%22online&f=false Testu inglés] en [[Google Books]]; vista previa del llibru.</ref> {{quote|Wu tien dos esposes, y una fía con caúna d'elles. Una de les sos esposes fina, y la so formosa y bona fía queda en manes de la madrasca, que la so fía nun ye tan formosa como la güérfana, a la qu'obliga la madrasca a faer toles xeres de la casa, de cuenta que la rapaza convertir en sierva nel so propiu llar. Obligar a calzar zapatos bien pequeños por que sufra entá ye más mientres s'encarga de les peores xeres. Al quedáse-y asina los pies pequeños, va recibir el llamatu de Yeh Shen (Ye Xian, 叶限), que significa [[Pies de loto|Pies de Lotu]]. Un día, mientres trabaya, Pies de Lotu atopa nun estanque un formosu pexe parlante d'oru y de güeyos grandes que se convierte nel so meyor amigu y compañeru.<ref>La tema del pexe d'oru tamién ye [[Arquetipu #Uso en psicoloxía analítica|arquetípico]]. Nel sistema de [[Aarne-Thompson #Clasificación|clasificación]] d'[[Aarne-Thompson]] se adscribe al grupu de los [[Cuentu folklórico|cuentos folclóricos]] ordinarios (II), dientro d'él, al de los ayudantes sobrenaturales (500 - 559), y en concretu al tipu 555: el del pescador y la so muyer. Atópase'l motivu del pexe doráu na tradición china. El [[Carassius auratus|carpín doráu]] ye un pexe criáu en cautividá dende antiguu, particularmente en China y especialmente mientres el periodu de la [[Dinastía Tang]]. Esti pexe ye d'agua duce; sicasí, en delles versiones de los cuentos el pexe doráu ye prindáu nel mar. * ''El vieyu y el pexe doráu'': [http://www.topics-mag.com/folk-tales/folk-tale-greed-ch.htm testu inglés]. N'Europa atopa'l motivu del pexe doráu, por casu, na obra de los [[Hermanos Grimm]], en concretu nel cuentu tituláu ''El pescador y la so muyer'' (''Von dem Fischer und seiner Frau'', KHM 019), d'onde se toma'l nome pal arquetipu, y nel tituláu ''Los neños d'oru'' (''Die Goldkinder'', KHM 085). Esti últimu cuentu se adscribe tamién al tipu 303: el de los hermanos paternos. * [http://lema.rae.es/drae/?val=hermanu+consangu%C3%ADneo Definición d'hermanu consanguíneu»] nel [http://lema.rae.es/drae/ sitiu] del [[DRAE]]. * Hermanos Grimm: ''El pescador y la so muyer'' (''Vom Fischer und seiner Frau''). ** [http://www.grimmstories.com/language.php?grimm=019&l=es&r=de Testu billingüe] [[Idioma español|español]] - [[Idioma alemán|alemán]]. *** [[:m:s:de:Von_dem_Fischer_und_seiner_Frau|Testos alemanes]] en [[Wikisource]]. * Hermanos Grimm: ''Los neños d'oru'' (''Die Goldkinder''). ** [http://www.grimmstories.com/language.php?grimm=085&l=es&r=de Testu billingüe] español - alemán. *** [[:m:s:de:Die_Goldkinder|Testos alemanes]] en Wikisource. Atópase tamién el motivu del pececillo nel poema de [[Aleksandr Pushkin|Pushkin]] ''El pescador y el pexe doráu'' o ''El cuentu del pescador y el pexe doráu'' (''Сказка о рыбаке и рыбке'', 1833, publicáu en 1835). Señala [[Vladímir Propp]] que la historia narrada nel poema de Pushkin ye similar a la del cuentu rusu ''La vieya cobiciosa''. [[Ficheru:1975 CPA 4540.jpg|thumb|right|300px|'''<small><center>Ilustración del poema de Pushkin nun [[sellu postal]] [[Xunión Soviética|soviéticu]].</center></small>''']] * Aleksandr Pushkin: ''El cuentu del pescador y el pexe doráu''. ** [http://juliosuarezanturi.wordpress.com/2012/10/06/el pescador-y-el pexe doráu-de-pushkin/ Testu español en prosa]. ** [https://es.scribd.com/doc/74638485/Pushkin-Alexander-El Pescador-y-El Pexe Doráu Testu español en prosa] en [[Scribd]]; a partir de la páx. 3 de la reproducción electrónica. ** [http://russian-crafts.com/tales/golden-fish.html Testu inglés en versu]. *** [[:m:s:ru:%D0%A1%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BA%D0%B0_%D0%BE_%D1%80%D1%8B%D0%B1%D0%B0%D0%BA%D0%B5_%D0%B8_%D1%80%D1%8B%D0%B1%D0%BA%D0%B5_%28%D0%9F%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B8%D0%BD%29|Testu rusu]] en [[Wikisource]].</ref> El pexe ye la reencarnación de la madre de la rapaza, que foi asesinada pola madrasca y pola hermana paterna. La madrasca esfrutaba tanto mortificando a Pies de Lotu qu'escurre un métodu eficaz pa esaniciar al animal: amarutada coles ropes de la so fiyasca, averar al estanque y cuando el pexe, confiáu, asoma la cabeza, matar, estazar y dempués sirvir pa comer na casa de Wu ante la mirada llorosa de Pies de Lotu. Más tarde, una vieya sabia diz-y a la desventurada rapaza que si pide un deséu ante los escayos del pexe va se-y concedíu polos espíritos; asina que Pies de Lotu escuende los restos del so amigu en sitiu onde nun puedan atopalo la so hermana paterna nin la so madrasca. Un día de primavera, celébrase la [[Añu Nuevu chinu|fiesta del añu nuevu]], ocasión que van aprovechar los mozos del pueblu p'atopar a daquién con quien formar pareya. Pies de Lotu quier dir, pero la madrasca negar por que la fía d'ella, más fea y malvada, nun se quede ensin home. Cuando Pies de Lotu quédase sola, saca los escayos y pide ayuda a los espíritos, y entós les sos puerques ropes tresformar nun vistíu azul celeste y nuna capa fecha de plumes. Los sos pies agora calcen unos zapatos d'oru macizo. Al llegar a la fiesta, Pies de Lotu causa sensación: tantu, que la madrasca y la so fía averar a ella pa ver quién ye, y reconocer. Al dase cuenta, la formosa rapaza sale corriendo y pierde unu de los sos zapatos. Al llegar a casa, el vistíu y la capa sumen, y los escayos del pexe dexen de tener maxa: la única alcordanza del baille ye un zapatu d'oru. L'otru zapatu, el que se quedó nel llugar de la fiesta, ye atopáu por un mercader, y ésti vender a un rei, quien, esteláu, decide atopar a la so reina, y fai un llamamientu por que toles muyeres del reinu prueben el zapatu d'oru. Ente eses muyeres ta la hermana paterna de Pies de Lotu, qu'intenta engañar al rei tulliéndose los deos por que-y quepa'l pie nel zapatu, pero'l plan nun acaba bien. Una nueche, Pies de Lotu colar nel palaciu y recupera la so prenda, pero los guardias coyer y nin siquier el rei cree que la criada sía dueña del zapatu. Pero cuando la rapazu pon los dos, los sos harapos convertir nes ropes d'una reina, y el rei namorar d'ella y cásense. La madrasca y la so fía son zarraes nuna cueva hasta qu'una agua de piedres acaba con elles.{{ensin referencies}}||col2=}} == La Cenicienta vietnamita == Los cuentos [[Vietnam|vietnamites]] correspondientes son paecíos a los chinos. He equí un exemplu:<ref name=tamycam>[https://web.archive.org/web/20121025205654/http://www.pitt.edu/%7Edash/tam.html Una versión del cuentu vietnamita]; n'inglés.</ref><ref>-y Thai Bach-Lan: ''Vietnamese Legends'' (''Lleendes vietnamites''), Kim-Lai-An-Quan, [[Ciudá Ho Chi Minh|Saigón]], 1957, páxs. 43 - 56.</ref> {{quote|Hai muncho, muncho tiempu, un home que perdiera a la so muyer vivía cola so hijita Arroz Partío.<ref>El cuentu llámase ''Tấm y Cám''. En [[Idioma vietnamita|vietnamita]], el primer nome, que ye'l de la heroína, significa «[[Cơm tấm #Arroz roto|arroz roto]]»; y el segundu, que ye'l de la hermana paterna, significa «paya d'arroz».</ref><ref name=tamycam/> Volvió casase, pero la nueva esposa yera malvada. La neña dio cuenta a otru día de la boda: había una llacuada y veníen munchos invitaos, pero la madrasca zarrar nuna habitación, y depués la neña tuvo que dise a la cama ensin cenar. Tiempu dempués, la madrasca tuvo una fía a la que llamaron Paya d'Arroz, porque tenía la piel morico. A partir d'entós, les coses punxéronse peor entá pa la probe Arroz Partío: la madrasca cuntó al so maríu tantes mentires sobre ella qu'él yá nun quixo saber de la so fía. - ¡Vé y quédate na cocina y apáñatelas sola, neña revoltosa! - díxo-y la madrasta, y depués obligar a tar nun míseru rincón, y ende yera onde tenía que vivir y trabayar. Pela nueche, la madrasca dába-y una estera rota y una sábana fecha baldrayos. La neña tenía que fregar el suelu, cortar la lleña, dar de comer a los animales, faer la comida, llavar los platos y munches coses más. Salíen-y nes manes unes angüeñes enormes, pero nun se quexaba. La madrasca mandar al monte a buscar lleña esperando que les alimañes dieren cuenta d'ella, y a buscar agua a sitios bien peligrosos por que se afogara dalgún día. La probe Arroz Partío trabayaba y trabayaba, y punxéronse-y la piel renegrida y el pelo enredáu. Dacuando, al trate reflexada na agua, asustar de lo fea y lo escura que yera, y llavábase y peñábase colos deos, y entós sí que se vía guapa. Cuando se dio cunta la madrasca de lo guapa que podía tar Arroz Partío, túvo-y más inquina que nunca y quixo face-y más dañu entá. Un día díxo-yos a ella y a la so propia fía Paya d'Arroz que fueren pescar nel estanque del pueblu. - Sacái tantos pexes como podáis. Si traéis pocos, vais tar castigaes y vais dir a la cama ensin cenar. Arroz Partío sabía que lo dicía por ella, porque a Paya d'Arroz, que yera la neña de los sos güeyos, nun la diba castigar, pero a ella siempres la castigaba tou lo que podía. Nel estanque, Arroz Partío aplicar a la xera, y al atapecer tenía una cesta llena de peces. Pero Paja d'Arroz pasárase'l día valtar na yerba, tomando'l sol, recoyendo flores monteses, cantando y baillando. Cuando se dio cuenta de que se ponía'l sol y tenía la cesta vacida, díxo-y a Arroz Partíu: - ¡Hermana, hermana!: ¡tienes el pelo llenu de folla! ¿Por qué non te das un calón y te lláveslo? Si non, Madre te va castigar. Arroz Partío fíxo-y casu, y Paya d'Arroz aprovechó pa camudar de cesta los pexes y volvió a casa a tou meter. Cuando se dio cunta Arroz Partío, empezó a llorar llena d'amargura. De sópitu, el cielu fíxose más llimpiu y les nubes más blanques, y en frente d'ella apaeció, sonriente y vistíu d'azul, con una preciosa caña de [[Salix|sauce]] na mano, l'espíritu de la compasión.<ref>El ''[[bodhisattva]]'' llamáu na India [[Avalokiteshvara]] y en China [[Guan Yin]]; en [[Idioma vietnamita|vietnamita]], Quan Âm o Quán Thế Âm. En delles versiones, tratar del propiu [[Buda Gautama|Buda]].</ref> - ¿Qué te pasa, quería neña? - díxo-y l'espíritu con una voz bien duce. Arroz Partío cuntó-y el so penes y dempués díxo-y: - ¿Qué voi faer cuando llegue esta nueche a casa? Toi muerta de mieu: la mio madrasca va castigame enforma, enforma. L'espíritu contestó-y: - La to mala suerte va acabase llueu. Fíate de mi y allégrate. Agora, mira na cesta por si queda daqué. Arroz Partío miró na cesta y dio un gritito de sorpresa al ver un pexiquín con güeyos doraos y aletes coloraes. L'espíritu díxo-y que llevárase'l pexe a casa, que lo punxera nel estanque qu'había detrás y que-y diera de comer tres veces al día colo que pudiera guardar de lo suyo. Arroz Partío dio les gracies al espíritu y fíxo-y casu. Cada vez que diba al estanque, el pexe salía a la superficie pa saludala; pero si llegaba daquién más, non. La madrasca espiaba a la neña, y diose cuenta del so estrañu comportamientu. Averar al estanque pa ver al pexe, pero ésti foi lo más fondu. Entós mandó a la neña a buscar agua a una fonte bien alloñada, púnxose les ropes más farrapientes d'ella, foi al estanque y, al asomarse el pexe, prindar, matar, llevar a casa y púnxose a guisarlo. Cuando volvió Arroz Partío, averar al estanque y llamó al so amigu. Llamaba y llamaba, pero solo víase la superficie de l'agua lliso y ensangrecío. La neña agachó la cabeza y púnxose a arramar llárimes nel estanque. Entós volvió apaecése-y l'espíritu de la compasión, y díxo-y: - Nun llores, neña. La to madrasca mató al pexe, pero has de buscar los escayos y soterrales onde pones la estera pa dormir. Cuando quieras daqué, pídi-ylo a les escayos y tener. Arroz Partío fíxo-y casu y púnxose a buscar los escayos perdayures, pero nun les atopaba. - ¡Co, co, co! - díxo-y una pita -. Dáme un pocu d'arroz entero y te voi dicir ónde tán los escayos. La neña dio-y un puñáu d'arroz. La pita comió l'arroz y depués díxo-y: - ¡Co, co, co! Ven conmigo, que te llevo. La neña foi detrás. Llegaron a la corrolada y la pita poner a escargatar nun montón de fueyes nueves, y ellí taben los escayos. La neña allegróse enforma, recoyó los restos del so amigu y llevar pa soterralos onde-y dixera l'espíritu. Poco tiempu dempués, Arroz Partío tenía oru, xoyes y vistíos tan guapos como fixera falta p'allegrar el corazón de cualquier rapaza. Cuando llegó'l Festival de Seronda, la madrasca entemeció les xudíes pintes y les blanques que tenía dixebraes en dos cestos y obligó a la neña a quedase pa dixebrales otra vegada. - Mientres nun terminares de dixebrales, nin se te asoceda dir a la fiesta. Entós, la madrasca y la so fía punxeron el so más ricos vistíos y fuéronse. Cuando s'hubieron alloñar, Arroz Partío pidió ayuda al espíritu, que se-y apaeció al intre, y cola caña de sauce convirtió a unes mosquitas en gorriones que darréu se punxeron a dixebrar les xudíes. Al poco tiempu, el trabayu taba fechu. Arroz Partío ensugóse les llárimes y púnxose un vistíu azul brillante y plateado. Agora taba tan formosa como una princesa, y foise al festival. Ellí, ver Paya d'Arroz y empezó a fala-y al escuchu a la so madre: - Esa dama tan ricamente vistida ¿non te estraño que se paeza tantu al mio hermanita Arroz Partío? L'acabante llegar, al dase cuenta de que la taben mirando los dos con insistencia, echó a correr con tanta priesa que se dexó un zapatu pel camín. Los guardias recoyeron la prenda y llevar al rei. El rei miró y remiró el zapatu y dixo qu'enxamás viera obra d'arte como ésa. Depués fixo probá-ylo a toles muyeres de palaciu, pero'l zapatu yera demasiáu mozu hasta para les que teníen los pies más chicos. Entós el rei mandó que lo probaren toles muyeres de la nobleza, pero a nenguna calzábalu. A la fin, fíxose saber que la que pudiera llevalo convertir na primer esposa del rei, y, por tanto, en reina. Cuando lo probó Arroz Partío, al intre apaeció nel otru pie l'otru zapatu, y coles mesmes poder ver col so vistíu azul brillante y plateado, toa ella d'una fermosura esllumante. Entós foi llevada a la corte con una nutrida escolta y convertida en reina, y a partir d'entós foi bien feliz. La madrasca y Paya d'Arroz nun soportaben vela tan feliz, y matar de nun ser pola so medrana al rei. El día del cumpleaños del so padre, Arroz Partío foi a casa de la so familia pa celebralo con ella. Daquella yera costume portase colos padres como un fíu obediente per munchos años que se tuviera y por bien alto que fuera'l cuidao que se tuviera na sociedá. L'astuta madrasca quixo aprovechase d'eso, y pidió a Arroz Partío que se xubiera a una [[Areca catechu|areca]] y traxera nueces pa los invitaos. La qu'agora yera reina podría habese negáu, pero, bona fía, obediente y deseosa d'ayudar, xubir al árbol. Cuando yá taba enriba, l'árbol empezó a bambolearse. - ¿Qué tas faciendo? - preguntó Arroz Partíu a la so madrasca. - Axorizar a les formigues por que non te piquen. Pero la madrasca taba dando golpes con un focete grande, y siguió cortando l'árbol hasta que se cayó, y con él cayó Arroz Partío, que morrió al intre. - ¡Por fin llibremos d'ella! - clamó la madrasca -, y nunca va volver. Dirémos-y al rei que morrió por accidente y la mio querida fía Paya d'Arroz va ser la reina en llugar d'ella. Y, dicho y fecho, Paya d'Arroz convertir na primer esposa del rei. Pero l'alma pura ya inocente d'Arroz Partíu nun atopaba descansu, y convirtióse nun [[Muscicapidae|ruiseñor]] qu'empezó a frecuentar el xardín del rei, y ellí entonaba melodiosos cantares. Un día, una sirviente taba tendiendo la vistimienta real que llevaba bordáu'l dragón, y el ruiseñor empezó a cantar, y dicía asina: - ¡Ten curiáu coles ropes del mio señor imperial y nun les riesgues poniéndoles nuna planta con escayos! Y siguió cantando d'una manera tan murnia que al rei saltábense-y les llárimes. El ruiseñor siguió cantando de tal manera que trescaló a toos cuantos lo oyíen. Entós dixo'l rei: - Deliciosu ruiseñor: si de verdá yes l'alma de la mio amada, fai'l favor de posate equí, nuna de les mios mangues. El páxaru foi derechu a una de les mangues, posar nella y estregó la cabeza na mano del rei. Punxeron al páxaru nuna xaula dorada cerca de los aposentos del rei, que s'aficionó tantu a los formosos y murnios cantares que pasaba'l día xunto a la xaula, amugábense-y los güeyos, y el páxaru cantaba meyor que nunca. Paya d'Arroz púnxose celosa y pidió conseyu a la so madre. recibiéndolo, aprovechó un día en que'l rei tenía xunta colos sos ministros pa matar al ruiseñor, lo guisó pa comer y espardió les plumes pol xardín imperial. - ¿Qué significa esto? - dixo'l rei cuando volvió al palaciu y vio balera la xaula. Hubo una gran tracamundiu, y tol mundu poner a buscar al páxaru, pero naide atopar. - Pue que aburriérase y escapárase al monte - dicía Paya d'Arroz. El rei taba bien murniu, y como nada podía faer, resignábase. Pero una vegada más, l'alma ensin fuelgu d'Arroz Partío tomó forma material, y esta vegada la d'un árbol arrogante que namái dio un frutu, pero ¡qué frutu!: yera redondu, grande y doráu, y con un arume bien duce y deliciosu. Pasaba pellí una vieya y, al ver un frutu tan formosu, dixo: - Fruta d'oru, fruta d'oru, caite equí, na bolsa d'esta vieya, que te va guardar y con gusto te va goler, pero nunca te va comer. Entós el frutu cayó na bolsa de la vieya, que lo llevó a casa y poner na mesa pa esfrutar del so duce arume. A otru día, al volver a casa dempués de les sos andances, la vieya quedó ablucada viendo que taba tou llimpiu y n'orde, y qu'había una deliciosa comida caliente esperándola. Depués, yá de mañana, salió de casa, pero pocu dempués volvió d'a furtu pa ver lo que taba pasando, escondióse detrás de la puerta y púnxose a xixilar. Al poco, vio una dama espodao y formoso que salía del frutu y que nel intre empezaba a faer les xeres de la casa. La vieya corrió hasta la mesa y pulgó el frutu por que yá nun pudiera escondese nél la dama, qu'a partir d'esi momentu tuvo que quedase ellí y considerar a la vieya como si fuera la so madre.<ref>Vease l'artículu "[[Cambiante]]".</ref> Un día, tando de cacería, el rei perdióse. Empezó a escurecer, les nubes cerráronse y cuando yá empezaba a trate pocu atinó a estremar la casa de la vieya y averóse a ella buscando abellu. Como yera costume, la vieya ufiertó-y [[té]] y [[Piper betle|betel]].<ref>Con respectu al betel, vease tamién l'artículu dedicáu a la areca nomada antes: "''[[Areca catechu]]''".</ref> El rei afitar na delicada manera en que taben preparaes les fueyes de betel, y entós fixo esta entruga: - ¿Quién preparó esti betel, que paez igual que'l que preparaba la mio amada reina? - Fíu del cielu: preparar la mio humilde fía. Entós el rei mandó que viniera la fía a la so presencia. Ella presentóse ante él ya inclinóse, y el rei dio cuenta de que yera'l so querida Arroz Partío, y los dos lloraron pol tiempu qu'habíen estáu separaos. La reina foi llevada a la ciudá imperial, onde se-y restituyó'l so rangu, y Paya d'arroz foi refalgada pol rei. Entós, Paya d'Arroz pensó que de ser ella tan guapa como la so hermana paterna haber de ganar el corazón del rei, y fíxo-y esta entruga a Arroz Partío: - Queridísima hermana: ¿qué he de faer pa ser tan blanca como tu? - Eso ye bien fácil - respondió-y la reina -: namái tienes que bañate n'agua ferviendo y te vas poner bien blanca. Paya d'Arroz fíxo-y casu, y morrió escaldiada.<ref>En delles versiones, el cuerpu de Paya d'Arroz ye convertíu n'alimentu que ye guardáu nun xarru, y dempués únviase-y a la madre. Un día, un [[Corvus|cuervu]] posar nel cantu del teyáu y diz: <br />- ¡Qué ricu!: la madre comiéndose a la fía. ¿Queda daqué pa mi? <br />La muyer se enfurece al oyelo, y depués, un día, cuando yá casi acabó de comese lo qu'hai nel xarru, ve no fondero la calavera de la so fía y muérrese del plasmu. * [https://web.archive.org/web/20121115083001/http://www.pitt.edu/~dash/tam2.html Versión del cuentu vietnamita con esi final]; n'inglés.</ref><ref>Song Ngu, Truyên Dân Gian Viêt Nam: ''Vietnamese Folktales'' (''Cuentos tradicionales del Vietnam''), recontaos por Vo Van Thang y Jim Lawson. The Danang Publishing House, [[Đà Nẵng]], 1993, páxs. 75 - 89.</ref>}} == La Cenicienta de Giambattista Basile == [[Giambattista Basile]], un militar napolitanu, incluyó na so antoloxía póstuma ''[[Pentamerón|El cuentu de los cuentos]]'' (1634) la historia de ''Cenerentola''. Nesta versión yá apaecen elementos que perduraríen en versiones posteriores, escrites polos [[Hermanos Grimm]] y [[Charles Perrault]]: la malvada madrasca de Cenicienta y los dos malvaes hermanasques de Cenicienta, los tresformamientos máxicos toes elles creaes pol fada bona y madrina de Cenicienta, la perda del zapatu de cristal de Cenicienta y la busca de la dueña del zapatu de cristal perdíu de Cenicienta por un príncipe. == La Cenicienta de Charles Perrault == El cuentu de [[Charles Perrault]] publicar na coleición ''[[Cuentos de Mamá Ganso]]'', o, lliteralmente, ''Los cuentos de [[Ma Oca|la mio madre la Oca]]'' (''-yos Contes de ma mère l'Oi''). [[Ficheru:Page facing 80 illustration from Fairy tales of Charles Perrault (Clarke, 1922).jpg|thumb|right|300px|'''<small><center>Ilustración de Harry Clark pa una edición de 1922 de los cuentos de Perrault: Cenicienta ayuda a les sos hermanasques a vistise pa dir al baille.</center></small>''']] {{quote|Cenicienta ye la única fía nacida de la finada y primer esposa del primer matrimoniu d'un noble ricu vilbu que se casa per segunda vegada con una malvada muyer tamién viuda que tien dos fíos del so fináu, primer y antiguu maríu del so primer matrimoniu anterior tan malvaes y de un corazón tan duru y cruel como'l d'ella. La malvada madrasca de Cenicienta obliga a Cenicienta vistise con ropa vieyo, estropiada y puerca y a faer toles xeres de la casa, p'asina tener a la fía del so segundu maríu per debaxo de les dos fíes sos. D'éstes dos, la hermanasca menor de Cenicienta ye menos cruel con Cenicienta. Pa casar al príncipe, el so padre, el rei, entama una gran fiesta nel so castiellu y convida a les moces del reinu a un baille nuna fiesta nel castiellu que'l príncipe herederu del tronu va haber d'escoyer a la so futura esposa. Cuando se van al baille los dos mediohermanes de Cenicienta y la malvada madrasca de Cenicienta, Cenicienta, que tuvo qu'ayudar a vistise, ye obligada a quedase na casa. Metanes la so desesperación, a Cenicienta apaézse-y la so [[fada madrina]]. Cenicienta píde-y ayuda y la fada madrina, faciendo usu de la maxa de la so [[varita máxica]], convierte una [[Cucurbita|calabaza]] nuna [[xarré]] dorada. Depués, los mures, los aguarones y les llagarteses d'una trampa son convertíos, tamién por arte de barrabiellu, en llacayos, cocheros y caballos [[Pelame torda|tordos]]. La fada madrina raspia cola varita máxica a Cenicienta, y entós la ropa puerco y estropiao que lleva la rapaza convertir nun vistíu preciosu de princesa. La fada madrina regála-y amás unos zapatos de cristal a Cenicienta por que los lleve al baille, pero diz-y que tien que volver antes de la medianueche, porque si non, va rompese'l conxuru. Cenicienta allega al baille, y ellí ye la más formosa; nin siquier la malvada madrasca de Cenicienta nin los dos mediohermanes de Cenicienta reconocer. Antes de la medianueche, Cenicienta afletar de la fiesta del baille del castiellu del príncipe y vuelve a casa. A otru día, Cenicienta vuelve al palaciu pal segundu baille, y ta entá más formosa, con otru vistíu de princesa entá más formosu. Al empezar a sonar les campanaes de medianueche, Cenicienta sale corriendo a toa priesa y pierde unu de los zapatos de cristal. El príncipe, namoráu de la rapaza, manda a un llacayu que lu busque. Pruébase'l zapatu de cristal a les rapaces del reinu, y a nenguna puede calzá-ylo, pero a Cenicienta cálza-y con facilidá. Naquel momentu apaez la fada madrina y convierte el vistíu puerco y estropiao de Cenicienta nun vistíu maraviyoso y formoso dignu d'una formosa y duce princesa. Cenicienta perdona a la so malvada madrasca y a los sos dos mediohermanes, que van dir a la so boda y van casase el mesmu día con dos nobles de la corte. Y toos van vivir felices pa siempres.}} == La Cenicienta de los hermanos Grimm == La versión de los escritores alemanes [[Hermanos Grimm|Jacob y Wilhelm Grimm]] foi publicada a principios del sieglu XIX, dientro de la coleición ''Kinder- und Hausmärchen (Cuentos pa la infancia y el llar)''. [[Ficheru: Aschenputtel Maerchenbrunnen1.JPG|thumb|300px|'''<small><center>Katharina Szelinski-Singer (1918 - 2010): ''Aschenputtel''; estatua de [[caliar]] de la Cenicienta na Fonte de los Cuentos de Fades (Märchenbrunnen), en Von-der-Schulenburg-Park, del barriu [[Berlín|berlinés]] ''Neukölln''. La estatua incorporar en 1970, tiempu de restauración de la fonte, que ye obra de 1915 de Ernst Moritz Geyger (1861 - 1941).</center></small>''']] {{quote|Hai enforma tiempu una nueva doncella y la so madre y el so padre teníen una formosa vida, al poco tiempu la so madre enferma y muerre ellos deciden soterrala nuna tumba que ta nuna fonte cerca de la casa ónde ellos viven. Taben tan afaraos, que tolos díes diben llorar en frente onde la so tumba. Tiempu dempués, l'home casóse con una muyer que tien dos fíos del so fináu, primer y antiguu maríu del so primer matrimoniu anterior tan malvaes como ella y de una cara bien formosa pero de corazón bien duru y cruel como'l d'ella. Vienen entós bien malos tiempos pa la probe güérfana: la madrasca y los dos mediohermanes quíten-y tolos vistíos preciosu y formosu que tien y mánden-y ocupar se de la llimpieza del llar y tamién-y obliguen a vistise con ropa vieyo, estropiada y puerca y a faer toles xeres de la casa, polo que la probe mochacha pasa a ser práuticamente una sirvienta de la casa que vive llena de polvu y cenices, asina que se dirixen y refiérense a ella llamándo-y Cenicienta. Un día, el padre foi a una feria y entruga a la so fía Cenicienta y a los sos dos fiyasques qué quieren que los traiga de la feria. Los dos fiyasques piden vistíos y sortíes; la so fía Cenicienta namái pide una caña, que depués va llantar al llau de la tumba de la so finada, adorada y amada madre y va regar coles sos llárimes. Poco tiempu dempués, xunto a la tumba yá hai un frondoso [[Corylus avellana|avellano]]. Nél, acostuma a posase un paxarucu que concede a Cenicienta lo qu'ella deseye. Por que el príncipe escueya una rapazu y convertir na so futura esposa, el so padre, el rei, convida a toles moces del reinu a una fiesta d'un baille nel so castiellu que va durar tres díes. A Cenicienta píden-y el so dos mediohermanes que les ayudar a iguar pa dir al baille. Pela so parte, Cenicienta pide asistir, pero la so malvada madrasca opónse y rise d'ella y prohíbe-y asistir a la fiesta del baille del castiellu del príncipe. En cuanto quédase sola en casa, Cenicienta dirixir a la tumba de la so finada, adorada y amada madre, y, debaxo del árbol, pide un formosu vistíu de princesa y unos zapatos doraos. El páxaru conceder, y asina Cenicienta puede dir al primer baille. Una vegada ellí, tan formosa ta que nun ye reconocida pola so malvada madrasca nin polos sos dos mediohermanes. El príncipe, embelesado, bailla tola nueche con Cenicienta. Pero primero que termine la nueche, ella escapa pa nun ser afayada nin polos sos dos mediohermanes nin pola so malvada madrasca. La nueche siguiente, el páxaru concede a Cenicienta un vistíu de princesa entá más formosu, ensin escaecer los zapatu doraos; y de nuevu bailla Cenicienta tola nueche col príncipe, y vuelve escapar antes de ser afayada polos sos dos mediohermanes y pola so malvada madrasca. La tercer nueche, el páxaru concede a Cenicienta unos zapatos d'oru y un vistíu de princesa entá más formosu que los dos anteriores. Nel baille, el príncipe, pa evitar que Cenicienta vuelva escapase ensin revelar la so identidá, fai untar les escaleres con pegamento. Al escapar, Cenicienta pierde unu de los zapatos doraos, que queda pegáu na escalera. El príncipe tomar y decide buscar a la dueña d'esi pequeñu zapatu d'oru. A otru día, el príncipe sale en busca de la rapaza. Cuando llega a la casa de Cenicienta, pide al padre que lu traiga a les sos fíes. Salen a presentase al príncipe los dos mediohermanes de Cenicienta, pero nun sale Cenicienta. La hermanasca mayor de Cenicienta prueba'l zapatu, pero nun-y entra. La so madre diz-y que córtese dos dedes por que'l zapatu -y ente, y ella facer, azorronando'l dolor, sale col zapatu puestu, y el príncipe colar con ella. Pero dos palombos dícen-y al príncipe que la rapaza que va con él nun ye la dueña del zapatu. El príncipe ve'l sangre nel pie de la rapaza y vuelve a la casa pa probar el zapatu nel pie de la hermanasca menor de Cenicienta. Tampoco puede la hermanasca menor de Cenicienta calzase'l zapatu, asina que la so madre diz-y que córtese'l talón. Ella fai casu a la so madre y depués, azorronando'l dolor tamién, sale col zapatu puestu. El príncipe facer montar nel caballu y vase con ella, pero vuelven los palombos y dícen-y lo mesmo que yá -y dixeron de la otra hermanasca mayor de Cenicienta. Otra vegada ve sangre'l príncipe, asina que vuelve a la casa y pregunta si queda ellí dalguna otra doncella. El padre diz que tien una fía más llamada Cenicienta, pero que ye imposible que sía ella la dueña del zapatu, yá que va puerca y desatacada, y nun pudo allegar al baille. El príncipe aportuna en vela, asina que-y la presenten y, al proba-y el zapatu d'oru, calza ésti perfectamente. Entós, el príncipe llevar a Cenicienta pa casala. Mientres la boda de Cenicienta y el príncipe, los dos mediohermanes de Cenicienta son picaes nos güeyos polos palombos, qu'asina les dexen ciegues mientres el restu de les sos vides en castigu poles sos maldaes.}} === Cantar inspiráu nel cuentu === El grupu de [[Música discu|discu]], R&B, y funk estauxunidense [[Kool & the Gang|Kool & The Gang]] na so tema [[Fresh (cantar de Kool & the Gang)|"''Fresh"'']] llanzáu en [[1984]], apréciase una versión moderna del '''cuentu''' basándose no básico del rellatu ellaboráu polos [[Hermanos Grimm]], afaciéndose este a la [[Música discu|cultura disco]] [[Afroamericanu|afroamericana]] del momentu, esencialmente na lletra y más explicita dientro de la trama'l videoclip. == La Cenicienta abenaki == ''Esta seición ye en bona parte resultáu de la traducción del artículu "[[:fr:Oochigeas|Oochigeas]]", de la Wikipedia en [[Idioma francés|francés]].'' N'[[América del Norte]], ente los [[Amerindiu|indios]] [[abenaki]] cúntase una historia asemeyada a la de la Cenicienta de la que nun se sabe si ye anterior o posterior a la colonización europea. Ésti ye un resume del cuentu:<ref>[http://www.indigenouspeople.net/invisibl.htm El cuentu] n'[[Idioma inglés|inglés]].</ref> {{quote|A la menor de trés hermanes alfareres asígnase-y la xera de curiar del fueu, y, de tantu averase a la llapada p'avivala, acaba per tener la cara llena de quemadures, por queda-y bien pocu pelo y por llevar siempres la ropa tisnada de sarriu y de ceniza. Un príncipe busca una amada, y dizse d'él que ye bien formosu, pero ye invisible. La so hermana, qu'hasta agora ye la única capaz de velo, va anunciando polos poblaos que'l príncipe va casóse cola mochacha que la so mirada tamién algame a estremalo. Los dos mediohermanes de la cuidadora del fueu, mayores qu'ella, asonsañen ver pasar al príncipe nuna barca que tol mundu vio ensin ocupante, y nel intre son esmazcaraes. Con una ropa fecho de corteza d'[[Betula|abeduriu]], la cuidadora del fueu avérase y algama a velo. La hermana del príncipe apurre un peñe a la rapaza y diz-y que lo use. L'hasta entós desventurada yá ta calva, pero al pasase'l peñe pela cabeza, vuelve crecer el pelo y quitar les quemadures de la cara. La rapaza y el príncipe cásense, y van vivir felices cola hermana d'él.}} === Cantar inspiráu nel cuentu === El [[cantautor]] [[Canadá|canadiense]] Roch Voisine (n. 1963) compunxo un cantar inspiráu nesti cuentu de los abenaki: ''La Légende d'Oochigeas'' En 1988 el cantautor Gary compunxo la gaita de la cenicienta (''La lleenda de Oochigeas''), que se publicar nel so [[álbum]] de 1993 ''I'll Always Be There'' (''Siempres voi tar ende''). L'artista fixo una versión en [[Idioma francés|francés]] y otra n'[[Idioma inglés|inglés]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=eZivzDKyNxs En francés, cola lletra].</ref><ref>[http://musique.ados.fr/Roch-Voisine/Oochigeas-Indian-Song-t53810.html Lletra en francés].</ref><ref>[http://www.greatsong.net/PAROLES-ROCH-VOISINE,LA-LEGENDE-OOCHIGEAS,102557592.html Lletra n'inglés].</ref> «Oochigeas» ye'l nome del personaxe del cuentu y del cantar, y significa «Marcadita» (pol fueu). === Nomes n'otros idiomes === Éstos son dalgunos de los nomes del personaxe de la Cenicienta en llingües europees: * [[Llingües romániques]]: ** [[Idioma francés|Francés]]: Cendrillon ** [[Idioma gallegu|Gallego]]: Cincenta ** [[Idioma italianu|Italianu]]: Cenerentola ** [[Idioma portugués|Portugués]]: Cinderela ** [[Idioma valencianu|Valencianu]]: Ventafocs, Cendrosa ** [[Idioma catalán|Catalán]]: Ventafocs ** [[Idioma rumanu|Rumanu]]: Cenuşăreasa * [[Griegu modernu|Griegu]]: Σταχτοπούτα (Stajtopoúta) * [[Llingües celtes]]: ** [[Idioma bretón|Bretón]]: Luduennig ** [[Idioma irlandés|Irlandés]]: Luaithríona * [[Llingües xermániques]]: ** [[Idioma alemán|Alemán]]: Aschenputtel; na versión de [[Ludwig Bechstein]], Aschenbrödel ** [[Idioma danés|Danés]]: Askepot ** [[Idioma inglés|Inglés]]: Cinderella ** [[Idioma neerlandés|Neerlandés]]: Assepoester ** [[Bokmål|Noruegu lliterariu]]: Askepott ** [[Idioma suecu|Suecu]]: Askungen * [[Llingües báltiques]]: ** [[Idioma lituanu|Lituanu]]: Pulguenė * [[Llingües eslaves]]: ** [[Idioma búlgaru|Búlgaru]]: Пепеляшка (Peleliashka) ** [[Idioma checu|Checu]]: Popelka ** [[Idioma croata|Croata]]: Pepeljuga ** [[Idioma eslovenu|Eslovenu]]: Pepelka ** [[Idioma macedoniu|Macedoniu]]: Пепелашка (Pelelashka) ** [[Idioma polacu|Polacu]]: Kopciuszek ** [[Idioma rusu|Rusu]]: Золушка (Zólushka) ** [[Idioma serbiu|Serbiu]]: Pepeljuga ** [[Idioma serbocroata|Serbocroata]]: Pepeljuga ** [[Idioma ucraín|Ucranianu]]: Попелюшка (Popeliushka) * [[Llingües ugrofinesas]]: ** [[Idioma estoniu|Estoniu]]: Tuhkatriinu ** [[Idioma finés|Finlandés]]: Tuhkimo ** [[Idioma húngaru|Húngaru]]: Hamupipőke * [[Euskera|Vascu]]: Errauskine == Ver tamién == * ''[[La Cenerentola]]'', [[ópera risible]] de [[Gioachino Rossini]] * ''[[Cinderella (película de 1950)|Cinderella]]'', película de [[The Walt Disney Company]] de 1950 * [[Síndrome de Cenicienta]] == Notes y referencies == {{llistaref|grupu="nota"}} {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Cinderella|Cenicienta}} * Beatriz Donnet y Guillermo Murray: ''Cuentos clásicos de fades'': ''La Gata Cenicienta'' y otres Cenicientes. ** [https://books.google.es/books?id=3KWu8sY-WSEC&pg=PA121&lpg=PA121&dq=%22la gata cenicienta&source=bl&ots=IAZwgPXzOX&sig=cDhEE8o4qkwbpL2Ly631ISYGu6w&hl=es&sa=X&ei=ZNCCUNmzHOnG0QW4jICgBA&ved=0CE4Q6AEwCA#v=onepage&q=%22la%20gata%20cenicienta&f=false Testu español] en [[Google Books]]. * [[Giambattista Basile]]: ''El cuentu de los cuentos o l'entretenimientu de los pequeños'' (''Lo cunto de li cunti overo lo trattenemiento de peccerille'') o ''[[Pentamerón]]'' (''Pentamerone''). ''Primer Xornada'' (''Primma Giornata''), VI: ''La Gata Cenicienta'' (n'[[Idioma italianu|italianu]], ''La Gatta Cenerentola''; en [[Idioma napolitanu|napolitanu]], ''La gatta cennerentola''). ** [http://www.paroledautore.net/fiabe/classiche/basile/gattacenerentola.htm Testu italianu] del cuentu. *** [http://www.ilportaledelsud.org/cenerentola.htm Testu napolitanu] del cuentu. *** [http://www.letteraturaitaliana.net/pdf/Volume_6/t133.pdf Testu napolitanu] del ''Pentamerón''; en ''[[PDF]]''. ** [//commons.wikimedia.org/wiki/Category:Pentamerone Ilustraciones del ''Pentamerón'']; en Commons. * [[Charles Perrault]]: ''Cenicienta o El zapatín de cristal'' (''Cendrillon ou La petite pantoufle de verre''). ** [[:m:s:es:La Cenicienta_%28Perrault%29|Testu español]] en [[Wikisource]]. *** [[:m:s:fr:Histoires_ou_Contes_du_temps_pass%C3%A9_%281697%29/Cendrillon|Testu francés]] de la edición orixinal, de 1697; en Wikisource. *** [[:m:s:fr:Cendrillon_%28Perrault%29|Testu francés]] en Wikisource. * [[Hermanos Grimm]]: ''Cenicienta'' (''Aschenputtel''). ** [[:m:s:es:La Cenicienta_%28Grimm%29|Testu español]] en Wikisource. *** [http://www.grimmstories.com/language.php?grimm=021&l=es&r=de Testu billingüe] [[Idioma español|español]] - [[Idioma alemán|alemán]], nel [http://www.grimmstories.com/ sitio] "Grimm Stories". **** [[:m:s:de:Aschenputtel|Testos alemanes]] en Wikisource. * [[Ludwig Bechstein]]: ''La Cenicienta'' (''Aschenbrödel''), del ''Llibru de cuentos de fades d'Alemaña'' (''Deutsches Märchenbuch'', 1847). ** [http://www.maerchen.com/bechstein/aschenbroedel.php Testu alemán] nel [http://www.maerchen.com/ sitio] ''Märchen'' (''Cuentos de fades''). * Archer Taylor (1890 - 1973): ''The Study of the Cinderella Cycle'' (''Estudiu del ciclu de la Cenicienta''). ** [https://books.google.es/books?id=xyAhwKVXljoC&pg=PA115&lpg=PA115&dq=%22The+Cinderella+cycle+in+China+and+India-China&source=bl&ots=2uyZBtuiNl&sig=2DmOrw-GyP9373rfJGWXTQSF6RU&hl=es&sa=X&ei=m5GFUPi-IPCZ0QXH-IGABQ&ved=0CCMQ6AEwAA#v=onepage&q=%22The%20Cinderella%20cycle%20in%20China%20and%20India-China&f=false Testu inglés] en [[Google Books]]. * ''Cinderella or The Little Glass Slipper'', versión del cuentu recoyida nel ''Llibru azul de les fades'' (''The Blue Fairybook''), d'[[Andrew Lang]]. ** [[:m:s:en:The_Blue_Fairy_Book/Cinderella_or_the_little_glass_slipper|Testu inglés]] en Wikisource. * Andrew Lang: ''Cinderella and the Diffusion of Tales'' (''La Cenicienta y l'espardimientu de los cuentos''), en ''[[:m:s:en:Folk-Lore|Folk-Lore]]'', [[:m:s:en:Folk-Lore/Volume_4|vol. 4]], 1893, páxs. 413 – 432. ** [[:m:s:en:Folk-Lore/Volume_4/Cinderella_and_the_Diffusion_of_Tales|Testu inglés]] en Wikisource. * [https://archive.org/details/Betty_Boop_Poor_Cinderella_1934 ''La probe Cenicienta''] (''Poor Cinderella''): [[curtiumetraxe]] de [[Dibuxu animáu|dibuxos animaos]] de 1934, col personaxe [[Betty Boop]], producíu por [[Max Fleischer]] y empobináu por [[Dave Fleischer]]; n'[[Internet Archive]]. ** [http://www.youtube.com/watch?v=dYn27ilwSkk El curtiu] en [[YouTube]]. *** [https://www.imdb.com/title/tt0025665/ Ficha] en [[Internet Movie Database]]; n'[[Idioma inglés|inglés]]. *** [http://www.bcdb.com/cartoon/4340-Poor_Cinderella.html Ficha] en [[Big Cartoon Database]]; n'inglés. * ''La Güela [[Nevasca]]'' (''[http://www.youtube.com/watch?v=we582t8ePRk Бабушка Метелица]''): curtiumetraxe d'[[animación]] de [[Animación #Stop motion|moñecos]] de 1971 producíu polos estudios [[Volgográu|Volgogradtelefilm]] (Волгоградтелефильм) y empobináu por A. Osókina (А. Осокина); nél, trátase'l motivu arquetípico de la madre, la fía y la fiyasca. ** [http://animator.ru/db/?ver=eng&p=show_film&fid=5484 Ficha n'inglés del curtiumetraxe ''La Güela Nevasca''] nel [http://animator.ru/ sitio] ''Animator''. *** [http://animator.ru/db/?p=show_film&fid=5484 Ficha] en [[Idioma rusu|rusu]] nel mesmu sitiu. * [http://www.youtube.com/watch?v=yIgLjlLna3Y ''La Cenicienta''] (''Золушка''), curtiumetraxe de [[Dibuxu animáu|dibuxos animaos]] de 1979 basáu na versión de [[Charles Perrault|Perrault]], producíu por [[Soyuzmultfilm]] y empobináu por Iván Aksenchuk (Иван Аксенчук, 1918 - 1999). ** [http://animator.ru/db/?ver=eng&p=show_film&fid=2820 Ficha n'inglés del curtiumetraxe ''La Cenicienta''] nel sitiu ''Animator''. *** [http://animator.ru/db/?p=show_film&fid=2820 Ficha en rusu] nel mesmu sitiu. {{Tradubot|La Cenicienta}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cuentos de fades]] [[Categoría:Cuentos de los hermanos Grimm]] [[Categoría:Cuentos de Perrault]] [[Categoría:Cuentos de 1697]] [[Categoría:Llibros de 1697]] [[Categoría:Cuentos de 1812]] [[Categoría:Llibros de 1812]] [[Categoría:Cuentos d'Alemaña]] [[Categoría:Cuentos de Francia]] [[Categoría:Cuentos tradicionales]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] g2w387i49qvbfk3qqbgny7rtoepozv9 0 102067 3709387 3627813 2022-08-18T14:00:29Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Bill Finger''' {{nym}} foi un [[escritor]] d'[[Estaos Xuníos]], famosu por ser el co-creador<ref> {{cita llibru | apellíos = Goulart | nome = Ron | títulu = Comic Book Encyclopedia | añu = 2004 | editorial = Harper Entertainment | allugamientu = Nueva York | id = ISBN 0-06-053816-3}}</ref> del personaxe [[Batman]] xunto a [[Bob Kane]]. El so llabor nun foi debidamente reconocida nun principiu, pero año más tarde Kane almitió que Finger foi "una fuercia que contribúi" na creación del personaxe, y l'historiador de cómics [[Ron Goulart]] refirióse a Batman como la "creación del artista Bob Kane y del escritor Bill Finger". Finger adicionalmente ayudó a crear enemigos de Batman como [[The Joker]], [[El Pingüín]], [[Catwoman]], [[Dos Cares]], [[Riddler|Enigma]], ente otros. Tamién escribió munches de les hestories orixinales de [[Llinterna Verde]] nos [[Años 1940]] y pasaría a contribuyir nel desarrollu de numberoses series de cómics. == Biografía == Milton ''"Bill"'' Finger nació'l [[8 de febreru]] de [[1914]] en [[Denver]], [[Colorado]], [[Estaos Xuníos]], al interior d'una familia xudíu-americana.<ref>[http://www.njjewishnews.com/njjn.com/072408/ltJewishJoker.html A Jewish 'Joker' | New Jersey Jewish News]</ref> Siendo Bill apenás un ñácaru, la so familia treslladar a vivir a [[Nueva York]]. Ellí creció so un ambiente familiar sofitáu pola xastrería del so padre. Cuando la tienda cerró productu de la [[Depresión económica de 1929]], Finger adoptó una serie de trabayos p'ayudar a caltener a la so familia, incluyendo xeres alministratives nuna tienda de sombreros y venta de zapatos.<ref>[http://www.dialbforblog.com/archives/389/ DIAL B for BLOGUE Secrets Origins of THE BATMAN]</ref> Más tarde xunióse al estudiu de [[Bob Kane]] en [[1938]]. Un aspirante a escritor y un vendedor de zapatos a tiempu parcial, que conociera nuna fiesta de Kane, Kane más tarde ufiertó-y un trabayu como escritor pantasma de les tires ''Rusty'' y ''Clip Carson''. A principios del añu siguiente, l'ésitu de [[National Comics]] col superhéroe Superman en [[Action Comics]] solicitó a editores a crear héroes similares. En respuesta, Kane concibió "The Bat-Man". Finger ufiertó delles suxerencies como la de dar al personaxe un capiellu en llugar de la mázcara, una capa en cuenta de nales, la adición de guantes y l'eliminación de les seiciones coloraes del traxe orixinal. Más tarde dixo que la so suxerencia foi influyida pol popular ''The Phantom'' de [[Lee Falk]], un calter periódicu sindicáu de cómic col que Kane taba familiarizáu, asina qu'escurrió el nome de [[Bruce Wayne]] pa la identidá secreta del personaxe: "El nome de Bruce Wayne vieno de Robert Bruce, el patriota escocés. Wayne, al ser un playboy, yera un home de l'alta burguesía. Busqué un nome que suxuriera'l colonialismu. Traté con Adams, Hancock... Entós pensé en Mad Anthony Wayne". Como Kane resume décades más tarde na so biografía, "Bill Finger foi una fuercia que contribuyó a Batman dende'l principiu... fixi a un Batman superhéroe-vixilante la primer vegada que lo creé. Bill convertir nun detective científicu". == Carrera == Finger y Kane empezaron a trabayar xuntos en [[1938]]. En [[1939]], l'ésitu de [[Superman]] en ''[[Action Comics]]'' impulsó a los editores na división d'historietes de [[National Publications]] (dempués [[DC Comics]], agora una subsidiaria de [[Time Warner]]) a pidir más superhéroes pa los sos títulos. En respuesta, [[Bob Kane]] creó un personaxe llamáu "Birdman" ("L'Home Páxaru"). Finger yera'l so collaborador y suxurió-y delles idees, como renombrar al personaxe [[Batman]], y camudar el so [[antifaz]] por una [[capiellu]], da-y una [[capa]] en llugar de [[Nala (zooloxía)|nala]]s, [[guante]]s y retirar les seiciones coloraes y brillantes del traxe. Finger escribió la primer hestoria pa Batman ente que Kane apurría los dibuxu. Por cuenta de que Kane yá propunxera la creación d'un personaxe llamáu Batman a los editores, solo Kane recibió creitu oficial pola creación de Batman nesi tiempu. Batman foi tou un ésitu, asina que los editores pidiéronlos que crearen un compañeru pa Batman, d'esta miente el llectores sentiríense identificaos col personaxe. Kane suxurió un personaxe sobre-humanu, basáu en [[Puck (mitoloxía)|Puck]], un ser mitolóxicu. Pero Finger pensó que lo meyor sería usar un ser humanu común, asina nació [[Robin (DC Comics)|Robin]]. Finger escribió la mayoría de les primeres hestories de Batman, y ayudó a la creación de dellos villanos como [[El Joker]], [[Catwoman]] y el [[El Pingüín]]. Inclusive se-y atribúi la creación del [[Batmóvil]] y dar el nome de [[Gotham City|Gotham]]. Bill Finger, con dibuxos de [[Bob Kane]] y escritores ayudantes como [[Gardner Fox]] y collaboradores como [[Jerry Robinson]] empezaron a dar vida a la lleenda de [[Batman]]. Pero l'equipu de trabayu creativu tuvo problemes, yá que Kane dio un golpe definitivu al roblar un contratu con ''National'', nel cual la mayor parte del dineru ganaríalo él, y en tolos [[cómic]]s de Batman tendría d'apaecer la marca de "Bob Kane" como creador, anque esti nin siquier tuviera participación. Bill Finger nunca foi reconocíu en vida como unu de los creadores de [[Batman]], anque recibió numberosos premios y homenaxes post-mortem pol so trabayu. Poniendo fin a esti enclín, el 18 de setiembre de 2015 foi anunciáu que, d'equí p'arriba, Bill Finger recibiría creitu como co-creador del personaxe nes socesives producciones televisives y cinematográfiques nes qu'apaecieren l'Home Esperteyu y los elementos de la so mitoloxía.<ref>{{cita web |títulu=Bill Finger will receive credit in upcoming movie and TV projects based on his creations|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/dc-entertainment-give-classic-batman-824572}}</ref> En 2016 estrenóse [[Batman v Superman: Dawn of Justice|Batman v Superman]], la primer película en que los sos títulos de creitu ye mentáu como co-creador de Batman. == Premios == Años dempués de la so muerte ([[1974]]), Finger foi introducíu al '''Salón de la Fama''' de los [[Premiu Eisner|Premios Eisner]] en [[1994]] y de los [[Premiu Harvey|Jack Kirby (anguaño llamaos Premios Harvey)]] en [[1999]]. Amás, nel so honor, la [[Convención Internacional de Cómics de San Diego|Comic-Con International]] estableció'l [[2005]] el '''''"Bill Finger Award for Excellence in Comic Book Writing"''''' (''Premiu Bill Finger a la Excelencia na Escritura de Cómics''), que s'otorga añalmente a "writers who favored us with important, inspirational work that has somehow not quite received its rightful recognition." (''escritores que nos favorecieron col so importante ya inspirador trabayu ensin recibir la so xusta reconocencia'').<ref>[http://www.comic-con.org/cci/cci_finger.shtml<!--Non permalink?-->| Comic-Con International: THE BILL FINGER AWARD]</ref> == Homenaxes de colegues == [[Ficheru:Máquina de escribir.jpg||100px|thumb|Finger foi homenaxáu en cómics de [[Batman]] simbolizando'l so apurra al traviés del dibuxu d'una máquina d'escribir.]] Bill Finger suel ser homenaxáu por escritores de cómics de [[Batman]] simbolizando'l so apurra históricu por aciu l'apaición d'una "máquina d'escribir xigante" dientro de dalguna hestoria. Esto haise vistu n'hestories como [[Batman: Strange Apparitions]] (mientres una llucha nun muséu d'arte); [[Batman: Whatever Happened to the Caped Crusader?]] (como publicidá nel techu d'un edificiu); "An Innocent Man" de [[Brian Bolland]]; en [[Batman: Black & White]] de [[1997]] (como productu de la imaxinación del protagonista). Dos recordaos tipos de máquines d'escribir xigantes fueren incluyíos en comics escritos por Bill Finger, la primera na hestoria "The Man With The Automatic Brain!( Batman 52, 1949) y la segunda en "The Million-Dollar Clues from Batman" (Batman 115, 1958). == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://2.bp.blogspot.com/_nBzVyvyvMQI/R9NKtjhyuXI/AAAAAAAAACE/RIdLGbQmrT4/s320/Bill+Finger+in+baseball+cap.jpg Fotografia de Bill Finger] {{NF|1914|1974|Finger, Bill}} {{Tradubot|Bill Finger}} [[Categoría:Guionistes de cómic]] [[Categoría:Guionistes de DC Comics]] [[Categoría:Batman]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] nzfgtvp1na39z05eq4lxzv2xf83x15s 0 102099 3709923 3702312 2022-08-19T09:26:35Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Gene Roddenberry}} {{persona}} '''Eugene Wesley Roddenberry''' {{nym}} foi un [[Direutor de cine|direutor]] y [[Productor de cine|productor]] [[Estaos Xuníos|estauxunidense]], mundialmente conocíu poles sos series de [[ciencia ficción]], especialmente por ''[[Star Trek]]''. Foi una de les primeres 24 persones, toes elles ciudadanos estauxunidenses, que les sos cenices espardiéronse pel espaciu mientres el llanzamientu del satélite español Minisat 01. El llanzamientu produció'l 21 d'abril de 1997 a les 14:00 hores, dende la base aérea de Gando, en Gran Canaria, con un cohete Pegasus XL que viaxaba nel banduyu d'un avión Lockheed comandáu pol capitán estauxunidense Bill Weaver. De la so obra, heredemos una llarga [[franquicia]] basada en ''[[Star Trek]]'', que nació en [[1966]] y que duró hasta'l presente; prevese que siga con nuevos [[filme]]s y [[Serie de televisión|series de televisión]]. == Biografía == === Primeros años === Roddenberry nació na ciudá d'[[El Paso (Texas)|El Paso]], nel estáu de [[Texas]], el [[vienres]] [[19 d'agostu]] de [[1921]], y pasó la so mocedá na [[ciudá]] de [[Los Angeles]]. Ende estudió trés años pa [[policía]], pero interesar na [[inxeniería aeronáutica]] y llogró una llicencia d'aviador. Darréu inscribióse como [[voluntariu]] nel [[Cuerpu Aereu del Exércitu de los Estaos Xuníos|Cuerpu d'Aviación del Exércitu]] de los [[Estaos Xuníos]], realizando'l so entrenamientu como [[cadete]] de vuelu cuando'l so país entró a participar na [[II Guerra Mundial]], a finales de [[1941]]. Roddenberry voló n'aprosimao 89 misiones de guerra. Gracies a la so brillosa actuación, fuéron-y daes les condecoraciones ''Distinguished Flying Cross'' y ''Air Medal''. Foi mientres s'atopaba nel [[Océanu Pacíficu|Pacíficu]] [[Sur]] cuando empezó a escribir nos sos ratos llibres. Empezó vendiendo les sos histories a revistes p'aficionaos a l'aviación. Darréu, escribió poesía, que publicó en diversos medios, incluyendo'l [[New York Times]]. Cuando terminó la [[II Guerra Mundial|guerra]], xunir a la ''[[Pan American World Airways]]'', y al empar, estudió [[Lliteratura]] na [[Universidá de Columbia]]. === Vida na televisión === [[Ficheru:2009 Gene Roddenberry star (cropped).jpg|260px|left|miniatura|Estrella de Roddenberry nel paséu de la fama.]] Roddenberry siguió exerciendo como [[Pilotu d'aviación|piloto]] hasta que vio [[televisión]] per primer vegada. Envalorando debidamente que la [[televisión]] tendría un gran futuru na [[sociedá]] del [[sieglu XX]], diose cuenta de qu'esti nuevu [[mediu de comunicación]] riquiría bonos [[escritor]]es. Ensin pensalo dos veces, dexó tras el so [[carrera (educación)|carrera]] de [[Pilotu d'aviación|piloto]] y camudóse a [[Hollywood]], namái p'atopar la industria de la televisión entá en pañales, con dalgunos [[proyeutu|proyeutos]] a realizase por advenedizos. Yá que taba en [[California]], decidió enrolarse nel departamentu de [[policía]] de la [[ciudá]] de [[Los Angeles]]. Mientres el tiempu del so serviciu, nel que aportó a [[sarxentu]], vendió munchos [[Guión (xéneru lliterariu)|guiones]] pa ciertes funciones como ''[[Goodyear Theatre]]'', ''[[The Kaiser Aluminum Hour]]'', ''[[Four Star Theater]]'', ''[[Dragnet]]'', ''[[The Jane Wyman Theater]]'', y ''[[Naked City]]''. Debíu al relativu ésitu d'estes funciones, llicenciar de la [[policía]] de [[Los Angeles]] y dedicóse a trabayar como [[contratista]] de guiones. == Series == * ''[[La Tierra: Conflictu Final]]'', obra póstuma (1997-2002). * ''[[Andrómeda (serie de televisión)|Andrómeda]]'', obra póstuma (2000-2005). * ''[[Star Trek]]'', franquicia de series de televisión y películes de ciencia ficción. === ''Star Trek'' === {{AP|Star Trek}} {{AP|Star Trek: The Original Series}} ''[[Star Trek]]'' vio la lluz a mediaos de la década de los [[años 1960|60]]. El [[La xaula (Star Trek: The Original Series)|primer pilotu]] foi refugáu pola cadena de televisión NBC, alegando que yera «bien cerebral». Una vegada que ''[[Star Trek: The Original Series]]'' salió nel aire, sicasí, desenvolvió una lexón de lleales siguidores, que seríen conocíos como [[Trekkie]]s. La [[NASA]] llamó nel so honor una [[danzadera espacial]] col nome de ''[[Tresbordador espacial Enterprise|Enterprise]]'', en referencia a l'amada nave del capitán [[James T. Kirk|Kirk]], la [[USS Enterprise (NCC-1701)]]. En rematando [[Star Trek: The Original Series|la serie orixinal]], que duró tres temporaes, Roddenberry produció delles películes, según un considerable númberu de pilotos pa series de televisión. <!--Roddenberry served as a member of the Writers Guild Executive Council and as a Governor of the Academy of Television Arts and Sciences. --> Llogró trés [[Doctoráu|Doctoraos]] [[Honoris Causa]]: Doctor en Lletres Pures, del ''[[Emerson College]]'' ([[1977]]), Doctor en Lliteratura, del ''[[Union College]]'' de [[Los Angeles]], y Doctor en Ciencies, del ''[[Clarkson College]]'' en [[Potsdam (Nueva York)|Potsdam]], [[Nueva York]] ([[1981]]). === La serie que nunca esistió === {{AP|Star Trek: Phase II}} En [[xunu]] de [[1977]], ''Star Trek'' diba convertise nuevamente en serie, tres l'ésitu de la serie orixinal. La [[Paramount]] intentó llanzar una nueva serie, que'l so nome diba ser ''[[Star Trek: Phase II]]''. Empezar a diseñar los escenarios en [[xunetu]] y la llista de direutores y guionistes fíxose pública en [[agostu]]. Tou la repartida orixinal, cola esceición de [[Leonard Nimoy]] (el sr. [[Spock]]), volvía pa representar los sos papeles xunto a nuevos personaxes, como'l teniente [[Xon]], qu'ocuparía'l buecu de [[Spock]], como primer oficial, [[Willard Decker]], y como navegante, la teniente [[Ilia]]. Cuando taba cuasi termináu tol trabayu colos escenarios y el vestuariu, la Paramount abandonó los sos planes, debíu al ésitu de ''Star Wars'' ([[Una nueva esperanza|La guerra de les galaxes]]), polo que decidieron convertir la serie en ''[[Star Trek: The Motion Picture]]''. === La nueva xeneración === {{AP|Star Trek: The Next Generation}} En [[setiembre]] de [[1987]], ''[[Star Trek: The Next Generation]]'' siguió la lleenda que Roddenberry empezara 25 años antes con [[Star Trek: The Original Series|la serie orixinal]]. Esta nueva serie ufiertaba a Gene mayores posibilidaes téuniques y un presupuestu menos afechu pa llevar a cabu la so visión del futuru. Enxamás una serie de ciencia ficción algamó tanta popularidá. === Heriedu === El [[24 d'ochobre]] de [[1991]], mientres la [[Episodios de Star Trek: The Next Generation#Temporada 5|5ª temporada]] de [[Star Trek: The Next Generation|la nueva xeneración]] Gene Roddenberry muerre d'un ataque cardiacu en Santa Monica (California). A la muerte de Roddenberry, sobrevivieron la so esposa, [[Majel Barrett]] (qu'interpretó a la [[Christine Chapel|enfermera Chapel]] en [[Star Trek: The Original Series|la serie orixinal]] y a [[Lwaxana Troi]] en [[Star Trek: The Next Generation|la nueva xeneración]]) y el so fíu, Gene Roddenberry Jr., los sos dos fíes d'un matrimoniu anterior, y dos nietos. El legáu que dexó ''Star Trek'', tal que lo concibió Gene, siguió creciendo con nueves series, como ''[[Star Trek: Espaciu fondu 9]]'' (1993), ''[[Star Trek: Voyager]]'' (1995) y ''[[Star Trek: Enterprise]]'' (2001). ''[[Star Trek: The Next Generation]]'' dio frutu a cuatro películes, estrenándose en [[1994]] con ''[[Star Trek: Generations]]''. Roddenberry recibe munches vegaes el cariñosu apellativu de "Gran Ave de la Galaxa." Otres creaciones de Roddenberry son ''[[Andrómeda (serie de televisión)|Andrómeda]]'' y ''[[La Tierra: Conflictu Final]]''. == Creitos == * ''[[Star Trek (TOS)|Star Trek]]'' (1966-1969) ** ''The Cage'' (Historia, 1964) ** Les moces de Mudd (Historia, 1966) ** Charlie X (Historia, 1966) *** Roddenberry tamién punxo la so voz nesti episodiu nun cameo non acreditáu ** La coleición de fieres (I ya II) (Historia, 1966) ** El regresu de los Arcontes (Historia, 1967) ** Pan y Circu (Historia, 1967) ** Una pequeña guerra privada (Puesta n'escena, 1968) ** La gloria de la Omega (Historia, 1968) ** Misión: La Tierra (Historia, 1968) ** El telón selvaxe (Historia, 1969) ** La intrusa traidora (Historia, 1969) * ''[[Star Trek: The Animated Series]]'' (1972-1973) ** (''completar'') * ''[[Star Trek: The Next Generation]]'' (1987-1989) ** Alcuentru en Farpoint (Historia, 1987) ** El regalu de Q (Puesta n'escena, 1987) ** Datalore (Puesta n'escena, 1988) ''Roddenberry tamién foi acreditáu como «creador» en tolos episodios de [[Star Trek: The Next Generation|TNG]], [[Star Trek: Deep Space Nine|DS9]], [[Star Trek: Voyager|VOI]] y [[Star Trek: Enterprise|ENT]], en toles películes y na mayor parte de los videoxuegos como [[Star Trek: Elite Force II]] o [[Star Trek: Bridge Commander]], sol títulu de «Basáu en ''Star Trek'', creáu por Gene Roddenberry».'' ''Roddenberry tamién ta acreditáu como compositor de la lletra del cantar introductoriu de [[Star Trek: The Original Series|TOS]], anque nunca se grabaron nin usaron.'' == Ver tamién == * [[Primer temporada de Star Trek: The Next Generation|Primer temporada de ''Star Trek: The Next Generation'']] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{NF|1921|1991|Roddenberry, Gene}} [[Categoría:Escritores de ciencia ficción d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores n'inglés]] [[Categoría:Paséu de la Fama de Hollywood]] [[Categoría:Guionistes de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones d'El Paso]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] dhye8q0znc6qu6ayc5da5pd243gykw7 0 102118 3709438 3709031 2022-08-18T15:36:08Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Millie Bobby Brown}} {{persona}} '''Millie Bobby Brown''' {{nym}} ye una actriz británica nacida n'España.<ref>{{cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=Da4SABaYXRs&feature=youtu.be&t=174|títulu=Millie Bobby Brown - Full Panel/Q&A - SLCC 2016|obra=[[YouTube]]|fecha=2 de setiembre de 2016|fechaaccesu=1 de marzu de 2017|idioma=inglés}}</ref> Empezó la so carrera na actuación cuando se camudó a [[Orlando (Florida)|Orlando]] ([[Florida]]) en 2011. Actuó na serie de la BBC [[Intruders]] y apaeció en diverses series de televisión, incluyendo ''[[Once Upon a Time in Wonderland]]'', ''[[NCIS]]'', ''[[Modern Family]]'' y ''[[Grey's Anatomy]]''. Ye mayormente conocida pol so papel d'[[Eleven (Stranger Things)|Eleven]] na serie ''[[Stranger Things]]'' de [[Netflix]],<ref>{{cita web |url=http://deadline.com/2015/08/duffer-bros-netflix-series-stranger-things-young-cast-1201502552/|títulu=Duffer Bros. Netflix Supernatural Drama Series Sets Young Cast, Gets Title|sitiuweb=[[Deadline.com]]|nome=Nellie|apellíu=Andreeva|fecha=20 d'agostu de 2016|fechaaccesu=2 de marzu de 2017|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.indiewire.com/2016/07/stranger-things-millie-bobby-brown-interview-eleven-11-netflix-season-2-1201707207/|títulu=Meet 'Stranger Things' Breakout Millie Bobby Brown, aka Lucky Number Eleven|obra=[[IndieWire]]|nome=Ben|apellíu=Travers|fecha=19 de xunetu de 2016|fechaaccesu=2 de marzu de 2017|idioma=inglés}}</ref> pola que recibió una nominación del [[Sindicatu d'Actores de Cine]] al premiu pa la meyor interpretación femenina nuna serie dramática, y ganó, xuntu col restu del repartu, el gallardón a la meyor interpretación del repartu d'una serie dramática. <ref>{{cita web |url=http://www.usmagazine.com/entertainment/news/2017-sag-awards-complete-nominees-and-winners-list-w463208 |títulu=SAG Awards 2017: Complete Nominees and Winners List|obra=US Magacín|fechaaccesu=2 de marzu de 2017|idioma=inglés}}</ref> Coles mesmes, foi nomada a la edá de 13 años nos [[Premios Primetime Emmy|Premios Emmy]] a meyor actriz de repartu nuna serie, convirtiéndose na actriz más nueva en llogralo. En 2017 foi anunciada la so contratación pa un papel protagonista en ''[[Godzilla: King of the Monsters]]''.<ref>{{cita publicación |títulu=Eleven de Stranger Things va lluchar contra Godzilla na pantalla grande|url=http://www.lanacion.com.ar/1986895-la-nina-que-fai-de-eleven-en-stranger-things-protagonizara-la secuela-de-godzila|fechaaccesu=2 de marzu de 2017|periódicu=[[Diariu La Nación (Arxentina)|La Nación]]}}</ref> == Vida temprana == Millie Bobby ye la tercera de cuatro neños nacíos de padres [[ingleses]], Kelly y Robert Brown. El so padre ye un [[axente inmobiliariu]].<ref name="Family"/> Los hermanos de Brown llámense Paige, Charlie y Ava.<ref name="Family">{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-3727486/Defeated-flat-broke-risked-make-girl-star-Parents-Brit-actress-12-outshone-Winona-Ryder-Netflix-hit-sold-help-achieve-Hollywood-dream.html|títulu=Defeated, flat broke...but we risked it all to make our girl a star|website=[[Daily Mail]]|nome=Caroline|apellíu=Graham|fecha=7 d'agostu de 2016|fechaaccesu=1 de marzu de 2017}}</ref> La familia camudar a [[Bournemouth]] ([[Dorset]]) cuando Brown tenía cuatro años d'edá y cuatro años dempués emigró a [[Orlando (Florida)|Orlando]] ([[Florida]]).<ref name="Family"/> El so padre inscribir nuna escuela de fin de selmana onde Millie desenvolvió les sos habilidaes d'actuación, baille y cantar. Nesta escuela Millie foi atopada por un axente que-y suxurió que tenía de dir a [[Hollywood]].<ref>{{cita publicación |títulu=Defeated, flat broke...but we risked it all to make our girl a star|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-3727486/Defeated-flat-broke-risked-make-girl-star-Parents-Brit-actress-12-outshone-Winona-Ryder-Netflix-hit-sold-help-achieve-Hollywood-dream.html|fechaaccesu=2 de marzu de 2017|periódicu=Mail Online}}</ref> == Carrera == En 2013, Brown fixo'l so debú na serie dramática-fantástica de l'[[American Broadcasting Company|ABC]] ''[[Once Upon a Time in Wonderland]]'', un [[Serie derivada|spin-off]] de ''[[Once Upon a Time (serie de televisión)|Once Upon a Time]]'', interpretando'l papel de la [[Alicia (Alicia nel País de les Maravíes)|joven Alicia]]. En 2014, Brown tuvo un papel protagonista en drama de [[Suspensu|suspense]] de la [[BBC America]], ''[[Intruders (serie de televisión)|Intruders]]'' como Madison O'Donnell.<ref>{{cita web |url=http://www.bbcwpressroom.com/bbc-worldwide-productions/press/john-simm-mira-sorvino-start-filming-bbc-americas-intruders-james-frain-tory-kittles-millie-brown-join-cast/|títulu=John Simm and Mira Sorvino Start Filming BBC AMERICA's Intruders as James Frain, Tory Kittles, and Millie Brown Join Cast|sitiuweb=[[BBC Worldwide]]|fecha=24 de febreru de 2014|fechaaccesu=2 de marzu de 2016|idioma=inglés}}</ref> Poco dempués participa na serie [[NCIS (serie de televisión)|NCIS]] como Rachel Barnes,<ref>{{cita publicación |títulu=Rachel Barnes|url=http://ncis.wikia.com/wiki/Rachel_Barnes|fechaaccesu=2 de marzu de 2017|periódicu=NCIS Database|idioma=en}}</ref> una neña sociópata. En 2015 Millie intervién na serie ''[[Modern Family]]'' como Lizzie. Na serie de ''[[Grey's Anatomy]]'' interpreta'l personaxe de Ruby,<ref>{{cita publicación |títulu=Millie Bobbie Brown|url=http://greysanatomy.wikia.com/wiki/Millie_Bobbie_Brown|fechaaccesu=2 de marzu de 2017|periódicu=Grey's Anatomy and Private Practice Wiki|idioma=en}}</ref> una neña que ta atrapada nuna cabaña cola so madre, en males condiciones, dempués d'un terremotu. Ye protagonista d'una serie orixinal de [[Netflix]], ''[[Stranger Things]]''. Nesta serie tien el rol d'[[Eleven (Stranger Things)|Eleven]], una neña con facultaes [[telequinesis|telequinéticas]], qu'ayuda a los neños que lu atoparon al buscar a otru amigu. == Vida personal == Brown mora ente [[Londres]] y [[Los Angeles]].<ref name="Interview Mag">{{cita web |url=http://www.interviewmagazine.com/culture/millie-bobby-brown#_|títulu=Millie Bobby Brown|sitiuweb=[[Interview (magacín)|Interview]]|nome=Maddie|apellíu=Ziegler|fecha=25 d'ochobre 2016|fechaaccesu=1 de marzu de 2017|idioma=inglés}}</ref> Declaró que ye una vidueña fanática de [[Liverpool F.C.]], como'l so hermanu y el so padre.<ref name="Sport">{{cita web |url=http://www.liverpoolfc.com/news/announcements/237366-stranger-things-star-why-i-love-liverpool-fc|títulu='Stranger Things' star: Why I love Liverpool FC|obra=[[Liverpool F.C.]]|nome=Chris|apellíu=Shaw|fecha=26 de setiembre de 2016|fechaaccesu=1 de marzu de 2017|idioma=inglés}}</ref> == Filmografía == === Cine === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu ! Títulu ! Papel ! class="unsortable"| Notes |- | 2019 | ''[[Godzilla: King of the Monsters]]'' | Madison Rusell | En post-producción |} === Televisión === {| class="wikitable sortable" |- ! !! Títulu !! Papel !! Notes |- | 2013 || ''[[Once Upon a Time in Wonderland]]'' || Mozu Alice || 2 episodios |- | rowspan="4" | 2015 || ''[[Intruders]]'' || Madison O'Donnell || Serie de televisión |- | ''[[NCIS]]'' || Rachel Barnes || Episodiu: Parental guidance suggested episodiu 12x06 |- | ''[[Grey's Anatomy]]'' || Ruby || Episodiu: I feel the Earth moving |- | ''[[Modern Family]]'' || Lizzie || Episodiu: Closet? You'll love it! |- | 2016 || [[Hell's Kitchen (Estaos Xuníos)|''Hell's Kitchen'']] || Ella mesmu Concursu onde 14 cocineros compiten || |- | 2016-presente || ''[[Stranger Things]]'' || [[Eleven (Stranger Things)|Eleven]] / Jane || Repartu principal |} === Videos musicales === {| class="wikitable sortable" |- ! !! Títulu !! Artista !! Rol |- | 2016 || ''[[Find Me]]'' || [[Sigma (DJ)|Sigma]] xunto a [[Birdy (cantante)|Birdy]] || Ella mesma | – |- | 2017 || ''I Dare You'' || [[The XX]] || Estudiante |} == Premios y nominaciones == {| {{tablaguapa}} |- ! Añu ! Premiu ! Categoría ! Trabayu nomáu ! Resultáu ! Ref. |- | rowspan="9" | 2017 | [[People's Choice Awards]] | Actriz de televisión favorita de ciencia ficción/fantasía | rowspan="4"| ''[[Stranger Things]]'' | {{celda|nomada}} | <ref>{{cita web |url=http://deadline.com/2016/11/peoples-choice-awards-nominees-2016-full-list-captain-america-kevin-hart-1201854910/|títulu=People's Choice Awards Nominees Set|sitiuweb=[[Deadline.com]]|nome=Patrick|apellíu=Sollutes|fecha=15 de payares de 2016|fechaaccesu=1 de marzu de 2017|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |títulu=People’s Choice Awards 2017: Full List Of Nominees|url=http://blog.peopleschoice.com/2016/11/15/peoples-choice-awards-2017-full-list-of-nominees/|obra=[[People's Choice Awards]]|fechaaccesu=1 de marzu de 2016|fecha=15 de payares de 2016|idioma=inglés}}</ref> |- | rowspan="2"| [[Screen Actors Guild Award]]s | [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz de televisión - Drama]] | {{celda|nomada}} | rowspan="2"| <ref>{{cita web |url=http://www.ew.com/article/2016/12/14/2017-sag-awards-nominations|títulu=SAG Awards nominations 2017: See the full list|obra=[[Entertainment Weekly]]|nome=Joely|apellíu=Nolfi|fecha=14 d'avientu de 2016|fechaaccesu=2 de marzu de 2017|idioma=inglés}}</ref> |- | [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor repartu de televisión - Drama]] | {{celda|ganadora}} |- | [[Fangoria Chainsaw Awards]] | Meyor actriz de televisión&nbsp; | {{celda|ganadora}} | <ref>{{cita web |url=http://www.fangoria.com/new/never-mind-oscar-heres-the-2017-fangoria-chainsaw-awards-nominees-ballot/|títulu=Never mind Oscar, here's the 2017 FANGORIA Chainsaw Awards Nominees Ballot!|obra=[[Fangoria]]|fecha=7 de febreru de 2017 |fechaaccesu=2 de marzu de 2017|idioma=inglés}}</ref> |- | [[NME Awards]] | Héroe del añu | {{celda|non disponible}} | {{celda|nomada}} | <ref>{{cita web |url=http://www.nme.com/news/music/heres-full-list-vo5-nme-awards-winners-2017-1976867|títulu=Here's the full list of VO5 NME Awards winners 2017|obra=[[NME]]|nome=Andrew|apellíu=Trendell|fecha=15 de febreru de 2017|fechaaccesu=2 de marzu de 2017|idioma=inglés}}</ref> |- | [[Premios Saturn]] | [[Premios Saturn de 2016#Televisión|Meyor Actor/Actriz nueva nuna serie de televisión]] | rowspan="6"| ''[[Stranger Things]]'' | {{celda|ganadora}} | <ref>{{cita web |url=https://heroichollywood.com/winners-saturn-awards-2017/|títulu=Full List Of Winners At Saturn Awards 2017 Announced|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|autor=Andy Behbakht|enllaceautor=|fecha=30 de xunu de 2017|sitiuweb=|editorial=|idioma=Inglés}}</ref> |- | [[MTV Movie & TV Awards]] | Meyor Actriz d'una serie | {{celda|ganadora}} | <ref>{{cita web |url = http://www.hola.com/noticias-de-actualidad/07-04-2017/128456/|títulu=¡Faigan los sos apuestes! Conoz a los nomaos a los MTV Awards 2017|obra= Movie & TV Awards |nome=|apellíu=|fecha=7 d'abril de 2017|fechaaccesu=8 d'abril de 2017|idioma=inglés}}</ref> |- | [[Premios Primetime Emmy|Primetime Emmy Awards]] | [[Primetime Emmy a la meyor actriz de repartu - Serie dramática#2010s|Meyor actriz de repartu nuna serie]] | {{celda|Nomada}} | <ref>{{cita web |url = https://www.nytimes.com/es/2017/07/13/millie-bobby-brown-stranger-things-emmy/|títulu=Millie Bobby Brown, de ‘Stranger Things’, fala sobre la so nominación al Emmy|obra= Emmy Awards |nome=|apellíu=|fecha= 20 de Julio|fechaaccesu= 30 de Julio|idioma=español}}</ref> |- | [[Teen Choice Awards]] | [[Teen_Choice_Awards_2017#Televisión|Estrella revelación de televisión]] | {{celda|nomada}} | <ref>{{cita web |url = http://eltiempo.com.ve/tiempu-llibre/eventos/revelen-nomaos-a-los-teen-choice-awards-2017/241072|títulu= Revelen nomaos a los Teen Choice Awards 2017|obra= Teen Choice Awards 2017|nome=|apellíu=|fecha= 12 de Julio|fechaaccesu= 30 de Julio|idioma=español}}</ref> |- | rowspan="2" |2018 | rowspan="2" |[[Premios del Sindicatu d'Actores|Screen Actors Guild Awards]] | [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz de televisión - Drama]] | {{celda|nomada}} | <ref name="SAG2018">{{cita web |url = http://edition.cnn.com/2017/12/13/entertainment/sag-awards-nominations/index.html|títulu= SAG Award nominations 2018: The list|fecha= 13 d'avientu de 2017|fechaaccesu= 14 d'avientu de 2017|idioma=inglés}}</ref> |- | [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor repartu de televisión - Drama]] | {{celda|nomada}} | <ref name="SAG2018" /> |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * {{enllaces persona}} {{NF|2004||Brown, Millie Bobby}} [[Categoría:Actores y actrices del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Persones de Marbella]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] rdu4yv7hhh25b2j0i2cpqeqefo3gwjm 0 102195 3709370 3709056 2022-08-18T13:47:08Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''The Killers''' ye una banda de [[rock]] estauxunidense formada en 2001 en [[Las Vegas]] ([[Nevada]]) pol vocalista, teclista y baxista [[Brandon Flowers]] y el guitarrista [[Dave Keuning]]. Nos sos entamos la formación de la banda sufrió diversos cambeos, pero escontra 2002 integráronse'l baxista y guitarrista [[Mark Stoermer]] y la batería [[Ronnie Vannucci Jr.]], permaneciendo fixa dende entós. Dempués de llamar l'atención d'una busca talentos, el grupu robló col [[Compañía discográfica independiente|sellu independiente]] británicu [[Lizard King Records]] y l'estauxunidense [[Island Records]]. La banda llanzó cinco álbumes d'estudiu: ''[[Hot Fuss]]'' (2004), ''[[Sam's Town]]'' (2006), ''[[Day & Age]]'' (2008), ''[[Battle Born]]'' (2012) y el so recién quintu álbum ''[[Wonderful Wonderful]]'' publicáu'l 22 de setiembre de 2017. Tolos álbumes ocuparon el puestu númberu unu nel [[Reinu Xuníu]] y n'[[Irlanda]]; amás, envalórase que vendieron 22 millones d'álbumes en tol mundu.<ref>{{Cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2522908/The-Killers-Brandon-Flowers-UK-debut-went-wrong.html |títulu=The Killer so scared he fell off the stage! Brandon Flowers on a UK debut that went very wrong |fecha=13 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=1 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Per otra parte, tamién llanzaron un [[álbum recopilatorio]] (''[[Sawdust]]'', en 2007), un álbum en direuto (''[[Live from the Royal Albert Hall]]'', en 2009) y un [[álbum de grandes ésitos]] (''[[Direct Hits]]'', en 2013). == Historia == === 2001-2003: oríxenes y formación === En 2001, [[Brandon Flowers]] foi espulsáu de la so primer banda, un [[Tríu (música)|tríu]] de [[synth pop]] proveniente de Las Vegas conocíu como Blush Response, tres la negativa a camudase con ellos a [[Los Angeles]].<ref name=lvw140405>{{Cita web |apellíu=Sculley |nome=Alan |títulu=Brandon Flowers Speaks |url=http://www.lasvegasweekly.com/news/archive/2005/apr/14/noise-brandon-flowers-speaks/ |fechaaccesu=1 de febreru de 2014 |idioma=inglés |editorial=Las Vegas Weekly |fecha=14 d'abril de 2005}}</ref> Depués d'asistir a un conciertu d'[[Oasis (banda)|Oasis]] nel [[Hard Rock Hotel & Casino]], Flowers decidió que quería dedicase a la música. Nesi tiempu, [[Dave Keuning]], guitarrista de 25 años que se camudara dende [[Iowa]] a Las Vegas, publicó un anunciu nel periódicu, manifestando'l so deséu de formar una banda de rock. Flowers atopó dichu avisu y allegó al llamáu. Depués de conocer a Dave, empezaron la busca de músicos con estilos similares a ellos.<ref name=pastie010605>{{Cita web |apellíu=Lanham |nome=Tom |títulu=Oasis - Brit-Rock 'n' Role Models |url=http://www.pastemagazine.com/articles/2005/06/oasis.html |fechaaccesu=1 de febreru de 2014 |idioma=inglés |editorial=Pastie |fecha=1 de xunu de 2005}}</ref> Dambos compartieron les sos influencies musicales y llueu empezaron a escribir cantares nel departamentu de Keuning. A fines de 2001, grabaron un ''demo'' nel estudiu Kill The Messenger; el ''demo'' contenía cuatro canciones: «Desperate», «Replaceable» y les primeres versiones de «[[Mr. Brightside]]» y «Under the Gun». El baterista de la zona, Matt Norcross, encargar de la percusión nes grabaciones, ente que Dell Neal, quien enantes foi compañeru de cuartu de Keuning, encargóse del baxu en dos de les pistes. Keuning y Flowers tocaron en direuto per primer vegada nel Café Espresso Roma, en Las Vegas, en xineru de 2002; el par, xuntu con Neal y Norcross, empezó a tocar en numberosos llugares alredor de Las Vegas onde, amás, apurríen copies gratis de la so ''demo''.<ref name="Almost Famous">{{Cita web |url=http://www.lasvegasweekly.com/news/2010/apr/15/almost-famous/ |títulu=Almost Famous |editorial=Las Vegas Weekly |fechaaccesu=1 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> The Killers traxeron un estilu únicu a la pequeña escena musical de Las Vegas, onde predominaben estilos como'l [[punk]], [[nu metal]] y [[rap]]; ello ye que un críticu local afirmó que «The Killers, por suerte, tienen orixinalidá a diferencia de les otres bandes de la ciudá» y describió el so soníu como un amiestu ente los estilos de la música pop británica y l'emerxente indie rock modernu».<ref>{{Cita web |url=http://www.thekillersfansite.com/earlypics/article.jpg |títulu=The Killers (three song demo) review |editorial=Thekillersfansite.com |fechaaccesu=1 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Sicasí, The Killers, que los sos primeros conciertos en direuto fueron descritos como novedosos, nel branu boreal de 2002 despidieron al baterista Matt Norcross, foi reemplazáu de volao por Brian Havens, quien tamién terminó siendo despidíu. Darréu, el baxista Dell Neal abandonó la banda por motivos personales.<ref name="Almost Famous"/> El baterista [[Ronnie Vannucci Jr.]] y el baxista [[Mark Stoermer]] yeren miembros d'otres bandes cuando conocieron a Keuning y a Flowers. Finalmente, dambos fueron convencíos de xunise a The Killers, y en payares de 2002 la formación actual del grupu taba completa. Los cuatro empezaron a axuntase nel garaxe de Vannucci pa trabayar en nuevos cantares; amás, entraben ensin permisu al cuartu de música de la [[Universidá de Nevada, Las Vegas]] (onde Vannucci estudiaba percusión orquestal) mientres les nueches. El grupu escribió gran parte del álbum debú ''Hot Fuss'' mientres estes sesiones, incluyíos los senciellos «[[Somebody Told Me]]» y «[[Smile Like You Mean It]]».<ref name="being signed">{{Cita web |url=http://www.reviewjournal.com/lvrj_home/2005/Sep-18-Sun-2005/living/3337781.html/beingsigned |títulu=IN DEPTH: killers rising |fechaaccesu=15 de mayu de 2010 |autor=Mike Kalil |editorial=Raview-Journal |idioma=inglés}}</ref> La banda siguió tocando en llugares pequeños en Las Vegas, onde se formaron pocos pero lleales siguidores. El grupu atraxo l'atención de Braden Merrick, una busca talentos de [[Warner Bros. Records]] qu'atopó'l ''demo'' del grupu nun sitiu web dedicáu a bandes ensin discográfiques na área de Las Vegas,<ref>{{Cita web |url=http://www.lvlocalmusicscene.com/band_detail.cfm?BandName=The+Killers&Genre=Alternative |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20021229002808/http://www.lvlocalmusicscene.com/band_detail.cfm?BandName=The+Killers&Genre=Alternative |fechaarchivu=29 d'avientu de 2002 |títulu=Internet Archive Wayback Machine |editorial=Web.archive.org |fecha=29 d'avientu de 2002 |fechaaccesu=2 de febreru de 2014 |idioma=inglés }}</ref> dempués d'asistir a un espectáculu en direuto que se fixo por que The Killers pudieren obterner un contratu discográficu y, eventualmente, un mánager. Él llevó a la banda a la parte de [[San Francisco (California)|San Francisco]], específicamente a [[Berkeley (California)|Berkeley]], a grabar un ''demo'' col exmánager de [[Green Day]], Jeff Saltzman, pa depués unviar les grabaciones a los principales sellos discográficos d'Estaos Xuníos. La mayoría de los sellos refugaron al grupu, pero Warner Bros. convidar al eventu MOBfest en [[Chicago]]. Anque Warner Bros. nun quedó impresionáu con The Killers dempués del eventu, la banda llamó l'atención de Niall Norbury,<ref>{{Cita web |url=http://hackskeptic.com/2011/03/27/the-killers-hot-fuss-2004/ |títulu=The Killers – Hot Fuss (2004) &#124; The Hackskeptic's View |editorial=Hackskeptic.com |fecha=27 de marzu de 2011 |fechaaccesu=2 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> quien yera del [[Reinu Xuníu]]. Norbury llevó consigo un ''demo'' con cinco canciones compuestes pela banda: «[[Jenny Was a Friend of Mine]]», «[[Mr. Brightside]]», «[[Glamorous Indie Rock and Roll|Glamorous Indie Rock & Roll]]», «[[Somebody Told Me]]» y «On Top», y amosar al so amigu Ben Durling, que trabayaba na discográfica independiente Lizard King Records. The Killers roblaron col sellu británicu en xunetu de 2003.<ref>{{Cita web |fechaaccesu=26 d'abril de 2008 |idioma=inglés |url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=KC&p_theme=kc&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=105C0D1604FBCFD8&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM |títulu=And you can dance to it |editorial=Kansas City Star |fecha=14 de setiembre de 2004 |autor=Sculley, Alan }}</ref> === 2003-2005: ''Hot Fuss'' === El 19 d'agostu de 2003, el cantar «[[Mr. Brightside]]» foi estrenada nel programa del DJ Zane Lowe al traviés de [[BBC Radio 1]] nel Reinu Xuníu.<ref>{{Cita web |url=https://www.bbc.co.uk/radio1/zanelowe/tracklistingarchive.shtml?20030819 |títulu=Tracklistings: 19/8/2003 |fechaaccesu=15 de mayu de 2010 |idioma=inglés |editorial=BBC Radio 1}}</ref> Depués, The Killers viaxaron a Londres y fixeron cuatro conciertos en cuatro noche. El 29 de setiembre de 2003, el cantar «Mr. Brightside» foi llanzada nun númberu llindáu de CD y vinilos nel Reinu Xuníu, llogrando crítiques positives del cantar y de los conciertos. Como resultáu de los rumores xeneraos nel Reinu Xuníu, la banda, al tornar a Estaos Xuníos, foi convidada a tocar na [[American Society of Composers, Authors and Publishers|ASCAP]] CMJ Music Marathon en [[Nueva York]].<ref>{{Cita web |url=http://www.ascap.com/eventsawards/events/cmj2003/cmj2003.html |títulu=ASCAP CMJ Music Marathon Showcase |editorial=Ascap.com |fechaaccesu=2 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Una variedá de sellos discográficos viéronse interesaos nel grupu, pero finalmente [[Island Def Jam Music Group|Island Def Jam]] foi escoyíu.<ref name="being signed" /> [[Ficheru:Dave Keuning.jpg|thumbnail|derecha|220px|[[Dave Keuning]], guitarrista de The Killers, mientres el tour que promocionó l'álbum debú de la banda, ''[[Hot Fuss]]''.]] La banda terminó de grabar ''[[Hot Fuss]]'' en payares de 2003 xunto a Jeff Saltzman. Decidieron nun camudar los ''deamos'' grabaos enantes yá que sentíen una mayor espontaneidá, cosa que nes nueves grabaciones nun asocedía. Poco dempués, volvieron a Londres pa telonear a British Sea Power y pa terminar d'entemecer l'álbum al pie d'[[Alan Moulder]]. Mientres la primer parte de 2004, percorrieron el Reinu Xuníu y Estaos Xuníos siendo teloneros de [[Stellastarr*|Stellastarr]]; amás, [[Morrissey]] escoyer por qu'abrieren en delles de les feches qu'él tenía n'Estaos Xuníos. La primer xira propia de la banda empezó nel Reinu Xuníu en mayu de 2004. Mientres la primavera y el branu boreal del mesmu añu, la llista de cantares interpretaos en festivales d'Europa y de Norteamérica foi emponderada, lo qu'ayudó a aumentar la creciente base de fanáticos de The Killers.<ref>{{Cita web |autor=Dorian Lynskey |url=http://www.guardian.co.uk/music/2004/jun/26/glastonbury2004.glastonbury1 |títulu=Glastonbury 2004: Dorian Lynskey on the second day's music &#124; Music &#124; guardian.co.uk |editorial=The Guardian |ubicación=Londres |fecha=29 de xunu de 2004 |fechaaccesu=3 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> The Killers llanzaron el so álbum debú, ''[[Hot Fuss]]'', en xunu de 2004 nel Reinu Xuníu, al traviés de la discográfica Lizard King, y n'Estaos Xuníos, al traviés d'[[Island Records]].<ref name="created">{{Cita web |fechaaccesu=15 de mayu de 2010 |idioma=inglés |url=http://seattletimes.nwsource.com/html/entertainment/2002250089_killerstory24.html |títulu=Let's-start-a-band ad in newspaper created Killers |editorial=The Seattle Times |fecha=24 d'abril de 2005}}</ref> Recibió crítiques principalmente favorables.<ref>{{Cita web |url=http://www.metacritic.com/music/hot-fuss/the-killers |títulu=Hot Fuss Review |editorial=Metacritic |fechaaccesu=4 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Lo estenso de la xira, l'ésitu tres les nominaciones de los senciellos «Somebody Told Me», «[[All These Things That I've Done]]» y «Mr. Brightside» a los Grammy, y que la banda entrara nos diez meyores del Reinu Xuníu y d'Estaos Xuníos,<ref>{{Cita web |url=http://www.rockonthenet.com/archive/2005/grammys.htm |títulu=47th Grammy Awards - 2005 |editorial=Rock on the Net |fecha=13 de febreru de 2005 |fechaaccesu=4 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.rockonthenet.com/archive/2006/grammys.htm |títulu=48th Grammy Awards - 2006 |editorial=Rock on the Net |fecha=8 de febreru de 2006 |fechaaccesu=4 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> llevó al álbum a convertise nun gran ésitu comercial. ''Hot Fuss'' algamó'l númberu unu nel Reinu Xuníu en xineru de 2005, tan solu siete meses dempués del so llanzamientu, y foi certificáu 7 vegaes con discu de platín nel Reinu Xuníu ya Irlanda.<ref>{{Cita web |fechaaccesu=4 de febreru de 2014 |idioma=inglés |url=http://www.signonsandiego.com/news/features/20070405-9999-lz1w05killers.html |títulu=Can Killers regain form at UCSD? Stay tuned |editorial=The San Diego Union-Tribune |fecha=5 d'abril de 2007 |autor=Nixon, Chris }}</ref> Sicasí, n'Estaos Xuníos, l'álbum algamó'l puestu númberu siete n'abril de 2005 y foi certificáu 3 vegaes con discu de platín.<ref>{{Cita web |url=http://www.billboard.com/biz/articles/news/1413305/thomas-makes-billboard-history |títulu=Thomas Makes Billboard History |editorial=Billboard |fechaaccesu=4 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Amás, algamó'l primer llugar n'Australia, onde foi certificáu 3 vegaes con discu de platín al igual qu'en Canadá, en Nueva Zelanda tamién llogró discu de platín, ente que n'Alemaña, Arxentina, Bélxica y Francia llogró discu d'oru. The Killers fueron nomaos en 2005 como'l grupu nuevu que más vendió nel mundu por [[World Music Awards]]; ello ye que esi mesmu añu fueron nomaos a trés [[premios Grammy]], ente los que destacaba la nominación de ''Hot Fuss'' a [[Premiu Grammy al meyor álbum de rock|meyor álbum de rock]]. Nel Reinu Xuníu ganó un premiu NME per meyor banda internacional. Na versión inglesa de ''Hot Fuss'', l'octavu cantar ye «Glamorous Indie Rock & Roll» en cuenta de «Change Your Mind». En 2005, una edición llindada del álbum foi llanzada en Norteamérica, onde s'incluyeron los [[Llau A y llau B|llaos B]] «Under the Gun», «The Ballad of Michael Valentine» y «Glamorous Indie Rock & Roll». La banda despidió al so mánager, Braden Merrick, en 2005. Más tarde, Merrick presentó una demanda en contra la banda y en contra'l nuevu mánager y abogáu d'esta, Robert Reynolds. La defensa de The Killers afirmó que la mala xestión de Merrick costáralu al grupu millones de dólares. El casu llegó al so fin en 2009.<ref>{{Cita web |url=http://www.lasvegassun.comblogskats-report/2009/oct/02/killers-former-manager-reach-settlement-lawsuits/ |títulu=The Killers, former manager agree to dismiss lawsuits |editorial=Las Vegas Sun |fecha=2 d'ochobre de 2009 |fechaaccesu=4 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> En xunetu de 2005, The Killers actuaron nel conciertu [[Live 8]] realizáu en Londres, tocando «All These Things That I've Done», onde darréu [[Robbie Williams]] rindió-yos un pequeñu homenaxe, incorporando l'estribillu del mesmu cantar, «I got soul, but I'm not a soldier», na so propia presentación.<ref>{{Cita web |url=http://www.channel4.com/music/features/L/Live8/live8live.html |títulu=Music |editorial=Channel 4 |fechaaccesu=4 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> [[Coldplay]] y [[U2]] fixeron lo mesmo y, nos sos distintos conciertos realizaos en Las Vegas, con The Killers nel ensame, incorporaron aquel estribillu nos sos cantares «[[God Put a Smile Upon Your Face]]» y «[[Beautiful Day]]», respeutivamente.<ref>{{Cita web |fechaaccesu=4 de febreru de 2014 |idioma=inglés |url=http://www.men-arena.com/about/?page_id=1210 |títulu=Event Listings |editorial=Manchester Evening News Arena}}</ref> === 2005-2007: ''Sam's Town'' y ''Sawdust'' === Poco tiempu dempués que terminara la xira de ''Hot Fuss'', la banda tornó al estudiu pa empezar coles grabaciones del so segundu álbum al pie d'[[Alan Moulder]] y [[Flood (productor)|Flood]]. La mayor parte del álbum grabar nel [[Palms Casino Resort|Studio at the Palms]] en [[Las Vegas]] y los últimos detalles facer nos Criterion Studios de Londres en xunu de 2006. Al terminar ''[[Sam's Town]]'', Flowers sintió que la banda fixera «unu de los meyores álbumes de los últimos venti años»; amás, este prindó «tou lo importante que me llevó a onde toi güei». En xunetu de 2006, el senciellu principal, «[[When You Were Young]]», estrenóse, convirtiéndose nun ésitu. Llogró, na so mayoría, crítiques positives al incorporar elementos del ''heartland rock''. [[Ficheru:Samstown-01.jpg|thumb|220px|left|''Sam's Town'' ye'l nome d'un casino allugáu en Las Vegas, ciudá natal de la banda.]] El segundu álbum de The Killers, ''[[Sam's Town]]'', foi llanzáu n'ochobre de 2006 al traviés d'[[Island Def Jam Music Group]].<ref>{{Cita web |fechaaccesu=5 de febreru de 2014 |idioma=inglés |url=http://www.billboard.com/articles/news/57738/the-killers-debut-sams-town-in-new-york |títulu=The Killers Debú 'Sam's Town' In New York |editorial=Billboard |fecha=25 de xunetu de 2006 |autor=Cohen, Jonathan }}</ref><ref name=rs111006>{{Cita web |apellíu=Goodman |nome=Elizabeth |títulu=On the Charts: Evanescence Debú at Number One, Killers Defy Weak Reviews |url=http://www.rollingstone.com/music/news/on-the-charts-evanescence-debut-at-number-one-killers-defy-weak-reviews-20061011 |fechaaccesu=5 de febreru de 2014 |idioma=inglés |editorial=Rolling Stone |fecha=11 d'ochobre de 2006}}</ref> Per parte de la crítica, foi recibíu de manera mista: dalgunos emponderaron l'álbum y l'evolución de la banda, ente qu'otros criticar y burlláronse d'él, cuantimás la revista [[Rolling Stone]].<ref>{{Cita web |url=http://www.metacritic.com/music/sams-town/the-killers |títulu=Sam's Town Review |editorial=Metacritic |fechaaccesu=5 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El nuevu material vendió más de 706.000 copies en tol mundu na so primer selmana de llanzamientu, algamando'l puestu númberu dos na llista estauxunidense de [[Billboard]] y el puestu númberu unu nes llistes del Reinu Xuníu.<ref>{{Cita web |títulu=Killers' second album strikes higher chord |editorial=Las Vegas Review-Journal |fecha=12 d'ochobre de 2006 |autor=Bracelin, Jason |url=http://www.neorunner.com/archive/2006/10/13/Killers_Second_Album_Strikes_Higher_Chord.php |fechaaccesu=5 de febreru de 2014 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081210182742/http://www.neorunner.com/archive/2006/10/13/Killers_Second_Album_Strikes_Higher_Chord.php |fechaarchivu=10 d'avientu de 2008 }}</ref> Amás, foi certificáu 5 y 4 vegaes con discu de platín nel Reinu Xuníu ya Irlanda, respeutivamente; 2 vegaes con platino n'Australia, Canadá y Nueva Zelanda; con platino n'Estaos Xuníos; y con oru n'Alemaña, Arxentina, Bélxica y Rusia. The Killers grabaron una sesión en direuto en [[Abbey Road Studios]] el 29 de payares de 2006 pal programa ''[[Live from Abbey Road]]''.<ref>{{Cita web |url=http://www.tvguide.com/tvshows/live-from-abbey-road-2007/episode-12-season-1/the-killers-gnarls-barkley-the-feeling/288740 |títulu=Live From Abbey Road Episodes |editorial=TV Guide |fechaaccesu=6 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Realizaron una presentación casi totalmente ''unplugged'', que incluyía una versión del ésitu de [[Dire Straits]], «Romeo and Juliet». N'avientu de 2006, la banda llanzó un senciellu navidiegu ([[The Killers#Senciellos navidiegos|el primeru de lo que sería una tradición añal]]), «[[A Great Big Sled]]», que les sos ganancies fueron destinaes a la campaña [[Product Red]]. En febreru de 2007, The Killers asistieron a los [[Premios Brit]] nel Reinu Xuníu, onde interpretaron «When You Were Young». La banda ganó dos premios: meyor grupu internacional y meyor álbum internacional.<ref>{{Cita web |fechaaccesu=16 de mayu de 2010 |idioma=inglés |url=http://www.independent.co.uk/news/media/arctic-monkeys-scoop-two-brits-but-shun-mainstream-show-436419.html |títulu=Arctic Monkeys scoop two Brits but shun 'mainstream' show |editorial=The Independent |fecha=15 de febreru de 2007 |autor=Akbar, Arifa }}</ref> Nesi mesmu mes, el videu musical dirixíu por [[Tim Burton]], «[[Bones (cantar de The Killers)|Bones]]», ganó na categoría de meyor videu nos Premios NME. Mientres la [[Sam's Town Tour|xira de Sam's Town]], The Killers tocaron nel [[Madison Square Garden]] per primer vegada, amás de participar nuna serie de festivales importantes d'Europa como'l [[festival de Glastonbury]].<ref>{{Cita web |fechaaccesu=16 de mayu de 2010 |idioma=inglés |url=http://www.nme.com/news/glastonbury/29189 |títulu=Killers headline Glastonbury |editorial=NME |fecha=15 de febreru de 2007}}</ref> La banda llanzó un álbum recopilatorio llamáu ''[[Sawdust]]'' en payares de 2007, que incluyía [[Llau A y llau B|llaos B]], rareces y material inédito. ''Sawdust'' foi certificáu con discu de platín nel Reinu Xuníu.<ref name="smoking">{{Cita web |fechaaccesu=6 de febreru de 2014 |idioma=inglés |url=http://www.rollingstone.com/rockdaily/index.php/2007/09/06/smoking-section-fiona-apple-kanye-west-and-tom-petty/ |títulu=Smoking Section: Fiona Apple, Kanye West, The Killers and Tom Petty |editorial=Rolling Stone |fecha=6 de setiembre de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071212031900/http://www.rollingstone.com/rockdaily/index.php/2007/09/06/smoking-section-fiona-apple-kanye-west-and-tom-petty/ |fechaarchivu=12 d'avientu de 2007 }}</ref> El primer senciellu del álbum foi «[[Tranquilize]]», que tuvo la collaboración de [[Lou Reed]], que foi llanzáu n'ochobre de 2007.<ref name="smoking"/> L'álbum tamién incluyó un ''cover'' del cantar «[[Shadowplay]]», orixinal de [[Joy Division]], que foi grabáu pa la banda sonora de la película ''[[Control (película)|Control]]'' empobinada por [[Anton Corbijn]].<ref>{{Cita web |fechaaccesu=16 de mayu de 2010 |idioma=inglés |url=http://www.thestar.com/article/275882 |títulu=Celine takes a chance |editorial=Toronto Star |fecha=13 de payares de 2007}}</ref> === 2007-2011: ''Day & Age'' y receso === Pal tercer álbum d'estudiu, la banda escoyó a [[Stuart Price]] por que se encargara de la producción. Price fixera enantes ''remixes'' de The Killers sol llamatu de ''Jacques Lu Cont''; el más destacáu d'ellos, el remix de «Mr. Brightside». El grupu y el productor conocer nel añu 2007 na casa d'esti postreru, allugada en Londres, col fin d'aldericar la posibilidá de que Price produxera dalgunos de les temes inédites del álbum de llaos B, ''Sawdust''. Sicasí, esa mesma nueche, terminaron nel estudiu allugáu na mesma casa grabando'l ''demo'' de «[[Human (cantar de The Killers)|Human]]», un nuevu cantar que sería'l primera senciellu de ''[[Day & Age]]''. Cinco meses dempués del términu de la xira de ''Sam's Town'', la banda empezó coles grabaciones, unviando les nueves idees a Price al traviés de [[Logic Pro]]. La banda terminó de grabar l'álbum nos [[estudios Battle Born]] en [[Las Vegas]] xunto a Price.<ref>{{Cita web |url=http://www.apple.com/uk/logic-pro/in-action/thekillers/ |títulu=The Killers: Virtual Sessions |editorial=Apple |fechaaccesu=7 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:The Killers at Hipodrom Stožice 2009.jpg|220px|thumb|derecha|The Killers en conciertu mientres 2009.]] El tercer álbum de The Killers, ''[[Day & Age]]'', foi llanzáu'l 24 de payares de 2008 nel Reinu Xuníu y el 25 de payares del mesmu añu n'Estaos Xuníos.<ref name="The Killers website">{{Cita web |fechaaccesu=7 de febreru de 2014 |idioma=inglés |url=http://www.thekillersmusic.com/ |títulu=The Killers |editorial=The Killers}}</ref> Brandon Flowers afirmó que la grabación yera «como mirar a ''Sam's Town'' dende Marte» y que, amás, yera «l'álbum más allegre» de la banda. ''Day & Age'' convertir nel tercer discu del grupu n'algamar el númberu unu nel Reinu Xuníu ya Irlanda, onde, amás, algamó'l puestu númberu seis na llista estauxunidense [[Billboard 200]].<ref>{{Cita web |url=http://www.billboard.com/search/?keyword=Find+artists+and+musicday+and+age#/album/the-killers/day-age/1185735 |títulu=Day & Age&nbsp;— The Killers |editorial=Billboard |fecha=9 d'avientu de 2009 |fechaaccesu=16 de mayu de 2010 |idioma=inglés}}</ref> Per otra parte, foi certificáu 4 vegaes con discu de platín nel Reinu Xuníu ya Irlanda; n'Alemaña, Australia, Canadá y Nueva Zelanda foi certificáu solamente con discu de platín; y n'Austria, Estaos Xuníos, Grecia, el Mediu Oriente, Méxicu, Noruega y Suecia con discu d'oru. En febreru de 2009, la banda ganó na categoría de Meyor Banda Internacional de los premios NME, siendo la tercer vegada en ganar nesa mesma categoría, tal como lo fixo en 2005 y en 2008. La [[Day & Age Tour|xira mundial na que s'embarcaron]] foi un gran ésitu, tocando en tolos continentes, sacante l'[[Antártica]], y siendo participes de los festivales estauxunidenses [[Lollapalooza]] y [[Festival de Música y Artes de Coachella Valley|Coachella]] per primer vegada. La xira foi nomada como una de los cincuenta meyores del mundu de 2009.<ref>{{Cita web |url=http://www.pollstarpro.com/SpecialFeatures2009/2009YearEndTop50WorldwideConcertTours.pdf |títulu=Top 50 Worldwide Concert Tours |editorial=Pollstar |fechaaccesu=8 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El 5 y el 6 de xunetu del mesmu añu, nel [[Royal Albert Hall]] de Londres, The Killers grabaron el so primer DVD en direuto tituláu ''[[Live from the Royal Albert Hall]]''. Foi llanzáu en payares y foi reproducíu en dellos cines alredor del mundu. ''Live from the Royal Albert Hall'' foi certificáu dos veces con discu de platín nel Reinu Xuníu; con solamente platino n'Estaos Xuníos y Australia; y con oru n'Irlanda y Brasil. En xineru de 2010, la banda anunció que se tomaría un curtiu descansu en tando na escena musical casi ininterrumpidamente mientres más de seis años.<ref>{{Cita web |url=http://www.inthemix.com.au/news/aust/45590/The_Killers_hose_down_reports_of_hiatus_after_Good_Vibrations |títulu=The Killers hose down reports of hiatus after Good Vibrations on |editorial=Inthemix.com.au |fecha=19 de xineru de 2010 |fechaaccesu=8 de febreru de 2014 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120927174349/http://www.inthemix.com.au/news/aust/45590/The_Killers_hose_down_reports_of_hiatus_after_Good_Vibrations |fechaarchivu=27 de setiembre de 2012 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.thekillersmusic.com/story/news-tickets-features-live/statement_from_the_killers |títulu=The Killers &#124; News Story |editorial=Thekillersmusic.com |fecha=21 de xineru de 2010 |fechaaccesu=8 de febreru de 2014 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110722064259/http://www.thekillersmusic.com/story/news-tickets-features-live/statement_from_the_killers |fechaarchivu=22 de xunetu de 2011 }}</ref> El receso duró alredor d'un añu y mediu, y, mientres esi tiempu, los miembros de la banda dedicar a los sos proyeutos en solitariu, ente que'l grupu en sí fixo apaiciones esporádiques. Darréu, a fines de febreru de 2010, la madre de Brandon Flowers finó en tando dos años lluchando contra un [[tumor cerebral]]. Esto dio llugar a les cancelaciones de les feches de la xira n'Asia. Dos feches australianes en Sydney y Perth tamién s'atayaron; sicasí, los conciertos de Gold Coast y Melbourne sí se celebraron, cola xira llegando al so fin nesta última ciudá'l 21 de febreru nel Good Vibrations Festival, entamáu en Flemington Racecourse.<ref>{{Cita web |url=http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/showbiz/bizarre/2860620/The-Killers-frontman-Brandon-Flowers-loses-mum-64.html |títulu=The Killers frontman Brandon Flowers loses mum, 64 &#124; The Sun &#124;Showbiz&#124;Bizarre |editorial=The Sun |fecha=20 de febreru de 2010 |fechaaccesu=17 de mayu de 2010 |idioma=inglés}}</ref> === 2011-2013: regresu y ''Battle Born'' === La banda tornó a los escenarios cuando participaron nel nuevu festival internacional de [[Lollapalooza Chile 2011|Lollapalooza]] realizáu en Santiago, Chile, el 2 d'abril de 2011,<ref>{{Cita web |url=http://www.puntoticket.com/Eventu.aspx?EventoID=LOL001 |títulu=Merca les tos entraes pa Lollapalooza en |editorial=Puntoticket.com |fechaaccesu=8 de febreru de 2014}}</ref> actuando tamién nel zarru de la temporada d'iviernu en Top of the Mountain realizáu en Ischgl, Austria, el 30 d'abril de 2011.<ref>{{Cita web |url=http://www.ischgl.com/events-the_killers_beim_top_of_the_mountain_concert-74.en.shtml |títulu=Events in the Alps – Events in Ischgl |editorial=Ischgl.com |fechaaccesu=8 de febreru de 2014 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120307115814/http://www.ischgl.com/events-the_killers_beim_top_of_the_mountain_concert-74.en.shtml |fechaarchivu=7 de marzu de 2012 }}</ref> Amás, encabezaron per segunda vegada'l festival Hard Rock Calling realizáu nel [[Hyde Park]] de Londres el 24 de xunu del mesmu añu.<ref>{{Cita web |url=http://www.nme.com/news/the-killers/56169 |títulu=The Killers to headline London's Hard Rock Calling – ticket details &#124; News |editorial=NME |fecha=18 d'abril de 2011 |fechaaccesu=11 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> The Killers tamién fueron participes de la inauguración del nuevu festival Orlando Callinged realizáu n'Orlando, Estaos Xuníos, el 12 de payares.<ref>{{Cita web |url=http://www.orlandocalling.com/lineup/ |títulu=2011 Orlando Calling |editorial=Orlandocalling.com |fechaaccesu=11 de febreru de 2014 |idioma=inglés }}</ref> N'abril de 2012, Tommy Marth, quien s'encargó de tocar el [[saxofón]] nos álbumes ''[[Sam's Town]]'' y ''[[Day & Age]]'', y de ser músicu de sofitu na [[Day & Age Tour|xira de Day & Age]], onde puede apreciase tocando nel DVD ''[[Live from the Royal Albert Hall]]'', foi atopáu muertu na so casa allugada en Las Vegas. El reporte oficial confirmó que se trató d'un suicidiu.<ref>{{Cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2135640/The-Killers-pay-tribute-saxophonist-Tommy-Marth-commits-suicide.html |títulu='There's a light missing in Las Vegas': The Killers pay tribute after their saxophonist Tommy Marth 'commits suicide' |editorial=Daily Mail |fecha=26 d'abril de 2012 |fechaaccesu=11 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:Brandon Flowers - The Killers - Coke Live Music Festival 2012.jpg|thumb|left|220px|El vocalista [[Brandon Flowers]] mientres una presentación realizada en 2012.]] El cuartu álbum d'estudiu de The Killers, ''[[Battle Born]]'', foi llanzáu'l 18 de setiembre de 2012. Mientres les sesiones de grabación realizaes n'el mesmu estudiu de la banda, Battle Born Studios, el grupu trabayó con los productores [[Steve Lillywhite]], Damian Taylor, [[Brendan O'Brien]], [[Stuart Price]] y [[Daniel Lanois]].<ref name="nme.com">{{Cita web |url=http://www.nme.com/news/the-killers/64012 |títulu=The Killers name their new album &#124; News |editorial=Nme.Com |fecha=28 de mayu de 2012 |fechaaccesu=11 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> L'álbum foi entemecíu por [[Alan Moulder]], quien enantes trabayara nos dos primeros álbumes de The Killers.<ref name="dailytelegraph.com.au">{{Cita web |url=http://www.dailytelegraph.com.au/entertainment/insider/the-killers-are-dying-to-cut-loose/story-y6frewt9-1226396789096 |títulu=The Killers are dying to cut loose |editorial=Dailytelegraph.com.au |fecha=17 de xunu de 2012 |fechaaccesu=11 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> L'álbum convertir nel cuartu de la banda en llegar al puestu númberu 1 nel Reinu Xuníu ya Irlanda, y foi certificáu con discu de platín nel Reinu Xuníu y con discu d'oru n'Irlanda, Méxicu y Australia. La [[Battle Born World Tour|xira de Battle Born]] foi la más llarga de la banda, onde inclusive llegaron a visitar nuevos países como Rusia y China. El 22 de xunu de 2013, la banda fixo'l so conciertu más masivu hasta la fecha nel [[Estadiu de Wembley (2007)|Estadiu de Wembley]], que tien una capacidá pa 90.000 persones, onde interpretaron un cantar fechu pa la ocasión. Les crítiques del conciertu fueron bien positives.<ref>{{Cita web |url=http://www.guardian.co.uk/music/2013/jun/23/killers-wembley-stadium-review |títulu=The Killers – review |editorial=The Guardian |fecha=23 de xunu de 2013 |fechaaccesu=11 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> La banda una vegada más tuvo nos principales escenarios d'Europa, Australia, Suramérica y Norteamérica. N'ochobre de 2013, la banda encabezó'l festival inaugural Life Is Beautiful na so ciudá natal de Las Vegas, concluyendo cola xira mundial de Battle Born.{{clear}} === 2013-2016: ''Direct Hits'' === El 11 de setiembre de 2013, la banda publicó na so cuenta de [[Twitter]] una semeya que contenía calteres en [[códigu morse]]. La traducción d'aquel mensaxe yera «The Killers Shot at the Night». El 16 de setiembre del mesmu añu, esautamente diez años dempués de la so primer presentación en Londres, The Killers llanzaron «[[Shot at the Night]]», el primer senciellu del so primer [[álbum de grandes ésitos]], ''[[Direct Hits]]'', conmemorando asina los diez años de la banda y, amás, como requisitu impuestu pola so discográfica.<ref>{{Cita web |url=http://www.spin.com/articles/killers-m83-shot-at-the-night-stream-direct-hits-greatest/ |títulu=The Killers Team With M83 for One Glistening 'Shot At the Night' |editorial=Spin |autor=McGovern, Kyle |fecha=16 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.dailystar.co.uk/showbiz/playlist/350479/The-Killers-are-red-faced-after-releasing-greatest-hits-album |títulu=The Killers are red-faced after releasing greatest hits album |editorial=Daily Star |autor=Carr, Kim |fecha=13 de payares de 2013 |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Nel videu del senciellu destaquen les participaciones de [[Bella Heathcote]] y [[Max Minghella]]. L'álbum foi llanzáu'l 11 de payares de 2013 nuna variedá de formatos, incluyendo una edición «Uber Deluxe» que contién un llibru álbum cola hestoria de la banda. El segundu senciellu en ser llanzáu foi «[[Just Another Girl]]». Nel videu puede apreciase a [[Dianna Agron]] interpretando a Brandon Flowers en delles situaciones que faen referencia a los diez años d'historia de la banda. El 2 d'avientu de 2013, la banda siguió cola so tradición añal de llanzar un senciellu navidiegu, siendo esta vegada'l llanzamientu de «[[Christmas in L.A.]]», xuntu cola collaboración de Dawes, que les sos ganancies tán destinaes a [[Product Red]]. Amás, la banda va ser participe del festival Hangout Music 2014 per primer vegada. El llectores de Gigwise escoyeron a The Killers como'l meyor espectáculu en direuto de 2013. Más de 134.000 votos fueron emitíos, onde'l cuartetu de Las Vegas quedar cola mayoría d'estos.<ref name="Gigwise">{{Cita web |url=http://www.gigwise.com/news/87154/the-killers-named-greatest-live-act-of-2013#R3UcSijmY7wo0FEd.99 |títulu=The Killers named greatest live act of 2013 |editorial=Gigwise |autor=Baggs, Michael |fecha=23 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> === 2017-presente: ''Wonderful Wonderful'' === A finales de xunetu de 2017, la banda anunció'l so quintu discu d'estudiu, que salió a la venta'l 22 de setiembre de 2017 y que tien por títulu "[[Wonderful Wonderful]]. Conteniendo 10 cantares dientro d'elles: [[The Man (The Killers song)]],[[Run for cover]],[[Tyson vs Douglas]],[[Some kind of love]]. Con [[The Man (The Killers song)]] nomada a best Track nos premios [[Q Awards]]. == Battle Born Studios y álbumes solistes == The Killers son dueños y usuarios de los Battle Born Studios. Los miembros qu'utilizaron estos estudios pa los sos propios proyeutos fueron: * [[Brandon Flowers]], quien llanzó'l so esitosu álbum ''[[Flamingo (álbum)|Flamingo]]'' al traviés d'[[Island Records]].<ref>{{Cita web |títulu=The Killers' Brandon Flowers confirms solo album release |url=http://www.nme.com/news/the-killers/50896 |editorial=NME |fecha=29 d'abril de 2010 |fechaaccesu=15 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El senciellu «[[Crossfire (cantar de Brandon Flowers)|Crossfire]]» convertir nel quintu senciellu de Flowers n'entrar a los diez meyores del Reinu Xuníu, incluyendo'l so trabayu previu con The Killers. * [[Ronnie Vannucci Jr.|Ronnie Vannucci]], quien llanzó l'álbum ''Big Talk'' de la so banda homónima so la so discográfica independiente, Little Oil, cola ayuda d'[[Epitaph|Epitaph Records]].<ref name="considine">{{Cita web |url=http://www.theglobeandmail.com/news/arts/music/on-his-solo-tour-brandon-flowers-is-self-consciously-alone/article1826396/ |títulu=On his solu tour, Brandon Flowers is self-consciously alone |editorial=Globe and Mail |fecha=6 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=6 d'abril de 2011 |idioma=inglés |nome=J.D. |apellíu=Considine}}</ref> * [[Mark Stoermer]], quien llanzó ''Another Life''.<ref>{{Cita web |url=https://twitter.com/MarkStoermer/status/126715377437786114 |títulu=I am self releasing the album Another Life on Nov.1st. It will be available as a free download for a limited time. |editorial=Twitter |fecha=19 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=15 de febreru de 2014 |idioma=inglés |autor=Stoermer, Mark}}</ref> Stoermer, amás, produció'l tercer álbum de Howling Bells, ''The Loudest Engine'', llanzáu en 2011.<ref>{{Cita web |url=http://www.nme.com/news/howling-bells/57448 |títulu=Howling Bells reveal new album release date &#124; News |editorial=NME.Com |fecha=20 de xunu de 2011 |fechaaccesu=15 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.nme.com/news/howling-bells/54596 |títulu=Killers man in the studio with Howling Bells &#124; News |editorial=NME.Com |fecha=17 de xineru de 2011 |fechaaccesu=6 d'abril de 2011 |idioma=inglés}}</ref> == Miembro == {{columnes}} ;'''Miembros actuales''' * [[Brandon Flowers]]: [[vocalista]], [[pianu]], [[Preséu de tecláu|tecláu]], [[sintetizador]] <small>(2001-presente)</small>, [[baxu llétricu]] <small>(2002-presente)</small> * [[Dave Keuning]]: [[guitarra líder]], [[pianu]], [[corista]] <small>(2001-presente)</small> * [[Mark Stoermer]]: [[baxu llétricu]], [[guitarra rítmica]], [[corista]] <small>(2002-presente)</small> * [[Ronnie Vannucci Jr.]]: [[Batería (instrumentu musical)|batería]], [[Preséu de percusión|percusión]], [[sintetizador]], [[corista]] <small>(2002-presente)</small> ;'''Antiguos miembros''' * Dell Neal: baxu llétricu <small>(2001-2002)</small> * Matt Norcross: batería <small>(2001-2002)</small> * Brian Havens: batería <small>(2002)</small> {{nueva columna}} ;'''Músicos de sofitu en xires''' * Rob Whited: percusión, corista <small>(2006-presente)</small> * Ted Sablay: guitarra, tecláu, corista <small>(2006-2007, 2011-presente)</small> * Jake Blanton: baxu llétricu, tecláu, guitarra, corista <small>(2011-presente)</small> * Taylor Milne: guitarra <small>(2017-presente)</small> * Robbie Conolly: tecláu, guitarra <small>(2017-presente)</small> * Erica Canales: corista <small>(2017-presente)</small> * Danielle Withers: corista <small>(2017-presente)</small> * Amanda Brown: corista <small>(2017-presente)</small> ;'''Antiguos músicos de sofitu''' * Tommy Marth: [[saxofón]], corista <small>(2008-2010, muertu en 2012)</small> * [[Ray Suen]]: tecláu, guitarra, [[violín]], corista <small>(2008-2010)</small> * Brian Karscig: guitarra, tecláu, corista <small>(2016)</small> {{final columnes}} === Cronoloxía === {{#tag:timeline| ImageSize = width:800 height:300 PlotArea = left:101 bottom:80 top:0 right:15 Alignbars = justify DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:01/08/2001 till:31/12/2017 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy Legend = orientation:vertical position:bottom columns:4 ScaleMajor = increment:2 start:2002 ScaleMinor = increment:1 start:2002 Colors = id:vocals value:red legend:Voz id:lguitar value:blue legend:Guitarra_líder id:rguitar value:skyblue legend:Guitarra_rítmica id:keys value:purple legend:Tecláu id:bass value:green legend:Baxu id:drums value:yellow legend:Batería id:lines value:black legend:Álbum_de_estudiu LineData = at:07/06/2004 color:lines layer:back at:02/10/2006 color:lines layer:back at:18/11/2008 color:lines layer:back at:17/09/2012 color:lines layer:back at:22/09/2017 color:lines layer:back BarData = bar:Flowers text:"Brandon Flowers" bar:Keuning text:"Dave Keuning" bar:Neal text:"Dell Neal" bar:Stoermer text:"Mark Stoermer" bar:Norcross text:"Matt Norcross" bar:Havens text:"Brian Havens" bar:Vannucci text:"Ronnie Vannucci, Jr." bar:TM text:"Músicos de sofitu" bar:Sablay text:"Ted Sablay" bar:Suen text:"Ray Suen" bar:Blanton text:"Jake Blanton" bar:Karscig text:"Brian Karscig" bar:Milne text:"Taylor Milne" bar:Connolly text:"Robbie Connolly" PlotData= width:11 bar:Flowers from:01/08/2001 till:end color:vocals bar:Flowers from:01/08/2001 till:01/11/2002 color:keys width:3 bar:Flowers from:01/09/2002 till:01/11/2002 color:bass width:7 bar:Flowers from:01/11/2002 till:end color:keys width:7 bar:Flowers from:01/11/2002 till:end color:bass width:3 bar:Keuning from:01/08/2001 till:end color:lguitar bar:Keuning from:01/08/2001 till:01/11/2002 color:rguitar width:3 bar:Neal from:01/08/2001 till:01/09/2002 color:bass bar:Stoermer from:01/11/2002 till:end color:bass bar:Stoermer from:01/11/2002 till:end color:rguitar width:3 bar:Norcross from:01/08/2001 till:15/05/2002 color:drums bar:Havens from:15/05/2002 till:01/08/2002 color:drums bar:Vannucci from:01/08/2002 till:end color:drums bar:Sablay from:26/08/2006 till:14/11/2007 color:keys bar:Sablay from:26/08/2006 till:14/11/2007 color:rguitar width:7 bar:Sablay from:26/08/2006 till:14/11/2007 color:lguitar width:3 bar:Sablay from:02/04/2011 till:08/10/2017 color:rguitar bar:Sablay from:02/04/2011 till:08/10/2017 color:lguitar width:7 bar:Sablay from:02/04/2011 till:08/10/2017 color:keys width:3 bar:Sablay from:08/10/2017 till:end color:lguitar bar:Sablay from:08/10/2017 till:end color:keys width:3 bar:Suen from:20/10/2008 till:21/02/2010 color:keys bar:Suen from:20/10/2008 till:21/02/2010 color:rguitar width:7 bar:Suen from:20/10/2008 till:21/02/2010 color:lguitar width:3 bar:Blanton from:02/04/2011 till:08/10/2017 color:keys bar:Blanton from:02/04/2011 till:08/10/2017 color:rguitar width:7 bar:Blanton from:02/04/2011 till:08/10/2017 color:lguitar width:5 bar:Blanton from:02/04/2011 till:08/10/2017 color:bass width:3 bar:Blanton from:08/10/2017 till:end color:bass bar:Blanton from:08/10/2017 till:end color:keys width:7 bar:Blanton from:08/10/2017 till:end color:rguitar width:3 bar:Karscig from:06/04/2016 till:01/10/2016 color:lguitar bar:Karscig from:06/04/2016 till:01/10/2016 color:rguitar width:7 bar:Karscig from:06/04/2016 till:01/10/2016 color:keys width:3 bar:Milne from:08/10/2017 till:end color:rguitar bar:Milne from:08/10/2017 till:end color:lguitar width:3 bar:Connolly from:08/10/2017 till:end color:keys bar:Connolly from:08/10/2017 till:end color:rguitar width:7 bar:Connolly from:08/10/2017 till:end color:lguitar width:3 }} == Discografía == {{AP|Discografía de The Killers|l1=Discografía de The Killers}} === Álbumes d'estudiu === * 2004: ''[[Hot Fuss]]'' * 2006: ''[[Sam's Town]]'' * 2008: ''[[Day & Age]]'' * 2012: ''[[Battle Born]]'' * 2017: ''[[Wonderful Wonderful]]'' === Álbumes recopilatorios === * 2007: ''[[Sawdust]]'' * 2011: ''[[(RED) Christmas EP]]'' (EP recopilatorio) * 2013: ''[[Direct Hits]]'' === DVD === * 2009: ''[[Live from the Royal Albert Hall]]'' == Xires == * 2003-2005: [[Hot Fuss Tour]] * 2006-2007: [[Sam's Town Tour]] * 2008-2010: [[Day & Age World Tour]] * 2012-2013: [[Battle Born World Tour]] * 2017-presente: [[Wonderful Wonderful World Tour]] == Premios y reconocencies == {{AP|Premios y nominaciones de The Killers}} The Killers fueron nomaos pa siete [[Premios Grammy]], siete [[Premios Brit]] y venticuatro Premiu NME. Amás, fueron ganadores del Premiu ASCAP Vanguard. The Killers ganaron en cuatro causes na categoría Meyor banda internacional» de los Premios NME nos años 2005, 2008, 2009 y 2013. Inclusive la banda ganó un [[Premiu Brit]] como «Meyor grupu internacional» en 2006. Amás, ganaron na categoría de «Meyor grupu de rock» nos [[MTV Europe Music Awards]] de 2006. Hasta la fecha, el grupu llogró seis nominaciones a «Meyor banda internacional» de los Premios NME, tres nominaciones a «Meyor grupu internacional» nos [[Premios Brit]] y tres nominaciones a «Meyor grupu de rock» nos [[MTV Europe Music Awards]]. '''Reconocencies del públicu:''' {|class="wikitable sortable" |- ! Publicación ! País ! Reconocencia !Añu !align="center"|Llugar |- | Gigwise | Reinu Xuníu | Meyor espectáculu en direuto de 2013 según llectores<ref name="Gigwise"/> | 2013 | <center>1</center> |- | [[Rolling Stone]] | Estaos Xuníos | Meyor álbum del añu según llectores: ''Day & Age'' | 2008 | <center>1</center> |- | [[Rolling Stone]] | Estaos Xuníos | Meyor álbum del añu según llectores: ''Battle Born''<ref>{{Cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/pictures/readers-poll-the-best-albums-of-2012-20121212/2-the-killers-battle-born-0020974 |títulu=Readers' Poll: The Best Albums of 2012 |editorial=Rolling Stone |fecha=12 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=1 de marzu de 2013 |idioma=inglés}}</ref> | 2012 | <center>2</center> |- | [[The Guardian]] | Reinu Xuníu | Banda del añu 2008 según llectores<ref>{{Cita web |url=http://www.theguardian.com/music/musicblog/2008/dec/23/bon-iver-readers-poll |títulu=Readers' Poll 2008: The Results; News Story |fecha=23 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=22 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> | 2008 | <center>1</center> |- |} '''Certificaciones de ventes:''' * ''Hot Fuss'' vendió más de 7 millones d'unidaes alredor del mundu, siendo'l 26° álbum más vendíu de los años 2000 nel Reinu Xuníu. Tuvo 173 selmanes nes llistes d'álbumes del Reinu Xuníu, más tiempu que cualesquier otru álbum.<ref>{{Cita web |url=http://www.signal07.co.uk/music/artist/the-killers/bio/ |títulu=The Killers: Biography &#124; News Story |editorial=signal07.co.uk |fechaaccesu=21 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> * ''Sam's Town'' vendió más de 5 millones d'unidaes alredor del mundu. Nel Reinu Xuníu, ''Sam's Town'' foi'l 70° álbum más vendíu de los años 2000. * ''Sawdust'' vendió más de 1 millón d'unidaes alredor del mundu. * ''Day & Age'' vendió más de 3 millones d'unidaes alredor del mundu. * ''Live from the Royal Albert Hall'' vendió más de 500.000 unidaes alredor del mundu. * ''Battle Born'' vendió más de 1 millón d'unidaes namái en 2012. '''Reconocencies de la crítica:''' * ''Hot Fuss'' foi escoyíu como'l meyor álbum debú de tolos tiempos polos llectores de Gigwise.<ref>{{Cita web |url=http://www.gigwise.com/news/79179/the-killers-hot-fuss-named-best-debut-album-ever |títulu=The Killers' Hot Fuss named best debut album ever |editorial=Gigwise |fecha=29 de xineru de 2013 |fechaaccesu=22 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> * ''Hot Fuss'' quedó nel puestu N° 33 de los 100 meyores álbumes debú de tolos tiempos según la revista [[Rolling Stone]] y nel puestu N° 9 según el llectores d'esta.<ref>{{Cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/lists/the-100-greatest-debut-albums-of-all-time-20130322/hot-fuss-19691231 |títulu=33 | 'Hot Fuss' |editorial=Rolling Stone |fechaaccesu=22 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/pictures/readers-poll-the-ten-greatest-debut-albums-20130403/9-the-killers-hot-fuss-0247956 |títulu=Readers' Poll: The Ten Greatest Debú Albums |editorial=Rolling Stone |fechaaccesu=22 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> * ''Hot Fuss'' foi incluyíu ente los [[:en:1001 Albums You Must Hear Before You Die|1.001 álbumes qu'hai qu'escuchar antes de morrer]]. * ''Hot Fuss'' quedó nel puestu N° 495 de los 500 meyores álbumes de tolos tiempos según [[NME]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nme.com/photos/the-500-greatest-albums-of-all-time-500-401/323975/1/1?&recache=1&t=1231369#6 |títulu=The 500 Greatest Albums Of All Time: 500-401 |editorial=NME |fecha=21 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> * «Mr. Brightside» quedó nel puestu N° 116 de les 500 meyores cantares de tolos tiempos según [[NME]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nme.com/photos/the-500-greatest-songs-of-all-time-200-101/330881/1/1?utm_campaign=greatestsongsgallery200101#81 |títulu=The 500 Greatest Songs Of All Time - 200-101 |editorial=NME |fecha=5 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> * «All These Things That I've Done» quedó nel puestu N° 65 dientro de les 100 meyores cantares de tolos tiempos según [[The Daily Telegraph]].<ref>{{Cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/journalists/neil-mccormick/4979483/100-Greatest-Songs-of-All-Time-75-51.html |títulu=100 Greatest Songs of All Time: 75 - 51 |editorial=The Telegraph |autor=McCormick, Neil |fecha=12 de marzu de 2009 |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> '''Reconocencies de la radiodifusión:''' * Once canciones de The Killers fueron incluyíes nel llibru ''1000 Greatest Songs of All Time'' —n'español: «Les 1.000 meyores cantares de tolos tiempos llanzáu pela radio XFM. Amás, Brandon Flowers, líder de la banda, escribió un prólogu pal llibru.<ref>{{Cita web |url=http://www.xfm.co.uk/news/2010/the-top-1000-songs-of-all-time-km |títulu=The Top 1,000 Songs Of All Time... K-M |editorial=Xfm |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101020072458/http://www.xfm.co.uk/news/2010/the-top-1000-songs-of-all-time-km |fechaarchivu=20 d'ochobre de 2010 }}</ref> Dientro d'aquella llista, ente les 10 meyores atópense «All These Things That I've Done» (#10), «When You Were Young» (#4) y «Mr. Brightside» (#1). * «[[Mr. Brightside]]» foi escoyida como'l meyor cantar de la década polos oyentes de XFM.<ref name="Xfm's songs of the decade 10-1">{{Cita web |url=http://www.xfm.co.uk/onair/shows/song-of-the-decade-10-1 |títulu=Xfm's songs of the decade 10-1 |fecha=2 d'ochobre de 2009 |editorial=XFM London |fechaaccesu=17 de mayu de 2010 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091202050657/http://www.xfm.co.uk/onair/shows/song-of-the-decade-10-1 |fechaarchivu=2 d'avientu de 2009 }}</ref> «[[Somebody Told Me]]» tamién foi incluyida na llista, llogrando'l puestu #9.<ref name="Xfm's songs of the decade 10-1"/> * «[[Mr. Brightside]]» foi escoyida como'l meyor cantar de la década polos oyentes de Absolute Radio.<ref>{{Cita web |url=http://onegoldensquare.com/2010/01/the-tail-that-wags-the-dog-by-james-curran/ |títulu=The Tail That Wags the Dog by James Curran |editorial=One Golden Square |fecha=27 de xineru de 2010 |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> «[[All These Things That I've Done]]» tamién foi incluyida na llista, llogrando'l puestu #9. == Activismu y filantropía == === Activismu político === Invitaos pol presidente d'Estaos Xuníos, [[Barack Obama]], la banda tocó nel xardín de la [[Casa Blanca]] el 4 de xunetu de 2010 por cuenta de la segunda edición de «Salute To The Military», entamáu pola [[United Service Organizations]] como parte de les celebraciones del [[Día de la Independencia de los Estaos Xuníos|Día de la Independencia]], y del cual Flowers describió como un honor monumental».<ref name="nme37">{{Cita web |títulu=The Killers to play special July 4 concert at the White House |url=http://www.nme.com/news/the-killers/51832 |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |idioma=inglés |editorial=NME |fecha=3 de xunetu de 2010}}</ref> A pesar del receso, la banda axuntar pa interpretar «Human», «Somebody Told Me», «Mr. Brightside», «A Dustland Fairytale», «Read My Mind», «When You Were Young» y una pequeña estrofa de «God Bless America».<ref name="cos57">{{Cita web |apellíu=Larson |nome=Jeremy |títulu=Watch: The Killers play The White House |url=http://consequenceofsound.net/2010/07/05/watch-the-killers-play-the-white-house/ |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |idioma=inglés |editorial=Consequence of Sound |fecha=5 de xunetu de 2010}}</ref> Darréu, el 8 de xunetu de 2010, Flowers, Keuning y Stoermer tocaron nun actu de campaña nel estáu de Nevada pa Obama y pa la Mayoría del Senáu estauxunidense, incluyendo a [[Harry Reid]], quien diba a la [[Eleiciones al Senáu de los Estaos Xuníos de 2010|reeleición]]. The Killers interpretaron una versión acústica de «Read my Mind» y fixeron una versión del himnu del estáu, «[[Home Means Nevada]]».<ref>{{Cita web |url=http://www.zimbio.com/pictures/w0tJu1O3sep/President+Obama+Joins+Harry+Reid+Campaign/ur56fSyGrgT/Harry+Reid |títulu=President Obama Joins Harry Reid At Campaign Rally In Las Vegas editorial=Zimbio |autor=Reid, Harry |fecha=7 de xunetu de 2010 |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> En febreru de 2011, Flowers tuvo una xinta privada con [[Mitt Romney]] mientres la visita d'esti postreru a la convención del [[Partíu Republicanu de los Estaos Xuníos|Partíu Republicanu]] realizáu en Nevada, Estaos Xuníos.<ref name="politico">{{Cita web |apellíu=Ball |nome=Molly |títulu=Romney hangs with Killers frontman |url=http://www.politico.com/news/stories/0211/49598.html |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |idioma=inglés |editorial=Politico |fecha=15 de febreru de 2011}}</ref> N'ochobre de 2012, Flowers confirmó que la banda refugara una ufierta pa sofitar a Romney y afirmó que la banda caltendríase neutral pa les [[Eleiciones presidenciales d'Estaos Xuníos de 2012|eleiciones presidenciales de 2012]].<ref>{{Cita web |autor=Salmon, Chris |url=http://www.guardian.co.uk/music/2012/oct/25/brandon-flowers-world-against-christian-man |títulu=Brandon Flowers: 'The world is against the Christian man' |editorial=The Guardian |fecha=25 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> === Senciellos navidiegos === Añalmente, The Killers tuvieron arreyaos cola campaña [[Product Red]] liderada por [[Bono (músicu)|Bono]] y Bobby Shriver. Hasta la fecha, la banda llanzó nueve canciones navidiegues colos sos respeutivos videos musicales: «[[A Great Big Sled]]» (2006), «[[Don't Shoot Me Santa]]» (2007), «[[Joseph, Better You Than Me]]» (2008), «[[¡Happy Birthday Guadalupe!]]» (2009), «[[Boots (cantar)|Boots]]» (2010), «[[The Cowboys' Christmas Ball]]» (2011), «[[I Feel It in My Bones]]» (2012), «[[Christmas in L.A.]]» (2013), «[[Joel the Lump of Coal]]» (2014) y «[[ Dirt Sledding]]» (2015). El 30 de payares de 2011, The Killers llanzaron ''[[(RED) Christmas EP]]'' al traviés de iTunes, que contién los seis cantares navidiegos que fueren llanzaes hasta esa fecha. Toles ganancies d'aquellos cantares son donaes a la campaña Product Red, que llucha contra'l sida n'África. A la de grabar los cantares, llograron les collaboraciones d'[[Elton John]], [[Neil Tennant]] (del dúu [[Pet Shop Boys]]), Toni Halliday (de la banda Curve), Wild Light, [[The Bronx (banda)|Mariachi El Bronx]] y Dawes. === Cantares solidarios === El cantar de The Killers «Goodnight, Travel Well» foi utilizada col fin de crear conciencia sobre la [[trata de persones]], campaña que foi encabezada pola [[Unicef]], MTV EXIT y l'[[Axencia de los Estaos Xuníos pal Desenvolvimientu Internacional]].<ref>{{Cita web |url=http://www.unicef.org/media/media_50171.html |títulu=Press centre – Alternative rock band The Killers and MTV EXIT collaborate to raise awareness and increase prevention of human trafficking |editorial=Unicef |fechaaccesu=4 de marzu de 2014 |idioma=inglés |fecha=6 de xunetu de 2009}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.unicef.org/protection/uk_50248.html?q=printme |títulu=United Kingdom – Music video by The Killers raises awareness about trafficking and sexual exploitation |editorial=Unicef |fechaaccesu=4 de marzu de 2014 |idioma=inglés |fecha=13 de xunetu de 2009}}</ref> Amás, el cantar «[[Hotel California (cantar)|Hotel California]]» d'[[Eagles]] foi versionada pela banda pa [[Rhythms del mundu]] col fin de recaldar fondos contra los desastres climáticos que se taben viviendo naquella dómina.<ref>{{Cita web |url=http://www.rhythmsdelmundo.com/classics/ |editorial=Rhythms del mundu |títulu=Rhythms del Mundu Classics |fechaaccesu=4 de marzu de 2014 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090616075030/http://www.rhythmsdelmundo.com/classics/ |fechaarchivu=16 de xunu de 2009 }}</ref> == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|The Killers}} {{páxina web|http://www.thekillersmusic.com/}} {{traducíu ref|en|The Killers|oldid=598064554}} {{Control d'autoridaes}} {{ORDENAR:Killers, The}} {{Tradubot|The Killers}} [[Categoría:Premios World Music]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Brit]] [[Categoría:Grupos de rock de Nevada]] [[Categoría:Grupos d'indie rock]] [[Categoría:Grupos de rock d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] iwltnv1os1vifysbea3rptbd9ryezxo 0 102256 3709579 3568239 2022-08-19T07:01:25Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Película}} '''''Rogue One: A Star Wars Story''''' (n'[[Idioma asturianu|asturianu]]: '''''Rogue One: Una historia de Star Wars''''') o a cencielles '''''Rogue One''''', ye una [[película]] de tipu [[Spin off (television)|spin-off]] con respectu al canon de películes de la franquicia [[Star Wars]] (particularmente de la película [[Star Wars: Episode IV - A New Hope| Star Wars: Episode IV]]), [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] d'[[Space opera|ópera espacial]] de 2016 dirixida por [[Gareth Edwards (direutor de cine)|Gareth Edwards]] y escrita por [[Chris Weitz]] y [[Tony Gilroy]], con una historia de John Knoll y Gary Whitta. Ye la primer película autónoma de la serie ''Star Wars Anthology''. Rogue One cunta con un repartu conformáu poles estrelles [[Felicity Jones]], [[Diego Luna]], [[Ben Mendelsohn]], [[Donnie Yen]], [[Mads Mikkelsen]], [[Alan Tudyk]], [[Riz Ahmed]], [[Jiang Wen]] y [[Forest Whitaker]], siguiendo a Jyn Erso, la fía d'un diseñador pocu avezáu, que creó una super arma pal [[Imperiu Galácticu]], la [[Estrella de la Muerte]] y la so busca pa recuperar los sos planos pa poder destruyila. Producida por [[Lucasfilm]] y distribuyida por [[Walt Disney Studios Motion Pictures]], la película establezse cronológicamente ente ''[[Revenge of the Sith]]'' y ''[[A New Hope]]''. La [[fotografía principal]] empezó en Elstree Studios cerca de [[Londres]] a principios d'agostu de 2015 y terminóse en febreru de 2016, con continuaciones y filmaciones adicionales que tienen llugar a mediaos de xunu de 2016. ''Rogue One'' estrenar en [[Los Angeles]] el 10 d'avientu de 2016 y foi llanzáu nos Estaos Xuníos esi mesmu día. La película recibió crítiques positives y recaldó más de 1,000 millones de dólares a nivel mundial. La película recibió dos nominaciones a los [[Premiu Óscar|Premios de l'Academia]], nes categoríes d'[[Óscar al meyor soníu|Meyor Soníu]] y [[Óscar a los meyores efeutos visuales|Meyores Efeutos Visuales]]. == Argumentu == [[Ficheru:Rogue One- A Star Wars Story Japan Premiere Red Carpet- Diego Luna, Felicity Jones & Gareth Edwards (35410516140).jpg|265px|miniaturadeimagen|derecha|Los actores [[Diego Luna]] y [[Felicity Jones]], xuntu col direutor [[Gareth Edwards]], na pemiere de la película.]] Galen Erso ([[Mads Mikkelsen]]) vive xunto a la so esposa Lyra ([[Valene Kane]]) y la so fía Jyn nel planeta remotu Lah'mu. Un día aterriza'l direutor imperial Orson Krennic ([[Ben Mendelsohn]]) cola so tropa ya intenta, pola fuercia, faer que Galen, que nel pasáu foi un eminente científicu, trabaye nuevamente pal Imperiu na construcción d'una nueva arma secreta. Magar les indicaciones de Galen de fuxir del llugar, la so esposa Lyra intenta defendelo y llogra mancar al oficial Krennic, pero ella resulta muerta nesta maniobra. Jyn llogra escondese nuna cueva y ye rescatada depués por Saw Gerrera ([[Forest Whitaker]]), un prominente lluchador rebalbu. Galen, el so padre, ye obligáu a xunise nuevamente al Imperiu pa collaborar na construcción d'una nueva arma. Trece años más tarde, Bodhi Rook ([[Riz Ahmed]]), un pilotu que desertó del Imperiu, llogra penerar un mensaxe en forma d'holograma, nel cual el científicu Galen fala d'una nueva super-arma del Imperiu (la Estrella de la Muerte) que se ta construyendo. Saw Gerrera llega a conocer esti mensaxe, pero cree que Bodhi ye un espía imperial y trabaya como un doble axente. Jyn ([[Felicity Jones]]) atópase mentanto prindada pol Imperiu nun campu de concentración de trabayos forzaos y ye lliberada por un pequeñu grupu de rebeldes empobinaos por Ruescott Melshi (Duncan Pow); depués de que Cassian Andor ([[Diego Luna]]) enterar de la esistencia de l'arma gracies a un informante de Gerrera, Jyn ye treslladada a Yavin IV, la base de l'Alianza Rebalba, que ye dirixida por Mon Mothma ([[Genevieve O'Reilly]]) y Bail Organa ([[Jimmy Smits]]). L'Alianza rebalba busca usar a Jyn pa llograr una xunta col lluchador rebalbu Saw Gerrera y asina poder establecer contautu col so padre Galen y estrayelo primero que llogre terminar la construcción de la [[Estrella de la Muerte]], sicasí, Cassian recibe órdenes de callao de l'Alianza rebalba de matar a Galen, nun rescatalo pa evitar la construcción de la nueva arma. Jyn, Cassian y el so droide K-2SO (voz d'[[Alan Tudyk]]) lleguen a la lluna Jedha, onde se concentra una insurxencia armada contra l'Imperiu, conocida como los Partisanos. Cola ayuda del guerreru Chirrut Îmwe ([[Donnie Yen]]) y de Baze Malbus (Jiang Wen) enfrenten a les tropes imperiales nes cais, pero toos son prindaos y prindaos polos Partisanos. Jyn y los demás son treslladaos onde Saw Gerrera, quien caltién secuestráu a Bodhi. Saw amuesa a Jyn l'holograma, nel cual el so padre píde-y perdón y esplícalu que'l so trabayu pal Imperiu cola construcción de la nueva arma nun lo fai voluntariamente. Galen esplica tamién que construyó arremente un puntu débil na Estrella de la Muerte, por aciu el cual puede llograse la falla inmediato y absoluto de tolos sistemes. Adicionalmente, Galen menta nel so mensaxe, que los planos de construcción de la Estrella de la Muerte atópense escondíos nuna base militar del Imperiu allugada nel planeta Scarif. Mentanto, el Gobernador Wilhuff Tarkin ([[Guy Henry]]) atopar con Krennic na Estrella de la Muerte, pos la competencia y habilidá d'esti postreru ye puesta en dulda por Tarkin, por cuenta de la complexidá del proyeutu de la nueva arma. A manera de demostración, Krennic dispara'l superláser de la Estrella de la Muerte, a potencia llindada, contra la capital de Jedha, destruyéndola por completu. L'impautu del láser causa una xigantesca esplosión nuclear qu'aniquila tou lo qu'esti nun rangu de cientos de quilómetros a la redonda, alzándose hasta l'espaciu esterior. Jyn, Cassian, K-2SO, Bodhi, Chirrut y Baze llogren escapar a tiempu nuna nave que prindaron, pero Saw permanez ellí y muerre mientres la destrucción del llugar. Por cuenta de la presión del tiempu y el peligru, Jyn nun consigue traer la grabación del holograma del so padre, y con Saw muertu, Jyn ye la única persona que vio dicha grabación. Mentanto, Tarkin queda impresionáu del inmensu poder destructivu de la Estrella de la Muerte, y decide remover a Krennic del proyeutu cola sida de la deserción de Rook, tomando él mesmu la xefatura. Cola esperanza de que'l grupu de rebalbos rescate al so padre, Jyn cuenta a toos lo visto nel holograma del so padre, sicasí, Cassian nun-y concede credibilidá a lo dicho por Jyn y sigue alantre, escorriendo secretamente l'oxetivu d'asesinar a Galen Erso. Siguiendo una indicación del holograma de Galen, lleguen los rebeldes al planeta Eadu, un centru d'investigaciones de nueves teunoloxíes del Imperiu. Nesti llugar, los rebeldes guarden de casualidá l'alcuentru de Galen, Krennic y otros inxenieros al mandu de Galen nuna plataforma. Krennic menta que se dio cuenta de que daquién sacó información avera del proyeutu Estrella de la Muerte y culpa, en primer instancia, a los inxenieros de Galen. Cuando Krennic amenaza de muerte a los inxenieros, Galen salta en defensa d'ellos y confiesa que foi él mesmu'l que peneró información escontra l'esterior. Los soldaos de Krennic, sicasí, disparen a los inxenieros. Nesi momentu, Jyn llogra llegar a la plataforma y Cassian allugar con un rifle de llargu algame p'asesinar a Galen, pero finalmente escueye nun faelo. Xusto cuando Krennic ta por ocupar se de Galen, una escuadra de naves rebalbes entama un ataque na plataforma, por cuenta de lo cual Galen Erso resulta fuertemente mancáu y Krennic fuxe nuna nave espacial del Imperiu. Galen Erso muerre nos brazos de la so fía, a quien Cassian obliga a fuxir dexando tras el cadabre del so padre. Mientres el viaxe de regresu a Yavin, a bordu d'una danzadera imperial robada, Jyn encara a Cassian en enterándose del so verdaderu cometíu, el de matar al so padre Galen. Mentanto, Krennic dirixir a la fortaleza de [[Darth Vader]] ([[Spencer Wilding]]/[[James Earl Jones]]) en Mustafar, tratando de ganar el so sofitu y reconocencia al solicitar una audiencia col [[Darth Sidious|Emperador]], pero Vader torna la so apelación y les sos aspiraciones. Con Galen muertu, pero con una Estrella de la Muerte operativa, Jyn propón a los rebeldes un plan pa robar los planos téunicos de l'arma. La mayoría de los rebeldes, incluyendo la directiva de l'Alianza, nun-y conceden credibilidá dalguna al plan propuestu por Jyn y resígnense a la imposibilidá de ganar al Imperiu, refugando oficialmente'l plan d'atacar la base militar del planeta Scarif, sicasí, Cassian, K-2SO, Bodhi, Chirrut, Baze, Melshi y un grupu de rebeldes tán dispuestos a sofitar a Jyn nel so plan. Los rebeldes enceten la nave imperial robada, camúflense como cuadriella imperial sol nome de “Rogue One” y tomen aldu al planeta Scarif, consiguiendo permisu pa travesar l'escudu atmosféricu qu'arrodia al planeta. Ente que una parte del grupu inspecciona la base militar, la otra asitia esplosivos col fin de distrayer patrullar imperiales. Nel intre d'esta maniobra, surde una fuerte batalla, que les sos dimensiones aumenten cuando apaez la Flota de l'Alianza, dirixida pol almirante Raddus ([[Paul Kasey]]) y el pilotu Antoc Merrick (Ben Daniels). Sicasí, poques naves rebalbes llogren ingresar al planeta Scarif primero que l'escudu sía zarráu. La batalla en tierra complicar cola llegada de caminantes imperiales [[AT-AT]] y la muerte de munchos soldaos rebalbos, ente ellos Melshi y Merrick. Jyn y Cassian entren amarutaos d'oficiales imperiales a la sala d'archivos de la base militar, mientres el robot K-2SO protexe la entrada a esta sala. Jyn llogra tomar el mediu d'almacenamientu onde s'atopen los planos de la Estrella de la Muerte, según les instrucciones del so padre, el científicu Galen. K-2SO sacrifícase pa contener a les tropes imperiales y ganar tiempu pa los sos compañeros. Krennic llega a la base y alcuentra a los rebeldes, incapacitando a Cassian mientres Jyn llogra salir del complexu col fin de tresmitir los planos a la flota. Chirrut y Baze sacrificar p'activar el interruptor principal, que dexa comunicación col esterior. Esto dexa a Bodhi avisar a la flota de la necesidá d'apagar l'escudu pa recibir la tresmisión colos planos de l'arma, xusto primero que una granada ente a la so nave y españe, matándolo. Krennic atopa a Jyn nel esterior del complexu militar, pero ella ye salvada por Cassian, quien dispara y manca fuertemente a Krennic, pocu dempués de que'l direutor enterar de la esistencia d'un puntu débil de la estación. Gracies a la destrucción del escudu planetariu pola flota rebalba, Jyn consigue tresmitir los planos de la Estrella de la Muerte a la nave insinia de la flota rebalba de Raddus, la Fondura, na órbita del planeta Scarif. La Estrella de la Muerte llega a la órbita del planeta Scarif, y Tarkin ordena disparar a potencia llindada contra Scarif, destruyendo instantáneamente l'antena de tresmisión y la base imperial (y a Krennic con ella) pa tratar d'evitar el robu de los planos. Jyn y Cassian reconcíliense y llogren escapar del complexu militar, pero nun tienen una nave de tresporte pa poder escapar del planeta, y muerren abrazaos nuna sablera en siendo algamaos pola colosal onda espansiva de la esplosión nuclear provocada pol arma. La flota rebalba, en recibiendo los planos de la Estrella de la Muerte dende'l planeta Scarif, preparar pa tornar a Yavin, pero namái delles naves pueden saltar al hiperespacio antes de ser interceptaos per una escuadra de fragates imperiales comandada por Darth Vader, que salta del hiperespacio frente a ellos. La fragata rebalba Fondura ye incapacitado dempués d'una batalla y encetáu por Vader, quien masacra a munchos soldaos rebalbos nos pasiellos de la Fondura, nel so intentu de recuperar la tarxeta de memoria colos planos de l'arma. Los rebeldes fuxen a bordu de la corbeta rebalba Tantive IV, abandonando la fragata Fondura primero que Vader los algame nel puertu de carga de la nave. Mientres la corbeta Tantive IV preparar pa saltar al hiperespacio, la princesa [[Leia Organa]] ([[Ingvild Deila]]) recibe los planos y declara que ''[[Star Wars: Episode IV - A New Hope|son la esperanza de la Rebelión]]''. Concluyíu esto, cólase alloñar al hiperespacio pa poder escapar. == Repartu == {{AP|Personaxes de Star Wars}} * [[Felicity Jones]] como Jyn Erso,<ref>{{Cita noticia|títulu=Star Wars Rogue One trailer released|url=https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-35985024|fecha=7 d'abril de 2016|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=BBC News|idioma=en-GB}}</ref> una testaruda nueva renegada empeñada n'enfrentar al [[Imperiu Galácticu]]. Avezada a lluchar pola so cuenta, ye reclutada pola Alianza Rebalba pa una importante y desesperada misión. * [[Diego Luna]] como Cassian Andor,<ref name=":0">{{Cita web|url=http://www.ign.com/articles/2016/05/17/star-wars-rogue-one-leak-reveals-new-characters-names-vehicles|títulu=Star Wars: Rogue One Leak Reveals New Characters, Names, Vehicles|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|apellíu=Skrebels|nome=Joe|fecha=17 de mayu de 2016|idioma=en-US|sitiuweb=IGN}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Star Wars: Rogue One - First Trailer Analysis|url=http://www.denofgeek.us/movies/star-wars/254366/star-wars-rogue-one-first-trailer-analysis|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=Dean of Geek}}</ref> un nuevu capitán Rebalbu y oficial d'intelixencia con esperiencia en combate y una moralidá cuestionable, asignáu pa xixilar a Jyn na so misión. * [[Ben Mendelsohn]] como'l Direutor Imperial Orson Krennic,<ref name=":0" /><ref>{{Cita noticia|apellíos=Khatchatourian|nome=Maane|títulu='Rogue One: A Star Wars Story' First Trailer Arrives|url=https://variety.com/2016/film/news/rogue-one-a-star-wars-story-trailer-1201748087/|fecha=7 d'abril de 2016|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=Variety|idioma=en-US}}</ref><ref name=":1">{{Cita noticia|apellíos=Lussier|nome=Germain|títulu=Meet the Heroes, Villains, and Badass Droid of Rogue One: A Star Wars Story (UPDATED)|url=http://io9.gizmodo.com/meet-the-heroes-villains-and-badass-droid-of-rogue-on-1782427553|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=io9|idioma=en-US}}</ref> un oficial con altes aspiraciones y responsable de caltener la seguridá del proyeutu Estrella de la Muerte. * [[Donnie Yen]] como Chirrut Îmwe,<ref name=":0" /><ref name=":1" /> un ex-miembru de los Guardianes de los Whills. Magar la so ceguera, ye un increíble lluchador y un creyente en [[la Fuercia]] (anque nun ye un [[Jedi]]). * [[Mads Mikkelsen]] como Galen Erso,<ref name=":1" /><ref>{{Cita web|url=http://www.starwarsnewsnet.com/2015/09/mads-mikkelsen-playing-galen-in-star-wars-anthology-rogue-one.html|títulu=Mads Mikkelsen Playing “Galen” in Star Wars Anthology: Rogue One?|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|apellíu=Hide|nome=Viral|sitiuweb=www.starwarsnewsnet.com}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://twitter.com/SkyNews/status/725701030810263552|títulu=Sky News on Twitter|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|sitiuweb=Twitter}}</ref> el padre de Jyn ya inxenieru militar del Imperiu, reclutado pa la construcción del superláser de la Estrella de la Muerte.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Lussier|nome=Germain|títulu=New Rogue One Trailer Reveals How the Rebels Find Out About the Death Star|url=http://io9.gizmodo.com/new-rogue-one-trailer-reveals-how-the-rebels-find-out-a-1785315607|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=io9|idioma=en-US}}</ref> * [[Alan Tudyk]] como K-2SO,<ref name=":0" /><ref>{{Cita noticia|títulu='Rogue One: A Star Wars Story': Alan Tudyk's Character Revealed? [Spoilers]|url=http://www.inquisitr.com/2879842/rogue-one-a-star-wars-story-alan-tudyks-character-revealed-spoilers/|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=The Inquisitr News}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Rogue One: A Star Wars Story's new droid sidekick description & quick sketches • Making Star Wars|url=http://makingstarwars.net/2016/03/rogue-one-a-star-wars-storys-new-droid-sidekick-description-quick-sketches/|fecha=9 de marzu de 2016|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=Making Star Wars|idioma=en-US}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Alan Tudyk on using motion prinde for 'Rogue One': Anthony Daniels was envious|url=http://www.cnet.com/news/alan-tudyk-on-getting-to-motion-prinde-his-rogue-one-character-anthony-daniels-was-envious/|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=CNET}}</ref> un droide de combate Imperial prindáu y reprogramado por Cassian Andor. Por cuenta de un fallu na so programación, diz tou lo que piensa. * [[Riz Ahmed]] como Bodhi Rook,<ref>{{Cita web|url=http://gordonandfrench.co.uk/artists-profile-stage.php?ArtistID=92|títulu=Gordon and French - Riz Ahmed Profile|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|fecha=19 de payares de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151119131035/http://gordonandfrench.co.uk/artists-profile-stage.php?ArtistID=92|fechaarchivu=19 de payares de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.ign.com/articles/2016/06/22/character-names-descriptions-and-new-images-revealed-for-rogue-one|títulu=Character Names, Descriptions and New Images Revealed for Rogue One|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|apellíu=Porter|nome=Matt|fecha=22 de xunu de 2016|idioma=en-US|sitiuweb=IGN}}</ref> un pilotu Imperial desertor, quien ye amás espertu en comunicaciones. Emplegáu por Galen Erso nel so plan pa sabotear al Imperiu.. * [[Jiang Wen]] como Baze Malbus,<ref name=":1" /><ref name=":0" /> un asesín a sueldu y ex-Guardián quien a diferencia del so meyor amigu Chirrut Inwe perdió la so fe na Fuercia. * [[Forest Whitaker]] como Saw Gerrera,,<ref name=":1" /> un veteranu de la [[Guerres Clon|Guerra de Clonar]],<ref name=":0" /><ref>{{Cita noticia|títulu=Forest Whitaker's 'Rogue One' character has a rich 'Star Wars' history|url=http://www.ew.com/article/2016/06/22/star-wars-rogue-one-forest-whitaker-character|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=Entertainment Weekly's EW.com}}</ref>que dirixe una resistencia contra l'Imperiu conocida como "los Partisanos". Amás, siendo un aliáu de Galen Erso, adoptó y entrenó a Jyn Erso hasta la so adolescencia. Amás, [[Ben Daniels]] interpreta al Xeneral Antoc Merrick, líder del escuadrón azul de caces X-Wing rebalbos, [[Jonathan Aris]] interpreta al senador Nower Jebel, un ministru na directiva rebalba<ref>{{cita magacín|date=February 2016|títulu=The 2016 Preview - 13 Rogue One: A Star Wars Story|magacín=[[Empire (revista)|Empire]]|location=United Kingdom|publisher=[[Bauer Media Group]]|page=89|quote=Jonathan Aris will play Senator Jebel. Nope, we have nun escurre who that is either.}}</ref> [[Ian McElhinney]] al xeneral Jan Dodonna, líder del grupu rebalbu Massassi<ref>{{cita web|url=http://www.cbr.com/every-rogue-one-cameo-you-wont-want-to-miss/|títulu=Every Rogue One Cameo You Won't Want To Miss|apellíu=White|nome=Brett|obra=CBR.com|fecha=16 d'avientu de 2016|fechaaccesu=16 d'avientu de 2016}}</ref> y [[Valene Kane]] a Lyra Erso, la madre de Jyn Erso. [[Genevieve O'Reilly]], [[Jimmy Smits]] y [[Anthony Daniels]] retomen los sos papeles de películes anteriores, como Mon Mothma, Bail Organa y C-3PO, respeutivamente.<ref>{{Cita noticia|títulu=Rogue One: A Star Wars Story - the new trailer dissected and storylines revealed|url=https://www.bbc.co.uk/newsbeat/article/35990282/rogue-one-a-star-wars-story---the-new-trailer-dissected-and-storylines-revealed|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Jimmy Smits confirms he has 'small part' in 'Rogue One: A Star Wars Story'|url=http://www.ew.com/article/2016/08/05/rogue-one-star-wars-jimmy-smits|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=Entertainment Weekly's EW.com}}</ref> [[James Earl Jones]] tamién repite'l so papel como la voz del [[Lord Sith]] [[Darth Vader]], ente que Vader ye físicamente interpretáu por [[Spencer Wilding]] y Daniel Naprous. [[Wilhuff Tarkin|Grand Moff Tarkin]] y [[Leia Organa]] son físicamente interpretaos por [[Guy Henry]] y Ingvild Deila, respeutivamente, coles semeyances dixitales de [[Peter Cushing]] y [[Carrie Fisher]] utilizaos na representación.<ref>{{Cita noticia|títulu=How a Holby City actor brought one of Star Wars' most iconic characters back to life|url=http://www.radiotimes.com/news/2016-12-15/how-a-holby-city-actor-brought-one-of-star-wars-most-iconic-characters-back-to-life|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=RadioTimes}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Let's Talk About the Ending of Rogue One|url=http://www.vulture.com/2016/12/rogue-one-ending.html|fecha=16 d'avientu de 2016|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=Vulture}}</ref>Nick Kellington apaez como Bistan, una criatura alienígena y miembru de l'Alianza Rebalba<ref>{{Cita web|url=http://www.starwarsnewsnet.com/2016/08/__trashed-7.html|títulu=New Rogue One Images and Details from Empire Magacín!|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|apellíu=Hide|nome=Viral|sitiuweb=www.starwarsnewsnet.com}}</ref> ente que Alistair Petrie foi escoyíu como'l Xeneral Davits Draven de l'Alianza Rebalba, Duncan Pow como l'oficial d'estraición rebalba Ruescott Melshi y Paul Kasey interpretó al almirante Raddus, quien dirixe la flota de l'Alianza. [[Warwick Davis]] interpreta a Weeteef Cyubee, un pequeñu pero letal alienígena y miembru veteranu de los Partisanos.<ref>{{Cita noticia|títulu='Star Wars' Regular Warwick Davis Returns For 'Rogue One'|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/star-wars-regular-warwick-davis-905958|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=The Hollywood Reporter}}</ref> L'actor suecu [[Fares Fares]] interpreta al senador Vasp Vaspar.<ref>{{Cita noticia|títulu=Fares Fares gör roll i nya ”Star wars”|url=http://www.aftonbladet.se/nojesbladet/film/starwars/article23711836.ab|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=Aftonbladet}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Fares Fares med i nya Star wars-trailern|url=https://www.gp.se/n%C3%B6je/fares-fares-med-i-nya-star-wars-trailern-1.3868721|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=Göteborgs-Posten}}</ref> [[Jimmy Vee]] interpreta a [[R2D2]] reemplazando al llexendariu [[Kenny Baker]]. [[Rian Johnson]] y Ram Bergman, direutor y productor de Star Wars: Episode VIII, respeutivamente, tuvieron un [[cameo]] como dos téunicos d'Estrella de la Muerte.<ref>{{Cita noticia|títulu=Star Wars Celebration: Updates on 'Episode VIII' and young Han Solu movie|url=http://www.ew.com/article/2016/07/17/episode-viii-young-han-solu-star-wars-celebration|fechaaccesu=17 d'avientu de 2016|periódicu=Entertainment Weekly's EW.com}}</ref> == Producción == El 30 d'ochobre de 2012, [[Walt Disney Pictures]] anunció l'adquisición de [[LucasFilm]] pol preciu de 3.125 miles de millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]].<ref name="compra">[http://www.elperiodico.com/es/noticias/ocio-y-cultura/disney-compra-lucasfilm-proyeuta-star-wars-2238720 Disney merca LucasFilm y entama el séptimu episodiu de 'Star wars']</ref><ref>[http://teleshow.infobae.com/notas/678686-En-2015-estrenárase-Star-Wars-episodiu-7.html En 2015 va estrenase Star Wars episodiu 7]</ref> Más tarde, [[Robert Iger]], direutor executivu de Disney, anunció que se diben a faer trés nuevos episodios de la saga Star Wars.<ref>https://cultura.elpais.com/cultura/2012/10/30/actualidad/1351627793_778328.html</ref> En setiembre de [[2013]] comunicóse que de forma paralela a la película, rodaríense dellos spin-offs de la saga centraos en determinaos personaxes.<ref>[http://spinoff.comicbookresources.com/2013/09/13/star-wars-spinoffs-will-be-origin-stories-disney-confirms/ 'Star Wars' Spinoffs Will Be Origin Stories, Disney Confirms]</ref> En mayu de 2014, [[The Hollywood Reporter]] informó que [[Gareth Edwards (direutor de cine)|Gareth Edwards]] dirixiría la película y que Gary Whitta escribiría'l guión. Tres la filtración, LucasFilm emitió un comunicáu confirmando'l papel de Edwards.<ref>(23 de mayu de 2014) [http://www.allocine.fr/article/fichearticle_xen_carticle=18634253.html Star Wars : -y réalisateur de Godzilla signera un des spin-off !] Cuyer, Clément. Allocine (en francés)</ref> Un segundu artículu del portal cinematográficu informó que [[Chris Weitz]] fuera contratáu pa escribir un guión alternativu, en siendo refugáu'l de Whitta.<ref>[http://screenrant.com/star-wars-spinoff-writer-chris-weitz/ First 'Star Wars' Spinoff Gets 'The Golden Compass' Screenwriter] Roach, Araceli - Screenrant (n'inglés)</ref> [[The Hollywood Reporter]] tamién anunciaría, en xineru de 2015, que [[Felicity Jones]] fuera escoyida pa protagonizar la película frente a otres candidates como les hermanes [[Rooney Mara|Rooney]] y [[Kate Mara]], o [[Tatiana Maslany]], tres la so interpretación na película [[The Theory of Everything|''La Teoría del Tou'']], pola cual foi nomada al [[premiu Óscar]].<ref>(4 de febreru de 2015) [http://www.gameit.es/felicity-jones-sera-la protagonista-del-spin-off-de-star-wars/ Felicity Jones va ser la protagonista del spin-off de Star Wars] GAME IT</ref><ref>(4 de febreru de 2015) [https://www.europapress.es/cultura/cine-00128/noticia-star-wars-felicity-jones-protagonizara-spin-off-20150204104227.html Star Wars: Felicity Jones va protagonizar el spin-off] Europapress</ref> La empresa Disney decidió anunciar el [[12 de marzu]] de [[2015]], la información sobre'l títulu de la película, según confirmar la participación de Chris Weitz y Felicity Jones nella. Igualmente informó que l'argumentu de la película basar nuna idea orixinal de John Knoll, Direutor Creativu de [[Industrial Light & Magic]].<ref>[http://time.com/3742808/star-wars-rogue-one/ The First Star Wars Spinoff Movie Will Be Called Rogue One]</ref> Él foi escoyíu como [[productor executivu]] xuntu con Simon Emanuel y Jason McGatlin. [[Kathleen Kennedy]] y Tony To seríen los productores y John Swartz, coproductor.<ref>(12 de marzu de 2015) [http://www.starwars.com/news/rogue-one-is-the-first-star-wars-stand-alone-filme-rian-johnson-to-write-and-direct-star-wars-episode-viii?linkId=12857863 Rogue One Is the First Star Wars Stand-Alone Film, Rian Johnson to Write and Direct Star Wars: Episode VIII] ''Star Wars Official Website'' {{en}}</ref> == Receición == La película recibió crítiques positives de los espertos en cine y recaldó 1011 millones de dólares en tol mundu, liderando la taquilla en Navidá del 2016 y principios del 2017.<ref name=BOM /> Al 3 de febreru de 2017, ye la [[Películes con mayores recaldaciones (2016)|segunda película con más recaldaciones en 2016]]. == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{Official website|http://www.starwars.com/films/rogue-one|''Rogue One''}} en {{URL|http://www.starwars.com|StarWars.com}} * {{IMDb títulu|3748528|Rogue One}}{{Allmovie|v601171|Rogue One}} * {{rotten Tomatoes|rogue_one_a_star_wars_story|Rogue One}} * {{Mojo títulu|starwars2016|Rogue One}} * [http://rodajesdepeliculas.blogspot.com/2016/12/rogue-one-star-wars-story-detras-de.html Rogue One: A Star Wars Story Behind the Scenes] {{Tradubot|Rogue One: una historia de Star Wars}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Películes de Star Wars]] [[Categoría:Películes d'aición suspensu Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] n55ux4fmfk0gy6r9cplmwnya6zt6ddm 0 102277 3709278 3708860 2022-08-18T13:37:32Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Película}} '''''Avengers: Age of Ultron''''' ye una película de superhéroes, secuela de ''[[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]'', dirixida por [[Joss Whedon]] y producida por [[Kevin Feige]]. Forma parte de la segunda fase del [[universu cinematográficu de Marvel]], xuntu con ''[[Iron Man 3]]'', ''[[Thor: The Dark World]]'', ''[[Captain America: The Winter Soldier]]'', ''[[Guardians of the Galaxy (película)|Guardians of the Galaxy]]'' y ''[[Ant Man (película)|Ant Man: L'Home Formiga]]''. El repartu ye'l mesmu de l'anterior cola inclusión de la [[Scarlet Witch]], [[Quicksilver]]<ref>{{cita web |url=http://screenrant.com/joss-whedon-avengers-2-quicksilver-scarlet-witch-x-men/|títulu=Joss Whedon, confirms two characters to Avengers 2 |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013 |idioma=inglés}}</ref> y [[Visión (cómic)|Visión]]. La secuela foi anunciada en mayu de 2012, dempués del ésitu de ''The Avengers''. Joss Whedon, quien foi'l direutor de la primer entrega, volvió ser escoyíu pa esti filme. N'abril de 2013, Whedon completara un borrador del guión y el casting empecipió en xunu de 2013 dempués de la renovación del contratu de Robert Downey Jr.<ref name="Downey4">{{cita web |url=http://www.milenio.com/cdb/doc/noticies2011/ebc1c3019928ee969134ff174efb6d07|títulu=Robert Downey Jr. firma pa The Avengers 2 y 3|obra=Grupu Mileniu |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013}}</ref> El rodaxe empezó en febreru de 2014, na ciudá de [[Johannesburgu]], [[Sudáfrica]].<ref>{{cita web |títulu=Joss Whedon's 'Avengers: Age of Ultron' Is Now Filming tuff|url=http://www.slashfilm.com/joss-whedons-avengers-age-of-ultron-is-now-filming/ |obra=/Film |autor=Lussier, Germain |fecha=11 de febreru de 2014 |idioma=inglés |fechaaccesu=13 de febreru de 2014}}</ref> Escrita y dirixida por Joss Whedon, la película presenta un [[repartida coral]] qu'inclúi a [[Robert Downey Jr]]., [[Chris Evans]], [[Mark Ruffalo]], [[Chris Hemsworth]], [[Scarlett Johansson]], [[Jeremy Renner]], [[James Spader]], [[Aaron Taylor-Johnson]], [[Elizabeth Olsen]], [[Paul Bettany]], [[Don Cheadle]], [[Andy Serkis]], [[Cobie Smulders]], y [[Samuel L. Jackson]],. La película convertir nun ésitu comercial al recaldar más de $1.400 millones contra un presupuestu de $250 millones, convirtiéndose asina na [[Películes coles mayores recaldaciones|séptima película con mayor recaldación de tolos tiempos]], con crítiques xeneralmente positives per parte de la crítica y de l'audiencia. Va Tar asocedida por '''''[[Avengers: Infinity War]]''''' que va llegar a los cines el 4 de mayu de 2018 y van tener otra película'l cual va ser bien distintu que dica agora se -y conoz como '''''Avengers 4''''' , va llegar a los cines el 3 de mayu de 2019, dambes empobinaes polos [[hermanos Russo]].<ref>[http://rejami.com/marvel-anuncia-les feches-de-estrenu-de-la so-fase-3/ Marvel anuncia les feches d'estrenu de la so "Fase 3"]</ref> == Argumentu == Nun país d'[[Europa del Este]] llamáu Sokovia, [[Los Vengadores]] conformaos por [[Iron Man|Tony Stark]], [[Captain America|Steve Rogers]], [[Thor (Marvel Comics)|Thor]], [[Hulk|Bruce Banner]], [[Vilba Negra (cómic)|Natasha Romanoff]] y [[Güeyu de Ferre|Clint Barton]] ataquen una fortaleza d'[[Hydra (cómic)|HYDRA]], cola misión de recuperar el Cetru de Loki de manes del [[Barón Strucker|Barón Wolfgang Von Strucker]], quien tuvo esperimentando con humanos usando'l so poder. Magar los esfuercios de Strucker por despintar a los sos dos únicos ésitos - los ximielgos [[Quicksilver (comics)|Pietro Maximoff]], que tien supervelocidad, y [[Scarlet Witch|Wanda Maximoff]], que puede manipoliar mentes y proyeutar enerxía – dambos terminen enfrentándose a los héroes y escapen, mientres Strucker ye prindáu.<ref>{{cita web |url=http://www.themoviespoiler.com/2015Spoilers/AvengersUltron.html |títulu=THE AVENGERS: Age of Ultron Plot |fechaaccesu=28 de xunu de 2016 |apellíu= |nome=Jeremy |editorial=http://www.themoviespoiler.com/ |idioma=Inglés |cita=}}</ref> Na base de los Vengadores, Stark y Banner afayen una [[Intelixencia artificial]] dientro de la xema del cetru, y deciden usalo secretamente pa completar el programa de defensa global llamáu "[[Ultron]]" por presión de Stark (que la so paranoya por una [[The Avengers (película de 2012)|segunda invasión]] fuera alicada polos poderes de Wanda). La intelixencia Ultron, creyendo que tien d'esaniciar a la humanidá pa salvar a la tierra, esanicia la intelixencia artificial [[Edwin Jarvis|J.A.R.V.I.S]]. y ataca a los Vengadores atayando la so fiesta de celebración. Escapando col cetru, Ultrón usa los recursos de Strucker na so base de Sokovia pa construyise un cuerpu avanzáu y un exércitu de robots. Poco dempués de matar a Strucker, recluta l'ayuda de los Maximoffs, quien-y guarden rensía a Stark por ser responsable de la muerte de los sos padres pol contrabandeo de les sos armes. Xuntos, visiten al traficante d'armes [[Klaw (Marvel Comics)|Ulysses Klaue]] nun país Africanu pa llograr el metal [[vibranium]]. Cuando lleguen los Vengadores pa tratar de detenelos, Wanda amoria a cuasi tol equipu (con esceición de Stark y Barton) faciéndolos ver visiones, causando que Hulk pierda'l control y obligando a Stark a detenelo cola so armadura Véronica.<ref name=AvengersTrivia>{{cita web |apellido1=Dyce|nome1=Andrew|títulu='The Avengers: Easter Eggs, Trivia & Comic Books References|url=http://screenrant.com/avengers-2-ultron-spoilers-easter-eggs-comic-references/|obra=Screen Rant|idioma=Inglés|fecha=2 de mayu de 2015 |fechaaccesu=10 d'avientu de 2015}}</ref><!-- Notése que na película'l términu "Hulkbuster" nun ye usáu-->.{{refn|El términu ''Hulkbuster'' nunca ye utilizáu na película y nel so llugar l'armadura ye a cencielles moteyada "Verónica". El direutor de la película Joss Whedon esplicó qu'esto foi en referencia a los cómics d'[[Archie (cómic)|Archie]].|group=Note|name=note}} Por causa de un descontentu mundial xeneráu escontra l'equipu de resultes del dañu producíu por Hulk en Johanesburgu y gracies al dañu emocional que recibieron por causa de Wanda, Barton lleva al equipu a un abellugu: una granxa secreta onde vive la so familia. Thor queda intrigado por una especie de suañu proféticu rellacionáu a Asgard que tuvo y busca al Dr. [[Erik Selvig]] por que lo ayudar a recrear la so visión, ente que Romanoff y Banner entamen fugase xuntos al tar conscientes de la so mutua atraición. Sicasí, [[Nick Fury]] apaez y afala al equipu a enfrenarse a Ultrón. En [[Seúl|Seoul]], Ultrón fuercia a l'amiga del equipu la Dra. Helen Cho a usar la so teunoloxía de texíu orgánico sintéticu, xuntu con vibranium y la xema del cetru, pa perfeccionar un nuevu cuerpu pa él. Mientres Ultrón carga la so conciencia dientro del cuerpu orgánicu sintéticu, Wanda ye capaz de lleer la so mente; afayando'l so plan pa destruyir a la humanidá, como resultáu los Maximoff abandonen a Ultrón. Rogers, Romanoff y Barton alcuentren a Ultrón y son capaces d'arrampuña-y el cuerpu orgánicu sintéticu cola intervención de los ximielgos, pero Ultrón captura a Romanoff y escapa. Na base de los Vengadores Stark quier "enmendar" el so error al propone-y a Banner asitiar a J.A.R.V.I.S. – quien escapara del ataque de Ultrón y terminó despintándose nel Internet – nel cuerpu bio-artificial. Esto provoca un pequeñu confrontamientu con Rogers quien ta en desalcuerdu del plan de los sos compañeros pero la engarradiella ye atayada por Thor quien ayuda a terminar el plan de Stark que resulta na nacencia d'un bio-androide con poderes místicos. El asgardiano esplica a los presentes que la frente nel ser resultante de la combinación – ye una de los seis [[Xemes del Infinitu]], los oxetos más poderosos qu'esisten y que cola xema de la Mente del so llau van poder face-y frente a Ultrón. El bio-androide que decide usar el nome de "[[Vision (Marvel Comics)|Visión]]" y los Maximoffs acompañen a los Vengadores a Sokovia, onde Ultrón usó'l vibranium pa construyir una máquina qu'arrinca una parte de la ciudá y que quier usar a manera d'un meteoritu pa escastar la vida na tierra. Banner rescata a Romanoff, quien espierta a Hulk pa xunise a la batalla. Magar que los Vengadores llogren enfrentase al exércitu de Ultrón vense obligaos a considerar sacrificase xunto a la ciudá de Sokovia y los civiles atrapaos a midida que el "meteoritu" alzar d'altitú, pero gracies a la llegada de Fury nel vieyu [[Helicarrier]] col sofitu de [[Maria Hill]], [[Máquina de Guerra|James Rhodes]] y dellos axentes de [[S.H.I.E.L.D]]. son capaces de sacupar a los habitantes de l'agora flotante ciudá. Una vegada que los civiles son sacupaos y tres l'aparente derrota de Ultrón, l'equipu preparar p'abandonar el meteoritu y españalo, sicasí Ultrón escapa nel Quinjet y usar pa intentar acribillar a Barton, pero Pietro protexer y muerre poles sos feríes, como resultáu una vengatible Wanda destrúi'l cuerpu principal de Ultrón, dexándo-y a unu de los sos drones activar la máquina qu'esbarrumba la ciudá. Sicasí Stark y Thor sobrecargan la máquina y españen la ciudá antes de cayer al suelu mientres Wanda ye rescatada por Visión. Poco dempués Visión confronta al últimu cuerpu de Ultrón, un robot averiáu y esti presumiblemente destruyir. Tres la batalla l'equipu vuelve estremase: Barton torna cola so familia, Banner convertir nun fuxitivu de nuevu, escapa nel Quinjet y abandona los sos planes de fugase con Romanoff, Thor torna a Asgard pa esclariar les sos duldes del so suañu proféticu, ente que Stark decide retirase nuevamente de ser un héroe. Rogers y Romanoff per otra parte instálense nuna nueva base de los Vengadores dirixida por Fury, Hill, Cho y Selvig onde se converten nos mentores d'un nuevu equipu de Vengadores conformaos por: [[Máquina de Guerra|War Machine]], [[Falcon (cómic)|Falcon]], [[Scarlet Witch]] y [[Visión (cómic)|Vision]]. Nuna escena en metá de creitos, el titán [[Thanos]], insatisfechu pol fracasu de los sos peones (los Chitauri, [[Loki (Marvel Comics)|Loki]] y [[Ronan l'Acusador]]), empuña'l Guantalete del Infinitu<ref name=AvengersTrivia/><!-- Note: el guantelete nun ye'l mesmu de la bóveda de Odín -->y comprométese a recoyer personalmente les xemes del infinitu.{{refn|D'alcuerdu a lo declarao por Kevin Feige n'entrevistes diverses, el guantelete que Thanos empuña na escena final nun ye'l guantelete del infinitu, nin el mesmu que foi vistu na bóveda de Odín en [[Thor (película)|Thor]].|group=Note|name=note1}} Dempués de los creitos, apaez la frase "Los Vengadores van tornar". == Repartu == {{AP|Repartu del Universu cinematográficu de Marvel|l1=Repartu del Universu cinematográficu de Marvel}} {{AP|Tetraloxía de Avengers|l1=Repartu de la tetraloxía de los Avengers}} [[Ficheru:Avengers Age of Ultron SDCC 2014 panel.jpg|miniaturadeimagen|Repartu de ''Avengers: Age of Ultron'' na [[San Diego Comic-Con International]] 2014.]] * [[Robert Downey Jr]]. como [[Iron Man|Anthony "Tony" Stark / Iron Man]] * [[Chris Hemsworth]] como [[Thor (cómic)|Thor]] * [[Chris Evans]] como [[Captain America|Steven "Steve" Rogers / Capitán América]] * [[Mark Ruffalo]] como [[Hulk|Bruce Banner / Hulk]] * [[Scarlett Johansson]] como [[Vilba Negra (cómic)|Natasha Romanoff / Viuda Negra]] * [[James Spader]] como [[Ultron]] * [[Jeremy Renner]] como [[Güeyu de Ferre|Clint Barton / Hawkeye]] * [[Aaron Taylor-Johnson]] como [[Quicksilver|Pietro Maximoff / Quicksilver]] * [[Elizabeth Olsen]] como [[Scarlet Witch|Wanda Maximoff / Bruxa Escarlata]] * [[Paul Bettany]] como [[Visión (cómic)|Visión]] * [[Anthony Mackie]] como [[Falcon (cómic)|Samuel "Sam" Wilson / Falcon]] * [[Don Cheadle]] como [[Máquina de Guerra (Marvel Comics)|James "Rhodey" Rhodes / War Machine]] * [[Stellan Skarsgård]] como [[Erik Selvig]] * [[Cobie Smulders]] como [[Maria Hill]] * [[Samuel L. Jackson]] como [[Nick Fury]] * [[Linda Cardellini]] como Laura Barton * [[Claudia Kim]] como Dra. Hellen Cho * [[Idris Elba]] como [[Heimdall (cómic)|Heimdall]] * [[Hayley Atwell]] como [[Peggy Carter|Margaret "Peggy" Carter]] * [[Thomas Kretschmann]] como [[Barón Strucker|Baron Wolfgang von Strucker]] * [[Andy Serkis]] como Ulysses Klaue * [[Julie Delpy]] como Madame B * [[Dominique Provost-Chalkley]] como Zrinka === Descripciones === * '''[[James Spader]]''' como '''[[Ultron]]'''. :Una intelixencia artificial programada con elementos de la personalidá de Stark que ta devasáu por un [[complexu de dios]] y clama buscar la paz na tierra al erradicar a la humanidá.<ref name="Spader">{{cita web |url=http://marvel.com/news/story/21099/exclusive_avengers_age_of_ultron_casts_james_spader_as_the_films_legendary_villain |títulu=Exclusive: 'Avengers Age of Ultron' Casts James Spader as the Film's Legendary Villain |editorial=Marvel |fecha=29 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6JhXcXC9a?url=http://marvel.com/news/story/21099/exclusive_avengers_age_of_ultron_casts_james_spader_as_the_films_legendary_villain |fechaarchivu=17 de setiembre de 2013 |deadurl=no }}</ref><ref name="Spader2">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2013/08/29/avengers-sequel-james-spader-is-villain-in-age-of-ultron/ |títulu=&#39;Avengers: Age of Ultron': James Spader to play maniacal robot in Marvel sequel |nome=Anthony |apellíu=Breznican |editorial=[[Entertainment Weekly]] |fecha=29 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6JhXh04IH?url=http://insidemovies.ew.com/2013/08/29/avengers-sequel-james-spader-is-villain-in-age-of-ultron/ |fechaarchivu=17 de setiembre de 2013 |deadurl=no }}</ref><ref name="EWUltron2">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2014/07/16/avengers-age-of-ultron-who-is-marvels-angry-metal-madman/|títulu=Who is Marvel's angry, metal 'Avengers: Age of Ultron' madman -- and why does he hate you?|apellíu=Breznican|nome=Anthony|obra=[[Entertainment Weekly]]|fecha=16 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6R7cLrp9d?url=http://insidemovies.ew.com/2014/07/16/avengers-age-of-ultron-who-is-marvels-angry-metal-madman/ |fechaarchivu=17 de xunetu de 2014|deadurl=no}}</ref> El direutor Joss Whedon declaró que [[James Spader]] foi'l so "primer y única eleición" pal papel de la voz, por cuenta de la so "hipnótica voz que puede ser bien calma y compensante" amás de ser bien humana y humorosa.<ref name="Spader3">{{cita videu |títulu=Marvel's The Watcher 2013 - Episode 31 |añu=2013 |url=http://marvel.com/videos/watch/2869/marvels_the_watcher_2013_-_episode_31 |mediu=Videodigital |editorial=marvel.com |llocalización=Estaos Xuníos |fechaaccesu=11 de setiembre de 2013 |tiempu=00:53-01:06 }}</ref> Feige clarificó, "[[Captura de movimientu|Vamos Captar]] la so cara y el so cuerpu pa una interpretación completa... Nun contratamos a James Spader pa faer una voz de robot."<ref name="Spader4">{{cita web |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/10/21/james-spader-ultron_n_4136437.html |títulu=What To Expect From James Spader's Ultron In 'Avengers' Sequel |nome=Mike |apellíu=Ryan |editorial=[[The Huffington Post]] |fecha=21 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6KXi6uo4T?url=http://www.huffingtonpost.com/2013/10/21/james-spader-ultron_n_4136437.html |fechaarchivu=21 d'ochobre de 2013 |deadurl=no }}</ref> Tomáronse estensivos escaneos de la cabeza de Spader y el so cuerpu na preparación del papel.<ref name="HollywoodReporter3">{{cita web |nome=Graeme |apellíu=McMillan |url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/james-spader-explains-why-he-639240 |títulu=James Spader Explains Why He Signed on as Ultron |obra=The Hollywood Reporter |fecha=30 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6KXiHetQT?url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/james-spader-explains-why-he-639240 |fechaarchivu=21 d'ochobre de 2013 |deadurl=no }}</ref> Sobre'l personaxe Whedon dixo, "siempres ta tratando de destruyir a los Vengadores tien una abeya sol so sombreru. Nun ye un tipu allegre, lo que significa que ye interesante. Ta sufriendo, y la manera no que lo manifiesta nun va ser la típica de los robots."<ref name="EWUltron">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2013/08/21/avengers-2-scoop-how-ultron-will-differ-from-the-comics/ |títulu=&#39;Avengers 2' scoop: How Ultron will differ from the comics -- Exclusive |editorial=[[Entertainment Weekly]] |fecha=21 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=21 d'agostu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6JhXOTaFt?url=http://insidemovies.ew.com/2013/08/21/avengers-2-scoop-how-ultron-will-differ-from-the-comics/ |fechaarchivu=17 de setiembre de 2013 |deadurl=no }}</ref> Whedon amestó que Ultrón "nun ye una criatura lóxica –ye un robot qu'esta genuinamente alteriáu. Tamos afayando que lo fai amenazador y coles mesmes encantador, graciosu, estrañu ya inesperáu, y tou lo qu'un robot nunca ye."<ref name="EmpireApril2014" /><ref name="WhedonFeige">{{cita web |títulu=Joss Whedon and Kevin Feige Talk Avengers: Age of Ultron and More!|url=http://www.comingsoon.net/news/movienews.php?id=117474 |fechaaccesu=24 d'abril de 2014|obra=ComingSoon|fecha=24 d'abril de 2014|idioma=inglés}}</ref> Joss Whedon dixo que delles de les habilidaes qu'él tenía nel cómic seríen esaniciaes.<ref>{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2013/08/29/james-spader-to-play-ultron-in-the-avengers-sequel|títulu=James Spader to play Ultron in ''the Avengers'' sequel |obra=IGN |idioma=inglés |fecha=29 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013}}</ref> Spader llamó al personaxe "egoísta" diciendo, "creo que ve a los vengadores como parte d'un problema, un problemes más comprehensivo nel mundu. Él ve al mundu dende un puntu de vista estrañu (y bíblicu) porque ye nuevu, ye bien nuevu... Ye inmaduru, y aun así tien la conocencia amplia, de la hestoria y los sos precedentes, y crear nun bien curtiu periodu de tiempu en cuenta de una visión mundial más sesgada."<ref name="EWComicCon">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2014/07/26/james-spader-explains-why-his-avengers-2-character-hates-the-avengers/|títulu=James Spader reveals why his 'Avengers 2' character hates the Avengers|apellíu=Rivera|nome=Joshua|obra=[[Entertainment Weekly]]|fecha=26 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=28 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6ROf1XiBj?url=http://insidemovies.ew.com/2014/07/26/james-spader-explains-why-his-avengers-2-character-hates-the-avengers/ |fechaarchivu=28 de xunetu de 2014|deadurl=no}}</ref> * '''[[Robert Downey Jr]].''' como '''[[Iron Man|Anthony "Tony" Stark / Iron Man]]''': :Segundu al mandu de los Vengadores,<ref name="MTV3">{{cita publicación |fecha=6 de setiembre de 2013 |nome=Josh |apellíu=Wigler |títulu=&#39;Avengers: Age Of Ultron' And Iron Man: New Movie, Same Tony |url=http://splashpage.mtv.com/2013/09/06/avengers-age-of-ultron-iron-man/ |editorial=[[MTV]] |fechaaccesu=7 de setiembre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6JhXwcD6G?url=http://splashpage.mtv.com/2013/09/06/avengers-age-of-ultron-iron-man/ |fechaarchivu=17 de setiembre de 2013 |deadurl=no }}</ref> un xeniu, multimillonariu que se describe a sigo mesmu como un filántropu con traxes electro-mecánicos o mecatrónicos desenvueltos por él mesmu que lu sirven d'armadura.<ref name=Downey/> Sobre cómo'l so personaxe evolucionó dende ''[[Iron Man 3]]'', Downey dixo, "... como que me recuerda de toles coses que particularmente apaecen mientres avieyes o si tienes dalguna dulda esistencial n'absolutu. Ye como ¿por qué nun toi trepando con eso que va destruyime en cualquier segundu de toes formes? Y entós l'armadura foi como una estensión d'eso. Y tamién había munchos traxes, pero creo que l'entiende qu'afaer y faer toos esos traxes nel mundu –que ye lo qu'él tuvo faciendo– entá nun funcionar nel so asuntu del deber que lo dexó un pocu [[Trestornu por estrés postraumáticu|trastornado]]. Asina que se concentra más en cómo lo faemos y nun hai problema pa empezar por eso. Yá saben, hai un guardia na cuerda del nuesu planeta. Esa ye la gran idea."<ref name="Downey3">{{cita web |url=http://screenrant.com/avengers-2-robert-downey-jr-set-visit-interview/|títulu='Avengers 2′ Set Interview: Robert Downey Jr. Talks Ultron & Vision|apellíu=Keyes|nome=Rob|editorial=ScreenRant|fecha=28 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TfNr800H?url=http://screenrant.com/avengers-2-robert-downey-jr-set-visit-interview/ |fechaarchivu=28 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref> * '''[[Chris Evans]]''' como '''[[Captain America|Steven "Steve" Rogers / Capitán América]]''':<ref>{{cita web |url=http://cine3.com/chris-evans-confirmáu-pa-the-avengers-age-of-ultron/ |títulu=Chris Evans confirmáu pa Avengers: Age of Ultron |obra=Cine3.com |fechaaccesu=27 de xineru de 2014}}</ref> :El líder de los Vengadores,<ref name="MTV3"/> y un veteranu de la Segunda Guerra Mundial que dempués de qu'un programa secretu llevar al visu de la perfeición física humana al tresformalo d'un alfeñique nun súper soldáu conocíu como'l Capitán América, les sos increíbles fazañes mientres la Segunda Guerra Mundial convertir nuna lleenda, antes de terminar conxeláu nun estáu suspendíu y espertar nel mundu modernu.<ref name="Evans">{{cita web |url=http://www.deadline.com/2013/08/chris-evans-to-helm-130-train-before-reprising-captain-america-in-avengers-2/ |títulu=Chris Evans To Helm '1:30 Train' Before Reprising Captain America In 'Avengers 2&#39; |nome=Mike |apellíu=Flemming, Jr. |editorial=[[Deadline.com]] |fecha=1 d'agostu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6IfngyrhB?url=http://www.deadline.com/2013/08/chris-evans-to-helm-130-train-before-reprising-captain-america-in-avengers-2/ |fechaarchivu=6 d'agostu de 2013 |deadurl=no }}</ref><ref name="Evans2">{{cita web |apellíu=Weintraub |nome=Kit |fecha=10 d'agostu de 2013 |títulu=Chris Evans Talks Captain America: The Winter Soldier and The Avengers: Age of Ultron, Says Avengers Sequel Starts Filming First Week of March |url=http://collider.com/chris-evans-captain-america-2-sequel-interview/ |editorial=[[Collider]] |fechaaccesu=25 d'agostu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6JhXYu1aw?url=http://collider.com/chris-evans-captain-america-2-sequel-interview/ |fechaarchivu=17 de setiembre de 2013 |deadurl=no }}</ref> Evans comentó que foi capaz de caltener la fuercia que desenvolvió pa ''[[Captain America: The Winter Soldier]]'' al exercitase una hora al día. Almitiendo: «desconectes mientres dos o tres selmanes antes de rematar el rodaxe. Cuando ves que yá vas terminar, tas feliz de nun tener que pensar nel ximnasiu. Pero tamos empezando ''Los Vengadores 2'', polo que'l mes pasáu tuvi ejecitando enforma».<ref name="Evans3">{{cita web |apellíu=Nepales |nome=Reuben P. |fecha=4 d'abril de 2014 |títulu=Chris Evans on starting 'Avengers 2,' retiring |url=http://entertainment.inquirer.net/138877/chris-evans-on-starting-avengers-2-retiring |editorial=[[Philippine Daily Inquirer]] |fechaaccesu=4 d'abril de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Oa8dkfPm?url=http://entertainment.inquirer.net/138877/chris-evans-on-starting-avengers-2-retiring |fechaarchivu=4 d'abril de 2014 |deadurl=no }}</ref> Evans llamó a Rogers "un soldáu" añediendo, "nació nun mundu d'ordes y estructura, y gústa-y ser una especie de engranaje. Asina que cuando S.H.I.E.L.D. foi n'apariencia destruyíu, ta en busca d'estructura. Y agora que los Vengadores nun se reporten con naide, reportar ente ellos mesmos, ye una dinámica distinta pa él y ta tratando d'entender ónde encaxa neso."<ref name="EWComicCon" /> * '''[[Mark Ruffalo]]''' como '''[[Hulk|Bruce Banner / Hulk]]''':<ref name="Ruffalo">{{cita web |fecha=6 de marzu de 2013 |nome=Mark |apellíu=Ruffalo |enllaceautor=Mark Ruffalo |títulu=A lot of folks have been asking about the Next Hulk. The next time you see my Hulk it will be in the Avengers2. Non plans for stand alone. |editorial=[[Twitter]] |url=https://twitter.com/Mruff221/statuses/309491061850517505 |fechaaccesu=11 de marzu de 2013 |fechaarchivu=20 de xunu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6HWYimLec?url=https://twitter.com/Mruff221/statuses/309491061850517505 |deadurl=no }}</ref> :Un científicu qu'esperimentaba con rayu Gamma y por fuercia llogró increíbles capacidaes sobrehumanes que s'activen» cuando esti se enfurece. Ruffalo [[Tweeter|tuiteo]] que trabayó con [[Andy Serkis]] na [[captura de movimientu]] pal so papel.<ref name="Ruffalo2">{{cita web |fecha=30 d'abril de 2014 |nome=Mark |apellíu=Ruffalo |enllaceautor=Mark Ruffalo |títulu=@Captaian_jack Well, I have been working with the great @andyserkis on the big green boy and he is going to be even better then A1. |editorial=[[Twitter]] |url=https://twitter.com/MarkRuffalo/status/459641913403277312 |fechaaccesu=30 d'abril de 2014 |fechaarchivu=1 de mayu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6PEUe4cyh?url=https://twitter.com/MarkRuffalo/status/459641913403277312 |deadurl=no }}</ref> Ruffalo amestó, "[El mio papel ye] entá más grande que la última vegada, ye más complexu y tien más capes y un pocu más de continuidá. Non solo eso, pero paez que'l procesu de captura de movimientu ta siendo muncho más prestosu esta segunda vegada. Daveres toi empezando nesta teunoloxía de la captura de movimientu... agora aceptar por completu y agora ver como esti otru llugar emocionante al que podemos dir como actores."<ref name="Ruffalo3">{{cita web |nome=Matt |apellíu=Risley |url=http://www.totalfilm.com/news/mark-ruffalo-on-his-bigger-more-complex-hulk-in-avengers-age-of-ultron |títulu=Mark Ruffalo on his 'bigger, more complex' Hulk in Avengers: Age of Ultron |obra=[[Total Film]] |fecha=5 de xunu de 2014 |fechaaccesu=5 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Q6YOMgOb?url=http://www.totalfilm.com/news/mark-ruffalo-on-his-bigger-more-complex-hulk-in-avengers-age-of-ultron |fechaarchivu=5 de xunu de 2014 |deadurl=no }}</ref> Describiendo la rellación ente Banner y Hulk na película, Ruffalo comentó, "Creo qu'hai toa una rellación con Banner y Hulk que precisa ser afayada. Hai daqué bien xenial que ta asocediendo: Hulk tarrez-y tantu a Banner como Banner tarrez-y a Hulk." Ruffalo amestó, "Dambos mozos son el mesmu, y ellos de dalguna manera llegaron a una paz mutua. Y creo qu'esta confrontación ta construyéndose xunto a los diálogos de la película."<ref name="Ruffalo4">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2014/07/21/mark-ruffalo-hulk-movie/|títulu=Mark Ruffalo on the foe Hulk needs for a stand-alone movie|apellíu=Breznican|nome=Anthony|obra=[[Entertainment Weekly]]|fecha=21 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=21 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6RFPgfd4N?url=http://insidemovies.ew.com/2014/07/21/mark-ruffalo-hulk-movie/ |fechaarchivu=22 de xunetu de 2014|deadurl=no}}</ref> * '''[[Chris Hemsworth]]''' como '''[[Thor (cómic)|Thor]]''':<ref name=Cast2>{{cita web |url=http://gamerstyle.com.mx/chris-hemsworth-confirmó--la so-aparicion-en-avengers-age-ultron/|títulu=Chris Hemsworth confirma la so apaición en Avengers Age of Ultron|obra=GamerStyle |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130913135659/http://gamerstyle.com.mx/chris-hemsworth-confirmó--la so-aparicion-en-avengers-age-ultron/ |fechaarchivu=13 de setiembre de 2013}}</ref> :El dios nórdicu del truenu, príncipe de Asgard, basáu nel ser mitolóxicu [[Thor|homónimu]].<ref name="Hemsworth">{{cita web |url=http://www.eonline.com/news/456925/chris-hemsworth-talks-awkward-naked-movie-scenes-snow-white-sequel-with-kristen-stewart |títulu=Chris Hemsworth Talks "Awkward" Naked Movie Scenes, Snow White Sequel With Kristen Stewart |apellíu=Malec |nome=Brett |apellíu2=Malkin |nome2=Marc |editorial=Y! |fecha=9 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6JhY4K4G0?url=http://www.eonline.com/news/456925/chris-hemsworth-talks-awkward-naked-movie-scenes-snow-white-sequel-with-kristen-stewart |fechaarchivu=17 de setiembre de 2013 |deadurl=no }}</ref> Sobre interpretar al personaxe na película, Hemsworth dixo, "Lo que lo vuelve un desafíu ye tratar de nun repitir lo mesmo siempres. Polo que tienes que trabayar con más esfuerciu pa ver que más puedes faer col personaxe." Amestó, "...foi un pocu más llixeru. Dionos espaciu pa faelo un pocu más asitiáu y humanu y tenelo en ropa civil y entemecelo nuna fiesta. Quiero faer más d'eses escenes. Ye lo que m'encantar sobre la [[Thor (película)|primer (película de ''Thor'')]]. Hubo una inocencia ya inxenuidá nél, y como maureció nel rei de [[Thor: The Dark World|la segunda (película de ''Thor'')]] — o'l rei dignu — que perdimos un pocu d'eso."<ref name="BuzzFeed">{{cita web |url=http://www.buzzfeed.com/adambvary/thor-captain-america-avengers-age-of-ultron-set-visit|títulu=What's At Stake For Thor, Captain America, And The "Avengers" Franchise|apellíu=Vary|nome=Adam|editorial=[[BuzzFeed]]|fecha=27 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TdunXWCr?url=http://www.buzzfeed.com/adambvary/thor-captain-america-avengers-age-of-ultron-set-visit |fechaarchivu=27 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref> * '''[[Scarlett Johansson]]''' como '''[[Vilba Negra (cómic)|Natalia Romanova "Natasha Romanoff" / Black Widow]]''',<ref name="Johansson">{{cita web |url=http://www.nydailynews.com/entertainment/gossip/scarlett-johansson-flaunts-curves-new-magacín-photo-shoot-article-1.1470378|títulu=Scarlett Johansson flaunts curves in new magacín photo shoot, reveals details on 'The Avengers' sequel|apellíu=Maresca|nome=Rachel|editorial=Daily News|fecha=29 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6K03pw89R?url=http://www.nydailynews.com/entertainment/gossip/scarlett-johansson-flaunts-curves-new-magacín-photo-shoot-article-1.1470378 |fechaarchivu=29 de setiembre de 2013|deadurl=no}}</ref> :Una espía altamente capacitada que trabayaba enantes pa S.H.I.E.L.D. El productor [[Kevin Feige]] declaró que más de la fonderada del personaxe sería esploráu na película.<ref name="BlackWidowBackstory">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2014/02/13/feige-black-widows-past-to-be-explored-in-avengers-2-and-possible-solu-filme|títulu=Feige: Black Widow's Past to be Explored in Avengers 2 and Possible Solu Film|apellíu=Couto|nome=Anthony|editorial=IGN|fecha=12 de febreru de 2014 |fechaaccesu=13 de febreru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6NLi44Kpu?url=http://www.ign.com/articles/2014/02/13/feige-black-widows-past-to-be-explored-in-avengers-2-and-possible-solu-filme |fechaarchivu=13 de febreru de 2014|deadurl=no}}</ref> Johansson ellaboró, "En ''Avengers 2'' tornamos... definitivamente afayamos más sobre la fonderada de la Vilba, y entendemos cómo se convirtió na persona que ven. Toos estos personaxes tienen fondos, escuros pasaos, y creo que'l pasáu atrápanos a dalgunos de nós un pocu más".<ref name="Jackson2">{{cita web |url=http://blogs.wsj.com/speakeasy/2013/10/02/samuel-l-jackson-on-his-agents-of-s-h-i-y-l-d-cameo-as-nick-fury/|títulu=Samuel L. Jackson on His 'Agents of S.H.I.E.L.D.' Cameo as Nick Fury|apellíu=Cheney|nome=Alexandra|editorial=[[Wall Street Journal]]|fecha=3 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=3 d'ochobre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OqXbjXGm?url=http://blogs.wsj.com/speakeasy/2013/10/02/samuel-l-jackson-on-his-agents-of-s-h-i-y-l-d-cameo-as-nick-fury/ |fechaarchivu=15 d'abril de 2014|deadurl=no}}</ref> Sobre ónde sigue la película cola hestoria de la Vilba, Johansson dixo, "nesta etapa, cuando ven a la vilba, ella ye— especialmente en ''Avengers'', estos personaxes tienen un pasáu, y el suyu{{sic}} ye unu bien complicáu, onde ta decatándose — y ye una especie de continuación de ''Cap 2'' — Nunca tomé una decisión activa. Soi un productu de la imposición d'otres persones. 'Eso' va atrapala. Eso ta venceyáu con un gran efeutu. Esto va ser resultáu d'un descubrimientu que... van ver tomando delles decisiones actives na so vida, para bien o pa mal."<ref name="Johansson3">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2014/07/17/avengers-age-of-ultron-scarlett-johansson-talks-black-widows-greatest-power|títulu=Avengers: Age Of Ultron Scarlett Johansson Talks Black Widow's Greatest Power|apellíu=Cornet|nome=Roth|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=17 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=17 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6R99TUrzn?url=http://www.ign.com/articles/2014/07/17/avengers-age-of-ultron-scarlett-johansson-talks-black-widows-greatest-power |fechaarchivu=18 de xunetu de 2014|deadurl=no}}</ref> Un amiestu d'acercamientu, amarutes especiales, secuencia con dobles y efeutos visuales fueron utilizaos nel rodaxe pa despintar l'embaranzu de Johansson.<ref name="JohanssonPregnancyEW">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2014/07/18/avengers-age-of-ultron-scarlett-johanssons-pregnancy/|títulu=How 'Avengers: Age of Ultron' will hide Scarlett Johansson's pregnancy|apellíu=Breznican|nome=Anthony|obra=[[Entertainment Weekly]]|fecha=18 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=18 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6RAdLPGJO?url=http://insidemovies.ew.com/2014/07/18/avengers-age-of-ultron-scarlett-johanssons-pregnancy/ |fechaarchivu=19 de xunetu de 2014|deadurl=no}}</ref> * '''[[Jeremy Renner]]''' como '''[[Güeyu de Ferre|Clint Barton / Hawkeye]]'''<ref name="Renner">{{cita web |nome=Steve |apellíu=Weintraub |fecha=18 d'avientu de 2013 |url=http://collider.com/jeremy-renner-american-hustle-avengers-sequel-interview/ |títulu=Jeremy Renner talks American Hustle, collaborating with David O. Russell, the way he likes to work, 2015 projects, and more |editorial=Collider.com |fechaaccesu=28 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OQ00bpPb?url=http://collider.com/jeremy-renner-american-hustle-avengers-sequel-interview/ |fechaarchivu=28 de marzu de 2014 |deadurl=no }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Avengers 2: Jeremy Renner confirms return as Hawkeye |url=http://uk.movies.yahoo.com/avengers-2-jeremy-renner-confirms-return-hawkeye-112400357.html |obra=Yahoo Movies UK |fecha=17 d'avientu de 2013 |idioma=inglés |fechaaccesu=27 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131220062529/http://uk.movies.yahoo.com/avengers-2-jeremy-renner-confirms-return-hawkeye-112400357.html |fechaarchivu=20 d'avientu de 2013 }}</ref> :Maestru arqueru, ye conocíu como «el meyor qu'esiste». Whedon dixo que Hawkeye interactuaría colos demás personaxes na película, al contrariu de asoceder na primer película onde'l personaxe foi «teníu bien ceo pol mal y tuvo qu'andar malhumoráu cuasi tola película».<ref name="MTV2">{{cita publicación |fecha=25 de xunetu de 2013 |nome=Brett |apellíu=White |títulu=&#39;Avengers: Age Of Ultron' To Feature Lots More Black Widow And Hawkeye |url=http://splashpage.mtv.com/2013/07/25/avengers-age-of-ultron-black-widow-hawkeye/ |editorial=[[MTV]] |fechaaccesu=25 de xunetu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Ifna3RaL?url=http://splashpage.mtv.com/2013/07/25/avengers-age-of-ultron-black-widow-hawkeye/ |fechaarchivu=6 d'agostu de 2013 |deadurl=no }}</ref> Sobre'l so papel na película Renner comento: "Hulk tien un rol más prominente, y yo tengo un rol más prominente. Hai munches escenes más de la peada de los Vengadores xuntos tantu con o ensin capes, por dicir. Ta volviéndome un fan total. Ye risonderu ser parte d'eso."<ref>{{cita web |autor=Marlow Stern|títulu=Jeremy Renner fala del matrimoniu, los sos problemes colos medios y el futuru de Hawkeye|url=http://www.thedailybeast.com/articles/2014/09/29/jeremy-renner-talks-marriage-his-problems-with-the-media-and-the-future-of-hawk-eye.html |fechaaccesu=30 de setiembre de 2014|obra=The Daily Beast|fecha=29 de setiembre de 2014|idioma=Inglés}}</ref> Desque'l personaxe nun remaneció en nengún de les películes de la fase dos del UCM, Whedon citó que la película refundiaría a la lluz lo que'l personaxe tuvo faciendo dende'l final de ''Los Vengadores''. * '''[[Aaron Taylor-Johnson]]''' como '''[[Quicksilver|Pietro Maximoff / Quicksilver]]''': : Un humanu alteriáu xenéticamente que puede movese a velocidá sobrehumana. L'hermanu ximielgu de Scarlet Witch.<ref name="Fallon"/><ref name="Olsen/TJConfirmed"/> Sobre'l personaxe Taylor-Johnson dixo, «Él y la so hermana (Scarlet Witch) fueron abandonaos polos sos padres y crecieron na Europa oriental defendiéndose y buscándose a sigo mesmos mutuamente... La so hermana en verdá ye'l so guía -emocionalmente ella ye quien lo busca, y viceversa. Ye bien sobreprotector físicamente- nun quier que naide'l toque». Taylor-Johnson tamién dixo que Quicksilver tien «una auténtica frustración de roxura» y tiende a aburrise pola so incapacidá pa poner atención.<ref name="Quicksilver4">{{cita web |nome= |apellíu= |url=http://www.totalfilm.com/news/aaron-taylor-johnson-on-wanting-to-push-the-boundaries-with-quicksilver |títulu=Aaron Taylor-Johnson on wanting to 'push the boundaries' with Quicksilver |editorial=''[[Total Film]]'' |fecha=1 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6KlQJ1ZJS?url=http://www.totalfilm.com/news/aaron-taylor-johnson-on-wanting-to-push-the-boundaries-with-quicksilver |fechaarchivu=30 d'ochobre de 2013 |deadurl=no }}</ref> Feige declaró qu'esplorar la rellación de Quicksilver cola so hermana y la so infancia creciendo na Europa oriental ayudaría a estremalo de la versión d'[[Evan Peters]] en ''[[X-Men: Days of Future Past]]'' (2014).<ref name="QuicksilverXMen">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2014/07/22/how-avengers-age-of-ultron-quicksilver-is-different-from-x-men-days-of-future-past|títulu=How Avengers: Age of Ultron Quicksilver Is Different From X-Men: Days of Future Past|apellíu=Nicholson|nome=Max|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=22 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=22 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6RGJk5pN6?url=http://www.ign.com/articles/2014/07/22/how-avengers-age-of-ultron-quicksilver-is-different-from-x-men-days-of-future-past |fechaarchivu=22 de xunetu de 2014|deadurl=no}}</ref> Johnson argumentó que l'estilu de correr de Quicksilver pasó por múltiples cambeos diciendo: "l'estilu que probemos primeramente yera solu unu bidimensional y aburríu de ver, pero sí intentes faer un estilu llibre, como'l [[parkour]], entós esi ye l'estilu del Capitán América... Tienes qu'atopar el to propiu llugar nel mundu de los dobles."<ref name="DigitalSpy">{{cita web |url=http://www.digitalspy.com/movies/feature/a624992/25-things-we-learned-on-the-set-of-avengers-age-of-ultron.html#~p2XwJo1mus6BwV|títulu=25 things we learned on the set of Avengers: Age of Ultron|apellíu=Dibdin|nome=Emma|editorial=Digitial Spy|fecha=31 de xineru de 2015 |fechaaccesu=31 de xineru de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6VzkHgGv2?url=http://www.digitalspy.com/movies/feature/a624992/25-things-we-learned-on-the-set-of-avengers-age-of-ultron.html#~p2XwJo1mus6BwV |fechaarchivu=31 de xineru de 2015|deadurl=no}}</ref> Amás de trabayar nel so acentu, Johnson investigó al personaxe nes historietes enfocándose n'interpretar más a la so persona que la so alter ego: "Nun m'importó tantu l'aspeutu del so poder. En realidá foi sobre quién ta detrás del personaxe Quicksilver, Pietro Maximoff, foi'l mio verdaderu oxetivu y sobre cómo traer a esa persona a la vida".<ref>{{cita web |apellido1=Schwartz|nome1=Terri|títulu=Porque 'Avengers: Age of Ultron nun menta a Bruxa Escarlata y a Quicksilver|url=http://www.zap2it.com/blogs/avengers_age_of_ultron_name_scarlet_witch_quicksilver-2015-05|obra=Zap2it|idioma=Inglés|fecha=1 de mayu de 2015 |fechaaccesu=5 de mayu de 2015}}</ref> * '''[[Elizabeth Olsen]]''' como '''[[Scarlet Witch|Wanda Maximoff / Scarlet Witch]]''': :Una humana alteriada xenéticamente cuenta con poderes telequinéticos ya hipnóticos. La hermana ximielga de Quicksilver. "<ref name="Fallon"/><ref name="Olsen/TJConfirmed"/> Olsen describió al personaxe como un nexu»,<ref name="Olsen2">{{cita web |nome=Kofi |apellíu=Outlaw |fecha=11 de payares de 2013 |url=http://screenrant.com/avengers-2-age-ultron-elizabeth-olsen-interview-scarlet-witch/ |títulu=&#39;Avengers 2': Elizabeth Olsen Talks Scarlet Witch Powers & Role Research |editorial=Screen Rant |fechaaccesu=11 de payares de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6L5DPnedx?url=http://screenrant.com/avengers-2-age-ultron-elizabeth-olsen-interview-scarlet-witch/ |fechaarchivu=12 de payares de 2013 |deadurl=no }}</ref> ellaborando, «Ta lloca. Hai coses más incorreutes nella qu'en cualesquier otru personaxe qu'interpretara. Puede dicite ónde tuvo un oxetu, puede dicite cuál ye'l to futuru, puede conectase colos muertos y les persones del pasáu, el futuru, otros universos, y ye la única persona nesti universu que ye capaz de faer eso. Ye increíble».<ref name="Olsen3">{{cita web |autor=Capone |fecha=12 de payares de 2013 |títulu=Capone throws a hex on Elizabeth Olsen to get her to talk a little bit about playing Scarlet Witch in The Avengers: Age of Ultron! |url=http://www.aintitcool.com/node/65053 |editorial=[[Ain't It Cool News]] |fechaaccesu=11 de payares de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6L5DUcDUw?url=http://www.aintitcool.com/node/65053 |fechaarchivu=12 de payares de 2013 |deadurl=no }}</ref> Sobre la personalidá del so personaxe Olsen dixo, “La razón pola que ye tan especial ye porque tien daqué una conocencia tan vasta que ye incapaz d'aprender a controlalo. Naide enseñólu como controlalo apropiadamente. Polo que-y quitar lo meyor d'ella. Nun ye que seya mentalmente inestable, ye solo que ta sobreestimulada. Y puede conectase con esti mundu y mundos y tiempos paralelos al empar.”<ref name="TeamUltron" /> Olsen repasó la so rellación col so hermanu mayor y los sos [[Mary-Kate y Ashley Olsen|hermanes ximielgues]] pa preparar pal papel.<ref name="TeamUltron">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2014/07/17/avengers-age-of-ultron-quicksilver-scarlet-witch-and-the-vision/|títulu=&#39;Avengers: Age of Ultron': Why Quicksilver, Scarlet Witch and The Vision will fight the bad fight|apellíu=Breznican|nome=Anthony|obra=[[Entertainment Weekly]]|fecha=16 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6R8xx6YNI?url=http://insidemovies.ew.com/2014/07/17/avengers-age-of-ultron-quicksilver-scarlet-witch-and-the-vision/ |fechaarchivu=17 de xunetu de 2014|deadurl=no}}</ref> * '''[[Paul Bettany]]''' como '''[[Edwin Jarvis|J.A.R.V.I.S]]. y [[Visión (cómic)|Visión]]''':<ref name="Vision">{{cita web |autor=Justin Kroll|títulu=Paul Bettany to Play the Vision in Marvel's 'Avengers: Age of Ultron&#39;|url=http://variety.com/2014/film/news/paul-bettany-to-play-the-vision-in-marvels-avengers-age-of-ultron-1201090635/ |fechaaccesu=7 de febreru de 2014|obra=Variety|idioma=español}}</ref> :Un androide creáu por Ultrón que la so intelixencia artificial desenvolvióse como una combinación de J.A.R.V.I.S y una xema del Infinitu. Whedon citó que quería incluyir a Visión antes de roblar na primer película, "Yo dixi, 'bonu, nun sé si soi'l fayadizu pa eso o si querer o si ríquenme, pero na segunda, el villanu ye Ultrón y tien que crear a Visión, y dempués, y tien que ser Paul Bettany.' Tomóme trés años primero que pudiera dici-y a Paul que podría tener esa conversación, pero tres esos, detuvi. Yera como 'sería xenial si tuvieren a Ultrón y tuvieren a Visión y Paul interpretar.'"<ref name="WhedonDec2014">{{cita web |url=http://collider.com/joss-whedon-avengers-2-age-of-ultron-interview/|títulu=Joss Whedon Talks Hesitation to Return, New Additions to the Team, Collaborating with Marvel, and More on the Set of AVENGERS: AGE OF ULTRON|apellíu=Weintraub|nome=Steve|editorial=Collider|fecha=17 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=17 d'avientu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6UtUiSGTy?url=http://collider.com/joss-whedon-avengers-2-age-of-ultron-interview/ |fechaarchivu=17 d'avientu de 2014|deadurl=no}}</ref> * '''[[Cobie Smulders]]''' como '''[[Maria Hill]]''':<ref name="Smulders">{{cita web |nome=Eric |apellíu=Goldman |url=http://www.ign.com/articles/2014/01/22/cobie-smulders-on-reaching-the-end-of-how-i-met-your-mother-i-know-the-whole-thing |títulu=Cobie Smulders on Reaching the End of How I Met Your Mother: "I Know the Whole Thing." |editorial=IGN |fecha=21 de xineru de 2014 |fechaaccesu=10 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Ny6LSAcB?url=http://www.ign.com/articles/2014/01/22/cobie-smulders-on-reaching-the-end-of-how-i-met-your-mother-i-know-the-whole-thing |fechaarchivu=10 de marzu de 2014 |deadurl=no }}</ref> : Una antigua axente de S.H.I.E.L.D. qu'agora trabaya pa Industries Stark.<ref name="Smulders" /><ref name="SmuldersDescription">{{cita web |fecha=29 d'ochobre de 2012 |nome=Marc |apellíu=Graser |títulu=Frank Grillo to play Crossbones in 'Captain America' sequel |url=http://www.variety.com/article/VR1118061391?refCatId=13 |obra=[[Variety]] |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6BmijvNFi?url=http://www.variety.com/article/VR1118061391?refCatId=13 |fechaarchivu=29 d'ochobre de 2012 |deadurl=no }}</ref><ref name="SmuldersStark">{{cita web |url=http://marvel.com/news/tv/22305/cobie_smulders_brings_maria_hill_back_to_marvels_agents_of_shield.|títulu=Cobie Smulders Brings Maria Hill Back to Marvel's Agents of S.H.I.E.L.D.|apellíu=Strom |nome=Marc|editorial=[[Marvel Comics|Marvel.com]]|fecha=9 d'abril de 2014 |fechaaccesu=9 d'abril de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6ScO3zyuv?url=http://marvel.com/news/tv/22305/cobie_smulders_brings_maria_hill_back_to_marvels_agents_of_shield. |fechaarchivu=16 de setiembre de 2014|deadurl=no}}</ref> Describiendo la situación de Hill na película, Smulders dixo, "Creo que, yá saben, tres [''Captain America: The Winter Soldier''] tas como un pocu conmocionáu, y creo que llegamos nesta película onde quién sabi quién ye'l bonu y el malu y ta tratando d'entender eso na película." Amestó, "Nun duerme. Ta faciendo tol trabayu. Nun tien la clase de poder varonil que tenía en S.H.I.E.L.D."<ref name="SmuldersComicCon">{{cita web |url=http://video.ew.com/v/94970059/jeremy-renner-cobie-smulders-reveal-what-they-won-t-be-doing-in-avengers-age-of-ultron.htm|títulu=Jeremy Renner, Cobie Smulders reveal what they *won't* be doing in 'Avengers: Age of Ultron&#39;|editorial=[[Entertainment Weekly]]|fecha=26 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=16 de setiembre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6SdVTXgcs?url=http://video.ew.com/v/94970059/jeremy-renner-cobie-smulders-reveal-what-they-won-t-be-doing-in-avengers-age-of-ultron.htm |fechaarchivu=16 de setiembre de 2014|deadurl=no}}</ref> Ellaborando nesto, Smulders dixo, "trabaya pa Tony Stark, sí, pero filmaron en munches llocalizaciones alredor del mundu y esti equipu ta faciendo toa clase de coses. Asina que me gusta creer que Maria ta nos escuadrones, tratando de caltener les coses funcionando lo meyor posible. Y trabayar pa Tony Stark ye otru xuegu. Nun tien al personal de S.H.I.E.L.D. a la so disposición pa sofitala, asina que ye un ambiente dafechu distinto pa ella."<ref name="SmuldersEW">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2014/12/15/cobie-smulders-unexpected/|títulu=Cobie Smulders tackles motherhood in Sundance filme 'Unexpected' -- exclusive photo|apellíu=Towers |nome=Andrea|obra=[[Entertainment Weekly]]|fecha=15 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=16 d'avientu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Us4mTJs0?url=http://insidemovies.ew.com/2014/12/15/cobie-smulders-unexpected/ |fechaarchivu=16 d'avientu de 2014|deadurl=no}}</ref> * '''[[Samuel L. Jackson]]''' como '''[[Nick Fury]]''':<ref name="Jackson">{{cita web |url=http://www.usatoday.com/story/life/movies/2013/08/18/samuel-l-jackson-sunday-conversation/2665355/|títulu=Sunday Geekersation: Jackson unleashes the Fury|apellíu=Truitt |nome=Brian|editorial=[[USA Today]]|fecha=18 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=18 d'agostu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Iy9uI6ON?url=http://www.usatoday.com/story/life/movies/2013/08/18/samuel-l-jackson-sunday-conversation/2665355/ |fechaarchivu=18 d'agostu de 2013|deadurl=no}}</ref> :Ex direutor de S.H.I.E.L.D. que foi quien empecipió la iniciativa Vengadores. Jackson describió'l papel como un [[cameo]], diciendo, «solo toi como de camín... Porque, ye otra d'eses 'persones que tienen el poder d'engarrar con persones que tienen poderes'. Ye por eso que nun llegue hasta Nueva York en ''Los Vengadores''. Nun hai enforma que pudiera faer amás de disparar una arma.»<ref name="Jackson3">{{cita web |apellíu=Butler |nome=Tom |fecha=26 de marzu de 2014 |títulu=Nick Fury's role in Avengers 2 is just a cameo |url=http://uk.movies.yahoo.com/nick-fury-s-role-in-avengers-2-is-just-a-cameo-125259597.html |editorial=[[Yahoo!]] |fechaaccesu=26 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OMcZJhWu?url=http://uk.movies.yahoo.com/nick-fury-s-role-in-avengers-2-is-just-a-cameo-125259597.html |fechaarchivu=26 de marzu de 2014 |deadurl=no }}</ref> * '''[[Anthony Mackie]]''' como '''[[Falcon (cómic)|Sam Wilson / Falcon]]''': :Un ex paracaidista del gobiernu y amigu de Steve Rogers especializáu nel usu d'un par de ales mecániques.<ref name="StanMackie">{{cita web |url=http://www.variety.com/article/VR1118056643|títulu=Mackie mulls Falcon in 'Captain America&#39; |fechaaccesu=5 de xineru de 2013|apellíu=Graser |nome=Marc|fecha=16 de xunetu de 2012|obra=[[Variety]] |urlarchivu=https://www.webcitation.org/69DyO1q9R?url=http://www.variety.com/article/VR1118056643 |fechaarchivu=17 de xunetu de 2012|deadurl=no}} (n'inglés)</ref><ref name="Mackie4">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2013/06/18/captain-america-the-winter-solider-anthony-mackie-falcon/|títulu=&#39;Captain America: The Winter Soldier': Anthony Mackie eager for the Falcon to take wing |fechaaccesu=6 de xineru de 2014|apellíu=Boucher|nome=Geoff|fecha=18 de xunu de 2013|obra=[[Entertainment Weekly]] |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6HxdNvRAv?url=http://insidemovies.ew.com/2013/06/18/captain-america-the-winter-solider-anthony-mackie-falcon/ |fechaarchivu=8 de xunetu de 2013|deadurl=no}} (n'inglés)</ref> Tres dellos meses de rumores qu'apuntaben a la so apaición na película, tres la lliberación del primer póster oficial, Marvel confirmó la participación de Mackie con semeyes oficiales del actor col repartu principal.<ref name="Mackie-on-AOU">{{cita web |apellido1=Cabin|nome1=Chris|títulu=AVENGERS: AGE OF ULTRON Premieres New Stills; First Look at Anthony Mackie|url=http://collider.com/avengers-2-age-of-ultron-new-pictures-first-look-anthony-mackie/|obra=Collider|idioma=Inglés|fecha=16 d'abril de 2015 |fechaaccesu=20 d'abril de 2015}}</ref> * '''[[Don Cheadle]]''' como'l Coronel '''[[Máquina de Guerra (Marvel Comics)|James "Rhodey" Rhodes / War Machine]]''': :El meyor amigu de Stark, l'enllaz ente Industries Stark y la Fuercia Aérea de los EE.XX. nel departamentu d'alquisiciones.<ref>{{cita web |autor=Arienne Thompson|títulu=Don Cheadle mellow, 'barely awake' after Globes news|url=http://www.usatoday.com/story/life/people/2013/12/12/don-cheadle-mellow-barely-awake-after-globes-news/3999859/ |fechaaccesu=13 d'avientu de 2013|obra=USA Today|fecha=12 d'avientu de 2013|idioma=inglés}}</ref> Tien una armadura diseñada por Tony Stark pa operaciones especiales. * '''[[Idris Elba]]''' como '''[[Heimdall (cómic)|Heimdall]]''': :La centinela asgardiano que puede ver más allá de los mundos y tou lo oi, ye'l guardián de la [[Bifröst|ponte Bifröst]], basáu na deidá mitolóxica del [[Heimdall|mesmu nome]].<ref name="Elba">{{cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/culture/film/11195704/Idris-Elba-interview-Marvel-movies-are-torture.html|títulu=Idris Elba interview: Marvel movies are 'torture&#39;|apellíu=McLean|nome=Craig|editorial=[[The Daily Telegraph]]|fecha=2 de payares de 2014 |fechaaccesu=2 de payares de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Tmmt9DA3?url=http://www.telegraph.co.uk/culture/film/11195704/Idris-Elba-interview-Marvel-movies-are-torture.html |fechaarchivu=2 de payares de 2014|deadurl=no}}</ref> Adicionalmente los actores [[Hayley Atwell]],<ref name="Atwell">{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2604092/Hayley-Atwell-stuns-ice-white-fitted-gown-misses-Best-Actress-gong-Oliviers-2014.html|títulu=Captain America star Hayley Atwell, 32, looks cool in ice-white as she leaves Oliviers after-party with model beau Evan Jones, 23|apellíu=Flint|nome=Hanna|obra=[[Daily Mail]]|fecha=14 d'abril de 2014 |fechaaccesu=17 d'abril de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OumC7NrH?url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2604092/Hayley-Atwell-stuns-ice-white-fitted-gown-misses-Best-Actress-gong-Oliviers-2014.html |fechaarchivu=18 d'abril de 2014|deadurl=no}}</ref> [[Thomas Kretschmann]]<ref>http://www2.esmas.com/entretenimiento/cine/678192/avengers-age-of-ultron-vengadores-tien-nuevu-villanu-thomas-kretschmann/</ref><ref name="Kretschmann"/> y [[Stellan Skarsgård]]<ref name="Skarsgard">{{cita web |url=http://www.independent.ie/entertainment/movies/skarsgard-fine-with-avengers-nudity-30512798.html|títulu=Skarsgard fine with Avengers nudity|obra=[[Irish Independent]]|fecha=16 d'agostu de 2014 |fechaaccesu=16 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6RsSgzXRK?url=http://www.independent.ie/entertainment/movies/skarsgard-fine-with-avengers-nudity-30512798.html |fechaarchivu=16 d'agostu de 2014|deadurl=no}}</ref> repiten los sos papeles como [[Peggy Carter]], [[Barón Strucker]] y el [[Erik Selvig|Dr. Erik Selvig]] respeutivamente. [[Claudia Kim]] foi contratada como la Dra. Cho, una científica y amiga de Tony Stark.<ref name="Korea3">{{cita web |apellíu=Kim|nome=Ji-soo|títulu=Soo-hyun to star in ''Avengers'' sequel|url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/culture/2014/03/386_152796.html|obra=[[The Korea Times]]|fecha=5 de marzu de 2014 |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OqXsRLxh?url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/culture/2014/03/386_152796.html |fechaarchivu=15 d'abril de 2014|deadurl=no}}</ref><ref name="ClaudiaKim">{{cita videu |títulu=Captain America: The Winter Soldier Exclusive Premiere with Soo-hyun Kim |añu=2014 |url=http://www.youtube.com/watch?v=VzaOQd6p3xQ |mediu=Videodigital |editorial=Youtube.com |llocalización=Estaos Xuníos |fechaaccesu=16 de marzu de 2014 |tiempu= }}</ref> [[Andy Serkis]]<ref name=Andysroles>{{cita web |autor=Kellvin Chavez|títulu=Andy Serkis Talks 'Avengers: AoU', Confirms He's Not Playing Jar Jar in 'Star Wars&#39;|url=http://www.latino-review.com/news/andy-serkis-talks-avengers-aou-confirms-hes-not-playing-jar-jar-in-star-wars |fechaaccesu=16 de xunetu de 2014|obra=Latino-Review|fecha=15 de xunetu de 2014|idioma=Inglés}}</ref> interpreta al villanu Ulysses Klaw.<ref name="SerkisKlaw"/> Les actrices [[Linda Cardellini]] interpreta a la esposa de Hawkeye, Laura, [[Julie Delpy]], retrata a la mentora de la Black Widow pa convertise n'asesina y [[Kerry Condon]], fai la voz de [[Vienres (cómic)|F.R.I.D.A.Y]]., la intelixencia artificial de Stark y reemplazu de J.A.R.V.I.S.<ref name="CardelliniDelpy">{{cita web |url=http://www.slashfilm.com/julie-delpy-and-atiesta-cardellini-avengers-age-of-ultron/|títulu=Julie Delpy and Linda Cardellini Are In 'Avengers: Age of Ultron'|apellíu=Lussier|nome=Germain|editorial=[[/Film]]|fecha=1 d'abril de 2015 |fechaaccesu=1 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6XTLeppqU?url=http://www.slashfilm.com/julie-delpy-and-atiesta-cardellini-avengers-age-of-ultron/ |fechaarchivu=1 d'abril de 2015|deadurl=no}}</ref> El co-creador de [[Los Vengadores]], [[Stan Lee]] tien un cameo na película<ref name="Llee">{{cita web |url=https://uk.movies.yahoo.com/stan-llee-confirms-avengers-age-ultron-cameo-115500850.html|títulu=Stan Lee Confirms Avengers: Age Of Ultron Cameo|apellíu=Leston|nome=Ryan|editorial=[[Yahoo!]]|fecha=13 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=13 de xunetu de 2014 |urlarchivu=http://www.webcitation.org/6R2jm6rlki |fechaarchivu=13 de xunetu de 2014|deadurl=no}}</ref> como un veteranu de la guerra presente na fiesta na torre de los Vengadores. De Tom Hiddleston anunciárase que tornaría como Loki<ref name="Loki">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2013/10/28/marvel-studios-boss-kevin-feige-on-the-possibility-of-thor-3|títulu=Marvel Studios Boss Kevin Feige on the Possibility of Thor 3|apellíu=Vejvoda|nome=Jim|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=28 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TmrwDVu5?url=http://www.ign.com/articles/2013/10/28/marvel-studios-boss-kevin-feige-on-the-possibility-of-thor-3 |fechaarchivu=2 de payares de 2014|deadurl=no}}</ref> pero les sos escenes fueron cortaes nel montaxe final.<ref name=Asgardexit>{{cita web |apellido1=Wakeman|nome1=Gregory|títulu=Marvel quería cortar enforma de Avengers: Age of Ultron|url=http://www.cinemablend.com/new/Marvel-Wanted-Cut-Lot-Out-Avengers-Age-Ultron-71274.html?utm_medium=referral|obra=CinemaBlend|idioma=Inglés|fecha=5 de mayu de 2015 |fechaaccesu=5 de mayu de 2015}}</ref> == Doblaxe == {| {{tablaguapa}} |- ! Intérpretes !! Personaxe |- | [[Chris Evans]] || [[Captain America|Steve Rogers]] / [[Captain America]] |- | [[Robert Downey Jr]]. || [[Tony Stark]] / [[Iron Man]] |- | [[Chris Hemsworth]] || [[Thor (cómic)|Thor]] |- | [[Scarlett Johansson]] || [[Natasha Romanoff]] / [[Vilba Negra (cómic)|Viuda Negra]] |- | [[Jeremy Renner]] || [[Clint Barton]] / [[Güeyu de Ferre]] |- | [[Mark Ruffalo]] || [[Bruce Banner]] / [[Hulk]] |- | [[James Spader]] || [[Ultrón]] |- | [[Elizabeth Olsen]] || [[Scarlet Witch|Wanda Maximoff / Bruxa Escarlata]] |- | [[Aaron Taylor-Johnson]] || [[Quicksilver|Pietro Maximoff / Quicksilver]] |- | [[Paul Bettany]] || [[Visión (cómic)|Visión]] / [[Edwin Jarvis|J.A.R.V.I.S]]. |- | [[Samuel L. Jackson]] || Coronel [[Nick Fury]] |- | [[Cobie Smulders]] || Axente [[Maria Hill]] |- | [[Linda Cardellini]] || Laura Barton |- | [[Claudia Kim]] || Dra. Hellen Cho |- | [[Don Cheadle]] || [[Teniente Coronel]] [[Máquina de Guerra (Marvel Comics)|James «Rhodey» Rhodes]] |- | [[Andy Serkis]] || Ulysses Klaue |- | [[Thomas Kretschmann]] || [[Barón Strucker|Barón Wolfgang von Strucker]] |- | [[Stellan Skarsgård]] || Profesor [[Erik Selvig]] |- | [[Anthony Mackie]] || [[Falcon (cómic)|Sam Wilson / Falcon]] |- | [[Julie Delpy]] || Madame B |- | [[Idris Elba]] || [[Heimdall (cómic)|Heimdall]] |- | [[Hayley Atwell]] || Axente [[Peggy Carter]] |- | [[Stan Lee]] || Él mesmu |} == Producción == === Desenvuelvo === {{Caxa de cita|"Tengo que faer la mio película asumiendo que les persones solo vieron la primera, o posiblemente nin siquier ver. Nun puedo asumir que toos fueron a ver ''[[Thor: The Dark World]]'', ''[[Captain America: The Winter Soldier]]'', y ''[[Iron Man 3]]'' de forma simultánea. Tengo que dir d'una película a la siguiente y ser honestu a lo qu'asocedió, pero nun ser lleal a ella... el modelu del que siempres traté de construyir, el mio guía estrella, ye ''[[The Godfather Part II|The Godfather Parte II]]'', onde daqué asocedió ente elles y ye una película distinta (de ''[[The Godfather (película)|The Godfather]]''), pero nun precisen más información: ta na película."|—[[Joss Whedon]], direutor de '''''Avengers: Age of Ultron''''', sobre banciar l'accesibilidá y continuidá de la película.<ref name="AlloCiné">{{cita web |apellíu=Raux-Moreau |nome=Raphaëlle |fecha=24 de xineru de 2014 |títulu=Joss Whedon nous parle d'"Avengers 2"! |url=http://www.allocine.fr/article/fichearticle_xen_carticle=18630302.html |editorial=[[AlloCiné]] |fechaaccesu=24 de xineru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6MsHmF4eK?url=http://www.allocine.fr/article/fichearticle_xen_carticle%3D18630302.html |fechaarchivu=24 de xineru de 2014 |deadurl=no }}</ref>|alliniación=right|anchu=33%}} N'ochobre de 2011, el productor [[Kevin Feige]] dixo mientres la New York Comic Con: «[[Iron Man 3]] va ser la primer película de lo que llamamos como la segunda fase del Universu Marvel, que va rematar, si Dios quier, en ''Avengers 2''».<ref name=Y14>{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/avengers-sequel-comic-con-mark-ruffalo-249014|títulu=Avengers producer hints a sequel|idioma=inglés |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/62VEEruHF?url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/avengers-sequel-comic-con-mark-ruffalo-249014 |fechaarchivu=17 d'ochobre de 2011}}</ref> En marzu de 2012, [[Joss Whedon]], direutor de la primer película, dixo que-y gustaría que la secuela «fuera un pocu más pequeña, más personal, más doliosa. Al ser lo siguiente que debería asoceder -y a estos personaxes, y non solo una repetición de lo que paecía funcionar la primer vegada. Al tener una tema que ye dafechu frescu y orgánicu por sigo mesmu».<ref name=Y15>{{cita web |url=http://www.nme.com/filmandtv/news/the-avengers-direutor-joss-whedon-teases-sequel/262405|títulu=The Avengers, Joss Whedon, teases sequel |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013 |idioma=inglés}}</ref> Nel estrenu de '' [[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]'', Feige dixo que los Estudios Marvel queríen de vuelta a Whedon como direutor de la secuela.<ref name=Y16>{{cita web |url=http://collider.com/kevin-feige-thor-2-iron-man-3-avengers-sequel-interview/158942/|obra=The Collider |títulu=Kevin Feige talks about the Second Phase of the Marvel Cinematic Universe |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013}}</ref> En mayu de 2012, '' [[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]'' foi tou un ésitu, y el direutor de [[Walt Disney]], Bob Iger, anunció una secuela.<ref>{{cita web |url=http://www.deadline.com/2012/05/disney-announces-avengers-2-in-development/ |títulu=The Avengers sequel confirmed by Disney |fechaaccesu=14 de setiembre de 2013 |idioma=inglés}}</ref> La mayor parte del repartu de la película tuvieron so un contratu p'apaecer potencialmente na secuela; pero [[Robert Downey Jr]]. nun lo taba, pos el so contratu de cuatro películes con Marvel expiró dempués d'[[Iron Man 3]].<ref name="VarietyMay2012">{{cita web |nome=Josh L. |apellíu=Dickey |url=http://variety.com/2012/film/news/avengers-sequel-cares-heroic-hurdles-1118053709/ |títulu=Disney and Marvel's to-do list: Re-enlist Downey, Whedon |obra=[[Variety]] |fecha=8 de mayu de 2012 |fechaaccesu=2 de mayu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6GJQJrRnO?url=http://variety.com/2012/film/news/avengers-sequel-cares-heroic-hurdles-1118053709/ |fechaarchivu=2 de mayu de 2013 |deadurl=no }}</ref> Na San Diego Comic Con de 2012, [[Joss Whedon]] dixo que taba indecisu sobre la direición: «Nun llegué a una conclusión sobre si voi tar en ''Avengers 2''». Meses dempués, anuncióse'l so regresu como direutor del filme. Mientres esi mesmu mes, Disney estableció'l 1 de mayu de 2015 como fecha d'estrenu. Cuando se-y preguntar alrodiu de la so decisión de tornar, Whedon dixo «''Avengers 2'': bonu, nun foi una decisión difícil. Bonu, siempres supi que diba asoceder. Depués, cuando empecé a consideralo, paecióme tan evidente que quería faer daqué fondu con estos personaxes; fuera un non fácil y foi un espectacular sí fácil. Nun hubo una llucha llibre».<ref name="CraveOnline">{{cita web |nome=Fred |apellíu=Topel |url=http://www.craveonline.com/filme/interviews/195805-tiff-interview-joss-whedon-on-much-ado-about-nothing-and-shield |títulu=TIFF Interview: Joss Whedon on Much Ado About Nothing and 'S.H.I.E.L.D.&#39; |obra=[[CraveOnline]] |fecha=12 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6AdX3seGk?url=http://www.craveonline.com/filme/interviews/195805-tiff-interview-joss-whedon-on-much-ado-about-nothing-and-shield |fechaarchivu=13 de setiembre de 2012 |deadurl=no }}</ref> Whedon dixo que nun intentaron faer de la producción de la película tan entainada como la primera.<ref name="Reuters">{{cita web |nome=Jeffrey |apellíu=Hodgson |url=http://www.reuters.com/article/2012/09/11/entertainment-us-toronto-whedon-idUSBRE8891Y820120911 |títulu="Avengers" direutor Whedon swaps superheroes for Shakespeare |agency=[[Reuters]] |fecha=10 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6AdXZPFHI?url=http://www.reuters.com/article/2012/09/11/entertainment-us-toronto-whedon-idUSBRE8891Y820120911 |fechaarchivu=13 de setiembre de 2012 |deadurl=no }}</ref> En febreru de 2013 nel ''Festival Jameson Dublin International Film'', Whedon dixo que la muerte sería una tema na secuela.<ref name="JDIFF">{{cita videu |people=Whedon, Joss |fecha=23 de febreru de 2013 |títulu=Joss Whedon at JDIFF 2013 |medium=videu |url=http://www.youtube.com/watch?v=UX7DdE3mJZM |fechaaccesu=25 de febreru de 2013 |time=7:35 |publicación=[[YouTube]] |ubicación=Dublin}}</ref> En marzu, Whedon dixo que vio ''[[The Empire Strikes Back]]'' y ''[[The Godfather II]]'' como inspiración.<ref name="IGN">{{cita publicación |fecha=5 de marzu de 2013 |nome=Luke |apellíu=Karmali |títulu=Joss Whedon Denies Planet Hulk Storyline for the Avengers |editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]] |url=http://www.ign.com/articles/2013/03/05/joss-whedon-denies-planet-hulk-storyline-for-the-avengers-2 |fechaaccesu=5 de marzu de 2013 |fechaarchivu=20 de xunu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6HWYeLq2n?url=http://www.ign.com/articles/2013/03/05/joss-whedon-denies-planet-hulk-storyline-for-the-avengers-2 |deadurl=no }}</ref> Tamién en marzu, [[Mark Ruffalo]], quien interpretó a Hulk na primer película de Los Vengadores, [[Twitter|tuiteo]] que dicía que volvería interpretar el so papel.<ref name=Cast2/> Mientres la San Diego Comic Con de 2013, anuncióse'l nome de la película y el villanu principal.<ref>{{cita web |url=http://www.unocero.com/2013/07/28/comic-con-2013-avengers-batman-con-superman-y-enforma-cosplay/|títulu=Comic Con 2013, ¡Avengers, Batman y Superman! y más...|obra=Unocero |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013}}</ref> El 7 de marzu del 2014, Marvel confirmó l'apaición de l'actriz coreana Claudia Kim.<ref>{{cita web |autor=DCMarvelFreshman|títulu=Korean Actress Confirmed for 'Substantial Supporting' Role In AVENGERS: AGE OF ULTRON|url=http://www.comicbookmovie.com/fansites/MarvelFreshman/news/?a=95658 |fechaaccesu=19 de marzu de 2014|obra=Comicbookmovie|idioma=inglés}}</ref> === Pre-producción === [[Ficheru:Joss Whedon by Gage Skidmore 5.jpg|miniaturadeimagen|left|Joss Whedon mientres la San Diego Comic Con de 2013]] P'abril de 2013, la filmación de avengers foi programada pa empezar en mayu de 2014 en [[Shepperton Studios]] n'Inglaterra.<ref name="Shepperton">{{cita publicación |fecha=2 d'abril de 2013 |nome=Andreas |apellíu=Wiseman |títulu=Avengers 2 to assemble in UK |obra=[[Screen Daily]] |url=http://www.screendaily.com/news/avengers-2-to-assemble-in-uk/5053499.article |fechaaccesu=2 d'abril de 2013 |fechaarchivu=2 d'abril de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Fa4s7h1Q?url=http://www.screendaily.com/news/avengers-2-to-assemble-in-uk/5053499.article |deadurl=no }}</ref> Nel estrenu en Hollywood de ''Iron Man 3'', Whedon dixo que completo un bocetu del guión, que yá empezara'l procesu del [[storyboard|guión gráficu]] y axuntárase colos actores. Whedon tamién mentó qu'escribió teniendo a Downey en mente ya incluyó un arcu de "hermanu/hermana" de les historietes,<ref name="Yahoo">{{cita publicación |fecha=25 d'abril de 2013 |nome=Mark |apellíu=Deming |títulu=Joss Whedon Reveals Status of 'Avengers 2' … and Resurrection of Agent Coulson |editorial=[[Yahoo!]] |url=http://movies.yahoo.com/blogs/movie-talk/joss-whedon-reveals-status-avengers-2-resurrection-agent-035428385.html |fechaaccesu=25 d'abril de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6G8vPzUWS?url=http://movies.yahoo.com/blogs/movie-talk/joss-whedon-reveals-status-avengers-2-resurrection-agent-035428385.html |fechaarchivu=25 d'abril de 2013 |deadurl=no }}</ref> confirmando finalmente que se refería a [[Quicksilver (comics)|Quicksilver]] y [[Scarlet Witch]].<ref name="EWQuicksilverScarletWitch">{{cita web |url=http://popwatch.ew.com/2013/05/01/this-weeks-cover-iron-man-3/ |títulu=This Week's Cover: 'Iron Man 3' plays rough with Marvel's top hero |obra=[[Entertainment Weekly]] |fecha=1 de mayu de 2013 |fechaaccesu=1 de mayu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6GIgA3ybF?url=http://popwatch.ew.com/2013/05/01/this-weeks-cover-iron-man-3/ |fechaarchivu=1 de mayu de 2013 |deadurl=no }}</ref><ref name="IGN2">{{cita publicación |fecha=17 de mayu de 2013 |nome=Eric |apellíu=Goldman |títulu=Joss Whedon Talks Quicksilver, the Scarlet Witch and Iron Man's Roles in Avengers 2 |editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]] |url=http://www.ign.com/articles/2013/05/17/joss-whedon-talks-quicksilver-the-scarlet-witch-and-iron-mans-roles-in-avengers-2 |fechaaccesu=17 de mayu de 2013 |fechaarchivu=17 de mayu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Ggq56J3N?url=http://www.ign.com/articles/2013/05/17/joss-whedon-talks-quicksilver-the-scarlet-witch-and-iron-mans-roles-in-avengers-2 |deadurl=no }}</ref> Mientres una apaición en ''[[Late Night with Jimmy Fallon]]'', Whedon esplico les sos razones pa incluyir a los personaxes na película diciendo, "Amás del fechu de que crecí lleéndolos, los sos poderes son visualmente bien interesantes. Unu de los problemes que tuvi na primera foi que toos básicamente teníen poderes de golpe... [Quicksilver] tien súper-velocidá. [Scarlet Witch] puede crear conxuros y un pocu de telequinesis, métese dientro de la to cabeza. Hai bones coses que pueden faer y ayudara a caltener a la película fresca."<ref name="Fallon">{{cita videu |fecha=25 de mayu de 2013 |títulu=Joss Whedon on 'The Avengers' and 'Much Ado About Nothing&#39; |url=http://www.latenightwithjimmyfallon.com/video/joss-whedon-on-the-avengers-and-much-ado-about-nothing/n37370/ |publicación=[[NBC]] |fechaaccesu=25 de mayu de 2013 |fechaarchivu= |urlarchivu=|deadurl=no}}</ref> Whedon ellaboro dempués, "Ofiéndeme la idea de solo refundiar a más persones pol bien de faelo. La última vegada tuvi a los héroes más poderosos del planeta contra un actor británicu, y preciso más conflictu."<ref name="EmpireApril2014">{{cita web |autor=Phil Semlyen|títulu=Joss Whedon fala de Avengers: Age of Ultron|url=http://www.empireonline.com/news/story.asp?NID=40833 |fechaaccesu=29 d'abril de 2014|obra=Empire Magacín|fecha=24 d'abril de 2014|idioma=inglés}}</ref> En mayu, Downey empezó les sos negociaciones pa estender el so contratu con Marvel Studios y repitir el so papel como [[Iron Man]] na película.<ref name="Downey">{{cita publicación |fecha=7 de mayu de 2013 |nome=Borys |apellíu=Kit |títulu=Marvel Cliffhanger: Robert Downey Jr.'s $50 Million Sequel Showdown |obra=[[The Hollywood Reporter]] |url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/marvel-cliffhanger-robert-downey-jrs-518837 |fechaaccesu=8 de mayu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6GgpzZ0sH?url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/marvel-cliffhanger-robert-downey-jrs-518837 |fechaarchivu=17 de mayu de 2013 |deadurl=no }}</ref> Un mes dempués, Downey robló pa tornar nesi entós pa la ensin titular secuela de ''Los Vengadores'', según tamién una tercer parte de ''Los Vengadores''.<ref name="Downey2">{{cita web |fecha=20 de xunu de 2013 |títulu=Robert Downey Jr. To Return As Marvel's Iron Man |url=http://marvel.com/news/story/20786/robert_downey_jr_to_return_as_marvels_iron_man |editorial=Marvel |fechaaccesu=20 de xunu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6HWVI49Mb?url=http://marvel.com/news/story/20786/robert_downey_jr_to_return_as_marvels_iron_man |fechaarchivu=20 de xunu de 2013 |deadurl=no }}</ref> Na Comic-Con de San Diego, Whedon anunció que la película llevaría'l subtítulu de ''Age of Ultron''.<ref name="Title">{{cita web |url=http://marvel.com/news/story/20910/sdcc_2013_joss_whedon_reveals_avengers_age_of_ultron|títulu=SDCC 2013: Joss Whedon Reveals Avengers: Age of Ultron|editorial=Marvel|fecha=20 de xunetu de 2013 |fechaaccesu=21 de xunetu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6IfnObeCe?url=http://marvel.com/news/story/20910/sdcc_2013_joss_whedon_reveals_avengers_age_of_ultron |fechaarchivu=6 d'agostu de 2013|deadurl=no}}</ref> A pesar del subtítulu, la película nun ta basada na miniserie de los cómics del 2013 ''[[Age of Ultron]]''. Feige esplicó, "Llegamos con unos cuantos títulos, pero cada mes un nuevu llibru de cómics apaecía, y esi ye un gran títulu. ''Age of Ultron'' ye un bon títulu. Teníamos otros 'De Ultrón', pero esi foi'l meyor. Asina que tomamos esi títulu, pero tomando hestories de la década de los vengadores."<ref name="Empire">{{cita publicación |fecha=23 de xunetu de 2013 |nome=Ali |apellíu=Plumb |títulu=Exclusive: Marvel Chief Kevin Feige Talks Avengers: Age Of Ultron |url=http://www.empireonline.com/news/story.asp?NID=38238 |obra=[[Empire (revista)|Empire]] |fechaaccesu=23 de xunetu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6IfnWMsQq?url=http://www.empireonline.com/news/story.asp?NID=38238 |fechaarchivu=6 d'agostu de 2013 |deadurl=no }}</ref> Whedon amestó, tamos faciendo nuesa mesma versión del orixe d'[[Ultrón]]....tamos realizando la nuesa versión d'onde vieno l'orixe [de Ultrón] más direutamente de los vengadores de lo que conocemos. La otra coses ye que na hestoria d'orixe yera [[Hank Pym]], polo que munchos asumieron que taría nel amiestu, pero nun ye asina. Básicamente tamos tomando les coses de los cómics pa les películes lo que precisamos y podemos usar. Munches coses tienen que cayer del so llau. Whedon dixo que la película tendría un tonu más escuru debíu al involucramiento de Ultrón.<ref name="MTV">{{cita publicación |fecha=21 de xunetu de 2013 |nome=Eric |apellíu=Ditzian |títulu=Joss Whedon Spills First 'Avengers: Age Of Ultron' Details |url=http://www.mtv.com/news/articles/1710993/avengers-ultron-details-joss-whedon-comic-con.jhtml |editorial=[[MTV]] |fechaaccesu=22 de xunetu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6IIgQBaIa?url=http://www.mtv.com/news/articles/1710993/avengers-ultron-details-joss-whedon-comic-con.jhtml |fechaarchivu=22 de xunetu de 2013 |deadurl=no }}</ref><ref name="WhedonComicCon">{{cita videu |títulu=Joss Whedon on Marvel LIVE! at San Diego Comic-Con - Exclusive |añu=2013 |url=http://www.youtube.com/watch?v=Ylai2RE9EM0 |mediu=Videograbación |editorial=Youtube.com |llocalización=Estaos Xuníos, California |fechaaccesu=21 de xunetu de 2013 |tiempu= }}</ref> El títulu del filme vieno como una sorpresa pa munchos de los fanes que taben esperando a [[Thanos]], el celebru detrás de los eventos de la primer película, quien sería'l villanu principal. Cuando se-y preguntar sobre la participación de Thanos, Whedon respondió, "Tenemos que quedanos nel suelu. Ye parte de lo que fai del universu Marvel faer clic - la so rellación col mundu real. Ye ciencia ficción, y Thanos nun ta fuera del amiestu, pero nunca foi'l nuesu próximu villanu. Siempres foi'l señor de la villanía y l'escuridá."<ref name="Thanos">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2013/08/05/joss-whedon-on-thanos-in-avengers-2|títulu=Joss Whedon on Thanos in Avengers 2|apellíu=Nicholson|nome=Matt|editorial=IGN|fecha=5 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=5 d'agostu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6IfnjPDWZ?url=http://www.ign.com/articles/2013/08/05/joss-whedon-on-thanos-in-avengers-2 |fechaarchivu=6 d'agostu de 2013|deadurl=no}}</ref> Sobre atopar el balance fayadizu ente la teunoloxía y fantasía basaes nos héroes en ''Avengers: Age of Ultron'', Feige dixo: Iron Man ye un héroe bien teunolóxicu les sos películes siempres tán basaes na teunoloxía. La de ''[[Thor (película)|Thor]]'' tratar d'introducir a [[Asgard]] y a Thor nel aspeutu fantásticu y más basáu na realidá del [[Marvel Cinematic Universe|[Universu cinematográficu de Marvel (UCM)]]], y esplicar lo que obviamente lluz como maxa, pero hai otres formes de ciencia y teunoloxía. Al averanos a Ultrón claramente vien de la teunoloxía, pero tamos usando toles ferramientes a la nuesa disposición qu'establecimos hasta agora del UCM pa construyir la hestoria de ''Age of Ultron''.<ref name="ScreenRant">{{cita web |nome=Kofi |apellíu=Outlaw |fecha=11 de payares de 2013 |url=http://screenrant.com/marvel-kevin-feige-interview-guardians-galaxy-avengers-2-3-thor-thanos-infinity-guantlet-gems-stones |títulu=Marvel's Kevin Feige Talks 'Avengers 2 & 3', Thor 3, 'Guardians' & More [Video] |editorial=Screen Rant |fechaaccesu=11 de payares de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6LFaMyUw0?url=http://screenrant.com/marvel-kevin-feige-interview-guardians-galaxy-avengers-2-3-thor-thanos-infinity-guantlet-gems-stones |fechaarchivu=19 de payares de 2013 |deadurl=no }}</ref> [[Ficheru:Korea Avengers MOU 05.jpg|thumb|Miembros de la comisión de películes en Corea y executivos de Marvel Studios roblando un [[memorándum d'entendimientu]] en Seoul en marzu de 2014 cola actriz Claudia Kim (centru) presente.]] El casting continuu n'agostu de 2013, col anunciu de que [[James Spader]] podría interpretar a Ultrón.<ref name="Spader" /> En payares, Marvel confirmó que [[Elizabeth Olsen]] y [[Aaron Taylor-Johnson]] interpretaríen a Scarlet Witch y Quicksilver, respeutivamente.<ref name="Olsen/TJConfirmed">{{cita web |url=http://marvel.com/news/story/21563/official_elizabeth_olsen_aaron_taylor-johnson_join_avengers_age_of_ultron|títulu=Official: Elizabeth Olsen & Aaron Taylor-Johnson Join 'Avengers: Age of Ultron&#39;|editorial=Marvel|fecha=25 de payares de 2013 |fechaaccesu=25 de payares de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OqXhEVFx?url=http://marvel.com/news/movies/2013/11/25/21563/official_elizabeth_olsen_aaron_taylor-johnson_join_avengers_age_of_ultron |fechaarchivu=15 d'abril de 2014|deadurl=no}}</ref> Taylor-Johnson tuviera en negociaciones dende principios de xunu,<ref name="Quicksilver">{{cita publicación |fecha=7 de xunu de 2013 |nome=Justin |apellíu=Kroll |títulu=&#39;Avengers 2': 'Kick-Ass' Star Aaron Taylor-Johnson in Early Talks to Play Quicksilver |obra=[[Variety]] |url=http://variety.com/2013/film/news/aaron-taylor-johnson-avengers-2-1200494216/ |fechaaccesu=7 de xunu de 2013 |fechaarchivu=20 de xunu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6HWYqujGb?url=http://variety.com/2013/film/news/aaron-taylor-johnson-avengers-2-1200494216/ |deadurl=no }}</ref><ref name="Quicksilver2">{{cita web |url=http://collider.com/avengers-2-aaron-taylor-johnson-godzilla-interview/|títulu=Aaron Taylor-Johnson Talks The Avengers 2 and Godzilla; Says He's Met with Joss Whedon and Marvel for Avengers Role|apellíu=Chitwood|nome=Adam|editorial=Collider|fecha=29 de xunetu de 2013 |fechaaccesu=30 de xunetu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Ifndrno7?url=http://collider.com/avengers-2-aaron-taylor-johnson-godzilla-interview/ |fechaarchivu=6 d'agostu de 2013|deadurl=no}}</ref><ref name="Quicksilver3">{{cita web |nome=Jeff |apellíu=Sneider |url=http://www.thewrap.com/aaron-taylor-johnson-closes-deal-join-marvels-avengers-age-ultron-exclusive/ |títulu=Aaron Taylor-Johnson Closes Deal to Play Quicksilver in Marvel's 'Avengers: Age of Ultron' (Exclusive) |obra=The Wrap |fecha=30 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OqXeBJjZ?url=http://www.thewrap.com/aaron-taylor-johnson-closes-deal-join-marvels-avengers-age-ultron-exclusive/ |fechaarchivu=15 d'abril de 2014 |deadurl=no }}</ref> mientres la potencial participación de Olsen foi reportada n'agostu.<ref name="Olsen">{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/bradley-cooper-talks-voice-rocket-612128 |títulu=Bradley Cooper in Talks to Voice Rocket Raccoon in Marvel's 'Guardians of the Galaxy&#39; |apellíu=Kit |nome=Borys |obra=[[The Hollywood Reporter]] |fecha=22 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=22 d'agostu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6JhXU01xm?url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/bradley-cooper-talks-voice-rocket-612128 |fechaarchivu=17 de setiembre de 2013 |deadurl=no }}</ref><ref name="Jackson2" />Pal fin del añu, [[Mark Ruffalo]],<ref name="Ruffalo" /> [[Chris Evans (actor)|Chris Evans]],<ref name="Evans" /> [[Samuel L. Jackson]],<ref name="Jackson" /> [[Chris Hemsworth]],<ref name="Hemsworth" /> [[Scarlett Johansson]],<ref name="Johansson" /> [[Jeremy Renner]]<ref name="Renner" /> y [[Cobie Smulders]]<ref name="Smulders" /> fueron confirmaos pa tornar nos sos papeles de la primer película, ente que [[Don Cheadle]], quien interpretó a [[James Rhodes|James Rhodes/War Machine]] nes películes de ''Iron Man'', robló pa formar parte de la película.<ref name="Cheadle">{{cita web |apellíu=Thompson |nome=Arienne |fecha=12 d'avientu de 2013 |url=http://www.usatoday.com/story/life/people/2013/12/12/don-cheadle-mellow-barely-awake-after-globes-news/3999859/ |títulu=Don Cheadle mellow, 'barely awake' after Globes news |obra=[[USA Today]] |fechaaccesu=12 d'avientu de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Lom9Qsnx?url=http://www.usatoday.com/story/life/people/2013/12/12/don-cheadle-mellow-barely-awake-after-globes-news/3999859/ |fechaarchivu=12 d'avientu de 2013 |deadurl=no }}</ref> A principios de 2014, [[Thomas Kretschmann]] foi contratáu como [[Baron Strucker|Baron Wolfgang von Strucker]],<ref name="Kretschmann">{{cita web |apellíu=Kit |nome=Borys |fecha=15 de xineru de 2014 |títulu=&#39;Dracula' Actor to Play Villain in 'Avengers: Age of Ultron&#39; |url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/dracula-actor-play-villain-avengers-671132 |obra=[[The Hollywood Reporter]] |fechaaccesu=15 de xineru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6MeMtNpvP?url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/dracula-actor-play-villain-avengers-671132 |fechaarchivu=15 de xineru de 2014 |deadurl=no }}</ref> Claudia Kim foi contratada pa un rol ensin especificar,<ref name="Korea">{{cita web |apellíu=Conran |nome=Pierce |fecha=29 de xineru de 2014 |títulu=Avengers 2 to Shoot in Korea, Local Actress Cast as Villain |url=http://twitchfilm.com/2014/01/avengers-2-to-shoot-in-korea-local-actress-cast-as-villain.html |editorial=[[Twitch Film]] |fechaaccesu=5 de febreru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6NAR9el so9I?url=http://twitchfilm.com/2014/01/avengers-2-to-shoot-in-korea-local-actress-cast-as-villain.html |fechaarchivu=5 de febreru de 2014 |deadurl=no }}</ref> y [[Paul Bettany]], que fizo la voz de [[Edwin Jarvis#J.A.R.V.I.S.|J.A.R.V.I.S]]. en películes de UCM, foi contratáu como [[Vision (Marvel Comics)|Vision]].<ref name="Vision" /> El 24 de xineru de 2014, l'asociación Forte di Bard anunció que la filmación tomaría llugar en Fort Bard na rexón de Aosta Valley n'Italia en marzu de 2014, según otres llocalizaciones del valle d'Aosta incluyendo [[Aosta]], [[Donnas]], Bard, Pont-Saint-Martin, y [[Verrès]].<ref name="FortBard">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2014/01/25/joss-whedon-likens-avengers-2-to-the-godfather-part-ii|títulu=Joss Whedon Likens Avengers 2 to The Godfather Part II|apellíu=Vejvoda|nome=Jim|editorial=IGN|fecha=24 de xineru de 2014 |fechaaccesu=25 de xineru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OJjVBh3Y?url=http://www.ign.com/articles/2014/01/25/joss-whedon-likens-avengers-2-to-the-godfather-part-ii |fechaarchivu=24 de marzu de 2014|deadurl=no}}</ref> Al mes siguiente, la Gauteng Film Commission anunció que les secuencies d'aición se filmarían en [[Johannesburg]], al sur d'África y otres llocalizaciones en [[Gauteng]], empezando a medianos de febreru.<ref name="Johannesburg">{{cita web |url=http://www.channel24.co.za/Movies/News/Whedons-Avengers-heading-to-Joburg-20140201|títulu=Whedon's Avengers heading to Joburg|editorial=Channel 24|fecha=1 de febreru de 2014 |fechaaccesu=1 de febreru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OqXoiiIJ?url=http://www.channel24.co.za/Movies/News/Whedons-Avengers-heading-to-Joburg-20140201 |fechaarchivu=15 d'abril de 2014|deadurl=no}}</ref> Unes cuantes selmanes dempués Marvel anunció que porciones de la película se filmarían en Corea del Sur. Feige citó que'l "cortante cantu teunolóxicu, formosos parques y l'espectacular arquiteutura" de la nación yeren ideales pa la película.<ref name="Korea2">{{cita web |fecha=18 de febreru de 2014 |títulu=Marvel Studios Announces Filming of Marvel's Avengers: Age of Ultron in South Korea |url=http://marvel.com/news/movies/2014/2/18/21967/marvel_studios_announces_filming_of_marvels_avengers_age_of_ultron_in_south_korea |editorial=Marvel |fechaaccesu=18 de febreru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6NUY3ck4o?url=http://marvel.com/news/movies/2014/2/18/21967/marvel_studios_announces_filming_of_marvels_avengers_age_of_ultron_in_south_korea |fechaarchivu=19 de febreru de 2014 |deadurl=no }}</ref> Gyeonggi Province y la so capital, [[Seúl|Seoul]] fueron escoyíes como llocalizaciones de filmación col ''Ministeriu de Cultura, Deportes y Turismu'' rembolsando el 30% de les ganancies del estudiu, como parte d'incentivu del programa.<ref name="Korea3" /> === Filmación === La filmación empezó en xueves 11 de febreru de 2014 en Johannesburgu, en Sudáfrica, siendo retardada per un día.<ref name="Johannesburg" /><ref name="SundayTimes">{{cita publicación |autor=Sapo |fecha=10 de febreru de 2014 |títulu=&#39;Avengers' filming postponed, roads not closed |url=http://www.timeslive.co.za/entertainment/2014/02/10/avengers-filming-postponed-roads-not-closed |obra=[[The Sunday Times (South Africa)|The Sunday Times]] |fechaaccesu=10 de febreru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6NHvwtN8Y?url=http://www.timeslive.co.za/entertainment/2014/02/10/avengers-filming-postponed-roads-not-closed |fechaarchivu=10 de febreru de 2014 |deadurl=no }}</ref> Los miembros de la [[segunda unidá]] filmaron secuencies d'aición ensin el repartu principal, pa usales como fondu d'escenes d'engarradielles con Hulk, nel [[Distritu central de negocio|Distrito central de negocios de Johannesburgu]] por un periodu de dos selmanes.<ref name="IOL">{{cita publicación |apellíu=Cox |nome=Anna |fecha=10 de febreru de 2014 |títulu=Road closures as Avengers roll into Joburg |url=http://www.iol.co.za/tonight/news/local/road-closures-as-avengers-roll-into-joburg-1.1644341#.Uvp2VvZ8OM8 |obra=[[Independent Online (South Africa)|Independent Online]] |fechaaccesu=11 de febreru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6NJVpI70J?url=http://www.iol.co.za/tonight/news/local/road-closures-as-avengers-roll-into-joburg-1.1644341#.Uvp2VvZ8OM8 |fechaarchivu=11 de febreru de 2014 |deadurl=no }}</ref><ref name="SouthAfricaHulk">{{cita web |url=http://www.vulture.com/2014/03/mark-ruffalo-teases-an-avengers-romance.html|títulu=Mark Ruffalo Teases an Avengers Romance|apellíu=Silman |nome=Anna|editorial=[[New York (magacín)|New York]]|fecha=18 de marzu de 2014 |fechaaccesu=18 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OAdO8O2D?url=http://www.vulture.com/2014/03/mark-ruffalo-teases-an-avengers-romance.html |fechaarchivu=18 de marzu de 2014|deadurl=no}}</ref> Pa medianos de marzu, la [[fotografia|fotografía principal]] yá empezara en Shepperton Studios cerca de Londres y tuvo programada pa filmar ende por siquier 4 meses.<ref name="LondonShootLength">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2014/03/11/avengers-age-of-ultron-is-ramped-up|títulu=Avengers: Age of Ultron Is "Ramped Up"|apellíu=Larson|nome=Jared|editorial=IGN|fecha=11 de marzu de 2014 |fechaaccesu=11 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6NzzbLM6T?url=http://www.ign.com/articles/2014/03/11/avengers-age-of-ultron-is-ramped-up |fechaarchivu=11 de marzu de 2014|deadurl=no}}</ref><ref name="KoreaShootLength">{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/marvel-finalizes-details-avengers-2-688237|títulu=Marvel Finalizes Details for 'Avengers 2' Shoot in Seoul|apellíu=Llee|nome=Hyo-won|editorial=The Hollywood Reporter|fecha=14 de marzu de 2014 |fechaaccesu=14 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6O4kmcJxd?url=http://www.hollywoodreporter.com/news/marvel-finalizes-details-avengers-2-688237 |fechaarchivu=14 de marzu de 2014|deadurl=no}}</ref> El filmar en Shepperton según otres llocalizaciones d'Inglaterra dexó-y a Whedon llograr un "númberu de distintes imáxenes y testures y humores" pa da-y a la película una distinta paleta y una fresca estética de la so predecesora.<ref name="EmpireApril2014" /> El 22 de marzu, la producción paso a Fort Bard, [[Italia]] y continuu na rexón del valle Aosta hasta'l 28 de marzu. La rexón doblar hasta l'este d'Europa, cola producción reemplazando los escaparates locales con unos de [[cirílicu]].<ref name="ItalyFilming">{{cita web |apellíu=Riccio |nome=Massimiliano |fecha=22 de marzu de 2014 |url=http://www.aostasera.it/articoli/2014/03/22/30963/the-avengers-2-primi-ciak-a-bard-in-valle-ci-sono-gia-occhio-di-falco-scarlet-witch-y-quicksilver |títulu=The Avengers 2, primi ciak a Bard. In Valle ci sono già Occhio di Falco, Scarlet Witch y Quicksilver |editorial=aostasera.it |idioma=Italian |trans_title=The Avengers 2, the first shots in Bard. In the Valley there are already Hawkeye, Scarlet Witch and Quicksilver |fechaaccesu=22 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OGyt7Kr1?url=http://www.aostasera.it/articoli/2014/03/22/30963/the-avengers-2-primi-ciak-a-bard-in-valle-ci-sono-gia-occhio-di-falco-scarlet-witch-y-quicksilver |fechaarchivu=22 de marzu de 2014 |deadurl=no }}</ref> La filmación en surcorea empezó'l 30 de marzu na Ponte Mapo<ref name="KoreaFilming">{{cita web |apellíu=Kim |nome=Da-ye |fecha=30 de marzu de 2014 |url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/nation/2014/03/116_154353.html |títulu=Filming draws pros, cons; non traffic jam |editorial=[[The Korea Times]] |fechaaccesu=30 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OqY0TxJK?url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/nation/2014/03/116_154353.html |fechaarchivu=15 d'abril de 2014 |deadurl=no }}</ref> y continuu hasta'l 14 d'abril de delles locaciones de [[Seúl]].<ref name="Korea4" /> Una islla artificial nel Ríu Han conocida como [[Seúl|Saebit Dungdungseom]] sirvieron como los cuarteles d'un institutu Teunolóxica apaecíu na película.<ref name="Korea5">{{cita web |url=http://www.koreaherald.com/view.php?ud=20140330000359|títulu='Avengers' begins shooting in Seoul|editorial=[[The Korea Herald]]|apellíu=Llee|nome=Sun-young|fecha=30 de marzu de 2014 |fechaaccesu=27 d'abril de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6P9RAlPX3?url=http://www.koreaherald.com/view.php?ud=20140330000359 |fechaarchivu=27 d'abril de 2014|deadurl=no}}</ref> Escenes qu'arreyaben los ataques de Ultrón en partes de la ciudá fueron filmadas nel distritu Gangnam.<ref name="Korea4">{{cita web |url=http://english.chosun.com/site/data/html_dir/2014/03/19/2014031901797.html|títulu=Seoul Braces for Disruptions for Filming of 'Avengers' Sequel|editorial=[[Chosun Ilbo]]|fecha=19 de marzu de 2014 |fechaaccesu=19 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OqXwb72O?url=http://english.chosun.com/site/data/html_dir/2014/03/19/2014031901797.html |fechaarchivu=15 d'abril de 2014|deadurl=no}}</ref> El 8 d'abril, la grabación empezó nos montes Hawley en [[Hampshire]], Inglaterra.<ref name="Hampshire">{{cita web |apellíu=Garland |nome=Natalie |fecha=9 d'abril de 2014 |títulu=Avengers stars battle it out in Hawley Woods |url=http://www.gethampshire.co.uk/news/local-news/avengers-stars-battle-out-hawley-6937214 |editorial=Get Hampshire |fechaaccesu=9 d'abril de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OhsTpLrL?url=http://www.gethampshire.co.uk/news/local-news/avengers-stars-battle-out-hawley-6937214 |fechaarchivu=9 d'abril de 2014 |deadurl=no }}</ref> A mediaos d'abril, [[Hayley Atwell]], quien interpretó a [[Peggy Carter]] en películes anteriores del UCM, tuvo nel set de Rivoli Ballroom en Londres pa una secuencia de flashback nos cuarenta.<ref name="Atwell" /> Pa finales de mayu, [[Josh Brolin]] foi contratáu como la voz de Thanos.<ref name="Brolin">{{cita web |url=http://www.thewrap.com/josh-brolin-joins-marvels-avengers-age-of-ultron-as-villain-thanos/ |títulu=Josh Brolin Joins Marvel's 'Avengers' Sequels as Villain Thanos |apellíu=Sneider |nome=Jeff |obra=[[The Wrap]] |fecha=30 de mayu de 2014 |fechaaccesu=30 de mayu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Pxs4ktf4?url=http://www.thewrap.com/josh-brolin-joins-marvels-avengers-age-of-ultron-as-villain-thanos/ |fechaarchivu=30 de mayu de 2014 |deadurl=no }}</ref> El 1° de xunu, Whedon anunciu nel so [[Twitter]] que yá s'atopaba a la metá de la filmación.<ref name="WhedonHalfway">{{cita web |url=https://twitter.com/josswhedon/status/472994305758740480|títulu=Halfway through shooting! Think I'm holding up better than avezáu. #yoga |apellíu=Whedon|nome=Joss|fecha=1 de xunu de 2014 |fechaaccesu=1 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Q0gLvprp?url=https://twitter.com/josswhedon/status/472994305758740480 |fechaarchivu=1 de xunu de 2014|deadurl=no}}</ref> A medianos de xunu, se filmaron escenes na [[Universidá de Anglia del Este]] en [[Norwich]] y nel [[Castiellu de Dover]] en [[Kent]].<ref name="UEANorwich">{{cita web |nome=Mike |apellíu=Reyes |fecha=15 de xunu de 2014 |títulu=Watch Thor Call Down Lightning In Avengers 2 Set Video |url=http://www.cinemablend.com/new/Watch-Thor-Call-Down-Lightning-Avengers-2-Set-Video-43456.html |editorial=CinemaBlend |fechaaccesu=15 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6QMG7wzd5?url=http://www.cinemablend.com/new/Watch-Thor-Call-Down-Lightning-Avengers-2-Set-Video-43456.html |fechaarchivu=15 de xunu de 2014 |deadurl=no }}</ref><ref name="Dover">{{cita web |nome=Phil |apellíu=Hayes |fecha=17 de xunu de 2014 |títulu=EXCLUSIVE: Scarlett Johansson, Robert Downey Jnr, Samuel L Jackson and Chris Hemsworth filming New Avengers movie 'at Dover Castle&#39; |url=http://www.dover-express.co.uk/EXCLUSIVE-New-Avengers-filme-8216-shot-Dover/story-21248339-detail/story.html |obra=Dover Express |fechaaccesu=18 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6QPAnEWCu?url=http://www.dover-express.co.uk/EXCLUSIVE-New-Avengers-filme-8216-shot-Dover/story-21248339-detail/story.html |fechaarchivu=17 de xunu de 2014 |deadurl=no }}</ref> La filmación tamién tomó llugar nel centru de formación [[Metropolitan Police Service]] de Londres, que poso como una ciudá de la nación ficticia europea de Sokovia,<ref name="BuzzFeed" /> en Chittagong, Bangladesh,<ref name="Bangladesh">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2014/10/30/direutor-joss-whedon-talks-avengers-age-of-ultron-possibly-teases-civil-war|títulu=Direutor Joss Whedon Talks Avengers: Age of Ultron, Possibly Teases Civil War|apellíu=Couto|nome=Anthony|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=29 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6ThOPxdR7?url=http://www.ign.com/articles/2014/10/30/direutor-joss-whedon-talks-avengers-age-of-ultron-possibly-teases-civil-war |fechaarchivu=30 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref> y en [[Nueva York]].<ref name="FilmingUS">{{cita web |url=http://screenrant.com/ant-man-movie-locations-edgar-wright/ |títulu=&#39;Ant-Man' Not Shooting in Edgar Wright's Homeland But Will Embrace His Style |apellíu=Keyes |nome=Rob |editorial=Screen Rant |fecha=27 de payares de 2013 |fechaaccesu=27 de payares de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6LRYGZZfx?url=http://screenrant.com/ant-man-movie-locations-edgar-wright/ |fechaarchivu=27 de payares de 2013 |deadurl=no }}</ref><ref name="GotGAvengersFeature">{{cita videu|people=[[Joss Whedon]], [[Kevin Feige]], Jeremy Latcham|añu=2014 |títulu=Exclusive look at Marvel's Avengers: Age of Ultron |ubicación=Guardians of the Galaxy Blu-ray |publicación=Walt Disney Home Entertainment}}</ref> El 6 d'agostu del 2014 Whedon anunció nos medios sociales que completara la filmación principal de ''Avengers: Age of Ultron''.<ref name="WhedonTweet">{{cita web |fecha=6 d'agostu de 2014 |nome=Joss |apellíu=Whedon |enllaceautor=Joss Whedon |títulu=Avengers 2 Wrapped What the hell do I do now? |editorial=[[Twitter]] |url=https://twitter.com/josswhedon/status/497108578109784064 |fechaaccesu=6 d'agostu de 2014 |fechaarchivu=6 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6RdHfVz7g?url=https://twitter.com/josswhedon/status/497108578109784064 |deadurl=no }}</ref> === Post-producción === En febreru de 2014, [[Industrial Light & Magic]] anuncio los sos planes d'abrir una instalación en Londres y cito a Avengers: Age of Ultron como un catalizador pa dicha espansión.<ref name="ILM">{{cita publicación |apellíu=Cohen |nome=David |fecha=11 de febreru de 2014 |títulu=&#39;Star Wars,' 'Avengers' Spawn Industrial Light & Magic's London Expansion |url=http://variety.com/2014/biz/news/industrial-light-magic-london-star-wars-avengers-1201099729/ |obra=[[Variety]] |fechaaccesu=11 de febreru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6NKySmgkP?url=http://variety.com/2014/biz/news/industrial-light-magic-london-star-wars-avengers-1201099729/ |fechaarchivu=12 de febreru de 2014 |deadurl=no }}</ref> En xunu de 2014 anuncióse que l'estrenu en IMAX va ser convertíu a IMAX 3D.<ref name=IMAX3D>{{cita web |autor1=<!--non authors-->|títulu=The Avengers: Age of Ultron An IMAX 3D Experience|url=https://www.imax.com/movies/m/the-avengers-age-of-ultron-an-imax-3d-experience/|editorial=IMAX |fechaaccesu=8 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140323164223/https://www.imax.com/movies/m/the-avengers-age-of-ultron-an-imax-3d-experience/ |fechaarchivu=23 de marzu de 2014}}</ref> ILM desenvuelvo un nuevu sistema de [[captura de movimientu]] pa la película llamada Muse, que puede captar meyor les interpretaciones de los actores y combinar les distintes tomes.<!--<ref name="ILM2" />--> Sobre'l procesu de captura de movimientu, Rufallo dixo, "Fiximos muncha más captura de movimientu. Y por cuenta de que la captura d'espresiones y les corporales pueden fundise, tienes muncha más llatitú como intérprete... en cuenta de solo tar nun llugar de gráfiques dixitales, vuélvese más colaborativo. Y el actor puede amesta-y la so interpretación a eso. Agora la teunoloxía ta tomando un pasu alantre... se pusó muncha importancia a la primer unidá, pero agora tán empezando a ver la captura de movimientu d'una manera tan equilibrada... Y de esa manera veo la captura de movimientu como esti increíble nuevu llugar que nunca tuvimos primero que ye como manipoliar títeres. Yá saben, yá nun tas esmolecíu polos atributos que tienen como persones: la to edá, o pesu, o tamañu. Yá nada d'eso importa. Y equí esta esti nuevu llugar entusiasmate que ye como desconocíu."<ref name="IGNHulkOct2014">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2014/10/28/avengers-age-of-ultron-mark-ruffalo-says-theres-a-confrontation-coming-between-the-hulk-and-banner?page=2|títulu=Avengers: Age of Ultron Mark Ruffalo Says There's A Confrontation Coming Between The Hulk And Banner|apellíu=Cornet|nome=Roth|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=28 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=3 de payares de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6ToWAnhLP?url=http://www.ign.com/articles/2014/10/28/avengers-age-of-ultron-mark-ruffalo-says-theres-a-confrontation-coming-between-the-hulk-and-banner?page=2 |fechaarchivu=3 de payares de 2014|deadurl=no}}</ref> N'agostu de 2014, [[Stellan Skarsgård]] reveló que repitiría'l so papel d'[[Erik Selvig]].<ref name="Skarsgard" /> N'ochobre de 2014, la productora executiva Victoria Alonso antemanó que la película tendría 3,000 tomes d'efeutos visuales, de siete a doce compañíes d'efeutos visuales.<!--<ref name="VFXShots" />--> En payares de 2014, Idris Elba confirmó que repitiría'l so papel de Heimdall xuntu con Tom Hiddleston como Loki,<ref name="Elba" /> contradiciendo les declaraciones anteriores de Feige de que Loki nun apaecería en ''Age of Ultron''.<ref name="Loki" /> Escenes adicionales fueron agendadas en xineru de 2015 en [[Pinewood Studios]].<!--<ref name="Pickup" />--> En febreru de 2015, Marvel confirmó al traviés de material promocional que Serkis interpretaría a [[Ulysses Klaw]] na película.<ref name="SerkisKlaw">{{cita web |url=http://www.stitchkingdom.com/disney-the-avengers-age-ultron-stills-behindthescenes-high-resolution-watermark-free-74269/|títulu='The Avengers: Age of Ultron' New Stills, Behind-the-Scenes in High Resolution; Serkis Confirmed as Klaw|editorial=Stitch Kingdom|fecha=3 de febreru de 2015 |fechaaccesu=4 de febreru de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6W4oncLXO?url=http://www.stitchkingdom.com/disney-the-avengers-age-ultron-stills-behindthescenes-high-resolution-watermark-free-74269/ |fechaarchivu=3 de febreru de 2015|deadurl=no}}</ref> Siguíu del estrenu del primer póster oficial de la película, confirmóse la presencia del actor [[Anthony Mackie]] nel so papel de Sam Wilson/Falcon.<ref name="Mackie-on-AOU"/> A mediaos de marzu'l direutor Joss Whedon confirmó que la película nun tendría una tradicional escena post-creitos, y que nel so llugar habría un epílogu ente los creitos.<ref>{{cita web |apellido1=Gilman|nome1=Greg|títulu='Avengers: Age of Ultron' Will Not Have Post-Credits Scene, Says Joss Whedon and Kevin Feige|url=http://www.thewrap.com/avengers-age-of-ultron-will-not-have-post-credits-scene-says-joss-whedon-and-kevin-feige/|obra=The Wrap|idioma=inglés|fecha=8 d'abril de 2015 |fechaaccesu=20 d'abril de 2015}}</ref> Dellos meses antes del estrenu de la película, anunciárase que la duración de la película sería pocu más de dos hores. Pero munches de les escenes de les películes fueron cortaes. Dalgunes d'estes incluyíen una subtrama qu'arreyaba a Thor recreando'l so suañu apocalíptico<ref name=Asgardexit/> y escenes onde Tom Hiddleston apaecía como Loki. Delles escenes alternatives con Taylor-Johnson como Quicksilver fueron filmadas mientres la post-producción, onde'l direutor almitió que la muerte del personaxe nun yera daqué seguro un principiu antes de la edición final.<ref>{{cita web |apellido1=Hewitt|nome1=Chris|títulu=Joss Whedon revela 10 secretos de Avengers: Age of Ultron|url=http://www.empireonline.com/features/joss-whedon-avengers-ultron-secrets/p1|obra=Empire|idioma=Inglés|fecha=5 de mayu de 2015 |fechaaccesu=5 de mayu de 2015}}</ref> Una vegada anunciada la fecha d'estrenu casera de la película en DVD y Blu-Ray, publicóse que la película contendría un final alternativu y una edición estendida.<ref name="DVDrelease">{{cita web |apellido1=Hall|nome1=Jacob|títulu='Avengers 2' DVD to Include Extended Edition and Alternate Ending Read More: 'Avengers 2' DVD to Include Extended Edition and Alternate Ending |url=http://screencrush.com/avengers-2-dvd-blu-ray/|obra=Screencrush|idioma=Inglés|fecha=5 de mayu de 2015 |fechaaccesu=5 de mayu de 2015}}</ref> == Música == En marzu de 2014, [[Brian Tyler]] roblo pa componer la banda sonora de la película, reemplazando al compositor del primer filme, [[Alan Silvestri]], faciendo d'esta la so tercer collaboración con Marvel, dempués d'[[Iron Man 3]] y [[Thor: The Dark World]] nel 2013.<ref name="BrianTyler">{{cita web |url=http://filmmusicreporter.com/2014/03/19/brian-tyler-to-score-avengers-age-of-ultron/|títulu=Brian Tyler to Score 'Avengers: Age of Ultron&#39;|editorial=Film Music Reporter|fecha=19 de marzu de 2014 |fechaaccesu=19 de marzu de 2014 |fechaarchivu=19 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OCPCNDPX?url=http://filmmusicreporter.com/2014/03/19/brian-tyler-to-score-avengers-age-of-ultron/|deadurl=no}}</ref>Tamién colabró el famosu [[Danny Elfman]], quien yá compunxo les bandes sonores d'otres películes basaes en cómics Marvel, como ''[[Spiderman (película)|Spider-Man]]'' y ''[[Hulk (película)|Hulk]]'' === Llista de cantares === {{Track listing | collapsed = | headline = | extra_column = | total_length = 1:17:26 | all_writing = | all_lyrics = | all_music = |music_credits = yes | title1 = Avengers: Age of Ultron Title | note1 = | writer1 = | lyrics1 = | music1 = Brian Tyler | extra1 = | length1 = 0:43 | title2 = Heroes | writer2 = | note2 = non presente nel filme | lyrics2 = | music2 = Danny Elfman | extra2 = | length2 = 2:07 | title3 = Rise Together | note3 = | writer3 = | lyrics3 = | music3 = Brian Tyler | extra3 = | length3 = 2:23 | title4 = Breaking and Entering | note4 = | writer4 = | lyrics4 = | music4 = Brian Tyler | extra4 = | length4 = 3:04 | title5 = It Begins | note5 = | writer5 = | lyrics5 = | music5 = Danny Elfman | extra5 = | length5 = 2:42 | title6 = Birth of Ultron | note6 = | writer6 = | lyrics6 = | music6 = Brian Tyler | extra6 = | length6 = 3:05 | title7 = Ultron-Twins | note7 = | writer7 = | lyrics7 = | music7 = Danny Elfman | extra7 = | length7 = 4:13 | title8 = Hulkbuster | note8 = | writer8 = | lyrics8 = | music8 = Brian Tyler | extra8 = | length8 = 4:32 | title9 = Can You Stop This Thing? | note9 = | writer9 = | lyrics9 = | music9 = Danny Elfman | extra9 = | length9 = 1:03 | title10 = Sacrifice | note10 = | writer10 = | lyrics10 = | music10 = Brian Tyler | extra10 = | length10 = 2:42 | title11 = Farmhouse | note11 = | writer11 = | lyrics11 = | music11 = Danny Elfman | extra11 = | length11 = 4:02 | title12 = The Vault | note12 = | writer12 = | lyrics12 = | music12 = Brian Tyler | extra12 = | length12 = 2:58 | title13 = The Mission | note13 = | writer13 = | lyrics13 = | music13 = Brian Tyler | extra13 = | length13 = 2:48 | title14 = Seoul Searching | note14 = | writer14 = | lyrics14 = | music14 = Brian Tyler | extra14 = | length14 = 2:48 | title15 = Inevitability-One Good Eye | note15 = non presente nel filme | writer15 = | lyrics15 = | music15 = Danny Elfman | extra15 = | length15 = 5:07 | title16 = Ultron Wakes | note16 = | writer16 = | lyrics16 = | music16 = Danny Elfman | extra16 = | length16 = 1:43 | title17 = Vision | note17 = | writer17 = | lyrics17 = | music17 = Brian Tyler | extra17 = | length17 = 3:47 | title18 = The Battle | note18 = | writer18 = | lyrics18 = | music18 = Brian Tyler | extra18 = | length18 = 4:24 | title19 = Wish You Were Here | note19 = | writer19 = | lyrics19 = | music19 = Brian Tyler | extra19 = | length19 = 1:36 | title20 = The Farm | note20 = | writer20 = | lyrics20 = | music20 = Danny Elfman | extra20 = | length20 = 1:14 | title21 = Darkest of Intentions | note21 = | writer21 = | lyrics21 = | music21 = Brian Tyler | extra21 = | length21 = 2:26 | title22 = Fighting Back | note22 = | writer22 = | lyrics22 = | music22 = Brian Tyler | extra22 = | length22 = 2:33 | title23 = Avengers Unite | note23 = | writer23 = | lyrics23 = | music23 = Danny Elfman | extra23 = | length23 = 1:08 | title24 = Keys to the Past | note24 = | writer24 = | lyrics24 = | music24 = Brian Tyler | extra24 = | length24 = 1:48 | title25 = Uprising | note25 = | writer25 = | lyrics25 = | music25 = Brian Tyler | extra25 = | length25 = 2:32 | title26 = Outlook | note26 = | writer26 = | lyrics26 = | music26 = Brian Tyler | extra26 = | length26 = 2:38 | title27 = The Last One | note27 = | writer27 = | lyrics27 = | music27 = Brian Tyler | extra27 = | length27 = 2:14 | title28 = Nothing Lasts Forever | note28 = | writer28 = | lyrics28 = | music28 = Danny Elfman | extra28 = | length28 = 1:57 | title29 = New Avengers - Avengers: Age of Ultron | writer29 = | lyrics29 = | music29 = Danny Elfman | extra29 = | length29 = 3:09 }} == Estrenu == [[Ficheru:Jeremy Renner at Avengers Age of Ultron premiere.jpg|thumb|left|Renner llegando a la premiere mundial de ''Avengers Age of Ultron''.]] ''Avengers: Age of Ultron'' realizó'l so estrenu mundial el 13 d'abril del 2015 nel [[Dolby Theatre]] en Hollywood.<ref name="Dolby">{{cita videu |fecha=10 d'abril de 2015 |títulu=Watch the red carpet of Marvel's "Avengers: Age of Ultron" on April 13! |url=https://www.youtube.com/watch?v=2w_izX3wiiE |publicación=[[YouTube]] |fechaaccesu=10 d'abril de 2015 |fechaarchivu=10 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Xh5lkjFk?url=https://www.youtube.com/watch?v=2w_izX3wiiE |deadurl=no }}</ref><ref name="CardelliniDelpy"/> Estrenar nos Estaos Xuníos el 1 de mayu de 2015. N'Arxentina estrenó'l 23 d'abril y en Méxicu'l 30 d'abril del mesmu añu.<ref name="UKRelease">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2014/04/24/avengers-age-of-ultron-gets-earlier-ukireland-release-date|títulu=Avengers: Age of Ultron Gets Earlier UK/Ireland Release Date|apellíu=Campbell|nome=Eric|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=24 d'abril de 2014 |fechaaccesu=24 d'abril de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6P56h6oEW?url=http://www.ign.com/articles/2014/04/24/avengers-age-of-ultron-gets-earlier-ukireland-release-date |fechaarchivu=24 d'abril de 2014|deadurl=no}}</ref><ref name="IMAX">{{cita web |url=http://www.comingsoon.net/news/movienews.php?id=116262|títulu=Disney to Release Avengers: Age of Ultron, Star Wars: Episode VII in IMAX|editorial=ComingSoon.net|fecha=20 de marzu de 2014 |fechaaccesu=20 de marzu de 2014 |fechaarchivu=20 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6ODQJeqJ9?url=http://www.comingsoon.net/news/movienews.php?id=116262|deadurl=no}}</ref><ref name=IMAX3D/><ref name='Crítiques de "Avengers: Age of Ultron".'>{{cita web |títulu=Critica de "Avengers: Age of Ultron".|url=https://criticasdepeliculas.com/peliculas/los-vengadores-la era-de-ultron|idioma=español}}</ref> === Mercadotecnia === Na [[Comic-Con|Comic-Con Internacional de San Diego]] nel [[2013]], Joss Whedon introdujó un [[teaser|teaser tráiler]] de la película, qu'incluyó una mirada al cascu de Ultrón y el títulu del filme.<ref name="2013SDCCTeaser">{{cita web |apellíu=Sullivan |nome=Kevin P. |fecha=21 de xunetu de 2013 |títulu=&#39;Ultron' Teaser And More: A Deep Dive Into Comic-Con Footage |url=http://www.mtv.com/news/articles/1710964/ultron-marvel-footage-2013-san-diego-comic-con.jhtml |editorial=[[MTV News]] |fechaaccesu=28 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OPowXCYA?url=http://www.mtv.com/news/articles/1710964/ultron-marvel-footage-2013-san-diego-comic-con.jhtml |fechaarchivu=28 de marzu de 2014 |deadurl=no }}</ref> Una cobertoria del teaser, según una curtia entrevista con Whedon, tuvo disponible como parte d'una carauterística del Bluy-ray de ''Iron Man 3'' como una aplicación en segunda pantalla nel so estrenu'l 24 de setiembre de 2013.<ref name="IM3SecondScreen">{{cita web |url=http://comicbook.com/blog/2013/09/25/avengers-age-of-ultron-announcement-trailer-now-available-in-hd/|títulu=Avengers: Age of Ultron Announcement Trailer Now Available in HD|apellíu=Burlingame|nome=Russ|editorial=Comicbook.com|fecha=25 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2013}}</ref><ref name="IM3SecondScreen2">{{cita web |url=http://screencrush.com/avengers-2-teaser-trailer/|títulu=&#39;Avengers 2' Teaser Trailer: Let the Age of Ultron Begin!|apellíu=Sampson|nome=Mike|editorial=ScreenCrush|fecha=26 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OqXXiVao?url=http://screencrush.com/avengers-2-teaser-trailer/ |fechaarchivu=15 d'abril de 2014|deadurl=no}}</ref> El 18 de marzu de 2014, [[American Broadcasting Company|ABC]] tresmitió un especial de televisión d'una hora tituláu, ''Marvel Studios: Assembling a Universe'', qu'incluyó un sneek peek de ''Avengers: Age of Ultron''.<ref name="TVSpecial">{{cita web |apellíu=Hibberd |nome=James |fecha=27 de febreru de 2014 |títulu=ABC to air Marvel special with 'Avengers: Age of Ultron' sneak peek -- Exclusive |url=http://insidetv.ew.com/2014/02/27/abc-marvel-avengers-age-of-ultron/ |obra=[[Entertainment Weekly]] |fechaaccesu=27 de febreru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6NhneC4dj?url=http://insidetv.ew.com/2014/02/27/abc-marvel-avengers-age-of-ultron/ |fechaarchivu=27 de febreru de 2014 |deadurl=no }}</ref> L'especial debutó los conceutos d'arte de Quicksilver y Scarlet Witch, según l'arte de lo que paez Hulk engarrando con una especie d'armadura de Iron Man paecida al "[[Hulkbuster]]".<ref name="TVSpecial2">{{cita web |apellíu=Keyes |nome=Rob |fecha=18 de marzu de 2014 |títulu=First Look At Quicksilver, Scarlet Witch & Hulkbuster Designs in 'The Avengers 2′ |url=http://screenrant.com/quicksilver-scarlet-witch-hulkbuster-art-the-avengers-2/ |editorial=Screen Rant |fechaaccesu=18 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6OBGzZMr4?url=http://screenrant.com/quicksilver-scarlet-witch-hulkbuster-art-the-avengers-2/ |fechaarchivu=19 de marzu de 2014 |deadurl=no }}</ref> [[Harley-Davidson]] xunir a Marvel p'aprovir la so primer motocicleta llétrica, del Project LiveWire, que va ser utilizada por Black Widow na película.<ref name="ProjectLiveWire">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2014/06/23/scarlett-johanssons-black-widow-to-ride-an-electric-harley-in-marvels-avengers-age-of-ultron|títulu=Scarlett Johansson's Black Widow To Ride An Electric Harley In Marvel's Avengers: Age Of Ultron|apellíu=Campbell|nome=Evan|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=23 de xunu de 2014 |fechaaccesu=23 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6QYaUcGFi?url=http://www.ign.com/articles/2014/06/23/scarlett-johanssons-black-widow-to-ride-an-electric-harley-in-marvels-avengers-age-of-ultron |fechaarchivu=23 de xunu de 2014|deadurl=no}}</ref> El 27 de xunu, Mark Ruffalo, quien interpreta a Bruce Banner, dixo que el repartu de la película taría presente na [[Comic-Con|Comic-Con Internacional de San Diego]] del [[2014]]<ref>{{cita web |autor=Gustavo Sebran|títulu=Mark Ruffalo Opens up About Comic con and Hulk|url=http://www.latino-review.com/news/mark-ruffalo-opens-up-about-comic-con-and-hulk |fechaaccesu=1 de xunetu de 2014|obra=Llatín Review|fecha=27 de xunu de 2014|idioma=Inglés}}</ref> y ónde se dio a conocer un teaser tráiler de la secuela.<ref>{{cita web |autor=Gary Collison|títulu=First avengers: Age of Ultron trailer at Comic con?|url=http://www.flickeringmyth.com/2014/06/first-avengers-age-ultron-trailer-comic-con.html |fechaaccesu=1 de xunetu de 2014|obra=Flickering myth|fecha=23 de xunu de 2014|idioma=inglés}}</ref> La primer meyora taba programáu pa estrenase mientres la tresmisión d'un episodiu de ''[[Agents of S.H.I.E.L.D]].'' el 28 d'ochobre de 2014.<ref name="SHIELD">{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/live-feed/avengers-age-ultron-trailer-air-742812|títulu=&#39;Avengers: Age of Ultron' Trailer to Air During 'Agents of SHIELD&#39;|apellíu=Couch|nome=Aaron|obra=[[The Hollywood Reporter]]|fecha=21 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TVMZZGfR?url=http://www.hollywoodreporter.com/live-feed/avengers-age-ultron-trailer-air-742812 |fechaarchivu=22 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref> Sicasí, el 22 d'ochobre la meyora penerar en llinia,<ref name="TeaserLeak">{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/watch-official-avengers-age-ultron-743136|títulu=Watch the Official 'Avengers: Age of Ultron' Trailer Right Now|apellíu=Couch|nome=Aaron|obra=[[The Hollywood Reporter]]|fecha=22 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TWmF0ZhH?url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/watch-official-avengers-age-ultron-743136 |fechaarchivu=23 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref> y en poques hores Marvel oficialmente estreno la meyora en [[YouTube]].<ref name="GuardianTrailer">{{cita web |apellíu=Murray|nome=Warren|títulu=Avengers: Age of Ultron filme trailer released by Marvel after leak|url=http://www.theguardian.com/film/2014/oct/23/avengers-age-of-ultron-filme-trailer-released-after-leak|obra=[[The Guardian]]|fecha=22 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TXMgwtkd?url=http://www.theguardian.com/film/2014/oct/23/avengers-age-of-ultron-filme-trailer-released-after-leak |fechaarchivu=23 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref> ''[[Entertainment Weekly]]'' y ''[[The Hollywood Reporter]]'' notarón l'efeutivu usu del cantar "''I've Got No Strings''" de ''[[Pinocho (película de 1940)|Pinocho]]'' (1940) na meyora.<ref name="GotNoStringsEW">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2014/10/22/avengers-age-of-ultron-trailer/|títulu=&#39;Avengers: Age of Ultron' trailer is here: What we learned|apellíu=Rivera|nome=Joshua|obra=[[Entertainment Weekly]]|fecha=22 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TWuzDHnQ?url=http://insidemovies.ew.com/2014/10/22/avengers-age-of-ultron-trailer/ |fechaarchivu=23 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref><ref name="GotNoStringsTHR">{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/whats-revealed-leaked-avengers-age-743181|títulu=What's Revealed in the First 'Avengers: Age of Ultron' Trailer?|apellíu=McMillian|nome=Graeme|obra=[[The Hollywood Reporter]]|fecha=22 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TWv4NSMp?url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/whats-revealed-leaked-avengers-age-743181 |fechaarchivu=23 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref> ''[[Forbes]]'' sintió que la meyora foi "un testu d'una 'secuela escura' que raspia la parodia" pero dixo que, "ye una bona pieza espectacular de mercadotecnia, una que s'alza tantu pola eleición de música y poles vocales de James Spader como'l villanu del títulu".<ref name="GotNoStringsForbes">{{cita web |url=http://www.forbes.com/sites/scottmendelson/2014/10/22/avengers-age-of-ultron-gets-dark-sequel-teaser/|títulu=&#39;Avengers: Age Of Ultron' Gets 'Dark Sequel' Teaser Trailer|apellíu=Mendelson|nome=Scott|obra=[[Forbes]]|fecha=22 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TXbZuu5x?url=http://www.forbes.com/sites/scottmendelson/2014/10/22/avengers-age-of-ultron-gets-dark-sequel-teaser/ |fechaarchivu=23 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref> La meyora recibió 34.3 millones d'espectadores en 24 hores, 26.2 millones dende la canal de Marvel en YouTube, que rompió'l récor sosteníu por ''Iron Man 3'' con 23.14 millones d'espectadores. En contraste, el teaser orixinal de ''Avengers'' recibió 20.4 millones d'espectadores en 24 hores dempués del so debú.<ref name="TrailerRecord" /><ref name="TrailerRecord2">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2014/10/24/avengers-age-of-ultron-trailer-record/|títulu=Despite leak, 'Avengers: Age of Ultron' trailer breaks Marvel record|apellíu=Breznican|nome=Anthony|obra=[[Entertainment Weekly]]|fecha=24 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TZcmaIJB?url=http://insidemovies.ew.com/2014/10/24/avengers-age-of-ultron-trailer-record/ |fechaarchivu=24 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref> En respuesta, Marvel aportó a emitir un footage de ''Age of Ultron'' mientres l'episodiu de ''Agents of S.H.I.E.L.D.'' que orixinalmente taba agendado pa estrenar el tráiler.<ref name="TrailerRecord">{{cita web |url=http://marvel.com/news/movies/23529/the_avengers_shatter_another_record|títulu=The Avengers Shatter Another Record |apellíu=Penagos|nome=Ryan|editorial=Marvel.com|fecha=24 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TZRoaH3P?url=http://marvel.com/news/movies/23529/the_avengers_shatter_another_record |fechaarchivu=24 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref> Pa final d'ochobre, el direutor en xefe de Marvel Cómics [[Axel Alonso]] esclamó qu'hai planes pa xunir la película con cómics.<ref name="ComicTieIn">{{cita web |url=http://www.comicbookresources.com/?page=article&id=56770|títulu=AXEL-IN-CHARGE: How Marvel's Big Movie Week Impacts Publishing|apellíu1=Alonso|nome1=Axel|apellíu2=Ching|nome2=Albert|editorial=[[Comic Book Resources]]|fecha=31 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=4 de payares de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TqBrwbTZ?url=http://www.comicbookresources.com/?page=article |fechaarchivu=4 de payares de 2014|deadurl=no}}</ref> En payares de 2014, ABC emitió otru especial de televisión d'una hora tituláu ''[[Universu cinematográficu de Marvel|Marvel 75 Years: From Pulp to Pop!]]'', que presentó un footage "detrás d'escenes" de ''Age of Ultron''.<ref name="TVSpecialPulpPop">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2014/11/04/marvel-75-years-from-pulp-to-pop-review|títulu=Looking Back At How The Marvel Age Began|apellíu=Goldman|nome=Eric|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=4 de payares de 2014 |fechaaccesu=4 de payares de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TqXyyHjG?url=http://www.ign.com/articles/2014/11/04/marvel-75-years-from-pulp-to-pop-review |fechaarchivu=5 de payares de 2014|deadurl=no}}</ref> A principios d'avientu reportóse que la segunda temporada de la serie ''[[Agents of S.H.I.E.L.D]].'' tendría una conexón cola película. Sobre'l crossover el productor Jed Whedon esplicó: "Tendríen De esperar daqué. Los Vengadores ye la gran carpa na que toles franquicies pertenecen. Obviamente tamos incluyíos neso." Sicasí la productora Maurissa Tacharoen desmintió que la conexón fuera tan atanante como lo foi la de la primer temporada con [[Captain America: The Winter Soldier|The Winter Soldier]] esplicando: "Nun creo que toles películes tengan el potencial d'impactanos de la forma en que ''Capitán América 2'' lo hizó, pero va haber conexones".<ref>{{cita web |autor=Natalie Abrams|títulu=Exclusive: 'Agents of S.H.I.E.L.D.' to feature a tie-in to 'Avengers: Age of Ultron&#39;|url=http://insidetv.ew.com/2014/12/09/agents-shield-avengers-age-ultron/?hootPostID=b642b3fea1fdef34993226c42ceed0y2 |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014|obra=EW|fecha=9 d'avientu de 2014|idioma=Inglés}}</ref> El 3 de febreru de 2014, Marvel "estrenó" una historieta rellacionada, Avengers: Age of Ultron Prelude - This Scepter'd Isle. Escrita por Will Corona Pilgrim ya ilustrada por Wellinton Alves, que revela como Strucker apoderar del cetru de Loki y l'orixe de los poderes de los ximielgos Maximoff.<ref name="SurpriseComic">{{cita web |url=http://www.newsarama.com/23418-marvel-releases-surprise-official-age-of-ultron-prequel.html|títulu=Marvel's Surprise, Official AGE OF ULTRON Prequel Has Wanda & Pietro SPOILERS|apellíu=Arrant|nome=Chris|editorial=Newsarama|fecha=3 de febreru de 2015 |fechaaccesu=4 de febreru de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6W4n2FosP?url=http://www.newsarama.com/23418-marvel-releases-surprise-official-age-of-ultron-prequel.html |fechaarchivu=3 de febreru de 2015|deadurl=no}}</ref> == Receición == === Taquilla === D'alcuerdu a la revista ''[[Boxoffice (revista)|Boxoffice]]'', predíxose que ''Avengers: Age of Ultron'' ganaría $217 millones na so selmana d'estrenu en Norteamérica, superando los $207 millones recaldaos por ''The Avengers'' y faciéndola una de les meyores taquilles de les películes de Marvel, pero eso nun asocedió. El xefe analista de ''Boxoffice'' Phil Contrino dixo que les predicciones taben basaes nes publicaciones de redes sociales como Facebook y Twitter, col númberu ya intensidá de publicaciones positives en Twitter siendo de les busques más fuertes que tuvo cualquier película desque ''Boxoffice'' empezó a monitorear el sitiu. Adicionalmente, Doug Creutz, un analista de [[Cowen Group]], concordó coles predicciones de ''Boxoffice'' sobre les posibles ganancies de $200 millones. <ref name="BloombergBoxOffice">{{cita web |url=http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-03-10/disney-s-new-avengers-filme-could-smash-record-forecaster-says|títulu=Disney's New 'Avengers' Film Could Smash Record, Forecaster Says|apellíu1=Sakoui|nome1=Anoushi|apellíu2=Palmeri|nome2=Christopher||obra=[[Bloomberg Business]]|fecha=9 de marzu de 2015 |fechaaccesu=9 de marzu de 2015 |urlarchivu=http://www.webcitation.org/mainframe.php |fechaarchivu=9 de marzu de 2015|deadurl=no}}</ref> === Crítica === ''Avengers: Age of Ultron'' recibió reseñes xeneralmente positives, de parte de la crítica especializada y l'audiencia. Nel portal d'internet [[Rotten Tomatoes]], la película tien una aprobación de 75%, basada en 304 reseñes, con una puntuación de 6.7/10 per parte de la crítica, ente que de l'audiencia tien una aprobación de 84%. La páxina [[Metacritic]] dio-y a la película una puntuación de 66 sobre 100, basada en 49 reseñes <!-- CITED TERMINOLOGY, DO NOT CHANGE! -->"xeneralmente favorables".<ref name="Metacritic">{{cita web |url=http://www.metacritic.com/movie/avengers-age-of-ultron |títulu=Avengers: Age of Ultron |editorial=[[Metacritic]] |fechaaccesu=21 d'abril de 2015 }}</ref> Les audiencies de CinemaScore diéron-y una puntuación de "A" nuna escala d'A+ a F,<ref name="DeadlineWk2Final">{{cita web |url=http://deadline.com/2015/05/hot-pursuit-box-office-reese-witherspoon-sofia-vergara-1201422937/|títulu='Ultron' Has Super Second Weekend At $77.7M; 'Hot Pursuit' Opens To $13.9M – Final Box Office|nome=Anthony|apellíu=D'Alessandro|editorial=[[Deadline.com]]|fecha=11 de mayu de 2015 |fechaaccesu=12 de mayu de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6ZoD6AwTI?url=http://deadline.com/2015/05/hot-pursuit-box-office-reese-witherspoon-sofia-vergara-1201422937/ |fechaarchivu=6 de xunetu de 2015|deadurl=no}}</ref> ente que nel sitiu [[IMDb]] los usuarios diéron-y una puntuación de 7.5/10, sobre la base de más de 400&nbsp;000 votos. [[Todd McCarthy]] de ''[[The Hollywood Reporter]]'' comentó, "''Avengers: Age of Ultron'' trunfa na prioridá principal de crear un oponente dignu pa los sos superhéroes y dándo-y al postreru delles coses que faer, pero esta vegada les escenes d'aición nun son esllumantes."<ref name="HollywoodReporterReview">{{cita web |apellíu=McCarthy |nome=Todd |fecha=21 d'abril de 2015 |títulu=&#39;Avengers: Age of Ultron': Film Review |url=http://www.hollywoodreporter.com/movie/avengers-age-ultron/review/790246 |obra=[[The Hollywood Reporter]] |fechaaccesu=21 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Xy2hVKGW?url=http://www.hollywoodreporter.com/movie/avengers-age-ultron/review/790246 |fechaarchivu=22 d'abril de 2015 |deadurl=no }}</ref> Scott Foundas de ''[[Variety]]'' escribió, "Si esto ye lo que l'[[apoteosis]] del gran estudiu volvióse nel 2015, podría ser peor. A diferencia del so personaxe de títulu, ''Age of Ultron'' definitivamente tien una alma."<ref name="VarietyReview">{{cita publicación |apellíu=Foundas |nome=Scott |fecha=21 d'abril de 2015 |url=http://variety.com/2015/film/reviews/avengers-age-of-ultron-review-1201474856/ |títulu=Film Review: 'Avengers: Age of Ultron' |obra=[[Variety]] |fechaaccesu=21 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Xy2pNzfR?url=http://variety.com/2015/film/reviews/avengers-age-of-ultron-review-1201474856/ |fechaarchivu=22 d'abril de 2015 |deadurl=no }}</ref> Escribiendo pa ''[[Chicago Sun-Times]]'' y dándo-y a la película trés estrelles y media de cuatro, [[Richard Roeper]] dixo, "Dalgún día, una película de los ''Avengers'' podría colapsar pol pesu del so propiu grandor. Esto ye, ¿Cuantes vece pueden salvar al mundu? Pero esti nun ye esi día."<ref name="RoeperReview">{{cita web |apellíu=Roeper |nome=Richard |enllaceautor=Richard Roeper |fecha=28 d'abril de 2015 |url=http://entertainment.suntimes.com/movies/avengers-age-ultron-marvel-humor-peril-comic-book-triumph/ |títulu='Avengers: The Age of Ultron': Marvel at the humor, peril of a comic-book triumph |obra=[[Chicago Sun-Times]] |fechaaccesu=28 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Y8Pqv0lB?url=http://entertainment.suntimes.com/movies/avengers-age-ultron-marvel-humor-peril-comic-book-triumph/ |fechaarchivu=28 d'abril de 2015 |deadurl=no }}</ref> [[Peter Travers]] de ''[[Rolling Stone]]'' escribió, "''Age of Ultron'' ye una película veraniega empacada de fueos artificiales. Non solo algama'l 11, empieza ellí. [Joss Whedon] equivócase delles vegaes, creando un revoltixu cuando l'aición flaquea. Pero recupérase como un profesional, escurriendo un escenariu que ye épicu en cada sentíu de la pallabra."<ref name="RollingStoneReview">{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/movies/reviews/avengers-age-of-ultron-20150421|títulu=MOVIE REVIEW: Avengers: Age of Ultron |nome=Peter|apellíu=Travers|obra=[[Rolling Stone]]|editorial=([[Jann Simon Wenner|Wenner Media LLC]])|fecha=21 d'abril de 2015 |fechaaccesu=22 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6YHcmFXQT?url=http://www.rollingstone.com/movies/reviews/avengers-age-of-ultron-20150421 |fechaarchivu=4 de mayu de 2015|deadurl=no}}</ref> Per otru llau, [[Kenneth Turan]] de ''[[Los Angeles Times]]'' dixo, "Anque esta película ye efeutiva pel momento a momentu, bien pocu d'ella ye recordada a la fin. El vehículu ideal de nuesa yera de sensaciones inmediates y gratificación instantánea, sume ensin rastru cuasi asina ye consumida."<ref name="LATimesReview">{{cita web |apellíu=Turan |nome=Kenneth |fecha=29 d'abril de 2015 |url=http://www.latimes.com/entertainment/movies/la-et-mn-avengers-review-20150430-column.html |títulu=&#39;Avengers: Age of Ultron' is full of thrills but quickly forgettable |obra=[[Los Angeles Times]] |fechaaccesu=29 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Y9xpDf77?url=http://www.latimes.com/entertainment/movies/la-et-mn-avengers-review-20150430-column.html |fechaarchivu=29 d'abril de 2015 |deadurl=no }}</ref> Scott Mendelson de ''[[Forbes]]'' dixo, "''Avengers: Age of Ultron'' desenvuélvese como una obligación, una caxa que tien de ser rexistrada nuna llista primero que toles fiestes sigan faciendo lo que realmente van faer."<ref name="ForbesReview">{{cita publicación |apellíu=Mendelson |nome=Scott |fecha=22 d'abril de 2015 |url=http://www.forbes.com/sites/scottmendelson/2015/04/21/review-avengers-age-of-ultron-is-a-galactus-sized-disappointment/ |títulu=Review: 'Avengers: Age Of Ultron' Is A Galactus-Sized Disappointment |obra=[[Forbes]] |fechaaccesu=22 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6XzKNW0EP?url=http://www.forbes.com/sites/scottmendelson/2015/04/21/review-avengers-age-of-ultron-is-a-galactus-sized-disappointment/ |fechaarchivu=22 d'abril de 2015 |deadurl=no }}</ref> [[Manohla Dargis]] de ''[[The New York Times]]'' escribió, "Esti ''Avengers'' non siempres destaca de la forma na que la primera delles vegaes facer, en parte porque'l so villanu nun ye memorable, a pesar de l'amenaza de que ye'l Sr. Spader."<ref name="NYTimesReview">{{cita web |apellíu=Dargis |nome=Manohla |fecha=30 d'abril de 2015 |url=http://www.nytimes.com/2015/05/01/movies/review-avengers-age-of-ultron-gets-the-superband-back-together.html?_r=0 |títulu=Review: 'Avengers: Age of Ultron' Gets the Superband Back Together |obra=[[The New York Times]] |fechaaccesu=30 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6YB95Jfu5?url=http://www.nytimes.com/2015/05/01/movies/review-avengers-age-of-ultron-gets-the-superband-back-together.html?_r=1 |fechaarchivu=30 d'abril de 2015 |deadurl=no }}</ref> [[Camiya Long]] de ''[[The Sunday Times]]'' remarcó, "Dos hores d'aburrición y ulles xunir a una base llamentable pa los nuevos Vengadores."<ref name="TimesReview">{{cita web |apellíu=Long |nome=Camiya |fecha=26 d'abril de 2015 |url=http://www.thesundaytimes.co.uk/sto/culture/filme_and_tv/article1547024.ece |títulu=Avengers: Age of Ultron and The Falling |obra=[[The Sunday Times]] |fechaaccesu=28 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Y8PzwZqr?url=http://www.thesundaytimes.co.uk/sto/culture/filme_and_tv/article1547024.ece |fechaarchivu=28 d'abril de 2015 |deadurl=no }}</ref> Al igual que l'estrenu de ''Guardians of the Galaxy'', la película recibió crítiques mistes ante'l so estrenu en China, por cuenta de les probes traducciones. Traducciones que se dixeron que yeren bien lliterales, y que al paecer "paecíen realizaes por un [[Traductor de Google]]."<ref name="ChinaTranslations">{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/age-ultron-subtitles-baffle-chinese-795308|títulu=&#39;Avengers: Age of Ultron' Subtitles Leave Chinese Baffled|apellíu=Coonan|nome=Clifford|obra=[[The Hollywood Reporter]]|fecha=13 de mayu de 2015 |fechaaccesu=14 de mayu de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6YWuBqGJe?url=http://www.hollywoodreporter.com/news/age-ultron-subtitles-baffle-chinese-795308 |fechaarchivu=14 de mayu de 2015|deadurl=no}}</ref> == Remortines == En xunetu de 2014, Feige argumentó qu'habíen "delles nociones" d'onde Marvel querdría llevar una tercer película de los ''Vengadores'' y que los actores tán "aseguraos (con contratos) pa ''Los Vengadores 3''".<ref name="FeigeSequelJuly2014">{{cita web |url=http://www.superherohype.com/news/310635-comic-con-interview-kevin-feige-talks-the-future-of-the-marvel-cinematic-universe|títulu=Comic-Con Interview: Kevin Feige Talks The Future of the Marvel Cinematic Universe|apellíu=Perry|nome=Spencer|editorial=[[Superhero Hype!]]|fecha=26 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=27 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6RN4jHtAh?url=http://www.superherohype.com/news/310635-comic-con-interview-kevin-feige-talks-the-future-of-the-marvel-cinematic-universe |fechaarchivu=27 de xunetu de 2014|deadurl=no}}</ref> N'ochobre de 2014, Marvel anunció una secuela oficial de ''Age of Ultron,'' titulada [[Avengers: Infinity War]] qu'esta agendada pa estrenase'l 4 de mayu de 2018 y Avengers 4 agendada pa estrenase'l 3 de mayu de 2019.<ref name="InfinityWar">{{cita web |url=http://www.newsarama.com/22573-marvel-announces-black-panther-captain-marvel-inhumans-avengers-infinity-war-films-cap-thor-3-subtitles.html|títulu=Marvel Announces Black Panther, Captain Marvel, Inhumans, Avengers: Infinity War Films, Cap & Thor 3 Subtitles|apellíu=Siegel |nome=Lucas|editorial=[[Newsarama]]|fecha=28 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6TfU8mLIr?url=http://www.newsarama.com/22573-marvel-announces-black-panther-captain-marvel-inhumans-avengers-infinity-war-films-cap-thor-3-subtitles.html |fechaarchivu=28 d'ochobre de 2014|deadurl=no}}</ref> La filmación de ''Avengers: Infinity War"'' ta agendadas pa empezar a finales de 2015.<ref name="Pickup">{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2852442/BAZ-BAMIGBOYE-return-star-Avengers-Blighty.html|títulu=The return of the star Avengers - to Blighty|apellíu=Bamigboye|nome=Baz|editorial=[[Daily Mail]]|fecha=27 de payares de 2014 |fechaaccesu=28 de payares de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6UQTf8adx?url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2852442/BAZ-BAMIGBOYE-return-star-Avengers-Blighty.html |fechaarchivu=28 de payares de 2014|deadurl=no}}</ref> En xineru de 2015, Whedon espresó que taba "bien inseguru" de tar arreyáu en diches películes.<ref name="WhedonInfinityWar">{{cita web |url=http://www.slashfilm.com/joss-whedon-avengers-3-empire/|títulu=Joss Whedon Talks 'Avengers: Infinity War' Plus New Stills From 'Age of Ultron'|apellíu=Lussier|nome=Germain|editorial=[[/Film]]|fecha=26 de xineru de 2015 |fechaaccesu=26 de xineru de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6VscUWKb8?url=http://www.slashfilm.com/joss-whedon-avengers-3-empire/ |fechaarchivu=26 de xineru de 2015|deadurl=no}}</ref> El día 23 de marzu, el sitiu web Badass Digest confirma que Joe y Anthony Russo, direutores de ''[[Captain America: The Winter Soldier]]'' y de ''[[Captain America: Civil War]]'', van dirixir "Avengers: Infinity War" y "Avengers 4".<ref name="RussoBrotherInfinityWar">{{cita web |url=http://badassdigest.com/2015/03/23/the-russo-brothers-will-definitely-direct-avengers-infinity-war/|títulu=The Russo Brothers Will Definitely Direct AVENGERS: INFINITY WAR Universe|apellíu=Russo|nome=Brothers|editorial=[[InfinityWar]]|fecha=24 de marzu de 2015 |fechaaccesu=24 de marzu de 2015 |urlarchivu=http://badassdigest.com |fechaarchivu=24 de marzu de 2015|deadurl=no}}</ref> Poco dempués reportóse que los guionistes Stephen McFeely y Christopher Markus, los escritores de les películes de Capitán América, [[Thor: The Dark World]] y de la serie [[Agent Carter (serie de televisión)|Axente Carter]], encargar d'escribir les remortines.<ref name="MarkusMcFeely">{{cita web |url=http://badassdigest.com/2015/04/09/markus-mcfeely-will-write-infinity-war/|títulu=Markus & McFeely Will Write INFINITY WAR|apellíu=Faraci|nome=Devin|obra=[[Badass Digest]]|fecha=9 d'abril de 2015 |fechaaccesu=9 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Xfkl6qyj?url=http://badassdigest.com/2015/04/09/markus-mcfeely-will-write-infinity-war/ |fechaarchivu=10 d'abril de 2015|deadurl=no}}</ref> El presupuestu de los dos películes va ser de 1000 millones de dólares, el mayor proyeutu de la historia del cine, superando l'anterior récor de presupuestu de [[Pirates del Caribe: En Marees Misterioses]], de 375 millones de dólares. == Referencies == {{llistaref|2}} == Notes == {{llistaref|grupu="Note"}} == Enllaces esternos == * {{IMDb títulu|2395427}} {{Filmaffinity|486156}} * {{metacritic filme|the-avengers-2}} {{amg title|570172}} {{rotten Tomatoes|marvels_the_avengers_2}} {{tomatazos|160/Avengers-Yera-de-Ultron}} {{Mojo títulu|avengers2}} {{wikiquote|Avengers: Age of Ultron}} {{Control d'autoridaes}} {{Tradubot|Avengers: Age of Ultron}} [[Categoría:The Avengers]] [[Categoría:Secueles de películes]] [[Categoría:Películes de Marvel]] [[Categoría:Películes de superhéroes]] [[Categoría:Películes d'aición]] [[Categoría:Películes d'aventures]] [[Categoría:Películes de ciencia ficción]] [[Categoría:Películes fantástiques]] [[Categoría:Películes basaes en Marvel Comics]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 3j0vf1k6qmd8cosb1cnz359929gojtp 0 102285 3709368 3641532 2022-08-18T13:46:51Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{película}} '''''The Fate of the Furious''''' ye una película d'[[Xéneru d'aición|aición]] estauxunidense de 2017 dirixida por [[F. Gary Gray]] y escrita por Chris Morgan. Ye la octava película de la franquicia ''[[The Fast and the Furious (serie de películes)|The Fast and the Furious]]''. La repartida principal ta compuestu por [[Vin Diesel]], [[Dwayne Johnson]], [[Michelle Rodriguez]], [[Tyrese Gibson]], [[Ludacris|Chris Bridges]], [[Nathalie Emmanuel]], [[Don Omar]], [[Tego Calderón]], [[Kurt Russell]], [[Charlize Theron]] y [[Jason Statham]].<ref>{{Cita noticia|títulu="Dístime la fuercia, un propósitu y el resolución", el mensaxe de Vin Diesel a Paul Walker|url=http://www.ecuavisa.com/articulo/entretenimiento/internacional/222736-dístime-fuercia-proposito-resolucion-mensaxe-vin|fecha=22 d'avientu de 2016|fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=Ecuavisa}}</ref> Estrenóse'l [[13 d'abril]] de [[2017]].<ref name=":2">{{Cita noticia|títulu=Rápidos y Furiosos 8: Sinopsis revela esto sobre personaxe de Paul Walker|url=http://diariocorreo.pe/cine/rapidos-y-furiosos-8-sinopsis-revela-esto-sobre-personaxe-de-paul-walker-716719/|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Diariu Corréu|idioma=inglés}}</ref> Les preparaciones pal filme empezaron darréu dempués del estrenu de ''[[Furious 7]]'' ([[2015]]). N'ochobre de [[2015]], dempués de realizar la película ''[[Straight Outta Compton (película)|Straight Outta Compton]]'', F. Gary Gray foi anunciáu pa dirixir la película en llugar de [[James Wan]], quien dirixiera la película anterior de la saga. == Sinopsis == Agora que [[Dominic Toretto]] y Letty Ortiz tán de Lluna de Miel y [[Brian O'Conner|Brian]] y Mia retiráronse del xuegu, y el restu del equipu foi exonerado, l'equipu atopó'l camín a una vida normal. Pero cuando una misteriosa muyer llamada Cipher seduz a Dom nun mundu de crime él paez nun poder escapar y traiciona a aquellos que tán más abargana so. van enfrentar a xuicios que los van poner a prueba como nunca antes. Dende les mariñes de [[Cuba]] y les cais de [[New York]] a les llanures xelaes del [[Mar de Barents]], el nuesu equipu d'élite va cruciar el globu pa detener a una anarquista de desencadenar el caos nel mundu y a recuperar al home que los convirtió en familia.<ref name=":2" /> == Repartu == [[Ficheru:Vin Diesel (9347067631).jpg|miniaturadeimagen|[[Vin Diesel]], principal actor de la película.]] [[Ficheru:Michelle Rodriguez 2010.jpg|miniaturadeimagen|upright|[[Michelle Rodriguez]] foi una de les primeres en confirmar la participación na octava película de la [[The Fast and the Furious (franquicia)|franquicia]].]] [[Ficheru:Dwayne Johnson at the 2009 Tribeca Film Festival 2.jpg|miniaturadeimagen|upright|[[Dwayne Johnson]], na so cuarta participación na saga.]] [[Ficheru:Scott Eastwood 52nd Annual Publicists Awards - Feb 2015 (cropped).jpg|miniaturadeimagen|upright|[[Scott Eastwood]], na so primer apaición en [[The Fast and the Furious (serie de películes)|Fast and Furious]].]] * [[Vin Diesel]] como [[Dominic Toretto]],<ref name=":1">{{Cita web|url=http://www.cine.com/peliculas.php?repartida=74938|títulu=Fast & Furious 8 - Repartu Completa de Fast & Furious 8 - CINE.COM|fechaaccesu=15 d'abril de 2017|sitiuweb=www.cine.com}}</ref> * [[Dwayne Johnson]], como l'axente Lucas "Luke" Hobbs,<ref name=":1" /> * [[Charlize Theron]] como Cipher,<ref name=":1" /> * [[Jason Statham]] como Deckard Shaw,<ref name=":1" /> * [[Michelle Rodríguez]] como Leticia «Letty» Ortiz,<ref name=":1" /> * [[Tyrese Gibson]] como Roman «Rome» Pearce,<ref name=":1" /> * [[Chris Bridges]] como Tej Parker,<ref name=":1" /> ñ * [[Nathalie Emmanuel]] ye Megan Ramsey,<ref name=":1" /> * [[Kurt Russell]] como l'axente Frank Petty/Mr. Nobody,<ref name=":1" /> * [[Kristofer Hivju]] como Connor Rhodes,<ref name=":1" /> * [[Scott Eastwood]], como Eric Reisner,<ref name=":1" /> * [[Helen Mirren]], como Magdalene Shaw,<ref name=":1" /> * [[Elsa Pataky]], como Elena Nieves,<ref name=":1" /> * [[Luke Evans]] como Owen Shaw,<ref name=":1" /> * [[Don Omar]], como Rico Santos.<ref name=":1" /> * [[Tego Calderón]], como Tego Leo.<ref name=":1" /> * [[Eden Estrella]], ye Samantha Hobbs.<ref>{{Cite news|url=http://news.abs-cbn.com/entertainment/04/22/17/meet-young-fil-am-fast-furious-8-star|títulu=Meet young Fil-Am 'Fast & Furious 8' star|last=Bureau|first=Yong Chavez, ABS-CBN North America News|work=ABS-CBN News|fechaaccesu=22 d'abril de 2017|language=en-US}}</ref> == Producción == === Desenvolvimientu === Depués del estrenu de [[Furious 7]], [[Vin Diesel]] dixo: {{cita|Taba tratando de caltenelo cerca del chalecu mientres el llanzamientu. Paul Walker solía dicir que (una octava película) taba garantizada.Y de dalguna manera, cuando'l to hermanu te garantiza daqué, dacuando sientes que tienes qu'asegurate de que va asoceder... asina que si'l destín querer, va pasar. (Furious 7) foi de [[Paul Walker|Paul]], (la octava película) va ser de Paul.<ref>{{Cita web|url=http://comicbook.com/2015/04/13/vin-diesel-says-furious-7-was-for-paul-and-8-will-be-from-paul/|títulu=Vin Diesel Says Furious 7 Was For Paul And 8 Will Be From Paul|author=Joe Comicbook|work=Comicbook.com}}</ref>|Vin Diesel|col2=}} Vin faló sobre la posibilidá de la octava película nel programa ''Jimmy Kimmel Live!''. Tamién declaró que la película tendría llugar en [[Nueva York (estáu)|Nueva York.]]<ref name=":0">{{Cita noticia|títulu=Vin Diesel Teases Fast and Furious 8 Setting In New York|url=http://www.slashfilm.com/fast-and-furious-8-setting-kurt-russell/|fecha=31 de marzu de 2015|fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=Slashfilm|idioma=inglés}}</ref> El productor de la película Neal Moritz declaró: "[[Fast 8]] ta siendo tentadora pa tou de nós. Tien que ser tan bona o meyor que [[Furious 7]]".<ref>{{Cita noticia|títulu='Fast 8' Nowhere Near Starting Line|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/fast-8-nowhere-starting-line-787045|fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref> A finales del 2015, nun CinemaCon en [[Las Vegas]], Vin anunció l'estrenu'l 14 d'abril del añu 2017.<ref>{{Cita noticia|títulu='Furious 8' Gets 2017 Release Date|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/furious-8-gets-2017-release-791103|fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Lang|nome=Brent|títulu='Furious 8' to Debú April 14, 2017|url=http://variety.com/2015/film/news/furious-8-to-debut-april-14-2017-1201478792/|fecha=23 d'abril de 2015|fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=Variety|idioma=inglés}}</ref> En setiembre de 2015, el Vin declaró que'l guión taba por ser apurríu a [[Rob Cohen]], quién dirixó la [[The Fast and the Furious (película de 2001)|primer película]].<ref>{{Cita noticia|last1=Busch|first1=Anita|títulu=Will Vin Diesel Direct 'Furious 8'?|url=http://deadline.com/2015/10/vin-diesel-furious-8-direutor-universal-1201558992/|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2015|work=deadline.com|date=1 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Vin Diesel Wants Rob Cohen to Direct Furious 8|url=http://www.comingsoon.net/movies/news/618557-vin-diesel-wants-rob-cohen-to-direct-furious-8|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2015|work=comingsoon.net|date=1 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://variety.com/2015/film/news/furious-8-to-debut-april-14-2017-1201478792/|títulu='Furious 8′ to Debú April 14, 2017|author=Brent Lang|work=[[Variety]]|publisher=(Penske Media Corporation)|date=23 d'abril de 2015|fechaaccesu=24 d'abril de 2015}}</ref> Un mes más tarde Diesel anunció en ''[[The Tonight Show Starring Jimmy Fallon]]'' que F. Gary Gray sería'l direutor del filme.<ref>{{Cita noticia|last=Silver|first=Stephen|títulu=Fast and Furious 8: Vin Diesel Re-Confirms New York Setting|url=http://screenrant.com/fast-and-furious-8-new-york-setting-vin-diesel/|work=ScreenRant|date=16 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=VIDEO: Vin Diesel Reveals Setting & Direutor for 'FAST 8' on Tonight Show|url=http://www.broadwayworld.com/bwwtv/article/VIDEO-Vin-Diesel-Reveals-Setting-Direutor-for-FAST-8-on-Tonight-Show-20151015|work=BWW TV World|date=15 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015}}</ref> Nel mes de xunetu del 2015. Neal H. Moritz dixo que la presencia de [[Brian O'Conner]] sería al traviés de CGI ([[imaxe xenerada por ordenador]]).<ref name="Characters"><cite class="citation web">Yaniz, Jr., Robert (July 22, 2015). </cite></ref> Na película anterior contratárase al hermanu más nuevu de Paul, [[Cody Walker]], pa completar les escenes por cuenta de la muerte del actor.<ref>{{Cita web|last=Sokol|first=Tony|títulu=Fast & Furious 8 Movie Casting News: 'Fast and Furious 8' Will Begin New Trilogy As Soon As They Find A Direutor, Which Hinges On Finding Screenplay|url=http://www.kpopstarz.com/articles/226898/20150803/fast-furious-8-movie-casting-news-will-begin-new-trilogy.htm|work=KpopStarz|date=3 d'agostu de 2015|fechaaccesu=4 d'agostu de 2015}}</ref> === Casting === [[Vin Diesel|Diesel]], [[Kurt Russell|Russell]] y [[Michelle Rodríguez]] fueron los primeres en confirmar la so participación na película, pocu dempués tamién lo fixeron [[Tyrese Gibson]] y [[Ludacris|Chris Bridges]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=BreatheCast|títulu='Fast & Furious 8' Cast News, Release Date: Eva Mendes As Undercover Agent Monica Fuentes|url=http://www.breathecast.com/articles/fast-furious-8-cast-news-and-release-date-eva-mendes-to-return-as-undercover-agent-monica-29152/|fecha=29 de xunu de 2015|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=BREATHEcast|idioma=inglés}}</ref> En mayu de [[2015]], [[Dwayne Johnson]] confirmó la so implicación na película, y unes selmanes dempués [[Jason Statham]] tamién lo fixo.<ref>{{Cita web|títulu=Fast & Furious 8: Dwayne Johnson confirms his return|url=http://www.msn.com/en-gb/entertainment/story/fast-and-furious-8-dwayne-johnson-confirms-his-return/ar-BBjWpJw?ocid=MSNCOEO|work=[[MSN]]|date=19 de mayu de 2015|fechaaccesu=25 de xunu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|last=Brew|first=Simon|títulu=Exclusive: Jason Statham on Crank 3 and Fast & Furious 8|url=http://www.denofgeek.com/movies/jason-statham/35542/exclusive-jason-statham-on-crank-3-and-fast-furious-8|work=[[Dean of Geek]]|date=28 de mayu de 2015|fechaaccesu=25 de xunu de 2015}}</ref> En xunu del añu 2015, informóse que [[Eva Mendes]] tornaría a la franquicia, depués de la so función en [[2 Fast 2 Furious|Más rápidu más furiosu]] (2003).<ref>{{Cita web|last=Reynoso|first=Zuellen|títulu=Eva Mendes Returns To 'Fast & Furious 8'; Newest Cast Member To Drive Wedge Between Vin Diesel's Dominic Toretto And Michelle Rodriguez' Letty Ortiz?|url=http://www.youthhealthmag.com/articles/17643/20150611/fast-furious-8-cast.htm|work=Youth Health Magacín|date=11 de xunu de 2015|fechaaccesu=2 de xunetu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|last=Caldwell|first=Kayla|títulu=New mom Eva Mendes is in talks to reprise her role as Agent Monica Fuentes in upcoming Fast & Furious 8|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-3155183/New-mom-Eva-Mendes-talks-reprise-role-Agent-Monica-Fuentes-upcoming-Fast-Furious-8.html|work=Daily Mail|date=10 de xunetu de 2015|fechaaccesu=13 de xunetu de 2015}}</ref> Tamién s'informó que la lluchadora [[Ronda Rousey]] tornaría a la saga, xuntu con una amiga de la [[Ultimate Fighting Championship|UFC]], [[Joanna Jędrzejczyk]]. Fechu que dempués foi desmentíu.<ref>{{Cita web|títulu=Fast and Furious 8 to entail Paul Walker tribute again; Vin Diesel reveals Ronda Rousey, Eva Mendes joining cast|url=http://www.vcpost.com/articles/72394/20150609/fast-furious-8-entail-paul-walker-tribute-again-vin-diesel.htm|work=Venture Capital Post|date=9 de xunu de 2015|fechaaccesu=6 de xunetu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|last=Bhatt|first=Aishwarya|títulu=Fast & Furious 8: Eva Mendes On Board? Vin Diesel's Co-Star Ronda Rousey Wants Joanna Jedrzejczyk|url=http://en.yibada.com/articles/36812/20150606/fast-furious-8-eva-mendes-board-vin-diesels-mistress-ronda.htm|work=Yibada|date=6 de xunu de 2015|fechaaccesu=2 de xunetu de 2015}}</ref> En payares de 2015, Gibson espresó'l so deséu de la participación de [[Matt Damon]] nel filme.<ref>{{Cita web|last=Reese|first=Aisha|títulu='Fast and Furious 8' Spoilers: Matt Damon To Join 'Furious 7' Sequel? [VIDEO]|url=http://www.enstarz.com/articles/123504/20151130/fast-and-furious-8-spoilers-matt-damon-to-join-furious-7-sequel-video.htm|work=EnStars|date=30 de payares de 2015|fechaaccesu=1 d'avientu de 2015}}</ref>[[Sung Kang]] y [[Gal Gadot]] qu'interpretaben a Han y Gisele nun apaecen nin son mentaos na película. <nowiki> </nowiki>Los postreros confirmaos pa l'actuación na película fueron [[Charlize Theron]] [[Kristofer Hivju]] y [[Scott Eastwood]], n'abril de 2016.<ref>{{Cita noticia|last=Kroll|first=Justin|títulu=Charlize Theron Joins Fast 8|url=http://variety.com/2016/film/news/charlize-theron-fast-8-vin-diesel-1201743898/|work=[[Variety]]|date=7 d'abril de 2016|fechaaccesu=8 d'abril de 2016}}</ref><ref>{{Cita noticia|last=Morrison|first=Sara|títulu=Kristofer Hivju cast in Fast & Furious 8|url=http://www.hitfix.com/news/kristofer-hivju-cast-in-fast-furious-8|work=Hitfix|date=7 d'abril de 2016|fechaaccesu=8 d'abril de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://deadline.com/2016/04/fast-8-new-character-scott-eastwood-starring-1201735483/|títulu='Fast 8' Creates New Character; Scott Eastwood To Star|publisher=Deadline.com|date=11 d'abril de 2016|fechaaccesu=13 d'abril de 2016|author=Mike Fleming Jr}}</ref> La fotografía principal empezó en marzu del [[2016]], nel llagu [[Myvatn|Mývatn]], n'[[Islandia]]. Depués de la muerte de [[Paul Walker]] en payares de [[2013]] (razón pola cual na película [[Furious 7]] foi necesariu terminar el filme col so hermanu menor [[Cody Walker]]), se rumoreó participaciones de [[Tanner Foust]] y [[Justin Bieber]] pal so reemplazu en ''Fast 8'', pero más tarde confirmóse que [[Paul Walker|Walker]] nun sería reemplazáu y de camín confirmaron la unión de [[Scott Eastwood]] al repartu nel mes d'[[abril]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Paul Walker died due to road accident|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3020710/Death-Fast-Furious-star-Paul-Walker-solely-actions-driver-friend-Porsche-claims-lawsuit.html|fechaaccesu=25 de mayu de 2015|work=[[Daily Mail]]|publisher=Hazel}}</ref> El [[21]] de [[xunetu]] de [[2016]], mientres una entrevista con Chris Mannix, [[Lucas Black]] confirmó que nun diba apaecer na octava película, a pesar de que roblara un contratu con [[Universal Pictures]] p'apaecer nes siguientes entregues dende la séptima película. La razón pola cual nun tuvo nel rodaxe ye que dende [[setiembre]] de [[2014]] l'actor forma parte de la serie estauxunidense [[NCIS: New Orleans]] y complicaríase-y trabayar ente la serie y la película. === Rodaxe === Calteniendo l'afición de la franquicia por filmar en llugares "exóticos", como [[Dubái]] y [[Rio de Janeiro]], en xineru de [[2016]], anuncióse qu'Universal buscaba l'aprobación de los [[Gobiernu federal de los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] y el [[Política de Cuba|gobierno cubanu]] pa rodar la película n'[[Cuba|esti postreru]], siendo la primer película filmada nesti país n'aprosimao 50 años.<ref name="Cuba">{{cita noticia|apellíos1=Lang|nome1=Brent|apellíos2=Kroll|nome2=Justin|títulu=Fast and Furious 8 Wants to Shoot in Cuba (EXCLUSIVE)|url=http://variety.com/2016/film/news/fast-and-furious-8-wants-to-shoot-in-cuba-exclusive-1201672531/|obra=Variety|fecha=6 de xineru de 2016|fechaaccesu=23 d'abril de 2016|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu='Fast and Furious 8' Eyeing to Shoot in Cuba (Exclusive)|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/fast-furious-8-shoot-cuba-850559|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref> La [[fotografía principal]] empezó'l 14 de marzu del 2016, en [[Myvatn|Mývatn]] ([[Islandia]]),<ref>{{cita web|url=http://icelandmonitor.mbl.is/news/culture_and_living/2016/02/22/fast_8_scenes_filmed_at_myvatn/|títulu=Fast 8 scenes filmed at Mývatn|fechaaccesu=23 d'abril de 2016|fecha=22 de febreru de 2016|idioma=inglés|work=Iceland Monitor}}</ref><ref>{{cita web|url=http://icelandmonitor.mbl.is/news/culture_and_living/2016/03/07/the_car_stars_of_fast_and_the_furious_8/|títulu=The car stars of Fast and the Furious 8|fechaaccesu=23 d'abril de 2016|fecha=7 de marzu de 2016|idioma=inglés|obra=Iceland Monitor}}</ref> onde los vientos fuertes fixeron volar un oxetu de material plástico que cutió a un caballu local, que foi sacrificáu hores más tarde.<ref>{{cita web|url=http://www.tmz.com/2016/03/14/fast-and-furious-8-horse-iceberg-dead/#ixzz42y55LYUO|títulu=Fast & Furious 8 Horse Killed By Flying Iceberg|sitiuweb=[[TMZ.com]]|fecha=14 de marzu de 2016|fechaaccesu=23 d'abril de 2016|idioma=inglés}}</ref> N'abril, la filmación empezó en [[L'Habana]], la capital de Cuba.<ref>{{Cita noticia|títulu=Vin Diesel and Michelle Rodriguez are already in Havana!|url=http://www.cubaheadlines.com/2016-04-20-p13-vin-diesel-and-michelle-rodriguez-are-already-in-havana.html|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Cuba Headlines|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.havanatimes.org/?p=118318|títulu=Fast and Furious Filming in Cuba - Havana Times.org|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|idioma=inglés|sitiuweb=www.havanatimes.org}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.christiantoday.com/article/fast.and.furious.8.production.update.the.rock.prepares.for.return.michelle.rodriguez.vin.diesel.arrive.in.cuba.for.filming/84804.htm|títulu='Fast and Furious 8' production update: The Rock prepares for return, Michelle Rodriguez, Vin Diesel arrive in Cuba for filming {{!}} Christian News on Christian Today|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|idioma=inglés|sitiuweb=www.christiantoday.com}}</ref> En mayu, treslladóse para [[Cleveland]], [[Ohio]].<ref>{{Cita noticia|títulu='Fast & Furious 8' to shoot scenes in Cleveland|url=http://www.cleveland.com/entertainment/index.ssf/2016/03/fast_furious_8_cleveland.html#incart_river_home|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=cleveland.com|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Filming for 'Fast 8' begins in Cleveland (photos)|url=http://www.cleveland.com/metro/index.ssf/2016/05/filming_for_fast_8_begins_in_c.html|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=cleveland.com|idioma=inglés}}</ref> El fotográfo de la franquicia, [[Stephen F. Windon]], confirmó'l so regresu pa esta película.<ref>{{Cita web|url=http://www.stephenwindon.com/home.html|títulu=Stephen F. Windon ACS ASC - CINEMATOGRAPHER|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|sitiuweb=www.stephenwindon.com}}</ref> La filmación tamién tuvo llugar n'[[Atlanta]] y [[Nueva York]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=Hafstað|nome=Vala|títulu='Fast 8' to Be Filmed in Akranes|url=http://icelandreview.com/news/2016/01/26/fast-8-be-filmed-akranes|fecha=26 de xineru de 2016|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Iceland Review|idioma=inglés}}</ref> === Música === [[Brian Tyler]], quien compunxo la [[Banda sonora|partitura]] de la tercera, cuarta, quinta y séptima cinta, tornó pa trabayar na octava entrega.<ref>{{Cita noticia|títulu=Fast 8 Stunt Video; Composer Talks Charlize Theron Character|url=http://screenrant.com/fast-furious-8-stunts-video-charlize-theron/|fecha=10 de xunu de 2016|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Screen Rant|idioma=inglés}}</ref> Un [[álbum de banda sonora]] d'[[Atlantic Records]] foi llanzáu'l 14 d'abril de 2017, coincidiendo cola fecha d'estrenu de la cinta n'Estaos Xuníos.<ref>{{Cita web|url=http://www.complex.com/music/2017/03/fate-of-the-furious-soundtrack-tracklist-exclusive|títulu=Here's 'The Fate of the Furious: The Album' Soundtrack Tracklist f/ Young Thug, Migos, Travis Scott, and More|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|idioma=inglés|sitiuweb=Complex}}</ref> L'álbum col ''[[Música cinematográfica|score]]'' orixinal de la película foi llanzáu'l 27 d'abril, por Back Lot Music''.''<ref>{{Cita noticia|títulu=Listen to an Exclusive Track from Brian Tyler's 'The Fate of the Furious' Score|url=http://collider.com/fate-of-the-furious-score-clip-brian-tyler/|fecha=21 d'abril de 2017|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Collider|idioma=inglés}}</ref> == Automóviles == [[Ficheru:Dodge ICE CHARGER in Fast & Furious 8.jpg|miniaturadeimagen|[[Dodge Charger|Dodge Ice Charger]] utilizáu na filmación de la película.]] *[[Chevrolet Impala|1966 Chevrolet Impala]] de ''Dominic "Dom" Toretto.'' *[[Chevrolet Fleetline|1951 Chevrolet Fleetline]] de ''Dominic "Dom" Toretto.'' *[[Land Rover Defender|1984 Land Rover Defender]] de ''Cipher.'' *[[Dodge Challenger|2018 Dodge Challenger SRT Demon]] '''(x3)''' de ''Dominic "Dom" Toretto'', ''Leticia "Letty" Ortiz'', ''Tej Parker'', ''Megan Ramsey'' y ''Roman "Rome" Pearce.'' *[[International XT|2005 International MXT Tactical]] de ''Luke Hobbs.'' *[[Plymouth Road Runner|1971 Plymouth Road Runner Hemi GTX]] de ''Dominic "Dom" Toretto.'' *[[Toyota GT86|2013 Subaru BRZ]] de ''Eric Reisner / Little Nobody.'' *[[Chevrolet Corvette|1966 Chevrolet Corvette C2 Stingray]] de ''Leticia "Letty" Ortiz.'' *[[Mercés-Benz SLS AMG|2015 Mercedes-Benz AMG GTS]] de ''Tej Parker'' y ''Megan Ramsey.'' *[[Bentley Continental GT|2010 Bentley Continental GT]] de ''Roman "Rome" Pearce.'' *[[Xaguar F-Type|2015 Xaguar F-Type R]] de ''Deckard Shaw.'' *[[Lamborghini Esperteyu|2010 Lamborghini Orange Esperteyu LP 640]] de ''Roman "Rome" Pearce.'' *[[Subaru Impreza|2016 Subaru Impreza WRX STi]] de ''Eric Reisner / Little Nobody.'' *[[U.S. Army|Ripsaw MS2 UGV U.S. Army]] de ''Tej Parker.'' *[[Ram Trucks|2006 Dodge Ice Ram]] de ''Luke Hobbs.'' *[[Local Motors|2014 Rally Fighter]] de ''Leticia "Letty" Ortiz'' y ''Megan Ramsey.'' *[[Dodge Charger|1968 Dodge Ice Charger]] de ''Dominic "Dom" Toretto.'' <ref>{{Cita noticia|títulu=Meet the cars of 'Fast and Furious 8'|url=http://www.motorauthority.com/news/1109771_meet-the-cars-of-fast-and-furious-8|fechaaccesu=24 de xunu de 2017|periódicu=Motor Authority|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Everything We Know About Fast and Furious 8|url=http://www.roadandtrack.com/car-culture/entertainment/a29234/everything-we-know-about-fast-and-furious-8/|fecha=6 de febreru de 2017|fechaaccesu=24 de xunu de 2017|periódicu=Road & Track|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Fast 8: Here Are The Cars From The Fate Of The Furious 8 - NDTV CarAndBike|url=https://autu.ndtv.com/news/fast-8-here-are-the-cars-from-the-fate-of-the-furious-8-1681537|fechaaccesu=24 de xunu de 2017|periódicu=CarAndBike|idioma=inglés}}</ref> == Estrenu == ''The Fate of the Furious'' estrenar por primer vegada en [[Berlín|Berlin]] el 4 d'abril de 2017,<ref>{{Cita noticia|títulu=Fate of the Furious to premiere at Berlin on April 4. Vin Diesel shares new poster|url=http://indianexpress.com/article/entertainment/hollywood/fate-of-the-furious-to-premiere-at-berlin-on-april-4-fast-and-furious-8-vin-diesel-dwayne-johnson-4579402/|fecha=21 de marzu de 2017|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=The Indian Express|idioma=inglés}}</ref> diez díes dempués proyeutóse nes sales de cine de tol mundu, en formatos [[Bidimensional|2D]], [[Tridimensional|3D]], [[IMAX|IMAX 3D]], y [[Cuarta dimensión|4DX]], anque s'empezara a proyeutar en dellos países como [[Australia]], el [[Reinu Xuníu]], [[República Popular China|China]], y la [[India]], dos díes antes.<ref>{{Cita noticia|títulu=Universal's 'Fast 8' Lands China Release Date (Exclusive)|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/universals-fast-8-lands-china-release-date-983382?utm_medium=twitter|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref> El filme proyeutóse'l mesmu día, en cerca de 1 074 pantalles [[IMAX]] alredor del mundu, lo que la convierte nel estrenu más ampliu na hestoria d'esti formatu.<ref>{{Cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/news/?id=4282&p=.htm|títulu='Boss Baby' Repeats at #1 While 'Beauty and the Beast' Closes in on $1 Billion Worldwide - Box Office Mojo|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|idioma=inglés|sitiuweb=www.boxofficemojo.com}}</ref> === Comercial === Hasta'l 4 de mayu de 2017, ''The Fate of the Furious'' recaldó $198.6 millones de dólares n'[[Estaos Xuníos]] y [[Canadá]], xuntu con $904.3 millones nel restu del mundu, pa un total de $1.103 billones, contra un costo de producción de $250 ($350 cuntando la mercadotecnia).<ref name="BOM" /> ''The Fate of the Furious'' ye l'estrenu mundial más ambiciosu d'[[Universal Studios|Universal Pictures]] na hestoria d'esti estudiu. La cinta foi estrenada en 64 países el mesmu día, incluyendo los mayores mercaos (menos [[Xapón]]), a partir del 12 d'abril de 2017, y esperábase que ganara ente $ 375-440 millones nos sos primeros cinco díes d'exhibición.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Tartaglione|nome=Anthony D'Alessandro,Nancy|títulu='Fate Of The Furious' Global Opening Could Leave 'F7's $397M+ Debú In The Dust – Box Office Preview|url=http://deadline.com/2017/04/fate-of-the-furious-global-opening-box-office-record-furious-7-vin-diesel-dwayne-johnson-1202067353/|fecha=10 d'abril de 2017|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Deadline|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Lang|nome=Brent|títulu='Fate of the Furious' Races Toward Massive $380 Million-Plus Global Box Office Debú|url=http://variety.com/2017/film/news/fate-of-the-furious-box-office-opening-1202028227/|fecha=11 d'abril de 2017|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Variety|idioma=inglés}}</ref> Al terminar la so primer fin de selmana en carteleres, la película llogró ganancies por $539.9 millones en aproximandamente 23,000 pantalles, bien percima de les proyeiciones iniciales, colo que llogró "el mayor estrenu mundial na hestoria cinematográfica".Tamién marcó la tercer vegada qu'una película gana más de $500 millones nuna sola fin de selmana, dempués de [[Star Wars: Episodiu VII - L'Espertar de la Fuercia|Star Wars: The Force Awakens]] ($ 529 millones) y [[Jurassic World]] ($ 525.5 millones).<ref name=":3">{{Cita noticia|apellíos=Busch|nome=Nancy Tartaglione,Anita|títulu='Fate Of The Furious' Smokes Records With $433.2M Overseas Bow; $532M Worldwide – International Box Office|url=http://deadline.com/2017/04/fate-of-the-furious-record-opening-weekend-logan-beauty-and-the-beast-international-box-office-1202070697/|fecha=16 d'abril de 2017|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Deadline|idioma=inglés}}</ref> En IMAX, el filme fixo $31.1 millones en 1 079 pantalles pa rexistrar el debú más grande d'abril en cines IMAX y el cuartu más grande de tolos tiempos.<ref name=":3" /> Na so primer fin de selmana, la película yá superara a [[Fantastic Four (película)|Fantastic Four]] de [[Tim Story]] (330 millones de dólares en 2005) pa convertise na película de mayor recaldación enxamás dirixida por un [[Direutor de cine|cineasta]] [[afroamericanu]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=Mendelson|nome=Scott|títulu=Box Office: 'Fate Of The Furious' Steals Record-Crushing $532M Worldwide Opening|url=https://m.forbes.com/sites/scottmendelson/2017/04/17/box-office-fate-of-the-furious-steals-record-crushing-532m-worldwide-opening/?c=0&s=BoxOffice|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Forbes}}</ref><ref name=":4">{{Cita noticia|apellíos=Mendelson|nome=Scott|títulu=Box Office: 'Fate Of The Furious' Joins 'Furious 7' In The $1 Billion Club|url=https://m.forbes.com/sites/scottmendelson/2017/04/30/box-office-fate-of-the-furious-joins-furious-7-in-the-1-billion-club/?c=0&s=BoxOffice|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Forbes}}</ref> El 30 d'abril, crució la marca de los mil millones de dólares, convirtiéndose na primer película (''y única'') dirixida por un afroamericanu en llogralo; el segundu filme de la saga [[Fast & Furious]] en cruciar felicidá marca (dempués de ''[[Furious 7]]'' de [[James Wan]]) y la trentena película en tola hestoria cinematográfica.<ref name=":4" /><ref>{{Cita noticia|títulu=Box-Office Milestone: 'Fate of the Furious' Crosses $1B Globally|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/box-office-milestone-fate-furious-crosses-1b-globally-998794|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref> Na actualidá ye la segunda película con mayor recaldación del añu, detrás de ''[[La bella y la bestia (película de 2017)|Beauty and the Beast]]'',<ref>{{Cita noticia|apellíos=Mendelson|nome=Scott|títulu=Box Office: 'Fate Of The Furious' Zooms Past 'Logan' To Be Year's Second Biggest Hit|url=https://m.forbes.com/sites/scottmendelson/2017/04/19/box-office-fate-of-the-furious-zooms-past-logan-to-be-years-second-biggest-hit/?c=0&s=BoxOffice|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Forbes}}</ref> la tercera mayor película d'aición que nun ye de fantasía o superhéroes, detrás de ''[[Skyfall]]'' y ''Furious 7,'' y ye la película d'aición en direuto con mayor recaldación d'Universal Pictures, dende ''[[Jurassic World]]'' en xunu de 2015.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Mendelson|nome=Scott|títulu=Box Office: 'Fate Of The Furious' Nears $700 Million Worldwide|url=https://m.forbes.com/sites/scottmendelson/2017/04/20/box-office-fate-of-the-furious-nears-700-million-worldwide/?c=0&s=BoxOffice|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Forbes}}</ref> ==== Estrenos n'otros países ==== {|{{tablaguapa}} |- ! País !! Estrenu |- | {{AUS}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{BEL}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{COL}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{DEU}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{EGY}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ESP}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{PRY}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{FIN}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{FRA}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{GBR}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{IDN}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{IRL}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{IND}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{IRQ}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{NOR}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{SWE}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{URU}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{UAE}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ARM}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ARG}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{AZE}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{BGD}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{BRA}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{BLR}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{CHL}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{CZE}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{DNK}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{GEO}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{GRE}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{HKG}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{HRV}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{HUN}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ISR}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ITA}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{CAM}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{KOR}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{KWT}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{KAZ}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{MOL}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{MAS}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{NED}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{PER}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{PRT}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{RUS}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{SGP}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{TJK}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{TUR}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{UKR}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{BUL}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{CAN}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{CHN}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{DZA}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{EST}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{LIT}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{PAK}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{TWN}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{USA}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{VEN}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{VIE}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ZAF}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{SRI}} || Sábadu, [[15 d'abril]] de [[2017]] |- | {{PHI}} || Sábadu, [[15 d'abril]] de [[2017]] |- | {{POL}} || Vienres, [[21 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ROM}} || Vienres, [[21 d'abril]] de [[2017]] |- | {{JPN}} || Vienres, [[28 d'abril]] de [[2017]] |} *{{ensin referencies}} == Receición == ''The Fate of the Furious'' recibió crítiques mistes. Nel sitiu [[Tomatazos]] ([[Rotten Tomatoes]] Llatinoamérica), el filme tuvo una aprobación de la crítica d'un 67% basada en 222 reseñes. El consensu de críticos señaló, "''Furiosos 8'' abre un nuevu capítulu na franquicia, mesmu que ta compuestu pol mesmu repartu y los altos niveles d'aición que los fanáticos de la franquicia esperen.".<ref>{{Obra citada|títulu=Rápidos y Furiosos 8|url=http://www.tomatazos.com/peliculas/64399/Rapidos-y-Furiosos-8|fechaaccesu=8 de mayu de 2017}}</ref> La película llogró recaldar más de mil millones de [[dólares]] en tol mundu, siendo la segunda de 2017 en superar esta cifra.<ref>{{Cita noticia|apellíos=SensaCine|títulu='Fast & Furious 8' supera los mil millones de dólares na taquilla mundial|url=http://www.sensacine.com/noticias/cine/noticia-18556305/|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=SensaCine.com}}</ref> == Remortina == El 3 de febreru de 2016, [[Universal Studios|Universal Pictures]] dio les feches d'estrenu de los próximos dos llargumetraxes de la saga. El primeru d'ellos estrenará'l [[19 d'abril]] de [[2019]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.tomatazos.com/noticias/124546/Habra-Fast-Furious-9-y-10|títulu=Habra Fast Furious 9 y 10|apellíos=Salazar|nome=Daniela|fecha=3 de febreru de 2016|fechaaccesu=23 d'abril de 2016|editorial=[[Tomatazos]]}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Universal Sets Dates for 'Fast & Furious' Parts 9 and 10|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/fast-furious-8-9-10-861585|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref> == Ver tamién == * [[Vin Diesel]] * [[Paul Walker]] * [[Scott Eastwood]] * [[Dwayne Johnson]] * [[Furious 7]] * [[The Fast and the Furious (franquicia)|The Fast and The Furious (franquicia)]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * {{commonscat}} * {{twitter|furious8movie}} * {{facebook|FastandFurious}} * {{IMDb títulu|4630562}} * {{filmaffinity|136577}} * {{Allmovie títulu|643403}} * {{metacritic|fast-8}} * {{rotten Tomatoes|fast_8}} * {{tomatazos|64399/Furious-8}} * {{Mojo títulu|furious8}} {{Tradubot|The Fate of the Furious}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] eywayg6fuxy5binhiez1g28n0nby0z6 0 102292 3709367 3708206 2022-08-18T13:46:38Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{referencies adicionales|películes|t=20160518162653}} {{Película}} '''''The Dark Knight Rises''''' ye una [[cine épicu|película épica]] de [[película de superhéroes|superhéroes]] [[Reinu Xuníu|británicu]]-[[Estaos Xuníos|estauxunidense]] de 2012 empobinada, producida y co-escrita por [[Christopher Nolan]]. Basada nel personaxe [[Batman]] de [[DC Comics]], la cinta ye la tercera y última entrega de la [[The Dark Knight (triloxía)|serie fílmica ''Batman'' de Nolan]], y la secuela de ''[[Batman Begins]]'' (2005) y ''[[The Dark Knight]]'' (2008). [[Christian Bale]] repite'l papel principal de Bruce Wayne/Batman, xuntu cola mesma repartida d'aliaos: [[Michael Caine]] como [[Alfred Pennyworth]], [[Gary Oldman]] como [[James Gordon (cómic)|James Gordon]], y [[Morgan Freeman]] como [[Lucius Fox]]. El filme introduz a [[Selina Kyle]] ([[Anne Hathaway]]), una lladrona astuta y moralmente ambigua, y [[Bane (cómic)|Bane]] ([[Tom Hardy]]), un mercenariu empeñáu en destruyir [[Ciudá Gótica]] y que fuercia a un Bruce Wayne más vieyu a salir del retiru y volvese Batman nuevamente. El direutor taba indecisu sobre tornar a la serie por una vegada más, pero aportó dempués de desenvolver una hestoria col so hermanu y Goyer que sintió que concluyiría la triloxía d'una manera satisfactoria. Inspirar nel debú en cómics de Bane na trama de 1993 ''[[Batman: Knightfall|Knightfall]]'', la serie de 1986 ''[[The Dark Knight Returns]]'', y la hestoria de 1999 ''[[Batman: No Man's Land|No Man's Land]]''. El rodaxe tuvo llugar en llocalizaciones incluyendo [[Jodhpur]],<ref>{{cita web |url=http://www.firstpost.com/bollywood/why-jodhpur-locals-thought-the-dark-knight-cast-was-nuts-373345.html|títulu=Why Jodhpur locals thought the ''Dark Knight'' cast was nuts|editorial=Firstpost|fecha=10 de xunetu de 2012|allugamientu=[[Nueva Delhi]] |fechaaccesu=23 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Londres, [[Nottingham]], Glasgow, Los Angeles, Nueva York, [[Newark (Nueva Jersey)|Newark]], y [[Pittsburgh]]. L'equipu usó cámares [[IMAX]] de 70&nbsp;mm pa la mayoría de la filmación, incluyendo los primeros seis minutos de la película, pa optimizar la calidá de la imaxe. Una variación del [[Batiavión]] denomada l'Esperteyu», un set de prisión soterrañu, y un nuevu set de [[Baticueva]] creáronse específicamente pa la película. Como con ''The Dark Knight'', les campañes de [[comercialización viral]] empezaron a principios de la producción. Cuando'l rodaxe concluyó, Warner Bros. reorientó la so campaña: desenvolviendo sitiu web promocionales, llanzando los primeros seis minutos de la película, proyeutando tráilers, y revelando información sobre la trama de la mesma. ''The Dark Knight Rises'' tuvo'l so premier en [[Nueva York]] el 16 de xunetu de 2012. Estrenar n'Australia y Nueva Zelanda el 19 de xunetu, y en Norteamérica y el Reinu Xuníu el 20 de xunetu. Recibió aclamación de la crítica, y dellos d'ellos considerar una de les meyores [[Cine en 2012|películes de 2012]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/afi-names-best-movies-tv-399891|títulu=AFI Names Best Movies and TV Series of 2012|apellíu=Abramovitch|nome=Seth|periódicu=[[The Hollywood Reporter]]|fecha=10 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=24 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.rollingstone.com/movies/lists/the-best-movies-of-2012-20121212|títulu=The Best Movies of 2012|apellíu=Travers |nome=Peter|enllaceautor=Peter Travers|obra=[[Rolling Stone]]|fecha=12 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=24 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.gamesradar.com/50-best-movies-2012/|títulu=50 best movies of 2012|apellíu=Kinnear|nome=Simon|editorial=GamesRadar |fechaaccesu=24 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.complex.com/pop-culture/2012/12/2012-year-in-review-best-movies/the-dark-knight-rises|títulu=The 25 Best Movies of 2012|apellíu=Barone|nome=Matt|obra=Complex|fecha=21 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=24 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Como la so predecesora, la cinta recaldó más de $1000&nbsp;millones mundialmente en taquilla, siendo la segunda película na serie fílmica ''Batman'', y por estensión la segunda película basada nun personaxe de DC Comics, en ganar esa cantidá. Anguaño ye la [[Películes coles mayores recaldaciones|decimosesta película más recaldadora de tolos tiempos]], la [[Cine en 2012|tercera más taquillera de 2012]], y la cuarta del xéneru de superhéroes más esitosa comercialmente de los últimos tiempos. == Argumentu == Ocho años dempués de la muerte del fiscal del distritu [[Harvey Dent]], la Llei Dent» garantíza-y poderes al [[Departamentu de Policía de Gotham City]], que casi erradica el [[Delincuencia entamada|crime entamáu]]. Mentanto, n'Estremu Oriente, trés lladronos tán a puntu de ser llanzaos dende un avión por axentes de la [[Central Intelligence Agency|CIA]] pa saber el paradoriu del terrorista [[Bane (cómic)|Bane]]; pero, pa sorpresa de los axentes, ente los prisioneros atopa'l mesmu Bane, quien-yos reveló que'l so plan consistía en que lo atraparen pa poder prindar al doctor Leonid Pavel (un renombráu físicu nuclear). Dempués d'eso, l'avión onde viaxaben los axentes ye baltáu y estos son asesinaos polos secuaces de Bane, non ensin antes llevase con vida al doctor [[Leonid Pavel]]. Mientres un actu nel aniversariu luctuoso de Dent na reconstruyida Casona Wayne, culpable por cubrir los crímenes del fiscal, el comisionado [[James Gordon (cómic)|James Gordon]] escribe un discursu d'arrenunciu confesando la verdá y la completa inocencia de Batman sobre aquella nueche, pero decide nun lleelo, una y bones la ciudá nun ta llista pa escuchar la verdá. Mientres esi tiempu pasao y debío al actual estáu de bienestar de la ciudá, [[Batman]] sumió totalmente de Gotham con una orde de captura na so contra, y Bruce Wayne convirtióse nun ermitañu ablayao y aforfugao lluchando coles alcordances asocedíes ocho años tras. La lladrona [[Selina Kyle]] entra n'escena faciéndose pasar por una camarera que trabaya na Casona Wayne mientres l'aniversariu de Dent. Al llevar alimentos a un pisu cimeru de la casona aprovecha la ocasión y roba un collar de perlles de la madre de Bruce y llogra les buelgues dixitales del millonariu de la so casona, non ensin antes atopase de frente col mesmu Wayne. Selina, al ver a Bruce, confiésalu que nun ta nos sos modales cutir a un "vieyu", yá que Bruce vese totalmente deterioráu, más vieyu y usando un cayáu pa poder caminar por un problema de movilidá na so pierna derecha por cuenta de la cayida nel edificiu nel que salvó al fíu de Gordon de ser asesináu por Dent. Tres entablar una conversación y dexar nel suelu a Bruce, Selina fuxe coles perlles y buelgues, secuestra a un congresista seduciéndolo y depués sume. Depués apúrre-y les buelgues de Wayne a Phillip Stryver, asistente del so empresariu rival John Daggett, esperando que borren el so historial criminal y lliberen a la so amiga y cómpliz Jen. Stryver traicionar, polo que Selina usa'l teléfonu del congresista pa sollertar a la policía del so allugamientu. Gordon y el so escuadrón lleguen p'atopalo, y depués escuerren a los sos homes hasta les alcantarielles, mientres la lladrona fuxe. El militante amazcaráu Bane captura a Gordon en siendo atacáu y el discursu cai en manes del villanu quien trata d'entrugar a Gordon, pero ésti escapa mancáu y ye atopáu por [[Robin (DC Comics)#Cine|John Blake]], un patrulleru güérfanu que dedució la verdadera identidá de Batman polos sos orixe similares y implora a este, en nome so y de Gordon, que torne como Batman pa poder combatir a la nueva amenaza que s'avera na ciudá. Bruce vuelve dempués d'enforma tiempu a la Batcueva pa pescudar el paradoriu de Selina, ente que'l so mayordomu y mentor [[Alfred Pennyworth]] aconséyalu que sala al mundu nuevamente, yá que nun quier velo zarráu y ablayáu pa tola vida. Bruce niégase, diciendo qu'ensin Rachel nun hai nada pa él fora, a lo que Alfred respuendi esponiéndo-y un íntimu deséu: tolos años, cuando va de vacaciones a [[Florencia]], [[Italia]] suel dir a una cafetería, y mientres toma [[fernet branca]] repara les otres meses imaxinando qu'en dalguna d'elles va tar Bruce xunto a la so novia o esposa, y, ensin necesidá de saludase, sabría que Bruce ta a salvo. Este yera'l so gran suañu dempués de que Bruce se exiliase mientres siete años (mientres los sucesos en Batman Begins), pero esti nun fai casu del conseyu del so mayordomu y sigue la busca de Selina; aun así, Alfred fai-y una última alvertencia y esplícalu qu'investigó pola so cuenta a Bane y afayó que nació y crióse nuna horrible cárcel tercermundista onde se volvió cruel ya inhumanu, y qu'en saliendo d'ellí foi reclutado pola Lliga de les Solombres y entrenáu personalmente por Ra's al Ghul; sicasí, Bane yera descomanadamente sanguinario entá pa la Lliga, polo que foi escomulgáu de la mesma. Bruce queda confundíu en si tornar como Batman fadrá-y un bien o un mal a la ciudá, polo que decide visitar de callao a Gordon nel hospital so la escusa d'un chequeo médicu, nel cual el doctor alviérte-y que'l so cuerpu amuesa señales de recibir por enforma tiempu duru castigu y que les remortines son munches y graves, polo que yá nun ye aptu pa cualquier actividá qu'esixa esfuerciu; aun así visita a Gordon usando una mázcara y ésti coménta-y lo represo que ta de tapar a Dent y como ye que por culpa de les decisiones de dambos que la única victoria de Batman ye una mentira que se desmorona. Darréu esa nueche Bruce dedide siguir el rastru de Selina hasta una fiesta de caridá na cual este recupera'l collar de perlles sicasí Selina róba-y la tarxeta del estacionamiento y les llaves de la so Lamborghini Esperteyu LP240, non ensin antes compartir un besu. Empreses Wayne nun ye rentable dempués de que Bruce descontinuó el so proyeutu del [[Enerxía de fusión|reactor de fusión]], que yera un proyeutu d'enerxía llimpia impulsáu pola [[Filantropía|filántropa]] y empresaria [[Talia al Ghul|Miranda Tate]] cuando s'enteró de que podría convertise n'arma. Más tarde, Bane ataca la bolsa de valores de Gotham, usando les buelgues del empresariu nuna transaición que la dexa na quiebra lo que casi obliga a Bruce a dexa-y el control de la so empresa a Daggett. Mientres la so fuxida del bancu, Bane y los sos secuaces prinden a trés rehenes y llevar nes sos motos, pero nesi momentu, Batman fai'l so remanecimientu y detien a los secuaces de Bane. Tolos coches policiales deciden dexar d'escorrer a Bane dexándo-y escapar y atollar na captura de Batman p'arrestalo pol falsu asesinatu de Harvey Dent. Batman nun perdió la so habilidá en conducir la so Batpod y llogra safar hábilmente a los oficiales que lu escuerren y "arrequexase" nun caleyón ensin salida, pero l'home esperteyu escapa nel so nuevu tresporte, l'Esperteyu, diseñáu por Lucius Fox, ante la varada mirada de los axentes policiales de Gotham y de camín salva a Kyle d'asesinos al serviciu de Daggett y Bane nun baldíu intentu de consiguir el software que borraría los sos antecedentes. De regresu a la Batcueva, Alfred oponer a que vuelva a l'antigua identidá secreta por cuenta de la so esmolición pol futuru de Wayne cuando tenga d'enfrentase a Bane, una y bones Alfred sabe perfectamente que Bruce nun ye rival pa él por cuenta de que conoz la so ferocidá, pero Bruce trata de convence-y que va detener a Bane como detuvo a Ra's al Ghul pero Alfred esmolecíu de que Bruce nun superara'l fechu de ser Batman, revéla-y a'l so amu que [[Rachel Dawes]] diba casase con Dent primero que morriera y que poco antes escribiéra-y una carta a Bruce na que-y dicía que decidiera casase con Dent, sabiendo que Bruce nunca dexaría de ser Batman; y que p'aforra-y el dolor que sentiría al lleela, decidiera quemar. El mayordomu arrenuncia pocu dempués, nun últimu intentu de disuadir a Bruce. Abarruntando y tarreciendo que Daggett, el xefe de Bane, llograra accesu al reactor amás d'emplegar a aquél pa llograr felicidá toma contraria de la so compañía, Wayne píde-y a la miembru de la comisión direutiva Miranda Tate que tome'l control de la so empresa. Bane sicasí, tien otros planes, y matu a Daggett pa tomar el control de la so infraestructura. Nel hospital el comisariu promueve a Blake a detective por que pueda reporta-y a él direutamente dempués d'informa-y de les aiciones de Daggett aliáu con Bane. Dempués de que-y prometieren el ''software'' pa borrar el so historial criminal, Selina apuerta a llevar a Batman con Bane, pero n'el so llugar llevar a la so trampa, yá que si llograba apurrí-ylo a Bane nun la asesinaríen. Bane fai actu de presencia delantre de Selina y Batman que la so identidá secreta conoz y revela pa sorpresa d'ella. El mercenariu revela que pretende cumplir la [[Batman Begins|misión]] de [[Ra's al Ghul]] de destruyir Gótica colos remanentes de la [[Lliga de les Solombres]] asina mesmu revela que taba usando les firmes de construcción de Daggett pa llantar esplosivos por tola ciudá y llevar a cabu un atracu na División de Ciencies Aplicaes d'Empreses Wayne, la división secreta onde taba almacenáu tol arsenal de Batman. Llucha con Batman pero'l pasu de los ocho años deterioraron la so velocidá y habilidá de combate, dexándolo totalmente fuera de la so antigua y terrible condición física frente a un rápidu enemigu que nun duldar en castigar fiero al home esperteyu. Batman recurre a bombes de fumu y depués utiliza'l dispositivu qu'anula la enerxía llétrica del llugar pa quedar a escures y asina llograr ventaya, pero Bane resulta más arteru en dambos trucos al ser entrenáu pola Lliga de les Solombres, atacando a Batman una y otra vez hasta rompe-y la mázcara colos sos puños y finalmente méte-y un rodiyada nel llombu, moviéndo-y una vértebra nel procesu, antes de llevalo a una especie de prisión estranxera onde escapar ye práuticamente imposible. Los recluyíos cúntenlu a Bruce la hestoria del fíu de Ra's al Ghul, nacíu na prisión y curiáu por un compañeru de prisión antes d'escapar, siendo la única persona en llogralo. Bruce asume que dichu fíu ye Bane. Selina, quien guardó la cruel agresión de Bane escontra Batman, decide fuxir de la ciudá, pero nel aeropuertu ye detenida por Blake polos sos crímenes incluyíu'l secuestru del congresista, quien la denunciara magar tar namoráu d'ella. Mentanto, el villanu atrai a la policía de Gotham so tierra y colapsa les salíes con ellos adientro. Tamién destrúi la mayoría de les pontes ya inclusive maten al alcalde Anthony García y fuercia al físicu cautivu, el Dr. Pavel, a convertir al reactor nuna bomba nuclear, usándola pa tener a Gótica de rehén y convertila nuna [[ciudá-estáu]] aisllada del mundu y rexida so una Llei marcial dirixida poles sos acólitos: cualquier intentu de los ciudadanos d'escapar de la ciudá o interferencia del esterior va resultar na detonación del nucleu de fusión de neutrones construyíu por Empreses Wayne convertíu nuna bomba de tiempu a control remotu. Lleendo'l discursu que lu robó a Gordon, revela'l encubrimiento de los crímenes de Dent y llibera a los prisioneros de la [[Penitenciaría Blackgate]], empecipiando una revolución. Esprópia-y les propiedaes a los ricos y poderosos, les saca de les sos cases, y da-yos [[farsa xudicial|farses xudiciales]] presidíes pol [[l'Espantuxu|Dr. Jonathan Crane]], onde cualquier sentencia ye una muerte segura ente los que s'atopa'l mesmu Styver. Pela so parte Blake foi a rescatar a Gordon al hospital onde s'atopaba de los matones de Bane quien veníen matalo. Dempués de fallar nel intentu d'utilizar a los soldaos de les [[Fuercies Especiales]] na ciudá, el gobiernu establez un bloquéu sobre Gotham y la ciudá somorguiar nun estáu de [[caos]]. Tres 4 meses de recuperación Wayne recuperar de les sos feríes dempués qu'otru recluyíu ayudar a pone-y la vértebra movida nel so llugar siguiendo'l conseyu del ex-médicu de la prisión quien tamién ta zarráu na celda d'al llau. Esti home rellata como Ra's al Ghul hai tiempu foi condergáu a la prisión por namorase y casase de callao cola fía d'un poderosu cacique de la rexón, pero en cuenta de eso lo exilió una y bones ella esixó tomar el so llugar ensin qu'él lo supiera. D'esta forma'l fíu qu'ella esperaba nació y creció dientro de la prisión, hasta qu'un día que'l doctor escaezo cerrar la celda de la so madre y un ensame de reos violar y depués asesinar. El neñu salvóse yá que unu de los presos yera un fuerte asesín que se apiadó y decidió curialo, curiáu que llegó hasta'l día en que'l neñu engató hasta la única salida, convirtiéndose asina nuna lleenda como l'únicu reu que llogró escapar d'ellí. Finalmente, l'home esplícalu a Bruce que tres engarrar y aguantar tantos intentos d'asesinatu dientro de la prisión, la salú de Bane viose demasiáu comprometida, polo que tien d'usar una mázcara p'apangar el dolor de la so mancadures cróniques. Bruce fai un trabayosu reentrenamiento pa volver como l'antiguu Batman y poder enfrentase a Bane. Tres dos intentos fallíos, el doctor diz-y que tien que sentir el mieu pa llograr salir d'ende, una y bones el mieu a la muerte ye l'impulsu más grande del espíritu. Bruce vuelve sentir el mieu esguilando escontra la salida ensin usar una lluria de sofitu y llogra escapar de la prisión pa volver a Gotham anque antes de dise llánza-yos la lluria de acenso la los presos. De vuelta en Gotham, Bruce recluta a Selina (a quien da'l programa que borra los sos antecedentes), Blake, Tate, Gordon y [[Lucius Fox]] p'ayudar a evitar la detonación de la bomba. Batman xuntu con Selina y Blake llogren lliberar a los policías cautivos y Selina píde-y a Batman fuxir con él pero ésti respuende que nun lo fadrá hasta detener a Bane. Blake pela so parte ayuda a fuxir a los güérfanos de la ciudá pero refugáu polos soldaos entá tarreciendo l'amenaza de la bomba. Mientres Batman y la policía y les fuercies de Bane enfréntense, Batman llogró recuperar la so velocidá y habilidá en combate y agora la engarradiella esta casi igualada; pero entá asina Bane resulta ser un rival casi invencible por cuenta de la so brutalidá. Aprovechando una oportunidá, Batman utiliza les escames metáliques del so antebrazu, arruinando unu de los conductos de la mázcara de Bane. El villanu sollértase y esmolezse más por iguar la so mázcara que-y sollivia'l dolor agonizante que sufre, qu'enfrentar al Home Esperteyu. Batman finalmente tien controlada la engarradiella y dexa fora de combate a Bane, non ensin antes castigalo de la mesma forma como ésti facer con él enantes, dientro del edificiu del conceyu. Batman apurre un cuchiellu a Miranda (que taba secuestrada por Bane) por que xixile les entraes. Depués trata d'entrugar a Bane sobre'l detonador, pero Tate intervién y apuñala al héroe, revelándose como [[Talia al Ghul]],<ref>{{cita publicación |url=http://www.ibtimes.co.uk/dark-knight-rises-films-christopher-nolan-1472418|títulu=''The Dark Knight Rises'': The Films of Christopher Nolan|apellíu=Skipper|nome=Ben|periódicu=International Business Times|fecha=30 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=24 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> la fía de Ra's. Cuenta que, de neña foi quien escapó de la prisión cola ayuda del so compañeru de prisión y proteutor, Bane y qu'entama completar el trabayu del so padre españando la bomba y destruyendo Gotham. Sicasí Gordon llogra bloquiar la so señal usando un dispositivu dau por antes por Batman, evitando la detonación remota. Talia dir p'atopar la bomba mientres Bane preparar pa matar a Batman, pero Selina dispára-y al mercenariu colos cañones del Batpod matándolo. L'héroe escuerre a Talia col Esperteyu, l'aeronave desenvuelta por Fox, esperando volver llevar la bomba de vuelta al reactor, onde puede estabilizase. El camión de Talia estréllase, pero llogra anubrir remotamente la cámara del reactor antes de morrer ante la incrédula mirada de Lucius Fox quien trataría d'estabilizala. Ensin manera de detener la esplosión, Batman tien un plan de riesgu mortal pa lleva-y la de la ciudá, usa l'aeronave pa llevar la bomba sobre la badea, pero como Fox nunca reparó'l programa del pilotu automáticu pa l'aeronave entós Selina dase cuenta de que se trata d'una misión ensin torna. Batman besar con Catwoman y Gordon píde-y revelar la identidá del heroe que salvó la ciudá; colo que lu respuende: "cualesquier pue ser héroe, tamién un home que fai daqué tan simple como aselar y pone-y un abrigu nos costazos a un neñu y dempués dici-y que nun yera'l fin del mundu". Gordon entiende'l mensaxe, al recordar como él, siendo un mozu oficial de policía, abrigar la nueche que mataron a los padres de Wayne y afaya finalmente que ye Bruce Wayne. Batman, usando l'aeronave desenvuelto y denominao por Fox como "L'Esperteyu", abasna la bomba más allá de les llendes de la ciudá, onde depués esplota sobre l'océanu. De resultes, la ciudá da a Batman por muertu y honrar como un héroe con un monumentu. Con Bruce tamién creyíu muertu mientres los disturbios iniciales, el testamentu de Wayne dispón que la Casona Wayne queda en Gotham pa convertise nun nuevu orfanatu y del conteníu d'ésta y otres propiedaes por que puedan vendese y asina cubrir les cuentes de la propiedá y el restu de la so ella queda en poder de Alfred sicasí'l collar de perlles que yera de la madre de Bruce sumió nuevamente (afayar que Bruce agasayar a Selina antes del ataque). Dempués del funeral de Bruce, Blake desea revelar la verdadera identidá de Batman al mundu como tributu, pero Gordon considera que ye meyor que la mesma permaneza de callao. Fox mientres unos arreglos nel Esperteyu afaya que Bruce iguó'l pilotu automáticu del Esperteyu seis meses antes y Gordon atopa la batiseñal reparada. De visita en [[Florencia]], Alfred ve a Bruce y Selina xuntos y dambos salúdense en silenciu. Finalmente, Blake arrenuncia a encomalo policial y el so nome llegal revélase como [[Robin (DC Comics)|Robin]] y herieda la [[Batcueva]], en recibiendo la so llocalización nel testamentu de Bruce, dexando a Blake como'l so socesor. == Parto == {{Imaxe múltiple |posición_tabla = right |direición = vertical |anchu = 150 |testu = La repartida de ''The Dark Knight Rises''. De riba a embaxo: Christian Bale, Michael Caine, Gary Oldman, Anne Hathaway, Marion Cotillard y Tom Hardy |semeya1 = Christian Bale 2009.jpg |semeya2 = Michael Caine Cannes 2015.jpg |semeya3 = Gary Oldman by Gage Skidmore.jpg |semeya4 = AnneHathawayAAFeb09.jpg |semeya5 = Marion Cotillard Cannes 2015.jpg |semeya6 = Tom Hardy Cannes 2012.jpg }} * [[Christian Bale]] como [[Batman|Bruce Wayne / Batman]]: : Un multimillonariu que se dedica a protexer a Gotham City del mundu criminal como un vixilante nocherniegu con aspeutu d'esperteyu. Nolan dixo que, por cuenta de la fienda d'ocho años ente los eventos de ''The Dark Knight'' y los de ''The Dark Knight Rises'', «ye un Bruce Wayne más vieyu; nun ta nun gran estáu.»<ref name=EightYears>{{cita noticia|url=http://www.empireonline.com/news/story.asp?NID=32527|títulu=News on ''The Dark Knight Rises''|apellíu=O'Hara|nome=Helen|obra=[[Empire (revista)|Empire]]|editorial=[[Grupu Bauer Media]]|fecha=21 de payares de 2011 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Bale emplegara la disciplina d'artes marciales llamada Keysi, pero debíu al estáu actual de Bruce y l'estilu de Bane, el métodu sufrió cambeos.<ref name="ProductionNotes">{{cita web |url=http://www-deadline-com.vimg.net/wp-content/uploads/2012/07/www.thedarkknightrises.com_downloads_TDKR_productionNotes-2__120706011239.pdf|títulu=''The Dark Knight Rises'' production notes|obra=[[Deadline]]|formatu=PDF |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> L'actor dixo que ''The Dark Knight Rises'' va ser la última película na qu'interprete a Batman.<ref>{{cita noticia|url=http://entertainment.inquirer.net/22169/bale-talks-about-his-co-stars-in-%E2%80%98dark-knight-rises%E2%80%99|títulu=Bale talks about his co-stars in '''Dark Knight Rises'''|apellíu=Nepales|nome=Ruben V.|periódicu=Philippine Daily Inquirer|fecha=25 de payares de 2011 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Describe al arcu del personaxe como finalmente confrontar el dolor de la perda qu'aplazó mientres años combatiendo criminales equilibráu cola necesidá de interiorizar el dolor pa nun vencer a les sos emociones y convertise nel asesín que la ciudá yá cree que ye. Tamién reconoció que Batman nun ye un individuu perfectu, que «nun ye un individuu sanu, ye daquién que ta faciendo'l bien, pero ta xusto en cantu de faer el mal. Tien a esi asesín dientro so que trata con desesperación nun soltar la so correa. Y eso ye a lo que siempres regresu.»<ref>{{cita noticia|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/movies/christian-bale-goodbye-batman-dark-knight-rises-article-1.1010436|títulu=Christian Bale says goodbye to Batman with '''The Dark Knight Rises''', and he's okay with that|apellíu=Sacks|nome=Ethan|periódicu=[[Daily News]]|fecha=23 de xineru de 2012|allugamientu=Nueva York |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Esclaria que «nun quier escaecer [la muerte de los sos padres]. Quier caltener esa roxura que sintió ante esa inxusticia. Pero igualmente quier presenta-y esti personaxe bien vacíu y desalmáu a Gótica, por que con suerte nadie abarrunte d'él sinón que solo piense que ye un bastardu malcriáu.»<ref>{{cita noticia|url=http://www.nme.com/filmandtv/news/dark-knight-rises-christian-bale-talks-bruce-wayne/269660|títulu='''Dark Knight Rises''' Christian Bale talks Bruce Wayne plot|obra=[[NME]]|fecha=28 de mayu de 2012 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> L'actor sintióse amargáu por dexar la franquicia, diciendo que yera como despidise d'un vieyu amigu».<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/christian-bale-dark-knight-rises-bruce-wayne/|títulu=Christian Bale Talks ''The Dark Knight Rises''|apellíu=Goldberg|nome=Matt|obra=Collider|fecha=23 de payares de 2011 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> * [[Michael Caine]] como [[Alfred Pennyworth]]:<ref name="Boucher">{{cita noticia|url=http://herocomplex.latimes.com/movies/christopher-nolan-takes-flight-with-superman-we-have-a-fantastic-story-1/|títulu=Christopher Nolan takes flight with Superman: 'We have a fantastic story' [UPDATED]|apellíu=Boucher|nome=Geoff|periódicu=Los Angeles Times|fecha=10 de marzu de 2010 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> : El confiable mayordomu de Bruce, qu'actuó como una figura paterna pa él y sigue ayudar nes sos misiones según dándo-y conseyos útiles, anque ye incapaz d'aceptar el deséu del so amu d'alicar el so personaxe de Batman, diendo tan llueñe como p'arrenunciar al so puestu pa inculcar la seriedá de la posición de Bruce sobre él. El direutor enfatizó el venceyu emocional ente Alfred y Bruce, acentuando la so importancia nes películes anteriores y prediciendo que la rellación taría tirante como nunca antes.<ref name="ProductionNotes"/> * [[Gary Oldman]] como'l [[James Gordon (cómic)|Comisionado James Gordon]]:<ref name="Boucher"/> : El Comisionado del [[Departamentu de Policía de Gotham City]] y unu de los pocos policías honestos de la ciudá. Oldman dixo que'l trabayu del personaxe de llimpiar Ciudá Gótica dexar cansáu del mundu y un pocu aburríu,<ref>{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/1675072/dark-knight-rises-comissioner-gordon-gary-oldman/|títulu='''Dark Knight Rises''' Commissioner Gordon 'Very World-Weary'|apellíu=Sullivsn|nome=Kevin P.|axencia=[[MTV]]|fecha=29 de payares de 2011 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> comparando al personaxe con un soldáu que tien la oportunidá de tar nes primeres files.<ref name="ProductionNotes"/> La so vida tomó un xiru pa peor dende ''The Dark Knight''; el so esposa dexar y llevóse a los sos fíos, y l'alcalde entama despidilo. El comisionado siéntese culpable pol so papel nel encubrimiento de los crímenes de Harvey Dent hasta'l puntu que ta preparáu p'arrenunciar al so puestu por ello, pero abstener de faelo cuando siente que Gótica ta por recibir una amenaza. * [[Anne Hathaway]] como [[Catwoman|Selina Kyle / Catwoman]]:<ref name="Jensen">{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2011/01/19/batman-hathaway-catwoman-hardy-bane-dark-knight-rises|títulu='''The Dark Knight Rises''' scoop: Anne Hathaway, Tom Hardy join cast|apellíu=Jensen|nome=Jeff|periódicu=Entertainment Weekly|fecha=19 de xineru de 2011 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://splashpage.mtv.com/2011/08/05/dark-knight-rises-anne-hathaway-catwoman-first-look/|títulu='''Dark Knight Rises''': Anne Hathaway As Catwoman!|apellíu=Wigler|nome=Josh|axencia=MTV|fecha=5 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> : Una lladrona profesional, estafadora, y [[muyer fatal]] qu'establez una rellación de burlles juguetonas col héroe que-y quita daqué de lo aveseo al personaxe de [Bale]»,<ref name="ProductionNotes"/> diendo tres un programa d'ordenador de «borrón y cuenta nueva» pa poder borrar l'historial criminal d'una persona cuando se crucia tantu con Bruce como con Batman. Hathaway fizo una audición ensin saber pa qué papel la taben considerando, almitiendo que tenía un personaxe en mente, pero solo supo que'l papel yera Catwoman dempués de falar con Nolan per una hora.<ref>{{cita noticia|url=http://www.empireonline.com/interviews/interview.asp?IID=1524 |títulu=Anne Hathaway Talks Catwoman|apellíu=Jolin|nome=Dan|obra=Empire |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> L'actriz describió al papel como'l más físicamente demandante qu'interpretara, y confesó qu'anque pensaba que taba en forma, tuvo qu'intensificar los sos esfuercios nel ximnasiu pa tar al día coles esixencies del papel. Entrenaba cinco díes a la selmana pal papel, incluyendo exercicios rigorosos y entrenamientu d'escenes de riesgu siguíu per una hora y media de danza. Esplicó, «Siempres pensé que la meta yera la delgadez, pero con esti trabayu tamién tengo de ser fuerte.»<ref>{{cita noticia|url=http://www.harpersbazaar.com/celebrity/latest/news/a744/anne-hathaway-interview/ |títulu=Anne Hathaway's new world: the interview|apellíu=Horyn|nome=Cathy|obra=[[Harper's Bazaar]]|fecha=27 de xunu de 2011 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/anne-hathaway-the-dark-knight-rises-interview/ |títulu=Anne Hathaway Talks Fighting in Heels, Adapting to Nolan's Universe, Filming in IMAX and More on the Set of ''The Dark Knight Rises''|apellíu=Weintraub|nome=Steve|obra=Collider|fecha=27 de mayu de 2012 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.batman-on-film.com/TDKRises_set-visit_Anne-Hathaway_5-27-12.html|títulu=BOF's ''Rises'' Set Visit - Anne Hathaway|apellíu=Ramey|nome=Bill|editorial=Batman-on-Film|fecha=27 de mayu de 2012 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Entrenó estensamente n'artes marciales pal papel, y apuntó a [[Hedy Lamarr]] —que foi la inspiración pal personaxe de Catwoman— al desenvolver la so actuación.<ref>{{cita noticia|url=http://herocomplex.latimes.com/movies/dark-knight-rises-star-anne-hathaway-gotham-city-is-full-of-grace/?dlvrit=63378|títulu='''Dark Knight Rises''' star Anne Hathaway: 'Gotham City is full of grace'|apellíu=Boucher|nome=Geoff|periódicu=Los Angeles Times|fecha=29 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> * [[Tom Hardy]] como [[Bane (cómic)|Bane]]:<ref name="Jensen"/> : Un mercenariu revolucionariu [[escomulgáu]] de la [[Lliga de les Solombres]], que se retrata como un «llibertador» y pretende siguir col legáu de Ra's al Ghul al terminar el so trabayu de destruyir Gótica. El direutor escoyó al personaxe por cuenta del so deséu de ver a Batman a prueba tantu a nivel físicu como mental.<ref name=EightYears/><ref name="Banechoice2">{{cita noticia|url=http://collider.com/christopher-nolan-dark-knight-rises-bane/|títulu=Christopher Nolan Talks ''The Dark Knight Rises''; Reveals Why They Chose Bane as Villain|apellíu=Chitwood|nome=Adam|obra=Collider|fecha=12 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Según la [[figurinista|diseñadora de vestuariu]] [[Lindy Hemming]], el villanu usa una mázcara que-y aprove un gas analxésico pa solliviar el dolor que sufre d'una mancadura «de primeres de la hestoria».<ref name=EightYears/> Hardy describió a Bane como «un terrorista tantu en mentalidá como n'aición brutal»<ref name=EightYears/> y ye «arrogante nel so discursu, [con] el físicu d'un [[gorila]].»<ref name="ProductionNotes"/> L'actor pretendió interpretar al personaxe como «más amenazante» que la versión del personaxe de Robert Swenson en ''[[Batman y Robin]]'' de [[Joel Schumacher]] y que pa faer eso, la so interpretación implicó crear una contradicción ente la so voz y cuerpu. Aumentó {{convertir|30|lb|kg|0|lk=on}} pal papel,<ref name="Filipponi">{{cita noticia|url=http://www.dailyblam.com/news/2011/02/21/tom-hardy-denies-wearing-a-mask-for-the-dark-knight-rises-wants-to-gain-30-pounds-to|títulu=Tom Hardy wants to gain 30 pounds, says non to mask for Bane in ''The Dark Knight Rises''|apellíu=Filipponi|nome=Pietro|periódicu=The Daily Blam!|fecha=21 de febreru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110225205907/http://www.dailyblam.com/news/2011/02/21/tom-hardy-denies-wearing-a-mask-for-the-dark-knight-rises-wants-to-gain-30-pounds-to |fechaarchivu=25 de febreru de 2011 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> amontando'l so pesu a {{convertir|198|lb|kg|0}}.<ref name="Filipponi"/> Basó la voz de Bane en delles influencies, incluyendo a [[Bartley Gorman]], según un deséu d'honrar l'intelectu y l'heriedu caribeñu del personaxe.<ref>{{cita noticia|url=http://www.vulture.com/2012/07/tom-hardy-explains-his-bane-voice-inspiration.html|títulu=Tom Hardy Explains the Inspiration for His Bane Voice|apellíu=Vineyard|nome=Jennifer|obra=Vulture|fecha=17 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2012/04/11/this-weeks-cover-the-dark-knight-rises-headlines-our-2012-summer-movie-preview-issue|títulu=This Week's Cover: '''The Dark Knight Rises''' headlines our 2012 Summer Movie Preview issue|periódicu=[[Entertainment Weekly]]|fecha=11 d'abril de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Describe l'estilu de llucha del so personaxe como «Brutal. Ye un tipu grande increíblemente cínicu, pol fechu de que tien un estilu de llucha basáu y empobináu na resultancia. Nun ye sobre engarrar. Ye sobre matar. L'estilu ye cabileñu, lentu, ye desagradable. Cualquier cosa, dende manipoliar pequeñes articulaciones hasta entartallar cranios y caxes toráciques, apatayar pantorríes, rodíes y pescuezos.»<ref name=EightYears/> Bane proclama que los enemigos de la so revolución son los ricos y corruptos, quien tán primiendo a «la xente» y engañar con mitos d'oportunidaes. El teóricu políticu y críticu cultural [[Slavoj Žižek]] ve que'l mercenariu combate la inxusticia estructural», comparándolo con un [[Che Guevara]] modernu qu'en contra de la so intuición ye lleváu a la violencia por un sentimientu d'amor.<ref>{{cita noticia|url=http://www.newstatesman.com/culture/culture/2012/08/slavoj-%C5%BEi%C5%BEek-politics-batman|títulu=Slavoj Žižek: The politics of Batman|apellíu=Žižek|nome=Slavoj|enllaceautor=Slavoj Žižek|obra=[[New Statesman]]|fecha=23 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Otros compararon al villanu con un «[[Robespierre]] d'alta teunoloxía con esteroides,» una tríada fundida de [[Lenin]], [[bin Laden]] y [[Steve Austin]] empeñada en fomentar la «retribución [[proletaria]]», y «la única cosa que ye peor que l'[[anarquista]] delirante de la segunda película: un [[demagogu]].»<ref>{{cita web |url=https://tropicsofmeta.wordpress.com/2012/07/23/the-specter-of-revolution-in-the-dark-night-rises/|títulu=The Specter of Revolution in “''The Dark Knight Rises''”|apellíu=Sayf Cummings |nome=Alex|apellíu2=Reft|nome2=Ryan|obra=Tropics of Meta|fecha=23 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://io9.com/5969645/best-and-worst-science-fictionfantasy-movies-of-2012|títulu=Best and Worst Science Fiction/Fantasy Movies of 2012|apellíu=Anders|nome=Charlie Jane|obra=io9|fecha=19 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> * [[Marion Cotillard]] como [[Talia al Ghul|Miranda Tate / Talia al Ghul]]:<ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/recap/once-upon-a-time-season-4-episode-12|títulu='''Darkness on the Edge of Town'''|apellíu=Busis|nome=Hillary|periódicu=Entertainment Weekly|fecha=2 de marzu de 2015 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> : La fía de Ra's al Ghul, que se convirtió nun miembru de la comisión direutiva de Wayne Enterprises y afala a un inda inxeme Bruce a reincorporase a la sociedá y siguir les obres benéfiques del so padre.<ref name="Gordon-LevittandCotillard">{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2011/04/19/the-dark-knight-rises-marion-cotillard-joseph-gordon-levitt|títulu='''The Dark Knight Rises''' officially adds Marion Cotillard, Joseph Gordon-Levitt to cast|apellíu=Jensen|nome=Jeff|periódicu=Entertainment Weekly|fecha=19 d'abril de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Cotillard negó les especulaciones de que tendría un papel dual como Miranda y Talia, diciendo que'l so personaxe yera una creación dafechu orixinal,<ref>{{cita noticia|url=http://splashpage.mtv.com/2011/09/08/marion-cotillard-dark-knight-rises/|títulu=Is Marion Cotillard's '''Dark Knight Rises''' Character Who You Think She Is?|apellíu=Wigler|nome=Josh|axencia=MTV|fecha=8 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> anque'l montaxe final de la película reveló qu'esto foi una distracción. Nolan describe a Tate como la fonte de «una gran sensación d'esperanza pa Bruce» a instancies de Alfred y Lucius Fox.<ref name="ProductionNotes"/> :* [[Joey King]] como la nueva Talia al Ghul<ref>{{cita web |url=http://www.cosmicbooknews.com/content/dark-knight-rises-2012-joey-king-play-young-talia-al-ghul|títulu=''The Dark Knight Rises'' (2012): Joey King to play young Talia al Ghul|apellíu=McGloin|nome=Matt|editorial=CosmicBokNews|fecha=25 de xineru de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> * [[Joseph Gordon-Levitt]] como'l [[Robin (DC Comics)#Cine|Sgto. John Blake]]: : Un mozu oficial de policía que los sos instintos llevar a creer qu'hai un problema nel horizonte. Viendo daqué de sigo mesmu en Blake, el Comisionado Gordon lo promueve a detective.<ref name="Gordon-LevittandCotillard"/> El policía representa l'idealismu que Gordon y Bruce Wayne una vegada tuvieron, pero llueu perdieron na so batalla contra'l crime na ciudá.<ref name="ProductionNotes"/> La película revela que'l so nome llegal ye Robin John Blake, un homenaxe al ayudante de Batman nos cómics, [[Robin (DC Comics)|Robin]].<ref>{{cita web |url=http://www.gamesradar.com/the-dark-knight-rises-50-best-moments-1/|títulu=''The Dark Knight Rises'': 50 Best Moments|apellíu=Ashurst|nome=Sam|editorial=GamesRadar|fecha=24 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> * [[Morgan Freeman]] como [[Lucius Fox]]:<ref name="Boucher"/> : El direutor executivu de Wayne Enterprises, que remana la compañía en nome de Bruce y sirve como'l so armeru pal Batitraje, apurriéndo-y equipamientu d'alta teunoloxía. La so posición como Presidente de Wayne Enterprises déxa-y desenvolver teunoloxía y armamentu de punta con discreción, hasta'l puntu que la compañía empieza a perder dineru. * [[Liam Neeson]] como [[Ra's al Ghul]]: : El recién líder de la Lliga de les Solombres, que de volao apaez ante un Bruce Wayne encarceláu nuna allucinación. Neeson dixo que nun taba al tantu del so papel o si siquier taría na película, por cuenta de la so confidencialidad.<ref>{{cita noticia|url=http://metro.co.uk/2011/06/16/the-dark-knight-rises-liam-neeson-spotted-filming-in-london-45992/|títulu=''The Dark Knight Rises'': Liam Neeson spotted filming in London|apellíu=Lee|nome=Ann|periódicu=[[Metro (periódicu inglés)|Metro]]|fecha=16 de xunu de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/dark-knight-rises-batman-begins-cameo/|títulu=Former Cast Member Confirmed to Return for ''The Dark Knight Rises''|apellíu=Chitwood|nome=Adam|obra=Collider|fecha=28 de marzu de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.gamesradar.com/liam-neeson-talks-the-dark-knight-rises/|títulu=Liam Neeson talks ''The Dark Knight Rises''|apellíu=Wales |nome=George|editorial=GamesRadar|fecha=4 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> :* [[Josh Pence]] como'l mozu Ra's al Ghul: :: Apaez n'escenes que trescurren trenta años antes de los eventos de ''Batman Begins''.<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/social-network-actor-lands-role-176577|títulu='''Social Network''' Actor Lands Role in '''Dark Knight Rises''' (Exclusive)|apellíu=Kit|nome=Borys|periódicu=The Hollywood Reporter|fecha=8 d'abril de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Cillian Murphy]] repite'l so papel como'l [[l'Espantuxu|Dr. Jonathan Crane / Espantuxu]] de les películes anteriores.<ref>{{cita noticia|url=http://entertainment.time.com/2012/07/16/times-review-of-the-dark-knight-rises-to-the-depths-to-the-heights/?iid=sl-category-mostpop2|títulu=TIME's Review of ''The Dark Knight Rises'': To the Depths, to the Heights|apellíu=Corliss|nome=Richard|obra=[[Time]]|fecha=16 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Ente otros miembros de la repartida atópense [[Nestor Carbonell]] repitiendo'l so papel como l'Alcalde Anthony García;<ref>{{cita noticia|url=http://variety.com/2011/film/news/mayor-of-gotham-returns-to-dark-knight-1118035522/|títulu=Mayor of Gotham returns to '''Dark Knight'''|apellíu=Sneider|nome=Jeff|obra=[[Variety]]|fecha=15 d'abril de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Alon Abutbul como'l Dr. Leonid Pavel, un físicu nuclear rusu;<ref>{{cita noticia|url=http://screenrant.com/batman-dark-knight-rises-alon-aboutboul-london-budget-schrad-115161/|títulu='''The Dark Knight Rises''' Updates: New Cast Member, Set Pic & Budget Info|apellíu=Schrader|nome=Chris|editorial=Screen Rant|fecha=13 de mayu de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref name="Marketing2">{{cita noticia|url=http://collider.com/the-dark-knight-rises-viral/|títulu=''The Dark Knight Rises'' Viral|apellíu=Trumbore|nome=Dave|obra=Collider|fecha=7 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Juno Temple]] como Jen, amiga y cómpliz de Selina Kyle;<ref>{{cita noticia|url=http://www.slashfilm.com/juno-temple-confirmed-the-dark-knight-rises-catwomans-sidekick/|títulu=Juno Temple Confirmed For '''The Dark Knight Rises''', Likely as Catwoman's Sidekick|apellíu=Fischer|nome=Russ|editorial=/Film|fecha=24 de marzu de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Matthew Modine]] como'l Subcomisionado Peter Foley;<ref>{{cita noticia|url=http://batman-news.com/2012/05/08/matthew-modine-on-his-the-dark-knight-rises-role-says-batman-will-kick-the-avengers-butt-video/|títulu=Matthew Modine on his '''The Dark Knight Rises''' role, says Batman will kick '''The Avengers''' butt (video)|apellíu=Begley|nome=Chris|editorial=Batman-news|fecha=8 de mayu de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Ben Mendelsohn]] como l'empresariu rival de Bruce Wayne, John Dagget, con [[Burn Gorman]] como'l so asistente Philip Stryver; [[Brett Cullen]] como un congresista;<ref name="Cullen">{{cita noticia|url=http://variety.com/2011/film/news/cullen-and-ellis-join-dark-knight-1118037520/|títulu=Cullen and Ellis join '''Dark Knight'''|apellíu=Sneider|nome=Jeff|obra=Variety|fecha=23 de mayu de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Chris Ellis]] como'l Padre Reilly, un sacerdote;<ref name="Cullen"/> [[Aidan Gillen]] como l'axente de la CIA;<ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2011/12/09/dark-knight-rises-prologue-christopher-nolan|títulu=Christopher Nolan on '''The Dark Knight Rises''' IMAX prologue: 'You want to be thrown into a situation that takes your breath away'|apellíu=Vary|nome=Adam|periódicu=Entertainment Weekly|fecha=9 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.theguardian.com/film/filmblog/2011/dec/14/dark-knight-rises-teaser-tom-hardy?newsfeed=true|títulu=''The Dark Knight Rises'' teaser: translated into Bane English|apellíu=Child|nome=Ben|periódicu=[[The Guardian]]|fecha=14 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Rob Brown (actor)|Rob Brown]] y [[Desmond Harrington]] como oficiales de policía;<ref>{{cita noticia|url=http://batman-news.com/2011/10/13/rob-brown-joins-the-dark-knight-rises-cast/|títulu=Rob Brown joins '''The Dark Knight Rises''' cast|apellíu=Begley|nome=Chris|editorial=Batman-news|fecha=13 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.dexterdaily.com/2011/11/desmond-harrington-joins-cast-of-dark.html|títulu=Desmond Harrington Joins the Cast of “''The Dark Knight Rises''”|obra=Dexter Daily|fecha=15 de payares de 2011 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Josh Stewart]] como Barsad, la mano derecha de Bane;<ref>{{cita noticia|url=http://www.wvgazettemail.com/News/201207210067|títulu=W.Va. native villainous in '''The Dark Knight Rises'''|apellíu=Robinson|nome=Amy|obra=Saturday Gazette Mail|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Christopher Judge]] como unu de los matones de Bane;<ref>{{cita noticia|url=http://www.ibtimes.com/dark-knight-rises-judge-new-cast-bane-speaks-plus-el casting-call-645994|títulu=''The Dark Knight Rises'': Judge a New Cast, Bane Speaks, Plus EL Casting Call|periódicu=International Business Times|ubicación=San Francisco|fecha=23 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Noel Gugliemi]] como un ex-prisioneru en River; y Tom Conti como un prisioneru.<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/title/tt1345836/fullcredits?ref_=tt_cl_sm#cast|títulu=''The Dark Knight Rises'' Full Cast & Crew|obra=IMDb |fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[William Enduvielle]] interpreta al Presidente de los Estaos Xuníos.<ref name="thatguy">{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/1690166/dark-knight-rises-cast/|títulu='''Dark Knight Rises''' Cast: Who ''Was'' That Guy?|apellíu=Wigler|nome=Wigler|nome=Josh|obra=MTV|fecha=22 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 de diciembbre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Aaron Eckhart]] espresó entusiasmu en tornar pa una secuela si ciscar, anque depués dixo que Nolan verificó que'l so personaxe, [[Dos Cares (cómic)|Harvey Dent / Dos Cares]], ta muertu,<ref>{{cita web |url=http://www.superherohype.com/features/97411-aaron-eckhart-on-two-face|títulu=Aaron Eckhart on Two-Face|editorial=SuperHeroHype|fecha=3 de setiembre de 2008 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> y solo apaecen imáxenes archivaes de la so actuación de ''The Dark Knight'' na película.<ref>{{cita noticia|url=https://www.youtube.com/watch?v=_pIgL5jW1WU|títulu=Two-Face returning in next Batman movie?|axencia=[[CBS]]|editorial=[[YouTube]]|fecha=10 de marzu de 2011 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Dellos miembros de los [[Pittsburgh Steelers]] tienen cameos como miembros del equipu ficticiu de fútbol americanu Gotham Rogues na película, ente ellos [[Ben Roethlisberger]], [[Hines Ward]], [[Troy Polamalu]], Willie Colon, [[Maurkice Pouncey]], [[Mike Wallace (fútbol americanu)|Mike Wallace]], Heath Miller, Aaron Smith, Ryan Clark, James Farrior, LaMarr Woodley y Casey Hampton,<ref name="Steelers-1">{{cita noticia|url=http://triblive.com//x/pittsburghtrib/sports/s_750230.html#axzz3mybJ3nNW|títulu=Steelers giddy about appearance in '''The Dark Knight Rises'''|apellíu=Brown|nome=Scott|obra=TribLive}}</ref><ref name="Steelers-2">{{cita noticia|url=http://www.post-gazette.com/steelers/2011/08/05/Steelers-pick-up-roles-as-Batman-movie-extras/stories/201108050210|títulu=Steelers pick up roles as Batman movie extras|apellíu=Bouchette|nome=Ed|periódicu=Pittsburgh Post-Gazette|fecha=6 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> y l'antiguu entrenador de los Steelers, [[Bill Cowher]], apaeció como l'entrenador de los Rogues.<ref>{{cita noticia|url=http://pittsburgh.cbslocal.com/2011/08/06/heinz-field-transforms-into-gotham-stadium/|títulu=Heinz Field Transforms Into “Gotham Stadium”|axencia=CBS|fecha=6 d'agostu de 2011|allugamientu=Pittsburgh |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> L'alcalde de Pittsburgh [[Luke Ravenstahl]], espatexador na universidá, apaez como l'espatexador de los oponentes de los Rogues, los Rapid City Monuments.<ref>{{cita noticia|url=http://www.ifc.com/fix/2011/08/the-dark-knight-rises-pittsburgh-steelers|títulu=“''The Dark Knight Rises''” takes over the Pittsburgh Steelers' Heinz Field|apellíu=Sitterson|nome=Aubrey|axencia=Independent Film Channel|fecha=8 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> En 2008, la familia Rooney vendió una participación minoritaria nel equipu a Thomas Tull, el direutor executivu y presidente de [[Legendary Pictures]], que produció ''The Dark Knight Rises''.<ref>{{cita noticia|url=http://triblive.com/x/pittsburghtrib/sports/steelers/s_527501.html#axzz3mybJ3nNW|títulu=There's some history the Steelers would just as soon forget|apellíu=Prisuta|nome=Mike|obra=TribLive|fecha=16 de setiembre de 2007 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El [[Senador de los Estaos Xuníos]] [[Patrick Leahy]], que tuviera un cameo en ''The Dark Knight'', tornó en ''The Dark Knight Rises'',<ref>{{cita noticia|url=http://www.huffingtonpost.com/2012/07/03/patrick-leahy-dark-knight-rises-senator_n_1646917.html |títulu=Patrick Leahy, '''Dark Knight Rises''' Star? U.S. Senator Makes A Cameo In Scene With Batman|periódicu=[[The Huffington Post]]|fecha=3 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> como un miembru de la comisión direutiva de Wayne Enterprises. [[Thomas Lennon]], qu'apaeciera como un doctor en ''[[Memento]]'', otra vegada interpreta a un doctor.<ref>{{cita noticia|url=http://www.huffingtonpost.com/2012/07/23/dark-knight-rises-thomas-lennon_n_1695113.html|títulu='''Dark Knight Rises''': Thomas Lennon Explains How His Appearance Connects To '''Memento'''|apellíu=Rosen|nome=Christopher|periódicu=[[The Huffington Post]]|fecha=23 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> India Wadsworth interpreta a la esposa de Ra's al Ghul y madre de Talia.<ref>{{cita noticia|url=http://news.yahoo.com/video/exclusive-secret-dark-knight-actress-233138797.html|títulu=Exclusive - Secret ''Dark Knight'' Actress Speaks|editorial=Screen Videos|axencia=[[Yahoo!]]|fecha=23 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> == Producción == === Desenvuelvo === {{caxa de cita|L'elementu clave que fai a la tercer película una gran posibilidá pa nós ye que queremos terminar la nuesa hestoria [...] en cuenta de encher el globu y espandir la hestoria [...] Al contrariu que nos cómics, estes coses nun duren pa siempres nel cine y vela como una hestoria con un final ye útil. Vela como un final, que te fixo nel camín correutu escontra la conclusión apropiada.|[[Christopher Nolan]], confirmando la so participación en ''The Dark Knight Rises''.<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/christopher-nolan-speaks-updates-on-dark-knight-sequel-and-superman-man-of-steel/|títulu=Christopher Nolan Speaks! Updates on ''Dark Knight'' Sequel and Superman ''Man of Steel''|apellíu=Brettinger|nome=Brendan|obra=Collider|fecha=10 de marzu de 2010 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref>|anchu=40%|alliniación=derecha}} El presidente de producción de Warner Bros., Jeff Robinov, esperara una tercer película a estrenase en 2011 o 2012.<ref>{{cita noticia|url=http://www.wsj.com/articles/SB121936107614461929|títulu=Warner Bets on Fewer, Bigger Movies|apellíu=Schuker|nome=Lauren A.Y.|periódicu=[[The Wall Street Journal]]|fecha=22 d'agostu de 2008 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Nolan quería que la hestoria pa la tercera y última entrega caltener invertíu emocionalmente. «Nun nivel más superficial, tengo que preguntar», razonó, «¿Cuántes bones terceres películes nuna franquicia pueden nomase?»<ref>{{cita noticia|url=http://herocomplex.latimes.com/movies/christopher-nol/|títulu=Christopher Nolan on '''Dark Knight''' and its box-office billion: 'It's mystifying to me'|apellíu=Boucher|nome=Geoff|periódicu=[[Los Angeles Times]]|fecha=27 d'ochobre de 2008 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> Na introducción del so llibru ''The Art and Making of the Dark Knight Trilogy'', dixo que nunca siquier pensó qu'una tercer película fuera posible.<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/christopher-nolan-batman-letter/|títulu=Read Christopher Nolan's Farewell Letter to the Batman Franchise|apellíu=Chitwood|nome=Adam|obra=Collider|fecha=24 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Solo aportó a una tercer película sobre la base de la busca d'una hestoria que valiera la pena, tarreciendo que s'aburriría a metá de la producción si afayara que la película yera innecesaria.<ref>{{cita noticia|url=http://www.aintitcool.com/node/39348|títulu=Nolan Talks ''DARK KNIGHT'' Blu-Ray, A 100,000 Person Screening Of The Film (Featuring Live Q & A w/ Nolan), ''TDK'' Sequel, And More!!|axencia=[[Ain't It Cool News]]|fecha=5 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> P'avientu de 2008, el direutor completó una esquisa averada de la hestoria, antes de comprometese con ''[[Inception]]''.<ref>{{cita noticia|url=http://usatoday30.usatoday.com/life/movies/news/2008-12-07-dark-knight-nolan_N.htm|títulu=For now, Nolan and Batman will rest in '''Dark''' glory|apellíu=Bowles|nome=Scott|periódicu=[[USA Today]]|fecha=8 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> Más tarde esi mesmu mes, Alan F. Horn confirmó que, ente qu'había discutinios col cineasta en cursu sobre una tercer película, nun hubiera un casting, asina que negó tolos rumores de la tema.<ref>{{cita noticia|url=http://www.collider.com/entertainment/interviews/article.asp/aid/10194/tcid/1|títulu=Exclusive – Alan Horn, The President of Warner Bros, talks ''Dark Knight'', ''Green Lantern'', and More|apellíu=Weintraub|nome=Steve|obra=Collider|fecha=18 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Primero que Nolan confirmara la so participación, Gary Oldman había dichu que confiaba en que tornaría.<ref>{{cita noticia|url=http://www.comicscontinuum.com/stories/0806/30/index.htm|títulu=''The Dark Knight''{{'}}s future|apellíu=Allsletter|nome=Rob|obra=ComicsContinuum|fecha=30 de xunu de 2008 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Depués del ésitu del [[Joker]] en ''The Dark Knight'', los executivos del estudiu queríen que l'[[Riddler|Acertijo]] fuera'l villanu principal, yá que lo consideraben un personaxe similar y afalaba la eleición de [[Leonardo DiCaprio]].<ref name=beginsending>{{cita noticia|títulu=It Begins with an Ending|apellíu=Jolin|nome=Dan|obra=[[Empire (revista)|Empire]]|editorial=Grupu Bauer Media|fecha=31 de mayu de 2012 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/dark-knight-rises-leonardo-dicaprio-riddler/|títulu=''The Dark Knight Rises'': Could Leonardo DiCaprio Have Starred as the Riddler?|apellíu=Trumbore|nome=Dave|obra=Collider|fecha=1 de xunu de 2012 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Sicasí, el direutor quería que l'antagonista fuera bien distintu de les encarnaciones anteriores y comprometióse a usar a [[Bane (cómic)|Bane]] nel so llugar,<ref name=beginsending/> citando la necesidá d'un personaxe con una presencia física dientro de la película.<ref name="Banechoice">{{cita noticia|url=http://herocomplex.latimes.com/movies/dark-knight-rises-christopher-nolan-opens-up-about-bane-choice/|títulu='''Dark Knight Rises''': Christopher Nolan opens up about Bane choice|apellíu=Boucher|nome=Geoff|periódicu=Los Angeles Times|fecha=12 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> De primeres nun taba familiarizáu col orixe del personaxe,<ref name="Banechoice2"/> pero destacó'l curiosu d'un arquetipu, etiquetándolo como «l'estremu de dalgún tipu de maldá». Al comparar la eleición del nuevu villanu cola del anterior, sorrayó a esti postreru como un exemplu d'anarquía diabólica y caótica» y con un «diabólicu sentíu del humor», yuxtaponiéndolo contra Bane, a quien comparó con «una bisarma clásica del cine [...] con un celebru magníficu.»<ref name="Banechoice"/> A pesar de que'l direutor esclariara que [[Robin (DC Comics)|Robin]] nun apaecería na franquicia, una y bones Bale interpreta a un «Batman nuevu»,<ref>{{cita noticia|url=http://www.superherohype.com/features/88967-nolan-on-robin-in-batman-sequels|títulu=Nolan on Robin in Batman Sequels|obra=SuperHeroHype|fecha=22 de xunu de 2005 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015}}</ref> a la fin de la película revélase que'l primer nome de John Blake, a quien interpreta [[Joseph Gordon-Levitt]], ye Robin, faciendo referencia a dichu personaxe. Nolan dixo que la so esquisa del guión taba inspiráu na novela de [[Charles Dickens]] de 1859 ''[[Hestoria de dos ciudaes (novela)|Hestoria de dos ciudaes]]'', que xira en redol a la [[revolución francesa]].<ref name="Notice">{{cita noticia|url=http://www.huffingtonpost.com/2015/04/11/one-thing-you-didnt-notice-about-dark-knight-rises_n_7027762.html|títulu=One Thing You Didn't Notice About Bane in '''The Dark Knight Rises'''|apellíu=Bradley|nome=Bill|periódicu=The Huffington Post|fecha=11 d'abril de 2015 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Esti homenaxe al escriyor foi de volao ilustráu con Bane texendo gordón de paracaíes colos deos discretamente na película, simbolizando al so personaxe lliterariu Madame Defarge, y más manifiestamente col [[encomio]] del Comisionado Gordon pa Bruce Wayne a la fin de la película, que el direutor tomó direutamente del llibru clásicu.<ref name="Notice"/> Nun foi hasta'l 9 de febreru de 2010 que s'anunció que Nolan descifrara «» la hestoria d'una secuela de ''The Dark Knight'' y comprometióse a tornar al proyeutu.<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/christopher-nolan-on-board-to-direct-dark-knight-sequel-and-godfather-the-superman-franchise/|títulu=Christopher Nolan on Board to Direct ''Dark Knight'' Sequel and “Godfather” the ''Superman'' Franchise|apellíu=Bettinger|nome=Brendan|obra=Collider|fecha=9 de febreru de 2010 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Poco dempués, anuncióse que [[David S. Goyer]] y Jonathan Nolan taben trabayando nun guión.<ref>{{cita noticia|url=http://deadline.com/2010/02/its-a-bird-its-a-plane-its-chris-nolan-hell-mentor-superman-3-0-while-preparing-3rd-batman-24783/|títulu=It's A Bird! It's A Plane! It's Chris Nolan! He'll Mentor Superman 3.0 And Prep 3rd Batman|apellíu=Finke|nome=Nikki|apellíu2=Fleming Jr|nome2=Mike|axencia=[[Deadline]]|fecha=9 de febreru de 2010 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> Goyer dexó'l proyeutu mientres la preproducción pa empezar a trabayar en ''[[Man of Steel]]''; Jonathan siguió escribiendo'l guión basáu na historia del so hermanu y del otru guionista.<ref name="Boucher"/> Chris Nolan dixo que la esquisa orixinal del so hermanu yera de como 400&nbsp;páxines.<ref>{{cita web |url=http://www.hitfix.com/news/dark-knight-rises-direutor-christopher-nolan-on-bane-grandiosity-and-secrets-revealed|títulu='''Dark Knight Rises''' direutor Christopher Nolan on Bane, grandiosity and secrets revealed|apellíu=Eggertsen|nome=Chris|editorial=HitFix|fecha=9 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Dalgunos compararon l'argumentu de la película col arcu argumental de la serie de cómics de Batman ''[[Batman: Knightfall|Knightfall]]'' (1993), qu'amosaba a Bane; la miniserie ''[[The Dark Knight Returns]]'' (1986), na que Batman Returns a [[Ciudá Gótica]] dempués d'una ausencia de diez años; y l'arcu argumental ''[[Batman: No Man's Land|No Man's Land]]'' (1999), que retrata a una Gótica aisllada del restu del mundu ya invadida por peaes.<ref>{{cita noticia|url=http://www.moviehole.net/201150330-bat-signal-up-heres-what-we-know-so-far-about-the-dark-knight-rises|títulu=Bat Signal Up: Here's what we know so far about ''The Dark Knight Rises''|editorial=MovieHole|fecha=12 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://io9.com/5916489/clues-from-the-comics-about-batmans-fate-in-the-dark-knight-rises|títulu=Clues from the Comics About Batman's Fate in ''The Dark Knight Rises''|apellíu=Brooker|nome=Will|editorial=io9|fecha=7 de xunu de 2012 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> L'héroe recibió'l llamatu «Dark Knight» per primer vegada en ''Batman'' #1 (1940), nuna hestoria escrita por [[Bill Finger]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Nobleman |nome=Marc Tyler|añu=2012|títulu=Bill the Boy Wonder:The Secret Co-Creator of Batman|editorial=Charlesbridge Publishing|ubicación=EE.XX.|isbn=978-1580892896}}</ref><ref>{{cita web |url=http://noblemania.blogspot.com.ar/2008/07/what-dark-knight-is-missing.html|títulu=What "''The Dark Knight''" is missing|editorial=Noblemania|fecha=18 de xunetu de 2008 |fechaaccesu=7 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El direutor confirmó que'l Joker nun tornaría na película, y desmintió los rumores que consideraben l'usu de material refugáu de [[Heath Ledger]] pa ''The Dark Knight''.<ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2010/12/01/christopher-nolan-heath-ledger-the-dark-knight-rises|títulu=Christopher Nolan says Heath Ledger will not appear in '''The Dark Knight Rises'''|apellíu=Vary|nome=Adam|periódicu=Entertainment Weekly|fecha=1 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> ''The Dark Knight Rises'' axuntó a Nolan con dellos de los sos collaboradores pasaos, incluyendo al direutor de fotografía [[Wally Pfister]], el diseñador de producción Nathan Crowley, l'editor Lee Smith, la diseñadora de vestuariu [[Lindy Hemming]], el supervisores d'efeutos especiales Paul Franklin y Chris Corbould, y el compositor [[Hans Zimmer]].<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/dark-knight-rises-filming-imax/|títulu=Principal Photography Begins on ''The Dark Knight Rises''; Shooting on 3 Continents; Will Utilize More IMAX Filming|apellíu=Goldberg|nome=Matt|obra=Collider|fecha=19 de mayu de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> === Rodaxe === [[Ficheru:Batmobile on set.jpg|thumb|left|220px|Un [[Batimóvil#L'Acróbata de Christopher Nolan|Acróbata]] nel set de ''The Dark Knight Rises'' en [[Pittsburgh]]]] Mientres la esploración de llocalizaciones n'avientu de 2010, Nolan empezó a buscar allugamientos como India, Rumanía y Michigan.<ref name="Location1">{{cita noticia|url=http://www.romania-insider.com/upcoming-batman-filme-the-dark-knight-rises-might-be-shot-in-bucharest-romania/17732/|títulu=Upcoming Batman filme, “''The Dark Knight Rises''” might be shot in Bucharest, Romania|periódicu=Romania Insider|fecha=20 de xineru de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://ohnotheydidnt.livejournal.com/54335453.html|títulu=Christopher Nolan Is Scouting Locations For '''The Dark Knight Rises''' in India, ''Inception'' Nominated|obra=[[LiveJournal]]|fecha=15 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://michiganmessenger.com/46204/jones-i-dont-favor-ending-the-michigan-filme-credit |títulu=Jones: 'I don't favor ending the Michigan Film Credit'|apellíu=Heywood|nome=Todd A.|periódicu=Michigan Messenger|fecha=2 de febreru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110203204718/http://michiganmessenger.com/46204/jones-i-dont-favor-ending-the-michigan-filme-credit |fechaarchivu=3 de febreru de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Según el ''Romania Insider'', taba interesáu nos centros históricos de [[Bucuresti]], Edgar Quinet Street, el [[Palaciu del Parllamentu Rumanu|Palaciu del Parllamentu]] y la [[Salina Turda|mina de sal Turda]].<ref name="Location1"/> La película tuvo un presupuestu envaloráu de 250-300 millones de dólares, baxando a alredor de 230 millones de dólares dempués de los creitos fiscales.<ref name="Fritz & Kaufman (xunetu 17, 2012)"/> El direutor escoyó nun rodar la película en [[cine 3D|3D]], sinón qu'en vegada dixo que pretendía centrase n'ameyorar la calidá y escala d'imaxe usando'l formatu [[IMAX]].<ref>{{cita noticia|url=http://herocomplex.latimes.com/movies/nolan-dark-knight-rises-finds-the-future-in-imax-not-3d/|títulu=Nolan: '''Dark Knight Rises''' finds the future in IMAX, not 3-D|apellíu=Boucher|nome=Geoff|periódicu=Los Angeles Times|fecha=27 d'ochobre de 2010 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> ''The Dark Knight Rises'' amosó más d'una hora de material rodáu en IMAX —en comparanza, ''The Dark Knight'' contenía 28&nbsp;minutos—.<ref>{{cita noticia|url=http://www.wsj.com/articles/SB10001424052702304299304577347940832511540 |títulu=IMAX Strikes Back|apellíu=Dodes|nome=Rachel|periódicu=[[The Wall Street Journal]]|fecha=19 d'abril de 2012 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref name="ColliderIMAX">{{cita noticia|url=http://collider.com/david-keighley-imax-interview-the-dark-knight-rises-tron-legacy/|títulu=Exclusive: David Keighley (Head of Re-Mastering IMAX) Talks ''The Dark Knight'', ''The Dark Knight Rises'', ''Tron: Legacy'', New Cameres, More|apellíu=Weintraub|nome=Steve|obra=Collider|fecha=22 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> El realizador tuvo delles xuntes col vicepresidente de IMAX, David Keighley, pa trabayar na loxística de proyeutar películes en sales dixitales IMAX.<ref name="ColliderIMAX"/> Wally Pfister espresara interés en rodar la película dafechu en IMAX,<ref>{{cita noticia|url=http://news.moviefone.com/2010/04/20/wally-pfister-talks-about-shooting-batman-3-in-3-d/|títulu=Cinematographer Wally Pfister Talks About Shooting '''Batman 3''' in 3-D|apellíu=Gilchrist|nome=Todd|editorial=MovieFone|fecha=20 d'abril de 2010 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> pero debíu al soníu considerable que faen les cámares de dichu formatu, tuvieron d'usar cámares de [[película de 35mm|35mm]] y 70mm pa rodar les escenes de diálogu de la película,<ref name="ColliderIMAX"/><ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/dark-knight-rises-imax-running-time/131482/|títulu=''The Dark Knight Rises'' to Feature between 40 – 50 Minutes of IMAX Footage|apellíu=Goldberg|nome=Matt|obra=Collider|fecha=9 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> yá que estos tuvieron de doblar nes escenes rodaes con cámares IMAX.<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/gary-oldman-akira-dark-knight-rises-interview/|títulu=Gary Oldman Addresses AKIRA Rumors; Talks About Shooting with IMAX Cameres on ''The Dark Knight Rises''|apellíu=Chitwood|nome=Adam|obra=Collider|fecha=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El presidente de IMAX Corporation, Greg Foster, dixo qu'entamaba proyeutar la película nos sos cines por dos meses, a pesar de solu tar comprometíos por contratu a proyeutala por dos selmanes.<ref>{{cita noticia|url=http://www.thewrap.com/movies/article/imax-finds-its-sweet-spot-and-its-not-families-36294/?page=0,1|títulu=IMAX Aims to Kill With '''Hunger Games''' As Fanboy Strategy Works|apellíu=Weinstein|nome=Joshua L.|obra=The Wrap|fecha=18 de marzu de 2012 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Nolan tamién evitó un [[Dixital intermediate|intermediariu dixital]] pa la película, resultando en menos manipulación del material rodáu y una mayor [[resolución d'imaxe]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/laff-2012-dark-knight-rises-cinematographer-wally-pfister-imax-341329|títulu=LAFF 2012: '''Dark Knight Rises''' Cinematographer Wally Pfister Discusses His Direutorial Debú|apellíu=Giardina|nome=Carolyn|periódicu=The Hollywood Reporter|fecha=24 de xunu de 2012 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El rodaxe empezó en mayu de 2011 y concluyó en payares.<ref>{{cita noticia|url=http://www.empireonline.com/news/story.asp?NID=29533|títulu=Exclusive: ''The Dark Knight Rises'' In mayu|apellíu=de Semlyen|nome=Phil|obra=Empire|fecha=19 de payares de 2010 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> La [[fotografía principal]] empecipió'l 6 de mayu en [[Jodhpur]], India, na [[Fortaleza de Mehrangarh]]<ref>{{cita noticia|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hollywood/news-interviews/Christopher-Nolan-to-shoot-in-Jodhpur/articleshow/8124839.cms?referral=PM|títulu=Christopher Nolan to shoot in Jodhpur|apellíu=Dasgupta|nome=Priyanka|periódicu=[[The Times of India]]|fecha=30 d'abril de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://splashpage.mtv.com/2011/04/27/the-dark-knight-rises-india/|títulu='''The Dark Knight Rises''' Heads To India|apellíu=Molín|nome=Rachel|axencia=MTV|fecha=27 d'abril de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> antes de camudase a [[Pittsburgh]], onde operó sol títulu ''Magnus Rex'' p'amenorgar la visibilidá de la producción.<ref>{{cita noticia|url=http://www.post-gazette.com/movies/2011/04/05/The-Dark-Knight-Rises-will-filme-in-Pittsburgh/stories/201104050183|títulu='''The Dark Knight Rises''' will filme in Pittsburgh|apellíu=Vancheri|nome=Barbara|periódicu=Pittsburgh Post-Gazette|fecha=5 d'abril de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref name="CMU">{{cita noticia|url=http://www.reelz.com/movie-news/11046/juicy-plot-details-revealed-as-the-dark-knight-rises-moves-to-pittsburgh/|títulu=Juicy Plot Details Revealed as ''The Dark Knight Rises'' Moves to Pittsburgh|axencia=Reelz|fecha=12 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120426182906/http://www.reelz.com/movie-news/11046/juicy-plot-details-revealed-as-the-dark-knight-rises-moves-to-pittsburgh/ |fechaarchivu=26 d'abril de 2012}}</ref> Ente les llocalizaciones del rodaxe dientro de la ciudá atopáronse [[Heinz Field]], el sitiu d'un xuegu de [[fútbol americanu]],<ref>{{cita noticia|url=http://www.steelers.com/news/article-1/Fans-can-be-a-part-of-The-Dark-Knight-Rises-filming/a85c4719-2615-41a7-9aaa-021db31d069d|títulu=Fans can be a part of ''The Dark Knight Rises'' filming|apellíu=Varley |nome=Teresa|axencia=[[Pittsburgh Steelers]]|fecha=12 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> con miembros de los [[Pittsburgh Steelers]] interpretando al equipu de los Gotham Rogues. Más de 11&nbsp;000&nbsp;extras tuvieron pa representar felicidá secuencia.<ref name="ProductionNotes"/><ref name="Steelers-1"/><ref name="Steelers-2"/> El rodaxe en Pittsburgh tamién se llevó a cabu nel Institutu Mellon y l'Institutu d'Inxeniería de Software na [[Universidá Carnegie Mellon]].<ref name="CMU"/> Una carta para a los residentes y empresarios con detalles de les cortes de tráficu reveló que les cais de la ciudá apaeceríen en «l'empiezu de [la] película».<ref>{{cita noticia|url=http://www.onlocationvacations.com/2011/07/16/the-dark-knight-rises-filming-locations-in-pittsburgh-august-10th-20th/|títulu='''The Dark Knight Rises''' Filming Locations In Pittsburgh agostu 10th-20th|autor=Christine|obra=OnLocationVacations|fecha=16 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Informáron-yos a los operadores del [[9-1-1]] pa esperar un aumentu nes llamaes rellacionaes con disparos y esplosiones por cuenta de la producción de la película.<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/dark-knight-rises-dont-mind-219880|títulu='''The Dark Knight Rises''': Don't Mind Our Gunfire|apellíu=Schutte|nome=Lauren|periódicu=The Hollywood Reporter|fecha=5 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La etapa de la filmación de Pittsburgh concluyó dempués de tres selmanes, el 21 d'agostu de 2011.<ref>{{cita noticia|url=http://www.post-gazette.com/ae/movies/2011/08/21/Fans-glimpse-final-round-of-Dark-Knight-filming/stories/201108210221|títulu=Fans glimpse final round of '''Dark Knight''' filming|apellíu=Vancheri|nome=Barbara|periódicu=Pittsburgh Post-Gazette|fecha=21 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La siguiente porción del rodaxe empezó en Los Angeles a fines d'agostu y remató el 23 d'ochobre dempués de nueve selmanes de filmación. Nueva York y Nueva Jersey fueron los siguientes allugamientos de rodaxe. La [[Torre Trump]] reemplazó al Centru Richard J. Daley como l'allugamientu del cuartel xeneral de Wayne Enterprises.<ref>{{cita noticia|url=http://splashpage.mtv.com/2011/10/28/dark-knight-rises-donald-trump/|títulu='''Dark Knight Rises''' Meets... Donald Trump?|apellíu=Wigler|nome=Josh|axencia=MTV|fecha=28 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> En payares de 2011, el rodaxe mover a [[Newark (Nueva Jersey)|Newark, Nueva Jersey]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.nj.com/news/index.ssf/2011/11/dark_knight_filming_in_newark.html|títulu=Gridlock in Gotham: '''Dark Knight''' filming in Newark likely to cause massive traffic delays this week|periódicu=[[The Star-Ledger]]|fecha=2 de payares de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://nypost.com/2011/11/03/the-dark-knight-rises-to-filme-in-newark/|títulu='''The Dark Knight Rises''' to filme in Newark|periódicu=[[New York Post]]|fecha=3 de payares de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El Conceyu de Newark y el Parque Militar tuvieron ente les llocalizaciones usaes.<ref>{{cita noticia|url=http://blog.nj.com/njv_mark_diionno/2011/11/di_ionno_the_dark_knight_rises.html |títulu=Di Ionno: Trying to unmask Newark's secret identity as a Batman filme location|apellíu=Di Ionno|nome=Mark|periódicu=The Star-Ledger|fecha=5 de payares de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Ente otros allugamientos de filmación atopáronse Londres y [[Glasgow]], el postreru pa rodaxe esterior adicional».<ref>{{cita noticia|url=http://www.dailyrecord.co.uk/entertainment/celebrity/batman-robroyston-glasgow-transformed-gotham-1103670|títulu=Batman and Robroyston: Glasgow to be transformed into Gotham for Hollywood filme|apellíu=Dingwall |nome=John|periódicu=Daily Record|fecha=23 de mayu de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La fotografía principal concluyó'l 14 de payares de 2011.<ref>{{cita noticia|url=http://www.superherohype.com/news/168855-the-dark-knight-rises-wraps|títulu=''The Dark Knight Rises'' Wraps!|editorial=SuperHeroHype|fecha=14 de payares de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La escena de la cascada esterna a la fin de la película rodar nos tabayones Sgwd Henrhyd, na llende del Parque Nacional [[Brecon Beacons]] en [[Gales]]. Les semeyes de la producción del rodaxe en Pittsburgh amosaben un segundu xasis del [[Batimóvil#L'Acróbata de Christopher Nolan|Acróbata]], indicando qu'habría un nuevu Batimóvil na película dempués de la destrucción del primeru en ''The Dark Knight''.<ref>{{cita noticia|url=http://www.cinemablend.com/new/First-Look-At-The-Dark-Knight-Rises-Batmobile-25687.html|títulu=First Look At ''The Dark Knight Rises'' Batmobile|apellíu=Tyler|nome=Josh|editorial=CinemaBlend|fecha=14 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110717121412/http://www.cinemablend.com/new/First-Look-At-The-Dark-Knight-Rises-Batmobile-25687.html |fechaarchivu=17 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Más semeyes del set revelaron un «nuevu vehículu» tresportáu al túnel Wabash, lo que provocó especulaciones tocantes a la so naturaleza.<ref>{{cita noticia|url=http://www.slashfilm.com/dark-knight-rises-set-photo-reveals-batmans-completely-vehicle|títulu=Batman's New Vehicle Revealed in '''Dark Knight Rises''' Set Photo|apellíu=Scrietta |nome=Peter|editorial=/Film|fecha=11 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> En xunu de 2011, Autoblog confirmó la presencia del nuevu [[Lamborghini Aventador|Lamborghini]] nel set de filmación.<ref>{{cita web |url=http://www.autoblog.com/2011/06/28/bruce-wayne-to-drive-lamborghini-aventador-in-batman-the-dar/|títulu=Bruce Wayne to drive Lamborghini Aventador in ''Batman: The Dark Knight Rises''|apellíu=Glucker|nome=Jeff|editorial=Autoblog|fecha=28 de xunu de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:Wollaton Park MMB 07.jpg|220px|thumb|[[Wollaton Hall]] en Nottingham foi usada como la [[Casona Wayne]], residencia de Bruce Wayne]] Asocedieron dellos accidentes mientres la producción de la película. Mientres rodaben en [[Wollaton Hall]], [[Nottingham]], un camión con remolque estrellar na entrada principal, anque nun hubo mancaos.<ref>{{cita noticia|url=http://www.movieviral.com/2011/06/02/42-entertainment-is-not-working-on-the-dark-knight-rises-viral-campaign/|títulu=42 Entertainment Is NOT Working on “''The Dark Knight Rises''” Viral Campaign (Updated x2)|apellíu=Koelsch|nome=Dan|editorial=MovieViral|fecha=2 de xunu de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Un doble de riesgu [[paracaidismu|paracaidista]] depués estrellóse y travesó el techu d'una casa en Cairngorm Gliding Club, Feshiebridge n'Escocia, y quedó apexáu ellí dempués d'un aterrizaxe fallíu mientres una escena de riesgu de paracaidismu; nun quedó mancáu de gravedá.<ref>{{cita noticia|url=http://www.pressandjournal.co.uk/Article.aspx/2338895|títulu=Batman stunt artist comes down to earth with a bang|apellíu=Barbour|nome=Ashleigh|periódicu=The Press and Journal|fecha=7 de mayu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110707004536/http://www.pressandjournal.co.uk/Article.aspx/2338895 |fechaarchivu=7 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Mientres rodaben escenes en Pittsburgh, el doble de Hathaway topetó contra una cámara IMAX metanes la secuencia que riquía que conduza la [[Batimoto]] por un tramu d'escaleres mientres un motín. Nun quedó mancada, pero la cámara destruyóse.<ref>{{cita noticia|url=http://www.cbsnews.com/news/catwoman-stunt-double-crashes-into-camera-on-the-dark-knight-rises-set/|títulu=Catwoman stunt double crashes into camera on "''The Dark Knight Rises''" set|apellíu=Derschowitz|nome=Jessica|axencia=[[CBS News]]|fecha=9 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Un segundu accidente asocedió na mesma ciudá, cuando'l camión que llevaba'l vehículu entós non identificáu, más tarde denomináu «l'Esperteyu», salió de la so ruta y estrellóse contra una matriz llumínica, estropiando'l modelu de l'aeronave. La producción retrasar mientres l'arreglu del modelu.<ref>{{cita noticia|url=http://movieweb.com/batwing-suffers-major-accident-on-set-of-the-dark-knight-rises/|títulu=Batwing Suffers Major Accident On Set of '''The Dark Knight Rises'''! |apellíu=Orange|nome=B. Alan|editorial=MovieWeb|fecha=13 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Poco primero de la Navidá de 2011, el direutor convidó a dellos colegues prominentes, ente ellos [[Edgar Wright]], [[Michael Bay]], [[Bryan Singer]], [[Jon Favreau]], [[Eli Roth]], [[Duncan Jones]] y [[Stephen Daldry]], al cine IMAX d'Universal CityWalk pa una función privada de los primeros seis minutos de ''The Dark Knight Rises'', rodaos en IMAX y editaos del negativu de cámara orixinal. Nolan, sintiendo que l'usu de [[película de cine|rollu]] nel cine anguaño ta amenorgáu por cuenta de la introducción de la proyeición y [[cinematografía dixital]], usó esta función pa faer un casu d'usu continuu de rollu de cine, lo cual el direutor afirma qu'entá ufierta una calidá d'imaxe cimera que cualquier formatu dixital, y alvirtiólu a los cineastes que nun siendo que siguieren imponiendo la so eleición d'usar rollu de cine nes sos producciones, podríen finalmente perder la opción de faelo.<ref name="Traditionalist">{{cita web |url=http://www.dga.org/Craft/DGAQ/All-Articles/1202-Spring-2012/DGA-Interview-Christopher-Nolan.aspx/|títulu=The Traditionalist|apellíu=Ressner|nome=Jeffrey|editorial=[[Sindicatu de Direutores d'Estaos Xuníos]]|fecha=2012 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.laweekly.com/filme/movie-studios-are-forcing-hollywood-to-abandon-35mm-filme-but-the-consequences-of-going-dixital-are-vast-and-troubling-2174582|títulu=Movie studios are forcing Hollywood to abandon 35mm filme. But the consequences of going dixital are vast, and troubling|apellíu=Alimurung|nome=Gendy|periódicu=LA Weekly|fecha=12 d'abril de 2012 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Esplicó: «Yo quería da-yos una chance de ver el potencial, porque pienso que'l IMAX ye'l meyor formatu de cine enxamás inventáu. Ye'l [[patrón oro]] y lo que cualesquier otra teunoloxía tien d'igualar, pero nenguna llograr, al mio pensar. El mensaxe que quería poner ende ye que naide-y ta quitando les cámares dixitales a naide. Pero si queremos que'l rollu de cine siga siendo una opción, y daquién ta trabayando nuna gran película d'estudiu colos recursos y el poder p'aportunar [en] el rollu de cine, tendría de faelo. Siento que si nun dixera nada, y depués empezáramos a perder esa opción, sería una llástima. Cuando veo una imaxe adquirío y proyeutao digitalmente, vese inferior ante una impresión anamórfica de negativu orixinal o una de IMAX.»<ref name="Traditionalist"/> === Diseñu === ==== Diseñu de vestuariu ==== [[Ficheru:The Dark Knight Rises (7590759250).jpg|270px|thumb|La mázcara de Bane usada na película.]] La [[diseñador de vestuario|diseñadora de vestuariu]] [[Lindy Hemming]] esplicó que Bane usa una mázcara pa esneldar un gas analxésico, que, nes pallabres del direutor Christopher Nolan, «caltién el so dolor xustu per debaxo de la llende por que pueda funcionar.»<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/dark-knight-rises-bane-wanted-poster/|títulu=New ''Dark Knight Rises'' Image/Poster Reveal Batman Wanted for Murder and the Secret to Bane's Mask [Updated]|apellíu=Trumbore|nome=Dave|obra=Collider|fecha=18 de mayu de 2012 |fechaaccesu=21 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> Al diseñar el traxe del mercenariu, Hemming precisaba que se viera «como una amalgamación de too tipu de partes y pieces qu'improvisó, yá que pasó por dellos llugares bien remotos. Fiximos partes del so chalecu, por casu, a partir de fragmentos d'una vieya tienda militar. La so ropa ye militarista, pero de nenguna manera ye un uniforme.» La diseñadora tamién escurrió la mázcara de Bane por que se viera «animalista».<ref name="ProductionNotes"/><ref>{{cita noticia|url=http://screenrant.com/dark-knight-rises-plot-details-bane-cover-photo-kofi-140578/|títulu='''Dark Knight Rises''' Plot Details Revealed; New Bane Cover Photo|apellíu=Outlaw|nome=Kofi|editorial=ScreenRant|fecha=21 de payares de 2011 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/dark-knight-rises-bane-wanted-poster/|títulu=New ''Dark Knight Rises'' Image/Poster Reveal Batman Wanted for Murder and the Secret to Bane's Mask [Updated]|apellíu=Trumbore|nome=Dave|obra=Collider|fecha=18 de mayu de 2012 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El supervisor d'efeutos de vestuariu, Graham Churchyard, creó un modelu tridimensional de la cabeza del actor Tom Hardy pa diseñar la mázcara, dexando qu'esta s'axuste perfectamente a la contorna de la cara del actor.<ref name="ProductionNotes"/> Hemming diseñó personalmente l'abrigu del villanu, que almitió que tomó dos años en completar. Inspirándose nuna chaqueta del exércitu suizu y una levita de la revolución francesa, crear por que'l mercenariu viérase dictatorial y revolucionariu por igual.<ref name="ProductionNotes"/> El diseñu foi difícil una y bones lluchó p'atopar un xastre en Los Angeles que pudiera trabayar con piel d'oveya.<ref>{{cita noticia|url=http://www.gq-magazine.co.uk/entertainment/articles/2012-03/06/the-dark-knight-rises-costume-design|títulu=The Dark Knight's style rises!|apellíu=Franklin-Wallis|nome=Oliver|obra=[[GQ]]|fecha=6 de marzu de 2012 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El [[Batitraje]] consistió de 110&nbsp;pieces separaes, caúna de les cualos tuvieron de retrucar docenes de vegaes mientres el cursu de la producción. La capa básica taba fecha d'una malla de [[poliéster]], qu'utilicen los militares y fabricantes deportivos d'alta teunoloxía por cuenta de la so transpirabilidad y propiedaes absorbentes de mugor. Depués xunieron a la malla pieces moldiaes d'[[uretano]] flexible, pa formar el recubrimientu xeneral de l'armadura corporal. Asitiaron paneles de fibra de carbonu adientro de les seiciones de piernes, pechu y abdome. Esculpieron la mázcara a partir d'un molde de la cara y cabeza de Bale por qu'encaxara a la perfeición pal actor. El traxe nun sufrió cambeos dende ''The Dark Knight''.<ref name="ProductionNotes"/> Al crear el [[catsuit|traxi]] de Selina Kyle, usaron dos capes de material, cola capa de fuera fecha de [[spandex]] recubiertu de [[poliuretano]], con un patrón hexagonal en relieve. El traxe tamién consistió de guantes hasta'l coldu, una petrina de ferramientes, y botes altes con tacones d'aguya.<ref name="ProductionNotes"/> ==== Diseñu de producción ==== L'[[arte de conceutu artista de conceutu]] Tully Summers comentó sobre l'estilu de [[cinematografía]] cuando se-y preguntar sobre la diferencia ente los sos diseños pa esta película y los diseños falambaldres pa ''[[Homes de negru III]]'': «La diferencia pa mi foi l'estilu visual de Christopher Nolan. Una de les coses que fai a les sos películes de Batman tan curioses ye'l so tonu de verosimilitud. De cutiu va preferir un diseñu crudo y puerco sobre unu que sía bien elegante y con llindu diseñu de productu. Ye como una estética militar práutica. Les coses facer pa funcionar, non pa impresionar a los compradores. ''The Dark Knight Rises'' ye una película bélica.»<ref>{{cita noticia|url=http://www.comicbookmovie.com/fansites/nailbiter111/news/?a=54633|títulu=Concept Artist Tully Summers Calls ''The Dark Knight Rises'', "A War Film"|editorial=ComicBookMovie|fecha=13 de febreru de 2012 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La productora Emma Thomas dixo qu'esta película de Batman tien una estética visual distinta a la de les primeres dos de Nolan, esplicando que se supón que ye iviernu en Gótica, de cuenta que ende va da-y un aspeutu totalmente distintu a la película.»<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/emma-thomas-the-dark-knight-rises-interview/168883/|títulu=Producer Emma Thomas Talks Drawing from Comic Books, Bane, IMAX and Much More on the Set of ''The Dark Knight''|apellíu=Weintraub|nome=Steve|obra=Collider|fecha=27 de mayu de 2012 |fechaaccesu=30 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La cinta introduz un vehículu que compararon col [[Batiavión]], moteyáu «l'Esperteyu». Nathan Crowley encetó'l diseñu de l'aeronave como si fuera un proyeutu militar real, enfatizando la necesidá de que «encaxe na mesma familia» que l'Acróbata y la [[Batimoto]]. La versión final del Esperteyu toma los sos detalles de diseñu del [[Harrier]], el [[Bell-Boeing V-22 Osprey]] y el [[Boeing AH-64 Apache]].<ref name="ProductionNotes"/> Chris Corbould afirmó que'l tamañu y la forma de la nave presentaron un gran desafíu pal rodaxe dau la énfasis de Nolan en cuanto efeutos práuticos en cuenta d'[[imáxenes xeneraes por ordenador]]. Pa faer que l'Esperteyu «volara», sostener de diverses maneres con alambres, suspendíu de grúes y helicópteros, y montáu nun vehículu especialmente diseñáu con controles hidráulicos p'asemeyar movimientu.<ref name="ProductionNotes"/><ref>{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1669053/dark-knight-rises-batwing-photos.jhtml|títulu='''Dark Knight Rises''': Batwing First Look!|apellíu=Ditzian|nome=Eric|axencia=MTV|fecha=15 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=20 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.superherohype.com/news/171133-new-images-of-the-bat-in-the-dark-knight-rises|títulu=New Images of The Bat in ''The Dark Knight Rises''|editorial=SuperHeroHype|fecha=14 de xunu de 2012 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Al diseñar el set de la Baticueva, Crowley y el so compañeru diseñador de producción Kevin Kavanaugh dieron cola idea d'anubrir el llugar y que l'equipamientu de Batman, el Batitraje y una supercomputadora alzar de l'agua.<ref name="ProductionNotes"/> Diseñaron otru set en Cardington como una prisión soterraña», un llaberintu forgáu de celdes de piedra nun vastu abismu con un pozu vertical de {{convertir|120|pie|m|0}} escontra la superficie. Los esteriores enriba de la prisión rodar en Jodhpur, India, escoyida debíu al «lúgubre paisaxe sumáu al ablayamientu».<ref name="ProductionNotes"/> === Música === {{AP|The Dark Knight Rises (banda sonora)}} Nuna entrevista n'ochobre de 2010, el compositor [[Hans Zimmer]] confirmó que tornaría pa orquestar ''The Dark Knight Rises''. [[James Newton Howard]] recibió la ufierta de tornar y componer la banda sonora con Zimmer como fixera pa los dos filmes anteriores, pero escoyó nun faelo por cuenta de que notó que la química establecida ente Zimmer y Nolan mientres la realización de ''[[Inception]]'' facer paecer como'l terceru en discordia».<ref>{{cita noticia|url=http://thefilmstage.com/news/james-newton-howard-passes-on-dark-knight-rises-cliff-martinez-scoring-winding-refns-only-god-forgives/ |títulu=James Newton Howard Passes on '''Dark Knight Rises'''; Cliff Martinez Scoring Winding Refn's '''Only God Forgives'''|apellíu=Newman|nome=Nick|obra=The Film Stage|fecha=18 de xineru de 2012 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Zimmer incluyó dellos apuntes de les bandes sonores anteriores, pero esplicó que quixo dir nuna «direición dafechu distinta» pa la tema de Bane. Mientres la tema qu'acompaña a Selina Kyle ye deliberadamente ambiguu, compunxo'l filo musical que toma tola triloxía puramente pa Bruce Wayne.<ref name="ProductionNotes"/> La película cunta con una frecuente cantarada [[árabe marroquín]] de la frase ''deshi basara'' (trescripción apropiada: ''teeshi basra'', {{lang-ar|تيجي بسرعة}}), que se traduz como «xube» (lliteralmente: «ven llueu»).<ref>{{cita noticia|url=http://splashpage.mtv.com/2012/07/25/dark-knight-rises-hans-zimmer-chanting/|títulu='''Dark Knight Rises''' Chant Rooted In Real Language, Hans Zimmer Says|apellíu=Warner|nome=Kara|axencia=MTV|fecha=25 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.cinemablend.com/new/Part-Dark-Knight-Rises-Score-By-Recording-Yourself-Chanting-27748.html |títulu=Be Part of ''The Dark Knight Rises'' Score By Recording Yourself Chanting|apellíu=Eisenberg|nome=Eric|editorial=CinemaBlend|fecha=4 de payares de 2011 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> En payares de 2011, Zimmer [[crowdsourcing|usó]] grabaciones d'audiu d'ensames en llinia de la cantarada pa usales na banda sonora de la cinta.<ref>{{cita web |url=http://www.hollywood.com/movies/hans-zimmer-wants-your-voice-for-the-dark-knight-rises-soundtrack-57308607/|títulu=Hans Zimmer Wants Your Voice for the '''Dark Knight Rises''' Soundtrack|apellíu=Patches|nome=Matt|obra=Hollywood|fecha=4 de payares de 2011 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.ujam.com/campaigns/darkknightrises/introduction|títulu=Deh-Shay Deh-Shay Bah-Sah-Rah!|editorial=[[Warner Brothers]]|fecha=4 de payares de 2011 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Cuando-y pidieron aclaraciones sobre la cantarada, el compositor dixo que se convirtió en daqué bien complicáu porque yo quería cientos de miles de voces, y nun ye tan fácil llograr cientos de miles de voces. Asina que tuiteamos y publicamos na Internet, buscando xente que quixera ser parte d'eso. Paecía daqué interesante. Creemos esti mundu, nestes últimes dos películes, y de dalguna manera creo que l'audiencia y los fanes fueron parte d'esti mundu. Sí los tenemos en mente.»<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/hans-zimmer-dark-knight-rises-interview/130271/|títulu=Composer Hans Zimmer Talks About Crowd Sourcing Chants for the Score of ''The Dark Knight Rises''|apellíu=Radish|nome=Christina|obra=Collider|fecha=4 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> == Comercialización == El sitiu oficial llanzar en mayu de 2011, presentando una campaña de comercialización viral similar a la qu'usaren pa promover ''The Dark Knight''. El sitiu web tresmitía un archivu d'audiu cifráu que los usuarios describieron como una cantarada, y descifrar na etiqueta de [[Twitter]] «''#TheFireRises''». Warner Bros. quitó un píxel de la páxina web por cada tuit usando la etiqueta. El sitiu reveló la primer imaxe oficial de Bane.<ref>{{cita web |url=http://www.slashfilm.com/first-look-tom-hardy-as-bane-from-the-dark-knight-rises/|títulu=First Look: Tom Hardy As Bane From '''The Dark Knight Rises'''|apellíu=Lussier|nome=Germain|editorial=/Film|fecha=20 de mayu de 2011 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> En xunetu de 2011, un teaser tráiler penerar en línea antes del so estrenu oficial con ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2]]'',<ref name="Davis">{{cita noticia|url=http://www.slate.com/blogs/browbeat/2011/07/13/trailer_forthe_dark_knight_rises_leaks_online.html |títulu=Trailer for ''The Dark Knight Rises'' Leaks Online|apellíu=Davis|nome=Stephen|obra=Slate|fecha=13 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> y l'estudiu llanzar trés díes depués. Recibió respuestes mistes; Stephen Spencer Davis de ''Slate'' escribió que promocionó la película con ésitu,<ref name="Davis" /> mientres Kofi Outlaw de ScreenRant amosó decepción, afirmando que foi más un tráiler d'anunciu» qu'un teaser tráiler real. Outlaw criticó la calidá, escribiendo qu'una escena del Comisionado Gordon nuna cama d'hospital yera demasiáu dramática, tenía diálogu «sobreactuado», y yera malo d'entender por cuenta de la respiración dificultosa del policía. Según él, tomar alloñada de Ciudá Gótica tenía probes imáxenes creaes por ordenador y remembraba demasiáu al anunciu de ''Inception''.<ref>{{cita web |url=http://screenrant.com/the-dark-knight-rises-trailer-kofi-124069/|títulu=The Official '''Dark Knight Rises''' Teaser Trailer Is Finally Here!|apellíu=Outlaw|nome=Kofi|editorial=ScreenRant|fecha=18 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El tráiler de cine penerar en llinia, al igual que'l teaser, antes d'estrenase la selmana siguiente xuntu coles funciones de ''[[Sherlock Holmes: xuegu de solombres]]''.<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/dark-knight-rises-trailer-hobbit-trailer-sherlock-holmes/|títulu=New ''The Dark Knight Rises'' Trailer and Possibly a ''Hobbit'' Teaser Attached to ''Sherlock Holmes 2''|apellíu=Trumbore|nome=Dave|obra=Collider|fecha=20 de payares de 2011 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.ibtimes.com/dark-knight-rises-official-trailer-leaked-watch-here-now-video-384744|títulu='''Dark Knight Rises''' Official Trailer Leaked, Watch Here Now [VIDEO]|apellíu=Sieczkowski|nome=Caven|periódicu=International Business Times|fecha=18 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.washingtonpost.com/blogs/celebritology/post/the-dark-knight-rises-trailer-released-batten-down-the-hatches-video/2011/12/19/gIQABwHw4O_blogue.html|títulu='''The Dark Knight Rises''' trailer released: Batten down the hatches (video)|apellíu=Hughes|nome=Sarah Anne|apellíu2=Chaney|nome2=Jen|periódicu=[[The Washington Post]]|fecha=19 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Los críticos notaron les fonderaes polítiques con diálogu antemanando la tema de la [[desigualdá d'ingresu]]s y una campaña de «ocupar Gótica» dientro del mundu de la hestoria.<ref>{{cita noticia|url=http://blogs.wsj.com/economics/2011/12/19/occupy-gotham-dark-knight-rises-trailer-suggests-inequality-theme-in-batman/|títulu=Occupy Gotham? ''Dark Knight Rises'' Trailer Suggests Inequality Theme in Batman|apellíu=Dougherty|nome=Conor|periódicu=[[The Wall Street Journal]]|fecha=19 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2011/12/19/the-dark-knight-rises-trailer-explosive-scary-political|títulu='''The Dark Knight Rises''' trailer: Explosive. Scary. Political?|apellíu=Jensen|nome=Jeff|periódicu=[[Entertainment Weekly]]|fecha=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://news.nationalpost.com/arts/trailer-the-dark-knight-rises|títulu=Trailer: ''The Dark Knight Rises''|apellíu=Bawagan|nome=Juanita|periódicu=[[National Post]]|fecha=19 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Recibiendo más de 12.5&nbsp;millones de visites nes primeres 24&nbsp;hores dempués del so estrenu, el tráiler rompió'l récor de más descargues combinaes d'[[iTunes]], superando a ''[[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]''.<ref>{{cita noticia|url=http://herocomplex.latimes.com/uncategorized/dark-knight-rises-trailer-smashes-itunes-record/|títulu='''Dark Knight Rises''' trailer smashes iTunes record|apellíu=Boucher|nome=Geoff|periódicu=Los Angeles Times|fecha=23 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Sicasí, el segundu tráiler de ''The Avengers'' volvió romper el récor con 13.7&nbsp;millones descargues.<ref>{{cita noticia|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/movies/avengers-trailer-sets-itunes-24-hour-viewing-record-besting-dark-knight-rises-article-1.1032099?localLinksEnabled=false|títulu='''The Avengers''' trailer sets iTunes 24-hour viewing record, besting '''The Dark Knight Rises'''|apellíu=Sacks|nome=Ethan|periódicu=[[Daily News]]|fecha=2 de marzu de 2012|allugamientu=Nueva York |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Warner Bros. asitió un segundu tráiler de ''The Dark Knight Rises'' en funciones de felicidá otra película. Un executivu desconocíu» de WB esclarió que «Vemos esti allugamientu como una bona decisión estratéxica. Siempres queremos que los nuesos tráilers sían vistos con películes que la xente quiera ver; ¡y muncha xente va dir a ''The Avengers''!» L'executivu tamién comentó que'l tráiler «va aprovir la meyor esposición posible pa ''{{abbr|TDKR|The Dark Knight Rises}}''.»<ref>{{cita web |url=http://www.digitaltrends.com/movies/warner-bros-attaches-third-dark-knight-rises-trailer-to-the-avengers/|títulu=Warner Bros. attaches third ''Dark Knight Rises'' trailer to ''The Avengers''|apellíu=Cavalli|nome=Earnest|obra=Dixital Trends|fecha=23 d'abril de 2012 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Warner Bros. llanzó'l tráiler en llinia'l 30 d'abril de 2012, aprosimao cuatro díes primero que lo asitiaren nes funciones de ''The Avengers''.<ref>{{cita noticia|url=http://www.webpronews.com/the-dark-knight-rises-trailer-3-arrives-online-2012-05/|títulu=''The Dark Knight Rises'' trailer #3 arrives online|obra=WebProNews|fecha=1 de mayu de 2012 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:Batsignal at Highmark building.jpg|220px|thumb|La [[Batiseñal]] proyeutada sobre Fifth Avenue Place mientres el rodaxe en [[Pittsburgh]]|left]]Siguiendo con un métodu usáu con ''The Dark Knight'', nel cual la secuencia d'apertura de la película apaeció en funciones IMAX de ''[[Soi lleenda (película)|Soi lleenda]]'' siete meses antes del estrenu,<ref name="opening">{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/1575671/dark-knight-opening-scenes-reveal-radical-new-joker/|títulu='''Dark Knight''' Opening Scenes Reveal 'Radical' New Joker|apellíu=Horowitz|nome=Josh|axencia=MTV|fecha=3 d'avientu de 2007 |fechaaccesu=11 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> un prólogu de seis minutos de ''The Dark Knight Rises'' tuvo xuntu con funciones IMAX de ''[[Mission: Impossible - Protocolu Pantasma]]'', otra vegada aprosimao siete meses antes del estrenu.<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/dark-knight-rises-mission-impossible-4-imax/122237/|títulu=''The Dark Knight Rises'' Prologue Will Only Be Shown on 70mm IMAX Screens|apellíu=Chitwood|nome=Adam|obra=Collider|fecha=24 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La reacción al prólogu foi positiva,<ref name="MarketingProlog1">{{cita noticia|url=http://au.ign.com/articles/2011/12/09/weve-seen-banes-introduction|títulu=We've seen Bane's introduction!|apellíu=Vejvoda|nome=Jim|axencia=IGN|fecha=8 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/dark-knight-rises-imax-prologue-recap/|títulu=''The Dark Knight Rises'' IMAX Prologue World Premieres in Hollywood; Video Blogue Recap and 10 Things to Know (Spoiler Free)|apellíu=Weintraub|nome=Steve|obra=Collider|fecha=8 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.thedailybeast.com/articles/2011/12/09/batman-s-new-nemesis-the-muscle-bound-bane-revealed.html|títulu=Batman's New Nemesis, the Muscle-Bound Bane, Revealed|apellíu=Lee|nome=Chris|periódicu=The Daily Beast|axencia=The Newsweek Daily Beast Company|fecha=9 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> con un críticu comentando que «yá naide llogra faer una película nesti tipu d'escala. Sacante Christopher Nolan,» anque delles reseñes sorrayaron la manera en que dellos críticos atoparon el diálogu de Tom Hardy malo d'entender.<ref>{{cita web |url=http://whatculture.com/filme/the-dark-knight-rises-prologue-reaction-whats-with-banes-voice.php|títulu=''The Dark Knight Rises'' Prologue Reaction – What's With Bane's Voice?|apellíu=Holmes|nome=Matt|obra=What Culture|fecha=9 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Al encetar la cuestión nuna entrevista con ''[[Entertainment Weekly]]'', Nolan dixo: «Pienso que cuando la xente vea la película, les coses van entrar en focu. Bane ye bien complexu ya interesante, y cuando la xente vea la película terminada, va entretenese enforma con él.»<ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2012/01/11/this-weeks-cover-dark-knight-rises-forecast-2012|títulu=This Week's Cover: Our 2012 Forecast issue takes you to the set of '''The Dark Knight Rises'''|periódicu=Entertainment Weekly|fecha=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Les campañes de comercialización viral pa la película siguieron cuando les compañíes ''[[Empire (revista)|Empire]]'' y ''[[Wired]]'' recibieron «documentos de la CIA» sobre un «Dr. Leonid Pavel», cola so ficha policial coneutada al actor Alon Abutbul. Acordies con el primer documentu, Pavel yera un [[físicu nuclear]] rusu sumíu, mientres el segundu documentu paecía ser una trescripción editada d'un discutiniu sobre la entrega del Dr. Pavel a la CIA ente separatistes xeorxanos, pero cola mayoría de la conversación censurada.<ref name="Marketing2" /> Depués amosóse que yeren elementos de la trama del prólogu de seis minutos.<ref name="MarketingProlog1" /> La cuenta oficial de Twitter más tarde enllazó a otru documentu censuráu, esta vegada en referencia a la «Operation Early Bird». Afayóse un sitiu web del mesmu nome, revelando una cuenta regresiva. Cuando esta terminó, la páxina presentó un mapa con tolos cines disponibles que proyeutaríen el prólogu de la película antes del so estrenu.<ref>{{cita web |url=http://www.slashfilm.com/dark-knight-rises-viral-continues-friday-operation-early-bird/|títulu='''Dark Knight Rises''' Viral Continues Friday With 'Operation Early Bird'|apellíu=Lussier|nome=Germain|editorial=/Film|fecha=8 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://spinoff.comicbookresources.com/2011/12/09/operation-early-bird-continues-dark-knight-rises-viral-campaign/|títulu=Operation Early Bird Continues ''Dark Knight Rises'' Viral Campaign|apellíu=Dietsch|nome=TJ|obra=Comic Book Resources|fecha=9 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Dellos sitios web recibieron un paquete qu'incluyía un mapa cilíndricu de «zones d'ataques» y una [[camiseta]] de «''fire rises''» —{{ fueu xube}}—.<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/the-dark-knight-rises-viral-bane-shirt-cylinder-map/132574/|títulu=''The Dark Knight Rises'' Viral Campaign Continues with Bane T-Shirt and Cylinder Map [Updated]|apellíu=Goldberg|nome=Mat|obra=Collider|fecha=15 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> N'abril de 2012, el sitiu oficial de la película actualizar con un informe» d'un sospechosu llamáu «John Doe», tamién conocíu como «Batman» pa un arrestu, con una llista de delles acusaciones. La premisa de la campaña empieza cuando l'alcalde de Ciudá Gótica «intensifica» l'esfuerciu pa prindar a Batman y a cualesquier que sofite'l so regresu en preparación pal próximu «Día de Harvey Dent». El sitiu tamién inclúi una llista estensa d'allugamientos reales onde s'alcuentren «grafitis rellacionaos al movimientu que sofita'l regresu del vixilante». Por cada tuit d'un allugamientu específicu marcada na llista, llanzábase un fotograma del segundu tráiler de la película nun sitiu web separáu.<ref>{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1684132/dark-knight-rises-trailer-viral-campaign.jhtml|títulu='''Dark Knight Rises''' Viral Campaign To Unveil New Trailer|apellíu=Sullivan|nome=Kevin P.|axencia=MTV|fecha=30 d'abril de 2012 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> En xineru de 2012, seis meses antes del estrenu de la película, salieron a la venta entraes pa funciones IMAX de medianueche en Nueva York, San Francisco y Los Angeles, y escosáronse darréu. Les entraes adquiríes apaecieron en venta en llinia a más de 100 dólares, comparáu col preciu orixinal de 17.50 dólares.<ref>{{cita web |url=http://www.musicrooms.net/movies/44664-batman-dark-knight-rises-tickets-sell-out-six-months-before-release.html|títulu=''Batman: Dark Knight Rises'' tickets sell out six months before release|apellíu=Lund|nome=Anthony|obra=Music Rooms|fecha=18 de xineru de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120120004021/http://www.musicrooms.net/movies/44664-batman-dark-knight-rises-tickets-sell-out-six-months-before-release.html |fechaarchivu=20 de xineru de 2012 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:2012 British GP - Lotus.jpg|220px|thumb|L'equipu de Fórmula 1 [[Lotus F1]] usó una llibrea especial pa promover ''The Dark Knight Rises'' nel [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 2012]]]] Na American International Toy Fair, [[Mattel]] presentó figures de Batman, Bane, Gatúbela y l'aeronave de Batman, l'Esperteyu. Tamién les llanzó na llinia «''Movie Masters''», con presentaciones más detallaes y articulaes, y versiones Quiktek con accesorios intercambiables. [[LEGO|Lego]] llanzó sets de construcción y minifiguras basaes na película ya incorporando otros personaxes de DC Comics. Amás, Funko llanzó una serie de [[peluche]]s, Mezco Toys unes figures de vinilu, y Hornby l'Acróbata de Batman.<ref>{{cita noticia|url=http://usatoday30.usatoday.com/life/comics/story/2012-02-01/Dark-Knight-Rises-Batman-movie-toys/52906568/1|títulu=The Dark Knight rises at Toy Fair with new movie figures|apellíu=Truitt |nome=Brian|periódicu=[[USA Today]]|fecha=10 de febreru de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Ente otros socios atópense Jakks Pacific, que creó novedoses figures y peluches a gran escala,<ref>{{cita noticia|url=http://www.sfvbj.com/news/2012/feb/20/warner-bros-jakks-deal-toy-line/|títulu=Warner Bros., JAKKS in Deal for Toy Line|apellíu=Madler|nome=Mark R.|periódico=San Fernando Valley Business Journal|fecha=20 de febreru de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> y PPW Yoys, que creó un [[Mr. Potato Head]] con tema del superhéroe.<ref>{{cita noticia|url=http://usatoday30.usatoday.com/life/comics/story/2012-02-12/Batman-Superman-Potato-Head-toys/53058490/1|títulu=Super spuds: DC Comics heroes get Mr. Potato Head treatment|apellíu=Truitt |nome=Brian|periódicu=USA Today|fecha=12 de febreru de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Tamién se producieron dellos artículos de vistimienta como zapatos, camisetes, sombreros y billeteres.<ref>{{cita noticia|url=http://collider.com/bane-parole-all-stars-dark-knight-rises-sneakers/152817/|títulu=WonderCon 2012: New Merchandise from ''The Dark Knight Rises'' Includes T-Shirts and Bane Parole All Stars|apellíu=Weintraub|nome=Steve|obra=Collider|fecha=16 de marzu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Llanzóse un videoxuegu del mesmu nome'l mesmu día del estrenu de la película pa dispositivos [[Android]] y [[iOS]] pa promocionala. El xuegu cunta con un [[videoxuegu de mundu abiertu|mundu abiertu]] con focu principal nel combate y el sigilo. El sistema de combate del xuegu inspirar en [[Batman: Arkham Asylum|''Arkham Asylum'']] y [[Batman: Arkham City|''Arkham City'']]. Trescurre en Ciudá Gótica, con una trama daqué similar pero significativamente distintu a la película. [[IGN (sitiu web)|IGN]] dio-y un puntaje mediocre de 5.5/10.<ref>{{cita noticia|url=http://www.ign.com/articles/2012/08/11/the-dark-knight-rises-ios-review|títulu=''The Dark Knight Rises'' iOS review|apellíu=Davis|nome=Justin|axencia=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=10 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Greg Cox escribió una [[novelización]], que Titan Books publicó xuntu cola película'l 24 de xunetu de 2012.<ref>{{cita web |url=http://www.comicbookresources.com/?page=article&id=38201|títulu=Titan Books to publish “''The Dark Knight Rises''” novelization|obra=Comic Book Resources|fecha=16 d'abril de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Warner Bros. acomuñóse con [[Mountain Dew]] pa faer una promoción cruciada qu'incluyía un esquema de pintura especial nel [[Chevrolet Impala]] númberu 88, propiedá de [[Hendrick Motorsports]] y conducíu por [[Dale Earnhardt Jr.]] na [[Copa NASCAR]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.fastcocreate.com/1680783/mountain-dew-delves-deep-into-gotham-city-with-vast-dark-knight-cross-promotion|títulu=Mountain Dew delves deep into Gotham City with vast “''Dark Knight''” cross-promotion|apellíu=Fera|nome=Rai Ann|obra=Fast Company |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 17 de xunu de 2012, l'autu ganó'l 2012 Quicken Loans 400 na [[Michigan International Speedway]].<ref>{{cita web |url=http://www.nascar.com/news/120617/dearnhardtjr-wins-michigan/index.html|títulu=The drought is over! Junior back in Victory Lane|obra=[[NASCAR]]|fecha=19 de xunu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120619190008/http://www.nascar.com/news/120617/dearnhardtjr-wins-michigan/index.html |fechaarchivu=19 de xunu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 4 de xunetu, l'estudiu robló un alcuerdu col equipu de [[Fórmula 1]] [[Lotus F1]] por que los logos de la película apaecieren nos [[Lotus Y20]] que [[Kimi Räikkönen]] y [[Romain Grosjean]] conducíen nel [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 2012]].<ref>{{cita web |url=http://www.autosport.com/news/grapevine.php/id/100909|títulu=Lotus to join forces with ''The Dark Knight Rises'' for the upcoming British Grand Prix|obra=AutoSport|fecha=4 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Los corredores terminaron la carrera en quintu y sestu puestu, respeutivamente.<ref>{{cita web |url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/101064|títulu=Mark Webber charges to superb British Grand Prix victory|apellíu=Beer|nome=Matt|obra=AutoSport|fecha=8 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Warner Bros. primeramente siguiera una promoción similar nel [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 2008]], cuando l'agora non producíu [[Toyota F1]] llevaba una insinia pa promover a ''The Dark Knight''.<ref>{{cita web |url=http://www.itv-f1.com/news_article.aspx?id=43173|títulu=Toyota brings Batman to Silverstone|obra=ITV-F1|fecha=1 de xunetu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080704013043/http://www.itv-f1.com/news_article.aspx?id=43173 |fechaarchivu=4 de xunetu de 2008 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Publicáronse dos cómics dixitales titulaos ''Batman Origins''<ref>{{cita web |url=http://wmpoweruser.com/nokia-releases-batman-origins-comic-app-for-lumia-windows-phone-devices/ |títulu=Nokia Releases ''Batman Origins'' Comic App For Lumia Windows Phone Devices|obra=WMPoweruser|fecha=5 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> y ''The Dark Knight: Prologue''<ref>{{cita web |url=http://www.windowscentral.com/nokia-releases-dark-knight-prologue-app-lumia-phones |títulu=Nokia releases ''The Dark Knight Rises: Prologue'' app for Lumia phones|apellíu=Rubino |nome=Daniel|obra=[[Windows|Windows Central]]|fecha=20 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> puramente pa dispositivos [[Nokia Lumia]]. Tamién se llanzó una aplicación especial de la película, con tráilers, [[fondos de pantalla]], horarios y trivias de Batman.<ref>{{cita web |url=http://www.windowscentral.com/dark-knight-rises-now-available-lumia-windows-phones|títulu=''The Dark Knight Rises'' now available for Lumia Windows Phones|apellíu=Edmonds|nome=Rich|obra=Windows Central|fecha=2 de xunu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Amás, salieron a la venta ediciones llindaes de los [[Nokia Lumia 710|Lumia 710]], [[Nokia Lumia 800|Lumia 800]] y [[Nokia Lumia 900|Lumia 900]] con un logo de Batman grabáu con láser.<ref>{{cita web |url=http://gadgets.ndtv.com/mobiles/news/okia-lumia-800-the-dark-knight-rises-limited-edition-debúes-in-india-240307 |títulu=Nokia Lumia 800 ''The Dark Knight Rises'' limited edition debúes in India|apellíu=Shukla|nome=Gaurav|obra=Gadgets360|fecha=6 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.gsmarena.com/the_dark_knight_rises_lumia_710_announced_for_tmobile-news-4414.php|títulu=''The Dark Knight Rises'' Lumia 710 announced for T-Mobile|obra=GSMArena|fecha=20 de xunu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.phones4o.co.uk/nokia/lumia-900/the-dark-knight-rises-limited-edition/ |títulu=Nokia Lumia 900 - ''The Dark Knight Rises'' Limited Edition|obra=Phones 4o|fecha=13 de marzu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120530194524/http://www.phones4o.co.uk/nokia/lumia-900/the-dark-knight-rises-limited-edition/ |fechaarchivu=30 de mayu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> == Masacre n'Aurora, Coloriáu == {{AP|Masacre d'Aurora de 2012}} {{caxa de cita|Yo nun presumiría saber nada de les víctimes del tirotéu amás de que taben ellí anueche pa ver una película. Creo que les películes son una de les grandes formes d'arte estauxunidense y l'esperiencia compartida de ver qu'una hestoria desenvolver en pantalla ye un pasatiempu importante y allegre. La sala de cine ye'l mio llar, y l'idea de que daquién violara esi llugar inocente y esperanzador d'una manera tan insoportablemente selvaxe ye devastador pa mi.|Reacción del direutor Christopher Nolan ante la masacre nel cine d'[[Aurora (Coloráu)|Aurora, Coloriáu]].<ref name="Nolan shooting reaction"/>|anchu=25em|alliniación=esquierda}} El 20 de xunetu de 2012, mientres una función de medianueche de ''The Dark Knight Rises'' nel cine Century 16 n'[[Aurora (Coloráu)|Aurora, Coloriáu]], un home armáu usando una [[mázcara de gas]] abrió fueu dientro de la sala de cine,<ref>{{cita noticia|url=http://www.heraldsun.com.au/news/world/mass-shooting-at-batman-premiere-in-coloriáu/story-fnd134gw-1226431167005|títulu=Mass shooting at ''Batman'' premiere in Coloriáu|periódicu=Herald Sun|axencia=[[News Corporation]]|fecha=22 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> matando a 12&nbsp;persones y mancando a otres&nbsp;58.<ref>{{cita noticia|url=http://www.foxnews.com/us/2012/07/20/deadly-shooting-coloriáu-movie-theater-dark-knight-rises/|títulu=At least 12 dead, 59 injured in Coloriáu theater shooting during '''Dark Knight Rises'''|obra=[[Fox News]]|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.9news.com/news/article/278707/71/Shooting-at-Aurora-movie-theater|títulu=Suspect named James Holmes in custody, 12 dead in Aurora movie theater shooting, 58 wounded|obra=9News|fecha=22 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés |urlarchivu=https://archive.is/20121206023540/http://www.9news.com/news/article/278707/71/Shooting-at-Aurora-movie-theater |fechaarchivu=6 d'avientu de 2012}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.foxnews.com/us/2013/01/10/officials-release-complete-list-injured-victims-in-aurora-massacre/|títulu=Officials release complete list of injured victims in Aurora massacre|obra=Fox News|fecha=10 de xineru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130112001817/http://www.foxnews.com/us/2013/01/10/officials-release-complete-list-injured-victims-in-aurora-massacre/ |fechaarchivu=12 de xineru de 2013 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La policía, como respuesta al tirotéu, aprehendió a un sospechosu al que depués identificaron como [[James Eagan Holmes]], de 24&nbsp;años,<ref>{{cita noticia|url=http://abcnews.go.com/Blotter/aurora-dark-knight-shooting-suspect-identified-james-holmes/story?id=16818889 |títulu=Aurora Suspect James Holmes' Mother: 'You Have the Right Person'|apellíu=Mosk|nome=Matthew|apellíu2=Ross|nome2=Brian|apellíu3=Thomas |nome3=Pierre|apellíu4=Esposito|nome4=Richard|apellíu5=Chuchmach|nome5=Megan|obra=[[ABC News]]|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> poco dempués de llegar a la escena del crime.<ref>{{cita noticia|url=http://www.theaustralian.com.au/news/world/shooting-injures-40-at-batman-screening/story-y6frg6so-1226431176128|títulu=Gunman kills 12 at US ''Batman'' premiere|periódicu=[[The Australian]]|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Los informes iniciales afirmaben que Holmes identificóse como «el [[Joker]]» al momentu del so arrestu.<ref>{{cita noticia|url=http://www.theage.com.au/world/im-the-joker-shooting-suspect-tells-police-20120720-22gdl|títulu='I'm the Joker': shooting suspect tells police|periódicu=The Age|axencia=[[Fairfax Media]]|fecha=21 de xunetu de 2012|cita=Cuando arrestaron a Holmes fuera del cine, díxo-y a la policía: “Soi'l Joker.” Ray Kelly, el comisionado de la policía de Nueva York, que los sos colegues caltener al tantu en Coloráu, dixo: “Claramente paez un individuu trastornado. Pintóse'l pelo de colloráu, dixo que yera'l Joker, obviamente l'enemigu de Batman.” |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.news.com.au/tablet/killed-at-cinema-in-coloriáu/story-fnejlrpu-1226431482261|títulu=12 killed at cinema in Coloriáu|obra=News.com.au|fecha=21 de xunetu de 2012|cita=En Nueva York, el Comisionado Raymond Kelly dixo: “Claramente paez un individuu trastornado. Pintóse'l pelo de colloráu. Dixo que yera'l Joker, obviamente l'enemigu de Batman.” |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La policía depués retiró esta aclamación.<ref>{{cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=HcCZSkydtaE |títulu=James Holmes Said He Was the Joker -Turns out, Not True - Yes on the Hair, Non On the Utterance|obra=HistoricalRecordsVLT|editorial=[[YouTube]]|fecha=12 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:The Century 16 theater in Aurora CO - Shooting location.jpg|220px|right|thumb|Cine onde se desenvolvió masacre en plenu estrenu.]] [[Warner Bros.]] atayó los preestrenos de ''The Dark Knight Rises'' en París, Méxicu y Xapón,<ref>{{cita noticia|url=http://entertainment.nbcnews.com/_news/2012/07/20/12855087-dark-knight-rises-paris-premiere-scrapped-following-us-shootings?lite|títulu='''Dark Knight Rises''' Paris premiere scrapped following U.S. shootings|apellíu=Leffler|nome=Rebecca|obra=[[NBC News]]|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2012/07/21/warner-bros-cancels-dark-knight-rises-premieres-mexico-and-japan|títulu=Warner Bros. cancels '''Dark Knight Rises''' premieres in Mexico and Japan|periódicu=[[Entertainment Weekly]]|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> y suspendió la campaña de comercialización de la película en Finlandia.<ref>{{cita noticia|url=http://yle.fi/uutiset/batman-elokuvan_markkinointikampanja_hyllytettiin_suomessa/6225061|títulu=Batman-elokuvan nettikampanja keskeytettiin Suomessa|apellíu=Blencowe|nome=Annette|obra=Yle|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=finés}}</ref> Delles cadenes televisives tamién suspendieron los anuncios de la película nos Estaos Xuníos.<ref>{{cita noticia|url=http://deadline.com/2012/07/dark-knight-rises-tv-ads-pulled-networks-shooting-304533/|títulu=Networks, Not Warner Bros, Pulled '''The Dark Knight Rises''' TV Ads|apellíu=Patten|nome=Dominic|obra=[[Deadline]]|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Tamién quitaron el tráiler de ''[[Gangster Squad]]'', otra película de Warner Bros. incluyida na función de ''The Dark Knight Rises'', yá que contién una escena qu'amuesa a gánsters disparando [[subfusil|subametralladoras]] a cinéfilos al traviés de la pantalla, similar a la masacre n'Aurora.<ref>{{cita web |url=http://www.wordandfilm.com/2012/07/warner-brothers-pulls-gangster-squad-trailer-schedules-emergency-reshoots/|títulu=Warner Brothers Pulls '''Gangster Squad''' Trailer, Schedules Emergency Reshoots|apellíu=Blunt|nome=Tom|obra=Word & Film|fecha=24 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El direutor Christopher Nolan publicó una declaración na que llamó a la masacre «insoportablemente selvaxe».<ref name="Nolan shooting reaction">{{cita noticia|url=http://www.eonline.com/news/331987/dark-knight-rises-direutor-christopher-nolan-breaks-silence-on-unbearably-savage-coloriáu-shooting|títulu=''Dark Knight Rises'' Direutor Christopher Nolan Breaks Silence on "Unbearably Savage" Coloráu Shooting|apellíu=Finn|nome=Natalie|obra=[[Y! News]]|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Otres estrelles de la película publicaron declaraciones espresando les sos condolencias, y el protagonista Christian Bale pagó-y una visita personal a los sobrevivientes y una conmemoración n'Aurora.<ref>{{cita noticia|url=http://www.eonline.com/news/332776/dark-knight-rises-shooting-christian-bale-visits-victims-in-hospital|títulu=''Dark Knight Rises'' Shooting: Christian Bale Visits Victims in Hospital|apellíu=Malkin |nome=Marc|obra=Y! News|fecha=24 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><br/> == Estreno == El 6 de xunetu de 2012, [[Warner Bros.]] llevó a cabu una función [[IMAX]] especial de ''The Dark Knight Rises'' pa más de cien reporteros y críticos. Sicasí, hubo problemes téunicos col dispositivu informáticu que sincronizaba'l soníu y l'imaxe que forzaron al estudiu a retardar la proyeición per un día.<ref>{{cita noticia|url=http://deadline.com/2012/07/the-dark-knight-rises-doesnt-for-media-297057/|títulu='''The Dark Knight Rises''' Doesn't For Media|apellíu=Finke|nome=Nikki|obra=Deadline|fecha=6 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La película tuvo la so premier el 16 de xunetu nel AMC Lincoln Square Theater en Nueva York,<ref>{{cita noticia|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/tv-movies/dark-knight-rises-premiere-christian-bale-anne-hathaway-joseph-gordon-levitt-marion-cotillard-gary-oldman-grace-rede-carpet-amc-loews-lincoln-square-theater-article-1.1115780|títulu='''Dark Knight Rises''' premiere: Christian Bale, Anne Hathaway, Joseph Gordon-Levitt, Marion Cotillard and Gary Oldman grace 'black carpet' of AMC Loews Lincoln Square theater|apellíu=Sacks|nome=Ethan|apellíu2=Lestch|nome=Corinne|periódicu=[[Daily News]]|allugamientu=Nueva York|fecha=16 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> siguida por una preestreno européu'l 18 de xunetu na [[Plaza Leicester]] en Londres, Inglaterra.<ref>{{cita noticia|url=http://www.bbc.com/news/entertainment-arts-18898795|títulu=Batman finale premieres in London|obra=BBC News|fecha=19 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La cinta estrenar n'Australia y Nueva Zelanda el 19 de xunetu,<ref>{{cita noticia|url=http://if.com.au/2012/07/11/article/IMAX-Darling-Harbour-sets-record-with-The-Dark-Knight-Rises-pre-sales/VKHFFPMCQF.html|títulu=IMAX Darling Harbour sets record with ''The Dark Knight Rises'' pre-sales|obra=Inside Film Australia|fecha=11 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> y más tarde en Norteamérica y el Reinu Xuníu el 20 de xunetu.<ref>{{cita noticia|url=http://artsbeat.blogs.nytimes.com/2010/06/30/a-man-and-his-dream-christopher-nolan-and-inception/?_r=0|títulu=A Man and His Dream: Christopher Nolan and '''Inception'''|apellíu=Itzkoff|nome=Dave|periódicu=[[New York Times]]|fecha=30 de xunu de 2010 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://variety.com/2010/dixital/markets-festivals/batman-sets-date-1118018621/|títulu=Batman sets date|apellíu=McNary|nome=Dave|obra=[[Variety]]|fecha=3 de mayu de 2010 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> === Receición === El sitiu web [[Rotten Tomatoes]] informó que'l 87% de los críticos reaccionaron de manera positiva a la película, con una puntuación promediu de 8/10 basada en 327&nbsp;reseñes. El consensu del sitiu diz, «''The Dark Knight Rises'' ye una película d'aición ambiciosa, pensatible y potente que conclúi la franquicia de Christopher Nolan d'una forma espectacular.»<ref>{{cita web |url=http://www.rottentomatoes.com/m/the_dark_knight_rises/|títulu=''The Dark Knight Rises''|obra=[[Rotten Tomatoes]] |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Metacritic]] dio-y a la cinta una puntuación [[Media ponderada|promediu]] [[Unidá tipificada|normalizada]] de&nbsp;78 de 100, basada en 35&nbsp;crítiques, indicando «reseñes xeneralmente favorables».<ref>{{cita web |url=http://www.metacritic.com/movie/the-dark-knight-rises|títulu=''The Dark Knight Rises''|obra=[[Metacritic]]|fecha=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> CinemaScore informó que l'audiencia dio-y al filme una calificación «A».<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/box-office-report-dark-knight-rises-352762|títulu=Box Office Report: '''Dark Knight Rises''' Now Headed For $165 Mil-$170 Mil Weekend|apellíu=McClintock|nome=Pamela|periódicu=[[The Hollywood Reporter]]|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> ''[[The Telegraph]]'' dio-y a la película un puntaje máximu de cinco estrelles, diciendo que ye «una película de superhéroes ensin un superhéroe,» comparándola con ''[[The Godfather II]]'' y emponderando l'actuación de Hardy, según la trama y narración entrevesgaes.<ref>{{cita noticia|url=http://www.telegraph.co.uk/culture/film/filmreviews/9403551/Batman-The-Dark-Knight-Rises-first-review.html|títulu=''Batman: The Dark Knight Rises'', first review|apellíu=Collin|nome=Robbie|periódicu=[[The Telegraph]]|fecha=16 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Kenneth Turan de ''[[Los Angeles Times]]'' pensó que la película foi «potente, persuasiva ya hipnótica» y que «más qu'una película de superhéroes escepcional, ye cine maxistral dende cualquier puntu de vista.»<ref>{{cita noticia|url=http://www.latimes.com/entertainment/movies/moviesnow/la-et-mn-dark-knight-20120719-story.html|títulu=Review: '''The Dark Knight Rises''' more than shines, and on many levels|apellíu=Turan|nome=Kenneth|periódicu=[[Los Angeles Times]]|fecha=18 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Todd Gilchrist de ''The Playlist'' escribió: «Un trunfu cinematográficu, cultural y personal, ''The Dark Knight Rises'' ye emocionalmente inspiradora, estéticamente significativa y críticamente importante pa los mesmos Estaos Xuníos; como un reflexu tantu de reflexón seria como d'esperanza resiliente.»<ref>{{cita noticia|url=http://blogs.indiewire.com/theplaylist/review-the-dark-knight-rises-comes-full-circle-in-visceral-invigorating-batman-finale-20120716|títulu=Review: Visceral '''The Dark Knight Rises''' Is A Cinematic, Cultural & Personal Triumph|apellíu=Gilchrist|nome=Todd|obra=The Playlist|fecha=16 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[IGN (sitiu web)|IGN]] dio-y un 9 de 10, notando una mayor semeyanza al tonu y tema de ''Batman Begins'' que al de ''The Dark Knight'', pero tamién describiendo a Bane como «un pocu menos interesante de ver» que'l Joker de Ledger, a pesar d'emponderar la so voz amenazante» y «actuación impulsada pol llinguaxe corporal».<ref>{{cita noticia|url=http://www.ign.com/articles/2012/07/16/the-dark-knight-rises-review|títulu=''The Dark Knight Rises'' review|apellíu=Vejvoda|nome=Jim|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=15 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> ''[[The Guardian]]'' dio-y cuatro estrelles de cinco, llamándola una cinta d'intensidá dura y monolítica», pero coles mesmes refiriéndose a ella como una aventura sobreactuada y portentosa».<ref>{{cita noticia|url=http://www.theguardian.com/film/2012/jul/16/the-dark-knight-rises-first-review|títulu=''The Dark Knight Rises'' – the first review|apellíu=Brooks|nome=Xan|periódicu=[[The Guardian]]|fecha=19 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Andrew O'Hehir de [[Salon.com|''Salon'']] escribió que «si ''The Dark Knight Rises'' ye una película fascista, ye una gran película fascista, y podría dicise que l'espectáculu más grande, más escuru, más emocionante, perturbador y absolutamente el que más s'esforcia enxamás creáu pa la pantalla».<ref>{{cita noticia|url=http://www.salon.com/2012/07/18/the_dark_knight_rises_christopher_nolans_evil_masterpiece/ |títulu=“''The Dark Knight Rises''”: Christopher Nolan's evil masterpiece|apellíu=O'Hehir|nome=Andrew|obra=[[Salon.com|Salon]]|fecha=18 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> [[Roger Ebert]] del ''[[Chicago Sun-Times]]'' dio-y trés estrelles de cuatro, diciendo que «empieza amodo con una trama escura y demasiaos personaxes nuevos, pero constrúi un clímax sensacional.»<ref>{{cita noticia|url=http://www.rogerebert.com/reviews/the-dark-knight-rises-2012|títulu=''The Dark Knight Rises'' movie review|apellíu=Ebert|nome=Roger|enllaceautor=Roger Ebert|periódicu=[[Chicago Sun-Times]]|fecha=17 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El críticu de cine [[Richard Roeper]] dio-y una calificación «A», llamándola «una epopeya maxestosa, magnífica, brutal y ricamente satisfactoria», y citando les sos últimes escenes como «los meyores cinco minutos de cualquier película anguaño.»<ref>{{cita web |url=http://www.richardroeper.com/reviews/darkknightrises.aspx|títulu=''The Dark Knight Rises''|apellíu=Roeper|nome=Richard|enllaceautor=Richard Roeper |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La revista ''[[Forbes]]'' coronar la meyor adautación moderna d'un superhéroe de cómic en pantalla, superando tantu al so principal competidora, ''[[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]'', como a l'anterior entrega de la triloxía, ''The Dark Knight''.<ref>{{cita noticia|url=http://www.forbes.com/sites/markhughes/2012/08/22/the-new-top-20-best-comic-book-superhero-films-of-all-time-revised-edition/3/|títulu=The New Top 20 Best Comic Book Superhero Films Of All Time - Revised Edition|apellíu=Hughes|nome=Mark|obra=[[Forbes]]|fecha=22 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=18 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> En 2014, ''Empire'' asitió a ''The Dark Knight Rises'' como la 72ª meyor película enxamás fecha na so llista de «les 301 meyores películes de tolos tiempos» con base nos votos de los llectores de la revista.<ref>{{cita noticia|url=http://www.empireonline.com/301/list.asp?page=22|títulu=The 301 Greatest Films of All Time|obra=[[Empire (revista)|Empire]] |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Chris Tookey del ''[[Daily Mail]]'' dixo que la película tuvo enchida y foi demasiáu llarga, y criticó el tonu aveséu y la falta d'humor, a pesar de qu'emponderó les escenes impresionantes a la vista.<ref>{{cita noticia|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/reviews/article-2174366/The-Dark-Knight-Rises-review-Spectacular-look-humourless-long.html|títulu=''The Dark Knight Rises'' might be spectacular to look at... but it's humourless and too long|apellíu=Tookey|nome=Chris|periódicu=[[Daily Mail]]|fecha=16 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Tom Charity de [[CNN]] dixo que la película foi una conclusión lamentablemente cabileña y grandilocuente d'una serie cimera y llamar la peor película de Nolan.<ref>{{cita noticia|url=http://edition.cnn.com/2012/07/19/showbiz/movies/dark-knight-rises-review-charity/index.html|títulu=Review: '''Dark Knight Rises''' disappointingly clunky, bombastic|apellíu=Charity|nome=Tom|obra=CNN|fecha=19 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Anthony Lane de ''[[The New Yorker]]'' cuntó que la hestoria ye trupa, demasiáu llarga, y llarada de referencies que van tener sentíu solo p'aquellos íntimos coles escursiones previes de Nolan al mundu de Batman».<ref>{{cita noticia|url=http://www.newyorker.com/goings-on-about-town/movies/the-dark-knight-rises-2|títulu=''The Dark Knight Rises''|apellíu=Lane|nome=Anthony|periódicu=[[The New Yorker]]|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Depués de la reacción de los fanes a reseñar negatives, Rotten Tomatoes escoyó evacuar los comentarios d'usuarios na película antes del so estrenu.<ref>{{cita noticia|url=http://flapship.com/the-dark-knight-rises-and-why-batman-matters|títulu=''The Dark Knight Rises'', and Why Batman Matters|apellíu=Eric|nome=Steven|obra=Flapship|fecha=19 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130718104731/http://flapship.com/the-dark-knight-rises-and-why-batman-matters |fechaarchivu=18 de xunetu de 2013 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Dellos fanes amenaciaron con violencia contra los críticos, mientres otros amenaciaron con acabar colos sitios web de los que-y dieren una opinión negativa a la película.<ref>{{cita noticia|url=http://www.cbc.ca/news/arts/story/2012/07/18/dark-knight-review-uproar.html|títulu=Negative ''Dark Knight'' reviews spark vicious|obra=[[CBC News]]|fecha=18 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> ==== Comentario ==== David Sirota, una comentarista políticu progresista escribiendo pa ''Salon'',<ref>{{cita noticia|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/discussion/2008/06/02/DI2008060202445.html|títulu=Book World: '''The Uprising'''|apellíu=Sirota |nome=David|periódicu=[[The Washington Post]]|fecha=4 de xunu de 2006 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> comparó a ''The Dark Knight Rises'' y al xuegu ''[[Call of Duty]]'' cola cultura popular de la década de 1980 que reflexaba'l periodu políticu de la dómina, y acusándolos de perpetuar un programa conservador, dixo: «Según dellos productos de la cultura popular de la década de 1980 reflexaben l'espíritu de la reacción conservadora de la Revolución Reagan, agora hai dos productos esitosos y que formen xeneraciones a los que vemos reflexar d'una manera non tan sutil la reacción retórica del [[partíu del té]] al espíritu de la dómina d'[[Occupy Wall Street|Ocupar Wall Street]].»<ref>{{cita noticia|url=http://www.salon.com/2012/07/18/batman_hates_the_99_percent/|títulu=Batman hates the 99 Percent|apellíu=Sirota |nome=David|obra=Salon|fecha=18 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés|idioma=inglés}}</ref> Un artículu en ''[[Variety]]'' informó que Chuck Dixon, el co-creador del personaxe de Bane, dixo que'l villanu ye «muncho más paecíu a un tipu d'Ocupar Wall Street si mirar pel llau políticu».<ref>{{cita noticia|url=http://variety.com/2012/film/news/blockbusters-can-t-escape-politics-1118056853/|títulu=Blockbusters can't escape politics|apellíu=Johnson|nome=Ted|obra=[[Variety]]|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Catherine Shoard de la publicación británica de centru esquierda<ref>{{cita noticia|url=http://www.theguardian.com/world/2004/oct/16/uselections2004.usa2|títulu=World writes to undecided voters|apellíu=Wells|nome=Matt|periódicu=[[The Guardian]]|fecha=16 d'ochobre de 2004 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> ''[[The Guardian]]'' afirmó que la película «ye una visión capitalista abondo coraxosa, radicalmente conservadora, radicalmente vixilante, qu'adelantra una propuesta serio y solmenao na que se debe abogar por cumplir los deseos de los ricos si ellos dicen querer faer el bien.» En contraste, la comentarista lliberal Jonathan Chait opinó en ''[[New York (revista)|New York]]'' que «Lo que pasa como una película de derecha estos díes ye ''The Dark Knight Rises'', que sostién la premisa bastante modesta de que, por más irritantes que sían los ricos, matalos y llevase toles sos coses podría ser escesivu.»<ref>{{cita noticia|url=http://nymag.com/news/features/chait-lliberal-movies-tv-2012-8/|títulu=The Vast Left-Wing Conspiracy Is on Your Screen|apellíu=Chait|nome=Jonathan|periódicu=[[New York]]|fecha=19 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Escribiendo en ''[[USA Today]]'', Bryan Alexander llamó a Bane «l'ocupante definitivu» ya informó que Christian Bale taba impresionáu con que'l guión previera «» el movimientu d'Ocupar.<ref>{{cita noticia|url=http://usatoday30.usatoday.com/life/movies/news/story/2012-08-16/anti-wall-street-films-occupy-movement/57079746/1|títulu=Occupy movement is alive and well on big screen|apellíu=Alexander|nome=Bryan|periódicu=[[USA Today]]|fecha=15 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Nolan negó que la película criticara al movimientu d'Ocupar y aportuna que nenguna de les sos película de Batman pretenden ser polítiques: «Tuvi tantes conversaciones con persones que vieron la película al aviesu. Llanzamos munches coses contra la paré pa ver si péguense. Ponemos munches cuestiones interesantes nel aire, pero eso ye a cencielles un contestu pa la hestoria. Lo qu'en verdá tratamos de faer ye amosar distintes interpretaciones de lo que sofita y nun sofita la película, pero nun ye faer nenguna d'eses coses. Solo ye cuntar una hestoria. Si dices, '¿Fixisti una película que supón criticar el movimientu d'Ocupar Wall Street?'; bonu, obviamente, eso nun ye verdá».<ref>{{cita noticia|url=http://www.rollingstone.com/movies/news/christopher-nolan-dark-knight-rises-isn-t-political-20120720|títulu=Christopher Nolan: '''Dark Knight Rises''' Isn't Political|obra=[[Rolling Stone]]|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Per otru llau, la comentarista políticu [[conservadorismu|conservador]] [[Rush Limbaugh]] alegó que la película foi parcial contra'l [[eleiciones presidenciales d'Estaos Xuníos de 2012|candidatu presidencial republicanu de 2012]] [[Mitt Romney]], por cuenta de que'l nome de Bane ye [[homófonu]] a [[Bain Capital]], la empresa de servicios financieros que Romney solía liderar, a pesar del fechu de que'l personaxe esistiera como un enemigu principal de Batman dende 1993.<ref>{{cita noticia|url=http://www.time.com/time/nation/article/0,8599,1882947,00.html|títulu=Conservative Radiu Host Rush Limbaugh|apellíu=Suddath|nome=Claire|revista=[[Time]]|fecha=4 de marzu de 2009 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref name=EAOnline>{{cita noticia|url=http://www.eonline.com/news/331030/rush-limbaugh-dark-knight-rises-bane-is-a-dig-at-mitt-romney|títulu=Rush Limbaugh: ''Dark Knight Rises''{{'}} Bane Is a Dig at Mitt Romney!|apellíu=Finn|nome=Natalie|obra=[[Y!]]|fecha=17 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Como respuesta, el direutor dixo que los comentarios fueron «bizarros»,<ref>{{cita noticia|url=http://abcnews.go.com/blogs/entertainment/2012/07/limbaughs-dark-knight-rises-comments-bizarre-says-nolan/|títulu=Limbaugh's '''Dark Knight Rises''' Comments 'Bizarre', Says Nolan|apellíu=Effron|nome=Lauren|apellíu2=Frost|nome2=Meredith|obra=[[ABC News]]|fecha=19 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> mientres Dixon y Freeman oxetaron que los comentarios fueron «risibles».<ref name=EAOnline/><ref>{{cita noticia|url=http://www.eonline.com/news/331412/pick-a-dark-knight-rises-controversy-christopher-nolan-morgan-freeman-weigh-in|títulu=Pick a ''Dark Knight Rises'' Controversy: Christopher Nolan, Morgan Freeman Weigh In|apellíu=Finn|nome=Natalie|obra=Y!|fecha=18 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> L'asesor democráticu Chris Lehane notó les semeyances ente les narraciones de la película y la campaña presidencial.<ref name=EAOnline/><ref>{{cita noticia|url=http://www.washingtonexaminer.com/romneys-new-foe-batmans-bane/article/2502274#.UCVrEqPY-lt|títulu=Romney's new foe: Batman's 'Bane'|apellíu=Bedard |nome=Paul|obra=The Washington Examiner|fecha=16 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> ==== Premios ==== {| {{tablaguapa}} |+ Llista de premios y nominaciones ! Premiu !! Categoría !! Receptor !! Resultancia |- | [[American Film Institute]] | Películes del añu | [[Emma Thomas]], [[Christopher Nolan]] y Charles Roven | {{celda|ganadores}} |- |[[Premios BAFTA 2012|Academia Británica de les Artes Cinematográfiques y de la Televisión]]<ref>{{cita web |url=http://awards.bafta.org/award/2013/film|títulu=Film in 2013|obra=[[Academia Británica de les Artes Cinematográfiques y de la Televisión]] |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> |[[BAFTA a los meyores efeutos visuales|Meyores efeutos visuales]] |Paul Franklin, Chris Corbould, Peter Bebb, Andrew Lockley |{{celda|nomaos}} |- | rowspan="4"| [[Broadcast Film Critics Association]]<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/race/critics-choice-movie-awards-lincoln-400446?page=show|títulu='''Lincoln''' Leads Critics' Choice Movie Awards Nominees With Record-Setting 13 Mentions|apellíu=Nordyke|nome=Kimberly|periódicu=[[The Hollywood Reporter]]|fecha=11 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> | Meyores efeutos visuales ! | {{celda|nomada}} |- | [[Premiu de la Crítica Cinematográfica a la meyor película d'aición Meyor película d'aición]] ! | {{celda|nomáu}} |- | [[Premiu de la Crítica Cinematográfica al meyor actor d'aición Meyor actor d'aición]] | [[Christian Bale]] | {{celda|nomáu}} |- | [[Premiu de la Crítica Cinematográfica a la meyor actriz d'aición|Meyor actriz d'aición]] | [[Anne Hathaway]] | {{celda|nomada}} |- | rowspan="5"|Golden Trailer Awards | Lo meyor nel espectáculu | «Cántico» | {{celda|ganador}} |- | Tráiler de superproducción de branu de 2012 | «Cántico» | {{celda|ganador}} |- | Meyor póster internacional | «UK Quad» | {{celda|ganador}} |- | Best Summer 2012 Blockbuster Poster | «Teaser d'una fueya – ciudá» | {{celda|ganador}} |- | Best Teaser Poster | «Teaser d'una fueya – ciudá» | {{celda|ganador}} |- | [[Premios Grammy de 2013|Premiu Grammy]]<ref>{{cita web |url=http://movieline.com/2012/12/06/grammy-nominations-movies/|títulu='''The Hunger Games''' And '''The Muppets''' Top Grammy Awards Movie Nominees|apellíu=Brooks |nome=Brian|obra=Movieline|fecha=6 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> | [[Grammy al meyor álbum de banda sonora pa mediu visual|Meyor álbum de banda sonora pa mediu visual]] ! | {{celda|nomada}} |- |[[Nickelodeon's Kids' Choice Awards 2013|Kids' Choice Awards]]<ref>{{cita web |url=http://www.nick.com/kids-choice-awards/2013/nominees/#favorite-female-buttkicker|títulu=KCA 2013 Nominees|obra=[[Nickelodeon]] |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150702002724/http://www.nick.com/kids-choice-awards/2013/nominees/#favorite-female-buttkicker |fechaarchivu=2 de xunetu de 2015}}</ref> |Espatexadora de traseros favorita |Anne Hathaway |{{celda|nomada}} |- | [[Asociación de Críticos de Cine de Los Angeles]]<ref>{{cita web |url=http://www.lafca.net/years/2012.html|títulu=28th Annual Los Angeles Film Critics Association Awards|obra=[[Asociación de Críticos de Cine de Los Angeles]] |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> | Meyor actriz de reparto | Anne Hathaway {{small|(Tamién por ''[[Les Misérables (película de 2012)|Les Misérables]]'')}} | {{celda|parcial|Finalista}} |- |rowspan=7|[[MTV Movie Awards 2013|MTV Movie Awards]]<ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2013/04/14/mtv-movie-awards-winners-2013|títulu=Check out the winners for the MTV Movie Awards!|apellíu=Warner|nome=Denise|periódicu=[[Entertainment Weekly]]|fecha=14 d'abril de 2013 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> | [[MTV Movie Award por meyor película|Meyor película]] ! | {{celda|nomada}} |- |rowspan="2"|Meyor héroe | Christian Bale | {{celda|nomáu}} |- | Anne Hathaway | {{celda|nomada}} |- |rowspan="2"|[[MTV Movie al meyor villanu|Meyor villanu]] | [[Marion Cotillard]] | {{celda|nomada}} |- | [[Tom Hardy]] | {{celda|nomáu}} |- | Meyor engarradiella | Christian Bale y Tom Hardy | {{celda|nomaos}} |- | Meyor actuación ensin camiseta | Christian Bale | {{celda|nomáu}} |- | rowspan="4"| [[People's Choice Awards de 2013|People's Choice Awards]]<ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2012/11/15/peoples-choice-awards-nominees-2013?cnn=yes|títulu=The People's Choice Awards nominees are ...|apellíu=Khatchatourian|nome=Maane|periódicu=Entertainment Weekly|fecha=15 de payares de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> | Cara favorita del heroísmu | Anne Hathaway | {{celda|nomada}} |- | Película favorita ! | {{celda|nomada}} |- | Película d'aición favorita ! | {{celda|nomada}} |- | Franquicia de cine favorita ! | {{celda|nomada}} |- | Phoenix Film Critics Society<ref>{{cita noticia|url=http://www.indiewire.com/article/-yos-miserables-leads-phoenix-film-critics-nominations|títulu='''-yos Miserables''' Leads Phoenix Film Critics Nominations|apellíu=Knegt |nome=Peter|obra=IndieWire|fecha=12 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> | Meyor montaxe | | {{celda|nomada}} |- | rowspan="2"|[[Premios Satellite]]<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/race/satellite-awards-nominates-10-films-396865|títulu=Satellite Awards Nominates 10 Films for Best Motion Picture|apellíu=Kilday|nome=Gregg|periódicu=The Hollywood Reporter|fecha=3 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> | Meyores efeutos visuales | Chris Corbould y Paul Franklin | {{celda|nomaos}} |- | [[Satellite a la meyor direición d'arte y diseñu de producción Meyor direición d'arte y diseñu de producción]] | Nathan Crowley, Kevin Kavanaugh, James Hambidge y Naaman Marshall | {{celda|nomaos}} |- |rowspan=6|[[Premios Saturn de 2012|Premios Saturn]]<ref>{{cita noticia|url=http://www.usatoday.com/story/life/movies/2013/02/20/the-hobbit-saturn-awards-movie-tv-nominations/1933067/|títulu='''The Hobbit''' leads Saturn Awards with nine nominations|apellíu=Truitt |nome=Brian|periódicu=USA Today|fecha=20 de febreru de 2013 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://social.entertainment.msn.com/moviesblogsparalleluniverse-blogpost.aspx?post=4952c6d6-1266-4377-9ae6-ff6a00a5b59y|títulu=Nominations for 39th annual Saturn Awards unveiled|obra=[[MSN]] |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130225153211/http://social.entertainment.msn.com/moviesblogsparalleluniverse-blogpost.aspx?post=4952c6d6-1266-4377-9ae6-ff6a00a5b59y |fechaarchivu=25 de febreru de 2013}}</ref> | [[Saturn a la meyor película d'aición o aventures|Meyor película d'aición o aventures]] ! | {{celda|nomaos}} |- | [[Saturn al meyor direutor|Meyor direutor]] | Christopher Nolan | {{celda|nomáu}} |- | [[Saturn al meyor actor|Meyor actor]] | Christian Bale | {{celda|nomáu}} |- | Meyor actor de repartu | [[Joseph Gordon-Levitt]] | {{celda|nomáu}} |- | Meyor actriz de reparto | Anne Hathaway | {{celda|ganadora}} |- | Meyor música | [[Hans Zimmer]] | {{celda|nomáu}} |- |[[Premios del Sindicatu d'Actores 2012|Premios del Sindicatu d'Actores]]<ref>{{cita noticia|url=http://www.latimes.com/entertainment/movies/moviesnow/la-et-mn-sag-awards-nominations-winners-complete-list-story.html|títulu=SAG Awards 2013: The complete winners and nominees list|periódicu=[[Los Angeles Times]]|fecha=27 de xineru de 2013 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> |[[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor repartu d'especialistes Meyor repartu d'especialistes]] ! |{{celda|nomada}} |- | Asociación de Críticos de Cine de St. Louis Gateway<ref>{{cita noticia|url=http://www.stlfilmcritics.org/st-louis-film-critics-awards-nominees-for-2012-announced/|títulu=St. Louis Film Critics Awards Nominees For 2012 Announced|apellíu=Brackett|nome=Kevin|obra=Asociación de Críticos de Cine de St. Louis Gateway|fecha=12 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121215103606/http://www.stlfilmcritics.org/st-louis-film-critics-awards-nominees-for-2012-announced/ |fechaarchivu=15 d'avientu de 2012}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.indiewire.com/article/st-louis-critics-announce-2012-award-nominees|títulu=St. Louis Critics Announce 2012 Award Winners|apellíu=Knegt |nome=Peter|obra=IndieWire|fecha=17 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> | Meyor música ! | {{celda|nomada}} |- |- |rowspan=5|[[Teen Choice Awards 2013|Teen Choice Awards]]<ref>{{cita web |url=http://www.mjsbigblog.com/first-wave-of-teen-choice-nominations-announced.htm|títulu=First Wave of Teen Choice Nominations Announced|obra=MSJBigBlog|fecha=22 de mayu de 2013 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.thefutoncritic.com/news/2013/07/01/the-second-wave-of-nominees-heats-up-teen-choice-2013-airing-sunday-august-11-live-on-fox-685300/20130701fox01/|títulu=The Second Wave of Nominees Heats Up “Teen Choice 2013” Airing Sunday, agostu 11, Live on FOX|obra=the Futon Critic|fecha=1 de xunetu de 2013 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2013/08/11/2013-teen-choice-awards-winners|títulu=2013 Teen Choice Awards: Miley Cyrus, '''Glee''', '''Twilight''' win big|apellíu=Atkinson|nome=Katie|periódicu=Entertainment Weekly|fecha=11 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> | Meyor película d'aición ! | {{celda|nomada}} |- | Meyor actor d'aición | Christian Bale | {{celda|nomáu}} |- | Meyor actriz de aición | Anne Hathaway | {{celda|ganadora}} |- | Lladrón d'escena | Joseph Gordon-Levitt | {{celda|nomáu}} |- | Meyor villanu | Tom Hardy | {{celda|nomáu}} |- |Young Artist Award<ref>{{cita web |url=http://www.youngartistawards.org/noms34.html|títulu=34th Annual Young Artist Awards Nominees|obra=Young Artist Awards |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> |Meyor actriz de repartu nueva |[[Joey King]] |{{celda|nomada}} |} === Taquilla === Hores antes del estrenu de medianueche, dellos analistes taquilleros suxurieron hasta una primer fin de selmana llocal de $198&nbsp;millones.<ref>{{cita noticia|url=http://www.businessweek.com/news/2012-07-19/dark-knight-rises-may-top-ledger-movie-with-198-million-debú|títulu='''Dark Knight Rises''' mayu Top Ledger Movie With $198 Million Debú|apellíu=White |nome=Michael|obra=[[Bloomberg Businessweek]]|fecha=19 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120721081942/http://www.businessweek.com/news/2012-07-19/dark-knight-rises-may-top-ledger-movie-with-198-million-debú |fechaarchivu=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.bloomberg.com/news/articles/2012-07-19/-dark-knight-rises-may-top-ledger-movie-with-198-million-debú|títulu='''Dark Knight Rises''' mayu Top Ledger Movie With $198 Million Debú|apellíu=White |nome=Michael|obra=[[Bloomberg L.P.]]|fecha=19 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://entertainment.nbcnews.com/_news/2012/07/22/12890550-dark-knight-rises-sales-below-forecasts-after-shooting?lite|títulu='''Dark Knight Rises''' sales below forecasts after shooting|apellíu=Grover|nome=Ronald|apellíu2=Richwine|nome2=Llisa|obra=[[NBC News]]|fecha=22 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Sicasí, cola apaición de la [[masacre d'Aurora de 2012|masacre masiva mientres una función de medianueche de la película]], Warner Bros. decidió nun informar más cifres taquilleres de la película hasta'l llunes 23 de xunetu de 2012.<ref>{{cita noticia|url=http://www.cbsnews.com/news/warner-bros-delays-batman-box-office-reports/|títulu=Warner Bros. delays Batman box office reports|obra=CBS News|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://blogs.wsj.com/speakeasy/2012/07/21/in-wake-of-shooting-the-dark-knight-rises-wont-report-early-box-office-figures/|títulu=In Wake of Rampage, Studios Delay Box Office Reports|periódicu=[[The Wall Street Journal]]|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Como resultancia, otru distribuidores tamién retrasaron la publicación de los sos envaloraos oficiales.<ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2012/07/21/dark-knight-rises-non-box-office-today|títulu=Box office update: Studios not releasing numbers today|apellíu=Smith|nome=Grady|periódicu=Entertainment Weekly|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La masacre tamién tuvo una consecuencia na venta d'entraes, según informó ''[[Y!]]'' qu'un espectador en [[Carolina del Norte]] dixera que «esta sala taba daqué vacida».<ref>{{cita noticia|url=http://www.eonline.com/news/332047/dark-knight-rises-opening-day-not-business-as-avezáu|títulu=''Dark Knight Rises''{{'}} Opening Day: Not Business as Avezáu|apellíu=Ryan|nome=Joal|obra=Y!|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Dellos informes publicaos el 21 de xunetu de 2012 dixeron que los estudios rivales envaloraben que la película ganaría ente $75&nbsp;millones y $77&nbsp;millones nel so primer día.<ref>{{cita noticia|url=http://entertainment.nbcnews.com/_news/2012/07/21/12876701-dark-knight-rises-still-on-track-for-165-million-opening-weekend|títulu='''Dark Knight Rises''' still on track for $165 million opening weekend|obra=NBC News|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.thewrap.com/dark-knight-rises-makes-estimated-75m-friday-box-office-despite-shootings-48686/|títulu='''Dark Knight Rises''' Makes Estimated $75M Friday at Box Office Despite Shootings|apellíu=Cunningham|nome=Todd|obra=The Wrap|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/box-office-report-dark-knight-rises-352762Box|títulu=Office Report: '''Dark Knight Rises''' Now Headed For $165 Mil-$170 Mil Weekend|apellíu=McClintock|nome=Pamela|periódicu=The Hollywood Reporter|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Warner Brothers pocu dempués publicó una declaración a [[ABC News]] onde dixo que, «por al respective de les víctimes y les sos families, [...] nun va informar númberos taquilleros de ''The Dark Knight Rises'' a lo llargo de la fin de selmana. [Los] va publicar el llunes.»<ref>{{cita noticia|url=http://abcnews.go.com/Entertainment/warner-bros-holds-dark-knight-rises-box-office/story?id=16827515|títulu=Warner Bros. Holds '''Dark Knight Rises''' Box Office Numbers 'Out of Respect'|apellíu=Marikar|nome=Sheila|apellíu2=Effron|nome2=Lauren|fecha=21 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> ==== Internacional ==== ''The Dark Knight Rises'' recaldó $448&nbsp;millones en Norteamérica, y $636&nbsp;millones n'otros países, sumando un total internacional de $1000&nbsp;millones.<ref name="Mueyo"/> Mundialmente, ye la [[Películes coles mayores recaldaciones|decimoquinta película más recaldadora]]<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/alltime/world/|títulu=All Time Worldwide Box Office Grosses|obra=Box Office Mojo |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> y la [[Cine en 2012|tercera más taquillera de 2012]].<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/yearly/chart/?view2=worldwide&yr=2012&p=.htm|títulu=2012 Yearly Box Office Results|obra=Box Office Mojo |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Tuvo una primer fin de selmana mundial de $248.9&nbsp;millones.<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/alltime/world/worldwideopenings.htm|títulu=All Time Worldwide Opening Records at the Box Office|obra=Box Office Mojo |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La cinta estableció un récor mundial de la primer fin de selmana en IMAX con $23.7&nbsp;millones (''[[Avengers: Age of Ultron]]'' superar con $25.2 millones)<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/dark-knight-rises-imax-opening-weekend-353170|títulu='''Dark Knight Rises''' Generates $19 Million Opening Weekend on Domestic Imax Screens|apellíu=Vlessing|nome=Etan|periódicu=The Hollywood Reporter|fecha=23 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://deadline.com/2015/05/avengers-age-of-ultron-imax-furious-7-international-box-office-china-1201419976/|títulu='''Ultron''' Outpacing '''Avengers''' & '''IM3''' With A Final $439.8M; '''F7''' Fuels Up – Intl B.O. Update|apellíu=Tartaglione|nome=Nancy|apellíu2=Busch|nome2=Anita|obra=Deadline|fecha=4 de mayu de 2015|idioma=inglés}}</ref> y tamién rompió'l récor de la película en superar más rápidu los $500&nbsp;millones en cines de dichu formatu. El direutor executivu de IMAX, Richard L. Gelfond, esplicó esto diciendo, «El públicu claramente busca y abraza a la película na manera en que se supónía que la vieren: en IMAX.»<ref>{{cita noticia|url=http://www.prnewswire.com/news-releases/warner-bros-the-dark-knight-rises-generates-strongest-ever-second-weekend-results-in-imax-theatres-164296156.html|títulu=Warner Bros.' ''The Dark Knight Rises'' Generates Strongest-Ever Second-Weekend Results In IMAX® Theatres|obra=PR Newswire|fecha=30 de xunetu de 2012|allugamientu=Los Angeles |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Na fin de selmana de'l [[Labor Day|Día del Trabayu estauxunidense]] de 2012, convertir nel tercer filme de [[Warner Bros.]] y el decimoterceru na historia del cine en superar la marca de $1000&nbsp;millones.<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/box-office-milestone-dark-knight-rises-warner-bros-christopher-nolan-christian-bale-367476|títulu=Box Office Milestone: '''Dark Knight Rises''' Crosses $1 Billion Worldwide|apellíu=McClintock|nome=Pamela|periódicu=The Hollywood Reporter|fecha=2 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Tamién se convirtió na segunda película (dempués de [[Avatar (película)|''Avatar'']]) n'algamar $100&nbsp;millones en recaldaciones internacionales en IMAX.<ref>{{cita noticia|url=http://boxofficemojo.com/news/?id=3514&p=.htm|títulu=Around-the-World Roundup: '''Dark Knight Rises''' Joins Billionaire Club|apellíu=Subers|nome=Ray|obra=Box Office Mojo|fecha=4 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> ==== Norteamérica ==== ''The Dark Knight Rises'' estrenóse'l vienres 20 de xunetu de 2012. Recaldó un envaloráu de $30.6&nbsp;millones en funciones de medianueche, que ye la segunda mayor recaldación nesi horariu detrás de ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2]]'' ($43.5&nbsp;millones).<ref>{{cita noticia|url=http://articles.latimes.com/2012/jul/20/entertainment/la-et-ct-midnight-dark-knight-rises-20120720|títulu='''Dark Knight Rises''' collects $30.6 million from midnight screenings|apellíu=Fritz|nome=Ben|periódicu=[[Los Angeles Times]]|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.huffingtonpost.com/2012/07/20/dark-knight-rises-midnight-box-office_n_1689924.html|títulu='''Dark Knight Rises''' Midnight Box Office: Batman Film Earns $30 Million From Midnight Screenings|apellíu=Finke|nome=Nikki|periódicu=[[The Huffington Post]]|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Sicasí, estableció un récor de recaldaciones de medianueche en [[IMAX]] con $2.3&nbsp;millones (''Avengers: Age of Ultron'' superar con).<ref>{{cita noticia|url=http://www.thewrap.com/movies/article/box-office-dark-knight-rises-scores-second-highest-grossing-midnight-opening-history-48591/|títulu=Box Office: '''Dark Knight Rises''' Scores Second Highest Grossing Midnight Opening in History|apellíu=Lang|nome=Brent|obra=The Wrap|fecha=20 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://deadline.com/2015/05/avengers-age-of-ultron-thursday-box-office-1201419080/|títulu='''Ultron'''s $191.3M Bow Spikes Weekend's Total B.O. To 51% Over 2014 – Final Monday Update|apellíu=D'Alessandro|fecha=4 de mayu de 2015|obra=Deadline |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> La película fixo $75.8&nbsp;millones mientres el so primer día, llogrando, nel momentu, la tercer cifra más alta del primer día.<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/alltime/days/?page=single&p=.htm|títulu=Top Grossing Movies in a Single Day at the Box Office|obra=Box Office Mojo |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 23 de xunetu de 2012, anuncióse que la cinta recaldara $160.9&nbsp;millones na so primer fin de selmana, que foi la tercer fin de selmana d'estrenu más altu de toos, nel momentu, detrás de ''[[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]'' ($207.4&nbsp;millones) y ''les Reliquies de la Muerte - Parte 2'' ($169.2&nbsp;millones).<ref>{{cita noticia|url=http://blogs.wsj.com/speakeasy/2012/07/23/the-dark-knight-rises-tops-grim-weekend-at-movies/?mod=google_news_blogue|títulu='''The Dark Knight Rises''' Tops Grim Weekend at Movies|periódicu=The Wall Street Journal|fecha=23 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Sicasí, estableció un récor de la primer fin de selmana pa una película en 2D (superando a la so predecesora)<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/dark-knight-box-office-numbers-shooting-353026|títulu=Box Office Report: '''Dark Knight Rises''' Opens to Massive $160.9 Mil, But Shooting Takes Its Toll|apellíu=McClintock|nome=Pamela|periódicu=The Hollywood Reporter|fecha=23 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> y un récor de la primer fin de selmana en IMAX con $19&nbsp;millones (devasando a ''The Avengers'').<ref>{{cita noticia|url=http://www.benzinga.com/news/12/07/2768386/from-earlier-the-dark-knight-rises-generates-opening-weekend-box-office-results-o|títulu=From Earlier: ''The Dark Knight Rises'' Generates Opening Weekend Box Office Results Of $23.8 Million In IMAX® Theatres Worldwide|apellíu=Staley|nome=Eddie|obra=Benzinga|fecha=24 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El filme tamién tuvo nel visu de la taquilla na so segunda y tercer selmanes.<ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2012/07/29/box-office-report-dark-knight-rises-watch-step-up-revolution|títulu=Box office report: '''Dark Knight Rises''' wins again with $64.1 million; nobody watches '''The Watch'''|apellíu=Smith|nome=Grady|periódicu=Entertainment Weekly|fecha=29 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.boxofficemojo.com/news/?id=3495&p=.htm|títulu=Weekend Report: '''Dark Knight''' Beats Up '''Recall''' Redux|apellíu=Subers|nome=Ray|obra=Box Office Mojo|fecha=5 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> En Norteamérica, ye la novena película más recaldadora,<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/alltime/domestic.htm|títulu=All Time Domestic Box Office Results|obra=Box Office Mojo |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> la segunda más taquillera de 2012,<ref>{{cita web |url=http://boxofficemojo.com/yearly/chart/?yr=2012&p=.htm|títulu=2012 Yearly Domestic Box Office Results|obra=Box Office Mojo |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> la cuarta del xéneru de superhéroes,<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/genres/chart/?id=superhero.htm|títulu=Superhero Movies at the Box Office|obra=Box Office Mojo |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> y la cuarta basada en cómics.<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/genres/chart/?id=comicbookadaptation.htm|títulu=Comic Book Adaptation Movies at the Box Office|obra=Box Office Mojo |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> ==== Otros territorios ==== Fora de Norteamérica, la película empezó con $88&nbsp;millones de 7173&nbsp;cines en solu 17&nbsp;mercaos.<ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/foreign-box-office-dark-knight-rises-ice-age-continental-drift-amazing-spider-man-355695|títulu=Foreign Box Office: '''Dark Knight Rises''' Commands Non. 1 Slot Overseas, Grossing More Than $250 Million To Date Offshore|apellíu=Segers|nome=Frank|periódicu=The Hollywood Reporter|fecha=29 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Tuvo nel visu de la taquilla n'otros territorios por cuatro fines de selmana consecutives.<ref>{{cita noticia|url=http://boxofficemojo.com/news/?id=3496&p=.htm|títulu=Around-the-World Roundup: '''Dark Knight''' Leads, '''Ted''' Impresses in New Markets|apellíu=Subers|nome=Ray|obra=Box Office Mojo|fecha=5 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/foreign-box-office-dark-knight-rises-bourne-legacy-ted-olympics-361140|títulu=Foreign Box Office: '''Dark Knight Rises''' Repeats as Non. 1 Overseas in Lethargic Session|apellíu=Segers|nome=Frank|periódicu=The Hollywood Reporter|fecha=12 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Los sos trés mayores mercaos fueron el Reinu Xuníu, Irlanda y Malta ($90.3&nbsp;millones), onde ye la cinta de superhéroes más recaldadora,<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/news/?id=3508&p=.htm|títulu=Around-the-World Roundup: '''Expendables 2''' Flexes Muscles Overseas|apellíu=Subers|nome=Ray|obra=Box Office Mojo|fecha=28 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> China ($52.8&nbsp;millones) y Australia ($44.2&nbsp;millones).<ref>{{cita web |url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?page=intl&id=batman3.htm|títulu=''The Dark Knight Rises'' International Box Office Results|obra=Box Office Mojo |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> === Versión casera === ''The Dark Knight Rises'' foi llanzada'l 28 de payares de 2012 en Hong Kong y Nueva Zelanda. El 3 d'avientu salió a la vente nel Reinu Xuníu, y el 4 d'avientu nos Estaos Xuníos. Ta disponible en [[Blu-ray]], DVD y como [[descarga dixital]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.ew.com/article/2012/09/27/the-dark-knight-rises-blu-ray-exclusive|títulu='''The Dark Knight Rises''' out on Blu-ray, DVD on Dec. 4 — EXCLUSIVE|apellíu=Schou|nome=Solvej|periódicu=[[Entertainment Weekly]]|fecha=27 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> Coincidiendo col estrenu d'esta película, llanzóse una caxa de la [[The Dark Knight (triloxía)|triloxía de ''The Dark Knight'']].<ref>{{cita web |url=http://www.amazon.co.uk/Dark-Knight-Trilogy-Blu-ray-Region/dp/B008JARIIA|títulu=''The Dark Knight'' Trilogy [Blu-ray] [2005] [Region Free]|obra=[[Amazon]] |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> == Referencies == {{llistaref|anchu=30em}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikiquote}} * {{páxina web|http://www.thedarkknightrises.com}} * {{IMDb títulu|1345836}} * {{Filmaffinity|352576}} * {{tcmdb títulu|869427}} * {{Amg película|516322}} * {{Mojo títulu|batman3}} * {{Metacritic|the-dark-knight-rises}} * {{Rotten Tomatoes|the_dark_knight_rises}} {{ORDENAR:Dark Knight Rises, The}} {{Tradubot|The Dark Knight Rises}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Secueles de películes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Películes del Reinu Xuníu]] czut2srdsddhtzs7ga5sokzhb7es381 0 102341 3709905 3619687 2022-08-19T09:22:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}}'''Susanna Tamaro''' ([[Trieste]], [[12 d'avientu]], [[1957]]) ye una novelista [[italianos|italia]]na que tamién exerció de documentalista científica y como asistente de direición cinematográfica. == Biografía == Estudió cinematografía en [[Roma]] y realizó diversos documentales pa la [[RAI]]. Susanna empezó la so carrera nel añu [[1989]] cola novela ''La cabeza nes nubes'' ganadora del premiu [[Elsa Morante]]. Más tarde en [[1991]] llanza'l so segundu trabayu, un llibru de rellatos tituláu ''Pa una voz sola'', que la dio a conocer a un públicu más internacional al ser traducíu a diversos idiomes y ser premiada pol [[PEN Club Internacional]]. En [[1992]] llanza'l so primer llibru de cuentos pa neños ''Cuore di ciccia'' (Corazón de Ciccia), al que lu van siguir n'años posteriores ''El círculu máxicu'' ([[1994]]), ''Tobías y l'ánxel'' ([[1998]]) y ''Papirofobia'' ([[2000]]). Nel añu 1994 apaez ''[[Onde'l corazón te lleve (novela)|Onde'l corazón te lleve]]'' (''Va' dove ti porta il cuore'') , conocida internacionalmente y traducida a más de 35 idiomes, amás de ser llevada al cine nel añu [[1996]] so la direición de [[Cristina Comencini]]. N'España, esta obra vendió más d'un millón d'exemplares, lo cual brindó-y un camín d'ésitos internacionales. ''Anima mundi'' ([[1997]]), la so siguiente obra, tamién llogró conquistar los aponderamientos del públicu y de la crítica internacional. A esta novela hai qu'añedir otros llibros, como la escoyeta d'artículos ''Quería Mathilda'' ([[1998]]) o l'ensayu ''El misteriu y lo desconocío'' ([[1999]]). Nel añu [[2001]] vuelve cultivar la narrativa de ficción col llibru de rellatos ''Respuéndime'' (Respondimi), que llogra gran repercusión, al igual que ''Más fueu, más vientu'' ([[2002]]), ''Fora'' ([[2003]]) y ''Cada pallabra ye una grana'', escoyeta de dellos ensayos de l'autora, que se publicar nel añu [[2005]]. ''Escucha la mio voz'' apaez nel añu [[2007]] y conviértese nun fenómenu editorial. Trátase de la segunda parte de la so esitosa novela ''Onde'l corazón te lleve''. == Obra == * ''La cabeza nes nubes'' (''Testar tra -y nuvole'', 1989) * ''Pa una voz sola'' (''Per voce sola'', 1991) * ''Corazón de Ciccia'' (''Cuore di ciccia'', 1992) * ''El círculu máxicu'' (''Il cerchio magico'', 1994) * ''Onde'l corazón te lleve'' (''Va' dove ti porta il cuore'', 1994) * ''Anima Mundi'' (''Anima Mundi'', 1997) * ''Quería Mathilda. Carta a una amiga'' (''Cara Mathilda. Lettere a un'amica'', 1997) * ''Tobías y l'ánxel'' (''Tobia y l'angelo'', 1998 * ''El misteriu y lo desconocío'' (''Versu casa'', 1999) * ''Papirofobia'', 2000 * ''Respuéndime'' (''Respondimi'', 2001) * ''Más fueu, más vientu'' (''Più fuoco più vento'', 2002) * ''Fora'' (''Fuori'', 2003) * ''Cada pallabra ye una grana'' (''Ogni parola é un seme'', 2005) * ''Escucha la mio voz'' (''Ascolta la mia voce'', 2007) * ''Luisito'' (''Luisito. Una storia d'amore'', 2008) * ''Il grande albero'', 2009 * ''Pa siempres'' (''Per sempre'', 2011), Seix Barral, Barcelona, 2012 * ''L' isola che c'è. Il nostro tempo, l'Italia, i nostri figli'', 2011 * ''Ogni angelo è terrible'',2013 * ''Via Crucis. Meditazioni y preghiere'', 2013([[e-book]]) * ''Un'infanzia: adattamento teatrale di Adriano Evangelisti'', VandA, 2013([[e-book]]) * ''Sulle orme di San Francesco'', VandA, 2014([[e-book]]) * ''Illmitz'', Bompiani, 2014 * ''Salta Bart!'', Giunti Junior, 2014 * ''Un cuore pensante'', Bompiani, 2015 == Premios == *Premiu Elsa Morante por "La cabeza nes nubes" (1990) *[[PEN club internacional]] por "Pa una voz sola" (1991) *[[Dante d'Oru]] honoríficu d'A.L. "Bocconi d'Inchiostro" - [[Universidá Bocconi]] por tola so trayeutoria profesional (2013) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.susannatamaro.it/ Susanna Tamaro (Web Oficial)] * [http://www.internationalpen.org.uk/ International PEN] * [https://web.archive.org/web/20090226200125/http://www.italica.rai.it/esp/principales/temes/biografias/tamaro.htm Susanna Tamaro, biografía] {{NF|1957||Tamaro, Susanna}} {{Tradubot|Susanna Tamaro}} [[Categoría:Escritores n'italianu]] [[Categoría:Escritores d'Italia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] bjjbn1lhm8pvnzs2qpi120i82nbzqq1 0 102369 3709771 3656848 2022-08-19T09:11:44Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Clive Eric Cussler''' {{nym}} foi un escritor de [[novela d'aventures|noveles d'aventura]] y un [[arqueólogu]] marín aficionáu d'[[Estaos Xuníos]]. == Biografía == Clive Cussler creció n'[[Alhambra (California)|Alhambra]], [[California]]. Asistió al Colexu de la ciudá de [[Pasadena (California)|Pasadena]], California, mientres dos años y depués apuntóse na [[Fuercia Aérea de los Estaos Xuníos]] mientres la [[Guerra de Corea]]. Mientres el so serviciu na Fuercia Aérea xubió a [[sarxentu]] y trabayó como mecánicu ya inxenieru de vuelu pal Serviciu de Tresporte Militar Aereu. Clive Cussler tuvo casáu con [[Barbara Knight]] dende [[1955]], hasta la muerte d'ella nel [[2003]]. Xuntos tuvieron trés fíos; Teri, Dirk y Dana, quien-y dieron cuatro nietos. En llicenciándose de les fuercies armaes, Cussler trabayó na [[industria de publicidá]], primero como redactor de material publicitario y depués como direutor creativu pa dos de les axencies de [[publicidá]] más importantes de los Estaos Xuníos. Como parte de la so xera Cussler produció comerciales para [[radio (mediu de comunicación)|radio]] y [[televisión]], munchos de los cualos llograron premios internacionales, incluyendo un premiu nel [[Cannes Film Festival]], el Festival de Cine Publicitariu de Cannes. Arriendes de la publicación en [[1996]] de la so primer obra de non ficción ''Los Cazadores del Mar'', Cussler recibió'l títulu de ''Doctor en Lletres'' en [[1997]], dau pol Conseyu de la [[State University of New York Maritime College]], qu'aceptó'l so llibru en sustitución d'una tesis doctoral [[doctoráu]]. Foi la primer vegada nos 123 años d'historia de la facultá que se concedió un doctoráu d'esta manera. Cussler ye collaborador del [[Explorers Club]] de Nueva York, de la ''[[Royal Geographical Society|Real Sociedá Xeográfica]]'' en [[Londres]] y de la ''[[American Society of Oceanographers]'']. === Trayeutoria lliteraria === Clive Cussler empezó a escribir en [[1965]], cuando la so muyer tomó un trabayu nocherniegu nel departamentu de [[policía]] local onde vivíen, en [[California]]. Según les sos propies pallabres, en preparando la cena pa los sos fíos y llevalos a la cama, nun tenía naide a quien fala-y nin nada que faer, asina que decidió empezar a escribir. El so más famosa creación ye l'inxenieru marín, axente del gobiernu y aventureru [[Dirk Pitt]]. Les [[novela|noveles]] de [[Dirk Pitt]] con frecuencia tomen una perspeutiva histórica alternativa, plantegándose cuestiones tales como "¿Yera real l'[[Atlántida (continente)|Atlántida]]?", o "¿Y si [[Abraham Lincoln]] nun foi asesináu, sinón secuestráu?". Les dos primeres [[novela|noveles]] de Pitt, ''The Mediterranean Caper'' ([[Peligru nel Mediterraneu]]) y ''Iceberg'', fueron hasta ciertu puntu ''[[Thriller (xéneru)|thrillers]]'' marítimos convencionales. La tercera, ''Raise the Titanic!'' ([[¡Rescaten el Titanic!]]), creó la reputación de Cussler y estableció el patrón que les [[novela|noveles]] de Pitt siguiríen con posterioridá: un amiestu de gran [[aventura]] y alta [[teunoloxía]], xeneralmente implicando a [[villanu|villanos]] [[megalomanía|megalómanos]], barcos perdíos, muyeres formoses, y ayalgues fundíes. Les [[novela|noveles]] de Cussler, como les de [[Michael Crichton]], son exemplos de tecno-thrillers que nun utilicen argumentos nin contestos militares. Onde Crichton esforciar por realismu escrupulosu, de dalguna manera, Cussler prefier espectáculos fantásticos y dispositivos teunolóxicos como argumentu. Les [[novela|noveles]] de Pittsobremanera, tienen la calidá ''déjà-vu'' de les películes de [[James Bond]] o [[Indiana Jones]], y dacuando tamién dalgún préstamu de les [[novela|noveles]] d'[[Apuntar MacLean]]. Más de 17 títulos consecutivos de Clive Cussler algamaron les llistes de [[best seller|Best-Seller]] del ''[[New York Times]]''. Apréciense signos de la evolución social mientres les cuasi cuatro décades que Cussler lleva dando vida al aventureru [[Dirk Pitt]]; nes primeres noveles, les escenes d'aición yeren con frecuencia abiertamente violentes. L'héroe de la [[National Underwater and Marine Agency]] nun tenía reparos n'acabar cola vida de los sos adversarios. Conforme la saga, la llinia temporal y el personaxe fueron evolucionando, el popular personaxe va menguando'l conteníu violento nes sos engarradielles, pa dar pasu a un resolución de los problemes más reflexiva y lóxica. Asímismo, Cussler consiguió dotar al personaxe de más sentíu del humor conforme la serie foi avanzando, dando más protagonismu a la rellación que'l protagonista de les sos noveles caltién con [[Al Giordino]], según a distintes anécdotes reiterativas nes distintes noveles protagonizaes por estos personaxes, tales como'l supuestu robu de los puros del almirante Sandecker per parte de Giordino. === Influencia marina === Como [[esplorador marítimu]], Cussler afayó más de 60 pecios y escribió llibros cuntando hestories non ficticies alrodiu de los sos afayos. Unu de los casos ye'l del "cíclope", narrando'l fundimientu del [[SS Leopoldville]]. Fundó la National Underwater and Marine Agency (NUMA), una organización ensin ánimu d'arriquecimientu col mesmu nome que l'axencia gubernamental ficticia qu'emplega a [[Dirk Pitt]]. Cussler tien una importante coleición d'[[automóvil|automóviles]] clásicos, y munchos d'ellos (conducíos por Pitt) apaecen nos sos [[novela|noveles]]. El sitiu web de Cussler<ref>[https://web.archive.org/web/20060613171625/http://www.numa.net/clive_cussler.html Clive Cussler<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref> reivindica que la NUMA afayó, ente otros pecios, el del [[minisubmarino confederáu "Hunley"]]. Esti estremu poner en cuestión Y. Lee Spence nel so sitiu web,<ref>[http://www.shipwrecks.com/ American & Foreign Shipwrecks, Commercial Diving Schools, Sía Research Society & International Diving Institute<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref> quien asegura que foi'l so equipu quien lu afayó primero. Dambos paecen tener dalgún elementu de verdá. A pesar de que Spence afirmó atopar el "Hunley" con un [[magnetómetru]] a mediaos de la década de [[1970]], la primer espedición en consiguir pruebes concluyentes foi la que Cussler financió parcialmente en [[1995]]. La espedición de [[1995]] paez basase, hasta ciertu puntu, nel trabayu anterior de Spence. El trabayu de Cussler na esploración marítima de cutiu causó discutinios. El so entusiasmu y la so falta de tactu diplomático supunxéron-y dalgún alcontrón qu'otru col mundín académicu, con autoridaes llocales y nacionales ya inclusive, como puede apreciase nel so primer trabayu non ficticiu, ''Sía Hunters'', col [[Serviciu Secretu Británicu]], el [[Mossad]] y la [[CIA]]. El llabor de Cussler y de la NUMA y dalgunos de los sos afayos dieron llugar a discutinios, anque Cussler foi'l primeru en confirmar con pruebes concluyentes la llocalización de munchos naufraxos. == Adautaciones cinematográfiques == * El primer intentu de llevar al cine una [[novela]] de Cussler, ''Raise The Titanic!'' ([[1980]]), foi un fracasu de crítica y públicu. Esti fiascu foi atribuyíu a un débil [[guión cinematográficu|guión]] y a la eleición del actor [[Richard Jordan (actor)|Richard Jordan]] pal papel de Pitt. * [[Paramount Pictures]] realizó ''[[Sahara (película de 2005)|Sahara]]'' el [[8 d'abril]] del [[2005]], cola actuación de [[Matthew McConaughey]] como [[Dirk Pitt]], [[Steve Zahn]] como [[Al Giordino]], [[William H. Macy]] como'l [[Almirante Sandecker]], y [[Penélope Cruz]] como [[Eva Rojas]]. == Bibliografía == === Noveles d'aventura de Dirk Pitt === *[[1973]], ''[[Peligru nel Mediterraneu]]'' *[[1975]], ''[[Iceberg (novela)|Iceberg]]'' *[[1976]], ''¡Rescaten el Titanic!'' *[[1978]], ''[[Vixen 03]]'' *[[1981]], ''[[Incursión nocherniega]]'' *[[1983]], ''[[El triángulu del Pacíficu]]'' *[[1984]], ''[[Llerza na Casa Blanca]]'' *[[1986]], ''[[Ciclope (novela)|Ciclope]]'' *[[1985]], ''[[L'ayalga d'Alexandría (novela)|L'ayalga d'Alexandría]]'' *[[1990]], ''[[Dragon (novela)| Dragon]]'' *[[1992]], ''[[Sahara (novela)| Sahara]]'' *[[1994]], ''[[L'oru de los Inques]]'' *[[1996]], ''[[Amenaza sol mar]]'' *[[1997]], ''[[L'imperiu de l'agua]]'' *[[1999]], ''[[El secretu de la Atlántida]]'' *[[2001]], ''[[La cueva de los viquingos]]'' *[[2003]], ''[[La odisea de Troya]]'' *[[2004]], ''[[Vientu letal]]'' *[[2006]], ''[[L'ayalga del Khan]]'' *[[2010]], ''[[Nube nel árticu]]'' *[[2011]], ''[[La intriga de la media lluna]]'' *[[2014]], ''[[La flecha de Poseidón]]'' *[[2017]], ''[[Nube na Habana]]'' Esiste tamién un llibru de referencia de [[Dirk Pitt]]: * ''[[Clive Cussler and Dirk Pitt Revealed]]'' (Clive Cussler y Dirk Pitt revelaos)([[1998]]) === Noveles incluyendo los fíos de Pitt, Dirk y Summer === (corealizadas con Dirk Cussler) *[[2004]], ''Black Wind'' *[[2006]], ''The Treasure of Khan'' *[[2010]], ''Nube nel Árticu'' * 2011, ''La intriga de la media lluna'' *[[2017]], ''[[Nube na Habana]]'' === Noveles d'Aventura de Numa Files (Archivos Numa) === (coescritas con Paul Kemprecos -hasta 2010- y Graham Brown, a partir de 2011) Esta serie de llibros basar en Kurt Austin, xefe de la división de Proyeutos Especiales de Numa, y nes sos aventures. Nellos apaecen dellos personaxes de les [[novela|noveles]] de Pitt, tales como Sandecker, Rudi Gunn, Hiram Yager y St. Julien Perlmutter. Pitt fai curties apaiciones nos llibros "Serpent", "White Death" y "Polar Shift". * ''[[Serpent (Culiebra)]]'' ([[1999]]) * ''[[Blue Gold (Oru azul)]]'' ([[2000]]) * ''[[Fire Ice (Xelu enceso)]]'' ([[2002]]) * ''[[White Death (Muerte blanca)]]'' ([[2003]]) * ''[[Lost City (La ciudá perdida)]]'' ([[2004]]) * ''[[Polar Shift (Crisis polar)]]'' ([[2005]]) * ''[[The Navigator (El navegante)]]'' ([[2007]]) * ''[[Aguamala (Aguamala)]]'' ([[2010]]) * ''[[Devil's Gate (El xoril del diañu)]]'' ([[2011]]) * ''[[The Storm (La Nube)]]'' ([[2012]]) * ''[[Zero Hour (Hora cero)]]'' ([[2013]]) * ''[[Ghost Ship (El buque pantasma)]]'' ([[2014]]) * ''[[The Pharaoh's Secret (L'enigma del Faraón)]]'' ([[2015]]) === Archivos Oregon === Coescritos con Craig Dirgo los dos primeros, y con Jack DuBrul los siguientes. Archivos Oregon (''The Oregon Files'') basar en "''The Oregon''", qu'apaez en "Flood Tide". Aparenta ser un [[cargueru]] decrépito, pero ye en realidá un [[barcu]] d'alta [[teunoloxía]] usáu por La Corporación, sol lideralgu de Juan Cabrillo. El barcu funciona como un negociu, cola so tripulación d'accionistes, aceptando encargos de la [[CIA]] y otres axencies pa evitar el [[terrorismu]] y otros crímenes. La tripulación ye esperta n'amarutes, combate, [[hacking|piratio informáticu]] y demás pa cumplir les sos misiones. Dambos, [[Kurt Austin]] y [[Dirk Pitt]] faen un cameo nel so cuartu llibru, "Skeleton Coast". *[[2003]], ''[[El buda d'oru]]'' *[[2004]], ''[[La piedra sagrada]]'' *[[2005]], ''[[Alerta nocherniego]]'' *[[2006]], ''[[La mariña de los diamantes]]'' *[[2008]], ''[[Secta Letal]]'' *[[2010]], ''[[Corsariu (llibru)|Corsariu]]'' *[[2010]], ''[[El mar del Silenciu]]'' *[[2012]], ''[[La Selva (llibru)|La Selva]]'' *[[2014]], ''[[El barcu pantasma]]'' === Les Aventures de Fargo === (Clive Cussler con Grant Blackwood) *[[2009]], ''[[L'oru de Esparta]]'' *[[2010]], ''[[Imperiu perdíu]]'' *[[2011]], ''[[El Reinu]]'' *[[2012]], ''[[Les Tumbes]]'' *[[2013]], ''[[The Mayan Secrets]]'' *[[2014]], ''[[The Eye of Heaven]]'' *[[2015]], ''[[The Solomon Curse]]'' === Non Ficticios === * ''The Sea Hunters: True Adventures With Famous Shipwrecks'' (Esploradores del Mar: Les Aventures Con Famosos Naufraxos) ([[1996]]). * ''The Sea Hunters II: Diving the World's Seas for Famous Shipwrecks'' (Esploradores del Mar: Saleando los Mares del Mundu en busca de Famosos Naufraxos) ([[2002]]). * ''Clive Cussler and Dirk Pitt Revealed'' (Clive Cussler y Dirk Pitt Revelaos) ([[1998]]). === Noveles d'aventura de Isaac Bell === #[[2007]], ''[[La caza]]'' #[[2009]], ''[[Sabotaxe]]'' #[[2010]], ''[[L'espía]]'' #[[2011]], ''The Race #[[2012]], ''El lladrón'' #[[2013]], ''[[L'aprendiz]]'' #[[2014]], ''[[El contrabandista]]'' #[[2015]], ''[[L'asesín]]'' #[[2016]], ''[[El gangster]]'' === Llibros Infantiles === * ''The Adventures of Vin Fiz'' ([[2006]]). == Intereses == * El mesmu Cussler ye un personaxe recurrente nes sos noveles. La so primer apaición foi en ''Dragon'', onde'l cameo ye bien pocu apreciable; dempués d'eso apaeció en cuasi toes los sos demás obres, siempres como un [[deus ex machina]] que s'introduz na hestoria nel momentu fayadizu y nel llugar fayadizu. Irónicamente, depués los personaxes nun paecen recordar el so nome, anque almiten siempres que yá lo vieron en dalgún llugar. * Un nome recurrente nes sos noveles ye Leigh Hunt (sacante en ''Pacifix Vortex'', onde un personaxe ye llamáu Leigh Hunter en cuenta de Hunt). Cussler declaró que Leigh Hunt ye un homenaxe a un amigu so del mesmu nome fináu en 2007. * El nome completu de Pitt, Dirk Eric Pitt, ta basáu nel nome del fíu de Clive y coautor de delles de les sos noveles, [[Dirk Cussler]], y nel segundu nome de Clive, Eric. * El barcu Oregon ta basáu nel buque d'entrenamientu de [[State University of New York Maritime College]], el [[TS Empire State VI]], que'l so nome orixinal foi SS Oregon. * El 9 d'agostu de 2001, una espedición encabezada por '''Clive Cussler''' (representante de NUMA) y el productor canadiense [[John Davis (productor)|John Davis]] anunció l'afayu de los restos d'un navío na [[isla de la Gonâve]], Haití. L'arqueólogu James P. Delgado identificó los restos como los del ''[[Mary Celeste]]''. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20060613171625/http://www.numa.net/clive_cussler.html Biografía de Cussler en numa.net] * [http://www.numa.net/ Páxina oficial del NUMA] * [http://www.espejosdelarueda.org/article235.html Les Aventures de Dirk Pitt por Clive Cussler en Los espeyos de la Rueda] * [http://fm.orgfree.com/personaxes/DIRKPITT.html Dedicada al personaxe de Dirk Pitt en "edición de bolsu"] {{NF|1931|2020|Cussler, Clive}} {{Tradubot|Clive Cussler}} [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores d'aventures]] [[Categoría:Escritores n'inglés]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] hkuevuqn2yv3n59p9s7x7pddyzo56k4 0 102535 3709186 3665372 2022-08-18T12:54:24Z 176.83.42.73 wikitext text/x-wiki Zic As Aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaas == Sunsuneo Minecraft Java Edition ==   Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente   == Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition == Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc   == Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition == Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn   == vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==   Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula   Zic As     == Estropajon == Me invento películas mentales en el As   == Sunsuneo Minecraft Java Edition ==   Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente   == Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition == Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc   == Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition == Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn   == vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==   Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula   == Estropajon ==   Descucacualorenzo   == Sunsuneo Minecraft Java Edition ==   Selecciona cualquier comando para escribirlo fácilmente   == Agricunchjjj Minecraft Playstation Edition == Puedes seleccionar el comando pero luego tienes que escribir las coordenadas del /tp o material del /give @s etc   == Afanisilestain Minecraft Bedrock Edition == Estás obligado a escribir el comando entero menos /tp /time set /weather o /setworldspawn   == vanilla vanilla trotrotro Minecraft Pocket Edition ==   Al igual que en bedrock pero se necesita poner / después el comando que quieras usar y después estás obligado a poner todos los detalles del comando y todo el texto en letra minúscula   == Estropajon == {{Ficha xenérica}} '''Seguridá'''<ref>{{DALLA|seguridá|44062}}</ref> (del [[llatín]] ''[[wikt:en:securitas|securitas]]'') cotidianamente puede referise a l'ausencia de [[riesgu]] o al enfotu en daqué o en daquién. Sicasí, el términu puede tomar diversos sentíos según la área o campu a la que faiga referencia na seguridá. En términos xenerales, la seguridá defínese como "l'estáu de bienestar que percibe y esfruta el ser humanu". Una definición dientro de les ciencies de la seguridá ye «Ciencia interdisciplinaria que ta encargada d'evaluar, estudiar y xestionar los riesgos que s'atopa sometíu una persona, un bien o l'ambiente». Tien d'estremase la seguridá sobre les persones (seguridá física), la seguridá sobre l'ambiente (seguridá ambiental), la seguridá n'ambiente llaboral (seguridá ya hixene), etc. Les Ciencies de la Seguridá (como caña de les Ciencies Sociales) estudiar en distintes universidaes<ref>[http://www.bnm.me.gov.ar/catalogo/Record/000207298 Resolvimientu ministerial 433/1995, Algames del Títulu "Llicenciáu en Seguridá" (Institutu Universitariu de la Polícia Federal Arxentina)]</ref><ref>[http://www.bnm.me.gov.ar/catalogo/Record/000215661 Resolvimientu ministerial 963/2005, Algames del Títulu "Llicenciáu en Seguridá (Ciclu de Llicenciatura)" (Universidá de Morón)]</ref> en carreres de grau como de posgráu. ==Conceutos básicos== La seguridá consiste en faer que'l riesgu amenorgar a niveles aceptables, por cuenta de que'l riesgu ye inherente a cualquier actividá y nunca puede ser esaniciáu. ==La seguridá como necesidá básica== Según la [[pirámide de Maslow]], la seguridá nel ser humanu ocupa'l segundu nivel dientro de les ''necesidaes de déficit''. Según la teoría de les necesidaes de [[Bronisław Malinowski]], la seguridá ye una de los siete necesidaes básiques a satisfaer pol ser humanu. Son munches les organizaciones que trabayen pa llograr la seguridá, como la [[ONX]]. == Definición llegal == En dellos países la llexislación encargar de definir el términu ''seguridá''. Por casu na [[Arxentina]], amás de tar nomada nel artículu 42 de la Constitución Nacional referente a la seguridá en rellación al consumu, na Llei de Seguridá Interior nel so artículu 2 utiliza la siguiente definición: {{cita|Situación de fechu basada nel derechu na cual atópense abellugaes la llibertá, la vida y el patrimoniu de los habitantes, los sos derechos y garantíes y la plena vixencia de les instituciones del sistema representativu, republicanu y federal qu'establez la Constitución Nacional.<ref>[http://www.infoleg.gov.ar/infolegInternet/anexos/0-4999/458/texact.htm Llei de Seguridá Interior - Llei nᵘ 24.059]</ref>}} == Rellación con otres disciplines == La Seguridá atópase enmarcada dientro de les Ciencies Sociales yá que «implica'l desenvolvimientu de conductes sociales venceyaes cola proteición de les persones, los sos bienes, los sos derechos»,<ref>[http://adalbertoagozino.blogspot.com/2013/11/en-torno-la-ciencia-de-la-seguridad.html En redol a la Seguridá como Ciencia], Prof. Dr. Adalberto C. Agozino</ref> dende esta perspeutiva tamién s'entiende una ciencia tresversal a distintes disciplines yá que entiende conocencies tantu de derechu como de [[criminalística]], [[criminoloxía]], investigación científica del delitu<ref>[http://www.sgp.gov.ar/contenidos/inap/redes/posgrados/paginas/posgrados/seguridad.html#3 Institutu Nacional de l'Alministración Pública (SGP)], Arxentina</ref> (ente otres árees de conocencia) enfocáu escontra la proteición. L'enfoque que busca la seguridá ye'l de la xestión de riesgos (principalmente enfocáu escontra la prevención), distintu a por casu el [[derechu]]'l cual ye l'orde normativu de la conducta humana en sociedá. Esta comparancia nun ye menor, yá que ye frecuente'l tracamundiu onde profesionales del derechu (abogaos, xueces, fiscales) tomen atribuciones que son mesmes de les Ciencies de la Seguridá xenerando la diagramación de polítiques públiques ensin tener en cuenta cuestiones como l'analís de riesgu o la conocencia empírica de los profesionales en Seguridá. Esto, sicasí, ye daqué consideráu por distinta normatives onde en determinaos países esíxese un títulu habilitante pa cumplir xeres de seguridá.<ref>[http://servicios.infoleg.gob.ar/infolegInternet/anexos/60000-64999/60012/norma.htm Decreto 1002/99], Servicios de Seguridá Privada y Custodia, República Arxentina.</ref><ref>[http://www.bcra.gov.ar/Pdfs/Texord/t-seguef.pdf Midíes Mínimes de Seguridá n'Entidaes Financieres], Bancu Central de la República Arxentina, responsable de la seguridá de la entidá (6.8)</ref> == Tiempos de la seguridá y la so rellación col riesgu == La seguridá busca principalmente la xestión del riesgu, esto significa como actuar ante'l mesmu. Esisten distintes aiciones que pueden tomase, pero ye importante realizar siempres un [[analís de riesgu]] pa poder planiar la seguridá. El riesgu puédese: aceptar, prevenir, tresferir o apangar. Cada determinación ta enfocada nel momentu d'aición sobre la xestión del mesmu. Nun son aiciones escluyentes pudiendo, en distintos graos, tomase caúna d'estes midíes. ==Tipos de seguridá== Esisten dellos tipos de seguridá, dientro de los cualos destaquen los siguientes: * [[bioseguridad]]. * [[seguridá ciudadana]]. * [[seguridá humana]]. * [[seguridá informática]]. * [[seguridá xurídica]]. * [[seguridá llaboral]]. * [[seguridá social]]. * [[seguridá vial]]. * [[seguridá bancaria]]. * [[seguridá privada]]. * [[seguridá de la información]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Security|seguridá}} {{Tradubot|Seguridad}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Seguridá| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 0312qzw91z2smbi1955zj7dyl6uz3cj 3709192 3709186 2022-08-18T13:09:22Z YoaR 37624 Revertíes les ediciones de [[Special:Contributions/176.83.42.73|176.83.42.73]] ([[User talk:176.83.42.73|alderique]]) hasta la cabera versión de [[User:Vsuarezp|Vsuarezp]] wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} '''Seguridá'''<ref>{{DALLA|seguridá|44062}}</ref> (del [[llatín]] ''[[wikt:en:securitas|securitas]]'') cotidianamente puede referise a l'ausencia de [[riesgu]] o al enfotu en daqué o en daquién. Sicasí, el términu puede tomar diversos sentíos según la área o campu a la que faiga referencia na seguridá. En términos xenerales, la seguridá defínese como "l'estáu de bienestar que percibe y esfruta el ser humanu". Una definición dientro de les ciencies de la seguridá ye «Ciencia interdisciplinaria que ta encargada d'evaluar, estudiar y xestionar los riesgos que s'atopa sometíu una persona, un bien o l'ambiente». Tien d'estremase la seguridá sobre les persones (seguridá física), la seguridá sobre l'ambiente (seguridá ambiental), la seguridá n'ambiente llaboral (seguridá ya hixene), etc. Les Ciencies de la Seguridá (como caña de les Ciencies Sociales) estudiar en distintes universidaes<ref>[http://www.bnm.me.gov.ar/catalogo/Record/000207298 Resolvimientu ministerial 433/1995, Algames del Títulu "Llicenciáu en Seguridá" (Institutu Universitariu de la Polícia Federal Arxentina)]</ref><ref>[http://www.bnm.me.gov.ar/catalogo/Record/000215661 Resolvimientu ministerial 963/2005, Algames del Títulu "Llicenciáu en Seguridá (Ciclu de Llicenciatura)" (Universidá de Morón)]</ref> en carreres de grau como de posgráu. ==Conceutos básicos== La seguridá consiste en faer que'l riesgu amenorgar a niveles aceptables, por cuenta de que'l riesgu ye inherente a cualquier actividá y nunca puede ser esaniciáu. ==La seguridá como necesidá básica== Según la [[pirámide de Maslow]], la seguridá nel ser humanu ocupa'l segundu nivel dientro de les ''necesidaes de déficit''. Según la teoría de les necesidaes de [[Bronisław Malinowski]], la seguridá ye una de los siete necesidaes básiques a satisfaer pol ser humanu. Son munches les organizaciones que trabayen pa llograr la seguridá, como la [[ONX]]. == Definición llegal == En dellos países la llexislación encargar de definir el términu ''seguridá''. Por casu na [[Arxentina]], amás de tar nomada nel artículu 42 de la Constitución Nacional referente a la seguridá en rellación al consumu, na Llei de Seguridá Interior nel so artículu 2 utiliza la siguiente definición: {{cita|Situación de fechu basada nel derechu na cual atópense abellugaes la llibertá, la vida y el patrimoniu de los habitantes, los sos derechos y garantíes y la plena vixencia de les instituciones del sistema representativu, republicanu y federal qu'establez la Constitución Nacional.<ref>[http://www.infoleg.gov.ar/infolegInternet/anexos/0-4999/458/texact.htm Llei de Seguridá Interior - Llei nᵘ 24.059]</ref>}} == Rellación con otres disciplines == La Seguridá atópase enmarcada dientro de les Ciencies Sociales yá que «implica'l desenvolvimientu de conductes sociales venceyaes cola proteición de les persones, los sos bienes, los sos derechos»,<ref>[http://adalbertoagozino.blogspot.com/2013/11/en-torno-la-ciencia-de-la-seguridad.html En redol a la Seguridá como Ciencia], Prof. Dr. Adalberto C. Agozino</ref> dende esta perspeutiva tamién s'entiende una ciencia tresversal a distintes disciplines yá que entiende conocencies tantu de derechu como de [[criminalística]], [[criminoloxía]], investigación científica del delitu<ref>[http://www.sgp.gov.ar/contenidos/inap/redes/posgrados/paginas/posgrados/seguridad.html#3 Institutu Nacional de l'Alministración Pública (SGP)], Arxentina</ref> (ente otres árees de conocencia) enfocáu escontra la proteición. L'enfoque que busca la seguridá ye'l de la xestión de riesgos (principalmente enfocáu escontra la prevención), distintu a por casu el [[derechu]]'l cual ye l'orde normativu de la conducta humana en sociedá. Esta comparancia nun ye menor, yá que ye frecuente'l tracamundiu onde profesionales del derechu (abogaos, xueces, fiscales) tomen atribuciones que son mesmes de les Ciencies de la Seguridá xenerando la diagramación de polítiques públiques ensin tener en cuenta cuestiones como l'analís de riesgu o la conocencia empírica de los profesionales en Seguridá. Esto, sicasí, ye daqué consideráu por distinta normatives onde en determinaos países esíxese un títulu habilitante pa cumplir xeres de seguridá.<ref>[http://servicios.infoleg.gob.ar/infolegInternet/anexos/60000-64999/60012/norma.htm Decreto 1002/99], Servicios de Seguridá Privada y Custodia, República Arxentina.</ref><ref>[http://www.bcra.gov.ar/Pdfs/Texord/t-seguef.pdf Midíes Mínimes de Seguridá n'Entidaes Financieres], Bancu Central de la República Arxentina, responsable de la seguridá de la entidá (6.8)</ref> == Tiempos de la seguridá y la so rellación col riesgu == La seguridá busca principalmente la xestión del riesgu, esto significa como actuar ante'l mesmu. Esisten distintes aiciones que pueden tomase, pero ye importante realizar siempres un [[analís de riesgu]] pa poder planiar la seguridá. El riesgu puédese: aceptar, prevenir, tresferir o apangar. Cada determinación ta enfocada nel momentu d'aición sobre la xestión del mesmu. Nun son aiciones escluyentes pudiendo, en distintos graos, tomase caúna d'estes midíes. ==Tipos de seguridá== Esisten dellos tipos de seguridá, dientro de los cualos destaquen los siguientes: * [[bioseguridad]]. * [[seguridá ciudadana]]. * [[seguridá humana]]. * [[seguridá informática]]. * [[seguridá xurídica]]. * [[seguridá llaboral]]. * [[seguridá social]]. * [[seguridá vial]]. * [[seguridá bancaria]]. * [[seguridá privada]]. * [[seguridá de la información]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Security|seguridá}} {{Tradubot|Seguridad}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Seguridá| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] j05k02ll74i407zar95ao58t1mhsj9m 0 102866 3709361 3709048 2022-08-18T13:45:47Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20141224064038|ficción}} {{Ficha d'arma |nome = Sable de lluz |imaxe = Dueling lightsabers.svg |imaxe_tamañu= 250px |pie = Exemplu de sables de lluz. |orixe = |spec_tipu = |otros_nomes= |significáu_nome= <!-- Hestoria de serviciu --> |serv_fecha = |operadores = |propietariu = |guerra = <!-- Hestoria de producción --> |diseñador = |forxáu = |fecha = |fabricante = |costo = |prod_fecha = |númberu = |variantes = <!-- Especificaciones xenerales --> |etiqueta_especificaciones = |peso = |longitud = |cañón = |anchu = |altu = |diámetru = |equipu = <!-- Armes ficticies --> |obra = [[Star Wars]] y otres obres de ficción creador = |capítulu = <!-- Arma de fueu común --> |munición = |cubique = |cañones = |sistema = |cadencia = |velocidá = |algame = |algame_máximu= |cargador = |mires = <!-- Artillería --> |retrocesu = |armón = |ángulu_vertical= |ángulu_horizontal= <!-- Arma blanca --> |hoja = |puño = |vaina = <!-- Esplosivu --> |esplosivu = |pesu_esplosivu= |detonación = <!-- Misil --> |valumbu = |propulsor = |techu_vuelo = |altitú = |fondura = |tiempu_llanzamientu= |velocidá_máxima= |sistema_empón = |precisión = |plataforma = |tresporte = }} El '''sable láser''', '''espada láser''', '''sable de lluz''' o '''espada de lluz''' (la tercer acepción ye la traducción lliteral del [[Idioma inglés|inglés]] '''''lightsaber''''') ye un [[arma]] ficticia qu'apaez principalmente nel mundu de ''[[Star Wars]]''. Ye similar a una [[espada]] tradicional salvu pol fechu de que'l so ''fueya'' ye un fexe d'[[enerxía]] ([[Plasma (estáu de la materia)|plasma]]). El soníu carauterísticu ye una combinación del encendíu d'un proyeutor de [[películes]] y la [[interferencia]] provocada por un cable d'[[audiu]] ensin aislante sobre una [[televisión]]. == Hestoria== Dende los oríxenes de les órdenes ''sith'' y ''jedi'' combatíen con sables tradicionales de metal (bien similares a les katanas xaponeses) usualmente modificaes con xeneradores d'enerxía p'aumentar la so potencia de corte según el compensar l'impautu del sable enemigu. Igualmente esistíen diversos tipos de sables (tradicional d'una fueya, fueya curtia, doble fueya y llances) estos sables yeren bien pesaos y difíciles de remanar. Nun foi hasta principios de les guerres mandalorianas y la revolución ''jedi'' (aprosimao mil años antes de la batalla de Yavin), nos llaboratorios ''sith'' allugaos en Korriban (planeta central de los Señores Escuros), afayaron que al disparar un rayu d'enerxía concentrada nun cristal provenientes de mines de cristales allugaes nel sistema de Dantooine, xeneraba l'abonda enerxía pa cortar casi cualquier cosa. Dependiendo de les carauterístiques de dichu cristal ye la potencia del sable. Los primeros sables de lluz namái teníen un solu cristal de corte. Darréu modificóse la capacidá d'estos convirtiéndose nel sable que conocemos. Estos sables dexaben una ampliación de tres cristales. El cristal de color, el cristal de corte y cristal potencializado y un potenciador del xenerador d'enerxía. Usualmente un potenciador qu'aumentaba'l tamañu del sable o un xenerador de frecuencia qu'aumentaba la velocidá de salida del rayu, esto ye, yera más rápidu la corte de la fueya de lluz. Esta revolucionaria arma resultó un enorme problema pa los ''jedi'', que nesi tiempu siguíen utilizando los sables tradicionales. Como midida de contraataque, ameyoraron les sos espaes tradicionales con escudos enerxéticos pocu efectivos y llueu optaron por utilizar los sables de lluz, como s'esplica nel videoxuegu ''Star Wars: Caballeros de l'Antigua República''. == Descripción == El posesores de sables de lluz infunden respetu y medrana pol mesmu fechu de que quien lleve un sable de lluz tendrá de tener enforma dominiu en [[la Fuercia]]. Esta arma puede cortar cualquier cosa, sacante otra arma de la mesma naturaleza (otra espada de lluz o barreres d'enerxía), aceru mandaloriano, metal cortosis, armadures feches con un cámbaru vonduum o anfibastones de los Yuuzhan Vong. Suelen tener una estructura básica similar, anque munches son personalizaes por quien les constrúin. Polo xeneral, la so forma consta d'una base cilíndrica y una fueya de lluz de dalgún color. La fueya xeneralmente mide alredor d'un metro de llargor o en comparanza d'un cilindru base de 30&nbsp;cm que ye l'usáu pola mayoría d'especies como [[rodianos]], [[Mon Calamari]]s, humanos, [[mandalorianos]] y tou ser de forma humanoide. Sicasí, hai espaes pa toles especies, como ye'l casu del pequeñu maestru [[Yoda]]. Esiste una variedá de sable na que la so empuñadura tien detalles n'oru. Anque'l rayu d'enerxía pura nun tien masa, la onda d'arcu xenerada electromagnéticamente crea un fuerte efeutu giroscópico que fai'l sable de lluz una arma difícil de vencer. Funciona según el complexu principiu de la enerxía d'ondes d'arcu controlada por precisión y rique d'elementos d'enfoque iguaos a partir de cristales naturales que nun se pueden sintetizar (exemplos de cristales tenemos los Pontites de Ádegan y el cristal Kaiburr). Los sables de lluz tienen que construyise a mano, yá que nun esiste una fórmula exacta qu'esplique la decisiva alliniación de los cristales irregulares. El más mínimu error na alliniación provocaría la esplosión de l'arma al activala. Ye por esto que la construcción d'un sable de lluz ye una xera que namái puede acometer un usuariu diestru de la Fuercia; consiguir l'alliniación exacta ye casi imposible ensin ayuda mística. Les partes básiques de que se suel componer un sable de lluz son les siguientes: # Un aniellu magnéticu de estabilización con pestaña de afinación. # Un controlador de llargor del rayu. # Un controlador de potencia del rayu. # Circuitos de modulación d'enerxía. # Proyeutores d'enerxía de campos cíclicos. # Cristales naturales irregulares d'enfoque. # Un cristal principal (el corazón del sable de lluz). # Una montadura d'un metal capaz de sostener el cristal ante la escitación de los átomos (nel casu d'un Kaiburr, similar al rubín, dichos átomos asemeyen la estructura atómica del cromu); una bona opción ye l'aceru Mandaloriano (lo más asemeyáu nel planeta Tierra ye'l titaniu). # Una célula enerxética de diatio. # Un conductor del campu de potencia. # Un activador del cristal d'enfoque. # Unos portales d'enerxía qu'arrodien el cristal principal (similar a un tubos de rellumos n'espiral o dellos tubos en paralelu). # Un aniellu de la corriente de potencia. # Un aislante de potencia inerte que protexe la empuñadura de la enerxía interna de la célula enerxética de diatio. # Un proteutor d'emisión del rayu que s'alluga na parte cimera xuntu al aniellu magnéticu de estabilización. # Un cilindru catalizador del rayu, allugáu sol aniellu magnéticu de estabilización. # Un sistema de fixación de la empuñadura. # Un aniellu pa colgar l'arma a la petrina. Tamién se debe resaltar el fechu que la espada curtia práuticamente tou: metal, madera, roques, etcétera, puede inclusive faer rebotar los disparos d'armes bláster. Un datu interesáu ye que na esgrima deportiva, el sable puede ser usáu pa consiguir puntos yá sía picando cola punta o cortando col filu, a diferencia del florete y la espada común, d'igual manera un sable de lluz provoca dañu d'estos dos formes al ser la totalidá de la so fueya un entestáu desaxeradamente caliente d'enerxía, n'otres pallabres tola superficie de la fueya tien ''filu'' y curtia ensin importar al ángulu en qu'esta cuta al so blancu. == Colores == El color qu'emite la espada de lluz ye'l mesmu del so cristal. Según los ''jedi'' usen los colores verde y azul, la contrapartida de los ''jedi'', los ''[[sith]]'', usen un color que de normal non s'atopa n'estáu natural sinón en cristales artificiales, el colloráu. La mayoría usen los trés colories base, pero sábese que dalgunos usen el moráu o los más estraños entá mariellu, doráu y plateado, que son escasos en tiempos dempués de l'[[Antigua República]]. Tamién se conocen casos de sables negros, conocíu tamién como'l sable escuru. Ye una llexendaria arma Jedi que foi robada polos Mandalores tiempu tras. Curiosamente, ye l'únicu sable que realmente tien aspeutu d'una arma convencional, como una especie de katana negra llixeramente curvada, con un cantu serrucháu, y envuelta nun halo blancu. Nos tiempos de la Nueva República, los colores úsense indistintamente y toos son fáciles d'atopar. Fálase tamién d'una diferencia ente l'azul y el celeste y de la esistencia d'espaes broncíneas, plateadas, doraes, negres, blanques, rosadas, y otru colores. Nun s'atopen evidencies d'estos rumores nos archivos de l'Antigua República. Anque nos videoxuegos de Star Wars: Caballeros de l'Antigua República'l color qu'escoyía'l padawan al momentu de la so construcción determinaba que tipu d'entrenamientu llevaría a lo llargo de la so vida y la forma d'identificalos dientro de la orde (nun yera precisamente obligatoriu portar el color de sable del so rangu). Como-y ye esplicáu a Darth Revan (protagonista de Star Wars: Caballeros de l'Antigua República) nel so entrenamientu ''jedi''. Azul: guardián ''jedi''. Verde: cónsul ''jedi''. Mariellu: centinela ''jedi''. Violeta: dominiu ente les téuniques guardián y cónsul. Naranxa: dominiu de les artes de la centinela y el guardián. === Significáu direutu === Azul: habilidá. Usáu polos guardianes y cónsules ''Jedi''. Verde: sabiduría. Usáu polos cónsules y maestros ''Jedi''. Colloráu: poder, pasión y roxura. Usáu polos ''Sith'' y delles vegaes polos ''Jedi''. Mariellu: equilibriu. Usáu polos Centineles ''Jedi''. Naranxa: defensa. Usáu polos Centineles ''Jedi''. Plateado: fe. Blanco: pureza. Moráu: poder, habilidá y roxura (combinación del cristal azul y el colloráu nel que predomina l'azul). Negru (sable escuru): poder absolutu, supremacía, arguyu y poder ilimitáu. Solo hai 1500 cristales y los ''Sith'' orixinales usaron 1000. '''NOTA''': orixinalmente el sable moráu nun apaecería en nenguna entrega de Star Wars, pos esti nun foi creáu por [[George Lucas]] sinón que foi creáu por [[Samuel L. Jackson]] l'actor qu'interpreta al maestru [[Maze Windu]] (el primer personaxe qu'usó un sable de lluz moráu) porque'l color favoritu de Samuel L. Jackson ye moráu y porque-y gusta que los sos personaxes sobresalgan usando xeneralmente una prenda morada. == Tipos de sables == === Sable d'una fueya === Ye'l sable más común y el que porta la mayoría de los personaxes nes películes. Cunten col calor abondo como pa cortar en partes la gran mayoría de los oxetos, yá sían metales, roques y otros materiales, quitando otros elementos catalizadores d'enerxía, como escudos d'enerxía o otru sable de lluz, esti últimu si l'ataque nun ye dirixíu direutamente escontra la empuñadura. === Sable curtiu (daga de lluz) === Ye una versión de menos consumu del sable de lluz tradicional. Lo que-y estrema del anterior ye que la fueya de lluz ye más curtia, y esto ye por cuenta de que'l proyeutor d'enerxía ye menor o produz una cantidá menor (en casu de que'l sable sía regulable). Tamién puede ser causáu por una xema más pequeña, lo cual indicaría que'l sable o ye regulable o ta afechu a un usuariu en particular (el sable de Yoda ye un exemplu claru). Si'l sable nun tuviera un regulador d'enerxía, sería un esbardio d'enerxía o una sobrecarga, cuidao que los sables de lluz, yá sían curtios o non, solo gasten enerxía cuando entren en contautu con un material, inerte o vivu. === Sable de doble fueya === Tambien conocíu como un [[Bō]] de lluz, ye una versión doble del sable de lluz tradicional, pudiendo ser de dellos colores. Estos sables absuerben la enerxía d'un solu cristal de lluz, anque tamién puede incluyir dalgún cristal secundariu p'aumentar el so potencial. El poder d'esti tipu de sable yera menor que'l tradicional, anque esti era más certeru y direutu. Puede modificáse-y la lente, l'emisor, y la célula enerxética y solíense usar pa guerres, siendo tradicional n'el guardianes yá que yeren los más agresivos de los ''jedis''. Tamién munchos ''sith'' teníen esti carauterísticu sable, tales como [[Exar Kun]] o dalgunos más conocíos como [[Darth Maul]] y Savage Oppres. El sable de doble cristal yera una arma cola qu'un namái ''jedi'' con un sable tradicional nun podría competir. Les formes más utilizaes por esti tipu de sable yeren el Ataru, Juyo y Shien. Esti sable de lluz tamién lo empuñaba [[Jastus Farr]], un ''jedi'' que sobrevivió a la orde 66 y que morrió nel Cónclave de Kessel xunto a otros seis ''jedis'' (Ma'kiss'Shaalas, Shaday Potkin, [[Bultar Swan]], Koffi Aranna, Robilo Darté y [[Tsui Choi]]). La otra ''jedi'', Sia-Lan Wezz, foi mancada pol sable de lluz de [[Darth Vader]]. El sable de doble fueya de Jastus yera verde. === Llátigu láser === Un llátigu láser paecer al sable láser nel mangu. La fueya ye elástica y flexible, y sobremanera llarga. Esto dexa una engarradiella a distancia, pa evitar ataques del enemigu. [[Lumiya]] (Shira Elan Colla Brie) portó un llátigu láser. == Tonfas de lluz == Una tonfa de lluz ye un sable láser que se concentra nuna meyor defensa contra l'oponente una y bones el plasma esta nos coldos, Maris Brood portaba esti tipu de sable de lluz. === Otros tipos Duales * Sable Dragite * Sable Electrum * Sable Energus * Cordis Custodis === Sables de lluz === {| class="wikitable sortable" |- ! Tipu de Sable !! Descripción |- | Corazón del Guardian Yavin IV || Absuerbe, almacena y aprovecha les carauterístiques d'otros cristales que'l sable portara. |- | Coruscan Yavin Prime || Fai la fueya del sable indestruyible, bien bonos pa destruyir oxetos metálicos, comúnmente utilizáu pa minería. |- | Damind Daminia || Fueya más llarga y ancha. |- | Dragite M'haeli || Dañu sónicu incisivu, bien ruidosu. |- | Firkrann Rafa V || Dañu llétricu, bien bonu pa droides y aparatos. |- | Kaibur Cicarpous V || Dependiendo de la to afinidá a encomalo, este puede curar o faer más efectivos los rayos ''jedi'' o ''sith''. Depende del usuariu pero nun puede tener dambes funciones. |- | Ruusan Mid Rim || Bien caltriante, malo de procesar pa usar como cristal de sable. |- | Durindfire Tatooine || Aumenten la concentración y afinidá a encomalo. |- | Viridian Desconocíu || Color paila. |- | Dragite Korriban || Puedes amontar el so dañu al pasa-y poder cola fuercia. |- | Testu de celda || Potencia los tayos direutos, provocando mayores daños al enemigu. Puede faer más efectives los sanamientos cola fuercia. |} == Téuniques de combate == Dende la fundación de la [[Orde Jedi]] perfeccionáronse siete formes de combate con espaes de lluz. Caúna d'elles representa una filosofía distinta y tien los sos puntos fuertes particulares. Los ''jedi'' pueden especializase nuna en concretu o consiguir un estilu de llucha propiu con elementos de delles formes, anque para ello ríquese una disciplina especial. La espada de lluz ta provista d'una célula d'enerxía que puede durar cientos d'años. Sicasí, lo que xenera la fueya de lluz de la espada ye un cristal. El color del cristal va determinar el color de la fueya de la espada; ésti pue ser: azul, mariellu, verde, púrpura, naranxa o colloráu. Nel casu de los cristales sintéticos, la fueya namái puede ser colorada (los cristales sintéticos producen una fueya de lluz más poderoso pa los usuarios del llau escuru de la fuercia) Los cristales específicos pueden ser topaos en covarones como la del planeta [[Illum]], que son calteníos de callao polos ''[[jedi]]''. === Les postures d'aprestu === Con una postura d'aprestu, el ''jedi'' ta llistu pal combate. Hai munches formes y la más conocida ye la ''jedi'' ''llistu'': col pie dominante tras, la fueya sostener en posición de defensa na banda dominante. * Neutral defensiva: nesta postura los pies asitiar en paralelu y la espada de lluz sostiense erecta ante'l cuerpu. Asina se saca'l máximu partíu de la fueya pa refugar golpes o rayos y aprovéchase dafechu'l so impautu visual contra un oponente a manera d'alvertencia (el ''jedi'' busca siempres evitar tou conflictu.) * Neutral agresiva: nesta postura, colos pies en paralelu, asítiase la punta de la fueya lo más cerca posible del enemigu. Asina se presenta un oxetivu visual mínimu de cara al atacante. === Les zones corporales === Les posiciones d'ataque y de defensa describir en función de la zona del cuerpu a la que faen referencia. Les zones d'ataque son les qu'unu ve y les zones de defensa correspuenden al propiu cuerpu. * Forma ideal: na forma ideal, los ataques son golpes horizontales de llau y les defenses realizar cola espada arguta, esviando la punta de la fueya del contrincante. Nel ataque y la defensa de la cabeza, l'atacante cute escontra baxo y el defensor sostién la fueya paralela al suelu * Les velocidaes: pa desenvolver unos reflexos rápidos como un rayu y un control ferrial, los ''jedi'' enfrentar en simulacros llamaos ''velocidaes''. La décima secuencia de velocidá ye una serie d'ataques y defenses que va repitiéndose camudando los papeles y cada vez a mayor velocidá hasta qu'unu de los ''jedi'' ye baltáu o abandona. === Les bases === Mientres la formación de los ''jedi'' repiten les velocidaes de la espada de lluz una y otra vez p'ameyorar el so dominiu y la so resistencia. A partir d'eses bases, pueden dir más allá de lo físicamente posible dexando que [[La Fuercia]] fluya nel so interior. Los aprendices [[padawan]] practiquen pa les pruebes iniciáticas por aciu dulon, que son secuencies de movimientos en solitariu nes que'l contrincante ye imaxinariu. Les pautes de les velocidaes y de los dulon preparen a los ''jedi'' pal combate real. * La forma de combate real: en contraste cola forma ideal, nel combate real la posición de la fueya nel ataque suel ser descendente p'amenorgar al mínimu'l movimientu corporal y aumentar la rapidez. Tener presente la distinción ideal ente les posiciones d'ataque y defensa dexa ameyorar la precisión. Nel combate avanzáu, la Fuercia ye más importante que la maña. Los combatientes utilicen el poder de la Fuercia nel ataque y na defensa, mientas que los ''[[sith]]'' intenten romper la fortaleza interior de los ''jedi''. * Kai-kan: los maestros de les espaes estudiaron los grandes duelos de la hestoria. Los kai-kan son peligroses reconstrucciones d'esos enfrentamientos que namái pueden entamar los ''jedi'' bien preparaos. * Leivodaq: pensábase que nun esistía pero solo un ''jedi'' utilizar, [[Gon-Nog-Arr]] quien foi entrenáu mientres 900 años. Antes de morrer, con esa fase d'engarradiella, pudo volver ser nueva, ganó al Home de Metal, un antiguu ''sith'', y dempués d'esto volvióse del llau escuru, convirtiéndose nun maestru. Naide haber ganáu enxamás y apocayá unu de los ''jedi'' tarazó-y del coldu derechu pa embaxo. === Los pasos de los ''jedi'' === * ''Jung'': xiru de 180 graos. * ''Jung'' ma: vuelta de 360 graos p'atacar. * ''Sai'': saltu cola ayuda de La Fuercia pa evitar un ataque. * ''Shun'': vuelta de 360 graos de la espada de lluz, empuñada con una sola mano, pa ganar velocidá pa un ataque. * ''Shun win'': vuelta de 360 graos con xiru nel aire y llanzando la espada con fuercia (solo pa ''jedis'' con espada doble). == Errores == {{referencies|t=20080916|ficción}} * Delles vegaes varar usaes p'asemeyar sables de lluz faen solombra, daqué inciertu, una y bones la lluz nun fai solombra (esto nun ye aplicable una y bones tomando en cuenta la teoría de dualidá onda corpúsculu la lluz nesti casu los sables ''jedi'' puede portase como ondes pero tamién como partícules lo que dexaría nesti casu que formaren solombres)<ref>referencia</ref>R. Nave. Dualidá Onda-Corpúsculu HyperPhysics. Georgia State University, Department of Physics and Astronomy. (n'inglés) Anton Zeilinger. Difracción ya interferencia col fulereno C60. University of Vienna. (n'inglés)↑ Nature, volume 401, páxines de la 680 a 682: Wave-particle duality of C60 por M. Arndt, O. Nairz, J. Voss-Andreae, C. Keller, G. van der Zouw, A. Zeilinger, 14 d'ochobre de 1999. Naturaleza onda corpúsculu del Fulereno C60 (pdf) (n'inglés) * Dacuando les fueyes de lluz apaecen dixebraes de la empuñadura. * La llongura del sable de lluz de Vader nel duelu con Ben Kenobi camuda nuna escena. Por cuenta de la teunoloxía usada na producción de la película. * En ''Attack of the Clones'' el color del sable de Ki-adi Mundi camuda de verde a azul. * Nel episodiu IV, Luke Skywalker entrenaba con un sable de lluz verde, daqué raru porque'l so sable y el de Ben yeren azules, pero más raru foi cuando de la nada'l so sable fíxose azul de nuevu. L'error solo apaez na versión remasterizada, na orixinal el sable ye azul tol tiempu. * Un sable de lluz tien que cortar dalguna estremidá cuando tien contautu con dalgún cuerpu, cosa que nun asocede nel episodiu VI Luke deféndese y solo emburriar, enxamás los corta dando a entender que'l sable tien la función de cimitarra y non de sable de lluz. == Sables de lluz fora de Star Wars == * N'ochobre de 2013, anuncióse que científicos del [[Institutu Teunolóxicu de Massachusetts]] de Harvard, consiguieren que dos fotones interactuaren ente sigo, lo que teóricamente, podría utilizase pa crear un sable de lluz real.<ref>{{cita web|url=https://www.abc.es/ciencia/20131001/abci-científicos-crean-por fuercia-espada-201310010942.html?utm_campaign=outbrain=obnetwork|títulu=Científicos del MIT crean por fuercia una espada láser|fecha=1 d'ochobre de 2013|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2013|obra=[[ABC (periódicu)|ABC]]}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://latino.starwars.com/bancu-de-dato/sable-de-lluz Sitio Web Oficial Sable de lluz] * [http://www.juguetesdecoleccion.com/guia-del-coleicionista/sables-de-lluz-de-star-wars/ Sables de lluz de Star Wars] Guía del coleicionista de sables de lluz. * [http://fuerzaimperial.net/index.php?option=com_content&task=view&id=581&Itemid=54 Fuercia Imperial - Sables de lluz nuna galaxa bien, bien alloñada...] por [[Alejandro Lois]] {{Tradubot|Sable de luz}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Star Wars]] [[Categoría:Armes na ciencia ficción]] [[Categoría:Espaes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 0dwj2yrruy708oyplxe2zltu2epnaja 0 102908 3709887 3435647 2022-08-19T09:21:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{personaxe | color = #000000 | color testu = #FFFFFF | nome = Kylo Ren | obra = [[Star Wars]] Nuevu líder Supremu | imaxe = | pie imagen = Kylo Ren (vistimienta) | primer = [[Star Wars: The Force Awakens|The Force Awakens]] | última = | causa = | creador = [[JJ Abrams]], [[Michael Arndt]] y [[Lawrence Kasdan]] | actor = [[Adam Driver]] |voz = |padres =[[Leia Organa]]<br /> [[Han Solo]] | doblador hispanoamérica = | doblador españa = | episodiu = | nomatu = | títulu = Líder de los caballeros de Ren<br/> Líder Supremu de la [[Primer Orde]] | alíes = | raza = [[Humanu]] | sexu = [[Masculín]] | altor = {{altor|m=1.91}} | data21 = | nacionalidá = | imdb_id = |enemigos = [[La Resistencia (Star Wars)|La Resistencia]] <br /> [[Nueva República]] <br /> [[Rey (Star Wars)|Rey]] |aliaos = [[Líder Supremu Snoke|Snoke]], Xeneral Hux y Capitana Phasma |aliaos = [[Primer Orde]] |equipamientu = [[Sable de lluz]] }} '''Kylo Ren''' (tamién conocíu como '''Ben Solo''')<ref>{{cita llibru|títulu=[[Star Wars: Aftermath: Empire's End]]|date=2017|first=Chuck|last=Wendig|authorlink=Chuck Wendig|publisher=[[Del Rey Books|Del Rey]]|isbn=9781101966976|quote=Lo que se sabe ye esto: El nome del neñu ye Ben, y toma l'apellíu del so padre, ente que Leia guarda solamente'l so propiu apellíu pa ellla, Organa|apellíos=|nome=|url=|fechaaccesu=|añu=|editor=|allugamientu=|páxina=|idioma=|capítulu=}}</ref><ref>{{cita llibru|títulu=Star Wars: The Force Awakens (Little Golden Book)|date=12 d'abril de 2016|publisher=Golden Books|isbn=9780736434911}}</ref><ref>{{cita web|last1=Dennis|first1=Catrina|títulu=Legacy of My Mother: 5 Women Who Changed the ''Star Wars'' Galaxy|date=6 de mayu de 2016|url=http://www.starwars.com/news/legacy-of-my-mother-5-women-who-changed-the-star-wars-galaxy|publisher=[[StarWars.com]]|fechaaccesu=26 de mayu de 2016}}</ref> ye un personaxe ficticiu del universu de [[Star Wars]]. Introducíu na [[película]] de 2015 ''[[Star Wars: Episodiu VII - The Force Awakens|Star Wars: The Force Awakens]]'', ye interpretáu por [[Adam Driver]]. Ye fíu de los personaxes [[Han Solo]] y [[Leia Organa]], y nietu d'[[Anakin Skywalker]], de la triloxía orixinal de Star Wars. Ben Solo conviértese nun guerreru [[Forzar#Llau Escuru: ideoloxía Sith|escuru]], con un poderosu dominiu de [[la Fuercia]] dempués de xunise a los Caballeros de Ren, y adoptando el nome de Kylo Ren. Ye'l Líder Supremu de la [[Primer Orde]] n'asesinando a [[Snoke]]. == Conceutu y creación == Cola adquisición de [[Lucasfilm]] por [[The Walt Disney Company|la compañía Walt Disney]] en 2012, el guión pa ''The Force Awakens'' foi escritu por [[Lawrence Kasdan]], [[J. J. Abrams]] Y [[Michael Arndt]], ensin participación direuta del creador de ''Star Wars,'' [[George Lucas]]. Según el direutor Abrams, la Primer Orde ta inspirada en [[ODESSA]], una rede teórica d'oficiales de la [[Schutzstaffel|SS]] que fuxeron a l'[[Arxentina]] dempués de la Segunda Guerra Mundial.<ref name=":1">{{Cita web|url=http://www.empireonline.com/movies/news/jj-abrams-spills-details-kylo-ren/|títulu=JJ Abrams Spills Details On Kylo Ren|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|apellíu=Dyer|nome=James|idioma=en|sitiuweb=Empire}}</ref><ref><cite class="citation web">Dyer, James (August 25, 2015). </cite></ref> L'audición de Driver pa un papel desconocíu, dar a conocer el 29 d'abril de 2014.<ref>{{Cita noticia|títulu=Star Wars: Episode VII Cast Announced {{!}} StarWars.com|url=http://www.starwars.com/news/star-wars-episode-vii-cast-announced|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=StarWars.com|idioma=en-US}}</ref> Kylo Ren foi vistu per primer vegada, pero entá ensin nomase, nel [[Meyora (publicidá)|tráiler]] de 88 segundos de ''The Force Awakens'' publicáu por [[Lucasfilm]] el 28 de payares de 2014,<ref>{{Cita noticia|títulu=Watch the Incredible 'Star Wars: The Force Awakens' Trailer|url=http://www.rollingstone.com/movies/videos/watch-star-wars-the-force-awakens-trailer-20141128|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Rolling Stone}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Trailer Report: 'Star Wars' Teaser Beats 'Age of Ultron' In Debú|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/trailer-report-star-wars-teaser-753113?mobile_redirect=false|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=en}}</ref> blandiendo un [[sable de lluz]] coloráu, en forma de [[cruz]]''.''<ref>{{Cita noticia|apellíos=Kain|nome=Erik|títulu=5 Reasons The New 'Star Wars' Trailer Was The Perfect First Look At 'The Force Awakens'|url=http://www.forbes.com/sites/erikkain/2014/11/29/5-reasons-the-new-star-wars-trailer-was-the-perfect-first-glimpse-at-the-force-awakens/|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Forbes}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Ahmed|nome=Tufayel|títulu=Star Wars The Force Awakens trailer: 5 things we've learned|url=http://www.mirror.co.uk/tv/tv-news/star-wars-force-awakens-trailer-4713536|fecha=28 de payares de 2014|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=mirror}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu='Star Wars: Episode VII - The Force Awakens' Trailer Unmasks a Stormtrooper, Teases Villain (Video)|url=http://www.thewrap.com/star-wars-episode-vii-the-force-awakens-trailer-villain-millenium-falcon/|fecha=28 de payares de 2014|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=TheWrap|idioma=en-US}}</ref> El nome de Kylo Ren foi reveláu por ''[[Entertainment Weekly]]'' nuna ''[[mockup]]'' d'un [[Cromu (estampa)|cromu]], estilu ''[[:en:Topps|Topps]]'', diseñada por Lucasfilm n'avientu de 2014.<ref>{{Cita web|url=http://ew.com/article/2014/12/11/star-wars-the-force-awakens-character-names/|títulu='Star Wars: The Force Awakens' character names revealed -- exclusive|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|fecha=11 d'avientu de 2014|sitiuweb=EW.com}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.starwars.com/films/star-wars-the-force-awakens-digital-trading-cards|títulu=Star Wars: The Force Awakens Dixital Trading Cards|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|idioma=en|sitiuweb=StarWars.com}}</ref> Una [[sesión fotográfica]] en mayu de 2015 realizada por [[Annie Leibovitz]] pa la revista ''[[Vanity Fair (revista)|Vanity Fair]],'' confirmó que Driver interpretaría a Kylo.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Robinson|nome=Joanna|títulu=Adam Driver and Lupita Nyong'o's Character Revealed in Exclusive Star Wars: The Force Awakens Photos|url=http://www.vanityfair.com/hollywood/2015/05/star-wars-force-awakens-photos|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=HWD|idioma=en}}</ref> Nuna entrevista con [[Time]], el diseñador de vestuariu pa ''The Force Awakens'', Michael Kaplan, dixo que Kylo Ren foi'l personaxe más difícil de diseñar pa la película. Abrams Pidió que'l personaxe fuera diseñáu pa tener carauterístiques que fueren memorables pa un neñu. Dempués d'intentos numberosos pa llograr l'aprobación de Abrams, el diseñu final foi escoyíu, previstu en parte grande al so forru de texíu con estilu d'espagueti al traviés del cuerpu y un forru reflectante plateado a lo llargo de la mázcara. Foi un villanu ensin nome de primeres, pero más tarde consiguió un nome.<ref><cite class="citation web">[http://time.com/4132985/kylo-ren-mask-star-wars-force-awakens/ "How Kylo Ren's Terrifying Mask Was Designed to Be Unforgettable to Kids"]. </cite></ref> Según otros miembros de la repartida, Driver ye un actor qu'usa'l "[[El Métodu (actuación)|métodu]]", lo que significa que dacuando se quedó nel personaxe nel ''set'' como Ren y dexó la so mázcara ente escenes.<ref name=":0">{{Cita noticia|títulu='Star Wars' Strikes Back: Inside the Biggest Movie of 2015|url=http://www.rollingstone.com/movies/features/star-wars-strikes-back-behind-the-scenes-of-the-biggest-movie-of-the-year-20151202|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Rolling Stone}}</ref> Driver esplicó que'l so oxetivu yera "escaecer que tas en Star Wars y tratalo como cualesquier otru trabayu llenu de momentos y problemes", porque dende la perspeutiva de los personaxes que viven dientro del universu de la película, "Darth Vader ye real".<ref name=":0" /> El personaxe de Ren comparte semeyances col de [[Jacen Solo]], fíu de [[Han Solo]] y la princesa Leia, quien amenacia a la galaxa como un Jedi cayíu.<ref>{{Cita noticia|títulu=How the Abandoned 'Star Wars' Expanded Universe Inspired 'Force Awakens'|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/how-abandoned-star-wars-expanded-850987|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=en}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Bouie|nome=Jamelle|títulu=How The Force Awakens Remixes the Star Wars Expanded Universe|url=http://www.slate.com/blogs/browbeat/2015/12/16/how_the_force_awakens_remixes_the_star_wars_expanded_universe.html|fecha=16 d'avientu de 2015|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Slate|issn=1091-2339|idioma=en-US}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Star Wars 7: Kylo Ren Backstory Explained|url=http://screenrant.com/star-wars-7-kylo-ren-backstory-identity-explained/|fecha=18 d'avientu de 2015|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Screen Rant|idioma=en-US}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Star Wars: The Force Awakens Easter Eggs and Reference Guide|url=http://www.denofgeek.us/movies/star-wars/251420/star-wars-the-force-awakens-easter-eggs-and-reference-guide/page/0/2|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Dean of Geek|idioma=en}}</ref> Amás, los críticos notaron una semeyanza ente'l diseñu de Ren y el de Revan, el protagonista de los [[Star Wars: Caballeros de l'Antigua República (videoxuegu)|Caballeros de l'Antigua República]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Kylo Ren looks an awful like like this other Star Wars character – Let Me Explain You A Thing|url=http://www.hitfix.com/harpy/kylo-ren-looks-an-awful-like-like-this-other-star-wars-character-let-me-explain-you-a-thing|fecha=17 d'agostu de 2015|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=UPROXX|idioma=en-US}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Who is the new Star Wars villain?|url=http://www.news.com.au/finance/business/media/who-is-the-new-star-wars-villain/news-story/172077y0289084a8b8b91559f0881ff0|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=NewsComAu|idioma=en}}</ref> == Personaxe == Abrams dixo a ''[[Empire (revista)|Empire]]'' n'agostu de 2015, "Kylo Ren nun ye un [[Sith]]". Trabaya pal [[Líder Supremu Snoke]], que ye una figura poderosa nel [[Forzar|Llau Escuru de la Fuercia]].<ref name=":1" /> Abrams dixéra-y enantes a ''[[Entertainment Weekly]]'' que'l personaxe "tomó'l nome de Kylo Ren cuando se xunió a un grupu llamáu Los Caballeros de Ren.<ref name=":2">{{Cita noticia|títulu='Star Wars: The Force Awakens': Kylo Ren's shroud is pulled back at last|url=http://www.ew.com/article/2015/08/12/star-wars-force-awakens-kylo-ren|fecha=12 d'agostu de 2015|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=EW.com|idioma=en-US}}</ref> Robbie Collin, de ''[[The Daily Telegraph|The Telegraph]]'', describió a Ren como "un [[Yihad|jihad]] radical, de mente escura y radicalizada, que'l so sable láser coloráu llarpiaba tan violentamente como'l so temperamentu".<ref>{{Cita noticia|títulu=Star Wars: The Force Awakens review: 'the magic is back'|url=http://www.telegraph.co.uk/film/star-wars-the-force-awakens/episode-7-review/|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=The Telegraph|idioma=en-GB}}</ref> Abrams señaló, "El sable de lluz ye daqué qu'él mesmu construyó, y ye tan peligrosu, tan feroz y tan desigual como'l personaxe."<ref name=":2" /> == Apaiciones == === The Force Awakens === Ben Solo empecipió'l so ensayamientu como caballeru Jedi baxu tutelar del so tíu [[Luke Skywalker]], a instancies del so padre Han Solu. Por motivos non esplicaos na película, Ben nun terminó les enseñances del so tíu ya incorporóse al serviciu del [[Líder Supremu Snoke]], máximu dirixente de la Primer Orde, pasando a formar parte de los caballeros de Ren y convirtiéndose nel so líder, onde va adoptar el nome de Kylo Ren, entamando'l camín del llau escuru de la Fuercia. Kylo Ren afítase como oxetivu la destrucción de too residuu de la doctrina Jedi, siguiendo asina cola xera entamada pol so güelu, [[Darth Vader]] (conocíu pol so nome verdaderu Anakin Skywalker), pa lo qu'entama la busca del postreru maestru de Jedi que queda, el so tíu Luke. Parte d'esto amuésase na visión que tien Rey nel castiellu de Maz Kanata al tocar el sable de lluz de Anakin y Luke Skywalker. Nesta empresa, Kylo Ren enfrentar a la Resistencia galáctica, organización liderada pola so madre y que tien la clave pa dar col paradoriu de Luke. Mientres el enfrenamiento coles fuercies de la resistencia, un grupu de infiltrados lideráu por [[Han Solo]] consigue aportar a les instalaciones de la base estelar Starkiller, onde entamen asitiar una serie de bombes esplosives colos que neutralizar les defenses de la estación. Esplegáu pa interceptar a los resistentes, Kylo Ren detecta al so padre y píde-y a ésti que lo ayudar a dar el pasu definitivu pa dirimir el conflictu moral ente'l bien y el mal que lo escome y acoradar. Cuando Han clámia-y que vuelva casa cola so familia, Kylo Ren travesar col so sable de lluz, matándolo a sangre frío. Mientres el procesu de destrucción de la nueva estación Starkiller, empieza un combate col soldáu d'asaltu renegáu [[Finn (Star Wars)|Finn]], a quien dexa quebráu, y dempués enfréntase a [[Rey (Star Wars)|Rey]], miembru recién incorporada a la Resistencia y que la so rellación con La Fuercia ye fuerte. Rey consigue ganar a Kylo utilizando'l sable que perteneció a Anakin y Luke Skywalker, pero Kylo llibrar de ser asesináu, por cuenta de que una cabiana formada nel suelu pola destrucción de la estación dixebrar nel últimu momentu. Nel episodiu VIII de la saga va amosase cómo'l líder supremu Snoke termina'l so entrenamientu al llau escuru de la fuercia. === The Last Jedi === Kylo Ren recuperar de les feríes que-y causó la engarradiella contra Rey, mientres la Primer Orde dirixir a la base de la Resistencia. Tres esto la Resistencia difícilmente fuxe escontra una base rebalba abandonada y la Primer Orde al completu siguir. Kylo comunicar cola fuercia con Rey nel tiempu nel que s'atopa con Luke Skywalker entrenando. Rey se infiltrara na nave de la Primer Orde onde Kylo llevar ante Snoke, tres unos cuantos sucesos, Snoke diz-y a Kylo qu'acabara con Rey, pero Kylo nun ye capaz y usa la fuercia pa xirar el sable de lluz (de Anakin y Luke Skywalker y agora de Rey), que s'atopa a la derecha de Snoke y encender acabando cola vida de Snoke, cortándolo pola metá tres estos Kylo píde-y a Rey xunise a él y crear una nueva orde que gobierne na galaxa. Rey niégase. Darréu usen la fuercia por quedase'l sable de lluz de Rey que se partió del inmensu poder de la fuercia qu'exercíen, el sable de lluz esplota. Kylo llevántase inconsciente xunto a Hux na sala de Snoke, Kylo, ellí se autoproclama Líder Supremu de la Primer Orde. Tres esto va acabar cola Resistencia restante. Kylo tando a puntu d'acabar cola Resistencia atopar con Luke Skywalker, él usa un fueu intenso per parte de los sos AT-M6, pero viendo que nun acababa cola so vida decide dir en persona a ganalo, tres un combate épicu Kylo traviesa col so sable a Luke y afaya que ye una ilusión qu'usa cola fuercia dende Ahch-To p'avagar fuxir la resistencia, entós Kylo decide entrar na base, qu'aquel día la Resistencia restante habia fuxíu nel Ferre Milenariu. ==== Trabayos rellacionaos y comercialización ==== Kylo Ren ye un personaxe de [[Técnica narrativa|narráu]] na [[:en:Star_Wars:_The_Force_Awakens_(novel)|novelización de 2015]] de ''The Force Awakens'' realizada por [[Alan Dean Foster]].<ref name="FA novel I">{{cita llibru|títulu=[[Star Wars: The Force Awakens (novel)|The Force Awakens]]|first=Alan Dean|last=Foster|authorlink=Alan Dean Foster|date=2015|type=[[e-book]]|isbn=9781101965504|chapter=Chapter I}}</ref> [[Hasbro]] llanzó una [[figura d'aición]] de Kylo Ren de 3³⁄₄ pulgaes (9,5 cm)<ref>{{Cita noticia|títulu=Leaked peek at Hasbro's Kylo Ren, Captain Phasma and 10 more The Force Awakens action figures|url=http://www.blastr.com/2015-8-14/leaked-peek-hasbros-kylo-ren-captain-phasma-and-10-more-force-awakens-action-figures|fecha=14 d'agostu de 2015|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=SyfyWire|idioma=en}}</ref> y una figura de 6 pulgaes (15cm) na so llinia "''La Serie Escura''".<ref>{{Cita web|url=http://www.rebelscum.com/03-Kylo-Ren-The-Black-Series-Star-Wars-Hasbro-2015.asp|títulu=Rebelscum.com: 03 Kylo Ren from Hasbro's The Black Series Collection|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|sitiuweb=www.rebelscum.com}}</ref> Tamién ye presentáu nos xuegos de [[Lego: Star Wars|Lego Star Wars]] Comandu Shuttle de Kylo Ren (2015)<ref>{{Cita noticia|títulu=75104-1: Kylo Ren's Command Shuttle|url=http://brickset.com/sets/75104-1/Kylo-Ren-s-Command-Shuttle|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Brickset.com|idioma=en}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=sw663: Kylo Ren (75104)|url=http://brickset.com/minifigs/sw663/Kylo-Ren-(75104)|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Brickset.com|idioma=en}}</ref> y Battle on Takodana (2016)<ref>{{Cita noticia|títulu=75139-1: Battle on Takodana|url=http://brickset.com/sets/75139-1/Battle-on-Takodana|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Brickset.com|idioma=en}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=sw717: Kylo Ren (75139)|url=http://brickset.com/minifigs/sw717/Kylo-Ren-(75139)|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Brickset.com|idioma=en}}</ref> según nuna figura de construcción de Lego.<ref>{{Cita noticia|títulu=75117-1: Kylo Ren|url=http://brickset.com/sets/75117-1/Kylo-Ren|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Brickset.com|idioma=en}}</ref> La versión Lego de Kylo tamién apaez na serie de dibuxos animaos de curtiu formatu del 2016, ''[[Lego Star Wars: The Resistance Rises]].''<ref>{{Cita noticia|títulu='The Force Awakens' characters to appear in new MANDO 'Star Wars' series|url=http://www.ew.com/article/2016/02/12/lego-star-wars-the-resistance-rises-the-force-awakens|fecha=12 de febreru de 2016|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=EW.com|idioma=en-US}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=LEGO Star Wars: The Resistance Rises to Debú on Disney XD February 15|url=https://ohmy.disney.com/news/2016/02/12/lego-star-wars-the-resistance-rises-to-debú-on-disney-xd-february-15/|fecha=12 de febreru de 2016|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Oh My Disney|idioma=en-US}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Watercutter|nome=Angela|títulu=This New Animated Lego Star Wars Short Looks Legit|url=https://www.wired.com/2016/02/lego-star-wars-resistance-rises/|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=WIRED|idioma=en-US}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Whitbrook|nome=James|títulu=Poe Dameron Stages a Daring Rescue in the First The Force Awakens Lego Short|url=http://io9.gizmodo.com/poe-dameron-stages-a-daring-rescue-in-the-first-the-for-1759408167|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=io9|idioma=en-US}}</ref> === ''Star Wars: Aftermath: Empire's End (2017)'' === Na novela de Chuck Wendig de 2017, [[:en:Star_Wars:_Aftermath:_Empire's_End|''Star Wars: Aftermath: Empire's End'']]'','' Ben Solo naz nel [[Chandrila|planeta Chandrila]], el día en que se robla un tratáu de paz ente l'Imperiu y la Nueva República Galáctica.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Trendacosta|nome=Katharine|títulu=Everything That Aftermath: Empire's End Reveals About the New Star Wars Universe|url=http://io9.gizmodo.com/everything-that-aftermath-empires-end-reveals-about-th-1792629107|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=io9|idioma=en-US}}</ref> == Referencies == {{llistaref|3}} {{Tradubot|Kylo Ren}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Personaxes de Star Wars]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 26ftth5ij8ul8syl9rgowzrxymjpu01 0 102950 3709200 3667908 2022-08-18T13:13:48Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Mary Jane Blige''' {{nym}} ye una [[cantante]] d'[[Estaos Xuníos]] de [[Rhythm and blues|R&B]] contemporaneu, de [[soul]] y [[Rap|hip-hop]], influyida por [[Chaka Khan]], [[Aretha Franklin]] y [[Anita Baker]] ente otres munches figures de la música [[soul]]. == Biografía == Nació en [[Nueva York]] y pasó parte de la so infancia en [[Savannah]], para na so mocedá volver a [[Yonkers]] na so ciudá natal. Cuando vivía en [[White Plains (Nueva York)|White Plains]] (Nueva York) grabar nun karaoke cantando la tema d'[[Anita Baker]] "Caught Up in the Rapture". La grabación resultante foi unviada a Andre Harrel, xerente de Uptown Records, pol padrastru de Mary. Harrel quedóse impresionáu pola so voz y contratar por que fixera los coros a [[Father MC]]. En [[1991]], [[Sean "Puffy" Combs]]; cantante y productor; empezó a trabayar con ella nel so álbum debú. Mary J. Blige y el so inconfundible estilu vocal crearon un discu que baillaba ente'l R&B y el rap; ''What's the 411?''. L'álbum tuvo cierta repercusión dientro del panorama musical, sacante los singles "Real love", "Sweet love" y "Reminisce". En [[1994]] y de nuevu cola ayuda na producción de [[Sean "Puffy" Combs]] editó ''My life''. Este yera un álbum muncho más personal y nel que fluyíen los sos raigaños [[urban]], contenía temes como "You bring me joy" o "Be happy". El so discu ''Share my world'' en [[1997]] marcó l'entamu de la so etapa creativa xunto a [[Jimmy Jam]] y [[Terry Lewis]]. L'álbum foi un verdaderu hit y debutó como númberu unu na llista [[Billboard]]. Los sos singles fueron "I Can Love You", presentando a la rapera [[Lil' Kim]], "Get to Know You Better", "Love Is All We Need" y "Keep Your Head". ''Mary'' editáu en [[1999]] foi ensin dulda un xiru na so carrera; con él retomaba unos raigaños col [[soul]] más puru como clave del álbum. Si mientres la so carrera demostrara la personalidá y potencia de la so voz, con esti álbum facer entá más. Hai collaboraciones na producción de [[Lauryn Hill]], [[Stevie Wonder]] y [[Elton John]], según versiones de [[First Choice]], "Let no man put asunder", o "As" de [[Stevie Wonder]]. Les temes que más popularidá gociaron fueron "All that I can say", "Sexy", "Your Child" y "Non happy holidays". En [[2001]] retomaba un soníu muncho más modernu nel que predomina'l [[hip hop]], col álbum ''Non more drama'', y el single del mesmu títulu. En [[2003]] siguió la mesma llinia y grabó ''Love & life'' so la producción de [[P. Diddy]]. En [[2005]] ve la lluz ''The Breakthough'' nuevu trabayu d'estudiu que consigue asitiase nel númberu unu de [[Billboard]], al igual que'l so primera single "Be without you", al que siguieron "No one will do" y la versión de la tema d'[[U2]] "[[One (cantar d'O2)|One]]" xunto a Bono, líder de la banda. L'álbum foi certificáu 3 vegaes platín gracies a les sos 3 millones d'exemplares vendíos solo los Estaos Xuníos. Recibió 8 nominaciones a los premios [[Grammy]] incluyendo cantar y álbum del añu de los cualos llevóse trés: Meyor interpretación vocal R&B por un artista femenín, Meyor álbum de R&B y Meyor Cantar R&B. Tamién en [[2005]], coincidiendo cola so consagración gracies a ''The Breakthough'', sale a la lluz tres una serie de retrasos, un álbum recopilatorio onde se daríen cita dalgunos de los sos ésitos más importantes xunto a collaboraciones de luxu y rareces. Dalgunos de los artistes que lu acompañen nesti trabayu son [[Wyclef Jean]], [[George Michael]] o'l yá célebre tema "One" xunto a [[U2]]. Hai de solliñar qu'esti recopilatorio pasa per alto la mayoría de les temes que l'artista interpretara na so primer dómina. En [[2007]] apaez ''Growing pains'', cuntando de nuevu coles producciones de [[Brian Michael Cox]] o [[Dre & Vidal]]. Destaquen nesti trabayu tarrezas como la composición de The Neptunes "Till the morning" o "Hurt Again". Dientro d'esti álbum pueden atopase acompañando a Mary les apaiciones del vocalista [[Usher]] o'l raperu [[Ludacris]]. ''Stronger With Each Tear'' ye'l títulu del so álbum publicáu en [[2009]] que cuntó con trés senciellos, "The One", "I Am", "Each Tear", esti postreru cuntó coles collaboraciones de [[Jay Sean]] (na versión pa Reinu Xuníu), [[Tiziano Ferro]] (pa la versión italiana), Vanessa Amorossi (pa la versión australiana), [[K'naan]] (pa la versión en EE.UU y Canadá) y con Rea Garvey (na versión alemana).<ref>{{cita web |url = http://jenesaispop.com/2009/12/23/mary-j-blige-stronger-with-each-tear/ |títulu = Mary J. Blige / Stronger With Each Tear |fechaaccesu = 4 de xineru de 2010 |fecha = 23 d'avientu de 2009 |editorial = Jenesaispop }}</ref> La so tema "I Can See in Color" foi incluyíu na banda sonora de la película [[Precious]], una de les más grandes películes del 2009. En [[2012]] destacó la so participación na película "La Era del Rock" interpretando a Justice Charlier, la dueña de The Venus Club que se fai amiga de Sherrie, protagonista femenina del filme. Interpretó les temes "Harden my heart", "Shadows of the night" , "Here i go, again", "Any way you want it", "Every Rose has it thorn" y "Don't Stop Believin'" xunto a otros actores de la repartida En 2014 collaboró col artista Sam Smith nel so single 'Stay With Me' == Discografía == * 2016: "Strength of a Woman" * 2014: ''The London Sessions'' * 2011: ''[[My Life II... The Journey Continues (Act 1)]]'' * 2009: ''[[Stronger With Each Tear]]'' * 2007: ''[[Growing Pains]]'' * 2005: ''[[The Breakthrough]]'' * 2003: ''[[Love & Life]]'' * 2001: ''[[No More Drama]]'' * 1999: ''[[Mary]]'' * 1997: ''[[Share My World]]'' * 1994: ''[[My Life (álbum de Mary J. Blige)]]'' * 1992: ''[[What's The 411?]]'' * 1990: ''[[Goodbye World]]'' * 1989: ''[[Pain Goodbye]]'' * 1987: ''[[Watering Plans]]'' == Ver tamién == *[[Videografía de Mary J. Blige]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1971||Blige, Mary J}} {{Tradubot|Mary J. Blige}} [[Categoría:Cantantes de rhythm and blues]] [[Categoría:Cantantes de soul]] [[Categoría:Cantantes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del premiu Grammy]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 13dh6azi9pb0gg73eri2e56bl3l3e66 0 103036 3709743 3666250 2022-08-19T09:09:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{parllamentu}} L''''Asamblea Nacional de la República d'Azerbaixán''' (n'[[Idioma azerbaixanu|azerbaixanu]]: Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi), tamién transliterada como '''Milli Majlis''', ye la caña [[llexislativa]] del gobiernu n'[[Azerbaixán]]. L'Asamblea Nacional unicameral tien 125 diputaos: antes yeren 100 miembros que fueron escoyíos por periodos de cinco años en circunscripciones d'un solu asientu y 25 yeren miembros escoyíos por representación proporcional; A partir de les últimes eleiciones, sicasí, los 125 diputaos son devueltos por circunscripciones [[uninominal]]es. Milli Majlis foi'l primer parllamentu republicanu secular nel [[mundu musulmán]]. == Historia == === República Democrática d'Azerbaixán === Dempués de la [[Revolución Rusa]] en febreru de 1917, creóse un comité especial integráu por diputaos de la Duma Estatal de [[República Democrática Federal de Transcaucasia|Transcaucasia]]. En payares, el Comisariado Transcaucásico foi creáu como'l primer gobiernu de la Transcaucasia independiente. El Sejm compuestu por representantes de tres naciones nun tenía una sólida plataforma política yá que cada nación curiaba de los sos propios intereses. Esto condució darréu a la disolución del Sejm el 25 de mayu de 1918. El 27 de mayu, 44 diputaos musulmanes del Sejm axuntar en [[Tblisi]] y establecieron el Conseyu Nacional d'Azerbaixán pa formar el gobiernu d'Azerbaixán. Mammad Emin Rasulzade foi escoyíu'l so presidente. El 28 de mayu, el Conseyu Nacional aprobó un resolución proclamando la independencia de la [[República Democrática d'Azerbaixán]]. El 16 de xunu, el Conseyu Nacional y el gobiernu d'Azerbaixán treslladóse a [[Ganja (Azerbaixán)|Ganja]]. Na séptima sesión del conseyu en Ganja presidida por [[Mammad Amin Rasulzadeh|Mammad Amin Rasulzade]], decidió eslleise el conseyu y tresferir tol poder lexislativo y executivu al gobiernu interín d'Azerbaixán encabezáu por [[Fatali Khan Khoyski]]. Una vegada que'l gobiernu foi establecíu, l'[[Idioma azerbaiyano|azerbaiyano]] convertir nel idioma oficial del estáu. Una de les prioridaes del gobierno antes de treslladase a [[Bakú]] foi lliberar la capital de la dictadura centrocaspiana entós en control de la ciudá que tuvo llugar el 15 de setiembre de 1918. El 16 de payares, cuando'l Conseyu Nacional vuelve axuntase y el 19 de payares Rasulzade anuncia que toles nacionalidaes d'Azerbaixán van tar representaes nel Parllamentu d'Azerbaixán con 120 diputaos. Poro, basándose en 24 mil representantes de nacionalidaes d'Azerbaixán, el parllamentu d'Azerbaixán compuestu de 80 musulmanes, 21 armenios, 10 rusos, 1 alemán y 1 xudíu estableció'l 29 de payares y convocóse el 7 d'avientu de 1918. Asina, la primer sesión d'El parllamentu tuvo llugar nel edificiu de l'antigua escuela musulmana rusa [[Zeynalabdin Tagiyev]], allugada na actual cai Istiglaliyyat de Bakú y presidida por Rasulzade. [[Alimardan Topchubashov]] foi escoyíu Presidente del Parllamentu, [[Hasanbey Agayev]] - Vicepresidente. A finales de 1919, había 11 facciones de partíos políticos distintos nel parllamentu representáu por 96 diputaos. Mientres los sos 17 meses d'esistencia, el parllamentu celebró 145 sesiones y l'última xunta convocóse'l 27 d'abril de 1920 en víspores de la ocupación rusa d'Azerbaixán. Un total de 270 resoluciones fueron patrocinaes, 230 de les cualos fueron aprobaes. Les delegaciones parllamentaries d'Azerbaixán roblaron dellos trataos d'amistá con [[Turquía]], [[Irán]], [[Gran Bretaña]] y [[Estaos Xuníos]], amás d'un pactu de defensa con [[Xeorxa]]; Asistió a la [[Conferencia de Paz de París (1919)|Conferencia de Paz de París]] delles vegaes pidiendo la reconocencia de los [[países occidentales]]. En xineru de 1920, la República Democrática d'Azerbaixán foi reconocida de facto pola Conferencia de Paz. === Sóviet Supremu de la RSS d'Azerbaixán === Mientres la última sesión del Parllamentu azerbaiyano el 27 d'abril de 1920 so la presión del 11er [[Exércitu Colorado]] [[bolxevique]] y l'ultimátum del Comité Caucásicu del [[Partíu Comunista Rusu]] qu'invadió Azerbaixán, los diputaos decidieron eslleir el gobiernu a favor de los bolxeviques pa evitar el derramamiento de sangre. Una vegada que los bolxeviques asumieron el poder, abolieron toles estructures del gobiernu d'Azerbaixán y establecieron el Comité Revolucionariu Provisional d'Azerbaixán alministráu polos comunistes azerbaixanos [[Nariman Narimanov]], [[Aliheydar Garayev]], [[Gazanfar Musabekov]], [[Hamid Sultanov]] y [[Dadash Bunyadzade]]. Los bolxeviques eslleieron al exércitu d'Azerbaixán, executaron a los sos xenerales y oficiales y nacionalizaron les industries privaes. En mayu de 1921, axuntar en Bakú la primer Sesión Soviética de too l'Azerbaixán formada por diputaos acabante escoyer de toles rexones d'Azerbaixán. Los diputaos escoyíos basábense principalmente n'el trabayadores de fábriques probes, ensin educación y ensin preparación, y colos aldeanos, lo que facilitó completar el gobiernu dende [[Moscú]]. Na primer sesión establecióse'l Comité Executivu Central d'Azerbaixán, integráu por 75 miembros y la so xunta directiva con 13 miembros. De 1921 a 1937, convocáronse nueve sesiones de soviéticos de too Azerbaixán. En 1937, mientres la novena sesión de los soviéticos azerbaixanos, ratificóse una nueva Constitución de la [[República Socialista Soviética d'Azerbaixán]] y establecióse el nuevu cuerpu llexislativu, el Sóviet Supremu de la República Socialista Soviética d'Azerbaixán. [[Ficheru:Stamp of Azerbaijan 394.jpg|miniaturadeimagen|Sello con imaxe de l'Asamblea Nacional d'Azerbaixán.]] Les primeres eleiciones del Sóviet Supremu tuvieron llugar el 24 de xunu de 1938. De los 310 diputaos escoyíos, 107 yeren obreros, 88 coleutivos y 115 funcionarios educaos. Setenta y dos de los diputaos yeren muyeres. Por cuenta de la naturaleza autoritaria del réxime soviéticu, onde la mayoría de les nueves iniciatives cumplíense como combalechadures contra l'Estáu, el parllamentu yera práuticamente ineficaz. Por cuenta de les múltiples reformes y reestructuraciones nel gobiernu de la [[RSS d'Azerbaixán]] nos años setenta y ochenta, el papel del Sóviet Supremu aumentó. Munches reformes llexislatives incluyendo la ratificación de la nueva Constitución de la RSS d'Azerbaixán de 1977 que tuvieron llugar. Dempués de les demandes de la [[RSS d'Armenia]] pa tresferir la rexón NKAO d'Azerbaixán a Armenia, el parllamentu foi en gran midida pasivu ya indiferente. El 18 d'ochobre de 1991, el Sóviet Supremu aprobó un resolución que confirma la restauración de la independencia d'Azerbaixán.<ref>{{Cita web|url=http://www.meclis.gov.az/?/az/content/70|títulu=Azərbaycan SSR Ali Soveti (1920-1991-ci illər)|fechaaccesu=6 de payares de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=az|sitiuweb=meclis.gov.az|editorial=}}</ref> === Parllamentu de la República d'Azerbaixán === Les primeres eleiciones parllamentaries azerbaiyanas celebrar a finales de 1990, cuando'l Sóviet Supremu yá celebró alderiques sobre la independencia d'Azerbaixán de la [[Xunión Soviética]]. Les eleiciones parllamentaries de 1995 fueron les primeres celebraes tres la restauración de la independencia d'Azerbaixán. L'asamblea ta encabezada pol so Presidente asistíu pol Primer Vicepresidente Axuntu y dos oradores axuntos. Ogtay Asadov ye l'actual orador de l'asamblea, Ziyafet Asgarov ye'l Primer Vicepresidente y, Bahar Muradova y Valeh Alasgarov son diputaos.<ref>{{Cita web|url=http://www.meclis.gov.az/?/az/content/9|títulu=Milli Məclisin tərkibi|fechaaccesu=6 de payares de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=az|sitiuweb=meclis.gov.az|editorial=}}</ref> El trabayu nel parllamentu ye alministráu pol aparatu del parllamentu empobináu por Sefa Mirzayev, ayudáu pol encargáu auxiliar Elkhan Ahmadov. L'Aparatu del Parllamentu ta subdividíu na Llista del Departamentu d'Estáu pa les Unidaes Territoriales y Conceyos, y el Departamentu del Sector de Codificación. == Presidentes de l'Asamblea Nacional == * [[Elmira Gafarova]] 05 de febreru de 1991 &ndash; 05 de marzu 1992<ref> Gafarova convertir en presidente del Presidium del Sóviet Supremu'l 22 de xunu 1989</ref> * [[Yagub Mammadov]] 05 de marzu de 1992 &ndash; 18 de mayu de 1992 * [[Isa Gambar]] 18 de mayu de 1992 &ndash; 13 de xunu de 1993 * [[Heydar Aliyev]] 24 de xunu de 1993 &ndash; 5 de payares de 1993 * [[Rasul Guliyev]] 5 de payares de 1993 &ndash; 24 de payares de 1995 * [[Rasul Guliyev]] 24 de payares de 1995 &ndash; 11 de setiembre de 1996 * [[Murtuz Alasgarov]] 16 d'ochobre de 1996 &ndash; 24 de payares de 2000 * [[Murtuz Alasgarov]] 24 de payares de 2000 &ndash; 02 d'avientu de 2005 * [[Ogtay Asadov]] 02 d'avientu de 2005 &ndash; 29 de payares de 2010 * '''[[Ogtay Asadov]]''' 29 de payares de 2010 &ndash; Nel cargu == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.meclis.gov.az/ Páxina oficial de l'Asamblea Nacional de la República d'Azerbaixán] {{az}} {{Tradubot|Asamblea Nacional de la República de Azerbaixán}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Asamblea Nacional d'Azerbaixán| ]] [[Categoría:Gobiernu d'Azerbaixán]] [[Categoría:Política d'Azerbaixán]] [[Categoría:Congresos y parllamentos por estáu|Azerbaixán]] [[Categoría:Congresos y parllamentos unicamerales]] [[Categoría:Edificios de Bakú]] [[Categoría:Wikipedia:Tradubot]] j3lgt3genlxyqu0k62htoyoqvqdcgg9 0 103045 3709745 3135277 2022-08-19T09:09:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{parllamentu}} L''''Asamblea Popular de la República de Daguestán''' ({{lang-ru|Народное собрание Республики Дагестан}}) ye l'organismu que tien el [[poder llexislativu]] na [[República de Daguestán]]. Asocedió al [[Sóviet Supremu]] en 1995. L'actual presidente ye Khizri Shikhsaydov asocediendo a Magomedsalam Magomedov, fíu del ex Presidente del Conseyu d'Estáu de Daguestán, Magomedali Magomedov. == Estructura == L'Asamblea Popular ta formada por un total de 90 diputaos. Son escoyíos por cinco años per votu secretu y [[sufraxu universal]]. El Presidente del Conseyu de Ministros ye nomáu pol Conseyu d'Estáu col consentimientu de l'Asamblea Popular. Por esa razón, el gobiernu de la República de Daguestán ye responsable y rinde cuentes tantu al Conseyu d'Estáu como a l'Asamblea Popular.<ref>{{Cita web|url=http://www.slideshare.net/Nokhov/Dagestan-1027633|títulu=Dagestan|editor=Slideshare|idioma=inglés|fecha=14 de febreru de 2009|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2014}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Asamblea Popular de la República de Daguestán}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Política de Daguestán]] [[Categoría:Congresos y parllamentos unicamerales]] [[Categoría:Wikipedia:Tradubot]] n9wvak5ojgwhkg9rldeum22o7lg09cc 0 103083 3709311 3435492 2022-08-18T13:39:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Cheryl Strayed''' {{nym}}, nome de nacencia '''Chery Nyland Lambrecht''', ye una escritora y bloguera d'[[Estaos Xuníos]]. Fía de Bobbi Lambrecht y Ronald Nyland. Estudió na [[Universidá de Siracusa]].Llicenciar con [[cum laude]] de dos especialidad de lliteratura inglesa y estudios femeninos. Trabayó de [[camarera]], la so madre finó cuando ella tenía 22 años y cuando tenía 28 años resuelve faese una caminada pol [[Senderu Macizu del Pacíficu]] o SMP.<ref>{{cita web |url =http://elcomercio.pe/vamos/mundo/historia-viaxe-selvaxe-cheryl-strayed-noticia-1790674 |títulu =La hestoria de viaxe selvaxe de Cheryl Strayed |autor = El Comerciu|ubicación = Perú|fecha =10 de febreru de 2015 |fechaaccesu = 16 de marzu de 2015}}</ref> Arrexunta la esperiencia na [[autobiografía]] ''[[Selvaxe (llibru)|Xavaz]]'', llibru que foi [[superventas]]. Cheryl Strayed decide caminar más de mil quilómetros del Senderu del Macizu del Pacíficu sola, como una manera de curase a sigo mesma, arriendes del so divorciu, la muerte de la so madre, y los años de conducta imprudente destructiva.<ref>{{cita web |url=http://www.comingsoon.net/news/movienews.php?id=110075|títulu="Production Begins on Wild, Starring Reese Witherspoon"|fechaaccesu=16 de marzu de 2015|autor=Comingsoon|fecha=11 d'ochobre de 2013|idioma=inglés}}</ref> El Senderu del Macizu del Pacíficu ye un camín de 4264 km dende [[Méxicu]] hasta [[Canadá]] trevesáu trés estaos de la mariña oeste estauxunidense. Nel viaxe de sobrevivencia física y mental va atopando'l so propiu camín.<ref name = "biografía">{{cita web |url = https://blogs.elpais.com/viajero-astuto/2013/04/un llibru selvaxe y engañador-sobre-senderismo-.html|títulu = Wild, de Cheryl Strayed: un llibru selvaxe y engañador |autor =[[El País (Uruguái)|El País]]|fecha =5 d'abril de 2013 |ubicación =España |fechaaccesu = 16 de marzu de 2015}}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.teinteresa.es/llibros/Selvaxe-emocional-Cheryl-Strayed-Pacifico_0_881912274.html|títulu ="Xavaz", la travesía emocional de Cheryl Strayed nos montes del Pacíficu |autor =teinteresa |ubicación = España |fecha =13 de marzu de 2013|fechaaccesu = 16 de marzu de 2015}}</ref> Realizóse una [[Guión adautáu|adautación]] cinematográfica del llibru, la película ''[[Wild]]''. Foi la productora y actriz [[Reese Witherspoon]] quién interpretó a Cherryl Strayed.<ref>{{cita web |url = https://www.imdb.com/title/tt2305051/ |títulu =Alma Salavaje |autor = [[IMDb]]|fecha =2014 |fechaaccesu =16 de marzu de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.foxsearchlight.com/wild/ |títulu= Alma Selvaxe Sitiu Oficial|autor =foxsearchlight|ubicación = Estaos Xuníos|fecha =2014 |fechaaccesu =16 de marzu de 2015 }}</ref> == Vida privada == Casóse con Marcu Littig de 1988 al 1995 y depués con Brian Lindstrom en 1999. Ye madre dos fíos: Bobbi y Carver Strayed Lindstrom. Anguaño mora en [[Oregón]]. == Llibros == *2006, ''Torch'' <small>(ISBN 978-0618472178)</small> *2012, ''[[Selvaxe (llibru)|Xavaz]]'' <small>(ISBN 978-0307592736)</small> *2012, ''Pequeñes delicadeces'' <small>(ISBN 978-0307949332)</small> *2012, ''Torch'' <small>(ISBN 978-0345805614)</small> {{cita|“Cuando atopes el to llar nel mundu, lo que realmente tas diciendo ye que fixisti del to propiu cuerpu un llar. Entós a onde seya que vaigas, vas tar a salvo.”|Cheryl Strayed, marzu de 2015.<ref>{{cita web |url =http://www.elobservador.com.uy/noticia/300392/el presente selvaxe-de-una alma sele/ |títulu = El presente selvaxe d'una alma sele|autor = [[L'Observador (Uruguái)|L'Observador]]|ubicación =Uruguái|fecha =16 de marzu de 2015 |fechaaccesu = 16 de marzu de 2015}}</ref>}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikiquote}} {{Commons|Category:Cheryl Strayed|Cheryl Strayed}} {{NF|1968||Strayed, Cheryl}} {{Tradubot|Cheryl Strayed}} [[Categoría:Escritores n'inglés]] [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Feministes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] glgb5e2qimh54jp66n5kfu469phq1dd 0 103108 3709336 3708895 2022-08-18T13:42:48Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Elizabeth Woolridge Grant''' {{nym}}, más conocida pol so [[nome artísticu]] '''Lana del Rey'''{{refn|name=fontes|group=lower-alpha|''Conflictu de fontes.'' Dellos sitios como ''[[Allmusic]]'',<ref name="ALLMUSIC">{{Cita web |autor=Matt Collar |títulu=Lana del Rey {{!}} Biography {{!}} AllMusic |url=http://www.allmusic.com/artist/lana-del-rey-mn0002784799/biography |fechaaccesu=14 de xunu de 2014 |obra=Allmusic |idioma=inglés}}</ref>''[[Vogue (revista)|Vogue]]'',<ref>{{Cita web |títulu=Born on 21 June |url=http://www.vogue.it/en/people-are-talking-about/birthday-of-the-day/2012/06/birthdays-21-june |fechaaccesu=21 de xunu de 2014 |obra=Vogue |fecha=21 de xunu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> ente otros,<ref>{{Cita web |títulu=Lana del Rey {{!}} A-Listers - FashionTV Network |url=http://www.fashiontv.com/fashion-celebrity-alisters/llana-del rei_620.html |fechaaccesu=21 de xunu de 2014 |obra=Fashiontv |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140401213431/http://www.fashiontv.com/fashion-celebrity-alisters/llana-del rei_620.html |fechaarchivu=1 d'abril de 2014 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Happy birthday, Lana del Rey! |url=http://www.hellomagazine.com/celebrities/2014062119498/horoscopes-lana-del-rey-starsigns/ |fechaaccesu=29 d'agostu de 2014 |obra=Hello! Magacín |fecha=21 de xunu de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Lana del Rey - Bio, Family, Birthday |url=http://www.famousbirthdays.com/people/lana-rey.html |fechaaccesu=29 d'agostu de 2014 |obra=Famous Birthdays |idioma=inglés}}</ref> señalen l'añu de nacencia de Lana del Rey como 1986. Ente que acordies con una entrevista realizada por Brian Hiatt pa ''[[Rolling Stone]]'', en 2014 Lana del Rey cumplió 29 años y non 28 como otros sitios reporten; sobre esto, Llana afirmó que «La xente dixo distintes edaes» y negó ser responsable de quitar un añu.<ref>{{Cita web |autor=Brian Hiatt |títulu=18 Things You Learn After Two Long Days With Lana del Rey |url=http://www.rollingstone.com/music/news/18-things-you-learn-after-two-long-days-with-lana-del-rey-20140724 |fechaaccesu=24 de xunetu de 2014 |obra=[[Rolling Stone]] |fecha=24 de xunetu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Con éses otros sitios amuesen l'añu de nacencia como 1985.<ref>{{Cita web |títulu=Lana del Rey Discography at Discogs |url=http://www.discogs.com/artist/2445772 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2014 |obra=Discogs |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Albums by Lana del Rey: Discography, songs, biography, and listening guide |url=http://rateyourmusic.com/artist/llana_del rei |fechaaccesu=29 d'agostu de 2014 |obra=Rate You Music |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Lana del Rey |url=http://www.celebrityvillages.com/lana-del-rey/ |fechaaccesu=29 d'agostu de 2014 |obra=Celebrity Villages |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140903050314/http://www.celebrityvillages.com/lana-del-rey/ |fechaarchivu=3 de setiembre de 2014 }}</ref>}} ye una [[cantante]], actriz y compositora [[Estaos Xuníos|estauxunidense]]. Ye reconocida tamién por el so estilu ''[[vintage]].''<ref>{{Cita web |url=http://www.bekiamoda.com/articulos/lana-del-rey-estilu-nueva-musa-indie/ |títulu=Lana del rei. |fechaaccesu=6 de xunetu de 2017}}</ref> Empezó a actuar en clubes de [[Nueva York]] a los dieciocho años y robló el so primer contratu discográficu cuando tenía venti con 5 Points Records. En xineru de 2010, llanzó'l so primera [[álbum d'estudiu]], ''[[Llana del Ray a.k.a. Lizzy Grant|Llana Del Ray a.k.a. Lizzy Grant]]''. Darréu mercó-y el so materiales discográficos y robló un nuevu contratu con [[Interscope Records]], [[Polydor Records]] y Stranger Records n'ochobre de 2011, polos cualos punxo en venta'l so senciellu debú «[[Video Games]]» perteneciente a ''[[Born to Die]]'' de 2012, que vertiginosamente consiguió vender más de 3,7 millones de copies en tol mundu al rematar l'añu, lo que lo convirtió nel cuartu álbum más vendíu del 2012, anguaño lleva yá más de 8 millones de copies vendíes en tol mundu, siendo'l discu de música alternativa más vendíu d'esta década por una artista femenina. El so tercer EP, ''[[Paradise (EP de Lana del Rey)|Paradise]]'' valió-y una nominación na categoría [[Premiu Grammy al meyor álbum de pop vocal|meyor álbum de pop vocal]] nos [[Premios Grammy de 2014|premios Grammy de 2014]]. En 2014, Del Rey llanzó'l so tercer álbum, tituláu ''[[Ultraviolence]]''. A finales d'avientu llanzó la [[Big Eyes (banda sonora)|banda sonora de la película homónima]] de [[Tim Burton]], ''[[Big Eyes (cantar de Lana del Rey)|Big Eyes]]''.<ref name="Zuckerman">{{Cita publicación|apellíu=Zuckerman |nome=Esther |url=http://insidemovies.ew.com/2014/12/01/lana-del-rey-big-eyes-2/|revista=[[Entertainment Weekly]] |títulu=Listen to Lana del Rey's title song for 'Big Eyes' |fecha=1 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=6 d'avientu de 2014}}</ref> N'agostu de 2015 Del Rey anunció al traviés de les sos redes sociales el so cuartu álbum d'estudiu, ''[[Honeymoon]]'', que salió a la venta'l 18 de setiembre de 2015.<ref name="Heraldu">{{Cita publicación|apellíu=Heraldu |nome=Madrid |url=https://www.heraldo.es/noticias/ocio_cultura/2015/08/15/llana_del rei_publicara_nuevu_discu_setiembre_honeymoon_447419_1361024.html |títulu=Lana Del Rey va publicar nuevu discu en setiembre Honeymoon |obra=Heraldu}}</ref> == Biografía == === 1995-2008: primeros años y empiezos musicales === D'ascendencia escocesa, Grant nació nel estáu de [[Nueva York (estáu)|Nueva York]]. Ye fía del [[Inversión|inversor]] en dominios d'[[Internet]] Rob Grant y de Patricia Grant, y tien dos hermanos menores, Charlie Grant y la fotógrafa Caroline «Chuck» Grant. Crióse en [[Lake Placid]], onde la so vida carauterizar por «caminar ente los montes y escribir na so llibreta». Desenvolvió a la edá de 14 años una grave adicción al alcohol, asina que'l so padre unviar a [[Kent School]], un internáu priváu en [[Connecticut]] a la edá de 15 años. Mientres la so estancia nel internáu tuvo «condergada al [[ostracismu]]». A la edá de 18 años, camudar a la ciudá de [[Nueva York]], onde empezó a cursar estudios de [[Metafísica]] na [[Universidá de Fordham]]. Mientres la so estancia na ciudá, el so tíu enseñólu a tocar la guitarra, lo que Elizabeth utilizó pa empezar a escribir cantares y en poco tiempu empezó a presentase nos clubes de [[Brooklyn]], faciendo presentaciones coles que ganaba'l dineru que precisaba.<ref>http://www.spin.com/articles/deconstructing-lana-del-rey/</ref> El [[25 d'abril]] de [[2005]], un discu compactu de siete pistes foi rexistráu sol nome de Elizabeth Woolridge Grant na [[Oficina del Derechu d'Autor de los Estaos Xuníos]]. El títulu de l'aplicación foi «Rock Me Stable» con otru títulu «[[Young Like Me]]», tamién na llista.<ref>{{Cita web |url=http://cocatalog.loc.gov/cgi-bin/Pwebrecon.cgi?Search_Arg=pau002950687&Search_Code=REGS&PID=UKW7t--drR2yWFBzRii2pv184PvRX&SEQ=20120822045916&CNT=25&HIST=1 |títulu=Registration Number / Date: PAu002950687 / April 25, 2005 |añu=2005 |obra=Digital Spy |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012}}</ref> Los títulos de les pistes desconócense anguaño. Ente 2005 y 2006, l'álbum «''[[Sirens (álbum de May Jailer)|Sirens]]''» foi grabáu sol nome de ''May Jailer'', y peneróse en mayu de 2012.<ref name="sirens">[http://www.spinner.com/2012/05/31/lana-del-rey-may-jailer/ Spinner: Lana del Rey, May Jailer: Did singer have ANOTHER alter ego?] (2012) ''spinner.com.'' {{Wayback|url=http://www.spinner.com/2012/05/31/lana-del-rey-may-jailer/ |date=20130110031234 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.nme.com/news/lana-del-rey/64117 |títulu=Another early album from Lana del Rey leaks online? |añu=2012 |obra=NME |fechaaccesu=30 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.entertainmentwise.com/news/77282/LISTEN-Unheard-Llana-Del Rey-Album-Leaks-Online- |títulu=LISTEN: Unheard Lana del Rey album leaks online |añu=2012 |editorial=entertainmentwise.com |fechaaccesu=30 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.digitalspy.com/music/news/a384853/llana-del-reys-may-jailer-sirens-album-leaks-in-full.html |títulu=Lana Del Rey's May Jailer 'Sirens' album leaks in full |añu=2012 |obra=Digital Spy |fechaaccesu=30 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.thestrut.com/2012/05/31/llana-del-reys-first-album-sirens-leaks/ |títulu=Lana Del Rey's first album 'Sirens' leaks |añu=2012 |editorial=strut.com |fechaaccesu=30 de xunetu de 2012}}</ref> {{caxa de cita|Quería formar parte del selectu grupu de músicos de categoría. Tuvi mediu inspirada porque yo nun tenía munchos amigos, y esperé poder conocer xente a más, y namorame y formar una comunidá alredor de mi, de la manera en que solíen faer nos años sesenta.|Del Rey esplicando por qué decidió entrar na industria musical.<ref>{{Cita web |url=http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a362711/lana-del-rey-hoped-music-industry-would-make-her-more-friends.html |títulu=Lana Del Rey hoped music industry would make her more friends |fecha=29 de xineru de 2012 |fechaaccesu=20 de xineru de 2012 |editorial=Digital Spy. Digital Spy Ltd|apellíos=Simpson |nome=Leah}}</ref>}} En [[2006]], na so primer actuación pal Williamsburg Live Songwriting Competition, Del Rey conoció a Van Wilson, un representante d'A&R rep for 5 Points Records,<ref name="wlsc2006">{{Cita web |url=http://wlsc2006.com/915.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071013161339/http://wlsc2006.com/915.html |fechaarchivu=13 d'ochobre de 2007 |títulu=Williamsburg Live Songwriter Competition 2006 (WLSC 2006): Prizes |editorial=web.archive.org |fechaaccesu=12 d'abril de 2014 }}</ref><ref name="mtvhive.com">{{Cita web |url=http://www.mtvhive.com/2012/01/30/lana-del-rey-first-album-5-points-records-interview/ |títulu=Why Lana del Rey's first album disappeared &#124; MTV Hive |editorial=mtvhive.com |fechaaccesu=12 d'abril de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140410054156/http://www.mtvhive.com/2012/01/30/lana-del-rey-first-album-5-points-records-interview |fechaarchivu=10 d'abril de 2014 }}</ref> un sellu independiente propiedá de [[David Nichtern]].<ref name="mtvhive.com" /> Un añu antes de graduase de la Universidá de Fordham, la compañía discográfica ufiertó-y un contratu, que ella aceptó, y utilizó el primer adelantu pa camudase a un parque de remolques pela rodiada de la ciudá, en graduándose. Los primeros trabayos de la cantante yeren na so mayoría [[EP]] como ''[[Kill Kill]]'' (2008) y discos de descarga dixital, que ella y la so discográfica unviaba a productores que s'interesaren en collaborar. Mientres esi curtiu tiempu la cantante camudó'l so nome artísticu múltiples vegaes, hasta que finalmente lo camudó a «Lana del Rey» en [[2009]]. Esi mesmu añu un productor acepto realizar un álbum d'estudiu con ella, y en [[2010]] salió en venta como [[descarga dixital]] ''[[Llana del Ray a.k.a. Lizzy Grant]]''. Poco tiempu dempués la cantante pidió que'l discu fuera sacáu del mercáu, yá que nun taba satisfecha col númberu de cantares y quería camudar el so nome de «Ray» a «Rei». Depués de sacalo, pidió-y a la discográfica que-y vendiera tol so material y depués arrenunció. === 2010-2012: ''Born To Die'' y ''Paradise'' === {{AP|Born to Die|Paradise (EP de Lana del Rey)|l2=Paradise}} [[Ficheru:Lana del Rey @ Bowery Ballroom.jpg|145px|left|thumb|Lana del Rey cantando nel Bowery Ballroom en 2011]] En [[xunu]] de [[2011]], Del Rey roblara col [[sellu discográficu]] Stranger Records pa llanzar el so primera [[senciellu]] «[[Video Games (cantar)|Video Games]]».<ref name="signstranger">{{Cita web |url=http://strangerrecords.com/#section_01news_2011-06-30-llana_signed_to_stranger |títulu=Lana Del Rey signs to Stranger! |fechaaccesu=23 d'avientu de 2011 |fecha=30 de xunu de 2011 |editorial=Stranger Records}}</ref> En [[ochobre]] de 2011, roblara tamién coles discográfiques [[Interscope Records]] y [[Polydor]].<ref name="bbclovelaw">{{cita noticia |apellíu=Savage |nome=Mark |títulu=Love, the law, and Lana del Rey |url=https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-16729651|newspaper=[[BBC News]]}}</ref><ref>{{cita noticia |apellíu=Horowitz |nome=Steven J. |títulu=Lana Del Rey: The Billboard Cover Story |url=http://www.billboard.com/features/lana-del-rey-the-billboard-cover-story-1005869152.story#/features/lana-del-rey-the-billboard-cover-story-1005869152.story?páxina=2|newspaper=[[Billboard]]}}</ref><ref name="debú">{{Cita web |url=http://www.billboard.com/news/lana-del-rey-to-release-interscope-debú-1005609352.story |títulu=Lana Del Rey to Release Interscope Debú January 2012 |fechaaccesu=23 d'avientu de 2011 |apellíu=Halperin |nome=Shirley |fecha=5 d'avientu de 2011 |obra=[[Billboard]] |editorial=[[Prometheus Global Media]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111207003645/http://www.billboard.com/news/lana-del-rey-to-release-interscope-debú-1005609352.story |fechaarchivu=7 d'avientu de 2011 }}</ref> Nuna entrevista con ''[[The Observer]]'', Del Rey reveló: «xubí'l cantar («[[Video Games (cantar)|Video Games]]») a [[Internet]] va unos meses porque yera la mio favorita; pa ser honesta, nun diba ser senciellu, pero la xente respondió perbién a ella. Pongo realmente murniu y murnia cuando interpretó esi cantar, inda lloro dacuando cuando'l cantar.»<ref name="observer">{{cita noticia |url=http://www.guardian.co.uk/music/2011/sep/04/one-to-watch-lana-del-rey |títulu=One to watch: Lana del Rey |fecha=4 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=20 d'avientu de 2011 |obra=[[The Observer]] |editorial=Guardian News and Media |apellíu=Swash |nome=Rosie |allugamientu=London}}</ref> El [[videu musical]] de «Video Games» foi xubíu a la so cuenta de [[You Tube]] el [[19 d'agostu]] de [[2011]]; empobináu y editáu pola mesma artista, quien se grabó a sigo mesma con una [[webcam]] y axuntó antiguos videos tomaos d'[[internet]] pa realizalo.<ref name="nymag">{{Cita web |url=http://nymag.com/daily/entertainment/2011/09/llana_del rei.html |títulu=Meet Lana del Rey, the New Singer Music Bloggers Love to Hate |fechaaccesu=12 d'avientu de 2011 |apellíu=Dobbins |nome=Amanda |fecha=21 de setiembre de 2011 |obra=[[New York (magacín)|New York]] |editorial=New York Media, LLC}}</ref> De manera similar, crearía los sos propios videos musicales pa los cantares «[[Blue Jeans (cantar)|Blue Jeans]]» y «Carmen» (darréu esaniciáu de la so cuenta de [[You Tube]]).<ref>{{Cita web |url=http://buzzworthy.mtv.com/2011/09/12/lana-del-rey-blue-jeans-video/ |títulu=New Video: Lana del Rey, 'Blue Jeans' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2011 |apellíu=James |nome=Nicole |fecha=12 de setiembre de 2011 |editorial=MTV. [[MTV Networks]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120529145732/http://buzzworthy.mtv.com/2011/09/12/lana-del-rey-blue-jeans-video/ |fechaarchivu=29 de mayu de 2012 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a357081/lana-del-rey-debúes-off-to-the-races-music-video-watch-now.html |títulu=Lana Del Rey debúes 'Off to the Races' music video – watch now |fechaaccesu=23 d'avientu de 2011 |apellíu=Langshaw |nome=Mark |fecha=22 d'avientu de 2011 |editorial=[[Digital Spy]]}}</ref> [[Ficheru:Lana Del Rey at Irving Plaza.jpg|145px|right|thumb|Lana del Rey cantando «Body Electric» nel Irving Plaza, [[ciudá de Nueva York]]. 2012<ref>{{Cita web |apellíu=Cohen |nome=Ian |url=http://pitchfork.com/reviews/tracks/12276-video-games/ |títulu=Lana Del Rey : "Video Games" &#124; Tracks |editorial=Pitchfork |fecha=3 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2011}}</ref>]] En setiembre d'esi añu, «[[Video Games]]» foi utilizada mientres una escena clave na [[serie de televisión]] ''[[Ringer]]'', qu'ayudó descomanadamente a que recibiera atención de los medios; tamién la utilizó la serie norteamericana ''[[Gossip Girl]]'', nuna escena de gran importancia ente los personaxes [[Chuck Bass]] y [[Blair Waldorf]], que siguió faciendo crecer la popularidá del cantar y de la mesma Llana.<ref>{{Cita web |url=http://music-mix.ew.com/2011/09/28/lana-del-rey-video-games-ringer/ |títulu=Lana Del Rey's 'Video Games' lands a prime spot on CW's 'Ringer' – Is she officially mainstream now? |fechaaccesu=21 d'avientu de 2011 |fecha=28 de setiembre de 2011 |editorial=Entertainment Weekly}}</ref> Esi mesmu añu, «[[Video Games (cantar)|Video Games]]» foi nomada la «Meyor nuevu cantar» pola [[Revista electrónica|revista]] ''[[Pitchfork Media]]''. Llana promovió'l cantar con delles interpretaciones en vivu, incluyendo en ''[[MTV Brasil|MTV Push Brasil]]'',<ref>{{Cita web |url=http://vh1brasil.uol.com.br/musica/artistas/lana-del-rey/videos/lana-del-rey-video-games-mtv-push-714662/ |títulu=Video Games – MTV Push |fechaaccesu=20 d'avientu de 2011 |editorial=[[VH1|VH1 Brasil]]. [[MTV Networks]]}}</ref> nel programa [[Holanda|holandés]] ''De Wereld Draait Door'',<ref>{{Cita web |url=http://idolator.com/6075912/lana-del-rey-sings-video-games-on-amsterdams-dwdd |títulu=Lana Del Rey Sings "Video Games" On Amsterdam's 'DWDD' |fechaaccesu=20 d'avientu de 2011 |autor=Idolator Staff |fecha=12 de payares de 2011 |editorial=[[Idolator (sitio web)|Idolator]]}}</ref> nel programa [[Gran Bretaña|británicu]] ''Later... with Jools Holland''<ref>{{Cita web |url=http://pitchfork.com/news/44276-watch-lana-del-rey-perform-video-games-on-later-with-jools-holland/ |títulu=Watch Lana del Rey Perform "Video Games" on "Later With Jools Holland" |fechaaccesu=20 d'avientu de 2011 |apellíu=Phillips |nome=Amy |fecha=11 d'ochobre de 2011 |editorial=[[Pitchfork Media]]}}</ref> y nel [[Bowery Ballroom]] de [[New York]].<ref>{{Cita web |url=http://nymag.com/daily/entertainment/2011/12/lana-del-rey-performs-video-games-bowery-ballroom.html |títulu=Watch Lana del Rey Perform 'Video Games' Live at Bowery Ballroom |fechaaccesu=20 d'avientu de 2011 |apellíu=Glazer |nome=Eliot |fecha=6 d'avientu de 2011 |obra=[[New York (magacín)|New York]] |editorial=New York Media, LLC}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.nme.com/news/lana-del-rey/60960 |títulu=Lana Del Rey explains significance of 'Video Games' location Chateau Marmont |fechaaccesu=20 d'avientu de 2011 |fecha=13 d'avientu de 2011 |obra=[[NME]]}}</ref> En [[setiembre]], les entraes pa una de les sos primeres presentaciones, en [[Londres]], vender en menos de media hora. ''[[Rolling Stone]]'' comentó que «a pesar de que Lana del Rey ta nerviosa y ansiosa mientres interpreta los sos cantares en vivu, tamién canta con gran enfotu», anque señalaron que «les sos transiciones podríen ser bastante desagradables».<ref>{{Cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/news/lana-del-rey-tries-to-live-up-to-her-glamorous-image-at-nyc-show-20111206 |títulu=Lana Del Rey Tries to Live Up to Her Glamorous Image at New York Show |fechaaccesu=20 d'avientu de 2011 |apellíu=Perpetua |nome=Matthew |fecha=6 d'avientu de 2011 |obra=[[Rolling Stone]] |editorial=Jann Wenner}}</ref> La cantante tamién dio delles entrevistes pa periódicos y revistes en llinia, tales como ''The Quietus'' y los primeramente mentaos [[The Observer]]<ref name="observer"/> y [[Pitchfork Media]].<ref name="pitchforkinterview">{{Cita web |url=http://pitchfork.com/features/rising/8657-lana-del-rey/ |títulu=Rising: Lana del Rey |fechaaccesu=23 d'avientu de 2011 |apellíu=Dombal |nome=Ryan |fecha=30 d'agostu de 2011 |editorial=[[Pitchfork Media]]}}</ref> El so primera [[extended play|EP]] n'[[Estaos Xuníos]], «[[Video Games]]/[[Blue Jeans (cantar)|Blue Jeans]]», foi llanzáu por Stranger Records el [[10 d'ochobre]] de [[2011]] en [[Discu de vinilu|vinilu]] y en [[descarga dixital|formatu dixital]] a otru día.<ref name="pitchfork1">{{Cita web |apellíu=Battan |nome=Carrie |url=http://pitchfork.com/news/43937-lana-del-rey-announces-live-debut/ |títulu=Lana del Rey Announces U.S. Live Debut &#124; News |editorial=Pitchfork |fecha=8 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2011}}</ref> El [[24 d'ochobre]] de [[2011]], anuncióse que l'artista ganara un ''[[Q (magacín)|Premiu Q]]'' a la «próxima gran promesa musical».<ref>{{Cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/culture/music/music-news/8846762/Adele-wins-two-Q-awards-but-ill-health-forces-her-to-miss-the-ceremony.html |títulu=Adele wins two Q awards but ill health forces her to miss the ceremony |fecha=23 d'ochobre de 2011 |obra=Daily Telegraph |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2011}}</ref> Llana foi l'artista ''[[MTV Llatinoamérica|MTV Push]]'' de [[MTV Llatinoamérica]] nel mes d'[[avientu]] de [[2011]]; dichu programa trata de dar un impulsu a «los meyores artistes nuevos» en Llatinoamérica.<ref>{{Cita web |url=http://www.mtvla.com/tv/mtv-push/artista/lana-del-rey/ |títulu=MTV Push-Lana del Rey |fechaaccesu=27 d'avientu de 2011 |obra=[[MTV]]}}</ref> Más tarde, informóse que la cantante llanzaría la so [[álbum debú]] en [[xineru]] de [[2012]] so les discográfiques [[Interscope Records|Interscope]] y Stranger Records.<ref name="debú"/> Mientres una entrevista col [[programa de televisión|programa]] [[Francia|francés]] ''[[Taratata]]'', Llana reveló que l'álbum llamaríase ''[[Born to Die]]''.<ref>{{Cita web |url=http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a353151/lana-del-rey-names-debut-album-born-to-die.html |títulu=Lana Del Rey names debut album 'Born to Die' |fechaaccesu=15 d'avientu de 2011 |apellíu=Millar |nome=Paul |fecha=27 de payares de 2011 |editorial=[[Digital Spy]]. [[Hachette Filipacchi Médias]]}}</ref> ''[[Born to Die]]'' foi llanzáu'l [[27 de xineru]] de [[2012]] n'[[Irlanda]],<ref>{{Cita web |url=http://itunes.apple.com/ie/preorder/id487418281 |títulu=Born to Die by Lana del Rey |fechaaccesu=23 d'avientu de 2011 |fecha=27 de xineru de 2012 |editorial=[[iTunes Store]]}}</ref> el [[30 de xineru]] de [[2012]] nel [[Reinu Xuníu]] y el [[31 de xineru]] nel restu del mundu.<ref name="BTD">{{Cita web |url=http://pitchfork.com/news/44795-new-lana-del-rey-born-to-die/ |títulu=New Lana del Rey: "Born to Die" |fechaaccesu=7 d'avientu de 2011 |apellíu=Phillips |nome=Amy |editorial=[[Pitchfork Media]]}}</ref> Nel [[Reinu Xuníu]] l'álbum debutó nel númberu unu, vendiendo 117.000 copies na so primer selmana.<ref>{{Cita web |url=https://www.bbc.co.uk/newsbeat/16808049 |títulu=Lowest record sales on Official Album Chart in 17 years |fechaaccesu=21 de febreru de 2012 |obra=BBC |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.musicweek.com/story.asp?sectioncode=1&storycode=1048405&c=1 |títulu=Official Chart Analysis: Lana del Rey album sells 117k, 43% digital |fechaaccesu=6 de febreru de 2012 |apellíu=Jones |nome=Alan |fecha=6 de febreru de 2012 |obra=[[Music Week]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131105151858/http://www.musicweek.com/story.asp?sectioncode=1&storycode=1048405&c=1 |fechaarchivu=5 de payares de 2013 }}</ref> N'[[Estaos Xuníos]], l'álbum vendió 77&nbsp;000 copies na so selmana de llanzamientu, debutando na segunda posición del [[Billboard 200]].<ref>{{Cita web |títulu=Lana del Rey debúes at number 2 on Billboard 200 |url=http://www.billboard.com/#/news/lana-del-rey-debúes-at-non-2-on-billboard-1006124352.story |editorial=[[Billboard]] |editor=Keith Caulfield |fecha=8 de febreru de 2012 |idioma=inglés |fechaaccesu=26 de marzu de 2012}}</ref> Xeneralmente, l'álbum y los sos respeutivos senciellos tuvieron una bona receición comercial alredor del mundu.<ref>{{Cita web |url=http://www.latercera.com/noticia/entretencion/2012/02/661-428153-9-album-debú-de-lana-del-rey-lidera-descargas-por-itunes-en-14-paises.shtml |títulu=Album debú de Lana del Rey lidera descargues por iTunes en 14 países |fecha=1 de febreru |añu=2012 |autor=La Tercer}}</ref> ''Born to Die'' recibió crítiques xeneralmente favorables per parte de los críticos profesionales, según [[Metacritic]].<ref name="Metacritic">{{Cita web |url=http://www.metacritic.com/music/born-to-die/critic-reviews |títulu=Born to Die-Review |fechaaccesu=21 de febreru de 2012 |obra=Meacritic |idioma=inglés}}</ref> Pa promocionar l'álbum, Del Rey presentar en ''[[Saturday Night Live]]'' el [[14 de xineru]] de [[2012]], polo xeneral recibiendo crítiques mistes pola so presentación.<ref>{{Cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1677389/lana-del-rey-snl.jhtml |títulu=Lana Del Rey's 'SNL' Performance Has Critics Howling – Music, Celebrity, Artist News |fechaaccesu=22 de xineru de 2012 |autor=Posted 1/12/12 |fecha=17 de xineru de 2012 |editorial=MTV}}.</ref> El tercer senciellu del álbum foi «[[Born to Die (cantar)|Born to Die]]»; el videu musical foi dirixíu por Yoann Lemoine<ref name="Murray">{{Cita web |url=http://www.clashmusic.com/news/watch-lana-del-rey-born-to-die |títulu=Lana Del Rey – Born to Die: Official Video Drops |fechaaccesu=16 d'avientu de 2011 |apellíu=Murray |nome=Robin |fecha=15 d'avientu de 2011 |editorial=Clash Music}}</ref> y cuntó con un presupuestu y una producción significativamente mayor que la de los sos videos anteriores.<ref name="Lipshutz">{{Cita web |url=http://www.billboard.com/column/viralvideos/lana-del-rey-goes-big-budget-in-born-to-1005678552.story |títulu=Lana Del Rey Goes Big-Budget in 'Born To Die' Video |fechaaccesu=16 d'avientu de 2011 |apellíu=Lipshutz |nome=Jason |fecha=14 d'avientu de 2011 |obra=[[Billboard]] |editorial=[[Prometheus Global Media]]}}</ref> El so siguientes senciellos fueron «[[Blue Jeans (cantar)|Blue Jeans]]», que'l so videu musical oficial foi llanzáu'l [[19 de marzu]] de [[2012]],<ref>{{Cita web |url=http://www.digitalspy.com/music/news/a371501/lana-del-rey-unveils-blue-jeans-music-video-still.html |fecha=16 de marzu de 2012 |autor=Copsey, Robert |obra=Digital Spy |títulu=Lana Del Rey unveils 'Blue Jeans' music video still |idioma=inglés}}</ref> «[[Summertime Sadness (cancion)|Summertime Sadness]]» y «National Anthem». Mientres 2012, ''[[Born to Die]]'' vendió 3&nbsp;400&nbsp;000 copies a nivel mundial, coles cualos convirtióse nel quintu álbum más vendíu mientres aquel añu.<ref>{{Cita web |url=http://ifpi.com/content/library/DMR2013.pdf |títulu=IFPI Digital Music Report 2013 |añu=2013 |fechaaccesu=26 de febreru de 2013 |obra=[[Federación Internacional de la Industria Fonográfico|IFPI]] |idioma=inglés |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://ifpi.com/content/library/DMR2013.pdf|fechaarchivu=27 de payares de 2015}}</ref> === 2013: ''The Great Gatsby'' y ''Tropico'' === [[Ficheru:Lana Del Rey Seattle.jpg|200px|miniaturadeimagen|left|Lana del Rey promocionando'l so álbum en [[marzu]] de [[2012]] en [[Seattle]].]] Nel [[2013]] [[Brit Awards]], ganó'l premiu a la «artista solista femenina internacional», polo que ye'l so segundu premiu [[Brit Awards|BRIT]]<ref>{{Cita web |url=http://www.brits.co.uk/artist/lana-del-rey |títulu=THE BRIT AWARDS 2014 - Lana del Rey editorial=brits.co.uk |fechaaccesu=22 de mayu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140816080527/http://www.brits.co.uk/artist/lana-del-rey |fechaarchivu=16 d'agostu de 2014 }}</ref> hasta la fecha. La victoria de Lana del Rey sosprendió a los críticos, yá que [[Taylor Swift]] yera favorita en ganar el premiu. Ella ta trabayando anguaño nel so tercer [[álbum d'estudiu]]. L'artista destacó nuna entrevista que trabayara nél amodo y qu'escribiera en [[Santa Monica (California)|Santa Monica]]. Tamién mentó qu'una de los cantares del álbum llamaríase «Black Beauty», esta foi penerada más tarde en [[YouTube]]. En [[marzu]], Lana del Rey recitó'l poema ''Cantar a mi mesmu'', de [[Walt Whitman]] pa la revista de moda francesa, ''L'Officiel Paris''. El séptimu senciellu de Llana, «[[Dark Paradise]]», foi llanzáu'l [[1 de marzu]] de [[2013]] y como senciellu promocional el [[19 de marzu]]. Del Rey ganó los Premios [[Echo Awards|ECHO]] a la «meyor artista revelación internacional» y «meyor artista de pop-rock» el [[21 de marzu]]. Un videu musical del so cover de [[Leonard Cohen]] «Chelsea Hotel N 2» foi xubíu na so cuenta de [[YouTube]] el [[27 de marzu]]. El [[18 d'abril]], Del Rey dio a conocer la cubierta del so nuevu videu, na qu'apaecía col so noviu Barrie-James O'Neill. El cantar yera un cover, «[[Summer Wine]]» de [[Llei Hazlewood]]. [[Ficheru:Lana del Rey @ Planeta Terra.jpg|thumb|Del Rey nel Festival Planeta Terra (2013).]] Xuntu col direutor de la película ''[[The Great Gatsby (película de 2013)|The Great Gatsby]]'', coguionista y coproductor [[Baz Luhrmann]], Del Rey escribió'l cantar orixinal «[[Young and Beautiful (cantar)|Young & Beautiful]]» pa la [[banda sonora]] de l'adautación cinematográfica de 2013 de ''[[The Great Gatsby (película de 2013)|The Great Gatsby]]''. El cantar dar a conocer en numberosos programes de radio de música contemporánea. Un fragmentu del cantar apaeció nel [[trailer]] oficial de la película y sonó mientres la escena na que los personaxes interpretaos por [[Leonardo DiCaprio]] y [[Carey Mulligan]] espresen mutuamente'l so sentimientos románticos ente ellos. La revista ''[[Rap-Up]]'' describió'l senciellu como «esmolecedor», ente que [[MTV]] definir como «aveséu y máxicu». El videu musical de «[[Young and Beautiful (cantar)|Young & Beautiful]]» foi llanzáu'l [[10 de mayu]].<ref>{{Cita web |url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/1561338/lana-del-rey-is-young-and-beautiful-and-sad-in-new-video |títulu=Lana Del Rey is 'Young and Beautiful' and Sad in New Video |editorial=[[Billboard|Billboard.com]] |fecha=10 de mayu de 2013}}</ref> Dempués del llanzamientu del cantar, qu'algamó'l puestu 22 nel [[Billboard Hot 100]],<ref>{{Cita web |url=http://www.billboard.com/artist/306420/lana-del-rey/chart |títulu=Lana del Rei - Chart History |editorial=[[Billboard|Billboard.com]] |fechaaccesu=22 de mayu de 2014}}</ref> el picu más altu de Lana del Rey nesta llista (apocayá, superó esa marca col so cantar «[[Summertime Sadness]]», qu'anguaño ta nel puestu #6.), yá que'l so antiguu mayor ésitu en Billboard fuera «[[Video Games]]», que tan solo algamó'l puestu 91 nel 2012. La so xira mundial [[Paradise Tour]] remató'l [[14 de payares]] de 2013 en [[Buenos Aires]] y llueu estrenó un curtiumetraxe llamáu ''[[Tropico (película de Lana del Rey)|Tropico]]'', que inclúi cantares del so [[EP]] ''[[Paradise (EP de Lana del Rey)|Paradise]]'' y tamién la poesía de [[Walt Whitman]]. Esta película cunta cola direición d'[[Anthony Mandler]], va durar 30 minutos y foi estrenáu nel Hollywood Forever Cemetery y na ciudá de [[Nueva York]]. El [[5 de payares]] de [[2013]] la cantante xubió un [[trailer]] del curtiumetraxe a la so canal de [[YouTube]], que llogró más de 190.000 visites n'apenes un día.<ref>{{cita videu|autor=Varios|títulu=Lana del Rey - Tropico Teaser|url=http://www.youtube.com/watch?v=VEmC7fSSXgQ&feature=youtu.be|fechaaccesu=6 de payares de 2013|obra=YouTube|fecha=5 de payares de 2013}}</ref> La cantante definir como'l so «proyeutu de despidida» de la dómina ''Born To Die''. Dempués de xunan gran espectación per parte de los sos siguidores y tres una dómina na que les filtraciones de los sos nuevos senciellos a [[internet]] llevar inclusive a anunciar nes redes sociales que se retiraría de la música. El curtiu axunta los cantares [[Body Electric]], [[Gods and Monsters]] y [[Bel Air]] nesi orde. Esti videu tien un fuerte calter [[cristianismu|cristianu]] faciendo referencia a la hestoria d'[[Adán]] y [[Eva]] nel [[Xénesis]], y [[patriotismu|patrióticu]], espresando a la fin l'amor que siente por [[Estaos Xuníos]]. El 4 d'avientu de 2013, mientres el discursu previu a la proyeición de ''Tropico'', Lana del Rey anunció a los sos almiradores que'l so tercer álbum d'estudiu va llamase ''[[Ultraviolence]]'', y va ver la lluz el 17 de xunu de 2014.<ref>{{cita noticia |nome=Jason Lipshutz |títulu=Lana Del Rey's 'Tropico': Watch The Daring Short Film In Full |url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/5819633/llana-del-reys-tropico-watch-the-daring-short-filme-in-full?utm_medium=photo |editorial=Billboard |fecha=5 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=5 d'avientu de 2013}}</ref> === 2014: ''Ultraviolence'' === [[Ficheru:Lana Del Rey Coachella.jpg|thumb|Del Rey nel [[Festival de Música y Artes de Coachella Valley|Festival de Coachella]] (2014).]] El 26 de xineru de 2014, estrenar en [[VEVO]] el so nuevu senciellu «[[Once Upon A Dream]]» (adautación de la [[Once Upon A Dream (cantar de la bella durmiente)|cantar homónimu]] de 1959), perteneciente a la [[banda sonora]] de la película ''[[Maleficent (película)|Maleficent]]'' que'l so estrenu foi'l 30 de mayu de 2014.<ref>{{cita noticia |títulu=Hear Lana del Rey's Creepy 'Once Upon a Dream' Cover in 'Maleficent' Trailer |url=http://www.spin.com/articles/lana-del-rey-once-upon-a-dream-maleficent-trailer/ |editorial=[[Spin (revista)|Spin]] |idioma=inglés |fecha=26 de xineru de 2014 |fechaaccesu=9 de marzu de 2014}}</ref> El 14 d'abril estrenar en [[VEVO]] el so nuevu senciellu «[[West Coast]]», perteneciente al so próximu álbum ''[[Ultraviolence]]''.<ref>{{cita noticia |títulu=Lana Del Rey – “West Coast” |url=http://www.stereogum.com/1675068/lana-del-rey-west-coast/mp3s/ |editorial=stereogum.com|fecha=14 d'abril de 2014 |fechaaccesu=20 d'abril de 2014}}</ref><ref>{{cita noticia |títulu=Hear Lana del Rey's Smoldering 'West Coast' |url=http://www.spin.com/articles/lana-del-rey-west-coast-stream/ |editorial=[[Spin (revista)|Spin]] |idioma=inglés |fecha=14 d'abril de 2014 |fechaaccesu=20 d'abril de 2014}}</ref> «West Coast» debutó na posición númberu 17 de [[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]] siendo esta la so segunda meyor posión en felicidá llista, tres «Summertime Sadness».<ref>{{Cita web |url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6062928/llana-del-reys-west-coasts-onto-hot-100-at-non-17 |títulu=Lana Del Rey's 'West' Coasts Onto Hot 100 At Non. 17 |fechaaccesu=14 de xunu de 2014 |apellíu=Caulfield |nome=Keith |autor2=Trust Gary |fecha=23 d'abril de 2014 |obra=Billboard.com |idioma=inglés}}</ref> L'audiu oficial del senciellu, foi filmado nuna sablera de [[California]], nel apaez Del Rey con Bradley Soileau l'audiu en 24 hores depués de ser xubíu a la cuenta [[VEVO]] de [[YouTube]] de la cantante, llogró 2 millones de visites en tol mundu.<ref>{{Cita web |url=http://www.vogue.es/moda/news/articulos/lana-del-rey-beyonce-o-gwen-stefani-coachella-2014-en-6-sorpreses/19452 |títulu=Lana del Rei, Beyoncé y Gwen Stefani: Coachella 2014 en 6 sorpreses |fechaaccesu=16 de xunu de 2014 |apellíu=Ximénez |nome=Mario |fecha=15 d'abril de 2014 |obra=Vogue.es}}</ref> Lana del Rey confirmó que va ser parte de la banda sonora pa la película homónima de Tim Burton ''[[Big Eyes]]'' pa finales de 2014. La banda sonora constaría de dos canciones: «[[Big Eyes (cantar de Lana del Rey)|Big Eyes]]» y «[[I Can Fly (cantar de Lana del Rey)|I Can Fly]]». El 1 d'avientu Yahoo! llanzó un video con escenes de la película y la lletra pal cantar. La película estrenó'l 24 d'avientu.<ref name="Payne">{{Cita publicación |apellíu=Payne |nome=Chris |títulu=Lana Del Rey Shares 'Big Eyes' & 'I Can Fly' From New Tim Burton Film |url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/6334898/lana-del-rey-tim-burton-big-eyes-soundtrack-i-can-fly |fecha=3 d'avientu de 2014 |obra=[[Billboard]] |fechaaccesu=18 de xunu de 2015}}</ref> El 1 d'avientu, Del Rey anuncia que va empecipiar una xira nel branu de 2015, llamada Endless Summer Tour. Ocho de los espectáculos van cuntar con [[Courtney Love]] como artista convidada.<ref>{{Cita noticia|títulu=Lana Del Rey Announces 2015 Tour Dates With Courtney Love|url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/6334673/lana-del-rey-courtney-love-endless-summer-tour-dates-2015|fechaaccesu=22 de xunetu de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> === 2015-16: Honeymoon === El 2 de xineru de 2015, Lorraine Ali de Los Angeles Times publicó una entrevista que lu realizó a Lana del Rey, onde comentaba que taba trabayando nel so cuartu álbum d'estudiu y que yá tenía un cantar tituláu «Music to Watch Boys To», según l'artista, allegó con Mark Ronson y simultáneamente amestó que tenía una «fuerte influencia de jazz». El 6 de xineru de 2015, Del Rey nuna entrevista con Phil Gallu de Billboard reveló'l títulu rellató qu'había compuestu nueve cantares pal discu, coles mesmes indicó que taba buscando más temes más pa completalo, acordies coles sos declaraciones cuatro pistes teníen una producción perfecta y que yera bien distinta a Ultraviolence; pero ye similar a Born to Die y Paradise.<ref>{{Cita web |url=http://www.gigwise.com/news/97149/lana-del-rey-honeymoon-album-details-revealed |títulu=LANA DEL REI REVEALS FRESH DETAILS ON NEW ALBUM HONEYMOON |fechaaccesu=7 de xineru de 2015 |autor=Andy Morris |fecha=7 de xineru de 2015 |obra=GIGWISE |idioma=inglés}}</ref> El 14 de xunetu de 2015, Del Rey llanzó "Honeymoon", el títulu de la primer pista correspondiente al so álbum ''[[Honeymoon|homónimu]]''.<ref>{{Cita web |títulu=Here it is, the first and title track off my record – Honeymoon |url=https://instagram.com/p/5H_7x_TAXS/ |fechaaccesu=12 d'agostu de 2015}}</ref> Ella reveló que l'álbum contién catorce canciones, describiendo los cantares como "una trampa d'enerxía enfollagada". El 4 d'agostu de 2015, Del Rey reveló'l primera senciellu "[[High By The Beach]]", que foi llanzáu'l 10 d'agostu de 2015.<ref>{{Cita web|apellido1=Lipshutz |nome1=Jason |títulu=Lana Del Rey Gets 'High By The Beach': Hear The New Track |url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop-shop/6656851/lana-del-rey-high-by-the-beach-new-single |obra=[[Billboard]] |idioma=inglés |fecha=10 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2015}}</ref> El 4 d'agostu de 2015, [[The Weeknd]] tamién reveló la llista de cantares pal so próximu segundu álbum d'estudiu "Beauty Behind the Madness", que cunta con una collaboración con Del Rey titulada "Prisoner".<ref>{{Cita web |títulu=Beauty Behind the Madness - Tracklist - August 28th |url=https://twitter.com/theweeknd/status/628648124391657472 |obra=[[Twitter]] |idioma=inglés |fecha=4 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2015}}</ref> {{ensin referencies|El 21 d'agostu xubió un cantar tituláu "Terrence Loves You" que tamién foi incluyida nel pre-order del álbum qu'empezó'l mesmu día. Un video sampler pa promocionar Honeymoon foi xubíu a la so cuenta VEVO en YouTube el día 8 de setiembre con dellos fragmentos de los cantares yá conocíos, amás de los cantares "Music To Watch Boys To" y "Freak". Darréu, el día 10 de setiembre Del Rey xubió l'audiu oficial del cantar "Music To Watch Boys To". L'álbum foi llanzáu'l 18 de setiembre de 2015.}} Magar el so álbum [[Honeymoon]] caracterizárase principalmente pola falta d'espardimientu comercial, esto nun torgar que l'artista embarcar nuna xira por festivales d'América pel branu del añu 2016. === 2017-presente: ''Lust for Life'' === {{AP|Lust for Life (álbum de Lana del Rey)|l1=Lust for Life}} Tan solo dellos meses dempués del llanzamientu de ''Honeymoon'', Del Rey yá s'atopaba trabayando nel so quintu álbum d'estudiu.<ref>{{Cita web|apellido1=Trendell |nome1=Andrew |títulu=LANA DEL REI IS BACK AT WORK IN THE STUDIO |url=http://www.gigwise.com/news/106119/lana-del-rey-working-on-honeymoon-follow-up-new-album-ahead-of-tour |editor=Gigwise |idioma=inglés |fecha=22 de marzu de 2016 |fechaaccesu=2 d'abril de 2017}}</ref> En febreru de 2017, peneróse'l primera senciellu del álbum tituláu «[[Love (cantar de Lana del Rey)|Love]]», polo que foi publicáu más tarde el 18 d'esi mes.<ref>{{Cita web|apellido1=Guillén |nome1=Raúl |títulu=Lana del Rei bastia la salida de 'Love', el so nuevu single |url=http://jenesaispop.com/2017/02/18/289711/peneráu-young-and-in-love-nuevu-single-lana-del-rey/ |editor=[[Jenesaispop]] |fecha=18 de febreru de 2017 |fechaaccesu=2 d'abril de 2017}}</ref> Llogró una bona receición comercial al entrar nos ventis primeros puestos de los conteos d'[[España]], [[Francia]], [[Hungría]], la [[Rexón Valona]] de [[Bélxica]] y la [[República Checa]].<ref name=ChartsLOVE>{{Cita web |títulu=LANA DEL REY - LOVE |url=http://www.ultratop.be/fr/song/18f71b/Llana-Del Rey-Love |editor=[[Ultratop]] |idioma=francés |fechaaccesu=3 d'abril de 2017}}</ref><ref name=HungríaLOVE>{{Cita web |títulu=Single (track) Top 40 llista |url=http://zene.slagerlistak.hu/single-track-top-40-llista/2017/8 |editor=[[Magyar Hanglemezkiadók Szövetsége]] |idioma=húngaru |fechaaccesu=3 d'abril de 2017}}</ref><ref name=ifpiRC>Pa ver la posición escueya ''CZ - SINGLES DIGITAL - TOP 100'' y ''201708'' y depués da clic en «Zobrazit»: {{Cita web |títulu=IFPI ČR > Hitparáda - CZ - SINGLES DIGITAL - TOP 100 > Týdean - 201708 |url=http://www.ifpicr.cz/hitparada/index.php |editor=[[IFPI|IFPI Czech Republic]] |idioma=checu |fechaaccesu=3 d'abril de 2017}}</ref> Más d'un mes dempués, reveló que'l discu llamaríase ''[[Lust for Life (álbum de Lana del Rey)|Lust for Life]]'', y tamién espresó que: «Fixi los mios primeros cuatro álbumes pa mi, pero esti ye pa los mios fanáticos y sobre ónde espero que toos nos dirixamos».<ref>{{Cita web|apellido1=Gaca |nome1=Anna |títulu=Lana Del Rey Releases Trailer for New Album Lust for Life, Which Is “Coming Soon” |url=http://www.spin.com/2017/03/lana-del-rey-new-album-lust-for-life-trailer-video/ |editor=[[Spin (revista)|Spin]] |idioma=inglés |fecha=29 de marzu de 2017 |fechaaccesu=2 d'abril de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|apellido1=Kreps |nome1=Daniel |títulu=Watch Lana del Rey's Dreamy 'Love' Video |url=http://www.rollingstone.com/music/news/watch-llana-del-reys-dreamy-love-video-w467870 |editor=[[Rolling Stone]] |idioma=inglés |fecha=20 de febreru de 2017 |fechaaccesu=2 d'abril de 2017}}</ref> Reveló'l so nuevu senciellu Lust For Life collaborando con The Weeknd y Coachella - Woodstock in my Mind "el cual escribió de regresu de Coachella 2017". ==== Discutiniu con Radiohead ==== La banda inglesa [[Radiohead]] acusó a Lana del Rey de plaxar el so popular ésitu [[Creep_(cantar_de_Radiohead)|Creep]] del discu [[Pablo Honey]] de 1993, mientres la cantante neoyorkina foi insistente en señalar que la so tema "Get Free" del so álbum [[Lust for Life (álbum de Lana del Rey)|Lust for Life]] nun s'inspiró nel ésitu noventero de la banda de liderada por [[Thom Yorke]]. La mesma Llana aseguró que Radiohead entamara aiciones llegales na so contra y que ella, pel so llau, propúnxo-yos llegar a un alcuerdu. Llana comentó na so Twitter: "El mio cantar nun yera inspirada por 'Creep', Radiohead siente que sí lo foi y quier el 100% del creitu. Ufierté hasta 40% nos últimos meses, pero solo acepten el 100%. Los sos abogaos fueron implacables, asina tratamos con él na corte".<ref>{{cita web|títulu=Radiohead acusa plaxu a Lana del Rey|url=http://www.emol.com/noticias/Espectaculos/2018/01/08/890297/Radiohead-y-Llana-del Rei-enfrentar en-tribunales-por-una-cancion.html|fecha=08 de xineru de 2018|fechaaccesu=08 de xineru de 2018}}</ref> == Vida privada == Lana del Rey declaró que sufriera dependencia del [[alcohol]] a una temprana edá, pero que dende 2004, esa dependencia ta superada. En setiembre de 2012, esplicó na revista ''[[GQ]]'': {{cita|Bebía enforma entós. Bebía tolos díes. Bebía sola. Pensaba que'l fechu de faelo yera xenial. Una gran parte de lo qu'escribí en ''[[Born To Die]]'' ye sobre estos años selvaxes. Cuando escribo sobre lo que perdí, siento como que toi escribiendo sobre l'alcohol, porque esi foi'l primer amor de la mio vida. Los mios padres taben esmolecíos, yo taba esmolecida. Yo sabía que yera un problema cuando me gustaba muncho más de lo que-y gusta a cualesquier otra persona. Dicíame a mi mesma: 'Toi xingada. Totalmente xingada'. De primeres, tas bien y pienses que tienes un llau escuru – ye emocionante – y entós te das cuenta de que'l llau escuru gana cada vez que tu decides apurrite a él. Ye tamién una manera totalmente distinta de vivir cuando sabes eso... una especie distinta de persona. Foi lo peor que me pasó.''<ref>{{Cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2200512/Llana-Del Rey-comfortable-skin-strips-nude-GQ-shoot.html?ito=feeds-newsxml |títulu=Non clothing needed! Lana del Rey is more than comfortable in her own skin as she strips off for nude GQ shoot |fechaaccesu=9 de setiembre de 2012 |fecha=9 de setiembre de 2012 |obra=Daily Mail}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.gigwise.com/news/76131/lana-del-rey-reveals-wilderness-years-as-a-heavy-drinking-teenager |títulu=LANA DEL REI REVEALS 'WILDERNESS' YEARS AS A HEAVY DRINKING TEENAGER |fechaaccesu=9 de setiembre de 2012 |fecha=9 de setiembre de 2012 |obra=gigwise.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.nme.com/news/lana-del-rey/65991 |títulu=Lana Del Rey: 'I was sent to boarding school age 14 to get sober' |fechaaccesu=9 de setiembre de 2012 |fecha=8 de setiembre de 2012 |obra=NME}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.metro.co.uk/showbiz/911257-lana-del-rey-stranger-searching-is-my-passion |títulu=Lana Del Rey: Stranger searching is my passion |fechaaccesu=9 de setiembre de 2012 |fecha=9 de setiembre de 2012 |obra=Metro}}</ref>}} Del Rey tien dellos tatuaxes: na so manzorga una «M» en referencia a la so güela Madeleine,<ref name="bbcfem">{{Cita web |apellíu=Savage |nome=Mark |títulu=Love, the law, and Lana del Rey |url=https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-16729651 |obra=[[BBC]] |editorial=[[The Crown]] |fechaaccesu=12 d'ochobre de 2012}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.slantmagazine.com/house/2012/02/llana-del-reys-feminist-problem/ |títulu=Lana Del Rey's Feminist Problem |fechaaccesu=12 d'ochobre de 2012 |apellíu=Rice |nome=Paul |obra=[[Slant Magacín]] |editorial=Slant Magacín}}</ref> y la pallabra «''paradise''».<ref>{{Cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2095716/Llana-Del Rey-struts-stuff-pavement-delight-adoring-fans-leaves-The-Late-Show.html |títulu=Wardrobe malfunction? Lana del Rey shows off her bra straps and needs assistance with her dress as she leaves TV appearance |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2012 |apellíu=Kirby |nome=Iona |obra=Daily Mail |editorial=Associated Newspapers}}</ref> ; na derecha la frase «''trust no one''».<ref>{{Cita web |url=http://www.spin.com/articles/dead-kennedys-watch-llana-del-reys-national-anthem-video |títulu=Dead Kennedys: Watch Lana del Rey's 'National Anthem' Video |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2012 |apellíu=Hogan |nome=Marc |obra=[[Spin (magacín)|Spin]] |editorial=Buzz Media}}</ref>;y nel deu anular derechu la frase «''die young''» <ref>{{Cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2145221/Cannes-2012-Llana-Del Rey-sports-hairy-upper-lip-arrives-film-festival.html |títulu=It's Llana Del Tache! Singer sports a hairy upper lip as she arrives in Cannes |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2012 |obra=Daily Mail |editorial=Associated Newspapers}}</ref> En numberoses ocasiones señalóse que Del Rey fadríase la [[rinoplastia]] y aumentu de [[llabios]], daqué qu'ella niega costantemente.<ref name="bbcfem"/><ref name="plastic">{{Cita web |url=http://www.complex.com/music/2011/10/interview-lana-del-rey-talks-plastic-surgery-internet-backlash-and-new-album |títulu=Interview: Lana del Rey Talks Backlash, Plastic Surgery, and New Album |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2012 |apellíu=Baker |nome=Ernest |obra=[[Complex (revista)|Complex]] |editorial=Complex Media}}</ref><ref name="plastic2">{{Cita web |url=http://www.thedailybeast.com/articles/2012/01/30/lana-del-rey-s-hipster-problem-plastic-surgery-snl-and-her-past-as-lizzy-grant.html |títulu=Lana Del Rey's Hipster Problem: Plastic Surgery, 'SNL,' and Her Past as Lizzy Grant |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2012 |obra=[[The Daily Beast]] |editorial=[[The Newsweek Daily Beast Company]]}}</ref> Ye [[Catolicismu|católica]].<ref>[http://lanadelreyonline.com/lana-del-rey-interviewed-by-der-spiegel/ Lana del Rey Interviewed by Der Spiegel]</ref> Mientres la so estancia en [[Nueva York]] ayudó a les persones a consiguir el so númberu de [[seguru social]] y visitando centros de rehabilitación p'alcohólicos. Considérase patriota y describe el so país como «la so mayor inspiración»; fai referencia al [[suañu americanu]] en munches de los sos cantares, amás d'espresar una gran almiración por figures simbóliques de la cultura contemporánea d'[[Estaos Xuníos]] como [[Elvis Presley]], [[Audrey Hepburn]], [[Jim Morrison]], [[Marilyn Monroe]] y [[John F. Kennedy]]. Caltuvo una rellación col cantante escocés Barrie-James O'Neill, con quien amás collaboró nun cover de [[Nancy Sinatra]], «[[Summer Wine]]».<ref>{{Cita web |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/04/19/lana-del-rey-summer-wine-video_n_3116646.html |títulu=Lana Del Rey 'Summer Wine' Video Has Singer Covering Nancy Sinatra |fechaaccesu=4 de xunetu de 2014 |fecha=19 d'abril de 2014 |editorial=[[The Huffington Post]] |idioma=inglés}}</ref> Darréu, a mediaos de 2014 empecipió una rellación col fotógrafu de la versión italiana de ''[[Vogue Italia|Vogue]]'' Francesco Carrozzini, quien collaboró con ella en ''Ultraviolence''.<ref>{{Cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2677057/Llana-Del Rey-pictured-romantic-Italian-vacation-photographer-Francesco-Carrozzini-just-revealing-split-Barrie-James-ONeill.html |idioma=inglés |títulu=Lana Del Rey enjoys passionate kiss with photographer Francesco Carrozzini in Italy... just after revealing split from Barrie-James O'Neill |fecha=1 de xunetu de 2014 |autor=Fahy, Colette |fechaaccesu=19 d'avientu de 2014 |obra=Daily Mail}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.bekia.es/celebrities/noticias/lana-rey-francesco-carrozzini-amor-portofino/ |títulu=Lana del Rei y Francesco Carrozzini pasien el so amor por Portofino |fecha=5 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2014 |autor=Gallego Ortiz, Sara |obra=bekia.es}}</ref><ref name="Francesco" /> == Discografía == {{AP|Discografía de Lana del Rey|l1=Discografía de Lana del Rey}} === Álbumes === * 2010: ''[[Llana Del Ray]]'' * 2012: ''[[Born to Die]]'' * 2014: ''[[Ultraviolence]]'' * 2015: ''[[Honeymoon]]'' * 2017: ''[[Lust for Life (álbum de Lana del Rey)|Lust for Life]]'' * 2019: ''Norman Fucking Rockwell!'' * 2020: ''Chemtrails Over the Country Club'' * 2021: ''Blue Banisters'' == Xires == * [[Born To Die Tour|Born to Die Tour]] (2012-2013) * [[Paradise Tour]] (2013) * [[The Endless Summer Tour]] (2015) * [[LA to the Moon Tour]] (2018) == Notes == {{llistaref|group=lower-alpha}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Lana del Rey}} {{Tradubot|Lana Del Rey}} {{NF|1985||Del Rey, Llana}} [[Categoría:Modelos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes de pop d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes de rock d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes n'inglés]] [[Categoría:Mezzosopranos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Brit]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Ivor Novello]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] f1dv9i9lfh3du9s6hiip9givht35o71 0 103858 3709301 3709041 2022-08-18T13:39:13Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Paul Thomas Anderson''' {{nym}} ye un [[Direutor de cine|direutor]], [[guionista]] y productor de [[cine]] d'[[Estaos Xuníos]]. Dirixó ocho llargumetraxes: ''[[Sydney (película)|Sydney]]'' (1996), ''[[Boogie Nights]]'' (1997), ''[[Magnolia (película)|Magnolia]]'' (1999), ''[[Punch-Drunk Love]]'' (2002), ''[[There Will Be Blood|Petroleu sangriento]]'' (2007), ''[[The Master]]'' (2012), ''[[Inherent Vice (película)|Viciu propiu]]'' (2014) y ''[[El filo invisible]]'' (2017). Tuvo nomáu a seis [[premios Óscar]] por ''There Will Be Blood'' (Meyor direutor, Meyor película y meyor guión adautáu), ''Inherent Vice'' (Meyor guión adautáu), ''Magnolia'' (Meyor guión orixinal) y ''Boogie Nights'' (Meyor guión orixinal). Anderson foi señaláu como "unu de los talentos más fascinantes n'apaecer n'años"<ref name=nytimes>{{cita web |nome=Rebecca |apellíu=Flint Marx |títulu =Paul Thomas Anderson - Biography - Movies & TV| editorial=[[The New York Times Company]]|obra =[[The New York Times|NYTimes.com]] |fecha = |url = http://movies.nytimes.com/person/231996/Paul-Thomas-Anderson/biography| fechaaccesu =10 de febreru de 2010}}</ref> y unu de los "supremos talentos d'anguaño".<ref name=bfi>{{cita publicación|url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/pdf/films-of-2008.pdf|títulu=Sight & Sound - The Best Films of 2008|autor=|fecha=xineru de 2009|obra=BFI.org|editorial=[[British Film Institute]]|fechaaccesu=17 de setiembre de 2010|páxina=64|formatu=PDF|volume=19|númberu=1|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111220051201/http://www.bfi.org.uk/sightandsound/pdf/films-of-2008.pdf|fechaarchivu=20 d'avientu de 2011}}</ref> Dempués del estrenu de ''Boogie Nights'' y ''Magnolia'', Anderson foi catalogáu como [[neña maravía]].<ref name=bbc>{{cita web |url= https://www.bbc.co.uk/films/2003/01/28/paul_thomas_anderson_punch_drunk_love_interview.shtml|títulu=BBC - Films - interview - Paul Thomas Anderson |last1=Laurent |first1=Joseph |last2= |first2= |fecha=28 de xineru de 2003 |obra=[[BBC Online]] |editorial=[[BBC]] |fechaaccesu=28 d'abril de 2012 }}</ref> En 2004, Anderson foi asitiáu nel númberu 21 na llista de los meyores cuarenta direutores realizada por ''[[The Guardian]]''.<ref name=guardian2>{{cita web |url= http://film.guardian.co.uk/features/page/0,11456,1082823,00.html|títulu=The world's 40 best directors |last1= |first1= |last2= |first2= |fecha= |obra=[[The Guardian|guardian.co.uk]] |editorial=[[Guardian Media Group|Guardian News and Media Limited]] |fechaaccesu=17 de febreru de 2011 }}</ref> En 2007, ''Total Film'' asitiar nel númberu 20 de los meyores direutores de tolos tiempos, ente que el [[American Film Institute]] considerar como "unu de los maestros modernos del cine estauxunidense".<ref name=totalfilm>{{cita web |nome=Chris |apellíu=Hicks |url=http://www.totalfilm.com/features/greatest-directors-ever-part-2 |títulu=Greatest Directors Ever – Part 2 |obra=[[Total Film|Totalfilm.com]] |editorial=[[Future plc|Future Publishing Limited]]|fecha=20 d'agostu de 2007 |fechaaccesu=24 de setiembre de 2010}}</ref><ref name=AFI>{{cita web |apellíu =|nome =|títulu =AFI AWARDS 2007| obra=AFI.com|editorial =[[American Film Institute]] |fecha = |url =http://www.afi.com/afiawards/AFIAwards07.aspx| fechaaccesu =21 d'abril de 2012}}</ref> En 2011, ''[[Entertainment Weekly]]'' nomar como'l décimu meyor direutor del momentu refiriéndose a él como "unu de los direutores más dinámicos que surdieron nos últimos venti años".<ref name=ew>{{cita web |url=http://www.ew.com/ew/gallery/0,,20311937_20346922_20362129,00.html|títulu=25 Greatest Working Directors|autor=EW Staff|last1=Stack|first1=Tom |last2= |first2= |fecha=22 de febreru de 2011|obra=EW.com |editorial=[[Entertainment Weekly]] |fechaaccesu=26 de febreru de 2011}}</ref> == Primeros años == Anderson nació en [[Studio City (Los Angeles)|Studio City]], [[California]], fíu de Bonnie Gough y Ernie Anderson, quien foi actor y voz de la cadena [[American Broadcasting Company]] (ABC) y del personaxe de terror "Ghoulardi", d'onde la compáñía productora del so fíu toma'l nome: Ghoulardi Film Company.<ref>[http://www.filmreference.com/film/83/Paul-Thomas-Anderson.html Biografía de Paul Thomas Anderson (1970-)]</ref> Creció en [[Valle de San Fernando]] y asistió a delles escueles como Buckley in Sherman Oaks, John Thomas Dye School, Campbell Hall School, Cushing Academy y Montclair Prep. Depués asistió a la [[Universidá de Nueva York]], pero abandonó dempués de dos díes.<ref>[https://www.imdb.com/name/nm0000759/bio Biografía de Paul Thomas Anderson en IMDb]</ref> == Carrera == L'interés de Anderson nel cine empezó a una temprana edá. Mientres les sos dómines na secundaria, realizó un documental satíricu de 30 minutos de duración tituláu ''The Dirk Diggler Story'' (1988), alrodiu de un mozu estrella porno (inspiráu por [[John Holmes]], quien más palantre tamién sirviría como principal inspiración pa ''Boogie Nights''). Dempués d'un curtiu periodu en [[Emerson College]] y un periodu entá más curtiu na [[Universidá de Nueva York]], Anderson empezó la so carrera como asistente de producción en telefilmes, videoclips y shows en Los Angeles y Nueva York. Depués realizó ''Cigarettes and Coffee'' (1992), un curtiumetraxe de cinco viñetes y ambientáu nuna cafetería (nun confundir con ''[[Coffee and Cigarettes]]'' de [[Jim Jarmusch]]). El curtiu foi proyeutáu nel [[Festival de cine de Sundance]] de 1993, onde recibió aponderamientos considerables. Nunos pocos años, Anderson fixo'l so llargumetraxe debú, ''[[Sydney (película)|Sydney]]'', que darréu sería retitulado ''Hard Eight'' (1996). La película que llanzó la so carrera foi ''[[Boogie Nights]]''; afaciendo'l so personaxe Dirk Diggler a un llargumetraxe, foi llanzada'l 10 d'ochobre de 1997 trunfando tantu a nivel de la crítica como a nivel comercial. Foi una de les películes con meyor crítica del añu y ye considerada unu de les meyores semeyes de la industria del cine porno.<ref>http://www.rottentomatoes.com/top/bestofrt_year.php?year=1997 ''Boogie Nights'' en rottentomatoes.com</ref> Esta película, amás, fixo resurdir la carrera de [[Burt Reynolds]] (que foi nomáu al Óscar) y llanzó a [[Mark Wahlberg]] y a [[Julianne Moore]] dientro de la categoría d'actores de primer nivel. La siguiente película de Anderson foi ''[[Magnolia (película)|Magnolia]]'' (1999), que cunta la hestoria de la peculiar interacción de les vides de dellos individuos nel [[Valle de San Fernando]], [[California]]. Entretejiendo nueve argumentos distintos, ''Magnolia'' utiliza tomes extralargas, nun estilu bien distintu al de les películes ''mainstream'' de Hollywood. ''Magnolia'' foi incluyida nos top 10 de más de 150 críticos en 1999, y recibió tres nominaciones a los [[premiu Óscar]]: al Meyor actor de repartu ([[Tom Cruise]]), al Meyor cantar orixinal y al Meyor guión orixinal. Nuna entrevista dempués del llanzamientu de la película Anderson dixo: "... lo que realmente siento ye que ''Magnolia'' ye, pa meyor o peor, la meyor película que fadría".<ref>https://www.imdb.com/name/nm0000759/bio Biografía en IMDb</ref> [[Ficheru:Sandler-Anderson-Watson-Hoffman(Cannes2002).jpg|thumb|px400|Adam Sandler, Anderson, Emily Watson y Philip Seymour Hoffman nel [[Festival de Cannes]] (2002).]] Tornó cola [[comedia romántica]] ''[[Punch-Drunk Love]]'' (2002), protagonizada por [[Adam Sandler]]. La hestoria centrar nun hostigado dueñu d'un pequeñu negociu que s'embarca nuna rellación romántica con una misteriosa muyer ([[Emily Watson]]). Sandler recibió crítiques positives pol so papel, que foi'l so primer trabayu alloñáu de les típiques comedies que lo fixeron famosu; [[Roger Ebert]] escribió que "Sandler, lliberáu de les fórmules que la llinden, revela inesperada fondura como actor. Mirando esta película, puedes imaxinalo en papeles de Dennis Hopper. Tien escuridá, obsesión y enerxía".<ref>[http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20021018/REVIEWS/210180308/1023 rogerebert.com ''Punch-Drunk Love'']</ref> La película recaldó solamente 17 millones de dólares a pesar de los 25 con que foi realizada. La siguiente película de Anderson, ''[[There Will Be Blood]]'', foi una llibre adautación de la novela d'[[Upton Sinclair]] titulada ''[[¡Petroleu!]]''. La novela trata sobre los escándalos [[petroleu|petrolíferu]] mientres l'alministración [[Warren G. Harding|Harding]], describiendo a lo llargo de la historia una detallada semeya del desenvolvimientu de la industria petrolífero nel Sur de California. El presupuestu pa la película foi de 25 millones de dólares, y recaldaría 40 millones. Foi protagonizada por [[Daniel Day-Lewis]], quien se llevó'l Oscar como Meyor actor pol so papel, y [[Paul Dano]], quien recibió una nominación al [[premiu BAFTA]] como meyor actor de repartu. Anderson foi nomáu como Meyor direutor pol [[Gremiu de direutores americanos]]. La película tamién recibió ocho nominaciones al [[premiu Oscar]], la de mayor númberu de nominaciones xunto a ''[[No Country for Old Men]]''. Anderson recibió nominaciones a Meyor película, Meyor direutor y Meyor guión adautáu, siendo derrotáu polos [[hermanos Coen]] nos trés categoríes. N'avientu de 2009 ''Variety'' anunció que Anderson taba trabayando nun nuevu guión, tituláu ''[[The Master]]'', alrodiu de un "intelectual carismáticu" que funda una nueva relixón nos años 1950.<ref name=variety>{{cita web |apellíu =Fleming|nome =Michael |títulu = Anderson working on 'Master' | editorial = [[Variety (revista)|Variety]] |fecha = 2 d'avientu de 2009|url = http://www.variety.com/article/VR1118012101.html?categoryid=13&cs=1&nid=2562&utm_campaign=Feed%3A+variety%2Fheadlines+(Variety+-+Latest+News)&utm_content=Google+Reader| fechaaccesu = 2 d'avientu de 2009}}</ref><ref name=renner>{{cita web |apellíu =Cambell|nome =Christopher |títulu = Jeremy Renner Joins Paul Thomas Anderson's Religious Cult Movie | editorial = [[MTV]] |fecha = 3 de marzu de 2010|url = http://moviesblog.mtv.com/2010/03/17/jeremy-renner-may-join-paul-thomas-anderson-the-maste/| fechaaccesu = 20 de marzu de 2010}}</ref> Anque la película nun fai referencia al movimientu, ta basada na [[ciencioloxía]].<ref name=guardian4>{{cita web |url= http://www.guardian.co.uk/world/2011/apr/26/scientology-hollywood-filme-studio|títulu=Church of Scientology snaps up Hollywood filme studio |last1=Pilkington |first1=Ed |last2= |first2= |fechaaccesu =26 d'abril de 2011|obra=[[The Guardian|guardian.co.uk]] |editorial=[[Guardian Media Group|Guardian News and Media Limited]] |fecha=26 d'abril de 2011|fechaaccesu=9 de marzu de 2011 }}</ref> El collaborador frecuente de Anderson, [[Philip Seymour Hoffman]], ye'l protagonista,<ref name=variety>{{cita web|apellíu = Fleming|nome = Michael|títulu = Anderson working on 'Master'|obra = [[Variety (magacín)|Variety]]|editorial = [[Reed Business Information]]|fecha = 2 d'avientu de 2009|url = http://www.variety.com/article/VR1118012101?refCatId=13|fechaaccesu = 2 d'avientu de 2009|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20121108043403/http://www.variety.com/article/VR1118012101?refCatId=13|fechaarchivu = 8 de payares de 2012}}</ref> y se rumoreó que [[Jeremy Renner]] y [[Reese Witherspoon]] taríen na película,<ref name=witherspoon>{{cita web | apellíu = Davis | nome = Edward | url = http://theplaylist.blogspot.com/2010/05/reese-witherspoon-offered-role-in-paul.html | títulu = Reese Witherspoon Offered A Role In Paul Thomas Anderson's Untitled Religion Pic? Shooting Starting In June? | editorial = |obra= The Playlist| fecha = 24 de mayu de 2010 | fechaaccesu = 5 de xunu de 2011 }}</ref><ref name=renner>{{cita web |apellíu =Cambell|nome =Christopher |títulu = Jeremy Renner Joins Paul Thomas Anderson's Religious Cult Movie |obra=MTV.com |editorial=[[MTV Networks]] |fecha = 3 de marzu de 2010|url = http://moviesblog.mtv.com/2010/03/17/jeremy-renner-may-join-paul-thomas-anderson-the-maste/| fechaaccesu =30 de marzu de 2010}}</ref> pero los papeles fueron finalmente pa [[Joaquin Phoenix]] y [[Amy Adams]]. ''The Master'' foi estrenada'l 1 de setiembre de 2012 nel festival de Venecia y darréu n'Estaos Xuníos el 14 de setiembre de 2012. A empiezos de 2015, Anderson viaxó a [[Rayastán]] ([[India]]), pa grabar un documental sobre'l procesu de grabación del álbum ''Junun'', que realizaría [[Jonny Greenwood]], guitarrista de [[Radiohead]] y compositor habitual de Anderson, xuntu al músicu israelín Shye Ben Tzur y el grupu indiu Rajasthan Expres, cuntando cola produccción musical de [[Nigel Godrich]]. La realización del discu tuvo llugar na [[Fortaleza de Mehrangarh]]. El documental, tituláu ''Junun'' al igual que l'álbum, foi estrenáu'l 8 d'ochobre en MUBI.<ref>{{cita web |url= http://www.elenanorabioso.com/2015/11/jonny-greenwood-y-shye-ben-tzur-xunir en-junun/ |títulu= Jonny Greenwood y Shye Ben Tzur xunir en Junun |editor= elenanorabioso.es |idioma= |fecha= 3 de payares de 2015 |fechaaccesu= 21 de payares de 2015}}</ref> == Estilu, temátiques y sellos personales == Anderson fíxose famosu por faer películes con [[repartida coral|reparties corales]] y hestories enxareyaes d'una elevada complexidá, como ye'l casu de ''[[Boogie Nights]]'' (1997) y ''[[Magnolia (película)|Magnolia]]'' (1999). Forma parte de la primer xeneración de los "direutores de videocassette", direutores como [[Quentin Tarantino]], [[Richard Linklater]] y [[Kevin Smith]] que crecieron viendo cientos y cientos de películes en videu, y tienen un saber casi enciclopédicu de la téunica y les referencies culturales. Temes como les rellaciones familiares, el destín, la predestinación amorosa y el papel de los medios de comunicación na vida actual tamién son recurrentes na so obra. El direutor desenvuelve les interconexiones ente los personaxes d'una forma imprevisible, dacuando inclusive caótica. Unu de los sellos cararteristicos de Anderson ye l'utilizar pocoñín de cortes, dependiendo, d'esta manera, fuertemente de los ''travelings'' (como asocede nel empiezu de ''Boogie Nights'', que dura aprosimao tres minutos ensin un solu corte) y de cutiu utilizando'l soníu y la música de manera enfática. Anderson tuvo'l vezu de repitir ciertos actores. [[Philip Seymour Hoffman]] apaeció en toles producciones de Anderson sacante en ''[[Inherent Vice]]'' y ''[[There Will Be Blood]]''. Otros actores con múltiples apaiciones nes sos películes son [[Philip Baker Hall]], [[John C. Reilly]], [[Luis Guzmán]], [[Ricky Jay]], [[Julianne Moore]], [[William H. Macy]], [[Melora Walters]] y el difuntu [[Robert Ridgely]]. Los sos trés películes más famoses (dempués de ''Sydney'') fueron refrendaes cola apaición de les superestrellas [[hollywood]]ienses [[Burt Reynolds]], [[Tom Cruise]] y [[Adam Sandler]], respeutivamente. Amás, Robert Elswit foi direutor de fotografía de toles sos películes. == Vida personal == Anderson y la cantante [[Fiona Apple]] tuvieron una rellación per dellos años; apaecen xuntos nel documental de la realización de ''Magnolia'' nel DVD. El direutor ye anguaño pareya de [[Maya Rudolph]], ex integrante de [[Saturday Night Live]]. Viven en Los Angeles y Nueva York, y tienen trés fíos, Pearl Minnie Anderson (2005), Lucille Anderson (2009) y Jack Anderson (2011). == Filmografía (como direutor y guionista) == === Películes === * ''[[Sydney (película)|Sydney]]'' (1996) * ''[[Boogie Nights]]'' (1997) * ''[[Magnolia (película)|Magnolia]]'' (1999) * ''[[Punch-Drunk Love]] (Punch-Drunk Love)'' (2002) * ''[[There Will Be Blood]] (Pozos d'ambición / Petroleu sangrientu)'' (2007) * ''[[The Master (película de 2012)|The Master]]'' (2012) * ''[[Inherent Vice (película)|Inherent Vice]] (Puru viciu)'' (2014) * ''[[Phantom Thread]]'' (''El filo invisible'') (2017) === Documentales === * ''[[Junun (documental)|Junun]]'' (2015) === Curtiumetraxes === * ''The Dirk Diggler Story'' (1987) * ''Cigarettes and Coffee'' (1993) * ''Flagpole Special'' (1998) * ''Couch'' (2002) === Videos musicales === * «Try» de Michael Penn (1997) * «Across the Universe» de [[Fiona Apple]] (1998) * «Fast as You Can» de Fiona Apple (1999) * «Save Me» d'[[Aimee Mann]] (1999) * «Limp» de Fiona Apple (2000) * «Paper Bag» de Fiona Apple (2000) * «Here We Go» de [[Jon Brion]] (2002) * «Hot Knife» de Fiona Apple (2013) * «Sapokanikan» de [[Joanna Newsom]] (2015) * «Divers» de [[Joanna Newsom]] (2015) * «[[Daydreaming (cantar de Radiohead)|Daydreaming]]» de [[Radiohead]] (2016) * «Right Now» de [[Haim]] (2017) * «Little of Your Love» de [[Haim]] (2017) == Premios == === [[Premiu Óscar|Óscar]] === {| {{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |2017||[[Óscar a la meyor película|Meyor película]]||''[[Phantom Thread]]''||{{celda|Pendiente}} |- |2017||[[Óscar al meyor direutor|Meyor direutor]]||''[[Phantom Thread]]''||{{celda|Pendiente}} |- |2014||[[Óscar al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]]||''[[Inherent Vice (película)|Inherent Vice]]||{{Celda|Nomáu}} |- |2007||[[Óscar a la meyor película|Meyor película]]||''[[There Will Be Blood]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2007||[[Óscar al meyor direutor|Meyor direutor]]||''[[There Will Be Blood]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2007||[[Óscar al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]]||''[[There Will Be Blood]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |1999||[[Óscar al meyor guión orixinal|Meyor guión orixinal]]||''[[Magnolia (película)|Magnolia]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |1997||[[Óscar al meyor guión orixinal|Meyor guión orixinal]]||''[[Boogie Nights]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |} === [[Premios BAFTA]] === {| {{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultáu''' |- |2007||[[BAFTA a la meyor película|Meyor película]]||''[[There Will Be Blood]]''||Nomáu |- |2007||[[BAFTA al meyor direutor|Meyor direutor]]||''[[There Will Be Blood]]''||Nomáu |- |2007||[[BAFTA al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]]||''[[There Will Be Blood]]''||Nomáu |- |1997||[[BAFTA al meyor guión orixinal|Meyor guión orixinal]]||''[[Boogie Nights]]''||Nomáu |- |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * Montero, José Francisco. '''''Paul Thomas Anderson'''''. 2011. Ediciones Akal. http://www.akal.com/libro/Paul-Thomas-Anderson/9788446026211 == Enllaces esternos == {{commons|Paul Thomas Anderson}} * {{IMDb nome|id=0000759|name=Paul Thomas Anderson}} * [http://www.cigarettesandredvines.com/ Sitiu web oficial] {{NF|1970||Anderson, Paul Thomas}} {{Tradubot|Paul Thomas Anderson}} [[Categoría:Direutores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guionistes de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Directores de videos musicales d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Artistes de California]] [[Categoría:Persones de Los Angeles]] [[Categoría:Candidatos al premiu Óscar a la meyor direición]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7pvf4i2msjjj4efkuaitmnsxqiix8no 0 103968 3709524 3604330 2022-08-19T06:12:54Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20201116194306}} {{rexón}} '''Países del Loira''' ({{lang-fr|Pays de la Loire}}) ye una de les trece [[Rexones de Francia|rexones]] que, xuntu colos [[Francia d'ultramar|territorios d'Ultramar]], conformen la [[Francia|República Francesa]]. La so capital y ciudá más poblada ye [[Nantes]]. Ta allugada al oeste del país, llindando al norte con [[Normandía (Francia)|Normandía]], al este con [[Centro-Valle de Loira]], al sureste con [[Nueva Aquitania]], al suroeste col [[golfu de Vizcaya]] ([[océanu Atlánticu]]) y al noroeste con [[Bretaña]]. La [[Llei relativa a la delimitación de les rexones, a les eleiciones rexonal y departamental y modificando el calendariu eleutoral (Francia)|reforma territorial de 2014]] nun afectó a la delimitación de la rexón, siendo una de les cinco rexones metropolitanes que nun camudaron. == Historia == [[Archivu:Chauteau Saumur 2.jpg|left|thumbnail|Castillo de Saumur.]] Foi creada en [[1955]] al mesmu momentu que se constituyeron les demás rexones de Francia. A diferencia de les otres rexones, el País del Loira nun correspuende a nenguna entidá alministrativa nin histórica esistente con anterioridá, y les cinco departamentos que lu componen fueron arrexuntaos so un criteriu puramente económicu y alministrativu. Históricamente, el País del Loira componer de cachos de les antigües provincies d'[[Ducáu d'Anjou|Anjou]], [[Bretaña]], [[Maine, Francia|Maine]], [[Perche]] y [[Poitou]]. La pertenencia de [[Loira Atlánticu]] a esta rexón (en cuenta de a Bretaña) ye una tema de continuu discutiniu. La rexón foi marcada na [[Edá Media]] pola [[Casa d'Anjou]], apoderando [[Maine]] y [[Ducáu d'Anjou|Anjou]] ([[987]]-[[1204]]) y dempués [[Normandía]] ([[1154]]) tres l'enllaz de les sos cases reales. Esta dinastía va reinar n'[[Reinu d'Inglaterra|Inglaterra]], yá conocida como [[Casa de Plantagenet]] ([[1154-[[1399]]). Nel so apoxéu mientres el reináu d'[[Enrique II d'Inglaterra]], falar d'un imperiu d'esta familia, cuntando que les sos fronteres terminen nos Pirineos (gracies al matrimoniu con [[Leonor de Aquitania]]). En [[1542]], el ducáu de Bretaña (onde s'atopaba l'actual departamentu de [[Loira Atlánticu]]) se anexonó a [[Francia]], perteneciendo a ésta hasta l'actualidá. Mientres la [[Revolución francesa]], esta rexón tuvo marcada pola [[guerra de los Chuanes]], ente que l'antigua provincia de [[Vendée]], al sur del Loira, va ser especialmente afeutada pola [[guerra de Vandea]] (1793-1796). [[Archivu:Château de Montsoreau(Maine-et-Loire).jpg|miniaturadeimagen|Castiellu de Montsoreau|alt=]] Componer de cinco departamentos: * [[Loira Atlánticu]] * [[Maine y Loira]] * [[Mayenne]] * [[Sarthe]] * [[Vendée]] La capital d'esta rexón ye [[Nantes]], asitiada en [[Loira Atlánticu]]. == Política == Rexón de tradición católica y conservadora, el País del Loira tuvo apoderáu históricamente pola derecha francesa. Sicasí, esta postrera perdió per primer vegada'l poder nes eleiciones rexonales de [[2004]], cuando la mayoría d'izquierdes escoyó al [[Partíu Socialista (Francia)|socialista]] Jacques Auxiette, tamién alcalde de [[La Roche-sur-Yon]], como presidente del conseyu rexonal. Nes [[Eleiciones rexonales de Francia de 2015]] la derecha recuperó'l poder tres la eleición como presidente rexonal de [[Bruno Retailleau]], de [[Los Republicanos (Francia)|Los Republicanos]]. == Xeografía == [[Archivu:CarteregionPaysdelaLoire.jpg|left|thumbnail|Mapa del País del Loira]] Con una alministración de creación recién, los departamentos que componen el País del Loira nun tienen una cultura y una historia comunes. Esta rexón recibió numberoses influencies, dende la bretona hasta la del Poitou. La parte más conocida del ríu que-y da nome, el [[valle del Loira]] (tamién conocíu como país del Loira), nun s'asitia namái nesta rexón, ye más, la mayoría asitiar na rexón de [[Centru (Francia)|Centru]]. El País del Loira tien una estensión de 32&nbsp;082 km². Toma'l so nome del [[ríu Loira]], que namái traviesa dos de los sos cinco departamentos hasta desaguar nel [[océanu Atlánticu]]. Los afluentes del ríu que trescurren por esta rexón son el [[Loir (ríu)|Loir]], el [[ríu Sarthe]] y el [[ríu Mayenne]]. En total, hai más de 18&nbsp;000 km de ríos nesta rexón. El relieve de la rexón ta formáu peles llombes de la Vendée al sur, y al norte de [[Sarthe]] y de [[Mayenne]], polos ''Coëvrons'', los ''Alpes Mancelles'', el ''Monte de Perseigne'' y les ''llombes de Perche''. El puntu culminante ye'l ''Monte de Avaloirs'' (417 metros). La mayor parte de la rexón asitiar nel [[macizu Armoricano]]. Solo una pequeña parte atopar nuna depresión sedimentaria, la metá esti de los departamentos de [[Maine y Loira]] y [[Sarthe]], que tán mui cerca del centru de Francia dende'l puntu de vista topográficu. La rexón parte con l'[[océanu Atlánticu]] mientres 368 km y tien dos islles importantes: la [[islla de Noirmoutier]] y la [[islla de Yeu]]. Les mariñes son alternativamente predreses y arenoses. Munches [[marisma|marismes]] ganaes al mar a lo llargo de los sieglos asítiense cerca de la mariña, como les marismas de [[Brière]], el [[Marais bretón]] y el [[Marais Poitevin]]. Tien un clima nidiu, pero nos iviernos fai fríu. Ye una rexón prestosa. Esta rexón ye travesada pol [[meridianu de Greenwich]]. == Economía == [[Archivu:Sèvre Nantaise near Le Longeron.jpg|200px|thumbnail|Ríu Sèvre Nantaise]] La rexón ye la 5ª de Francia tocantes a población y a [[productu interior brutu]]. El País del Loira ta bien presentes na producción agroalimentaria (3ª de Francia) con un 51 % de la producción de carne, un 19 % de la lleche y un 20 % del procesamientu de les ceberes. L'agricultura ocupa'l 67 % del territoriu. Esta rexón ye la primera tocantes a la producción de ganáu bovino, aves de corrolada, coneyu y coríu, y segunda pa la lleche, la carne de gochu y la pataca. Tien trés grandes aglomeraciones urbanes: [[Nantes]], [[Le Mans]] y [[Angers]]. == Demografía == La población aumentó de la siguiente forma dende l'añu 1801, (por departamentos): {| {{tablaguapa}} border="1" cellspacing="0" cellpadding="5" !rowspan="2"|Añu !colspan="6"|Población de los departamentos |- !Departamentu de<br />[[Loira Atlánticu]] !Departamentu de<br />[[Maine y Loira]] !Departamentu de<br />[[Mayenne]] !Departamentu de<br />[[Sarthe]] !Departamentu de<br />[[Vendée]] !País del Loira |- |1801 | align="right" |369.305 | align="right" |375.544 | align="right" |305.654 | align="right" |388.143 | align="right" |243.426 | align="right" |1.682.072 |- |1851 | align="right" |535.664 | align="right" |516.197 | align="right" |374.566 | align="right" |473.071 | align="right" |383.734 | align="right" |2.283.232 |- |1901 | align="right" |664.971 | align="right" |515 431 | align="right" |313.103 | align="right" |422.699 | align="right" |441.311 | align="right" |2.357.515 |- |1921 | align="right" |649.691 | align="right" |475.485 | align="right" | | align="right" | | align="right" |397.292 | align="right" |2.174.150 |- |1936 | align="right" |659.428 | align="right" |478.404 | align="right" |251.348 | align="right" |388.519 | align="right" |389.211 | align="right" |2.166.910 |- |1946 | align="right" |665.064 | align="right" | | align="right" | | align="right" | | align="right" |393.787 | align="right" |2.224.163 |- |1954 | align="right" |733.575 | align="right" | | align="right" | | align="right" | | align="right" |395.641 | align="right" |2.320.177 |- |1962 | align="right" |803.372 | align="right" |535 122 | align="right" |250.030 | align="right" |443.019 | align="right" |408.928 | align="right" |2.440.471 |- |1968 | align="right" |861.452 | align="right" |585.563 | align="right" |252.762 | align="right" |461.839 | align="right" |421.250 | align="right" |2.582.866 |- |1975 | align="right" |934.499 | align="right" |629.849 | align="right" |261.789 | align="right" |490 385 | align="right" |450.641 | align="right" |2.767.163 |- |1982 | align="right" |995.498 | align="right" |675.321 | align="right" |271.784 | align="right" |504.768 | align="right" |483.027 | align="right" |2.930.398 |- |1990 | align="right" |1.050.539 | align="right" |704.668 | align="right" |277.748 | align="right" |513.280 | align="right" |508.962 | align="right" |3.055.197 |- |2005 | align="right" |1.208.761 | align="right" |754.997 | align="right" |297.854 | align="right" |551.971 | align="right" |587.162 | align="right" |3.400.745 |- |} == Deporte == La rexón cunta con equipos profesionales de fútbol ([[FC Nantes|Nantes]], [[Angers SCO|Angers]] y [[Stade Lavallois]]), baloncestu ([[Le Mans Sarthe Basket|Le Mans]], [[Cholet Basket|Cholet]] y [[Hermine de Nantes Atlantique|Hermine de Nantes]]) y balonmano ([[HBC Nantes|Nantes]]). Nel [[Circuitu de Le Mans]] celébrense numberoses carreres internacionales d'automovilismu y motociclismu, ente elles les [[24 Hores de Le Mans]], les [[24 Hores de Le Mans de Motociclismu]] y el [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu]] Los [[Boucles de la Mayenne]] y el [[Circuitu de la Sarthe (ciclismu)|Circuitu de la Sarthe]] son carreres de ciclismu de ruta del [[UCI Europe Tour]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.france.fr/es/regiones-y-metropolis/paises-del-loira-un espaciu-con-mil-y-una cares País del Loira : un espaciu con mil y una cares]- El sitiu oficial de Francia (n'español) * [http://www.paysdelaloire.es SEM des Pays de la Loire (en castellán)] * [http://www.paysdelaloire.fr Conseyu rexonal del País del Loira (en francés)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Países del Loira|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] bzl30dsdz3vo1ylglprd0rehb4tz0za 0 104097 3709990 3704864 2022-08-19T10:57:22Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{rexón}} '''Estiria''' (n'[[idioma alemán|alemán]]: {{Audiu|De-at-Steiermark.ogg|''Steiermark''}}; n'[[idioma eslovenu|eslovenu]]: ''Štajerska'') denomina unu de los nueve [[Organización territorial d'Austria|estaos]] federaos d'[[Austria]] y una rexón d'[[Eslovenia]]. Ta nel sureste del país y fai frontera con [[Eslovenia]] y los estaos federaos austriacos d'[[Alta Austria]], [[Baxa Austria]], [[Salzburgu (estáu)|Salzburgu]], [[Burgenland]] y [[Carintia]]. La so capital, de la que la ciudá más grande del estáu, ye [[Graz]]. Tien daqué más de 1,1 millones d'habitantes, nuna superficie de 16&nbsp;388 km², lo que se debe a los sos montes, qu'ocupen más de la metá de la superficie. Cuenta con una minoría autóctona y oficialmente reconocida de 4250 eslovenos. == Historia == La historia d'Estiria entiende aprosimao la rexón correspondiente del modernu estáu d'Estiria, dende los primeros asentamientos eslavos mientres la Edá Escura hasta'l presente. Esta rexón montascoso y pintoresco, que convirtióse nun importante centru d'[[alpinismu]] mientres el sieglu XIX, ye comúnmente llamada'l "Corazón Verde", porque la metá de la so superficie ta cubierta por trupos montes y un cuartu per praos, camperes, viñeos y güertos. Estiria ye coles mesmes rica en minerales como fierro y hulla, que fueron estrayíos n'[[Erzberg]] dende'l tiempu de los romanos. El ""[[Windisch Büheln]]"" ye un famosu distritu vinícola, que s'estiende ente Eslovenia y Austria. === Denominación d'Estiria === El nome d'Estiria, n'alemán "''Steiermark''", provién de la ciudá llamada [[Steyr]], anguaño n'Alta Austria. La primer referencia apaez en [[985]], en Styraburg (castiellu d'Estiria), llamáu anguaño [[castiellu de Lamberg]]. La ciudá de Steyr yera enantes parte del Traungau (rexón alcontrada n'Alta Austria), estrechamente acomuñada a los sos privilexos comerciales de la industria del fierro n'[[Erzberg]]. Na historia común de la ciudá y la rexón inda se caltién en llatín el nome de la provincia (Estiria) y l'escudu común de los brazos de plata, colloráu y armaos con cuernos. Poro, hai una distinción ente'l conceutu xeográficu d'Estiria y l'oficial políticu establecíu poles autoridaes y les instituciones d'Estiria. === Entamos de ''Steyr'' === {{VT|Casa de Babenberg|Casa d'Habsburgu}} Estiria tuvo los sos entamos con trés partes de [[Carintia]], establecíos dempués de la [[batalla de Lechfeld]] del 10 d'agostu del añu 955. Darréu, fuéron-y añedíos los cuatro condaos más orientales de Carintia pa tener un sofitu militar contra la continua amenaza de los [[maxares]].<ref name=beller26>{{Cita Harvard |Beller|2009| p=26}}</ref> De primeres el territoriu tuvo habitáu nel so mayor parte por eslavos, hasta que finalmente pasó a dominiu de la familia Traungauer, tamién conocíos como los Otakar, constrúin el so poder feudal, por aciu campañes militares y casorios dende la fortaleza de ''Steyr'', d'ellí tomaría la so actual denominación el llugar. En 1180, [[Otakar IV]] recibe'l títulu de duque, abandonando asina la subordinación de [[Baviera]]. Magar ello, la independencia d'Estiria nun permanecería enforma tiempu.<ref name=beller26 /> Al nun tener herederos el duque Otakar IV, realizóse'l Tratáu de Georgenberg en 1186 y Estiria foi adquirida pola familia Babenberg en 1192. Nesos momentos, el cleru y particularmente les arquidiósesis de [[Salzburgu]] y [[Passau]] teníen la mayor parte de les meyores tierres locales. Col pasar de los años, los Babenberg ampliaron los sos dominios por aciu confiscaciones, socesiones y compres ya introducieron a los llamaos "ministeriales", que yeren families servidores con responsabilidaes alministratives y militares. Yá nel sieglu XIII los Babenberg convertir en gobernantes ducales con amplios territorios del [[Sacru Imperiu Romanu]] n'Austria y Estiria, y aliaos de la familia imperial Hohenstaufen.<ref>{{Cita Harvard |Beller|2009| p=27}}</ref> L'emperador [[Enrique IV del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]] destituyó a [[Leopoldu II d'Austria (Babenberg)|Leopoldu II]], pero una xeneración dempués [[Leopoldu III d'Austria (Babenberg)|Leopoldu III]] sofitó a [[Enrique V del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Enrique V]], fíu d'Enrique IV. Gracies a ello, Leopoldu III casóse cola hermana d'Enrique V, [[Inés d'Alemaña]] nel añu 1106, aumentando drásticamente el prestíu de los Babenberg. Leopoldu III siguiría pacificando el territoriu y fundaría los monesterios de Klosterneuburg y Heiligenkreuz, convirtiéndose nel santu patronu d'Austria pola so canonización en 1495.<ref name=beller28>{{Cita Harvard |Beller|2009| p=28}}</ref> [[Ficheru:Erzberg3.jpg|thumb|250px|El monte Erzberg (que significa «Monte de Fierro») en Estiria, ye una de les mayores mines d'Europa. Foi una importante fonte d'ingresos na [[Edá Media]].]] Yá nel sieglu XIII, [[Leopoldu IV d'Austria (Babenberg)|Leopoldu IV]] fundó dellos monesterios y xunióse a les cruzaes, amás mercó delles ciudaes qu'incluyíen a [[Wels]], [[Linz]] y [[Freistadt]], amás de realizar una importante meyora nes sos rellaciones con [[Viena]].<ref name=beller28 /> [[Leopoldu V "el Virtuosu"|Leopoldu V]] ordenó l'arrestu de [[Ricardu I d'Inglaterra]] en 1192 y col dineru del rescate construyó la carretera dende Viena hasta Estiria, magar que por ello foi escomulgáu por encarcelar a un cruzáu.<ref>{{Cita Harvard |Beller|2009| p=30}}</ref> Nesa dómina, les órdenes relixoses como los benedictinos fueron importantes axentes pal establecimientu de la población llocal, yá que dichos llugares sosteníen impuestos menores y teníen tierres fértiles que faíen posible colleches de gran valor como la vide, por ello los bávaros emigraben escontra estes tierres que yeren predominantemente eslaves.<ref>{{Cita Harvard |Beller|2009| p=31}}</ref> Leopoldu V establecer en Viena en 1150 ameyorando'l llugar y brindándo-y les muralles, [[Leopoldu VI d'Austria (Babenberg)|Leopoldu VI]] convirtió a la ciudá en centru urbanu y Viena adquirió Estiria en 1192.<ref>{{Cita Harvard |Beller|2009| p=34}}</ref> El duque [[Federico II d'Austria|Federico II]] nel añu 1238 estremó'l territoriu en dos: Baxa Austria y Alta Austria. Traungau y Steir n'Alta Austria atopábense por cuenta d'Estiria.<ref>{{Cita Harvard |Beller|2009| p=35}}</ref> Depués de la [[batalla de Marchfeld]] escastar en 1246 la dinastía de los Babenberg y desencadena una crisis pol poder. [[Otakar II de Bohemia]] asume'l poder en 1251 y cásase con una Babenberg, [[Margarita d'Austria, duquesa d'Austria|Margarita]] tomando'l control d'Austria, Estiria, [[Carintia]], [[Carniola]], [[Friuli]] y [[Aquileia]].<ref>{{Cita Harvard |Beller|2009| p=36}}</ref> [[Rodolfo I d'Habsburgu]] asumi como rei d'Alemaña en 1273 y en 1276 derrota a Otakar, reclamándo los territorios d'Austria, Estiria y Carniola que, en 1282 otorgaría como feudos a los sos fíos Alberto y Rodolfo, el primeru quedar colos territorios un añu más tarde.<ref>{{Cita Harvard |Beller|2009| p=37}}</ref> Les tierres de la [[Casa d'Habsburgu]] fueron estremaes nos años 1379, 1396 y 1400 cuando los fíos de [[Leopoldu III d'Austria|Leopoldu III]] apostábense los territorios del so heriedu, se divididió en trés partes: Baxa Austria, Austria Interior (con Estiria, Carintia, Carniola y los territorios del [[Mar Adriáticu]]) y Alta Austria.<ref>{{Cita Harvard |Beller|2009| p=41}}</ref> === Modernidá === Estiria foi por enforma tiempu la rexón montascosa más densamente poblada y granible n'Europa. Antes de la [[Primer Guerra Mundial]], la población d'Estiria yera un 68% xermana y un 32% eslovena, bordiada por [[Baxa Austria]], [[Hungría]], [[Croacia]], [[Carniola]], [[Carintia]], [[Salzburgu (estáu)|Salzburgu]] y [[Alta Austria]]. En 1918, dempués de la Primer Guerra Mundial, una tercer parte al sur del [[ríu Mura]] foi incorporada a Eslovenia formando la rexón informal de [[Štajerska]] en Eslovenia, anguaño estremada nes rexones de [[Podravska]], [[Savinjska]] y parte de [[Koroška]]. Les dos terceres partes restantes convertir nel estáu federáu austriacu d'Estiria. La capital del ducáu y del estáu austriacu foi siempres [[Graz]], que ye coles mesmes la residencia del gobernador y sede de l'alministración estatal. == Xeografía == [[Ficheru:Stubenberg_Stubenbergsee.jpg|thumb|200px|El Stubenbergsee ye un llagu artificial nel distritu de Hartberg Furstenfeld.]] La provincia d'Estiria tien una superficie total de 16&nbsp;391,93 km², siendo la segunda provincia más grande d'Austria. Tien un cantu de 145 quilómetros de llongura con [[Eslovenia]]. Estiria atópase estremada en delles rexones y ye conocida como la Marca Verde» (''Grüne Mark'') o «El corazón verde d'Austria» (''Grüne Herz Österreichs''), yá que alredor del 61% de la so superficie ta cubierta por montes y un cuartu per praos, pacionales, güertos y viñeos. El ríu principal d'Estiria ye'l [[ríu Mura]], que naz en [[Lungau]] y estiéndese escontra'l sur hasta la frontera con Eslovenia, dende ellí flúi escontra l'este a [[Bad Radkersburg]] y conforma la frontera. == Economía == Como en cualesquier parte del mundu desarrolláu, producióse en Estiria un cambéu del [[sector industrial|sector manufacturero]] escontra'l [[sector de servicios]]. Esto tuvo consecuencies negatives pa les rexones industriales de l'Alta Estiria, que sufrieron un descensu constante na so población n'años recién. En 2004, Estiria tuvo'l mayor índiz de crecedera económica n'Austria (3,8&nbsp;%), principalmente debíu a la fuerte crecedera económica reparáu en Graz esi añu y que siguió creciendo en términos económicos y de población. == Divisiones alministratives == L'estáu federáu atópase estremáu en 12 distritos (''Bezirke'') y una ciudá abierta (2013). [[Ficheru:Karte Aut Stmk Bezirke.png|thumb|400px|StyriaLänd Bezirke (2013)]] === Ciudá estatutaria === <ol> <li> [[Graz]]</li> </ol> === Distritos === <ol start=2> <li> [[Distritu de Bruck-Mürzzuschlag]]</li> <li> [[Distritu de Deutschlandsberg]]</li> <li> [[Distritu de Graz-Umgebung]]</li> <li> [[Distritu de Hartberg-Fürstenfeld]]</li> <li> [[Distritu de Leibnitz]]</li> <li> [[Distritu de Leoben]]</li> <li> [[Distritu de Liezen]] con [[Distritu de Gröbming|subdistricto de Gröbming]]</li> <li> [[Distritu de Murau]]</li> <li> [[Distritu de Murtal]]</li> <li> [[Distritu de Südoststeiermark]]</li> <li> [[Distritu de Voitsberg]]</li> <li> [[Distritu de Weiz]]</li> </ol> [[Ficheru:Nordoststeiermark Panorama.jpg|thumb|790px|center|<center>Vista panorámica del norte d'Estiria; [[Burgenland]] y depués [[Hungría]] atopar al fondu.</center>]]{{clear}} == Política == [[Ficheru:Crucifix.JPG|thumb|Una cruz consagrada metanes campos de maíz cerca de [[Mureck]] na Estiria rural demuestra l'enraigonáu sentimientu católicu.]] L'estáu federáu foi un bastión del [[Partíu Popular Austriacu]] (ÖVP) dende [[1945]].<ref>DELLOS. {{Google books|_Pj07agRsw0C L'estáu del mundu 2005}} Akal, Madrid, 2005. Páxina 445</ref> El gobernador (el términu políticu austriacu: ''[[Landeshauptmann]]'') foi miembru d'esti partíu. == Población == Por cantidá de población, diez mayores ciudaes de la rexón d'Estiria son: {| class="wikitable sortable zebra" |- class="hintergrundfarbe5" align="center" ! Ciudá !! Población<br /><small>01 de xineru de 2012</small> |- | [[Graz]] | align="right" | 265 618 |- | [[Leoben]] | align="right" | 24 645 |- | [[Kapfenberg]] | align="right" | 21 710 |- | [[Bruck an der Mur]] | align="right" | 12 551 |- | [[Knittelfeld]] | align="right" | 11 552 |- |[[Trofaiach]] | align="right" | 11 339 |- | [[Köflach]] | align="right" | 9 731 |- | [[Voitsberg]] | align="right" | 9 614 |- | [[Judenburg]] | align="right" | 9 319 |- | [[Mürzzuschlag]] | align="right" | 8 663 |- |} === Composición étnica === Estiria tien una zona de fala eslovena que ye difícil de delimitar, debíu al difuminado llende de 130 quilómetros cola [[República d'Eslovenia]], con pequeños nucleos de población y poles migraciones d'éstos producíes escontra los centros urbanos pola necesidá del meyoramientu educativu y/o económicu. Unes 5 mil persones afirmaben ser eslovenos y morar en Estiria na década de 1990,<ref>GOMBOCZ, Wolfgang. «''Styrian Slovenes''» de ''Etnic Group Report''. 1996. Austrian Centre for Ethnics Groups. Viena, 1996. Páxines 144 y 146.</ref> pero'l censu de 1991 establecía tan solo a unes 1 685 persones.<ref>HILDPOLD, Peter. «''Modernes Minderheitenrecht''». Manz, Viena. 2001. Páxina 380.</ref> === Relixón === A fines del sieglu XVIII, los [[Protestantismu|protestantes]] constituyíen una cafiante minoría ante los católicos n'[[Alta Austria]], [[Carintia]] y Estiria.<ref>{{Cita Harvard |Torres Gutiérrez|2006| p=87}}</ref> Por ello, [[María Teresa I d'Austria]] ordenó'l treslláu masivu de protestantes del centru d'Austria a [[Transilvania]], el postreru d'estos tresllaos forzosos foi en Estiria en 1774.<ref>{{Cita Harvard |Torres Gutiérrez|2006| p=92}}</ref> En Estiria en 1857 calculábase que'l 99,48&nbsp;% de la población yera católica y el 0,50&nbsp;% evanxélica.<ref>{{Cita Harvard |Torres Gutiérrez|2006| p=128}}</ref> Pa 1951 calcular na rexón 991 958 católicos y 62 864 evanxélicos, los restantes pertenecíen a relixones con menos de 3 mil siguidores.<ref>{{Cita Harvard |Torres Gutiérrez|2006| p=172}}</ref> {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" class="sortable wikitable" |+ align="center" style="background:DarkSlateBlue; color:white"|'''Relixones en Estiria 2001'''<ref>{{Cita Harvard |Torres Gutiérrez|2006| p=177}}</ref> ! width="100 px" style="background:Lavender; color:Black"|Católicos ! width="100 px" style="background:Lavender; color:Black"|Evanxélicos ! width="100 px" style="background:Lavender; color:Black"|Musulmanes ! width="100 px" style="background:Lavender; color:Black"|Ortodoxos ! width="100 px" style="background:Lavender; color:Black"|Nenguna !width="100 px" style="background:Lavender; color:Black"|TOTAL |- |961 630||51 005||19 007||8 328||117 589||1 183 303 |} Nel sieglu XX, el catolicismu marcó'l so preeminencia con más del 80&nbsp;% de la población, llegáu a máximos de 89&nbsp;%.<ref>{{Cita Harvard |Torres Gutiérrez|2006| p=178}}</ref> == Turismu == Estiria forma parte de la llamada «Ruta del vinu» y na so parte cimera atópense les llamaes «Ruta de l'agua» (n'alemán, ''Steirischen Wasserstraßy''), la Ruta del fierro» (n'alemán, ''Steirischen Eisenstraßy'') y los antiguos caminos de pelegrinación. A la contorna de la ciudá de [[Graz]] danse actividaes mesmes urbanes, nel este atopa la zona de termes colos sos centros de bienestar y guapura y, nel sur, la ciudá de [[Leibnitz]] conocida polos sos vinos.<ref>[https://web.archive.org/web/20111222065128/http://www.austria.info/es/principales-capitales/-1153620.html Estiria] ''Austria, llegar y vivir''. Consultáu'l 13 de marzu de 2013.</ref> El [[Parque Nacional Gesäuse]] asitiáu ente [[Admont]] y [[Hieflau]] y trevesáu pol [[ríu Enns]]. Tien una superficie total de cuasi 11 mil hectárees<ref>[http://www.nationalpark.co.at/en/index.php Entamu] (n'inglés) Parque Nacional Gesäuse. Consultáu'l 13 de marzu de 2013.</ref> y ye un centru natural d'esguilada, [[rafting]] y senderismo. Conformáu naturalmente por montes de alerces y pinos cola so fauna propia del llugar, camperes alpines de distintos tipos, el ríu Enns serrapatosu con roques qu'apurre la flora y fauna acuática (dalgunos d'éstos en peligru d'estinción).<ref>[https://web.archive.org/web/20130520095310/http://www.nationalpark.co.at/nationalpark/en/naturraum.php?navid=10 Espaciu natural] (n'inglés) Parque Nacional Gesäuse. Consultáu'l 13 de marzu de 2013.</ref> [[Ficheru:Lurgrotte-2.jpg|thumb|150px|left|Cueva Lurgrotte Pegau.]] De les 4500 cueves qu'esisten na rexón d'Estiria, namái 25 pueden ser visitaes. Unu d'esos sitios turísticos ye «''Lurgrotte Peggau''», un covarón con [[estalactita|estalactites]] y [[estalagmita|estalagmites]] que tien dos entraes y 6 quilómetros de llargu. Foi afayada'l 1 d'abril de 1894 por Max Brunello, un espelólogo italianu.<ref>[http://www.lurgrotte.com/infoin/spanisch/index.html Lurgrotte Peggau] Sitiu oficial de la cueva. Consultáu'l 13 de marzu de 2013.</ref> El autódromu [[Red Bull Ring]], tamién conocíu como Österreichring, alluga'l [[Gran Premiu d'Austria]] de [[Fórmula 1]] y el [[Gran Premiu d'Austria de Motociclismu Gran Premiu d'Austria]] del [[Campeonatu Mundial de Motociclismu]]. === Arquiteutura === La ''Via Artis'' o «Ruta del Arte» empieza nel balneariu de [[Kurhaus]] y el muséu lliterariu Literaturmuseum Altaussee, pasando pola Villa Königsgarten. La ''Schlösserstraßy'' o «Ruta de los Castiellos» apigura a unos 17 castiellos o palacios.<ref name=arquitec>[http://www.austria.info/es/destacaos-de-l'arquiteutura-en-austria/conoza-estiria-y-se-sorprendera-1783442.html Conoza Estiria y va sosprendese] ''Austria, llegar y vivir''. Consultáu'l 17 de marzu de 2013.</ref> Tocantes a l'arquiteutura de tipu sacra, Estiria tien l'[[Abadía de Admont]] que ye la más grande de la zona y contién la mayor [[Biblioteca del Monesteriu de Admont|biblioteca monacal]] del mundu. Tamién esisten llugares de pelegrinación como la [[Basílica de la Nacencia de la Virxe María]] (''Mariazell'') que ye un edificiu d'arquiteutura gótica y barroca.<ref name=arquitec /> N'[[Ausseerland]], perteneciente a la zona montascosa de [[Salzkammergut]], les villes siguen teniendo l'arquiteutura propia de la dómina del Imperiu.<ref name=arquitec /> == Ver tamién == * [[Graz]] * [[Ducáu d'Estiria]] * [[Población d'Austria por estaos]] == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíu=Beller |nome=Steven |títulu=Historia d'Austria |url=https://books.google.com.ar/books?id=VcIHQSq2c0wC |fechaaccesu=13 de marzu de 2013|añu=2009 |editorial=[[Cambridge University Press]], Akal |ubicación=Madrid, España |isbn=978-84-460-2743-0 |páxina=368}} * {{cita llibru |apellíu=Torres Gutiérrez |nome=Alejandro |títulu=El derechu de llibertá de conciencia n'Austria |url=https://books.google.com.ar/books?id=1NuRiCXN |fechaaccesu=13 de marzu de 2013|añu=2006 |editorial=Dyckinson |ubicación=Madrid, España |isbn=978-84-9772-974-1 |páxina=494}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commons|Steiermark}} * [http://www.steiermark.at/ Estiria - Sitiu Oficial] {{Tradubot|Estiria}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaos d'Austria| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] th824ehrdirhhzlk5pmpmnz9jgj18l0 0 104109 3709848 3648471 2022-08-19T09:18:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{rexón}} L''''Óblast de Sumy''' (n'[[idioma ucraín|ucraín]]: Сумська область, en [[idioma rusu|rusu]]: Сумская область) ye un [[Óblasts d'Ucraína|óblast]] nel nordeste d'[[Ucraína]]. La so capital ye la ciudá [[Sumy]]. Ta asitiáu nel puntu d'intersección de dos ríos, [[Psel]] y [[Sumka]]. Según delles hipótesis, del nome del segundu provién el de la ciudá: [[Sumy]]. == Xeografía == [[Ficheru:Desna.png|thumb|left|Mapa en [[idioma rusu|rusu]] del [[ríu Desná]] (Десна) que forma parte de la frontera noroeste ente'l óblast de Sumy col d'[[Óblast de Cherníhiv|Chernihiv]]]] El so territoriu llinda al norte con [[Rusia]]. Ocupa una superficie de 23.834 km², una área similar a la de la [[Comunidá Valenciana]] ([[España]]). == Población == * Evolución del censu: ** [[1850]] - 11.500 habitantes ** [[1897]] - 27.600 habitantes ** [[1913]] - 50.400 habitantes ** [[1926]] - 44.000 habitantes ** [[1939]] - 69.000 habitantes ** [[1959]] - 98.000 habitantes ** [[1970]] - 159.000 habitantes ** [[1999]] - 301.000 habitantes * Composición de la población: ** [[1926]]: 80,7% d'[[ucraínos]]; 11,8% de [[rusos]]; 5,5% de [[hebreos]]. ** [[1959]]: 79% d'[[ucraínos]]; 20% de [[rusos]]. == Historia == {{Mal traducíu}} La zona d'asentamientu de Sumshchyna empezó hai unos 15 mil años. En V-III mileniu antes de Cristu. y. La rexón foi habitada por tribus de la caza y la pesca. Dende finales del tercer mileniu aC y principios. AC vivíen en tribus Sumy agrícoles y de llendo. Nes veres del Seimas, Sula, y PSLA Vorskla atopen más de 70 asentamientos, aldegues y túmulos funerarios. Dende'l sieglu I antes de Cristu. Antes de Cristu, tol territoriu de l'actual rexón de Sumy yera parte de la tierra na que los primeres vivíen tribus eslaves. Nel sieglu VII-X. tol territoriu habitáu Sumshchyna Siveryany tribu eslavu. El llargu procesu de desenvolvimientu sociu-económicu de los eslavos orientales causáu la formación de les rellaciones feudales y la formación d'unu de naymohutnishyh del so tiempu - Rus de Kiev, el grandor de los cualos i mohutnist Hrushevsky escribió: "A la fin del sieglu IX. Pa munchos la tierra pertenecía a Kiev, los príncipes de Kiev dio un homenaxe - non yá a Ucrania, sinón tamién a otros, inclusive en teperishniy Petersburgu y Moscú. Rus de Kiev a la tierra que se Sumshchyna. Asitiáu nes tierres utilizaes estepa frontera, a pesar de los constantes ataques kochivnykiv comparativamente taba densamente poblada. Nel territoriu de la rexón conocida más de 80 antiguos asentamientos, los asentamientos, mohylnykiv. Sacante pequeños pueblos y grandes ciudaes esisten, de los cualos diz litopysy davnoruski: V'yahan, Putyvl, Popash, [[Hlújiv]], Zartyy. El territoriu de la rexón de Sumy foi l'escenariu de la guerra mizhknyazivskyh feroz, especialmente nos años 40 del sieglu XII. Usando mizhusobytsi feodalni, Polovtsi aumentu de la presión en ruski tierra. La nuesa tierra, la so xente, una fazaña i Slavi, la derrota d'erru i dedicada nayvydatnishu Kiev nota Rus - "Historia d'Igor. A principios de los años 20's XIII. d'Oriente llegaron les hordas mongoles Tatarski. El grandor i cayente i opresión zminylasya mohutnist. Nos 50's y 60's del sieglu XIV. la nuesa rexón foi parte de la Gran knyazivstva Lituana Richi. Rus de Kiev gloria intentó anovar Bogdan Khmelnitsky. Mientres la I Guerra de Lliberación a la muerte esistió ucraín Hetman Estáu, qu'inclúi i Sumy Territoriu, a saber: Hluhivschyna, Konotopschyna, Romenshchyna, Krolevets. Más tarde estes vviyshly Tierra de la Universidá Llibre n'Ucraína y en partir sur-oriental pertenecía Slobozhanschyni. Les principales ciudaes yeren [[Hlújiv]], Krolevets, Konotop, Romney, [[Putyvl]], [[Sumi]]. Tropes de tierra Sumy celebrada Ivan Vygovsky. Equí, so Konotop, tuvo llugar la famosa batalla de Konotop, nos que l'exércitu d'Ucraína ganó a Rusia. En 1708-1709 foi la población de la rexón de Sumy atopar nel centru de la batalla de Mazepa zar de Rusia Pedru I. La traxedia de la xente ye que dellos ciudadanos SOFITU Hetman, otros - el rei, y esto condució a la represión numberosos, víctimes d'execuciones. Ye en Lebedyni se stracheni sofitó la Hetman Mazepa en Sumy proclamó condena manifiestu de Mazepa. Dempués de la destrucción de la capital hetman Baturin capital d'Ucraína Hetman quedó sorda. Dempués de l'abolición de Catalina II nel poder 1764 Hetman a Livoberezhzhi y en 1765, el sistema de reximientu i gobiernu Slobidskiy n'Ucraína na rexón de Sumy estender a Podil alministrativa territorial del imperiu rusu y, de siguío, sacante un curtiu periodu de 1917 a principios de 1919 . cuando torne vidrodylas Ucrania derzhavnist - totalitarnoyi el rusu Estáu socialista soviéticu. Dende'l segundu trimestre del sieglu XIX. Desenvolvimientu ganó tsukrovarinnya d'anchu. condáu Sumy nel númberu que s'atopa nes refineríes del so territoriu quedó en segundu llugar n'Ucraína y les cantidaes d'azucre llamao capital. Fundada en 1897 en syndykati AÑU azucre protagonismu pertenecía saharozavodchika Sumy - Kharitonenko i Tereshchenko. rexón de Sumy establecíu pol Decretu del Sóviet Supremu de la URSS, xineru 10, [[1939]]. El grupu incluyó a 12 distritos de la rexón de Kharkiv (Bilopil's'kyi, Velykopysarivskyy, Hrunskyy, Krasnopol'skaya, Criobioloxía, Miropolskaya, Ohtirsky, Sumy, Trostyanetsky, Ulyanovsk, Hotinskaya, Shtepivskyy), 17 distritos de la rexón Chernigov (Burinsky, Glinsky, Glukhivsky, Dubov'yazivskyy, Konotop , Krolevets, Nedrigaylovsky, Putivlsky, Romenskiy, a mediaos de Budskyy, Smelivskyy, Talalayivskyy, Hylchytskyy, Coloráu Shalyhynskyy, Shostkinsky, Yampolsky) y 2 Raion (Lypovodolynskyy, filial). == Economía, cultura, educación == Empreses más importantes: * [[Fábrica]] de construcción de [[maquinaria]] [[M. Frunze]], fundada en [[1896]], fabrica equipos pa estracción de [[mineral]]es, [[alcohol]], [[cauchu]], [[fibra artificial]] y [[materies plástiques]]; pa la [[industria hullero]]; pa la [[industria alimenticio]], etc.; * Fábrica de [[microscopiu|microscopios]] electrónicos y electroautomática: produz distintes clases de microscopios electrónicos, [[espectrómetru|espectrómetros]], contadores d'iones; * Industria químico: produz [[ácidu sulfúrico]], laques y pintures; * Estracción de minerales, [[aluminiu]]; * Fábrica d'[[azucre]], construyida en [[1869]]; en [[1970]] produció 236.000 tonelaes d'[[azucre]]; * Frigoríficu; * Fábrica d'aguardiente; * Fábrica de [[conserva|conserves]]; * Fábrica de [[Texíu testil|texíos]]; * Fábrica del [[calzáu]]. '''Sumy''' ye un centru científicu d'educación: Hai trés [[universidá|universidaes]], una academia, [[muséu]] d'[[etnografía]] territorial, muséu d'[[Arte]], muséu d'[[Antón Chéjov]], el [[teatru]] [[Drama|dramáticu]] y l'infantil y una sociedá filarmónica. == Intereses de la ciudá == * Ilesia Voskresenska, - fin del [[sieglu XVII]] * [[Catedral]] Spaso-Preobrazhenskiy - [[sieglu XVIII]] == Referencies == {{llistaref}} * ''Долгін Г., Сапухін П.'' Суми. - К., 1963 * ''Моісеєнко В., Новаківська Н.'' Суми. Теоретично-архітектурний нарис. - К., 1966 * ''Сапухіна Л., Скрипник В.'' Суми. - X., 1972 * ''Sergi Medvedyuk {{Tradubot|Óblast de Sumy}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Óblasts d'Ucraína|Sumy]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] nw4vc2nggvi7w8awrvo1qo86lhkvtw5 0 104366 3709487 3689216 2022-08-19T05:29:58Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Herodot und Thukydides.jpg|thumb|230px|Heródoto, «padre de la historiografía», y Tucídides, «padre del rigor histórico».]] Por '''historiografía griega''' entiéndese aquella referida a l'[[Antigua Grecia]], dende'l [[sieglu V e.C.|sieglu V e.C. ]] hasta'l {{DC|sieglu IV}}, dende [[Heródoto]] hasta [[Zósimo (historiador)|Zósimo]], pasando por [[Tucídides]], [[Posidonio]], [[Polibio]], etcétera. En total, [[Félix Jacoby|Jacoby]], en ''[[Estace der griechischen Historiker]]'', identificó a 856 historiadores griegos, incluyíos los [[mitografía|mitógrafos]] y [[crónica|cronistes]] locales. El conceutu de [[historiografía]] nació en [[Antigua Grecia|Grecia]],<ref>Esta ye la opinión de los historiadores actuales. Asina lo espresa por casu Finley, en ''Usu y abusu de la historia'', p. 11: «Los padres de la Historia fueron griegos».</ref> anque s'acepta qu'enantes yá esistía una concepción histórica n'Oriente, un deséu de permanencia de too lo que se fixo. Agora bien, esa concepción histórica primitiva ye una mera tresmisión de datos históricos que, como les llistes reales del [[Antiguu Exiptu]], escarecíen d'analís históricu, polo que nun se trataba de [[historiografía]], ensin negar por ello'l so valor documental. Considerar a [[Heródoto]] el primer [[historiador]], tantu na actualidá como na antigüedá.<ref name=padre>{{cita|Heródoto ye pa nós el padre de la historia como lu yera pa Cicerón.|Momigliano, ''La historiografía griega'', p. 9}}</ref> Tucídides estableció darréu la base racional y metodolóxico d'una historiografía nacida como reaición ante lo irracional de la [[mitoloxía griega]]. Primeramente, yá [[Hecateo de Mileto]] atenuara lo sobrenatural, pero la separación total nun se produz hasta Tucídides. Heródoto concibió'l so ''[[Historia (Heródoto)|Historia]]'' como un mediu d'evitar l'olvidu d'aquello que merecía ser recordáu. Na [[Antigua Grecia]] víase tamién la [[historia]] como mediu d'amosar exemplos, anque non modelos d'acontecimientos futuros. Coles mesmes dende Heródoto los historiadores realicen un exame críticu del pasáu y de los fechos supuestamente acaecíos. Heródoto, asina lo espresa n'IV, 195, 2: «realmente, ignoro si esto ye verdá, a cencielles conseño lo que cunten».<ref>Traducción de Schrader en ''Los oríxenes de la oratoria y l'historiografía na Grecia clásica'', p. 123.</ref> Tocantes a les [[fonte documental|fontes]], esistía una preponderancia de les [[fonte oral|fontes orales]] sobre les [[fonte escrita|escrites]].<ref name=fuentesorales /> Nos oríxenes de la historiografía yera casi obligáu l'usu de fontes orales, pos a diferencia de los historiadores actuales, que se basen sobremanera na investigación de testos, los griegos antiguos nun disponíen la mayor parte de les vegaes de suficiente material [[archivística|archivísticu]] o [[bibliografía|bibliográficu]]. Sicasí, cuando yá sí yera posible trabayar colos fondos de les [[biblioteca|biblioteques]], los historiadores siguieron prefiriendo la [[tradición oral]]; ya inclusive criticaron a los que solo trabayaben con fontes escrites como, por casu, [[Timeo de Tauromenio|Timeo]]. Amás, hai que tener en cuenta que los griegos nun solíen conocer [[idioma|llingües]] [[bárbaru|bárbares]], por tanto, Heródoto nun podía entender por sigo mesmu les [[crónica|cróniques]] orientales, anque tampoco amosó interés en conoceles. La eleición de la tradición oral traía la necesidá de les primeres reflexones en cuanto al [[métodu históricu]], como ye la crítica de les fontes, la so rellación y graduación según el valor de los testimonios recoyíos. D'ende por casu el so enfotu n'amosar toles versiones reconocíes, anque considere delles errónees. Coles mesmes, la tradición oral obligaba a establecer una [[cronoloxía]] qu'ordenara los fechos aisllaos tres la so escoyeta. Les fontes escrites quedaron apostraes a los [[Arqueoloxía|arqueólogos]] o ''antiquaria'', esto ye, pal estudiu de los tiempos remotos. == Temática == {{cita|La historiografía griega nun s'interesa puramente por fechos aisllaos, sinón pol decurso de los acontecimientos na so totalidá.|Schrader, ''Los oríxenes de la oratoria y l'historiografía na Grecia clásica'', p. 88. }} Na historiografía griega polo xeneral supérense les llendes de la historia local ya inclusive [[Heródoto]] tomó casi tol [[ecúmene|mundu conocíu polos griegos]]. La tema central foi la [[guerra]], anque tamién hubo historia constitucional, tráxica, biografíes ya inclusive [[etnografía]]. La eleición de tema encontar nel valor de los acontecimientos asocedíos y na información disponible. Por casu pa Heródoto un fechu históricu tenía tal valor si nun tenía de dexar se que fuera escaecíu. [[Tucídides]] pela so parte escoyó la [[guerra del Peloponeso]] como tema central de la so obra pol motivu obviu de consideralo'l puntu álgido de la historia que vivió. Sicasí, dientro d'esa gran tema tuvo qu'escoyer costantemente ente temes menores con absoluta arbitrariedá. Como señala Roussel en ''El Historiadores Griegos'', l'arbitrariedá obligó a Tucídides n'ocasiones a recargar a personaxes con detalles significativos, falsiándolos en parte.<ref>Roussel, ''Los historiadores griegos'', páxs. 90-100.</ref> === Historia contemporánea === La [[historiografía]] griega ye mayoritariamente contemporánea, esto ye, sobre la mesma dómina na que vivíen los historiadores. Esto esplícase porque había mayor información sobre temes cercanes nel tiempu, sobremanera había más testigos orales, prefiriéndose eses fontes sobre les escrites. Tucídides, nel so enfotu pol rigor históricu, consideraba la esperiencia personal como imprescindible al igual que [[Polibio]].<ref>{{cita|[Polibio] se vanaglorió de que'l periodu principal de la so historia cayera dientro de la duración de la vida de persones a les cualos podíase-yos preguntar.|Momigliano, ''Historiar...'', p. 48}}</ref> Los mesmos historiadores consideraben más fiables les obres que trataben sobre lo contemporáneo. Amás, la historia antigua griega paecía bien exigua al llau de la exipcia por casu. Sía que non, lo que'l mesmu historiador vivía considerar como un momentu únicu y clave na historia, yá seya la [[guerra del Peloponeso]] o la espansión romana. Entender como'l cambéu d'una dómina a otra y como tal había que reflexalo. === L'estudiu de les causes de les guerres === Dientro de lo contemporáneo, la tema preferente yera la historia políticu-militar. Tucídides creía que la única historia verdadera yera la que trataba de [[política]] y [[guerra|guerres]]. Esti criteriu perduró nos siguientes historiadores, yá seya [[Xenofonte]], [[Teopompo]] o [[Polibio]]. Sicasí, l'historiador griegu interesábase más polos cambeos constitucionales anque yá Heródoto asitió a la guerra como'l centru de la historiografía. [[Arnaldo Momigliano]], espertu n'historiografía, plantega qu'esti menor interés polos enfrentamientos bélicos deber a que yeren daqué cotidianu nel mundu griegu. Momigliano destaca seya que non la importancia del estudiu de les causes de cada guerra.<ref>{{cita|Los griegos llegaron a aceptar la guerra como un fechu natural, como la nacencia y la muerte, colos que nada hai que faer. Interesar poles causes de la guerra, non poles causes de la guerra como tal.|Momigliano, ''Historiar...'', p. 161}}</ref> Heródoto remontar hasta los tiempos más remotos pa esplicar les [[guerres médiques]], cayendo nel [[mitu]].<ref>Nel llibru I (1-5), Heródoto enmarca les primeres diferencies ente griegos y perses nos raptos míticos, como'l [[Ío (mitoloxía)|Ío]].</ref> Tucídides supunxo una meyora al dexar de lado interpretaciones mítiques y estremar ente causes superficiales y fondes (o «más verdaderes»). Esti esquema foi ampliáu por Polibio, qu'estrema ente'l fechu inicial que da empiezu a la guerra, la sida pa empezala y la verdadera causa.<ref>Roussel, ''Los historiadores griegos'', p. 181.</ref> === Historia económica y social === Polo xeneral los autores griegos consideraron les temes económicu-sociales d'enforma menor interés que los políticu militares.<ref>{{cita|Crearon la doctrina, güei non aceptada, de que la historia ye un asuntu esencialmente políticu (y tamién un asuntu militar).|Grant, ''Hist...'' p. 94}}</ref> Esistíen curtios y superficiales menciones a temes [[Economía na Antigua Grecia|económicos]], pero nunca se consideraron relevantes pal aportar históricu. Esta falta d'interés vese reflexada na práutica pola falta d'[[estadística|estadístiques]] económiques na [[Edá Antigua|antigüedá]].<ref>{{cita|Munchos d'ellos [los historiadores griegos y romanos] yeren conscientes de los factores económicos, anque los consideraben menos significativos que los fechos políticos; arriendes d'ello, apenes esisten datos estadísticos nel mundu antiguu.|Grant, ''Hist...'', p. 82}}</ref> En cuanto al estudiu de la [[sociedá]], tamién foi probe y consideráu de poca importancia. Inclusive se consideraba degradante falar sobre les clases más desfavorecidas.<ref>{{cita|Polo xeneral, la dignidá de los historiadores clásicos torgába-yos falar de los sirvientes y de los pescadores al manera como la fai por casu el Nuevu Testamentu.|Grant, ''Hist...'', p. 86}}</ref> En Grecia l'únicu autor relevante que recoyó información sobre la sociedá foi'l [[Filosofía griega|filósofu]] [[Aristóteles]].<ref>Grant, ''Hist...'', p. 84.</ref> === Llocalización === [[Ficheru:Location greek ancient.png|thumb|400px|El mundu griegu a mediaos del sieglu VI{{esd}}a.{{esd}}C.]] Polo xeneral, la historiografía griega tien un sesgu rexonal, tratando la mayor parte de les obres de la [[historia de Grecia|historia griega]] ensin importar demasiáu la del restu de llugares. Hai esceiciones como [[Heródoto]] que coles sos [[digresión|excursos]] realiza una introducción a la [[historia d'Exiptu]] o de [[Imperiu aqueménida|Persia]], polos cualos foi bien criticáu llegando inclusive a ser llomáu de «amigu de los bárbaros».<ref name=malevolencia /> Per otru llau, la poca fondura del trabayu de Heródoto n'Oriente espoleó a qu'ellos fixeren la so propia historia, como fixo [[Manetón]] n'[[Antiguu Exiptu|Exiptu]]. Otru autores tamién s'ocuparon d'Oriente, pero siguiendo a [[Alexandru Magnu]], como [[Xenofonte]] o darréu [[Flavio Arrianu]]. Grecia dexó de ser la tema primordial a mediaos del [[periodu helenísticu]], col creciente poderíu romanu. El primeru n'albidrar la posible importancia de [[República romana|Roma]] foi [[Timeo de Tauromenio]], pero foi [[Polibio]] quien trató primero la tema con mayor fondura. A partir del [[sieglu I e.C.|sieglu I e.C. ]] y hasta la decadencia final de la historiografía griega, la historia sobre Roma foi la temática dominante y, según dellos autores, foi esa falta de renovación una de les causes d'esi deterioru.<ref name=decadencia /> ==== Cróniques locales ==== Tanto autores antiguos ([[Dionisio d'Halicarnasu]]) como modernos ([[Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff|Wilamowitz]]) defendieron que los cronistes locales precedieron a los primeros historiadores, como asocedió na [[historiografía romana]]. Sía que non, a partir del [[sieglu V e.C.|sieglu V e.C. ]] atópense cróniques de [[polis|ciudaes]] y [[santuariu (edificiu)|santuarios]]. Ensin apenes rigor histórico, concíbense, polo xeneral, como forma de exacerbar l'arguyu local, proyeutando n'ocasiones el presente sobre'l pasáu, aburuyándolo.<ref>{{cita|En dellos casos proyeutaben el presente sobre'l pasáu y asina fixeron de [[Teseo]] un rei democráticu.|Momigliano, ''La hist...'', p. 58}}</ref> Esistiendo hasta la decadencia final, los más conocíos fueron los [[Atidografía|atidógrafos]], nel [[sieglu IV e.C.|sieglu IV e.C. ]] === Teoríes cícliques === Delles obres presenten idees cícliques o de socesión d'imperios, como [[Heródoto]] al espresar que los [[imperiu|imperios]] introdúcense siempres nuna dinámica d'espansión insaciable. Magar que n'ocasiones consideróse que los historiadores griegos teníen concepciones cícliques del [[tiempu históricu]],<ref>Burrow ''Hist...'', p. 213.</ref> especialmente [[Polibio]], [[Tucídides]] y Heródoto, Momigliano negar rotundamente.<ref>{{cita|De xemes en cuando sostúvose que Heródoto, Tucídides y naturalmente Polibio teníen una concepción cíclica del tiempu. Voi Intentar demostrar que nun ye verdá.|Momigliano, ''La hist...'', p. 78}}</ref> Pa esi autor, que Tucídides espresara que la so historia sirvía como modelu pal futuru nun implica nenguna idea d'[[eterna torna]]. Acepta que Polibio ye más ambiguu, pero tampoco presenta nenguna teoría cíclica na so obra.<ref name=ciclos>Momigliano, «El tiempu na historiografía griega», incluyíu en ''La hist...''.</ref> Yera más común una visión orgánica de la historia, una [[periodización]] por aciu socesión de ciclos ejemplificada nuna socesión vital: infancia, maduror y vieyera. Esta yera la visión que daba, por casu, [[Lucio Anneo Floro]]. Otres visiones cícliques son les de les edaes (plata, bronce, heroica y de fierro) de Hecateo de Mileto, basaes na progresiva degradación, salvo'l paréntesis heroicu, y finalmente un esquema de progresu cultural y teunolóxicu que tomaba dende la [[barbarie]] a la [[civilización]]. Estos esquemes nacieron primero que la mesma historiografía siendo depués afechos y perfeccionaos a gran escala polos historiadores.<ref name=ciclos /> El primer autor griegu n'afigurar esti marcu foi'l poeta [[Hesíodo]] en ''[[Trabayos y díes]]''.<ref>Shotwell, ''Hist...'', páxs. 182-183.</ref> == Estilu y fontes == Schrader determina tres elementos típicos principales. De primeres, la esistencia d'un [[proemio]] autobiográficu onde se destacar la importancia del fechu a tratar. Esti proemio apaez yá en [[Hecateo de Mileto]]. De segundes, establezse la metodoloxía histórica, esplicando l'autor les sos fontes y qué pasos va siguir pa cuntar la so historia. De terceres, l'articulación de la obra en partes narratives y discursives. Estos discursos son polo xeneral invención de los autores, anque ateniéndose al sentíu orixinal.<ref>{{cita|Redactar tal que, al mio xuiciu, cada orador debió d'espresar lo más apropiao sobre los diversos avatares, ateniéndome lo más escrupulosamente posible al sentíu xeneral de lo que realmente se dixo.|Tucídides (I 22, 1-2)}}</ref> A lo último, hai otros elementos típicos menos comunes y más variables, tales como les escenes tipificadas na narración de batalles o los [[digresión|excursos]] típicos de Heródoto.<ref>Schrader ''Los origenes...'', páxs. 110-121.</ref> Sobre les fontes, polo xeneral, hubo un predominiu de les [[fontes orales|orales]] sobre les [[fontes escrites|escrites]], lo cual determinó en parte la preeminencia de la historia contemporánea, pola dificultá de recoyer información oral, que nun consistiera en mitos, sobre tiempos remotos. Amás, historiadores como [[Tucídides]] o [[Xenofonte]] basar na so memoria al describir fechos nos que participaron.<ref name=fuentesorales>Grant, ''Hist...'', páxs. 54-58.</ref> Pela so parte, l'usu de fontes escrites aumentó en función de la medría del material disponible. La eleición de les fontes, cuando había más d'una con conteníos contradictorios, facer según la más ''probable''.<ref>{{cita|Cuando disponen de dos fuentes contradictories, los historiadores griegos y romanos suelen optar pola que-yos paez la versión más ''probable.''|Grant, ''Hist...'', p. 63}}</ref> Esa eleición nun tien por qué significar una creencia de qu'esa versión ye la cierta y asina lo señalaba [[Heródoto]],<ref>Heródoto, VII, 152.</ref> quien n'ocasiones se llindaba a dar delles versiones ensin esmolecese na validez de caúna. == Situación del historiador == Los historiadores griegos nun llograben nengún beneficiu social del so llabor.<ref>Momigliano, ''La hist...'', p. 107.</ref> La mayoría yeren expatriados o exiliaos, como por casu [[Tucídides]] d'[[Atenes]] o [[Heródoto]] de Halicarnasu, lo cual oldea cola posición de los historiadores romanos, que formaben parte de la élite dominante. Sicasí, esta situación daba mayor llibertá de crítica a los autores griegos, dándose pocos casos de persecuciones. El más conocíu ye'l de [[Calístenes]], que foi mandáu executar por esconxurar contra [[Alexandru Magnu]]. Dientro de la mesma historiografía considerar de menor importancia la ''antiquaria'', que faía referencia al estudiu de los tiempos remotos.<ref>Tucídides, ''Historia de la Guerra del Peloponeso'' I, 21 critica a los autores anteriores pola so poca fiabilidá, al remontase demasiáu nos tiempos remotos.</ref> Tocantes a la tresmisión de la so obra, hasta'l sieglu V e.C. al públicu atraíase-y por aciu recitales de llectura. Esti costume decayó tres Tucídides, quien consideraba que la so obra taba fecha pa permanecer nel futuru.<ref>{{cita|En resume, la mio obra foi compuesta como una adquisición pa siempres más que como una pieza de concursu pa escuchar un momentu.|Tucídides (I, 22)}}</ref> Les llectures volvieron faese bien comunes nel [[periodu helenísticu]] como una forma de presentación de la obra. Amás, yeren una forma de consiguir un sustentu económicu pol llabor historiográfica.<ref>Momigliano, ''La hist...'', páxs. 109-113.</ref> Nesa dómina nun esistíen [[llibru|llibros]] como na actualidá, escribiéndose sobre [[papiru]] que s'almacenaba en [[Rollu (manuscritu)|rollos]]. La llectura yera difícil una y bones nun se marcaben nin los empiezos de capítulu nin párrafos y, polo xeneral, nun había separación ente les pallabres. Como cada obra copiábase a mano nun esistía una gran disponibilidad de los testos historiográficos. Hai constancia de la esistencia de delles tiendes de llibros, pero tratar de pequeños negocios familiares ensin circulación a escala comercial.<ref>[[M. I. Finley|Finley, M. I.]] ''Los griegos de l'antigüedá'' (1975, V edición), Editorial Labor, Barcelona, páxs. 95-96.</ref> == Historia == === Oríxenes === [[Ficheru:AGMA Hérodote.jpg|thumb|Bustu de Heródoto, n'[[Atenes]].]]{{cita|El descubrimientu del otru, el exotismo, más que dalguna especie de conciencia nacional, tán nel orixe de les primeres reflexones históriques.<ref name=exotismo>Roussel, ''Los histo...'', p. 20.</ref>|Roussel, Denis. ''Los historiadores griegos''.}} La historiografía griega naz nel [[sieglu V e.C.|sieglu V e.C. ]] de la mano de Heródoto.<ref name=padre /> Pa dellos autores, tratar d'una nacencia tardida pol mayor pesu del mitu y la falta d'interés por afayar unos oríxenes más racionales.<ref>Shotwell, ''Hist...'', páxs. 183-184.</ref> Antes yá había testos de calter históricu pero según [[Gonzalo Bravo Castañeda|Bravo]], ente otros, nun son fontes historiográfiques al escarecer d'espíritu críticu.<ref>{{cita|Nengunu d'estos documentos puede ser consideráu fonte historiográfica, yá que nun hai nellos intención d'interpretar los fechos rellataos, lo que güei denominaríamos espíritu críticu|Bravo, ''Historia del mundu antiguu...'', páxs. 148-149.}}</ref> Pa Burrow, estes primeres descripciones históriques centrar n'histories locales sobre los sos supuestos oríxenes.<ref>{{cita|Esti precursores y, quiciabes, contemporáneos [de Heródoto] paez qu'escribieron sobre los pueblos y les ciudaes, polo xeneral alrodiu de los sos supuestos oríxenes.|Burrow, ''Hist...'', p. 42}}</ref> Schrader determina tres elementos básicos y definitorios de la historiografía griega:<ref>Schrader, ''Los orig...'', páxs. 162-186.</ref> * El mitu y la lliteratura arcaica. La historia primitiva arcaica constituyir los rellatos llexendarios, siendo [[Homero]] el mayor esponente d'esi periodu. Anque se refuga que seya un «primer historiador», dellos autores considerar el «posibilitador» de la historiografía posterior.<ref>López, ''La historiografía en Grecia...'', p. 9.</ref> Otros amenorguen la so importancia, considerándolo'l precursor de la [[cronografía]] y de que nél naz la concepción de socesión cronolóxica.<ref>Schrader, ''Los orig...'', p. 164.</ref> La presencia del mitu solo empezó a amenorgase con [[Hecateo de Mileto]] al constatar la llarga historia oriental en comparanza cola historia griega. * L'enfotu esplorador ya investigador que daría orixe a los [[periplu|periplos]]. * La nacencia d'una concepción racional del mundu que llevó per un sitiu al surdimientu d'una [[Historia de la xeografía#La xeografía antigua: Grecia y Roma|xeografía representativa]] o [[cartografía|cartográfica]]. Per otru llau, fixo posible la sustitución del [[mitu]] por esquemes racionales, surdiendo los [[logógrafos]]. Amás, ayudó a la nacencia de la historiografía una necesidá d'afirmación personal, creando [[xenealoxía|xenealoxíes]] que rastrexaben los antepasaos de les families. Ente los logógrafos destacaron [[Cadmo de Mileto]], [[Helánico de Lesbos]] y especialmente Hecateo de Mileto.<ref>Momigliano, «Il razionalismo di Ecateo de Mileto» en ''Terzo contributo alla storia degli studi classici y del mondo antico'' (Roma, 1966) páxs. 323-333.</ref> Amás realizáronse añales rudimentarios, como la rellación cronolóxica de los vencedores de los [[Xuegos Olímpicos Antiguos|xuegos olímpicos]] realizada por [[Hipias (tiranu)|Hipias]]. Otru autores señalen como fundamental pa la nacencia de la historiografía griega la influencia oriental. El contautu col [[Imperiu Aqueménida|imperiu persa]] vuelve conscientes a los griegos de lo que los arrodia y del so [[Patrimoniu cultural|heriedu cultural]], siendo un estímulu pa cuntar la so historia.<ref>Momigliano, ''La hist...'', p. 133.</ref> Por tanto, déxase nun segundu grau la importancia d'una conciencia nacional pal surdimientu de la historiografía.<ref name=exotismo /> ==== Heródoto ==== [[Ficheru:Herodotus world map-es.svg|thumb|Posible visión del mundu según la ''Historia'' de Heródoto.]] {{AP|Heródoto|Historia (Heródoto)}} Foi consideráu polos sos socesores tantu'l padre de la historia» como'l «mayor embusteru».<ref>{{cita|Quamquam et apud Herodotum patres historiae et apud Theopompum sunt innumerabiles fabulae|[[Cicerón]], pasaxe llográu de Momigliano, ''La hist...'', p. 131}}</ref> Na actualidá ta meyor consideráu y, anque con reserves, considérase-y fiable.<ref>{{cita|Digamos rápido que Heródoto tuvo ésitu na so empresa. Recoyimos agora abondos testimonios pa poder dicir que merez enfotu.|Momigliano, ''La hist...'', p. 136}}</ref> Los sos críticos na antigüedá creyer amigu de los [[bárbaru|bárbaros]], considerando les sos escritos histories interesantes pero ayenes a la verdá.<ref name=malevolencia>«Sobre la malevolencia de Heródoto» de [[Plutarcu]], publicáu en ''[[Moralia (Obres morales y de costumes)|Moralia]]'' (vol IX), Editorial Gredos (2002).</ref> Heródoto nació ente los años [[490 e.C.|490]] y [[480 e.C.|480 e.C. ]], nuna familia de notables de Halicarnasu. Implicáu nuna conxura, debió exiliase colando primeru a la islla de [[Samos]] y darréu a percorrer el mundu conocíu, quedando reflexáu esi pelegrinaxe na so obra. El llugar de la so muerte, asocedida en [[425 e.C.|425 e.C. ]], nun ye seguro, anque na [[Suda]] afitar en [[Turios]]. Hai una serie de carauterístiques que converten a Heródoto en daqué nuevu, distintu a tou lo anterior: tratar d'un autor personal claramente definíu y nun cunta nenguna historia narrada por [[musa|muses]], sinón la resultancia d'una investigación. Amás la so obra narra los sucesos del home; los dioses dexen de tener cabida na historiografía, siquier de forma direuta o personal.<ref>Según Schrader, na so introducción a la ''Historia'' (llibros I ya II).</ref> Pa Schrader, la obra de Heródoto ta integrada por una Historia de Lidia, una Historia de Persia y una Historia de les [[Guerres Médiques]]. El so ''Historia'', estremada en nueve libros na [[biblioteca d'Alexandría]], articular según un criteriu ternariu. Coles mesmes, cada pasaxe articular en trés partes: una introducción, una [[digresión]] y la narración del episodiu de que se trate pudiendo haber digresiones adicionales en delles partes.<ref>Schrader, ''Los oríg...'', páxs. 132-133.</ref> La mesma investigación de Heródoto tenía un criteriu ternariu.<ref>{{cita|La descripción xeográfica d'un país; descripción de los costumes del pueblu establecíu nel país en cuestión; y atención [...] a les coses destacables|Schrader, ''Los oríg...'', páxs. 132-133}}</ref> La ''Historia'' básase principalmente nes [[fontes orales]] y en casu de llograr distintes versiones, esponía les que más fundamentu teníen por que cada unu escoyera.<ref>{{cita|Oh rei, si nun s'espresen los distintos puntos de vista, nun ye posible pal que tien d'optar escoyer el meyor camín, sinón que tien de siguir el que se-y suxure. Cuando, otra manera, dambes opiniones son espresaes, ye posible reconocer la meyor, de la mesma en que solo se puede reconocer l'oru puro cuando-y lo estrega contra aquél que nun lo ye.|Heródoto, ''Historia'' (llibru III, 10)}}</ref> Tocantes a les [[fontes escrites]], destacaron pol so usu tres grupos: los datos apurríos por poetes; inscripciones, llistes oficiales y alministratives según [[oráculu griegu|oráculos]]; les informaciones de logógrafos y lliteratura de la so dómina. El desconocimientu del idioma de delles inscripciones y llistes oficiales faía que n'ocasiones Heródoto cometiera errores na so interpretación por una mala traducción. Tocantes a influencies d'autores anteriores, la crítica estrema unos trenta pasaxes basaos en Hecateo de Mileto.<ref>Schrader, ''Los orig...'', p. 137.</ref> Na so obra destaquen tamién les sos descripciones xeográfiques y [[etnografía|etnográfiques]], en mayor parte frutu de la so propia esperiencia como viaxeru.<ref>Burrow, ''Hist'', páxs. 42-43.</ref> ==== Otru historiadores menores ==== Les úniques obres que pueden ser consideraes históriques nel principiu y mediaos del [[sieglu V e.C.|sieglu V e.C. ]] provienen de los [[logógrafos]]. Conócense gracies a el llabor compiladora de [[Dionisio d'Halicarnasu]] y a otru autores como [[Plutarcu]] nos que s'atopen fragmentos de les obres de los logógrafos.<ref>Burrow, ''La hist...'', páxs. 41-42</ref> Nesti sieglu destaca ente ellos [[Helánico de Lesbos]].<ref>{{cita|En realidá,la primer historia de Grecia como tal ye debida a Helánico de Lesbos, escontra finales del sieglu V, qu'ellaboró una crónica d'acontecimientos siguiendo la llista de sacerdotises del templu de Hera en Argos.|Bravo, ''Historia del...'', p. 148}}</ref> La so importancia reparar tamién nel fechu de que ye mentáu por Tucídides y anque seya una mención crítica, solo a él y a Heródoto tien la considerancia de mentalos. Tucídides destaca que Helánico ye l'únicu que trata la historia d'Ática recién, anque ensin exactitú cronográfica y de forma demasiáu curtia.<ref>Tucídides, ''Historia de la Guerra del Peloponeso'' (llibru I, 97)</ref> Helánico, quien escribió sobre la historia d'Atenes, foi un precursor de les cróniques locales d'historia contemporánea, superando amás a Heródoto en cuestiones de cronoloxía. El so llabor siguir nel sieglu siguiente los [[atidógrafos]]. El postreru logógrafo conocíu foi [[Ferécides de Leros]], que morrió nel añu [[400 e.C.|400 e.C. ]], siendo más mitógrafo qu'historiador. Ye so la versión más antigua que se conoz del mitu de [[Procris]]. === Tucídides === [[Ficheru:Thucydides pushkin01.jpg|thumb|Tucídides d'Atenes.]] [[Tucídides]] nació en redol al [[460 e.C.|460]]-[[455 e.C.|455 e.C. ]] n'[[Antigua Atenes|Atenes]], nuna familia noble con concesiones de mines. Ye posible que al empecipiase la guerra contra [[Esparta]], Tucídides emprestara serviciu na so ciudá. Nel añu [[424 e.C.|424 e.C. ]] foi escoyíu [[strategos|estratego]] y ante una derrota militar foi consideráu'l culpable, teniendo qu'[[exiliu|exiliase]]. La so muerte asocedió probablemente nel [[398 e.C.|398 e.C. ]] Esa fecha ta d'acordies cola afirmación de [[Amiano Marcelino|Marcelino]] (''Vita'', 34) de que Tucídides morrió na cincuentena.<ref>Torres Esbarranch, J. J. na introducción a la ''Historia de la Guerra del Peloponeso''.</ref> Dellos investigadores modernos nieguen la so condición de exiliáu, viéndolo como una amuesa de la intromisión posterior de [[Xenofonte]] na obra de Tucídides.<ref>Canfora, ''L'historien Thucydude n'a jamais été exilé'', DHA VI 1980, 287-289.</ref> El so trabayu llegó a l'actualidá ensin nome definíu y estremáu n'ocho libros, pero suelse conocer como la [[Historia de la Guerra del Peloponeso]].<ref>{{cita|La tradición mandónos [la Historia de la Guerra del Peloponeso] n'ocho libros y perdónese me, pos, por asonsañar la inercial costume de tantu editores— ensin un títulu definíu.|López, ''La hist...'', p. 24}}</ref> La obra quedó inacabada, al sosprender la muerte a Tucídides. El momentu nel que se realizó la obra xeneró un intensu alderique historiográficu, denomináu la cuestión tucidídea». El discutiniu centrar en dos teoríes: analítica y unitaria. La primera propón que la obra escribir en diverses fases, ente que la segunda, que s'impunxo na actualidá, espón que tola obra escribir de manera siguida, aldericándose entós en qué momentu empezó Tucídides a escribir la obra.<ref>Ramon Palerm, ''Estudios...'', páxs. 6-18.</ref> La so obra supón una meyora al estremar les causes polítiques de la [[Guerra del Peloponeso|guerra]] en causes superficiales» y «verdaderes o la razón fonda». Amás, refuga cualquier intervención divina, alloñándose asina d'[[Heródoto]]. Tucídides quixo amosar la guerra como inevitable siendo para él la razón fonda la medrana de Esparta al poderíu ateniense. Dellos investigadores consideren que l'estudiu de les causes de Tucídides yera entá pocu ellaboráu y llindábase a señalar los sentimientos fondos de les poblaciones.<ref>Roussel, ''Los hist...'', p. 94.</ref> Tucídides apenes influyó nos historiadores darréu posteriores, pero col pasu de los sieglos convertir nun modelu y con él empecipiará'l llinguaxe históricu, col so [[xíriga]] particular, que depués van asonsañar historiadores romanos como [[Suetonio]] o [[Tácito]].<ref>Shotwell, ''Hist...'', p. 233.</ref> Tocantes a les fontes, al igual que Heródoto usa principalmente [[fontes orales]], anque tamién fai usu d'[[inscripción|inscripciones]] pa conocer cifres exactes, qu'en casu de que nun conociera nun s'inventaba. Él mesmu asegura faer una seleición crítica de los informes orales, aprovechándose amás de vivir munchos de los acontecimientos como testigu direutu.<ref>{{cita|Tocantes a les aiciones realizaes nel cursu d'esta guerra, evité tomar les mios informaciones del primeru que llegó y de fiame de les mios impresiones personales. Tantu con al respective de los fechos de los que yo mesmu fui testigu como a aquellos qu'otros me rellataron, procedí en tolos casos a efectuar verificaciones lo más escrupuloses posibles.|Tucídides (I, 22).}}</ref> === Historiadores del sieglu IV e.C. === Magar que nesti sieglu cúntense más d'un centenar d'historiadores, apenes se caltuvieron fragmentos o delles cites de la mayoría d'ellos. Solo de [[Xenofonte]] caltúvose la so obra completa, pola alta considerancia que teníen los sos escritos na antigüedá, lo qu'oldea cola poca reconocencia de los investigadores actuales.<ref>Shotwell, ''Hist...'', p. 234.</ref> Nesti sieglu tuvo mayor ésitu la [[filosofía griega|filosofía]], que nun emprestó interés polos trabayos históricos nin [[metodoloxía|metodoloxíes]] rigoroses. Nesti contestu queden los trabayos históricos de [[Platón]] nos que desdibuja la separación ente realidá y mitu, inventando inclusive toa una rexón como l'[[Atlántida]]. Otru historiadores d'esti sieglu son [[Teopompo]], [[Éforo de Cime]], [[Ctesias]] y los [[atidógrafos]]. ==== Xenofonte y la ''Heléniques de Oxirrinco'' ==== [[Ficheru:Xenophon.jpg|thumb|Xenofonte, bustu en [[Berlín]].]] {{AP|Xenofonte}} Nació'l [[431 e.C.|431 e.C. ]] n'[[Antigua Atenes|Atenes]], nel senu d'una familia acomodada. D'ente les sos obres destaca la continuación de la obra inacabada de [[Tucídides]], les ''[[Heléniques]]''. Tamién fixo una biografía de [[Ciro II el Grande]], la ''[[Ciropedia]]'' y diverses [[Apoloxía de Sócrates (Xenofonte)|obres]] sobre'l procesu que s'instruyó contra [[Sócrates]]. Amás escribió la ''[[Anábasis de Xenofonte|Anábasis]]'' onde narra la espedición militar de [[Ciro el Mozu]] contra [[Artaxerxes II]]. El mesmu Xenofonte participó nesa [[espedición de los Diez Mil|expedición]]. La ''Anábasis'' oldea coles obres anteriores sobre la historia griega al centrase nun periodu curtiu y nun solu personaxe, el mesmu Xenofonte.<ref>Burrow, ''Hist...'', p. 81.</ref> Les sos diferencies con Tucídides son notables; por casu, recupera les influencies divines nes ''Heléniques''.<ref>{{cita|Pa topar a quien matar, los lacedemonios solo teníen dificultaes na eleición. Ensin dulda, foi un dios el que, nesta ocasión, ufiertó-yos una xera como nun suañaríen nunca en pidila nes sos plegaries.|Xenofonte (IV, 4, 12).}}</ref> L'estilu de Xenofonte ye decadente y pesimista, con muncha influencia retórica y poca metodoloxía histórica. Anque se-y considera un historiador menor, el so estudiu ye fundamental pol caltenimientu de toles sos obres, siendo la base de munches teoríes historiográfiques sobre esa dómina.<ref>{{cita|Menor, pos para dalgunos, [...] la so estensa y variada obra sigue siendo un filón tantu pa comentarios históricos como pa teoríes historiográfiques de too tipu.|López, ''La hist...''}}</ref> Xenofonte nun foi l'únicu continuador de la obra de Tucídides. Amás d'unes ''Heléniques'' pocu conocíes de [[Teopompo]], destaquen les denominaes ''[[Heléniques de Oxirrinco]]''. A lo llargo del [[sieglu XX]] fuéronse afayando en [[Oxirrinco]] unos [[Papiros de Oxirrinco|papiros]] que conteníen esta historia.<ref name=oxirrinco>Lleida, ''Comen...'', páxs. 9-10.</ref> Según Lleida, el so principal carauterística ye la falta d'estilu, pero conxugar con una correuta oxetividá y presentación de los fechos, que los faen una fonte más fiable que Xenofonte.<ref name=oxirrinco /> La identidá del autor d'estos papiros nun ta clara, anque pa munchu investigadores podría tratase d'un tal [[Cratipo d'Atenes]].<ref>Lleida, ''Comen...'', páxs. 161-178.</ref> Tamién se piensa en Teopompo,<ref>Lleida, ''Comen...'', páxs. 123-160.</ref> amás d'otres opciones menos plausibles como [[Éforo de Cime]],<ref>Lleida, ''Comen...'', páxs. 179-193.</ref> [[Androción]], Anaxímenes o Démaco.<ref>Lleida, ''Comen...'', páxs. 194-202.</ref> ==== Teopompo ==== {{AP|Teopompo}} Nacíu en [[Quíos]] en [[380 e.C.|380 e.C. ]], considerar el meyor historiador d'esti sieglu.<ref>{{cita|Teopompo foi, al paecer, el más importante de los historiadores del sieglu IV|Roussel, ''Los hist...'' p. 137}}</ref> Anque se perdió tola so obra, queden munchos fragmentos copiaos por otros autores. De la so obra más temprana, les ''Heléniques'', apenes queden fragmentos. Ye una continuación de la obra de Tucídides, considerada de poca importancia y mesma de la maduración como autor de Teopompo.<ref>Momigliano, ''La hist...'', p. 173.</ref> Dende los sos entamos, apréciase la influencia d'[[Heródoto]], [[Isócrates]] y [[Antístenes]].<ref>{{cita|Heródoto presentába-y aspeutos historiográficos que podíen ser anovaos útilmente; Isócrates, amás de confirmar el panhelenismu, indicába-y el valor de la 'forma lliteraria'; Antístenes -y clarificaba teóricamente l'adhesión a la mentalidá espartana y collo armába-y el xuiciu cola desacobardada seguridá de los convencíos.|Momigliano, ''La hist...'' p. 187}}</ref> La so obra más importante son les ''Filípiques'', conocida polos numberosos fragmentos n'obres d'otru autores. Teopompo foi'l primer historiador qu'apreció l'escosamientu de les tesis de Tucídides y el cambéu d'escenariu pol accesu al poder de [[Filipo II de Macedonia|Filipo]] de [[Reinu de Macedonia|Macedonia]], sumiendo la principal llucha ente [[Esparta]] y [[Antigua Atenes|Atenes]]. Nos sos ''Filípiques'' combina la crítica moral a Filipo pol so comportamientu, que lu llevó al so asesinatu, con allabancies a les sos aiciones polítiques como defensor del [[panhelenismu]]. Coles mesmes amuesa'l so odiu pola [[democracia griega|democracia]] y les instituciones atenienses, considerándoles culpables de la dexeneración de les sociedaes.<ref>{{cita|Los bizantinos llegaren a la incontinencia y a avezase a les compañíes y a beber nes tabiernes, porque vivíen dende diba tiempu en réxime democráticu. [...] Los calcedonios [...] dempués gustaron la democracia de los bizantinos, se desmoronó la so voluntá, tornándose na vida diaria bébedos y pródigos, de sabios y mesurados que yeren.|fragmentu 62 [65], llográu de Momigliano, ''La hist...'' p. 191}}</ref> ==== Otru historiadores ==== [[Ficheru:Strabo.jpg|thumb|Gracies a [[Estrabón]], equí según un grabáu del [[sieglu XVI]], conocer a dellos autores como [[Éforo]] o [[Posidonio]].]] Ente'l restu d'historiadores destaca [[Éforo de Cime|Éforo]] que, anque la so obra tea perdida, foi citáu y plaxáu por [[Diodoro Sículo|Diodoro]] y [[Estrabón]] ente otros. Escribió una ''Historia'' en trenta libros, una historia xeneral del mundu griegu, dende'l [[sieglu XI e.C.|sieglu XI e.C. ]] hasta'l [[340 e.C.|340 e.C. ]], que mereció l'aponderamientu de [[Polibio]] como primer historia universal.<ref name=eforo>Shotwell, ''Hist...'', p. 243.</ref> La so obra tuvo bien influyida polos conceutos retóricos d'[[Isócrates]], del que foi [[Aprendiz|discípulu]]. Esto refléxase nos sos discursos, dafechu inventaos.<ref name=eforo /> Amás la so obra tien un prexuiciu patrióticu que lu llevaba a acusar a [[Heródoto]] de «filobarbarismo» por cuntar la historia de rexones ayenes a [[antigua Grecia|Grecia]].<ref>Momigliano, ''La hist...'', p. 23.</ref> Otru autores fueron [[Filisto]] de [[Siracusa (Sicilia)|Siracusa]] y [[Ctesias]]. El primeru escribió una ''Historia de [[Sicilia]]'' dende los oríxenes hasta'l final de la [[guerra del Peloponeso]], amás d'un estudiu sobre [[Dionisio I|Dionisio el Viejo]] y un apéndiz sobre'l so fíu'l [[Dionisio el Mozu|Nuevu]]. De la so obra solo queden pequeños fragmentos en cites d'otru autores, siendo na antigüedá bien reconocíu.<ref>{{cita|Ye un autor de primer orde, plenu, caltriante, concisu, casi un Tucídides en pequeñu.|[[Cicerón]], llográu de Roussel, ''Los hist...'', p. 136.}}</ref> Pela so parte, Ctesias escribió ''Persica'' y ''Indica''. Destacó poles sos engafentaes crítiques a Heródoto, acusándolo de mentirosu, lo que nun torgar que lo plaxara cuando escribió sobre periodos remotos. Gustó pol so exotismo ente los sos contemporáneos, pero ye ayenu a cualquier metodoloxía histórica.<ref>{{cita|Utilizó [...] rellatos de valor dudosu y chismes de corte, pero non por ello tuvo menos ésitu.|Roussel, ''Los hist...'', p. 137.}}</ref> Amás, nesti sieglu destaquen los [[atidógrafos]], que cuntaben la historia del [[Ática]]. Al perder [[Antigua Atenes|Atenes]] el so poderíu, renació un interés polos tiempos pasaos que se reflexó n'autores como [[Clidemo]] qu'escribió ''Atthis'' en cuatro libros o [[Androción]] que publicó otra obra col mesmu nome. La so carauterística principal yera un patriotismu bien tradicionalista. A lo último, queden los historiadores que siguieron a [[Alexandru Magnu]], tresmitiendo'l so [[periplu]]. Esi séquitu d'historiadores archivó tou lo qu'asocedía nunes ''Efemérides'' empobinaes por [[Eumenes de Cardia]] y [[Diodoto d'Eritrea]]. Dellos historiadores cuntaron la biografía d'Alejandro: [[Calístenes|Calístenes de Olinto]], que foi condergáu a muerte acusáu de conxura; [[Ptolomeo I Sóter|Ptolomeo]] tres la so coronación n'[[Antiguu Exiptu|Exiptu]]; y [[Aristóbulo de Casandrea|Aristóbulo]]. Estos dos últimos autores fueron consideraos na antigüedá como la fonte más fiable.<ref>{{cita|Cada vez que Ptolomeo, fíu de Llagu, y Aristóbulo, fíu de Aristóbulo, autores ambos d'una 'Historia d'Alejandro', tán d'alcuerdu sobre un puntu, voi rellatar lo qu'ellos dixeron como un fechu seguru.|[[Flavio Arrianu|Arrianu]], llográu de Roussel, ''Los hist...'', p. 153}}</ref> A lo último, hai que mentar la influencia d'una [[Filosofía griega|filosofía]] en puxanza sobre la historiografía. La historia considérase un mediu más p'amosar la filosofía. Asina por casu facer [[Platón]], estremando la historia nuna era anterior al [[diluviu universal|diluviu]] y una etapa poscataclismo. D'esta miente puede «inventar» toa una historia del mundu anterior, del que nun quedaríen pruebes físiques, amosándolo como'l so modelu políticu. Sobre'l mundu poscataclismo tamién fai una historia Platón, aprovechándola para les sos motivaciones filosófiques, presentando un cuadru pesimista y decadente.<ref>Châtelet, «La filosofía platónica de la historia» en ''Nac...''</ref> === Periodu helenísticu === {{AP|Historiografía helenística}} Dende l'empiezu d'esti [[periodu helenísticu|periodu]], la historiografía perdió'l so calter políticu, empobinándose escontra la superficialidá y la ficción novelesca. El númberu d'historiadores ye bien alto, pero destaquen pola so metodoloxía y trescendencia [[Polibio]], [[Posidonio]] y [[Timeo de Tauromenio|Timeo]]. Amás del so ye'l periodu de la historiografía tráxica», representada por casu por [[Filarco]]. Esti tipu d'historiografía ye'l más representativu del momentu, al realzase más el valor lliterariu que la historiografía en sí.<ref>{{cita|Esti historiadores 'secuestren' l'intelectu del llector por aciu rellatos fantásticos, inventen y atribúin a los protagonistes de historiar discursos inverosímiles, y dan pie a excursos que s'estremen de los motivos principales.|López, ''La hist...'', p. 38}}</ref> Esti historiadores fueron duramente criticaos por Polibio, pos pensaba que los recursos tráxicos apexaben la busca de precisión y veracidá. Per otru llau tamién destaca pola magnitú de la so obra [[Diodoro Sículo]], que realiza una antoloxía de la historiografía anterior na ''[[Biblioteca histórica|Bibliotheca Historica]]'', formada por 40 llibros y que trata dende'l remotu universu míticu hasta les campañes de [[Xuliu César|César]] na [[Galia]]. Al ser un resume, la so obra ye, según Grant, ''superficial y pocu orixinal'', anque destaca pol so refugu a la introducción de discursos na trama.<ref>Grant, ''Hist...'', p. 142.</ref> ==== Timeo ==== {{AP|Timeo de Tauromenio}} Yera natural de [[Sicilia]] pero tuvo que exiliase a Atenes, permaneciendo ellí siquier unos cincuenta años, onde se dio a conocer poles sos dures crítiques, siendo moteyáu «Timeo el denigrador». Morrió en Sicilia en [[260 e.C.|260 e.C. ]] Ye consideráu l'historiador más destacable de los empiezos del periodu helenísticu. Escribió una ''Historia Siciliana'' de trenta y ocho libros y, a la fin de la so vida, una historia de [[Pirro d'Epiru|Pirro]]. El so principal carauterística ye l'usu mayoritariu de les [[fontes escrites]], lo que-y valió dures crítiques de [[Polibio]], que se convirtió nel so mayor críticu.<ref>{{cita|[Polibio] acusar de mentirosu y de tontu, reprochó-y non ser más qu'un historiador de gabinete, perdíu nos llibros y los documentos acumulaos ensin espíritu críticu, ensin la menor conocencia sobre les realidaes de la política y la guerra.|Roussel, ''Los hist...'', páxs. 162-163}}</ref> Tuvo otros críticos como [[Polemón (escolarca)|Polemón]], qu'escribió un ''Contra Timeo'' nel [[sieglu II e.C.|sieglu II e.C. ]] La obra de Timeo ta perdida. Magar les sos crítiques conocer nel so mayor parte por Polibio. Asina, na ''Historia Siciliana'', primero había una introducción de cinco libros y antes de la parte narrativa un llibru dedicáu a la naturaleza de la historia. El restu del llibru trataba de la [[Sicilia#Historia|historia siciliana]] puramente felicidá, con alusiones a la [[Magna Grecia]]. Según [[Arnaldo Momigliano|Momigliano]], les llinies principales de la historia yeren la llucha contra les [[tiranía (Antigua Grecia)|tiraníes]] y el conflictu ente [[Antigua Grecia|griegos]] y [[Cartago|cartaxineses]]. Per otru llau, Timeo introduz una tema inédita na so obra: la [[historia de Roma]]. Créese que, de volao na Historia Siciliana y de forma más amplia na so monografía sobre Pirro, estudió los oríxenes de la incipiente [[Antigua Roma|civilización romana]]. Timeo foi'l primer historiador n'entender l'ascensu d'una nueva potencia.<ref>{{cita|[Timeo] decatar de que Roma, por efeutu de la victoria sobre Pirro, taba sustituyendo a los griegos na posición d'enemiga de Cartago. [...] Timeo reconocía que Cartago y Roma taben nel mesmu planu.|Momigliano, ''La hist...'', p. 218}}</ref> Tamién ye destacable por ser el primeru n'establecer una cronoloxía col cómputu de les [[Xuegos olímpicos na antigüedá|Olimpiaes]].<ref>Shotwell, ''Hist...'', p. 245.</ref> ==== Polibio ==== {{AP|Polibio}} Foi'l primer historiador griegu en tratar el fenómenu romanu, influyíu por Timeo, con fondura. Nació nel añu [[200 e.C.|200 e.C. ]] en [[Megalópolis (Grecia)|Megalópolis]]. Poco dempués de la [[Grecia romana|conquista romana]] foi deportáu a [[Antigua Roma|Roma]] xunto a otros notables de la so ciudá. Mientres la so estancia ellí fixo amistá colos [[Publio Cornelio Escipión Emiliano|Escipión]], pudiendo siguir a [[Publio Cornelio Escipión Emiliano]] nes sos conquistes. Tocantes al so llabor [[historiografía|historiográfica]], escribió unes ''Histories'' en cuarenta libros de les que solo se caltienen casi completos los cinco primeros, quedando del restu namái fragmentos. La so obra trata de la historia del progresu romanu y abarca dende la [[primer guerra púnica]] hasta l'añu [[146 e.C.|146 e.C. ]], tres la destrucción de [[Antigua Corinto|Corinto]] y [[Cartago]].<ref>Cruz Andreotti, ''Polibio. Histories.'' (introducción) pp. XVI-XIX.</ref> La principal crítica a Polibio ye la so escesiva allabancia de la política romana.<ref>Momigliano, «Polibio, Posidonio y l'imperialismu romanu». Incluyíu en ''La historiografía griega''.</ref> Como muncho llega a ver inxusta la [[Historia de Cerdeña#Dominación romana|invasión de Cerdeña]],<ref>Polibio, ''Histories'' (III, 28, 2).</ref> pero considerar como daqué puntual y non como una amuesa de la política xeneral romana. Igualmente fai crítiques individuales como a [[Marcu Claudio Marcelo (cónsul 222 e.C.)|Marcu Claudio Marcelo]], al qu'acusa de pocu prudente,<ref>Polibio, ''Histories'' (X, 32, 7-12).</ref> pero nun hai crítica xeneral como pue habela contra la política de los estaos [[Antigua Grecia|griegos]]. Para [[Arnaldo Momigliano|Momigliano]] esto puede debese a una identificación, en parte, de Polibio col ésitu romanu, anque non a una capitulación completa.<ref>{{cita|Esto nun hai d'interpretase de manera banal, como si Polibio hubiera capitulado moralmente y intelectualmente frente a los romanos y tresformárase nel so axente.|Momigliano, ''La hist...'', p. 230}}</ref> Per otra parte, a Polibio reconózse-y una meyora nel estudiu de les causes de los sucesos históricos. Polibio tenía en cuenta tres conceutos:<ref>Según López, ''La hist...'', páxs. 39-40.</ref> * Causa: «conxuntu d'operaciones mentales que predisponen a actuar una vegada fíxose astraición de los acontecimientos previos». * Sida: «el detonante o l'imperativu ineludible qu'obliga a pasar de momentu a l'aición». * Empiezu: «suel coincidir con un sucesu especialmente memorable». Con esti esquema teóricu ganen importancia los individuos y les decisiones que tomen. Sía que non, esti esquema nun yera del tou sólidu nin yera válidu en cualquier circunstancia.<ref>{{cita|A pesar del so aparente rigor, los ensayos teóricos de Polibio nun yeren siempres bien sólidos.|Roussel, ''Los hist...'', p. 181}}</ref> Polibio destaca amás polos sos constantes alusiones al so métodu y a la so eleición pola historia contemporánea, xustificada según él pola constante renovación de la materia y pola so utilidá.<ref>{{cita|Opté pola historia pragmática, primero de too porque se trata d'una historia que la so materia anovar darréu y qu'esixe un tratamientu bien orixinal, pol fechu de que los nuesos precursores nun taben capacitaos pa revelanos lo que diba asoceder dempués d'ellos y, de segundes, porque ye'l xéneru que siempres foi más útil|Polibio (IX, 2), pasaxe llográu de Roussel, ''Los hist...'', p. 178}}</ref> ==== Posidonio ==== {{AP|Posidonio}} Vivió ente'l [[sieglu II e.C.|sieglu II]] y el [[sieglu I e.C.|sieglu I e.C. ]] y dedicóse a múltiples materies como la [[xeografía]] y la [[filosofía]]. Del so llabor históricu nun se caltién nada, pero foi utilizáu por munchos autores posteriores como [[Estrabón]], [[Titu Liviu]], [[Diodoro Sículo|Diodoro]] o [[Apiano]]. Siguió la obra de [[Polibio]] narrando un periodu entendíu ente'l [[135 e.C.|135]] o'l [[145 e.C.|145 e.C. ]] y los empiezos de la [[dictadura]] de [[Lucio Cornelio Sila|Sila]]. Destaca nél la so crítica a la [[esclavitú na Antigua Grecia|esclavitú]], llegando a celebrar que los ciudadanos de [[Quíos]] sían convertíos n'esclavos por introducila primeramente nel mundu helénicu. Pa dellos investigadores, Posidonio cometió'l mesmu error que Polibio al tratar a los romanos con poca fondura, resalvando les diferencies culturales ente [[Antigua Roma|romanos]] y [[Antigua Grecia|griegos]].<ref>{{cita|Polibio y Posidonio tuvieron en condiciones d'esplicar l'ánimu de los griegos apoderaos por Roma —tamién de razonar, dende la so personal perspeutiva, les fases de la espansión d'aquella nueva potencia en rellación a la redolada (Cartago, estaos helenísticos, pueblos bárbaros)—, pero de nenguna manera fueron capaces d'entender a Roma nel so complicáu treme sociocultural.|López, ''La hist...'', p. 42}}</ref> Tampoco fixo demasiaes crítiques a la política imperialista romana, pero sí ye más duru que Polibio, criticando por casu l'[[espoliu (delitu)|espoliu]] comercial.<ref>{{cita|Ye duru contra los publicanos y en particular ataca la esplotación de Hispania y de la Galia per parte de comerciantes y financieros romanos.|Momigliano, ''La hist...'', p. 233}}</ref> === Historiografía na dómina imperial === La historiografía griega nun sumió pola [[Grecia romana|dominación romana]]. Según [[Arnaldo Momigliano|Momigliano]], foi l'ascensu y afitamientu del [[cristianismu]] lo que llevó a la decadencia del [[ecúmene|mundu griegu]] y, por tanto, de la so historiografía. Entós surdió un nuevu tipu [[historiografía|historiográficu]], la [[historiografía cristiana]]. Sía que non, otru autores, como Roussel, consideren que la historiografía griega nun tenía más que cuntar y el so escosamientu yera patente en demostrándose el poderíu romanu.<ref name=decadencia>{{cita|Dempués de la revelación de la potencia de Roma, la historiografía griega yá nun podía crear nada nuevo.|Roussel, ''Los hist...'', p. 202}}</ref> Sía que non, nel periodu entendíu ente'l [[sieglu I e.C.|sieglu I e.C. ]] y el {{DC|sieglu V}} la historiografía griega caltuvo entá amueses de viveza con autores como [[Dionisio d'Halicarnasu]] (entá nel sieglu I{{esd}}a.{{esd}}C.), [[Apiano]], [[Dion Casio]] o [[Flavio Arrianu]]. Como signu de decadencia historiográfica multiplicáronse les obres [[pseudohistoria|pseudohistóricas]], ente que los sos autores destaca [[Pausanias (xeógrafu)|Pausanias]]. ==== Historia de Roma ==== {{AP|Historia de Roma}} A partir del [[sieglu I e.C.|sieglu I e.C. ]] Roma convertir nel [[Imperiu romanu|imperiu]] más potente del mundu conocíu gracies a una agresiva política d'espansión. La historiografía del momentu nun ye ayena al poderíu romanu y la mayor parte de los historiadores griegos viaxen a [[Antigua Roma|Roma]] pa cuntar la historia del nuevu imperiu. Amás, nuna clara diferenciación colos autores helenísticos, los historiadores d'esti periodu introdúcense más na manera de vida romanu, conociendo'l [[llatín]] por casu, anque nun principiu inda nun se considera una realidá ayena al mundu griegu. Sía que non, [[Dionisio d'Halicarnasu]], al conocer l'idioma, pudo consultar con mayor facilidá les [[fonte primaria|fontes orixinaries]], realizando una ''Historia antigua de Roma'', compuesta por ventidós llibros, de los que se caltienen diez. La so obra escarecía d'espíritu críticu y abusaba de la retórica, pero seya que non yera entá ayena a cualquier forma de [[pseudohistoria]].<ref>{{cita|[Dionisio] realizó'l so trabayu ensin espíritu críticu, pero con muncha seriedá, a pesar del abusu de los discursos y otros procedimientos retóricos.|Roussel, ''Los hist...'', p. 201}}</ref> [[Apiano]] y [[Dion Casio]] tamién se dedicaron a la historia romana. El primeru escribió nel [[sieglu II]] una ''Historia romana'' en venticuatro libro que s'empecipia cola llegada d'[[Eneas]] a [[Italia]]. Pela so parte, Dion Casio, yá nel [[sieglu III]], volvió escribir otra ''Historia romana'', demostrando la falta de temes y la repetición na que cayía la historiografía griega. Nesti casu, cuntaba con ochenta llibros, dende la dómina mítica de Eneas hasta'l segundu [[cónsul romanu|consuláu]]. Na obra de Dion Casio ye cada vez más patente la falta de crítica historiográfica, siendo una obra escurrida pa contentar más que con fines históricos.<ref>{{cita|Nun procede ver na so obra nin el más mínimu adico de crítica historiográfica; al contrariu, un evidente enclín ideolóxicu a la monarquía fai d'ella'l productu inofensivu que los tiempos demandaba.|López, ''La hist...'', p. 144}}</ref> L'únicu autor destacable ayenu a la tema de la historia de Roma foi [[Flavio Arrianu]]. Procedente de l'asiática [[Bitinia]], escribió una historia oriental nel sieglu II, la ''[[Anábasis alexandrina|Anábasis d'Alejandro]]''. Con siete libros tien influencies d'[[Heródoto]], [[Tucídides]] y, en menor midida, de [[Xenofonte]]. Magar la so orixinal eleición de tema, Arrianu tamién amuesa signos de la decadencia del xéneru, siendo la so obra probe dende'l puntu de vista científicu y cayendo con frecuencia nel [[encomio]].<ref>Según López, en ''La hist...'' páxs. 130-150.</ref> ==== Decadencia ==== Hubo otru autores menos destacables que son namái amueses de la progresiva dexeneración del xéneru y de la derivación a la [[pseudohistoria]] y a la [[lliteratura]]. Dalgunos d'estos fueron [[Herodiano]], qu'escribió una historia de Roma bien específica, tres la muerte de [[Marco Aurelio]]; [[Publio Herenio Dexipo]], que se centró más nos [[prólogu|prólogos]] que na obra en sí mesma; [[Eunapio de Sardes]] autor de ''Vida de filósofos y sofistes'' y una ''Crónica'' continuadora de Dexipo. L'últimu historiador griegu reconocíu foi [[Zósimo (historiador)|Zósimo]], que vivió mientres el reináu d'[[Anastasio I (Bizancio)|Anastasio I]]. Escribió una ''Historia Nueva'' contemporánea en seis libros, centrada nes socesiones imperiales. Atribuyó la [[decadencia romana]] al refugu de los [[dios]]es paganos y ye comparable tocantes a la so [[metodoloxía]] a [[Polibio]].<ref>{{cita|Zósimo fuera'l Polibio de la Decadencia romana.|Momigliano, ''La hist...'', p. 243}}</ref> == Llimitaciones == La principal problemática de la historiografía griega ye la perda de la mayor parte de les obres. De la mayoría de los historiadores solo caltiénense fragmentos n'otru autores, n'ocasiones ensin señalar claramente'l so orixe. Perdióse la obra d'autores como [[Hecateo de Mileto]], [[Ctesias]], [[Éforo]], [[Teopompo]] y un llargu etcétera.<ref>Vease como exemplu la llista incompleta de Grant, ''Hist...'', páxs. 150-164.</ref> Otru tipu de llimitaciones son les puramente historiográfiques, referentes al usu de los historiadores griegos como fonte pa los autores modernos. [[Michael Grant|Grant]] señala diversos problemes, ente ellos: preferencia pola calidá lliteraria sobre la historiográfica, xustificación personal de lo fecho nel pasáu, influencies familiares y polítiques, presencia d'[[anacronismu|anacronismos]], [[chovinismo]] o'l gustu moralizante.<ref>Grant, «Desinformación y desaciertos» nos ''Hist...''</ref> El mesmu autor conclúi seya que non que nun hai que refugar el so usu como fonte, sinón a cencielles ser ''cautelosos'' cola información que suministren, ensin dexar por ello de poder ser, coles mesmes, apreciables dende'l puntu de vista artísticu.<ref>Grant, ''Hist...'', páxs. 175-176.</ref> Sobre les llimitaciones de los autores griegos, el [[filosofía|filósofu]] [[Francia|francés]] [[François Châtelet|Châtelet]] señala amás la so deficiente cronoloxía y el refugu de los fechos oxetivos cuando estos nun dexen restaurar un orde claru.<ref>Châtelet, ''Nac...'', p. 21.</ref> Señala, por casu, qu'en Heródoto hai más esmolición por amosar la magnitú de lo que se cunta que de determinar los sucesos d'una dómina determinada.<ref>{{cita|[Heródoto] confunde la maxestá y l'amplitú d'una civilización cola so antigüedá, [...], ensin esforciase casi nunca por determinar el ralu de tiempu que dixebra los acontecimientos.|Châtelet, ''Nac...'', p. 22}}</ref> El francés atribúi coles mesmes les diferencies científiques ente la historiografía actual y la griega a la distinta concepción del pasáu y la temporalidá, pos los griegos nun consideraben al home como [[suxetu históricu|suxetu de la historia]], sinón que teníen la idea d'un «aportar cósmicu» prefijado.<ref>Châtelet, «L'espíritu historiador y la concepción griega del aportar humanu» en ''Nac...''</ref> === Sesgos personales === La obra de los historiadores griegos nun foi ayena a les sos vides. Asina, na obra de la mayoría pueden apreciase xustificaciones d'errores cometíos, llagunes nesi sentíu o inclusive invenciones. Esti enclín va ser la tónica xeneral nes [[autobiografía|autobiografíes]].<ref>Grant, ''Hist...'', p. 89.</ref> Coles mesmes, son constantes los bilordios personales d'enemigos del autor. D'esta miente [[Tucídides]] atacó a [[Cleón d'Atenes|Cleón]], quien contribuyó al so exiliu,<ref>{{cita|Tucídides, tan interesáu en caltenese sollerte a la oxetividá, critica al estadista y financieru Cleón basándose non solo en razones oxetives sinón dexándose abasnar por ciertos motivos personales.|Grant, ''Hist...'', p. 88}}</ref> o [[Xenofonte]] a Menón.<ref>{{cita|La semeya que nella [la ''Anabasis''] fainos d'otru líder griegu, Menón, resulta dafechu un bilordiu, por tratase d'un enemigu personal del autor.|Grant, ''Hist...'', p. 89}}</ref> De la mesma hai qu'entender l'ataque de [[Polibio]] a [[Timeo de Tauromenio|Timeo]], con cuenta de consolidase como'l principal historiador de Grecia y Roma.<ref>Grant, ''Hist...'', páxs. 89-90.</ref> Pel llau contrariu, tamién esistíen sesgos personales favorables, como Polibio colos [[Publio Cornelio Escipión Emiliano|Escipión]]. Estes deformaciones históriques fueron yá visibles na antigüedá, y el mesmu [[Cicerón]] llamó l'atención sobre elles.<ref>Grant, ''Hist...'', p. 93.</ref> == Ver tamién == * [[Historiografía clásica]] * [[Heródoto]] == Notes == {{llistaref|2}} == Bibliografía == === Xeneral === * Bravo Castañeda, Gonzalo: ''Historia del mundu antiguu: Una introducción crítica''. Alianza, Madrid, 1994. ISBN 84-206-2773-9 * Burrow, John: ''Historia de les Histories: de Heródoto al sieglu XX''. Crítica, Barcelona, 2009. ISBN 84-7423-699-6 * Grant, Michael: ''Historiadores de Grecia y Roma: información y desinformación''. Alianza Editorial, Madrid, 2003. ISBN 84-206-5606-2 * López López, Matías: ''La historiografía en Grecia y Roma: Conceutos y autores''. Departament de Xeografía i Historia, Universitat de Barcelona, Lleida, 1991. * Momigliano, Arnaldo: ''La historiografía griega''. Crítica, Barcelona, 1984. ISBN 84-7423-243-0 * Roussel, Denis: ''Los historiadores griegos''. Sieglu XXI, Buenos Aires, 1975. * Shotwell, James T.: ''Historia de la historia nel mundu antiguu''. Fondu de Cultura Económica, Madrid, 1982. ISBN 84-375-0215-2 === Monografíes === * Andrade, Nora (editora): ''Discursu y poder na traxedia y l'historiografía griegues''. Editorial Universitaria de Buenos Aires, 2003. ISBN 950-23-1264-3 * Châtelet, François: ''La nacencia de la Historia: la formación del pensamientu historiador en Grecia''. Sieglu XXI, 1978. ISBN 84-323-0322-4 * Lleida Lafarga, Roberto: ''Comentariu históricu de la Heléniques de Oxirrinco''. Institución Fernando'l Católicu, Diputación de Zaragoza, 2007. ISBN 84-7820-912-5 * López Eire, Antonio y Schrader, Carlos: ''Los oríxenes de la oratoria y l'historiografía na Grecia clásica''. Departamentu de Ciencies de l'Antigüedá de la Universidá de Zaragoza. 1994. ISBN 84-600-8987-8 * Ramón Palerm, Vicente: ''Estudios sobre Tucídides. Ensayu d'un repertoriu bibliográficu (1973-1995)''. Departamentu de Ciencies de l'Antigüedá de la Universidá de Zaragoza. 1996. ISBN 84-920431-2-1 === Fontes primaries === * Heródoto (1987/1992). ''[[Historia (Heródoto)|Historia]]. Obra completa.'' Madrid: Editorial Gredos. ** Volume I: Llibros I-II. Trad. y notes de C. Schrader. Intr. de F. Rodríguez Adrados. Rev.: M. Jufresa Muñoz, 1992 [1ª edición, 4ª impresión]. ISBN 978-84-249-3482-8. * Tucídides (1990/1992). ''[[Historia de la Guerra del Peloponeso]].'' Madrid: Editorial Gredos. ** (1990) Llibros I-II. Trad. y notes de J. J. Torres Esbarranch. Intr. xeneral de J. Calonge. Rev.: Y. Rodríguez Monescillo. ISBN 84-249-1443-0. {{Tradubot|Historiografía griega}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historiografía clásica|Griega]] [[Categoría:Historia de la Grecia Antigua]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 65nf45jd8x7rvp4d5v0nnsckxqymiq9 0 104418 3709488 3666225 2022-08-19T05:30:17Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200825155128}} {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial= ''Ƿestseaxna Rīce<br />Regnum Occidentalium Saxonum'' |nome_completu = Reinu de Wessex |nome_común = Wessex |status = |yera = |añu_entamu = 519 |añu_fin = 927 |eventu_empecipio= Fundación |evento_fin = Unificación del [[Reinu d'Inglaterra]] por [[Athelstan]] |fecha_fin = |p1 = Reinu de Sussex |p2 = Reinu de Kent |p3 = Reinu d'Essex |p4 = Dumnonia|Reinu de Dumnonia |s1 = Reinu d'Inglaterra |imaxe_bandera = Flag of Wessex.svg |bandera = Bandera del Reinu de Wessex |bandera_p1 = Flag of Sussex.svg |bandera_p2 = Flag of Kent.svg |bandera_p3 = Flag of Essex.svg |bandera_p4 = Labarum.svg |bandera_s1 = Flag of England.svg |lema_nacional = |himnu_nacional = |forma_de_gobiernu= [[Monarquía feudal]] |títulu_gobernante = [[Monarca|Rei]] |gobernante1 = [[Cerdic de Wessex]] |añu_gobernante1 = 519-534 |gobernante2 = [[Ine de Wessex]] |añu_gobernante2 = 688-726 |gobernante3 = [[Alfredo'l Grande]] |añu_gobernante3 = 871-899 |gobernante4 = [[Athelstan|Athelstan d'Inglaterra]] |añu_gobernante4 = 925-927 |eventu1 = |fecha_eventu1 = |añu_eventu1 = |eventu2 = |fecha_eventu2 = |añu_eventu2 = |eventu3 = |añu_eventu3 = |fecha_eventu3 = |capital = *[[Winchester]] |idioma = [[Idioma anglosaxón|Anglosaxón]], [[Llatín]] |idioma_non_oficial = [[Llingües britóniques|Britónicu]],<br /> [[Llatín británicu|Romance británicu]] | moneda = |dato_añu1 = |dato_población1 = |dato_superficie1 = |dato_año2 = |dato_población2 = |dato_año3 = |dato_población3 = |dato_año4 = |dato_población4 = |dato_año5 = |dato_población5 = |notes = }} '''Wessex''' foi unu de los [[Heptarquía anglosaxona|siete reinos principales]] que precedieron al [[reinu d'Inglaterra]]. El nome deriva de ''West Saxons'' y taba asitiáu nel suroeste d'Inglaterra. Esistió como reinu dende'l [[sieglu VI]] hasta'l surdimientu del estáu inglés nel [[sieglu IX]], y como condáu dende [[1016]] hasta [[1066]]. Wessex foi, precisamente, el reinu que consiguió unificar Inglaterra al someter a los demás reinos anglosaxones so la so soberanía. Wessex nun volvió tener una esistencia oficial dende entós pero permanez como un términu familiar. Suelse acomuñar coles noveles y poesíes de [[Thomas Hardy]] y hai quien defende que sía restauráu como una rexón d'Inglaterra. == Historia == === Fundación del Reinu === Según la ''[[Crónica Anglosaxona]]'', Wessex foi fundáu por [[Cerdic de Wessex|Cerdic]] y [[Cynric de Wessex|Cynric]], anque los fechos rellataos pola crónica son consideraos como dudosos. Evidencies arqueolóxiques apunten a que'l reinu pudo aniciase na rexón del altu [[Támesis]] y na área de [[Cotswolds]] y que'l mitu de creación del reinu pudo ser propaganda política creada con posterioridá pa xustificar la invasión de les provincies [[xutos|jutas]] del sur de [[Hampshire]] y la [[Islla de Wight]]. === Restu de la historia === El primer fechu referente a la historia de Wessex que puede ser consideráu como históricu ye'l bautismu del rei [[Cynegils de Wessex|Cynegils]] escontra l'añu [[640]]. Wessex espandió les sos fronteres y topetó colos sos vecinos, especialmente col reinu celta de [[Dumnonia]] (asitiáu nos actuales condaos de [[Devon]] y [[Cornualles]]), al qu'acabó apoderando. Otru enemigu de Wessex foi'l reinu anglosaxón de [[Mercia]]. Cuando'l rei [[Egberto de Wessex|Egberto]] ganó a Mercia en [[825]] y Northumbria almitió la supremacía de Wessex en [[829]], Egberto proclamóse primer rei d'[[Inglaterra]]. Wessex creó un sistema integráu de pueblos fortificaos o burgos (llamaos ''burhs'') que fueron establecíos mientres el reináu d'[[Alfredo'l Grande]]. Estes fortificaciones torgaron que los invasores [[Dinamarca|daneses]] conquistaren en [[870]] el sur d'Inglaterra. Les fortificaciones taben distribuyíes de tala forma que nengún habitante del reinu taba a más d'un día de caballu d'un llugar seguru. Les principales poblaciones de Wessex yera antiguos asentamientos d'orixe romanu como [[Dorchester (Dorset)|Dorchester]] o [[Winchester]], qu'Alfredo convirtió na so capital en [[871]] y nuevos burgos fundaos como [[Wallingford]]. Hai dalguna evidencia de que la monarquía de Wessex nun yera puramente hereditaria. == Ver tamién == * [[Reis de Wessex]] * [[Basldseg]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://web.archive.org/web/http://www.zyworld.com/wessexsociety/caseforwessex.htm The Case for Wessex (devolutionary movement)] {{n'idioma|en}}. * [http://www.ogdoad.force9.co.uk/alfred/alfhidage.htm The Burghal Hidage] {{n'idioma|en}}. * [http://www.st-andrews.ac.uk/~bp10/wessex/index.shtml Thomas Hardy's Wessex] Investigación pol Dr. Birgit Plietzsch {{n'idioma|en}}. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Reinu de Wessex| ]] [[Categoría:Antigües monarquíes d'Europa]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 83r4dhmkm7xgdgi3g2p36lljbksy5dl 0 104651 3709449 3415549 2022-08-18T17:20:32Z Mabema1 103987 Actualización d'iconos de llínea wikitext text/x-wiki {{edificiu}} La '''estación del Norte''' (tamién llamada '''estación d'Uviéu''') ye la principal estación de ferrocarril de la ciudá d'[[Uviéu]], nel [[Principáu d'Asturies]]. Dispón d'amplios servicios de llarga distancia, media distancia, rexonales y cercaníes operaos por [[Renfe]] tantu sobro [[vía ancha]] como sobro [[vía estrecha]]. Los percorríos xunen Uviéu colos principales conceyos de la comunidá y col restu de la cornisa cantábrica,[Llión]], [[Castiella]], el [[Llevante]] y [[Cataluña]]. Ta asitiada a la fin de la [[Cai Uría (Uviéu)|cai Uría]], exe comercial por excelencia de la ciudá. Ta xunto a la [[estación d'autobuses d'Uviéu]], construyida nel 2003. == Situación ferroviaria == La estación va xunida a dellos trazaos ferroviarios tantu de vía ancha como de vía estrecha. Per un sitiu atópase nel PK 139,1 de la llinia ferrial d'anchu ibéricu que xune Venta de Baños con [[Xixón]] a 225 metros d'altitú.<ref>[https://sede.fomento.gob.es/NR/rdonlyres/4A8F0821-A4B6-4EB0-9F1C-BF4100B2BF77/68661/Ayuda_lineas_Estaciones.pdf Red ferroviaria española] {{cita web |url=http://web.archive.org/web/20130927055055/https://sede.fomento.gob.es/NR/rdonlyres/4A8F0821-A4B6-4EB0-9F1C-BF4100B2BF77/68661/Ayuda_lineas_Estaciones.pdf |autor=Ministerio de Fomento de España |idioma=castellanu |fechaaccesu=31 de xineru de 2018}}</ref>​ Esa ye la llinia principal que da serviciu a la estación al xunila con Venta de Baños onde enllaza cola radial [[Madrid]]-[[Hendaya]]. Per otru llau, ye'l PK 0 de la llinia ferrial de vía estrecha Uviéu-[[Trubia]] y el PK 313,8 de la llinia [[Ferrol]]-[[Aranguren]].<ref>{{cita web |url=http://euroferroviarios.net/index.php?name=Reviews&req=showcontent&id=8541 |títulu=Oviedo-Intermodal |autor=Euroferroviarios |idioma=castellanu |fechaaccesu=31 de xineru de 2018}}</ref> == Historia == Foi inaugurada'l [[23 de xunetu]] de [[1874]] tres l'apertura entamo Xixón-[[La Pola (Ḷḷena)|La Pola Ḷḷena]], de la llinia ente Xixón y [[Lleón]] que buscaba enllazar Asturies con Castiella.​ Les obres corrieron al cargu de la Compañía de los Ferrocarriles d'Asturies, Galicia y Lleón.<ref name="docu">{{cita web |url=http://www.docutren.com/HistoriaFerroviaria/Malaga2006/pdf/VI04.pdf |títulu=Cronología básica del ferrocarril español de vía ancha |formatu=PDF |idioma=castellanu |fechaaccesu=31 de xineru de 2018}}</ref> Foi construyida como una estación mista de pasaxeros y mercancíes. En 1883 la estación creció por cuenta de la inauguración del ferrocarril ente Uviéu y Trubia que tenía como principales finalidaes recoyer el carbón procedente de [[Quirós]], [[Teberga]] y [[Proaza]] que llegaba hasta Trubia nun ferrocarril mineru y comunicar la [[Fábrica de Cañones de Trubia]]. En 1885, tres la desapaición de la Compañía de los Ferrocarriles d'Asturies, Galicia y Lleón pola so quiebra derivada de les faraóniques obres d'accesu del ferrocarril a Asturies y Galicia, la estación y tol patrimoniu de la compañía pasaron a manes de la Compañía de los Caminos de Fierro del Norte d'España. En 1941, tres el trespasu de dicha compañía a [[RENFE]] la estación pasó a manes d'esta empresa pública. Estropiada pola [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]], foi reconstruyida siguiendo los planos del arquiteutu [[Agustín Ballesteros]].<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/v/20121013/oviedo/adif-saca-licitacion-limpieza-20121013.html |títulu=Adif saca a licitación la limpieza de la estación de tren por 700.000 euros |autor=El Comercio |fecha=13 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=31 de xinero de 2018 |idioma=castellanu}}</ref>​ La obra foi inaugurada por [[José María Fernández Ladreda]] el 14 d'ochobre de 1946. En [[1998]] empezaron unes importantes obres na estación: para ameyorar la integración del ferrocarril na ciudá construyóse una llosa piatonal percima de la estación. Per otru llau, en [[1999]], tres la clausura d'[[Estación d'Uviéu-Xovellanos|Uviéu-Xovellanos]] y d'Uviéu-Económicos, ambes estaciones de [[FEVE]], esta compañía empezó a emprestar los sos servicios dende esta estación. En 2013, la desapaición de FEVE dexó a RENFE como únicu operador de tolos servicios emprestaos pola estación y a [[ADIF]] como titular de toles instalaciones ferroviaries, tantu de vía ancha como de vía estrecha.<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/asturias/2012/12/31/feve-desaparece-lunes-31-avientu-integrarse-renfe-adif/1348376.html |títulu=FEVE desaparece este lunes, 31 d'avientu, para integrarse en RENFE y ADIF |autor=La Nueva España |idioma=castellanu |fecha=31 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=31 de xinero de 2018}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias Logo.svg|17x17px]] |- style="background:#BFCFFF; color:#000; font-size:100%" |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |[[Estación de Llamaquique|Llamaquique]] <small>direición Puente de Los Fierros</small> | bgcolor="#EF3340" | ![[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EF3340" | |[[Estación de La Corredoria|La Corredoria]] <small>direición [[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón-Sanz Crespo]]</small> |- |[[Estación de Llamaquique|Llamaquique]] <small>direición [[Estación de ferrocarril de L'Entregu|L'Entregu]]</small> | bgcolor="#009739" | ![[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#009739" | |'''''Terminal''''' |- |[[Estación de Llamaquique|Llamaquique]] <small>''fin de llinia''</small> | bgcolor="#0033A0" | ![[Ficheru:Cercanías C3 (Azul oscuro).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#0033A0" | |[[Estación de La Corredoria|La Corredoria]] <small>direición San Juan de Nieva</small> |- |'''''Terminal''''' | bgcolor="#73AED8" | ![[Ficheru:Cercanías C6f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#73AED8" | |[[Estación de La Corredoria|La Corredoria]] <small>direición Infiestu-apeaderu</small> |- |[[Estación de Vallobín|Vallobín]] <small>direición San Estebán de Pravia</small> | bgcolor="#EC760D" | ![[Ficheru:Cercanías C7f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-7 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EC760D" | |'''''Terminal''''' |- |[[Estación de Vallobín|Vallobín]] <small>direición Trubia</small> | bgcolor="#B3B3B3" | ![[Ficheru:Cercanías C9f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-9 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#B3B3B3" | |[[Estación de Parque Principado|Parque Principado]] <small>direición Gijón</small> |} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tresporte d'Uviéu]] [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies]] [[Categoría:Cercaníes Asturies]] [[Categoría:Edificios d'Uviéu]] t1tbs7yon7lhvq7goblxskpofjv37nt 3709541 3709449 2022-08-19T06:31:33Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{edificiu}} La '''estación del Norte''' (tamién llamada '''estación d'Uviéu''') ye la principal estación de ferrocarril de la ciudá d'[[Uviéu]], nel [[Principáu d'Asturies]]. Dispón d'amplios servicios de llarga distancia, media distancia, rexonales y cercaníes operaos por [[Renfe]] tantu sobro [[vía ancha]] como sobro [[vía estrecha]]. Los percorríos xunen Uviéu colos principales conceyos de la comunidá y col restu de la cornisa cantábrica,[Llión]], [[Castiella]], el [[Llevante]] y [[Cataluña]]. Ta asitiada a la fin de la [[Cai Uría (Uviéu)|cai Uría]], exe comercial por excelencia de la ciudá. Ta xunto a la [[estación d'autobuses d'Uviéu]], construyida nel 2003. == Situación ferroviaria == La estación va xunida a dellos trazaos ferroviarios tantu de vía ancha como de vía estrecha. Per un sitiu atópase nel PK 139,1 de la llinia ferrial d'anchu ibéricu que xune Venta de Baños con [[Xixón]] a 225 metros d'altitú.<ref>[https://sede.fomento.gob.es/NR/rdonlyres/4A8F0821-A4B6-4EB0-9F1C-BF4100B2BF77/68661/Ayuda_lineas_Estaciones.pdf Red ferroviaria española] {{cita web |url=http://web.archive.org/web/20130927055055/https://sede.fomento.gob.es/NR/rdonlyres/4A8F0821-A4B6-4EB0-9F1C-BF4100B2BF77/68661/Ayuda_lineas_Estaciones.pdf |autor=Ministerio de Fomento de España |idioma=castellanu |fechaaccesu=31 de xineru de 2018}}</ref>​ Esa ye la llinia principal que da serviciu a la estación al xunila con Venta de Baños onde enllaza cola radial [[Madrid]]-[[Hendaya]]. Per otru llau, ye'l PK 0 de la llinia ferrial de vía estrecha Uviéu-[[Trubia]] y el PK 313,8 de la llinia [[Ferrol]]-[[Aranguren]].<ref>{{cita web |url=http://euroferroviarios.net/index.php?name=Reviews&req=showcontent&id=8541 |títulu=Oviedo-Intermodal |autor=Euroferroviarios |idioma=castellanu |fechaaccesu=31 de xineru de 2018}}</ref> == Historia == Foi inaugurada'l [[23 de xunetu]] de [[1874]] tres l'apertura entamo Xixón-[[La Pola (Ḷḷena)|La Pola Ḷḷena]], de la llinia ente Xixón y [[Lleón]] que buscaba enllazar Asturies con Castiella.​ Les obres corrieron al cargu de la Compañía de los Ferrocarriles d'Asturies, Galicia y Lleón.<ref name="docu">{{cita web |url=http://www.docutren.com/HistoriaFerroviaria/Malaga2006/pdf/VI04.pdf |títulu=Cronología básica del ferrocarril español de vía ancha |formatu=PDF |idioma=castellanu |fechaaccesu=31 de xineru de 2018}}</ref> Foi construyida como una estación mista de pasaxeros y mercancíes. En 1883 la estación creció por cuenta de la inauguración del ferrocarril ente Uviéu y Trubia que tenía como principales finalidaes recoyer el carbón procedente de [[Quirós]], [[Teberga]] y [[Proaza]] que llegaba hasta Trubia nun ferrocarril mineru y comunicar la [[Fábrica de Cañones de Trubia]]. En 1885, tres la desapaición de la Compañía de los Ferrocarriles d'Asturies, Galicia y Lleón pola so quiebra derivada de les faraóniques obres d'accesu del ferrocarril a Asturies y Galicia, la estación y tol patrimoniu de la compañía pasaron a manes de la Compañía de los Caminos de Fierro del Norte d'España. En 1941, tres el trespasu de dicha compañía a [[RENFE]] la estación pasó a manes d'esta empresa pública. Estropiada pola [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]], foi reconstruyida siguiendo los planos del arquiteutu [[Agustín Ballesteros]].<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/v/20121013/oviedo/adif-saca-licitacion-limpieza-20121013.html |títulu=Adif saca a licitación la limpieza de la estación de tren por 700.000 euros |autor=El Comercio |fecha=13 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=31 de xinero de 2018 |idioma=castellanu}}</ref>​ La obra foi inaugurada por [[José María Fernández Ladreda]] el 14 d'ochobre de 1946. En [[1998]] empezaron unes importantes obres na estación: para ameyorar la integración del ferrocarril na ciudá construyóse una llosa piatonal percima de la estación. Per otru llau, en [[1999]], tres la clausura d'[[Estación d'Uviéu-Xovellanos|Uviéu-Xovellanos]] y d'Uviéu-Económicos, ambes estaciones de [[FEVE]], esta compañía empezó a emprestar los sos servicios dende esta estación. En 2013, la desapaición de FEVE dexó a RENFE como únicu operador de tolos servicios emprestaos pola estación y a [[ADIF]] como titular de toles instalaciones ferroviaries, tantu de vía ancha como de vía estrecha.<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/asturias/2012/12/31/feve-desaparece-lunes-31-avientu-integrarse-renfe-adif/1348376.html |títulu=FEVE desaparece este lunes, 31 d'avientu, para integrarse en RENFE y ADIF |autor=La Nueva España |idioma=castellanu |fecha=31 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=31 de xinero de 2018}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias Logo.svg|17x17px]] |- style="background:#BFCFFF; color:#000; font-size:100%" |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |[[Estación de Llamaquique|Llamaquique]] <small>direición Puente de Los Fierros</small> | bgcolor="#EF3340" | ![[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EF3340" | |[[Estación de La Corredoria|La Corredoria]] <small>direición [[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón-Sanz Crespo]]</small> |- |[[Estación de Llamaquique|Llamaquique]] <small>direición [[Estación de ferrocarril de L'Entregu|L'Entregu]]</small> | bgcolor="#009739" | ![[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#009739" | |'''''Terminal''''' |- |[[Estación de Llamaquique|Llamaquique]] <small>''fin de llinia''</small> | bgcolor="#0033A0" | ![[Ficheru:Cercanías C3 (Azul oscuro).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#0033A0" | |[[Estación de La Corredoria|La Corredoria]] <small>direición San Xuan de Nieva</small> |- |'''''Terminal''''' | bgcolor="#73AED8" | ![[Ficheru:Cercanías C6f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#73AED8" | |[[Estación de La Corredoria|La Corredoria]] <small>direición L'Infiestu-apeaderu</small> |- |[[Estación de Vallobín|Vallobín]] <small>direición San Esteban</small> | bgcolor="#EC760D" | ![[Ficheru:Cercanías C7f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-7 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EC760D" | |'''''Terminal''''' |- |[[Estación de Vallobín|Vallobín]] <small>direición Trubia</small> | bgcolor="#B3B3B3" | ![[Ficheru:Cercanías C9f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-9 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#B3B3B3" | |[[Estación de Parque Principado|Parque Principado]] <small>direición Gijón</small> |} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tresporte d'Uviéu]] [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies]] [[Categoría:Cercaníes Asturies]] [[Categoría:Edificios d'Uviéu]] 5h06rxhz2gsfxxa3yj5i7kqxeuibpkc 0 104893 3709830 3696729 2022-08-19T09:16:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki [[Ficheru:LT-2014-50litų-Baltijos kelias-b.png|miniaturadeimagen|250x250px|Moneda conmemorativa de la [[Cadena Báltica]] de [[1989]] colos trés [[países bálticos]]: [[Estonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]].]] La '''Revolución Cantada''' ye un términu pa referise a los sucesos asocedíos ente [[1987]] y [[1991]] que concluyeron cola reinstauración de la independencia de los [[Países bálticos|estaos bálticos]]: [[Estonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]].<ref>{{Cita web|url=http://www.animalpolitico.com/el pulsu estonio-celebra-20-anos-de-la-revolucion-cantada/|títulu=Estonia celebra 20 años de la Revolución Cantada|fechaaccesu=5 de setiembre de 2015|autor=|enllaceautor=|fecha=20 d'agostu de 2011|idioma=|sitiuweb=Animal Políticu|editorial=Associated Press}}</ref><ref name=":0">{{Cita web|url=http://internacional.elpais.com/internacional/2014/10/23/actualidad/1414077955_492387.html|títulu=Goliat afogar nel Bálticu|fechaaccesu=5 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=6 de payares de 2014|idioma=|sitiuweb=El País editorial=}}</ref> Los trés repúbliques fueron [[Ocupación de les Repúbliques báltiques|anexonaes]] pola [[Xunión Soviética]] mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], primero en virtú del pactu «[[Pactu Ribbentrop-Mólotov|Ribbentrop-Mólotov]]» ([[1940]]) y más tarde [[Operación Bagration|cola ocupación d'esos territorios en 1944]] tres la [[invasión alemana de la Xunión Soviética]]. El términu foi acuñáu pol activista estoniu [[Heinz Valk]], quien lo utilizó nun artículu sobre les manifestaciones de xunu de 1988 nel [[Tallinn Song Festival Grounds|Auditoriu del Cantar]] de [[Tallin]] (''Lauluväljak''), onde se cantaben cantares patrióticos estonies pa reivindicar la independencia del país.<ref>{{Cita web|url=http://www.theatlantic.com/international/archive/2015/11/estonia-music-singing-revolution/415464/|títulu=A Country Created Through Music|fechaaccesu=5 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=Schwab|nome=Katharine|fecha=12 de payares de 2015|idioma=en|sitiuweb=The Atlantic|editorial=}}</ref> == Contestu == Nel intre de la [[Segunda Guerra Mundial]], los [[países bálticos]] —[[Estonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]]— fueren [[Ocupación de les Repúbliques báltiques|ocupaos en trés causes]]: en [[1940]] pola Xunión Soviética, en virtú del protocolu secretu «[[Pactu Ribbentrop-Mólotov|Ribbentrop-Mólotov]]»; en [[1941]] pol exércitu de l'[[Alemaña nazi]], y en [[1944]] de nuevu polos soviéticos tres la [[ofensiva del Bálticu]]. Anque los trés repúbliques báltiques yeren estaos independientes dende finales de la [[década de 1910]], la URSS consideró l'anexón [[de iure]] de dichos territorios como una lliberación» de les tropes de la Exa.<ref>{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=xix||sp=sí}}</ref> La mayoría de gobiernos occidentales, encabezaos por [[Estaos Xuníos]] y [[Reinu Xuníu]], negar a da-y reconocencia internacional.<ref>{{cita llibru|apellíos=Mälksoo|nome=Lauri|enllaceautor=|títulu=Illegal Annexation and State Continuity: The Case of the Incorporation of the Baltic States by the USSR|url=https://books.google.com/books?id=p5w6AQAAIAAJ|fechaaccesu=5 de setiembre de 2016|añu=|fecha=1 de xineru de 2003|editorial=Martinus Nijhoff Publishers|isbn=9789041121776|editor=|ubicación=|páxina=|idioma=en|capítulu=}}</ref> Col pasu del tiempu, el gobiernu soviéticu favoreció la [[Rusificación|migración de rusos]] a esos territorios.<ref>{{Cita web|url=http://www.iri.edu.ar/revistas/revista_dvd/revistes/R8/R8EST03.html|títulu=Les Repúbliques Báltiques: Lituania, Letonia|fechaaccesu=5 de setiembre de 2015|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=Institutu de Rellaciones Internacionales|editorial=Universidá Nacional de Mar del Plata}}</ref> Mientres la segunda metá de los [[años 1980]], la URSS dio empiezu a un procesu d'apertura política ([[glásnost]]) y reestructuración económica ([[perestroika]]) lideráu por [[Mikhaíl Gorbachov]]. Les reformes pretendíen la reorganización del sistema [[Socialismu|socialista]] pa poder caltenelo, pero coincidieron con una [[Colapsu económicu de la Xunión Soviética|grave crisis económica]] y una serie de [[Revoluciones de 1989|revoluciones nel bloque del Este]] que dexaron a los soviéticos ensin aliaos y en cantu de la [[Disolución de la Xunión Soviética|desintegración federal]]. Igual qu'otres repúbliques socialistes, les [[Repúbliques Báltiques|repúbliques báltiques]] aprovecharon la situación pa reclamar la so independencia de la URSS.<ref>{{cita web|títulu=La cayida del bloque del este: Gorbachov y el fin de La Guerra Fría|url=http://especiales.ideal.es/caida-bloque-esti/final-bloque/urss.html|obra=Ideal|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016}}</ref> Anque cada país siguió'l so propiu camín, los fechos asocedíos tuvieron una serie de denominadores comunes que favorecieron el términu «Revolución Cantada» pa referise específicamente a ellos:<ref name=":7">{{Cita web|url=https://artsci.washington.edu/news/2013-12/when-songs-trumped-rifles|títulu=When Songs Trumped Rifles|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=24 de febreru de 2016|idioma=en|sitiuweb=Universidá de Washington|editorial=}}</ref> * La reinstauración de la independencia conquistada en [[1918]]. * La defensa de la [[democracia]] y [[derechos humanos]], en contraposición al sistema políticu de la URSS. * El protagonismu de la [[cultura llocal]] y de los Festivales de Cantares y Dances Bálticos. * L'establecimientu d'eleiciones competitives na URSS, cola creación del [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética|Congresu de los Diputaos del Pueblu]]. La mayor aición común de los trés repúbliques báltiques foi la [[Cadena Báltica]] del [[23 d'agostu]] de [[1989]], cuando más d'un millón de persones formaron una cadena humana a lo llargo de 600 quilómetros dende [[Tallin]] hasta [[Vilnius]].<ref name=":0" /><ref>{{Cita web|url=http://www.unesco.org/new/es/communication-and-information/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-8/the-baltic-way-human-chain-linking-three-states-in-their-drive-for-freedom/|títulu=La Vía Báltica – Cadena humana ente tres Estaos na so marcha escontra la llibertá|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=www.unesco.org|editorial=}}</ref> Una selmana antes de la protesta, la URSS almitiera la esistencia del protocolu Ribbentrop-Mólotov, pero siguía aportunando en que los trés estaos xuntárense voluntariamente a la Xunión Soviética.<ref name=":0" /> La Xunión Soviética terminó reconociendo la independencia de los trés repúbliques báltiques el [[6 de setiembre]] de [[1991]].<ref name=":1">{{Cita noticia|apellíos=Schmemann|nome=Serge|títulu=Soviets recognize Baltic independence|url=http://www.nytimes.com/1991/09/07/world/soviet-turmoil-soviets-recognize-baltic-independence-ending-51-year-occupation-3.html|fecha=7 de setiembre de 1991|fechaaccesu=6 de setiembre de 2016|periódicu=The New York Times|páxina=|issn=0362-4331|idioma=en}}</ref> Tres esi anunciu, Estonia, Letonia y Lituania ingresaron na [[Organización de les Naciones Xuníes]] el [[17 de setiembre]].<ref name=":2">{{Cita web|url=http://estonia.eu/about-estonia/history/estonies-return-to-independence-19871991.html|títulu=Estonia's return to independence 1987–1991 - estonia.eu|fechaaccesu=6 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=Lepp|nome=Hille|fecha=|idioma=en|sitiuweb=Gobiernu d'Estonia|editorial=}}</ref> == Estonia == [[Ficheru:Estonian parliament building.jpg|left|miniaturadeimagen|300x300px|Fachada del [[Riigikogu|Parllamentu d'Estonia]], frente al que s'asitiaron munches de les barricaes en prevención de posibles ataques [[Xunión Soviética|soviéticos]] en [[1991]].]] Cola aprobación de les reformes polítiques na URSS, multiplicáronse les manifestaciones d'oposición política na [[República Socialista Soviética d'Estonia|RSS d'Estonia]]. Una de les primeres producir na primavera de [[1987]], cuando una asociación ciudadana de [[Tartu]] consiguió detener los planes del gobiernu soviéticu de crear nueves mines de [[fosfatu]], por aciu [[resistencia non violenta]].<ref name=":2" /><ref name=":3">{{Cita web|url=http://nvdatabase.swarthmore.edu/content/estonians-campaign-independence-singing-revolution-1987-1991|títulu=Estonians campaign for independence (The Singing Revolution), 1987-1991|fechaaccesu=6 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=en|sitiuweb=Global Nonviolent Action Database|editorial=}}</ref> L'ésitu de la manifestación animó a los grupos en defensa de los [[derechos humanos]] y a los nacionalistes estonios pa entamase pola reinstauración de la independencia.<ref name=":2" /> Nel branu de [[1987]] hubo dos importantes movimientos organizativos. Per un sitiu, la creación de l'Asociación pola Publicación del Pactu de Ribbentrop-Mólotov ([[MRP-AEG]]), encabezada por disidentes políticos y sofitada públicamente por congresistes de los [[Estaos Xuníos]].<ref name=":2" /> Y per otru llau, una carta abierta na que políticos del [[Partíu Comunista d'Estonia]] (EKP) reclamaben la transición escontra una autonomía real, daqué que favoreció un alderique internu nel senu del partíu. El [[21 d'ochobre]] hubo una marcha en [[Võru]] pa conmemorar a los cayíos na [[Guerra d'Independencia d'Estonia|Guerra d'Independencia de 1918]] onde les autoridaes dexaron [[Bandera d'estonia|banderes tricolores d'Estonia]], hasta entós prohibíes.<ref name=":2" /> Les concentraciones favorecieron que les premises [[nacionalistes]] y [[Independentismu|independentistes]] fueren asumíes por numberosos miembros del EKP. El [[13 d'abril]] de [[1988]], el dirixente [[Edgar Savisaar]] anunció en televisión la creación del [[Frente Popular d'Estonia]] (''Rahvarinne''), n'orixe un grupu «de sofitu a la perestroika» qu'al poco tiempu se convirtió na principal organización pola independencia d'Estonia, responsable de la mayoría de marches.<ref>{{Cita web|url=http://www.ohtuleht.ee/516988/kes-rahvarinde-escurra-sundis-ziguli-teeninduses|títulu=Kes Rahvarinde escurra sündis Žiguli teeninduses?|fechaaccesu=5 de setiembre de 2015|idioma=estoniu|publicación=Ohtuleht}}</ref> Unu de los sos líderes foi [[Lennart Meri]], posterior presidente estoniu de 1992 a 2001. [[Ficheru:Tartu raekoda 1989.jpg|miniaturadeimagen|Manifestantes en [[Tartu]] ([[1989]]).]] Un puntu d'inflexón nos movimientos populares foi la celebración del tradicional Festival del Cantar Estona (''Laulupidu'') de xunu de [[1988]]. Cerca de 100.000 persones cantaron himnos y cantares patrióticos, dalgunes d'elles prohibíes.<ref name=":2" /> Tres el festival, el [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista de la URSS]] cesó a [[Karl Vaino]], miembru del sector más conservador, y nomó como nuevu Primer Secretariu del EKP a [[Vaino Väljas]], próximu al nacionalismu.<ref name=":2" /><ref>{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=20||sp=sí}}</ref> En setiembre del mesmu añu, el Frente Popular entamó otru festival musical en Tallin (''Eestimaa laul'') al qu'asistieron cerca de 300.000 persones, lo que suponía una quinta parte de la población.<ref name=":2" /> La naturaleza artística de les marches favoreció que [[Heinz Valk]] acuñara'l términu «Revolución Cantada» pa referise a la situación política del Bálticu.<ref>{{Cita web|url=http://www.estemb.org/news/aid-2475|títulu=Estonian Embassy in Washington|fechaaccesu=6 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=en|sitiuweb=Embaxada d'Estonia en Washington|editorial=}}</ref> Dempués de que Gorbachov anunciara la creación del [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética|Congresu de los Diputaos del Pueblu de la URSS]], el Sóviet Supremu d'Estonia funcionó como una verdadera cámara llexislativa rexonal.<ref>{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=22||sp=sí}}</ref> Ente les lleis aprobaes cabo destacar la declaración de soberanía ([[16 de payares]] de [[1988]]), l'aprobación del [[Idioma estoniu|estoniu]] como llingua oficial (xineru de 1989), la llei d'independencia económica (mayu de 1989, aceptada pola URSS) y les lleis de residencia pa votar nes siguientes eleiciones (agostu de 1989). El [[24 de febreru]] de [[1989]] alzar por primer vegada la bandera tricolor na torre del [[Pikk Hermann]],<ref name=":2" /> y el [[26 de marzu]] hubo eleiciones al Congresu de los Diputaos nes que los candidatos adscritos al frente Popular llograron mayoría.<ref name=":2" /> Al marxe de les instituciones soviétiques, en febreru de [[1989]] establecióse un movimientu ciudadanu, conocíu como Congresu de Ciudadanos Estonios,<ref name=":10">{{Cita web|url=https://elpais.com/diario/1990/03/31/internacional/638834402_850215.html|títulu=Estonia va independizar de la URSS pasu a pasu|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=31 de marzu de 1990|idioma=|sitiuweb=El País editorial=}}</ref> nel que podíen rexistrase cualquier ciudadanu estoniu por ''[[ius sanguinis]]'' y aspirantes a la ciudadanía, lo cual dexaba fora al restu (principalmente, [[Rusificación|estonios rusos]]).<ref name=":11">{{Cita web|url=http://www.estonica.org/en/The_Congress_of_Estonia/|títulu=The Congress of Estonia|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=en|sitiuweb=www.estonica.org|editorial=}}</ref> Un añu dempués había inscrites más de 600.000 persones.<ref name=":11" /> El [[Congresu d'Estonia]], celebráu del 11 al 12 de marzu, cuntó con 499 representantes.<ref>{{cita web|títulu=eesti kongress|url=http://www.postimees.ee/teema/eesti_kongress|obra=Postimees|idioma=ee|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016}}</ref> El [[18 de marzu]] de [[1990]] celebráronse eleiciones llexislatives democrátiques —les primeres dende 1932— nes que los favorables a la independencia llograron 73 de los 105 escaños en xuegu. Escoyóse como presidente del Sóviet Supremu al excomunista [[Arnold Rüütel]], ente que [[Edgar Savisaar]] foi nomáu primer ministru.<ref>{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=23||sp=sí}}</ref> Magar les alvertencies de Moscú, Estonia fixo una primera [[declaración d'independencia]] el [[8 de mayu]] de [[1990]], anque nunos términos más nidios que la lituana al caltener la Constitución de la URSS mientres se redactaba la estonia.<ref name=":10" /> La URSS nun reconoció esa votación. Dempués de que los tanques soviéticos apruxeren en Lituania en xineru de 1991, los estonios entamaron llaberíntiques [[barricada|barricaes]] alredor del parllamentu.<ref name=":4">{{Cita web|url=http://www.ajaloomuuseum.ee/huvasticharlie/index.php?id=10916|títulu=To the Barricades! Bloody January 1991|fechaaccesu=6 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=en|sitiuweb=www.ajaloomuuseum.ee|editorial=}}</ref> Pela so parte, Rüütel y Savisaar priorizaron les [[rellaciones diplomátiques]] col presidente del [[Sóviet Supremu de Rusia]], [[Borís Yeltsin]], por que intercediera ante Gorbachov y evitara asina un derramamiento de sangre.<ref name=":4" /> El [[3 de marzu]] de [[1991]] la declaración d'independencia foi aprobada en [[referendu]] con un altu porcentaxe de sofitu (78%) y participación (82% del censu).<ref>{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=24||sp=sí}}</ref> La consulta celebró dos selmanes antes del [[Referendu de la Xunión Soviética de 1991|referendu sobre'l futuru de la URSS]]. Anque la URSS trató de caltener el control de la situación, el [[19 d'agostu]] hubo un [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|intentu de golpe d'Estáu]] que bastió los acontecimientos. A otru día, el [[20 d'agostu]] de [[1991]], el parllamentu proclamó la restauración de la independencia de la [[Estonia|República d'Estonia]]. Rusia y la [[Comunidá Europea]] reconocer nuna selmana,<ref name=":5">{{Cita web|url=https://elpais.com/diario/1991/08/25/internacional/683071206_850215.html|títulu=Yeltsin reconoz la soberanía d'Estonia y Letonia|fechaaccesu=6 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=25 d'agostu de 1991|idioma=es|sitiuweb=El País editorial=}}</ref><ref name=":6">{{Cita web|url=https://elpais.com/diario/1991/08/28/portada/683330401_850215.html|títulu=La CE reconoz a Estonia, Letonia y Lituania|fechaaccesu=6 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=28 d'agostu de 1991|idioma=es|sitiuweb=El País editorial=}}</ref> ente que la URSS facer el [[6 de setiembre]].<ref name=":1" /> La prudencia estratéxica de los estonios favoreció que'l país consiguiera la independencia ensin llamentar víctimes mortales, siendo la única república exsoviética onde eso asocedió.<ref name=":3" /><ref name=":4" /> == Letonia == [[Ficheru:Freedom Monument Riga closeup.jpg|left|miniaturadeimagen|310x310px|[[Monumentu a la Llibertá (Riga)|Monumentu a la Llibertá]] de [[Riga]], n'honor a los cayíos na [[Guerra de la Independencia de Letonia|guerra d'independencia]] de [[1918]].]] El movimientu nacionalista na [[República Socialista Soviética de Letonia|RSS de Letonia]] foi denomináu «Tercer Espertar Nacional» (''latviešo tautas atmoda''), en continuación de los [[Mozos Letonos]] ([[década de 1850]]) y de la proclamación d'independencia de [[1918]]. Igual qu'asocedió n'Estonia, les movilizaciones surdieron arriendes de una protesta ciudadana tolerada nel [[glásnost]]: en [[1986]] un grupu de ciudadanos fundó la [[ONG]] «Club de Proteición Medioambiental» (VAK, poles sos sigles en [[Idioma letón|letón]]) contra la construcción d'una [[central hidroeléctrica]] sobre'l [[ríu Daugava]].<ref name="flor">{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=51||sp=sí}}</ref> Un mozu periodista, [[Dainis Īvāns]], llogró axuntar más de 30.000 firmes que forzaron la cancelación del proyeutu.<ref name="flor2">{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=52||sp=sí}}</ref> Esi ésitu foi emuláu polos nacionalistes letonos, que se reorganizaron nel coleutivu «[[Helsinki-86]]» pa reclamar [[derechos humanos]] y la reinstauración de la soberanía.<ref name="flor2"/> El [[14 de xunu]] de [[1987]], los miembros de Helsinki-86 entamaron una ufrienda floral nel [[Monumentu a la Llibertá (Riga)|Monumentu a la Llibertá]] de [[Riga]], símbolu de la independencia de Letonia, n'homenaxe a los letones que fueron deportaos esi mesmu día en 1941 y a la qu'asistieron 5000 persones.<ref name="Latvijas Enciklopēdija">(en letón) "Latvijas Enciklopēdija" (I sējums) Rīga 2002 SIA "Valērixa Belokoņa izdevniecība" ISBN 9984-9482-1-8</ref> La sociedá trató de repitilo'l [[23 d'agostu]] pa denunciar el protocolu «[[Pactu Ribbentrop-Mólotov|Ribbentrop-Mólotov]]», pero esta vegada l'ensame foi esvalixada con remexos d'agua.<ref name="hels">{{Cita web|url=http://vip.latnet.lv/lpra/helsinkieshi.htm|títulu="Helsinki – 86" rīkotās akcijas 1987. gadā|fechaaccesu=19 de marzu de 2007|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=28 d'agostu de 1991|idioma=lv|sitiuweb=latnet.lv|editorial=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070207233317/http://vip.latnet.lv/lpra/helsinkieshi.htm|fechaarchivu=7 de febreru de 2007}}</ref> Col pasu del tiempu, Helsinki-86 foi movíu por distintos movimientos nacionalistes y por alderiques nel senu del [[Partíu Comunista de Letonia]] (LKP) sobre la proteición d'idioma letón, la [[rusificación]] y la soberanía económica.<ref name="latv">{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=53||sp=sí}}</ref> La música tamién xugó un papel importante nel espertar nacional, con dos eventos destacaos: l'estrenu de la [[ópera rock]] ''Lāčplēsis'' —basada en [[Lāčplēsis|l'héroe nacional]]—,<ref>{{Cita web|url=http://www.delfi.lv/izklaide/archive/23-augusts-rokoperas-lacplesis-pirmizrade.d?id=26387067|títulu=23. augusts: Rokoperas "Lāčplēsis" pirmizrāde|fechaaccesu=6 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=DELFI|fecha=23 d'agostu de 2009|idioma=lv|sitiuweb=|editorial=}}</ref> y la celebración del Festival del Cantar y Danza de Letonia en [[1990]].<ref>{{Cita web|url=http://www.lsm.lv/lv/raksts/dziesmu-un-deju-svetki/kultura/ieskats-vesture-ko-1990.gada-tautai-noziimeja-dziesmu-svetki.a60133/|títulu=Ieskats vēsturē: ko 1990.gadā tautai nozīmēja Dziesmu svētki?|fechaaccesu=6 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=lv|sitiuweb=LSM.lv|editorial=}}</ref> El [[8 d'ochobre]] de [[1988]] foi fundáu'l [[Frente Popular de Letonia]] (LTF, ''Latvijas Tautas fronte'') qu'apiguraría a los distintos grupos nacionalistes. La formación taba liderada por [[Dainis Īvāns]] y cuntó dende'l principiu col beneplácito de miembros moderaos del LKP, ente ellos el presidente del Sóviet Supremu [[Anatolijs Gorbunovs]]. En menos d'un añu superaron los 250.000 miembros, na so gran mayoría d'etnia letona.<ref name="latv2">{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=54||sp=sí}}</ref> Y anque el LTF contemplaba de primeres distintes sensibilidaes, a partir de [[1989]] defendería la independencia como única solución. Esto provocó que munches persones d'etnia rusa, llegaes mientres la [[rusificación]], fueren más favorables al ''Inferfront'', un movimientu popular prosoviético.<ref>{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=56||sp=sí}}</ref> Nel planu políticu, los nacionalistes letonos consiguieren que la mayoría de miembros del LKP sofitaren los sos postulaos y rompieren col PCUS a partir de [[1990]]. Ya igual qu'asocedió n'Estonia, establecióse un Comité de Ciudadanos al que podíen rexistrase letonios por ''ius sanguinis''.<ref>{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=58||sp=sí}}</ref> Nes eleiciones al Sóviet Supremu de marzu, el Frente Popular llogró [[mayoría absoluta]] con 134 de los 200 escaños en xuegu, más de dos tercios.<ref name="unotrescuatro">{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=60||sp=sí}}</ref> El reformista [[Anatolijs Gorbunovs]] foi nomáu presidente, ente que [[Ivars Godmanis]], líder del LTF, asumió como primer ministru. La cámara principal pasó a llamase «Conseyu Supremu de la República de Letonia» hasta la reinstauración de la [[Saeima]].<ref>{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=59||sp=sí}}</ref> [[Ficheru:Riga barricade 1991.jpg|thumb|250px|Barricada frente al parllamentu ([[1991]]).]] Siguiendo los pasos de Lituania, el [[4 de mayu]] de [[1990]] el Conseyu Supremu aprobó l'entamu de la reinstauración de la independencia de Letonia», la recuperación de la [[Constitución de Letonia]] de [[1922]] y una rellación esterior cola URSS basada nel [[Tratáu de Riga]].<ref>{{cita web|títulu=El Parllamentu de Letonia restablez la independencia de la república báltica|url=https://elpais.com/diario/1990/05/05/internacional/641858409_850215.html|obra=El País|fecha=5 de mayu de 1990|fechaaccesu=8 de setiembre de 2016}}</ref> Amás, el [[Idioma letón|letón]] pasó a ser la única llingua oficial. A pesar de que los letones desenvolvieron una nueva llexislación pa garantizar l'ésitu de la independencia, la URSS negar a reconoce-yos y emprestó sofitu a fuercies prosoviétiques letones pa derrocar al nuevu gobiernu. Mientres los meses siguientes producióse la llegada de miembros del [[KGB]] y del [[OMON]] (boínes negres) a distintes ciudaes del país, nes qu'inclusive se producieron fregaos.<ref>{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=62||sp=sí}}</ref> L'ataque de les tropes soviétiques en Lituania del [[11 de xineru]] bastió los acontecimientos. Ante la medrana de que lo mesmo pudiera asoceder en Letonia, el Frente Popular pidió a los ciudadanos que montaren [[barricaes]] pa defender les instituciones. Anque la premisa yera la [[resistencia non violenta]], hubo seis víctimes mortales nos enfrentamientos, cinco d'elles tres tomar del Ministeriu del Interior per parte del OMON.<ref>{{Cita web|url=https://elpais.com/diario/1991/01/21/portada/664412403_850215.html|títulu=Cinco muertos en Letonia al tomar por asaltu fuercies soviétiques un edificiu oficial|fechaaccesu=6 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=21 de xineru de 1991|idioma=|sitiuweb=El País editorial=}}</ref> El [[3 de marzu]] de [[1991]] la declaración d'independencia foi aprobada en [[referendu]] con un altu porcentaxe de sofitu (74%) y participación (87,6%).<ref>{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=63||sp=sí}}</ref> La consulta celebró dos selmanes antes del [[Referendu de la Xunión Soviética de 1991|referendu sobre'l futuru de la URSS]]. Finalmente, l'[[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|intentu de golpe d'Estáu del 20 d'agostu]] llevó a que'l Gobiernu de Letonia proclamara, a otru día, la «culminación del procesu d'independencia». Rusia y la [[Comunidá Europea]] reconocer nuna selmana,<ref name=":5" /><ref name=":6" /> ente que la URSS facer el [[6 de setiembre]].<ref name=":1" /> == Lituania == [[Ficheru:BaltskýŘetěz.jpg|left|miniaturadeimagen|300x300px|Manifestantes na [[Cadena Báltica]] de [[1989]].]] De los trés naciones báltiques, la [[RSS de Lituania]] foi la primera en completar la Revolución Cantada. A pesar de les cobardes reformes de Gorbachov, el [[Partíu Comunista de Lituania]] (LKP) tuvo dirixíu por líderes que se negaben a desenvolveles: [[Petras Griškevičius]] (1974-1987) y [[Ringaudas Songaila]] (1987-1988). L'actividá disidente llindábase entós a organizaciones clandestines como la Lliga Llibertaria de Lituania (LLL), que protagonizó les primeres protestes nacionalistes, o'l Comité de Defensa de los Derechos Relixosos.<ref name="derec">{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=184||sp=sí}}</ref> El [[3 de xunu]] de [[1988]] creóse un grupu de sofitu al glasnost, el [[Sąjūdis|Movimientu Reformista de Lituania]] (más conocíu por ''Sąjūdis''), lideráu pol profesor [[Vytautas Landsbergis]], qu'acabaría enriando les movilizaciones populares.<ref name="derec"/> Ente otros aspeutos reclamaben el cumplimientu de los [[derechos humanos]], el lituanu como idioma oficial, la llibertá de cultu y el zarru de la [[Central Nuclear de Ignalina]]. El Sąjūdis yera más moderáu que'l LLL y llogró un mayor sofitu social dende'l principiu, inclusive ente miembros del LKP como [[Algirdas Brazauskas]].<ref name="braza">{{Cita Harvard |Iwaskiw|1995| p=185||sp=sí}}</ref> Lituania venía celebrando festivales de cantares y dances tradicionales dende [[1924]], polo que la tradición musical tuvo'l so reflexu nes protestes.<ref name=":7" /> Los manifestantes allegaben al [[parque Vingio]] pa cantar non solu himnos patrióticos tradicionales, sinón tamién himnos católicos. Dellos intérpretes de la dómina afixeron testos de poetes nacionales como [[Bernardas Brazdžionis]] y [[Justinas Marcinkevičius]].<ref name=":7" /> Y en el Festival de Coros de Lituania de [[1988]], los intérpretes enarbolaron banderes tricolores per primer vegada.<ref name=":7" /> Dempués de que les autoridaes soviétiques reprimieren con violencia una marcha del LLL, Songalia foi cesáu y el PCUS nomó al moderáu [[Algirdas Brazauskas]] al frente del LKP.<ref>{{Cita web|url=https://elpais.com/diario/1988/10/21/internacional/593391613_850215.html|títulu='Perestroika' nel Bálticu|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=21 d'ochobre de 1988|idioma=|sitiuweb=El País editorial=}}</ref> A partir d'esa fecha producieron concesiones: el [[21 d'ochobre]] de [[1988]] devolvióse la [[catedral de Vilnius]] a la comunidá católica,<ref>{{Cita publicación|url=|títulu=Multitudinaria primer misa en la catedral de Vilnius, cerrada por Stalin|apellíos=Sotillo|nome=Alberto|fecha=24 d'ochobre de 1988|publicación=ABC|fechaaccesu=|doi=|pmid=}}</ref> y el [[20 de marzu]] de [[1989]] recuperáronse la [[Bandera de Lituania|bandera]] y [[Tautiška Giesmė|himnu]] de la Lituania independiente.<ref>{{cita web|títulu=Flag of Lithuania|url=https://global.britannica.com/topic/flag-of-Lithuania|obra=Enciclopedia Británica|idioma=en|fechaaccesu=11 de setiembre de 2016}}</ref> Nes eleiciones al Congresu de los Diputaos de la URSS, tolos miembros electos taben venceyaos direuta o indireutamente al Sąjūdis.<ref name="braza"/> La cámara lituana fixo una declaración de soberanía en mayu de [[1989]],<ref name="braza"/> y seis dempués, tres l'ésitu de la [[Cadena Báltica]], el LKP se desligó del PCUS y arrenunció al monopoliu de poder qu'ostentaba, dexando eleiciones llexislatives pluripartidistas.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Parks|nome=Michael|títulu=Lithuanian Party Cuts Its Ties to Moscow|url=http://articles.latimes.com/1989-12-21/news/mn-983_1_communist-party|fecha=21 d'avientu de 1989|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|periódicu=Los Angeles Times|páxina=|issn=0458-3035|idioma=en}}</ref> Los miembros adscritos al Sąjūdis —que refugó constituyise en partíu políticu— prometieron una declaración inmediata y oponíense a cualquier negociación con Moscú.<ref name=":8">{{cita llibru|apellíos=|nome=|enllaceautor=|títulu=Gorbachev's Failure in Lithuania {{!}} Alfred Erich Senn {{!}} Palgrave Macmillan|url=http://www.palgrave.com/us/book/9780312124571|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|añu=|editorial=|isbn=|editor=|ubicación=|páxina=|idioma=en|capítulu=}}</ref> A la fin, nos comicios al Sóviet Supremu del [[24 de febreru]] de [[1990]], el Sąjūdis llogró 91 de los 135 escaños en xuegu.<ref name=":8" /> [[Vytautas Landsbergis]] foi escoyíu presidente del nuevu gobiernu.<ref name=Litu91>{{cita web|títulu=Lituania renaz como Estáu independiente|url=https://elpais.com/diario/1990/03/12/internacional/637196406_850215.html|fecha=12 de marzu de 1990|fechaaccesu=11 de setiembre de 2016}}</ref> El [[11 de marzu]] de [[1990]], el nuevu Conseyu Supremu aprobó la «[[Declaración d'Independencia de Lituania|Declaración de Reestablecimientu d'Independencia del Estáu de Lituania]]», con 124 diputaos a favor, seis abstención y nengún votu en contra.<ref name="Seimas">{{cita web|url=http://www3.lrs.lt/seimu_istorija/w3_viewer.ViewTheme-p_int_tv_id=281&p_kalb_id=2&p_org=0.htm|títulu=Supreme Council - Reconstituent Seimas 1990–1992|fechaaccesu=9 de setiembre de 2009|autor=Seimas|fecha=|editor=|idioma=Inglés|cita=}}</ref><ref name=Litu91/> Lituania convirtióse asina na primer república qu'anunciaba la so independencia de la Xunión Soviética. El documentu amenó un entrentamiento direutu con Moscú al refugar por completu'l so autoridá, asegurando que la declaración de 1918 «''nunca perdió'l so valor llegal y constitúi la fundación constitucional''». Amás de nun llograr reconocencia internacional, la URSS impunxo n'abril un bloquéu económicu que duró tres meses.<ref>{{Cita web|url=https://elpais.com/diario/1990/04/28/internacional/641253610_850215.html|títulu=El presidente lituanu analiza'l conseyu de Mitterrand y Kohl de conxelar la crisis|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=28 d'abril de 1990|idioma=|sitiuweb=El País editorial=}}</ref> El parllamentu lituanu aportó a suspender la declaración d'independencia unos cien díes p'axustar cola URSS,<ref>{{cita web|títulu=El Parllamentu lituanu suspende l'acta d'independencia|url=https://elpais.com/diario/1990/06/30/internacional/646696811_850215.html|obra=El País|fecha=30 de xunu de 1990|fechaaccesu=11 de setiembre de 2016}}</ref> pero nun hubo meyores significatives y la crisis económico y social agravóse.<ref name="braza"/> Ante esa situación, Landsbergis pidió a los independentistes qu'entamaren [[Escudu humanu|escudos humanos]] pa defender les instituciones. Per otru llau, creóse un Comité de Defensa paramilitar lideráu por [[Audrius Butkevičius]] que pudiera prevenir cualquier ataque esternu.<ref name=":9" /> [[Ficheru:January 13 events in Vilnius Lithuania.jpg|miniaturadeimagen|250x250px|Un manifestante lituanu enfrentar a los tanques del [[Exércitu Coloráu|exércitu soviéticu]] ([[1991]]).]] Finalmente, el [[11 de xineru]] la URSS empecipió una intervención militar pa recuperar el control. El [[Exércitu Coloráu]] tomó por asaltu la [[Lietuvos nacionalinis radijas dir televizija|radiotelevisión lituana]] y la [[torre de TV de Vilnius]],<ref>{{Cita web|url=http://www.dw.com/en/the-january-bloodbath-in-lithuania-25-years-on/a-18976152|títulu=The January bloodbath in Lithuania 25 years on|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=|idioma=en|sitiuweb=Deutsche Welle|editorial=}}</ref> anque nun pudieron faese col parllamentu por una masiva contramanifestación ciudadana.<ref name=":0" /> En total finaron 14 persones —trelce manifestantes y un soldáu del KGB por [[fueu amigo]]— y otres 700 resultaron mancaes. Una década dempués, Butkevičius reconoció nuna entrevista que les sos francotiradores dispararen contra l'ensame na torre de TV pa faer creer que'l KGB atacára-yos.<ref name=":9">{{Cita web|url=http://blogs.lavanguardia.com/berlin-poch/el-kaganato-de-kiev-y-otres hestories-55192|títulu=El Kaganato de Kíev y otres hestories|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=Poch|nome=Rafael|fecha=13 de marzu de 2004|idioma=|sitiuweb=La Vanguardia editorial=}}</ref> Per otru llau, tropes del [[OMON]] mataren a ocho guardias del Cuerpu Fronterizu Lituanu en [[Medininkai]].<ref>{{Cita web|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-13360115|títulu=Lithuania jails Soviet commando for Medininkai shooting|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=11 de mayu de 2001|idioma=en|sitiuweb=BBC|editorial=}}</ref> El [[9 de febreru]] de [[1991]] celebróse'l referendu d'independencia con un altu porcentaxe de sofitu (93%) y participación (84,7%).<ref name="NS">[[Dieter Nohlen|Nohlen, D]] & Stöver, P (2010) ''Elections in Europe: A data handbook'', p1201 ISBN 978-3-8329-5609-7</ref> Los llamaos «[[Sucesos de Xineru]]» (''Sausio įvykiai'') fueron un puntu d'inflexón por que les repúbliques báltiques tuvieren reconocencia. [[Islandia]] sofitó la independencia de Lituania'l [[11 de febreru]] de [[1991]] y foi siguida por [[Dinamarca]] dos selmanes más tarde.<ref>{{Cita web|url=http://en.delfi.lt/lithuania/foreign-affairs/lithuanian-foreign-minister-thanks-iceland-for-courage-in-1991.d?id=67417468|títulu=Lithuanian foreign minister thanks Iceland for courage in 1991|fechaaccesu=7 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=13 de marzu de 2015|idioma=en|sitiuweb=DELFI|editorial=}}</ref> Sicasí, la mayoría de la comunidá internacional solo facer dempués del [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|intentu de golpe d'Estáu na URSS]]; el 20 d'agostu, Letonia y Estonia siguieron los pasos de Lituania. Rusia y la Comunidá Europea reconocieron a los trés nuevos estaos,<ref name=":5" /><ref name=":6" /> ente que la URSS facer el [[6 de setiembre]].<ref name=":1" /> == Ver tamién == * [[Cadena Báltica]] * [[Disolución de la Xunión Soviética]] == Bibliografía == * {{cita llibru |last=Iwaskiw |first=Walter R. |títulu=Estonia, Latvia and Lithuania: Country Studies|publisher=[[Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos]]|location=[[Washington D.C.]]|añu=1995|url=}} * {{cita llibru |last=Smith |first=David James |títulu=The Baltic States: Estonia, Latvia and Lithuania |publisher=Routledge|location=[[Londres]] |añu=2002 |url=https://books.google.es/books/about/The_Baltic_States.html?id=YaYbzQQN97EC&redir_esc=y}} == Referencies == {{llistaref|3}} {{Tradubot|Revolución Cantada}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Países bálticos]] [[Categoría:Historia de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Historia d'Estonia]] [[Categoría:Historia de Letonia]] [[Categoría:Historia de Lituania]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] f2bq20wigwka8cxd5kte4arnobjqmiw 0 104894 3709826 3642448 2022-08-19T09:16:02Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial = ''Lietuvos Tarybų Socialistinė Respublika''<br /> Литовская Советская Социалистическая Республика |nome_completu = República Socialista Soviética de Lituania |nome_común = Lituania |continente = Europa |forma_de_gobiernu = [[República socialista]] |yera = [[Periodu de entreguerras]], [[II Guerra Mundial]] y [[Guerra Fría]] |duración = [[1940]]—[[1990]] |añu_entamu = 1940 |añu_fin = 1990 |fecha_empecipio = 21 de xunetu |fecha_fin = 11 de marzu |eventu_fin = [[Independencia]] |eventu1 = Adhesión oficialmente a la [[XRSS]] |fecha_eventu1 = [[3 d'agostu]] de [[1940]] |eventu2 = Alemanes ocupen Vilnius |fecha_eventu2 = [[24 de xunu]] de [[1941]] |eventu3 = Reconquista soviética de Vilnius |fecha_eventu3 = [[13 de xunetu]] [[1944]] |títulu_líder = Sóviet Supremu |líder1 = Vytautas Landsbergis |añu_líder1 = Fecha de la independencia |p1 = Lituania |bandera_p1 = Flag of Lithuania 1918-1940.svg |s1 = Lituania |bandera_s1 = Flag of Lithuania 1989-2004.svg |imaxe_bandera = Flag of Lithuanian SSR.svg |bandera = Bandera de la República Socialista Soviética de Lituania |imaxe_escudo = Emblem of the Lithuanian SSR.svg |símbolu = Escudo de la República Socialista Soviética de Lituania |mapa = Soviet Union - Lithuanian SSR.svg |capital = Vilnius |lema_nacional = Visų šalių proletarai, vienykitės!<br />([[Idioma lituanu|Lituanu]]: Trabayadores del mundu, ¡xunir!) |himnu_nacional = [[Himnu de la RSS de Lituania]] |idioma = [[Idioma lituanu|lituanu]] y [[Idioma rusu|rusu]] |moneda = [[Rublu soviéticu|Rublu]] |dato_año1 = 1989 |dato_superficie1 = 65200 |dato_población1 = 3689779 |notes = Puestu 11º na [[XRSS]] tocantes a superficie y puestu 11º tocantes a población }} {{otros usos|República Socialista Soviética de Lituania (1918-1919)}} '''República Socialista Soviética de Lituania''' (en [[idioma lituanu|lituanu]]: ''Lietuvos tarybu socialistine respublika'') foi'l nome dau a [[Lituania]] ente'l [[21 de xunetu]] de [[1940]], fecha en que foi invadida pola [[Xunión Soviética]] y el [[1 de marzu]] de [[1990]], cuando'l país recuperó la independencia (vease [[Revolución Cantada]]). == Historia == En [[1918]] los [[bolxevique]]s yá intentaren faer trunfar la revolución en Lituania, proclamando la RSS de Lituania col sofitu de les fuercies armaes soviétiques. Felicidad RSS xunir a la [[República Socialista Soviética de Bielorrusia|de Bielorrusia]] en [[1919]] y en [[1920]] la [[Xunión Soviética]] reconoció la independencia de Lituania. El [[pactu Mólotov-Ribbentrop]] establecía que Lituania taría so la influencia alemana, pero tres l'españíu de la [[Segunda Guerra Mundial]] el [[Tercer Reich]] aceptó integrala na esfera soviética. El [[15 de xunu]] de [[1940]] la Xunión Soviética invadió les Repúbliques Báltiques ya impunxo gobiernos títere. El [[3 d'agostu]] pasó a formar formalmente parte de la U.R.S.S., convirtiéndose na so decimocuarta república. El so territoriu foi invadíu por [[Alemaña nazi|Alemaña]] en [[1941]] ([[Operación Barbarossa]]) y reconquistáu pola URSS en [[1944]]. == Ver tamién == * [[Ultimátum soviéticu a Lituania de 1940]] {{Tradubot|República Socialista Soviética de Lituania}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Repúbliques soviétiques antigües d'Europa|Lituania]] [[Categoría:Repúbliques báltiques|Lituania]] [[Categoría:Historia de Lituania]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] ns8zqsx8uyd73vwjfipblulh7rju2vz 0 106693 3709767 3339003 2022-08-19T09:11:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Ficha d'eventu |nome = Disolución de la Unión de les Repúbliques Socialistes Soviétiques |imaxe = 1991 coup attempt1.jpg |tamañu_de_imaxe = 300px |pie_de_imagen = Tanques na [[Plaza Roja]] mientres l'[[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|intentu de golpe d'Estáu]] en [[1991]]. |nome_oficial = |otros_nomes = Disolución de la URSS |estáu = |tipu = |tipu_ingreso = |ámbitu = |sucesu = Disolución de la [[Xunión Soviética]] en [[Ex repúbliques soviétiques|repúbliques independientes]] |sede = |lugar = |ubicación = {{URSS}} |país = |fecha = [[19 de xineru]] de [[1990]] - [[25 d'avientu]] de [[1991]] |primeru = |postreru = |anterior = |siguiente = |frecuencia = |asistencia = |participantes = [[Repúbliques de la Xunión Soviética|Repúbliques Socialistes Soviétiques]]<br />[[República Autónoma Socialista Soviética|Repúbliques Autónomes Socialistes Soviétiques]] |organizador = |delegaos = |staff = |secretariu = |sitio_web = }} [[Ficheru:Flag of the Soviet Union.svg|thumb|300px| Bandera oficial de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (1922-1991), tamién conocida como '''URSS''' o '''Xunión Soviética'''.]] La '''Disolución de la Xunión Soviética''' o la '''Disolución de la URSS''' foi la desintegración de les estructures polítiques federales y el gobiernu central de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS), que remató na independencia de los quince [[Repúbliques de la Xunión Soviética]] ente'l [[11 de marzu]] de [[1990]] y el [[25 d'avientu]] de [[1991]]. El [[Tratáu de Belavezha]] ({{lang-ru|Беловежские соглашения}}, {{lang-be|Белавежскія пагадненні}}, {{lang-uk|Біловезькі угоди}}) foi un alcuerdu internacional robláu'l 8 d'avientu de 1991 polos presidentes de la [[RSFS de Rusia]], [[RSS d'Ucraína]] y [[RSS de Bielorrusia]] ([[Borís Yeltsin]], [[Leonid Kravchuk]] y [[Stanislaw Chouchkievitch|Stanislav Shushkiévich]], respeutivamente) na reserva natural de [[Monte de Białowieża|Belavézhskaya Pushcha]]. La firma del Tratáu foi comunicada per teléfonu al [[Presidente de la Xunión Soviética]] [[Mikhaíl Gorbachov]] por Stanislav Shushkiévich.<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2016/03/10/actualidad/1457610622_871801.html Entrevista de Mikhaíl Gorbachov al periódicu LA REPUBBLICA]</ref><ref>[http://www.itogi.ru/nashe/2012/34/181185.html Entrevista del ex-presidente de Bielorrusia Stanislav Shushkiévich] (en rusu)</ref><ref>[[Jonathan Steele|Steele, Jonathan]]. ''Eternal Russia: Yeltsin, Gorbachev, and the Mirage of Democracy''. [[Harvard University Press]], 1998, p. 228. ISBN 978-0-674-26838-8</ref> Estos alcuerdos declaren la disolución oficial de la URSS poniendo fin a la vixencia del [[Tratáu de Creación de la URSS]] y l'establecimientu d'estaos nes antigües [[Repúbliques de la Xunión Soviética]]. La disolución del [[Estáu socialista]] más grande del mundu tamién marcó'l fin de la [[Guerra Fría]]. Col fin de dexar de llau l'estancamientu de la [[Economía de la Xunión Soviética|economía soviética]], el líder soviéticu [[Gorbachov]] empecipió un procesu d'apertura política ([[glásnost]]) y reestructuración económica ([[perestroika]]) nel que fuera un Estáu [[totalitariu]] [[Unipartidismu|unipartidista]]. Les [[Revoluciones de 1989]] llevaron a la cayida de los Estaos socialistes aliaos a la Xunión Soviética, del llamáu [[Bloque del Este]], y amontaron la presión sobre Gorbachov pa implementar una mayor democracia y autonomía pa les repúbliques constituyentes de la URSS. Sol lideralgu de Gorbachov, el [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCUS) introdució eleiciones direutes, formó una nueva llexislatura central y punxo fin a la prohibición de partíos políticos. Les llexislatures de les repúbliques soviétiques empezaron a promulgar lleis que menguaron el control del gobiernu central y ratificaron la so soberanía. En 1989 Mikhaíl Gorbachov declaró que los países miembros del [[Pactu de Varsovia]] podríen resolver llibremente'l so porvenir. El 15 de marzu de 1990 Gorbachov ye escoyíu '''[[Presidente de la URSS]]''' nel III [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética]]. Gorbachov propón la firma d'un [[Nuevu Tratáu de la Unión]] para asina salvar al país de la crisis. A pesar de les resultaos del [[Referendu de la Xunión Soviética de 1991]], Ucraína y Armenia, ente otres repúbliques, esixen la so independencia mientres el restu sofita'l Nuevu Tratáu de la Unión. El 11 de xunetu de 1990, mientres la celebración del [[XXVIII Congresu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], Borís Yeltsin anuncia la so baxa nel [[PCUS]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=HK8tcWBW8rY Borís Yeltsin anuncia'l so abandonu del PCUS] (en rusu)</ref> Nes [[eleiciones presidenciales de Rusia de 1991|eleiciones presidenciales de xunu de 1991]] Borís Yeltsin, presentándose como independiente, saldría escoyíu '''Presidente de la RSFS de Rusia'''. El 12 de xunu de 1990, el [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de Rusia|Congresu de los Diputaos del Pueblu de la RSFS de Rusia]] aprobó la Declaración de Soberanía Estatal de la RSFS de Rusia. El [[16 de xunetu]] de [[1990]], la [[Rada Suprema]] de la [[RSS d'Ucraína]] aprobó la [[Declaración de Soberanía Estatal d'Ucraína]]. En 1991 reconocióse la independencia d'Estonia, Letonia y Lituania. Les crecientes reformes polítiques llevaron a [[banda de los ocho|un grupu de miembros del gobiernu]] y el [[KGB|Comité de Seguridá del Estáu]] (KGB), encabezáu entós por [[Vladímir Kryuchkov]], intentar un [[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|golpe d'Estáu]] pa derrocar a Gorbachov, l'entós [[Presidente de la Xunión Soviética]], y volver establecer un réxime central autoritariu n'agostu de [[1991]]. Magar foi atayáu poles protestes populares recoyíes por [[Borís Yeltsin]], l'entós presidente de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFS de Rusia), l'intentu de golpe aumentó la medrana de que les reformes fueren revertíes. La mayoría de repúbliques soviétiques empezó a declarar la so independencia absoluta. El [[8 d'avientu]] de [[1991]], los presidentes de les repúbliques soviétiques de RSFS de Rusia, [[RSS d'Ucraína]] y [[RSS de Bielorrusia]] axuntáronse de callao roblando'l [[Tratáu de Belavezha]] pol que s'eslleía la Xunión Soviética y se remplazaba por una forma d'unión voluntaria conocida como la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI). Cada vez más impotente frente a los eventos, Gorbachov arrenunció al so cargu y l'Xunión Soviética dexó d'esistir formalmente'l [[25 d'avientu]] de [[1991]].<ref name="botón">[https://www.elpais.com/articulo/internacional/GORBACHOV/_MIJAIL_/URSS/FERNANDEZ_ORDONEZ/_FRANCISCO/YELTSIN/_BORIS/UNION_EUROPEA/RUSIA/UNION_EUROPEA/RUSIA/ESPANA/elpepiint/19911226elpepiint_14/Tes ''Gorbachoy dimite y apurre el 'botón nuclear'''] El País, 26-12-1991. Aportáu'l 16-12-2010.</ref><ref>{{Cita web |títulu=La cayida de la URSS |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2011/08/17/actualidad/1313532005_850215.html |sitiuweb=EL PAÍS |fecha=17 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2015|nome=Ediciones L'apellíu=País}}</ref> El [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]] reconocería a otru día la estinción de la Unión,<ref>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/GORBACHOV/_MIJAIL_/URSS/YELTSIN/_BORIS/UNION_SOVIETICA/COMUNIDÁ_DE_ESTAOS_INDEPENDIENTES_/CEI/DESAPARICION_DE_LA_URSS/Penosa/autodisolucion/Parllamentu/sovietico/elpepiint/19911227elpepiint_9/Tes ''Penosa autodisolución del Parllamentu soviéticu''] El País, 27-12-1991. Aportáu'l 16-12-2010.</ref> eslleiéndose y asumiendo Rusia los compromisos y la representación internacional del desapaecíu Estáu, siendo reconocida como'l [[Socesión d'estaos Estáu socesor]] de la Xunión Soviética nel [[derechu internacional]].<ref name="botón"/> La desintegración de la Xunión Soviética ta claramente rellacionada col contestu surdíu tres el [[Revoluciones de 1989|fin de la Guerra Fría]] y la disolución d'otros países del bloque oriental como la [[disolución de Yugoslavia]] y la [[disolución de Checoslovaquia]]. A diferencia de Checoslovaquia, nun foi una disolución totalmente pacífica y prueba d'ello ye la esistencia inda de conflictos latentes como los d'[[Abḥasia]], [[Osetia del Sur]], [[Nagorno Karabaj]], [[Transnistria]], [[Chechenia]], o [[Crimea]]. Pero a diferencia de [[República Federativa Socialista de Yugoslavia|Yugoslavia]], tampoco dexeneró nuna guerra abierta como fueron les [[Guerres Yugoslaves]]. En 1991 la Xunión Soviética, que yera la superpotencia del bloque socialista, derrumbóse por cuenta de les reformes inaplazables llevaes a cabu por Mikhaíl Gorbachov a la vista del [[colapsu económicu de la Xunión Soviética]], a les cualos oponíase la parte más conservadora del Partíu Comunista, que yera incapaz de recuperar al país de la crisis na que taba fundíu. == Legáu == [[Ficheru:USSR Republics Numbered Alphabetically.png|300px|thumb|right|[[Ex repúbliques soviétiques]] n'orde alfabéticu:<br /> 1. [[Armenia]], 2. [[Azerbaixán]], 3. [[Bielorrusia]], 4. [[Estonia]], <br /> 5. [[Xeorxa]], 6. [[Kazakstán]], 7. [[Kirguistán]], 8. [[Letonia]], <br /> 9. [[Lituania]], 10. [[Moldavia]], 11. [[Rusia]], 12. [[Taxiquistán]], <br /> 13. [[Turkmenistán]], 14. [[Ucraína]], 15. [[Uzbequistán]]]] La disolución de la Xunión Soviética foi una de les perdes territoriales más repentines y dramátiques qu'asocediera a dalgún Estáu na hestoria. Ente [[1990]] y [[1992]], el Kremlin perdió'l control direutu sobre un terciu del territoriu soviéticu ([[Zarato rusu|la mayor parte fuera adquirida]] ente [[Iván IV de Rusia|1547]] y [[Frente Oriental (Segunda Guerra Mundial)|1945]]) qu'allugaba alredor de la metá de la [[Demografía de la Xunión Soviética|población soviética]] al momentu de la desintegración. [[Vladímir Putin]] espresóse avera del esmantelamientu de la [[XRSS]] de la siguiente manera: {{Cita|La cayida de la Xunión Soviética foi la mayor catástrofe xeopolítica del sieglu XX. La epidemia de destrucción espandióse inclusive en Rusia. L'aforru de los ciudadanos foi aniquiláu y los vieyos ideales destruyíos.|[[Vladímir Putin]].<ref>{{Cita web |títulu=Putin recupera al 'Héroe del Trabayu Socialista' |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2012/12/10/economia/1355152000.html |fecha=10 d'avientu de 2012}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Putin: Cayida de la URSS foi la catástrofe xeopolítica más grande del sieglu |url=http://www.emol.com/noticias/internacional/2005/04/25/180121/putin-caida-de-la-urss-foi-la-catastrofe-geopolitica-mas-grande-del sieglu.html |fecha=Llunes, 25 d'abril de 2005, 07:11}}</ref>}} La disolución de la Xunión Soviética y la consecuente rotura de llazos económicos tuvieron de resultes una severa crisis económica y una cayida catastrófica de los [[Nivel de vida|niveles de vida]] nos [[años 1990]], tantu nes [[ex repúbliques soviétiques]] como en tol [[Bloque del Este]], entá peor que con ocasión de la [[Gran Depresión]].<ref>{{Cita web |títulu=What Can Transition Economies Learn from the First Ten Years? A New World Bank Report |url=http://worldbank.org/transitionnewsletter/janfeb2002 |autor=[[Bancu Mundial]] |fecha=xineru-febreru de 2002 |idioma=inglés}}</ref><ref name=Russia>{{cita noticia |títulu=Who Lost Russia? |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B03Y4D91Y3AF93BA35753C1A9669C8B63 |obra=[[The New York Times]] |fecha=8 d'ochobre de 2000 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2011}}</ref> Inclusive antes de la [[crisis financiera rusa]] de [[1998]], el productu brutu internu de Rusia yera la metá de lo que fuera a entamos de los años 1990.<ref name=Russia/> === Membresía de les Naciones Xuníes === Nuna carta fechada'l [[13 d'avientu]] de [[1992]], el [[presidente de Rusia|presidente de la Federación Rusa]], [[Borís Yeltsin]] informó al [[Secretaría Xeneral de Naciones Xuníes|Secretariu Xeneral de les Naciones Xuníes]], [[Javier Pérez de Cuéllar]], que la membresía de la URSS nel [[Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes|Conseyu de Seguridá]] y tolos demás organismos de la ONX seríen siguíes pola [[Federación Rusa]], col sofitu de los 11 miembros de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]]. Los otros catorce Estaos independientes creaos a partir de les [[ex repúbliques soviétiques]] fueron tamién almitíos nes Naciones Xuníes: * La [[República Socialista Soviética de Bielorrusia]] y la [[República Socialista Soviética d'Ucraína]] yá se xunieren a la ONX como miembros orixinales el 24 d'ochobre de 1945, xuntu cola URSS. En declarando la so independencia, la República Socialista Soviética d'Ucraína camudó'l so nome a [[Ucraína]] el [[24 d'agostu]] de [[1991]], ente que el [[19 de setiembre]] de [[1991]] la República Socialista Soviética de Bielorrusia informó a la ONX que camudara'l so nome a [[Bielorrusia]]. * [[Estonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]] fueron almitíos na ONX el [[17 de setiembre]] de [[1991]]. * [[Armenia]], [[Azerbaixán]], [[Kazakstán]], [[Kirguistán]], [[Moldavia]], [[Taxiquistán]], [[Turkmenistán]] y [[Uzbequistán]] fueron almitíos na ONX el [[2 de marzu]] de [[1992]]. * [[Xeorxa]] foi almitida'l [[31 de xunetu]] de [[1992]]. == Colapsu económicu de la URSS == {{ap|Colapsu económicu de la Xunión Soviética}} [[Ficheru:Econ collapse.png|right|550px|thumb|Contraición de les economíes post-socialistes en rellación a [[1989]].]] Mientres la última parte de los [[años 1980]] apináronse ciertos problemes económicos na URSS y nun ralu relativamente curtiu, la [[economía de la Xunión Soviética]] sufrió drásticos cambeos. Tantu na URSS como na mayor parte de países independientes, instauráronse polítiques de transición al [[capitalismu]] relativamente rápida. So eses polítiques, tolos cualos esperimentaron severes contraiciones de les sos economíes. Esti colapsu posterior a la disolución de la URSS recibió delles interpretaciones. Ye ciertu qu'en dellos sectores rellacionaos coles [[teunoloxíes de la información y la comunicación]], fora d'aplicaciones militares taben relativamente pocu desenvueltes. Esto afectaba particularmente a les telecomunicaciones y el tratamientu de la [[Informática|información]]. Munchos países tardaríen práuticamente una década en recuperar los niveles previos esistentes nos últimos años del réxime socialista. == Ver tamién == * [[Cronoloxía de la disolución de la Xunión Soviética]] * [[Repúbliques de la Xunión Soviética]] * [[Historia de la Xunión Soviética (1985-1991)]] * [[Colapsu económicu de la Xunión Soviética]] * [[Desfile de Soberaníes]] * [[Referendu de la Xunión Soviética de 1991]] * [[Tratáu de Creación de la URSS]] * [[Tratáu de Belavezha]] * [[Nuevu Tratáu de la Unión]] (Unión d'Estaos Soberanos) * [[Comunidá d'Estaos Independientes]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://soymarxista.blogspot.com.es/ Referendu sobre la disolución de la URSS] * [https://www.youtube.com/watch?v=TUhgDrXrBV0 Documental francés "Los últimos díes de la URSS" emitíu por [[TVE]] en ''Documentos TV''] * [http://aniversario.elpais.com/union-sovietica/ DEL ESTANCAMIENTU” DE LA Xunión Soviética A LA SEÑARDÁ DEL IMPERIU] {{Tradubot|Disolución de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Disolución de la Xunión Soviética|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] pts7bnzqbflr9b11rdri5rpnabgtfe7 0 110784 3709902 3686113 2022-08-19T09:22:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{otros usos|Reino de Serbia (medieval)|l'estáu medieval}} {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial = Краљевина Србија<br/>''Kraljevina Srbija'' |nome_completu = Reinu de Serbia |nome_común = Serbia |continente = Europa |forma_de_gobierno = Monarquía constitucional |añu_entamu = 1882 |añu_fin = 1918 |eventu_empecipio = [[Congresu de Berlín de 1878|Congresu de Berlín]] |eventu_fin = [[Primer Guerra Mundial]] |fecha_entamu = 6 de marzu |fecha_fin = 1 d'avientu |p1 = Principáu de Serbia |bandera_p1 = Civil Flag of Serbia.svg |p2 = Reinu de Montenegru |bandera_p2 = Flag of the Kingdom of Montenegro.svg |s1 = Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos |bandera_s1 = Flag of Yugoslavia (1918–1943).svg |imaxe_bandera = State_Flag_of_Serbia_(1882-1918).svg |bandera = Bandera de Serbia |imaxe_escudo = Royal Coat of arms of Serbia (1882–1918).svg |símbolu = Escudo de Serbia |mapa = Kingdom of Serbia (1914).svg |aclaración_mapa = Llocalización del Reinu de Serbia. [[Ficheru:SerbiaEn1913.svg|250px|center]] Serbia dempués de la [[Segunda Guerra de los Balcanes]]. |capital = Belgráu |latd=44|latm=49|latNS=N|longd=20|longm=28|longEW=E |lema_nacional = |himnu_nacional = Božy Pravde |idioma = [[Idioma serbiu|Serbiu]] |moneda = |título_líder = Rei |líder1 = [[Milan I de Serbia|Milan I]] |añu_líder1 = [[1882]]-[[1889]] |líder2 = [[Alejandro I de Serbia|Alejandro I]] |añu_líder2 = [[1889]]-[[1903]] |líder3 = [[Pedru I de Serbia|Pedru I]] |añu_líder3 = [[1903]]-[[1918]] |dato_año1 = 1912 |dato_superficie1 = 48303 |dato_año2 = 1913 |dato_superficie2 = 87777 |miembru_de = [[Triple Entente|Aliaos]] }} El '''Reinu de Serbia''' foi un Estáu [[Península balcánica|balcánicu]] que se creó a partir del [[Principáu de Serbia]] el [[23 de marzu]] de [[1882]]. Lluchando contra'l [[Imperiu otomanu]] pa llograr la so independencia, tamién tuvo que lluchar contra'l [[Reinu de Bulgaria]]. El pequeñu reinu foi ocupáu finalmente poles [[Potencies Centrales]] mientres la [[Primer Guerra Mundial]] y, al rematar esta, xunir al [[reinu de Montenegru]] y al [[Estáu de los Eslovenos, Croates y Serbios]] pa formar el nuevu [[reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos]] el [[1 d'avientu]] de [[1918]]. Entendía la área de los actuales Estaos de [[Serbia]] y la [[República de Macedonia]]. L'enfrentamientu ente Rusia y Austria-Hungría nos Balcanes marcó notablemente'l desenvolvimientu del país y la so política, tantu interior como esterior.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=448}} Los políticos solíen estremase en partidarios d'una o otra potencia.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=448}} La política serbia puede estremase en dos periodos bien distintos: el primer periodu austrófilo, carauterizáu pola dependencia económica y política del [[Imperiu austrohúngaru]] y rexíu pola [[dinastía Obrenović]], que duró hasta 1903, y el segundu, de mayor cercanía a Rusia, creciente enfrentamientu con Viena y l'imposición d'una nueva dinastía, la [[dinastía Karadordević|Karadordević]], que desenvolvió considerablemente'l país pero tamién lu empeñó y, pol so respaldu al nacionalismu irredentista, conducir a la [[Primer Guerra Mundial]]. Vencedor nesti pero a un altu preciu, el país xunir al [[Reinu de Montenegru]] y a los territorios de mayoría eslava del sur del Imperiu austrohúngaru disueltu pa formar el nuevu [[reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos]] a finales de 1918, sumiendo como nación independiente. A pesar del desenvolvimientu del país, que s'aceleró tres el sangrientu cambéu de dinastía en 1903, la población caltenía na so mayoría l'enraigono a zones rurales, y l'aumentu de los gastos burocráticos y militares aumentó considerablemente la delda nacional. La política, corrupta,{{harvnp|Ponting|2002|p=16}} taba controlada por una amenorgada élite y el derechu al votu taba bien acutáu.{{harvnp|Ponting|2002|p=15}} ==Economía y sociedá== ===Estructura social y económica=== Cola derrota de los Estaos serbios nel sieglu {{SIEGLU|XIV}} y la so inclusión nel [[Imperiu otomanu]] l'antigua nobleza escastóse o emigró.{{harvnp|Mirkovic|1936|p=396}} Los pueblos, sicasí, sobrevivieron como unidaes alministratives, responsables de la recaldación d'impuestos pal Gobiernu del sultán.{{harvnp|Mirkovic|1936|p=396}} El territoriu convertir nuna zona de llabradores, que fueron los que llevaron a cabu la primera revuelta contra la dominación d'[[Istambul]] a empiezos del sieglu {{SIEGLU|XIX}} que más tarde condució a la independencia.{{harvnp|Mirkovic|1936|p=396}} {| style="float: right;" border="0" |- | {{Gráfica d'evolución|nome_completu=Población urbana<br />(%, 1874-1910)|color=coral|74|11|84|12|89-90|13|95-96|14|99-00|14|10|14|notes=<small>Según Lampe, p. 72.{{Harvnp|Lampe|1975|p=72}} Considérase como ciudá<br /> la llocalidá de más de dos mil habitantes.</small> }} |} {| style="float: right;" border="0" |- | {{Gráfica d'evolución|nome_completu=Evolución de la población<br />(en miles, 1874-1910)|color=coral|74|1354|77-79|1700|84|1902|89-90|2162|95-96|2312 |99-00|2493|10|2912|notes=<small>Según Lampe, p. 72.{{Harvnp|Lampe|1975|p=72}}</small> }} |} Les poblaciones yeren pequeñes y los habitantes urbanos escasos.{{harvnp|Mirkovic|1936|p=396}} Belgráu, la capital, apenes cuntaba con noventa mil habitantes, ente que la siguiente llocalidá por población, [[Niš]] cuntaba con venticinco mil habitantes.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=457}} La población creció rápido a finales de sieglu, un 71,3&nbsp;% en 32 años: en 1878 el país cuntaba con 1,7 millones d'habitantes ente qu'en 1910 algamara los 2,9.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=457}} {| style="float: left;" border="0" |- ! style="background: #BDC9e1;" | '''Economía por sectores'''<br />(1911-1913)<br /><small>Según Lampe, p. 59.{{Harvnp|Lampe|1975|p=59}}</small> |- | {{ #invoke:Diagrama | bar chart | height = 250 | width = 350 | stack = 1 | group 1 =95 | group 2 = 116 | group 3 = 590 | group 4 = 95 | group 5 = 273 | group 6 = 1 | colors = green : yellow : orange : rede : lightblue : darkblue | group names = Industria moderno : Artesanía : Agricultura : Silvicultura : Ganadería : Minería | units suffix = | x legends = Millones de dinares }} |} Los pueblos fueron baltando los montes y ampliando el terrén cultiváu, pero nun apaecieron llatifundios notables nel sieglu {{SIEGLU|XIX}},{{harvnp|Stavrianos|1958|p=457}} a diferencia de lo que socedió n'otres rexones.{{harvnp|Mirkovic|1936|p=396}} Per otra parte, nun se llevó a cabu una concentración de capitales, quedando'l país formáu por pequeñu propietarios agrícoles, bonos soldaos que víen un interés propiu en defender les sos tierres mientres les guerres del Estáu.{{harvnp|Mirkovic|1936|p=396}} El rápidu aumentu de la población y l'ausencia d'emigración notable llevó a la creciente sobrepoblación agrícola y a la subdivisión de les finques.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=457}} A finales del sieglu {{SIEGLU|XIX}}, el 60&nbsp;% de les families llabradores nun cuntaben con abonda tierra pal so caltenimientu.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=458}} La crecedera de la población llevó tamién al cambéu de la producción agrícola: aumentó'l terrén destináu al cultivu de cebera y amenorgóse la cabaña ganadera, especialmente la porcina.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=458}} Mientres tol periodu, el país foi abrumadoramente agrariu: nel momentu de la independencia alredor del 90&nbsp;% de la población yera llabradora —y el 80&nbsp;%, analfabeta—,{{harvnp|Ponting|2002|p=15}} en 1914 el 84&nbsp;% de la población dedicar a les xeres del campu, ente que el 7&nbsp;% taba emplegada na industria'l 5&nbsp;% nos oficios lliberales y el funcionariado y el 4&nbsp;% nel comerciu.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=457}} A principios del sieglu {{SIEGLU|XX}}, apenes había cuatro mil persones dedicaes a la industria.{{harvnp|Ponting|2002|p=15}} Casi la metá d'estes, según un terciu de la población de la capital, yera inmigrante (bien d'orixe serbiu austrohúngaru o austriacu, checu o xudíu).{{Harvnp|Lampe|1975|pp=68-69}} ===Evolución=== [[Ficheru:AldeaSerbia--picturesfrombalk00frasuoft.png|Llabradores serbios nuna aldega. La gran mayoría de la población serbia yera rural y vivía en llocalidaes d'escasa población.|miniatura|right]] A diferencia d'otres naciones balcániques, dependientes principalmente de l'agricultura, Serbia lo yera de la ganadería, situación heredada de la dómina otomana, cuando yera la principal ocupación nos Balcanes.{{Harvnp|Lampe|1975|pp=57, 64}} Esto faía que los ingresos que llograba de les esportaciones fluctuasen menos que les d'aquellos países y que dependiera en menor midida de la bayura de les colleches.{{Harvnp|Lampe|1975|p=64}} L'alcuerdu comercial del {{fecha|24|4|1881}} acentuó la dependencia económica serbia del [[Imperiu austrohúngaru]].{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}} Ente 1884 y 1892 el 87&nbsp;% de les esportaciones y el 66&nbsp;% de les importaciones serbies provinieron del comerciu con esta.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}} L'oxetivu del Conseyu de Ministros que robló l'alcuerdu foi garantizar l'accesu de los productos serbios al mercáu austrohúngaru con aranceles baxos.{{harvnp|Vucinich|2006|p=170}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}} Los austrohúngaros, n'efeutu, aplicaron un tipu rebaxáu a los productos serbios en cuenta de un tratu de nación más favorecida.{{harvnp|Vucinich|2006|p=170}} Austria-Hungría intentó empobinar la economía serbia escontra la producción agraria y de materies primes, evitando la crecedera de la industria llixero.{{harvnp|Vucinich|2006|p=171}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}} A cambéu, los principales productos agrarios serbios (gochos, gües, cirueles pases, mermelada de ciruela y pelleyos) recibieron un tratu de favor fiscal nel Imperiu.{{harvnp|Vucinich|2006|p=171}} El granu, tamién una esportación relevante pa Serbia, recibió unos aranceles favorables.{{harvnp|Vucinich|2006|p=171}} Roblóse tamién un alcuerdu veterinariu que na práutica dexaba al Imperiu paralizar la importación de ganáu porcino por riesgu d'epidemia, derechu que los austrohúngaros utilizaron como midida de presión política.{{harvnp|Vucinich|2006|p=171}} El pactu llindaba amás los productos que'l Gobiernu serbiu podía someter a monopoliu estatal y los impuestos sobre los productos importaos.{{harvnp|Vucinich|2006|p=172}} {| style="float: left;" border="0" |- ! style="background: #BDC9e1;" | '''Porcentaxe d'esportaciones'''<br />(1886-1911)<br /><small>Según Lampe, p. 64.{{Harvnp|Lampe|1975|p=64}}</small> |- | {{ #invoke:Diagrama | bar chart | height = 250 | width = 350 | stack = 1 | group 1 = 17.8 : 30.4 : 27.7 : 20.5 : 43.5 : 31.7 | group 2 = 38 :42 : 29.9 : 44.6 : 11.8 : 19.8 | colors = green : yellow | group names = Ceberes : Carne y Ganáu | units suffix = % | x legends = 86-90 : 91-95 : 95-00 : 01-05 : 06-10 : 11 }} |} En 1886 los serbios fueron los primeres en infringir l'alcuerdu de manera notable pero, por motivos políticos, los austrohúngaros nun reaccionaron.{{harvnp|Vucinich|2006|p=172}} La {{fecha|28|6|1892}} austrohúngaros y serbios roblaron un nuevu tratáu comercial, similar al de 1881.{{harvnp|Vucinich|2006|p=174}} El nuevu Gabinete Radical trató en devanéu de llibrase del control económicu austrohúngaru.{{harvnp|Vucinich|2006|p=174}} Ente 1901 y 1906, Austria-Hungría suministró'l 53,35&nbsp;% de les importaciones serbies y adquirió el 83,66&nbsp;% de les sos esportaciones.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=456}} La dependencia comercial convertir en dependencia política, pa disgustu de los serbios; los austrohúngaros utilizar pa primir políticamente a Belgráu cerrando la frontera al ganáu serbio cuando-yos convenía.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=456}} {| style="float: right;" border="0" |- | {{Gráfica d'evolución|nome_completu=Balanza comercial<br /> 1886-1911<br /> (en millones de dinares)|color=coral|86-90|1.1|91-95|10.6|96-00|15.7|01-05|13.7|06-10|14.1|11|1.5|notes=<small>Según Lampe, p. 63.{{Harvnp|Lampe|1975|p=63}}</small> }} |} Yá en 1902, sicasí, los serbios trataron d'amenorgar la so dependencia comercial d'Austria-Hungría, roblando un tratáu comercial col Imperiu Otomanu y aplicando midíes que favorecíen les esportaciones a mayores distancies.{{harvnp|Vucinich|2006|p=178}} El cambéu de réxime en 1903 aceleró esti enclín.{{harvnp|Vucinich|2006|p=178}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=456}} El primer Gobiernu de Pedru I propunxo un plan de reorganización total del comerciu serbiu, buscando nuevos mercaos.{{harvnp|Vucinich|2006|p=178}} La guerra del Gochu» supunxo un cambéu notable na economía serbia: diversificar por necesidá los destinatarios de les esportaciones, qu'enantes l'Imperiu austrohúngaru controlaba casi totalmente.{{harvnp|Vucinich|2006|p=235}} Creció amás notablemente la industria llocal pa cubrir la demanda de productos qu'enantes suministraba la industria austrohúngaro{{harvnp|Vucinich|2006|p=235}} y pa facilitar la esportación a llargues distancies de los productos del campu.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=459}} Trés cuartos de la carne esportada vendíase yá procesada, cambéu que s'aplicó pa evitar les midíes fronterices austrohúngares.{{Harvnp|Lampe|1975|pp=64-65}} Aumentó'l comerciu colos países vecinos, antes insignificante, y con otres potencies europees,{{harvnp|Vucinich|2006|p=235}} coles que robló trataos comerciales.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=457}} Les crisis económiques derivaes del enfrentamientu col Imperiu austrohúngaru («guerra del Gochu» y más tarde la [[Crisis bosnia (1908)|crisis bosnia de 1908]]) recayeron, sicasí, nel campesinado,{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=200}} que vio temporalmente amenorgaes les posibilidaes de vender los sos productos nel estranxeru y hubo d'aceptar l'amenorgamientu de los sos ingresos p'abaratar los productos, pa esportar a mayores distancies.{{harvnp|Vucinich|2006|p=235}} La total falta de creitu agrícola enzancó entá más la situación de los llabradores.{{harvnp|Vucinich|2006|p=235}} La industrialización del país llevó a la formación d'una cierta clase obrera y de la mayor diferenciación del campu y la ciudá. Nel campu la crecedera del númberu de llabradores ensin tierra per un sitiu, y de los llabradores acomodaos por otra, fixo crecer la tensión social.{{harvnp|Vucinich|2006|p=236}} El procesu, sicasí, foi lentu y en 1910 el país cuntaba namái con dieciséis mil obreros partíos en cuatrocientes setenta pequeñes fábriques.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=199}} La producción industrial nun algamar el 10 % del PIB.{{Harvnp|Lampe|1975|p=59}} El procesu de industrialización tamién se vio complicáu pola economía, abrumadoramente agraria, como la de los países vecinos, y el calter desaxeradamente primitivu de l'agricultura.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=201}} Dende la década de 1880, cola llegada del granu estauxunidense y australianu, el granu serbiu, como'l de les demás naciones de la rexón, dexó de ser competitivu, lo que causó una crisis ente la población llabradora, que crecía en númberu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=201}} De los 1,7 millones d'habitantes en 1878, el país pasara a los 2,9 en 1910.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=201}} La falta de meyora nos métodos de producción llevó al aumentu del terrén cultiváu y la desapaición de los grandes montes serbios.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=202}} Escontra 1914 la situación yera crítica, escosándose la tierra a partir.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=202}} La falta de creitu agrícola faía tamién imposible la meyora de la producción de los pequeños llabradores, que trabayaben parceles cada vez menores.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=203}} Los tresportes desenvolviéronse amodo en Serbia: ente que los territorios eslavos nel Imperiu austrohúngaru cuntaben con ferrocarriles dende 1846, la primer llinia ferrial serbia nun se construyó hasta 1878.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=459}} Tres alcuerdos con Viena y Constantinopla, en 1888 terminóse'l «[[Espresu d'Oriente]]», más tarde nacionalizáu.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=459}} En 1912 el Gobiernu construyera otros 400 km de ferrocarril, la mayor parte de [[vía estrecha]].{{harvnp|Stavrianos|1958|p=459}} En 1913 creóse una compañía estatal de tresporte fluvial pal Danubiu, anque la mayoría d'este siguió controláu por empreses estranxeres.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=459}} Mientres tol periodu creció tamién descomanadamente'l gastu gubernamental, lo que llevó al creciente endeldamientu nacional y al aumentu de los impuestos sobre'l campesinado que lo sufragaba.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=460}} Esto produció un creciente antagonismu ente la ciudá, residencia del Exércitu y la burocracia, vistos como un caru luxu por campesinado, y el campu.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=460}} == Historia == [[Ficheru:Srbsko 1879 ES.svg|Serbia tres el [[Congresu de Berlín de 1878]].|miniatura|right|upright=1.2]] Tres 1878, momentu nel que Serbia llogró la independencia oficial nel [[Congresu de Berlín de 1878|Congresu de Berlín]],{{harvnp|Ponting|2002|p=15}}{{Harvnp|Lampe|1975|p=58}} la política del nuevu reinu estremar en dos corrientes principales: la de los austrófilos y la de los rusófilos.{{harvnp|Vucinich|2006|p=231}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=448}} Dambes teníen influencies de la política europea del momentu y estremábense principalmente pola so orientación en política esterior.{{harvnp|Vucinich|2006|p=231}} Los primeres almiraben la cultura europea occidental y sosteníen que'l desenvolvimientu de Serbia riquía un acercamientu al [[Imperiu austrohúngaru]],{{harvnp|Stavrianos|1958|p=448}} que detendría la meyora rusa nos [[Península balcánica|Balcanes]].{{harvnp|Vucinich|2006|p=231}} Arrexuntáronse en redol al Partíu Progresista y el so principal representante foi'l rei [[Milan I de Serbia]].{{harvnp|Vucinich|2006|p=231}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=448}} Esta corriente favorable a Austria predominó na política serbia hasta l'abdicación de Milán en 1889.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=448}} Los rusófilos concentrar nel [[Partíu Radical (Serbia)|Partíu Radical]]{{harvnp|Stavrianos|1958|p=448}} y el Partíu Lliberal. Orixinalmente bien influyíos por anarquistes y socialistes rusos y teóricamente representantes de los intereses de los llabradores, los primeres fuéronse convirtiendo a cencielles nun partíu nacionalista y monárquico.{{harvnp|Vucinich|2006|p=231}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=448}} Defensores del gobiernu constitucional, nun duldar n'aliase colos elementos reaccionarios n'ocasiones.{{harvnp|Vucinich|2006|p=231}} Compartíen colos Lliberales la preferencia per Rusia como referente esterior y una ideoloxía [[paneslavismo|paneslava]].{{harvnp|Vucinich|2006|p=231}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=448}} Los sos ideales d'espansión riquíen l'ayuda de la gran potencia eslava, l'[[Imperiu rusu]].{{harvnp|Vucinich|2006|p=231}} ===Periodu austrófilo=== ====El reináu de Milán==== {{VT|Milan I de Serbia}} =====Política esterior===== [[Ficheru:ReyMilanDeSerbiaARoyalTragedy.jpg|El rei [[Milan I de Serbia]], anterior príncipe. Allinió al so país col vecín [[Imperiu austrohúngaru]] y debilitó a la dinastía [[Obrenović]] poles sos disputa matrimoniales.|miniatura|esquierda]] El periodu empezó cola desilusión nacional poles resultancies del conflictu de 1875-1878, que terminara cola ocupación austrohúngara de [[Bosnia y Herzegovina]]{{harvnp|Ponting|2002|p=15}} y la perda del respaldu rusu, que defendiera les ambiciones búlgares.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}} El primer ministru Lliberal Ristić hubo de solicitar l'ayuda del [[Imperiu austrohúngaru]], qu'esixó dures condiciones, ente elles la unión aduanera: Ristić aceptar a pesar de nun tar dispuestu a cumpliles.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}} Una vegada que, tres el [[Congresu de Berlín]], esto quedó claro y Ristić empezó a amosar abiertamente la so oposición a les esixencies austrohúngares, foi releváu por Milan, que precisaba'l sofitu de Viena.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}} Tres el so relevu n'ochobre de 1880, el nuevu gabinete Progresista robló un alcuerdu comercial la {{fecha|24|4|1881}} colos austrohúngaros.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}} Tres l'alcuerdu comercial de 1881 col Imperiu austrohúngaru los dos países suscribieron una convención secreta que convirtió al país práuticamente nun protectoráu austrohúngaru{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}}{{harvnp|Ponting|2002|p=15}} ({{fecha|28|6|1881}}).{{harvnp|Vucinich|2006|p=172}}{{harvnp|Rossos|1981|p=394}} El pactu tenía una duración de diez años y anovóse en 1889 antes de l'abdicación del rei Milan, anque en 1899 caducó.{{harvnp|Vucinich|2006|p=172}} Milan roblar convencíu de que'l futuru del so país taba xuníu al del Imperiu austrohúngaru.{{harvnp|Vucinich|2006|p=172}} Tomada Bosnia polos austrohúngaros y con Rusia sofitando a Bulgaria,{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}} Serbia precisaba'l respaldu d'una gran potencia pa espandise escontra Macedonia.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=187}} Una de les clauses obligaba a Serbia a llindar la propaganda nacionalista en Bosnia-Herzegovina,{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=187}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=450}} apocayá ocupada pol Imperiu, con consentimientu rusu.{{harvnp|Vucinich|2006|p=172}} A cambéu los austrohúngaros comprometer a ayudar a Milan contra les actividaes de los sos rivales los [[Karađorđević]].{{harvnp|Vucinich|2006|p=172}} L'Imperiu tamién prometía ayudar a Milan a coronase como rei{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=187}}{{harvnp|Ponting|2002|p=15}} y a nun oponese a una espansión escontra'l sur de Serbia.{{harvnp|Vucinich|2006|p=73}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=187}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=450}} En contrapartida Serbia tenía de someter los sos trataos con otres naciones al consentimientu austrohúngaru.{{harvnp|Vucinich|2006|p=173}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=187}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=450}}{{harvnp|Ponting|2002|p=15}} L'alianza austru-serbia yera la única alternativa pal país, que precisaba'l sofitu d'una gran potencia nes sos rellaciones internacionales.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=187}} L'alcuerdu foi xestionáu práuticamente pol rei y el Conseyu de Ministros,{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}} al conocelo, amenació con dimitir en protesta.{{harvnp|Vucinich|2006|p=173}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=186}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=450}} Oficialmente se enmendaron los artículos sobre la política esterior serbia pero'l soberanu comprometióse de callao a caltenelos.{{harvnp|Vucinich|2006|p=173}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=187}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=450}} La {{fecha|6|3|1882}}, l'Estáu convertir en reinu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=187}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=450}} En 1882 la quiebra d'una compañía francesa cola que l'Estáu roblara un gran contratu col beneplácito austrohúngaru produció un gran escándalu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=186}} Serbia empezó perdiendo l'equivalente a los sos ingresos añales y l'investigación sobre'l contratu desatapó l'amplia corrupción nacional, qu'afectó al propiu monarca.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=186}} A pesar de l'ayuda austrohúngara, el desprestixu pal monarca y los sos ministros foi enorme.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=186}} A partir de 1883, col exiliu de numberosos opositores al rei en Bulgaria, la tensión con esta creció.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=189}} En 1885, convencíu de la debilidá militar búlgara, ocupada na frontera otomana tres la unión del [[Principáu de Bulgaria]] con [[Rumelia Oriental]], Milan atacó al principáu vecín, pero foi dafechu derrotáu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=189}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=451}} Solo la intervención austrohúngara llogró evitar perdes al país.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=189}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=451}} Les fronteres del reinu nun camudaron ente 1886 y 1912, como la mayoría de los territorios vecinos.{{Harvnp|Lampe|1975|p=58}} Mientres esi mesmu periodu, Serbia, de nuevu como'l restu de territorios balcánicos, caltener en paz (la única guerra na zona foi la [[Guerra greco-turca (1897)|greco-turca de 1897]]).{{Harvnp|Lampe|1975|p=58}} =====Política interna===== En Serbia, al igual que na vecina Rumanía, el monarca tenía un gran poder políticu: nomaba a los ministros.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Estos de la mesma podíen influyir nes resultancies de les eleiciones que convocaben.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Milan, sicasí, nun tenía'l control del poder políticu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Débil, folganzán, corruptu ya insignificante,{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} tenía facilidá pa crease enemigos.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Nun cuntaba coles cualidaes necesaries p'axuntar en redol a sigo a les distintes fracciones polítiques nin pa convertise en caudiellu del país, daquella débil y atrasáu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} [[Ficheru:CedomiljeMijatović--belgradewhitecit00amesrich.jpg|[[Cedomilje Mijatović]], destacáu dirixente políticu de los Progresistes, unu de los dos partíos más cercanos a los Obrenović, que fueron perdiendo respaldos pasu ente pasu frente a los sos rivales Radicales a finales del sieglu {{SIEGLU|XIX}} y empiezos del SIEGLU|XX}}.|miniatura|esquierda]] Mientres el so reináu, amás del Partíu Lliberal, nel gobiernu al empiezu del periodu, surdieron otros dos agrupaciones polítiques destacables: el Partíu Progresista y el Partíu Radical.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Los Progresistes proveníen de la nala esquierda del partíu conservador. Partidarios de siguir el modelu de la Europa occidental, consideraben a Rusia atrasada y primitiva.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Formáu polo xeneral por persones de cultura y cosmopolites, defendíen l'habitual ideariu lliberal del sieglu {{SIEGLU|XIX}}: [[derechos civiles]] incluyendo la llibertá de prensa y asociación, xusticia independiente y Gobiernos llocales.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} El so oxetivu yera'l de les clases medies d'Europa occidental.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Los Radicales teníen un orixe popular, de raigaños marxistes, populistes y anarquistes.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Al empiezu topábense ideológicamente bien a la izquierda de los Progresistes.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Defendíen el [[sufraxu universal]] masculín, un gobiernu basáu nel Parllamentu, impuestos graduales y direutos, derechos civiles y Gobiernos llocales autónomos.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Oponíense n'especial al control policial de les eleiciones, qu'evitaba la so victoria.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Anque primeramente nun se dirixía al campesinado, darréu sí qu'intentó ganase'l so favor.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=185}} Yera'l partíu meyor entamáu del país, con comités en cada distritu y otru central na capital.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=451}} Dende 1880, tres doce años de Gabinetes lliberales, la crisis poles negociaciones comerciales con Austria-Hungría dio pasu a un nuevu Conseyu de Ministros Progresista.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=186}} Estos controlaron la política serbia mientres los siguientes siete años y roblaron l'alcuerdu col Imperiu austrohúngaru n'abril de 1881.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=186}} L'alcuerdu foi favorable a l'agricultura serbia en cuenta de dexar la entrada preferente de productos industriales austrohúngaros, que nun podíen suponer competencia a los serbios yá que estos nun esistíen.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=186}} Austria-Hungría pasó a controlar el 77&nbsp;% de les importaciones serbies y el 82&nbsp;% de les sos esportaciones.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=187}} Los Gobiernos Progresistes, anque non democráticos,{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=188}} empezaron a aprobar midíes modernizadoras, como les lleis de llibertá de prensa, independencia del poder xudicial, obligatoriedá de la enseñanza primaria...{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=188}} En 1883 establecióse'l serviciu militar obligatoriu y fundóse el bancu nacional (1884{{harvnp|Ponting|2002|p=15}}).{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=188}} Los antiguos funcionarios, favorables a los Lliberales, dieron pasu a los partidarios de los Progresistes.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=188}} Estos defendíen los intereses de la clase media, desoyendo los de la mayoría llabradora del país.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=188}} Polo xeneral el so periodu de gobiernu destacó polos continuos escándalos internos y los desastres en política internacional.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=188}} En 1883 los Progresistes perdieron les eleiciones ante los Radicales,{{harvnp|Stavrianos|1958|p=450}} pero Milan negar a encarga-yos formar Gobiernu y llamó a los Conservadores, que tuvieron que suprimir en payares la [[revuelta de Timok]]{{harvnp|Stavrianos|1958|p=450}} na que los Radicales participaron y que llevó al exiliu de dalgunos de los sos dirixentes.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=188}} En 1884 los Progresistes tornaron al gobiernu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=188}} A partir de la década de 1880, los conflictos personales de la familia real afectaron de cutio na política nacional.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=189}} En 1887 la reina y l'herederu al tronu abandonaron el país.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=189}} Milan, identificáu cola impopular política proaustrohúngara, vio menospreciada entá más la so imaxe poles sos males rellación cola reina, rusófila y víctima de les infidelidaes del monarca.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=450}} El desprestixu real favoreció a los posibles pretendientes al tronu: el montenegrín príncipe [[Nicolás I de Montenegru|Nicolás]] y [[Pedru I de Serbia|Pedro Karadorđevic]].{{harvnp|Stavrianos|1958|p=450}} En 1888, incapaz de llograr una victoria eleutoral pa los sos protexíos los Progresistes, Milan convocó una asamblea constituyente qu'en 1889 promulgó una nueva Constitución más democrática.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=189}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=451}} De siguío, en marzu de 1889, Milan abdicó{{harvnp|Stavrianos|1958|p=451}} y abandonó el país.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=189}} ====El reináu d'Alejandro==== [[Ficheru:AlejandroIDeSerbiaEn1900.jpg|[[Alejandro I de Serbia]], últimu monarca de les dinastía [[Obrenović]]. El so reináu carauterizar polos reveses en política internacional y los sos escándalos personales. Morrió asesináu nun [[Asesinatu d'Alejandro I de Serbia|golpe d'Estáu]] en 1903.|miniatura|right]] {{VT|Alejandro I de Serbia}} =====Política esterior===== Tres el so matrimoniu en 1900,{{harvnp|Ponting|2002|p=17}} Alejandro trató d'averase al [[Imperiu rusu]], que nun-y concedió, sicasí, un sofitu incondicional.{{harvnp|Vucinich|2006|p=24}} L'alloñamientu d'Austria-Hungría, consecuencia de los sos intentos de congraciarse con Rusia, dio llugar a constantes fregadures.{{harvnp|Vucinich|2006|p=24}} Los rusos aportunaben en que'l rei, ronciegu a ello, apurriera'l gobiernu a los Radicales, que-yos yeren favorables.{{harvnp|Vucinich|2006|p=35}} El principal problema del momentu yera'l futuru de Macedonia, que torgó l'establecimientu de rellaciones cordiales con Bulgaria y Montenegru, rivales na repartida futura de la rexón.{{harvnp|Vucinich|2006|p=24}} L'[[Imperiu austrohúngaru]] permaneció dafechu opuesta a la espansión serbia en Macedonia y los rumores sobre meyores serbies na rexón o d'una posible anexón del [[Sandžak]] per Austria-Hungría deterioró entá más les rellaciones en 1901-1902.{{harvnp|Vucinich|2006|p=31}} L'Imperiu utilizó repetidamente'l so control sobre les esportaciones serbies pa primir a Alejandro, que nun llogró, a pesar de los sos intentos en 1902, ameyorar les rellaciones ente les dos naciones.{{harvnp|Vucinich|2006|p=32}} Rusia, favorable al acercamientu de Bulgaria y Serbia, nun llogró esti oxetivu pola hostilidá mutua por cuenta de Macedonia.{{harvnp|Vucinich|2006|p=35}} Les rellaciones col [[Imperiu otomanu]] fluctuaron, empiorando polos ataques albaneses a la población serbia en Macedonia{{harvnp|Vucinich|2006|p=32}} y poles enganíes territoriales serbies na rexón. =====Política interior===== Tres l'abdicación de Milán, que se consideró una victoria de los Radicales, estos formaron Gobiernu,{{Harvnp|Dragnich|1978|p=81}} anque non con un programa llabrador, de quien llograben el so sofitu, sinón de clase media.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=190}} Nuevamente hubo un cambéu nel funcionariado, que s'enllenó de simpatizantes de los Radicales.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=190}} Los Radicales llevaron a cabu un gran llabor llexislativu, en parte necesaria pa desenvolver la nueva Constitución de 1888 y en parte col fin de poner en marcha ciertes reformes económicu y social —nacionalización de los ferrocarriles y de ciertos monopolios en manes estranxeres, creación d'una llotería nacional, fomentu de la industria, establecimientu d'escueles d'oficios, etc—.{{Harvnp|Dragnich|1978|p=81-82}} Les disputes ente Milan y Natalia, qu'afectaben a la política nacional, siguieron.{{Harvnp|Dragnich|1978|p=83}}{{#tag:ref|Milan tornó a Serbia en mayu de 1890 y trató en devanéu de recuperar el poder. Natalia llogró que'l metropolitanu serbiu anulara efímeramente el divorciu impuestu pol so exmarido antes de tratar infructuosamente que les Cortes anular y de que la disputa matrimonial convertir n'escándalu nacional ya internacional. En mayu de 1891, el Gobiernu llogró espulsala del país. Al tiempu, el Gobiernu sobornó a Milan con dineru ruso por qu'abandonara tamién Serbia hasta la mayoría d'edá d'Alejandro.{{Harvnp|Dragnich|1978|p=83-84}}|group=nota}} En xunu de 1892, los Radicales dieron pasu a un nuevu Gobiernu Lliberal,{{#tag:ref|Una crisis de rexencia causó'l cambéu de Gobiernu: la muerte d'unu de los rexentes enfrentó a los Radicales, que deseyaben axuntar a les Cortes pa escoyer a un nuevu rexente pero Ristić, que tarrecía qu'aquellos escoyeren a Pašić pal cargu, negóse, lo que bastió la dimisión d'este y l'encargu de formar un nuevu gabinete a los Lliberales.{{Harvnp|Dragnich|1978|p=84}}|group=nota}} que se sirvió del Exércitu y la Policía pa llograr una mayoría{{Harvnp|Dragnich|1978|p=84}} nes eleiciones.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=190}} N'abril de 1893, sicasí, Alejandro dio un golpe d'Estáu real socatráu pol so padre y sofitáu pol Exércitu,{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=190}} y desfíxose de la rexencia.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=451}}{{Harvnp|Dragnich|1978|p=84}}{{#tag:ref|Alejandro anunció la so mayoría d'edá a pesar de nun cuntar entá con diecisiete años nuna cena nel palaciu real a la qu'asistieron los dos rexentes y el Conseyu de Ministros. Tropes lleales al monarca ocuparen aquel día los ministerios d'Esteriores ya Interior, el Conceyu de la capital y l'oficina de telégrafos. El golpe inspiráu por Milan que deseyaba acabar cola rexencia, nun produció víctimes.{{Harvnp|Dragnich|1978|p=84}}|group=nota}} Les eleiciones que siguieron devolvieron el gobiernu a los Radicales,{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=190}} que llograron una victoria apolmonante —en redol al 88&nbsp;% de los votos—.{{Harvnp|Dragnich|1978|p=86}} En 1894 el monarca abolió la Constitución lliberal de 1888 y restauró la de 1869.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=190}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=452}}{{Harvnp|Dragnich|1978|p=86}} En tola década foi capaz de controlar la política nacional enfrentando a los partíos —hubo siete{{Harvnp|Dragnich|1978|p=87}} gabinetes ente 1893 y 1897—, pero la so vida privada minó la so popularidá.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=190}} Alejandro siguía ensin confiar nos Radicales, empeñaos en proclamar la necesidá de reformes constitucionales que llindaren el poder real.{{Harvnp|Dragnich|1978|p=87}} Milan, de regresu nel país en 1895,{{Harvnp|Dragnich|1978|p=86}}{{#tag:ref|El so regresu en xineru de 1895 por decisión esclusiva d'Alejandro, ensin consultar col Conseyu de Ministros Radical moderáu, bastió l'arrenunciu d'este.{{Harvnp|Dragnich|1978|p=86}}|group=nota}} convertir en comandante en xefe del Exércitu y llevó a cabu importantes reformes militares, a pesar de la so continua impopularidá, que llevó a la represión de la prensa y del derechu a asociación p'acallantar les crítiques.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=452}} Los partíos Progresista y Lliberal fueron perdiendo sofitos mientres crecíen los del Radical, polo xeneral opuestu al monarca.{{harvnp|Vucinich|2006|p=231}} Los intentos de reconciliación ente dambos ente 1900 y 1902 terminaron fracasando: los Radicales esixeron el control del gobiernu, a lo que'l rei retrucó restaurando'l gobiernu personal.{{harvnp|Vucinich|2006|p=231}} L'últimu añu del so reináu, Alejandro gobernó por aciu favoritos; el refugu al monarca estendióse y creóse un clima d'inestabilidá que debilitó al país.{{harvnp|Vucinich|2006|p=232}} La política nacional quedó amás marcada pola vida personal del rei y la de los sos proxenitores,{{harvnp|Stavrianos|1958|p=451}} que se convirtió nel comicu d'Europa.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=190}} La rellación y posterior matrimoniu d'Alejandro cola vilba [[Draga Mašin]] ({{fecha|23|7|1900}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=453}}) fueron impopulares{{harvnp|Stavrianos|1958|p=451}} y los mesmos padres d'Alejandro la desaprobaron.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=191}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=452}} Dende la boda'l 1900 el restu del reináu tuvo centráu nos escándalos de la familia real.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=191}} Refugada la pareya real poles cortes europees y fracasaos los intentos del rei por favorecer la simpatía popular pola reina,{{harvnp|Stavrianos|1958|p=453}} l'escándalu pol falsu embaranzu de la reina,{{harvnp|Stavrianos|1958|p=453}} mayor que'l monarca, vilba de dudosa reputación y con fama d'estéril,{{harvnp|Stavrianos|1958|p=452}} produció una humildación mayúscula p'Alejandro.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=453}} Estendióse'l barruntu de que l'embaranzu fuera asonsañáu pola reina p'adoptar depués al fíu de la so hermana, daquella embarazada.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=453}} El descreitu de la pareya real aumentó, reforzándo a la oposición.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=453}} En 1901 los Radicales llograron una amplia victoria mientres la propaganda favorable a la dinastía rival estender pol país.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=453}} Les protestes de marzu de 1903, entartallaes pol réxime real,{{harvnp|Stavrianos|1958|p=453}} aceleraron una combalechadura contra'l soberanu que surdiera ente ciertu oficiales y políticos en 1901.{{harvnp|Vucinich|2006|p=231}} Les eleiciones de xunu, de les que se desabrieron los Radicales y que tuvieron marcaes pola intimidación policial, dieron la victoria a los partidarios del monarca, pero resultaron una victoria pírrica.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=454}} Anque escarecíen d'un proyeutu políticu claro más allá de la eliminación del rei,{{harvnp|Vucinich|2006|p=232}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=454}} los conspiradores llevaron a cabu un [[Asesinatu d'Alejandro I de Serbia|golpe d'Está u]]'l {{julgregfecha|11|6|1903}} qu'acabó colos soberanos{{harvnp|Ponting|2002|p=17}} y dellos miembros del Gobiernu y de la familia real.{{harvnp|Vucinich|2006|p=232}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=191}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=454}} Darréu, y ante la imposibilidá de proclamar una república, foi instaláu nel tronu l'aspirante de la dinastía rival, la de los [[Karađorđević]],{{harvnp|Ponting|2002|p=17}}{{harvnp|Rossos|1981|p=394}} que gociaba del respaldu de Rusia,{{harvnp|Ponting|2002|p=17}} y volvióse al réxime constitucional qu'Alejandro aboliera.{{harvnp|Vucinich|2006|p=232}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=454}} ===Periodu rusófilo=== [[Ficheru:PedroIDeSerbia1906--neareastpresents00lequuoft.png|[[Pedru I de Serbia]], monarca de la dinastía [[Casa Real de Karađorđević|Karađorđević]], llegó al tronu tres el golpe d'Estáu de 1903 y estableció un gobiernu constitucional y parllamentariu.|miniatura|right]] {{VT|Pedru I de Serbia}} [[Pedru I de Serbia]] tornó al país, dempués de 45 años d'exiliu,{{harvnp|Stavrianos|1958|p=454}} pola so popularidá y la falta d'alternatives pa cubrir el puestu:{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=191}} l'[[Imperiu austrohúngaru]] y l'[[Imperiu rusu]] oponer a la república y l'eleición d'otru candidatu estranxeru fuera menos popular y más complicada pol equilibriu de les potencies.{{harvnp|Vucinich|2006|p=232}} El so reináu, carauterizáu polo xeneral polos Gobiernos constitucionales y parllamentarios y l'estensión de les llibertaes,{{harvnp|Vucinich|2006|p=233}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=455}} nun supunxo, sicasí, una revolución, quedando'l gobiernu y l'estructura social inalterada más allá de los cambeos de personal.{{harvnp|Vucinich|2006|p=232}} L'Exércitu foi reorganizáu al gustu de los conspiradores que-y apurrieren el tronu.{{harvnp|Vucinich|2006|p=232}} Surdió un movimientu obrero y socialista, pero d'escasu poder.{{harvnp|Vucinich|2006|p=233}} Pola derecha, los partidarios de la dinastía derrocada en 1903 caltuvieron la so oposición, pero infructuosamente.{{harvnp|Vucinich|2006|p=233}} El republicanismu yera tamién débil pola popularidá de la ideoloxía nacionalista de la monarquía.{{harvnp|Vucinich|2006|p=234}} Precisamente una de les carauterístiques d'esti nuevu periodu foi la intensificación del movimientu irredentista y yugoslavista{{harvnp|Vucinich|2006|p=234}} que riquió la independencia económica del país del [[Imperiu austrohúngaru]], colo que les rellaciones con este empioraron notablemente.{{harvnp|Vucinich|2006|p=234}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}}{{harvnp|Ponting|2002|p=17}} ====Política esterior==== Col cambéu de dinastía acentuó l'alliniadura del país con Rusia,{{harvnp|Stavrianos|1958|p=448}} a la que'l rei favorecía,{{harvnp|Vucinich|2006|p=65}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=191}} y l'oposición a la influencia y espansión austrohúngara y xermana na rexón.{{harvnp|Vucinich|2006|p=65}}{{harvnp|Rossos|1981|p=394}} Polo xeneral, tantu la población como les autoridaes, tanto civiles como militares, preferíen l'acercamientu a Rusia y Bulgaria a l'anterior posición favorable a Austria-Hungría.{{harvnp|Rossos|1981|p=394}} Magar les estreches rellaciones con Rusia perduraron hasta'l [[Revolución de Febreru|derrocamientu de los Romanov]], nun asocedió lo mesmo con Bulgaria, magar les semeyances ente les dos naciones.{{harvnp|Rossos|1981|p=395}} La principal estorbisa nes rellaciones ente los dos países balcánicos yera'l deséu d'apoderase de [[Macedonia (rexón)|Macedonia]].{{harvnp|Rossos|1981|p=396}} El creciente nacionalismu y la disputa pol control de Bosnia y Herzegovina deterioraron les rellaciones con Austria-Hungría.{{harvnp|Stavrianos|1958|p=449}} =====Aislamientu y crisis===== L'empiezu del reináu de Pedro foi de crisis interna y esterna.{{harvnp|Vucinich|2006|p=232}} El país topábase aislláu diplomáticamente pol [[asesinatu d'Alejandro I de Serbia]],{{harvnp|Stavrianos|1958|p=455}} anque pasu ente pasu el nuevu réxime foi reconocíu poles diversu potencies, siendo'l [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda|Reinu Xuníu]] la postrera en retomar les rellaciones diplomátiques, y namái dempués del retiru de los conspiradores más sobresalientes.{{harvnp|Vucinich|2006|p=232}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=191}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=455}} L'[[Imperiu rusu]], otra manera, celebró'l cambéu de réxime, que-y yera claramente favorable, anque al empiezu non bien abiertamente, pa nun cafiar a les demás potencies.{{harvnp|Vucinich|2006|p=82}} Nel país les combalechadures de los partidarios de los [[Obrenović]] añedir a les socesives crisis poles falcatrúes de los conspiradores de 1903, qu'interferíen nos asuntos de gobiernu y nos militares.{{harvnp|Vucinich|2006|p=233}} A pesar de sumir de los puestos más visibles por presión de les potencies estranxeres, los conspiradores de 1903 siguieron siendo una fuercia político poderosa hasta 1917, cuando la so organización secreta, la [[Mano Negra (Serbia)|Mano Negra]] (fundada en 1911), foi desmantelada pol príncipe [[Alejandro I de Yugoslavia|Alejandro]].{{harvnp|Vucinich|2006|p=233}} =====Tensión con Austria-Hungría===== La intensificación del nacionalismu serbio y del [[yugoslavismo]] llevó a conflictos col vecín [[Imperiu austrohúngaru]].{{harvnp|Vucinich|2006|p=234}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=192}} Hubo tensión pola permanente crisis en [[Macedonia (rexón)|Macedonia]], na qu'Austria-Hungría sofitaba a búlgaros y albaneses frente a los elementos serbios.{{harvnp|Vucinich|2006|p=234}} Más tarde tuvo llugar la guerra comercial conocida como «[[Guerra de los Gochos]]», debida al intentu del Imperiu austrohúngaru de recuperar el control políticu del país por aciu el estrangulamiento de les esportaciones serbies,{{harvnp|Vucinich|2006|p=235}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=192}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=455}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=456}} que controlaba casi dafechu, y que llevó a la busca de nuevos mercaos pa los productos serbios,{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=192}} con notable ésitu.{{harvnp|Vucinich|2006|p=234}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=456}} Serbia nun llogró, sicasí, la independencia financiera: a Austria-Hungría a cencielles sustituyir Francia como emprestador y financiador del comerciu y la industria serbio, en crecedera.{{harvnp|Vucinich|2006|p=235}} Los efeutos pal Imperiu fueron, sicasí, serios: pasó de controlar el 90&nbsp;% del comerciu serbiu a namái'l 30&nbsp;%{{harvnp|Stavrianos|1958|p=457}} y creció la hostilidá ente los dos países. A partir d'entós rompiéronse los llazos políticos, económicos y militares col Imperiu austrohúngaru y el país pasó a alliniase claramente con Rusia, mientres mercaba les sos armes a Francia.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=192}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=456}} Los intentos acordies con el [[Reinu de Grecia]] y el [[Reinu de Bulgaria]] fracasaron, fundamentalmente pola rivalidá en Macedonia, na que los trés Gobiernos taben comenenciudos.{{harvnp|Vucinich|2006|p=234}}{{harvnp|Rossos|1981|p=398}} Tantu l'Imperiu austrohúngaru como l'[[Imperiu otomanu]] trataron de tizar la rivalidá pa evitar la formación d'un bloque eslavu que -yos fuera contrariu y perxudicial políticamente.{{harvnp|Vucinich|2006|p=234}} Serbia, como los demás rivales, participó indireutamente nes lluches guerrilleru-terroristes que se llibraron en Macedonia, nes qu'Austria-Hungría sostuvo a'l albaneses.{{harvnp|Vucinich|2006|p=234}}{{harvnp|Rossos|1981|p=399}} Los combates en Macedonia intensificar en 1906-1908 tres el fracasu de los intentos d'acercamientu ente Serbia y Bulgaria.{{harvnp|Vucinich|2006|p=113}} En 1905 Bulgaria y Serbia roblaren un alcuerdu comercial que tenía de ser un primer pasu pa la [[unión aduanera]],{{harvnp|Stavrianos|1958|p=456}} pero la meyora de les rellaciones duró pocu.{{harvnp|Vucinich|2006|p=148}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=192}}{{harvnp|Rossos|1981|pp=400-402}} Les rellaciones volvieron a la so tensión anterior en 1907-1908, amenorgándose'l comerciu serbiu qu'utilizaba los puertos búlgaros.{{harvnp|Vucinich|2006|p=155}} L'alcuerdu ente Montenegru y Serbia tampoco fructificó poles rivalidá territoriales ente los dos países, anque Serbia aquel día convirtiérase nel focu del baturiciu yugoslavista, moviendo a Montenegru.{{harvnp|Vucinich|2006|p=234}} El Gobiernu de Montenegru abarruntaba que los intelectuales montenegrinos críticos col rei recibíen sofitu serbiu.{{harvnp|Vucinich|2006|p=113}} =====Bosnia y les guerres balcániques===== {{VT|Crisis bosnia (1908)|Guerres balcániques}} [[Ficheru:GuerrasBalcánicasLondresYBucarest.svg|Cambeos territoriales tres les [[guerres balcániques]]. Macedonia foi partida ente los vencedores.|miniatura|upright=1.8]] L'[[Crisis bosnia (1908)|anexón de Bosnia]] pol [[Imperiu austrohúngaru]] en 1908 supunxo un duru golpe pa Serbia, que vio definitivamente perdida la espansión na provincia otomana.{{harvnp|Ponting|2002|p=18}} Rusia, descontenta cola resultancia de la crisis y l'espansión austrohúngara, fomentó la creación de la [[Lliga Balcánica]] y robló un alcuerdu con Italia n'ochobre de 1909 pa coordinar la so política nos Balcanes.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=216}} [[Ficheru:Balkan troubles1.jpg|Caricatura de dómina: les potencies tratando d'aselar les tensiones nos Balcanes. La progresiva decadencia del [[Imperiu otomanu]] y les ambiciones territoriales de los países vecinos llevaron a les [[Guerres Balcániques]] nes que Serbia dobló'l so territoriu.|miniatura|esquierda]] En 1911 la [[guerra ítalo-turca]] y l'inestabilidá interna del [[Imperiu otomanu]] animaron a los asociaos a esperar una puesta partición de Macedonia.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=216}} Los oxetivos de los aliaos, sicasí, diferíen, prefiriendo los búlgaros una autonomía pal territoriu, cuntando con una futura anexón, ente que Serbia defendía la partición de la rexón.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=216}} La {{fecha|13|3|1912}} roblóse un alcuerdu serbo-búlgaru que nes sos clauses secretes definía la partición de Macedonia.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=217}} La nueva frontera, sicasí, yera desaxeradamente vaga y grandes zones de Macedonia quedaron ensin asignar a nengún de los asociaos, que se comprometíen a acatar un arbitraxe del zar rusu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=217}} Les máximes aspiraciones serbies entendíen un terciu de la rexón, quedando'l restu a partir ente Bulgaria y Grecia.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=217}} La falta de claridá nel trazáu de fronteres, sicasí, llevó direutamente al enfrentamientu de los aliaos na [[segunda guerra balcánica]]{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=217}} tres la rápida derrota otomana na [[Primer guerra balcánica|primer]]. La contención de la meyora austrohúngara nos Balcanes, oxetivu rusu de la Lliga, quedó en segundu planu frente a los deseos expansionistas de los asociaos a mariña del Imperiu otomanu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=218}} Demasiáu débil pa encarar una crisis internacional nos Balcanes, Rusia apautó con Austria-Hungría una declaración la {{fecha|8|10|1912}} alvirtiendo a los miembros de la Lliga de la inutilidá d'una guerra na rexón, en baldre.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=218}} El mesmu día Montenegru empezó les hostilidaes d'alcuerdu al plan trazáu y empezó la [[primer guerra de los Balcanes]].{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=218}} Les tropes serbies allegaron n'ayuda de los búlgaros que asediaban [[Edirne]] ente que, al empar, avanzaben más allá de la llinia alcordada con Bulgaria en Macedonia y tomaben [[Ohrid]], [[Bitola]] y [[Prilep]].{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=219}} Serbia pretendía amás llograr una salida al [[Adriáticu]] pa evitar el cercu austrohúngaru, y avanzó escontra [[Durrës]] (de mayoría albanesa){{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=219}} y [[Shkodër]], xuntu con tropes montenegrines.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=219}} A empiezos de 1913 les potencies impunxeron el fin de les hostilidaes y la decisión austrohúngara ya italiana d'evitar la espansión serbia nel Adriáticu aseguró la formación d'una Albania independiente.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=219}} Serbia reclamó compensaciones en Macedonia, que fueron refugaes per Bulgaria, que defendía la división orixinal de territorios.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=220}} Serbia llogró'l sofitu griegu, que deseyaba la espulsión de Bulgaria de les cercaníes de Tesalónica, y de los rusos, desencantaos cola actitú de Bulgaria, que s'inclinaba a la guerra.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=220}} La {{fecha|29|6|1913}} Bulgaria atacó a los sos antiguos aliaos, convencida de la so superioridá militar, pero foi ganada a finales de xunetu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=221}} Pol [[Tratáu de Bucuresti (1913)|Tratáu de Bucuresti]] del {{fecha|10|8|1913}} Serbia práuticamente dobló'l so territoriu al llograr territorios macedonios primeramente asignaos a Bulgaria.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=221}} Cola división del [[Sandžak]] de Novia Pazar con Montenegru llogró una frontera común con este.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=221}} =====La guerra mundial===== {{VT|Campaña de Serbia (1914)|Campaña de Serbia (1915)}} L'[[Atentáu de Sarayevu|asesinatu de los herederos al tronu austrohúngaru]] en Sarayevu por nacionalistes serbobosnios cola connivencia d'elementos serbios{{harvnp|Ponting|2002|p=26}} y el posterior ultimátum austrohúngaru a Serbia llevó al país a la guerra, que se convirtió llueu nuna confrontación mundial.{{harvnp|Ponting|2002|p=315}} El Gobiernu serbiu aceptara casi toles esixencies austrohúngares pero esto nun bastó pa evitar l'enfrentamientu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=284}}{{harvnp|Ponting|2002|p=140}} La {{fecha|28|6|1914}}, Belgráu foi bombardeado dende la otra vera del [[Sava]] y el Danubiu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=284}} [[Ficheru:RetiradaSerbia3a23612r.jpg|Retirada serbia al traviés de [[Kosovu]] nel iviernu de 1915.|miniatura|right]] Serbia cuntaba con 4,5 millones d'habitantes frente a los 50 millones del [[Imperiu austrohúngaru]] y esperábase qu'esti la venciera rápido.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=284}} Serbia movilizó a trescientos cincuenta mil homes, pero nun pudo torgar l'encruz del Sava y el [[Drina]] poles tropes austrohúngares.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=285}} A mediaos d'agostu, sicasí, nuna batalla de cuatro díes, l'Exércitu serbiu venció, forzando la evacuación austrohúngara.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=285}} Serbia atacó territoriu austrohúngaru, pero n'avientu perdió Belgráu.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=285}} L'Exércitu serbiu sufría la escasez de material y abastos.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=285}} A mediaos d'avientu, sicasí, una nueva pero costosa [[Batalla de Kolubara|victoria serbia]] nel [[ríu Kolubara]] dexó la espulsión de los austrohúngaros y la recuperación de la capital.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=285}} Serbia perdió, sicasí, cien mil homes na batalla.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=285}} Una enorme epidemia de [[tifus]], amás, estender pol país, afectando a civiles y militares y debilitando la defensa.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=285}} Escontra'l branu de 1915, Serbia perdiera otros cientu cincuenta mil homes.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=285}} Al empar que se desenvolvíen los combates, les partes buscaben nuevos aliaos.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=285}} Los [[Imperios Centrales]] llograron l'alianza del [[Imperiu otomanu]] en payares de 1914, lo que debilitó la posición serbia.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=285}} Serbia, col Gobiernu de [[Nikola Pašić]], buscaba llograr Bosnia y una salida al Adriáticu, calteniendo una postura más panserbia que yugoslavista.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=287}} Rusia, principal valedor del país, tampoco favorecía la unión de territorios eslavos.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=287}} Los políticos eslavos exiliaos d'Austria-Hungría que s'arrexuntaren nel [[Comité Yugoslavu]] nun cuntaben col sofitu de Pašić.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=287}} Italia, pela so parte, reclamaba cesiones territoriales perxudiciales pa los planes de los eslavos austrohúngaros y pa los de Serbia, pero yera vista cada vez más necesaria como aliada ante la grave situación militar de la Entente na primavera de 1915.{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=287}} La firma del [[Tratáu de Londres (1915)|Tratáu de Londres]] na primavera de 1915 fixo qu'Italia entrara na guerra, ensin los resultaos esperaes, y que se complicara la posición de los serbios y los eslavos austrohúngaros: mientres estos anidiaben la so postura frente a Pašić considerando a Serbia como imprescindible pa frenar les ambiciones italianes,{{harvnp|Banac|1988|p=119}} el primer ministru serbiu trató secretamente de llograr la concesión de territorios naguaos ensin informar a los sos supuestos aliaos del Comité.{{harvnp|Banac|1988|p=120}} Pašić y el so Gobiernu bazcuyaron mientres la guerra ente una espansión menor, qu'incluyera los territorios poblaos por habitantes d'idioma serbiu» (el dialeutu stokaviano del [[Idioma serbocroata|serbocroata]]), y la xunión de los eslavos del sur (sacante los búlgaros), con preeminencia serbia, qu'había de desempeñar na fundación del nuevu Estáu un papel equivalente al [[Reinu de Cerdeña|Piamonte]] pal [[Reinu d'Italia (1861-1946)|reinu d'Italia]].{{harvnp|Banac|1988|p=116}} Parte del Comité defendía, otra manera, una estructura federalista ente croates, serbios y eslovenos.{{harvnp|Banac|1988|p=118}} En temes militares como la inclusión de prisioneros de guerra eslavu-austru-húngaros, asocediéronse les fregadures ente los que defendíen los dos postures.{{harvnp|Banac|1988|p=121}} [[Ficheru:DivisiónSerbiaVardarReconstituidaEnCorfú2--guardiansofgateh00laffuoft.jpg|División serbia en [[Corfú]] tres la evacuación de la mariña albanesa a empiezos de 1916.|miniatura|esquierda]] N'aguantando'l embate austrohúngaru en 1914, la entrada en guerra de [[reinu de Bulgaria|Bulgaria]] la {{fecha|15|10|1915}} del llau de los [[Imperios Centrales]] fixo que'l frente serbiu fundiérase.{{harvnp|Magocsi|2002|p=123}}{{harvnp|Ponting|2002|p=321}} A lo llargo d'ochobre y payares, les ciudaes serbies fueron cayendo en manes de los sos enemigos una tres otra.{{harvnp|Magocsi|2002|p=123}} N'avientu, con casi tol país en manes de los exércitos enemigos, l'Exércitu serbiu empezó una llarga y perdura retirada de dos meses al traviés d'Albania escontra la mariña, dende onde los sobrevivientes fueron treslladaos con ayuda francu-italiana a la islla de [[Corfú]].{{harvnp|Magocsi|2002|p=123}} En xineru de 1916 Montenegru y Albania fueron ocupaos polos austrohúngaros.{{harvnp|Magocsi|2002|p=123}} En 1916 l'Exércitu serbiu sacupáu, xuntu con unidaes ruses provenientes de Francia y otres italianes, desembarcó en [[Tesalónica]], pero la ofensiva na que tomaron parte de siguío foi un fracasu; los Aliaos fueron ganaos en dos causes n'agostu y parte de Grecia quedó ocupada por búlgaros y alemanes.{{harvnp|Magocsi|2002|p=123}} A pesar del posterior desembarcu de tropes britániques y franceses y de diverses batalles a finales de 1916 y na primavera de 1917, el frente apenes camudó.{{harvnp|Magocsi|2002|p=124}} La [[Revolución de Febreru]] en Rusia tres la ocupación de Serbia pol enemigu debilitó la postura de Pašić, qu'hubo d'amosase más conciliador.{{harvnp|Banac|1988|p=123}} La resultancia del acercamientu ente'l Gobiernu serbiu y el Comité foi la [[Declaración de Corfú]] del {{fecha|20|7|1917}} na que dambes partes proclamaben la so intención de formar un nuevu Estáu yugoslavu.{{harvnp|Banac|1988|p=123}} L'ambigüedá de ciertos pasaxes de la declaración, que s'interpretaron de maneres diverses, dieron más palantre llugar a conflictos ente les diverses postures que diferíen nel modelu d'Estáu.{{harvnp|Banac|1988|p=124}} La situación solo camudó cuando, per un sitiu, les principales potencies aliaes alcordaron abandonar el caltenimientu de la unidá territorial del [[Imperiu austrohúngaru]] ante'l fracasu de les [[Escándalu de Sixto de Borbón|negociaciones de paz col emperador Carlos]] na primavera de 1918 y, por otru, la [[Ofensiva del Vardar|ofensiva]] nel [[Frente macedoniu|frente de Tesalónica]], so mandu francés, llogró romper les llinies xermanu-búlgares nel [[ríu Vardar]] a mediaos de setiembre de 1918.{{harvnp|Magocsi|2002|p=124}} Pocos díes dempués, Bulgaria se rendió y robló un [[armisticiu de Tesalónica|armisticiu]] la {{fecha|30|9|1918}}.{{harvnp|Magocsi|2002|p=124}} L'Exércitu de Tesalónica, con divisiones serbies, avanzó escontra'l país, recuperó rápido asities ante'l repliegue de los restos de les fuercies de los Imperios Centrales y algamó Belgráu la {{fecha|1|11|1918}}.{{harvnp|Krizman|1970|p=67}} ====Política interna==== Namás llegar al país Pedro prometió respetar la Constitución.{{harvnp|Vucinich|2006|p=65}} Restauróse'l gobiernu constitucional y parllamentariu.{{harvnp|Vucinich|2006|p=67}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=455}} Anque'l rei respetó'l poder político, los Gobiernos del periodu nun fueron tan respetuosos cola llegalidá, abusando n'ocasiones de la so poder y amedranando a la oposición política.{{harvnp|Vucinich|2006|p=67}}{{harvnp|Stavrianos|1958|p=455}} Un factor d'inestabilidá permanente, anque de poder fluctuante, fueron los conspiradores de 1903, qu'interfirieron n'ocasiones nos llabores de gobiernu y, especialmente, n'asuntos militares, sobremanera hasta 1907.{{harvnp|Vucinich|2006|p=102}} Los partíos tan llueu deploraban el so poder como utilizaben la so influencia al so favor.{{harvnp|Vucinich|2006|p=102}} Los gabinetes del reináu de Pedro tuvieron controlaos na so mayoría poles dos cañes del Partíu Radical,{{harvnp|Stavrianos|1958|p=455}}{{harvnp|Rossos|1981|p=394}} el Radical puramente dichu, y el Partíu Radical Independiente, dixebraos dende 1901.{{harvnp|Vucinich|2006|p=67}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=192}} Les postures en política internacional de los principales partíos yera la mesma y en política interior les sos diferencies tamién yeren baladíes.{{harvnp|Vucinich|2006|p=67}} Los principales partíos yeren, con muncho, los dos Radicales.{{harvnp|Vucinich|2006|p=67}} La llibertá política dexó, sicasí, el surdimientu d'otres formaciones, como'l Partíu Socialdemócrata.{{harvnp|Vucinich|2006|p=67}} Los primeros Conseyos de Ministros del reináu concentrar n'ameyorar la situación económica y en llograr el reestablecimientu de les rellaciones diplomátiques, bien estropiaes cola mayoría de los países pol golpe de 1903.{{harvnp|Vucinich|2006|p=85}} La vecina Austria-Hungría, contraria al cambéu de 1903, controlaba cuatro quintes partes del comerciu serbiu.{{harvnp|Vucinich|2006|p=85}} Unu de los acontecimientos de política interna más relevantes del periodu foi la separación definitiva de los dos sectores del Partíu Radical la {{fecha|31|10|1904}}.{{harvnp|Vucinich|2006|p=91}} A partir d'entós dambos partíos, el Radical y el Radical Independiente, puxaron por faer se col gobiernu, anque'l primeru llogró a partir de 1906 la preeminencia hasta'l final de la [[Primer Guerra Mundial]].{{harvnp|Vucinich|2006|p=91}}{{harvnp|Jelavich|Jelavich|1977|p=192}} Mientres les graves crisis como l'[[Crisis bosnia|anexón austrohúngara de Bosnia]] en 1908 o la guerra mundial forxáronse Gobiernos de coalición.{{harvnp|Vucinich|2006|p=91}} Hasta la crisis de 1908, Radicales y Radicales Independientes apostaron principalmente sobre dos asuntos: la capacidá d'un partíu minoritariu de convocar eleiciones inclusive con permisu real y la conveniencia de que la oposición utilizara táctiques dilatorias nel Parllamentu.{{harvnp|Vucinich|2006|p=94}} A partir de 1908 les socesives crisis internacionales fixeron qu'estos asuntos pasaren a un segundu planu.{{harvnp|Vucinich|2006|p=94}} ===Formación de Yugoslavia=== {{Imaxe múltiple | título = Formación de Yugoslavia | testu = La efímera crecedera del reinu a finales de 1918 (esquierda) antes de la formación del nuevu [[Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos|Estáu yugoslavu]] y los territorios d'esti (derecha), col so orixe respectivu. El reinu de Serbia eslleir nel nuevu Estáu n'avientu. |anchu_total=350 | semeya1 = Serbia1918-es.svg| anchu1 = 4392 |alto1= 5617 | semeya2 = FormaciónDeYugoslavia.svg| anchu2 = 833 | alto2 = 1005 }} {{AP|Creación de Yugoslavia}} Tres la derrota de los [[Imperios Centrales]] na seronda de 1918 el conseyu nacional axuntáu en [[Zagreb]], en proclamándose independiente del [[Imperiu austrohúngaru]], trató de caltener la independencia del nuevu [[Estáu de los Eslovenos, Croates y Serbios]].{{harvnp|Banac|1988|p=128}} La meyora del Exércitu italianu sobre zones qu'aquel consideraba mesmes y la so incapacidá pa formar unes fuercies armaes independientes fixeron necesaria'l pidimientu de tropes a Serbia.{{harvnp|Banac|1988|pp=129, 131}} Tres la votación del conseyu en payares unvió una delegación a [[Belgráu]] pa la formación del nuevu Estáu eslavu.{{harvnp|Banac|1988|p=136}} La {{fecha|1|12|1918}}, en presencia del rexente Alejandro, proclamóse la creación del [[Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos]], qu'axuntaba territorios serbios, montenegrinos y austrohúngaros, sumiendo al empar el Reinu de Serbia independiente.{{harvnp|Banac|1988|p=138}} == Ver tamién == * [[Reinu de Yugoslavia]] * [[Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos]] ==Notes== {{llistaref|group=nota}} == Referencies == {{llistaref|4}} ==Bibliografía== * {{cita llibru |apellíu= Banac |nome= Ivo |enllaceautor= |títulu= The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics |idioma= inglés |añu= 1988 |editorial= Cornell University Press |isbn= 9780801494932 }} * {{cita llibru |apellíu = Dragnich |nome = Alex N. |enllaceautor= Alex N. Dragnich |títulu = The development of parliamentary government in Serbia |idioma = inglés |añu = 1978 |editorial = East European Quarterly |id = {{ISBN|9780914710370}} |páxines = 138 |url = }} * {{cita llibru |apellíu = Jelavich |nome = Barbara |apellíu2 = Jelavich |nome2 = Charles |títulu = The Establishment of the Balkan National States, 1804-1920 |idioma = inglés |añu = 1977 |editorial = University of Washington Press |isbn = 0295954442 |páxines = 374 }} * {{Cita publicación | apellíu = Krizman | nome=Bogdan | títulu =The Belgrade Armistice of 13 November 1918 | añu =1970 | revista =The Slavonic and East European Review | volume =48 | númberu = 110 | páxines =67-87 | url = http://www.jstor.org/stable/4206164 }} * {{Cita publicación | apellíu =Lampe | nome=John R. | títulu =Varieties of Unsuccessful Industrialization: The Balkan States Before 1914 | añu =1975 | revista =The Journal of Economic History | volume =35 | númberu = 1 | páxines = 56-85 | url = http://www.jstor.org/stable/2119155 }} * {{cita llibru |apellíu = Magocsi |nome = Paul Robert |enllaceautor=Paul Robert Magocsi |títulu = Historical Atlas of Central Europe |idioma = inglés |añu = 2002 |editorial = University of Washington Press |isbn = 9780295981468 |páxines = 288 }} * {{Cita publicación | apellíu = Mirkovic | nome=Miyu | títulu = The Land Question in Jugoslavia | añu = 1936 | revista = Slavonic and East European Review | volume = 14 | númberu = 41 | páxines =389–402 | url = }} * {{cita llibru |apellíu = Ponting |nome = Clive |títulu = Thirteen Days |idioma = inglés |añu = 2002 |editorial = Chatto Bodley Head & Cape |isbn = 9780701172930 |páxines = 384 }} * {{Cita publicación | apellíu = Rossos | nome=Andrew | títulu =Serbian-Bulgarian Relations, 1903-1914 | añu =1981 | revista =CanCanadian Slavonic Papersadian Slavonic Papers | volume =23 | númberu = 4 | páxines =394-408 | url = http://www.jstor.org/stable/40867940 }} * {{cita llibru |apellíu= Stavrianos |nome= L. S. |títulu= The Balkans since 1453 |url= https://books.google.com/books?id=xcp7OXQE0FMC&dq= |idioma= inglés |añu= 1958 |editorial= Dryden Press |páxines=970 |id= {{OCLC|418969}} }} *{{cita llibru |apellíu= Vucinich |nome= Wayne S. |títulu= Serbia Between East and West. The Events of 1903-1908 |idioma= inglés |añu= 2006 |editorial= ACLS History e-Book Project |isbn= 9781597402422 |páxines= 324 }} == Enllaces esternos == * [http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/boshtml/bos145.htm Tratáu de Londres de 1913] (n'inglés) * [http://www.vojska.net/eng/world-war-1/serbia/organization/1914/ Estructura del Exércitu serbiu en 1914] (n'inglés) {{Tradubot|Reino de Serbia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Reinu de Serbia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 4c30l17iioqlonb9a7sxnjbrcchosxd 0 110805 3709874 3683906 2022-08-19T09:20:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial = Gobiernu de Salvación Nacional<br /><small>Влада Националног Спаса<br />''Vlada narodnog spasa''</small> |nome_completu = |nome_común = Serbia |continente = Europa |forma_de_gobiernu =Gobierno títere |status = [[Estáu títere]] de l'[[Alemaña Nazi]] |yera = [[II Guerra Mundial]] |añu_entamu = 1941 |añu_fin = 1944 |eventu_empecipio = '''Formación del gobiernu''' |eventu_fin = '''Gana ante los [[Partisanos (Yugoslavia)|Partisanos]]''' |fecha_entamu = 1 de setiembre |fecha_fin = 4 d'ochobre |eventu_anterior1 = [[Invasión de Yugoslavia]] |fecha_eventu_anterior1 = 6 d'abril |añu_eventu_anterior1 = 1941 |p1 = Reinu de Yugoslavia |bandera_p1 =Flag of Yugoslavia (1918–1943).svg |s1 = Gobiernu provisional de la Yugoslavia Federal Democrática |bandera_s1 = Flag of the Democratic Federal Yugoslavia.svg |imaxe_bandera =Flag of Serbia (1941-1944).svg |bandera = Bandera de Serbia |imaxe_escudo =Coat of arms of Nedics Serbia.svg |símbolu = Escudo de Serbia |mapa = Serbia 1942.svg |aclaración_mapa = Territorios controlaos pola Serbia de Nedić en 1942. |capital = Belgráu |lema_nacional = |himnu_nacional = |idioma = [[Idioma serbiu|Serbiu]] |moneda = [[Dinar serbiu]] |líder1 = Milan Nedić |gobernante1 = |añu_líder1 = [[1941]]-[[1944]] |títulu_líder = [[Primer ministru de Yugoslavia|Primer ministru]] |dato_año1 = |dato_superficie1 = 51000 |dato_población1 = 3810000 |miembru_de = [[Potencies de la Exa]] |notes = }} El '''Gobiernu de Salvación Nacional''' ([[Idioma serbiu|serbiu]]: ''Vlada narodnog spasa'', [[cirílicu]]: ''Влада народног спаса''), coloquialmente conocíu como '''''Serbia de Nedić''''', foi'l nome col cual conocióse'l [[Serbia|Estáu serbiu]] so la ocupación militar per parte de l'[[Alemaña Nazi]] mientres la [[Segunda Guerra Mundial]] tres la [[Invasión de Yugoslavia]]. ==Antecedentes== Tres la rápida derrota del Exércitu yugoslavu na [[Invasión de Yugoslavia|campaña d'Exa d'abril de 1941]], el vencedores desmembraron el país derrotáu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=19}} Hitler decidió partir especialmente la población serbia en distintes zones, considerándolos responsables del [[Golpe d'Estáu del 27 de marzu de 1941 (Yugoslavia)|Golpe d'Estáu del 27 de marzu de 1941]] que bastió la invasión.<ref name="milazzo10">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 10</ref> La población serbia de [[Bosnia]] y [[Herzegovina]] apurrir al nuevu Estáu [[ustacha]] d'[[Ante Pavelić]], la de [[Voivodina]] a [[Reinu d'Hungría (1920-1945)|Hungría]] y la de [[Montenegru]] a [[Italia fascista|Italia]], quedando'l territoriu serbiu amenorgáu alredor de 4,5 millones de persones,<ref name="hehn350">[[#Bibliografía|Hehn (1971)]], p. 350</ref><ref> Ramet da una cifra inferior, de 3,81 millones, Ramet p. 20</ref> ensin alministración propia.<ref name="milazzo10"/> La Serbia ocupada tenía les fronteres averaes de 1912,{{Harvnp|Ramet|2011|p=20}} antes de les [[guerres balcániques]],<ref name="gumz34">[[#Bibliografía|Gumz (1998)]], p. 34</ref>{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=49}} amás de parte de Kosovo —poles sos mines y comunicaciones— y del [[Banato]]. {{Harvnp|Tomasevich|1975|p=92}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=49}} Namái ente'l 50 y el 60&nbsp;% de los serbios de Yugoslavia quedaben englobados nes nueves fronteres.{{Harvnp|Ramet|2011|p=21}} La parte del Banato incluyida na zona quedó, amás, so alministración de la minoría llocal alemana (aprosimao un 18,7&nbsp;% de los 640&nbsp;000 habitantes de la rexón).{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=92}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=50}} Atopar so alministración militar direuta alemana<ref name="gumz34"/><ref name="pavlowitch115">[[#Bibliografía|Pavlowitch (1971)]], p. 115</ref>{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=92}} (el territoriu recibió'l nome oficial de «Territoriu del comandante militar en Serbia»),<ref name="hehn350"/> establecida por orde del altu mandu alemán el 20 d'abril.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=95}} La razón principal pal control militar del territoriu yera la presencia d'importantes xacimientos de minerales non ferriales y de llinies de comunicaciones relevantes (el Danubiu y les llinies ferriales que conducíen al Mediterraneu), de valor pal Exércitu alemán.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=49}} El mandu alemán na rexón recibió pocos díes dempués les sos instrucciones: con cuatro batallones de defensa local, ensin tropes de combate nin de guarnición, tenía de tratar de caltener l'orde, asegurar les principales llinies de ferrocarril al sur y el navegación nel Danubiu y facilitar la esplotación del territoriu.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=96}} La rexón quedaba estremada en cuatro zones y diez distritos, cada unu con un mandu militar.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=96}} En xunu, los alemanes treslladaron al territoriu tres divisiones escases de personal (la 704ª, 714ª y 717ª) al mandu del xeneral de artillería Paul Bader, que mandaba una división más esplegada nel vecín territoriu croata.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=96}} Col fin d'entamar toles unidaes de los Balcanes, el 9 de xunu creóse'l puestu de comandante de les Fuercies Armaes d'Europa Suroriental, qu'ocupó'l mariscal del campu [[Wilhelm List]], con sede en [[Tesalónica]].{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=96}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=50}} Les diverses organizaciones civiles y militares con representación en Serbia, de cutiu con competencies mal definíes y en conflictu, tomaron llueu'l control de la economía y de los tresportes col fin d'afaelos a les necesidaes béliques alemanes.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=50}} L'oxetivu alemán pal territoriu yera optimizar la so producción al mínimu costu en tropes d'ocupación, polo que trataron d'utilizar nel so llugar unidaes búlgares, voluntarios de la minoría alemana yugoslava y diverses unidaes collaboracionistes serbies, amás d'aplicar severos controles y midíes draconianas.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=51}} Al retirase la mayor parte de les tropes que participaren na campaña,{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=50}} los alemanes vieron la necesidá d'establecer dalgún tipu d'alministración llocal collaboracionista y, el 30 d'abril de 1941, crearon una Alministración de Comisarios»,<ref name="hehn350"/>{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=92}} encabezada por [[Milan Acimović]] (antiguu xefe de policía de Belgráu<ref name="hehn351">[[#Bibliografía|Hehn (1971)]], p. 351</ref> y ministru d'Interior de [[Milan Stojadinović]] en 1939).<ref name="milazzo10"/>{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=108}}{{Harvnp|Ramet|2011|p=20}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=51}} La mayoría de los políticos conservadores colos que los alemanes podríen entendese topar nel exiliu.<ref name="milazzo11">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 11</ref> L'orixe de la mayoría de los comisarios yeren los grupos de siguidores del antiguu primer ministru yugoslavu [[Milan Stojadinovic]] o del fascista serbiu [[Dimitrije Ljotić]].<ref name="hehn350"/> L'Alministración yera capaz d'encargase de la xestión del Estáu pero,{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=51}} dada la falta de fuercies policiales o militares, non d'enfrentase a una posible rebelión.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=108}} La mayoría de l'antigua Alministración yugoslava caltuvo los sos puestos y les lleis yugoslaves siguieron polo xeneral a valir.{{Harvnp|Ramet|2011|p=20}} L'Alministración quedó sometida direutamente a los máximos representantes civiles y militares alemanes na zona.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=51}} La debilidá de les tropes ocupantes,{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=108}} insuficientes pa caltener el control más allá de les principales ciudaes nel nuevu territoriu serbiu y les víes de comunicación estratéxiques y el tempranu empiezu de les otomíes contra la población serbia nel vecín [[Estáu Independiente de Croacia]] (NDH) complicaron la xera de los ocupantes y del nuevu Gobiernu títere.<ref name="milazzo11"/><ref name="hehn351">[[#Bibliografía|Hehn (1971)]], p. 351</ref> Escontra agostu de 1941, siquier 100&nbsp;000 refuxaos serbios pasaren del NDH al territoriu xestionáu por Acimović.<ref name="milazzo11"/> A finales de setiembre, los alemanes calculaben qu'había unos 200&nbsp;000 refuxaos na rexón.<ref name="milazzo11"/> ==Les primeres revueltes== {{AP|Primer ofensiva antipartisana}} Nel branu de 1941, produciéronse los primeros alzamientos contra l'ocupante, qu'acutaron temporalmente'l control d'esti práuticamente a Belgráu. Hasta la [[Primer Ofensiva Antipartisana|campaña de supresión de la resistencia en payares]] de 1941, la situación en Serbia yera de caos fora de les principales ciudaes.<ref name="milazzo18">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 18</ref> Amás de les tropes fieles direutamente a [[Draža Mihajlović]] y el so oficiales yugoslavos y los [[Partisanos yugoslavos|partisanos]] controlaos pol [[Partíu Comunista de Yugoslavia]], esistíen numberoses bandes armaes que controlaben diverses rexones y que Mihailović trató de controlar, con ésitu relativu.<ref name="milazzo18"/> Tres el llevantamientu de los comunistes tres l'[[Operación Barbarossa|ataque alemán a la Xunión Soviética]] la {{fecha|22|6|1941}} el caudiellu teóricu de los ''[[chetniks]]'', [[Kosta Pećanac]], decidió xunise a los alemanes y refugó la ufierta de Mihailović de cooperar con él na resistencia.<ref name="milazzo19">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 19</ref> Les sos fuercies concentrar nel sur de la rexón y dedicáronse especialmente al hostigamiento de la población musulmana del suroeste de Serbia.<ref name="milazzo19"/> La orde d'alzamientu contra l'ocupante del partíu, cursada'l 4 de xunetu,<ref name="milazzo20">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 20</ref> forzó a les diverses bandes armaes a definir la so postura a favor de los ocupantes o de xunise de manera más o menos clara a la resistencia.<ref name="milazzo20"/> Ente que la estratexa de resistencia de Mihailović y los sos partidarios consistía n'aumentar la so organización ensin hostigar descomanadamente a la Exa pa preparar ante una derrota d'este o un desembarcu Aliáu y evitar al empar represalies sobre la población civil, Tito y los partisanos decidieron llevar a cabu una resistencia intensa que solliviara la presión sobre la Xunión Soviética y que, gracies a les posteriores represalies alemanes, aumentara los sos efectivos.<ref name="milazzo21">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 21</ref> Los primeros ataques de los partisanos, que llueu anduvieron a la tema colos [[chetniks]] en númberu ya importancia, concentrar na alministración collaboracionista local más que nes tropes de la Exa.<ref name="milazzo21"/> N'agostu les revueltes estendiérense por tol occidente serbiu y les escases fuercies de Acimović y les exiguas guarniciones alemanes nun podíen controlala.<ref name="milazzo21"/>{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=57}} L'actividá comunista atraxo a elementos non comunistes decidíos a aguantar viviegamente a los ocupantes y debilitó la posición de Mihailović.<ref name="milazzo21"/> Les autoridaes alemanes previeren l'alzamientu comunista, pero supunxeron que sería llindáu y que les unidaes policiales serbies seríen capaces d'encaloralo.<ref name="browning40">[[#Bibliografía|Browning (1991)]], p. 40</ref>{{Harvnp|Ramet|2011|p=23}} Les úniques trés divisiones alemanes que se topaben destacaes en Serbia —la mayoría de les unidaes que participaren na invasión partieren a combatir nel [[Frente Oriental (Segunda Guerra Mundial)|frente oriental]]—<ref name="pavlowitch115"/> atopábense faltes de personal (con dos reximientos en cuenta de trés), formaes por reclutes d'edá avanzada,{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=97}} faltos d'equipamientu,{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=97}} esvalixaes y entá n'instrucción, principalmente como guarniciones por tola rexón.<ref name="browning40"/> Escarecíen amás de tresporte motorizado.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=97}} Los mandos preferíen nun utilizar estes unidaes no posible.<ref name="browning40"/>{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=57}} Asina, les escases fuercies serbies de la xendarmería y les divisiones alemanes fueron incapaces d'entartallar la rebelión.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=97}} El 29 d'agostu,<ref name="pavlowitch115"/>{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=92}} ante la manifiesta incapacidá de les escases fuercies policiales de Acimović pa entartallar la revuelta, eslleieron el so Gobiernu y crearon unu nuevu col antiguu ministru de Defensa [[Milan Nedić]] a la cabeza,{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=92}}{{Harvnp|Ramet|2011|p=22}} tratando asina de reforzar{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=108}} a les unidaes collaboracionistes y d'evitar la unviada de más tropes alemanes pa suprimir la rebelión.<ref name="milazzo23">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 23</ref>{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=58}} Trés de los nuevos ministros yeren xenerales, dos proveníen del anterior Gobiernu de comisarios y la mayoría proveníen de [[Zbor]] o yeren antiguos collaboradores de [[Milan Stojadinović]].{{Harvnp|Ramet|2011|p=22}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=58}} El nuevu Conseyu de Ministros escarecía tantu de titular d'Esteriores como de Defensa.{{Harvnp|Ramet|2011|p=22}} Aquel día el territoriu taba atarraquitáu de refuxaos serbios provenientes d'otres rexones de l'antigua Yugoslavia.<ref name="pavlowitch115"/> L'oxetivu de los alemanes yera'l de que los mesmos serbios aniquilaren la rebelión ensin necesidá d'una intervención militar alemana.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=108}}{{Harvnp|Ramet|2011|p=23}} ==Represalies alemanes== Mientres el branu, y como mediu agregu a les midíes policiales contra la insurxencia, los alemanes empezaron la execución de rehenes, al empiezu principalmente comunistes y xudíos.<ref name="browning40"/> La comunidá xudía, so condiciones bien dures tres la derrota yugoslava, taba obligada a apurrir 40 rehenes selmanales dende l'ataque alemán a la URSS.<ref name="browning40"/> A finales de xunetu, aprobáronse nueves instrucciones sobre les represalies polos ataques de la insurxencia que teóricamente teníen de desaniciar la so arbitrariedá, pero que nun lo fixeron.<ref name="browning40"/> A la vista de les midíes adoptaes hasta'l momentu, el comandante militar de la rexón, el mariscal de campu [[Wilhelm List]], ordenó que les tropes alemanes tomaren parte más activa na supresión de la rebelión, al empar que l'[[OKW]] ordenaba l'endurecimientu de la represión.<ref name="browning41">[[#Bibliografía|Browning (1991)]], p. 41</ref> El nuevu comandante militar de Serbia n'agostu trató en devanéu de siguir la supresión de la revuelta usando les fuercies policiales<ref name="hehn351"/> y los sos pidimientos de refuerzos fueron refugaes.<ref name="browning41"/> Nedić cuntaba namái coles unidaes de elite de Ljotic, el [[Cuerpu de Voluntarios Serbios]],<ref name="pavlowitch115"/> y les fuercies pseudopoliciales de la [[Guardia Estatal Serbia]] —d'escasa calidá—,<ref name="pavlowitch115"/> amás de los ''chetniks'' llegalizaos al mandu de [[Kosta Pećanac]].<ref name="hehn351"/> Les midíes draconianas contra la población, calteníes a pesar de la opinión contraria de dellos mandos, foi contraproducente: en cuenta de ayudar a encalorar la rebelión alimentó les files d'esta.<ref name="browning41"/> A finales d'agostu les exiguas fuercies alemanes y la policía serbia, desmoralizada y a puntu d'eslleise, amosárense incapaces pa entartallar a los insurrectos.<ref name="browning41"/> Namái'l 4 de setiembre, cuando yá la rebelión topábase bien estendida, el mandu en Grecia unvió al 125º Reximientu d'Infantería con artillería, pa reforzar a les unidaes destinaes en Serbia.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=97}} El 16 de setiembre, List recibía la orde de Hitler d'entartallar l'alzamientu con durez, asegurar les comunicaciones y garantizar la esplotación de la rexón.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=97}} La mesma direutiva nomaba al xeneral Franz Böhme comandante de les tropes destacaes en Serbia y prometía la unviada dende Grecia d'una o dos divisiones pa la campaña.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=97}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=61}} En mesmu día, l'altu mandu unviaba una orde de Hitler que, coles mires d'acabar cola resistencia nos territorios ocupaos, sirvió de base nos años siguientes a les midíes punitives contra la población civil.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=98}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=61}} Böhme tomó'l mandu'l 19 del mes y a otru día empezó a llegar a Serbia la 342ª División que venía de Francia.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=98}} Pocos díes dempués esta unidá empezó a enfrentase a los rebeldes el noroeste de Serbia.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=98}} A empiezos de payares, una nueva división, la 113ª proveniente de la URSS, llegó pa participar nes operaciones.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=98}} A principios del mes siguiente, entartallárase l'alzamientu.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=98}} Böhme dexó'l mandu a Bader que, el 2 de febreru de 1942, axuntó n'el so persona toes los cargos de mandu en Serbia.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=98}} El fin de la operación contra la insurxencia llevó a la retirada de les unidaes unviaes especialmente pa esti fin y traxo consigo l'esplegue d'unidaes búlgares —tres divisiones— pa ocupar la rexón;{{Harvnp|Ramet|2011|p=24}} anque les tropes yeren búlgares, topar so mandu{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=68}} alemán y teníen de sirvir pa poder utilizar les unidaes alemanes n'otros frentes.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=98}} Les unidaes alemanes esplegaes en Serbia amenorgar a namái dos mientres aumentó'l papel de les tropes búlgares —que s'esplegaron hasta'l ríu [[Ibar]] nel oeste y les mines de Bor nel norte—, el de les fuercies policiales alemanes y el de les unidaes [[SS]] formaes por miemrbos de la minoría alemana en Yugoslavia.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=68}} Los alemanes refugaron les protestes de Nedić pol usu d'unidaes búlgares.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=68}} La rebelión tuvo tamién importantes consecuencies económiques: los alemanes decidieron nun caltener la producción d'armamentu y esplosivos en Serbia y treslladaron les fábriques al Reich, operación que concluyó en marzu de 1943.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=68}} == Alministración == [[Ficheru:Srbsko WWII es.svg|L'Estáu serbiu alministráu teóricamente pol Gobiernu del xeneral [[Milan Nedić]] ente 1941 y 1944. El Gobiernu escarecía de reconocencia internacional y de fuercies armaes mesmes y taba sometíu a l'autoridá militar alemana d'ocupación.|thumb|right]] La nueva alministración del Estáu taba encabezada pol xeneral serbiu [[Milan Nedić]],<ref name="gumz34"/> sol mandu militar alemán y col nome oficial de ''Vlada Nacionalnog Spasa'' ({{lang-sr|Влада Националног Спаса}}, [[Idioma español|español]]: '''''Gobiernu de Salvación Nacional'''''), qu'esistió ente 1941 y 1944.<ref name="hehn351"/>{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=109}} Nedić, qu'a pesar de renegar de Yugoslavia hubo de ser primíu polos alemanes y delles personalidaes serbies por qu'aceptara el cargu, heredó dolce comisarios de l'anterior xunta de [[Milan Acimović]] y completó el so Gobiernu col dirixente fascista serbiu [[Dimitrije Ljotić]] y trés xenerales.<ref name="pavlowitch58">[[#Bibliografía|Pavlowitch (2008)]], p. 58</ref><ref name="hehn351"/> El so Gobiernu, relativamente popular gracies a la so propaganda a favor de la llimitación de les víctimes serbies,{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=109}} proclamó la so oposición al comunismu,{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=108}} la plutocracia inglesa» y los partíos políticos.<ref name="pavlowitch58"/> La so collaboración con Alemaña, per otru llau, quitó-y del respaldu de parte de la población.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=109}} El respaldu inicial foi menguando col intre de la guerra y los reveses militares xermanos.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=109}} Nun cuntaba con reconocencia internacional nin más poder que'l delegáu poles autoridaes d'ocupación alemanes.<ref name="pavlowitch58"/> Estes, amás, resabiaben de l'alministración serbia precisamente pol so calter serbiu.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=108}} L'interés alemán en formar esta nueva alministración consistía en tratar de caltener l'orde y controlar la rexón col mínimu costu, pa lo que se consideró conveniente crear el nuevu Gobiernu títere.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=95}} Los miembros del nuevu Gobiernu, a diferencia del croata, cuntaben con esperiencia alministrativa, yá que sirvieren nos gabinetes d'enteguerres y favorecíu l'acercamientu a les potencies de la Exa.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=108}} Anticomunistes, confiaben na victoria alemana na guerra mundial.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=108}} El poder del Gobiernu de Nedić foi escasu hasta la so desapaición n'ochobre de 1944; basar nuna serie de promeses del xeneral Danckelmann (al mandu del territoriu nel branu de 1941 y releváu en setiembre por amosase incapaz d'encalorar la rebelión).{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=109}} El socesores de Danckelmann inoraron les promeses d'este y les socesives quexes de Nedić, sofitaes en diverses ocasiones cola so amenaza de dimisión, fueron inútiles.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=109}} El so exiguo poder foi menguando hasta práuticamente sumir a finales de 1943, anque como institución siguió esistiendo hasta finales de 1944.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=109}} Faltu de poder, ensin l'enfotu de los alemanes y en conflictu continuu con estos, tuvo qu'encarar una serie de desagradables obligaciones impuestes per Alemaña, como la estensión de la zona d'ocupación militar búlgara, situación bien impopular.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=109}} Tuvo qu'enfrentase amás con partisanos y ''chetniks''; estos postreros llograron infiltrarse na so alministración.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=109}} Xeográficamente taba compuestu pela parte central de [[Serbia]], el sector norte de [[Kosovu]] (alredor de [[Kosovska Mitrovica]]), y la rexón autónoma del [[Banato]] ([[Voivodina]] oriental), que se caltuvo so control de la minoría alemana. Incapaz d'oponese a los alemanes, el xeneral Nedić dexó la esistencia de [[campos de concentración]] nel so territoriu que, a diferencia de los creaos nel vecín [[Estáu Independiente de Croacia]], corrieron al cargu de les tropes d'ocupación alemanes.<ref name="ramet399">[[#Bibliografía|Ramet (2006)]], p. 399</ref> [[Ficheru:GobiernoMilitarAlemánEnSerbia.svg|Alministración alemana en Serbia mientres la Segunda Guerra Mundial.|thumb|left]] Nedić, que se ganó l'apreciu de les autoridaes d'ocupación alemanes pola so collaboración,<ref name="ramet400">[[#Bibliografía|Ramet (2006)]], p. 400</ref> declaró qu'aceptó'l nomamientu alemán pa moderar la durez de la ocupación y evitar la estinción de nacional serbia.<ref name="ramet400"/> P'Alemaña, el territoriu tenía interés estratéxicu por delles razones: per un sitiu, yera importante nes sos comunicaciones tantu escontra'l sur (Grecia y África del norte) al traviés de les llinies de ferrocarril escontra Salónica, como escontra l'este a lo llargo del [[Danubiu]].{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=95}} Amás, cuntaba con importantes mines de minerales non ferriales esenciales pa les fuercies armaes alemanes.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=95}} Parte de l'alministración, incluyíos los mesmos Acimović y Nedić, caltuvieron contactos con Mihailović; el primeru, que conocía la organización clandestina ''chetnik'' na capital, dexó la so esistencia; el segundu axuntar con representantes ''chetniks'' pa proponer, infructuosamente, el treslláu de Mihailović a Bosnia pa protexer a la población serbia en cuenta de armamentu y financiamientu.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=197}} ==Fuercies armaes== Nedić estableció'l 3 de marzu de 1942 la Guardia Estatal Serbia qu'absorbió l'antigua xendarmería y cuntaba con oficiales yugoslavos gracies a un alcuerdu col mandu alemán.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=109}}{{Harvnp|Ramet|2011|p=24}} El máximu dexáu y nunca algamáu pal cuerpu yera de 17&nbsp;000 homes.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=109}} La Guardia cuntaba con trés componentes: una seición rural, equivalente a l'antigua xendarmería, otra urbana y un cuerpu de guardafronteras.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=110}} Infiltrada puestu polos ''chetniks'', foi siempres una organización débil y poco fiable{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=58}} pa los sos mandos.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=110}} El [[Cuerpu de Voluntarios Serbios]], formáu con sofitu alemán en setiembre de 1941, con oficiales yugoslavos ya inspiráu por Ljotić, yera fundamentalmente una unidá armada del so partíu,{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=58}} nutrida de mozos profascistas qu'en xineru de 1942 algamó los 3700 miembros.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=110}} A finales de 1942, quedó so mandu alemán y el so tamañu acutóse.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=110}} Militarmente notable tantu en combate contra los partisanos como contra los ''chetniks'', yera la única fuercia armada de la rexón que cuntaba col enfotu de los alemanes.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=110}} Otra organización armada yera'l Cuerpu de Proteición Rusu,{{Harvnp|Ramet|2011|p=25}} reclutado ente rusos residentes nos Balcanes,{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=59}} en setiembre de 1944 cuntaba con 11&nbsp;197 homes.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=110}} Cuntaba con antiguos oficiales zaristes y dedicábase a la vixilancia de mines, fábriques y ferrocarriles;{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=59}} nes escases ocasiones en qu'entró en combate amosó escasa calidá.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=110}} Dende empiezos d'agostu de 1941, Nedić cuntaba amás coles unidaes ''chetniks'' fieles a Kosta Pećanac y,{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=59}} dende finales d'añu, con parte de les de Mihailović, d'escasu valor pal primer ministru.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=110}} N'abril de 1942, los primeres sumaben 8745 home ente que, sumaos a los de Mihailović llegalizaos, el 15 de mayu llegaron a los 13&nbsp;400, distribuyíos en 78 destacamentos.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=111}} Les autoridaes alemanes nun confiaben na fidelidá d'estes unidaes, especialmente nes de Mihailović;{{Harvnp|Ramet|2011|p=30}} creíen que'l sometimientu d'estes postreres yera una mera añagaza de Mihailović pa calteneles hasta poder utilizales na so contra nel futuru.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=111}} Asina, empezaron a desarmales nel branu de 1942 y a finales d'añu 12&nbsp;000 homes de les unidaes ''chetniks'' unviárense al Cuerpu de Voluntarios o al trabayu.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=111}} Les unidaes de Pećanac quedaron desarmaes ente setiembre y avientu de 1942.{{Harvnp|Ramet|2011|p=30}} Anque nel so primer añu de gobiernu Nedić cuntaba con unes 34&nbsp;000 tropes, la perda del mandu del Cuerpu de Voluntarios y l'eliminación de la mayor parte de los destacamentos ''chetniks'' dexólu namái con -y Guardia, escasa y de poca utilidá militar, amás de topase so estrecha supervisión de les [[SS]].{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=111}} ==Achaplamientu de la revuelta de 1941== Les cerca de 20&nbsp;000 tropes de Nedić amosáronse incapaces de controlar la revuelta de partisanos y ''chetniks'' y en setiembre los alemanes decidir a traer tropes pa entartallala por sigo mesmos.<ref name="milazzo28">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 28</ref> La {{fecha|5|9|1941}}, tres dos serios reveses pa les tropes alemanes destacaes nes provincies,<ref name="browning45">[[#Bibliografía|Browning (1991)]], p. 45</ref> List ordenó la intensificación de les midíes de terror contra la población.<ref name="browning43">[[#Bibliografía|Browning (1991)]], p. 43</ref> El mesmu Nedić almitiera aquel día el so fracasu nel achaplamientu de la insurxencia y declaráu que la única solución yera l'usu de tropes alemanes.<ref name="browning45"/> List llogró'l treslláu a Serbia de la 342ª división y el relevu del comandante militar de Serbia por un antiguu xeneral austriacu, [[Franz Böhme]].<ref name="browning45"/> La {{fecha|16|9|1941}} el xefe del altu mandu de les fuercies armaes alemanes, el mariscal de campu [[Wilhelm Keitel]] ordenó que tolos alzamientos en territoriu ocupáu considerárense como inspiraos polos comunistes, y qu'en represalia s'executaren ente 50 y 100 rehenes per cada alemán muertu nelles.<ref name="roberts31">[[#Bibliografía|Roberts (1973)]], p. 31</ref><ref name="dulic259">[[#Bibliografía|Dulić (2006)]], p. 259</ref><ref name="browning47"/> El xeneral Böhme decidió aplicar la cifra máxima.<ref name="roberts31"/> Esti llegara a Serbia la {{fecha|18|9|1941}} y aquel día yá se taben entamando aiciones punitives contra la población pa la nueva división treslladada dende Francia.<ref name="browning45"/> El xeneral Böhme cuntó con 4 divisiones y parte d'una quinta pa tratar d'entartallar l'alzamientu.<ref name="milazzo28"/> En represalia poles revueltes, les tropes alemanes executaron a más de 11.000 civiles (homes o xudíos, a diferencia de les posteriores matances nel [[Estáu Independiente de Croacia]])<ref name="gumz1023">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1023</ref> en tres meses.<ref name="gumz1030">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1030</ref> Ente elles la más destacada foi la matanza de [[Kragujevac]] del {{fecha|21|10|1941}}, na que, según cálculos alemanes, fueron executaos 2.300 varones, incluyendo adolescentes.<ref name="roberts34">[[#Bibliografía|Roberts (1973)]], p. 34</ref><ref name="browning52"/> Pela redolada de [[Šabac]] a empiezos d'ochobre la división 342 tomó cerca de 20&nbsp;000 rehenes y executó a 1.126.<ref name="browning47">[[#Bibliografía|Browning (1991)]], p. 47</ref> Díes antes de la matanza de Kragujevac tuvo llugar otra en [[Valjevo]], na que la 717ª división executó a 1736 homes y 19 muyeres.<ref name="browning52">[[#Bibliografía|Browning (1991)]], p. 52</ref> Les aiciones punitives contra la población nun sirvieron pa encalorar la insurxencia, qu'en setiembre y ochobre siguió creciendo, asocediéndose los reveses de pequeñes unidaes alemanes.<ref name="browning47"/> Los varones xudíos, internaos, sirvieron como víctimes de les represalies alemanes, que les sos autoridaes decidieron aniquilalos nelles definitivamente la {{fecha|20|10|1941}}.<ref name="browning52"/> El 27 d'ochobre, volver# a entamar el fusilamiento de los 2000 xudíos varones sobrevivientes y dos díes más tarde los alemanes deteníen a 250 xitanos p'algamar la cuota de fusilaos.<ref name="browning54">[[#Bibliografía|Browning (1991)]], p. 54</ref> Per otra parte les rellaciones ente partisanos y ''chetniks'', tres un aparente acercamientu temporal, dieron pasu al enfrentamientu abiertu tres l'ataque chetnik a [[Ožice]] la nueche del {{fecha|1|11|1941}}, que fracasó.<ref name="roberts34"/> Mihailović trató infructuosamente de llograr suministros británicos pa la llucha.<ref name="roberts35">[[#Bibliografía|Roberts (1973)]], p. 35</ref> El choque ente dambes fuercies facilitó la campaña alemana, que'l 16 d'ochobre prindó [[Kraljevo]] y el 25 [[Valjevo]], avanzando escontra'l centru d'operaciones de partisanos y ''chetniks''.<ref name="roberts35"/> A finales d'ochobre, los combates favorecíen finalmente a los alemanes frente a la insurxencia, que yá s'estremó.<ref name="browning54"/> Mientres los partisanos yeren espulsaos a Croacia, los ''chetniks'' atacaben a estos y solicitaben armes a los alemanes y la policía serbia volvíase más efectiva nes sos aiciones de contrainsurgencia.<ref name="browning54"/> Los partisanos fueron espulsaos de Serbia y los ''chetniks'' de Mihailović llograron caltener namái los cuadros de la so organización, eslleiendo les sos formaciones o xuniéndose temporalmente a les tropes del Gobiernu títere de Nedić pa evitar los ataques alemanes.<ref name="milazzo86">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 86</ref>{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=155}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=66}} Hasta'l final de la guerra, la [[Primer Ofensiva Antipartisana|campaña de la seronda de 1941]] acabó práuticamente cola resistencia na zona.<ref name="milazzo86"/> Los alemanes, ronciegos a traer les tropes abondes pa entartallar de forma definitiva a los restos de la organización de Mihailović y los sos oficiales, tuvieron que sofitase nos sos auxiliares locales, de cutiu infiltrados por Mihailović.<ref name="milazzo87">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 87</ref> Los partisanos siguieron siendo la principal amenaza pal réxime collaboracionista, a pesar de les sos graves perdes de la seronda y del iviernu y de qu'a finales de 1941 solo una compañía partisana permanecía en territoriu serbiu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=36}} Tres la invasión de la primavera de 1941, los alemanes nomaron un plenipotenciario económicu con poderes dictatoriales pa dirixir la economía serbia, [[Franz Neuhausen]].{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=619}} Axuntaba na so persona amás la presidencia de diverses ya importantes industries serbies, como la de les mines de Bor.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=619}} Controlaba la economía por aciu una rede de delegaos.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=619}} El so oxetivu yera optimizar la contribución del territoriu a la producción bélica alemana.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=619}} En payares de 1941, los alemanes llograron volver a entamar la producción de cobre nes mines de Bor, saboteadas polos mesmos yugoslavos mientres la invasión d'abril y en setiembre de 1942 yá cubríen el 16&nbsp;% de les necesidaes alemanes del mineral.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=68}} Les mines de [[Trepča]], pela so parte, suministraben el 13&nbsp;% del plomu consumíu per Alemaña.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=68}} Les mines d'antimoniu, estropiaes polos insurxentes, volvieron funcionar en xunu de 1942 y aprovíen el 62&nbsp;% del mineral utilizáu pola industria alemana.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=68}} La industria en Serbia resintióse tantu poles operaciones militares como pol estilu de xestión de los ocupantes o la unviada de 40&nbsp;000 trabayadores a Alemaña.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=68}} L'arreglu d'instalaciones industriales suponía amás un importante gastu pa l'alministración serbia, que tenía de sufragala xuntu colos costos d'ocupación impuestos per Berlín o les compensaciones de guerra esixíes por esta.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=68}} Les necesidaes de mano d'obra n'Alemaña fixeron qu'esta s'aviniera a lliberar a parte de los prisioneros de guerra a cambéu de la unviada de más trabayadores al Reich; na seronda de 1943 unos 45&nbsp;000 civiles y 94&nbsp;000 prisioneros de guerra serbios trabayaben na industria alemano.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=184}} A esti númberu añedíen los que trabayaben pa la producción bélica alemana na mesma Serbia, como los 40&nbsp;000 trabayadores de les mines de Bor.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=184}} ==Carauterístiques y midíes del Gobiernu de Nedić== ===Ideoloxía del Gobiernu Opuestu al Estáu yugoslavu,{{Harvnp|Ramet|2011|p=97}} que consideraba un error históricu,{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=51}} Nedić abogaba por una renacencia políticu y espiritual de Serbia, contaminada na so opinión pol individualismu, el racionalismu, el capitalismu, el lliberalismu, l'internacionalismu y el comunismu, qu'acomuñaba a la vida urbana.{{Harvnp|Ramet|2011|p=26}} Idealizaba en consecuencia al campesinado,{{Harvnp|Ramet|2011|p=98}} que trató d'atraer.{{Harvnp|Ramet|2011|p=26}} Nedić favoreció la torna al campu, tantu por ideoloxía como por necesidaes béliques: l'aumentu de la población del campu favorecía l'aumentu de producción agrícola y solliviaba la escasez alimentaria de les ciudaes.{{Harvnp|Ramet|2011|p=26}} Nedić defendió inclusive la desindustrialización del país como un pasu favorable pa la renacencia espiritual serbiu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=27}} Opuestu tantu al capitalismu democráticu como al comunismu, la ideoloxía del réxime idealizaba'l pasáu y fomentó el mitu de la [[batalla de Kosovo]] y del [[Lazar de Serbia|príncipe Lazar]], alzáu a ideal de la raza serbia».{{Harvnp|Ramet|2011|p=27}} Utilizáronse acontecimientos y personaxes de la hestoria serbia con un nuevu significáu pa tratar d'encontiar el nuevu orde.{{Harvnp|Ramet|2011|p=27}} Inventóse una tradición nacional basada nuna interpretación propia de la estructura social patriarcal, la glorificación de la ''zagruga'' (comuña tradicional), la defensa de la ortodoxa relixosa entendida d'una manera estraña y un intensu antisemitismu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=94}} L'oxetivu d'unificar a la sociedá serbia nel ideal nacionalsocialista quedaba condicionáu a la so purificación racial, reorganización según el modelu rural idealizáu, supresión de les ideoloxíes internacionalistes o de la influencia estranxera y orientación escontra un pasáu tamién consideráu modélicu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=98}} La propaganda del Gobiernu fixo risión los valores democráticos como la modernización, la urbanización, la emancipación femenina o la educación cimera.{{Harvnp|Ramet|2011|p=100}} El nacionalismu que refugaba la influencia occidental recibió'l respaldu de dellos autores rusos eslavófilos qu'influyeron a delles destacaes figures de la ilesia ortodoxa serbia que, sicasí, oponer a la ocupación y fueron unviaes a diversos monesterios como centros de detención.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=71}}{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=513}} La ilesia, estremada{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=512}} en partidarios de Nedić, de los partisanos y, sobremanera, de Mihailović, atopábase debilitada y encabezada pol metropolitanu de [[Skopie]], espulsáu de la so sede poles autoridaes búlgares que tomaren el control de la mayoría de Macedonia.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=71}}{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=513}} ===Represión=== El Gobiernu adoptó una serie de midíes p'averase al modelu alemán, como la espulsión de los profesores y alumnos xudíos, la estensión del aprendizaxe del alemán, la creación d'un Comité de Proteición del Sangre Serbio o d'otru encargáu de demostrar la superioridá biolóxica serbia frente a otres comunidaes.{{Harvnp|Ramet|2011|p=28}} Se purgó amás al cuerpu de profesores.{{Harvnp|Ramet|2011|p=28}} Dientro de la visión conservadora fomentada pol Gobiernu de Nedić, este favoreció a la fe ortodoxa y condergó el xudaísmu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=28}} El so Gobiernu, tradicionalista, yera contrariu tamién a los xitanos y a aquellos opuestos al réxime o a los consideraos non puramente serbios.{{Harvnp|Ramet|2011|p=39}} Decididamente antisemita, el réxime trató d'aumentar la cohesión social por aciu el hostigamiento de los que consideraba ayenos a la comunidá serbia como xudíos, xitanos o comunistes.{{Harvnp|Ramet|2011|p=97}} El Gobiernu consideraba a xudíos y comunistes los sos peores enemigos, y sostenía l'orixe xudíu tantu del capitalismu como del comunismu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=97}} Yá en mayu de 1941, empezaron a aplicase midíes de discriminación a los ciudadanos xudíos que llueu aisllaron a estos del restu de la sociedá.{{Harvnp|Ramet|2011|p=97}} La estensa propaganda gubernamental culpaba a los xudíos de los males de la nación y de ser orixe de les ideoloxíes que tarrecía.{{Harvnp|Ramet|2011|p=98}} La derrota militar, atribuyida parcialmente a la traición de los croates, y les matances nel [[Estáu Independiente de Croacia|NDH]] tizaron la hostilidá escontra croates y musulmanes.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=51}} Estes muertes y la relativa normalidá recuperada llueu so la ocupación llevó a parte de la población a favorecer la collaboración colos ocupantes pa evitar mayores perdes serbies debíes a posibles represalies.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=52}} Creóse una estensa rede de campos de concentración poles que pasaron decenes de miles de persones, tanto opositores políticos como hebreos.{{Harvnp|Ramet|2011|p=29}} Les males condiciones alimentarias ya hixéniques de los campos causaron miles de víctimes.{{Harvnp|Ramet|2011|p=29}} De les 120&nbsp;000 persones que se calcula de manera averada que pasaron pelos campos de concentración serbios envalórase qu'unes 50&nbsp;000 morrieron y otres tantes fueron unviaes a Alemaña y otros territorios so ocupación de la Exa.{{Harvnp|Ramet|2011|p=29}} Nel casu de xudíos y xitanos, les execuciones y l'alministración de los campos quedaron en manes de los alemanes, pero'l Gobiernu de Nedić collaboró con los alemanes.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=70}} ===Actividaes y poder=== El Gobiernu serbiu tenía bien llindada autonomía y les principales decisiones quedaben sometíes al beneplácito alemán.{{Harvnp|Ramet|2011|p=38}} Nun exercía tampoco nengún control económicu y les dures midíes d'esplotación de los ocupantes quedaben fora de los sos prerrogativas.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=97}} Una de les árees de mayor actividá del Gobiernu foi l'acoyida de los perabondosos refuxaos (calcúlase qu'en mayu de 1941 yá yeren 180&nbsp;000 y pudieron llegar hasta los 400&nbsp;000 una y bones munchos nun se rexistraben nes llistes de la comisaría de refuxaos creada pol Gobiernu).{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=72}} Llegaos de diversos territorios yugoslavos, fueron bien acoyíos y solliviaron daqué la escasez de manes d'obra.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=72}} Munchos d'ellos xuniéronse, sicasí, a les unidaes ''chetniks'' y partisanes amás d'a les fuercies de Nedić polo que les autoridaes alemanes trataron d'evitar la so llegada o inclusive de repatrialos.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=72}} Nel campu, los llabradores llograren amenorgar el so endeldamientu gracies a la inflación y esfrutaben d'un suministru alimenticiu meyor que nes ciudaes, onde reinaba la escasez y el mercáu negru,{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=101}} anque sufríen les dures requisiciones de les fuercies d'ocupación.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=100}} La inflación deber al enorme aumentu de los gastos gubernamentales, financiaos por aciu l'aumentu del dineru en circulación, a la escasez de bienes, el deséu de convertir el dineru en posesiones que poder trocar, la concentración de la producción en material de guerra en cuenta de bienes de consumu o l'apropiación per parte de la Exa de gran parte de los escasos bienes disponibles.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=699}} A la fin del periodu d'ocupación, la moneda en circulación multiplicárase por diez respectos del qu'había na primavera de 1941.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=699}} En circunstancies normales, Serbia podía abastecese d'alimentos ya inclusive realizar pequeñes esportaciones, pero'l desorde nel campu, l'aumentu de la población casi nun 11&nbsp;% pola llegada de refuxaos y les esportaciones a Alemaña causaron problemes de suministru.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=708}} La creciente demanda alemana d'alimentos apinó'l problema común a toes rexones yugoslaves— d'alimentar a la población.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=709}} Les fuercies d'ocupación centrar n'alimentar a los trabayadores necesarios de les industries béliques y na esportación d'alimentos a otres rexones ocupaes o a Alemaña y amosaben desinterés na suerte de la población urbana o de les zones rurales deficitaries na producción d'alimentos.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=709}} Según datos alemanes, los precios apenes crecieren nun 100-200&nbsp;% a mediaos de 1942, pero los del mercáu negru multiplicárense por 6 o 7 respectu de los d'abril de 1941.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=700}} A finales de 1943, la medría algamara un 300-400&nbsp;% pa los precios oficiales y un 1400-1600&nbsp;% pa los del mercáu negru.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=700}} A pesar de la gran crecedera de la inflación, les estrictes midíes de control del plenipotenciario alemán pa la economía evitaron que se desbocase por completu.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=701}} Los intentos gubernamentales d'aumentar los sos ingresos por aciu la medría d'impuestos direutos nun llogró l'efeutu deseyáu por cuenta del amenorgamientu de l'actividá económica.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=706}} Aun así, xuntu col aumentu de los impuestos indireutos y de los precios de los monopolios estatales, pudo cubrir los gastos ordinarios (8 millardos de dinares en 1943) con estos ingresos; resultaron insuficientes, sicasí, pa cubrir los estraordinarios (12 millardos, principalmente gastos bélicos).{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=706}} La diferencia cubrióse principalmente por aciu préstamos del Bancu Nacional Serbiu, qu'aumentó notablemente la so delda (16,9 millardos de dinares a finales de 1943), amás de con creitos al llargu plazu.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=706}} ==1942== Dende empiezos de 1942, la organización de Mihailović fora recuperándose amodo,{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=95}} infiltrándose na alministración de Nedić, especialmente na policía y l'Exércitu,{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=96}} lo que dexara la proteición y suministru de los cuadros clandestinos nel campu.<ref name="milazzo88">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 88</ref> En xunu'l alemanes empezaron a afayar l'algame de la infiltración ''chetnik'' al llograr descifrar los sos códigos de comunicación.<ref name="milazzo88"/> N'agostu realizaron unes pequeñes operaciones contra les formaciones militares de llealtá dudosa con escases resultaos, ante la falta d'oposición de los ''chetniks''.<ref name="milazzo88"/> A finales de setiembre, el mandu alemán consideraba al JVO la mayor organización rebalba de l'antigua Yugoslavia, anque esti evitaba realizar aiciones que provocaren a los alemanes.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=95}} Mientres la seronda y l'iviernu, ante la crecedera de la organización del JVO y una cierta revitalización de les aiciones contra los ocupantes —esaxeraes nos informes unviaos a Londres— los alemanes respondieron cola disolución de la mayoría de les unidaes ''chetniks'' gubernamentales y una nueva purga de la Guardia Estatal.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=99}} Reforzaron coles mesmes les unidaes de Ljotić (que dexaron de llamase Destacamentos de Voluntarios pa tomar el nome de Cuerpu de Voluntarios Serbios) y el Cuerpu Rusu de Seguridá, que pasó a ingresar formalmente nel Exércitu alemán y a almitir a emigraos rusos de fora de Serbia.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=99}} Los alemanes tomaron una nueva folada de rehenes, llograron la eliminación d'unos 1600 partidarios del JVO solu n'avientu, esbarataron delles de les sos célules na capital, deportaron al Banato a dos de les principales figures de la ilesia ortodoxa serbia, sospechosos de colusión con Mihailović y, a finales d'añu, consiguieron acabar coles aiciones antigubernamentales del JVO.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=100}} A finales de marzu, Nedić, convencíu de la conveniencia de que Mihailović abandonara territoriu serbiu y entamara a los serbios del restu del territoriu yugoslavu, trató de llograr l'alcuerdu d'este pal so plan al traviés d'Aćimović, pero les conversaciones nun llegaron a bon términu.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=92}} L'aumentu de la represión qu'asocedió al fracasu de les conversaciones convenció a Mihailović de la necesidá d'abandonar Serbia pa evitar que-y prindaren los alemanes.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=93}} Mientres, los sos partidarios calteníen una ambigua rellación con Nedić, condergáu pola propaganda Aliada pero pal que trabayaben munchos d'ellos nes unidaes militares gubernamentales y col que compartíen un fondu anticomunismu.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=96}} La suerte de la guerra y la posibilidá d'una derrota alemana faíen tamién que munchos de los que dependíen pa la so subsistencia de l'alministración de Nedić (funcionarios, oficiales na reserva y miembros de les fuercies de seguridá) averar a Mihailović como representante del Gobiernu nel exiliu.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=96}} Non solo la SDS yera una fonte d'armamentu ya información pal JVO, sinón qu'esti funcionaba ensin apenes torga nes zones rurales.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=97}} Nel campu, les diverses fuercies armaes apostábense'l control y l'alministración taba fundamentalmente en manes del JVO que trataba, sicasí, de nun enfrentase abiertamente a los ocupantes.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=100}} Nedić trató repetidamente y ensin ésitu d'aumentar el so poder y autonomía respeuto de l'alministración militar alemana d'ocupación; a finales de marzu solicitó la xunta de l'asamblea nacional pa escoyer un rexente, solicitú que foi refugada polos alemanes.{{Harvnp|Ramet|2011|p=32}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=98}} El so intentu de subordinar a los ''chetniks'' de Pećnanac y les fuercies de Ljiotić al SDS y de tomar el mandu efectivu d'esta fracasó tamién pola oposición de les autoridaes militares alemanes, contraries al reforzamientu del so Gobiernu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=32}} A finales del branu, Nedić quexar al comandante alemán por escarecer d'órganos executivos colos qu'exercer l'alministración del territoriu y porque les fuercies armaes locales y la policía quedaren sol control del comandante de les [[SS]].{{Harvnp|Ramet|2011|p=33}} Nos meses siguientes, siguió aportunando ensin ésitu en someter a los destacamentos de voluntarios a la Guardia Estatal y quexándose del incumplimientu alemán de les promeses que recibiera al aceptar el gobiernu; esta situación perxudicó les rellaciones ente Nedić y los alemanes.{{Harvnp|Ramet|2011|p=33}} El 16 de setiembre, presentó la so división, protestando pola crisis económica, el problema de los refuxaos (400&nbsp;000 llegaren a lo llargo del añu del restu de Yugoslavia), los costos de la ocupación, el control búlgaru de gran parte del territoriu o la falta de poder real del so Gobiernu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=33}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=98}} Nedić permaneció al frente del Gobiernu gracies a la promesa alemana d'una entrevista con Hitler na que podría plantegar les sos reivindicaciones al canciller alemán.{{Harvnp|Ramet|2011|p=34}} La entrevista retrasóse y solo producióse'l 18 de setiembre de 1943, con escasos y tardíes resultaos pa Nedić, que nun llogró rebaxar el númberu d'executaos en represalies nin aumentar el territoriu serbiu y solo llogró'l control de la Guardia Estatal y del Cuerpu de Voluntarios tres meses d'esixencies al mandu alemán en Serbia.{{Harvnp|Ramet|2011|p=34}} El 9 de setiembre, Mihailović fixo un llamamientu a los sos siguidores pa empezar la desobediencia civil al Gobiernu de Nedić, lo qu'aceleró l'enfrentamientu ente los partidarios de dambos, nel que numberosos ''chetniks'' fueron deteníos y executaos, con participación de les tropes alemanes en sofitu del Gobiernu.<ref name="roberts67">[[#Bibliografía|Roberts (1973)]], p. 67</ref> N'avientu de 1942, antes de les operaciones en Yugoslavia occidental que teníen d'acabar cola organización chetnik, los alemanes decidieron desmantelar la rede de sofitu a Mihailović en Serbia, eslleiendo les unidaes militares que, asonsañando ser fieles al Gobiernu del xeneral Nedić, yeren en realidad formaciones lleales a Mihailović tapaes.<ref name="milazzo105">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 105</ref> Al empar llevaron a cabu una purga d'oficiales y funcionarios na alministración, quitando temporalmente al caudiellu chetnik de los sos sofitos nel gobiernu y les fuercies armaes y anulando la so lenta recuperación dende finales de 1941.<ref name="milazzo105"/> ==1943== [[Ficheru:TropasBúlgarasEnElTerritorioDeLaComandanciaMilitarAlemanaEnSerbia1941-1944.svg|Espansión de la zona d'esplegue de les unidaes búlgares d'ocupación en Serbia en 1942 y 1943.|thumb|right]] En febreru de 1943, la proporción de ajusticiamientos per cada víctima de les tropes d'ocupación amenorgar de cien a cincuenta.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=320}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=182}} Esta proporción sumió n'ochobre, cuando les represalies dexaron de ser automátiques y pasaron a estudiase en cada casu, lo qu'amenorgó'l númberu de víctimes.{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=320}}{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=227}} Ente xineru y la seronda, sicasí, produciéronse diversos casos d'execuciones multitudinaries nes que participaron non solo unidaes alemanes, sinón tamién fuercies serbies, como la del 18 de xunu na que 400 rehenes fueron axusticiaos pola muerte de trés aduaneros alemanes y un axatáu del Cuerpu de Proteición o la del 29 de xunu, na que 575 rehenes fueron executaos en represalia por diversu ataques partisanos.{{Harvnp|Ramet|2011|p=37}} Amás, mientres la segunda metá de xunu na Operación Nube contra civiles sospechosos de collaborar colos partisanos 1173 fueron deteníos y 1139 d'ellos executaos.{{Harvnp|Ramet|2011|p=37}} Ente febreru y agostu, les fuercies d'ocupación y les gubernamentales doblaron los sos esfuercios pa esaniciar a partisanos y ''chetniks''; 3000 d'estos postreros fueron executaos mientres esti periodu según los rexistros alemanes.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=182}} El 23 de xunetu, ufiertáronse en devanéu 100&nbsp;000 marcos d'oru por Mihailović o Tito, parte de les operaciones contra la oposición.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=182}} A mediaos d'añu, la zona so ocupación búlgara aumentara tantu que namái Belgráu, la so contorna, les mines de Bor y una granxa a lo llargo del Danubiu siguíen so control direutu de los alemanes, pa disgustu de Nedić.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=97}} En xunetu una nueva división búlgara relevó a una de los alemanes; los mandos alemanes taben satisfechos col desempeñu de les unidaes búlgares nes operaciones contra les guerrilles, abondo esitoses hasta finales de 1943.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=183}} Tres el fracasu de les operaciones contra los partisanos en [[Herzegovina]] y [[Montenegru]], un númberu creciente d'unidaes ''chetniks'', desmoralizadas poles perda sufiertes, trataron de llegar a alcuerdos con Nedić pa xunise a les sos fuercies armaes como forma d'asegurase'l suministru y armes necesarios, amás de llibrase de los ataques de los alemanes.<ref name="milazzo165">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 165</ref> A finales de 1943, los alemanes lliberaron al caudiellu ''chetnik'' [[Pavle Đurišić]] y facilitaron un alcuerdu ente él y Nedić que-y dexó reconstruyir les sos fuercies como unidá collaboracionista contra los partisanos nel suroeste de Serbia.<ref name="milazzo165"/>{{Harvnp|Ramet|2011|p=36}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=195}} Na seronda de 1943, parte del mandu alemán consideró conveniente algamar alcuerdos con unidaes''chetniks'', que se llevaron a efeutu a empiezos del iviernu, tratando de compensar el creciente poderíu partisanu.<ref name="roberts157">[[#Bibliografía|Roberts (1973)]], p. 157</ref>{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=320}} Estes unidaes comprometer a cesar les sos actividaes contra'l Gobiernu de Nedić.<ref name="roberts157"/>{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=320}} En setiembre Hitler prometió a Nedić lliberar ciertu númberu prisioneros de guerra pero, como otres promeses alemanes al primer ministru, esta nun se cumplió.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=226}} Los planes del nuevu unviáu alemán, [[Hermann Neubacher]] —llegáu a Serbia a finales del branu—,{{Harvnp|Ramet|2011|p=34}} pa reforzar la posición de Nedić por aciu la creación d'una federación d'entes serbios qu'incluyera Serbia, Montenegro y el [[Sandžak]] fueron finalmente refugaos por Hitler.<ref name="hehn361">[[#Bibliografía|Hehn (1971)]], p. 361</ref>{{Harvnp|Tomasevich|1975|p=320}}{{Harvnp|Ramet|2011|p=35}} Los alcuerdos con fuercies ''chetniks'', pela so parte, debilitaron entá más al Gobiernu de Nedić y aceleraron la infiltración de los siguidores de Mihailović na alministración y la collaboración d'esta con él.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=225}} El mesmu Nedić quexar a les autoridaes alemanes a finales de febreru de 1944 polos alcuerdos coles unidaes ''chetniks'', que consideraba un signu de debilidá alemana y fomentaben na so opinión el reforzamientu de Mihailović en perxuiciu del so Gobiernu.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=225}} Nuna llarga enumeración de faltes, Nedić quexábase igualmente de la tolerancia alemana del congresu de Ba convocáu pol caudiellu ''chetnik'', ente que los alemanes refugaren los sos anteriores pidimientos pa celebrar una asamblea similar.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=225}} Los alcuerdos coles fuercies de Mihailović quitaron a Nedić de los últimos retazos de sofitu ente la población serbia, ente que tampoco ayudaron a aquel, vistu cada vez más como collaboracionista tantu pola población como polos Aliaos occidentales.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=226}} Neubacher sí llogró, sicasí, paralizar mientres dellos meses les execuciones de represalia, que consideraba contraproducentes pa los alemanes y favorables a los partisanos o la reapertura de la Universidá de Belgráu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=35}} Los dos entevistes de Neubacher con Hitler n'avientu de 1943 y abril de 1944 nun llograron convencer a este d'abandonar la so actitú serbófoba y de reforzar el Gobiernu de Nedić.{{Harvnp|Ramet|2011|p=35}} ==1944== Supuestamente fiel al rei anque duru críticu del [[Gobiernu yugoslavu nel exiliu (1941-1945)|Gobiernu nel exiliu]], Nedić anidió la so postura a empiezos de 1944 cuando quedó clara la probabilidá d'una derrota alemana na guerra mundial.{{Harvnp|Ramet|2011|p=37}} Aquel día el so Gobiernu atopábase bien debilitáu y tantu la mayoría de l'alministración como de la Guardia Estatal amosaben el so respaldu a Mihailović.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=199}} Los ministros yeren reticentes a aplicar midíes contra Mihailović, que resultaben impopulares.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=226}} Mientres, los costos d'ocupación alzárense hasta algamar el 40&nbsp;% del presupuestu nacional.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=226}} El [[domingu de Ramos]], {{fecha|16|4|1944}}, casi coincidiendo col aniversariu del bombardéu alemán qu'empezó la [[invasión de Yugoslavia]], l'aviación estauxunidense bombardeó duramente [[Belgráu]], infligiendo numberoses baxes civiles, pa disgustu del [[gobiernu yugoslavu nel exiliu (1941-1945)|Gobiernu nel exiliu]].<ref name="roberts214">[[#Bibliografía|Roberts (1973)]], p. 214</ref> A pesar de les protestes yugoslaves, l'aviación Aliada siguió bombardeando la capital.<ref name="roberts214"/> Poles mesmes feches los alemanes solicitaron la opinión de Nedić sobre l'actitú escontra Mihailović, una y bones la mayoría de los alcuerdos alcanzaos coles sos fuercies na seronda de 1943 fueren rescindíos o habíen caducáu, anque siguía una collaboración oficiosa ente les dos partes; los alemanes decidieron inorar les suxerencies de Nedić, que consistieron fundamentalmente nun desarme pacíficu de los ''chetniks'' y l'exiliu del so xefe.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=227}} Mientres la primavera, los partisanos trataron d'introducise en Serbia, aición que trataron d'evitar les tropes alemanes, los ''chetniks'' y les tropes gubernamentales.<ref name="roberts225">[[#Bibliografía|Roberts (1973)]], p. 225</ref> Les unidaes xermanes precisaron finalmente del sofitu de les fuercies de Mihailović pa poder refugar l'acometida.<ref name="hehn362">[[#Bibliografía|Hehn (1971)]], p. 362</ref> Foi, sicasí, el SDK, el que llevó'l pesu de los combates.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=227}} N'agostu Nedić, viendo cercana la retirada alemana, volvió a entamar los contactos con Mihailović,{{Harvnp|Ramet|2011|p=32}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=227}} que la so posición tampoco yera bien favorable, escasu d'armes{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=227}} y abastos.<ref name="roberts257"/>{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=227}} La {{fecha|20|8|1944}},{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=227}} tuvo un alcuentru{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=227}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=228}} ente los dos nes cercaníes d'[[Ožice]]. Dambos aldericaron la posibilidá de consiguir armes pa los ''chetniks'' de los alemanes, al traviés del Gobiernu de Nedić.<ref name="roberts258">[[#Bibliografía|Roberts (1973)]], p. 258</ref>{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=227}}{{Harvnp|Ramet|2011|p=32}} Anque Nedić convenció en principiu a les autoridaes alemanes pa suministrar les armes solicitaes polos ''chetniks'', les entregues fueron en realidá escases{{Harvnp|Ramet|2011|p=32}} y tantu Hitler como l'altu mandu alemán amosáronse contrarios a otorgar l'ayuda armamentística reclamada.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=227}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=229}} A finales del mesmu mes, volver# a entamar los ataques partisanos dende l'oeste y el suroeste y a empiezos de setiembre l'aviación Aliada bombardeó les llinies de comunicación pa tratar d'estorbar la concentración de fuercies alemanes de los Balcanes en Serbia; na segunda metá del mes, les fuercies de Tito llograren espulsar a Mihailović y el so altu mandu de Serbia.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=228}} La {{fecha|6|9|1944}}, l'Exércitu soviéticu algamó les antigües fronteres yugoslaves.<ref name="roberts257">[[#Bibliografía|Roberts (1973)]], p. 257</ref><ref name="hehn367">[[#Bibliografía|Hehn (1971)]], p. 367</ref> Ante la inminente espulsión de Serbia, los alemanes y les fuercies collaboracionistes prepararon la evacuación y Nedić retiró 3,5 millones de dinares del presupuestu nacional el 29 de setiembre.{{Harvnp|Ramet|2011|p=37}} El 3 d'ochobre celebró l'últimu conseyu de ministros mientres s'esaniciaba la documentación de posible importancia pal enemigu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=37}} Los ministros llograron permisu p'abandonar la capital y el mesmu Nedić facer el 6 d'ochobre, en solicitando a la población que nun ufiertara resistencia a los partisanos o a los soviéticos.{{Harvnp|Ramet|2011|p=38}} A finales de setiembre y principios d'ochobre, los soviéticos desencadenaron un ataque contra les fuercies alemanes, que cuntaben cola débil ayuda de les unidaes de Nedić y dellos ''chetniks''.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=228}} Les unidaes alemanes, incapaces d'aguantar el embate, empezaron a retirase xuntu col Cuerpu de Voluntarios y el Cuerpu de Proteición Rusu.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=228}}{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=236}}{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=775}} La Guardia Estatal integrada yá nes escases fuercies ''chetniks'' que quedaben en Serbia,{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=235}}{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=776}} retirar escontra'l [[Sandžak]] y más tarde escontra la Bosnia nororiental.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=228}} Ante la imposibilidá de cooperar coles fuercies de Mihailović, los restos de la Guardia volvieron xunise a los alemanes en retirada en xineru de 1945 y treslladáronse tamién a Eslovenia.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=776}} Les fuercies soviéticu y partisanu [[Lliberación de Belgráu|tomaron Belgráu]] el 20 d'ochobre.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=228}} Aquel día Nedić y el so Gobiernu yá fueren sacupaos a Austria, mientres la primer selmana d'ochobre;{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=235}} el día 6 y a propuesta del propiu Nedić, el mandu de la Guardia Estatal pasó a manes del xeneral Miodrag Damjanović, el principal representante de Mihailović nel so gabinete.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=228}} Damjanović, de la mesma, apurrió darréu'l control de la Guardia a este.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=228}} A otru día, el xeneral alemán al mandu nomó dolce comisarios pa faese cargu de los ministerios hasta la llegada de les unidaes partisanes.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=228}} == Disolución == Tres l'alcuerdu ente Tito y los soviéticos del {{fecha|29|9|1944}}, el grupu d'exércitos al mandu del mariscal [[Fiódor Tolbujin]] xuntu con unidaes partisanes coló sobre Belgráu.<ref name="roberts270">[[#Bibliografía|Roberts (1973)]], p. 270</ref> Tomaron [[Niš]] la {{fecha|15|10|1944}} tres mediu mes d'ofensiva y cinco díes dempués [[Lliberación de Belgráu|entraben na capital]].<ref name="roberts270"/><ref name="hehn367"/> Alredor de 3000 partisanos y 1000 soldaos soviéticos perdieron la vida na batalla pol control de la ciudá,{{Harvnp|Ramet|2011|p=38}} que duró una selmana.{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=237}} Los dirixentes serbios tuvieron que fuxir a [[Eslovenia]] hasta'l final de la guerra,<ref name="hehn368">[[#Bibliografía|Hehn (1971)]], p. 368</ref> cuando munchos fueron prindaos y executaos. El Gobiernu abelugar n'Austria,<ref name="hehn368"/> primero en Viena y más tarde na estación iverniza de Kitzbühel,{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=235}}{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=777}} onde foi prindáu'l 8 de mayu de 1945 por tropes estauxunidenses.{{Harvnp|Ramet|2011|p=38}} Los estauxunidenses devolvieron a Nedić al nuevu Gobiernu yugoslavu como testigu en xineru de 1946; este decidió nun devolvelo y sometelo a xuiciu, pero finó antes, el 4 de febreru, al cayer per una ventana del hospital de Belgráu, bien suicidándose{{Harvnp|Pavlowitch|2008|p=235}} o siendo emburriáu.{{Harvnp|Ramet|2011|p=38}}{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=777}} Los restos de la Guardia Estatal pasaron a Austria la segunda selmana de mayu de 1945 xuntu con guardias eslovenos, pero fueron apurríos a los partisanos polos Aliaos.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=777}} Los Voluntarios serbios cruciaron la frontera italiana a finales d'abril xuntu con unidaes ''chetniks'' y apurriéronse a los británicos.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=777}} Anque estos apurrieron a los partisanos a dellos destacaos oficiales consideraos criminales de guerra, el gruesu de les tropes recibió tratu de refuxaos y dexóse-yos emigrar a otros países.{{Harvnp|Tomasevich|2011|p=777}} == Lili Marleen == En 1941, tres la [[Invasión de Yugoslavia|capitulación de Yugoslavia]], los soldaos alemanes facer con Radiu Belgráu, dende onde programen el cantar [[Lili Marleen]] que pasaría a ser popular a nivel internacional.<ref>{{Cita web| url = http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1810595,00.html | títulu = ¿Quién ye Lili Marleen? | añu = 2005 | obra = [[Deutsche Welle]] 09.12.2005 | fechaaccesu = 7 d'ochobre de 2007 | idioma = español}}</ref> Foi traducida a dellos idiomes, tresformándose en dellos países en marcha militar o en cantar deportivu militar o a cencielles en cantar de cuartel o cantar militar. == Ver tamién == * [[Holocaustu en Serbia]] * [[Bulgaria mientres la Segunda Guerra Mundial]] * [[Estáu Independiente de Croacia]] * [[Operación Marita]] * [[Lliberación de Belgráu]] == Notes y referencies == {{llistaref|4}} ==Bibliografía== * {{cita llibru |apellíu= Browning |nome= Christopher R. |enllaceautor= |títulu= Fateful months. Essays on the emergence of the Final Solution |idioma= inglés |añu= 1991 |editorial= Holmes & Meier |isbn= 0841912661 |páxines= 113 }} * {{Cita publicación | autor = Dulić, Tomislav | títulu = Mass Killing in the Independent State of Croatia, 1941–45: A Case for Comparative Research | añu = 2006 | revista = Journal of Genocide Research | volume = 8 | númberu = 3 | páxines = 255-281 | url = }} * {{Cita publicación | autor =Gumz, Jonathan Y. | títulu =Wehrmacht Perceptions of Mass Violence in Croatia, 1941-1942 | añu = 2001 | revista = The Historical Journal | volume = 44 | númberu = 4 | páxines =1015-1038 | url = http://www.jstor.org/stable/3133549 }} * {{Cita publicación | autor =Gumz, Jonathan Y. | títulu =German Counterinsurgency Policy in Independent Croatia, 1941-1944 | añu = 1998 | revista = The Historien | volume = 61 | númberu = 1 | páxines =33-50 | url = http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1540-6563.1998.tb01422.x/abstract }} * {{Cita publicación | autor =Hehn, Paul N. | títulu =Serbia, Croatia and Germany 1941-1945: Civil War and Revolution in the Balkans | añu =1971 | revista =Canadian Slavonic Papers | volume =13 | númberu =4 | páxines =344-373 | url = http://www.jstor.org/stable/40866373 }} * {{cita llibru |apellíu= Milazzo |nome= Matteo J |títulu= The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance |idioma= inglés |edición= |añu= 2008 |editorial=ACLS Humanities e-Book |isbn= 9781597407007 |páxines=224 |url= }} * {{cita llibru |apellíu = Pavlowitch |nome = Stevan K. |títulu = Hitler's New Disorder: The Second World War in Yugoslavia |idioma = inglés |añu = 2008 |editorial = [[Columbia University Press]] |isbn = 9780231700504 |páxines = 256 }} * {{cita llibru |apellíu= Pavlowitch |nome= Stevan K. |enllaceautor= |títulu= Yugoslavia |idioma= inglés |añu= 1971 |editorial= Praeger Publishers |id= {{OCLC|200171}} |páxines=416 }} * {{Cita publicación | autor =Ramet, Sabrina P. | enllaceautor = Sabrina P. Ramet | títulu =The NDH - An Introduction | añu =2006 | revista = [[Totalitarian Movements and Political Religions]] | volume =7 | númberu = 4 | páxines = 399–409 | url = http://www.prio.no/sptrans/-229673860/2007sr003.pdf }} *{{cita llibru |apellíu= VV. |nome= AA. |editor= [[Sabrina P. Ramet]] |editor2=Fola Listhaug |títulu= Serbia and the Serbs in World War Two |idioma= inglés |añu= 2011 |editorial=Palgrave Macmillan |isbn= 9780230278301 |páxines=344 |url= }} *{{cita llibru |apellíu= Roberts |nome= Walter R. |títulu= Tito, Mihailovic, and the Allies, 1941-1945 |idioma= inglés |edición= |añu= 1973 |editorial=Rutgers University Press |isbn= 9780813507408 |páxines=406 |url= https://books.google.com/books?id=43CbLU8FgFsC&lpg=PP1&pg=PP1#v=onepage&q&f=false }} * {{cita llibru |apellíu= Tomasevich |nome= Jozo |enllaceautor = Jozo Tomasevich |títulu= The Chetniks: War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945 |idioma= inglés |añu= 1975 |editorial=[[Stanford University Press]] |isbn= 9780804708579 |páxines=518 }} * {{cita llibru |apellíu= Tomasevich |nome= Jozo |enllaceautor = Jozo Tomasevich |títulu= War and Revolution in Yugoslavia: 1941 - 1945 |idioma= inglés |añu= 2011 |editorial=Stanford University Press |isbn= 9780804779241 |páxines=864 |url=https://books.google.es/books?vide=ISBN9780804779241&printsec=titlepage }} {{Tradubot|Gobierno de Salvación Nacional de Serbia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaos y territorios fundaos en 1941]] [[Categoría:Nazismu]] [[Categoría:Estaos desapaecíos d'Europa]] [[Categoría:Estaos y territorios desapaecíos de Serbia]] [[Categoría:Yugoslavia na Segunda Guerra Mundial]] [[Categoría:Rellación Alemaña-Serbia]] [[Categoría:Collaboracionismu]] [[Categoría:Historia de Belgráu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] h6s3evv9hxidlws7ibp2ap02cd5rp9j 0 110808 3709872 3698011 2022-08-19T09:19:58Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial = ''Nezavisna Država Hrvatska'' |nome_completu = Estáu Independiente de Croacia |nome_común = Croacia |continente = Europa |forma_de_gobiernu = [[Monarquía constitucional]] baxu [[dictadura]] [[fascista]] [[unipartidista]]¹ |status = [[Gobiernu títere|Estáu títere]] de l'[[Alemaña Nazi]] |añu_entamu = 1941 |añu_fin = 1945 |eventu_empecipio = [[Invasión de Yugoslavia]] |eventu_fin = Gana ante'l [[Exércitu Coloráu]] y [[Partisanos (Yugoslavia)|Movimientu Partisanu Yugoslavu]] |fecha_entamu = 10 d'abril |fecha_fin = mayu |eventu1 = Croacia pierde [[Dalmacia]] ante [[Italia]] |fecha_eventu2 = [[29 de payares]] de [[1943]] |eventu2 = Ye declarada la [[República Democrática Federal de Yugoslavia]] |fecha_eventu1 = [[19 de mayu]] de [[1941]] |p1 = Reinu de Yugoslavia |bandera_p1 = Flag of Yugoslavia (1918–1943).svg |s1 = República Socialista de Croacia |bandera_s1 = Flag_of_SR_Croatia.svg |s2 = República Socialista de Bosnia-Herzegovina |bandera_s2 = Flag_of_SR_Bosnia_and_Herzegovina.svg |s3 = Gobiernu provisional de la Yugoslavia Federal Democrática |bandera_s3 = Flag of the Democratic Federal Yugoslavia.svg |imaxe_bandera = Flag of Independent State of Croatia.svg |bandera = Bandera de Croacia |imaxe_escudo = Coat of arms of the Independent State of Croatia.svg |símbolu = Escudo de Croacia |mapa = Independent State of Croatia-1942.svg |capital = Zagreb |lema_nacional = |himnu_nacional = |idioma = [[Idioma croata|Croata]] |moneda = [[Kuna croata|Kuna]] |líder1 = [[Tomislav II de Croacia|Tomislav II]]¹ |gobernante1 = [[Ante Pavelić]] |gobernante2 = [[Ante Pavelić]] |gobernante3 = [[Nikola Mandić]] |añu_líder1 = [[1941]]-[[1943]] |añu_gobernante1 = [[1941]]-[[1945]]<br />'''[[Primer ministru]]''' |añu_gobernante2 = [[1941]]-[[1943]] |añu_gobernante3 = [[1943]]-[[1945]] |títulu_líder = [[Rei]] |títulu_gobernante = [[Poglavnik]] |dato_año1 = 1941<ref name="meneghello51"/> |dato_superficie1 = 98572 |dato_población1 = 6300000 |miembru_de = [[Potencies de la Exa]] |notes = ¹ El Rei Tomislav II moraba n'[[Italia]] y nunca visitó'l so reinu. Pavelić gobernaba'l país en realidá nuna [[dictadura]] [[fascismu|fascista]]. }} L''''Estáu Independiente de Croacia''' ('''NDH''', del [[idioma croata|croata]] '''''N'''ezavisna '''D'''ržava '''H'''rvatska'')<ref name="jareb201">[[#Bibliografía|Jareb (2007)]], p. 201</ref> foi un [[Gobiernu títere|Estáu títere]] del [[Alemaña nazi|III Reich]] formáu tres la derrota del [[Reinu de Yugoslavia]] a principios de la [[Segunda Guerra Mundial]].<ref name="payne409">[[#Bibliografía|Payne (2006)]], p. 409</ref> Foi gobernáu pola [[Ustacha]],<ref name="jelinek260"/> movimientu fascista basáu nun nacionalismu estremo,<ref name="gumz1019"/><ref name="jelinek260"/> un discursu de carís relixosu y un historial de gran violencia.<ref name="gumz1025">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1025</ref> L'establecimientu del NDH foi proclamáu la {{fecha|10|4|1941}},<ref name="levy808"/><ref name="jelinek260">[[#Bibliografía|Jelinek (1980)]], p. 260</ref><ref name="hehn347">[[#Bibliografía|Hehn (1971)]], p. 347</ref> cuatro díes dempués del ataque del [[Exa Berlín-Roma-Tokiu|Exa]] a [[Reinu de Yugoslavia|Yugoslavia]] y poco primero de la entrada de les tropes alemanes na ciudá.<ref name="meneghello47">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 47</ref> El caudiellu del nuevu Estáu foi [[Ante Pavelić]],<ref name="jelinek196"/><ref name="trifkovic154">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 154</ref><ref name="hehn347"/> que tornó coles tropes italianes del so exiliu'l 13 d'abril de 1941,<ref name="bartulin53">[[#Bibliografía|Bartulin (2007)]], p. 53</ref><ref name="trifkovic186"/> en prometiendo a Mussolini la posesión de [[Dalmacia]].<ref name="meneghello48">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 48</ref><ref name="hehn348">[[#Bibliografía|Hehn (1971)]], p. 348</ref> Oficialmente foi un reinu con un soberanu na figura de [[Tomislav II de Croacia]] de la [[Casa de Saboya]]<ref name="jelinek262"/> —primu segundu del rei d'Italia [[Víctor Manuel III d'Italia]]—,<ref name="roberts19">[[#Bibliografía|Roberts (1973)]], p. 19</ref> pero ésti nun tener en realidá nengún poder y nunca visitó Croacia.<ref name="jareb461"/> L'Estáu incluyó la totalidá de l'actual [[Bosnia y Herzegovina]]<ref name="roberts19"/><ref name="meneghello49"/> y gran parte de [[Croacia]], ente que'l norte de [[Dalmacia]] quedó anexonada a [[Italia]],<ref name="hehn348"/> y [[Condáu de Međimurje|Međimurje]] y [[Condáu de Osijek-Baranja|Baranja]] del sur pasaron a [[Reinu d'Hungría (1920-1945)|Hungría]].<ref name="jelinek204">[[#Bibliografía|Jelinek (1984)]], p. 204</ref> La metá septentrional del NDH atopar so la zona d'influencia militar [[Alemaña|alemana]], cola [[Wehrmacht]] exerciendo la ocupación, ente que la metá meridional yera controlada pol Exércitu de la [[Italia fascista]].<ref name="gumz1015">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1015</ref> Tres la capitulación d'[[Italia]] en [[1943]], el NDH absorbió Dalmacia septentrional —[[Split]] y [[Šibenik]]—.<ref name="ramet404"/> El país atópase en tou momentu ocupáu militarmente pela Exa, primero por tropes italianes y alemanes y, tres la capitulación italiana, namái poles segundes.<ref name="payne409"/> A pesar del so anterior sofitu mientres la década de 1930, el Gobiernu italianu reclamó y llogró del Gobiernu ustacha amplios territorios costeros con mayoría de población croata, amás d'algamar pactos colos ''chetniks'' de la rexón.<ref name="bartulin49">[[#Bibliografía|Bartulin (2007)]], p. 49</ref> Mientres práuticamente tola so esistencia, el NDH foi un gran [[campu de batalla]] de diversos grupos armaos, incluyendo les fuercies del nuevu Estáu, y llugar de grandes operaciones de «[[llimpieza étnica]]», fundamentalmente a manes del réxime de Pavelić.<ref name="gumz1015"/> Estes debieron fundamentalmente a lo exiguo de la población croata —malapenes un 50 % de la población del nuevu país— que topetaba cola visión ustacha d'un [[Estáu nación]] uniforme.<ref name="gumz1026">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1026</ref> L'Estáu Independiente de Croacia dexó d'esistir en mayu de [[1945]], cola meyora de les [[partisanos yugoslavos|fuercies partisanes]] de [[Josip Broz Tito|Tito]], siguíes pol [[Exércitu Coloráu]] [[Xunión Soviética|soviéticu]]. Esi mesmu añu creóse la [[República Democrática Federal de Yugoslavia]]. == Creación y rivalidá italo-xermana == L'establecimientu del NDH foi proclamáu la {{fecha|10|4|1941}},<ref name="levy808"/><ref name="jelinek260">[[#Bibliografía|Jelinek (1980)]], p. 260</ref><ref name="hehn347">[[#Bibliografía|Hehn (1971)]], p. 347</ref><ref name="hoare14"/><ref name="pavlowitch110">[[#Bibliografía|Pavlowitch (1971)]], p. 110</ref> cuatro díes dempués del ataque del [[Exa Berlín-Roma-Tokiu|Exa]] a [[Reinu de Yugoslavia|Yugoslavia]], por [[Slavko Kvaternik]],<ref name="hoare14"/> llugarteniente de la [[Ustacha]],<ref name="jareb459">[[#Bibliografía|Jareb (2006)]], p. 459</ref><ref name="trifkovic136">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 136</ref> por indicación del representante alemán en Zagreb, [[Edmund Veesenmayer]], y poco primero de la entrada de les tropes alemanes na ciudá.<ref name="meneghello47">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 47</ref> Hasta poco primero de la invasión, Hitler nun contemplara la división de [[Reinu de Yugoslavia|Yugoslavia]] y evitara l'ataque italianu al país.<ref name="hoare14">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 14</ref> El [[Golpe d'Estáu en Yugoslavia de 1941|golpe d'Estáu del 27 de marzu]] llevólu a considerar al nuevu Gobiernu de dudable llealtá a la Exa y, n'ufiertando en devanéu l'anexón de Croacia a [[Miklós Horthy]], plantegase'l so establecimientu como país independiente.<ref name="hoare14"/> {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = 220 | títulu = [[Ficheru:Flag of Independent State of Croatia.svg|20px]] Territoriu del NDH | posición_títulu = center | fondu_de_títulu = | testu = | posición_texto = left/right/center | fondu_de_texto = | foto1 = NezavisnaDrzavaHrvatska.png | testu1 = Unidaes alministratives del Estáu croata en 1941. | alineación_texto1 = center | semeya2 =Western Balkans 1942.2008 ES.svg | testu2 = El NDH nos [[Balcanes]] de la [[Segunda Guerra Mundial]]. | alineación_texto2 = center }} Proclamáu mientres l'ataque alemán a Yugoslavia,<ref name="trifkovic">Trifkovic, Srdjan: "Rivalry between Germany and Italy in Croatia, 1942-1943", ''The Historical Journal'', 36 (1993)</ref><ref name="bartulin51">[[#Bibliografía|Bartulin (2007)]], p. 51</ref> el nuevu Estáu croata, con capital en Zagreb,<ref name="korb4"/> topábase teóricamente na área d'influencia italiana.<ref name="trifkovic"/> El control italianu, sicasí, nun pudo faese efeutivu pola debilidá económica de [[Mussolini]] y los intereses alemanes n'esplotar Croacia pal so beneficiu.<ref name="trifkovic260">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 260</ref><ref name="bartulin57">[[#Bibliografía|Bartulin (2007)]], p. 57</ref> A pesar de les repitíes declaraciones alemanes sobre la pertenencia de Croacia al área d'influencia italiana, el Reich deseyaba caltener el control de les materies primes.<ref name="bartulin57"/> Yá a empiezos de 1942 toles materies primes principales y gran parte de la industria del país atopar so control alemán.<ref name="trifkovic"/> Avanzáu l'añu y gracies a la escusa del aumentu de la resistencia a la ocupación, los alemanes llograron tamién faese col control de les fuercies armaes croates,<ref name="trifkovic272">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 272</ref> a pesar de la rocea italiana.<ref name="trifkovic"/> L'Estáu, a pesar de la so teórica independencia, yera pocu más qu'un condominiu ítalo-xermanu.<ref name="biondich79">[[#Referencies|Biondich (2005)]], p. 79</ref><ref name="korb4"/><ref name="bartulin54">[[#Bibliografía|Bartulin (2007)]], p. 54</ref><ref name="hoare15"/> El repartu de les zones d'influencia de cada miembru de la Exa realizárase na xunta de los ministros d'Esteriores de la Exa en [[Viena]] el 21 y {{fecha|22|4|1941}}.<ref name="jareb460"/><ref name="hoare15"/> De tolos Estaos so ocupación militar de la Exa, sicasí, foi'l que cuntó con mayor autonomía interna.<ref name="payne409"/> Estes conversaciones confirmaron la entrega de Bosnia-Herzegovina al nuevu Estáu, según el trazáu de la so frontera oriental con Serbia.<ref name="hoare15"/> La zona costera, que quedó mayoritariamente en manes italianes, foi subordinada a les autoridaes militares d'esti país, que trataron d'enzancar la estensión de la nueva alministración croata nesta rexón.<ref name="jareb461">[[#Bibliografía|Jareb (2006)]], p. 461</ref> Los [[Trataos de Roma (1941)|trataos de Roma]] ({{lang-hr|Rimski ugovori}}) del {{fecha|18|5|1941}}<ref name="meneghello49"/> afitaron la rellación ente'l NDH ya Italia, ente otres coses la cesión de territorios de población croata a Italia,<ref name="jelinek262">[[#Bibliografía|Jelinek (1980)]], p. 262</ref> principalmente na mariña adriática,<ref name="jareb461"/><ref name="bartulin55">[[#Bibliografía|Bartulin (2007)]], p. 55</ref> concesión al anterior sofitu italianu a Pavelić.<ref name="bartulin54"/> Les cesiones territoriales fueron una de les condiciones impuestes polos italianos pa reconocer la inclusión de Bosnia-Herzegovina nel nuevu Estáu croata.<ref name="meneghello49"/> El 12 d'abril, Hitler dispunxera que fueren los italianos los que decidieren el destín de la provincia, en refugando de primeres que formara parte'l nuevu Estáu croata.<ref name="hoare15">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 15</ref> El NDH comprometíase amás a nun formar una Marina de guerra propia,<ref name="bartulin55"/><ref name="meneghello50">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 50</ref> destruyir les defenses costeres<ref name="meneghello50"/> y a dexar el control de les sos agües territoriales a los italianos.<ref name="jareb461"/> Los alcuerdos incluyíen tamién el nomamientu del duque italianu como rei<ref name="jelinek262"/><ref name="meneghello49"/> formal, pero ensin poderes, de Croacia.<ref name="bartulin55"/> Nos territorios vencíos a Italia, esta llevó a cabu una brutal ocupación coles mires de «italianizarlos», qu'incluyó l'internamientu d'ente 30&nbsp;000 y 40&nbsp;000 croates n'Italia o la proteición dellos miles de tropes ''chetniks'' que cometieron otomíes contra croates y musulmanes.<ref name="bartulin65">[[#Bibliografía|Bartulin (2007)]], p. 65</ref> Italia controlaba territorialmente amás de les zones vencíes, la llamada ''zona II'' (la mariña), y parcialmente la ''zona III'' (una franxa paralela nel interior), con efeutos devastadores pa la economía del nuevu país.<ref name="jareb461"/> Les tropes italianes tamién cometieron [[crímenes de guerra]] na zona sol so control y,<ref name="jareb462">[[#Bibliografía|Jareb (2006)]], p. 462</ref> amás, nun pudieron evitar los numberosos crímenes perpetaos poles autoridaes croates na rexón, especialmente abondoses en 1941.<ref name="jareb462"/> Les diferencies ente los dos socios principales de la Exa n'Europa na so rellación con [[Dalmacia]] y [[Istria]], la franxa costera, onde vivíen dende diba sieglos millares de ítalo-dálmates, amás de la mayoría d'etnia eslava, viéronse entá más emponzoñadas mientres les campañes contra los partisanos de la primer metá de 1943, cuando los italianos refugaron romper les sos rellaciones coles [[Chetniks|bandes de nacionalistes serbios]].<ref name="trifkovic"/> Esta rellación, deseyada polos italianos pa primir a los nacionalistes croates y tener al empar un aliáu local na so llucha contra los [[Partisanos (Yugoslavia)|partisanos]], apurría a los ''chetniks'' una base segura tantu frente a los ataques de los fascistes croates de Pavelić, como a los rivales comunistes de [[Josip Broz Tito|Tito]], al empar qu'una fonte d'armamentu. == Política interior == === Creación del Estáu y les sos pilastres === [[Ficheru:Adolf Hitler meets Ante Pavelić.1941.jpg|thumb|right|El caudiellu croata [[Ante Pavelić|Pavelić]] (derecha) estrechando la mano a [[Adolf Hitler|Hitler]] nuna visita al dirixente alemán en xunu de 1941.]] L'Estáu, controláu dende la so proclamación pola organización fascista [[Ustacha]],<ref name="gumz1015"/> caracterizábase principalmente por un odiu feroz a los serbios,<ref name="trifkovic"/><ref name="goldstein417">[[#Bibliografía|Goldstein (2006)]], p. 417</ref><ref name="biondich33">[[#Referencies|Biondich (2002)]], p. 33</ref> un nacionalismu estremo,<ref name="trifkovic"/><ref name="jelinek195"/> xuníos a un antisemitismu más tardío y quiciabes por cuenta de la influencia nazi alemana<ref name="jelinek206">[[#Bibliografía|Jelinek (1984)]], p. 206</ref> y una forma de gobiernu totalitaria.<ref name="trifkovic"/> Esti Estáu de terror recibió'l sofitu de la ilesia católica croata, que'l so arzobispu [[Aloysius Stepinac]] foi collaborador direutu del réxime nos sos empiezos, alloñándose más tarde,<ref name="pavlowitch113">[[#Bibliografía|Pavlowitch (1971)]], p. 113</ref> anque sofitando en tou momentu la independencia del Estáu y la so ideoloxía católica.<ref name="gumz1025"/><ref name="meneghello59">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 59</ref> El réxime, ante la escasa población croata nel Estáu, proclamó a los musulmanes de Bosnia (15 % de la población)<ref name="gumz1026"/> miembros de la nación croata,<ref name="jelinek196"/><ref name="levy809"/><ref name="biondich44">[[#Referencies|Biondich (2002)]], p. 44</ref><ref name="meneghello51"/> escluyéndo-yos de la persecución estrema a la que sometió a serbios, xudíos y xitanos.<ref name="gumz1026"/><ref name="levy807">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 807</ref><ref name="bartulin70">[[#Bibliografía|Bartulin (2007)]], p. 70</ref><ref name="jelinek260"/> Esta sofitábase nunes lleis proclamaes pocu dempués de la independencia (18 y 30 d'abril<ref name="trifkovic180">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 180</ref><ref name="levy813">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 813</ref>), similares a les [[Lleis de Núremberg]] alemanes.<ref name="gumz1026"/><ref name="ramet403">[[#Bibliografía|Ramet (2006)]], p. 403</ref><ref name="mirkovic326">[[#Bibliografía|Mirkovic (1993)]], p. 326</ref><ref name="biondich33"/> {| style="float: left;" border="0" |- ! style="background: #BDC9e1;" | '''Proporción de población bosnia<br /> de cada comunidá en 1931'''<br /><small> ''Según Hoare, p. 48.<ref name="hoare48">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 48</ref>''</small> |- | <timeline> #<ref name="hoare48">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 48</ref> ImageSize = width:300 height:325 PlotArea = width:150 height:220 left:30 bottom:50 AlignBars = late Legend = orientation:vertical position:right #DateFormat = yyyy Period = from:0 till:55 TimeAxis = orientation:vertical ScaleMajor = unit:year increment:10 start:0 BarData= bar:21 text: bar:1 text: bar:2 text: bar:3 text: bar:21 text: Colors = id:color1 value:rgb(1,1,0.7) legend:Croates id:color2 value:rgb(1,0.8,0.36) legend:Bosníacos id:color3 value:rgb(0.99,0.55,0.235) legend:Serbios TextData = tabs:(110-center,310-center) pos:(10,285) textcolor:black fontsize:S text:Porcentaxe pos:(80,35) textcolor:black fontsize:S text:Comunidá PlotData= width:0 bar:1 color:color1 from:0 till:24.15 width:15 bar:2 color:color2 from:0 till:27.34 width:15 bar:3 from:0 till:48.11 width:15 color:color3 bar:1 at:26 text:24,15 align:center bar:2 at:29 text:27,34 align:center bar:3 at:50 text:48,11 align:center </timeline> |} El movimientu ustacha fuera marxinal<ref name="pavlowitch110">[[#Bibliografía|Pavlowitch (1971)]], p. 110</ref> antes del ataque alemán de 1941,<ref name="trifkovic"/><ref name="gumz1025"/><ref name="gumz34">[[#Bibliografía|Gumz (1998)]], p. 34</ref> siendo conocíu práuticamente namái polos sos ataques terroristes, ente los que s'incluyó l'asesinatu del rei [[Alejandro I de Yugoslavia|Alejandro I]]<ref name="levy809">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 809</ref> y el ministru d'Esteriores francés [[Louis Barthou|Barthou]] en 1934,<ref name="trifkovic"/> en represalia pol asesinatu de [[Stjepan Radić]] en 1928, nel Parllamentu de [[Belgráu]]. Namái'l sofitu de [[Mussolini]], intermitente y por cuenta del so deséu de desestabilizar al so vecín yugoslavu, dexó perdurar a la organización de Pavelić.<ref name="trifkovic"/> La rellación, sicasí, yera de pura conveniencia: Mussolini pretendía anexonase parte del territoriu yugoslavu y controlar a los croates, ente que estos nun teníen intención dalguna de convertise en títeres del italianu, namái utilizar el so sofitu n'armes, entrenamientu, dineru y diplomacia.<ref name="trifkovic"/> L'enclín a la violencia del movimientu debióse orixinalmente a ser la manera de ganar relieve nacional ya internacional, dáu'l so escasu tamañu.<ref name="gumz1026">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1026</ref> Los alemanes namái allegaron a Pavelić y los sos ustachas dempués de que'l principal partíu croata d'antes de la guerra, el [[Partíu Llabrador Croata]],<ref name="jelinek260"/> negára-yos el so collaboración.<ref name="trifkovic"/><ref name="ramet404"/><ref name="jareb459">[[#Bibliografía|Jareb (2006)]], p. 459</ref> Namái entós los alemanes dexaren la proclamación del nuevu Estáu por Pavelić, traíu, xuntu colos sos partidarios, d'Italia.<ref name="trifkovic"/> L'Estáu dependía de los alemanes pa la so sobrevivencia.<ref name="goldstein417"/> La formación de Pavelić yera exigua, non más de 10&nbsp;000 miembros nel momentu de la independencia, nun cuntaba con sofitu popular significativu y namái al empiezu del periodu independiente pudo cuntar col respaldu de la nala derecha<ref name="pavlowitch110"/> del Partíu Llabrador Croata<ref name="jareb470">[[#Bibliografía|Jareb (2006)]], p. 470</ref><ref name="jelinek260"/><ref name="meneghello52"/> y de parte del cleru católicu<ref name="pavlowitch110"/><ref name="pavlowitch112"/> y los intelectuales,<ref name="levy809"/><ref name="jelinek260"/> anque'l deséu independentista yera ampliu en 1941.<ref name="biondich79">[[#Referencies|Biondich (2005)]], p. 79</ref><ref name="jareb460">[[#Bibliografía|Jareb (2006)]], p. 460</ref> Estáu totalitariu,<ref name="jareb463">[[#Bibliografía|Jareb (2006)]], p. 463</ref> los partíos y organizaciones distintes de la ustacha fueron prohibíos.<ref name="jareb463"/><ref name="jelinek261">[[#Bibliografía|Jelinek (1980)]], p. 261</ref><ref name="meneghello52">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 52</ref> El poder político del país concentrar en Pavelić,<ref name="meneghello52"/> caudiellu del Estáu,<ref name="trifkovic154"/> y el so camarilla de veteranos del exiliu, lleales a aquel.<ref name="trifkovic69">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 69</ref> Nunca cuntó con una Constitución, llindándose Pavelić a xurar los principios del so movimientu, declaraos llei suprema del Estáu.<ref name="trifkovic154"/> Ensin Parllamentu al empiezu, este, el ''[[Parllamentu de Croacia|Sabor]]'', apenes s'axuntó unes selmanes a empiezos de 1942,<ref name="jelinek268"/><ref name="meneghello52"/> col enfotu de aumentar la popularidá del réxime por aciu la resurreición del tradicional parllamentu croata eslleíu en 1918 y reclamáu mientres el periodu yugoslavu polos partíos croates.<ref name="jelinek261"/> El Parllamentu, escoyíu según los deseos de Pavelić,<ref name="meneghello52"/> tuvo una mayoría escoyida de ustachas y simpatizantes.<ref name="jelinek264">[[#Bibliografía|Jelinek (1980)]], p. 264</ref> Namái aprobó una llei mientres la so curtia esistencia<ref name="jelinek268"/> y nun foi axuntáu como cámara con poder real, sinón por simple propaganda.<ref name="jelinek270">[[#Bibliografía|Jelinek (1980)]], p. 270</ref> Les lleis y decretos aprobábense direutamente por Pavelić o por orde so; los ministros y secretarios d'Estáu yeren nomaos tamién por él<ref name="trifkovic154"/> y el gabinete, qu'apenes s'axuntaba,<ref name="trifkovic155">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 155</ref> namái yera responsable ante él, que concentraba tola autoridá política estatal.<ref name="trifkovic154"/> A pesar de la esistencia formal d'un conseyu políticu, el poder real taba en manes de Pavelić.<ref name="trifkovic156">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 156</ref> La política, la cultura, les instituciones y l'alministración fueron llueu sometíes a la formación política de Pavelić<ref name="trifkovic156"/><ref name="levy814"/> que, escasa de personal, creció en parte gracies a l'almisión de comenencioses y corruptos atraíos pol poder.<ref name="trifkovic157">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 157</ref> La persecución llegal de los posibles opositores quedó aprobada pol decretu del {{fecha|17|4|1941}} que condergaba a muerte a cualesquier que «infringiese l'honor o los intereses vitales de la nación croata» y establecía delles docenes de tribunales especiales pa la so aplicación, que podía ser aplicada retroactivamente a delitos anteriores al decretu.<ref name="meneghello52"/> L'aplicación de la pena realizar a los trés hores de la condena.<ref name="meneghello52"/> El territoriu estremar en ventidós condaos alministraos por un prefeutu, que nun siguíen les fronteres tradicionales, en parte pa evitar enclinos autonomistes ente los musulmanes de Bosnia.<ref name="trifkovic157"/> A l'alministración rexonal añedióse-y una xerarquía paralela ustacha, que de cutiu cuntaba con mayor poder que la estatal.<ref name="trifkovic157"/> === Territorios y población === {| {{tablaguapa}} border="1" style="float: right; margin-left: 3em; padding-left: 2em; font-size: 90%;" |- !colspan=2|'''Población del NDH n'abril de 1941 (averada)'''<ref name="ramet402">[[#Bibliografía|Ramet (2006)]], p. 402</ref> |- ! style="background:#efefef;" | Grupu !style="background:#efefef;" | Población |- |[[Pueblu croata|Croates]] |3&nbsp;000&nbsp;000 |- |[[Serbios]] |2&nbsp;000&nbsp;000 |- |[[Bosniaco|Musulmanes]] |500&nbsp;000-800&nbsp;000 |- |[[Alemanes]] |140&nbsp;000 |- |[[Húngaros]] |70&nbsp;000 |- |[[Xudíos]] |35&nbsp;000-36&nbsp;000 |- |Otros ([[Pueblu eslovenu|eslovenos]], [[checos]], ente otros.) |150&nbsp;000 |} El nuevu Estáu entendía la mayoría de los territorios de mayoría croata, salvu parte de [[Dalmacia]]<ref name="pavlowitch111">[[#Bibliografía|Pavlowitch (1971)]], p. 111</ref> que foi anexonada a Italia.<ref name="trifkovic"/><ref name="levy809"/> Per otru llau, tamién cuntaba con una perimportante minoría serbia, alredor d'un terciu de la población de seis millones,<ref name="biondich72">[[#Referencies|Biondich (2005)]], p. 72</ref><ref name="ramet402">[[#Bibliografía|Ramet (2006)]], p. 402</ref><ref name="hoare19"/><ref name="pavlowitch111"/> que se debía a la inclusión de territorios como [[Bosnia]], [[Herzegovina]] y [[Bosanska Krajina|Krajina]] nel nuevu país.<ref name="trifkovic"/> Esti territoriu pasó a formar parte del NDH pola aceptación alemana al pidimientu de Pavelić la {{fecha|23|4|1941}}.<ref name="meneghello49"/> Nel nordeste, Hungría se anexonó [[Condáu de Međimurje|Međimurje]], parte de la Hungría austrohúngara hasta 1918.<ref name="meneghello50"/> La frontera sur y esti del Estáu trazar nuna xunta ente Hitler y Pavelić en xunu, ente que la inclusión de [[Srem]] deber a la entrega del territoriu per Alemaña más tarde.<ref name="meneghello50"/> Polo xeneral estes siguíen el trazáu antiguu ente [[Croacia-Eslavonia]] y de [[Bosnia-Herzegovina]].<ref name="meneghello50"/> Según datos alemanes de 1941, el nuevu Estáu cuntaba con una estensión de 98&nbsp;572&nbsp;km² y con una población averada de 6&nbsp;285&nbsp;000 habitantes.<ref name="meneghello51">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 51</ref><ref name="hoare19"/> [[Ficheru:Governate of Dalmatia 1941-1943-es.svg|miniatura|left|upright=1.3|El gobiernu italianu de Dalmacia, estremáu en tres provincies: Zara, Spalato y Cattaro.]] L'Estáu, a pesar del so proclamáu calter nacional,<ref name="jelinek195">[[#Bibliografía|Jelinek (1984)]], p. 195</ref> yera na práutica multinacional,<ref name="jelinek195"/><ref name="korb1">[[#Bibliografía|Korb (2010)]], p. 1</ref><ref name="hoare19"/><ref name="pavlowitch111"/> fechu que'l réxime trató de camudar por aciu diversos métodos violentos, incluyendo les deportaciones, matances<ref name="hoare19"/> o conversiones relixoses forzoses.<ref name="gumz1019"/> El so oxetivu yera convertir l'Estáu en puramente croata<ref name="levy810"/> y principalmente católicu.<ref name="gumz1025">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1025</ref> La minoría alemana (unes 170&nbsp;000 persones<ref name="levy813"/> concentraes principalmente nel este d'[[Eslavonia]], [[Sirmia]] y les ciudaes del norte del país<ref name="jareb202">[[#Bibliografía|Jareb (2007)]], p. 202</ref>), como n'otros países de la rexón, recibió un tratu especial,<ref name="jelinek203">[[#Bibliografía|Jelinek (1984)]], p. 203</ref><ref name="pavlowitch111"/> gociando d'una amplia autonomía (decretu del {{fecha|21|6|1941}} y posteriores).<ref name="jareb463"/><ref name="levy813"/><ref name="bartulin71">[[#Bibliografía|Bartulin (2007)]], p. 71</ref><ref name="jareb207">[[#Bibliografía|Jareb (2007)]], p. 207</ref><ref name="meneghello51"/> La principal organización cultural de la minoría convirtiérase al nazismu a finales de la década anterior<ref name="jareb205">[[#Bibliografía|Jareb (2007)]], p. 205</ref> y caltuviera estrechos contactos con instituciones alemanes, distribuyendo propaganda ente la comunidá.<ref name="jareb206">[[#Bibliografía|Jareb (2007)]], p. 206</ref> Bien comprometíos nes diverses unidaes militares alemanes, la minoría acabó siendo en parte sacupada poles autoridaes militares alemanes en retirada a la fin de la guerra o espulsada pocu dempués.<ref name="jelinek203"/> Yá en xineru de 1945, ante les meyores del [[Exércitu Soviéticu|Exércitu soviéticu]] y los partisanos, unes 110&nbsp;000 persones de les minoríes fueron sacupaos de Eslavonia y Sirmia.<ref name="jareb214">[[#Bibliografía|Jareb (2007)]], p. 214</ref> La mayoría de los que quedaron fueron unviaos a campos de concentración yugoslavos tres la guerra.<ref name="jareb214"/> Los eslovacos y los húngaros recibieron, polo xeneral, bon tratu, según los rutenos (protexíos pola ilesia [[uniata]]).<ref name="jelinek196">[[#Bibliografía|Jelinek (1984)]], p. 196</ref> Los datos de población de los que se dispón son averaos, pos nun se realizó censu dalgunu mientres la esistencia del NDH.<ref name="jelinek195"/> === Situación de la población musulmana === Ante la relativa escasez de la población croata católica nel país —alredor del 50 %— los ustacha proclamaron dos relixones d'Estáu: la católica y la musulmana, pa incluyir dientro de la población croata al 15 % de musulmanes.<ref name="balic120">[[#Bibliografía|Balić (2009)]], p. 120</ref><ref name="hoare19"/> Esto basábase nuna considerancia de cierta caña del nacionalismu croata que consideraba a los musulmanes croates que se convirtieren al islam mientres el periodu otomanu.<ref name="balic120"/><ref name="dulic261"/> El réxime, a diferencia del tratu espacháu a les demás comunidaes, prometió autonomía cultural y relixosa a los musulmanes, nomando ciertos cargos d'esti orixe na xerarquía del réxime.<ref name="balic120"/><ref name="levy821"/> La inclusión oficial de los musulmanes como croates deber a qu'hasta la guerra nun se consideró a estos como una comunidá separada, siendo relativamente habitual que musulmanes y xudíos declararen croates o serbios y non como un grupu estreme.<ref name="balic119">[[#Bibliografía|Balić (2009)]], p. 119</ref><ref name="jelinek201">[[#Bibliografía|Jelinek (1984)]], p. 201</ref>La represión del réxime nun se cebar de manera especial n'el musulmanes, que les sos víctimes mientres la guerra averar al del so porcentaxe na población del país.<ref name="dulic255"/> Los croates católicos quedaron, pela so parte, menos afeutaos entá pola violencia que caracterizó'l periodu.<ref name="dulic255"/> La población musulmana foi alloñándose progresivamente del réxime de Pavelić, al comprobar que les sos falcatrúes poníen-yos en peligru de les represalies de los serbios<ref name="jelinek201"/> y que l'Estáu yera incapaz o renuente a protexelos d'estes.<ref name="dulic269">[[#Bibliografía|Dulić (2006)]], p. 269</ref> Tres el segundu congresu del [[AVNOJ]] que proclamó la intención de los partisanos d'establecer una federación na que [[Bosnia-Herzegovina]] formaría una de les unidaes, el númberu de musulmanes que sofitaben a la organización de [[Josip Broz Tito|Tito]] creció.<ref name="dulic269"/> === Represión de les minoríes === El nuevu país creóse yá con planes de xenocidiu de les minoríes que'l movimientu de Pavelić consideraba non croates como serbios, xitanos o xudíos.<ref name="balic117">[[#Bibliografía|Balić (2009)]], p. 117</ref><ref name="dulic263">[[#Bibliografía|Dulić (2006)]], p. 263</ref><ref name="levy812">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 812</ref> Esto debía a la ideoloxía de la formación, que vía al Estáu como'l llar esclusivu de la población que consideraba croata,<ref name="goldstein419">[[#Bibliografía|Goldstein (2006)]], p. 419</ref><ref name="jelinek195"/><ref name="trifkovic187"/><ref name="pavlowitch111"/> lo que suponía la eliminación del restu d'habitantes.<ref name="ramet399"/><ref name="dulic261">[[#Bibliografía|Dulić (2006)]], p. 261</ref><ref name="korb2">[[#Bibliografía|Korb (2010)]], p. 2</ref> Los métodos crueles d'eliminación d'aquellos que'l réxime consideraba indeseables yeren sofitaos, anque fuera tácitamente, pol mesmu.<ref name="goldstein418">[[#Bibliografía|Goldstein (2006)]], p. 418</ref> Darréu dempués de la independencia, empezó una amplia propaganda antisemita y antiserbia.<ref name="goldstein418"/> A pesar de la hostilidá del réxime escontra aquellos consideraos non croates, la definición de quién pertenecía a cada comunidá, especialmente a la serbia,<ref name="balic123"/> nunca quedó bien perfilada,<ref name="balic122">[[#Bibliografía|Balić (2009)]], p. 122</ref> dando ocasión a un tratu desigual y privilexao a aquellos que les autoridaes premiaron, frente a otros que, carentes d'apadrinamientu, sufrieron el rigor de la política oficial de represión.<ref name="balic124">[[#Bibliografía|Balić (2009)]], p. 124</ref><ref name="jelinek196"/> Sía que non, les autoridaes conocíen y en diversos graos sofitaron les matances que llevaron a cabu les sos distintes fuercies armaes contra la población, bien de les minoríes o de los consideraos disidentes (fundamentalmente comunistes).<ref name="dulic264">[[#Bibliografía|Dulić (2006)]], p. 264</ref> La base llegal de les persecuciones fueron los trés decretos promulgaos n'abril de 1941:<ref name="jarbartulin201"/> el decretu sobre la pertenencia racial», el decretu sobre ciudadanía» y el decretu sobre la defensa del sangre ario y l'honor de la nación croata», basaos nes lleis alemanes.<ref name="biondich34">[[#Referencies|Biondich (2002)]], p. 34</ref><ref name="meneghello52"/><ref name="jarbartulin202">[[#Bibliografía|Bartulin (2009)]], p. 202</ref> Xudíos y xitanos yeren discriminaos por considerar -y -yos non arios,<ref name="biondich34"/><ref name="jarbartulin201">[[#Bibliografía|Bartulin (2009)]], p. 201</ref> a diferencia de la raza croata», definida oficialmente como tal.<ref name="jarbartulin193">[[#Bibliografía|Bartulin (2009)]], p. 193</ref> El réxime definió un ideal racial croata «nórdicu-dinárico» similar al nórdicu na [[Alemaña nazi]] contemporánea.<ref name="jarbartulin213">[[#Bibliografía|Bartulin (2009)]], p. 213</ref> ==== Persecución de los xudíos ==== La comunidá xudía viose sometida a les midíes más dures y uniformes, impuestes pol ocupante alemán al Gobiernu de Pavelić.<ref name="balic132"/> La so represión foi más paulatina y planiada que la de la población serbia.<ref name="goldstein419"/><ref name="jelinek199">[[#Bibliografía|Jelinek (1984)]], p. 199</ref> A finales d'abril, tantu na capital como n'otres llocalidaes con población hebrea notable, les autoridaes llevaron a cabu tomes de rehenes pa forzar a la comunidá a pagar rescates a ciertos comités formaos pa ello, siendo más tarde lliberaos.<ref name="kristo16">[[#Bibliografía|Krišto (2007)]], p. 16</ref> Poco dempués aprobáronse les primeres midíes discriminatories antisemites.<ref name="kristo16"/> El 30 d'abril perdieron la nacionalidá y más tarde la llibertá de movimientos y de residencia.<ref name="hoare20">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 20</ref> Yá dende xunu de 1941, los xudíos fueron obligaos a llevar una placa metálica que los identificaba.<ref name="korb9"/><ref name="trifkovic180"/> De los 35&nbsp;000 que vivíen nel territoriu del NDH al constituyise, cerca de 28&nbsp;000 morrieron a manes de les autoridaes<ref name="trifkovic183">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 183</ref> o fueron unviaos a los campos de concentración alemanes, llogrando 4000 fuxir, munchos d'ellos gracies a la connivencia italiana.<ref name="ramet402">[[#Bibliografía|Ramet (2006)]], p. 402</ref><ref name="jelinek200">[[#Bibliografía|Jelinek (1984)]], p. 200</ref><ref name="mirkovic326"/><ref name="meneghello55">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 55</ref><ref name="kristo17">[[#Bibliografía|Krišto (2007)]], p. 17</ref> Italia acoyó a los fugaos del territoriu baxu control alemán, pero torgó'l so pasu a Italia o la so emigración.<ref name="kristo17"/> El Gobiernu de Zagreb pagó una compensación de trenta marcos per cada xudíu deportáu.<ref name="trifkovic317">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 317</ref> La intención del réxime ustacha foi la d'esaniciar totalmente a la población xudía del país.<ref name="dulic255">[[#Bibliografía|Dulić (2006)]], p. 255</ref><ref name="trifkovic183"/> Les primeres detenciones masives tuvieron llugar ente xunu —tres l'[[operación Barbarossa|ataque alemán a la URSS]]<ref name="hoare20"/>— y setiembre de 1941, nes que los arrestaos fueron unviaos a los nuevos campos creaos poles autoridaes.<ref name="kristo16"/><ref name="hoare20"/> En Bosnia les detenciones realizáronse daqué más tarde, ente agostu y payares de 1941.<ref name="hoare20"/> La mayoría de la población, urbana y políticamente indefensa,<ref name="dulic274">[[#Bibliografía|Dulić (2006)]], p. 274</ref> foi deportada a [[Campu de concentración d'Auschwitz|Auschwitz]] nel branu de 1942,<ref name="dulic264"/><ref name="korb8">[[#Bibliografía|Korb (2010)]], p. 8</ref><ref name="kristo31">[[#Bibliografía|Krišto (2007)]], p. 31</ref> empezándose'l so hostigamiento yá en mayu.<ref name="goldstein421">[[#Bibliografía|Goldstein (2006)]], p. 421</ref><ref name="jelinek199"/> A finales de 1942, práuticamente tola población xudía fuera asesinada, unviada a Auschwitz o encarcelada.<ref name="dulic264"/><ref name="hoare20"/> Tres la rindición italiana na seronda de 1943, les autoridaes alemanes y croates deportaron a los campos d'esterminiu a los xudíos que s'abelugaren nos territorios baxu control italianu.<ref name="jelinek200"/> Hasta esi momentu, el Gobiernu de Zagreb solicitara repetidamente la entrega de los xudíos per parte de los italianos, a los qu'acusó de projudíos y antialemanes.<ref name="korb7">[[#Bibliografía|Korb (2010)]], p. 7</ref><ref name="trifkovic317"/> Los italianos, pela so parte, solicitaren en devanéu la entrega de los xudíos croates, solicitú refugada por Zagreb pol so alcuerdu de deportación con Alemaña.<ref name="trifkovic317"/> ==== Persecución de los xitanos ==== Namái la minoría xitana sufrió una destrucción de la mesma magnitú de la comunidá xudía.<ref name="dulic255"/><ref name="trifkovic183"/><ref name="biondich33"/> Les primeres lleis raciales ustachas incluyíen a tola comunidá xitana pero en 1941 les autoridaes decidieron llibrar d'elles a los sedentarios (una minoría).<ref name="dulic264"/> Aquellos qu'adoptaren la fe musulmana fueron escluyíos de les midíes represives pol Gobiernu, como midida pa ganase la simpatía de la comunidá islámica.<ref name="trifkovic183"/><ref name="biondich37">[[#Referencies|Biondich (2002)]], p. 37</ref> La {{fecha|3|7|1941}}, el ministeriu d'Interior ordenó a tola población xitana presentase ante la policía de la capital el 22 y 23 d'esi mes.<ref name="biondich34"/> Al empar ordenóse la redaición de fiches detallaes sobre cada persona de la comunidá.<ref name="biondich34"/> Por motivos entá non establecíos, les autoridaes empezaron les detenciones en masa y les deportaciones cuasi un añu más tarde, en mayu de 1942.<ref name="biondich35">[[#Referencies|Biondich (2002)]], p. 35</ref> El 16 de mayu'l Ministeriu d'Interior y la policía secreta ordenaron el treslláu de tola población xitana al [[campu de concentración de Jasenovac]].<ref name="biondich36">[[#Referencies|Biondich (2002)]], p. 36</ref> Los xitanos nómades fueron unviaos esti campu<ref name="korb8"/><ref name="biondich33"/> nel branu y la seronda de 1942, probablemente a pidimientu alemán.<ref name="dulic264"/> Recluyíos nel subcampo conocíu como «Jasenovac III» con una seición propia, la mayoría fueron asesinaos antes de finales d'añu.<ref name="biondich39">[[#Referencies|Biondich (2002)]], p. 39</ref> Calcúlase que cerca d'un 75 % de los xitanos croates perecieron (10&nbsp;000 persones),<ref name="goldstein426">[[#Bibliografía|Goldstein (2006)]], p. 426</ref> porcentaxe similar al de xudíos que perdieron la vida nel NDH.<ref name="dulic273">[[#Bibliografía|Dulić (2006)]], p. 273</ref> Les cifres de los distintos historiadores, sicasí, varien, por cuenta de la dificultá de saber la población xitana residente nel NDH y l'incompleta documentación disponible sobre'l so esterminiu.<ref name="biondich39"/> Considérase, seya que non, que la gran mayoría de la comunidá foi asesinada.<ref name="biondich39"/><ref name="hoare20"/> ==== Represión de la minoría serbia y actitúes d'Italia y Alemaña ==== [[Ficheru:Serb family killed in their home, 1941.jpg|Familia serbia asesinada por unidaes ustachas en 1941. Les otomíes contra la minoría serbia avivaron la resistencia al nuevu Estáu croata.|thumb|right]] Dende la independencia, los [[ustacha|ustaches]] croates impulsaron una campaña de matances, [[Conversión relixosa|conversión forzosa]] al [[catolicismu]] y espulsiones masives<ref name="goldstein419"/><ref name="hoare20"/> que, amás de fomentar la oposición de la población serbia del Estáu, fomentó l'allistamientu de munches víctimes nes bandes resistentes,<ref name="dulic260">[[#Bibliografía|Dulić (2006)]], p. 260</ref><ref name="gumz39">[[#Bibliografía|Gumz (1998)]], p. 33</ref> actives dende'l branu de [[1941]].<ref name="trifkovic"/> El Gobiernu de [[Zagreb]] dio prioridá a la purificación» del Estáu frente a la so estabilidá interna.<ref name="balic128">[[#Bibliografía|Balić (2009)]], p. 128</ref> Yá'l primer decretu pa la defensa del Estáu y del pueblu» del {{fecha|17|4|1941}} punxo les bases pal terror posterior.<ref name="ramet402"/> Creáronse dos departamentos oficiales (la Oficina d'Orde Públicu y Seguridá y el Serviciu de Vixilancia Ustacha) responsables del asesinatu de los «indeseables».<ref name="ramet402"/> El movimientu de [[Pavelić]] consideraba a la población serbia polo xeneral como un elementu estrañu a la nación croata, que tenía d'esaniciar por aciu el terror pa caltener la independencia recién llograda.<ref name="biondich79"/><ref name="balic123">[[#Bibliografía|Balić (2009)]], p. 123</ref> La persecución d'aquella empezó darréu dempués de la independencia.<ref name="hoare22">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 22</ref> Una de les primeres midíes del réxime foi proscribir la [[Ilesia ortodoxa serbia]],<ref name="pavlowitch112">[[#Bibliografía|Pavlowitch (1971)]], p. 112</ref> l'usu del [[alfabetu cirílicu serbiu]]<ref name="pavlowitch112"/> ({{fecha|25|4|1941}})<ref name="ramet403"/><ref name="levy814"/> y la lliteratura y costumes consideraes como serbies ({{fecha|14|8|1941}}).<ref name="balic123"/><ref name="ramet403"/> Los serbios enfrentar a multes y prisión pol usu del so alfabetu.<ref name="balic127">[[#Bibliografía|Balić (2009)]], p. 127</ref> Munchos perdieron los sos emplegos,<ref name="levy814">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 814</ref> les sos posesiones<ref name="levy813"/> y sufrieron discriminación, tando sometíos a toques de queda.<ref name="balic127"/> Nun cuntaben tampoco colos derechos de ciudadanía<ref name="balic127"/><ref name="jelinek196"/><ref name="korb5"/> y nun podíen apuntase nes fuercies armaes.<ref name="levy813"/> La xefatura ustacha trató d'esaniciar a les clases más educaes de la comunidá serbia, convirtiendo a parte de les menos cultivaes, fundamentalmente llabradores.<ref name="dulic261"/> La discriminación de los serbios yera, a diferencia de la de los xitanos y xudíos, non racial, sinón cultural y relixosa.<ref name="dulic261"/> Dada l'ambigüedá de la definición de [[pueblu serbiu|serbiu]],<ref name="korb9">[[#Bibliografía|Korb (2010)]], p. 9</ref> l'aplicación de les midíes represives defendíes pol Gobiernu central foi desigual, quedando finalmente a la discreción de les autoridaes llocales, que les aplicaben según la so voluntá ellí onde los ustacha nun teníen el poder abondo pa imponeles.<ref name="balic124"/><ref name="balic132">[[#Bibliografía|Balić (2009)]], p. 132</ref> La represión foi, seya que non, desorganizada, desafranada ya improvisada, anque fomentada y coordinada en llinies xenerales pol Gobiernu de Pavelić.<ref name="goldstein419"/> Les primeres otomíes contra la población serbia dar a finales d'abril<ref name="hoare22"/> y en mayu.<ref name="goldstein420"/><ref name="trifkovic186"/><ref name="levy818">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 818</ref><ref name="hoare22"/> Depués detuviéronse temporalmente y l'[[Aloysius Stepinac|arzobispu de Zagreb]] quexar por carta de les matances de mayu.<ref name="goldstein421">[[#Bibliografía|Goldstein (2006)]], p. 421</ref> La próxima firma de los [[Trataos de Roma (1941)|Trataos de Roma]], qu'habíen de suponer cesiones territoriales, llevaron tamién a detener les otomíes.<ref name="goldstein421"/> La perda territorial y la necesidá d'enriar el nacionalismu del réxime n'otra direición que nun fora la espansión territorial o l'enfrentamientu con Italia llevó, sicasí, a la continuación y intensificación de les matances.<ref name="hoare23">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 23</ref> L'empiezu de la invasión de la URSS aumentó entá más la represión contra tou aquel consideráu enemigu potencial del Estáu.<ref name="hoare23"/> Les matances, bestiales,<ref name="hoare22"/> empezaron de nuevu en xunu de 1941,<ref name="trifkovic"/><ref name="goldstein419"/><ref name="trifkovic187">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 187</ref> en Herzegovina,<ref name="goldstein421"/> y fixeron que gran parte del personal alemano adoptara una actitú contraria al réxime de Pavelić.<ref name="trifkovic"/><ref name="trifkovic214">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 2214</ref> Coles mesmes, dar nesta rexón los primeros llevantamientos de la población serbia contra les autoridaes coles mires de defendese de les unidaes ustachas, que consistieron de primeres en grupos de autodefensa mal armaos que s'encargaben principalmente nel avisu y evacuación de les poblaciones ante la cercanía de columnes ustachas.<ref name="trifkovic218">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 218</ref> Llueu la revuelta estender a Lika y a la Dalmacia septentrional.<ref name="trifkovic218"/> A empiezos de xunetu, volvieron dase los primeros casos d'otomíes en Croacia-Eslavonia.<ref name="goldstein421"/> Poles mesmes feches, empezaben les deportaciones masives de serbios de la capital.<ref name="goldstein421"/> N'agostu de 1941, el Gobiernu del NDH punxo en marcha'l [[campu de concentración de Jasenovac]], onde hai estimaciones qu'apunten que fueron asesinaes cerca de 80&nbsp;000-90&nbsp;000 de persones, na so mayoría [[serbios]],<ref name="ramet402"/> anque les cifres son revesoses.<ref name="ramet400"/><ref name="levy810"/> Nel territoriu del NDH llegó a haber ventiséis [[campos de concentración]],<ref name="ramet402"/><ref name="meneghello54"/> destín d'aquellos que'l réxime consideraba una amenaza pola so raza, ideoloxía política o relixón.<ref name="jareb462"/><ref name="levy822">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 822</ref> Hasta'l final del branu de 1941, Pavelić trató d'esaniciar a la minoría serbia por aciu les deportaciones y les matances,<ref name="trifkovic193">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 193</ref> negando la posibilidá d'asimilación con una postura cuasirracista.<ref name="biondich87"/> El réxime cuntaba con espulsar a Serbia, de manera brutal y desorganizada,<ref name="ramet403"/> a unos 179&nbsp;000 serbios,<ref name="trifkovic193"/><ref name="hoare23"/> que seríen sustituyíos por [[Eslovenia|eslovenos]] deportaos de los sos territorios polos alemanes nel so plan de colonización.<ref name="ramet403"/><ref name="goldstein420">[[#Bibliografía|Goldstein (2006)]], p. 420</ref><ref name="hoare23"/> La brutalidá contra los deportaos, el dalgunos casos robaos y asesinaos de camín a los campos de tránsitu,<ref name="levy814"/> foi tal qu'impresionó a les autoridaes alemanes.<ref name="ramet403"/><ref name="gumz35"/> Estes alcordaren enantes la deportación de los serbios a la [[Serbia de Nedić|Serbia ocupada]] ({{fecha|4|6|1941}}<ref name="biondich42">[[#Referencies|Biondich (2002)]], p. 42</ref>) a cambéu del asentamientu en Croacia d'unos 250&nbsp;000 eslovenos, que teníen d'abandonar los sos llares pa la colonización xermana.<ref name="dulic259"/><ref name="jelinek197"/><ref name="korb10">[[#Bibliografía|Korb (2010)]], p. 10</ref> Les deportaciones teníen d'empezar bien llueu porque los primeros eslovenos teníen de llegar al NDH la {{fecha|11|7|1941}}.<ref name="goldstein420"/> Dende'l 18 d'abril, el Gobiernu empezó la espropiación de tierres en Srem y Eslavonia a la población serbia, la so espulsión escontra territoriu serbiu, y ente mayu y xunu espulsárase a unes 5&nbsp;000 persones.<ref name="levy814">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 814</ref> Anque se desconoz la cifra exacta por cuenta de la falta de datos rigorosos, calcúlase que mientres la primavera y el branu unos 200&nbsp;000 serbios fueron deportaos del país.<ref name="levy814"/> Escontra finales de 1941, l'Exércitu alemán y especialmente el so representante plenipotenciario en Zagreb teníen una opinión bien desfavorable de los sos aliaos croates.<ref name="trifkovic"/><ref name="meneghello55"/> Los militares taben esmolecíos pola estabilidá del país<ref name="levy819">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 819</ref> y l'imaxe de la [[Wehrmacht]], avafada polos crímenes de los ustacha.<ref name="trifkovic"/><ref name="trifkovic214"/> Los ataques contra los serbios minaben tamién los intentos intermitentes de los alemanes de llegar a un alcuerdu coles bandes ''[[chetniks]]'', que teníen d'estremar a la insurxencia en dos y debilitala.<ref name="gumz1024"/> Hitler, sicasí, yera indiferente a la suerte de la población serbia del NDH y nun sofitó a aquellos que propunxeron detener les otomíes ustachas.<ref name="gumz36">[[#Bibliografía|Gumz (1998)]], p. 36</ref> [[Ficheru:Ustaše militia execute prisoners near the Jasenovac concentration camp.jpg|Execución de prisioneros cerca del [[campu de concentración de Jasenovac]] por milicies ustachas.|thumb|right]] L'[[Exércitu d'Italia|Exércitu italianu]] yera entá más contrariu a los sos antiguos protexíos.<ref name="gumz35">[[#Bibliografía|Gumz (1998)]], p. 35</ref> La repunancia ante les tropelías de los ustachas croates fixeron que les aliances camudaren nel branu de 1941: los italianos espulsaron a los ustachas de los territorios qu'ocupaben en [[Dalmacia]], estendieron el so control<ref name="korb6">[[#Bibliografía|Korb (2010)]], p. 6</ref><ref name="pavlowitch112"/> y llegaron a alcuerdos cola población y les bandes armaes serbies na zona.<ref name="trifkovic"/><ref name="gumz35"/><ref name="trifkovic225">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 225</ref><ref name="meneghello61">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 61</ref> Yá a finales de mayu de 1941, una delegación croata, encabezada por un flaire franciscanu, informó al comandante de la división «Sassari» de la so intención de «''matar a tolos serbios lo antes posible''», pa sorpresa del xeneral italianu.<ref name="trifkovic225"/> Esti alcuerdu tácito ente ''chetniks'' ya italianos, establecíu pol Exércitu italianu y respetáu por [[Mussolini]], caltener hasta la rindición italiana de xunetu de [[1943]].<ref name="trifkovic"/> A partir de setiembre de 1941, estableciéronse una serie de guarniciones italianes na metá suroeste del Estáu de les que los italianos espulsaron a les autoridaes croates y nes que los insurxentes serbios, sacante los partisanos comunistes,<ref name="trifkovic225"/> empezaron a collaborar col ocupante, en cuenta de la seguridá que-yos garantizaben les tropes italianes.<ref name="trifkovic"/><ref name="trifkovic226">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 226</ref> Les unidaes ustachas, regulares ya irregulares, fueron desarmaes y espulsaes.<ref name="trifkovic231">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 231</ref> Los mandos italianos comunicaren la so meyora pa tomar el control militar de la zona II»<ref name="bartulin56"/> al Gobiernu croata un día antes del empiezu de la operación, el 15 d'agostu,<ref name="trifkovic228">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 228</ref> y recibieren la so protesta.<ref name="trifkovic230">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 230</ref> Pavelić namái llogró caltener ciertes unidaes del Exércitu regular, ensin armamentu pesáu y baxu control del mandu italianu, en delles ciudaes de la rexón.<ref name="trifkovic231">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 231</ref> El mandu italianu, qu'asumió tanto l'alministración militar como la civil na rexón, empezó a aplicar midíes favorables a la población serbia<ref name="bartulin56"/> (devolución de propiedaes confiscadas, xunta d'autoridaes llocales, apertura d'ilesies ortodoxes...) que dexaron polo xeneral pacificarla y ganase el sofitu de gran parte de les bandes rebalbes serbies de la zona.<ref name="trifkovic231"/> Les autoridaes croates, pela so parte, trataron de axenciar el sofitu alemán pa frenar les midíes de los italianos.<ref name="bartulin56"/> A mediaos d'ochobre, les fuercies italianes tomaron el control tamién de la zona III», onde se concentraren les fuercies partisanes y ustachas espulsaes de la zona II».<ref name="trifkovic232">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 232</ref> De nuevu, los italianos inoraron al Gobiernu de Zagreb y llindaron el so poder na zona ocupada.<ref name="trifkovic232"/> Esta rexón, más amplia y escabrosa que la zona II», nun pudo controlase con igual eficacia, convirtiéndose en llugar de frecuentes enfrentamientos y de guarniciones italianes abastecíes con dificultá y semiaisladas de la contorna.<ref name="trifkovic233">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 233</ref> Na metá nordés, so influencia política alemana, el réxime ustacha cuntaba col sofitu entusiasta del embaxador alemán Siegfried Kasche,<ref name="hehn350">[[#Bibliografía|Hehn (1971)]], p. 350</ref> pero encaraba la oposición del Exércitu, les [[Waffen-SS|SS]], y les demás organizaciones alemanes nel país.<ref name="trifkovic"/> A pesar d'esto, a finales de 1941 el Gobiernu de Zagreb nun controlaba más d'un terciu del territoriu teóricu del nuevu Estáu.<ref name="biondich100">[[#Referencies|Biondich (2005)]], p. 100</ref> Amplies zones de [[Bosnia]] atópase en [[rebelión]], principalmente les contornes de población mayoritariamente serbia.<ref name="biondich100"/> El restu del territoriu topábase sometíu a la ocupación militar del [[Potencies de la Exa na Segunda Guerra Mundial|Exa]],<ref name="meneghello51"/> anque'l réxime cuntaba con autonomía interna.<ref name="ramet399"/> ===== La campaña de conversión forzosa ===== [[Ficheru:NDH - salute.jpg|Dirixentes de la ilesia católica croata, ente ellos l'arzobispu de Zagreb, [[Aloysius Stepinac]], xunto a altos cargos del réxime ustacha. Este cuntó cola simpatía de numberosu baxu cleru, del monacato y de parte de la cúpula eclesiástica croata.|thumb|right]] A pesar de les otomíes contra les minoríes dende l'empiezu de la independencia, el réxime de Pavelić decidió en setiembre de 1941 poner en marcha una política de conversión forzosa de la población serbia,<ref name="korb5"/> ante la imposibilidá manifiesta yá entós d'acabar físicamente con esta comunidá o de deportala al territoriu del [[Gobiernu de Salvación Nacional de Serbia]] pola negativa alemana a aceptar más inmigrantes.<ref name="biondich87">[[#Referencies|Biondich (2005)]], p. 87</ref><ref name="jelinek198"/><ref name="biondich42"/> La ocupación parcial italiana, que paecía poner en peligru la independencia, tamién contribuyó al cambéu de política escontra los serbios de Pavelić.<ref name="biondich87"/> Trátase d'un intentu d'asimilación por forzar ante les revueltes que poníen el peligru l'Estáu.<ref name="biondich84">[[#Referencies|Biondich (2005)]], p. 84</ref> Les conversiones, en cantidá menor, diérense dende abril,<ref name="levy816"/> buscando dellos serbios evitar la persecución oficial por aciu la conversión relixosa.<ref name="biondich84"/><ref name="jelinek198"/><ref name="meneghello56"/> La campaña con respaldu gubernamental, sicasí, empezó na seronda,<ref name="levy816"/> por aciu un amiestu de fuercia y amenaces, y l'ufierta d'evitar la persecución por aciu la conversión, que nun se-yos ufiertaba a los xudíos.<ref name="biondich86">[[#Referencies|Biondich (2005)]], p. 86</ref><ref name="meneghello56">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 56</ref> La campaña de conversión, sicasí, nun paró les matances,<ref name="levy816">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 816</ref> sinón que se llevó a cabu de forma paralela,<ref name="jelinek198">[[#Bibliografía|Jelinek (1984)]], p. 198</ref> lo qu'enzancó'l so desenvolvimientu.<ref name="biondich88">[[#Referencies|Biondich (2005)]], p. 88</ref> A pesar de los esfuercios de los partidarios de la conversión, esta resultó un fracasu como métodu d'eliminación de la población serbia, tantu pola irregularidá de les conversiones d'unes rexones a otres como pola imposibilidá de llevala a cabu nes zones qu'escapaben al control del Gobiernu, cada vez mayores.<ref name="biondich97">[[#Referencies|Biondich (2005)]], p. 97</ref> La población serbia, que constató que la conversión tampoco suponía seguridá dalguna contra les falcatrúes de los grupos armaos, perdió amás interés.<ref name="levy816"/> Calcúlase qu'unos 240&nbsp;000 serbios abandonaron la ortodoxa p'abrazar el catolicismu mientres el periodu.<ref name="levy816"/> Como forma indireuta d'almitir el fracasu de la maniobra y de tratar d'integrar y controlar a la población serbia, Pavelić creó una ilesia ortodoxa croata<ref name="jelinek198"/><ref name="ogyanova181">[[#Bibliografía|Ogyanova (2009)]], p. 181</ref><ref name="hoare294">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 294</ref> la {{fecha|3|4|1942}},<ref name="balic134"/> ente qu'en mayu les autoridaes empezaben a llegar a alcuerdos llocales con comandantes ''[[chetniks]]''.<ref name="biondich110">[[#Referencies|Biondich (2005)]], p. 110</ref><ref name="hoare294"/> Remataba asina l'intentu de conversión forzosa de la población ortodoxa al catolicismu.<ref name="biondich110"/> La nueva ilesia ortodoxa, que nun cuntó col sofitu de los escasos sacerdotes ortodoxos serbios que sobrevivieren a les persecuciones y hubo de formase con sacerdotes rusos,<ref name="balic134">[[#Bibliografía|Balić (2009)]], p. 134</ref><ref name="jelinek205">[[#Bibliografía|Jelinek (1984)]], p. 205</ref> sirvió d'abellugu, sicasí, a ciertu númberu de serbios qu'allegaron a ella pa evitar les persecuciones, nun deseyando optar pola resistencia activa al réxime.<ref name="balic134"/> N'agostu de 1942, amarutada d'aición contra los partisanos, Kvaternik, como xefe de seguridá ustacha, ordenó un ataque contra la población serbia de la fértil llanura de [[Srem]].<ref name="gumz35">[[#Bibliografía|Gumz (1998)]], p. 35</ref> El númberu total de víctimes de la represión ye desconocíu y bien revesosu,<ref name="hoare23"/> remanándose estimaciones d'ente 200&nbsp;000 y 800&nbsp;000 persones, dependiendo del autor.<ref name="jelinek196"/><ref name="trifkovic211">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 211</ref> Les matances, criticaes por instituciones estranxeres como la [[Santa Sede]] o'l gobiernu de la Serbia de [[Milan Nedić]], dir tamién poles mesmes autoridaes alemanes ya italianes na zona, considerándo-yles desestabilizadoras y que favorecíen a les fuercies partisanes.<ref name="jelinek197">[[#Bibliografía|Jelinek (1984)]], p. 197</ref> === Control económicu alemán === [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 146-1978-070-04A, Amin al Husseini bei bosnischen SS-Freiwilligen.jpg|thumb|left|[[Amin al-Husayni]] revistando tropes [[Bosnia-Herzegovina|bosnies]] de les [[SS]].]] La {{fecha|16|5|1941}} los croates roblaren un protocolu confidencial concediendo a los alemanes la creación de comités mistos pa la xestión de la economía nacional, con dos criterios principales: la especial relevancia de los intereses económicos alemanes y la cesión de la esplotación ilimitada de les sos materies primes, principalmente minerales.<ref name="trifkovic"/><ref name="ramet400">[[#Bibliografía|Ramet (2006)]], p. 400</ref><ref name="trifkovic260"/> Alemaña recibió tamién la promesa de preferencia en futures concesiones económiques.<ref name="trifkovic"/> Croacia comprometíase amás a sufragar los gastos de les tropes d'ocupación.<ref name="ramet400"/><ref name="goldstein422">[[#Bibliografía|Goldstein (2006)]], p. 422</ref> Italia, pela so parte, tamién realizara concesiones económiques na xunta de ministros d'Esteriores d'abril de 1941 en [[Viena]].<ref name="trifkovic"/> La comisión económica italo-croata, creada en xunu de 1941, sirvió a los italianos pa pocu más que ver les sos demandes refugaes polos croates, que cuntaben col sofitu alemán, interesáu en caltener el control económicu del país nes sos manes.<ref name="trifkovic"/> El Gobiernu de Roma tampoco aprovechara los trataos pa llograr la unión monetario y aduanero, contentándose coles concesiones territoriales y perdiendo el control de la parte más avanzada económicamente del nuevu Estáu, que quedó en manes de Berlín.<ref name="bartulin56">[[#Bibliografía|Bartulin (2007)]], p. 56</ref> Les principales zones industriales del Estáu, Zagreb, [[Sarayevu]]-Zenica-[[Tuzla]] (que contenía los gruesu de la importante industria minero bosnia<ref name="hoare45">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 45</ref>) y el valle de [[Sava]] quedaben na zona d'ocupación alemana.<ref name="trifkovic"/> La bauxita, principal materia primo na zona italiana, fuera vencida a Alemaña nes conversaciones de Viena.<ref name="trifkovic"/> Alemaña cuntaba tamién col control de les comunicaciones principales, lo mesmo que de les mines y montes del país, convirtiendo la independencia de la nación n'ilusoria.<ref name="meneghello51"/> Nel branu de 1942, una campaña de presión italiana pa llograr meyores condiciones de los croates volvió fracasar, nuevamente, pol respaldu alemán a la postura renuente croata.<ref name="trifkovic"/> Según avanzó la guerra, la presión alemana sobre les materies primes y otros productos croates aumentó, con efeutos nefastos pa la economía nacional, dependiente seya que non de l'alemana.<ref name="jareb463"/> La insurxencia y les actividaes contra la población del réxime yá perxudicaren el tresporte nel NDH dende agostu de 1941, tando la economía del país bien debilitada.<ref name="goldstein422"/> La malnutrición y la fame empezaren yá en xunu.<ref name="goldstein423">[[#Bibliografía|Goldstein (2006)]], p. 423</ref> Producióse una gran [[inflación]] y el sistema de racionamientu yera ineficaz.<ref name="goldstein423"/> A partir de la seronda de 1941 la población urbana foi emprobeciéndose con rapidez, dándose casos de fame.<ref name="goldstein423"/> Ante la imposibilidá de recoyer gran parte de la collecha de 1941, hubo gran escasez d'alimentos en 1942, teniendo Alemaña qu'unviar maíz pa solliviar la situación.<ref name="korb13">[[#Bibliografía|Korb (2010)]], p. 13</ref> ===Fuercies armaes=== Les fuercies armaes del país estremar en dos categoríes principales: l'Exércitu regular de la [[Guardia Nacional Croata (NDH)|Guardia Nacional Croata]] y les milicies [[ustacha|ustaches]],<ref name="pavlowitch111"/> de manera similar a la división alemana ente l'Exércitu regular y les tropes [[SS]] del [[NSDAP|partíu nazi]].<ref name="hoare18">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 18</ref> El primeru taba mal entamáu, mal armáu y tenía baxa moral.<ref name="hoare18"/> La so llealtá a Pavelić yera amás dudosa, lo que fizo que llueu s'asignaren unidaes ustachas a les del Exércitu regular nes sos operaciones contra la insurxencia.<ref name="pavlowitch114"/> Los partisanos yugoslavos llueu se infiltraron nél.<ref name="hoare19"/><ref name="pavlowitch114">[[#Bibliografía|Pavlowitch (1971)]], p. 114</ref> Un tercer cuerpu armáu yera la xendarmería, reorganizada a partir del so equivalente anterior yugoslava, que primero dependió del Exércitu regular y, dende xunu de 1941, del mandu ustacha.<ref name="hoare18"/> Al empiezu, l'exércitu regular formar tres cuerpos d'exércitu acuartelaos en Zagreb, [[Brod]] y [[Sarayevu]], con cinco divisiones de tres regimientos caúna.{{Harvnp|Krzaka|2010|p=480}} Cuatro batallones de zapadores, dolce d'artillería, un reximientu de caballería, una unidá de vehículos blindaos completaben les fuercies croates; en total unos 55&nbsp;000 homes.{{Harvnp|Krzaka|2010|p=480}} A finales d'añu, estes fuercies cuntaben con alredor de: 70&nbsp;000 soldaos regulares, 15&nbsp;000 milicianos ustachas y 8&nbsp;000 xendarmes.<ref name="hoare18"/> Les fuercies croates crecieron notablemente en númberu más palantre, llegando a los 92&nbsp;246 homes baxu mandu croata y 170&nbsp;080 so mandu alemán en setiembre de 1943.<ref name="hoare18"/> L'Exércitu regular caltuvo la división territorial en cinco zones del anterior Exércitu yugoslavu.<ref name="hoare18"/> En setiembre de 1941, reformar p'arrexuntase en tres cuerpos d'exércitu con seis divisiones en total.<ref name="hoare18"/> Les milicies ustachas cuntaben con cinco batallones, dos na antigua [[Croacia-Eslavonia]] y trés en Bosnia-Herzegovina,<ref name="hoare18"/> qu aumentaron hasta los trenta y seis a finales de 1942.<ref name="hoare19">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 19</ref> La xendarmería, pela so parte, cuntaba tamién con cinco unidad, una destinada en Dalmacia y el restu estremaes en partes iguales ente Bosnia y Croacia-Eslavonia.<ref name="hoare18"/> En xunu de 1941 creóse una frontera militar, similar a la qu'esistiera na rexón mientres sieglos polos enfrentamientos austru-otomanos, pa xixilar les fronteres con Serbia y Montenegro, que cuntó con cinco batallones con mandu en [[Sarayevu]].<ref name="hoare18"/> Esta rexón militar y les sos tropes fueron abolíes en mayu de 1942, pasando a depender del Exércitu regular.<ref name="hoare18"/> En 1942 la mayoría de les fuercies armaes, cinco de los siete divisiones del Exércitu y la metá de los trenta y seis batallones ustachas, concentrar en Bosnia-Herzegovina.<ref name="hoare19"/> La Guardia Nacional tamién dispunxo d'una modesta [[Fuercia Aérea del Estáu Independiente de Croacia|Fuercia aérea]], nel so mayor parte fornida con aparatos xermanos, italianos y franceses, o procedentes de l'antigua [[Real Fuercia Aérea Yugoslava]]. A pesar de trate n'inferioridá frente a los aliaos, l'aviación croata inda cuntaba con 176 aparatos n'abril de 1945.<ref>Ciglic y Savic, p. 150</ref> === Llucha contra la insurxencia === ==== Los grupos insurxentes ==== Dos grupos destacaben ente la insurxencia nel NDH: los ''[[chetniks]]'' subordinaos más o menos teóricamente al ministru de Defensa del [[Gobiernu yugoslavu nel exiliu (1941-1945)|gobiernu yugoslavu nel exiliu]], [[Dragoljub Mihajlović]] y los partisanos controlaos pol [[Partíu Comunista de Yugoslavia]].<ref name="gumz1020"/> Los primeres, d'ideoloxía nacionalista serbia,<ref name="gumz1020"/> yeren más fuertes y numberosos en [[Herzegovina]] y, fora del NDH, na [[Gobiernu de Salvación Nacional de Serbia|Serbia]] del xeneral [[Milan Nedić]].<ref name="gumz1020"/> Los segundos concentrar al empiezu nes zones orientales del NDH,<ref name="gumz1020"/> espulsaos a finales de 1941 de Serbia polos alemanes, los collaboracionistes serbios y les tropes de Mihailović. A diferencia de los partisanos, con un mandu bastante centralizáu,<ref name="gumz1020"/> les bandes ''chetniks'' actuaben de cutiu de manera independiente de Mihailović.<ref name="gumz1020"/> Mientres estos de cutiu evitaben l'enfrentamientu direutu colos ocupantes, en parte pa evitar represalies contra los civiles, aquellos defendíen una resistencia a estazón a pesar de les víctimes ente la población.<ref name="gumz1020"/> Engarraos dende la seronda de 1941, dambos grupos llucharon pola supremacía dientro de la resistencia al NDH qu'acabó cola derrota ''chetnik'' nel branu de 1943 nuna serie de combates en [[Montenegru]].<ref name="gumz1020"/> ==== Carauterístiques de les campañes contra los rebeldes ==== [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 146-1969-041-30, Alexander Löhr.jpg|thumb|upright|[[Alexander Löhr]], comandante de les tropes alemanes nos Balcanes mientres la primer metá de 1943, condució les grandes operaciones contra la insurxencia.]] La [[Wehrmacht]] llevó a cabu diverses operaciones de concentración militar pa tratar d'acabar colos insurxentes, dixebraes por periodos de menor intensidá militar, pero con una crecedera continua de la violencia.<ref name="gumz1017">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1017</ref> Les sos operaciones militares, a pesar del so reflexu aséptico nos informes, entemecieron los combates coles bandes rebalbes y les matances de población civil.<ref name="gumz1018">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1018</ref> La estratexa del mandu alemán d'acabar cola voluntá de combate del enemigu dexó los ataques a la población civil pa consiguir esti fin.<ref name="gumz1018"/><ref name="gumz40">[[#Bibliografía|Gumz (1998)]], p. 40</ref> El so convencimiento de que la concentración de grandes unidaes militares podríen acabar d'una vegada colos insurxentes en grandes operaciones d'esterminiu d'estes en zones delimitadas llevó a la socesión de campañes de gran violencia, qu'incluyó a la población.<ref name="gumz1019">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1019</ref> Esta convirtióse nun oxetivu esplícitu de les campañes contra la resistencia, por considera-y -yos cómplices de la mesma.<ref name="gumz1020">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1020</ref> Nenguna comunidá quedó a salvo de les operaciones militares alemanes, que se dirixíen por rexones, a diferencia de la violencia ustacha del réxime, que taba dirixida a ciertes comunidaes, non a ciertos territorios.<ref name="gumz1024">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1024</ref> Les táctiques de represalia aleatoria de los mandos alemanes {{Etimoloxía|alemán|suhnemassnahmen}}, brutales ya indiscriminaes, fueron ineficaces.<ref name="gumz39"/> La brutalidá ustacha<ref name="korb4">[[#Bibliografía|Korb (2010)]], p. 4</ref><ref name="meneghello52"/> y alemana finalmente foi contraproducente, aumentando'l respaldu de la población polos partisanos.<ref name="gumz39"/> Les matances na zona d'ocupación italiana y nos territorios anexonáus nun yeren parte d'una política de xenocidiu como asocedió con delles comunidaes del NDH, sinón operaciones clásiques de contrainsurgencia col fin d'asegurase'l control de la mariña.<ref name="dulic259">[[#Bibliografía|Dulić (2006)]], p. 259</ref> A diferencia del oxetivu d'eliminación rápida d'otres comunidaes (xudíos y xitanos y, en menor midida, serbios), los italianos cuntaben con una asimilación gradual de la población eslava y dieron abellugu a numberosos xudíos.<ref name="dulic259"/> ==== Campañes de 1941 ==== Tres l'empiezu de les otomíes del Gobiernu contra les minoríes el país convirtióse llueu nun campu de batalla ente les tropes de la Exa y los sos aliaos croates y los insurrectos. Dende l'empiezu numberosos croates xunir a los partisanos de Tito, principalmente na zona so ocupación militar alemana («zona I»).<ref name="jareb462"/> Nes zones II ya III, d'ocupación italiana, les principales fuercies d'oposición al réxime de Pavelić yeren los ''[[chetniks]]'', que llueu algamaron alcuerdos coles autoridaes militares italianes, que los protexíen de los ataques del NDH en cuenta de la so cooperación contra los partisanos.<ref name="jareb462"/> Famosos poles sos otomíes contra los civiles, los ''chetniks'' atacaben principalmente a la población croata y musulmano y, en menor midida a los serbios contrarios al so movimientu.<ref name="jareb462"/> A mediaos d'agostu, Mussolini comunicó a Pavelić la so intención de tomar l'alministración civil de la zona so control militar italianu nes sos manes, sustituyendo a l'alministración croata.<ref name="milazzo54">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 54</ref> Les falcatrúes d'esta contra la población, especialmente contra la serbia, alimentaba la insurxencia y los comandantes italianos, sofitaos entós pol dictador italianu, deseyaben pacificar la zona por aciu alcuerdu coles bandes non comunistes, qu'amenorgaren la tensión y estremaren a los rebeldes en dos.<ref name="milazzo54"/> L'intentu de Pavelić de axenciar sofitu alemán contra la midida fracasó.<ref name="milazzo54"/> Por eses feches los alemanes apenes cuntaben con 7&nbsp;500 soldaos nel NDH, retirando'l gruesu de les sos unidaes pa utilizales na [[operación Barbarossa|campaña del Este]].<ref name="korb5">[[#Bibliografía|Korb (2010)]], p. 5</ref> El 26 d'agostu roblóse l'alcuerdu ente croates ya italianos que dexó oficialmente la meyora italiana, que se completó pa la zona II» el 9 d'ochobre, fecha por que se taba llevando a cabu tamién la ocupación de la zona III».<ref name="hoare109">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 109</ref> A empiezos de setiembre, los italianos empezaron a alministrar la zona, espulsando a numberoses unidaes ustachas,<ref name="hoare109"/> anque non a toes.<ref name="milazzo55">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 55</ref> Les midíes favorables a los serbios de les autoridaes italianes<ref name="hoare109"/> (devolución de l'alministración llocal nes zones nes que yeren mayoría, reapertura de les ilesies ortodoxes, devolución de bienes prindaos...) tuvieron un ésitu relativu: ente qu'en delles zones hubo alcuerdos ente bandes serbies y los italianos<ref name="hoare109"/> n'otres resurdieron los partisanos, opuestos al ocupante.<ref name="milazzo55"/> La oposición inmediata a los italianos, sicasí, foi escasa.<ref name="hoare136">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 136</ref> En delles poblaciones los croates solicitaron la presencia de tropes italianes pa prevenir la vengación de los serbios ente que n'otres estos negáronse a apurrir les armes tarreciendo'l regresu de les autoridaes croates en casu de que la ocupación italiana fuera temporal.<ref name="milazzo56">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 56</ref> A finales d'ochobre de 1941, les tropes italianes algamaren la llinia de demarcación con los alemanes, ocupando alredor de la metá del país, ensin llograr dafechu pacificar la zona.<ref name="milazzo57">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 57</ref> Los italianos nun cuntaben con tropes abondes pa controlar les zones rurales, de cutiu montascoses, del so área d'ocupación.<ref name="milazzo58">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 58</ref> Les bandes serbies, llibres temporalmente del azote ustacha,<ref name="hoare109"/> trataron colos italianos, pero nun abandonaron les sos actividaes terroristes contra la población croata y musulmana.<ref name="milazzo58"/> L'oxetivu italianu, sicasí, yera'l d'utilizar a aquelles pa desestabilizar el NDH y ampliar el so poder.<ref name="hoare109"/> A la fin del añu, la mayoría del país atopábase sumida nos combates.<ref name="jareb462"/> ==== Campañes de 1942 ==== [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 101I-005-0032-33, Jugoslawien, Polizeieinsatz.jpg|Tropes alemanes en Yugoslavia en 1943. Les socesives operaciones militares contra los insurxentes, a pesar de infligirles grandes perdes, resultaron insuficientes p'acabar con ellos y asegurar el control político y militar del país pol [[Exa Berlín-Roma-Tokiu|Exa]] o les autoridaes croates.|thumb|right]] A empiezos d'añu y como continuación a les sos operaciones del iviernu anterior en Serbia, les fuercies alemanes llevaron a cabu grandes operaciones contra los rebeldes na Bosnia oriental, una rexón con una escasa mayoría serbia frente a la población musulmana, y que se topaba en plena revuelta dempués de les matances d'empiezos del branu de 1941 na zona.<ref name="trifkovic239">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 239</ref> Los intentos d'alcuerdu ente los mandos militares alemanes y el principal caudiellu militar rebelde de la rexón, el mayor de la xendarmería yugoslava [[Jezdimir Dangic]], fracasaron pola actitú de Berlín.<ref name="trifkovic239"/><ref name="trifkovic242">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 242</ref> N'abril y mayu, ensin participación italiana a pesar de los planes orixinales, croates y alemanes atacaron a les fuercies insurxentes na zona, ensin llograr, sicasí, l'aniquilación de los partisanos, que llograron escapar na so mayoría escontra'l Sur o l'oeste, ente que Dangic y los sos homes fueron prindaos y deportaos a Alemaña.<ref name="trifkovic250">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 250</ref> Ente la primavera y la seronda de 1942 los mandos alemanes llevaron a cabu perdures operaciones contra los partisanos na zona occidental de [[Bosnia]]<ref name="levy820"/> que, anque fracasaron nel so oxetivu d'acabar coles tropes de Tito, supunxeron cuasi l'aniquilación de la población civil de la rexón.<ref name="gumz1021">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1021</ref> La ofensiva efeutuar el Grupu de Combate de la Bosnia Occidental {{Etimoloxía|alemán|Kampfgruppe Westbosnien}} dirixíu por oficiales alemanes y con un par de reximientos, cierta artillería y una unidá blindada d'esta nacionalidá y el gruesu de tropes croates (15&nbsp;000 soldaos regulares y 2&nbsp;500 miembros d'unidaes [[ustacha]]).<ref name="gumz1022">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1022</ref> Los mandos alemanes incluyeron explícitamente a la población civil como oxetivu de la campaña.<ref name="gumz1022"/><ref name="trifkovic251">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 251</ref> La población masculina mayor de 14 años foi unviada a campos d'internamientu en redaes brutales.<ref name="gumz1022"/> A diferencia de les campañes de represalia en Serbia de finales de 1941, esta campaña incluyó a tola población.<ref name="gumz1023">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1023</ref> Fueron prindaes cerca de 50&nbsp;000 persones de toles edaes.<ref name="gumz1023"/><ref name="levy820"/> Los homes fueron unviaos a campos de rehenes y más tarde a campos de trabayu nel [[Árticu]] noruegu, onde perecieron nel so mayor parte.<ref name="gumz1023"/> Les muyeres y los neños apurrir a les autoridaes croates pa ser zarraes en campos de concentración, onde munchos morrieron.<ref name="gumz1023"/><ref name="levy820"/> La zona, sicasí, foi ocupada por partisanos pocos meses más tarde del final de la campaña, a pesar de qu'esta foi calificada como «''un gran ésitu''».<ref name="gumz1023"/> Coles mesmes, los italianos decidieron sacupar la zona III» y parte de la II, que pol alcuerdu del 19 de xunetu volvió a alministración croata,<ref name="trifkovic251">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 251</ref> creándose en realidá una franxa de territoriu de débil control militar llueu ocupada polos partisanos.<ref name="trifkovic253">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 253</ref> En xunu de 1942, per otru llau, Pavelić hubo d'almitir la so incapacidá pa enfrentase al empar a partisanos y ''chetniks'', algamando un pactu con estos postreros conocíu como «alcuerdu de Zagreb» pol que se dexaba a los ''chetniks'' participar nes aiciones contra los partisanos como parte d'una Milicia Voluntaria Anticomunista» (MVAC).<ref name="dulic268">[[#Bibliografía|Dulić (2006)]], p. 268</ref><ref name="hoare294"/> Los italianos primieron al caudiellu croata pa llograr l'alcuerdu.<ref name="dulic268"/> Esti pactu, que supunxo'l momentu de mayor alcuerdu ente'l Gobiernu de Zagreb y les bandes ''chetniks'',<ref name="milazzo79">[[#Bibliografía|Milazzo (2008)]], p. 79</ref> cuntó col sofitu del representante militar alemán pero foi aceptáu a remolera polos ustachas.<ref name="milazzo79"/><ref name="hoare294"/> Na seronda de 1942, los partisanos comunistes de Tito cuntaben con cerca de 100&nbsp;000 homes. Les unidaes del Exércitu croata nun yeren fiables nin disciplinaes.<ref name="trifkovic"/><ref name="gumz38"/><ref name="meneghello62">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 62</ref> Los mandos alemanes deseyaben, por tanto, teneles sol so control pa poder faer frente a los partisanos.<ref name="trifkovic270">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 270</ref> Un intentu pela so parte de forzar a Pavelić a conceder a los comandantes alemanes control sobre les autoridaes civiles nes qu'operaben fracasó al recibir ésti'l respaldu del ministeriu d'Esteriores alemán, enfrentáu a les pretensiones del Exércitu.<ref name="trifkovic"/> L'Exércitu alemán consiguió, sicasí, el control del croata<ref name="jareb464">[[#Bibliografía|Jareb (2006)]], p. 464</ref><ref name="bartulin57"/> gracies a la decisión de Hitler, comunicada a Pavelić mientres la so visita a aquél n'Ucraína la {{fecha|23|9|1942}}.<ref name="trifkovic272"/> Sicasí, un informe redactáu principalmente pol embaxador alemán sobre la situación nel país quitó al Exércitu de la oportunidá de desfacer tamién políticamente de los ustachas.<ref name="trifkovic"/><ref name="gumz38">[[#Bibliografía|Gumz (1998)]], p. 38</ref> El mesmu comandante de los Balcanes, el xeneral [[Alexander Löhr]] esplicara a Hitler que les otomíes fomentaben el sofitu a la insurxencia.<ref name="gumz36"/> L'Exércitu concentróse entós en reorganizar l'Exércitu croata y fomentar l'allistamientu de los croates nes fuercies alemanes.<ref name="jareb464"/> N'agostu de 1942, creóse la 369ª División de la Wehrmacht, como división lexonaria, a la que siguieron la formación d'otros dos divisiones hasta'l final de la guerra.<ref name="jareb464"/> A principios de 1943, les [[SS]] formaron la división ''[[13ª División de Monte SS Handschar|Handschar]]'', formada principalmente por bosníacos.<ref name="jareb471">[[#Bibliografía|Jareb (2006)]], p. 471</ref> A empiezos de 1943, l'Exércitu croata convirtiérase en poco maś qu'un auxiliar del alemán, que concentraba la mayoría del reclutamiento.<ref name="trifkovic"/> A empiezos de payares, el NDH sufrió la so peor derrota militar hasta la fecha cola perda de [[Bihać]] a manes del mandu partisanu, la segunda guarnición de Bosnia, que dexó la unión de los territorios baxu control rebalbu de Bosnia y Croacia.<ref name="hoare314">[[#Bibliografía|Hoare (2006)]], p. 314</ref> N'avientu de 1942, Hitler ordenó l'aniquilación de la insurxencia nos Balcanes, que vía como una amenacia ante posible desembarcos aliaos.<ref name="trifkovic"/> L'Exércitu podía cuntar con autoridá total nes zones onde se fueren a desenvolver operaciones militares,<ref name="trifkovic"/> invalidando'l poder de les autoridaes croates.<ref name="gumz36"/> Los ustachas, sicasí, inoraron les restricciones teóriques y siguieron coles sos falcatrúes contra la población, que les escases unidaes de la policía militar alemana nun llograben evitar.<ref name="gumz37">[[#Bibliografía|Gumz (1998)]], p. 37</ref> A finales de 1942 l'Exércitu croata taba baxu control alemán,<ref name="jareb464"/> la so economía sirvía a Alemaña y gran parte del territoriu quedaba en manes del exércitu alemán, quedando Pavelić como pocu más qu'un títere.<ref name="trifkovic"/> Esti cambéu coincidió amás cola eliminación por Pavelić de los sos antiguos compañeros, Kvaternik padre y fíu, pocu del gustu de los alemanes y a los que cargó cola responsabilidá de les anteriores otomíes contra los civiles.<ref name="dulic268"/> ==== Campañes de 1943 ==== Los italianos prometieron a los alemanes desarmar a los sos aliaos serbios pero los mandos en Dalmacia inoraron la orde y decidieron usalos na operación contra los partisanos, que tenía d'empezar a finales de xineru de 1943.<ref name="trifkovic"/> La operación, llamada [[Batalla del Neretva|Plan Weiss]], consistía en tres fases: Weisss I, nes que les unidaes partisanes en Bosnia occidental y Lika teníen de ser arrodiaes y aniquilaes; Weiss II, que tenía d'emburriar a los restos que safaren el cercu escontra'l sur, onde seríen emboscados; y Weiss III, qu'asocedería na zona italiana y consistiría na neutralización de los ''chetniks''.<ref name="trifkovic"/> Cuatro divisiones alemanes y unidaes del exércitu croata teníen d'atacar dende'l norte ente que les divisiones italianes cortaben la retirada escontra'l sur de los partisanos. Los italianos, en contra de lo prometío a los alemanes, aumentaron l'armamentu de los sos aliaos ''chetniks'' y decidieron que participaren nes operaciones contra los partisanos.<ref name="trifkovic"/> El comandante italianu en Dalmacia asignó-yos una de les posiciones más difíciles de la operación, la que tenía de contener al gruesu de les tropes de Tito na so fuxida escontra'l sur.<ref name="trifkovic"/> La primer fase de la operación foi favorable a los atacantes, perdiendo los partisanos gran númberu d'homes nel norte.<ref name="trifkovic"/> La segunda, sicasí, foi un fracasu. En cuenta de enfrentase a tres divisiones italianes, como esperaben los mandos alemanes, los partisanos atopar con parte d'una y delles unidaes de ''chetniks'', que fueron arollaes poles fuercies partisanes.<ref name="trifkovic"/> A empiezos de febreru, los partisanos evitaren el cercu y estendiérense pola [[Herzegovina]] oriental, hasta entós territoriu ''chetnik''.<ref name="trifkovic"/> Les protestes alemanes y el relevu del mandu italianu nun condució a un cambéu de l'actitú italiana.<ref name="trifkovic"/> El nuevu comandante negar a desarmar darréu a los so collaboradores serbios ya indicó el so deséu de rematar la operación contra la insurxencia.<ref name="trifkovic"/> La operación nun llogró aniquilar a los partisanos, que consiguieron romper el cercu del ríu [[Neretva]]. [[Ficheru:Ante Pavelić u Velikoj Gorici i Turopolju,1943.ogg|Película de propaganda, [[Ante Pavelić]] visitando tropes y poblaciones croates en 1943.|thumb|right]] L'intentu alemán d'acabar colos ''chetniks'', a pesar del cuntar col sofitu temporal (so presión alemana) de [[Mussolini]], foi un fracasu. El mesmu exércitu italianu encargar de protexer a los sos aliaos, avisando o direutamente sacupando a les unidaes.<ref name="trifkovic"/> La nueva «[[Operación Schwarz]]», diseñada polos alemanes p'acabar coles fuercies ''chetnik'' de [[Draža Mihajlović|Mihajlović]] una vegada que los partisanos comunistes considerábense neutralizaos, desenvolver nel noroeste de [[Montenegru]] y el sureste de Herzegovina. La operación tenía de llevase a cabu cola menor conocencia posible de los italianos,<ref name="trifkovic"/> de los que los alemanes resabiaben yá.<ref name="trifkovic"/> Ante la entrada na zona de los partisanos, los combates, de gran durez y que duraron alredor d'un mes, tuvieron llugar principalmente ente tropes alemanes y partisanos.<ref name="trifkovic"/> Los alemanes nun llograron esaniciar a nengún de los sos dos enemigos.<ref name="trifkovic"/> A finales d'agostu, Hitler refugó una nueva propuesta del Exércitu de poner el NDH so alministración militar alemana.<ref name="gumz39">[[#Bibliografía|Gumz (1998)]], p. 39</ref> Sofitando a los ustachas, refugó l'alternativa d'una ocupación alemana direuta.<ref name="gumz39"/> ==== Fracasu ==== A pesar de les socesives campañes pa entartallar la resistencia, la Exa nun llogró'l so oxetivu.<ref name="gumz34"/> Dende'l puntu de vista alemán la esplicación d'esti fracasu deber a la violencia del réxime ustacha, qu'esbarataba los sos ésitos militares alimentando a la insurxencia.<ref name="gumz1037">[[#Bibliografía|Gumz (2001)]], p. 1037</ref> Les fuercies militares necesaries pa controlar el territoriu tampoco tuvieron disponibles.<ref name="gumz34"/> ==Perda de control militar== [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 146-1973-116-11, Waffen-SS, 13. Gebirgs-Div. "Handschar".jpg|Miembros de la división [[SS]] ''[[13ª División de Monte SS Handschar|Handschar]]'' («cimitarra»), unidá reclutada pola organización de [[Himmler]] ente la población musulmana, pa disgustu del Gobiernu de Zagreb.|thumb|right]] En mayu de 1942, l'Altu Mandu alemán concedió a Himmler el control de la minoría alemana nos Balcanes n'asuntos militares.<ref name="trifkovic328">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 328</ref> En comunicándose-y a Gobiernu croata en xunetu, en setiembre y ochobre formalizóse la intensa campaña de reclutamiento de la minoría nes SS, que nun yera voluntariu, sinón obligatoriu.<ref name="trifkovic328"/> Al añu siguiente, mientres les operaciones contra la insurxencia, Hitler aprobó una orde qu'evitaba la entrega del territoriu tomáu a los partisanos al Gobiernu croata, concedía a Himmler el poder pa formar fuercies policiales pa caltener el control del mesmu y establecía que fueren los mandos alemanes los que decidieren les llendes de les zones d'operaciones militares ({{fecha|10|3|1943}}).<ref name="trifkovic326">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 326</ref> El mesmu añu los batallones de la minoría alemana pasaron a formar parte de la [[7ª División de Monte SS Prinz Eugen]], formada por miembros de la minoría alemana de los países de la rexón.<ref name="jareb211">[[#Bibliografía|Jareb (2007)]], p. 211</ref> L'alianza de la Wehrmacht y les [[SS]] de Himmler pa faese col control de les fuercies armaes na rexón forzaron a Pavelić a aceptar la {{fecha|24|3|1943}} la formación d'una nueva xendarmería so control alemán que podía reclutar ciudadanos croates, inclusive d'unidaes militares croates, y sobre la que'l Gobiernu de Zagreb nun tenía control dalgunu, siendo a cencielles informáu sobre les sos operaciones.<ref name="trifkovic330">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 330</ref> Llográu'l permisu pa formar la xendarmería, Himmler pasó a crear darréu una nueva división militar SS con reclutes musulmanes de Bosnia-Herzegovina y oficiales alemanes,<ref name="levy821"/> tamién ensin control de Zagreb.<ref name="trifkovic330"/> La midida aprovechar del creciente descontentu de la población musulmana col réxime, que llevara al planteamientu de l'autonomía de la rexón o'l so pasu a control militar alemán.<ref name="trifkovic331">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 331</ref><ref name="levy821"/> La incapacidá del Gobiernu de Pavelić pa protexer de les bandes serbies a los musulmanes amontaron el so desencantu con aquel,<ref name="trifkovic331"/><ref name="levy821"/> fomentando les alternatives polítiques<ref name="trifkovic331"/><ref name="levy821"/> y los planes militares de Himmler.<ref name="trifkovic333">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 333</ref> Nuevamente en contra de la supuesta primacía italiana nel país, foi Alemaña la encargada d'entrenar y armar a les fuercies armaes croates, inclusive nes zones so control italianu.<ref name="bartulin57"/> Reclutes croates sirvieron n'unidaes alemanes, tantu en Croacia como nel frente soviéticu.<ref name="bartulin57"/> == Política esterior == El nuevu Estáu, creáu gracies a la invasión de la Exa, foi reconocíu poles potencies d'este y países allegaos na primavera y el branu de 1941: per Alemaña, Italia y Eslovaquia la {{fecha|15|4|1941}}, per Bulgaria'l 19, per Rumanía la {{fecha|7|5|1941}}, per España la {{fecha|27|6|1941}}, per Finlandia la {{fecha|2|7|1941}}, por Dinamarca el 10 y por [[Manchukuo]] la {{fecha|2|8|1941}}.<ref name="kolanovic473">[[#Bibliografía|Kolanovic (2006)]], p. 473</ref> Nun llogró, sicasí, la reconocencia oficial de la principal potencia rexonal, Turquía, a pesar de los sos intentos.<ref name="kolanovic481">[[#Bibliografía|Kolanovic (2006)]], p. 481</ref> El 16 d'abril creóse un ministeriu d'Esteriores, ocupáu primero por el mesmu Pavelić y, pocu dempués, por Mladen Lorković.<ref name="trifkovic291">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 291</ref> A otru día el nuevu Estáu declaró la guerra al [[Reinu Xuníu]] y más palantre fixo lo mesmo colos [[Estaos Xuníos]] y la [[Xunión Soviética]].<ref name="meneghello49"/> El país xunir al [[Pactu Tripartitu]] la {{fecha|15|6|1941}}<ref name="meneghello49">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 49</ref><ref name="hehn350"/> y al [[Pactu Antikomintern]] la {{fecha|15|11|1941}}.<ref name="kolanovic473"/> Los [[Trataos de Roma (1941)|Trataos de Roma]] de mayu de 1941 afitaron la so frontera con Italia,<ref name="kolanovic473"/> lo que supunxo'l primer golpe pal prestíu del nuevu réxime, que venció cuasi toa Dalmacia a Mussolini.<ref name="goldstein423"/><ref name="bartulin55"/> Les rellaciones del país con Italia, que vía a los Balcanes como la so zona d'influencia,<ref name="kolanovic474">[[#Bibliografía|Kolanovic (2006)]], p. 474</ref> fueron tirantes.<ref name="kolanovic474"/> Tamién lo fueron con Hungría, que se anexonó el [[Condáu de Međimurje|Međimurje]].<ref name="kolanovic474"/><ref name="meneghello50"/> Con Bucuresti, siempres en tensión colos húngaros pola posesión de Transilvania, el Gobiernu de Zagreb caltuvo unes rellaciones mínimes pa nun empiorar la situación con Hungría.<ref name="kolanovic475">[[#Bibliografía|Kolanovic (2006)]], p. 475</ref> A pesar de la receición papal de Pavelić en mayu de 1941 y de la unviada d'un legáu a Zagreb, la [[Santa Sede]] nunca reconoció al NDH y siguió calteniendo contactos diplomáticos col Gobiernu yugoslavu exiliáu.<ref name="pavlowitch113">[[#Bibliografía|Pavlowitch (1971)]], p. 113</ref> La so actitú foi acordada a pesar de la propaganda católica del réxime de Pavelić y del entusiasmu ustacha de parte del altu cleru croata.<ref name="pavlowitch113"/> == Rindición italiana ya intentos d'acercamientu a los Aliaos == Na seronda de 1943, la rindición d'Italia a los Aliaos dexó a Pavelić denunciar los Trataos de Roma y reclamar los territorios vencíos n'ellos<ref name="bartulin66">[[#Bibliografía|Bartulin (2007)]], p. 66</ref><ref name="meneghello63">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 63</ref> (9-11 de setiembre<ref name="trifkovic344">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 344</ref>), amás d'otres rexones con población croata que pertenecieren a Italia mientres el [[periodu d'enteguerres]].<ref name="jareb464"/> La cayida d'Italia foi celebrada pol réxime que nun llogró, sicasí, permisu alemán pa reclamar más que los territorios d'antiguo yugoslavos<ref name="trifkovic344"/> y llindó inclusive'l so control sobre estos.<ref name="jareb464"/> Los primeros momentos d'euforia ante la perspeutiva de llograr los territorios con población croata dieron pasu a fonda indignación cuando al mes los alemanes comunicaron la so decisión d'escluyir a les autoridaes croates del territoriu y caltener el so control como zona d'operaciones militares.<ref name="trifkovic355">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 355</ref> Cola desapaición d'Italia como contrapesu d'Alemaña, Croacia convirtióse entá más nun meru satélite xermanu, con escasa autonomía.<ref name="trifkovic355"/> Ribbentrop, en respuesta a les protestes croates, decidió esclariar la situación al Gobiernu de Zagreb nun comunicáu:<ref name="trifkovic355"/> {{cita|Al Gobiernu croata nun se-y dexa de nenguna manera planteganos esixencia dalguna o faenos saber los sos deseos, inclusive si son xustificaos. La realidá ye que'l Gobiernu croata tien de quedar satisfechu colo que llogre una y bones inclusive esto debe dafechu a encomalo de les armes alemanes.}} Na mesma dómina, dellos ustachas empezaron a caltener contactos p'algamar un alcuerdu col Partíu Llabrador p'alloñar de la Exa, pero les negociaciones fracasaron ante la gran diferencia de postures.<ref name="jareb465"/><ref name="trifkovic363">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 363</ref> En 1944 el país, al igual qu'otros satélites como [[Reinu d'Hungría (1920-1945)|Hungría]] o [[República Eslovaca (1939-1945)|Eslovaquia]], topar so ocupación militar, a pesar del caltenimientu del Gobiernu o de les sos fuercies armaes.<ref name="jareb465">[[#Bibliografía|Jareb (2006)]], p. 465</ref> En 1944 un intentu de golpe d'Estáu de dellos miembros del Gobiernu y de ciertos militares contra Pavelić col fin d'algamar la paz colos Aliaos foi descubiertu y encaloráu.<ref name="jareb465"/> Los contactos del ministru d'Esteriores y del de Defensa colos Aliaos non fructificaron<ref name="trifkovic364">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 364</ref> y Pavelić, que los conocía, utilizar p'acabar col focu de disidencia interna.<ref name="trifkovic366">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 366</ref> == Últimos meses y fin del Estáu == Col cambéu de bandu de [[Rumanía mientres la Segunda Guerra Mundial|Rumanía]] y [[Bulgaria mientres la Segunda Guerra Mundial|Bulgaria]] a finales del branu de 1944 y la meyora de les tropes soviétiques escontra Europa central, la defensa de Croacia volvióse importante pa los alemanes como baluarte de la so frontera meridional, y Pavelić llogró finalmente'l respaldu definitivu d'estos a partir de setiembre.<ref name="trifkovic374">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 374</ref> El relevu del xeneral Glaise y l'anterior achaplamientu del intentu de mediación colos Aliaos del ministru d'Esteriores Lorković selló la victoria política de Pavelić y la so asociación definitiva a la suerte de Hitler.<ref name="trifkovic374"/> A finales de 1944 reorganizáronse les fuercies armaes, fundiéndose les unidaes ustachas y les del Exércitu regular (''[[Guardia Nacional Croata (NDH)|Domobrantsvo]]''), acentuándose'l adoctrinamiento políticu y el [[cultu a la personalidá]] de Pavelić ente la tropa.<ref name="trifkovic381">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 381</ref> Los principales mandos de los 200&nbsp;000 homes que formaben les fuercies de Pavelić quedaron en manes de ustachas.<ref name="trifkovic381"/> Tres un inútil llamamientu de los obispos croates a sofitar al Estáu y refugar les conclusiones de la [[conferencia de Yalta]], promovíu por Pavelić, realizáu la {{fecha|24|3|1945}}, el fundimientu del [[frente de Sirmia]] el 7 d'abril condució a la llegada d'abondoses tropes y abellugaos a la capital.<ref name="trifkovic384">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 384</ref> Abandonar ensin defensa la llinia Zvonimir», a mediu construyir, que tenía d'abelugar Zagreb pel este y el 28 d'abril Pavelić comunicó a los altos mandos y xerarques del partíu la imposibilidá de siguir la resistencia daos los reveses militares y l'inminente retirada alemana.<ref name="trifkovic385">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 385</ref> La tarde del 5 de mayu, tomóse la decisión de que'l Gobiernu y les unidaes militares retirar de Zagreb escontra en Noroeste, maniobra que se realizó pasu ente pasu mientres los trés díes siguientes.<ref name="trifkovic385"/> [[Vladko Maček]], al que se dexara salir del so arrestu domiciliariu pa tratar con dalgunos de los sos siguidores, abandonó la capital xuntu col gabinete y les fuercies militares.<ref name="trifkovic385"/> El fin llegó con tomar de [[Zagreb]] polos partisanos la {{fecha|9|5|1945}},<ref name="ramet399">[[#Bibliografía|Ramet (2006)]], p. 399</ref> pela tarde, ensin atopar resistencia.<ref name="trifkovic385"/> == Balance == El país formáu pela Exa y apurríu al gobiernu de Pavelić y los sos siguidores foi dende l'empiezu desorganizado, descentralizáu y tuvo empuestu al desastre.<ref name="balic137">[[#Bibliografía|Balić (2009)]], p. 137</ref> El movimientu que controlaba l'Estáu nun cuntó nunca col sofitu de la mayoría de la población.<ref name="ramet406">[[#Bibliografía|Ramet (2006)]], p. 406</ref> La so forma fuera la d'un Estáu fascista con carauterístiques típiques: réxime de [[partíu únicu]], cultu al caudiellu, lleis racistes,<ref name="jarbartulin189">[[#Bibliografía|Bartulin (2009)]], p. 189</ref> organización económica [[corporativismu|corporativista]], organizaciones xuveniles y femenines controlaes pol Estáu...<ref name="ramet403"/><ref name="payne413">[[#Bibliografía|Payne (2006)]], p. 413</ref> Tres un empiezu en que'l nuevu Estáu cuntó cola simpatía de bona parte de la población,<ref name="goldstein423"/><ref name="jelinek260"/> llueu les sos polítiques terroristes contra les minoríes y l'oposición política llevaron al desencantu y l'hostilidá inclusive de la población croata.<ref name="ramet399"/><ref name="payne411">[[#Bibliografía|Payne (2006)]], p. 411</ref><ref name="goldstein423"/> La opresión y la violencia del réxime, similares a los comportamientos alemanes en Polonia y la URSS,<ref name="payne414">[[#Bibliografía|Payne (2006)]], p. 414</ref> fomentaron amás un creciente sofitu de la resistencia partisana.<ref name="payne413"/><ref name="goldstein425">[[#Bibliografía|Goldstein (2006)]], p. 425</ref> El [[La Ilesia católica y los ustachas|papel de la Ilesia católica]] nel nuevu Estáu ye aldericáu.<ref name="ramet404">[[#Bibliografía|Ramet (2006)]], p. 404</ref> Celebró'l fundimientu de Yugoslavia y la creación del nuevu país,<ref name="meneghello57">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 57</ref> teóricamente católicu, anque non clerical,<ref name="ogyanova173">[[#Bibliografía|Ogyanova (2009)]], p. 173</ref> pero llueu se desilusionó poles otomíes del réxime.<ref name="ramet404"/> Amplios sectores del cleru, sicasí, simpatizaron col réxime ya inclusive se cuntaron ente les tropes ustachas que les cometíen o na xestión de los campos de concentración.<ref name="ramet404"/><ref name="mirkovic327">[[#Bibliografía|Mirkovic (1993)]], p. 327</ref> Ente los más cercanos al réxime, cuntáronse especialmente dellos franciscanos y dellos obispos, como Ivan Saric, obispu de Sarajevo.<ref name="meneghello57"/> Les autoridaes eclesiástiques amás, a pesar de condergar de cutiu en priváu les aiciones del réxime, inclusive la campaña de conversión forzosa de la seronda de 1941,<ref name="meneghello59"/> nun llegaron a faelo en públicu.<ref name="ramet404"/><ref name="meneghello57"/> El réxime tendió a utilizar a la Ilesia, que cuntaba con gran influencia, especialmente ente los llabradores,<ref name="ogyanova161">[[#Bibliografía|Ogyanova (2009)]], p. 161</ref> pero a inorar les sos quexes o reproches.<ref name="payne412">[[#Bibliografía|Payne (2006)]], p. 412</ref> Gran parte de la so propaganda tenía motivos católicos.<ref name="ogyanova163">[[#Bibliografía|Ogyanova (2009)]], p. 163</ref> L'Estáu nunca foi reconocíu oficialmente pola [[Santa Sede]],<ref name="payne412"/><ref name="levy815">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 815</ref> anque'l papa siguió recibiendo a unviaos croates hasta la toma de Roma polos Aliaos, incluyida una de la policía ustacha y la so sanguinario direutor, Eugen «Dido» Kvaternik.<ref name="meneghello58">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 58</ref> El so representante nel NDH, el [[legáu apostólicu]] Ramiro Marcone, en siendo recibíu de primeres con cierta reserva, participó nes principales ceremonies oficiales del NDH.<ref name="meneghello58"/> Del alredor del millón de víctimes de la guerra nel territoriu del antiguu [[Reinu de Yugoslavia]], cerca de 623&nbsp;000 perdieron la vida nel territoriu del NDH.<ref name="ramet399"/> El réxime de Pavelić considérase'l más brutal y sanguinario de tolos satélites de la Exa, a pesar de dellos intentos posteriores d'ameyorar la so imaxe.<ref name="ramet399"/> == Comandantes militares == * [[Jure Francetić]]: comandante de la [[Lexón negra (Croacia)|Lexón negra]], unidá militar selecta, responsable de numberoses otomíes contra la población civil. * [[Maks Luburić]]: comandante del [[Campu de concentración de Jasenovac]],<ref name="trifkovic186">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 186</ref> y xefe del departamentu del ministeriu del Interior encargáu de la rede de campos de concentración.<ref name="levy809"/> * [[Rafael Boban]]: mayor del Exércitu croata, al mandu de la [[Lexón negra (Croacia)|Lexón Negra]] tres el relevu de [[Jure Francetić]].<ref name="levy820">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 820</ref> * [[Dinko Šakić]]: comandante del campu de concentración de Jasenovac mientres ocho meses de 1944.<ref name="biondich46">[[#Referencies|Biondich (2002)]], p. 46</ref> * [[Božidar Kavran]] * [[Ivan Ico Kirin]] * [[Ivica Matković]] * [[Ljubo Miloš]] * [[Ante (Vitez) Moskov]] * [[Juraj Juco Rukavina]] * [[Tomislav (Vitez) Sertić]] * [[Vjekoslav Servetzy]] * [[Vjekoslav (Vitez) Vrančić]]: ministru del Interior.<ref name="kristo40">[[#Bibliografía|Krišto (2007)]], p. 40</ref> * [[Antun Vrban]] == Dirixentes políticos == * [[Ante Pavelić]]: ''poglavnik'' o caudiellu del Estáu y del movimientu [[ustacha]]. * [[Slavko Kvaternik]]: ministru de Defensa y proclamador de la independencia,<ref name="meneghello52"/> más tarde encarceláu por Pavelić. * [[Mirko Puk]]: ministru de Xusticia y Relixón.<ref name="jelinek268">[[#Bibliografía|Jelinek (1980)]], p. 268</ref> * [[Andrija Artuković]]: ministru d'Interior<ref name="jelinek268"/><ref name="meneghello52"/> y de Xusticia, conocíu como'l carniceru de los Balcanes».<ref name="levy808">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 808</ref> * [[Ivan Petrić]] * [[Lovro Šošič]] * [[Mile Budak]]: ministru d'Educación,<ref name="meneghello52"/> famosu pola so afirmación sobre'l destín de la población serbia del Estáu («''vamos matar a un terciu de los serbios, vamos deportar a otru terciu y vamos forzar al postreru terciu a abrazar la relixón católica romana, xuniéndo-yos asina a los croates''»).<ref name="levy810">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 810</ref><ref name="meneghello54">[[#Bibliografía|Meneghello-Dinčić (1969)]], p. 54</ref> * [[Ivica Frković]] * [[Jozo Dumandžič]] * [[Milovan Zanič]]: ministru de Xusticia.<ref name="trifkovic187">[[#Bibliografía|Trifkovic (2011)]], p. 187</ref><ref name="levy813"/> * [[Osman Kulenović]]: destacáu miembru de la comunidá musulmana bosnia, parte d'una poderosa familia local y vicepresidente del NDH.<ref name="levy820"/> * [[Džafer beg Kulenović]]: hermanu de Osman, asocedió-y na vicepresidencia en 1941 y caltuvo el puestu hasta 1945.<ref name="levy821">[[#Bibliografía|Levy (2009)]], p. 821</ref> == Ver tamién == * [[Ante Pavelić]] * [[Gran Croacia]] * [[Ustacha]] * [[La Ilesia católica y los ustachas]] * [[Reinu de Yugoslavia]] * [[República Democrática Federal de Yugoslavia]] * ''[[Magnum Crime]]'' * [[Historia de Croacia]] * [[Yugoslavia mientres la Segunda Guerra Mundial]] * [[Batalla del Neretva]] * [[Trataos de Roma (1941)]] == Notes y referencies == {{llistaref|4}} == Bibliografía == * {{Cita publicación | autor =Balić, Emily Greble | títulu =When Croatia Needes Serbs: Nationalism and Genocide in Sarajevo, 1941-1942 | añu =2009 | revista =Slavic Review | volume =68 | númberu = 1 | páxines =116-138 | url = http://www.jstor.org/stable/20453271 }} * {{Cita publicación | autor =Bartulin, Nevenko | títulu =The ideology of nation and race: The Croatian Ustasha Regime and its Policies toward Minorities in Independent State of Croatia, 1941-1945 | añu =2008 | revista =Croatian Studies Review | volume =8 | número = | páxina = 449 | url =http://www.jasenovac-info.com/biblioteka/Bartulin2.pdf }} * {{Cita publicación | autor =Bartulin, Nevenko | máscaraautor=1 | títulu =The ideal Nordic-Dinaric racial Type: Racial Anthropology in the Independent State of Croatia | añu =2009 | revista =Review of Croatian History | volume =1 | número = | páxina = 189-219 | url =http://hrcak.srce.hr/file/77575 }} * {{Cita publicación | autor =Bartulin, Nevenko | máscaraautor=1 | títulu =The NDH as a 'Central European Bulwark against Italian Imperialism'; An Assessment of Croatian-Italian Relations Within the German "New order" in Europe | añu =2007 | revista =Review of Croatian History | volume =1 | número = | páxina = 49-73 | url =http://www.ceeol.com/aspx/issuedetails.aspx?issueid=y91cadfc-aca0-44y4-9cf7-58fb957a2df9&articleId=96b988d6-5802-4940-bbd2-070d5fbf15ff }} * {{cita web |url = http://www.ushmm.org/research/center/publications/occasional/2002-06/paper.pdf |títulu = Persecution of Roma-Sinti in Croatia, 1941-1945 |fechaaccesu = 29 de xunu de 2012 |apellíu = Biondich |nome = Mark |enllaceautor = Mark Biondich |añu = 2002 |formatu = pdf |editorial = CENTER FOR ADVANCED HOLOCAUST STUDIES. UNITED STATES HOLOCAUST MEMORIAL MUSEUM |páxines = 33-48 |idioma = inglés |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20120718161709/http://www.ushmm.org/research/center/publications/occasional/2002-06/paper.pdf |fechaarchivu = 18 de xunetu de 2012 }} * {{Cita publicación | apellíu = Biondich | nome= Mark | enllaceautor= Mark Biondich | máscaraautor=1 | títulu =Controversies surrounding the Catholic Church in wartime Croatia, 1941–45 | añu =2006 | revista = Movements and Political Religions | volume = 7 | númberu = 4 | páxines = 429-457 | url = http://www.informaworld.com/smpp/content~db=all~content=a759275441 }} * {{Cita publicación | apellíu = Biondich | nome= Mark | enllaceautor= Mark Biondich | máscaraautor=1 | títulu =Religion and nation in wartime Croatia: Reflections on the Ustasa policy of forced religious conversions, 1941-1942 | añu =2005 | revista = Slavonic and East European review | volume = 83 | númberu = 1 | páxines = 71-116 | url = http://www.jstor.org/pss/4214049 }} * {{Cita publicación | autor = Dulić, Tomislav | títulu = Mass Killing in the Independent State of Croatia, 1941–45: A Case for Comparative Research | añu = 2006 | revista = Journal of Genocide Research | volume = 8 | númberu = 3 | páxines = 255-281 | url = }} * {{Cita publicación | autor = Goldstein, Ivo | títulu =The Independent State of Croatia in 1941: On the Road to Catastrophe | añu = 2006 | revista = Totalitarian Movements and Political Religions | volume = 7 | númberu = 4 | páxines = 417-427 | url = http://www.informaworld.com/smpp/content~db=all~content=a759275440 }} * {{Cita publicación | autor =Gumz, Jonathan Y. | títulu =Wehrmacht Perceptions of Mass Violence in Croatia, 1941-1942 | añu = 2001 | revista = The Historical Journal | volume = 44 | númberu = 4 | páxines =1015-1038 | url = http://www.jstor.org/stable/3133549 }} * {{Cita publicación | autor =Gumz, Jonathan Y. | máscaraautor=1 | títulu =German Counterinsurgency Policy in Independent Croatia, 1941-1944 | añu = 1998 | revista = The Historien | volume = 61 | númberu = 1 | páxines =33-50 | url = http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1540-6563.1998.tb01422.x/abstract }} * {{Cita publicación | autor =Hehn, Paul N. | títulu =Serbia, Croatia and Germany 1941-1945: Civil War and Revolution in the Balkans | añu =1971 | revista =Canadian Slavonic Papers | volume =13 | númberu =4 | páxines =344-373 | url = http://www.jstor.org/stable/40866373 }} * {{cita llibru |apellíu= Hoare |nome= Marko Attila |títulu= Genocide and resistance in Hitler's Bosnia |idioma= inglés |añu= 2006 |editorial=[[Oxford University Press]] |isbn= 9780197263808 |páxines=386 |url= }} * {{Cita publicación | autor =Jareb, Mario | títulu =The German Ethnic Group in the Independent State of Croatia (Deutsche Volksgruppe in Kroatien) from 1941 to 1945 | añu =2007 | revista =Review of Croatian History | volume =1 | número = | páxina =201-217 | url = http://www.ceeol.com/aspx/issuedetails.aspx?issueid=y91cadfc-aca0-44y4-9cf7-58fb957a2df9&articleId=7bf5f6cb-26c8-4a91-9y1y-0ad15907648a }} * {{Cita publicación | autor =Jareb, Mario | máscaraautor=1 | títulu =The NDH's Relations with Italy and Germany | añu =2006 | revista =[[Totalitarian Movements and Political Religions]] | volume =7 | númberu = 4 | páxines = 459-472 | url = http://www.informaworld.com/smpp/content~db=all~content=a759275442 }} * {{Cita publicación | autor =Jelinek, Yeshayahu | títulu =Nationalities and Minorities in the Independent State of Croatia | añu =1984 | revista =Nationalities Papers | volume =8 | númberu = 2 | páxines =195-210 | url = http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00905998008407890 }} * {{Cita publicación | autor =Jelinek, Yeshayahu | máscaraautor=1 | títulu = An Authoritarian Parliament: The Croatian State Sabor of 1942 | añu =1980 | revista =Canadian Slavonic Papers | volume =22 | númberu = 2 | páxines =259-73 | url = http://www.arts.ualberta.ca/~csparxiv/members/Issues/1980_22_2/1980_22_2_260_Jelinek.pdf }} * {{Cita publicación | autor = Kolanović, Nada Kisić | títulu = The NDH's Relations with Southeast European Countries, Turkey and Japan, 1941–45 | añu = 2006 | revista = Totalitarian Movements and Political Religions | volume = 7 | númberu = 4 | páxines = 473-492 | url = http://www.informaworld.com/10.1080/14690760600963248 }} * {{Cita publicación | autor =Korb, Alexander | títulu =Understanding Ustaša violence | añu = 2010 | revista =Journal of Genocide Research | volume =12 | númberu = 1-2 | páxines =1-18 | url = http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14623528.2010.508273 }} * {{Cita publicación | autor =Krišto, Jure | títulu =The Catholic Church and the Jews in the Independent State of Croatia. | añu = 2007 | revista =Review of Croatian History | volume =1 | número = | páxina =13-47 | url = http://www.ceeol.com/aspx/issuedetails.aspx?issueid=y91cadfc-aca0-44y4-9cf7-58fb957a2df9&articleId=921b2801-ae3f-459f-999f-856881f7babd }} * {{Cita publicación | autor =Krzaka, Andrzej | títulu =Guerilla Operations in Yugoslavia on the Basis of the Battle of Kozara | añu = 2010 | revista =Journal of Slavic Military Studies | volume =23 | númberu = 3 | páxines =477-489 | url = http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13518046.2010.503150#preview | doi=10.1080/13518046.2010.503150 }} * {{Cita publicación | autor =Levy, Michele | títulu ="The Last Bullet for the Last Serb": The Ustasa Genocide against Serbs: 1941 – 1945 | añu = 2009 | revista =Nationalities Papers | volume =37 | númberu = 6 | páxines =807-837 | url =http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00905990903239174 }} * {{Cita publicación | autor =Meneghello-Dinčić, Kruno | títulu =L'état « oustacha » de Croatie (1941-1945) | añu = 1969 | revista =Revue d'histoire de la Deuxième Guerre mondiale | volume =19 | númberu = 74 | páxines =43-65 | url =http://www.jstor.org/stable/25730250 }} * {{cita llibru |apellíu= Milazzo |nome= Matteo J |títulu= The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance |idioma= inglés |añu= 2008 |editorial=ACLS Humanities e-Book |isbn= 9781597407007 |páxines=224 |url= }} * {{Cita publicación | autor =Mirković, Damir | títulu =Victims and Perpetrators in the Yugoslav Genocide 1941–1945: Some Preliminary Observations | añu = 1993 | revista =Holocaust Genocide Studies | volume =7 | númberu = 3 | páxines =317-332 | url =http://hgs.oxfordjournals.org/content/7/3/317.abstract }} * {{Cita publicación | autor = Ogyanova, Irina | títulu =Nationalism and National Policy in Independent State of Croatia (1941-1945) | añu =2000 | revista =Topics in Feminism, History and Philosophy, IWM Junior Visiting Fellows Conferences | volume =6 | editor=Rogers, Dorothy, Joshua Wheeler, Marína Zavacká y Shawna Casebier | número = | páxina = | url = http://www.iwm.at/publ-jvc/jc-06-05.pdf }} * {{Cita publicación | autor = Ogyanova, Irina | máscaraautor=1 | títulu =Religion and church in the ustasha ideology | añu =2006 | revista =Croatica Christiana Periodica | volume =64 | número = | páxina =157 - 190 | url = http://hrcak.srce.hr/file/80852 }} * {{cita llibru |apellíu= Pavlowitch |nome= Stevan K. |enllaceautor= |títulu= Yugoslavia |idioma= inglés |añu= 1971 |editorial= Praeger Publishers |id= {{OCLC|200171}} |páxines=416 }} * {{Cita publicación | autor = Payne, Stanley G. | enllaceautor= Stanley G. Payne | títulu =The NDH State in Comparative Perspective | añu = 2006 | revista = Totalitarian Movements and Political Religions | volume = 7 | númberu = 4 | páxines =409-415 | url = http://www.informaworld.com/smpp/content~db=all~content=a759275439~frm=abslink }} * {{Cita publicación | autor =Ramet, Sabrina P. |enllaceautor=Sabrina P. Ramet | títulu =The NDH - An Introduction | añu =2006 | revista = Totalitarian Movements and Political Religions | volume =7 | númberu = 4 | páxines = 399–409 | url = http://www.prio.no/sptrans/-229673860/2007sr003.pdf }} * {{cita llibru |apellíu= Roberts |nome= Walter R. |títulu= Tito, Mihailovic, and the Allies, 1941-1945 |idioma= inglés |añu= 1973 |editorial=Rutgers University Press |isbn= 9780813507408 |páxines=406 |url= https://books.google.com/books?id=43CbLU8FgFsC&lpg=PP1&pg=PP1#v=onepage&q&f=false }} * {{cita llibru |apellíu= Trifkovic |nome= Srdjan |títulu= Ustasa: Croatian Fascism and European Politics, 1929-1945 |idioma= inglés |añu= 2011 |editorial=The Lord Byron Foundation |isbn= 9781892478016 |páxines=414 |url= }} * {{Cita publicación | autor =Trifković, Srdjan | máscaraautor=1 | títulu =Rivalry between Germany and Italy in Croatia, 1942-1943 | añu =1993 | revista = The Historical Journal | volume = 36 | númberu = 4 | páxines =879-904 | url = http://www.jstor.org/stable/2640036 }} {{Tradubot|Estado Independiente de Croacia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estáu Independiente de Croacia|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 2tyen7pvic2waed2ykqc7gjkzs7x5en 0 110967 3709991 3650862 2022-08-19T10:57:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki '''Francofilia''' ye la [[filia]] escontra lo [[Francia|francés]]. Otramiente, '''francófilo''' ye la persona que tien un enclín escontra ello. Nun tien de confundir se cola [[francofonía]] (relativa al [[Idioma francés|idioma]]) nin col términu gramatical ''[[galicismu]]'' o col términu políticu-relixosu ''[[galicanismu]]''. == España y Hispanoamérica == Mientres la [[Guerra de los Cien Años]], [[Corona de Castiella|Castiella]] tamién taba [[Primer Guerra Civil Castellana|en guerra civil]]. Unu de los sos bandos aliar con [[Francia na Edá Media|Francia]] (el ganador, d'[[Enrique II de Castiella|Enrique II]] -[[Casa de Trastámara]]-) y l'otru con [[Reinu d'Inglaterra|Inglaterra]] (el perdedor, de [[Pedru I de Castiella|Pedru I]] -[[Casa de Borgoña]]-), resolviéndose la guerra na [[batalla de Montiel]] (1369, cola decisiva intervención de [[Bertrand Du Guesclin]] -''nin quito nin pongo rei, namái ayudó al mio señor''-). Nel periodu posterior, dellos autores castellanos allaben al país galu, les sos xentes y la so cultura. Destaca ente ellos [[Gutierre Díez de Games]], autor de ''[[El Victorial]]'' (h. 1453), biografía del militar y marín [[Pero Neñu]] ([[1378]]–[[1453]]), xunto a quien sirvió como [[alférez]]. Nel intre de les campañes atlántiques en que dambos participaron, tuvieron ocasión de conocer de cerca Francia, y n'especial la vida [[Corte noble|cortesana]] de [[Sérifontaine]] (nel [[Vexin francés]]) y [[París]]. Diz Díez de Games: {{cita|''Los françeses son noble naçión de xente; son sabios, y bien entendíos, y discretos en toles coses que pertenesçen a bona criança, en cortesía y xentileza. Son bien xentiles nos sos traeres, y guarnidos ricamente. Tráense enforma a lo propio. Son francos y dadivosos; amen fazer plazer a toles xentes. Honren enforma los estrangeros; saben aponderar y aponderen enforma los bonos fechos. Non son maliçiosos, dan pasada a los henojos; non caloñan a honbre nin fecho, salvu si va-yos ellí enforma de les sos honres. Son bien corteses y graçiosos nel so fablar. Son bien allegres; tomen plazer de bona mente, y búscanlo, ansí ellos como elles. Son bien henamorados, y préçianse dello.''<ref>[[Gutierre Díez de Games]]: ''[[El Victorial]]'' (h. [[1436]]), edición de [[Rafael Beltrán Llavador|R. Beltrán]], capítulu 77, páx. 390, [[Madrid]], [[2005]], ISBN 978-84-306-0248-3</ref>}} Según [[Victoria Cirlot]], esta idealización deber a que, na primer metá del sieglu XV, "''Francia ye dende la mirada española l'espaciu de lo maraviyoso''".<ref>Victoria Cirlot: ''La imaxe de Francia nel "Victorial" de Gutierre Díez de Games'', en ''Imáxenes de Francia nes lletres hispániques'' (ver bibliog.), páx.133. [http://www.cervantesvirtual.com/FichaObra.html?Ref=25030 Edición dixital]</ref> Tres la [[Guerra de Socesión española]], y al traviés de la nueva [[Casa de Borbón n'España|dinastía borbónica]] entronizada, Francia influyó notablemente na política y la cultura españoles. Esti influxu apreciar en diversos ámbitos, como la [[Decretos de Nueva Planta|organización del Estáu]], la ciencia, l'arte y la lliteratura. Un exemplu d'ello ye la creación de les [[Reales Academies]], inspiraes nes sos homólogues franceses. En munches obres d'escritores [[Ilustración n'España|ilustraos]] españoles del [[sieglu XVIII]] nótase'l pesu del [[racionalismu]] d'orixe francés. Unu de los más sobresalientes d'ellos foi [[Benito Jerónimo Feijoo]], quien amosó explícitamente la so almiración pel país vecín y la so cultura: {{cita|''Si atender al valor intrínsecu de la nación francesa, nenguna otra ye más gloriosa, por cualesquier parte que se mire. Les lletres, les armes, les artes, tou floria naquel opulentísimo reinu. Él dió gran copia'' [cantidá] ''de santos a les estrelles, innumberables héroes a les campañes, infinitos sabios a les escueles. El valor y vivacidad de los franceses facer rellumar en cuantos teatros tópense.''<ref name="Feijoo">[[Benito Jerónimo Feijoo]]: ''[[Teatru críticu universal]]'', tomu segundu ([[1728]]), discursu 9.</ref>}} Coles mesmes, Feijoo yera un entusiasta de l'amistá ente dambos reinos y los sos habitantes: {{cita|''Pero volviendo a españoles y franceses, lo que invenciblemente prueba que la so oposición, cuando la hai, ye voluntaria y non natural, ye l'amistá y bona correspondencia con que viven güei. Toos tenemos de repitir al Cielu los nuesos votos por que nunca quebre. Güei depende de la cariñosa unión de los dos Monarquíes el llograr pa esta un ésitu feliz de les presentes negociaciones sobre la paz d'Europa. Y la nuesa apaciguadura y desafuego va depender siempres del mesmu principiu.''<ref name="Feijoo" />}} En dichu sieglu, l'influxu francés llegó tamién a l'América hispana, gracies sobremanera a [[Virréi]]s como [[Manuel de Oms y de Santa Pau|Manuel de Oms]] y [[Manuel de Amat y Juniet|Manuel Amat]]. Estos, ente otres coses, impulsaron un [[urbanismu]], arquiteutura y arte racionalista de clara inspiración francesa. Mientres la [[Guerra d'Independencia Española]] ([[1808]]–[[1814]]) emplegóse'l términu ''[[francesáu]]'' como contraposición a lo [[castizu]]. Los francesaos yeren identificaos davezu colos [[Ilustración|ilustráu]]s, y oponíense a los denominaos ''[[patriota|patriotes]]'', quien nes [[Cortes de Cádiz]] estremábense de la mesma en ''[[absolutista|absolutistes]]'' y ''[[lliberal]]es''. Mientres la [[Primer Guerra Mundial]] ([[1914]]–[[1918]]), n'España (país neutral en dichu conflictu) llamóse ''[[aliadófilos]]'' a los partidarios de los aliaos (Francia y el [[Reinu Xuníu]], y por tanto, ''francófilos'' y ''[[anglófilos]]'' respeutivamente), como oposición a los [[germanófilos]] (adeptos a [[Alemaña]], país que lideraba'l bandu bélicu de los Imperios Centrales). == Rusia == Mientres los sieglos XVIII y XIX, la francofilia yera parte importante de la vida del [[Imperiu rusu]]. La francofilia en Rusia influyó enforma en [[lliteratura]]. Les dos más famoses obres de [[Lev Tolstói|Tolstói]], ''[[Guerra y Paz]]'' y ''[[Anna Karenina|Anna Karénina]]'', demostrar. Dellos personaxes tienen nomes franceses y, dacuando, falen [[idioma francés|francés]] unu a otru. == Ver tamién == * [[Xovinismu]] * [[Cultura de Francia]] == Referencies == === Notes === {{llistaref}} === Bibliografía === * [[Real Academia de la Historia]]: ''España y Francia: una historia común'', [[Madrid]], [[2009]]. * VV.AA. (ed. lit. Francisco Lafarga): ''Imáxenes de Francia nes lletres hispániques'', Promociones y Publicaciones Universitaries, [[Barcelona]], [[1989]], ISBN 84-7665-500-2. [http://www.cervantesvirtual.com/FichaObra.html?Ref=25016 Edición dixital] en [http://www.cervantesvirtual.com/ Biblioteca Virtual Cervantes]. {{Tradubot|Francofilia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cultura de Francia]] [[Categoría:Nacionalismos de Francia]] [[Categoría:Filias]] [[Categoría:Terminoloxía política]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 238vn2221g39f6kk7j0nu9172dukoec 0 111790 3709602 3611889 2022-08-19T07:13:45Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{competición deportiva}} La '''Copa del Rei de Fútbol 1996-97''' ye la edición númberu 93 de felicidá [[Copa del Rei de Fútbol|competición]] [[España|española]]. Apostar cola participación d'equipos de les divisiones [[Primer División d'España|Primer]], [[Segunda División d'España|Segunda]], [[Segunda División B d'España|Segunda B]] y [[Tercer División d'España|Tercer]], sacante los equipos filiales d'otros clubes anque xueguen en diches categoríes. El campeón foi'l [[F.C. Barcelona|Barcelona]], por 23ª vegada na so historia al vencer na final apostada nel [[Santiago Bernabéu]] al [[Real Betis]] por 3 goles a 2. == Fase final (cuadru) == {{Copa de 16 equipos-2 rondes con global y 1 ronda en final|nowrap=yes | RD1=Octavos de final | RD2=Cuartos de final | RD3=Semifinales | RD4=Final | group1= | group2= | group3= | RD1-team01={{bandera|Islles Canaries}} '''[[UD Las Palmas|Les Palmes]]''' | RD1-score01-1=0 | RD1-score01-2=2 | RD1-score01-agg=2 (5) | RD1-team02={{bandera|Comunidad Valenciana}} [[Valencia CF|Valencia]] | RD1-score02-1=2 | RD1-score02-2=0 | RD1-score02-agg=2 (3) | RD1-team03={{bandera|Galicia}} [[Deportivo de La Coruña|Dep. La Coruña]] | RD1-score03-1=2 | RD1-score03-2=0 | RD1-score03-agg=2 | RD1-team04={{bandera|Cataluña}} '''[[RCD Español]]''' | RD1-score04-1=2 | RD1-score04-2=0 | RD1-score04-agg=2 | RD1-team05={{bandera|Comunidá de Madrid}} '''[[Atlético de Madrid]]''' | RD1-score05-1=2 | RD1-score05-2=3 | RD1-score05-agg=5 | RD1-team06={{bandera|Galicia}} [[SD Compostela|Compostela]] | RD1-score06-1=0 | RD1-score06-2=2 | RD1-score06-agg=2 | RD1-team07={{bandera|Cataluña}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD1-score07-1=3 | RD1-score07-2=1 | RD1-score07-agg=4 | RD1-team08={{bandera|Comunidá de Madrid}} [[Real Madrid]] | RD1-score08-1=2 | RD1-score08-2=1 | RD1-score08-agg=3 | RD1-team09={{bandera|Islles Canaries}} [[CD Tenerife|Tenerife]] | RD1-score09-1=0 | RD1-score09-2=0 | RD1-score09-agg=0 | RD1-team10={{bandera|Andalucía}} '''[[Real Betis|Betis]]''' | RD1-score10-1=2 | RD1-score10-2=3 | RD1-score10-agg=5 | RD1-team11={{bandera|Comunidá de Madrid}} '''[[Rayo Vallecano]]''' | RD1-score11-1=2 | RD1-score11-2=2 | RD1-score11-agg=4 | RD1-team12={{bandera|Estremadura}} [[CF Estremadura|Estremadura]] | RD1-score12-1=2 | RD1-score12-2=1 | RD1-score12-agg=3 | RD1-team13={{bandera|Cantabria}} '''[[Racing Santander|Racing]]''' | RD1-score13-1=1 | RD1-score13-2=1 | RD1-score13-agg=2 | RD1-team14={{bandera|País Vascu}} [[Athletic Club]] | RD1-score14-1=0 | RD1-score14-2=1 | RD1-score14-agg=1 | RD1-team15={{bandera|Cataluña}} [[UE Lleida|Lleida]] | RD1-score15-1=1 | RD1-score15-2=0 | RD1-score15-agg=1 | RD1-team16={{bandera|Galicia}} '''[[Celta de Vigo]]''' | RD1-score16-1=1 | RD1-score16-2=0 | RD1-score16-agg=1 | RD2-team01={{bandera|Islles Canaries}} '''[[UD Las Palmas|Les Palmes]]''' | RD2-score01-1=0 | RD2-score01-2=1 | RD2-score01-agg=1 | RD2-team02={{bandera|Cataluña}} [[RCD Español]] | RD2-score02-1=0 | RD2-score02-2=1 | RD2-score02-agg=1 | RD2-team03={{bandera|Comunidá de Madrid}} [[Atlético de Madrid]] | RD2-score03-1=2 | RD2-score03-2=4 | RD2-score03-agg=6 | RD2-team04={{bandera|Cataluña}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD2-score04-1=2 | RD2-score04-2=5 | RD2-score04-agg=7 | RD2-team05={{bandera|Andalucía}} '''[[Real Betis|Betis]]''' | RD2-score05-1=2 | RD2-score05-2=2 | RD2-score05-agg=4 | RD2-team06={{bandera|Comunidá de Madrid}} [[Rayo Vallecano]] | RD2-score06-1=0 | RD2-score06-2=1 | RD2-score06-agg=1 | RD2-team07={{bandera|Cantabria}} [[Racing Santander|Racing]] | RD2-score07-1=1 | RD2-score07-2=0 | RD2-score07-agg=1 | RD2-team08={{bandera|Galicia}} '''[[Celta de Vigo]]''' | RD2-score08-1=2 | RD2-score08-2=1 | RD2-score08-agg=3 | RD3-team01={{bandera|Islles Canaries}} [[UD Las Palmas|Les Palmes]] | RD3-score01-1=0 | RD3-score01-2=0 | RD3-score01-agg=0 | RD3-team02={{bandera|Cataluña}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD3-score02-1=4 | RD3-score02-2=3 | RD3-score02-agg=7 | RD3-team03={{bandera|Andalucía}} '''[[Real Betis|Betis]]''' | RD3-score03-1=1 | RD3-score03-2=1 | RD3-score03-agg=2 | RD3-team04={{bandera|Galicia}} [[Celta de Vigo]] | RD3-score04-1=0 | RD3-score04-2=1 | RD3-score04-agg=1 | RD4-team01={{bandera|Cataluña}} '''[[FC Barcelona|Barcelona]]''' | RD4-score01-agg=3 | RD4-team02={{bandera|Andalucía}} [[Real Betis|Betis]] | RD4-score02-agg=2 }} == Octavos de final == === Día === {{Partíos |fecha=Martes 28 de xineru de 1997, 21:30 |local=[[Deportivo de La Coruña]] |resultáu=2 - 2 |reporte= |visita=[[RCD Español]] |goleslocal=[[Maikel Naujoks|Maikel]] {{gol|81}}<br />[[Rivaldo]] {{gol|82}} |golesvisita=[[Miguel Ángel Benítez Pavón|<span style="color: #8B4513">Benítez</span>]] {{gol|42}}<br />[[Florin Răducioiu|Răducioiu]] {{gol|58}} |estadiu=[[Riazor]], [[La Coruña]] |asistencia=16.800 |refe=José Núñez Manrique }} {{Partíos |fecha=Miércoles 29 de xineru de 1997, 21:00 |local=[[Racing Santander]] |resultáu=1 - 0 |reporte= |visita=[[Athletic Club]] |goleslocal=[[Óscar Arpón|Arpón]] {{gol|89}} |golesvisita= |estadiu=[[Campos de Sport d'El Sardinero (1988)|El Sardinero]], [[Santander (España)|Santander]] |asistencia=13.000 |refe=[[Carlos Megía Dávila|Megía Dávila]] }} {{Partíos |fecha=Miércoles 29 de xineru de 1997, 21:00 |local=[[Rayo Vallecano]] |resultáu=2 - 2 |reporte= |visita=[[CF Estremadura|Estremadura]] |goleslocal=[[Guilherme de Cássio Alves|Guilherme]] {{gol|23}}<br />[[Diego Klimowicz|Klimowicz]] {{gol|31}} |golesvisita=[[Walter Silvani|Silvani]] {{gol|41}}<br />[[Francisco Javier Carpio Pineda|Pineda]] {{gol|58}} |estadiu=[[Estadiu Olímpicu de Madrid|La Peineta]], [[Madrid]] |asistencia=1.000 |refe=Celino Gracia Redondo }} {{Partíos |fecha=Miércoles 29 de xineru de 1997, 21:00 |local=[[Atlético de Madrid]] |resultáu=2 - 0 |reporte= |visita=[[SD Compostela|Compostela]] |goleslocal=[[Toni Muñoz|Toni]] {{gol|8}}<br />[[Kiko (futbolista)|Kiko]] {{gol|90}} |golesvisita= |estadiu=[[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]], [[Madrid]] |asistencia=15.000 |refe=Fernando Carmona Méndez }} {{Partíos |fecha=Miércoles 29 de xineru de 1997, 21:00 |local=[[UE Lleida|Lleida]] |resultáu=1 - 1 |reporte= |visita=[[Celta de Vigo]] |goleslocal=[[Julio Rodríguez Cristóbal|Julio Rodríguez]] {{gol|33}} |golesvisita=[[Juan Manuel Prieto Velasco|Prieto]] {{gol|88}} |estadiu=[[Camp d'Esports]], [[Lleida]] |asistencia=3.500 |refe=[[Manuel Enrique Mejuto González|Mejuto González]] }} {{Partíos |fecha=Miércoles 29 de xineru de 1997, 22:00 |local=[[UD Las Palmas|Les Palmes]] |resultáu=0 - 2 |reporte= |visita=[[Valencia CF|Valencia]] |goleslocal= |golesvisita=[[Leandro Machado|Machado]] {{gol|41}}, {{gol|66}} |estadiu=[[Estadiu Insular|Insular]], [[Les Palmes de Gran Canaria]] |asistencia=19.000 |refe=José María García-Aranda }} {{Partíos |fecha=Xueves 30 de xineru de 1997, 18:30 |local=[[CD Tenerife|Tenerife]] |resultáu=0 - 2 |reporte= |visita=[[Real Betis|Betis]] |goleslocal= |golesvisita=[[Pier Luigi Cherubino|Pier]] {{gol|41}}<br />[[Wojciech Kowalczyk|Kowalczyk]] {{gol|66}} |estadiu=[[Estadiu Heliodoro Rodríguez López|Heliodoro Rodríguez López]], [[Santa Cruz de Tenerife]] |asistencia=22.000 |refe=Víctor Esquina Torres }} {{Partíos |fecha=Xueves 30 de xineru de 1997, 21:30 |local=[[FC Barcelona|Barcelona]] |resultáu=3 - 2 |reporte= |visita=[[Real Madrid]] |goleslocal=[[Ronaldo]] {{gol|13}}<br />[[Miguel Ángel Nadal|Nadal]] {{gol|70}}<br />[[Giovanni Silva|Giovanni]] {{gol|78}} |golesvisita=[[Davor Šuker|Šuker]] {{gol|16}}<br />[[Fernando Hierro|Hierro]] {{gol|67}} |estadiu=[[Camp Nou]], [[Barcelona]] |asistencia=95.000 |refe=[[Antonio Jesús López Nieto|López Nieto]] }} === Vuelta === {{Partíos |fecha=Martes 4 de febreru de 1997, 20:30 |local=[[SD Compostela|Compostela]] |resultáu=2 - 3 |reporte= |visita=[[Atlético de Madrid]] |goleslocal=[[Luboslav Penev|Penev]] {{gol|17|pen.}}, {{gol|45}} |golesvisita=[[Juan Manuel López Martínez|López]] {{gol|6}}<br />[[Kiko (futbolista)|Kiko]] {{gol|10}}<br />[[Leonardo Biagini|Biagini]] {{gol|19}} |estadiu=[[Estadiu Multiusos de San Llázaro|Multiusos de San Llázaro]], [[Santiago de Compostela]] |asistencia=5.000 |refe=[[José Javier Losantos Omar|Losantos Omar]] }} {{Partíos |fecha=Miércoles 5 de febreru de 1997, 20:15 |local=[[Athletic Club]] |resultáu=1 - 1 |reporte= |visita=[[Racing Santander]] |goleslocal=[[Ismael Urzaiz|Urzaiz]] {{gol|82}} |golesvisita=[[José María Alonso Fernández|Txema]] {{gol|31}} |estadiu=[[Estadiu de San Mamés (1913)|San Mamés]], [[Bilbao]] |asistencia=42.000 |refe=Juan Antonio Fernández Marín }} {{Partíos |fecha=Miércoles 5 de febreru de 1997, 20:45 |local=[[RCD Español]] |resultáu=0 - 0 |reporte= |visita=[[Deportivo de La Coruña]] |goleslocal= |golesvisita= |estadiu=[[Estadiu de Sarriá|Sarriá]], [[Barcelona]] |asistencia=16.000 |refe=José Luis Prado García }} {{Partíos |fecha=Miércoles 5 de febreru de 1997, 21:00 |local=[[Celta de Vigo]] |resultáu=0 - 0 |reporte= |visita=[[UE Lleida|Lleida]] |goleslocal= |golesvisita= |estadiu=[[Estadiu de Balaídos|Balaídos]], [[Vigo]] |asistencia=9.000 |refe=[[Eduardo Iturralde González|Iturralde González]] }} {{Partíos |fecha=Miércoles 5 de febreru de 1997, 21:15 |local=[[Valencia CF|Valencia]] |resultáu=0 - 2 |prórroga=sí |reporte= |visita=[[UD Las Palmas|Les Palmes]] |goleslocal= |golesvisita=[[Francisco Ortiz Rivas|Paquito]] {{gol|32}}<br />[[Orlando Suárez Azofra|Orlando]] {{gol|50}} |estadiu=[[Estadiu de Mestalla|Mestalla]], [[Valencia]] |asistencia=35.000 |refe=Rafael Hernanz Angulo |penaltis1 = * [[Leandro Machado|Machado]] {{gol}} * [[Fernando Cáceres|Cáceres]] {{penfallo}} * [[Iván Riolo]] {{gol}} * [[Valeri Karpin|Karpin]] {{gol}} |penaltis2 = * {{gol}} [[Juan Carlos Valerón|Valerón]] * {{gol}} [[Francisco Ortiz Rivas|Paquito]] * {{gol}} [[José Oscar Flores|Turu Flores]] * {{gol}} Víctor * {{gol}} [[Alejandro Simionato|Simionato]] |resultáu penaltis =3 - 5 }} {{Partíos |fecha=Miércoles 5 de febreru de 1997, 21:30 |local=[[Real Betis|Betis]] |resultáu=3 - 0 |reporte= |visita=[[CD Tenerife|Tenerife]] |goleslocal=[[Juan Merín|Merín]] {{gol|75}}<br />[[Nenad Bjelica|Bjelica]] {{gol|87}}<br />[[Juanjo Cañes|Cañes]] {{gol|88}} |golesvisita= |estadiu=[[Estadiu Benito Villamarín|Benito Villamarín]], [[Sevilla]] |asistencia=28.000 |refe=[[Arturo Daudén Ibáñez|Daudén Ibáñez]] }} {{Partíos |fecha=Xueves 6 de febreru de 1997, 19:30 |local=[[CF Estremadura|Estremadura]] |resultáu=1 - 2 |reporte= |visita=[[Rayo Vallecano]] |goleslocal=[[Walter Silvani|Silvani]] {{gol|1}} |golesvisita=[[Guilherme de Cássio Alves|Guilherme]] {{gol|50}}<br />[[Diego Klimowicz|Klimowicz]] {{gol|90|pen.}} |estadiu=[[Estadiu Francisco de la Hera|Francisco de la Hera]], [[Almendralejo]] |asistencia=9.000 |refe=José Manuel Andradas Asurmendi }} {{Partíos |fecha=Xueves 6 de febreru de 1997, 21:00 |local=[[Real Madrid]] |resultáu=1 - 1 |reporte= |visita=[[FC Barcelona|Barcelona]] |goleslocal=[[Davor Šuker|Šuker]] {{gol|79|pen.}} |golesvisita=[[Roberto Carlos (futbolista)|Roberto Carlos]] {{gol|69|a.g.}} |estadiu=[[Estadiu Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]], [[Madrid]] |asistencia=110.000 |refe=[[Manuel Díaz Vega|Díaz Vega]] }} == Cuartos de final == === Día === {{Partíos |fecha=Miércoles 26 de febreru de 1997, 20:00 |local=[[Real Betis|Betis]] |resultáu=2 - 0 |reporte= |visita=[[Rayo Vallecano]] |goleslocal=[[Juan Sabas|Sabas]] {{gol|13|pen.}}<br />[[Alfonso Pérez|Alfonso]] {{gol|81}} |golesvisita= |estadiu=[[Estadiu Benito Villamarín|Benito Villamarín]], [[Sevilla]] |asistencia=18.000 |refe=[[Eduardo Iturralde González|Iturralde González]] }} {{Partíos |fecha=Miércoles 26 de febreru de 1997, 22:00 |local=[[Atlético de Madrid]] |resultáu=2 - 2 |reporte= |visita=[[FC Barcelona|Barcelona]] |goleslocal=[[José Luis Pérez Caminero|Caminero]] {{gol|19}}<br />[[Kiko (futbolista)|Kiko]] {{gol|72}} |golesvisita=[[Juan Antonio Pizzi|Pizzi]] {{gol|43|pen.}}, {{gol|64}} |estadiu=[[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]], [[Madrid]] |asistencia=45.000 |refe=[[Manuel Enrique Mejuto González|Mejuto González]] }} {{Partíos |fecha=Xueves 27 de febreru de 1997, 19:30 |local=[[UD Las Palmas|Les Palmes]] |resultáu=0 - 0 |reporte= |visita=[[RCD Español]] |goleslocal= |golesvisita= |estadiu=[[Estadiu Insular|Insular]], [[Les Palmes de Gran Canaria]] |asistencia=15.000 |refe=[[Juan Ansuátegui Roca|Ansuátegui Roca]] }} {{Partíos |fecha=Xueves 27 de febreru de 1997, 21:30 |local=[[Racing Santander]] |resultáu=1 - 2 |reporte= |visita=[[Celta de Vigo]] |goleslocal=[[Francisco Javier López Aguilera|Javi López]] {{gol|66}} |golesvisita=[[Aleksandr Mostovói|Mostovói]] {{gol|44}}<br />[[Haim Alico|Alico]] {{gol|74}} |estadiu=[[Campos de Sport d'El Sardinero (1988)|El Sardinero]], [[Santander (España)|Santander]] |asistencia=18.000 |refe=[[Manuel Díaz Vega|Díaz Vega]] }} Falta la vuelta == Semifinales == === Día === {{Partíos |fecha=Martes 25 de marzu de 1997, 21:30 |local=[[Real Betis|Betis]] |resultáu=1 - 0 |reporte= |visita=[[Celta de Vigo]] |goleslocal=[[Nenad Bjelica|Bjelica]] {{gol|71}} |golesvisita= |estadiu=[[Estadiu Benito Villamarín|Benito Villamarín]], [[Sevilla]] |asistencia=28.000 |refe=José María García-Aranda }} {{Partíos |fecha=Miércoles 26 de marzu de 1997, 22:00 |local=[[UD Las Palmas|Les Palmes]] |resultáu=0 - 4 |reporte= |visita=[[FC Barcelona|Barcelona]] |goleslocal= |golesvisita=[[Ronaldo]] {{gol|44}}, {{gol|77|pen.}}<br />[[Juan Antonio Pizzi|Pizzi]] {{gol|56}}<br />[[Iván de la Peña|De la Peña]] {{gol|75}} |estadiu=[[Estadiu Insular|Insular]], [[Les Palmes de Gran Canaria]] |asistencia=23.000 |refe=[[Manuel Díaz Vega|Díaz Vega]] }} === Vuelta === {{Partíos |fecha=Miércoles 2 d'abril de 1997, 21:30 |local=[[Celta de Vigo]] |resultáu=1 - 1 |reporte= |visita=[[Real Betis|Betis]] |goleslocal=[[Milorad Ratković|Ratković]] {{gol|33}} |golesvisita=[[Alexis Trujillo|Trujillo]] {{gol|87}} |estadiu=[[Estadiu Balaídos|Balaídos]], [[Vigo]] |asistencia=33.000 |refe=Víctor Esquina Torres }} {{Partíos |fecha=Xueves 3 d'abril de 1997, 21:30 |local=[[FC Barcelona|Barcelona]] |resultáu=3 - 0 |reporte= |visita=[[UD Las Palmas|Les Palmes]] |goleslocal=[[Óscar García Junyent|Óscar]] {{gol|14}}<br />[[Luis Enrique Martínez García|Luis Enrique]] {{gol|28}}<br />[[Fernando Couto|Couto]] {{gol|65}} |golesvisita= |estadiu=[[Camp Nou]], [[Barcelona]] |asistencia=35.000 |refe=[[Juan Ansuátegui Roca|Ansuátegui Roca]] }} == Final == {{Partíos |fecha=28 de xunu de 1997, 21:00 [[CET]] |local=[[FC Barcelona]] |resultáu=3 – 2 |prórroga=sí |reporte=http://www.linguasport.com/futbol/nacional/copa/Acopa97.htm |visita=[[Real Betis]] |goleslocal=[[Luís Figo|Figo]] {{goal|45|}},{{goal|115}}<br />[[Juan Antonio Pizzi|Pizzi]] {{goal|85}} |golesvisita=[[Alfonso Pérez|Alfonso]] {{goal|11}}<br />[[Finidi George|Finidi]] {{goal|82}} |estadiu=[[Santiago Bernabéu]], [[Madrid]] |asistencia=82,498 |refe=[[Juan Ansuátegui Roca|Ansuátegui Roca]] }} {{clear}} {| cellspacing=0 width=100% |- |align=center|[[Ficheru:RFEF - Copa del Rey.svg|50px]] |- |align=center|'''Campeón''' |- |align=center|'''[[FC Barcelona|BARCELONA]]''' |- |align=center|'''23°^to. títulu''' |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.footballdatabase.eu/football.competition.copa-del rei.espagne.1996-1997.2y-tour..es.html Copa del Rei 1996-97 en Football Database] * [http://www.linguasport.com/futbol/nacional/copa/acopa97.htm Tamién en Linguasport] {{ socesión | predecesor = [[Copa del Rei de fútbol 1995-96|Copa del Rei 1995-96]] | títulu = [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]] | periodu = 1996-97 | socesor = [[Copa del Rei de fútbol 1997-98|Copa del Rei 1997-98]] }} {{Tradubot|Copa del Rey de fútbol 1996-97}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ediciones de la Copa del Rei de fútbol|1997]] [[Categoría:Temporada 1996-97 de fútbol n'España]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] f6eutibtszhq6mlbdbn6lb3az750n1w 0 111816 3710086 3706723 2022-08-19T11:44:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Ficha de tornéu de fútbol | num = VIII | tornéu = Copa FIFA Confederación | pais = Sudáfrica | añu = 2009 | nome = FIFA Confederations Cup South Africa 2009 | imaxe = | tamañu = | descripción = | participantes = 8 | plantiapais = {{RSA}} | fechainicia = 14 de xunu | fechatermina = 28 de xunu | campeón = {{selb|BRA}} | subcampeón = {{selb|USA}} | tercerllugar = {{selb|ESP}} | cuartullugar = {{selb|RSA}} | partíos = 16 | goles = 44 | glspp = 2.75 | espectadores = 584.894 | esppp = 36.555 | titulogoleador= Bota d'Oru | paisgol = Brazil | goliador = [[Luís Fabiano]] ([[Copa FIFA Confederación 2009#Goliadores|5]]) | paisbal = Brazil | balon = [[Kaká]] | llimpiu = {{selb|BRA}} }} La '''Copa FIFA Confederación 2009''' foi la octava edición de la [[Copa FIFA Confederación]], realizar ente'l [[14 de xunu|14]] y el [[28 de xunu]] de [[2009]], en [[Sudáfrica]]. Esti tornéu foi consideráu como l'ensayu xeneral de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]], que se celebró nel mesmu país. El sortéu de los grupos realizó'l [[22 de payares]] de [[2008]] en [[Johannesburgu]].<ref>{{cita web |url=http://mediotiempo.com/noticia.php?id_noticia=53893|títulu=va llevar a cabu acopar Confederaciones 2009 ente'l 14 y 28 de xunu |fechaaccesu=28 de setiembre de 2008|autor=Mediutiempu.com|fecha=13 de marzu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080516102354/http://www.mediotiempo.com/noticia.php?id_noticia=53893 |fechaarchivu=16 de mayu de 2008}}</ref><ref>{{cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=749702&s=xen&type=story|títulu=El bolillero yá los arrexuntó |fechaaccesu=22 de payares de 2008|autor=ESPNdeportes.com|fecha=22 de payares de 2008}}</ref> El campeón foi la [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil]] que ganó na final, apostada nel [[Estadiu Ellis Park]] de [[Johannesburgu]], al so similar d'[[Seleición de fútbol d'Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] por 3-2, axudicándose'l tornéu per tercer vegada na so historia. == Sedes == Cuatro fueron les sedes pa la primera Copa Confederaciones en Sudáfrica. El [[estadiu Nelson Mandela Bay]] de [[Port Elizabeth]], con capacidá pa 46.082 espectadores, yera una de les sedes del eventu, hasta que'l [[8 de xunetu]] de 2008 el comité organizador informó que l'escenariu nun taría llistu a tiempu pal certame.<ref>{{cita web |url=http://lta.reuters.com/article/sportsNews/idLTAN0831622720080708|títulu= FUTBOL-Estadiu Mundial Sudáfrica, ausente Copa Confederaciones |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008 |autor= [[Reuters]] |fecha= 8 de xunetu de 2008}}</ref> <center> {|{{tablaguapa}} |- align=center ![[Bloemfontein]] ![[Johannesburgu]] ![[Pretoria]] ![[Rustenburg]] |- align=center |[[Estadiu Free State]] |[[Estadiu Ellis Park]] |[[Estadiu Loftus Versfeld]] |[[Estadiu Royal Bafokeng]] |- align=center |Capacidá: '''48&nbsp;000''' |Capacidá: '''70&nbsp;000''' |Capacidá: '''51&nbsp;762''' |Capacidá: '''42&nbsp;000''' |- align=center |[[Ficheru:Free State Stadium1.jpg|200px]] |[[Ficheru:FIFA World Cup 2010 Slovakia Italy.jpg|200px]] |[[Ficheru:Loftus_Versfeld_Stadium.jpg|200px]] |[[Ficheru:Royal Bafokeng Stadium, Phokeng.jpg|200px]] |} </center> == Símbolos == === Balón oficial === El balón oficial del tornéu foi'l ''Adidas Kopanya''. L'esféricu foi presentáu como balón oficial de los partíos de la cita de 2009 ante'l públicu qu'asistió al choque ente Sudáfrica y Camerún, nel troféu añal Nelson Mandela. El so nome y el so diseñu rinden homenaxe a la nación anfitriona del certame, inspiróse nel arte de los ndebele, pueblu del sur del continente. Les formes complexes y les curves negres son elementos tradicionales ndebele, y fundiéronse cola fervencia de colores que caracteriza a los artistes modernos d'esta etnia. Un rellumu plateado apurre un toque futurista. "Kopanya" procede del sesotho meridional, una llingua oficial con cerca de cinco millones de falantes en tol país del arcu iris. Lliteralmente, "kopanya" significa "xunise", una pallabra apropiada pa una prueba que pretende rexuntar a los campeones continentales y del mundu. El balón cunta con 14 paneles cola téunica termoadhesiva y l'estructura PSC-Texture que garantiza un agarre óptimo ente'l balón y la bota de fútbol. L'usu del Adidas Kopanya representó la primer ocasión que s'usa un balón esclusivu pa la [[Copa FIFA Confederación]].<ref>{{cita web |url= http://es.fifa.com/confederationscup/news/y=2008/m=11/news=balon-radiante-pa-pais-del arcu-iris-951588.html|títulu= Un balón radiante pal país del arcu iris |fechaaccesu=7 d'abril de 2017 |autor=FIFA.com}}</ref> == Equipos participantes == [[Ficheru:2009 FIFA Confederations Cup teams.png|thumb|Equipos participantes d'Acopar FIFA Confederación 2009.]] Los ocho participantes d'esti tornéu son oficialmente convidaos pola [[FIFA]]. Estos correspuenden a los anfitriones, los actuales campeones de la Copa del Mundu y los seis titulares de los [[Campeonatu continental de fútbol|campeonato de les confederaciones de la FIFA]]. {{AP|Equipos participantes n'Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Equipos participantes n'Acopar FIFA Confederación 2009}} Los ocho participantes d'esti tornéu fueron convidaos oficialmente pola [[FIFA]]. Estos correspuenden, polo xeneral, a los campeones de los diversos torneos continentales. En ''cursiva'', los equipos debutantes na copa. <center> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=90% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=35%|Confederación !width=25%|Equipu !width=60%|Vía de clasificación. |- bgcolor=#DDEEFF |'''Anfitrión''' |{{selb|RSA}} |Organizador de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]] |- bgcolor=#EDF3FE |'''[[FIFA]]''' |''{{selb|ITA}}'' |Campeón de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2006]] |- bgcolor=#DDEEFF |[[Confederación Suramericana de Fútbol|'''Conmebol''' (Suramérica)]] |{{selb|BRA}} |Campeón de la [[Copa América 2007]] |- bgcolor=#EDF3FE |[[UEFA|'''UEFA''' (Europa)]] |''{{selb|ESP}}'' |Campeón de la [[Eurocopa 2008]] |- bgcolor=#DDEEFF |[[Concacaf|'''Concacaf''' (Norte, Centroamérica y Caribe)]] |{{selb|USA}} |Campeón de la [[Copa d'Oru de la Concacaf 2007]] |- bgcolor=#EDF3FE |[[Confederación Asiática de Fútbol|'''AFC''' (Asia)]] |''{{selb|IRQ}}'' |Campeón de la [[Copa Asiática 2007]] |- bgcolor=#DDEEFF |[[Confederación Africana de Fútbol|'''CAF''' (África)]] |{{selb|EGY}} |Campeón de la [[Copa Africana de Naciones 2008]] |- bgcolor=#EDF3FE |[[Confederación de Fútbol d'Oceanía|'''OFC''' (Oceanía)]] |{{selb|NZL}} |Campeón de la [[Copa de les Naciones de la OFC 2007-2008|Copa de les Naciones de la OFC 2008]] |} </center> === Sortéu === {| {{tablaguapa}} style="width:98%;" |- !width=20%|'''Bombu 1''' !width=20%|'''Bombu 2''' !width=20%|'''Bombu 3''' |- | {{selb|RSA}} {{small|(anfitrión, asignáu al Gr. A)}}<br /> {{selb|ITA}} {{small|(campeón del mundu vixente, asignáu al Gr. B)}}<br /> | {{selb|ESP}} {{small|(asignáu al Gr. A)}}<ref name=SORTEO>España nun podía xugar con Italia, porque yeren de la mesma confederación, por eso foi asignáu al Grupu A, mesmu casu para con Exiptu y Sudáfrica.</ref><br /> {{selb|BRA}} {{small|(asignáu al Gr. B)}}<ref name=SORTEO/><br /> | {{selb|EGY}}<br /> {{selb|USA}}<br /> {{selb|IRQ}}<br /> {{selb|NZL}}<br /> |} == Árbitros == {|{{tablaguapa}} |- !Confederación !Árbitru !Asistentes |- |rowspan="1"|[[Confederación Africana de Fútbol|CAF]] |{{Bandera|BEN}} [[Coffi Codjia]] |{{Bandera|TOG}} Komi Konyoh<br />{{Bandera|BEN}} Alexis Fassinou |- |rowspan="1"|[[Confederación Asiática de Fútbol|AFC]] |{{Bandera|AUS}} [[Matthew Breeze]] |{{Bandera|AUS}} Matthew Cream<br />{{Bandera|AUS}} Benjamin Wilson |- |rowspan="1"|[[CONCACAF]] |{{Bandera|MEX}} [[Armando Archundia]] |{{Bandera|CAN}} Héctor Vergara<br />{{Bandera|MEX}} Marvin Agüeria |- |rowspan="2"|[[CONMEBOL]] |{{Bandera|CHI}} [[Pablo Pozu]] |{{Bandera|CHI}} Patricio Basualto<br />{{Bandera|CHI}} Francisco Mondria |- |{{Bandera|URU}} [[Jorge Larrionda]] |{{Bandera|URU}} Pablo Fandiño<br />{{Bandera|URU}} Mauricio Espinosa |- |rowspan="1"|[[Confederación de Fútbol d'Oceanía|OFC]] |{{Bandera|NZL}} [[Michael Hester]] |{{Bandera|NZL}} Jan Hendrik Hintz<br />{{Bandera|NZL}} Mark Rule |- |rowspan="3"|[[UEFA]] |{{Bandera|ENG}} [[Howard Webb]] |{{Bandera|ENG}} Michael Mullarkey<br />{{Bandera|ENG}} Peter Kirkup |- |{{Bandera|SWE}} [[Martin Hansson]] |{{Bandera|SWE}} Henrik Andrén<br />{{Bandera|SWE}} Fredrik Nilsson |- |{{Bandera|SUI}} [[Massimo Busacca]] |{{Bandera|SUI}} Matthias Arnet<br />{{Bandera|SUI}} Francesco Buragina |} == Resultaos == * ''Los horarios correspuenden a la de [[Sudáfrica]] ([[CEST]]; [[UTC+2]]).'' '''Lleenda:''' <small>Pts: Puntos; PX: Partíos xugaos; PG: Partíos ganaos; PE: Partíos empataos; PP: Partíos perdíos; GF: Goles a favor; GC: Goles en contra; Dif: Diferencia de goles.</small> === Primer fase === ==== Grupu A ==== {{AP|Grupu A d'Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Grupu A d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ESP}}''' |'''9'''||3||3||0||0||8||0||8 |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|RSA}}''' |'''4'''||3||1||1||1||2||2||0 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|IRQ}} |'''2'''||3||0||2||1||0||1||-1 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|NZL}} |'''1'''||3||0||1||2||0||7||-7 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Sudáfrica |paíslocal = Sudáfrica |resultáu = 0:0 |visita = Iraq |paísvisita = Iraq |fecha = [[14 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Uruguái}} [[Jorge Larrionda]] |asistencia = 48.837 |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66204/report.html | }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Nueva Zelanda |paíslocal = Nueva Zelanda |resultáu = 0:5''' (0:4) |visita = España |paísvisita = España |fecha = [[14 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Royal Bafokeng]] |ciudá = [[Rustenburg]] |refe = {{bandera|Benín}} [[Coffi Codjia]] |asistencia = 21.649 |golesvisita = [[Fernando Torres|Torres]] {{gol|6}}, {{gol|14}}, {{gol|17}}<br />[[Cesc Fàbregas|Fàbregas]] {{gol|24}}<br />[[David Villa|Villa]] {{gol|48}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66203/report.html | }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Iraq |paísvisita = Iraq |fecha = [[17 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Australia}} [[Matthew Breeze]] |asistencia = 30.512 |goleslocal = [[David Villa|Villa]] {{gol|55}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66201/report.html | }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Sudáfrica |paíslocal = Sudáfrica |resultáu = 2:0''' (1:0) |visita = Nueva Zelanda |paísvisita = Nueva Zelanda |fecha = [[17 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Royal Bafokeng]] |ciudá = [[Rustenburg]] |refe = {{bandera|Méxicu}} [[Armando Archundia]] |asistencia = 36.598 |goleslocal = [[Bernard Parker|Parker]] {{gol|21}} {{gol|52}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66202/report.html | }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Iraq |paíslocal = Iraq |resultáu = 0:0 |visita = Nueva Zelanda |paísvisita = Nueva Zelanda |fecha = [[20 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Inglaterra}} [[Howard Webb]] |asistencia = 23.295 |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66200/report.html | }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 2:0''' (0:0) |visita = Sudáfrica |paísvisita = Sudáfrica |fecha = [[20 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Chile}} [[Pablo Pozu]] |asistencia = 38.212 |goleslocal = [[David Villa|Villa]] {{gol|52}}<br />[[Fernando Llorente|Llorente]] {{gol|72}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66199/report.html | }} ==== Grupu B ==== {{AP|Grupu B d'Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Grupu B d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|BRA}}''' |'''9'''||3||3||0||0||10||3||7 |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|USA}}''' |'''3'''||3||1||0||2||4||6||-2 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|ITA}} |'''3'''||3||1||0||2||3||5||-2 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|EGY}} |'''3'''||3||1||0||2||4||7||-3 |} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 4:3''' (3:1) |visita = Exiptu |paísvisita = Exiptu |fecha = [[15 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Inglaterra}} [[Howard Webb]] |asistencia = 27 851 |goleslocal = [[Kaká]] {{gol|5}} {{gol|90|pen.}}<br />[[Luís Fabiano]] {{gol|12}}<br />[[Juan Silveira do Santos|Juan]] {{gol|37}} |golesvisita = [[Mohammed Zidan|Zidan]] {{gol|9}} {{gol|55}}<br />[[Mohamed Shawky|Shawky]] {{gol|54}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66209/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 1:3''' (1:0) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[15 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Loftus Versfeld]] |ciudá = [[Pretoria]] |refe = {{bandera|Chile}} [[Pablo Pozu]] |asistencia = 34 341 |goleslocal = [[Landon Donovan|Donovan]] {{gol|40|pen.}} |golesvisita = [[Giuseppe Rossi|G. Rossi]] {{gol|58}} {{gol|90+3}}<br />[[Daniele De Rossi|De Rossi]] {{gol|71}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66210/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 0:3''' (0:2) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = [[18 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Loftus Versfeld]] |ciudá = [[Pretoria]] |refe = {{bandera|Suiza}} [[Massimo Busacca]] |asistencia = 39 617 |golesvisita = [[Felipe Melo]] {{gol|7}}<br />[[Robinho]] {{gol|20}}<br />[[Douglas Sisenando Maicon|Maicon]] {{gol|62}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66207/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Exiptu |paíslocal = Exiptu |resultáu = 1:0''' (1:0) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[18 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Suecia}} [[Martin Hansson]] |asistencia = 52 150 |goleslocal = [[Mohamed Homos|Homos]] {{gol|40}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66208/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Italia |paíslocal = Italia |resultáu = 0:3''' (0:3) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = [[21 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Loftus Versfeld]] |ciudá = [[Pretoria]] |refe = {{bandera|Méxicu}} [[Armando Archundia]] |asistencia = 41 195 |golesvisita = [[Luís Fabiano]] {{gol|37}} {{gol|43}}<br />[[Andrea Dossena|Dossena]] {{gol|45|a.g.}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66205/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Exiptu |paíslocal = Exiptu |resultáu = 0:3''' (0:1) |visita = Estaos Xuníos |paísvisita = Estaos Xuníos |fecha = [[21 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Royal Bafokeng]] |ciudá = [[Rustenburg]] |refe = {{bandera|Nueva Zelanda}} [[Michael Hester]] |asistencia = 23 140 |golesvisita = [[Charlie Davies|Davies]] {{gol|21}}<br />[[Michael Bradley (futbolista)|Bradley]] {{gol|63}}<br />[[Clint Dempsey|Dempsey]] {{gol|71}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66206/report.html }} === Segunda fase === {{Copa de 4|titre=#D0e7FF|fond=#F5FAFF| [[Bloemfontein]], [[24 de xunu]]|{{selb|ESP}}|0|'''{{selb|USA}}'''| '''2'''| [[Johannesburgu]], [[25 de xunu]]|'''{{selb|BRA}}'''|'''1'''|{{selb|RSA}}|0| [[Johannesburgu]], [[28 de xunu]]|{{selb|USA}}|2|'''{{selb|BRA}}'''|'''3'''| [[Rustenburg]], [[28 de xunu]]|'''{{selb|ESP}}'''|'''3'''|{{selb|RSA}}|2| }} ==== Semifinales ==== {{AP|Semifinales de Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Semifinales de Acopar FIFA Confederación 2009}} {{Partíu |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 0:2''' (0:1) |visita = Estaos Xuníos |paísvisita = Estaos Xuníos |fecha = [[24 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Uruguái}} [[Jorge Larrionda]] |asistencia = 35 369 |golesvisita = [[Jozy Altidore|Altidore]] {{gol|27}}<br />[[Clint Dempsey|Dempsey]] {{gol|74}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250120/match=66213/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Sudáfrica |paísvisita = Sudáfrica |fecha = [[25 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Suiza}} [[Massimo Busacca]] |asistencia = 48 049 |goleslocal = [[Dani Alves]] {{gol|88}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250120/match=66214/report.html }} ==== Tercer llugar ==== {{AP|Semifinales de Acopar FIFA Confederación 2009#Definición del tercer llugar|l1=Tercer llugar d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {{Partíu |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 3:2''' (2:2; 0:0) |visita = Sudáfrica |paísvisita = Sudáfrica |fecha = [[28 de xunu]] de [[2009]] 15:00 |estadiu = [[Royal Bafokeng Stadium]] |ciudá = [[Rustenburgu]] |refe = {{bandera|Australia}} [[Matthew Breeze]] |asistencia = 31 788 |goleslocal = [[Dani Güiza|Güiza]] {{gol|88}} {{gol|89}}<br />[[Xabi Alonso]] {{gol|107}} |golesvisita = [[Katlego Mphela|Mphela]] {{gol|73}} {{gol|90+3}} |prórroga = sí |resultáu prórroga = 1:0 |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250121/match=66212/report.html }} ==== Final ==== {{AP|Final d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 2:3''' (2:0) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = [[28 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Suecia}} [[Martin Hansson]] |asistencia = 52 291 |goleslocal = [[Clint Dempsey|Dempsey]] {{gol|10}}<br />[[Landon Donovan|Donovan]] {{gol|27}} |golesvisita = [[Luís Fabiano]] {{gol|46}} {{gol|74}}<br />[[Lúcio]] {{gol|84}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250122/match=66211/report.html }} <br /> {| cellspacing=0 width=100% |- |align=center| |- |align=center|{{bandera|Brasil|tamañu=60px}} |- |align=center|'''Campeón<br />{{sel|Brasil}}''' |- |align=center|3ᵉʳ títulu |- |} == Estadístiques == === Tabla de rendimientu === <small>''Nota: les tables de rendimientu nun reflexen la clasificación final de los equipos, sinón qu'amuesen el rendimientu de los mesmos atendiendo a la ronda final alcanzada.''</small> {| align=center cellpadding="4" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50% colspan=2|Equipu !width=5%|Pts !width=5%|PX !width=5%|PG !width=5%|PE !width=5%|PP !width=5%|GF !width=5%|GC !width=5%|Dif !width=10%|Rend |- align=center |'''1 |align=left|'''{{selb|BRA}}''' |'''15'''||5||5||0||0||14||5||9||{{#expr:1500/15 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF style="border-bottom:2px solid black" |'''2 |align=left|{{selb|USA}} |'''6'''||5||2||0||3||8||9||-1||{{#expr:600/15 round 2}}% |- align=center |'''3 |align=left|{{selb|ESP}} |'''12'''||5||4||0||1||11||4||7||{{#expr:1200/15 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF style="border-bottom:2px solid black" |'''4 |align=left|{{selb|RSA}} |'''4'''||5||1||1||3||4||6||-2||{{#expr:400/15 round 2}}% |- align=center |'''5 |align=left|{{selb|ITA}} |'''3'''||3||1||0||2||3||5||-2||{{#expr:300/9 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''6 |align=left|{{selb|EGY}} |'''3'''||3||1||0||2||4||7||-3||{{#expr:300/9 round 2}}% |- align=center |'''7 |align=left|{{selb|IRQ}} |'''2'''||3||0||2||1||0||1||-1||{{#expr:200/9 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''8 |align=left|{{selb|NZL}} |'''1'''||3||0||1||2||0||7||-7||{{#expr:100/9 round 2}}% |} === Asistentes === {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=60% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:#EBF5FF;" !width=45%|Xugador !width=35%|Seleición !width=10%|[[Ficheru:Free kick.svg|15px|Asistencies]] !width=10%|[[Ficheru:Clock.png|15px|Minutos]] |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Elano]] |align=left|{{selb|BRA}} |'''3'''||85' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Mohamed Aboutrika]] |align=left|{{selb|EGY}} |'''3'''||270' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Maicon]] |align=left|{{selb|BRA}} |'''3'''||360' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Joan Capdevila]] |align=left|{{selb|ESP}} |'''3'''||390' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Cesc Fàbregas]] |align=left|{{selb|ESP}} |'''2'''||248' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Kaká]] |align=left|{{selb|BRA}} |'''2'''||429' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Jonathan Spector]] |align=left|{{selb|USA}} |'''2'''||450' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Tsepo Masilela]] |align=left|{{selb|RSA}} |'''2'''||480' |} == Premios == El balón d'Oru [[Adidas]] foi apurríu al meyor xugador del tornéu.<ref name="Premios">{{cita web |url=http://es.fifa.com/tournaments/archive/confederationscup/southafrica2009/news/newsid=1077818/index.html|títulu=Kaká y Luis Fabiano, d'oru|autor=Páxina oficial de la FIFA|fecha=28 de xunu de 2009 |fechaaccesu=22 de xunu de 2013}}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40%|Xugador !width=40%|Seleición |- bgcolor=#D0e7FF |[[Ficheru:Star Ouro.svg|15px]] '''[[Kaká]]''' |'''{{selb|BRA}}''' |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Prata.svg|15px]] [[Luis Fabiano]] |{{selb|BRA}} |- bgcolor= |[[Ficheru:Star Bronze.svg|15px]] [[Clint Dempsey]] |{{selb|USA}} |} === Bota d'Oru === La Bota d'Oru [[Adidas]] apurrir al máximu goliador del tornéu.<ref name="Premios"/> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50%|Xugador !width=45%|Seleición !width=5%|Goles |- bgcolor=#D0e7FF |[[Ficheru:Star Ouro.svg|15px]] '''[[Luís Fabiano]]''' |'''{{selb|BRA}}''' !5 |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Prata.svg|15px]] [[Fernando Torres]] |{{selb|ESP}} !3 |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Bronze.svg|15px]] [[David Villa]] |{{selb|ESP}} !3 |} === Otros premios === El ganador del Guante d'Oru [[Adidas]] al meyor [[porteru]] del tornéu foi'l d'[[Estaos Xuníos]] [[Tim Howard]]. Pela so parte, el ganador del premiu al [[xuegu llimpiu]] foi l'equipu campeón, la [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil]].<ref name="Premios"/> === Equipu estelar === La FIFA sopelexó l'equipu ideal del tornéu, que foi escoyíu por aciu votación en FIFA.com.<ref>http://es.fifa.com/tournaments/archive/confederationscup/southafrica2009/news/newsid=1077990/index.html</ref><ref>{{cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=861574&s=futbol/copa-confederaciones&type=story|títulu=L'equipu ideal|autor=EFE|editor=ESPN Deportes|fecha=30 de xunu de 2009 |fechaaccesu=1 de xunetu de 2009}}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="2" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=80% |- bgcolor=#006699 style="color:white" !Porteru !Defensores !Mediocampistes !Delanteros |- bgcolor=#EBF5FF |align=left| {{bandera|USA|px=17px}} [[Tim Howard]]<br /> |align=left| {{bandera|España|px=17px}} [[Joan Capdevila]]<br /> {{bandera|España|px=17px}} [[Carles Puyol]]<br /> {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Lúcio]]<br /> {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Douglas Sisenando Maicon|Maicon]]<br /> |align=left| {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Kaká]]<br /> {{bandera|Exiptu|px=17px}} [[Mohamed Aboutrika]]<br /> {{bandera|USA|px=17px}} [[Clint Dempsey]]<br /> |align=left| {{bandera|España|px=17px}} [[Fernando Torres]]<br /> {{bandera|España|px=17px}} [[David Villa]]<br /> {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Luís Fabiano]]<br /> |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://es.fifa.com/confederationscup/archive/southafrica2009/index.html Sudáfrica 2009 en FIFA.com] {{ socesión | predecesora = {{bandera|Alemaña}} [[Copa FIFA Confederación 2005|Alemaña 2005]] | títulu = [[Copa FIFA Confederación]] | periodu = VIII edición | socesora = {{bandera|Brasil}} [[Copa FIFA Confederación 2013|Brasil 2013]] }} {{Tradubot|Copa FIFA Confederaciones 2009}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Copa FIFA Confederación 2009]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] lda3x2kqw3o1nncs65d5mf2fn4givqa 3710087 3710086 2022-08-19T11:45:20Z YoaR 37624 /* Otros premios */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de tornéu de fútbol | num = VIII | tornéu = Copa FIFA Confederación | pais = Sudáfrica | añu = 2009 | nome = FIFA Confederations Cup South Africa 2009 | imaxe = | tamañu = | descripción = | participantes = 8 | plantiapais = {{RSA}} | fechainicia = 14 de xunu | fechatermina = 28 de xunu | campeón = {{selb|BRA}} | subcampeón = {{selb|USA}} | tercerllugar = {{selb|ESP}} | cuartullugar = {{selb|RSA}} | partíos = 16 | goles = 44 | glspp = 2.75 | espectadores = 584.894 | esppp = 36.555 | titulogoleador= Bota d'Oru | paisgol = Brazil | goliador = [[Luís Fabiano]] ([[Copa FIFA Confederación 2009#Goliadores|5]]) | paisbal = Brazil | balon = [[Kaká]] | llimpiu = {{selb|BRA}} }} La '''Copa FIFA Confederación 2009''' foi la octava edición de la [[Copa FIFA Confederación]], realizar ente'l [[14 de xunu|14]] y el [[28 de xunu]] de [[2009]], en [[Sudáfrica]]. Esti tornéu foi consideráu como l'ensayu xeneral de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]], que se celebró nel mesmu país. El sortéu de los grupos realizó'l [[22 de payares]] de [[2008]] en [[Johannesburgu]].<ref>{{cita web |url=http://mediotiempo.com/noticia.php?id_noticia=53893|títulu=va llevar a cabu acopar Confederaciones 2009 ente'l 14 y 28 de xunu |fechaaccesu=28 de setiembre de 2008|autor=Mediutiempu.com|fecha=13 de marzu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080516102354/http://www.mediotiempo.com/noticia.php?id_noticia=53893 |fechaarchivu=16 de mayu de 2008}}</ref><ref>{{cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=749702&s=xen&type=story|títulu=El bolillero yá los arrexuntó |fechaaccesu=22 de payares de 2008|autor=ESPNdeportes.com|fecha=22 de payares de 2008}}</ref> El campeón foi la [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil]] que ganó na final, apostada nel [[Estadiu Ellis Park]] de [[Johannesburgu]], al so similar d'[[Seleición de fútbol d'Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] por 3-2, axudicándose'l tornéu per tercer vegada na so historia. == Sedes == Cuatro fueron les sedes pa la primera Copa Confederaciones en Sudáfrica. El [[estadiu Nelson Mandela Bay]] de [[Port Elizabeth]], con capacidá pa 46.082 espectadores, yera una de les sedes del eventu, hasta que'l [[8 de xunetu]] de 2008 el comité organizador informó que l'escenariu nun taría llistu a tiempu pal certame.<ref>{{cita web |url=http://lta.reuters.com/article/sportsNews/idLTAN0831622720080708|títulu= FUTBOL-Estadiu Mundial Sudáfrica, ausente Copa Confederaciones |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008 |autor= [[Reuters]] |fecha= 8 de xunetu de 2008}}</ref> <center> {|{{tablaguapa}} |- align=center ![[Bloemfontein]] ![[Johannesburgu]] ![[Pretoria]] ![[Rustenburg]] |- align=center |[[Estadiu Free State]] |[[Estadiu Ellis Park]] |[[Estadiu Loftus Versfeld]] |[[Estadiu Royal Bafokeng]] |- align=center |Capacidá: '''48&nbsp;000''' |Capacidá: '''70&nbsp;000''' |Capacidá: '''51&nbsp;762''' |Capacidá: '''42&nbsp;000''' |- align=center |[[Ficheru:Free State Stadium1.jpg|200px]] |[[Ficheru:FIFA World Cup 2010 Slovakia Italy.jpg|200px]] |[[Ficheru:Loftus_Versfeld_Stadium.jpg|200px]] |[[Ficheru:Royal Bafokeng Stadium, Phokeng.jpg|200px]] |} </center> == Símbolos == === Balón oficial === El balón oficial del tornéu foi'l ''Adidas Kopanya''. L'esféricu foi presentáu como balón oficial de los partíos de la cita de 2009 ante'l públicu qu'asistió al choque ente Sudáfrica y Camerún, nel troféu añal Nelson Mandela. El so nome y el so diseñu rinden homenaxe a la nación anfitriona del certame, inspiróse nel arte de los ndebele, pueblu del sur del continente. Les formes complexes y les curves negres son elementos tradicionales ndebele, y fundiéronse cola fervencia de colores que caracteriza a los artistes modernos d'esta etnia. Un rellumu plateado apurre un toque futurista. "Kopanya" procede del sesotho meridional, una llingua oficial con cerca de cinco millones de falantes en tol país del arcu iris. Lliteralmente, "kopanya" significa "xunise", una pallabra apropiada pa una prueba que pretende rexuntar a los campeones continentales y del mundu. El balón cunta con 14 paneles cola téunica termoadhesiva y l'estructura PSC-Texture que garantiza un agarre óptimo ente'l balón y la bota de fútbol. L'usu del Adidas Kopanya representó la primer ocasión que s'usa un balón esclusivu pa la [[Copa FIFA Confederación]].<ref>{{cita web |url= http://es.fifa.com/confederationscup/news/y=2008/m=11/news=balon-radiante-pa-pais-del arcu-iris-951588.html|títulu= Un balón radiante pal país del arcu iris |fechaaccesu=7 d'abril de 2017 |autor=FIFA.com}}</ref> == Equipos participantes == [[Ficheru:2009 FIFA Confederations Cup teams.png|thumb|Equipos participantes d'Acopar FIFA Confederación 2009.]] Los ocho participantes d'esti tornéu son oficialmente convidaos pola [[FIFA]]. Estos correspuenden a los anfitriones, los actuales campeones de la Copa del Mundu y los seis titulares de los [[Campeonatu continental de fútbol|campeonato de les confederaciones de la FIFA]]. {{AP|Equipos participantes n'Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Equipos participantes n'Acopar FIFA Confederación 2009}} Los ocho participantes d'esti tornéu fueron convidaos oficialmente pola [[FIFA]]. Estos correspuenden, polo xeneral, a los campeones de los diversos torneos continentales. En ''cursiva'', los equipos debutantes na copa. <center> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=90% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=35%|Confederación !width=25%|Equipu !width=60%|Vía de clasificación. |- bgcolor=#DDEEFF |'''Anfitrión''' |{{selb|RSA}} |Organizador de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]] |- bgcolor=#EDF3FE |'''[[FIFA]]''' |''{{selb|ITA}}'' |Campeón de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2006]] |- bgcolor=#DDEEFF |[[Confederación Suramericana de Fútbol|'''Conmebol''' (Suramérica)]] |{{selb|BRA}} |Campeón de la [[Copa América 2007]] |- bgcolor=#EDF3FE |[[UEFA|'''UEFA''' (Europa)]] |''{{selb|ESP}}'' |Campeón de la [[Eurocopa 2008]] |- bgcolor=#DDEEFF |[[Concacaf|'''Concacaf''' (Norte, Centroamérica y Caribe)]] |{{selb|USA}} |Campeón de la [[Copa d'Oru de la Concacaf 2007]] |- bgcolor=#EDF3FE |[[Confederación Asiática de Fútbol|'''AFC''' (Asia)]] |''{{selb|IRQ}}'' |Campeón de la [[Copa Asiática 2007]] |- bgcolor=#DDEEFF |[[Confederación Africana de Fútbol|'''CAF''' (África)]] |{{selb|EGY}} |Campeón de la [[Copa Africana de Naciones 2008]] |- bgcolor=#EDF3FE |[[Confederación de Fútbol d'Oceanía|'''OFC''' (Oceanía)]] |{{selb|NZL}} |Campeón de la [[Copa de les Naciones de la OFC 2007-2008|Copa de les Naciones de la OFC 2008]] |} </center> === Sortéu === {| {{tablaguapa}} style="width:98%;" |- !width=20%|'''Bombu 1''' !width=20%|'''Bombu 2''' !width=20%|'''Bombu 3''' |- | {{selb|RSA}} {{small|(anfitrión, asignáu al Gr. A)}}<br /> {{selb|ITA}} {{small|(campeón del mundu vixente, asignáu al Gr. B)}}<br /> | {{selb|ESP}} {{small|(asignáu al Gr. A)}}<ref name=SORTEO>España nun podía xugar con Italia, porque yeren de la mesma confederación, por eso foi asignáu al Grupu A, mesmu casu para con Exiptu y Sudáfrica.</ref><br /> {{selb|BRA}} {{small|(asignáu al Gr. B)}}<ref name=SORTEO/><br /> | {{selb|EGY}}<br /> {{selb|USA}}<br /> {{selb|IRQ}}<br /> {{selb|NZL}}<br /> |} == Árbitros == {|{{tablaguapa}} |- !Confederación !Árbitru !Asistentes |- |rowspan="1"|[[Confederación Africana de Fútbol|CAF]] |{{Bandera|BEN}} [[Coffi Codjia]] |{{Bandera|TOG}} Komi Konyoh<br />{{Bandera|BEN}} Alexis Fassinou |- |rowspan="1"|[[Confederación Asiática de Fútbol|AFC]] |{{Bandera|AUS}} [[Matthew Breeze]] |{{Bandera|AUS}} Matthew Cream<br />{{Bandera|AUS}} Benjamin Wilson |- |rowspan="1"|[[CONCACAF]] |{{Bandera|MEX}} [[Armando Archundia]] |{{Bandera|CAN}} Héctor Vergara<br />{{Bandera|MEX}} Marvin Agüeria |- |rowspan="2"|[[CONMEBOL]] |{{Bandera|CHI}} [[Pablo Pozu]] |{{Bandera|CHI}} Patricio Basualto<br />{{Bandera|CHI}} Francisco Mondria |- |{{Bandera|URU}} [[Jorge Larrionda]] |{{Bandera|URU}} Pablo Fandiño<br />{{Bandera|URU}} Mauricio Espinosa |- |rowspan="1"|[[Confederación de Fútbol d'Oceanía|OFC]] |{{Bandera|NZL}} [[Michael Hester]] |{{Bandera|NZL}} Jan Hendrik Hintz<br />{{Bandera|NZL}} Mark Rule |- |rowspan="3"|[[UEFA]] |{{Bandera|ENG}} [[Howard Webb]] |{{Bandera|ENG}} Michael Mullarkey<br />{{Bandera|ENG}} Peter Kirkup |- |{{Bandera|SWE}} [[Martin Hansson]] |{{Bandera|SWE}} Henrik Andrén<br />{{Bandera|SWE}} Fredrik Nilsson |- |{{Bandera|SUI}} [[Massimo Busacca]] |{{Bandera|SUI}} Matthias Arnet<br />{{Bandera|SUI}} Francesco Buragina |} == Resultaos == * ''Los horarios correspuenden a la de [[Sudáfrica]] ([[CEST]]; [[UTC+2]]).'' '''Lleenda:''' <small>Pts: Puntos; PX: Partíos xugaos; PG: Partíos ganaos; PE: Partíos empataos; PP: Partíos perdíos; GF: Goles a favor; GC: Goles en contra; Dif: Diferencia de goles.</small> === Primer fase === ==== Grupu A ==== {{AP|Grupu A d'Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Grupu A d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ESP}}''' |'''9'''||3||3||0||0||8||0||8 |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|RSA}}''' |'''4'''||3||1||1||1||2||2||0 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|IRQ}} |'''2'''||3||0||2||1||0||1||-1 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|NZL}} |'''1'''||3||0||1||2||0||7||-7 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Sudáfrica |paíslocal = Sudáfrica |resultáu = 0:0 |visita = Iraq |paísvisita = Iraq |fecha = [[14 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Uruguái}} [[Jorge Larrionda]] |asistencia = 48.837 |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66204/report.html | }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Nueva Zelanda |paíslocal = Nueva Zelanda |resultáu = 0:5''' (0:4) |visita = España |paísvisita = España |fecha = [[14 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Royal Bafokeng]] |ciudá = [[Rustenburg]] |refe = {{bandera|Benín}} [[Coffi Codjia]] |asistencia = 21.649 |golesvisita = [[Fernando Torres|Torres]] {{gol|6}}, {{gol|14}}, {{gol|17}}<br />[[Cesc Fàbregas|Fàbregas]] {{gol|24}}<br />[[David Villa|Villa]] {{gol|48}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66203/report.html | }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Iraq |paísvisita = Iraq |fecha = [[17 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Australia}} [[Matthew Breeze]] |asistencia = 30.512 |goleslocal = [[David Villa|Villa]] {{gol|55}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66201/report.html | }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Sudáfrica |paíslocal = Sudáfrica |resultáu = 2:0''' (1:0) |visita = Nueva Zelanda |paísvisita = Nueva Zelanda |fecha = [[17 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Royal Bafokeng]] |ciudá = [[Rustenburg]] |refe = {{bandera|Méxicu}} [[Armando Archundia]] |asistencia = 36.598 |goleslocal = [[Bernard Parker|Parker]] {{gol|21}} {{gol|52}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66202/report.html | }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Iraq |paíslocal = Iraq |resultáu = 0:0 |visita = Nueva Zelanda |paísvisita = Nueva Zelanda |fecha = [[20 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Inglaterra}} [[Howard Webb]] |asistencia = 23.295 |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66200/report.html | }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 2:0''' (0:0) |visita = Sudáfrica |paísvisita = Sudáfrica |fecha = [[20 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Chile}} [[Pablo Pozu]] |asistencia = 38.212 |goleslocal = [[David Villa|Villa]] {{gol|52}}<br />[[Fernando Llorente|Llorente]] {{gol|72}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66199/report.html | }} ==== Grupu B ==== {{AP|Grupu B d'Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Grupu B d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|BRA}}''' |'''9'''||3||3||0||0||10||3||7 |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|USA}}''' |'''3'''||3||1||0||2||4||6||-2 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|ITA}} |'''3'''||3||1||0||2||3||5||-2 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|EGY}} |'''3'''||3||1||0||2||4||7||-3 |} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 4:3''' (3:1) |visita = Exiptu |paísvisita = Exiptu |fecha = [[15 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Inglaterra}} [[Howard Webb]] |asistencia = 27 851 |goleslocal = [[Kaká]] {{gol|5}} {{gol|90|pen.}}<br />[[Luís Fabiano]] {{gol|12}}<br />[[Juan Silveira do Santos|Juan]] {{gol|37}} |golesvisita = [[Mohammed Zidan|Zidan]] {{gol|9}} {{gol|55}}<br />[[Mohamed Shawky|Shawky]] {{gol|54}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66209/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 1:3''' (1:0) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[15 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Loftus Versfeld]] |ciudá = [[Pretoria]] |refe = {{bandera|Chile}} [[Pablo Pozu]] |asistencia = 34 341 |goleslocal = [[Landon Donovan|Donovan]] {{gol|40|pen.}} |golesvisita = [[Giuseppe Rossi|G. Rossi]] {{gol|58}} {{gol|90+3}}<br />[[Daniele De Rossi|De Rossi]] {{gol|71}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66210/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 0:3''' (0:2) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = [[18 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Loftus Versfeld]] |ciudá = [[Pretoria]] |refe = {{bandera|Suiza}} [[Massimo Busacca]] |asistencia = 39 617 |golesvisita = [[Felipe Melo]] {{gol|7}}<br />[[Robinho]] {{gol|20}}<br />[[Douglas Sisenando Maicon|Maicon]] {{gol|62}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66207/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Exiptu |paíslocal = Exiptu |resultáu = 1:0''' (1:0) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[18 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Suecia}} [[Martin Hansson]] |asistencia = 52 150 |goleslocal = [[Mohamed Homos|Homos]] {{gol|40}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66208/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Italia |paíslocal = Italia |resultáu = 0:3''' (0:3) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = [[21 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Loftus Versfeld]] |ciudá = [[Pretoria]] |refe = {{bandera|Méxicu}} [[Armando Archundia]] |asistencia = 41 195 |golesvisita = [[Luís Fabiano]] {{gol|37}} {{gol|43}}<br />[[Andrea Dossena|Dossena]] {{gol|45|a.g.}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66205/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Exiptu |paíslocal = Exiptu |resultáu = 0:3''' (0:1) |visita = Estaos Xuníos |paísvisita = Estaos Xuníos |fecha = [[21 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Royal Bafokeng]] |ciudá = [[Rustenburg]] |refe = {{bandera|Nueva Zelanda}} [[Michael Hester]] |asistencia = 23 140 |golesvisita = [[Charlie Davies|Davies]] {{gol|21}}<br />[[Michael Bradley (futbolista)|Bradley]] {{gol|63}}<br />[[Clint Dempsey|Dempsey]] {{gol|71}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66206/report.html }} === Segunda fase === {{Copa de 4|titre=#D0e7FF|fond=#F5FAFF| [[Bloemfontein]], [[24 de xunu]]|{{selb|ESP}}|0|'''{{selb|USA}}'''| '''2'''| [[Johannesburgu]], [[25 de xunu]]|'''{{selb|BRA}}'''|'''1'''|{{selb|RSA}}|0| [[Johannesburgu]], [[28 de xunu]]|{{selb|USA}}|2|'''{{selb|BRA}}'''|'''3'''| [[Rustenburg]], [[28 de xunu]]|'''{{selb|ESP}}'''|'''3'''|{{selb|RSA}}|2| }} ==== Semifinales ==== {{AP|Semifinales de Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Semifinales de Acopar FIFA Confederación 2009}} {{Partíu |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 0:2''' (0:1) |visita = Estaos Xuníos |paísvisita = Estaos Xuníos |fecha = [[24 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Uruguái}} [[Jorge Larrionda]] |asistencia = 35 369 |golesvisita = [[Jozy Altidore|Altidore]] {{gol|27}}<br />[[Clint Dempsey|Dempsey]] {{gol|74}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250120/match=66213/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Sudáfrica |paísvisita = Sudáfrica |fecha = [[25 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Suiza}} [[Massimo Busacca]] |asistencia = 48 049 |goleslocal = [[Dani Alves]] {{gol|88}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250120/match=66214/report.html }} ==== Tercer llugar ==== {{AP|Semifinales de Acopar FIFA Confederación 2009#Definición del tercer llugar|l1=Tercer llugar d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {{Partíu |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 3:2''' (2:2; 0:0) |visita = Sudáfrica |paísvisita = Sudáfrica |fecha = [[28 de xunu]] de [[2009]] 15:00 |estadiu = [[Royal Bafokeng Stadium]] |ciudá = [[Rustenburgu]] |refe = {{bandera|Australia}} [[Matthew Breeze]] |asistencia = 31 788 |goleslocal = [[Dani Güiza|Güiza]] {{gol|88}} {{gol|89}}<br />[[Xabi Alonso]] {{gol|107}} |golesvisita = [[Katlego Mphela|Mphela]] {{gol|73}} {{gol|90+3}} |prórroga = sí |resultáu prórroga = 1:0 |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250121/match=66212/report.html }} ==== Final ==== {{AP|Final d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 2:3''' (2:0) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = [[28 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Suecia}} [[Martin Hansson]] |asistencia = 52 291 |goleslocal = [[Clint Dempsey|Dempsey]] {{gol|10}}<br />[[Landon Donovan|Donovan]] {{gol|27}} |golesvisita = [[Luís Fabiano]] {{gol|46}} {{gol|74}}<br />[[Lúcio]] {{gol|84}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250122/match=66211/report.html }} <br /> {| cellspacing=0 width=100% |- |align=center| |- |align=center|{{bandera|Brasil|tamañu=60px}} |- |align=center|'''Campeón<br />{{sel|Brasil}}''' |- |align=center|3ᵉʳ títulu |- |} == Estadístiques == === Tabla de rendimientu === <small>''Nota: les tables de rendimientu nun reflexen la clasificación final de los equipos, sinón qu'amuesen el rendimientu de los mesmos atendiendo a la ronda final alcanzada.''</small> {| align=center cellpadding="4" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50% colspan=2|Equipu !width=5%|Pts !width=5%|PX !width=5%|PG !width=5%|PE !width=5%|PP !width=5%|GF !width=5%|GC !width=5%|Dif !width=10%|Rend |- align=center |'''1 |align=left|'''{{selb|BRA}}''' |'''15'''||5||5||0||0||14||5||9||{{#expr:1500/15 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF style="border-bottom:2px solid black" |'''2 |align=left|{{selb|USA}} |'''6'''||5||2||0||3||8||9||-1||{{#expr:600/15 round 2}}% |- align=center |'''3 |align=left|{{selb|ESP}} |'''12'''||5||4||0||1||11||4||7||{{#expr:1200/15 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF style="border-bottom:2px solid black" |'''4 |align=left|{{selb|RSA}} |'''4'''||5||1||1||3||4||6||-2||{{#expr:400/15 round 2}}% |- align=center |'''5 |align=left|{{selb|ITA}} |'''3'''||3||1||0||2||3||5||-2||{{#expr:300/9 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''6 |align=left|{{selb|EGY}} |'''3'''||3||1||0||2||4||7||-3||{{#expr:300/9 round 2}}% |- align=center |'''7 |align=left|{{selb|IRQ}} |'''2'''||3||0||2||1||0||1||-1||{{#expr:200/9 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''8 |align=left|{{selb|NZL}} |'''1'''||3||0||1||2||0||7||-7||{{#expr:100/9 round 2}}% |} === Asistentes === {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=60% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:#EBF5FF;" !width=45%|Xugador !width=35%|Seleición !width=10%|[[Ficheru:Free kick.svg|15px|Asistencies]] !width=10%|[[Ficheru:Clock.png|15px|Minutos]] |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Elano]] |align=left|{{selb|BRA}} |'''3'''||85' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Mohamed Aboutrika]] |align=left|{{selb|EGY}} |'''3'''||270' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Maicon]] |align=left|{{selb|BRA}} |'''3'''||360' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Joan Capdevila]] |align=left|{{selb|ESP}} |'''3'''||390' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Cesc Fàbregas]] |align=left|{{selb|ESP}} |'''2'''||248' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Kaká]] |align=left|{{selb|BRA}} |'''2'''||429' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Jonathan Spector]] |align=left|{{selb|USA}} |'''2'''||450' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Tsepo Masilela]] |align=left|{{selb|RSA}} |'''2'''||480' |} == Premios == El balón d'Oru [[Adidas]] foi apurríu al meyor xugador del tornéu.<ref name="Premios">{{cita web |url=http://es.fifa.com/tournaments/archive/confederationscup/southafrica2009/news/newsid=1077818/index.html|títulu=Kaká y Luis Fabiano, d'oru|autor=Páxina oficial de la FIFA|fecha=28 de xunu de 2009 |fechaaccesu=22 de xunu de 2013}}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40%|Xugador !width=40%|Seleición |- bgcolor=#D0e7FF |[[Ficheru:Star Ouro.svg|15px]] '''[[Kaká]]''' |'''{{selb|BRA}}''' |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Prata.svg|15px]] [[Luis Fabiano]] |{{selb|BRA}} |- bgcolor= |[[Ficheru:Star Bronze.svg|15px]] [[Clint Dempsey]] |{{selb|USA}} |} === Bota d'Oru === La Bota d'Oru [[Adidas]] apurrir al máximu goliador del tornéu.<ref name="Premios"/> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50%|Xugador !width=45%|Seleición !width=5%|Goles |- bgcolor=#D0e7FF |[[Ficheru:Star Ouro.svg|15px]] '''[[Luís Fabiano]]''' |'''{{selb|BRA}}''' !5 |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Prata.svg|15px]] [[Fernando Torres]] |{{selb|ESP}} !3 |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Bronze.svg|15px]] [[David Villa]] |{{selb|ESP}} !3 |} === Otros premios === El ganador del Guante d'Oru [[Adidas]] al meyor [[porteru]] del tornéu foi [[Tim Howard]]. Pela so parte, el ganador del premiu al [[xuegu llimpiu]] foi l'equipu campeón, la [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil]].<ref name="Premios"/> === Equipu estelar === La FIFA sopelexó l'equipu ideal del tornéu, que foi escoyíu por aciu votación en FIFA.com.<ref>http://es.fifa.com/tournaments/archive/confederationscup/southafrica2009/news/newsid=1077990/index.html</ref><ref>{{cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=861574&s=futbol/copa-confederaciones&type=story|títulu=L'equipu ideal|autor=EFE|editor=ESPN Deportes|fecha=30 de xunu de 2009 |fechaaccesu=1 de xunetu de 2009}}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="2" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=80% |- bgcolor=#006699 style="color:white" !Porteru !Defensores !Mediocampistes !Delanteros |- bgcolor=#EBF5FF |align=left| {{bandera|USA|px=17px}} [[Tim Howard]]<br /> |align=left| {{bandera|España|px=17px}} [[Joan Capdevila]]<br /> {{bandera|España|px=17px}} [[Carles Puyol]]<br /> {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Lúcio]]<br /> {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Douglas Sisenando Maicon|Maicon]]<br /> |align=left| {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Kaká]]<br /> {{bandera|Exiptu|px=17px}} [[Mohamed Aboutrika]]<br /> {{bandera|USA|px=17px}} [[Clint Dempsey]]<br /> |align=left| {{bandera|España|px=17px}} [[Fernando Torres]]<br /> {{bandera|España|px=17px}} [[David Villa]]<br /> {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Luís Fabiano]]<br /> |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://es.fifa.com/confederationscup/archive/southafrica2009/index.html Sudáfrica 2009 en FIFA.com] {{ socesión | predecesora = {{bandera|Alemaña}} [[Copa FIFA Confederación 2005|Alemaña 2005]] | títulu = [[Copa FIFA Confederación]] | periodu = VIII edición | socesora = {{bandera|Brasil}} [[Copa FIFA Confederación 2013|Brasil 2013]] }} {{Tradubot|Copa FIFA Confederaciones 2009}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Copa FIFA Confederación 2009]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] n73mvoh7fps5yufesk2loxy55ubbbni 3710088 3710087 2022-08-19T11:45:38Z YoaR 37624 /* Equipu estelar */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de tornéu de fútbol | num = VIII | tornéu = Copa FIFA Confederación | pais = Sudáfrica | añu = 2009 | nome = FIFA Confederations Cup South Africa 2009 | imaxe = | tamañu = | descripción = | participantes = 8 | plantiapais = {{RSA}} | fechainicia = 14 de xunu | fechatermina = 28 de xunu | campeón = {{selb|BRA}} | subcampeón = {{selb|USA}} | tercerllugar = {{selb|ESP}} | cuartullugar = {{selb|RSA}} | partíos = 16 | goles = 44 | glspp = 2.75 | espectadores = 584.894 | esppp = 36.555 | titulogoleador= Bota d'Oru | paisgol = Brazil | goliador = [[Luís Fabiano]] ([[Copa FIFA Confederación 2009#Goliadores|5]]) | paisbal = Brazil | balon = [[Kaká]] | llimpiu = {{selb|BRA}} }} La '''Copa FIFA Confederación 2009''' foi la octava edición de la [[Copa FIFA Confederación]], realizar ente'l [[14 de xunu|14]] y el [[28 de xunu]] de [[2009]], en [[Sudáfrica]]. Esti tornéu foi consideráu como l'ensayu xeneral de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]], que se celebró nel mesmu país. El sortéu de los grupos realizó'l [[22 de payares]] de [[2008]] en [[Johannesburgu]].<ref>{{cita web |url=http://mediotiempo.com/noticia.php?id_noticia=53893|títulu=va llevar a cabu acopar Confederaciones 2009 ente'l 14 y 28 de xunu |fechaaccesu=28 de setiembre de 2008|autor=Mediutiempu.com|fecha=13 de marzu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080516102354/http://www.mediotiempo.com/noticia.php?id_noticia=53893 |fechaarchivu=16 de mayu de 2008}}</ref><ref>{{cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=749702&s=xen&type=story|títulu=El bolillero yá los arrexuntó |fechaaccesu=22 de payares de 2008|autor=ESPNdeportes.com|fecha=22 de payares de 2008}}</ref> El campeón foi la [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil]] que ganó na final, apostada nel [[Estadiu Ellis Park]] de [[Johannesburgu]], al so similar d'[[Seleición de fútbol d'Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] por 3-2, axudicándose'l tornéu per tercer vegada na so historia. == Sedes == Cuatro fueron les sedes pa la primera Copa Confederaciones en Sudáfrica. El [[estadiu Nelson Mandela Bay]] de [[Port Elizabeth]], con capacidá pa 46.082 espectadores, yera una de les sedes del eventu, hasta que'l [[8 de xunetu]] de 2008 el comité organizador informó que l'escenariu nun taría llistu a tiempu pal certame.<ref>{{cita web |url=http://lta.reuters.com/article/sportsNews/idLTAN0831622720080708|títulu= FUTBOL-Estadiu Mundial Sudáfrica, ausente Copa Confederaciones |fechaaccesu=8 de xunetu de 2008 |autor= [[Reuters]] |fecha= 8 de xunetu de 2008}}</ref> <center> {|{{tablaguapa}} |- align=center ![[Bloemfontein]] ![[Johannesburgu]] ![[Pretoria]] ![[Rustenburg]] |- align=center |[[Estadiu Free State]] |[[Estadiu Ellis Park]] |[[Estadiu Loftus Versfeld]] |[[Estadiu Royal Bafokeng]] |- align=center |Capacidá: '''48&nbsp;000''' |Capacidá: '''70&nbsp;000''' |Capacidá: '''51&nbsp;762''' |Capacidá: '''42&nbsp;000''' |- align=center |[[Ficheru:Free State Stadium1.jpg|200px]] |[[Ficheru:FIFA World Cup 2010 Slovakia Italy.jpg|200px]] |[[Ficheru:Loftus_Versfeld_Stadium.jpg|200px]] |[[Ficheru:Royal Bafokeng Stadium, Phokeng.jpg|200px]] |} </center> == Símbolos == === Balón oficial === El balón oficial del tornéu foi'l ''Adidas Kopanya''. L'esféricu foi presentáu como balón oficial de los partíos de la cita de 2009 ante'l públicu qu'asistió al choque ente Sudáfrica y Camerún, nel troféu añal Nelson Mandela. El so nome y el so diseñu rinden homenaxe a la nación anfitriona del certame, inspiróse nel arte de los ndebele, pueblu del sur del continente. Les formes complexes y les curves negres son elementos tradicionales ndebele, y fundiéronse cola fervencia de colores que caracteriza a los artistes modernos d'esta etnia. Un rellumu plateado apurre un toque futurista. "Kopanya" procede del sesotho meridional, una llingua oficial con cerca de cinco millones de falantes en tol país del arcu iris. Lliteralmente, "kopanya" significa "xunise", una pallabra apropiada pa una prueba que pretende rexuntar a los campeones continentales y del mundu. El balón cunta con 14 paneles cola téunica termoadhesiva y l'estructura PSC-Texture que garantiza un agarre óptimo ente'l balón y la bota de fútbol. L'usu del Adidas Kopanya representó la primer ocasión que s'usa un balón esclusivu pa la [[Copa FIFA Confederación]].<ref>{{cita web |url= http://es.fifa.com/confederationscup/news/y=2008/m=11/news=balon-radiante-pa-pais-del arcu-iris-951588.html|títulu= Un balón radiante pal país del arcu iris |fechaaccesu=7 d'abril de 2017 |autor=FIFA.com}}</ref> == Equipos participantes == [[Ficheru:2009 FIFA Confederations Cup teams.png|thumb|Equipos participantes d'Acopar FIFA Confederación 2009.]] Los ocho participantes d'esti tornéu son oficialmente convidaos pola [[FIFA]]. Estos correspuenden a los anfitriones, los actuales campeones de la Copa del Mundu y los seis titulares de los [[Campeonatu continental de fútbol|campeonato de les confederaciones de la FIFA]]. {{AP|Equipos participantes n'Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Equipos participantes n'Acopar FIFA Confederación 2009}} Los ocho participantes d'esti tornéu fueron convidaos oficialmente pola [[FIFA]]. Estos correspuenden, polo xeneral, a los campeones de los diversos torneos continentales. En ''cursiva'', los equipos debutantes na copa. <center> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=90% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=35%|Confederación !width=25%|Equipu !width=60%|Vía de clasificación. |- bgcolor=#DDEEFF |'''Anfitrión''' |{{selb|RSA}} |Organizador de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]] |- bgcolor=#EDF3FE |'''[[FIFA]]''' |''{{selb|ITA}}'' |Campeón de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2006]] |- bgcolor=#DDEEFF |[[Confederación Suramericana de Fútbol|'''Conmebol''' (Suramérica)]] |{{selb|BRA}} |Campeón de la [[Copa América 2007]] |- bgcolor=#EDF3FE |[[UEFA|'''UEFA''' (Europa)]] |''{{selb|ESP}}'' |Campeón de la [[Eurocopa 2008]] |- bgcolor=#DDEEFF |[[Concacaf|'''Concacaf''' (Norte, Centroamérica y Caribe)]] |{{selb|USA}} |Campeón de la [[Copa d'Oru de la Concacaf 2007]] |- bgcolor=#EDF3FE |[[Confederación Asiática de Fútbol|'''AFC''' (Asia)]] |''{{selb|IRQ}}'' |Campeón de la [[Copa Asiática 2007]] |- bgcolor=#DDEEFF |[[Confederación Africana de Fútbol|'''CAF''' (África)]] |{{selb|EGY}} |Campeón de la [[Copa Africana de Naciones 2008]] |- bgcolor=#EDF3FE |[[Confederación de Fútbol d'Oceanía|'''OFC''' (Oceanía)]] |{{selb|NZL}} |Campeón de la [[Copa de les Naciones de la OFC 2007-2008|Copa de les Naciones de la OFC 2008]] |} </center> === Sortéu === {| {{tablaguapa}} style="width:98%;" |- !width=20%|'''Bombu 1''' !width=20%|'''Bombu 2''' !width=20%|'''Bombu 3''' |- | {{selb|RSA}} {{small|(anfitrión, asignáu al Gr. A)}}<br /> {{selb|ITA}} {{small|(campeón del mundu vixente, asignáu al Gr. B)}}<br /> | {{selb|ESP}} {{small|(asignáu al Gr. A)}}<ref name=SORTEO>España nun podía xugar con Italia, porque yeren de la mesma confederación, por eso foi asignáu al Grupu A, mesmu casu para con Exiptu y Sudáfrica.</ref><br /> {{selb|BRA}} {{small|(asignáu al Gr. B)}}<ref name=SORTEO/><br /> | {{selb|EGY}}<br /> {{selb|USA}}<br /> {{selb|IRQ}}<br /> {{selb|NZL}}<br /> |} == Árbitros == {|{{tablaguapa}} |- !Confederación !Árbitru !Asistentes |- |rowspan="1"|[[Confederación Africana de Fútbol|CAF]] |{{Bandera|BEN}} [[Coffi Codjia]] |{{Bandera|TOG}} Komi Konyoh<br />{{Bandera|BEN}} Alexis Fassinou |- |rowspan="1"|[[Confederación Asiática de Fútbol|AFC]] |{{Bandera|AUS}} [[Matthew Breeze]] |{{Bandera|AUS}} Matthew Cream<br />{{Bandera|AUS}} Benjamin Wilson |- |rowspan="1"|[[CONCACAF]] |{{Bandera|MEX}} [[Armando Archundia]] |{{Bandera|CAN}} Héctor Vergara<br />{{Bandera|MEX}} Marvin Agüeria |- |rowspan="2"|[[CONMEBOL]] |{{Bandera|CHI}} [[Pablo Pozu]] |{{Bandera|CHI}} Patricio Basualto<br />{{Bandera|CHI}} Francisco Mondria |- |{{Bandera|URU}} [[Jorge Larrionda]] |{{Bandera|URU}} Pablo Fandiño<br />{{Bandera|URU}} Mauricio Espinosa |- |rowspan="1"|[[Confederación de Fútbol d'Oceanía|OFC]] |{{Bandera|NZL}} [[Michael Hester]] |{{Bandera|NZL}} Jan Hendrik Hintz<br />{{Bandera|NZL}} Mark Rule |- |rowspan="3"|[[UEFA]] |{{Bandera|ENG}} [[Howard Webb]] |{{Bandera|ENG}} Michael Mullarkey<br />{{Bandera|ENG}} Peter Kirkup |- |{{Bandera|SWE}} [[Martin Hansson]] |{{Bandera|SWE}} Henrik Andrén<br />{{Bandera|SWE}} Fredrik Nilsson |- |{{Bandera|SUI}} [[Massimo Busacca]] |{{Bandera|SUI}} Matthias Arnet<br />{{Bandera|SUI}} Francesco Buragina |} == Resultaos == * ''Los horarios correspuenden a la de [[Sudáfrica]] ([[CEST]]; [[UTC+2]]).'' '''Lleenda:''' <small>Pts: Puntos; PX: Partíos xugaos; PG: Partíos ganaos; PE: Partíos empataos; PP: Partíos perdíos; GF: Goles a favor; GC: Goles en contra; Dif: Diferencia de goles.</small> === Primer fase === ==== Grupu A ==== {{AP|Grupu A d'Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Grupu A d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ESP}}''' |'''9'''||3||3||0||0||8||0||8 |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|RSA}}''' |'''4'''||3||1||1||1||2||2||0 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|IRQ}} |'''2'''||3||0||2||1||0||1||-1 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|NZL}} |'''1'''||3||0||1||2||0||7||-7 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Sudáfrica |paíslocal = Sudáfrica |resultáu = 0:0 |visita = Iraq |paísvisita = Iraq |fecha = [[14 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Uruguái}} [[Jorge Larrionda]] |asistencia = 48.837 |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66204/report.html | }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Nueva Zelanda |paíslocal = Nueva Zelanda |resultáu = 0:5''' (0:4) |visita = España |paísvisita = España |fecha = [[14 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Royal Bafokeng]] |ciudá = [[Rustenburg]] |refe = {{bandera|Benín}} [[Coffi Codjia]] |asistencia = 21.649 |golesvisita = [[Fernando Torres|Torres]] {{gol|6}}, {{gol|14}}, {{gol|17}}<br />[[Cesc Fàbregas|Fàbregas]] {{gol|24}}<br />[[David Villa|Villa]] {{gol|48}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66203/report.html | }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Iraq |paísvisita = Iraq |fecha = [[17 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Australia}} [[Matthew Breeze]] |asistencia = 30.512 |goleslocal = [[David Villa|Villa]] {{gol|55}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66201/report.html | }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Sudáfrica |paíslocal = Sudáfrica |resultáu = 2:0''' (1:0) |visita = Nueva Zelanda |paísvisita = Nueva Zelanda |fecha = [[17 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Royal Bafokeng]] |ciudá = [[Rustenburg]] |refe = {{bandera|Méxicu}} [[Armando Archundia]] |asistencia = 36.598 |goleslocal = [[Bernard Parker|Parker]] {{gol|21}} {{gol|52}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66202/report.html | }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Iraq |paíslocal = Iraq |resultáu = 0:0 |visita = Nueva Zelanda |paísvisita = Nueva Zelanda |fecha = [[20 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Inglaterra}} [[Howard Webb]] |asistencia = 23.295 |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66200/report.html | }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 2:0''' (0:0) |visita = Sudáfrica |paísvisita = Sudáfrica |fecha = [[20 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Chile}} [[Pablo Pozu]] |asistencia = 38.212 |goleslocal = [[David Villa|Villa]] {{gol|52}}<br />[[Fernando Llorente|Llorente]] {{gol|72}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66199/report.html | }} ==== Grupu B ==== {{AP|Grupu B d'Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Grupu B d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|BRA}}''' |'''9'''||3||3||0||0||10||3||7 |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|USA}}''' |'''3'''||3||1||0||2||4||6||-2 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|ITA}} |'''3'''||3||1||0||2||3||5||-2 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|EGY}} |'''3'''||3||1||0||2||4||7||-3 |} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 4:3''' (3:1) |visita = Exiptu |paísvisita = Exiptu |fecha = [[15 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Inglaterra}} [[Howard Webb]] |asistencia = 27 851 |goleslocal = [[Kaká]] {{gol|5}} {{gol|90|pen.}}<br />[[Luís Fabiano]] {{gol|12}}<br />[[Juan Silveira do Santos|Juan]] {{gol|37}} |golesvisita = [[Mohammed Zidan|Zidan]] {{gol|9}} {{gol|55}}<br />[[Mohamed Shawky|Shawky]] {{gol|54}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66209/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 1:3''' (1:0) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[15 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Loftus Versfeld]] |ciudá = [[Pretoria]] |refe = {{bandera|Chile}} [[Pablo Pozu]] |asistencia = 34 341 |goleslocal = [[Landon Donovan|Donovan]] {{gol|40|pen.}} |golesvisita = [[Giuseppe Rossi|G. Rossi]] {{gol|58}} {{gol|90+3}}<br />[[Daniele De Rossi|De Rossi]] {{gol|71}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66210/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 0:3''' (0:2) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = [[18 de xunu]] de [[2009]] 16:00 |estadiu = [[Estadiu Loftus Versfeld]] |ciudá = [[Pretoria]] |refe = {{bandera|Suiza}} [[Massimo Busacca]] |asistencia = 39 617 |golesvisita = [[Felipe Melo]] {{gol|7}}<br />[[Robinho]] {{gol|20}}<br />[[Douglas Sisenando Maicon|Maicon]] {{gol|62}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66207/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Exiptu |paíslocal = Exiptu |resultáu = 1:0''' (1:0) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[18 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Suecia}} [[Martin Hansson]] |asistencia = 52 150 |goleslocal = [[Mohamed Homos|Homos]] {{gol|40}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66208/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Italia |paíslocal = Italia |resultáu = 0:3''' (0:3) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = [[21 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Loftus Versfeld]] |ciudá = [[Pretoria]] |refe = {{bandera|Méxicu}} [[Armando Archundia]] |asistencia = 41 195 |golesvisita = [[Luís Fabiano]] {{gol|37}} {{gol|43}}<br />[[Andrea Dossena|Dossena]] {{gol|45|a.g.}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66205/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Exiptu |paíslocal = Exiptu |resultáu = 0:3''' (0:1) |visita = Estaos Xuníos |paísvisita = Estaos Xuníos |fecha = [[21 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Royal Bafokeng]] |ciudá = [[Rustenburg]] |refe = {{bandera|Nueva Zelanda}} [[Michael Hester]] |asistencia = 23 140 |golesvisita = [[Charlie Davies|Davies]] {{gol|21}}<br />[[Michael Bradley (futbolista)|Bradley]] {{gol|63}}<br />[[Clint Dempsey|Dempsey]] {{gol|71}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250116/match=66206/report.html }} === Segunda fase === {{Copa de 4|titre=#D0e7FF|fond=#F5FAFF| [[Bloemfontein]], [[24 de xunu]]|{{selb|ESP}}|0|'''{{selb|USA}}'''| '''2'''| [[Johannesburgu]], [[25 de xunu]]|'''{{selb|BRA}}'''|'''1'''|{{selb|RSA}}|0| [[Johannesburgu]], [[28 de xunu]]|{{selb|USA}}|2|'''{{selb|BRA}}'''|'''3'''| [[Rustenburg]], [[28 de xunu]]|'''{{selb|ESP}}'''|'''3'''|{{selb|RSA}}|2| }} ==== Semifinales ==== {{AP|Semifinales de Acopar FIFA Confederación 2009|l1=Semifinales de Acopar FIFA Confederación 2009}} {{Partíu |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 0:2''' (0:1) |visita = Estaos Xuníos |paísvisita = Estaos Xuníos |fecha = [[24 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Free State]] |ciudá = [[Bloemfontein]] |refe = {{bandera|Uruguái}} [[Jorge Larrionda]] |asistencia = 35 369 |golesvisita = [[Jozy Altidore|Altidore]] {{gol|27}}<br />[[Clint Dempsey|Dempsey]] {{gol|74}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250120/match=66213/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Sudáfrica |paísvisita = Sudáfrica |fecha = [[25 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Suiza}} [[Massimo Busacca]] |asistencia = 48 049 |goleslocal = [[Dani Alves]] {{gol|88}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250120/match=66214/report.html }} ==== Tercer llugar ==== {{AP|Semifinales de Acopar FIFA Confederación 2009#Definición del tercer llugar|l1=Tercer llugar d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {{Partíu |deporte = fútbol |local = España |paíslocal = España |resultáu = 3:2''' (2:2; 0:0) |visita = Sudáfrica |paísvisita = Sudáfrica |fecha = [[28 de xunu]] de [[2009]] 15:00 |estadiu = [[Royal Bafokeng Stadium]] |ciudá = [[Rustenburgu]] |refe = {{bandera|Australia}} [[Matthew Breeze]] |asistencia = 31 788 |goleslocal = [[Dani Güiza|Güiza]] {{gol|88}} {{gol|89}}<br />[[Xabi Alonso]] {{gol|107}} |golesvisita = [[Katlego Mphela|Mphela]] {{gol|73}} {{gol|90+3}} |prórroga = sí |resultáu prórroga = 1:0 |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250121/match=66212/report.html }} ==== Final ==== {{AP|Final d'Acopar FIFA Confederación 2009}} {{Partíu |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 2:3''' (2:0) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = [[28 de xunu]] de [[2009]] 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |refe = {{bandera|Suecia}} [[Martin Hansson]] |asistencia = 52 291 |goleslocal = [[Clint Dempsey|Dempsey]] {{gol|10}}<br />[[Landon Donovan|Donovan]] {{gol|27}} |golesvisita = [[Luís Fabiano]] {{gol|46}} {{gol|74}}<br />[[Lúcio]] {{gol|84}} |reporte = http://es.fifa.com/confederationscup/matches/round=250122/match=66211/report.html }} <br /> {| cellspacing=0 width=100% |- |align=center| |- |align=center|{{bandera|Brasil|tamañu=60px}} |- |align=center|'''Campeón<br />{{sel|Brasil}}''' |- |align=center|3ᵉʳ títulu |- |} == Estadístiques == === Tabla de rendimientu === <small>''Nota: les tables de rendimientu nun reflexen la clasificación final de los equipos, sinón qu'amuesen el rendimientu de los mesmos atendiendo a la ronda final alcanzada.''</small> {| align=center cellpadding="4" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50% colspan=2|Equipu !width=5%|Pts !width=5%|PX !width=5%|PG !width=5%|PE !width=5%|PP !width=5%|GF !width=5%|GC !width=5%|Dif !width=10%|Rend |- align=center |'''1 |align=left|'''{{selb|BRA}}''' |'''15'''||5||5||0||0||14||5||9||{{#expr:1500/15 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF style="border-bottom:2px solid black" |'''2 |align=left|{{selb|USA}} |'''6'''||5||2||0||3||8||9||-1||{{#expr:600/15 round 2}}% |- align=center |'''3 |align=left|{{selb|ESP}} |'''12'''||5||4||0||1||11||4||7||{{#expr:1200/15 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF style="border-bottom:2px solid black" |'''4 |align=left|{{selb|RSA}} |'''4'''||5||1||1||3||4||6||-2||{{#expr:400/15 round 2}}% |- align=center |'''5 |align=left|{{selb|ITA}} |'''3'''||3||1||0||2||3||5||-2||{{#expr:300/9 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''6 |align=left|{{selb|EGY}} |'''3'''||3||1||0||2||4||7||-3||{{#expr:300/9 round 2}}% |- align=center |'''7 |align=left|{{selb|IRQ}} |'''2'''||3||0||2||1||0||1||-1||{{#expr:200/9 round 2}}% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''8 |align=left|{{selb|NZL}} |'''1'''||3||0||1||2||0||7||-7||{{#expr:100/9 round 2}}% |} === Asistentes === {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=60% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:#EBF5FF;" !width=45%|Xugador !width=35%|Seleición !width=10%|[[Ficheru:Free kick.svg|15px|Asistencies]] !width=10%|[[Ficheru:Clock.png|15px|Minutos]] |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Elano]] |align=left|{{selb|BRA}} |'''3'''||85' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Mohamed Aboutrika]] |align=left|{{selb|EGY}} |'''3'''||270' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Maicon]] |align=left|{{selb|BRA}} |'''3'''||360' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''[[Joan Capdevila]] |align=left|{{selb|ESP}} |'''3'''||390' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Cesc Fàbregas]] |align=left|{{selb|ESP}} |'''2'''||248' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Kaká]] |align=left|{{selb|BRA}} |'''2'''||429' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Jonathan Spector]] |align=left|{{selb|USA}} |'''2'''||450' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Tsepo Masilela]] |align=left|{{selb|RSA}} |'''2'''||480' |} == Premios == El balón d'Oru [[Adidas]] foi apurríu al meyor xugador del tornéu.<ref name="Premios">{{cita web |url=http://es.fifa.com/tournaments/archive/confederationscup/southafrica2009/news/newsid=1077818/index.html|títulu=Kaká y Luis Fabiano, d'oru|autor=Páxina oficial de la FIFA|fecha=28 de xunu de 2009 |fechaaccesu=22 de xunu de 2013}}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40%|Xugador !width=40%|Seleición |- bgcolor=#D0e7FF |[[Ficheru:Star Ouro.svg|15px]] '''[[Kaká]]''' |'''{{selb|BRA}}''' |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Prata.svg|15px]] [[Luis Fabiano]] |{{selb|BRA}} |- bgcolor= |[[Ficheru:Star Bronze.svg|15px]] [[Clint Dempsey]] |{{selb|USA}} |} === Bota d'Oru === La Bota d'Oru [[Adidas]] apurrir al máximu goliador del tornéu.<ref name="Premios"/> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50%|Xugador !width=45%|Seleición !width=5%|Goles |- bgcolor=#D0e7FF |[[Ficheru:Star Ouro.svg|15px]] '''[[Luís Fabiano]]''' |'''{{selb|BRA}}''' !5 |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Prata.svg|15px]] [[Fernando Torres]] |{{selb|ESP}} !3 |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Bronze.svg|15px]] [[David Villa]] |{{selb|ESP}} !3 |} === Otros premios === El ganador del Guante d'Oru [[Adidas]] al meyor [[porteru]] del tornéu foi [[Tim Howard]]. Pela so parte, el ganador del premiu al [[xuegu llimpiu]] foi l'equipu campeón, la [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil]].<ref name="Premios"/> === Equipu estelar === La FIFA sopelexó l'equipu ideal del tornéu, que foi escoyíu por aciu votación en FIFA.com.<ref>http://es.fifa.com/tournaments/archive/confederationscup/southafrica2009/news/newsid=1077990/index.html</ref><ref>{{cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=861574&s=futbol/copa-confederaciones&type=story|títulu=L'equipu ideal|autor=EFE|editor=ESPN Deportes|fecha=30 de xunu de 2009 |fechaaccesu=1 de xunetu de 2009}}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="2" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=80% |- bgcolor=#006699 style="color:white" !Porteru !Defensores !Mediocampistes !Delanteros |- bgcolor=#EBF5FF |align=left| {{bandera|USA|px=17px}} [[Tim Howard]]<br /> |align=left| {{bandera|España|px=17px}} [[Joan Capdevila]]<br /> {{bandera|España|px=17px}} [[Carles Puyol]]<br /> {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Lúcio]]<br /> {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Douglas Sisenando Maicon|Maicon]]<br /> |align=left| {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Kaká]]<br /> {{bandera|Exiptu|px=17px}} [[Mohamed Aboutrika]]<br /> {{bandera|USA|px=17px}} [[Clint Dempsey]]<br /> |align=left| {{bandera|España|px=17px}} [[Fernando Torres]]<br /> {{bandera|España|px=17px}} [[David Villa]]<br /> {{bandera|Brasil|px=17px}} [[Luís Fabiano]]<br /> |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://es.fifa.com/confederationscup/archive/southafrica2009/index.html Sudáfrica 2009 en FIFA.com] {{ socesión | predecesora = {{bandera|Alemaña}} [[Copa FIFA Confederación 2005|Alemaña 2005]] | títulu = [[Copa FIFA Confederación]] | periodu = VIII edición | socesora = {{bandera|Brasil}} [[Copa FIFA Confederación 2013|Brasil 2013]] }} {{Tradubot|Copa FIFA Confederaciones 2009}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Copa FIFA Confederación 2009]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 67xomn2vsew88rab2xf4t6vgaqphxtm 0 111984 3709580 3463260 2022-08-19T07:02:03Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Ficha de Super Bowl | nome = XXX | imaxe = | visitante = [[Dallas Cowboys]] | local = [[Pittsburgh Steelers]] | visitante_total = 27 | local_total = 17 | conferencia_local = [[American Football Conference|AFC]] | local_embrivíu = PIT | conferencia_visitante = [[National Football Conference|NFC]] | visitante_embrivíu = DAL | visitante_primercuarto = 10 | visitante_segundocuarto = 3 | visitante_tercercuarto = 7 | visitante_cuartocuarto = 7 | local_primercuarto = 0 | local_segundocuarto = 7 | local_tercercuarto = 0 | local_cuartocuarto = 10 | fecha = [[28 de febreru]] de [[1996]] | estadiu = Sun Devil Stadium | ciudá = Tempe, Arizona | asistencia = 76,347 | favoritu = Cowboys por 13½ | JMV = [[Larry Brown (cornerback)|Larry Brown]], [[Cornerback]], [[Dallas Cowboys|Cowboys]] | himnu = Vanessa Williams | sortéu = [[Joe Montana]] representando los anteriores [[Super Bowl MVP|JMV's]] del Super Bowl | árbitru = [[Rede Cashion]] | mediutiempu = [[Diana Ross]] | televisora = [[National Broadcasting Company|NBC]] | presentadores = [[Dick Enberg]], [[Phil Simms]], and [[Paul Maguire]]| | rating = 46,1 | in | comercial = 1,085 millones |anterior=XXIX |siguiente=XXXI }} Xc El '''Super Bowl XXX''' foi la 30ª edición de la final pol campeonatu de la [[National Football League]] (NFL) correspondiente a la temporada regular de 1995. Esti partíu de [[fútbol americanu]] apostóse'l [[28 de febreru]] de [[1996]] nel Sun Devil Stadium na ciudá de [[Tempe]], [[Arizona]]. Nel partíu'l campeones de la [[National Football Conference]] (NFC), los [[Dallas Cowboys]], ganaron a los campeones de la American Football Conference (Afc)[[Pittsburgh Steelers]] por marcador de 27-17. Con esti Super Bowl Los Dallas Cowboys, empataron a lot San Francisco 49ers]] del mayor númberu de victories nun Super Bowl por un equipu (5) y convirtióse nel primer equipu en ganar 3 Super Bowls en 4 años. Este foi'l tercer enfrentamientu ente los Dallas Cowboys y Pittsburgh Steelers nun Super Bowl (dempués de Super Bowl X y Super Bowl XIII), qu'anguaño ye'l mayor ente dos equipos na NFL. Pa los steelers, foi la so primer derrota nun Super Bowl na so historia dempués de ganar 4 na década de los 70's. Los Steelers empataríen la marca de 5 Super Bowls ganaos xunto a los 49ers y Cowboys nel [[Super Bowl XL]], 3 años más tarde y llegaríen a 6 victories nel añu 2009 nel (cornerback) Larry Brown, de los Dallas Cowboys, convertir nel primera cornerback na historia en recibir el Super Bowl MVP, completando dos intercepciones y tornándoles pa completar un total de 77 yardes. Los Cowboys sellaron la victoria al covertir les intercepciones de Brown en dos touchdowns. La tresmisión de la [[National Broadcasting Company|NBC]] algamó un envaloráu de 95.1 millones de persones nos [[Estaos Xuníos]], convirtiéndolo nel segundu eventu deportivu más vistu na televisión , y el tercer programes con mayor audiencia na historia d'esta, solo detrás del episodiu final de la serie Goodbye, Farewell and Amen|episodic final]] de ''[[M*A*S*H (TV ==Espectáculu== L'ente tiempu del partíu del '''Super Bowl XXX''', l'espectáculu foi brindáu por [[Diana Ross]], siendo la encargada d'entretener al públicu del mesmu estadiu cantando gran parte de los sos ésitos, dende cantares de la [[Motown]] como "[[Stop! In The Name Of Love]]", "[[You Keep Me Hagin´On]]", "[[Baby Love]]" y "[[You Can´t Hurry Love]]" a temes de la so carrera en solitariu como "[[Why Do Fools Fall In Love]]", "[[Chain Reaction]]", "[[Ain´t Non Mountain High Enough]]", "[[Take Me Higher]]" y "[[I Will Survive]]", cuando llegó esti últimu cantar la diva retirar del [[Super Bowl]] nun helicópteru que yá la esperaba sobre l'escenariu. == Alliniaciones titulares == {| {{tablaguapa}} ! width="120px"| '''[[Dallas Cowboys|Dallas]]''' !! '''[[Posiciones de fútbol americanu|Posición]]''' !! width="120px"| '''[[Pittsburgh Steelers|Pittsburgh]]''' |- |colspan="3" align="center"| '''Ofensiva''' |- | Kevin Williams ||align="center"| '''[[Wide receiver|WR]]''' || Ernie Mills |- | Mark Tuinei || align="center"| '''[[Offensive tackle|LT]]''' || John Jackson |- | Nate Newton || align="center"| '''[[Offensive guard|LG]]''' || Tom Newberry |- | Derek Kennard || align="center"| '''[[Center (fútbol americanu)|C]]''' || Dermontti Dawson |- | Larry Allen || align="center"| '''[[Offensive guard|RG]]''' || Brenden Stai |- | Erik Williams || align="center"| '''[[Offensive tackle|RT]]''' || Leon Searcy |- | Jay Novacek || align="center"| '''[[Tight end|TE]]''' || Mark Bruener |- | [[Michael Irvin]] || align="center"| '''[[Wide receiver|WR]]''' || Yancey Thigpen |- | [[Troy Aikman]] || align="center"| '''[[Quarterback|QB]]''' || Neil O'Donnell |- | Daryl Johnston ||align="center"| '''[[Fullback (fútbol americanu)|FB]]''' || John L. Williams |- | [[Emmitt Smith]] ||align="center"| '''[[Running back|RB]]''' || Erric Pegram |- |colspan="3" align="center"| '''Defensiva''' |- | Tony Tolbert || align="center"| '''[[Defensive end|-Y]]''' || Brentson Buckner |- | Leon Lett || align="center"| '''[[Defensive tackle|LDT/NT]]''' || Joel Steed |- | Russell Maryland || align="center"| '''[[Defensive tackle|RDT]]'''/'''[[Defensive end|RE]]''' || Ray Seals |- | Charles Haley || align="center"| '''[[Defensive end|RE]]'''/'''[[Linebacker|LOLB]]''' || Kevin Greene |- | Dixon Edwards ||align="center"| '''[[Linebacker|LOLB/LILB]]''' || Chad Brown |- | Robert Jones || align="center"| '''[[Linebacker|MLB/RILB]]''' || Levon Kirkland |- | Darrin Smith || align="center"| '''[[Linebacker|ROLB]]''' || Greg Lloyd |- | align="left" style="background-color:#ffbb00"|'''[[Larry Brown (cornerback)|Larry Brown]]''' || align="center"| '''[[Cornerback|LCB]]''' || Carnell Lake |- | [[Deion Sanders]] || align="center"| '''[[Cornerback|RCB]]''' || Willie Williams |- | Darren Woodson || align="center"| '''[[Safety (posición)|SS]]''' || Myron Bell |- | Brock Marion || align="center"| '''[[Safety (posición)|FS]]''' || Darren Perry |- |colspan="3" align="center"| '''Staff''' |- | [[Barry Switzer]] || align="center"| '''[[Entrenador en xefe (fútbol americanu)|Coach]]''' || [[Bill Cowher]] |} * {{Cuadru color|#ffbb00}} [[Super Bowl MVP|Xugador más pervalible]] == Referencies == * [http://www.superbowl.com/ Super Bowl official website] * {{cita llibru | títulu=2006 NFL Record and Fact Book | editorial=Time Inc. Home Entertainment | isbn=1-933405-32-5}} * {{cita llibru | títulu=Total Football II: The Official Encyclopedia of the National Football League | editorial=[[Harper Collins]] | isbn=1-933405-32-5}} * [https://web.archive.org/web/20051202063839/http://www.sportingnews.com/archives/superbowl/ The Sporting News: History of the Super Bowl] (Last accessed December 4, 2005) * http://www.pro-football-reference.com - Large online database of NFL data and statistics * [http://www.usatoday.com/sports/football/super/superbowl-plays.htm Super Bowl play-by-plays] from [[USA Today]] (Last accessed September 28, 2005) * {{enllaz rotu|1=[http://www.sportsnetwork.com/default.asp?c=sportsnetwork&page=nfl/superbowl/2005/superbowl-alltime-odds.htm All-Time Super Bowl Odds] |2=http://www.sportsnetwork.com/default.asp?c=sportsnetwork&page=nfl%2Fsuperbowl%2F2005%2Fsuperbowl-alltime-odds.htm |bot=InternetArchiveBot }} from The Sports Network (Last accessed October 16, 2005) {{Tradubot|Super Bowl XXX}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Super Bowl|Super Bowl 030]] [[Categoría:Eventos deportivos nel estáu d'Arizona]] [[Categoría:Deporte n'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] oezjrple7i3o7hc17hy7usdm88cvfo5 3709581 3709580 2022-08-19T07:02:15Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Ficha de Super Bowl | nome = XXX | imaxe = | visitante = [[Dallas Cowboys]] | local = [[Pittsburgh Steelers]] | visitante_total = 27 | local_total = 17 | conferencia_local = [[American Football Conference|AFC]] | local_embrivíu = PIT | conferencia_visitante = [[National Football Conference|NFC]] | visitante_embrivíu = DAL | visitante_primercuarto = 10 | visitante_segundocuarto = 3 | visitante_tercercuarto = 7 | visitante_cuartocuarto = 7 | local_primercuarto = 0 | local_segundocuarto = 7 | local_tercercuarto = 0 | local_cuartocuarto = 10 | fecha = [[28 de febreru]] de [[1996]] | estadiu = Sun Devil Stadium | ciudá = Tempe, Arizona | asistencia = 76,347 | favoritu = Cowboys por 13½ | JMV = [[Larry Brown (cornerback)|Larry Brown]], [[Cornerback]], [[Dallas Cowboys|Cowboys]] | himnu = Vanessa Williams | sortéu = [[Joe Montana]] representando los anteriores [[Super Bowl MVP|JMV's]] del Super Bowl | árbitru = [[Rede Cashion]] | mediutiempu = [[Diana Ross]] | televisora = [[National Broadcasting Company|NBC]] | presentadores = [[Dick Enberg]], [[Phil Simms]], and [[Paul Maguire]]| | rating = 46,1 | in | comercial = 1,085 millones |anterior=XXIX |siguiente=XXXI }} El '''Super Bowl XXX''' foi la 30ª edición de la final pol campeonatu de la [[National Football League]] (NFL) correspondiente a la temporada regular de 1995. Esti partíu de [[fútbol americanu]] apostóse'l [[28 de febreru]] de [[1996]] nel Sun Devil Stadium na ciudá de [[Tempe]], [[Arizona]]. Nel partíu'l campeones de la [[National Football Conference]] (NFC), los [[Dallas Cowboys]], ganaron a los campeones de la American Football Conference (Afc)[[Pittsburgh Steelers]] por marcador de 27-17. Con esti Super Bowl Los Dallas Cowboys, empataron a lot San Francisco 49ers]] del mayor númberu de victories nun Super Bowl por un equipu (5) y convirtióse nel primer equipu en ganar 3 Super Bowls en 4 años. Este foi'l tercer enfrentamientu ente los Dallas Cowboys y Pittsburgh Steelers nun Super Bowl (dempués de Super Bowl X y Super Bowl XIII), qu'anguaño ye'l mayor ente dos equipos na NFL. Pa los steelers, foi la so primer derrota nun Super Bowl na so historia dempués de ganar 4 na década de los 70's. Los Steelers empataríen la marca de 5 Super Bowls ganaos xunto a los 49ers y Cowboys nel [[Super Bowl XL]], 3 años más tarde y llegaríen a 6 victories nel añu 2009 nel (cornerback) Larry Brown, de los Dallas Cowboys, convertir nel primera cornerback na historia en recibir el Super Bowl MVP, completando dos intercepciones y tornándoles pa completar un total de 77 yardes. Los Cowboys sellaron la victoria al covertir les intercepciones de Brown en dos touchdowns. La tresmisión de la [[National Broadcasting Company|NBC]] algamó un envaloráu de 95.1 millones de persones nos [[Estaos Xuníos]], convirtiéndolo nel segundu eventu deportivu más vistu na televisión , y el tercer programes con mayor audiencia na historia d'esta, solo detrás del episodiu final de la serie Goodbye, Farewell and Amen|episodic final]] de ''[[M*A*S*H (TV ==Espectáculu== L'ente tiempu del partíu del '''Super Bowl XXX''', l'espectáculu foi brindáu por [[Diana Ross]], siendo la encargada d'entretener al públicu del mesmu estadiu cantando gran parte de los sos ésitos, dende cantares de la [[Motown]] como "[[Stop! In The Name Of Love]]", "[[You Keep Me Hagin´On]]", "[[Baby Love]]" y "[[You Can´t Hurry Love]]" a temes de la so carrera en solitariu como "[[Why Do Fools Fall In Love]]", "[[Chain Reaction]]", "[[Ain´t Non Mountain High Enough]]", "[[Take Me Higher]]" y "[[I Will Survive]]", cuando llegó esti últimu cantar la diva retirar del [[Super Bowl]] nun helicópteru que yá la esperaba sobre l'escenariu. == Alliniaciones titulares == {| {{tablaguapa}} ! width="120px"| '''[[Dallas Cowboys|Dallas]]''' !! '''[[Posiciones de fútbol americanu|Posición]]''' !! width="120px"| '''[[Pittsburgh Steelers|Pittsburgh]]''' |- |colspan="3" align="center"| '''Ofensiva''' |- | Kevin Williams ||align="center"| '''[[Wide receiver|WR]]''' || Ernie Mills |- | Mark Tuinei || align="center"| '''[[Offensive tackle|LT]]''' || John Jackson |- | Nate Newton || align="center"| '''[[Offensive guard|LG]]''' || Tom Newberry |- | Derek Kennard || align="center"| '''[[Center (fútbol americanu)|C]]''' || Dermontti Dawson |- | Larry Allen || align="center"| '''[[Offensive guard|RG]]''' || Brenden Stai |- | Erik Williams || align="center"| '''[[Offensive tackle|RT]]''' || Leon Searcy |- | Jay Novacek || align="center"| '''[[Tight end|TE]]''' || Mark Bruener |- | [[Michael Irvin]] || align="center"| '''[[Wide receiver|WR]]''' || Yancey Thigpen |- | [[Troy Aikman]] || align="center"| '''[[Quarterback|QB]]''' || Neil O'Donnell |- | Daryl Johnston ||align="center"| '''[[Fullback (fútbol americanu)|FB]]''' || John L. Williams |- | [[Emmitt Smith]] ||align="center"| '''[[Running back|RB]]''' || Erric Pegram |- |colspan="3" align="center"| '''Defensiva''' |- | Tony Tolbert || align="center"| '''[[Defensive end|-Y]]''' || Brentson Buckner |- | Leon Lett || align="center"| '''[[Defensive tackle|LDT/NT]]''' || Joel Steed |- | Russell Maryland || align="center"| '''[[Defensive tackle|RDT]]'''/'''[[Defensive end|RE]]''' || Ray Seals |- | Charles Haley || align="center"| '''[[Defensive end|RE]]'''/'''[[Linebacker|LOLB]]''' || Kevin Greene |- | Dixon Edwards ||align="center"| '''[[Linebacker|LOLB/LILB]]''' || Chad Brown |- | Robert Jones || align="center"| '''[[Linebacker|MLB/RILB]]''' || Levon Kirkland |- | Darrin Smith || align="center"| '''[[Linebacker|ROLB]]''' || Greg Lloyd |- | align="left" style="background-color:#ffbb00"|'''[[Larry Brown (cornerback)|Larry Brown]]''' || align="center"| '''[[Cornerback|LCB]]''' || Carnell Lake |- | [[Deion Sanders]] || align="center"| '''[[Cornerback|RCB]]''' || Willie Williams |- | Darren Woodson || align="center"| '''[[Safety (posición)|SS]]''' || Myron Bell |- | Brock Marion || align="center"| '''[[Safety (posición)|FS]]''' || Darren Perry |- |colspan="3" align="center"| '''Staff''' |- | [[Barry Switzer]] || align="center"| '''[[Entrenador en xefe (fútbol americanu)|Coach]]''' || [[Bill Cowher]] |} * {{Cuadru color|#ffbb00}} [[Super Bowl MVP|Xugador más pervalible]] == Referencies == * [http://www.superbowl.com/ Super Bowl official website] * {{cita llibru | títulu=2006 NFL Record and Fact Book | editorial=Time Inc. Home Entertainment | isbn=1-933405-32-5}} * {{cita llibru | títulu=Total Football II: The Official Encyclopedia of the National Football League | editorial=[[Harper Collins]] | isbn=1-933405-32-5}} * [https://web.archive.org/web/20051202063839/http://www.sportingnews.com/archives/superbowl/ The Sporting News: History of the Super Bowl] (Last accessed December 4, 2005) * http://www.pro-football-reference.com - Large online database of NFL data and statistics * [http://www.usatoday.com/sports/football/super/superbowl-plays.htm Super Bowl play-by-plays] from [[USA Today]] (Last accessed September 28, 2005) * {{enllaz rotu|1=[http://www.sportsnetwork.com/default.asp?c=sportsnetwork&page=nfl/superbowl/2005/superbowl-alltime-odds.htm All-Time Super Bowl Odds] |2=http://www.sportsnetwork.com/default.asp?c=sportsnetwork&page=nfl%2Fsuperbowl%2F2005%2Fsuperbowl-alltime-odds.htm |bot=InternetArchiveBot }} from The Sports Network (Last accessed October 16, 2005) {{Tradubot|Super Bowl XXX}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Super Bowl|Super Bowl 030]] [[Categoría:Eventos deportivos nel estáu d'Arizona]] [[Categoría:Deporte n'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] qi4m4ygh64fu6i9sxd7aniw2lmd6cu6 0 112071 3709282 3636040 2022-08-18T13:37:50Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Oakland Raiders}} {{equipu}} '''Las Vegas Raiders''' son una franquicia profesional de [[fútbol americanu]] allugada en [[Oakland]], [[California]], [[Estaos Xuníos]]. L'equipu foi fundáu'l 30 de [[xineru]] de [[1960]], y xugó el so primer xuegu de la temporada regular el 11 de [[setiembre]] de [[1960]], como miembru fundador de l'[[American Football League]] (AFL) nel [[Estadiu Kezar]] en [[San Francisco (California)|San Francisco]], [[California]]. Los Raiders anguaño son miembros de la Lliga Nacional de Fútbol ([[NFL]]), que se fundió cola AFL en [[1970]]. Los Raiders anguaño compiten na NFL como un club miembru de la División Oeste de la Lliga Americana ([[AFC]]) y xueguen los sos partíos en casa nel [[Oakland-Alamea County Coliseum]]. Les fortunes fora de campu de los Raiders variaron considerablemente a lo llargo de los años. Los trés primeros años de funcionamientu del equipu ([[1960]] - [[1962]]) fueron estropiaos pol probe desempeñu nel campu, dificultaes financieres y asistencia irregular. En [[1963]], sicasí, les fortunes de los Raiders ameyoraron dramáticamente cola introducción del coche principal (y del dueñu eventual) [[Al Davis]]. En [[1967]], dempués de dellos años de meyora, los Raiders algamaron la postemporada per primer vegada. L'equipu siguiría ganando'l so primera (y únicu) campeonatu [[American Football League|AFL]] esi añu; al faelo, los Raiders avanzaron al [[Super Bowl II]], onde fueron ganaos polos [[Green Bay Packers]]. La carrera de los Raiders intensificar mientres los años setenta. De [[1970]] a [[1977]], l'equipu ganó seis títulos de la división y algamó el xuegu del campeonatu d'[[AFC]] seis veces. En [[1976]], l'equipu prindó'l so primer campeonatu de la [[NFL]] con una victoria convincente sobre los [[Minnesota Vikings]] nel [[Super Bowl XI]]. Dempués de perder el Xuegu del Campeonatu de la AFC de [[1977]], los Raiders perdieron los playoffs en [[1978]] y [[1979]]; en [[1980]], sicasí, l'equipu inesperadamente prindó un segundu campeonatu del [[Super Bowl]] con una victoria fácil sobre los [[Philadelphia Eagles]] nel [[Super Bowl XV]]. En [[1982]], metanes muncho discutiniu, los Raiders treslladar a [[Los Angeles]]. L'equipu terminó col meyor récor de temporada regular de la NFL esi añu; un añu más tarde, los Raiders ganaron a los [[Washington Redskins]] nel [[Super Bowl XVIII]] pa prindar el so tercer (y hasta la fecha, postreru) campeonatu del Super Bowl. La fortuna de los Raiders menguó considerablemente dempués de la temporada de [[1985]]; ganaría solo un [[títulu de división]] ([[1990]]) y dos xuegos de playoff de [[1986]] a [[1994]]. En [[1995]], los Raiders tornaron a Oakland. Dempués de dellos años de mediocridá continua, l'equipu entró nun curtiu periodu de pronunciáu ésitu a principios de los años [[2000]]. De 2000 a [[2002]], los Raiders ganaron tres títulos de división consecutivos y cuatro juegos de playoffs; la so renacencia remató con una derrota desigual de 2002 a los [[Tampa Bay Buccaneers]] nel [[Super Bowl XXXVII]]. La derrota del [[Super Bowl]] marcó l'empiezu d'un llargu periodu d'inutilidá pa los Raiders; dende [[2003]] hasta [[2015]], los Raiders nun llograron publicar una sola temporada ganadora o conquistar una sola plaza na postemporada. En 2016, los Raiders finalmente terminaron la so seca de postemporada, terminando con un récor de 12-4 antes de perder ante los [[Houston Texans]] 27-14 na ronda [[Wild Card]] de los playoffs. Los propietarios del equipu de la NFL votaron casi por unanimidá p'aprobar la solicitú de los Raiders de treslladase d'Oakland a [[Las Vegas]], [[Nevada]], nun votu de 31 a 1 nes xuntes añales de la lliga en [[Phoenix]], [[Arizona]], el 27 de [[marzu]] de [[2017]]. Los Raiders entamen permanecer en Oakland hasta [[2018]] -y posiblemente [[2019]]- y van treslladase a Las Vegas en 2019 o [[2020]], dependiendo de la finalización del nuevu estadiu del equipu. A la fin de la temporada [[2016]] de la [[NFL]], los Raiders se jactaron d'un récor de temporada regular de 456 victories, 401 derrotes y 11 empates; el so récor de playoff pa tola vida anguaño ta en 25 victories y 19 derrotes. Los Raiders son conocíos pol so gran base d'aficionaos y la so cultura d'equipu distintiva. Dende [[1963]], l'equipu ganó 15 títulos de división (trés [[American Football League|AFL]] y 12 [[NFL]]), cuatro Campeonatos de l'[[AFC]] (1976, 1980, 1983 y 2002), un Campeonatu AFL (1967) y trés [[Super Bowl]] ([[Super Bowl XI]], [[Super Bowl XV]] y [[Super Bowl XVIII]]). Los Raiders tienen 14 ex miembros que fueron consagraos nel [[Salón de la Fama del Fútbol Americano Profesional]]. == Historia == === Empiezos === Orixinalmente diben ser llamaos Oakland Seniors en siendo escoyíu'l nome nun concursu, pero'l nome foi camudáu al actual Raiders antes d'empezar la temporada de [[Temporada 1960 de la AFL|1960]]. Eddie Erdelatz foi contratáu como'l primer entrenador, en refugando ésti ufiertes de los [[Washington Redskins]] y [[San Diego Chargers|Los Angeles Chargers]]. Nel primer equipu de los Raiders atopábase'l futuru [[Salón de la Fama del Fútbol Americano Profesional|Salón de la Fama]], Jim Otto, xuntu col futuru entrenador, Tom Flores. Tres unes males temporaes de 1960 a [[Temporada 1966 de la AFL|1966]], John Rauch foi escoyíu como entrenador en xefe. Con él, xuntu col quarterback Daryle Lamonica, diéron-y al equipu'l so primer títulu de lliga frente a los [[Houston Oilers]]. Sicasí, perderíen frente a los [[Green Bay Packers]] nel [[Super Bowl II]]. Nos dos siguientes temporaes, los Raiders volvieron consiguir el títulu de división, pero esta vegada perdiendo nel partíu pol títulu de lliga frente a [[New York Jets]] y [[Kansas City Chiefs]], respeutivamente. === D'Oakland a Los Angeles === Dempués de la temporada de [[Temporada 1980 de la NFL|1980]], [[Al Davis]] nun tuvo ésitu nes meyores introducíes nel Oakland Coliseum, específicamente na incorporación de nuevos palcos de luxu. Esi mesmu añu, robló un protocolu d'alcuerdu pa treslladar a los Raiders d'[[Oakland (California)|Oakland]] a [[Los Angeles]]. La midida, que riquía l'aprobación de los trés cuartes partes de los propietarios de la lliga, foi refugada 22-0. Entá cola negativa de la lliga, Davis trató de treslladar al equipu, que taba bloquiáu por una orde xudicial. En respuesta, los Raiders non yá convirtiéronse nun sociu activu nuna demanda antimonopolio presentada por [[Los Angeles Memorial Coliseum]] (que perdiera apocayá a [[Los Angeles Rams]]), si non que tamién presentaron una demanda de los suyos.<ref>Dickey, ''Just Win, Baby''. p. 168.</ref> Dempués de que'l primer casu foi declaró nulu nel xuiciu de mayu de 1982, un segundu xuráu falló a favor de Davis y Los Angeles Coliseum, estenando'l camín pa la mudanza.<ref>Dickey, ''Just Win, Baby''. p. 172.</ref><ref name="moveone">{{cita web |url=http://www.hickoksports.com/biograph/davisall.shtml |títulu=Al Davis biography |fechaaccesu=30 de xineru de 2007 |obra=HickokSports.com|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.hickoksports.com/biograph/davisall.shtml|fechaarchivu=23 de payares de 2015}}</ref><ref name="movetwo">{{cita web |url=http://espn.go.com/classic/s/add_davis_al.html |títulu=Good guys wear black |fechaaccesu=30 de xineru de 2007 |apellíu=Puma |nome=Mike |fecha=1 d'avientu de 2003 |editorial=[[ESPN Classic]]}}</ref> Cola sentencia, los Raiders finalmente treslladáronse a Los Angeles pa la temporada de [[Temporada 1982 de la NFL|1982]], xugando los sos partíos como locales en [[Los Angeles Memorial Coliseum|Los Angeles Coliseum]]. Pa 1995, [[Al Davis]] robló una [[Carta d'intención|carta]] col enfotu de tornar l'equipu a Oakland, noticia que foi aprobada poles autoridaes municipales d'Alamea y recibida con muncho presto polos aficionaos d'Oakland.<ref name="approved">{{cita web |títulu=Raiders' Move Is Approved |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=990CE4DE133AF931A25754C0A963958260 |obra=The New York Times |fecha=12 de xunetu de 1995 |fechaaccesu=2 de febreru de 2007 }}</ref> Amás, había una ventaya na operación, pos a pesar de trescurrir 13 años, la NFL nunca reconoció oficialmente'l cambéu desque asocedió, polo que nun podía negase a aprobalo nin tendría que solicitar la cuota por reubicación que se riquir nestos casos -cuota que tuviera que pagar l'equipu de los [[Los Angeles Rams]] pol so cambéu a [[Saint Louis (Missouri)|Saint Louis]]-.<ref name="fanfare">{{cita web |nome= webMonte |apellíu=Poole |títulu=Raiders headed home 10 years ago |url=http://www.findarticles.com/p/articles/mi_qn4176/is_20050622/ai_n15838422 |editorial=[[Oakland Tribune]] |fecha=22 de xunu de 2005 |fechaaccesu=2 de febreru de 2007 }}</ref> === Vuelta a Oakland === Finalmente pa la temporada de [[Temporada 1995 de la NFL|1995]], concretóse'l regresu de los Raiders so la direición del entrenador Mike White, teniendo un bon empiezu ganador de 8-2. Sicasí, les continues mancadures de la so quarterback, Jeff Hostetler, llevaron al equipu a una pésima racha onde perdieron los últimos seis alcuentros de la temporada, quedando fora de los playoffs. Na so vuelta a Oakland, los Raiders nun volvieron entrar en playoffs hasta la temporada [[Temporada 2000 de la NFL|2000]], nel nuevu mileniu. Ganaron tres títulos de división consecutivos nos años 2000, [[Temporada 2001 de la NFL|2001]] y [[Temporada 2002 de la NFL|2002]]. L'últimu añu, l'equipu foi capaz de llegar hasta la [[Super Bowl XXXVII]], onde cayeríen derrotaos frente a los [[Tampa Bay Buccaneers]] 48-21.<ref name="best laid plans">{{cita web |url=http://www.sportingnews.com/voices/dan_pompei/20030127.html|obra=The Sporting News|títulu=The best-laid plans: an inside look at how coach Jon Gruden and the Bucs prepared themselves to be Super Bowl champions|nome=Dan|apellíu=Pompei|fecha=27 de xineru de 2003|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20030819203905/http://www.sportingnews.com/voices/dan_pompei/20030127.html|fechaarchivu=19 d'agostu de 2003}}</ref> Rich Gannon, el quarterback del equipu, foi nomáu [[Premiu al Xugador Más Pervalible de la NFL|MVP]] de la lliga esa mesma temporada.<ref>{{cita web |apellíu=Mayer|nome=Larry|url=http://www.chicagobears.com/news/article-1/Cutler-couldnt-be-more-excited-Bears-hired-Trestman/53107bee-y807-49c4-bf75-06b779d26379|títulu=Cutler 'couldn't be more excited' Bears hired Trestman|editorial=[[Chicago Bears]]|fecha=16 de xineru de 2013|fechaaccesu=16 de xineru de 2013}}</ref> === D'Oakland a Las Vegas === El 27 de marzu de 2017, anúnciase l'aprobación del cambéu de sede d'Oakland a [[Las Vegas]] d'alcuerdu a la votación realizada per parte de los dueños de los equipos de la NFL, na que votaron a favor 31-1.<ref>http://www.nfl.com/news/story/0ap3000000795413/article/nfl-team-owners-approve-raiders-move-to-las-vegas?campaign=tw-nf-sf66137019-sf66137019&utm_medium=referral</ref><ref>http://www.raiders.com/news/article-1/Raiders-Receive-NFL-Approval-For-Las-Vegas-Relocation/y189y436-1y3d-483c-8fa8-f88cfd4874d8</ref> Esti cambéu nun se va faer efectivu hasta la temporada de [[Temporada 2019 de la NFL|2019]]. == Estadiu == === Oakland-Alamea County Coliseum === Los Raiders empezaron xugando en [[San Francisco (California)|San Francisco]] nel [[Kezar Stadium]] y [[Candlestick Park]] en [[Temporada 1960 de la AFL|1960]] y [[Temporada 1961 de la AFL|1961]], respeutivamente. En [[Temporada 1962 de la AFL|1962]] los Raiders empezaron a xugar nel [[Frank Youell Field]] d'[[Oakland (California)|Oakland]] hasta [[Temporada 1965 de la AFL|1965]].<ref>Dickey, ''Just Win, Baby'', p. 10.</ref> Dende la temporada de [[Temporada 1966 de la AFL|1966]], con un ralu de [[Temporada 1982 de la NFL|1982]] a [[Temporada 1994 de la NFL|1994]] pola so estancia en Los Angeles, los Raiders xueguen nel [[Oakland-Alamea County Coliseum]]. L'estadiu tuvo dellos nomes: Network Associates Coliseum (1999-2004), McAfee Coliseum (2004-2008), Overstock.com Coliseum (2011) y O.co Coliseum (2011-2015). Mientres la so etapa en [[Los Angeles]], l'equipu xugó los sos partíos como llocal nel [[Los Angeles Memorial Coliseum]], con capacidá pa 93.000 espectadores. == Cultura == [[Image:Black Hole at Falcons at Raiders 11-2-08.JPG|thumb|230px|left|El "Black Hole" de la Raider Nation.]] La Raider Nation ye'l llamatu dau a los más fanáticos del espardimientu del equipu a lo llargo de los Estaos Xuníos y el mundu.<ref name="nation">{{enllaz rotu|{{cita web |url=http://sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=c/a/2003/01/24/MN64531.DTL |títulu=Raider Nation's citizens span globe–Mystique, power of Silver and Black quicken the pulsie of teaming hordes |fechaaccesu=25 de xineru de 2007 |apellíu=Zamora |nome=Jim Herron |fecha=24 de xineru de 2003 |editorial=''[[San Francisco Chronicle]]''}}|http://sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=c/a/2003/01/24/MN64531.DTL}} </ref> Los miembros de la Raider Nation qu'asisten a los partíos en casa son conocíos por llegar ceo al estadiu, faer tailgating, y vistise con mázcares y traxes negros. La Raider Nation tamién ye conocida pol Black Hole, una área específica del estadiu frecuentada polos aficionaos más ruidosos y fervosos.<ref name="blackhole">{{cita web |nome=Alysse |apellíu=Minkoff |títulu=Sweetheart of the Hole |url=http://static.espn.go.com/page2/s/minkoff/030929.html |editorial=[[Page2]] |fechaaccesu=31 de xineru de 2007 }}</ref><ref name="raidernation">{{cita web |nome=Roger |apellíu=Mills |títulu=Super Bowl XXXVII: Raider nation |url=http://www.sptimes.com/2003/01/25/Bucs/Raider_nation.shtml |editorial=[[St. Petersburg Times]] |fecha=25 de xineru de 2003 |fechaaccesu=31 de xineru de 2007 }}</ref><ref name="ramshole">{{enllaz rotu|{{cita web |nome=Jim |apellíu=Thomas |títulu=Entering the 'black hole' |url=http://www.stltoday.com/stltoday/sports/stories.nsf/rams/story/241242A52193ACF98625724600217A92?OpenDocument |editorial=[[St. Louis Post-Dispatch]] |fecha=17 d'avientu de 2007 |fechaaccesu=2 de febreru de 2007}}|http://www.stltoday.com/stltoday/sports/stories.nsf/rams/story/241242A52193ACF98625724600217A92?OpenDocument}} </ref> En 1968, [[Al Davis]] creó'l llamatu "Raider Nation". En setiembre de 2009, [[Ice Cube]] grabó un cantar pa los Raiders titulada "Raider Nation",<ref>{{cita web |url=http://www.icecube.com/news/5743/|títulu=Raider Nation!|editorial=[http://www.icecube.com]|fecha=10 d'avientu de 2009}}</ref> y en 2010, participó nel episodiu del documental d'[[ESPN]] de ''30 for 30'' tituláu ''Straight Outta L.A.'',<ref>{{cita web |url=http://30for30.espn.com/film/straight-outta-la.html |títulu=ESPN 30 for 30 |editorial=30for30.espn.com |fecha=17 de xunu de 1994 |fechaaccesu=3 de setiembre de 2012}}</ref> centráu principalmente en [[N.W.A]] y l'efectu de la imaxe Raider na so persona.<ref>{{cita publicación | url=http://articles.latimes.com/2010/may/11/entertainment/la-et-0511-straight-outta-20100511 | títulu=Television review: 'Straight Outta L.A.' | nome1=Robert | apellíu1=Lloyd | obra=Los Angeles Times | fecha=11 de mayu de 2010}}</ref> [[Al Davis]] acuñó [[Eslogan|eslóganes]] como "Pride and Poise" ("L'arguyu y aplomu"), "Commitment to Excellence" ("Compromisu cola excelencia") y "Just Win, Baby" ("Namái ganar, nene/a"). Tolos lemas son [[Marca (rexistru)|marques rexistraes]] del equipu.<ref>{{cita web |url=http://espn.go.com/classic/biography/s/Davis_Al.html |títulu=Just do it, baby – ESPN Classic |editorial=Espn.go.com |fechaaccesu=11 de xunu de 2013}}</ref> "Compromisu cola excelencia" provién d'una cita de [[Vince Lombardi]], "La calidá de vida d'una persona ye direutamente proporcional al so compromisu cola excelencia, independientemente del so campu d'actividá".<ref>{{cita web |url=http://www.vincelombardi.com/quotes.html |títulu=Vince Lombardi Quotes|fechaaccesu=19 de payares de 2014}}</ref> == Xugadores == === Plantel actual === {| class="toccolours" style="font-size: 95%;" |- ! colspan="10" style="background:#000000; color:white; border:2px solid #A5ACAF; text-align:center;" | '''Plantel d'Oakland Raiders''' |- | style="font-size: 95%;vertical-align:top;" | '''[[Quarterback]]s''' * <span style="font-family: Courier New;">4</span> [[Derek Carr]] {{capitán}} * <span style="font-family: Courier New;">18</span> Connor Cook * <span style="font-family: Courier New;">3</span> Y. J. Manuel '''[[Running back]]s''' * <span style="font-family: Courier New;">24</span> [[Marshawn Lynch]] * <span style="font-family: Courier New;">49</span> Jamize Olawale * <span style="font-family: Courier New;">30</span> Jalen Richard * <span style="font-family: Courier New;">33</span> DeAndre Washington '''[[Wide receiver]]s''' * <span style="font-family: Courier New;">89</span> [[Amari Cooper]] * <span style="font-family: Courier New;">15</span> [[Michael Crabtree]] * <span style="font-family: Courier New;">16</span> Johnny Holton * <span style="font-family: Courier New;">84</span> Cordarrelle Patterson * <span style="font-family: Courier New;">10</span> Seth Roberts '''[[Tight end]]s''' * <span style="font-family: Courier New;">87</span> Jared Cook * <span style="font-family: Courier New;">86</span> Lee Smith * <span style="font-family: Courier New;">88</span> Clive Walford | style="width: 25px;" | | style="font-size: 95%;" valign="top" | '''[[Posiciones de fútbol americanu#Equipu ofensivu|Llinia ofensiva]]''' * <span style="font-family: Courier New;">74</span> Vadal Alexander * <span style="font-family: Courier New;">76</span> Jon Feliciano * <span style="font-family: Courier New;">61</span> Rodney Hudson {{capitán}} * <span style="font-family: Courier New;">66</span> Gabe Jackson * <span style="font-family: Courier New;">73</span> Marshall Newhouse * <span style="font-family: Courier New;">70</span> [[Kelechi Osemele]] * <span style="font-family: Courier New;">72</span> Donald Penn * <span style="font-family: Courier New;">71</span> David Sharpe * <span style="font-family: Courier New;">69</span> Jylan Ware '''[[Posiciones de fútbol americanu#Equipu defensivu|Llinia defensiva]]''' * <span style="font-family: Courier New;">96</span> Denico Autry * <span style="font-family: Courier New;">97</span> Mario Edwards, Jr. * <span style="font-family: Courier New;">78</span> Justin Ellis * <span style="font-family: Courier New;">90</span> Treyvon Hester * <span style="font-family: Courier New;">75</span> Darius Latham * <span style="font-family: Courier New;">52</span> [[Khalil Mack]] {{capitán}} * <span style="font-family: Courier New;">94</span> Eddie Vanderdoes * <span style="font-family: Courier New;">95</span> Jihad Ward | style="width: 25px;" | | style="font-size: 95%;" valign="top" | '''[[Linebacker]]s''' * <span style="font-family: Courier New;">58</span> Tyrell Adams * <span style="font-family: Courier New;">47</span> James Cowser * <span style="font-family: Courier New;">51</span> [[Bruce Irvin (fútbol americanu)|Bruce Irvin]] * <span style="font-family: Courier New;">57</span> Cory James * <span style="font-family: Courier New;">55</span> Marquel Lee * <span style="font-family: Courier New;">50</span> Nicholas Morrow * <span style="font-family: Courier New;">56</span> Xavier Woodson-Luster '''[[Defensive back]]s''' * <span style="font-family: Courier New;">29</span> David Amerson * <span style="font-family: Courier New;">38</span> T. J. Carrie * <span style="font-family: Courier New;">22</span> Gareon Conley * <span style="font-family: Courier New;">32</span> Antonio Hamilton * <span style="font-family: Courier New;">41</span> Erik Harris * <span style="font-family: Courier New;">42</span> Karl Joseph * <span style="font-family: Courier New;">26</span> Shalom Luani * <span style="font-family: Courier New;">23</span> Dexter McDonald * <span style="font-family: Courier New;">39</span> Keith McGill * <span style="font-family: Courier New;">27</span> Reggie Nelson {{capitán}} * <span style="font-family: Courier New;">21</span> Sean Smith '''[[Posiciones de fútbol americanu#Equipos Especiales|Equipos especiales]]''' * <span style="font-family: Courier New;">59</span> Jon Condo * <span style="font-family: Courier New;">7</span> [[Marquette King]] * <span style="font-family: Courier New;">2</span> Giorgio Tavecchio | style="width: 12px;" | | style="width: 0.5px; background-color:#000000" | | style="width: 12px;" | | style="font-size: 95%;vertical-align:top;" | '''Llista de reserves mancaos''' * <span style="font-family: Courier New;">11</span> Sebastian Janikowski [[Ficheru:Injury icon 2.svg|13px|Mancáu]] * <span style="font-family: Courier New;">79</span> Denver Kirkland [[Ficheru:Injury icon 2.svg|13px|Mancáu]] * <span style="font-family: Courier New;">20</span> Obi Melifonwu [[Ficheru:Injury icon 2.svg|13px|Mancáu]] * <span style="font-family: Courier New;">99</span> Aldon Smith (suspendíu) '''Escuadra de práutiques''' * <span style="font-family: Courier New;">31</span> Breon Borders * <span style="font-family: Courier New;">99</span> Fadol Brown * <span style="font-family: Courier New;">81</span> Pharaoh Brown * <span style="font-family: Courier New;">91</span> Shilique Calhoun * <span style="font-family: Courier New;">14</span> Keon Hatcher * <span style="font-family: Courier New;">34</span> Elijah Hood * <span style="font-family: Courier New;">65</span> Jordan Simmons * <span style="font-family: Courier New;"></span> James Stone * <span style="font-family: Courier New;"></span> Max Valles * <span style="font-family: Courier New;">9</span> Isaac Whitney <small> <span class="plainlinks">[http://www.raiders.com/team/roster.html Xugadores]</span> actualizaos el 13 de setiembre, 2017 </small> |- |}<noinclude> === Salón de la Fama === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- | colspan="5" style="background:#000000; color:white;"| '''Salón de la Fama de Los Angeles/Oakland Raiders''' |- ! style="width:50px; background:#A5ACAF; color:#000000;"| Núm. ! style="width:120px; background:#A5ACAF; color:#000000;"| Nome ! style="width:250px; background:#A5ACAF; color:#000000;"| Posición ! style="width:150px; background:#A5ACAF; color:#000000;"| Temporada(s) ! style="width:50px; background:#A5ACAF; color:#000000;"| Inducción |- | 77 || Ron Mix || Tackle ofensivu || 1971 || 1979 |- | 00 || Jim Otto || Center || 1960–74 || 1980 |- | 16 || George Blanda || Quarterback, kicker || 1967–75 || 1981 |- | 24 || Willie Brown || Cornerback || 1967–78 || 1984 |- | 63 || Gene Upshaw || Guard || 1967–81 || 1987 |- | 14, 25 || Fred Biletnikoff || Wide receiver || 1965–78 || 1988 |- | 78 || Art Shell || Tackle ofensivu || 1968–82 || 1989 |- | 83 || [[Ted Hendricks]] || Linebacker || 1975–83 ||1990 |- | – || [[Al Davis]] || Entrenador, comisionado, propietariu || 1963–11 || 1992 |- | 22 || Mike Haynes || Cornerback || 1983–89 || 1997 |- | 29 || Eric Dickerson || Running back || 1992 || 1999 |- | 75 || Howie Long || Defensive end || 1981–93 || 2000 |- | 42 || Ronnie Lott || Safety || 1991–92 || 2000 |- | 87 || Dave Casper || Tight end || 1974–80, 1984 || 2002 |- | 32 || Marcus Allen || Running back || 1982–92 || 2003 |- | 80 || James Lofton || Wide receiver || 1987–88 || 2003 |- | 76 || [[Bob Brown (fútbol americanu)|Bob Brown]] || Tackle ofensivu || 1971–73 || 2004 |- | – || [[John Madden (fútbol americanu)|John Madden]] || Entrenador || 1969–78 || 2006 |- | 26 || Rod Woodson || Safety || 2002–03 || 2009 |- | 80 || [[Jerry Rice]] || Wide receiver || 2001–04 || 2010 |- | 99 || Warren Sapp || Tackle defensivu || 2004–07 || 2013 |- | 8 || Ray Guy || Punter || 1973–86 || 2014 |- | – || Ron Wolf || Cazatalentos || 1963–74, 1979–89 || 2015 |- | 81 || Tim Brown || Wide receiver || 1988–03 || 2015 |- | 12 || Ken Stabler || Quarterback || 1970–79 || 2016 |} == Staff téunicu == === Staff actual === {| class="toccolours" style="text-align: left;" |- ! colspan="7" style="background:#000000; color:white; border:2px solid #A5ACAF; text-align:center;" | '''Staff téunicu d'Oakland Raiders''' |- |colspan=7 align="right" | |- |valign="top"| | style="font-size: 95%;" valign="top" | '''Xunta direutiva''' * Propietariu – Mark Davis * Presidente – Marc Badain * Manager xeneral – Reggie McKenzie * Direutor d'alministración de fútbol – Tom Delaney * Direutor de personal del xugador – Joey Clinkscales * Direutor d'esploración del colexu – Shaun Herock '''Direutores téunicos en xefe''' * Entrenador principal – Jon Gruden '''Téunicos ofensivos''' * Coordinador ofensivu – Greg Olson * Quarterbacks – Jake Peetz * Running backs – Bernie Parmalee * Wide receivers – [[Rob Moore]] * Tight ends – Bobby Johnson * Llinia ofensiva – Mike Tice * Asistente llinia ofensiva – Tim Holt |width="35"|&nbsp; |valign="top"| | style="font-size: 95%;" valign="top" | '''Téunicos defensivos''' * Coordinador defensivu – Paul Guenther * Llinia defensiva – Jethro Franklin * Linebackers – Sal Sunseri * Secundaria – Rod Woodson * Secundaria – Brent Vieselmeyer '''Téunicos d'equipos especiales''' * Coordinador d'equipos especiales – Rich Bisaccia * Asistente coordinador d'equipos especiales – Tracy Smith '''Fuercia y acondicionamientu''' * Fuercia y acondicionamientu – Joe Gomes * Asistente fuercia y acondicionamientu – Darryl Eto * Asistente fuercia y acondicionamientu – Wesley Miller * Asistente fuercia y acondicionamientu – Hugh Fullagar |}<noinclude> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.raiders.com/ Web oficial de los Oakland Raiders] (inglés) * {{Twitter|RAIDERS}} * {{Facebook|Raiders}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Equipos de la NFL]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 04dwp3c2j6eydhciir1mrg8gwyodhs0 0 112299 3709270 3709004 2022-08-18T13:36:45Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{equipu | pattern_la1 = _getafe2021h | pattern_b1 = _getafe2021h | pattern_ra1 = _getafe2021h | pattern_sh1 = _getafe2021h | pattern_so1 =_socks | leftarm1 = 0033FF | body1 = 0033FF | rightarm1 = 0033FF | shorts1 = 0033FF | socks1 = 0033FF | pattern_la2 = _getafe2021a | pattern_b2 = _getafe2021a | pattern_ra2 = _getafe2021a | pattern_sh2 = _getafe2021a | pattern_so2 = _socks | leftarm2 = EE0000 | body2 = EE0000 | rightarm2 = EE0000 | shorts2 = EE0000 | socks2 = EE0000 }} El '''Getafe Club de Fútbol''' ye un [[club de fútbol]] d'[[España]] de la ciudá de [[Getafe]], na [[Provincia de Madrid]], y xuega na [[Primer División d'España]]. Foi fundáu per primer vegada'l [[19 de mayu]] de [[1923]] como [[Sociedad Getafe Deportivo]],<ref>http://www.juanmalcala.es/2013/01/filiberto-montagud-y-el-futbol-3.html</ref><ref>https://getafehistorico.jimdo.com/historia/club-getafe-deportivu-1923-1933/</ref> sumiendo en [[1933]] y fundándose de nuevu'l [[24 de febreru]] de [[1946]] como [[Club Getafe Deportivo]],<ref name="datosoficiales" /> designación que se caltuvo hasta 1983, cuando l'equipu eslleióse, siendo entós refundado como l'actual Getafe Club de Fútbol el [[8 de xunetu]] de [[1983]]. Foi'l 58ᵘ equipu n'incorporase a [[Primer División d'España|Primer División]], siendo la so primer participación na temporada [[Primer División d'España 2004/05|2004/05]]. Anguaño, ocupa'l puestu 25ᵘ de la [[Clasificación histórica de la Primer División d'España|clasificación histórica]] de la máxima categoría.<ref>{{cita web |autor=L.F.P. |títulu=Estadístiques Hestóriques |url=http://www.lfp.es/estadisticas-historicas |fechaaccesu=12 de setiembre de 2014}}</ref> == Historia == {{VT|Trayeutoria del Getafe Club de Fútbol}} === Oríxenes y antecedentes === {{AP|Club Getafe Deportivo}} L'actual Getafe CF ye herederu del estinguíu [[Club Getafe Deportivo]] fundáu n'avientu del añu [[1945]] por dellos vecinos de la llocalidá axuntaos nel desapaecíu chigre ''La Marquesina'' anque oficialmente la fecha de fundación del equipu ye'l [[24 de febreru]] de [[1946]] ({{edá|24|2|1946}}) nun actu nel ''Cine Palacio''. So esta denominación llegar a xugar la promoción a [[Segunda División d'España|segunda división]] en [[1958]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2010/09/23/futbol/equipos/getafe/1285241382.html|títulu=Fina Jesús Sacristán, ex presidente del Getafe - MARCA.com|fechaaccesu=17 de xunetu de 2017|sitiuweb=www.marca.com}}</ref> El Club Getafe Deportivo, de la mesma, yera herederu del ''Sociedad Getafe Deportivo,'' fundáu pol dibuxante y escultor [[Filiberto Montagud]] en [[1923]] ({{edá|19|05|1923}}).<ref>[http://hemerotecadigital.bne.es/datos1/numeros/internet/Madrid/Madrid-sport%20(Madrid)/1923/192305/19230524/19230524_00000.pdf#search=%22getafe%22&page=10 Madrid-Sport 24/05/1923] en [http://www.bne.es/es/Catalogos/HemerotecaDigital/ Hemeroteca de la Biblioteca Nacional d'España]</ref> Ésti, en xugando delles temporaes en categoría rexonal, sumió en [[1933]]. Nun foi hasta yá pasada la [[guerra civil española]] y parte de la [[Posguerra española|posguerra]] cuando se refundó, anque se caltuvieron los mesmos colores y símbolos . Amás del [[Club Getafe Deportivo]] la llocalidá de [[Getafe]] tenía otros equipos, como'l ''[[Club Peña Madridista Getafe]], '' inscritu con esi nome tantu nel Conseyu Cimeru de Deportes como na Federación Territorial Castellana'l [[1 de setiembre]] de [[1976]], y que a partir de [[1981]] pasó a denominase ''[[Club Deportivo Peña Getafe]]''. === Renacimientu del club === Na temporada [[1981]]-[[1982]] el [[Club Getafe Deportivo]] que militaba en [[Segunda División d'España|2ª División]] per sestu añu consecutivu, acaba en puestos de descensu a [[Segunda División B|2ªB]], pero pola mor del escalabru económicu nel que s'atopa'l club que-y obliga al impagu de les sos deldes, ye baxáu a [[Tercer División d'España|Tercer División]]. Previendo la próxima desapaición del equipu, realiza la fusión del so equipu filial, ''[[Club Getafe Promeses]]'', col equipu ''[[Club Deportivo Peña Getafe]]'' creando'l [[10 de xunetu]] de [[1982]] un nuevu equipu denomináu ''[[Club Deportivo Getafe Promeses]]'' que va competir igual que los sos antecesores na categoría de 2ª Rexonal. Ante la imposibilidá de cumplimientu colos sos acreedores y de la mesma que tamién fixeron el [[Burgos Club de Fútbol|Burgos C.F.]] y l'[[Agrupación Deportiva Almería|A.D. Almería]], el [[1 de xunetu]] de [[1983]] eslleir llegalmente la sociedá [[Club Getafe Deportivo]] afogáu poles deldes. Tol estamentu deportivu incorporar dende l'equipu desapaecíu al [[Club Deportivo Getafe Promeses]] y con sofitu del conceyu llocal, n'asamblea d'asociaos celebrada'l [[8 de xunetu]] de [[1983]], decídese'l cambéu de denominación pol de '''Getafe Club de Fútbol'''.<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1983/07/23/042.html ABC ed.Sevilla 23/07/1983] n'hemeroteca de [http://hemeroteca.abc.es www.abc.es]</ref> === De Rexonal a Segunda División === Dende la so refundación, temporada 82/83 y en llogrando l'ascensu consecutivamente dende la Rexonal, añu tres d'añu, con una total autoridá sobre rivales y categoríes, l'equipu vuelve ilusionar. El club realizó consecutivamente un ascensu de categoría añu tres d'añu hasta llegar a competir na campaña [[Segunda División B d'España 1987/88|1987/88]] na categoría de [[Segunda División B|2ªB]] quedando nun bien meritoriu tercer puestu. Na temporada [[Segunda División B d'España 1990/91|1990/91]] el Getafe C.F. remata en cuartu puestu na lliga regular apostando la promoción col [[Real Racing Club de Santander]], [[Cartagena Fútbol Club|Cartagena F.C.]] y [[Córdoba Club de Fútbol|Córdoba C.F.]], quedando l'equipu azulón en tercer posición del grupu y xubiendo el [[Racing de Santander|Racing]].<ref>[http://hemeroteca.elmundodeportivo.es/preview/1991/06/24/pagina-28/1243734/pdf.html El Mundo Deportivo 24/06/1991] n'hemeroteca de [http://publica.mundodeportivo.com/hemeroteca/index.html www.mundodeportivo.com]</ref> Na temporada [[1992]]-[[1993]] vuelve quedar cuartu na fase regular pero esta vegada ye superáu na promoción pol [[Real Murcia]], apostando tamién l'ascensu col [[Barakaldo Club de Fútbol|Barakaldo C. F.]] y el [[Granada C.F.]]<ref>[http://hemeroteca.elmundodeportivo.es/preview/1993/06/27/pagina-30/1282775/pdf.html El Mundo Deportivo 27/06/1993] n'hemeroteca de [http://publica.mundodeportivo.com/hemeroteca/index.html www.mundodeportivo.com]</ref> A lo último el [[11 de xunu]] de [[1994]] contra'l [[Unió Esportiva Figueres|U.D.Figueres]] de la mano del entrenador [[Luis Sánchez Duque]] consíguese l'allampáu primer ascensu a [[Segunda División d'España|Segunda División]], en rematando segundu na lliga y superando na promoción a [[Unió Esportiva Figueres|U.D.Figueres]], [[Deportivo Alavés]] y [[Real Club Recreativo de Huelva]].<ref>[http://hemeroteca.elmundodeportivo.es/preview/1994/06/12/pagina-35/1463233/pdf.html El Mundo Deportivo 12/06/1994] n'hemeroteca de [http://publica.mundodeportivo.com/hemeroteca/index.html www.mundodeportivo.com]</ref> === Ascensos y descensos === La temporada [[Segunda División d'España 1994/95|1994/95]] ye la primera del Getafe C.F. na Segunda División y sufre el cambéu de categoría llogrando un decimoctavu puestu con namái 5 victories y hasta 20 empates. Pero'l descensu y posterior realmisión en Primer División por problemes económicos del [[Sevilla F.C.]] y del [[Real Club Celta de Vigo]] fai que los clubes [[Albacete Balompié]] y [[Real Valladolid Club de Fútbol|Real Valladolid C.F.]] que baxaren recuperen la categoría y qu'en Segunda División queden dos puestos vacantes.<ref>{{cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/deportes/ESPANA/REAL_CLUB_CELTA_DE_VIGO_S/D/_/CLUB_DE_FUTBOL/CONSEYU_CIMERU_DE_DEPORTES_/CSD/REAL_VALLADOLID_CLUB_DE_FUTBOL_SAD/AMIESTA_DE_FUTBOL_PROFESIONAL/SEVILLA_FUTBOL_CLUB_S/D/ALBACETE_/elpepidep/19950810elpepidep_11/Tes |títulu=La guerra del fútbol, vista pa sentencia |fechaaccesu=8 d'abril de 2011 |autor=[[El País (España)|El País]]}}</ref> La [[Real Federación Española de Fútbol|RFEF]] decide retornar al [[Club Deportivo Leganés|C.D. Leganés]] y al Getafe C.F. a la Segunda División. Por causa de que el club taba preparáu tantu en presupuestu como n'equipu pa xugar en 2ª B, la temporada [[Segunda División d'España 1995/96|1995/96]] baxa quedando en decimonovena posición con 32 puntos, 7 victories, 11 empates y 20 derrotes. Una vegada rematada la temporada [[Segunda División d'España 1995/96|1995/96]] el Getafe C.F. convertir en Sociedad Anónima Deportiva que'l so accionista mayoritariu yera'l Conceyu de Getafe. El [[13 de payares]] de [[1997]] báltase'l [[Estadiu Municipal de Les Margarites]] pa la construcción del actual campu [[Coliseum Alfonso Pérez]], que lleva'l nome del ex xugador internacional del conceyu y que s'inauguraría los [[30 d'agostu]] de [[1998]]. Mientres esi tiempu l'equipu xugó nes instalaciones del [[Polideportivo Juan de La Cierva]]. La temporada [[Segunda División B d'España 1998/99|1998/99]], entrenáu por [[Santiago Martín Prau]] "''Pradito''" consigue la primer posición en fase regular nel grupu I de [[Segunda División B]]. Xugó la fase d'ascensu contra'l [[Barakaldo Club de Fútbol|Barakaldo C. F.]], [[Real Murcia]], y [[Sevilla B]] quedando primeru y xubiendo a [[Segunda División d'España|Segunda División]] per segunda vegada na so hestoria. Na temporada [[Segunda División d'España 1999/2000|1999/2000]] gracies al descensu del [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] qu'obligaba tamién al descensu del filial, el 19ᵘ puestu nuna lliga de 22 equipos dexó-y al Getafe C.F. caltener la categoría. La [[Segunda División d'España 2000/01|siguiente temporada]] el Getafe C.F. remató en penúltima posición xugando'l so postreru partíu yá baxáu a [[Segunda División B]] nel [[Coliseum Alfonso Pérez|Coliseum]] contra'l [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] que lluchaba por un ascensu que nun consiguió aquella temporada. L'entamu de la temporada [[Segunda División B d'España 2001/02|2001/02]] queda marcada pola traxedia del asesinatu de [[Sebastián Gómez (Sebas)]] el [[26 d'agostu]] de [[2001]] en Castellón mientres esfrutaba d'un permisu previu al entamu de la temporada. Esto xunió enforma a la plantía dafechu anovada con [[Félix Barderas "Felines"]] como entrenador. Amás el club pasaba por una nuevu crisis económica nel que los xugadores llegaron a tar dellos meses ensin cobrar, lo que faía tarrecer nuevamente la so desapaición. A finales d'abril de [[2002]], un grupu d'empresarios de Getafe faen cargu del club y nómase presidente a [[Ángel Torres Sánchez]] que consigue la estabilidá económica del club. Entá con toos esos sucesos, el Getafe C.F. consigue una quinta plaza na lliga regular y gracies a que nun podía xubir l'[[Universidá de Les Palmes de Gran Canaria Club de Fútbol|Universidad Les Palmes]] por ser entós daquella filial del [[Unión Deportiva Las Palmas]], el Getafe C.F. xugó la fase d'ascensu nel so llugar. El Getafe C.F. consigue quedar primero contra'l [[Motril Club de Fútbol|Motril C.F.]], [[Centre d'Esports L'Hospitalet|Hospitalet]] y la [[Cultural y Deportiva Leonesa|Cultural Leonesa]] y retornar per tercer vegada a [[Segunda División d'España|Segunda División]]. La temporada [[Segunda División d'España 2002/03|2002/03]] empecipiar colos fichaxes de xugadores que fueron bien importantes pal equipu como [[Gheorghe Craioveanu|"Gica" Craioveanu]], [[Ángel Manuel Vivar Doráu|Vivar Doráu]] o [[Diego Rivas]] ente otros, terminando aquella temporada nun traquilo decimoprimer puestu. === Primer división === La temporada [[Segunda División d'España 2003/04|2003/04]] ye una de les más importantes de la historia del club. Al equipu xunen xugadores primordiales como [[Míchel Carrilero|Miguel Carrilero "Michel II"]], [[Gari Uranga]], [[Mario Cotelo]], [[Sergio Pachón]] o [[David Belenguer]] ente otros. Esti equipu entrenáu por [[Josu Uribe]], consigue realizar una estupenda segunda vuelta de campeonatu consiguiendo lluchar na última xornada por una de los trés places que daben derechu al ascensu a [[Primer División d'España|Primer División]] contra'l [[Levante Unión Deportiva|Levante U.D.]], [[Club Deportivo Numancia|C.D. Numancia]] y [[Deportivo Alavés]]. El sábadu, [[19 de xunu]] de [[2004]] nel [[estadiu Heliodoro Rodríguez López]] contra'l [[Club Deportivo Tenerife|C.D. Tenerife]] consigue'l Getafe C.F. ganar con un resultáu de 3-5 nel que sobresal especialmente la gran actuación de [[Sergio Pachón]] consiguiendo cuatro de los cinco goles del Getafe C.F. Esta victoria da'l segundu puestu en [[Segunda División d'España 2003/04|2ª División]] llogrando per primer vegada l'ascensu na [[Primer División d'España|máxima categoría del fútbol español]]. El Getafe C.F. convertir nel cuartu equipu y únicu ensin asítiase en [[Madrid|la capital d'España]] que representa a la [[Comunidá de Madrid]] na [[Primer División d'España|primer División]].<ref>[http://www.cadenaser.com/deportes/articulo/getafe-numancia-xuben-primer-division/csrcsrpor/20040619csrcsrdep_8/Te Getafe y Numancia xuben a Primer División. Rayo y Leganés baxen a Segunda], noticia en [http://www.cadenaser.com/ www.cadenaser.com]</ref> La so primer temporada en Primer ye la [[Primer División d'España 2004/05|2004/05]]. L'entrenador foi [[Quique Sánchez Flores]] que tamién debutaba na categoría. El primer goliador foi José Antonio (xugador del Getafe B) 3-1 contra'l Zaragoza .Ficháronse xugadores como [[Mariano Pernía]], [[Raúl Albiol]], [[Gabriel Fernández Arenas|Gabi]] o [[Iván Sánchez-Ricu Sotu|Riki]]. Remata en decimotercer puestu con 47 puntos, llegando a los octavos de final de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]]. Nesta temporada son destacables les victories nel [[Coliseum Alfonso Pérez|Coliseum]] contra'l [[Real Madrid]] y en [[Estadiu de San Mamés|San Mamés]] contra'l [[Athletic Club]]. La temporada siguiente, [[Quique Sánchez Flores]] colar al [[Valencia Club de Fútbol|Valencia CF]], sustituyéndo-y l'[[Alemaña|alemán]] [[Bernd Schuster]]. Na temporada [[2005]]-[[2006]], l'equipu cuaya una magnífica temporada, quedando en novenu puestu con 54 puntos. Na Copa del Rei llega a octavos de final, al igual que l'añu anterior. Esto fai-y al entrenador del '''Getafe CF''' merecedor del primer [[troféu Miguel Muñoz]]. La temporada [[Primer División d'España 2006/07|2006/07]] vuelve quedar novenu con 52 puntos, y sosprendentemente llántase per primer vegada na final de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] n'esaniciando a [[Xerez Club Deportivo|Xerez CD]], [[Valencia Club de Fútbol|Valencia CF]], [[Club Atlético Osasuna|CA Osasuna]] y [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]], contra'l cual voltió una semifinal que se complicara enforma nel partíu d'ida (5-2 nel [[Camp Nou]] onde [[Messi]] metió un gol consideráu copia del [[gol d'oru]] de [[Maradona]]), enxaretándo-y un 4-0 nel [[Coliseum Alfonso Pérez]]. Na final, que s'apuesta col [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla FC]], un solitariu gol del maliense [[Frederic Kanouté|Kanouté]] evita la consecución del primer títulu de la so historia, pero clasificar pa la [[Copa de la UEFA]] al tar el Sevilla FC yá clasificáu pa xugar otra competición internacional de más rangu, la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Champions League]]. Esta temporada lleva al entós entrenador azulón, [[Bernd Schuster]], a fichar pol [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]], sustituyéndo-y nel banquín Getafense [[Michael Laudrup]]. Tamién esa temporada ye-y concedíu'l [[troféu Zamora]] al porteru del '''Getafe CF''', el [[Roberto Abbondanzieri|"Patu" Abbondanzieri]]. === EuroGeta === {{VT|Copa de la UEFA 2007-08}} {{VT|Lliga Europea de la UEFA 2010-11}} El [[20 de setiembre]] de [[2007]], el Getafe fai'l so debú na [[Copa de la UEFA]], venciendo nel primera partíu ante'l [[FC Twente]] d'[[Enschede]] ([[Países Baxos|Holanda]]) por 1-0, nel [[Coliseum Alfonso Pérez]], y finalmente pasaría de ronda pese al 3-2 en contra nel partíu de vuelta, nel estadiu del [[FC Twente]] el [[4 d'ochobre]]. El [[10 d'abril]] el Getafe queda esaniciáu nos cuartos de final de la copa de la UEFA col [[F. C. FC Bayern München]]. Sosprendentemente, consigue un empate (1-1) nel estadiu alemán [[Allianz Arena]]. Na vuelta sufrió l'empate "in extremis" del [[F. C. FC Bayern München|FC Bayern München]] nel [[Coliseum Alfonso Pérez]], cuando l'equipu madrilanu ganaba por 3-1 na prórroga y a 5 minutos del final. Una desafortunada intervención de la meta [[Roberto Abbondanzieri|'Coríu' Abbondanzieri]] remachada a gol pol italianu [[Luca Toni|Toni]], y un gol nel últimu minutu, dieron el pase a los alemanes, pol [[riegla del gol de visitante|valor doble de los goles como visitante]], quedando un tantéu global de la eliminatoria de 4-4.<ref>[http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com./EMD03/PUB/2008/04/11/EMD20080411017MDP.pdf Somos del Getafe]</ref> Les pallabres del téunicu del [[F. C. FC Bayern München|FC Bayern Múnich]], [[Ottmar Hitzfeld]], al rematar el partíu resume lo asocedío nel campu: "Pudiéronnos humildar. El Getafe merecía la victoria".<ref>[http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1003265 Declaraciones de Hitzfeld]</ref> Pela so parte el capitán de los alemanes, [[Oliver Kahn]], declara al rematar el partíu a la cadena SAT 1: "Xugué 140 partíos de Copa d'Europa, tuvi perdayuri -Madrid, Milán, Londres, Barcelona- pero lo d'esta nueche ye increíble. Nun viviera daqué asina en 40 años".<ref>[https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2008/04/11/futbol/1207865743.html Declaraciones de Kahn], noticia de [https://www.elmundo.es elmundo.es]</ref> A pesar d'esta eliminación, en xunto el Getafe realiza una gran campaña nesta primer Copa de la UEFA qu'apuesta en tola so hestoria, esaniciando a equipos como'l [[SL Benfica|Benfica]], o'l [[AEK Atenes FC]], amás de vencer clubes históricos como [[Tottenham Hotspur FC]] o [[RSC Anderlecht]]. El [[16 d'abril]] de [[2008]], el Getafe pierde la so segunda final de [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] consecutiva, esta vegada contra'l [[Valencia Club de Fútbol|Valencia]], con un marcador más abuitáu de 3-1, nel que'l solitariu gol azulón foi consiguíu de penalti por [[Esteban Granero|Granero]]. El [[2 de mayu]] de [[2008]], na conmemoración del 2ᵘ centenariu del [[llevantamientu del dos de mayu]], el Getafe recibe la Medaya d'Oru de la Comunidá de Madrid, per parte de la presidenta [[Esperanza Aguirre]], que pronuncia les siguientes pallabres: "El Getafe nun dexó d'ablucar a tolos aficionaos al fútbol. El trabayu de directivos, téunicos y xugadores dexó al equipu de la que yá ye una gran ciudá xaciase colos meyores, como'l [[FC Bayern München|Bayern Múnich]]".<ref>[http://www.as.com/futbol/articulo/getafe-recibe-medaya-oro-comunidá/dasftb/20080502dasdasftb_11/Tes El Getafe recibe la medaya d'oru de la Comunidá], noticia de [http://www.as.com AS.com]</ref> Na temporada [[Primer División d'España 2009/10|2009/10]] proclámase sestu na 1ªDivisión en sumando 58 puntos y colla clasificase pa la Europa League (Antigua UEFA) en ganando al [[Club Atlético de Madrid]] 1-3 nel [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]] y asina peracabar una magnífica temporada so les órdenes de [[José Miguel González Martín del Campu|Míchel]]. En dicha temporada bátense tolos récores de la hestoria del Getafe. El máximu goliador del Getafe foi [[Roberto Soldado]], qu'una temporada dempués foi ficháu pol [[Valencia CF]] al faer una bien bona campaña, al igual que [[Pedro Lleón]], que foi ficháu pol [[Real Madrid Club de Fútbol]]. Míchel siguió al frente del club azulón. Na temporada [[Primer División d'España 2010/11|2010/11]] el Getafe compite per segunda vegada na UEFA Europa League superando na eliminatoria previa al [[APOEL Nicosia]] [[Xipre|xipriota]]. Ye esaniciáu na fase de grupos quedando terceru contra [[VfB Stuttgart]], [[BSC Young Boys|Young Boys]] y [[Odense BK]]. En lliga l'equipu ye bien irregular llegando a lluchar pola permanencia nel postreru partíu consiguiendo finalmente la 16ª posición. === Afitamientu en Primer === [[Ficheru:Getafe CF - Equipo. Temporada 2012-2013.jpg|thumb|300px|Equipu del Getafe temporada 2012-13, aconceyáu momentos antes del entamu del partíu. Partíu celebráu'l 21-04-2013 ente'l Getafe - [[Real Club Deportivo Español|Espanyol]] correspondiente a La Lliga.]] [[Ficheru:GetafeFCB.jpg|thumb|300px|Partíu apostáu ente'l Getafe y el [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]].]] Na [[Primer División d'España 2011/12|siguiente temporada]] remata'l contratu de [[José Miguel González Martín del Campu|Míchel]] como entrenador y fíchase a [[Luis García Plaza]] por un periodu de 3 años. Al club retornen xugadores como [[Daniel Güiza]], [[Pedro Lleón]] o [[Alexis Ruano]], destacando'l canteranu [[Abdelaziz Barrada]] y el porteru vencíu pol [[Valencia Club de Fútbol|Valencia]], [[Miguel Ángel Moyá]]. Tres un mal entamu de temporada l'equipu consigue una regularidá que-y fai algamar la permanencia a 5 xornaes del final de lliga, esbardiando la oportunidá d'algamar puestos europeos nel últimu tramu de la competición. El [[21 d'abril]] de [[2011]] faise oficial, per parte del grupu inversor [[Royal Emirates Group of Companies|Royal Emirates Group]] de [[Dubái]] ([[Emiratos Árabes Xuníos]]), la compra de la [[Sociedad Anónima Deportiva]].<ref>[http://www.as.com/futbol/articulo/royal-emirates-confirma-adquisicion-getafe/20110421dasdasftb_67/Tes Royal Emirates confirma l'adquisición del Getafe] en [http://www.as.com AS.com]</ref> Esta información confírmase'l día [[25 d'abril]] de [[2011]] per parte del presidente del club [[Ángel Torres Sánchez]] en rueda de prensa, y comunícase qu'entraría a valir el [[1 de xunetu]] de [[2012]]. Pasáu un añu, por informaciones contradictories per parte de la direición del club y de [[Royal Emirates Group of Companies|Royal Emirates Group]] desconocíase cual fuera l'alcuerdu robláu ente dambos, y el futuru del mesmu.<ref name="declaraAT"/> El [[27 de xunu]] de [[2012]] faise públicu qu'una supuesta trama d'estafadores encabezada pol empresariu [[España|español]] [[Joan Batalla Juanola]] fuera deteníu'l [[19 de xunu]] polos [[Mozos d'Escuadra]].<ref>[http://www.eleconomista.es/interstitial/volver/bolsa12/catalunya/noticias/4053648/06/12/La-Policia-detien-a-Batalla-Juanola-ex-de-Finques-Corral.html La Policía detien a Batalla Juanola, ex de Finques Corral] noticia en [http://ecodiario.eleconomista.es L'Economista.es]</ref> Esti empresariu fuera primeramente l'interlocutor ente [[Royal Emirates Group of Companies|Royal Emirates Group]] y el Getafe C.F. Parte de la prensa deportiva interpretó que [[Royal Emirates Group of Companies|Royal Emirates Group]] formaba parte de la trama confundiendo a la empresa [[Dubái|dubaití] con falsos xeques y estafadores.<ref>[http://www.as.com/futbol/articulo/deteníos-xeques-estafaben-getafe/20120628dasdaiftb_36/Tes Deteníos los 'xeques' qu'estafaben al Getafe] noticia en [http://www.as.com AS.com]</ref><ref>[https://www.marca.com/2012/06/27/futbol/equipos/getafe/1340781043.html Una banda de falsos xeques estafa al Getafe] noticia en [https://www.marca.com www.marca.com]</ref><ref>[http://www.sport.es/es/noticias/liga-bbva/getafe-espanyol-ente-les-victimas-una banda falsos-xeques-arabes-1982701 Getafe y Espanyol, ente les víctimes d'una banda de falsos xeques árabes] noticia en [http://www.sport.es www.sport.es]</ref> El día [[28 de xunu]] de [[2012]] [[Royal Emirates Group of Companies|Royal Emirates Group]] comunica que va entamar aiciones llegales por estos fechos, si fora precisu.<ref>[https://www.marca.com/2012/06/28/futbol/equipos/getafe/1340878485.html Royal Emirates Group va entamar aiciones llegales contra 'Batalla Juanola'] noticia en [https://www.marca.com www.marca.com]</ref> En [[mayu]] de [[2012]] faise bultable l'enfrentamientu esistente dende va delles temporaes ente [[Ángel Torres Sánchez]], presidente del club, y l'afición del Getafe causada pola política social, pola falta de fomentu de la crecedera de l'afición, y especialmente pol preciu de los abonos "económicos" que son tres el [[Athletic Club]] los de mayor preciu de [[Primer División d'España|1ᵉʳ División]]. Esta ye la causa, según los aficionaos, del continuu descensu d'abonaos y de la cada vez más escasa asistencia al estadiu agravada pola crisis económica. El [[24 de mayu]] de [[2012]], [[Ángel Torres Sánchez|Ángel Torres]] realiza unes declaraciones públiques criticando la protesta de l'afición azulona nes qu'espresa que "''el Getafe tien el [abonu] más baratu de primera''" y "''Ye un disparate. Si ta de moda protestar yo xuno. Los futbolistes ganen enforma. En cuenta de tantos homenaxes, que se rebaxen el sueldu y paguen lo que supondría la baxada de los abonos''".<ref name="declaraAT">[http://www.as.com/futbol/articulo/angel-torres-casa-mandu/20120525dasdaiftb_40/Te Ángel Torres: "Na mio casa mando yo"] en [http://www.as.com AS.com]</ref> El [[27 de mayu]] de [[2012]] celébrase una concentración por una plataforma d'aficionaos denomada "Getafe somos toos" na puerta 0 del [[Coliseum Alfonso Pérez]] en protesta por considerase una "Afición Maltratada" pol club compareciendo aprosimao 500 aficionaos del equipu.<ref>[http://www.as.com/futbol/articulo/aficion-geta-espera-xestu-angel/20120529dasdaiftb_21/Tes L'afición del Geta nun espera un xestu d'Ángel Torres] en [http://www.as.com AS.com]</ref> En setiembre de 2014 la [[Lliga de Fútbol Profesional|LFP]] prohibe inscribir a Pedro Lleón. {{AP|Temporada 2013/14 del Getafe Club de Fútbol Xugador emblemáticos que dexen el club nesta dómina son [[Manu del Moral]] na temporada [[Primer División d'España 2011/12|2011/12]] con destín el [[Sevilla Club de Fútbol|Sevilla]]; [[Daniel Alberto Díaz|Daniel Cata Díaz]] na temporada [[Primer División d'España 2012/13|2012/13]] ficháu pol [[Atlético de Madrid]] y el capitán [[Javier Casqueru]], tamién na temporada [[Primer División d'España 2012/13|2012/13]] por rescisión de contratu. Toos ellos siendo capitanes del equipu na temporada anterior a la so marcha. === Descensu y ascensu exprés === [[Ficheru:Deporgetafe4.jpg|thumb|370px|Alcuentru apostáu ente'l [[Deportivo de La Coruña]] y el [[Getafe CF]].]] El 15 de mayu de la temporada 2015/2016 de la Lliga BBVA y per primer vegada na so hestoria, el Getafe baxa a Segunda División tres 12 años na máxima categoría, xuntu col [[Rayo Vallecano de Madrid|Rayo Vallecano]] y el [[Levante Unión Deportiva|Levante]]. Sicasí, tres solos un añu en segunda división, el Getafe consigue'l [[24 de xunu]] de [[2017]] l'ascensu a primer por 2ª vegada na so hestoria, en superando al C.D. Tenerife por 3 goles a 1 na segunda ronda del ''play-off'' d'ascensu.<ref>{{cita publicación |títulu=El Getafe vuelve a Primer con un ascensu exprés|url=https://www.elmundo.es/deportes/futbol/2017/06/24/594ed1a3468aeb1c638b45ee.html|fechaaccesu=17 de xunetu de 2017|periódicu=ELMUNDO|idioma=es}}</ref> Hai de solliñar que foi ante'l mesmu Tenerife nel Heliodoro, 13 años tras, onde se consiguió'l primer ascensu. Tres una campaña qu'empezó complicada (el Getafe llegó a tar nel penúltimu puestu de primeres de la campaña), [[José Bordalás]] faise cargu del club y, n'acabando en 3ᵉʳ posición y superar a Huesca y C.D. Tenerife nel play-off (que tamién xugó'l Cádiz esi añu) consigue'l so segundu ascensu a primer división.<ref>{{cita publicación |apellíu=AS|nome=Diariu|títulu=Bordalás, que coyó 21ᵘ al Geta, va siguir: "Mereció la pena"|url=https://futbol.as.com/futbol/2017/06/24/segunda/1498339498_625962.html|fecha=24 de xunu de 2017|fechaaccesu=17 de xunetu de 2017|periódicu=AS.com|idioma=es}}</ref> == Presidentes == {{CP|Presidentes del Getafe Club de Fútbol}} Dende primer presidente del Getafe Club de Fútbol [[Antonio de Miguel Navas]] hasta l'actual, [[Ángel Torres Sánchez]]; la rellación de presidentes ye: {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Presidentes |- | 1983/1992 || {{bandera|España}} [[Antonio de Miguel Navas]] |- | 1992/2000 || {{bandera|España}} [[Francisco Flores Díaz]] |- | 2000/2001 || {{bandera|España}} [[Francisco Felipe Gónzalez Gervaso]] |- | 2001/2002 || {{bandera|Arxentina}} [[Javier Domingo Rebosio]] |- | 2002/Actual || {{bandera|España}} [[Ángel Torres Sánchez]] |} === Organigrama del Club 2017/2018 === <small> ''Actualizáu'l [[3 de xunetu]] de [[2017]].<ref>[http://www.getafecf.com/Elclub/Organigrama.aspx Organigrama]</ref></small> * '''Conseyu d'Alministración''' ** '''Presidente''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Español]] [[Ángel Torres Sánchez]] ** '''Vicepresidente 1ᵘ''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|español]] Felipe Triguero Escobar ** '''Vicepresidente 2ᵘ''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|español]] Valentín Sánchez Girón ** '''Vocal Vicesecretariu''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|español]] Fernando Santos de la Parra ** '''Vocal Tesoreru''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|español]] María Ángeles Carlos Vara ** '''Vocal''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|español]] Damián Jiménez Flaire ** '''Secretariu del Conseyu d'Alministración''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|español]] Juan Leif Pérez - Preus * '''Direición Xeneral''' ** '''Direutor Xeneral''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|español]] José María Durán * '''Direición Deportiva''' ** '''Direutor Xeneral Deportivo''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] [[Toni Muñoz]] ** '''Direutor Deportivo''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] [[Ramón Planes]] ** '''Secretariu Téunicu''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Carlos Guerrero Santiago ** '''Responsable Fútbol Base''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Damián Jiménez Flaire ** '''Coordinador Fútbol Base''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Juan Manuel Hernández Cáceres * '''Alministración y operaciones''' ** '''Alministración y operaciones''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] José Antonio Ramírez * '''Finances y contabilidá''' ** '''Direutora financiera''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Mª Angeles Carlos ** '''Tesorería''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Patricia Torres * '''Serviciu Médicos''' ** '''Médicu''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Cristopher Oyola Palacios ** '''Médicu''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Ana de la Torre Combarros ** '''Fisioterapeuta''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Álvaro García Zudaire ** '''Fisioterapeuta''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Carlos Enrique López Nuevu ** '''Fisioterapeuta''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Agustín García Collada ** '''Recuperador''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Sergio Jiménez Rubio * '''Comunicación y mercadotecnia''' ** '''Direutora de comunicación''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Luz Monzón Rubio ** '''Axunta comunicación''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Marta Hernández ** '''Redes sociales''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] David Torres ** '''Direutor de mercadotecnia''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Alberto Heras * '''Funciones Institucionales''' ** [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] [[Sergio Pachón]]<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/3481/Pachon-ficha-por-el-Getafe.aspx</ref> ** [[Ficheru:Flag of Romania.svg|20px|Rumanía]] [[Gheorghe Craioveanu|Gica Craioveanu]]<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/3681/Gica-vuelve-al-Getafe.aspx</ref> * '''Asociación de Ex-xugadores<ref>http://www.getafecf.com/Elclub/AsociacionExjugadores.aspx</ref>''' ** '''Presidente''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Francisco Vara González ** '''Vicepresidente''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Agustín Clemente Alonso ** '''Secretariu y Tesoreru''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Gregorio Serrano Romero ** '''Vocales''': [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] José Ángel Salazar Larracoechea [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|España]] Javier Asunción Alfonso == Himnu == ''¡Oh! Getafe Club de Fútbol<br /> siempres algames la victoria,<br /> y los tos trunfos son motivu<br /> que te lleven a la gloria.'' ''Nel to xuegu la nobleza<br /> va xunida a la gallardía,<br /> ye'l to emblema la hidalguia<br /> ye'l to emblema la hidalguia<br /> y el to escudu ye'l valor.'' ''Lucha Getafe con gallardía<br /> los tos xugadores lleones son,<br /> y cuando avances esclamen toos<br /> viva'l Getafe que ye'l meyor.'' ''Sigue la ruta qu'hasta agora lleves<br /> enllena de trunfos, honra y honor,<br /> hasta que toos dicite puedan<br /> viva'l Getafe que ye campeón.'' ''A la llucha pola gloria<br /> va'l Getafe Club de Fútbol,<br /> y va formando la so hestoria<br /> con trunfos pal futuru'' ''Los sos defenses y porteru<br /> formen valla infranquiable,<br /> los sos medios y delanteros<br /> los sos medios y delanteros<br /> son d'emburrie arrollador.'' ''Lucha Getafe con gallardía<br /> los tos xugadores lleones son,<br /> y cuando avances esclamen toos<br /> viva'l Getafe que ye'l meyor.'' ''Sigue la ruta qu'hasta agora lleves<br /> enllena de trunfos, honra y honor,<br /> hasta que toos dicite puedan<br /> viva'l Getafe que ye campeón.'' ''¡Campeón!'' === Otros himnos === L'himnu del '''Getafe CF''' ye una adautación de [[Mariano Moreno Quirós]] del himnu escritu por [[Manuel Bengoa]], periodista y unu de los fundadores del [[Club Getafe Deportivo]] nel añu [[1923]]. La música utilizada entós daquella yera la del ''Cantar a la Espada'' de la zarzuela ''[[El Güéspede del sevillanu]]''.<ref>''Historias del Geta''. Páxines: 60, 197 y 198</ref> <center> ''«Oh, Getafe Deportivo,<br /> siempres algames la victoria<br /> y los tos trunfos son motivu<br /> que te lleven a la gloria»''<br /> </center> <small><center>''Primer estrofa del himnu del Getafe Deportivo''<br />''Lletra: Manuel Bengoa''</center></small> Aparte del himnu oficial esisten dellos cantares de grupos musicales, que son homenaxe al Getafe Club de Fútbol y que son utilizaes como himnos alternativos del equipu. * ''¡Vamos Getafe!'' del grupu de [[Ferrol]] [[Los Limones]] que por cuenta de la primer final de copa del rei qu'apostó l'equipu en [[2007]] foi compuestu a pidimientu de la cadena de radio [[Onda Madrid]]. * ''Marea azul'' del grupu [[getafe]]nse de [[rock]] [[Listea]]. * ''Tiñise d'azul'' del grupu [[heavy]] de [[Getafe]] [[Díscipulos de Salieri]]. * ''Los humildes al poder'' compuestu ya interpretáu pol artista Getafense Fernando Sierra. * ''Getafe C.F.'' compuesta pol grupu de rap Mar Negru. == Escudu == L'escudu '''oficial''' del '''Getafe CF''' ye una adautación del escudu de la [[Getafe|llocalidá]] sobre un aru de color azul col nome del equipu y coronando con un balón de fútbol. [http://www.getafecf.com/Portals/0/ClubData/images/logo/logo400_400.png Escudu Oficial del Club] Na temporada [[2013]]/[[2014|14]], por cuenta de la conmemoración de la décima temporada en [[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] incorporar al escudu un marcu circular coles siguiente lleenda en lletres doraes: "2004-2014 10 AÑOS EN PRIMER" y afatáu pola representación de dos rama de lloréu doraes. [http://www.getafecf.com/Portals/0/ClubData/images/logo/logo10years400_400.png Escudu conmemorativo] == Uniforme == El color del uniforme principal ye l'azul escuro o azulón, similar al de la ropa profesional utilizada na construcción o les fábriques. Estos colores yeren los utilizaos pol desapaecíu [[Club Getafe Deportivo]] fundáu en [[1946]], y pol so antecesor homónimu fundáu en [[1923]]. De normal la segunda equipación foi dafechu de color coloráu, anque en distintes temporaes optóse por otros colores distintos. El so patrocinadores principales, a lo llargo de los años, fueron: Puertes Visel, Sacresa, Centru Comercial Opción, P.S.G., Grupu Galcó, [[Burger King]], CONFREMAR y Tecnocasa. === Uniforme temporada 2017/2018<ref>http://getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4536/Equipaciones-17-18.aspx</ref> === * '''Uniforme titular:''' Camiseta, pantalón y medies color azulón. * '''Uniforme alternativu:''' Camiseta, pantalón y medies color coloráu. * '''Tercer uniforme:''' Camiseta, pantalón y medies color mariellu flúor. La firma deportiva oficial mientres la temporada 2017/18 ye [[Joma]], ente que'l patrocinadores oficiales son Tecnocasa y Granitos Buenavista.<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4625/Granitos-Buenavista-nuevu-patrocinador.aspx</ref> == Estadiu == [[Ficheru:Coliseum-getafe.JPG|thumb|250px|Coliseum Alfonso Pérez, estadiu del Getafe CF.]] {{AP|Coliseum Alfonso Pérez}} L'estadiu del club ye'l [[Coliseum Alfonso Pérez]], asitiáu en [[Getafe]] ([[Comunidá de Madrid|Madrid]]). Ye de propiedá municipal y el nome del estadiu poner n'honor del famosu ex-xugador de fútbol de la [[Getafe|llocalidá]], [[Alfonso Pérez]], anque'l xugador nunca tuvo nenguna rellación deportiva col club. Esti estadiu foi construyíu en [[1998]] y anguaño, tres la so ampliación, tien una capacidá de 17.393 persones,<ref name="datosoficiales"/> con una asistencia media de 11.174 (65,7%) na temporada [[2010]]/[[2011|11]].<ref name=marca2012 >Guia Marca de la Lliga 2012. Páx.69</ref> El Getafe CF xuega nesti estadiu dende'l [[30 d'agostu]] de [[1998]], fecha na que l'equipu xugara'l so primer partíu contra'l [[Talavera Club de Fútbol]], anque la inauguración oficial produzse unos díes más tarde, el [[2 de setiembre]], con un partíu triangular que cuntaría cola presencia del [[Club Atlético de Madrid]], [[Borussia Dortmund]] y [[Feyenoord Rotterdam]].<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1998/09/03/063.html Getafe estrena un estadiu de primera], hemeroteca de [http://hemeroteca.abc.es www.abc.es]</ref> A 200 metros del [[Coliseum Alfonso Pérez]] ta la Ciudá Deportiva del Getafe, una cortil con tres campos de fútbol y diverses instalaciones deportives nes cualos entrenen los equipos del Getafe Club de Fútbol. Al estadiu puede llegase, por tresporte públicu, nes llinies d'autobús interurbanes 443, 448, 488, los nocherniegos N805 y N807 y la llinia urbana 3. En [[Metro de Madrid|Metro]], la [[Estación de Los Espartales]] de la [[Llinia 12 (Metro de Madrid)|llinia 12]] ye la más cercana a la cortil. Y en [[Cercanía Madrid|Cercaníes]], la [[Estación de Les Margarites Universidá]] de la [[Llinia C-4 (Cercanía Madrid)|Llinia C-4]] y la [[Estación d'El Casar]] de la [[Llinia C-3 (Cercanía Madrid)|llinia C-3]] son les más próximes al campu de fútbol. Antes de 1998, los equipos del club xugaben y entrenaben nel estadiu de fútbol del barriu Getafense de [[Les Margarites (Getafe)|Les Margarites]], que tenía una capacidá enforma menor que l'actual. Darréu xugaron nel [[Estadiu Juan de la Cierva]] del barriu [[Juan de la Cierva (Getafe)|Juan de la Cierva]] una temporada de manera provisional hasta la construcción del nuevu estadiu. {{panorama|Panorámica Coliseum Alfonso Perez.jpg|2000px|Panorámica del Coliseum Alfonso Pérez}} Otros estadios utilizaos dende la so primer fundación en 1923 fueron: * Campu del Aeródromu (1923-1927) * Campu de la Devesa de la Moza (1927-1930) * Campu de la Cai d'el Vinagre (1930-1932) * Campu del Reximientu d'Artillería (1946-1950) * Campu de los Sindicatos (1950-1956) * Campu Municipal de San Isidro (1956-1970) * Estadiu Municipal Les Margarites (1970-1996) * [[Estadiu Juan de la Cierva]] (1996-1998) == Afición == {{VT|Historia de Getafe}} {{VT|Área metropolitana de Madrid}} Les carauterístiques de l'actual afición del Getafe Club de Fútbol tán bien determinaes pola recién historia del club y del [[Getafe|conceyu]] que representa, y tamién de manera bien importante pola proximidá a equipos de talla internacional como'l [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C.F.]] y [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]]. Hasta'l so ascensu a [[Primer División d'España|Primer División]] nel añu [[2004]], el Getafe Club de Fútbol militara en divisiones inferiores, alternando la [[Segunda División d'España|2ª división]] y la [[Segunda División B d'España|2ª división B]] (2ª y 3ª categoría del fútbol español), esto convertía-y en munches ocasiones nel segundu equipu de los vecinos de [[Getafe]], de la mesma qu'asocede en munches rexones españoles onde la poca posibilidá de consecución d'un títulu de dalgún de los equipos próximos xeográficamente, entá militando en [[Primer División d'España|primer división]], fai decantase a munchos aficionaos españoles por preferir equipos como'l [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C.F.]] o'l [[Futbol Club Barcelona|F.C. Barcelona]].<ref>{{cita web |autor=As.com (Luis Nieto) |títulu=España pasar del Madrid al Barcelona |url=http://futbol.as.com/futbol/2011/10/10/mas_futbol/1318228009_850215.html |fechaaccesu=28 d'agostu de 2013 |fecha=10 d'ochobre de 2011}}</ref> El club ta asitiáu nun [[Getafe|conceyu]] del [[área metropolitana de Madrid]] con una mayoría de población emigrante d'otres rexones españoles llegada nes décades de los años [[Años 1960|1960]] y [[Años 1970|1970]], munchos na so mayoría aficionaos d'otros clubes de los sos llugares d'orixe, o nel so defectu de dalgún de los grandes clubes de la lliga, cuantimás el [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C.F.]] o [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]]. Hai qu'añedir la escasísima presencia nos medios d'información deportiva, al nun disponer de cobertoria por nengún tipu de prensa rexonal tal como asocede n'otros equipos de capital de provincia, siendo ésta acopada cuasi n'esclusiva pol [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C.F.]], [[Futbol Club Barcelona|F.C. Barcelona]] y [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]].{{ensin referencies}} L'ascensu a [[Primer División d'España|primer división]] del Getafe C.F., aumentó espectacularmente el númberu d'abonaos, llamaos pola novedá de tener al equipu del conceyu xugando na máxima categoría. Pasar d'aprosimao 5.000 abonaos na temporada 2003/04 a cerca de 11.500 abonaos na 2004/05. Cifres que se caltuvieron gracies a les siguientes temporaes nes que l'equipu xugó dos finales de [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]] y tuvo una gran participación na [[Lliga Europea de la UEFA|Copa de la UEFA]].<ref>{{cita web |autor=European Football Statistics |títulu=Attendance - España |url=http://www.european-football-statistics.co.uk/attn.htm |fechaaccesu=28 d'agostu de 2013 |idioma=Inglés}}</ref> Esto fixo qu'apaecieren munchos aficionaos fuera del conceyu de [[Getafe]]. Getafenses que se colaron a vivir a otres poblaciones colos precios de la vivienda más baratos, o aficionaos de poblaciones próximes ([[Parla]], [[Fuenlabrada]], [[Móstoles]], …) que se sienten atraíos por un equipu modestu.{{ensin referencies}} Inclusive empiecen a apaecer aficionaos n'otres provincies españoles y otros países como [[Gran Bretaña]], [[Alemaña]], [[Venezuela]], [[Australia]], [[Méxicu]], etc.{{ensin referencies}} A partir del añu [[2008]] empieza un fuerte cayente nel númberu d'abonaos causaos posiblemente por: * L'importante aumentu nos precios de los abonos, y una ineficaz política social del club.<ref>{{cita web |autor=Marca.com (Emilio Contreras) |títulu=Carta abierta a Ángel Torres |url=https://www.marca.com/blogs/fair-play/2012/05/17/carta-abierta-a-angel-torres.html |fechaaccesu=28 d'agostu de 2013 |obra=Fair Play - blogue |fecha=17 de mayu de 2012}}</ref> * Una crisis económica n'[[España]] qu'afecta especialmente a la industria y por tantu al poder adquisitivu d'una masa social predominantemente obrera como son los vecinos de [[Getafe]]. * Una política de la [[Lliga Nacional de Fútbol Profesional]], sobremanera nos horarios y precios d'entrada y abonos, que perxudica a los aficionaos que deseyen asistir a los estadios.<ref>{{cita web |autor=ElPeriodico.com (Carlos F. Marcote) |títulu=Crisis nes graes |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/deportes/crisis-asistencia-los campos-futbol-2251547 |fechaaccesu=28 d'agostu de 2013 |fecha=17 de payares de 2012}}</ref> * Parte d'abonaos ensin suficiente enraigono adquiríu pol equipu a los que se-yos pasó l'efeutu novedosu del ascensu a primer división. * Males temporaes del equipu en xuegu y resultaos, llegando a tar en cantu del descensu un par de temporaes. Toes estes causes provoquen qu'hubiera un descensu cercanu a los mil abonos per temporada, algamando los aprosimao 6.000 abonaos de la temporada [[Primer División d'España 2013/14|2013/14]], teniendo l'estadiu una asistencia inferior al 50% de la so capacidá. La imaxe del estadiu mediu vacíu xuníu al descreitu favorecíu per parte d'una prensa deportiva española sensacionalista, fizo que s'estigmatizara al club con una fama d'equipu ensin afición.<ref>{{cita web |autor=VAVEL España (Marcos Méndez De La Peña) |títulu=L'afición del Getafe: una diana perfecta pa les crítiques |url=http://www.vavel.com/es/futbol/getafe-cf/195009-la-aficion-del-getafe-una diana perfecta-para-criticar.html?mode=vavel_newspaper.tpl |fechaaccesu=28 d'agostu de 2013}}</ref> Sicasí, dáu'l bon desempeñu del club en segunda división na temporada [[Segunda División d'España 2016-17|2016/17]], tres el que se consiguió l'ascensu tan solo un añu dempués de baxar, y una política de precios más razonable que n'años anteriores ,<ref>{{cita web | autor=Marca (Juancar Navacerrada) |títulu=Tres un paréntesis, volvimos |url=https://www.marca.com/futbol/getafe/2017/06/26/595158bbe5fdea2c4d8b45f5.html |fechaaccesu=17 de xunetu de 2017}}</ref> paez que l'estigma empieza a sumir. Tanto ye asina, que pa la temporada [[Primer División d'España 2017-18|2017/18]] espérense más de 12.000 abonaos nel Coliseum, lo que superaría los so meyor rexistru, consiguíu más d'una década tras na so primer temporada en primer, cuando se cuntaba con unos 11.500 abonaos.<ref>{{cita web | autor=Marca (Juancar Navacerrada) |títulu=El Getafe yá supera los 10.000 abonaos |url=https://www.marca.com/futbol/getafe/2017/07/16/596b5ae0468aeb0c038b45b3.html |fechaaccesu=17 de xunetu de 2017}}</ref> === Rivalidaes === {{VT|Derbi del Sur de Madrid}} Anque'l Getafe C.F. militara en primer división y participáu en competiciones europees, el so principal rival sigue siendo l'equipu del conceyu más cercanu, el [[Club Deportivo Leganés|C.D. Leganés]]. Históricamente conocíu como'l Derbi del Sur de Madrid, los partíos ente Getafe C.F. y [[Club Deportivo Leganés|C.D. Leganés]] tuvieron la máxima espectación per parte de les aficiones de dambos clubes, remontándose esta rivalidá dende la esistencia del [[Club Getafe Deportivo]]. Esti bracéu caltúvose tamién ente'l filial, el [[Getafe Club de Fútbol "B"|Getafe “B”]], y el [[Club Deportivo Leganés|C.D. Leganés]] mientres unos años, mientres dambos pertenecíen en [[Segunda División B d'España|2ª división B]].<ref>{{cita web |autor=ABC.com |títulu=Un autogol decide'l derbi madrilanu |url=https://www.abc.es/hemeroteca/historico-01-04-2001/abc/Deportes/un-autogol-decide-el derbi-madrile%C3%B1o_21702.html# |fechaaccesu=28 d'agostu de 2013 |fecha=1 d'abril de 2001}}</ref><ref>{{cita web |autor=Diariu de Córdoba (EFE) |títulu=El Leganés frena la bona racha del Getafe con un empate maneru |url=http://www.diariocordoba.com/noticias/deportes/el-leganes-frena-bona-racha-del-getafe-con-un empate-esteril_124622.html |fechaaccesu=28 d'agostu de 2013 |fecha=24 de mayu de 2004}}</ref> Tres l'ascensu del Leganés en [[2016]] y el posterior ascensu express del Getafe en [[2017]], vivir por primer vegada'l [[Derbi del Sur de Madrid]] en primer división.<ref>{{cita publicación |títulu=Getafe: "L'añu que vien, Getafe-Leganés" - Marca.com|url=https://www.marca.com/futbol/getafe/2017/06/27/59523d67ca4741a54d8b45de.html|fechaaccesu=17 de xunetu de 2017|periódicu=Marca.com|idioma=es}}</ref> === Peñes === De les peñes esistentes les más antigües son Peña L'Amistá fundada en [[1970]], Peña Los Perexiles fundada en [[1971]] y Peña San Isidro fundada en [[1975]]. Estes peñes fueron fundaes por aficionaos del desapaecíu [[Club Getafe Deportivo]] y caltuvieron la so continuidá col nuevu Getafe C.F. Peñes Getafenses singulares son: * Peña Doña Romera, fundada en [[1995]], siendo una de les primeres peñes d'aficionaos al fútbol n'[[España]] integraes única y puramente por muyeres. * Peña Peñi, que tien la orixinalidá de que foi creada n'honor de Javier Cabeza Valero "Peñi", utillero del equipu. Amás de les reseñaes esisten más peñes d'aficionaos como:<ref>{{cita web |autor=Getafe C.F. s.a.d. |títulu=Peñes |url=http://www.getafecf.com/Azulones/Pe%C3%B1as.aspx |fechaaccesu=29 d'agostu de 2013}}</ref><ref>{{cita web |autor=Federación de Peña Getafe C.F. |títulu=Llistáu de Peñes |url=http://www.fepegetafecf.com/index.php/p-llistáu-de-penhas |fechaaccesu=29 d'agostu de 2013}}</ref> {{Columna}} * Peña Amoria Azul<ref>[http://www.mareaazul.com Páxina web de la Peña Amoria Azul]</ref> * Lleones Azules * El Postreru Azul {{Nueva columna}} * El Botellín * Comandos Azules * Getagenios. {{Nueva columna}} * Seición Pollo * L'Increíble Azul<ref>[http://increibleazul.emiweb.es/ Páxina web dede L'INCREÍBLE AZUL]</ref> * etc... {{Final columnes}} Peñes Getafenses fora d'España (según la páxina oficial) son: * {{bandera|Venezuela}} Peña Rumbera de Caracas, d'aficionaos azulones na capital de Venezuela. * {{bandera|Reinu Xuníu}} Peña Fulham Branch Getafe, con casa en [[Londres]] y creada por aficionaos del [[Fulham Football Club|Fulham F.C.]] * {{bandera|Reinu Xuníu}} Peña Getafense Escocia.<ref>http://getafe-escocia.blogspot.com.es/</ref> * {{bandera|Xapón}} Peña Getafense Tokyo, d'aficionaos azulones na capital de Xapón. La mayoría de les peñes del Getafe C.F. tán acomuñaes a la Federación de Peñes de Getafe C.F. que de la mesma ta acomuñada dende l'añu [[2000]] a AFEPE – Aficiones Xuníes, Asociación de Federaciones de Peñes Españoles. Cuenta cola Casa del Aficionáu, local próximu al [[Coliseum Alfonso Pérez]].<ref>{{cita web |autor=Federación de Peña Getafe C.F. |títulu=¿Quien somos? |url=http://www.fepegetafecf.com/index.php/f-quien-somos |fechaaccesu=29 d'agostu de 2013}}</ref><ref>http://www.getafecf.com/Azulones/Pe%C3%B1as.aspx</ref> == Datos del club == * '''Temporaes en [[Primer División d'España|1ª]]''': 13 * '''Temporaes en [[Segunda División d'España|2ª]]''': ''12''<ref group="n">Sumando les temporaes del Getafe Deportivo (6) y les del Getafe CF (6).</ref> * '''Temporaes en [[Segunda División B d'España|2ª B]]''': 11 * '''Temporaes en [[Tercer División d'España|3ª]]''': ''19''<ref group="n">Sumando les temporaes del Getafe Deportivo (18) y les del Getafe CF (1).</ref> * '''Temporaes en [[Divisiones rexonales de fútbol d'España|categoríes rexonales]]''': ''16''<ref group="n">Sumando les temporaes del Getafe Deportivo (13) y les del Getafe CF (3).</ref> * '''Mayor goliada consiguida como llocal''':. ** En campeonatos nacionales: Getafe 5 - [[RCD Español]] 0 (22-1-2006) ** En torneos internacionales: Getafe 3 - [[AEK Atenes FC]] 0 (21-2-2008) * '''Mayor goliada consiguida como visitante''':. ** En campeonatos nacionales: [[RCD Español]] 1 - Getafe 5 (20-5-2007) ** En torneos internacionales: [[SL Benfica]] 1 - Getafe 2 (06-3-2008) <small>(resultancia repitida delles vegaes)</small> * '''Mayor goliada encaxada como llocal''':. ** En campeonatos nacionales: Getafe 1 - [[Real Madrid]] 5 (16-4-2016) ** En torneos internacionales: Getafe 0 - [[VfB Stuttgart]] 3 (04-11-2010) * '''Mayor goliada encaxada como visitante''':. ** En campeonatos nacionales: [[Club Atlético de Madrid]] 7 - Getafe 0 (23-11-2013) ** En torneos internacionales: [[BSC Young Boys]] 2 - Getafe 0 (30-9-2010). * '''Meyor puestu al terminar la lliga''': 6ᵘ (temporada 2009-2010) * '''Peor puestu al terminar la lliga''': 19ᵘ (temporada 2015-2016) * '''[[Clasificación histórica de la Primer División d'España|Posición histórica]]''': 25° * '''Fichaxe más caros''': [[Roberto Soldado]], [[Óscar Ustari]], [[Cata Díaz]]- 5.280.000 € los trés (2007-08; 2008-09) '''Nota''': En ''cursiva'', estadístiques pertenecientes conxuntamente col Getafe Deportivo. {{llistaref|group="n"}} === Nomes adoptaos === Estos son los nomes utilizaos pol equipu dende la so primer fundación en 1923:<ref>http://lafutbolteca.com/tag/club-getafe-deportivu/</ref><ref>http://lafutbolteca.com/getafe-club-de-futbol-s-a-d/</ref> * 1ª fundación: ** Sociedad Getafe Deportivo (1923-1924) ** Club Getafe Deportivo Foot-ball Club (1924-1933) * 2ª fundación: ** Club Getafe Deportivo (1946-1967) ** Club Getafe Kelvinator (1967-1970) ** Club Getafe Deportivo (1970-1983) * Refundación: ** Getafe Club de Fútbol (1983-1996) ** Getafe Club de Fútbol S.A.D. (1996-Actualidá) == Organigrama deportivu == === Plantía y cuerpu téunicu === {{Equipu de fútbol empecipio |equipo= Getafe Club de Fútbol |temporada=2017/2018<ref>http://www.getafecf.com/PrimerEquipo/Plantilla.aspx</ref> |edá=sí |procedencia=sí |contrato=sí |fondu=#0000bb |testu=#ffffff }} | colspan=8 bgcolor=#0000bb style="color:#ffffff;" align=center| '''Arqueros''' {{Xugador de fútbol|num=13|nac=España|nome=[[Vicente Guaita|Vicente '''Guaita''']]|pos=POR|edá={{edá|18|2|1987}}|procedencia={{bandera|España}} [[Valencia Club de Fútbol|Valencia C.F.]]|contratu=2018}} |- | colspan=8 bgcolor=#0000bb style="color:#ffffff;" align=center| '''Defenses''' {{Xugador de fútbol||num=2|nac=Togu|nome=[[Djené Dakoman Ortega|'''Djené''']]|pos=DEF| edá={{edá|31|12|1991}}|procedencia={{Bandera|Bélxica}} [[Sint-Truidense|K. Sint-Truidense V.V.]]|contratu=2023}} {{Xugador de fútbol||num=3|nac=Portugal|nome=[[Vitorino Antunes|Vitorino '''Antunes''']]|pos=DEF| edá={{edá|1|5|1987}}|procedencia={{Bandera|Ucraína}} [[FC Dinamo de Kiev|F.C. Dinamo de Kiev]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol||num=4|nac=España|nome=[[Bruno González|'''Bruno''' González]]{{cap}}<small> '''4ᵘ'''</small>|pos=DEF| edá={{edá|17|5|1990}}|procedencia={{Bandera|España}} [[Real Betis]]|contratu=2020}} {{Xugador de fútbol|num=6|nac=Uruguái|nome=[[Leandro Cabrera|Leandro '''Cabrera''']]|pos=DEF|edá={{edá|17|6|1991}}|procedencia={{bandera|Italia}} [[Football Club Crotone]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num=15|nac=España|nome=[[Francisco Molineru|'''Molineru''']]{{cap}}<small> '''3ᵘ'''</small>|pos=DEF|edá={{edá|26|7|1985}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Betis]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num=16|nac=España|nome='''[[Juan Cala]]'''|pos=DEF|edá={{edá|26|11|1989}}|procedencia={{bandera|Rusia}} [[FK Anzhí Majachkalá|F.K. Anzhí Majachkalá]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num=17|nac=Uruguái|nome='''[[Mathías Olivera]]'''|pos=DEF|edá={{edá|31|10|1997}}|procedencia={{bandera|Uruguái}} [[Club Nacional de Football|C. Nacional de F.]]|contratu=2023}} {{Xugador de fútbol|num=22|nac=Uruguái|nome=[[Damián Suárez|'''Damián''' Suárez]]|pos=DEF|edá={{edá|27|4|1988}}|procedencia={{Bandera|España}} [[Elche Club de Fútbol|Elche C.F.]]|contratu=2022}} {{Xugador de fútbol|num=28|nac=España|nome=[[Diego Hernández Barriuso|Diego '''Barri''']]|pos=DEF|edá={{edá|19|9|1995}}|procedencia={{bandera|España}} [[Getafe Club de Fútbol "B"]]|contratu=}} |- | colspan=8 bgcolor=#0000bb style="color:#ffffff;" align=center| '''Mediocampistes''' {{Xugador de fútbol|num=5|nac=España|pos=MED|nome=[[Markel Bergara|Markel '''Bergara''']]|edá={{edá|5|5|1986}}||procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num=7|nac=España|nome=[[Álvaro Jiménez Guerrero|'''Álvaro''' Jiménez]]|pos=MED|edá={{edá|19|5|1995}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Madrid Castilla]]|contratu= }} {{Xugador de fútbol|num=8|nac=Francia|nome=[[Mathieu Flamini|Mathieu ''' Flamini''']]|pos=MED|edá={{edá|7|3|1984}}|procedencia={{bandera|Inglaterra}} [[Crystal Palace Football Club|Crystal Palace]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num=10 |nac=Xapón|pos=MED|nome=[[Gaku Shibasaki|'''Gaku''' Shibasaki]]|edá={{edá|28|5|1992}}||procedencia={{bandera|España}} [[Club Deportivo Tenerife|C.D. Tenerife]]|contratu=2021}} {{Xugador de fútbol|num=12|nac=España|nome=[[Francisco Portillo Soler|Francisco '''Portillo''']]|pos=MED|edá={{edá|13|6|1990}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Betis]]|contratu= }} {{Xugador de fútbol|num=14|nac=España|nome=[[Sergio Mora Sánchez|Sergio '''Mora''']]{{cap}}<small> '''2ᵘ'''</small>|pos=MED|edá={{edá|30|8|1979}}|procedencia={{bandera|España}} [[UCAM Murcia Club de Fútbol|UCAM Murcia C. F.]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num=18|nac=Uruguái|pos=MED|nome=[[Mauro Arambarri|Mauro '''Arambarri''']]|edá={{edá|30|9|1995}}||procedencia={{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Boston River|C. A. Boston River]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num=20|nac=España|nome=[[Daniel Pacheco|'''Dani Pacheco''']]|pos=MED|edá={{edá|5|1|1991}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Betis]]|contratu= }} {{Xugador de fútbol|num=21|nac=Marruecos|nome=[[Fayçal Fajr|Fayçal '''Fajr''']]|pos=MED|edá={{edá|1|8|1988}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Club Deportivo de la Coruña|Deportivo de La Coruña]]|contratu=2019}} {{Xugador de fútbol|num=24|nac=Ecuador|nome=[[Jefferson Montero|Jefferson '''Montero''']]|pos=MED|edá={{edá|1|9|1989}}|procedencia={{bandera|Gales}} [[Swansea City Association Football Club|Swansea City A.F.C.]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num=26|nac=España|nome=[[Carlos Calderón López|Carlos '''Calderón''']]|pos=MED|edá={{edá|14|4|1995}}|procedencia={{bandera|España}} [[Getafe Club de Fútbol "B"]]|contratu=2019}} {{Xugador de fútbol|num=27|nac=Ecuador|nome=[[Gustavo Quezada Reinosa|Gustavo '''Quezada''']]|pos=MED|edá={{edá|6|4|1997}}|procedencia={{bandera|España}} [[Getafe Club de Fútbol "B"]]|contratu=}} {{Xugador de fútbol|num=31|nac=Congo|nome=[[Merveil Valthy Streeker Ndockyt|'''Merveil Ndockyt''']]|pos=MED|edá={{edá|20|7|1998}}|procedencia={{bandera|España}} [[Getafe Club de Fútbol "B"]]|contratu=2021}} |- | colspan=8 bgcolor=#0000bb style="color:#ffffff;" align=center| '''Delanteros''' {{Xugador de fútbol|num=9|nac=España|nome=[[Ángel Luis Rodríguez Díaz|'''Ángel''']]|pos=DEL|edá={{edá|26|4|1987}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Zaragoza]]|contratu=2020}} {{Xugador de fútbol|num=11|nac=Francia|nome=[[Loïc Rémy|Loïc '''Rémy''']]|pos=DEL|edá={{edá|2|1|1987}}|procedencia={{bandera|España}} [[Unión Deportiva Las Palmas|U.D. Las Palmas]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num=19|nac=España|nome=[[Jorge Molina Vidal|'''Jorge Molina''']]{{cap}}|pos=DEL|edá={{edá|22|4|1982}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Betis]]|contratu=2019}} {{Xugador de fútbol|num=23|nac=Senegal|nome=[[Amath Ndiaye|'''Amath''' Ndiaye]]|pos=DEL|edá={{edá|16|7|1996}}|procedencia={{bandera|España}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]]|contratu=2022}} {{Xugador de fútbol|num=30|nac=España|nome=[[Hugo Duru Perales|'''Hugo Duru''']]|pos=DEL|edá={{edá|10|11|1999}}|procedencia={{bandera|España}} [[Getafe C.F. Xuvenil A]]|contrato= }} {{Equipu de fútbol fin |entrenador={{bandera|España}} [[José Bordalás]] |axuntu= {{bandera|España}} [[José Végar]] (2ᵘ Entrenador)<br />{{bandera|España}} [[Sergio Pelegrín]] (2ᵘ Entrenador) |asistente={{bandera|España}} Santos Ramírez Gómez (Ayudante Téunicu)<br />{{bandera|España}} Javier Cabeza Valero, "Peñi" (Utillero)<br />{{bandera|Rumanía}} Costel Borta, "Costi" (Utillero)<br />{{bandera|España}} Antonio Carretero Rodríguez (Delegáu) |preparador={{bandera|España}} Javier Vidal Del Tell<br />{{bandera|España}} Sergio Jiménez Rubio (Readaptador físicu) |porteros={{bandera|España}} Javier Barbero Sanjuanes |fisio={{bandera|España}} Álvaro García Zudaire<br />{{bandera|España}} Carlos Enrique López Nuevu<br />{{bandera|España}} Enrique Pascual Muñoz<br />{{bandera|España}} Daniel Anuncibay Montero |médicu={{bandera|España}} Cris Oyola<br />{{bandera|España}} Ana de la Torre |url plantilla=http://www.getafecf.com/Primerequipo/Plantilla.aspx |actualización=23 de febreru de 2018 }} * <small> Los xugadores con dosales cimeros al 25 son, a tolos efeutos, xugadores del [[Getafe Club de Fútbol "B"]] y como tales, van poder compaxinar partíos col primera y segundu equipu. Como esixen les normes de la [[Lliga Nacional de Fútbol Profesional|LFP]], los xugadores de la primer plantía tendrán de llevar los dosales del 1 al 25. Del 26 d'equí p'arriba van ser xugadores del equipu filial.</small> * <small>Los equipos españoles tán llindaos a tener na plantía un máximu de trés xugadores ensin pasaporte de la [[Xunión Europea]] o comuñales B. La llista inclúi namái la principal nacionalidá de cada xugador, dalgunos de los xugadores non europeos tienen doble nacionalidá de dalgún país de la XE:</small> ** [[Fayçal Fajr|Fayçal '''Fajr''']] tien la doble nacionalidá [[Marruecos|marroquina]] y [[Francia|francesa]]. ** '''[[Mathías Olivera]]''' tien la doble nacionalidá [[Uruguái|uruguaya]] y [[España|española]]. ** [[Leandro Cabrera|Leandro '''Cabrera''']] tien la doble nacionalidá [[Uruguái|uruguaya]] y [[España|española]]. ** [[Gustavo Quezada Reinosa|'''Gustavo''' Quezada]] tien la doble nacionalidá [[Ecuador|ecuatoriana]] y [[España|española]].<ref>http://www.eluniverso.com/deportes/2017/01/15/nota/5996647/quezada-tricolor-19-anos-getafe</ref> === Xugadores del Getafe C.F. vencíos a otros equipos Actualizáu'l 1 de febreru de 2018 {| class="sortable" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=760px |+ style="background: #00aaff; color:white;" | '''Cesiones''' |- bgcolor=0000bb style="color:white;" ! | '''Xugador''' ! | '''Posición''' ! | '''Destín''' ! | '''Tipu''' ! | '''Cobru''' |- |align=left|{{bandera|España}} [[Alberto García Cabrera|'''Alberto''' García]] |align=left|[[Porteru (fútbol)|Porteru]] |align=left|{{bandera|España}} [[Rayo Vallecano de Madrid|Rayo Vallecano]] |align=left|Cesión con opción a compra<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4532/Alberto dexar-al Rayo.aspx</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|España}} [[Rubén Yáñez (futbolista)|'''Rubén Yáñez''']] |align=left|[[Porteru (fútbol)|Porteru]] |align=left|{{bandera|España}} [[Cádiz Club de Fútbol]] |align=left|Cesión<ref>http://www.cadizcf.com/noticia/alcuerdu-con-el-getafe-pa-la-cesion-de-ruben-yanez</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Emiliano Velázquez|Emiliano '''Velázquez''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|España}} [[Rayo Vallecano de Madrid|Rayo Vallecano]] |align=left|Cesión<ref>https://twitter.com/RVMOficial/status/900701232611942400</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Francia}} [[Karim Yoda|Karim '''Yoda''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Club de Futbol Reus Deportiu|Reus Deportivo]] |align=left|Cesión<ref>https://www.marca.com/futbol/getafe/2017/11/17/5a0eb1fde2704y8b5a8b4612.html</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|España}} [[Robert Ibáñez|'''Rober Ibáñez''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Club Atlético Osasuna]] |align=left|Cesión<ref>https://www.osasuna.es/noticia/_/11279/03-01-2018-rober-ibanez-xugara-vencíu-en-el club-atletico-osasuna.html</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Emiliano Buendía|'''Emi''' Buendía]] |align=left|[[Delanteru (fútbol)|Delanteru]] |align=left|{{bandera|España}} [[Cultural y Deportiva Leonesa]] |align=left|Cesión<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4583/Emi-vencíu-a-la-Cultural.aspx</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|España}} '''[[Chuli]]''' |align=left|[[Delanteru (fútbol)|Delanteru]] |align=left|{{bandera|España}} [[Club Deportivo Lugo]] |align=left|Cesión<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4934/Chuli-vencíu.aspx</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |} === Altes 2017/18 === Actualizáu'l 2 de febreru de 2018 {| class="sortable" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=760px |+ style="background: #00aaff; color:white;" | '''Altes''' |- bgcolor=0000bb style="color:white;" ! | '''Xugador''' ! | '''Posición''' ! | '''Procedencia''' ! | '''Tipu''' ! | '''Costu''' |- |align=left|{{bandera|Serbia}} [[Filip Manojlović|Filip '''Manojlović''']] |align=left|[[Porteru (fútbol)|Porteru]] |align=left|{{bandera|Serbia}} [[Estrella Colorada de Belgráu]] |align=left|Trespasu<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4570/Manojlovic-vestira-de-azulon.aspx</ref> |align=right|1.250.000 € |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Damián Emiliano Martínez|Emi '''Martínez''']] |align=left|[[Porteru (fútbol)|Porteru]] |align=left|{{bandera|Inglaterra}} [[Arsenal Football Club]] |align=left|Cesión<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4597/Emiliano-Martinez-vencíu-al-Getafe.aspx</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|España}} [[Rubén Yáñez (futbolista)|'''Rubén Yáñez''']] |align=left|[[Porteru (fútbol)|Porteru]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C.F.]] |align=left|Trespasu<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4622/COMUNICÁU-OFICIAL.aspx</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Venezuela}} [[Rolf Feltscher|Rolf '''Feltscher''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Zaragoza]] |align=left|Torna de cesión |align=right| |- |align=left|{{bandera|Alemaña}} [[Johannes van den Bergh|Johannes '''Van den Bergh''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|Alemaña}} [[Spielvereinigung Greuther Fürth|SpVgg Greuther Fürth]] |align=left|Torna de cesión |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|España}} [[Bruno González|'''Bruno''' González]] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Betis]] |align=left|Trespasu<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4530/Bruno-robla-por-el-Getafe.aspx</ref> |align=right|600.000 € |- |align=left|{{bandera|Portugal}} [[Vitorino Antunes|Vitorino '''Antunes''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|Ucraína}} [[FC Dinamo de Kiev]] |align=left|Cesión con opción de compra<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4564/Antunes-ye-azulon.aspx</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Togu}} [[Djené Dakoman Ortega|'''Djené''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|Bélxica}} [[Sint-Truidense]] |align=left|Trespasu<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4575/Djene-robla-por-4-temporaes.aspx</ref> |align=right|2.500.000 € |- |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Emiliano Velázquez|Emiliano '''Velázquez''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|España}} [[Club Atlético de Madrid]] |align=left|Cesión con opción a compra<ref>http://getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4582/Velazquez-vuelve-al-Getafe.aspx</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Uruguái}} '''[[Mathías Olivera]]''' |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Club Nacional de Football]] |align=left|Trespasu<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4617/Mathias-Oivera-nuevu-refuerzu-azulon.aspx</ref> |align=right|850.000 € |- |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Leandro Cabrera|Leandro '''Cabrera''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|Italia}} [[Football Club Crotone]] |align=left|Cesión<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4993/Cabrera-nuevu-futbolista-del-Getafe.aspx#</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Francia}} [[Karim Yoda|Karim '''Yoda''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[UD Almería]] |align=left|Torna de cesión |align=right| |- |align=left|{{bandera|España}} [[Francisco Portillo Soler|Francisco '''Portillo''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Betis]] |align=left|Executada opción de compra<ref name="5574ae8d">http://getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4526/Portillo-y-Pacheco-del-Getafe.aspx</ref> |align=right| 1.500.000 € |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|España}} [[Álvaro Jiménez Guerrero|Álvaro '''Jiménez''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Madrid Castilla]] |align=left|Executada opción de compra<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4535/Alvaro-Jimenez-azulon.aspx</ref> |align=right| 1.000.000 € |- |align=left|{{bandera|España}} [[Daniel Pacheco|'''Dani Pacheco''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Betis]] |align=left|Executada opción de compra<ref name="5574ae8d" /> |align=right| 1.000.000 € |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Xapón}} [[Gaku Shibasaki|'''Gaku''' Shibasaki]] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Club Deportivo Tenerife]] |align=left|Llibre<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4551/Gaku-Shibasaki-azulon.aspx</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|Marruecos}} [[Fayçal Fajr|Fayçal '''Fajr''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Club Deportivo de la Coruña|Deportivo de La Coruña]]<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4561/Faycal-Fajr-llega-al-Getafe.aspx</ref> |align=left|Llibre |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|España}} [[Markel Bergara|Markel '''Bergara''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol]] |align=left|Cesión<ref>https://twitter.com/GetafeCF/status/887258501160022016</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Mauro Arambarri|Mauro '''Arambarri''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Boston River]] |align=left|Cesión con opción de compra<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4606/Arambarri-nuevu-xugador-del-Getafe.aspx</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|España}} [[Robert Ibáñez|'''Rober Ibáñez''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Valencia Club de Fútbol]] |align=left|Trespasu<ref>http://www.valenciacf.com/ver/77339/comunicáu-oficial.html</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|Ecuador}} [[Jefferson Montero|Jefferson '''Montero''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Gales}} [[Swansea City Association Football Club|Swansea City A.F.C.]] |align=left|Cesión<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4651/Jefferson-Montero-ye-azulon.aspx</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Francia}} [[Mathieu Flamini|Mathieu ''' Flamini''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Inglaterra}} [[Crystal Palace Football Club]] |align=left|Llibre<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/5061/Flamini-en-el-Getafe.aspx#</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|España}} '''[[Chuli]]''' |align=left|[[Delanteru (fútbol)|Delanteru]] |align=left|{{bandera|España}} [[Unión Deportiva Almería]] |align=left|Executada opción de compra<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4556/Chuli-Gorosito-y-Portillo-con-muncha-illusion.aspx</ref> |align=right| 700.000 € |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|España}} [[Ángel Luis Rodríguez Díaz|'''Ángel''']] |align=left|[[Delanteru (fútbol)|Delanteru]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Zaragoza]] |align=left|Llibre<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4529/Angel-nuevu-azulon.aspx</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|Senegal}} [[Amath Ndiaye|'''Amath''' Ndiaye]] |align=left|[[Delanteru (fútbol)|Delanteru]] |align=left|{{bandera|España}} [[Club Atlético de Madrid]] |align=left|Trespasu<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4610/Amath-sera-azulon.aspx#</ref> |align=right| 3.000.000 € |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Francia}} [[Loïc Rémy|Loïc '''Rémy''']] |align=left|[[Delanteru (fútbol)|Delanteru]] |align=left|{{bandera|España}} [[Unión Deportiva Las Palmas]] |align=left|Cesión<ref>http://getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/5033/Remy-llega-vencíu.aspx</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|Serbia}} [[Stefan Šćepović|'''Stefan''' Šćepović]] |align=left|[[Delanteru (fútbol)|Delanteru]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Sporting de Xixón]] |align=left|Vuelve de cesión<ref>https://www.realsporting.com/noticia/scepovic-queda-desvenceyáu-del-sporting?utm_content=bufferaecec&utm_campaign=buffer</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |} ==== Baxes 2017/18 ==== Actualizáu'l 3 de febreru de 2018 {| class="sortable" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=760px |+ style="background: #00aaff; color:white;" | '''Baxes''' |- bgcolor=0000bb style="color:white;" ! | '''Xugador''' ! | '''Posición''' ! | '''Destín''' ! | '''Tipu''' ! | '''Cobru''' |- |align=left|{{bandera|España}} [[Carlos González Peña (futbolista)|Carlos '''Peña''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|España}} [[Lorca Fútbol Club (2003)|Lorca Fútbol Club]]<ref>http://lorcafc.com/javi-munoz-y-pena-xunir al-lorca-fc/</ref> |align=left|¿? |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Venezuela}} [[Rolf Feltscher|Rolf '''Feltscher''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|Gales}} [[Cardiff City Football Club]]<ref>http://noticiaaldia.com/2017/11/oficial-rolf-feltscher-xugara-con-cardiff-city-en-la-championship/</ref> |align=left|Llibre |align=right| |- |align=left|{{bandera|Alemaña}} [[Johannes van den Bergh|Johannes '''Van den Bergh''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|Alemaña}} [[Holstein Kiel]]<ref>https:www.eurosport.de/fussball/holstein-kiel-holt-linksverteidiger-van-den-bergh_sto6313653/story-amp.shtml</ref> |align=left|Llibre |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Daniel Alberto Díaz|'''Cata Díaz''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|España}} [[Club de Fútbol Fuenlabrada]]<ref>http://www.cffuenlabrada.es/detalle-noticia/810</ref> |align=left|Llibre |align=right| |- |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Nicolás Ezequiel Gorosito|Nicolás '''Gorosito''']] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|España}} [[Albacete Balompié]]<ref>http://www.albacetebalompie.es/nicolas-gorosito-nuevu-xugador-del-albacete-balompie/</ref> |align=left|Llibre |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|España}} '''[[David Fuster]]''' |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera| }} |align=left|Retiráu<ref>http://futbol.as.com/futbol/2017/06/25/segunda/1498390387_971590.html</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Facundo Castillón|'''Facundo''' Castillón]] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Racing Club]] |align=left|Fin de cesión<ref>https://www.marca.com/futbol/getafe/2017/07/09/59626fc7y5fdea12558b45f5.html</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|España}} [[Francisco Portillo Soler|Francisco '''Portillo''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Betis]] |align=left|Fin de cesión |align=right| |- |align=left|{{bandera|España}} [[Álvaro Jiménez Guerrero|'''Álvaro Jiménez''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Madrid Castilla]] |align=left|Fin de cesión |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Rumanía}} [[Paul Viorel Anton|'''Paul Anton''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Rumanía}} [[FC Dinamo de Bucuresti]] |align=left|Fin de cesión<ref>http://www.fcdinamo.ro/oficial-bine-ai-revenit-paul-anton-multumim-dan-nistor</ref> |align=right| |- |align=left|{{bandera|España}} [[Daniel Pacheco|'''Dani Pacheco''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Real Betis]] |align=left|Fin de cesión |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Alejandro Faurlín|Alejandro '''Faurlín''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Méxicu}} [[Cruz Azul Fútbol Club]]<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4560/Faurlin-a la Cruz Azul.aspx</ref> |align=left|¿? |align=right| |- |align=left|{{bandera|Arxelia}} [[Mehdi Lacen|Mehdi '''Lacen''']] |align=left|[[Centrocampista (fútbol)|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|España}} [[Málaga Club de Fútbol]] |align=left|Llibre<ref>https://www.malagacf.com/noticia/lacen-completa-la plantía-del-malaga-cf</ref> |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |align=left|{{bandera|España}} '''[[Chuli]]''' |align=left|[[Delanteru (fútbol)|Delanteru]] |align=left|{{bandera|España}} [[Unión Deportiva Almería]] |align=left|Fin de cesión |align=right| |- |align=left|{{bandera|Serbia}} [[Stefan Šćepović|'''Stefan''' Šćepović]] |align=left|[[Delanteru (fútbol)|Delanteru]] |align=left|{{bandera|Hungría}} [[Videoton Football Club]]<ref>http://www.vidi.hu/2018/01/31/stefan-scsepovics-a-videoton-fc-jatekosa.html</ref> |align=left|¿? |align=right| |-bgcolor="#EFEFEF" |} === Xugadores con más partíos === <small>Actualizáu'l [[9 d'avientu]] de [[2017]].</small> {| align=center cellpadding="3" cellspacing="5" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=30% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=3% | Pos. !width=17% | Xugador !width=5% | Partíos |- bgcolor=#D0e7FF | <center>'''1° || {{bandera|España}} [[Javier Casqueru]] || <center>'''225 |- | <center>'''2° || {{bandera|Arxentina}} [[Daniel Alberto Díaz|Cata Díaz]] || <center>'''216 |- | <center>'''3° || {{bandera|España}} [[Jaime Gavilán]] || <center>'''204 |- | <center>'''4° || {{bandera|España}} [[Manu del Moral]] || <center>'''191 |- | <center>'''5° || {{bandera|España}} [[Pedro Lleón]] || <center>'''187 |- | <center>'''6° || {{bandera|Arxelia}} [[Mehdi Lacen]] || <center>'''185 |- | <center>'''7° || {{bandera|España}} [[David Belenguer]] || <center>'''161 |- | <center>'''8° || {{bandera|España}} [[Alexis Ruano]] || <center>'''145 |- | <center>'''9° || {{bandera|España}} [[Rafael López Gómez]] || <center>'''143 |- | <center>'''10° || {{bandera|España}} [[Diego Capo]] || <center>'''136 |} === Xugadores con más goles === <small>Actualizáu'l [[15 de xineru]] de [[2021]].</small> {| align=center cellpadding="3" cellspacing="5" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=30% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=3% | Pos. !width=17% | Xugador !width=5% | Goles |- bgcolor=#D0e7FF | <center>'''1°''' || {{bandera|España}} Rivera || <center>'''80 |- | <center>'''2°''' || {{bandera|España}} Jorge Molina || <center>'''52 |- | <center>'''3°''' || {{bandera|España}} Ángel || <center>'''46 |- | <center>'''4°''' || {{bandera|España}} Manu de Moral || <center>'''39 |- | <center>'''5°''' || {{bandera|España}} Sebas || <center>'''36 |- | <center>'''6°''' || {{bandera|España}} Jaime Mata || <center>'''35 |- | <center>'''7°''' || {{bandera|España}} Salazar || <center>'''34 |- | <center>'''8°''' || {{bandera|España}} Roberto Soldado || <center>'''33 |- | <center>'''9°''' || {{bandera|España}} Dani Güiza || <center>'''31 |- | <center>'''10°''' || {{bandera|España}} Flores || <center>'''30 |- | <center>'''11°''' || {{bandera|España}} Loren || <center>'''30 |} === Xugadores === {{CP|Futbolistes del Getafe Club de Fútbol}} Dáu'l variáu contestu nel que se vio envolubráu'l club a lo llargo de la so historia recién, dende los modestos entamos del club tres la desapaición del [[Club Getafe Deportivo]] en [[1983]] hasta la participación en competiciones europees nos años [[2007]] y [[2010]], les carauterístiques de los xugadores del Getafe C.F. fueron bien diverses. Yá nel estinguíu [[Club Getafe Deportivo]] xugó, nes temporaes [[1956]]/[[1957|57]] y [[1957]]/[[1958|58]], l'ex-xugador, entrenador de fútbol y ex-seleccionador nacional [[Luis Aragonés]].<ref>''Historias del Geta''. Páxines: 78 ~ 81</ref> Los primeros xugadores "estrella" d'esti equipu nos años de los ascensos yeren ente otros: Collada, Rebollo, Corona, Carlete, etc. Los xugadores del Getafe C.F. por aquella dómina yeren mayoritariamente [[Comunidá Autónoma de Madrid|madrilanos]]. El xugador con meyor palmarés que xugó nel Getafe C.F., (doble campeón de la Copa d'Europa, campeón d'una Copa Intercontinental, de 2 Lligues d'España y de una Supercopa d'España col Real Madrid C.F.) foi Álvaro Benito que xugó na temporada 2002-2003 en Segunda División. L'ascensu del Getafe C.F. a [[Primer División d'España|Primer División]] traxo una política de fichaxes y cesiones de nueves promeses del fútbol nacional, mayoritariamente de les canteres del [[Valencia CF]], [[Atlético de Madrid]] y [[Real Madrid]]. Munchos d'ellos fueron o son xugadores de les categoríes inferiores y/o absoluta de la Seleición Española, como [[Gabi Fernández|Gabi]], [[Miguel Ángel Moyá|Moyá]], [[Daniel Parejo Muñoz|Dani Parejo]], [[Paco Alcácer]], [[Pablo Sarabia]], [[Emiliano Buendia|Emi Buendia]] o [[Álvaro Vázquez]]. Tuvo dos xugadores escoyíos pola {{sel|España|Seleición española}} mientres la so estancia nel equipu: [[Mariano Pernía]] y [[Rubén de la Rede]]. Dambos atópense retiraos anguaño. Tamién dellos xugadores del Getafe C.F. fueron internacionales antes o dempués del so pasu pol club: [[Daniel Güiza]], [[Raúl Albiol]], [[Roberto Soldado]], etc. Dellos exemplos de xugadores estranxeros internacionales con otres seleiciones que pasaron pol club son: [[Veljko Paunović]], [[Miku Fedor]], [[Gheorghe Craioveanu]], [[Cosmin Contra]], [[Roberto Abbondanzieri]], [[Oscar Ustari]], [[Abdelaziz Barrada]], [[Derek Boateng]], [[Ciprian Marica]], [[Jorge Sammir Cruz Campos|Sammir]] o [[Daniel Alberto Díaz|Cata Díaz]]. === Entrenadores === {{CP|Entrenadores del Getafe Club de Fútbol}} ==== Cronoloxía de los entrenadores ==== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Entrenadores |- | 1983/1987 || {{bandera|España}} [[Gregorio Serrano]] |- | 1987/1988 || {{bandera|España}} [[Eduardo Caturla]] |- | 1988/1989 || {{bandera|España}} [[Eduardo Caturla]] / {{bandera|España}} [[Félix Carlón]] |- | 1989/1993 || {{bandera|España}} [[Fernando Sierra]] |- | 1993/1994 || {{bandera|España}} [[Luis Sánchez Duque]] |- | 1994/1995 || {{bandera|España}} [[Luis Sánchez Duque]] / {{bandera|España}} [[Joaquín Salmerón]] |- | 1995/1996 || {{bandera|España}} [[Emilio Cruz]] / {{bandera|España}} [[Eduardo Chatu González]] / {{bandera|España}} [[Luis Ángel Duque]] |- | 1996/1997 || {{bandera|España}} [[Luis Ángel Duque]] / {{bandera|España}} [[Fernando Rodríguez (entrenador)|Fernando Rodríguez]] |- | 1997/1998 || {{bandera|España}} [[Manuel García Calderón]] / {{bandera|España}} [[Fernando Rodríguez (entrenador)|Fernando Rodríguez]] |- | 1998/2000 || {{bandera|España}} [[Santiago Martín Prau]] |- | 2000/2001 || {{bandera|España}} [[Juan José Enríquez]] / {{bandera|España}} [[Gonzalo Hurtado]] |- | 2001/2002 || {{bandera|España}} [[Félix Barderas "Felines"]] |- | 2002/2003 || {{bandera|España}} [[Félix Barderas "Felines"]] / {{bandera|España}} [[Pepe Mel]] |- | 2003/2004 || {{bandera|España}} [[Josu Uribe]] |- | 2004/2005 || {{bandera|España}} [[Quique Sánchez Flores]] |- | 2005/2007 || {{bandera|Alemaña}} [[Bernd Schuster]] |- | 2007/2008 || {{bandera|Dinamarca}} [[Michael Laudrup]] |- | 2008/2009 || {{bandera|España}} [[Víctor Muñoz]] / {{bandera|España}} [[José Miguel González Martín del Campu|Míchel]] |- | 2009/2011 || {{bandera|España}} [[José Miguel González Martín del Campu|Míchel]] |- | 2011/2013 || {{bandera|España}} [[Luis García Plaza]] |- | 2013/2014 || {{bandera|España}} [[Luis García Plaza]] / {{bandera|Rumanía}} [[Cosmin Marius Contra]] |- | 2014/2015 || {{bandera|Rumanía}} [[Cosmin Marius Contra]] / {{bandera|España}} [[Quique Sánchez Flores]] / {{bandera|España}} [[Pablo Franco Martín]] |- | 2015/2016 || {{bandera|España}} [[Fran Escribá]] / {{bandera|Arxentina}} [[Juan Eduardo Esnáider]] |- | 2016/2017 || {{bandera|Arxentina}} [[Juan Eduardo Esnáider]] / {{bandera|España}} [[José Bordalás]] |- | 2017/Act|| {{bandera|España}} [[José Bordalás]] |} == Fútbol base == {{AP|Getafe Club de Fútbol "B"}} El [[Getafe Club de Fútbol "B"]] ye l'equipu filial del Getafe C.F., y qu'anguaño xuega na [[Tercer División d'España]]. Davezu xuega los partíos de casa na Ciudá Deportiva del Getafe C.F. == Palmarés == === Torneos nacionales === * '''[[Segunda División B d'España|Segunda División B]] (1)''': [[Segunda División B d'España 1998/99|1998/99]] (Grupu I). * '''[[Tercer División d'España|Tercer División]] (2)''': [[Tercer División d'España 1957-58|1957/58]] (Grupu XIV) y [[Tercer División d'España 1975-76|1975/76]] (Grupu II) (dambos como [[Club Getafe Deportivo]]). * Subcampeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]] (2): [[Copa del Rei de fútbol 2006-07|2006/07]] y [[Copa del Rei de fútbol 2007-08|2007/08]]. * Subcampeón de [[Segunda División d'España|Segunda División]] (1): [[Segunda División d'España 2003/04|2003/04]]. * Subcampeón de [[Segunda División B d'España|Segunda División B]] (2): [[Segunda División B d'España 1989/90|1989/90]] (Grupu I) y [[Segunda División B d'España 1993/94|1993/94]] (Grupu I). * Subcampeón de [[Tercer División d'España|Tercer División]] (1): [[Tercer División d'España 1974-75|1974/75]] (Grupu II) (como [[Club Getafe Deportivo]]). * Subcampeón del [[Campeonatu d'España d'Aficionaos]] (1): [[1986]]. === Torneos rexonales === * '''[[Divisiones rexonales de fútbol d'España|Primer Rexonal Preferente Castellana]] (1)''': 1985/86 (Grupu 1).<ref>http://arquero-arba.futbolme.net/Rexonales/Madrid/1985-86/8586-p-1.htm</ref> * '''[[Divisiones rexonales de fútbol d'España|Primer Rexonal Ordinaria Castellana]] (1)''': 1984/85 (Grupu 3).<ref>http://arquero-arba.futbolme.net/Rexonales/Madrid/1984-85/8485-1p-3.htm</ref> * '''[[Divisiones rexonales de fútbol d'España|Primer Rexonal Castellana]] (1)''': 1969/70<ref>http://arquero-arba.futbolme.net/Rexonales/Madrid/1969-70/6970-1r.htm</ref> (como [[Club Getafe Deportivo]]). * '''[[Divisiones rexonales de fútbol d'España|Segunda Rexonal Preferente Castellana]] (1)''': 1948/49<ref>http://arquero-arba.futbolme.net/Rexonales/Madrid/1948-49/4849-2r-p.htm</ref> (como [[Club Getafe Deportivo]]). * '''[[Divisiones rexonales de fútbol d'España|Segunda Rexonal Ordinaria Castellana]] (2)''': 1947/48 (Grupu 1) y campeón absolutu de tola categoría<ref>https://getafehistorico.jimdo.com/historia/club-getafe-deportivu-1945-1948/</ref> (como [[Club Getafe Deportivo]]) y 1983/84 (Grupu 2).<ref>http://arquero-arba.futbolme.net/Rexonales/Madrid/1983-84/8384-2p-2.htm</ref> * '''[[Divisiones rexonales de fútbol d'España|Tercer Rexonal Centru]] (1)''': 1929/30 (Grupu 1) (como Club Getafe Deportivo Foot-ball Club). * '''[[Copa Comité]] (1)''': 1947/48 (como [[Club Getafe Deportivo]]). * '''[[Copa Federación Castellana]] (1)''': 1948/49<ref>https://getafehistorico.jimdo.com/historia/club-getafe-deportivu-1948-1960/</ref>(como [[Club Getafe Deportivo]]). * '''[[Copa Ramón Triana]] (1)''': 1969/70<ref>http://arquero-arba.futbolme.net/Rexonales/Madrid/1969-70/6970-1r.htm#COPA%20RAM%C3%93N%20TRIANA</ref> (como [[Club Getafe Deportivo]]). * '''[[Campeonatu de Castiella d'Aficionaos]]<ref>http://www.rsssf.com/tabless/spancastamachamp.html</ref> (1)''': 1985/86. * '''[[Copa Comunidá]] (1)''': 1992. * Subcampeón de [[Divisiones rexonales de fútbol d'España|Primer Rexonal Castellana]] (3): 1949/50 (Grupu 1),<ref>http://arquero-arba.futbolme.net/Rexonales/Madrid/1949-50/4950-1r-1.htm</ref> 1952/53 (Grupu 2)<ref>http://arquero-arba.futbolme.net/Rexonales/Madrid/1952-53/5253-1r-2.htm</ref> y 1956/57<ref>http://arquero-arba.futbolme.net/Rexonales/Madrid/1956-57/5657-1r.htm</ref> (toos como [[Club Getafe Deportivo]]). * Subcampeón de la [[Copa Ramón Triana]] (1): 1952/53<ref>http://arquero-arba.futbolme.net/Rexonales/Madrid/1952-53/5253-1r-2.htm#COPA%20RAM%C3%93N%20TRIANA</ref> (como [[Club Getafe Deportivo]]). * Subcampeón del [[Campeonatu de Castiella]] (1): 1954/55 (como [[Club Getafe Deportivo]]). * Subcampeón de la [[Copa Madrid]] (1): 1959/60 (como [[Club Getafe Deportivo]]). * Subcampeón del [[Campeonatu de Castiella d'Aficionaos]] (2): 1968/69 (como [[Club Getafe Deportivo]]) y 1986/87. === Torneos amistosos === * [[Troféu Fiestes de Getafe]] (3): 1968, 1981 (dambos como [[Club Getafe Deportivo]]) y 1985. * [[Troféu Uralita]]<ref>{{cita web |apellido1=Torre |nome1=Raúl |títulu=Troféu Uralita Getafe (Getafe, Madrid-Spain) 1969-1985 |url=http://www.rsssf.com/tablesu/uralita.html |obra=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] |idioma=Inglés |fecha=7 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926225332/http://www.rsssf.com/tablesu/uralita.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> (7): 1972, 1973, 1974, 1976, 1979, 1980 y 1982 (toos como [[Club Getafe Deportivo]]). * [[Troféu Cervantes]]<ref>{{cita web |apellido1=Torre |nome1=Raúl |títulu=Troféu Cervantes-Ciudá de Alcalá (Alcalá de Henares, Mapaindrid-S) 1967-2014 |url=http://www.rsssf.com/tablesc/cervantes.html |obra=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] |idioma=Inglés |fecha=7 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926225549/http://www.rsssf.com/tablesc/cervantes.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> (5): 1976 (como [[Club Getafe Deportivo]]), 1994, 2004, 2006 y 2016.<ref>{{cita web |títulu=Ganaron el Troféu Cervantes |url=http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/3627/Ganaron-el Troféu-Cervantes.aspx |obra=Getafe Club de Fútbol |fecha=30 d'agostu de 2016 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926225650/http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/3627/Ganaron-el Troféu-Cervantes.aspx |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |editor=Getafe Club de Fútbol }}</ref> * [[Troféu Pucheru]]<ref>www.trofeosverano.galeon.com/pucheru.htm</ref> (3): 1976 (como [[Club Getafe Deportivo]]), 2002 y 2005.<ref>{{cita web |autor1=Axencia EFE |enlaceautor1=Axencia EFE |títulu=El Getafe lleva'l Troféu Pucheru en venciendo al Alcorcón |url=http://archivo.marca.com/edicion/marca/futbol/1a_division/getafe/es/desarrollo/558040.html |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=7 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926225806/http://archivo.marca.com/edicion/marca/futbol/1a_division/getafe/es/desarrollo/558040.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> * [[Troféu Alcarria]]<ref>{{cita web |apellido1=Torre |nome1=Raúl |títulu=Troféu de la Alcarria (Guadalaxara-Spain) 1975-2014 |url=http://www.rsssf.com/tablesa/alcarria.html |obra=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] |idioma=Inglés |fecha=7 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926225916/http://www.rsssf.com/tablesa/alcarria.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> (2): 1977 (como [[Club Getafe Deportivo]]) y 2009. * [[Troféu Villa de Getafe]] (3): 1982<ref>www.leyendablanca.galeon.com/tempo82.htm</ref> (como [[Club Getafe Deportivo]]), 1985 y 1986. * [[Troféu Feries de Toledo-Ciudá de Toledo]]<ref>{{cita web |apellido1=Torre |nome1=Raúl |títulu=Troféu Feria de Toledo-Ciudá de Toledo (Toledo-Spain) 1965-2014 |url=http://www.rsssf.com/tablest/toledo.html |obra=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] |idioma=Inglés |fecha=7 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926230116/http://www.rsssf.com/tablest/toledo.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> (3): 1991, 2004<ref>{{cita web |apellido1=Cervantes |nome1=B. |títulu=El Getafe namái pudo col Toledo nos penaltis |url=http://futbol.as.com/futbol/2004/08/16/mas_futbol/1092637637_850215.html |obra=[[AS (periódicu)|AS]] |fecha=16 d'agostu de 2004 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926230247/http://futbol.as.com/futbol/2004/08/16/mas_futbol/1092637637_850215.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> y 2012<ref>{{cita web |autor1=Redaición |títulu=El Toledo pierde'l Troféu, al cayer nos penaltis |url=https://www.abc.es/20120812/local-toledo/abci-toledo-pierde-troféu-cayer-201208121940.html |obra=[[ABC (periódicu)|ABC]] |fecha=12 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926230446/https://www.abc.es/20120812/local-toledo/abci-toledo-pierde-troféu-cayer-201208121940.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |allugamientu=[[Toledo]] }}</ref> (el postreru como [[Getafe Club de Fútbol "B"]]). * [[Troféu Villa de Leganés]]<ref>{{cita web |apellido1=Torre |nome1=Raúl |títulu=Troféu de Villa de Leganés - (Leganés, Madrid-Spain) 1980-2014 |url=http://www.rsssf.com/tablesl/leganes.html |obra=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] |idioma=Inglés |fecha=7 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926230717/http://www.rsssf.com/tablesl/leganes.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> (3): 2003, 2004 y 2011.<ref>{{cita web |autor1=Axencia EFE |enlaceautor1=Axencia EFE |títulu=El Getafe gana con lo cabal a Alcorcón y Leganés |url=http://futbol.as.com/futbol/2011/08/11/mas_futbol/1313013604_850215.html |obra=[[AS (periódicu)|AS]] |fecha=11 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926230816/http://futbol.as.com/futbol/2011/08/11/mas_futbol/1313013604_850215.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> * [[Troféu Vallecas]] / [[Troféu Teresa Rivero]]<ref>{{cita web |apellido1=Torre |nome1=Raúl |títulu=Troféu Vallecas - Alcampo - Teresa Rivero (Madrid - Spain) 1971-2014 |url=http://www.rsssf.com/tablesv/vallecas.html |obra=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] |idioma=Inglés |fecha=7 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926230909/http://www.rsssf.com/tablesv/vallecas.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> (2): 2004 y 2007. * [[Troféu Ciudad de Pozoblanco]] (1): 2006<ref>{{cita web |url=http://www.diariocordoba.com/noticias/deportes/pozoblanco-sigue-ensin-llevantar-troféu_265297.html |títulu=El Pozoblanco sigue ensin llevantar el so troféu |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |fecha=12 d'agostu de 2006 |editorial=[[Grupu Zeta]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926231031/http://www.diariocordoba.com/noticias/deportes/pozoblanco-sigue-ensin-llevantar-troféu_265297.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |apellíos1=Gómez |nome1=Antonio |obra=[[Córdoba (periódicu)|Diariu de Córdoba]] }}</ref> (como [[Getafe Club de Fútbol "B"]]). * [[Troféu Ciudad de Valladolid]]<ref>{{cita web |apellido1=García |nome1=Javier |apellíos2=Torre |nome2=Raúl |apellíos3=Garin |nome3=Erik |títulu=Troféu Ciudá de Valladolid (Valladolid-Spain) 1972-2014 |url=http://www.rsssf.com/tablesc/ciudá-valladolid.html |obra=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] |idioma=Inglés |fecha=7 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926231136/http://www.rsssf.com/tablesc/ciudá-valladolid.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> (2): 2006 y 2011. * [[50 Aniversariu del CP Villarrobledo]] (1): 2008.<ref>{{cita web |autor1=P.T. |títulu=Los de Víctor ganen pola mínima al Villarrobledo |url=http://archivo.marca.com/edicion/marca/futbol/1a_division/getafe/es/desarrollo/1155997.html |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=16 d'agostu de 2008 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926231232/http://archivo.marca.com/edicion/marca/futbol/1a_division/getafe/es/desarrollo/1155997.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |allugamientu=[[Villarobledo]] }}</ref> * [[Troféu Ciudad de Zaragoza]] (1): 2008.<ref>{{cita web |autor1=Axencia EFE |enlaceautor1=Axencia EFE |títulu=El Getafe lleva'l Troféu Ciudad de Zaragoza nos penaltis |url=http://archivo.marca.com/edicion/marca/futbol/1a_division/zaragoza/es/desarrollo/1175273.html |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=14 d'ochobre de 2008 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926231347/http://archivo.marca.com/edicion/marca/futbol/1a_division/zaragoza/es/desarrollo/1175273.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |allugamientu=[[Zaragoza]] }}</ref> * [[Troféu Santa Teresa]] (1): 2009.<ref>{{cita web |autor1=L.S. |títulu=Un Getafe B ganó'l troféu Santa Teresa |url=http://futbol.as.com/futbol/2009/10/09/mas_futbol/1255069673_850215.html |obra=[[AS (periódicu)|AS]] |fecha=9 d'ochobre de 2009 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926231449/http://futbol.as.com/futbol/2009/10/09/mas_futbol/1255069673_850215.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> * [[Troféu Santos Neños]] (1): 2009.<ref>{{cita web |autor1=Axencia EFE |enlaceautor1=Axencia EFE |títulu=El Getafe imponer al Alcalá nos penaltis |url=https://www.marca.com/2009/08/09/futbol/equipos/getafe/1249778531.html?a=69d2277bd5412f7b13d912dbeba9498d&t=1410678801 |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=9 d'agostu de 2009 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926231547/https://www.marca.com/2009/08/09/futbol/equipos/getafe/1249778531.html?a=69d2277bd5412f7b13d912dbeba9498d&t=1410678801 |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> * [[Troféu Conceyu de Segovia]] / [[Troféu Ciudad de Segovia]] (6): 2011,<ref>{{cita web |autor1=Axencia EFE |enlaceautor1=Axencia EFE |títulu=El Getafe nun da opción a la Gimnástica Segoviana |url=https://www.marca.com/2011/10/05/futbol/equipos/getafe/1317846465.html |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=5 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926231707/https://www.marca.com/2011/10/05/futbol/equipos/getafe/1317846465.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> 2012,<ref>{{cita web |títulu=El Getafe namái pudo cola Sego en penaltis |url=http://www.gimnasticasegoviana.es/index.php?sc=17&id=60 |obra=[[Gimnástica Segoviana]] |fecha=5 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926231823/http://www.gimnasticasegoviana.es/index.php?sc=17&id=60 |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |allugamientu=[[Segovia]] |editor=[[Gimnástica Segoviana]] }}</ref> 2013,<ref>{{cita web |autor1=Axencia EFE |enlaceautor1=Axencia EFE |títulu=El Getafe tarda 86 minutos en torar a la Gimnástica Segoviana |url=https://www.marca.com/2013/09/05/futbol/equipos/getafe/1378412896.html |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=5 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926231942/https://www.marca.com/2013/09/05/futbol/equipos/getafe/1378412896.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |allugamientu=[[Segovia]] }}</ref> 2014,<ref>{{cita web |autor1=Axencia EFE |enlaceautor1=Axencia EFE |títulu=Un Getafe a mediu gas superó con claridá a la Segoviana |url=http://futbol.as.com/futbol/2014/08/05/segunda/1407269961_816194.html |obra=[[AS (periódicu)|AS]] |fecha=5 d'agostu de 2014 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926232042/http://futbol.as.com/futbol/2014/08/05/segunda/1407269961_816194.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> 2015<ref>{{cita web |autor1=Redaición |títulu=El Getafe lleva'l troféu Conceyu de Segovia |url=http://www.acueducto2.com/el-getafe-llévase-el troféu-conceyu-de-segovia/23046 |obra=acueductu2.com |fecha=13 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926232428/http://www.acueducto2.com/el-getafe-llévase-el troféu-conceyu-de-segovia/23046 |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> y 2017.<ref>http://cadenaser.com/emisora/2017/10/04/radio_segovia/1507152722_278305.html</ref> * [[Troféu Colombín]] (1): 2012.<ref>{{cita web |autor1=Axencia EFE |enlaceautor1=Axencia EFE |títulu=El Geta llévase'l Colombín al sur de Madrid |url=http://intereconomia.com/noticias-/punto-pelota/geta-llévase-colombín-sur-madrid-20120806 |obra=[[Intereconomia.com]] |fecha=6 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120827040410/http://www.intereconomia.com/noticias-/punto-pelota/geta-llévase-colombín-sur-madrid-20120806 |fechaarchivu=27 d'agostu de 2012 }}</ref> * [[Troféu Canal de Castiella]] (1): 2012.<ref>{{cita web |autor1=Axencia EFE |enlaceautor1=Axencia EFE |títulu=El Getafe vence al Real Valladolid por 0-1 |url=https://www.marca.com/2012/10/12/futbol/equipos/getafe/1350066452.html |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=12 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926232934/https://www.marca.com/2012/10/12/futbol/equipos/getafe/1350066452.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> * [[Troféu de Santuyano]] (1): 2013<ref>{{cita web |autor1=Redaición |títulu=El Getafe B llévase'l Troféu de Santuyano (0-2) |url=http://www.cuencanews.es/index.php?option=com_content&view=article&id=25504:el-getafe-b-llévase-el troféu-de-san-julian-0-2-&catid=50:futbol&Itemid=551 |obra=Cuenca News |fecha=17 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926233107/http://www.cuencanews.es/index.php?option=com_content&view=article&id=25504%3Ael-getafe-b-llévase-el troféu-de-san-julian-0-2-&catid=50%3Afutbol&Itemid=551 |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |allugamientu=[[Cuenca (España)|Cuenca]] }}</ref> (como [[Getafe Club de Fútbol "B"]]). * [[90 Aniversariu del Real Ávila]] (1): 2013.<ref>{{cita web |apellido1=de la Rosa |nome1=Alvaro |títulu=El Getafe golió 0-3 al Real Ávila |url=http://futbol.as.com/futbol/2013/03/21/primer/1363831436_936635.html |obra=[[AS (periódicu)|AS]] |fecha=21 de marzu de 2013 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926233211/http://futbol.as.com/futbol/2013/03/21/primer/1363831436_936635.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 }}</ref> * [[Troféu Villa de Pinto]] (1): 2014<ref>{{cita web |apellido1=Velasco |nome1=Rubén María |títulu=El Getafe "B" conquista de falta'l 40ᵘ Troféu "Villa de Pinto" |url=http://www.clubatleticodepinto.com/index.php?option=com_content&view=article&id=872%3Ael-getafe-qbq-conquista-el-40o-troféu-qvilla-de-pintoq&catid=58%3Aagosto-2014&lang=es |obra=[[Club Atlético de Pinto]] |fecha=14 d'agostu de 2014 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926233413/http://www.clubatleticodepinto.com/index.php?option=com_content&view=article&id=872%3Ael-getafe-qbq-conquista-el-40o-troféu-qvilla-de-pintoq&catid=58%3Aagosto-2014&lang=es |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |allugamientu=[[Pinto (Madrid)|Pinto]] }}</ref> (como [[Getafe Club de Fútbol "B"]]). * [[Troféu IMD]] (2): 2015<ref>http://segoviadirecto.com/not/23868/el troféu-imd-pa-el-getafe-b</ref> (como [[Getafe Club de Fútbol "B"]]) y 2016.<ref>{{cita web |títulu=Nota alta ante'l Getafe |url=http://www.gimnasticasegoviana.es/index.php?sc=17&id=568 |obra=[[Gimnástica Segoviana]] |fecha=4 d'agostu de 2016 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926233603/http://www.gimnasticasegoviana.es/index.php?sc=17&id=568 |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |allugamientu=[[Segovia]] |editor=[[Gimnástica Segoviana]] }}</ref> * [[Troféu Ciudad de Getafe]] (1): 2015.<ref>{{cita web |títulu=Campeón del I Troféu Ciudá de Getafe |url=http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/2611/CAMPEON-DEL-I-TROFÉU-CIUDÁ-DE-Getafe.aspx |obra=Getafe Club de Fútbol |fecha=4 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926233718/http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/2611/CAMPEON-DEL-I-TROFÉU-CIUDÁ-DE-Getafe.aspx |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |allugamientu=[[Getafe]] |editor=Getafe Club de Fútbol }}</ref> * [[Troféu Virxe del Consuelu]] (1): 2016<ref>{{cita web |títulu=EL Getafe B GANÓ 2 A 1 AL YUNCOS NEL TROFÉU DE LA VIRXE |url=https://www.facebook.com/ayuntamientodeyuncos/posts/1638109736481280 |obra=[[Conceyu de Yuncos]] |fecha=9 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=26 de setiembre de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160926233912/https://www.facebook.com/ayuntamientodeyuncos/posts/1638109736481280 |fechaarchivu=26 de setiembre de 2016 |allugamientu=[[Yuncos]] |editor=[[Conceyu de Yuncos]] }}</ref> (como [[Getafe Club de Fútbol "B"]]). * [[Troféu Ciudad de Puertollano]] (1): 2017.<ref>http://tercerequipo.com/2017/08/05/el-getafe-vence-al-girona-y-gaku-shibasaki-yá-sobresal-1-0/</ref> * [[Troféu del Ayu]] (1): 2017<ref>http://eldeporteconquense.com/noticias/futbol-noticies/noticies-futbol-tercera-division/2017/09/07/getafe-b-llévase-troféu-del-folio-ante-combativo-pedroneras/</ref>(como [[Getafe Club de Fútbol "B"]]). === Premios individuales === * [[Troféu Miguel Muñoz]] ([[Primer División d'España|Primer División]]): {{bandera|Alemaña}} [[Bernd Schuster]] [[Primer División d'España 2005-06|2005/06]]. * [[Troféu Zamora]] ([[Primer División d'España|Primer División]]): {{bandera|Arxentina}} [[Roberto Abbondanzieri]] [[Primer División d'España 2006-07|2006/07]].<ref>http://archivo.marca.com/edicion/marca/futbol/1a_division/getafe/es/desarrollo/1004205.html</ref> * [[Troféu Pichichi]] ([[Segunda División B d'España|Segunda División B]]): {{bandera|España}} [[Pepe Mel]] [[Segunda División B d'España 1996-97|1996/97]].<ref>http://pepemel.es/#gallardones</ref> === Otres distinciones === * [[Premiu de la Federación Castellana de Fútbol]]: Premiu a la Deportividá 1957<ref>http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1957/07/05/052.html</ref> (como [[Club Getafe Deportivo]]). * [[Premiu de la Real Federación de Fútbol de Madrid]]: Bota d'Oru 2006 {{bandera|Alemaña}} [[Bernd Schuster]],<ref>http://www.eldistrito.es/deportes/futbol-madrid-celebra-xviii-gala</ref> Bota d'Oru 2017 {{bandera|España}} [[José Bordalás]]<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4966/Vase-un-2017-esitosu.aspx</ref> y Mención Especial con Calter Estraordinariu 2017.<ref>http://www.ffmadrid.org/pnfg/NNws_ShwNewDup?codigo=1006259&cod_primaria=1000057&cod_secundaria=1000057#.WkdCCXUunqA</ref> * [[Premiu Espejo Público]]: 2008.<ref>http://www.formulatv.com/noticias/7839/el-getafe-cf-gallardoniáu-con-el premiu-espeyu-publico-2008/</ref> * [[Medaya de la Comunidá de Madrid|Medaya d'Oru de la Comunidá]]: 2008.<ref>http://www.madrid.org/cs/Satellite?cid=1142445608057&language=ye&pageid=1109173111725&pagename=PMAY%2FCM_Actualidá_FA%2FPMAY_ActualidadColor</ref> * [[El Sol - El Festival Iberoamericanu de la Comunicación Publicitaria]]: Sol d'Oru 2010,<ref>http://elsolfestival.com/palmares/edicion-2010/?idm=11</ref> Sol d'Oru 2012<ref>http://elsolfestival.com/palmares/edicion-2012/detalle/?ref=2012_1101&idm=9</ref> y Sol de Bronce 2016.<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/3479/Sol-de-Bronce-pa-Getafinder.aspx</ref> * [[Premiu Xugador Númberu 12]]: 2010.<ref>https://as.com/futbol/2010/02/26/mas_futbol/1267138815_850215.html</ref> * [[Gala del Deporte de Segovia]]: Mención a la fidelidá 2013.<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/109/Mencion-al-Getafe-CF.aspx</ref> * [[Premiu Palmera Granota]]: 2014.<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/1285/Premiu-a-la-meyor-aficion-visitante.aspx</ref> * [[Gallardón Lloréu Platinum]]: 2014.<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/1470/Premiu-Lloréu-Platinum-al-Getafe.aspx</ref> * [[Premiu ALCI AWARDS]]: {{bandera|España}} [[Ángel Torres Sánchez|Ángel Torres]] 2017.<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4425/Premiu-ALCI-a-Angel-Torres.aspx</ref> * [[Premiu al Méritu Deportivo en Getafe]]: Mención Especial 2017.<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/4953/Mencion-Especial-al-Getafe.aspx</ref> * [[Premiu de l'Asociación de la Prensa Deportiva de Madrid]]: 2017.<ref>http://www.aepde.org/la-asociacion-la prensa deportiva-madrid-da-conocer-llista-premiaos-2017/</ref> == Otres seiciones deportives<ref>http://www.getafecf.com/Noticia/tabid/137/Article/110/Getafe-CF-SAD-Racing-Team-y-Golf-Team.aspx</ref> == * Getafe C.F. Golf Team * Getafe C.F. Racing Team == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíu=Emilio Contreras, Romualdo Manso |títulu=Historias del Geta |añu=2004 |editorial=E. Contreras Serrano |id=ISBN 84-609-3684-8}} * {{cita llibru |títulu=Guía Marca de La Lliga 2012 |añu=2011 |editorial=Grupu Unidá Editorial |id=ISSN: 1575-4707}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.getafecf.com/ Sitiu web oficial] * [http://www.laliga.es/laliga-123/getafe Getafe na LFP] * [http://lafutbolteca.com/getafe-club-de-futbol-s-a-d/ Historial en LaFutbolteca.com] {{Tradubot|Getafe Club de Fútbol}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Equipos de fútbol de la Comunidá de Madrid]] [[Categoría:Primer División d'España]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] l1jd1fsmqiaz4esll5i62td02sofcka 0 112303 3709574 3689412 2022-08-19T06:58:21Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{competición deportiva}} La '''Recopa d'Europa de la UEFA''' (hasta [[1994]], '''Copa d'Europa de Campeones de Copa'''; {{lang-en|UEFA Cup Winners Cup}}), llamada tamién '''Copa de Campeones de Copa''' o a cencielles '''Recopa''', foi una [[Partíu internacional de Fútbol|competición oficial internacional]] de [[fútbol]] entamada pola [[UEFA]] que, mientres 39 temporaes, apostaron el vencedores de les competiciones de Copa de los distintos países europeos. Magar se considera a la edición [[Recopa d'Europa 1960-61|1960-61]], conquistada pola [[Associazione Calcio Fiorentina|Fiorentina]] [[Italia|italianu]], como la primera del certame, ésta nun foi reconocida pola UEFA sinón hasta ochobre de 1963 a solicitú de la [[Federación Italiana de Fútbol]],<ref name=UEFADIRECT>uefadirect, p. 15</ref> por cuenta de que la so organización recayó nel comité de la [[Copa Mitropa]].<ref name=UEFADIRECT/> La confederación europea encargóse direutamente de la organización del tornéu dende [[Recopa d'Europa 1961-62|1961]] hasta [[Recopa d'Europa 1998-99|1999]], añu nel que la Recopa foi absorbida pola [[UEFA Europa League|Copa de la UEFA]].<ref name=UEFADIRECT/> El formatu de la competición yera idénticu al de la Copa de Campeones d'Europa orixinal: 32 equipos engarraos por aciu cuatro rondes d'eliminatories direutes a doble partíu, apostándose la final a partíu únicu dende la so segunda edición, en [[1962]]. El vencedor de la Recopa tenía derechu a apostar la [[Supercopa d'Europa]], frente al campeón de la Copa d'Europa/Lliga de Campeones. Clasificar p'apostar la Recopa: * El campeón de Copa de cada país miembru de la UEFA. * El campeón vixente de la Recopa, pa poder defender el so títulu. Si'l campeón llograba clasificase p'apostar la Copa d'Europa/Lliga de Campeones, la so plaza na Recopa quedaba vacante. * El finalista de la competición de Copa d'un país, en casu de que'l campeón fixera doblete (ganando Lliga y Copa del so país) y por tantu clasificárase pa la Copa d'Europa/Lliga de Campeones. * Nuna sola ocasión xugó un equipu ensin incluyir nestos trés casos, el [[SC Heerenveen]], semifinalista de la competición de copa holandesa de 1998, que pasó a xugar la Recopa de la temporada siguiente al clasificase los dos finalistes ([[Ajax Ámsterdam]] y [[PSV Eindhoven]]) pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA]], non ensin antes apostar una eliminatoria col otru semifinalista. La competición celebró la so última edición en [[1999]], por cuenta de que la UEFA reestructuró les competiciones europees de clubes pa dar más protagonismu a la Copa de Campeones d'Europa, que pasó a denominase Lliga de Campeones, dexando de ser una competición esclusiva de los campeones de lliga pa dar entrada a más clubes. El club con más títulos de la Recopa na so palmarés ye'l [[Futbol Club Barcelona]], que la conquistó en cuatro causes: [[1979]], [[1982]], [[1989]] y [[1997]]. Per otra parte, nengún campeón de la Recopa llogró, nes sos 39 años d'historia, ganar la competición dos años consecutivos; ello ye que n'ocho causes ([[1962]], [[1963]], [[1974]], [[1977]], [[1988]], [[1994]], [[1995]] y [[1997]]) el campeón vixente llegó a la final, nun siendo capaz de revalidar el títulu. El troféu, al nun ser nunca llográu en propiedá por nengún club, foi concedíu oficialmente al so postreru ganador, [[SS Lazio]]. == Historia == [[Ficheru:Recopa de Europa Real Zaragoza.jpg|thumb|200px| Troféu apurríu al campeón de la Recopa de 1995, el [[Real Zaragoza]].]] La primer edición cuntó namái con 10 participantes, y el primer campeón foi la [[Associazione Calcio Fiorentina|Fiorentina]], que na final a doble partíu venció al [[Glasgow Rangers]] (2-0 na ida y 2-1 na vuelta). Ésta sería la única vegada que se xugaba una final de Recopa a doble partíu. La segunda edición aumentó'l númberu de participantes, llegando a 23 equipos. La Fiorentina volvería llegar a una final, pero esta vegada sería'l [[Atlético de Madrid]] que se lleva'l troféu nel partíu de desempate per trés goles a cero, xugáu en [[Stuttgart]], cuidao qu'en [[Glasgow]] igualaron a un tanto. En [[1963]] l'Atlético volvió a una final, onde foi vencíu 5-1 pol [[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham]] en [[Rotterdam]]. Nesta edición, el númberu aumentó a 25 participantes. En [[1964]], el [[Sporting de Lisboa]] facer cola victoria en venciendo al [[MTK Budapest]] [[Hungría|húngaru]]. N'empatando en [[Bruxeles]], xugóse un duelu de desempate en [[Amberes]], y los "lleones" alzar por un gol a cero. En [[1965]], el [[West Ham United Football Club|West Ham United]], con [[Bobby Moore]] y [[Geoff Hurst]] nel equipu (campeones mundiales en 1966 con Inglaterra), vencería nel míticu [[Wembley (1923)|Wembley]] de Londres al [[1860 Múnich]] por dos a cero, con tantos de Alan Sealey. Los dos años siguientes -1966 y 1967-, el títulu recayería en manes de clubes alemanes, específicamente del [[Borussia Dortmund]] y del [[FC Bayern München|Bayern Múnich]]. El primeru imponer en [[Glasgow]] al [[Liverpool Football Club|Liverpool]] (2-1); ente que'l segundu fixo lo propio col [[Rangers Football Club|Rangers]] (1-0 en Núremberg). Nes files bávares destacaríen xugadores que más tarde van ganar la Copa del Mundu, como [[Franz Beckenbauer]], [[Gerd Müller]] y [[Sepp Maier]]. En [[1968]], el [[Associazione Calcio Milan|Milan]] italianu facer col troféu en venciendo al [[Hamburger SV|Hamburgu]] [[Alemaña|alemán]] por dos a cero, na final xugada en Rotterdam. Al añu siguiente, fadríen historia al ganar la Copa de Campeones d'Europa, güei la Lliga de Campeones. En [[1969]], el [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] -y con figures como Sadurní, Rifé, [[Rexach]] y compañía-, llegaría a la so primer final de Recopa, pero cayó ante'l [[Slovan Bratislava]] de la entós nación de Checoslovaquia por 3-2, na final apostada en [[Basilea]]. En [[1970]] y [[1971]], el [[Manchester City Football Club|Manchester City]] y el [[Chelsea Football Club|Chelsea]] ganaríen la competición en venciendo respeutivamente al [[Górnik Zabrze]] [[Polonia|polacu]] y al [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]]. Nel casu del Chelsea, precisó del duelu de desempate, xugáu n'[[Atenes]]. En [[1972]], el Rangers d'Escocia llevantaría'l troféu -y l'únicu títulu internacional na so historia- en venciendo na final del [[Camp Nou]] ([[Barcelona]]) al [[FC Dinamo Moscú|Dinamo Moscú]], de la Xunión Soviética, anque'l comportamientu de los hinches del club escocés foi deplorable nesa final. De resultes, Rangers foi castigáu con nun dir defender el so títulu'l cursu siguiente. En [[1973]], el Milan de nuevu volvería reinar nel tornéu. Ganó al [[Leeds United Association Football Club|Leeds United]] pola mínima, con gol de Luciano Chiarugi, nel duelu decisivu xugáu en [[Tesalónica]]. En [[1974]], un sorprendente [[1. FC Magdeburg|Magdeburgu]], representante entós de la [[República Democrática Alemana]] (y güei na [[3. Lliga]] xermana), fizo historia al ganar en Rotterdam el títulu venciendo na final al campeón defensor, el Milan. En [[1975]], el [[FC Dinamo de Kiev|Dinamo de Kiev]] soviéticu derrota en [[Basilea]] al [[Ferencvárosi Torna Club|Ferencvárosi]] húngaru por dos a cero. Dende 1976 hasta 1978, l'[[Royal Sporting Club Anderlecht|Anderlecht]] [[Bélxica|belga]] convertir nel únicu club en llegar a trés finales consecutives de Recopa na historia, llogrando dos campeonatos. Nel primer añu, impúnxose en casa (Bruxeles) al [[West Ham United Football Club|West Ham United]] por 4-2. Nel segundu añu cayería n'[[Ámsterdam]] ante'l [[Hamburger SV|Hamburgu]] por 2-0, ente que na temporada siguiente ganaría en [[París]] al [[FK Austria Viena|Austria Viena]] [[Austria|austriacu]] por 4 a 0. En 1979, el Barcelona llograría la primera de los sos cuatro Recopas en ganando en Basilea al [[Fortuna Düsseldorf]] por 4 a 3. Al añu siguiente, el [[Valencia Club de Fútbol|Valencia]] [[España|español]] superaría al [[Arsenal Football Club|Arsenal]] inglés na riola de penales tres un empate ensin goles, con prórroga incluyida (5-4). La final xugar nel [[Estadiu Heysel]] de Bruxeles. En 1981, el [[FC Dinamo Tbilisi|Dinamo Tbilisi]] (güei perteneciente a [[Xeorxa]]) fadría historia al vencer al West Ham United en cuartos de final y al [[FC Carl Zeiss Jena|Carl Zeiss Jena]] na final apostada en [[Düsseldorf]] pa quedase col troféu. En 1982, y en víspores del Mundial que se celebraría n'España, el Barcelona apostó la final nel so propiu estadiu del Camp Nou, llogrando'l so segundu entorcháu ante'l [[Standard Liexa]] belga, ganando por dos goles a unu. En 1983, l'[[Aberdeen Football Club|Aberdeen]] [[Escocia|escocés]], entrenáu entós daquella por un apenes conocíu [[Alex Ferguson]], venció al Real Madrid por dos a unu en Gotemburgu. En 1984, la [[Juventus de Turín|Juventus]] de [[Michel Platini]] imponer por 2 a 0 al [[Futebol Clube do Porto|Porto]] portugués nel estadiu [[St. Jakob Park]] de Basilea, ganando'l campeonatu. En 1985, l'[[Everton Football Club|Everton]] inglés ganaría'l títulu en batiendo al [[SK Rapid Wien|Rapid Viena]] austriacu. El títulu supondría un festexu amargosu, una y bones la sanción al fútbol inglés impuesta pola UEFA tres la [[Traxedia de Heysel]], dos selmanes dempués de la victoria del Everton, quitaría-y de la posibilidá de defender el títulu na temporada siguiente. En 1986, el [[FC Dinamo de Kiev|Dinamo de Kiev]] repitiría l'ésitu consiguíu en 1975 en goliando por 3-0 al [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] nel [[Estadiu Gerland]] de [[Lyon]]. En 1987, un mozu [[Marco van Basten]] daría-y al [[Ajax d'Ámsterdam|Ajax]], entrenáu por [[Johann Cruyff]], la victoria contra'l [[Lokomotiv Leipzig]] de [[René Müller]] y [[Olaf Marschall]], n'Atenes. Al añu siguiente, el mesmu club holandés llegaría al duelu decisivu, anque nun pudo repitir l'ésitu en venciendo ante'l sorprendente [[RKV Malinas]] belga en [[Estrasburgu]]. El Barcelona facer en 1989 col troféu en ganando en [[Berna]] a la [[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]] italiana, equipu que al añu siguiente ganaría la copa sobre'l Anderlecht. Cabo señalar que'l club español y el club italianu xugaríen la final de la Copa d'Europa, trés años dempués en Wembley. En 1991, el [[Manchester United Football Club|Manchester United]], yá con [[Alex Ferguson]] nel banquín ''rede'', vencería al Barcelona por 2-1 en Rotterdam. El [[Werder Bremen]] llograría en 1992 el tronu en ganándo-y a un [[Association Sportive de Monaco Football Club|Mónaco]] que foi dirixíu por [[Arsène Wenger]]. El [[Parma Football Club|Parma]] italianu sería protagonista nos dos siguientes finales, ganando en 1993 al Amberes belga y perdiendo la siguiente frente al Arsenal. En [[1995]], el [[Real Zaragoza]] sosprendió a Europa en batiendo al postreru campeón, l'[[Arsenal Fútbol Club|Arsenal]] nel [[Parque de los Príncipes]] de París. [[Nayim]], xugador del club maño sería'l gran protagonista al llanzar dende 49 metros y llograr el gol decisivu nos postreros 20 segundos de la prórroga, que los coronaría como campeones. En 1996, el [[Paris Saint-Germain Football Club|París Saint-Germain]] llograría'l tornéu en ganándo-y al [[SK Rapid Wien|Rapid Viena]], na final de Bruxeles, gracies al solitariu tantu de Bruno N'Gotty. En 1997 un mozu brasilanu llamáu [[Ronaldo]] llograría da-y al Barcelona la cuarta Recopa de la so historia al vencer precisamente a los franceses en Rotterdam, so les órdenes de [[Bobby Robson]]. El [[Chelsea Football Club|Chelsea]] consiguió la so segunda corona al gana-y al [[VfB Stuttgart]], nel [[Estadiu Råsunda]] d'[[Estocolmu]], na final del añu 1998. La [[Società Sportiva Lazio|Lazio]] italiana convertir nel postreru campeón del tornéu en ganando nel [[Villa Park]] de la ciudá inglesa de [[Birmingham]] al [[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]] español. La victoria del club romanu déxa-y quedase col troféu en propiedá. == Historial == :''Pa un meyor detalle de les finales vease [[Clubes ganadores de la Recopa d'Europa de la UEFA]]'' {| class="sortable" border=1 width=100% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: left;" |- align=center style="background:#CCDDCC" "color:black;" ! class="unsortable" bgcolor=CCDDCC width=5%|Temporada !bgcolor=CCDDCC width=18%|Campeón ! bgcolor=CCDDCC width=7%|Resultáu !bgcolor=CCDDCC width=18%|Subcampeón ! bgcolor=CCDDCC width=35% colspan="20"|'''Semifinalistes ! bgcolor=CCDDCC width=75%|See Final |- align=center !colspan="25" bgcolor=CCDDCC| '''Copa d'Europa de Campeones de Copa''' |-align=center |[[Recopa d'Europa 1960-61|1960-61]] |align="left"|{{bandera|ITA}} '''[[Associazione Calcio Firenze Fiorentina|Fiorentina]] |'''2–0<br />2–1''' |align="left"|{{bandera|SCO}} [[Rangers Football Club|Rangers]] |colspan="10" align="left"| {{bandera|ENG}} [[Wolverhampton Wanderers Football Club|Wolverhampton]] |colspan="10" align="left"| {{bandera|YUG}} [[Građanski Nogometni Klub Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]] |<small>[[Ibrox Stadium]], [[Glasgow]] / [[Estadiu Artemio Franchi (Florencia)|Stadio Comunale]], [[Florencia]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1961-62|1961-62]] |align="left"|{{bandera|ESP|1945}} '''[[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |'''1–1''' <small>([[Prórroga|pró.]])</small><br />'''3–0''' |align="left"|{{bandera|ITA}} [[Associazione Calcio Firenze Fiorentina|Fiorentina]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|HUN|1957}} [[Újpest Budapest FC|Újpest]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|DDR}} [[FC Carl Zeiss Jena|Motor Jena]] | <small>[[Hampden Park]], [[Glasgow]] / [[Mercedes-Benz Arena|Neckarstadion]], [[Stuttgart]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1962-63|1962-63]] |align="left"|{{bandera|ENG}} '''[[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur]] |'''5–1''' |align="left"|{{bandera|ESP|1945}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|YUG}} [[OFK Belgráu|Omladinski]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|RFA}} [[F. C. Núremberg|Núremberg]] | <small>[[Stadion Feyenoord|Stadion Feijenoord]], [[Rotterdam]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1963-64|1963-64]] |align="left"|{{bandera|POR}} '''[[Sporting Clube de Portugal|Sporting de Lisboa]] |'''3–3''' <small>([[Prórroga|pró.]])</small><br />'''1–0''' |align="left"|{{bandera|HUN|1957}} [[MTK Budapest FC|Budapest]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|FRA}} [[Olympique Lyonnais]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|SCO}} [[Celtic Football Club|Celtic]] | <small>[[Estadiu Rei Balduino|Stade du Heysel]], [[Bruxeles]] / [[Bosuilstadion]], [[Amberes]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1964-65|1964-65]] |align="left"|{{bandera|ENG}} '''[[West Ham United Football Club|West Ham United]] |'''2–0''' |align="left"|{{bandera|RFA}} [[TSV 1860 Múnich|1860 München]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ESP|1945}} [[Real Zaragoza]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ITA}} [[Torino Football Club|Torino]] | <small>[[Estadiu de Wembley (1923)|Wembley Stadium]], [[Londres]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1965-66|1965-66]] |align="left"|{{bandera|RFA}} '''[[Borussia Dortmund]] |'''2–1''' <small>([[Prórroga|pró.]])</small> |align="left"|{{bandera|ENG}} [[Liverpool Football Club|Liverpool]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ENG}} [[West Ham United Football Club|West Ham United]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|SCO}} [[Celtic Football Club|Celtic]] | <small>[[Hampden Park]], [[Glasgow]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1966-67|1966-67]] |align="left"|{{bandera|RFA}} '''[[FC Bayern München|Bayern Múnich]] |'''1–0''' <small>([[Prórroga|pró.]])</small> |align="left"|{{bandera|SCO}} [[Rangers Football Club|Rangers]] | colspan="10" align="left"|{{bandera|BEL}} [[Standard Liexa]] | colspan="10" align="left"|{{bandera|BUL|1967}} [[PFC Slavia Sofia|Slavia Sofía]] | <small>[[Grundig Stadion|Frankenstadion]], [[Núremberg]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1967-68|1967-68]] |align="left"|{{bandera|ITA}} '''[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |'''2–0''' |align="left"|{{bandera|RFA}} [[Hamburger SV|Hamburgu]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|RFA}} [[FC Bayern München|Bayern Múnich]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|WAL}} [[Cardiff City Football Club|Cardiff City]] | <small>[[Stadion Feyenoord|Stadion Feijenoord]], [[Rotterdam]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1968-69|1968-69]] |align="left"|{{bandera|CSK}} '''[[ŠK Slovan Bratislava|Slovan Bratislava]] |'''3–2''' |align="left"|{{bandera|ESP|1945}} [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|SCO}} [[Dunfermline Athletic Football Club|Dunfermline]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|GER}} [[F. C. Colonia|Köln]] | <small>[[St. Jakob Park]], [[Basilea]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1969-70|1969-70]] |align="left"|{{bandera|ENG}} '''[[Manchester City Football Club|Manchester City]] |'''2–1''' |align="left"|{{bandera|POL}} [[Górnik Zabrze]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|GER}} [[FC Schalke 04|Schalke 04]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ITA}} [[Associazione Sportiva Roma|Roma]] | <small>[[Praterstadion]],, [[Viena]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1970-71|1970-71]] |align="left"|{{bandera|ENG}} '''[[Chelsea Football Club|Chelsea]] |'''1–1''' <small>([[Prórroga|pró.]])</small><br />'''2–1''' |align="left"|{{bandera|ESP|1945}} [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ENG}} [[Manchester City Football Club|Manchester City]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|NED}} [[PSV Eindhoven]] | <small>[[Estadiu Georgios Karaiskakis]], [[El Pireo]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1971-72|1971-72]] |align="left"|{{bandera|SCO}} '''[[Rangers Football Club|Rangers]] |'''3–2''' |align="left"|{{bandera|XRSS}} [[FC Dinamo Moscú|Dinamo Moscú]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|GER}} [[FC Bayern München|Bayern Múnich]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|DDR}} [[Dynamo de Berlín|Dynamo Berlín]] | <small>[[Camp Nou]], [[Barcelona]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1972-73|1972-73]] |align="left"|{{bandera|ITA}} '''[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |'''1–0''' |align="left"|{{bandera|ENG}} [[Leeds United Association Football Club|Leeds United]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|CZE}} [[Athletic Club Sparta Praga|Sparta Praha]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|YUG}} [[Hrvatski Nogometni Klub Hajduk Split|Hajduk Split]] | <small>[[Estadiu Kaftanzoglio]], [[Tesalónica]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1973-74|1973-74]] |align="left"|{{bandera|DDR}} '''[[1. FC Magdeburg|Magdeburg]] |'''2–0''' |align="left"|{{bandera|ITA}} [[Associazione Calcio Milan|Milan]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|POR}} [[Sporting Clube de Portugal|Sporting de Lisboa]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|GER}} [[Borussia Mönchengladbach]] | <small>[[Stadion Feyenoord|Stadion Feijenoord]], [[Rotterdam]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1974-75|1974-75]] |align="left"|{{bandera|XRSS}} '''[[FC Dinamo de Kiev|Dinamo Kiev]] |'''3–0''' |align="left"|{{bandera|HUN|1957}} [[Ferencvárosi Torna Club|Ferencvárosi]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|NED}} [[PSV Eindhoven]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|YUG}} [[Estrella Colorada de Belgráu|Estrella Colorada]] | <small>[[St. Jakob Park]], [[Basilea]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1975-76|1975-76]] |align="left"|{{bandera|BEL}} '''[[Royal Sporting Club Anderlecht|Anderlecht]] |'''4–2''' |align="left"|{{bandera|ENG}} [[West Ham United Football Club|West Ham United]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|DDR}} [[FSV Zwickau|Sachsenring]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|GER}} [[Eintracht Frankfurt]] | <small>[[Estadiu Rei Balduino|Stade du Heysel]], [[Bruxeles]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1976-77|1976-77]] |align="left"|{{bandera|GER}} '''[[Hamburger SV|Hamburgu]] |'''2–0''' |align="left"|{{bandera|BEL}} [[Royal Sporting Club Anderlecht|Anderlecht]] | colspan="10" align="left"|{{bandera|ESP|1977}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] | colspan="10" align="left"|{{bandera|ITA}} [[Società Sportiva Calcio Napoli|Napoli]] | <small>[[Estadiu Olímpicu d'Ámsterdam|Estadiu Olímpicu]], [[Ámsterdam]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1977-78|1977-78]] |align="left"|{{bandera|BEL}} '''[[Royal Sporting Club Anderlecht|Anderlecht]] |'''4–0''' |align="left"|{{bandera|AUT}} [[FK Austria Viena|Austria Viena]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|NED}} [[Football Club Twente|Twente]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|XRSS}} [[FC Dinamo Moscú|Dinamo Mosú]] | <small>[[Parque de los Príncipes]], [[París]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1978-79|1978-79]] |align="left"|{{bandera|ESP|1977}} '''[[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |'''4–3''' <small>([[Prórroga|pró.]])</small> |align="left"|{{bandera|GER}} [[Fortuna Düsseldorf]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|BEL}} [[KSK Beveren|Beveren]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|CSK}} [[Football Club Baník Ostrava|Baník]] | <small>[[St. Jakob Park]], [[Basilea]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1979-80|1979-80]] |align="left"|{{bandera|ESP|1977}} '''[[Valencia Club de Fútbol|Valencia]] |'''0–0''' <small>(5-4 [[Tiros dende'l puntu penal|pen.]])</small> |align="left"|{{bandera|ENG}} [[Arsenal Football Club|Arsenal]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|FRA}} [[Football Club Nantes|Nantes]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ITA}} [[Juventus Football Club|Juventus]] | <small>[[Estadiu Rei Balduino|Stade du Heysel]], [[Bruxeles]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1980-81|1980-81]] |align="left"|{{bandera|XRSS}} '''[[FC Dinamo Tbilisi|Dinamo Tbilisi]] |'''2–1''' |align="left"|{{bandera|DDR}} [[FC Carl Zeiss Jena|Carl Zeiss]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|NED}} [[Feyenoord Rotterdam]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|POR}} [[Sport Lisboa e Benfica|Benfica]] | <small>[[Rheinstadion]], [[Düsseldorf]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1981-82|1981-82]] |align="left"|{{bandera|ESP}} '''[[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |'''2–1''' |align="left"|{{bandera|BEL}} [[Standard Liexa]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ENG}} [[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|XRSS}} [[FC Dinamo Tbilisi|Dinamo Tbilisi]] | <small>[[Camp Nou]], [[Barcelona]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1982-83|1982-83]] |align="left"|{{bandera|SCO}} '''[[Aberdeen Football Club|Aberdeen]] |'''2–1''' <small>([[Prórroga|pró.]])</small> |align="left"|{{bandera|ESP}} [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|BEL}} [[K Waterschei SV Thor Genk|Waterschei]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|AUT}} [[FK Austria Viena|Austria Viena]] | <small>[[Estadiu Ullevi|Nya Ullevi]], [[Gotemburgu]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1983-84|1983-84]] |align="left"|{{bandera|ITA}} '''[[Juventus Football Club|Juventus]] |'''2–1''' |align="left"|{{bandera|POR}} [[Futebol Clube do Porto|Porto]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ENG}} [[Manchester United Football Club|Manchester United]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|SCO}} [[Aberdeen Football Club|Aberdeen]] | <small>[[St. Jakob Park]], [[Basilea]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1984-85|1984-85]] |align="left"|{{bandera|ENG}} '''[[Everton Football Club|Everton]] |'''3–1''' |align="left"|{{bandera|AUT}} [[SK Rapid Viena|Rapid Viena]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|GER}} [[FC Bayern München|Bayern Múnich]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|XRSS}} [[FC Dinamo Moscú|Dinamo Moscú]] | <small>[[Stadion Feyenoord|Stadion Feijenoord]], [[Rotterdam]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1985-86|1985-86]] |align="left"|{{bandera|XRSS}} '''[[FC Dinamo de Kiev|Dinamo Kiev]] |'''3–0''' |align="left"|{{bandera|ESP}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|CSK}} [[Dukla Praga]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|GER}} [[KFC Uerdingen 05|Bayer Uerdingen]] | <small>[[Estadiu Gerland|Stade Gerland]], [[Lyon]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1986-87|1986-87]] |align="left"|{{bandera|NED}} '''[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax]] |'''1–0''' |align="left"|{{bandera|DDR}} [[1. FC Lokomotive Leipzig|Lokomotive Leipzig]] | colspan="10" align="left"|{{bandera|ESP}} [[Real Zaragoza]] | colspan="10" align="left"|{{bandera|FRA}} [[FC Girondins de Bordeaux|Girondins de Bordeaux]] | <small>[[Estadiu Olímpicu d'Atenes|Estadiu Olímpicu]], [[Atenes]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1987-88|1987-88]] |align="left"|{{bandera|BEL}} '''[[RKV Malinas|Mechelen]] |'''1–0''' |align="left"|{{bandera|NED}} [[Ajax d'Ámsterdam|Ajax]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ITA}} [[Atalanta Bergamasca Calcio|Atalanta]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|FRA}} [[Olympique de Marseille]] | <small>[[Stade de la Meinau]], [[Estrasburgu]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1988-89|1988-89]] |align="left"|{{bandera|ESP}} '''[[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |'''2–0''' |align="left"|{{bandera|ITA}} [[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|BUL|1971}} [[PFC CSKA Sofia|CFKA Sredets]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|BEL}} [[RKV Malinas|Mechelen]] | <small>[[Wankdorfstadion]], [[Berna]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1989-90|1989-90]] |align="left"|{{bandera|ITA}} '''[[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]] |'''2–0''' <small>([[Prórroga|pró.]])</small> |align="left"|{{bandera|BEL}} [[Royal Sporting Club Anderlecht|Anderlecht]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|FRA}} [[Association Sportive de Monaco Football Club|Mónaco]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|RUM}} [[FC Dinamo de Bucuresti|Dinamo București]] | <small>[[Nya Ullevi]], [[Gotemburgu]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1990-91|1990-91]] |align="left"|{{bandera|ENG}} '''[[Manchester United Football Club|Manchester United]] |'''2–1''' |align="left"|{{bandera|ESP}} [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|POL}} [[Legia Warszawa]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ITA}} [[Juventus Football Club|Juventus]] | <small>[[Stadion Feyenoord|Stadion Feijenoord]], [[Rotterdam]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1991-92|1991-92]] |align="left"|{{bandera|GER}} '''[[Werder Bremen]] |'''2–0''' |align="left"|{{bandera|FRA}} [[Association Sportive de Monaco Football Club|Mónaco]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|BEL}} [[Club Brujo|Bruxes]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|NED}} [[Feyenoord Rotterdam]] | <small>[[Estádio da Luz (1954)|Estádio da Luz]], [[Lisboa]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1992-93|1992-93]] |align="left"|{{bandera|ITA}} '''[[Parma Football Club|Parma]] |'''3–1''' |align="left"|{{bandera|BEL}} [[Royal Antwerp Football Club|Royal Antwerp]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ESP}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|RUS|1991}} [[FC Spartak de Moscú|Spartak Moscú]] | <small>[[Estadiu de Wembley (1923)|Wembley Stadium]], [[Londres]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1993-94|1993-94]] |align="left"|{{bandera|ENG}} '''[[Arsenal Football Club|Arsenal]] |'''1–0''' |align="left"|{{bandera|ITA}} [[Parma Football Club|Parma]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|FRA}} [[Paris Saint-Germain Football Club|París Saint-Germain]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|POR}} [[Sport Lisboa e Benfica|Benfica]] | <small>[[Parken Stadion]], [[Copenḥague]] |- align=center !colspan="25" bgcolor=CCDDCC| '''Copa de Campeones de Copa de la UEFA''' |-align=center |[[Recopa d'Europa 1994-95|1994-95]] |align="left"|{{bandera|ESP}} '''[[Real Zaragoza]] |'''2–1''' <small>([[Prórroga|pró.]])</small> |align="left"|{{bandera|ENG}} [[Arsenal Football Club|Arsenal]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ENG}} [[Chelsea Football Club|Chelsea]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ITA}} [[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]] | <small>[[Parque de los Príncipes]], [[París]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1995-96|1995-96]] |align="left"|{{bandera|FRA}} '''[[Paris Saint-Germain Football Club|París Saint-Germain]] |'''1–0''' |align="left"|{{bandera|AUT}} [[SK Rapid Viena|Rapid Viena]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ESP}} [[Real Club Deportivo de La Coruña|Deportivo de La Coruña]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|NED}} [[Feyenoord Rotterdam]] | <small>[[Estadiu Rei Balduino]], [[Bruxeles]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1996-97|1996-97]] |align="left"|{{bandera|ESP}} '''[[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |'''1–0''' |align="left"|{{bandera|FRA}} [[Paris Saint-Germain Football Club|París Saint-Germain]] | colspan="10" align="left"|{{bandera|ITA}} [[Associazione Calcio Firenze Fiorentina|Fiorentina]] | colspan="10" align="left"|{{bandera|ENG}} [[Liverpool Football Club|Liverpool]] | <small>[[Stadion Feyenoord|Stadion Feijenoord]], [[Rotterdam]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1997-98|1997-98]] |align="left"|{{bandera|ENG}} '''[[Chelsea Football Club|Chelsea]] |'''1–0''' |align="left"|{{bandera|GER}} [[VfB Stuttgart]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ITA}} [[Vicenza Calcio|Vicenza]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|RUS}} [[FC Lokomotiv Moscú|Lokomotiv Moscú]] | <small>[[Estadiu Råsunda]], [[Estocolmu]] |-align=center |[[Recopa d'Europa 1998-99|1998-99]] |align="left"|{{bandera|ITA}} '''[[Società Sportiva Lazio|Lazio]] |'''2–1''' |align="left"|{{bandera|ESP}} [[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|RUS}} [[FC Lokomotiv Moscú|Lokomotiv Moscú]] |colspan="10" align="left"|{{bandera|ENG}} [[Chelsea Football Club|Chelsea]] | <small>[[Villa Park]], [[Birmingham]] |} == Palmarés == === Títulos per club === {| cellspacing="0" style="background: #e6EEE6; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=70% |- style="color:black;" bgcolor="#ccddcc" !width=25%|Equipu !width=10%|Títulos !width=10%|Subtítulos !width=25%|Años campeón |- | {{bandera|ESP}} '''[[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]]''' |align=center | '''4''' |align=center | 2 | [[Recopa d'Europa 1978-79|1979]], [[Recopa d'Europa 1981-82|1982]], [[Recopa d'Europa 1988-89|1989]], [[Recopa d'Europa 1996-97|1997]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|BEL}} '''[[Royal Sporting Club Anderlecht|R. S. C. Anderlecht]]''' |align=center | '''2''' |align=center | 2 | [[Recopa d'Europa 1975-76|1976]], [[Recopa d'Europa 1977-78|1978]] |- | {{bandera|ITA}} '''[[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]]''' |align=center | '''2''' |align=center | 1 | [[Recopa d'Europa 1967-68|1968]], [[Recopa d'Europa 1972-73|1973]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|ENG}} '''[[Chelsea Football Club|Chelsea F. C.]]''' |align=center | '''2''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1970-71|1971]], [[Recopa d'Europa 1997-98|1998]] |- | {{bandera|UKR}} '''[[FC Dinamo de Kiev|F. C. Dinamo de Kiev]]''' |align=center | '''2''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1974-75|1975]], [[Recopa d'Europa 1985-86|1986]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|ESP}} '''[[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]]''' |align=center | '''1''' |align=center | 2 | [[Recopa d'Europa 1961-62|1962]] |- | {{bandera|SCO}} '''[[Rangers Football Club|Rangers F. C.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | 2 | [[Recopa d'Europa 1971-72|1972]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|ENG}} '''[[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | 2 | [[Recopa d'Europa 1993-94|1994]] |- | {{bandera|ITA}} '''[[Associazione Calcio Firenze Fiorentina|A. C. F. Fiorentina]]''' |align=center | '''1''' |align=center | 1 | [[Recopa d'Europa 1960-61|1961]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|ENG}} '''[[West Ham United Football Club|West Ham United F. C.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | 1 | [[Recopa d'Europa 1964-65|1965]] |- | {{bandera|GER}} '''[[Hamburger SV]]''' |align=center | '''1''' |align=center | 1 | [[Recopa d'Europa 1976-77|1977]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|NED}} '''[[Ajax Ámsterdam|A. F. C. Ajax]]''' |align=center | '''1''' |align=center | 1 | [[Recopa d'Europa 1986-87|1987]] |- | {{bandera|ITA}} '''[[Unione Calcio Sampdoria|U. C. Sampdoria]]''' |align=center | '''1''' |align=center | 1 | [[Recopa d'Europa 1989-90|1990]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|ITA}} '''[[Parma Football Club|Parma F. C.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | 1 | [[Recopa d'Europa 1992-93|1993]] |- | {{bandera|FRA}} '''[[Paris Saint-Germain Football Club|París Saint-Germain F. C.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | 1 | [[Recopa d'Europa 1995-96|1996]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|ENG}} '''[[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur F. C.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1962-63|1963]] |- | {{bandera|POR}} '''[[Sporting Clube de Portugal|S. C. Portugal]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1963-64|1964]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|GER}} '''[[Borussia Dortmund|B. V. Borussia]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1965-66|1966]] |- | {{bandera|GER}} '''[[FC Bayern München|F. C. Bayern]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1966-67|1967]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|SVK}} '''[[ŠK Slovan Bratislava|Š. K. Slovan Bratislava]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1968-69|1969]] |- | {{bandera|ENG}} '''[[Manchester City Football Club|Manchester City F. C.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1969-70|1970]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|DDR}} '''[[1. FC Magdeburg|F. C. Magdeburg]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1973-74|1974]] |- | {{bandera|ESP}} '''[[Valencia Club de Fútbol|Valencia C. F.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1979-80|1980]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|GEO}} '''[[FC Dinamo Tbilisi|F. C. Dinamo Tbilisi]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1980-81|1981]] |- | {{bandera|SCO}} '''[[Aberdeen Football Club|Aberdeen F. C.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1982-83|1983]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|ITA}} '''[[Juventus Football Club|Juventus F. C.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1983-84|1984]] |- | {{bandera|ENG}} '''[[Everton Football Club|Everton F. C.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1984-85|1985]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|BEL}} '''[[RKV Malinas|K. V. Mechelen]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1987-88|1988]] |- | {{bandera|ENG}} '''[[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1990-91|1991]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|GER}} '''[[Werder Bremen]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1991-92|1992]] |- | {{bandera|ESP}} '''[[Real Zaragoza]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1994-95|1995]] |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|ITA}} '''[[Società Sportiva Lazio|S. S. Lazio]]''' |align=center | '''1''' |align=center | - | [[Recopa d'Europa 1998-99|1999]] |- | {{bandera|ESP}} [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]] |align=center | - |align=center | 2 | |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|AUT}} [[SK Rapid Viena|S. K. Rapid Viena]] |align=center | - |align=center | 2 | |- | {{bandera|HUN}} [[MTK Budapest FC|M. T. K. Budapest]] |align=center | - |align=center | 1 | |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|GER}} [[TSV 1860 München|TSV 1860 Múnich]] |align=center | - |align=center | 1 | |- | {{bandera|ENG}} [[Liverpool Football Club|Liverpool F. C.]] |align=center | - |align=center | 1 | |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|POL}} [[Górnik Zabrze]] |align=center | - |align=center | 1 | |- | {{bandera|RUS}} [[FC Dinamo Moscú|F. C. Dinamo Moscú]] |align=center | - |align=center | 1 | |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|ENG}} [[Leeds United Football Club|Leeds United F. C.]] |align=center | - |align=center | 1 | |- | {{bandera|HUN}} [[Ferencvárosi Torna Club|Ferencvárosi T. C.]] |align=center | - |align=center | 1 | |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|AUT}} [[FK Austria Viena|F. K. Austria Viena]] |align=center | - |align=center | 1 | |- | {{bandera|GER}} [[Fortuna Düsseldorf]] |align=center | - |align=center | 1 | |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|GER}} [[FC Carl Zeiss Jena|F. C. Carl Zeiss Jena]] |align=center | - |align=center | 1 | |- | {{bandera|BEL}} [[Standard Liexa]] |align=center | - |align=center | 1 | |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|POR}} [[Futebol Clube do Porto|F. C. Porto]] |align=center | - |align=center | 1 | |- | {{bandera|GER}} [[Lokomotive Leipzig]] |align=center | - |align=center | 1 | |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|FRA}} [[Association Sportive de Monaco Football Club|A. S. Mónaco F. C.]] |align=center | - |align=center | 1 | |- | {{bandera|BEL}} [[Royal Antwerp Football Club|Royal Antwerp F. C.]] |align=center | - |align=center | 1 | |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|GER}} [[VfB Stuttgart]] |align=center | - |align=center | 1 | |- | {{bandera|ESP}} [[Reial Club Deportiu Mallorca|R. C. D. Mallorca]] |align=center | - |align=center | 1 | |} === Títulos per país === {| cellspacing="0" style="background: #e6EEE6; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=90% |- style="color:black;" bgcolor="#ccddcc" !width=15%|País !width=10%|Títulos !width=10%|Subtítulos !width=60%|Clubes campeones |- | '''{{ENG}}''' | align=center |'''8''' | align=center | 5 | <small>[[Chelsea Football Club|Chelsea]] (2), [[Arsenal Football Club|Arsenal]] (1), [[West Ham United Football Club|West Ham United]] (1), [[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur]] (1), [[Manchester City Football Club|Manchester City]] (1), [[Everton Football Club|Everton]] (1), [[Manchester United Football Club|Manchester United]] (1) |- bgcolor=#f9f9f9 | '''{{ESP}}''' | align=center |'''7''' | align=center | 7 | <small>[[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] (4), [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] (1), [[Valencia Club de Fútbol|Valencia]] (1), [[Real Zaragoza]] (1) |- | '''{{ITA}}''' | align=center |'''7''' | align=center | 4 | <small>[[Associazione Calcio Milan|Milan]] (2), [[Associazione Calcio Firenze Fiorentina|Fiorentina]] (1), [[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]] (1), [[Parma Football Club|Parma]] (1), [[Juventus de Turín|Juventus]] (1), [[Società Sportiva Lazio|Lazio]] (1) |- bgcolor=#f9f9f9 | '''{{GER}}''' | align=center |'''5''' | align=center | 6 | <small>[[Hamburger SV|Hamburgu]] (1), [[Borussia Dortmund]] (1), [[FC Bayern München|Bayern Múnich]] (1), [[1. FC Magdeburg|Magdeburgu]] (1), [[Werder Bremen]] (1) |- | '''{{bandera|BEL}} [[Bélxica]]''' | align=center |'''3''' | align=center | 4 | <small>[[Royal Sporting Club Anderlecht|Anderlecht]] (2), [[RKV Malinas|Mechelen]] (1) |- bgcolor=#f9f9f9 | '''{{SCO}}''' | align=center |'''2''' | align=center | 2 | <small>[[Rangers Football Club|Rangers]] (1), [[Aberdeen Football Club|Aberdeen]] (1) |- | '''{{UKR}}''' | align=center |'''2''' | align=center | - | <small>[[FC Dinamo de Kiev|Dinamo Kiev]] (2) |- bgcolor=#f9f9f9 | '''{{FRA}}''' | align=center |'''1''' | align=center | 2 | <small>[[Paris Saint-Germain Football Club|París Saint-Germain]] (1) |- | '''{{POR}}''' | align=center |'''1''' | align=center | 1 | <small>[[Sporting Clube de Portugal|Sporting de Lisboa]] (1) |- bgcolor=#f9f9f9 | '''{{NED}}''' | align=center |'''1''' | align=center | 1 | <small>[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] (1) |- | '''{{SVK}}''' | align=center |'''1''' | align=center | - | <small>[[ŠK Slovan Bratislava|Slovan Bratislava]] (1) |- bgcolor=#f9f9f9 | '''{{GEO}}''' | align=center |'''1''' | align=center | - | <small>[[FC Dinamo Tbilisi|Dinamo Tbilisi]] (1) |- | {{AUT}} | align=center | - | align=center | 3 | - |- bgcolor=#f9f9f9 | {{HUN}} | align=center | - | align=center | 2 | - |- | {{POL}} | align=center | - | align=center | 1 | - |- bgcolor=#f9f9f9 | {{RUS}} | align=center | - | align=center | 1 | - |} == Estadístiques == :''Pa un completu resume estadísticu de la competiciones vease [[Estadístiques de la Recopa d'Europa de la UEFA Estadístiques de la Recopa d'Europa de la UEFA]] === Clasificación histórica === Los 168 puntos llograos pol [[Futbol Club Barcelona]] español asítien-y como líder de la clasificación histórica de la competición ente los 458 equipos que dalguna vegada participaron na mesma, llograos en 13 ediciones de la competición. 41 puntos per debaxo atópase'l segundu clasificáu español el compatriota [[Club Atlético de Madrid]], quien de la mesma supera en 37 puntos al tercer equipu históricu del tornéu, el [[Royal Sporting Club Anderlecht]] belga.<ref name="UEFACUPWCSTATS">{{cita web |editor=Portal dixital Transfermarkt|títulu=Estadístiques históriques de la Recopa d'Europa|url=https://www.transfermarkt.com/europapokal-der-pokalsieger/ewigetorschuetzenliste/pokalwettbewerb/EPP |fechaaccesu=22 de xunu de 2017|idioma=inglés}}</ref><ref group="n">Los rexistros contabilicen los partíos y goles en fases clasificatorias previes.</ref> <small><center>Nota: Sistema de puntuación vixente de 3 puntos per victoria. En '''negrina''', equipos vencedores de dalguna competición.</small> {| cellspacing="0" style="background: #e6EEE6; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=70% |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width="3" | Pos ! width="140" | Club ! width="40" | Temporaes ! width="40" | Puntos ! width="30" | PX ! width="30" | PG ! width="30" | PE !width="30" | PP ! width="40" | Títulos ! width="40" | Subtítulos |- align=center bgcolor=#f9f9f9 |'''1'''||align=left |{{bandera|tamañu=18px|España}} '''[[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]]'''|| 13|| '''168'''|| 85|| 50|| 18|| 17|| 4|| 2 |- align=center |'''2'''||align=left |{{bandera|tamañu=18px|España}} '''[[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]]'''|| 9|| '''127'''|| 62|| 38|| 13|| 11 || 1|| 2 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 |'''3'''||align=left |{{bandera|tamañu=18px|Bélxica}} '''[[Royal Sporting Club Anderlecht|R. S. C. Anderlecht]]'''|| 7|| '''90'''|| 44|| 29|| 3|| 12 || '''2 || 2 |} [[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px|]]<small>''Datos actualizaos a '''fin de la competición'''.</small></center> === Otros datos estadísticos === * '''Mayor cantidá de títulos llograos''': {{bandera|ESP}} [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] con 4. * '''Mayor cantidá de finales apostaes''': {{bandera|ESP}} [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] con 6. * '''Mayor goliada''': {{bandera|POR}} [[Sporting Clube de Portugal|Sporting de Lisboa]] '''16-1''' {{bandera|Chipre}} [[APOEL Nicosia FC|APOEL Nicosia]] en [[Recopa d'Europa 1963-64|1963-64]]. * '''Mayor goliada global''': {{bandera|ENG}} [[Chelsea Football Club|Chelsea]] '''21-0''' {{bandera|LUX}} [[UN Käerjéng 97|Jeunesse Hautcharage]] (8-0 y 13-0) en [[Recopa d'Europa 1971-72|1971-72]]. '''Campeones invictos''': Doce clubes ganaron el tornéu como invictos.<br />- {{bandera|ESP}} [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] en [[Recopa d'Europa 1988-89|1988-89]] y [[Recopa d'Europa 1996-97|1996-97]].<br />- {{bandera|ESP}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] en [[Recopa d'Europa 1961-62|1961-62]].<br />- {{bandera|ITA}} [[Associazione Calcio Milan|Milan]] en [[Recopa d'Europa 1972-73|1972-73]].<br />- {{bandera|Xunión Soviética}} [[FC Dinamo de Kiev|Dinamo de Kiev]] en [[Recopa d'Europa 1974-75|1974-75]].<br />- {{bandera|ITA}} [[Juventus Football Club|Juventus]] en [[Recopa d'Europa 1983-84|1983-84]].<br />- {{bandera|ENG}} [[Everton Football Club|Everton]] en [[Recopa d'Europa 1984-85|1984-85]].<br />- {{bandera|BEL}} [[RKV Malinas]] en [[Recopa d'Europa 1987-88|1987-88]].<br />- {{bandera|ITA}} [[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]] en [[Recopa d'Europa 1989-90|1989-90]].<br />- {{bandera|ENG}} [[Manchester United Football Club|Manchester United]] en [[Recopa d'Europa 1990-91|1990-91]].<br />- {{bandera|GER}} [[Werder Bremen]] en [[Recopa d'Europa 1991-92|1991-92]].<br />- {{bandera|ENG}} [[Arsenal Football Club|Arsenal]] en [[Recopa d'Europa 1993-94|1993-94]].<br />- {{bandera|ITA}} [[Società Sportiva Lazio|Lazio]] en [[Recopa d'Europa 1998-99|1998-99]]. == Ver tamién == === Competiciones europees === * [[Lliga de Campeones de la UEFA]] * [[Liga Europa de la UEFA]] * [[Copa de Feries]] * [[Copa Intertoto de la UEFA]] * [[Supercopa d'Europa|Supercopa d'Europa de la UEFA]] === Competiciones mundiales === * [[Copa Intercontinental]] * [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA]] === Anexos === * [[Entrenadores Campeones de la Recopa d'Europa]] * [[Clubes europeos ganadores de competiciones internacionales|Clubes ganadores de les competiciones internacionales]] * [[Clubes ganadores de les competiciones UEFA|Club ganadores de les competiciones UEFA]] * [[Clubes de fútbol ganador de competiciones internacionales a nivel confederativo y interconfederativo|Clubes ganadores de les competiciones internacionales a nivel confederativo y interconfederativo]] == Notes == {{llistaref|group="n"}} == Referencies == {{llistaref}} == Publicaciones varies == {{commonscat|UEFA Cup Winners' Cup}} {{Tradubot|Recopa de Europa de la UEFA}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Campeonatos internacionales de fútbol desapaecíos]] [[Categoría:Recopa d'Europa|Recopa d'Europa]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] i0xkjs1mnfadl26d0sze1wxn32sy6f3 0 112357 3709212 3453071 2022-08-18T13:17:30Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{Ficha de premiu |nome = 3ª ceremonia de los Premios Óscar |imaxe = 3rd_Oscars.jpg |tamañu imaxe = 220px |pie d'imaxe Vista la ceremonia d'entrega. |fecha = {{fecha|5|11|1930|link=non}} |allugamientu = The Ambassador Hotel<br/>, [[Los Angeles]], [[California]] |país = Estaos Xuníos |anfitrión = [[Conrad Nagel]] |más premios = |más nom = ''[[The Love Parade]]'' (6) |ganlink = non |categoría1 = [[:Óscar a la meyor película|Meyor película]] |ganadores1 = ''[[Ensin novedá nel frente]]'' |categoría2 = [[:Óscar al meyor actor|Meyor actor]] |ganadores2 = ''[[George Arliss]]'' |categoría3 = [[:Óscar a la meyor actriz|Meyor actriz]] |ganadores3 = ''[[Norma Shearer]]'' |siguiente = [[:Premiu Óscar de 1931|4ª ceremonia de los Premios Óscar]] }} La '''tercer entrega de los [[Premiu Óscar]] de l'[[Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques de Hollywood|Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques]] de [[Hollywood]]''' sirvió pa premiar les películes estrenaes ente'l [[1 d'agostu]] de [[1929]] y la mesma fecha de [[1930]]. Introducióse una nueva categoría, la de [[Oscar al meyor soníu|meyor soníu]]. La ceremonia d'entrega realizó'l [[5 de payares]] de [[1930]] nel ''Ambassador Hotel'' de [[Los Angeles]] y foi conducida por '''[[Conrad Nagel]]'''. == Resume de premios y candidatures == {| {{tablaguapa}} align="center" class="sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" !'''Película'''||'''Títulu orixinal'''||'''Candidatures'''||'''Premios''' |- |'''''[[The Love Parade]]'''''||'''''The Love Parade'''''||'''6'''||0 |- |'''''[[El presidiu]]'''''||'''''The Big House'''''||4||'''2''' |- |'''''[[Ensin novedá nel frente]]'''''||'''''All Quiet on the Western Front'''''||4||'''2''' |- |''[[The Divorcee]]'''||''The Divorcee''||4||1 |- |''[[Disraeli (película)|Disraeli]]''||''Disraeli''||3||1 |- |''[[Con Byrd nel Polu Sur]]''||''With Byrd at the South Pole''||1||1 |- |''[[El rei del jazz]]''||''King of Jazz''||1||1 |- |''[[Anna Christie (película de 1930)|Anna Christie]]''||''Anna Christie''||3||0 |- |''[[Bulldog Drummond]]''||''Bulldog Drummond''||2||0 |- |''[[Romance (película de 1930)|Romance]]''||''Romance''||2||0 |- |} '' == Candidatures == === [[:Óscar a la meyor película|Óscar a la meyor película]] === {| {{tablaguapa}} align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" !'''Película'''||'''Títulu orixinal'''||'''Resultáu''' |- style="background: #90EE90;" |'''''[[Ensin novedá nel frente]]'''''||'''''[[w:en:All Quiet on the Western Front (1930 filme)|All Quiet on the Western Front]]'''''||'''Ganadora''' |- |''[[El presidiu]]''||''[[w:en:The Big House (filme)|The Big House]]''||Nomada |- |''[[Disraeli (película)|Disraeli]]''||''[[w:en:Disraeli (filme)|Disraeli]]''||Nomada |- |''[[The Divorcee]]''||''[[w:en:The Divorcee|The Divorcee]]''||Nomada |- |''[[The Love Parade]]||''[[w:en:The Love Parade|The Love Parade]]''||Nomada |- |} === [[:Óscar al meyor direutor|Óscar a la meyor direición]] === {| {{tablaguapa}} align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" !'''Realizador'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- style="background: #90EE90;" |'''[[Lewis Milestone]]'''||'''''[[Ensin novedá nel frente]]'''''||'''Ganador''' |- |[[Clarence Brown]]||''[[Anna Christie (película de 1930)|Anna Christie]]''||Nomáu |- |[[Clarence Brown]]||''[[Romance (película de 1930)|Romance]]''||Nomáu |- |[[Robert Z. Leonard]]||''[[The Divorcee]]''||Nomáu |- |[[Ernst Lubitsch]]||''[[The Love Parade]]''||Nomáu |- |[[King Vidor]]||''[[Hallelujah!]]''||Nomáu |- |} === [[:Óscar a la meyor actriz|Óscar a la meyor actriz]] === {| {{tablaguapa}} align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" !'''Actriz'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- style="background: #90EE90;" |'''[[Norma Shearer]]'''||'''''[[The Divorcee]]'''''||'''Ganadora''' |- |[[Nancy Carroll]]||''[[La fiesta del diañu]]''||Nomada |- |[[Ruth Chatterton]]||''[[Sarah and Son]]''||Nomada |- |[[Greta Garbo]]||''[[Anna Christie (película de 1930)|Anna Christie]]''||Nomada |- |[[Greta Garbo]]||''[[Romance (película de 1930)|Romance]]''||Nomada |- |[[Norma Shearer]]||''[[Amanecer d'amor]]''||Nomada |- |[[Gloria Swanson]]||''[[The Trespasser]]''||Nomada |- |} === [[:Óscar al meyor actor|Óscar al meyor actor]] === {| {{tablaguapa}} align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" !'''Actor'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- style="background: #90EE90;" |'''[[George Arliss]]'''||'''''[[Disraeli (película)|Disraeli]]'''''||'''Ganador''' |- |[[George Arliss]]||''[[The Green Goddess]]''||Nomáu |- |[[Wallace Beery]]||''[[El presidiu]]''||Nomáu |- |[[Maurice Chevalier]]||''[[The Love Parade]]''||Nomáu |- |[[Maurice Chevalier]]||''[[El gran charcu]]''||Nomáu |- |[[Ronald Apinen]]||''[[Bulldog Drummond]]''||Nomáu |- |[[Ronald Apinen]]||''[[Condergáu (película)|Condergáu]]''||Nomáu |- |[[Lawrence Tibbett]]||''[[El cantar de la estepa]]''||Nomáu |- |} === [[:Óscar al meyor guión adaptáu|Óscar al meyor guión]] === {| {{tablaguapa}} align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" !'''Guionista'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |[[Howard Estabrook]]||''[[La cai del azar]]''||Nomáu |- |[[Julian Josephson]]||''[[Disraeli (película)|Disraeli]]''||Nomáu |- |[[John Meehan]]||''[[The Divorcee]]''||Nomáu |- style="background: #90EE90;" |'''[[Francis Marion]]<br />[[Joseph Farnham]]<br />[[Martin Flavin]]<br />[[Lennox Marion]]'''||'''''[[El presidiu]]'''''||'''Ganadores''' |- |[[George Abbott]]<br />[[Maxwell Anderson]]<br />[[Dell Andrews]]||''[[Ensin novedá nel frente]]''||Nomaos |- |} === [[:Óscar a la meyor fotografía|Óscar a la meyor fotografía]] === {| {{tablaguapa}} align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" !'''Fotógrafu'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |[[Gaetano Gaudio]]<br />[[Harry Perry]]||''[[Ánxeles del infiernu]]''||Nomaos |- |[[William Daniels]]||''[[Anna Christie (película de 1930)|Anna Christie]]''||Nomáu |- style="background: #90EE90;" |'''[[Joseph T. Rucker]]<br />[[Willard van der Veer]]'''||'''''[[Con Byrd nel Polu Sur]]'''''||'''Ganadores''' |- |[[Victor Milner]]||''[[The Love Parade]]''||Nomáu |- |[[Arthur Edeson]]||''[[Ensin novedá nel frente]]''||Nomáu |- |} === [[:Óscar a la meyor direición d'arte|Óscar a la meyor direición artística]] === {| {{tablaguapa}} align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" !'''Decorador/a'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |[[William Cameron Menzies]]||''[[Bulldog Drummond]]''||Nomáu |- |[[Hans Dreier]]||''[[The Love Parade]]''||Nomáu |- style="background: #90EE90;" |'''[[Herman Rosse]]'''||'''''[[El rei del jazz]]'''''||'''Ganador''' |- |[[Hans Dreier]]||''[[El rei vagamundu]]''||Nomáu |- |[[Jack Okey]]||''[[Sally (película)|Sally]]''||Nomáu |- |} === [[:Óscar al meyor soníu|Óscar al meyor soníu]] === {| {{tablaguapa}} align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" !'''Sonorista'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |[[Franklin Hansen]]||''[[The Love Parade]]''||Nomáu |- |[[George Groves]]||''[[La llapada]]''||Nomáu |- style="background: #90EE90;" |'''[[Douglas Shearer]]'''||'''''[[El presidiu]]'''''||'''Ganador''' |- |[[Oscar Lagerstrom]]||''[[Raffles (película de 1930)|Raffles]]''||Nomáu |- |[[John Tribby]]||''[[El sarxentu Grischa]]''||Nomáu |- |} {{Tradubot|Premios Óscar de 1930}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ediciones de los Premios Óscar|1930]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] idhv52ctcrrp0kyu5ruj643pd0esfi2 0 112421 3709559 3644158 2022-08-19T06:47:54Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20201117135617}} {{Ficha de premiu |nome = 67ª ceremonia de los Premios Óscar |eventu actual = |imaxe = Forrest Gump.svg |tamañu imaxe = 220px |pie d'imaxe = Película ganadora del añu |descripción = La excelencia en llogros [[cine|cinematográficos]] |presentador = [[Academia d'Artes y Ciencies Cinematográfiques|Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques]] (AMPAS) |allugamientu = [[Shrine Auditorium]] |país = Estaos Xuníos |añu = 16 de mayu de 1929 |anfitrión = [[David Letterman]] |ex aequo = |predecesor = [[Premiu Óscar de 1993|66ª ceremonia de los Premios Óscar]] |socesor = [[Premiu Óscar de 1995|68ª ceremonia de los Premios Óscar]] |web oficial = http://www.oscars.org/ |más premios = ''[[Forrest Gump]]'' (13) |más nom = ''[[Forrest Gump]]'' (6) |ganlink = non |categoría1 = [[Óscar a la meyor película|Meyor película]] |ganadores1 = [[Forrest Gump]] |categoría2 = [[Óscar a la meyor actriz|Meyor actriz]] |ganadores2 = [[Jessica Lange]] |categoría3 = [[Óscar al meyor actor|Meyor actor]] |ganadores3 = [[Tom Hanks]] }} La '''67ª entrega de los [[premiu Óscar]]''' tuvo llugar el día [[27 de marzu]] de [[1995]] en [[Los Angeles (California)|Los Angeles]]. El presentador de la ceremonia foi [[David Letterman]]. == Resume de premios y candidatures == {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="center" class="sortable" |- bgcolor="#CCCCCC" !'''Película'''||'''Títulu orixinal'''||'''Candidatures'''||'''Premios''' |- |'''''[[Forrest Gump]]'''''||'''''Forrest Gump'''''||'''13'''||'''6''' |- |''[[The Lion King]]''||''The Lion King''||4||2 |- |''[[Speed (película)|Speed]]''||''Speed''||3||2 |- |''[[Ed Wood (película)|Ed Wood]]''||''Ed Wood''||2||2 |- |''[[Bullets Over Broadway]]''||''Bullets Over Broadway''||7||1 |- |''[[Pulp Fiction]]''||''Pulp Fiction''||7||1 |- |''[[The Madness of King George]]''||''The Madness of King George''||4||1 |- |''[[Legends of the Fall]]''||''Legends of the Fall''||3||1 |- |''[[The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert]]''||''The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert''||1||1 |- |''[[Blue Sky]]''||''Blue Sky''||1||1 |- |''[[Quemáu pol sol]]''||''Утомлённые солнцем''||1||1 |- |''[[The Shawshank Redemption]]''||''The Shawshank Redemption''||7||0 |- |''[[Quiz Show]]''||''Quiz Show''||4||0 |- |''[[Little Women (película de 1994)|Little Women]]''||''Little Women''||3||0 |- |''[[Trois Couleurs: Rouge]]''||''Trois Couleurs: Rouge''||3||0 |- |''[[Interview with the Vampire]]''||''EInterview with the Vampire''||2||0 |- |''[[Four Weddings and a Funeral]]''||''Four Weddings and a Funeral''||2||0 |} == Candidatures y ganadores == Per segunda vegada na historia del Óscar trés de los cuatro actores ganadores d'esta edición ([[Tom Hanks]], [[Jessica Lange]] y [[Dianne Wiest]]) ganaron primeramente una estauína, [[Premiu Óscar de 1938|la undécima edición]] celebrada en 1939 primeramente llógrose esta fazaña. Nuevamente Tom Hanks convertir nel segundu intérprete en ganar l'Óscar per segundu añu consecutivu na categoría de meyor actor, desque [[Spencer Tracy]] facer por primer vegada poles sos interpretaciones nes películes ''[[Captains Courageous]]'' en 1937 y en ''[[Boys Town]]'' en 1938 na categoría yá mentada, tamién se convirtió nel sestu actor en ganar per segunda vegada l'Óscar na mesma categoría. L'actriz Dianne Wiest convertir na primer actriz en ganar do Óscar por participar en películes empobinaes pola mesma persona (nesti casu con [[Woody Allen]]) el so otru premiu ganar primeramente pola so participación na película ''[[Hannah and Her Sisters]]'' en 1986. Los curtiumetraxes ''[[Franz Kafka's It's a Wonderful Life]]'' y ''Trevor'' ganaron conxuntamente la categoría de Meyor curtiumetraxe, dando per quinta ocasión un empate na historia del Óscar. [[Ficheru:Robert Zemeckis "The Walk" at Opening Ceremony of the 28th Tokyo International Film Festival (21835891403) (cropped).jpg|thumb|right|right|[[Robert Zemeckis]] foi'l ganador del Óscar al meyor direutor por ''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]''.]] [[Ficheru:Tom Hanks 2014.jpg|thumb|right|180px|right|[[Tom Hanks]] foi'l ganador del Óscar al meyor actor por ''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]''.]] [[Ficheru:Jessica Lange (Cropped).JPG|thumb|right|180px|right|right|[[Jessica Lange]] foi la ganadora del Óscar a meyor actriz por ''Blue Sky''.]] [[Ficheru:Martin Landau 2010.jpg|thumb|right|180px|right|right|[[Martin Landau]] foi'l ganador del Óscar a meyor actor de repartu por ''[[Ed Wood (película)|Ed Wood]]''.]] [[Ficheru:Dianne Wiest 2009.jpg|thumb|right|180px|right|right|[[Dianne Wiest]] foi la ganadora del Óscar a la meyor actriz de repartu por ''[[Bullets Over Broadway]]''.]] [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] Indica'l ganador dientro de cada categoría. {| class=wikitable |- ! style="width:50%;"| [[Óscar a la meyor película|Meyor película]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Robert De Niro]] y [[Al Pacino]]</div> ! style="width:50%;"| [[Óscar al meyor direutor|Meyor direutor]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Steven Spielberg]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]'''''&nbsp;— Wendy Finerman, Steve Tisch y Steve Starkey. | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''[[Robert Zemeckis]]''' — ''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]''. |- | valign="top"| * ''[[Four Weddings and a Funeral]]''&nbsp;— Duncan Kenworthy. * ''[[Pulp Fiction]]''&nbsp;— [[Lawrence Bender]]. * ''[[Quiz Show]]''&nbsp;— [[Robert Redford]], Michael Jacobs, Julian Kranin y Michael Nozik. * ''[[The Shawshank Redemption]]''&nbsp;— Niki Marvin. | valign="top"| * [[Woody Allen]] — ''[[Bullets Over Broadway]]'' * [[Krzysztof Kieślowski]] — ''[[Trois couleurs: Rouge|Trois Couleurs: Rouge]]'' * [[Robert Redford]] — ''[[Quiz Show]]'' * [[Quentin Tarantino]] — ''[[Pulp Fiction]]'' |- ! [[Óscar al meyor actor|Meyor actor]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Holly Hunter]]</div> ! [[Óscar a la meyor actriz|Meyor actriz]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Tom Hanks]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''[[Tom Hanks]]'''&nbsp;— ''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]''; como [[Forrest Gump (personaxe)|Forrest Gump]]. | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''[[Jessica Lange]]''' — ''Blue Sky''; como Carly Marshall. |- | valign="top"| * [[Morgan Freeman]]&nbsp;— ''[[The Shawshank Redemption]]''; como Ellis Boyd "Rede" Redding. * [[Nigel Hawthorne]]&nbsp;— ''[[The Madness of King George]]''; como [[Jorge III del Reinu Xuníu]]. * [[Paul Newman]]&nbsp;— ''[[Nobody's Fool (película de 1994)|Nobody's Fool]]''; como Donald "Sully" Sullivan. * [[John Travolta]]&nbsp;— ''[[Pulp Fiction]]''; como Vincent Vega. | valign="top"| * [[Jodie Foster]] — ''[[Nell (película)|Nell]]''; como Nell Kellty. * [[Miranda Richardson]] — ''Tom & Viv''; como Vivienne Haigh-Wood. * [[Winona Ryder]] — ''[[Little Women (película de 1994)|Little Women]]''; como Josephine "Jo" March. * [[Susan Sarandon]] — ''[[El veceru (película)|El veceru]]''; como Regina "Reggie" Love. |- ! [[Óscar al meyor actor de repartu|Meyor actor de repartu]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Anna Paquin]]</div> ! [[Óscar a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Tommy Lee Jones]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''[[Martin Landau]]'''&nbsp;— ''[[Ed Wood (película)|Ed Wood]]''; como [[Béla Lugosi]]. | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''[[Dianne Wiest]]'''&nbsp;— ''[[Bullets Over Broadway]]''; como Helen Sinclair. |- | valign="top"| * [[Samuel L. Jackson]]&nbsp;— ''[[Pulp Fiction]]''; como Jules Winnfield. * [[Chazz Palminteri]]&nbsp;— ''[[Bullets Over Broadway]]''; como Cheech. * [[Paul Scofield]]&nbsp;— ''[[Quiz Show]]''; como [[Mark Van Doren]]. * [[Gary Sinise]]&nbsp;— ''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]''; como Teniente Dan Taylor. | valign="top"| * [[Rosemary Harris]]&nbsp;— ''Tom & Viv''; como Rose Robinson Haigh-Wood. * [[Helen Mirren]]&nbsp;— ''[[The Madness of King George]]''; como [[Carlota de Mecklemburgu-Strelitz]]. * [[Uma Thurman]]&nbsp;— ''[[Pulp Fiction]]''; como Mia Wallace. * [[Jennifer Tilly]]&nbsp;— ''[[Bullets Over Broadway]]''; como Olive Neal. |- ! [[Óscar al meyor guión orixinal|Meyor guión orixinal]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Anthony Hopkins]]</div> ! [[Óscar al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Anthony Hopkins]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Pulp Fiction]]''''' — [[Quentin Tarantino]] y [[Roger Avary]]. | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]''''' — [[Eric Roth]], basáu en ''[[Forrest Gump (llibru)|Forrest Gump]]'' por [[Winston Groom]]. |- | valign="top"| * ''[[Bullets Over Broadway]]'' — [[Woody Allen]] y [[Douglas McGrath]]. * ''[[Four Weddings and a Funeral]]'' — [[Richard Curtis]]. * ''[[Criatures celestiales]]'' — [[Peter Jackson]] y [[Fran Walsh|Frances Walsh]]. * ''[[Trois couleurs: Rouge|Trois Couleurs: Rouge]]'' — [[Krzysztof Kieślowski]] y Krzysztof Piesiewicz. | valign="top"| * ''[[The Madness of King George]]'' — [[Alan Bennett]], basáu en ''The Madness of George III'' por [[Alan Bennett]]. * ''[[Nobody's Fool (película de 1994)|Nobody's Fool]]'' — [[Robert Benton]], basáu en ''Nobody's Fool'' de [[Richard Russo]]. * ''[[Quiz Show]]'' — Paul Attanasio, basáu en ''Remembering America: A Voice From the Sixties'' por Richard N. Goodwin. * ''[[The Shawshank Redemption]]'' — [[Frank Darabont]], basáu en ''[[Rita Hayworth y la redención de Shawshank]]'' por [[Stephen King]]. |- ! [[Óscar a la meyor película estranxera|Meyor película estranxera (de fala non inglesa)]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Jeremy Irons]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Quemáu pol sol]]''''' ([[Rusia]]) en [[Idioma rusu|rusu]] — [[Nikita Mijalkov]]. |- | valign="top"| * ''Before the Rain'' ([[República de Macedonia]]) en [[Idioma macedoniu|macedoniu]], [[Idioma albanés|albanés]] y [[Idioma inglés|inglés]] — Milcho Manchevski. * ''[[Comer, beber, amar]]'' ([[Taiwán]]) en [[Chinu mandarín|mandarín]] — [[Ang Lee]]. * ''[[Farinelli (película)|Farinelli]]'' ([[Bélxica]]) en [[Idioma francés|francés]] y [[Idioma italianu|italianu]] — Gérard Corbiau. * ''[[Fresa y chocolate]]'' ([[Cuba]]) n'[[Idioma español|español]] — [[Tomás Gutiérrez Alea]] y [[Juan Carlos Tabío]]. |- ! [[Óscar al meyor documental llargu|Meyor documental llargu]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[John Travolta]] y [[Samuel L. Jackson]]</div> ! [[Óscar al meyor documental curtiu|Meyor documental curtiu]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[John Travolta]] y [[Samuel L. Jackson]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''Maya Lin: A Strong Clear Vision''''' — Freida Lee Mock y [[Terry Sanders]]. | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''A Time for Justice''''' — Charles Guggenheim. |- | valign="top"| * ''A Great Day in Harlem'' — Jean Bach. * ''Complaints of a Dutiful Daughter'' — Deborah Hoffmann. * ''D-Day Remembered'' — Charles Guggenheim. * ''Freedom on My Mind'' — Connie Field y Marilyn Mulford. | valign="top"| * ''89mm od Europy'' — Marcel Lozinski. * ''Blues Highway'' — Vince DiPersio y Bill Guttentag. * ''School of the Americas Assassins'' — Robert Richter. * ''Straight from the Heart'' — Dee Mosbacher y [[Frances Reid]]. |- ! [[Óscar al meyor curtiumetraxe|Meyor curtiumetraxe]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Tim Allen]]</div> ! [[Óscar al meyor curtiumetraxe animáu|Meyor curtiumetraxe animáu]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Bugs Bunny]] y [[Patu Lucas|Daffy Duck]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Franz Kafka's It's a Wonderful Life]]''''' — [[Peter Capaldi]] y Ruth Kenley-Letts. [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''Trevor''''' — Peggy Rajski y Randy Stone. | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Bob's Birthday]]''''' — Alison Snowden y David Fine. |- | valign="top"| * ''Kangaroo Court'' — [[Sean Astin]] y Christine Astin. * ''On Hope'' — [[JoBeth Williams]] y Michele McGuire. * ''Syrup'' — Paul Unwin y Nick Vivian. | valign="top"| * ''The Big Story'' — Tim Watts y David Stoten. * ''[[The Janitor]]'' — [[Vanessa Schwartz]]. * ''The Monk and the Fish'' — [[Michaël Dudok de Wit]]. * ''Triangle'' — Erica Russell. |- ! [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor banda sonora]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Hugh Grant]] y [[Andie McDowell]]</div> ! [[Óscar al meyor cantar orixinal|Meyor cantar orixinal]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Sylvester Stallone]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[The Lion King]]''''' — [[Hans Zimmer]] | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''«[[Can you feel the love tonight?|Can You Feel the Love Tonight]]»''' — ''[[The Lion King]]''; Música por [[Elton John]]; Lletra por [[Tim Rice]]. |- | valign="top"| * ''[[Interview with the Vampire (película)|Interview with the Vampire]]'' — [[Elliot Goldenthal]] * ''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]'' — [[Alan Silvestri]] * ''[[Little Women (película de 1994)|Little Women]]'' — [[Thomas Newman]]. * ''[[The Shawshank Redemption]]'' — [[Thomas Newman]] | valign="top"| * «[[Circle of Life]]» — ''[[The Lion King]]''; Música por [[Elton John]]; Lletra por [[Tim Rice]]. * «Hakuna Matata» — ''[[The Lion King]]''; Música por [[Elton John]]; Lletra por [[Tim Rice]]. * «Look What Love Has Done» — ''[[Junior (película)|Junior]]''; Música y Lletra por [[Carole Bayer Sager]], [[James Newton Howard]], [[James Ingram]] y [[Patti Smith]]. * «Make Up Your Mind» — ''[[The Paper (película)|The Paper]]''; Música y Lletra por [[Randy Newman]]. |- ! [[Óscar a la meyor edición de soníu|Meyor edición de soníu]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Sarah Jessica Parker]]</div> ! [[Óscar al meyor soníu|Meyor soníu]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Ellen Barkin]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Speed (película)|Speed]]''''' — Stephen Hunter Flick. | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Speed (película)|Speed]]''''' — Gregg Landaker, Steve Maslow, Bob Beemer y David R. B. MacMillan. |- | valign="top"| * ''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]'' — Gloria S. Borders y [[Randy Thom]]. * ''[[Clear and Present Danger (película)|Clear and Present Danger]]'' — Bruce Stambler y John Leveque. | valign="top"| * ''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]'' — [[Randy Thom]], Tom Johnson, Dennis Sands y William B. Kaplan. * ''[[Legends of the Fall]]'' — Paul Massey, David Campbell, Christopher David y Douglas Ganton. * ''[[Clear and Present Danger (película)|Clear and Present Danger]]'' — Donald O. Mitchell, Michael Herbick, Frank A. Montaño y Arthur Rochester. * ''[[The Shawshank Redemption]]'' — Robert J. Litt, Elliot Tyson, Michael Herbick y Willie Burton. |- ! [[Óscar a la meyor direición d'arte|Meyor direición artística]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Tim Robbins]] y [[Susan Sarandon]]</div> ! [[Óscar a la meyor fotografía|Meyor fotografía]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Paul Newman]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[The Madness of King George]]''''' — Direición artística: [[Ken Adam]]; Diseñu de decoraos: Carolyn Scott. | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Legends of the Fall]]''''' — John Toll. |- | valign="top"| * ''[[Bullets Over Broadway]]'' – Direición artística: Santu Loquasto; Diseñu de decoraos: Susan Bode. * ''[[Interview with the Vampire (película)|Interview with the Vampire]]'' — Direición artística: [[Dante Ferretti]]; Diseñu de decoraos: [[Francesca Lo Schiavo]]. * ''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]'' — Direición artística: Rick Carter; Diseñu de decoraos: [[Nancy Haigh]]. * ''[[Legends of the Fall]]'' — Direición artística: Lilly Kilvert; Diseñu de decoraos: Dorree Cooper. | valing="top"| * ''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]'' — Don Burgess. * ''[[The Shawshank Redemption]]'' — [[Roger Deakins]]. * ''[[Trois couleurs: Rouge|Trois Couleurs: Rouge]]'' — Piotr Sobocinski. * ''[[Wyatt Earp (película)|Wyatt Earp]]'' — Owen Roizman. |- ! [[Óscar al meyor maquillaxe|Meyor maquillaxe]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Uma Thurman]]</div> ! [[Óscar al meyor diseñu de vestuariu|Meyor diseñu de vestuariu]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Sharon Stone]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Ed Wood (película)|Ed Wood]]''''' — [[Rick Baker]], [[Ve Neill]] y Yolanda Toussien. | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert]]''''' — Lizzy Gardiner y Tim Chappel. |- | valign="top"| * ''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]'' — Daniel C. Striepeke, Hallie D'Amore y Judith A. Cory. * ''[[Frankenstein de Mary Shelley]]'' — Daniel Parker, Paul Engelen y Carol Hemming. | valign="top"| * ''[[Bullets Over Broadway]]'' — [[Jeffrey Kurland]]. * ''[[Reinar Margot]]'' — Moidele Bickel. * ''[[Maverick (película)|Maverick]]'' — April Ferry. * ''[[Little Women (película de 1994)|Little Women]]'' — [[Colleen Atwood]]. |- ! [[Óscar al meyor montaxe|Meyor montaxe]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Steve Martin]]</div> ! [[Óscar a los meyores efeutos visuales|Meyores efeutos visuales]] <div style="text-align: right; font-size: 85%; font-weight:normal;">Presentáu por: [[Steven Seagal]]</div> |- | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]''''' — Arthur Schmidt. | [[Ficheru:Vista-keditbookmarks.png|19px]] '''''[[Forrest Gump (película)|Forrest Gump]]''''' — Ken Ralston, George Murphy, Stephen Rosenbaum y Allen Hall. |- | valign="top"| * ''[[Hoop Dreams]]'' — Frederick Marx, Steve James y Bill Haugse. * ''[[Pulp Fiction]]'' — [[Sally Menke]]. * ''[[Speed (película)|Speed]]'' — John Wright. * ''[[The Shawshank Redemption]]'' — Richard Francis-Bruce. | valign="top"| * ''[[La mázcara (película)|La mázcara]]'' — Scott Squires, Steve Williams, Tom Bertino y Jon Farhat. * ''[[True Lies]]'' — John Bruno, Thomas L. Fisher, Jacques Stroweis y Patrick McClung. |} === [[Óscar honoríficu|Óscar Honoríficu]] === * [[Michelangelo Antonioni]], presentáu por [[Jack Nicholson]] === [[Premiu en memoria de Irving Thalberg]] === * [[Clint Eastwood]], presentáu por [[Arnold Schwarzenegger]] === [[Premiu Humanitariu Jean Hersholt]] === * [[Quincy Jones]], presentáu por [[Oprah Winfrey]] == In memoriam == Per primer vegada, l'academia recuerda a aquelles personalidaes que finaron mientres l'añu: [[Fernando Rey]], [[Cameron Mitchell (actor)|Cameron Mitchell]], [[Paula Trueman]], [[Giulietta Masina]], [[George Peppard]], [[Frank Wells]] (executivu), [[Noah Beery, Jr.]], [[Royal Dano]], [[Alain Cury]], [[Barry Sullivan]], [[Christopher Colins]], [[Jules Styne]] (compositor), [[Arthur Krim]] (executivu), [[Walter Lantz]] (animador), [[Ferdinando Scarfiotti]] (direutor artísticu), [[Robert Bolt]] (guionista), [[Dick Sargent]], [[Harry Saltzman]] (productor), [[Bert Freed]], [[Robert Hutton]], [[Peter Cushing]], [[Martha Raye]], [[Godfrey Quigley]], [[Gilbert Roland]], [[Dub Taylor]], [[Cab Calloway|Cabell 'Cab' Calloway]], [[Patrick O'Neal]], [[Jessica Tandy]], [[Tom Ewell]], [[Burt Lancaster]], [[Raúl Juliá]], [[Mildred Natwick]], [[Lionel Stander]], [[Sebastian Shaw]], [[Rossanno Brazzi]], [[Frank Thring]], [[Peter Cook]], [[William Sylvester]], [[Pat Welsh]], [[Donald Pleasence]], [[David Wayne]], [[Michael V. Gazzo]] y [[Audrey Hepburn]] {{Socesión | títulu = [[Premiu Óscar]] | periodu = '''67ª Ceremonia de los Premios Óscar''' | predecesor = [[Premiu Óscar de 1993|66ª Ceremonia de los Premios Óscar]] | socesor = [[Premiu Óscar de 1995|68ª Ceremonia de los Premios Óscar]] }} {{Tradubot|Anexo:67º Premios Óscar}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ediciones de los Premios Óscar|1994]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] ghgwzzj8bztvribfqgaitoii8beqsmt 0 112641 3709510 3694508 2022-08-19T06:01:08Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|How I Met Your Mother}} {{serie de televisión}} [[Ficheru:How I Met Your Mother cast.jpg|250xpx|miniaturadeimagen|derecha|Repartu de ''How I Met Your Mother'']] '''''How I Met Your Mother''''' ye una [[comedia de situación]] d'[[Estaos Xuníos]] creada por [[Craig Thomas]] y [[Carter Bays]], estrenada na [[CBS]] el [[19 de setiembre]] de [[2005]] y rematada el [[31 de marzu]] de [[2014]]. Ta protagonizada por [[Josh Radnor]], [[Neil Patrick Harris]], [[Cobie Smulders]], [[Alyson Hannigan]] y [[Jason Segel]]. La [[Novena temporada de How I Met Your Mother|novena y última temporada]] empezó a tresmitise'l 23 de setiembre de 2013 y concluyó el 31 de marzu de 2014.<ref>{{cita web |url=http://www.rottentomatoes.com/m/tv_editorial/news/1930029/himym_tomatometer_watch_series_finale_currently_rotten/?hub=15|títulu=HIMYM Tomatometer Watch: Series Finale Currently Rotten – Majority of critics disappointed by 'Last Forever'|fecha=2 d'abril de 2014|obra=[[Rotten Tomatoes]] |fechaaccesu=3 d'abril de 2014|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.theguardian.com/tv-and-radio/tvandradioblog/2014/apr/01/how-i-met-your-mother-fail-perfect-ending|títulu=How I Met Your Mother: the latest show to fail in the search for a perfect ending|fecha=1 d'abril de 2014|obra=The Guardian |fechaaccesu=2 d'abril de 2014|idioma=inglés}}</ref><ref name=Variety20131219/> == Sinopsis == Nel añu [[2030]], el [[arquiteutu]] [[Ted Mosby]] ([[Josh Radnor]]) decide cunta-y a los sos dos fíos la historia de cómo conoció a la so madre. Poro, empecipia una narración d'alcordances arrexuntaes dende'l [[2005]], añu nel que dos de los sos meyores amigos, [[Marshall Eriksen]] ([[Jason Segel]]) y [[Lily Aldrin]] ([[Alyson Hannigan]]), deciden casase tres nueve años de novialgu. Esa decisión fai que [[Ted Mosby|Ted]], solteru empederníu, al igual que'l so otru meyor amigu [[Barney Stinson]] ([[Neil Patrick Harris]]), decida atopar al amor de la so vida desesperadamente. D'una manera interesada, apaez nesi intre la [[Reportero|reportero]] [[Canadá|canadiense]] [[Robin Scherbatsky]] ([[Cobie Smulders]]), que se va convertir nuna nueva amiga del grupu y parte importante na vida de Ted, a partir d'esti fechu, empecipia la busca implacable d'una esposa que se convierta en madre de los sos fíos. == Producción == Basándose na idea "escribamos sobre los nuesos amigos y les babayaes que cometimos en Nueva York"<ref>{{cita web |url=http://www.eonline.com/print/index.jsp?uuid=ae969501-d9y3-4679-900y-28fd88bbe95d&contentType=watchWithKristin|títulu=TV Summer School: How to Create and Run a Successful Sitcom |fechaaccesu=11 de payares de 2009|fecha=6 d'agostu de 2007|editorial=Y!Online|cita=let's write about our friends and the stupid stuff we did in New York." |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110629050959/http://www.eonline.com/print/index.jsp?uuid=ae969501-d9y3-4679-900y-28fd88bbe95d&contentType=watchWithKristin |fechaarchivu=29 de xunu de 2011}}</ref> ''How I Met Your Mother'' ye una creación de los productores Bays y Thomas. Dambos basáronse na so amistá pa crear los personaxes, con Ted inspiráu en Bays, y Marshall y Lily inspiraos en Thomas y la so muyer.<ref name="casting">{{cita web |url=http://www.whedon.info/Alyson-Hannigan-How-I-Met-Your,14745.html|títulu=Alyson Hannigan&nbsp;– "How I Met Your Mother" Sitcom&nbsp;– William S. Paley TV Fest |fechaaccesu=13 de febreru de 2010|fecha=28 de marzu de 2006|editorial=Whedon.info}}</ref><ref name="craig_thomas">{{cita noticia|fecha=27 d'abril de 2006|autor=Maureen Ryan|títulu=Craig Thomas: 'Sitcoms used to be about something'|url=http://featuresblogs.chicagotribune.com/entertainment_tv/2006/04/craig_thomas.html#more|cita=I'm like the Marshall character, I've been with my wife since freshman year of college.|obra=Chicago Tribune}} </ref> Nun principiu Rebecca, la muyer de Thomas, oponer al desenvolvimientu d'un personaxe inspiráu nella, aportando namái si consiguíase que [[Alyson Hannigan]] interpretara esi papel. Afortunadamente Hannigan taba disponible y comenenciuda en siguir el so trabayu na comedia.<ref name="casting" /> El chigre MacLaren's, nel qu'asocede gran parte de la trama, inspiróse nun chigre de [[Nueva York]] llamáu McGee's.<ref>{{cita web |url=http://www.tvguide.com/news/Videu-QAs-I-10877.aspx|títulu=TV Guide Editor's Blogue: Videu Q&As: I Hit the How I Met Your Motherlode! |fechaaccesu=23 de payares de 2008|editorial=tvguide.com}}</ref> Na serie, l'establecimientu tien un gran [[mural]] que gustó a Carter Bays y Craig Thomas y que dambos quixeron incorporar a la serie.<ref>Comentarios del DVD de la primer temporada de ''How I Met Your Mother''</ref> El nome del chigre foi tomáu del asistente de Bays, Carl MacLaren, que tamién inspiró'l nome del barman Carl.<ref>{{cita web |url=http://www.tvsquad.com/2007/05/11/carter-bays-of-how-i-met-your-mother-the-tv-squad-interview/|títulu=Carter Bays of How I Met Your Mother: The TV Squad Interview |fechaaccesu=11 de payares de 2009|apellíu=Keller|nome=Joel|fecha=11 de mayu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070513030858/http://www.tvsquad.com/2007/05/11/carter-bays-of-how-i-met-your-mother-the-tv-squad-interview/ |fechaarchivu=13 de mayu de 2007}}</ref> De normal cada episodiu rodar nunos trés díes (lo habitual nes sitcoms ye rodalos nun únicu día) nel estudiu númberu 22 de los Fox Studios de [[Los Angeles]]<ref>{{cita web |url=http://www.cbs.com/shows/how_i_met_your_mother/photos/62453/season-7-behind-the-scenes/62450|títulu=We Call this the Cave of Magic! ...Or Soundstage 22. |fechaaccesu=13 d'agostu de 2011|fecha=13 d'agostu de 2011|editorial=CBS |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111027075347/http://www.cbs.com/shows/how_i_met_your_mother/photos/62453/season-7-behind-the-scenes/62450 |fechaarchivu=27 d'ochobre de 2011}}</ref> ya inclúi unes 50 escenes con rápides transiciones y emplega con frecuencia recurso como ''[[analepsis|flashbacks]]'' o ''[[cliffhanger]]s''. Les [[rises enllataes]] créanse darréu grabando a públicu viendo l'episodiu completu editáu. El cocreador Thomas afirmó nel añu 2007 que grabar en direutu ante un públicu sería imposible y "desdibujaría la llinia ente 'públicu' y 'toma de rehenes'”.<ref>{{cita noticia | títulu=The Watcher: How 'How I Met Your Mother' is not a traditional sitcom | url=http://featuresblogs.chicagotribune.com/entertainment_tv/2007/01/how_i_met_your_.html | editorial=Chicago Tribune |fechaaccesu=22 d'avientu de 2009 | fecha=15 de xineru de 2007}}</ref> En posteriores temporaes empezar a rodar con públicu n'ocasiones nes que se precisen pequeños platós. La tema de cabecera ye un fragmentu de "Hey Beautiful" de [[The Solids]], un grupu de música del que Bays y Thomas, los dos cocreadores de la sitcom, son miembros. Na primer temporada, los episodios empezaben colos creitos d'apertura, pero dende la segunda temporada los capítulos empiecen con una curtia escena previa a la cabecera: n'ocasiones tratar de los fíos de Ted, a quien cunta la historia de cómo conoció a la so madre, escenes d'episodios previos o imáxenes de [[Nueva York]] cola [[voz en off]] de Ted narrando la historia nel añu 2030. En dellos episodios de la séptima temporada tresmitida en latinoamérica solamente, la secuencia d'apertura ye más curtia que la orixinal, con una duración de 6 segundos. Thomas dixo que'l Ted del futuru ye un narrador non fidedignu por tratar de cuntar una historia asocedida unos dos décades antes y pollo puede recordar los sucesos incorreutamente;<ref>{{cita web |url=http://blog.zap2it.com/korbitv/2008/05/how-i-met-your-mothers-craig-thomas-on-ted-barneys-breakup-eriksen-babies-and-the-future-of-robarn.html|títulu='How I Met Your Mother's' Craig Thomas on Ted & Barney's Breakup, Eriksen Babies and The Future of Robarn |fechaaccesu=21 de xunetu de 2008|editorial=Zap2it.com|cita=[He is] a guy who is telling the story so many years in the future, and he jumbles it up in his memory a little bit. He can be an unreliable narrator. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100515042234/http://blog.zap2it.com/korbitv/2008/05/how-i-met-your-mothers-craig-thomas-on-ted-barneys-breakup-eriksen-babies-and-the-future-of-robarn.html |fechaarchivu=15 de mayu de 2010}}</ref> esto foi un recursu fundamental pa la trama d'episodios como "La cabra", "Oh, ciñu" y "La teoría de la serena". Nel entamu de la segunda temporada rodóse una escena rellacionada direutamente cola identidá de la madre, arreyando tamién a los futuros fíos de Ted, pal eventual capítulu final de la serie.<ref>{{cita noticia | títulu=Barney writes a book, Barney + Robin, Ted + Stella and other 'How I Met Your Mother' news | url= http://featuresblogs.chicagotribune.com/entertainment_tv/2008/07/barney-writes-a.html | editorial=Chicago Tribune | cita=He did reveal that more than two years ago ... With only the two kids who play Ted's future children ... they shot a scene that direutly rellates to the identity of the mother. That scene will be included in the show's series finale, which Thomas said he hopes "people will see in 2012." | fecha=19 de xunetu de 2008 |fechaaccesu=21 de xunetu de 2008 }}</ref> Realizóse entós polos actores adolescentes encargaos d'interpretar a los fíos, que pal añu calculáu pa la última temporada yá seríen adultos.<ref>{{cita web |url=http://blog.zap2it.com/korbitv/2008/05/how-i-met-your-mothers-craig-thomas-on-ted-barneys-breakup-eriksen-babies-and-the-future-of-robarn.html|títulu='How I Met Your Mother's' Craig Thomas on Ted & Barney's Breakup, Eriksen Babies and The Future of Robarn |fechaaccesu=10 d'abril de 2010|editorial=Zap2it.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100515042234/http://blog.zap2it.com/korbitv/2008/05/how-i-met-your-mothers-craig-thomas-on-ted-barneys-breakup-eriksen-babies-and-the-future-of-robarn.html |fechaarchivu=15 de mayu de 2010}}</ref> Mientres la [[fuelga de guionistes en Hollywood de 2007-2008]], paróse la producción de ''How I met your mother'', retomada tres el final de la fuelga'l [[17 de marzu]] de 2008 con nueve nuevos episodios.<ref>{{cita web |url=http://www.zap2it.com/tv/news/zap-cbsreturndates,0,7656374.story|títulu=CBS Sets Series Return Dates |fechaaccesu=13 de febreru de 2008}}</ref> La serie foi anovada pa una cuarta temporada na CBS el 14 de mayu de 2008,<ref>{{cita web |url=http://www.broadcastingcable.com/article/CA6560732.html?industryid=47172|títulu=Upfront: CBS Releases Full Schedule |fechaaccesu=14 de mayu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081211073415/http://www.broadcastingcable.com/article/CA6560732.html?industryid=47172 |fechaarchivu=11 d'avientu de 2008}}</ref> col so primer capítulu'l 22 de setiembre de 2008.<ref>{{cita web |url=http://futoncritic.com/news.aspx?id=20080626cbs01|títulu=CBS Announces 2008–2009 Premiere Dates |fechaaccesu=26 de xunetu de 2008|editorial=[[CBS]]}}</ref> En setiembre de 2008 foi anunciada l'adquisición de derechos de Lifetime Television pa reponer la serie con una tasa d'unos 725.000 dólares per episodiu.<ref name="lifetimes ">{{cita noticia|fecha=10-24-2008|nome=Kimberly|apellíu=Nordyke|títulu='Mother' reruns nest at Lifetime|url=http://www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/television/news/y3i6981db61c01d2a4deec48edaedd4cde9|obra=Hollywood Reporter|cita=Lifetime's four-year licensing deal includes up to eight seasons of "Mother," should the CBS comedy run that long. "Mother" had a big fourth-season premiere Monday, jumping 21% in the ratings over last season.}}</ref> El contratu de sindicación por cuatro años axustaba que l'estudiu tenía de realizar siquier 110 episodios de media hora pal añu 2010 y dexaba un máximu d'ocho temporaes de la serie. A la fin de la cuarta temporada namái 88 episodios produxérense y riquíense otros 27 episodios con cuenta d'asegurar qu'habría una quinta temporada.<ref>{{cita web |url=http://tvseriesfinale.com/articles/how-i-met-your-mother-syndication-deal-ensures-season-five-for-sitcom|títulu=How I Met Your Mother: Syndication Deal Ensures Season Five for Sitcom|fecha=17 de setiembre de 2008}}</ref> En referencia a ser sindicáu, el cocreador Craig Thomas afirmó: "Tamos entusiasmaos de que [la serie] va siguir esistiendo d'otres formes", y destacó el so arguyu pola sitcom y la so allegría por ver el fuerte deséu pola so continuación.<ref>{{cita web |url=http://www.televisionwithoutpity.com/show/how_i_met_your_mother/the_craig_thomas_interview.php?page=10|títulu=How I Met Your Mother TV Show |fechaaccesu=18 d'avientu de 2010|apellíu=Cohn|nome=Angel|fecha=3 d'ochobre de 2008|editorial=TWoP |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120409205326/http://www.televisionwithoutpity.com/show/how_i_met_your_mother/the_craig_thomas_interview.php?page=10 |fechaarchivu=9 d'abril de 2012}}</ref> El [[19 de mayu]] de [[2009]], anuncióse la renovación por una quinta temporada.<ref>{{cita web |url=http://ausiellofiles.ew.com/2009/05/exclusive-witho.html|títulu=Exclusive: 'Without a Trace,' 'Privileged,' canceled, 'Gossip' spin-off DOA|fecha=19 de mayu de 2009 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/66tNe7pkn?url=http://insidetv.ew.com/2009/05/19/exclusive-witho/ |fechaarchivu=13 d'abril de 2012}}</ref> El [[12 de xineru]] de [[2010]] la serie algamaba l'episodiu númberu cien col anunciu d'una renovación por una sesta temporada de la serie na cadena d'Estaos Xuníos CBS.<ref>{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/news/y3iab98y96f89cc5a36341b1y5y5ec23dbc|títulu='How I Met Your Mother' meets Season 6|fecha=25 de xineru de 2010}} </ref> El [[4 de marzu]] de [[2011]], la CBS fixo oficial la renovación de la serie por dos temporaes más, la séptima y l'octava temporada.<ref>{{cita web |url=http://insidetv.ew.com/2011/03/04/how-i-met-your-mother-renewed/|títulu='How I met Your Mother' renewed for two more seasons|fecha=4 de marzu de 2011}}</ref> El día [[19 de xunetu]] d'esi mesmu añu confirmóse que la octava temporada sería la postrera de la serie, sicasí en xineru del 2013 la serie anunció que se realizaría la novena y última temporada, que s'empezar a emitir n'Estaos Xuníos el 23 de septiempre de 2013.<ref name="biobiochile">{{cita web |url=http://www.biobiochile.cl/2013/12/20/serie-how-i-met-your-mother-se-despedira-de-les pantalles-tres-9-temporaes.shtml |títulu=Serie “How I Met your Mother” va despidir de les pantalles tres 9 temporaes|fecha=20 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=17 de xineru de 2014}}</ref> El final de la serie d'una hora foi tresmitíu'l 31 de marzu de 2014.<ref name=Variety20131219>{{cita web |url=http://variety.com/2013/tv/news/cbs-how-i-met-your-mother-to-get-hourlong-series-finale-1200977469/|títulu=CBS' 'How I Met Your Mother' to Get Hourlong Series Finale|editorial=Variety|fecha=19 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=21 d'avientu de 2013}}</ref> == Repartu == === Personaxes principales === {| border="0" cellpadding="2" |[[Ficheru:Josh Radnor (2009).jpg|90px]] || class="toccolours" !colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=90%| ;[[Ted Mosby]] :Interpretáu por [[Josh Radnor]]. Theodore Evelyn Mosby ye un arquiteutu procedente d'[[Ohio]], que tiende a pensar demasiáu y esaxerar la gravedá de los fechos, daqué que-y refarten el so amigos una y otra vez. Cuando'l so meyor amigu y compañeru d'apartamentu Marshall, al que conoció na [[Universidá Wesleyana d'Ohio|Universidá de Wesleyan]], píde-y matrimoniu a Lily, otra amiga a la que conoció na universidá, la so vida camuda por completu al trate afeutáu por un sentimientu de soledá, ye entós que decide atopar a "la muyer de la so vida". Sicasí, Ted resulta ser un personaxe confundíu, yá que per un sitiu quier una vida como la de Marshall, pero tamién-y gusta la vida que lleva la so otru amigu Barney: [[Promiscuidá|promiscua]] ya inconstante. [[Bob Saget]] fai la voz en off na versión orixinal del Ted del añu 2030, narrador de la historia. |- |[[Ficheru:Jason Segel 2011.jpg|90px]] || class="toccolours" !colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=90%| ;[[Marshall Eriksen]] :Interpretáu por [[Jason Segel]]. Ye'l meyor amigu y compañeru de pisu de Ted. Natural de [[Minnesota]], Marshall namorar de Lily dende'l primer momentu en que la ve na universidá y dende entós crean un gran venceyu emocional. El so suañu ye protexer el [[mediu ambiente]] y faelo como [[abogáu]] na empresa CRN, polo que decide estudiar [[derechu]]. Marshall carauterizar por actuar como concencia de Ted y ayudar a aterrizar na so realidá, siempres lo sofita y amuésase como un amigu incondicional. [[Tyler Peterson]] interpreta a Marshall adolescente. |- |[[Ficheru:Alyson Hannigan.jpg|90px]] || class="toccolours" !colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=90%| ;[[Lily Aldrin]] :Interpretada por [[Alyson Hannigan]]. Ye la pareya de Marshall y meyor amiga de Ted. Conoció a Marshall na universidá y dende entós cayó rindida a los sos pies. El so gran suañu ye dedicase a la [[pintura]] y, anque de primeres empieza trabayando como profesora de preescolar, termina siendo consultora d'[[arte]]. Lily preséntase como un personaxe controlador, sicasí, nunca dexa a los sos amigos y siempres procura lo meyor pa la so rellación con Marshall. |- |[[Ficheru:Cobie Smulders(1).jpg|90px]] || class="toccolours" !colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=90%| ;[[Robin Scherbatsky]] :Interpretada por [[Cobie Smulders]]. Robin Charles Scherbatsky ye una reportera [[Canadá|canadiense]] que se convierte nel primer amor de Ted cuando ésti empecipia la busca del amor de la so vida. Robin ye un personaxe fríu que nun busca rellaciones estables, nin compromisu, nin siquier neños. Siendo adolescente, tuvo'l so cuartu d'hora de fama como estrella pop, con discos y hasta un programa de televisión. Convertir na meyor amiga de Lily y preséntense con personalides opuestes. |- |[[Ficheru:5.3.10NeilPatrickHarrisByDavidShankbone.jpg|90px]] || class="toccolours" !colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=90%| ;[[Barney Stinson]] :Interpretáu por [[Neil Patrick Harris]]. Ye'l solteru empederníu que cierra'l grupu d'amigos. Ye famosu poles sos conocíes frases que tuvieron ésitu dientro y fora de la serie y tien un manual de xuegu llenu d'estratexes pa consiguir muyeres. Contrariu a les idees del so amigu Marshall sobre'l compromisu y la vida estable, Barney fai tou lo posible por convencer al so amigu Ted de que'l so estilu de vida ye meyor. A lo llargo de la serie, Barney esperimenta un desenvolvimientu notable a comparanza de los otros personaxes de la serie, llega a camudar el so estilu de vida y la so forma de pensar. |} === Personaxes secundarios y cameos === * '''Repartu recurrente:''' ** [[Lyndsy Fonseca]] ye [[Penny]], la fía de [[Ted]], una [[adolescente]] nel añu 2030. ** [[David Henrie]] ye [[Luke]], el fíu de [[Ted]], un adolescente nel añu 2030. ** [[Marshall Manesh]] ye [[Ranjit]], conductor de [[taxi]] primero, de [[limusina]] dempués y dueñu d'una empresa d'arriendu de limusinas a la fin, qu'apaez en dellos episodios a lo llargo de la serie, casi siempres llevando a los personaxes a dalgún llau. ** [[Wayne Brady]] ye James Stinson, el mediu hermanu de Barney. ** [[Frances Conroy]] ye Loretta Stinson, la madre de Barney. ** [[Bill Fagerbakke]] ye'l padre de Marshall, Marvin Eriksen. ** [[Ray Wise]] ye'l padre de Robin, Robin Scherbatsky Sr., qu'apaez na quinta, sesta y octava temporada. En ''Happily Ever After'', na cuarta temporada, foi interpretáu por [[Eric Braeden]]. ** [[Christine Rose]] ye Virginia, la madre de Ted. ** [[Erin Cahill]] interpreta a Heather Mosby, la hermana de Ted. ** [[Chris Elliott]] ye Mickey, el padre de Lily, creador de diversos [[xuegos de mesa]] de dudosu ésitu. ** [[Bryan Callen]] ye Bilson, compañeru de trabayu en GNB de Barney y Marshall. ** [[Bob Odenkirk]] ye Arthur Hobbs, Xefe en Nicholson, Hewitt & West de Marshall y en GNB de Barney y Marshall. ** [[Sarah Chalke]] apaez na tercer temporada y parte de la cuarta interpretando a Stella, una novia de Ted. ** [[Alan Thicke]] apaez en tres episodios interpretándose a sigo mesmu como amigu de Robin. Na quinta temporada (episodiu siete, ''The Rough Patch'') Lily contauta con él pa faer romper a Barney y a Robin. Na sesta temporada (episodiu 9, ''Glitter'') apaez nun antiguu programa infantil canadiense xunto a Robin y la so meyor amiga Jessica Glitter. Na novena temporada apaez nel capítulu "Cena d'ensayu". ** [[Danica McKellar]] ye Trudy, un amieste de Ted en dos episodios nes temporaes primera (episodiu 10, ''The pineapple incident'') y tercer (episodiu 3, ''Third Wheel''). ** [[Laura Prepon]] ye Karen, l'antigua novia de Ted na universidá y apaez en tres episodios de les temporaes cuarto y quinto. ** [[David Burtka]] (maríu de Neil Patrick Harris) ye Scooter, el exnovio de Lily del institutu. ** [[Taran Killam]] (cómicu d'Estaos Xuníos y home de Cobie Smulders) ye Blauman, un compañeru de trabayu en GNB de Barney y Marshall. ** [[Joe Manganiello]] ye Brad, compañeru d'universidá de Marshall y apaez en dellos episodios rellacionaos cola boda d'ésti con Lily. ** [[Ashley Williams (actriz)|Ashley Williams]] ye Victoria, pastelera y novia de Ted mientres dellos episodios de la primer temporada. Apaez darréu na séptima temporada, retomando la rellación, y rompiendo definitivamente na octava temporada. ** [[Alexis Denisof]] (actor y home d'[[Alyson Hannigan]]) interpreta al compañeru de trabayu de Robin na Canal 1, Sandy Rivers, en tres episodios de la primer temporada. Na sesta temporada remanez como'l so compañeru de trabayu en World Wide News. ** [[Joe Nieves]] interpreta a Carl, el [[barman]]. ** [[Nazanin Boniadi]] interpreta na sesta y la séptima temporada a Nora, compañera de trabayu de Robin cola que Barney empecipia una rellación. ** [[Chris Romanski]] interpreta a Punchy, un vieyu amigu de Ted. ** [[Antonio Carrillo Perez]] interpreta a Harry, un antiguu compiche d'amiestes de Barney. ** [[Becki Newton]] ye Quinn, [[stripper]] (el so nome artísticu ye Karma) y novia de Barney mientres parte de la séptima y octava temporada. ** [[Amy Acker]] (quien trabayó con [[Alyson Hannigan]] en dellos capítulos de ''[[Angel (serie de televisión)|Angel]]'') interpreta a Penelope, una antigua conquista de Barney, esperta n'estudios alrodiu de los [[nativos americanos]]. ** [[Renée Taylor]] apaez en tres episodios interpretando a una vecina, la señora Matsen. * '''Segunda temporada:''' ** [[George Clinton]] el cantante y compositor afroamericanu de música [[Funk]] intervién nel primer episodiu de la segunda temporada ''Where Were We?''. Marshall imaxina que Lily tien una rellación amorosa con él en [[San Francisco (California)|San Francisco]]. ** [[Bob Barker]], presentador de la versión americana d'[[The Price is Right|El preciu xustu]], interpretar a sigo mesmu cuando Barney participa nel so programa, al qu'allegó creyendo que Barker ye'l so padre biolóxicu. ** [[Bryan Cranston]] apaez en dos episodios como'l xefe de Ted. ** [[Jane Seymour (actriz)|Jane Seymour]] apaez interpretando a una profesora de Marshall, que ye seducida por Barney. ** [[Morena Baccarin]] ye un amieste de Marshall nel capítulu ''Swarley''. ** [[Lucy Hale]] realiza'l papel de la hermana de Robin. * '''Tercer temporada:''' ** [[Enrique Iglesias]] fixo la so apaición nos primeros episodios de la tercer temporada, col personaxe de Gael, un noviu de Robin al que conoció n'[[Arxentina]]. ** [[Mandy Moore]] apaeció nel primer capítulu de la tercer temporada interpretando a Amy, una moza con [[tatuaxes]] cola que Ted sale pa escaecer a Robin. ** [[Abigail Leigh Spencer]] apaez nel quintu capítulu d'esta temporada. Interpreta a una de les novies de Ted, que al nun recordar el so nome referir a ella como "Bla bla". ** La modelu [[Heidi Klum]] apaez en décimu episodiu de la temporada, tituláu n'España ''El yuyu'', actuando como ella mesma. Caltién una pequeña conversación con Ted y Barney na fiesta posterior al desfile de [[llencería]] de [[Victoria's Secret]]. ** [[Britney Spears]] apaez como la recepcionista Abby en ''Ten sessions'' y ''Everything must go''. El primeru, emitíu'l [[24 de marzu]] de 2008 n'EE.XX., algamó una audiencia de 10.630.000 persones.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2008/03/26/television/1206524718.html El 'cameo' de Britney Spears dispara l'audiencia de la serie - elmundo.es<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref> ** [[James Van Der Beek]] (protagonista de [[Dawson Creek]]) apaez na tercer temporada como'l exnovio adolescente de Robin. ** [[Busy Philipps]] ye una amiga del personaxe de Trudy nel episodiu ''Third Wheel''. ** [[Lindsay Price]] ye Cathy nel capítulu octavu de la temporada, interpretando a una novia de Ted que nun para de falar. * '''Cuarta temporada:''' ** [[Courtney Ford]], apaez nel capítulu 9 ''The Naked Man'' de la cuarta temporada interpretando a Vicky, una curiosa moza que Ted conoz nun [[ascensor]] y cola que tien una cita que nun salió perbién na cual Ted emplegó la téunica conocida como ''L'home desnudu''. ** [[Laura Prepon]] apaez nel capítulu 16 de la cuarta temporada como una antigua novia de la universidá de Ted. ** [[Regis Philbin]], el popular presentador de televisión interpretar a sigo mesmu nel segundu capítulu de la cuarta temporada ''The Best Burger in New York'' onde ye un compañeru de ximnasiu de Barney. ** [[Brooke D'Orsay]], l'actriz canadiense interpreta a Margaret, una actriz contratada por Barney pa faese pasar pola so esposa. ** [[Kim Kardashian]], la exuberante modelu y actriz apaez nel capítulu ''Benefits'' de la cuarta temporada na portada de la revista que lleva Marshall al trabayu, onde-y fala felicitándolo pola so valentía. ** [[Patricia Zavala]], apaez nel capítulu 21 interpretando a Chantal l'amiga con derechos de Barney. ** [[Dan Castellaneta]], voz d'[[Homer Simpson|Homer]] y [[Krusty el payasu|Krusty]] na versión orixinal de [[The Simpsons]], interpreta al "[[persona ensin llar|ensin techu]]" Milt nel episodiu 22. * '''Quinta temporada:''' ** [[Harvey Fierstein]] pon voz a Lily cuando ta afónica pol [[tabacu]] nel episodiu 11, ''Last cigarette ever''. ** [[Rachel Bilson]] apaez nel capítulu 12 de la quinta temporada interpretando a una moza cola que Ted sale, y quien resulta ser la compañera de pisu de la verdadera madre de los fíos de Ted. ** [[Amanda Peet]] apaez nel capítulu 13 de la quinta temporada interpretando'l papel de Jenkins, la sexy compañera de trabayu de Marshall. ** [[Nick Swisher]] actual xugador de los [[New York Yankees]] qu'apaez nel episodiu 14, tituláu ''The Perfect Week''. ** [[Carrie Underwood]] apaez nel capítulu 16 de la quinta temporada, ''Hooked'', interpretando a una amiga de Ted pola qu'él y Barney van detrás. ** [[Jennifer Lopez]], l'actriz y cantante interpreta nel episodiu 17, ''Of course'', a Anita, una exuberante muyer que presenta'l so llibru nel programa de Robin y que se convierte n'oxetivu de Barney. ** [[Joanna Garcia]], una vecina cola que Ted quier salir dende hai abondo tiempu. Episodiu 10, "La Ventana" * '''Sesta temporada:''' ** [[Kaylee DeFer]] nel capítulu 1 de la sesta temporada, interpretando a Casey, actual pareya de Cindy. ** [[Kris Jenner]] apaez nel capítulu 2 de la sesta temporada xunto al so maríu. ** [[Bruce Jenner]] apaez nel capítulu 2 de la sesta temporada xunto a la so esposa. ** [[Jennifer Morrison]] apaez per primer vegada nel capítulu 5 de la sesta temporada, ''Arquiteutu de la destrucción'', interpretando a Zoey, una defensora de los animales y del patrimoniu arquiteutónicu. Más palantre vuelve salir en dellos episodios, primero como contrincante de Ted, y darréu calteniendo una rellación con él.<ref>http://tvlia.com/2010/10/jennifer-morrison-fai-el so-aparicion-en-how-i-met-your-mother Jennifer Morrison fai la so apaición en How I met your mother. TVlia. Por Víctor de Benito. 18 d'ochobre de 2010</ref> ** [[Kyle MacLachlan]] apaez en dos capítulos interpretando al home de Zoey, "el Capitán".<ref>http://www.formulatv.com/noticias/16623/kyle-maclachlan-como-conoci-a-la vuesa-madre/</ref> ** [[Laura Bell Bundy]] ye Becky, la entusiasta copresentadora del programa de noticies de Robin. ** [[Troian Bellisario]] ye Sophie, novia por 15 minutos de Barney. ** [[Maury Povich]] interpretar a sigo mesmu nel cuartu episodiu de la temporada. ** [[Nicole Scherzinger]] apaez interpretando a Jessica Glitter, la meyor amiga de Robin mientres ésta trabayaba na televisión canadiense, nel capítulu ''Glitter''. ** [[Jorge García Meza]], actor qu'encarna a [[Hugo "Hurley" Reyes]] en ''[[Lost]]'', apaez nel episodiu 10 llamáu ''Blitzgiving'' de la 6ª temporada interpretando a un colega de la universidá de Ted y Marshall. Tien una especie de maldición llamada Blitz, que provoca que se pierda siempres sucesos estraordinarios al alloñar del so grupu de colegues. Tien una muletilla pa cada ocasión qu'esto asocede: "Oh, man!". ** [[Katy Perry]], apaez nel capítulu 15 de la 6ª Temporada (''Oh, honey'') interpretando a la prima de Zoey. Como naide alcordar del so nome, toos llamar "honey" (ciñu) pol so [[inocencia]]. ** [[Tyra Banks]], apaez nel capítulu 16 de la 6ª Temporada como Bianca. ** [[John Lithgow]], apaez nel capítulu 19 de la 6ª Temporada (''Legendaddy'') interpretando a Jerome Wittaker, el padre biolóxicu de Barney. D'esti personaxe yá se fixera referencia nel capítulu 8 de temporada cuando a Barney ménten-y el so nome y este piensa que ye'l so "tíu Jerry". * '''Séptima temporada:''' ** [[Martin Short]] apaez per primer vegada nel capítulu 2 de la temporada (''The naked truth'') como Garrison Cootes, un conocíu abogáu defensor del mediu ambiente y el nuevu xefe de Marshall. ** [[Kal Penn]] interpreta al [[terapeuta]] Kevin, qu'apaez per primer vegada nel episodiu 4 de la temporada, ''The Stinson missile crisis'', y que termina teniendo una rellación con Robin. ** [[Vicki Lewis]] interpreta a la doctora Sonya. ** [[Amber Stevens]] interpreta a Janet McIntyre, una moza prodixosa en ''Mistery vs History''. ** [[Coco Rocha]] apaez so la cama de Barney dempués d'una fiesta. ** [[Sathya Jesudasson]] apaez como la madre del terapeuta Kevin en ''Noretta''. ** [["Weird A el" Yankovic]], l'humorista d'Estaos Xuníos, interpretar a sigo mesmu nos [[Década de 1980|años 80]] en ''Noretta'', un episodiu emitíu per primer vegada a otru día a la so 52 cumpleaños. ** [[Katie Holmes]] apaez interpretando a Naomi, la moza amarutada de [[calabaza]] na fiesta de [[Halloween]] del añu 2001 en ''Perfect on paper''.<ref>http://www.accesshollywood.com/first-look-katie-holmes-as-how-i-met-your-mothers-slutty-pumpkin_article_55151 Primeres imáxenes de Katie Holmes en ''How I Met Your Mother''.</ref> ** [[Ernie Hudson]], conocíu pol so papel nes películes de [[Ghostbusters]], interpretar a sigo mesmu en ''The rebound girl''. ** [[Todd Grinnell]] interpreta a "Insane Duane", un antiguu compañeru d'amiestes de Barney en ''Symphony of illumination''. ** [[Conan O'Brien]] fai un cameo como veceru nel McLaren's en ''Non pressure''. ** [[Becki Newton]] interpreta a Quinn, la novia stripper de Barney a la que pide en matrimoniu. * '''Octava temporada:''' ** [[Michael Trucco]] interpreta a Nick, el nuevu noviu de Robin. ** [[Thomas Lennon]] interpreta a Klaus, exprometido de Victoria. ** [[Ashley Benson]] interpreta a Carly, la hermana de Barney cola que Ted tien una aventura ** [[Mike Tyson]] interpretar a él mesmu nel capítulu 16°, onde ayuda a Robin a curiar a Marvin que taba llorando. ** [[Mircea Monroe]] interpreta a Liddy, planeadora de bodes de Robin y Barney. ** [[Casey Wilson]] interpreta a Krirsten, archienemiga de Barney y Robin. ** [[Keegan-Michael Key]] interpreta a Calvin, archienemigo de Barney y Robin. ** [[Cherub Moore]] interpreta a una camarera. ** [[William Zabka]] y [[Ralph Macchio]] interpretar a sigo mesmos nel capítulu 22ᵘ de la 8ª temporada "The Bro Mitzvah". ** [[Cristin Milioti]] interpreta a [[Mrs. Mosby|la madre]]. Ye la futura muyer de Ted (la cara caltiénse de callao mientres les primeres 8 temporaes,y el so descubrimientu convertir nel "leit-motiv" principal de la mesma). Toca'l baxu na boda de Barney y Robin y ye la compañera de pisu de Cindy, ex-novia de Ted. * '''Novena temporada:''' **[[Cristin Milioti]] interpreta a Tracy McConnell "La madre".(tamién forma parte del repartu principal anque la so participación foi bien curtia) ** [[Sherri Shepherd]] interpreta a Daphne. ** [[Suzie Plakson]] interpreta a Judy. ** [[Roger Bart]] interpreta a Curtis. ** [[Robert Belushi]] interpreta a Linus. ** [[Tracey Ullman]] interpreta a Genevieve, madre de Robin. ** [[Anna Camp]] interpreta a Cassie. == Temporaes == {{VT|Episodios de How I Met Your Mother}} === Temporada 1 === {{AP|Primer temporada de How I Met Your Mother}} Ted, en sabiendo que los sos dos meyores amigos Lily y Marshall van casase, decide asitiar la cabeza y casase. Pero, pa ello, precisa atopar a «la muyer de la so vida». Esa mesma nueche, cuando alderica la tema col so amigu Barney, conoz a la reportera canadiense Robin Scherbatsky y namórase d'ella. A pesar d'empecipiar una rellación, llueu afayen que les sos idees sobre'l compromisu son distintes y deciden siguir siendo namái amigos. Ted conoz a una [[pastelera]] llamada Victoria ([[Ashley Williams (actriz)|Ashley Williams]]) y empecipia una rellación con ella, pero cuando la mozu cola un tiempu a [[Alemaña]] y propón-y siguir cola rellación a distancia, Ted afaya qu'inda siente daqué pola so amiga Robin. Decide engañar a la so amiga y dici-y que rompió con Victoria, pero por un error dambes afayen la mentira y l'arquiteutu quedar ensin amiga y ensin novia. La temporada remata con Ted y Robin volviendo intentalo como pareya y con Lily viaxando a San Francisco en dexando a Marshall. === Temporada 2 === Mientres Ted y Robin empecipien la so etapa como pareya, Marshall y Lily facer como solteros y Barney sigue faciendo de les suyes pa conquistar al mayor númberu posible de muyeres. El solteru empederníu recibe la visita del so hermanu [[afroamericanu]] [[gai]] James ([[Wayne Brady]]) y creyendo que'l so padre ye [[Bob Barker|el presentador del míticu The price is right]], concursa nel programa. Lily dase cuenta de que nun quier ser una artista llueñe de Nueva York, torna a la ciudá y retoma la so rellación con Marshall. Sale a la lluz el pasáu como ídolu del pop canadiense de Robin, quien remata la so rellación con Ted poles sos opuestes idees alrodiu de formar una familia y decide camudase una temporada a [[Arxentina]] tres la boda de Marshall y Lily. === Temporada 3 === Robin vuelve a [[Nueva York]] acompañada del so noviu Gael ([[Enrique Iglesias]]) d'Arxentina, col que llueu remata la so rellación. Marshall y Lily quieren vivir solos, pa ello piden un préstamu que-yos dexe mercar la casa de los sos suaños, pero al faelo él afaya que la so muyer ye una compradora compulsiva y apenes tienen dineru. Por esti motivu, Marshall empieza a trabayar nuna empresa contraria a les sos ideoloxíes de proteición del [[mediu ambiente]], onde-y pagarán una gran cantidá de dineru. Per otru llau, Ted, incómodu cola so rellación d'amistá con Robin, sale en busca de moces en compañía de Barney. Nel so primer intentu enfilar con dos chiques y Ted faise un [[tatuaxe]] [[paragües]] mariellu que Ted va usar p'abelugase de l'agua. Pa esaniciar el so tatuaxe, Ted allega al [[dermatólogu]] y conoz a Stella ([[Sarah Chalke]]), cola qu'empecipia una rellación tres una cita de dos minutos (charra, cena, película, café, dos viaxes en taxi y un besu de despidida). Mentanto, Robin y Barney pasen una nueche xuntos y cuando Ted entérase, decide poner puntu final a la so amistá con él. Por si fora poco la recepcionista de Stella, Abby ([[Britney Spears]]), sabotea toos amestar de Barney por non tener noticies d'él en chándose con ella. Nel episodiu final de la temporada, Ted sufre un accidente de coche de poca gravedá pol que se replantega la so rellación con Stella y píde-y matrimoniu. Barney, que nun s'enteró de que'l so amigu yá ta bien, nun descuidu pola priesa pa velo, ye atropelláu y acaba con dellos güesos rotos. Ted y Barney reconcíliense mientres esti postreru afaya que se ta namorando de Robin. === Temporada 4 === Mientres Ted afaya que nun sabe enforma alrodiu de la so prometida, Barney cúntalu a Lily que ta namoráu de Robin, quien ta trabayando en [[Xapón]] pero torna pa la boda de Ted. Esta boda termina nun teniendo llugar porque Stella decide volver cola so ex pareya y padre de la so fía -quien más palantre ufierta a Ted un puestu como profesor universitariu qu'acepta-. El protagonista toma la decisión d'empecipiar una nueva etapa na so vida creando la so propia firma arquitectónica. Robin convertir na compañera de pisu de Ted y empiecen a tener sexu pa evitar discutinios, daqué que nun presta a Barney. Ye entós cuando Ted afaya dos cuesas: que'l so amigu ta namoráu de Robin y que Lily arruinó delles de les sos rellaciones, como la que tuvo con Robin. Barney se congratula de cumplir a la fin un apueste que fizo na so infancia cuando foi oxetu de burlles por un compañeru de clase: chase con 200 muyeres. Sicasí, finalmente empecipia una rellación con Robin. === Temporada 5 === Cuando Ted acepta'l puestu de [[profesor universitariu]] nun s'imaxina que nel so primer día equivocar de clase y que diría parar a la de la so futura muyer, estudiante d'[[Economía]]. Mientres, Barney y Robin empecipien una rellación que nun llega a bon puertu y deciden volver ser amigos, provocando qu'él vuelva ser un solteru empederníu y aplique los trucos del so ''Playbook'' pa sorpresa de los sos amigos. Marshall cree tar llistu pa ser padre, pero Lily nun ta del tou d'alcuerdu. La forma de solucionalo ye interesada: cuando atopen al postreru ''[[doppelgänger]]'' del grupu van dir en busca de la criatura. Y el postreru resulta ser el de Barney, que Lily cree haber vistu, pero al que toos ponen en dulda. Ted conoz a Cindy ([[Rachel Bilson]]) y nel so cuartu afaya que tien munches coses de mancomún cola so compañera de pisu, la futura madre de los sos fíos. La boda de Virginia, la madre de Ted, llevar a replantegase la so vida, y decide mercar una casa en ruines que va rehabilitar y va acabar siendo la casa de la so familia. Per otru llau, Robin empecipia una rellación col so compañeru Don y ésti termina aceptando un trabayu en [[Chicago]], el mesmu qu'ella enantes refugó por quedar se con él. === Temporada 6 === La serie foi anovada'l [[25 de xineru]] de [[2010]] pa una sesta temporada, qu'empezó a emitise'l [[20 de setiembre]]. El productor executivu Carter Bays dixo que se paecería más a les primeres temporaes no qu'a narración se refier. Barney, dempués de que'l so hermanu afroamericanu James afaye quién ye'l so padre, decide entamar la busca del so. Sicasí, cuando la so madre apúrre-y un papel cola identidá del mesmu, Barney decide rompelo ensin saber de quién se trata en reconocencia al llabor de padre qu'ella tuvo qu'exercer con él y con James. Per otru llau, Ted ye recontratado pol GNB pa construyir un nuevu edificiu en Nueva York (qu'enantes fuera atayáu pola crisis económica mientres la 4ª temporada) na cortil qu'agora ocupa un antiguu edificiu llamáu The Arcadian, que va tener que ser baltáu. Nesi momentu cruciar nel so camín Zoey Pierson ([[Jennifer Morrison]]), una moza que fadría cualquier cosa con tal d'evitar la destrucción del edificiu. Fáense amigos y Ted afaya que ta casada con un multimillonariu que se autoproclama "El capitán". Mientres, Robin decide dexar el so trabayu cuando la so nueva ya infantil compañera empieza a clisala, polo qu'acepta un trabayu como investigadora del World Wide News onde coincide col so antiguu compañeru Sandy Rivers. Marshall y Lily siguen intentando ser padres y alleguen al doctor Stangel, el verdaderu ''dopplegänger'' de Barney, que verifica que Marshall ye fértil. Poco dempués, l'home de Minnessota afaya que'l so padre morrió. Como interés, nel capítulu nel qu'esto asocede, dase una cuenta regresiva dende 50 hasta'l momentu nel que Lily da-y la noticia a Marshall. Los númberos van apaeciendo en distintos oxetos en cada planu (cerveces, portafolios, pantalles, posters, lletreros de taxis, etc.) siendo l'últimu númberu'l 0001 del taxi del que se baxa Lily a la fin del capítulu.<ref>{{cita web |url=http://www.comoconociavuestramadre.org/2011/01/intereses-los-50-numeros-del-6x13.html |títulu=CURIOSIDAD - Los 50 númberos del 6x13 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2013}}</ref> Tres l'entierru, del so padre ([[John Lithgow]]), al que finalmente identifica y anque la so rellación inicial nun ye bona, consiguen salir alantre. Tres la muerte del so padre, Marshall decide pasar unos díes en casa de la so madre, polo que se comunica coles sos amigos vía telefónica. Nestes conversaciones, afaya que Ted ta namoráu de Zoey y que ella tamién correspuende al so amigu. Zoey divorciar del Capitán, pero por una serie de tracamundios ellos dos nun dicen que se quieren. Con una intervención telefónica de Marshall nel últimu momentu, Ted y Zoey empiecen una rellación. Barney empieza a sentir daqué por una amiga de Robin, Nora, anque primeramente niégase a aceptar los sos sentimientos. El Arcadian interponer ente Ted y Zoey, que ruempen abruptamente. Barney amuésase dispuestu a empecipiar una rellación con Nora y Robin dase cuenta de que sigue namorada d'él. Lily finalmente consigue quedase embarazada. Nun ''flashback'' nel capítulu final avanzar hasta'l día de la boda cola qu'empezó'l primer capítulu de la 7ª temporada: la boda de Barney. === Temporada 7 === El [[5 de marzu]] de [[2011]], Neil Patrick Harris anunció en [[Twitter]] la renovación de la serie por dos temporaes más. La séptima empezó la so emisión el [[19 de setiembre]] de [[2011]]. La temporada empieza con Barney asustáu pola so boda y falando con Ted de que tarrez que seya la peor de la historia, y Ted diz-y que nun pudi haber peor boda que la del so amigu Punchy. Ende l'episodiu remontar a mediaos del 2011 al día de la boda de Punchy a la cual los cinco amigos alleguen, onde tres un magnéticu baille ente Robin y Barney, ésti recibe una llamada de Nora aceptando quedar con él. Lily y Marshall, que paez atopar el trabayu de los sos suaños, anuncien que van ser padres y llueu van saber qu'esperen un neñu. Ted atopar cola so antigua novia Victoria, agora comprometida con un home alemán. Ella sospriéndese pola estraña rellación ente Ted, Robin y Barney, y diz-y a Ted que la razón pola que nenguna de les sos rellaciones espolletó ye Robin, una y bones ella significa muncho más qu'una amiga pal anque él nun lo reconoza. Robin, celosa pol novialgu de Barney con Nora, decide qu'ella s'entere d'una recién artimaña de Barney p'atraer a muyeres, pero entiende qu'eso afectaría a la felicidá del so amigu y pa parar el so plan afrella a una muyer, polo que ye condergada a terapia psicolóxica. Tres les sesiones, empieza a salir col terapeuta Kevin ([[Kal Penn]]). Tiempu dempués, a soles con Barney nun taxi, Robin recuerda que poco primero de salir coles sos respeutives pareyes él tuvo a puntu de besala. Bromiando sobre ello acaben besándose y chándose xuntos. Conscientes de lo que fixeron, determinen dici-y la verdá a los sos novios; asina Barney, decidíu a intentalo de nuevu con Robin, ruempe con Nora mientres la canadiense, incapaz de cunta-y lo a Kevin, caltién el so novialgu. Esta rellación paez complicase porque cree que se quedó embarazada de Barney, sicasí Robin afaya que non yá foi una falsa alarma, sinón que ye [[Esterilidá|manera]]. Kevin píde-y matrimoniu a Robin, entós ella cúnta-y el so esterilidá (sabiendo que Kevin quier formar una gran familia) y Kevin diz-y qu'aun así quier casase con ella, mas Robin pídelu que pensar; díes dempués vuelven falar y Kevin diz-y que nun pasa nada, que tamién podríen adoptar o usar otros métodos pero Robin diz-y que non, que nunca querdría tener fíos de nenguna forma; ella diz-y que nun quier qu'un día se llevante con rensía pensando en que ta con una muyer que finalmente nunca la fadría feliz; en pensando esto, Kevin ruempe con Robin. Ted, nuna última llocada d'amor diz-y que siempres la quixo, que siempres la querdría y que él si podría pasar el restu de la so vida con ella, el so gran amor, entá ensin tener fíos, y Robin diz-y que tamién lu quier. Finalmente Robin diz-y que realmente nun lu quier, namái se sintió feliz porque él querer de verdá, pero namás. Agora Lily y Marshall deciden camudase a [[Long Island]] pese al refugu del grupu, qu'intenta reemplazalos nun "nuevu grupu" que nun acaba demasiáu bien. Lily fai les paces col so padre y este decide quedase na so nueva casa por bastante tiempu fadiando a la pareya. Barney empieza a salir con Quinn ([[Becki Newton]]), una [[stripper]] del so club habitual conocida como Karma, quien llueu se tresllada al pisu de Barney. Ted decide camudar de vivienda y treslládase al antiguu [[loft]] de Quinn, ente que Lily y Marshall instálense definitivamente nel pisu de Ted, que compartieren tiempu tras. Barney llevar a Marshall de fiesta a [[Atlantic City]] a pidimientu de Lily, porque ella cree que se ta volviendo llocu pensando nel futuru ñácaru. Nesos dos díes, Lily ruempe fontes ya intenta llamar a Marshall, pero tantu él como Barney, borrachos nel casino, desconectaren los sos teléfonos mientres una hora. Finalmente ella llogra comunicase con Marshall, que con ayuda de Barney llogra llegar a tiempu pa la nacencia de Marvin "Esperalo" (n'inglés Waitforit) Eriksen, el primer fíu de la pareya. Nel últimu capítulu de la temporada Barney torna al so apartamentu, remocicáu por Quinn, mientres Lily y Marshall deciden que Robin faiga la fotografía pa la postal de nacencia del neñu. Ted sufre una nueva crisis que lo lleva, impulsáu por Robin, a llamar al so ex, Victoria. Ye'l día de la so boda y ta a puntu de casase, pero propón-y a Ted que fuxan xuntos. Él niégase y llevar de vuelta a la ilesia, sicasí, pasa de llargu y decide escapase con ella. Barney, nel so primer viaxe con Quinn, con destín [[Ḥawai]], pierde'l vuelu al negase a abrir una caxa con esplosivos pa un trucu de maxa. Finalmente, revélase que tol actu escuende un aniellu col qu'entamaba pidi-y matrimoniu a Quinn. Nun flashforward a la boda de Barney, Ted Mosby abre la puerta p'allegar xunto a la novia, que lu llamara. Magar tou lo socedío, la novia ye Robin. === Temporada 8 === Estrenóse'l llunes [[24 de setiembre]] de [[2012]] n'[[Estaos Xuníos]] col episodiu ''«Farhampton»''. Nesti episodiu Ted cunta'l principiu de la so nueva rellación con Victoria y amuesa un curtiu momentu que preciede a conocer a la so futura esposa. Nos próximos episodios el grupu d'amigos entra nuna temporada a la que Ted llama la seronda de les rotures (''The Autumn of break ups'') nel que les pareyes protagonistes, sacante Lily y Marshall, acabarán per romper: De primeres, Barney dexar cola so novia Quinn, depués Ted dexar con Victoria y, finalmente, Robin ruempe la so rellación con Nick. Mientres esti periodu Marshall y Lily, centraos nel so fíu Marvin, empiecen a dase cuenta de lo difícil que ye ser padres. Barney, tres la rotura con Quinn, dase cuenta de que sufre porque sigue bien namoráu de Robin. Cansáu de lluchar por ella decide escaecela y siguir cola so vida empecipiando una rellación con Patrice (compañera de trabayu de Robin, a quien ésta odia). Con esto Robin entiende qu'ella tamién sigue namorada de Barney, daqué que nun s'atreve a dicir. Trescurre la seronda y col iviernu llega'l gran día de Ted: la inauguración del so edificiu. Díes antes, Barney cuntára-y a Ted el so plan de pidi-y matrimoniu a Patrice nel día de la inauguración faciéndo-y xurar que nun selo dirá a naide. Ted nun puede evitar díci-ylo a Robin, y prefier llevala al edificiu de la WWN primero que a la inauguración del so edificiu. Robin xube a l'azotea y afayar llena de pétalos de rosa y ve una nota. Na nota Barney confiesa'l so últimu trucu: "''The Robin''". Esplica que la so rellación con Patrice foi una farsa pa reconquistala y dici-y lo muncho que la quier. Robin xírase y ve a Barney, ella enóxase con él, pero nesi momentu Barney saca un aniellu de la so chaqueta y píde-y matrimoniu. Robin acepta y asina empecipien una nueva rellación. Mentanto Ted ta na inauguración del so edificiu acompañáu por Marshall, Lily y xente que lo almira pol so trabayu. Rápido Marshall y Lily tornen con Marvin, del que se dan cuenta que nun se pueden dixebrar. Esa mesma nueche Barney mánda-y un mensaxe a Ted cuntándo-y qu'él y Robin tán comprometíos y Ted dase cuenta de qu'entá sigue namoráu de Robin y nun puede dexar dir. Al ver esa reaición de Ted, Lily y Ted confiesen daqué, Lily confiésalu a Ted que dacuando tien ganes de dexar a Marshall y Marvin pa cumplir los sos otros suaños, y Ted negar a confesar lo d'él y Robin. Ella y Barney xinten col padre de Robin, que yá non la trata como un varón y mueve la so atención escontra Barney. Ésti nun ye l'únicu cambéu pol compromisu. Robin dase cuenta de que col aniellu de compromisu yá nun atrai a más chicos paeciendo faese invisible pa ellos, ente que Barney se desintoxica de la so anterior vida de [[lluxuria]] y cúrase del so mal gracies a una nueva conquista de Ted, que resulta ser la mediu hermana de Barney. Ted intenta convencer a la pareya de que pa la boda contraten a un DJ en cuenta de una banda, en devanéu pola oposición de Robin. Ted cunta a los sos fíos que gracies a esto va conocer a "la madre", que resulta ser la baxista de la banda que Robin y Barney van contratar pa la so boda. Ted empieza una nueva rellación con una nueva llamada Jeanette con quien nun tien nada de mancomún, sicasí Barney clámia-y que siga ver. Barney afaya un nuevu videu musical de Robin, que tres el so rápidu ascensu a la fama como Robin Sparkles y dellos repentinos fracasos alteriárase y publicó el cantar "P.S. I love you". Remanez "El Capitán", quien recibiera tiempu tras el conseyu de Lily de mercar un cuadru d'un mozu artista que se revalorizó en poco tiempu, polo que-y ufierta a Lily un trabayu como la so asesora d'arte, daqué que Lily acepta. Barney, que al tar comprometíu con Robin nun volverá utilizar el llibru de xugaes y nerviosu por face-y creer a ella que lo destruyera na so nota ''The Robin'', otorga'l llibru a Ted. Robin enterar de la mentira y alderica con Barney; sicasí Ted termina la so rellación con Jeanette, que nun ataque d'histeria destrúi esa última copia del llibru de xugaes, y a Barney yá nun lu afecta. Lily tien de treslladase a Italia si nun quier perder el so nuevu trabayu, asina que Marshall y ella deciden dise a vivir ellí. Marshall va visitar a la so madre pa despidise, pero una vegada ellí recibe una llamada ufiertándo-y un puestu de xuez, qu'acepta ensin dici-y lo a Lily. Ted quier vender la casa que mercó pa rehabilitar y pretende camudase a Chicago tres la boda de Barney y Robin. Nun ''flashforward'', na estación de tren apaez col so inconfundible paragües mariellu "la madre", que nun ye vista por nengún personaxe, mercando un billete pa Farhampton, el llugar onde se va celebrar la boda de Robin y Barney, por ser la baxista del grupu que va tocar nel enllaz. === Temporada 9 === La novena y última temporada de la serie estrenó'l llunes 23 de setiembre de 2013 na cadena CBS. Tolos capítulos desenvolver mientres la fin de selmana de la boda de Barney y Robin, nel que tolos personaxes principales conocen a "la madre", Tracy McConnell, primero que Ted. El so intérprete, [[Cristin Milioti]], convertir nun personaxe regular de la serie, siendo la primer vegada que s'amplía la plantía principal de HIMYM desque la serie empezara en 2005. Cartes Bays co creador de la serie avanzó a ''TVLine'' que nesta nueva temporada va narrar la historia del ''"fin de selmana de boda más llargu nunca fechu"''. Los 24 episodios que componen esta nueva temporada trescurrieron nuna única fin de selmana en el que va tener llugar la esperada boda ente Barney ([[Neil Patrick Harris]]) y Robin ([[Cobie Smulders]]). Nesta temporada cada personaxe va conocer a la madre, Tracy McConnell, de forma independiente primero que lo faiga Ted. En munchos capítulos méntase que'l portador de los aniellos de la boda, según Barney, va ser un osu (faciendo usu del xuegu de pallabres n'inglés "ringbearer", que significa "portador del aniellu", y "ringbear" que puede traducise como "osu del aniellu"). Marshall va viaxar pola so cuenta pa llegar al llugar de la boda. Con ello, va vese somorguiáu nun ensin fin d'aventures antes de poder llegar l'últimu día d'esa fin de selmana. Lily y Marshall tendrán de decidir onde van vivir, magar se queden en [[New York]], onde Marshall trabayaría de xuez, o a Italia, onde Lily tendría'l trabayu de los sos suaños. Nos 2 últimos capítulos de la serie titulaos "Last Forever" Ted cunta la última parte de como se conocieron él y Tracy, y como siguieron les sos vides. Resume del capítulu: Barney y Robin divorciar al cabu de 3 años. Robin consigue ser reconocida como una gran presentadora mundial. Barney, dempués de consiguir un mes perfectu, dexa a una moza embarazada y, anque de primeres ye ronciegu a ser padre, finalmente atopa'l gran amor de la so vida: la so fía Ellie. Marshall y Lilly vuelven d'Italia, tienen un tercer fíu y Marshall consigue ser xuez. Tocantes a Ted y Tracy, Ted píde-y matrimoniu, pero decider aplazar la bodaue Tracy ta embarazada de la so primer fía, Penny. Tres unos años, Tracy y Ted tienen al so segundu fíu, Luke. Y tres cincos años de retardar la so boda, Ted decide volver pidir matrimoniu Tracy, y finalmente cásense. Al cabu de dellos años, en 2024, Tracy cai enferma y muerre: ye por ello que Ted cuenta a los sos fíos cómo conoció a la so madre. Al acabar d'oyer la historia, los fíos de Ted danse cuenta de qu'él realmente nun-yos ta cuntando cómo conoció a la so madre, una y bones ella apaez bien pocu na historia, sinón que-yos ta cuntando cómo foi la so rellación con Robin, por cuenta de que ta namoráu d'ella de nuevu. Los fíos de Ted asegúrenlu que nun tienen nengún problema con que vuelva tener una rellación con Robin, pos yá pasaron seis años dende la muerte de la so madre, Tracy. Ante la reaición positiva de los sos fíos, Ted decide pidir a Robin que seya la so novia de nuevu: l'episodiu final termina con Robin mirando pela ventana del so apartamentu, n'oyendo'l timbre, pa ver a Ted na cai, quien sonri y amuésa-y el vieyu corno francés azul. === Guión alternativu del final === En Xineru de 2018 salió un guión alternativu del final de la serie. El guión consta de dos partes como los dos últimos capítulos titulaos Last Forever. La historia inclúi un final distintu pa la historia de Barney y Robin, según pa la de Ted y Tracy, solucionando los discutinios que'l final orixinal causó. Dambos guiones pueden descargase llegal y gratuitamente. <ref>Guión alternativu del final http://www.la-fm.es/2018/01/26/el-guión-alternativu-de-como-conoci-a-la vuesa-madre/</ref> == Serie derivada == Carter Bays faló en [[TV Guide]] sobre la posibilidá de realizar una [[serie derivada]]<ref>http://www.series.fanzinedigital.com/28977_1-Los productores_de_How_I_Met_Your_Mother_apunten_a el_spin_off_ante_el fin_de_la serie.html</ref> con estes pallabres: "Non, nun refugué la posibilidá d'una serie derivada de ''How I Met Your Mother''". Esta trataría d'una de les pareyes, yá seya de Barney y Robin, Marshall y Lily o Ted y "la madre". Tamién dixo que pel momento preferíra centrase na nueva temporada. En [[payares]] de [[2013]] [[CBS]] fixo oficial el ''spin-off'' realizaríase ordenando un episodiu piloto. Tamién s'anunció que nun se titularía '''"How I Met Your Father"''' como se tenía entamáu, sinón '''"How I Met Your Dad"'''.<ref>http://www.culturaocio.com/tv/noticia-how-met-your-mother-cbs-fai-oficial-spin-off-20131118123331.html</ref> Carter Bays desmintió los rumores sobre que la serie se ambientaría nel MacLaren's pub y aseguró que «va ser nun sitiu nuevu con nuevos personaxes que nun van ser introducíos na serie orixinal». Per otru llau, Craig Thomas afirmó que va ser una serie «totalmente nueva». '''"How I Met Your Dad"''' va tener el mesmu argumentu que la serie orixinal pero dende'l puntu de vista femenín —el d'una muyer que rellata a los sos fíos cómo conoció al so home tres años de rellaciones fallíes— y con un nuevu grupu d'amigos dafechu distintu, eso sí, tamién residentes en Nueva York. En xunetu del 2014, Carter Bays publicó en Twitter que'l proyeutu ta muertu. == Les páxines webs == Mientres la serie, los personaxes fueron creando ciertes páxines webs polos distintos acontecimientos qu'asoceden nos episodios.<ref>«[http://www.comoconociavuestramadre.org/2010/04/intereses-paginas-web.html INTERESES - Páxines webs]». How I Met Your Mother | Noticies ya Intereses de la serie (11 d'abril de 2010). Consultáu'l 30 d'agostu de 2012.</ref> Dalgunes entá son visibles, y otres non. * [https://web.archive.org/web/20061130162824/http://swarley.com/ Swarley.com]: A la fin del episodiu "Swarley" (nᵘ de la 2ª Temporada), Barney intenta asonsañar qu'ama'l so nuevu nome pa evitar que lu sigan llamando Swarley. Anque nun s'amuesa nel episodiu, crearon una páxina web llamada swarley.com. La web orixinal cerrar. * [http://tedmosbyisajerk.com/ TedMosbyIsAJerk.com]: Nel episodiu "Cuadru de pareyes" (nᵘ14 de la 3ª Temporada). Barney diz que se chó con Anna asonsañando ser Ted Mosby: Arquiteutu. La moza decide vengase faciendo una páxina web llamada "Ted Mosby ye un brotu". Tamién crearon "Ted Mosby nun ye un brotu" ([http://www.tedmosbyisnotajerk.com/ TedMosbyIsNotAJerk.com]). * [http://www.marshallandlilywedding.com/ Marshall and Lily's Wedding]: (LINK CAYÍU) Una web onde podemos atopar videos y semeyes de la lluna de miel de Lily y Marshall que nunca s'amuesen na serie, yá que nunca s'amosó la parte de la lluna de miel. Esta páxina anguaño nun s'atopa o foi redireccionada a Fox Movies * [http://www.lilyandmarshallselltheirstuff.com/ LilyAndMarshallSellTheirStuff.com]: (LINK CAYÍU) Nel episodiu 19 de la 3ª temporada ("Tou en venta") Marshall fixo una web por que Lily pudiera vender la so ropa, y col dineru poder iguar el suelu del nuevu apartamentu. La web nómase a la fin del episodiu y foi una puya real de [http://www.legen-waitforit.com/2008/05/lily-and-marshall-sell-their-stuff.html oxetos d'interés de la serie]. Dieron los beneficios al Childrens Hospital de Los Angeles. La páxina cerróse cuando acabó la puya. * [http://www.guyforceshiswifetodressinagarbagebagforthenextthreeyears.com/ GuyForcesHisWifeToDressInAGarbagebagForTheNextThreeYears.com]: Lily propón, en "Tou en venta", esti nome pa la so páxina web de puya de ropa dempués de que Marshall suxuriera LilyAndMarshallSellTheirStuff.com, anque yá taba coyíu. * [http://mysteriousdrx.com/ Mysterious Dr.X]: Ye la web del "Dr. X" qu'en realidá yera Ted. Identidá que se creó na facultá. Apaez nel episodiu "Posimposible" cuando tán falando de los currículos, capítulu 14 de la 4ª temporada. * [http://www.barneysvideoresume.com/ Barney's Videu Resume]: Nel mesmu capítulu, "Posimposible", Barney enseña'l so videu resumen, a manera de currículu, que colgó n'Internet. * [http://www.canadiansexacts.org/ Canadiansexacts.org]: Nel episodiu "Sexu en Canadá" (nᵘ18 de la 4ª temporada), Barney revela esti sitiu como la fonte de Postures Sexuales Canadienses. L'actor canadiense Alan Thicke apaez en diverses semeyes que s'amuesen. * [http://weddingbridemovie.com/ The Wedding Bride]: Nomar nel capítulu 23 de la 5ª temporada, "Lo antes posible". Tony creó una película llamada "La novia" ("The wedding Bride") que tuvo gran ésitu, y esa ye la so web oficial. * [https://web.archive.org/web/20130619225130/http://slapcountdown.org/ Slapcountdown.org]: Nel episodiu "Espera un momentu" (nᵘ de la 3ª temporada) y otra vegada en "Día d'aición de tortas" (capítulu 9 de la 3ª), Marshall crea esta páxina p'acoradar a Barney, ye una cuesta tras de los díes que falten por que -y de la bofetada del apueste. Anguaño'l contador atópase en funcionamientu pero con númberos negativos qu'indiquen los díes dende la última bofetada na ficción. * [http://www.itwasthebestnightever.com/ ItWasTheBestNightEver.com]: Nel episodiu "The Sexless Innkeeper" (nᵘ4 de la 5ª Temporada), Marshall crea una páxina web dempués de qu'él y Lily queden con Barney y Robin como pareyes. Na páxina atopaba un fotomontaje de la tarde y un videu musical de Marshall y Nuno Bettencourt (del grupu Estreme) llamáu "Best Night Ever". El videu ye una parodia de "More than words" d'Estreme. La páxina web agora namái incorpora'l videu musical. * [http://notafathersday.com/ NotaFathersDay.com]: Nel episodiu "Not a Father's Day" (nᵘ7 de la 4ª Temporada), Barney crea un nuevu feriáu llamáu "Feliz Día del Non Padre", onde merca artículos con frases alrodiu de esti feriáu, que tán disponibles nesta páxina. * [http://grademyteacher.net/ grademyteacher.net]: Nel episodiu "Subway Wars" (nᵘ4 de la 6ª Temporada), Ted verifica la opinión de los sos estudiantes nesa web. * [http://www.puzzlesthebar.com/ PuzzlesTheBar.com]: Nel episodiu "Tailgate" (nᵘ13 de la 7ª Temporada), Ted y Barney deciden abrir un chigre llamáu Puzzles nel apartamentu y nel cual atópase un cobertor col nome y la direición web. Na páxina puede vese imáxenes del chigre, una descripción del mesmu amás d'un calendariu con eventos del chigre, un menú coles bébores y comíes y un videu col cantar de chigre. * [https://web.archive.org/web/20130907101352/http://heynannynanny.com/ HeyNannyNanny.com]: Nel episodiu "Nannies" (nᵘ3 de la 8ª Temporada), Lily busca ñeñera pa cuando torne a trabayar. * [http://goliathbank.com/ GoliathBank.com]: La páxina del bancu onde trabaya Barney. === Les webs falses sobre Lorenzo Von Matterhorn === Nel episodiu 8 de la 5ª Temporada, "The Playbook", Barney enseña unu de los sos trucos p'amestar del so llibru que se basa en construyir páxines webs falses con artículos cuntando coses maraviyoses que fizo Lorenzo Von Matterhorn, l'home pol que Barney faise pasar, faciendo creer a una moza que se trata d'un famosu mundial. Con éses, les webs falses que salen nesti episodiu tamién esisten n'Internet. * [http://bigbusinessjournal.com/ BigBusinessJournal.com]: Este ye un falsu artículu de negocios de Lorenzo Von Matterhorn, el negociador billonario creáu por Barney. * [http://www.balloonexplorersclub.com/ BalloonExplorersClub.com]: El falsu "Club d'esploradores" esplicando'l so viaxe al polu norte solu con atrevencia ya imaxinación. * [http://extremitiesquarterly.com/ Extremitiesquarterly.com]: El diariu médicu d'un doctor cuntando la desgarradora historia del so gran pene y de que nun pueden face-y nengún amenorgamientu. * [http://www.myspace.com/Lorenzovonmatterhorn Lorenzovonmatterhorn]: Este ye'l perfil de Myspace del grupu musical lideráu por Lord Alphator == Premios y nominaciones == La serie foi nomada a 72 premios y ganó 18 d'estos. ''How I Met Your Mother'' foi nomada a 28 [[Premios Emmy]], incluyida una nominación como Meyor Serie de Comedia. Los actores [[Alyson Hannigan]] y [[Neil Patrick Harris]] recibieron premios pola so actuación, recibiendo dambos d'ellos premios nos [[People's Choice Awards]]. Amás, Harris tamién foi nomáu nos [[Premios Emmy]] y nos Globos d'Oru. En 2012, siete años dempués del estrenu, la serie ganó'l premiu a la Comedia de TV favorita nos [[People's Choice Awards]]. == Otros medios == La serie estendió'l so algame fora de la pequeña pantalla. Exemplos d'esti enclín son el blogue de Barney<ref>{{cita web |url=http://www.cbs.com/primetime/how_i_met_your_mother/community/barney_blog/index.php|títulu=Barney´s Blogue |fechaaccesu=14 de mayu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110525194533/http://www.cbs.com/primetime/how_i_met_your_mother/community/barney_blog/index.php |fechaarchivu=25 de mayu de 2011}}</ref> o los llibros ''The Bro Code''<ref>ISBN 978-1-4391-1000-3</ref> y ''The Playbook'',<ref>ISBN 978-1-4391-9683-0</ref> que faen referencia a capítulos o chancies dientro de la serie.<ref>{{cita web |url=http://www.vayatele.com/llibros/los llibros-de-barney-stinson-una-risondera-extension-de-how-i-met-your-mother|títulu=Los llibros de Barney Stinson, una risondera estensión de 'How I met your mother'|fecha=29 d'abril de 2011}}</ref> == Emisión Internacional == === Norteamérica === * {{Bandera|MEX}} Méxicu: [[Canal 5 (Méxicu)|Canal 5]], [[FOX]] y [[Canal Sony]] === Suramérica === * {{Bandera|UNASUR}} Llatinoamérica: [[FOX]] y [[Sony Entertainment Television|Canal Sony]] * {{Bandera|CHI}} Chile: [[FOX]], [[Sony Entertainment Television|Canal Sony]] y [[Chilevisión]] * {{Bandera|PAR}} Paraguay: [[Red Guaraní]], [[FOX]] y [[Canal Sony]] * {{Bandera|ECU}} Ecuador: [[FOX]], [[Gama TV]] y [[Canal Sony]] === Europa === * {{Bandera|ESP}} España: [[Neox]], [[Fox (España)|FOX]], [[FOX Life]] y [[Comedy Central (España)|Comedy Central]] * {{Bandera|GBR}} Reinu Xuníu: [[BBC Two]] * {{Bandera|ITA}} Italia: [[Rai Due]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|How I Met Your Mother}} * [https://web.archive.org/web/20110220181946/http://www.cbs.com/primetime/how_i_met_your_mother/ Sitiu web oficial] * [http://www.foxtv.es/como-conoci-a-la vuesa-madre/ Páxina oficial de la serie. Fox] (n'español). * {{IMDb títulu|0460649}} * {{filmaffinity|460960}} * [http://www.comoconociavuestramadre.org/ Web dedicada a l'actualidá de la serie y de los sos actores.] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Series de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Series de televisión n'inglés]] [[Categoría:Series de televisión de CBS]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] stanxlza46fp65s49xgxia3r2i1pmcn 0 112950 3709562 3703478 2022-08-19T06:51:35Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{película}} '''''Citizen Kane''''' ('''''Ciudadanu Kane''''' n'[[asturianu]]) ye una [[película]] d'[[cine de los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] de [[1941]] empobinada, escrita, producida y protagonizada por [[Orson Welles]]. Ta considerada como una de les obres maestres de la [[historia del cine]], siendo particularmente allabada pola so innovación na música, la fotografía y l'estructura narrativa. Foi estrenada por [[RKO Pictures]]. ''Citizen Kane'', que foi la ópera prima de Welles, ganó un [[Premiu Óscar|Óscar]] al [[Óscar al meyor guión orixinal|meyor guión orixinal]] para [[Herman J. Mankiewicz]] y el mesmu Welles. Esi sería l'únicu Óscar consiguíu por Welles en tola so carrera, a esceición del [[Óscar honoríficu|honoríficu]] de 1970. Tamién tuvo ente les candidates al Óscar n'otros ocho categoríes: [[Óscar a la meyor película|película]], [[Óscar al meyor direutor|direutor]], [[Óscar al meyor actor|actor principal]], [[Óscar a la meyor direición d'arte|direición artística]], [[Óscar a la meyor fotografia|fotografía]], [[Óscar a la meyor banda sonora|banda sonora]], [[Óscar al meyor soníu|soníu]] y [[Óscar al meyor montaxe|montaxe]]. La historia esamina la vida y el legáu de Charles Foster Kane, un personaxe interpretáu por Welles y basáu nel magnate de la prensa [[William Randolph Hearst]], según n'el mesmu Orson Welles.<ref>{{cita web |url=http://www.sparknotes.com/film/citizenkane/canalysis.html |títulu=Citizen Kane. Analysis of Major Characters |fechaaccesu=2 de xunetu de 2011 |obra=SparkNotes |idioma= inglés|cita=Critics generally accept that Welles based the character of Kane on publishing magnate William Randolph Hearst and other powerful men of his time, but Welles certainly based the character on himself as well.}} </ref> Mientres el so estrenu, Hearst prohibió mentar la película nos sos periódicos. La carrera de Kane na industria editorial naz del idealismu y del serviciu social, pero evoluciona gradualmente nuna implacable busca de poder. Narrada principalmente al traviés de ''[[Analepsis|flashbacks]]'', la historia cúntase al traviés de la investigación d'un periodista que quier conocer el significáu de la última pallabra que dixo'l magnate antes de morrer: ''Rosebud''. Tres l'ésitu de Welles nel teatru cola compañía Mercury Theatre y la so revesosa emisión radiofónica de ''[[La guerra de los mundos (radio)|La guerra de los mundos]]'' en 1938, [[Hollywood]] allegó a él. Robló un contratu con RKO Pictures en 1939. Diéron-y llibertá pa desenvolver la so propia historia y usar la so propia repartida y equipu de rodaxe, daqué pocu frecuente pa un direutor novel. Dempués de dos intentos atayaos de concretar un proyeutu, desenvolvió'l [[Guión cinematográficu|guión]] de ''Citizen Kane'' con Herman Mankiewicz. Un ésitu ente la crítica, ''Citizen Kane'' fracasó en recuperar el so costo na taquilla. La película cayó nel olvidu poco dempués, pero la so reputación ameyoró, primero, cola crítica francesa y, sobremanera, dempués de la so reestreno nos Estaos Xuníos en 1956. Hai un ciertu consensu ente la crítica de que ''Citizen Kane'' ye la meyor película que se rodó, lo que llevó a [[Roger Ebert]] a dicir: «''Ta decidíu: ''Citizen Kane'' ye, oficialmente, la meyor película de la historia''».<ref name="ebert">{{cita web |url=http://www.rogerebert.com/rogers-journal/whats-your-favorite-movie |títulu=What's your favorite movie? |fechaaccesu=3 de xunetu de 2011 |apellíu=Ebert |nome=Roger |enllaceautor=Roger Ebert |fecha=4 de setiembre de 2008 |obra= Roger Ebert's Journal |editorial=Chicago Sun-Times |idioma=inglés }}</ref> Encabezó la llista [[AFI's 100 años... 100 películes]], ellaborada en 1998, y la so [[AFI's 100 años... 100 películes (edición 10º aniversariu)|actualización del añu 2007]] con motivu del décimu aniversariu. Tamién lideró toles votaciones de la revista ''Sight & Sound'' de los diez meyores películes mientres cuasi mediu sieglu. == Argumentu == [[Ficheru:Orson Welles 1937.jpg|thumb|derecha|Orson Welles, quien interpreta a Charles Foster Kane, fotografiáu por [[Carl van Vechten]] en 1937, trés años antes del rodaxe de ''Citizen Kane''.]] Charles Foster Kane ([[Orson Welles]]) ye un magnate de la prensa descomanadamente ricu que tuvo viviendo solo en [[Florida]] na so suntuosa finca Xanadu mientres los últimos años de la so vida. Muerre na cama pronunciando la pallabra «''Rosebud...''» mientres una [[Bola de nieve (xuguete)|bola de nieve]] cai de les sos manes y faise añicos. La muerte de Kane ye noticia en tol mundu. El periodista Jerry Thompson (William Alland) investiga sobre la vida privada de Kane coles mires d'afayar el significáu de la so última pallabra al morrer. El periodista entrevista a los amigos y compañeros del magnate. Ye según vase desenvolviendo la historia al traviés de les alcordances de los entrevistaos. Thompson visita a la segunda muyer de Kane, Susan Alexander (Dorothy Comingore), agora una alcohólica que tien el so propiu club, pero que refuga cunta-y nada. Thompson allega entós al archivu priváu de Walter Parks Thatcher ([[George Coulouris]]), un difuntu banqueru que foi'l tutor de Kane mientres la so infancia y adolescencia. Al traviés de les memories de Thatcher, Thompson conoz la infancia de Kane. Thompson depués entrevista a Bernstein ([[Everett Sloane]]), l'apoderáu de Kane; a Jedediah Leland ([[Joseph Cotten]]), el so meyor amigu; a Susan per segunda vegada y a Raymond (Paul Stewart), el so mayordomu. Los ''flashbacks'' revelen que Kane pasa'l so niñez na probeza en [[Colorado]] hasta que s'afaya la «tercer mina d'oru más grande del mundu» nuna propiedá aparentemente ensin valor que la so madre adquiriera. La madre de Kane ([[Agnes Moorehead]]) unvia al so fíu a la mariña este d'Estaos Xuníos a vivir con Thatcher y ser educáu ellí. Dempués de llograr el control total de les sos posesiones con 25 años, Kane entra nel negociu de la prensa al traviés d'un [[Prensa mariella|periódicu sensacionalista]]. Toma'l control del periódicu, el ''New York Inquirer'', y contrata a los meyores periodistes. El so intentu d'algamar el poder poner de manifiestu por aciu la so manipulación de la opinión pública escontra la [[Guerra d'España y Estaos Xuníos]]; el so primer matrimoniu con Emily Monroe Norton (Ruth Warrick), sobrina del presidente, y la so campaña pa [[gobernador]] del [[Nueva York (estáu)|Estáu de Nueva York]]. El matrimoniu de Kane eslleir colos años y empieza una aventura amorosa con Susan Alexander. La so esposa y el so rival na política afayen la infidelidá, lo que da al traste col so matrimoniu y la so carrera política. Kane casóse col so amante y obligar a exercer como cantante d'ópera, una carrera pa la qu'ella nun tien talentu nin ambición. Kane finalmente déxa-y abandonar la so carrera como cantante dempués de qu'ella intentara suicidase. Dempués d'un periodu d'aburrición y aislamientu en Xanadu, Susan decide dexar al so home. Kane pasa los sos últimos años construyendo la so vasta finca, na que vive solo col personal. El mayordomu cunta que Kane dixera «''Rosebud''» dempués de que Susan dexára-y, xusto dempués de ver una bola de nieve. De vuelta al presente, en Xanadu, el gran númberu de pertenencies y posesiones de Kane ta siendo catalogáu, dende percares obres d'arte hasta muebles ensin valor. Ye entós cuando Thompson almite que ye incapaz de resolver el misteriu y conclúi que ''Rosebud'' va ser siempres un enigma. Especula diciendo: «''El señor Kane foi un home que tuvo tou cuanto quixo, y que lo perdió. Seique ''Rosebud'' foi daqué que nun pudo consiguir o daqué que perdió''». A la fin de la película, revelar al espectador que ''Rosebud'' ye'l nome del trinéu que Kane tuvo cuando yera un neñu; una referencia a la única dómina de la so vida na que foi realmente feliz. El trinéu, xuntu colos trastos de la casa, ye quemáu y estrozáu nun fornu del suétanu pol personal qu'abandona yá Xanadu. == Repartu y personaxes == [[Ficheru:Citizen-Kane-Mercury.jpg|thumb|right|250 px|[[Captura de pantalla]] de los creitos d'apertura de ''Citizen Kane'', nos que puede lleese, traducíu del inglés al español: «''Una producción Mercury, por Orson Welles''». Munchos de los actores de la película proveníen del Mercury Theatre.]] Nos [[Creitos de cierre|crédito finales]] de la película puede lleese «''La mayoría de los actores principales son nuevos nel cine. [[Mercury Theatre]] arguyecer de presentalos.''»<ref name="AFIcat"/> Welles, xuntu col so compañeru [[John Houseman]], axuntar nun grupu conocíu como los Mercury Players p'actuar nes sos producciones nel Mercury Theatre en 1937. Dempués d'aceptar el so contratu con Hollywood en 1939, Welles trabayaba ente [[Los Angeles]] y [[Nueva York]], onde'l Mercury Theatre siguía coles sos emisiones radiofóniques selmanales de ''The Campbell Playhouse''.<ref name="shadows">{{cita llibru |apellíos=Walsh |nome=John Evangelist |títulu=Walking Shadows: Orson Welles, William Randolph Hearst and Citizen Kane |idioma=inglés |añu=2004 |editorial=Bowling Green University Popular Press |isbn=978-0299205003 |páxines=31–37 }}</ref> Welles quixo que tolos integrantes de los Mercury Players debutaren na so primer película, pero la cancelación de l'adautación de ''[[El corazón de les tiniebles]]'' n'avientu de 1939 supunxo una crisis financiera pal grupu y dalgunos de los actores buscáronse otros trabayos.<ref name="shadows"/> Esto causó discrepancies ente Welles y Houseman, y la so asociación terminó.<ref name="shadows"/> Los executivos de RKO Pictures nun víen con bonos güeyos que tantos papeles importantes recayeren en desconocíos, pero'l contratu de Welles torgába-yos oxetar nada. William Alland, Agnes Moorehead, Everett Sloane, Ruth Warrick y el mesmu Welles fueron los actores que debutaron nel filme, según [[Alan Ladd]] quien, entá nun apaeciendo nos creitos, interpreta a unu de los periodistes del periódicu.<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0000042/?ref_=sr_1 |títulu=Alan Ladd |fechaaccesu= 2 de setiembre de 2013 |obra=[[Internet Movie Database]] |idioma=inglés }}</ref> Tocantes a Joseph Cotten, tamién del Mercury Theatre, la so carrera anterior amenorgábase tan solo a dos [[curtiumetraxe]]s.<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0001072/ |títulu=Joseph Cotten |fechaaccesu= 2 de setiembre de 2013 |fecha= |obra=[[Internet Movie Database]] |idioma=inglés }}</ref> === Personaxes principales === *Charles Foster Kane ([[Orson Welles]]): el personaxe que da títulu al filme, un fanegueru y [[Megalomanía|megalómanu]] magnate de la prensa en redol al cual xira la película. Buddy Swan interpretó al mozu Kane. *Bernstein ([[Everett Sloane]]): amigu de Kane y emplegáu que permanez fiel a él hasta'l final. Según RKO Pictures, Sloane cobró $2400 por afaitase la cabeza.<ref name="AFIcat"/> *Jim W. Gettys ([[Ray Collins (actor)|Ray Collins]]): rival na política de Kane y actual gobernador de Nueva York. Kane ye'l favoritu na campaña hasta que Gettys revela la rellación d'este con Susan Alexander, lo que lu lleva a la derrota. *Charles Foster Kane III (Sonny Bupp): el fíu de Kane, que muerre xunto a la so madre nun accidente de tráficu. Bupp foi'l postreru sobreviviente de la repartida principal hasta que morrió en 2007.<ref>{{cita web |url=http://news.moviefone.com/2007/11/09/last-surviving-cast-member-of-citizen-kane-dies/ |títulu=Last Surviving Cast Member of 'Citizen Kane' Dies |fechaaccesu=4 de xunetu de 2011 |apellíu=Campbell |nome=Christopher |fecha=9 de payares de 2007 |obra=cinematical.com |idioma=inglés }}</ref> *Jim Kane (Harry Shannon): el padre de Kane. *Mary Kane ([[Agnes Moorehead]]): la madre de Kane. [[Ficheru:Citizen Kane-Ruth Warrick2.JPG|thumb|right|250 px|L'actriz Ruth Warrick interpreta a la primer muyer de Kane, Emily Monroe Norton Kane.]] *Susan Alexander Kane (Dorothy Comingore): l'amante de Kane, que más tarde va ser la so segunda muyer. *Jedediah Leland ([[Joseph Cotten]]): meyor amigu de Kane y el primer periodista nel periódicu de Kane. Leland sigue trabayando pa Kane conforme'l so imperiu crez, anque colos años allóñense. Kane despide a Leland dempués de qu'él escribiera una mala crítica del debú operísticu de Susan Alexander. *Emily Monroe Norton Kane (Ruth Warrick): primer muyer de Kane y sobrina del presidente d'Estaos Xuníos. Dexa al so home dempués d'afayar la so aventura con Susan Alexander. Fina nun accidente de coche col so únicu fíu unos pocos años dempués de la separación. *Raymond (Paul Stewart): el cínicu mayordomu de Kane que trabaya pa él nos sos últimos años. Stewart afayó a Welles cuando yera productor de radio.<ref>{{cita llibru |apellíu=Higham |nome=Charles |títulu=The films of Orson Welles |idioma=inglés |añu=1971 |editorial=University of California Press |isbn=978-0520020481 }}</ref> *Walter Parks Thatcher ([[George Coulouris]]): un banqueru mezquino que se convierte nel tutor de Kane. *Jerry Thompson (William Alland): el periodista al cargu de la busca de la última pallabra de Kane, "''Rosebud''". Ye un personaxe que l'espectador solo ve nes solombres o dando'l llombu a la cámara. === Personaxes secundarios === *Bertha Anderson (Xeorxa Backus): encargada de la biblioteca de Walter Parks Thatcher. *Herbert Carter (Erskine Sanford): editor del ''Inquirer''. *John (Gus Schilling): ''maître'' del club d'[[Atlantic City (Nueva Jersey)|Atlantic City]]. *Signor Matiste (Fortunio Bonanova): profesor de cantar de Susan Alexander Kane. *Rawlston (Philip Van Zandt): productor de ''News on the March''. == Producción == === Desenvuelvo === La fama qu'algamó Orson Welles dempués de la so emisión de ''La guerra de los mundos'' fizo que Hollywood interesar nél. L'estudiu RKO Pictures, presidíu entós daquella por George J. Schaefer, ufiertó-y un inusual contratu.<ref name="BarryNorman"/> Welles fixo un tratu con Schaefer el 21 de xunetu de 1939 pa producir, dirixir, escribir y actuar en dos llargumetraxes.<ref name="P1">Carringer, Robert L. (1996), p. 1.</ref> L'estudiu tenía qu'aprobar la historia y el presupuestu si esti entepasaba los 500&nbsp;000 $. Welles tenía permisu pa desenvolver la historia ensin interferencies, contratar a los sos propios actores y equipu de rodaxe y tenía el privilexu del ''[[final cut]]'', daqué inauditu pa un direutor novel.<ref name="P1"/> El mozu Welles pasara los primeros cinco meses del so contratu con RKO Pictures intentando sacar alantre ensin ésitu varios proyeutos. La revista d'entretenimientu ''[[The Hollywood Reporter]]'' dixo: «''Nos platós de RKO fáense apuestes sobre si l'alcuerdu con Orson Welles va acabar ensin que Orson fixera una sola película.''»<ref>Carringer, Robert L. (1996), p. 15.</ref> Nun principiu, Welles trató d'afaer ''El corazón de les tiniebles'', pero esmolecía la idea de rodala dafechu con planos dende'l puntu de vista de los personaxes. Tamién consideró afaer la novela de [[Cecil Day-Lewis]] ''The Smiler With The Knife'', pero entendió que pa desafiase a sigo mesmu nun nuevu mediu tenía qu'escribir una historia orixinal.<ref name="empire">{{cita noticia |nome= Kim|apellíos=Newman |enllaceautor=Kim Newman|coautores=Freer, Ian, Fraser, Rob |títulu=Citizen Kane |obra=[[Empire (revista)|Empire]] |editorial= Bauer Media Group |páxines= 146-156|fecha=xunetu de 2003|idioma=inglés }}</ref> El guionista Herman J. Mankiewicz, que nun principiu fuera contratáu por Welles pa trabayar nel programa de radio ''The Campbell Playhouse'', trabayó con este pal guión de la so nueva película. Mankiewicz solamente tenía dos guiones acreditaos dende 1935 y precisaba el trabayu.<ref name="P16">Carringer, Robert L. (1996), p. 16.</ref> Nun esiste consensu ente los historiadores sobre de quién foi la idea de basase en William Randolph Hearst pal personaxe de Charles Foster Kane. Welles afirmaba que foi idea so, ente que la crítica cinematográfica Pauline Kael, nel so ensayu ''Raising Kane'',<ref name="Raising">{{cita llibru |apellíu=Kael |apellíu2=Mankiewicz |apellíu3=Welles |nome=Pauline |nome2=Herman Jacob |nome3=Orson |títulu=The Citizen Kane book: Raising Kane |idioma=inglés |añu=1971 |editorial=Little, Brown}}</ref> y l'antiguu compañeru de negocios de Welles, John Houseman, alegaron que foi idea de Mankiewicz.<ref name="P17">Carringer, Robert L. (1996), p. 17.</ref> Mientres dalgún tiempu, Mankiewicz quixo redactar un guión sobre una figura pública, quiciabes un gánster, que la so historia sería cuntada pola xente que lo conoció.<ref name="P484">{{cita llibru |apellíos=Callow |nome=Simon |títulu=Orson Welles: Hello Americans |idioma=inglés |añu=2006 |editorial=Jonathan Cape |allugamientu=[[Londres]] |isbn=0-224-03853-2 |páxina=484}}</ref> Mankiewicz yá escribiera una obra inédita titulada ''The Tree Will Grow'' y que xiraba en redol a [[John Dillinger]]. A Welles gustába-y la idea d'aunir dellos puntos de vista, pero nun taba interesáu en Dillinger. Mankiewicz y Welles falaron sobre tomar a otru como modelu. Dieron cola idea d'usar a Hearst como'l so personaxe principal.<ref name="P484"/> Mankiewicz frecuentara les fiestes de Hearst hasta que-y negaron la entrada polos sos problemes col alcohol. El guionista taba cafiante por ello y encegolóse con Hearst y con [[Marion Davies]].<ref name="P484"/> Hearst yera un home con muncha influencia y yera capaz de tomar represalies dientro de Hollywood asina que Welles tuvo a Mankiewicz trabayando nel guión fora de la ciudá. Por cuenta de los problemes cola bébora del guionista, Houseman foi con él p'ayudar y asegurase de que taba centráu.<ref name="P17"/> Welles tamién buscó inspiración en [[Howard Hughes]] y Samuel Insull. Anque Mankiewicz y Houseman llevábense bien con Welles, incorporaron munchos de les traces d'esti al personaxe, como por casu, el so mal xeniu.<ref name="empire"/> Mientres la so producción, ''Citizen Kane'' foi conocida como ''RKO 281''. La mayor parte del rodaxe tuvo llugar ente'l 29 de xunu y el 23 d'ochobre de 1940 no qu'agora ye Stage 19, nel plató Paramount en Hollywood. Tamién se rodó nel [[Parque Balboa]] de [[San Diego (California)|San Diego]],<ref>{{cita web |url=http://www.sdnn.com/sandiego/2009-12-09/things-to-do/me-and-orson-welles-star-christian-mckay-brings-legend-to-life |títulu=Me and Orson Welles' star Christian McKay brings legend to life |fechaaccesu=5 de xunetu de 2011 |obra=SDNN.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120324063547/http://www.sdnn.com/sandiego/2009-12-09/things-to-do/me-and-orson-welles-star-christian-mckay-brings-legend-to-life |fechaarchivu=24 de marzu de 2012 }}</ref> el [[Zoolóxicu de San Diego]] y el Castiellu de Oheka n'[[Huntington (Nueva York)|Huntington]] ([[Nueva York (estáu)|Nueva York]]) pa representar la finca Xanadu.<ref>{{cita web |url=http://www.oheka.com/index.php?page=filmtvphoto |títulu=Oheka Castle - Film & Photo Shoots |fechaaccesu=5 de xunetu de 2011 |obra=Oheka.com |idioma=inglés }}</ref> Welles torgó que los executivos del estudiu visitaren el plató. Entendía'l so deséu de controlar los proyeutos y sabía que taben esperando que fixera una película apasionante al altor de la so emisión radiofónica de ''La guerra de los mundos''. El contratu de Welles con RKO apurriéra-y un control total sobre la producción de la película, una oportunidá qu'enxamás volvió tener. Acordies con un pliegu de costes de RKO de mayu de 1942, el filme costó 839&nbsp;727 $, en comparanza con un presupuestu envaloráu de 723&nbsp;800 $.<ref name="AFIcat"/> === Controversia antes del estrenu === Welles caltuvo'l plató zarráu, llindó l'accesu al [[metraxe]] y controló la publicidá de ''Citizen Kane'' p'asegurase de que la so inspiración na vida de Hearst caltuviérase de callao.<ref name="P111">Carringer, Robert L. (1996), p. 111.</ref> El material publicitario indicaba que la fonte d'inspiración de la película yera [[Fausto]].<ref name="empire"/> RKO esperaba estrenar la película a mediaos de febreru de 1941. Les revistes nacionales antemanaren delles feches d'estrenu y hubo un pase previu pa unos pocos escoyíos el 3 de xineru de 1941. La revista ''Friday'' publicó un artículu comparando a Kane con Hearst puntu por puntu y documentando como Welles engañara a [[Louella Parsons]], corresponsal en Hollywood pa los periódicos de Hearst, y dexar en ridículu públicamente. Según informábase, ella taba furiosa y esixía un anticipu inmediatu de la película. James G. Stewart, quien tuvo presente na proyeición de la película, dixo qu'ella abandonó la sala. Poco dempués, Parsons llamó a George Schaefer y amenació a RKO con demanda-yos si estrenaben ''Citizen Kane''.<ref name="P111"/> A otru día, el titular de portada de ''[[Variety|Daily Variety]]'' yera: «''Hearst proscribe a RKO de los periódicos''».<ref>{{cita noticia |títulu=Hearst Bans RKO From Papers |obra=[[Variety|Daily Variety]] |fecha=10 de xineru de 1941|idioma=inglés }}</ref> A los dos selmanes, la prohibición amenorgábase solo a ''Citizen Kane''.<ref name="P111"/> ''The Hollywood Reporter'' publicó'l 13 de xineru en primer plana que los periódicos de Hearst taben a puntu d'espublizar una serie d'[[Editorial periodísticu|editoriales]] atacando a Hollywood por contratar a [[Asilu humanitariu|refuxaos]] ya inmigrantes pa trabayos que podíen ser pa norteamericanos. L'oxetivu yera primir a los otros estudios pa forzar a RKO a da-y carpetazo a ''Citizen Kane''.<ref name="P111"/> Poco dempués, Nicholas Scheck, xefe de la [[Grupu d'empreses|empresa matriz]] de [[Metro-Goldwyn-Mayer]], fíxo-y una ufierta a Schaefer en nome de [[Louis B. Mayer]] y otros executivos de Hollywood pa reembolsar les perdes a RKO si estrozaba la película.<ref>Carringer, Robert L. (1996), páxs. 111-112.</ref> Una vegada que l'equipu llegal de RKO aseló a Schaefer, l'estudiu anunció'l 21 de xineru que ''Citizen Kane'' sería estrenada según lo previsto y con una de les mayores campañes de promoción que la compañía fixera nunca. Schaefer traxo a Welles a Nueva York pa una proyeición privada de la película colos xefes corporativos de los estudios en Nueva York y los sos respeutivos abogaos.<ref>Carringer, Robert L. (1996), p. 112.</ref> Nun hubo oxeciones a que'l filme estrenárase, siempres que se fixeren ciertos cambeos como, por casu, esaniciar o anidiar les referencies específiques que pudieren ofender a Hearst.<ref>Carringer, Robert L. (1996), páxs. 112-113.</ref> Welles tuvo d'alcuerdu y el [[Montaxe|montador]] [[Robert Wise]] encargar d'amenorgar los dos hores, dos minutos y 40 segundos que duraba la película a una hora, 59 minutos y 16 segundos. Esti nuevu montaxe de ''Citizen Kane'' satisfixo a los abogaos de les compañíes.<ref>Carringer, Robert L. (1996), p. 113.</ref> == Guión == === Desarrollu === ==== Mankiewicz como coguionista ==== Acordies con l'historiador cinematográficu Clinton Heylin, «Citizen Kane'' foi una idea orixinal de Orson Welles, quien a principios de 1940 trató la idea con John Houseman, que suxurió que dambos fueren a Los Angeles''».<ref name="Heylin">{{cita llibru |apellíu=Heylin |nome=Clinton |títulu=Despite the System: Orson Welles Versus the Hollywood Studios |idioma=inglés |añu=2006 |editorial=Chicago Review Press |páxina=43 }}</ref> Robert L. Carringer, autor de ''The Making of Citizen Kane'', describe les primeres etapes del guión de la siguiente manera: {{cita|El primer pasu de Welles na realización de ''Citizen Kane'' foi buscar l'ayuda d'un guionista profesional. Por fortuna, l'ayuda taba a mano [...] Cuando Welles camudar a Hollywood, coincidió qu'un veteranu guionista, Herman Mankiewicz, taba recuperándose d'un accidente automovilísticu y nun taba trabayando nesi momentu [...] Mankiewicz, que tuviera trabayando en [[Broadway]], escribiera películes mientres cuasi quince años.<ref name="P16"/>}} Mankiewicz conoció al magnate de la prensa William Randolph Hearst gracies a la so amistá con Charles Lederer, otru guionista de Hollywood que yera sobrín de Marion Davies, l'amante de Hearst.<ref>Meryman, Richard (1978), páxs. 212-213.</ref> Según la crítica de cine Pauline Kael, Mankiewicz acabó viendo a Hearst como «''una figura tramposa, calculadora y [[Nicolás Maquiavelo|maquiavélica]]''» y tantu él como Lederer de cutiu escribíen ya imprimíen parodies de los periódicos de Hearst.<ref name="ellibrodekael">Kael, Pauline (1994), páxs. 254-255.</ref> Acordies con Harlan Lebo, Mankiewicz yera «''una de les personalidaes más conocíes de Hollywood''».<ref name="Lebo">{{cita llibru |apellíu=Lebo |nome=Harlan |títulu=Citizen Kane: the fiftieth anniversary album |idioma=inglés |añu=1990 |editorial=Doubleday |isbn=9780385414739 }}</ref> Yera l'hermanu mayor del productor y direutor [[Joseph L. Mankiewicz|Joseph Mankiewicz]] y escribiera pa ''[[The New Yorker]]'' y ''[[The New York Times]]'' antes de treslladase a Hollywood en 1926. Cuando Welles contautó con él, Mankiewicz «''considerar a sigo mesmu como una intelixencia escepcional, un escritor d'estraordinariu talentu, [y] amigu de dalgunos de los más brillosos artistes de la pantalla [...] Escribía diálogos del más altu calibre''».<ref name="Lebo"/> Según John Houseman, compañeru y gran amigu de Welles, el comportamientu de Mankiewicz yera un «''escándalu públicu y priváu.[Él yera] un bebedor neuróticu y [[Homofobia|homófobu]] y un adictu al xuegu''». Houseman añede, sicasí «''que yera unu de los homes más intelixentes, informaos, atélites, humanos y encantadores que conocí''».<ref name="Lebo"/> A pesar d'estes aparentes contradicciones na so personalidá, según Lebo, Welles «''reconoció les habilidaes del guionista y confió n'él''». El mesmu Orson Welles comentó más tarde: «''Naide yera más miserable, más amarguríu y más risonderu que Mank; un monumentu perfectu a la autodestrucción. Pero cuando non se ensañaba direutamente contigo, yera la meyor compañía del mundu».<ref name="Lebo"/> Enantes, Welles comprometiérase con Mankiewicz pa faer el guión del fallíu proyeutu de ''The Smiler with a Knife''. Sicasí, agora Welles encargólu a Mankiewicz, según Lebo, «''que trabayara nun guión orixinal, non nuna adautación como fueren los sos dos primeros proyeutos''». Welles, de siguío, viaxó a Nueva York y desesperadamente «''clamió a Houseman y persuadió-y de que volviera a Los Angeles pa controlar a Mankiewicz y el plan d'escritura''».<ref name="Lebo"/> Esto debía, según Robert L. Carringer, a que Welles tarrecía que los problemes cola bébora de Mankiewicz afectaren al guión.<ref name="scripts">{{cita publicación |apellíu=Carringer |nome=Robert L. |añu=1978 |títulu=The Scripts of Citizen Kane |publicación=Critical Inquiry |volume=5 |númberu=2 |ubicación=Chicago |editorial=[[University of Chicago Press]] |isbn=9780000931894 }}</ref> La conversación ente Welles y Houseman tuvo llugar mientres una comida nel restorán ''21 Club'' de Nueva York. En felicidá comida, Welles describió-y el nuevu proyeutu a Houseman como: «''pocu más qu'una idea, pero una idea fascinante.''». Houseman escribió al respeutu: {{cita|Mankiewicz yera daquién en quien nun se podía confiar. Pregunté-y a Welles por qué nun tomaba'l control de la idea y escribía el guión él mesmu. Contestóme que nun quería faer eso. Amás, Mank pidiera que yo trabayara con él. En nome de la nuesa antigua asociación, Orson rogóme que fora falar con Mankiewicz y, si compartía'l so entusiasmu, quedame y trabayar como collaborador y editor so hasta que'l guión tuviera fechu. Foi una absurda aventura, y esa nueche, Orson y yo volamos de vuelta a [[California]].<ref name="cuatrocuatrocuatro">Houseman, John (1972), p. 444.</ref>}} Houseman recordó que Mankiewicz, mientres la so convalecencia, había «''alicáu una idea xestada diba tiempu sobre faer una película biográfica na que la vida d'un home sería llevada a la pantalla dempués de la so muerte al traviés de les alcordances y opiniones de quien meyor conocer''». Y les nueves idees de Welles, según Lebo «''encaxaben bien con esti conceutu y considerara qu'un editor de periódicos yera la opción ideal pa la historia''»: {{cita|«''Tuvi emprestando atención a un vieyu conceutu, la idea de cuntar delles vegaes la mesma cosa y amosar esautamente lo mesmo dende puntos de vista dafechu distintos''», dixo Welles. «''A Mank gustába-y la idea, asina qu'empezamos a buscar l'home sobre'l que diba tratar la historia'' [...] ''dalguna gran figura americana''.[...] ''[[Howard Hughes]] foi nuesa primer opción. Pero llueu nos afitamos nos magnates de la prensa''».<ref name="Lebo"/>}} En febreru de 1940, Mankiewicz foi puestu na nómina del Mercury Theatre pa trabayar nun guión con Houseman. Clinton Heylin afirma que Mankiewicz «''probablemente pensara que Welles tenía poca esperiencia como guionista [...] [y] pudo inclusive sentir que ''John Citizen USA'', títulu provisional de Welles, yera un proyeutu que podía faer so''».<ref name="Heylin" /> El procesu d'escritura empezó a finales de febreru o principios de marzu y concluyó a empiezos de mayu de 1940.<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 359.</ref> Entá incapacitado cola pierna rota, Mankiewicz taba contentu de trabayar con Welles y formóse una alianza ente ellos, según fixo notar Houseman. Esta combinación de «''un nuevu direutor con desparpajo, un estudiu nerviosu y un xeniu erráticu''» dio llugar a ''Citizen Kane'' no que Houseman llamó «''una absurda aventura''».<ref name="Lebo"/> Dempués de rematar el guión de ''Citizen Kane'', Mankiewicz dio una copia a Lederer, lo que según Kael foi daqué insensatu: {{cita|Taba tan arguyosu del so guión que dio una copia a Charles Lederer. De dalguna manera, Mankiewicz tenía de creer que Lederer taría satisfechu colo bono que yera. Pero Lederer aparentemente taba fondamente cafiante y llevó-yos el guión a la so tía y a Hearst. Esti postreru pasar a los sos abogaos [...] Probablemente foi culpa de la fata indiscreción de Mankiewicz que delles fuercies poner en marcha p'atayar l'estrenu nel [[Radio City Music Hall]] y auspiciar el fracasu comercial de ''Citizen Kane''.<ref name="ellibrodekael" />}} Lederer, otra manera, cuntólu al direutor Peter Bogdanovich que Kael nun taba no cierto, mentando que «''nunca se fadió n'acotar los fechos''» con él. Acordies con Lederer, él nunca-y dio'l guión a Davies. Lederer esplica: {{cita|Se lo dí ''de vuelta'' a él. Preguntóme si pensaba que Marion ofenderíase y díxi-y que nun lo creía.<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 557.</ref>}} ==== Hearst como inspiración ==== Acordies cola crítica cinematográfica Pauline Kael, la idea de faer una película sobre Hearst yá s'apoderara de Mankiewicz cuando trabayaba en ''The New York Times'' en 1925. Kael enterar de que la neñera de la familia, Marion Fisher, una vegada escribió a [[Máquina d'escribir|máquina]] «un guión qu'él-y dictaba y que taba entamáu en flashbacks. Fisher recuerda qu'él apenes empezara a dictar, lo cual siguiría mientres delles selmanes, cuando ella reparó que la historia paecía tratar sobre William Randolph Hearst, a lo qu'él-y dixo, 'yes una moza llista'».<ref>Kael, Pauline (1994), p. 269.</ref> En Hollywood, como yá se dixo, Mankiewicz asistiera a munches de les fiestes de Hearst.<ref name="P484"/> El magnate tamién yera un conocíu de Welles. «Una vegada que se tomó la decisión —escribe Don Kilbourne— Mankiewicz, Welles, y John Houseman, cofundador del Mercury Theatre, arrendaron un sitiu nel desiertu y empezaron la xera de crear 'Citizen Kane'».<ref>Kilbourne, Don (1984), p. 221.</ref> Esi ''sitiu nel desiertu'' taba nel históricu ranchu Verde, nel [[ríu Mojave]] na ciudá de [[Victorville]]. N'años posteriores, Houseman atribuyó a Mankiewicz tol méritu de la creación del guión de ''Citizen Kane'' y a Welles, el de la producción visual de la película.<ref name="Lebo"/> Mankiewicz foi contratáu por Mercury Productions a cencielles como correutor del guión pa nun tener que reconoce-y el trabayu. Según el contratu de Welles con RKO, solamente reconózse-y a esti como guionista de la película por escribir un borrador del guión compuestu de 300 páxines de diálogos y delles indicaciones de rodaxe col títulu de ''John Citizen, USA''.<ref name="P484"/> === Alderique sobre l'autoría === Unu de los alderiques más persistentes sobre ''Citizen Kane'' foi la verdadera autoría del guión, que los creitos atribúin tantu a Herman J. Mankiewicz como a Orson Welles. El biógrafu de Mankiewicz, Richard Meryman, apunta que la disputa tenía delles causes, incluyendo la forma na que se promocionó la película. Por casu, cuando RKO estrenó la película en Broadway, el 1 de mayu de 1941, siguíu de proyeiciones nos cines d'otres grandes ciudaes, los programes publicitarios incluyíen fotografíes de Welles col rótulu «''Un solu home que dirixe, actúa y escribe''». Nuna carta al so padre, Mankiewicz escribe «''Toi especialmente furiosu pola increíblemente faltante descripción de cómo Welles escribió la so obra maestra. El fechu ye que nun hai una sola llinia na película que nun tuviera yá escrita, escrita por mi, antes siquier de que cualesquier cámara tuviera encendida''».<ref>Meryman, Richard (1978), p. 270 </ref> L'historiador cinematográficu Otto Friedrich afirma que Mankiewicz sintióse disgustáu cuando oyó que Welles dicía na [[Columna (prensa)|columna]] de [[Louella Parsons]] «''Yo escribí ''Citizen Kane», primero que los creitos de la película afitárense oficialmente.<ref name="Otto">{{cita llibru |apellíu=Friedrich |nome=Otto |títulu=City of Nets – a portrait of Hollywood in 1940s |idioma=inglés |añu=1986 |editorial=Harper & Row }}</ref> Acordies cola crítica cinematográfica Pauline Kael, Rita Alexander, que foi contratada pa ser la secretaria personal de Mankiewicz, señaló qu'ella «''escribió al dictáu de Mankiewicz dende'l primera hasta l'últimu párrafu'' [...] ''y más tarde fixo la reescritura final y delles cortes, amás d'ocupase del guión nel estudiu hasta dempués de que la película rodárase'' [..] ''[Ella afirmó que] Welles nun escribió (nin dictó) una sola llinia del guión que se rodó de ''Citizen Kane''. Añedió tamién que'l mesmu Welles vieno cenar una o dos veces'' [...] ''[y] ella nun lo conoció hasta que Mankiewicz terminó de dictar el primer y llargu borrador''».<ref>Kael, Pauline (1994), p. 273.</ref> Sicasí, Welles tenía la so propia secretaria, Katherine Trosper, quien nun foi entrevistada por Pauline Kael, que pasó a máquina les suxerencies y correiciones de Welles, que fueron incorporaes a la versión final del guión.<ref>{{cita episodiu|títulu =Arena: The Orson Welles Story |cadena = [[British Broadcasting Corporation|BBC]] |enelaire = 1982 }}</ref> Sicasí, Mankiewicz foi a la Screen Writers Guild y declaró qu'él yera l'autor orixinal. Darréu, Welles reivindicó qu'él había pensáu tol tiempu nunos creitos conxuntos, pero Mankiewicz alegó que Welles ufiertó-y una bonificación de diez mil dólares si dexába-y llevase tol méritu.<ref name="Otto"/> Según Pauline Kael, «''Mankiewicz tenía abondoses pruebes de la so autoría, y cuando les llevó a la Screen Writers Guild'' [...] ''Welles viose obligáu a compartir los creitos y a ocupar él el segundu llugar''».<ref>Kael, Pauline (1994), p. 274.</ref> Kael sostién que Mankiewicz foi'l verdaderu autor del guión y, por tanto, responsable en gran parte de lo que fizo importante a esta película. Esta postura, nel so momentu, nun foi del presto de munchos críticos, especialmente del críticu y cineasta (y gran amigu de Welles) [[Peter Bogdanovich]], quien refutó munches de les afirmaciones de Kael nun artículu pa la revista ''[[Esquire]]'' tituláu ''The Kane Mutiny'' (nome que podría traducise como ''El motín de Kane'' y que, de la mesma, ye un [[xuegu de pallabres]] cola película, novela y obra de teatru ''[[The Caine Mutiny]]''). Charles Lederer, guionista y una de les [[Fonte documental|fontes]] de Kael, aportunó en que nunca se recurrió a la Screen Writers Guild por qu'arbitrara la cuestión de los creitos. Nun artículu escritu pa ''Critical Inquiry'', Robert L. Carringer afirma que la tesis plantegada por Kael basar nun tempranu borrador escritu principalmente por Mankiewicz.<ref name="scripts"/> Sicasí, Carringer señala que los posteriores borradores esclarien la contribución de Welles al guión: {{cita|Afortunadamente, caltiénense abondes pruebes qu'esclarien l'asuntu. Nos archivos de RKO Xeneral Pictures en Hollywood guardóse un rexistru práuticamente completu de guiones de ''Citizen Kane'', que apurre información cuasi diaria del procesu d'escritura [...] Les pruebes completes revelen que la contribución de Welles al guión de ''Citizen Kane'' foi non solo sustancial, sinón tamién decisiva.<ref name="scripts"/>}} Carringer apunta que Mankiewicz contribuyó principalmente nos dos primeros borradores del guión. Estos primeros borradores yá establecíen la mecánica de la trama y definíen la historia a les traces. Tamién introducíen a los personaxes principales ya incluyíen numberoses escenes y frases qu'apaeceríen d'una o otra forma na película. Sicasí, Carringer tamién señala que Kane nel primer borrador paecía más bien una caricatura de Hearst, en llugar del personaxe tan desenvueltu que presenta finalmente la película. Coles mesmes, los primeros borradores nun teníen l'inxeniu y la fluidez del filme que finalmente se rodó.<ref name="scripts"/> Según el críticu cinematográficu David Thomson, sicasí, «''naide puede agora negar la contribución de Herman Mankiewicz al conceutu, la forma y el llinguaxe sogón del guión, pero naide que viera la película les vegaes que se merez pensaría que Welles nun ye'l so auténticu padre''».<ref>Thomson, David (2002), p. 924.</ref> Carringer considera qu'a lo menos tres escenes debiéronse puramente al trabayu de Welles y, dempués de sopesar los distintos puntos de vista, incluyendo la declaración xurada del trabayador de Mercury, Richard Baer, conclúi «''Probablemente nunca lo sepamos con certidume, pero seya que non, Welles por fin atopara una tema cola fayadiza combinación de monumentalidad, actualidá y audacia''».<ref name="P17"/> Harlan Lebo coincide con Carringer y añede «''lo más importante, con diferencia, ye sorrayar el gran esfuerciu de los dos homes por crear la meyor película de Hollywood''».<ref name="Lebo"/> Carringer comenta que ''Citizen Kane'' yera peculiar en rellación a les películes posteriores de Welles, nel sentíu de que se trataba de material orixinal más que d'adautaciones d'otres fontes. Coles mesmes, afirma que la principal contribución de Mankiewicz foi da-y a Welles «''lo que cualesquier bon escritor tendría de ser capaz d'apurri-y: una sólida estructura onde poder cuntar la so historia''».<ref name="scripts"/> Pela so parte, Welles, espunxo'l procesu de collaboración con Mankiewicz nel guión de la película nuna carta al periódicu londinense ''[[The Times]]'' el 17 de payares de 1971: {{cita|Les idees iniciales pa esta película y la so estructura básica fueron resultáu de la collaboración direuta ente nós; dempués d'esto dixebrámonos y fixéronse dos guiones: unu escritu pol señor Mankiewicz en [[Victorville]] y l'otru escritu por mi mesmu en [[Beverly Hills]] [...] La versión final del guión [...] foi redactada a partir de dambes fontes.<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 500.</ref>}} L'investigador Richard B. Jewell, nel so crónica sobre l'estudiu de la película titulada ''The RKO Story'', concluyó lo siguiente: {{cita|Amás de producir, dirixir ya interpretar el papel de Kane, Welles merecía ser acreditáu como co-autor (xuntu con Herman J. Mankiewicz) del guión. La críticu cinematográfica Pauline Kael argumenta lo contrario nun ensayu de 50&nbsp;000 pallabres sobre la tema, pero'l so discursu contra Welles ye unillateral y nun se sofita nos fechos.<ref>{{cita llibru |apellíu= Jewell |apellíu2= Harbin |nome= Richard B.|nome2= Vernon |títulu=The RKO Story |idioma=inglés |añu=1982 |editorial=Arlington House/Crown |allugamientu=[[Nueva York]] |isbn= 0-517-54656-6 |páxina=164 |cita=Besides producing, direuting and playing the role of Kane, Welles deserved his co-authorship credit (with Herman J. Mankiewicz) on the screenplay. Film critic Pauline Kael argues otherwise in a 50,000 word essay on the subject, but her case against Welles is one-sided and unsupported by the facts. }}</ref>}} == Fuentes d'inspiración == === Charles Foster Kane === {{caxa de cita|William Randolph Hearst nació ricu. Foi'l neñu mimáu d'una madre que la adoraba. Este ye un factor determinante. Charles Foster Kane nació probe y foi criáu por un bancu.|[[Orson Welles]]<ref name="bancu">{{cita llibru |apellíu=Davies |nome=Marion |enllaceautor=Marion Davies |títulu=The times we had: life with William Randolph Hearst |idioma=inglés |otros Prólogu d'[[Orson Welles]] |añu=1975 |editorial=Bobbs-Merrill |allugamientu=[[Indianapolis]] y [[Nueva York]] |isbn=0672521121 }}</ref>}} Welles nunca confirmó quién foi la fonte d'inspiración principal pal personaxe de Charles Foster Kane. Créese que ye frutu de la síntesis de distintes personalidaes, anque la principal inspiración foi la vida del magnate de los medios de comunicación [[William Randolph Hearst]].<ref name="PBS">{{cita videu|títulu=The Battle Over Citizen Kane |persona=Michael Epstein y Thomas Lennon (direutores y productores) |añu=1996 |url=https://www.imdb.com/title/tt0115634/ |mediu=documental |editorial=[[Public Broadcasting Service|PBS]] |llocalización=Estaos Xuníos }}</ref> John Houseman, quien editó y collaboró nel borrador del guión escritu por Herman Mankiewicz, escribió que Kane ye una síntesis de delles personalidaes: {{cita|Pal conceutu básicu de Charles Foster Kane y, en llinies xenerales, pa los eventos más significativos de la so vida pública, Mankiewicz usó como modelu la figura de William Randolph Hearst. A ello añediéronse incidentes y detalles inventaos o derivaos d'otres fontes.<ref name="cuatrocuatrocuatro" />}} Según Houseman, a los paralelismos obvios «''añediéronse anécdotes d'otros xigantes del periodismu, incluyendo a [[Joseph Pulitzer|Pulitzer]], [[Alfred Harmsworth|Harmsworth]] y el primer xefe de Mank, Herbert Bayard Swope''».<ref name="cuatrocuatrocuatro" /> Los críticos ven la película como una parodia contraria y obstinada de Hearst. Acordies con l'historiador cinematográficu Don Kilbourne «''muncha de la información emplegada por ''Citizen Kane'' provién de material yá publicáu sobre Hearst ''[...]'' [y] dalgunos de los discursos que pronuncia Kane son copies cuasi lliterales de los de Hearst. Cuando Welles negó que la película tratara sobre l'entá influyente editor, poca xente creyólu 039;'».<ref>Kilbourne, Don (1984), p. 222.</ref> El mesmu Welles aportunó en que tamién había diferencies ente los dos homes. En 1968 cuntólu a [[Peter Bogdanovich]] «''yá sabes, la verdadera historia de Hearst ye totalmente distinta de la de Kane. Y el mesmu Hearst —como persona, quiero dicir— yera bien distintu''». El biógrafu de Hearst, David Nasaw, atopa inxusta la descripción de Hearst na película: [[Ficheru:William Randolph Hearst.jpg|thumb|derecha|250 px|William Randolph Hearst fotografiáu'l 8 d'ochobre de 1910.]] {{cita|El ''Kane'' de Welles ye una infantil caricatura d'un home vacíu per dientro, murniu, derrotáu y solitariu porque nun puede infundir obediencia total, llealtá, devoción y amor de quien lu arrodien. Hearst, otra manera, nunca se consideró a sigo mesmu un fracasu, nunca se sintió derrotáu, nunca dexó d'amar a [[Marion Davies|Marion [Davies]]] o a la so muyer. Y a la fin de la so vida nun fuxir del mundu pa zarrase nuna vasta y lúgubre ermita enfarxopetada d'arte.<ref>Nasaw, David (2000), p. 574.</ref>}} Defendiendo'l llanzamientu de ''Citizen Kane'' ante la xunta de RKO, Welles reparó que, irónicamente, foi'l mesmu Hearst quien más sopelexara la paecencia del filme cola so vida, y que foi la so propia columnista, [[Louella Parsons]], quien más identificara a Kane con Hearst. Negaciones públiques aparte, Welles tenía la opinión de que Hearst yera un personaxe públicu y pa él, la vida d'un personaxe públicu taba a disposición de los escritores pa tresformala n'obres de ficción. L'asesor llegal de Welles, Arnold Weissberger, plantegó la cuestión en forma d'[[Interrogación retórica|entruga retórica]] «''¿Tien derechu un home a pone-y ''[[Derechu d'autor|copyright]]'' a la historia de la so vida?''».<ref>{{cita llibru |apellíu=Leaming |nome=Barbara |títulu=Orson Welles, a biography |idioma=inglés |añu=1985 |editorial=[[Viking Press]] |allugamientu=[[Nueva York]] |isbn=0670528951 |páxines=210-211 }}</ref> Nuna entrevista que consta nel llibru de 1992 ''This is Orson Welles'', el direutor afirma qu'esanició una escena del primer borrador de Mankiewicz qu'ensin dulda taba basada en Hearst: «''Nel guión orixinal teníamos una escena basada nuna cosa tristemente célebre que Hearst fixera, que entá güei nun puedo mentar nuna publicación. Y cortar porque pensé que faía dañu al filme y nun concordar col calter de Kane. Si haber dexáu, nun tuviera problemes con Hearst [yá que] él nun s'atrevería a almitir que se trataba d'él».<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 85.</ref> La críticu Pauline Kael escribió qu'una muerte d'esta subtrama abandonada sobrevive nun comentariu fechu por Susan Alexander al reporteru que la entrevista: «''Mira, si yes llistu te vas poner en contautu con Raymond. Él ye'l mayordomu. Vas Aprender enforma d'él. Sabe ónde se quemar tolos cuerpos''». Kael repara, «''Son unes pallabres raru y enigmáticu. Nel primer borrador, Raymond ''lliteralmente'' sabía onde se quemar los cuerpos: Mankiewicz incluyera una desagradable versión del escándalu conocíu como "La Estraña Muerte de [[Thomas Harper Ince|Thomas Ince]]"''».<ref name="Raising" /> Kael referir a la sospechosa muerte nel añu 1924 de dichu magnate del cine d'Estaos Xuníos dempués de ser convidáu al yate de Hearst. Apuntando que la principal fonte de Kael foi John Houseman, l'investigador [[Jonathan Rosenbaum]] escribió que «''Paez seguro concluyir que dalguna versión de la historia tenía d'apaecer nel primer borrador de Mankiewicz y foi revisada darréu por Welles''».<ref>{{cita web |url=http://www.chicagoreader.com/chicago/hollywood-confidential/Content?oid=908386 |títulu=Hollywood Confidential |fechaaccesu= 5 de setiembre de 2013 |apellíu=Rosenbaum |nome=Jonathan |fecha=25 d'abril de 2002 |obra=chicagoreader.com |idioma=inglés }}</ref> Una carauterística en concretu del personaxe, l'afición de Kane por coleccionar cares posesiones, taba tomada direutamente de Hearst. «''Ye bien interesáu, un home que pasa la so vida entera mercando oxetos que nunca miraba''» dixo Welles. «''Él a cencielles adquiría coses, la mayoría de les cualos nin siquier abría, sinón que guardaba nes sos caxes. Nesi sentíu, ye una fiel semeya de Hearst''».<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 50.</ref> Pero'l mesmu Welles aportunaba en qu'había notables diferencies ente'l so personaxe y Hearst. El cineasta reconoció que dellos aspeutos de Kane fueron sacaos de les vides de dos magnates conocíos por Welles mientres la so mocedá en [[Chicago]]: Samuel Insull y Harold Fowler McCormick.<ref name="cuarentaynueve">Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 49.</ref> Samuel Insull yera un financieru acomuñáu con [[Thomas Alva Edison|Thomas Edison]], un home d'oríxenes humildes que se convirtió na figura más importante nel campu empresarial.<ref>{{cita noticia |nome=Russell |apellíos=Owens |títulu=Another Vivíi Scene Ends in Insull's Amazing Drama |url=http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F70817F7385A107A93CAA9178FD85F408385F9 |obra=[[The New York Times]] |fecha=8 d'abril de 1934 }}</ref> Casóse con una inocente actriz de Broadway llamada Gladys, cuasi venti años más nueva qu'él, y construyó la Civic Opera House de Chicago. El guionista Herman J. Mankiewicz basó'l catastróficu debú operísticu de Susan Alexander nel papel de Gladys Wallis Insull como Lady Teazle nel reestreno benéficu de 1925 de ''The School for Scandal''.<ref>{{cita llibru |apellíu=Higham |nome=Charles |títulu=Orson Welles: The Rise and Fall of an American Genius |idioma=inglés |añu=1985 |editorial=St. Martin's Press |isbn=978-0312312800 }}</ref> En 1926, Samuel Insull arrendó por seis años el Teatru Studebaker de Chicago y financió una compañía de repertoriu onde la so esposa yera la protagonista. Gladys Insull perdió los nervios cuando la so compañía nun llogró algamar l'ésitu y el contratu d'arrendamientu expiró coles mesmes que l'imperiu financieru de trés mil millones de dólares del so home derrumbar na [[Gran Depresión]].<ref>{{cita noticia |títulu=Drama Items from the Nation's Second City |url=http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F60814F73D5513738DDDAF0994D8415B828FF1D3 |obra=[[The New York Times]] |fecha=16 d'ochobre de 1932 |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita noticia |títulu=Samuel Insull Jr., 82; Son of Utility Magnate |url=http://www.nytimes.com/1983/01/10/obituaries/samuel-insull-jr-82-son-of-utility-magnate.html |obra=[[The New York Times]] |fecha=10 de xineru de 1983 |idioma=inglés }}</ref> Al igual que Charles Foster Kane, Samuel Insull cayó en desgracia y terminó la so vida en [[Quebra|bancarrota]]. Como Kane, Harold McCormick divorcióse de la so aristocrática primer muyer, Edith Rockefeller, y promovió la carrera operística de la so segunda muyer, Ganna Walska, quien apenes tenía talentu.<ref name="Welles_1">Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 497.</ref> [[Ficheru:Orson Welles-Citizen Kane1.jpg|thumb|right|250 px|Orson Welles carauterizáu como Charles Foster Kane nuna fotografía publicitaria de la película.]] El compositor de la película, [[Bernard Herrmann]], solía dicir que Kane taba basáu en McCormick pero tamién, en gran midida, n'el mesmu Orson Welles.<ref name="Raksin">{{cita web |url=http://www.americancomposers.org/raksin_herrmann.htm |títulu=David Raksin Remembers his Colleagues. Bernard Herrmann |fechaaccesu=8 de xineru de 2012|apellíu=Raksin |nome=David |fecha=1995 |obra=American Composers Orchestra |idioma=inglés }}</ref> Welles perdió a la so madre cuando tenía nueve años d'edá, y al so padre, cuando tenía quince. Dempués d'eso, convertir nel pupilu del doctor Maurice Bernstein. Bernstein ye, amás, l'apellíu del únicu personaxe principal de la película que recibe un tratu positivu.<ref name="Raksin"/> Anque'l doctor Bernstein nun se paecía en nada al personaxe del mesmu nome qu'apaez na película, pa Welles, l'usu del apellíu ''Bernstein'' yera una chancia habitual: «''Solía llamar costantemente ''Bernstein'' a la xente na radio, solo pa face-y rir a él. [...] Mank dio-y el meyor personaxe a Bernstein. Pa mi yera lo meyor que podía habenos dau''».<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), páxs. 65-66.</ref> Welles citó al financieru [[Basil Zaharoff]] como otra fonte d'inspiración pa Kane: «''Llogré la idea pa la secuencia de la cámara despinta del boletín de noticies sobre Kane a partir d'una escena que fixi en ''March of Time'' na qu'a Zaharoff, esi gran fabricante de municiones, llevar alredor del so xardín de roses mientres falaba sobre elles, díes antes de morrer''».<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 75.</ref> Robert L. Carringe revisó'l guión del día 3 d'avientu de 1936 del [[obituariu]] radiofónicu nel que Welles interpretó a Zaharoff y atopó otres semeyances. Na escena d'apertura, les secretaries de Zaharoff tán quemando mases de papeles secretos na enorme chimenea del so castiellu. Una socesión de testigos esponen les práutiques despiadaes del magnate. «''Finalmente, Zaharoff en persona apaecía — un vieyu en cantu de la muerte, solamente acompañáu polos sos sirvientes nel so xigantescu palaciu en [[Montecarlu]] qu'adquiriera pa la so vieya amante''».<ref>Carringer, Robert L. (1996), p. 18.</ref> === Jedediah Leland === [[Ficheru:Citizen Kane-Joseph Cotten.JPG|thumb|right|250 px|El papel de Jedediah Leland ta interpretáu pol actor y amigu de Welles, Joseph Cotten.]] En 1940, en Hollywood, Orson Welles convidó al so amigu de tola vida y compañeru del Mercury Theatre, [[Joseph Cotten]], a formar parte d'un pequeñu grupu pa lleer en voz alta'l guión per primer vegada. El grupu axuntóse alredor de la piscina de la casa de [[Beverly Hills]] de Herman Mankiewicz. Cotten escribió: {{cita|«''Creo que yo solo voi escuchar''», dixo Welles. «''El títulu d'esta película ye ''Citizen Kane'' y aldovinái a quién interpreto yo''». Él volvióse escontra mi. «''¿Por qué non fexes de Jedediah Leland? El so nome, a éstes ye una combinación de Jed Harris y el to axente, Leland Hayward''». «''Y ende acaba tou la paecencia''» aselóme Herman. Eses tardes siguieron les llectures nel xardín y conforme empezaben a llegar los actores del Mercury Theatre, la historia empezó a alendar.<ref>{{cita llibru |apellíu=Cotten |nome=Joseph |enllaceautor=Joseph Cotten |títulu=Vanity will get you somewhere |idioma=inglés |añu=1987 |editorial=Mercury House |ubicación=San Francisco |isbn=0916515176 |páxina=34 }}</ref>}} «''Tengo un enorme ciñu escontra Leland''» díxo-y Orson Welles al cineasta Peter Bogdanovich.<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 84.</ref> Tamién lu cuntó a Bogdanovich que'l personaxe de Jed Leland basar nel críticu teatral Ashton Stevens, tíu de [[George Stevens]] y amigu de la infancia de Welles: {{cita|Lo que sabía sobre Hearst saber más al traviés d'él qu'al traviés del mio padre, a pesar de que'l mio padre conocer bien... Pero Ashton enseñara a Hearst a tocar el [[banjo]], gracies a lo cual consiguió ser críticu teatral, y yá sabes, Ashton yera unu de los grandes. El postreru de los [[dandi]]s, trabayó pa Hearst mientres 50 años más o menos y adorar. Un caballeru... bien paecíu a Jed.<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 66.</ref>}} Consideráu como'l decanu de los críticos teatrales d'Estaos Xuníos, Ashton Stevens empezó la so carrera periodística en 1894 en [[San Francisco (California)|San Francisco]] y empezó a trabayar pa los periódicos de Hearst trés años dempués. En 1910 camudar a Chicago onde cubrió la ufierta teatral mientres cuarenta años y fíxose bien amigu del tutor de Welles, el doctor Maurice Bernstein.<ref>{{cita web |url=http://mms.newberry.org/html/Stevens.html |títulu=Inventory of the Ashton Stevens Papers, ca. 1850-1952, bulk 1920-1940 |fechaaccesu=5 de xunu de 2012 |apellíu=Baskes |nome=Roger |coautores=Baskes, Julie |fecha=2007 |obra=Biblioteca Newberry |idioma=inglés }}</ref> Herman Mankiewicz añedió al personaxe de Jed Leland un incidente que-y asocedió a él mesmu nos empiezos de la so carrera como críticu teatral del ''[[New York Times]]''. En 1925, a Mankiewicz tocó-y faer la crítica del estrenu de ''The School for Scandal'', una producción que supónía la vuelta a los escenarios de Broadway de Gladys Wallis Insull, la yá mentada esposa del magnate Samuel Insull. Dempués de la so actuación la nueche del estrenu como Lady Teazle, Mankiewicz tornó a la sala de prensa «''furiosu y demasiáu bebíu''», según cuntó'l biógrafu Richard Meryman: {{cita|Taba indignáu pol espectáculu d'una millonaria de 56 años qu'interpretaba a una allegre moza de 18 años, una producción entera mercada pa ella como si fuera una caxigalina por un home que Herman sabía que yera un remanador ensin escupulicios. Herman empezó a escribir: «''La señorita Gladys Wallis, una aficionada totalmente incompetente y vieya, estrenó anueche en...''». Entós Herman esmorecióse, cayendo sobre la so máquina d'escribir.<ref>Meryman, Richard (1978), páxs. 77-78 </ref>}} El xefe de Mankiewicz afayó a esti inconsciente y redactó un sucinto anunciu nel que dicía que la crítica apaecería a otru día.<ref>''[[The New York Times]]'', 23 d'ochobre de 1925.«''The School for Scandal'', with Mrs. Insull as Lady Teazle, was produced at the Little Theatre last night. It will be reviewed in tomorrow's ''Times''»</ref> Mankiewicz recuperó l'incidente pa ''Citizen Kane''. Dempués de que la segunda muyer de Kane fixera'l so debú na ópera, el críticu Jed Leland vuelve a la sala de prensa borrachu. Esbarrúmbase sobre la so máquina d'escribir dempués de redactar la primer frase de la crítica: «''La señorita Susan Alexander, anque guapa, ye una aficionada totalmente incompetente...''». === Susan Alexander === {{Caxa de cita|Hubo realmente un home que construyó una casa de la ópera pa la sopranu de la so eleición y enforma de la película basar nesa historia, pero esi home nun yera Hearst. Susan, la segunda muyer de Kane, nin siquier básase na sopranu auténtica. Como asocede la mayoría de les vegaes, la paecencia de Susan con otros personaxes ficticios ye abondo sorprendente. A Marion Davies nun se-y paez n'absolutu.|Orson Welles<ref name="bancu" />}} El popular camientu de que'l personaxe de Susan Alexander ta basáu en [[Marion Davies]] yera una de les principales razones poles que William Randolph Hearst intentó sabotear ''Citizen Kane''. <ref name="PBS" /> Nel so prólogu pa l'autobiografía de Davies, publicada póstumamente en 1975, Orson Welles traza una aguda distinción ente l'actriz de la vida real y el personaxe ficticiu: {{cita|Que Susan yera la muyer de Kane y Marion l'amante de Hearst ye una diferencia más importante de lo que podría pensase cola mentalidá actual. La esposa yera una marioneta y una prisionera; l'amante nunca foi menos qu'una princesa. Hearst construyó más d'un castiellu y Marion foi la anfitriona de toos ellos: yeren cúpules de prestar ello ye que y la Xente Guapo del día engarrar por una invitación. Xanadu yera una fortaleza solitaria, y Susan tenía razones pa escapar d'ella. L'amante nunca foi una de les posesiones de Hearst: él yera siempres el so pretendiente, y ella la preciosa ayalga del so corazón mientres más de trenta años, hasta l'últimu aliendu de la so vida. La suya yera una verdadera historia d'amor. ''Citizen Kane'' nun trata sobre l'amor.<ref name="bancu" />}} [[Ficheru:Citizen Kane-Dorothy Comingore.JPG|thumb|right|250 px|L'actriz Dorothy Comingore nel set de rodaxe de ''Citizen Kane'', carauterizada como Susan Alexander.]] Piénsase que la segunda y la tercer esposa del magnate de la industria cinematográfico Jules Brulatour, [[Dorothy Gibson]] y [[Hope Hampton]] respeutivamente, dambes pequeñes estrelles del [[cine mudu]] quien más tarde tuvieron carreres marxinales na ópera, pudieron sirvir d'inspiración pal personaxe de Susan Alexander. Per otru llau, la entrevista con Susan Alexander Kane nel club d'[[Atlantic City (Nueva Jersey)|Atlantic City]] basar nuna entrevista de la dómina con [[Evelyn Nesbit]] nel decadente club onde ella actuaba.<ref>Houseman, John (1972), páxs. 452-453.</ref> Welles afirmó que la construcción per parte de Samuel Insull de la Civic Opera House de Chicago, según la campanuda promoción que realizó l'empresariu Harold Fowler McCormick de la so segunda muyer, Ganna Walska, exercieron una clara influencia nel guión.<ref name="cuarentaynueve">Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 49.</ref> McCormick, divorciáu de Edith Rockefeller, casóse cola aspirante a cantante d'ópera Ganna Walska, de quien foi'l so cuartu home. L'empresariu gastó miles de dólares en clases de voz pa ella ya inclusive-y les iguar por que Walska tuviera'l papel principal nuna representación de ''Zaza'' na Ópera de Chicago en 1920. Como'l personaxe de Susan Alexander, ella tenía una voz espantible, que solo-y gustaba a McCormick. Pero a diferencia de Alexander, Walska tuvo un discutiniu col direutor Pietro Cimini mientres les pruebes de vestuariu y abandonó furiosa la producción antes del estrenu. [[Roger Ebert]], nos sos comentarios pal [[DVD]] de ''Citizen Kane'', tamién suxure que'l personaxe de Alexander ta basáu en Walska y que tien bien pocu que ver con Marion Davies.<ref name="EbertDVD">{{cita videu |títulu=Audiu Commentary |persona=Ebert, Roger |añu=2001 |mediu=DVD|editorial=Turner Entertainment/Warner Home Video}}</ref> Charles Lederer, el sobrín de Marion Davies, como yá se mentó, lleó un borrador del guión primero que la película empezara a filmarse. «''El borrador que yo lleí nun-yos faía nengún favor a Marion y a Hearst,''» dixo Lederer. «''Robert McCormick yera l'home sobre'l que trataba''».<ref name="Welles_1">Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 497.</ref> Sicasí, nesta cita, Lederer confunde al home de Walska, Harold F. McCormick, con otru miembru d'esa poderosa familia [[Chicago|chicaguensa]], unu que tamién podría inspirar a Welles, l'editor Robert R. McCormick, del ''[[Chicago Tribune]]''. Anque había detalles basaos en Marion Davies -l'afición polos puzles y pola bébora- Lederer remarcó qu'apaecíen esaxeraos na película p'ayudar a carauterizar a Susan Alexander.<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), páxs. 497-498.</ref> «''Tocantes a Marion, ella yera una estraordinaria muyer, nada que ver col personaxe que Dorothy Comingore interpretó na película''» dixo Orson Welles.<ref name="cuarentaynueve" /> [[Ficheru:1905 cartoon of Charlie Murphy as a prisoner.jpg|thumb|left|150 px|Charles F. Murphy según una caricatura del ''New York Journal-American'', unu de los periódicos de Hearst.]] === Jim Gettys === El personaxe del políticu Jim Gettys ta basáu en Charles F. Murphy,<ref name="Murphy">{{cita llibru |apellíu=Mankiewicz |apellíu2=Welles |apellíu3=Kael |nome=Herman Jacob |nome2=Orson |nome3=Pauline |títulu=The Citizen Kane book |idioma=inglés |añu=1985 |editorial=Methuen |isbn=9780413582904 }}</ref> líder políticu de la [[Tammany Hall]] de Nueva York y enemigu de Hearst. William Randolph Hearst y Murphy fueron aliaos políticos en 1902, cuando Hearst foi escoyíu pa la [[Cámara de Representantes de los Estaos Xuníos]], pero ambos engarrar en 1905 cuando Hearst presentar a [[alcalde de Nueva York]]. Hearst volvió los sos periódicos sensacionalistes en contra de la Tammany Hall na persona de Murphy, quien foi llamáu «''El xefe más afamiáu, egoísta y estorsionador que Tammany conoció enxamás''». Murphy ordenó que de nenguna manera Hearst saliera escoyíu nes eleiciones. Virtiéronse les [[Boleta eleutoral|papeletes]] de Hearst nel [[Ríu Este (Nueva York)|ríu Este]] ya imprimiéronse nueves papeletes que favorecíen al so oponente. Hearst perdió por unos 3000 votos y los sos periódicos bramaron contra'l fraude eleutoral. El 10 de payares de 1905, trés díes depués de la votación, Hearst publicó una viñeta histórica onde se representaba a Murphy con uniforme carcelario.<ref>{{cita llibru |apellíu=Turner |nome=Hy B. |títulu=When Giants Ruled: The Story of Park Row, New York's Great Newspaper Street |idioma=inglés |añu=1999 |editorial=Fordham University Press |allugamientu=[[Nueva York]] |isbn=0-8232-1944-5 |páxines=150-152 }}</ref> La lleenda de la mesma dicía, refiriéndose al restorán que Murphy frecuentaba: «''Cuidu, Murphy. [[Delmonico's Restaurant|Delmonico's]] ta a un pasu de [[Sing Sing]]'' [...] ''Tou votante honestu de Nueva York quier vierte vistíu asina''».<ref>{{cita publicación |añu=1906 |mes=ochobre |títulu=Hearst's obscuration of the democratic party |publicación=Current literature |volume=45 |númberu=5 |páxina=477 |allugamientu= |editorial= |issn= |url=http://ia700300.us.archive.org/25/items/currentliteratur41newyrich/currentliteratur41newyrich.pdf |fechaaccesu=7 de setiembre de 2013}}</ref> Esti sucesu inspiró una escena de ''Citizen Kane''.<ref name="Murphy"/> Na película, Gettys (llamáu Edward Rogers nel guión de rodaxe) repriénde-y a Kane por publicar una [[viñeta]] onde él apaez n'uniforme carcelario: {{cita|Si dispunxera d'un periódicu y nun me gustara'l comportamientu de daquién, combatiría-y con tolos medios al mio algame, pero nun-y presentaría vistíu de presidiariu por que la so muyer o los sos fíos pudieren ver la so fotografía.}} Mientres escuerre a Gettys poles escaleres, Kane amenácialu con mandalo a Sing Sing.<ref name="Murphy"/> Como chancia interna, ''Gettys'', el nome qu'escoyó Welles, yera'l del suegru de Roger Hill, direutor de la escuela Todd y amigu so de tola vida.<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 63.</ref> === Rosebud === {{caxa de cita|''Rosebud'' ye l'emblema de la seguridá, la esperanza y l'inocencia de la infancia, qu'un home puede pasar la so vida intentando recuperar. Ye la lluz verde a la fin del cai de [[The Great Gatsby|Gatsby]]; el lleopardu nel visu del [[The Snows of Kilimanjaro|Kilimanjaro]], buscando naide sabe qué; el güesu llanzáu al aire en ''[[2001: A Space Odyssey (película)|2001]]''. |[[Roger Ebert]]<ref>{{cita web |url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F19980524%2Freviews08%2F401010334%2F1023 |títulu=Citizen Kane (1941) |fechaaccesu=4 de xunu de 2012 |apellíu=Ebert |nome=Roger |enllaceautor=Roger Ebert |fecha=24 de mayu de 1998 |obra=[[Chicago Sun-Times]] |idioma=inglés |cita=Rosebud is the emblem of the security, hope and innocence of childhood, which a man can spend his life seeking to regain. It is the green light at the end of Gatsby's pier; the leopard atop Kilimanjaro, seeking nobody knows what; the bone tossed into the air in ``2001.'' |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120711082553/http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F19980524%2FREVIEWS08%2F401010334%2F1023 |fechaarchivu=11 de xunetu de 2012 }}</ref>}} Acordies con David Thomson, «''Rosebud ye'l secretu más grande del cine''».<ref>Thomson, David (2002), p. 801.</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=Thomson |nome=David |títulu=The Story of Orson Welles |idioma=inglés |añu=1996 |editorial=Vintage Books }}</ref> Welles atribúi'l recursu de ''Rosebud'' —la busca del periodista del enigmáticu significáu de la última pallabra de Kane, el recursu qu'estructura la película— al guionista Herman Mankiewicz. «''Usamos ''Rosebud'' porque yera la única forma que pudimos atopar pa “arrincar”, como se solía dicir nel [[vodevil]],''» dixo Welles. «''El recursu funcionaba, pero entá güei nun m'entusiasma demasiáu y creo qu'a él tampoco''».<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), p. 53.</ref> Cuando empezaba'l so primer borrador de ''Citizen Kane'', a principios de 1940, Mankiewicz mentó la pallabra ''Rosebud'' a la so secretaria. Cuando ella preguntó-y 039;'¿Quién ye ''Rosebud''?''», él contestó «''Nun ye un ''quién'', sinón un ''que». El símbolu de la mesma infancia estropiada de Mankiewicz yera una pervalible bicicleta que lu robaron mientres visitaba la biblioteca pública y que, como castigu, los sos padres nunca-y reemplazaron.<ref>Meryman, Richard (1978), páxs. 18-21.</ref> «''Él llamentar tola so vida''», escribió'l críticu de cine Pauline Kael, quien creía que Mankiewicz treslladó la emoción d'esa perda de la so niñez a la perda qu'acoradaba a Kane.<ref name="Raising" /> Orson Welles dixo, esplicando la idea detrás de la pallabra ''Rosebud'': «''Ye un trucu o, meyor dichu, un recursu de mal gustu, un gag baratu y [[Sigmund Freud|freudianu]]''».<ref name="Raising"/> Usáronse tres trineos ''Rosebud'' nel rodaxe, de los cualos solo unu nun se quemar. Según Louis Pizzitola, ''Rosebud'' yera'l llamatu que Orrin Peck, un amigu de William Randolph Hearst, púnxo-y a la madre d'este, Phoebe Hearst.<ref>{{cita llibru |apellíu=Pizzitola |nome=Louis |títulu=Hearst Over Hollywood |idioma=inglés |añu=2002 |editorial=[[Columbia University Press]] }}</ref> Dizse que Phoebe tenía una rellación tan bona con Orrin como la que tenía col so propiu fíu, o inclusive meyor. El fechu de que la pallabra usar nuna película sobre un mozu que ye dixebráu de la so madre otorgar un sentíu agriduz. En 1989, l'[[Ensayu|ensayista]] [[Gore Vidal]] fíxose ecu de los rumores de la dómina alrodiu de que ''Rosebud'' yera'l nomatu que Hearst usaba pal so amante Marion Davies en referencia a la so [[clítoris]].<ref>{{cita web |url=http://www.nybooks.com/articles/archives/1989/jun/01/remembering-orson-welles/ |títulu=Remembering Orson Welles |fechaaccesu=9 de xineru de 2012|apellíu=Vidal |nome=Gore |enllaceautor=Gore Vidal |fecha=1 de xunu de 1989 |obra=[[The New York Times]] |idioma=inglés |cita=In actual life, Rosebud was what Hearst called his friend Marion Davies's clitoris }}</ref> El críticu cinematográficu [[Roger Ebert]] amosóse un pocu más específicu que Vidal sobre la tema de la fonte, diciendo nos sos comentarios pal DVD de ''Citizen Kane'' que «''Herman Mankiewicz, el coautor del guión xunto a Welles, debía de saber por casualidá que ''Rosebud'' yera'l llamatu que William Randolph Hearst usaba pa cierta parte íntima de l'anatomía de Marion Davies''».<ref name="EbertDVD"/><ref>{{cita web |url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20040101/COMMENTARY/401010335 |títulu=A Viewer's Companion to 'Citizen Kane' |fechaaccesu=9 de xineru de 2012|apellíu=Ebert |nome=Roger |fecha=1 de xineru de 2004 |obra=Chicago Sun-Times |idioma=inglés |cita=Herman Mankiewicz, used "rosebud" as an inside joke, because as a friend of Hearst's mistress, Marion Davies, he knew "rosebud" was the old man's pet name for the most intimate part of her anatomy. }}</ref> El biógrafu de Welles, Frank Brady, sigue la pista de la historia na prensa popular de finales de los años 70: {{cita|El cómo Orson (o Mankiewicz) podíen afayar una pallabra tan íntima permanez ensin esplicación, y por qué un razonamientu tan suxestivu tardó más de 35 años en formulase, anque los oríxenes de too lo que tien que ver con ''Citizen Kane'' foi de cutio analizaos pola lliteratura y el microscopiu cinematográficu mientres décades, tamién ye daqué desconocíu. Si esta historia altamente improbable fora inclusive parcialmente cierta [...] Hearst podría fadiase pola connotación implícita, anque cualquier conexón paeciera ser inocente per parte de Welles. Sía que non, esta estrafalaria esplicación del orixe d'una de les pallabres más famoses que se pronunciaron en pantalla fíxose un buecu nos estudios serios de Welles y ''Citizen Kane''.<ref>{{cita llibru |apellíu=Brady |nome=Frank |títulu=Citizen Welles: A Biography of Orson Welles |idioma=inglés |añu=1989 |editorial=Charles Scribner's Sons |allugamientu=[[Nueva York]] |isbn= 0-385-26759-2 |páxina=287 |cita=How Orson (or Mankiewicz) could have ever discovered this most private utterance is unexplained and why it took over 35 years for such a suggestive rationale to remanez, although the origins of everything to do with Citizen Kane had continually been prestái under literary and cinematic microscopes for decades, is also unknown. If this highly unlikely story is even partially true [...] Hearst may have become upset at the implied connotation, although any such connection seems to have been innocent on Welles's part. In any event, this bizarre explanation for the origin of one of the most famous words ever spoken on the screen has now made its way into serious studies of Welles and Citizen Kane }}</ref>}} El críticu cinematográficu británicu Philip French preguntó al sociu de Welles, John Houseman, si había daqué de ciertu na historia: {{cita|«''Absolutamente nada''», dixo, señalando que yera inconcebible qu'él nun escuchara nel so momentu daqué tan provocatible, o que Welles pudiera caltener tal secretu mientres cuarenta años.<ref>French, Philip (7 de xunetu de 1991). «Review: The world's favourite Citizen». ''[[The Observer]]''.</ref>}} Otra teoría del orixe de ''Rosebud'' basar na semeyanza col últimu deséu de [[Basil Zaharoff]], quien pudo ser una de les fontes d'inspiración pal personaxe central, de ser «''lleváu al sol xunto a esi ''rosebush» (''rose bush'' significa ''rosal'' n'español).<ref>{{cita web |url=http://www.ft.com/intl/cms/s/2/31126df4-7120-11y0-acf5-00144feabdc0.html#axzz1izClG88y |títulu=The mark of 'Kane' |fechaaccesu=9 de xineru de 2012|apellíu=Andrews |nome=Nigel |fecha=29 d'abril de 2011 |obra=Film & Television |idioma=inglés }}</ref> == Innovaciones == Orson Welles afirmó que la so preparación pa realizar ''Citizen Kane'' consistió en ver ''[[Stagecoach]]'', de [[John Ford (direutor de cine)|John Ford]], cuarenta veces.<ref>{{cita llibru |apellíu=McBride |nome=Joseph |títulu=Searching for John Ford: A Life |idioma=inglés |añu=2003 |editorial=Macmillan |isbn=0312310110 |páxines= 299-300 }}</ref> Welles supo antemanase a la reconocencia que más tarde tendría ''Stagecoach'' como clásicu del cine pos la película de Ford estrenárase en 1939, tan solu dos años primero que la ópera prima de Welles. «''Muncha xente tendría d'estudiar ''Stagecoach», cuntaríalu más tarde Welles a Peter Bogdanovich. «''Quería aprender cómo faer películes y esi ye unu d'esos clásicos perfectos, ¿nun crees?''». {{cita|Como se vio dempués, el primer día que caminé por un set foi'l mio primer día como direutor. Aprendiera tou lo que sabía na sala de proyeición, de Ford. Acabante cenar, cada nueche mientres aproximao un mes tuvi proyeutando ''Stagecoach'', de cutiu con dalgún téunicu distintu o xefe de departamentu del estudiu, y faciendo entrugues. «¿Cómo se fixo?» «¿Por qué se fixo?». Yera como dir a la escuela.<ref>Welles, Orson y Bogdanovich, Peter (1992), páxs. 28-29.</ref>}} === Cinematografía === Los estudiosos de les películes y los historiadores consideren a ''Citizen Kane'' como l'intentu de Welles de crear un nuevu estilu de [[Producción audiovisual|producción cinematográfica]] estudiando delles formes de faer películes y combinándoles toes. Anque téunicamente nun inventó nada, usó y sintetizó tolos recursos esistentes hasta entós de manera maxistral.<ref>{{cita web |url=http://www.cineforever.com/2007/02/18/el ciudadanu-kane/ |títulu=El Ciudadanu Kane |fechaaccesu=11 de xineru de 2012|apellíu=d'Alba |nome=Gustavo Arturo |fecha=18 de febreru de 2007 |obra=CineForever }}</ref> Sicasí, nuna entrevista de 1960 con Huw Wheldon, Welles señaló que'l so amor pol cine empezó a partir del so trabayu en ''Citizen Kane'', y cuando se-y preguntar d'ónde sacó l'enfotu, a pesar de ser un direutor novel, pa dirixir un filme tan radicalmente distintu del cine contemporaneu, él respondió: «''[De] la inorancia... de la pura inorancia. Nun esiste enfotu que lu pueda igualar. Solamente cuando conoces l'oficiu ye cuando yes cobarde o prudente''».<ref>{{cita videu |títulu=Orson Welles Interview - Citizen Kane |persona=Huw Wheldon (entrevistador) y Orson Welles (entrevistáu) |añu=1960 |url=http://www.youtube.com/watch?v=DQCnrPr3qIA |mediu=programa de televisión editorial=[[BBC Four]] |llocalización=Reinu Xuníu |fechaaccesu=10 de xineru de 2012 |tiempu=7:08 |cita=[From] ignorance...sheer ignorance. There is non confidence to equal it. It's only when you know something about a profession that you are timid or careful }}</ref> L'aspeutu téunicu más innovador de ''Citizen Kane'' ye l'estensu usu d'una gran [[fondura de campu]],<ref>{{cita llibru |apellíu=Ogle |nome=Patrick |títulu=Movies and Methods. Volume II |url=https://books.google.es/books?id=22ab7Y9K1TYC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false|fechaaccesu=10 de xineru de 2012 |idioma=inglés |añu=1985 |editor=Bill Nichols |editorial=University of California Press |isbn=9780520054097 |capítulu=Technological and Aesthetic Influences on the Development of Deep-Focus Cinematography in the United States |páxina=69 }}</ref> anque unos pocos direutores como [[Jean Renoir]] yá la emplegaren.<ref>{{cita llibru |apellíu=Labarrère |nome=André Z. |títulu=Atles del cine |url=https://books.google.es/books?id=ThcBFxqXKTEC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=10 de xineru de 2012 |añu=2009 |editorial=Ediciones AKAL |isbn=9788446021506 |páxina=179 |cita=En ''La golfa'' (''La Chienne'', 1931), el cineasta [Jean Renoir] utiliza con habilidá la fondura de campu, adelantrándose a Welles y a ''Ciudadanu Kane'' (''Citizen Kane'', 1941). }}</ref> En cuasi toles escenes de la película, el [[Planu cinematográficu#Primer planu|primer planu]], el fondu y tou lo qu'apaez ente dambos tán nítidamente enfocaos. El responsable d'ello foi'l [[direutor de fotografía]] [[Gregg Toland]], per mediu d'esperimentos coles [[lente]]s y la [[Llume (cine)|llume]]. Toland xunir a Welles en 1940 pa trabayar en ''Citizen Kane''. La reputación de Welles colos sos esperimentos nel teatru llamó l'atención de Toland, quien atopó un compañeru con quien podía «''analizar y probar delles idees que xeneralmente yeren consideraes demasiao radicales en Hollywood''».<ref name="AFIcat"/> Toland usaba de cutiu [[teleoxetivu|teleoxetivos]] para filmar primeros planos. Siempres que yera imposible usar una gran fondura de campu, por casu, na escena na que Kane termina una mala crítica de la ópera de Alexander mientres repriende a quien la empezar, usábase una imprentadora óptica pa faer que tola imaxe apaeciera enfocada (la imprentadora óptica dexaba xunir visualmente delles capes de la imaxe nuna sola). Sicasí, delles [[Toma (cine)|tomes]] qu'aparentemente tienen gran fondura de campu fueron la resultancia d'[[Efeutos especiales#Efeutos ópticos (tamién llamaos visuales o fotográficos)|efeutos ópticos]], como nel famosu exemplu de la escena onde Kane apruz na habitación de Susan Alexander dempués del so intentu de suicidiu. No fondero de la escena, Kane y otru home entren a encomalo na habitación, mientres coles mesmes, el frascu de la medicina y un vasu con una cuyar tán en primer planu. Tomar consiguióse, en realidá, con una pintura mate. Primero, foi filmado el primer planu col fondu escuru. Depués allumóse'l fondu, escurecióse'l primer planu, se rebobinó la película y volvióse a grabar la escena. Otru métodu pocu ortodoxu usáu en delles escenes de la película ye la forma na que los [[Planu contrapicado|planos contrapicados]] emplegar p'amosar los techos al fondu.<ref>{{cita publicación |apellíu=Toland |nome=Gregg |añu=1941 |mes=setiembre |títulu=The Motion Picture Cameraman |publicación=Theater Arts magacín |url=http://www.wellesnet.com/?p=178 |idioma=inglés |fechaaccesu=10 de xineru de 2012}}</ref> Desque les películes empezar a rodar principalmente en platós y non n'esteriores mientres la era del [[sistema d'estudios]] de Hollywood, foi imposible grabar nun ángulu que dexara ver los techos porque los [[decoráu|decoraos]] escarecíen d'ellos. En dellos casos, l'equipu de Welles cubría'l decoráu de [[muselina]] pa producir la ilusión d'una habitación con un techu corriente, mientres los micrófonos boom escondíense sobre la tela. Inclusive se llegó a faer una cabiana nel suelu pa dexar l'empléu del planu contrapicado na escena na que Kane fala con Leland dempués de la so derrota nes eleiciones.<ref>Bogdanovich, Peter (2004), páxs. 33-34 </ref> La película tamién destaca pol acertáu usu d'una fotografía en [[clarescuru]] influyida pol [[Cine espresionista alemán|espresionismu alemán]],<ref>{{cita web |url=https://es.scribd.com/doc/60104704/CRITICA-CIUDADANU-KANE |títulu=Crítica "Ciudadanu Kane" |fechaaccesu=11 de xineru de 2012|apellíu=Riutort Carrillo |nome=Ana |obra=Scribd }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.ite.educacion.es/formacion/materiales/24/cd/bloque1/modulo2/c_anexu.htm |títulu=Visiones y sinfoníes espresionistes |fechaaccesu=11 de xineru de 2012|apellíu=Sanjuán |nome=Renato |obra=Institutu de Teunoloxíes Educatives}}</ref><ref>{{cita web |url=http://fotosfera.com/2012/01/la primera-pelicula-del anu ciudadanu-kane-de-orson-welles/ |títulu=La primer película del añu: "Ciudadanu Kane", de Orson Welles |fechaaccesu=11 de xineru de 2012 |fecha=1 de xineru de 2012 |obra=Fotosfera }}</ref> según pol notable usu de los [[Desplazamientu de cámara|movimientos de cámara]] y l'empléu de grúes como ''[[Dolly (audiovisual)|dollys]]'' y ''[[travelling]]s''.<ref>{{cita web |url=http://www.factoriadelguion.com/becher4.html |títulu=4. La Mirada de la Cámara. 2ª Parte |fechaaccesu=11 de xineru de 2012 |obra=Factoría del guión |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120120042331/http://www.factoriadelguion.com/becher4.html |fechaarchivu=20 de xineru de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www89.homepage.villanova.edu/elana.starr/pages/examining_citizen_kane_from_a_sy.htm |títulu=Citizen Kane. A Synthetic Approach |fechaaccesu=11 de xineru de 2012 |obra=Villanova University |idioma=inglés }}</ref> === Téuniques narratives === ''Citizen Kane'' evita la tradicional narración llinial y cronolóxica y cunta tola historia de Kane per mediu de ''[[flashback]]s'' usando distintos puntos de vista, la mayoría pertenecientes a los vieyos y olvidadizos conocíos de Kane, siendo este un equivalente cinematográficu del conceutu lliterariu de ''narrador pocu fiable''.<ref name="Marilyn">{{cita llibru |apellíu=Fabe |nome=Marilyn |títulu=Closely Watched Films: an introduction to the art of narrative filme technique |url=https://books.google.es/books?id=GM39C1GjUUoC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=11 de xineru de 2012 |idioma=inglés |añu=2004 |editorial=University of California Press |isbn=978-0520238916 |capítulu=Expressive Realism. Orson Welles's ''Citizen Kane''|páxines=81–84 }}</ref> D'esa manera, Welles prescinde de la idea d'usar un solu narrador y emplega a munchos d'ellos pa reconstruyir la vida de Kane. L'usu de múltiples narradores yera daqué inauditu nes películes de Hollywood.<ref name="Marilyn"/> Cada narrador cunta una parte distinta de la vida de Kane, onde cada historia se superpone parcialmente.<ref name="Gianos">{{cita llibru |apellíu=Gianos |nome=Phillip L |títulu=Politics and politicians in American filme |url=https://books.google.es/books?id=ihzAX1j-gxEC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=12 de xineru de 2012 |idioma=inglés |añu=1999 |editorial=Greenwood Press |isbn=978-0275967666 |capítulu=Aspiration, Disillusionment, and Ambibalence: Politics and Politicians in Films |páxines=170-184 }}</ref> La película presenta a Kane como un enigma, un home complicáu que, a la fin, dexa al espectador con más entrugues que respuestes, tal como apaez, por casu, nel noticiario onde ye atacáu tantu por ser [[Comunismu|comunista]] como por ser [[Fascismu|fascista]].<ref name="Marilyn"/> La téunica d'usar ''flashbacks'' fuera emplegada en películes anteriores como ''[[Wuthering Heights (película de 1939)|Wuthering Heights]]'' en 1939 y ''Poder y gloria'' en 1933, pero nenguna d'elles atollóse tantu nesta téunica como ''Citizen Kane''. El personaxe del reporteru Thompson actúa como intérprete de l'audiencia, preguntando a los conocíos de Kane y reconstruyendo la vida d'este.<ref name="Gianos"/> Una de les voces narratives correspuende al segmentu del noticiario ''News on the March''.<ref name="Marilyn"/> El so [[voz en off|voz en ''off'']] forzada y solemne ye una parodia de la serie de noticiarios ''The March of Time''.<ref>{{cita web |url=http://xroads.virginia.edu/~ma04/wood/mot/html/kane.htm |títulu=Citizen Kane and other imitators |fechaaccesu=13 de xineru de 2012|apellíu=Wood |nome=Mary |fecha=2004 |obra=University of Virginia |idioma=inglés }}</ref> Ello ye que enantes, Welles trabayara como [[actor de voz]] pal programa de radio de ''The March of Time''. ''Citizen Kane'' fixo un gran usu de material d'archivu pa crear el noticiario. Una de les téuniques narratives usaes en ''Citizen Kane'' ye dar saltos nel tiempu y l'espaciu al traviés del [[montaxe]]. Usando'l mesmu escenariu tres una corte, pero camudando la ropa y el maquillaxe de los actores, Welles da a entender que la nueva secuencia asocede nel mesmu sitiu, pero enforma tiempu dempués de l'anterior. Por casu, na escena del almuerzu, Welles esplica'l fracasu del primer matrimoniu de Kane en cinco secuencies; lo qu'en realidá asocede mientres 16 años, él entestar en dos minutos de película.<ref>{{cita llibru |apellíu=Costanzo Cahir |nome=Linda |títulu=Literature into filme: theory and practical approaches |url=https://books.google.es/books?id=N-kzjkleeq0C&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=14 de xineru de 2012 |idioma=inglés |añu=2006 |editorial=McFarland & Co |isbn=978-0786425976 |capítulu=The Language of Film and Its Relation to the Language of Literature |páxines=59–60 }}</ref> === Efeutos especiales === Welles foi tamién un pioneru n'aplicar efeutos visuales pa rodar de forma barata coses como aglomeraciones de xente y grandes espacios interiores. Por casu, la escena del teatru de la ópera onde la cámara alzar hasta enseñar les vigues del techu nes que los trabayadores amuesen la so falta d'apreciu pola actuación de la segunda muyer de Kane foi filmada emplegando una [[grúa de grabación]] que s'alzaba sobre l'escenariu; depués una corte daba pasu a una miniatura de la parte cimera del teatru y tres otra corte apaecíen los trabayadores. Tamién otres escenes usaben con eficacia miniatures pa faer que la película paeciera muncho más cara de lo que realmente yera, por casu, en dalgunes tomes onde apaecía Xanadu. === Maquillaxe === [[Ficheru:Citizen Kane-5.JPG|thumb|right|250 px|L'actor [[Everett Sloane]], quien cumplió 31 años mientres el rodaxe de la película, tuvo que ser maquilláu p'aparentar mayor edá, según afaitase la cabeza.]] El maquillador Maurice Seiderman foi'l responsable del maquillaxe de la película.<ref name="BarryNorman"/><ref name="Maquillaxe"/> RKO quería que'l mozu Kane fuera guapu y elegante, asina que Seiderman encargar de tresformar al yá gordu Welles, empezando pela so ñariz, que nunca -y gustó al direutor. Welles foi maquilláu, tantu p'aparentar ser más nuevu, como pa paecer mayor. Pal vieyu Kane, Seiderman creó un compuestu moldiable de color carne qu'aplicaba a Welles y que dexaba un movimientu natural de les arrugues.<ref name="BarryNorman"/> Per otra parte, el bigote de Kane taba fechu de delles guedeyes de pelo. Tresformar a Welles nel vieyu Kane riquía de seis a siete hores, lo que significa que tenía qu'empezar a maquillase a los dos de la madrugada pa poder empezar a rodar a los nueve. Esto llevábalu a trabayar n'ocasiones hasta 16 hores al día. Inclusive anque se rompió una pierna mientres el rodaxe, siguió dirixiendo día y nueche y llueu volvió actuar usando una [[Férula (medicina)|férula]] d'aceru.<ref name="BarryNorman"/> === Banda sonora === Welles treslladó al cine la so esperiencia col soníu na radio, creando una rica y complexa [[banda sonora]]. Nun ensayu de 1967, el cineasta [[François Truffaut]] escribió: {{cita|Antes de ''Kane'', naide en Hollywood sabía como poner música afechiscamente nes películes. ''Kane'' foi la primera, de fechu la única, gran película qu'usa les téuniques radiofóniques. Detrás de cada escena hai una [[reverberación]] que-y da'l so color: l'agua nes ventanes del cabaré ''El Ranchu'' cuando l'investigador visita a la cantante arruinada que solo puede ''trabayar'' en Atlantic City; l'[[ecu]] del mármol na biblioteca Thatcher; les voces que s'asolapen cuando hai dellos personaxes. Munchos cineastes saben lo suficiente pa siguir el conseyu d'[[Pierre-Auguste Renoir|Auguste Renoir]] d'enllenar los güeyos con imáxenes de toes toes, pero solu Orson Welles entendió que la banda sonora tenía qu'enllenar los oyíos de la mesma forma.<ref>{{cita llibru |apellíu=Truffaut |nome=François |enllaceautor=François Truffaut |títulu=The Films in My Life |url=http://thedancingimage.blogspot.com.es/2009/06/three-by-truffaut.html |fechaaccesu=8 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |otros= traducíu por Leonard Mayhew |añu=1978 |editorial=Simon & Schuster |allugamientu=[[Nueva York]] |isbn=0-306-80599-5 |capítulu=Citizen Kane: The Fragile Giant |cita=Before Kane, nobody in Hollywood knew how to set music properly in movies. Kane was the first, in fact the only, great film that uses radio techniques. Behind each scene, there is a resonance which gives it its color: the rain on the windows of the cabaré, "El Ranchu," when the investigator goes to visit the down-and-out female singer who can only "work" Atlantic City; the echoes in the marble-lined Thatcher library; the overlapping voices whenever there are several characters. A lot of filmmakers know enough to follow Auguste Renoir's advice to fill the eyes with images at all costs, but only Orson Welles understood that the sound track had to be filled in the same way. }}</ref>}} Un exemplu del acertáu usu de la banda sonora dase cuando, nuna escena, el vieyu Kane péga-y a Susan nuna tienda de campaña na sablera y los dos personaxes lláncense miraes fulminantes en silenciu mientres s'oi de fondu'l berru d'una muyer na fiesta cercana. Esti efeutu nun foi intencional, sinón que foi un afayu casual mientres el montaxe; sicasí, nun s'esanició porque contribuyía a sorrayar el dramatismu de la escena.<ref>Marzal Felici, José Javier (2000), páxs. 86-87.</ref> Amás d'aprovechar la capacidá del soníu pa crear atmósferes y emociones, Welles tamién foi pioneru nel usu d'una nueva téunica auditiva conocida como ''lightning-mix''. Welles emplegó esta téunica pa enllazar secuencies complexes per mediu d'una serie de soníos o frases rellacionaes. Al ufiertar una banda sonora continua, Welles yera capaz de xunir lo que d'otra manera seríen cortes por demás sópitos, llogrando una narración homoxénea. Por casu, el públicu ye testigu de como Kane pasa de ser un neñu a ser un home de 25 años n'apenes dos planos. Cuando'l tutor de Kane da-y al pequeñu un nuevu trinéu, Kane de mala gana deseyar 039;'Feliz Navidá''». Darréu, pasar a una escena onde'l so tutor, quince años dempués, completa la frase: «''y prósperu Añu Nuevu''». Nesti casu, la continuidá de les pallabres, y poro, de la banda sonora, anque non de la imaxe, ye lo que fai que se produza una narración ensin fisuras.<ref>{{cita llibru |apellíu=Cook |nome=David A. |títulu=A History of Narrative Film |idioma=inglés |añu=2004 |editorial=W.W. Norton |isbn=0-393-97868-0 |capítulu=Orson Welles and the modern sound film |páxina=330 }}</ref> Welles tamién aplicó téuniques de la radio qu'entá nun yeren populares nes películes y que más tarde se volveríen imprescindibles. Usando delles voces, caúna diciendo una frase o dacuando a cencielles un fragmentu d'ella y empalmando los diálogos toos xuntos unu tres otru, la resultancia daba la impresión de qu'una ciudá entera tuviera falando. Welles tamién asolapaba dacuando los diálogos, pos lo consideraba más realista que'l costume teatral y cinematográfico de que los personaxes nun se tríen les frases los unos a los otros. Welles tamién foi precursor de la téunica conocida como ''J-cut''. Trátase de que, al rematar una escena, introduzse'l soníu de la escena siguiente primero que la imaxe. === Música === Siguiendo la so costume de cuntar col equipu que trabayara con él nel Mercury Theatre, Welles contrató al so gran amigu [[Bernard Herrmann]] pa pone-y música a ''Citizen Kane''. Herrmann yera un collaborador habitual de Welles que punxera música a cuasi toles sos emisiones radiofóniques, incluyendo ''The Fall of the City'' (1937) y ''La guerra de los mundos'' (1938).<ref name="Stephen C">{{cita llibru |apellíu=Smith |nome=Stephen C. |títulu=A Heart at Fire's Center: The Life and Music of Bernard Herrmann |url=https://books.google.es/books?id=-1mUcGRpt0EC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=19 de xineru de 2012 |idioma=inglés |añu=2002 |editorial=University of California Press |isbn=0520229398 |páxines=76-84 }}</ref> ''Citizen Kane'' foi la primer película pa la que compunxo Herrmann, gracies a la cual, sería nomáu a un [[Premiu Óscar|Óscar]] a la [[Óscar a la meyor banda sonora|meyor banda sonora]] que finalmente ganaría esi añu, pero pola so música pa otra película: ''The Devil and Daniel Webster''. La música de Herrmann pa ''Citizen Kane'' marcó un finxu na historia de les bandes sonores y resultó ser tan influyente como cualesquier otra innovación de la película, consagrando al compositor como una figura importante.<ref name="Raksin"/><ref name="Stephen C"/> Herrmann abstener de la típica costume de Hollywood de pone-y a una película música práuticamente ensin parar. En cuenta de eso, Herrmann usó lo que más tarde describiría como ''música radiofónica'', entraes musicales que solíen durar ente cinco y quince segundos y qu'introducíen l'aición o suxuríen una determinada respuesta emocional. Una de les entraes musicales más efeutives correspuende a la ''escena del almuerzu''. Dicha escena empieza con un elegante [[valse]] que se va escureciendo con cada [[Variación (música)|variación]] na tema, d'igual manera que col pasu del tiempu, Kane va volviéndose más duru y sobeyosu y vase rompiendo'l so matrimoniu con Emily.<ref>{{cita web |url=http://www.americanmusicpreservation.com/CitizenKanefilmscore.htm |títulu=70th anniversary of CITIZEN KANE and Bernard Herrmann's filme score |fechaaccesu=20 de xineru de 2012|apellíu=Hall |nome=Roger |añu=2011 |obra=American Music Preservation |idioma=inglés }}</ref> Herrmann diose cuenta de que los intérpretes que tocaben la so música podíen ser contrataos pa faer sesiones individuales; nun había necesidá d'escribir pa conxuntos presistentes. Esto implicaba que tenía llibertá de componer pa combinaciones pocu comunes de instrumentos, inclusive pa instrumentos bien pocu frecuentes. Na [[secuencia d'apertura]], por casu, nel percorríu por Xanadu, la finca de Kane, Herrmann introduz un ''[[leitmotiv]]'' interpretáu por [[Instrumentu de vientu madera|instrumentos de vientu madera]] de [[soníu grave]], incluyendo un [[Cuartetu (música)|cuartetu]] de [[flauta|flautes]] graves.<ref name="Stephen C"/> Gran parte de la música emplegada pal noticiario tomar d'otres fontes, dellos exemplos son: la música de ''The March of Time'', que foi tomada de la biblioteca musical de RKO; ''Belgian March'' de Anthony Collins, qu'acompaña los titulares del noticiario y un estractu de la música que [[Alfred Newman]] compunxo para [[Gunga Din (película)|Gunga Din]], usada como fondu pa la esploración de Xanadu.<ref name="Stephen C"/> Na última escena de la película, onde s'amuesa la destrucción de ''Rosebud'' na caldera, Welles coreografió la secuencia escuchando la música de Herrmann.<ref>{{cita web |url=http://www.newyorker.com/archive/2005/06/27/050627crmu_music |títulu=Sound and Vision |fechaaccesu=21 de xineru de 2012|apellíu=Ross |nome=Alex |fecha=27 de xunu de 2005 |obra=[[The New Yorker]] |idioma=inglés }}</ref> Pa la escena de la ópera onde Susan Alexander queda espuesta polo poco profesional que ye, Herrmann compunxo una pieza cuasi romántica, ''Aria from Salammbô''.<ref name="Raksin"/> Yá esistíen dos adautaciones musicales de la novela ''[[Salambó]]'' de [[Gustave Flaubert]], incluyendo una ópera de Ernest Reyer y una adautación incompleta de [[Modest Músorgski]]. Sicasí, Herrmann nun fixo referencia dalguna a la música presistente. El compositor punxo'l [[aria]] nun tonu qu'obligaba a la cantante a forzar la voz p'algamar les notes más altes, llegando a un re [[Soníu agudu|agudu]], bien percima del rexistru de Susan Alexander.<ref name="Raksin"/><ref name="Stephen C"/> Herrmann afirmó que quería dar la impresión de «''una muyer aterrada que llucha por nun fundir se nos sables moventibles d'una poderosa orquesta''».<ref name="Raksin"/> La [[sopranu]] Jean Forward foi quien [[Doblaxe|dobló]] a l'actriz Dorothy Comingore nos cantares d'ópera.<ref name="Raksin"/> En 1972, Herrmann dixo: «''tuvi la suerte d'empezar la mio carrera con una película como ''Citizen Kane'', ¡tou foi de mal en peor dende entós!''».<ref name="Stephen C"/> Poco primero de la so muerte en 1985, Orson Welles cuntó-y al direutor Henry Jaglom que la música foi responsable nun 50% del ésitu artísticu de la película.<ref name="Stephen C"/> Herrmann criticó l'afirmación de Pauline Kael de que foi Mankiewicz, y non Welles, el responsable de la idea principal del filme. Tamién criticó les sos pallabres sobre l'usu de la música na película: {{cita|Pauline Kael escribió en ''The Citizen Kane Book'' (1971) que la producción quería usar ''[[Thaïs]]'', de [[Jules Massenet|Massenet]], pero que nun podía pagar los [[Derechu d'autor derechos]]. Sicasí, la señorita Kael nunca m'escribió o s'averó a mi pa preguntar sobre la tema. Nós podíamos pagar los derechos fácilmente. La cuestión ye que los sos pequeños y encantadores [[Instrumentu de cuerda|instrumentos de cuerda]] nun sirvieren pal propósitu emocional de la película.<ref>{{cita web |url=http://www.wellesnet.com/?p=176 |títulu=BERNARD HERRMANN on working with ORSON WELLES and CITIZEN KANE |fechaaccesu=22 de xineru de 2012|fecha=24 de xunu de 2007 |obra=Wellesnet |idioma=inglés |cita=Pauline Kael has written in The Citizen Kane Book (1971), that the production wanted to use Massenet's “Thais” but could not afford the fee. But Miss Kael never wrote or approached me to ask about the music. We could easily have afforded the fee. The point is that its lovely little strings would not have served the emotional purpose of the film. }}</ref>}} A los amantes de la ópera suel-yos prestar la parodia de los exercicios vocales qu'apaecen nes clases de cantar que'l signor Matiste da-y a Susan Alexander. El personaxe intenta cantar la famosa [[cavatina]] ''Una voce pocu fa'' de ''[[El barberu de Sevilla]]'', pero la lleición atáyase cuando Alexander desafina nos agudos. Créese que [[Nat King Cole]], entá nun siendo acreditáu por ello, punxo la música a dos escenes clave de la película. Toca al pianu, anque nun canta, el cantar ''This Can't Be Love'', de Alton Redd, que suena mientres la engarradiella de Susan con Kane.<ref name="28y29">Bogdanovich, Peter (2004), páxs. 28-29.</ref><ref name="congresu">{{cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/diglib/ihas/loc.natlib.jots.200014490/default.html |títulu=CITIZEN KANE/Orson Welles Bibliographic Record Brief Display |fechaaccesu=22 de xineru de 2012|fecha=22 de marzu de 2011 |obra=[[Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos]] |idioma=inglés }}</ref> Welles escuchar tocar nun chigre y creó la escena sobre la base del cantar.<ref name="28y29"/> Esisten rumores de que tamién ye él quien toca na escena na que Thompson entruga a una Susan cayida en desgracia nel club nocherniegu onde trabaya; sicasí, Bernard Herrmann negó que tuviera conocencia d'esto.<ref name="congresu"/> == Receición == === Estreno y reaiciones de la dómina === [[Ficheru:Citizen Kane Logo.png|thumb|right|250 px|Logotipu de la película que s'usó n'unu de los cartelos promocionales del so estrenu.]] Nun principiu, supóníase que ''Citizen Kane'' diba estrenase nel [[Radio City Music Hall]] de Nueva York, pero nun pudo ser porque [[Louella Parsons]] díxo-y a [[Nelson Rockefeller]] que si la película proyeutábase, la revista ''American Weekly'', de William Randolph Hearst, publicaría un artículu negativu sobre'l so güelu.<ref name="pagina115">Carringer, Robert L. (1996), p. 115.</ref> Otros exhibidores tarrecíen les represalies y refugaron comercializar la película. El presidente de RKO, George Schaefer, intentaba entamase con unos pocos cines, pero Welles empezaba a impacientarse y amenació a RKO con interponer una demanda. Los periódicos de Hearst nun aceptaron espublizar publicidá de la película. Finalmente, ''Citizen Kane'' estrenar nel teatru Palace (renombráu en 1932 como ''RKO Palace'') en Broadway, Nueva York, el 1 de mayu de 1941. Asina mesmu, estrenar en Chicago'l 6 de mayu d'esi añu y en Los Angeles, dos díes más tarde, el 8 de mayu.<ref name="pagina115"/> ''Citizen Kane'' tuvo una bona acoyida nes grandes ciudaes, pero foi-y mal nes árees más aisllaes. RKO siguía con problemes pa consiguir exhibidores que proyeutaren el filme. Por casu, una cadena que controlaba más de 500 cines llogró un paquete qu'incluyía la película de Welles, pero refugó exhibila por mieu a Hearst.<ref name="pagina117">Carringer, Robert L. (1996), p. 117.</ref> Como resultancia, la película perdió 150&nbsp;000 dólares na so proyeición inicial.<ref name="empire"/> La película tuvo una apolmonante mayoría de crítiques positives, anque a dellos críticos nun-yos gustó que Welles rompiera coles tradiciones de Hollywood.<ref>{{cita publicación |fecha=7 de febreru de 1942 |títulu=SCREEN REALISM MAY BE A LITTLE TOO REAL |publicación=The Argus |páxina=6 S |allugamientu=[[Melbourne]]|url=http://trove.nla.gov.au/ndp/del/article/8231805 |fechaaccesu=25 de xineru de 2012}}</ref> Kate Cameron, na so crítica pa ''[[Daily News]]'' dixo que ''Citizen Kane'' yera «''una de les películes más interesantes y téunicamente cimeres que surdieron de Hollywood''».<ref>{{cita publicación |apellíu=Cameron |nome=Kate |fecha=2 de mayu de 1941 |títulu=Citizen Kane |publicación=[[Daily News]] |allugamientu=[[Nueva York]] }}</ref> Na so crítica pa ''New World Telegram'', William Boehnel dixo que la película yera «''estelante y supón un finxu na historia del cine''».<ref>{{cita publicación |apellíu=Boehnel |nome=William |fecha=2 de mayu de 1941 |títulu=Citizen Kane |publicación=New World Telegram }}</ref> [[John O'Hara]], na revista ''[[Newsweek]]'', dixo que yera la meyor película qu'había vistu y Bosley Crowther escribió en ''The New York Times'' que «''ta cerca de ser la película más sensacional enxamás fecha en Hollywood''».<ref name="independent">{{cita publicación |fecha=28 d'abril de 2001 |títulu=The greatest story ever told: Sixty years of Citizen Kane |publicación=[[The Independent]] |allugamientu=[[Londres]] }}</ref> Nuna crítica de 1941, [[Jorge Luis Borges]] calificó ''Citizen Kane'' como una ''historia metafísica y detectivesca'': {{cita|La tema (al empar metafísicu y policial, al empar psicolóxicu y alegóricu) ye la investigación de l'alma secreta d'un home, al traviés de les obres que construyó, de les pallabres que pronunció, de los munchos destinos que rompió. [...] Abrumadoramente, infinitamente, Orson Welles exhibe fragmentos de la vida del home Charles Foster Kane y convídanos a combinalos y a reconstruyilo. Les formes de la multiplicidá, de la inconexión, abonden nel filme: les primeres escenes rexistren les ayalgues acumulaes por Foster Kane; nuna de les postreres, una probe muyer luxosa y doliente xuega nel suelu d'un palaciu que ye tamién un muséu, con un ruempecabeces enorme. A la fin entendemos que los fragmentos nun tán rexíos por una secreta unidá: el tarrecíu Charles Foster Kane ye un simulacro, un caos d'apariencies.<ref>{{cita llibru |apellíu=Borges |nome=Jorge Luis |enllaceautor=Jorge Luis Borges |títulu=Selected Non-Fictions |idioma=inglés |añu=1999 |editor=[[Eliot Weinberger]] |editorial=Penguin Books |allugamientu=Nueva York |isbn=0-14-029011-7 }}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu=Borges |nome=Jorge Luis |enllaceautor=Jorge Luis Borges |añu=1941 |mes=agostu |títulu=El Ciudadanu |publicación=[[Sur (revista)|Revista Sur]] |númberu=83 |url=http://www.canaltrans.com/lalinternamagica/005.html |fechaaccesu=25 de xineru de 2012}}</ref>}} === Premios === ==== Premios Óscar ==== ''Citizen Kane'' llogró nueve nominaciones na [[Premiu Óscar de 1941|decimocuarta entrega de los premios Óscar]], que tuvo llugar nel añu 1942 y que premiaba les películes estrenaes l'añu anterior. La película foi'l decimosestu filme en consiguir más de seis nominaciones.{{#tag:ref|Les películes que primeramente llograren yá más de seis nominaciones son: ''[[Cimarrón (película de 1931)|Cimarrón]]'' (1931), con siete nominaciones; ''[[The Lives of a Bengal Lancer]]'' (1935), con 8; ''[[Mutiny on the Bounty (película de 1935)|Mutiny on the Bounty]]'' (1935), con 8; ''Anthony Adverse'' (1936), con 7; ''Desengañu'' (1936), con 7; ''[[El gran Ziegfeld]]'' (1936), con 7; ''[[The Life of Emile Zola]]'' (1937), con 10; ''[[A Star is Born (película de 1937)|A Star is Born]]'' (1937), con 7; ''[[You Can't Take It With You]]'' (1938), con 7; ''[[Gone with the Wind (película)|Gone with the Wind]]'' (1939), con 13; ''[[Mr. Smith Goes to Washington]]'' (1939), con 11; ''[[Stagecoach]]'' (1939), con 7; ''[[Wuthering Heights (película de 1939)|Wuthering Heights]]'' (1939), con 8; ''[[The Grapes of Wrath (película)|The Grapes of Wrath]]'' (1940), con 7 y ''[[Rebecca (película)|Rebecca]]'' (1940), con 10.|group=nota}} Dábase cuasi por fechu que la película ganaría la mayoría de los premios polos que foi nomada, pero solo ganó'l d'[[Óscar al meyor guión orixinal|meyor guión orixinal]].<ref name="pagina117"/> Les categoríes nes que foi nomada la película son:<ref>{{cita web |url=http://www.oscars.org/awards/academyawards/legacy/ceremony/14th-winners.html |títulu=The 14th Academy Awards (1942) Nominees and Winners |fechaaccesu=26 de xineru de 2012 |obra=Academy of Motion Picture Arts and Sciences |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120202023546/http://www.oscars.org/awards/academyawards/legacy/ceremony/14th-winners.html |fechaarchivu=2 de febreru de 2012 }}</ref> {| {{tablaguapa}} |- ! '''Categoría''' || '''Receptor(ye)''' || '''Resultáu''' |- |colspan="2"|[[Óscar a la meyor película|Meyor película]]||style="background: #ffdddd"|Nomada |- |[[Óscar al meyor direutor|Meyor direutor]]||[[Orson Welles]]||style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |[[Óscar al meyor actor|Meyor actor]]||Orson Welles||style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |[[Óscar al meyor guión orixinal|Meyor guión orixinal]]||Orson Welles<br />[[Herman J. Mankiewicz]]||style="background: #ddffdd"|Ganadores |- |[[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor banda sonora (de película dramática)]]||[[Bernard Herrmann]]||style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |[[Óscar a la meyor fotografía|Meyor fotografía (blancu y negru)]]||[[Gregg Toland]]||style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |[[Óscar al meyor montaxe|Meyor montaxe]]||[[Robert Wise]]||style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |[[Óscar a la meyor direición d'arte|Meyor direición artística (blancu y negru)]]||Perry Ferguson<br />Van Nest Polglase<br />A. Roland Fields<br />Darrell Silvera||style="background: #ffdddd"|Nomaos |- |[[Óscar al meyor soníu|Meyor soníu]]||John Aalberg||style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |} El montador de la película, Robert Wise, recordó que cada vez que ''Citizen Kane'' yera nomada como nomada, el públicu ullaba.<ref name="PBS"/> La mayor parte de Hollywood nun quería que'l filme fora estrenáu por cuenta de les amenaces de William Randolph Hearst. Acordies con ''[[Variety]]'', el bloque que votaba contra Welles, formáu por [[extra|extres]], negó-y l'Óscar a la meyor película y al meyor actor.<ref>{{cita publicación |fecha=4 de marzu de 1942 |títulu=Extras Scuttled Welles |publicación=[[Variety]] }}</ref> El críticu británicu Barry Norman achacar a la roxura de Hearst.<ref name="BarryNorman"/> N'avientu de 2007, l'Óscar al meyor guión orixinal que ganó ''Citizen Kane'' salió a puya na casa [[Sotheby's]] de Nueva York, pero nun consiguió algamar el preciu d'ente 800&nbsp;000 y 1&nbsp;200&nbsp;000 dólares que s'envalorara.<ref name="puya">{{cita publicación |fecha=11 d'avientu de 2007 |títulu='Citizen Kane' Script Sells for $97,000 |publicación=[[The Washington Post]] |url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/12/11/AR2007121101455.html |fechaaccesu=26 de xineru de 2012}}</ref> L'Óscar, que se creía perdíu, foi redescubierto en 1994 y tuvo en propiedá de la Fundación Dax, una [[organización ensin ánimu d'arriquecimientu]] de Los Angeles, dende 2003 hasta que finalmente foi vendíu nuna puya n'avientu de 2011 a un comprador anónimu por 861&nbsp;542 dólares.<ref>{{cita publicación |fecha=21 d'avientu de 2011 |títulu=L'Óscar de Orson Welles por Ciudadanu Kane» vendíu por 861542 dólares |publicación=[[La Razón (España)|La Razón]] |url=http://www.larazon.es/noticia/5947-el-oscar-de-orson-welles-por ciudadanu-kane-vendíu-por-861-542-forgares |fechaaccesu=26 de xineru de 2012}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu=Barnes |nome=Henry |fecha=21 d'avientu de 2011 |títulu=Orson Welles's Citizen Kane Oscar sells for $860,000 |publicación=[[The Guardian]] |allugamientu=[[Londres]] |url=http://www.guardian.co.uk/film/2011/dec/21/orson-welles-citizen-kane-oscar |fechaaccesu=26 de xineru de 2012}}</ref> ==== Otros premios ==== [[Ficheru:Citizen Kane-George Coulouris.JPG|thumb|right|250 px|George Couloris, quien interpreta al tutor de Kane, el banqueru Walter Parks Thatcher, recibió per parte del [[National Board of Review]] el premiu al meyor actor pola so participación na película.]] El [[National Board of Review]] concedió en 1941 el premiu al meyor actor tantu a Orson Welles como a [[George Coulouris]], según el premiu a la meyor película pa ''Citizen Kane''. Esi mesmu añu, tanto ''The New York Times'' como ''The Film Daily'' nomaron a la película como una de los diez meyores del añu. A lo último, el premiu [[New York Film Critics Circle Awards]] a la meyor película tamién foi pa ''Citizen Kane''.<ref>{{cita web |url=http://www.allrovi.com/movies/movie/citizen-kane-v9737 |títulu=Citizen Kane (1941) |fechaaccesu=26 de xineru de 2012 |obra=AllRovi |idioma=inglés }}</ref> === Reaición de Hearst === Oyer falar de ''Citizen Kane'' enfurecía tantu a [[William Randolph Hearst|Hearst]] que prohibió cualquier anunciu, crítica o mención nos sos periódicos, nos cualos los periodistes [[Bilordiu|bilordiaben]] a Welles. Siguiendo los cabildeos de Hearst, el xefe de [[Metro-Goldwyn-Mayer]], [[Louis B. Mayer]], actuando en nome de tola industria cinematográfico, fixo una ufierta a RKO Pictures de 805&nbsp;000 dólares en cuenta de destruyir toles copies de la película y quemar los negativos.<ref name="independent"/> Welles usó la oposición de Hearst a ''Citizen Kane'' como sida pa preestrenar la película en dellos pases de prueba en Los Angeles, abogando pol so valor artísticu en contra de la campaña contraria del magnate.<ref name="independent"/> Cuando George Schaefer, de RKO, refugó la ufierta de Hearst d'esaniciar la película, esti postreru prohibió que tou periódicu y emisora del so conglomeráu periodísticu fixera una crítica o inclusive mentara la película. Tamién fizo que munchos cines prohibir espresamente y munchos otros tampoco la proyeutaron por mieu a les represalies del so poderosu imperiu periodísticu.<ref>{{cita publicación |apellíu=Street |nome=Sarah |añu=1996 |mes=marzu |títulu=Citizen Kane |publicación=History Today |volume=46 |númberu=3 |páxina=48 }}</ref> El documental ''The Battle Over Citizen Kane'' culpa direutamente a Hearst del relativu fracasu de ''Citizen Kane''. La película tuvo una aceptable recaldación en taquilla; foi la sesta película con más recaldación nel so añu d'exhibición, un ésitu moderáu que los sos patrocinadores consideraron aceptable. Sicasí, les resultaos comerciales nun algamar les mires de los sos creadores. Nel llibru ''The Chief: The Life of William Randolph Hearst'', David Nasaw señala que les aiciones de Hearst nun fueron l'únicu motivu pol que ''Citizen Kane'' fracasó; l'autor afirma que les innovaciones que Welles introdució na narrativa, según l'escuru mensaxe que tresmite la película (que la busca del ésitu, a la llarga, resulta inútil) provocaron que'l gran públicu nun apreciara los sos méritos.<ref>Nasaw, David (2000), páxs. 572-573.</ref> Nun par de documentales de la serie ''Arena'' sobre la carrera de Welles, producíos pola [[British Broadcasting Corporation|BBC]] en 1982, Welles afirmó que mientres la selmana del estrenu un policía averar a él una nueche y díxo-y: «''Non vaya al so hotel esta nueche; Hearst pagó a una menor d'edá por que se-y eche a los sos brazos esnuda namás entrar y que un fotógrafu tóme-y semeyes a usté. Hearst ta entamando publicar eses semeyes en tolos sos periódicos''». Welles dio les gracies al policía y pasó la nueche fora. Sicasí, nunca llegó a saber si yera verdá lo que-y dixera'l policía. Welles tamién describió cómo, por fuercia, atopar con Hearst nun ascensor del hotel Fairmont cuando ''Citizen Kane'' taba estrenándose en [[San Francisco (California)|San Francisco]]. El padre del direutor fuera amigu de Hearst, asina que Welles preguntó-y a Hearst si vería la película, pero esti ignoró la entruga. «''Cuando él taba saliendo a la so planta, yo dixi: “Charles Foster Kane aceptaría”. Él nun me contestó''», recordó'l direutor.<ref name="empire"/> Anque los esfuercios de Hearst por acabar cola película afectaron al ésitu de la mesma, [[Efeutu Streisand|a la llarga resultaron inútiles]], yá que cuasi toa referencia que se fai anguaño a la vida y carrera de Hearst de normal menta'l paralelismu que se da en ''Citizen Kane''. Lo irónico de los intentos de Hearst ye que'l filme ta agora irremediablemente conectáu a él. Esta conexón foi reforzada pola publicación en 1961 de la refecha biografía ''Citizen Hearst'', escrita por W. A. Swanberg. === Revaluación y reconocencia posterior === Pa 1942, ''Citizen Kane'' dexara de proyeutase nos cines y, salvo delles poques proyeiciones nos cines d'arte y ensayu de les grandes ciudaes, sumió cuasi por completu d'Estaos Xuníos hasta 1956. Nesi periodu, la reputación de ''Citizen Kane'' y de Orson Welles ente los críticos d'Estaos Xuníos fundióse. En 1949, el críticu Richard Griffith, nel llibru d'historia del cine ''The film till now: a survey of the cinema'', calificó ''Citizen Kane'' como un «''[[Sigmund Freud|Freud]] de pacotilla, cuando non chiflado''».<ref>{{cita web |url=http://www.moviemoviesite.com/Films/1941/citizen_kane/background/the_wrath_of_hearst.htm |títulu=Citizen Kane (1941) Background. vi - The Wrath of Hearst |fechaaccesu=27 de xineru de 2012|obra=Movie Movie |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=Rotha |apellíu2=Griffith |nome=Paul |nome2=Richard |títulu=The film till now: a survey of the cinema |idioma=inglés |añu=1949 }}</ref> Por cuenta de la [[Segunda Guerra Mundial|II Guerra Mundial]], ''Citizen Kane'' apenes se proyeutó n'Europa. Nun foi hasta 1946, cuando pudo vese en Francia, onde foi aclamada de forma considerable, especialmente per parte de los críticos cinematográficos como [[André Bazin]] y de los escritores de la revista ''[[Cahiers du Cinéma]]'' como los futuros direutores de cine [[François Truffaut]] y [[Jean-Luc Godard]]. Nel so ensayu de 1950 ''La evolución del llinguaxe cinematográficu'', Bazin afirmó que ''Citizen Kane'' marcó l'empiezu d'una nueva yera nel cine.<ref>{{cita llibru |apellíu=Bazin |nome=André |enllaceautor=André Bazin |títulu=¿Qué ye'l cine? |fechaaccesu=27 de xineru de 2012 |otros=Traducíu por José Luis López Muñoz |añu=2006 |editorial=Rialp |allugamientu=[[Madrid]] |isbn=9788432111471 |capítulu=La evolución del llinguaxe cinematográficu |url-capítulo=https://es.scribd.com/doc/70036809/Andre-Bazin-Evolucion-Del Llinguaxe-Cinematografico |cita=Si detuvi tanto sobre'l casu de Orson Welles ye porque la fecha de la so apaición nel firmamentu cinematográficu (1941) señala perbién l'empiezu d'un nuevu periodu, y tamién porque'l so casu ye'l más espectacular y el más significativu, inclusive nos sos escesos. }}</ref> N'Estaos Xuníos la película foi abandonada y escaecida hasta la so reestreno en televisión a mediaos de los años 50. En 1956 hubo trés fechos clave que conducieron a la revaluación de la película n'Estaos Xuníos. Per un sitiu, RKO foi unu de los primeros estudios en vender la so filmoteca a la televisión, y llueu, esi mesmu añu, ''Citizen Kane'' empezó a apaecer en televisión. Coles mesmes, la película foi reestrenada nos cines, coincidiendo col regresu de Orson Welles al teatru neoyorquín, onde actuaba na obra ''[[El rei Lear]]''. Esi añu, el críticu cinematográficu [[Andrew Sarris]] escribió l'artículu ''Citizen Kane: The American Baroque'' pa la revista ''Film Culture'' y describió la ópera prima de Welles como «''la gran película americana''», alzando d'esa manera'l estatus del filme.<ref>{{cita publicación |apellíu=Sarris |nome=Andrew |añu=1956 |títulu=''Citizen Kane'': The American Baroque |publicación=Film Culture |idioma=inglés }}</ref> Mientres la [[Esposición Xeneral de primera categoría de Bruxeles (1958)|expo de 1958]], una encuesta ente más de cien historiador cinematográficos nomó a ''[[L'acorazáu Potemkin]]'' como la meyor película enxamás fecha, ente que ''Citizen Kane'' quedó ente los diez primeres. Asina mesmu, un grupu de mozos direutores de cine fueron ullaos pol públicu cuando anunciaron el so propiu top 6 y ''Citizen Kane'' nun taba na llista.<ref name="empire"/> Nes décades posteriores, la so estatus ente la crítica como una de les meyores películes de la historia creció gracies a numberosos ensayos y llibros, incluyendo dalgunos bien influyentes como ''El cine de Orson Welles'', de Peter Cowie; ''Focus on Citizen Kane'', de Ronald Gottesman, una coleición de crítiques significatives y artículos de fondu y, sobremanera, l'ensayu de Pauline Kael ''Raising Kane'', que fomentó'l valor de la película ente un públicu entá más ampliu y que popularizó inda más la noción de que ''Citizen Kane'' yera la gran película americana.<ref>Carringer, Robert L. (1996), p. 120.</ref> La crecedera del [[cine d'autor]] y de los [[cineclub]]s tamién contribuyó al redescubrimientu de la película.<ref>Carringer, Robert L. (1996), p. 119.</ref> La revista británica ''[[Sight and Sound|Sight & Sound]]'' lleva ellaborando, cada década dende 1952, una llista de los diez meyores películes por aciu una encuesta ente críticos cinematográficos. Trátase d'unu de los [[Barómetros d'opinión|barómetro]] más respetaos sobre les preferencies de la crítica.<ref>{{cita web |url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20020811/COMMENTARY/88010305 |títulu='Citizen Kane' fave filme of movie elite |fechaaccesu=27 de xineru de 2012 |apellíu=Ebert |nome=Roger |fecha=11 d'agostu de 2002 |obra=rogerebert.com |idioma=inglés }}</ref> ''Citizen Kane'' quedó segunda na llista de 1952, pero algamó'l primer puestu na de 1962 y caltuvo esa posición en toles llistes posteriores.<ref>{{cita web |url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/history/1962.html |títulu=The Sight & Sound Top Ten Poll: 1962 |fechaaccesu=27 de xineru de 2012 |fecha=1962 |obra=[[British Film Institute]] |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120322141206/http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/history/1962.html |fechaarchivu=22 de marzu de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/critics.html |títulu=Critics' top ten films of all time |fechaaccesu=27 de xineru de 2012 |fecha=2002 |obra=[[British Film Institute]] |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120126041844/http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/critics.html |fechaarchivu=26 de xineru de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors.html |títulu=The directors' top ten films |fechaaccesu=27 de xineru de 2012 |fecha=2002 |obra=[[British Film Institute]] |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120208105500/http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors.html |fechaarchivu=8 de febreru de 2012 }}</ref> La película tamién quedó en primer puestu nes siguientes llistes de meyores películes: Editorial Xaguar, FIAF Centenary List, France Critics Top 10, Cahiers du cinéma 100 films pour une cinémathèque escurrir,<ref>{{cita web |url=http://www.cahiersducinema.com/100-FILMS.html |títulu=Cahiers du cinéma 100 films pour une cinémathèque escurrir |fechaaccesu=27 de xineru de 2012 |obra=[[Cahiers du Cinéma]] |idioma=francés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120107120757/http://www.cahiersducinema.com/100-FILMS.html |fechaarchivu=7 de xineru de 2012 }}</ref> Kinovedcheskie Russia Top 10, Romanian Critics Top 10, Time Out Magacín Greatest Films y Village Voice 100 Greatest Films. Pela so parte, el críticu cinematográficu [[Roger Ebert]] afirmó que ''Citizen Kane'' ye la meyor película enxamás fecha.<ref name="ebert"/> En 1989, la [[Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos]] calificó la película como «''cultural, histórica o estéticamente importante''» y escoyer pal so caltenimientu nel [[National Film Registry|Rexistru Nacional de Cine]]. El filme tien anguaño una puntuación de 100% nel [[sitiu web]] [[Rotten Tomatoes]] basándose en 60 crítiques.<ref>{{cita web |url=http://www.rottentomatoes.com/m/citizen_kane/ |títulu=Citizen Kane (1941) |fechaaccesu=27 de xineru de 2012 |obra=[[Rotten Tomatoes]] |idioma=inglés }}</ref> Per otra parte, ''Citizen Kane'' foi incluyida nes siguientes llistes del [[American Film Institute]]: *[[AFI's 100 Años... 100 películes]]: primer puestu nesti ''ranking'' de los cien películes más representatives del cine d'Estaos Xuníos. Conmemorando'l décimu aniversariu de la so publicación, la llista [[AFI's 100 años... 100 películes (edición 10º aniversariu)|se reelaboró nel añu 2007]]. Nesta ocasión, ''Citizen Kane'' volvió repitir el so primer puestu. *[[AFI's 100 años... 100 frases]]: decimoséptimu puestu nesti ''ranking'' de los cien frases más célebres del cine d'Estaos Xuníos en reconocencia a la frase «''Rosebud''». *[[AFI's 100 años de bandes sonores|AFI's 100 años... 25 años de bandes sonores]]: la banda sonora de ''Citizen Kane'' nun s'incluyó nesta llista de les 25 meyores bandes sonores del cine d'Estaos Xuníos, pero sí foi nomada pa la so inclusión.<ref>{{cita web |url=http://www.afi.com/Docs/100Years/scores250.pdf |títulu=AFI's 100 Years of Film Scores Nominees |fechaaccesu=28 de xineru de 2012 |fecha=23 de setiembre de 2005 |formatu=PDF |obra=AFI |idioma=inglés }}</ref> ==== Crítiques negatives ==== A pesar de la so estatus de clásicu reverenciado, ''Citizen Kane'' nun se llibra de les crítiques negatives. L'estudiosu del cine de la [[Universidá de Boston]] Ray Carney, entá reconociendo los sos llogros téunicos, criticó lo que percibió como falta de fondura emocional, carauterizaciones superficiales y metáfores vacíes. Considerándola como una de les obres más sobrovaloraes de la industria cinematográfico, acusa a la película de ser «''un trunfu típicamente americanu del estilu sobre la sustancia''».<ref>{{cita web |url=http://people.bu.edu/rcarney/carncult/orfilms.shtml |títulu=The World's Most Over-Rated Movies – The Immaturity of Judgment in Film Study |fechaaccesu=28 de xineru de 2012 |apellíu=Carney |nome=Ray |obra=Carney on Culture |idioma=inglés }}</ref> El direutor suecu [[Ingmar Bergman]] espresó'l so iñerizu a la película, calificándola como «''una aburrición total''» y quexándose de que «''les actuaciones nun tienen valor dalgunu''». Tamién dixo que Orson Welles yera «''un cineasta infinitamente sobrovaloráu''».<ref>{{cita web |url=http://www.ingmarbergman.se/universe.asp?guid=4BD5D87B-5B2A-48F4-9512-8942D89238DC&LanCD=EN |títulu=Orson Welles |fechaaccesu=28 de xineru de 2012 |apellíu=Aghed |nome=Jan |fecha=12 de mayu de 2002 |obra=Ingmar Bergman Face to Face |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110929211721/http://www.ingmarbergman.se/universe.asp?guid=4BD5D87B-5B2A-48F4-9512-8942D89238DC&LanCD=EN |fechaarchivu=29 de setiembre de 2011 }}</ref> De forma similar, el críticu James Agate escribió: «''Atopo la fotografía bastante bona, pero nada especial, les interpretaciones regulares y la película entera un tanto aburrida.''».<ref>{{cita llibru |apellíu=Agate |nome=James |títulu=Around cinemas |url=https://books.google.es/books?id=FMLZXc5aGxMC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=29 de xineru de 2012 |idioma=inglés |añu=1946 |editorial=Ayer Publishing |isbn=9780405038884 |capítulu=Citizen Kane |páxina=229 }}</ref> == Derechos de distribución == En 1955, RKO vendió los derechos pa emisión en televisión de la so filmoteca, que incluyía ''Citizen Kane'', a C&C Television Corporation.<ref>{{cita llibru |apellíu=Boddy |nome=William |títulu=Fifties television: the industry and its critics |url=https://books.google.es/books?id=sWjhCESKy4AC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=29 de xineru de 2012 |idioma=inglés |añu=1992 |editorial=University of Illinois Press |isbn=9780252062995 |capítulu=The Hollywood Studios Move into Prime Time |páxina=138 }}</ref> Darréu, estos derechos fueron mercaos por [[United Artists]] en 1960.<ref>{{cita llibru |autor=Commerce Clearing House, United States. Tax Court |títulu=Tax Court memorandum decisions, Volume 68 |fechaaccesu=29 de xineru de 2012 |idioma=inglés |añu=1994 |editorial=Commerce Clearing House |páxina=1551 |cita=In 1960, C & C sold its free television rights in the pre1956 RKO library in the United States, Puertu Ricu, Guam, and the Virgin Islands, in perpetuity to United Artists. }}</ref> RKO caltuvo los derechos de la so filmoteca, salvo los d'emisión en televisión, anque vendió los derechos de comercialización de ''Citizen Kane'' en [[Laserdisc]], según los de ''[[King Kong (película de 1933)|King Kong]]'', a la compañía The Criterion Collection nel añu 1984. [[Turner Broadcasting System]] adquirió los derechos pa emisión por televisión de la filmoteca de RKO cuando mercó [[Metro-Goldwyn-Mayer|MGM/UA]] en 1986.<ref>{{cita publicación |fecha=26 de marzu de 1986 |títulu=Turner Acquires Mgm/ua |publicación=[[Chicago Tribune]] |allugamientu=[[Chicago]] |url=http://articles.chicagotribune.com/1986-03-26/business/8601220602_1_turner-broadcasting-system-ua-mgm |fechaaccesu=29 de xineru de 2012}}</ref> Incapaz d'encarar la delda contraida, Turner estremó MGM/UA y caltuvo la filmoteca de MGM, incluyendo los derechos pa la televisión d'Estaos Xuníos de la filmoteca de RKO.<ref>{{cita web |url=http://www.pophistorydig.com/?tag=ted-turner-aol-time-warner |títulu=Ted Turner & CNN, 1980s & 1990s |fechaaccesu=29 de xineru de 2012 |apellíu=Doyle |nome=Jack |fecha=29 de payares de 2008 |obra=PopHistoryDig.com |idioma=inglés }}</ref> Turner adquirió los derechos al completu sobre la filmoteca de RKO en 1987.<ref>{{cita publicación |fecha=10 d'avientu de 1987 |títulu=Turner Buys Rights to 800 RKO Movies |publicación=[[Los Angeles Times]] |allugamientu=[[Los Angeles]] |idioma= inglés |url=http://articles.latimes.com/1987-12-10/business/fi-27906_1_rko-movie |fechaaccesu=29 de xineru de 2012}}</ref> Pal 50 aniversariu de la película en 1991, Turner Entertainment utilizó a la [[Paramount Pictures]] como distribuidora pal reestreno del filme nos cines.<ref>{{cita publicación |apellíu=Rohter |nome=Larry |fecha=20 de febreru de 1991 |títulu=For 'Citizen Kane,' a Fresh Start at 50 |publicación=[[The New York Times]] |allugamientu=[[Nueva York]] |idioma=inglés |url=http://www.nytimes.com/1991/02/20/movies/for-citizen-kane-a-fresh-start-at-50.html |fechaaccesu=29 de xineru de 2012}}</ref> En 1996, [[Time Warner]] adquirió Turner.<ref>{{cita publicación |fecha=14 de payares de 1996 |títulu=Time Warner phasing out Turner Pictures: Time Warner Inc... |publicación=[[Chicago Tribune]] |allugamientu=[[Chicago]] |url=http://articles.chicagotribune.com/1996-11-14/news/9611150315_1_turner-broadcasting-system-turner-pictures-time-warner |idioma=inglés |fechaaccesu=29 de xineru de 2012}}</ref> Anguaño, [[Warner Bros.]], [[filial]] de Time Warner, tien los derechos de distribución de ''Citizen Kane''.<ref name="derechosactuales"/> {{Derechos de distribución de Citizen Kane}} == Copies == Los negativos compuestos{{#tag:ref|Un ''negativu compuestu'', tamién llamáu ''negativu duplicáu compuestu'', ye'l negativu final, con imaxe y soníu, d'una película, a partir del cual prodúcense les copies de distribución.<ref>Konigsberg, Ira (2004), p. 351.</ref>|group=nota}} de ''Citizen Kane'' fueron destruyíos nuna quema nun llaboratoriu cinematográficu de [[Nueva Jersey]] nos años 70. Les copies posteriores llograr a partir d'un máster positivu{{#tag:ref|Un ''máster positivu'' ye una copia positiva de gran calidá realizada a partir del negativu orixinal y utilizao pa realizar negativos doblaos de granu finu, que van emplegase pa realizar copies de distribución.<ref>Konigsberg, Ira (2004), p. 310.</ref>|group=nota}} fechu nos años 40, que'l so propósitu orixinal yera usalo pa la distribución del filme nel estranxeru.<ref>{{cita llibru |apellíu=McGreevey |apellíu2=Yeck |nome=Tom |nome2=Joanne L. |títulu=Our Movie Heritage |idioma=inglés |añu=1997 |editorial=Rutgers University Press |páxines=135-136 }}</ref> La banda sonora, sicasí, tuvo más suerte y nun se llegó a perder. Nos años 80, ''Citizen Kane'' convertir nel detonante del discutiniu sobre la coloración de películes en blancu y negru. Cuando [[Ted Turner]] cuntó a los miembros de la prensa que taba considerando da-y color a la película de Welles, les sos pallabres provocaron una protesta pública inmediata. Unos dos selmanes antes de la so muerte, y práuticamente un añu primero que Turner adquiriera los derechos sobre'l catálogu de MGM, Orson Welles dixéra-y al cineasta Henry Jaglom: «''Por favor, fai esto por mi. Nun dexes que Ted Turner pintarrajee la mio película coles sos crayones''».<ref name="Lebo"/> Sicasí, Turner nun pudiera colorear el filme por enforma que quixera. El contratu orixinal de Welles torgaba cualquier alteración de la película ensin el so consentimientu espreso o'l de los sos herederos.<ref>{{cita publicación |fecha=27 de febreru de 1989 |títulu=Hollywood: Kane Steals Ted's Crayons |publicación=[[Time]] |idioma=inglés |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,957100,00.html |fechaaccesu=31 de xineru de 2012}}</ref> Turner más tarde afirmó qu'a cencielles se trataba d'una chancia apostada pa sacar de quicio a los críticos de la coloración, y que nunca tuviera la intención de colorear la película. Pal reestreno de 1991, produciéronse copies de la película en perfectu estáu por aciu l'usu de modernes téuniques. La edición británica del DVD del añu 2003 tomar a partir d'un interpositivo{{#tag:ref|Un ''interpositivo'', ye un máster positivu en color fechu a partir del negativu orixinal y que s'emplega pa faer duplicaos negativos, a partir de los cualos, van llograse les copies de distribución.<ref>Konigsberg, Ira (2004), p. 275.</ref>|group=nota}} que taba en posesión del [[British Film Institute]]. Pa la edición del DVD puesta a la venta por [[Warner Home Video]] en 2002 na [[Códigos rexonales DVD|región 1]] (que toma Estaos Xuníos y [[Canadá]]), llevar a cabu una restauración dixital de la película.<ref name="Kaplan">{{cita web |url=http://www.slate.com/articles/arts/dvdextras/2011/09/buy_the_citizen_kane_bluray.html |títulu=Buy the Citizen Kane Blu-ray |fechaaccesu=30 de xineru de 2012 |apellíu=Kaplan |nome=Fred |fecha=13 de setiembre de 2011 |obra=Slate Magacín |idioma=inglés }}</ref> Sicasí, munchos espertos cinematográficos criticaron esta edición por tener una imaxe demasiáu brillante y llimpia.<ref name="Kaplan"/> Amás, na escena de la oficina de Bernstein, l'agua que puede vese cayendo al traviés de la ventana foi borrada de manera dixital, probablemente porque tenía demasiáu [[Granularidad|granu]]. Estos cambeos nun tán presentes na edición británica pa la rexón 2, que se considera una edición más fiel en términos de rellumu y contraste. En 2003, la fía de Orson Welles, Beatrice Welles-Smith, demandó a Turner Entertainment y RKO Pictures, reclamando que los herederos del so padre son los titulares llegales de los [[Derechu d'autor derechos d'autor]] de ''Citizen Kane''. El so abogáu afirmó que Orson Welles abandonara RKO con un alcuerdu de salida, poniendo fin a los sos contratos col estudiu, lo que significaba que Welles inda caltenía interés na película y que'l so anterior contratu, nel que dexaba al estudiu los derechos d'autor, quedaba anuláu. Beatrice Welles-Smith tamién afirmó que, anque'l tribunal nun aceptara la so reclamación de derechos d'autor, RKO siguía debiendo'l 20% de los beneficios xeneraos, incumpliendo un contratu anterior. El 30 de mayu de 2007, el [[tribunal d'apelación]] decidió que Beatrice Welles-Smith podía siguir cola demanda contra Turner Entertainment; el fallu anula parcialmente la decisión que tomó en 2004 un xuez de primera [[instancia]], quien se pronunciara a favor de Turner Entertainment.<ref>{{cita publicación |apellíu=Friedman |nome=Josh |fecha=31 de mayu de 2007 |títulu=Welles' daughter could get profit from 'Kane' |publicación=[[Los Angeles Times]] |allugamientu=[[Los Angeles]] |idioma=inglés |url=http://articles.latimes.com/2007/may/31/business/fi-kane31 |fechaaccesu=30 de xineru de 2012}}</ref> == Publicación en formatu domésticu == Nel añu 1978, la compañía Media Home Entertainment, al traviés de la so división The Señardá Merchant, estrenó la película en [[VHS]] y [[Betamax|Beta]]. Tou foi obra del empresariu Snuff Garrett, quien en 1976, cuando'l formatu domésticu apenes surdiera, mercó los derechos pa [[casete]] de los vieyos filmes de RKO y [[Republic Pictures]]; una adquisición que [[United Press International]] calificó de miseria. Sicasí, yá en 1980 la biblioteca de 800 títulos de The Señardá Merchant apurría a la compañía 2,3 millones de dólares al añu. «''Va cuatro años, naide quería casetes''», declaró Garrett a United Press International. «''Nun yera la primer vegada que la xente llamábame llocu. Pa mi yera un hobby que se convirtió nun gran negociu''».<ref>{{cita publicación |apellíu=Scott |nome=Vernon |fecha=11 d'ochobre de 1980 |títulu=Nostalgia King |editorial=[[United Press International]] }}</ref> En 1982, la compañía VidAmerica llanzó de nuevu la película en VHS y Beta. Darréu, el 1 d'avientu de 1984, la compañía The Criterion Collection vendió la película en [[laserdisc]]. La copies xenerar a partir d'un máster positivu proporcionáu pola UCLA Film and Television Archive.<ref>{{cita web |url=http://www.criterion.com/current/posts/840-citizen-kane |títulu=Citizen Kane |fechaaccesu=31 de mayu de 2012 |apellíu=Smith |nome=Roger P. |fecha=3 d'avientu de 1984 |obra=The Criterion Collection |idioma=inglés }}</ref> Al añu siguiente, en 1985, RKO Home Video punxo en venta la película, de nuevu nos formatos VHS y Beta. N'agostu de 1991, Turner Home Entertainment realizó una edición 50 aniversariu en VHS. Dicha edición podía adquirise tamién nun pack regalu qu'incluyía, amás de la película, el documental '' Reflections On Citizen Kane'' y l'álbum 50 aniversariu de Harlan Lebo. Tamién se punxo a la venta una edición pa coleicionistes qu'incluyía, amás de la película, el documental y l'álbum yá mentaos, un póster y una copia del guión orixinal.<ref>Wilkinson, Jack Y. (29 d'agostu de 1991). [[United Press International]]</ref> El 25 de setiembre de 2001, [[Warner Home Video]] punxo a la venta una edición 60 aniversariu pa coleicionistes, tantu en VHS como, per primer vegada, en [[DVD]]. Con respectu al DVD, distribuyóse una edición especial de dos discos qu'incluyía comentarios del llargumetraxe a cargu del críticu de cine [[Roger Ebert]] y del direutor [[Peter Bogdanovich]], según el documental de la [[Public Broadcasting Service|PBS]] ''The Battle Over Citizen Kane''.<ref>{{cita web |url=http://www.esmas.com/espectaculos/cine/114634.html |títulu=El Ciudadanu Kane al DVD |fechaaccesu=1 de xunu de 2012 |fecha=29 de xunu de 2001 |obra=EsMas }}</ref> La película estrenar en formatu [[discu Blu-ray|Blu-ray]] el 13 de setiembre de 2011 nuna Edición 70 Aniversariu.<ref>{{cita web |url=http://screenrant.com/citizen-kane-blu-ray-release-sandy-119394 |títulu='Citizen Kane' Blu-ray Arriving This Fall |fechaaccesu=3 de xunetu de 2011 |apellíu=Schaefer |nome=Sandy |fecha=13 de xunu de 2011 |obra=Screen Rant|idioma=inglés |cita=''Citizen Kane'' will hit Blu-ray later this year on September 13th, 2011. }}</ref> La edición corrió al cargu de Warner Home Video y tamién podía adquirise en DVD. El periódicu ''[[San Francisco Chronicle]]'' escribió al respeutu: «''Ye bien simple, tratar del llanzamientu en Blu-ray del añu.''[...]'' El que piense que col Blu-ray nun se nota muncha diferencia nuna vieya película en blancu y negru ye porque nun vio esti trabayu de Warner Home Video, un referente calidable''».<ref>{{cita web |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2011/10/20/PK8B1LGVAR.DTL |títulu=DVD review: 'Citizen Kane: 70th Anniversary' |fechaaccesu=1 de xunu de 2012 |apellíu=Johnson |nome=G. Allen |fecha=23 d'ochobre de 2011 |obra=[[San Francisco Chronicle]] |idioma=inglés |cita=This, quite simply, is the Blu-ray release of the year.[...] Anyone who thinks Blu-ray doesn't make much of a difference to an older, B&W movie hasn't seen this reference-quality work by Warner Home Video.}}</ref> Pela so parte, DVD Talk escribió «Citizen Kane ''ye una película pola que nun pasen los años, y nunca llució tan bien como equí, na versión recién restaurada de [[1080p]] de Warner''».<ref name="DVDTalk">{{cita web |url=http://www.dvdtalk.com/reviews/50668/citizen-kane/ |títulu=Citizen Kane (Blu-ray) |fechaaccesu=1 de xunu de 2012 |apellíu=McQuain |nome=Christopher |fecha=7 de setiembre de 2011 |obra=DVD Talk |idioma=inglés }}</ref> Ente los extras incluyíense los comentarios de Roger Ebert y Peter Bogdanovich que yá apaecíen na edición 60 aniversariu, el documental ''The Battle Over Citizen Kane'' y la película ''RKO 281. La batalla por Ciudadanu Kane''. La edición tamién incorporaba un llibru de semeyes y un pliegu que contenía una reproducción del programa orixinal, reproducciones en miniatura de lobby cards{{#tag:ref|Les lobby cards son pequeños pósters publicitarios que se poníen nos pasiellos de los cines nos qu'apaecía una imaxe de la película, según los creitos de la mesma. Dexaron de fabricase a mediaos de los años 80, anque inda anguaño distribúyense en dellos pocos estrenos.<ref>{{cita web |url=http://www.guiacinefila.com/2011/12/coleccionar-lobby-cards.html |títulu=Coleccionar Lobby Cards |fechaaccesu=1 de xunu de 2012 |obra=Guía Cinefilia }}</ref>|group=nota}} y otres alcordances de la película.<ref name="DVDTalk"/> == Legáu == A pesar del ésitu ente la crítica de ''Citizen Kane'', los contratiempos mientres la producción de la película causaron un dañu irreparable a la carrera de Orson Welles.<ref>{{cita llibru |apellíu=McBride |nome=Joseph |títulu=What Ever Happened to Orson Welles?: A Portrait of an Independent Career |url=https://books.google.es/books?id=gFp8S8Tf-dQC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=31 de mayu de 2012 |idioma=inglés |añu=2006 |editorial=University Press of Kentucky |isbn=9780813124100 |capítulu=Committing Masterpieces |páxina=37 }}</ref> Los problemes empezaron cuando RKO violó'l contratu que tenía con él quitar la so siguiente película, ''[[The Magnificent Ambersons]]'', y añedir un final feliz en contra de la so voluntá.<ref name="empire"/> El tratu que-y dio Hollywood a Welles y a la so obra fizo que'l direutor finalmente decidiera colar a Europa pa siguir la so carrera con una audiencia más receptiva. El documental ''The Battle Over Citizen Kane'' suxure que la historia de Kane paezse muncho más a la mesma vida de Welles qu'a la de Hearst: un polifacéticu [[neña maravía]] qu'acabó siendo un vieyu solo ya inxeme.<ref name="PBS"/> El montador de ''Citizen Kane'', [[Robert Wise]], resumió: «''Cuando vi la película de nuevu fai dos o trés años, nel so cincuenta aniversariu, de sópitu pensé pa los mios adentros que Orson taba faciendo una película autobiográfica ensin dase cuenta. Yá sabes: de primeres tienes un gran ascensu y una enorme importancia, fama, ésitu y tou eso, y de sópitu perder tou. Les trayectories de los dos vides yeren en gran parte la mesma...''».<ref name="PBS"/> Peter Bogdanovich, quien foi amigu de Welles nos sos últimos años, amosar en desalcuerdu con esta tesis nun comentariu nel DVD de la película afirmando que Kane pa nada yera como Welles. Kane, dicía él, «''nun tenía nenguna de les cualidaes d'un artista, ente que Orson tener toes ''». Bogdanovich tamién apuntó que Welles nunca foi un amarguríu «''con too y con eso lo malo que-y asocedió''» y que yera un home qu'esfrutó de la vida nos sos últimos años. Amás, los críticos han revaluado la carrera de Welles tres la so muerte, concluyendo que nun foi un fallíu cineasta de Hollywood, sinón un esitosu [[Cine independiente|cineasta independiente]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Rosenbaum |nome=Jonathan |enllaceautor=Jonathan Rosenbaum |títulu=Movie Wars: How Hollywood and the Media Limit What Films We Can See |url=https://books.google.es/books?id=Pwb7WR2wVZ0C&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=31 de mayu de 2012 |idioma=inglés |añu=2002 |editorial=Wallflower Press |isbn=9781903364604 }}</ref> El críticu de cine [[Kim Newman]] cunta que la influencia del filme ye notable nel [[cine negru]] posterior, según na película de 1942, ''[[Keeper of the Flame]]''. Direutores de cine como [[Steven Spielberg]], [[Martin Scorsese]], [[Michael Mann]], [[Ridley Scott]], [[Francis Ford Coppola]], [[Bryan Singer]], [[Stephen Frears]], [[Brian De Palma]], [[John Frankenheimer]], los [[hermanos Coen]], [[Sergio Leone]] y [[Luc Besson]] afirmaron que la película influyó la so obra.<ref>{{cita web |url=http://www.atyourlibrary.org/culture/great-movies-citizen-kane-most-influential-filme-history |títulu=Great Movies: Citizen Kane- Most Influential Film in History |fechaaccesu=31 de mayu de 2012 |apellíu=Gould |nome=Mark R |obra=@ your library |idioma=inglés }}</ref> La estructura de ''Citizen Kane'' foi una referencia pa les películes biográfiques ''[[Lawrence d'Arabia (película)|Lawrence d'Arabia]]'' y ''[[Mishima. Una vida en cuatro capítulos]]'', que empiecen cola muerte del protagonista y amuesen la so vida al traviés de '' flashbacks'', según pal [[Suspense (xéneru)|thriller]] del propiu Welles, ''[[Mr. Arkadin]]''.<ref name="empire"/> La película, por tratar la tema de la manipulación de la [[opinión pública]] qu'exercen los medios de comunicación, foi puesta como exemplu perfectu del poder de los mesmos pa influyir nel procesu democráticu. El modelu de manipulación que ejemplifica la película, perduró hasta finales del sieglu XX, cuando'l paradigma de los medios de comunicación de mases que se describe en ''Citizen Kane'' quedó desfasáu pal mundu [[Globalización|globalizáu]], onde los medios basar en gran parte n'Internet. A pesar de que'l filme inspirar nes actividaes de William Randolph Hearst a finales del sieglu XIX y principios del XX, el modelu d'influencia de los medios enllargóse mientres cuasi un sieglu.<ref>{{cita videu |títulu=¿En manes de quién tamos? |persona=[[Ignacio Ramonet|Ramonet, Ignacio]] |añu=2011 |url=http://www.youtube.com/watch?v=wy03-JPoQ8c |mediu=Conferencia na [[Universidá de Heidelberg]] |fechaaccesu=31 de mayu de 2012 |tiempu=10:38-12:55 |cita=Va unos años, va sesenta años, pero como-yos voi a demostrar, duró cuasi un sieglu esta demostración, cuando quería demostrase que por casu, la información periodística, la información mediática, tenía influencia nuna sociedá, esencialmente recurríase, a un exemplu, un exemplu de ficción, recurrir a una ficción, esencialmente a una película. Y esta película, como ustedes saben, ye ''El ciudadanu Kane''.[...] El modelu de Welles ye un propietariu de prensa, del final del sieglu XIX. Ye Randolph Hearst, l'home qu'inventó mediáticamente la [[Guerra d'España y Estaos Xuníos|Guerra de Cuba]]. El mesmu exemplu sirvió mientres cincuenta años. Cuando Welles quixo demonstrar que los medios de comunicación, y en particular la prensa, teníen influencia nuna sociedá, inspirar en Randolph Hearst, final del sieglu XIX, porque yera propietariu de dellos periódicos. Y esti exemplu presentóse práuticamente hasta'l final del sieglu XX nos [[cineclub]]s, y entá güei día dacuando en televisión. [...] Presentóse, hasta hai bien pocu, como l'exemplu mesmu de lo que puede la prensa cuando manipolia a la opinión pública. }}</ref> El magnate de los medios, [[Rupert Murdoch]], ye dacuando etiquetáu como un modernu ''ciudadanu Kane''.<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/2162658.stm |títulu=Rupert Murdoch: Bigger than Kane |fechaaccesu=31 de mayu de 2012 |apellíu=Walker |nome=Andrew |fecha=31 de xunetu de 2002 |obra=[[BBC News]] |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=Tuccille |nome=Jerome |títulu=Rupert Murdoch: Creator of a Worldwide Media Empire |url=https://books.google.es/books?id=2mj1FcArTE8C&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=31 de mayu de 2012 |idioma=inglés |añu=1989 |editorial=Beard Books |isbn=9781587982248 |páxines=xiii-xiv |cita=Rupert Murdoch has been called many things, some good, some bad. Above all, however, he is the Citizen Kane of our time. }}</ref> En xunu de 1982, el direutor de cine Steven Spielberg pagó 60&nbsp;500 dólares por un trinéu Rosebud, unu de los trés trineos usaos na escena final y l'únicu d'ellos que nun llegó a quemar.<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/1982/06/13/opinion/topics-hidden-treasures-prop-art.html |títulu=Hidden Treasures; Prop Art |fechaaccesu=1 de xunu de 2012 |fecha=13 de xunu de 1982 |obra=[[The New York Times]] |idioma=inglés }}</ref> Primeramente, Spielberg rindiera un homenaxe a ''Citizen Kane'' en tomar final nel almacén del gobiernu na película de 1981 ''[[Raiders of the Lost Ark]]''. Spielberg comentó: «''Rosebud va dar vueltes sobre la mio máquina d'escribir pa recordame que, nes películes, la calidá ye lo primero.''»<ref>{{cita web |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,925482,00.html |títulu=People |fechaaccesu=2 de xunu de 2012 |apellíu=Medina |nome=Sara |fecha=21 de xunu de 1982 |obra=[[Time]] |idioma=inglés }}</ref> Dempués de la compra de Spielberg, les axencies de noticies empezaron a informar de les reivindicaciones de Arthur Bauer, un pilotu d'helicópteros retiráu de Nueva York, qu'afirmaba que tenía otru trinéu Rosebud, el que foi usáu al empiezu de la película. «''Toi seguro de que podría ser ciertu''», respondió Welles cuando-y pidieron el so opinión.<ref>{{cita noticia |nome=Robert Y. |apellíos=Kessler |títulu= A 'Rosebud' of any other wood may still be genuine |url=http://web.archive.org/web/https://news.google.com/newspapers?nid=1828&dat=19820624&id=8fApAAAAIBAJ&sjid=WacEAAAAIBAJ&pg=4759,8756180 |obra=Anchorage Daily News |fecha=24 de xunu de 1982 |fechaaccesu=2 de xunu de 2012 }}</ref> A principios de 1942, Bauer yera un estudiante de 12 años de [[Brooklyn]] y miembru del club de cine de la escuela. Ganó un concursu publicitariu de RKO Pictures y escoyó el trinéu como premiu. En 1996, los herederos de Bauer puyaron en [[Christie's]] el trinéu de pinu pintáu.<ref>{{cita web |url=http://www.christies.com/lotfinder/lot/citizen-kane-1941-1111427-details.aspx?from=searchresults&pos=54&intObjectID=1111427&sid=de1a8bc4-aec2-4a19-a0y6-5d9d1231y030 |títulu= Lot 59, Sale 7927 |fechaaccesu=2 de xunu de 2012 |fecha=15 d'avientu de 1996 |obra=[[Christie's]] |idioma=inglés }}</ref> El fíu de Bauer cuntó a [[CBS News]] que la so madre una vegada quixo pintar el trinéu y usalo como soporte pa plantes «''Sicasí, el mio padre dixo: "Non, caltenlo y ponlo nel armariu"''». El 15 d'avientu de 1996, el trinéu foi finalmente adquiríu en Los Angeles por un comprador anónimu que pagó 233&nbsp;500 dólares.<ref>{{cita noticia |títulu=Clark Gable's Oscar and 'Rosebud' sled sold |axencia=[[Associated Press]] |fecha=15 d'avientu de 1996 |idioma=inglés }}</ref> El 18 de febreru de 1999, el [[Serviciu Postal de los Estaos Xuníos]] homenaxó a ''Citizen Kane'' incluyéndola na so serie ''Celebrate the Century''.<ref>{{cita web |url=http://arago.si.edu/index.asp?con=2&cmd=1&id=74711 |títulu=1940s Celebrate The Century Issues |fechaaccesu=3 de xunu de 2012 |obra=Arago |idioma=inglés }}</ref> Estaos Xuníos homenaxó nuevamente a la película'l 25 de febreru de 2003 nuna serie de sellos con motivu del 75 aniversariu de l'[[Academia d'Artes y Ciencies Cinematográfiques]]. El [[direutor artísticu]] de ''Citizen Kane'', Perry Ferguson, sirve pa reflexar na serie'l trabayu artesanal qu'hai detrás d'un rodaxe; na mesma representa dibuxándose-y un bocetu pa la película.<ref>{{cita web |url=http://arago.si.edu/index.asp?con=2&cmd=1&id=193022&img=1&mode=1&pg=1&tid=2045687 |títulu=American Filmmaking: Behind the Scenes |fechaaccesu=3 de xunu de 2012 |obra=Arago |idioma=inglés }}</ref> Ente les parodies que se fixeron del filme atópase ''[[Rosebud (Los Simpson)|Rosebud]]'', un episodiu de la serie de televisión ''[[The Simpsons]]'' que foi estrenáu'l 21 d'ochobre de 1993. == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == *{{cita llibru |apellíu=Bogdanovich |nome=Peter |enllaceautor=Peter Bogdanovich|títulu=Orson Welles's citizen Kane: a casebook |url=https://books.google.es/books?id=KzCH4UgSUr8C&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=10 de xineru de 2012 |idioma=inglés |añu=2004 |editor=James Naremore |editorial=[[Oxford University Press]] |isbn=978-0195158915 |capítulu=Interview with Orson Welles }} *{{cita llibru |apellíu=Carringer |nome=Robert L. |títulu=The Making of Citizen Kane |idioma=inglés |añu=1996 |editorial=University of California Press |isbn=978-0-520-20567-3 }} *{{cita llibru |apellíu=Houseman |nome=John |enllaceautor=John Houseman |títulu=Run Through: A Memoir |idioma=inglés |añu=1972 |editorial=Simon & Schuster |allugamientu=[[Nueva York]] |isbn=0-671-21034-3 }} *{{cita llibru |apellíu=Kael |nome=Pauline |títulu=For Keeps |idioma=inglés |otros=Seición reeditada de ''Raising Kane'' (1971) |añu=1994 |editorial=Penguin Books}} *{{cita llibru |apellíu=Kilbourne |nome=Don |títulu=Dictionary of Literary Biography: American Screenwriters |idioma=inglés |añu=1984 |editorial=Gale Research Co. }} *{{cita llibru |apellíu=Konigsberg |nome=Ira |títulu=Diccionariu téunicu Akal de cine |url=https://books.google.es/books?id=DbykrkBqrS4C&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=29 de xineru de 2012 |añu=2004 |editorial=Ediciones AKAL |allugamientu=[[Madrid]] |isbn=9788446019022 }} *{{cita llibru |apellíu=Marzal Felici |nome=José Javier |títulu=Ciudadanu Kane: Orson Welles (1941) |url=https://books.google.es/books?id=2W7X_HbzuXYC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=15 de xineru de 2012 |añu=2000 |editorial=Nau Llibres |isbn=9788476426128 |capítulu=Los recursos espresivu y narrativu del filme }} *{{cita llibru |apellíu=Meryman |nome=Richard |títulu=Mank: The Wit, World and Life of Herman Mankiewicz |idioma=inglés |añu=1978 |editorial=William Morrow and Company, Inc. |allugamientu=[[Nueva York]] |isbn=0-688-03356-3 }} *{{cita llibru |apellíu=Nasaw |nome=David |títulu=The Chief: The Life of William Randolph Hearst |idioma=inglés |añu=2000 |editorial=[[Houghton Mifflin Harcourt|Houghton Mifflin]] |isbn=978-0395827598 }} *{{cita llibru |apellíu=Thomson |nome=David |títulu=A New Biographical Dictionary of Film |idioma=inglés |añu=2002 |editorial=Little Brown |ubicación=Londres }} *{{cita llibru |apellíu=Welles |apellíu2=Bogdanovich |nome=Orson |nome2=Peter |enllaceautor=Orson Welles |títulu=This is Orson Welles |idioma=inglés |añu=1992 |editor=[[Jonathan Rosenbaum]] |editorial=[[HarperCollins]] |allugamientu=[[Nueva York]] |isbn=0060166169 }} == Enllaces esternos == [[Ficheru:Citizen Kane Trailer (1940).webm|miniaturadeimagen|thumbtime=34|upright=1.24|derecha|[[Meyora (publicidá)|Tráiler]] orixinal de ''Citizen Kane''.]] {{Wikiquote|Citizen Kane|''Citizen Kane''}} {{commonscat|Citizen Kane (1941 filme)|''Citizen Kane''}} * {{Páxina web|http://www2.warnerbros.com/citizenkane/}} {{en}} * {{IMDb títulu|0033467}} * {{Rotten Tomatoes|citizen_kane|Citizen Kane}} * {{tcmdb title|89|Citizen Kane}} * {{filmaffinity|615891|Citizen Kane}} * [[Guión cinematográficu|Guión]] de la película. ** [http://www.imsdb.com/scripts/Citizen-Kane.html Testu] {{en}}. * Presentación de la película y coloquiu sobre ella nel programa de [[La 2]] ([[TVE]]) ''[[¡Qué grande es el cine!]]'', dirixíu por [[José Luis Garci]]. ** [http://www.youtube.com/watch?v=kviuWnfa8TM Presentación]. ** Coloquiu: [http://www.youtube.com/watch?v=tx0S6BR3-_4 1]; [http://www.youtube.com/watch?v=MpylDuLOJYU 2]; [http://www.youtube.com/watch?v=CtT0DG9084I 3]; [http://www.youtube.com/watch?v=EhaX77Vsqgs 4]; [http://www.youtube.com/watch?v=ThMDRn_oEJo 5]. * Coloquiu sobre la película nel programa de [[Telemadrid]] ''Cine en blancu y negru'', dirixíu por José Luis Garci. ** [http://www.youtube.com/watch?v=k0M5TMBDyMY&list=PLF509DCF393D367DF 1]; [http://www.youtube.com/watch?v=lr8-wOy89Kw&list=PLF509DCF393D367DF 2]; [http://www.youtube.com/watch?v=z4gn73JQyqU&list=PLF509DCF393D367DF 3]; [http://www.youtube.com/watch?v=qh9z4p_w_Is&list=PLF509DCF393D367DF 4]; [http://www.youtube.com/watch?v=oTF35AtMxsk&list=PLF509DCF393D367DF 5]; [http://www.youtube.com/watch?v=vkOox_dbdSk&list=PLF509DCF393D367DF 6]. * [[Música cinematográfica|Música]] de la película. ** [http://www.scoremagacine.com/Resenas_det.php?Codigo=1165&lletra=H Comentariu] de la música de la película de John Brahm (1893 - 1982) ''Conciertu macabru'' (''Hangover Square'', 1941) y de la de ''Citizen Kane'', nel [http://www.scoremagacine.com/ sitio] Score Magacine; n'español. ** [http://www.youtube.com/watch?v=t0sPzQWCHPE&list=PLURImTz_ZaOIj85SmQ_AT_ip2ioyVYYNp ''Suite'' de la música de ''Citizen Kane'']. *[http://blogs-lectores.lavanguardia.com/la historia-en-35mm/una llectura-historica-de-ciudadanu-kane-45799 Artículu de Lluís Laborda en La Vanguardia dixital: Una llectura histórica de Ciudadanu Kane] {{Tradubot|Citizen Kane}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar al meyor guión orixinal]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Películes de 1941]] j64mcv4myfig08ykqiplby7prs5bqlt 0 113649 3709865 3708803 2022-08-19T09:19:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki En [[química]], la '''concentración '''d'una [[Disolución|solución]] ye la [[proporción]] o rellación qu'hai ente la cantidá de [[soluto]] y la cantidá de [[disolución]] o de [[disolvente]], onde'l soluto ye la sustancia que s'esllee, el disolvente ye la sustancia qu'esllee al soluto, y la disolución ye la resultancia de l'[[amiestu homoxéneo]] de los dos anteriores. A menor proporción de soluto disueltu nel solvente, menos concentrada ta la solución, y a mayor proporción más concentrada ta. Una disolución (solución) ye un amiestu homoxéneo, a nivel molecular, de dos o más sustances.<ref>{{Cita web|apellido1=UAM |nome1=Química Física Aplicada |títulu=concentración |url=http://www.qfa.uam.es/labqui/presentaciones/Tarreza3.pdf|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2015}}</ref> El términu tamién ye usáu pa faer referencia al '''procesu de concentración''', aumentar la [[proporción]] de soluto nel solvente, inversu al de [[dilución (química)|dilución]]. [[Ficheru:Ejemplo de concentración en disolución.svg|thumb|400px|Estos vasos, que contienen un tinte pardu acoloratáu, amuesen cambeos cualitativos na concentración.]] == Solubilidá == {{AP|Solubilidá}} [[Ficheru:Grafica de solubilidad.jpg|thumb|tabla de solubilidá a 15°c]] Cada sustancia tien una [[solubilidá]] pa un solvente determináu. La solubilidá ye la cantidá máxima de [[soluto]] que puede caltenese eslleíu nuna [[Disolución|solución]], y depende de condiciones como la [[temperatura]], [[presión]], y otres sustances disueltes o en suspensión.<ref name=quim>{{Google books|dPyXVbvq0QQC|Química pal accesu a ciclos formativos de Grau Cimeru e-book.|page=66}}</ref> Cuando s'algamar la máxima cantidá de soluto nuna solución dizse que la solución ta enchida, y yá nun se va almitir más soluto disueltu nella. Si amestamos un pocu de [[sal común]] a un vasu d'[[agua]], por casu, y ximelgar con una cucharita, el sal va eslleise. Si siguimos amestando sal, va haber cada vez más concentración d'ésta hasta que l'agua yá nun pueda eslleir más sal por enforma que la ximelguemos. Entós, la disolución va tar enchida, y el sal que-y amestemos, en cuenta de eslleise va bastiar al fondu del vasu. Si calecemos l'agua, ta va poder eslleir más sal (va aumentar la solubilidá del sal na agua), y si esfrecer, l'agua va tener menos capacidá pa retener eslleida'l sal, y l'escesu va bastiase. == Formes d'espresar la concentración == [[Ficheru:Forma de expresar la concentracion.pdf|thumb|mapa conceptual de formes d'espresar la concentración química]] Los términos cuantitativos son cuando la concentración esprésase científicamente d'una manera [[Númberu|numbérica]] bien exacta y precisa. Dalgunes d'estes formes cuantitatives de midir la concentración son los [[porcentaxe]]s del soluto, la [[molaridad]], la [[normalidá]], y [[partes per millón]], ente otres. Estes formes cuantitatives son les usaes tantu na [[industria]] pa la ellaboración de productos como tamién na investigación científica.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Zavala |nome1=Catalina Carmona Tellez, Eufrosina Alba Gutiérrez, Olivia Rodríguez |títulu=La química nes tos manes III: ciencies químicu-biolóxiques y de la salú |fecha=2011 |editorial=Universidá Nacional Autónoma de Méxicu |ubicación=Méxicu |isbn=978-607-02-2428-7 |páxines=25, 26, 27, 28, 29, 30, 31 |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2015}}</ref> === Exemplos === El [[alcohol]] comercial d'usu domésticu. Xeneralmente nun vien nuna presentación pura (100&nbsp;% alcohol), sinón que ye una disolución d'[[alcohol]] n'[[agua]] en cierta proporción, onde l'alcohol ye'l soluto (la sustancia que s'esllee) y l'agua ye'l disolvente (la sustancia qu'esllee'l soluto). Cuando la etiqueta del envase diz qu'esti alcohol ta al 70&nbsp; [[porcentaxe|%]] V/V (de concentración) significa qu'hai un 70&nbsp;% d'alcohol, y el restu, el 30&nbsp;%, ye agua. El zusmiu de [[Naranxa (fruta)|naranxa]] comercial suel tener una concentración de 60&nbsp;% V/V, lo qu'indica que'l 60&nbsp;%, (el soluto), ye zusmiu de naranxa, y el restu, el 40&nbsp;% (el disolvente), ye agua. La [[tintura de yodu]], que nuna presentación comercial puede tener una concentración 5&nbsp;%, significa qu'hai un 5&nbsp;% de [[yodu]], (el soluto), eslleíu nun 95&nbsp;% d'[[alcohol]], (el disolvente). === Concentración en términos cualitativos === La concentración de les disoluciones en términos cualitativos, tamién llamaos empíricos, nun toma en cuenta cuantitativamente (numbéricamente) la cantidá exacta de soluto y disolvente presentes, y dependiendo de la so proporción la concentración clasifícase como sigue: ==== Esleida o concentrada ==== [[Ficheru:Disolucion diluida.jpg|thumb|exemplu de disolución concentrada: Miel]] De cutiu nel llinguaxe informal, non téunicu, la concentración describir d'una manera cualitativa, col usu d'axetivos como "esleíu" o "débil" pa les disoluciones de concentración relativamente baxa, y d'otros como "concentráu" o "fuerte" pa les disoluciones de concentración relativamente alta. Nun amiestu, esos términos rellacionen la cantidá d'una [[sustancia]] cola intensidá observable de los efeutos o [[propiedá]]es, como'l [[color]], [[sabor]], [[golor]], [[mafa]], [[conductividá llétrica]], etc, causaos por esa sustancia. Por casu, la concentración d'un [[café (bébora)|café]] puede determinase pola intensidá del so color y sabor, la d'una [[llimonada]] pol so sabor y golor, la de l'agua [[azucre|azucarada]] pol so sabor. Una regla práutica ye que cuanto más concentrada ye una disolución [[color|cromática]], xeneralmente más intensamente coloriada ta. [[Ficheru:Disolucion diluida.jpg|thumb|left| Exemplu de disolución esleida: azucre nel café.]] Dependiendo de la proporción de soluto con respectu al disolvente, una disolución puede tar esleida o concentrada: * Disolución esleida: ye aquella onde la cantidá de soluto ta nuna pequeña proporción nun [[volume]] determináu. * Disolución concentrada: ye la que tien una cantidá considerable de soluto nun volume determinao. Les disoluciones enchíes y sobresaturadas pueden ser esleíes o concentraes dependiendo de la so solubilidá, asina una disolución d'enchida de NaCl (sal común) va ser concentrada, pero una disolución enchida de CACU3 (calcita o caliar) va ser esleida porque ye bien pocu soluble. * Exemplu de disolución esleida: azucre nel café. * Exemplu de disolución concentrada: el miel (los azucres de la mesma na agua). {| border="0" style="background: 708090" align="top" class="sortable wikitable" |+ align="center" style="background: {{RGB|8FBC8F}}; color: white"|<big>'''tipos de disoluciones'''</big> ! style="background: SlateGray; color: Black"|Esleida !style="background: SlateGray; color: Black"|Concentrada |- | Ye aquella que tien una cantidá de soluto disueltu relativamente pequeña. || Ye una disolución que contién cantidaes relativamente grandes de soluto disueltu.<ref>{{Cita web|apellido1=Echeagaray Ferrera |nome1=. Guadalupe |títulu=Unidad II Sistemes Esvalixaos |url=http://genesis.uag.mx/edmedia/material/quimicaorganica/sistemasdispersos.pdf|fechaaccesu=3 de payares de 2015}}</ref> |} ==== Insaturada, enchida y sobresaturada ==== La concentración d'una disolución puede clasificase, en términos de la solubilidá. Dependiendo de si'l soluto ta eslleíu nel disolvente na máxima cantidá posible, o menor, o mayor a esta cantidá, pa una [[temperatura]] y [[presión]] daos: * Disolución insaturada: Ye la disolución na cual el soluto nun llega a la so concentración máxima que puede esleir. * Disolución enchida: Nelles esiste un [[equilibriu químicu|equilibriu]] ente'l soluto y el disolvente. * Disolución sobresaturada: tien más soluto que'l máximu dexáu nuna disolución enchida. Cuando se calecer una disolución enchida, puede eslleíse-y una mayor cantidá de soluto. Si esta disolución esfrezse amodo, puede caltener disueltu esti soluto por demás si nun se-y alteria. Sicasí, la disolución sobresaturada ye inestable, y con cualquier perturbación, como por casu, un movimientu sópitu, o golpes nidios nel recipiente que lu contién, el soluto por demás darréu va bastiase, quedando entós como una disolución enchida.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Chang |nome1=Raymond |títulu=Química |fecha=2007 |editorial=McGraw-Hill |ubicación=Méxicu |isbn=978-607-15-0307-7 |edición=10a ed.}}</ref> {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" class="sortable wikitable" |+ align="center" style="background: {{RGB|mar7}}; color: white"|<big>'''Tipos de Disoluciones'''</big> ! style="background: Lavender; color: Black"|Insaturada ! style="background: Lavender; color: Black"|Enchida !style="background: Lavender; color: Black"|Sobresaturada |- | Contién menor cantidá de soluto de la que ye capaz d'eslleir || Contién la máxima cantidá de soluto que s'esllee nun disolvente en particular, a una temperatura específico || Contién más soluto que la cantidá soportada en condiciones d'equilibriu pol disolvente, a una temperatura dao. |} == Concentración en términos cuantitativos == Términos cuantitativos de disolución {| {{tablaguapa}} ! Nome !Definición ! Definición ! Propiedá d'una disolución midida cuando se suministra |- | Pesu per cientu || Unidaes en pesu de soluto conteníes en 100 unidaes de pesu de disolución. || Gramos de soluto /100 gramos de disolución || Peso de disolución |- | Concentración en pesu || Peso de soluto conteníu nuna unidá de volume de disolución. || Gramos de soluto / Llitros de disolución || Volumen de disolución |- | Molaridad (M) || Númberu de moles de soluto conteníes en 1 lt de disolución. || Moles de soluto /Llitros de disolución || Volumen de disolución |- | Normalidá (N) || Númberu d'equivalentes de soluto conteníos en 1 lt de disolución. || Equivalencia de soluto / Llitros de disolución || Volumen de disolución |- | Molalidad || Númberu de moles de soluto por quilogramu de disolvente. || Moles de soluto / Quilogramos de disolvente || Pesu de disolución |} Pa usos científicos o téunicos, una apreciación cualitativa de la concentración cuasi nunca ye abonda, polo tanto les midíes cuantitatives son necesaries pa describir la concentración. A diferencia de les concentraciones espresaes d'una manera cualitativa o empírica, les concentraciones espresaes en términos cuantitativos o valorativos tomen en cuenta d'una manera bien precisa les proporciones ente les cantidaes de soluto y disolvente que se tán utilizando nuna disolución. Esti tipu de clasificación de les concentraciones ye bien utilizada na industria, los procedimientos químicos, na farmacia, la [[ciencia]], etc., yá qu'en toos ellos ye necesariu midíes bien [[precisión|precises]] de les concentraciones de los productos.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Rodriguez |nome1=Paul Ander [y] Anthony J. Sonnessa; version espanola: Hortensia Corona |títulu=Principio de quimica: introduccion a los conceutos teoricos |fecha=1973 |editorial=Editorial Limusa |allugamientu=Mexico |isbn=968-18-0880-0 |edición=1a ed., 7a reimp.}}</ref> Hai delles maneres d'espresar la concentración cuantitativamente, basándose na [[masa]], el [[volume]], o dambos. Según cómo s'esprese, puede nun ser trivial convertir d'una midida a la otra, pudiendo ser necesariu conocer la [[densidá]]. Dacuando esta información puede nun tar disponible, particularmente si la temperatura varia. Poro, la concentración de la disolución puede espresase como: * [[P/p|Porcentaje masa-masa]] (% m/m) * [[Concentración porcentual en volume|Porcentaxe volume-volume]] (% V/V) * [[Porcentaje masa-volume]] (% m/V) * [[Molaridad]] * [[Molalidad]] * Formalidá * [[Normalidá]] * [[Fracción molar]] * En concentraciones bien pequeñes: ** [[Partes per millón]] (PPM) ** [[Partes per billón]] (PPB) ** Partes por [[trillón]] (PPT) * Otres: ** [[Densidá]] ** Nomes propios Nel [[Sistema Internacional d'Unidaes]] (SI) empléguense les unidaes mol·m^-3. == Porcentaje masa-masa, volume-volume y masa-volumen. == === Porcentaje masa-masa (%&nbsp; m/m) === Defínese como la masa de soluto (sustancia que s'esllee) por cada 100 unidaes de masa de la solución:<ref>{{cita llibru|apellíos1=al.] |nome1=Ralph H. Petrucci...[et |títulu=Química xeneral: principios y aplicaciones modernes |fecha=2011 |editorial=Prentice-Hall |ubicación=Madrid [etc.] |isbn=9788483226803 |edición=10a. ed.}}</ref> <center><math> \% \mbox{ masa} = \frac{\mbox{masa de soluto (g)}}{\mbox{masa de disolución (g)}} \cdot 100 </math></center> Por casu, si eslleir 20 g d'azucre en 80 g d'agua, el porcentaxe en masa va ser: <math>\frac{20}{20 + 80}\cdot 100 = 20\%</math> o, pa estremalo d'otros porcentaxes, 20% m/m (n'inglés, % w/w). === Porcentaxe volume-volume (% v/v) === Espresa'l volume de soluto per cada cien unidaes de volume de la disolución. Suelse usar p'amiestos líquidos o gaseoses, nes que'l volume ye un parámetru importante a tener en cuenta. Esto ye, el porcentaxe que representa'l soluto nel volume total de la disolución. Suel espresase simplificadamente como «'''% v/v'''». <center><math>\ \% \mbox{ volume} = \frac{\mbox{volume de soluto (ml)}}{\mbox{volume de disolución (ml})}\cdot 100 </math></center> Por casu, si tiense una disolución del 20% en volume (20 % v/v) d'alcohol n'agua quier dicir qu'hai 20 ml d'alcohol por cada 100 ml de disolución. La graduación alcohólica de les bébores esprésase precisamente asina: un vinu de 12 graos (12°) tien un 12% v/v d'alcohol. === Porcentaxe en masa-volumen (% m/v) === Pueden usase tamién les mesmes unidaes que pa midir la [[densidá (física)|densidá]] anque nun convien combinar dambos conceutos. La densidá del amiestu ye la masa de la disolución estremada pol volume d'esta, ente que la concentración en diches unidaes ye la masa de soluto estremada pol volume de la disolución por 100. Suélense usar gramos per milillitru (g/ml) y dacuando esprésase como «'''% m/v'''». <center><math>\ \% \mbox{ m/v} = \frac{\mbox{masa de soluto (g)}}{\mbox{volume de disolución (ml)}}\cdot 100 </math></center> === Cálculos con porcentaje masa-masa y volume-volume === Pa cálculos colos porcentaxes masa-masa y volume-volume tenemos de remanar dos conceutos: # La suma de la masa del soluto más la masa del disolvente ye igual a la masa de la disolución #: Disolución = soluto + disolvente # Úsase la [[regla de trés]] pa calcular la [[proporcionalidad]]. == Molaridad == {{AP|Molaridad}} La '''[[molaridad]]''' ('''M'''), o '''concentración molar''', ye la cantidá de sustancia (n) de soluto por cada [[llitru]] de disolución. Por casu, si eslleir 0, 5 moles de soluto en 1000&nbsp;mL de disolución, tiense una concentración d'esi soluto de 0,5&nbsp; M (0, 5 molar). Pa preparar una disolución d'esta concentración davezu eslleir primero'l soluto nun volume menor, por casu 300&nbsp;mL, y treslládase esa disolución a un [[matraz aforado]], pa dempués enrasarlo con más disolvente hasta los 1000&nbsp;mL. <center><math>M =\frac{\mbox{moles de soluto (n)}}{\mbox{volume de disolucion (L)}}</math></center> Ye'l métodu más común d'espresar la concentración en química, sobremanera cuando se trabaya con [[reacción química|reacciones químiques]] y rellaciones [[estequiometría|estequiométricas]]. Sicasí, esti procesu tien l'inconveniente de que'l volume camuda cola temperatura. Represéntase tamién como: M = n / V, onde "n" ye la cantidá de sustancia (n= mol soluto/[[masa molar]]) y "V" ye'l volume de la disolución espresáu en llitros. == Molalidad == La '''molalidad''' ('''m''') ye'l númberu de [[mol]]es de soluto que contién un [[quilogramu]] de [[solvente]]. Pa preparar disoluciones d'una determinada molalidad, nun s'emplega un matraz aforado como nel casu de la molaridad, sinón que puede faese nun [[vasu de precipitaos]] y pesando con una [[balanza]] analítica, previu pesu del vasu vacíu pa pode-y restar el correspondiente valor. <center><math>m = \frac{\mbox{moles de soluto (n)}}{\mbox{masa de disolvente (kg)}} </math></center> La principal ventaya d'esti métodu de midida al respective de la [[molaridad]] ye que como'l [[Volume (física)|volume]] d'una disolución depende de la [[temperatura]] y de la [[presión]], cuando éstes camuden, el volume camuda con elles. Gracies a que la molalidad nun ta en función del volume, ye independiente de la temperatura y la presión, y puede midise con mayor precisión. Ye menos emplegada que la molaridad pero igual d'importante. La unidá del [[Sistema Internacional d'Unidaes|SI]] para molalidad ye'l mol/kg. == Formalidá == La '''formalidá''' ('''F''') ye'l númberu de [[peso-fórmula-gramo]] o Masa Molecular Relativa por [[llitru]] de disolución. <center><math>F = \frac{\mbox{nᵘPFG}}{\mbox{volume (llitru disolucion)}}</math></center> El númberu de peso-fórmula-gramu tien unidá de g / PFG. == Normalidá == La '''normalidá''' ('''N''') ye'l númberu d'[[equivalente]]s (''eq-g'') de soluto (''sto'') ente'l volume de la disolución en llitros (L) <center><math>N=\frac{eq g_{sto}}{V_{L}}</math></center> === Normalidá acedu-base === Ye la normalidá d'una disolución cuando s'utiliza pa una reacción como acedu o como [[base (química)|base]]. Por esto suelen [[Titulación|titulase]] utilizando [[Indicador de pH|indicadores de pH]].<ref>{{cita llibru|apellíos1=Vázquez |nome1=Andoni Garritz Ruiz, Laura Gasque Silva, Ana Martínez |títulu=Química universitaria |fecha=2005 |editorial=Pearson Educacion |ubicación=Méxicu |isbn=970-26-0292-0}}</ref> Nesti casu, los equivalentes pueden espresase de la siguiente forma: : <math>n={moles}\cdot{H^{+}}</math> pa un ácidu, o <math>n={moles}\cdot{OH^{-}}</math> pa una base. Onde: * ''moles'' ye la cantidá de [[Mol|moles]]. * ''OH^–'' ye la cantidá de [[hidroxilos]] vencíos por una [[molécula]] de la base. Por esto, podemos dicir lo siguiente: : <math>N={M}\cdot{H^{+}}</math> pa un ácidu, o <math>N={M}\cdot{OH^{-}}</math> pa una base. Onde: * ''M'' ye la [[#Molaridad|molaridad]] de la disolución. * ''H⁺'' ye la cantidá de [[Protón|protones]] vencíos por una [[molécula]] del ácidu. * ''OH^–'' ye la cantidá de [[hidroxilos]] vencíos por una [[molécula]] de la base. Exemplos: * Una disolución 1 M d'[[Ácidu clorhídrico|HCl]] vence 1 [[Protón|H⁺]], poro, ye una disolución 1 N. * Una disolución 1 M de [[Hidróxidu de Calciu|Ca (OH)₂]] vence 2 [[Hidroxilo|OH^–]], poro, ye una disolución 2 N. === Normalidá redox === Ye la [[normalidá]] d'una disolución cuando la utiliza pa una reacción como [[axente oxidante]] o como [[axente reductor]]. Como un mesmu compuestu puede actuar como oxidante o como reductor, suel indicase si tratar de la normalidá como oxidante (N_ox) o como reductor (N_rd). Por esto suelen [[Titulación|titulase]] utilizando [[Indicador redox|indicadores redox]]. Nesti casu, los equivalentes pueden espresase de la siguiente forma: : <math>n={moles}\cdot{y^{-}}</math>. Onde: * ''n'' ye la cantidá d'[[Equivalente|equivalentes.]] * ''moles'' ye la cantidá de [[Mol|moles]]. * ''y^–'' ye la cantidá d'[[electrones]] intercambiaos na [[Reacción química|semirreacción]] d'oxidación o amenorgamientu. Por esto, podemos dicir lo siguiente: : <math>N={M}\cdot{y^{-}}</math>. Onde: * ''N'' ye la [[normalidá]] de la disolución. * ''M'' ye la [[#Molaridad|molaridad]] de la disolución. * ''y^–'': Ye la cantidá d'electrones intercambiaos na semirreacción d'oxidación o amenorgamientu por mol de sustancia. Exemplos: * Nel siguiente casu vemos que l'[[anión]] [[nitratu]] en mediu ácidu (por casu el [[acedu nítrico]]) puede actuar como oxidante, y entós una disolución 1 M ye 3 N_ox. : 4 [[Hidronio|H⁺]] + [[Nitratu|NON₃^–]] + 3 [[Electrón|y^–]] ↔ [[Óxidu de nitróxenu|NON]] + 2 [[Agua|H₂O]] * Nel siguiente casu vemos que l'[[anión]] [[ioduro]] puede actuar como [[reductor]], y entós una disolución 1 M ye 1 N_rd. : 2 [[Ioduro|I^–]] ↔ [[Iodo|I₂]] + 2 [[Electrón|y^–]] * Nel siguiente casu vemos que'l [[catión]] argéntico, puede actuar como oxidante, onde una disolución 1 M ye 1 N_ox. : 1 [[Argéntico|Ag⁺]] + 1 [[Electrón|y^–]] ↔ [[Plata|Ag⁰]] == Concentraciones pequeñes == Pa espresar concentraciones bien pequeñes, traces d'una sustancia bien esleida n'otra, ye común emplegar les rellaciones '''[[partes per millón]]''' ('''ppm'''), '''partes por "billón"''' ('''ppb''') y '''partes por "trillón"''' ('''ppt'''). El millón equival a 10⁶, el [[billón]] d'Estaos Xuníos a 10⁹ y el [[trillón]] d'Estaos Xuníos a 10¹². Ye d'usu relativamente frecuente na midida de la composición de l'[[atmósfera terrestre]]. Asina l'aumentu de [[dióxidu de carbonu]] nel [[aire]], unu de los causantes del [[calentamientu global]], suelse dar en diches unidaes.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Fidalgu |nome1=Morris Hein, Susan Arena; traducción, Consuelo |títulu=Fundamento de química |fecha=2001 |editorial=Editorial International Thomson |ubicación=Méxicu |isbn=970-686-056-8 |edición=10a. ed.}}</ref> Les unidaes que s'usen con más frecuencia son les siguientes: <div style="float: center; margin: 3mm; padding: 1mm; width: 1000px; border: 1px solid; "> {{Columnes}} : ppmm = μg × g^–1 : ppmv = mL × m^–3 {{Nueva columna}} : ppbm = ng × g^–1 : ppbv = μL × m^–3 {{Nueva columna}} : pptm = pg × g^–1 : pptv = nL × m^–3 {{Final columnes}} *''Nota: Ponse una '''v''' o una '''m''' a la fin según trátese de partes en volume o en masa. Recordando que pa billón y trillón usa la notación d'Estaos Xuníos'' </div> Sicasí, dacuando empléguense otres unidaes. Por casu, 1 ppm de CO₂ n'aire podría ser, en dellos contestos, una molécula de CO₂ nun millón de molécules de componentes del aire. Otru exemplu: falando de traces en disoluciones aguacientes, 1 ppm correspuende a 1 mg soluto/ kg disolución o, lo que ye lo mesmo, 1 mg soluto/ L disolución -yá que nestos casos, el volume del soluto ye despreciable, y la densidá de l'agua ye 1 [[kg]]/[[llitru|L]]. Tamién se fala dacuando de rellaciones más pequeñes, por casu "cuatrillón". Sicasí son concentraciones descomanadamente pequeñes y nun se suelen emplegar. La [[IUPAC]] desaconseya l'usu d'estes rellaciones (especialmente nel casu de masa ente volume) y encamienta usar les unidaes correspondientes. Ye particularmente delicáu l'usu de ppb y ppt, dáu'l distintu significáu de ''billón'' y ''trillón'' nes redolaes d'Estaos Xuníos y européu. == Conversiones útiles == * : <math>X_{st} = \frac{m}{\frac{1000}{P_{sv}}+m}</math> * Fracción [[molar]] a molalidad ( Xst→m ), y recordando que Xst + Xsv = 1 : <math>m = \frac{1000 \cdot X_{st}}{P_{sv} \cdot X{sv}}</math> * [[Molalidad]] a molaridad ( m→M ) : <math>M = \frac{1000 \cdot d \cdot m}{1000 + (m \cdot P_{st})}</math> * Molaridad a molalidad ( M→m ) : <math>m = \frac{1000 \cdot M}{1000 \cdot d - M \cdot P_{st}}</math> * Porcentaxe en pesu a porcentaxe peso en volume : <math> \%P/V =\ \%P/P \cdot d </math> * Pesu en [[volume]] a molaridad : <math>M = \frac{\%P/V \cdot 10}{P_{st}}</math> Onde: * ''P_sv'' = Peso molar del disolvente (g/mol) * ''P_st'' = Peso molar del soluto (g/mol) * ''d'' = densidá (g/mL) * ''%P/P'' = Concentración en g soluto/100 g disolución * ''%P/V'' = Concentración en g soluto/100 mL disolución * ''m'' = Molalidad en mol de soluto/kg de disolvente == Otres formes d'indicar la concentración == Pa ciertes disoluciones d'usu bien frecuente (por casu [[ácidu sulfúrico]], [[hidróxidu de sodiu]], etc.) indícase la concentración d'otres formes: === Densidá === Magar la [[densidá (física)|densidá]] nun ye una forma d'espresar la concentración, ta ye [[proporción|proporcional]] a la concentración (nes mesmes condiciones de [[temperatura]] y [[presión]]). Por esto n'ocasiones espresa la densidá de la disolución en condiciones normales en llugar d'indicar la concentración; pero úsase más práuticamente y con disoluciones utilizaes bien llargamente. Tamién hai tables de conversión de densidá a concentración pa estes disoluciones, anque l'usu de la densidá pa indicar la concentración ye una práutica que ta cayendo en desusu. {| class="wikitable col1der col2cen col3izq col4der" | Acedu | % Pureza | Densidá a 15 °C (g/mL) |- | Nítrico || 69. 7 || 1. 42 |- | Sulfúricu || 98. 72 || 1. 84 |} === Escala Baumé === La [[escala Baumé]] ye una escala usada na midida de les '''concentraciones''' de ciertes soluciones ([[xarabe]]s, [[ácidu|ácidos]]). Foi creada pol químicu y farmacéuticu francés [[Antoine Baumé]] (1728 – 1804) en 1768 cuando construyó'l so [[aerómetru Baumé|aerómetru]]. Cada elementu de la división de la escala Baumé denominar '''grau Baumé''' y simbolízase por '''ºB''' o '''ºBé'''. === Escala Brix === Los '''graos Brix''' (símbolu '''°Bx''') sirven pa determinar el cociente total de [[sacarosa]] eslleida nun líquidu. Una solución de 25 °Bx contién 25 [[gramu|g]] d'[[azucre]] (sacarosa) por 100 [[gramu|g]] de líquidu. Dichu otra manera, en 100 g de solución hai 25 g de sacarosa y 75 g d'agua. Los graos Brix se cuantifican con un [[sacarímetro]] -que mide la [[densidá]] (o [[gravedá específica]]) de líquidos- o, más fácilmente, con un [[refractómetro]] o un [[polarímetro]]. La [[escala Brix]] ye un refinamientu de les tables de la [[escala Balling]], desenvuelta pol químicu alemán [[Karl Balling]]. La [[escala Platu]], que mide los graos Platu, tamién parte de la escala Balling. Utilícense los trés, de cutiu alternativamente. Les sos diferencies son d'importancia menor. La escala Brix úsase, sobremanera, en fabricación de [[zusmiu|zusmios]] (zusmios), de [[vinu|vinos]] de [[fruta|frutes]] y d'[[azucre]] a base de caña. Esguilar Platu utilízase, sobremanera, n'ellaboración de [[cerveza]]. La escala Balling ye obsoleta, pero inda apaez nos [[sacarímetros]] más vieyos. === Nomes propios === Delles disoluciones usar nuna concentración determinada pa delles téuniques específiques. Y en estos casos suel usase un nome propiu. {| class="toccolours" border="1" cellpadding="4" style="_margin: 0 0 1em 1em; width: 20em; border-collapse: collapse; font-size: 95%" |- align="center" !colspan="4" bgcolor="#60A0f0"|Exemplos |- align="center" bgcolor="#a6caf0" | [[Niklaus Gerber|Gerber]] | 0, 810-0, 812 | |} == Ver tamién == * [[Emulsión]] * [[Disolvente]] * [[Disolución]] * [[Equilibriu químicu]] * [[Fracción molar]] * [[Soluto]] * [[Solubilidá]] * [[Osmol]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.vaxasoftware.com/doc_edu/qui.html Tabla de fórmules de concentración de disoluciones] {{Tradubot|Concentración}} [[Categoría:Cantidá de sustancia]] [[Categoría:Soluciones]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] p639rwjz4j4ftvv27vmzngmd47b1hlu 0 113653 3709877 3594488 2022-08-19T09:20:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Hydroxide-HO-2D.png|right|thumb|200px|Anión hidróxidu.]] [[Ficheru:Hydroxide-3D-vdW.png|thumb|200px|Gráficu del [[anión]] hidróxidu.]] Los '''hidróxidos''' son un grupu de [[compuestos químicos]] formaos por un [[metal]] y el grupu funcional OH,([[ión]] hidróxidu, OH^-), denomináu [[Grupu hidroxilo|grupu hidróxidu]] o hidroxilo, qu'actúa con númberu d'oxidación -1.<ref name=":0">{{cita llibru|títulu=Quimica Pa L'Accesu a Ciclos Formativos de Grau Cimeru .e-book.|url=https://books.google.es/books?id=dPyXVbvq0QQC&pg=PA288&dq=hidr%C3%B3xidos+son+un grupu&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwinz6_MirLXAhVCNhoKHSjnAo4Q6AEILjAC#v=onepage&q=hidr%C3%B3xidos%20son%20un%20grupu&f=false|fechaaccesu=9 de payares de 2017|editorial=MAD-Eduforma|isbn=9788466530453|idioma=es}}</ref> L'hidróxidu, combinación que [[hidrólisis|deriva de l'agua]] por sustitución d'unu de los sos átomos d'[[hidróxenu]] por un metal, ta presente en munches [[Base (química)|bases]]. D'antiguo a los hidróxidos de los [[alcalinos]] y del [[amoniu]] conocer col nome de álcalis, pero esti términu tres la implantación de la nomenclatura moderna úsase más pa denominar a cualquier sustancia que presenta [[Alcalinidad|calter alcalín]]. == Formulación == Los hidróxidos formúlense escribiendo'l metal siguío del grupu dependiente cola base d'un ion de radical fayadizu con hidroxilo; ésti va ente paréntesis si'l [[subíndice]] ye mayor d'unu. Nómense utilizando la pallabra hidróxidu siguida del nome del metal, con indicación de la so valencia, si tuviera más d'una. Por casu, el Nin(OH)₂ ye'l [[hidróxidu de níquel (II)]] y el Ca(OH)₂ ye'l [[hidróxidu de calciu]] (vease [[Nomenclatura química|Nomenclatura Química]]).<ref name=":0" /> Les disoluciones aguacientes de los hidróxidos tienen calter básicu, <ref>{{cita llibru|apellíos=Hopp|nome=Vollrath|títulu=Fundamento de teunoloxía química pa formación profesional|url=https://books.google.es/books?id=JY8ZHJQn0DoC&pg=PA52&dq=disoluciones+aguacientes++hidr%C3%B3xidos++car%C3%A1cter+b%C3%A1sico&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwi5y-eYgLTXAhXoK8AKHQWBAQ8Q6AEILjAB#v=onepage&q=disoluciones%20aguacientes%20hidr%C3%B3xidos%20car%C3%A1cter%20b%C3%A1sico&f=false|fechaaccesu=10 de payares de 2017|fecha=1994|editorial=Reverte|isbn=9788429172454|idioma=es}}</ref>yá que éstos se disocian nel catión metálicu y los iones hidróxidu. Esto ye asina porque l'enllaz ente'l metal y el grupu hidróxidu ye de tipu iónicu, ente que l'enllaz ente l'osíxenu y l'hidróxenu ye covalente.<ref>{{cita llibru|títulu=Quimica 2 (UdeG)|url=https://books.google.es/books?id=1bvEJPkLfI0C&pg=PA188&dq=metal+grupu+hidr%C3%B3xido+i%C3%B3nico&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwiu-bP4g7TXAhVC1xQKHThvAZsQ6AEIJjAA#v=onepage&q=metal%20grupu%20hidr%C3%B3xido%20i%C3%B3nico&f=false|fechaaccesu=10 de payares de 2017|editorial=Ediciones Estragal|isbn=9789709758818|idioma=es}}</ref> Por casu: :'''NaOH(aq) → Na⁺(aq) + OH^-''' Los hidróxidos resulten de la combinación d'un [[óxidu básicu]] col [[agua]].<ref>{{cita llibru|títulu=Química II Segundu Semestre Tacaná|url=https://books.google.es/books?id=Cb8Bqqc-ugoC&pg=PA189&dq=hidr%C3%B3xidos+resulten+de+la+combinaci%C3%B3n+de+un+%C3%B3xido+b%C3%A1sico+con+el+agu&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwiRuMCi_LPXAhVMuhQKHSxRBJUQ6AEIJjAA#v=onepage&q=hidr%C3%B3xidos%20resulten%20de%20la%20combinaci%C3%B3n%20de%20un%20%C3%B3xido%20b%C3%A1sico%20con%20el%20agu&f=false|fechaaccesu=10 de payares de 2017|editorial=IGER|isbn=9789929804623|idioma=es}}</ref> Los hidróxidos tamién se conocen col nome de [[Base (química)|bases]]. Estos compuestos son sustances qu'en solución producen iones hidroxilo. Na clasificación mineralóxica de [[Clasificación de Strunz|Strunz]] suélse-yos englobar dientro del grupu de los [[óxidu|óxidos]], anque hai bibliografíes que los traten como un grupu estreme. Los hidróxidos clasificar en: '''básicos''', '''anfóteros''' y '''ácidos'''.<ref>{{cita llibru|títulu=Química inorgánica estructural|url=https://books.google.es/books?id=8QMxhRyAOGYC&pg=PA535&dq=hidr%C3%B3xidos&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjn9afE_7PXAhVKuxQKHXJaA4kQ6AEIKzAB#v=onepage&q=hidr%C3%B3xidos&f=false|fechaaccesu=10 de payares de 2017}}</ref> Por casu, el Zn(OH)₂ ye un hidróxidu [[anfótero]] yá que: * <o>con ácidos</o>: Zn(OH)₂ + 2H⁺ → Zn⁺² + 2H₂O * <o>con bases</o>: Zn(OH)₂ + 2OH⁻ → [Zn(OH)₄]⁻² == Ver tamién == * [[Grupu hidroxilo]] * [[Ácidu]] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Hidróxido}} [[Categoría:Oxoaniones]] [[Categoría:Hidróxidos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] rxc9hpy9kv2rxkluvn6i862425b6gtc 0 113749 3709853 3628114 2022-08-19T09:18:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Formamide-MO-3D-balls.png|thumb|200px|Les amidas tienen un [[sistema conxugáu]] sobre los átomos d'O, C, N, consistente n'[[orbital molecular|orbitales moleculares]] ocupaos × [[:en:electrones deslocalizados]]. Unu de los "[[:en:pi bond|orbitales moleculares ''π'']]" en [[:en:formamide|formamida]] amuésase enriba.]] [[Ficheru:Amide.svg|thumb|Otra versión de la amida|left]] {{otros usos|Diyarbakır|l'antigua ciudá de Mesopotamia}} Una '''amida''' ye un [[compuestu orgánicu]] que consiste nuna [[amina]] xunida a un [[grupu acilo]] convirtiéndose nuna amina aceda (o amida).<ref>{{cita llibru|apellíos=Alexandrina|nome=GALLEGO PICÓ|títulu=QUÍMICA BÁSICA|url=https://books.google.es/books?id=4I9GAgAAQBAJ&pg=PA941&dq=amina+xunida+a+un grupu+acilo&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwiR1d_Q_8fXAhWGEVAKHdgqDiIQ6AEIJjAA#v=onepage&q=amina%20xunida%20a%20un%20grupu%20acilo&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|fecha=4 d'avientu de 2013|editorial=Editorial UNED|isbn=9788436267846|idioma=es|apellíos2=María|nome2=GARCINUÑO MARTÍNEZ Rosa|apellíos3=José|nome3=MORCILLO ORTEGA Mª|apellíos4=Ánxel|nome4=VÁZQUEZ SEGURA Miguel}}</ref> Por esto'l so [[grupu funcional]] ye del tipu RCONR'R<nowiki>''</nowiki>, siendo CO un [[carbonilo]], N un átomu de nitróxenu, y R, R' y R<nowiki>''</nowiki> radicales orgánicos o átomos d'hidróxenu: Puede considerase como un deriváu d'un [[acedu carboxílico]] por sustitución del grupu —OH del ácidu por un grupu —NH₂, —NHR o —NRR' (llamáu [[grupu amino]]). [[Ficheru:Amide-general.png|thumb|right|200px|Grupu funcional amida.]] Formalmente tamién pueden considerase derivaos del [[amoniacu]], d'una [[amina]] primaria o d'una amina secundaria por sustitución d'un hidróxenu por un radical acedu, dando llugar a una amida primaria, secundaria o terciaria, respeutivamente. Concretamente pueden sintetizase a partir d'un ácidu carboxílico y una amina:<ref>{{cita llibru|apellíos=Society|nome=American Chemical|títulu=Química: un proyeutu de la American Chemical Society|url=https://books.google.es/books?id=_FJ8ljXZD7IC&pg=PA394&dq=a+partir+de+un+%C3%A1cido+carbox%C3%ADlico+y+una+amina&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwi6sf64gcjXAhVMbFAKHUn8DwkQ6AEITzAG#v=onepage&q=a%20partir%20de%20un%20%C3%A1cido%20carbox%C3%ADlico%20y%20una%20amina&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|fecha=2005|editorial=Reverte|isbn=9788429170016|idioma=es}}</ref> [[Ficheru:Amide react.png|center]] Cuando'l grupu amida nun ye'l principal, nómase usando'l prefixu carbamoil:<ref>{{cita llibru|apellíos=Alexandrina|nome=GALLEGO PICÓ|títulu=QUÍMICA BÁSICA|url=https://books.google.es/books?id=4I9GAgAAQBAJ&pg=PA927&dq=usando+el prefixu+carbamoil&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwj046P3gcjXAhVLJVAKHdwsAzMQ6AEIJjAA#v=onepage&q=usando%20el%20prefixu%20carbamoil&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|fecha=4 d'avientu de 2013|editorial=Editorial UNED|isbn=9788436267846|idioma=es|apellíos2=María|nome2=GARCINUÑO MARTÍNEZ Rosa|apellíos3=José|nome3=MORCILLO ORTEGA Mª|apellíos4=Ánxel|nome4=VÁZQUEZ SEGURA Miguel}}</ref> '''CH₃-CH₂-CH(CONH₂)-CH₂-CH₂-COOH''' → '''ácidu 4-carbamoilhexanoico'''. Toles amidas, sacante la primera de la serie, son sólides a temperatura ambiente <ref>{{cita llibru|títulu=Quimica Pa L'Accesu a Ciclos Formativos de Grau Cimeru .e-book.|url=https://books.google.es/books?id=dPyXVbvq0QQC&pg=PA260&dq=amidas+s%C3%B3lidas&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjU6JTwgsjXAhXFJVAKHXLVDNUQ6AEIMjAC#v=onepage&q=amidas%20s%C3%B3lidas&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|editorial=MAD-Eduforma|isbn=9788466530453|idioma=es}}</ref>y los sos puntos de ebullición son elevaos, más altos que los de los ácidos correspondientes. Presenten escelentes propiedaes [[disolvente]]s y son [[base (química)|bases]] bien débiles. Unu de los principales métodos de llogru d'estos compuestos consiste en faer reaccionar l'amoniacu (o aminas primaries o secundaries) con ésteres. Les amidas son comunes na naturaleza, y una de les más conocíes ye la urea,<ref>{{cita llibru|apellíos=Finck|nome=Arnold|títulu=Fertilizantes y fertilización: fundamentos y métodos pa la fertilización de los cultivos|url=https://books.google.es/books?id=llL8KcUQAQ0C&pg=PA42&dq=amidas+urea&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjiqIKig8jXAhVEbFAKHT4vCl8Q6AEIJjAA#v=onepage&q=amidas%20urea&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|fecha=1988|editorial=Reverte|isbn=9788429110104|idioma=es}}</ref> una diamida que nun contién hidrocarburos. Les proteínes y los péptidos tán formaos por amidas. Un exemplu de poliamida de cadena llarga ye'l nailon. <ref>{{cita llibru|apellíos=Society|nome=American Chemical|títulu=Química: un proyeutu de la American Chemical Society|url=https://books.google.es/books?id=_FJ8ljXZD7IC&pg=PA394&dq=poliamida+cadena+llarga++nailon.&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwj73f28g8jXAhVGmbQKHfvbAcwQ6AEIOzAD#v=onepage&q=poliamida%20cadena%20llarga%20%20nailon.&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|fecha=2005|editorial=Reverte|isbn=9788429170016|idioma=es}}</ref>Les amidas tamién s'utilicen enforma na industria farmacéutico. == Poliamidas == Les [[poliamida|poliamides]] son compuestos que contienen grupos amida.<ref>{{cita llibru|apellíos=NEWELL|nome=James|títulu=Ciencia de materiales - aplicaciones n'inxeniería|url=https://books.google.es/books?id=4JM3DQAAQBAJ&pg=PT308&dq=poliamidas+compuestos++contienen+grupos+amida&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjby5r0g8jXAhWSblAKHeEBBHIQ6AEIJjAA#v=onepage&q=poliamidas%20compuestos%20%20contienen%20grupos%20amida&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|fecha=24 d'agostu de 2016|editorial=Alfaomega Grupu Editor|isbn=9786077073116|idioma=es}}</ref> Dalgunos son sintétiques, como'l [[nailon]], pero tamién s'atopen na naturaleza, nes [[proteína|proteínes]], <ref>{{cita llibru|apellíos=Geissman|nome=T. A.|títulu=Principio de química orgánica|url=https://books.google.es/books?id=msYg6IgMFU8C&pg=PA841&dq=poliamidas+naturaleza&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjzzp6NhMjXAhWMZ1AKHYg6CRoQ6AEIPDAE#v=onepage&q=poliamidas%20naturaleza&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|fecha=1973|editorial=Reverte|isbn=9788429171808|idioma=es}}</ref>formaes a partir de los [[aminoácidu|aminoácidos]], por reacción d'un grupu carboxilo d'un aminoácidu con un grupu amino d'otru. Nes proteínes al grupu amida llámase-y [[enllaz peptídico]].<ref>{{cita llibru|títulu=Quimica 2. Un Enfoque Constructivista|url=https://books.google.es/books?id=bWViMVfoGk0C&pg=PA211&dq=prote%C3%ADnas+grupu+amida++enllaz+pept%C3%ADdico&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwivkKS0hMjXAhUSblAKHbM-AToQ6AEIMjAC#v=onepage&q=prote%C3%ADnas%20grupu%20amida%20%20enllaz%20pept%C3%ADdico&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|fecha=2007|editorial=Pearson Educación|isbn=9789702608448|idioma=es}}</ref> <div style="float:right; width:110px; border:1px; padding:2px; text-align:center"> [[Ficheru:Caprolactam-2D-skeletal.png|100px]]<br /> <span style="font-size:xx-small">ε-caprolactama</span> </div> El nailon ye una poliamida por cuenta de los carauterísticos grupos amida na cadena principal de la so formulación. Por casu, el nailon 6 llograr por polimerización de la ε-caprolactama. <div style="float:center; width:280px; border:1px; padding:2px; text-align:center">[[Ficheru:nailon_6.png]]<br /> <span style="font-size:xx-small">Nailon 6</span> </div> Ciertes poliamidas del tipu nailon son la poliamida-6, la poliamida-11, la poliamida-12, la poliamida-9,6, la poliamida-6,9, la poliamida-6,10 y la poliamida-6,12. Pueden citase como exemplu de poliamidas non lliniales los productos de condensación d'acedos dimerizados d'aceites vexetales con aminas. Les proteínes, como la seda, a la que'l nailon reemplazó, tamién son poliamidas. Estos grupos amida son bien polares y pueden xunise ente sigo por aciu enllaces per ponte d'hidróxenu. Por cuenta de esto y a que la cadena del nailon ye tan regular y simétrica, los nailones son de cutiu cristalinos, y formen escelentes fibres. ==Reacciones de amidas== {{AP|Reacciones de amidas}} Les principales reacciones de les amidas son: * [[hidrólisis de amidas|Hidrólisis aceda o básica]]: La amida s'[[hidrólisis|hidroliza]] en mediu [[alcalis|básicu]] formando un [[carboxilato]] de metal o en mediu [[ácidu]] formando un [[acedu carboxílico]]. * [[deshidratación de amidas|Deshidratación]]: En presencia d'un deshidratante como [[cloruru de tionilo]] o [[pentóxido de fósforu]] produzse un [[nitrilo]]. * [[Amenorgamientu de amidas|Amenorgamientu]]: Les amidas pueden amenorgase con [[hidruru de litiu y aluminiu]] a [[amina|amines]]. * [[Transposición de Hofmann]]: En presencia d'un [[halóxenu]] en mediu básicu produzse una complexa reacción que dexa'l llogru d'una amina con un carbonu menos na so cadena principal. == Exemplu de amida == * L'[[acrilamida]] emplegar en distintes aplicaciones, anque ye más conocida por ser probablemente carcinóxena y tar presente en bastantes alimentos al formase por procesos naturales al cocinalos. * Son fonte d'enerxía pal cuerpu humanu.<ref>{{cita llibru|títulu=Nutricion Y Alimentacion de Bovinos n'El Tropico Baxu Colombianu|url=https://books.google.es/books?id=KA__90iNDK8C&pg=PA8&dq=amidas+son+fonte+de+energ%C3%ADa&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjylrvJhsjXAhWCL1AKHRiZBUYQ6AEIPjAE#v=onepage&q=amidas%20son%20fonte%20de%20energ%C3%ADa&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|editorial=Corpoica|idioma=es}}</ref> * Pueden ser vitamines<ref>{{cita llibru|apellíos=Macarulla|nome=José M.|títulu=Biomoléculas: lleiciones de bioquímica estructural|url=https://books.google.es/books?id=WUzrV3z3NogC&pg=PA13&dq=amidas+vitamines&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwj70Km5h8jXAhXNLlAKHcLfCiEQ6AEIJjAA#v=onepage&q=amidas%20vitamines&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|fecha=1993|editorial=Reverte|isbn=9788429173383|idioma=es|apellíos2=Goñi|nome2=Félix M.}}</ref> nel cuerpu o analxésicos.<ref>{{cita llibru|apellíu=Fernández|nome=Pedro Lorenzo|títulu=Velázquez. Farmacoloxía Básica y Clínica (eBook online)|url=https://books.google.es/books?id=BeQ6D40wTPQC&pg=PA240&dq=amidas+vitamines+analg%C3%A9sicos&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwj-hIr_hsjXAhXLblAKHb3hBV8Q6AEIOTAF#v=onepage&q=amidas%20vitamines%20analg%C3%A9sicos&f=false|fechaaccesu=18 de payares de 2017|fecha=2 de marzu de 2015|editorial=Ed. Médica Panamericana|isbn=9788498354812|idioma=es}}</ref> == Importancia y usos == Les amidas son comunes na naturaleza y atópense en sustances como los aminoácidos, les proteínes, l'ADN y el ARN, hormones y vitamines. La [[urea]] ye utilizada pa la escreción del amoniacu (NH₃) nel ser humanu y mamíferos. Tamién ye bien utilizada na industria farmacéutico y na industria del [[nailon]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Amides}} {{Tradubot|Amida}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Amidas| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] s47zxxa394mvd9bof0czk2ye0v3ap4q 0 113986 3709897 3663987 2022-08-19T09:21:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{problemes artículu|2=referencies adicionales|3=formatu de referencies|t=20170722}}[[Ficheru:Modelo_de_Bohr.png|307x307px|miniaturadeimagen|derecha|Diagrama del modelu atómicu de Bohr]] El '''modelu atómicu de Bohr'''<ref>{{cita llibru|títulu = Fisica Moderna Edicion Revisada| id=v3P8NP6M5P4C|editorial = Pearson Educación|fecha = 1 de xineru de 2007|fechaaccesu = 11 d'avientu de 2015|isbn = 9789702607892|idioma = es|nome = Jorge Enrique Figueroa|apellíu = Martínez}}</ref> ye un modelu clásicu del átomu, pero foi'l primera [[modelu atómicu]] nel que s'introduz una [[Cuanto|cuantización]] a partir de ciertos postulaos. Cuidao que la cuantización del momentu ye introducida en forma ''ad hoc'', el modelu puede considerase transicional tocantes a que s'alluga ente la mecánica clásica y la cuántica. Foi propuestu en [[1913]] pol físicu danés [[Niels Bohr]],<ref>{{cita llibru|títulu = Química i|url = https://books.google.com/books?id=mjvKG4BJ0xwC|editorial = EUNED|fechaaccesu = 11 d'avientu de 2015|isbn = 9789968316262|idioma = es}}</ref> pa esplicar cómo los [[electrón|electrones]] pueden tener [[Configuración electrónica|órbites estables]] alredor del [[Nucleu atómicu|nucleu]] y por qué los átomos presentaben espectros d'emisión carauterísticos (dos problemes que yeren inoraos nel [[Modelu atómicu de Rutherford|modelu previu de Rutherford]]). Amás el modelu de Bohr incorporaba idees tomaes del [[efeutu fotoeléctricu]], esplicáu por [[Albert Einstein]] en [[1905]]. == Introducción == Bohr intentaba faer un modelu atómicu capaz d'esplicar la estabilidá de la [[materia]] y los espectros d'emisión y absorción discretos que se reparen nos [[gas]]es. Describió'l [[átomu]] d'hidróxenu con un [[protón]] nel nucleu, y xirando al so alredor un electrón. El modelu atómicu de Bohr partía conceptualmente del [[modelu atómicu de Rutherford]] y de les incipientes idees sobre cuantización que surdieren unos años antes coles investigaciones de [[Max Planck]] y [[Albert Einstein]]. Nesti modelu los electrones xiren n'órbites [[Circulo|circulares]] alredor del nucleu, ocupando la órbita de menor enerxía posible, o la órbita más cercana posible al nucleu. L'electromagnetismu clásicu predicía qu'una [[partícula cargada]] moviéndose de forma circular emitiría enerxía polo que los electrones tendríen de colapsar sobre'l nucleu en curtios intres de tiempu. Pa superar esti problema Bohr supunxo que los electrones solamente podíen movese n'órbites específiques, caúna de les cualos carauterizada pol so nivel enerxéticu. Cada órbita puede entós identificase por aciu un númberu enteru ''n'' que toma valores dende 1 d'equí p'arriba. Esti númberu "n" recibe'l nome de ''[[númberu cuánticu principal]]''. Bohr supunxo amás que'l [[momentu angular]] de cada electrón taba cuantizado y solo podía variar en fracciones enteres de la [[constante de Planck]]. D'alcuerdu al númberu cuánticu principal calculó les distancies a les cualos topábase del nucleu caúna de les órbites dexaes nel átomu d'hidróxenu. Estos niveles nun principiu taben clasificaos por lletres qu'empezaben na "K" y terminaben na "Q". Darréu los niveles electrónicos ordenar por númberos. Cada órbita tien electrones con distintos niveles d'enerxía llograda que dempués se tien que lliberar y por esa razón l'electrón va saltando d'una órbita a otra hasta llegar a una que tenga l'espaciu y nivel fayadizu, dependiendo de la enerxía que tenga, pa lliberar ensin problema y de nuevu volver a la so órbita d'orixe. Sicasí nun esplicaba l'espectru d'estructura fina que podría ser esplicáu dellos años más tarde gracies al [[modelu atómicu de Sommerfeld]]. Históricamente'l desenvolvimientu del modelu atómicu de Bohr xuntu cola [[dualidá onda-corpúsculu]] dexaría a [[Erwin Schrödinger]] afayar la ecuación fundamental de la mecánica cuántica. == Postulaos de Bohr == En [[1913]], [[Niels Bohr]] desenvolvió'l so célebre modelu atómicu d'alcuerdu a trés postulaos fundamentales:<ref>[https://books.google.es/books?id=dPyXVbvq0QQC&pg=PA97&dq=El modelu+at%C3%B3micu+de+Bohr&hl=es&ei=f8fWTO_7AqiK4gaL89ymBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10&ved=0CFwQ6AEwCQ#v=onepage&q=El%20modelu%20at%C3%B3micu%20de%20Bohr&f=false] ''Química pal accesu a ciclos formativos de grau cimeru''. e-book. MAD-Eduforma. Páxina 97. (books.google.es)</ref> === Primer postuláu === ''Los electrones describen órbites circulares en redol al nucleu del átomu ensin irradiar enerxía''. La causa de que l'electrón nun irradie enerxía na so órbita ye, pel momento, un postuláu, yá que según la [[electrodinámica|electrodinámica clásica]] una carga con un movimientu aceleráu tien d'emitir enerxía en forma de [[radiación]]. Pa caltener la órbita circular, la fuercia qu'esperimenta l'electrón —la [[Fuercia de Coulomb|fuercia coulombiana]] pola presencia del nucleu— tien de ser igual a la [[fuercia centrípeta]]. Esto danos la siguiente espresión: {{ecuación| <math> k{Ze^2 \over r^2} = {m_ev^2 \over r} </math> ||center}} :Onde'l primer términu ye la fuercia llétrico o de Coulomb, y el segundu ye la fuercia centrípeta; ''k'' ye la constante de la fuercia de Coulomb, ''Z'' ye'l [[númberu atómicu]] del átomu, ''y'' ye la [[carga del electrón]], <math>m_y</math> ye la masa del electrón, ''v'' ye la velocidá del electrón na órbita y ''r'' el radiu de la órbita. Na espresión anterior podemos estenar el radiu, llogrando: {{ecuación|<math>r=k{Ze^2 \over m_ev^2}</math>||center}} Y agora, con esta ecuación, y sabiendo que la enerxía total ye la suma de les enerxíes cinético y potencial: {{ecuación|<math>Y=T+V={1 \over 2}m_ev^2-k{Ze^2 \over r}=-{1 \over 2}{kZe^2 \over r}</math>||center}} :Onde queda espresada la enerxía d'una órbita circular pal electrón en función del radiu de dicha órbita. Nota: dacuando puede trate escrita en términos de la permitividad del vacíu <math>k=1/4\pi\epsilon_0</math> , o n'unidaes electroestáticas de carga: k=1 . === Segundu postuláu === [[Ficheru:MODELO ATÓMICO DE BOHR.png|thumb|151x151px]] ''Les úniques órbites dexaes pa un electrón son aquelles pa les cualos el [[momentu angular]], <math>L</math>, del electrón sía un múltiplu enteru de <math>\hbar={h \over 2\pi}</math>.'' Esta condición matemáticamente escríbese: {{ecuación| <math>L=m_evr=n\hbar</math>||center}} :con <math> n=1,2,3,\dots</math> A partir d'esta condición y de la espresión pal radiu llograda antes, podemos sustituyir <math>v</math> y queda la condición de cuantización pa los radios dexaos: {{ecuación| <math>r_n={n^2\hbar^2 \over km_eZe^2}</math>||center}} :con <math> n=1,2,3,\dots</math>; subíndice introducíu nesta espresión pa resaltar que'l radiu agora ye una magnitú discreta, a diferencia de lo que dicía'l primer postuláu. Agora, dándo-y valores a <math>n</math>, [[númberu cuánticu principal]], llogramos los radios de les órbites dexaes. Al primeru d'ellos (con n=1), llámase-y [[radio de Bohr]]: {{ecuación|<math>a_0={\hbar^2 \over k m_y y^2}=0.529</math>||center}} :espresando la resultancia en [[ångström]]. De la mesma podemos agora sustituyir los radios dexaos <math>r_n</math> na espresión pa la enerxía de la órbita y llograr asina la enerxía correspondiente a cada nivel dexáu: {{ecuación|<math>Y_n=-{1 \over 2}{k^2m_eZ^2y^4 \over n^2\hbar^2}</math>||center}} Igual qu'antes, pal [[átomu d'hidróxenu]] (Z=1) y el primer nivel dexáu (n=1), llogramos: {{ecuación|<math>Y_0=-{1 \over 2}{k^2m_y y^4 \over \hbar^2}=-13.6\text{ eV}</math>||center}} :que ye la llamada ''enerxía del estáu fundamental del átomu d'Hidróxenu''. Y podemos espresar el restu d'enerxíes pa cualesquier Z y n como: {{ecuación|<math>Y_n={Z^2\over n^2}Y_0</math>||center}} [[Ficheru:Bohr-model.png|thumb|166x166px]] === Tercer postuláu === ''L'electrón solo emite o absuerbe enerxía nos saltos d'una órbita dexada a otra. En dichu cambéu emite o absuerbe un fotón que la so enerxía ye la diferencia d'enerxía ente dambos niveles''. Esti fotón, según la [[llei de Planck]] tien una enerxía: {{ecuación|<math>Y_{\gamma}=h \nu=Y_{n_f} - Y_{n_i}</math>||center}} :onde <math>n_i</math> identifica la órbita inicial y <math>n_f</math> la final, y <math>\nu</math> ye la frecuencia. Entós les frecuencies de los fotones emitíos o absorbíos na transición van ser: {{ecuación| <math>\nu = {k^2 m_y Z^2 y^4 \over 2 h \hbar^2} \left({1 \over n_i^2}-{1 \over n_f^2}\right)</math>||center}} Dacuando, en cuenta de la frecuencia suelse dar la inversa del llonxitú d'onda: {{ecuación| <math>\overline{\nu} = {1 \over \lambda} = {k^2 m_y Z^2 y^4 \over 2 h c \hbar^2} \left({1 \over n_i^2}-{1 \over n_f^2}\right)</math>||center}} Esta última espresión foi perbién recibida porque esplicaba teóricamente la fórmula fenomenológica topada antes por [[Balmer]] pa describir les [[Serie de Balmer|llinies espectrales]] reparaes dende finales del [[sieglu XIX]] na desexcitación del Hidróxenu, que veníen daes por: {{ecuación| <math>\overline{\nu} = {1 \over \lambda} = R_H \left({1 \over 2^2}-{1 \over n^2}\right)</math> ||center}} :con <math>n=3,4,5,\dots</math>, y onde <math>R_H</math> ye la [[constante de Rydberg]] pal hidróxenu. Y como vemos, la espresión teórica pal casu <math>n_f=2</math>, ye la espresión predicha por Balmer, y el valor midíu esperimentalmente de la constante de Rydberg (<math>1.097 10^7 m^{-1}</math>), coincide col valor de la fórmula teórica. Puede demostrase qu'esti conxuntu d'hipótesis correspuende a la hipótesis de que los electrones estables orbitando un átomu tán descritos por funciones d'onda estacionaries. Un modelu atómicu ye una representación que describe les partes que tien un átomu y como tán dispuestes pa formar un tou. Basándose na [[constante de Planck]] <math>Y = h \nu\,</math> consiguió cuantizar les órbites reparando les llinies del espectru. == Ver tamién == * [[Modelu atómicu de Thomson]] * [[Modelu atómicu de Rutherford]] * [[Modelu atómicu de Sommerfeld]] * [[Modelu atómicu de Schrödinger]] * [[Modelu del átomu cúbicu]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.sc.ehu.es/sbweb/fisica/elecmagnet/movimientu/bohr/bohr.htm Modelu atómicu de Bohr (UPV)] {{Socesión | predecesor = [[Modelu atómicu de Rutherford]] | títulu = Modelu atómicu de Bohr | periodu = 1913-1916 | socesor = [[Modelu atómicu de Sommerfeld]] }} {{Tradubot|Modelu atómico de Bohr}} [[Categoría:Modelos atómicos|Bohr]] [[Categoría:Modelos y teoríes averaes|Bohr, modelu atómica de]] [[Categoría:1913]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] o95bh9ybrtqpzb7c7mgppa4u7opvecf 0 114185 3709500 3634829 2022-08-19T05:52:21Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{wikificar|relixón|t=20130119122742}} {{redirixe|Mitu d'orixe|mitu fundacional}} El '''mitu de la creación''' ye una historia [[mitoloxía|mitolóxico]]-[[relixón|relixosa]] o una esplicación que describe los empiezos del [[universu]], de la [[Tierra]], de la [[abioxénesis|vida]] y del [[primer humanu]] usualmente como un actu apostáu de creación realizáu por una o más [[deidá|deidaes]] == Llista de mitos de la creación == === África === ==== Yoruba ==== {{AP|Yoruba}} [[Olorum]],, pidió a los sos fíos que crearen un nuevu reinu nel que s'estendieren los sos descendientes, otorgándo-y el nome d'[[Ile-Ife]]. siendo les primeres agües el so oxetivu, por dicha cadena baxó [[Oduduwa]], portando un puñáu de tierra nos sos bolsos, una pita de cinco dedos y una grana. Oduduwa refundió'l puñáu de tierra sobre les agües, formándose asina'l so nuevu reinu. Ellí la pita resgó'l suelu y soterró la grana, de la que creció un gran árbol de dieciséis cañes, que son los dieciséis fíos de Oduduwa, de los que baxen los dieciséis tribus yoruba.< ==== Zulú ==== Pa la etnia [[zulú (etnia)|zulú]], [[Unkulunkulu]] remaneció del vacíu y creó el primer home a partir de dos roques y pidió-yos a los sos compañeros semidioses y a los dioses que, con ayuda de les yerbes, crearen a dos seres humanos: un home y una muyer. === América del norte === ==== Inuit ==== {{AP|Inuit}} Nel orixe del mundu, tan solo había un home y una muyer, ensin nengún animal. La muyer pidió a [[Kaila]], el dios del cielu, que poblara la Tierra. Kaila ordenó-y faer un furacu nel xelu pa pescar. Entós, ella foi sacando del furacu, unu a unu, tolos animales. El [[caribú]] foi'l postreru. Kaila díxo-y que'l caribú yera'l so regalu, el más guapu que podría face-y, porque alimentaría al so pueblu. El caribú multiplicóse y los fíos de los humanos pudieron cazalos, comer la so carne, texer los sos vistíos ya iguar les sos tiendes. Sicasí, los humanos siempres escoyíen los caribús más grandes. Un día, solo quedáron-yos los débiles y los enfermos, polo que los inuits nun quixeron más. La muyer quexóse entós a Kaila. El la reenvió al xelu y ella pescó'l llobu, unviáu por [[Amarok (mitoloxía)|Amarok]], l'espíritu del [[Canis lupus|llobu]], por que se comiera a los animales débiles y enfermos col fin de caltener a los caribús con bona salú. === América central === ==== Azteca ==== {{AP|Azteca}} [[Ficheru:Monolito_de_la_Piedra_del_Sol.jpg|thumb|La [[Piedra del Sol]] nel [[Muséu Nacional d'Antropoloxía (Méxicu)|Muséu Nacional d'Antropoloxía]] de [[Méxicu]].]] Los azteques teníen dellos mitos de la creación, resultáu de la integración de distintes cultures. N'unu d'ellos, [[Tezcatlipoca]] y [[Quetzalcóatl]] danse cuenta de que los dioses siéntense vacíos y precisen compañía. Por ello precisen crear la tierra. Esistía solo un inmensu mar, onde vivía la bisarma de la tierra. P'atraelo, [[Tezcatlipoca]] ufierta'l so pie como carnada y la bisarma sale y comer. Primero que pueda somorguiase, los dos dioses tomar, espurrir pa dar a la tierra la so forma. Los sos güeyos convertir en llagunes, les sos llárimes en ríos, los sos furos en cueves. Dempués d'eso, dan-y el don de la vexetación pa confortar el so dolor. Y darréu diéronse a la xera de crear a los primeros homes. Según otru [[mitu]] conocíu como «[[Quintu Sol|La lleenda del quintu sol]]», nel principiu, tou yera negru, ensin vida, muertu. Los dioses axuntar en [[Teotihuacan]] plantegándose la cuestión de quién tendría la carga de crear al mundu, pa lo cual unu d'ellos tendríase que refundiar a una [[foguera]]. Dos d'ellos fueron escoyíos como víctimes pa tal fin. Sicasí'l más fuerte y brengosu, al momentu de llanzase a la foguera, recula ante'l fueu; polo que'l segundu, un pequeñu dios, humilde y probe (usáu como metáfora del pueblu azteca sobre los sos oríxenes), llanzar ensin bazcuyar al fueu, convirtiéndose nel Sol. Al ver esto, el primer dios, sintiendo coraxe, decide refundiase a la foguera, convirtiéndose na [[Lluna]]. ==== Maya ==== {{AP|Cultura maya}} El mitu maya de la creación ta bellamente esplicáu nel so llibru sagráu, el ''[[Popol Vuh]]''. Nél, de primeres solo esistíen los dioses nun estáu latente sobre un mar inmóvil, y entós hubo pallabres y decidieron crear el mundu por qu'esistiera el ser humanu. Dos veces trataron de crear a la humanidá y los dos vegaes fallaron, llamando a dioses cada vez de menor rangu por que los ayudar. La primera trataron de faelos con folla, pero los humanos nun pudieron remanecer de la folla y amás yeren tontos y ensin alma. Depués intentaron con madera, y estos humanos movíense y falaben, pero yeren perezosos y nun teníen voluntá. Y finalmente crearon a los humanos con masa de maíz entemecida con el sangre de los dioses. Asina'l sangre de los humanos ye la so alma y ye l'alma de los dioses, asina los homes yeren unu colos dioses y allos teníen de volver.<ref>[https://web.archive.org/web/20090126060734/http://www.wsu.edu/~delahoyd/creation.populvuh.html WSU.edu El mitu maya de la creación], nel sitiu web WSU.edu.</ref> === América del Sur === ==== Inca ==== {{AP|Inca}} Los pueblos de los [[civilización andina|Andes centrales]] entendíen los oríxenes de cada pueblu de manera aisllada como apaiciones divines a partir de dalgún fechu natural conocíu como [[pacarina]]. L'orixe del home recái sustancialmente nos dos fíos del Sol, [[Mancu Capac]] y [[Mama Ocllo]], quien salieron del [[llagu Titicaca]] y dieron orixe a los [[inca|inques]] del [[Cuzco]], que ―acordies cola [[lleenda de los hermanos Ayar]]― creíen que'l so pueblu surdiera del cuetu de [[Tampu Tocco]]. ==== Mapuche ==== {{AP|Mapuche}} Antes de l'actual humanidá vivíen otros homes. Un día, la culiebra marina [[Kai Kai Vilú]] decidió esterminalos afogándolos cola agua del mar. La culiebra bona [[Tenten y Caicai|Treng Treng Vilú]] se compadeció de los humanos y conducir a los montes pa salvalos, asina mesmu fixo crecer el tamañu d'estes a midida que Kai Kai faía crecer el mar. El duelu ente estos dos espíritos foi llargu y significó la muerte de munchos homes, a quien Treng Treng convertir n'aves, peces y llobos marinos. Solo un puñáu d'homes sobrevivió (los antepasaos de los mapuches) y en faciendo un [[Nguillatún]] o ceremonia llograron aselar a Kai Kai y depués poblar la tierra. Sicasí, ante les sos maldaes Treng Treng unvió-yos erupciones de volcanes, que los obligaron a vivir en territorios más seguros onde nun tán espuestos a los maremotos que los unvia Kai Kai o les erupciones de Treng Treng. === Europa === ==== Grecia clásica ==== Los mitos d'orixe» o «mitos de creación» representen un intentu por faer comprensible l'universu en términos humanos y esplicar l'orixe del mundu.<ref>{{cita llibru |apellíos=Brazouski|nome=A.|autor2=Klatt, M. J.|títulu=Children's Books on Ancient Greek and Roman Mythology: An Annotated Bibliography|editorial = Greenwood Publishing|añu=1994|isbn = 0-313-28973-5|páxines=x}}</ref> El rellatu más llargamente aceptáu del empiezu de les coses tal como la recueye la ''Teogonía'' de Hesíodo empieza col [[Caos (mitoloxía)|Caos]], un fondu vacíu. D'este remaneció [[Gea]] (la Tierra) y dellos otros seres divinos primordiales: [[Eros]] (Amor), l'[[Abismu (relixón)|Abismu]] (el [[Tártaru (mitoloxía)|Tártaru]]) y el [[Érebo]].<ref name="Theogony116-138">Hesíodo: ''Teogonía'' [[s:Teogonía|116–138]].</ref> Sin ayuda masculina, Gea dio a lluz a [[Uranu (mitoloxía)|Uranu]] (el Cielu), qu'entós la fertilizó. D'esta unión nacieron, primero, los [[Titanes]] ([[Océanu (mitoloxía)|Océanu]], [[Ceu]], [[Críu]], [[Hiperión]], [[Xapetu]], [[Tea]], [[Rea]], [[Temis (mitoloxía)|Temis]], [[Mnemósine]], [[Febe (mitoloxía)|Febe]], [[Tetis (titánide)|Tetis]] y [[Cronos]]), depués los [[Cíclope]]s y los [[Hecatónquiros]] o Centimanos. Cronos («el más nuevu, de mente retorcigañada, el más tarrecible de los fíos [de Gea]»)<ref name="Theogony116-138"/> capó al so padre y convirtióse nel gobernante de los titanes cola so hermana y esposa Rea como consorte y los otros Titanes como la so corte. Esta tema de conflictu padre-fíu repitióse cuando Cronos enfrentar col so fíu, [[Zeus]], que persuadíu pola so madre desafió-y a una guerra pol tronu de los dioses. A la fin, cola ayuda de los Cíclopes (a quien lliberó del Tártaru), Zeus y los sos hermanos llograron la victoria, condergando a Crono y los Titanes a prisión nel Tártaru.<ref name="Theogony713-735">Hesíodo: ''Teogonía'', [[s:Teogonía|713-735]]</ref> El pensamientu griegu antiguu sobre poesía consideraba la teogonía como'l xéneru poéticu prototípicu ―el ''mythos'' prototípicu― y atribuyíen-y poderes casi máxicos. [[Orfeo]], el poeta arquetípico, yera tamién l'arquetipu de cantante de teogonías, qu'usaba p'aselar mares y nubes nes ''[[Argonáuticas (Apolonio de Rodas)|Argonáuticas]]'' de Apolonio, y pa trescalar los pedreses corazones de los dioses del [[inframundu]] nel so descensu al [[Hades]]. Cuando [[Hermes]] inventa la [[llira (instrumentu musical)|llira]] nel ''Himnu homéricu a Hermes'', lo primero que fai ye cantar la nacencia de los dioses.<ref>[http://omacl.org/Hesiod/hymns.html ''Himnu homéricu a Hermes''] (414-435).</ref> La ''Teogonía'' de Hesíodo nun ye solo'l rellatu sobre los dioses calteníu más completu, sinón tamién el rellatu calteníu más completu de la función arcaica de los poetes, cola so llarga invocación preliminar a les [[Musa|Muses]]. La teogonía foi tamién la tema de munchos poemes güei perdíos, incluyendo los atribuyíos a Orfeo, [[Muséu (poeta)|Muséu]], [[Epiménides]], [[Abaris]] y otros llexendarios profetes, que s'usaben en rituales privaos de purificación y en [[relixón mistérica|ritos mistéricos]]. Hai nicios de que [[Platón]] taba familiarizáu con dalguna versión de la teogonía órfica.<ref name="Betegh147">{{cita llibru |apellíos=Betegh|nome=G.|títulu=The Derveni papyrus|editorial = [[Cambridge University Press]]|añu=2004|isbn = 0-521-80108-7|páxines=147}}</ref> Unos pocos fragmentos d'estes obres caltener en cites de filósofos [[neoplatonismu|neoplatónicos]] y fragmentos de [[papiru]] apocayá desenterraos. Unu d'estos fragmentos, el [[papiru de Derveni]], demuestra anguaño que siquier nel sieglu V&nbsp;e.&nbsp;C. esistía un poema teogónico-cosmogónicu de Orfeo. Esti poema intentaba superar a la ''Teogonía'' de Hesíodo y la xenealoxía de los dioses ampliar con [[Nix]] (la Nueche) como un empiezu definitivu antes de Uranu, Crono y Zeus.<ref>{{cita llibru |apellíos=Burkert|nome=W.|títulu=Greek religion: archaic and classical|editorial = Blackwell Publishing|añu=2002|isbn = 0-631-15624-0|páxines=236}}</ref><ref name="Betegh147"/> Los primeros cosmólogos reaccionaron contra, o dacuando basáronse en, les concepciones mítiques populares qu'esistieren nel mundu griegu por dalgún tiempu. Dalgunes d'estes concepciones populares pueden ser deducíes de la poesía de Homero y Hesíodo. En Homero, la Tierra yera vista como un discu planu llexando nel ríu d'[[Océanu (mitoloxía)|Océanu]] y apoderáu per un cielu semiesféricu con sol, lluna y estrelles. El Sol ([[Helios]]) cruciaba los cielos como auriga y saleaba alredor de la Tierra nuna copa dorada pela nueche. Podíen dirixise oraciones y emprestar xuramentu pol sol, la tierra, el cielu, los ríos y los vientos. Les fisuras naturales considerábense popularmente entraes a la morada soterraña de Hades, llar de los muertos.<ref>{{cita llibru |apellíos=Algra|nome=K.|títulu=The Cambridge History of Hellenistic Philosophy|editorial = Cambridge University Press|añu=1999|isbn = 0-521-61670-0|capítulu=The beginnings of cosmology|páxines=45}}</ref> ==== Países nórdicos ==== Nel principiu, taba'l mundu de xelu [[Niflheim]], y el mundu de fueu [[Muspelheim]], y ente ellos taba'l [[Ginnungagap]], un buecu fondu», onde nada vivía. En Niflheim había una fonte d'agües xelaes, llamáu [[Hvergelmir]] (‘calderu ruxente'), que trebolgaba, y aquello que cayía, facer en Ginnungagap. Al tomar contautu col vacíu tresformar en xelu, hasta, qu'a la fin, el xelu terminó enllenándolo. Les áscuares de Muspelheim cayíen sobre'l xelu, creando grandes nubes de vapor d'agua, que al llegar otra vegada a Niflheim, creaben un bloque de xelu, n'unu de los cualos taba un xigante primitivu, [[Ymir]] y una vaca xigante, [[Auðumbla]] de la cual alimentábase Ymir bebiendo la so lleche. Esta llambió'l xelu, creando'l primer dios, [[Buri]], que foi padre de [[Bor (mitoloxía nórdica)|Bor]], quien de la mesma foi padre de los primeres [[Æsir]], [[Odín]], y los sos hermanos [[Vili]] y [[Ve (mitoloxía nórdica)|Ve]]. [[Ymir]] yera un [[Hermafroditismo|hermafrodita]] y les sos piernes copularon ente sigo, creando la raza de los [[Jotun|xigantes]] solo. Depués los fíos de Bor; Odín, Vili, y Ve; asesinaron a Ymir y del so cuerpu crearon el mundu.<ref name=Pitt>[http://www.pitt.edu/~dash/creation.html Mitu nórdicu de la creación] nel sitiu web Pitt.edu.</ref> Los dioses regulaben el pasu de los díes y les nueches, según les estaciones. Los primeros seres humanos fueron [[Ask]] (''ash'', [[Fraxinus|fresnu]]) y [[Embla]] (''elm'', [[Ulmus minor|llamera]]), que fueron tallaos de madera y traíos a la vida y daos atributos humanos por Odín xunto a los sos hermanos [[Vili]], y [[Ve (mitoloxía nórdica)|Ve]] según ''[[Gylfaginning]]'' o xunto a [[Hœnir]] y [[Lóðurr]] según ''[[Völuspá]]''. [[Sól]] ye la diosa del [[sol]], una fía de [[Mundilfari]], y esposa de [[Glen (mitoloxía)|Glen]]. Tolos díes, acaballa al traviés de los cielos nel so carru, tirada por dos caballos llamaos [[Alsvid]] y [[Arvak]]. Esti pasaxe ye conocíu como [[Alfrodull]], que significa «gloria de elfos», un [[Kenningar|kenning]] común pa sol. Sól ye cazada mientres el día por [[Sköll]], un llobu que quier taramiala. Los [[eclís solar|eclises solares]] signifiquen que Skoll casi la atrapó. Ta destináu que Skoll, eventualmente, va atrapar y taramiar a Sól; sicasí va ser reemplazada pola so hermana. La hermana de Sol, la [[lluna]], [[Mani]], ye cazada por [[Hati]], otru llobu. La tierra ta protexida del calor total del sol por [[Svalin]], quien s'atopa ente'l sol y ella. Na creencia nórdica, el sol nun daba lluz, que sicasí emanaba de les melenes de Alsvid y Arvak.<ref name=Pitt/> En ''Völuspá'', la [[völva]] describe'l gran fresnu [[Yggdrasil]] y a los trés [[nornas]] (símbolos femeninos del destín inesorable; los sos nomes; [[Urðr]] (Urd), [[Verðandi]] (Verdandi), y [[Skuld (Norna)|Skuld]]; rellaciónense'l pasáu, presente y futuru), quien xiraben los filos del destín so él.<ref name=Pitt/> === Estremu Oriente === ==== China ==== Una carauterística única de la cultura [[china]] ye la relativamente tardida apaición na lliteratura de los mitos sobre la creación, que lo faen tres la fundación del [[confucionismu]], el [[taoísmu]] y les relixones populares. Les histories tienen delles versiones, dacuando contradictories ente sigo. Por casu, la creación de los primeros seres ye atribuyida a [[Shangdi]], [[Tian]] (el cielu), [[Nüwa]], [[Pangu]] o'l [[emperador de Jade]]. En tol Estremu Oriente y [[Oceanía]], esistía un [[dualismu]] cosmolóxicu oponiéndose dos principios, per una parte la lluz, el sol y el fueu, per otra parte la escuridá, la lluna y l'agua. Xeneralmente, un páxaru representaba al primer principiu. En China, tratar d'un cuervu. El páxaru solar ye unu de les temes privilexaes de la [[dinastía Shang]], la primer dinastía china que la so esistencia certificar per mediu de l'arqueoloxía. Una culiebra, como un animal acuáticu, representaba al segundu principiu. La madre de [[Shun]] ―unu de los soberanos míticos de China―, pertenecía al clan de la culiebra, y el so padre pertenecía al clan del páxaru. Poro, Shun yera resultante de la unión de los dos principios. Esti mitu ilustra tamién el totemismu de l'antigua sociedá china, según el cual cada cla tenía un animal antepasáu, según la exogamia, qu'esixía que los maríos fueren provenientes de cles distintes. [[Xiè]] yera l'antepasáu de Shang y la so madre llamábase [[Jiandi]]. Un día, foi bañase colos sos sirvientes nel ríu de la llomba escura. Un páxaru negru (probablemente una golondrina o un cuervu) pasó llevando un güevu multicolor nel so picu. Dexar cayer. Jiandi tomar y poner na so boca, pero por descuidu tragar. Tres esto, concibió a Xie. Nesti rellatu, tratar d'una forma particular de la unión de los dos principios cósmicos, cuidao que esti mitu fai intervenir per una parte a l'agua y a la escuridá, y per otra parte un páxaru. [[Shangdi]], apaez na lliteratura escontra'l 700&nbsp;e.&nbsp;C. o antes (la fecha depende de la datación del [[Shujing]], el clásicu de la historia). Shangdi paez tener los atributos d'una persona, pero nun se-y identifica como creador hasta la [[dinastía Han]]. L'apaición de [[Tian]], el Cielu, na lliteratura presenta'l mesmu problema que Shangdi, dependiendo tamién de la fecha del Shujing. Les cualidaes del Cielu y de Shangdi paecen xunise na lliteratura posterior hasta ser adoraos como una sola entidá, por casu nel [[Templu del Cielu]] de [[Beixín]]. La identificación de les llendes ente unu y otru, inda nun foi resuelta. [[Nüwa]] apaez en redol al añu [[años 350 e.C.|350&nbsp;e.&nbsp;C.]] El so compañeru ye [[Fuxi]] y dacuando adorar como los ancestros últimos de la humanidá. [[Pangu]] apaez na lliteratura non antes del añu 200 de la nuesa era. Foi'l primer creador. Al empiezu solo había un caos ensin forma del que surdió un güevu de 18&nbsp;000&nbsp;años. Cuando les fuercies [[yin y yang]] taben permediaes, Pangu salió del güevu y tomó la xera de crear el mundu. Estremó'l yin y el yang col so hachu. El yin, pesáu, fundir pa formar la tierra, ente que'l yang alzar pa formar los cielos. Pangu permaneció ente dambos alzando'l cielu mientres 18&nbsp;000&nbsp;años, tres los cualos folgó. De la so respiración surdió'l vientu, de la so voz el truenu, del güeyu esquierdu'l Sol y del derechu la Lluna. El so cuerpu tresformar nos montes, la so sangre nos ríos, los sos músculos nes tierra fértiles, el vellu de la so cara nes estrelles y la [[Vía Láctea]]. El so pelo dio orixe a los montes, los sos güesos a los minerales de valor, el migollu a los diamantes sagraos. El so sudu cayó en forma d'agua y les pequeñes criatures que poblaben el so cuerpu ([[pulga|pulgues]] en delles versiones), llevaes pol vientu, convertir nos seres humanos. L'[[emperador de Jade]] apaez na lliteratura dempués del establecimientu del [[taoísmu]]. Tamién se-y representa como [[Yuanshi Tianzun]] o como [[Huangtian Shangdi]]. ==== Xapón ==== Los primeros dioses convocaron dos criatures divines a la esistencia, el machu [[Izanagi]] y la fema [[Izanami]], y encargar la creación de la primer tierra. P'ayudar a realizar esto, dióse-yos a Izanagi y Izanami una llanza decorada con xoyes, llamada Amenonuhoko (llanza de los cielos). Entós, los dos deidaes fueron a la ponte ente'l Cielu y la Tierra, [[Amenoukihashi]] (ponte flotante de los cielos) y ximelgaron l'océanu cola llanza. Cuando les gotes d'agua salao cayeron de la punta de la llanza, formaron la islla [[Onogoro]] (autoformada).<ref name=WSU_Japon>[https://web.archive.org/web/20080415031601/http://www.wsu.edu:8080/~wldciv/world_civ_reader/world_civ_reader_1/kojiki.html Mitu xaponés de la creación], nel sitiu web WSU.edu.</ref> Ellos baxaron de la ponte de los cielos y fixeron la so casa na isla. Ellos deseyaron xunise y asina construyeron una pilastra llamada Amenomihashira y alredor d'él llevantaron un palaciu llamáu Yahirodono (l'habitación que la so área ye de 8 brazos). Izanagi y Izanami xiraron alredor de la pilastra en direiciones opuestes y cuando s'atoparon, Izanami, la deidá femenina, faló primero con un saludu. Izanagi pensó qu'esta nun yera la manera apropiada, sicasí xuniéronse sía comoquier. Tuvieron dos fíos, [[Hiruko]] (infante de l'agua) y [[Awashima]] (isla de burbuyes) pero fueron mal fechos y nun se consideraron dioses.<ref name=WSU_Japon/> Ellos punxeron a los neños nun [[bote]] y embarcar al [[mar]], entós pidiéron-yos a los otros dioses una respuesta sobre lo que fixeron mal. Ellos respondieron que'l dios masculín tuvo d'empecipiar la conversación mientres la ceremonia d'unión. Asina que Izanagi y Izanami dirixiéronse alredor de la pilastra una vegada más, y esta vegada, cuando s'atoparon, Izanagi faló primero y el so matrimoniu foi entós esitosu.<ref name=WSU_Japon/> D'esta unión nacieron el Ohoyashima (los ocho grandes islles de la cadena xaponesa): * [[Awaji]] * [[Iyo (isla)|Iyo]] (darréu [[Shikoku]]). * [[Ogi]] * [[Tsukushi]] (darréu [[Kyushu]]). * [[Iki]] * [[Tsushima (isla)|Tsushima]] * [[Sado (Niigata)|Sado]] y * [[Yamato (isla)|Yamato]] (darréu [[Honshu]]).<ref name=WSU_Japon/> Nótese que nos tiempos antiguos, [[Hokkaidō]], [[Chishima]] y [[Isla de Okinawa|Okinawa]] nun formaben parte de [[Xapón]].<ref name=WSU_Japon/> Ellos crearon seis islles más y munches deidaes. Sicasí, Izanami morrió al dar a lluz al infante [[Kagututi]] (encarnación del fueu) o [[Ho-Masubi]] (causante del fueu). Ella foi soterrada nel monte Hiba, na frontera de les vieyes provincies d'[[Izumo (provincia)|Izumo]] y [[Hōki (provincia)|Hōki]], cerca de [[Yasugi]] na [[prefeutura de Shimane]]. Desapaecíu en cólera, Izanagi mató a Kagututi. La so muerte tamién creó docenes de deidaes.<ref name=WSU_Japon/> Los dioses nacíos de Izanagi y Izanami son simbólicos sobre aspeutos importantes de la naturaleza y la cultura, pero ellos son munchos pa ser mentaos equí.<ref name=WSU_Japon/> ==== India ==== ===== Budismu ===== Nel [[budismu]] l'universu o conceutu de mundu nunca tuvo orixe, pero tampoco tien fin, los budistes creen en que'l mundu siempres esistió. El budismu en sí mesmu ignora lo referío al orixe de la vida. [[Buda]], al referise al orixe de la vida, dixo: «Pensar avera del (orixe) del mundu, oh monxos, ye un impensable que nun tendría de ser pensáu; pensando nesto, unu esperimentaría aflicción y llocura. Estos cuatro impensables, oh monxos, nun tendríen de ser pensaos; pensando nestos, unu esperimentaría aflicción y llocura». Al respective de ignorar la entruga del orixe de la vida, Buda dixo: «¿Y por qué nun falo sobre esto? Porque nun tien rellación col oxetivu, nun ye daqué fundamental pa la vida santa. Nun conduz al desencantu, la falta de pasión, la cesación, l'aselu, conocencia direuta, l'espertar, la llibertá. Ye por eso que nun falo d'ello». Buda tamién compara la entruga del orixe de la vida ―según otres entrugues metafísiques― cola parábola de la flecha envelenada: un home ye algamáu por una flecha envelenada pero, primero que'l médicu estrayer, él quier saber quién lu disparó (analoxía cola esistencia de Dios), d'ónde vieno la flecha (esto ye, d'ónde vieno l'universu y Dios), por qué esa persona disparólu (por qué Dios creó l'universu), etc. Si l'home sigue preguntando eses coses primero que-y estrayigan la flecha, el Buda razona que va morrer antes de llograr la respuesta. El budismu esmolezse menos de responder a entrugues como l'orixe de la vida y más del oxetivu de salvase a sigo mesmu y a otres persones del sufrimientu por aciu la llegada a la nirvana. Sicasí'l ''[[Kalachakra tantra]]'', una escritura del budismu tibetanu, trepa cola formación y funcionamientu de la realidá. Los budistes modernos como'l [[Dalái Lama]] traten de nun entrar en conflictu ente'l budismu y la ciencia y consideren que son maneres complementaries d'entender el mundu que nos arrodia. Nel ''[[Dīgha Nikāyá|Digha Nikaia]]'' hai una historia sobre l'empiezu del ciclu actual del mundu. Nel ''[[Sutra (budismu)|sutra]]''&nbsp;27 del ''Aggañña sutra'' y Buda usar pa esplicar el sistema de castes y amosar por qué una casta nun ye realmente meyor qu'otra. Acordies con [[Richard Gombrich]], hai fuertes evidencies de qu'esti sutra foi concebíu como una sátira contra creencies presistentes. Acordies con esi testu, nun momentu del tiempu'l mundu contráxose. Cuando s'espandió de nuevu, los seres se reencarnaron nél. Tou ye agua y oscuridad pero l'empiezu ye lluminosu. Dempués la tierra formar na superficie de l'agua. Les persones empiecen a comela porque ye sabrosa. Faciendo esto, sicasí, la so propia lluz sume y el Sol, la Lluna, los díes y les nueches empiecen a esistir. Les persones siguen comiendo la tierra. Dempués dexeneren y apaecen les persones fees y les formoses. Esto fai que los formosos vuélvanse sobeyosos y que la tierra sabrosa suma. La dexeneración sigue: apaecen entós formoses cogordes pa comer. La dexeneración sigue: la xente vuélvese tosca y sobeyosa y les cogordes son reemplazaes por plantes y dempués por arroz llisto pa comer. La xente sigue volviéndose tosca. Empiecen a volvese varones o muyeres. El sexu ye mal vistu asina que les persones constrúin abelugos pa ser discretos. El próximu pasu ye cuando la xente empieza a recoyer arroz pa delles comíes coles mesmes. Entós la calidá del arroz empieza a deteriorase y nun vuelve crecer darréu. Dempués la xente crea los campos d'arroz con llendes. Esto anicia l'apaición del robu. Pa combatir el crime, ufierten pagar arroz a unu d'ellos por que sía el so líder. A la fin apaecen toles castes orixinaries del mesmu tipu de persones. Dellos estudiosos señalaron que la principal intención d'esti testu ye pa satirizar y desacreditar les reivindicaciones [[brahmán (casta)|brahmínicas]] sobre la naturaleza divina del sistema de castes, demostrando que nun ye sinón una convención humana. El testu budista ''Agama-sutra'', diz qu'esiste un procesu recíprocu, o de coevolución, onde toles coses intervienen nuna rede de causalidá bidireccional. Una espansión produz la siguiente contraición, onde reina'l caos, siguíu d'una espansión onde reina l'orde y asina sigue interminablemente. El mundu ye infinitu y increado, los sos elementos básicos son l'alma, la materia, el tiempu y l'espaciu, y los principios de movimientu y reposu. L'universu ye concebíu como una figura humana, y el conxuntu ta envolubráu en tres atmósferes, llamaes Vata-valayas (escudos de vientu), el centru del universu ye travesáu pola rexón de les almes móviles, onde moren tolos seres vivos: dioses, demonios homes, muyeres, animales y plantes, nel puntu más baxu ta'l séptimu infiernu. Nel puntu más altu tán 16&nbsp;cielos y 14&nbsp;rexones celestiales y más allá del universu (Lokakasa) hai un llugar en forma de media lluna (Siddhasila) onde moren les almes lliberaes dempués d'abandonar los sos cuerpos materiales. La nuesa humanidá surdió d'otra humanidá previa que cayó del estáu espiritual nel qu'habitaba y pasó al material. El ''Agama-sutra'' sostién que los dos sexos desenvolviéronse simultáneamente. El deséu mal lleváu atrai calamidaes, y crea la rueda del karma, que provoca les reencarnaciones hasta que se termina nun [[yuga (budismu)|maha yuga]] que termina col colapsu del Universu sobre sí mesmu, volviendo al vaciu total. ===== Hinduismu ===== ====== El dios despedazado ====== La lleenda más antigua ta contenida nel himnu «[[Purushasukta|Púrusha sukta]]» (del ''[[Rig-veda]]'', el testu más antiguu de la India, de mediaos del [[II mileniu e.C.|II&nbsp;mileniu&nbsp;e.&nbsp;C.]]). Describe la creación del universu a partir de los remanentes d'un xigantescu dios primixeniu llamáu [[Púrusha]] (‘varón') nuna dómina bien antigua en que se realizaben ''[[púrusha medha]]'' (‘sacrificios humanos'). ====== El güevu cósmicu ====== Desconozse cuándo los sacrificios humanos fueron reemplazaos por sacrificios d'animales. Darréu a l'apaición del [[budismu]] ([[sieglu VI e.C.|sieglu&nbsp;VI&nbsp;e.&nbsp;C.]]) col so [[ahimsa|ajimsá]] (‘non violencia') tamién sumieron los sacrificios d'animales y apaecieron nueves lleendes que contradicíen la lleenda orixinal. L'universu emanó d'un güevu cósmicu [[Hiranyagarbha]] (‘úteru d'oru'). Del güevu nació [[Prajāpati|Prayapati]]. (Esti Prajapati más tarde ―na dómina [[puránica]]― foi identificáu como'l demiurgu [[Brahmá]]). ====== La flor de lotu de Brahmá ====== Los ''[[Puranás]]'' (compuestos nel primer mileniu de la [[yera vulgar]]) presenten dellos procesos de creación. Primero, nun rincón del infinitu universu espiritual esiste un océanu de causa [material]». Ellí ta chada la más grande de les múltiples formes del dios [[Visnú]]: [[Mahāviṣṇo|Mahavisnú]]. Del so cuerpu emanan los universos (dacuando ameyórase esti mitu cola idea moderna de que cada molécula del aire qu'alienda ye un universu finito). Cada universu esféricu ta llenu de líquidu hasta la metá. Sobre esi océanu ta chada otra forma de Visnú, llamada [[Garbhodakasai Visnú]] (‘el Visnú cháu ''[sayi]'' nel océanu ''[udaka]'' de causa ''[karana]'''), cháu sobre la culiebra divina [[Ananta Shesha]]. N'el so embelicu forma un llagu, y sobre esi llagu naz una flor de lotu. Cuando la flor ábrese, d'ella naz el dios Brahmá. Brahmá cola so mente crea'l mundu planu (la Tierra) y tolos lokas (‘locales' o ‘llugares', planetes y estrelles visibles ya invisibles nel cielu, onde viven los dioses y otros seres). L'intervalu de «altor» de los planetes dende la Tierra ye siempres el mesmu (1,3&nbsp;millones de km). El so orde de cercanía a la Tierra ye: # Sol (1,3 millones de km). # Lluna (2,6 millones de km). # toles estrelles (5,2 millones de km). # Venus (7,8 millones de km). # Mercuriu (10,4 millones de km). # Marte (13 millones de km). # Xúpiter (15,6 millones de km). # Saturno (18,2 millones de km). # [[sietestrellu|Los Siete Rishis]] o sietestrellu (32,4 millones de km). En realidá les estrelles d'esta constelación tán a distintes distancies ente sigo, ente 274&nbsp;000&nbsp;000<!--29 años lluz--> y 5&nbsp;193&nbsp;000&nbsp;000<!--549 años lluz-->&nbsp;millones de km de la Tierra<!--l'añu lluz mide 9.460.730.472.580,8 quilómetros-->. Na constelación nun hai 7&nbsp;rishis sinón 35. <!-- === Sijismo === === Yainismo === == Oriente Mediu == === Babilonia === === Hermetismu === === Islam === === Sumeria === --> === Oriente Mediu === ==== Xudaísmu y cristianismu ==== El llibru del ''[[Xénesis]]'' rellata la historia de cómo'l dios [[Yahvé]] creó tol mundu en 6&nbsp;díes y al primer home [[Adán]] nel güertu del [[Edén]]; depués creó a [[Eva]] a partir d'un güesu» d'Adán;<ref>Alrodiu de si'l güesu estrayíu foi una costiella, vease l'artículu «[[Blagu (güesu peneano)|Blagu]]».</ref> la cayida de dambos en desgracia (la culpa de la culiebra-Satán) por comer del frutu del [[Árboles del Paraísu|árbol de la conocencia del bien y del mal]]; la historia de los sos dos primeros fíos: [[Caín]] y [[Abel]]; l'apaición de tribus y races y el desenvolvimientu de los pueblos; la historia de la [[Torre de Babel]]; el dios Yahvé castiga a la humanidá corrupta y malvada con un [[diluviu universal]] (salvando a [[Noé]] y a una pareya de cada especie animal). ==== Mesopotamia ==== L'universu apaeció per primer vegada cuando [[Nammu]], un [[:Wiktionary:YE:abismu|abismu]] ensin forma, abrir a sigo mesmu y nun actu de autoprocreación dio nacencia a [[An]] (dios del [[cielu (mitoloxía)|cielu]]), y a [[Ki (diosa)|Ki]] (diosa de la Tierra), referíos comúnmente como [[Ninhursag]]. La unión de An y Ki produció a [[Enlil]], el señor del vientu, quien eventualmente convertir nel líder de los dioses. Dempués del destierru de Enlil de [[Dilmun]] (el llar de los dioses) por cuenta de la violación de [[Ninlil]] teníen un neñu, [[Sin]] (dios de la [[Lluna]]), tamién conocíu como [[Nannar]]. Sin y [[Ningal]] dieron a lluz a Inanna (diosa del amor y de la guerra) y a Utu o [[Shamash]] (dios del Sol). Mientres el destierru de Enlil, él nició tres deidad del inframundu xuntu con Ninlil, el más notable d'ellos foi [[Nergal]]. Nammu tamién dio a lluz a [[Enki]] o Abzu, dios del abismu acuáticu. Enki tamién controló'l [[Me (mitoloxía)|Me]], los decretos sagraos que gobernaron les coses básiques tales como la física y les coses complexes tales como l'orde y lleis sociales. Esto considera l'orixe de la mayoría del mundu. Ciertu [[mitoloxía de Mesopotamia|mitu mesopotámicu]] afirma que l'home creció de la tierra como una [[planta]]. === Relixones modernes === ==== Mormonismu ==== Los miembros de [[La Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes]] (comúnmente conocíos como mormones) tienen la so propia interpretación del mitu de la Xénesis; ellos creen que la realidá física (espaciu, materia y enerxía) ye eterna y polo tanto nun tien orixe. El Creador ye un arquiteutu y organizador de la materia presistente. Amás de la organización premortal de la tierra a partir de materia esistente, [[Joseph Smith]] diz que nun esiste la materia inmaterial. Tou espíritu ye materia, pero ye más fina o pura, y solo puede ser vista polos güeyos más puros; nós nun podemos vela; pero cuando los cuerpos se purifican podemos ver que ye toa materia. Per otru llau, les escritures de los Santos de los Últimos Díes inclúin dos mitos de la creación: el primeru atopáu nel ''Llibru de Moisés'' (que s'atopa en ''[[La perlla de gran preciu]]''), ye una ampliación del mitu de la Xénesis pero poniendo énfasis na noción de creación espiritual» (''Llibru de Moisés'' 4:5 y ss.) según la cual la creación mientres una selmana y les descripciones del Edén fundir nuna narración más llarga; el segundu atopar nel ''Llibru de Abraham'' (tamién dientro de ''La perlla de gran preciu''), fai énfasis nel rol d'un conseyu divín antes de la creación de la Tierra (''Llibru de Abraham'' 3-5). ==== Cienciología ==== Según l'escritor estauxunidense de ciencia ficción, [[L. Ron Hubbard|Ron Hubbard]] ―fundador de la doctrina de la [[dianética]]―, [[Xenu]] (tamién Xemu) yera'l dictador de la Confederación Galáctica, que fai 75&nbsp;millones d'años traxo miles de millones de persones a la Tierra en naves espaciales paecíes a aviones DC-8. Darréu, desembarcar alredor de volcanes y aniquilar con [[bomba d'hidrógeno|bombes d'hidróxenu]]. Les sos almes xuntar en grupos y pegar a los cuerpos de los vivos, y entá siguen creando caos y estragos. Los cienciólogos conocen a esta lleenda como «L'Incidente II», y les memories traumátiques acomuñar a estos como la Paré de Fueu» o «La implantación de R6». La historia de Xenu ye una pequeña parte de la gran gama de creencies de la cienciología sobre civilizaciones estraterrestres y les sos intervenciones n'acontecimientos terrenales, en xunto descritos como una obra de ciencia ficción sobre los viaxes nel espaciu por [[L. Ron Hubbard]], el fundador de la cienciología. Hubbard reveló refechamente esta historia a los integrantes del nivel OT&nbsp;III en 1967. Na historia de Xenu diose la introducción del emplegu del volcán como un símbolu común de la cienciología y la dianética, que persiste hasta los nuesos díes. Les crítiques a la cienciología de cutiu utilicen la historia de Xenu en contra so. La cienciología trató infructuosamente de caltener confidencial la historia de Xenu. Los críticos demanden que la revelación de la historia ye d'interés públicu, considerando l'altu preciu esixíu p'algamar el nivel OT&nbsp;III. La cienciología solo enseña esta doctrina a los miembros que contribuyeron con grandes cantidaes de dineru a la organización. La cienciología evita faer mención de Xenu en declaraciones públiques y fixo un esfuerciu considerable a caltener la confidencialidad, incluyendo aiciones llegales basaes nos derechos de propiedá intelectual y nel secretu comercial. A pesar d'esto, enforma material sobre Xenu peneróse al públicu. == Ver tamién == * [[Abioxénesis]] * [[Bioxénesis]] * [[Ciencia de la creación]] * [[Elohim]] * [[Enuma Elish]] * [[Formación y evolución del Sistema Solar]] * [[Hipótesis del mundu de ARN]] * [[Hipótesis del mundu de HAP]] * El ''[[Llibru de la Xénesis]]'' * [[Mitoloxía xudía]] * [[Orixe de la vida]] * [[Orixe de les relixones]] * [[Panspermia]] * [[Teoría del Big Bang]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.britannica.com/eb/article-9109402/creation-myth «Creation myth»], artículu n'inglés na ''Encyclopædia Britannica''. {{Tradubot|Mito de la creación}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Mitoloxía comparada]] [[Categoría:Creacionismu]] [[Categoría:Cosmogonía]] [[Categoría:Mitoloxía de la creación y muerte]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] e1quhg067jbyq1jdz9vv8t3wof6cpps 0 114224 3709996 3708549 2022-08-19T10:58:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{Referencies adicionales|t=20171125220417}} {{ficha xenérica}} Un '''sincretismu'''<ref>{{DALLA|sincretismu}}</ref> n'[[antropoloxía cultural]] y en [[relixón]], ye un intentu de [[concilio|conciliar]] [[doctrina|doctrines]] distintes. Comúnmente entiéndese qu'estes uniones nun guarden una coherencia sustancial. Tamién s'utiliza n'alusión a la [[cultura]] o la [[relixón]] pa resaltar el so calter de fusión y asimilación d'elementos distintos. [[Ficheru:Osiris-Apis MGEg Inv22847-9.jpg|right|thumb|Bustu janiforme d'[[Antínoo]], divinizado como [[Serapis]], sincretismu d'[[Osiris]] y [[Apis (mitoloxía)|Apis]]. Muséu Gregorianu Egiziano.]] == Etimoloxía == La pallabra sincretismu vien del [[Idioma griegu|griegu]] συγκρητισμος (''sincretismós'') ([[DRAE]]) compuestu pol [[prefixu]] συν- (ensin-) que vemos presente en sinestesia, simbiosis o idiosincrasia, xuníu a un vocablu que puede derivar del [[xentiliciu]] «cretense», pa lo que sofitamos na referencia histórica que comenta [[Plutarcu]] nel capítulu del Amor fraternal» nos sos ''Moralidaes'', que nos diz que los cretenses dexaben a un llau les sos diferencies internes en periodos de guerra; del términu κερας -ατος, que significa cuernu y en términos bélicos fai referencia a les nales o lladrales del exércitu, en caúna de les cualos taba arrexuntáu un [[pueblu]] o rexón, que se xunía colos sos aliaos frente a los invasores; o más probablemente del verbu κεραννυμι, que significaba entemecer (especialmente vieno con agua) o fundir y del que deriva cerámica. == Sincretismu relixosu == [[Ficheru:Musee Pio Clementino-Isis lactans.jpg|thumb|[[Isis]] Lactans. Exemplu de diosa de la maternidá proveniente de la relixón del [[Antiguu Exiptu]] que la so iconografía foi asimilida polos Romanos y diversos pueblos mediterráneos. Isis yera un aspeutu de la diosa frixa [[Cibeles]]. Muséu Pio Clementino. [[Museos Vaticanos]].]] El sincretismu relixosu ye un procesu, xeneralmente bonal, consecuencia de los intercambios culturales asocedíos ente los diversos pueblos. En dellos casos, deber a una intervención oficial, como asocedió col dios [[Serapis]]. Ye un procesu nel que s'intenta superar una situación de crisis cultural producida pol choque de dos o más tradiciones relixoses distintes. Ye un intentu por consiguir que dos o más tradiciones culturales distintes sían capaces de crear un ámbitu de cohabitación n'harmonía. La so carauterística principal ye que se realiza al traviés del amiestu de los productos culturales de les tradiciones coincidentes. El procesu de sincretización relixosa tien de desenvolvese a la manera d'una simbiosis na que los dos cultos calténganse. Pero esta simbiosis nun se debe entender como la consecución de la cohabitación de les tradiciones implicaes, la simbiosis puede dar llugar a la nacencia d'una nueva identidá cultural única inclusive calteniendo dos cultos distintos. Pa entender la so fondura tenemos d'estremar primeramente ente la esperiencia relixosa y l'esperiencia cultural. La ornamentación de la tradición, tien de reconocese como ornamentación. Tien De entendese que la esencia nun s'atopa na forma d'un ritu, sinón na so significación ensin confundir la significación col significáu del cultu. Un exemplu pa resolver la cuestión: la «baiana», considerada como un traxe rexonal brasilanu, ye una prenda d'orixe africanu qu'entró a formar parte de la cultura brasilana, una prenda compartida más allá del significáu que pueda tener nes distintes comunidaes. El sincretismu ye, poro, un procesu ayenu a la propuesta abstrayente de la comunión de cultos al traviés de la reconocencia d'una divinidá común, la vía de comunión son los productos culturales de la relixón. D'esta manera, el sincretismu nun ye un procesu automáticu frutu del diálogu o d'una puesta de mancomún. La realización del sincretismu relixosu nun surde del alcuerdu sinón de la cohabitación. El momentu nel que dos cultures distintos atópense de frente puede provocar un grave conflictu. El sincretismu supón aceptar la situación de crisis y encarala en dos etapes: la acomodación y l'asimilación. Mientres la acomodación nun se produz nengún cambéu en nenguna de les cultures. Produzse un axuste esterior, que puede producise de forma rápida, pero nun supón un pasu sólidu. La acomodación de les cultures puede entendese como una toma de consciencia per parte de los individuos de cada cultura de la esistencia d'una cohabitación dientro d'un mesmu espaciu vital de dos tradiciones distintos. Pueden producise cambeos na fachada de cada tradición nuna busca de faer más fácil la rellación, pero tolos individuos guarden los valores de la so cultura orixinal. La segunda fase, l'asimilación, afecta a les cultures en conflictu que se funden al traviés d'una interpenetración. Los individuos pertenecientes a les distintes tradiciones nun se cierren sobre los sos valores orixinarios, sinón que s'abrir, aceptando y adquiriendo nueves costumes. Ye un procesu bien lentu ya inconsciente. L'asimilación producir cola apaición d'una historia común pa los dos tradiciones. Los individuos viven el mesmu día ente día dende dos tradiciones distintos, pero formen un nuevu grupu que se forma cola integración de los distintos individuos a un nuevu ámbitu social. L'oxetivu últimu del sincretismu ye algamar l'asimilación relixosa, pero pa ello siempres ye necesariu la acomodación. La acomodación dexa al individuu vivir dientro d'un nuevu mundu plural como nun ámbitu propiu. Podría dicise que l'asimilación precisa d'una convivencia natural coles nueves cultures. Según el ''Diccionariu de les relixones'' el sentíu antiguu de sincretismu emplegar pa designar l'actividá de ciertos teólogos, principalmente protestantes, que se proponíen llograr reconciliaciones, alcuerdos ente doctrines distintes o opuestes, per mediu d'alderiques, confrontaciones públiques de les tesis presentaes.<ref name=":0"/> El términu "sincretista" foi aplicáu al luteranu alemán Pfaff (1723).<ref name=":0">{{cita llibru | apellíu=Poupard | nome=Paul | títulu=Diccionariu de les relixones editorial=Herder & Herder | edición=1ª | añu=1998 }}</ref> === Exemplos n'arquiteutura relixosa llatinoamericana === * Ilesia de [[Tonantzintla]], allugada en [[San Andrés Cholula]] nel estáu de [[Puebla]]. * Templu y exconvento de [[San Xuan Bautista Coixtlahuaca]], allugada al norte de la ciudá [[Oaxaca]], [[Méxicu]]. * [[Ilesia de Santu Domingu (Ciudá de Méxicu)|Ilesia de Santu Domingu]], allugada en [[San Cristóbal de Las Casas]], [[Méxicu]]. * [[Basílica d'El Cisne|Basílica del Cisne]], a la [[Virxe d'El Cisne|Virxe del Cisne]], allugada en [[Loja (provincia Ecuador)|Loja]], [[Ecuador]]. * Ilesia de Piedra de Balvanera, allugada na Llaguna de Colta, [[Provincia de Chimborazo|Chimborazo]], [[Ecuador]]. * Templu de San Juan de Dios, allugáu en [[La Paz]], [[Bolivia]]. * [[Basílica de San Francisco (La Paz)|Basílica de San Francisco]], allugáu en [[La Paz]], [[Bolivia]]. * Camarín de la [[Virxe de Itatí]], allugáu en [[Corrientes (ciudá)|Corrientes]], [[Arxentina]] * Covarón de Choya, a Virxe del Valle de Catamarca, allugada en [[Provincia de Catamarca|Catamarca]], [[Arxentina]]. === El sincretismu nos nuevos movimientos relixosos === Nel contestu de los [[nueves relixones|nuevos movimientos relixosos]] falar de sincretismu ye falar ensin dulda de la ''[[Nueva Yera]]''. Nesta doctrina esisten movimientos de múltiples relixones y doctrines, basándose na creencia de que toles relixones son básicamente una con "distintes ropes". Esto y la so popularidá fai que la ''New Age'' sía'l máximu esponente del sincretismu.{{ensin referencies}} Apocayá calificóse a la [[Ilesia de la Unificación]] como una organización sincrética, fundada so la iniciativa del coreanu [[Sun Myung Moon]] (moonismo), que pretende trescender les grandes relixones universales, xunir el mesianismu coreanu, les filosofíes d'Estremu Oriente y el cristianismu. Carauterizada pol so dinamismu económicu y la so intensa propaganda, esta organización ta dotada d'evidente intencionalidad política.<ref name=:0 /> == Ver tamién == * [[Eclecticismu]] * [[Sincretismu cultural]] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Sincretismo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Pluralismu relixosu]] [[Categoría:Sincretismu| ]] [[Categoría:Terminoloxía filosófica]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] rnttge5vmbb281kolzijarwfg4eefk2 0 114289 3709593 3671253 2022-08-19T07:09:46Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{otrosusos}} {{personaxe}} [[Ficheru:Standing Osiris edit1.svg|thumb|Osiris.]] '''Osiris''' ye'l dios exipciu de la resurrección, símbolu de la fertilidá y rexeneración del [[Nilu]]. Ye'l dios de la vexetación y l'agricultura. Tamién preside'l tribunal del [[xuiciu d'Osiris|xuiciu de los difuntos]] na [[mitoloxía exipcia]].El so padre yera Geb y la so madre yera Nut. El so nome exipciu ye '''Usur''' o '''Usir''' y '''Unneferth''', ''Perfectu antes y dempués de nacer'', nome que-y dio Mat nel so xuiciu yá que'l so corazón yera tan llixeru como una pluma (''Unneferth'' ye la [[Trescripción (llingüística)|trescripción]] de la so [[Xeroglíficos exipcios|xeroglíficu]]).<ref>Collier, Mark; Manley, Bill. Versión de Pérez Accino, José R. (2003). Introducción a los xeroglíficos exipcios. Alianza Editorial. 8420629375. pp 67, 68. </ref> N'occidente suel nomáse-y cola forma helenizada '''Osiris''' (del griegu Όσιρις). == Iconografía == [[Ficheru:La Tombe de Horemheb cropped.jpg|thumb|Los dioses Osiris, [[Anubis]] y [[Horus]] representaos na tumba de [[Horemheb]].]] A Osiris represéntase-y casi siempres momificado, cola piel verde o negra y los atributos de la realeza, una [[corona Atef]], el [[Cayado (cayáu)|cayado heka]] y el llátigu ([[mayal|mayal o nejej]]) o'l [[cetru uas]]. La pilastra [[dyed]] yera'l so oxetu sagráu. Anque raramente, tamién se-y representó con forma de cocodrilu, toru negru, garza, can o de gran pez. Osiris, como dios agrariu, tien la piel de color verde, pos simboliza'l color de la vexetación y la rexeneración. El negru ta acomuñáu a la tierra negro y fértil qu'en cada hinchente del Nilu apurría nueva vida al campu. Hai una fuerte conexón simbólica ente'l negru y la tierra fértil d'Exiptu: [[Kemet]]. == Mitoloxía == Yera'l xefe de la tríada Osiris, formada por '''Osiris''', [[Isis]] Asth (la so muyer) y [[Horus]] (el so fíu). Nel mitu inicial, Osiris (el bien), ye asesináu pol so hermanu Seth (el caos), quien lo refundia al Nilu, onde lo atopará Asth, que cola ayuda de la so hermana Neftis atopa los cachos de Usur, devolviéndo-y temporalmente la vida con maxa por aciu un conxuru qu'aprendió de Amon Ra. ""Alicáu"" temporalmente, establezse la nacencia de Horus. Osiris foi un ''héroe cultural'', rei míticu, fundador de la nación exipcia, qu'enseñó a los homes la civilización, les lleis, l'agricultura y cómo adorar a los dioses. Muerre como home pero resucita como inmortal gracies a [[Thot]]. Ye'l responsable de xulgar a los muertos na [[Duat]], onde ta acompañáu por 42 dioses-xueces (unu por cada [[nomo]]) que van dictaminar lo que va asoceder al difuntu. [[Ficheru:Egypte louvre 066.jpg|thumb|Tríada osirís: Osiris, [[Isis]] y [[Horus]]. [[Muséu del Louvre]].]] Fontes que se faen ecu d'esti mitu son: Tratáu de Isis y Osiris de [[Plutarcu]], testos de [[Diodoro de Sicilia]], y los [[Testos de les Pirámides]]:<ref>[http://www.uji.es/bin/publ/edicions/jfi12/24.pdf La civilización exipcia. Mitos y lleendes.]</ref><ref>[http://www.egiptologia.org/mitologia/lleendes/osiris/ La Historia d'Osiris.]</ref> Osiris ye fíu de [[Geb]] y [[Nut]], frutu d'una intriga amorosa. Cuando [[Ra (mitoloxía)|Ra]] enterar de la infidelidá de la so esposa, decreta la imposibilidá de parilo en nengún mes del añu. [[Thot]], otru amante de Nut, atopó la forma de refugar esa maldición: allegó a [[Jonsu]], dios llunar que'l so rellumu yera entós casi equiparable al del sol, y desafiar a un xuegu de mesa nel que Jonsu apostaba la so propia lluz, concretamente 1/72 parte de la lluminosidá diaria de la lluna. Dambos xugaron hasta que Thot ganó a Jonsu, quien dende entós nun volvió tener la fuercia abondo pa rellumar de forma sostenida a lo llargo del mes, razón pola cual mengua y recupérase. Pela so parte, cola lluz ganao Thot creó cinco nuevos díes, conocíos como [[epagómenos]] y añedir a la fin del añu calendariu qu'entós constaba de 360 díes (doce meses de trenta díes cada unu). Asina Nut pudo dar a lluz a les sos 5 fíos ensin dexar de cumplise la maldición de Ra. Nel mitu, Osiris nació nel primeru d'esos díes.<ref>J.G. Frazer, ''[[La caña dorada]]''. FCEE. p. 418.</ref> Nos díes [[epagómenos]], nacieron n'orde de díes: # '''Osiris''', foi consideráu un día afortunáu. # [[Horus]] "El Viejo", foi consideráu un día afortunáu o desafortunáu. # [[Seth]], foi consideráu un día desafortunáu. Nació resgando la banda de la so madre. # [[Isis]], foi consideráu un día afortunáu. # [[Neftis]], foi consideráu un día desafortunáu. Por aciu una trampa, el so hermanu [[Seth]] asesinar, cortando'l so cuerpu en catorce pedazos qu'espardió por tou Exiptu. La so esposa y hermana [[Isis]] recuperó amorosamente tolos miembros, sacante'l viril, que se comiera'l pexe [[oxirrinco]], con ayuda de neftis y los escorpiones la guardia real de asth protexéndola nel ríu Nilu. Cola ayuda del so fíu adoptivu, [[Anubis]] embalsamar y, darréu, Isis cola so poderosa maxa llogró insuflar nueva vida al cadabre momificado d'Osiris, quedando embarazada d'él. Niciaron asina al so únicu fíu, [[Horus]], quien vengó la muerte del so padre, desterrando a Seth al desiertu y recuperando el tronu d'Exiptu, ente que Osiris permanecería como rei de los muertos, nos fértiles campos d'[[Aaru]]. Nos testos funerarios, como'l [[Llibru de los Muertos]], el faraón difuntu identificar con Osiris, rei de los muertos, de la mesma qu'en vida lo fixo col so fíu [[Horus]]. [[Ficheru:Osiris Philae.jpg|thumb|Osiris-Nepra, con cultivu de trigu nel so cuerpu.<ref>E. A. Wallis Budge, ''Egyptian idees of the future life'', capítulu 1, 1900.</ref> El biltu del trigu significaba la [[resurrección]].<ref>George Hart, ''Routledge Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses'', p. 119, Routledge, 2005 ISBN 0-415-34495-6.</ref> D'un [[baxorrelieve]] nel templu de [[File (Exiptu)|File]].]] Nel Reinu Nuevu, nos testos funerarios fundir con Ra; asina Osiris ye'l sol difuntu y, en Heracleópolis Magna, denominar Osiris Naref. Otru nome pol que se-y conoz ye Unnefer ("el que pon de manifiestu'l bien"). "Príncipe de los dioses de la Duat" como dios de la muerte y del Más allá, anque, nun principiu yera un dios agrariu que foi adoptando traces d'otros dioses; xeniu de les ceberes, espíritu de la vexetación y primero de too dios de la resurrección; los Testos de los Sarcófagos del Reinu Mediu identificar col granu y col trigu, símbolu de la grana que muerre pa renacer más tarde en forma d'espiga == Osiris y el mitu de la inmortalidá == Ente les creencies del Antiguu Exiptu destaca'l mitu de la inmortalidá humana. Mientres l'[[Imperiu Antiguu]] creíase que namái los faraones, al morrer, convertir en dioses, algamando la inmortalidá na [[Duat]] con toles sos prerrogativas. Mientres el [[Primer Periodu Entemediu]] estes creencies tamién s'estienden a los altos funcionarios que al morrer convertir nun Osiris, gociando de la inmortalidá na Duat con tolos sos derechos. Solo nel últimu periodu, el restu de los mortales fadríen merecedores d'algamar una vida inmortal nel Más allá, siempres que pudieren cumplir unos rituales bien precisos.<ref>{{cita web |url=http://amigosdelantiguoegipto.com/?page_id=368 |títulu=Gran Diccionariu de Mitoloxía Exipcia |autor=Castel Ronda, Elisa |obra=Amigos del Antiguu Exiptu |fecha=xineru de 2004 }}</ref> == Epítetos == El nome d'Osiris y los sos epítetos variaron a lo llargo de la Historia del [[Antiguu Exiptu]]. Como ''Necher aa'' "Gran dios", foi veneráu en munchos santuarios, reflexándose nos sos títulos: ''Neb Abdyu'' "Señor de Abidos", ''Neb Dyedu'' "Señor de Dyedu"; y como gran dios funerariu recibe'l nome de ''Jenty amentu'' "El que ta al mandu de los occidentales", referente a los finaos. Tamién ye denomináu ''Unenefer'' "El que continua siendo perfectu", n'alusión a la so prodixosa potencia dempués de muertu.<ref>M. Collier y B. Manley, ''Introducción a los xeroglíficos exipcios, Alianza Editorial, p. 68.</ref> {{Xeroglíficu |Usur '''o''' Usir '''(Osiris)'''|<hiero>-D4:Q1-.-D4:Q2-.-D4:Q1*A40-</hiero>}} {{Xeroglíficu |Un-neferth '''(Osiris)'''| '''Perfectu antes y dempués de nacer'''|<hiero>-.-Y34:n:n-nfr-A40-</hiero> <hiero>-.-Y34:n-nfr-A40-</hiero>}} == Cultu == Los exipcios vieron na resurrección d'Osiris la promesa d'una vida eterna. Creíen que tolos homes viviríen eternamente, nel [[Aaru]], si realizaben ceremonies funeraries similares a les efectuaes con Osiris, muertu y resucitáu. Asina dende'l [[Imperiu Mediu]] yera costume, nos testos funerarios, nomar al difuntu col apellativu de "Osiris". [[Ficheru:Egypt.Osiris.statuette.01.jpg|thumb|150px|Estauína d'Osiris.]] ;Los "Misterios d'Osiris" En [[Abidos]] celebrábense los "Misterios d'Osiris", una de les más importantes festividaes mientres l'Imperiu Mediu; consistíen en remembrar la muerte, entierru y resurrección d'Osiris, cola consiguiente promesa de vida eterna pa los asistentes y los sos difuntos. Constaba de cinco partes: * la procesión, encabezada por [[Upuaut]], que remataba nun combate contra los enemigos d'Osiris, como simbolismu de la espulsión de les fuercies del caos; * la procesión funeraria d'Osiris, como [[Jentyamentiu]], pola [[necrópolis]] de Abidos; * el viaxe en barca del dios hasta [[Poker (Exiptu)|Poker]], onde taba la so mitolóxica tumba (la que foi del faraón [[Dyer]]); * la nueche de vixilia del difuntu Osiris, cola so posterior rexeneración, tresfiguración n'espíritu y coronación (la parte más desconocida y secreta de los misterios); * la torna gociosa de la imaxe del dios al so templu de Abidos, ente l'allegría xeneral. Según la tradición, nos catorce llugares onde Seth soterró cada parte del cuerpu d'Osiris, los exipcios alzaron un templu: * En Abidos taría la so cabeza, y yera Osiris-[[Jentiamentiu|Jenti-Amentiu]], el "Señor de los Occidentales"; alzóse-y un gran santuariu de pelegrinación pa los exipcios. Yera veneráu como símbolu de la vida eterna. * En Busiris taría la columna vertebral (asociada al [[pilastra Dyed]]), y yera dios principal d'esta ciudá, d'onde procedía la divinidá. * En [[Letópolis]] taría'l costazu esquierdu, o'l pescuezu, siendo Horus el so guardián. * En [[Atribis]] taría'l so corazón. * En [[Menfis (Exiptu)|Menfis]] tamién declaraben que taba la so cabeza. Dios bien popular, apaez en [[Busiris (So Exiptu)|Busiris]], capital del IX [[nomo]] del [[So Exiptu]] y foi veneráu principalmente en [[Abidos]] ([[Osireion]]), [[Bubastis]] y [[Mendes]]. Tamién foi veneráu nes islles de Biga y de [[File]], onde había una tumba del dios; en [[Canopo (Exiptu)|Canopo]] yera representáu en forma de vasía con cabeza humana. == Osiris como dios del vinu == Osiris, según les cróniques, foi'l primeru que fizo engatar la vide por una estaca y trió los recímanos. El viaxeru griegu [[Diodoro Sículo]] rellata: {{cita|"Osiris enseñó a la humanidá'l cultivu de la vide, según a vendimiar la uva y cómo guardar el vinu".}} == Mundu grecorromanu == [[Ficheru:Antinoos, Villa Hadriana 135 n. Chr., Aegyptisches Museum, Muenchen-2.jpg|miniaturadeimagen|296x296px|Antigua estatua exipcia de Antinous como Osiris, Villa Hadriana (Tivoli), alredor del 135 dC, mármol]] {{cita|"Osiris gobernaba sobre Exiptu como un rei beneficiosu que traxo al so pueblu la civilización, pos-y enseñó'l cultivu de ceberes y estableció les lleis y el cultu a los dioses, mientres la so esposa Isis enseñába-yos la música". |[[Plutarcu]].}} === Helenización === Nel so momentu, n'Exiptu, los [[faraones]] helénicos decidieron apurrir una deidá que fuera aceptable tantu pa la población exipcia local, como pa los helénicos, pa congraciarse colos dos grupos, en llugar de dexar cualesquier conato de rebelión. D'esta forma, identificar a Osiris con [[Apis (mitoloxía)|Apis]], en realidá, un aspeutu de [[Ptah]], que yá fuera identificáu como Osiris nesti puntu, y creóse un [[sincretismu]] ente los dos, conocíu como [[Serapis]], que foi representáu como un dios griegu al usu, con carauterístiques, al tiempu, de [[Zeus]], [[Dioniso]] y [[Asclepio]]. === Destrucción del cultu === [[Ficheru:Philae, seen from the water, Aswan, Egypt, Oct 2004.jpg|thumb|[[File (Exiptu)|Isla de File]], onde'l so cultu caltener hasta'l [[sieglu VI]].]] El cultu d'Osiris siguió hasta'l [[sieglu VI]] na [[isla de File]], nel Altu Nilu a pesar de los [[Persecución cristiana del paganismu baxu Teodosio I|decretos de Teodosio]] pela redolada del añu 390, pa destruyir los templos paganos. El cultu a Isis y Osiris en File dexar hasta la dómina de [[Justiniano I]], por aciu tratáu ente los [[blemios]]-[[nobatia|nobaties]] y [[Diocleciano]]. Tolos años visitaben [[Elefantina]], y con determinada frecuencia tomaben la imaxe de Isis, ríu arriba, hasta la tierra de los blemios con fines [[oráculu|oraculares]]. Estes práutiques terminaron cuando Justiniano I unvió al xeneral [[Narsés (xeneral bizantín)|Narsés]] a destruyir los santuarios, detener a los sacerdotes y prindase de les imáxenes divines, pa llevales a [[Constantinopla]].<ref>John Bagnell Bury, ''History of the Later Roman Empire from the Death of Theodosius I to the Death of Justinian'', The Suppression of Paganism – capítulu 22, p. 371, Courier Dover Publications, 1958, ISBN 0-486-20399-9.</ref> == Osiris y les sos comparances escontra'l cristianismu Estudiosos en mitoloxía comparada envaloren que parte de la teoría de [[Xesucristu]] míticu foi la resultancia de l'adaptación d'elementos osiriacos na formación del so personaxe.<ref>Karl Kautsky: ''El Cristianismu: los sos oríxenes y fundamentos'' pp. 176-178.</ref> Nel mitu d'Osiris esisten dellos elementos que dellos autores suxuren seríen tomaos polos creadores del cristianismu. Por casu: Osiris dempués de morrer asesináu pol so malváu hermanu [[Seth]], "resucita" gracies a la diosa [[Isis]], depués "xube a los cielos" y ye el dios que "xulga a los muertos" na [[Duat]].<ref> Xusto L. González: ''Historia Del Pensamientu Cristianu'' pp. 60-61.</ref> [[Ficheru:Osiris, God of the Dead.jpg|400px|center|thumb|El [[Xuiciu d'Osiris]] nel Papiru de Hunefer.]] Estos supuestos paralelismos ente dioses mitolóxicos como Osiris n'Exiptu, [[Tammuz]] na Mesopotamia asiática, [[Baal]] en Canaán, y [[Atis]] en Grecia per un sitiu, y la resurrección de Jesús por otru fueron intensamente rebatidos por académicos especialistes en mitoloxía, que aseveran que s'aburuyen les fontes pa forzar la comparanza de los rellatos mitolóxicos colos rellatos de Jesús resucitáu: l'especialista en relixones comparaes Jonathan Z. Smith<ref>{{cita llibru |apellíu=Smith |nome=Jonathan Z. |títulu=The Encyclopedia of Religion |volume=4 |añu=1995 |allugamientu=New York, NY (USA) |editor=Mircea Eliade |editorial=Simon & Schuster Macmillan |idioma=inglés |capítulu=Dying and Rising Gods |páxines=521-527 |isbn=978-0-028-97135-3}}</ref> y l'académicu de semitismu antiguu del ''Department of Hebrew and Judaic Studies'' de la [[Universidá de Nueva York]], Mark S. Smith<ref>{{cita publicación |apellíu= Smith |nome=Mark S. |añu=1998 |títulu=The death of «dying and rising gods» in the biblical world: An update, with special reference to Baal in the Baal cycle. |publicación=Scandinavian Journal of the Old Testament: An International Journal of Nordic Theology |volume=12 |númberu=2 |páxines=257-313|issn= 0901-8328}}</ref> declararon como fantasía al llamáu «mitu de la muerte y resurrección de los dioses», al que consideraron el productu d'una comparanza carente de crítica, más qu'un exame sollerte de la evidencia. Pela so parte, son bien escasos los eruditos bíblicos que nun refuguen el conceutu d'uniformidá en referencia a la muerte y resurrección de los dioses», y que sostengan que los rellatos alrodiu de Jesús resucitáu tienen calter míticu. La inmensa mayoría de los [[Exéxesis|exéxetes]] de la [[Biblia]] señalen que los llibros de la Biblia desenvolver nun ambiente totalmente distintu del qu'abonó l'espardimientu de los mitos antiguos sobre la resurrección.<ref> Ver, por casu, el pensamientu de Hermann Gunkel y otros en: {{cita llibru |apellíu=Brown |apellíu2=Fitzmyer |apellíu3=Murphy |nome=Raymond Y. |nome2=Joseph A. |nome3=Roland Y. |títulu=Comentariu Bíblicu "San Jerónimo", tomu V |añu=1972 |ubicación=Madrid (España) |editorial=Ediciones Cristiandá|isbn=84-705-7118-4 |páxines=264 y 618}}</ref> Tryggve Mettinger, ex profesor de Biblia hebrea na Universidá de Lund, ye unu de los académicos que sofita la esistencia del mitu de la muerte y resurrección de los dioses», pero él sostién que Jesús nun encaxar nesi patrón.<ref>{{cita llibru |apellíu=Mettinger |nome=Tryggve N. D. |títulu=The Riddle of Resurrection: Dying and Rising Gods in the Ancient Near East |añu=2001 |allugamientu=Stockholm |editorial=Almqvist & Wiksell |páxines=7 y 221 |idioma=inglés |isbn=91-22-01945-6}}</ref> == Osiris na poesía española == [[Ficheru:S F-E-CAMERON 2006-10-EGYPT-WESTBANK-0153.JPG|thumb|Estatues osiriacas del templu de [[Hatshepsut]] en [[Deir el-Bahari]].]] El poeta [[Juan Eduardo Cirlot]] dedicó al dios un memorable [[sonetu]], nel qu'alude al so esmembramientu y reconstrucción: {{cita| {{llista de columnes|2| :''A Osiris'' :''Partíu en cachos y en llamentos,'' :''partíu en países y en cantares,'' :''partíu n'alloñaos corazones,'' :''partíu en fondos monumentos.'' :''Partíu en foscos sentimientos,'' :''partíu en distintes emociones,'' :''partíu en pallabres y oraciones,'' :''partíu y perdíu nos momentos.'' :''Herederu del tiempu y del espaciu,'' :''víctima d'intres y distancies,'' :''ser en seres desfechu y partíu.'' :''Yo busco la to fermosura y el to palaciu,'' :''la to boca de rubinos y arumes'' :''p'axuntate solo nun gañíu.'' ::::Juan Eduardo Cirlot }} }} == Eponimia == * El [[Osiris (cráter)|cráter llunar Osiris]].<ref>{{gpn|4508|Osiris}}</ref> * El [[asteroide]] [[(1923) Osiris]].<ref name=jpl>{{cita web |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=1923 |títulu=(1923) Osiris |editorial=Jet Propulsion Laboratory |fechaaccesu=12 d'agostu de 2015 |idioma=inglés}}</ref> == Ver tamién == * [[Mitu d'Osiris]] * [[Xuiciu d'Osiris]] * [[Teoloxía heliopolitana]] * [[Aaru]] * [[Duat]] == Referencies == ;Notes {{llistaref|2}} ;Referencies dixitales * [http://www.egiptologia.org/mitologia/panteon/osiris.htm Rosa Thode, ''El panteón exipciu'', Osiris, en egiptologia.org] == Bibliografía == ;Fontes primaries * {{cita llibru |autor=Diodoro de Sicilia |títulu=Biblioteca Histórica. Volume I: Llibros I-III |añu=2001 |editorial=Introducción, traducción y notes de Francisco Parreu Alasá. Madrid: Gredos |id=ISBN 978-84-249-2291-7}} * {{cita llibru |autor=Plutarco |títulu=Obres morales y de costumes (Moralia). Volume VI: Isis y Osiris; Diálogos píticos: «La Y de Delfos», «Los oráculos de la Pitia» y «La desapaición de los oráculos» |añu=1995 |editorial=Madrid: Gredos |id=ISBN 978-84-249-1791-3}} ;Fontes secundaries * {{cita llibru |autor=Cashford, Jules |títulu=El mitu d'Osiris. Los Misterios de Abidos |añu=2010 |editorial=Vilaür: Ediciones Atalanta |id=ISBN 978-84-937247-5-7}} * {{cita llibru |autor=Frazer, James George |títulu=[[La caña dorada]] |añu=2006 |editorial=Méxicu: Fondu de Cultura Económica |id=ISBN 978-968-16-0122-5}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Osiris}} * [http://www.egiptologia.com/religion-y-mitologia/62-diccionarios-de-dioses-y-dioses.html Elisa Castel: ''Gran Diccionariu de Mitoloxía Exipcia'', en egiptologia.com] * [http://egiptologia.org/?p=464 Francisco López: ''La historia d'Osiris''.] * [http://www.egiptologia.org/testos/himnos/osiris_gran/ Gran himnu a Osiris, en egiptologia.org] * [http://www.egiptologia.org/testos/himnos/osiris_peq/ Pequeñu himnu a Osiris, en egiptologia.org] {{Tradubot|Osiris}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Dioses d'Exiptu]] [[Categoría:Dioses de la salú]] [[Categoría:Deidaes de vida, muerte y resurrección]] [[Categoría:Deidaes civilizadores]] [[Categoría:Dioses de l'agricultura]] [[Categoría:Dioses del inframundu]] [[Categoría:Dioses de la fertilidá]] [[Categoría:Dioses de la naturaleza]] [[Categoría:Dioses romanos]] [[Categoría:Dioniso|Dioniso]] [[Categoría:Osiris|Osiris]] [[Categoría:Maestros primordiales]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7614b5smrqz8tvxj0cxxjntlnt7osf6 0 114295 3709900 3633757 2022-08-19T09:22:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{personaxe}} [[Ficheru:Georg von Rosen - Oden som vandringsman, 1886 (Odin, the Wanderer).jpg|thumb|200px|Ilustración de 1886 de Odín por [[Georg von Rosen]].]] '''Odín''' ([[nórdicu antiguu]] ''Óðinn''), tamién llamáu '''Wotan''' o '''Woden''', ye consideráu'l [[deidá|dios]] principal de la [[mitoloxía nórdica]] y delles relixones [[Etenismo|etenas]]. El so papel, al igual que'l de munchos dioses nórdicos, ye complexu. Ye'l dios de la sabiduría, la guerra y la muerte. Pero tamién se-y considera, anque en menor midida, el dios de la maxa, la poesía, la profecía, la victoria y la caza. Odín mora nel [[Asgard]], nel palaciu de [[Valaskjálf]], que construyó pa sigo y onde s'atopa'l so tronu, el [[Hliðskjálf]], dende onde podía reparar lo qu'asocedía en cada unu de los [[cosmoloxía nórdica|nueve mundos]].<ref>{{cita web |apellíu=Sturluson |nome=Snorri |enllaceautor=Snorri Sturluson |editor=trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) |url=http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningXI-XX.htm#gylf17 |títulu=Gylfaginning, capítulu 17 |obra=Edda prosaica |fechaaccesu=16 de xunetu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070506024817/http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningXI-XX.htm#gylf17 |fechaarchivu=6 de mayu de 2007 }}</ref> Na batalla blandía la so [[llanza]], llamada [[Gungnir]], y montaba la so corcel d'ocho pates, llamáu [[Sleipnir]]. Yera fíu de [[Bor (dios)|Bor]] y de la [[jotun|xigante]] [[Bestla]], hermanu de [[Vili]] y [[Ve (dios)|Vé]],<ref>[https://web.archive.org/web/20081007113046/http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningI-X.htm#gylf6 Gylfaginning, estrofa 6]. Según [http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe03.htm Völuspá, estrofes 17 y 18] seríen [[Hœnir]] y [[Lóðurr]] que s'identificaron como Víli y Vé. [https://web.archive.org/web/20080219131224/http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/SkaldskaparmalI-X.htm#skald1 Skaldskaparmal, estrofa 1], al paecer confunde a [[Loki]] por Lóðurr.</ref> maríu de [[Frigg]] y padre de munchos de los [[Æsir|dioses]]<ref>{{cita web |apellíu=Sturluson |nome=Snorri |editor=trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) |url=http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningI-X.htm#gylf9 |títulu=Gylfaginning, capítulu 9 |obra=Edda prosaica |fechaaccesu=16 de xunetu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070505212009/http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningI-X.htm#gylf9 |fechaarchivu=5 de mayu de 2007 }}</ref> tales como [[Thor]], [[Balder]], [[Vidar]] y [[Váli]]. Na [[poesía escáldica]] faise referencia a él con infinidá de [[kenningar]] y unu de los que s'utiliza pa mentalo ye ''Allföðr'' («padre de toos»).<ref name=Gri>{{cita web |apellíu=Sturluson |nome=Snorri |editor=trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) |url=http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/ContentsEnglish.htm#gylfe |títulu=Gylfaginning |obra=Edda prosaica |fechaaccesu=15 de xunetu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070626192906/http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/ContentsEnglish.htm#gylfe |fechaarchivu=26 de xunu de 2007 }}</ref> Como dios de la guerra, encargar d'unviar a les [[valquiries]] a recoyer a los guerreros heroicos muertos en batalla,<ref>{{cita web |apellíu=Sturluson |nome=Snorri |editor=trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) |url=http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningXXXI-XL.htm#gylf36 |títulu=Gylfaginning, capítulu 36 |obra=Edda prosaica |fechaaccesu=16 de xunetu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070506024732/http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningXXXI-XL.htm#gylf36 |fechaarchivu=6 de mayu de 2007 }}</ref> los [[einherjer]], que se sientan al so llau nel [[Valhalla]] onde preside les llacuaes. Nel final de los tiempos Odín va emponer a los dioses y a los homes contra les fuercies del caos na batalla del [[fin del mundu (mitoloxía)|fin del mundu]], el [[Ragnarök]]. Nesta batalla'l dios va ser muertu y taramiáu pol feroz [[Canis lupus|llobu]] [[Fenrir]], que va ser darréu muertu por Vidar, quien-y esgañará les fauces y va asitiar un pie nel gargüelu.<ref>{{cita web |apellíu=Sturluson |nome= Snorri| editor=trad. H. A. Bellows (1936) | url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe06.htm|títulu = Völuspa, estrofes 53 y 54|obra=Edda poética|fechaaccesu = 16 de xunetu de 2007}}</ref> == Etimoloxía == [[Ficheru:Ardre Odin Sleipnir.jpg|thumb|250px|La [[Piedra de Tjängvide|cercu rúnicu de Tjängvide]] amuesa a Odín entrando al [[Valhalla]] acaballando sobre [[Sleipnir]].]] Odín representa la evolución de la deidá [[protoxermánicu|protogermánica]] *'''Wōđinaz''' o *'''Barbakhan'''<ref>L'asteriscu indica que la pallabra nun foi confirmada; ver [[llingüística histórica]]</ref><ref>{{cita llibru |apellíos = de Vries|nome = Jan|enllaceautor=Jan de Vries|títulu = Altnordisches etymologisches Wörterbuch|añu = 2002|id = ISBN 90-04-05436-7}}</ref> que'l so nome derivó en '''Óðinn''', en nórdicu antiguu y en '''Woden''', n'[[idioma anglosaxón|anglosaxón]]. El cronista xermanu [[Adán de Bremen]], na so obra ''Xesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum'', fai referencia al dios qu'adoraben los nórdicos del [[sieglu XI]] como ''Wodan id est raxón'' ("Wodan, que significa raxón").<ref>{{cita web |apellíu = de Bremen| nome = Adán|enllaceautor = Adán de Bremen|añu= 1075-1080|url = http://hbar.phys.msu.ru/gorm/chrons/bremen.htm#descrip|títulu = Descriptio insularum aquilonis, capítulu 26|obra = Xesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum|fechaaccesu = 17 d'ochobre de 2007}}</ref><ref>{{cita web |apellíu = Chadwick| nome = H.M.|añu= 1899|url =http://www.stavacademy.co.uk/mimir/cultothin.htm|títulu = The cult of Othin |fechaaccesu = 17 d'ochobre de 2007}}</ref> Una alternativa etimolóxica obsoleta a la cual xuntáronse munchos de los primeros escritores incluyendo [[Enrique Cornelio Agripa de Nettesheim|Cornelius Agrippa]] nel so ''Libri trés de occulta philosophia'', ye da-y el mesmu raigañu que la pallabra "god" (dios), de la so forma protogermánica ''*ǥođ-''. Esta nun ye una teoría sostenible, según la mayoría de los académicos modernos {{ensin referencies}}, sacante para'l nome [[idioma lombardu|lombardu]] '''Godan''', que puede tener los sos raigaños en *ǥođanaz. '''Óðinn''' ta rellacionáu cola pallabra ''[[óðr]]'', qu'en nórdicu antiguu tien dos significaos. Como [[axetivu]] significa "llocu, frenético, furiosu o violentu"<ref name=cleasby>{{cita web |apellíu=Cleasby |nome= Richard y Vigfusson, Gudbrand|añu=1874 |url = http://lexicon.ff.cuni.cz/html/oi_cleasbyvigfusson/b0471.html|títulu = An Icelandic-English Dictionary |fechaaccesu = 15 de xunetu de 2007}}</ref> y ye [[cognáu]] de la pallabra [[Idioma anglosaxón|anglosaxona]] ''wōd''. El [[sustantivu]] significa "mente, sabiduría, alma o sensibilidá" y "cantar o poesía"<ref name=cleasby /> y ye cognáu cola pallabra anglosaxona ''wōþ''.<ref>{{cita web |url=http://home.comcast.net/~modean52/oeme_dictionaries.htm|títulu=Old English Dictionary|añu=2004|fechaaccesu=15 de xunetu de 2007|urlarchivu=https://archive.is/20120527080316/http://home.comcast.net/~modean52/oeme_dictionaries.htm|fechaarchivu=27 de mayu de 2012}}</ref> En pallabres compuestes, ''óð''- significa "violentamente enérxicu" (y.g. ''óð''-málugr "falar de manera violenta o bien escitáu"). == Carauterístiques == [[Ficheru:Ring31.jpg|thumb|250px|Ilustración de Odín por Arthur Rackham pa la [[ópera]] ''[[La valquiria|Die Walküre]]'' de [[Richard Wagner]].]] Odín ye una deidá ambivalente. Les connotaciones nórdiques antigües de la [[edá viquinga]] para Odín tán rellacionaes cola "poesía y l'inspiración" según cola "roxura y la llocura". Ye'l dios de la conocencia. Sacrificó'l so güeyu esquierdu nel [[pozu de Mimir]], pa d'esta miente poder aportar a la sabiduría infinita y conocelo tou (menos el futuru) y yera quien daba a los poetes valerosos el [[hidromiel]] de la inspiración fecha polos [[Nanos (mitoloxía)|nanos]], de la vasía llamada ''Óð-rœrir''.<ref>{{cita llibru |apellíos = Faulkes|nome = Anthony|editor = Everyman|títulu = Edda|añu = 1995|id = ISBN 0-460-87616-3|capítulu = Skaldskaparmal}}</ref> Sicasí, otra interpretación suxure a un personaxe egoísta, cuidao que nos rellatos mitolóxicos de les eddas méntase que Wotan llogra conocencia de les runes dempués de sacrificase nel árbol del mundu Yggdrasil y esa conocencia guardar pa él mesmu y nun lo comparte con naide más. Nel Hávamál méntase claramente qu'él conoz una serie d'esconxuros rúnicos, que caltién de callao, anque otres fontes dicen que los compartió colos humanos que moraben en Midgard para, d'esa manera, consiguir qu'usaren les runes pa comunicase colos dioses. De la mesma forma, al sacrificar un güeyu nel pozu de Mimir, la conocencia que llogra ye solo pa él, pa poder convertise nel máximu dios, pero dichos conocencies nun los comparte con naide.<ref>[http://www.asatru-argentina.com.ar/havamal.htm Parte 5: «Hestoria de les runes de Odín».] Consultáu'l 17 d'avientu de 2013.</ref> Tamién ye acomuñáu col conceutu de la ''[[Cacería Selvaxe|cacería selvaxe]]'', ''Asgardreid'', un estrueldosu y ruxente movimientu al traviés del cielu, onde lidera les huestes de los guerreros muertos.<ref>{{cita llibru |apellíos = Schön|nome = Ebbe|editor = Fält & Hässler|títulu = Rusti-Tors hammare, Gudar och jättar i tro och tradition|añu = 2004|id = ISBN 91-89660-41-2}}</ref> En consistencia con esto, [[Snorri Sturluson]], na [[Edda prosaica]], describe a Odín dándo-y la bienvenida a los guerreros que morrieron heroicamente en batalla, na so residencia, el Valhalla, qu'interpretáu lliteralmente significa "salón de los muertos en combate" onde pueden beber, comer y lluchar hasta que llegue'l [[Ragnarök]], onde van lluchar xunto a Odín. Amás ye'l dios de la guerra, apaeciendo al traviés de munchos mitos nórdicos como quien traía les victories. Nes [[saga (lliteratura)|sagues]] nórdiques, Odín dacuando actúa como un instigador de conflictos bélicos, y dicíase que yera capaz d'empezalos con tan solo refundiar la so llanza, ''Gungnir''. Tamién unviaba a les [[valquiria|valquiries]] pa influyir nes batalles y llograr la resultancia que deseyaba. N'ocasiones podía apaecer nos campos de batalla como'l líder de los nórdicos, llevando nos costazos dos cuervos, llamaos [[Hugin y Munin]] (“pensamientu” y “memoria” respeutivamente), y acompañáu por dos llobos, llamaos [[Geri y Freki]]. Odín ta acomuñáu a les trampes y engaños. Ye un tresformista, capaz d'alteriar la so forma a gustu.<ref name=Ynglinga7>{{cita web |apellíu = Sturluson|nome = Snorri|editor = trad. Samuel Laing (1844)|url = http://www.northvegr.org/lore/heim/001_02.php|títulu = Saga Ynglinga, capítulu 7|obra = Heimskringla|fechaaccesu = 18 de xunetu de 2007|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070927235405/http://www.northvegr.org/lore/heim/001_02.php|fechaarchivu = 27 de setiembre de 2007}}</ref> Rellátase que viaxó pela tierra como un home vieyu, tuertu, con barba gris, usando un sombreru de nala ancha y con un abrigu azul escuru.<ref>{{cita web |apellíu = Sturluson| nome = Snorri| editor = trad. H. A. Bellows (1936)|url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe06.htm|títulu = Grímnismál, introducción|obra = Edda poética|fechaaccesu = 17 de xunetu de 2007}}</ref> Tamién realiza práutiques máxiques, como lo ye'l [[seid]].<ref name=Lokasenna24>{{cita web |apellíu = Sturluson| nome = Snorri| editor = trad. H. A. Bellows (1936)|url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe10.htm|títulu = Lokasenna, estrofa 24|obra = Edda poética|fechaaccesu = 17 de xunetu de 2007}}</ref> Anque nes Eddas haya hestories d'un Odín tramposu y cobiciosu, tamién les hai d'un dios sabio y xusto. D'esa manera, demuéstrase la diferencia de que los dioses nórdicos son como los humanos, coles sos virtúes y defectos. == Sabiduría == Siendo unu de los dioses más antiguos, creador del mundu y de los homes, Odín ye'l señor de la sabiduría, espertu en toles coses dende'l principiu de los tiempos. Aprendió toles artes y depués los homes aprendieron d'él. Ente los munchos epítetos de Odín, munchos faen referencia a la so gran sapiencia, y foi llamáu ''Fjölnir'' y ''Fjölnsviðr'' ("gran sabiu"), ''Sanngetall'' ("quien albidra la verdá"), ''Saðr'' o ''Sannr'' ("quien diz la verdá"), ''Forni'' ("conocedor de lo antiguo") y ''Fornölvir'' ("sacerdote antiguu"). [[Ficheru:Oden vid Mims lik.jpg|thumb|left|250px|Odín repara'l cuerpu degolláu de [[Mímir]]. Ilustración pa la edición sueca de la Edda poética de Fredrik Sander.]] La sabiduría de Odín ye frutu de la conocencia, la maxa y la poesía, tou al empar. Ye conocedor de los misterios de los [[cosmoloxía nórdica|nueve mundos]] y de los sos oríxenes, pero tamién del destín de cada unu de los homes, lo mesmo que de el so propiu destín y el del [[universu]]. Odín esfruta compitiendo en discutinios colos individuos más sabios. Sol disfraz de ''Gágnraðr'' ("victoria"), arriesgó la so vida cuando'l xigante [[Vafþrúðnir]], que la so erudición yera llargamente reconocida, desafiar nun duelu de sabiduría sobre'l pasáu, el presente y el futuru del mundu. El xigante contestó rápido a toles entrugues, pero ''Gágnraðr'' a la fin preguntó qué foi lo que'l dios Odín bisbisó al escuchu del so fíu [[Balder]] nel so pira funeraria. ''Vafþrúðnir'', nesti puntu, reconoció la identidá de Odín, una y bones una regla yera que quien faía una entruga tenía de conocer la respuesta, y esta respuesta yera conocida solamente por el mesmu dios. Asina, el xigante perdió'l duelu.<ref>{{cita web |apellíu = Sturluson| nome = Snorri| editor = trad. H. A. Bellows (1936)|url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe05.htm|títulu = Vafthruthnismol, estrofa 55|obra = Edda poética|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007}}</ref> N'otra ocasión, faciéndose pasar por un home llamáu [[Gestumblindi]] ("güéspede ciegu"), el dios desafió a un rei llamáu [[Heidrek|Heiðrekr]], a un duelu de cosadielles. Tres una serie d'entrugues que dambos contestaron ensin dificultá, Odín realizó la mesma pregunta que fixera a ''Vafþrúðnir''. Ante esta entruga, el rei intentó matalo, pero'l dios escapó so la forma d'un ferre.<ref>{{cita web |apellíu = Anónimu|nome = |editor = trad. Peter Tunsall (2005)|url = http://www.oe.eclipse.co.uk/nom/Hervor.htm|títulu = Saga de Hervor, capítulu 11|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070326090256/http://www.oe.eclipse.co.uk/nom/Hervor.htm|fechaarchivu = 26 de marzu de 2007}}</ref> Odín aventurar hasta'l [[pozu de Mimir]], cerca de [[Jötunheim]], la tierra de los xigantes so l'apariencia d'un caminante llamáu ''Vegtamr''. [[Mímir]], que xixilaba'l pozu, pa dexa-y beber d'este pidiólu que sacrificara'l so güeyu esquierdu, siendo esto un símbolu de la so voluntá por llograr la conocencia. Mientres bebía vio tol sufrimientu y los problemes que los homes y los dioses tendríen de soportar, pero tamién acolumbró por qué yera necesariu qu'esto asocediera. El sacrificiu del mayor de tolos dioses ye una tema recurrente na mitoloxía nórdica. A esti respectu cabo mentar que tamién [[Tyr]] sacrificó la so mano p'asina poder encadenar a [[Fenrir]]. El güeyu de Odín permanez no fondero de dicha fonte, de la cual el mesmu Mímir bebe acaldía. D'aquella mutilación autoinfligida deriven los epítetos de ''Bileygr'' ("tuertu") y ''Báleygr'' ("güeyu faltante"). Odín caltién la cabeza de Mimir, que foi degolláu polos Vanir mientres el so enfrentamientu colos [[Æsir]], y llogra faela falar per mediu de la maxa, siendo una fonte perenal de conocencies que-y revela les noticies de lo qu'asocede alredor del mundu.<ref>{{cita web |apellíu = Sturluson|nome = Snorri|editor = trad. H. A. Bellows (1936)|url = http://cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/PoeticEdda/Voluspo.htm|títulu = Völuspá, estrofa 47|obra = Edda poética|fechaaccesu = 18 de xunetu de 2007|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070718115311/http://cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/PoeticEdda/Voluspo.htm|fechaarchivu = 18 de xunetu de 2007}}</ref> <center> {| | ''Allt veit ek, Óðinn,''<br /> ''hvar þú auga falt,''<br /> ''í inum mæra''<br /> ''Mímisbrunni -;''<br /> ''Drekkr mjöð Mímir''<br /> ''morgun hverjan''<br /> ''af veði Valföðrs.''<br /> ''Vituð ér enn yða hvat? '' | 29 Sé ónde, Odín,<br /> despintó'l so güeyu,<br /> fondu na famosa<br /> fonte de Mímir -;<br /> Mímir bebe hidromiel<br /> cada mañana<br /> de la prenda paga por ''Valföðr'' (Odín).<br /> ¿Podríes saber más?<br /> |- |''Edda poética'' - ''Völuspá'', estrofa 29<ref name=voluspa>{{cita web |apellíu=Sturluson|nome=Snorri|editor=trad. H. A. Bellows (1936)|url=http://cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/PoeticEdda/Voluspo.htm|títulu=Völuspá|obra=Edda poética|fechaaccesu=18 de xunetu de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070718115311/http://cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/PoeticEdda/Voluspo.htm|fechaarchivu=18 de xunetu de 2007}}</ref><ref>{{cita web |apellíu= Jónsson|nome= Guđnin|editor= Versión en nórdicu antiguu.|url= http://www.heimskringla.no/original/edda/voluspa.php|títulu= Völuspá|obra= Edda poética|fechaaccesu= 28 d'ochobre de 2007}}</ref> |} </center> === Runes === Odín conoz el secretu de les runes. Estes son la llingua de los poetes y los calteres tallaos en madera y piedra; les fueyes de les espaes, los vasos de los caballos y son l'orixe de too conocencia y de cada fuercia. Odín llogra estes conocencies convirtiéndose nel primera ''[[Erilaz]]'', o "sabiu de les runes". Ello ye que p'aprender l'arte de les runes y de l'aldovinación, colgar d'un árbol llamáu ''[[Yggdrasil]]'', travesáu pola so llanza mientres nueve díes y nueve noche, nun sacrificiu que s'ufiertó a sigo mesmu. Según Hávamál, 138, na seición conocida como [[Hávamál#Rúnatal|Rúnatal]]: [[Ficheru:Trikvetra.JPG|thumb|160px|[[Cercu rúnicu]] de Funbo, del [[sieglu XI]], en [[Upsala]], [[Suecia]].]] <center> {| | ''Veit ek, at ek hekk'' <br />''vindga meiði á'' <br />''nætr allar níu,'' <br />''geiri undaðr'' <br />''ok gefinn Óðnin,'' <br />''sjalfr sjalfum mér,'' <br />''á þeim meiði,'' <br />''er manngi veit,'' <br />''hvers af rótum renn.'' ''Við hleifi mik sældu'' <br />''né við hornigi,'' <br />''nýsta ek ninðr,'' <br />''nam ek upp rúnar,'' <br />''æpandi nam,'' <br />''fell ek aftr þaðan.'' | 138 Sé que colgué <br />nun árbol mecíu pol vientu <br />nueve llargues nueches <br />mancáu con una llanza <br />y dedicáu a Odín, <br />yo ufiertáu a mi mesmu, <br />naquel árbol del cual naide <br />conoz l'orixe de los sos raigaños. Nun me dieron pan, <br />nin de beber d'un cuernu, <br />miré escontra lo fondo, <br />tomé les runes <br />tomar ente berros, <br />depués esbarrumbé a la tierra. |- |''Edda poética'' - ''Hávamál'', estrofa 138<ref name=Havamal>{{cita web |apellíu = Sturluson| nome = Snorri| editor = trad. H. A. Bellows (1936) |url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe04.htm|títulu = Hávamál|obra = Edda poética|fechaaccesu = 18 de xunetu de 2007}}</ref><ref name=havamal-gudni>{{cita web |apellíu= Jónsson|nome= Guđnin|editor= Versión en nórdicu antiguu.|url= http://www.heimskringla.no/original/edda/havamal.php|títulu= Hávamál|obra= Edda poética|fechaaccesu= 28 d'ochobre de 2007|urlarchivu= http://wayback.vefsafn.is/wayback/20070508160024/http://www.heimskringla.no/original/edda/havamal.php|fechaarchivu= 8 de mayu de 2007}}</ref> |} {| | ''Rúnar munt þú finna '' <br />''ok ráðna stafi,'' <br />''mjök stóra stafi,'' <br />''mjök stinna stafi,'' <br />''er fáði fimbulþulr'' <br />''ok gerðo ginnregin '' <br />''ok reist hroftr rögna.'' | 142 Conoz les runes <br />y apriende los signos, <br />los calteres de muncha fuercia, <br />los calteres d'enforma poder, <br />que tiñó el tulr supremu (Odín). <br />y los altos poderes fixeron <br />y el señor de los dioses (Odín) grabó. |- |''Edda poética'' - ''Hávamál'', estrofa 142<ref name=Havamal /><ref name=havamal-gudni /> |} </center> === Poesía === [[Ficheru:Processed SAM mjodr.jpg|thumb|160px|Odín roba'l hidromiel de la poesía y escapa de [[Suttung]], dambos fechos so la forma d'una águila. Ilustración d'un manuscritu [[Islandia|islandés]] del [[sieglu XVIII]].]] La roxura espiritual que caracteriza a Odín non solo manifiéstase na batalla sinón que tamién se ve reflexada nes composiciones lliteraries. Ye por esti motivu pol que Odín tamién ye consideráu'l dios de los poetes. Dizse que siempres fala en versu y que foi él quien empecipió l'arte de la poesía n'[[Europa del Norte]]. La poesía ye considerada un poder sobrenatural cercanu a la maxa, una y bones la calidá del poeta qu'improvisaba taba reflexada na so capacidá de predicción, lo cual nun yera alloñáu al llabor que realizaba un magu. Según rellatar [[Hávamál]], Odín trabayó como ayudante de la granxa de [[Baugi]] mientres un branu pa consiguir el hidromiel de la poesía que'l so hermanu, [[Suttung]], llograra de los nanos. Esti esconder nel centru d'un monte cola so fía [[Gunnlod]] como guardiana. El dios trabayó na granxa hasta que supo ónde s'atopaba'l hidromiel, depués sedució a la fía de ''Suttung'' por que-y dexara beber un suerbu y cuando por fin tuvo accesu al hidromiel beber de golpe, tresformar nuna águila y escapó. El hidromiel de la poesía xuntu cola conocencia de les runes dotó-y d'el so capacidá poética. Cuando robó'l hidromiel, parte foi arramada escontra la tierra y esto dio a los homes l'habilidá del cantar.<ref>{{cita web |apellíu = Sturluson| nome = Snorri| editor = trad. H. A. Bellows (1936) |url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe04.htm|títulu = Hávamál, estrofes 104 y 106|obra = Edda poética|fechaaccesu = 18 de xunetu de 2007}}</ref> === Maxa === {{VT|Seid}} {{VT|Galdr}} Odín ye'l dios de la maxa y dicíase qu'aprendiera los misterios del [[seid]] de la diosa [[Vanir]] y [[völva]] [[Freyja]], según la [[saga de los Ynglings]],<ref name=Ynglinga7 /> a pesar de les connotaciones pocu guerreres que tenía l'usu de la maxa. Nel [[Lokasenna]], Loki acusa a Odín de la práutica de "seid", condergándolo como un arte que nun yera consideráu propiu d'un home. Snorri esplica qu'una xustificación pa esta acusación puede atopase na saga de los Ynglings, onde'l prauticante de seid yera consideráu como un individuu débil.<ref name=Lokasenna24 /> == Guerra == De toles figures de la mitoloxía nórdica que tienen el calter de divinidá guerrera, Odín carauterizar por ser dacuando llamáu ''Sigrföðr'' ("padre de la victoria"), yá que ye la entidá que decide la suerte de les batalles y quién va salir victoriosu. Tamién ye llamáu ''Valföðr'', ("padre de los escoyíos"), porque se considera que se converten nos sos fíos adoptivos toos aquellos guerreros que cayen heroicamente nel [[campu de batalla]]. So estos dos nomes, Odín distribúi na batalla la victoria y la muerte: dambes coses son bien recibíes polos guerreros. [[Ficheru:Processed SAM sleipnir.jpg|thumb|200px|Ilustración del manuscritu islandés "SÁM 66" de Odín y Sleipnir.]] Odín ye amás un guerreru por excelencia y combate con artes máxiques. Munchos de los epítetos utilizaos pa describir el so calter belicosu son: ''Gunnarr'' ("señor de la batalla"), ''Göllnir'' (" [quien] ta na guerra "), ''Þróttr'' ("poderosu"), ''Foyersðr'' (" [quien] acaballa na batalla") y ''Fráríðr'' (" [quien] avanza acaballando"). La infalible [[llanza]] que suxeta nel so puñu foi creada por unos [[Nanos (mitoloxía)|nanos]], los famosos artesanos conocíos como los "[[fíos de Ivaldi]]", y ye llamada [[Gungnir]].<ref>{{cita web |apellíu=Sturluson|nome=Snorri|editor=trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916)|url=http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/SkaldskaparmalXLI-L.htm#skald43|títulu=Skaldskaparmal, estrofa 43|obra=Edda poética|fechaaccesu=18 de xunetu de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070927194824/http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/SkaldskaparmalXLI-L.htm#skald43|fechaarchivu=27 de setiembre de 2007}}</ref> Cuando Odín refundió la llanza dio llugar a la primer guerra del mundu, el conflictu ente los Æsir y los Vanir.<ref>{{cita web |apellíu=Sturluson|nome=Snorri|editor=trad. H. A. Bellows (1936)|url=http://cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/PoeticEdda/Voluspo.htm|títulu=Völuspá, estrofa 23|obra=Edda poética|fechaaccesu=18 de xunetu de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070718115311/http://cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/PoeticEdda/Voluspo.htm|fechaarchivu=18 de xunetu de 2007}}</ref> Na viéspora de les batalles volver escontra la formación que decretó que va ser ganada. Por tantu ye llamáu ''Dörruðr'' (" [quien] engarradiella con llanza"), ''Dresvarpr'' (" [quien] refundia la llanza") y ''Biflindi'' (" [quien] ximielga la so llanza"). Amás tien un [[cascu]] d'oru, razón pola cual dacuando ye llamáu ''Hjálmberi'' (" [quien] lleva cascu"). Odín resulta apavoriante pa los sos enemigos yá que ye un espertu nel arte del tresformamientu. Na guerra tien el poder de cegar, ensordar o provocar la llerza nos enemigos lo mesmo que de apavorar les sos formaciones y de tresformar oxetos senciellos tales como cañes n'armes mortales. Naide ye capaz de refundia-y una llanza con tal fuercia qu'él non la pueda detener tan solo cola mirada. Les sos habilidaes pa la guerra tienen como base la maxa y les sos conocencies de conxuros y de les runes. El mesmu dios almitir en Hávamál: <center> {| | ''Það kann ek þriðja:''<br /> ''ef mér verðr þörf mikil''<br /> ''hafts við mína heiftmögu,''<br /> ''eggjar ek deyfi''<br /> ''minna andskota,''<br /> ''bíta-t þeim vápn né velir.'' ''Þat kann ek it fjórða:''<br /> ''ef mér fyrðar bera''<br /> ''bönd að boglimum,''<br /> ''svá ek xel,''<br /> ''at ek ganga má,''<br /> ''sprettr mér af fótum fjöturr,''<br /> ''en af höndum haft.'' ''Þat kann ek it fimmta:''<br /> ''ef ek sé af fári skotinn''<br /> ''flein í folki vaða,''<br /> ''fýgr-a hann svá stinnt''<br /> ''at ek stöðvig-a-k,''<br /> ''ef ek hann sjónum of sék.''<br /> | 148 El terceru sé:<br /> si enforma precisu<br /> desafilo les puntes,<br /> de les espaes enemigues<br /> y al mio adversariu,<br /> nin armes nin mañas válen-y. 149 El cuartu sé:<br /> si hombre imponen<br /> garduñes nos mios miembros,<br /> canto un esconxuru<br /> que me fai llibre<br /> les cadenes salten de los pies<br /> y de les manes los llazos. 150 El quintu sé:<br /> si dardu yo veo<br /> que busca blancu ente la mio xente:<br /> nengún vuela con tal ímpetu,<br /> que nun pueda detenelo<br /> tan solo cola mirada.<br /> |- |''Edda poética'' - ''Hávamál'', estrofes 148-150<ref name=Havamal /><ref name=havamal-gudni /> |} </center> Dacuando escueye a dalgún guerreru devotu y protexer mientres la batalla convirtiéndolo en invulnerable pa los sos enemigos por que pueda terminar la guerra sano y salvo. <center> {| | ''Þat kann ek it ellifta:''<br /> ''ef ek skal til orrostu''<br /> ''leiða langvini,''<br /> ''und randir ek xel,''<br /> ''en þeir með ríki fara''<br /> ''heilir hildar til,''<br /> ''heilir hildi frá,''<br /> ''koma þeir heilir hvaðan.'' | 156 L'undécimu sé:<br /> si debo na batalla<br /> conducir a los míos<br /> Canto un esconxuru tres los escudos<br /> y asina avanzamos victoriosos<br /> entramos salvos a la batalla,<br /> salimos salvos d'ella,<br /> y tornamos sanos de la guerra. |- |''Edda poética'' - ''Hávamál'', estrofa 156<ref name=Havamal /><ref name=havamal-gudni /> |} </center> Los devotos a Odín depositaben el so enfotu nél mientres la guerra y invocar como ''Sigföðr'' ("padre de la victoria"), ''Sighöfundr'' ("xuez de la victoria"), ''Sigtýr'' ("dios de la victoria"), ''Sigþrór'' ("[quien] llogra victories") y dellos nomes similares. Na tradición hai munchos exemplos de guerreros que realizaben sacrificios y invocaciones a Odín pa tener ésitu nes batalles. Pero p'aquellos escoyíos pol dios, la victoria y la muerte gloriosa yeren deseyaes d'igual forma. Los guerreros muertos de forma heroica yeren adoptaos por Odín como los sos fíos y recibir nel Valhalla, onde participaben nuna eterna llacuada qu'él presidía. Igualmente invocábase-y como ''Valföðr'' ("padre de los escoyíos"), ''Valtýr'' ("dios de los escoyíos"), ''Valkjósandi'' (" [quien] escueye a los escoyíos"), Valþögnir (" [quien] recibe a los escoyíos") y más nomes d'esa naturaleza. A una [[völva]] llevantada del reinu de los muertos, Odín preséntase-y como'l fíu de ''Valtamr''<ref>{{cita web |apellíu = Sturluson| nome = Snorri| editor = trad. H. A. Bellows (1936) |url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe13.htm|títulu = Baldrs Draumar, estrofa 6|obra = Edda poética|fechaaccesu = 18 de xunetu de 2007}}</ref> ("[quien] acostuma escoyer los escoyíos "), que tamién ye unu de los sos nomes. El dios establecía a quién-yos tocaba morrer nel campu de batalla y yeren escoyíos pa formar les files de los einherjar, los guerreros destinaos a formar l'exércitu que llucharía al so llau'l día del Ragnarök. Asina formaba l'armada d'almes empuestes por el mesmu Odín, que por esto ye llamáu ''Herföðr'' y ''Herjaföðr'' (" padre de la formación"), ''Hertýr'' ("dios de la formación") y ''Herjann'' (" señor de la formación"). Rellacionáu col cultu a Odín atopábense los grupos de guerreros qu'entraben nun estáu d'éxtasis mientres la batalla, los ''úlfheðnar'' y los [[berserker]], (lliteralmente "homes llobu" y "vistíos d'osu", respeutivamente). Estos grupos de guerreros yeren devotos del dios y antes de la batalla entraben nun estáu d'éxtasis furiosu, llamáu ''berserksgangr'', nel cual empezaben a ruxir, babear y a morder el cantu de los [[escudu|escudos]]. Depués refundiábense a la batalla, glayando, ximelgando les sos [[espada|espaes]] y [[hachu de guerra|hacha]], matando a tolos que s'averaren, insensibles al dolor y a la fatiga, hasta que cayíen desimíos. == Viaxes == Con un sombreru vieyu, un abrigu escuru y dacuando con una vara por cayáu, Odín ye descritu como'l dios caminante que transita pelos caminos del mundu. Por esto, dacuando ye llamáu ''Vegtamr'' ("caminante") o ''Gagnráðr'' ("conocedor del camín"). Por ello, Odín ye'l dios de los viaxeros y de tolos que se mueven pelos caminos del mundu. Mover polos caminos como un pelegrín, despintando'l so aspeutu y la so verdadera naturaleza, siendo dellos epítetos que lu describen, ''Grímnir'' ("encapucháu"), ''Lóðungr'' (" [quien lleva] capa ") o ''Hrani'' ("desharrapado"). Apaez xeneralmente como un home d'edá, con una llarga barba, motivu pol cual tamién llámase-y ''Hárbarðr'' ("barba gris") o '' Langbarðr'' ("barba llarga"). Mientres los sos viaxes, bien de cutiu, asocedía que pa poder pasar la nueche pidía agospéu tantu en residencies de soberanos como en cases de persones humildes. Esta ye la razón pola cual, dacuando, ye llamáu tamién ''Gestr'' ("güéspede") y, de fechu nel pasáu, tolos caminantes que reclamaben hospitalidá yeren recibíos por medrana a que se tratara del dios ocultu so dalguna de les sos tantes apariencies. Sol nome de ''Grímnir'', Odín llegó como güéspede al palaciu del rei ''Geirrøðr'', quien abarruntó d'él y torturar cruelmente calteniéndolo encadenáu ente dos intensos fueos. Dempués de revela-y dellos secretos de naturaleza divina y parte de los sos numberosos epítetos, Odín amosóse como quien en realidá yera; el rei ''Geirrøðr'' corrió penáu a lliberar pero zarapicó cola so espada y morrió travesáu por esta.<ref name=Grimnismal>{{cita web |apellíu = Sturluson| nome = Snorri| editor = trad. H. A. Bellows (1936)|url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe06.htm|títulu = Grímnismál|obra = Edda poética|fechaaccesu = 17 de xunetu de 2007}}</ref> Na saga de Bárðr, escrita nel [[sieglu XIII]], rellátase qu'un caballeru tuertu con un anchu sombreru y una capa azul atopar con un ferreru y pidió-y que ferrara'l so caballu. El ferreru, un tanto musgu, preguntó al caballeru ónde pasara la nueche anterior; a lo qu'esti-y mentó llugares tan distantes que'l ferreru tomar por un mentirosu. L'estrañu rellató que pasara enforma tiempu nel norte y que combatiera en munches batalles, pero qu'agora se dirixía a [[Suecia]]. Cuando'l caballu tuvo ferráu, el caballeru montó y dixo "soi Odín" al ablucáu ferreru y alloñóse velozmente. A otru día tuvo llugar la batalla de Lena (añu [[1208]]). Esta ye la última batalla na cual los escandinavos atribuyeron la so victoria a Odín. El depuestu rei suecu Sverker llegó con un gran exércitu de daneses y los suecos lideraos pol nuevu rei Eric atopáronse superaos en númberu. Dicíase qu'apaeció Odín acaballando en Sleipnir y asitióse al mandu de la formación sueca y dio-yos la victoria. El contestu nel cual rellátase esta saga ye mientres un tratáu de paz en [[Noruega]] y Odín, un dios de la guerra, yá nun tenía enforma que faer ellí. == Creación == A Odín y a los sos hermanos, Vili y Ve, atribúyese-yos la muerte de [[Ymir]], el xigante primixeniu, na creación del mundu. De la carne de Ymir, los hermanos crearon el [[Midgard]] y de los fragmentos de los sos güesos y los sos dientes fixeron les roques y les piedres. Del sangre y del sudu de Ymir crearon los ríos y los llagos. Col so craniu creóse la bóveda del cielu, aseguráu en cuatro puntos por cuatro nanos: [[Norðri, El soðri, Austri y Vestri|Nordri, Sudri, Austri y Vestri]] (norte, sur, este y oeste). Del celebru de Ymir, formaron les nubes y d'el so ceyes creáronse les barreres ente'l [[Jötunheim]] (el llar de los xigantes) y Midgard, el llugar onde agora habiten los homes.<ref>{{cita web |apellíu = Sturluson| nome = Snorri| editor = trad. H. A. Bellows (1936)|url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe06.htm|títulu = Grímnismál, estrofes 40 y 41|obra = Edda poética|fechaaccesu = 17 de xunetu de 2007}}</ref> Dempués de crear la Tierra colos restos de Ymir, los trés hermanos atopar con dos tueros (o un [[Fraxinus|fresnu]] y un [[Ulmus minor|llamera]]). Odín dio-yos l'aliendu y la vida; Vili dio-yos un celebru y sentimientos; y Ve dio-yos l'oyíu y la vista. Con ello, los tueros convertir nel primer home, [[Ask y Embla|Ask]], y la primer muyer, [[Ask y Embla|Embla]], y a partir d'ellos baxen tolos homes. Munchos reis y cases reales clamaben la so descendencia hasta Odín al traviés de Ask y Embla.<ref>{{cita web |apellíu = Sturluson|nome = Snorri|editor = trad. H. A. Bellows (1936)|url = http://cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/PoeticEdda/Voluspo.htm|títulu = Völuspá, estrofes 17 y 18|obra = Edda poética|fechaaccesu = 18 de xunetu de 2007|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070718115311/http://cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/PoeticEdda/Voluspo.htm|fechaarchivu = 18 de xunetu de 2007}}</ref> == Xenealoxía == [[Ficheru:Ymir gets killed by Froelich.jpg|thumb|180px|Odín y los sos hermanos dando muerte a [[Ymir]]. Ilustración de Lorenz Frølich.]] === Ascendencia === L'ascendencia y los hermanos de Odín, según lo que rellata Snorri en [[Gylfaginning]], son:<ref>{{cita web |apellíu=Sturluson |nome=Snorri |editor=trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) |url=http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningI-X.htm#gylf6 |títulu=Gylfaginning, capítulu 6 |obra=Edda prosaica |fechaaccesu=15 de xunetu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070505212009/http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningI-X.htm#gylf6 |fechaarchivu=5 de mayu de 2007 }}</ref> {{árbol xenealóxicu/empecipio}} {{árbol xenealóxicu | | | | | | |BURI| | | | | |BOLTHORN| |BURI=[[Buri]] | BOLTHORN=[[Bolthorn]]}} {{árbol xenealóxicu | | | | | | | |!| | | | | | | |!}} {{árbol xenealóxicu | | | | | | |BOR|~|~|y|~|~|BESTLA| |BOR=[[Bor (mitoloxía nórdica)|Bor]]|BESTLA=[[Bestla]]}} {{árbol xenealóxicu | | | | | | ||,|-|-|-|+|-|-|-|.}} {{árbol xenealóxicu | | | | | | |VILI| |VE| |ODIN| |VILI=[[Vili]]|VE=[[Ve (dios)|Ve]]|ODIN='''Odín'''}} {{árbol xenealóxicu/fin}} === Descendencia === La descendencia de Odín ye malo de trazar y abondo confusa, yá qu'en distintos testos méntense distintos fíos ya inclusive delles dinastíes reales trazaben la so xenealoxía por distintos personaxes hasta Odín. Los trés fíos, universalmente reconocíos en distintos poemes [[Edda|éddicos]] y [[poesía escáldica|escáldicos]], son Thor, [[Vali (fíu de Odín)|Vali]] y Balder. Sicasí, puede amestáse-y [[Höðr]] qu'en munchos rellatos figura como hermanu de Balder y ye mentáu en [[Skáldskaparmál]] col [[kenningar]] de "fíu de Odín". Vidar ye mentáu como fíu en Skáldskaparmál, y nel [[Gylfaginning]] méntase-y como'l fíu silenciosu de Odín. Hermod ye mentáu como fíu en dellos poemes, pero nel [[Codex Regius]] interprétase-y como sirviente de Odín, anque a la fin de la obra méntase-y como hermanu de Balder. Nel poema éddico [[Hárbardsljód]], [[Meili]] ye mentáu por Thor como'l so hermanu. [[Tyr]] figura na Edda prosaica como fíu de Odín, sicasí na Edda poética, en [[Hymiskviða]] méntase-y como fíu de [[Hymir]]. Una xenealoxía probable sería:<ref>{{cita web |apellíu= Joe |nome= Jimmy|añu=2006 |url = http://www.timelessmyths.com/norse/norsegodhouse.html|títulu = Timeless Myths|fechaaccesu = 16 de xunetu de 2007}}</ref> {{árbol xenealóxicu/empecipio}} {{árbol xenealóxicu | | | |JORD|~|y|~|ODIN|~|y|~|FRIGG|ODIN='''Odín'''|JORD=[[Jörd]]|FRIGG=[[Frigg]]}} {{árbol xenealóxicu | | | |,|-|-|-|(| | | | | |)|-|-|-|v|-|-|-|.}} {{árbol xenealóxicu | | | |!| | | |!| | | | | |!| | | |!| | | |!}} {{árbol xenealóxicu | | |MEILI| |THOR| | | |HERMOD| |HODR| |BALDER|MEILI=[[Meili]]|THOR=[[Thor]]|HERMOD=[[Hermod]]|VALI=[[Váli]]|HODR=[[Höðr]]|BALDER=[[Balder]]}} {{árbol xenealóxicu/fin}} {{árbol xenealóxicu/empecipio}} {{árbol xenealóxicu | | | |GRID|~|y|~|ODIN|~|y|~|RIND| ||| |ODIN|~|y|~|GUNNLOD|GRID=[[Gríðr]]|ODIN='''Odín'''|RIND=[[Rind]]|GUNNLOD=[[Gunnlod]]}} {{árbol xenealóxicu | | | | | | | |!| | | | | |!| | | | | | | | | | | | |!}} {{árbol xenealóxicu | | | | | | |VIDAR| | | |VALI| | | | | | | | | | |BRAGGI| FJOLNIR=[[Fjölnir]]|VIDAR=[[Vidar]]|VALI=[[Vali (fíu de Odín)|Vali]]|BRAGGI=[[Bragi]]}} {{árbol xenealóxicu/fin}} == Posesiones == [[Ficheru:Faroe stamp 436 The Death of Odin.jpg|thumb|100px|La muerte de Odín por [[Fenrir]] nun [[sellu postal]] [[Islles Feroe|feroés]].]] Odín tenía tres residencies nel [[Asgard]]. Primero taba [[Glaðsheimr]], un ampliu salón onde presidía sobre los dolce ''diar'' o xueces y onde se regulaben los asuntos del Asgard. Depués taba, [[Valaskjálf]], que yera onde s'atopaba'l so tronu, [[Hliðskjálf]], construyíu dafechu de plata. D'últimes taba'l [[Valhalla]], onde recibía les almes de los guerreros muertos.<ref>{{cita web |apellíu = Sturluson| nome = Snorri| editor = trad. H. A. Bellows (1936)|url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe06.htm|títulu = Grímnismál, estrofes 6 y 8|obra = Edda poética|fechaaccesu = 17 de xunetu de 2007}}</ref> Les almes de les guerreres y de aquelles muyeres fuerte y bellu que Odín favorecía convertir nes sos fíes, les [[valquiries]], que recoyíen les almes nos campos de batalla y sirvíen nel Valhalla ("salón de los cayíos en combate"). Esti enorme palaciu tenía quinientes cuarenta puertes y por caúna d'elles podíen pasar ochocientos guerreros en formación. Amás taba cubiertu d'oru, con llances y escudos doraos colgando de les sos parés.<ref>{{cita web |apellíu = Sturluson| nome = Snorri| editor = trad. H. A. Bellows (1936)|url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe06.htm|títulu = Grímnismál, estrofa 23|obra = Edda poética|fechaaccesu = 17 de xunetu de 2007}}</ref> Tamién tenía numberosos oxetos máxicos que yeren acomuñaos con él, como la so llanza, [[Gungnir]], que nunca fallaba nel so blancu y un aniellu d'oru, [[Draupnir]], que cada nueve nueches producía ocho nuevos aniellos. Estos dos últimes posesiones fueron regalaes a Odín por Loki. == Animales == Odín tien como séquitu distintos animales. Los más conocíos son los sos dos [[Corvidae|cuervos]] llamaos [[Hugin y Munin]], que unvia cada mañana a volar, en direiciones opuestes, arrodiando'l mundu por que cuando tornen pela tarde pósense sobre los sos costazos y bisbisar al escuchu lo que vieron. Tamién tien dos [[Canis lupus|llobos]] llamaos [[Geri y Freki]], a los cualos da-yos lo que-y correspuende como xinta nel Valhalla, una y bones él aliméntase puramente de [[hidromiel]] y [[vinu]]. {| | ''Gera ok Freka''<br /> ''seðr gunntamiðr''<br /> ''hróðigr Herjaföður;''<br /> ''en við vín eitt''<br /> ''vápngöfugr''<br /> ''Óðinn æ lifir.'' ''Huginn ok Muninn''<br /> ''fljúga hverjan dag''<br /> ''Jörmungrund yfir;''<br /> ''óumk ek of Hugin,''<br /> ''at hann aftr né komi-t,''<br /> ''þó sjámk meir of Munin.''<br /> | 19 Geri y Freki<br /> nutre, el guerreru famosu,<br /> el gloriosu Heriaföðr.<br /> y solo con vinu,<br /> el dios de les armes,<br /> Odín, vive per siempres. 20 Hugin y Munin<br /> vuelen tolos díes<br /> alredor del mundu<br /> tarrezo menos por Hugin<br /> de que nun torne,<br /> entá más tarrezo por Munin.<br /> |- |''Edda poética'' - ''Grímnismál'', estrofes 19 y 20.<ref name=Grimnismal /><ref name=grim-gudni>{{cita web |apellíu= Jónsson|nome= Guđnin|editor= Versión en nórdicu antiguu.|url= http://www.heimskringla.no/original/edda/grimnismal.php|títulu= Grímnismál|obra= Edda poética|fechaaccesu= 28 d'ochobre de 2007}}</ref> |} La rellación esistente ente Odín colos cuervos, amás de ser habitual pa un dios de la guerra, tamién lo ye pa un dios de la muerte, una y bones los cuervos xeneralmente alimentábense de los cadabres de los campos de batalla. Créese que l'[[estandarte del cuervu]] que dellos xefes tribales nórdicos portaben en combate yera un símbolu del dios, por que los protexera ya inspirara medrana nos enemigos.<ref>Bodvarsdottir, Hrafnhildur. ''The Function of the Beasts of Battle in Old English Poetry''. Tesis de PhD, 1976, Universidá de Nueva York en Stony Brook. Ann Arbor: Universidad Microfilm Internacional. 1989.</ref> Los llobos al igual que los cuervos tamién se rellacionaben cola batalla; dalgunos de los [[kenningar]]s, que s'utilizaron na [[poesía escáldica]] pa faer referencia a esta son "llacuada de cuervos" o "llacuada de llobos". Otru animal que siempres s'atopa acomuñáu a Odín ye'l so caballu gris d'ocho pates, llamáu [[Sleipnir]], que-y dexa viaxar velozmente pela tierra, l'aire y el mar. Foi un agasayo de Loki y nació como frutu de la unión de Loki (momentáneamente convertíu en yegua) y ''Svadilfari'', el caballu del xigante que construyó parte de les muralles del Asgard.<ref>{{cita web |apellíu=Sturluson |nome=Snorri |editor=trad. Arthur Gilchrist Brodeur (1916) |url=http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningXLI-LIV.htm#gylf42 |títulu=Gylfaginning, capítulu 42 |obra=Edda prosaica |fechaaccesu=15 de xunetu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070805125219/http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningXLI-LIV.htm#gylf42 |fechaarchivu=5 d'agostu de 2007 }}</ref> == Nomes == {{AP| Los nomes de Odín}} [[Ficheru:Odhin_thron.jpg|thumb|200px|Ilustración del añu 1888 realizada por [[Johannes Gehrts]] onde s'amuesa una variación nel nome. El mesmu ye escritu como ''Odhin'', con una «h» entrepolada ente les lletres «d» y «i».]] Los nórdicos diéron-y a Odín munchos nomatos lo cual, per otru llau, yera parte de la tradición del usu de kenningars per parte de los [[escaldios]] y yera un métodu poéticu de referencia indireuta. El nome ''Alföðr'' ("padre de toos") apaez na Edda poética de Snorri Sturluson. Probablemente nel so orixe faía referencia a [[Tyr|Tiwaz]], yá que se rellaciona meyor la idea d'un "dios del cielu" col epítetu de "padre de toos". D'alcuerdu a [[Bernhard Severin Ingemann]], conocer a Odín na mitoloxía de los [[wendos]] como ''Woda'' o ''Waidawut''.<ref>{{cita llibru |apellíos = Ingemann|nome = B. S.|enllaceautor=Bernhard Severin Ingemann|títulu = Grundtræk til En Nord-Slavisk og Vendisk Gudelære|añu = 1824}}</ref> Odín tamién ye la divinidá nórdica col mayor númberu de nomes, hasta'l puntu de que, dacuando, nun ye fácil estremar ente'l nome verdaderu y los epítetos. En munchos casos ignora la etimoloxía de dalgún de los nomes. Na [[Edda prosaica]], na estrofa 19 hai una estensa llista de los sos nomes, tomaos del poema éddico [[Grímnismál]] 46-50 y 54: {| |rowspan="2" | ''Hétumk Grímr,''<br /> ''hétumk Gangleri,''<br /> ''Herjann ok Hjalmberi,''<br /> ''Þekkr ok Þriði,''<br /> ''Þundr ok Oðr,''<br /> ''Herblindi ok Hár;''<br /> <br /> ''Saðr ok Svipall''<br /> ''ok Sanngetall,''<br /> ''Herteitr ok Hnikarr,''<br /> ''Bileygr, Báleygr''<br /> ''Bölverkr, Fjölnir,''<br /> ''Grímr ok Grímnir,''<br /> ''Glapsviðr ok Fjölsviðr;''<br /> <br /> ''Síðhöttr, Síðskeggr,''<br /> ''Sigföðr, Hnikuðr,''<br /> ''Alföðr, Valföðr,''<br /> ''Atríðr ok Farmatýr;''<br /> ''einu nafni''<br /> ''hétumk aldregi,''<br /> ''síz ek með folkum fór.''<br /> <br /> ''Grímni mik hétu''<br /> ''at Geirröðar,''<br /> ''en Jálk at Ásmundar,''<br /> ''enn þá Kjalar,''<br /> ''er ek kjálka dró;''<br /> ''Þrór þingum at,''<br /> ''Viðurr at vígum,''<br /> ''Óski ok Ómi,''<br /> ''Jafnhár ok Biflindi,''<br /> ''Göndlir ok Hárbarðr með goðum;''<br /> <br /> ''Sviðurr ok Sviðrir''<br /> ''er ek hét at Sökkmímis,''<br /> ''ok dulðak þann inn aldna jötun,''<br /> ''þá er ek El mioðvitnis vark''<br /> ''ins mæra burar''<br /> ''orðinn einbani.''<br /> <br /> ''Óðinn ek nú heiti,''<br /> ''Yggr ek áðan hét,''<br /> ''hétumk Þundr fyr þat,''<br /> ''Vakr ok Skilfingr,''<br /> ''Váfuðr ok Hroftatýr,''<br /> ''Gautr ok Jalkr með goðum,''<br /> ''Ófnir ok Sváfnir,''<br /> ''er ek hygg, at orðnir sé''<br /> ''allir af einum mér.'' | rowspan="2" | 46. Llámome ''Grímr'',<br /> llámome ''Gangleri'',<br /> ''Herian'' y ''Hiálmberi'',<br /> ''Þekkr'' y ''Þriði'',<br /> ''Þoðr'' y ''Oðr'',<br /> ''Helblindi'' y ''Hár'';<br /> <br /> 47. ''Saðr'' y ''Svipall''<br /> y ''Sanngetall'',<br /> ''Herteitr'' y ''Hnikarr'',<br /> ''Bileygr'', ''Báleygr''<br /> ''Bölverkr'', ''Fiölnir'',<br /> ''Grímr'' y ''Grímnir'',<br /> ''Glapsviðr'' y ''Fiölsviðr'';<br /> <br /> 48. ''Síðhöttr', ''Síðskeggr'',<br /> ''Sigföðr'', ''Hnikuðr'',<br /> ''Allföðr'', ''Valföðr'',<br /> ''Atríðr'' y ''Farmatýr'';<br /> con un solu nome<br /> nun me llamo más<br /> cuando viaxo ente la xente. 49. ''Grímnir'' llamáronme<br /> na casa de Geirröðr,<br /> y ''Iálkr'' na de Ásmundr,<br /> y tamién ''Kialarr'',<br /> cuando tiraba un trinéu,<br /> ''Þrór'' na asamblea<br /> ''Viðurr'' na batalla,<br /> ''Óski'' y ''Ómi'',<br /> ''Iafnhár'' y ''Biflindi'',<br /> ''Göndlir'' y ''Hárbarðr'' ente los dioses;<br /> 50. ''Sviðurr'' y ''Sviðrir''<br /> soi llamáu no de Søkkmímir,<br /> y engañé a aquel vieyu xigante<br /> cuando del pródigu fíu d'El mioðviðnir<br /> convertíme<br /> nel so únicu matador.<br /> <br /> 54. ''Óðinn'' llámome agora,<br /> ''Yggr'' llaméme antes;<br /> entá antes fui llamáu ''Þundr'',<br /> ''Vakr'' y ''Skilfingr'',<br /> ''Váfuðr'' y ''Hroptatýr'',<br /> ''Gautr'' y ''Iálkr'' ente los dioses,<br /> ''Ofnir'' y ''Svafnir'',<br /> creo que toos fixéronse<br /> unu solu en mi.<br /> |width="200px" align="right" | [[Ficheru:Odin riding Sleipnir.jpg|thumb|200px|Odín sobre'l so caballu, [[Sleipnir]]. Ilustración d'un manuscritu islandés del [[sieglu XVIII]].]] <gallery> <img src="https://i.ytimg.com/vi/uGgcD2H1a34/hqdefault.jpg" alt="Logotipu d'HTML5" width="400" height="453"> |Barbakhan y el so Hermanu Barba colorada </gallery> |- |width="200px" align="right" | [[Ficheru:Ed0030.jpg|thumb|200px|Odín tresportando'l cuerpu de [[Sinfjötli]] al [[Valhalla]]. Ilustración de 1893 por Frederik Sander.]] |- |colspan="3" |''Edda poética'' - ''Grímnismál'', estrofes 46-50, 54<ref name=Grimnismal /><ref name=grim-gudni /> | |} == Cultu == === Oríxenes === [[Ficheru:Brakteat von Djupbrunns.jpg|thumb|130px|[[Bracteato]] escandinavu d'oru, del [[sieglu V]], cola imaxe de Odín.]] L'[[adoración]] de Odín data del [[paganismu]] protoxermánicu. L'historiador [[Imperiu romanu|romanu]] [[Tácito]] na so obra ''[[Germania (llibru)|De origine et situ Germanorum]]'' menta que los xermanos adoren y faen sacrificios a [[Mercuriu (mitoloxía)|Mercuriu]].<ref>{{cita web |apellíu= Tácito |nome= Cornelio |enllaceautor = Tácito|url = http://www.imperivm.org/cont/testos/txt/tacito_de-el costumes-sitios-y-pueblos-de-la-germania.html|títulu = De origine et situ Germanorum, capítulu 9|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007}}</ref> [[Pablo'l Diáconu]], a finales del [[sieglu VIII]] nel so ''Hestoria gentis Langobardorum'' rellata que Odín (''Guodan'') yera'l dios principal de los lombardos ya identificaba a Odín tamién con Mercuriu.<ref>{{cita web |apellíu = Diaconus|nome = Paulus|enllaceautor = Pablo'l Diáconu|url = http://www.northvegr.org/lore/langobard/003.php|títulu = Historia gentis Langobardorum, capítulu 9|fechaaccesu = 15 de xunetu de 2007|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070930221029/http://www.northvegr.org/lore/langobard/003.php|fechaarchivu = 30 de setiembre de 2007}}</ref> Amás acomuñáronse ciertos paralelismos ente Odín y el dios celta [[Lug]]: dambos son dioses intelectuales, apoderando la maxa y la poesía; dambos tienen cuervos y una llanza, y dambos son tuertos. [[Xuliu César]] en ''[[De Bello Gallico]]'' menta que Mercuriu ye'l dios principal de la [[mitoloxía celta|relixón celta]].<ref>{{cita web |apellíu= César |nome= Julio |enllaceautor = Julio César|url = http://www.imperivm.org/cont/testos/txt/julio-cesar_guerra-de-les-galias_lvi.html|títulu = De Bello Gallico 6.17.1.|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007}}</ref> El motivu pol cual acomuñar ye, que al igual que Mercuriu, Odín yera consideráu como un [[psicopompos]], "líder de les almes".<ref>{{cita llibru |apellíos = Faraday|nome = Winfred|títulu = [http://www.gutenberg.org/files/13007/13007.txt The Edda, Volume 1 The heroic mythology of the North; (Popular studies in mythology, romance & folclor)]|añu = 1902}}</ref> Yera común que los historiadores de la dómina creyeren que les deidaes d'otros pueblos y cultures yeren los sos propios dioses baxu distintos nomes.<ref>{{cita web |apellíu= Jones |nome= Mary|añu=2004 |url = http://www.maryjones.us/jce/interpretatio.html|títulu = Interpretatio Romana|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007}}</ref> [[Ficheru:Tangelgarda Odin.jpg|thumb|left|180px| La [[Piedra de Tängelgårda]], del [[sieglu VII]], amuesa a Odín liderando guerreros con aniellos. Los símbolos del [[valknut]] estrémense baxu del caballu.]] Un contestu que podría dar llugar al espardimientu d'elementos de rituales celtes na cultura xermánica pudo dase nel pueblu [[chatti]], que vivió nes fronteres ente los celtes y los xermanos, en [[Hesse]] mientres los primeros sieglos de la era cristiana. Odín na so forma protogermánica nun yera la d'un dios xefe, sinón que gradualmente foi sustituyendo a [[Tyr]] mientres el [[periodu de les grandes migraciones]].<ref>{{cita web |apellíu= Joe |nome= Jimmy|añu=2006 |url = http://www.timelessmyths.com/norse/aesir.html#Odin|títulu = Timeless Myths|fechaaccesu = 16 de xunetu de 2007}}</ref> El nome de ''Óðinn'' puede atopase n'ilustraciones, [[cercu rúnicu|cercos rúnicos]] y [[bracteatos]] pertenecientes al periodu de les grandes migraciones, mientres la [[yera de Vendel]] describiendo escenes que pueden ser comparaes colos testos ya ilustraciones del [[Edá Media|medioevo]] nórdicu. El contestu de nueves élites remaneciendo nesti periodu concuerda col rellatu de [[Snorri Sturluson]] de que los [[Vanir]], autóctonos, fueron reemplazaos polos [[Æsir]], intrusos continentales.<ref>{{cita web |apellíu=Rundkvist |nome= Martin |añu=2003 |url = http://www.algonet.se/~arador/postfestum.html|títulu = Post festum. Solid gold among the Swedes from the end of the Migration Period solidi import to the beginning of the Viking raids.|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007}}</ref> Dellos eruditos rellacionaron a Odín coles carauterístiques d'un "Dios de la Muerte". Dalgunos d'ellos como [[Jan de Vries]] y [[Thor Templin]], rellacionen a Loki y a Odín como un solu individuu hasta l'empiezu del periodu nórdicu. D'alcuerdu a lo que se rellata na [[saga de los Ynglings]], el [[Asgard]] yera un llugar de solemnes sacrificios que yeren presidíos por dolce sacerdotes (llamaos ''díar'' o ''drótnar'') quien yeren coles mesmes encargaos de les decisiones y de los xuicios.<ref>{{cita web |apellíu = Sturluson|nome = Snorri|editor = trad. Samuel Laing (1844)|url = http://www.northvegr.org/lore/heim/001_01.php|títulu = Ynglinga Saga, capítulu 2|obra = Heimskringla|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070513072127/http://www.northvegr.org/lore/heim/001_01.php|fechaarchivu = 13 de mayu de 2007}}</ref> Dende un puntu de vista [[Evémero|evemerista]] podríen ser sacerdotes o xefes tribales que depués fueron divinizados, pero esto ye imposible de probar. Nel casu de Odín dizse que sintiéndose próximu a la muerte, abandonó Suecia y tornó al so antiguu país d'orixe, llamáu ''Goðheimr'' ("país del dios"), y los sos siguidores creyeron qu'en realidá tornara al ''Ásgarðr'' pa vivir eternamente.<ref name=Ynglinga10>{{cita web |apellíu = Sturluson|nome = Snorri|editor = trad. Samuel Laing (1844)|url = http://www.northvegr.org/lore/heim/001_02.php|títulu = Ynglinga Saga, capítulu 10|obra = Heimskringla|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070927235405/http://www.northvegr.org/lore/heim/001_02.php|fechaarchivu = 27 de setiembre de 2007}}</ref> [[Ficheru:Bildstein-Bunge 1.jpg|thumb|170px|Escenes de sacrificios nes [[Piedres de Stora Hammars]], [[islla de Gotland|Gotland]], Suecia.]] A pesar de que nel imaxinariu popular dacuando Odín ye consideráu como'l dios principal del panteón nórdicu, esti papel adquirir nos últimos sieglos de puxanza del politeísmu nel norte d'Europa. Presumir que'l cultu a Odín aniciar en Dinamarca alredor del [[sieglu IV]] y que depués s'espublizó pola península escandinava, con muncha mayor incidencia en [[Suecia]] qu'en [[Noruega]]. Sicasí, ye más difícil atopar amueses del cultu n'[[Islandia]] (entá estudiando la [[toponimia]]) onde'l cultu a [[Thor]] yera'l prevalente. Una de los barruntos ye que los emigrantes escandinavos que colonizaron Islandia yeren más devotos a Thor y a divinidaes rellacionaes cola agricultura como [[Freyja]] y [[Njörðr]].<ref>{{cita web |apellíu = Thorn |nome = Thorskegga |añu = 1997 |url = http://www.thorshof.org/thunder2.htm |títulu = Thor and the goddesses |fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070618225001/http://thorshof.org/thunder2.htm |fechaarchivu = 18 de xunu de 2007 }}</ref> Esto marca un contraste ente quien abandonaron la península, poblando Islandia, y el causante d'estes migraciones,<ref>{{cita web |url = http://mcllibrary.org/Heimskringla/harfager.html |títulu = Saga de Haraldr Hárfagri, capítulu 20 |obra=Heimskringla |fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007}}</ref> el primer [[rei de Noruega]], [[Harald I de Noruega|Haraldr Hárfagri]] (Harald "Melota Formosa"), fervosu adorador de Odín.<ref>{{cita web |url = http://mcllibrary.org/Heimskringla/harfager.html |títulu = Saga de Haraldr Hárfagri, capítulu 9 |obra=Heimskringla |fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007}}</ref> Polo xeneral, al ser Odín un dios de la guerra y de les artes máxiques, yera particularmente importante pa guerreros y pa dellos individuos marxinales de la sociedá. Los granxeros y pescadores preferíen a divinidaes como Thor, Njörðr o de la fertilidá como Freyja o Freyr. Odín yera particularmente veneráu mientres los empiezos de la [[viquingu|dómina viquinga]] mientres el periodu de los saqueos y pillajes de les mariñes del norte d'Europa. === Sacrificios humanos === En delles ocasiones, antes o dempués de los combates, realizábase'l sacrificiu de dellos prisioneros n'honor a Odín. Ye probable que'l [[home de Tollund]], atopáu en [[Xutlandia]], desnudu y aforcáu xuntu con otros sía un casu d'esti tipu de sacrificios.<ref>{{cita web |apellíu=Silkeborg Museum|url=http://www.silkeborgmuseum.dk/en/tollund.html|títulu=Tollund Man and Elling Woman|fechaaccesu=14 de xunetu de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070710105355/http://www.silkeborgmuseum.dk/en/tollund.html|fechaarchivu=10 de xunetu de 2007}}</ref> Nel casu particular de los sacrificios a Odín, les téuniques utilizaes yeren [[horca|ahorcamiento]], [[empalamientos]] con llances afilaes o [[cremación|cremaciones]]. La ''[[saga Orkneyinga]]'' ye una de les fontes que cita un ritual bien pocu avezáu llamáu ''[[águila de sangre]]'', y que consistía na separación y socesiva apertura de les [[costiella|costielles]] na [[columna vertebral]].<ref>{{cita web | apellíu=Anónimu|editor= trad. George W. Dasent (1894)|url = http://www.sacred-texts.com/neu/ice/is3/is302.htm|títulu = Saga Orkneyinga, capítulu 8|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007}}</ref> === Blóts === {{AP|Blót}} Atestiguar en fontes primaries que se faíen sacrificios a Odín mientres los [[blót]]s. [[Adán de Bremen]] rellata que cada nueve años, la xente de toa [[Suecia]] axuntar pa realizar sacrificios nel [[Templu de Upsala]]. Homes tomaos como esclavos y machos de cada especie yeren sacrificaos y colgaos nes arbolees sagraes cerca de los templos recordando'l sacrificiu que realizara'l dios pa llograr les runes. Cuidao que los suecos teníen el derechu non solo d'escoyer al so rei sinón tamién de deponelo, les sagues rellaten que tanto'l rei [[Domalde]] como'l rei [[Olof Trätälja]] fueron sacrificaos n'honor a Odín dempués d'una serie d'años de fame. Acotóse al respective de que'l matar a un oponente na batalla yera tamién una forma d'ufiertar un sacrificiu. La inconstancia del dios na batalla ta perbién documentada y en [[Lokasenna]], [[Loki]] burllar de Odín pola so actitú cambiante.<ref>{{cita web |apellíu = Sturluson| nome = Snorri| editor = trad. H. A. Bellows (1936)|url = http://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe10.htm|títulu = Lokasenna, estrofa 22|obra = Edda poética|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007}}</ref> Dacuando ufiertábense sacrificios por que camudara les circunstancies del momentu. Un exemplu notable d'ello ye'l sacrificiu del rei [[Vikar Haraldsson#Saga de Gautrek|Víkar]] que ye detalláu na [[Saga de Gautrek]] y por [[Saxo Grammaticus]]. Los marineros d'una flota que'l so aldu taba siendo camudáu pol vientu empezaron a xugase al azar qué miembros de la mesma tripulación sacrificaríen a Odín por qu'ablayara los vientos. El mesmu rei echó suertes y foi colgáu.<ref>{{cita web |url = http://aj69.tripod.com/ancestry/gautreksaga.html|títulu = Saga de Gautrek, capítulu 7|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007}}</ref> Los sacrificios a Odín probablemente realizábense de primeres del branu, una y bones la [[saga de los Ynglings]] afirma qu'unos de los más grandes festivales del calendariu yera ''at sumri, þat var sigrblót'' "pel branu, pa la victoria". La saga de los Ynglings tamién da detalles de los sacrificios realizaos pol rei suecu [[Entá]], a quien se-y reveló qu'estendería la so vida si sacrificaba un fíu cada diez años. Según la saga, nueve de los sos diez fíos yá morrieren sacrificaos, pero cuando taba a puntu de sacrificar al so últimu fíu, [[Ongenþeow|Egil]], los suecos detener.<ref>{{cita web |url = http://www.northvegr.org/lore/heim/001_05.php|títulu = Ynglinga Saga, capítulu 27|obra = Heimskringla|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070930184801/http://www.northvegr.org/lore/heim/001_05.php|fechaarchivu = 30 de setiembre de 2007}}</ref> [[Ficheru:Merseburger Zaubersprüche.jpg|thumb|140px|Esconxuros de Merseburgo del [[sieglu X]]]] === Proscripción pol cristianismu === Mientres la cristianización, l'adoración de divinidaes nórdiques, y ente elles a Odín, nun s'escastó dafechu y l'adoración pagana en priváu siguió mientres enforma tiempu siendo tolerada.<ref>{{cita web |apellíu=Þingvellir |url = http://thingvellir.is/english/history/christianity/|títulu = Christianity|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007|urlarchivu=http://wayback.vefsafn.is/wayback/20030903035235/thingvellir.is/english/history/christianity/|fechaarchivu=3 de setiembre de 2003}}</ref> La estratexa utilizada nel procesu de cristianización foi convertir les deidaes paganes en íconos malinos y el reemplazu gradual con figures [[cristianismu|cristianes]]. Una amuesa clara de la continuación de les tradiciones de la mitoloxía nórdica son los [[Encantamientos de Merseburg]], l'únicu testu en [[antiguu altu alemán]] con exemplos de creencies paganes y onde se cita a ''Uuôdan'' que ye identificáu como ''Wodan''.<ref>{{cita llibru |apellíos = King|nome = Bernard|editor = Element Books|títulu = The Elements of the Runes|añu = 1993|id = ISBN 1-85230-420-0|capítulu = Merseburger incantations| urlcapítulo = http://www.sunnyway.com/runes/merseburger.html}}</ref> === Actualidá === {{AP|Ásatrú (relixón)}} [[Ficheru:Один.2008г.смеш.техн.20,5х29.jpg|thumb|left|280px|M. Presnyakov (2008) ''Odín''.]] Dende la segunda metá del [[sieglu XX]] una nueva relixón [[neopaganismu|neopagana]] surdi remembrando l'antigua tradición nórdica y xermánica. Los que siguieron la tradición nórdica llamaron a esti cultu [[Ásatrú (relixón)|Ásatrú]] (n'islandés "Fidelidá a los [[Æsir|dioses]]") y los que siguieron la tradición xermánica llamar Odinismo pol rol central que cumple Odín nesta relixón. Coles mesmes, más tarde sería fundáu'l [[Wotanismo]] (nome deriváu de Wotan, términu tradicional xermánicu utilizáu pal nome de Odín), una relixón qu'incorpora creencies y práutiques estrayíes de los [[teutones]] y otres tribus xermániques. Los oríxenes del Odinismo remontar al trabayu del [[australia|australianu]] [[Alexander Rud Mills]] quien na década de [[1930]] fundó la primera "Ilesia Anglicana de Odín".<ref>{{cita web |apellíu = Rudd Mills|nome = A.|añu = 2005|url = http://www.odinic-rite.org/ruddmills.html|títulu = The call of our ancient nordic religion|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070618082221/http://www.odinic-rite.org/ruddmills.html|fechaarchivu = 18 de xunu de 2007}}</ref> El primer país onde'l Ásatrú foi reconocíu como una relixón, foi en [[Islandia]] en 1972, tres los esfuercios del poeta islandés [[Sveinbjörn Beinteinsson]]. Este fundó'l grupu ''Ásatrúarmenn'' ('Los homes que confíen nos dioses'), anguaño llamáu ''[[Ásatrúarfélagið]]'' ('Asociación de los que confíen nos dioses'). Esta corriente espiritual busca recuperar les tradiciones y relixón de los pueblos nórdicos.<ref>{{cita web |url=http://geocities.com/odinistlibrary/OLArticles/Articles/Sveinbjorn.htm|títulu=In memory of Sveinbjörn Beiteinsson|fechaaccesu=8 d'abril de 2008|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080130034148/http://geocities.com/odinistlibrary/OLArticles/Articles/Sveinbjorn.htm|fechaarchivu=30 de xineru de 2008}}</ref> Anguaño esta relixón ye reconocida oficialmente n'[[Islandia]], [[Noruega]], [[Dinamarca]], [[Suecia]] y [[España]] pero'l cultu ta presente y entamáu en [[Gran Bretaña]], [[Francia]], [[Bélxica]], [[Países Baxos|Holanda]], [[Alemaña]], [[Italia]], [[Estaos Xuníos]] y otros países. En cuanto al Wotanismo, ye difícil esclariar les circunstancies que llevaron a la so creación. Pos, podemos suponer que surdió bonalmente como una forma d'adoración y creencia nes antigües relixones paganes. O como una separación, por cuenta de discrepancies coles anteriores relixones neopaganas. == Cultura popular == Col resurdimientu viquingu [[Romanticismu|románticu]] d'empiezos a mediaos del [[sieglu XIX]], la popularidá de la figura de Odín aumentó nuevamente:<ref>{{cita web |apellíu = Wawn|nome = Andrew|añu = 2001|url = https://www.bbc.co.uk/history/ancient/vikings/revival_01.shtml|títulu = The viking revival|fechaaccesu = 14 de xunetu de 2007}}</ref> *Música inspirada por o pal dios inclúi los ballets ''Odins Schwert'' (1818) y ''Orfa'' (1852) de [[J. H. Stunz]]. *Odín (''Wotan'') ye unu de los principales protagonistes de la serie d'[[ópera|óperes]] épiques de [[Richard Wagner]], ''[[Der Ring des Nibelungen]]'' (1848–1874).<ref name="SIMEK246">Simek (2007:246).</ref> Esta representación en particular influyó en munchu escritores de ficción y resultó en variaes referencies y alusiones en distintos medios *La novela ''[[American Gods]]'' ([[2001]]) de [[Neil Gaiman]], ta protagonizada por Odín llamáu "Mr. Wednesday", onde viaxa a lo llargo de los Estaos Xuníos, nuna particular llucha qu'enfrenta a antiguos y nuevos dioses. [[Ian McShane]] va representar Mr. Wednesday na adautación de la novela pa [[American Gods (serie)|la serie]] de [[2017]].<ref>{{cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/tv/2016/03/03/ian-mcshane-cast-in-neil-gaiman-tv-adaptation-american-gods/|títulu=Ian McShane cast in Neil Gaiman TV adaptation American Gods |publicación=}}</ref> *Dellos personaxes de les noveles de ficción [[J. R. R. Tolkien]] fueron inspiraos nel dios Odín. L'apariencia del magu [[Gandalf]], ta particularmente inspirada nel Odín "pelegrín", amás otros aspeutos del dios influyeron a otros personaxes como [[Saruman]] o [[Manwë]].<ref name="DROUT473">Drout (2007:473).</ref> *Odin unu de los personaxes principales [[Odín (cómic)|de la so versión]] de la [[Marvel Comics]], na serie ''[[Thor (cómic)|The Mighty Thor]]''. La representación de Odín de la serie basar na mitoloxía nórdica, pero con considerables cambeos. *El rellatu curtiu de [[Robert E. Howard]], ''[[The Cairn on the Headland]]'' inclúi una descripción particularmente negativa de Odín, como una fuercia demoníaca malévola que fuera soterrada mientres cientos d'años so un misteriosu echizo y a la que se-y torgar nel últimu momentu que surda y cause estragos na moderna [[Dublín]]. *La hestoria de viaxes nel tiempu de [[Poul Anderson]] titulada ''"The Sorrow of Odin the Goth"'', afirma que Odín foi un viaxeru nel tiempu americanu del sieglu venti, que buscó estudiar la cultura de los [[Pueblu godu|antiguos godos]] y terminó siendo consideráu como un dios, empezando asina'l mitu que conocemos güei. *Na hestoria alternativa d'[[Eric Norden]], ''[[The Ultimate Solution]]'', l'[[Alemaña Nazi]] gana la [[Segunda Guerra Mundial]] y conquistaron la mayor parte del mundu -onde los nazis victoriosos embárquense, ente otres coses, na agresiva promoción de "La Relixón Odinista" pa eventualmente mover al [[Cristianismu]]. Al usar el nome de Odín, la relixón racista nazi representada tien pocu de mancomún cola relixón nórdica orixinal. == Toponimia == === Escandinavia === Nel norte d'Europa atopen munchos topónimos que recuerden a la divinidá nórdica. El testu en cursiva indica'l nome antiguu: ;Dinamarca * [[Odense]] (''Odins Vi'', "santuariu de Odín") * ''Odinshøj'': (llomba de Odín) * ''Onsbjerg'': (llomba de Odín) ;Finlandia * ''Udensö'': ("islla de Uden", llamada de manera alternativa hasta 1785 "isla de Odín") ;Noruega * ''Onsøy'': (''Óđinsøy'' - islla de Odín), nome d'una península (y nome d'una parroquia y de una municipalidá antigua) nel condáu d'[[Østfold]]. ;Suecia * ''Onsala'' (Halland), ''Odensala'' (Uppland, Sigtuna kommun): Sala de Odín. * ''Odensåker'' (Västergötland): Campu de Odín. * ''Odensvi'' (Småland), Odensvi (Västmanland): santuariu de Odín. * ''Onslunda'' (Skåne): arbolea de Odín. === Restu d'Europa === [[Ficheru:Royal mounds.JPG|thumb|400px|Trés grandes "[[túmulu|túmulos]] reales" (''kungshögarna'') en [[Gamla Uppsala]], [[Suecia]]. Tumbes del [[sieglu V]] inspiraes por Odín según la ''saga Ynglinga''.<ref name=Ynglinga10 />]] ;Francia * Audinghen (''Odingham''), * Audembert (''Odinberg'') * Vatan igual a ''Wotan'' ;Inglaterra (rellacionáu con ''Wodan'') * Wednesfield * Wednesbury ;Alemaña * ''Odenwald'': (monte de Odín) * ''Godesberg'': * ''Wodenesberg'' * ''Odisheim'' * ''Wodensbolt'' === Restu del mundu === ;Australia * [[Woden Valley]], un distritu de [[Canberra]] ;Canadá * [[Mount Odin]], na Islla de Baffin [[Nunavut]] == Ver tamién == * [[Hold Nickar]] * [[Odinismo]] * [[Viracocha]] == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == * {{cita llibru | autor = [[Brian Branston|Branston, Brian]]| títulu = Gods & Heroes from Viking Mythology| añu = 1978| editorial = Eurobook Limited| id = ISBN 0-85654-029-3}} * {{cita llibru | autor = O.Y.G. Turville-Petre| títulu = Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia| añu = 1964| editorial = Weidenfeld and Nicolson| id = ISBN 0-8371-7420-1}} * {{cita llibru | autor = Gianna Chiesa Isnardi| títulu = I miti nordici| añu = 1991| editorial = Milano, Longanesi| id = ISBN 88-304-1031-4}} * {{cita llibru | autor = Mercatante, Anthony S.| títulu = Dizionario universale dei miti y delle leggende| añu = 2001| editorial = Newton & Compton, Roma| id = ISBN 88-8289-491-6}} * {{cita llibru | autor = Kershaw, Kris| títulu = Odin| añu = 2004| id = ISBN 3-935581-38-6}} * {{cita llibru | autor = Obleser, Horst| títulu = Odin| añu = 1993| id = ISBN 3-926789-14-X}} * {{cita llibru | autor = Pigott, Grenville | títulu = A Manual to Scandinavian Mythology| añu = 2001| id = ISBN 0-89875-539-5}} * {{cita llibru | autor = Colum, Padraic | títulu = Nordic Gods and Heroes| añu = 1996| id = ISBN 0-486-28912-5}} * {{cita llibru | autor = Sawyer, Peter | títulu = The Oxford Illustrated History of the Vikings| añu = 1997| id = ISBN 0-19-285434-8}} * {{cita llibru | autor = Niedner, Heinrich| títulu = Mitología Nórdica| añu = 1997| editorial = Barcelona: Edicomunicación| id = ISBN 84-76762-781-x}} * Neil Philip, ''The Illustrated Book of Myths'', 1995, ISBN 0-7894-0202-5 * {{cita llibru | autor = Sturluson, Snorri | enllaceautor = Snorri Sturluson| coautores = Jean I. Young, trad.| títulu = Edda prosaica| añu = 2002| id = ISBN 0-520-23477-4}} * {{cita llibru | autor = Sturluson, Snorri | enllaceautor = Snorri Sturluson| coautores = Carolyne Larrington, trad.| títulu = Edda poética| añu = 1999| id = ISBN 0-19-283946-2}} * {{cita llibru | autor = Sturluson, Snorri | enllaceautor = Snorri Sturluson| títulu = Texto Mitolóxicos de les Eddas| añu = 1987| editorial = Madrid: Miraguano Ediciones| id = ISBN 84-85639-91-X}} * {{cita llibru | autor = H. R. Ellis Davidson| títulu = The Battle God of the Vikings| añu = 1972| editorial = York| id = ISBN 0-904157-00-8}} * {{cita llibru | autor = Bagge, Sverre | títulu = Society and Politics in Snorri Sturluson's Heimskringla| añu = 1991| id = ISBN 0-520-06887-4}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Odin}} '''N'Inglés''' * [http://www.sacred-texts.com/neu/ice/coo/index.htm The Children of Odin por Padraic Colum (1920)] * [http://www.sacred-texts.com/neu/tml/tml08.htm Teutonic Myth and Legend, capítulu 3, The Deeds of Odin por Donald A. Mackenzie (1912)] * [http://www.folklore.ee/folclor/vol10/pdf/teuton.pdf A. Asbjorn Jon's "Shamanism and the Image of the Teutonic Deity, Óðinn"] * [https://web.archive.org/web/20061017182951/http://www.vaidilute.com/books/asgard/asgard-contents.html W. Wagner's "Asgard and the Home of the Gods" e-book] {{ORDENAR:Odin}} {{Tradubot|Odín}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Æsir]] [[Categoría:Dioses de la mitoloxía nórdica]] [[Categoría:Dioses de la conocencia]] [[Categoría:Dioses de la guerra]] [[Categoría:Dioses de la caza]] [[Categoría:Inventores d'escritures]] [[Categoría:Deidaes de vida, muerte y resurrección]] [[Categoría:Dioses creadores]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] on2vz0ewb3bg8iifstb9ubhew7xtbpm 0 114335 3709765 3683635 2022-08-19T09:11:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{noneutral}} [[Ficheru:Ilja Jefimowitsch Repin - Reply of the Zaporozhian Cossacks - Yorck.jpg|thumb|300px|''La [[Cosacos zapórogos escribiendo una carta al Sultán|respuesta]] de los [[cosacos de Zaporozhia]] al sultán [[Mehmed IV]] de Turquía''. Pintáu por [[Iliá Repin]] ente 1880 y 1891.]] '''Cosacu'''<ref>{{DALLA|cosacu, -a, -o|14529}}</ref> (n'[[Idioma ucraín|ucraín]]: козак (plural, козаки); en [[Idioma rusu|rusu]]: казак [[Treslliteración|tr]].: ''kazak'' (plural, казаки)), denominación que deriva del términu [[Idioma kirguís|kirguiz]] "kusak", que significa “[[caballeru]]”,<ref>Los cosacos: Sieglos de lleenda y guerra http://www.realpolitik.com.ar/nota.asp?n=unica&id=12656&id_tiponota=8</ref> referir a grupos de formaciones sociales y militares, primeramente d'orixe [[túrquico]] (biforcaos de les llamaes "[[horda|hordes]]" que lideraben los [[mongol]]es), que estableciéronse de forma permanente nes estepes de lo que ye anguaño'l sur de Rusia y Ucraína<ref>{{cita web |autor=Lester W. Grau |url=http://fmso.leavenworth.army.mil/documents/cossack/cossack.htm |títulu=The Cossack Brotherhood Reborn: A Political/military Force in a Realm of Chaos |editorial=Foreign Military Studies Office, Fort Leavenworth, KS |fecha=1993 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2015}}</ref> (depués fuéronse integrando xente d'orixe [[Pueblos eslavos|eslavu]] y d'otres etnies), y brindaben servicios militares a los gobernantes vecinos de [[Rostov del Don]], [[Kubán]], el [[Cáucasu]], y [[Ucraína]], aproximao nel [[sieglu X]]. Los cosacos fueron conocíos pola so maña militar y l'enfotu que teníen en sí mesmos. El nome deriva posiblemente de la [[Llingües túrquiques|pallabra túrquica]] ''quzzaq'' «nómada, home llibre».<ref>Pa un analís más detalláu, vease [[Omeljan Pritsak]]. "The Turkic Etymology of the Word Qazaq 'Cossack'." ''Harvard Ukrainian Studies'' 28.1-4 (2006/2007): 237-XII.</ref> Esti términu mentar por primer vegada nun documentu [[Rutenia|ruteno]] que data de 1395. En términos sociopolíticos, dende'l [[sieglu XV]] y hasta agora la comunidá cosaca cuenta con estructura alministrativa interna que podría considerase como primitiva [[democracia|'''democrática''']] y '''[[federal]]''' – daqué insólitu, novedosu ya inaceptable na totalidá de los casos n'[[Europa Oriental]] y [[Asia]] de la dómina medieval. Cosacu ye'l nome común compartíu de forma independiente por dellos grupos de población y unidaes militares nel intre de la historia d'Europa oriental y de los territorios axacentes. El grupu principal y más numberosu ye'l de los cosacos [[Rusia|rusos]] (казаки) de los ríos [[Don (ríu)|Don]], [[ríu Kubán|Kubán]], [[ríu Térek|Térek]] y [[ríu Ural|Ural]] y el de los cosacos [[Ucraína]]nos (козаки), respeutivamente. Daqué menos conocíos son los cosacos polacos (''[[Kozacy]]'') y los cosacos tártaros (''[[Nağaybäklär]]''). El nome cosacu» nun se debe confundir colos [[Cazacu (etnia)|cazacos]] (naturales de [[Kazakstán]], país n'[[Asia Central]]). En llingua nativa de [[Kazakstán]] a los orixinarios d'este llamar ''Kazáj'': ''Cazacu''. En Rusia, los cosacos nativos esmoleciéronse, mientres sieglos y hasta agora celosamente, de caltener la pronunciación y escritura mesma del nome de la so nacionalidá y del so orixe. Acordies con l'antigua tradición cosaca, la pallabra «Kazak» ten de ser escrita y lleida de manera igual, tantu d'izquierda a derecha en trescripción [[Llingües eslaves|eslava]] [[Alfabetu cirílicu|cirílica]], como de derecha a izquierda en trescripción de [[llingües túrquiques]]. Los cosacos rusos participaron de forma importante na colonización de [[Siberia]]. A mediaos del [[sieglu XVII]], los cosacos rusos algamaron la mariña del [[océanu Pacíficu]]. Los cosacos ucraínos formaron l'Estáu de los [[cosacos de Zaporozhia]] en 1649. Considerar el proxenitores de la moderna nación ucraniana y el discursu nacionalista ucraín apela, en gran midida, a los cosacos.<ref name="recreaciones">{{cita llibru |apellíu=Andrújovich |nome=Yuri|otros=trad. Olga Korobenko |títulu=Recreaciones |fechaaccesu=14 de marzu de 2014|añu=2007 |editorial=Cantil |ubicación=Barcelona |isbn=978-84-96834-19-4 |páxines=31-32 (pie de páxina)}}</ref> En 1670, el cosacu del Don [[Stenka Razin]] proclamó la República cosaca na ciudá d'[[Astracán]], a veres del [[ríu Volga]], cerca de la so desaguada nel [[mar Caspiu]]. Al anterior decretu d'abolición de la esclavitú amestó'l principiu d'igualdá y el fin de los privilexos en territorios d'esta República cosaca. Los [[cosacos del Don]] formaron el [[Estáu cosacu del Don]] en Rusia. Mientres la dómina del [[Imperiu rusu]] xunir a los cosacos del Don numberosos siervos rusos que fuxíen de los sos amos. Amás, los cosacos del Don y de [[Kubán]] fueron dos de les principales fuercies de resistencia contra los [[bolxevique]]s mientres la [[Guerra Civil Rusa]]. Na mesma dómina y tres el derrumbe del Imperiu rusu (en mayu de 1918), cosacos del Don encabezaos pol so [[atamán]], [[Piotr Krasnov]], nuevamente intentaron formar una [[república]] cosaca independiente n'unión colos [[cosacos de Kubán]]. La república incluyía diez provincies, cola capital na ciudá de [[Novocherkassk]], col esquema alministrativu-políticu d'un Estáu federal independiente. Les tradiciones, cultura y la comunidá mesma cosaca na so mayoría fueron espuestos al [[Crime d'estermín|estermín]] na dómina de la [[Xunión Soviética]], especialmente ente los años 1922 y 1945, y na actualidá atopar nun procesu de resurdimientu. La gran mayoría de la comunidá cosaca ta concentrada nes rexones de [[Volgográu]] y de [[Rostov]], 108&nbsp;140 del total. Otros 21&nbsp;444 cosacos son residentes del [[Krai de Krasnodar]] y de la rexón de [[Stávropol]]. 3&nbsp;223 cosacos tán partíos ente la República de [[Karacháevo-Cherkesia]] y la República d'[[Osetia del Norte - Alania|Osetia del Norte]]. El restu de la comunidá cosaca ta espardida a lo llargo y anchu de Federación de Rusia dende'l [[mar Bálticu]] hasta les mariñes del [[océanu Pacíficu]]. Independientemente de lo anterior y según distintes estadístiques, cerca de 10 millones de persones de dambos sexos en Rusia, n'Ucraína y nel esterior considerar a sigo mesmos como cosacos d'orixe o descendentes direutos d'estos. == Distribución xeográfica == [[Ficheru:Південно-Східна Європа 1684.JPG|thumb|250px|El mapa italianu de «Tataria Europea» (1684). [[Ucraína Dniéper]] ta marcáu como «Ucraína o la tierra de [[Cosacos de Zaporozhia]] (Vkraina o Paese de Cossachi di Zaporowa)». Nel este hai «Ucraína o la tierra de [[Cosacos de Don]], que dependen de [[Principáu de Moscú|Moscovia]] (Vkraina ouero Paese de Cossachi Tanaiti Soggetti al Moscouita)».]] Los cosacos yeren d'antiguo nómades o seminómades; étnicamente son eslavos y na actualidá moren fundamentalmente en territorios de [[Rusia]] y d'[[Ucraína]]. Delles comunidaes atopar nel territoriu de Kazakstán (cosacos de Ural y Semiréchinskie). Antes vivíen principalmente nes estepes, ente'l [[mar Negru]] y el [[mar Caspiu]], y tamién nos montes d'El Cáucasu. Col patrociniu del Imperiu rusu, el pueblu cosacu participó viviegamente na colonización de Siberia, conquistando estensos territorios dende los montes Urales hasta l'océanu Pacíficu, los montes Altái en [[Siberia]], les estepes d'[[Asia Central]] y tamién estableciéndose nes mariñes del ríu Ussuri. Los nucleos principales de la población cosaca atópase nes rexones de los ríos [[ríu Don|Don]], [[ríu Kubán|Kubán]] y [[ríu Dniéper|Dniéper]],<ref>[[Paul Robert Magocsi]]: ''A History of Ukraine'', páxs.179–181</ref> y reciben el nome de [[cosacos del Don]] y [[cosacos de Kubán|de Kubán]], respeutivamente. Na actualidá esisten once comunidaes cosaques tradicionales nos territorios del ex-[[Imperiu rusu]] y ex-[[Xunión Soviética]]. La mayoría d'estes concéntrense en territorios de l'actual [[Federación rusa]]. Los cosacos orixinarios d'estes rexones reciben el nome respeutivu - [[Cosacos del Terek|Cosacos del Térek]], etc. Caúna d'estes rexones cunta con autoridá alministrativa local cosaca. Amás esisten organizaciones cosaques en Moscú y San Petersburgu con representaciones de la so rexón específica: :1. Rexón de [[Cosacos del Don|Don]] :2. Rexón de [[Cosacos de Kubán|Kubán]] :3. Rexón de [[Cosacos del Terek|Térek]] :4. Rexón d'[[Cosacos de Astracán|Astracán]] :5. Rexón d'[[Cosacos del Ural|Ural]] :6. Rexón d'[[Cosacos de Oremburgu|Oremburgu]] :7. Rexón de [[Cosacos del Semirechye|Semirechie]] :8. Rexón de [[Cosacos de Siberia|Siberia]] :9. Rexón de [[Cosacos del Baikal|Transbaikal]] :10. Rexón d'[[Cosacos del Amur|Amur]] :11. Rexón d'[[Cosacos del Ussuri|Ussuri]] L'últimu censu efectuáu antes de 1917 indicaba que la población cosaca en Rusia cuntaba con más de 4 millones de persones de dambos sexos, partíos principalmente por rexones fronterices del sur de Rusia. A partir del añu 1920 empecipióse la persecución sistemática, represalies y execuciones en masa del pueblu cosacu, desamarraos pol [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] —más de dos tercios de la población cosaca fueron [[Crime d'estermín esterminaos]] solamente nos primeros diez años del gobiernu [[Xunión Soviética|soviéticu]]—. Un gran númberu de los cosacos fueron forzaos a emigrar y agora son residentes d'otros países, como Francia, Alemaña, Bélxica, Estaos Xuníos, Canadá, Australia, Arxentina, Chile y munchos otros. Munchos d'estos emigrantes caltienen estrecha rellación coles comunidaes cosaques en Rusia. Dalgunos, como nel casu de los cosacos residentes en Nueva Jersey, Estaos Xuníos, caltienen museos y biblioteques nacionales cosacos, destinaos a caltener el patrimoniu cultural, tradicional y históricu del so pueblu. Acordies col censu oficial de la [[Federación de Rusia]] del añu 2002, per primer vegada dempués del censu del añu 1897, más de 140.000 persones de dambos sexos (0,1% del total de la población) en Rusia en forma abierta indicaron y oficialmente declararon la so nacionalidá como "cosaca", residentes y ciudadanos de Rusia. == Historia == {{AP|Historia de los cosacos}} === Sieglos I-III === Los cosacos son un pueblu formáu a empiezos de nuesa yera (I-III&nbsp;d.&nbsp;C.) como resultáu de conexones xenétiques ente tribus de Turan de los [[escitas]] (Kos-Saka ó Ka-Saka) y los eslavos [[maeotae]]-[[jázaros]] d'Azov con dalgún amiestu de asos-[[alanos]] o [[tanais]]vos (del ríu Don). Escritures d'antiguos historiadores y xeógrafos xuntu con datos arqueolóxicos dexen establecer en forma relativamente exacta la dómina y el llugar de la primer mención del pueblu cosacu pol so nome orixinal, como asina tamién los constantes procesos de mutaciones tribales nómades en formación del pueblu cosacu y entamu de la llingua eslava. Dende los tiempos d'antigüedá, dellos sieglos tras y hasta el día de güei, la pronunciación y la forma d'escribir el nome cosacos» en distintes fontes sufrió cambeos mínimos. Originalmente los griegos escribíen el nome d'esti pueblu como Kossajos. Asina, el xeógrafu griegu [[Estrabón]] describe a los antepasaos cosacos como «un pueblu embravecíu, allugáu en montes precaucasicas». 3 o 4 sieglos dempués, el nome cosacos» puede atopase n'escritures [[tanais]]vos, descubiertes y estudiaes por V.V.Latishev. La variante en griegu «kasacos» caltener hasta'l [[sieglu X]]; dempués les escribes rusos empiecen entemecelo con nomes d'orixe caucásicu: Kasagos, Kasogos, Kazag. La escritura orixinal en griegu del nome «kossajos» apúrrenos dos elementos d'este: «kos» y «sajos», dos pallabres que signifiquen n'idioma de los [[escitas]] «sajos blancos». Según los escitas, el nome d'esta tribu («sajos») tien el mesmu significáu que la pallabra [[escita]] «saka», por eso la posterior manera griega d'escribir «kasakos», bien paecida a la forma actual, puede considerase como variante del nome anterior. Rescampla que'l cambéu d'elementu «kos» por kes» tien motivos netamente acústicos (fonéticos), les particularidaes de pronunciación y sentíu d'oyíu de distintos pueblos. Esta diferencia caltener hasta agora (Kazák, Kozák en distintos rexones de Rusia y d'Ucraína actual). «Kossaka», amás de «sajos blancos» tien otru significáu [[escita]]-iranín: «renos blancos». === Sieglos III-IX === Dende los tiempos antiguos y hasta el día de güei la vida de los Cosacos siempres foi rellacionada cola rexón noroeste d'[[Escitia]] Asiática. Los desplazamientos de los sos ancestros nel periodu migratoriu tempranu fueron marcaos por «kurgáns», un montículo ([[túmulu]]) de tierra en forma piramidal de grandes dimensiones sobre'l llugar d'un entierru de los miembros d'una tribu, soterraos xunto a un caballu. Estos «kurgáns» ([[túmulu|túmulos]]) indiquen les primeres migraciones nos sieglos III-II e.C. dende la zona precaucasica a El Cáucasu Norte, onde les sos tribus pasu ente pasu adoptaron un estilu de vida asitiáu, afaciéndose al estilu de vida de los Eslavos Meotidos ([[Maeotae]]) («Severos» - según [[Plinio el Viejo|Plinio]] y «Suvaros» - por [[Claudio Ptolomeo|Ptolomeo]]). Como resultáu d'esi procesu, conocíu n'arqueoloxía como infiltración de los [[Sármatas]] al ambiente de los Meotos ([[Maeotae]]), nel Norte de [[Cáucasu]] y nel ríu Don apaez un pueblu específicu - amiestu de tipu [[llingües eslaves|eslavu]]-[[llingües turanias|turanio]], estremáu en delles tribus, conocíos polos nomes de Toretos, Torpetos, Torkos, Udzos, Berenzheros, Sirakos, Bradas-Brodnicos ([[Brodnici]]) y otros. Nel sieglu V, posterior a la invasión de los [[Hunos]], la mayoría d'ellos atopóse ente los ríos [[Volga]] y Yaik (anguaño, [[ríu Ural]]), a onde xuntu con ellos «llegaron» y los peculiares «kurgans». Dalgunos llegaron hasta les llanures nes riberes del ríu Don, llugar onde histriadores árabes del sieglu VIII atoparon a los Sacalibos y cien años dempués los perses - a los Brados-Brodnicos ([[Brodnici]]). Los asitiaos representantes d'eses tribus, permaneciendo n'[[El Cáucasu]], obedecíen a los [[Hunos]], Búlgaros, [[Jázaros]] y Asam-[[Alanos]], nel reinu de los cualos la rexón d'[[Azov]] y Tamañ tenía por nome Tierra de los Kasak («Gudud Al Alem» d'[[Abu Hamid al-Garnati]]). Al pasar el tiempu y dempués de predicar apostólica del Santu Kirilo ([[Santu Cyril]]- esp., Saint Cyril- ing., Святой Кирилл- rus.) ente estes tribus definitivamente tomo posiciones predominantes el cristianismu (aprosimao pal añu 860). Unos 30-40 años más tarde, cumpliendo les órdenes militares del Kagan de los [[Jázaros]], los Kassakos del Volga (Udzos y Torkos) espulsaron a los [[Pechenegos]] de los territorios del ríu Volga y obligar a retirase cruciando ríos Donets y [[Ríu Dniéper|Dniéper]] . Mientres esa forzada retirada parte de los [[Pechenegos]] obedecieron a los Kassakos de Volga (Udzos y Torkos) y xuntos con ellos instaláronse nel ríu Don Baxu. En toos estos territorios, [[Azov]] y [[Ríu Don|Don]], p'aquel entós yá falaben en dialectos eslavos. Esto foi bien sabíu polos griegos, testimoniu de cualos dio la razón al autor de Rossiyskij Chet´i Miney pa determinar que'l pueblu d'Azov «los griegos llamar kozaros; los [[Antigua Roma|romanos]] nomar por gazaros, y señalen que ye un pueblu de los skifos, de llingua eslava, el país de los cualos ta nes cercaníes del llagu Meotico» (por Rigelman). El tipu antropolóxicu cosacu y forma de falar cosaca formar nel ambiente del dominiu de los [[pueblu eslavu|eslavos]] d'Azov, pero hasta'l día de güei los cosacos caltienen el paecer físicu de los turanos, munches pallabres turanas y la so fraseoloxía. Con razón hasta apocayá la llingua, pronunciación y en bona parte la fraseoloxía cosaca foi considerada como [[Pueblu eslavu|eslava]]-[[Tártaros|tártara]]. Lo mesmo puede dicise sobre los Brodnikos ([[Brodnici]]) de Podonsk. Los estudios y analises antropolóxicos d'antigües sepulturas na rexón del ríu Don del principiu de Periodu de Sarkel demuestren que yá muncho primero estos pueblos fueron mistos. Trátase d'aquel pueblu mistu que los arqueólogos modernos suponen que yeren Brodnikos (V.V.[[Ginzburg]], M.I.A. 109; [[Mijaíl Artamónov]], M.I.A. 62). D'alcuerdu a la opinión común y ensin batura a duldes - los Brodnikos ([[Brodnici]]) son ancestros de los Cosacos de Don. Menten sobre la so esistencia unos mapes xeográficos perses del sieglu X (ellaboraes por [[Abu Hamid al-Garnati]], con descripciones na so obra «Gudud Al Alem») onde nel Don mediu los ancestros cosacos tán señalaos col nome Brads hasta sieglu XI incluyíu y darréu aquel nome en tolos documentos foi camudáu pol nome común - '''Cosacos'''. === Sieglos IX-X === Nel añu 965 la tierra de los Kasak foi conquistada pol poderíu militar del [[Rus de Kiev]]. Nel añu 988 estos territorios fueron apurríos n'alministración a unu de los Rúrikovich- [[Mstislav Vladimirovich]] el mesmu quien al finar el so padre dixebrar de Kiev y dempués de formar una alianza coles fuercies de los Kossakos (Kosagos, Kazagi: como dicen antigües escritures) ocupó les estepes de Don hasta ciudá de Chernigov. Nuna sangrienta batalla en cercaníes de Listvenniy, Mstislav gano al [[kniaz]] (príncipe) rusu Yaroslav y proclamóse dueñu y señor de too l'estáu, que darréu tomo'l nome de la ciudá principal Tomotorkañ (en rusu: [[Tmutarakan]]). Hasta l'añu 1061 c. Tomotorkañ xunía nes sos fronteres a toles tribus de Kossakos y estendíase dende [[Ríu Kubán|Kubán]] por tol Donéts y Séverschina, incluyíos [[Kursk]] y [[Riazán]]. La depresión y posterior fin d'aquella monarquía cosaca empiecen cola llegada a les estepes de Chernomorie ([[Mar Negru]]) (añu 1060) de les tribus unificaes de [[Kipchakos]] o [[Pólovets]] ([[Cumanos]]).<ref name="Shambarov">{{cita llibru |apellíu=Shambarov |nome=Valery |títulu=Kazachestvo Istoriya Volnoy Rusi |editorial=Algoritm Expo, Moscow |añu=2007 |isbn=987-5-699-20121-1}}</ref> Solamente'l sur del Estáu, Tierra de los Kasak, unos 50 años más inda caltenía'l estatus d'estáu independiente. Eso foi'l trubiecu de los Cosacos d'Azov, de Grebensk, de los Cosacos-Chercasos, que darréu llegaron hasta los ríos Don y Dniéper. === Sieglos X-XIV === Los pobladores de la parte central del estáu ocupada polos Pólovtsy ([[Cumanos]]) retirar a les estepes y los montes y siguíen la so resistencia y llucha colos enemigos xuntu con Rusia, como los sos aliaos lleales: Klobukos. N'antigües escritures los llamaos Klobukos Negros (Chernye Klobuki, en rusu) col tiempu empezaron llamase Cherkasos y Cosacos. Toos ellos, a la so llegada a Don, quedárense ellí por siete sieglos. Pela so parte el restu de los pobladores del estáu de Tomatorkañ abelugar na península de [[Crimea]], fechu que foi documentado nun decretu colonial de [[Xénova]] onde especifiquen y definen a ellos como Cosacos- guardianes lleales d'esta colonia. Cola llegada de los [[Mongoles]] n'añu 1223 los cosacos Brodnikos de Podonsk xunir a ellos y xuntos llibraron una batalla en contra de Rusia en cercaníes del ríu Kalka. Cuando en [[Europa del Este]] (añu 1240) consolidóse l'autoridá y poder de La [[Horda d'Oru]], tolos Cosacos atopar al interior de les fronteres del [[Imperiu Tártaru-Mongol]] ([[Imperiu mongol]]). Foi respetada la so autonomía, cola so Ilesia encabezada polos episcopaos de Saraysk y Podonsk y na so mayoría caltuvieron la relixón cristiana y l'idioma eslavu, anque agora dalgunos d'ellos profesaron la fe musulmana. Sol poder de los [[kan]]es, los Cosacos del Don tuvieron hasta'l sieglu XIV y los Cosacos de Dniéper, un sieglu más. Dambos grupos mientres tou eso tiempu cumplíen ciertes obligaciones cívicu y militar ante l'autoridá tártaru-mongola. Col tiempu, nel interior de la [[Horda d'Oru]] empezaron surdir reñes y desalcuerdos ente los gobernantes locales de les distintes rexones del [[Imperiu mongol]]. Coles mesmes los Cosacos que vivíen llueñe de los centros principales del Estáu mongol sufrieron permanentes ataques de les bandes y agrupaciones de los mongoles. Ante la falta de proteición per parte de les autoridaes, esmolecíes más polos sos propios problemes y reñes internes, los Cosacos xunir a la rebelión del kniaz (príncipe) Dmitriy de Moscú. Sicasí, a pesar de ganar al exércitu de khan [[Mamai]] nel Póle (Campu) Kulikóvo ([[Batalla de Kulikovo]], añu [[1380]]), los rusos nun llograron recuperar la so lliberación ya independencia de los tártaru-mongolos y pa los Cosacos la so participación na rebelión atraxo consecuencies desfavorables: los Tártaru-mongolos obligaron a los cosacos a abandonar les vastes llanures nes mariñes del ríu Don y emigrar ríu arriba hasta'l [[ríu Kama]], Dviná Norte y el mar Blanco. Los cosacos del Dniéper y Perekop abandonaron Crimea dempués de l'aceptación per parte de los khans de l'autoridá del Sultán de Turquía sobre la península, a finales del sieglu XV. Los cosacos d'Azov permanecieron en mesmu llugar hasta'l sieglu XV, pero arriendes de conflictos permanentes colos turcos fueron obligaos a retirase hasta Zemlia Severskaya («Tierra del Norte»), onde se xunieron a la comunidá de los cosacos de Belogorodsk. === Sieglos XV-XVI === [[Ficheru:Sagajdachny.jpg|thumb|200px|Petró Konashévych-Sahaidachny]] [[Ficheru:Herb Viyska Zaporozkoho.svg|thumb|200px|Un cosacu nel escudu del [[Hetmanato cosacu|Hetmanato]], l'Estáu cosacu qu'esistía nes rexones centrales y noroccidentales de l'actual Ucraína mientres 1649 y 1764]]. Los postreros qu'abandonaron a los [[khan]]s de Horda Dorada ([[Horda d'Oru]]) fueron los Cosacos de la Horda (Ordinskie), de Nagáy (Nagayskie) y de Ástrajañ (Astrajanskie)- los que se xunieron a los cosacos del Don recién na segunda metá del sieglu XVI. D'ellí d'equí p'arriba la vida de los cosacos va tar amestada al destín de los Grandes Principaos de Moscú y de Litva (Lituania). En condiciones d'amenaza permanente de parte de los turcos y tártaru-mongoles nació la necesidá de sirvir so les órdenes de dos dinastíes: de los [[Rúrikovich|Rúrik]] en Moskovia y de los [[Gediminovich]] (Gediminids- ing.; Гедиминович- rus.) en Litva ([[Lituania]]). Como protesta en contra d'esti dominiu y alianza obligada producióse más tarde la nacencia y formación de dos «repúbliques cosaques» nel ríu Don y nel ríu Dniéper Baxu, dempués de lo que empecípiase la renacencia y fortalecimientu de la independencia cosaca, la formación de centros principales d'unificación del pueblu cosacu. Sicasí, non tolos cosacos optaron por tornar al ambiente de la so tierra natal. Munchos d'ellos, acostumaos nos cien años de vida en territorios de Moskovia (Rusia), Litva (Lituania) y Polonia, quedáronse. Tradicionalmente lleales a los sos aliaos y a l'autoridá convertir en fieles defensores de los intereses de los [[kniaz]] (príncipes), zares y reis de la dómina, y en cuenta de ello acepten de los monarques abondosos regalías y privilexos, concesiones de tierra, títulos de nobleza, formando families mistes con rusos, lituanos, polacos, y pasu ente pasu esleiéronse nel so ambiente formando'l so parte natural. Fíos y nietos de los emigrantes cosacos quédense tamién nel Norte Alloñáu. Una vegada avezaos al duru clima llocal, se trasaladaron en pequeños grupos al Este cruciando cordales y ríos, travesando estenses zones de monte. Llograron apoderar y conquistar a les tribus locales espandiendo'l poderíu de los monarques de Rusia por tol territoriu de Siberia. Mientres un tiempu inda recordaben de los sos llazos colos Cosacos de Don, faíense llamar «fíos d'[[El Don apacible]]» (''Deti Tíjogo Dona'') y dieron entamu a la formación de los nuevos Host´s ó Voisko (grandes y bien entamaes y alministraes comunidaes, militares- en tiempos de guerra; civiles y absolutamente autónomes- en tiempos de paz), con nuevos nomes: Cosacos de Térek (Norte del [[Cáucasu]]), Cosacos de Siberia o Cosacos de Transbaikal. Xuníos polos sos orixe, agora atopáronse estremaos por grandes distancies y territorios bien estensos, pos cada formación siguía la so vida per un camín propiu y particular. Na próxima etapa de la hestoria, nos sieglos XVI-XVII, la mayoría de los cosacos pertenez a los grupos de Zaporozhie y Don, los mesmos que decidieron tornar a la so tierra natal: Tierra Kasak, nes llanures de les mariñes del [[mar d'Azov]], y fixéronse llamar nel sieglu XVIII como Chernomorskie Kazakí (los Cosacos del Mar Negru), antepasaos de los [[cosacos de Kubán]]. L'antigua hestoria del pueblu cosacu esta reconstruyida dica agora esquemáticamente, por lo mesmo dacuando intencionalmente, por razones nacionalistes, de [[coxuntura]] política o [[ideoloxía|ideolóxica]], dellos historiadores presentar en forma equivocada.<ref>Caltiénse «invictu» ya indiscutible el puntu de vista reflexáu nel trabayu etnográficu del profesor de la Universidá de Moscú, Y.F.Ziablovskiy («Xeografía Universal del Imperiu de Rusia», M.1807, cap.3, páx. 16) y nel Manual de Xeografía rusa de K.I.Arseniev, onde los cosacos tán definíos y presentaos en calidá de «un pueblu eslavu particular y específicu, qu'ocupa una parte de territorios de Rusia xuntu cola prevaleciente nación rusa y los polacos apoderaos».</ref> Sábese que d'antiguo esistía una comunidá cosaca perbién entamada de [[Cosacos de Zaporozhia|Zaporozhia]], nel ríu Dniéper al sur de lo que ye anguaño Ucraína, que de la mesma en tiempos de la rellumanza del Imperiu rusu llamábase Malorossia («pequeña Rusia»). A finales de la Edá Media, poblaciones cosaques quedaron sol fueu cruciáu de [[Polonia]], [[Lituania]] y [[Rusia]], los trés grandes potencies de la zona. Los rusos de Moscovia y los cosacos siempres vivíen nuna rellación tirante, na que los segundos entamaben asaltos contra les aldegues y campos de los primeres, dempués de lo cual éstos unviaben [[espedición punitiva|espediciones punitives]]. En 1539 el Gran Duque [[Basilio III de Moscú|Basilio III de Rusia]] solicitó al Sultán del Imperiu otomanu que controlara a los cosacos, a lo que'l Sultán contestó-y: «Los cosacos nun me xuren llealtá y viven como-yos presta a ellos mesmos». De manera similar 10 años más tarde, nel añu 1549, el zar rusu Iván el Tarrecible respondió a un pidimientu del Sultán turcu de frenar les aiciones agresives de los cosacos del Don colo siguiente: «Los cosacos del Don nun son del mio incumbencia y van a la guerra o viven en paz ensin la mio conocencia». Mensaxes similares circulaben ente Rusia, l'Imperiu otomanu y la Mancomunidá Polacu-Lituana, cada unu de los cualos intentaba esplotar la belicosidá cosaca pa los sos propios intereses. Finalmente, so la égida d'Iván IV ([[Iván IV de Rusia|Iván el Tarrecible]]), llegar a un alcuerdu que dexó establecer un estatutu especial a la comunidá cosaca del ríu Don (hacia 1570). Estos estatutos garantizaben l'alministración autónoma de les comunidaes cosaques, les sos actividaes comerciales llibres d'impuestos, concesiones de tierra, títulos de nobleza pa los líderes cosacos - tou esto y más a cambéu del serviciu militar permanente, velando pola defensa y seguridá interna y esterna, abelugando les fronteres de Rusia de les invasiones enemigues. Tradicionalmente cada cosacu diba forníu col armamentu, municiones, uniforme, mediu de tresporte (caballu), adquiríos dafechu per cada combatiente en forma individual o pagu pola comunidá y la so familia. Esi foi unu de los tratos col gobiernu de Rusia no que se refier a la obligación cosaca ante l'Estáu en cuenta de los privilexos daos a la so comunidá. Andando'l tiempu, el pueblu cosacu xugaría un perimportante papel na conquista rusa de Siberia, instalándose nuevos voiskos y stanitsas (poblaos cosacos) a lo llargo y anchu del continente asiáticu. === Sieglos XVI-XIX === [[Ficheru:Chmelnicki Hondius 1.png|thumb|200px|[[Bohdán Jmelnytsky]]]] [[Ficheru:Portret Mazepa.jpg|thumb|200px|[[Iván Mazepa]]]] Nel añu 1613, magar la oposición de dellos líderes y príncipes rusos, los cosacos del Don manifestáronse abierta y enérxicamente en sofitu del representante de la familia Románov pa gobernar a Rusia – el mozu [[Miguel I de Rusia|Mijaíl Fiódorovich Románov]]. En 1634, mientres el reináu d'esti primer Zar de Rusia punxo fin a les pretensiones del rei polacu [[Vladislao IV Vasa]] al tronu de Rusia. Dende entós el sofitu esplícitu ya incondicional cosacu sirvi como base pal poder de la [[Dinastía Románov]] a la cabeza del [[Imperiu rusu]]. Paralelamente Polonia aguiyó a los cosacos del Dniéper a aliase colos ucraínos pa establecer un principáu marcadamente antirruso. Con esti propósitu, a principios de 1646 efectuóse una xunta secreta ente'l atamán de la comunidá cosaca del ríu Dniéper, [[Bohdán Jmelnytsky]], y el rei polacu [[Vladislao IV Vasa]]. Les negociaciones nun llevaron a la resultancia esperada polos cosacos y pal añu 1648 alzaron les armes xuntu colos ucraínos contra la creciente ambición de la [[República de los Dos Nación|Mancomunidá Polacu-Lituana]] por espandir el so dominiu sobre la rexón. Resultáu d'esto foi la Guerra pola Lliberación que duró seis años, ente 1648 y 1654, onde se sulevaron los pueblos eslavos locales, ucraínos y rusos, lideraos polos cosacos, contra los polacos. En febreru de 1649 les autoridaes polaques de nuevu intentaben axustar la paz, ufiertando un grau d'autonomía a les comunidaes cosaques en cuenta de caltener l'autoridá polaca sobre la rexón, pero ensin considerar los intereses de los otros pueblos locales, especialmente de los ucraínos. Les negociaciones atayáronse y pocos meses dempués, nel mesmu añu, [[Bohdán Jmelnytsky]] formalizó les rellaciones diplomátiques con Rusia llogrando con esto que los cosacos del Don lleales a la monarquía rusa xunir en sofitu de la comunidá cosaca del Dniéper, empobinada por Jmelnytsky. Ente 1649 y 1651 siguieron les lluches ente los polacos y les fuercies unificaes ucraínes y cosaques, con ésitos intermitentes de dambos bandos. Na seronda de 1653, l'exércitu polacu al mandu de [[Xuan II Casimiro Vasa]] empecipió una ofensiva desesperada pa recuperar y consolidar la so autoridá sobre la rexón. El 1 d'ochobre de 1653, como resultáu d'alcuerdos y xuntes con Bohdán Jmelnytsky, les autoridaes ruses autorizaron el so sofitu y oficializaron la participación de Rusia na Guerra pola Lliberación. De primeres de 1654, el zar de [[Rusia]] [[Alejo I de Rusia]] declara oficialmente la guerra a Polonia, que conclúi l'añu 1667. A la fin, la suerte del primer Estáu ucraín «polonizado» terminaría partíu ente l'[[Imperiu rusu]] y [[Polonia]] en 1667 d'alcuerdu al [[Tratáu de Andrusovo|Tratáu de Andrúsovo]]. Al pie de esto recuperáronse y fortalecieron los venceyos orixinarios históricos ente los cosacos del Dniéper y del Don. En 1670 otru personaxe carismáticu de la hestoria cosaca, [[Stenka Razin]], proclamó la República Cosaca na ciudá d'[[Astracán]], sur de Rusia, que perduró hasta l'añu 1671. A lo llargo de la Historia hubo otros intentos de la comunidá cosaca pa crear un Estáu Cosacu independiente. Toos ellos fueron brutalmente reprimíos poles autoridaes ruses, ucraínes y polaques de distintes dómines pola fuercia militar o creando divisiones polítiques, relixoses ya ideolóxiques al interior de la mesma comunidá cosaca. Col pasu del tiempu, y en particular mientres les grandes campañes ruses del sieglu XIX (por casu, la campaña contra [[Napoleón Bonaparte]], na que se destacar [[Matvéi Plátov]], unu de los más grandes [[atamán|atamanes]]), los cosacos terminaríen siendo un poderosu brazu del [[Exércitu Imperial Rusu|exércitu]] de la Casa [[Románov]] (en ciertu mou, fuercies especiales de la dómina, onde tolos integrantes del mesmu pertenecen a una mesma comunidá étnica, similar a la situación de los [[Gurkhas]] de [[Nepal]] nel exércitu del [[Reinu Xuníu]]). === Sieglos XIX-XX === Escontra 1914 esistíen 11 comunidaes alministratives cosaques, la mayoría d'elles (con esceición de los cosacos del Don y de Kubán) allugaes en distintes zones fronterices del [[Imperiu rusu]] (con Turquía o China, por casu). Esta asociación ente los cosacos y la dinastía de los [[Románov]] significó la cayida en desgracia de los primeres dempués de la [[Revolución rusa de 1917|Revolución rusa]] y mientres la [[Guerra Civil Rusa]], una y bones los [[bolxeviques]] nun aceptaben l'estatutu especial que tuvieren los cosacos nel Imperiu rusu. Tolos cosacos xuraben a la bandera del Imperiu de Rusia y llealtá absoluta al zar. Puesto que dempués de les revueltes de 1917, el mesmu [[Nicolás II de Rusia|zar Nicolás]] negar a la corona y al tronu de la monarquía y l'Imperiu mesmu empezó a desmoronarse, los cosacos yá nun sentíen obligaos a siguir los intereses internos de los rusos. Los numberosos partíos políticos de la dómina esforciar por llegar al poder y apoderar lo que quedaba del Imperiu. [[Ficheru:Flag of Don Cossacks.svg|thumb|left|240px|Bandera de la República Cosaca, mayu de 1918.]] [[Ficheru:100 Rublos cosacos, 1918.jpg|thumb|left|Billete de 100 rublos cosacos, 1918.]] Tres la [[Revolución de Febreru]], celebrar na ciudá de [[Petrográu]] el primer Congresu Nacional Cosacu'l 4 d'abril de 1917, nel que s'axuntaron representantes de los once comunidaes cosaques de Rusia y unu de los primeros decretos emitíos per este foi la espulsión de los sos reximientos de tolos militares que nun fueren d'orixe cosacu. Considerando tou lo anterior y so la direición de [[Piotr Krasnov]], atamán cosacu del Don, la comunidá cosaca intentó nuevamente crear una república cosaca independiente - la unión de [[cosacos del Don]] y [[cosacos de Kubán|de Kubán]]. El 17 de mayu de 1918 proclamóse la República Cosaca, con estatutos, [[constitución]], [[parllamentu]] y sistema políticu alministrativu d'Estáu [[Federación|federal]]. El atamán Piotr N. Krasnov foi escoyíu primer presidente de la [[República Cosaca]] (1918-1919). La república incluyía 10 provincies cola capital na ciudá de [[Novocherkassk]]. La bandera oficial taba compuesta por trés colories, representando simbólicamente los trés naciones principales d'esta República Cosaca: cosacos – azul; [[tártaros]] y [[kalmyk]]vos - mariellu; [[rusos]] - coloráu. Finalmente la república foi abolida (1921), una y bones los mandos rusos del [[Exércitu Blancu (Rusia)|Exércitu Blancu]], compuestu principalmente por [[mencheviques]] y por monárquicos rusos, oponer al movimientu independista cosacu. Mientres la [[Guerra Civil Rusa]] les rellaciones ente los voluntarios rusos (del [[Exércitu Blancu (Rusia)|Exércitu Blancu]] Voluntariu monárquicu) y los cosacos fueron difíciles.<ref>Un miembru del gobiernu cosacu de Kuban de la dómina: «''se ofrendaban la vida l'unu pol otru en contra de los "coloraos" ([[bolxeviques]]), allegrar de los ésitos comunes, pero al momentu de definir el sentíu de la llucha y el so fines llevanta un muriu de refugo y sarcasmu ente dambos bandos, nun esiste comprensión constructiva de nengún tipu» (D.Y.Skobtsov «Tres años de revolución y guerra civil en Kubán''»).</ref> Les disensiones ente los «[[mencheviques]]» monárquicos rusos y los cosacos nacionalistes (siendo estos postreros partidarios de la monarquía de los [[Románov]]) perxudicaron les rellaciones. Per otru llau, los cosacos tamién fueron combatíos polos «[[bolxeviques]]» y l'[[Exércitu Coloráu]], yá que tradicionalmente fueren aliaos de les fuercies represives del Imperiu. Amás, los mesmos cosacos nun taben xuníos ente sigo, y teníen visiones diverses al respeutive de la so identidá nacional, les sos tradiciones y cultura. Mientres la guerra civil esistieron faiciones cosaques combatiendo en bandos contrarios, inclusive camudando dacuando d'un bandu al otru. === La era soviética: 1922-1990 === {{noneutral}} Al establecese'l [[Xunión Soviética|Estáu soviéticu]], promoviéronse la tradición y cultura del pueblu cosacu. Sicasí, darréu hubo cosacos combatiendo en dambos llaos del conflictu germanosoviético - como integrantes de les tropes alemanes y de la [[Xunión Soviética]].{{ensin referencies}}. Dellos emigrantes cosacos decidieron remontase contra [[Stalin]] tratando de llograr una independencia cosaca definitiva. Pela so parte, los alemanes ya italianos inclusive-yos prometieron crear un Estáu Cosacu en [[Alpes Cárnicos|Carnia]], nel norte d'Italia, a salvo de la persecución estalinista. Los cosacos que combatieron dientro del [[Exércitu Coloráu]], primero de too priorizaben la integridá de la Xunión Soviética, como la heredera natural del Imperiu rusu. [[Ficheru:KubanCossacks1945.jpg|left|240px|thumb|Cosacos de Kubán nel [[Desfile de la Victoria]], na [[Plaza Roja]] de [[Moscú]] (24 de xunu de 1945).]] Terminada la guerra, y cumpliendo colos términos alcordaos enantes na [[Conferencia de Yalta]], Gran Bretaña y Estaos Xuníos resolvieron llavase les manes dexando que Stalin tratara a los cosacos de la manera que-y paeciera más conveniente, deportando a tou cosacu qu'atoparen n'Europa, de regresu a la [[Xunión Soviética]]{{demostrar}}. Ente les decenes de miles de refuxaos de la Europa oriental ocupada, atopábense entemecíos collaboracionistes nazis, anticomunistes, militares y civiles comunes ensin dalgún tipu de contestu ideolóxicu o políticu, tanto exiliaos de la Xunión Soviética como emigrantes de la dómina de la [[Guerra Civil Rusa]]. Nel grupu, había amás aproximao 50.000 cosacos, incluyendo muyeres, vieyos y neños del estinguíu Imperiu rusu que nunca fueron ciudadanos de la Xunión Soviética. Ello ye que munchos nacieron na década de 1920-1930, posterior a la Guerra Civil, yá emigraos en [[Serbia]] o la [[Europa Occidental]]. Toos fueron axuntaos n'[[Austria]] y repatriaos por fuercia na [[Operación Keelhaul]]. La mayoría foi dirixida a la zona soviética n'[[Alemaña]]. Munchos de los refuxaos cosacos, tanto militares como civiles, fueron executaos sumariamente (como vengación por ser vieyos enemigos de la [[Guerra Civil Rusa]], y pol so posterior collaboración colos nazis mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]), n'ocasiones fusilaos a la vista de los británicos. Otros fueron unviaos a Siberia o Asia Central y condergaos a trabayos forzaos en campos de concentración soviéticos.{{demostrar}} La suerte de los cosacos que llucharon contra los nazis nes files del [[Exércitu Coloráu]] tamién foi predeterminada. Llibre de la necesidá d'usalos como tropes, Stalin decidió integralos nel Exércitu Coloráu.{{demostrar}}. Munchos cosacos, militares y civiles, homes, muyeres y neños sobrevivientes de la [[Guerra Civil Rusa]] y de la [[Segunda Guerra Mundial]], terminaron los sos díes nel ''[[gulag]]'', como presos en campamentos de trabayos forzaos en rexones de [[Siberia]], [[Asia Central]] y [[Estremu Oriente rusu]].{{demostrar}} === Actualidá === El final de los años 80 marcó la historia de Rusia con cambeos significativos nel sistema social y políticu, l'apaición de nueves organizaciones y la renacencia d'antigües instituciones sociopolíticas y comunidaes tradicionales, perdíes o reprimíes nos tiempos soviéticos. Ente estos atopaben los cosacos. D'alcuerdu a estadístiques del añu 1992, cerca de 10.000.000 d'homes y muyeres ciudadanos de Rusia, Ucraína y d'otros países del mundu se autoidentifican y consideren a sigo mesmos como cosacos orixinarios o descendientes de cosacos. Munchos d'ellos tán arrexuntaos n'organizaciones de tipu popular, cultural o folclóricu, dalgunes de les cualos inclusive gocien de reconocencia oficial per parte de les autoridaes, sofitaos por decretos y lleis qu'autoricen con ciertes llimitaciones y estatutos la organización y estructura tradicional cosaca. 72 años dempués de la Revolución Rusa, el 14 de payares de 1989 el Sóviet Supremu de la estinguida URSS fixo pública la declaración “Sobre la reconocencia d'illegalidá y criminalidad d'actos represivos en contra de los pueblos, víctimes de desplazamientos forzaos y la necesidá de garantizar los sos derechos”. El decretu mentáu afirmaba'l derechu de la comunidá cosaca a la rehabilitación. D'esta manera organismos del poder llexislativu y executivu de la Federación de Rusia reconocieron a la comunidá cosaca como un pueblu que sufrió'l terror masivo, sistemáticu y entamáu per parte de les autoridaes soviétiques de la dómina. Independientemente de los estatutos daos, los cosacos tremaos por toles rexones de Rusia formen parte d'una gran comunidá sociocultural, mayoritariamente poli[[Estáu confesional|confesional]], los integrantes de la cual se autodeterminan y se autoidentifican como cosacos d'orixe. El 30 de xunu de 1990, realizar en Moscú'l primera Bolshói Krug (Gran Círculu – conferencia parllamentaria tradicional cosaca). Resultáu d'ello foi la formación de la Unión Cosaca, que primeramente arrexuntaba a 29 organizaciones cosaques. N'ochobre del añu 1991, líderes cosacos formaron la Unión Cosaca de Rusia del Sur. El 17-18 de xunetu de 1993, celebrar en Moscú'l Krug (Congresu) Supremu Unificáu de les comunidaes cosaques de Rusia y del esterior. N'este, la ciudá de [[Novocherkassk]] foi proclamada unánimemente como la capital de toles comunidaes cosaques de Rusia y del restu del mundu. El 15 de xunu de 1992, el Presidente de la Federación de Rusia publica'l Decretu “Sobre les midíes p'aplicación de la Llei de la Federación de Rusia en rellación cola rehabilitación de la comunidá étnica cosaca”, ordenando textualmente “imponer el xuiciu a la política del Estáu del Partíu Comunista de la dómina d'efectuar represiones, arbitrariedaes ya illegalidaes contra la comunidá cosaca y los sos representantes, coles mires de rehabilitar a esta comunidá étnica histórica”. El 16 de xunetu de 1992, el Sóviet Supremu de la Federación de Rusia publica'l Decretu Nº3321-1, poniendo llegalmente fin a toles aiciones represives, criminales ya illegales que sufrió la comunidá cosaca a partir del añu 1918. En xineru de 1995 créase la Direición Xeneral de les Comunidaes Cosaques, como parte del Gabinete presidencial. El 9 d'agostu de 1995, el Decretu Nº835 del Presidente de la Federación de Rusia declara les Normes temporales sobre l'empadronamientu estatal de les comunidaes cosaques na Federación de Rusia”. L'añu 1998 la Direición Xeneral de les Comunidaes Cosaques foi tresformada en Direición del Presidente de la Federación de Rusia n'Asuntos de la Comunidá Cosaca. Pal añu 1999 el sofitu inicial amosáu pol Estáu de Rusia a les organizaciones cosaques menguó significativamente. Lo anterior, principalmente por cuenta de les idees marcadamente [[Separatismu|separatistes]] y [[nacionalistes]] manifestaes por dalgunos de los representantes y líderes cosacos, col oxetivu primordial de ganar l'autonomía, soberanía y la reconocencia formal políticu de la República Kazakia» en territorios poblaos de manera compacta mayoritariamente por cosacos d'orixe, el norte del [[Cáucasu]], la rexón del ríu [[Volga]] baxu y mediu, del [[ríu Ural]] (ciudá de [[Cheliábinsk]] inclusive) y les rexones noroccidentales del [[Mar d'Aral]]. Ensin batura a duldes, de faese realidá causaría un conflictu instantáneu con otros pueblos residentes d'estos territorios, inclusive fora de Rusia como ye'l casu de [[Kazakstán]]. Lóxicamente, estes idees son consideraes pol gobiernu como separatistes ya inconstitucionales na [[Federación de Rusia]] actual. El 25 de febreru de 2003, el Decretu Nº249 del Presidente de Rusia ordena nomamientu del xeneral-coronel Gennadiy Tróshev al cargu d'asesor del Presidente n'asuntos de les comunidaes cosaques. El movimientu pola recuperación de la cultura y les tradiciones cosaques pasó un complexu camín dende les pocu numberoses y pequeñes agrupaciones informales de los años 80 compuestes polos entusiastes d'orixe cosacu, hasta sistemes centralizaes pa-militares (“reiestr” en rusu, un tipu de rexistru o empadronamientu) de les organizaciones cosaques empadronaes pol Estáu nos años 90. So esti últimu conceutu, na actualidá en Rusia esisten 10 organizaciones oficialmente pa-militares («reiéstrovie kazaki»: cosacos empadronaos) nes rexones de Volga, [[Don (ríu)|Don]], [[Yeniséi]], Trans[[baikal]], [[Irkutsk]], Kubán, Orenburg, Siberia central, [[Térek]] y [[Ussuri]]. Amás - esisten otres 16 organizaciones cosaques con estatutu especial del mesmu tipu. En total, estes organizaciones arrexunten a 660.000 cosacos «rexistraos» (oficialmente empadronaos) pol Estáu. Sicasí la mayor parte d'organizaciones cosaques tienen calter más bien sociu-cultural. Según estadístiques del añu 2000, anguaño na Federación de Rusia esisten más de 680 comunidaes tradicionales sociu-culturales cosaques. N'añu 2002, hubo un intentu de politización del movimientu nacionalista cosacu con formación del partíu políticu Partia Kazaki Rosii, PKR (PCR, “Partíu Cosacos de Rusia”), que finalmente nun llogró ésitu. El 11 d'ochobre de 2008, na ciudá de [[Novocherkassk]] (Rusia), celebróse l'III Congresu Mundial Cosacu. Per primer vegada esti acontecimientu cuntó con patrociniu del [[Gobiernu de Federación de Rusia]]. Más de 500 representantes de comunidaes cosaques de Rusia y d'otros países del mundu, axuntar p'aldericar distintos aspeutos d'actualidá económica, política, cultural ya informativa, amás de normes y derechos en rellación con actividaes de comunidaes cosaques en Rusia y esterior. Nel Congresu tomó la resolución sobre la creación y desenvolvimientu de medios de comunicación propios de la comunidá cosaca – Internet recursos, prensa escrita y canal de televisión. N'añu 2008 l'estudiu de producciones “Massalskiy Multi Merdia” empieza desenvolver la realización del proyeutu social educativu “Kazak-TV” (www.cossack.tv) . L'oxetivu d'esti proyeutu ye la creación d'un espaciu unificáu informativu-cultural de la comunidá cosaca de Rusia, preservación y espardimientu de cultura y tradiciones cosaques, amás d'educación y formación de xeneraciones nueves de la comunidá cosaca. N'entrevista del xefe (S) de l'Alministración del Presidente, direutor del Conseyu del Presidente de Federación de Rusia sobre los asuntos de les Comunidaes Cosaques, Sr. Alexander Beglov indicó a “RIA Novosti” («РИА Новости») que pa entamos del añu 2010 y “acordies coles evaluaciones de los espertos, cerca de 7 millones de persones en Rusia son oficialmente consideraos pertenecientes a la comunidá cosaca.” == Asentamientos cosacos == Los cosacos rusos fundaron numberosos asentamientos (llamaos ''[[stanitsa]]'') y fortaleces a lo llargo de les fronteres problemátiques» como los fuertes de Vernyi ([[Almaty]], Kazakstán) nel sur d'[[Asia Central]], [[Grozny]] nel norte del [[Cáucasu]], el Fuerte Aleksándrovsk ([[Fort Shevchenko]], Kazakstán), [[Krasnovodsk]] ([[Turkmenistán]]), stanitsa Novonikoláevskaya ([[Bautino]], Kazakstán), Blagovéschensk y ciudaes y asentamientos nos principales ríos, como'l [[ríu Ural]], [[Ishim]], [[Irtysh]], [[Ob]], [[Yeniséi]], [[ríu Lena|Lena]], [[Amur]], [[Anádyr]] ([[Chukotka]]) y [[Ussury]]. Dacuando considérase a los cosacos como xenófobos, especialmente polos historiadores [[xudíu|xudíos]] contemporáneos, quien acusen a los cosacos ucraínos de Zaporizhia de la masacre de xudíos mientres la [[Rebelión de Jmelnytsky]] y de participar nos [[pogrom]]s antijudíos nos sieglos XVI-XVII. Al pasar el tiempu, los cosacos afixéronse fácilmente a les cultures y costumes de los pueblos cercanos (en particular los cosacos del Térek, que se vieron influyíos en gran midida pola cultura de les tribus del norte del [[Cáucasu]]). Frecuentemente contraxeron matrimoniu con residentes locales (otros pobladores y nativos non cosacos) independientemente de la so raza o orixe y dacuando dexando de lado restricciones relixoses. Esposes traíes dende tierres alloñaes tres una guerra nun yeren tampoco infrecuentes nes families cosaques. Cada asentamientu cosacu, solo o en xunto con asentamientos vecinos, formaba unidaes militares y reximientos de cabellería llixera (o infantería montada) preparaos pa responder a una amenaza nun periodu curtiu. == Organización alministrativa de la comunidá cosaca == El mitu sobre la composición y organización orixinaria de la comunidá cosaca, onde s'apunta a l'almisión masiva nes sos files de los fuxitivos de la llei, esclavos y llabradores empeñaos nun tien sentíu o base dalguna seria. La versión sobre'l calter subversivu y bandoleru de la sociedá cosaca foi alimentada principalmente polos historiadores contemporáneos rusos del periodu soviéticu {{demostrar}}, con oxetivos claramente específicos – comprometer de manera perxudicial l'orixe y l'esistencia d'una comunidá étnica completa como tal. La tradicional cooperación y alianza de los cosacos con grandes llugartenientes y distintes autoridaes estranxeres, nun podría tener llugar en casu de que la sociedá cosaca fuera compuesta na so totalidá por delincuentes y esclavos fugaos de los sos propietarios, terratenientes y caudiellos estranxeros. La hipótesis sobre los esclavos fugaos, quien primero s'abelugaron nes estepes y darréu, al crear una potente organización armada, de nuevu obedecieron a les órdenes de los sos anteriores opresores, suena a lo menos como un absurdu. Sicasí, en tola so hestoria los cosacos cooperaron con prestu coles aristocracies, los propietarios de grandes tierres y los llatifundistes de la dómina. [[Ficheru:Novosibirsk-Karimov.jpg|thumb|240px|Cosacos de Siberia na actualidá.]] Solamente esti factor esanicia la versión sobre los llabradores fugaos que se fixeron llamar “cosacos”. Los cosacos orixinarios de la dómina nun conocíen los antagonismos sociales. Por tantu con muncha facilidá y de manera independiente los líderes cosacos rellacionábense y establecíen alcuerdos de too tipu colos sos pares d'otres naciones y pueblos, con autoridaes respetables estranxeres vecines - tártares, polaques, ruses, ucraínes, etc. Estes rellaciones teníen amás otros propósitos netamente estratéxicos pal beneficiu de la comunidá cosaca. La participación y l'alianza de los magnates y de les distintes autoridaes, dexaben ver les escursiones y [[espedición militar|espediciones militares]] puramente cosaques, como oxetivos con carauterístiques de necesidaes d'un estáu y/o patrociniu d'autoridaes reconocíes oficialmente. Por tantu dexaba desligar la responsabilidá pola participación en munches de les aiciones de calter bélicu –en resguardu de los intereses de los sos socios n'aliances, ufiertába-yos cierta proteición necesaria, llegal y oficialista. La comunidá cosaca yera más o menos autónoma; podía consistir nuna aldega ([[stanitsa]] en singular, stanitsi en plural) o un campamentu fortificáu (gorodki). Primeramente, los cosacos teníen un enorme grau d'autonomía, pero andando'l tiempu la so asociación al Imperiu rusu llevar a que les sos autoridaes (los [[Atamán]]) fueren direutamente escoyíes pol zar, anque con ciertes restricciones. El pueblu cosacu rexir por normes que castiguen duramente los delitos de robu, homicidiu, traición y otros munchos, sobremanera cuando estos fueron cometíos en contra d'un representante o intereses de la so comunidá. La sanción aplicada a una persona que se embriaga en públicu, o maltrata a una muyer ye d'un númberu ensin determinar de latigazos nel '''maidán''' (plaza), col '''nagaika''', llátigu tradicional cosacu qu'amás ye consideráu una arma (los cosacos dende bien temprana edá aprendíen remanala como parte de la so enseñanza en [[artes marciales]]). Les sanciones nun perdonen a naide, y un cosacu ensin importar el so estatus y nivel económicu pue ser condergáu a la [[pena de muerte]] por robar fondos de la comunidá o por traición. La sanción común ye recibir latigazos nun llugar públicu delantre de tola comunidá local. Ye carauterísticu qu'en recibiendo la sanción el infractor inclínese y estime en voz alta a los mayores pola lleición». [[Ficheru:Resurrection (Voskresensky) Cathedral in Starocherkasskaya.jpg|thumb|240px|Catedral de la Resurrección de Starocherkásskaya, símbolu de los cosacos del Don.]] Los encargaos de dictar les normes y ordenar les sanciones son los xueces locales, los homes más respetaos, [[Eleiciones|escoyíos]] (o reelixíos) xuntu al restu de l'alministración (incluyendo al [[atamán]]: la máxima autoridá de la comunidá cosaca local) por tola comunidá en forma [[Democracia|democrática]] una vegada al añu, tradición interna cosaca que rixe aproximao dende'l sieglu X y hasta agora. El xuez tenía facultá d'aplicar el castigu a tolos miembros de la comunidá, muyeres y homes, ensin esceiciones, inclusive al [[atamán]]. El atamán o [[hetman]] (xefe d'una rexón o una comunidá, escoyíu democráticamente por toos una vegada al añu, mayor de 18 años, respetáu y reconocíu por tola comunidá) gocia de gran prestíu en tola so zona y ye el comandante militar supremu en tiempos de guerra, ente qu'en tiempos de paz ye l'alministrador y la cabeza de l'autoridá local. A partir del añu 1891, comunidaes cosaques oficializaron alzar la llende d'edá pa ser escoyíu al cargu de ataman, a los 33 años mínimu. Para escoyer como xuez (“sudiá” en rusu) de la comunidá, el pretendiente tuviera de tener mínimu 45 años d'edá, amás de cuntar con otros atributos y carauterístiques respeutives. Absolutamente tolos cargos alministrativos cívicos y militares cosacos pasaben por un procesu d'eleición interna de la comunidá. Ente otros cargos contador xeneral («kaznachéy») – encargáu d'alministración del presupuestu y de fondos comunes; secretariu (“písar”) – encargáu de llevar control de documentación interna y esterna de la comunidá, etc. Nos Krugs (asamblees populares), de normal añales tómense les decisiones importantes, inclusive les [[eleiciones]] (o reeleiciones) de les autoridaes. Na so estructura nun hai grandes diferencies sociales y toos lluchen y trabayen pol grupu, pol so pueblu. Los residentes o vecinos de les poblaciones cosaques, non pertenecientes a la comunidá cosaca (“inogorodnie”, lléase estranxeros) tamién podríen participar n'asamblees populares cosaques («krug»), siempres y cuando tratara de les temes qu'arreyen los sos intereses, sicasí solamente con derechu a voz – non a votu. El derechu a votu en comunidaes cosaques acutábase puramente pa los cosacos d'orixe. Los trés ideales que rixen la sociedá cosaca son: llibertá, tradición y disciplina. Los neños apuntar dende mozos a les academies militares, y el sentimientu militar dientro de les sos costumes ye bien fuerte. Magar ye ciertu que la preparación militar yera primaria, paralelamente cada miembru de la comunidá tien llibertá absoluta pa escoyer un oficiu o oficiu civil d'alcuerdu al so interés y habilidá personal, estudiar y formase n'ámbitos que nun son necesariamente bélicos. La solidaridá interna tamién ta bien presente. A manera d'exemplu: en tiempos antiguos, na comunidá cosaca de [[Cosacos de Zaporozhia|Zaporozhia]] (antepasaos de los cosacos de Kubán, movíos poles autoridaes ruses a les mariñes del [[ríu Kubán]] y del [[mar Negru]]), a los mozos que son los únicos que caltienen a la so familia, y son los únicos descendientes-homes de familia, asitiar un pendiente na oreya lo cual pa un comandante significaba que -yos exime de les misiones peligroses. Sía que non aquello nun torgar la participación d'estos mozos en combates o misiones d'altu riesgu, nestos casos la decisión de participar neses era voluntaria. Les muyeres tienen un papel pasivu dientro de la sociedá, pero d'antiguo llegaron a lluchar xunto a los homes. Polo xeneral teníen de criar a los fíos, atender los campos y negocios y curiar los bienes, mientres los sos homes permanecíen fuera participando en campañes militares. Pero n'ocasiones families y comunidaes enteres cosaques, incluyendo neños, muyeres y vieyos, siguíen detrás de les sos tropes con toles sos pertenencies (mientres la guerra civil y dempués, cuando les tropes cosaques formaben parte del [[Heer (Wehrmacht)|Exércitu alemán]] na so llucha contra'l [[Exércitu Coloráu]]). L'historiador [[John Ure]] esplica esta fascinación que podíen exercer les cosaques: «les muyeres nuna [[stanitsa]] cosaca yeren bien distintes de los sos conxéneres del norte de Rusia, esplica Ure, y radicalmente opuestes a les muyeres que podíen atopase nun harén turcu, más al sur. Les muyeres cosaques yeren famoses pola so independencia y espíritu; participaben nos mesmos trabayos que los homes y tamién compartíen la camaradería nel campamentu». De toes formes, la muyer cosaca, particularmente mayores, siempres gocia de gran respetu na comunidá cosaca. Magar ye ciertu que les decisiones importantes de la comunidá siempres son tomaes polos homes, les muyeres cosaques gocien de llibertaes y tratu igualitariu y d'enforma respetu, inclusive dende'l sieglu XV, inimaxinable na sociedá d'aquella dómina n'otres naciones. Al fundar una [[stanitsa]] (pobláu cosacu), primero llevantábense una ilesia y una escuela (mista - pa homes y muyeres) y namái dempués llevantábase'l restu de les construcciones - hospitales, cases particulares, tenaes, estructures agraries y alministratives... El nivel d'educación en stanitsas cosaques yera bien alto p'aquella dómina, inclusive nos nuesos tiempos. En 1850, en Rusia'l porcentaxe de analfebetismo llegaba al 85%. Coles mesmes en comunidaes cosaques esti índiz nun llegaba al 5%. Tou esi desenvolvimientu cultural foi patrocináu y financiáu namái pelos sos propios medios. El costo d'educación siempres la asumía la comunidá cosaca local esmolecida pol so futuru y creación de la so propia clase intelectual cosaca, destinando grandes sumes de dineru de los fondos comunes. Toes estes [[stanitsa]] unviaben a la so mocedá pa llargu serviciu en reximientu y cada unu d'ellos yera forníu polos sos padres col so propiu caballu, montadura, uniforme (de tradicional estilu cosacu), armes y municiones. Polo tanto cada familia vencía al serviciu militar, non solamente los sos más fuertes, saludables y pervalibles representantes - sinón que patrocinaba tamién apurriendo significatives sumes de dineru pal equipamientu de los sos fíos nuevos combatientes cosacos. Con too y con eso, tratar de xente esforciao y trabayador, con corazón ya intelixencia que trataba de llograr el máximu provechu de les sos tierres riques en recursos naturales; los sos stanitsas rellumaben polos sos llogros económicos y culturales. Mientres la guerra civil y darréu, en tiempos soviéticos, el sistema alministrativu, educacional y militar cosacu foi condergáu a sumir. Mientres enforma tiempu la pertenencia a la comunidá cosaca o la pallabra mesma «cosacu» significaría represión, hostigamiento, desplazamientu forzáu, castigu o a cencielles la pena capital - la muerte. Unu de los principales motivos pa les polítiques y práutiques de xenocidiu abiertu en contra de la comunidá cosaca, aplicaes poles autoridaes bolxeviques y del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista]] y [[Socialista]] de la dómina, puede vese nos comentarios de [[Lev Trotsky]]: “La comunidá cosaca ye la única comunidá de tolos pueblos de Rusia con capacidá d'auto-organización y autodeterminación. Por esti motivu ellos (los cosacos) tienen de ser esterminaos cabeza per cabeza (sic – “por completu”)”. Asemeyaos comentarios de los líderes bolxeviques sobre l'aplicación del terror» (testual) oficializáronse'l 24 de xineru de 1919 pola Direutivu del [[Comité Executivu Central de Toles Rusies|VTsIK]] (ВЦИК – en rusu) con decretu y Llei (!) «Sobre [[crime d'estermín|Esterminiu]] de los Cosacos» (!) – un casu que nun tuvo precedentes hasta aquel entós na historia de Rusia, onde toa una etnia completa foi declarada y condergada al estermín de manera llegal y por decretu. Esisten decretos escritos, roblaos por líderes comunistes de la dómina soviética ordenando lliteralmente «imponer el [[terror]] y l'[[crime d'estermín|estermín]] físicu (testual) nes comunidaes cosaques, ensin discriminación edá y de sexu... y la [[espropiación]] total de los sos bienes pal beneficiu del pueblu soviéticu» (testual)... (''Fonte del Ficheru: Izvestia, Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética (K.P.S.S.), añu 1989 , N°6, páxines 177-178 - Direutiva del Comité Central del R.K.P. (Partíu Comunista de Rusia), Robláu: Presidente del Buró Organizacional - [[Yákov Sverdlov]], 24 de xineru de 1919.)'' El día 24 de xineru ye declaráu pola comunidá cosaca en Rusia como'l Día d'Alcordanza Cosaca –en memoria y n'honor al pueblu cosacu, víctima de la [[Represión política na Xunión Soviética|represión política]] y de [[xenocidiu]] abiertu, empecipiáu oficialmente cola firma del decretu'l 24 de xineru de 1919 por [[Yákov Sverdlov]], unu de los máximos líderes del [[Partíu Comunista de Rusia]] de la dómina. La represión y l'[[estermín]] sistemáticu del pueblu cosacu enllargar por más d'una década; dende'l 1919 hasta'l 1931 inclusive, causando la muerte de más de dos tercios de la población total cosaca. 70 años más tarde, n'añu 1991 foi aprobada la Llei de Federación de Rusia «Sobre la rehabilitación de los pueblos reprimíos». Cola aprobación de la Llei, la comunidá cosaca residente en Rusia foi reconocida como un pueblu que sufrió terror y represiones nel periodu del poder soviéticu y darréu rehabilitáu pol [[Tribunal Supremu]] de Federación Rusa con Decretu Nº3321-1 del 16 de xunetu del añu 1992, «Sobre la rehabilitación del pueblu cosacu». Nesti decretu, Tribunal Supremu de Federación Rusa declara como oxetivu «la rehabilitación completa del pueblu cosacu y la creación de les condiciones necesaries pa la so renacencia» y decreta illegales y decide suspender «toles aiciones cometíes en contra del pueblu cosacu a partir del añu 1918 específicamente rellacionaes con represiones na so contra». Anguaño delles comunidaes cosaques esixen que se-yos devuelva les posesiones tradicionales y que se-yos otorgue la autoadministración pa poder establecer les sos lleis y costumes nos territorios tradicionalmente poblaos por cosacos. Sía comoquier anguaño los cosacos son trataos con respetu y siéntense parte de la sociedá civil de la Federación de Rusia - un estáu [[multicultural]], formáu por más de 100 nacionalidaes distintes que conviven nel mesmu territoriu so la mesma Constitución y les mesmes lleis. La mesma situación reparar n'[[Ucraína]], onde los cosacos al igual qu'en [[Rusia]] formen parte indixebrable de la historia del país. == Organización militar cosaca == Militarmente, los cosacos estremar n'exércitos o huestes (voisko en singular, voiska en plural). Estos estremábense en reximientos, que de la mesma taben integraos por escuadrones (sotnias, pallabra que significa centuries). Cada voisko taba al cargu de un atamán, la máxima autoridá militar (en tiempos de guerra) y civil (en tiempos de paz) de les huestes y comunidaes cosaques locales; la confirmación oficial nesti cargu venía direutamente del tsar ([[zar]]), pero'l nomáu pal puestu tenía de ser siempres cosacu d'orixe. La capacidá de respuesta de los cosacos ante una amenaza bélica yera estraordinaria pa la dómina. A manera d'exemplu – pa una [[movilización xeneral|movilización]] masiva d'un exércitu regular de la dómina precisábase siquier 2-3 meses - entrenamiento básicu y treslláu inclusive. Sicasí, la estructura organizacional cosaca en casu d'un conflictu dexaba triplicar la cantidá de combatientes movilizaos de toles tropes cosaques altamente capacitaes, ensin necesidá dalguna de preparación previa y esplegalos nuna a dos selmanes. Al desamarrase la [[Primer Guerra Mundial]], nun tiempu bien corto namái los cosacos de [[Kubán]] apurrieron al Exércitu de Rusia un númberu máximu de reximientos y batallones: 4 Sotnias de guardia, 37 reximientos de [[caballería]], 22 batallones d'[[infantería]] (cosacos «plastún»), 38 sotnias especiales ([[unidaes d'operaciones especiales|tropes especiales]]), 9 comandas d'[[artillería]] montada y 11 sotnias de reserva. Suministraben primariamente caballería al exércitu del zar, anque andando'l tiempu apurrieron tamién contingentes d'infantería, ya inclusive bateríes d'artillería y aviadores. Ello ye que el primer Comandante de la [[Fuercia Aérea Rusa]], yera'l pilotu de guerra xeneral [[Víktor Tkachov|Vyacheslav Tkachov]], cosacu nativu de [[Kubán]]. N'emboscaes, misiones d'altu riesgu y operaciones especiales les tropes cosaques yeren imbatibles. Les [[Guerra de guerrilles táctiques de guerrilles]] desenvueltes y perfeccionaes polos cosacos pa enfrentar y ganar a los sos enemigos son llargamente utilizaes inclusive nos nuesos díes poles [[fuercies especiales]] de tol mundu. Sicasí, los observadores militares occidentales teníen opiniones atopaes sobre la so eficacia nes guerres, principalmente pola so disciplina «pocu convencional». De toes formes, la importancia de los cosacos nel exércitu zarista yera tal, qu'apurríen cerca de les dos terceres partes de los reximientos de caballería en 1914, incluyendo'l Konvói o escolta personal del Zar que taba compuestu totalmente por integrantes [[cosacos de Kubán]] y [[cosacos del Terek|del Térek]]. La Guardia Imperial, pela so parte (el cuerpu d'élite del exércitu zarista), recibía apurras del voisko de cosacos del Don. {{cita| Un testigu describe l'encruz de cordal de los Alpes poles tropes cosaques n'añu 1945: ''«...ésti yera un Exércitu desaxeradamente estrañu… (.) Colos sos gorros de piel cosacu, los sos llargos bigotes tendíos y les botes hasta les rodíes dáben-yos un toque bien especial y coloríu… (.) …treslladábense tradicionalmente con toles sos pertenencies cargaes sobre los carros y carretes, coles sos esposes y neños, acompañaos de miles de caballos… (.) Este yera'l cuadru restablecíu de los tiempos de la guerra del 1812. Los cosacos son bien conocíos de ser los caballeros notables y por excelencia, y mientres tol percorríu confirmaben esta reputación. Les escuadrillas de caballería galopiaben al aviesu y a dereches por tolos caminos, atrabancando'l movimientu non menos que los carros y carretes. Yera absolutamente inútil ordenar cualquier cosa: bien pocos d'ellos entendíen l'idioma alemán ó inglés y los que sí entendíen daqué n'otru idioma, de nenguna manera manifestaben interés mínimu d'obedecer a les órdenes de los ingleses o de cualesquier que nun yera'l so comandante cosacu. Con tou esi caos solamente podíamos maravianos cómo ellos d'una manera desaxeradamente rápida y ordenada respondieron a la orde d'axuntase nos puntos planiaos de concentración – yá na mañana del día siguiente toos ellos taben nos llugares asignaos. ¡Absolutamente toos homes, muyeres, neños, el so equipaxe, los sos miles de caballos, los carros y carretes, les vaques y güe, inclusive los camellos!»'' ''N.D.Tolstói, «Les víctimes de Yalta», capítulu 7''}} Quiciabes una de les proezas militares más grandes de los cosacos fuera'l serviciu emprestáu al Exércitu del [[Imperiu rusu]], mientres la invasión napoleónica, a principios del sieglu XIX. Como'l franceses, el teóricu prusianu de la guerra, von Clausewitz, habría d'ablucase pola manera nel que los cosacos llanzar cola mayor ferocidá sobre la retaguardia de les tropes de París que se retiraben en desorde y en plenu iviernu de Rusia. Les tropes ruses llegaron hasta la capital francesa, xuntu colos cosacos, y unu d'ellos, el [[atamán]] [[Matvéi Plátov]], habría de faese famosu ente los ingleses y desfilaría coles sos tropes cosaques en [[Hyde Park]]. En [[Londres]], como antes en [[París]], los llexendarios cosacos convirtiérense nuna de les grandes atraiciones del públicu qu'asistía a los desfiles de la victoria contra [[Napoleón]]. Fízose llexendaria l'anécdota de que [[Napoleón]] dixo en dalguna ocasión, anque pensara d'ellos que yeren pocu menos que xabaces: «denme 20 mil cosacos, y voi conquistar a toa [[Europa]] y hasta el mundu enteru». La respuesta de los cosacos del Don nun ye menos llexendaria, per boca de les sos atamanes (xefes), y sería ésta: «mande 20 mil franceses, y dientro de 20 años va tener 20 mil cosacos. Pero toos ellos van sirvir a Rusia». === «Armada» cosaca === Na mayoría de les fontes históriques abonden los datos y son comúnmente conocíes la maña y el tradicional dominiu ecuestre cosacu - particularmente nes tropes de caballería cosaques. Abondo menos conocida ye la esistencia ente'l sieglu XV y XVII de la “[[Armada]]” Cosaca, una especie de [[marina de guerra]] irregular con capacidá de movilización, esplegue y táctiques navales bien propies, tantu nel [[Mar Negru]] como nel [[Mar Caspiu]], amás de los ríos locales con desaguaes en dambos mares. Les fontes históriques indiquen que los cosacos del Dniéper y del Don entamaben salíes al mar añalmente, de cutiu delles vegaes al añu, dende finales del sieglu XV aproximao. La primer victoria oficial de la flota cosaca data del añu 1492, en cercaníes de les mariñes de península de Crimea, puertu [[Tighina]] (anguaño [[Bender (ciudá)|Bender]]). Nesi añu'l [[Kanato de Crimea]] quexóse ante les autoridaes turques de que los cosacos atacaron, escalaron y quemaron un barcu turcu. La flota cosaca del mar Negru y del mar Caspiu consistía principalmente en pequeñes embarcaciones de poca eslora llamaes «Chaika» (''gavilueta'' en rusu). Teníen de normal ente 10 y 20 metros de llargu y 2-3 metros d'anchu, nun cuntaben con [[Quilla (náutica)|quilla]] y tampoco con [[Cubierta (barcu)|cubierta]], y teníen la capacidá d'allugar hasta 50 tripulantes y de 10 a 20 pasaxeros. Movíense velozmente por aciu 10-15 pares de remos. Esistíen tamién naves cosaques de mediana eslora y de gran resistencia llamaes «Koch»; yeren utilizaes principalmente polos cosacos siberianos nes sos escursiones pol [[Océanu Árticu]]. Estes cuntaben con un solu mástil, una cubierta y dos timones (unu en popa otru na proa). El principal oxetivu d'estes salíes yera l'ataque a les embarcaciones comerciales y ataques sorpresa a les ciudaes y poblaciones del [[Imperiu otomanu]] en zones costeres del Mar Negru y del Mar Caspiu. Coles mesmes aprovechábase pa lliberar a los cosacos cautivos y prisioneros pertenecientes a la so comunidá. L'inxenieru y cartógrafu militar francés [[Guillaume LeVasseur de Beauplan]], quien mientres 17 años reparara la vida de los cosacos naquella dómina, escribió: “Embarcar ente 50 y 70 persones por «chaika». Cada tripulante llevaba un sable, dos rifles, tres kilos de pólvora, gran cantidá de plomu, y cada unu llevaba un reló (!), y vistía ropa llixero amás de camisa y pantalón de cambéu. Cada embarcación cuntaba con 4-6 [[falconete]]s (pequeños cañones marinos), municiones y provisiones abondes pa tola tripulación. Asina se ve la tropa «volante» cosaca del Mar Negru.” Les espediciones militares cosaques nel mar Negru y mar Caspiu efectuábense principalmente en primavera o seronda, cuasi siempres de nueche, y aprovechando les neblinas y baxa visibilidá de la dómina, mover de manera bien compacta. La cantidá d'embarcaciones variaba según propósitos y oxetivos militares específicos, de 15 hasta 300 naves. Sicasí, la espedición marina cosaca sol mandu del atamán Sagaidachniy axuntó simultáneamente 1500 «chaikas», ente los cosacos del Dniéper y del Don. Los cosacos saleaben pel ríu Dniéper hasta la salida al mar abiertu xixilada pola flota de l'armada turca. Antes de llegar a la desaguada del ríu los cosacos esvalixar pola mariña, esperando'l primer descuidu de los turcos. De nueche, silenciosamente, ensin ser vistos ente les foles y cubiertos por trupa neblina, a bordu de les sos «chaikas» averar a unu o dos barcos turcos, y ente toos tomar al abordaxe y darréu utilizaben tol poder del fueu de les naves prindaes contra'l restu de la flota turca. Independientemente del ésitu o fracasu del ataque, rápido replegábense nos sos «chaikas», llevando'l botín (armes, municiones, bienes, prisioneros...) o ensin ésti, de regresu a los sos [[stanitsa|stanitses]] o destacamentos de campaña cercanos na mariña. Dende'l sieglu XV hasta finales del sieglu XVII, les espediciones navales cosaques yeren constantes. Dellos nomes de comandantes marinos cosacos perduren na hestoria hasta agora: los atamanes [[Stenka Razin]], Samiyla Kishka, Bogdán Mikoshinskiy, Iván Sulima, [[Semión Dezhniov]] y Petró Sagaidachniy. Sol mandu d'esti postreru, n'añu 1605 los cosacos tomaron el puertu turcu de [[Varna (Bulgaria)|Varna]], en 1606 escalaron el puertu de Caffa ([[Teodosia]]) onde quemaron a tola flota turca local y lliberaron a tolos esclavos y prisioneros de fe cristiana. Nel añu 1615, la flota cosaca encabezada por Sagaidachniy tomó control sobre l'estrechu de [[Bósforu]]; llegaron hasta [[Constantinopla]] y atacaron el palaciu del [[Sultán]] [[Turquía|turcu]]. Nesta oportunidá enfrentar en dos cruentes batalles cola Armada turca. En dambes salieron victoriosos, tomaron de rehén al primera comandante de l'Armada turca y asesinaron al segundu. Nel añu 1648, el Ataman [[Semión Dezhniov]], lideró una espedición marina de cosacos siberianos y comerciantes rusos. El Atamán Dezhniov saleó a bordu d'un “koch” pel ríu siberianu [[Ríu Kolyma|Kolymá]] hasta llegar al [[Océanu Pacíficu]], bordió pel mar la península de [[Chukotka]] y tol estremu nororiental del continente de Eurasia. Cola fazaña marina d'esti cosacu afayar por primer vegada qu'Asia nun ta coneutada con Alaska (continente norteamericanu) y qu'esiste la posibilidá de navegar en ciertes dómines del añu pel Océanu Árticu dend'[[Europa]] hasta [[China]]. D'alcuerdu a les estadístiques, ente 1492 y 1696, la flota cosaca participó oficialmente en 66 batalles navales de gran valumbu. Non toes fueron favorables pa los cosacos pero caltuvieron siempres la fama de ser un rival peligrosu y despiadáu nel mar. A fines del sieglu XVII, la situación política n'Europa y en particular na rexón costera del Mar Negru camudó drásticamente cola entrada al escenariu del poderíu del [[Imperiu rusu]]. A partir del entós la flota cosaca como tal dexó d'esistir (oficialmente en 1775). Darréu la Emperatriz [[Catalina II de Rusia]] ordenó'l desplazamientu paulatín de les poblaciones cosaques del Dniéper a la rexón de [[Kubán]]. == Personaxes emblemáticos cosacos == Dalgunos de los representantes más emblemáticos del pueblu cosacu, al traviés de les distintes dómines d'hestoria cosaca, tamién de Rusia y d'Ucraína, fueron líderes populares, militares, escritores, inxenieros, poetes, artistes, científicos, etc. Podemos citar a [[Stenka Razin]], [[Yemelián Pugachov]], [[Yermak Timoféyevich]], [[Bohdán Jmelnytsky]], [[Petró Sahaidachny]] ([[:en:Petro Konashevych-Sahaidachny]]), los [[atamán|atamanes]] [[Matvéi Plátov]], [[Semión Dezhniov]], [[Piotr Krasnov]], [[Lavr Kornílov]], [[Andréi Shkuró]] y [[Bábych]], [[Mijaíl Gétmanov]]; los escritores [[Mijaíl Shólojov]] y [[Aleksandr Solzhenitsyn]], el poeta [[Nikolái Turovérov]] y el compositor [[Vasili Safónov]]. == Tradiciones cosaques == Los traxes nacionales cosacos son el kaftán (un tipu de casaca) o bien la cherkesska, una túnica llarga d'orixe circasiano, con cartucheres adosaes. Tamién usen la [[papaja]] - un tipu de gorra de piel, o'l bashlyk - una especie de capuchón que se lleva de normal sobre los costazos. Los cosacos del Don, en tiempos del [[Imperiu rusu]], estremábense amás per un pantalón azul con una franxa colorada - una distinción que nos tiempos antiguos significaba «llibres d'impuestos». Tienen un enorme repertoriu de cantares y bailles, la mayor parte de los cualos yeren xestes guerreres. La so artesanía n'armes blanques ye llexendaria, ya inclúi la ellaboración del kinzhal (puñal o daga caucasiana), el [[shashka]] (sable tradicional cosacu que se traduz como «cuchiellu llargu») y la nagaika (llátigu o fusta, tamién consideráu como una arma nes [[artes marciales]] tradicionales cosaques). La tradición cosaca ocupa tamién un llugar na [[hípica]] col dominiu bien particular y famosu de la «[[dzhigitovka]]», un ellaboráu antiguu arte [[ecuestre]] nel cual demuestren la so habilidá con acrobacies y dominiu dignos d'almiración. Parte esencial de la tradición cosaca interna considera: * Respetu incondicional a los mayores d'edá. * Receición desatamañada d'un güéspede, independientemente de la so nacionalidá, relixón, etc. * Respeto constante ya incondicional de la muyer (madre, hermana, esposa, fíes). L'autoridá de los padres ye incondicional y permanente. Ensin l'autorización de los padres nun da empiezu nenguna actividá familiar, nengún trabayu, como asina tamién nenguna decisión importante qu'arreya a tola familia. Al finar los padres, l'autoridá heredar polos padrinos de los miembros de la familia. En casos específicos, como la capacitación militar d'un home, el padrín tien un rol y una responsabilidá entá mayor a los del padre natural. Les madrines responsabilizar de tresmitir los valores y deberes d'una muyer a les neñes cosaques. La desobediencia a los padres considérase como un pecáu ensin perdón dalgunu. Al dirixir la pallabra al padre o a la madre, tien de dicise siempres «usté». Ante la presencia d'una persona mayor, toos tienen de llevantase de los sos puestos y (en casu de los homes y de nun llevar uniforme militar puestu), quitar el gorru ya inclinase pa saludar. En presencia d'un vieyu nun se dexa permanecer sentáu, fumar, tomar un tragu o parolar, salvu col so espresa autorización o aprobación, pero nunca puede utilizase un vocabulariu vulgar. L'arguyu cosaco tien una particularidá bien especial: Considérase un pecáu negar ayuda a daquién que lo solicita. un proverbiu cosacu diz: «Más val dar y apurrir tola vida, que tola vida pidir ayuda y favores». Tradicionalmente los cosacos calteníen una regla de desendolcase y conformase colo que teníen y non colo que quixeren tener, coles mires d'evitar les deldes. Les deldes son consideraes como una desgracia personal imperdonable y evítase teneles por tolos medios. Referente al mitu de «'''beber como cosacu'''», la xente vulgar y borracha nun gociaba de nengún respetu dientro de la comunidá cosaca y yera despreciada hasta la muerte. Los alcohólicos, al finar, yeren soterraos nun campusantu estremáu de los demás, xunto a los suicides. En cuenta de una cruz sobre la tumba d'un suicida o d'un alcohólicu clavaba una estaca de pládanu. Vale mentar que los cosacos siempres yeren almiradores de la bona cocina, de les conversaciones de sobremesa, de los cantares en coru, de bailles, hestories allegres, de chistes y chancies, tamién de los bonos tragos pero non de los enfiles. Los cosacos nun enllenen los vasos con alcohol na mesa; estos sírvense nuna bandexa y pártense a los comensales. Si daquién ta devasáu d'alcohol, la bandexa pasa de llargu, y inclusive convidar direutamente a reposar por que nun s'amuese nun estáu cuestionable. La tradición cosaca nesti sentíu ye: «Si quies, bebe; si nun quies, nun bebas, pero tienes de llevantar la copa colos demás y a lo menos moyar los llabios». Esisten dellos proverbios cosacos en rellación colo anterior: Puede sirvise un tragu pero nun puede obligase a tomalo», «Beba pero nun pierda'l sentíu, la razón y el celebru». En tiempos de guerra y/o mientres les campañes militares n'unidaes militares y nos campamentos civiles cosacos declarábase la Llei Seca y los infractores yeren duramente castigaos. Ente los intereses anecdóticos d'influencia cosaca» n'otres cultures, puede mentase l'orixe del nome [[Bistró]] en [[Francia]]. Dizse que'l conceutu de comida rápida ([[Fast Food]]) denomináu en francés Bistró, apaeció n'Europa mientres les [[Guerres Napoleóniques]] nel [[sieglu XIX]], cuando los cosacos solicitaben nos restoranes que se-yos sirviera daqué lo más rápido posible, diciendo repitíes vegaes: «Bystro! Bystro!» (en rusu: «bystro»; rápido). Los restoranes franceses de tipu Bistró tomaron esta denominación a partir d'entós. == Cosacos y relixón == Anque hai una pequeña minoría de cosacos [[católicu|católicos]] y [[musulmán|musulmanes]] en Rusia, n'Ucraína y en Kazakstán, la mayoría de los cosacos pertenecen a la [[Ilesia Ortodoxa Rusa]]. La rellación ente los cosacos y la [[Ilesia Ortodoxa]] ye bien fonda, tien llarga trayeutoria y tuvo influencies importantes tantu na hestoria de los cosacos como na de la [[Ilesia Ortodoxa]]. Histórica y tradicionalmente los cosacos son [[cristianos ortodoxos]], y son consideraos proteutores y guardianes de la [[Ilesia Ortodoxa]]. Na actualidá, en comunidaes cosaques, al igual que nel restu del mundu, hai tolerancia y respetu no que se refier a les creencies relixoses personales. Esto tamién asocede en rellación colos vecinos d'otres nacionalidaes y de les sos creencies. Consecuentemente colo anterior, podríamos dicir que l'antisemitismu cosaco quedar nel pasáu. == Imaxe popular de los cosacos == [[Ficheru:Kozacka piesn.jpg|thumb|Un cosacu modernu, Ostap Kindrachuk, tocando la [[bandura]] nun vieyu mercáu de [[Poznania]].]] Los cosacos sirvieron mientres enforma tiempu a los románticos como ideal de llibertá y resistencia a l'autoridá esterna y los sos ésitos militares contra los enemigos del pueblu rusu contribuyeron a fomentar esta imaxe favorable. Pa otros fueron el símbolu de la represión por cuenta del so papel nel apandamientu de revueltes populares nel Imperiu rusu, según nos sos asaltos contra los xudíos. Esiste una clara contradicción ente'l sistema internu (primitivu, pero federal-democráticu) de la comunidá cosaca y los sistemes sociu-polítiques dominantes de la dómina autoritarios, monárquicos, etc. Sía comoquier, esti factor nun atrabancó l'aceptación per parte de les autoridaes vecines de rellaciones multillaterales con distintos propósitos a lo llargo d'Hestoria, sacando provechu de la organización, estructura y capacidá bélica cosaca. Ente que nel interior de la comunidá cosaca enxamás esistió la esclavitú nin la dictadura, y toles decisiones importantes pal beneficiu de la sociedá interna fueron tomaes considerando siempres el votu popular cosacu – nes sos rellaciones esteriores los cosacos nun teníen reparu dalgunu (más allá de los sos intereses) a la de sofitar estaos y gobiernos autoritarios, absolutamente opuestos y contrarios na so estructura, sistema, política y organización interior. Por tantu podemos ver en distintos periodos de la hestoria, cómo los cosacos fueron participantes y protagonistes claves: nos campos de batalla na defensa de los intereses de distintos estaos; en revueltes populares, en contra de les mesmes autoridaes y organismos d'estáu; en represiones de distintes revueltes populares, en defensa de los intereses del estáu; en proclamaciones periódiques de la so independencia na non aceptación d'autoridá esterna dalguna, etc. Les reflexones lliteraries alrodiu de la cultura cosaca abonden na [[lliteratura rusa]], particularmente nes obres de [[Nikolái Gógol]], [[Lev Tolstói]], [[Mijaíl Shólojov]] y el poeta [[Nikolay N.Turoverov]]. La novela curtia escrita per Lev Tolstói llamada [[Los cosacos (novela)|Los Cosacos]] ye un exemplu de lo antes mentáu. De la mesma, estes reflexones tuvieron un periodu d'espardimientu n'Europa mientres el [[romanticismu]], nel qu'escritores como l'español [[José de Espronceda]] llegaron a dedica-yos poemes. Sir [[John Ure]], diplomáticu británicu y autor contemporaneu, nel so llibru [[The Cossacks]] (''Los Cosacos''), utiliza la so esperiencia como escritor de viaxes pa entesacar los rellatos más espectaculares de la vena perenal que zarren la lliteratura y la lleenda cosaques. Los cosacos remanecen como un pueblu siempres valerosu, de cutiu impredicible, n'ocasiones cruel, pero nunca aburríu. == Terminoloxía == === Cosacos rusos === Nel Imperiu rusu los cosacos taben entamaos en dellos ''voisko'', que vivíen a lo llargo de les fronteres esteriores ruses o bien a lo llargo de les sos fronteres internes ente los pueblos rusos y non rusos. * [[Voisko]] («exércitu»): principal unidá militar y alministrativa d'una comunidá cosaca. Axunta dellos poblaos (stanitsas) cosacos, tola infraestructura alministrativa, política, [[Cívicu|cívica]] y militar. En 1988 una llei soviética dexó que los cosacos entamar de nuevu. Tolos ''voiskos'' son independientes ente sigo, pero por que un ''voisko'' seya ''oficialmente'' reconocíu precisa tener el permisu del ''[[Atamán]] Supremu'' del ''Topoderoso Donsokoye Voisko'' (déxase-y llevar la estrella de [[mariscal]]). La mayoría de les organizaciones cosaques modernes (inclusive aquelles que s'atopaben fora de la [[Federación Rusa]]), formáronse dempués de l'aprobación de la llei (añu 1988) y posterior al [[1991]]. Coesisten nuna especie de confederación de comunidaes cosaques. * [[Krug]]: (círculu) conseyu popular, en ciertu mou un referendu formal y obligatorio, onde participen tolos integrantes d'una comunidá cosaca (si participen representantes de delles comunidaes cosaques de distintes rexones, llámase Bolshói Krug). Tómense les decisiones más importantes, eleiciones de les autoridaes internes inclusive. Nesti últimu casu (eleiciones) celébrase obligatoriamente una vegada al añu ensin cuntar situaciones que ameritan xunta de la comunidá de manera urxente y esclusiva. De manera regular y democrática, ye parte formal de l'alministración interna cosaca aproximao dende'l sieglu XIV hasta l'actualidá. Tuvo intervención importante al entamu de la era soviética, cuando la mayoría de los cosacos sobrevivientes fueron forzaos a emigrar. Sicasí tamién se celebraron xuntes populares cosaques, Krugs nel esterior de Rusia. * [[Rada (náutica)|Rada]]: definición que significa lo mesmo que'l Krug. Utilizar ente cosacos d'Ucraína y cosacos de rexón de [[Kuban]], sur de Rusia, zona costera del [[Mar Negru]]. * [[Atamán]]: líder militar o líder subordináu (posiblemente, términu d'orixe turcu). Títulu y rangu oficializáu en comunidaes cosaques aproximao a partir del sieglu X y hasta agora. Rangu militar, equivalente al de Comandante en Xefe. En tiempos de paz - autoridá máxima política y [[Cívicu|cívica]] alministrativa cosaca. * [[Sotnia]] («centuria»): [[unidá militar]] cosaca, compuesta principalmente per cien homes. * [[Stanitsa]]: asentamientu cosacu, pueblu rural con gran infraestructura. Na so mayoría son centros [[Cívicu|Cívicos]] locales. Términu alministrativu xurídicu que s'utiliza principalmente en territorios poblaos na so mayoría por cosacos, en Rusia y Ucraína, hasta'l día de güei inclusive. * [[Jútor]]: pequeñu pobláu rural cosacu (munches vegaes compuestu por miembros d'una mesma familia) d'infraestructura básica y forma parte alministrativa d'una [[stanitsa]]. Términu alministrativu xurídicu que s'utiliza principalmente en territorios poblaos na so mayoría por cosacos en Rusia y Ucraína, hasta'l día de güei inclusive. * [[Yurt]]: tradicional definición territorial xeográfica cosaca. Inclúi toles [[stanitsa|stanitses]] y [[jútor]]s dientro del mesma llende territorial, alministrativu y xurídicu. * [[Kazak]], [[Kazachka]]: hombre/mujer perteneciente a la comunidá cosaca, con tolos derechos d'un/una cosacu(a) d'orixe. Los que nun cuntaben con esti derechu llamábense «inogorodniy» y nun podríen participar en xuntes populares cosaques - Krugs. * [[Inogorodniy]]: hombre/mujer non-perteneciente a la comunidá cosaca. Podría ser aceptáu pa vivir dientro de la comunidá, cerca o fora d'ella, inclusive participar n'actividaes civiles y béliques xuntos pero siempres se consideraba «inogorodniy» (estrañu, ayenu; en trescripción popular cosaca lléase «estranxeru») y nun podía gociar de los mesmos derechos (por casu, participar en conseyos populares locales). Namái dempués de non menos de dos años de convivencia (independientemente de tar casáu o non con una cosaca d'orixe) nestes condiciones y solamente cola aprobación unánime de La Rada o Krug's (conseyos populares) podía entrar a la comunidá en condición de cosacu nativu. Les muyeres que nun yeren cosaques d'orixe teníen mayores privilexos nesti sentíu, al casase con un cosacu d'orixe yeren consideraes cosaca con tolos sos derechos dende'l momentu de contraer matrimoniu. Namái nesti últimu casu, los fíos, al nacer, yeren consideraos tamién cosacos d'orixe. * Rangos militares cosacos: {| {{tablaguapa}} |- | '''Rangos militares cosacos''' |- | ''y los sos equivalentes nel Exércitu Regular'' |- | [[Prikazny]] - ''Cabu'' |- | [[Mladshiy Uryádnik]] - ''Sarxentu Menor'' |- | [[Uryádnik]] - ''Sarxentu'' |- | [[Starshiy Uryádnik]] - ''Sarxentu Mayor'' |- | [[Vájmistr]] - ''Suboficial'' |- | [[Pod-jorunzhy]] - ''Alférez'' |- | [[Jorunzhy]] - ''Teniente'' |- | [[Sótnik]] - ''Teniente Mayor'' |- | [[Pod-yesaul]] - ''Capitán'' |- | [[Yesaul]] - ''Mayor'' |- | [[Voiskovói Starshiná]] - ''Teniente Coronel'' |- | [[Polkóvnyk]] - ''Coronel'' |- |} * [[Sharmici]]: maniobres militares locales. Ensayamientu militar cosacu de menor valumbu. * [[Jorugv]]: bandera y símbolu sacru militar, relixosu y alministrativu d'una comunidá cosaca. * [[Pernach]]: antiguu símbolu de poder alministrativu y d'altu rangu militar cosacu, amás ye parte rudimentaria n'artes marciales cosaques. * [[Bunchuk]]: antiguu símbolu de poder alministrativu y d'altu rangu alministrativu militar cosacu. Un cayáu curtiu, en dambos estremos – piniellos o de llobu. D'oríxenes [[tártaros|tártaru]]-[[mongoles]] afechu por cosacos dende los tiempos de la [[Horda d'Oru]] (Horda Dorada). * [[Nagayka]]: llátigu o fusta curtia ellaborada de cueru, con punta reforzada. Parte tradicional del traxe cosacu, llevar al interior d'una de les botes. Amás parte rudimentaria n'artes marciales cosaques. * [[Shashka]]: arma blanca tradicional cosacu, traduzse como «cuchiellu llargu». * [[Bashlyk]]: capuchón, llévase puestu percima del traxe (cherkesska) sobre los costazos. Ye de color coloráu (en casu de cosacos de [[Ríu Kuban|Kubán]]) y celeste (cosacos de [[Terek|Térek]]), con cintes de color plateado. * [[Papaja]]: gorru tradicional cosacu, de forma cilíndrica ellaborada principalmente de piel d'ovín. Colores negru, gris y blancu. La parte de riba ye xeneralmente de color, según la rexón de pertinencia coloráu (cosacos del [[Ríu Kuban|Kubán]]), azul o celeste (cosacos de [[Terek|Térek]]) con una cinta plateada en forma de cruz. * [[Cherkesska]]: d'orixe caucásicu, afechu col tiempu polos cosacos como parte del so traxe tradicional, aproximao dende'l sieglu XIV. * [[Amanat]]: en llinguaxe popular cosacu persona que falta a la verdá, mentirosu. Ente cosacos de Siberia significa rehén. * [[Beket]]: puestu de control fronterizu cosacu. * Chioln «[[Chaika]]»: (en rusu significa gavilueta) nave cosaca de pequeña eslora, de construcción simple pero de gran resistencia. Utilizábase tantu en ríos como en mar abiertu. Carauterízase pola rapidez gracies a 10 o 15 pares de remos. Capacidá de tripulación y pasaxeros a bordu, ente 50 y 70 persones. * [[Koch (embarcación)|Koch]]: una nave marina cosaca de gran resistencia y de mediana eslora. Cuenta con un mástil, cubierta y dos timones (unu en popa otru na proa). Los cosacos siberianos utilizaben los «koch» pa navegar bordiando les mariñes asiátiques del [[Océanu Árticu]]. Específicamente, ataman [[Semión Dezhniov]] saleo nun «koch» alredor del cabu estremu Nororiente del continente asiáticu, darréu nomáu col so nome, el [[Cabu Dezhnev]]. * [[Budara]]: una nave cosaca de gran eslora, un barcu. * [[Burlak]]: un home solteru; persona que nun cunta con bienes propios. Ente cosacos del [[Ríu Don|Don]] significa persona ensin nengún tipu d'esperiencia. * [[Anchibel]]: espíritu diabólicu (contrariu al espíritu santu); Anchutka un diablito. * [[Archak]]: forma base de montadura (siella de montar) cosaca. Ellaborar de manera artesana con un tipu de madera especial de gran resistencia; caragach, un árbol de les estepes asiátiques. === Cosacos ucraínos === * [[Hetman]] – líder militar supremu. Rangu militar, equivalente al de comandante en xefe, d'orixe polacu, oficializáu nesti país de primeres del sieglu XV (añu 1505). N'antigüedá, el cargu consideraba la comandancia y autoridá sobre les tropes de milicia polaca local y de los mercenarios contrataos. N'añu 1575 foi afechu polos [[cosacos de Zaporozhia]], habitantes de Porosie y Posulie, redoma a Rech Pospolita ("Rzeczpospolita" - Polonia) y baxu proteutoráu polacu entós daquella. A partir del añu 1651, posterior al [[Tratáu de Pereyáslav]],<ref>[https://books.google.com/books?id=2Y8GNIp42ysC&printsec=frontcover ''From Tak to Yes: Understanding the East Europeans''], Yale Richmond, Intercultural Press, 1995, p. 294</ref> los hetmans de los cosacos del [[Dniéper]] pasaron a ser subordinaos de los zares de Moscú. En Rusia, rangu y títulu del Hetman foi abolíu por decretu en 10 de payares del añu 1764. * [[Buława|Bulava]] – mazu ceremonial, símbolu de l'autoridá del ''hetman'' * [[starshyna]] – [[oficial (exércitu)|oficiales]] ** '''polkóvnyk''' – [[coronel]]j ** '''oboznyi''' ** '''osavul''' ** '''jorunzhyi''' ** [[otaman]] – [[teniente]] * [[tabor]] – táctica consistente n'usar un grupu de carromatos tiraos por caballos, apoderada polos cosacos nos sieglos XVI y XVII. === Cosacos ''Tatar'' === * [[Nağaybäk]] == Galería == <gallery> Ficheru:Шаблі українських козаків.jpg|Sables de cosacos ucraínos. Ficheru:1Козак.jpg|Cosacu. Ficheru:Козак Андрій Лютий.jpg|Cosacu, por Andriy Lyuty. Ficheru:Український козак.1913. Поштівка.jpg|Fotografia d'un cosacu en Poshtіvka, Ucraína ([[Imperiu rusu]]), de 1913. Ficheru:"Козак Мамай", Віктор Цапко, 2014 р.jpg|"Cosacu Mamay", de Viktor Tsapko, 2014. Ficheru:Козак. вікіджерела.jpg|Vitral con un cosasco nel so interior. Ficheru:Козак.Сергій Васильківський.jpg|Cosacu. Semeya de Sergіy Vasilkіvsky. |Monumentu nacional del pueblu ucraín a la memoria de los cosacos de "Khortytsya", en [[Zaporiyia]], [[Ucraína]]. Ficheru:Tmp 18290-escudo cosacos oleo-963094714.jpg|thumb|Cosacu abrazando l'escudu d'armes d'Ucraína. Ficheru:Tmp 18290-kosaco tinta 2-405306076.jpg|thumb|Aguarrás d'un cosacu. Ficheru:Tmp 18290-cosaco tinta 11858155357.jpg|thumb|Aguarrás d'un cosacu. </gallery> == Ver tamién == * [[Sulevación Kosinski]] *[[Andrés Bobola]] * [[Hetmans de los cosacos ucraínos]] * [[Michał Czajkowski]] == Referencies == {{llistaref|2}} === Bibliografía === * Knotel, Richard, Knotel, Herbert, & Sieg Herbert (1980) ''Uniforms of the World: A compendium of Army, Navy and Air Force uniforms 1700–1937,'' Charles Scribner's Sons, Nueva York * Summerfield, Stephen (2005) ''Cossack Hurrah: Russian Irregular Cavalry Organisation and Uniforms during the Napoleonic Wars,'' Partizan Press ISBN 1-85818-513-0 * Summerfield, Stephen (2007) ''The Brazen Cross: Brazen Cross of Courage: Russian Opochenie, Partizans and Russo-German Legion during the Napoleonic Wars,'' Partizan Press ISBN 978-1-85818-555-2 == Enllaces esternos == {{Commonscat|Cossacks|Cosacos}} * [https://web.archive.org/web/20071124055110/http://www.cossackweb.narod.ru/ Site cosacu - n'inglés, rusu, español y francés] * [https://web.archive.org/web/20071018033711/http://cossackdom.com/enciclopedic/ Enciclopedia Cosaca - rusu] * [http://www.fstanitsa.ru/ Free Stanitsa - «Stanitsa Llibre», site cosacu - rusu] * [https://web.archive.org/web/20070928204604/http://www.holycross-hermitage.com/pages/Orthodox_Life/cossacks.htm Traxedia de los Cosacos en Lienz 1949 - inglés] * [https://archive.is/20121221155338/www.cossackweb.narod.ru/cosacos/s_lienz.htm/cossacks.htm Traxedia de los Cosacos en Lienz 1949 - español] * [https://archive.is/20121221174254/www.cossackweb.narod.ru/cosacos/s_tlstln.htm/ N.D.Tolstoy, «Les víctimes de Yalta», capítulu 7] * [http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?AddButton=pages/Z/A/ZaporizhiaThe.htm Cosacos de Zaporizhia] * [https://web.archive.org/web/20140718120913/http://www.armymuseum.ru/kaz1_y.html Historia de los cosacos] * [http://encyclopediaofukraine.com/pages/C/O/Cossacks.htm Historia de los cosacos ucraínos] * [http://www.cossacks.kiev.ua/ Cosacos ucraínos] {{Tradubot|Cosaco}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cosacos|Cosacos]] [[Categoría:Historia de la caballería]] [[Categoría:Caballería llixera]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 7mnueqd3o6jn6v1u547t3fhm67mnjra 0 114444 3709961 3701825 2022-08-19T10:12:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{Otros usos|Holodomor-1933. Lleición ensin aprender de la hestoria}} {{Ficha xenérica}} '''Holodomor''' o '''Golodomor''' ({{lang-uk|Голодомор}}, “matar de fame”), tamién llamáu '''Xenocidiu ucraín''' o '''Holocaustu ucraín''', ye'l nome atribuyíu a la [[fame]] qu'afaró'l territoriu de la [[República Socialista Soviética d'Ucraína]], nel contestu del procesu de [[Coleutivización na Xunión Soviética|coleutivización]] entamada pola URSS, mientres los años de [[1932]]-[[1933]], na cual morreríen de fame ente 1,5 y 10 millones de persones.<ref>[https://web.archive.org/web/20070927185300/http://www.consulado.ukrbcn.com/es/culture/forpress_002.php?print=Y A setenta años de la gran traxedia del pueblu ucraín.]</ref><ref>[[Robert Conquest]], The Harvest of Sorrow : Soviet Collectivization and the Terror-Famine, 1986, </ref> <ref>{{Cita noticia|títulu=Holodomor, la fame artificial de Stalin - Revista d'Historia|url=http://revistadehistoria.es/holodomor-la-fame-artificial-de-stalin/|fecha=2015-11-16|fechaaccesu=2018-02-15|periódicu=Revista d'Historia|idioma=es-ES}}</ref>Los archivos secretos desclasificaos tres la desintegración de la Xunión Soviética reflexen un aumentu de la mortalidá en 1932 envaloráu nuna tasa adicional a la media d'años anteriores d'unes 150&nbsp;000 persones, ente que 1933 reflexa daqué más de 1,3 millones de persones –lo que fai un total d'unes 1,5 millones de persones finaes a consecuencia direuta de la fame según estos documentos–, magar dende 1934 tantu la mortalidá como la natalidá baxaron ente un 20 y un 40% en comparanza cola media de los años previos a la fame. Esisten dos puntos de vista fundamentales y opuestos sobre los responsables políticos de la traxedia, y munchos puntos de vista entemedios ente estos. Según el primer puntu de vista, el Holodomor sería un actu intencional d'esterminiu desamarráu pol poder central soviéticu encabezáu por [[Josif Stalin]], y en particular, contra la nacionalidá ucraniana. Según l'otru puntu de vista, la traxedia sería consecuencia d'una mala collecha xuníu a la política de requisas del granu impuestes pol poder soviéticu a los llabradores con pequeñes propiedaes, como midida punitiva pa forzar la [[Coleutivización na Xunión Soviética|coleutivización obligada]], que dio de resultes la fame, non yá n'Ucraína, sinón tamién n'otres zones agrícoles de la Xunión Soviética. El poder soviético de la dómina culpaba de la escasez de granu que torgaba algamar les cuotes fites d'alimentos al sabotaxe -y a la guerra a la coleutivización entamaos polos llabradores ricos, llamaos [[kulak|kuláks]], qu'atroparíen y destruyiríen les colleches y ganaos, como métodu d'oponese al procesu de coleutivización, xustificando asina les requisas efeutuaes. [[Ficheru:HolodomorUcrania9.jpg|thumb|derecha|240px|Víctima del Holodomor nuna cai de la ciudá ucraniana de [[Kharkiv]]. Esta [[fotografía]] foi realizada en [[1933]] por [[Alexander Wienerberger]], un inxeniero químico austriaco.]] Según los críticos del réxime soviéticu si tiense como referencia la definición xurídica de [[xenocidiu]]<ref>[https://web.archive.org/web/20081021115139/http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/p_genoci.htm Organización de les Naciones Xuníes, Oficina del Altu Comisionado de los Derechos Humanos, carta pa prevenir y erradicar los crímenes de xenocidiu.]</ref><ref>[http://www.preventgenocide.org/pt/convencao.htm Carta pa prevenir y erradicar los crímenes de xenocidiu.]</ref> y numberoses evidencies,<ref>[http://www.monde-diplomatique.fr/mav/76/PIERROT/11343 Monde.]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080817165709/http://www.asil.org/ajil/marcus.pdf Muertes por fame David Marcus.]</ref><ref>[http://www.monde-diplomatique.fr/2004/04/SEMELIN/11120 Le Monde xenocidios y Masacres.]</ref><ref name="Bilin99">{{cita publicación | autor=Yaroslav Bilinsky| títulu= Was the Ukrainian Famine of 1932–1933 Genocide?| publicación= Journal of Genocide Research | añu= 1999| volume= 1| númberu= 2| páxines= 147–156 | url=http://www.faminegenocide.com/resources/bilinsky.html | doi=10.1080/14623529908413948 }}</ref> verificaríase la naturaleza xenocida del Holodomor al haber fuertes nicios de ser una fame artificial creada pol réxime soviéticu,<ref>[http://www.monde-diplomatique.fr/mav/76/ Monde.]</ref> comandado por [[Josif Stalin]]. Magar se provocaron fames tamién n'otres rexones de la [[XRSS]], el términu Holodomor aplícase específicamente a los sucesos asocedíos n'Ucraína. Sicasí, delles instituciones revocaron la definición de ''xenocidiu'', como l'Asamblea Parllamentaria del [[Conseyu d'Europa]], que revocó la so denominación de "xenocidiu" nel 2010, alegando que magar reconocía que la fame forzada de Holodomor ''llegó a selo de resultes de la política del réxime totalitariu de Stalin'', consideró nun s'afaía a la definición de xenocidiu, al nun ser dirixíu contra un pueblu en concretu sinón contra'l pueblu soviéticu na so totalidá. La rectificación de la declaración anterior facer a pidimientu del propiu gobiernu ucraín pro rusu de [[Víktor Yanukóvich]], en contradicción colo qu'afirmara'l so antecesor na presidencia y opositor [[Víctor Yúschenko|Víktor Yúschenko]] .<ref>http://actualidad.rt.com/actualidad/internacional/issue_7845.html</ref><ref>http://noticias.terra.es/2010/mundo/0501/actualidad/yanukovich-sotierra-el legáu naranxa-y-entrega-ucrania-a-los brazos-de-rusia-00.aspx</ref> Escontra payares de 2011, la mesma [[Ucraína]] y 22 gobiernos d'otros países denominaron a les aiciones del gobiernu soviéticu como un actu de [[xenocidiu]].<ref name=countriesmar2008>Les fontes difieren n'interpretar delles declaraciones de distintes cañes d'órganos del gobiernu tocantes a conceder oficialmente al fenómenu de la fame la etiqueta de xenocidiu. Por casu, según esta sentencia del Senáu Lituanu, del 13 de marzu de 2008, el total de países firmantes ye 19 (según la BBC Ucraniana):[https://www.bbc.co.uk/ukrainian/domestic/story/2008/03/080313_latvia_holodomor_oh.shtml "Латвія визнала Голодомор ґеноцидом"]), 16 (según el ''[[Korrespondent]]'', edición rusa: [http://korrespondent.net/ukraine/politics/403002 "После продолжительных дебатов Сейм Латвии признал Голодомор геноцидом украинцев"]), y más de 10, según el ''Korrespondent'', edición ucraniana: [http://ua.korrespondent.net/ukraine/403780 "Латвія визнала Голодомор 1932-33 рр. геноцидом українців"])</ref> La declaración conxunta de les [[Naciones Xuníes]] de [[2003]] definió la fame como la resultancia de polítiques y aiciones "crueles" del réxime totalitariu que causaron la muerte de millones de persones d'etnies como la ucraniana, rusa, cazaca y otres. El [[23 d'ochobre]] de [[2008]], el [[Parllamentu Européu]] adoptó un resolución<ref>[http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-TA-2008-0523+0+DOC+XML+V0//YE Resolvimientu del Parllamentu Européu en conmemoración del Holodomor, la fame artificial ucraniana (1932-1933)]</ref> na que se reconocía'l Holodomor como un [[crime contra la humanidá]]<ref>[http://www.europarl.europa.eu/news/expert/infopress_page/030-40409-294-10-43-903-20081022IPR40408-20-10-2008-2008-false/default_en.htm El parllamentu européu reconoz la fame ucraniana de los años 30 como un crime contra la Humanidá] {{Wayback|url=http://www.europarl.europa.eu/news/expert/infopress_page/030-40409-294-10-43-903-20081022IPR40408-20-10-2008-2008-false/default_en.htm |date=20110709033835 }} (Nota de prensa del 23-10-2008).</ref><ref>Según la [[:en:Holodomor_genocide_question#Genocide_alderique:_other_countries_and_international_organizations|Wikipedia n'inglés]], los siguientes países declararon específicamente la so condena del xenocidiu ucraín de 1932-33: Arxentina, Australia, Brasil, Canadá, Chile, Colombia, Ecuador, Eslovaquia, España y los EEXX; ente otros.</ref> Amás de la condena d'estos países, el [[Parllamentu Européu]],<ref>{{cita web |url = http://www.europarl.europa.eu/news/expert/infopress_page/030-40409-294-10-43-903-20081022IPR40408-20-10-2008-2008-false/default_en.htm |títulu = Parliament recognises Ukrainian famine of 1930s as crime against humanity |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110709033835/http://www.europarl.europa.eu/news/expert/infopress_page/030-40409-294-10-43-903-20081022IPR40408-20-10-2008-2008-false/default_en.htm |fechaarchivu = 9 de xunetu de 2011 }}<!--Títulu xeneráu por Muriu Bot--></ref> l'[[Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes]],<ref>[https://web.archive.org/web/20090219113820/http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/XEN/N03/604/02/PDF/N0360402.pdf OpenElement Carta del 7 de payares de 2003 del representante permanente d'Ucraína nes Naciones Xuníes pal secretariu xeneral de la ONX], Comisión permanente d'Ucraína ante la ONX, 7 de payares de 2003</ref><ref>[[:m:s:en:Joint_Statement_on_Holodomor|Los países miembros de les Naciones Xuníes roblen una declaración conxunta sobre la Gran Fame]]</ref> l'[[Asamblea Parllamentaria del Conseyu d'Europa]] nel so [[Resolvimientu 1481 del Conseyu d'Europa|Resolvimientu 1481]],<ref>[http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17403&lang=en Resolvimientu 1481 (2006) Necesidá d'una condena internacional de los crímenes cometíos por réximes totalitarios comunistes, Asamblea Parllamentaria del Conseyu d'Europa, 25 de xineru de 2006]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090214091800/http://assembly.coe.int/ASP/APFeaturesManager/defaultArtView.asp?ID=382 PACE strongly condemns crimes of totalitarian communist regimes, PACE News, (revisáu'l 22 de xunu de 2007)]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071229235610/http://assembly.coe.int/Main.asp?link=http%3A%2F%2Fassembly.coe.int%2FDocuments%2FWorkingDocs%2FDoc05%2FEDOC10765.htm Documentu 10765 sobre la necesidá d'una condena internacional pa los crímenes de los réximes totalitarios comunistes], Asamblea Parllamentaria de Conseyu d'Europa, 16 d'avientu de 2005.]</ref><ref>[http://www.ucrania.com/forum_topic.asp?TOPIC_ID=2162&FORUM_ID=13&CAT_ID=2&Forum_Title=Sociedá&Topic_Title=Ucrania+propón+a+l'Asamblea Parllamentaria+del Conseyu+de+Europa+condergar+el+Holodomor Ucraína propón a l'Asamblea Parllamentaria del Conseyu d'Europa la condena del Holodomor], UCRANIA.com, 26 de xineru de 2006, (revisáu'l 3 d'abril de 2007) ]</ref> la [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]]<ref>[https://web.archive.org/web/20090219130015/http://www.mfa.gov.ua/data/upload/news/mfa/ua/9097/jointstatement.doc Declaración conxunta "Nel 75 aniversariu del Holodomor Ucranianu de 1932-1933"], Ministeriu d'Asuntos esteriores d'Ucraína, (revisáu'l 9 d'avientu de 2007) ]</ref><ref>[http://www.ukrinform.kiev.ua/eng/order/?id=114686&ulq=holodomor 25 países miembros de la OSCE se adscriben al testu "On 75th Anniversary of Holodomor in Ukraine 1932-1933"], Ukrinform, 4 d'avientu de 2007, (revisáu'l 9 d'avientu de 2007) ]</ref> y la [[Organización de les Naciones Xuníes pa la Educación, la Ciencia y la Cultura]]<ref>[http://unesdoc.unesco.org/images/0015/001538/153838y.pdf N'alcordanza de les víctimes de la Gran Fame ucraniana (Holodomor), UNESCO, (revisáu'l 15 d'ochobre de 2007)]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071104235645/http://www.ukranews.com/eng/article/77253.html La UNESCO pide a los sos países miembros qu'honren a les víctimes de la Fame ucraniana de 1932-33], 1 de payares 2007, Ukrainian News Agency, (revisáu'l 1 de payares de 2007)</ref><ref> [https://web.archive.org/web/20071109075425/http://www.day.kiev.ua/190928/ Nun ye demasiáu tarde: Tres mensaje d'un resolución de la UNESCO en memoria de les víctimes del Holodomor], Mykola By Siruk, [[The Day]], 6 de payares de 2007, (visitáu'l 7 de payares 2007)]</ref> espresaron el so repulsa polos fechos, anque ensin utilizar la espresión [[xenocidiu]] nes sos declaraciones. == Etimoloxía == La pallabra Holodomor provién del [[Idioma ucraín|ucraín]], y significa ''[[fame]]''. El términu foi utilizáu per primer vegada pol escritor [[nacionalista]] y [[antisoviético]] [[Oleksa Musienko]] nun reportaxe presentáu a la Unión d'Escritores Ucranianos de [[Kiev]] en [[1988]]. Esti acontecimientu conmemora'l cuartu sábadu del mes de payares, tantu n'[[Ucraína]] y nes comunidaes ucraínes de tol mundu. == 1929: Gran coleutivización y oxetivos del «Gran Viraje» == Na [[Años 1930|década de los 30]] del [[sieglu XX]], [[Stalin]] decidió enllantar una nueva política pa la [[XRSS]], al traviés d'una radical trasformación de les sos estructures económicu y social, buscando los siguientes oxetivos: * La [[Estatización|coleutivización estatal]] de l'[[agricultura]], la [[espropiación]] pol Estáu Soviéticu de les tierres, les colleches, el ganáu y la maquinaria. D'esa forma, [[economía centralizada|l'Estáu pasaría a establecer los planes d'esplotación pa regular la producción]] y llograr una manera d'alimentar a les ciudaes y al exércitu casi gratuitamente, según esportar los productos. * Establecer un efeutivu control políticu alministrativu sobre los llabradores, fortaleciendo'l réxime soviéticu. Esi sofitu sería igualmente garantizáu sobre los alimentos per mediu de la eliminación de la clase más pudiente de la sociedá rural, los ''[[kulak|kuláks]]''. * Una [[industrialización]] acelerada de la Xunión Soviética teniendo como base les esportaciones de productos agrícoles, sobremanera [[cebera|ceberes]]. == La guerra anticampesina» == [[Ficheru:1935 genrich jagoda maxim gorki.jpg|thumb|300px|[[Génrij Yagoda|Guénrij Yagoda]] (derecha) en compañía del escritor [[Máximu Gorki]] (esquierda). Como subjefe de la policía política, Yagoda foi unu de los principales responsables de la represión del campesinado nel ámbitu de la [[Coleutivización na Xunión Soviética|coleutivización]] y la ''[[deskulakización]]''.]] El procesu de coleutivización de l'agricultura foi una decisión del [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] tomada n'avientu de [[1929]]. La coleutivización foi una verdadera guerra declarada pol Estáu contra'l modelu rural tradicional. Los llabradores, el 82% de la población soviética, fueron obligaos a apurrir los sos medios de producción a la coleutivización, que les sos pautes de producción afitar les autoridaes centrales. La mayoría de los llabradores entá s'atopaben en réxime de servidume, trabayando pa los [[kulak|kuláks]], pequeños llabradores a los que'l zar [[Alexandru I de Rusia]] había [[Reforma emancipadora de 1861 en Rusia|desafiáu apurriendo tierres]]. Pa la so execución, los funcionarios miembros del partíu comunista que taben presentes nos campos fueron sofitaos por brigaes d'activistes provenientes de centros industriales. La respuesta de los kuláks foi munches vegaes violento y desesperao, habiendo numberoses manifestaciones, revueltes y disturbios per tol país. La [[OGPU]] rexistró más de 14.000 casos. Como respuesta a la coleutivización, los kuláks sacrificaron a más de 18 millones de caballos, más de la metá de los esistentes en tol país{{ensin referencies}}. N'españando disturbios y revueltes, unviaron aína al [[Exércitu Coloráu]] pa encalorar la [[rebelión]] de los kuláks. En [[1929]] arrestar a miles d'intelectuales ucraínos baxu falsos cargos, siendo fusilaos o unviaos a campos de trabayu en [[Siberia]]. La resistencia movilizó cerca de tres millones de personessobremanera de les rexones poblaes polos [[cosacos]] de los ríos [[Ríu Don|Don]], [[Volga]], [[Kuban|Kubán]], del norte d'[[El Cáucasu]] y sobremanera n'Ucraína. Sicasí, en munchos casos, les víctimes de la represión fueron a cencielles abandonaes nesos territorios distantes y inhóspitos. Arriendes d'ello, aprosimao 500.000 deportaos, ente ellos munchos neños, morrieron por fríu, fame o los trabayos cansosos{{ensin referencies}}. A partir de [[1931]], empezaron grandes problemes de falta d'alimentos en delles rexones de la Xunión Soviética que conducieron a la muerte por inanición de millones de persones, una situación conocida perfectamente poles autoridaes: {{cita|... Na ex Xunión Soviética millones d'homes, muyeres y neños fueron víctimes d'aiciones y polítiques crueles del réxime totalitariu. La gran fame de 1932-1933 n'Ucraína —Holodomor— costó millones de víctimes inocentes y convirtióse nuna traxedia nacional pal pueblu ucraín... |El [[10 de payares]] de [[2003]], nes [[Naciones Xuníes]], venticinco países aconceyaos, incluyendo a [[Rusia]], [[Ucraína]] y [[Estaos Xuníos]], roblaron una declaración conxunta nel 70 Aniversariu del Holodomor.}} La situación foi especialmente grave en [[Kazakstán]], según nes principales árees cerealeras, Ucrania, el norte d'[[El Cáucasu]] y les riberes del ríu Volga, onde se produxera la mayor resistencia contra les polítiques de coleutivización agrícola. <ref> {{cita publicación | autor = Andrea Graziosi | títulu = " | añu = AÑU | publicación = les Famines Soviétiques...",art. cit., p. 460 }}</ref> === Causes iniciales de la fame === Quitando'l casu particular de Kazakstán, les causes que provocaron la traxedia fueron globalmente idéntiques, siendo atribuyibles a la fame forzada.<ref>{{cita llibru | autor = Robert Conquest | títulu = The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-Famine páxs. 189-198. | añu = 1987 | editorial = Oxford | isbn = 0-19-505180-7 }}</ref><ref>{{cita llibru | autor = Niccolo Pianciola | títulu = " Famine in the Steppe. The Collectivization of agriculture and the Kazak herdsmen", 1-2, páxs. 137-192 | añu = 1928-34 | editorial = CIUDÁ: Cahiers du monde russe et soviétique | isbn = }}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20100715040450/http://zhe.stanford.edu/spring05/Kazakhstan2.pdf Ertz, Stanford's Student Journal of Russian, East European, and Eurasian Studies, Volume 1, Spring 2005, (Publicáu'l 25 de febreru de 2007).]</ref><ref>{{cita llibru | autor = Isabelle Ohayon | títulu = La sedentarisation des Kazakhs dans l'URSS de Staline. Collectivisation et changement social 1928-1945. 227-276, pp | añu = 2006 | editorial = Paris | isbn = 2-7068-1896-4 }}</ref> Pal añu 1932, el gobiernu de los soviets dexó d'ufiertar datos censales, hasta 1937, añu en que la población ucraniana amosara un drásticu retrocesu, d'hasta'l 25%. Los datos apunten igualmente a que los años 1932 y 1933 tuvieron una collecha en llinia cola producción agrícola de los años previos, polo que la fame nun podría achacar a una mala collecha del bieniu de 1932-1933.<ref>{{cita web | url = http://www.ucc.ca/wp-content/uploads/2013/11/UCC-Holodomor-Awareness-2013-web.pdf | títulu = "National Holodomor Awareness Week November 18-24, 2013"}}</ref> <ref>{{cita web | url = https://books.google.es/books?id=BNUtdVrw6lIC&pg=PA600&lpg=PA600&dq=1931+harvest+was+18.3+million+tons+of+grains&source=bl&ots=m8v3cRE1z3&sig=wsZ8Sfxn3Q42B3rC8SBgClyWHh8&hl=es&sa=X&ei=m7ByU-PdFqqQ0AWnioHwCQ&ved=0CEAQ6AEwAg | nome=Paul R.|apellíu=Magocsi|enllaceautor=Paul Robert Magocsi|títulu=A History of Ukraine: The Land and Its Peoples|editorial=[[University of Toronto Press]]|añu=2010}}</ref> * La collecha de 1931 foi de 18.3 millones de tonelaes de granu. * La collecha de 1932 foi de 14.6 millones de tonelaes de granu. * La collecha de 1933 foi de 22.3 millones de tonelaes de granu. Otres fontes dieron una visión distinta. Estes fueron les conclusiones de la revista soviética ''Kolhóspnytsia Ukrayiny'' ("Muyer coleutivista d'Ucraína") d'avientu de [[1932]]: * En 1932 produzse una tarrecible seca que mengua y perxudica les colleches Una grave desorganización de la producción agrícola causada poles midíes de [[deskulakización]], que sirvieron pa reprimir a les élites rurales. * La [[Coleutivización na Xunión Soviética|coleutivización forzada]] llevó a munchos de los llabradores a remontase de forma desesperada y violenta, destruyendo gran parte del so patrimoniu (colleches, ganáu). * La ineficacia y la miseria que caracterizaron les coleutivizaciones, somorguiaos nun contestu de violencia xeneralizada y caos. * Les socesives ya implacables cuotes requisadas, al traviés de les cualos l'Estáu procura solucionar el triple problema; industrialización acelerada; esplosiva crecedera urbana motiváu pol éxodu rural, y la necesidá de frenar la delda esterna por aciu una medría nes esportaciones de materies primes. * La resistencia de los llabradores que consideraben les midíes de la coleutivización como una vuelta a la [[Servidume en Rusia|servidume]],<ref>{{cita llibru | autor = Sheila Fitzpatrick | títulu = Stalin's Peasants op. cit., páxs. 128-151}}designada por [[Nikolái Bujarin]], n'esplotación militar-feudal* {{cita llibru | autor = Nicolas Werth | títulu = " Comment Staline a affamé l`Ukraine ", 188, p.78 | editorial = L´Histoire, }}</ref>trabayando cada vez menos, por cuenta de la so reticencia al modelu coleutivista impuestu pol réxime, y de resultes de la debilidá física xenerada pola falta d'alimentos. === Puxanza de la crisis === En 1931 de resultes de les meyores colleches en Siberia Occidental y en Kazakstán, millares de kuláks d'Ucraína y del Cáucasu Norte y de la rexón del ríu Don, fueron amontando les esistencies de suministros. Por esti motivu los órganos estatales, y a pesar de ser una collecha bastante mediocre (de 69 un total millones de [[tonelada|tonelaes]] en toa Rusia, confiscaron 23 millones de tonelaes), obligaron a Ucraína a contribuyir col 42% de la so producción cerealera, lo que xuníu a la coleutivización forzada y la deskulakización provocaron l'empeoramientu y la desorganización del ciclu granible<ref> Nicolas Werth, ''" Le Pouvoir Soviétique...", art. cit.'', p. 30.</ref> N'Ucraína y n'otres rexones, a partir de la primavera de [[1932]], la situación provocada poles muertes por inanición y l'éxodu masivu de llabradores a les ciudaes, amenó la esmolición de les autoridaes de delles repúbliques de la Xunión Soviética. Pela so parte el gobiernu central motiváu pola necesidá, estableció la cuota pa la coleuta de 1932 en 29,5 millones de tonelaes, de los cualos 7 millones tuvieron de llograse d'Ucraína.<ref>''Ibidem'', p. 30.</ref> Creóse un conflictu ente dos bandos. Los llabradores qu'intentaron por tolos medios caltener una parte de la collecha, y les autoridaes llocales, obligaes a cumplir cola cuota impuesta pol gobiernu. Les prindes de cebera fueron tan grandes, que los llabradores ver na necesidá d'esconder la mayor cantidá posible pa garantizar les reserves alimentaríes indispensables pa la so sobrevivencia.<ref>Ibid.,''" Comment Staline...", art. cit.'', p. 80.</ref> La campaña de la recueya de 1932 viose envolubrada dende l'entamu n'innumberables problemes y dificultaes: manifestaciones de los llabradores afeutaos pol fame, abandonu de los campos, robu de los bienes pertenecientes a los kuláks (ganáu, ferramientes y colleches) xuntu col arrenunciu de munchos funcionarios local y rexonal del Partíu o de los [[sóviet]]s, por non querer aplicar les midíes necesaries, nin requisar les cantidaes esixíes pol gobiernu pa cumplir cola cuota, que condergaría de fame a decenes de millones de persones.<ref>Viktor Danilov et al., ''Traguédiya sovétskoi derevni. '', tomu 3, páxs. 438-446.</ref> Primeramente, Stalin manifestó la so creciente impaciencia respeuto al lentu ritmu que caracterizó la campaña de requisas d'Ucraína, acusando a los dirixentes llocales de la responsabilidá de la situación por cuenta de la so dexadez y la falta de firmeza contra los actos de sabotaxe y de terrorismu,<ref>Andrea Graziosi, ''"-yos Famines Soviétiques...",art. cit.'', p. 462.</ref> y pa superar eses dificultaes, el [[7 d'agostu]] de 1932 entra a valir la llei sobre'l "''robu y dilapidación de la propiedá social'' " (más conocida por "llei de los cinco espiges"), qu'incluyía penes d'hasta 10 años de condena en campos de trabayu forzaos.<ref>Georges Sokoloff, ''1933, l'année noire: Témoignages sur la famine en Ukraine.'', p. 38.</ref> Les brigaes encargaes de la coleuta efeutuaron auténtiques espediciones de castigu, de normal nes rexones cerealistas. Estes apropiaciones fueron acompañaes d'innumberables abusos, violencia física y detenciones de kuláks.<ref>Nicolas Werth, ''" Comment Staline...", art. cit.'', p. 80.</ref> A pesar d'un llixeru amenorgamientu nos oxetivos de la coleuta<ref>Yurii Shapoval, ''" The Significance of Newly Discovered Archival Documents for Understanding the Causes and Consequences of the Famine-Genocide of 1932-1933 in Ukraine "'', p. 4.</ref> y de una represión desaxeradamente más dura, siendo condergaes más de 100.000 persones a muerte, nos primeros meses de l'aplicación de llei,<ref>Stephen Wheatcroft y R.W Davies, ''The Years of Hunger..., op. cit.,'' p. 198.</ref> pal día [[25 d'ochobre]] [[Moscú]] solo recoyó'l 39% de la cantidá esixida a Ucrania.<ref>Nicolas Werth, ''" Comment Staline...", art. cit.'', p. 81.</ref> El términu ''[[kulak]]'' siguió utilizándose polos grupos deportaos en Siberia o Kazakstán. Per otru llau les deportaciones tamién tuvieron como oxetivu potenciar la colonización y esplotación de los inmensos recursos d'eses rexones. En total, nel contestu de la [[campaña de "deskulakización" (1930-1932)]], fueron deportaes de manera caótica y precipitáu cerca de 2.800.000 persones, 300.000 de les cualos yeren ucraínes. Los sobrevivientes trabayaron nes empreses dedicaes a la esplotación de los recursos naturales, forestales, mineros, metalúrxicos, víes de comunicación, etc., siendo trataos como verdaderos esclavos suxetos a tou tipu de privaciones y abusos. === «Interpretación nacional» de Stalin === [[Ficheru:Simon Petljura.jpg|thumb|[[Symon Petlyura]].]] [[Ficheru:Горький, Каганович, Ворошилов, Сталин.jpg|thumb|250px|left|[[Lázar Kaganóvich]], segundu pola esquierda, xuntu al escritor [[Máximu Gorki|Gorki]], [[Kliment Voroshílov]] y Stalin nel [[mausoléu de Lenin]] en 1931.]] Ente [[xunetu]] y [[agostu]] de 1932, [[Stalin]] concibió un nuevu analís de la situación d'Ucraína y de les sos causes, espresada nuna carta unviada a [[Lázar Kaganóvich]] el [[11 d'agostu]]: {{cita|(Ucrania) ye anguaño la principal cuestión, tando'l [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu]], y el mesmu [[Estáu]] y los sos órganos de la policía política de la república, infestaos por axentes [[nacionalismu|nacionalista]] y por [[espionaxe|espíes]] [[Polonia|polacos]], corriendo'l riesgu «de perder Ucrania», una Ucraína qu'otra manera, ye necesariu tresformar nuna fortaleza [[bolxevique]].<ref>Andrea Graziosi, ''" les Famines Soviétiques...", art. cit.'', p.463 .</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070928042808/http://www.palgrave.com/pdfs/140390118X.pdf Y. A. Rees, "''The Changing Nature of Centre–Local Relations in the USSR, 1928–36"''] in Y. A. Rees, ed., ''Centre-Local Relations in the Stalinist State, 1928-1941'', páxs. 22-23. ISBN 1-4039-0118-X</ref>}} Nel mesmu sentíu de lo anterior, otru autores confirmen que Stalin tenía la idea de que'l [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista]] y el [[Gobiernu]] ucraín teníen infiltrados axentes nacionalistes (''[[Symon Petlyura|Petliuristas]]'') y espíes polacos (“''axentes de [[Józef Piłsudski|Pilsudski]]''”), y les aldegues reticentes a la coleutivización, taben so influencia de agitadores [[reaccionariu|contra-revolucionarios]].<ref>Terry Martin, ''The Affirmative Action Empire: Nations and Nationalism in the Soviet Union, 1923-1939.'', páxs. 273-308.</ref> La decisión d'utilizar la fame provocándola artificialmente col enfotu de "''dar una lleición''" a los llabradores<ref>[https://web.archive.org/web/20070329224808/http://www.paulbogdanor.com/ellman.pdf Michael Ellman, ''"The Role of Leadership Perceptions and of Intent in the Soviet Famine of 1931-1934"''], Europe-Asia Studies, Vol. 57, Non 6, September 2005, p. 835.</ref> tomar na seronda, nun contestu delicáu pal Dictador, cola agudización de la crisis provocada pol primer plan quinquenal y el suicidiu de la so esposa [[Nadezhda Alliluyeva|Nadezhda Allilúieva]].<ref>Andrea Graziosi, ''" les Famines Soviétiques...", art. cit.'', páxs. 463-464.</ref> El [[22 d'ochobre]] de 1932, son unviaes pa Ucraína y pal Cáucasu del Norte dos ''comisiones estraordinaries'' empobinaes respeutivamente por [[Viacheslav Mólotov]] y [[Lázar Kaganóvich]] coles mires de “''acelerar les coleutes''” y teniendo el sofitu de los más altos responsables de la [[NKVD]] incluyendo a [[Génrij Yagoda|Guénrij Yagoda]].<ref>Georges Sokoloff, ''1933..., op. cit.'', p.39.</ref><ref>[http://web.archive.org/web/http://www.calgaryucc.org/Docs/UKRAINE%20FAMINE%20LECTURE.doc "The Ukraine Famine: Its Genesis and Effects"], David R. Marples, For the Commemorative event in Calgary, 25 November 2006, Ukrainian Canadian Congress, Calgary Branch, (aportáu a Xaneiro 21, 2007)</ref> Simultáneamente, millares d'axentes de la [[Policía secreta|policía política]] y de [[paramilitar]]es del partíu fueron movilizaos pa desaniciar la ineficacia de les estructures comunistes llocales y reprimir cualquier actu de [[sabotaxe]]. Ente [[payares]] y [[avientu]], más de 27.000 persones fueron deteníes. Ente [[payares]] y [[avientu]], el 30% fueron dirixentes de les coleutivizaciones y pequeños funcionarios rurales, con base na acusación de sabotaxe nos planes de coleuta.<ref>Nicolas Werth, ''" Le Pouvoir Soviétique...",art. cit.'', p. 31.</ref> El recursu y l'arma de la fame adquieren una magnitú y violencia particulares nos territorios ucraínos. Stalin en perfecta coherencia col so propiu analís alrodiu de los oríxenes y dinámiques del fenómenu nacional, considerando a Ucraína un casu d'especial gravedá, por cuenta de la unión fonda ente [[nacionalismu]] y [[burguesía]].<ref>Andrea Graziosi, ''"Collectivisation, révoltes paysannes et politiques gouvernementales à travers les rapports du GPU d'Ukraine de février-mars 1930"'', Cahiers du monde russe, 35 (3), páxs. 437-632.</ref> El dirixente del [[NKVD]] ucraín [[Vsévolod Balistski]] define, el [[5 d'avientu]] de 1932, como principal misión a desempeñar pola policía política de la república ''“L'urxente esmantelamientu, identificación y eliminación de los individuos contra-revolucionarios y los kuláks-petliuristas que sabotean les midíes aplicaes pol Gobiernu Soviéticu y pol Partíu nes aldegues”''.<ref>Yurii Shapoval, ''"La Leadership política Ucraína e il Cremlino nel 1932-33: i coautori della carestia." '', in G. De Rosa, F.Lomastro, eds., ''La morte della terra. La grande "carestia" in Ucraina nel 1932-33.'', p. 108.</ref> == La fame == [[Ficheru:5 Hryven Commémoration de Holodmor, grande famine de 1932-1933.jpg|thumb|Moneda de 5 [[grivna|grivnes]] conmemorativa del Holodomor, acuñada en 2007.]] Col fin d'entartallar toa resistencia contra'l réxime y ampliar el control sobre los llabradores, les autoridaes soviétiques tomaron decisiones y midíes pa xenerar una fame xeneralizada y artificial. Un estudiu de 30 resoluciones del Comité Central Executivu del Partíu Comunista Bolxevique, y del Comité del Conseyu Soviéticu de la [[República Socialista Soviética d'Ucraína]] lo mesmo que de la URSS, publicaes ente 1929 y [[1933]], describen y analicen les condiciones pal total aniquilamientu físicu de la población rural d'Ucraína, yá que, según antecedentes, esistía abondu comida n'Ucraína p'alimentar dos veces a la so población.<ref>[http://celaforum.nuevamayoria.com/DATA/es/noticia.051125.php Evidencies de la fame provocada. Ucrania: La mayor catástrofe mundial del Sieglu XX.]</ref> Stalin ordenó sistemáticamente aumentos nes cuotes de producción d'alimentos, lo que se llevó a cabu hasta l'escosamientu de los suministros nes tenaes ucraínes. La collecha de [[trigu]] de 1933 vender nel mercáu mundial a precios per debaxo del mercáu pa escosala. Calcúlase que la collecha de [[1933]] podría alimentar mientres dos años a la población d'Ucraína, tradicionalmente llamada "la tenada d'[[Europa]]".{{ensin referencies}} [[Ficheru:GolodomorKharkiv.jpg|thumb|300px|right|Fotografía d'una cai de Kharkiv realizada por [[Alexander Wienerberger]] en 1933.]] Siendo crítica la situación, el Partíu Comunista d'Ucraína solicitó a Stalin l'amenorgamientu de les cuotes de comida, nuevamente unvióse al Exércitu Colorado pa reprender al PC ucraín. La policía secreta siguió siempres apavorando a la población realizando inspeiciones aleatories y apoderándose de tola comida atopada, considerada propiedá del Estáu. El castigu por robar variaba, dende la muerte a la unviada mínima de 10 años a un [[Gulag]] {{ensin referencies}}. Rápido xestóse una fame masiva y duradera. Mientres los peores momentos calcúlase que morríen unes 25.000 persones acaldía n'[[Ucraína]].<ref>http://www.ucc.sk.ca/en/about/about-ukraine/holodomor</ref> Dende los países d'Europa occidental y [[EE. XX.]] los emigrantes ucraínos respondieron unviando cargamentos de comida. L'ayuda foi requisada poles autoridaes soviétiques. Los gobiernos y la prensa occidental inoraron mientres enforma tiempu los informes sobre les fames que dacuando s'escapaben al control soviéticu. Munchos sectores de comunistes defensores de Stalin señalen que'l "Holodomor" como conceutu d'esterminiu perpetáu por Stalin ye una creación ficticia de los servicios d'intelixencia nazis, mercáu como información pol magnate y propietariu del Chicago's American de [[William Randolph Hearst]] y espublizada por Occidente con fines de propaganda, tal que recueye'l llibru de [[Douglas Tottle]], "Fraud Famine and Fascism the Ukrainian Genocide Myth" (1987). Nel mesmu señálase a los kuláks como responsables de les fames, al quemar colleches y realizar sabotaxes. === Númberu de víctimes === <!--[[Ficheru:Holodomor3child.jpg|thumb|right|250px|Victima del Holodomor.]]--> La cantidá total de víctimes ye desconocida; los historiadores tienen grandes dificultaes pa esclariar el númberu polos siguiente factores:<ref>Nicolas Werth ''" Le Pouvoir Soviétique...", art. cit.'', páxs. 33-34.</ref><ref>Andrea Graziosi, ''" les Famines Soviétiques...", art. cit.'', p. 461.</ref><ref>Wolodymyr Kosyk, ''" La famine génocide de 1932-1933 en Ukraine "'', Aventures et Dossiers Secrets de l`Histoire, nᵘ 35, páxs. 49-51.</ref><ref>Georges Sokoloff, ''1933..., op. cit.'', páxs. 45-46.</ref><ref>Valeriy Soldatenko, "''La fame 1933: nanalisis objetico d'un procesu sujetivo''", ''Zerkalo Nedeli'', Junho 28 - Julho 4, 2003. Disponible online en [https://web.archive.org/web/20041111083611/http://www.zerkalo-nedeli.com/ie/show/449/38943/ rusu] y en [https://web.archive.org/web/20070313194408/http://www.zn.kiev.ua/ie/show/449/38943/ ucraín].</ref> {| {{tablaguapa}} align=right style="margin: 1em auto 1em 2em" |+ <!------>'''''Estadístiques Soviétiques Desclasificaes'''''<ref>KULCHYTSKY, Stanislav;''"How many of us perished in Holodomor in 1933"'' (¿Cuántos de los nuesos morrieron nel Holodomor de 1933?), [[Zerkalo Nedeli]], 23-29 de payares de 2002. Disponible online [https://web.archive.org/web/20030110022011/http://www.zerkalo-nedeli.com/nn/show/420/36833/ en rusu] y [https://web.archive.org/web/20030201130718/http://www.zn.kiev.ua/ie/show/420/36833/ n'ucraín].</ref> ! Año|| Nacimiento || Fallecimientos ||Camudo natural |- | 1927 || 1184 || 523 || 661 |- | 1928 || 1139 || 496 || 643 |- | 1929 || 1081 || 539 || 542 |- | 1930 || 1023 || 536 || 487 |- | 1931 || 975 || 515 || 460 |- | 1932 || 782 || 668 || 114 |- | '''1933''' || '''471''' || '''1850''' || '''-1379''' |- | 1934 || 571 || 483 || 88 |- | 1935 || 759 || 342 || 417 |- | 1936 || 895 || 361 || 534 |} * Les restricciones nel accesu a ciertos archivos de la URSS * La mortalidá direutamente imputable a les [[epidemia|epidemies]] del [[tifus]]; * La política de secretismu impuesta pol réxime, al prohibir a los funcionarios de los [[sóviet]]s rurales mentar la fame como causa de muerte * La desorganización de los rexistros de resultes del fallecimientu o de la fuga de funcionarios pertenecientes a les rexones abrasaes * La circunstancia de que numberoses víctimes fueron soterraes en fueses comunes * Les migraciones y deportaciones de llabradores a otres repúbliques soviétiques * L'adopción de la nacionalidá rusa per parte de munchos llabradores ucraínos.<ref>[https://web.archive.org/web/20071118162558/http://www.day.kiev.ua/261154/ The genocide of Ukrainians in figures], By Prof. Volodymyr Panchenko, Ph. D., pro-rector, Kyiv Mohyla Academy National University, 21 October, 2003, ''The Day'', (revisáu'l 3 de febreru de 2007).</ref> A pesar de la esistencia envalorada que van de 1,5<ref>Stephen Wheatcroft, R.W Davies, ''The Years of Hunger... op. cit.'', p. 415.</ref><ref>[http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/economics/staff/faculty/harrison/archive/hunger/deaths.xls Rexonal Breakdown of Registered Excess Mortality in USSR in 1932-1933], ''Ibidem'', p. 415.</ref><ref>[http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/economics/staff/faculty/harrison/archive/hunger/ The Years of Hunger], University of Warwick - Department of Economics, 25 February 2004, (aportáu a Xaneiro 25, 2007).</ref> a 10 millones de víctimes ucraínes, los cálculos más recién d'historiadores, sobre la base de fontes de los archivos soviéticos, indiquen un númberu d'ente 3 a 3,5 millones de muertes.<ref>Stanislav Kulchytsky, ''"Cantares morreron non Holodomor en 1933?"'', [[Zerkalo Nedeli]], 23-29 de Novembro de 2002. Disponible online en [https://web.archive.org/web/20030110022011/http://www.zerkalo-nedeli.com/nn/show/420/36833/ rusu] y en [https://web.archive.org/web/20030201130718/http://www.zn.kiev.ua/ie/show/420/36833/ ucraín]; Ibid., ''"As causes da fame de 1933 na Ucraína. Al traviés das páxinas dun dos llibros máis esquecidos"'' [[Zerkalo Nedeli]], 16-22 d'agostu de 2003. Dispoñible online en [https://web.archive.org/web/20060114110530/http://www.zerkalo-nedeli.com/nn/show/456/41284/ rusu] y en [https://web.archive.org/web/20051223052820/http://www.zn.kiev.ua/ie/show/456/41284/ ucraíno]; Ibid., ''"As causes da fame de 1933 en Ucraína-2"'', [[Zerkalo Nedeli]], 4-10 de Outubro de 2003. Dispoñible online en [https://web.archive.org/web/20031115094529/http://www.zerkalo-nedeli.com/nn/show/463/42742/ rusu] y en [https://web.archive.org/web/20070314020904/http://www.zn.kiev.ua/ie/show/463/42742/ ucraíno]; Ibid., ''"Perdas Demográfiques en Ucraína no século vinte"'', [[Zerkalo Nedeli]], 2-8 de Outubro de 2004. Disponible online en [https://web.archive.org/web/20060721091917/http://www.zerkalo-nedeli.com/nn/show/514/47913/ rusu] y en [https://web.archive.org/web/20070313004842/http://www.zn.kiev.ua/ie/show/514/47913/ ucraín].</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071118162553/http://www.day.kiev.ua/169776/ "Was the 1933 Holodomor an act of genocide?" By Stanislav Kulchytsky], ''The Day'', 3 d'ochobre de 2006.</ref> Per otra parte, calcúlase que de 1,3 a 1,5 millones morrieron en Kazakstán (esterminando ente un 33% a 38% de los cosacos), según centenes de millares n'El Cáucasu del Norte y nes rexones de los ríos Don y Volga, onde la área más duramente afeutada correspondió al territoriu de la [[República Autónoma Socialista Soviética de los Alemanes del Volga]], en total aprosimao de 5 a 6 millones de víctimes, ente los años 1931 y 1933.<ref>Andrea Graziosi, ''"-yos Famines Soviétiques...",art. cit.'', p. 461.</ref><ref>Stephen Wheatcroft y R. W. Davies, ''The Years of Hunger..., op. cit.'', p. 401.</ref> == Testimonios de dellos sobrevivientes == La web de Holodomor Survivors<ref>http://www.holodomorsurvivors.ca "Holodomor Survivors" </ref> contién abondosu material sobre los sobrevivientes de Holodomor, incluyendo unos sesenta videos con testimonios de sobrevivientes exiliaos de la URSS. {{cita| ''El gobiernu dixo qu'había qu'apurri-y lo tou, y empezaron a humildar al mio padre. El mio padre dixo: Tengo fíos, tengo una familia. (Pero dixeron que...) toos diríamos a la granxa coleutiva ([[koljos]]), y que díbamos tar meyor. Dixéron-y a'l mio padre que baxara les campanes de la ilesia. El mio padre dixo: "Yo nun les xubí y nun voi baxar les." Asina que lo cutieron y llevar a una celda de detención. Nós nun lo vimos por más de dos selmanes, y cuando llegó a casa, él morrió de momentu. Cuando se collechaba'l trigu o'l centenu, utilizaben máquines pa ello, y dexaben los tarmos. Asina que la mio madre, nel so camín a casa; recoyó dellos tarmos pa cocinar daqué. Una brigada tomó los tarmos y cutió dempués a la mio madre. Cuando llegó a casa char na cama, y nunca se llevantó de nuevu. Nun sé cuánto tiempu quedóse ellí, pero asina foi como morrió.'' Videu de Maria Martyniuk, sobreviviente de la villa de Khyzhychi, 17 Xunetu de 2008, Toronto. <ref>http://www.holodomorsurvivors.ca/Video/video/Files/Roblen_video.html "Maria Roblen (Antes Martyniuk) " </ref> }} {{cita| ''Cuando nos empezar a espropiar, cubrieron toes nueses pataques con un polvu blanco, tantu les grandes, que la mio madre acutáu pa nós; como les más pequeñes, que yeren pa los nuesos gochos. Entós los homes emburriaron les pataques con garabatos, por que se entemecieren ente esti polvu. Ellos envelenaron los papes, y estrozar tou. Lleváronse toles granes que la mio madre salvara pal próximu añu. Lleváronse tou. Nun sé por qué la mio madre fixo esto, pero; primero que nos lo quitar tou, cavó un furacu grande cerca de la nuesa bodega y na seronda escondió ellí 18 bolses con papes nesi furacu. Solía haber una midida llamada ''cubu'', y cuatro cubos equivalíen a un sacu. La mio madre rellenó'l furacu con faxines de centenu y punxo ellí 18 bolses de pataques nesi furacu. Depués baltó un árbol cercanu pa cubrir esi furacu. Naide atopó'l fuexu, a pesar de que tantiguaron el suelu perdayures furándolo con banielles d'aceru. Ellos requisaron tantu na casa como nel suelu, p'asegurase de que nun había nada soterráu. Pero por cuenta de que el árbol cubrió esi buecu nun pudieron atopar los papes soterraes ellí; y ensin eses pataques, nin la familia de la mio madre, nin nós sobreviviéramos.'' Videu de Luba Kachmarska, sobreviviente de la villa de Male Starosilya, 1 d'Agostu de 2008, Hamilton. <ref>http://www.holodomorsurvivors.ca/Video/video/Files/index2.html "Luba Kachmarska (Antes Maria Bortnyk)" </ref> }} == Condena internacional == [[Ficheru:Holodomor World recognition.png|thumb|230px|Mapa de los países que reconocieron el Holodomor como [[xenocidiu]].]] Ucraína aprobó la llei "Sobre'l Holodomor n'Ucraína de los años 1932-1933", propuesta pol presidente del país, [[Viktor Yushchenko|Víktor Yúschenko]]. Según esta llei, el Holodomor n'Ucraína de los años 1932-1933 ye declaráu xenocidiu contra'l pueblu ucraín. N'el so preámbulu inclúyese la definición del xenocidiu, acordies cola xurisprudencia internacional aceptada. Coles mesmes, la mesma llei establez que, "la negación pública de la esistencia del Holodomor de los años 1932-33 n'Ucraína considérase una burlla a la memoria de los millones de víctimes de la traxedia, una humildación a la dignidá del pueblu ucraín y ye illegal". Con motivu del 75 aniversariu del entamu del Holodomor, Ucraína presentó ante les Asamblea Xeneral de les [[Naciones Xuníes]], una nueva propuesta empobinada a declarar el Holodomor de los años 1932-1933 un xenocidiu contra'l pueblu ucraín. Na 58 sesión de la ONX introducir por primer vegada nel diccionariu internacional políticu como términu pa denominar al Holodomor fame artificial. La declaración común foi sofitada por 63 estaos y aprobada. El 23 de payares del 2008 el Papa [[Benitu XVI]], tres el rezu del Ángelus colos fieles rexuntaos na Plaza de San Pedro, recordó la gran fame de los años 30 n'Ucraína, coincidiendo col 75 aniversariu del Holodomor: "''Nestos díes celebramos el 75 aniversariu del Holodomor -la gran fame- que nos años 1932 y 1933 causó millones de muertos n'Ucraína y n'otres rexones de la Xunión Soviética mientres el réxime comunista''".<ref>[http://www.zenit.org/article-29284?l=spanish Recuerdo del 75 aniversariu del Holodomor]</ref> Anguaño, numberosos países denominen la fame de 1932-1933 como [[xenocidiu]] contra'l pueblu ucraín, espresando d'esta miente la so valoración políticu-xurídica sobre esti fechu. Ente ellos: [[Ficheru:409px-HolodomorCalgary Canadá.jpg|thumb|200px|right|Monumentu n'alcordanza al Holodomor, en [[Calgary]], [[Canadá]].]] * {{AUS}}<ref>[https://web.archive.org/web/20041229204050/http://www.aph.gov.au/SENATE/work/journals/2003/jnlp_114.pdf Resolvimientu del Senáu d'Australia (nᵘ 680)], Journals of the Senate Nᵘ 114, 30 d'ochobre 2003</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070930033508/http://www.ukrweekly.com/Archive/2003/460302.shtml Australian Senate condemns Famine-Genocide], The Ukrainian Weekly, 16 de payares 2003, Non. 46, Vol. LXXI</ref> * {{CAN}}<ref>[http://www.parl.gc.ca/37/2/parlbus/chambus/senate/jour-y/pdf/072jr_2003-06-19.pdf Resolvimientu del Senáu de Canadá], Journals of the Senate Non 72, 19 de xunu 2003</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070930031554/http://www.ukrweekly.com/Archive/2003/260305.shtml Canadian Senate adopts motion on Famine-Genocide], The Ukrainian Weekly, by Peter Stieda, 29 de xunu 2003, Non. 26, Vol. LXXI</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20120119200034/http://www.pm.gc.ca/eng/media.asp?category=3&id=1915 Prime Minister Harper commemorates Ukrainian famine], Office of the Prime Minister, 28 de payares 2007</ref> * {{VAT|santasede}}<ref>[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/speeches/2001/documents/hf_jp-ii_spe_20010623_ucraina-meeting_po.html Xunta del Santu Padre colos Representantes de Política, Cultura, Ciencia ya Industria], Sitiu de la Santa Sede, 23 de xunu 2001</ref><ref>[http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/speeches/2003/december/documents/hf_jp-ii_spe_20031204_holodomor-ucraina_po.html Mensaxe del Papa Juan Pablo II], Sitiu de la Santa Sede, 23 de payares 2003</ref> * {{COL}}<ref>[https://web.archive.org/web/20071226041338/http://www.ukranews.com/eng/article/90449.html Colombia Recognizes Holodomor Famine In Ukraine In 1932-1933 As Genocide], Ukrainian News Agency, 24 d'avientu 2007</ref><ref>[http://helsinki.org.ua/en/index.php?id=1198597096 Columbia declares Holodomor an act of genocide], Ukrainian Helsinki Human Rights Union, 25 d'avientu 2007</ref> * {{ECU}}<ref>[http://www.congreso.gov.ec/noticias/contenido.aspx?codigo_bol=5542&sitio=noticies Aprueba resolución: Congresu solidarizar con pueblu ucraín] {{Wayback|url=http://www.congreso.gov.ec/noticias/contenido.aspx?codigo_bol=5542&sitio=noticies |date=20071102145045 }}, Congresu Nacional del Ecuador, 30 d'ochobre 2007</ref><ref>[http://mignews.com.ua/en/articles/277450.html Ecuador Recognized Holodomor in Ukraine!], Media International Group, 31 d'ochobre 2007</ref> * {{EST}}<ref> [https://web.archive.org/web/20080516031843/http://www.ukrainianworldcongress.org/Holodomor/Passed_resolutions/Estonia_ukr.pdf Parllamentu d'Estonia], Congresso Mundial Ucranianu, 2005</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070927212436/http://www.vm.ee/est/kat_137/5260.html The Statement of the President of the Republic, March 7, 2005], Estonian Ministry of Foreign Affairs, 07 de marzu 2005</ref> * {{GEO}}<ref>[http://www.parliament.ge/index.php?lang_ 2005id=ENG&sec_id=89&info_id=8347&date=2005-12-20&new_month=12&new_year=2005 Resolvimientu del Parllamentu de Xeorxa], Parllamentu de Xeorxa, 20 d'avientu 2005</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20060203002914/http://5tv.com.ua/eng/newsline/186/0/19133/ Xeorxa recognizes Holodomor as genocide], 5tv, 03 de xineru 2006</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070927063929/http://www.mfa.gov.ge/index.php?lang_id=ENG&sec_id=85&info_id=3553 Georgian leader praises ties with Ukraine, upbeat on NATO - BBC], Ministry of Foreign Affairs of Georgia, 01 de marzu 2007</ref> * {{HUN}}<ref>[http://www.mkogy.hu/irom37/6288/6288.htm Resolvimientu de l'Asamblea Nacional d'Hungría (nᵘ 129/2003)], Asamblea Nacional d'Hungría, 24 de payares 2003</ref><ref>[http://www.artukraine.com/famineart/hung_assembly.htm Hungarian National Assembly Adopts A Resolution Recognizing The 1932-33 Great Ukrainian Famine As A Genocide], The Great Famine-Genocide in Soviet Ukraine (Holodomor), 28 de payares 2003</ref> * {{LAT}}<ref>[https://web.archive.org/web/20081008000644/http://ukrainianworldcongress.org/Holodomor/Latvia/Latvia_holodomor.pdf Resolvimientu del Parllamentu de Letonia], Congresu Mundial Ucranianu, 13 de marzu 2008</ref><ref>[http://www.nrcu.gov.ua/index.php?id=148&listid=62233 Latvian Sejm adopted Declaration on Soviet Repressions in Ukraine in 1932-1933 and recognized Holodomor as genocide of Ukrainian people], The National Radio Company of Ukraine, 13 de marzu 2008</ref> * {{LIT}}<ref>[http://www3.lrs.lt/pls/inter3/dokpaieska.showdoc_y?p_id=266526&p_query=&p_tr2= Resolvimientu del Parllamentu de Lituania], Seimas (Parllamentu) de la República de Lituania, 24 de payares 2005</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20060516004429/http://5tv.com.ua/eng/newsline/185/0/17092/ Lithuanian Seimas recognizes Ukraine's Holodomor as genocide], November 24, 5tv, 24 de payares 2005</ref><ref>[http://www.president.lt/en/news.full/8304 Speech by President of the Republic of Lithuania Valdas Adamkus - 62nd Session of the United Nations Xeneral Assembly], Office of the President of the Republic of Lithuania, 26 de setiembre 2007</ref> * {{MEX}}<ref>[http://www.ucrania.org.br/asp10/artigos/artigos_view2.asp?cod=139 Noticies], Embaxada d'Ucraína en Brasil, 26 de febreru 2008</ref><ref>[http://www.nrcu.gov.ua/index.php?id=475&listid=61047 Mexiko erkannte ukrainische Hungersnotkatastrophe Holodomor 1932-1933 als Völkermord], NRCU, 22 de febreru 2008</ref> * {{PAR}}<ref>[https://archive.is/20120629091333/www.mfa.gov.ua/mfa/en/newsmfa/detail/144.htm News - October 25, 2007], Ministry for Foreign Affairs of Ukraine, 25 d'ochobre 2007</ref><ref>[http://www.senado.gov.py/?pagina=noticia&id=2526 Solidaridá para col pueblu ucraín], Honorable Cámara de Senadores, 22 de payares 2007</ref> * {{PER}}<ref>[https://web.archive.org/web/20081007232938/http://ukrainianworldcongress.org/Holodomor/Passed_resolutions/Peru_sp.pdf Movimientu del Congresu de Perú], Congresu Mundial Ucranianu, 05 de xunetu 2007</ref><ref>[http://www.khpg.org/en/index.php?id=1183670476 Peru's parliament passes Resolution acknowledging Holodomor as an act of genocide], Human Rights in Ukraine, 05 de xunetu 2007</ref> * {{POL}}<ref>[http://www.senat.gov.pl/K6/dok/dr/050/a/090s.pdf Resolvimientu del Senáu de Polonia (nᵘ 90 S)], Senáu de la República de Polonia, 17 de marzu 2006</ref><ref>[http://www.kmu.gov.ua/control/en/publish/printable_article?art_id=31669944 Polish Senate stands up for recognition of famine in Ukraine as genocide act], Web-Portal del Gobiernu d'Ucraína, 17 de marzu 2006</ref><ref>[http://orka.sejm.gov.pl/Druki5ka.nsf/0/56B5687A9867FCE3C125723B00298DC9/$file/1161.pdf Resolvimientu del Sejm (Parllamentu) de Polonia (nᵘ 1161)], El Sejm (Parllamentu) de la República de Polonia, 07 d'avientu 2006</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20111208042146/http://www.unian.net/news/print.php?id=175953 Polish parliament blames Soviet regime for Ukraine Great Famine], UNIAN News Agency, 07 d'avientu 2006</ref> * {{UKR}}<ref>[http://www.artukraine.com/famineart/fam_resol.htm P. O. Declares the 1932-1933 Famine "An Act of Genocide," and a "Deliberate Terrorist Act of the Stalinist Political System"], The Great Famine-Genocide in Soviet Ukraine (Holodomor), 19 de mayu 2003</ref><ref>[http://eng.maidanua.org/node/648 Verkhovna Rada passes Law declaring Holodomor genocide], maidan.org.ua, 2006</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070930031516/http://www.ukrweekly.com/Archive/2006/490601.shtml Rada passes bill recognizing the Holodomor as genocide], The Ukrainian Weekly, by Zenon Zawada, Non. 49, Vol. LXXIV, 03 d'avientu 2006</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070328081937/http://www.president.gov.ua/en/news/data/1_14470.html President proposes Holodomor bill], Oficial Website of the President of Ukraine, 23 de marzu 2007</ref> Países que reconocieron el Holodomor como un actu criminal del réxime estalinista: * {{ARG}}<ref>[http://www1.hcdn.gov.ar/folio-cgi-bin/om_isapi.dll?clientID=1679593240&E1=&E11=&E12=&E13=&E14=&E15=&E16=&E17=&E18=hambruna%20ucrania&E19=&E2=senado&E3=&E5=declaracion&E6=aprobado&E7=&E9=&headingswithhits=on&infobase=proy99.nfo&querytemplate=Consulta%20de%20Proyectos%20Parlamentarios&record={F341}&recordswithhits=on&softpage=Doc_Frame_Pg42&submit=ejecutar Resolvimientu del Senáu de la República Arxentina (nᵘ1278/03)], Cámara de Diputaos de la Nación, 26 de xunu 2003</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20070927184014/http://www.ukrainianworldcongress.org/Holodomor/Passed_resolutions/Arxentina.pdf El proyeutu de ley número 1278/03], Congresu Mundial Ucranianu</ref><ref>[http://www.senado.gov.ar/web/senador/prley.php?id_sena=339&iOrden=0&iSen=ASC Senador Nacional Carlos Alberto Rossi], Honorable Senáu de la Nación</ref><ref>[http://www.ukrinform.com/eng/order/?id=116408&ulq=holodomor Argentinean Parliament approved resolution to commemorate 1932 to 1933 Holodomor victims in Ukraine], Ukrinform, 28 d'avientu 2007</ref> * {{CHI}}<ref>[http://www.camara.cl/diariu/noticia.asp?vide=28589 Cámara de conciencia de la fame n'Ucraína en 1933], Cámara de Diputaos del Chile, 14 de payares 2007</ref> * {{SVK}}<ref>[https://web.archive.org/web/20090219144330/http://www.velkaepocha.sk/content/view/3923/33/ NR SR: Prijali deklaráciu k hladomoru v bývalom Sovietskom zväze], EpochMedia, 13 d'avientu 2007</ref><ref>[http://www.ukrinform.com/eng/order/?id=115330&ulq=holodomor Slovak Parliament Recognizes Holodomor of 1932-1933 in Former USSR, Including in Ukraine, as "Extermination Act"], Ukrinform, 13 d'avientu 2007</ref> * {{USA}}<ref>[http://frwebgate.access.gpo.gov/cgi-bin/getdoc.cgi?dbname=108_cong_bills&docid=f:hr356eh.txt.pdf Resolvimientu de la Cámara de Representantes de los Estaos Xuníos d'América (H.R. 356)], U.S. Government Printing Office, 20 d'ochobre 2003</ref><ref>[http://www.presidency.ucsb.edu/ws/index.php?pid=39348 Proclamation 5273 — Commemoration of the Great Famine in the Ukraine], The American Presidency Project, 30 d'ochobre 1984</ref> * {{CZE}}<ref>[https://web.archive.org/web/20080327132717/http://www.vesti.cz/2007/11/30/11 Česká republika uznala ukrajinský hladomor z let 1932-1933], Vesti.cz, 30 de payares 2007</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090411121500/http://www.ucrania.org.br/html/noticias.html Noticies], Embaxada d'Ucraína en Brasil, 03 d'avientu 2007</ref> == Discutinios == La mayor parte de los discutinios avera del Holodomor surde alredor de la cuestión de si la fame foi un oxetivu intencional del poder y si tuvo motivos étnicos pa llamase [[xenocidiu]]. Tamién se denunciaron casos de desaxeración, invención y falsificación de los fechos históricos na tema. Los críticos que refuguen la catalogación de xenocidiu basar nos siguientes argumentos: * La mayoría de los materiales visuales atribuyíos al Holodomor en realidá son de los archivos de la [[Cruz Roxa]] y refiérense a la [[fame Rusa de 1921]],<ref>[http://sevastopol.su/arch_view.php?id=5713 La fame n'Ucraína de 1932-1933: Manipulaciones históriques]</ref> resultancia de la guerra civil. Los materiales auténticos de los años trenta apenes puedan esistir en tal cantidá debíu al control total sobre los medios de comunicación de parte de los servicios de seguridá soviéticos naquellos tiempos. N'ocasiones utilizáronse imáxenes de la [[Gran Depresión]] de los EEXX<ref>[http://forum.pravda.com.ua/read.php?4,204864161 Semeyes del muséu de Holodomor en Sebastopol]</ref><ref>[http://www.vz.ru/news/2009/3/10/263702.html "El Serviciu de Seguridá Ucranianu urxentemente fai cambeos na esposición de Sebastopol dedicada a la fame de los 1930"]</ref> n'esposiciones centraes nel Holodomor. * Nun puede llamase l'Holocaustu puramente de los ucraínos los fechos de la mala xestión, ceguera económica y métodos violentos de resolver problemes políticos na URSS de los años trenta, yá que pol mesmu casu en [[1933]] la RSS de [[Kazakstán]] superó Ucraína nel porcentaxe de mortalidá.<ref name=repitida_5>United States. Congress. Senate. Committee on Agriculture, Nutrition, and Forestry. Collectivization and its Impact on the Ukrainian Population and on Soviet Agricultural Productivity: Hearing before the Comm. on Agriculture, Nutrition, and Forestry, United States Senate, 98th Congr., 1st Sess., Nov. 15, 1983. — Washington, D.C.: U.S. G.P.O., 1984. — III, 124 p.</ref> * Los atroxos forzaos de ceberes nes zones rurales de la URSS realizábense conforme al plan estatal de siempre, y entá amenorgáu dende 29,5 millones de tonelaes a 20,65,<ref name=repitida_1>[http://www.proza.ru/2008/10/07/348 Jurgen Holtman. Mentira y verdá sobre la fame mortal de 1933]</ref> en condiciones de [[sabotaxe]]<ref>[http://www.hrono.info/vkpb_17/3_2.html La intervención del collaciu Póstyshev el 27 de xineru de 1934]</ref> de la llantadera y entá de la collecha polos llabradores que sabíen qu'igual tendríen la comida a esgaya ente que les zones industriales quedar ensin nada.<ref name=repitida_2>[http://web.archive.org/web/http://www.contr-tv.ru/common/106/ P. Krasnov. Mentira de Holodomor]</ref><ref name=repitida_1 /> * La esportación de les ceberes amenorgóse sópito en [[1932]] a 1,8 millones de tonelaes en comparanza con 4,8 en [[1930]] y 5,2 en [[1931]].<ref>http://web.archive.org/web/http://www.contr-tv.ru/common/106/ P. Krasnov. Mentira de Holodomor</ref><ref>[[:ru:Файл:Export27-33.jpg|La URSS en númberos del Plan Estatal. – Moscú, 1935. – páxines 574-575]]</ref> En [[1933]] la esportación de ceberes de la URSS constó namái 350 mil tonelaes y pal fin del añu detúvose.<ref name=repitida_4>[http://www.echo.msk.ru/programs/staliname/540954-echo/ ¿Fame o xenocidiu? – La entrevista col Dr. d'hestoria Víktor Kondrashin, autor del llibru “La fame de 19932-1933”, 20.09.2008]</ref> * Na primer metá de [[1933]], a cuenta de l'amenorgamientu de la esportación, la URSS redistribuyó 1,1 millón de tonelaes de abastos, granes y forraxe como ayuda, de lo cual 576 400 tonelaes fueron distribuyíes a la RSS d'Ucraína,<ref name=repitida_4 /> revelada ellí la peor situación de toes,<ref name=repitida_5 /> lo que dos veces superó la esportación de la rexón.<ref name=repitida_1 /> Pa comparar, en [[1932]] namái 65 600 tonelaes de ceberes fueron concedíes como ayuda a la RSS d'Ucraína.<ref name=repitida_4 /> * Un gran númberu de persones que dacuando se califiquen como muertos de fame nes zones rurales d'Ucraína en realidá migraron a les ciudaes grandes.<ref name=repitida_2 /> La gran parte de la migración tuvo llugar en [[1931]]-[[1932]].<ref name=repitida_4 /> * Les midíes de bloquéu de migración de les zones afeutaes pola fame tomaes n'Ucraína'l [[22 de xineru]] de [[1933]] tamién fueron tomaes en Rusia a partir de [[16 de febreru]] de [[1933]].<ref name=repitida_4 /> * “Holodomor” nun puede ser calificáu como un [[xenocidiu]], porque, primero, les sos víctimes pertenecíen a gran númberu d'etnies (griegos,<ref>[http://www.mak-mak.com/agportal/library.asp?page_id=displ&id=22 Zones etnicas grieges n'Ucraína Meridional nos 1920-1930]</ref> por casu) en distintes rexones de la URSS.<ref>[https://web.archive.org/web/20090711064611/http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/XEN/N03/604/05/PDF/N0360405.pdf?OpenElement Anexu a la carta de fecha 7 de payares de 2003 dirixida al Secretariu Xeneral pol Representante Permanente d'Ucraína ante les Naciones Xuníes]</ref> Segundu, los iniciadores y culpables de la fame pertenecíen a etnies distintes, dacuando a les mesmes etnies que fueron víctimes. Por casu, [[Stalin]] yera xeorxanu; [[Stanislav Kosior|Kosior]], el Secretariu Xeneral del Partíu comunista de la RSS d'Ucraína, yera polacu; [[Viacheslav Mólotov|Mólotov]] yera rusu y [[Lázar Kaganóvich|Kaganóvich]] yera xudíu. * Nun esiste nengún documentu de la [[ONX]] que califique la fame na URSS de 1932-1933 como un [[xenocidiu]]. Esisten, sicasí, posiciones engarraes sobre la cuestión. [[Raphael Lemkin]], historiador polacu d'oríxenes xudíos, acuñó'l términu [[xenocidiu]]. Na so monumental obra "''Historia del Xenocidiu''" inclúyese un últimu capítulu tituláu "Soviet Genocide in the Ukraine" (''El xenocidiu soviéticu n'Ucraína'') nel que define una política de destrucción nacional -y non clasista- basada nos siguientes puntos: * a) Supresión de la élite nacional ucraniana, * b) Muerte por fame de la población granxera ucraniana, * c) sustitución d'esta población por inmigrantes non-ucraínos provenientes de la URSS, y * d) destrucción sistemática de la estructura eclesial ortodoxa local. Señalóse qu'amás d'estos procesos, 8 millones de persones d'etnia ucraniana morrieron na URSS antes del entamu de la crisis alimentaria.<ref>''"(...) Nun se trata a cencielles d'un casu d'asesinatu en masa. Trátase d'un xenocidiu: De la destrucción non yá d'individuos, sinón d'una cultura y una nación (...) Ta creándose una unidá nacional soviética, pero non pola unión d'idees y cultures, sinón pola completa aniquilación de toles cultures y toles idees sacante les soviétiques."'', LEMKIN, Raphael; ''History of Genocide'', "Soviet Genocide in Ukraine". (inéditu en castellán)</ref> L'historiador [[Robert Conquest]] señaló que la fame de 1932-33 foi un ''actu apostáu d'asesinatu en masa'', si non un [[xenocidiu]] cometíu como parte del programa de coleutivización [[Stalin|estalinista]]. En 2006, el Serviciu de Seguridá [[Ucraína]]nun desclasificó más de 5.000 páxines relatives a los archivos Holodomor.<ref>[http://ssu.kmu.gov.ua/sbu/control/uk/publish/article?art_id=49757&cat_id=63245 Служба безпеки України<!-- Bot generated title -->]</ref> Estos documentos suxuren que'l réxime [[URSS|soviéticu]] "ignoró" a Ucraína dexando sicasí qu'otres rexones esteriores recibieren ayuda humanitaria.<ref>[https://web.archive.org/web/20090106040009/http://5tv.com.ua/eng/newsline/184/0/33564/ Documentos de la SBU amuesen que Moscú aislló a Ucraína na crisis de comida] 5tv - Canal 5 d'Ucraína. 22 payares, 2006. Recuperáu'l 23 de payares de 2006.</ref> Per otra parte, dellos investigadores afirmen que'l llibru de Conquest sobre la fame ta llenu d'errores ya inconsistencies y que tien de considerase una espresión del clima de la [[Guerra Fría]].<ref>Mark Tauger. Correspondencia, publicada en ([http://www.as.wvu.edu/history/Faculty/Tauger/Tauger,%20on%20famines%20and%20scholarship,%20H-Russia%2004.16.02,%20my%20p.pdf pdf])</ref> R.W. Davies y Stepehn G. Wheatcroft contautaron darréu con Conquest y señalaron que na actualidá nun considera qu'esta fame fuera "apostada".<ref>"Alderique: Stalin and the Soviet Famine of 1932-33: A Reply to Ellman", en Europe-Asia Studies, vol. 58, Non. 4, xunu 2006, pp.625-633. (nota sobre Conquest na páx. 629)</ref> Conquest -y, por estensión, Davies y Wheatcroft- sostienen que d'abandonase la industrialización intensiva, la fame podría habese "preveníu" (Conquest), o siquier embrivise significativamente. :''...consideramos la política de rápida industrialización como la causa última de los problema agrícoles de principios de los años 30, y nun creemos que les versiones de China o NEP sobre la industrialización fueren vidables nes circunstancies nacionales ya internacionales de la [[Xunión Soviética]]''<ref>"Alderique: Stalin and the Soviet Famine of 1932-33: A Reply to Ellman", en Europe-Asia Studies, vol. 58, Non. 4, xunu 2006, pp.625-633. (p. 626))</ref> De la mesma, xulguen que'l lideralgu de [[Stalin]] foi responsable d'errores significativos nel planteamientu de la industrialización de l'agricultura. Davies y Wheatcroft tamién citen una carta ensin publicar de Robert Conquest: :''El nuesu puntu de vista sobre la rellación ente Stalin y la fame ye próximu al de Robert Conquest, quien enantes foi consideráu'l campeón del partíu que consideraba que [[Stalin]] causara la fame deliberadamente, a la manera d'un xenocida. En 2003, el dr. Conquest escribiónos una carta señalando que nun caltién la idea de que "Stalin afalara arremente la fame de 1933. Non. Lo qu'alderico ye qu'ante'l panorama d'una fame inminente, él pudo evitala, pero antepunxo'l "interés soviéticu" a l'alimentación de los que taben morriendo de fame, dexándola conscientemente.''<ref>Davies, R.W. & Wheatcroft, S.G. (2004) The Years of Hunger: Soviet Agriculture, 1931 – 1933 (Basingstoke, Palgrave Macmillan), p 441, n. 145.</ref> Esta retraición de Conquest tamién foi apuntada por Kulchytsky.<ref>[[Stanislav Kulchytsky]], ''Holodomor of 1932–1933 as genocide: the gaps in the proof'' (''El Holodomor de 1932-1933 como xenocidiu: los buecos nes pruebes)'', en ''[[Dean (periódicu)|Dean]]'', 17 de febreru de 2007, ediciones [https://web.archive.org/web/20090219040819/http://www.day.kiev.ua/177442/ en rusu], y [https://web.archive.org/web/20110522150432/http://www.day.kiev.ua/177403/ n'ucraín]</ref> Dellos historiadores caltienen que la fame foi una consecuencia involuntaria de la coleutivización soviética, y que la resistencia presentada pol campesinado ucraín namái esaxeró los efeutos d'una collecha que yá yera mala de por sí.<ref name="Tauger_SR1991">Mark B. Tauger, The 1932 Harvest and the Famine of 1933, ''[[Slavic Review]]'', Volume 50, Tema 1 (Spring, 1991), 70-89, [http://www.as.wvu.edu/history/Faculty/Tauger/Tauger,%20%27The%201932%20Harvest%20and%20the%20Famine%20of%201933,%20SR%2091.pdf PDF] {{Wayback|url=http://www.as.wvu.edu/history/Faculty/Tauger/Tauger%2C%20%27The%201932%20Harvest%20and%20the%20Famine%20of%201933%2C%20SR%2091.pdf |date=20160303172428 }})</ref><ref name="TaugerConquest">Ver tamién [http://www.as.wvu.edu/history/Faculty/Tauger/soviet.htm la correspondencia ente Tauger y Conquest] {{Wayback|url=http://www.as.wvu.edu/history/Faculty/Tauger/soviet.htm |date=20060207160956 }}.</ref> Otru investigadores afirmen que mientres la definición "Xenocidiu ucraín" suel aplicase a esti fenómenu, nun sentíu estrictu esta terminoloxía ye inaceptable.<ref name="Bilin99" /> La distribución estadística de víctimes de la fame ente les distintes etnies ucraínes reflexa equitativamente la distribución de la población rural ucraniana.<ref name=naslidky>[[Stanislav Kulchytsky]], Hennadiy Yefimenko. [https://web.archive.org/web/20070708024619/http://www.history.org.ua/kul/contents.htm Демографічні наслідки голодомору 1933 р. в Україні. Всесоюзний перепис 1937 р. в Україні: документи та матеріали] (Consecuencies demográfiques del Holodomor de 1933 n'Ucraína. El censu de tola unión, n'Ucraína, 1937), Kiev, Institutu d'Historia, 2003. pp.63-72</ref> La población moldava, polaca, alemana y búlgara que moraba nes comunidaes rurales ucraínes sufrieron la fame na mesma proporción que la población nativa.<ref name=naslidky /> Anque los grupos étnicamente rusos vivíen principalmente n'árees urbanes, que fueron pocu afeutaes pola fame, la población rural rusa quedó tan afeutada como la población rural de cualesquier otra etnia.<ref>Ésta ye la opinión de Stanislav Kulchytsky, cf. [https://web.archive.org/web/20070708024619/http://www.history.org.ua/kul/contents.htm Демографічні наслідки голодомору 1933 р. в Україні.] (Consecuenciasdemográficas del Holodomor n'Ucraína de 1933), Kiev, Institutu d'Historia, 2003.</ref> El dr. Mark Tauger, profesor de la Universidá de West Virginia, afirmó que cualquier analís qu'estableza que les colleches de 1931 y 1932 nun fueron extraordinariamente baxes, y que la fame foi una midida política intencionalmente aplicada al traviés de racionamientos escesivos, ta basáu nuna base documental insuficiente y un aproximamientu pocu crítica a les fontes oficiales.<ref name="Tauger_SR1991" /> Sicasí, l'historiador [[James Maze]] escribió que'l puntu de vista de Tauger "''nun yera tomáu en serio nin por rusos nin por ucraínos qu'estudiaren la tema''".<ref>James Maze, [https://web.archive.org/web/20120105032311/http://www.day.kiev.ua/261140/ Intellectual Europe on Ukrainian Genocide], ''The Day'', 21 d'ochobre, 2003</ref> El profesor Michael Ellman de la Universidá d'Ámsterdam sostién que, acordies con una definición laxa del términu, la fame de 1932-1933 pudo ser un xenocidiu. Basa la so afirmación en: * Aiciones de comisión y d'omisión: La esportación de granu (1.8 millones de tonelaes) mientres el periodu de fame xeneralizáu, torgando la emigración de les zones más afeutaes pola fame y nun realizando nengún esfuerciu p'asegurar la llegada de granu dende l'esterior. * L'actitú del réxime estalinista en 1932-33, que consideraba que munchos de los que morríen de fame yeren "''contrarrevolucionarios''", "''folgazanes''" o "''lladrones''", merecedores del so destín. L'autor por ello entruga: <blockquote> “''A lo llargo de la so carrera como líder soviéticu, dende'l [[Tsaritsyn]] (1918) al “[[Intriga de los médicos]]” (1953) él (Stalin) fixo usu de violencia (por aciu arrestos, execuciones y deportaciones) pa llograr los sos fines políticos. ¿Ye realmente plausible suponer que coles sos perceiciones, convencimientos, pallabres, aiciones, planes y declaraciones, Stalin abstuviérase d'utilizar un métodu eficiente, y económicu (como matar de fame) pa reprimir a los elementos “contrarrevolucionarios” y liquidar “folgazanes”?''”<ref>[https://web.archive.org/web/20121114050420/http://www1.fee.uva.nl/pp/mjellman/ Michael Ellman], [http://www.paulbogdanor.com/left/soviet/famine/ellman1933.pdf Stalin y la fame soviética de 1932-33 revisitados] ''Europe-Asia Studies'', [[Routledge]]. Vol. 59, nᵘ. 4, June 2007, 663-693. [[PDF]] file</ref></blockquote> == Negacionismu del Holodomor == {{AP|Negacionismu del Holodomor}} El negacionismu del Holodomor significa afirmar que la “fame artificial” ucraniana de 1932-1933 nun esistió.<ref name="Black">Nicolas Werth, Karel Bartošek, Jean-Louis Panné, Jean-Louis Margolin, Andrzej Paczkowski, [[Stéphane Courtois]], ''El [[Llibru negru del Comunismu]]: Crímenes, terror y represión'', [[Harvard University Press]], 1999, ISBN 0-674-07608-7, páxs. 159-160</ref><ref name="regime" /><ref name="Radzinsky">[[Edvard Radzinsky]], ''The First In-depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia's Secret Archives'' (Stalin: La primer biografía en fondura, basada nos esplosivos documentos desclasificaos de los archivos secretos rusos''), Anchor, (1997) ISBN 0-385-47954-9, páxs. 256-259''</ref><ref name="reflections">[[Robert Conquest]] ''Reflections on a Ravaged Century'' (''Reflexones sobre un sieglu afaráu''), (2000) ISBN 0-393-04818-7, p. 96</ref> Esta negación foi la postura típica de la [[propaganda]] [[URSS|soviética]], sofitada por periodistes y círculos occidentales d'esquierda.<ref name="regime" /><ref name="Radzinsky" /><ref>[https://web.archive.org/web/20050118162254/http://www.ukrweekly.com/Archive/2002/280214.shtml ''La negración de la fame'', en The Ukrainian Weekly], 14 de xunetu de 2002, Non. 28, Vol. LXX</ref><ref>''"La Xunión Soviética negó cualesquier esanició cualquier referencia a la fame como "propaganda antisoviética". La negación del Holodomor foi tornando según el partíu comunista perdía poder, y l'imperiu soviéticu se desintegraba"'', na [https://books.google.com/books?ei=_WZ3R9CwDZnmtQO3xeXQCg&id=c-8YAAAAIAAJ&dq=Holodomor+Denial&q=%22Denial+of+the+famine%22&pgis=1#search Enciclopedia del xenocidiu y crímenes contra la humanidá], por SHELTON, Dinah; páx. 1055, ISBN 0-02-865848-5</ref><ref>''"Tres más de mediu sieglu de negalo, en xineru de 1990 el [[Partíu Comunista d'Ucraína|Partíu Comunista]] d'[[Ucraína]] aprobó un resolución especial na qu'almitía que la fame ucraniana esistiera, y que de fechu costó millones de vides..."'', en [https://books.google.com/books?id=5Ef8Hrx8Cd0C&pg ''Un sieglu xenocida: Ensayos críticos y testimonios de los testigos''], ISBN 0-415-94429-5, páx. 93</ref> Les autoridaes soviétiques -ente ellos, el presidente [[Mikhail Kalinin|Mijaíl Kalinin]] o'l ministru d'asuntos esteriores [[Maxim Litvinov|Maksim Litvínov]]- negaron dende'l primer momentu'l Holodomor, y caltuvieron esa actitú hasta bien entrada la década de 1980. Nesta mesma llinia pronunciáronse numberosos periodistes de países occidentales, como Walter Duranty o Louis Fischer. La negación del Holodomor convertir nuna esitosa campaña de desinformación, orquestada dende'l gobiernu soviéticu.<ref name="Black" /><ref name="regime">[[Richard Pipes]] ''Russia Under the Bolshevik Regime'' (''Rusia sol gobiernu bolxevique''), Vintage books, Random House Inc., New York, 1995, ISBN 0-394-50242-6, páxs. 232-236.</ref><ref name="Radzinsky" /> Stalin ''"llograra lo imposible: callar cualquier conversación sobre la fame... Mientres morríen millones, la nación entonaba les lloes a la [[coleutivización]]"'', tal como espresó l'historiador y escritor [[Edvard Radzinsky]].<ref name="Radzinsky" /> Otru espertu sobre la tema -[[Robert Conquest]]- afirmó que foi'l primer ensayu soviéticu de les téuniques de propaganda [[nazi]], y que depués aplicaríen mientres los [[procesos de Moscú]] y el ocultamiento del [[Gulag]].<ref name="Conquest">Vease CONQUEST, Robert; ''The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-Famine'' (''La collecha de murnia: La coleutivización soviética y el Terror de la fame''), [[Oxford University Press]] (1987), ISBN 0-19-505180-7, p. 308, [https://books.google.com/books?id=Bp31GmfH-6YC&printsec=frontcover&dq=harvest+of+sorrow&sig=ONivvVYlMPCPY0pb41NXw-AL8de#PPA320,M1 disponible online] (n'inglés).</ref> == El Holodomor na política moderna == {{Imaxe múltiple | posición_tabla =right | direición = vertical | títulu= | foto1 = Holodomor-Chicago.jpg | anchu1 = 260 | testu1 = | semeya2 = 6_aug_top_daily_express_Holodomor_Genocide.jpg | anchu2 = 260 | testu2 = Portada del periódicu estauxunidense ''[[Chicago's American]]'' —propiedá de [[William Randolph Hearst]]— del 25 de febreru de 1935 (imaxe de riba) que reza: «Seis millones perecen na fame de los soviets», y portada del periódicu conservador ''[[Daily Express]]'' del 6 d'agostu de 1934 (imaxe de baxo) que titula: «L'horror d'Ucraína»— . A pesar de que les imáxenes amosaes en dambes portaes son les mesmes, el ''Chicago's American'' achaca la so autoría al periodista Thomas Walker, ente que el ''Daily Express'', que publicó les imáxenes casi siete meses antes, esplica que les imáxenes fueron tomaes por un turista con cámara oculta». Los críticos defenden que les imáxenes nun correspuenden a la dómina del Holodomor (década de 1930) sinón que daten de la [[Guerra Civil Rusa]] (década de 1920). }} La fame sigue siendo una tema con connotaciones polítiques, polo tanto ye probable que sigan los encendíos alderiques por enforma tiempu. Hasta 1990 los alderiques yeren mayormente ente los llamaos "negacionistas", que refugaben reconocer la sola esistencia de la fame o qu'esta foi aniciada por causes naturales (tal como una mala collecha). Aceptaben la esistencia de la fame pero ver la resultancia d'una mala política, siguida por graves errores nos esfuercios de socorru. Otros, sicasí, argumentaben que fuera intencional y específicamente anti-ucraniana o inclusive un actu de xenocidiu contra los ucraínos como nación. Anguaño los espertos tán d'alcuerdu de que la fame afectó a millones. Ente que tamién s'acepta que la fame afectó a otres nacionalidaes amás d'a los ucraínos, l'alderique sigue vixente tocantes a si puede calificase a non como un actu xenocida, yá que el fechu de que la fame asocedió y que foi anormal nun ta en disputa. Hasta'l posible efeutu de causes naturales, l'alderique acutar a si la mala collecha o la tensión post-traumática xugaron un rol de dalguna manera, y hasta qué puntu les aiciones soviétiques fueron causaes poles necesidaes económiques y militares determinaes polos líderes soviéticos. En 2007, el Presidente [[Viktor Yushchenko|Víktor Yúschenko]] declaró que desea ''"una nueva llei penalizando la negación del Holodomor"'', ente que'l líder del partíu comunista Petró Symonenko dixo que ''"él nun cree qu'hubo una fame apostada de nenguna manera"'', y acusó a Yúschenko de ''"usar la fame pa provocar odiu"''. Pocos n'Ucraína comparten la interpretación de la hestoria de Symonenko y el númberu d'ucraínos que nieguen la fame o la consideren qu'asocedió por causes naturales, cai en forma permanente. [[Ficheru:Holomor Art Denysenko 1.jpg|thumb|200px|left|Cartelu de [[Leonid Denysenko]], ''Why!?'']] El 10 de payares de 2003 nes Naciones Xuníes venticinco países incluyendo a Rusia, Ucraína y Los Estaos Xuníos roblaron una declaración conxunta nel setenta aniversariu del Holodomor col siguiente preámbulu: - Na ex Xunión Soviética millones d'homes, muyeres y neños fueron víctimes d'aiciones y polítiques crueles del réxime totalitariu. La gran fame de 1932-1933 n'Ucraína (Holodomor) la cual costó ente 7 y 10 millones de víctimes inocentes y convirtióse nuna traxedia nacional pal pueblu ucraín. Nesti sentíu xuntamos a les actividaes que se lleven a cabu en conmemoración del setenta aniversariu d'esta famesobremanera pol gobiernu d'Ucraína. Conmemorando esti setentenu aniversariu de la traxedia ucraniana, tamién honramos la memoria de millones de rusos, cazacos y miembros d'otres nacionalidaes que morrieron de fame na rexón del ríu Volga, Cáucasu del Norte, Kazajstán y otres partes de la ex Xunión Soviética, como resultáu de la guerra civil y la coleutivización forzada, dexando fondos repulgos na conciencia de futures xeneraciones. Unu de los más grandes argumentos al respeutu, ye que la fame sería precedida por un ataque contra la cultura nacional ucraniana, un detalle históricu común que precedió munches aiciones centralizaes dirixíes contra les naciones. A escala nacional, la represión política de 1937 (la gran purga) so la direición de [[Nikolái Yezhov]] foi conocida pola so ferocidá, sicasí [[Lev Kopelev|Lev Kópelev]] escribió, "n'Ucraína, 1937 empezó en 1933", refiriéndose al comparativamente tempranu empiezu de les midíes enérxiques n'Ucraína per parte de los soviéticos. Anque la fame foi bien documentada nel so momentu, la so realidá foi cuestionada por razones ideolóxiques, por casu pol gobiernu soviéticu y los sos voceros (como tamién por defensores del réxime soviéticu), por otros que fueron deliberadamente engañaos pol gobiernu soviéticu (como por casu [[George Bernard Shaw]]), y, siquier nun casu, por [[Walter Duranty]], pa beneficiu personal. Un exemplu d'una dómina tardida como opositor a la idea del Holodomor ye'l canadiense y periodista [[Douglas Tottle]], autor de "Fraude, Fame y Fascismu: el mitu del xenocidiu ucraín dende Hitler a Harvard" (publicáu pola editorial soviética con sede en Moscú, Progress Publishers, en 1987). Tottle aliega qu'anque había severes privaciones económiques n'Ucraína, la idea del holodomor foi fabricada como propaganda pol [[réxime nazi]] y [[William Randolph Hearst]] pa xustificar la invasión nazi. == Ver tamién == * [[Holodomor-1933. Lleición ensin aprender de la hestoria]] (película documental) * [[Fame Rusa de 1921]] * [[Economía de penuria]] * [[Coleutivización na URSS]] * [[Llei de les espigues]] * [[Gulag]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * Robert Conquest, ''La grande terreur, précédé des "Sanglantes moissons: les purges staliniennes des années 30"'', (1995) ISBN 2-221-06954-4 * Georges Sokoloff, ''1933, L'année noire - Témoignages sur la famine en Ukraine'', ISBN 2-226-11690-7 * Myron Dolot, ''-yos affamés / l'holocauste masqué, Ukraine 1929-1933'' (1986), ISBN 2-85956-514-0 === Llibros y artículos === * Ammende, Ewald, ''Human life in Russia'', (Cleveland: J.T. Zubal, 1984), reimpresión, publicáu orixinalmente: Londres, Reinu Xuníu: Allen & Unwin, 1936. * ''The Black Deeds of the Kremlin: a white book'', S.O. Pidhainy, Editor-In-Chief, (Toronto: Ukrainian Association of Victims of Russian-Communist Terror, 1953), (Vol. 1 Book of atestigües. Vol. 2. The Great Famine in Ukraine in 1932–1933). * Conquest, Robert, ''The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-Famine'', (Edmonton: The University of Alberta Press in Association with the Canadian Institute of Ukrainian Studies, 1986). * Davies, R.W., ''The Socialist offensive: the collectivization of Soviet agriculture, 1929–1930'', (Londres: Macmillan, 1980). * ''Der ukrainische Hunger-Holocaust: Stalins verschwiegener Volkermond 1932/33 an 7 Millionen ukrainischen Bauern im Spiegel geheimgehaltener Akten des deutschen Auswartigen Amtes'', (Sonnebuhl: H. Wild, 1988), por Dmytro Zlepko. * Dolot, Miron, ''Execution by Hunger: The Hidden Holocaust, a survivor's account of the Famine of 1932–1933 in Ukraine'', (New York City: W.W. Norton & Company Inc., 1985). * Dolot, Miron, ''Who killed them and why?: in remembrance of those killed in the Famine of 1932–1933 in Ukraine'', (Cambridge, Mass: Harvard University, Ukrainian Studies Fund, 1984). * Dushnyk, Walter, ''50 years ago: the famine holocaust in Ukraine'', (Nueva York: Toronto: World Congress of Free Ukrainians, 1983). * ''Famine in the Soviet Ukraine 1932–1933: a memorial exhibition'', Widener Library, Harvard University, preparáu por Oksana Procyk, Leonid Heretz, James Y. Maze (Cambridge, Mass: Harvard College Library, distributed by Harvard University Press, 1986). * ''Famine in Ukraine 1932-33'', publicáu por Roman Serbyn y Bohdan Krawchenko (Edmonton: Canadian Institute of Ukrainian Studies, 1986). [Documentos escoyíos pa una conferencia impartida na Universidá de Quebec en Montreal en 1983). * ''The Great Famine in Ukraine: the unknown holocaust: in solemn observance of the Ukrainian famine of 1932–1933'', (aconceyáu y publicáu polos editores del Ukrainian Weekly [Roma Hadzewycz, George B. Zarycky, Martha Kolomayets] Jersey City, N.J.: Ukrainian National Association, 1983). * {{cita publicación| apellíu = Ellman| nome = Michael | títulu = The Role of Leadership Perceptions and of Intent in the Soviet Famine of 1931–1934 | publicación = Europe-Asia Studies | volume = 57 | númberu = 6 | páxines = 823–41 | editorial = [[Routledge]] | añu = 2005 | mes = 09 | url = http://www.paulbogdanor.com/left/soviet/famine/ellman.pdf | formatu = [[PDF]]| doi = 10.1080/09668130500199392}} * Gregorovich, Andrew, “Black Famine in Ukraine 1932-33: A Struggle for Existence”, ''Forum: A Ukrainian Review'', Non. 24, (Scranton: Ukrainian Workingmen's Association, 1974). * Halii, Mykola, ''Organized famine in Ukraine, 1932–1933'', (Chicago: Ukrainian Research and Information Institute, 1963). * ''Holod na Ukraini, 1932–1933: vybrani statti'', uporiadkuvala Nadiia Karatnyts'ka, (New York: Suchasnist', 1985). * Hlushanytsia, Pavlo, "Tretia svitova viina Pavla Hlushanytsi == ''La tercer guerra mundial de Pavlo Hlushanytsia'', traducíu por Vera Moroz, (Toronto: Anabasis Magacín, 1986). [Edición biligüe n'ucraín ya inglés]. * ''Holod 1932-33 rokiv na Ukraini: ochyma istorykiv, movoij dokumentiv'', (Kyiv: Vydavnytstvo politychnoyi literatury Ukrainy, 1990). * Hryshko, Vasyl, ''Ukrains'kyi 'Holokast', 1933'', (New York: DOBRUS; Toronto: SUZHERO, 1978). * Hryshko, Vasyl, ''The Ukrainian Holocaust of 1933'', Publicáu y traducíu por Marcu Carynnyk, (Toronto: Bahrianyi Foundation, SUZHERO, DOBRUS, 1983). * ''Comisión internacional d'investigación sobre la fame n'Ucraína de 1932-1933. Procedimientos [estractu]'', 23-27 de mayu de 1988, Bruxeles, Bélxica, [Jakob W.F. Sundberg, President; Llegal Counsel, World Congress of Free Ukrainians: John Sopinka, Alexandra Chyczij; Llegal Council for the Commission, Ian A. Hunter, 1988. * ''Comisión internacional d'investigación sobre la fame n'Ucraína de 1932-1933. Procedimientos [estractu]'', 21 d'ochobre - 5 de payares de 1988, New York City, [Jakob W.F. Sundberg, President; Counsel for the Petitioner, William Liber; Xeneral Counsel, Ian A. Hunter], 1988. * ''Comisión internacional d'investigación sobre la fame n'Ucraína de 1932-1933. Informe final'', [Jacob W.F. Sundberg, President], 1990. Los informes de la [Comisión internacional d'investigación sobre la fame n'Ucraína de 1932-1933. Informe final] tán mecanografiados, conteníos en 6 volumes. Copies disponibles dende'l Congresu Mundial d'Ucraínanos llibres, Toronto. * Kalynyk, Oleksa, ''Communism, the enemy of mankind: documents about the methods and practise of Russian Bolshevik occupation in Ukraine'', (London, England: The Ukrainian Youth Association in Great Britain, 1955). * Klady, Leonard, “Famine Film ''Harvest of Despair''”, ''Forum: A Ukrainian Review'', Non. 61, Spring 1985, (Scranton: Ukrainian Fraternal Association, 1985). * ''Kolektyvizatsia і Holod na Ukraini 1929–1933: Zbirnyk documentiv і materialiv'', Z.M. Mychailycenko, Y.P. Shatalina, S.V. Kulcycky, eds., (Kyiv: Naukova Dumka, 1992). * Kostiuk, Hryhory, ''Stalinist rule in Ukraine: a study of the decade of mass terror, 1929–1939'', (Munich: Institut zur Erforschung der UdSSSR, 1960). * Kovalenko, L.B. & Maniak, B.A., eds., ''Holod 33: Narodna knyha-memorial'', (Kyiv: Radians'kyj pys'mennyk, 1991). * Krawchenko, Bohdan, ''Social change and national consciousness in twentieth-century Ukraine'', (Basingstoke: Macmillan in association with St. Anthony's College, Oxford, 1985). * Luciuk, Lubomyr (and L Grekul), Holodomor: Reflections on the Great Famine of 1932-1933 in Soviet Ukraine (Kashtan Press, Kingston, 2008). * ''Lettere da Kharkov: la carestia in Ucraina y nel Caucaso del Nord nei rapporti dei diplomatici italiani, 1932-33'', a cura di Andrea Graziosi, (Torino: Einaudi, 1991). * Maze, James Y., ''Communism and the dilemma of national liberation: national communism in Soviet Ukraine, 1918–1933'', (Cambridge, Mass.: Distributed by Harvard University Press for the Ukrainian Research Institute and the Ukrainian Academy of Arts and Sciences in the U.S., 1983). * Makohon, P., ''Svidok: Spohady pro 33-ho'', (Toronto: Anabasis Magacín, 1983). * Martchenko, Borys, ''La famine-genocide en Ukraine: 1932–1933'', (Paris: Publications de l'Est europeen, 1983). * Marunchak, Mykhailo H., ''Natsiia v borot'bi za svoie isnuvannia: 1932 і 1933 v Ukraini і diiaspori'', (Winnipeg: Nakl. Ukrains'koi llaín'noi akademii nauk v Kanadi, 1985). * ''Memorial'', compiled by Lubomyr Y. Luciuk and Alexandra Chyczij; translated into English by Marco Carynnyk, (Toronto: Published by Kashtan Press for Canadian Friends of “Memorial”, 1989). [Bilingual edition in Ukrainian and English. this is a selection of resolutions, aims and objectives, and other documents, pertaining to the activities of the Memorial Society in Ukraine]. * Mishchenko, Oleksandr, ''Bezkrovna viina: knyha svidchen''', (Kyiv: Molod', 1991). * Oleksiw, Stephen, ''The agony of a nation: the great man-made famine in Ukraine, 1932–1933'', (London: The National Committee to Commemorate the 50th Anniversary of the Artificial Famine in Ukraine, 1932–1933, 1983). * ''Pavel P. Postyshev, envoy of Moscow in Ukraine 1933–1934'', [selected newspaper articles, documents, and sections in books], (Toronto: World Congress of Free Ukrainians, Secretariat, [1988], The 1932-33 Famine in Ukraine research documentation). * Pidnayny, Alexandra, ''A bibliography of the great famine in Ukraine, 1932–1933'', (Toronto: New Review Books, 1975). * Pravoberezhnyi, Fedir, ''8,000,000: 1933-i rik na Ukraini'', (Winnipeg: Kultura і osvita, 1951). * Senyshyn, Halyna, ''Bibliohrafia holody v Ukraini 1932–1933'', (Ottawa: Montreal: UMMAN, 1983). * Solovei, Dmytro, ''The Golgotha of Ukraine: eye-witness accounts of the famine in Ukraine'', compiled by Dmytro Soloviy, (New York: Ukrainian Congress Committee of America, 1953). * Stradnyk, Petro, ''Pravda pro soviets'ku vladu v Ukraini'', (New York: N. Chyhyryns'kyi, 1972). * Taylor, S.J., ''Stalin's apologist: Walter Duranty, the New York Time's man in Moscow'', (New York: Oxford University Press, 1990). * ''The Foreign Office and the famine: British documents on Ukraine and the great famine of 1932–1933'', edited by Marco Carynnyk, Lubomyr Y. Luciuk and Bohdan Kor. * ''The man-made famine in Ukraine'' (Washington D.C.: American Enterprise Institute for Public Policy Research, 1984). [Seminar. Participants: Robert Conquest, Dana Dalrymple, James Maze, Michael Nowak]. * United States, ''Commission on the Ukraine Famine. Investigation of the Ukrainian Famine, 1932–1933: report to Congress / Commission on the Ukraine Famine'', [Daniel Y. Mica, Chairman; James Y. Maze, Staff Direutor]. (Washington D.C.: U.S. G.P.O.: For sale by the Supt. of Docs, U.S. G.P.O., 1988), (Dhipping list: 88-521-P). * United States, ''Commission on the Ukrainian Famine. Oral history project of the Commission on the Ukraine Famine'', James Y. Maze and Leonid Heretz, eds. (Washington, D.C.: Supt. of Docs, U.S. G.P.O., 1990). * ''Velykyi holod v Ukraini, 1932-33: zbirnyk svidchen', spohadiv, dopovidiv ta stattiv, vyholoshenykh ta drukovanykh v 1983 rotsi na vidznachennia 50-littia holodu v Ukraini—The Great Famine in Ukraine 1932–1933: a collection of memoirs, speeches amd essays prepared in 1983 in commemoration of the 50th anniversary of the Famine in Ukraine during 1932-33'', [Publication Committee members: V. Rudenko, T. Khokhitva, P. Makohon, F. Podopryhora], (Toronto: Ukrains'ke Pravoslavne Bratstvo Sv. Volodymyra, 1988), [Bilingual edition in Ukrainian and English]. * Verbyts'kyi, M., ''Naibil'shyi zlochyn Kremlia: zaplianovanyi shtuchnyi holod v Ukraini 1932–1933 rokiv'', (London, England: DOBRUS, 1952). * Voropai, Oleksa, ''V deviatim kruzi'', (London, England: Sum, 1953). * Voropai, Oleksa, '' The Ninth Circle: In Commemoration of the Victims of the Famine of 1933'', Olexa Woropay; edited with an introduction by James Y. Maze, (Cambridge, Mass.: Harvard University, Ukrainian Studies Fund, 1983). * Marcu Carynnyk, Lubomyr Luciuk and Bohdan S Kordan, eds, ''The Foreign Office and the Famine: British Documents on Ukraine and the Great Famine of 1932-1933'', foreword by [[Michael Marrus]] (Kingston: Limestone Press, 1988) * [[Robert Conquest]] (1987), ''[http://www.ditext.com/conquest/harvest.html The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-Famine]'', New York: [[Oxford University Press]]. ISBN 0-19-505180-7 * Robert W. Davies; Wheatcroft, Stephen G., ''The Years of Hunger. Soviet Agriculture 1931-1933'', Houndmills 2004 ISBN 3-412-10105-2, also ISBN 0-333-31107-8 * Robert W. Davies; Wheatcroft, Stephen G., “Stalin and the Soviet Famine of 1932-33 - A Reply to Ellman”, in ''Europe-Asia Studies'' Vol. 58 (2006), 4, páxs. 625–633. * Miron Dolot, ''Execution by Hunger: The Hidden Holocaust'', New York: W.W Norton & Company, 1985, xvi + 231 pp. ISBN 0-393-01886-5. * Barbara Falk, ''Sowjetische Städte in der Hungersnot 1932/33. Staatliche Ernährungspolitik und städtisches Alltagsleben'' (= Beiträge zur Geschichte Osteuropas 38), Köln: Böhlau Verlag 2005 ISBN 3-412-10105-2 * Wasyl Hryshko, ''The Ukrainian Holocaust of 1933'', (Toronto: 1983, Bahriany Foundation) * [[Stanislav Kulchytsky]], Hennadiy Yefimenko. ''[https://web.archive.org/web/20070708024619/http://www.history.org.ua/kul/contents.htm Демографічні наслідки голодомору 1933 р. в Україні. Всесоюзний перепис 1937 р. в Україні: документи та матеріали]'' (Demographic consequence of Holodomor of 1933 in Ukraine. The all-Union census of 1937 in Ukraine), Kiev, Institute of History, 2003. * R. Kusnierz, ''[http://www.robertkusnierz.pl//wielkiglodpokazslajdow.html Ukraina w latach kolektywizacji i Wielkiego Glodu (1929-1933)]'',[http://www.marszalek.com.pl/index.php?m=0 Torun], 2005 * Leonard Leshuk, ed., ''Days of Famine, Nights of Terror: Firsthand Accounts of Soviet Collectivization, 1928-1934'' (Kingston: Kashtan Press, 1995) * Lubomyr Luciuk, ed., ''Not Worthy: Walter Duranty's Pulitzer Prize and The New York Times'' (Kingston: Kashtan Press, 2004) * {{cita llibru| autor = Czesław Rajca | títulu = Głód na Ukrainie | editorial = Werset | allugamientu = Lublin/Toronto |añu = 2005 | isbn=83-60133-04-2 }} * Stephen G. Wheatcroft. “Towards Explaining the Soviet Famine of 1931-1933: Political and Natural Factors in Perspective”, in ''Food and Foodways'' Vol. 12 (2004), Non. 2-3, páxs. 104–136. == Enllaces esternos == {{Commonscat|preposición=sobre l'}} * [https://web.archive.org/web/20061211233022/http://www.ohchr.org/spanish/law/xenocidiu.htm Convención pa la Prevención y la Sanción del Delitu de Xenocidiu] * [http://parlamento.euskadi.net/pdfs_egutegi/20031001/1243.pdf#search='parllamentu%20vascu%20hambruna%20ucrania' Parllamentu Vascu: "N'alcordanza y condena del 70 aniversariu de la fame xenocida d'Ucraína 1932-33".] * [https://web.archive.org/web/20071006221023/http://www.siis.net/pdf/congresu/exclusion/setiembre2/exclusion5.PDF#search='Proposici%C3%B3n%20non%20de%20Llei%20sobre%20el%20alcordanza%20y%20condena%20d'el%2070%20aniversariu%20de%20la%20hambruna%20xenocida%20de%20Ucrania.%20%28161%2F002269%29' Congresu de los Diputaos: "Proposición non de Llei sobre l'alcordanza y condena del 70 Aniversariu de la Fame Xenocida d'Ucraína".] * [https://archive.is/20120629091258/www.actualidad.terra.es/nacional/articulo/congresu_honra_victimas_gran_hambruna_1609724.htm Congresu honra víctimes de la gran fame ucraniana na so 75 aniversariu] * [http://www.parlament.cat/portal/page/portal/pcat/IE06/IE0604?p_format=D&p_id=13284620 Parlament de Catalunya: Declaració institucional amb motiu del 75è aniversari de la Fam Artificial a Ucraïna] * [http://consulado.ukrbcn.com/es/ Proposició non de Llei del Parlament de les Illes Balears relativa a record i condemna de la Gran Fam Artificial patida pel poble d'Ucraïna els anys 1932-1933] <center> {|id="toc" style="margin: 0 2em 0 2em;" ![[Ficheru:world recognized.png|70px|Mapa]]||align="center" style="background:#ccccff" width="200%"|Países qu'oficialmente reconocen el Holodomor como xenocidiu||{{UKR}} |- |align="center" style="font-size: 90%;" colspan="3"| {{AND}}, {{ARG}}, {{AUS}}, {{BRA}}, {{CAN}}, {{CHL}}, {{VAT}}, {{COL}}, {{ECU}}, {{SVK}}, {{ESP}}, {{EST}}, {{USA}}, {{GEO}}, {{HUN}}, {{ITA}}, {{LAT}}, {{LIT}}, {{MEX}}, {{PAR}}, {{PER}}, {{POL}}, {{CZE}}, {{UKR}} |- |} {{Tradubot|Holodomor}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Agricultura na Xunión Soviética]] [[Categoría:Estalinismu]] [[Categoría:Xenocidios]] [[Categoría:Grandes fames]] [[Categoría:Historia d'Ucraína]] [[Categoría:Probeza n'Ucraína]] [[Categoría:Represión política na Xunión Soviética]] [[Categoría:Economía]] [[Categoría:Holodomor| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] p8tedxhm619cd6d9dddjsqfhv34glr5 0 114691 3709234 3698805 2022-08-18T13:29:49Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'entidá internacional |nome_oficial= Unión de Naciones Suramericanes<br /><small>''União de Nações Sul-Americanes''<br />''Unie van Zuid-Amerikaanse Naties''<br />''Union of South American Nations''</small> |de=del nome común |mapa=Union of South American Nations (orthographic projection).svg |imaxe-escudo= |imaxe-bandera=Flag_of_UNASUR.svg |bandera-enllace=Bandera de la Unión de Naciones Suramericanes |emblema=[[Emblema de la Unión de Naciones Suramericanes|Emblema]] |lema = Soi del Sur <ref>http://www.nodal.am/2016/11/unasur-llancen-la campana-soi-del sur/</ref> |capital = {{Bandera|Ecuador}} [[Quitu]] <small>([[Secretaría Xeneral de Unasur|Secretaría Xeneral]])</small><br />{{Bandera|Bolivia}} [[Cochabamba]] </small><br /><small>([[Parllamentu Suramericanu]])</small> |capital_población = |capital_coor = |idioma = [[Idioma español|Español]], [[idioma portugués|portugués]], [[Idioma inglés|inglés]], [[idioma quechua|quechua]] y [[idioma aymara|aymara]] |asociaos= |asociaos-enllaz= |gobierno=[[Unión Continental]] [[organización intergubernamental]] |fundación_afitaos = &nbsp;• [[Declaración de Cuzco|Declaración]]<br />&nbsp;• [[Tratáu constitutivu de Unasur|Constitución]]<br />En funciones |fundación_feches =<br />[[8 d'avientu]] de [[2004]]<br />[[23 de mayu]] de [[2008]]<br />[[11 de marzu]] de [[2011]] |idiomes_oficiales= [[Idioma español|Español]], [[Idioma portugués|portugués]], [[Idioma inglés|inglés]], [[Idioma neerlandés|neerlandés]] |dirixentes_títulos=[[Presidencia Pro Témpore de Unasur|Presidente ''pro tempore'']]<br />[[Secretaría Xeneral de Unasur|Secretariu Xeneral]] |dirixentes_nomes={{bandera|Arxentina}} [[Mauricio Macri]]<ref>http://globovision.com/article/argentina-anuncia-que-asume-la presidencia-pro-tempore-de-la-unasur</ref><br /><br />{{bandera|?}} Vacante | miembros={{Llista desplegable|títulu=12| |{{ARG}} |{{BOL}} |{{BRA}} |{{CHL}} |{{COL}} |{{ECU}} |{{GUY}} |{{PAR}} |{{PER}} |{{SUR}} |{{URU}} |{{VEN}}}}|Lema: Soi del Sur |miembros observadores ={{Collapsible list2|títulu=2| |{{MEX}} |{{PAN}}}} | miembro-enllace=[[Estaos miembros de la Unasur{{!}}Miembros de la Unasur]] | superficie = 17&nbsp;738&nbsp;687 | población = 397&nbsp;529&nbsp;000 | población_puestu = 4 | población_año = 2011 | población_densidá = 22,41 | PIB_puestu = 4 | PIB_añu = 2012 | PIB per_cápita = [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]] 12&nbsp;590<ref name=FMI /> | PIB = [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]]&nbsp; 5&nbsp;470&nbsp;361 &nbsp;millones<ref name=FMI /> | PIB_nominal_puestu = 4 | PIB_nominal_añu = 2012 | PIB_nominal_per_cápita = [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]] 15&nbsp;300<ref name=FMI /> | PIB_nominal = [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]]&nbsp; 4&nbsp;434&nbsp;793 &nbsp;millones<ref name=FMI>{{Cita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/01/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=subject&ds=.&br=1&pr1.x=22&pr1.y=8&c=213%2C218%2C223%2C288%2C228%2C293%2C233%2C248%2C366%2C336%2C298%2C299&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CLP&grp=0&a= |títulu=World Economic Outlook Database |fechaaccesu=13 de mayu de 2008 |autor=[[Fondu Monetariu Internacional]] |fecha=abril de 2008 }}</ref> | moneda = [[Pesu (moneda d'Arxentina)|ARS]], [[Bolivianu (moneda)|BOB]], [[Real brasilanu|BRL]], [[Pesu (moneda de Chile)|CLP]], [[Pesu (moneda de Colombia)|COP]], [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]] ([[Ecuador]]), [[Dólar guyanés|GYD]], [[Guaraní (moneda)|PYG]], [[Sol (moneda de Perú)|PEN]], [[Dólar surinamés|SRD]], [[Pesu uruguayu|UYU]], [[Bolívar (moneda)|VEF]] | xentiliciu = Suramericanu, -a<br />Suramericanu, -a | horariu = UTC-5<br />UTC-4<br />UTC-3<br />UTC-2 | cctld = {{Llista desplegable |títulu = [[Dominiu d'internet|13]] |marco_estilu = border:none; padding: 0; |llista_estilu = text-align:left;display:none; |1 = [[.ar]] |2 = [[.bo]] |3 = [[.br]] |4 = [[.cl]] |5 = [[.co]] |6 = [[.ec]] |7 = [[.gy]] |8 = [[.py]] |9 = [[.pe]] |10 = [[.sr]] |11 = [[.uy]] |12 = [[.ve]] |13 = [[.int]] }} |sitiu = [http://www.unasur.int/ Secretaría Xeneral] | miembru_de = [[Organización de les Naciones Xuníes|ONX]] | El Parllamentu Suramericanu allugar na llocalidá de [[Cochabamba (Bolivia)|Cochabamba]]. | notes = {{llistaref|group= "n."}} }} La '''Unión de Naciones Suramericanes''',<ref>[http://www.nodo50.org/ceprid/spip.php?article162/ Tratáu Constitutivu de la Unión de Naciones Suramericanes (UNASUR)</ref> tamién conocida pol so [[acrónimu]] '''UNASUR''' ({{lang-nl|{{Audiu|Nl-Unie van Zuid-Amerikaanse Naties.ogg|Unie van Zuid-Amerikaanse Naties}}}}, ''UZAN'' ; {{lang-en|Union of South American Nations}}, ''USEN'' ; y {{lang-pt|União de Nações Sul-Americanes}}, ''UNASUL''), ye un organismu d'ámbitu internacional que tien como oxetivos construyir una identidá y ciudadanía suramericana, al igual que desenvolver un espaciu rexonal integráu.<ref>[http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm Preámbulu Tratáu Constitutivu de la Unión de Naciones Suramericandas] {{Wayback|url=http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm |date=20111025070502 }}</ref> Ta formada polos dolce estaos independientes de [[América del Sur|Suramérica]], que la so población conxunta con más de 400 millones d'habitantes, representa'l 68 % de la población d'[[América Llatina]].<ref>[http://www.andina.com.pe/Espanol/noticia-unasur-puede-convertir-a-suramerica-potencia-geopolitica-afirma-velit-376656.aspx Unasur puede convertir a Suramérica en potencia xeopolítica. Andina, 6.9.2011]</ref> == Hestoria de la Unasur == Cola ratificación parllamentaria d'[[Uruguái]],<ref>[https://archive.is/20120629025104/www.google.com/hostednews/epa/article/ALeqM5h4FvMnmkiLi5FppnVTRo9v_DE-EQ?docId=1416979 El Parllamentu uruguayu aprueba'l tratáu constitutivu de la Unasur]</ref><ref>[http://www.abc.com.py/nota/unasur-un factor-de-estabilidá-democracia-y-paz-en-la-region/ Unasur, un factor de “estabilidá, democracia y paz” na rexón]</ref> que se sumó a les d'[[Arxentina]], [[Perú]], [[Chile]], [[Venezuela]], [[Ecuador]], [[Guyana]], [[Surinam]] y [[Bolivia]], la entidá entró en plena vixencia y cobró vida xurídica'l [[11 de marzu]] de [[2011]] dempués de cumplise'l requisitu de que, siquier, los llexislativos de nueve países suscribieren esi conveniu. [[Colombia]] foi'l décimu país n'aprobar esti tratáu, faciéndolo dempués de llograse l'aprobación riquida pa la entrada en vixencia de Unasur,<ref>{{Cita web |url=https://www.europapress.es/latam/politica/noticia-unasur-colombia-aprueba-tratáu-constitutivu-unasur-20110217212109.html |títulu=Colombia aprueba'l Tratáu Constitutivu de Unasur |añu=2011 |obra=europapress |fechaaccesu=9 de marzu}}</ref> [[Brasil]] convertir nel oncenu país n'aprobar el tratáu constitutivu,<ref>{{Cita web |url=http://www.lostiempos.com/diario/actualidad/internacional/20110716/unasur-brasil-entrega-ratificacion-del tratáu_133971_272388.html |títulu=Unasur: Brasil apurre ratificación del tratáu |añu=2011 |obra=Los Tiempos |fechaaccesu=6 d'agostu de 2011}}</ref> y [[Paraguái]] foi l'últimu país n'aprobar el tratáu, el día [[11 d'agostu]] de [[2011]], cuando la cámara de diputaos sancionó'l tratáu.<ref>{{Cita web |url=http://www.prensa-latina.cu/index.php?option=com_content&task=view&id=314380&Itemid=1 |títulu=Diputaos aprueben ingresu de Paraguái a Unasur |añu=2011 |obra=europapress |fechaaccesu=6 d'agostu de 2011 }}</ref> Paraguái foi suspendíu pol restu de los miembros de la Unasur, dempués de lo que tolos países suramericanos consideraron un [[Crisis política en Paraguái de 2012|golpe d'Estáu]] contra'l gobiernu democráticu de [[Fernando Lugo]] en 2012. Nun se tomaron midíes económiques contra esti últimu país pa nun perxudicar al pueblu.<ref>http://www.losandes.com.ar/notas/2012/6/29/unasur-tambien-esclúi-paraguay-quita-presidencia-tempore-651935.asp</ref> El tratáu constitutivu roblóse'l [[23 de mayu]] de [[2008]] na ciudá de [[Brasilia]] onde se estructuró y oficializó la Organización. La primera n'ocupar la presidencia pro tempore foi la [[Presidente de Chile|presidenta]] de [[Chile]], [[Michelle Bachelet]], nun mandatu d'un añu de duración.<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_7418000/7418149.stm |títulu=Bachelet, presidenta de Unasur |añu=2008 |obra=BBC |fechaaccesu=25 de mayu de 2008 }}</ref><ref>[http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm Tratáu Constitutivu de la Unión de Naciones Suramericanes] {{Wayback|url=http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm |date=20111025070502 }} ''[[Comunidá Andina de Naciones]]'', aportáu'l 15 de setiembre de 2009.</ref> El día [[4 de mayu]] de [[2010]], nel cume estraordinariu en [[Campana (Arxentina)|Campana]], [[provincia de Buenos Aires]], designar por unanimidá a [[Néstor Kirchner]] (ex presidente de la República Arxentina) como primer [[Secretaría Xeneral de Unasur|Secretariu Xeneral de Unasur]] por un periodu de dos años. Cola formación de la Secretaría Xeneral y el cargu de secretariu xeneral de la Unasur dáse-y un lideralgu políticu a nivel internacional y ye un pasu más escontra la formación d'una institución permanente na construcción de la Unasur. La Secretaría Xeneral del organismu tien sede permanente na ciudá de [[Quitu]], [[Ecuador]], mientres el [[Parllamentu Suramericanu]] alcontrar na llocalidá [[bolivia]]na de [[Cochabamba]].<ref>{{Cita web |url=http://www.opinion.com.bo/Portal.html?CodNot=28893&CodSec=18 |títulu=Unasur va tener parllamentu en Bolivia |añu=2008 |obra=Opinion.com |fechaaccesu=25 de mayu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090220160235/http://www.opinion.com.bo/Portal.html?CodNot=28893&CodSec=18 |fechaarchivu=20 de febreru de 2009 }}</ref> Como proyeutu d'integración rexonal, tien como oxetivu construyir de manera participativa y consensuada, un espaciu d'integración y unión no [[cultural]], [[social]], [[económicu]], [[políticu]] y [[comercial]] ente los sos integrantes, pa establecer los primeros pasos d'una integración mayor na rexón, utilizando'l diálogu políticu, les polítiques sociales, pa tratar asuntos relativos a la [[educación]], [[enerxía]], [[infraestructura]], [[financiamientu]] y [[mediu ambiente]] ente otros, pa esaniciar la desigualdá socioeconómica, llograr la inclusión social, la [[participación ciudadana]] y fortalecer la [[democracia]].<ref>[http://www.comunidadandina.org/unasur/temes.htm Oxetivos de la Unasur]</ref> [[Ficheru:Kirchner marzo 2007 Congreso.jpg|right|thumb|[[Néstor Kirchner]], primer Secretariu Xeneral.]] El [[18 d'avientu]] de [[2004]], na [[III Cume Suramericanu]] aconceyaos en [[Cuzco]] (Perú), los presidentes de los 12 países d'[[América del Sur]] roblaron la [[declaración de Cuzco]] onde decidieron conformar la ''Comunidá de Naciones Suramericanes'', que foi evolucionando al traviés de la [[IV Cume Suramericanu|Cume de Brasilia]] realizada'l [[30 de setiembre]] de [[2005]] y la [[V Cume Suramericanu|Cume de Cochabamba]], llevada a cabu'l [[9 d'avientu]] de [[2006]]. Buscábase una forma d'algamar la integración llograda por comunidaes como la [[Xunión Europea]].{{demostrar}} Coles mesmes, una Comisión Estratéxica de Reflexón apurrió les bases pal establecimientu de la unión.<ref>[http://www.comunidadandina.org/unasur/antecedentes.htm Antecedentes de Unasur]</ref> Los Presidentes de Suramérica, axuntaos na [[VI Cume Suramericanu|Cume realizáu na Isla de Margarita]] el [[17 d'abril]] de [[2007]], decidieron renombrar a la comunidá como '''Unión de Naciones Suramericanes (Unasur)''', creada sobre una rexón con raigaños comunes.<ref>[http://www.comunidadandina.org/documentos/dec_int/declaracion_margarita.pdf]</ref> Esti esfuerciu rexonal dio fundación a la Unión de Naciones Suramericanes na Xunta Estraordinaria de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu na ciudá de Brasilia, República Federativa del Brasil, el [[23 de mayu]] de [[2008]], onde se suscribió'l so [[Tratáu constitutivu de Unasur|Tratáu Constitutivu]] y escoyóse a'l so primera dirixente.<ref>[http://www.bolpress.com/art.php?Cod=2008052306 Naz la Unión de Naciones Suramericanes]</ref> El [[Tratáu constitutivu de Unasur|Tratáu Constitutivu de la UNASUR]] entró a valir el [[11 de marzu]] de [[2011]], polo que la Unasur convertir nuna entidá xurídica mientres el cume de Ministros de Rellaciones Esteriores na [[Ciudá Metá del Mundu]], [[Ecuador]], onde se punxo la piedra fundamental de la sede de la Secretaría.<ref>[http://www.telesurtv.net/secciones/entrevistas/90070-NN/unasur-celebra-con-alegria-entrada-en-vixencia-de tratáu constitutivu/]</ref> El [[24 d'ochobre]] de [[2011]], la Unasur llogró'l estatus de miembru observador na [[Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes]] dempués de que la Comisión d'asuntos xurídicos del organismu aprobara por unanimidá la so solicitú d'adhesión.<ref>[https://www.bbc.co.uk/mundo/ultimas_noticias/2011/10/111021_ultnot_unasur_onu_cch.shtml Oxetivos de la Unasur]</ref><ref>[http://www.prensa-latina.cu/index.php?option=com_content&task=view&id=412435&Itemid=1 Comisión ONX concede categoría d'observador a Unasur]</ref> == Gobiernu ya instituciones == [[Ficheru:Sede de Unasur, Quito, Ecuador, 2015-07-22, DD 01.JPG|miniaturadeimagen|Sede de la Secretaría Xeneral de UNASUR en Quito, Ecuador.]] [[Ficheru:Sede de Unasur.jpg|thumb|Edificiu [[Néstor Kirchner]].]] Los organismos políticos ya instituciones de la unión tán en formación. [[Ficheru:Estructura de Unasur.png|thumb|Estructura de Unasur.]] Les instituciones de la Unión de Naciones Suramericanes son anguaño: === El Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu === {{AP|Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur}} El Conseyu de Xefes Xefes d'Estáu y de Gobiernu ye l'órganu máximu de la unión y ye l'encargáu d'establecer los lineamientos políticos, planes d'aición, programes y proyeutos del procesu d'integración suramericana y decidir les prioridaes pa la so implementación, pa lo cual recúrrese a convocar Xuntes Ministeriales Sectoriales y decidir sobre les propuestes presentaes pol Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores.<ref name="constitucion">[http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm Constitución de la Unión de Naciones Suramericanes] {{Wayback|url=http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm |date=20111025070502 }}</ref> === La presidencia pro tempore === {{AP|Presidencia pro tempore de Unasur}} La presidencia ''pro tempore'' de la unión va ser exercida socesivamente per caúnu de los estaos miembros, por periodos añales. La presidencia encargar de preparar, convocar y presidir les xuntes de los órganos, amás de representar a la unión n'eventos internacionales, asumir compromisos y roblar Declaraciones con terceros, previu consentimientu de los órganos correspondientes de la unión.<ref name="constitucion" /> === El Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores === {{AP|Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores de Unasur}} Les xuntes ordinaries del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores van tener una periodicidad semestral, pudiendo convocar la Presidencia Pro tempore xuntes estraordinaries a pidimientu de la metá de los Estaos Miembros. === El Conseyu de Delegaes y Delegaos === {{AP|Conseyu de Delegaes y Delegaos de UNASUR}} Esti conseyu tien como función la publicación de les Decisiones del Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y los Resolvimientos del Conseyu de Ministres y Ministros, col sofitu de la presidencia ''Pro Témpore'' y la Secretaría Xeneral. Amás, tienen de compatibilizar y coordinar les iniciatives de la unión con otros procesos d'integración rexonal y subrexonal vixentes, cola cuenta de promover la complementariedá d'esfuercios y promover los espacios de diálogu que favorezan la participación ciudadana nel procesu d'integración suramericana.<ref name="constitucion" /> === La Secretaría Xeneral === {{AP|Secretaría Xeneral de UNASUR}} [[Ficheru:Quitopanoramica.jpg|thumb|250px|[[Quitu]], [[Ecuador]], sede de la Secretaría Xeneral de la Unasur.]] La Secretaría Xeneral ye l'órganu que, so la conducción del [[Secretariu Xeneral]], executa los mandatos que-y confieren los órganos de la unión y exerz la so representación por delegación espresa de los mesmos. Tien la so sede permanente en [[Quitu]], [[Ecuador]]. El Secretariu tien de sofitar les demás instancies, nel cumplimientu de les sos funciones, al empar que propón iniciatives y efeutuar el siguimientu a les directrices d'estos órganos, amás de preparar les diverses xuntes, informes y nuevos proyeutos d'integración de la institución. El Secretariu encárgase, amás, de coordinar con otres entidaes d'integración y cooperación d'América Llatina y el Caribe pal desenvolvimientu de les actividaes que-y encamienten los demás órganos.<ref name="constitucion" /> El Secretariu Xeneral va ser designáu pol Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu a propuesta del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores, por un periodu de dos años, anovable per una sola vegada. El Secretariu Xeneral nun va poder ser asocedíu por una persona de la mesma nacionalidá. === El Parllamentu Suramericanu === {{AP|Parllamentu Suramericanu}} [[Ficheru:Cochabamba_1.JPG|thumb|right|230px|[[Cochabamba]], sede del Parllamentu Suramericanu.]] El '''Parllamentu Suramericanu''' ye la instancia deliberadora onde representantes de los dolce países miembros de la Unión de Naciones Suramericanes axúntense y tien la so sede na llocalidá de [[Cochabamba]], que foi presentada ante tola rexón col fin de da-y una personería xurídica y estabilidá institucional, convirtiendo asina a Bolivia como país sede de toos estos alcuentros internacionales. === Sede de Unasur === {{AP|Edificiu Néstor Kirchner}} L'edificiu de la sede permanente de la Unión de Naciones Suramericanes (Unasur) allugar a 14 quilómetros al norte de la ciudá de [[Quitu]], nel complexu [[Ciudá Metá del Mundu]]. Lleva'l nome del fináu ex-presidente d'[[Arxentina]] y el primeru n'asumir la [[Secretaría Xeneral de UNASUR]], [[Néstor Kirchner]] (1950-2010). Foi inauguráu'l [[5 d'avientu]] de [[2014]]. El modernu edificiu significó una inversión de más de [[US$]] 38 millones de dólares,<ref name=see_unasur_noticies_24>[http://www.noticias24.com/internacionales/noticia/93625/envolubrada-en-mitu-ritu-y-escultura-la-nueva-sede-de-unasur-remembra-la llibertá Envuelta en mitu, ritu y escultura, la nueva sede de Unasur remembra la llibertá] Noticies 24.</ref> como una contribución del Gobiernu d'Ecuador. Cuenta con una área de 20 mil metros cuadraos y cinco plantes:<ref name=see_unasur_noticies_24 /> # Trés altes pa los niveles operativos, executivos y de direutoriu con oficines pa cada delegación. # Dos plantes inferiores y una oficina pal Secretariu Xeneral del ente. Nos dos primeres plantes hai una sala de convenciones, un salón principal de presidentes, sales de prensa, traducción simultánea, proyeiciones, auditoriu, cafetería, restorán, una proyeición aterrazada especial pa ver la ciudá y una sablera esterior con una área de más de 14.000 metros cuadraos d'espacios verdes, estacionamiento de 190 puestos y un espeyu d'agua integráu a los xardinos. Les instalaciones van poder sirvir pa xuntes de la Comunidá d'Estaos Llatinoamericanos y del Caribe (CELAC) y demás foros d'integración de la rexón. L'edificiu foi desafíu arquiteutónicu, teunolóxicu y creativu, únicu nel so tipu. La so forma paez una escultura elevada sobre un tueru principal de 1.500 metros cuadraos, sobre'l cual asiéntanse dos grandes brazos, que s'estienden a les bandes del edificiu principal. Trátase de l'armadura de mayor [[voláu]] en [[Suramérica]] (50 metros ensin sofitos), col enfotu de ser un modelu de teunoloxía, emburrie y creatividá. L'edificiu foi diseñáu colos siguientes criterios calidá y eficiencia: # So consumu enerxéticu, yá que cunta con celdes fotoeléctriques de Paneles Solares na llosa cimera, que dexen xenerar un gran porcentaxe de la so demanda enerxética. # So nivel de consumos d'agua # Reutilización d'agües residuales # Materiales de construcción acreditaos, criterios de baxu consumu enerxéticu,, tecnológicamente va tar forníu colos más modernos sistemes de comunicación y respaldu de datos, y certificación internacional medioambiental. === Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu === {{AP|Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu}} El '''Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu''' (COSIPLAN) ye un organismu de la '''Unasur''' que promueve la construcción de redes d'[[infraestructura]], tresportes y telecomunicaciones, atendiendo a criterios de desenvolvimientu social y económicu sostenible y acutando l'equilibriu de los [[ecosistema|ecosistemes]]. Ente los sos llogros mientres l'exerciciu de la Presidencia Pro tempore a cargu del Ecuador ta l'aprobación de los sos estatutos el 18 de xunu de 2010.<ref>http://www.rtu.com.ec/internacionales/10026-siete-consejo-de-unasur-pa-la-integracion-</ref> N'abril de 2010, el COSIPLAN ellaboró un Plan d'Aición qu'ente otres coses impulsa “la construcción d'una visión suramericana estratéxica ya integral de la infraestructura rexonal que tira al equilibriu y cohesión territorial, como asina tamién el desenvolvimientu humanu n'harmonía cola naturaleza”.<ref>http://www.fobomade.org.bo/art-1079</ref> === Conseyu Suramericanu d'Educación, Cultura, Ciencia, Teunoloxía ya Innovación === {{AP|Conseyu Suramericanu d'Educación, Cultura, Ciencia, Teunoloxía ya Innovación}} El '''Conseyu Suramericanu d'Educación, Cultura, Ciencia, Teunoloxía ya Innovación''' (COSECCTI) ye una instancia política de la '''Unasur''', que busca alcordar y promover polítiques y proyeutos comunes, dende les árees d'educación, cultura, ciencia, teunoloxía ya innovación; pa fortalecer el proyeutu integrador y de desenvolvimientu de la rexón.<ref name="9b670765">http://www.elciudadano.gob.ec/index.php?option=com_content&view=article&id=18909:conseyu-de-educacion-cultura-ciencia-tecnologia-y-innovacion-promueve-la-integracion-y-desenvolvimientu-rexonal&catid=1:archivu</ref> Foi creáu na III Xunta Ordinaria de la Unasur celebrada en [[Quitu]], el 10 d'agostu de [[2009]], fecha na qu'Ecuador asumió la Presidencia Pro tempore, pol ralu d'un añu.<ref name="9b670765" /> La coordinación del Conseyu ta presidida pola Secretaría Nacional de Planificación y Desenvolvimientu (SENPLADES) d'Ecuador, quien, a pidimientu del Ministeriu de Rellaciones Esteriores Comerciu ya Integración del gobiernu ecuatorianu, ye l'organismu encargáu d'ellaborar una propuesta d'estatutu y un plan d'aición.<ref>http://www.pptunasur.com/conteníos.php?menu=3&submenu1=15&idiom=1</ref> === Conseyu Eleutoral de la UNASUR === {{AP|Conseyu Eleutoral de la UNASUR}} El '''Conseyu Eleutoral de la UNASUR''' ye un conseyu ministerial constituyíu por '''Unasur'''. Foi creáu por decisión del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores el 24 d'agostu de 2011 en [[Buenos Aires]].<ref name="28423b8d">http://www.diariounasur.com/nota.asp?Id=272</ref> Ta conformáu poles máximes autoridaes de los organismos eleutorales de los dolce Estaos Miembros.<ref name="28423b8d" /> Ente les sos funciones ye la d'actuar como observador de los eventos eleutorales de los países miembros de la unión suramericana.<ref>http://www.elmercurio.com.ec/326559-observadores-del conseyu eleutoral-de-unasur-estrenar en-venezuela.html</ref> La primer misión del Conseyu Eleutoral, foi reparar les eleiciones presidenciales en [[Venezuela]], el 7 d'ochobre del [[2012]].<ref>http://www.elcomercio.com/politica/Creacion-Conseyu-Eleutoral-Suramericanu-Unasur_0_716928351.html</ref> == Polítiques == [[Ficheru:Presidentes unasur.jpg|thumb|250px|[[Conseyu de Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur|El Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu]] mientres la xunta que dio orixe a Unasur.]] * La Unión de Naciones Suramericanes empezó los sos planes d'integración cola construcción de la [[Carretera Interoceánica]], que va xunir el [[Perú]] col [[Brasil]] pasando por [[Bolivia]], otorgándo-y a [[Brasil]] una salida al [[océanu Pacíficu]] y a [[Perú]], una salida al [[océanu Atlánticu]]. La construcción empezó en setiembre de [[2005]], financiada nun 60% por [[Brasil]] y nun 40% por [[Perú]],<ref name="carretera">{{Cita web |url=http://www.andina.com.pe/Espanol/Noticia.aspx?id=Sxy2MuxzeY0= |títulu=MTC va siguir alantre cola carretera Interoceánica Sur |obra=Andina |fechaaccesu=27 de mayu de 2011}}</ref> foi terminada n'avientu de 2010.<ref>{{Cita web |añu=2010 |url=http://www.rpp.com.pe/2010-12-22-presidente-garcia-inauguro-ultimo-tramu-de-la carretera-interoceanica-noticia_321189.html |títulu=Presidente inaugura últimu tramu de interoceánica |editor=RPP |fechaaccesu=29 d'avientu de 2010}}</ref> * Siguió-y a ésta, el [[Aniellu Enerxéticu Suramericanu]], por que [[Arxentina]], [[Brasil]], [[Chile]], [[Paraguái]] y [[Uruguái]] sían abastecíos de gas peruano: el [[gas de Camisea]], con gasoductos y tresporte en barco cisterna. La so propuesta yá foi ratificada y esperábase el so entamu nel [[2006]], pero por cuenta de la poca utilidá a los países esportadores y a problemes políticos colos países arreyaos, el proyeutu conxelóse enagora.<ref name="aníu">{{Cita web |url=http://www.lanacion.cl/prontus_noticias/site/artic/20051108/pags/20051108211044.html |títulu=L'Aniellu Enerxéticu |añu=2005 |obra=Cooperativa |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2005 }}</ref> * El [[Gasoductu Binacional]], un proyeutu enerxéticu d'integración ente [[Colombia]] y [[Venezuela]], foi empecipiáu'l día [[8 de xunetu]] de [[2006]], va durar 24 meses y ta al cargu de les empreses petroleres estatales [[PDVSA]] de Venezuela y [[Ecopetrol]] de Colombia. El costo de construcción ye de 300 millones de dólares d'Estaos Xuníos.<ref name="gasoductu">[http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_5085000/5085700.stm Xuníos pol Gas]</ref> * Tamién s'inclúi'l Poliducto Binacional, que va estendese nun futuru cercanu pa dexar a [[Venezuela]] esportar petroleu al [[Alloñáu Oriente]] al traviés de la mariña pacífica de [[Colombia]].<ref name="oleoductu">{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/elpporint/20051124elpepuint_8/Tes |títulu=Colombia y Venezuela van construyir un gasoductu y un oleoductu |añu=2006 |obra=El Pais (España) |fechaaccesu=16 de xunu de 2006 }}</ref> * Cola [[Guayana Francesa]] y [[Surinam]] como única esceición, tol restu de [[Suramérica]] pue ser visitáu por cualesquier suramericanu por hasta 90 díes con solo presentar el so documentu nacional d'identidá.<ref>[http://edant.clarin.com/diario/2008/06/28/elmundo/i-01703744.htm Yá nun se va riquir pasaporte pa viaxar per Suramérica] [[Diariu Clarín]], 28 xunu de 2008</ref> === Social === Primeramente [[Mercosur]], [[Bolivia]] y [[Chile]] establecieron que tol so territoriu constitúi un ''Área de Llibre Residencia con derechu a trabayar'' pa tolos sos ciudadanos, ensin otru requisitu qu'acredita la nacionalidá y nun tener antecedentes penales. Esta área foi establecida nel Cume de Presidentes de Brasilia, por aciu el [[Alcuerdu sobre Residencia pa Nacionales de los Estaos Parte del Mercosur, Bolivia y Chile]] robláu'l 6 d'avientu de [[2002]]. Pal 2010 xuntárense a la mesma Ecuador, Perú y darréu al siguiente añu 2012 Colombia. Magar la Área de Llibre Residencia y Trabayu nun s'asimila dafechu a la llibre circulación de persones (onde nun se riquir tramitación migratoria dalguna), los seis países dieron una reblagada alantre y establecíu espresamente la so voluntá d'algamar la plena llibertá de circulación de les persones en tol territoriu. Mientres el cume realizáu en [[San Miguel de Tucumán]], los mandatarios de los distintos países, propunxeron la llibre circulación de persones dientro de tol subcontinente suramericanu, ensin necesidá de pasaporte, non solo a ciudadanos integrantes del bloque.<ref>[https://archive.is/20120703134720/www.telam.com.ar/vernota.php?tipu=N&dis=1&sec=1&idPub=109737&id=235828&idnota=235828 Axencia de noticies Telam]</ref> Dende les regularizaciones faltantes pa l'aplicación del mesmu, dende mediaos d'agostu de 2013 esiste'l tránsitu y residencia llibre pa suramericanos de 10 países ([[Arxentina]], [[Bolivia]], [[Brasil]], [[Chile]], [[Colombia]], [[Ecuador]], [[Paraguái]], [[Perú]], [[Uruguái]] y [[Venezuela]]), que solo cola so cédula d'identidá y ensin restricciones de circulación, pueden viaxar pola rexón hasta por 90 díes pa darréu solicitar una residencia temporal de dos años y depués conceder una definitiva. El siguiente pasu que se topa en trámite ye l'aplicación d'una ciudadanía suramericana y la definitiva llibre circulación de persones, integración a la mesma de forma completa de [[Guyana]] y [[Surinam]] y a otros países fora de la rexón, principalmente llatinoamericanos como [[Panamá]] y [[Méxicu]] qu'empezaron lliberando les sos fronteres en cierta midida. === Educación === La finalidá de Unasur nel sistema educativu ye la unificación del sistema de acreditación y control calidable del sistema universitariu, primariu y secundariu. Según un sistema únicu d'evaluación y malla curricular, con eso completar la convalidación de títulos profesionales y el llibre trabayu en cualquier país de la rexón. Como una de les prioridaes pa la presidencia [[Paraguái]]a de la unión, ta l'establecimientu de la [[Universidá del Sur]].<ref>[http://www.estrategiaynegocios.net/2011/11/01/avanza-proyeutu-pa-crear-universidá-de-la-unasur/] [[Estratexa y negocios]], 1 Payares de 2011</ref> === Defensa === {{AP|Conseyu de Defensa Suramericanu}} El Conseyu de Defensa Suramericanu (CDS) foi propuestu por [[Venezuela]] y [[Brasil]] pa sirvir como un mecanismu pa la Seguridá Rexonal, promoviendo la cooperación militar y la defensa rexonal. Dende l'empiezu, [[Brasil]], [[Arxentina]], [[Colombia]] y [[Chile]], los países que propuieron el conseyu, tomaron el lideralgu del proyeutu, dexando claro que nun se trataba de crear una organización de les carauterístiques tan complexes como la [[OTAN]], establecida mientres la [[Guerra Fría]], sinón un alcuerdu de cooperación en seguridá rexonal, espandiendo la cooperación multillateral, promoviendo les midíes d'enfotu según les de construyir seguridá, llucha contra'l contrabandu de drogues, pesca illegal, mayor control del mar territorial de los países miembros, al empar qu'incentivar l'intercambiu industrial de defensa, con equipos y teunoloxía ente los países de la rexón. [[Colombia]] primeramente, nun quixo tomar parte por cuenta de los sos fuertes llazos militares colos [[Estaos Xuníos]] al traviés del [[Plan Colombia]]. Sicasí, dempués de revaluar la situación, Colombia optó por formar parte del Conseyu'l 20 de xunetu de 2008. Poco dempués de la firma del presidente de [[Colombia]], la presidenta de [[Chile]], [[Michelle Bachelet]], designó un grupu de trabayu pa investigar y ellaborar un plan pal nuevu conseyu. D'últimes el [[10 de marzu]] de 2009, los 12 países miembros celebraron, en [[Chile]], la primer xunta del conseyu. === Investigación === Axuntáu na ciudá de [[Lima]], [[Perú]], el [[11 de payares]] de [[2011]], el [[Conseyu de Defensa Suramericanu]] punxo en marcha la creación de l'[[Axencia Espacial Suramericana]] y tamién el primer pasu na investigación [[aeronáutica]] col proyeutu de diseñu d'un [[avión caza]] d'entrenamientu y otru non tripuláu, pa fornir a los países miembros, que van poder construyir partes de los equipos en cada país. == Xeografía == {{AP|Xeografía d'América del Sur}} {| class="infobox" style="font-size:90%; text-align:left; width="5%" |- ! style="line-height: 2em;" | Récores&nbsp;mundiales&nbsp;de&nbsp;la xeografía&nbsp;suramericana |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Miscanti Lagoon near San Pedro de Atacama Chile Luca Galuzzi 2006.jpg|170px]]<br />'''Llugar más grebu''': [[Desiertu d'Atacama]]<ref>{{Cita web |url=http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,2250165,00.html |títulu=A arrayadura de sol, bona ye l'agua |añu=2006 |obra=[[Deutsche Welle]] 27 de payares de 2006 |fechaaccesu=18 de xunetu de 2007}}</ref> < 15 mm/añu, Chile. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Map of Darién Gap-es.svg|170px]]<br />'''Mayor pluviosidá''': [[Rexón del Darién|Darién]],<ref>{{Cita web |url=http://www.eoearth.org/article/Choc%C3%B3-Dari%C3%A9n_moist_forests |títulu=Topeto Darien moist forest |añu=2007 |obra=Encyclopedia of the earth 3 d'abril de 2007 |fechaaccesu=31 de mayu de 2007 |idioma=inglés}}</ref> Colombia y Panamá. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Mouths of amazon geocover 1990.png|170px]]<br />'''Ríu más llargu''': [[Ríu Amazones|Amazones]]<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/science/newsid_6759000/6759433.stm |títulu=El ríu Amazones ye "el más llargu" |añu=2007 |obra=BBC 16 de xunu de 2007 |fechaaccesu=18 de xunetu de 2007}}</ref> 6788 km, Perú, Colombia y Brasil. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Ojos del Salado summit.jpg|170px]]<br />'''Volcán más altu''': [[Nevado Ojos del Salado]]<ref>http://desnivel.com/alpinismo/ojo-del-saláu-el-volcan-mas-alto-del mundu</ref> 6.893 [[Nivel del mar|msnm]], Arxentina y Chile. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:River Plate.jpg|170px]]<br />'''Ríu más anchu''': [[Ríu de la Plata]],<ref>{{Cita web |url=http://www.clavenoticias.com.ar/spip.php?article1274 |títulu=El Ríu de la Plata, cada vez más contamináu |añu=2008 |obra=clavenoticias.com |fechaaccesu=1 de setiembre de 2008}}</ref> 220 km², Arxentina y Uruguái. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Lake Titicaca on the Andes from Bolivia.jpg|170px]]<br />'''Llagu navegable más altu''': [[Titicaca]],<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/photo_galleries/newsid_6119000/6119600.stm |títulu=Los inques vuelven navegar |obra=BBC 05.11.2006 |fechaaccesu=25 de xunetu de 2008}}</ref> 3.800 msnm, Perú y Bolivia. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:SaltoAngel1.jpg|170px]]<br />'''Tabayón más altu''': [[Salto Ángel]],<ref>{{Cita web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/24481/Angel-Falls |títulu=Angel Falls |añu=2008 |obra=Encyclopædía Britannica |fechaaccesu=1 de setiembre de 2008 |idioma=inglés}}</ref> 979 m, Venezuela.&#8239;^* |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Piles of Salt Salar de Uyuni Bolivia Luca Galuzzi 2006 a.jpg|170px]]<br />'''Salar más estensu''': [[Salar de Uyuni]],<ref>{{Cita web |url=http://sitiosturisticos.com/el-estensu-salar-de-uyuni/ |títulu=L'estensu Salar de Uyuni |fechaaccesu=1 de setiembre de 2011}}</ref> 12&nbsp;000 km², Bolivia. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Chocomap.jpg|170px]]<br />'''Mayor biodiversidá''': [[Topetó bioxeográficu]],<ref>{{Cita web |url=http://www.utchvirtual.net/centroafro/documentos/topeto_bioxeografico.pdf |títulu=Topetó bioxeográficu |añu=2002 |obra=Universidá Teunolóxica del Topetó |fechaaccesu=1 de setiembre de 2008}}</ref> Colombia, Ecuador, Perú y Panamá. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Amazon rainforest.jpg|170px]]<br />'''Selva más estensa''': [[Amazonia]].<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_3609000/3609935.stm |títulu=Amazones: más deforestación |obra=BBC 08.04.2004 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2008}}</ref> |- | style="font-size: 90%; line-height: 2em;" | '''Notes''': '''''*''''' Forma parte de los [[tepuy]]es, ''les estructures remanecíes más antigües del mundu'',<ref>{{Cita web |url=http://www.infoaqui.com/turismu/canaima.asp?city=1&tip=geografia |títulu=Canaima |añu=2006 |obra=Infoaquí |fechaaccesu=30 d'agostu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070826051903/http://www.infoaqui.com/turismu/canaima.asp?city=1&tip=geografia |fechaarchivu=26 d'agostu de 2007 }}</ref> [[Guayana]]. |} El territoriu de la UNASUR tien una superficie de 17.819.100 km². Les sos mariñes tienen un llargor de 34&nbsp;500 km (25&nbsp;432 km les de la masa continental). === Xeoloxía y relieve === Topográficamente, la UNASUR estremar en tres seiciones: el cordal, les tierres baxes del interior, y l'escudu continental.<ref name="TCEE">{{Cita web |url=http://www.infoplease.com/ce6/world/A0861195.html |títulu=South America: Topography and Geology |añu=2007 |obra=Columbia Electronic Encyclopedia |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008 |idioma=inglés}}</ref> La [[cordal de los Andes]] destacar por ser la cadena montascosa más llarga y moza del mundu, según la más alta dempués de los [[Himalaya|Himalayes]]. Naciendo nes fondures oceániques, irguir dende'l sur de [[Isla Grande de Tierra del Fueu|Tierra del Fueu]] siguiendo un trazu paralelu a la mariña del Pacíficu, pa diversificase nel norte, abrir en dos brazos, unu escontra l'istmu de Panamá y otru bordiando la mariña caribeña. L'orixe del cordal ye la resultancia de la subducción de la [[placa de Naza]] so la [[placa Suramericana|placa suramericana]] a una velocidá cercana a los 9 cm/añu. Pasa per Arxentina, Chile, Bolivia, Perú, Ecuador, Colombia y Venezuela. Dellos de los sos picos más altos superen los 6000msnm, como'l [[Aconcagua]] (6962 msnm), el [[Nevado Ojos del Salado]] (6893 msnm), el [[Neváu Huascarán]] (6768 msnm), el [[Neváu Sajama]] (6542 msnm) o'l [[Volcán Chimborazo]] (6310 msnm). Sicasí, en Colombia, l'otru estremu del subcontinente, entá ye posible rexistrar altores mayores a los 5300 msnm na [[parque nacional natural El Cocuy|Sierra Nevada del Cocuy]], o nel [[Neváu del Ruiz]]. A lo llargo del so percorríu, ramificar en diversos ramales o cordales que zarren valles como la [[Depresión entemedia]] y el [[Valle del Cauca]], en Colombia, y altiplanos como'l [[Pandu del Collao|Altiplanu andín]], un pandu d'aprosimao 3000 msnm que cubre una rexón seca ente Bolivia, Perú, Arxentina y Chile. Los países allugaos nel llamáu "[[Petrina de Fueu del Pacíficu]]" presenten unu de los mayores niveles de [[sismicidad]] y [[vulcanismu]] del mundu, fenómenos rellacionaos ente sigo, y efeutos secundarios de la subducción de la Placa de Naza so la placa Continental. [[Chile]] tien la mayor cadena de volcanes del mundu dempués d'Indonesia, con unos 2000 volcanes identificaos, 500 potencialmente activos, y delles erupciones recién<ref>[[Volcanes de Chile]]</ref> Les tierres baxes suélense clasificar en tres sistemes:<ref>{{Cita web |url=http://www.lateinamerika-studien.at/content/natur/naturesp/natur-192.html |títulu=Espacio naturales de Llatinoamérica |añu=2005 |obra=Institut für Geographie der Universität Innsbruck |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008}}</ref> los [[Llanos|llanos del Orinoco]], la [[selva Amazónica|enllanada del Amazones]] y la [[enllanada Chacopampeana]] o de la Plata, formaes pola [[sedimentación]] producida pelos ríos que les traviesen y el depósitu de partícules producíes pola [[Erosión y sedimentación eólica|erosión eólica]]. Atópense amás, pequeñes llanures costeres a lo llargo del océanu Pacíficu en Colombia, Ecuador y Perú y sobre l'Atlánticu en Guyana, Surinam, Guayana Francesa y Brasil. La mayor depresión del subcontinente atopar a 105&nbsp;m sol nivel del mar na [[Llaguna del Carbón (Santa Cruz)|Llaguna del Carbón]], Arxentina. L'escudu continental dixebrar en tres seiciones desiguales:<ref>{{Cita web |url=http://www.lateinamerika-studien.at/content/natur/naturesp/natur-815.html |títulu=Espacio naturales de Llatinoamérica |añu=2005 |obra=Institut für Geographie der Universität Innsbruck |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008}}</ref> el [[macizu de Brasilia]], el [[guayana|macizu Guayanés]], y el [[macizu Patagónico]], los dos primeros ente los más antiguos del planeta. La durez de les roques cristalines que los conformen, otorgar gran estabilidá y ye la razón de que nun se produzan terremotos na enormes rexones qu'ocupen, según los puntos de contautu ente estes (les rexones sedimentaries de l'[[Selva Amazónica|Amazonia]] y l'enllanada chaco-pampeana). El Macizu de Brasilia ocupa l'este, centru y sur de Brasil, gran parte d'Uruguái, l'este de Paraguái y el nordés d'Arxentina. El macizu Guayanés entiende gran parte de Guyana, Surinam y la Guayana Francesa; el sur de Venezuela, una parte del norte de Brasil y del oriente colombianu. El Macizu Patagónico toma casi tola [[Patagonia]] arxentina y l'estremu sur de la parte chilena. Tamién s'atopen otros sistemes orográficos importantes remocicaos pol plegamientu andín, esvalixaos ente les rexones llanes del subcontinente, como les sierres [[Sierra de la Macarena|Macarena]] y [[Sierra de Chiribiquete|Chiribiquete]] en Colombia, la [[serranía de Santiago]] en Bolivia, y les [[sierres Pampeanas]], [[Sierres de Ventania|Ventania]] y [[Sistema de Tandilia|Tandilia]] n'Arxentina. Nel [[zócalo continental]] d'América del Sur tán asitiaes delles islles, siendo les mayores [[Islla Grande de Tierra del Fueu|Tierra del Fueu]] (Arxentina y Chile), [[Marajó]] (Brasil), la [[Islla Grande de Chiloé]] (Chile), les [[islles Malvines]] (Arxentina, territoriu en disputa con Reinu Únicu), [[islla Trinidá|Trinidá]] (Trinidá y Tobagu), [[Islla Puná|Puná]] (Ecuador) y [[Islla de Margarita|islla Margarita]] (Venezuela). El sur del continente amuesa la so carauterística ex-glaciar colos numberosos fiordos ya islles nel sur de Chile. Hai dellos grupos d'islles fora del zócalo continental, pero próximes a les mariñes suramericanes: les [[Islles Galápagos]] (Ecuador), la [[Islla de Pascua]] (Chile), [[Islla d'Aves]] (Venezuela), [[Islla Sala y Gómez]] (Chile), [[Islla de Malpelo|Malpelo]], [[Islla Gorgona|Gorgona]] (Colombia), y los archipiélagos de les [[Islles Xeorxa del Sur|Xeorxa del Sur]] y les [[Islles Sándwich del Sur|Sándwich del Sur]] (Arxentina, territoriu en disputa con Reinu Únicu). === Clima === Na UNASUR alluguen una gran variedá de climes: el mugor templao de la [[Selva Amazónica]], el fríu seco de la [[Patagonia]], la aridez del [[Desiertu d'Atacama]], los vientos de la [[Isla Grande de Tierra del Fueu|Tierra del Fueu]]. La esplicación mora en: * L'amplitú de [[llatitú]]es qu'ocupa'l continente. La mayor parte del subcontinente atópase dientro de les zones tropicales, el [[Ecuador terrestre]] travesar por partir norte, el [[trópicu de Capricorniu]] pasa cerca de la so llatitú media. Per debaxo d'este predomina'l [[clima templáu]] n'Uruguái, el centru d'Arxentina, el sur de Brasil y nel sur de Chile, y el [[clima mediterraneu]] nel centru de Chile. Finalmente na Patagonia atópense climes fríos ([[Clima oceánicu|oceánicu]] na zona cordillerana y la zona occidental, y secu na zona oriental). L'estremu sur enfusa na zona subantártica. * La diferencia de temperatures ente los océanus colindantes. Xeneralmente'l llau atlánticu ye más templáu y el pacíficu ye más fríu pola presencia de la [[corriente de Humboldt]], procedente del [[océanu Antárticu|antárticu]]. * La presencia de los Andes, que presenta grandes diferencies térmiques según l'[[altitú]] (cuenta con xelos eternos inclusive na zona ecuatorial), y qu'actúa como [[biombu climáticu]]. Na rexón [[occidente|occidental]], ente Andar y el [[océanu Pacíficu]], atópense les zones más húmedes del planeta: [[Topetó bioxeográficu|El Topetó]] (Colombia, Ecuador, Perú, Panamá), tamién les más seques del globu, nel [[Desiertu d'Atacama]] (Chile) y el [[Desiertu de Sechura]] (Perú), qu'en delles árees nun tien rexistros de precipitaciones dende hai más de 100 años. === Hidrografía === [[Ficheru:Cuenca Amazonas.png|thumb|right|130px|Cuenca del [[ríu Amazones]].]] [[Ficheru:Cuenca Orinoco.png|thumb|right|130px|Cuenca del [[ríu Orinoco]].]] [[Ficheru:Cuenca Paraná.png|thumb|right|130px|Cuenca del [[ríu Paraná]].]] El 26% de l'[[agua]] duce de la [[Tierra]] atópase na Unión de Naciones Suramericanes, onde destaquen pol so enorme estensión les cuenques de los ríos [[Ríu Amazones|Amazones]] (la mayor del planeta), [[Ríu Orinoco|Orinoco]] y [[Ríu Paraná|Paraná]]. Por cuenta de la presencia paralela al océanu Pacíficu del cordal de los Andes, los ríos de mayor calce y cuenca son aquellos qu'arramen les sos agües nel océanu Atlánticu. Pola so estructura xeolóxica, presenta dos grandes tipos de ríos: * Los que desagüen nel [[océanu Atlánticu]], que son llargos, caudalosos y enchentes. * Los que desagüen nel océanu Pacíficu. que son curtios y enchentes, por cuenta de qu'en el so percorríu dende'l cordal de los Andes hasta l'[[océanu]] tienen de salvar un gran desnivel. Interesante resulta la semeyanza ente los [[ríu|ríos]] que desagüen nel océanu Pacíficu y los que lo faen nel [[mar Caribe]], polos sos [[caudal (fluyíu)|caudales]] y [[Riega (hidrografía)|riegues]]. Tamién se destacar el [[acuíferu Guaraní]], como'l más grande del mundu, capaz d'abastecer a la población mundial por 200 años. Ésti ye compartíu per Arxentina, Brasil, Paraguái y Uruguái. Nos [[Andes Patagónicos]] atópase'l [[Campos de Xelu Norte|Campu de Xelu Patagónico Norte]] y el [[Campu de Xelu Patagónico Sur]], esti postreru ye la tercera mayor extensión glaciar nel mundu dempués de [[L'Antártida]] y [[Groenlandia]]. El [[llagu de Maracaibo]] en Venezuela ye'l más grande del subcontinente con 13&nbsp;000&nbsp;km². Los ríos más llargos nel espaciu de la UNASUR son los siguientes (con esclusión de los afluentes): * [[Ríu Amazones]]: 6992 km * [[Ríu Paraná]]: 4880 km * [[Río San Francisco (Brasil)|Río San Francisco]]: 2830 km * [[Ríu Orinoco]]: 2140 km * [[Ríu Uruguái]]: 1838 km * [[Ríu Paraíba do Sul]]: 1137 km === Vexetación === Les plantes crecen con profusíon nel terrén fértil. América del Sur ye'l llar de la araucaria (dos especies), l'árbol del cauchu y la pataca. Otres munches plantes doméstiques comunes son d'orixe suramericanu. La UNASUR abarca gran variedá de rexones bioxeográfiques, la mayor estensión de selves y montes lluviosos del mundu, por cuenta de que dos terceres partes de la so superficie topar ente los trópicos. Algama'l so máximu anchor cerca del ecuador, onde reina la [[Selva amazónica]] o Amazonia nos territorios d'Ecuador, Bolivia, Perú, Colombia, Venezuela, Brasil y Guyana.<br /> Nos banzaos mariniegos de les rexones de baxa llatitú crecen mangles. Nes llanures del Amazones, asitiada nes cercaníes del Ecuador, el calor intenso y les agües bayuroses dan llugar a la selva, o [[Selva|bosque húmedu tropical]]. Les selves del Amazones son les más estenses del mundu. Les sabanes presentar nel [[Mato Grosso]], los Llanos de Colombia y Venezuela. El desiertu casi absolutu, el más grebu del mundu presentar n'[[Desiertu d'Atacama|Atacama]], mariña del Pacíficu ente los 21 y 27 graos de llatitú. Sobre la [[cordal de los Andes]] la vexetación va variando según l'[[altitú]] y la [[llatitú]], predominando la vexetación de [[pandorial (ecosistema)|pandorial]] sobre los 3.000&nbsp;m d'altitú nes baxes llatitúes, como nel altiplanu. A partir del paralelu 35 aprox. la fastera occidental ta cubierta de montes templaos. Al sur del paralelu 39 dambes fasteres presenten tupios montes templaos y subantárticos. La zona templada inclúi les pampes, onde predominen les gramínees; carbes y monte esclerófilo nel centru norte de Chile, a partir del centro sur de Chile predominen los montes templaos. {{VT|Puntos estremos d'América del Sur}} === Fauna === La UNASUR tien la fauna y flora más variaes del mundu. Namái na cuenca del Amazones, hai más de 44&nbsp;000 clases de plantes distintes, 2500 tipos de peces fluviales y 1500 especies d'aves. Na selva tropical hai grandes arañes comedores d'aves y mamíferos como los armadíos, xaguares y galbaniegos. Nos ríos hai [[manatí]]es, [[delfin]]es d'agua duce, siluros xigantes y anguiles. Queden entá por identificar y estudiar munchos de los miles d'inseutos forestales esistentes. Los Andes son el llar de l'alpaca y la vicuña, parientes llonxanos del camellu. La so llana ye bien preciada, al igual que la de la chinchilla de monte, un animal paecíu al coneyu. El ñandú, vive na pradería de les pampes. Nes rexones más fríes del estremu sur hai pingüinos y foques. Frente a la mariña del Ecuador, les islles Galápagos cuntes con formes de vida espectaculares como la famosa tortúa xigante. A empiezos del sieglu <small>XXI</small> munchos hábitats y especies tán amenaciaos n'América del Sur. A midida que escláriense los montes tropicales pa crear mines, carreteres y tierres de cultivu, sumen los hábitats naturales de munchos animales, faciendo imposible la so sobrevivencia. Tán perdiéndose plantes de valor incalculable, una y bones los científicos apenes empezaron a afayar les sustances melecinales que contienen. == Economía == {{AP|Economía d'América del Sur}} [[Ficheru:Banco del Sur.jpg|thumb|200px|right|[[Néstor Kirchner]], [[Cristina Fernández]], [[Luiz Inacio Lula Da Silva]], [[Rafael Correa]], [[Evo Morales]], [[Hugo Chávez]], [[Nicanor Duarte]] roblando l'Acta Fundacional del [[Bancu del Sur]], na [[Casa Rosada]].]] [[Ficheru:Ponteorinoco2006.jpg|thumb|200px|El presidente Lula de Brasil, y el presidente Chávez de Venezuela, inauguren la [[Ponte Orinoquia]].]] La economía suramericana, nes últimes décades, tresformóse d'economíes atrasaes a mercaos totalmente competitivos y eficientes.{{ensin referencies}} Si daqué ta caracterizando a la economía de la UNASUR nos últimos años, ye la so crecedera escomanada y la so alta competitividá, liderando les ganancies mundiales xunto a [[República Popular China|China]] ya [[India]].<ref>http://finanzas.iprofesional.com/notes/118489-Por-qu-Amrica-llatina-est-contribuyendo-a la crecedera global</ref> Esta situación económica, ta marcada por unes polítiques que favorecen a l'apertura de mercáu, dirixíes a la esplotación de recursos naturales, industrialización y un destín bien curiosu pa los inversores. Magar tou ello, la situación ta marcada por inmenses diferencies rexonales y por una irregularidá na distribución de la renta que destaca a nivel mundial, anque ye reconocida por ser una de les rexones del mundu onde la probeza y la desigualdá amenorgar más enérxicamente nes últimes décades.<ref>http://internacional.elpais.com/internacional/2015/01/30/actualidad/1422643328_842941.html</ref> Hai rexones con una industrialización bien elevada, onde se mueven los principales fluxos económicos, mientres hai sectores onde apenes hai industries. La mayor parte de les posesiones concentrar en manes d'una minoría de la población, ente que millones d'individuos esperimenten distintos niveles de privaciones llegando, en casos estremaos, a la probeza absoluta.{{ensin referencies}} Sicasí, hai que destacar, que la probeza n'América del Sur amenorgóse d'una manera sorprendente, especialmente nos países del [[Conu sur]] y del norte d'América del Sur.<ref>http://www.bancomundial.org/temas/globalizacion/cuestiones2.htm</ref>Anguaño, gracies al desenvolvimientu de munches naciones d'América del Sur, dexó que'l mundu, ponga los sos güeyos en dellos gobiernos, inclusive formando parte de bloques económicos como los países [[BRIC]]. Anque esa realidá sía común a tol coleutivu suramericanu, los países del llamáu [[Conu Sur]] (Arxentina, sur de Brasil, Chile, y Uruguái) presenten datos socioeconómicos más positivos y tases elevaes d'[[Índiz de desenvolvimientu humanu|IDH]].<ref>http://www.datosmacro.com/idh</ref> Al igual que los países del [[Conu sur]], los países del norte d'América del Sur ([[Colombia]], [[Ecuador]] y [[Venezuela]]) tamién presenten datos socioeconómicos más positivos, yá que ye una rexón bastante desenvuelta y en constante modernización.{{ensin referencies}} El so área industrial, ye la exa [[Caraques]]-[[Bogotá]], entá ye más tienen de mancomún una de les fronteres comercialmente más actives, principalmente ente les Ciudaes de [[Cúcuta]], [[Colombia]] y [[San Cristóbal (Venezuela)|San Cristóbal]], [[Venezuela]] per otru llau la ventaya de tener un importante comerciu cola zona del Caribe y l'[[Océanu Atlánticu]], gracies a puertos como [[Barranquilla]], [[Santa Marta (Colombia)|Santa Marta]] y [[Cartagena de Indias]] en [[Colombia]] y [[Puerto Cabello]], [[La Guaira]] y [[Puerto La Cruz]] en [[Venezuela]]. Carauterístiques que torguen pel momento una mayor crecedera de la economía suramericana y una mayor espansión de los sos productos nos mercaos internacionales son la imposibilidá d'un desenvolvimientu independiente de los sistemes granibles internacionales, y la menor competitividá de los sos precios y tases de productividá menores comparaes coles de grandes competidores como China.{{ensin referencies}} La economía suramericana estremar ente'l extractivismo mineral na rexón amazónica y l'agropecuaria presente en práuticamente tolos sos Estaos.{{ensin referencies}} La industrialización ye de nivel medianu a eleváu en diverses rexones, anque sía bien fuerte la presencia d'industries locales d'orixe estranxeru (multinacionales). La estracción y esportación de petroleu ye notable en [[Venezuela]], dueña de delles de les más grandes reserves mundiales, n'[[Arxentina]] y nel océanu Atlánticu frente a los estaos [[Brasil|brasilanos]] de [[Rio de Janeiro]] y [[São Paulo]].{{ensin referencies}} [[Bolivia]] destaca pola producción de [[gas natural]], cuntando con importantes reserves d'esta materia que n'años recién llevaron a lo que se conoció como ''[[Guerra del Gas (Bolivia)|Guerra del Gas]]''.<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_3203000/3203099.stm |títulu=Sigue "la guerra del gas" |añu=2003 |obra=BBC 22 d'ochobre de 2003 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2007}}</ref> Les rexones más riques ya industrializaes del subcontinente son: en 1º llugar el [[Estáu de São Paulo]] en [[Brasil]], onde s'atopen el so principal polu financieru (nel so [[São Paulo|capital]]), los principales polos teunolóxicos de Suramérica ([[São Carlos (São Paulo)|São Carlos]], [[São José do Campos]] y [[Campinas]]) y el so mayor y más movíu[[santos|puertu]])—; siguíu pela exa Fluvial-Industrial del Paraná ente [[Rosario (Arxentina)|Rosario]] y [[La Plata]] n'Arxentina centrada en Buenos Aires (segundu puertu más activu y ciudá con mayor PIB); y pol tamién brasilanu [[Rio de Janeiro|Estáu de Rio de Janeiro]].{{ensin referencies}} [[Brasil]] y [[Arxentina]] son consideraos los líderes rexonales de Suramérica.<ref>http://noticias.latam.msn.com/ar/argentina/articulo_afp.aspx?cp-documentid=31380349</ref>Son les dos naciones más estenses y los dos economíes más grandes de Suramérica.<ref>https://web.archive.org/web/20090412202802/http://www.g20.org/about_what_is_g20.aspx</ref> Son los únicos países suramericanos integrantes del [[Grupu de los 20 (países industrializaos y emerxentes)|G-20]] y del [[BRICS]]. Los mayores productores y esportadores de productos agropecuarios d'América del Sur son [[Brasil]] y [[Arxentina]]. Brasil esporta un averáu de 61 millones de tonelaes de soya y Arxentina 52 millones; xuntu colos [[Estaos Xuníos]] (con 96 millones de tonelaes), son los trés mayores productores de soya del planeta.{{ensin referencies}} [[Ficheru:Buenos Aires Cityline at Night - Irargerich.jpg|thumb|250px|left|[[Buenos Aires]] ye la segunda ciudá más rica, estensa y poblada de la UNASUR, dempués de São Paulo.<ref>https://web.archive.org/web/20110514133452/http://esa.un.org/wup2009/unup/index.asp?panel=2</ref> Ye la ciudá más visitada de la Unión de Naciones Suramericanes,<ref name="a79bd056">{{cita web |url=http://america.infobae.com/notas/52348-Ciudá-de-Mexico-Buenos-Aires-y-San-Pablo-los destinos-turisticos-favoritos |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130115022952/http://america.infobae.com/notas/52348-Ciudá-de-Mexico-Buenos-Aires-y-San-Pablo-los destinos-turisticos-favoritos |fechaarchivu=15 de xineru de 2013 }}</ref> y la décimu tercer aglomeración urbana más poblada del planeta.]] [[Ficheru:MarginalPinheiros.jpg|thumb|250px|left|[[São Paulo]], el principal centru financieru de Brasil y unu de los mayores del mundu.<ref>''[http://www.cnnexpansion.com/economia/2008/06/10/londres-ye-la capital financiera-mundial Londres ye la capital financiera mundial]''. CNN Espansión (10-6-2008). Consultáu'l 14 de setiembre de 2009.</ref> Delles fontes allugar como la meyor ciudá pa faer negocios n'[[América Llatina]].<ref> {{Cita web |url=http://consumidormoderno.uol.com.br/financas/s-o-paulo-y-a-melhor-cidade-pa-fazer-negocios-na-america-latina |títulu=''São Paulo é a melhor cidade pa fazer negócios na América Llatina'' |fechaaccesu=26 de xineru de 2012 |editorial=Consumidor Modernu |fecha=2011 |cita=Ranking 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120510135821/http://consumidormoderno.uol.com.br/financas/s-o-paulo-y-a-melhor-cidade-pa-fazer-negocios-na-america-latina |fechaarchivu=10 de mayu de 2012 }}</ref>]] Arxentina ye unu de los mayores esportadores de carne nel mundu, y la so producción reconocióse numberoses vegaes como la de meyor calidá.{{ensin referencies}} Ye'l primer productor mundial de [[xirasol]], [[yerba mate]], [[Citrus × limon|llimones]], y aceite de soya, segundu en [[miel]] y [[mazanes]], el más grande productor de [[trigu]] y [[llana]]<ref>http://www.wool.com/Grow.htm</ref> en Llatinoamérica,<ref>https://web.archive.org/web/20120229015419/http://www.argentinatradenet.gov.ar/sitio/supermercáu/2.htm</ref> ente otros cultivos. Ye'l mayor productor de [[vinu]] n'América Llatina, quintu nel mundu, y el principal productor de [[biodiésel]] a nivel global.<ref>http://www.comercioyjusticia.com.ar/2010/11/09/argentina-se-consolida-como-primer-productor-mundial-de-biodiesel/</ref> La producción de [[gas natural]] y petroleu son importantes tamién. El Xacimientu Aguilar, na provincia de [[Jujuy]], ye la mayor concentración de minerales de [[plomu]] y [[cinc]] de Suramérica,<ref name="36248bb9">http://www.icslatam.com/integracion-llatinoamericana/union-de naciones suramericanes/</ref> y el Baxu de la Alumbrera na provincia de [[Catamarca]], ye unu de los xacimientos pa la estracción más grandes d'[[oru]] y [[cobre]] n'América Llatina<ref name="36248bb9" />siendo l'Arxentina'l décimu tercer mayor productor d'oru del mundu.<ref>http://www.bgs.ac.uk/mineralsuk/statistics/worldArchive.html</ref> Tien la tercer reserva de gas más grande del planeta.<ref>http://negocios.iprofesional.com/notes/134666-Arxentina-riqueza-eterna-reserves-de-gas-pa-ms-de-500-aos-asitien-al-pas-como-un xugador-estratgico-mundial</ref> Arxentina ye'l más importante productor de software de la rexón y ocupa el segundu puestu en Suramérica tocantes a fabricación de autopartes, dempués de Brasil.<ref name="36248bb9" /> [[Bolivia]] ye una de les economíes más débiles del continente, y ye l'octavu tantu en superficie como en población, basar na minería siendo'l terceru d'[[Antimoniu]], Cuartu productor mundial d'[[Estañu]], Octavu de [[Plomu]], Décimu de [[Cinc]] y ventiavu cuartu d'[[Oru]] nel planeta. Esta ente los 20 primeros del mundu tantu en producción como n'esportación de [[Gas natural]] al tener les mayores reserves d'[[América del Sur]]. Y en menor midida produz [[Petroleu]] pero llogra asitiase octavu n'[[América Llatina]]. Anque tamién llogró cola agricultura ser el mayor productor mundial de [[Castaña]] ( teniendo'l 75% de la demanda mundial). Segundu productor y esportador mundial de [[Quínua]] y décimu en [[Soya]]. Con estos factores a favor onde'l turismu ta creciendo y tien un bon clima de negocios, ta liderando la crecedera económica de la rexón. [[Brasil]] ye'l mayor productor mundial de fierro y manganesu, amás de tener la más grande producción d'algodón, naranxa, etanol, carne bovino y carne de pollu.{{ensin referencies}} Les esportaciones brasilanes (201.9 millones de dólares<ref>[http://www1.folha.uol.com.br/mercado/854110-exportacoes-brasileiras-batem-recorde-em-2010-y-chegam-a-us-2019-bi.shtml ''Exportaçõye brasileiras batem recorde em 2010 y chegam a US$ 201,9 bi''] artículu en ''Folha Online'' (en portugués)</ref>) atopar ente les venti más grandes del mundu. Ye'l mayor productor de café mundial y el primer productor d'equipos militares, televisiones, semiconductores, celulares, ordenadores, automóviles y aviones en Suramérica.{{ensin referencies}} La [[Bovespa]] en [[São Paulo]] ye la décima segunda mayor bolsa de valores (en valores de mercáu) del mundu.<ref>{{Cita web |url=http://datos.bancomundial.org/indicador/CM.MKT.LCAP.CD?order=wbapi_data_value_2009+wbapi_data_value+wbapi_data_value-last&sort=desc |títulu=Capitalización nel mercáu de les compañíes que coticen en Bolsa |fechaaccesu=11 de xunu de 2011 |autor=[[Bancu Mundial]] |fecha=2010 est. |cita=US$ a precios actuales}}.</ref> [[Chile]] ye'l mayor productor mundial de cobre y cuenta col 28 % de les reserves mundiales d'esi mineral.<ref>{{Cita web |url=http://copperinvestingnews.com/4147/the-top-10-copper-producing-countries/ |títulu=The Top 10 Copper Producing Countries |fechaaccesu=18 d'abril de 2012 |autor=Toovey, Leia Michele |fecha=17 de payares de 2010 |editorial=copperinvestingnews.com |idioma=inglés}}</ref> La empresa estatal [[Codelco]] esplota, ente otros, los xacimientos de [[Chuquicamata]] y [[El Teniente (mina)|El Teniente]], la [[mina a cielu abiertu]] y la mina de cobre soterraña más grandes del mundu,<ref name="chuqui">{{Cita web |url=http://www.codelco.com/prontus_codelco/site/edic/base/port/chuquicamata.html |títulu=Operaciones - Chuquicamata |fechaaccesu=22 de payares de 2011 |formatu=HTML |autor=[[Codelco]] |fecha=s/f |editorial=www.codelco.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.codelco.com/prontus_codelco/site/edic/base/port/el teniente.html |títulu=Operaciones - El Teniente |fechaaccesu=22 de payares de 2011 |formatu=HTML |autor=Codelco |fecha=s/f |editorial=www.codelco.com}}</ref> respeutivamente. Amás, Chile tien el 39 % de les reserves de litiu en Suramérica, siguíu pola Arxentina con 32 %, y Bolivia con 28 %.<ref>{{Cita web |url=http://www.lithiumalliance.org/about-lithium/lithium-sources/85-broad-based-lithium-acutes?showall=1 |títulu=Broad Based Lithium Acutes - South America |fechaaccesu=10 d'avientu de 2011 |autor=International Lithium Alliance |fecha=s/f |editorial=www.lithiumalliance.org |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120104205138/http://www.lithiumalliance.org/about-lithium/lithium-sources/85-broad-based-lithium-acutes?showall=1 |fechaarchivu=4 de xineru de 2012 }}</ref> En 2010, el 42 % de la producción mundial d'esti mineral concentrar en Chile y el 17 %, n'Arxentina.<ref>{{Cita publicación |añu=2010 |mes=Julio de |títulu=Litiu: 70 proyeutos en competencia |url=http://www.mch.cl/revistas/PDF/MCH%20349.pdf |formatu=PDF |publicación=Minería Chilena |númberu=349 |páxines=65-71 |fechaaccesu=21 de mayu de 2012 |issn=0716-1042 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130425213720/http://www.mch.cl/revistas/PDF/MCH%20349.pdf |fechaarchivu=25 d'abril de 2013 }}</ref> Amás d'esplotar los sos propios recursos domésticos, Chile participa en numberosos proyeutos mineros estranxeros, yá sía como inversionista o como provisor d'inxeniería y servicios, en países como Australia, Paquistán y Perú, ente otros.<ref>http://www.direcon.gob.cl/inversion/1421</ref><ref>[[Antofagasta plc]]</ref><ref>https://web.archive.org/web/20120430084852/http://mineriadelperu.com/2012/04/emplegu-xeneráu-por-inversion-chilena/</ref> Dende mayu de 2010, Chile pasó a integrar la [[OCDE]],<ref name="ocde">{{Cita web |url=http://www.oecd.org/document/11/0,3343,en_33873108_39418658_45115147_1_1_1_1,00.html |títulu=Chile's accession to the OECD |formatu=HTML |fechaaccesu=7 de mayu de 2010 |autor=[[Organización pa la Cooperación y el Desenvolvimientu Económicos]] (OCDE) |fecha=7 de mayu de 2010 |editorial=www.oecd.org |idioma=inglés}}</ref> qu'arrexunta a dalgunos de los estaos más desenvueltos del mundu. Amás, el país ostenta'l IDH más altu de la rexón,<ref name="idh">{{Cita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_YE_Complete.pdf |títulu=Informe sobre Desenvuelvo Humanu 2011: Anexu estadísticu - Cuadros estadísticos - Midíes compuestes - Índiz de Desenvolvimientu Humanu y los sos componentes - Cuadro 1 |formatu=PDF |fechaaccesu=2 de payares de 2011 |autor=[[Programa de les Naciones Xuníes pal Desenvolvimientu]] (PNUD) |fecha=2 de payares de 2011 |editorial=hdr.undp.org}}</ref>siguíu d'Arxentina y Uruguái, y ye consideráu a la fecha como unu de los más competitivos de Suramérica pa faer negocios.<ref>http://www.weforum.org/news/chile-sigue-siendo-la-econom%C3%ADa-m%C3%A1s-competitiva-de-am%C3%A9rica-llatina-y-del caribe-mientres-que-m%C3%A9xi</ref> [[Colombia]] ye'l segundu estáu más pobláu d'América del Sur representando cerca del 13% del total y ye la tercera mayor economía suramericana, dempués de Brasil y l'Arxentina, y la 31 nel mundu. Ye'l mayor productor mundial d'[[Esmeralda|Esmeraldes.]] El tercer mayor de [[Café]] ( Primer productor mundial de café nidio), productu que foi parte central de la [[Economía colombiana]]. El cuartu productor de [[Petroleu]] n'[[América Llatina]], el sestu en tol continente y el 20 nel mundu. En [[Oru]] sobresal como'l séptimu productor de la rexón pero nun sobresal nel panorama mundial. Colombia ye de los mayores productores mundiales de [[Carbón]], al pasar en solu 35 años de producir 3.5 millones de tonelaes al añu a 85 millones y sigue aumentando enforma., tou gracies a tener les mayores reserves d'América llatina. Sobresal tamién en menor midida la producción de [[platín]] y de [[zafiru]]. Ye'l quintu mayor productor mundial de [[Banano]] y segundu en Llatinoamérica. Amás de ser el segundu mundial de [[Flor|Flores]] y el primeru en [[Claveles]]. [[Venezuela]] ye'l mayor productor de petroleu de la rexón. Cuenta con reserves probaes de crudu que superen inclusive les d'Arabia Saudita como puede apreciase en llistes de [[países por producción de petroleu]]. [[Perú]] ye la cuarta nación suramericana en población y tercera en superficie. Magar ye una economía pequeña, nos últimos años el Perú esperimentó un [[crecedera económica]] alto, con tases d'inflación baxes que-y dio un impulsu. {{ensin referencies}} El PIB nominal más altu nel 2014 ye del Brasil (7º a nivel mundial) con 2&nbsp;353&nbsp;025 millones de dólares, siguíu per Arxentina (24º a nivel mundial) con 540&nbsp;164 millones de dólares, y Colombia (31º a nivel mundial) con 384&nbsp;901 millones de dólares. El PIB (PPA) más altu nel 2014 ye del Brasil (7º a nivel mundial) con 3&nbsp;263&nbsp;832 millones de dólares, Arxentina (28º a nivel mundial) con 947.573 millones de dólares, y Colombia (31º a nivel mundial) con 640&nbsp;122 millones de dólares. El PIB (PPA) per cápita más altu nel 2014 ostentar Chile con 22&nbsp;971,444 dólares, siguíu per Arxentina con 22&nbsp;582,499 y Uruguái con 20&nbsp;556,325. En cuanto al PIB nominal per cápita, el ranking ta encabezáu per Uruguái con 16&nbsp;198&nbsp;545 dólares, Chile con 14&nbsp;477&nbsp;099 dólares y Arxentina con 12&nbsp;873&nbsp;160 dólares.<ref>https://www.imf.org/external/datamapper</ref> Per otru llau, Venezuela y Ecuador formen parte de la [[OPEP]], gracies a les sos abondoses reserves de petroleu. Nel sector del turismu, empecipiar en 2005 una serie de negociaciones coles mires de promover el turismu internu y aumentar les conexones aérees dientro de la rexón.<ref>{{Cita web |url=http://www.caribbeannewsdigital.com/es/News(9806).html |títulu=Brasil: Ministres y Ministros de turismu de la Comunidá Suramericana de Naciones van promover turismu internu y mayores conexones aérees dientro d'esta rexón |añu=2005 |obra=Caribeinside.com 28 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=12 d'ochobre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090208215514/http://www.caribbeannewsdigital.com/es/News(9806).html |fechaarchivu=8 de febreru de 2009 }}</ref> [[Punta del Este]], [[Rio de Janeiro]], [[Mar del Plata]] y [[Viña del Mar]] cuntar ente los principales balnearios de la UNASUR.{{ensin referencies}} La Unión de Naciones Suramericanes convirtióse nuna curiosa opción pa outsourcing de servicios como call centers, consultoríes o otros servicios de valor agregáu,<ref>http://www.businessweek.com/magazine/content/06_05/b3969412.htm</ref> compitiendo con actores tradicionales nesos mercaos, como [[India]] y [[China]]. {|{{tablaguapa}} border="1" align="center " |- ! width="250" | [[Países por PIB (PPA)]]<br />2014<ref>{{Cita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?sy=2014&ey=2014&ssm=1&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=15&pr1.y=10&c=336%2C213%2C218%2C223%2C228%2C288%2C233%2C293%2C248%2C366%2C298%2C299&s=PPPGDP&grp=0&a= |títulu=Country Comparison |fechaaccesu=6 de xunetu de 2015 |autor=[[International Monetary Fund]] |fecha=2014 est. |idioma=inglés |cita=US dollar}}.</ref> ! width="250" | [[Países por PIB (PPA) per cápita]]<br />2014<ref>{{Cita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/weodata/weorept.aspx?sy=2014&ey=2014&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=16&pr1.y=7&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C962%2C213%2C674%2C911%2C676%2C193%2C548%2C122%2C556%2C912%2C678%2C313%2C181%2C419%2C867%2C513%2C682%2C316%2C684%2C913%2C273%2C124%2C868%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C624%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C135%2C321%2C716%2C243%2C456%2C248%2C722%2C469%2C942%2C253%2C718%2C642%2C724%2C643%2C576%2C939%2C936%2C644%2C961%2C819%2C813%2C172%2C199%2C132%2C733%2C646%2C184%2C648%2C524%2C915%2C361%2C134%2C362%2C652%2C364%2C174%2C732%2C328%2C366%2C258%2C734%2C656%2C144%2C654%2C146%2C336%2C463%2C263%2C528%2C268%2C923%2C532%2C738%2C944%2C578%2C176%2C537%2C534%2C742%2C536%2C866%2C429%2C369%2C433%2C744%2C178%2C186%2C436%2C925%2C136%2C869%2C343%2C746%2C158%2C926%2C439%2C466%2C916%2C112%2C664%2C111%2C826%2C298%2C542%2C927%2C967%2C846%2C443%2C299%2C917%2C582%2C544%2C474%2C941%2C754%2C446%2C698%2C666&s=PPPPC&grp=0&a= |títulu=Country Comparison |fechaaccesu=12 d'avientu de 2015 |autor=[[International Monetary Fund]] |fecha=ochobre de 2015 |idioma={{en}} |cita=US dollar }}.</ref>''' ! width="250" | [[Países por PIB (nominal)|Países por PIB nominal]]<br />2014<ref>{{Cita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=47&pr.y=15&sy=2014&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C962%2C213%2C674%2C911%2C676%2C193%2C548%2C122%2C556%2C912%2C678%2C313%2C181%2C419%2C867%2C513%2C682%2C316%2C684%2C913%2C273%2C124%2C868%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C142%2C156%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C135%2C321%2C716%2C243%2C456%2C248%2C722%2C469%2C942%2C253%2C718%2C642%2C724%2C643%2C576%2C939%2C936%2C644%2C961%2C819%2C813%2C172%2C199%2C132%2C733%2C646%2C184%2C648%2C524%2C915%2C361%2C134%2C362%2C652%2C364%2C174%2C732%2C328%2C366%2C258%2C734%2C656%2C144%2C654%2C146%2C336%2C463%2C263%2C528%2C268%2C923%2C532%2C738%2C944%2C578%2C176%2C537%2C534%2C742%2C536%2C866%2C429%2C369%2C433%2C744%2C178%2C186%2C436%2C925%2C136%2C869%2C343%2C746%2C158%2C926%2C439%2C466%2C916%2C112%2C664%2C111%2C826%2C298%2C542%2C927%2C967%2C846%2C443%2C299%2C917%2C582%2C544%2C474%2C941%2C754%2C446%2C698%2C666&s=NGDPD&grp=0&a= |títulu=Gross domestic product, current prices |fechaaccesu=12 d'avientu de 2015 |autor=[[FMI]] |fecha=ochobre de 2015 |idioma={{en}} |cita=U.S. dollars, not in [[Paridá de poder adquisitivu|PPA]] terms}}.</ref> ! width="250" | [[Países per índiz de desenvolvimientu humanu|Desenvolvimientu Humanu]]<br />2015''' |- <!-- PIB (PPA) --> |valign=top| {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" {{tablaguapa}} ! Rangu ! País ! Mil millones de $US |- |||[[Ficheru:Flag of UNASUR.svg|20px]] <small>UNASUR</small> || align="right" | 6&nbsp;564&nbsp;281 |- |1|| {{bandera2|Brasil}} ||align=right| 3&nbsp;263&nbsp;832 |- |2|| {{bandera2|Arxentina}} ||align=right| 947&nbsp;573 |- |3|| {{bandera2|Colombia}} ||align=right| 682&nbsp;977 |- |4|| {{bandera2|Venezuela}} ||align=right| 538&nbsp;922 |- |5|| {{bandera2|Chile}} ||align=right| 409&nbsp;329 |- |6|| {{bandera2|Perú}} ||align=right| 371&nbsp;344 |- |7|| {{bandera2|Ecuador}} ||align=right| 180&nbsp;216 |- |8|| {{bandera2|Uruguái}} ||align=right| 69&nbsp;978 |- |9|| {{bandera2|Bolivia}} ||align=right| 69&nbsp;962 |- |10|| {{bandera2|Paraguái}} ||align=right| 58&nbsp;301 |- |11|| {{bandera2|Surinam}} ||align=right| 9&nbsp;188 |- |12|| {{bandera2|Guyana}} ||align=right| 5&nbsp;514 |} <!-- PIB (PPA) per cápita --> |valign=top| {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" {{tablaguapa}} ! Rangu ! País ! Miles de $US |- |||[[Ficheru:Flag of UNASUR.svg|20px]] <small>UNASUR</small> || align="right" | 16&nbsp;004 |- |1|| {{bandera2|Chile}} ||align=right| 23&nbsp;057 |- |2|| {{bandera2|Arxentina}} ||align=right| 22&nbsp;302 |- |3|| {{bandera2|Uruguái}} ||align=right| 21&nbsp;055 |- |4|| {{bandera2|Venezuela}} ||align=right| 17&nbsp;759 |- |5|| {{bandera2|Surinam}} ||align=right| 16&nbsp;261 |- |6|| {{bandera2|Brasil}} ||align=right| 16&nbsp;155 |- |7|| {{bandera2|Colombia}} ||align=right| 13&nbsp;480 |- |8|| {{bandera2|Perú}} ||align=right| 11&nbsp;860 |- |9|| {{bandera2|Ecuador}} ||align=right| 11&nbsp;303 |- |10|| {{bandera2|Paraguái}} ||align=right| 8&nbsp;476 |- |11|| {{bandera2|Guyana}} ||align=right| 6&nbsp;921 |- |12|| {{bandera2|Bolivia}} ||align=right| 6&nbsp;224 |} <!-- PIB nominal --> |valign=top| {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" {{tablaguapa}} ! Rangu ! País ! Mil millones de $US |- |||[[Ficheru:Flag of UNASUR.svg|20px]] <small>UNASUR</small> || align="right" | 4&nbsp;164&nbsp;162 |- |1|| {{bandera2|Brasil}} ||align=right| 2&nbsp;346&nbsp;583 |- |2|| {{bandera2|Arxentina}} ||align=right| 543&nbsp;061 |- |3|| {{bandera2|Colombia}} ||align=right| 377&nbsp;867 |- |4|| {{bandera2|Chile}} ||align=right| 258&nbsp;017 |- |5|| {{bandera2|Venezuela}} ||align=right| 206&nbsp;252 |- |6|| {{bandera2|Perú}} ||align=right| 202&nbsp;642 |- |7|| {{bandera2|Ecuador}} ||align=right| 100&nbsp;543 |- |8|| {{bandera2|Uruguái}} ||align=right| 57&nbsp;471 |- |9|| {{bandera2|Bolivia}} ||align=right| 33&nbsp;237 |- |10|| {{bandera2|Paraguái}} ||align=right| 30&nbsp;220 |- |11|| {{bandera2|Surinam}} ||align=right| 5&nbsp;210 |- |12|| {{bandera2|Guyana}} ||align=right| 3&nbsp;059 |} <!-- Indice de desenvolvimientu humanu (2015) --> |valign=top| {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" {{tablaguapa}} ! Rangu ! País ! Puntaje Xeneral |- |1||{{bandera2|Chile}}||{{Estable}} 0,847 (<span style="color:#009900;">'''Bien alto'''</span>) |- |2||{{bandera2|Arxentina}}||{{Estable}} 0,827 (<span style="color:#009900;">'''Bien alto'''</span>) |- |3||{{bandera2|Uruguái}}||{{Estable}} 0,795 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |4||{{bandera2|Venezuela}}||{{Decreciente}} 0,767 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |5||{{bandera2|Brasil}}||{{Estable}} 0,754 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |6||{{Bandera2|Perú}}||{{Creciente}} 0,740 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |7||{{bandera2|Colombia}}||{{Estable}} 0,739 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |8 |{{ECU}} |{{Decreciente}} 0,732 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |9 |{{SUR}} |{{Estable}} 0,725 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |10||{{bandera2|Paraguái}}||{{Estable}} 0,693 (<span style="color:#e65F00;">'''Mediu'''</span>) |- |11||{{bandera2|Bolivia}}||{{Estable}} 0,674 (<span style="color:#e65F00;">'''Mediu'''</span>) |- |12 |{{GUY}} |{{Decreciente}} 0,638 (<span style="color:#e65F00;">'''Mediu'''</span>) |} |} === Moneda única suramericana === La moneda única suramericana ye una moneda propuesta pa ser la [[moneda de cursu llegal]] nos dolce países miembros de la [[Unión Suramericana de Naciones]]. Foi propuesta y sofitada por dellos presidentes de los Estaos comenenciudos, como [[Hugo Chávez]],<ref>{{Cita web |url=http://www.eleconomista.cubaweb.cu/2007/nro298/298_072.html |títulu=Discurso en pro d'una moneda suramericana |editor=L'Economista |fecha=2007 |fechaaccesu=15 de setiembre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081002044355/http://www.eleconomista.cubaweb.cu/2007/nro298/298_072.html |fechaarchivu=2 d'ochobre de 2008 }}</ref> [[Alan García]],<ref>Op. cit.</ref> [[Evo Morales]]<ref>{{Cita web |url=http://www.lostiempos.com/noticias/28-08-06/28_08_06_nac1.php |títulu=Morales propón una moneda suramericana |fecha=28 d'agostu de 2006 |editor=Los Tiempos.com |fechaaccesu=15 de setiembre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080828235201/http://www.lostiempos.com/noticias/28-08-06/28_08_06_nac1.php |fechaarchivu=28 d'agostu de 2008 }}</ref> y [[Rafael Correa]],<ref>{{Cita web |url=http://www.terra.com/noticias/articulo/html/act866573.htm |títulu=Empresarios critiquen n'Ecuador "moneda suramericana" y Bancu del Sur |editor=[[Terra Networks|Terra]] |fecha=11 de xunu de 2007 |fechaaccesu=15 de setiembre de 2008 }}</ref> a imaxe del [[euru]] de la [[Xunión Europea]]. La mesma sería emitida pol [[Bancu del Sur]], reemplazando asina a les siguientes dolce monedes: [[Pesu (Arxentina)|Pesu arxentín]], [[Bolivianu (moneda)|Bolivianu]], [[Real brasilanu]], [[Pesu chilenu]], [[Pesu colombianu]], [[Dólar d'Estaos Xuníos]] (n'[[Ecuador]]), [[Dólar guyanés]], [[Sol (moneda de Perú)|Sol peruanu]], [[Guaraní (moneda)|Guaraní paraguayu]], [[Dólar surinamés]], [[Pesu uruguayu]] y [[Bolívar (moneda)|Bolívar venezolanu]]. Nun esiste al momentu alcuerdos al respeutu, como tampoco un cronograma pal so establecimientu. En 2007 el ministru d'economía ecuatorianu, [[Fausto Ortiz]], sostuvo nuna entrevista que la mesma podría crease en «cinco o ocho años».<ref>{{Cita web |url=http://www.metrolatinousa.com/article.cfm?articleID=25406 |títulu=Ecuador envalora que moneda suramericana podría crease en cinco o ocho años |editor=metrolatinousa.com |fecha=12 d'avientu de 2007 |fechaaccesu=15 de setiembre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080920133043/http://www.metrolatinousa.com/article.cfm?articleID=25406 |fechaarchivu=20 de setiembre de 2008 }}</ref> Sicasí, otros economistes de la rexón señalaron que: "La moneda única ye l'últimu pasu..." dempués d'avanzar na integración económica.<ref>[http://www.elespectador.com/noticias/economia/unasur-frena-moneda-unica-esperiencia-europea-represent-articulo-276845 Unasur frena moneda única por esperiencia europea: representante arxentín. L'Espectador 11 de xunu, 2011.] Accesu 29 d'avientu de 2014</ref> Nun esiste nenguna denominación pa esta futura moneda. Nun tien de confundir se ta proyeutada moneda común col [[SUCRE (moneda del ALBA)|SUCRE (Sistema Unitariu de Compensación Rexonal)]] que ye a cencielles una [[moneda de cuenta]]. Depués de la constitución de Unasur, empezar a entamar una [[Unión Monetaria]] ente los países de la rexón, similar al [[euru]]. La idea foi criticada por economistes, especialmente de [[Brasil]], qu'afirmen que con una moneda única'l país (que tien la moneda más fuerte d'América del Sur {{demostrar}}), tendría perdes bien grandessobremanera en rellación col [[PIB]] y el consumu internu. Amás na xunta que se llevó a cabu en [[Brasilia]], [[Brasil]] esclarió que la so moneda nun se va camudar pola moneda a ellaborar. Un problema pa [[Brasil]], [[Chile]], [[Colombia]] y [[Perú]] una y bones los países tán estables financieramente y un cambéu desestabilizar.<ref>{{Cita web |url=http://www.lostiempos.com/noticias/28-08-06/28_08_06_nac1.php |títulu=Morales propón moneda suramericana |añu=2008 |obra=Los Tiempos |fechaaccesu=28 de xunu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080617102102/http://www.lostiempos.com/noticias/28-08-06/28_08_06_nac1.php |fechaarchivu=17 de xunu de 2008 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.correoperu.com.pe/paginas_nota.php?nota_id=68862&seccion_nota=1 |títulu=Unasur aspira a moneda única y una sola ciudadanía |añu=2008 |obra=Correo Perú}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com.pe/ediciononline/HTML/2008-05-23/garcia-plantega-ciudadania-y-moneda-comun-unasur.html |títulu=García plantega ciudadanía y moneda común en Unasur |añu=2008 |obra=El comerciu}}</ref> La teoría económica usada pa la constitución del euru defendería que la unión suramericana tendría de ser más fuerte pa poder tener les carauterístiques de [[Zona monetaria óptima]]. {{VT|Integración llatinoamericana|Carretera Interoceánica|Aniellu Enerxéticu Suramericanu}} == Ciencia y teunoloxía == [[Ficheru:Aquarius SAC-D Launch (201106100022HQ) DVIDS722852.jpg|thumb|left|Llanzamientu del Delta II, col [[SAC-D / Aquarius|SAC-D/Aquarius]], modernu satélit'[[Arxentina|arxentín]] d'observación [[Climatoloxía|climática]] y [[Oceanografía|oceanográfica]].]] [[Ficheru:RA6cab.jpg|thumb|right|250px|Nucleu del reactor RA-6 nel [[Centru Atómicu Bariloche]], [[Bariloche]], [[Provincia de Río Negro|RN]], [[Arxentina]].]] [[Ficheru:Atucha desde el Parana.jpg|thumb|250px|right|L'arxentina [[Central nuclear Atucha|Atucha I]] foi la primer central nuclear construyida n'América Llatina.]] [[Ficheru:ARC Juan Ricardo Oyola Vera.jpg|thumb|left|220px|[[ARC Juan Ricardo Oyola Vera]], [[barcu furtivu]] diseñáu y construyíu en [[Colombia]].]] [[Ficheru:Satélites SABIA-Mar 1 y SABIA-Mar 2.jpg|thumb|right|250px|El '''[[SABIA-Mar]]''', un satélite arxentín-brasilero, que'l so llanzamientu se programa pal 2017.]] La UNASUR ganó tres Premios Nobel n'árees científiques: los arxentinos [[Luis Federico Leloir]], [[César Milstein]] y [[Bernardo Houssay]]. Amás produciéronse destacaos investigadores como'l físicu [[Santiago Antúnez de Mayolo]], que predixo la esistencia de partícules atómiques 80 años antes del so descubrimientu; el bioquímicu [[Pablo Valenzuela]], quien dirixó los esfuercios p'afayar el virus de la [[hepatitis C]] y la creación de la primer vacuna pa la [[hepatitis B]]; [[Humberto Fernández Morán]] de Venezuela, quién inventó'l bisturín de diamante, contribuyó cola creación del microscopiu electrónicu y foi unu de los científicos que más contribuyó al programa Apollo de la NASA; [[Anthony Atala]], creador del primer órganu humanu creáu nun llaboratoriu; [[Ricardo Baeza-Yates]], destacáu creador d'algoritmos computacionales; [[Andreas Pavel]], inventor del ''[[walkman]]''; [[Pedro Paulet]], creador del primer cohete funcional de la hestoria, primero que los fabricaos n'Alemaña y Estaos Xuníos; [[Alberto Santos Dumont]], inxenieru autodidacta y aviador, consideráu por dalgunos como'l primer pilotu d'avión de la hestoria; [[Ladislao Biro]], inventor del [[bolígrafu]], o'l físicu [[F. J. Duarte]], pioneru mundial n'investigación láser,<ref>''Optics & Photonics News'' '''6'''(10), 12 (1995).</ref> ente otros. La Unión de Naciones Suramericanes tien el so propiu programa de satélites, centrales nucleares y la so propia compañía pública d'enerxía nuclear, el [[INVAP]], una [[empresa]] [[arxentina]] d'alta teunoloxía dedicada al diseñu, integración, y construcción de plantes, equipamientos y dispositivos n'árees d'alta complexidá como [[enerxía nuclear]], [[Sector espacial|teunoloxía espacial]], [[industria|teunoloxía industrial]] y equipamientu médicu y científicu. Ye la única empresa en [[Llatinoamérica]] reconocida pola [[NASA]] como apta pa realizar sistemes satelitales completos, dende'l so diseñu y construcción hasta la so operación.<ref>[http://www.invap.net/about/perfil.html Perfil de la empresa]</ref> La mesma aprove a dellos países de reactores nucleares.<ref>https://web.archive.org/web/20130115055042/http://www.en.argentina.ar/_en/science-and-education/index.php</ref> Asina mesmu, la hestoria de la puesta n'órbita de satélites en Suramérica ye empecipiada colos llanzamientos del brasilanu Brasilsat A1 en 1985 y l'arxentín [[Lusat 1]] en 1990.<ref>http://www.fayerwayer.com/2010/09/bicentenariu-latinoamerica-y-l'espaciu-una hestoria-de-satelites/</ref> A partir d'entós, dellos países suramericanos siguieron l'exemplu. Anguaño Brasil cunta con 11 satélites y l'Arxentina con 10, Chile con 2, Colombia 1, Bolivia 1 y d'últimes Venezuela con 2 satélites unu de telecomunicaciones y otru d'observación.<ref>https://web.archive.org/web/20130417020400/http://www.tbs-satellite.com/tse/online/thema_first.html</ref> Ecuador construyó un [[NEE-01 Pegasu|nanosatélite]] que ta n'órbita LEO dend'abril de 2013.<ref>http://www.exa.ec/</ref> Nel 2002 n'Arxentina llogróse exitosamente la clonación del primer vacunu, convirtiéndola nel primer país llatinoamericanu y unu de los únicos nueve países del mundu en completar esta xera.<ref>http://www.argentinaxplora.com/news/pampa/pampa.htm</ref> El 6 d'abril del 2012 llogróse la inédita clonación de Rosita ISA, el primer bovín nacíu nel mundu al que se-y incorporaron dos xenes humanos, y que va resultar nuna lleche con lactoferrina humana y lisozima (una proteína y una enzima) con propiedaes antibacteriales y antivirales ideales pal sistema inmunolóxicu de los ñácaros.<ref>http://america.infobae.com/notas/26911-Una vaca clonada-en-Arxentina-dar-lleche-materno</ref> Arxentina tamién s'alluga ente los cuatro únicos países a nivel mundial (al pie d'Estaos Xuníos, Italia y Canadá) en llograr la clonación de caballos d'altu valor competitivu.<ref>http://america.infobae.com/notas/12012-El-primer-caballu-clonáu-en-Amrica-Llatina-ye-arxentín</ref> Nos años '60 y '70 l'Arxentina efeutuó esperiencies unviando a distintos animales en vuelos suborbitales a bordu de cohetes d'ellaboración propia, lo que tresformó a esti país na cuarta nación n'unviar animales al espaciu, y una de les úniques seis na actualidá en faelo, xunto a los [[Estaos Xuníos]], la [[Xunión Soviética]], [[Francia]], [[Xapón]] y [[China]]. En 1995 la Unesco escoyó a [[Arxentina]] como la sede pa instalar l'[[Observatorio Pierre Auger|Observatorio Pierre Auger en Malargüe]], [[Provincia de Mendoza]], que empezó a funcionar en 2005. Trátase d'un proyeutu conxuntu de más de 20 países nel que collaboren unos 250 científicos de más de 30 instituciones, cola cuenta de detectar partícules subatómiques que provienen del espaciu esterior denominaes rayos cósmicos.<ref>http://revistaexactamente.wordpress.com/2010/02/04/malargue-y-la ciencia/#more-195</ref> Nel campu de la [[enerxía atómica]], solo l'Arxentina y Brasil tuvieron en cantu de la fabricación d'[[armes nucleares]]. De concretase'l prototipu d'una [[bomba atómica|bomba nuclear]] de tipo implosión de [[plutoniu]] nos [[años 1970|años 70]] per parte de l'Arxentina, desamarraríase una [[carrera armamentista]] con Brasil, países qu'históricamente compitieron pol lideralgu de Suramérica. Los dos países tienen Centrales Nucleares y son capaces d'arriquecer uraniu.<ref>http://www.iri.edu.ar/publicaciones_iri/IRI%20COMPLETU%20-%20Publicaciones-V05/CERPI%20CENSUD/abstracts/quintanar%20romegialli%20pon.pdf</ref> Finalmente, en 1991 los parllamentos d'Arxentina y Brasil ratificaron un alcuerdu d'inspección billateral que creó l'Axencia Brasilanu-Arxentina de Contabilidá y Control de Materiales Nucleares (ABACC) pa supervisar que la enerxía nuclear de dambes naciones producir pa fines pacíficos.<ref>https://web.archive.org/web/20101014214149/http://www.cnea.gov.ar/que_ye_la_cnea/historia.php</ref> Darréu, l'Arxentina ratificó'l [[Tratáu de Non Proliferación Nuclear]] en 1995 y Brasil en 1998. [[Ficheru:Réplica de submarino nuclear.jpg|thumb|Militar amuesa la reproducción del Submarín nuclear brasilanu en construcción.]] Per otru llau, Arxentina y Brasil son les úniques naciones suramericanes dotaes de [[Central nuclear|centrales nucleares]] pa enfrentar la gran demanda enerxética de les sos industries:<ref>http://www.castellanos.com.ar/cms/news/ver/4317/15</ref> les arxentines [[Central nuclear Atucha|Atucha I]] (la primera construyida en toa América Llatina), [[Central nuclear Atucha|Atucha II]] y [[Central Nuclear Banzáu|Banzáu]] y les brasilanes [[Central nuclear Almirante Álvaro Alberto|Angra I]] y [[Central nuclear Almirante Álvaro Alberto|Angra II]].<ref>http://g1.globo.com/Noticias/Economia_Negocios/0,,MUL758157-9356,00-LOBAO+DIZ+QUE+PAIS+FARA+UMA+USINA+NUCLEAR+POR ANU+EM+ANOS.html</ref> [[Tecnópolis]] ye la megamuestra arxentina de ciencia, teunoloxía, industria y arte más grande d'América Llatina.<ref>http://www.lanacion.com.ar/1389800-que puede percorrese-en-tecnopolis-la-megamuestra-de-ciencia-y-tecnologia-que-arrinca-güei/</ref> Les actividaes tomen dende alcuentru col [[Tronador II]] (primer cohete de fabricación dafechu arxentina) y el [[I.Ae. 27 Pulqui I|Pulqui I]] (primer [[Motor a reacción|avión a reacción]] diseñáu n'América Llatina y sestu nel mundu), simulaciones del [[Big Bang]], del [[Gran Colisionador de Hadrones]] y del ambiente xelizo de [[L'Antártida]], percorríu pola hestoria de la [[Teunoloxíes de la información y la comunicación|teunoloxía comunicacional]], y temes variaes como materiales ultraresistentes, los [[Circuitu integráu|microchips]] y la [[nanoteunoloxía]]. Uruguái hai fabricando un satélite llamáu [[Programa_espacial_de_Uruguái|antelsat]], ye'l primer satélite de fabricación uruguaya y foi llanzáu'l 19 de xunu de 2014. Na Guayana Francesa opera dende 1968 el [[Puertu espacial de Kourou]] (''Centre Spatial Guyanais'' o ''CSG''). Ye un llugar de lanzamiento propiedad de Francia que ye utilizáu pol francés [[CNES|Centre National d'Etudes Spatiales]] (CNES) y l'[[Axencia Espacial Europea]] (ESA). Dende equí son llanzaes les misiones [[Ariane (cohete)|Ariane]] y tase trabayando pa la base realice tamién llanzamientos de cohetes [[Soyuz]] como parte d'un alcuerdu ente [[Rusia]] y la ESA.<ref>{{Cita web |url=http://noticias.ya.com/tecnologia/27/02/2007/soyuz-guayana-cohete.html |títulu=La ESA lleva'l «Soyuz» a la Guayana |añu=2007 |obra=Ya.com 27 de febreru de 2007 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080724070917/http://noticias.ya.com/tecnologia/27/02/2007/soyuz-guayana-cohete.html |fechaarchivu=24 de xunetu de 2008 }}</ref> [[Ficheru:Paranal_Platform_as_Night_Sets_In.jpg|thumb|[[Observatoriu Paranal]], nel [[cuetu Paranal]], [[Taltal]], [[Rexón d'Antofagasta]], [[Chile]].]] Nel [[desiertu d'Atacama]], nel [[Norte Grande de Chile]], esiste más d'una docena d'[[Observatoriu astronómicu|observatorios]] —como [[Observatoriu Paranal|Paranal]] ([[VLT]]), el complexu astronómicu más avanzáu y poderosu del planeta,<ref>{{Cita web |url=http://www.eso.cl/paranal.php |títulu=Observatoriu Paranal |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |formatu=PHP |autor=[[European Southern Observatory]] (ESO) |fecha=s/f |editorial=www.eso.cl}}</ref> [[Atacama Large Millimeter Array]] (ALMA), hasta la fecha'l mayor proyeutu astronómicu del mundu,<ref>{{Cita web |url=http://www.almaobservatory.org/es/empecipio |títulu=Atacama Large Millimeter/submillimeter Array |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=ALMA |fecha=s/f |editorial=www.almaobservatory.org}}</ref> y [[Observatoriu de La Siella|La Siella]],<ref>{{Cita web |url=http://www.eso.cl/lasilla.php |títulu=Observatoriu La Siella |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |formatu=PHP |autor=European Southern Observatory (ESO) |fecha=s/f |editorial=www.eso.cl}}</ref> pertenecientes al [[European Southern Observatory]] (ESO); [[observatoriu Les Campanes|Les Campanes]],<ref>{{Cita web |url=http://www.lco.cl/ |títulu=Les Campanes Observatory |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=[[Observatoriu Les Campanes]] |fecha=s/f |editorial=www.lco.cl |idioma=inglés}}</ref> de la Carnegie Institution of Washington n'asociación cola [[Universidá de Harvard]] y el [[MIT]], y [[Observatoriu de Cuetu Tololo|Cuetu Tololo]]<ref>{{Cita web |url=http://www.ctio.noao.edu/ |títulu=Cuetu Tololo Inter-American Observatory |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=[[Observatoriu Interamericano de Cuetu Tololo]] |fecha=2011 |editorial=www.ctio.noao.edu |idioma=inglés}}</ref> y [[Observatoriu Gemini#Telescopios|Gemini Sur]],<ref>{{Cita web |url=http://www.gemini.edu/ |títulu=Gemini Observatory |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=[[Observatoriu Gemini]] |fecha=s/f |editorial=www.gemini.edu |idioma=inglés}}</ref> pertenecientes al consorciu AURA/NOAO (sigles n'[[Idioma inglés|inglés]] de Association of Universities for Research in Astronomy/National Optical Astronomy Observatories), ente otros—. Chile tien el 40% de la observación astronómica del mundu;<ref name="acz" /> sicasí, nes próximes décades, el sector va desenvolver otros proyeutos —como'l Giant Magellan Telescope,<ref>{{Cita web |url=http://www.gmto.org/ |títulu=Giant Magellan Telescope |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |editorial=www.gmto.org |idioma=inglés}}</ref> el [[Telescopiu Européu Desaxeradamente Grande]] (Y-ELT)<ref>{{Cita web |url=http://www.eso.org/public/teles-instr/y-elt.html |títulu=The European Extremely Large Telescope |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |formatu=HTML |autor=European Southern Observatory (ESO) |editorial=www.eso.org |idioma=inglés}}</ref> y l'ampliación del Atacama Large Millimeter Array—,<ref>{{Cita web |url=http://www.nrao.edu/ |títulu=National Radiu Astronomy Observatory (NRAO) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |editorial=www.nrao.edu |idioma=inglés}}</ref> lo que va faer que'l país tenga aprosimao'l 60% del total mundial.<ref name="acz">{{Cita web |url=http://papeldigital.info/lt/2012/06/12/01/paginas/035.pdf |títulu=ESO da lluz verde a telescopiu más grande del mundu en Chile |fechaaccesu=27 de xunu de 2012 |formatu=PDF |autor=Christiansen Z., Axel |fecha=12 de xunu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121113201520/http://papeldigital.info/lt/2012/06/12/01/paginas/035.pdf |fechaarchivu=13 de payares de 2012 }}</ref> La UNASUR foise integrando rápido a los enclinos mundiales en Teunoloxíes de la Información y accesu a Internet en distintes árees. Arxentina, Brasil y Chile lideren la producción de software na rexón.<ref>http://www.eclac.org/publicaciones/xml/5/35655/Capitulo8.pdf</ref> == Demografía == {{AP|Demografía d'América del Sur}} === Les árees metropolitanes más poblaes === Les aglomeraciones urbanes más poblaes de la UNASUR son les siguientes:<ref name=bra>Les cifres de población a partir de la suma de la población de los conceyos: [ftp://ftp.ibge.gov.br/Estimativas_de_Populacao/Estimativas_2013/populacoes_estimativas_conceyos_TCU_31_10_2013.pdf IBGE]</ref><ref name=un>[http://esa.un.org/wup2009/unup/index.asp?panel=2 United Nations World Urbanization Prospects (2009 revision)]</ref><ref>{{Cita web |títulu=DANE |url=http://www.dane.gov.co/daneweb_V09/index.php?option=com_content&view=article&id=75&Itemid=72 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091113143414/http://www.dane.gov.co/daneweb_V09/index.php?option=com_content&view=article&id=75&Itemid=72 |fechaarchivu=13 de payares de 2009 }}</ref><ref name="Población Municipal DANE">{{Cita web |títulu=Población Municipal DANE |url=http://www.dane.gov.co/files/investigaciones/poblacion/proyepobla06_20/Municipal_area_1985-2020.xls |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="2005 Census">{{Cita web |url=http://www.dane.gov.co/index.php?option=com_content&view=article&id=307&Itemid=124 |títulu=2005 Census |publicación=Departamento Alministrativu Nacional d'Estadística DANE |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="Peru">{{Cita web |url=https://es.scribd.com/doc/189489690/Peru-Estimaciones-y-Proyeiciones-de-Poblacion-Total-por Sexu-de-les-Principales-Ciudaes-2000-2015 |títulu=Perú: Estimaciones y proyeiciones de población total por sexu de les principales ciudaes |publicación=Scribd - Institutu Nacional de Estadistica ya Informática (INEI) |páxina=32|fecha=marzu de 2012 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="Santiago">{{Cita web |url=http://www.censo.cl/2012/08/resultancies_preliminares_censu_2012.pdf |títulu=Región Metropolitana de Santiago |publicación=Instituto Nacional d'Estadístiques |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120906234112/http://www.censo.cl/2012/08/resultancies_preliminares_censu_2012.pdf |fechaarchivu=6 de setiembre de 2012 }}</ref><ref name="col">[http://www.dane.gov.co/files/censo2005/resultancies_am_conceyos.pdf Metropolitan areas as defined by DANE in the 2005 census]. Les cifres son de [http://www.dane.gov.co/files/investigaciones/poblacion/proyepobla06_20/ProyeccionMunicipios2005_2009.xls estimaciones oficiales DANE].</ref> {| {{tablaguapa}} |- ! 1. [[São Paulo]]<br /><small>20.847.500 hab.</small>!! 2. [[Buenos Aires]]<br /><small>15 024 000 hab.</small>!! 3. [[Rio de Janeiro]]<br /><small>12 460 200 hab.</small> !! 4. [[Lima]]<br /><small>9 886 647 hab.</small>!! 5. [[Bogotá]]<br /><small>9 886 647 hab.</small> |- |[[Ficheru:São Paulo city (Bela Vista).jpg|150px|San Pablo: Nocherniega de la Ponte Octavio Fríes]]||[[Ficheru:Aerial view - Palermo, Buenos Aires (2).jpg|150px|Buenos Aires, Barriu Parque]]||[[Ficheru:Christ on Corcovado mountain.JPG|150px|Rio Corcováu Pain de Sucre]]||[[Ficheru:Lima at night.jpg|150px]]||[[Ficheru:El Liston, Bogotá, Bogota, Colombia - panoramio.jpg|150px|Centru de Bogotá]] |- ! 6. [[Santiago de Chile|Santiago]]<br /><small>7 164 400 hab.</small>!! 7. [[Belo Horizonte]]<br /><small>5 595 800 hab.</small>!! 8. [[Porto Alegre]]<br /><small>4 120 900 hab.</small>!! 9. [[Brasilia]]<br /><small>3 976 500 hab.</small>!! 10. [[Recife]]<br /><small>3 908 000 hab.</small> |- |[[Ficheru:Vista_Parcial_de_Santiago_de_Chile_2013.jpg|150px|Vista Parcial de Santiago]]||[[Ficheru:Belo Horizonte Panorâmica.jpg|150px|Panorámica de Belo Horizonte]]||[[Ficheru:Porto Alegre skyline.jpg|150px|Panorámica de Porto Alegre]]||[[Ficheru:Brasilia aerea setorbancariosul.jpg|150px|Brasilia]]||[[Ficheru:Bairro de Boa Viagem - Zona Sul - Recife, Pernambuco, Brasil.jpg|150px|Recife]] |- ! 11. [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]]<br /><small>3 904 600 hab.</small>!! 12. [[Salvador de Bahia]]<br /><small>3 820 200 hab.</small>!! 13. [[Medellín]]<br /><small>3 790 400 hab.</small>!! 14. [[Cali]]<br /><small>3 400 204 hab.</small>!! 15. [[Curitiba]]<br /><small>3 395 400 hab.</small> |- |[[Ficheru:Fortaleza, Brazil (6).jpg|150px|Avenida Santos Dumont, Fortaleza]]||[[Ficheru:Salvador - Turismo no Carnaval 2010.jpg|150px|Puertu de Salvador]]||[[Ficheru:El poblado 3.jpg|150x150px]]||[[Ficheru:Panoramica aleko.jpg|150px|Cali]]||[[Ficheru:Curitiba jardim botanico2.jpg|150px|Curitiba]] |} {| border="0" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.0em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 70%; clear: both" align="right" width="30%" |----- | colspan="39" align="center" | '''[[Aglomeraciones urbanes más poblaes del mundu#Les mayores aglomeraciones urbanes d'América del Sur Mayores árees metropolitanes por población d'América del Sur]]'''<ref group="nota">Formen parte de les [[Aglomeraciones urbanes más poblaes del mundu Mayores árees metropolitanes por población del mundu]].</ref>''(Estimaciones de 2012)'' |----- | style="background:lavender;" colspan="38" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Rexón Metropolitana de São Paulo|RM São Paulo]]</span> | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;19</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="26" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|ARG}} [[Gran Buenos Aires]]</span> | colspan="13" | <span style="font-size:x-small;">>&nbsp;13</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="24" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Rexón Metropolitana de Rio de Janeiro|RM Rio de Janeiro]]</span> | colspan="15" | <span style="font-size:x-small;">>&nbsp;12</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="19" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|PER}} [[Lima Metropolitana|Lima]]</span> | colspan="7" | <span style="font-size:x-small;">>&nbsp;9.5</span> |----- |style="background:lavender;" colspan="18" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|COL}} [[Área metropolitana de Bogotá|AM Bogotá]]</span> | colspan="6" | <span style="font-size:x-small;">>&nbsp;9.1</span> |----- |style="background:lavender;" colspan="15" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|VEN}} [[Gran Caraques]]</span> | colspan="5" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;6.5</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="13" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|CHL}} [[Gran Santiago]]</span> | colspan="5" | <span style="font-size:x-small;">>&nbsp;6.1</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="10" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Salvador de Bahia]]</span> | colspan="7" rowspan="2" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;3.8</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="10" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Recife]]&nbsp;-[[Olinda]]</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="9" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]]</span> | colspan="6" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;3.7</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="7" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|COL}} [[Área metropolitana de Medellín|AM Medellín]]</span> | colspan="6" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;3.5</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="7" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|COL}} [[Área metropolitana de Cali|AM Cali]]</span> | colspan="6" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;3.5</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="6" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Curitiba]]</span> | colspan="6" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;3.4</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="4" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|VEN}} [[Maracaibo]]</span> | colspan="25" rowspan="200" bgcolor="#FFFFCC" | {{llistaref|group="nota"}} <span style="font-size:x-small;">* Les cifres tán indicaes en millones d'habitantes.</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="4" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Campinas]]</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="4" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Brasilia]]</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="4" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|ECU}} [[Guayaquil]]</span> | colspan="5" rowspan="2" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;2.5</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="4" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Belo Horizonte]]</span> |} === Diversidá Étnica === La rexón ye destaca pola so diversidá étnica. Esto ye la resultancia de la colonización española y portuguesa nuna zona poblada numberosos pueblos indíxenes, pola trayida forzosa d'esclavos negros d'África, pola inmigración masiva d'europeos y asiáticos dende'l sieglu XIX, y pol amiestu ente estos distintos grupos, aniciando numberoses variantes.<ref>{{Cita web |url=http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761574914_3/Sudam%C3%A9rica.html#s10 |títulu=Suramérica |añu=2008 |obra=Encarta |fechaaccesu=2 de xunetu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080405195922/http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761574914_3/Sudam%C3%A9rica.html#s10 |fechaarchivu=5 d'abril de 2008 }}</ref> Magar nun esiste claridá, nin consensu sobre los volumes de población indíxena a la llegada de los colonizadores europeos, envalórase que'l so númberu tuviera de xubir siquier a los 20 millones de persones, de los cualos unos 10 millones na Suramérica andina, y unos 10 na Suramérica extra andina;<ref>[http://www.virtual.unal.edu.co/cursos/sedes/leticia/80011/llecciones/mod3/leccion1.html] Universidá Nacional de Colombia - L'Amazonia brasilera y el trapeciu colombianu. </ref> anque hai investigadores que calculen el númberu en dellos cientos de millones.<ref>[https://books.googlecl/books?id=Tk1bAAAAQAAJ&pg=PA268&lpg=PA268&dq=Riccioli+300+millones&source=bl&ots=AqEGnL1pfu&sig=BhGDD7RfW9D7PFvk9a9hysmn04O&hl=es&ei=i0uTSoa3CIaMtget_bRM&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4#v=onepage&q=Riccioli%20300%20millones&f=false] Francisco Javier Clavijero (1844) Historia antigua de Méxicu y de la so conquista, Imprenta de Lara</ref> Ente los sieglos XVI y XIX, pela so parte la rexón recibió la llegada de dellos millones d'esclavos procedentes d'África, de los cualos siquier 3 millones llegaríen a Brasil,<ref>Darcy Ribeiro. O Povo Brasileiro, Vol. 7, 1997 (1997). Magar la cifra ye muncho más alta, calculándose en 12 millones los africanos llevaos a Brasil, tender a aceptar que la mayoría morría nos viaxes o nun sobrevivía a les dures condiciones de vida.</ref> y unos 2 millones a distintes les colonies españoles n'América. A partir de la segunda metá del sieglu XIX, la rexón esperimentó una masiva inmigración europea, concentrándose preferentemente nos países del [[Conu Sur]], esto ye, Arxentina, Chile, Uruguái y el sur de Brasil; según tamién nel estremu noroccidental, ye dicir en Venezuela, Colombia y Ecuador.<ref>[http://www.cuft.tec.ve/publicaciones/barquisimeto/estragal/revistas/rev13/docIV13.pdf]</ref> Esta población provenía d'[[España]], [[Portugal]], [[Italia]], [[Alemaña]], [[Reinu Xuníu]], [[Croacia]], [[Francia]], [[Polonia]], [[Rusia]], [[Ucraína]], ente otros países. De la mesma, tamién se recibió una considerable inmigración proveniente [[Palestina (rexón)|Palestina]], [[Armenia]], [[Siria]], [[Líbanu]], etc. habiendo colonies significatives en países como [[Colombia]], [[Ecuador]] o [[Chile]]; según tamién esistió una fortísima inmigración de [[Xapón]], [[China]]<ref>[http://www.ocac.gov.tw/download.asp?tag=P&file=DownFile/File_17979.pdf&non=17979] {{Wayback|url=http://www.ocac.gov.tw/download.asp?tag=P&file=DownFile%2FFile_17979.pdf&non=17979 |date=20131018051535 }}</ref> y [[Corea]] que s'asitió nos países de la [[Océanu Pacíficu|mariña del Pacíficu]] principalmente ([[Ecuador]], [[Perú]] y [[Chile]]). Países como [[Arxentina]] y [[Uruguái]] tienen un peraltu componente européu nes sos poblaciones, superando'l 80% del total, esti postreru de fechu tien el mayor porcentaxe de la so población consideráu caucásicu del [[América|continente]], percima de l'[[América Anglosaxona]] ([[Canadá]] y [[Estaos Xuníos]]).<ref>http://www.ancestrositalianos.com/inmigracion/la-gran-inmigracion-italiana.html</ref><ref>http://www.scielo.org.ar/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S0025-76802006000200004&lng=es&nrm=iso&tlng=es</ref><ref>http://www.zingerling.com.ar/obres/geneitaliana/laargentinayloserupeos.htm</ref><ref>http://www.unizar.es/eueez/cahe/bsa.pdf</ref> En [[Chile]], el grau de componente européu ye bien importante algamando un 53% de la so población, en [[Brasil]] bordia'l 50% de la so población total. El país onde'l porcentaxe d'[[amerindiu|amerindios]] ye'l mayor componente de la población ye [[Bolivia]], siguíu bien de cerca por [[Perú]].<ref name="unicef">[http://www.unicef.org/lac/PERU_revisáu.pdf / Población Indíxena nel Perú]</ref> Coles mesmes, esisten significatives comunidaes indíxenes n'[[Ecuador]] y [[Paraguái]] que nun superen el 10%. Hai minoríes bien pequeñes y aisllaes n'[[Arxentina]], [[Brasil]], [[Venezuela]], [[Colombia]] y [[Chile]], ente que [[Uruguái]] ye l'únicu país de toa América que nun tener población indíxena autóctona.<ref name="CensoChile2002">Institutu Nacional d'Estadístiques INE - CHILE. 2002. [http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/estadisticas_sociales_culturales/etnies/pdf/info_etniascenso2002.pdf ''Fueyes Informatives. Estadístiques Sociales. Pueblos Indíxenes en Chile. Censu 2002.'']</ref> Países como [[Guyana]] y [[Surinam]]y tienen una población casi dafechu afrodescendiente; ente que países como [[Colombia]], [[Ecuador]] y [[Brasil]] tienen importantes comunidaes d'ascendencia africana (provenientes de los embarcos esclavos que [[España]] y [[Portugal]] traxeron dende'l [[África austral|sur d'África]]). == Organización territorial == La Unión de naciones Suramericanes ta formada por 12 países suramericanos soberanos independientes. Dellos países como [[Chile]], tienen territorios fuera del continente, como la [[Isla de Pascua]], allugada na [[Polinesia]], n'[[Oceanía]], ente que xuntu con [[Arxentina]] dambos tienen territorios na [[Antártica]]. === Estaos miembros === [[Ficheru:Unasur countries color.svg|right|300px|right|thumb|Estaos miembros de Unasur (con [[Territorios apostaos#América|reclamaciones territoriales d'Arxentina]] n'azul claro; territorios en blancu nun son parte de Unasur).]] La unión ta integrada por: ;{{Bandera|the Andean Community of Nations}} Miembros de la [[Comunidá Andina]] (CAN): * {{Bandera|Bolivia}} [[Estáu Plurinacional de Bolivia]] ¹ * {{Bandera|Colombia}} [[República de Colombia]] ^{1, 4} * {{Bandera|Ecuador}} [[República del Ecuador]] ¹ * {{Bandera|Perú}} [[República de Perú]] ^{1, 4} ;{{bandera|Mercosur}} Miembros plenos del [[Mercáu Común del Sur]] (Mercosur): * {{Bandera|Arxentina}} [[República Arxentina]] ² * {{Bandera|Brasil}} [[República Federativa del Brasil]] ² * {{Bandera|Paraguái}} [[República del Paraguái]] ² * {{Bandera|Uruguái}} [[República Oriental del Uruguái]] ² * {{Bandera|Bolivia}} [[Estáu Plurinacional de Bolivia]] ¹ * {{Bandera|Venezuela}} [[República Bolivariana de Venezuela]] ^{1, 6} ;Otros miembros * {{Bandera|Chile}} [[República de Chile]] ^{1, 2, 4, 6} * {{Bandera|Guyana}} [[República Cooperativa de Guyana]] ^{3, 5} * {{Bandera|Surinam}} [[República de Surinam]] ^{3, 5} ;Territorios participantes y que tán fora d'[[América del Sur]] * {{Bandera|Dependencies Federales Venezolanes}} [[Isla d'Aves]] ye un territoriu venezolanu asitiáu nes [[Antilles Menores]]. * {{Bandera2|Rapa Nui}} ye un territoriu chilenu asitiáu n'[[Oceanía]]. * {{Bandera2|San Andrés y Providencia}} ye un territoriu colombianu asitiáu n'[[América Central]]. ;Países observadores * {{Bandera|Méxicu}} [[Estaos Xuníos Mexicanos]] * {{Bandera|Panamá}} [[República de Panamá]] [[Ficheru:Mapa_político_-_Fecha_de_Independencia_de_los_Estados_sudamericanos.png|right|300px|right|thumb|Feches averaes de les independencies de los países d'América del Sur. Los territorios en negru nun son [[Independencia|Independientes]]]] ;Territorios non participantes: * {{Bandera2|ARU}} ye un [[país]] [[Territoriu autónomu|autónomu]] del [[Reinu de los Países Baxos]]. * {{Bandera2|Bonaire}} ye un conceyu especial integral del [[Reinu de los Países Baxos]]. * {{Bandera2|CUR}} ye un [[país]] [[Territoriu autónomu|autónomu]] del [[Reinu de los Países Baxos]]. * {{GUF}} ye un [[departamentu d'ultramar]] de [[Francia]] y por eso ye parte de la [[Xunión Europea]]. * {{Bandera2|Trinidá y Tobagu}} anque nun ye miembru, foi convidáu a xunise a la Unión de Naciones Suramericanes pol presidente de [[Venezuela]] [[Nicolás Maduro]] en xunetu del 2013. ;Territorios reclamaos: * {{Bandera|Tierra del Fueu}} [[Antártida Arxentina]], ta suxeta a reclamos de soberanía per parte d'[[Arxentina]] considerándola parte integral del so territoriu. * {{Bandera|Magallanes}} [[Territoriu Chilenu Antárticu|Antártica Chilena]], ta suxeta a reclamos de soberanía per parte de [[Chile]] considerándola parte integral del so territoriu. * {{Bandera|Tierra del Fueu}} Les [[Islles Malvines]] y [[Islles Xeorxa del Sur y Sandwich del Sur]] son consideraos pol [[Reinu Xuníu]] y la Xunión Europea como [[Territoriu Británicu d'Ultramar|territorios británicos d'ultramar]], y tán suxetes a reclamos de soberanía per parte d'[[Arxentina]] dende [[1833]] y solicitada la so descolonización poles [[Naciones Xuníes]]. Nesti puntu, la Unasur reafitó'l so respaldu al reclamu de la República Arxentina sobre dichos territorios.<ref name="unasurfalkdec1">{{Cita web |url=http://www.unasur.int/uploads/de/9d/de9d8d04a6092c6383d268ba40ac983f/Declaracion-especial-Malvines.pdf |títulu=Declaración especial sobre la cuestión de les Islles Malvines |fechaaccesu=22 d'abril de 2013 |fecha=30 de payares de 2012 |editorial=Unasur}}</ref> * [[Ríu Maroni]] ye un ríu suramericanu que conforma parte de la frontera en disputa ente [[Surinam]] y la [[Guayana Francesa]]. <small> ¹ Miembros acomuñaos del Mercosur.<br /> ² Miembros acomuñaos del CAN.<br /> ³ Países con procesu d'integración especial.<br /> ⁴ Miembros d'Alianza del Pacíficu.<br /> ⁵ Miembros del CARICOM.<br /> ⁶ Ex miembros del CAN.</small> <gallery> Ficheru:Comunidad andina.svg|Países miembros de la [[Comunidá Andina]] (c/[[Reclamaciones territoriales en L'Antártida]]). Ficheru:Mercosur members.svg|Países miembros de [[Mercosur]] (c/[[Reclamaciones territoriales en L'Antártida]]). Ficheru:Unasur other members.svg|Otros miembros (c/[[Reclamaciones territoriales en L'Antártida]]). Ficheru:UNASUR countries.svg|Países miembros (verde) y observadores (azul). </gallery> == Estadístiques == [[Ficheru:Rio Corcovado Pain de Sucre.jpg|right|thumb|300px|[[Rio de Janeiro]], unu de los principales centros turísticos d'América del Sur.]] [[Ficheru:Cuernos del Paine from Lake Pehoé.jpg|thumb|300px|La [[Patagonia]], una de les principales zones turístiques, nel sur de la rexón.]] [[Ficheru:Before Machu Picchu.jpg|thumb|300px|[[Machu Picchu]], una de les [[Nueves siete maravíes del mundu modernu|maravíes del mundu]], na Rexón de [[Cuzco]].]] {| {{tablaguapa}} |Población (est 2008):<ref name="poblacion">[[ Países por población|Tabla de países ordenaos por población]]</ref> || 381&nbsp;959&nbsp;612 habitantes<br /><small>42,433% del continente americanu</small><br /><small>5,720&nbsp;% del mundu</small> |- |Población por edaes:|| * 0 - 14 años : 29,57&nbsp;% * 15 - 64 años: 64,44&nbsp;% * sobre 65 años: 5,99&nbsp;% |- |Superficie:<ref name="superficie">[[ Países per superficie|Tabla de países ordenaos per superficie]]</ref> || 17&nbsp;738&nbsp;687 km²<br /><small>41,653&nbsp;% del continente americanu</small><br /><small>10,096&nbsp;% de les tierres remanecíes del planeta</small> |- |Agües duces||42% de les agües duces del mundu |- |[[Productu Internu Brutu|PIB]] (est 2010):<ref name="pbi">[[ Países por PIB (nominal)|Tabla de países ordenaos por PIB (nominal)]]</ref>|| [[US$]] 4,431,793 millones<br /><small>32,555&nbsp;% del continente americanu</small><br /><small>6,797&nbsp;% del mundu</small> |- |[[Renta per cápita|PIB per cápita]] (est 2010):|| [[US$]] 12&nbsp;569 |- |[[Delda esterna]] (est 2009):<ref>[[Delda esterna per país|Tabla de países ordenaos pola so delda esterna]]</ref> || [[US$]] 554&nbsp;472 millones |- |[[Esportaciones]] (est 2009):|| [[US$]] 454&nbsp;472 millones |- |[[Importaciones]] (est 2009):|| [[US$]] 394&nbsp;472 millones |- |[[IDH]] (est 2010):|| 0,868 |- |[[Crecedera económica]] (est 2010):|| 5,7% |} * Tien un [[PIB]] nel cambéu actual de 4&nbsp;431,793 millones de dólares, faciéndo-y la cuarta economía más grande del mundu {{ensin referencies}} * Tien una [[Población humana|población]] de más de 380 millones de persones. * Dambos fechos faen que'l PIB per cápita sía 12.569, na posición centésima (Nr. 100) de les economíes del mundu, per debaxo del Líbanu y Serbia, y percima de Sudáfrica.<ref>{{Cita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html |títulu=CIA - The World Factbook - Country Comparisons - GDP - per capita (PPP) <!--Títulu xeneráu por Muriu Bot-->}}</ref> * Tien una superficie cimera a 17 millones de quilómetros cuadraos, más que cualquier nación, y en cuartu llugar si comparar con otros bloques internacionales. * Los sos ingresos por esportación tán ente 452&nbsp;502<ref name="repitida_1">{{Cita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html |títulu=CIA - The World Factbook - Country Comparisons - Exports <!--Títulu xeneráu por Muriu Bot-->}}</ref> y 481&nbsp;856 millones de dólares{{ensin referencies}}. * Los sos pagos por importación xuben a 345&nbsp;930 millones de dólares.<ref name="repitida_1" /> * Tien el 42% de l'[[agua duce]] del mundu. * Tien ocho millones de quilómetros cuadraos de superficie forestal. * Ta allugada ente los dos principales océanus del mundu. * Ye'l primer productor y esportador d'alimentos del mundu. * Tien importantes reserves d'hidrocarburos. * La gran mayoría de los sos habitantes fala unu de dos idiomes mutuamente intelixibles ([[Idioma español|español]] y [[idioma portugués|portugués]]). * Tien una hestoria común y valores compartíos. * La so delda esterna xube a 589&nbsp;031 millones de dólares ppp<ref>{{Cita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2079rank.html |títulu=CIA - The World Factbook - Country Comparisons - Debt - external <!--Títulu xeneráu por Muriu Bot-->}}</ref> == Zones económiques esclusives de los países miembros de la UNASUR == [[Ficheru:Aguasterritoriales UNASUR.svg|thumb|[[Zona Económica Esclusiva|Zones Económiques Esclusives]] de los estaos miembros de la UNASUR. Considerándoles, la superficie total de la UNASUR algama los 29 884 548 km².]] {| class="sortable wikitable" |- ! Estaos de la UNASUR ! Zona Económica esclusiva km²<ref name=Seearoundus>[https://web.archive.org/web/20061229231026/http://seaaroundus.org/eez/eez.aspx Seaaroundus.org]</ref> ! Plataforma km² ! Zona Y.Y + Superficie terrestre km² |- |{{bandera|Chile}} [[Chile]]||3.681.989<ref name="chile">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/152.aspx |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |formatu=ASPX |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ waters of: Chile 2,009,299 km², Desventuraes Isl. 449,805 km², Easter Isl. 720,395 km², J. Fernández, Félix and Ambrosio Isl. 502,490 km² |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120128011312/http://www.seaaroundus.org/eez/152.aspx |fechaarchivu=28 de xineru de 2012 }}</ref> ||252.947 ||4.438.085 ^''(1)'' |- |{{bandera|Brasil}} [[Brasil]]||3.660.955||774.563||12.175.832 |- |{{bandera|Arxentina}} [[Arxentina]]||1.159.063<ref name="Arxentina">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/32.aspx |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ Waters of: Arxentina |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120130122912/http://www.seaaroundus.org/eez/32.aspx |fechaarchivu=30 de xineru de 2012 }}</ref>||856.346||3.939.463 ^''(2)'' |- |{{bandera|Ecuador}} [[Ecuador]]||1.077.231<ref name="ecuador">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/ |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ waters of: Ecuador 236.597 km², Galapagos Isl. 835.936 km² |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111120033333/http://www.seaaroundus.org/eez/ |fechaarchivu=20 de payares de 2011 }}</ref>||41.034||1.333.600 |- |{{bandera|Perú}} [[Perú]]||906.454<ref name="perú">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/604.aspx |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ Waters of: Peru |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120127183730/http://www.seaaroundus.org/eez/604.aspx |fechaarchivu=27 de xineru de 2012 }}</ref> ||82.000 ||2.191.670 |- |{{bandera|Colombia}} [[Colombia]]||808.158<ref name="colombia">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/170.aspx |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ Waters of: Colombia |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111208162815/http://www.seaaroundus.org/eez/170.aspx |fechaarchivu=8 d'avientu de 2011 }}</ref>||53.691||1.949.906 |- |{{bandera|Venezuela}} [[Venezuela]]||471.507<ref name="venezuela">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/862.aspx |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=24 de febreru de 2015 |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ Waters of: Venezuela |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131022011038/http://www.seaaroundus.org/eez/862.aspx |fechaarchivu=22 d'ochobre de 2013 }}</ref> || 99.889||1.387.952 ^''(3)'' |- |{{Bandera|Uruguái}}[[Uruguái]]||142.166||75.327||318.381 |- |{{bandera|Guyana}} [[Guyana]]||137.765||50.578||352.734 |- |{{bandera|Surinam}} [[Surinam]]||127.772||53.631||291.592 |} ''⁽¹⁾ Ensin incluyir árees terrestres y marítimes en reclamu <br />'' ''⁽²⁾ Ensin incluyir árees terrestres y marítimes en reclamu <br />'' ''⁽³⁾ Ensin incluyir árees terrestres y marítimes en reclamu <br />'' == Crítiques a la entidá == === Crítiques a les aiciones === Nos entamos de la organización llevantaron opiniones crítiques dende l'esterior que señalaben que, dende la so fundación en [[2005]], la organización sería solamente una entidá virtual, que nun produciría resultancies tanxibles,<ref>El País, 24 de mayu de 2008 ''[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Brasil/impulsa/organismu/comun/defensa/suramericanu/elpepuint/20080524elpepuint_1/Te Brasil impulsa un organismu de defensa común suramericanu]''</ref> anguaño esti puntu de vista foi superáu pola realidá, la unión cunta con instituciones propies como'l Bancu del Sur y doce Consejos. * Conseyu de Salú Suramericanu (CSS). * Conseyu Suramericanu de Desenvolvimientu Social (CSDS). * Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu (COSIPLAN). * Conseyu Suramericanu d'Educación (CSE) * Conseyu Suramericanu de Cultura (CSC) * Conseyu Suramericanu de Ciencia, Teunoloxía ya Innovación (COSUCTI). * Conseyu Suramericanu sobre'l Problema Mundial de les Drogues. * [[Conseyu de Defensa Suramericanu]] (CDS). * [[Conseyu Suramericanu d'Economía y Finances]] (CSEF). * Conseyu Enerxéticu Suramericanu (CES) * Conseyu Eleutoral de Unasur. * Conseyu Suramericanu en materia de Seguridá Ciudadana, Xusticia y Coordinación d'Aiciones contra la Delincuencia Entamada Trasnacional La so primer prueba de fueu, foi'l ser el preséu que desactivó definitivamente, el potencial conflictu secesionista en [[Bolivia]].<ref>[http://www.comunidadandina.org/unasur/15-9-08com_bolivia.htm Declaración de la moneda]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20081108070515/http://www.comunidadandina.org/prensa/articulos/elpais15-10-08.htm ''Bolivia exemplu positivu de Unasur'' [[El País]], pol embaxador d'España Emilio Menendez]</ref> Tamién dalgunos de los proyeutos que s'empecipiaron, como los d'infraestructura pa [[Suramérica]] yá son tanxibles.<ref>[https://web.archive.org/web/20080915203517/http://www.iirsa.org/ProyeutosPais.asp?CodIdioma=ESP Venceyos con estáu de proyeutos d'infraestructura Unasur]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20111109035947/http://www.iirsa.org/BancoMedios/Documentos%20PDF/cde9_acta_montevideo_%20esp.pdf Llogros iniciales de la Unasur]</ref> === Crítiques a la distribución del poder === Delles persones, ente elles el nomáu a secretaría de la Unión, [[Rodrigo Borja Cevallos]], y el presidente ecuatorianu [[Rafael Correa]], criticaron la decisión del [[Conseyu de Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur|Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu]] de dexar a la [[Secretaría Xeneral de Unasur|Secretaría Xeneral]] y el so secretariu con menor poder y toma de decisiones que'l [[Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores de Unasur|Conseyu de Ministres y Ministros]] o'l [[Conseyu de Delegaes y Delegaos de Unasur|Conseyu de Delegaes y Delegaos]].<ref name="mal_poder">{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/noticiaEC.asp?id_noticia=195677&id_seccion=1 |títulu=Unasur: ¿un fiascu? |añu=2008 |obra=El Comerciu |fechaaccesu=6 d'agostu de 2008}}</ref> == Cumes realizaos == [[Ficheru:UNASUR-15SEP2008.jpg|thumb|250px|[[I Cume de Unasur]] nel Palaciu de la Moneda, [[Santiago de Chile]]. D'esquierda a derecha, [[Cristina Fernández]] d'[[Arxentina]], [[Alejandro Foxley]] y [[Michelle Bachelet]] de [[Chile]] y [[Evo Morales]] de [[Bolivia]].]] [[Ficheru:2010 Unasur summit.JPG|thumb|right|250px|Mandatarios nel Cume de Unasur 2010. Dende la esquierda: [[Cristina Fernández de Kirchner|Cristina Fernández]], Presidente d'Arxentina; [[Luiz Inácio Lula da Silva]], Presidente del Brasil; [[Juan Manuel Santos Calderón|Juan Manuel Santos]], Presidente de Colombia, y [[Fernando Lugo]], Presidente de Paraguái.]] {| {{tablaguapa}} |- ! Cume!! Llugar!! Fecha!! [[Presidente pro tempore de Unasur|Presidente ''pro témpore'']] |- |[[I Cume de Unasur]] || {{bandera|CHI}} [[Santiago de Chile|Santiago]], [[Chile]] || [[15 de setiembre]] de [[2008]] || {{bandera|CHI}} [[Michelle Bachelet]] |- |[[II Cume de Unasur]] || {{bandera|ECU}} [[Quitu]], [[Ecuador]] || [[10 d'agostu]] de [[2009]] ||rowspan=2| {{bandera|ECU}} [[Rafael Correa]] |- |[[III Cume de Unasur]] || {{bandera|ARG}} [[Bariloche]], [[Arxentina]] || [[28 d'agostu]] de [[2009]] |- |[[IV Cume de Unasur]] || {{bandera|GUY}} [[Georgetown, Guyana|Georgetown]], [[Guyana]] || [[26 de payares]] de [[2010]] || {{bandera|GUY}} [[Bharrat Jagdeo]] |- |[[V Cume de Unasur]] || {{bandera|PAR}} [[Asunción]], [[Paraguái]] || [[29 d'ochobre]] de [[2011]] || {{bandera|PAR}} [[Fernando Lugo]] |- |[[VI Cume de Unasur]] || {{bandera|PER}} [[Lima]], [[Perú]] || [[30 de payares]] de [[2012]] || {{bandera|PER}} [[Ollanta Humala]] |- |[[VII Cume de Unasur]] || {{bandera|SUR}} [[Paramaribu]], [[Surinam]] || [[30 d'agostu]] de [[2013]] || {{bandera|SUR}} [[Dési Bouterse]] |- |[[VIII Cume de Unasur]] || {{bandera|ECU}} [[Guayaquil]], [[Ecuador]] || [[4 d'avientu]] de [[2014]] || {{bandera|URU}} [[José Mujica]] |- |[[IX Cume de Unasur]] || {{bandera|ECU}} [[Quitu]], [[Ecuador]] || [[17 d'abril]] de [[2016]] || {{bandera|VEN}} [[Nicolás Maduro]] |- |} == Xuntes especiales == === Xunta estraordinaria pa la designación del primer secretariu xeneral === Los presidentes y cancilleres de los 12 países que formen la Unión de Naciones Suramericanes axuntáronse'l martes [[4 de mayu]] de [[2010]] na llocalidá de [[Los Cardales]] ([[Campana (Arxentina)|Campana]]), [[provincia de Buenos Aires]], Arxentina.<ref>[http://www.perfil.com/contenidos/2010/05/04/noticia_0017.html Cume estraordinariu de Unasur]</ref> Tratóse tres asuntos: la eleición del secretariu xeneral, les estratexes d'ayuda a [[Haití]] y Chile y la situación d'Hondures post [[Golpe d'Estáu n'Honduras de 2009|golpe militar]]. Sobre'l primer puntu, el presidente d'Ecuador, [[Rafael Correa]] propunxo al ex mandatariu [[Néstor Kirchner]]. Coles mesmes, dos selmanes tras, el canciller ecuatorianu, [[Ricardo Patiño]], axuntar en [[Buenos Aires]] con [[Jorge Taiana]] pa definir l'axenda de la xunta y remarcó la iniciativa de Correa de que sía Kirchner quien encabece'l bloque suramericanu. En rellación al sofitu a [[Haití]], los mandatarios decidieron nuna xunta especial pol [[archipiélagu]], crear un fondu d'ayuda de 100 millones de [[dólar]]es, incluyendo una propuesta de solicitar un apurra del [[Bancu Interamericano de Desenvolvimientu]] (BID) por otros 200 millones. Amás tuvo la tema de [[Chile]] que tamién tuvo problemes similares. ==== Sofitu a Haití ==== La UNASUR inauguró'l [[1 de setiembre]] de 2010 la oficina '''UnasurHaití''', nel marcu del Plan de Trabayu alcordáu pol presidente d'[[Ecuador]], y presidente pro-témpore del bloque, [[Rafael Correa]] y pol Secretariu Xeneral, [[Nestor Kirchner]]. Al cargu de la nueva secretaría téunica quedó'l [[embaxador]] arxentín y abogáu especializáu nel campu de los derechos humanos [[Rodolfo Matarollo]].<ref>[http://www.pagina12.com.ar/diario/elpais/1-152380-2010-09-01.html Páxina/12 :: El país :: La Unasur yá tien oficina n'Haití]</ref> La secretaría téunica taría en [[Puertu Príncipe]] y a Matarollo secundar l'embaxador chilenu Marcel Young. [[Arxentina]], pela so parte, el xueves 19 d'avientu por aciu l'embaxador de la República Arxentina n'[[Haití]], Raúl Sebaste, el Secretariu Téunicu, embaxador Rodolfo Matarollo y el [[primer ministru]] de la República d'Haití, concretaron la firma de la '''Adenda al Proyeutu Ampliación del Pro Güerta n'Haití cola UNASUR''', dando continuidá a esti proyeutu que [[Arxentina]] venía desenvolviendo al pie d'Haití .<ref>[https://www.mrecic.gov.ar/la-cooperacion-arxentina-haiti-y-la-unasur-aprobaron-la-ampliacion-del pro-güerta-haiti-hasta-l'anu La Cooperación Arxentina, Haití y la UNASUR aprobaron l'ampliación del Pro Huerta – Haití” hasta l'añu 2016]</ref> El Programa Pro-Huerta con [[Haití]] foi implementáu pola [[Arxentina]] dende l'añu 2005, coles mires de garantizar la seguridá alimentaria por aciu el fomentu de la autoproducción d'alimentos frescos al traviés de güertes orgániques, pa complementar la dieta de poblaciones urbanes y rurales con necesidaes básiques insatisfeches. === Xunta pola crisis de seguridá n'Ecuador === [[Ficheru:Unasur BsAs Crisis Ecuador.jpg|thumb|right|350px|Cume d'Emerxencia en Buenos Aires.]] Depués del españíu de la sulevación del organismu policial d'Ecuador favoreciendo'l [[Intentu de golpe d'Estáu n'Ecuador de 2010|intentu de golpe d'Estáu n'Ecuador]], los mandatarios de los países pertenecientes a la Unasur convocar nuna xunta d'urxencia nel Palaciu San Martín en [[Buenos Aires]], el [[30 de setiembre]] de [[2010]]<ref>Tres l'intentu de golpe d'estáu [http://www.elargentino.com/nota-108523-Presidentes-de-Unasur-se-reunen-esta nueche-en-Buenos-Aires-por Ecuador.html?utm_medium=twitter Cristina: “Falamos con Correa y sabemos que la situación ta baxu control”], El Argentino.com, 01/10/2010, Consultáu: 05 d'Ochobre 2010</ref> onde busquen xenerar y consensuar un plan de sofitu pal presidente Rafael Correa. La xunta tuvo llugar el mesmu día d'empecipiáu'l golpe militar. Ente otros resolvimientos en dicha xunta establecer por unanimidá dientro de les polítiques de la Unasur someter a sanciones a dichos países nos que s'atenten la democracia, la estabilidá institucionalidad, golpes d'Estáu y demás actos similares. Ente les sanciones determinóse cerrar toles fronteres a dicha nación, cerrar pontes y carreteres con [[Colombia]] y [[Perú]], desconocer a cualesquier poder establecíu dempués de felicidá insubordinacion, bloquéu total económicu, comercial y políticu, suspensión del tráficu aereu, provisión d'enerxía y otros suministros,<ref>[http://www.eldia.com.ar/edis/20101001/20101001083032.htm Alvertencia de la Unasur contra intentu de golpe d'Estáu n'Ecuador], Periódicu El Día ([http://www.eldia.com.ar/ www.eldia.com.ar]), vienres 1 d'ochobre de 2010, consultáu: 5 d'ochobre de 2010</ref> espulsión de la organización, establecer xestiones internacionales pa restitución de los mandatarios derrocaos y sanciones penales en contra de los golpistes, ente otros. === Xunta pa la designación del nuevu secretariu xeneral === La xunta llevar a cabu'l 11 de marzu de 2011 na [[Ciudá Metá del Mundu]]. L'anunciu de la designación del nuevu [[Secretaría Xeneral de Unasur|secretariu xeneral de la Unasur]] realizar nel marcu de la xunta del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores de Suramérica. La designada pa ocupar el cargu foi la excanciller colombiana [[María Emma Mejía]]. Mejía asumió'l cargu n'abril, cuando empezó l'añu alministrativu de la Unión de Naciones Suramericanes. Nel últimu cume de la Unasur, que se celebró payares de 2010 en [[Guyana]], los presidentes de los países miembros decidieron que'l mandatu del nuevu secretariu xeneral sería de dos años y nun podría ser reelixíu. Pa la eleición del nuevu [[Secretaría Xeneral de Unasur|secretariu xeneral de la Unasur]] les cancilleríes de Venezuela y Colombia propunxeron una eleición compartida, ye dicir que'l periodu de 2 años estremar en 2, siendo'l primer añu pa [[Colombia]] y el segundu pa [[Venezuela]], y a partir de 2012 el [[Secretaría Xeneral de Unasur|secretariu xeneral de la Unasur]] va ser [[Alí Rodríguez Araque]]. Nel añu 2014, designar al ex-presidente colombianu [[Ernesto Samper|Ernesto Samper Pizano]] pal siguiente periodu, entendíu ente los años 2014 hasta'l 2016.<ref>{{Cita noticies |url=http://www.el-nacional.com/mundo/Ernesto-Samper-secretariu-xeneral-Unasur_0_447555437.html. |títulu=Ernesto Samper Pizano: Ernesto Samper va ser el nuevu secretariu xeneral de la Unasur |editorial=[[el-nacional]]|fecha=17 de xunetu de 2014}}</ref> === Xunta estraordinaria pa considerar la situación política na República del Paraguái === La xunta realizó'l [[29 de xunu]] de [[2012]] na ciudá de [[Ciudá de Mendoza|Mendoza]], [[Arxentina]], coincidiendo cola XLIII Cume del [[Mercosur]].<ref>{{Cita web |url=http://www.unasursg.org/index.php?option=com_content&view=article&id=700:decision-del conseyu-de-xefes-y-jefes-de-estado-y-de-gobiernu-de-la-union-de naciones suramericanes-unasur-&catid=66:noticies-unasur |títulu=Decisión del Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu de la Unión de Naciones Suramericanes (UNASUR) |obra=Secretaria Xeneral de UNASUR |fecha=28 de xunu de 2012}}</ref> La mesma foi convocada polos acontecimientos de la [[Crisis política en Paraguái de 2012|crisis política]] qu'asocedía en [[Paraguái]], la que provocó la destitución del presidente [[Fernando Lugo]], y foi'l parllamentu paraguayu quien designara como'l so socesor al hasta entós vicepresidente [[Federico Franco]] nuna situación calificada como golpe d'estáu institucional. [[Federico Franco]] nun foi convidáu a la xunta estraordinaria, y la mayoría de los gobiernos llatinoamericanos yá emitieren comunicaos onde nun reconoceríen al nuevu presidente.<ref>{{Cita web |url=http://www.ambito.com/noticia.asp?id=642486 |títulu=Llatinoamérica nun reconoz a Franco |obra=Ambito.com |fecha=22 de xunu de 2012}}</ref> Les definiciones tomaes pol [[Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur]] foi ''suspender a Paraguái "hasta que se restableza l'orde institucional", poniendo fin al exerciciu de la [[Presidencia pro témpore de Unasur|Presidencia pro témpore]] qu'hasta esi momentu ostentaba ésti país y otorgándola al Xefe d'Estáu de Perú, [[Ollanta Humala]]''. D'esta manera, el grupu de países fixo efeutiva la ''clausa democrática'', considerando que'l xuiciu político y posterior destitución de Lugo nun cuntó coles garantíes del debíu procesu nin la posibilidá de defensa de les acusaciones efeutuaes nel mesmu.<ref>{{Cita web |url=http://www.telam.com.ar/nota/30069/ |títulu=La Unasur tamién votó la suspensión pero tornó sanciones económiques |obra=Telam |fecha=29 de xunu de 2012}}</ref> === Xunta estraordinaria pa considerar la situación na República Bolivariana de Venezuela === La xunta foi convocada d'emerxencia pal día [[18 d'abril]] de [[2013]], onde se trataron los acontecimientos asocedíos en [[Venezuela]], depués de realizaes les eleiciones presidenciales. La mesma tuvo llugar na ciudá de [[Lima]] y asistieron los presidentes de [[Perú]], [[Brasil]], [[Arxentina]], [[Colombia]], [[Uruguái]], [[Chile]], [[Guyana]] y [[Bolivia]], ente que'l presidente de [[Paraguái]] nun foi convocáu cuidao que Unasur caltién la suspensión d'esti país hasta que se realicen eleiciones democrátiques, tampoco asistieron el presidente d'[[Ecuador]] que s'atopaba de xira per Europa y tampoco hubo representación de [[Surinam]].<ref>{{Cita web |url=http://es.wikinews.org/wiki/Per%C3%BA_convoca_cume_estraordinariu_de_Unasur_por crisis venezolana |títulu=Perú convoca cume estraordinariu de Unasur por crisis venezolana |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.rpp.com.pe/2013-04-17-unasur-se-reune-güei-en-llima-pa-tratar-situacion-de-venezuela-noticia_586452.html |títulu=Unasur axúntase güei en Lima pa tratar situación de Venezuela |fechaaccesu=18 d'abril de 2013 |fecha=17 d'abril de 2013 |editorial=RPP Perú}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.elespectador.com/noticias/elmundo/articulo-416841-reunion-estraordinaria-de-unasur-tratara-situacion-venezuela |títulu=Reunión estraordinaria de Unasur va tratar la situación en Venezuela |fechaaccesu=18 d'abril de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013 |editorial=elespectador.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.rcnradio.com/noticias/cume-de-unasur-analiza-crisis-en-venezuela-61111 |títulu=Cumbre de Unasur analiza crisis en Venezuela |fechaaccesu=18 d'abril de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013 |editorial=rcnradio.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140422232010/http://www.rcnradio.com/noticias/cume-de-unasur-analiza-crisis-en-venezuela-61111 |fechaarchivu=22 d'abril de 2014 }}</ref> Al rematar l'alcuentru dio llectura a l'acta de la declaración de consensu algamada polos Xefes y Xefes d'Estáu de Unasur. La mesma "espresa la so felicitación al pueblu venezolanu pola masiva participación y saluda al presidente [[Nicolás Maduro]] poles resultancies"; tamién "encamienta a tolos sectores que participaron a respetar los resultaos oficiales de les eleiciones", remarcando que "tou reclamu que solicite dalgunu de los participantes tendrá de ser enriáu dientro del ordenamientu xurídicu presente". La declaración tamién inclúi párrafos rellacionaos a los fechos de violencia qu'asocedieron en Venezuela tres les eleiciones, en tal sentíu "llapada a deponer toa actitú o actu de violencia que ponga en riesgu la paz social del país" y por tanto "alcuérdase la designación d'una comisión de Unasur p'acompañar la investigación de los fechos violentos".<ref>{{Cita web |url=http://america.infobae.com/notas/69999-Unasur-sobre-Venezuela-Tienen de respetase-les resultancies-de-les eleiciones |títulu=Unasur sobre Venezuela: "Tienen de respetase los resultaos de les eleiciones" |fechaaccesu=18 d'abril de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013 |editorial=infobae.com}}</ref> === Xunta estraordinaria motivada pola demoranza del presidente bolivianu en Viena === {{AP|Conflictu diplomáticu ente Europa y América del Sur de 2013}} Convocar a un cume d'emerxencia'l día [[4 de xunetu]] de [[2013]], a raigañu del [[Conflictu diplomáticu ente Europa y América del Sur de 2013|conflictu diplomáticu]] amenáu a partir de la retención del presidente bolivianu, [[Evo Morales]], na capital austriaca.<ref>{{Cita web |autor=Infonews |títulu=La Unasur convocó a una xunta d'emerxencia |url=http://www.infonews.com/2013/07/02/mundu-84204-la-unasur-convoco-a-una-reunion-de-emerxencia-el-avion-de-evo-morales.php |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |fecha=2 de xunetu de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=Europa Press |títulu=Venezuela va esixir a Unasur conderga a países que negaron sobrevuelu d'avión presidencial bolivianu |url=https://www.europapress.es/latam/politica/noticia-venezuela-exigira-unasur-conderga-paises-negaron-sobrevuelu-avion-presidencial-bolivianu-20130704010552.html |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |fecha=4 de xunetu de 2013}}</ref> Evo Morales fuera reteníu mientres catorce hores nel aeropuertu de [[Viena]] dos díes antes. Esto asocedió depués de que [[Francia]], [[Italia]] y [[Portugal]] negaren el pasu del avión presidencial bolivianu pelos sos espacios aéreos, frente al barruntu de que tuviera a bordu [[Edward Snowden]], quien tenía pidíu de captura per parte de les autoridaes d'[[Estaos Xuníos]] poles sos revelaciones sobre'l programa de vixilancia global [[PRISM (programa de vixilancia)|PRISM]], conducíu per esi país, y finalmente fuera [[España]] quien procurara una ruta alternativa al dexar l'aterrizaxe del avión presidencial nel aeropuertu de [[Les Palmes de Gran Canaria|Les Palmes]]<ref>{{Cita web |autor=Opinión.co.bo |títulu=Embajador boliviana en Madrid diz qu'España ufiertó alternativa |url=http://www.opinion.com.bo/opinion/articulos/2013/0703/noticias.php?id=99410 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |fecha=4 de xunetu de 2013}}</ref> Unasur emitió amás un comunicáu, onde espresa la so solidaridá col gobiernu bolivianu y manifiesta el so ''"indignación y fondu refugu"'' pol fechu, demandando amás el so esclarecimiento.<ref>{{Cita web |autor=Infonews |títulu=Evo Morales: Unasur espresó "indignación y fondu refugu" |url=http://www.infonews.com/2013/07/03/mundu-84334-evo-morales-unasur-espresu-indignacion-y-fondu-refugu.php |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |fecha=3 de xunetu de 2013}}</ref> == Traces culturales en UNASUR == === Idiomes === Los idiomes más falaos nos países miembros de UNASUR son:<ref name="Ethnologue">{{Cita publicación |url=http://www.ethnologue.com/world |títulu=Languages of the World (Idiomes del mundu) |idioma=inglés |publicación=ethnologue |añu=2014 |fechaaccesu=13 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="eldiae6">{{Cita web |url=http://eldiae.es/wp-content/uploads/2012/07/2012_el_espanol_en_el mundu.pdf |títulu=L'español nel mundu |añu=2012 |publicación=Institutu Cervantes |páxina=6 |fechaaccesu=13 d'avientu de 2015 }}</ref><ref>Bolivia - Según el Censu de 1992, el 58 per cientu de la población fala español como la so llingua materna. [http://www.unicef.org/bolivia/resources_2334.htm unicef.org]</ref><ref>Paraguái - Según el censu de 1992, el 50% utiliza tantu n'español como la llingua indíxena guaraní nel país, 37% fala guaraní solamente, 7% fala namái español.[http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3876/is_199806/ai_n8805121/ findarticles.com].</ref><ref name=adelaar167>Adelaar 2004, páxs. 167–168, 255.</ref> {{llista de columnes|2| * [[Idioma portugués|Portugués]]: 204&nbsp;918&nbsp;000 * [[Idioma español|Español]]: 203&nbsp;480&nbsp;564 * [[Llingües quechues|Quechua]]: 8&nbsp;495&nbsp;337 * [[Idioma guaraní|Guaraní]]: 4&nbsp;939&nbsp;180 * [[Idioma aimara|Aimara]]: 2&nbsp;808&nbsp;000 * [[Idioma alemán|Alemán]]: 1&nbsp;983&nbsp;000 * [[Idioma italianu|Italianu]]: 1&nbsp;629&nbsp;000 * [[Idioma árabe|Árabe]]: 1&nbsp;112&nbsp;800 * [[Idioma criollu guyanés|Criollu guyanés]]: 700&nbsp;000 * [[Idioma chinu|Chinu]]: 537&nbsp;000 * [[Idioma caló|Caló]]: 432&nbsp;000 * [[Idioma xaponés|Xaponés]]: 412&nbsp;000 * [[Idioma neerlandés|Neerlandés]]: 344&nbsp;000 * [[Idioma wayú|Wayú]]: 305&nbsp;000 * [[Idioma mapuche|Mapuche (Mapudungun)]]: 260&nbsp;000 * [[Yidis]]: 200&nbsp;000 * [[Idioma catalán|Catalán]]: 174&nbsp;000 * [[Idioma inglés|Inglés]]: 85&nbsp;000 * [[Romanín vlax]]: 52&nbsp;000 * [[Idioma coreanu|Coreanu]]: 37&nbsp;000 * [[Llingües yanomami|Yanomami]]: 33&nbsp;000 * [[Idioma ticuna|Ticuna]]: 32&nbsp;600 }} Munchos otros idiomes son falaos por un gran númberu d'habitantes, particularmente de les families de llingües [[Llingües tupí-guaraní|tupí-guaraní]], [[Llingües macro-yê|macro-yê]], [[Llingües caribes|caribes]], [[Llingües chibchenses|chibchenses]], [[Llingües pano-tacanas|pano-tacanas]], [[Llingües macroarahuacanes|macroarahuacanes]], el [[Riograndenser Hunsrückisch|dialeutu alemán del Sur de Brasil]], [[Idioma mataco|wichí]], [[Idioma ucraín|ucraín]], [[Idioma rusu|rusu]], ente otros. == Ver tamién == * [[Secretaría Xeneral de Unasur]]. * [[Mercosur]]. * [[Comunidá Andina]]. * [[Comunidá d'Estaos Llatinoamericanos y Caribeños|Comunidá d'Estaos Llatinoamericanos y Caribeños (CELAC)]]. * [[ALBA]]. * [[Alianza del Pacíficu]]. * [[Alcuerdu Transpacífico de Cooperación Económica]]. * [[Organización d'Estaos Iberoamericanos pa la Educación, la Ciencia y la Cultura|OEI]]. * [[Rellaciones económiques ente Méxicu y Brasil]]. === Instituciones de Unasur === ==== Órganos de la Unasur ==== * [[Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur]]. * [[Presidencia Pro Témpore de Unasur]]. * [[Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores de Unasur]]. * [[Conseyu de Delegaes y Delegaos de Unasur]]. * Conseyos Ministeriales y Sectoriales * [[Secretaría Xeneral de Unasur]]. ==== Conseyos Ministeriales y Sectoriales de la Unasur ==== * Conseyu de Salú Suramericanu (CSS). * Conseyu Suramericanu de Desenvolvimientu Social (CSDS). * Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu (COSIPLAN). * Conseyu Suramericanu d'Educación (CSE). * Conseyu Suramericanu de Cultura (CSC). * Conseyu Suramericanu de Ciencia, Teunoloxía ya Innovación (COSUCTI). * Conseyu Suramericanu sobre'l Problema Mundial de les Drogues. * [[Conseyu de Defensa Suramericanu]] (CDS). * [[Conseyu Suramericanu d'Economía y Finances]] (CSEF). * Conseyu Enerxéticu Suramericanu (CES). * Conseyu Eleutoral de Unasur (CEU). * Conseyu Suramericanu en materia de Seguridá Ciudadana, Xusticia y Coordinación d'Aiciones contra la Delincuencia Entamada Trasnacional (DOT). ==== Otres Instituciones del Organismu ==== * [[Parllamentu Suramericanu]]. * [[Bancu del Sur]]. * [[Institutu Suramericanu de Gobiernu en Salú]] - ISAGS * [[Centru d'Estudios Estratéxicos de Defensa del Conseyu de Defensa Suramericanu]] CEED - CDS * [[Unidá Téunicu Alministrativa del Conseyu Eleutoral]] - UTACE * [[Escuela Suramericana de Defensa]] ESUDE Amás, los ministros de Defensa d'Arxentina, Brasil, Bolivia, Chile, Colombia, Ecuador, Paraguái, Perú, Surinam, Venezuela y el vice-ministru de Defensa d'Uruguái alcordaron el 11 de payares de 2011, nuna xunta del Conseyu de Defensa Suramericanu la creación de l'[[Axencia Espacial Suramericana]],<ref> [http://www.infodefensa.com/es/2011/11/14/noticia-el conseyu-de-defensa-de-la-unasur-alcuerda-crear-l'axencia espacial-suramericana-2.html Infodefensa, 14 de payares de 2011</ref> oxetivu que foi incluyíu nel cronograma d'actividaes pal siguiente añu, denomináu Plan d'Aición 2012. === Antecedentes === * [[s:Declaración de Cusco sobre la Comunidá Suramericana de Naciones|Declaración de Cusco]]. * [[Asociación Llatinoamericana de Llibre Comerciu|ALALC]]. * [[Sistema Económicu Llatinoamericanu|SELA]]. * [[Pactu ABC]]. == Referencies == {{llistaref|2}}{{llistaref}} == Bibliografía == * Roberto Bouzas, Pedro da Motta Veiga y Sandra Ríos. 2007. "Crisis y perspectives de la integración suramericana", Foreign Affairs n'español, ochobre-avientu, ISSN 1665-1707. Disponible en [http://www.foreignaffairs-esp.org/20071001faenespessay070409/roberto-bouzas-pedro-da-motta-veiga-sandra-rios/crisis-y-perspectives-de-la-integracion-suramericana.html] * Diego Cardona (2005), “¿Tien futuru la Comunidá Suramericana de Naciones?”, Foreign Affairs n'español, vol. 5, nº 5, ISSN 1665-1707, páxs. 84-92. Disponible en [http://www.foreignaffairs-esp.org/20050401faenespessay050209/diego-cardona-c/tien-futuru-la comunidá suramericana-de-naciones.html] * Manuel Cienfuegos y [[José Antonio Sanahuja]] (eds.) (2010), La construcción d'una rexón. Unasur y l'integración n'América del Sur. Barcelona, CIDOB, ISBN 978-84-92511-17-4. Versión pdf en [http://www.cidob.org/es/content/download/23373/271111/file/28_Entrugar_UNAREGIONENCONSTRUCCION.pdf] * Cástor Díaz Barrado(2005), La Comunidá Suramericana de Naciones: Propuestes y Realizaciones, Revista Española de Derechu Internacional (REDI), vol, LVII, n2 2, ISSN 0034-9380, páxs. 639-663 * Heliu Jaguaribe(2005), “El proyeutu suramericanu”, Foreign Affairs n'español, vol. 5, nº 2, ISSN 1665-1707, páxs. 80-83 * Roberto Pedro Lopresti (2007), “Constituciones del Mercosur“ Segunda Edición, Buenos Aires: Editorial La Llei. ISBN 987-03-1077-8 * Parma, Agustin (2011), La solución de discutinios na UNASUR", INFOJUS - Doctrina, http://www.infojus.gob.ar/carlos-agustin-parma-solucion-discutinios-unasur-dacf110153-2011-10-03/123456789-0abc-defg3510-11fcanirtcod * [[José Antonio Sanahuja]]. 2007.“Rexonalismu ya integración n'América Llatina: balance y perspectives”, Pensamientu Iberoamericanu (nueva dómina), monográficu “La nueva axenda de desenvolvimientu n'América Llatina”, nº 0, febreru de 2007, ISSN 0212-0208, páxs. 75-106. Versión PDF en [http://web.archive.org/web/http://www.pensamientoiberoamericano.org/xnumeros/0/pdf/pensamientoIberoamericano-22.pdf] * [[José Antonio Sanahuja]] "Multilateralismo y rexonalismu en clave suramericana: el casu de Unasur”, Pensamientu Propiu nº 33, monográficu “Desafíos del multilateralismo n'América Llatina”, 2011, ISSN 1016-9628, páxs. 117-160. Versión pdf en [http://www.cries.org/wp-content/uploads/2011/07/pp33-web.pdf] * [[José Antonio Sanahuja]] "Post-lliberal regionalism in South America: the case of Unasur”, European University Institute, Robert Schuman Centre for Advanced Studies (EUI-RSCAS) 2012/05. Versión pdf en [http://cadmus.eui.eu/bitstream/handle/1814/20394/RSCAS_2012_05.pdf?sequence=1] * [http://www.unasur.int/documentos-normativos-unasur Documentos Normativos de la Unión de Naciones Suramericanes] == Enllaces esternos == * [http://www.unasur.int/ Secretaría Xeneral de Unasur] * [http://www.mercosur.int/ Mercosur] * [http://www.comunidadandina.org/ Comunidá Andina] * [http://www.isape.org.br Institutu Sul-Americanu de Política y Estratégia (ISAPE)] {{commons|South American Community of Nations}} {{wikinoticies|Categoría:Unasur|preposición=de}} {{wikisource|Comunidá Suramericana de Naciones|preposición=de}} {{Tradubot|Unasur}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Unión de Naciones Suramericanes| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 4d0345zdiji52vftfbybs39a1opchdz 3709998 3709234 2022-08-19T10:58:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{Ficha d'entidá internacional |nome_oficial= Unión de Naciones Suramericanes<br /><small>''União de Nações Sul-Americanes''<br />''Unie van Zuid-Amerikaanse Naties''<br />''Union of South American Nations''</small> |de=del nome común |mapa=Union of South American Nations (orthographic projection).svg |imaxe-escudo= |imaxe-bandera=Flag_of_UNASUR.svg |bandera-enllace=Bandera de la Unión de Naciones Suramericanes |emblema=[[Emblema de la Unión de Naciones Suramericanes|Emblema]] |lema = Soi del Sur <ref>http://www.nodal.am/2016/11/unasur-llancen-la campana-soi-del sur/</ref> |capital = {{Bandera|Ecuador}} [[Quitu]] <small>([[Secretaría Xeneral de Unasur|Secretaría Xeneral]])</small><br />{{Bandera|Bolivia}} [[Cochabamba]] </small><br /><small>([[Parllamentu Suramericanu]])</small> |capital_población = |capital_coor = |idioma = [[Idioma español|Español]], [[idioma portugués|portugués]], [[Idioma inglés|inglés]], [[idioma quechua|quechua]] y [[idioma aymara|aymara]] |asociaos= |asociaos-enllaz= |gobierno=[[Unión Continental]] [[organización intergubernamental]] |fundación_afitaos = &nbsp;• [[Declaración de Cuzco|Declaración]]<br />&nbsp;• [[Tratáu constitutivu de Unasur|Constitución]]<br />En funciones |fundación_feches =<br />[[8 d'avientu]] de [[2004]]<br />[[23 de mayu]] de [[2008]]<br />[[11 de marzu]] de [[2011]] |idiomes_oficiales= [[Idioma español|Español]], [[Idioma portugués|portugués]], [[Idioma inglés|inglés]], [[Idioma neerlandés|neerlandés]] |dirixentes_títulos=[[Presidencia Pro Témpore de Unasur|Presidente ''pro tempore'']]<br />[[Secretaría Xeneral de Unasur|Secretariu Xeneral]] |dirixentes_nomes={{bandera|Arxentina}} [[Mauricio Macri]]<ref>http://globovision.com/article/argentina-anuncia-que-asume-la presidencia-pro-tempore-de-la-unasur</ref><br /><br />{{bandera|?}} Vacante | miembros={{Llista desplegable|títulu=12| |{{ARG}} |{{BOL}} |{{BRA}} |{{CHL}} |{{COL}} |{{ECU}} |{{GUY}} |{{PAR}} |{{PER}} |{{SUR}} |{{URU}} |{{VEN}}}}|Lema: Soi del Sur |miembros observadores ={{Collapsible list2|títulu=2| |{{MEX}} |{{PAN}}}} | miembro-enllace=[[Estaos miembros de la Unasur{{!}}Miembros de la Unasur]] | superficie = 17&nbsp;738&nbsp;687 | población = 397&nbsp;529&nbsp;000 | población_puestu = 4 | población_año = 2011 | población_densidá = 22,41 | PIB_puestu = 4 | PIB_añu = 2012 | PIB per_cápita = [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]] 12&nbsp;590<ref name=FMI /> | PIB = [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]]&nbsp; 5&nbsp;470&nbsp;361 &nbsp;millones<ref name=FMI /> | PIB_nominal_puestu = 4 | PIB_nominal_añu = 2012 | PIB_nominal_per_cápita = [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]] 15&nbsp;300<ref name=FMI /> | PIB_nominal = [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]]&nbsp; 4&nbsp;434&nbsp;793 &nbsp;millones<ref name=FMI>{{Cita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/01/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=subject&ds=.&br=1&pr1.x=22&pr1.y=8&c=213%2C218%2C223%2C288%2C228%2C293%2C233%2C248%2C366%2C336%2C298%2C299&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CLP&grp=0&a= |títulu=World Economic Outlook Database |fechaaccesu=13 de mayu de 2008 |autor=[[Fondu Monetariu Internacional]] |fecha=abril de 2008 }}</ref> | moneda = [[Pesu (moneda d'Arxentina)|ARS]], [[Bolivianu (moneda)|BOB]], [[Real brasilanu|BRL]], [[Pesu (moneda de Chile)|CLP]], [[Pesu (moneda de Colombia)|COP]], [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]] ([[Ecuador]]), [[Dólar guyanés|GYD]], [[Guaraní (moneda)|PYG]], [[Sol (moneda de Perú)|PEN]], [[Dólar surinamés|SRD]], [[Pesu uruguayu|UYU]], [[Bolívar (moneda)|VEF]] | xentiliciu = Suramericanu, -a<br />Suramericanu, -a | horariu = UTC-5<br />UTC-4<br />UTC-3<br />UTC-2 | cctld = {{Llista desplegable |títulu = [[Dominiu d'internet|13]] |marco_estilu = border:none; padding: 0; |llista_estilu = text-align:left;display:none; |1 = [[.ar]] |2 = [[.bo]] |3 = [[.br]] |4 = [[.cl]] |5 = [[.co]] |6 = [[.ec]] |7 = [[.gy]] |8 = [[.py]] |9 = [[.pe]] |10 = [[.sr]] |11 = [[.uy]] |12 = [[.ve]] |13 = [[.int]] }} |sitiu = [http://www.unasur.int/ Secretaría Xeneral] | miembru_de = [[Organización de les Naciones Xuníes|ONX]] | El Parllamentu Suramericanu allugar na llocalidá de [[Cochabamba (Bolivia)|Cochabamba]]. | notes = {{llistaref|group= "n."}} }} La '''Unión de Naciones Suramericanes''',<ref>[http://www.nodo50.org/ceprid/spip.php?article162/ Tratáu Constitutivu de la Unión de Naciones Suramericanes (UNASUR)</ref> tamién conocida pol so [[acrónimu]] '''UNASUR''' ({{lang-nl|{{Audiu|Nl-Unie van Zuid-Amerikaanse Naties.ogg|Unie van Zuid-Amerikaanse Naties}}}}, ''UZAN'' ; {{lang-en|Union of South American Nations}}, ''USEN'' ; y {{lang-pt|União de Nações Sul-Americanes}}, ''UNASUL''), ye un organismu d'ámbitu internacional que tien como oxetivos construyir una identidá y ciudadanía suramericana, al igual que desenvolver un espaciu rexonal integráu.<ref>[http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm Preámbulu Tratáu Constitutivu de la Unión de Naciones Suramericandas] {{Wayback|url=http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm |date=20111025070502 }}</ref> Ta formada polos dolce estaos independientes de [[América del Sur|Suramérica]], que la so población conxunta con más de 400 millones d'habitantes, representa'l 68 % de la población d'[[América Llatina]].<ref>[http://www.andina.com.pe/Espanol/noticia-unasur-puede-convertir-a-suramerica-potencia-geopolitica-afirma-velit-376656.aspx Unasur puede convertir a Suramérica en potencia xeopolítica. Andina, 6.9.2011]</ref> == Historia de la Unasur == Cola ratificación parllamentaria d'[[Uruguái]],<ref>[https://archive.is/20120629025104/www.google.com/hostednews/epa/article/ALeqM5h4FvMnmkiLi5FppnVTRo9v_DE-EQ?docId=1416979 El Parllamentu uruguayu aprueba'l tratáu constitutivu de la Unasur]</ref><ref>[http://www.abc.com.py/nota/unasur-un factor-de-estabilidá-democracia-y-paz-en-la-region/ Unasur, un factor de “estabilidá, democracia y paz” na rexón]</ref> que se sumó a les d'[[Arxentina]], [[Perú]], [[Chile]], [[Venezuela]], [[Ecuador]], [[Guyana]], [[Surinam]] y [[Bolivia]], la entidá entró en plena vixencia y cobró vida xurídica'l [[11 de marzu]] de [[2011]] dempués de cumplise'l requisitu de que, siquier, los llexislativos de nueve países suscribieren esi conveniu. [[Colombia]] foi'l décimu país n'aprobar esti tratáu, faciéndolo dempués de llograse l'aprobación riquida pa la entrada en vixencia de Unasur,<ref>{{Cita web |url=https://www.europapress.es/latam/politica/noticia-unasur-colombia-aprueba-tratáu-constitutivu-unasur-20110217212109.html |títulu=Colombia aprueba'l Tratáu Constitutivu de Unasur |añu=2011 |obra=europapress |fechaaccesu=9 de marzu}}</ref> [[Brasil]] convertir nel oncenu país n'aprobar el tratáu constitutivu,<ref>{{Cita web |url=http://www.lostiempos.com/diario/actualidad/internacional/20110716/unasur-brasil-entrega-ratificacion-del tratáu_133971_272388.html |títulu=Unasur: Brasil apurre ratificación del tratáu |añu=2011 |obra=Los Tiempos |fechaaccesu=6 d'agostu de 2011}}</ref> y [[Paraguái]] foi l'últimu país n'aprobar el tratáu, el día [[11 d'agostu]] de [[2011]], cuando la cámara de diputaos sancionó'l tratáu.<ref>{{Cita web |url=http://www.prensa-latina.cu/index.php?option=com_content&task=view&id=314380&Itemid=1 |títulu=Diputaos aprueben ingresu de Paraguái a Unasur |añu=2011 |obra=europapress |fechaaccesu=6 d'agostu de 2011 }}</ref> Paraguái foi suspendíu pol restu de los miembros de la Unasur, dempués de lo que tolos países suramericanos consideraron un [[Crisis política en Paraguái de 2012|golpe d'Estáu]] contra'l gobiernu democráticu de [[Fernando Lugo]] en 2012. Nun se tomaron midíes económiques contra esti últimu país pa nun perxudicar al pueblu.<ref>http://www.losandes.com.ar/notas/2012/6/29/unasur-tambien-esclúi-paraguay-quita-presidencia-tempore-651935.asp</ref> El tratáu constitutivu roblóse'l [[23 de mayu]] de [[2008]] na ciudá de [[Brasilia]] onde se estructuró y oficializó la Organización. La primera n'ocupar la presidencia pro tempore foi la [[Presidente de Chile|presidenta]] de [[Chile]], [[Michelle Bachelet]], nun mandatu d'un añu de duración.<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_7418000/7418149.stm |títulu=Bachelet, presidenta de Unasur |añu=2008 |obra=BBC |fechaaccesu=25 de mayu de 2008 }}</ref><ref>[http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm Tratáu Constitutivu de la Unión de Naciones Suramericanes] {{Wayback|url=http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm |date=20111025070502 }} ''[[Comunidá Andina de Naciones]]'', aportáu'l 15 de setiembre de 2009.</ref> El día [[4 de mayu]] de [[2010]], nel cume estraordinariu en [[Campana (Arxentina)|Campana]], [[provincia de Buenos Aires]], designar por unanimidá a [[Néstor Kirchner]] (ex presidente de la República Arxentina) como primer [[Secretaría Xeneral de Unasur|Secretariu Xeneral de Unasur]] por un periodu de dos años. Cola formación de la Secretaría Xeneral y el cargu de secretariu xeneral de la Unasur dáse-y un lideralgu políticu a nivel internacional y ye un pasu más escontra la formación d'una institución permanente na construcción de la Unasur. La Secretaría Xeneral del organismu tien sede permanente na ciudá de [[Quitu]], [[Ecuador]], mientres el [[Parllamentu Suramericanu]] alcontrar na llocalidá [[bolivia]]na de [[Cochabamba]].<ref>{{Cita web |url=http://www.opinion.com.bo/Portal.html?CodNot=28893&CodSec=18 |títulu=Unasur va tener parllamentu en Bolivia |añu=2008 |obra=Opinion.com |fechaaccesu=25 de mayu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090220160235/http://www.opinion.com.bo/Portal.html?CodNot=28893&CodSec=18 |fechaarchivu=20 de febreru de 2009 }}</ref> Como proyeutu d'integración rexonal, tien como oxetivu construyir de manera participativa y consensuada, un espaciu d'integración y unión no [[cultural]], [[social]], [[económicu]], [[políticu]] y [[comercial]] ente los sos integrantes, pa establecer los primeros pasos d'una integración mayor na rexón, utilizando'l diálogu políticu, les polítiques sociales, pa tratar asuntos relativos a la [[educación]], [[enerxía]], [[infraestructura]], [[financiamientu]] y [[mediu ambiente]] ente otros, pa esaniciar la desigualdá socioeconómica, llograr la inclusión social, la [[participación ciudadana]] y fortalecer la [[democracia]].<ref>[http://www.comunidadandina.org/unasur/temes.htm Oxetivos de la Unasur]</ref> [[Ficheru:Kirchner marzo 2007 Congreso.jpg|right|thumb|[[Néstor Kirchner]], primer Secretariu Xeneral.]] El [[18 d'avientu]] de [[2004]], na [[III Cume Suramericanu]] aconceyaos en [[Cuzco]] (Perú), los presidentes de los 12 países d'[[América del Sur]] roblaron la [[declaración de Cuzco]] onde decidieron conformar la ''Comunidá de Naciones Suramericanes'', que foi evolucionando al traviés de la [[IV Cume Suramericanu|Cume de Brasilia]] realizada'l [[30 de setiembre]] de [[2005]] y la [[V Cume Suramericanu|Cume de Cochabamba]], llevada a cabu'l [[9 d'avientu]] de [[2006]]. Buscábase una forma d'algamar la integración llograda por comunidaes como la [[Xunión Europea]].{{demostrar}} Coles mesmes, una Comisión Estratéxica de Reflexón apurrió les bases pal establecimientu de la unión.<ref>[http://www.comunidadandina.org/unasur/antecedentes.htm Antecedentes de Unasur]</ref> Los Presidentes de Suramérica, axuntaos na [[VI Cume Suramericanu|Cume realizáu na Isla de Margarita]] el [[17 d'abril]] de [[2007]], decidieron renombrar a la comunidá como '''Unión de Naciones Suramericanes (Unasur)''', creada sobre una rexón con raigaños comunes.<ref>[http://www.comunidadandina.org/documentos/dec_int/declaracion_margarita.pdf]</ref> Esti esfuerciu rexonal dio fundación a la Unión de Naciones Suramericanes na Xunta Estraordinaria de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu na ciudá de Brasilia, República Federativa del Brasil, el [[23 de mayu]] de [[2008]], onde se suscribió'l so [[Tratáu constitutivu de Unasur|Tratáu Constitutivu]] y escoyóse a'l so primera dirixente.<ref>[http://www.bolpress.com/art.php?Cod=2008052306 Naz la Unión de Naciones Suramericanes]</ref> El [[Tratáu constitutivu de Unasur|Tratáu Constitutivu de la UNASUR]] entró a valir el [[11 de marzu]] de [[2011]], polo que la Unasur convertir nuna entidá xurídica mientres el cume de Ministros de Rellaciones Esteriores na [[Ciudá Metá del Mundu]], [[Ecuador]], onde se punxo la piedra fundamental de la sede de la Secretaría.<ref>[http://www.telesurtv.net/secciones/entrevistas/90070-NN/unasur-celebra-con-alegria-entrada-en-vixencia-de tratáu constitutivu/]</ref> El [[24 d'ochobre]] de [[2011]], la Unasur llogró'l estatus de miembru observador na [[Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes]] dempués de que la Comisión d'asuntos xurídicos del organismu aprobara por unanimidá la so solicitú d'adhesión.<ref>[https://www.bbc.co.uk/mundo/ultimas_noticias/2011/10/111021_ultnot_unasur_onu_cch.shtml Oxetivos de la Unasur]</ref><ref>[http://www.prensa-latina.cu/index.php?option=com_content&task=view&id=412435&Itemid=1 Comisión ONX concede categoría d'observador a Unasur]</ref> == Gobiernu ya instituciones == [[Ficheru:Sede de Unasur, Quito, Ecuador, 2015-07-22, DD 01.JPG|miniaturadeimagen|Sede de la Secretaría Xeneral de UNASUR en Quito, Ecuador.]] [[Ficheru:Sede de Unasur.jpg|thumb|Edificiu [[Néstor Kirchner]].]] Los organismos políticos ya instituciones de la unión tán en formación. [[Ficheru:Estructura de Unasur.png|thumb|Estructura de Unasur.]] Les instituciones de la Unión de Naciones Suramericanes son anguaño: === El Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu === {{AP|Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur}} El Conseyu de Xefes Xefes d'Estáu y de Gobiernu ye l'órganu máximu de la unión y ye l'encargáu d'establecer los lineamientos políticos, planes d'aición, programes y proyeutos del procesu d'integración suramericana y decidir les prioridaes pa la so implementación, pa lo cual recúrrese a convocar Xuntes Ministeriales Sectoriales y decidir sobre les propuestes presentaes pol Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores.<ref name="constitucion">[http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm Constitución de la Unión de Naciones Suramericanes] {{Wayback|url=http://www.comunidadandina.org/unasur/tratáu_constitutivu.htm |date=20111025070502 }}</ref> === La presidencia pro tempore === {{AP|Presidencia pro tempore de Unasur}} La presidencia ''pro tempore'' de la unión va ser exercida socesivamente per caúnu de los estaos miembros, por periodos añales. La presidencia encargar de preparar, convocar y presidir les xuntes de los órganos, amás de representar a la unión n'eventos internacionales, asumir compromisos y roblar Declaraciones con terceros, previu consentimientu de los órganos correspondientes de la unión.<ref name="constitucion" /> === El Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores === {{AP|Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores de Unasur}} Les xuntes ordinaries del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores van tener una periodicidad semestral, pudiendo convocar la Presidencia Pro tempore xuntes estraordinaries a pidimientu de la metá de los Estaos Miembros. === El Conseyu de Delegaes y Delegaos === {{AP|Conseyu de Delegaes y Delegaos de UNASUR}} Esti conseyu tien como función la publicación de les Decisiones del Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y los Resolvimientos del Conseyu de Ministres y Ministros, col sofitu de la presidencia ''Pro Témpore'' y la Secretaría Xeneral. Amás, tienen de compatibilizar y coordinar les iniciatives de la unión con otros procesos d'integración rexonal y subrexonal vixentes, cola cuenta de promover la complementariedá d'esfuercios y promover los espacios de diálogu que favorezan la participación ciudadana nel procesu d'integración suramericana.<ref name="constitucion" /> === La Secretaría Xeneral === {{AP|Secretaría Xeneral de UNASUR}} [[Ficheru:Quitopanoramica.jpg|thumb|250px|[[Quitu]], [[Ecuador]], sede de la Secretaría Xeneral de la Unasur.]] La Secretaría Xeneral ye l'órganu que, so la conducción del [[Secretariu Xeneral]], executa los mandatos que-y confieren los órganos de la unión y exerz la so representación por delegación espresa de los mesmos. Tien la so sede permanente en [[Quitu]], [[Ecuador]]. El Secretariu tien de sofitar les demás instancies, nel cumplimientu de les sos funciones, al empar que propón iniciatives y efeutuar el siguimientu a les directrices d'estos órganos, amás de preparar les diverses xuntes, informes y nuevos proyeutos d'integración de la institución. El Secretariu encárgase, amás, de coordinar con otres entidaes d'integración y cooperación d'América Llatina y el Caribe pal desenvolvimientu de les actividaes que-y encamienten los demás órganos.<ref name="constitucion" /> El Secretariu Xeneral va ser designáu pol Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu a propuesta del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores, por un periodu de dos años, anovable per una sola vegada. El Secretariu Xeneral nun va poder ser asocedíu por una persona de la mesma nacionalidá. === El Parllamentu Suramericanu === {{AP|Parllamentu Suramericanu}} [[Ficheru:Cochabamba_1.JPG|thumb|right|230px|[[Cochabamba]], sede del Parllamentu Suramericanu.]] El '''Parllamentu Suramericanu''' ye la instancia deliberadora onde representantes de los dolce países miembros de la Unión de Naciones Suramericanes axúntense y tien la so sede na llocalidá de [[Cochabamba]], que foi presentada ante tola rexón col fin de da-y una personería xurídica y estabilidá institucional, convirtiendo asina a Bolivia como país sede de toos estos alcuentros internacionales. === Sede de Unasur === {{AP|Edificiu Néstor Kirchner}} L'edificiu de la sede permanente de la Unión de Naciones Suramericanes (Unasur) allugar a 14 quilómetros al norte de la ciudá de [[Quitu]], nel complexu [[Ciudá Metá del Mundu]]. Lleva'l nome del fináu ex-presidente d'[[Arxentina]] y el primeru n'asumir la [[Secretaría Xeneral de UNASUR]], [[Néstor Kirchner]] (1950-2010). Foi inauguráu'l [[5 d'avientu]] de [[2014]]. El modernu edificiu significó una inversión de más de [[US$]] 38 millones de dólares,<ref name=see_unasur_noticies_24>[http://www.noticias24.com/internacionales/noticia/93625/envolubrada-en-mitu-ritu-y-escultura-la-nueva-sede-de-unasur-remembra-la llibertá Envuelta en mitu, ritu y escultura, la nueva sede de Unasur remembra la llibertá] Noticies 24.</ref> como una contribución del Gobiernu d'Ecuador. Cuenta con una área de 20 mil metros cuadraos y cinco plantes:<ref name=see_unasur_noticies_24 /> # Trés altes pa los niveles operativos, executivos y de direutoriu con oficines pa cada delegación. # Dos plantes inferiores y una oficina pal Secretariu Xeneral del ente. Nos dos primeres plantes hai una sala de convenciones, un salón principal de presidentes, sales de prensa, traducción simultánea, proyeiciones, auditoriu, cafetería, restorán, una proyeición aterrazada especial pa ver la ciudá y una sablera esterior con una área de más de 14.000 metros cuadraos d'espacios verdes, estacionamiento de 190 puestos y un espeyu d'agua integráu a los xardinos. Les instalaciones van poder sirvir pa xuntes de la Comunidá d'Estaos Llatinoamericanos y del Caribe (CELAC) y demás foros d'integración de la rexón. L'edificiu foi desafíu arquiteutónicu, teunolóxicu y creativu, únicu nel so tipu. La so forma paez una escultura elevada sobre un tueru principal de 1.500 metros cuadraos, sobre'l cual asiéntanse dos grandes brazos, que s'estienden a les bandes del edificiu principal. Trátase de l'armadura de mayor [[voláu]] en [[Suramérica]] (50 metros ensin sofitos), col enfotu de ser un modelu de teunoloxía, emburrie y creatividá. L'edificiu foi diseñáu colos siguientes criterios calidá y eficiencia: # So consumu enerxéticu, yá que cunta con celdes fotoeléctriques de Paneles Solares na llosa cimera, que dexen xenerar un gran porcentaxe de la so demanda enerxética. # So nivel de consumos d'agua # Reutilización d'agües residuales # Materiales de construcción acreditaos, criterios de baxu consumu enerxéticu,, tecnológicamente va tar forníu colos más modernos sistemes de comunicación y respaldu de datos, y certificación internacional medioambiental. === Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu === {{AP|Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu}} El '''Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu''' (COSIPLAN) ye un organismu de la '''Unasur''' que promueve la construcción de redes d'[[infraestructura]], tresportes y telecomunicaciones, atendiendo a criterios de desenvolvimientu social y económicu sostenible y acutando l'equilibriu de los [[ecosistema|ecosistemes]]. Ente los sos llogros mientres l'exerciciu de la Presidencia Pro tempore a cargu del Ecuador ta l'aprobación de los sos estatutos el 18 de xunu de 2010.<ref>http://www.rtu.com.ec/internacionales/10026-siete-consejo-de-unasur-pa-la-integracion-</ref> N'abril de 2010, el COSIPLAN ellaboró un Plan d'Aición qu'ente otres coses impulsa “la construcción d'una visión suramericana estratéxica ya integral de la infraestructura rexonal que tira al equilibriu y cohesión territorial, como asina tamién el desenvolvimientu humanu n'harmonía cola naturaleza”.<ref>http://www.fobomade.org.bo/art-1079</ref> === Conseyu Suramericanu d'Educación, Cultura, Ciencia, Teunoloxía ya Innovación === {{AP|Conseyu Suramericanu d'Educación, Cultura, Ciencia, Teunoloxía ya Innovación}} El '''Conseyu Suramericanu d'Educación, Cultura, Ciencia, Teunoloxía ya Innovación''' (COSECCTI) ye una instancia política de la '''Unasur''', que busca alcordar y promover polítiques y proyeutos comunes, dende les árees d'educación, cultura, ciencia, teunoloxía ya innovación; pa fortalecer el proyeutu integrador y de desenvolvimientu de la rexón.<ref name="9b670765">http://www.elciudadano.gob.ec/index.php?option=com_content&view=article&id=18909:conseyu-de-educacion-cultura-ciencia-tecnologia-y-innovacion-promueve-la-integracion-y-desenvolvimientu-rexonal&catid=1:archivu</ref> Foi creáu na III Xunta Ordinaria de la Unasur celebrada en [[Quitu]], el 10 d'agostu de [[2009]], fecha na qu'Ecuador asumió la Presidencia Pro tempore, pol ralu d'un añu.<ref name="9b670765" /> La coordinación del Conseyu ta presidida pola Secretaría Nacional de Planificación y Desenvolvimientu (SENPLADES) d'Ecuador, quien, a pidimientu del Ministeriu de Rellaciones Esteriores Comerciu ya Integración del gobiernu ecuatorianu, ye l'organismu encargáu d'ellaborar una propuesta d'estatutu y un plan d'aición.<ref>http://www.pptunasur.com/conteníos.php?menu=3&submenu1=15&idiom=1</ref> === Conseyu Eleutoral de la UNASUR === {{AP|Conseyu Eleutoral de la UNASUR}} El '''Conseyu Eleutoral de la UNASUR''' ye un conseyu ministerial constituyíu por '''Unasur'''. Foi creáu por decisión del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores el 24 d'agostu de 2011 en [[Buenos Aires]].<ref name="28423b8d">http://www.diariounasur.com/nota.asp?Id=272</ref> Ta conformáu poles máximes autoridaes de los organismos eleutorales de los dolce Estaos Miembros.<ref name="28423b8d" /> Ente les sos funciones ye la d'actuar como observador de los eventos eleutorales de los países miembros de la unión suramericana.<ref>http://www.elmercurio.com.ec/326559-observadores-del conseyu eleutoral-de-unasur-estrenar en-venezuela.html</ref> La primer misión del Conseyu Eleutoral, foi reparar les eleiciones presidenciales en [[Venezuela]], el 7 d'ochobre del [[2012]].<ref>http://www.elcomercio.com/politica/Creacion-Conseyu-Eleutoral-Suramericanu-Unasur_0_716928351.html</ref> == Polítiques == [[Ficheru:Presidentes unasur.jpg|thumb|250px|[[Conseyu de Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur|El Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu]] mientres la xunta que dio orixe a Unasur.]] * La Unión de Naciones Suramericanes empezó los sos planes d'integración cola construcción de la [[Carretera Interoceánica]], que va xunir el [[Perú]] col [[Brasil]] pasando por [[Bolivia]], otorgándo-y a [[Brasil]] una salida al [[océanu Pacíficu]] y a [[Perú]], una salida al [[océanu Atlánticu]]. La construcción empezó en setiembre de [[2005]], financiada nun 60% por [[Brasil]] y nun 40% por [[Perú]],<ref name="carretera">{{Cita web |url=http://www.andina.com.pe/Espanol/Noticia.aspx?id=Sxy2MuxzeY0= |títulu=MTC va siguir alantre cola carretera Interoceánica Sur |obra=Andina |fechaaccesu=27 de mayu de 2011}}</ref> foi terminada n'avientu de 2010.<ref>{{Cita web |añu=2010 |url=http://www.rpp.com.pe/2010-12-22-presidente-garcia-inauguro-ultimo-tramu-de-la carretera-interoceanica-noticia_321189.html |títulu=Presidente inaugura últimu tramu de interoceánica |editor=RPP |fechaaccesu=29 d'avientu de 2010}}</ref> * Siguió-y a ésta, el [[Aniellu Enerxéticu Suramericanu]], por que [[Arxentina]], [[Brasil]], [[Chile]], [[Paraguái]] y [[Uruguái]] sían abastecíos de gas peruano: el [[gas de Camisea]], con gasoductos y tresporte en barco cisterna. La so propuesta yá foi ratificada y esperábase el so entamu nel [[2006]], pero por cuenta de la poca utilidá a los países esportadores y a problemes políticos colos países arreyaos, el proyeutu conxelóse enagora.<ref name="aníu">{{Cita web |url=http://www.lanacion.cl/prontus_noticias/site/artic/20051108/pags/20051108211044.html |títulu=L'Aniellu Enerxéticu |añu=2005 |obra=Cooperativa |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2005 }}</ref> * El [[Gasoductu Binacional]], un proyeutu enerxéticu d'integración ente [[Colombia]] y [[Venezuela]], foi empecipiáu'l día [[8 de xunetu]] de [[2006]], va durar 24 meses y ta al cargu de les empreses petroleres estatales [[PDVSA]] de Venezuela y [[Ecopetrol]] de Colombia. El costo de construcción ye de 300 millones de dólares d'Estaos Xuníos.<ref name="gasoductu">[http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_5085000/5085700.stm Xuníos pol Gas]</ref> * Tamién s'inclúi'l Poliducto Binacional, que va estendese nun futuru cercanu pa dexar a [[Venezuela]] esportar petroleu al [[Alloñáu Oriente]] al traviés de la mariña pacífica de [[Colombia]].<ref name="oleoductu">{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/elpporint/20051124elpepuint_8/Tes |títulu=Colombia y Venezuela van construyir un gasoductu y un oleoductu |añu=2006 |obra=El Pais (España) |fechaaccesu=16 de xunu de 2006 }}</ref> * Cola [[Guayana Francesa]] y [[Surinam]] como única esceición, tol restu de [[Suramérica]] pue ser visitáu por cualesquier suramericanu por hasta 90 díes con solo presentar el so documentu nacional d'identidá.<ref>[http://edant.clarin.com/diario/2008/06/28/elmundo/i-01703744.htm Yá nun se va riquir pasaporte pa viaxar per Suramérica] [[Diariu Clarín]], 28 xunu de 2008</ref> === Social === Primeramente [[Mercosur]], [[Bolivia]] y [[Chile]] establecieron que tol so territoriu constitúi un ''Área de Llibre Residencia con derechu a trabayar'' pa tolos sos ciudadanos, ensin otru requisitu qu'acredita la nacionalidá y nun tener antecedentes penales. Esta área foi establecida nel Cume de Presidentes de Brasilia, por aciu el [[Alcuerdu sobre Residencia pa Nacionales de los Estaos Parte del Mercosur, Bolivia y Chile]] robláu'l 6 d'avientu de [[2002]]. Pal 2010 xuntárense a la mesma Ecuador, Perú y darréu al siguiente añu 2012 Colombia. Magar la Área de Llibre Residencia y Trabayu nun s'asimila dafechu a la llibre circulación de persones (onde nun se riquir tramitación migratoria dalguna), los seis países dieron una reblagada alantre y establecíu espresamente la so voluntá d'algamar la plena llibertá de circulación de les persones en tol territoriu. Mientres el cume realizáu en [[San Miguel de Tucumán]], los mandatarios de los distintos países, propunxeron la llibre circulación de persones dientro de tol subcontinente suramericanu, ensin necesidá de pasaporte, non solo a ciudadanos integrantes del bloque.<ref>[https://archive.is/20120703134720/www.telam.com.ar/vernota.php?tipu=N&dis=1&sec=1&idPub=109737&id=235828&idnota=235828 Axencia de noticies Telam]</ref> Dende les regularizaciones faltantes pa l'aplicación del mesmu, dende mediaos d'agostu de 2013 esiste'l tránsitu y residencia llibre pa suramericanos de 10 países ([[Arxentina]], [[Bolivia]], [[Brasil]], [[Chile]], [[Colombia]], [[Ecuador]], [[Paraguái]], [[Perú]], [[Uruguái]] y [[Venezuela]]), que solo cola so cédula d'identidá y ensin restricciones de circulación, pueden viaxar pola rexón hasta por 90 díes pa darréu solicitar una residencia temporal de dos años y depués conceder una definitiva. El siguiente pasu que se topa en trámite ye l'aplicación d'una ciudadanía suramericana y la definitiva llibre circulación de persones, integración a la mesma de forma completa de [[Guyana]] y [[Surinam]] y a otros países fora de la rexón, principalmente llatinoamericanos como [[Panamá]] y [[Méxicu]] qu'empezaron lliberando les sos fronteres en cierta midida. === Educación === La finalidá de Unasur nel sistema educativu ye la unificación del sistema de acreditación y control calidable del sistema universitariu, primariu y secundariu. Según un sistema únicu d'evaluación y malla curricular, con eso completar la convalidación de títulos profesionales y el llibre trabayu en cualquier país de la rexón. Como una de les prioridaes pa la presidencia [[Paraguái]]a de la unión, ta l'establecimientu de la [[Universidá del Sur]].<ref>[http://www.estrategiaynegocios.net/2011/11/01/avanza-proyeutu-pa-crear-universidá-de-la-unasur/] [[Estratexa y negocios]], 1 Payares de 2011</ref> === Defensa === {{AP|Conseyu de Defensa Suramericanu}} El Conseyu de Defensa Suramericanu (CDS) foi propuestu por [[Venezuela]] y [[Brasil]] pa sirvir como un mecanismu pa la Seguridá Rexonal, promoviendo la cooperación militar y la defensa rexonal. Dende l'empiezu, [[Brasil]], [[Arxentina]], [[Colombia]] y [[Chile]], los países que propuieron el conseyu, tomaron el lideralgu del proyeutu, dexando claro que nun se trataba de crear una organización de les carauterístiques tan complexes como la [[OTAN]], establecida mientres la [[Guerra Fría]], sinón un alcuerdu de cooperación en seguridá rexonal, espandiendo la cooperación multillateral, promoviendo les midíes d'enfotu según les de construyir seguridá, llucha contra'l contrabandu de drogues, pesca illegal, mayor control del mar territorial de los países miembros, al empar qu'incentivar l'intercambiu industrial de defensa, con equipos y teunoloxía ente los países de la rexón. [[Colombia]] primeramente, nun quixo tomar parte por cuenta de los sos fuertes llazos militares colos [[Estaos Xuníos]] al traviés del [[Plan Colombia]]. Sicasí, dempués de revaluar la situación, Colombia optó por formar parte del Conseyu'l 20 de xunetu de 2008. Poco dempués de la firma del presidente de [[Colombia]], la presidenta de [[Chile]], [[Michelle Bachelet]], designó un grupu de trabayu pa investigar y ellaborar un plan pal nuevu conseyu. D'últimes el [[10 de marzu]] de 2009, los 12 países miembros celebraron, en [[Chile]], la primer xunta del conseyu. === Investigación === Axuntáu na ciudá de [[Lima]], [[Perú]], el [[11 de payares]] de [[2011]], el [[Conseyu de Defensa Suramericanu]] punxo en marcha la creación de l'[[Axencia Espacial Suramericana]] y tamién el primer pasu na investigación [[aeronáutica]] col proyeutu de diseñu d'un [[avión caza]] d'entrenamientu y otru non tripuláu, pa fornir a los países miembros, que van poder construyir partes de los equipos en cada país. == Xeografía == {{AP|Xeografía d'América del Sur}} {| class="infobox" style="font-size:90%; text-align:left; width="5%" |- ! style="line-height: 2em;" | Récores&nbsp;mundiales&nbsp;de&nbsp;la xeografía&nbsp;suramericana |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Miscanti Lagoon near San Pedro de Atacama Chile Luca Galuzzi 2006.jpg|170px]]<br />'''Llugar más grebu''': [[Desiertu d'Atacama]]<ref>{{Cita web |url=http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,2250165,00.html |títulu=A arrayadura de sol, bona ye l'agua |añu=2006 |obra=[[Deutsche Welle]] 27 de payares de 2006 |fechaaccesu=18 de xunetu de 2007}}</ref> < 15 mm/añu, Chile. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Map of Darién Gap-es.svg|170px]]<br />'''Mayor pluviosidá''': [[Rexón del Darién|Darién]],<ref>{{Cita web |url=http://www.eoearth.org/article/Choc%C3%B3-Dari%C3%A9n_moist_forests |títulu=Topeto Darien moist forest |añu=2007 |obra=Encyclopedia of the earth 3 d'abril de 2007 |fechaaccesu=31 de mayu de 2007 |idioma=inglés}}</ref> Colombia y Panamá. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Mouths of amazon geocover 1990.png|170px]]<br />'''Ríu más llargu''': [[Ríu Amazones|Amazones]]<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/science/newsid_6759000/6759433.stm |títulu=El ríu Amazones ye "el más llargu" |añu=2007 |obra=BBC 16 de xunu de 2007 |fechaaccesu=18 de xunetu de 2007}}</ref> 6788 km, Perú, Colombia y Brasil. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Ojos del Salado summit.jpg|170px]]<br />'''Volcán más altu''': [[Nevado Ojos del Salado]]<ref>http://desnivel.com/alpinismo/ojo-del-saláu-el-volcan-mas-alto-del mundu</ref> 6.893 [[Nivel del mar|msnm]], Arxentina y Chile. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:River Plate.jpg|170px]]<br />'''Ríu más anchu''': [[Ríu de la Plata]],<ref>{{Cita web |url=http://www.clavenoticias.com.ar/spip.php?article1274 |títulu=El Ríu de la Plata, cada vez más contamináu |añu=2008 |obra=clavenoticias.com |fechaaccesu=1 de setiembre de 2008}}</ref> 220 km², Arxentina y Uruguái. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Lake Titicaca on the Andes from Bolivia.jpg|170px]]<br />'''Llagu navegable más altu''': [[Titicaca]],<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/photo_galleries/newsid_6119000/6119600.stm |títulu=Los inques vuelven navegar |obra=BBC 05.11.2006 |fechaaccesu=25 de xunetu de 2008}}</ref> 3.800 msnm, Perú y Bolivia. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:SaltoAngel1.jpg|170px]]<br />'''Tabayón más altu''': [[Salto Ángel]],<ref>{{Cita web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/24481/Angel-Falls |títulu=Angel Falls |añu=2008 |obra=Encyclopædía Britannica |fechaaccesu=1 de setiembre de 2008 |idioma=inglés}}</ref> 979 m, Venezuela.&#8239;^* |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Piles of Salt Salar de Uyuni Bolivia Luca Galuzzi 2006 a.jpg|170px]]<br />'''Salar más estensu''': [[Salar de Uyuni]],<ref>{{Cita web |url=http://sitiosturisticos.com/el-estensu-salar-de-uyuni/ |títulu=L'estensu Salar de Uyuni |fechaaccesu=1 de setiembre de 2011}}</ref> 12&nbsp;000 km², Bolivia. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Chocomap.jpg|170px]]<br />'''Mayor biodiversidá''': [[Topetó bioxeográficu]],<ref>{{Cita web |url=http://www.utchvirtual.net/centroafro/documentos/topeto_bioxeografico.pdf |títulu=Topetó bioxeográficu |añu=2002 |obra=Universidá Teunolóxica del Topetó |fechaaccesu=1 de setiembre de 2008}}</ref> Colombia, Ecuador, Perú y Panamá. |- | style="padding: 0.3em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; line-height: 2em;" | [[Ficheru:Amazon rainforest.jpg|170px]]<br />'''Selva más estensa''': [[Amazonia]].<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_3609000/3609935.stm |títulu=Amazones: más deforestación |obra=BBC 08.04.2004 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2008}}</ref> |- | style="font-size: 90%; line-height: 2em;" | '''Notes''': '''''*''''' Forma parte de los [[tepuy]]es, ''les estructures remanecíes más antigües del mundu'',<ref>{{Cita web |url=http://www.infoaqui.com/turismu/canaima.asp?city=1&tip=geografia |títulu=Canaima |añu=2006 |obra=Infoaquí |fechaaccesu=30 d'agostu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070826051903/http://www.infoaqui.com/turismu/canaima.asp?city=1&tip=geografia |fechaarchivu=26 d'agostu de 2007 }}</ref> [[Guayana]]. |} El territoriu de la UNASUR tien una superficie de 17.819.100 km². Les sos mariñes tienen un llargor de 34&nbsp;500 km (25&nbsp;432 km les de la masa continental). === Xeoloxía y relieve === Topográficamente, la UNASUR estremar en tres seiciones: el cordal, les tierres baxes del interior, y l'escudu continental.<ref name="TCEE">{{Cita web |url=http://www.infoplease.com/ce6/world/A0861195.html |títulu=South America: Topography and Geology |añu=2007 |obra=Columbia Electronic Encyclopedia |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008 |idioma=inglés}}</ref> La [[cordal de los Andes]] destacar por ser la cadena montascosa más llarga y moza del mundu, según la más alta dempués de los [[Himalaya|Himalayes]]. Naciendo nes fondures oceániques, irguir dende'l sur de [[Isla Grande de Tierra del Fueu|Tierra del Fueu]] siguiendo un trazu paralelu a la mariña del Pacíficu, pa diversificase nel norte, abrir en dos brazos, unu escontra l'istmu de Panamá y otru bordiando la mariña caribeña. L'orixe del cordal ye la resultancia de la subducción de la [[placa de Naza]] so la [[placa Suramericana|placa suramericana]] a una velocidá cercana a los 9 cm/añu. Pasa per Arxentina, Chile, Bolivia, Perú, Ecuador, Colombia y Venezuela. Dellos de los sos picos más altos superen los 6000msnm, como'l [[Aconcagua]] (6962 msnm), el [[Nevado Ojos del Salado]] (6893 msnm), el [[Neváu Huascarán]] (6768 msnm), el [[Neváu Sajama]] (6542 msnm) o'l [[Volcán Chimborazo]] (6310 msnm). Sicasí, en Colombia, l'otru estremu del subcontinente, entá ye posible rexistrar altores mayores a los 5300 msnm na [[parque nacional natural El Cocuy|Sierra Nevada del Cocuy]], o nel [[Neváu del Ruiz]]. A lo llargo del so percorríu, ramificar en diversos ramales o cordales que zarren valles como la [[Depresión entemedia]] y el [[Valle del Cauca]], en Colombia, y altiplanos como'l [[Pandu del Collao|Altiplanu andín]], un pandu d'aprosimao 3000 msnm que cubre una rexón seca ente Bolivia, Perú, Arxentina y Chile. Los países allugaos nel llamáu "[[Petrina de Fueu del Pacíficu]]" presenten unu de los mayores niveles de [[sismicidad]] y [[vulcanismu]] del mundu, fenómenos rellacionaos ente sigo, y efeutos secundarios de la subducción de la Placa de Naza so la placa Continental. [[Chile]] tien la mayor cadena de volcanes del mundu dempués d'Indonesia, con unos 2000 volcanes identificaos, 500 potencialmente activos, y delles erupciones recién<ref>[[Volcanes de Chile]]</ref> Les tierres baxes suélense clasificar en tres sistemes:<ref>{{Cita web |url=http://www.lateinamerika-studien.at/content/natur/naturesp/natur-192.html |títulu=Espacio naturales de Llatinoamérica |añu=2005 |obra=Institut für Geographie der Universität Innsbruck |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008}}</ref> los [[Llanos|llanos del Orinoco]], la [[selva Amazónica|enllanada del Amazones]] y la [[enllanada Chacopampeana]] o de la Plata, formaes pola [[sedimentación]] producida pelos ríos que les traviesen y el depósitu de partícules producíes pola [[Erosión y sedimentación eólica|erosión eólica]]. Atópense amás, pequeñes llanures costeres a lo llargo del océanu Pacíficu en Colombia, Ecuador y Perú y sobre l'Atlánticu en Guyana, Surinam, Guayana Francesa y Brasil. La mayor depresión del subcontinente atopar a 105&nbsp;m sol nivel del mar na [[Llaguna del Carbón (Santa Cruz)|Llaguna del Carbón]], Arxentina. L'escudu continental dixebrar en tres seiciones desiguales:<ref>{{Cita web |url=http://www.lateinamerika-studien.at/content/natur/naturesp/natur-815.html |títulu=Espacio naturales de Llatinoamérica |añu=2005 |obra=Institut für Geographie der Universität Innsbruck |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008}}</ref> el [[macizu de Brasilia]], el [[guayana|macizu Guayanés]], y el [[macizu Patagónico]], los dos primeros ente los más antiguos del planeta. La durez de les roques cristalines que los conformen, otorgar gran estabilidá y ye la razón de que nun se produzan terremotos na enormes rexones qu'ocupen, según los puntos de contautu ente estes (les rexones sedimentaries de l'[[Selva Amazónica|Amazonia]] y l'enllanada chaco-pampeana). El Macizu de Brasilia ocupa l'este, centru y sur de Brasil, gran parte d'Uruguái, l'este de Paraguái y el nordés d'Arxentina. El macizu Guayanés entiende gran parte de Guyana, Surinam y la Guayana Francesa; el sur de Venezuela, una parte del norte de Brasil y del oriente colombianu. El Macizu Patagónico toma casi tola [[Patagonia]] arxentina y l'estremu sur de la parte chilena. Tamién s'atopen otros sistemes orográficos importantes remocicaos pol plegamientu andín, esvalixaos ente les rexones llanes del subcontinente, como les sierres [[Sierra de la Macarena|Macarena]] y [[Sierra de Chiribiquete|Chiribiquete]] en Colombia, la [[serranía de Santiago]] en Bolivia, y les [[sierres Pampeanas]], [[Sierres de Ventania|Ventania]] y [[Sistema de Tandilia|Tandilia]] n'Arxentina. Nel [[zócalo continental]] d'América del Sur tán asitiaes delles islles, siendo les mayores [[Islla Grande de Tierra del Fueu|Tierra del Fueu]] (Arxentina y Chile), [[Marajó]] (Brasil), la [[Islla Grande de Chiloé]] (Chile), les [[islles Malvines]] (Arxentina, territoriu en disputa con Reinu Únicu), [[islla Trinidá|Trinidá]] (Trinidá y Tobagu), [[Islla Puná|Puná]] (Ecuador) y [[Islla de Margarita|islla Margarita]] (Venezuela). El sur del continente amuesa la so carauterística ex-glaciar colos numberosos fiordos ya islles nel sur de Chile. Hai dellos grupos d'islles fora del zócalo continental, pero próximes a les mariñes suramericanes: les [[Islles Galápagos]] (Ecuador), la [[Islla de Pascua]] (Chile), [[Islla d'Aves]] (Venezuela), [[Islla Sala y Gómez]] (Chile), [[Islla de Malpelo|Malpelo]], [[Islla Gorgona|Gorgona]] (Colombia), y los archipiélagos de les [[Islles Xeorxa del Sur|Xeorxa del Sur]] y les [[Islles Sándwich del Sur|Sándwich del Sur]] (Arxentina, territoriu en disputa con Reinu Únicu). === Clima === Na UNASUR alluguen una gran variedá de climes: el mugor templao de la [[Selva Amazónica]], el fríu seco de la [[Patagonia]], la aridez del [[Desiertu d'Atacama]], los vientos de la [[Isla Grande de Tierra del Fueu|Tierra del Fueu]]. La esplicación mora en: * L'amplitú de [[llatitú]]es qu'ocupa'l continente. La mayor parte del subcontinente atópase dientro de les zones tropicales, el [[Ecuador terrestre]] travesar por partir norte, el [[trópicu de Capricorniu]] pasa cerca de la so llatitú media. Per debaxo d'este predomina'l [[clima templáu]] n'Uruguái, el centru d'Arxentina, el sur de Brasil y nel sur de Chile, y el [[clima mediterraneu]] nel centru de Chile. Finalmente na Patagonia atópense climes fríos ([[Clima oceánicu|oceánicu]] na zona cordillerana y la zona occidental, y secu na zona oriental). L'estremu sur enfusa na zona subantártica. * La diferencia de temperatures ente los océanus colindantes. Xeneralmente'l llau atlánticu ye más templáu y el pacíficu ye más fríu pola presencia de la [[corriente de Humboldt]], procedente del [[océanu Antárticu|antárticu]]. * La presencia de los Andes, que presenta grandes diferencies térmiques según l'[[altitú]] (cuenta con xelos eternos inclusive na zona ecuatorial), y qu'actúa como [[biombu climáticu]]. Na rexón [[occidente|occidental]], ente Andar y el [[océanu Pacíficu]], atópense les zones más húmedes del planeta: [[Topetó bioxeográficu|El Topetó]] (Colombia, Ecuador, Perú, Panamá), tamién les más seques del globu, nel [[Desiertu d'Atacama]] (Chile) y el [[Desiertu de Sechura]] (Perú), qu'en delles árees nun tien rexistros de precipitaciones dende hai más de 100 años. === Hidrografía === [[Ficheru:Cuenca Amazonas.png|thumb|right|130px|Cuenca del [[ríu Amazones]].]] [[Ficheru:Cuenca Orinoco.png|thumb|right|130px|Cuenca del [[ríu Orinoco]].]] [[Ficheru:Cuenca Paraná.png|thumb|right|130px|Cuenca del [[ríu Paraná]].]] El 26% de l'[[agua]] duce de la [[Tierra]] atópase na Unión de Naciones Suramericanes, onde destaquen pol so enorme estensión les cuenques de los ríos [[Ríu Amazones|Amazones]] (la mayor del planeta), [[Ríu Orinoco|Orinoco]] y [[Ríu Paraná|Paraná]]. Por cuenta de la presencia paralela al océanu Pacíficu del cordal de los Andes, los ríos de mayor calce y cuenca son aquellos qu'arramen les sos agües nel océanu Atlánticu. Pola so estructura xeolóxica, presenta dos grandes tipos de ríos: * Los que desagüen nel [[océanu Atlánticu]], que son llargos, caudalosos y enchentes. * Los que desagüen nel océanu Pacíficu. que son curtios y enchentes, por cuenta de qu'en el so percorríu dende'l cordal de los Andes hasta l'[[océanu]] tienen de salvar un gran desnivel. Interesante resulta la semeyanza ente los [[ríu|ríos]] que desagüen nel océanu Pacíficu y los que lo faen nel [[mar Caribe]], polos sos [[caudal (fluyíu)|caudales]] y [[Riega (hidrografía)|riegues]]. Tamién se destacar el [[acuíferu Guaraní]], como'l más grande del mundu, capaz d'abastecer a la población mundial por 200 años. Ésti ye compartíu per Arxentina, Brasil, Paraguái y Uruguái. Nos [[Andes Patagónicos]] atópase'l [[Campos de Xelu Norte|Campu de Xelu Patagónico Norte]] y el [[Campu de Xelu Patagónico Sur]], esti postreru ye la tercera mayor extensión glaciar nel mundu dempués de [[L'Antártida]] y [[Groenlandia]]. El [[llagu de Maracaibo]] en Venezuela ye'l más grande del subcontinente con 13&nbsp;000&nbsp;km². Los ríos más llargos nel espaciu de la UNASUR son los siguientes (con esclusión de los afluentes): * [[Ríu Amazones]]: 6992 km * [[Ríu Paraná]]: 4880 km * [[Río San Francisco (Brasil)|Río San Francisco]]: 2830 km * [[Ríu Orinoco]]: 2140 km * [[Ríu Uruguái]]: 1838 km * [[Ríu Paraíba do Sul]]: 1137 km === Vexetación === Les plantes crecen con profusíon nel terrén fértil. América del Sur ye'l llar de la araucaria (dos especies), l'árbol del cauchu y la pataca. Otres munches plantes doméstiques comunes son d'orixe suramericanu. La UNASUR abarca gran variedá de rexones bioxeográfiques, la mayor estensión de selves y montes lluviosos del mundu, por cuenta de que dos terceres partes de la so superficie topar ente los trópicos. Algama'l so máximu anchor cerca del ecuador, onde reina la [[Selva amazónica]] o Amazonia nos territorios d'Ecuador, Bolivia, Perú, Colombia, Venezuela, Brasil y Guyana.<br /> Nos banzaos mariniegos de les rexones de baxa llatitú crecen mangles. Nes llanures del Amazones, asitiada nes cercaníes del Ecuador, el calor intenso y les agües bayuroses dan llugar a la selva, o [[Selva|bosque húmedu tropical]]. Les selves del Amazones son les más estenses del mundu. Les sabanes presentar nel [[Mato Grosso]], los Llanos de Colombia y Venezuela. El desiertu casi absolutu, el más grebu del mundu presentar n'[[Desiertu d'Atacama|Atacama]], mariña del Pacíficu ente los 21 y 27 graos de llatitú. Sobre la [[cordal de los Andes]] la vexetación va variando según l'[[altitú]] y la [[llatitú]], predominando la vexetación de [[pandorial (ecosistema)|pandorial]] sobre los 3.000&nbsp;m d'altitú nes baxes llatitúes, como nel altiplanu. A partir del paralelu 35 aprox. la fastera occidental ta cubierta de montes templaos. Al sur del paralelu 39 dambes fasteres presenten tupios montes templaos y subantárticos. La zona templada inclúi les pampes, onde predominen les gramínees; carbes y monte esclerófilo nel centru norte de Chile, a partir del centro sur de Chile predominen los montes templaos. {{VT|Puntos estremos d'América del Sur}} === Fauna === La UNASUR tien la fauna y flora más variaes del mundu. Namái na cuenca del Amazones, hai más de 44&nbsp;000 clases de plantes distintes, 2500 tipos de peces fluviales y 1500 especies d'aves. Na selva tropical hai grandes arañes comedores d'aves y mamíferos como los armadíos, xaguares y galbaniegos. Nos ríos hai [[manatí]]es, [[delfin]]es d'agua duce, siluros xigantes y anguiles. Queden entá por identificar y estudiar munchos de los miles d'inseutos forestales esistentes. Los Andes son el llar de l'alpaca y la vicuña, parientes llonxanos del camellu. La so llana ye bien preciada, al igual que la de la chinchilla de monte, un animal paecíu al coneyu. El ñandú, vive na pradería de les pampes. Nes rexones más fríes del estremu sur hai pingüinos y foques. Frente a la mariña del Ecuador, les islles Galápagos cuntes con formes de vida espectaculares como la famosa tortúa xigante. A empiezos del sieglu <small>XXI</small> munchos hábitats y especies tán amenaciaos n'América del Sur. A midida que escláriense los montes tropicales pa crear mines, carreteres y tierres de cultivu, sumen los hábitats naturales de munchos animales, faciendo imposible la so sobrevivencia. Tán perdiéndose plantes de valor incalculable, una y bones los científicos apenes empezaron a afayar les sustances melecinales que contienen. == Economía == {{AP|Economía d'América del Sur}} [[Ficheru:Banco del Sur.jpg|thumb|200px|right|[[Néstor Kirchner]], [[Cristina Fernández]], [[Luiz Inacio Lula Da Silva]], [[Rafael Correa]], [[Evo Morales]], [[Hugo Chávez]], [[Nicanor Duarte]] roblando l'Acta Fundacional del [[Bancu del Sur]], na [[Casa Rosada]].]] [[Ficheru:Ponteorinoco2006.jpg|thumb|200px|El presidente Lula de Brasil, y el presidente Chávez de Venezuela, inauguren la [[Ponte Orinoquia]].]] La economía suramericana, nes últimes décades, tresformóse d'economíes atrasaes a mercaos totalmente competitivos y eficientes.{{ensin referencies}} Si daqué ta caracterizando a la economía de la UNASUR nos últimos años, ye la so crecedera escomanada y la so alta competitividá, liderando les ganancies mundiales xunto a [[República Popular China|China]] ya [[India]].<ref>http://finanzas.iprofesional.com/notes/118489-Por-qu-Amrica-llatina-est-contribuyendo-a la crecedera global</ref> Esta situación económica, ta marcada por unes polítiques que favorecen a l'apertura de mercáu, dirixíes a la esplotación de recursos naturales, industrialización y un destín bien curiosu pa los inversores. Magar tou ello, la situación ta marcada por inmenses diferencies rexonales y por una irregularidá na distribución de la renta que destaca a nivel mundial, anque ye reconocida por ser una de les rexones del mundu onde la probeza y la desigualdá amenorgar más enérxicamente nes últimes décades.<ref>http://internacional.elpais.com/internacional/2015/01/30/actualidad/1422643328_842941.html</ref> Hai rexones con una industrialización bien elevada, onde se mueven los principales fluxos económicos, mientres hai sectores onde apenes hai industries. La mayor parte de les posesiones concentrar en manes d'una minoría de la población, ente que millones d'individuos esperimenten distintos niveles de privaciones llegando, en casos estremaos, a la probeza absoluta.{{ensin referencies}} Sicasí, hai que destacar, que la probeza n'América del Sur amenorgóse d'una manera sorprendente, especialmente nos países del [[Conu sur]] y del norte d'América del Sur.<ref>http://www.bancomundial.org/temas/globalizacion/cuestiones2.htm</ref>Anguaño, gracies al desenvolvimientu de munches naciones d'América del Sur, dexó que'l mundu, ponga los sos güeyos en dellos gobiernos, inclusive formando parte de bloques económicos como los países [[BRIC]]. Anque esa realidá sía común a tol coleutivu suramericanu, los países del llamáu [[Conu Sur]] (Arxentina, sur de Brasil, Chile, y Uruguái) presenten datos socioeconómicos más positivos y tases elevaes d'[[Índiz de desenvolvimientu humanu|IDH]].<ref>http://www.datosmacro.com/idh</ref> Al igual que los países del [[Conu sur]], los países del norte d'América del Sur ([[Colombia]], [[Ecuador]] y [[Venezuela]]) tamién presenten datos socioeconómicos más positivos, yá que ye una rexón bastante desenvuelta y en constante modernización.{{ensin referencies}} El so área industrial, ye la exa [[Caraques]]-[[Bogotá]], entá ye más tienen de mancomún una de les fronteres comercialmente más actives, principalmente ente les Ciudaes de [[Cúcuta]], [[Colombia]] y [[San Cristóbal (Venezuela)|San Cristóbal]], [[Venezuela]] per otru llau la ventaya de tener un importante comerciu cola zona del Caribe y l'[[Océanu Atlánticu]], gracies a puertos como [[Barranquilla]], [[Santa Marta (Colombia)|Santa Marta]] y [[Cartagena de Indias]] en [[Colombia]] y [[Puerto Cabello]], [[La Guaira]] y [[Puerto La Cruz]] en [[Venezuela]]. Carauterístiques que torguen pel momento una mayor crecedera de la economía suramericana y una mayor espansión de los sos productos nos mercaos internacionales son la imposibilidá d'un desenvolvimientu independiente de los sistemes granibles internacionales, y la menor competitividá de los sos precios y tases de productividá menores comparaes coles de grandes competidores como China.{{ensin referencies}} La economía suramericana estremar ente'l extractivismo mineral na rexón amazónica y l'agropecuaria presente en práuticamente tolos sos Estaos.{{ensin referencies}} La industrialización ye de nivel medianu a eleváu en diverses rexones, anque sía bien fuerte la presencia d'industries locales d'orixe estranxeru (multinacionales). La estracción y esportación de petroleu ye notable en [[Venezuela]], dueña de delles de les más grandes reserves mundiales, n'[[Arxentina]] y nel océanu Atlánticu frente a los estaos [[Brasil|brasilanos]] de [[Rio de Janeiro]] y [[São Paulo]].{{ensin referencies}} [[Bolivia]] destaca pola producción de [[gas natural]], cuntando con importantes reserves d'esta materia que n'años recién llevaron a lo que se conoció como ''[[Guerra del Gas (Bolivia)|Guerra del Gas]]''.<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_3203000/3203099.stm |títulu=Sigue "la guerra del gas" |añu=2003 |obra=BBC 22 d'ochobre de 2003 |fechaaccesu=9 de setiembre de 2007}}</ref> Les rexones más riques ya industrializaes del subcontinente son: en 1º llugar el [[Estáu de São Paulo]] en [[Brasil]], onde s'atopen el so principal polu financieru (nel so [[São Paulo|capital]]), los principales polos teunolóxicos de Suramérica ([[São Carlos (São Paulo)|São Carlos]], [[São José do Campos]] y [[Campinas]]) y el so mayor y más movíu[[santos|puertu]])—; siguíu pela exa Fluvial-Industrial del Paraná ente [[Rosario (Arxentina)|Rosario]] y [[La Plata]] n'Arxentina centrada en Buenos Aires (segundu puertu más activu y ciudá con mayor PIB); y pol tamién brasilanu [[Rio de Janeiro|Estáu de Rio de Janeiro]].{{ensin referencies}} [[Brasil]] y [[Arxentina]] son consideraos los líderes rexonales de Suramérica.<ref>http://noticias.latam.msn.com/ar/argentina/articulo_afp.aspx?cp-documentid=31380349</ref>Son les dos naciones más estenses y los dos economíes más grandes de Suramérica.<ref>https://web.archive.org/web/20090412202802/http://www.g20.org/about_what_is_g20.aspx</ref> Son los únicos países suramericanos integrantes del [[Grupu de los 20 (países industrializaos y emerxentes)|G-20]] y del [[BRICS]]. Los mayores productores y esportadores de productos agropecuarios d'América del Sur son [[Brasil]] y [[Arxentina]]. Brasil esporta un averáu de 61 millones de tonelaes de soya y Arxentina 52 millones; xuntu colos [[Estaos Xuníos]] (con 96 millones de tonelaes), son los trés mayores productores de soya del planeta.{{ensin referencies}} [[Ficheru:Buenos Aires Cityline at Night - Irargerich.jpg|thumb|250px|left|[[Buenos Aires]] ye la segunda ciudá más rica, estensa y poblada de la UNASUR, dempués de São Paulo.<ref>https://web.archive.org/web/20110514133452/http://esa.un.org/wup2009/unup/index.asp?panel=2</ref> Ye la ciudá más visitada de la Unión de Naciones Suramericanes,<ref name="a79bd056">{{cita web |url=http://america.infobae.com/notas/52348-Ciudá-de-Mexico-Buenos-Aires-y-San-Pablo-los destinos-turisticos-favoritos |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130115022952/http://america.infobae.com/notas/52348-Ciudá-de-Mexico-Buenos-Aires-y-San-Pablo-los destinos-turisticos-favoritos |fechaarchivu=15 de xineru de 2013 }}</ref> y la décimu tercer aglomeración urbana más poblada del planeta.]] [[Ficheru:MarginalPinheiros.jpg|thumb|250px|left|[[São Paulo]], el principal centru financieru de Brasil y unu de los mayores del mundu.<ref>''[http://www.cnnexpansion.com/economia/2008/06/10/londres-ye-la capital financiera-mundial Londres ye la capital financiera mundial]''. CNN Espansión (10-6-2008). Consultáu'l 14 de setiembre de 2009.</ref> Delles fontes allugar como la meyor ciudá pa faer negocios n'[[América Llatina]].<ref> {{Cita web |url=http://consumidormoderno.uol.com.br/financas/s-o-paulo-y-a-melhor-cidade-pa-fazer-negocios-na-america-latina |títulu=''São Paulo é a melhor cidade pa fazer negócios na América Llatina'' |fechaaccesu=26 de xineru de 2012 |editorial=Consumidor Modernu |fecha=2011 |cita=Ranking 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120510135821/http://consumidormoderno.uol.com.br/financas/s-o-paulo-y-a-melhor-cidade-pa-fazer-negocios-na-america-latina |fechaarchivu=10 de mayu de 2012 }}</ref>]] Arxentina ye unu de los mayores esportadores de carne nel mundu, y la so producción reconocióse numberoses vegaes como la de meyor calidá.{{ensin referencies}} Ye'l primer productor mundial de [[xirasol]], [[yerba mate]], [[Citrus × limon|llimones]], y aceite de soya, segundu en [[miel]] y [[mazanes]], el más grande productor de [[trigu]] y [[llana]]<ref>http://www.wool.com/Grow.htm</ref> en Llatinoamérica,<ref>https://web.archive.org/web/20120229015419/http://www.argentinatradenet.gov.ar/sitio/supermercáu/2.htm</ref> ente otros cultivos. Ye'l mayor productor de [[vinu]] n'América Llatina, quintu nel mundu, y el principal productor de [[biodiésel]] a nivel global.<ref>http://www.comercioyjusticia.com.ar/2010/11/09/argentina-se-consolida-como-primer-productor-mundial-de-biodiesel/</ref> La producción de [[gas natural]] y petroleu son importantes tamién. El Xacimientu Aguilar, na provincia de [[Jujuy]], ye la mayor concentración de minerales de [[plomu]] y [[cinc]] de Suramérica,<ref name="36248bb9">http://www.icslatam.com/integracion-llatinoamericana/union-de naciones suramericanes/</ref> y el Baxu de la Alumbrera na provincia de [[Catamarca]], ye unu de los xacimientos pa la estracción más grandes d'[[oru]] y [[cobre]] n'América Llatina<ref name="36248bb9" />siendo l'Arxentina'l décimu tercer mayor productor d'oru del mundu.<ref>http://www.bgs.ac.uk/mineralsuk/statistics/worldArchive.html</ref> Tien la tercer reserva de gas más grande del planeta.<ref>http://negocios.iprofesional.com/notes/134666-Arxentina-riqueza-eterna-reserves-de-gas-pa-ms-de-500-aos-asitien-al-pas-como-un xugador-estratgico-mundial</ref> Arxentina ye'l más importante productor de software de la rexón y ocupa el segundu puestu en Suramérica tocantes a fabricación de autopartes, dempués de Brasil.<ref name="36248bb9" /> [[Bolivia]] ye una de les economíes más débiles del continente, y ye l'octavu tantu en superficie como en población, basar na minería siendo'l terceru d'[[Antimoniu]], Cuartu productor mundial d'[[Estañu]], Octavu de [[Plomu]], Décimu de [[Cinc]] y ventiavu cuartu d'[[Oru]] nel planeta. Esta ente los 20 primeros del mundu tantu en producción como n'esportación de [[Gas natural]] al tener les mayores reserves d'[[América del Sur]]. Y en menor midida produz [[Petroleu]] pero llogra asitiase octavu n'[[América Llatina]]. Anque tamién llogró cola agricultura ser el mayor productor mundial de [[Castaña]] ( teniendo'l 75% de la demanda mundial). Segundu productor y esportador mundial de [[Quínua]] y décimu en [[Soya]]. Con estos factores a favor onde'l turismu ta creciendo y tien un bon clima de negocios, ta liderando la crecedera económica de la rexón. [[Brasil]] ye'l mayor productor mundial de fierro y manganesu, amás de tener la más grande producción d'algodón, naranxa, etanol, carne bovino y carne de pollu.{{ensin referencies}} Les esportaciones brasilanes (201.9 millones de dólares<ref>[http://www1.folha.uol.com.br/mercado/854110-exportacoes-brasileiras-batem-recorde-em-2010-y-chegam-a-us-2019-bi.shtml ''Exportaçõye brasileiras batem recorde em 2010 y chegam a US$ 201,9 bi''] artículu en ''Folha Online'' (en portugués)</ref>) atopar ente les venti más grandes del mundu. Ye'l mayor productor de café mundial y el primer productor d'equipos militares, televisiones, semiconductores, celulares, ordenadores, automóviles y aviones en Suramérica.{{ensin referencies}} La [[Bovespa]] en [[São Paulo]] ye la décima segunda mayor bolsa de valores (en valores de mercáu) del mundu.<ref>{{Cita web |url=http://datos.bancomundial.org/indicador/CM.MKT.LCAP.CD?order=wbapi_data_value_2009+wbapi_data_value+wbapi_data_value-last&sort=desc |títulu=Capitalización nel mercáu de les compañíes que coticen en Bolsa |fechaaccesu=11 de xunu de 2011 |autor=[[Bancu Mundial]] |fecha=2010 est. |cita=US$ a precios actuales}}.</ref> [[Chile]] ye'l mayor productor mundial de cobre y cuenta col 28 % de les reserves mundiales d'esi mineral.<ref>{{Cita web |url=http://copperinvestingnews.com/4147/the-top-10-copper-producing-countries/ |títulu=The Top 10 Copper Producing Countries |fechaaccesu=18 d'abril de 2012 |autor=Toovey, Leia Michele |fecha=17 de payares de 2010 |editorial=copperinvestingnews.com |idioma=inglés}}</ref> La empresa estatal [[Codelco]] esplota, ente otros, los xacimientos de [[Chuquicamata]] y [[El Teniente (mina)|El Teniente]], la [[mina a cielu abiertu]] y la mina de cobre soterraña más grandes del mundu,<ref name="chuqui">{{Cita web |url=http://www.codelco.com/prontus_codelco/site/edic/base/port/chuquicamata.html |títulu=Operaciones - Chuquicamata |fechaaccesu=22 de payares de 2011 |formatu=HTML |autor=[[Codelco]] |fecha=s/f |editorial=www.codelco.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.codelco.com/prontus_codelco/site/edic/base/port/el teniente.html |títulu=Operaciones - El Teniente |fechaaccesu=22 de payares de 2011 |formatu=HTML |autor=Codelco |fecha=s/f |editorial=www.codelco.com}}</ref> respeutivamente. Amás, Chile tien el 39 % de les reserves de litiu en Suramérica, siguíu pola Arxentina con 32 %, y Bolivia con 28 %.<ref>{{Cita web |url=http://www.lithiumalliance.org/about-lithium/lithium-sources/85-broad-based-lithium-acutes?showall=1 |títulu=Broad Based Lithium Acutes - South America |fechaaccesu=10 d'avientu de 2011 |autor=International Lithium Alliance |fecha=s/f |editorial=www.lithiumalliance.org |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120104205138/http://www.lithiumalliance.org/about-lithium/lithium-sources/85-broad-based-lithium-acutes?showall=1 |fechaarchivu=4 de xineru de 2012 }}</ref> En 2010, el 42 % de la producción mundial d'esti mineral concentrar en Chile y el 17 %, n'Arxentina.<ref>{{Cita publicación |añu=2010 |mes=Julio de |títulu=Litiu: 70 proyeutos en competencia |url=http://www.mch.cl/revistas/PDF/MCH%20349.pdf |formatu=PDF |publicación=Minería Chilena |númberu=349 |páxines=65-71 |fechaaccesu=21 de mayu de 2012 |issn=0716-1042 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130425213720/http://www.mch.cl/revistas/PDF/MCH%20349.pdf |fechaarchivu=25 d'abril de 2013 }}</ref> Amás d'esplotar los sos propios recursos domésticos, Chile participa en numberosos proyeutos mineros estranxeros, yá sía como inversionista o como provisor d'inxeniería y servicios, en países como Australia, Paquistán y Perú, ente otros.<ref>http://www.direcon.gob.cl/inversion/1421</ref><ref>[[Antofagasta plc]]</ref><ref>https://web.archive.org/web/20120430084852/http://mineriadelperu.com/2012/04/emplegu-xeneráu-por-inversion-chilena/</ref> Dende mayu de 2010, Chile pasó a integrar la [[OCDE]],<ref name="ocde">{{Cita web |url=http://www.oecd.org/document/11/0,3343,en_33873108_39418658_45115147_1_1_1_1,00.html |títulu=Chile's accession to the OECD |formatu=HTML |fechaaccesu=7 de mayu de 2010 |autor=[[Organización pa la Cooperación y el Desenvolvimientu Económicos]] (OCDE) |fecha=7 de mayu de 2010 |editorial=www.oecd.org |idioma=inglés}}</ref> qu'arrexunta a dalgunos de los estaos más desenvueltos del mundu. Amás, el país ostenta'l IDH más altu de la rexón,<ref name="idh">{{Cita web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_YE_Complete.pdf |títulu=Informe sobre Desenvuelvo Humanu 2011: Anexu estadísticu - Cuadros estadísticos - Midíes compuestes - Índiz de Desenvolvimientu Humanu y los sos componentes - Cuadro 1 |formatu=PDF |fechaaccesu=2 de payares de 2011 |autor=[[Programa de les Naciones Xuníes pal Desenvolvimientu]] (PNUD) |fecha=2 de payares de 2011 |editorial=hdr.undp.org}}</ref>siguíu d'Arxentina y Uruguái, y ye consideráu a la fecha como unu de los más competitivos de Suramérica pa faer negocios.<ref>http://www.weforum.org/news/chile-sigue-siendo-la-econom%C3%ADa-m%C3%A1s-competitiva-de-am%C3%A9rica-llatina-y-del caribe-mientres-que-m%C3%A9xi</ref> [[Colombia]] ye'l segundu estáu más pobláu d'América del Sur representando cerca del 13% del total y ye la tercera mayor economía suramericana, dempués de Brasil y l'Arxentina, y la 31 nel mundu. Ye'l mayor productor mundial d'[[Esmeralda|Esmeraldes.]] El tercer mayor de [[Café]] ( Primer productor mundial de café nidio), productu que foi parte central de la [[Economía colombiana]]. El cuartu productor de [[Petroleu]] n'[[América Llatina]], el sestu en tol continente y el 20 nel mundu. En [[Oru]] sobresal como'l séptimu productor de la rexón pero nun sobresal nel panorama mundial. Colombia ye de los mayores productores mundiales de [[Carbón]], al pasar en solu 35 años de producir 3.5 millones de tonelaes al añu a 85 millones y sigue aumentando enforma., tou gracies a tener les mayores reserves d'América llatina. Sobresal tamién en menor midida la producción de [[platín]] y de [[zafiru]]. Ye'l quintu mayor productor mundial de [[Banano]] y segundu en Llatinoamérica. Amás de ser el segundu mundial de [[Flor|Flores]] y el primeru en [[Claveles]]. [[Venezuela]] ye'l mayor productor de petroleu de la rexón. Cuenta con reserves probaes de crudu que superen inclusive les d'Arabia Saudita como puede apreciase en llistes de [[países por producción de petroleu]]. [[Perú]] ye la cuarta nación suramericana en población y tercera en superficie. Magar ye una economía pequeña, nos últimos años el Perú esperimentó un [[crecedera económica]] alto, con tases d'inflación baxes que-y dio un impulsu. {{ensin referencies}} El PIB nominal más altu nel 2014 ye del Brasil (7º a nivel mundial) con 2&nbsp;353&nbsp;025 millones de dólares, siguíu per Arxentina (24º a nivel mundial) con 540&nbsp;164 millones de dólares, y Colombia (31º a nivel mundial) con 384&nbsp;901 millones de dólares. El PIB (PPA) más altu nel 2014 ye del Brasil (7º a nivel mundial) con 3&nbsp;263&nbsp;832 millones de dólares, Arxentina (28º a nivel mundial) con 947.573 millones de dólares, y Colombia (31º a nivel mundial) con 640&nbsp;122 millones de dólares. El PIB (PPA) per cápita más altu nel 2014 ostentar Chile con 22&nbsp;971,444 dólares, siguíu per Arxentina con 22&nbsp;582,499 y Uruguái con 20&nbsp;556,325. En cuanto al PIB nominal per cápita, el ranking ta encabezáu per Uruguái con 16&nbsp;198&nbsp;545 dólares, Chile con 14&nbsp;477&nbsp;099 dólares y Arxentina con 12&nbsp;873&nbsp;160 dólares.<ref>https://www.imf.org/external/datamapper</ref> Per otru llau, Venezuela y Ecuador formen parte de la [[OPEP]], gracies a les sos abondoses reserves de petroleu. Nel sector del turismu, empecipiar en 2005 una serie de negociaciones coles mires de promover el turismu internu y aumentar les conexones aérees dientro de la rexón.<ref>{{Cita web |url=http://www.caribbeannewsdigital.com/es/News(9806).html |títulu=Brasil: Ministres y Ministros de turismu de la Comunidá Suramericana de Naciones van promover turismu internu y mayores conexones aérees dientro d'esta rexón |añu=2005 |obra=Caribeinside.com 28 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=12 d'ochobre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090208215514/http://www.caribbeannewsdigital.com/es/News(9806).html |fechaarchivu=8 de febreru de 2009 }}</ref> [[Punta del Este]], [[Rio de Janeiro]], [[Mar del Plata]] y [[Viña del Mar]] cuntar ente los principales balnearios de la UNASUR.{{ensin referencies}} La Unión de Naciones Suramericanes convirtióse nuna curiosa opción pa outsourcing de servicios como call centers, consultoríes o otros servicios de valor agregáu,<ref>http://www.businessweek.com/magazine/content/06_05/b3969412.htm</ref> compitiendo con actores tradicionales nesos mercaos, como [[India]] y [[China]]. {|{{tablaguapa}} border="1" align="center " |- ! width="250" | [[Países por PIB (PPA)]]<br />2014<ref>{{Cita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/01/weodata/weorept.aspx?sy=2014&ey=2014&ssm=1&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=15&pr1.y=10&c=336%2C213%2C218%2C223%2C228%2C288%2C233%2C293%2C248%2C366%2C298%2C299&s=PPPGDP&grp=0&a= |títulu=Country Comparison |fechaaccesu=6 de xunetu de 2015 |autor=[[International Monetary Fund]] |fecha=2014 est. |idioma=inglés |cita=US dollar}}.</ref> ! width="250" | [[Países por PIB (PPA) per cápita]]<br />2014<ref>{{Cita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/weodata/weorept.aspx?sy=2014&ey=2014&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=16&pr1.y=7&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C962%2C213%2C674%2C911%2C676%2C193%2C548%2C122%2C556%2C912%2C678%2C313%2C181%2C419%2C867%2C513%2C682%2C316%2C684%2C913%2C273%2C124%2C868%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C624%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C135%2C321%2C716%2C243%2C456%2C248%2C722%2C469%2C942%2C253%2C718%2C642%2C724%2C643%2C576%2C939%2C936%2C644%2C961%2C819%2C813%2C172%2C199%2C132%2C733%2C646%2C184%2C648%2C524%2C915%2C361%2C134%2C362%2C652%2C364%2C174%2C732%2C328%2C366%2C258%2C734%2C656%2C144%2C654%2C146%2C336%2C463%2C263%2C528%2C268%2C923%2C532%2C738%2C944%2C578%2C176%2C537%2C534%2C742%2C536%2C866%2C429%2C369%2C433%2C744%2C178%2C186%2C436%2C925%2C136%2C869%2C343%2C746%2C158%2C926%2C439%2C466%2C916%2C112%2C664%2C111%2C826%2C298%2C542%2C927%2C967%2C846%2C443%2C299%2C917%2C582%2C544%2C474%2C941%2C754%2C446%2C698%2C666&s=PPPPC&grp=0&a= |títulu=Country Comparison |fechaaccesu=12 d'avientu de 2015 |autor=[[International Monetary Fund]] |fecha=ochobre de 2015 |idioma={{en}} |cita=US dollar }}.</ref>''' ! width="250" | [[Países por PIB (nominal)|Países por PIB nominal]]<br />2014<ref>{{Cita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=47&pr.y=15&sy=2014&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C962%2C213%2C674%2C911%2C676%2C193%2C548%2C122%2C556%2C912%2C678%2C313%2C181%2C419%2C867%2C513%2C682%2C316%2C684%2C913%2C273%2C124%2C868%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C142%2C156%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C135%2C321%2C716%2C243%2C456%2C248%2C722%2C469%2C942%2C253%2C718%2C642%2C724%2C643%2C576%2C939%2C936%2C644%2C961%2C819%2C813%2C172%2C199%2C132%2C733%2C646%2C184%2C648%2C524%2C915%2C361%2C134%2C362%2C652%2C364%2C174%2C732%2C328%2C366%2C258%2C734%2C656%2C144%2C654%2C146%2C336%2C463%2C263%2C528%2C268%2C923%2C532%2C738%2C944%2C578%2C176%2C537%2C534%2C742%2C536%2C866%2C429%2C369%2C433%2C744%2C178%2C186%2C436%2C925%2C136%2C869%2C343%2C746%2C158%2C926%2C439%2C466%2C916%2C112%2C664%2C111%2C826%2C298%2C542%2C927%2C967%2C846%2C443%2C299%2C917%2C582%2C544%2C474%2C941%2C754%2C446%2C698%2C666&s=NGDPD&grp=0&a= |títulu=Gross domestic product, current prices |fechaaccesu=12 d'avientu de 2015 |autor=[[FMI]] |fecha=ochobre de 2015 |idioma={{en}} |cita=U.S. dollars, not in [[Paridá de poder adquisitivu|PPA]] terms}}.</ref> ! width="250" | [[Países per índiz de desenvolvimientu humanu|Desenvolvimientu Humanu]]<br />2015''' |- <!-- PIB (PPA) --> |valign=top| {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" {{tablaguapa}} ! Rangu ! País ! Mil millones de $US |- |||[[Ficheru:Flag of UNASUR.svg|20px]] <small>UNASUR</small> || align="right" | 6&nbsp;564&nbsp;281 |- |1|| {{bandera2|Brasil}} ||align=right| 3&nbsp;263&nbsp;832 |- |2|| {{bandera2|Arxentina}} ||align=right| 947&nbsp;573 |- |3|| {{bandera2|Colombia}} ||align=right| 682&nbsp;977 |- |4|| {{bandera2|Venezuela}} ||align=right| 538&nbsp;922 |- |5|| {{bandera2|Chile}} ||align=right| 409&nbsp;329 |- |6|| {{bandera2|Perú}} ||align=right| 371&nbsp;344 |- |7|| {{bandera2|Ecuador}} ||align=right| 180&nbsp;216 |- |8|| {{bandera2|Uruguái}} ||align=right| 69&nbsp;978 |- |9|| {{bandera2|Bolivia}} ||align=right| 69&nbsp;962 |- |10|| {{bandera2|Paraguái}} ||align=right| 58&nbsp;301 |- |11|| {{bandera2|Surinam}} ||align=right| 9&nbsp;188 |- |12|| {{bandera2|Guyana}} ||align=right| 5&nbsp;514 |} <!-- PIB (PPA) per cápita --> |valign=top| {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" {{tablaguapa}} ! Rangu ! País ! Miles de $US |- |||[[Ficheru:Flag of UNASUR.svg|20px]] <small>UNASUR</small> || align="right" | 16&nbsp;004 |- |1|| {{bandera2|Chile}} ||align=right| 23&nbsp;057 |- |2|| {{bandera2|Arxentina}} ||align=right| 22&nbsp;302 |- |3|| {{bandera2|Uruguái}} ||align=right| 21&nbsp;055 |- |4|| {{bandera2|Venezuela}} ||align=right| 17&nbsp;759 |- |5|| {{bandera2|Surinam}} ||align=right| 16&nbsp;261 |- |6|| {{bandera2|Brasil}} ||align=right| 16&nbsp;155 |- |7|| {{bandera2|Colombia}} ||align=right| 13&nbsp;480 |- |8|| {{bandera2|Perú}} ||align=right| 11&nbsp;860 |- |9|| {{bandera2|Ecuador}} ||align=right| 11&nbsp;303 |- |10|| {{bandera2|Paraguái}} ||align=right| 8&nbsp;476 |- |11|| {{bandera2|Guyana}} ||align=right| 6&nbsp;921 |- |12|| {{bandera2|Bolivia}} ||align=right| 6&nbsp;224 |} <!-- PIB nominal --> |valign=top| {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" {{tablaguapa}} ! Rangu ! País ! Mil millones de $US |- |||[[Ficheru:Flag of UNASUR.svg|20px]] <small>UNASUR</small> || align="right" | 4&nbsp;164&nbsp;162 |- |1|| {{bandera2|Brasil}} ||align=right| 2&nbsp;346&nbsp;583 |- |2|| {{bandera2|Arxentina}} ||align=right| 543&nbsp;061 |- |3|| {{bandera2|Colombia}} ||align=right| 377&nbsp;867 |- |4|| {{bandera2|Chile}} ||align=right| 258&nbsp;017 |- |5|| {{bandera2|Venezuela}} ||align=right| 206&nbsp;252 |- |6|| {{bandera2|Perú}} ||align=right| 202&nbsp;642 |- |7|| {{bandera2|Ecuador}} ||align=right| 100&nbsp;543 |- |8|| {{bandera2|Uruguái}} ||align=right| 57&nbsp;471 |- |9|| {{bandera2|Bolivia}} ||align=right| 33&nbsp;237 |- |10|| {{bandera2|Paraguái}} ||align=right| 30&nbsp;220 |- |11|| {{bandera2|Surinam}} ||align=right| 5&nbsp;210 |- |12|| {{bandera2|Guyana}} ||align=right| 3&nbsp;059 |} <!-- Indice de desenvolvimientu humanu (2015) --> |valign=top| {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" {{tablaguapa}} ! Rangu ! País ! Puntaje Xeneral |- |1||{{bandera2|Chile}}||{{Estable}} 0,847 (<span style="color:#009900;">'''Bien alto'''</span>) |- |2||{{bandera2|Arxentina}}||{{Estable}} 0,827 (<span style="color:#009900;">'''Bien alto'''</span>) |- |3||{{bandera2|Uruguái}}||{{Estable}} 0,795 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |4||{{bandera2|Venezuela}}||{{Decreciente}} 0,767 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |5||{{bandera2|Brasil}}||{{Estable}} 0,754 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |6||{{Bandera2|Perú}}||{{Creciente}} 0,740 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |7||{{bandera2|Colombia}}||{{Estable}} 0,739 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |8 |{{ECU}} |{{Decreciente}} 0,732 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |9 |{{SUR}} |{{Estable}} 0,725 (<span style="color:#00CC00;">'''Alto'''</span>) |- |10||{{bandera2|Paraguái}}||{{Estable}} 0,693 (<span style="color:#e65F00;">'''Mediu'''</span>) |- |11||{{bandera2|Bolivia}}||{{Estable}} 0,674 (<span style="color:#e65F00;">'''Mediu'''</span>) |- |12 |{{GUY}} |{{Decreciente}} 0,638 (<span style="color:#e65F00;">'''Mediu'''</span>) |} |} === Moneda única suramericana === La moneda única suramericana ye una moneda propuesta pa ser la [[moneda de cursu llegal]] nos dolce países miembros de la [[Unión Suramericana de Naciones]]. Foi propuesta y sofitada por dellos presidentes de los Estaos comenenciudos, como [[Hugo Chávez]],<ref>{{Cita web |url=http://www.eleconomista.cubaweb.cu/2007/nro298/298_072.html |títulu=Discurso en pro d'una moneda suramericana |editor=L'Economista |fecha=2007 |fechaaccesu=15 de setiembre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081002044355/http://www.eleconomista.cubaweb.cu/2007/nro298/298_072.html |fechaarchivu=2 d'ochobre de 2008 }}</ref> [[Alan García]],<ref>Op. cit.</ref> [[Evo Morales]]<ref>{{Cita web |url=http://www.lostiempos.com/noticias/28-08-06/28_08_06_nac1.php |títulu=Morales propón una moneda suramericana |fecha=28 d'agostu de 2006 |editor=Los Tiempos.com |fechaaccesu=15 de setiembre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080828235201/http://www.lostiempos.com/noticias/28-08-06/28_08_06_nac1.php |fechaarchivu=28 d'agostu de 2008 }}</ref> y [[Rafael Correa]],<ref>{{Cita web |url=http://www.terra.com/noticias/articulo/html/act866573.htm |títulu=Empresarios critiquen n'Ecuador "moneda suramericana" y Bancu del Sur |editor=[[Terra Networks|Terra]] |fecha=11 de xunu de 2007 |fechaaccesu=15 de setiembre de 2008 }}</ref> a imaxe del [[euru]] de la [[Xunión Europea]]. La mesma sería emitida pol [[Bancu del Sur]], reemplazando asina a les siguientes dolce monedes: [[Pesu (Arxentina)|Pesu arxentín]], [[Bolivianu (moneda)|Bolivianu]], [[Real brasilanu]], [[Pesu chilenu]], [[Pesu colombianu]], [[Dólar d'Estaos Xuníos]] (n'[[Ecuador]]), [[Dólar guyanés]], [[Sol (moneda de Perú)|Sol peruanu]], [[Guaraní (moneda)|Guaraní paraguayu]], [[Dólar surinamés]], [[Pesu uruguayu]] y [[Bolívar (moneda)|Bolívar venezolanu]]. Nun esiste al momentu alcuerdos al respeutu, como tampoco un cronograma pal so establecimientu. En 2007 el ministru d'economía ecuatorianu, [[Fausto Ortiz]], sostuvo nuna entrevista que la mesma podría crease en «cinco o ocho años».<ref>{{Cita web |url=http://www.metrolatinousa.com/article.cfm?articleID=25406 |títulu=Ecuador envalora que moneda suramericana podría crease en cinco o ocho años |editor=metrolatinousa.com |fecha=12 d'avientu de 2007 |fechaaccesu=15 de setiembre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080920133043/http://www.metrolatinousa.com/article.cfm?articleID=25406 |fechaarchivu=20 de setiembre de 2008 }}</ref> Sicasí, otros economistes de la rexón señalaron que: "La moneda única ye l'últimu pasu..." dempués d'avanzar na integración económica.<ref>[http://www.elespectador.com/noticias/economia/unasur-frena-moneda-unica-esperiencia-europea-represent-articulo-276845 Unasur frena moneda única por esperiencia europea: representante arxentín. L'Espectador 11 de xunu, 2011.] Accesu 29 d'avientu de 2014</ref> Nun esiste nenguna denominación pa esta futura moneda. Nun tien de confundir se ta proyeutada moneda común col [[SUCRE (moneda del ALBA)|SUCRE (Sistema Unitariu de Compensación Rexonal)]] que ye a cencielles una [[moneda de cuenta]]. Depués de la constitución de Unasur, empezar a entamar una [[Unión Monetaria]] ente los países de la rexón, similar al [[euru]]. La idea foi criticada por economistes, especialmente de [[Brasil]], qu'afirmen que con una moneda única'l país (que tien la moneda más fuerte d'América del Sur {{demostrar}}), tendría perdes bien grandessobremanera en rellación col [[PIB]] y el consumu internu. Amás na xunta que se llevó a cabu en [[Brasilia]], [[Brasil]] esclarió que la so moneda nun se va camudar pola moneda a ellaborar. Un problema pa [[Brasil]], [[Chile]], [[Colombia]] y [[Perú]] una y bones los países tán estables financieramente y un cambéu desestabilizar.<ref>{{Cita web |url=http://www.lostiempos.com/noticias/28-08-06/28_08_06_nac1.php |títulu=Morales propón moneda suramericana |añu=2008 |obra=Los Tiempos |fechaaccesu=28 de xunu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080617102102/http://www.lostiempos.com/noticias/28-08-06/28_08_06_nac1.php |fechaarchivu=17 de xunu de 2008 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.correoperu.com.pe/paginas_nota.php?nota_id=68862&seccion_nota=1 |títulu=Unasur aspira a moneda única y una sola ciudadanía |añu=2008 |obra=Correo Perú}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com.pe/ediciononline/HTML/2008-05-23/garcia-plantega-ciudadania-y-moneda-comun-unasur.html |títulu=García plantega ciudadanía y moneda común en Unasur |añu=2008 |obra=El comerciu}}</ref> La teoría económica usada pa la constitución del euru defendería que la unión suramericana tendría de ser más fuerte pa poder tener les carauterístiques de [[Zona monetaria óptima]]. {{VT|Integración llatinoamericana|Carretera Interoceánica|Aniellu Enerxéticu Suramericanu}} == Ciencia y teunoloxía == [[Ficheru:Aquarius SAC-D Launch (201106100022HQ) DVIDS722852.jpg|thumb|left|Llanzamientu del Delta II, col [[SAC-D / Aquarius|SAC-D/Aquarius]], modernu satélit'[[Arxentina|arxentín]] d'observación [[Climatoloxía|climática]] y [[Oceanografía|oceanográfica]].]] [[Ficheru:RA6cab.jpg|thumb|right|250px|Nucleu del reactor RA-6 nel [[Centru Atómicu Bariloche]], [[Bariloche]], [[Provincia de Río Negro|RN]], [[Arxentina]].]] [[Ficheru:Atucha desde el Parana.jpg|thumb|250px|right|L'arxentina [[Central nuclear Atucha|Atucha I]] foi la primer central nuclear construyida n'América Llatina.]] [[Ficheru:ARC Juan Ricardo Oyola Vera.jpg|thumb|left|220px|[[ARC Juan Ricardo Oyola Vera]], [[barcu furtivu]] diseñáu y construyíu en [[Colombia]].]] [[Ficheru:Satélites SABIA-Mar 1 y SABIA-Mar 2.jpg|thumb|right|250px|El '''[[SABIA-Mar]]''', un satélite arxentín-brasilero, que'l so llanzamientu se programa pal 2017.]] La UNASUR ganó tres Premios Nobel n'árees científiques: los arxentinos [[Luis Federico Leloir]], [[César Milstein]] y [[Bernardo Houssay]]. Amás produciéronse destacaos investigadores como'l físicu [[Santiago Antúnez de Mayolo]], que predixo la esistencia de partícules atómiques 80 años antes del so descubrimientu; el bioquímicu [[Pablo Valenzuela]], quien dirixó los esfuercios p'afayar el virus de la [[hepatitis C]] y la creación de la primer vacuna pa la [[hepatitis B]]; [[Humberto Fernández Morán]] de Venezuela, quién inventó'l bisturín de diamante, contribuyó cola creación del microscopiu electrónicu y foi unu de los científicos que más contribuyó al programa Apollo de la NASA; [[Anthony Atala]], creador del primer órganu humanu creáu nun llaboratoriu; [[Ricardo Baeza-Yates]], destacáu creador d'algoritmos computacionales; [[Andreas Pavel]], inventor del ''[[walkman]]''; [[Pedro Paulet]], creador del primer cohete funcional de la historia, primero que los fabricaos n'Alemaña y Estaos Xuníos; [[Alberto Santos Dumont]], inxenieru autodidacta y aviador, consideráu por dalgunos como'l primer pilotu d'avión de la historia; [[Ladislao Biro]], inventor del [[bolígrafu]], o'l físicu [[F. J. Duarte]], pioneru mundial n'investigación láser,<ref>''Optics & Photonics News'' '''6'''(10), 12 (1995).</ref> ente otros. La Unión de Naciones Suramericanes tien el so propiu programa de satélites, centrales nucleares y la so propia compañía pública d'enerxía nuclear, el [[INVAP]], una [[empresa]] [[arxentina]] d'alta teunoloxía dedicada al diseñu, integración, y construcción de plantes, equipamientos y dispositivos n'árees d'alta complexidá como [[enerxía nuclear]], [[Sector espacial|teunoloxía espacial]], [[industria|teunoloxía industrial]] y equipamientu médicu y científicu. Ye la única empresa en [[Llatinoamérica]] reconocida pola [[NASA]] como apta pa realizar sistemes satelitales completos, dende'l so diseñu y construcción hasta la so operación.<ref>[http://www.invap.net/about/perfil.html Perfil de la empresa]</ref> La mesma aprove a dellos países de reactores nucleares.<ref>https://web.archive.org/web/20130115055042/http://www.en.argentina.ar/_en/science-and-education/index.php</ref> Asina mesmu, la historia de la puesta n'órbita de satélites en Suramérica ye empecipiada colos llanzamientos del brasilanu Brasilsat A1 en 1985 y l'arxentín [[Lusat 1]] en 1990.<ref>http://www.fayerwayer.com/2010/09/bicentenariu-latinoamerica-y-l'espaciu-una historia-de-satelites/</ref> A partir d'entós, dellos países suramericanos siguieron l'exemplu. Anguaño Brasil cunta con 11 satélites y l'Arxentina con 10, Chile con 2, Colombia 1, Bolivia 1 y d'últimes Venezuela con 2 satélites unu de telecomunicaciones y otru d'observación.<ref>https://web.archive.org/web/20130417020400/http://www.tbs-satellite.com/tse/online/thema_first.html</ref> Ecuador construyó un [[NEE-01 Pegasu|nanosatélite]] que ta n'órbita LEO dend'abril de 2013.<ref>http://www.exa.ec/</ref> Nel 2002 n'Arxentina llogróse exitosamente la clonación del primer vacunu, convirtiéndola nel primer país llatinoamericanu y unu de los únicos nueve países del mundu en completar esta xera.<ref>http://www.argentinaxplora.com/news/pampa/pampa.htm</ref> El 6 d'abril del 2012 llogróse la inédita clonación de Rosita ISA, el primer bovín nacíu nel mundu al que se-y incorporaron dos xenes humanos, y que va resultar nuna lleche con lactoferrina humana y lisozima (una proteína y una enzima) con propiedaes antibacteriales y antivirales ideales pal sistema inmunolóxicu de los ñácaros.<ref>http://america.infobae.com/notas/26911-Una vaca clonada-en-Arxentina-dar-lleche-materno</ref> Arxentina tamién s'alluga ente los cuatro únicos países a nivel mundial (al pie d'Estaos Xuníos, Italia y Canadá) en llograr la clonación de caballos d'altu valor competitivu.<ref>http://america.infobae.com/notas/12012-El-primer-caballu-clonáu-en-Amrica-Llatina-ye-arxentín</ref> Nos años '60 y '70 l'Arxentina efeutuó esperiencies unviando a distintos animales en vuelos suborbitales a bordu de cohetes d'ellaboración propia, lo que tresformó a esti país na cuarta nación n'unviar animales al espaciu, y una de les úniques seis na actualidá en faelo, xunto a los [[Estaos Xuníos]], la [[Xunión Soviética]], [[Francia]], [[Xapón]] y [[China]]. En 1995 la Unesco escoyó a [[Arxentina]] como la sede pa instalar l'[[Observatorio Pierre Auger|Observatorio Pierre Auger en Malargüe]], [[Provincia de Mendoza]], que empezó a funcionar en 2005. Trátase d'un proyeutu conxuntu de más de 20 países nel que collaboren unos 250 científicos de más de 30 instituciones, cola cuenta de detectar partícules subatómiques que provienen del espaciu esterior denominaes rayos cósmicos.<ref>http://revistaexactamente.wordpress.com/2010/02/04/malargue-y-la ciencia/#more-195</ref> Nel campu de la [[enerxía atómica]], solo l'Arxentina y Brasil tuvieron en cantu de la fabricación d'[[armes nucleares]]. De concretase'l prototipu d'una [[bomba atómica|bomba nuclear]] de tipo implosión de [[plutoniu]] nos [[años 1970|años 70]] per parte de l'Arxentina, desamarraríase una [[carrera armamentista]] con Brasil, países qu'históricamente compitieron pol lideralgu de Suramérica. Los dos países tienen Centrales Nucleares y son capaces d'arriquecer uraniu.<ref>http://www.iri.edu.ar/publicaciones_iri/IRI%20COMPLETU%20-%20Publicaciones-V05/CERPI%20CENSUD/abstracts/quintanar%20romegialli%20pon.pdf</ref> Finalmente, en 1991 los parllamentos d'Arxentina y Brasil ratificaron un alcuerdu d'inspección billateral que creó l'Axencia Brasilanu-Arxentina de Contabilidá y Control de Materiales Nucleares (ABACC) pa supervisar que la enerxía nuclear de dambes naciones producir pa fines pacíficos.<ref>https://web.archive.org/web/20101014214149/http://www.cnea.gov.ar/que_ye_la_cnea/historia.php</ref> Darréu, l'Arxentina ratificó'l [[Tratáu de Non Proliferación Nuclear]] en 1995 y Brasil en 1998. [[Ficheru:Réplica de submarino nuclear.jpg|thumb|Militar amuesa la reproducción del Submarín nuclear brasilanu en construcción.]] Per otru llau, Arxentina y Brasil son les úniques naciones suramericanes dotaes de [[Central nuclear|centrales nucleares]] pa enfrentar la gran demanda enerxética de les sos industries:<ref>http://www.castellanos.com.ar/cms/news/ver/4317/15</ref> les arxentines [[Central nuclear Atucha|Atucha I]] (la primera construyida en toa América Llatina), [[Central nuclear Atucha|Atucha II]] y [[Central Nuclear Banzáu|Banzáu]] y les brasilanes [[Central nuclear Almirante Álvaro Alberto|Angra I]] y [[Central nuclear Almirante Álvaro Alberto|Angra II]].<ref>http://g1.globo.com/Noticias/Economia_Negocios/0,,MUL758157-9356,00-LOBAO+DIZ+QUE+PAIS+FARA+UMA+USINA+NUCLEAR+POR ANU+EM+ANOS.html</ref> [[Tecnópolis]] ye la megamuestra arxentina de ciencia, teunoloxía, industria y arte más grande d'América Llatina.<ref>http://www.lanacion.com.ar/1389800-que puede percorrese-en-tecnopolis-la-megamuestra-de-ciencia-y-tecnologia-que-arrinca-güei/</ref> Les actividaes tomen dende alcuentru col [[Tronador II]] (primer cohete de fabricación dafechu arxentina) y el [[I.Ae. 27 Pulqui I|Pulqui I]] (primer [[Motor a reacción|avión a reacción]] diseñáu n'América Llatina y sestu nel mundu), simulaciones del [[Big Bang]], del [[Gran Colisionador de Hadrones]] y del ambiente xelizo de [[L'Antártida]], percorríu pola historia de la [[Teunoloxíes de la información y la comunicación|teunoloxía comunicacional]], y temes variaes como materiales ultraresistentes, los [[Circuitu integráu|microchips]] y la [[nanoteunoloxía]]. Uruguái hai fabricando un satélite llamáu [[Programa_espacial_de_Uruguái|antelsat]], ye'l primer satélite de fabricación uruguaya y foi llanzáu'l 19 de xunu de 2014. Na Guayana Francesa opera dende 1968 el [[Puertu espacial de Kourou]] (''Centre Spatial Guyanais'' o ''CSG''). Ye un llugar de lanzamiento propiedad de Francia que ye utilizáu pol francés [[CNES|Centre National d'Etudes Spatiales]] (CNES) y l'[[Axencia Espacial Europea]] (ESA). Dende equí son llanzaes les misiones [[Ariane (cohete)|Ariane]] y tase trabayando pa la base realice tamién llanzamientos de cohetes [[Soyuz]] como parte d'un alcuerdu ente [[Rusia]] y la ESA.<ref>{{Cita web |url=http://noticias.ya.com/tecnologia/27/02/2007/soyuz-guayana-cohete.html |títulu=La ESA lleva'l «Soyuz» a la Guayana |añu=2007 |obra=Ya.com 27 de febreru de 2007 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080724070917/http://noticias.ya.com/tecnologia/27/02/2007/soyuz-guayana-cohete.html |fechaarchivu=24 de xunetu de 2008 }}</ref> [[Ficheru:Paranal_Platform_as_Night_Sets_In.jpg|thumb|[[Observatoriu Paranal]], nel [[cuetu Paranal]], [[Taltal]], [[Rexón d'Antofagasta]], [[Chile]].]] Nel [[desiertu d'Atacama]], nel [[Norte Grande de Chile]], esiste más d'una docena d'[[Observatoriu astronómicu|observatorios]] —como [[Observatoriu Paranal|Paranal]] ([[VLT]]), el complexu astronómicu más avanzáu y poderosu del planeta,<ref>{{Cita web |url=http://www.eso.cl/paranal.php |títulu=Observatoriu Paranal |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |formatu=PHP |autor=[[European Southern Observatory]] (ESO) |fecha=s/f |editorial=www.eso.cl}}</ref> [[Atacama Large Millimeter Array]] (ALMA), hasta la fecha'l mayor proyeutu astronómicu del mundu,<ref>{{Cita web |url=http://www.almaobservatory.org/es/empecipio |títulu=Atacama Large Millimeter/submillimeter Array |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=ALMA |fecha=s/f |editorial=www.almaobservatory.org}}</ref> y [[Observatoriu de La Siella|La Siella]],<ref>{{Cita web |url=http://www.eso.cl/lasilla.php |títulu=Observatoriu La Siella |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |formatu=PHP |autor=European Southern Observatory (ESO) |fecha=s/f |editorial=www.eso.cl}}</ref> pertenecientes al [[European Southern Observatory]] (ESO); [[observatoriu Les Campanes|Les Campanes]],<ref>{{Cita web |url=http://www.lco.cl/ |títulu=Les Campanes Observatory |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=[[Observatoriu Les Campanes]] |fecha=s/f |editorial=www.lco.cl |idioma=inglés}}</ref> de la Carnegie Institution of Washington n'asociación cola [[Universidá de Harvard]] y el [[MIT]], y [[Observatoriu de Cuetu Tololo|Cuetu Tololo]]<ref>{{Cita web |url=http://www.ctio.noao.edu/ |títulu=Cuetu Tololo Inter-American Observatory |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=[[Observatoriu Interamericano de Cuetu Tololo]] |fecha=2011 |editorial=www.ctio.noao.edu |idioma=inglés}}</ref> y [[Observatoriu Gemini#Telescopios|Gemini Sur]],<ref>{{Cita web |url=http://www.gemini.edu/ |títulu=Gemini Observatory |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=[[Observatoriu Gemini]] |fecha=s/f |editorial=www.gemini.edu |idioma=inglés}}</ref> pertenecientes al consorciu AURA/NOAO (sigles n'[[Idioma inglés|inglés]] de Association of Universities for Research in Astronomy/National Optical Astronomy Observatories), ente otros—. Chile tien el 40% de la observación astronómica del mundu;<ref name="acz" /> sicasí, nes próximes décades, el sector va desenvolver otros proyeutos —como'l Giant Magellan Telescope,<ref>{{Cita web |url=http://www.gmto.org/ |títulu=Giant Magellan Telescope |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |editorial=www.gmto.org |idioma=inglés}}</ref> el [[Telescopiu Européu Desaxeradamente Grande]] (Y-ELT)<ref>{{Cita web |url=http://www.eso.org/public/teles-instr/y-elt.html |títulu=The European Extremely Large Telescope |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |formatu=HTML |autor=European Southern Observatory (ESO) |editorial=www.eso.org |idioma=inglés}}</ref> y l'ampliación del Atacama Large Millimeter Array—,<ref>{{Cita web |url=http://www.nrao.edu/ |títulu=National Radiu Astronomy Observatory (NRAO) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |editorial=www.nrao.edu |idioma=inglés}}</ref> lo que va faer que'l país tenga aprosimao'l 60% del total mundial.<ref name="acz">{{Cita web |url=http://papeldigital.info/lt/2012/06/12/01/paginas/035.pdf |títulu=ESO da lluz verde a telescopiu más grande del mundu en Chile |fechaaccesu=27 de xunu de 2012 |formatu=PDF |autor=Christiansen Z., Axel |fecha=12 de xunu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121113201520/http://papeldigital.info/lt/2012/06/12/01/paginas/035.pdf |fechaarchivu=13 de payares de 2012 }}</ref> La UNASUR foise integrando rápido a los enclinos mundiales en Teunoloxíes de la Información y accesu a Internet en distintes árees. Arxentina, Brasil y Chile lideren la producción de software na rexón.<ref>http://www.eclac.org/publicaciones/xml/5/35655/Capitulo8.pdf</ref> == Demografía == {{AP|Demografía d'América del Sur}} === Les árees metropolitanes más poblaes === Les aglomeraciones urbanes más poblaes de la UNASUR son les siguientes:<ref name=bra>Les cifres de población a partir de la suma de la población de los conceyos: [ftp://ftp.ibge.gov.br/Estimativas_de_Populacao/Estimativas_2013/populacoes_estimativas_conceyos_TCU_31_10_2013.pdf IBGE]</ref><ref name=un>[http://esa.un.org/wup2009/unup/index.asp?panel=2 United Nations World Urbanization Prospects (2009 revision)]</ref><ref>{{Cita web |títulu=DANE |url=http://www.dane.gov.co/daneweb_V09/index.php?option=com_content&view=article&id=75&Itemid=72 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091113143414/http://www.dane.gov.co/daneweb_V09/index.php?option=com_content&view=article&id=75&Itemid=72 |fechaarchivu=13 de payares de 2009 }}</ref><ref name="Población Municipal DANE">{{Cita web |títulu=Población Municipal DANE |url=http://www.dane.gov.co/files/investigaciones/poblacion/proyepobla06_20/Municipal_area_1985-2020.xls |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="2005 Census">{{Cita web |url=http://www.dane.gov.co/index.php?option=com_content&view=article&id=307&Itemid=124 |títulu=2005 Census |publicación=Departamento Alministrativu Nacional d'Estadística DANE |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="Peru">{{Cita web |url=https://es.scribd.com/doc/189489690/Peru-Estimaciones-y-Proyeiciones-de-Poblacion-Total-por Sexu-de-les-Principales-Ciudaes-2000-2015 |títulu=Perú: Estimaciones y proyeiciones de población total por sexu de les principales ciudaes |publicación=Scribd - Institutu Nacional de Estadistica ya Informática (INEI) |páxina=32|fecha=marzu de 2012 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="Santiago">{{Cita web |url=http://www.censo.cl/2012/08/resultancies_preliminares_censu_2012.pdf |títulu=Región Metropolitana de Santiago |publicación=Instituto Nacional d'Estadístiques |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120906234112/http://www.censo.cl/2012/08/resultancies_preliminares_censu_2012.pdf |fechaarchivu=6 de setiembre de 2012 }}</ref><ref name="col">[http://www.dane.gov.co/files/censo2005/resultancies_am_conceyos.pdf Metropolitan areas as defined by DANE in the 2005 census]. Les cifres son de [http://www.dane.gov.co/files/investigaciones/poblacion/proyepobla06_20/ProyeccionMunicipios2005_2009.xls estimaciones oficiales DANE].</ref> {| {{tablaguapa}} |- ! 1. [[São Paulo]]<br /><small>20.847.500 hab.</small>!! 2. [[Buenos Aires]]<br /><small>15 024 000 hab.</small>!! 3. [[Rio de Janeiro]]<br /><small>12 460 200 hab.</small> !! 4. [[Lima]]<br /><small>9 886 647 hab.</small>!! 5. [[Bogotá]]<br /><small>9 886 647 hab.</small> |- |[[Ficheru:São Paulo city (Bela Vista).jpg|150px|San Pablo: Nocherniega de la Ponte Octavio Fríes]]||[[Ficheru:Aerial view - Palermo, Buenos Aires (2).jpg|150px|Buenos Aires, Barriu Parque]]||[[Ficheru:Christ on Corcovado mountain.JPG|150px|Rio Corcováu Pain de Sucre]]||[[Ficheru:Lima at night.jpg|150px]]||[[Ficheru:El Liston, Bogotá, Bogota, Colombia - panoramio.jpg|150px|Centru de Bogotá]] |- ! 6. [[Santiago de Chile|Santiago]]<br /><small>7 164 400 hab.</small>!! 7. [[Belo Horizonte]]<br /><small>5 595 800 hab.</small>!! 8. [[Porto Alegre]]<br /><small>4 120 900 hab.</small>!! 9. [[Brasilia]]<br /><small>3 976 500 hab.</small>!! 10. [[Recife]]<br /><small>3 908 000 hab.</small> |- |[[Ficheru:Vista_Parcial_de_Santiago_de_Chile_2013.jpg|150px|Vista Parcial de Santiago]]||[[Ficheru:Belo Horizonte Panorâmica.jpg|150px|Panorámica de Belo Horizonte]]||[[Ficheru:Porto Alegre skyline.jpg|150px|Panorámica de Porto Alegre]]||[[Ficheru:Brasilia aerea setorbancariosul.jpg|150px|Brasilia]]||[[Ficheru:Bairro de Boa Viagem - Zona Sul - Recife, Pernambuco, Brasil.jpg|150px|Recife]] |- ! 11. [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]]<br /><small>3 904 600 hab.</small>!! 12. [[Salvador de Bahia]]<br /><small>3 820 200 hab.</small>!! 13. [[Medellín]]<br /><small>3 790 400 hab.</small>!! 14. [[Cali]]<br /><small>3 400 204 hab.</small>!! 15. [[Curitiba]]<br /><small>3 395 400 hab.</small> |- |[[Ficheru:Fortaleza, Brazil (6).jpg|150px|Avenida Santos Dumont, Fortaleza]]||[[Ficheru:Salvador - Turismo no Carnaval 2010.jpg|150px|Puertu de Salvador]]||[[Ficheru:El poblado 3.jpg|150x150px]]||[[Ficheru:Panoramica aleko.jpg|150px|Cali]]||[[Ficheru:Curitiba jardim botanico2.jpg|150px|Curitiba]] |} {| border="0" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.0em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 70%; clear: both" align="right" width="30%" |----- | colspan="39" align="center" | '''[[Aglomeraciones urbanes más poblaes del mundu#Les mayores aglomeraciones urbanes d'América del Sur Mayores árees metropolitanes por población d'América del Sur]]'''<ref group="nota">Formen parte de les [[Aglomeraciones urbanes más poblaes del mundu Mayores árees metropolitanes por población del mundu]].</ref>''(Estimaciones de 2012)'' |----- | style="background:lavender;" colspan="38" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Rexón Metropolitana de São Paulo|RM São Paulo]]</span> | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;19</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="26" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|ARG}} [[Gran Buenos Aires]]</span> | colspan="13" | <span style="font-size:x-small;">>&nbsp;13</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="24" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Rexón Metropolitana de Rio de Janeiro|RM Rio de Janeiro]]</span> | colspan="15" | <span style="font-size:x-small;">>&nbsp;12</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="19" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|PER}} [[Lima Metropolitana|Lima]]</span> | colspan="7" | <span style="font-size:x-small;">>&nbsp;9.5</span> |----- |style="background:lavender;" colspan="18" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|COL}} [[Área metropolitana de Bogotá|AM Bogotá]]</span> | colspan="6" | <span style="font-size:x-small;">>&nbsp;9.1</span> |----- |style="background:lavender;" colspan="15" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|VEN}} [[Gran Caraques]]</span> | colspan="5" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;6.5</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="13" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|CHL}} [[Gran Santiago]]</span> | colspan="5" | <span style="font-size:x-small;">>&nbsp;6.1</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="10" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Salvador de Bahia]]</span> | colspan="7" rowspan="2" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;3.8</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="10" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Recife]]&nbsp;-[[Olinda]]</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="9" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]]</span> | colspan="6" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;3.7</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="7" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|COL}} [[Área metropolitana de Medellín|AM Medellín]]</span> | colspan="6" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;3.5</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="7" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|COL}} [[Área metropolitana de Cali|AM Cali]]</span> | colspan="6" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;3.5</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="6" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Curitiba]]</span> | colspan="6" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;3.4</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="4" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|VEN}} [[Maracaibo]]</span> | colspan="25" rowspan="200" bgcolor="#FFFFCC" | {{llistaref|group="nota"}} <span style="font-size:x-small;">* Les cifres tán indicaes en millones d'habitantes.</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="4" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Campinas]]</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="4" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Brasilia]]</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="4" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|ECU}} [[Guayaquil]]</span> | colspan="5" rowspan="2" | <span style="font-size:x-small;"> >&nbsp;2.5</span> |----- | style="background:lavender;" colspan="4" | <span style="font-size:x-small;">{{bandera|BRA}} [[Belo Horizonte]]</span> |} === Diversidá Étnica === La rexón ye destaca pola so diversidá étnica. Esto ye la resultancia de la colonización española y portuguesa nuna zona poblada numberosos pueblos indíxenes, pola trayida forzosa d'esclavos negros d'África, pola inmigración masiva d'europeos y asiáticos dende'l sieglu XIX, y pol amiestu ente estos distintos grupos, aniciando numberoses variantes.<ref>{{Cita web |url=http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761574914_3/Sudam%C3%A9rica.html#s10 |títulu=Suramérica |añu=2008 |obra=Encarta |fechaaccesu=2 de xunetu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080405195922/http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761574914_3/Sudam%C3%A9rica.html#s10 |fechaarchivu=5 d'abril de 2008 }}</ref> Magar nun esiste claridá, nin consensu sobre los volumes de población indíxena a la llegada de los colonizadores europeos, envalórase que'l so númberu tuviera de xubir siquier a los 20 millones de persones, de los cualos unos 10 millones na Suramérica andina, y unos 10 na Suramérica extra andina;<ref>[http://www.virtual.unal.edu.co/cursos/sedes/leticia/80011/llecciones/mod3/leccion1.html] Universidá Nacional de Colombia - L'Amazonia brasilera y el trapeciu colombianu. </ref> anque hai investigadores que calculen el númberu en dellos cientos de millones.<ref>[https://books.googlecl/books?id=Tk1bAAAAQAAJ&pg=PA268&lpg=PA268&dq=Riccioli+300+millones&source=bl&ots=AqEGnL1pfu&sig=BhGDD7RfW9D7PFvk9a9hysmn04O&hl=es&ei=i0uTSoa3CIaMtget_bRM&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4#v=onepage&q=Riccioli%20300%20millones&f=false] Francisco Javier Clavijero (1844) Historia antigua de Méxicu y de la so conquista, Imprenta de Lara</ref> Ente los sieglos XVI y XIX, pela so parte la rexón recibió la llegada de dellos millones d'esclavos procedentes d'África, de los cualos siquier 3 millones llegaríen a Brasil,<ref>Darcy Ribeiro. O Povo Brasileiro, Vol. 7, 1997 (1997). Magar la cifra ye muncho más alta, calculándose en 12 millones los africanos llevaos a Brasil, tender a aceptar que la mayoría morría nos viaxes o nun sobrevivía a les dures condiciones de vida.</ref> y unos 2 millones a distintes les colonies españoles n'América. A partir de la segunda metá del sieglu XIX, la rexón esperimentó una masiva inmigración europea, concentrándose preferentemente nos países del [[Conu Sur]], esto ye, Arxentina, Chile, Uruguái y el sur de Brasil; según tamién nel estremu noroccidental, ye dicir en Venezuela, Colombia y Ecuador.<ref>[http://www.cuft.tec.ve/publicaciones/barquisimeto/estragal/revistas/rev13/docIV13.pdf]</ref> Esta población provenía d'[[España]], [[Portugal]], [[Italia]], [[Alemaña]], [[Reinu Xuníu]], [[Croacia]], [[Francia]], [[Polonia]], [[Rusia]], [[Ucraína]], ente otros países. De la mesma, tamién se recibió una considerable inmigración proveniente [[Palestina (rexón)|Palestina]], [[Armenia]], [[Siria]], [[Líbanu]], etc. habiendo colonies significatives en países como [[Colombia]], [[Ecuador]] o [[Chile]]; según tamién esistió una fortísima inmigración de [[Xapón]], [[China]]<ref>[http://www.ocac.gov.tw/download.asp?tag=P&file=DownFile/File_17979.pdf&non=17979] {{Wayback|url=http://www.ocac.gov.tw/download.asp?tag=P&file=DownFile%2FFile_17979.pdf&non=17979 |date=20131018051535 }}</ref> y [[Corea]] que s'asitió nos países de la [[Océanu Pacíficu|mariña del Pacíficu]] principalmente ([[Ecuador]], [[Perú]] y [[Chile]]). Países como [[Arxentina]] y [[Uruguái]] tienen un peraltu componente européu nes sos poblaciones, superando'l 80% del total, esti postreru de fechu tien el mayor porcentaxe de la so población consideráu caucásicu del [[América|continente]], percima de l'[[América Anglosaxona]] ([[Canadá]] y [[Estaos Xuníos]]).<ref>http://www.ancestrositalianos.com/inmigracion/la-gran-inmigracion-italiana.html</ref><ref>http://www.scielo.org.ar/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S0025-76802006000200004&lng=es&nrm=iso&tlng=es</ref><ref>http://www.zingerling.com.ar/obres/geneitaliana/laargentinayloserupeos.htm</ref><ref>http://www.unizar.es/eueez/cahe/bsa.pdf</ref> En [[Chile]], el grau de componente européu ye bien importante algamando un 53% de la so población, en [[Brasil]] bordia'l 50% de la so población total. El país onde'l porcentaxe d'[[amerindiu|amerindios]] ye'l mayor componente de la población ye [[Bolivia]], siguíu bien de cerca por [[Perú]].<ref name="unicef">[http://www.unicef.org/lac/PERU_revisáu.pdf / Población Indíxena nel Perú]</ref> Coles mesmes, esisten significatives comunidaes indíxenes n'[[Ecuador]] y [[Paraguái]] que nun superen el 10%. Hai minoríes bien pequeñes y aisllaes n'[[Arxentina]], [[Brasil]], [[Venezuela]], [[Colombia]] y [[Chile]], ente que [[Uruguái]] ye l'únicu país de toa América que nun tener población indíxena autóctona.<ref name="CensoChile2002">Institutu Nacional d'Estadístiques INE - CHILE. 2002. [http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/estadisticas_sociales_culturales/etnies/pdf/info_etniascenso2002.pdf ''Fueyes Informatives. Estadístiques Sociales. Pueblos Indíxenes en Chile. Censu 2002.'']</ref> Países como [[Guyana]] y [[Surinam]]y tienen una población casi dafechu afrodescendiente; ente que países como [[Colombia]], [[Ecuador]] y [[Brasil]] tienen importantes comunidaes d'ascendencia africana (provenientes de los embarcos esclavos que [[España]] y [[Portugal]] traxeron dende'l [[África austral|sur d'África]]). == Organización territorial == La Unión de naciones Suramericanes ta formada por 12 países suramericanos soberanos independientes. Dellos países como [[Chile]], tienen territorios fuera del continente, como la [[Isla de Pascua]], allugada na [[Polinesia]], n'[[Oceanía]], ente que xuntu con [[Arxentina]] dambos tienen territorios na [[Antártica]]. === Estaos miembros === [[Ficheru:Unasur countries color.svg|right|300px|right|thumb|Estaos miembros de Unasur (con [[Territorios apostaos#América|reclamaciones territoriales d'Arxentina]] n'azul claro; territorios en blancu nun son parte de Unasur).]] La unión ta integrada por: ;{{Bandera|the Andean Community of Nations}} Miembros de la [[Comunidá Andina]] (CAN): * {{Bandera|Bolivia}} [[Estáu Plurinacional de Bolivia]] ¹ * {{Bandera|Colombia}} [[República de Colombia]] ^{1, 4} * {{Bandera|Ecuador}} [[República del Ecuador]] ¹ * {{Bandera|Perú}} [[República de Perú]] ^{1, 4} ;{{bandera|Mercosur}} Miembros plenos del [[Mercáu Común del Sur]] (Mercosur): * {{Bandera|Arxentina}} [[República Arxentina]] ² * {{Bandera|Brasil}} [[República Federativa del Brasil]] ² * {{Bandera|Paraguái}} [[República del Paraguái]] ² * {{Bandera|Uruguái}} [[República Oriental del Uruguái]] ² * {{Bandera|Bolivia}} [[Estáu Plurinacional de Bolivia]] ¹ * {{Bandera|Venezuela}} [[República Bolivariana de Venezuela]] ^{1, 6} ;Otros miembros * {{Bandera|Chile}} [[República de Chile]] ^{1, 2, 4, 6} * {{Bandera|Guyana}} [[República Cooperativa de Guyana]] ^{3, 5} * {{Bandera|Surinam}} [[República de Surinam]] ^{3, 5} ;Territorios participantes y que tán fora d'[[América del Sur]] * {{Bandera|Dependencies Federales Venezolanes}} [[Isla d'Aves]] ye un territoriu venezolanu asitiáu nes [[Antilles Menores]]. * {{Bandera2|Rapa Nui}} ye un territoriu chilenu asitiáu n'[[Oceanía]]. * {{Bandera2|San Andrés y Providencia}} ye un territoriu colombianu asitiáu n'[[América Central]]. ;Países observadores * {{Bandera|Méxicu}} [[Estaos Xuníos Mexicanos]] * {{Bandera|Panamá}} [[República de Panamá]] [[Ficheru:Mapa_político_-_Fecha_de_Independencia_de_los_Estados_sudamericanos.png|right|300px|right|thumb|Feches averaes de les independencies de los países d'América del Sur. Los territorios en negru nun son [[Independencia|Independientes]]]] ;Territorios non participantes: * {{Bandera2|ARU}} ye un [[país]] [[Territoriu autónomu|autónomu]] del [[Reinu de los Países Baxos]]. * {{Bandera2|Bonaire}} ye un conceyu especial integral del [[Reinu de los Países Baxos]]. * {{Bandera2|CUR}} ye un [[país]] [[Territoriu autónomu|autónomu]] del [[Reinu de los Países Baxos]]. * {{GUF}} ye un [[departamentu d'ultramar]] de [[Francia]] y por eso ye parte de la [[Xunión Europea]]. * {{Bandera2|Trinidá y Tobagu}} anque nun ye miembru, foi convidáu a xunise a la Unión de Naciones Suramericanes pol presidente de [[Venezuela]] [[Nicolás Maduro]] en xunetu del 2013. ;Territorios reclamaos: * {{Bandera|Tierra del Fueu}} [[Antártida Arxentina]], ta suxeta a reclamos de soberanía per parte d'[[Arxentina]] considerándola parte integral del so territoriu. * {{Bandera|Magallanes}} [[Territoriu Chilenu Antárticu|Antártica Chilena]], ta suxeta a reclamos de soberanía per parte de [[Chile]] considerándola parte integral del so territoriu. * {{Bandera|Tierra del Fueu}} Les [[Islles Malvines]] y [[Islles Xeorxa del Sur y Sandwich del Sur]] son consideraos pol [[Reinu Xuníu]] y la Xunión Europea como [[Territoriu Británicu d'Ultramar|territorios británicos d'ultramar]], y tán suxetes a reclamos de soberanía per parte d'[[Arxentina]] dende [[1833]] y solicitada la so descolonización poles [[Naciones Xuníes]]. Nesti puntu, la Unasur reafitó'l so respaldu al reclamu de la República Arxentina sobre dichos territorios.<ref name="unasurfalkdec1">{{Cita web |url=http://www.unasur.int/uploads/de/9d/de9d8d04a6092c6383d268ba40ac983f/Declaracion-especial-Malvines.pdf |títulu=Declaración especial sobre la cuestión de les Islles Malvines |fechaaccesu=22 d'abril de 2013 |fecha=30 de payares de 2012 |editorial=Unasur}}</ref> * [[Ríu Maroni]] ye un ríu suramericanu que conforma parte de la frontera en disputa ente [[Surinam]] y la [[Guayana Francesa]]. <small> ¹ Miembros acomuñaos del Mercosur.<br /> ² Miembros acomuñaos del CAN.<br /> ³ Países con procesu d'integración especial.<br /> ⁴ Miembros d'Alianza del Pacíficu.<br /> ⁵ Miembros del CARICOM.<br /> ⁶ Ex miembros del CAN.</small> <gallery> Ficheru:Comunidad andina.svg|Países miembros de la [[Comunidá Andina]] (c/[[Reclamaciones territoriales en L'Antártida]]). Ficheru:Mercosur members.svg|Países miembros de [[Mercosur]] (c/[[Reclamaciones territoriales en L'Antártida]]). Ficheru:Unasur other members.svg|Otros miembros (c/[[Reclamaciones territoriales en L'Antártida]]). Ficheru:UNASUR countries.svg|Países miembros (verde) y observadores (azul). </gallery> == Estadístiques == [[Ficheru:Rio Corcovado Pain de Sucre.jpg|right|thumb|300px|[[Rio de Janeiro]], unu de los principales centros turísticos d'América del Sur.]] [[Ficheru:Cuernos del Paine from Lake Pehoé.jpg|thumb|300px|La [[Patagonia]], una de les principales zones turístiques, nel sur de la rexón.]] [[Ficheru:Before Machu Picchu.jpg|thumb|300px|[[Machu Picchu]], una de les [[Nueves siete maravíes del mundu modernu|maravíes del mundu]], na Rexón de [[Cuzco]].]] {| {{tablaguapa}} |Población (est 2008):<ref name="poblacion">[[ Países por población|Tabla de países ordenaos por población]]</ref> || 381&nbsp;959&nbsp;612 habitantes<br /><small>42,433% del continente americanu</small><br /><small>5,720&nbsp;% del mundu</small> |- |Población por edaes:|| * 0 - 14 años : 29,57&nbsp;% * 15 - 64 años: 64,44&nbsp;% * sobre 65 años: 5,99&nbsp;% |- |Superficie:<ref name="superficie">[[ Países per superficie|Tabla de países ordenaos per superficie]]</ref> || 17&nbsp;738&nbsp;687 km²<br /><small>41,653&nbsp;% del continente americanu</small><br /><small>10,096&nbsp;% de les tierres remanecíes del planeta</small> |- |Agües duces||42% de les agües duces del mundu |- |[[Productu Internu Brutu|PIB]] (est 2010):<ref name="pbi">[[ Países por PIB (nominal)|Tabla de países ordenaos por PIB (nominal)]]</ref>|| [[US$]] 4,431,793 millones<br /><small>32,555&nbsp;% del continente americanu</small><br /><small>6,797&nbsp;% del mundu</small> |- |[[Renta per cápita|PIB per cápita]] (est 2010):|| [[US$]] 12&nbsp;569 |- |[[Delda esterna]] (est 2009):<ref>[[Delda esterna per país|Tabla de países ordenaos pola so delda esterna]]</ref> || [[US$]] 554&nbsp;472 millones |- |[[Esportaciones]] (est 2009):|| [[US$]] 454&nbsp;472 millones |- |[[Importaciones]] (est 2009):|| [[US$]] 394&nbsp;472 millones |- |[[IDH]] (est 2010):|| 0,868 |- |[[Crecedera económica]] (est 2010):|| 5,7% |} * Tien un [[PIB]] nel cambéu actual de 4&nbsp;431,793 millones de dólares, faciéndo-y la cuarta economía más grande del mundu {{ensin referencies}} * Tien una [[Población humana|población]] de más de 380 millones de persones. * Dambos fechos faen que'l PIB per cápita sía 12.569, na posición centésima (Nr. 100) de les economíes del mundu, per debaxo del Líbanu y Serbia, y percima de Sudáfrica.<ref>{{Cita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html |títulu=CIA - The World Factbook - Country Comparisons - GDP - per capita (PPP) <!--Títulu xeneráu por Muriu Bot-->}}</ref> * Tien una superficie cimera a 17 millones de quilómetros cuadraos, más que cualquier nación, y en cuartu llugar si comparar con otros bloques internacionales. * Los sos ingresos por esportación tán ente 452&nbsp;502<ref name="repitida_1">{{Cita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2078rank.html |títulu=CIA - The World Factbook - Country Comparisons - Exports <!--Títulu xeneráu por Muriu Bot-->}}</ref> y 481&nbsp;856 millones de dólares{{ensin referencies}}. * Los sos pagos por importación xuben a 345&nbsp;930 millones de dólares.<ref name="repitida_1" /> * Tien el 42% de l'[[agua duce]] del mundu. * Tien ocho millones de quilómetros cuadraos de superficie forestal. * Ta allugada ente los dos principales océanus del mundu. * Ye'l primer productor y esportador d'alimentos del mundu. * Tien importantes reserves d'hidrocarburos. * La gran mayoría de los sos habitantes fala unu de dos idiomes mutuamente intelixibles ([[Idioma español|español]] y [[idioma portugués|portugués]]). * Tien una historia común y valores compartíos. * La so delda esterna xube a 589&nbsp;031 millones de dólares ppp<ref>{{Cita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2079rank.html |títulu=CIA - The World Factbook - Country Comparisons - Debt - external <!--Títulu xeneráu por Muriu Bot-->}}</ref> == Zones económiques esclusives de los países miembros de la UNASUR == [[Ficheru:Aguasterritoriales UNASUR.svg|thumb|[[Zona Económica Esclusiva|Zones Económiques Esclusives]] de los estaos miembros de la UNASUR. Considerándoles, la superficie total de la UNASUR algama los 29 884 548 km².]] {| class="sortable wikitable" |- ! Estaos de la UNASUR ! Zona Económica esclusiva km²<ref name=Seearoundus>[https://web.archive.org/web/20061229231026/http://seaaroundus.org/eez/eez.aspx Seaaroundus.org]</ref> ! Plataforma km² ! Zona Y.Y + Superficie terrestre km² |- |{{bandera|Chile}} [[Chile]]||3.681.989<ref name="chile">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/152.aspx |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |formatu=ASPX |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ waters of: Chile 2,009,299 km², Desventuraes Isl. 449,805 km², Easter Isl. 720,395 km², J. Fernández, Félix and Ambrosio Isl. 502,490 km² |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120128011312/http://www.seaaroundus.org/eez/152.aspx |fechaarchivu=28 de xineru de 2012 }}</ref> ||252.947 ||4.438.085 ^''(1)'' |- |{{bandera|Brasil}} [[Brasil]]||3.660.955||774.563||12.175.832 |- |{{bandera|Arxentina}} [[Arxentina]]||1.159.063<ref name="Arxentina">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/32.aspx |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ Waters of: Arxentina |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120130122912/http://www.seaaroundus.org/eez/32.aspx |fechaarchivu=30 de xineru de 2012 }}</ref>||856.346||3.939.463 ^''(2)'' |- |{{bandera|Ecuador}} [[Ecuador]]||1.077.231<ref name="ecuador">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/ |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ waters of: Ecuador 236.597 km², Galapagos Isl. 835.936 km² |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111120033333/http://www.seaaroundus.org/eez/ |fechaarchivu=20 de payares de 2011 }}</ref>||41.034||1.333.600 |- |{{bandera|Perú}} [[Perú]]||906.454<ref name="perú">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/604.aspx |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ Waters of: Peru |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120127183730/http://www.seaaroundus.org/eez/604.aspx |fechaarchivu=27 de xineru de 2012 }}</ref> ||82.000 ||2.191.670 |- |{{bandera|Colombia}} [[Colombia]]||808.158<ref name="colombia">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/170.aspx |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2011 |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ Waters of: Colombia |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111208162815/http://www.seaaroundus.org/eez/170.aspx |fechaarchivu=8 d'avientu de 2011 }}</ref>||53.691||1.949.906 |- |{{bandera|Venezuela}} [[Venezuela]]||471.507<ref name="venezuela">{{cita web |url=http://www.seaaroundus.org/eez/862.aspx |títulu=Exclusive Economic Zones (EEZ) |fechaaccesu=24 de febreru de 2015 |autor=Sea Around Us Project |fecha=s/f |editorial=seaaroundus.org |idioma=inglés |cita=EEZ Waters of: Venezuela |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131022011038/http://www.seaaroundus.org/eez/862.aspx |fechaarchivu=22 d'ochobre de 2013 }}</ref> || 99.889||1.387.952 ^''(3)'' |- |{{Bandera|Uruguái}}[[Uruguái]]||142.166||75.327||318.381 |- |{{bandera|Guyana}} [[Guyana]]||137.765||50.578||352.734 |- |{{bandera|Surinam}} [[Surinam]]||127.772||53.631||291.592 |} ''⁽¹⁾ Ensin incluyir árees terrestres y marítimes en reclamu <br />'' ''⁽²⁾ Ensin incluyir árees terrestres y marítimes en reclamu <br />'' ''⁽³⁾ Ensin incluyir árees terrestres y marítimes en reclamu <br />'' == Crítiques a la entidá == === Crítiques a les aiciones === Nos entamos de la organización llevantaron opiniones crítiques dende l'esterior que señalaben que, dende la so fundación en [[2005]], la organización sería solamente una entidá virtual, que nun produciría resultancies tanxibles,<ref>El País, 24 de mayu de 2008 ''[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Brasil/impulsa/organismu/comun/defensa/suramericanu/elpepuint/20080524elpepuint_1/Te Brasil impulsa un organismu de defensa común suramericanu]''</ref> anguaño esti puntu de vista foi superáu pola realidá, la unión cunta con instituciones propies como'l Bancu del Sur y doce Consejos. * Conseyu de Salú Suramericanu (CSS). * Conseyu Suramericanu de Desenvolvimientu Social (CSDS). * Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu (COSIPLAN). * Conseyu Suramericanu d'Educación (CSE) * Conseyu Suramericanu de Cultura (CSC) * Conseyu Suramericanu de Ciencia, Teunoloxía ya Innovación (COSUCTI). * Conseyu Suramericanu sobre'l Problema Mundial de les Drogues. * [[Conseyu de Defensa Suramericanu]] (CDS). * [[Conseyu Suramericanu d'Economía y Finances]] (CSEF). * Conseyu Enerxéticu Suramericanu (CES) * Conseyu Eleutoral de Unasur. * Conseyu Suramericanu en materia de Seguridá Ciudadana, Xusticia y Coordinación d'Aiciones contra la Delincuencia Entamada Trasnacional La so primer prueba de fueu, foi'l ser el preséu que desactivó definitivamente, el potencial conflictu secesionista en [[Bolivia]].<ref>[http://www.comunidadandina.org/unasur/15-9-08com_bolivia.htm Declaración de la moneda]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20081108070515/http://www.comunidadandina.org/prensa/articulos/elpais15-10-08.htm ''Bolivia exemplu positivu de Unasur'' [[El País]], pol embaxador d'España Emilio Menendez]</ref> Tamién dalgunos de los proyeutos que s'empecipiaron, como los d'infraestructura pa [[Suramérica]] yá son tanxibles.<ref>[https://web.archive.org/web/20080915203517/http://www.iirsa.org/ProyeutosPais.asp?CodIdioma=ESP Venceyos con estáu de proyeutos d'infraestructura Unasur]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20111109035947/http://www.iirsa.org/BancoMedios/Documentos%20PDF/cde9_acta_montevideo_%20esp.pdf Llogros iniciales de la Unasur]</ref> === Crítiques a la distribución del poder === Delles persones, ente elles el nomáu a secretaría de la Unión, [[Rodrigo Borja Cevallos]], y el presidente ecuatorianu [[Rafael Correa]], criticaron la decisión del [[Conseyu de Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur|Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu]] de dexar a la [[Secretaría Xeneral de Unasur|Secretaría Xeneral]] y el so secretariu con menor poder y toma de decisiones que'l [[Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores de Unasur|Conseyu de Ministres y Ministros]] o'l [[Conseyu de Delegaes y Delegaos de Unasur|Conseyu de Delegaes y Delegaos]].<ref name="mal_poder">{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/noticiaEC.asp?id_noticia=195677&id_seccion=1 |títulu=Unasur: ¿un fiascu? |añu=2008 |obra=El Comerciu |fechaaccesu=6 d'agostu de 2008}}</ref> == Cumes realizaos == [[Ficheru:UNASUR-15SEP2008.jpg|thumb|250px|[[I Cume de Unasur]] nel Palaciu de la Moneda, [[Santiago de Chile]]. D'esquierda a derecha, [[Cristina Fernández]] d'[[Arxentina]], [[Alejandro Foxley]] y [[Michelle Bachelet]] de [[Chile]] y [[Evo Morales]] de [[Bolivia]].]] [[Ficheru:2010 Unasur summit.JPG|thumb|right|250px|Mandatarios nel Cume de Unasur 2010. Dende la esquierda: [[Cristina Fernández de Kirchner|Cristina Fernández]], Presidente d'Arxentina; [[Luiz Inácio Lula da Silva]], Presidente del Brasil; [[Juan Manuel Santos Calderón|Juan Manuel Santos]], Presidente de Colombia, y [[Fernando Lugo]], Presidente de Paraguái.]] {| {{tablaguapa}} |- ! Cume!! Llugar!! Fecha!! [[Presidente pro tempore de Unasur|Presidente ''pro témpore'']] |- |[[I Cume de Unasur]] || {{bandera|CHI}} [[Santiago de Chile|Santiago]], [[Chile]] || [[15 de setiembre]] de [[2008]] || {{bandera|CHI}} [[Michelle Bachelet]] |- |[[II Cume de Unasur]] || {{bandera|ECU}} [[Quitu]], [[Ecuador]] || [[10 d'agostu]] de [[2009]] ||rowspan=2| {{bandera|ECU}} [[Rafael Correa]] |- |[[III Cume de Unasur]] || {{bandera|ARG}} [[Bariloche]], [[Arxentina]] || [[28 d'agostu]] de [[2009]] |- |[[IV Cume de Unasur]] || {{bandera|GUY}} [[Georgetown, Guyana|Georgetown]], [[Guyana]] || [[26 de payares]] de [[2010]] || {{bandera|GUY}} [[Bharrat Jagdeo]] |- |[[V Cume de Unasur]] || {{bandera|PAR}} [[Asunción]], [[Paraguái]] || [[29 d'ochobre]] de [[2011]] || {{bandera|PAR}} [[Fernando Lugo]] |- |[[VI Cume de Unasur]] || {{bandera|PER}} [[Lima]], [[Perú]] || [[30 de payares]] de [[2012]] || {{bandera|PER}} [[Ollanta Humala]] |- |[[VII Cume de Unasur]] || {{bandera|SUR}} [[Paramaribu]], [[Surinam]] || [[30 d'agostu]] de [[2013]] || {{bandera|SUR}} [[Dési Bouterse]] |- |[[VIII Cume de Unasur]] || {{bandera|ECU}} [[Guayaquil]], [[Ecuador]] || [[4 d'avientu]] de [[2014]] || {{bandera|URU}} [[José Mujica]] |- |[[IX Cume de Unasur]] || {{bandera|ECU}} [[Quitu]], [[Ecuador]] || [[17 d'abril]] de [[2016]] || {{bandera|VEN}} [[Nicolás Maduro]] |- |} == Xuntes especiales == === Xunta estraordinaria pa la designación del primer secretariu xeneral === Los presidentes y cancilleres de los 12 países que formen la Unión de Naciones Suramericanes axuntáronse'l martes [[4 de mayu]] de [[2010]] na llocalidá de [[Los Cardales]] ([[Campana (Arxentina)|Campana]]), [[provincia de Buenos Aires]], Arxentina.<ref>[http://www.perfil.com/contenidos/2010/05/04/noticia_0017.html Cume estraordinariu de Unasur]</ref> Tratóse tres asuntos: la eleición del secretariu xeneral, les estratexes d'ayuda a [[Haití]] y Chile y la situación d'Hondures post [[Golpe d'Estáu n'Honduras de 2009|golpe militar]]. Sobre'l primer puntu, el presidente d'Ecuador, [[Rafael Correa]] propunxo al ex mandatariu [[Néstor Kirchner]]. Coles mesmes, dos selmanes tras, el canciller ecuatorianu, [[Ricardo Patiño]], axuntar en [[Buenos Aires]] con [[Jorge Taiana]] pa definir l'axenda de la xunta y remarcó la iniciativa de Correa de que sía Kirchner quien encabece'l bloque suramericanu. En rellación al sofitu a [[Haití]], los mandatarios decidieron nuna xunta especial pol [[archipiélagu]], crear un fondu d'ayuda de 100 millones de [[dólar]]es, incluyendo una propuesta de solicitar un apurra del [[Bancu Interamericano de Desenvolvimientu]] (BID) por otros 200 millones. Amás tuvo la tema de [[Chile]] que tamién tuvo problemes similares. ==== Sofitu a Haití ==== La UNASUR inauguró'l [[1 de setiembre]] de 2010 la oficina '''UnasurHaití''', nel marcu del Plan de Trabayu alcordáu pol presidente d'[[Ecuador]], y presidente pro-témpore del bloque, [[Rafael Correa]] y pol Secretariu Xeneral, [[Nestor Kirchner]]. Al cargu de la nueva secretaría téunica quedó'l [[embaxador]] arxentín y abogáu especializáu nel campu de los derechos humanos [[Rodolfo Matarollo]].<ref>[http://www.pagina12.com.ar/diario/elpais/1-152380-2010-09-01.html Páxina/12 :: El país :: La Unasur yá tien oficina n'Haití]</ref> La secretaría téunica taría en [[Puertu Príncipe]] y a Matarollo secundar l'embaxador chilenu Marcel Young. [[Arxentina]], pela so parte, el xueves 19 d'avientu por aciu l'embaxador de la República Arxentina n'[[Haití]], Raúl Sebaste, el Secretariu Téunicu, embaxador Rodolfo Matarollo y el [[primer ministru]] de la República d'Haití, concretaron la firma de la '''Adenda al Proyeutu Ampliación del Pro Güerta n'Haití cola UNASUR''', dando continuidá a esti proyeutu que [[Arxentina]] venía desenvolviendo al pie d'Haití .<ref>[https://www.mrecic.gov.ar/la-cooperacion-arxentina-haiti-y-la-unasur-aprobaron-la-ampliacion-del pro-güerta-haiti-hasta-l'anu La Cooperación Arxentina, Haití y la UNASUR aprobaron l'ampliación del Pro Huerta – Haití” hasta l'añu 2016]</ref> El Programa Pro-Huerta con [[Haití]] foi implementáu pola [[Arxentina]] dende l'añu 2005, coles mires de garantizar la seguridá alimentaria por aciu el fomentu de la autoproducción d'alimentos frescos al traviés de güertes orgániques, pa complementar la dieta de poblaciones urbanes y rurales con necesidaes básiques insatisfeches. === Xunta pola crisis de seguridá n'Ecuador === [[Ficheru:Unasur BsAs Crisis Ecuador.jpg|thumb|right|350px|Cume d'Emerxencia en Buenos Aires.]] Depués del españíu de la sulevación del organismu policial d'Ecuador favoreciendo'l [[Intentu de golpe d'Estáu n'Ecuador de 2010|intentu de golpe d'Estáu n'Ecuador]], los mandatarios de los países pertenecientes a la Unasur convocar nuna xunta d'urxencia nel Palaciu San Martín en [[Buenos Aires]], el [[30 de setiembre]] de [[2010]]<ref>Tres l'intentu de golpe d'estáu [http://www.elargentino.com/nota-108523-Presidentes-de-Unasur-se-reunen-esta nueche-en-Buenos-Aires-por Ecuador.html?utm_medium=twitter Cristina: “Falamos con Correa y sabemos que la situación ta baxu control”], El Argentino.com, 01/10/2010, Consultáu: 05 d'Ochobre 2010</ref> onde busquen xenerar y consensuar un plan de sofitu pal presidente Rafael Correa. La xunta tuvo llugar el mesmu día d'empecipiáu'l golpe militar. Ente otros resolvimientos en dicha xunta establecer por unanimidá dientro de les polítiques de la Unasur someter a sanciones a dichos países nos que s'atenten la democracia, la estabilidá institucionalidad, golpes d'Estáu y demás actos similares. Ente les sanciones determinóse cerrar toles fronteres a dicha nación, cerrar pontes y carreteres con [[Colombia]] y [[Perú]], desconocer a cualesquier poder establecíu dempués de felicidá insubordinacion, bloquéu total económicu, comercial y políticu, suspensión del tráficu aereu, provisión d'enerxía y otros suministros,<ref>[http://www.eldia.com.ar/edis/20101001/20101001083032.htm Alvertencia de la Unasur contra intentu de golpe d'Estáu n'Ecuador], Periódicu El Día ([http://www.eldia.com.ar/ www.eldia.com.ar]), vienres 1 d'ochobre de 2010, consultáu: 5 d'ochobre de 2010</ref> espulsión de la organización, establecer xestiones internacionales pa restitución de los mandatarios derrocaos y sanciones penales en contra de los golpistes, ente otros. === Xunta pa la designación del nuevu secretariu xeneral === La xunta llevar a cabu'l 11 de marzu de 2011 na [[Ciudá Metá del Mundu]]. L'anunciu de la designación del nuevu [[Secretaría Xeneral de Unasur|secretariu xeneral de la Unasur]] realizar nel marcu de la xunta del Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores de Suramérica. La designada pa ocupar el cargu foi la excanciller colombiana [[María Emma Mejía]]. Mejía asumió'l cargu n'abril, cuando empezó l'añu alministrativu de la Unión de Naciones Suramericanes. Nel últimu cume de la Unasur, que se celebró payares de 2010 en [[Guyana]], los presidentes de los países miembros decidieron que'l mandatu del nuevu secretariu xeneral sería de dos años y nun podría ser reelixíu. Pa la eleición del nuevu [[Secretaría Xeneral de Unasur|secretariu xeneral de la Unasur]] les cancilleríes de Venezuela y Colombia propunxeron una eleición compartida, ye dicir que'l periodu de 2 años estremar en 2, siendo'l primer añu pa [[Colombia]] y el segundu pa [[Venezuela]], y a partir de 2012 el [[Secretaría Xeneral de Unasur|secretariu xeneral de la Unasur]] va ser [[Alí Rodríguez Araque]]. Nel añu 2014, designar al ex-presidente colombianu [[Ernesto Samper|Ernesto Samper Pizano]] pal siguiente periodu, entendíu ente los años 2014 hasta'l 2016.<ref>{{Cita noticies |url=http://www.el-nacional.com/mundo/Ernesto-Samper-secretariu-xeneral-Unasur_0_447555437.html. |títulu=Ernesto Samper Pizano: Ernesto Samper va ser el nuevu secretariu xeneral de la Unasur |editorial=[[el-nacional]]|fecha=17 de xunetu de 2014}}</ref> === Xunta estraordinaria pa considerar la situación política na República del Paraguái === La xunta realizó'l [[29 de xunu]] de [[2012]] na ciudá de [[Ciudá de Mendoza|Mendoza]], [[Arxentina]], coincidiendo cola XLIII Cume del [[Mercosur]].<ref>{{Cita web |url=http://www.unasursg.org/index.php?option=com_content&view=article&id=700:decision-del conseyu-de-xefes-y-jefes-de-estado-y-de-gobiernu-de-la-union-de naciones suramericanes-unasur-&catid=66:noticies-unasur |títulu=Decisión del Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu de la Unión de Naciones Suramericanes (UNASUR) |obra=Secretaria Xeneral de UNASUR |fecha=28 de xunu de 2012}}</ref> La mesma foi convocada polos acontecimientos de la [[Crisis política en Paraguái de 2012|crisis política]] qu'asocedía en [[Paraguái]], la que provocó la destitución del presidente [[Fernando Lugo]], y foi'l parllamentu paraguayu quien designara como'l so socesor al hasta entós vicepresidente [[Federico Franco]] nuna situación calificada como golpe d'estáu institucional. [[Federico Franco]] nun foi convidáu a la xunta estraordinaria, y la mayoría de los gobiernos llatinoamericanos yá emitieren comunicaos onde nun reconoceríen al nuevu presidente.<ref>{{Cita web |url=http://www.ambito.com/noticia.asp?id=642486 |títulu=Llatinoamérica nun reconoz a Franco |obra=Ambito.com |fecha=22 de xunu de 2012}}</ref> Les definiciones tomaes pol [[Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur]] foi ''suspender a Paraguái "hasta que se restableza l'orde institucional", poniendo fin al exerciciu de la [[Presidencia pro témpore de Unasur|Presidencia pro témpore]] qu'hasta esi momentu ostentaba ésti país y otorgándola al Xefe d'Estáu de Perú, [[Ollanta Humala]]''. D'esta manera, el grupu de países fixo efeutiva la ''clausa democrática'', considerando que'l xuiciu político y posterior destitución de Lugo nun cuntó coles garantíes del debíu procesu nin la posibilidá de defensa de les acusaciones efeutuaes nel mesmu.<ref>{{Cita web |url=http://www.telam.com.ar/nota/30069/ |títulu=La Unasur tamién votó la suspensión pero tornó sanciones económiques |obra=Telam |fecha=29 de xunu de 2012}}</ref> === Xunta estraordinaria pa considerar la situación na República Bolivariana de Venezuela === La xunta foi convocada d'emerxencia pal día [[18 d'abril]] de [[2013]], onde se trataron los acontecimientos asocedíos en [[Venezuela]], depués de realizaes les eleiciones presidenciales. La mesma tuvo llugar na ciudá de [[Lima]] y asistieron los presidentes de [[Perú]], [[Brasil]], [[Arxentina]], [[Colombia]], [[Uruguái]], [[Chile]], [[Guyana]] y [[Bolivia]], ente que'l presidente de [[Paraguái]] nun foi convocáu cuidao que Unasur caltién la suspensión d'esti país hasta que se realicen eleiciones democrátiques, tampoco asistieron el presidente d'[[Ecuador]] que s'atopaba de xira per Europa y tampoco hubo representación de [[Surinam]].<ref>{{Cita web |url=http://es.wikinews.org/wiki/Per%C3%BA_convoca_cume_estraordinariu_de_Unasur_por crisis venezolana |títulu=Perú convoca cume estraordinariu de Unasur por crisis venezolana |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.rpp.com.pe/2013-04-17-unasur-se-reune-güei-en-llima-pa-tratar-situacion-de-venezuela-noticia_586452.html |títulu=Unasur axúntase güei en Lima pa tratar situación de Venezuela |fechaaccesu=18 d'abril de 2013 |fecha=17 d'abril de 2013 |editorial=RPP Perú}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.elespectador.com/noticias/elmundo/articulo-416841-reunion-estraordinaria-de-unasur-tratara-situacion-venezuela |títulu=Reunión estraordinaria de Unasur va tratar la situación en Venezuela |fechaaccesu=18 d'abril de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013 |editorial=elespectador.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.rcnradio.com/noticias/cume-de-unasur-analiza-crisis-en-venezuela-61111 |títulu=Cumbre de Unasur analiza crisis en Venezuela |fechaaccesu=18 d'abril de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013 |editorial=rcnradio.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140422232010/http://www.rcnradio.com/noticias/cume-de-unasur-analiza-crisis-en-venezuela-61111 |fechaarchivu=22 d'abril de 2014 }}</ref> Al rematar l'alcuentru dio llectura a l'acta de la declaración de consensu algamada polos Xefes y Xefes d'Estáu de Unasur. La mesma "espresa la so felicitación al pueblu venezolanu pola masiva participación y saluda al presidente [[Nicolás Maduro]] poles resultancies"; tamién "encamienta a tolos sectores que participaron a respetar los resultaos oficiales de les eleiciones", remarcando que "tou reclamu que solicite dalgunu de los participantes tendrá de ser enriáu dientro del ordenamientu xurídicu presente". La declaración tamién inclúi párrafos rellacionaos a los fechos de violencia qu'asocedieron en Venezuela tres les eleiciones, en tal sentíu "llapada a deponer toa actitú o actu de violencia que ponga en riesgu la paz social del país" y por tanto "alcuérdase la designación d'una comisión de Unasur p'acompañar la investigación de los fechos violentos".<ref>{{Cita web |url=http://america.infobae.com/notas/69999-Unasur-sobre-Venezuela-Tienen de respetase-les resultancies-de-les eleiciones |títulu=Unasur sobre Venezuela: "Tienen de respetase los resultaos de les eleiciones" |fechaaccesu=18 d'abril de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013 |editorial=infobae.com}}</ref> === Xunta estraordinaria motivada pola demoranza del presidente bolivianu en Viena === {{AP|Conflictu diplomáticu ente Europa y América del Sur de 2013}} Convocar a un cume d'emerxencia'l día [[4 de xunetu]] de [[2013]], a raigañu del [[Conflictu diplomáticu ente Europa y América del Sur de 2013|conflictu diplomáticu]] amenáu a partir de la retención del presidente bolivianu, [[Evo Morales]], na capital austriaca.<ref>{{Cita web |autor=Infonews |títulu=La Unasur convocó a una xunta d'emerxencia |url=http://www.infonews.com/2013/07/02/mundu-84204-la-unasur-convoco-a-una-reunion-de-emerxencia-el-avion-de-evo-morales.php |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |fecha=2 de xunetu de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=Europa Press |títulu=Venezuela va esixir a Unasur conderga a países que negaron sobrevuelu d'avión presidencial bolivianu |url=https://www.europapress.es/latam/politica/noticia-venezuela-exigira-unasur-conderga-paises-negaron-sobrevuelu-avion-presidencial-bolivianu-20130704010552.html |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |fecha=4 de xunetu de 2013}}</ref> Evo Morales fuera reteníu mientres catorce hores nel aeropuertu de [[Viena]] dos díes antes. Esto asocedió depués de que [[Francia]], [[Italia]] y [[Portugal]] negaren el pasu del avión presidencial bolivianu pelos sos espacios aéreos, frente al barruntu de que tuviera a bordu [[Edward Snowden]], quien tenía pidíu de captura per parte de les autoridaes d'[[Estaos Xuníos]] poles sos revelaciones sobre'l programa de vixilancia global [[PRISM (programa de vixilancia)|PRISM]], conducíu per esi país, y finalmente fuera [[España]] quien procurara una ruta alternativa al dexar l'aterrizaxe del avión presidencial nel aeropuertu de [[Les Palmes de Gran Canaria|Les Palmes]]<ref>{{Cita web |autor=Opinión.co.bo |títulu=Embajador boliviana en Madrid diz qu'España ufiertó alternativa |url=http://www.opinion.com.bo/opinion/articulos/2013/0703/noticias.php?id=99410 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |fecha=4 de xunetu de 2013}}</ref> Unasur emitió amás un comunicáu, onde espresa la so solidaridá col gobiernu bolivianu y manifiesta el so ''"indignación y fondu refugu"'' pol fechu, demandando amás el so esclarecimiento.<ref>{{Cita web |autor=Infonews |títulu=Evo Morales: Unasur espresó "indignación y fondu refugu" |url=http://www.infonews.com/2013/07/03/mundu-84334-evo-morales-unasur-espresu-indignacion-y-fondu-refugu.php |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |fecha=3 de xunetu de 2013}}</ref> == Traces culturales en UNASUR == === Idiomes === Los idiomes más falaos nos países miembros de UNASUR son:<ref name="Ethnologue">{{Cita publicación |url=http://www.ethnologue.com/world |títulu=Languages of the World (Idiomes del mundu) |idioma=inglés |publicación=ethnologue |añu=2014 |fechaaccesu=13 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="eldiae6">{{Cita web |url=http://eldiae.es/wp-content/uploads/2012/07/2012_el_espanol_en_el mundu.pdf |títulu=L'español nel mundu |añu=2012 |publicación=Institutu Cervantes |páxina=6 |fechaaccesu=13 d'avientu de 2015 }}</ref><ref>Bolivia - Según el Censu de 1992, el 58 per cientu de la población fala español como la so llingua materna. [http://www.unicef.org/bolivia/resources_2334.htm unicef.org]</ref><ref>Paraguái - Según el censu de 1992, el 50% utiliza tantu n'español como la llingua indíxena guaraní nel país, 37% fala guaraní solamente, 7% fala namái español.[http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3876/is_199806/ai_n8805121/ findarticles.com].</ref><ref name=adelaar167>Adelaar 2004, páxs. 167–168, 255.</ref> {{llista de columnes|2| * [[Idioma portugués|Portugués]]: 204&nbsp;918&nbsp;000 * [[Idioma español|Español]]: 203&nbsp;480&nbsp;564 * [[Llingües quechues|Quechua]]: 8&nbsp;495&nbsp;337 * [[Idioma guaraní|Guaraní]]: 4&nbsp;939&nbsp;180 * [[Idioma aimara|Aimara]]: 2&nbsp;808&nbsp;000 * [[Idioma alemán|Alemán]]: 1&nbsp;983&nbsp;000 * [[Idioma italianu|Italianu]]: 1&nbsp;629&nbsp;000 * [[Idioma árabe|Árabe]]: 1&nbsp;112&nbsp;800 * [[Idioma criollu guyanés|Criollu guyanés]]: 700&nbsp;000 * [[Idioma chinu|Chinu]]: 537&nbsp;000 * [[Idioma caló|Caló]]: 432&nbsp;000 * [[Idioma xaponés|Xaponés]]: 412&nbsp;000 * [[Idioma neerlandés|Neerlandés]]: 344&nbsp;000 * [[Idioma wayú|Wayú]]: 305&nbsp;000 * [[Idioma mapuche|Mapuche (Mapudungun)]]: 260&nbsp;000 * [[Yidis]]: 200&nbsp;000 * [[Idioma catalán|Catalán]]: 174&nbsp;000 * [[Idioma inglés|Inglés]]: 85&nbsp;000 * [[Romanín vlax]]: 52&nbsp;000 * [[Idioma coreanu|Coreanu]]: 37&nbsp;000 * [[Llingües yanomami|Yanomami]]: 33&nbsp;000 * [[Idioma ticuna|Ticuna]]: 32&nbsp;600 }} Munchos otros idiomes son falaos por un gran númberu d'habitantes, particularmente de les families de llingües [[Llingües tupí-guaraní|tupí-guaraní]], [[Llingües macro-yê|macro-yê]], [[Llingües caribes|caribes]], [[Llingües chibchenses|chibchenses]], [[Llingües pano-tacanas|pano-tacanas]], [[Llingües macroarahuacanes|macroarahuacanes]], el [[Riograndenser Hunsrückisch|dialeutu alemán del Sur de Brasil]], [[Idioma mataco|wichí]], [[Idioma ucraín|ucraín]], [[Idioma rusu|rusu]], ente otros. == Ver tamién == * [[Secretaría Xeneral de Unasur]]. * [[Mercosur]]. * [[Comunidá Andina]]. * [[Comunidá d'Estaos Llatinoamericanos y Caribeños|Comunidá d'Estaos Llatinoamericanos y Caribeños (CELAC)]]. * [[ALBA]]. * [[Alianza del Pacíficu]]. * [[Alcuerdu Transpacífico de Cooperación Económica]]. * [[Organización d'Estaos Iberoamericanos pa la Educación, la Ciencia y la Cultura|OEI]]. * [[Rellaciones económiques ente Méxicu y Brasil]]. === Instituciones de Unasur === ==== Órganos de la Unasur ==== * [[Conseyu de Xefes y Xefes d'Estáu y de Gobiernu de Unasur]]. * [[Presidencia Pro Témpore de Unasur]]. * [[Conseyu de Ministres y Ministros de Rellaciones Esteriores de Unasur]]. * [[Conseyu de Delegaes y Delegaos de Unasur]]. * Conseyos Ministeriales y Sectoriales * [[Secretaría Xeneral de Unasur]]. ==== Conseyos Ministeriales y Sectoriales de la Unasur ==== * Conseyu de Salú Suramericanu (CSS). * Conseyu Suramericanu de Desenvolvimientu Social (CSDS). * Conseyu Suramericanu d'Infraestructura y Planiamientu (COSIPLAN). * Conseyu Suramericanu d'Educación (CSE). * Conseyu Suramericanu de Cultura (CSC). * Conseyu Suramericanu de Ciencia, Teunoloxía ya Innovación (COSUCTI). * Conseyu Suramericanu sobre'l Problema Mundial de les Drogues. * [[Conseyu de Defensa Suramericanu]] (CDS). * [[Conseyu Suramericanu d'Economía y Finances]] (CSEF). * Conseyu Enerxéticu Suramericanu (CES). * Conseyu Eleutoral de Unasur (CEU). * Conseyu Suramericanu en materia de Seguridá Ciudadana, Xusticia y Coordinación d'Aiciones contra la Delincuencia Entamada Trasnacional (DOT). ==== Otres Instituciones del Organismu ==== * [[Parllamentu Suramericanu]]. * [[Bancu del Sur]]. * [[Institutu Suramericanu de Gobiernu en Salú]] - ISAGS * [[Centru d'Estudios Estratéxicos de Defensa del Conseyu de Defensa Suramericanu]] CEED - CDS * [[Unidá Téunicu Alministrativa del Conseyu Eleutoral]] - UTACE * [[Escuela Suramericana de Defensa]] ESUDE Amás, los ministros de Defensa d'Arxentina, Brasil, Bolivia, Chile, Colombia, Ecuador, Paraguái, Perú, Surinam, Venezuela y el vice-ministru de Defensa d'Uruguái alcordaron el 11 de payares de 2011, nuna xunta del Conseyu de Defensa Suramericanu la creación de l'[[Axencia Espacial Suramericana]],<ref> [http://www.infodefensa.com/es/2011/11/14/noticia-el conseyu-de-defensa-de-la-unasur-alcuerda-crear-l'axencia espacial-suramericana-2.html Infodefensa, 14 de payares de 2011</ref> oxetivu que foi incluyíu nel cronograma d'actividaes pal siguiente añu, denomináu Plan d'Aición 2012. === Antecedentes === * [[s:Declaración de Cusco sobre la Comunidá Suramericana de Naciones|Declaración de Cusco]]. * [[Asociación Llatinoamericana de Llibre Comerciu|ALALC]]. * [[Sistema Económicu Llatinoamericanu|SELA]]. * [[Pactu ABC]]. == Referencies == {{llistaref|2}}{{llistaref}} == Bibliografía == * Roberto Bouzas, Pedro da Motta Veiga y Sandra Ríos. 2007. "Crisis y perspectives de la integración suramericana", Foreign Affairs n'español, ochobre-avientu, ISSN 1665-1707. Disponible en [http://www.foreignaffairs-esp.org/20071001faenespessay070409/roberto-bouzas-pedro-da-motta-veiga-sandra-rios/crisis-y-perspectives-de-la-integracion-suramericana.html] * Diego Cardona (2005), “¿Tien futuru la Comunidá Suramericana de Naciones?”, Foreign Affairs n'español, vol. 5, nº 5, ISSN 1665-1707, páxs. 84-92. Disponible en [http://www.foreignaffairs-esp.org/20050401faenespessay050209/diego-cardona-c/tien-futuru-la comunidá suramericana-de-naciones.html] * Manuel Cienfuegos y [[José Antonio Sanahuja]] (eds.) (2010), La construcción d'una rexón. Unasur y l'integración n'América del Sur. Barcelona, CIDOB, ISBN 978-84-92511-17-4. Versión pdf en [http://www.cidob.org/es/content/download/23373/271111/file/28_Entrugar_UNAREGIONENCONSTRUCCION.pdf] * Cástor Díaz Barrado(2005), La Comunidá Suramericana de Naciones: Propuestes y Realizaciones, Revista Española de Derechu Internacional (REDI), vol, LVII, n2 2, ISSN 0034-9380, páxs. 639-663 * Heliu Jaguaribe(2005), “El proyeutu suramericanu”, Foreign Affairs n'español, vol. 5, nº 2, ISSN 1665-1707, páxs. 80-83 * Roberto Pedro Lopresti (2007), “Constituciones del Mercosur“ Segunda Edición, Buenos Aires: Editorial La Llei. ISBN 987-03-1077-8 * Parma, Agustin (2011), La solución de discutinios na UNASUR", INFOJUS - Doctrina, http://www.infojus.gob.ar/carlos-agustin-parma-solucion-discutinios-unasur-dacf110153-2011-10-03/123456789-0abc-defg3510-11fcanirtcod * [[José Antonio Sanahuja]]. 2007.“Rexonalismu ya integración n'América Llatina: balance y perspectives”, Pensamientu Iberoamericanu (nueva dómina), monográficu “La nueva axenda de desenvolvimientu n'América Llatina”, nº 0, febreru de 2007, ISSN 0212-0208, páxs. 75-106. Versión PDF en [http://web.archive.org/web/http://www.pensamientoiberoamericano.org/xnumeros/0/pdf/pensamientoIberoamericano-22.pdf] * [[José Antonio Sanahuja]] "Multilateralismo y rexonalismu en clave suramericana: el casu de Unasur”, Pensamientu Propiu nº 33, monográficu “Desafíos del multilateralismo n'América Llatina”, 2011, ISSN 1016-9628, páxs. 117-160. Versión pdf en [http://www.cries.org/wp-content/uploads/2011/07/pp33-web.pdf] * [[José Antonio Sanahuja]] "Post-lliberal regionalism in South America: the case of Unasur”, European University Institute, Robert Schuman Centre for Advanced Studies (EUI-RSCAS) 2012/05. Versión pdf en [http://cadmus.eui.eu/bitstream/handle/1814/20394/RSCAS_2012_05.pdf?sequence=1] * [http://www.unasur.int/documentos-normativos-unasur Documentos Normativos de la Unión de Naciones Suramericanes] == Enllaces esternos == * [http://www.unasur.int/ Secretaría Xeneral de Unasur] * [http://www.mercosur.int/ Mercosur] * [http://www.comunidadandina.org/ Comunidá Andina] * [http://www.isape.org.br Institutu Sul-Americanu de Política y Estratégia (ISAPE)] {{commons|South American Community of Nations}} {{wikinoticies|Categoría:Unasur|preposición=de}} {{wikisource|Comunidá Suramericana de Naciones|preposición=de}} {{Tradubot|Unasur}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Unión de Naciones Suramericanes| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] swdhfoxjdk6gbktmyjql71m2b894dm8 0 114949 3709551 3658479 2022-08-19T06:38:13Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Johann Sperl Mädchen im Bauerngarten.jpg|thumb|right|350px|Johann Sperl: ''Rapaces nel xardín del llabrador'', [[1885]].]] La '''xardinería''' ye'l [[arte]] y la práutica de cultivar los xardinos. Consiste en cultivar, tantu nun espaciu abiertu como zarráu ([[Parterre|arriates]]), flores, árboles, hortolices, o verdures ([[güertu|güertos]]), yá sía por estética, por gustu o pa l'alimentación, y en que la so consecución l'oxetivu económicu ye daqué secundariu. El términu "xardín", conocíu dende'l sieglu XII, paez provenir del compuestu llatino-xermánicu ''hortus gardinus'' que significa, lliteralmente, "xardín arrodiáu d'una valla", del llatín ''hortus'', xardín ''fráncicu'', o gart o gardo "zarráu", como si'l xardín tuviera que defendese contra los animales ya inclusive de los lladrones. == Definiciones == El términu "xardinería" conocer dende finales del sieglu XIII (con él designábase'l conxuntu de los xardinos). Pero adquier el so rangu de nobleza col célebre tratáu publicáu per vegada primera en 1709 tituláu "Teoría y práutica de la xardinería", de [[Dézallier d'Argenville]], abogáu y secretariu del rei, gran amante de los xardinos. Fixo una síntesis de les conocencies del Gran Sieglu pal arte de los xardinos y pa les téuniques hortícolas. Per otra parte, [[Olivier de Serres]], agrónomu, escribió en 1599 «El Teatru de l'Agricultura y Curiáu de los Campos» detallando tou lo que se precisa pa curiar, arriquecer y enguapecer la casa rústica. Trátase, de xuru, d'un manual agrícola nel que s'esplica la manera de xestionar una propiedá rural (la propiedá d'O. de Serres yera de 150 ha.) y nel que la finalidá económica primaba sobre'l fechu estéticu y el placer, pero la obra contién un capítulu tituláu «La Xardinería», con unos subtítulos: «Pa tener Yerbes y Frutos: les Yerbes y flores golioses: los Floritos: los Frutos de los Árboles: l'Azafrán, el Llinu, el Cáñamu, la Granza, los Cardos, los Rozeaux y, amás: la Manera de faer les Conserves pal caltenimientu de los frutos polo xeneral». El términu xardinería úsase, especialmente, pal usu, gocie y consumición de los particulares ente que'l términu horticultura designa l'actividá profesional dedicada a la producción de frutos, flores, llegumes y otros productos vexetales. Les sos principales denominaciones son: la [[horticultura]] pa les llegumes, [[fruticultura]] pa los frutos, [[floricultura]] pa les flores y [[arboricultura]] pa los árboles y parrotales. Magar tou, pue ser utilizáu p'actividaes de tipu codalosu, si la producción nun ye bien importante, por casu, cuando un horticultor viende, direutamente, nun mercáu. Esta situación ye corriente en países onde los mercaos siguen abasteciéndose per mediu de pequeños productores que podríen denominase "xardineros". La diferencia ente la xardinería y la [[horticultura]] ye una diferencia de valores y de medios: la xardinería puede ser un entretenimientu o un mediu pa complementar los ingresos, ente que l'[[agricultura]] o la horticultura inscribir nos grandes circuitos económicos, con grandes superficies, cantidaes y práutiques bien distintes. La xardinería rique, casi siempres, la mano d'obra y utiliza pocu capital y medios mecánicos, son típicos dellos preseos: una pala, un garabatu, una cesta, una regadera, una carretilla. En comparanza, l'agricultura sirvir de tractores, segadores, fertilizantes químicos, sistemes de regación, etc. La xardinería ta acomuñada, xeneralmente, al cuidu d'un xardín, non yá a la so creación. Falar de [[paisaxismu]], o d'arquiteutura de xardín, cuando se trata del arte de pensar o crear un xardín. Ye precisu recordar qu'esti términu nun esistía na dómina d'[[André Le Nôtre]], nun se falaba de paisaxismu utilizábase namái'l términu de jardinismo. A lo último, ye interesante constatar que, un determináu grupu de paisaxistes contemporáneos prefieren el términu "xardineru-paisaxista". El más conocíu ye [[Gilles Clément]], autor del Xardín Planetariu. Esto denota, evidentemente, una determinada filosofía con al respective de la naturaleza, respetu a los sos ritmos, y l'economía de medios, d'enerxíes y recursos que caractericen a la xardinería: el xardineru ¿nun ye'l que fai so la divisa ''Semper festina lente'' (crez amodo)? == Aspeutos sociales y políticos == [[Ficheru:Garden pond 3.jpg|thumb|250px|Xardín acuáticu.]] Dende la nacencia de la xardinería pueden constatase los primeros signos de sedentarismu de seres humanos con intereses económicos na xardinería, pero equí trátase d'evaluar los primeros pasos de la so nacencia nel [[Antiguu Exiptu]] que teníen una connotación político y social. La fecha escoyida puede esplicase pol fechu de que la nacencia d'esta cultura y la xardinería denotan, dambes, un mesmu factor: un aumentu de la prosperidá. Esto dexa l'usu de tierres, tiempu y téuniques agrícoles más por razones d'estética y entretenimientu que d'otra índole. A partir d'esti momentu ye cuando puede empezar a falar de xardinería puramente felicidá. Los xardinos dexen demostrar, a dalgunos, la so prosperidá, lo que demuestra que la xardinería xuega tamién, per un sitiu, un papel sociu-políticu. Esti cometíu va creciendo col tiempu. N'Europa y n'América del Norte, la xente pon de manifiestu les sos opiniones polítiques o sociales nel xardín, de manera intencional o non. Por casu, el mensaxe políticu de los partíos ecoloxistes, o delles ONG, como [[Greenpeace]] aconseyando los xardinos monteses y en contra de los refechos verdes bien verdes. Como toles actividaes humanes nes sociedaes occidentales, la xardinería nun escapa a un ciertu mercantilismu y toa una actividá económica desenvuélvese alredor d'esta práutica. Nel so orixe sofitada pol comerciu del granu, la comercialización de les plantes y granos amóntase asegurada pola xardinería a la qu'acompaña una ufierta d'accesorios y productos de tratamientos diversos que formen parte, na actualidá, del paisaxe de les zones comerciales y de les grandes ciudaes. Viveros y empreses dedicaes a los espacios verdes completen la ufierta de servicios accesibles al particular. == Democratizar l'accesu a un xardín == Anque puede almitise que, polo xeneral, la xardinería tuvo al algame de les clases sociales superiores, nun puede dicise lo mesmo respectu al restu de la sociedá. A midida que va creciendo la prosperidá, los marxinaos de la xardinería reivindiquen los sos derechos. N'Europa, más en concretu n'España, nel sieglu XVI so los postulaos del Renacencia construyó'l primer xardín públicu del continente, nunos terrenes hasta entós inundables nel centru de la ciudá de [[Sevilla]] conocíos como "la Llaguna". Nel llugar abriéronse acequias pa drenarlo y concibióse un gran [[xardín públicu]] arboláu, con fontes, un monumentu y escultures qu'inda se caltién, ye l'[[Alamea de Hércules]]<ref>Albardonedo Freire, Antonio (2002)</ref> (1574). Más tarde, puede dicise que foi Inglaterra, mientres la [[dómina victoriana]], el país nel que l'Estáu empezó a conceder tierres pa la construcción de xardinos públicos. Anguaño, y n'Europa en particular, ante la falta, cada vez más creciente, de terrenes vírxenes, especialmente nes ciudaes y alredor de les mesmes, un xardín ye casi un luxu. Pero pueden consiguise ingresos suplementarios pa les persones menos favorecíes, impulsando l'usu de les teunoloxíes intermediaries (sobremanera la [[xardinería ecolóxica]]). Los [[Xardín comuñal|xardinos comuñales]] qu'ufierten l'accesu a la xardinería pa los ciudadanos, consiguieron, según coles idees pa esti tipu de xardinos, poder alimentar hasta 100 ciudadanos. En dellos países otros movimientos punxéronse en práutica, tales como'l [[Slow Food]], que propunxeron, por casu, la creación de xardinos alimenticios nes escueles. == La biodiversidá == Tres los estragos que lu yera post-industrial causó na naturaleza, los movimientos políticu-ecoloxistes y los sos derivaos, exercieron la so influencia sobre'l campu de la xardinería (tamién sobre l'arquiteutura y la vida polo xeneral). Asina nacieron los [[Xardín de vida montesa|xardinos monteses]] (o xardinos naturales), de cuenta que les plantes ornamentales y los frutos cultívense xuntu coles especies natives. Les especies cultivaes incluyir nuna especie d'ecoloxía natural presistente, nun alteriándola, tou lo contrario, favoreciéndose col procesu de la xardinería. Como n'otres formes de xardinería, estos xardinos xueguen un papel central decidiendo lo que ye correutu, ensin otres coacciones. Los xardinos monteses son, por definición, exemplu d'una xardinería que sabe alministrar los recursos de l'agua, cuidao que les especies naturales presentes nuna [[ecorrexón]] o nuna microclima afacer por sigo mesmes a los recursos locales. El verde, más que'l xardín, ye un puntu importante na planificación urbana, cuidao que establez el derechu a la esistencia de la naturaleza montesa, primero que la naturaleza dominante. Pa dalgunos, el derechu a aceptar nos xardinos toa clase d'especies, inclusive les nocives o alérxiques, representa un derechu d'espresión. == El tratamientu de los residuos == En dellos ecu-construcciones, que xeneren por sigo mesmes l'agua y les sos residuos, les cubiertes vexetales fueron creaes. Esti principiu ye lo más próximo al d'una máquina viviente, que fuelga sobre: * La reproducción de residuos (abonu o agües residuales). * El so tresformamientu (por casu nun abonador, una fuesa séptica o aseos secos). * El so esparcimientu pel suelu. * El caldu de cultivu sobre esi mesmu suelu. * La recoyida de productos que, tres el so consumu, xeneren l'abonu y agües residuales. Na mayor parte del mundu esti tipu de xardinos ye corriente, a pesar de la esistencia de riesgos sanitarios, yá que nun s'utilicen les teunoloxíes y métodos modernos. En China, por casu, los llabradores ponen los sos aseos nel esterior, nes carreteres, pa favorecer el so usu per parte de los turistes y abastecese de materies orgániques. Con esti métodu llógrense caloríes, agua y minerales, pero topeta coles considerancies estétiques y sanitaries de la mayor parte de los occidentales que nun aceptaríen l'usu de los residuos humanes nos sos xardinos o l'alimentación de los animales. Establezse, d'esta miente, el conflictu ente la xardinería por razones personales o estétiques y razones práutiques de producción d'alimentos. La [[paré de cultivu]] ye una variación pocu habitual d'una máquina viviente y convertío nun xardín vertical; l'agua esnidia por una superficie sobre la cual desenvuélvese'l mofu y otres plantes, dellos inseutos y bacteries, a la fin de la paré forma un charcu que vuelve a reinyectarse xubiendo pola paré. Esti tipu de xardín ye perfectu pal interior de les habitaciones, ayuda a amenorgar el estrés de la vida nes zones urbanes o sirve p'aumentar el conteníu n'osíxenu na atmósfera reciclada. Otros xardinos d'interior formen parte de los sistemes de calefacción o d'aire acondicionáu. La paré de cultivu o paré viva forma parte de lo que se denomina xardinería urbana. == Aspeutos culturales y históricos == L'arte de la xardinería ta consideráu como un arte absolutamente esencial na mayor parte de les cultures. Conócense infinidá d'evoluciones distintes por tolos continentes ya inclusive per países. [[Ficheru:Gewaechshaus Botanischer Garten Berlin.jpg|thumb|right|220px|Xardín botánicu de Berlín.]] * [[Xardinería n'Europa]]: xardinos antiguos nos xardinos cubiertos del sieglu XXI. * [[Xardinería n'Asia]]: [[bonsái]]s nos xardinos de piedra zen. * [[Xardinería n'América del Norte]]: xardinos de los primeros colonos de la Casa Blanca. * [[Xardinería n'América del Sur]]: patios de los colonos españoles, xardinos modernistes. * [[Xardinería nel Antiguu Exiptu]]: los primeros xardinos exipcios. * [[Xardinería contemporánea]]: analís de la evolución de la xardinería nos últimos años. Reparar, sicasí, dos evoluciones paraleles y perfectamente estremaes na xardinería, derivaes de los principales estilos paisaxísticos. Delles cultures desenvolvieron una xardinería simétrico y rectillinio, otres una xardinería bonal y desordenada. Esta disociación tien la so esplicación na historia de la xardinería que naz, principalmente, de dos llugares: nel Exiptu Antiguu y en China. La enorme diferencia climática ente dambos países provoca los dos corrientes. Les condiciones grebes del norte d'África obliguen a los exipcios a ''afaer'' los sos plantíos con cuenta de facilitar la so regación. Otra manera, el clima de China, y la so luxuriosa vexetación inspiren una xardinería muncho más desdexada nos sos habitantes. Los griegos importaron los xardinos rectillinios a Europa, coles mesmes que la xardinería ''a la China'' imponer n'Asia. == Aspeutos económicos == Gracies a l'amenorgamientu del tiempu de trabayu y al aumentu del tiempu llibre, el númberu de xardineros aficionaos creció notablemente, y el sector dedicáu a la xardinería esperimentó una medría. Los comercios, (grandes superficies dedicaes a esti sector) abondaron o fueron ampliaos gracies a la informática pa xardinería.<ref>[https://sites.google.com/site/aprovechamientodetujardin/Home Informática pa xardinería]</ref> La so crecedera ye considerable. == Sistemes de Riego pa xardín== Los [[Sistemes de riego]] más usaos comúnmente nel sector de la [xardinería suelen ser los siguientes mentaos: * Riego con asperxadores * Riego con difusores * Riego por pinga * Riego soterrañu * Riego con cintes de exudación * Riego con microaspersores * Riego con mangón * Riego con regadera * Tiestos de autorriego * Riego por riegos (por casu, el güertu) * Riego a desganche (por casu, anubriendo un arriate) == Ver tamién == * [[Bonsái]] * [[Historia de la xardinería]] * [[Ikebana]] * [[Ivernaderu]] * [[Kenzan]] * [[Techu verde]] * [[Iborra]] * [[Xardinería del Barrocu]] * [[Xardinería n'América del Sur]] * [[Xardín botánicu]] * [[Xardín acuáticu]] * [[Xardín arumosu]] * [[Historia de la xardinería n'España]] * [[Parque de Los Sentíos|Xardín de los Sentíos]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Albardonedo Freire, Antonio (2002), ''L'Urbanismu de Sevilla mientres el reináu de Felipe II.'' Sevilla, Guadalquivir Ediciones, ISBN 84-8093-115-9, páxs. 191-208. * {{cita llibru | autor = Nitschke, Gunter | títulu = Xardín xaponés | añu = 2007 | editorial = Köln: Taschen Benedikt | id = ISBN 978-3-8228-3033-8 }} * {{cita llibru | autor = [[Santiago Segura Munguía|Segura Munguía, Santiago]] | títulu = Los xardinos na Antigüedá | añu = 2005 | editorial = edición al cargu de Javier Torres Ripa. Premiu Nacional al Meyor Llibru Universitariu de 2005, categoría meyor monografía. Bilbao: [[Universidá de Deusto]]. Departamentu de Publicaciones | id = ISBN 978-84-7485-977-5 }} == Enllaces esternos == {{commonscat|Gardening}} {{Wikibooks|Horticultura y xardinería}} {{Tradubot|Jardinería}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xardinería| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] hqk8srgkwiaxmb92xa37z16ilh4k40v 0 115112 3709907 3695229 2022-08-19T09:22:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Tijera}} [[Ficheru:Scissors.jpg|thumb|Distintos tipos de '''tisories'''.]] [[Ficheru:Zackenschere.jpg|thumb|Tisories de corte en [[zigzag]], utilizaes en [[cordura]].]] [[Ficheru:Tondilo por lado.jpg|thumb|Tisories cortachapas.]] [[Ficheru:Left-right-snips.jpg|thumb|Tisories de podar.]] Una '''tisoria'''<ref>{{DALLA|tisoria}}</ref> o '''tixera'''<ref>{{DALLA|tixera}}</ref>, denomada frecuentemente nos sos plurales '''tisories''' o '''tixeres''', ye una [[ferramienta manual]] que sirve pa cortar tela, papel, pelo, etc. Ta formada por dos [[cuchiella (ferramienta)|cuchielles]] d'[[aceru]] que xiren alredor d'un [[exa (mecánica)|torniellu axial]] común, respectu al cual asítiense los [[fueya (cuchiellu)|filos]] de corte a un llau y les [[Mangu (preséu)|agarraderes]] nel llau contrariu. Les agarraderes traen furacos pa suxetar y maniobrar col pulgar y el cordial. El [[mecanismu]] formáu ye un exemplu típicu de [[palanca]] de primer orde, na cual el puntu de sofitu asitiar ente la resistencia (esfuerciu resistente) y la potencia (esfuerciu motor).es un sistema RAP. Ta compuestu de dos fueyes d'aceru o cuchielles y polo común de dos güeyos pa meter los deos y asina poder usales. Esisten dellos tipos de tisories, que'l so diseñu y prototipu depende de l'aplicación específica pa la que se destinen, por casu n'oficines, cocina, cordura,<ref>''[https://books.google.es/books?id=uBVXDHPN0qMC&pg=PA127 Planchadores Del Serviciu Gallego de Salú. Temariu Y Test]''. MAD-Eduforma. ISBN 978-84-665-6151-8.</ref> peluquería, enfermería,<ref>Trott, Alexander T. (2007). ''[https://books.google.es/books?id=6poBw9ttcoQC&pg=PA99 Feríes y cortes: Tratamientu y zarru d'urxencia]'' (3ª ed.). Elsevier España. ISBN 978-84-8174-953-3.</ref><ref>''[https://books.google.es/books?id=Pkhvpf74_I0C&pg=PA87 Ats/due d'Atención Especializada de la Comunidá Autónoma d'Aragón. Temariu Volume III. e-book]''. MAD. ISBN 978-84-665-1167-4.</ref> ciruxía<ref>Martínez Ramos; C., Tamames Escobar, Santiago (1997). ''[https://books.google.es/books?id=9VARqSpO7pQC&pg=RA1-PT305 Ciruxía: fisiopatoloxía xeneral, aspeutos básicos, manexu del paciente quirúrxicu]''. Ed. Médica Panamericana. ISBN 978-84-7903-298-2.</ref> o xardinería,<ref>Gil-Albert Velarde, Fernando (2006). ''[https://books.google.es/books?id=HPSIn6pkqXkC&source=gbs_navlinks_s https://books.google.es/books?id=HPSIn6pkqXkC&pg=PA35#v=onepage&q&f=false]''. Mundi-Prensa Libro. ISBN 978-84-8476-133-4.</ref> inclusive con dellos tipos pa cada oficiu. == Ver tamién == * [[Tisoria d'aves]] (un tipu de tisoria) * [[Efecto tijera]] (perda d'adherencia na exa trasera d'un vehículu tractor con remolque) * [[Kirigami]] (arte de papel) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikt}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ferramientes manuales]] [[Categoría:Instrumentos de cocina]] [[Categoría:Preseos de cordura]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] bscldu42qeazemmtv5t6hihi1r6jpur 0 115179 3709894 3652371 2022-08-19T09:21:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20130307|informática}}{{redirixe|ROM|Rom}} [[Ficheru:4Mbit EPROM Texas Instruments TMS27C040 (1).jpg|300px|thumb| Una EPROM]] La '''memoria de solo llectura''', conocida tamién como '''ROM''' (acrónimu n'inglés de ''read-only memory''), ye un mediu d'almacenamientu utilizáu n'ordenadores y dispositivos electrónicos, que dexa solo la llectura de la información y non la so escritura,<ref>{{cita llibru|apellíos=Eggeling|nome=T.|títulu=Ampliar, reparar y configurar el so PC|url=https://books.google.es/books?id=nDb5ywe_PPoC&pg=PA85&dq=La memoria+de+solo+llectura,+conocida+tambi%C3%A9n+como+ROM&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwi-wuTarqjZAhVIShQKHWvqCRsQ6AEIJzAA#v=onepage&q=La%20memoria%20de%20solo%20llectura,%20conocida%20tambi%C3%A9n%20como%20ROM&f=false|fechaaccesu=2018-02-15|fecha=2003|editorial=Marcombo|isbn=8426713351|idioma=es|apellíos2=Frater|nome2=Harald}}</ref> independientemente de la presencia o non d'una fonte d'enerxía. Los datos almacenaos na ROM non pueden modificar, o siquier non de manera rápida o fácil. Utilízase principalmente pa contener el [[firmware]]<ref>{{cita llibru|apellíos=Schinkel|nome=Mike|títulu=Programación en Clipper 5: incluyida versión 5.2|url=https://books.google.es/books?id=vrtI4i8ka4EC&pg=PA18&dq=La memoria+de+solo+llectura++utiliza++contener+el+firmware&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwigv6iIr6jZAhXJ0xQKHRr-D3EQ6AEIMzAC#v=onepage&q=La%20memoria%20de%20solo%20llectura%20%20utiliza%20%20contener%20el%20firmware&f=false|fechaaccesu=2018-02-15|fecha=1994|editorial=Ediciones Díaz de Santos|isbn=9780201601213|idioma=es|apellíos2=Kaster|nome2=J.}}</ref> (programa que ta estrechamente amestáu a hardware específicu, y ye pocu probable que rica actualizaciones frecuentes) o otru conteníu vital pal funcionamientu del dispositivu, como los programes que ponen en marcha l'ordenador y realicen los diagnósticos. Nel so sentíu más estrictu, refierse solo a mázcara ROM -n'inglés, MROM- (el más antiguu tipu d'estáu sólidu ROM), que se fabrica colos datos almacenaos de forma permanente, y poro, el so conteníu nun puede ser modificáu de nenguna forma. Sicasí, les ROM más modernes, como [[EPROM]] y [[Flax EEPROM]], efeutivamente pueden borrar y volver programar delles vegaes, entá siendo descritos como "memoria de solo llectura" (ROM). La razón de que-y les siga llamando asina ye que el procesu de reprogramación polo xeneral ye pocu frecuente, relativamente lentu y, de cutiu, nun se dexa la escritura en llugares aleatorios de la memoria. A pesar de la simplicidá de la ROM, los dispositivos reprogramables son más flexibles y económicos, polo cual les antigües mázcares ROM nun se suelen atópase en hardware producíu a partir de 2007. == Historia == [[Ficheru: Eprom.jpg|thumb|right|250px|La primera [[EPROM]], [[Intel]] 1702.]] [[Ficheru:D23128C PROM.jpg|thumb|250px|PROM D23128C na plaqueta d'una [[Sinclair ZX Spectrum]].]] El tipu más simple de ROM en [[estáu sólidu]] ye de la mesma antigüedá que la mesma teunoloxía [[semiconductor]]a. Les [[puerta lóxica|puertes lóxiques]] [[Teoría combinacional|combinacionales]] pueden usase en xunto pa indexar una direición de memoria de ''n'' bits en valores de ''m'' bits de tamañu (una [[lookup table|tabla de consultes]]). Cola invención de los [[circuitu integráu|circuitos integraos]] desenvolvióse la [[mázcara ROM]]. La mázcara ROM consistía nuna cuadrícula de llinies formaes por una [[pallabra (informática)|pallabra]] y llinies formaes por un [[bit]] escoyíes respeutivamente a partir de cambeos nel transistor. D'esta manera podíen representar una tabla de consultes arbitraria y un ralu d'espardimientu deductible. Nes mázcares ROM los datos tán físicamente codificados nel mesmu circuitu, asina que solo pueden programase mientres la fabricación. Esto acarreta series desventaxes: # Solo ye económicu mercales en grandes cantidaes, una y bones l'usuariu contrata [[Fundición (electrónica)|fundiciones]] pa produciles según les sos necesidaes. # El tiempu trescurríu ente completar el diseñu de la mázcara y recibir la resultancia final ye bien llargu. # Nun son práutiques pa I+D pol fechu de que los desarrolladores precisen camudar el conteníu de la memoria mientres refinen un diseñu. # Si un productu tien un error na mázcara, la única manera d'iguar ye reemplazando físicamente la ROM por otra. Los desarrollos posteriores tomaron en cuenta estos defectos, asina pos se creó [[Memoria PROM|la memoria de solo llectura programable]] ('''PROM'''). Inventada en 1956, dexaba a los usuarios modificar solo una vegada, alteriando físicamente la so estructura cola aplicación de pulsos d'altu voltaxe. Esto esanició los problemes 1 y 2 antes mentaos, una y bones una compañía podía pidir un gran llote de PROMs vacíes y programales col conteníu necesario escoyíu polos diseñadores. En 1971 desenvolvióse la [[Memoria EPROM|memoria de solo llectura programable y borrable]] ('''EPROM''') que dexaba reiniciar el so conteníu esponiendo'l dispositivu a fuertes rayos ultravioleta. D'esta manera erradicaba el puntu 3 de l'anterior llista. Más tarde, en 1983, inventóse la [[EEPROM]], resolviendo'l conflictu númberu 4 de la llista yá que se podía reprogramar el conteníu mientres aproviera un mecanismu pa recibir conteníu esterno (por casu, al traviés d'un [[cable serial]]). Metanes la década de 1980 [[Toshiba]] inventó la [[memoria flash]], una forma de EEPROM que dexaba esaniciar y reprogramar conteníu nuna mesma operación por aciu pulsos llétricos miles de vegaes ensin sufrir nengún dañu. Toes estes teunoloxíes ameyoraron la versatilidad y flexibilidá de la ROM, pero facer por cuenta d'una alta medría del costo por chip. Por eso les mázcares ROM caltuviéronse como la solución económica mientres bastante tiempu. Esto foi asina aprosimao hasta l'añu 2000, cuando'l preciu de les memories reprogramables hubo baxáu lo suficiente como pa empezar a mover a les ROM non reprogramables del mercáu. El productu más recién ye la [[Memoria flash#Memories flash de tipu NAND|memoria NAND]], otra vegada desenvuelta por Toshiba.<ref>{{cita llibru|títulu=Centro Hospitalarios d'Alta Resolucion de Andalucia (chares). Temariu Especifico d'Auxiliares Alministrativos.e-book.|url=https://books.google.es/books?id=SmwP1cZdI4cC&pg=PA172&dq=la memoria+NAND+desenvuelta+por+Toshiba&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwiS2dLGsKjZAhUB1RQKHVJqDgEQ6AEIJzAA#v=onepage&q=la%20memoria%20NAND%20desenvuelta%20por%20Toshiba&f=false|fechaaccesu=2018-02-15|editorial=MAD-Eduforma|isbn=9788466558228|idioma=es}}</ref> El diseñadores rompieron explícitamente coles práutiques del pasáu, afirmando qu'enfocaba "ser un reemplazu de los [[discu duru|discos duros]]", más que tener el tradicional usu de la ROM como una forma d'almacenamientu primariu non volátil. En 2007, NAND avanzó abondo na so meta, ufiertando un rendimientu comparable al de los discos duros, una meyor tolerancia a los shocks físicos, una miniaturización estrema (como por casu [[Memoria USB|memories USB]] y [[Tarxeta de memoria|tarxetes de memoria]] [[MicroSD]]), y un consumu de potencia muncho más baxu. === Usu p'almacenamientu de software === [[Ficheru:ROM BIOS.jpg|thumb|250px|Memoria de solo llectura conteniendo'l [[BIOS]] d'una vieya [[placa madre]].]] El ordenadores domésticos a empiezos de los años 1980 veníen con tol so [[sistema operativu]] en ROM.<ref>{{cita llibru|apellíos=McHoes|nome=Ann McIver|títulu=Sistemes Operativos|url=https://books.google.es/books?id=JS2VOACxk3gC&pg=PA20&dq=a%C3%B1vos+1980+++sistema+operativu++ROM&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwj20az4sKjZAhVBbxQKHeP1AosQ6AEIRzAG#v=onepage&q=a%C3%B1vos%201980%20%20%20sistema%20operativu%20%20ROM&f=false|fechaaccesu=2018-02-15|fecha=2010-12-27|editorial=Cengage Learning Editores|isbn=9786074814859|idioma=es|apellíos2=Flynn|nome2=Ida M.}}</ref> Nun había otra alternativa razonable una y bones les unidaes de discu yeren xeneralmente opcionales. L'actualización a una nueva versión significa usar un soldador o un grupu de interruptores DIP y reemplazar el vieyu chip de ROM por unu nuevu. Anguaño los [[sistema operativu|sistemes operativos]] polo xeneral yá nun van en ROM. Inda'l ordenadores pueden dexar dalgunos de los sos programes en memoria ROM, pero inclusive nesti casu, ye más frecuente que vaya en [[memoria flash]]. Los teléfonos móviles y los asistentes personales dixitales ([[PDA]]) suelen tener programes en memoria ROM (o a lo menos en memoria flash). Dalgunes de les [[videoconsola|videoconsoles]] qu'usen programes basaos na memoria ROM son la [[Super Nintendo Entertainment System|Super Nintendo]], la [[Nintendo 64]], la [[Sega Mega Drive]] o la [[Game Boy]]. Estes memories ROM, pegaes a caxes de plásticu aptes pa ser utilizaes ya introducíes repitíes vegaes, son conocíes como [[cartuchu|cartuchos]]. Por estensión la pallabra ROM puede referise tamién a un [[archivu informáticu|archivu]] de datos que contenga una imaxe del programa que se distribúi de normal en memoria ROM, como una copia d'un cartuchu de videoxuegu. === Usu p'almacenamientu de datos === Como la ROM nun puede ser modificada (siquier na antigua versión de mázcara), solo resulta apoderada p'almacenar datos que nun precisen ser modificaos mientres la vida d'esti dispositivu. Con esti fin, la ROM utilizóse en munchu ordenadores pa guardar [[lookup table|tables de consulta]], utilizaes pa la evaluación de funciones matemátiques y lóxiques. Esto yera especialmente eficiente cuando la [[unidá central de procesamientu]] yera lenta y la ROM yera barata en comparanza cola [[Memoria d'accesu aleatoriu|RAM]]. Ello ye que una razón de qu'inda s'utilice la memoria ROM p'almacenar datos ye la velocidá, una y bones los discos siguen siendo más lentos. Y lo que ye entá más importante, nun puede lleese un programa que ye necesariu pa executar un discu dende'l mesmu discu. Poro, la [[BIOS]], o'l sistema d'arranque oportunu del PC de normal atópense nuna memoria ROM.<ref>{{cita llibru|títulu=Tecnicos de Soporte Informáticu de la Comunidá de Castiella Y Leon. Temariu Volume Ii Ebook|url=https://books.google.es/books?id=vbXYgr3AdAkC&pg=PA59&dq=la+BIOS+d'el+PC+de normal atópense+en+una memoria+ROM.&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwir7cawsqjZAhWJShQKHYRdDxcQ6AEIJzAA#v=onepage&q=la%20BIOS%20d'el%20PC%20de normal%20se%20atopen%20en%20una%20memoria%20ROM.&f=false|fechaaccesu=2018-02-15|editorial=MAD-Eduforma|isbn=9788466551045|idioma=es}}</ref> Sicasí, l'usu de la ROM p'almacenar grandes cantidaes de datos foi sumiendo casi dafechu n'el ordenadores de propósitu xeneral, ente que la memoria Flax foi ocupando esti puestu. == Velocidá == === Velocidá de llectura === Anque la rellación relativa ente les velocidaes de les memories [[Memoria RAM|RAM]] y ROM foi variando col tiempu, dende l'añu 2007 la [[Memoria RAM|RAM]] ye más rápida pa la llectura que la mayoría de les ROM, razón pola cual el conteníu ROM suelse trespasar de normal a la memoria [[Memoria RAM|RAM]], dende onde ye lleida cuando s'utiliza. === Velocidá d'escritura === Pa los tipos de ROM que puedan ser modificaos llétricamente, la velocidá d'escritura siempres ye muncho más lenta que la velocidá de llectura, pudiendo riquir voltaxe escepcionalmente alto, movimientu de [[Jumper (informática)|jumpers]] p'habilitar la manera d'escritura, y comandos especiales de desbloquéu. Les memories Flax NAND llogren la más alta velocidá d'escritura ente tolos tipos de memoria ROM reprogramable, escribiendo grandes bloques de celdes de memoria simultáneamente, y llegando a 15 MB/s. == Ver tamién == * [[Memoria d'accesu aleatoriu]] (RAM) * [[Memoria PROM]] * [[Memoria EPROM]] * Memoria [[EEPROM]] * [[Memoria flash]] * [[Emulador]] * [[Estensible Firmware Interface]] (EFI) == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Memoria de solo lectura}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Memories non volátiles|ROM]] [[Categoría:Memories informátiques]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 1ranl1ivad2gnx05ab996x4bfdn3bx9 0 115328 3709271 3708849 2022-08-18T13:36:47Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''Airbus''' S.A.S. (''Société par Actions Simplifiée'', del [[idioma francés|francés]]: Sociedá por Aiciones Simplificada) ye una división d'[[Airbus Group]] S.E. (''[[Societas Europaea]]'') que constrúi aviones civiles. La so sede ta en Blagnac, un barriu de [[Toulouse]], [[Francia]].<ref>"[http://www.usatoday.com/travel/news/2005-04-27-airbus-flight_x.htm Airbus A380 lands after making aviation history]." ''USA Today''. 27 d'abril de 2005. Xubíu'l 28 d'abril de 2005. Consultáu'l 12 de febreru de 2010.</ref><ref>"[http://www.airbus.com/tools/contacts/ Contacts]." Airbus. Consultáu'l 28 de payares de 2011. "Airbus Headquarters in Toulouse 1, Rond Point Maurice Bellonte 31707 Blagnac Cedex France"</ref> La so producción y les sos manufactures tán, sobremanera, en [[Francia]], [[Alemaña]], [[España]], [[China]] y el [[Reinu Xuníu]]. Airbus empezó como un [[consorciu]] de fabricantes de naves aeroespaciales llamáu '''Airbus Industrie'''. L'afitamientu de la defensa europea y de les compañíes aeroespaciales en 1999 y nel 2000 dexaron l'establecimientu d'una [[Sociedá Anónima]] en 2001, adquirida por EADS (European Aeronautic Defence and Space Company, Compañía Europea Aeronáutica de Defensa y Espacial) (80 %) y por [[BAE Systems]] (20 %). Dempués d'un periodu enllargáu, BAE vendió'l so accionariado a EADS el 13 d'ochobre de 2006.<ref>{{cita noticia|títulu=BAE Systems says completed sale of Airbus stake to EADS|url=http://www.forbes.com/markets/feeds/afx/2006/10/13/afx3089453.html|editorial=Forbes|fecha=13 d'ochobre de 2006|fechaaccesu=13 d'ochobre de 2006}}</ref> Airbus da emplegu a unes 63.000 persones en 16 llugares de cuatro países: Francia, Alemaña, España y el Reinu Xuníu. L'ensamblaxe final tien llugar en Toulouse, Francia; [[Hamburgu]], Alemaña; [[Sevilla]], España; y, dende 2009, y conxuntamente con otra empresa, en [[Tianjin]], China.<ref>{{cita noticia|títulu=First Airbus final assembly line outside Europe inaugurated in Tianjin, China|fecha=28 de setiembre de 2008|editorial=Airbus|url=http://www.airbus.com/presscentre/pressreleases/press-release-detail/detail/first-airbus-final-assembly-line-outside-europe-inaugurated-in-tianjin-china/}}</ref> Airbus tien empreses subsidiarias nos [[Estaos Xuníos]], [[Xapón]] y la [[India]]. La compañía produz y comercializa el primer avión de pasaxeros [[fly-by-wire]], el [[Airbus A320]]<ref>{{cita noticia|autor=Jim Beatson|títulu= Air Safety: Is America Ready to `Fly by Wire'? |fecha = 2 d'abril de 1989 |url = http://pqasb.pqarchiver.com/washingtonpost/access/73868992.html?dids=73868992:73868992&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Apr+02%2C+1989&author=Jim+Beatson&pub=The+Washington+Post+(pre-1997+Fulltext)&desc=AIR+SAFETY%3A+Is+America+Ready+to+%60Fly+by+Wire'%3F&pqatl=google |editorial=Washington Post}}</ref><ref name="airbuscorphis">{{cita web |url = http://www.airbus.com/en/corporate/people/company-evolution/fly-by-wire/ |editorial = Airbus |títulu = History. Imaginative advances |fechaaccesu = 30 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091227193815/http://www.airbus.com/en/corporate/people/company-evolution/fly-by-wire/ |fechaarchivu = 27 d'avientu de 2009 }}</ref> y l'avión de pasaxeros más grande del mundu, el [[Airbus A380]]. Dende l'añu 2011 ye'l mayor fabricante d'aviones y equipos aeroespaciales del mundu.<ref>{{cita noticia|títulu=Airbus vuéla-y el lideralgu a Boeing|URL=http://www.cnnexpansion.com/negocios/2011/01/17/airbus-boeing-avion-pidíu-venta-mundial|editorial=CNN Espansión|fecha=17 de xineru de 2011}}</ref> == Historia == === Orixe === Airbus Industrie empezó como un consorciu d'aviación européu pa competir con compañíes estauxunidenses como [[Boeing]], [[McDonnell Douglas]] y [[Lockheed Corporation|Lockheed]].<ref name="USAirbushisite">{{cita web|títulu=Airbus Industrie |url = http://www.centennialofflight.gov/essay/Aerospace/Airbus/Aero52.htm |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2009 |autor=T. A. Heppenheimer |editorial=US Centennial of Flight Commission| archiveurl= https://web.archive.org/web/20090825124308/http://centennialofflight.gov/essay/Aerospace/Airbus/Aero52.htm| archivedate= 25 d'agostu de 2009}}</ref> Anque munchos aviones europeos yeren innovadores, hasta los más esitosos yeren pocu producíos.<ref name="airlinerworldspec">{{cita llibru|editor=Mark Nicholls |títulu=Airbus Jetliners: The European Solution|obra=Classic Aircraft Series Non. 6 |añu=2001 |editorial=Key Publishing |llugar=Stamford |isbn=0-946219-53-2}}</ref> En 1991, Jean Pierson, entós CEO y direutor xerente d'Airbus Industrie, describió dellos factores qu'esplicaben la posición dominante de los productores d'aviones estauxunidenses: el tamañu de los Estaos Xuníos faía del tresporte aereu la manera favorita de viaxar; un alcuerdu anglo-estauxunidense de 1942 confiaba la producción de los aviones de tresporte a los Estaos Xuníos; y que la II Guerra Mundial mandara a Estaos Xuníos una "beneficiosa, brengosa, poderosa y estructurada industria aeronáutico".<ref name="airlinerworldspec"/> {{cita|Col propósitu de fortalecer la cooperación europea nel campu de l'aviación teunolóxica y, poro, de promover el progresu teunolóxicu n'Europa, ye apropiáu tomar midíes pal desarrollu conxuntu y la producción d'un "airbus" (lliteralmente, aerobús).|Declaración d'oxetivos d'Airbus}} A mediaos de la década de 1960, empezaron les negociaciones preliminares pa la collaboración. Cada compañía individual tenía yá esti oxetivu; en 1959 [[Hawker Siddeley]] anunciara una versión "airbus" del [[Armstrong Whitworth AW.660 Argosy]]<ref>{{cita noticia|títulu= British plan big 'Air-Bus'| url = http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FA091FFF3D5A1A7493C5A8178BD95F4D8585F9 |editorial=New York Times|fecha= 17 d'ochobre de 1959}}</ref> que "podría allugar unos 126 pasaxeros en rutes ultra-curties por unes 2 llibres per asientu y milla".<ref>"Flying Without Frills", Hawker Siddeley Aviation, ''The Times'', vienres, 13 de febreru de 1959; pg. 5</ref> Sicasí, los fabricantes d'aviones europeos taben al tantu de los riesgos de tal desarrollu y empezaron a aceptar, xuntu colos sos gobiernos, que la collaboración yera necesaria pal desarrollu de dicha aeronave y pa competir colos más poderosos fabricantes estauxunidenses. Na exhibición aérea de París de 1965 les principales compañíes aérees europees aldericaron informalmente sobre los sos requisitos pal nuevu "airbus", capaz de tresportar a 100 pasaxeros o más en distancies curties y medies a baxu costu.<ref name="flightintairhist">{{cita noticia|títulu=Airbus history|obra=Flight International |editorial=Reed Business Publishing |fecha=29 d'ochobre de 1997}}</ref> Esi mesmu añu, Hawker Siddley (a instancies del gobiernu del Reinu Xuníu) acomuñar coles empreses Breguet y Nord pa estudiar los diseños del airbus. El grupu Hawker Siddeley/Breguet/Nord HBN 100 convertir na base pa la continuidá del proyeutu. En 1966, los socios yeren [[Sud Aviation]], darréu [[Aérospatiale]] (Francia), [[Arbeitsgemeinschaft Airbus]], darréu Deutsche Airbus (Alemaña) y Hawker Siddeley (Reinu Xuníu).<ref name="flightintairhist"/> Los trés gobiernos fixeron una solicitú de creitu en 1966.<ref name="flightintairhist"/> El 25 de xunetu de 1967 los trés gobiernos alcordaron siguir alantre cola propuesta. Nos dos años siguientes a esti alcuerdu, los gobiernos británicu y francés espresaron les sos duldes sobre'l proyeutu. El memorándum d'entendimientu establecía que se deberíen haber alcanzáu 75 oxetivos pal 31 de xunetu de 1968. El gobiernu francés amenació con retirase del proyeutu por cuenta del financiamientu pal desarrollu coles mesmes del Airbus A300, el [[Concorde]] y el [[Dassault Mercure]], pero foi persuadida pa siguir.<ref name="airbus2"/> Por causa de la esmolición pola propuesta del A300B n'avientu de 1968, y tarreciendo nun recuperar la so inversión por cuenta de la falta de ventes, el gobiernu británicu retirar del proyeutu'l 10 d'abril de 1969.<ref name="flightintairhist"/><ref>{{cita noticia|autor=John Lee|url = http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FA0A10F7355D137A93C3A8178FD85F4D8685F9 |editorial=New York Times |títulu= Britain abandons the European Airbus project; believes building the plane is a losing proposition |fecha= 11 d'abril de 1969}}</ref> Alemaña aprovechó p'aumentar el so accionariado nel proyeutu hasta'l 50 %.<ref name="airbus2"/> Dada la participación de Hawker Siddeley hasta esi momentu, Francia y Alemaña amosáronse ronciegos a faese cargu del diseñu de la nala. Por ello, dexóse qu'esa compañía británica siguiera nel proyeutu como una subcontrata priviligada.<ref name="airlinerworldspec"/> Hawker Siddeley invirtió 35 millones de llibres en ferramientes y, como precisaba más capital, recibió un préstamu de 35 millones de llibres del gobiernu alemán.<ref name="airbus2"/> === Fundación d'Airbus Industrie === [[Ficheru:Airbus A300 B2 Zero-G.jpg|miniatura|derecha|200px|[[Airbus A300]], el primer avión d'Airbus.]] Airbus Industrie fundóse formalmente como una ''groupement d'intérêt économique'' (GIE), una institución similar a un consorciu, el 18 d'avientu de 1970.<ref name="airbus2"/> Crear por una iniciativa de 1967 de los gobiernos de Francia, Alemaña y Reinu Xuníu. El 50 % del accionariado inicial yera de la compañía francesa [[Aérospatiale]] y de la compañía alemana [[Deutsche Airbus]]. El nome d'Airbus yera un términu ensin propietariu usáu pola industria aeronáutica na década de 1960 pa referise a un avión comercial de ciertu tamañu, polo que foi aceptáu pol idioma francés. Les empreses Aérospatiale y Deutsche Airbus axudicáronse un 36,5 % del trabayu, Hawker Siddeley un 20 % y la compañía neerlandesa [[Fokker|Fokker-VFM]] el 7 %.<ref name="flightintairhist"/> Cada empresa apurriría les sos seiciones totalmente forníes y llistes pa volar. N'ochobre de 1971 la empresa española [[Construcciones Aeronáutiques S.A.]] (CASA) adquirió una participación del 4,2 % d'Airbus Industrie, lo que dexó a Aérospatiale y Deutsche Airbuscon el 47,7 % del accionariado.<ref name="flightintairhist"/> En xineru de 1979 [[British Aerospace]], qu'absorbió a Hawker Siddeley en 1977, adquirió un 20 % del accionariado d'Airbus Industrie.<ref>{{cita noticia |url = http://seattletimes.nwsource.com/news/business/757/ |editorial = Seattle Times |títulu = A special report on the conception, design, manufacture, marketing and delivery of a new jetliner—the Boeing 757 |autor = Peter Rinearson |fecha = 19 de xunu de 1983 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090913114339/http://seattletimes.nwsource.com/news/business/757/ |fechaarchivu = 13 de setiembre de 2009 }}</ref> Los accionistes mayoritarios amenorgaron el so accionariado al 37,9 %, anque CASA caltuvo'l so 4,2 %.<ref name="airbus5">{{cita web|url = http://www.airbus.com/company/history/the-narrative/technology-leaders-1977-1979/ |editorial=Airbus |títulu= History. Technology leaders |fechaaccesu=30 de setiembre de 2009}}</ref> === Construcción del A300 === [[Ficheru:Eastern Air Lines Airbus A300 at St Maarten December 1986.jpg|miniatura|left|200px|A300 de Eastern Air Lines, el primer veceru estauxunidense.]] Quíxose que'l Airbus A300 fuera la primer aeronave desenvuelta, construyida y vendida por Airbus. A empiezos de 1967 el diseñu del A300 proponía 320 asientos y dos motores iguales.<ref name="flightintairhist"/> Acordies col tratáu de los trés gobiernos de 1967, Roger Béteille foi nomáu direutor téunicu del proyeutu de desarrollu del A300.<ref name="airbus1">{{cita web |url = http://www.airbus.com/company/history/the-narrative/early-days-1967-1969/ |editorial=Airbus |títulu= History. Early days |fechaaccesu=30 de setiembre de 2009}}</ref> Béteille desenvolvió una división del trabayu que sería la base de la producción d'Airbus mientres los años vinientes: Francia fabricaría la cabina, el control de vuelu y la seición central inferior del fuselaxe; Hawker Siddeley, qu'usó teunoloxía de Hawker Siddeley Trident, produciría les nales;<ref>{{cita noticia|url = http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F30D10F63B55127B93C7AB178BD95F4D8685F9 |editorial=New York Times |títulu= Hawker-Siddeley starts wing work for Europe Airbus |fecha= 25 d'ochobre de 1969 |autor=London Dispatch}}</ref> Alemaña fadría les seiciones del fuselaxe delanteru y traseru, según la seición central superior; Países Baxos fadría los flaps y los alerones y, finalmente, España (que se fixo plenu collaborador) fadría l'estabilizador horizontal.<ref name="airbus1"/> El 26 de setiembre de 1967 los gobiernos alemán, francés y británicu roblaron un memorándum d'entendimientu que dexó siguir los estudios de desarrollu. Esto tamién confirmó que Sud Aviation fuera la compañía líder, que Francia y el Reinu Xuníu tendríen un 37,5 % del trabayu y Alemaña un 25 %, y que Rolls-Royce fabricaría los motores.<ref name="airlinerworldspec"/><ref name="airbus1"/> Como les aereollinies sofitaron de forma tibia un Airbus A300 de más de 300 asientos, los socios propunxeron l'A250, que darréu se convertiría nel A300B, un avión de pasaxeros de 250 asientos impulsáu por motores pre-esistentes.<ref name="flightintairhist"/> Esto amenorgó descomanadamente los costos de desarrollu, porque l'usu del motor de Rolls-Royce RB207, que diba ser usáu nel A300, representaba un gran porcentaxe de los costos. El RB207 tamién sufrió dificultaes y retrasos, porque [[Rolls-Royce]] concentró los sos esfuercios en desenvolver otru motor d'avión, el RB211, pal avión [[Lockheed L-1011 TriStar|Lockheed L-1011]]<ref name="airbus2">{{cita web |url = http://www.airbus.com/en/corporate/people/company-evolution/trouble-and-strife/ |títulu = History. Trouble and strife |editorial = Airbus |fechaaccesu = 30 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091227193841/http://www.airbus.com/en/corporate/people/company-evolution/trouble-and-strife/ |fechaarchivu = 27 d'avientu de 2009 }}</ref> y porque Rolls-Royce entró en bancarrota en 1971.<ref>{{cita web|url = https://news.google.co.uk/newspapers?id=ClIVAAAAIBAJ&sjid=ceUDAAAAIBAJ&pg=2007,9468941&dq=a300+airbus&hl=en |títulu = German Aircraft-makers eye Aust with new jet |editorial=Sydney Morning Herald |fecha= 27 d'abril de 1971}}</ref><ref>{{cita noticia|autor=John Lee|url = http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F10B1EFD3D5F107B93C7A91789D85F458785F9 |títulu= Rolls-Royce Is Bankrupt; Blames Lockheed Project |editorial=New York Times |fecha= 5 de febreru de 1971}}</ref> L'avión A300B yera más pequeñu pero más llixeru y más económicu que los rivales norteamericanos de trés motores.<ref name="airbus3">{{cita web |url = http://www.airbus.com/en/corporate/people/company-evolution/first-order-first-flight/ |títulu = History. First order, first flight |editorial = Airbus |fechaaccesu = 30 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091227193810/http://www.airbus.com/en/corporate/people/company-evolution/first-order-first-flight/ |fechaarchivu = 27 d'avientu de 2009 }}</ref><ref>{{cita noticia|autor=Joe Morris|url = http://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/662134872.html?dids=662134872:662134872&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&type=historic&date=Dec+19%2C+1971&author=&pub=Los+Angeles+Times&desc=A300B+Airbus+Ahead+of+Its+Time%3F&pqatl=google |títulu= A300B Airbus ahead of its time? |editorial=Los Angeles Times |fecha= 19 d'avientu de 1971}}</ref> {{cita|Demostremos al mundu que nun tábamos sentaos nuna maravía de nueve díes, y que queríamos faer realidá una familia d'aviones [...] ganamos veceros que nun ganáramos de nenguna otra forma [...] agora teníamos dos aviones que teníen tantu de mancomún que les cabines y los sistemes taben rellacionaos.|Jean Roeder, inxenieru xefe de Deutsche Airbus, falando del A310<ref name="airbus5"/>}} En 1972, l'A300 realizó'l so primer vuelu y el primer modelu producíu, l'A300B2, entró en serviciu en 1974,<ref>{{cita noticia|autor=Harold Watkins|url = http://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/603072882.html?dids=603072882:603072882&FMT=ABS&FMTS=ABS:AI&type=historic&date=Aug+26%2C+1974&author=&pub=Los+Angeles+Times&desc=Selling+Airbus+to+U.S.+Carriers+a+Tough+Task&pqatl=google |títulu= Selling Airbus to U.S. carriers a tough task |editorial=Los Angeles Times |fecha= 26 d'agostu de 1974}}</ref> anque'l llanzamientu del A300 viose asombráu pola aeronave supersónica Concorde.<ref name = 'Beebover'>{{cita noticia|url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/802741.stm |títulu= The Airbus fight to stay ahead |editorial=BBC News |fecha= 23 de xunu de 2000 | fechaaccesu=4 de setiembre de 2011}}</ref> Primeramente, l'ésitu del consorciu foi escasu<ref>{{cita noticia|url = http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,915633,00.html |títulu= Now, the Poor Man's Jumbo Jet |editorial=Time Magazine |fecha= 17 d'ochobre de 1977}}</ref> pero los pidíos pal avión recoyíos<ref>{{cita noticia|autor=Richard Witkin|url = http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F50B11F93F5513728DDDAE0894DC405B888BF1D3 |títulu= Eastern accepts $778&nbsp;million deal to get 23 Airbuses |editorial=New York Times |fecha= 7 d'abril de 1978}}</ref><ref>{{cita noticia |autor=Gerry Carman |url=https://news.google.co.uk/newspapers?id=DXgQAAAAIBAJ&sjid=7JIDAAAAIBAJ&pg=2954,5223070&dq=a300+airbus&hl=en |títulu=Airbus funds flow on |editorial=The Age |lugar=Australia |fecha=11 d'avientu de 1979 }}</ref> debiéronse, en parte, a la capacidá de comercialización del conseyeru delegáu d'Airbus, Bernard Lathière, con aereollinies n'América y Asia.<ref name="airbus8">{{cita web |url = http://www.airbus.com/en/corporate/people/company-evolution/champagneand-drought/ |editorial = Airbus |títulu = History. A market breakthrough |fechaaccesu = 21 d'ochobre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091227193755/http://www.airbus.com/en/corporate/people/company-evolution/champagneand-drought/ |fechaarchivu = 27 d'avientu de 2009 }}</ref> En 1979 el consorciu tenía 256 encargos del A300,<ref name = 'Beebover'/> y Airbus punxo en marcha un avión más avanzáu, l'A310, l'añu anterior.<ref name="airbus5"/> Foi la puesta a la venta del A320 en 1987 lo que garantizó la posición d'Airbus como un competidor importante nel mercáu de los aviones.<ref>{{cita noticia|autor=Tom Belden|url = http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=PI&s_site=philly&p_multi=PI&p_theme=realcities&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0EB2941F75DD80C4&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM |títulu= Airbus takes flight with big-jet sales |editorial=Philadelphia Inquirer |fecha= 22 d'agostu de 1982}}</ref> Esi avión cuntaba con más de 400 encargos primero que volara per primer vegada, en comparanza colos 15 encargos que teníen del A300 en 1972. === Fundación d'Airbus SAS === El caltenimientu de la producción y los activos d'inxeniería de les compañíes acomuñaes al efeuto fixeron d'Airbus Industrie una compañía con ventes y márketin.<ref name="FTSAS">{{cita noticia |autor=Kevin Done|títulu=Survey – Europe Reinvented: Airbus has comi of age|work=Financial Times |fecha=2 de febreru de 2001}}</ref> Esta distribución dio llugar a ineficiencias por cuenta de los conflictos d'intereses inherentes ente cuatro compañíes engarraes; los dos accionistas del GIE (del consorciu) y aquellos con quien subcontrataben. Les compañíes collaboraben nel desarrollu del Airbus pero acutábense los detalles financieros de la so propia producción pa poder alzar el preciu que lu pasaben a los sos sub-conxuntos.<ref name="awst formation">{{cita noticia|autor=Pierre Sparaco|títulu=Climate Conducive For Airbus Consolidation |editorial=Aviation Week & Space Technology |fecha=19 de marzu de 2001}}</ref> Cada vez taba más claru que'l proyeutu del Airbus nun traía solamente una collaboración temporal pa producir un solu avión, sinón que se convirtiera nuna marca duradera pa desenvolver nueves aeronaves. A finales de la década de 1980 empezar a trabayar nun par de nuevos aviones de tamañu mediu, los mayores producíos hasta esi momentu so la marca Airbus, l'A330 y el A340.<ref>Frawley, Gerald. "Airbus A330-200". "Airbus A330-300". ''The International Directory of Civil Aircraft, 2003/2004''. Aerospace Publications, 2003. ISBN 1-875671-58-7.</ref><ref>{{cita noticia|títulu=Airbus cares critical decision in coming months |autor=Reuters |fecha=26 d'avientu de 2001 |url= http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=CSTB&p_theme=cstb&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0EB36D3CA3B32C67&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM}}</ref> A empiezos de la década de 1990 Jean Pierson, entós CEO d'Airbus, dixo que se debería abandonar el GIE y qu'Airbus tendría d'establecese como una empresa convencional.<ref>{{cita noticia|autor=John Tagliabue|títulu=Airbus Tries to Fly in a New Formation;Consortium's Chief Hopes a Revamping Could Aid Its Challenge to Boeing |editorial=New York Times |fecha=2 de mayu de 1996 |url= http://www.nytimes.com/1996/05/02/business/international-business-airbus-tries-fly-new-formation-consortium-s-chief-hopes.html?pagewanted=all |fechaaccesu=23 d'abril de 2010}}</ref> Sicasí, les dificultaes pa integrar y valorar los activos de los cuatro compañíes, según elementos llegales, retrasaron esta iniciativa. N'avientu de 1998, cuando s'informó que la British Aerospace y la DASA taben próximes a fundise,<ref>{{cita noticia|autor=Peter Spiegel |títulu=End of an yera at BAE: how Sir Richard Evans changed the UK defence industry |editorial=Financial Times |fecha=17 de xunetu de 2004}}</ref> Aérospatiale paralizó les negociaciones de la conversión d'Airbus; la compañía francesa tarrecía que la unión ente BA y DASA apoderara a la compañía, una y bones dambes empreses suponíen el 57,9 % del accionariado d'Airbus. Aérospatiale propunxo una división al 50% de la compañía.<ref>{{cita noticia|títulu=Platform envy |editorial=The Economist |fecha=12 d'avientu de 1998}}</ref> Sicasí, l'asuntu resolver en xineru de 1999 cuando BA abandonó les conversaciones con DASA pa universe con Marconi Electronic System, pa pasar a convertise en BAE Systems.<ref>{{cita noticia|url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/239057.stm |títulu= GEC spoils DASA / BAe party |editorial=BBC News |fecha= 20 d'avientu de 1998 |fechaaccesu=4 de setiembre de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.janes.com/articles/Janes-Navy-International-99/BRITISH-AEROSPACE-AND-MARCONI-ELECTRONIC-SYSTEMS-FORM-THE-THIRD-LARGEST-DEFENCE-UNIT-IN-THE-WORLD.html |títulu = British Aerospace and Marconi Electronic Systems form the third largest defence unit in the world |publisher=Jane's International |fecha= 19 de xineru de 1999}}</ref><ref name="scotsman2000">{{cita noticia|títulu=Andrew Turpin|títulu= BAE eyes US targets after profit rockets |obra=The Scotsman|editorial=The Scotsman Publications|páxina=26|fecha= 4 de marzu de 2000}}</ref> Nel 2000 trés de los cuatro compañíes acomuñaes (DaimlerChrysler Aerospace, socesora de Deutsche Airbus; Aérospatiale-Matra, socesora de Sud-Aviation; y CASA) xunir pa formar EADS, lo que simplificó'l procesu. EADS ye güei propiedá d'Airbus France, Airbus Deutschland y Airbus España, que yeren el 80 % d'Airbus Industrie.<ref name="awst formation"/><ref>{{cita web |url = http://www.eads.eu/1024/en/eads/history/chronos/2000.html |títulu= History of EADS |editorial=EADS |fechaaccesu =7 d'ochobre de 2009}}</ref> BAE Systems y EADS tresfirieron los sos activos de producción a la nueva compañía, Airbus S.A.S., en cuenta del so accionariado correspondiente na compañía.<ref name="awst formation"/><ref>{{cita noticia|títulu=EADS and BAE SYSTEMS complete Airbus integration. Airbus SAS formally established |editorial=BAE Systems plc|fecha=12 de xunetu de 2001 |url= http://www.baesystems.com/Newsroom/NewsReleases/2001/press_120720011.html |fechaaccesu=4 d'ochobre de 2007| archiveurl= https://web.archive.org/web/20071020052508/http://baesystems.com/Newsroom/NewsReleases/2001/press_120720011.html| archivedate= 20 d'ochobre de 2007}}</ref> === Desarrollu del A380 === A mediaos de 1988 un grupu d'inxenieros d'Airbus, lideraos por Jean Roeder, empezaron a trabayar de callao nel desarrollu d'un avión de pasaxeros d'ultra alta capacidá (''ultra-high-capacity airliner'', UHCA), pa completar la so ufierta de productos y pa romper el dominiu que Boeing tuviera nesti segmentu del mercáu dende principios de 1970 col so [[Boeing 747]].<ref>Norris, 2005. p. 7.</ref> El proyeutu foi anunciáu en 1990, na exhibición aérea de Farnborough, y declaróse que l'oxetivu yera amenorgar un 15 % el costu del 747-400.<ref>Norris, 2005. páxs. 16-17.</ref> Airbus entamó cuatro equipos de diseñadores, unu con cada unu de los sos socios (Aérospatiale, DaimlerChrysler Aerospace, British Aerospace y CASA) pa proponer nueves teunoloxíes pa los sos futuros diseños d'aeronaves. En xunu de 1994 Airbus empezó a desenvolver el so propiu gran avión de pasaxeros, designáu darréu como A3XX.<ref name = 'Beebover'/><ref>{{cita noticia|autor=David Bowen| títulu = Airbus will reveal plan for super-jumbo: Aircraft would seat at least 600 people and cost dollars 8bn to develop |editorial=The Independent |llugar=RU |fecha= 4 de xunu de 1994 | url = http://www.independent.co.uk/news/business/airbus-will-reveal-plan-for-superjumbo-aircraft-would-seat-at-least-600-people-and-cost-dollars-8bn-to-develop-1420367.html}}</ref><ref>{{cita noticia |títulu = Airbus unveils plans for 854-passenger airliner |editorial=The Baltimore Sun | fecha= 8 de setiembre de 1994 | url = http://pqasb.pqarchiver.com/baltsun/access/111882477.html?dids=111882477:111882477&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Sep+08%2C+1994&author=&pub=The+Sun&desc=Airbus+unveils+plans+for+854-passenger+airliner&pqatl=google }}</ref> Airbus estudió dellos diseños, incluyendo una estraña combinación de dos fuselaxes del A340, que yera l'avión más grande de la compañía nesi momentu.<ref name="norris_wagner_book">{{cita llibru|autor =Guy Norris y Mark Wagner | títulu = Airbus A380: Superjumbo of the 21st Century | editorial=Zenith Press | añu = 2005 | url = http://www.zenithpress.com/ProductDetails_32796.ncm | isbn = 978-0-7603-2218-5 }}</ref> Airbus refinó'l so diseñu y esto provocó un amenorgamientu del 15 % al 20 % del costu del 747-400 esistente. Nel diseñu del A3XX coincidieron un diseñu de dos pisos, qu'apurría más volume pa pasaxeros que'l tradicional diseñu d'un solu pisu. Construyéronse cinco A380 pa pruebes y demostraciones.<ref name="flight_test_2005">{{cita noticia |títulu = A380 powers on through flight-test |autor=Max Kingsley-Jones| url = http://www.flightglobal.com/articles/2005/12/20/203708/a380-powers-on-through-flight-test.html |editorial=Flight International|fecha = 20 d'avientu de 2005 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2007| archiveurl= https://web.archive.org/web/20070930043200/http://www.flightglobal.com/articles/2005/12/20/203708/a380-powers-on-through-flight-test.html| archivedate= 30 de setiembre de 2007}}</ref> El primer A380 foi presentáu nuna ceremonia en Toulouse el 18 de xineru de 2005, y el so primer vuelu tuvo llugar el 27 d'abril de 2005. Dempués d'un aterrizaxe esitosu tres 3 hores y 54 minutos, el pilotu de prueba Jacques Rosay dixo que volar nel A380 fuera "como conducir una bicicleta".<ref name="First flight">{{cita web | títulu = A380 Successfully completes its first flight | editorial=Flug Revue | date = 27 d'abril de 2005 | url =http://www.flug-revue.rotor.com/FRtypen/FRErstfl/FR05Erst/PRA380.htm |fechaaccesu=14 de marzu de 2008 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20080417032419/http://www.flug-revue.rotor.com/FRtypen/FRErstfl/FR05Erst/PRA380.htm| archivedate= 17 d'abril de 2008}}</ref> El 1 d'avientu de 2005, l'A380 algamó la so velocidá máxima de Mach 0,96.<ref name="flight_test_2005"/> El 10 de xineru de 2006 l'A380 fixo'l so primera vueltu tresatlánticu escontra [[Medellín]], en [[Colombia]].<ref name="Cold wethet test">{{cita noticia| títulu= Airbus tests A380 jet in extreme cold of Canada |editorial=MSNBC|fecha= 8 de febreru de 2006 | url = http://www.msnbc.msn.com/id/11236081/ |fechaaccesu=16 de setiembre de 2006 }}</ref> El Airbus A380 aplazar hasta ochobre de 2006 debíu al usu d'un software incompatible pa esi diseñu. De primeres, la planta d'ensamblaxe de Tolouse usaba la última versión, la 5, del CATIA (fecha por Dassault), ente que'l centru de diseñu de la fábrica de Hamburgu taba usando la versión 4, más antigua ya incompatible.<ref name="matlack2006">{{cita noticia|url=http://www.businessweek.com/globalbiz/content/oct2006/gb20061005_846432.htm|títulu=Airbus: First, blame the Software|first=Carol|last=Matlack|work=Businessweek |fecha=5 d'ochobre de 2006|fechaaccesu=3 de setiembre de 2011}}</ref> La resultancia foi que los 530 quilómetros de cableaxe del avión teníen de ser dafechu rediseñados.<ref>{{cita noticia|autor=Kenneth Wong|url=http://manufacturing.cadalyst.com/manufacturing/article/articleDetail.jsp?id=390123|títulu=What Grounded the Airbus A380?|fecha=6 d'avientu de 2006|editorial=Cadalyst|fechaaccesu=12 d'avientu de 2007| archiveurl= https://web.archive.org/web/20071130002721/http://manufacturing.cadalyst.com/manufacturing/article/articleDetail.jsp?id=390123| archivedate= 30 de payares de 2007}}</ref> Anque nun s'atayó nengún encargu, Airbus tuvo que pagar millones por cuenta de penalizaciones pola demoranza nes entregues.<ref name="matlack2006"/> La primer entrega d'esti avión foi a [[Singapore Airlines]] el 15 d'ochobre de 2007. Este entró en serviciu'l 25 d'ochobre de 2007 con un vuelu inaugural ente [[Singapur]] y [[Sydney]].<ref name="1st SIA flight">{{cita noticia |títulu=First A380 Flight on 25–26&nbsp;October&nbsp;|url=http://www.a380.singaporeair.com/content/news/newsrelease/20070816/index.html |publisher=[[Singapore Airlines]] |fecha=16 d'agostu de 2007 |fechaaccesu=16 d'agostu de 2007 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20070927195504/http://www.a380.singaporeair.com/content/news/newsrelease/20070816/index.html| archivedate= 27 de setiembre de 2007}}</ref><ref>{{cita noticia |títulu= A380 superjumbo lands in Sydney |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7061164.stm |editorial=BBC |fecha=25 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2008 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20081205195536/http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7061164.stm| archivedate= 5 d'avientu de 2008}}</ref> Dos meses dempués, el CEO de Singapore Airlines, Chew Choong Seng, dixo que'l A380 funcionaba meyor de lo que la compañía aérea y l'empresa Airbus habíen previstu, yá que consumía un 20 % menos de combustible per pasaxeru que la flota de 747-400 que teníen.<ref name="SIA's Chew: A380 pleases">{{cita noticia| títulu = SIA's Chew: A380 pleases, Virgin Atlantic disappoints |editorial=ATW Online |fecha= 13 d'avientu de 2007 | url = http://atwonline.com/aircraftenginescomponents/news/sias-chew-a380-pleases-virgin-atlantic-disappoints-0309 | fechaaccesu=4 de setiembre de 2011 }}</ref> [[Emirates Airline]] foi la segunda aereollinia a la que se-y fixo entrega del A380, el 28 de xunetu de 2008, y empezó con una ruta ente [[Dubái]] y [[Nueva York]]<ref>{{cita noticia | títulu = Emirates A380 arrives in New York! |fecha= 3 d'agostu de 2008 |fechaaccesu=3 d'agostu de 2008 | url =http://www.gadling.com/2008/08/03/emirates-a380-arrives-in-new-york/| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080904225503/http://www.gadling.com/2008/08/03/emirates-a380-arrives-in-new-york/| archivedate= 4 de setiembre de 2008}}</ref> el 1 d'agostu de 2008.<ref name="1st UAE flight">{{cita noticia|títulu= Emirates A380 Lands At New York's JFK |fecha= 1 d'agostu de 2008 |fechaaccesu=5 d'agostu de 2008 | url = http://news.airwise.com/story/view/1217629915.html| archiveurl= https://web.archive.org/web/20080806020526/http://news.airwise.com/story/view/1217629915.html| archivedate= 6 d'agostu de 2008}}</ref> L'aereollinia [[Qantas]] foi la siguiente'l 19 de setiembre de 2008, con una ruta ente [[Melbourne]] y [[Los Angeles]] el 20 d'ochobre de 2008.<ref name="1st QFA flight">{{cita noticia|títulu= Qantas A380 arrives in LA after maiden flight |url=http://www.theage.com.au/articles/2008/10/21/1224351190665.html |editorial=The Age |lugar=Australia |fecha=21 d'ochobre de 2008 |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2008 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20081023094057/http://www.theage.com.au/articles/2008/10/21/1224351190665.html| archivedate= 23 d'ochobre de 2008}}</ref> === La espansión y la venta de la participación de BAE === En 2003, Airbus y el grupu Kaskol crearon un centru d'inxeniería d'Airbus en Rusia qu'empezó con 30 inxenieros y que supunxo un modelu esitosu pa la estratexa de globalización d'Airbus. Foi'l primer centru d'inxeniería qu'abrió n'Europa fuera de los países onde surdió'l proyeutu. Con un equipamientu d'última xeneración, y calteniéndose en contautu colos centros d'inxeniería de Francia y Alemaña, el centru trabayaba n'asuntos como la estructura del fuselaxe, la fatiga de los materiales, la instalación de los sistemes y el diseñu. En 2011, el centru daba emplegu a 200 inxenieros que completaren unos 30 proyeutos a gran escala pa los programes de desarrollu del A320, l'A330/A340 y el A380. Los inxenieros rusos tamién realizaron más de la metá del diseñu d'avión de carga A330-200F, centrando la so actividá nel diseñu del fuselaxe, la instalación de les rejillas del suelu y les uniones. El centru anguaño ta implicáu nel diseñu del A320neo Sharklets y nel desarrollu del A350 XWB.<ref>{{cita web|url=http://www.airbus.com/company/worldwide-presence/airbus-in-russia/ |títulu=Airbus in Russia &#124; Airbus, a leading aircraft manufacturer |editorial=Airbus.com|fechaaccesu=14 de xineru de 2013}}</ref> El 6 d'abril 2006 BAE Systems entamó vender el so 20 % de participación en Airbus, entós valoráu 3,5 mil millones €.<ref name="bbc_bae_20060406">{{cita noticia| url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4885426.stm |títulu = BAE Systems to sell Airbus stake |editorial=BBC News |fecha = 6 d'abril de 2006 |fechaaccesu=3 de setiembre de 2011}}</ref> Los analistes suxurieron esa operación p'acomuñar con firmes estauxunidenses de forma más fehaciente, tantu en términos financieros como políticos.<ref name="wsj_bae_20060407">{{cita noticia|autor=D. Michaels|url = http://online.wsj.com/article/SB114439030968919877.html |títulu= BAE in Talks With EADS to Sell its 20% Airbus Stake; British Firm is Focusing Increasingly on Defense Market, Especially in U.S.|editorial=The Wall Street Journal |fecha= 7 d'abril de 2006}}</ref> Nun primer momentu BAE intentó ponese d'alcuerdu nun preciu con EADS al traviés d'un procedimientu informal. Debíu al allargamientu de les negociaciones y a los desalcuerdos sobre'l preciu, BAE exerció una opción de venta y solicitó una tasación al bancu N. M. Rothshild & Sons. En xunu de 2006 Airbus viose envolubráu nun discutiniu internacional significativa cuando anunció nuevos retrasos na entrega de la so A380. Tres esti anunciu, el valor de les aiciones de la compañía fundió un 25 % en cuestión de díes, anque se recuperó pocu dempués. Llueu lu siguieron a esto acusaciones a Noël Forgeard, CEO de EADS, el sociu mayoritariu, d'abusar d'información privilexada. La perda de valor de les aiciones supunxo una grave esmolición pa BAE, y la prensa describió como "fregadura furiosa" a la rellación ente BAE y EADS, yá que BAE creía que l'anunciu fixérase pa baxar el valor de la so participación accionarial.<ref name="row">{{cita noticia|autor=Miachel Harrison|url = http://www.independent.co.uk/service/forum/article1014055.ece |títulu= BAE launches attack on EADS over Airbus superjumbo warning |editorial=The Independent |fechaaccesu=4 de setiembre de 2011 |fecha=15 de xunu de 2006}}</ref> Un grupu d'accionistes francés presentó una demanda coleutiva contra EADS por non informar a los inversores de les consecuencies financieres de los retrasos del A380 y les compañíes aérees qu'esperaben les entregues esixeron una compensación.<ref name="FT 20060711 frontpage">{{cita noticia|autor=Peggy Hollinger y Kevin Done |títulu=Sharp drop in orders at Airbus |páxines=1, 14 |editorial=Financial Times Daily |fecha=11 de xunetu de 2006 }}</ref> Como resultáu d'esto, el xefe de EADS, Noël Forgeard, y el CEO d'Airbus, Gustav Humbert, dimitieron el 2 de xunetu de 2006.<ref>{{cita noticia |autor=Carter Dougherty|url = http://www.nytimes.com/2006/07/03/business/worldbusiness/03airbus.html |títulu = Top Officials of Airbus and EADS Step Down |editorial=New York Times |fecha = 3 de xunetu de 2006}}</ref> El 2 de xunetu 2006 Rothschild valoró'l accionariado de BAE en 2,75 millones de €, bien per debaxo de la mira de BAE, de los analistes, ya inclusive de EADS.<ref>{{cita noticia|autor=David Gow|url = http://www.guardian.co.uk/business/2006/jul/03/theairlineindustry.baesystemsbusiness |títulu= BAE under pressure to hold Airbus stake |editorial=The Guardian |fecha= 3 de xunetu de 2006}}</ref> El 5 de xunetu, BAE nomó auditores independientes pa investigar por qué'l valor de la so participación en Airbus cayera tantu na valoración de Rothschild. Sicasí, en setiembre de 2006, BAE alcordó la venta de la so participación en Airbus a EADS por 2,75 millones de € tando inda pendiente l'aprobación de los accionistes de BAE.<ref>{{cita noticia|títulu= BAE agrees to £1.87bn Airbus sale |editorial=BBC News |fecha= 6 de setiembre de 2006 |url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/5321626.stm}}</ref> El 4 d'ochobre, los accionistes votaron a favor de la venta, dexando a Airbus dafechu en propiedá de EADS.<ref>{{cita noticia|autor=Russell Hotten|títulu = BAE vote clears sale of Airbus stake |editorial=Daily Telegraph |llugar=UK |fecha= 4 d'ochobre de 2006 |url = http://www.telegraph.co.uk/money/main.jhtml?xml=/money/2006/10/04/bcnbae04.xml }}</ref> === Reestructuración de 2007 === El 9 d'ochobre de 2006, Christian Streiff, socesor de Humbert, dimitió por diferencies cola compañía matriz (EADS) alrodiu de la cantidá d'independencia que se-y concedería na implementación del so plan de reorganización d'Airbus.<ref>{{cita noticia |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6035357.stm |editorial=BBC News |títulu=Streiff resigns as CEO of Airbus |fecha=9 d'ochobre de 2006|fechaaccesu=4 de setiembre de 2011}}</ref> Foi asocedíu pol CEO de EADS, Louis Gallois, lo que dio a Airbus un control más direutu de la so compañía matriz. El 28 de febreru de 2007, el CEO Louis Gallois anunció'l plan de reestructuración de la compañía. Titulábase Power8. El plan amenorgaría 10 000 emplegos en cuatro años; 4300 en Francia, 3700 n'Alemaña, 1600 nel Reinu Xuníu y 400 n'España. 5000 d'esos 10.000 pasaríen a ser emplegaos subcontrataos. Les fábriques de Saint Nazaire, Varel y Laupheim poner a la venta o se cerraron, ente que les de Meaulte, Nordenham y Filton se "abrieron a los inversores".<ref>{{cita noticia |títulu= Airbus confirms 10,000 job cuts|url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/6402859.stm|publisher=BBC News |fecha= 28 de febreru de 2007 | fechaaccesu=4 de setiembre de 2011}}</ref> El 16 de setiembre de 2008, la planta de Laupheim vender a un consorciu de Thales-Diehl pa constituyir Diehl Aerospace y anque se caltuvieron les actividaes de diseñu de Filton, la fabricación vender a la compañía británica GKN.<ref>{{cita noticia |autor= Andrew Chuter |títulu= GKN buys Airbus operation in the O.K. |url= http://defensenews.com/story.php?i=3724705&c=EUR&s=TOP |editorial= Defence News |fecha= 15 de setiembre de 2008 }}</ref> Los sindicatos d'Airbus en Francia y Alemaña amenaciaron con realizar fuelgues.<ref>{{cita web|autor=Laurence Frost|url=http://www.signonsandiego.com/news/world/20070302-0438-france-airbus.html|títulu=Airbus unions call for a strike on Tuesday over job cuts|editorial=SignOnSanDiego|fecha=2 de marzu de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070304125405/http://www.signonsandiego.com/news/world/20070302-0438-france-airbus.html|fechaarchivu=4 de marzu de 2007}}</ref> Mientres la crisis económica de 2007, y por cuenta de los problemes de les aereollinies pola cayida de pasaxeros, retayóse la producción del [[A380]] a 14. Diéronse-yos descuentos a los primeros veceros del [[A380]] y retayóse la producción del so modelu [[A330]] a 5 aviones per mes.<ref>{{cita web |url=http://online.wsj.com/public/article/SB124162429738592187.html#mod=2_1362_leftbox|títulu= Airbus anuncia retayos de producción |fechaaccesu=9 de mayu de 2009|autor=Daniel Michaels |fecha=6 de mayu de 2009|editorial=The Wall Street Journal}}</ref> === El récor de pidíos del A320neo de 2011 === Na exhibición aérea de París de 2011, Airbus recibió unos encargos valoraos en 72,2 miles de millones de dólares por 730 aviones, lo que representaba un nuevu récor de la industria de l'aviación civil. El modelu A320neo (neo por ''new engine option'', nueva opción de motor), anunciáu n'avientu de 2010, recibió 667 encargos, que, xuntu colos encargos anteriores, sumaben 1029 encargos en 6 meses, lo que tamién yera un nuevu récor.<ref>{{cita web |url=http://www.auairs.com/html/99784_I.-The-Paris-Air-Show-Airbus-730-orders-worth-$-72-billion.html |títulu=I. The Paris Air Show, Airbus 730 orders worth $ 72 billion |editorial=Auairs.com |fechaaccesu=14 de xineru de 2013 }}</ref> === Accidentes === {{AP|Accidentes per fabricante de l'aeronave}} == Producción civil == [[Ficheru:swiss.a320-200.hb-ijq.arp.jpg|miniatura|derecha|200px|Airbus A320, el primer modelu d'avión de pasaxeros de la gama A318, A319, A320 y A321.]] [[Ficheru:thai airways a340-600 hs-tna takeoff arp.jpg|miniatura|derecha|200px|Airbus A340-600, un avión de gran autonomía, cuatro motores y fuselaxe anchu.]] La llinia de productos d'Airbus empezó col [[A300]], el primer avión bimotor con dos pasiellos. Una variente más pequeña del A300, con cambeos nes ales y nos motores, foi A310. Arriendes del so ésitu, Airbus llanzó'l 320, que se destacar por ser el primer avión comercial qu'utilizó un sistema de control fly-by-wire. L'A320 foi, y sigue siendo, un gran ésitu comercial. L'A318 y el A319 son versiones más pequeñes. Dalgunos A319 realícense pa y mercáu de los aviones de negocios corporativos, como Airbus Corporate Jets. Esiste una versión allargada del A320 conocida como A321. El principal competidor del A320 ye'l Boeing 737.<ref>{{cita noticia|autor=Richard Stevenson|url = http://pqasb.pqarchiver.com/chicagotribune/access/24380909.html?dids=24380909:24380909&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Mar+21%2C+1993&author=Richard+W.+Stevenson%2C+New+York+Times+News+Service.&pub=Chicago+Tribune+(pre-1997+Fulltext)&desc=A321+set+for+takeoff+at+Airbus+Question+of+subsidies%2C+threat+to+U.S.+companies+rise&pqatl=google |títulu = A321 set for takeoff at Airbus Question of subsidies, threat to U.S. companies rise |editorial=Chicago Tribune |fecha = 21 de marzu de 1993}}</ref> Los productos de fuselaxe anchu de mayor algame, l'A330 bimotor y el A340 de cuatro motores, tienen ales eficientes, ameyoraes por winglets. El Airbus A340-500 tien una autonomía de 16.700 quilómetros, la segunda más grande de tolos aviones comerciales, solo dempués del Boeing 777-200LR (17,446 quilómetros).<ref>{{cita noticies|url=http://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/simon-calder-the-man-who-pays-his-way-584025.html |títulu=Simon Calder: The man who pays his way |editorial=The Independent |lugar=Reinu Xuníu |fecha=18 d'ochobre de 2003|fechaaccesu=23 d'abril de 2010}}</ref> Tolos aviones Airbus desenvueltos dende entós tienen sistemes de cabina similares al del A320, polo que ye más bono d'entrenar a la tripulación. La producción del A340 de cuatro motores remató en 2011 pola escasez de ventes en comparanza colos sos homólogos de dos motores, como'l Boeing 777.<ref name=A340-ceases-production>{{cita noticia|autor=John Ostrower|títulu=EADS indicates "termination" of Airbus A340 programme|url=http://www.flightglobal.com/news/articles/eads-indicates-termination-of-airbus-a340-programme-364548/|editorial=Flightglobal|fechaaccesu=11 de payares de 2011|fecha=10 de payares de 2011}}</ref> Airbus ta estudiando un modelu pa reempleazar l'A320, llamáu provisionalmente Airbus NSR, pa tener una nueva "aeronave de poca autonomía" (NRS, poles sos sigles n'inglés).<ref>{{cita web|url = http://www.aviationweek.com/aw/generic/story_channel.jsp?channel=comm&id=news/aw070207p3.xml&headline=Airbus%20May%20Not%20Do%20A320%20Replacement%20Alone |títulu= Airbus may not do A320 replacement alone |editorial=Aviation Week|fecha= 2 de xunetu de 2007}}</ref><ref name="fi_737rs_nsr">{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/articles/2006/02/07/204506/the-737-story-smoke-and-mirrors-obscure-737-and-airbus-a320-replacement.html |títulu = The 737 Story: Smoke and mirrors obscure 737 and Airbus A320 replacement studies |editorial=Flight International|fecha = 7 de febreru de 2006| fechaaccesu=4 de setiembre de 2011}}</ref> Estos estudios indicaron una eficiencia de combustible del 9 o'l 10 % pa la NSR. Airbus, sicasí, prefirió optar por ameyorar el diseñu del A320 yá esistente con nuevos winglets y con trabayando en meyores aerodinámiques.<ref>{{cita web |url = http://www.flightglobal.com/articles/2006/06/20/207273/pictures-airbus-aims-to-thwart-boeings-narrowbody-plans-with-upgraded-a320.html |títulu= Airbus aims to thwart Boeing's narrowbody plans with upgraded 'A320 Enhanced' |editorial=Flight International |fecha= 20 de xunu de 2006}}</ref> Esti "A320 ameyoráu" tendría de menguar el consumu de combustible alredor del 4-5 %, pa poder ser vendíu pa reemplazar l'A320 nel 2017 o'l 2018. El 24 de setiembre de 2009, el direutor d'operaciones Fabrice Brégier declaró a ''Le Figaro '' que la empresa precisaría de 800 a 1000 millones d'euros en seis años pa desenvolver la nueva xeneración d'aviones y caltener el lideralgu teunolóxicu de la empresa frente a nuevos competidores, como'l COMAC C919,<ref>{{cita noticia|títulu=China names first jumbo jet C919, to take off in 8 years |url=http://news.xinhuanet.com/english/2009-03/06/content_10959526.htm |editorial=Xinhua News Agency |fecha=6 de marzu de 2009 |fechaaccesu=8 de setiembre de 2009}}</ref> programáu pa ente 2015 y 2020.<ref>{{cita noticia|url = http://www.reuters.com/article/2009/09/24/businesspro-us-airbus-investment-idUSTRE58N14A20090924 |títulu= Airbus needs extra cash for new planes |autor=Reuters |fecha= 24 de setiembre de 2009 | fechaaccesu=1 de xunetu de 2011}}</ref> En xunetu de 2007, Airbus apurrió'l so postreru A300 a FedEx, lo que supunxo'l fin de la producción del A300/A310. Airbus intentó reasitiar l'ensamblaxe del A320 de Toulouse a Hamburgu, y treslladar la producción del A350/A380 escontra Toulouse dende Hamburgu como parte del plan de reestructuración Power 8, qu'empezó col ex-CEO Christian Streiff.<ref name="forbes_20070115">{{cita web|url = http://www.forbes.com/business/feeds/afx/2007/01/15/afx3328289.html |títulu= Airbus to base A320 production in Hamburg, 350s and 380s in Toulouse |editorial=Forbes |fecha= 15 de xineru de 2007}}</ref> Airbus suministró pieces de repuestu y serviciu pal Concorde hasta que se retiró en 2003.<ref>{{cita noticia|autor=Ben Webster|url = http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article874026.ece# |títulu= BA chief blames French for killing off Concorde|editorial=The Times |location=Reinu Xuníu|fecha= 1 de mayu de 2003}}</ref><ref>{{cita noticia|autor=Peter Woodman|url = http://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/end-of-an-yera--concorde-is-retired-594039.html |títulu= End of an yera – Concorde is retired |editorial=The Independent |lugar=Reinu Xuníu|fecha = 10 d'abril de 2003}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="margin-left:auto; margin-right:auto" |+ Llista de producción y detalles (información de la fecha d'Airbus) |- ! Avión ! Descripción ! Asientos ! Máximu !Primer vuelu !Cese de la producción |- |[[Airbus A300|A300]] |2 motores, 2 pasiellos | style="text-align:center;"|228–254 | style="text-align:center;"|361 | 28 d'ochobre de 1972 | 27 de marzu de 2007 (561 construyíos) |- |[[Airbus A310|A310]] |2 motores, 2 pasiellos, cambéu del A300 | style="text-align:center;"|187 | style="text-align:center;"|279 | 3 d'abril de 1982 | 27 de marzu de 2007 (255 construyíos) |- |[[Airbus A318|A318]] |2 motores, 1 pasiellu, 6.17 m más curtiu que'l A320 | style="text-align:center;"|107 | style="text-align:center;"|132 | 15 de xineru de 2002 | |- |[[Airbus A320 family|A319]] |2 motores, 1 pasiellu, 3.77 m más curtiu que'l A320 | style="text-align:center;"|124 | style="text-align:center;"|156 | 25 d'agostu de 1995 | |- |[[Airbus A320 family|A320]] |2 motores, 1 pasiellu | style="text-align:center;"|150 | style="text-align:center;"|190 | 22 de febreru de 1987 | |- |[[Airbus A320 family|A321]] |2 motores, 1 pasiellu, 6.94&nbsp;m más llargu que'l A320 | style="text-align:center;"|185 | style="text-align:center;"|236 | 11 de marzu de 1993 | |- |[[Airbus A330|A330]] |2 motores, 2 pasiellos | style="text-align:center;"|246-300 | style="text-align:center;"|406–440 | 2 de payares de 1992 | |- |[[Airbus A340|A340]] |4 motores, 2 pasiellos | style="text-align:center;"|239–380 | style="text-align:center;"|380-440 | 25 d'ochobre de 1991 | Setiembre de 2008 (A340-200) <br />10 de payares de 2011 (con variaciones, 377 construyíos)<ref name=A340-ceases-production /> |- |[[Airbus A350 XWB|A350]] |2 motores, 2 pasiellos | style="text-align:center;"|270–350 | style="text-align:center;"|550 | 14 de xunu de 2013 | |- |[[Airbus A380|A380]] |4 motores, dos pisos, 2 pasiellos | style="text-align:center;"|555 | style="text-align:center;"|853 | 27 d'abril de 2005 | |} [[Ficheru:Airbus A330-203 Qatar Airways.jpg|miniatura|derecha|200px|Avión VIP Airbus A330 de l'aereollinia [[Qatar Amiri Flight]], aparcáu nel aeropuertu de Zagreb.]] Los Airbus Corporate Jets tán modificaos pa particulares y empreses. Esiste una gama de modelos que va paralela a la gama d'aviones comerciales qu'ufierta la empresa. Estos van dende l'A318 Elite al A380 Prestige, de dos o tres pisos. Tres l'apaición del 737 Boeing Business Jet, Airbus xunir al mercáu de los aviones de negocios col A319 Corporate Jet en 1997. Anque'l términu Airbus Corporate Jet foi usáu primeramente solo pal A319CJ, agora utilízase de cutiu pa tolos aviones corporativu y priváu d'esta empresa, incluyendo'l modelu VIP de fuselaxe anchu. N'avientu de 2008, operaben 121 aviones corporativos y privaos, y recibiérense 164 encargos, incluyendo un A380 Prestige y 107 aviones coporativos A320.<ref>{{cita web|url=http://www.airbus.com/en/aircraftfamilies/executive_aviation/|títulu=Airbus Executive and Private Aviation|editorial=airbus.com|fechaaccesu=6 de xunu de 2015}}</ref> === Bienes de consumu === En xunu de 2013, Airbus anunció que desenvolvería una gama de "maletes intelixentes", bautizaes como Bag2Go, pa viaxeros aéreos, xuntu cola empresa d'equipaxe Rimowa y cola empresa de teunoloxíes de la información T-Systems.<ref>{{cita web|url=http://www.ausbt.com.au/airbus-reveals-iphone-enabled-smart-bag-with-rfid-gps-tracking|títulu=Airbus reveals iPhone-enabled 'smart bag' with RFID, GPS tracking|autor=David Flynn|editorial=Australian Business Traveller|fecha=7 de xunu de 2013|fechaaccesu=30 de marzu de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.airbus.com/newsevents/news-events-single/detail/applying-innovation-to-improve-the-airline-luggage-experience/|títulu=Applying innovation to improve the airline luggage experience|editorial=Airbus|fecha=20 de xunu de 2013|fechaaccesu=30 de marzu de 2015}}</ref> Los oxetos cunten con una coleición d'elementos electrónicos que se comuniquen coles aplicaciones del teléfonu móvil y colos sistemes de teunoloxíes de la información de l'aereollinia, p'asistir al viaxeru y ameyorar la seguridá y la fiabilidá del manexu del so equipaxe. Los gadgets inclúin un mididor de pesu, un geolocalizador por GPS, RFID pa la identificación y una tarxeta SIM pa mensaxes.<ref>{{cita web|url=http://www.gadgetreview.com/2013/06/airbus-bag2go-uses-gps-and-rfid-to-get-your-bags-where-they-belong|títulu=Airbus Bag2Go Uses GPS And RFID To Get Your Bags Where They Belong|editorial=GadgetReview.com|fecha=10 de xunu de 2013|fechaaccesu=30 de marzu de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.techspot.com/news/52834-airbus-bag2go-smart-luggage-packs-mobile-radio-gps-and-rfid.html|títulu=Airbus Bag2Go smart luggage packs mobile radio, GPS and RFID|autor=Shawn Knighe|editorial=TechSpot|fecha=7 de xunu de 2013|fecha=30 de marzu de 2015}}</ref> Dende aquel momentu anunciáronse productos similares, con más gadgets, per parte de Delsey y Bluesmart. == Productos militares == Na actualidá la fabricación de productos militares d'Airbus nun depende d'Airbus SAS, sinón d'Airbus Defence and Space. Esto debe a qu'Airbus creó Airbus Military, que darréu pasó a integrar Airbus Defence and Space. Tantu Airbus SAS como Airbus Defence and Space dependen d'[[Airbus Group]] SE. A finales de la década de los 90, Airbus amosó un interés creciente nel desarrollu y la venta d'aviación militar. La espansión nel mercáu de l'aviación militar yera deseable p'amenorgar la esposición d'Airbus a los altibaxos de la industria de l'aviación civil. Embarcar en dos campos principales de desarrollu: de repostaxe en vuelu, col [[Airbus A310 MRTT]] (Multi-Role Tanker Transport) y el [[Airbus A330 MRTT]], y tresporte aereu tácticu col [[A400M]]. [[Ficheru:Airbus A400M Rollout.JPG|miniatura|derecha|200px|El primer [[A400M]]. Sevilla, 26 de xunu de 2008.]] En xineru de 1999 Airbus creó una compañía a parte, Airbus Military S.A.S., pa desarrrollar y producir un avión de tresporte turbopropulsado, el Airbus A400M Atles.<ref>{{cita web|url = http://www.airforce-technology.com/projects/fla/ |títulu = A400M (Future Large Aircraft) Tactical Transport Aircraft, Europe |editorial=airforce-technology.com |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2009}}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.airbusmilitary.com/Aircraft/A400M/A400MAbout.aspx |títulu = A400M Programme: A Brief History |editorial = Airbus |fechaaccesu = 17 de xineru de 2014 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20140701075336/http://www.airbusmilitary.com/Aircraft/A400M/A400MAbout.aspx |fechaarchivu = 1 de xunetu de 2014 }}</ref> L'A400 ta siendo desenvueltu por dellos miembros de la OTAN, como Bélxica, Francia, Alemaña, Luxemburgu, España, Turquía y el Reinu Xuníu, como una alternativa pa nun depender de les aeronaves estranxeres nel tresporte aereu tácticu, como l'avión ucranianu Antonov An-124<ref>{{cita noticia| títulu=Strategic airlift agreement enters into force |editorial=OTAN |fecha= 3 de marzu de 2006 | url=http://www.nato.int/docu/update/2006/03-march/y0323a.htm }}</ref> y l'avión estauxunidense C-130 Hercules.<ref>{{cita noticia |autor=Dominic O'Conell|url = http://business.timesonline.co.uk/tol/business/industry_sectors/engineering/article5488920.ece |títulu = RAF transport aircraft delay |editorial=The Times |lugar=Reinu Xuníu |fecha = 11 de xineru de 2009}}</ref><ref>{{cita web |autor=Craig Hoyle|url = http://www.flightglobal.com/articles/2008/04/28/223293/hercules-support-deal-transforms-raf-operations.html |títulu= Hercules support deal transforms RAF operations |editorial=Flight International |fecha = 28 d'abril de 2008}}</ref> El proyeutu del A400M sufrió dellos retrasos<ref>{{cita web |url = http://www.defencemanagement.com/feature_story.asp?id=11798 |títulu = Why wait for the Airbus? |editorial = Defence Management |fecha = 5 de mayu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110709011137/http://www.defencemanagement.com/feature_story.asp?id=11798 |fechaarchivu = 9 de xunetu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.forbes.com/feeds/afx/2007/10/30/afx4277012.html |títulu = Airbus A400M delay does not foster confidence |editorial=Forbes |fecha = 30 d'ochobre de 2007}}</ref> y Airbus amenació con atayar el so desarrollu nun siendo que recibiera subvenciones estatales.<ref>{{cita web |url = http://www.defensenews.com/story.php?i=4204306 |títulu = A400M Partners to Renegotiate Contract with EADS |editorial = Defense News |fecha = 27 de xunetu de 2009 }}</ref><ref name="FTscrap">{{cita web |autor=Peggy Hollinger, Pilita Clark y Jeremy Lemer|url = http://www.ft.com/cms/s/0/dfb12870-f9f1-11de-adb4-00144feab49a.html?catid=4&SID=google |títulu = Airbus threatens to scrap A400M aircraft |editorial=Financial Times |fecha= 5 de xineru de 2010}}</ref> Paquistán encargó un Airbus A310 MRTT en 2008, una versión d'un modelu base, l'A310, que yá nun ta en producción.<ref>{{cita noticia|autor=Usman Ansari|url=http://www.defensenews.com/story.php?i=3801474|títulu=Pakistan eyes boost in Transport, Lift|editorial=Defense News|fecha=3 de payares de 2008}}</ref> El 25 de febreru de 2008 Aribus consiguió un pidíu los Emiratos Árabes Xuníos pa tres aviones MRTT de repostaxe nel aire, que yeren una adautación de los aviones de pasaxeros A330.<ref>{{cita noticia |autor=Tim Hepher|url = http://uk.reuters.com/article/2008/02/25/eads-uae-idUKL2588121120080225 |títulu = Airbus EAE tanker order |axencia=Reuters |fecha = 25 de febreru de 2008}}</ref> El 1 de marzu de 2008, un consorciu d'Airbus y Northrop Grumman consiguió un contratu de 35000 millones de dólares pa construyir el nuevu avión de repostaxe en vuelu KC-45A, una versión de construcción estauxunidense del MRTT, pa la Fuercia Aérea de los Estaos Xuníos.<ref>{{cita noticia |url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/7272272.stm |títulu = Air tanker deal provokes US row |editorial=BBC News |fecha = 1 de marzu de 2008 | fechaaccesu=4 de setiembre de 2011}}</ref> La decisión produció una quexa formal per parte de Boeing,<ref>{{cita web |url = http://boeing.com/news/releases/2008/q1/080311b_nr.html |títulu = Boeing Protests U.S. Air Force Tanker Contract Award |editorial = Boeing |fecha = 11 de marzu de 2008 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080314234054/http://www.boeing.com/news/releases/2008/q1/080311b_nr.html |fechaarchivu = 14 de marzu de 2008 }}</ref><ref>{{cita noticia |url = http://online.wsj.com/public/resources/documents/GAOBoeing20080718.pdf |títulu = Statement regarding the bid protest decision resolving the Aerial Refueling Tanker protest by the Boeing Company |editorial=United States Government Accountability Office |fecha= 18 de xunu de 2008}}</ref> y el contratu del KC foi atayáu pa una nueva llicitación.<ref>{{cita web| autor=Jim Wolf y Andea Shalal-Esa|url = http://www.af.mil/news/story.asp?id=123168125 |títulu = SecDEF announces return of KC-X program |editorial=Secretary of the Air Force Public Affairs |fecha= 16 de setiembre de 2009}}</ref><ref>{{cita noticia|url = http://www.reuters.com/article/2009/09/24/us-usa-tanker-idUSTRE58N34Y20090924 |títulu= Pentagon's new tanker rules exclude trade fight |axencia=Reuters |fecha= 24 de setiembre de 2009}}</ref> == Nuevu avión de pasaxeros supersónicu == En setiembre de 2014, Aerion acomuñóse con Airbus (sobremanera con Airbus Defense)<ref>"[http://leehamnews.com/2014/09/23/odds-and-ends-wrap-up-from-istat-europe-conference-airbus-group-joins-aerion-to-create-biz-jet/ Airbus Group teams up with Aerion]" ''Leeham Co'', 27 d'ochobre de 2014. Consultáu'l 26 de september 2014.</ref> pa collaborar nel diseñu del Aerion AS2, un avión priváu supersónicu de 11 asientos. Espérase que pueda comercializase en 2021.<ref name=wag>Van Wagenen, Juliet. "[http://www.aviationtoday.com/the-checklist/Airbus-and-Aerion-Collaborate-to-Develop-Supersonic-Business-Jet-High-Performance-Flight_83090.html Airbus and Aerion Collaborate to Develop Supersonic Business Jet, High-Performance Flight]" ''Aviation Today'', 22 de setiembre de 2014. Consultáu'l 27 d'ochobre de 2014.</ref> == Pidíos y entregues == {| class="wikitable sortable" |- ! Aeronave !! Pidíos !! Entregues !! N'operación !! Pendientes |- | [[Airbus A300|A300]] ||<center> 561 ||<center> 561 ||<center> 241 || |- | [[Airbus A310|A310]] ||<center> 255 ||<center> 255 ||<center> 96 || |- | [[Airbus A320 family|A320]]* ||<center> 8027 ||<center> 7460 ||<center> 7132 ||<center> 567 |- | [[Airbus A320neo|A320neo]]* ||<center> 5054 ||<center>104||<center>104||<center> 4950 |- | [[Airbus A330|A330]]* ||<center> 1473 ||<center> 1342 ||<center> 1312 ||<center> 131 |- | [[Airbus A330neo|A330neo]]* ||<center> 210 ||<center> ||<center> ||<center> 210 |- | [[Airbus A340|A340]]* ||<center> 377 ||<center> 377 ||<center> 288 ||<center> |- | [[Airbus A350 XWB|A350]] ||<center> 831 ||<center> 81 ||<center> 81 ||<center> 750 |- | [[Airbus A380|A380]] ||<center> 317 ||<center> 210 ||<center> 210 ||<center> 107 |- | '''Total''' ||<center> '''17105''' ||<center> '''10390''' ||<center> '''9464''' ||<center> '''6715''' |} * Tolos modelos incluyíos. Información a finales d'abril de 2017.<ref name="Airbus O&D December 2015">{{cita web|títulu=Airbus official O&D|url=http://www.airbus.com/company/market/orders-deliveries/?eID=maglisting_push&tx_maglisting_pi1%5BdocID%5D=104644|website=www.airbus.com|editorial=Airbus|fechaaccesu=12 de xineru de 2016}}</ref> == Competencia con Boeing == Airbus compite con Boeing cada añu por encargos d'aviones. Airbus llogró'l 50 % de los encargos de la década de los 2000 dende 2003.<ref name=AirbusO&D>{{cita web|títulu=Airbus April 2013 orders and deliveries|url=http://www.airbus.com/no_cache/company/market/orders-deliveries/|editorial=Airbus|fechaaccesu=22 de mayu de 2013}}</ref> Airbus tuvo una gran ratio de pidíos en 2003 y 2004. En 2005 Airbus consiguió 1111 encargos (1055 netos),<ref name="airbuspageorders">{{cita web|url=http://www.airbus.com/en/corporate/orders_and_deliveries/|títulu=Airbus Orders and Deliveries|editorial=Airbus |fechaaccesu =30 de setiembre de 2009}}</ref> en comparanza colos 1029 (1002 netos) de Boeing el mesmu añu.<ref name="">{{cita web|url=http://active.boeing.com/commercial/orders/index.cfm?content=displaystandardreport.cfm&optReportType=AnnOrd&pageid=m15521|títulu=Orders and Deliveries |editorial=Boeing|fechaaccesu=30 de setiembre de 2009}}</ref> Sicasí, Boeing ganó'l 55 % en función del total de valor de los encargos y en 2006 Boeing ganó más encargos y por más valor qu'Airbus. En 2006 Airbus llogró 824 encargos. El 2006 foi'l segundu meyor añu de la so historia, con esceición del anterior.<ref name="airbus2006res">{{cita web|títulu=Airbus Annual Review 2006|url=http://www.airbus.com/store/mm_repository/pdf/att00008917/media_object_file_Airbus2006AnnualReview.pdf|editorial=Airbus|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090408020435/http://www.airbus.com/store/mm_repository/pdf/att00008917/media_object_file_Airbus2006AnnualReview.pdf|fechaarchivu=8 d'abril de 2009}}</ref> Airbus entamó amontar la producción del A320 p'algamar los 40 al mes en 2012, de la que Boeing amontaba la so producción mensual del Boeing 737 de 31,5 a 35 al mes.<ref>{{cita web|títulu=Airbus ups stakes in single-aisle production war|url=http://www.flightglobal.com/articles/2010/08/10/345959/airbus-ups-stakes-in-single-aisle-production-war.html|fechaaccesu=16 d'agostu de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100817184040/http://www.flightglobal.com/articles/2010/08/10/345959/airbus-ups-stakes-in-single-aisle-production-war.html|fechaarchivu=17 d'agostu de 2010}}</ref> Tocantes a aviones operativos, hubo 7264 aviones Airbus operativos n'abril de 2013.<ref name="AirbusO&D"/> Anque Airbus recibió la metá de los encargos d'aviones dende 2003, el númberu d'aviones Boeing qu'había en funcionamientu dende abril 2013 yera cimeru a los d'Airbus, habiendo 1972 de los primeres y 1958 de los segundos. Sicasí, esa ventaya foi menguando a midida que fuéronse retirando los aviones antiguos. Anque dambos fabricantes tienen dellos aviones d'un solu pasiellu y de fuselaxe anchu, los sos aviones non siempres compiten direutamente. En cuenta de eso, producen modelos llixeramente más pequeños o más grandes que l'otru col fin de tapar los furacos na demanda. L'A380, por casu, ta diseñáu pa ser más grande que'l 747. L'A350XWB compite por tener carauterístiques cimeres a les del 787 ya inferiores al 777. L'A320 ye más grande que'l 737-700, pero menor que'l 737-800. L'A321 ye más grande que'l 737-900, pero más pequeñu que l'anterior 757-200. Les aereollinies ven esto como una ventaya, yá que consiguen una gran gama de productos ente los 100 y los 500 asientos. Nos últimos años el Boeing 777 vendióse más que los sos homólogos d'Airbus, qu'inclúin la familia A340, según l'A330-300. L'A330-200, de menor tamañu, compite col 767, y vendió más que'l so homólogu de Boeing nos últimos años. Prevese que'l A380 amenorgue más les ventes del Boeing 747. Airbus ganando una cuota de mercáu n'aviones de gran tamañu, a pesar de que los frecuentes retrasos nel programa A380 provocaron que dellos veceros adquirieren el 747-8.<ref name="times_delays_20061004">{{cita noticia|autor=David Robertson|url=http://business.timesonline.co.uk/article/0,,9077-2387999,00.html|títulu=Airbus will lose €4.8bn because of A380 delays|obra=The Times |editorial=Reinu Xuníu |fecha=4 d'ochobre de 2006 }}</ref> Airbus tamién propunxo al A350 pa competir col Boeing 787 Dreamliner, en siendo primíu poles aereollinies pa tener un productu que compitiera con esi modelu.<ref>{{cita noticia|url=http://www.flightglobal.com/landingpage/airbus%20a350.html |títulu=Aircraft Profile: Airbus A350 |editorial=Flight International |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2009| archiveurl= https://web.archive.org/web/20091022000154/http://www.flightglobal.com/landingpage/airbus+a350.html| archivedate= 22 d'ochobre de 2009}}</ref><ref>{{cita noticia |autor=Scott Hamilton |url=http://www.leeham.net/filelib/ScottsColumn040406.pdf |títulu=Redesigning the A350: Airbus' tough choice |editorial=Leeham Company |fecha=4 d'abril de 2006 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090327094646/http://www.leeham.net/filelib/ScottsColumn040406.pdf |fechaarchivu=27 de marzu de 2009 }}</ref> Airbus va abrir un centru R&D y un fondu de capital de riesgu en Silicon Valley.<ref>{{cita web|url=http://www.reuters.com/article/2015/05/29/airbus-group-idUSL5N0YK4XF20150529|títulu=Airbus Group starts $150 mln venture fund, Silicon Valley base|obra=Reuters|fecha=6 de xunu de 2015}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Airbus. Media center|URL=https://www.airbusgroup.com/service/mediacenter/download/?uuid=edb93c46-f4a2-4acd-855b-d726bf6b04c9}}</ref> El CEO d'Airbus, Fabrice Bregier, dixo: "¿Cuál ye la debilidá d'un gran grupu como Airbus cuando falamos d'innovación?. Creemos que tenemos meyores idees que'l restu del mundu. Crear porque controlamos les teunoloxíes y les plataformes. El mundu amosónos na industria del automóvil, la industria espacial y la industria de l'alta teunoloxía qu'esto nun ye ciertu, y que tenemos que tar abiertos a les idees d'otros y les innovaciones de los demás".<ref>{{cita web|url=http://economictimes.indiatimes.com/articleshow/47507116.cms?utm_medium=text|títulu=In a first, Bengaluru startups on Airbus radar for mentoring business idees under BizLabs|editorial=The Economic Times|fechaaccesu=6 de xunu de 2015}}</ref> El CEO d'Airbus Group, Tom Enders, declaró que: "La única manera de faelo pa les grandes empreses, en realidá, ye crear espacios fuera de la empresa principal, onde dexar ya incentivar la esperimentación [...] Eso ye lo qu'empecemos a faer, pero nun hai un manual [...] ye un pocu d'ensayu y error. Toos consideramos un retu lo que tán faciendo les empreses d'Internet."<ref>{{cita noticia|autor=Andrea Ahles|títulu=A Q&A with Airbus CEO Tom Enders|url=http://www.star-telegram.com/news/business/aviation/sky-talk-blog/article25185454.html|editorial=Star-Telegram|fecha=2 de xunu de 2015|fechaaccesu=25 de xunu de 2015}}</ref> === Conflictu poles subvenciones === Boeing protestó delles vegaes poles ayudes pa desenvolver productos y otres formes d'ayudes gubernamentales a Airbus, anque Airbus respondió que Boeing recibe subvenciones illegales al traviés del exércitu y los contratos d'investigación y que tuvo exenciones d'impuestos.<ref>{{cita noticia|autor=Jack Anderson|títulu= New European Airbus could affect US jobs |editorial=Free-Lance Star |fecha=8 de mayu de 1978}}</ref> En xunetu de 2004, l'ex CEO de Boeing, Harry Stonecipher, acusó a Airbus d'abusar d'un alcuerdu billateral ente la Xunión Europea y los Estaos Xuníos de 1992 pa dar sofitu gubernamental a les grandes aeronaves civiles. Los gobiernos europeos diéron-y a Airbus unos fondos a manera d'inversión inicial responsable (ILR, poles sos sigles n'inglés), conocida como "ayuda de mano" (''launch aid'') nos Estaos Xuníos, que teníen de ser devueltos con intereses y más cantidaes a maneres de "royalties" solamente si l'avión tenía ésitu comercial.<ref name=autogenerated2>{{cita noticies|autor=Andrew Porter|url=http://www.timesonline.co.uk/article/0,,2095-1631948,00.html|títulu=Trade war threatened over £379m subsidy for Airbus |editorial=The Times |llugar=Reino Undo|fecha=29 de mayu de 2005 }}</ref> Airbus sostenía qu'aquello yera totalmente compatible col alcuerdu EE.&nbsp;UU.-XE de 1992 y cola normativa de la OMC. L'alcuerdu diz que tien de devolvese la subvención con hasta un 33 % más, con intereses y royalties, y que tien de ser devuelta nos 17 primeros años. Estos préstamos tienen una tasa d'interés mínimu igual al costu d'endeldamientu del gobiernu más un 0,25 %, lo que sería inferior a los tipos d'interés de los que dispondría Airbus nel los mercaos ensin el sofitu del gobiernu.<ref name=autogenerated4>{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/3722888.stm |fecha=7 d'ochobre de 2004 |títulu=Q&A: Boeing and Airbus |editorial=BBC News |fechaaccesu=1 de xineru de 2010}}</ref> Airbus afirma que, dende la firma del alcuerdu ente la XE y Estaos Xuníos en 1992, pagó a los gobiernos europeos más de 6700 millones de dólares y que esto ye un 40 % más de lo que recibió. Airbus argumentaba que los contratos militares colos que se premió a Boeing, que ye'l segundu mayor contratista de defensa de los Estaos Xuníos, son una forma de subvención, a cuenta de el discutiniu que rondó'l contratu militar del Boeing KC-767. El sofitu significativu del gobiernu d'Estaos Xuníos a la NASA tamién aprove d'un sofitu significativu a Boeing. Tamién son un gran sofitu les grandes exenciones d'impuestos que s'ufierten a Boeing. Por ello dalgunos dixeron que tou esto yera una violación del tratáu de 1992 y de les normes de la OMC. Nos sos productos recién, como'l Boeing 787 Dreamliner, tamién se-y ufiertó a Boeing financiamientu direutu de los gobiernos local y gubernamental.<ref>{{cita noticia|títulu=See you in court; Boeing v Airbus: The Airbus-Boeing subsidy row |obra=The Economist |fecha=25 de marzu de 2005}}</ref> En xineru de 2005 los representantes de les árees de comerciu de la Xunión Europea y de los Estaos Xuníos, Peter Mandelson y Robert Zoellick respeutivamente, aceptaron empecipiar conversaciones pa resolver les tensiones n'aumentu.<ref>{{cita noticia|autor=Annalisa Burgos|url = http://www.forbes.com/2005/01/11/cx_ab_0111video2.html |títulu=U.S., EU To Settle Airbus-Boeing Apueste |obra=Forbes |fecha=11 de xineru de 2005}}</ref><ref>{{cita noticia|url = http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-8437712_ITM |títulu=US, EU meet on Airbus-Boeing apueste |obra=Journal of Commerce Online |fecha=24 de febreru de 2005 }}</ref> Sicasí, estes conversaciones nun fueron esitoses y la disputa fíxose más intensa qu'antes del acercamientu.<ref>{{cita noticia|url = http://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/809617451.html?dids=809617451:809617451&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Mar+19%2C+2005&author=&pub=Los+Angeles+Times&desc=U.S.-EU+Talks+on+Boeing%2C+Airbus+Subsidies+Falter&pqatl=google |títulu=U.S.-EU Talks on Boeing, Airbus Subsidies Falter |obra=Los Angeles Times |fecha=19 de marzu de 2005}}</ref> La OMC dictaminó n'agostu de 2010 y en mayu de 2011 qu'Airbus recibiera subsidios gubernamentales impropios al traviés de préstamos con intereses que taben per debaxo de les ratios de dellos países europeos.<ref>{{cita noticia|autor=Howard Schneider|títulu=U.S. claims victory in Airbus-Boeing case|editorial=The Washington Post, Bloomberg|fecha=19 de mayu de 2011|url=http://www.washingtonpost.com/business/economy/us-claims-victory-in-airbus-boeing-case/2011/05/18/AFF6qY6G_story.html?wprss=rss_homepage|fechaaccesu=19 de mayu de 2011}}</ref> Nun dictame distintu de febreru de 2011, la OMC atopó que Boeing recibiera ayudes locales y federales que violaben les normes de la OMC.<ref>{{cita noticia|títulu=WTO Rules Boeing Got Improper U.S. Subsidies|editorial=The Wall Street Journal|fecha=1 de febreru de 2011|url=http://online.wsj.com/article/SB10001424052748704254304576116051390545350.html}}</ref> == Presencia internacional == [[Ficheru:Airbus Toulouse plant entrance DSC02696.jpg|miniatura|centro|800px|La principal fábrica d'Airbus, nel [[aeropuertu de Toulouse-Blagnac]], [[Francia]].]] [[Ficheru:Hh-eads1.jpg|miniatura|centro|800px|Fábrica d'Airbus en [[Hamburgu]], [[Alemaña]].]] [[Ficheru:AIRBUS.Getafe.SPAIN.2013.06.08.jpg|miniatura|centro|800px|Fábrica d'Airbus en [[Getafe]], [[Comunidá de Madrid]], [[España]].]] Airbus tien delles llinies d'ensamblaxe pa los sos distintos modelos. Estes son: * Toulouse, Francia (A320, A330, A350 y A380). * Hamburgu, Alemaña (serie A320). * Sevilla, España (A400M). * Tianjin, China (serie A320). * Mobile, Alabama, Estaos Xuníos (A320). Sicasí, Airbus tien munches plantes en distintos llugares d'Europa por fundase como un consorciu. Como solución orixinal pal tresporte de les partes ente les distintes fábriques de ensemblaje emplégase'l [[Airbus A300-600ST Beluga|Airbus Beluga]], que ye capaz de tresportar seiciones enteres del fuselaxe d'un avión Airbus. Esta solución fizo que Boeing investigue cómo reutilizar 3 de los sos aviones Boeing 747 pa tresportar componentes de los Boeing 787. Sicasí, el fuselaxe y les ales del A380 son demasiao grandes<ref>{{cita web |autor=Rob Bray|url = http://www.ingenia.org.uk/ingenia/articles.aspx?Index=436 |títulu= Supersize Wings |editorial=Ingenia |fecha= Xunu de 2007}}</ref> y los sos partes non pueden tresportase nel Beluga. Les partes grandes del A380 son llevaes en barcu a Burdeos y depués son tresportaes a la planta d'ensamblaxe de Toulouse pol Itinéraire à Grand Gabarit, una canal d'agua con una carretera. Airbus abrió una planta de ensamblado en Tianjin, na República Popular de China, pa la so serie d'aeronaves A320 en 2003.<ref>{{cita web |url = http://www.highbeam.com/doc/1P1-126381148.html |títulu= Airbus to build A320 jet assembly line in Tianjin in 2006 |editorial=AsiaInfo Services |fecha= 18 de xunetu de 2006}}</ref><ref>{{cita web |url = http://sify.com/news/international/fullstory.php?a=jgxra8gcbbb&title=Airbus_delivers_first_China-assembled_A320_jet |títulu= Airbus delivers first China-assembled A320 jet |editorial=Sify News |fecha= 23 de xunu de 2009}}</ref><ref name="eads_20061026_pr">{{cita web |url = http://www.airbus.com/en/presscentre/pressreleases/pressreleases_items/06_10_26_agreement_A320_FAL_China.html |títulu = Airbus signs framework agreement with Chinese consortium on A320 Final Assembly Line in China |editorial=Airbus official |fecha= 26 d'ochobre de 2006}}</ref> Airbus empezó construyendo una planta de fabricación de componentes de 350 millones de dólares en Harbin, China, en xunetu de 2009, que daba emplegu a 1000 persones.<ref>{{cita web |autor=Jiang Jianguo|url = http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=conewsstory&refer=conews&tkr=CAICPZ%3ACH&sid=agA3dlq3Jp.o |títulu= Airbus, Harbin Aircraft form Chinese parts venture |editorial=Bloomberg |fecha= 16 de xunetu de 2008}}</ref><ref>{{cita web |autor=Eugene Kogan|url = http://www.atimes.com/atimes/China_Business/JB05Cb02.html |títulu= China's commercial aviation in take-off mode |editorial=Asia Times |fecha = 8 de febreru de 2008}}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.chinadaily.com.cn/bizchina/2007-09/02/content_6073669.htm |títulu= China needs 630 more rexonal jets in next 2 decades |editorial=China Daily |fecha= 2 de setiembre de 2007}}</ref> Tuvo operativa a finales de 2010. La fábrica de 30 000 metros cuadraos fabricaría pieces y esamblaría delles partes del A350 XWB, la familia del A320 y de los futuros programes d'Airbus. Harbin Aircraft Industry Group Corporation, Hafei Aviation Industry Company Ltd, AviChina Industry & Technology Company y otros socios chinos controlaben el 80 % del accionariado de la fábrica ente qu'Airbus controlaba'l 20 % restante.<ref name="China Daily">{{cita web |url = http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-07/01/content_8342103.htm |títulu= Airbus starts $350&nbsp;million Harbin plant construction |editorial=China Daily |editorial=1 de xunetu de 2009}}</ref> Norteamérica ye una rexón importante pa Airbus en términos de venta d'aviones y de suministros. Los veceros norteamericanos encargaron 2000 de los 5300 aviones vendíos por Airbus en tol mundu (dende los A318 de 107 asientos a los de 565 asientos del A380). Los contratistes estauxunidenses d'Airbus, que dan trabayu a unes 120000 persones, ganaron 5500 millones de dólares en 2003. Como exemplu, puede señalase que'l 51 % de la carga de trabayu del A380 ta n'Estaos Xuníos. El CEO de Aibus, Fabrice Brégier, desveló nel centru de convenciones de Mobile el 2 de xunetu de 2012 los planes de la compañía pa crear una planta d'ensamblaxe en Mobile, Alabama. Esti plan incluyía una fábrica de 600 millones de dólares nel Aeropuertu de Mobile en Brookley pal ensamblaxe del A319, l'A320 y el A321. Esta fábrica podría dar trabayu a tiempu completu a 1000 persones cuando tuviera operativa. La construcción empezó'l 8 d'abril de 2013, pasó a tar operativa en 2015,<ref>{{cita noticia|títulu=Airbus offers sneak peek inside Alabama A320 factory|URL=https://www.flightglobal.com/news/articles/airbus-offers-sneak-peek-inside-alabama-a320-factory-416669/|editorial=Flight Global}}</ref> y dedicaríase a producir 50 aviones al añu a partir de 2017.<ref name="apconfirm">{{cita noticia|títulu=Airbus to Build 1st US Assembly Plant in Alabama |editorial=Associated Press |autor=Melissa Nelson-Gabriel |fecha=2 de xunetu de 2012 |url=http://abcnews.go.com/US/wireStory/officials-nala-airbus-plant-employ-1000-16690789#.T_HRzJHhcqN |fechaaccesu=2 de xunetu de 2012}}</ref><ref name="bbcconfirm">{{cita noticia|títulu=Airbus confirms its first US factory to build A320 jet |editorial=BBC News |fecha=2 de xunetu de 2012 |url=https://www.bbc.co.uk/news/business-18675711 |fechaaccesu=2 de xunetu de 2012}}</ref> == Llogros medioambientales == Airbus robló'l plan Flightpath 2050, un plan de la industria aeronáutico p'amenorgar el ruiu y les emisiones de CO2 y NOx de los aviones.<ref>{{cita web|url=http://www.airbus.com/company/environment/ |títulu=Environment &#124; Airbus, a leading aircraft manufacturer |editorial=Airbus.com|fechaaccesu=14 de xineru de 2013}}</ref> Airbus foi la primer empresa aeroespacial que llogró'l certificáu ISO 14001, en xineru de 2007. Esti certificáu otorgar tres evaluar a tola empresa, non solo a los aviones que produz.<ref>{{cita web|url=http://www.airbus.com/innovation/ecu-efficiency/ |títulu=Ecu-efficiency &#124; Airbus, a leading aircraft manufacturer |editorial=Airbus.com |fechaaccesu=14 de xineru de 2013}}</ref> === Biocombustible === Airbus xunióse con Honeywell y con JetBlue p'amenorgar la polución y la dependencia del petroleu. Tán intentando desenvolver un biocombustible (''biofuel'') que podría usase en redol a 2030. Les compañíes propunxéronse abastecer a un terciu de los aviones del mundu ensin afectar a los recursos alimenticios. Les algues considérense como una posible fonte d'enerxía alternativa porque absuerben dióxidu de carbonu mientres la so crecedera y porque el so usu nun afectaría a la producción d'alimentos. Sicasí, los combustibles realizaos a base d'algues o a base d'otra vexetación siguen siendo esperimentales, y el combustible a base d'algues ye caru de desenvolver.<ref>{{cita web |autor=Jonathan Skillings|url = http://news.cnet.com/8301-11128_3-9945505-54.html |títulu= Biofuel gets lift from Honeywell, Airbus, JetBlue |editorial=CNET |fecha = 15 de mayu de 2008|fechaaccesu=4 de setiembre de 2011}}</ref> Airbus fixo funcionar apocayá'l primer motor qu'usa un combustible pa volar qu'entemez un 60 % de querosenu con un 40 % de gas natural. Esto nun acaba coles emisiones de carbonu, pero escarez d'emisiones d'azufre.<ref name="autogenerated1">{{cita noticia|url = http://www.usatoday.com/travel/flights/2008-02-01-a380-biofuel_N.htm |títulu= Airbus tests new fuel on A380 |editorial=USA Today |fecha= 1 de febreru de 2008}}</ref> El combustible alternativu puede funcionar afechiscamente nos motores de los aviones Airbus, lo que lo convierte nun combustible alternativu que nun riquir nuevos motores d'avión. Esto y los esfuercios pal llargu plazu de la compañía considérense pasos escontra aviones apropiaos pal mediu ambiente.<ref name="autogenerated1" /> == Creitos expedíos == Acordies con Patrick Crawford, del UK Export Finance: <ref>{{cita web|títulu=Annual accounts 2009-2010|URL=http://www.ecgd.gov.uk/assets/bispartners/ecgd/files/publications/ann-reps/ecgd-annual-review-and-resource-accounts-2009-10.pdf|editorial=ecgd.gov.uk}}</ref> {{cita|Históricamente, los trés percancies europees d'espedición de creitos (ECGDs, poles sos sigles n'inglés) que sofitaron a Airbus cubrieron el 17 % del total de les ventes de la compañía. En 2009-2010, por causa del amenorgamientu de lliquidez bancaria mundial, esi porcentaxe algamó'l 33 %. Les garantíes de les ECGDs que concerníen a Airbus crecieron hasta ser el 90 % del valor de los negocios suscritos y el 83 % de les instalaciones. Cerca del 50 % d'estes entregues d'Airbus cuntaben con motores del Reinu Xuníu (suministraos por Rolls-Royce o IAE)}} == Códigu d'identificación d'aviones Airbus == Airbus usa un códigu alfanumbéricu, siguíu d'un guión y de tres dígitos.<ref>{{cita web |url = http://www.aerospaceweb.org/question/planes/q0276a.shtml |títulu = Airbus Numbering System |editorial=aerospaceweb.org |fechaaccesu =1 d'ochobre de 2009}}</ref> El númberu del modelu del avión de normal tien una A, un 3, otru díxitu y un cero, por casu; A380. Sicasí, hai esceiciones, como les del A318, l'A319, l'A321 y el A400M. Los trés díxitos subsiguientes indiquen el númberu de serie del avión, el fabricante del motor y el númberu de la versión del motor respeutivamente. Por casu, el códigu d'un avión A320-200 con un motor de International Aero Engines (IAE) V2500-A1, cuntaría con un 2 pola serie 200, un 3 ye pol motor IAE, y el 1 pola versión 1, de cuenta que'l númberu del avión ye A320-231. De normal úsase una lletra adicional, ente elles: la C pa una versión combinada (de pasaxeros y de carga), una F pa un modelu de carga, una R pa un modelu de gran tamañu y una X pa un modelu ameyoráu. === Códigos de motores === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=#006699 style="color:#FFFFFF;" !'''&nbsp;Code&nbsp;''' !'''&nbsp;Manufacturing Company&nbsp;''' |---- |0 |[[GUE Aviation|General Electric (GUE)]] |---- |1 |[[CFM International|CFM]] ([[SNECMA]] & [[GUE Aviation|GUE]]) |---- |2 |[[Pratt & Whitney]] (PW) |---- |3 |[[International Aero Engines]] ([[Rolls-Royce plc|RR]] & PW) |---- |4 |[[Rolls-Royce plc|Rolls-Royce]] (RR) |---- |6 |[[Engine Alliance]] ([[GUE Aviation|GUE]] & [[Pratt & Whitney|PW]]) |} == Ver tamién == * [[Aeronave llétrica]] * [[Boeing]] * [[Lockheed Martin]] * [[Airbus Military]] * [[Competencia ente Airbus y Boeing]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Airbus|Airbus}} {{wikinoticies|Airbus}} * [http://www.airbus.com Páxina web d'Airbus] {{Tradubot|Airbus}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Airbus|Airbus]] [[Categoría:Empreses de defensa d'Alemaña]] [[Categoría:Empreses de defensa de Francia]] [[Categoría:Empreses fundaes en 1970]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] lasxmpbbonnue68ik1rh7vftdth9de0 0 115347 3709747 3676759 2022-08-19T09:09:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Ficha d'automóvil | nome = Citroën 2CV | imaxe = [[Ficheru:Citroen2cvtff.jpg|250px|Primer xeneración del Citroën 2CV, producida dende 1948 a 1960.]] | fabricante = {{bandera|Francia}} [[Citroën]] | empresa_matriz = [[Grupu PSA]] (dende 1976) | fábrica = [[Forest (Bélxica)|Forest/Vorst]], [[Bélxica]]<br />[[Slough]], [[Reinu Xuníu]]<br />[[Vigo]], [[España]]<br />[[Jeppener]], [[Arxentina]]<br />[[Mercedes, Buenos Aires|Mercedes]], [[Arxentina]]<br />[[Montevidéu]], [[Uruguái]] (pick-up y furgoneta)<br />[[Arica]], [[Chile]]<br />[[Mangualde]], [[Portugal]]<br />[[París]], [[Francia]] | periodu = 1948-1990 | socesor = [[Citroën Ami]] | tipu = [[Automóvil de baxu costo]] | carrocería = [[Sedán]] cuatro puertes | configuración = [[Configuración automotriz#Allugamientu del motor Motor delanteru 2 cilindros opuestos llonxitudinal]] / [[tracción delantera]] | dimensiones = 3860 / 1480 / 1600 / <br />2270&nbsp;mm | peso = 600 kg | rellacionáu = [[Citroën Dyane]]<br />[[Citroën FAF]]<br />[[Citroën Méhari]]<br />[[Citroën Ami]] | rival = [[Renault Dauphine y Gordini|Renault Dauphine/Gordini]]<br />[[Renault 4]]<br />[[Mini (automóvil)|Mini]] <br />[[Fiat 600]]<br />[[Volkswagen Sedán|Volkswagen Tipo 1]] | diseñador = [[Flaminio Bertoni]] | velocidá máxima = 114 Km/h }} El '''Citroën 2CV''' (en [[Idioma francés|francés]]: ''deux chevaux vapeur'', lliteralmente "dos caballos de vapor", en referencia a la midida de potencia "[[caballu fiscal]]"), ye un [[Clasificación d'automóviles#Rellación costo/calidá|automóvil de baxu costu]] producíu pola marca [[Francia|francesa]] [[Citroën]] dende [[1948]] a [[1990]].<ref>[http://www.just-auto.com/factsheet.aspx?ID=201 www.just-auto.com. ''Citroën''] (n'inglés)</ref> Popularmente conozse como "dos caballos", tal yera la potencia fiscal del primer modelu basáu nun motor de 375 cc y 9 [[Caballu de vapor|CV]]. Ente los años 1948 y 1990 produciéronse 3.872.583 unidaes del 2CV y 1.246.306 unidaes cola carrocería [[furgoneta]], lo que fai un total de 5.118.889 unidaes fabricaes. == Historia == La creación del 2CV deber al inxenieru [[Francia|francés]] [[Pierre-Jules Boulanger]], quien empezó'l desenvolvimientu del TPV ([[acrónimu]] en francés de ''Toute Petite Voiture'', n'español ''Vehículu mínimu''), y foi patrón de [[Citroën]] dende finales de [[1934]], cuando la familia Michelin facer col control de la empresa. [[Ficheru:Citroen2CV prototype.JPG|210px|thumb|left|Prototipu del Citroën TPV 2CV de la preguerra]] [[Ficheru:1978.citroen.2cv.750pix.jpg|thumb|225px|right|Furgoneta Citroën 2CV AK400 de 1978]] [[Ficheru:2CV-20040417-856.jpg|thumb|225px|right|Citroën 2CV6 de los años 1980]] El creadores (que trabayaren nel diseñu del célebre "Tracción"), so la direición d'[[André Lefebre]] y l'italianu [[Flaminio Bertoni]], responsable del diseñu de la carrocería, punxéronse manes a la obra nel proyeutu TPV (Toute Petite Voiture) pa desenvolver aquel "paragües con 4 ruedes", forma irónica cola que “bautizaron” a los primeres 2 CV. Ye de destacar el trabayu del inxenieru Alphonse Forceau, diseñador de l'atélite suspensión que constitúi una parte esencial na filosofía del "dos caballos". En [[1939]] fabricáronse 250 prototipos (entós daquella entá esfrecíos por [[agua]]) del [[TPV]]. Mientres la ocupación alemana de [[Francia]] na [[Segunda Guerra Mundial]] decidió caltenese el proyeutu de callao. Amás d'esto, reestructuráronse tolos galpones de producción dende entamos de la guerra pa la construcción de [[Carru de combate|carro de combate]] de la marca [[Renault]]. Cualquier intentu de siguir la producción de prototipos sería imposible, y más, considerando'l peligru de que los alemanes utilizaren el proyeutu pa los sos propios fines. Dellos prototipos fueron escondíos, pero na so mayoría fueron destruyíos. En [[1994]] fueron redescubiertos nuna tenada en Francia tres prototipos del TPV d'aquella dómina. A la fecha de [[2004]] fueren atopaos un total de cinco prototipos del TPV. Ente [[1939]] y [[1945]] el desenvolvimientu del TPV siguióse de callao, y hasta el final de la guerra nun foi posible volver a entamar el proyeutu del vehículu que darréu se convertiría nel 2CV. A empiezos de 1944, [[Pierre-Jules Boulanger]] tomó la decisión d'abandonar el motor de dos cilindros esfrecíu per agua desenvueltu pal coche ya instaláu nes versiones de 1939. [[Walter Becchia]] foi encargáu del diseñu d'una unidá de dos cilindros de 375 cc esfrecida per aire.<ref name=Automobilia1940-46>{{cita publicación|apellíu = Bello |nome=René | títulu =Automobilia| publicación = Toutes les voitures françaises 1940–46 (Les années sans salon)| volume = Nr. 26| páxina =24|añu = 2003|isbn = |editorial=Histoire & collections|allugamientu=Paris }}</ref> Tamién recibió l'encargu de diseñar una caxa de cambeos de tres velocidad, pero llogró escurrir una de cuatro coles qu'ocupaba'l mesmu espaciu y con bien pocu costu adicional.{{sfnp|Reynolds|2005|p=34}} Nesta dómina, los coches franceses pequeños como'l [[Renault Juvaquatre]] y el [[Peugeot 202]] xeneralmente ufiertaben tresmisiones de tres velocidad, anque'l [[Fiat 500 (1936)|Fiat 500 "Topolino"]] de 1936 tamién incorporaba yá una caxa de cambeos de cuatro velocidad. Becchia persuadió a Boulanger de la conveniencia d'una cuarta marcha.{{sfnp|Reynolds|2005|p=34}} L'aumentu del númberu de velocidaes tamién contribuyó a mover meyor el pesu adicional que supunxo'l cambéu d'aleaciones llixeres al aceru pal cuerpu y el xasis del vehículu. Otros cambeos incluyeron asientos con marcos d'acero tubulares, incluyendo elásticos anulares de goma<ref name="citroenet2">http://www.citroenet.org.uk/passenger-cars/michelin/2cv/cutaway/siege01.jpg</ref> y un rediseño de la carrocería realizáu pol italianu [[Flaminio Bertoni]]. Tamién en 1944 realizáronse los primeros estudios de la suspensión hidroneumática de Citroën incorporaos al TPV.<ref>{{cita web |url=http://www.citroen.co.uk/our-brand/history/innovation/ |títulu=Innovation &#124; History &#124; Citroën UK |editorial=Citroen.co.uk |fecha= |fechaaccesu=3 d'avientu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110320012110/http://www.citroen.co.uk/our-brand/history/innovation |fechaarchivu=20 de marzu de 2011 }}</ref> El [[8 d'ochobre]] de [[1948]] nel [[Salón del Automóvil de París]] amosóse finalmente per primer vegada la versión del TPV tal que se conoz anguaño, con un motor bicilíndrico esfrecíu per aire de 375 c.c. y una potencia de 9 CV. Yá na so primer apaición pública, l'automóvil causó al empar almiración y burlles. Según paez, un periodista d'[[Estaos Xuníos]], al ver per primer vegada'l Citroën 2CV, preguntó: ''"¿Y ónde ta l'abrelates?"''.<ref>[https://web.archive.org/web/20080618200809/http://www.losandes.com.ar/notas/canales/39/127.asp http://losandes.com.ar. ''Cumple 60 y sigue namorando'']</ref> N'[[España]] empezar a montar en [[1959]] (de primeres les furgonetes AZU, depués les berlines denominaes AZL) con un motor de 425 cc que desenvolvía 12 CV SAE, que foi evolucionando col tiempu y aumentando la so potencia hasta algamar los 18 CV en [[1964]]. Cola introducción del [[Citroën Dyane]] entamábase'l final de los tiempos del 2CV. Sicasí, cuando se remató la producción del Dyane en [[1983]], inda se fabricaba -ensin cambeos mayores- el mesmu 2CV que se producía dende faía más de 30 años. En 1988, la producción del 2CV detener na planta francesa de [[Levallois-Perret]]. El postreru 2CV, un Charleston col númberu de xasis VF7AZKA00KA376002, fabricóse'l 27 de xunetu de 1990 na planta [[Portugal|portuguesa]] de [[Mangualde]], marcando'l fin de la hestoria de la producción del 2CV. El Citroën 2CV ye ensin dulda un finxu importante na [[hestoria del automóvil]]. El so espardimientu perdayures del mundu convirtió-y nel finxu del automóvil económicu por antonomasia. La so cariñosa imaxe se sopelexó y estendió asociada al mitu xuvenil, escasu de recursos, que lo convirtió nuna visión "[[hippie]]" del automóvil. El mundu rural acomuñar al so trabayu duru nel campu y la ciudá recibir, principalmente cola versión furgoneta, pa efectuar los múltiples recaos de puerta a puerta pa partir los paquetes más desemeyaos. Nel mundu del tresporte llixeru, l'apaición d'esta pequeña furgoneta que s'estendió rápido por tolos ámbitos barrió práuticamente los diversos vehículos esistentes, [[motocarros]], [[carroceta|carrocetes]] "sui generis", ya inclusive les últimes residuos del tresporte de "sangre" que perdurara hasta entós. == Mecánica == [[Ficheru:Citroen 2cv 1949 060117.jpg|right|thumb|225px|Citroën 2CV de 1949.]] === Motor === La planta propulsora del 2CV consiste nun motor de dos cilindros opuestos esfrecíu per aire y radiador d'aceite, que propulsa les ruedes delanteres per mediu de [[Cardán|tresmisiones cardán]] simple nes sos primeres versiones (depués, [[Xunta homocinética|homocinéticas]]). Los primeros modelos, denominaos tipu A, teníen una cilindrada de 375&nbsp;cm³, con una modesta potencia de 9 CV. N'ochobre de 1954 apaeció'l modelu AZ, al que se-y aumentar la cilindrada a 425&nbsp;cm³, llogrando una potencia de 12 CV que foi aumentando col tiempu, pasando por 13,5 cv y concluyendo con 18 cv (na última evolución del motor 425 c.c) a base d'aumentar la rellación de compresión, diámetru del carburador y colectores d'almisión-escape más gruesos. L'impuestu fiscal del 2 CV pasó a xubir a los 3 CV col AZAM 6, una variante proveniente de Bélxica, pero tamién fabricada en Citroën Hispania ([[Vigo]]), ente [[1966]] y [[1972]], cola introducción del motor de 602&nbsp;cm³ tipu m4. A principios de los años 70 introduciéronse 2 nueves motorizaciones que estructuraron la gama en 2 versiones: 2cv4 de 435 c.c (que nun se vendió nin se fabricó n'España) y 2cv6 de 602 c.c (qu'a pesar de tener la mesma cilindrada que'l m4 del AZAM 6 ye un motor bien distintu y de cimeru rendimientu). Esti postreru ye'l motor m28, d'unos 32 cv de potencia que tamién evolucionó nos sos últimos años a 35 cv, yá con carburador de doble cuerpu y frenos de discu. === Suspensión === La [[suspensión (automóvil)|suspensión]] ta compuesta per brazos llonxitudinales, suxetos n'unu de los sos estremos al [[xasis]] y enterriaos por banielles fites a unos [[resorte helicoidal|resortes helicoidales]] dispuestos llonxitudinalmente en posición horizontal a cada banda. Estos resortes, encapsulados dientro d'unos contenedores cilíndricos, atopar so les puertes y suspendíen simultáneamente, a cada llau, tantu una rueda delantera como una trasera. Esti diseñu únicu lleva al típicu andar '''cabeceante''' del 2CV, bien práuticu pa tresportar güevos como se describiera nes condiciones de diseñu, pero non tantu pa un abrupto cambéu de direición o de velocidá. Esto ye de notar especialmente en curves zarraes a alta velocidá, onde la carrocería consigue algamar ángulos d'[[escora]] que, más qu'asustar al conductor, consigue impresionar dende fuera a cualquier espectador. === Carrocería === [[Ficheru:Citroën_3cv_vntage.jpg|thumb|225px|right|Un Citroën 3CV en [[Buenos Aires]], nel añu 2011.]] La estructura del 2CV taba compuesta na so versión definitiva que salió en 1948, d'un xasis ríxidu onde taben suxetos tolos elementos mecánicos y tamién la carrocería. Esta disposición dexó a [[Citroën]] crear dellos vehículos a partir d'una mesma base ([[Citroën Dyane|Dyane]], [[Citroën Méhari|Méhari]], [[Citroën Ami|Ami]], etc). Ye una carrocería bien llixera y que a pesar de los munchos años que'l modelu tuvo en fabricación, tuvo relativamente pocos cambeos (tercer lluna llateral, capó, calandra, pilotos y faros más modernos, salpicadero más modernu y pocu más). Tien de tenese en cuenta que'l so diseñu data d'antes de la [[Segunda Guerra Mundial]] y, anque esos prototipos teníen les llinies maestres de lo que foi'l modelu, les diferencies depués fueron abondo grandes. Los prototipos taben construyíos en [[duraluminio]] y el modelu final construyir en chapa d'aceru. Por cuenta del so techu de lona, moteyábase-y "el paragües rodante". Nel salpicadero orixinal predominaba un [[amperímetro]] y un cuentaquilómetros na proximidá del parabrís pa dexar que'l so cable helicoidal sirviera al doble uso de remanar el mecanismu de llimpiaparabrís. La calefacción tenía una palanca pal destemple del parabrís. Los asientos paecíen sielles de sablera,y pa comprobar el nivel de [[gasolina]] introducíase una baniella nel depósitu de gasolina. L'arreglu del vehículu podía llograse con unes ferramientes básiques: el capó, les puertes, y el portón desmontaben sobre raíles ensin torniellos, les aletes delanteres cola llave de buxíes y los asientos desmontándolos de los raíles. Estes carauterístiques caltener hasta'l final de la so fabricación. Fueron tan poques y relativamente pequeñes los cambeos que podía tresformase un 2 CV modernu n'unu antiguu y viceversa con relativamente pocu dineru. ==Citroën 2cv Furgoneta== [[Ficheru:Azu.jpg|thumb|210x210px|Una unidá de Citroen AU]] Citroën comercializó'l 2cv en versión industrial. Empezó cola fabricación ente 1951 y 1956 de la versión AU, con motor 375cc. En 1954 apaeció la AZU (250) con un motor de 425cc desenvolviendo numberosos cambeos hasta 1978, ente que paralelamente, en 1963 empezar a fabricar la AK350, siendo una de les mayores diferencies na caxa, con más volume y colos paneles llisos escurríos pa ensertar publicidá. La so fabricación duró hasta 1970, que foi sustituyida pola AK400, con mayor capacidá de carga, siendo rematada la so fabricación en 1978 cola apaición de la so sustituta ente 1978 y 1987 del modelu AYU (Dyane6-400 o Acadiane), que nun yera más que la versión industrial del Dyane 6. == Citroën 3CV == [[Ficheru:Citroen 3CV - Atras.jpg|right|thumb|Citroën 3CV Prestige vistu dende tras.]] El Citroën 3CV ye una versión [[arxentina]] del 2CV que s'empezar a fabricar nel añu [[1970]]. Solo yera una nueva designación del Citroën 2CV de 602 cc (el 2CV de 425 cc siguió fabricándose hasta [[1972]]). El 3CV foi producíu por [[Industria Eduardo Sal-Lari]] (IES). === Historia del 3CV === Hasta [[1974]], l'aspeutu esterior del 3CV yera cuasi idénticu al del 2CV, salvu pola insinia “3CV” sobre la tapa del bagul (maleteru), los faros traseros de stop y xiru integraos (los del [[Citroën Dyane|Dyane 6]] fabricáu en [[Vigo]]) y los xiros delanteros nel frente de los guardabarros. De [[1974]] d'equí p'arriba, el 3CV foi reemplazáu pol 3CV Prestige, nel que se modificar la tapa de bagul por un portón enterizu con una [[luneta]] de mayor tamañu que lo fixo más estilizado y práuticu. La designación 3CV correspuende a que los motores de 602 cc teníen esta potencia fiscal en [[Francia]], ente que los anteriores de 375 cc y 425 cc teníen 2 CV de potencia fiscal. En Francia y el restu d'Europa, 3CV yera'l nome informal del [[Citroën Ami]], que tamién tenía un motor de 602 cc. Motor de 13 caballo vapor. === Citroën 2CV/3CV n'Arxentina === [[Ficheru:IES3CV.JPG|thumb|IES SUPER AMÉRICA 3CV en Tandil]] [[Ficheru:Motor Citroën 3CV, a.JPG|thumb|200px|Motor d'un Citoën 3CV]] N'[[Arxentina]], a finales de los [[años 1950]], empezaron a importase los primeres Citroën 2CV franceses y belgues, que respondíen a la llinia de la dómina, ensin el tercer ventanu llateral y el [[capó]] acanaláu. A principios de los [[años 1960]], a raigañu del ésitu llográu, Citroën decide fabricar el modelu n'Arxentina, montando la so planta na llocalidá bonaerense de Warnes (Partíu de Bragáu). Más tarde apaecieron les versiones furgoneta y pickup (d'esta última versión fabricáronse poques unidaes). Col pasu del tiempu, empezar a realizar meyores y cambeos (amestáu del ventanu traseru, nuevu capó, etc.). En [[1970]] apaeció la versión denomada “3CV”, que'l so nome solamente foi utilizáu n'Arxentina, como demostración de la evolución del anterior modelu. Esti modelu tenía nueva apertura de puertes (al contrariu del 2CV que tenía les llamaes [[puertes de suicidiu]]), nuevu sistema d'apertura del techu y meyores mecániques, ente otros detalles. Escontra [[1973]] apaeció la nueva llinia “Prestige”, que, como novedá principal, tenía una quinta puerta trasera. En [[1978]] un nuevu reestilo foi denomináu “M-28”, en que la so llinia apaeció la nueva furgoneta AK-400, col techu y puertes traseres más altos que nel modelu anterior. Esti modelu fabricar hasta l'añu [[1980]], cuando la empresa decidió rematar la so producción n'Arxentina. Sicasí, la hestoria del 3CV nun s'acabó: tres disputes llegales, l'empresariu Eduardo Sal Lari (quién adquiriera los bienes de la ex-Citroën Arxentina) empezó nuevamente la producción del 3CV en [[1983]], cola denominación de “IES-3CV”. Los primeros modelos yeren similares al M-28, tamién se fabricó una furgoneta, anque nun yera como la AK-400, esta furgoneta yera similar al modelu anterior (AK-200) y foi denomada “IES-Carga”. En [[1986]] sale con un fondu reestilo (nuevos faros cuadraos nos guardabarros, trompa más cuadrada) y la denominación “IES-3CV América”. En [[1987]] apaeció'l IES-3CV Súper América, que les sos cambeos sustanciales realizar na parte mecánica, yá que externamente solo estremábase del modelu anterior pol parabrís más grande. La furgoneta adquirió un nuevu portón traseru que reemplazaba a los dos puertes tradicionales traseres. En 1990, la empresa quebró y rematóse la producción d'esti modelu n'Arxentina. [[Ficheru:Citroën Méhari offen.jpg|right|thumb|El [[Citroën Méhari]] ta basáu nel Citroën 2CV.]] === La "Citroneta" en Chile === Les primeres unidaes de los Citroën 2CV, llegaron al país en 1953 nel so estáu orixinal dende Francia. Na planta de Citroën Chile (n'unión con CORFO) que tenía na ciudá de Arica, empezaron a ser modificaes, por cuenta de les polítiques esistentes nesi entós, onde los autos teníen de tener carauterístiques de vehículos de trabayu, dexando la parte delantera de la carrocería orixinal y retirando la parte trasera, pa faer una conversión onde quedaba con ventanes llaterales y maleteru, esti modelu foi comercializáu nel país como '''Citroën AZU''', ye d'ende que deriva al so llamatu col qu'en Chile inda ye conocida en toles sos versiones, '''"Citroneta"''' por cuenta de la unión de sílabes de les pallabres '''Citro'''ën y Camio'''neta.''' Darréu, Citroën Chile encargar de faer pequeños cambeos a los sos vehículos y dempués de cese de producción del AZU, naz la so socesora, la '''13HP''', qu'a pesar de caltener la carrocería tipu sedán, tenía delles diferencies cola so antecesora. Tenía techu metálicu, maleteru cubiertu y yera de 4 puertes (los dos delanteres de tipo Puerta Suicida), pa mediaos de los 60s la socesora de la 13HP camuda a la versión '''18HP''', d'un motor más potente que los dos anteriores. A fines d'esa década, naz la '''AZAM''', yá más robusta, reemplazando les puertes suicides per puertes normales y con meyores que los sos antecesores, rematando la so producción en 1969. Teniendo na so dómina de producción, un gran usu nel país especialmente como taxi. Entrando a la década de 1970, prodúcense los mayores cambeos na producción de Citroën en Chile, equí ye onde naz la '''AX330''', versión chilena de la 2CV6 europea, el furgón '''AK6''' y una versión Pickup, ye nesta década onde se produz el mayor númberu de ventes de la "Citroneta", inclusive dempués de la finalización de la producción de Citroën Chile-CORFO en 1977. En 1971, por pidimientu del entós presidente de la república, Salvador Allende, píde-y a Citroën Chile, crear un "Autu del Pueblu". Los inxenieros empiecen a crear lo que dempués sería conocíu como '''"Yagán"''', una Citroneta tipu jeep, que ye una versión chilena del Citroën Mehari (que nunca se vendió en Chile, al igual que'l Dyane) con carrocería metálica y xasis de 2CV. En total fabricáronse 651 Citroën Yagán hasta'l cese de la so producción en 1974. Dempués de terminar la producción na planta de Citroën Chile que tenía en Arica, vendiéronse les últimes unidaes que quedaben de les AX330 y AK6 hasta 1979. Dende 1980 les Citronetas son importaes dende España, llegando al país les '''2CV6''' (de focos cuadraos) y el furgón '''Acadiane'''. Rematando la so importación de manera definitiva en 1983 y 1985 respeutivamente. Nel ámbitu de la competición, tamién tuvo una importante hestoria, especialmente na década del 70, participando na categoría Anexu J 0-850 c.c. y teniendo como ferriales rivales al Fiat 600 y los Mini Cooper 850. Dende'l branu de 1980, empiecen a realizase les competencies del "Citrocross", versión chilena del Pop Cross européu, nel cual, cada automotora representante de Citroën, debía a lo menos presentar un vehículu que participara nel campeonatu, esto duró hasta 1981 cuando Citroën Chile dexa de ser el principal organizador, yá que dende l'añu siguiente, faise cargu del campeonatu la caña d'automovilismu del Club Deportivo Universidad Católica, quien-y da un importante papel nel automovilismu nacional, cola llegada de grandes patrocinadores y tresmisiones televisives, rematando en 1985 la dómina dorada del Citrocross col términu de los contratos televisivos. En 1990, quixo volvese a repitir el fenómenu del Citrocross de mediaos de los 80s, cuando la productora Prosport en xunto con Coca-Cola, entamen un campeonatu veraniegu al que denominaron "Buggy Tracks", faciendo cambeos a les carroceríes de les Citronetas, quedando como un vehículu tipu buggy, a la fin, Coca-Cola retirar del campeonatu y solo realícense dende esi entós y hasta l'actualidá, amás de tornar coles carroceríes orixinales y non tan esquelétiques como les de los Buggy Tracks, competencies de manera rexonal nes zones de Salamanca, Cartaxena y San Javier de Loncomilla. Pa concluyir, esti vehículu tuvo amestáu culturalmente al país dende la so importación y puestu cambéu hasta'l so socesores nacionales, onde ye conocida en toles sos versiones hasta l'actualidá, como la ''Citroneta'', la ''Citrola'' o la ''Trola''. == Otros modelos de fábrica == Citroën ufiertó distintes variantes de carrocería sobre la base mecánica del 2CV en series de gran producción: l'[[Citroën Ami|Ami]]; el [[Citroën Dyane|Dyane]]; l'[[Citroën Acadiane|Acadiane]]; y el [[Citroën Méhari|Méhari]]. Amás, produciéronse delles versiones en series curties. === "Sahara", con tracción a los cuatro ruedes=== {|class="wikitable floatright" width=300px |valign="top"|[[Ficheru:Rétromobile 2016 - Citroën 2CV 4X4 Sahara - 1961 - 001.jpg|cantu|x150px|center]] |valign="top"|[[Ficheru:CitroenSahara-engine.jpg|cantu|center|x150px]] |- |colspan=2 style="font-size:85%; line-height:125%;"|Citroën Sahara 4x4 (1961). Reparar la rueda de repuestu sobre'l capó y les rejillas de ventilación llaterales del motor traseru (na imaxe de la derecha) |} El 2CV Sahara foi un modelu novedosu: un [[tracción nos cuatro ruedes]] (4×4) forníu con dos motores (de 12&nbsp;hp cada unu) con dos tanques de combustible separaos.<ref>''Motor Sport'', February 1963, Page 102.</ref> Uno de los motores taba montáu delantre, dando tracción a les ruedes delanteres, y l'otru na parte posterior, impulsando les ruedes traseres. Una sola palanca de cambeos, un pedal de embrague y un únicu acelerador coneutar a dambos motores. Orixinalmente foi diseñáu pa usase nes colonies franceses nel norte d'África. Amás d'una menor posibilidá de quedase varáu nel sable, disponía de tracción continua a los cuatro ruedes, evitando los problemes de deslizamiento propios de les tresmisiones desacopladas. Estes carauterístiques facer popular ente los entusiastes de la conducción [[touterrén]]. Ente 1958 y 1971, Citroën construyó 694 Saharas.<ref name="Hemmings Sahara">{{cita publicación |url=https://www.hemmings.com/blog/2016/06/02/is-citroens-2cv-4x4-sahara-the-most-innovative-off-roader-ever-built/ |títulu=Is Citroen's 2CV 4×4 Sahara the most innovative off-roader ever built? |publisher=Hemmings |date= 2 de xunu de 2016 |fechaaccesu=12 d'abril de 2017}}</ref> La velocidá máxima yera de 65 km/h con un motor y de 105 km/h colos dos motores en funcionamientu. Estos raros vehículos son bien buscaos polos coleicionistes.<ref name="Hemmings Sahara"/> N'España, la factoría de Vigo ensambló 85 unidaes destinaes a l'Agrupación de Tráficu de la [[Guardia Civil]].<ref> [http://motormania.info/MM/2008/12/21/citroen-2cv-sahara-el primer-4x4-bimotor/ MotorManía.Info] ''Citroën 2CV Sahara. El primer 4×4 Bimotor'' (21/12/2008) (Consultáu'l 30/12/2017)</ref> El [[Citroën Méhari|Méhari]] tamién se construyó como un 4×4 a partir de mayu de 1979, pero con solo un motor y un engranaje reductor.<ref name="salon83">{{Cite journal | ref = AJ83 | editor = Costa, André & Georges-Michel Fraichard | date = September 1982 | títulu = Salon 1983: Toutes les Voitures du Monde | issue = 14 & 15 | pages = 103–104 | journal = l'Autu Journal | publisher = Homme N°1 | location = Paris | language = French | id = M 1117-014/015}}</ref> {{sfnp|Reynolds|2005|p=65}} ===Bijou=== {|class="wikitable floatright" width=300px |valign="top"|[[Ficheru:Bijou 2cv.jpg|cantu|x147px|center]] |valign="top"|[[Ficheru:Citroen Bijou (rear).jpg|cantu|center|x147px]] |- |colspan=2 style="font-size:85%; line-height:125%;"|Citroën Bijou. So la so elegante carrocería de fibra, escuéndese la mecánica del 2CV. La parte trasera recuerda lejanamente al [[Citroën DS]] |} El [[Citroën Bijou|Bijou]] construyir na fábrica de Citroën de [[Slough]], Reinu Xuníu, a principios de la década de 1960. Yera una versión de dos puertes con cuerpu de fibra de vidriu del 2CV, diseñada por Peter Kirwan-Taylor, qu'había estáu arreyáu nel desenvolvimientu del [[Lotus Elite]] orixinal de la década de 1950. Pensóse que'l diseñu yera más aceptable n'apariencia pa los consumidores británicos que'l 2CV estándar. A pesar d'incorporar dellos componentes del DS (principalmente'l volante d'un solu radiu y el parabrís de la ventana trasera), nun llogró l'ésitu nel mercáu, porque yera más pesáu que'l 2CV y usaba el mesmu motor de 425&nbsp;cc, siendo en consecuencia más lentu y llegando a 100 km/h solo en condiciones favorables. Tamién yera más caru que'l Austin Mini, que yera más práuticu. Construyéronse tan solo 207 unidaes. ===Proyeuto Citroën Coccinelle=== {|class="wikitable floatright" width=300px |valign="top"|[[Ficheru:Paris - Retromobile 2014 - Citroën prototype C10 - 1956 - 004.jpg|cantu|x140px|center]] |valign="top"|[[Ficheru:Paris - Retromobile 2014 - Citroën prototype C10 - 1956 - 002.jpg|cantu|center|x140px]] |- |colspan=2 style="font-size:85%; line-height:125%;"|Citroën Coccinelle. Modelu esperimental, diseñáu pa sustituyir al mediu plazu al 2CV. Nunca llegó a la cadena de producción. |} El [[Citroën Prototype C]] yera una gama de vehículos esperimentales creaos por [[Citroën]] de 1955 a 1956 so la direición d'[[André Lefèbvre]]. La idea yera producir un vehículu bien llixeru y en forma de [[gota d'agua]], que fora más modernu y más pequeñu que'l 2CV. Uno de los prototipos, el Citroën C-10 sobrevivió ya inda ye propiedá de [[Citroën]]. L'aspeutu xeneral del vehículu yera abondo similar al del [[Messerschmitt KR175]]. Taba forníu col mesmu motor de 425&nbsp;cc que'l 2CV. El vehículu tamién foi moteyáu Citroën Coccinelle (''Maruxu'' en francés, pola so paecencia al inseutu).<ref>{{cita web|url=http://www.citroenet.org.uk/prototypes/c8-c10/cocinelle.html |títulu=Citroën Cocinelle C1 – C8 |publisher=Citroenet.org.uk |date=10 de xunu de 2000 |fechaaccesu=13 d'ochobre de 2012}}</ref> == Modelos d'otros fabricantes basaos nel 2CV== ===4x4=== Delles preparaciones 4×4 fueron fabricaes por constructores independientes, como Marc Voisin, con sede cerca de Grenoble, dalgunos a partir d'un xasis Méhari 4×4 y la carrocería del 2CV. Nel Reinu Xuníu, Louis Barber construyó un modelu de 2CV de cuatro ruedes motrices monomotor. A finales de la década de 1990, [[Kate Humble]], del programa Top Gear de la BBC, realizó una comparativa touterrén d'esti vehículu frente a un Landrover Defender. El 2CV resultó vencedor. Otru modelu bien distintu, un 2CV con doble tracción delantera independiente, el Citroën Cogolin de 1952, tamién conocíu como'l "Bicéphale", foi construyíu pal Serviciu de Bomberos francés&nbsp;-Sapeur-Pompiers. Taba pensáu p'aportar a llugares estrechos y salir d'ellos ensin necesidá de xirar.<ref>{{cita web |url=http://daveburnhamcitroen.com/specials.html |títulu=Special projects: Cogolin |website=Dave Burnham Citroën |location=Delanson, NY |fechaaccesu=21 d'agostu de 2016}}</ref> ===Estensiones de maleteru Dalgunos propietarios deseyaben tener más capacidá pal equipaxe nel sedán 2CV. Los primeres 2CV podíen fornise con una tapa arrondada del maleteru, que recordaba a les arques traseres de los [[Citroën Traction Avant|Traction Avant]] de posguerra. Tamién se diseñaron estensiones del maleteru del automóvil utilizando la tapa orixinal y los goncios, pero en posición horizontal, cola estensión debaxo. {{imaxe múltiple |align = center |direction = horizontal |image1 = 1952CitroenCogolin.jpg |width1 = 180 |caption1 = Citroën Cogolin 4x4 (1952) |image2 = Ente2cv heckkoffer.jpg |width2 = 182 |caption2 = Estensión trasera (1970/80) |image3 = Citroen Yagán 1974 (Patrimonio).jpg |width3 = 205 |caption3 = CKD Citroën Yagán (Chile) |image4 = Lomax 3 Wheeler 2CV Kit Car - Flickr - mick - Lumix.jpg |width4 = 210 |caption4 = Lomax 223 3-ruedes |image5 = UMAP 1957-1960.JPG |width5 = 185 |caption5 = UMAP }} === Remodelaciones locales=== Tamién se comercializaron el [[Namco (automobiles)|Citroën Poni]]<ref>{{cita web|url=http://www.citroenet.org.uk/foreign/greece/poni-1.html|títulu=Namco Pony Citroën|fechaaccesu=7 de xineru de 2010}}</ref> nel mercáu griegu; y el [[Citroën FAF]]<ref>{{cita web|url=http://www.citroenet.org.uk/foreign/faf/faf01.html|títulu =FAF Facile à Fabriquer, Facile à Financer (Easy to build, easy to fund)|fechaaccesu= 7 de xineru de 2010}}</ref> y el [[Baby-Brousse]]<ref>{{cita web|url=http://www.citroenet.org.uk/foreign/baby-brousse/index.html|títulu=Baby Brousse|fechaaccesu=7 de xineru de 2010}}</ref> nel mercáu africanu. Con carroceríes de tipu Mehari, yeren vehículos utilitarios basaos ​​nel 2CV, construyíos a partir de xuegos preparaos de pieces mecániques, con munchos componentes d'orixe local. Ensamblados en pequeños talleres locales, producir de forma xeneralizada vehículos similares basaos ​​nel 2CV nun gran númberu de países, incluyíos Irán<ref>{{cita web|url=http://www.citroenet.org.uk/foreign/iran/jiane/jiane.html|títulu=Citroën Saipac 2CV, Jiane Sedan, Jiane Pickup and Mehari|fechaaccesu=7 de xineru de 2010}}</ref> (Baby-Brousse, Jyane-Mehari), Vietnam (Dalat),<ref>{{cita web|url=http://www.citroenet.org.uk/foreign/vietnam/dalat.html|títulu=Dalat the Vietnamese Baby Brousse|fechaaccesu=7 de xineru de 2010}}</ref> Chile (Yagan),<ref name="citroenet1">{{cita web |url=http://www.citroenet.org.uk/foreign/latin-america/chile/yagan.html|títulu=Fabricaos en Chile 2&nbsp;— Yagán|fechaaccesu=7 de xineru de 2010}}</ref> Bélxica (VanClee), España, Portugal y otros. ===Por pieces y especiales=== Exemplos d'autos deportivos a partir de xuegos de pieces preparaos basaos ​​nel 2CV, inclúin modelos como los Pembleton, BlackJack Avion y [[Lomax (autu)|Lomax]] de Gran Bretaña, y [[Burton (car)|Burton]] y Patron de los Países Baxos. Dellos tamién taben disponibles en versiones de trés ruedes (una sola rueda na parte trasera), como'l primer automóvil deportivu de [[Morgan Motor Company|Morgan]]. Dalgunos fueron forníos con motores de motocicletes de dos cilindros esfrecíos per aire más grandes. Pa usase como furgonetes de tresporte, dellos modelos de salón fueron habilitaos como carrocetes utilizando reconstrucciones de fibra de vidriu de seiciones corrugadas de la caxa trasera del 2CV Fourgonnette. El "Beduín"<ref>{{cita web|url= http://www.citroenet.org.uk/foreign/bedouin/bedouin.html|títulu=2 CV Bedouin|fechaaccesu=7 de xineru de 2010}}</ref> yera un coche por pieces con carrocería de madera de paneles planos. ===UMAP Coupé=== La pequeña compañía francesa UMAP establecer en 1956 nel pueblu francés de [[Bernon]], ([[Aube]]), propiedá de Camille Martin, ex alcalde de la llocalidá. El acrónimu UMAP significa ''Usine Moderne d'Applications Plastiques''&nbsp;- (Fábrica d'aplicaciones plástiques modernes). UMAP produció'l SM 425 y el SM 500 a partir de 1957, dos coupés idénticos externamente basaos ​​nel Citroën 2CV. En 1958 la producción suspendióse.<ref>{{cita web|url=http://www.citroenet.org.uk/phototheques/retromobile2010/retro-5.html |títulu=Retromobile 2010 |publisher=Citroenet.org.uk |date= |fechaaccesu=17 d'abril de 2014}}</ref> ==Na Cultura Popular== ====Películes==== La película ''[[Sor Citroën]]'' (1967) dirixida por [[Pedro Lazaga]] amuesa como esti [[automóvil|utilitariu]] pue ser interesante pa cualquier tipu de persones. Tal como na historieta, Joaquín Salvador Lavabo ([[Quino]]) inclúi la Citroneta nes hestories de Mafalda, esti vehículu apaez en distintes escenes de la serie. Nos años 70, Chile nun se queda tras y apaecen distintos comerciales de Citroën con esti popular modelu "La Citroneta" col so slogan "Pa Xente Encantador". Tamién, un videu institucional de Televisión Nacional de Chile grabáu nos años 70, apaez esti vehículu como automóvil de prensa de la Canal Estatal, ello en blancu y negru, ente qu'en color, TVN incluyir mientres el rodaxe del so teleserie Estúpidu Cupido, en 1995. En [[1981]], un 2CV mariellu brillante foi conducíu por [[James Bond]] ([[Roger Moore]]) na película ''[[For Your Eyes Only]]'', incluyendo una ellaborada persecución del coche, al traviés d'un monte mediterraneu n'[[España]] (en realidá rodar en Grecia) na redoma de [[Madrid]]. Bond utilizó les capacidaes úniques del modestamente motorizado 2CV pa escapar de los sos persiguidores en [[Peugeot 504]] sedanes. El coche na película foi forníu col motor flat-4 d'un [[Citroën GS]] pa consiguir un pocu más de potencia. Una de les munches series llindaes de la producción del 2CV nos años 80 yera una serie de vehículos "2CV's James Bond" forníos col motor estándar flat-2, pintáu en mariellu col númberu "007" nes puertes delanteres y furacos de bala falsos. Esti coche foi popular en miniatures, de [[:en:Corgi Toys|Corgi Toys]]. Na película hispanu-chilena [[La frontera (película)|La frontera]] del direutor chilenu [[Ricardo Larraín]], estrenada en 1991, apaez una machi (Médica-Sacerdotesa) indíxena [[mapuche]] (Representada por [[Gricelda Núñez]]) que se moviliza xunto a toles sos yerbas melecinales nuna citroneta, creando una recordada escena surrealista. Na serie británica "CI5 - The Professionals" una muyer asiática que cometió dellos asesinatos fuxe a bordu d'un 2CV mariellu. El xefe de los axentes, George Cowley, (interpretáu pol actor Gordon Jackson) comuníca-y a los so axentes per radiu "una muyer nun 2CV nun puede llegar bien llueñe" p'añedir depués "nun hai demasiáu d'estos autos en Londres". Amás de estes, ye común ver esti pequeñu Citroën en numberoses películes europees -sobremanera franceses-, debíu al calter popular qu'esti coche tuvo en gran parte d'[[Europa]]. ====Lliteratura==== * Los personaxes de la novela "[[La balsa de piedra]]", del premiu [[Premiu Nobel|Nobel]] portugués de [[José Saramago]], percuerren gran parte de la península ibérica nun coche que tien una lona por techu y al cual tantu'l narrador como los personaxes llamen "Dos Caballos". * Tamién se menta'l '''Citroën 2CV '''na obra de Robert Linhart (De cadenes y d'homes), nel cual descríbese'l procesu d'armáu de forma bien xeneral, pero con una pequeña descripción de los talleres qu'había na fábrica '''Citroën.''' * El Citroën 3CV apaez tamién na película arxentina Kamchatka, estrenada en 2002 so la direición de Marcelo Piñeyro, y coles actuaciones de Cecilia Roth y Ricardo Darín. En dicha película desenvuelta dempués del golpe militar de marzu de 1976, el 3CV mariellu ye l'autu nel que la familia tien de fuxir de la persecución militar. La escena final na que los padres tienen d'abandonar a los sos fíos, arreya al autu alloñar na distancia. * La escritora catalana [[Gemma Lienas]] publicó en 1987 la novela infantil "2CV" na que se narren les aventures de dos hermanos que viven nun vieyu 2CV abandonáu na [[Carretera del Carmel]], en [[Barcelona]]. Llogró'l premiu [[Ramón Muntaner]] de lliteratura xuvenil. * Na tira "El llocu Chávez", publicada nel matutín Clarín, d'Arxentina, el protagonista movilizar nun Citroën. * Nel llibru "La nueche de la Usina", d'Eduardo Sacheri, el Citroën 2CV modelu 1967 d'unu de los protagonistes, Belaúnde, tien una escena memorable mientres el so dueñu y un amigu conducen na nube so agua y xarazo pela Avenida 25 de Mayu escontra l'oeste (páx. 102 a 106)ggm. * Y el coche de la familia de [[Mafalda]] ye un 2CV. == Nomatos == El 2CV ye conocíu por una gran cantidá de nomatos según el país: en Francia los más populares yeren ''Deuche'' o ''Dedeuche''; ''de geit'' (la cabra) en Flandes; ''die Ente'' (el coríu) n'Alemaña; ''la Citroneta'', ''Citrola'' o "Trola" en Chile; ''Xaronca'', ''la Citroneta'', "Chitrulo" o ''Citroca'' n'Arxentina; ''el Patito Feu'' (''de lelijke eend'') o ''Citraka'' n'Holanda; ''el Golfín'' (''Spaček'') na antigua Yugoslavia; como ''Kacsa'' n'Hungría y como ''La cabrilla'' o ''La Cirila'' n'España. En delles ciudaes del sur foi popularmente conocida como "La pava" (genéricamente para toles versiones del 2CV y posteriores). == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Citroën 2CV}} {{Tradubot|Citroën 2CV}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Fábrica PSA de Vigo]] [[Categoría:Modelos de Citroën|2CV]] [[Categoría:Modelos d'automóviles de baxu costo]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 1gp16fa0t5sz4osp3eegaqaa08e1ibl 0 115374 3709377 3709061 2022-08-18T13:48:01Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Vehículu}} El '''Volkswagen Golf''' ye un [[automóvil]] del [[segmentu C]] producíu pol fabricante alemán d'automóviles [[Volkswagen]] dende 1974. Ye unu de los automóviles más vendíos na historia, con más de 30 millones d'unidaes fabricaes. El Golf vender en versiones [[hatchback]] de trés y cinco puertes y [[Familiar (automóvil)|familiar]] cinco puertes (denomináu ''Golf Variant'' n'Europa y ''[[Volkswagen Jetta|Jetta Variant]]'' n'América), anque hai otros modelos rellacionaos que podríen considerase variantes, como'l [[Volkswagen Jetta|Jetta]], el [[monovolume]] [[Volkswagen Golf Plus|Golf Plus]] y el [[descapotable]] [[Volkswagen Eos]]. == Xeneraciones == <gallery> Ficheru:VW_Golf_1,_Bj._1974_(1975-02).jpg | [[Volkswagen Golf I|Golf I]] <br/> 1974-1984 Ficheru:Vw_golf2a_v_sst.jpg | [[Volkswagen Golf II|Golf II]] <br/> 1983-1992 Ficheru:Golf_III_Blaumetallic_auf_dem_Hof.jpg | [[Volkswagen Golf III|Golf III]] <br/> 1991-1997 Ficheru:VW_Golf_IV.jpg | [[Volkswagen Golf IV|Golf IV]] <br/> 1997-2003 Ficheru:VW_golf_V.jpg | [[Volkswagen Golf V|Golf V]] <br/> 2003-2008 Ficheru:Volkswagen_Golf_VI.jpg | [[Volkswagen Golf VI|Golf VI]] <br/> 2008-2012 Ficheru:2013 Volkswagen Golf SE BlueMotion Technology 1.4 Front.jpg | [[Volkswagen Golf VII|Golf VII]] <br/> 2012-2019 Ficheru:2020 Volkswagen Golf Style 1.5 Front.jpg | [[Volkswagen Golf VIII|Golf VIII]] <br/> 2019- </gallery> == Vehículos llétricos == ===Vehículu tou llétricu=== {{AP|Volkswagen y-Golf}} [[Ficheru:Motorraum Volkswagen VW e-Golf.JPG|left|thumb|250px|Motor del y-Golf]] El Volkswagen y-Golf comercializar dende 2014. Tien una potencia de {{convertir|85|kW|CV|0|abbr=on}}. La so velocidá máxima ye de 140 km/h. Acelera de 0 a 100 en 10,4 segundos. Cuenta con una autonomía de 110 km a 120 km en condiciones reales.<ref>https://web.archive.org/web/20130716180404/http://www.volkswagen.es/es/think-blue/golf-electrico.html</ref><ref>http://www.tecmovia.com/2013/01/21/volkswagen-revela-la so-estratexa-pa-ser-líder-en-propulsion-electrica/</ref> Como tolos automóviles llétricos nun produz [[contaminación atmosférica]] nin [[contaminación sonora]] nel llugar d'usu. {{clear}} ===Volkswagen Golf GTE (PHEV)=== {{See also|Volkswagen Passat GTE|Audi A3 Sportback y-tron}} El Golf GTE ye un [[vehículu híbridu enchufable]] (PHEV) del Golf presentáu nel 2014 en Salón de Xinebra . El Golf GTE comparte'l sistema de propulsión col Audi A3 y-tron Sportback, pero los controles de software son distintos. El Golf GTE tamién comparte'l mesmu tren de propulsión que'l [[Volkswagen Passat]] GTE, pero'l Passat tien un mayor paquete de bateríes de ion-litiu de 9,9 kWh. El GTE tien un motor de gasolina de 1,4 llitros (148 CV, 110 kW) d'inyección direuta TSI combináu con un motor llétricu de 75 kW alimentáu por una batería de 8,8 kWh de litiu-ion, lo que dexa al plug-in híbridu ufiertar un rangu totalmente llétricu de 50 km y un rangu total de 933 km. La manera totalmente llétricu puede activase con namái pulsiar un botón. Nel marcu del nuevu ciclu de conducción européu, la economía de combustible combinada ye de 1,50 l/100 km equivalente. El Golf GTE tien una velocidá máxima de 217 km/h y acelera de 0 a 100 km/h en 7,6 segundos. Les primeres unidaes rexistrar n'Alemaña n'agostu de 2014. Según JATO Dynamics, un total de 321 unidaes rexistráronse en tol mundu hasta setiembre de 2014, de los cualos, 89 unidaes rexistrar n'Alemaña. Tien un PVP n'España de 39.330 euros.<ref>[http://www.motorpasionfuturo.com/coches-hibridos/en-holanda-los-hibridos-enchufables-yá-suman-el-6-4-de-les ventes?utm_campaign=26_Jun_2015+Motorpasi%C3%B3n+Futuru&utm_term=CLICK+ON+TITLE N'Holanda los híbridos enchufables yá suman el 6,4% de les ventes]</ref> == Premios internacionales == El Volkswagen Golf VI foi proclamáu l'Automóvil Mundial del Añu 2009. Un xuráu integráu por 59 periodistes especializaos de 25 países y una nómina inicial de 51 nuevos modelos provenientes de tol mundu, amenorgar a namái 10 finalistes, na que los trés primeros llugares compitieron pol títulu d'Auto Mundial del Añu 2009. El mayor premiu del periodismu européu ye'l [[Coche del Añu n'Europa]]. En 1973 la primer xeneración quedó de segundes, y el Golf II quedó terceru en 1984. En 1992 el títulu foi finalmente conquistáu, per delantre del [[Opel Astra]] y el [[Citroën ZX]]. En 1998 el Golf IV quedó segundu tres el [[Alfa Romeo 156]], en cuantes que la quinta y sesta xeneración algamaron el tercer llugar del podiu en 2004 y 2009 respeutivamente. Este mesmu premiu foi-y dau y anunciáu en marzu de 2013. El Golf GTI I foi nomáu meyor automóvil de la historia por ''Auto Express'', segundu por ''4Car'', 39º por ''Automobile'', y terceru ente los deportivos de los años 1980 por ''Sports Car International''. El Golf GTI V foi nomáu Meyor Compactu Deportivu del 2005 por ''What Car?'', y foi'l Meyor Automóvil del 2005 por ''Top Gear'', ''Fifth Gear'' y ''Auto Express''. En 2014 El Volkswgen Golf VII fabricáu en [[Méxicu]] foi'l primer vehículu en tener les 5 estrelles pa ocupantes neños nos test de la [[Latin NCAP]] == Ver tamién == * [[Volkswagen y-Up!]] * [[Porsche]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.volkswagen.es/ Páxina oficial de Volkswagen n'España] * [http://forococheselectricos.com/2014/02/el-volkswagen-y-golf-amenacia-con-ser-un-exito-en-noruega.html El VW y-Golf amenacia con ser un ésitu en Noruega. 1.200 reserves en casi 4 hores]. * [https://www.motor.es/volkswagen/golf/ Versiones y precios del Volkswagen Golf] {{Tradubot|Volkswagen Golf}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Modelos de Volkswagen|Golf]] [[Categoría:Modelos de competición de Volkswagen]] [[Categoría:Modelos d'automóviles del segmentu C]] [[Categoría:Vehículos llétricos]] [[Categoría:Vehículos híbridos enchufables]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] j5yh61uzysjymh66am4v8esc2wl1bkc 0 115528 3709535 3697169 2022-08-19T06:24:51Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''John Robert Isner''' {{nym}} ye un tenista profesional d'[[Estaos Xuníos]]. Consiguió'l so meyor ranking na [[Asociación de Tenistes Profesionales|ATP]] el [[16 d'abril]] de [[2012]],<ref>{{cita web |autor=ATP|títulu=Historial del Ranking ATP|url=http://es.atpworldtour.com/Tennis/Players/Top-Players/John-Isner.aspx?t=rh|fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref> cuando apaeció como númberu 9 del mundu. Destaca pol so poderosu serviciu y altor de 2,08 metros. Ye reconocíu principalmente por ser el ganador del [[Partíu Mahut-Isner de Wimbledon 2010|partíu más llargu de la historia]] en [[Campeonatu de Wimbledon 2010|Wimbledon 2010]]. == Vida personal == Isner nació en [[Greensboro (Carolina del Norte)|Greensboro]], [[Carolina del Norte]]. Tien dos hermanos mayores, Nathan y Xordania. Isner empezó a xugar tenis a los 9 años baxu tutelar de Oscar Blacutt y Stephens Rob na Academia de Tenis Carolina. Graduóse na Escuela de Walter Hines Páxina Senior High, en [[Greensboro (Carolina del Norte)|Greensboro]], y na [[Universidá de Georgia]], onde s'especializó en Comunicación Oral. Na actualidá mora en [[Tampa]], [[Florida]], onde entrena na Academia Saddlebrook xunto a otros profesionales del tenis americanu como [[James Blake]] y [[Mardy Fish]].<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/DEUCE-Tennis/DEUCE-August-2010/John-Isner.aspx John Isner: DEUCE]</ref> == Carrera de tenis na universidá == Isner tuvo una esitosa carrera tenística na [[Universidá de Georgia]] dende [[2003]] hasta [[2007]]. Nel so primer añu foi subcampeón de dobles de la [[National Collegiate Athletic Association|NCAA]]. Llevó a Georgia a la categoría d'equipu subcampeón nel campeonatu de la NCAA en [[2006]] antes de liderar l'equipu campeón de la lliga en 2007. Con Isner na posición #1 n'individuales y dobles, Georgia perdió un solu partíu nos sos postreros 2 años. Isner pasó la mayor parte de 2007 ocupando'l #1 d'individuales na NCAA, y acabó #2 detrás del campeón de la NCAA n'individuales [[Somdev Devvarman]] de la [[Universidá de Virginia]]. Mientres tola so carrera universitaria Isner convertir nel xugador con más victories tantu en singles, como en dobles. == Carrera profesional == === 2007 === Isner empezó la so carrera profesional a mediaos de [[2007]]. Con un puestu N°839 nel escalafón de la ATP, precisó dellos Wild Card pa entrar a los cuadros principales de los torneos, inclusive nel nivel de ''Futures''. Ganó'l so primer tornéu, nel ''Future'' d'Estaos Xuníos F14, venciendo a los trés primeros cabeces de serie nel so camín escontra'l títulu. Depués, dempués de perder en primeres rondes de torneos Challenger y un tornéu ATP, Isner ganó a 5 xugadores dientro de los Top-300 y 3 cabeces de serie pa ganar el Challenger de [[Lexington (Massachusetts)|Lexington]] en xunetu y ameyorar la so clasificación hasta la posición 416, en namái un mes. [[Ficheru:John Isner.jpg|left|thumb|130px|Isner al serviciu.]] Nel [[Tornéu de Washington]], el tenista chilenu [[Fernando González (tenista)|Fernando González]] borrar del tornéu y collo, dexaría llibre un Wild Card, que foi apurríu a últimu momentu a Isner, quien consiguió los sos primeros trunfos sobre xugadores top-100. Venció a [[Tim Henman]] (N°73), [[Benjamin Becker]] (N°47), [[Wayne Odesnik]] (N°189), [[Tommy Haas]] (N°12) y [[Gaël Monfils]] (N°54), p'algamar la final, onde cayería por 6-4, 7-6 ante [[Andy Roddick]]. Sicasí, esa selmana fixo qu'algamara'l puestu N°193 nel ranking ATP dempués de tan solo 6 selmanes nel profesionalismo. El so ésitu en Washington asegurólu 039;'Wild Card'' n'otros trés torneos ATP: el [[Masters de Cincinnati 2007 (individual masculín)#Sección 3|Masters de Cincinnati]] una selmana dempués, [[Tornéu de New Haven|New Haven]] y l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2007 (individual masculín)#Sección 1|US Open]]. En [[Cincinnati]] perdería col posterior cuartofinalista [[David Ferrer]]. En New Haven, venció a Becker per segunda vegada antes de cayer frente a Ferrer per segunda selmana consecutiva. Nel so debú nel US Open, ganó al 26º cabeza de serie, [[Jarkko Nieminen]], por 6-7(4), 7-6(4), 7-6(5) y 6-4, convirtiendo 34 aces nel partíu. Nel so segundu partíu enfrentó a [[Rik de Voest]], ganándolo por 6-3, 6-3 y 7-6(4), antes de cayer en tercera ronda ante'l 1º cabeza de serie, [[Roger Federer]] por 6-7(4), 6-2, 6-4 y 6-2. Isner convirtió 18 aces, y remató con 66 aces nel tornéu. Tamién Dende'l US Open, Isner xugó 5 ''challengers''. Perdió en segunda ronda en [[Tulsa]] ante [[Fritz Wolmarans]] por 5-7, 4-6. Fixo semifinales en [[Calabasas]] cayendo derrotáu frente a [[Robert Kendrick]] por 6-4, 3-6, 6-7 (3). Llogró semifinales en [[Rimouski]] perdiendo con [[Ilija Bozoljac]] por 6-7 (4), 6-7 (2), y semifinales en [[Louisville]] perdiendo con [[Matthias Bachinger]] 7-5, 6-7(3), 6-7(4). En payares algamó semifinales en [[Champaign (Illinois)|Champaign]] cayendo ante [[Jesse Levine]] por 7-6(5), 6-3. Isner tamién foi convocáu pol [[Equipu de Copa Davis de los Estaos Xuníos]] como ''sparring''. Terminó la so temporada nel puestu N°107. === 2008 === L'añu [[2008]] seria'l de la confirmación de Isner. La bona temporada anterior dexó-y entrar ensin necesidá de ''Wild Card'' al [[Abiertu d'Australia 2008 (individual masculín)#Sección 1|Abiertu d'Australia]], onde cayó en primer ronda tantu n'individuales ante [[Fabrice Santoro]], como en [[Abiertu d'Australia 2008 (dobles masculín)#Sección 7|dobles]], con [[Ivo Karlović]]. Magar esta resultancia, depués llegaría los cuartos de final de [[Tornéu de San José|San José]], batiendo a [[Florent Serra]] y a [[Tommy Haas]], lo que-y dexaría algamar la so meyor posición hasta esi momentu nel ranking [[Asociación de Tenistes Profesionales|ATP]] (N°93). Darréu, cayería en primer ronda en [[Tornéu de Roland Garros 2008 (individual masculín)#Sección 8|Roland Garros]] y [[Campeonatu de Wimbledon 2008 (individual masculín)#Sección 8|Wimbledon]], al igual que n'otros torneos de menor entidá como [[Tornéu de Houston|Houston]], [[Tornéu de Nottingham|Nottingham]] y [[Tornéu de Newport|Newport]], que lu llevaríen de nuevu a la posición N°107 del ranking el [[28 de xunetu]] de [[2008]]. Tamién fixo la so segunda apaición nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2008 (individual masculín)#Sección 3|US Open]] perdiendo en primer ronda. Terminó la temporada nel puestu N°145. === 2009 === John clasificar pal cuadru principal nel [[Tornéu d'Auckland 2009 (individual masculín)|Heineken Open 2009]] en Auckland. Mientres el tornéu ganó al español [[Albert Montañés]] y al so compatriota [[Robby Ginepri]], pero sería ganáu por [[Robin Soderling]] con un 6-4 y 6-4. Recibiría una Wild Card pa entrar al [[Abiertu d'Australia 2009 (individual masculín)#Sección 7|Abiertu d'Australia]]. A pesar de sirvir 39 aces contra'l so oponente eslovacu [[Dominik Hrbaty]] sería ganáu en cuatro sets en primer ronda. Isner empezó a trabayar con nuevu entrenador, [[Craig Boynton]], qu'entrenara enantes a [[Jim Courier]] na década de 1990. Nel [[Masters d'Indian Wells 2009 (individual masculín)#Sección 2|Masters d'Indian Wells]], Isner quitaríase un gran pesu d'enriba al ganar al novenu semáu y estrella xuvenil [[Gael Monfils]], Isner vendría de tras y remontó el partíu por 6-7, 6-1 y 6-4. Depués ganó al ex-númberu 1 del mundu [[Marat Safín]] por 6-4 y 6-4. Y en cuarta ronda cai derrotáu ante l'arxentín [[Juan Martín del Potro]] por 6-7(4) y 6-7(3). Nel [[Masters de Miami 2009 (individual masculín)#Sección 2|Masters de Miami]], apuerta al cuadru principal por aciu la qualy. Gana en primer ronda y pierde en segunda ante'l 11° cabeza de serie, [[David Ferrer]]. Mientres abril participó nel [[Tornéu de Houston 2009 (individual masculín)|Tornéu de Houston]], faciendo un escelente trabayo antes de ser ganáu en cuartos de final pol so compatriota [[Wayne Odesnik]] nun alcuentru que terminó 7–5, 3–6, 7–6. Consiguiría calificase pal [[Tornéu de Roland Garros 2009|Roland Garros]], pero tuvo que retirase en siendo diagnosticáu con mononucleosis, lo que tamién-y obligó a retirase de [[Campeonatu de Wimbledon 2009|Wimbledon]]. N'agostu mientres el [[Tornéu de Washington 2009 (individual masculín)|Tornéu de Washington]] ganó a [[Jo-Wilfried Tsonga]] y a [[Tomáš Berdych]], antes de cayer con [[Andy Roddick]] por 7–6(3), 2–6, 5–7. El so actuación llevar a llograr el so más altu ranking (55). Nel [[Masters de Canadá 2009 (individual masculín)|Masters de Montreal]] ganaría [[Jesse Levine]], antes de cayer con [[Mijaíl Yuzhny]]. Dempués recibió una invitación pa participar nel [[Masters de Cincinnati 2009 (individual masculín)|Masters de Cincinnati]], onde ganaría a [[Tommy Haas]] por 7–6(5), 5–7, 7–6(3), na primer ronda, pero cayería ante [[Jeremy Chardy]]. [[Ficheru:John Isner 2009 US Open.jpg|250px|thumb|Isner ante [[Fernando Verdasco]].]] Anque recibió una invitación pa participar nel [[Tornéu de New Haven 2009]], refugar pa folgar primeramente al [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2009 (individual masculín)|US Open]], nel cual ganó a [[Victor Hanescu]] por 6–1, 7–6(14), 7–6(5), lo que se convertiría nel so primer trunfu nel tornéu. En segunda ronda ganó a [[Marsel Ilhan]] por 6-3, 6-4, 7-6(1). En tercer ronda sería parte de la sorpresa más grande del tornéu al ganar al quintu favoritu [[Andy Roddick]] por 7–6(3), 6–3, 3–6, 5–7 y 7–6(5). Depués sería ganáu por [[Fernando Verdasco]] en parciales de 6-4, 4–6, 4–6 y 4–6. Con dichu resultáu avanzó al puestu 39 del ranking mundial. Tres el US Open, Isner participaría nel [[Tornéu de Bangkok 2009 (individual masculín)|Tornéu de Bangkok]] como'l 8° cabeza de serie. Isner llegó a los cuartos de final perdiendo ante [[Viktor Troicki]]. Depués, xuega'l [[Tornéu de Tokiu 2009 (individual masculín)|Tornéu de Tokiu]] perdiendo en primer ronda ante [[Stanislas Wawrinka]] por un doble 6-4 y el [[Masters de Shanghai 2009 (individual masculín)|Masters de Xangai]] siendo derrotáu por [[Lleyton Hewitt]]. Coles mires de ameyorar el so ranking, tamién xugó'l [[Tornéu de Viena 2009 (individual masculín)|Tornéu de Viena]] como'l 8° cabeza de serie, perdiendo en primer ronda. Nel [[Tornéu de Basilea 2009 (individual masculín)|Tornéu de Basilea]] venció en primer ronda al 3° cabeza de serie, [[Fernando González (tenista)|Fernando González]] por 7-6(3), 4-6, 6-4. En segunda ronda cai derrotáu por [[Richard Gasquet]] por 6-4, 6-7(9), 2-6. Nel [[Masters de París 2009 (individual masculín)|Masters de París]], vence en primer ronda a [[Alejandro Falla]] por 4-6, 7-6(10), 7-5. En segunda ronda pierde ante [[Fernando González (tenista)|Fernando González]] por 5-7, 6-7(3). Remató la temporada nel puestu N°34 del ranking ATP y destacóse el so trabayu con Boynton tres el so decepcionante temporada 2008. El so progresu foi reconocíu polos sos pares, yá que foi votáu como'l Xugador de Mayor Progresu de la ATP, convirtiéndose nel décimu tenista d'Estaos Xuníos en ganar el premiu, y el primeru dende [[Andre Agassi]] en 1998. === 2010 === Isner empecipiaría l'añu nel [[Heineken Open 2010]] en Auckland, onde ganaría en primer ronda al español [[Guillermo García-López]] por parciales de 4-6, 7-6(4) y 6-2, en segunda ronda a [[Juan Mónaco]] por 5-7, 6-4 y 6-3, en cuartos de final a [[Tommy Robredo]] 7-6(5), 3-6 y 6-4, a [[Albert Montañés]] en semifinales por 6-2 y 7-6(5) y na final llograría ganar a [[Arnaud Clément]] por parciales de 6-3, 5-7 y 7-6(2), dempués de salvar un puntu de partíu pa llograr el so primer títulu ATP. El títulu catapultaría a Isner dientro del top 30 del ranking mundial. Tres la auscencia de [[Gilles Simon]], Isner se preclasificaría pal [[Abiertu d'Australia]], onde venció en primer ronda a [[Andreas Seppi]] por 6-3, 6-3, 3-6, 5-7 y 6-4, depués en segunda ronda ganó a [[Louk Sorensen]] por 6-3, 7-6(4) y 7-5, yá en tercer ronda amosando un xuegu sorprendente vence al galu [[Gael Monfils]] 6-1, 4-6, 7-6(4) y 7-6(5), finalmente llegaría a la cuarta ronda onde foi ganáu por [[Andy Murray (tenista)|Andy Murray]] con parciales de 6-7(4), 3-6 y 2-6. En febreru llegaría a la final del [[Tornéu de Memphis|Regions Morgan Keegan Championships]] dempués de ganar a [[Ryan Harrison]] 6-1 y 7-5, [[Jarkko Nieminen]] 6-7(4), 6-4 y 6-4, al croata [[Ivo Karlovic]] 6-1 y 7-6(7) y a [[Philipp Petzschner]] 7-5, 4-6 y 6-3, pero'l so compatriota y pareya de dobles [[Sam Querrey]], con quien consiguiera'l títulu en dobles esi mesmu añu al ganar a la pareya [[Ross Hutchins|Hutchins]]/[[Jordan Kerr|Kerr]] por 6–4 y 6–4, torgaría-y consiguir el títulu, el partíu terminó con parciales de 7-6(3), 6-7(5) y 3-6. A la selmana siguiente perdería en primer ronda nel [[ATP d'Acapulco|Abiertu Mexicanu Telcel Championships]] por 6-7(4) y 5-7 con [[Simon Greul]]. Sicasí, consiguiría entrar al top 20 del ranking. Depués fadría'l so debú en [[Copa Davis]] onde perdería los sos dos partíos de manera apertada; primeru ante [[Viktor Troicki]] por 6-7(4), 7-6(5), 5-7 y 4-6 y dempués con [[Novak Djokovic]] por 5-7, 6-3, 3-6, 7-6(6) y 4-6. Tamién remplazaría a [[Mike Bryan]], pa xuntu con [[Bob Bryan]] ganar el primer puntu pa [[Estaos Xuníos]], con parciales de 5–7, 6–3, 3–6, 7–6(6) y 4–6. Empecipió'l [[Masters d'Indian Wells]] ganando a [[Kevin Anderson]] por 6-3 y 7-5, dempués pasaría sobre'l so amigu [[Sam Querrey]] 7-6(3) y 6-4, pa cayer derrotáu ante [[Rafael Nadal]] por 5-7, 6-3 y 3-6. [[Ficheru:J isner.jpg|thumb|Isner devolviendo un tiru.]] Nel [[Masters de Miami]] ganó nel so debú a [[Michael Russell]] por 7-6(5), 2-6 y 7-6(5), pero sería ganáu en tercer ronda por [[Juan Carlos Ferrero]] por 2-6, 6-3 y 3-6. Abriría la so participación na xira de tierra nel [[Tornéu de Houston|U.S. Men's Clay Court Championships]], onde cayería en primer ronda ante [[Xavier Malisse]] por 6-7(3), 7-6(7) y 6-7(3). Tamién tendría la so primer incursión nel [[Masters de Roma]], onde ganó a [[Horacio Zeballos]], antes de cayer ante [[Thomaz Bellucci]]. Comoquier algamaría la final en dobles, onde sería ganáu polos hermanos Bryan por 2-6 y 3-6. Dempués d'esto algamaría'l top 30 dientro de dobles. El so siguiente tornéu foi'l [[Tornéu de Belgráu|Serbia Open]], onde apaeció como segundu cabeza de serie. Empecipia con victories sobre [[Josselin Ouanna]] 6–2 y 6–4, [[Richard Gasquet]] 2–6, 7–6(2) y 6–3, y Stanislas Wawrinka 7–5 y 7–5. D'esta forma Inser instalar n'el so primera final sobre tierra, onde nuevamente s'atoparía cola so pareya de dobles [[Sam Querrey]], quien-y torgaría llevar se'l so segundu títulu del añu, el partíu terminó 6–3, 6–7(4) y 4–6, cabo mentar que Isner sirvió pa partíu mientres el 5-4 nel segundu set, ésta convirtióse na segunda derrota de Isner sobre Querrey na que tuvo puntu de partíu. Mientres el [[Masters de Madrid]], ganó a [[Christophe Rochus]] y [[Santiago Giraldo]], antes de ser ganáu pol llocal y trés del mundu [[Rafael Nadal]] por 7-5 y 6-4. Nel segundu [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu, en [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], sería'l preclasificado númberu 17. En primer ronda ganó a [[Andrey Golubev]] por 6–4, 6–3 y 6–2, na ronda siguiente a [[Marcu Chiudinelli]] por 6–7(3), 7–6(3), 7–6(7) y 6–4. Cayería en tercera ronda ante l'eventual semifinalista [[Tomáš Berdych]] por 2–6, 2–6, 1–6. No que concierne a la so participación en dobles Isner/Querrey cayeríen en primer ronda de manera sorpresiva. En [[Wimbledon]] Isner preclasificaría como númberu 25. Na primer ronda enfrentar con [[Nicolas Mahut]], no que se convertiría nel [[Partíu Mahut-Isner de Wimbledon 2010|partíu más llargu de la historia]], que terminó con victoria pal norteamericanu con parciales de 6–4, 3–6, 6–7(7), 7–6(3) y '''70–68'''. Yá en segunda ronda y ensin enerxíes, Isner sería ganáu nuna hora y dos minutos pol holandés [[Thiemo de Bakker]], nun partíu onde Isner nun conectó nin siquier un ace, el xuegu terminó por 0–6, 3–6, 2–6. Isner tamién tuvo que tornar la so participación en dobles por cuenta de la fatiga. D'igual manera Isner despidir del tornéu con dellos récores incluyíu'l de más aces nun namái partíu y tamién col númberu 18 del mundu, lo más alto na so carrera. El so siguiente tornéu foi nel [[Tornéu d'Atlanta|Atlanta Tennis Championships]], onde en primer ronda ganó a [[Gilles Müller]] por 4-6, 7-6(6) y 7-6(7), salvando un puntu de partíu en cada tie-break, depués ganaría al so compatriota [[Michael Russell]] con un senciellu 6-1 y 6-2, en semifinales enfrentar al sudafricano [[Kevin Anderson]], a quien ganó por 6-3, 6-7(7) y 6-3, con esto algamaría la so cuarta final no que va del añu. Yá na final tomaría ventaja pero nun podría sostenela pa cayer ante'l tamién local [[Mardy Fish]] por 6-4, 4-6 y 7-6(4). La siguiente misión ye'l [[Tornéu de Washington|Legg Mason Tennis Classic]], en primer ronda ganaría na so especialidá, ye dicir nun doble tie-break a [[Thiemo de Bakker]] por 7-6(6) y 7-6(8). Na segunda ronda cayería ante [[Xavier Malisse]] por 4-6, 6-3 y 6-7(5). === 2011 === Isner empezó l'añu acomuñóse con [[Bethanie Mattek-Sands]] pa ganar el dobles mistu de la final de la [[Copa Hopman]] de, ganando a los belgues [[Justine Henin]] y [[Ruben Bemelmans]]. Tres la so victoria en Perth, Isner volvió a [[Tornéu d'Auckland|Auckland]] pa defender el so títulu. Isner ganó a [[Robin Haase]] en segunda ronda pa pasar a los cuartos de final, onde foi ganáu por [[David Nalbandian]] en trés sets. Isner dempués xugó nel [[Abiertu d'Australia 2011]] como ventiavu cabeza de serie. Ganó con facilidá a [[Florent Serra]] na primera rona y a [[Radek Stepanek]] na segunda ronda en perdiendo'l primera set. Na tercer ronda, Isner enfrentar a [[Marin Cilic]]. El partíu llegó a cinco sets, y Isner cayó derrotáu ante'l croata. Nel [[Abiertu de Francia]], Isner xugó la primer ronda contra'l defensor del títulu [[Rafael Nadal]], que nunca antes xugara un partíu a cinco sets en [[Roland Garros]]. Isner cayó nun partíu disputadísimo a pesar de que se llevó los dos primeros sets. Para [[Wimbledon 2011]], Isner foi empareyáu contra Mahut na primer ronda, una revancha del partíu más llargu del mundu, del añu anterior, pero esta vegada ganó en sets corríos. Sicasí, perdió na segunda ronda ante'l 16º cabeza de serie, [[Nicolás Almagro]] en cuatro sets, dexando cayer el so récor de 11-14 en 2011. Dempués xugó'l [[Tornéu de Newport]] en sustitución del so compañeru y defensor del títulu [[Mardy Fish]]. Ganó a [[Karol Beck]], [[Arnaud Clement]], [[Alex Bogomolov Jr.]] y [[Tobias Kamke]] ensin perder un solu set, pa llegar a la so primer final de carrera sobre verde. Na final, ganó a [[Olivier Rochus]] pa convertise nel primer cabeza de serie en 35 años en ganar l'eventu. El so títulu foi'l primeru de [[2011]]. El campeonatu llevantó a Isner nel ranking dende'l 48º puestu hasta'l 36º. Isner dempués xugó'l [[Tornéu d'Atlanta]], onde foi'l tercer preclasificado. Ganó a [[James Blake]], [[Lu Yen-Hsun]] y [[Gilles Muller]] pa llegar a la so segunda fase final consecutiva. Na final, enfrentar a [[Mardy Fish]] nuna revancha de la final de 2010. Isner foi finalmente ganáu por Fish. Depués llegó a les semifinales del [[Tornéu de Washington]], ganando a [[Tobias Kamke]], [[James Blake]], [[Viktor Troicki]], antes de cayer ante [[Gael Monfils]]. Na Copa Rogers, Isner ganó a [[Marcos Baghdatis]] y perdió ante [[Viktor Troicki]] na segunda ronda. Isner ganó'l [[Tornéu de Winston-Salem]], ganando a [[Dudi Sela]], [[Jarkko Nieminen]], [[Marcos Baghdatis]] y [[Andy Roddick]] nes semifinales, antes de ganar a [[Julien Benneteau]] na final. Nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'Estaos Xuníos]], Isner ganó a [[Marcos Baghdatis]], [[Robby Ginepri]], [[Alex Bogomolov Jr.]] y [[Gilles Simon]] nel camín a los sos primeros cuartos de final de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]]. Ellí foi ganáu por [[Andy Murray]]. John llegó a les semifinales nel [[Masters de Paris]], onde tuvo trés match point antes de cayer ante [[Jo-Wilfried Tsonga]] nes semifinales. El resultancia traer de vuelta al visu del Top 20. Terminó l'añu na posición Nº18 la más alta de la so historia hasta la fecha. === 2012 === El tenista empezaría la so temporada xugando en [[Tornéu de Sydney 2012 (individual masculín)|Sydney]] como'l 2° cabeza de serie. Debuta en segunda ronda con una gana ante [[Bobby Reynolds]] por 6-3, 4-6, 3-6.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/01/2/Sydney-Miercoles-del Potro-Con Debú Ganador.aspx Reynolds esanicia a Isner]</ref> Nel primera Grand Slam del añu, l'[[Abiertu d'Australia 2012 (individual masculín)|Abiertu d'Australia]] debuta como'l 16° cabeza de serie y vence en primer ronda a [[Benjamin Mitchell]] por 6-4, 6-4, 7-6(1). En segunda ronda, gana un partíu épico y polémico ante [[David Nalbandian]] por 4-6, 6-3, 2-6, 7-6(5), 10-8.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/01/3/Abiertu-de-Australia-Miercoles-del Potro-Gana-En-Sets-Corríos.aspx Isner gana un partíu épicu]</ref> En tercer ronda pierde ante [[Feliciano López]] por 3-6, 7-6(3), 4-6, 7-6(0), 1-6.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/01/3/Abiertu-de-Australia-Vienres-Nadal-Comodo-en-4a-Ronda.aspx Feliciano López esanicia a Isner]</ref> Depués xuega la [[Octavos de final de la Copa Davis 2012|Copa Davis]] ante [[Equipu de Copa Davis de Suiza|Suiza]] de visitante y sobre tierra batida. Nel segundu puntu de la serie, Isner enfrentaba a [[Roger Federer]] a quien venció sorpresivamente por 4-6, 6-3, 7-6(4), 6-2.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/02/6/Copa-Davis-Primer-Ronda-Vienres-Isner-Vence-a-Federer.aspx Isner vence a Federer y asitia a EE.UU en ventaya 2-0]</ref><ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/04/Otros/Primer-Cuartu-Partíos-de-la Temporada.aspx Partíos memorables de 2012]</ref> Depués cola serie definida xuega'l quintu puntu ante [[Marcu Chiudinelli]] y ganar por 6-3, 6-4. Na so xira norteamericana, xuega en [[Tornéu de Memphis 2012 (individual masculín)|Memphis]] como'l 1° cabeza de serie. En primer ronda vence a [[Gilles Muller]] por 7-6(1), 7-6(4).<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/02/8/Memphis-Martes-Sweeting-Entartalla-a-Blake.aspx Isner empecipia la so campaña en Memphis]</ref> En segunda ronda gana a [[Donald Young]] por 7-6(3), 6-4.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/02/8/Memphis-Xueves-Querrey-Llega-a-Cuartos.aspx Isner aseguró'l so llugar en cuartos de final]</ref> En cuartos de final, cai ante [[Jurgen Melzer]] por 3-6, 6-7(6).<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/02/8/Memphis-Vienres-Stepanek-Gano-a-Querrey-Isner-Enfrenta-a-Melzer.aspx Melzer esanició a Isner]</ref> Depués, en [[Tornéu de Delray Beach 2012 (individual masculín)|Delray Beach]], el 1° cabeza de serie, esanicia a [[Jesse Levine]] por 6-4, 7-6(15).<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/02/9/Delray-Beach-Martes-Kohlschreiber-y-Gulbis-a-2a-Ronda.aspx Isner debuta con un trunfu]</ref> En segunda ronda esanicia a otru americanu, [[Ryan Sweeting]] por 6-3, 6-4.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/02/9/Delray-Beach-Miercoles-Gulbis-Avanza-a-Cuartos.aspx Isner da otru pasu en Delray Beach]</ref> En cuartos de final, vence a [[Bernard Tomic]] por 6-3, 6-2.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/02/9/Delray-Beach-Vienres-Sela-a-Semis-Isner-Roddick-En-Accion.aspx Isner avanza a semifinales]</ref> En semifinales, pierde ante otro gran sacador, [[Kevin Anderson]] por 5-7, 6-7(4).<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/02/9/Delray-Beach-Sabado-Matosevic-Algama-La so-Primer-Final.aspx Anderson esanicia a Isner pa xugar la final]</ref> Nel primera Masters 1000 del añu, n'[[Masters d'Indian Wells 2012 (individual masculín)|Indian Wells]], debuta en segunda ronda como'l 11° cabeza de serie y vence al Lucky Loser, [[Frederico Gil]] por 7-5, 6-3. En tercer ronda vence a [[Juan Mónaco]] por 7-5, 7-5.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/03/11/ATP-Llunes-Ebden-Espacha-a-Fish.aspx Isner festexa en Indian Wells]</ref> En cuarta ronda, derrota a [[Matthew Ebden]] por 6-4, 7-5 avanzando a cuartos de final per primer vegada nel desiertu.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/03/11/Indian-Wells-Miercoles-Djokovic-Trabaya-ante-Andujar.aspx Isner sigue avanzáu nel desiertu]</ref> En cuartos vence al 13° preclasificado, [[Gilles Simon]] por 6-3, 1-6, 7-5 apaeciendo per segunda vegada na so carrera ente los cuatro meyores d'un Masters 1000.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/03/11/Indian-Wells-Xueves-Djokovic-Supera-a-Almagro.aspx Isner en semifinales y va por Nole]</ref> En semifinales, vuelve dar la llombada pero esta vegada ante [[Novak Djokovic]] venciéndolo por 7-6(7), 3-6, 7-6(5) siendo la so primer victoria ante un N°1 del mundu y asegurándose un llugar nel Top 10.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/03/11/Indian-Wells-Sabado-Isner-Tora-A-Djokovic.aspx Isner tora a Nole y va xugar la final]</ref> Na so primer final nun tornéu Masters 1000, l'americanu enfrenta nuevamente a [[Roger Federer]] pero esta vegada pierde por 7-6(7), 6-3.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/03/11/Indian-Wells-Domingo-Federer-Vence-a-Isner.aspx Federer vence a Isner y vuelve reinar Indian Wells]</ref><ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/04/Otros Primera-Cuartu-Ascensu-de-Isner.aspx Isner: D'Hombre Maratón a Home Apeligro]</ref> Nel [[Masters de Miami 2012 (individual masculín)|Masters de Miami]], vence en segunda ronda a [[Nikolay Davydenko]] por 2-6, 6-3, 6-4, pero en tercer ronda pierde ante [[Florian Mayer]] por 6-4, 6-2, nun partíu onde tuvo dellos problemes cola so pierna. Nos [[Cuartos de final de la Copa Davis 2012|Cuartos de final de la Copa Davis]], ante [[Equipu de Copa Davis de Francia|Francia]] y otra vegada de visitante y tierra batida, volvió ser el protagonista de la serie, en ganando'l so primer puntu ante [[Gilles Simon]] por 6-3, 6-2, 7-5,<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/04/14/Copa-Davis-QF-Vienres-Espana-Austria-Francia-Estaos-Xuníos.aspx Isner iguala seriar ante Francia]</ref> y definir la serie nel cuartu puntu ante [[Jo-Wilfried Tsonga]] por 6-3, 7-6(4), 5-7, 6-3.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/04/14/Copa-Davis-QF-Domingo-Espana-Austria-Francia-EEXX.aspx L'inspiráu Isner da-y a EE.UU el pase a semifinales]</ref> Depués, apuesta'l [[Tornéu de Houston 2012 (individual masculín)|Tornéu de Houston]], como'l 2° cabeza de serie. En segunda ronda, vence a [[Horacio Zeballos]] por 6-7(3), 6-4, 6-2.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/04/15/Houston-Xueves-Monaco-y-Anderson-Avancen-a-Cuartos.aspx Isner avanza a cuartos de final]</ref> En cuartos, derrota a [[Ryan Sweeting]] por 7-6(1), 7-6(4).<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/04/15/Houston-Vienres-Monaco-vence-a-Anderson.aspx Isner enllarga'l so bon momentu en Houston]</ref> En semifinales, derrota a [[Feliciano López]] por 6-7(5), 7-6(4), 6-3, avanzando a la so 2° final del añu y a la 10° de la so carrera.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/04/15/Houston-Sabado-Monaco-Remonta-y-Derrota-a-Russell.aspx Isner va pol premiu mayor en Houston]</ref> Na final, pierde ante'l so amigu [[Juan Mónaco]] por 2-6, 6-3, 3-6, en dos hores y 28 minutos.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/04/15/Houston-Domingo-Monaco-Campeon-en-Houston.aspx Mónaco gana a Isner y ye el campeón de Houston]</ref> Nun participa del [[Masters de Montecarlu 2012|Masters de Montecarlu]], pero participa del [[Masters de Madrid 2012 (individual masculín)|Masters de Madrid]] sobre tierra batida azul, como'l 8° favoritu. Pierde en segunda ronda ante [[Marin Cilic]] por 7-6 (4), 7-6(3).<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/05/19/Madrid-Miercoles-Ferrer-Avanza-a-Tercer-Ronda.aspx Cilic baxa a Isner en Madrid]</ref> Depués, nel [[Masters de Roma 2012 (individual masculín)|Masters de Roma]], derrota en primer ronda a [[Philipp Kohlschreiber]] por 2-6, 7-6(3), 6-2. En segunda ronda, perdió ante [[Andreas Seppi]] por 6-2, 6-7(5), 5-7. En [[Tornéu de Niza 2012 (individual masculín)|Niza]], foi'l primera preclasificado. En segunda ronda, venció a [[Xavier Malisse]] por 7-6(3), 7-6(5). En cuartos de final, perdió ante [[Nikolay Davydenko]] por 4-6, 6-7(4). Nel [[Tornéu de Roland Garros 2012 (individual masculín)|Tornéu de Roland Garros]], sería'l 10° cabeza de serie. En primer ronda, esanició a [[Rogério Dutra Silva]] por 6-3, 6-4, 6-4. En segunda ronda, enfrentó a [[Paul-Henri Mathieu]]. El partíu, foi'l segundu partíu más llargu de la historia de [[Roland Garros]], con una duración de 5h y 41m. El marcador foi de 7-6(2), 4-6, 4-6, 6-3, 16-18. El quintu set duró 2h 14m. Depués, na so temporada de verde, apostó'l [[Campeonatu de Wimbledon 2012 (individual masculín)|Campeonatu de Wimbledon]] como oncenu preclasificado. Debutó con una gana ante [[Alejandro Falla]] por 4-6, 7-6(7), 6-3, 6-7(7), 5-7. Siguió cola so temporada de verde, compitiendo'l [[Tornéu de Newport 2012 (individual masculín)|Tornéu de Newport]], tornéu nel que defendía'l títulu. A lo más favoritu, ganó en primer ronda a [[Sergei Bubka (tennis)|Sergei Bubka]] por 7-6(3), 4-6, 6-3. En segunda ronda, venció a [[Nicolas Mahut]] por 6-2, 7-6(2). En tercer ronda, ganólu a [[Izak van der Merwe]] por 6-4, 7-6(2). En semifinales, esanició a [[Ryan Harrison]] por 7-6(4), 6-3.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/07/28/Newport-Sabado-Isner-Y-Hewitt-Xugaren-La Final.aspx Isner y Hewitt topeten na final de Newport]</ref> Na final, pudo revalidar el so títulu, venciendo al invitáu, [[Lleyton Hewitt]] por 7-6(1), 6-4.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/07/28/Newport-Domingo-Isner-Gano-A-Hewitt-En-La Final.aspx Isner ganó a Hewitt y retién el so títulu en Newport]</ref> Empezó'l [[US Open Series]], apostando'l [[Tornéu d'Atlanta 2012 (individual masculín)|Tornéu d'Atlanta]] a lo más favoritu. Debutó en segunda ronda con una victoria sobre [[Ruben Bemelmans]] por 4-6, 6-3, 6-4. En cuartos de final, esanició al invitáu [[Jack Sock]] por 7-6(7), 6-4. En semifinales, cayó ganáu por [[Andy Roddick]] con un marcador de 4-6, 7-6(5), 4-6.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/07/29/Atlanta-Sabado-Muller-Llega-a-la Final.aspx Roddick vence a Isner; va contra Muller na final]</ref> Más tarde, tornó a les canches de [[Wimbledon]] p'apostar los [[Tornéu de tenis individual masculín nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] como décimu preclasificado. En primer ronda, ganó a [[Olivier Rochus]] por 7-6(1), 6-4.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/07/31/Londres-XXOO-Sabado-Federer-Vence-A-Falla.aspx XX.OO.: Isner vence a Rochus y avanza]</ref> En segunda ronda, venció a [[Malek Jaziri]] por 7-6(1), 6-2. En tercer ronda, esanició al N°8 del mundu, [[Janko Tipsarevic]] por 7-5, 7-6(14). En cuartos de final, perdió ante'l N°1 del mundu, [[Roger Federer]] por 4-6, 6-7(5). Depués, volvió a les canches dures pa siguir apostando'l [[US Open Series]]. Apostó'l [[Masters de Canadá 2012 (individual masculín)|Masters de Canadá]] en [[Toronto]], como octavu preclasificado. En segunda ronda, venció a [[Pablo Andújar]] por 7-6(5), 7-5. En tercer ronda, ganó a [[Philipp Kohlschreiber]] por 6-7(3), 6-4, 6-4. En cuartos de final, esanició al local [[Milos Raonic]] por 7-6(9), 6-4, avanzando per tercer vegada a unes semifinales d'un [[Masters 1000]]. En semifinales, perdió ante [[Richard Gasquet]] por 6-7(3), 3-6.<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/08/32/Toronto-Sabado-Gasquet-Llega-a-La Final.aspx Gasquet vence a Isner y ye finalista]</ref> Tamién compitió nel [[Tornéu de Winston-Salem 2012 (individual masculín)|Tornéu de Winston-Salem]], onde defendía'l títulu, como'l tercer favoritu. En segunda ronda, ganó a [[Martin Klizan]] por 4-6, 6-3, 7-5. En tercer ronda, venció al 13° semáu, [[Jurgen Melzer]] por 6-4, 6-3. En cuartos de final, esanició a [[David Goffin]] por 7-6(5), 6-3. En semifinales, ganó al primera semáu, [[Jo-Wilfried Tsonga]] —N°6 del mundu— por 6-4, 3-6, 7-6(3).<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/08/34/Winston-Salem-Vienres-Isner-Esanicia-a-Tsonga.aspx Isner quedó a un trunfu de retener la so corona; Berdych finalista]</ref> Na final, ante [[Tomáš Berdych]] —N°7 del mundu y segundu favoritu al tornéu—, Isner revalidó'l so títulu venciéndolo por 3-6, 6-4, 7-6(9).<ref>[http://es.atpworldtour.com/News/Tennis/2012/08/34/Winston-Salem-Sabado-Isner-Toma-Distancia.aspx Isner salva tres puntos de partíu y gana en Winston-Salem]</ref> === 2013 === El Non. 1 d'[[Equipu de Copa Davis d'Estaos XuníosEstaos Xuníos]] y númberu 14 del mundu terminó Top 20 per cuartu añu consecutivu. El so meyor tramu producir mientres el circuitu de branu d'[[América del Norte]] con un rexistru de 16-4. Ganó'l títulu nel [[Tornéu d'Atlanta]], foi finalista nel [[Tornéu de Washington]] (perdiendo ante [[Juan Martín del Potro]]) y nel [[Masters de Cincinnati]] (perdiendo ante [[Rafael Nadal]]) y fixo semifinales nel [[Tornéu de Newport]] (perdiendo ante [[Lleyton Hewitt]]). Ganó la final más alta de la historia del tenis ATP, superando a [[Kevin Anderson]] n'[[Tornéu d'Atlanta 2013|Atlanta]] en trés tie-breaks. Ganó'l so primer títulu en tierra batida nel [[Tornéu de Houston]] (venciendo a [[Nicolás Almagro]]). Llogró un récor de 64 aces mientres la selmana d'esi tornéu. En [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] tuvo marques de 5-3 llegando a tercer ronda en [[Roland Garros]] (perdiendo ante [[Tommy Haas]]), retirar con una mancadura na rodía izquierda nel so partíu ante [[Adrian Mannarino]] de segunda ronda en [[Wimbledon]] y llegó a tercer ronda nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'Estaos Xuníos]] (perdiendo ante [[Philipp Kohlschreiber]]). Retirar del [[Abiertu d'Australia]] por una mancadura na rodía derecha. Quedó con marques de 27-16 n'[[asfaltu]], 8-5 en [[magre]] y 4-3 en [[verde]]. Ganó la mayoría de les sos tie-breaks (38-18) y lideró la ATP en aces (979). === 2014 === Isner empezó l'añu como Non. 14 del mundu. El so primer tornéu de forma oficial foi'l de [[Tornéu d'Auckland 2014|Tornéu d'Auckland]]. En segunda ronda sufrió pa ganar a [[Lukas Lacko]] por 6-7(1), 6-3 y 2-6. En cuartos de final venció a [[Philipp Kohlschreiber]] tres trés intensos tie-breaks, 7-6(4), 6-7(4) y 6-7(5). En semifinales ganó al español [[Roberto Bautista]] por parciales de 3-6, 7-6(2) y 6-4, colándose na so primer final del añu. Na final ganó a [[Yen-Hsun Lu]] tres otros dos tie-breaks, 6-7(4) y 6-7(7). Asina, llevóse'l so primer títulu del añu nel primer tornéu qu'apostó de la temporada. Como'l semáu Non. 13 y nun gran momentu de forma llegaba al primera Grand Slam del añu, el [[Abiertu d'Australia 2014]]. Sicasí nel so partíu de primer ronda túvose que retirar por cuenta de una mancadura nel pie, cuando perdía ante l'eslovacu [[Martin Klizan]] por 2-6 y 6-7(6). Esta mancadura alloñó-y de diputar la primer ronda de la [[Copa Davis]], na qu'Estaos Xuníos, cayó sorpresivamente ante'l so eternu rival, [[Equipu británicu de Copa Davis|Gran Bretaña]]. Nel so remanecimientu, llegó a semifinales en [[Tornéu de Delray Beach 2014|Delray Beach]] per tercer añu siguíu (perdiendo ante'l posterior campeón [[Marin Cilic]]). Llegó a la so quinta semifinal ATP World Tour Masters 1000, perdiendo ante [[Novak Djokovic]] na so segunda semi del [[Masters d'Indian Wells 2014|ATP World Tour Masters 1000 d'Indian Wells]] (fixo final en 2012). Retirar de segunda ronda del [[Masters de Madrid 2014|ATP World Tour Masters 1000 Madrid]] en dobles (con [[Tomáš Berdych]]) por una mancadura al llombu. Cayó en cuarta ronda de [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]] (perdiendo con [[Tomáš Berdych]]). Venció a [[Jarkko Nieminen]] en segunda ronda de [[Campeonatu de Wimbledon 2014|Wimbledon]]; ganó'l tie-break del primer set por 19-17, el segundu TB más llargu na historia de Wimbledon. En primer ronda de [[Campeonatu de Wimbledon 1973|Wimbledon 1973]], [[Björn Borg]] venció a [[Premjit Lall]] 20-18 nel tie-break del tercer set. Los TB xugar nel 8-8 en 1973. Metió 52 aces contra [[Feliciano López]] en tercer ronda, pero perdió. En [[Tornéu de Newport 2014|Newport]] cayó en cuartos de final ante'l so compatriota [[Jack Sock]]. El 24 de xunetu salvó dos puntos de partíu contra [[Robby Ginepri]] na so victoria por 7-5 nel tercer set na segunda ronda d'[[Tornéu de Atlabta 2014|Atlanta]]; conectó cuatro aces consecutivos pa terminar el partíu. Retuvo'l títulu nel BB&T Atlanta Open en venciendo a [[Dudi Sela]] na final. Ameyoró a 9-9 el so rexistru en finales. [[Ficheru:John Isner 2013 US Open.JPG|thumb|Isner al serviciu nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2013|U.S. Open 2013]].]] Perdió ante [[Ivan Dodig]] en primer ronda del [[Masters de Canadá 2014|ATP World Tour Masters 1000 de Toronto]]. Nun pudo convertir dos puntos de partíu nel 6-5 nel tercer set contra [[Andy Murray]] na tercer ronda del [[Masters de Cincinnati 2014|ATP World Tour Masters 1000 de Cincinnati]]. Finalmente perdió 7-6(2), polo que nun pudo defender los sos puntos de la final llograda l'añu anterior. El 21 d'agostu retirar de los cuartos de final de [[Tornéu de Winston-Salem 2014|Winston-Salem]] por una dolencia nel todíu derechu, que yá-y dio problemes a principios del añu. Llegó hasta la tercer ronda del [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2014|US Open 2014]] (perdiendo ante [[Philipp Kohlschreiber]]). Ganó los sos dos singles na serie d'Estaos Xuníos frente a [[Equipu de Copa Davis d'Eslovaquia|Eslovaquia]] pol play-off de repesca al [[Grupu Mundial]] de [[Copa Davis]]. Venció a [[Norbert Gombos]] y [[Lukas Lacko]]. El 1 d'ochobre superó los 900 aces per tercer añu consecutivu y cuarta vegada nos últimos cinco años; consiguir en segunda ronda de [[Tornéu de Beixín 2014|Beijing]]. Salvó un puntu de partíu, con un ace nel 4-5 nel tercer set, frente a Robredo, pa terminar ganando 7-6(4) nel tercer set. Llegó a tercer ronda del [[Masters de Shanghai 2014|ATP World Tour Masters 1000 de Shanghai]] (perdiendo ante [[Feliciano López]]). Cerró l'añu cayendo a les primeres de cambiu tantu en [[Tornéu de Valencia 2014|Valencia]] como nel [[Masters de París 2014|Masters de París-Bercy]] (perdiendo ante Robredo y [[Gaël Monfils]], respeutivamente). Compiló rexistros de 27-14 en pistes dures, 6-5 en tierra batida y 4-2 en campera, ganando premios en metálicu de $1.284.639. == ATP World Tour Masters 1000 == === Finalista (3) === {| {{tablaguapa}} border="1" |- bgcolor="#eeeeee" |width="50"|'''Añu''' |width="200"|'''Tornéu''' |width="100"|'''Superficie''' |width="100"|'''Ind/Outdoor''' |width="200"|'''Oponente na final''' |width="200"|'''Resultáu''' |-bgcolor="#CCCCFF" |'''[[Masters d'Indian Wells 2012 (individual masculín)|2012]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters d'Indian Wells|'''Indian Wells''']] || Dura||Outdoor || {{bandera|SUI}} [[Roger Federer]] || 6-7(7), 3-6 |-bgcolor="#CCCCFF" |'''[[Masters de Cincinnati 2013 (individual masculín)|2013]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters de Cincinnati|'''Cincinnati''']] || Dura||Outdoor || {{bandera|ESP}} [[Rafael Nadal]] || 6-7(8), 6-7(3) |-bgcolor="#CCCCFF" |'''[[Masters de París 2016 (individual masculín)|2016]]''' || {{bandera|Francia}} [[Masters de Paris|'''Paris-Bercy''']] || Dura||Indoor || {{bandera|GBR}} [[Andy Murray]] || 3-6, 7-6(4), 4-6 |} == Títulos ATP (16; 12+4) == === Individuales (12) === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Lleenda''' |- bgcolor="#e5d1cb" | Grand Slam (0) |- bgcolor="ffffcc" | ATP Wourld Tour Final (0) |- bgcolor="#dfe2e9" | ATP Masters 1000 (0) |- bgcolor=#d0f0c0 | ATP World Tour 500 (0) |- bgcolor="#ffffff" | ATP World Tour 250 (12) |} {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nº ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultáu |- bgcolor="#ffffff" | 1. | [[16 de xineru]] de [[2010]] | {{bandera|NZL}} [[Heineken Open 2010|Auckland]] | Dura | {{bandera|FRA}} [[Arnaud Clément]] | 6-3, 5-7, 7-6(2) |- bgcolor="#ffffff" | 2. | [[10 de xunetu]] de [[2011]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Newport|Newport]] | Yerba | {{bandera|BEL}} [[Olivier Rochus]] | 6-3, 7-6(6) |- bgcolor="#ffffff" | 3. | [[27 d'agostu]] de [[2011]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Winston-Salem 2011|Winston-Salem]] | Dura | {{bandera|FRA}} [[Julien Benneteau]] | 4-6, 6-3, 6-4 |- bgcolor="#ffffff" | 4. | [[15 de xunetu]] de [[2012]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Newport|Newport]] <small>(2)</small> | Yerba | {{bandera|AUS}} [[Lleyton Hewitt]] | 7-6(1), 6-4 |- bgcolor="#ffffff" | 5. | [[25 d'agostu]] de [[2012]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Winston-Salem 2012|Winston-Salem]] <small>(2)</small> | Dura | {{bandera|CZE}} [[Tomáš Berdych]] | 3-6, 6-4, 7-6(9) |- bgcolor="#ffffff" | 6. | [[14 d'abril]] de [[2013]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Houston 2013|Houston]] | Tierra batida | {{bandera|ESP}} [[Nicolás Almagro]] | 6-3, 7-5 |- bgcolor="#ffffff" | 7. | [[28 de xunetu]] de [[2013]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu d'Atlanta|Atlanta]] | Dura | {{bandera|RSA}} [[Kevin Anderson]] | 6-7(3), 7-6(2), 7-6(2) |- bgcolor="#ffffff" | 8. | [[11 de xineru]] de [[2014]] | {{bandera|NZL}} [[Tornéu d'Auckland|Auckland]] <small>(2)</small> | Dura | {{bandera|TPE}} [[Yen-Hsun Lu]] | 7-6(4), 7-6(7) |- bgcolor="#ffffff" | 9. | [[27 de xunetu]] de [[2014]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu d'Atlanta|Atlanta]] <small>(2)</small> | Dura | {{bandera|ISR}} [[Dudi Sela]] | 6-3, 6-4 |- bgcolor="#ffffff" | 10. | [[2 d'agostu]] de [[2015]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu d'Atlanta|Atlanta]] <small>(3)</small> | Dura | {{bandera|CYP}} [[Marcos Baghdatis]] | 6-3, 6-3 |- bgcolor="#ffffff" | 11. | [[23 de xunetu]] de [[2017]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Newport|Newport]] <small>(3)</small> | Yerba | {{bandera|AUS}} [[Matthew Ebden]] | 6-3, 7-6(4) |- bgcolor="#ffffff" |12. |[[30 de xunetu]] de [[2017]] |{{bandera|USA}} [[Tornéu d'Atlanta|Atlanta]] <small>(4)</small> |Dura |{{bandera|USA}} [[Ryan Harrison]] |7-6(6), 7-6(7) |} ==== Finalista (12) ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nº ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultáu |- bgcolor="#ffffff" | 1. | 30 de xunetu de 2007 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Washington|Washington]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Andy Roddick]] | 4-6, 6-7(4) |- bgcolor=#d0f0c0 | 2. | 21 de febreru de 2010 | {{bandera|USA}} [[Regions Morgan Keegan Championships 2010|Memphis]] | Dura (i) | {{bandera|USA}} [[Sam Querrey]] | 7-6(3), 6-7(5), 3-6 |- bgcolor="#ffffff" | 3. | 9 de mayu de 2010 | {{bandera|SRB}} [[Tornéu de Belgráu|Belgráu]] | Tierra batida | {{bandera|USA}} [[Sam Querrey]] | 6-3, 6-7(4), 4-6 |- bgcolor="#ffffff" | 4. | 25 de xunetu de 2010 | {{bandera|USA}} [[Tornéu d'Atlanta|Atlanta]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Mardy Fish]] | 6-4, 4-6, 6-7(4) |- bgcolor="#ffffff" | 5. | 24 de xunetu de 2011 | {{bandera|USA}} [[Tornéu d'Atlanta|Atlanta]] <small>(2)</small> | Dura | {{bandera|USA}} [[Mardy Fish]] | 6-3, 6-7(6), 2-6 |- bgcolor="#dfe2e9" | 6. | 18 de marzu de 2012 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2012|Indian Wells]] | Dura | {{bandera|SUI}} [[Roger Federer]] | 6-7(7), 3-6 |- bgcolor="#ffffff" | 7. | 15 d'abril de 2012 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Houston 2012|Houston]] | Tierra batida | {{bandera|ARG}} [[Juan Mónaco]] | 2-6, 6-3, 3-6 |- bgcolor=#d0f0c0 | 8. | 4 d'agostu de 2013 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Washington 2013|Washington]] | Dura | {{bandera|ARG}} [[Juan Martín del Potro]] | 6-3, 1-6, 2-6 |- bgcolor="#dfe2e9" | 9. | 18 d'agostu de 2013 | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati 2013 (individual masculín)|Cincinnati]] | Dura | {{bandera|ESP}} [[Rafael Nadal]] | 6-7(8), 6-7(3) |- bgcolor=#d0f0c0 | 10. | 9 d'agostu de 2015 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Washington 2015|Washington]] | Dura | {{bandera|JPN}} [[Kei Nishikori]] | 6-4, 4-6, 4-6 |- bgcolor=#ffffff | 11. | 7 d'agostu de 2016 | {{bandera|USA}} [[Tornéu d'Atlanta 2016|Atlanta]] | Dura | {{bandera|AUS}} [[Nick Kyrgios]] | 6-7(3), 6-7(4) |- bgcolor="#dfe2e9" | 12. | 6 de payares de 2016 | {{bandera|FRA}} [[Masters de París 2016|París]] | Dura (i) | {{bandera|GBR}} [[Andy Murray]] | 3-6, 7-6(4), 4-6 |} === Dobles (4) === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Lleenda''' |- bgcolor="#e5d1cb" | Grand Slam (0) |- bgcolor="ffffcc" | ATP Wourld Tour Final (0) |- bgcolor="#dfe2e9" | ATP Masters 1000 (2) |- bgcolor=#d0f0c0 | ATP World Tour 500 (1) |- bgcolor="#ffffff" | ATP World Tour 250 (1) |} {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nº ! Fecha !Tornéu !Superficie !Pareya !Oponentes na final ! Resultáu |- bgcolor="#ffffff" | 1. | 7 de xunetu de 2008 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tornéu de Newport|Newport]] | Yerba | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Mardy Fish]] | {{bandera|IND}} [[Rohan Bopanna]]<br />{{bandera|PAK}} [[Aisam Qureshi]] | 6-4 7-6(1) |- bgcolor=#d0f0c0 | 2. | 21 de febreru de 2010 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Dura (i) | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Sam Querrey]] | {{bandera|GBR}} [[Ross Hutchins]]<br />{{bandera|AUS}} [[Jordan Kerr]] | 6-4 6-4 |- bgcolor="#dfe2e9" | 3. | 15 de mayu de 2011 | {{bandera|Italia}} [[Masters de Roma|Roma]] | Tierra batida | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Sam Querrey]] | {{bandera|USA}} [[Mardy Fish]]<br />{{bandera|USA}} [[Andy Roddick]] | w/o |- bgcolor="#dfe2e9" | 4. | 16 d'ochobre de 2016 | {{bandera|China}} [[Masters de Shanghai 2016|Shanghai]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Jack Sock]] | {{bandera|FIN}} [[Henri Kontinen]]<br />{{bandera|AUS}} [[John Peers]] | 6-4, 6-4 |} ==== Finalista (5) ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nº ! Fecha !Tornéu !Superficie !Pareya !Oponentes na final ! Resultáu |- bgcolor="#dfe2e9" | 1. | 2 de mayu de 2010 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2010|Roma]] | Tierra batida | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Sam Querrey]] | {{bandera|USA}} [[Bob Bryan]]<br />{{bandera|USA}} [[Mike Bryan]] | 2-6, 3-6 |- bgcolor="#ffffff" | 2. | 9 d'abril de 2011 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tornéu de Houston 2011|Houston]] | Tierra batida | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Sam Querrey]] | {{bandera|USA}} [[Bob Bryan]]<br />{{bandera|USA}} [[Mike Bryan]] | 7-6(4), 2-6, 5-10 |- bgcolor="#dfe2e9" | 3. | 18 de marzu de 2012 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2012|Indian Wells]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Sam Querrey]] | {{bandera|ESP}} [[Marc López]]<br />{{bandera|ESP}} [[Rafael Nadal]] | 2-6, 6-7(3) |- bgcolor=#d0f0c0 | 4. | 4 de marzu de 2017 | {{bandera|MEX}} [[Tornéu d'Acapulco 2017|Acapulco]] | Dura | {{bandera|ESP}} [[Feliciano López]] | {{bandera|GBR}} [[Jamie Murray]]<br />{{bandera|BRA}} [[Bruno Soares]] | 3-6, 3-6 |- bgcolor="#d0f0c0" | 5. | 8 d'ochobre de 2017 | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2017|Beixín]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Jack Sock]] | {{bandera|FIN}} [[Henri Kontinen]]<br />{{bandera|AUS}} [[John Peers]] | 3-6, 6-3, [7-10] |} == Clasificación histórica == === Grand Slam === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#efefef" ! Tornéu !! [[2007]] !! [[2008]] !! [[2009]] !! [[2010]] !! [[2011]] !! [[2012]] !! [[2013]] !! [[2014]] !! [[2015]] !! [[2016]] !! [[2017]] ![[2018]]!! G-P !! Títulos |- |bgcolor=#efefef align=left|{{bandera|Australia}} [[Abiertu d'Australia]] |align="center"| - |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center"| - |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|13-10 |align="center"|0 |- |bgcolor=#efefef align=left|{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] |align="center"| - |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"| - |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R | |align="center"|14-9 |align="center"|0 |- |bgcolor=#efefef align=left|{{bandera|GBR}} [[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]] |align="center"| - |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"| - |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R | |align="center"|10-9 |align="center"|0 |- |bgcolor=#efefef align=left|{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu de los Estaos Xuníos]] |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R | |align="center"|24-11 |align="center"|0 |- bgcolor="#efefef" |'''Total''' |align="center"|'''0''' |align="center"|'''0''' |align="center"|'''0''' |align="center"|'''0''' |align="center"|'''0''' |align="center"|'''0''' |align="center"|'''0''' |align="center"|'''0''' |align="center"|'''0''' |align="center"|'''0''' |align="center"|'''0''' | |align="center"|'''61-39''' |align="center"|'''0''' |- |{{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[ATP World Tour Finals]]''' |align="center"| - |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- | |align="center"|'''0-0''' |align="center"|'''0''' |- | colspan="15" style="font-size:80%" |'''Lleenda:''' '''G:''' Tornéu ganáu; '''F:''' Finalista; '''SF:''' Semifinalista; '''CF:''' Cuartos de final; '''G-P:''' Ganaos-Perdíos |} === ATP Masters Series / ATP World Tour Masters 1000 === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#efefef" ! Tornéu !! [[2007]] !! [[2008]] !! [[2009]] !! [[2010]] !! [[2011]] !! [[2012]] !! [[2013]] !! [[2014]] !! [[2015]] !! [[2016]] !! [[2017]] !! G-P !! Títulos |- |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters d'Indian Wells|'''Indian Wells''']] |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor=thistle|F |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="yellow"|SF |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center"|21-10 |align="center"|0 |- |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters de Miami|'''Miami''']] |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|4R |align="center" bgcolor="yellow"|SF |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center"|13-10 |align="center"|0 |- |{{bandera|Mónacu}} [[Masters de Montecarlu|'''Montecarlu''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|2-2 |align="center"|0 |- |{{bandera|España}} [[Masters de Madrid|'''Madrid''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|9-6 |align="center"|0 |- |{{bandera|Italia}} [[Masters de Roma|'''Roma''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center"|- |align="center" bgcolor="yellow"|SF |align="center"|8-7 |align="center"|0 |- |{{bandera|Canadá}} [[Masters de Canadá|'''Canadá''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="yellow"|SF |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|9-8 |align="center"|0 |- |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters de Cincinnati|'''Cincinnati''']] |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|- |align="center" bgcolor=thistle|F |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="yellow"|SF |align="center"|15-10 |align="center"|0 |- |{{bandera|China}} [[Masters de Shanghai|'''Shanghai''']] |align="center" colspan="2" style="color:#cccccc;"|NMS |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center"|9-8 |align="center"|0 |- |{{bandera|Francia}} [[Masters de París|'''París''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="yellow"|SF |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center" bgcolor=thistle|F |align="center" bgcolor="yellow"|SF |align="center"|16-9 |align="center"|0 |- |bgcolor="#dfe2e9"|'''Total''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''102-70''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |- |style=font-size:80% colspan=14|'''Lleenda:''' '''G:''' Tornéu ganáu; '''F:''' Finalista; '''SF:''' Semifinalista; '''CF:''' Cuartos de final; '''G-P:''' Ganaos-Perdíos </small> |} === ATP World Tour 500 === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#efefef" ! Tornéu !! [[2007]] !! [[2008]] !! [[2009]] !! [[2010]] !! [[2011]] !! [[2012]] !! [[2013]] !! [[2014]] !! [[2015]] !! [[2016]] !! [[2017]] !! G-P !! Títulos |- | {{bandera|Países Baxos}} [[Tornéu de Rotterdam|'''Rotterdam''']] | align="center"| - |align="center"|- |align="center"|- |align="center"| - |align="center"| - |align="center"|- |align="center"| - |align="center"| - |align="center"|- |align="center"|- |align="center"| - |align="center"|0-0 |align="center"|0 |- |{{bandera|EEXX}} [[Tornéu de Memphis|'''Memphis''']] / {{bandera|Brasil}} [[Tornéu de Rio de Janeiro|'''Rio de Janeiro''']] |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|Q2 |align="center" bgcolor=thistle|F |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|- |align="center"|6-6 |align="center"|0 |- | {{bandera|Méxicu}} [[Tornéu d'Acapulco|'''Acapulco''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|- |align="center"| - |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|0-3 |align="center"|0 |- | {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái|'''Dubái''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"| - |align="center"|- |align="center"|- |align="center"| - |align="center"|- |align="center"|- |align="center"| - |align="center"|0-0 |align="center"|0 |- | {{bandera|España}} [[Tornéu Conde de Godó|'''Barcelona''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|0-0 |align="center"|0 |- | {{bandera|Alemaña}} [[Tornéu de Halle|'''Halle''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - |align="center"|- |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - |align="center"|0-0 |align="center"|0 |- | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tornéu de Queen's Club|'''Queen's Club''']] |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|4-4 |align="center"|0 |- | {{bandera|Alemaña}} [[Tornéu d'Hamburgu |'''Hamburgu''']] |align="center" colspan=1 style=color:#ccc|ND |align="center" colspan=1 style=color:#ccc|ND |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - |align="center"|- |align="center"| - |align="center"| - |align="center"| - |align="center"|0-0 |align="center"|0 |- | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tornéu de Washington |'''Washington''']] |align="center" bgcolor=thistle|F |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center" bgcolor="yellow"|SF |align="center" bgcolor="#afeeee"|3R |align="center" bgcolor="yellow"|SF |align="center"|- |align="center" bgcolor=thistle|F |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor=thistle|F |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center"| - |align="center"|25-9 |align="center"|0 |- | {{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín |'''Beixín''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"| - |align="center" bgcolor="yellow"|SF |align="center"| - |align="center"| - |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center"| - |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center"|11-5 |align="center"|0 |- | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu |'''Tokiu''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|0-1 |align="center"|0 |- |{{bandera|ESP}} [[Tornéu de Valencia|'''Valencia''']] / {{bandera|Austria}} [[Tornéu de Viena |'''Viena''']] | align="center"| - |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#ffebcd"|CF |align="center" bgcolor="#afeeee"|1R |align="center"|5-7 |align="center"|0 |- | {{bandera|Suiza}} [[Tornéu de Basilea |'''Basilea''']] |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" bgcolor="#afeeee"|2R |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|3-3 |align="center"|0 |- |bgcolor="#dfe2e9"|'''Total G-P''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''5-1''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''3-3''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''5-3''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''9-5''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''3-3''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''3-2''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''7-4''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''2-4''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''10-5''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''5-4''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0-2''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''54-38''' |align="center" bgcolor="#dfe2e9"|'''0''' |- | colspan="11" style="font-size:80%" |'''Lleenda:''' '''G:''' Tornéu ganáu; '''F:''' Finalista; '''SF:''' Semifinalista; '''CF:''' Cuartos de final; '''G-P:''' Ganaos-Perdíos; '''ND:''' Non Apostáu |} *Antes del añu 2009 Hamburgu yera un tornéu de categoría Masters 1000, polo que nesta tabla apaez como non apostáu nos años con esa categoría *Nel añu 2014 el tornéu de Memphis baxó a la categoría de ATP 250 y el so llugar ocupar el tornéu de Rio de Janeiro *Nel añu 2015 el tornéu de Valencia baxó a la categoría de ATP 250 y el so llugar ocupar el tornéu de Viena == Títulos ''Challengers'' (5; 3+2) == === Individuales (3) === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nº ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultáu |- bgcolor="#c0c0c0" | 1. | 23 de xunetu de 2007 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Lexington (Massachusetts)|Lexington]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Brian Wilson (tenista)|Brian Wilson]] | 6-7(9), 6-3, 6-4 |- bgcolor="#c0c0c0" | 2. | 22 de setiembre de 2008 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Lubbock]] | Dura | {{bandera|Canadá}} [[Frank Dancevic]] | 7-6(2), 4-6, 6-2 |- bgcolor="#c0c0c0" | 3. | 20 d'abril de 2009 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tallahassee]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Donald Young]] | 7-5, 6-4 |} === Dobles (1) === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nº ! Fecha !Tornéu !Superficie !Pareya !Oponentes na final ! Resultáu |- bgcolor="#c0c0c0" | 1. | 15 d'ochobre de 2007 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Calabasas]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Brian Wilson (tenista)|Brian Wilson]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Robert Kendrick]]<br />{{bandera|PHI}} [[Cecil Mamiit]] | 7-6(10), 4-6, [10-8] |- bgcolor="#c0c0c0" | 2. | 29 d'ochobre de 2007 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Louisville]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Travis Parrott]] | {{bandera|GBR}} [[Richard Bloomfield]]<br />{{bandera|SWE}} [[Michael Ryderstedt]] | 6-4, 6-4 |} === Finalista en dobles (2) === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nº ! Fecha !Tornéu !Superficie !Pareya !Oponentes na final ! Resultáu |- bgcolor="#c0c0c0" | 1. | 22 de xunetu de 2006 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Lexington (Massachusetts)|Lexington]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Colin Purcell]] | {{bandera|Tailandia}} [[Sanchai Ratiwatana]]<br />{{bandera|Tailandia}} [[Sonchat Ratiwatana]] | 6-7(5), 6-4, [6-10] |- bgcolor="#c0c0c0" | 2. | 6 d'ochobre de 2008 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Sacramento (California)|Sacramento]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Rajeev Ram]] | {{bandera|USA}} [[Brian Battistone]]<br />{{bandera|USA}} [[Dann Battistone]] | 6-1, 3-6, [4-10] |} == Ranking históricu == {| {{tablaguapa}} |-bgcolor="#CCCCCC" |'''Añu''' |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| '''2005''' |align="center" bgcolor="#DFDFDF"| '''2006''' |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| '''2007''' |align="center" bgcolor="#DFDFDF"| '''2008''' |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| '''2009''' |align="center" bgcolor="#DFDFDF"| '''2010''' |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| '''2011''' |align="center" bgcolor="#DFDFDF"| '''2012''' |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| '''2013''' |align="center" bgcolor="#DFDFDF"| '''2014''' |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| '''2015''' |align="center" bgcolor="#DFDFDF"|'''2016''' |align="center" bgcolor="#EFEFEF"|'''2017''' |-bgcolor="#CCCCCC" | '''Ranking individual'''&nbsp; |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| {{creciente}} 967 |align="center" bgcolor="#DFDFDF"| {{creciente}} 843 |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| {{creciente}} 107 |align="center" bgcolor="#DFDFDF"| {{decreciente}} 145 |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| {{creciente}} 34 |align="center" bgcolor="#DFDFDF"| {{creciente}} 19 |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| {{creciente}} 18 |align="center" bgcolor="#DFDFDF"| {{creciente}} 14 |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| {{estable}} 14 |align="center" bgcolor="#DFDFDF"| {{decreciente}} 19 |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| {{creciente}} 11 |align="center" bgcolor="#DFDFDF"| {{decreciente}} 19 |align="center" bgcolor="#EFEFEF"| {{creciente}} 17 |} == Récores == {|class=wikitable style=font-size:97% |-bgcolor="#efefef" |width=200|Tornéu||width=50|Añu||width=200|Record llográu||width=200|Xugador venceyáu |- |rowspan=8|[[Wimbledon Championships|Wimbledon]] |rowspan=8|[[Wimbledon 2010|2010]] |Más aces nun partíu ATP de singles: 113||'''Record individual |- |Más aces nun partíu de Grand Slam de singles: 113||'''Record individual |- |Más aces nun solu set: 85||'''Record individual |- |Más xuegos ganaos nun partíu: 92||'''Record individual |- |Más tiros ganadoresen un partíu: 246||'''Record individual |- |Ganador del partíu más llargu de la historia: 11 hores y 5 minutos||[[Nicolas Mahut]] |- |Xugada más llarga nuna sola xornada: 7 hores y 6 minutos||[[Nicolas Mahut]] |- |Más cantidá de xuegos xugaos nuna sola xornada: 118||[[Nicolas Mahut]] |- |rowspan=1|[[ATP (tenis)|ATP]] |rowspan=1|[[2010]] |Más aces en [[2010]] con 1.042||'''Record individual |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * {{commonscat|John Isner}} * {{FichaATP|I186}} * {{Perfil ITF|100005089}} * {{FichaCopaDavis|100005089}} {{Tradubot|John Isner}} {{NF|1985||Isner, John}} [[Categoría:Tenistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] [[Categoría:Deportistes de Florida]] [[Categoría:Deportistes de Carolina del Norte]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] a73qz81qer28w2iv0037iab3t2ymq2j 0 116113 3709462 3708996 2022-08-18T17:36:50Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'eleición | compactu = nun | nome_eleición = Eleiciones xenerales d'Italia de 2018 | país = Italia | anchu = 50 | encurso = non | eleición_anterior = Eleiciones xenerales d'Italia de 2013 | fecha_anterior = 2013 | siguiente_eleición = Eleiciones xenerales d'Italia de 2023 | siguiente_fecha = 2023 | endisputa = <small>'''630 escaños de la [[Cámara de Diputaos (Italia)|Cámara de Diputaos]]'''<br />316 escaños pa llograr mayoría absoluta<br />'''315 escaños del [[Senáu de la República (Italia)|Senáu de la República]]'''<br />116 escaños pa llograr mayoría absoluta<br /></small> | fecha_eleición = [[4 de marzu]] de [[2018]] | habilitaos = 46.906.343 | votantes = | participación = | participación_ant = 75.2 | nulos = | cargu = [[Ficheru:Italy-Emblem.svg|40px]]<br />[[Primer Ministru d'Italia]] | predecesor = [[Paolo Gentiloni]] | partíu_predecesor = [[Partíu Demócrata (Italia)|PD]] | socesor = | partíu_socesor = | imaxe2 = Imaxe:Silvio Berlusconi crop 2015.jpeg | color2 =#0087DC | líder2 = [[Silvio Berlusconi]] | partíu2 = [[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] | coalición2 = [[Coalición de centroderecha]] | partíu1_coalición2 = [[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] | partíu2_coalición2 = [[Lliga Norte]] | partíu3_coalición2 = [[Hermanos d'Italia]] | partíu4_coalición2 = [[Nós con Italia]] | partíu5_coalición2 = | partíu6_coalición2 = | partíu7_coalición2 = | votos2 = | votos2_ant = 9.923.100 | porcentaxe2 = | senadores2 = | senadores2_ant = 86 | diputaos2 = | diputaos2_ant = 119 | imaxe1 = Imaxe:Matteo_Renzi_crop_2015.jpeg | color1 = #F0001C | líder1 = [[Matteo Renzi]] | partíu1 = [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] | coalición1 = [[Coalición de centroizquierda]] | partíu1_coalición1 = [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] | partíu2_coalición1 = [[Llista Cívica Popular]] | partíu3_coalición1 = [[Más Europa]] | partíu4_coalición1 = [[Xuntos (Italia)|Xuntos]] | partíu5_coalición1 = [[Moderaos (Italia)|Moderaos]] | partíu6_coalición1 = [[Partíu Popular del Tirol del Sur]] | partíu7_coalición1 = [[Partíu Autonomista Trentín Tirolés]]<br />[[Unión Progresista Valdostana (2013)|Unión Progresista Valdostana]]<br />[[Autonomía Llibertái Participación Ecoloxía]] | votos1 = | votos1_ant = 10.047.507 | porcentaxe1 = | senadores1 = | senadores1_ant = 128 | diputaos1 = | diputaos1_ant = 322 | imaxe3 = Imaxe:Luigi_Di_Maio_portrait.jpg | color3 = #FFEB3B | líder3 = [[Luigi Di Maio]] | partíu3 = [[Movimientu 5 Estrelles]] | votos3 = | votos3_ant = 8.689.168 | porcentaxe3 = | senadores3 = | senadores3_ant = 35 | diputaos3 = | diputaos3_ant =88 | imaxe4 = Imaxe:Pietro Grasso - Festa Unità Roma 2012.JPG | color4 = #C72837 | líder4 = [[Pietro Grasso]] | partíu4 = [[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] | partíu1_coalición4 = [[Artículu 1 - Movimientu Demócrata y Progresista|Demócrates y Progresistes]] | partíu2_coalición4 = [[Izquierda Italiana]] | partíu3_coalición4 = [[Posible (Italia)|Posible]] | partíu4_coalición4 = [[Área Socialista]] | partíu5_coalición4 = [[Verdes de Tirol del Sur]] | partíu6_coalición4 = [[Partíu Socialista Sicilianu]] | partíu7_coalición4 = | votos4 = | votos4_ant = | porcentaxe4 = | senadores4 = | senadores4_ant = 23 | diputaos4 = | diputaos4_ant = 59 |mapa_títulu= |mapa= |mapa_tamañu= |mapa_subtítulo= |diagrama_títulu = |diagrama = |diagrama_tamañu = |lleenda1 = }} Les '''eleiciones xenerales italianes de 2018''' van celebrase'l 4 de marzu de 2018, entós que'l Parllamentu fora eslleíu pol [[Presidente de la República Italiana|Presidente]] [[Sergio Mattarella]] el 28 d'avientu de 2017.<ref>{{cita web |url=http://www.repubblica.it/politica/2017/12/28/news/gentiloni_a el_quirinale_a el_via_l_iter_trato_lo_scioglimento_delle_camere-185379672/ |títulu=Mattarella scioglie -y Camere, si vota il 4 marzu |obra=[[La Repubblica]] |fecha=28 d'avientu de 2017 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017}}</ref> Los votantes van escoyer a los 630 miembros de la [[Cámara de Diputaos (Italia)|Cámara de Diputaos]] y los 315 miembros electivos del [[Senáu de la República (Italia)|Senáu de la República]] pa la 18° llexislatura de la [[República]] d'[[Italia]], dende 1948. == Antecedentes == Nes [[Eleiciones xenerales d'Italia de 2013|eleiciones xenerales de 2013]] nenguna de los trés aliances principales – la [[Centroderecha política|centroderecha]] liderada por [[Silvio Berlusconi]], la [[Centroizquierda política|centroizquierda]] liderada por [[Pier Luigi Bersani]] y el [[Movimientu 5 Estrelles]] (M5S) lideráu por [[Beppe Grillo]] – ganó una mayoría absoluta nel Parllamentu. Dempués d'un intentu fallíu de formar un gobiernu por Bersani, entós secretariu del [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] (PD), y la reeleición de [[Giorgio Napolitano]] como [[Presidente de la República Italiana|presidente]], [[Enrico Letta]], Subsecretariu del PD, recibió la xera de formar una [[gran coalición]] de gobiernu. El gabinete de Letta consistía nel PD, [[El Pueblu de la Llibertá]] (PdL) de Berlusconi, [[Eleición Cívica]] (SC), la [[Unión de Centru]] (UdC) y otros.<ref>{{cita web |url=http://www.theflorentine.net/articles/article-view.asp?issuetocId=8488&browse-by=News&level=National-News|títulu=It's a governissimo! |publicación=The Florentine |nome=Brenda |apellíu=Dionisi |fecha=9 de mayu de 2013|fechaaccesu=24 de setiembre de 2013}}</ref> El 16 de payares de 2013, Berlusconi llanzó un nuevu partíu, [[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] (FI),<ref>{{cita publicación |url=https://www.reuters.com/article/2013/11/16/us-italy-berlusconi-idUSBRE9AE15M20131116 |work=Reuters |títulu=Berlusconi breaks away from Italian government after party splits |fecha=16 de payares de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131202232953/https://www.reuters.com/article/2013/11/16/us-italy-berlusconi-idUSBRE9AE15M20131116 |fechaarchivu=2 d'avientu de 2013 |idioma=en}}</ref> nomáu dempués del difuntu partíu [[Forza Italia (1994)|Forza Italia]] (1994-2009). Amás, Berlusconi anunció que FI oponer al gobiernu de Letta, causando la división de PdL/FI d'un gran grupu de diputaos y senadores lideraos pol Ministru del Interior [[Angelino Alfano]], quien llanzó'l partíu alternativu [[Nueva Centroderecha]] (NCD) y caltúvose lleal al gobiernu.<ref>[https://web.archive.org/web/20131203023906/http://archiviostorico.corriere.it/2013/novembre/16/rottura_tra_Berlusconi_Alfano_vicepremier_co_0_20131116_655ef574-4y8a-11y3-9c1a-7bb9640fad0f.shtml È rottura tra Berlusconi y Alfano Il vicepremier annuncia i nuovi gruppi]</ref> Tres la eleición de [[Matteo Renzi]] como secretariu de PD n'avientu de 2013, hubo tensiones persistentes que remataron nel arrenunciu de Letta como Primer Ministru en febreru de 2014. Darréu, Renzi formó un [[Gabinete de Matteo Renzi|gobiernu]] basáu na mesma coalición (incluyíu'l NCD), pero d'una manera nueva.<ref>{{cita publicación |url=http://www.corriere.it/politica/14_febbraio_21/renzi-47-8-anni-media-governo-piu-giovane-sempre-4y140a1y-9b27-11y3-8hala8-da6384aa5c66.shtml|títulu=Renzi: con 47, 8 anni di media, è il governo più giovane di sempre|newspaper=Corriere della Sera |fecha=21 de febreru de 2014|fechaaccesu=23 de febreru de 2014}}</ref> El nuevu Primer Ministru tenía un fuerte mandatu del so partíu y viose reforzáu pola fuerte actuación del PD nes [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2014 (Italia)|eleiciones al Parllamentu Européu de 2014]]<ref>{{cita web |url=https://www.reuters.com/article/2014/05/26/eu-election-italy-idUSL6N0OC21V20140526|títulu=UPDATE 2-Renzi's triumph in EU vote gives mandate for Italian reform|work=Reuters|fechaaccesu=9 de xunu de 2015 |idioma=en}}</ref> y l'eleición de [[Sergio Mattarella]], un compañeru Demócrata, como presidente en 2015. Mientres taba nel poder, Renzi implementó delles reformes, incluyida una nueva [[Llei eleutoral d'Italia (2015)|llei eleutoral]] (que depués sería declarada parcialmente inconstitucional pol [[Corte Constitucional d'Italia|Tribunal Constitucional]]), una relaxación de les lleis llaborales y d'empléu (conocida como ''Jobs Act'') col enfotu de impulsar la crecedera económica, una reforma fonda de l'[[alministración pública]], la simplificación del [[Xuiciu|xuiciu civil]], la reconocencia de les [[Matrimoniu ente persones del mesmu sexu n'Italia|uniones ente persones del mesmu sexu]] y l'abolición de dellos impuestos menores.<ref>{{cita web |url= https://www.bloomberg.com/news/videos/2015-09-29/italy-prime-minister-matteo-renzi-on-senate-reform|títulu= Italy Prime Minister Mattro Renzi on Senate Reform |publicación=[[Bloomberg L.P.|Bloomberg]]|fechaaccesu= 29 de setiembre de 2015 |idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url= https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-10-15/renzi-gives-italians-lower-taxes-higher-cash-use-to-back-growth|títulu= Renzi Gives Italians Lower Taxes, Higher Cash Use to Back Growth |publicación=[[Bloomberg L.P.|Bloomberg]]|fechaaccesu= 15 d'ochobre de 2015 |idioma=en}}</ref> Como resultáu de les guerres civiles de [[Guerra de Libia (2014-actualidá)|Libia]] y [[Guerra Civil Siria|Siria]], un problema importante qu'enfrentó Renzi foi l'altu nivel d'[[Inmigración n'Italia|inmigración illegal n'Italia]]. Mientres el so mandatu, hubo un aumentu nel númberu d'inmigrantes rescataos nel mar que fueron llevaos a puertos del sur d'Italia, provocando crítiques del M5S, FI y la [[Lliga Norte]] (LN),<ref>"[http://www.bbc.com/news/world-europe-33055771 Italy PM Renzi attacks northern regions for refusing migrants]". BBC News. 8 de xunu de 2015</ref><ref>"[https://www.theguardian.com/world/2015/aug/23/italy-coastguard-3000-migrants-rescued-one-day Italy coastguard: 3,000 migrants rescued in one day in Mediterranean]". ''[[The Guardian]]''. 23 d'agostu de 2015.</ref> y causando una perda de popularidá pa Renzi.<ref>[http://www.ilgiornale.it/news/politica/lanalisi-sondaggista-limmigrazione-renzi-perde-i-2-y-i-4-mil-1163247.html L'analisi del sondaggista: "Con l'immigrazione, Renzi perde tra i 2 y i 4 milioni di voti"]</ref> Sicasí, en 2016, les encuestes d'opinión rexistraron la fortaleza del PD, según la crecedera del M5S, la LN y [[Hermanos d'Italia]] (FdI), el cayente de FI, La desapaición virtual de SC y el reemplazu d'[[Izquierda, Ecoloxía y Llibertá]] (SEL) cola [[Izquierda Italiana]] (SI). [[Ficheru:Matteo Renzi alla conferenza stampa post referendum costituzionale 2016.jpg|thumb|right|220px|[[Matteo Renzi]] anuncia'l so arrenunciu dempués de les resultaos del [[Referendu constitucional d'Italia de 2016|referendu]]]] N'avientu de 2016, una reforma [[Constitución de la República Italiana|constitucional]] propuesta pol gobiernu de Renzi y debidamente aprobada pol Parllamentu foi refugada nun [[Referendu constitucional d'Italia de 2016|referendu constitucional]] (59% a 41%). Conforme a la reforma, el Senáu integraríase por 100 miembros: 95 representantes rexonales y 5 persones designaes pol presidente.<ref>{{cita web |url=https://www.reuters.com/article/2014/06/21/us-italy-politics-idUSKBN0EW0DO20140621 |títulu=Italian parties reach deal on Senate reform |publicación=[[Reuters]] |fecha=21 de xunu de 2014|fechaaccesu=25 de xunu 2014 |idioma=en}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.ft.com/cms/s/0/49d553ec-71y3-11y5-9b9y-690fdae72044.html#axzz3pqfrJMXD|títulu=Renzi wins Senate victory over Italy's political gridlock |apellíu=Politi |nome=James |fecha=13 d'ochobre de 2015|newspaper=Financial Times|issn=0307-1766|fechaaccesu=6 d'agostu de 2016 |idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.italy24.ilsole24ore.com/art/politics/2015-10-13/via-llibera-riforma-senato-130528.php?uuid=ACx78JFB|títulu=Italy's constitutional reform gets the green light from the Senate, the opposition leaves the floor|website=il Sole 24 Ore|fechaaccesu=6 d'agostu de 2016 |idioma=en}}</ref> Tres la derrota, Renzi arrenunció como primer ministru y foi reemplazáu pol so ministru d'Asuntos Esteriores [[Paolo Gentiloni]], otru Demócrata.<ref name=cor2>{{cita publicación |last1=Rovelli|first1=Michela|títulu=Governo, Gentiloni accetta l'incarico di governo: «Un grande onore»|url=http://www.corriere.it/la-crisi-di-governo/notizie/crisi-governo-sergio-mattarella-convoca-gentiloni-quirinale-6b7c7ed8-bf78-11y6-ab31-2a5a06y0ce0a.shtml|fechaaccesu=11 d'avientu de 2016 |publicación=Corriere della Sera |fecha=11 d'avientu de 2016}}</ref> A principios de 2017, n'oposición a les polítiques de Renzi, dellos demócrates d'esquierda dirixíos por Bersani, [[Massimo D'Alema]] y [[Roberto Speranza]] llanzaron, xuntu con biforcaos de SI, el [[Artículu 1 - Movimientu Demócrata y Progresista|Movimientu Demócrata y Progresista]] (MDP).<ref>[http://www.corriere.it/politica/17_febbraio_25/ecco-nome-fuorusciti-pd-democratici-progressisti-4c70ae0c-fb45-11y6-8df2-f7ebe5fcea94.shtml Ecco il nome degli ex Pd: Articolo 1 Movimento dei democratici y progressisti]</ref><ref>[http://www.ilsole24ore.com/art/notizie/2017-02-25/democratici-y-progressisti-nuovo-nome-ex-pd-speranza-lavoro-y-nostra-priorita-113550.shtml?uuid=AEkjzSd «Democratici y progressisti» il nuovo nome degli ex Pd. Speranza: lavoro è nostra priorità]</ref> Contextualmente, el NCD tresformar en [[Alternativa Popular]] (AP). N'abril, Renzi foi reelixíu secretariu del PD y, poro, candidatu del partíu pa ser primer ministru,<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/04/30/news/primarie_pd_elezioni_segretario_scrutinio-164320193/?ref=RHPPLF-BL-I0-C8-P1-S1.8-T1 Primarie Pd, Renzi vince nettamente: "Al fianco del governo"]</ref> ganando al Ministru de Xusticia [[Andrea Orlando]] y al Gobernador de Apulia [[Michele Emiliano]].<ref>[http://www.huffingtonpost.it/2017/05/01/i-dati-definitivi-delle-primarie-renzi-70-orlando-19-5-emil_a_22063333/ I dati definitivi delle primarie: Renzi 70%, Orlando 19,5%, Emiliano 10,49%]</ref><ref>[https://www.primariepd2017.it Primarie – Partito Democratico]</ref> En mayu de 2017, [[Matteo Salvini]] foi reelixíu secretariu federal de la LN y llanzó la so propia candidatura.<ref>[http://milano.repubblica.it/cronaca/2017/05/14/news/lega_nord_primarie-165396825/?ref=RHPPLF-BH-I0-C8-P2-S1.8-T1 Primarie Lega, Salvini centra l'obiettivo: col 82,7% resta segretario. L'attacco di Bossi: "Con lui la Lega è finita"]</ref><ref>[http://www.affaritaliani.it/politica/lega-salvini-avverte-berlusconi-maggioritario-se-vuoi-davvero-vincere-480199.html Lega, Salvini avverte Berlusconi: "Maggioritario se vuoi davvero vincere"]</ref> So Salvini, el partíu había enfatizado el [[Euroescepticismo]], la oposición a la [[inmigración]] y otres polítiques populistes. Ello ye que l'oxetivu de Salvini foi rellanzar la LN como un partíu "nacional" o, inclusive, "nacionalista italianu", amostalgando cualquier noción de separatismu del norte. Esti enfoque fíxose particularmente evidente n'avientu cuando LN presentó'l so nuevu logotipu eleutoral, ensin la pallabra "Nord".<ref>[http://www.rainews.it/dl/rainews/articoli/manda-simbolo-via-nord-Salvini-premier-a6ca9637-6154-45y2-a98c-f91fda0893hala.html Lega. Ecco il simbolo, via Nord ma con Salvini premier]</ref> En setiembre de 2017, [[Luigi Di Maio]] foi escoyíu como candidatu pa ser Primer Ministru y "xefe políticu" del M5S, reemplazando a Grillo.<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/09/23/news/rimini_grillu_canta_il_rock_sul_palcu_di_rimini_fico_giu_dal_palcu_anche_oggi-176268214/?ref=RHPPLF-BH-I0-C8-P1-S1.8-T1 M5s, Di Maio eletto candidatu premier y nuovo capo politico. Ma alle primarie votano solo in 37 mila]</ref><ref>[http://www.corriere.it/politica/17_settembre_24/incoronazione-gelida-4a90d796-a0a0-11y7-bad7-1b467cbbafcc.shtml Movimento 5 Stelle: l'incoronazione gelida. Y Di Maio promette a tutti «disciplina y onore»]</ref> Sicasí, inclusive nos meses siguientes, el comediante populista foi acusáu polos críticos de siguir desempeñando'l so papel como líder ''de facto'' del partíu, ente que [[Davide Casaleggio]], fíu de [[Gianroberto Casaleggio|Gianroberto]], un estratega web que fundó'l M5S xuntu con Grillo en 2009 y finó en 2016, asumió un papel cada vez más importante, anque non oficial.<ref>{{cita web |author=Di martedì 19 aprile 2016 |url=http://www.polisblog.it/post/373565/chi-comanda-ora-nel-movimento-5-stelle-il-ruolo-di-davide-casaleggio |títulu=Chi comanda ora nel Movimento 5 Stelle? &#124; Il ruolo di Davide Casaleggio |publicación=Polisblog.it |fecha=19 d'abril de 2016 |fechaaccesu=2017-04-18}}</ref><ref>{{cita web |author=Altri articoli dalla categoria &raquo; |url=http://www.repubblica.it/politica/2016/09/21/news/davide_casaleggio_m5s-148271023/ |títulu=M5s, la prima volta di Davide Casaleggio |publicación=Repubblica.it |fecha=21 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=2017-04-18}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.nextquotidiano.it/nuovo-regolamento-m5s-casaleggio-espulsioni/ |títulu=Il nuovo regolamento M5S e il ruolo di Davide Casaleggio nelle espulsioni - neXt Quotidiano |publicación=Nextquotidiano.it |fecha=26 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=2017-04-18}}</ref> En xineru de 2018, Grillo dixebró'l so propiu [[blogue]] del movimientu; el so blogue foi utilizáu nos años anteriores como un [[periódicu en llinia]] del M5S y la principal ferramienta de propaganda.<ref>[http://www.ilpost.it/2018/01/23/blogue-beppe-grillu-cambiato/ l blogue di Beppe Grillo è cambiato]</ref> Esti eventu foi vistu por munchos como la prueba de que Grillo taba dexando adulces la política.<ref>[http://espresso.repubblica.it/attualita/2018/01/15/news/alluno-si-riprende-il-blogue-y-inizia-il-distacco-dal-m5s-1.317017 Alluno si riprende il blogue y continua il suo distacco dal M5S]</ref> La seronda rexistró dellos desarrollos importantes a la izquierda del espectru políticu: en payares [[Forza Europa (2017)|Forza Europa]], los [[Radicales Italianos]] y lliberales individuales llanzaron una llista conxunta llamada [[Más Europa]] (+Y), liderada pola líder radical de llarga data [[Emma Bonino]];<ref>[http://www.lastampa.it/2017/11/23/italia/politica/i-radicali-alle-elezioni-da-soli-la-nuova-llista-si-chiamer-europa-9vVPiGh2xoYXqExCOow4cP/pagina.html I radicali alle elezioni da soli: la nuova llista si chiamerà “+ Europa”]</ref> n'avientu'l MDP, SI y [[Posible (Italia)|Posible]] llanzaron una llista conxunta llamada [[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] (LeU) sol lideralgu de [[Pietro Grasso]], Presidente del [[Senáu de la República (Italia)|Senáu]] y antiguu fiscal antimafia;<ref>[https://ilmanifesto.it/nasce-liberi-y-uguali-grasso-si-presenta-bene Liberi y Uguali, Grasso si presenta bene]</ref> el [[Partíu Socialista Italianu (2007)|Partíu Socialista Italianu]], la [[Federación de los Verdes (Italia)|Federación de los Verdes]], [[Área Cívica]] y [[Área Progresista]] formaron una llista llamada [[Xuntos (Italia)|Xuntos]] (I) en sofitu al PD;<ref>[http://www.huffingtonpost.it/2017/12/14/ritorna-in-piccolo-lulivo-y-lavversario-y-sempre-lo-stesso-siamo-gli-unici-che-hanno-battuto-due-volte-berlusconi_a_23307177 Ritorna, in piccolo, L'Ulivo y l'avversario è sempre lo stesso: "Siamo gli unici che hanno battuto due volte Berlusconi"]</ref> el [[Partíu de la Refundación Comunista]], el [[Partíu Comunista Italianu (2016)|Partíu Comunista Italianu]], centros sociales, partíos menores, comités locales, asociaciones y grupos llanzaron una llista conxunta d'estrema izquierda llamada [[Poder al Pueblu (Italia)|Poder al Pueblu]] (PaP), sol lideralgu de [[Viola Carofalo]].<ref>[https://poterealpopolo.org/in-risposta-a-luciana-castellina-y-il-suo-articolo-lerrore-di-strategia-della-llista-potere-al-popolo Viola Carofalo, National Spokesman of "Potere al Popolo"]</ref> A fines d'avientu, el centrista post-NCD [[Alternativa Popular]] (AP), que fuera un sociu clave de la coalición pal PD, estremar ente los que queríen tornar al centroderecha y los que sofitaben la coalición de Renzi. Dos grupos de biforcaos de AP (unu lideráu por [[Maurizio Lupi]] y otru lideráu por [[Enrico Mariña]]) formaron xuntu con [[Direición Italia]], [[Eleición Cívica]], [[¡Faer!]], [[Construcción Popular]] y el [[Movimientu poles Autonomíes]], una llista conxunta dientro de centru derecha, llamada [[Nós con Italia]] (NcI).<ref>[http://www.ilgiornale.it/news/politica/nasce-noi-litalia-quarta-gamba-centrodestra-1475804.html Nasce Noi con l'Italia, la 'quarta gamba' del centrodestra]</ref> La llista darréu sumó a la [[Unión de Centru]], la [[Unión de Demócrates per Europa]] y partíos menores.<ref>[http://www.ilgiornale.it/news/politica/simbolo-y-liste-puesta-quarta-gamba-1481433.html Simbolo y liste: è puesta la «quarta gamba»]</ref> Los miembros restantes de AP, [[Italia de los Valores]], los [[Centristes per Europa]], [[Democracia Solidaria]] y grupos minoritarios xunieron fuercies nel pro-PD [[Llista Cívica Popular]] liderada pola Ministra de Salú [[Beatrice Lorenzin]].<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/12/29/news/nasce_la llista centrista_alleata_col_pd_sara_guidata_da_lorenzin-185423728/ Nasce "Civica popolare", llista centrista alleata col Pd: sarà guidata dalla Lorenzin]</ref> El 28 d'avientu de 2017, el Presidente [[Sergio Mattarella]] eslleió'l Parllamentu y convocóse una nueva eleición xeneral pal 4 de marzu de 2018.<ref>[https://www.wsj.com/articles/italys-president-calls-national-elections-as-country-grapples-with-economic-pain-1514481781 Italy's President Calls National Elections, as Country Grapples With Economic Pain]</ref> El 21 de febreru de 2018, [[Marcu Minniti]], el Ministru del Interior italianu, alvirtió que "esiste'l riesgu de que les mafies d'Italia" condicionen "les eleiciones xenerales del 4 de marzu en delles árees".<ref>{{cita publicación |títulu=Italians warned of Mafia meddling in the upcoming election|url=https://www.cnbc.com/2018/02/22/italian-election-could-see-mafia-interference.html|fechaaccesu=22 de febreru de 2018|agency=CNBC |publicación=Holly Ellyatt |fecha=22 de febreru de 2018}}</ref> Predominantemente, la [[mafia siciliana]] tuvo apocayá activa na intervención de les eleiciones italianes, les organizaciones [[Camorra]] y [['Ndrangheta]] tamién s'interesaron.<ref>{{cita web |títulu=Mafia risk on elections - Minniti|url=http://www.ansa.it/english/news/xeneral_news/2018/02/21/mafia-risk-on-elections-minniti-3_01927267-9b17-42b0-813b-6c023b4c957c.html|website=ANSA|fechaaccesu=22 de febreru de 2018}}</ref> == Campaña == La primer fase de la [[campaña eleutoral]] tuvo marcada pola declaración del Presidente Mattarella a les partes pa la presentación de propuestes "realistes y concretes" mientres el tradicional mensaxe de fin d'añu, nel que tamién espresó'l deséu d'una alta participación na votación.<ref>[https://www.ilfattoquotidiano.it/2017/12/31/mattarella-il-discorso-di-fine-anno-partiti-hanno-il-dovere-di-programmi-realistici-fiducia-nei-giovani-al votu/4068072/ Mattarella, il discorso di fine anno: “I partiti hanno il dovere di programmi realistici. Fiducia nei giovani al votu”]</ref> === Programes eleutorales === [[Ficheru:Matteo Renzi Lingotto.jpg|thumb|Renzi fala na convención de [[Lingotto]]]] El programa eleutoral del Partíu Demócrata incluyó, ente los puntos principales, la introducción d'un salariu mínimu per hora de €10, una midida qu'afectaría al 15% de los trabayadores, esto ye, aquel trabayadores que nun se xunten a los convenios coleutivos nacionales; una corte de la porción contributiva pa contratos permanentes; un subsidiu de reubicación pa los [[paraos]]; una asignación mensual de €80 pa padres per cada fíu menor d'edá; y l'amenorgamientu progresivu de les tases IRPEF y IRES, respeutivamente, el [[impuestu sobre la renta]] y el [[impuestu sobre sociedaes]].<ref>[https://www.partitodemocratico.it/politiche-2018/piu-forte-piu-giusta-italia-programma-del-pd/ Il Programma del PD]</ref><ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-946b760d-22f6-4585-890c-7f927a2y56b4.html Porta a Porta, puntata del 10 Gennaio 2018]</ref><ref>[http://www.repubblica.it/politica/2018/02/02/news/pd_programma_elettorale_matteo_renzi-187887650/?ref=RHPPLF-BH-I0-C8-P1-S1.8-T1 Pd, Renzi ecco il programma elettorale: 240 euru al mese per figlio. "Taglio contributi tempo indeterminato"]</ref> No que fai a [[inmigración]], que fuera un problema importante n'Italia nos años anteriores, el PD abogó por un amenorgamientu de los fluxos migratorios al traviés d'alcuerdos billaterales colos países d'orixe y asemeyaba el fin del financiamientu de la XE pa países como [[Hungría]] y [[Polonia]] que se negaron a aceptar a cualesquier de los 600,000 inmigrantes que llegaron a Italia al traviés del Mediterraneu nos últimos cuatro años.<ref>[https://www.politico.eu/article/italy-election-2018-pledges-pizza-pazza/ Italian election pledges: Pizza or pazza?]</ref> Ente los aliaos del PD, la Llista Cívica Popular propunxo [[guarderíes]] gratuites, una exención d'[[impuestos]] pal bienestar corporativo y otres midíes rellacionaes cola salú pública, incluyendo'l contraste a la llarga llista d'espera en [[hospitales]], l'abolición de los llamaos "supertickets", y una estensión de l'atención domiciliaria pa los vieyos.<ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-777898f7-16c2-43a2-9dd2-f66aaf2c9dd8.html Porta a Porta, puntata del 16 Gennaio 2018]</ref> +Y abogó pol rellanzamientu del procesu d'[[integración europea]] y federalización, escontra la formación de los [[Estaos Xuníos d'Europa]].<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/11/23/news/radicali_italiani_llista_europeista-181892110/ Radicali italiani, ecco la llista europeista di Bonino y Della Vedova]</ref> Esti enfoque, con respectu al procesu européu d'integración, tamién foi fuertemente sofitáu pol PD.<ref>[http://www.ilsole24ore.com/art/notizie/2018-01-20/renzi-futuru-sono-stati-uniti-d-europa-125652.shtml?uuid=AEJ9kAmD Renzi: il futuro sono gli Stati Uniti d'Europa]</ref> Más Europa tamién defendió firmemente la [[integración social]] de los migrantes, oponiéndose en silenciu a les polítiques del PD implementaes pol Ministru del Interior [[Marcu Minniti]].<ref>[http://www.ilsole24ore.com/art/notizie/2018-02-13/migranti-y-legittima-difesa-y-campagna-sicurezza-063551.shtml?uuid=AEFIs9yD Migranti y legittima difesa, è campagna sulla sicurezza]</ref> [[Ficheru:Berlusconi EPP Dec 2017.jpg|thumb|left|Berlusconi estrechándose la mano nel cume del [[Partíu Popular Européu|PPE]] n'avientu de 2017]] La principal propuesta de la coalición de centru derecha ye una enorme [[reforma fiscal]] basada na introducción d'un [[impuestu únicu]]: pa Berlusconi primeramente básase na tasa actual más baxa (23%) col estragal eleváu a €12.000, depués dar# en un amenorgamientu gradual de la tasa; ente que según Salvini, la tasa d'impuestos tendría de ser solo del 15%. El periódicu económicu italianu más notable, ''[[Il Sole 24 Ore]]'', calculó'l costo d'esta midida n'alredor de €25 billones per añu calculaos con una tasa del 20%, o €40 billones con 15%.<ref>[http://www.ilsole24ore.com/art/notizie/2018-01-01/da-flat-tax-ad-abolizione-legge-fornero-quanto-costano-promesse-elettorali-partiti-215238.shtml?uuid=AEpXvcZD Dalla flat tax all'abolizione della legge Fornero, quanto costano -y promesse elettorali dei partiti]</ref> Berlusconi tamién propunxo la cancelación de IRAP, un impuestu local, l'aumentu de les pensiones mínimes a €1.000, la introducción d'un "ingresu de dignidá" pa lluchar contra la [[probeza]], la desconcentración del reclutamiento de mozos, cambeos a la [[Elsa Fornero|Llei Fornero]], que regula les [[pensiones]], y el llanzamientu d'un [[Plan Marshall]] para [[África]] p'amenorgar la inmigración illegal a Italia.<ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-c8aa5419-803c-49f9-be36-8fb1210dc88a.html Porta a Porta, puntata dell'11 Gennaio 2018]</ref> Dientro de FI hai dellos representantes del [[Movimientu Animalista]] de [[Michela Brambilla]], que'l so enfoque principal yesobremanera, la prohibición d'[[abrigos de pieles]] y [[circos]], atención veterinaria gratuita y l'establecimientu d'un garante de los [[derechos de los animales]].<ref>[http://www.lastampa.it/2018/01/20/italia/politica/stop-agli-allevamenti-per-le-pellicce-y-interventi-nei-circhi-il-programma-animalista-di-berlusconi-0O5ZmWC0cIib3Xed5DrwKO/pagina.html “Stop agli allevamenti per le pellicce y interventi nei circhi”: il programma animalista di Berlusconi]</ref> La Lliga tamién propunxo'l reemplazu total de la Llei Fornero y la posibilidá de xubilación con 41 años de contribuciones, el "desgüace" de rexistros impositivos pa contribuyentes en dificultá, una operación que tendría de rindir hasta €35 mil millones al Estáu, la disolución de Equitalia, la empresa que s'ocupa de la recaldación d'impuestos, l'abolición de la llende nel usu d'[[efectivu]], la regularización de la [[prostitución]];<ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-6cf39faf-5a69-426c-a434-2eadea08b565.html Porta a Porta, puntata del 18 Gennaio 2018]</ref> amás, l'oxetivu principal de Salvini ye un amenorgamientu drásticu de la [[inmigración illegal]], reintroduciendo controles fronterizos, bloquiando les llegaes y repatriando a tolos migrantes que nun tienen derechu a permanecer n'Italia.<ref>[http://www.ilpopulista.it/news/16-Gennaio-2018/22420/immigrati-occupano-la-statale-salvini-stanno-male-rispediamoli-a-casa-loro.html Immigrati occupano la Statale, Salvini: "Stanno male? Rispediamoli a casa loro!"]</ref> El FdI propunxo guarderíes gratuites, un cheque de €400 per mes pa naciellos hasta los seis años, p'aumentar el [[crecedera de la población]], el permisu parental pagu hasta'l 80% hasta'l sestu añu de nacencia, aumentu de los salarios y l'equipu pa l'[[aplicación de la llei]], l'usu creciente del [[Exércitu Italianu]] como una midida pa lluchar contra'l crime y una nueva llei d'[[autodefensa]].<ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-d16c00c7-3067-401d-be85-4y5450deaec4.html Porta a Porta, puntata del 17 Gennaio 2018]</ref> [[Ficheru:Luigi Di Maio, 2017, Milano.jpg|thumb|right|Di Maio nel festival de [[Wired]] en 2017]] El Movimientu 5 Estrelles presentó un programa que los sos puntos principales son la introducción d'un "[[Renta básica universal|ingresu de ciudadanía]]" pa lluchar contra la probeza, una midida que costaría ente 15 y 20 mil millones d'euros añales; el retayu de la delda pública en 40 puntos en rellación col [[PIB]] en diez años; l'adopción de midíes pa revitalizar l'empléu xuvenil; un retayu nes pensiones de más de €5.000 netos non totalmente basáu nel métodu de contribución; l'amenorgamientu de les tases IRPEF y l'estensión del estragal del impuestu a les ganancies; l'aumentu del gastu en midíes de bienestar familiar del 1,5 al 2,5% del PIB; una llei constitucional qu'obliga a los [[parllamentariu|parllamentarios]] a arrenunciar si tienen la intención de camudar de partíu, lo cual ye inconstitucional.<ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-ee758ef4-933a-445c-a079-16622034d511.html Porta a Porta, puntata del 9 Gennaio 2018]</ref> Di Maio tamién propunxo una simplificación llexislativa, empezando cola eliminación de cuasi 400 lleis con una sola disposición llexislativa.<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2018/01/10/news/di_maio_casaleggio-186195224/ M5S, Di Maio: "Ridurre la burocrazia, aboliremo 400 leggi". Y lancia un sito ad hoc aperto a tutti]</ref> Llibres ya Iguales centró los sos principales propuestes nel llamáu "derechu a estudiar", proponiendosobremanera, l'abolición de les [[tases universitaries]] pa los estudiantes que tomen los exámenes regularmente, col costo envaloráu pal presupuestu estatal de € 1,6 mil millones; LeU tamién propunxo la reintroducción de les proteiciones llegales de los trabayadores que fueron esaniciaes pola ''Jobs Act'' del gobiernu de Renzi.<ref>[https://www.ilfattoquotidiano.it/2018/01/07/grasso-esaniciara-il-canone-rai-noi-vogliamo-abolire--y-tasse-per-luniversita-come-germania-y-cancellare-il-jobs-act/4078294/ Grasso: “Esaniciara il canone Rai? Noi vogliamo abolire -y tasse per l'università come in Germania. Y cancellare il Jobs Act”]</ref> === Ataque en Macerata === El 3 de febreru de 2018, asocedió un fechu atanante: un home, Luca Traini, disparó y mancó gravemente a seis migrantes [[africanos]] na ciudá de [[Macerata]] en [[Italia central]].<ref>[https://www.nytimes.com/2018/02/03/world/europe/macerata-italy-shooting.html ‘Racial Hatred' Cited After African Immigrants Are Shot in Italy]</ref> L'home tamién disparó a una sede llocal del PD.<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2018/02/03/semeya/raid_razzista_a_macerata_colpita_anche_la see_pd-187970849/1/#1 Raid razzista a Macerata, colpita anche la sede Pd]</ref> Dempués del ataque, l'home tenía una [[Bandera d'Italia|bandera italiana]] sobre los sos costazos y llevantó el brazu faciendo un [[Saludu fascista]].<ref>[https://www.washingtonpost.com/world/europe/suspect-shoots-wounds-at-least-six-people-of-color-in-italian-city-amid-tensions/2018/02/03/58c93240-08f1-11y8-ae28-y370b74hala9a7_story.html Man shoots, wounds at least 6 ‘people of color' in Italian city amid tensions]</ref> Traini afirmó que'l so ataque foi una vengación pa Pamela Mastropietro, una moza llocal de 18 años que'l so cuerpu estazáu fuera atopáu unos díes antes, metida en dos maletes y refundiada al campu; por esto, un ciudadanu [[Nixeria|nixerianu]] de 29 años y un solicitante d'asilu fallíu, Innocent Oseghale, fueren arrestaos y acusaos.<ref>[http://www.ilmessaggero.it/primopiano/cronaca/sparatorie_macerata-3525294.html Macerata, spari da autu in corsa, sei feriti: sono tutti di colorie. Una vendetta per Pamela: bloccato un uomo avvolto nel tricolore]</ref><ref>[http://www.ansa.it/english/news/xeneral_news/2018/02/01/nigerian-charged-over-dismembered-teen-4_493333c0-1c12-4cb1-95fe-50b145c46d67.html Nigerian charged over dismembered teen (4)]</ref> A Oseghale negóse-y l'asilu un añu antes, pero quedar n'Italia.<ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/2018/02/03/four-migrants-reported-injured-drive-by-shooting-italy/ Italian man arrested after African migrants injured in drive-by shootings]</ref> Traini yera un miembru y ex candidatu llocal de la [[Lliga Norte|Lliga]], y munchos comentaristes políticos, intelectuales pero tamién políticos criticaron duramente a Salvini, acusándolo d'estender l'odiu y el racismu nel país. Particularmente, [[Roberto Saviano]], el notable escritor antimafia etiquetó a Salvini como l'instigador moral del ataque.<ref>[http://www.huffingtonpost.it/2018/02/03/roberto-saviano-il-mandante-morale-dei-fatti-di-macerata-y-salvini_a_23351937/ Roberto Saviano: "Il mandante morale dei fatti di Macerata è Salvini"]</ref> Salvini respondió a les crítiques acusando al gobiernu de centroizquierda de la responsabilidá pola muerte de Mastropietro por dexar a los inmigrantes quedase nel país y tener "sangre nes sos manes", afirmando que la culpa recái naquellos que "enllénennos d'[[inmigrantes illegales]]".<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2018/02/03/news/raid_razziale_a_macerata_salvini_chiunque_spari_y_un_delinquente_-187953469/ Raid razzista a Macerata, Salvini: "Colpa di chi ci riempie di clandestini". Renzi: "Ora aselu y responsabilità"]</ref> El primer ministru Gentiloni declaró que "confía nel sentíu de la responsabilidá de toles fuercies polítiques. Los delincuentes son criminales y l'estáu va ser particularmente severu con cualesquier que quiera alimentar una espiral de violencia". Gentiloni amestó que "l'odiu y la violencia nun van estremar a Italia".<ref>[http://www.huffingtonpost.it/2018/02/03/renzi-y-di-maio-non-cavalcano-i-fatti-di-macerata-ora-aselu-non-strumentalizziamo-grasso-salvini-responsabile-dellodio_a_23351964/ Gentiloni: "Odiu y violenza non ci divideranno". Renzi y Di Maio non cavalcano i fatti di Macerata: "Ora aselu, non strumentalizziamo"]</ref> Tamién el Ministru del Interior [[Marcu Minniti]] condergó duramente l'ataque, diciendo que cualquier partíu políticu debi "montar l'odiu".<ref>[http://www.ansa.it/sito/notizie/topnews/2018/02/03/macerata-minniti-nessuno-cavalchi-odio_4d149451-011f-4664-b5b2-bcbb7y5ae014.html Macerata: Minniti, nessuno cavalchi odio]</ref> Renzi, que'l so partíu foi'l segundu oxetivu del ataque, declaró que l'aselu y la responsabilidá de toles fuercies polítiques agora van ser necesaries.<ref>[http://www.rai.it/dl/RaiTV/programmi/media/ContentItem-b1f94772-5693-4c51-ad3a-128860d0y0d3-tg1.html Renzi: "Servono sele y responsabilità"]</ref> === Lemas de los principales partíos === {| {{tablaguapa}} style=text-align:left |- !colspan=2|Partíu !Eslogan orixinal !Traducción !Refs |- | bgcolor="#F0001C" | | [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] | ''Avanti, insieme'' | "Vamos, xuntos" | <ref>[https://www.partitodemocratico.it/congresso-2017/avanti-insieme/ Avanti, insieme]</ref><ref>[https://www.partitodemocratico.it/congresso-2017/avanti-insiememozione-congressuale-matteo-renzi/ Avanti, insieme. Mozione congressuale di Matteo Renzi]</ref> |- | bgcolor="#FFEB3B" | | [[Movimientu 5 Estrelles]] | ''Partecipa, Scegli, Camuda'' | "Participa, Escueye, Camuda" | <ref>[http://www.massimoderosa.it/partecipa-scegli-camuda/ Partecipa, Scegli, Camuda]</ref><ref>[http://www.efdd-m5seuropa.com/2018/01/partecipa-scegli-cam.html Partecipa, Scegli, Camuda anche in Europa cola consultazione pubblica sulla sicurezza alimentara]</ref> |- | bgcolor="#0087DC" | | [[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] | ''Onestà, Esperienza, Saggezza'' | "Honestidá, Esperiencia, Sabiduría" | <ref>[http://www.askanews.it/politica/2018/01/14/forza-italia-lancia-primu-manifesto-onestà-esperienza-saggezza-pn_20180114_00006/ Forza Italia lancia primu manifesto: onestà, esperienza, saggezza]</ref><ref>[http://il24.it/coniato-primu-manifesto-forza-italia-lo-slogan-onesta-esperienza-saggezza/ Coniato il primo manifesto di Forza Italia colo slogan: "Onestà, Esperiezna, Saggezza"]</ref> |- | bgcolor="#008000" | | [[Lliga Norte|Lliga]] | ''Prima gli Italiani'' | "Los Italianos Primeru" | <ref>[http://www.secoloditalia.it/2018/01/prima-gli-italiani-salvini-convida-di-maio-vieni-alla-nostra-manifestazione-di-milano/ Prima gli italiani, Salvini convida Di Maio: “Vieni alla nostra manifestazione di Milano”]</ref><ref>[https://www.facebook.com/legasalvinipremier/posts/1715684468474472 Con il Governo Salvini, prima gli Italiani]</ref> |- | bgcolor="#C72837" | | [[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] | ''Per i molti, non per i pochi'' | "Pa munchos, non pa pocos" | <ref>[http://www.ilmessaggero.it/primopiano/politica/grasso_adotta_lo_slogan_di_corbyn_per_molti_non_per_pochi-3468909.html Grasso adotta lo slogan di Corbyn: «Per i molti, non per i pochi»]</ref><ref>[https://www.ilfattoquotidiano.it/2018/01/07/assemblea-liberi-y-uguali-sinistra-per-i-molti-y-non-per-i-pochi-grasso-si-ispira-a-corbyn-la-diretta/4077998/ Assemblea Liberi y Uguali: “Sinistra per i molti y non per i pochi”, Grasso si ispira a Corbyn]</ref> |- | bgcolor="#003397" | | [[Hermanos d'Italia]] | ''Il voto che unisce l'Italia'' | "El votu que xune a Italia" | <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=jJ3tPqAc5XY Fratelli d'Italia: Il voto che unisce l'Italia]</ref><ref>[http://www.fratelliditaliapiacenza.com/wp-content/uploads/2018/01/Priorità_Programma_FdI-PC.pdf Il voto che unisce l'Italia]</ref> |- | bgcolor="gold" | | [[Más Europa]] | ''Più Europa, serve all'Italia'' | "Más Europa, sirve a Italia" | <ref>[https://www.facebook.com/piueuropa/ Più Europa – Con Emma Bonino]</ref><ref>[https://piueuropa.eu Più a Europa, per un'Italia llibera y democratica]</ref> |- | bgcolor="#3CB371" | | [[Xuntos (Italia)|Xuntos]] | ''Insieme è meglio'' | "Xuntos ye meyor" | <ref>[http://www.insieme2018.it/comitati-territoriali-insieme-meglio/ Comitati territoriali "Insieme è meglio!"]</ref><ref>[http://www.insieme2018.it Italia Europa Insieme]</ref> |- | bgcolor="#DF0174" | | [[Llista Cívica Popular]] | ''Il vaccino contro gli incompetenti'' | "La vacuna contra los incompetentes" | <ref>[https://www.facebook.com/406042333183716/photos/a.415268322261117.1073741829.406042333183716/415267652261184/?type=3&theater Civica Popolare – Facebook]</ref><ref>[http://www.affaritaliani.it/coffee/video/politica/lorenzin-presenta-civica-popolare-serve-vaccino-contro-incapacita-populismu.html Lorenzin presenta Civica Popolare: serve un vaccino contro l'incapacità e il populismu]</ref> |- | bgcolor="#A0142e" | | [[Poder al Pueblu (Italia)|Poder al Pueblu]] | ''Potere al Popolo'' | "Poder al Pueblu" | <ref>[https://ilmanifesto.it/-y-liste-di-movimento-di-potere-al-popolo/ -y liste di movimento di Potere al Popolo!]</ref><ref>[https://poterealpopolo.org Potere al Popolo! – Noi ci stiamo, chi accetta la sfida?]</ref> |- | bgcolor="#000000" | | [[CasaPound|CasaPound Italia]] | ''Vota più forte che puoi'' | "Vota más fuerte que nunca" | <ref>[https://m.youtube.com/watch?v=nXdW2_MEjl8 Simone Di Stéfano – Vota più forte che puoi! Vota CasaPound!]</ref><ref>[https://www.facebook.com/CasaPoundNovara/photos/a.366925076680989.92392.174280745945424/1956306624409485/?type=3 Il 4 Marzu vota più forte che puoi]</ref> |} === Alderiques eleutorales === A diferencia de munchos otros países occidentales, n'Italia los alderiques eleutorales ente los líderes de los partíos nun son tan comunes antes de les eleiciones xenerales;<ref>[http://www.lastampa.it/2018/01/03/italia/politica/la-tv-orfana-dei-faccia-a-faccia-sar-una-campagna-elettorale-senza-duelli-2lg3YCExPyIz8AbiPtQreP/pagina.html La tv orfana dei faccia a faccia, sarà una campagna elettorale senza duelli]</ref> ello ye que'l postreru bancia ente los dos principales candidatos al primer ministru remontar a les [[Eleiciones xenerales d'Italia de 2006|eleiciones xenerales de 2006]] ente Silvio Berlusconi y [[Romano Prodi]].<ref>[http://www.corriere.it/Primo_Piano/Politica/2006/Notizie/Politiche2006/articoli/04_Aprile/03/berlu_prodi.shtml Prodi-Berlusconi, duello ad alta tensione]</ref> Nos últimos años, con poques esceiciones, cuasi tolos principales líderes políticos negaron la so participación nun alderique eleutoral con otros candidatos, prefiriendo les entrevistes colos [[presentadores de televisión]] y los [[periodista|periodistes]].<ref>[http://www.rainews.it/dl/rainews/articoli/renzi-di-maio-faccia-faccia-di-maio-annulla-non-y-leader-pd-defunto-c15da88c-9605-430b-a10a-1y5703cbd430.html Di Maio annulla faccia a faccia con Renzi: non è più lui il leader]</ref><ref>[http://www.la7.it/dimartedi/video/lintervista-a-luigi-di-maio-candidatu-premier-del-m5s-16-01-2018-231606 L'intervista a Luigi Di Maio, candidatu premier del M5S]</ref><ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Intervista-a-Silvio-Berlusconi---11012018-9b23332f-b4b4-4116-8eda-113b73f4b207.html Porta a Porta – Intervista a Berlusconi]</ref><ref>[http://www.video.mediaset.it/video/quinta_colonna/clip/l-intervista-matteo-renzi_785495.html Quinta Colonna – L'intervista a Renzi]</ref> Sicasí, munchos alderiques tuvieron llugar ente otros miembros principales de los principales partíos. {| {{tablaguapa}} style="font-size:98%; text-align:center;" |- ! style="background:#B0C4DE" colspan="12"| Alderiques de les Eleiciones xenerales d'Italia de 2018 |- ! rowspan="3"| Fecha !rowspan="3"| Organizador ! rowspan="3"| Moderador ! colspan="9"| {{small|&nbsp;&nbsp;}} {{fontcolor|black|#90FF90|&nbsp;P&nbsp;}} {{small|Presente &nbsp;}} {{fontcolor|black|#e4e4e4|&nbsp;NIN&nbsp;}} {{small|Non convidáu&nbsp;}} {{fontcolor|black|#FF9090|&nbsp;A&nbsp;}} {{small|Convidáu ausente&nbsp;}} |- ! scope="col" style="width:6em;"| [[Coalición de centroizquierda|Centroizquierda]] ! scope="col" style="width:6em;"| [[Coalición de centroderecha|Centroderecha]] ! scope="col" style="width:6em;"| [[Movimientu 5 Estrelles|M5S]] ! scope="col" style="width:6em;"| [[Llibres ya Iguales (Italy)|LeU]] |- ! style="background:#FF3643;"| ! style="background:#0A6BE1;"| ! style="background:#FFEB3B;"| ! style="background:#C72837;"| |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 7 de payares | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[La7]]<br/>''(Di Martedì)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| Giovanni Floris | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Matteo Renzi|Renzi]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#FF9090;"| '''A'''<br/>{{small|[[Luigi Di Maio|Di Maio]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 12 d'avientu | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Rai 3]]<br/>''(#cartabianca)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Bianca Berlinguer]] | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Maurizio Martina|Martina]]}} | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Renato Brunetta|Brunetta]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 16 de xineru | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Rai 3]]<br/>''(#cartabianca)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Bianca Berlinguer]] | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Andrea Orlando|Orlando]]}} | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Nunzia De Girolamo|De Girolamo]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 30 de xineru | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Rai 3]]<br/>''(#cartabianca)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Bianca Berlinguer]] | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Michele Emiliano|Emiliano]]}} | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Massimiliano Fedriga|Fedriga]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 13 de febreru | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[La7]]<br/>''(Otto y mezzo)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Lilli Gruber]] | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Matteo Salvini|Salvini]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Laura Boldrini|Boldrini]]}} |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 13 de febreru | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Rai 3]]<br/>''(#cartabianca)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Bianca Berlinguer]] | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Beatrice Lorenzin|Lorenzin]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|Giarrusso}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 27 de febreru | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Rai 3]]<br/>''(#cartabianca)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Bianca Berlinguer]] | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Nunzia De Girolamo|De Girolamo]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Roberto Speranza|Speranza]]}} |} == Nuevu sistema eleutoral == {{VT|Llei eleutoral d'Italia}} [[Ficheru:Palazzo Montecitorio Rom 2009.jpg|thumb|220px|[[Palazzo Montecitorio]], sede de la [[Cámara de Diputaos (Italia)|Cámara de Diputaos]].]] [[Ficheru:Plico elettorale 2018 America Meridionale.jpg|thumb|220px|Paquete eleutoral unviáu a un votante italianu na circunscripción "América Meridional".]] De resultes del [[Referendu constitucional d'Italia de 2016|Referendu constitucional de 2016]] y de dos sentencies distintos del [[Corte Constitucional d'Italia|Tribunal Constitucional]], les lleis eleutorales pa les dos cases del Parllamentu italianu escarecíen d'uniformidá. N'ochobre de 2017, PD, AP, FI, LN y los partíos menores alcordaron una nueva llei eleutoral,<ref>[http://www.huffingtonpost.it/2017/10/07/il-patto-a-quattro-pd-ap-manda-fi-regge-primu-ok-al-rosatellum-martedi-in-aula-alla-camera_a_23235808/ Il patto a quattro Pd-Ap-Manda-Fi regge. Primu ok al Rosatellum, ma da martedì in Aula entra nel mirino dei franchi tiratori]</ref> que foi aprobada pola Cámara de Diputaos con 375 votos a favor y 215 en contra<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/10/12/news/il_rosatellum_alla_prova_del votu_segreto_finale-178045315/?ref=RHPPLF-BH-I0-C8-P3-S1.8-T1 Rosatellum approvato alla Camera. Evitata la trappola dello scrutinio segreto. Via llibera al salva-Verdini]</ref> y pol Senáu con 214 votos contra 61.<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/10/26/news/legge_elettorale_verdini_noi_sempre_in_maggioranza_y_ci_resteremo_-179372181/?ref=RHPPLF-BH-I0-C8-P1-S1.8-T1 Il Rosatellum bis è legge dello Stato: via llibera definitivu al Senato con 214 sì]</ref> Oponer a la reforma'l M5S, MDP, SI, FdI y partíos menores. El llamáu ''Rosatellum bis'', dempués d'[[Ettore Rosato]] (líder del PD na Cámara), ye un sistema mistu, col 37% de los escaños asignaos utilizando un [[Escrutiniu mayoritariu uninominal]] (''first-past-the-post'') y el 63% utilizando'l métodu de [[Cociente Hare|mayor proporción proporcional]], con una ronda de votación.<ref>[http://www.corriere.it/politica/cards/come-funziona-rosatellum/iter_principale.shtml Rosatellum, come funziona la legge elettorale y cosa prevede]</ref><ref>[http://www.ilsole24ore.com/art/notizie/2017-09-21/rosatellum-20-tutti-rischi-nuovo-patto-nazarenu-082520.shtml?uuid=AEVDe3WC Rosatellum 2.0, tutti i rischi del nuovo Patto del Nazarenu]</ref> Los 630 diputaos van ser escoyíos de la siguiente manera: * 232 en circunscripciones d'un solu miembru, por pluralidá; * 386 en circunscripciones de miembros múltiples, por representación proporcional nacional; * 12 en distritos eleutorales de dellos miembros nel estranxeru, por representación proporcional del distritu eleutoral. Los 315 senadores electivos van ser escoyíos de la siguiente manera: * 116 en circunscripciones d'un solu miembru, por pluralidá; * 193 en circunscripciones de miembros múltiples, por representación proporcional nacional; * 6 en distritos eleutorales de dellos miembros nel estranxeru, por representación proporcional del distritu eleutoral. Un númberu pequeño y variable de [[Senador vitaliciu|senadores vitalicios]] tamién van ser miembros del Senáu. Pa los residentes italianos, los miembros de cada cámara van ser escoyíos en boletas individuales, incluyíu'l candidatu a circunscripción y les sos llistes de partíos de sofitu. En cada circunscripción uninominal, el diputáu/senador ye escoyíu por mayoría, ente que los escaños en distritos eleutorales de múltiples miembros van asignar a nivel nacional. Pa ser calculaos en resultaos de circunscripciones d'un solu miembru, les partes tienen de llograr siquier el 1% del votu nacional. Pa recibir escaños en distritos eleutorales de múltiples miembros, les partes tienen de llograr siquier el 3% del votu nacional. Los escoyíos de les circunscripciones de miembros múltiples van provenir de [[llistes zarraes]]. La papeleta de votación, que ye unu solu pal ''first-past-the-post'' y los sistemes proporcionales, amuesa los nomes de los candidatos a distritos eleutorales d'un solu miembru y, en xunto con ellos, los símbolos de les llistes venceyaes pa la parte proporcional, cada unu con una llista de los candidatos relativos.<ref>[http://www.today.it/politica/elezioni/politiche-2018/come-si-vota.html Elezioni, come si vota con il Rosatellum, debutta la nuova scheda elettorale]</ref> El votante va poder emitir el so votu de tres maneres distintos:<ref>[https://www.agi.it/politica/rosatellum_come_funziona-2295382/news/2017-10-27/ Il Rosatellum bis è legge. Ma come funziona?]</ref> * Dibuxar un signu nel símbolu d'una llista: nesti casu, la votación estender al candidatu na [[Circunscripción uninominal|Circunscripciones uninominales]] que ye compatible con esa llista. * Dibuxar un signu sobre'l nome del candidatu de la circunscripción de miembru únicu y otru sobre'l símbolu d'una llista que la sofita: la resultancia ye'l mesmu que'l descritu enantes; nun ta dexáu, so pena d'anulación, el [[Panachage]], polo que'l votante nun puede votar simultáneamente por un candidatu na circunscripción de ''FPTP'' y por una llista que nun tea venceyada a él. * Dibuxar un signu solu sobre'l nome del candidatu pa la circunscripción de ''FPTP'', ensin indicar nenguna llista: nesti casu, el votu ye válidu pal candidatu na circunscripción d'un solu miembru y tamién s'estiende automáticamente a la llista que la sofita; Sicasí, si esi candidatu ta conectáu a delles llistes, el votu estrémase proporcionalmente ente ellos, en función de los votos que caúnu llograra nesa circunscripción. == Coaliciones y partíos == {|{{tablaguapa}} style=text-align:left |- !colspan="2"|Coalición !colspan="2"|Partíu !Principal ideoloxía !Líder |- |rowspan="6" bgcolor="#FF3643"| |rowspan="6"|<center>[[Coalición de centroizquierda|Coalición de <br/> centroizquierda]]</center> |bgcolor="#F0001C"| |[[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] (PD) |[[Socialdemocracia]] |[[Matteo Renzi]] |- |bgcolor="#DF0174"| |[[Llista Cívica Popular]] (CP) |[[Centru políticu|Centrismu]] |[[Beatrice Lorenzin]] |- |bgcolor="gold"| |[[Más Europa]] (+Y) |[[Lliberalismu]] |[[Emma Bonino]] |- |bgcolor="#3CB371"| |[[Xuntos (Itala)|Xuntos]] (I) |[[Progresismu]] |[[Riccardo Nencini]] |- |bgcolor="#000000"| |[[Partíu Popular del Tirol del Sur|SVP]]–[[Partíu Autonomista Trentín Tirolés|PATT]] |[[Rexonalismu]] |[[Philipp Achammer]] |- |bgcolor="#48D1CC"| |[[Valle d'Aosta (coalición)|Valle d'Aosta]] (VdA) |[[Rexonalismu]] |Alessia Favre |- |rowspan="4" bgcolor="#0A6BE1"| |rowspan="4"|<center>[[Coalición de centroderecha|Coalición de <br/> centroderecha]]</center> |bgcolor="#0087DC"| |[[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] (FI) |[[Lliberalismu conservador]] |[[Silvio Berlusconi]] |- |bgcolor="#008000"| |[[Lliga Norte|Lliga]] (L) |[[Populismu de derecha]] |[[Matteo Salvini]] |- |bgcolor="#003397"| |[[Hermanos d'Italia]] (FdI) |[[Conservadorismu nacionalista]] |[[Giorgia Meloni]] |- |bgcolor="#3F6892"| |[[Nós con Italia]] (NcI) |[[Democracia cristiana]] |[[Raffaele Fitto]] |- |bgcolor="#FFEB3B"| |colspan="3"|[[Movimientu 5 Estrelles]] (M5S) |[[Populismu]] |[[Luigi Di Maio]] |- |bgcolor="#C72837"| |colspan="3"|[[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] (LeU) |[[Socialdemocracia]] |[[Pietro Grasso]] |- |bgcolor="#3CB371"| |colspan="3"|[[Partíu Republicanu Italianu]]–[[Alianza Lliberal Popular|NALA]] (PRI–NALA) |[[Lliberalismu]] |Corrado Saponaro |- |bgcolor="#A0142e"| |colspan="3"|[[Poder al Pueblu (Italia)|Poder al Pueblu]] (PaP) |[[Comunismu]] |[[Viola Carofalo]] |- |bgcolor="#000000"| |colspan="3"|[[CasaPound|CasaPound Itala]] (CPI) |[[Neofascismu]] |Simone Di Stéfano |- |bgcolor="#342D7e"| |colspan="3"|La Xente de la Familia (PdF) |[[Conservadorismu social]] |[[Mario Adinolfi]] |- |bgcolor="red"| |colspan="3"|[[Partíu Comunista (Italia)|Partíu Comunista]] (PC) |[[Comunismu]] |[[Marcu Rizzo]] |- |bgcolor="#000000"| |colspan="3"|Italia a los Italianos ([[Fuercia Nuevo (Italia)|FN]]–[[Movimientu Social Llapada Tricolor|FT]]) |[[Neofascismu]] |[[Roberto Fiore (políticu)|Roberto Fiore]] |- |bgcolor="#DC142F"| |colspan="3"|Por una Izquierda Revolucionaria |[[Comunismu]] |[[Marcu Ferrando]] |- |bgcolor="#F56000"| |colspan="3"|10 Vegaes Meyor (10VM) |[[Lliberalismu]] |Andrea Dusi |- |bgcolor="#FF7e3B"| |colspan="3"|Llista del Pueblu pa la Constitución |[[Corrupción política|Anticorrupción]] |[[Antonio Ingroia]] |} == Encuestes d'opinión == {{AP|Encuestes d'opinión pa les Eleiciones xenerales d'Italia de 2018|l1=Encuestes d'opinión pa les Eleiciones xenerales d'Italia de 2018}} [[Ficheru:OpinionPollingItalyGeneralElection2018.png|thumb|center|800px|La llinia d'enclín de puntaje promediu de 6 puntos ye dende'l 25 de febreru de 2013 hasta l'actualidá, con cada llinia correspondiente a un partíu políticu. {{llista de columnes|3|colwidth=250px| {{Legend-line|#F0001C solid 5px|[[Partíu Demócrata (Italia)|PD]]}} {{Legend-line|#FFEB3B solid 5px|[[Movimientu 5 Estrelles|M5S]]}} {{Legend-line|#0087DC solid 5px|[[El Pueblu de la Llibertá|PdL]]/[[Forza Italia (2013)|FI]]}} {{Legend-line|#1560BD solid 5px|[[Eleición Cívica|SC]]}} {{Legend-line|#5C9EDB solid 5px|[[Nueva Centroderecha|NCD]]/[[Alternativa Popular|AP]]}} {{Legend-line|#008800 solid 5px|[[Lliga Norte|LN]]}} {{Legend-line|#C80815 solid 5px|[[Izquierda, Ecoloxía y Llibertá|SEL]]/[[Izquierda Italiana|SI]]}} {{Legend-line|#00005A solid 5px|[[Hermanos d'Italia|FdI]]}} {{Legend-line|#87CEFA solid 5px|[[Unión de Centru|UdC]]}} {{Legend-line|#D13241 solid 5px|[[Artículu 1 - Movimientu Demócrata y Progresista|MDP]]}} {{Legend-line|#F87431 solid 5px|[[Campu Progresista|CP]]}} {{Legend-line|#C80815 solid 5px|[[Llibres ya Iguales (Italia)|LeU]]}} {{Legend-line|#FFD700 solid 5px|[[Más Europa|+Y]]}} {{Legend-line|#3CB371 solid 5px|[[Xuntos (Itala)|I]]}} {{Legend-line|#DF0174 solid 5px|[[Llista Cívica Popular|CP]]}} {{Legend-line|#3F6892 solid 5px|[[Nós con Italia|NcI]]}} {{Legend-line|#A0142e solid 5px|[[Poder al Pueblu (Italia)|PaP]]}} {{Legend-line|#000000 solid 5px|[[CasaPound|CPI]]}} }}]] <!-- == Resultaos pa la Cámara de Diputaes == === Resultaos totales === {|{{tablaguapa}} style="text-align:right |+ {{nowrap|[[Eleiciones xenerales d'Italia de 2013#Resultaos pa la Cámara de Diputaos|←]] Resume de les resultaos de les eleiciones a la [[Cámara de Diputaos (Italia)|Cámara de Diputaos]] del 4 de marzu de 2018}} |- | colspan="12"| [[FIle:Italian Chamber of Deputies 2018.svg|center|300px]] |- !align=left colspan=2 rowspan=2|Coalición !colspan=2 rowspan=2|Partíu !colspan="3" align="center" valign=top|Proporcional !colspan="3" align="center" valign=top|Uninominal !align=left rowspan=2|'''Escaños <br> Totales''' !align=left rowspan=2| +/– |- !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Votos !style="background-color:" align="center" valign=bottom|% !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Escaños !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Votos !style="background-color:" align="center" valign=bottom|% !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Escaños |- | rowspan="6" bgcolor="#FF3643"| | rowspan=6 | <center>[[Coalición de centroizquierda]]</center> | bgcolor="#F0001C" | | style="text-align:left;"| [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] (PD) || || || || rowspan="5"| || rowspan="5"| || || || |- | bgcolor="#DF0174" | | style="text-align:left;"| [[Llista Cívica Popular]] (CP) || || || || || || |- | bgcolor="gold" | | style="text-align:left;"| [[Más Europa]] (+Y) || || || || || || |- | bgcolor="#3CB371" | | style="text-align:left;"| [[Xuntos (Italia)|Xuntos]] (I) || || || || || || |- | bgcolor="#000000" | | style="text-align:left;"| [[Partíu Popular del Tirol del Sur|SVP]]–[[Partíu Autonomista Trentín Tirolés|PATT]] || || || || || || |- |colspan=4 align=left|'''Escaños totales'''|| ||colspan="2"| || || || |- | rowspan="5" bgcolor="#0A6BE1"| | style="text-align:left;" rowspan="5"|[[Coalición de centroderecha]] | bgcolor="#0087DC" | |align=left|[[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] (FI) || || || || rowspan="4"| || rowspan="4"| || || || |- | bgcolor="#008000" | |align=left|[[Lega Nord|Lliga]] (L) || || || || || || |- | bgcolor="#003397" | |align=left|[[Hermanos d'Italia]] (FdI) || || || || || || |- | bgcolor="#3F6892" | |align=left|[[Nós con Italia]] (NcI) || || || || || || |- |colspan=4 align=left|'''Escaños totales'''|| ||colspan="2"| || || || |- | style="background:#FFEB3B;" | | colspan="3" align=left|[[Movimientu 5 Estrelles]] (M5S)|| || || || || || || || |- | style="background:#C72837;" | | colspan="3" align=left|[[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] (LeU)|| || || || || || || || |- |colspan=10 align=left|'''Total'''||'''630'''||– |} === Italianos nel estranxeru === Dolce miembros de la Cámara de Diputaos son escoyíos por italianos nel estranxeru. Escuéyense dos miembros p'América del Norte y América Central (incluyida la mayoría de los [[Caribe]]), cuatro miembros p'América del Sur (incluyíu [[Trinidá y Tobagu]]), cinco miembros pa Europa y un miembru pal restu del mundu (África, Asia, Oceanía y [[Antártida]]). Los votantes nestes rexones escueyen llistes de candidatos y tamién pueden emitir un votu de preferencia pa candidatos individuales. Los asientos son asignaos por representación proporcional. La llei eleutoral dexa que los partíos formen coaliciones distintes nes llistes nel estranxeru, en comparanza coles llistes n'Italia. Nes eleiciones de 2018, Forza Italia, Lega y Hermanos d'Italia usaron esta llibertá pa formar una llista unificada pa los distritos eleutorales nel estranxeru. {| {{tablaguapa}} style=text-align:right |- !colspan=2|Partíu <small>(o una llista de coalición unificada)</small> !Votos !% !Escaños |- | bgcolor="#F0001C" | |align=left|[[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]]|| || || |- | bgcolor="#0087DC" | |align=left|[[Forza Italia (2013)|FI]]-[[Manda Nord|LN]]-[[Hermanos d'Italia|FdI]]|| || || |- | bgcolor="#333B8e"| |align=left|[[Movimientu Asociativu Italianos nel Esterior]]|| || || |- | bgcolor="#FFEB3B" | |align=left|[[Movimientu 5 Estrelles]]|| || || |- | bgcolor="#DEE573"| |align=left|[[Unión Suramericana Emigrantes Italianos]]|| || || |- | bgcolor="#DF0174"| |align=left|[[Llista Cívica Popular]]|| || || |- | bgcolor="gold"| |align=left|[[Más Europa]]|| || || |- | style="background:blue"| |align=left|Vuelos Gratis a Italia|| || || |- | bgcolor="#C72837"| |align=left|[[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]]|| || || |- | style="background-color:lightblue"| |align=left|Movimientu de la Llibertá|| || || |- | bgcolor="#3F6892"| |align=left|[[Nós con Italia]]|| || || |- | bgcolor="#3CB371"| |align=left|[[Partíu Republicanu Italianu]]–[[Alianza Lliberal Popular|NALA]]|| || || |- | style="background:lightgreen;"| |align=left|Unión Tricolor América Llatina|| || || |- | style="text-align:left;" colspan="2"|Votos inválidos/en blancu/ensin asignar|| ||–||– |- | style="text-align:left;" colspan="2"|'''Total'''||''''''||''''''||'''''' |- | style="text-align:left;" colspan="2"|Votantes rexistraos/participación|| || ||– |- | style="text-align:left;" colspan="7"|Fonte: Ministeriu del Interior |} ;Notes {{notelist|close}} == Resultaos pal Senáu de la República Resultaos totales === {|{{tablaguapa}} style="text-align:right |+ {{nowrap|[[Eleiciones xenerales d'Italia de 2013#Resultaos pal Senáu de la República|←]] Resume de les resultaos de les eleiciones al [[Senáu de la República (Italia)|Senáu de la República]] del 4 de marzu de 2018}} |- | colspan="12"| [[FIle:Italian Senate 2018.svg|center|300px]] |- !align=left colspan=2 rowspan=2|Coalición !colspan=2 rowspan=2|Partíu !colspan="3" align="center" valign=top|Proporcional !colspan="3" align="center" valign=top|Uninominal !align=left rowspan=2|'''Escaños <br> totales''' !align=left rowspan=2| +/– |- !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Votos !style="background-color:" align="center" valign=bottom|% !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Escaños !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Votos !style="background-color:" align="center" valign=bottom|% !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Escaños |- | rowspan="6" bgcolor="#FF3643"| | rowspan=6 | <center>[[Coalición de centroizquierda]]</center> | bgcolor="#F0001C" | | style="text-align:left;"| [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] (PD) || || || || rowspan="5"| || rowspan="5"| || || || |- | bgcolor="#DF0174" | | style="text-align:left;"| [[Llista Cívica Popular]] (CP) || || || || || || |- | bgcolor="gold" | | style="text-align:left;"| [[Más Europa]] (+Y) || || || || || || |- | bgcolor="#3CB371" | | style="text-align:left;"| [[Xuntos (Italia)|Xuntos]] (I) || || || || || || |- | bgcolor="#000000" | | style="text-align:left;"| [[Partíu Popular del Tirol del Sur|SVP]]–[[Partíu Autonomista Trentín Tirolés|PATT]] || || || || || || |- |colspan=4 align=left|'''Escaños totales'''|| ||colspan="2"| || || || |- | rowspan="5" bgcolor="#0A6BE1"| | style="text-align:left;" rowspan="5"|[[Coalición de centroderecha]] | bgcolor="#0087DC" | |align=left|[[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] (FI) || || || || rowspan="4"| || rowspan="4"| || || || |- | bgcolor="#008000" | |align=left|[[Lega Nord|Lliga]] (L) || || || || || || |- | bgcolor="#003397" | |align=left|[[Hermanos d'Italia]] (FdI) || || || || || || |- | bgcolor="#3F6892" | |align=left|[[Nós con Italia]] (NcI) || || || || || || |- |colspan=4 align=left|'''Escaños totales'''|| ||colspan="2"| || || || |- | style="background:#FFEB3B;" | | colspan="3" align=left|[[Movimientu 5 Estrelles]] (M5S)|| || || || || || || || |- | style="background:#C72837;" | | colspan="3" align=left|[[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] (LeU)|| || || || || || || || |- |colspan=10 align=left|'''Total'''||'''315'''||– |} --> == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|en|Italian xeneral election, 2018}} {{commonscat|Elections in Italy (2018)}} {{Tradubot|Eleiciones generales de Italia de 2018}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Eleiciones n'Italia|2018]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] rpd2yxob6bo68jqykmdnn43n8sq1ms4 3709464 3709462 2022-08-18T17:37:35Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'eleición | compactu = nun | nome_eleición = Eleiciones xenerales d'Italia de 2018 | país = Italia | anchu = 50 | encurso = non | eleición_anterior = Eleiciones xenerales d'Italia de 2013 | fecha_anterior = 2013 | siguiente_eleición = Eleiciones xenerales d'Italia de 2023 | siguiente_fecha = 2023 | endisputa = <small>'''630 escaños de la [[Cámara de Diputaos (Italia)|Cámara de Diputaos]]'''<br />316 escaños pa llograr mayoría absoluta<br />'''315 escaños del [[Senáu de la República (Italia)|Senáu de la República]]'''<br />116 escaños pa llograr mayoría absoluta<br /></small> | fecha_eleición = [[4 de marzu]] de [[2018]] | habilitaos = 46.906.343 | votantes = | participación = | participación_ant = 75.2 | nulos = | cargu = [[Ficheru:Italy-Emblem.svg|40px]]<br />[[Primer Ministru d'Italia]] | predecesor = [[Paolo Gentiloni]] | partíu_predecesor = [[Partíu Demócrata (Italia)|PD]] | socesor = | partíu_socesor = | imaxe2 = Imaxe:Silvio Berlusconi crop 2015.jpeg | color2 =#0087DC | líder2 = [[Silvio Berlusconi]] | partíu2 = [[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] | coalición2 = [[Coalición de centroderecha]] | partíu1_coalición2 = [[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] | partíu2_coalición2 = [[Lliga Norte]] | partíu3_coalición2 = [[Hermanos d'Italia]] | partíu4_coalición2 = [[Nós con Italia]] | partíu5_coalición2 = | partíu6_coalición2 = | partíu7_coalición2 = | votos2 = | votos2_ant = 9.923.100 | porcentaxe2 = | senadores2 = | senadores2_ant = 86 | diputaos2 = | diputaos2_ant = 119 | imaxe1 = Imaxe:Matteo_Renzi_crop_2015.jpeg | color1 = #F0001C | líder1 = [[Matteo Renzi]] | partíu1 = [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] | coalición1 = [[Coalición de centroizquierda]] | partíu1_coalición1 = [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] | partíu2_coalición1 = [[Llista Cívica Popular]] | partíu3_coalición1 = [[Más Europa]] | partíu4_coalición1 = [[Xuntos (Italia)|Xuntos]] | partíu5_coalición1 = [[Moderaos (Italia)|Moderaos]] | partíu6_coalición1 = [[Partíu Popular del Tirol del Sur]] | partíu7_coalición1 = [[Partíu Autonomista Trentín Tirolés]]<br />[[Unión Progresista Valdostana (2013)|Unión Progresista Valdostana]]<br />[[Autonomía Llibertái Participación Ecoloxía]] | votos1 = | votos1_ant = 10.047.507 | porcentaxe1 = | senadores1 = | senadores1_ant = 128 | diputaos1 = | diputaos1_ant = 322 | imaxe3 = Imaxe:Luigi_Di_Maio_portrait.jpg | color3 = #FFEB3B | líder3 = [[Luigi Di Maio]] | partíu3 = [[Movimientu 5 Estrelles]] | votos3 = | votos3_ant = 8.689.168 | porcentaxe3 = | senadores3 = | senadores3_ant = 35 | diputaos3 = | diputaos3_ant =88 | imaxe4 = Imaxe:Pietro Grasso - Festa Unità Roma 2012.JPG | color4 = #C72837 | líder4 = [[Pietro Grasso]] | partíu4 = [[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] | partíu1_coalición4 = [[Artículu 1 - Movimientu Demócrata y Progresista|Demócrates y Progresistes]] | partíu2_coalición4 = [[Izquierda Italiana]] | partíu3_coalición4 = [[Posible (Italia)|Posible]] | partíu4_coalición4 = [[Área Socialista]] | partíu5_coalición4 = [[Verdes de Tirol del Sur]] | partíu6_coalición4 = [[Partíu Socialista Sicilianu]] | partíu7_coalición4 = | votos4 = | votos4_ant = | porcentaxe4 = | senadores4 = | senadores4_ant = 23 | diputaos4 = | diputaos4_ant = 59 |mapa_títulu= |mapa= |mapa_tamañu= |mapa_subtítulo= |diagrama_títulu = |diagrama = |diagrama_tamañu = |lleenda1 = }} Les '''eleiciones xenerales italianes de 2018''' van celebrase'l 4 de marzu de 2018, entós que'l Parllamentu fora eslleíu pol [[Presidente de la República Italiana|Presidente]] [[Sergio Mattarella]] el 28 d'avientu de 2017.<ref>{{cita web |url=http://www.repubblica.it/politica/2017/12/28/news/gentiloni_a el_quirinale_a el_via_l_iter_trato_lo_scioglimento_delle_camere-185379672/ |títulu=Mattarella scioglie -y Camere, si vota il 4 marzu |obra=[[La Repubblica]] |fecha=28 d'avientu de 2017 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017}}</ref> Los votantes van escoyer a los 630 miembros de la [[Cámara de Diputaos (Italia)|Cámara de Diputaos]] y los 315 miembros electivos del [[Senáu de la República (Italia)|Senáu de la República]] pa la 18° llexislatura de la [[República]] d'[[Italia]], dende 1948. == Antecedentes == Nes [[Eleiciones xenerales d'Italia de 2013|eleiciones xenerales de 2013]] nenguna de los trés aliances principales – la [[Centroderecha política|centroderecha]] liderada por [[Silvio Berlusconi]], la [[Centroizquierda política|centroizquierda]] liderada por [[Pier Luigi Bersani]] y el [[Movimientu 5 Estrelles]] (M5S) lideráu por [[Beppe Grillo]] – ganó una mayoría absoluta nel Parllamentu. Dempués d'un intentu fallíu de formar un gobiernu por Bersani, entós secretariu del [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] (PD), y la reeleición de [[Giorgio Napolitano]] como [[Presidente de la República Italiana|presidente]], [[Enrico Letta]], Subsecretariu del PD, recibió la xera de formar una [[gran coalición]] de gobiernu. El gabinete de Letta consistía nel PD, [[El Pueblu de la Llibertá]] (PdL) de Berlusconi, [[Eleición Cívica]] (SC), la [[Unión de Centru]] (UdC) y otros.<ref>{{cita web |url=http://www.theflorentine.net/articles/article-view.asp?issuetocId=8488&browse-by=News&level=National-News|títulu=It's a governissimo! |publicación=The Florentine |nome=Brenda |apellíu=Dionisi |fecha=9 de mayu de 2013|fechaaccesu=24 de setiembre de 2013}}</ref> El 16 de payares de 2013, Berlusconi llanzó un nuevu partíu, [[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] (FI),<ref>{{cita publicación |url=https://www.reuters.com/article/2013/11/16/us-italy-berlusconi-idUSBRE9AE15M20131116 |work=Reuters |títulu=Berlusconi breaks away from Italian government after party splits |fecha=16 de payares de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131202232953/https://www.reuters.com/article/2013/11/16/us-italy-berlusconi-idUSBRE9AE15M20131116 |fechaarchivu=2 d'avientu de 2013 |idioma=en}}</ref> nomáu dempués del difuntu partíu [[Forza Italia (1994)|Forza Italia]] (1994-2009). Amás, Berlusconi anunció que FI oponer al gobiernu de Letta, causando la división de PdL/FI d'un gran grupu de diputaos y senadores lideraos pol Ministru del Interior [[Angelino Alfano]], quien llanzó'l partíu alternativu [[Nueva Centroderecha]] (NCD) y caltúvose lleal al gobiernu.<ref>[https://web.archive.org/web/20131203023906/http://archiviostorico.corriere.it/2013/novembre/16/rottura_tra_Berlusconi_Alfano_vicepremier_co_0_20131116_655ef574-4y8a-11y3-9c1a-7bb9640fad0f.shtml È rottura tra Berlusconi y Alfano Il vicepremier annuncia i nuovi gruppi]</ref> Tres la eleición de [[Matteo Renzi]] como secretariu de PD n'avientu de 2013, hubo tensiones persistentes que remataron nel arrenunciu de Letta como Primer Ministru en febreru de 2014. Darréu, Renzi formó un [[Gabinete de Matteo Renzi|gobiernu]] basáu na mesma coalición (incluyíu'l NCD), pero d'una manera nueva.<ref>{{cita publicación |url=http://www.corriere.it/politica/14_febbraio_21/renzi-47-8-anni-media-governo-piu-giovane-sempre-4y140a1y-9b27-11y3-8hala8-da6384aa5c66.shtml|títulu=Renzi: con 47, 8 anni di media, è il governo più giovane di sempre|newspaper=Corriere della Sera |fecha=21 de febreru de 2014|fechaaccesu=23 de febreru de 2014}}</ref> El nuevu Primer Ministru tenía un fuerte mandatu del so partíu y viose reforzáu pola fuerte actuación del PD nes [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2014 (Italia)|eleiciones al Parllamentu Européu de 2014]]<ref>{{cita web |url=https://www.reuters.com/article/2014/05/26/eu-election-italy-idUSL6N0OC21V20140526|títulu=UPDATE 2-Renzi's triumph in EU vote gives mandate for Italian reform|work=Reuters|fechaaccesu=9 de xunu de 2015 |idioma=en}}</ref> y l'eleición de [[Sergio Mattarella]], un compañeru Demócrata, como presidente en 2015. Mientres taba nel poder, Renzi implementó delles reformes, incluyida una nueva [[Llei eleutoral d'Italia (2015)|llei eleutoral]] (que depués sería declarada parcialmente inconstitucional pol [[Corte Constitucional d'Italia|Tribunal Constitucional]]), una relaxación de les lleis llaborales y d'empléu (conocida como ''Jobs Act'') col enfotu de impulsar la crecedera económica, una reforma fonda de l'[[alministración pública]], la simplificación del [[Xuiciu|xuiciu civil]], la reconocencia de les [[Matrimoniu ente persones del mesmu sexu n'Italia|uniones ente persones del mesmu sexu]] y l'abolición de dellos impuestos menores.<ref>{{cita web |url= https://www.bloomberg.com/news/videos/2015-09-29/italy-prime-minister-matteo-renzi-on-senate-reform|títulu= Italy Prime Minister Mattro Renzi on Senate Reform |publicación=[[Bloomberg L.P.|Bloomberg]]|fechaaccesu= 29 de setiembre de 2015 |idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url= https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-10-15/renzi-gives-italians-lower-taxes-higher-cash-use-to-back-growth|títulu= Renzi Gives Italians Lower Taxes, Higher Cash Use to Back Growth |publicación=[[Bloomberg L.P.|Bloomberg]]|fechaaccesu= 15 d'ochobre de 2015 |idioma=en}}</ref> Como resultáu de les guerres civiles de [[Guerra de Libia (2014-actualidá)|Libia]] y [[Guerra Civil Siria|Siria]], un problema importante qu'enfrentó Renzi foi l'altu nivel d'[[Inmigración n'Italia|inmigración illegal n'Italia]]. Mientres el so mandatu, hubo un aumentu nel númberu d'inmigrantes rescataos nel mar que fueron llevaos a puertos del sur d'Italia, provocando crítiques del M5S, FI y la [[Lliga Norte]] (LN),<ref>"[http://www.bbc.com/news/world-europe-33055771 Italy PM Renzi attacks northern regions for refusing migrants]". BBC News. 8 de xunu de 2015</ref><ref>"[https://www.theguardian.com/world/2015/aug/23/italy-coastguard-3000-migrants-rescued-one-day Italy coastguard: 3,000 migrants rescued in one day in Mediterranean]". ''[[The Guardian]]''. 23 d'agostu de 2015.</ref> y causando una perda de popularidá pa Renzi.<ref>[http://www.ilgiornale.it/news/politica/lanalisi-sondaggista-limmigrazione-renzi-perde-i-2-y-i-4-mil-1163247.html L'analisi del sondaggista: "Con l'immigrazione, Renzi perde tra i 2 y i 4 milioni di voti"]</ref> Sicasí, en 2016, les encuestes d'opinión rexistraron la fortaleza del PD, según la crecedera del M5S, la LN y [[Hermanos d'Italia]] (FdI), el cayente de FI, La desapaición virtual de SC y el reemplazu d'[[Izquierda, Ecoloxía y Llibertá]] (SEL) cola [[Izquierda Italiana]] (SI). [[Ficheru:Matteo Renzi alla conferenza stampa post referendum costituzionale 2016.jpg|thumb|right|220px|[[Matteo Renzi]] anuncia'l so arrenunciu dempués de les resultaos del [[Referendu constitucional d'Italia de 2016|referendu]]]] N'avientu de 2016, una reforma [[Constitución de la República Italiana|constitucional]] propuesta pol gobiernu de Renzi y debidamente aprobada pol Parllamentu foi refugada nun [[Referendu constitucional d'Italia de 2016|referendu constitucional]] (59% a 41%). Conforme a la reforma, el Senáu integraríase por 100 miembros: 95 representantes rexonales y 5 persones designaes pol presidente.<ref>{{cita web |url=https://www.reuters.com/article/2014/06/21/us-italy-politics-idUSKBN0EW0DO20140621 |títulu=Italian parties reach deal on Senate reform |publicación=[[Reuters]] |fecha=21 de xunu de 2014|fechaaccesu=25 de xunu 2014 |idioma=en}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.ft.com/cms/s/0/49d553ec-71y3-11y5-9b9y-690fdae72044.html#axzz3pqfrJMXD|títulu=Renzi wins Senate victory over Italy's political gridlock |apellíu=Politi |nome=James |fecha=13 d'ochobre de 2015|newspaper=Financial Times|issn=0307-1766|fechaaccesu=6 d'agostu de 2016 |idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.italy24.ilsole24ore.com/art/politics/2015-10-13/via-llibera-riforma-senato-130528.php?uuid=ACx78JFB|títulu=Italy's constitutional reform gets the green light from the Senate, the opposition leaves the floor|website=il Sole 24 Ore|fechaaccesu=6 d'agostu de 2016 |idioma=en}}</ref> Tres la derrota, Renzi arrenunció como primer ministru y foi reemplazáu pol so ministru d'Asuntos Esteriores [[Paolo Gentiloni]], otru Demócrata.<ref name=cor2>{{cita publicación |last1=Rovelli|first1=Michela|títulu=Governo, Gentiloni accetta l'incarico di governo: «Un grande onore»|url=http://www.corriere.it/la-crisi-di-governo/notizie/crisi-governo-sergio-mattarella-convoca-gentiloni-quirinale-6b7c7ed8-bf78-11y6-ab31-2a5a06y0ce0a.shtml|fechaaccesu=11 d'avientu de 2016 |publicación=Corriere della Sera |fecha=11 d'avientu de 2016}}</ref> A principios de 2017, n'oposición a les polítiques de Renzi, dellos demócrates d'esquierda dirixíos por Bersani, [[Massimo D'Alema]] y [[Roberto Speranza]] llanzaron, xuntu con biforcaos de SI, el [[Artículu 1 - Movimientu Demócrata y Progresista|Movimientu Demócrata y Progresista]] (MDP).<ref>[http://www.corriere.it/politica/17_febbraio_25/ecco-nome-fuorusciti-pd-democratici-progressisti-4c70ae0c-fb45-11y6-8df2-f7ebe5fcea94.shtml Ecco il nome degli ex Pd: Articolo 1 Movimento dei democratici y progressisti]</ref><ref>[http://www.ilsole24ore.com/art/notizie/2017-02-25/democratici-y-progressisti-nuovo-nome-ex-pd-speranza-lavoro-y-nostra-priorita-113550.shtml?uuid=AEkjzSd «Democratici y progressisti» il nuovo nome degli ex Pd. Speranza: lavoro è nostra priorità]</ref> Contextualmente, el NCD tresformar en [[Alternativa Popular]] (AP). N'abril, Renzi foi reelixíu secretariu del PD y, poro, candidatu del partíu pa ser primer ministru,<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/04/30/news/primarie_pd_elezioni_segretario_scrutinio-164320193/?ref=RHPPLF-BL-I0-C8-P1-S1.8-T1 Primarie Pd, Renzi vince nettamente: "Al fianco del governo"]</ref> ganando al Ministru de Xusticia [[Andrea Orlando]] y al Gobernador de Apulia [[Michele Emiliano]].<ref>[http://www.huffingtonpost.it/2017/05/01/i-dati-definitivi-delle-primarie-renzi-70-orlando-19-5-emil_a_22063333/ I dati definitivi delle primarie: Renzi 70%, Orlando 19,5%, Emiliano 10,49%]</ref><ref>[https://www.primariepd2017.it Primarie – Partito Democratico]</ref> En mayu de 2017, [[Matteo Salvini]] foi reelixíu secretariu federal de la LN y llanzó la so propia candidatura.<ref>[http://milano.repubblica.it/cronaca/2017/05/14/news/lega_nord_primarie-165396825/?ref=RHPPLF-BH-I0-C8-P2-S1.8-T1 Primarie Lega, Salvini centra l'obiettivo: col 82,7% resta segretario. L'attacco di Bossi: "Con lui la Lega è finita"]</ref><ref>[http://www.affaritaliani.it/politica/lega-salvini-avverte-berlusconi-maggioritario-se-vuoi-davvero-vincere-480199.html Lega, Salvini avverte Berlusconi: "Maggioritario se vuoi davvero vincere"]</ref> So Salvini, el partíu había enfatizado el [[Euroescepticismo]], la oposición a la [[inmigración]] y otres polítiques populistes. Ello ye que l'oxetivu de Salvini foi rellanzar la LN como un partíu "nacional" o, inclusive, "nacionalista italianu", amostalgando cualquier noción de separatismu del norte. Esti enfoque fíxose particularmente evidente n'avientu cuando LN presentó'l so nuevu logotipu eleutoral, ensin la pallabra "Nord".<ref>[http://www.rainews.it/dl/rainews/articoli/manda-simbolo-via-nord-Salvini-premier-a6ca9637-6154-45y2-a98c-f91fda0893hala.html Lega. Ecco il simbolo, via Nord ma con Salvini premier]</ref> En setiembre de 2017, [[Luigi Di Maio]] foi escoyíu como candidatu pa ser Primer Ministru y "xefe políticu" del M5S, reemplazando a Grillo.<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/09/23/news/rimini_grillu_canta_il_rock_sul_palcu_di_rimini_fico_giu_dal_palcu_anche_oggi-176268214/?ref=RHPPLF-BH-I0-C8-P1-S1.8-T1 M5s, Di Maio eletto candidatu premier y nuovo capo politico. Ma alle primarie votano solo in 37 mila]</ref><ref>[http://www.corriere.it/politica/17_settembre_24/incoronazione-gelida-4a90d796-a0a0-11y7-bad7-1b467cbbafcc.shtml Movimento 5 Stelle: l'incoronazione gelida. Y Di Maio promette a tutti «disciplina y onore»]</ref> Sicasí, inclusive nos meses siguientes, el comediante populista foi acusáu polos críticos de siguir desempeñando'l so papel como líder ''de facto'' del partíu, ente que [[Davide Casaleggio]], fíu de [[Gianroberto Casaleggio|Gianroberto]], un estratega web que fundó'l M5S xuntu con Grillo en 2009 y finó en 2016, asumió un papel cada vez más importante, anque non oficial.<ref>{{cita web |author=Di martedì 19 aprile 2016 |url=http://www.polisblog.it/post/373565/chi-comanda-ora-nel-movimento-5-stelle-il-ruolo-di-davide-casaleggio |títulu=Chi comanda ora nel Movimento 5 Stelle? &#124; Il ruolo di Davide Casaleggio |publicación=Polisblog.it |fecha=19 d'abril de 2016 |fechaaccesu=2017-04-18}}</ref><ref>{{cita web |author=Altri articoli dalla categoria &raquo; |url=http://www.repubblica.it/politica/2016/09/21/news/davide_casaleggio_m5s-148271023/ |títulu=M5s, la prima volta di Davide Casaleggio |publicación=Repubblica.it |fecha=21 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=2017-04-18}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.nextquotidiano.it/nuovo-regolamento-m5s-casaleggio-espulsioni/ |títulu=Il nuovo regolamento M5S e il ruolo di Davide Casaleggio nelle espulsioni - neXt Quotidiano |publicación=Nextquotidiano.it |fecha=26 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=2017-04-18}}</ref> En xineru de 2018, Grillo dixebró'l so propiu [[blogue]] del movimientu; el so blogue foi utilizáu nos años anteriores como un [[periódicu en llinia]] del M5S y la principal ferramienta de propaganda.<ref>[http://www.ilpost.it/2018/01/23/blogue-beppe-grillu-cambiato/ l blogue di Beppe Grillo è cambiato]</ref> Esti eventu foi vistu por munchos como la prueba de que Grillo taba dexando adulces la política.<ref>[http://espresso.repubblica.it/attualita/2018/01/15/news/alluno-si-riprende-il-blogue-y-inizia-il-distacco-dal-m5s-1.317017 Alluno si riprende il blogue y continua il suo distacco dal M5S]</ref> La seronda rexistró dellos desarrollos importantes a la izquierda del espectru políticu: en payares [[Forza Europa (2017)|Forza Europa]], los [[Radicales Italianos]] y lliberales individuales llanzaron una llista conxunta llamada [[Más Europa]] (+E), liderada pola líder radical de llarga data [[Emma Bonino]];<ref>[http://www.lastampa.it/2017/11/23/italia/politica/i-radicali-alle-elezioni-da-soli-la-nuova-llista-si-chiamer-europa-9vVPiGh2xoYXqExCOow4cP/pagina.html I radicali alle elezioni da soli: la nuova llista si chiamerà “+ Europa”]</ref> n'avientu'l MDP, SI y [[Posible (Italia)|Posible]] llanzaron una llista conxunta llamada [[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] (LeU) sol lideralgu de [[Pietro Grasso]], Presidente del [[Senáu de la República (Italia)|Senáu]] y antiguu fiscal antimafia;<ref>[https://ilmanifesto.it/nasce-liberi-y-uguali-grasso-si-presenta-bene Liberi y Uguali, Grasso si presenta bene]</ref> el [[Partíu Socialista Italianu (2007)|Partíu Socialista Italianu]], la [[Federación de los Verdes (Italia)|Federación de los Verdes]], [[Área Cívica]] y [[Área Progresista]] formaron una llista llamada [[Xuntos (Italia)|Xuntos]] (I) en sofitu al PD;<ref>[http://www.huffingtonpost.it/2017/12/14/ritorna-in-piccolo-lulivo-y-lavversario-y-sempre-lo-stesso-siamo-gli-unici-che-hanno-battuto-due-volte-berlusconi_a_23307177 Ritorna, in piccolo, L'Ulivo y l'avversario è sempre lo stesso: "Siamo gli unici che hanno battuto due volte Berlusconi"]</ref> el [[Partíu de la Refundación Comunista]], el [[Partíu Comunista Italianu (2016)|Partíu Comunista Italianu]], centros sociales, partíos menores, comités locales, asociaciones y grupos llanzaron una llista conxunta d'estrema izquierda llamada [[Poder al Pueblu (Italia)|Poder al Pueblu]] (PaP), sol lideralgu de [[Viola Carofalo]].<ref>[https://poterealpopolo.org/in-risposta-a-luciana-castellina-y-il-suo-articolo-lerrore-di-strategia-della-llista-potere-al-popolo Viola Carofalo, National Spokesman of "Potere al Popolo"]</ref> A fines d'avientu, el centrista post-NCD [[Alternativa Popular]] (AP), que fuera un sociu clave de la coalición pal PD, estremar ente los que queríen tornar al centroderecha y los que sofitaben la coalición de Renzi. Dos grupos de biforcaos de AP (unu lideráu por [[Maurizio Lupi]] y otru lideráu por [[Enrico Mariña]]) formaron xuntu con [[Direición Italia]], [[Eleición Cívica]], [[¡Faer!]], [[Construcción Popular]] y el [[Movimientu poles Autonomíes]], una llista conxunta dientro de centru derecha, llamada [[Nós con Italia]] (NcI).<ref>[http://www.ilgiornale.it/news/politica/nasce-noi-litalia-quarta-gamba-centrodestra-1475804.html Nasce Noi con l'Italia, la 'quarta gamba' del centrodestra]</ref> La llista darréu sumó a la [[Unión de Centru]], la [[Unión de Demócrates per Europa]] y partíos menores.<ref>[http://www.ilgiornale.it/news/politica/simbolo-y-liste-puesta-quarta-gamba-1481433.html Simbolo y liste: è puesta la «quarta gamba»]</ref> Los miembros restantes de AP, [[Italia de los Valores]], los [[Centristes per Europa]], [[Democracia Solidaria]] y grupos minoritarios xunieron fuercies nel pro-PD [[Llista Cívica Popular]] liderada pola Ministra de Salú [[Beatrice Lorenzin]].<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/12/29/news/nasce_la llista centrista_alleata_col_pd_sara_guidata_da_lorenzin-185423728/ Nasce "Civica popolare", llista centrista alleata col Pd: sarà guidata dalla Lorenzin]</ref> El 28 d'avientu de 2017, el Presidente [[Sergio Mattarella]] eslleió'l Parllamentu y convocóse una nueva eleición xeneral pal 4 de marzu de 2018.<ref>[https://www.wsj.com/articles/italys-president-calls-national-elections-as-country-grapples-with-economic-pain-1514481781 Italy's President Calls National Elections, as Country Grapples With Economic Pain]</ref> El 21 de febreru de 2018, [[Marcu Minniti]], el Ministru del Interior italianu, alvirtió que "esiste'l riesgu de que les mafies d'Italia" condicionen "les eleiciones xenerales del 4 de marzu en delles árees".<ref>{{cita publicación |títulu=Italians warned of Mafia meddling in the upcoming election|url=https://www.cnbc.com/2018/02/22/italian-election-could-see-mafia-interference.html|fechaaccesu=22 de febreru de 2018|agency=CNBC |publicación=Holly Ellyatt |fecha=22 de febreru de 2018}}</ref> Predominantemente, la [[mafia siciliana]] tuvo apocayá activa na intervención de les eleiciones italianes, les organizaciones [[Camorra]] y [['Ndrangheta]] tamién s'interesaron.<ref>{{cita web |títulu=Mafia risk on elections - Minniti|url=http://www.ansa.it/english/news/xeneral_news/2018/02/21/mafia-risk-on-elections-minniti-3_01927267-9b17-42b0-813b-6c023b4c957c.html|website=ANSA|fechaaccesu=22 de febreru de 2018}}</ref> == Campaña == La primer fase de la [[campaña eleutoral]] tuvo marcada pola declaración del Presidente Mattarella a les partes pa la presentación de propuestes "realistes y concretes" mientres el tradicional mensaxe de fin d'añu, nel que tamién espresó'l deséu d'una alta participación na votación.<ref>[https://www.ilfattoquotidiano.it/2017/12/31/mattarella-il-discorso-di-fine-anno-partiti-hanno-il-dovere-di-programmi-realistici-fiducia-nei-giovani-al votu/4068072/ Mattarella, il discorso di fine anno: “I partiti hanno il dovere di programmi realistici. Fiducia nei giovani al votu”]</ref> === Programes eleutorales === [[Ficheru:Matteo Renzi Lingotto.jpg|thumb|Renzi fala na convención de [[Lingotto]]]] El programa eleutoral del Partíu Demócrata incluyó, ente los puntos principales, la introducción d'un salariu mínimu per hora de €10, una midida qu'afectaría al 15% de los trabayadores, esto ye, aquel trabayadores que nun se xunten a los convenios coleutivos nacionales; una corte de la porción contributiva pa contratos permanentes; un subsidiu de reubicación pa los [[paraos]]; una asignación mensual de €80 pa padres per cada fíu menor d'edá; y l'amenorgamientu progresivu de les tases IRPEF y IRES, respeutivamente, el [[impuestu sobre la renta]] y el [[impuestu sobre sociedaes]].<ref>[https://www.partitodemocratico.it/politiche-2018/piu-forte-piu-giusta-italia-programma-del-pd/ Il Programma del PD]</ref><ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-946b760d-22f6-4585-890c-7f927a2y56b4.html Porta a Porta, puntata del 10 Gennaio 2018]</ref><ref>[http://www.repubblica.it/politica/2018/02/02/news/pd_programma_elettorale_matteo_renzi-187887650/?ref=RHPPLF-BH-I0-C8-P1-S1.8-T1 Pd, Renzi ecco il programma elettorale: 240 euru al mese per figlio. "Taglio contributi tempo indeterminato"]</ref> No que fai a [[inmigración]], que fuera un problema importante n'Italia nos años anteriores, el PD abogó por un amenorgamientu de los fluxos migratorios al traviés d'alcuerdos billaterales colos países d'orixe y asemeyaba el fin del financiamientu de la XE pa países como [[Hungría]] y [[Polonia]] que se negaron a aceptar a cualesquier de los 600,000 inmigrantes que llegaron a Italia al traviés del Mediterraneu nos últimos cuatro años.<ref>[https://www.politico.eu/article/italy-election-2018-pledges-pizza-pazza/ Italian election pledges: Pizza or pazza?]</ref> Ente los aliaos del PD, la Llista Cívica Popular propunxo [[guarderíes]] gratuites, una exención d'[[impuestos]] pal bienestar corporativo y otres midíes rellacionaes cola salú pública, incluyendo'l contraste a la llarga llista d'espera en [[hospitales]], l'abolición de los llamaos "supertickets", y una estensión de l'atención domiciliaria pa los vieyos.<ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-777898f7-16c2-43a2-9dd2-f66aaf2c9dd8.html Porta a Porta, puntata del 16 Gennaio 2018]</ref> +E abogó pol rellanzamientu del procesu d'[[integración europea]] y federalización, escontra la formación de los [[Estaos Xuníos d'Europa]].<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/11/23/news/radicali_italiani_llista_europeista-181892110/ Radicali italiani, ecco la llista europeista di Bonino y Della Vedova]</ref> Esti enfoque, con respectu al procesu européu d'integración, tamién foi fuertemente sofitáu pol PD.<ref>[http://www.ilsole24ore.com/art/notizie/2018-01-20/renzi-futuru-sono-stati-uniti-d-europa-125652.shtml?uuid=AEJ9kAmD Renzi: il futuro sono gli Stati Uniti d'Europa]</ref> Más Europa tamién defendió firmemente la [[integración social]] de los migrantes, oponiéndose en silenciu a les polítiques del PD implementaes pol Ministru del Interior [[Marcu Minniti]].<ref>[http://www.ilsole24ore.com/art/notizie/2018-02-13/migranti-y-legittima-difesa-y-campagna-sicurezza-063551.shtml?uuid=AEFIs9yD Migranti y legittima difesa, è campagna sulla sicurezza]</ref> [[Ficheru:Berlusconi EPP Dec 2017.jpg|thumb|left|Berlusconi estrechándose la mano nel cume del [[Partíu Popular Européu|PPE]] n'avientu de 2017]] La principal propuesta de la coalición de centru derecha ye una enorme [[reforma fiscal]] basada na introducción d'un [[impuestu únicu]]: pa Berlusconi primeramente básase na tasa actual más baxa (23%) col estragal eleváu a €12.000, depués dar# en un amenorgamientu gradual de la tasa; ente que según Salvini, la tasa d'impuestos tendría de ser solo del 15%. El periódicu económicu italianu más notable, ''[[Il Sole 24 Ore]]'', calculó'l costo d'esta midida n'alredor de €25 billones per añu calculaos con una tasa del 20%, o €40 billones con 15%.<ref>[http://www.ilsole24ore.com/art/notizie/2018-01-01/da-flat-tax-ad-abolizione-legge-fornero-quanto-costano-promesse-elettorali-partiti-215238.shtml?uuid=AEpXvcZD Dalla flat tax all'abolizione della legge Fornero, quanto costano -y promesse elettorali dei partiti]</ref> Berlusconi tamién propunxo la cancelación de IRAP, un impuestu local, l'aumentu de les pensiones mínimes a €1.000, la introducción d'un "ingresu de dignidá" pa lluchar contra la [[probeza]], la desconcentración del reclutamiento de mozos, cambeos a la [[Elsa Fornero|Llei Fornero]], que regula les [[pensiones]], y el llanzamientu d'un [[Plan Marshall]] para [[África]] p'amenorgar la inmigración illegal a Italia.<ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-c8aa5419-803c-49f9-be36-8fb1210dc88a.html Porta a Porta, puntata dell'11 Gennaio 2018]</ref> Dientro de FI hai dellos representantes del [[Movimientu Animalista]] de [[Michela Brambilla]], que'l so enfoque principal yesobremanera, la prohibición d'[[abrigos de pieles]] y [[circos]], atención veterinaria gratuita y l'establecimientu d'un garante de los [[derechos de los animales]].<ref>[http://www.lastampa.it/2018/01/20/italia/politica/stop-agli-allevamenti-per-le-pellicce-y-interventi-nei-circhi-il-programma-animalista-di-berlusconi-0O5ZmWC0cIib3Xed5DrwKO/pagina.html “Stop agli allevamenti per le pellicce y interventi nei circhi”: il programma animalista di Berlusconi]</ref> La Lliga tamién propunxo'l reemplazu total de la Llei Fornero y la posibilidá de xubilación con 41 años de contribuciones, el "desgüace" de rexistros impositivos pa contribuyentes en dificultá, una operación que tendría de rindir hasta €35 mil millones al Estáu, la disolución de Equitalia, la empresa que s'ocupa de la recaldación d'impuestos, l'abolición de la llende nel usu d'[[efectivu]], la regularización de la [[prostitución]];<ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-6cf39faf-5a69-426c-a434-2eadea08b565.html Porta a Porta, puntata del 18 Gennaio 2018]</ref> amás, l'oxetivu principal de Salvini ye un amenorgamientu drásticu de la [[inmigración illegal]], reintroduciendo controles fronterizos, bloquiando les llegaes y repatriando a tolos migrantes que nun tienen derechu a permanecer n'Italia.<ref>[http://www.ilpopulista.it/news/16-Gennaio-2018/22420/immigrati-occupano-la-statale-salvini-stanno-male-rispediamoli-a-casa-loro.html Immigrati occupano la Statale, Salvini: "Stanno male? Rispediamoli a casa loro!"]</ref> El FdI propunxo guarderíes gratuites, un cheque de €400 per mes pa naciellos hasta los seis años, p'aumentar el [[crecedera de la población]], el permisu parental pagu hasta'l 80% hasta'l sestu añu de nacencia, aumentu de los salarios y l'equipu pa l'[[aplicación de la llei]], l'usu creciente del [[Exércitu Italianu]] como una midida pa lluchar contra'l crime y una nueva llei d'[[autodefensa]].<ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-d16c00c7-3067-401d-be85-4y5450deaec4.html Porta a Porta, puntata del 17 Gennaio 2018]</ref> [[Ficheru:Luigi Di Maio, 2017, Milano.jpg|thumb|right|Di Maio nel festival de [[Wired]] en 2017]] El Movimientu 5 Estrelles presentó un programa que los sos puntos principales son la introducción d'un "[[Renta básica universal|ingresu de ciudadanía]]" pa lluchar contra la probeza, una midida que costaría ente 15 y 20 mil millones d'euros añales; el retayu de la delda pública en 40 puntos en rellación col [[PIB]] en diez años; l'adopción de midíes pa revitalizar l'empléu xuvenil; un retayu nes pensiones de más de €5.000 netos non totalmente basáu nel métodu de contribución; l'amenorgamientu de les tases IRPEF y l'estensión del estragal del impuestu a les ganancies; l'aumentu del gastu en midíes de bienestar familiar del 1,5 al 2,5% del PIB; una llei constitucional qu'obliga a los [[parllamentariu|parllamentarios]] a arrenunciar si tienen la intención de camudar de partíu, lo cual ye inconstitucional.<ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Porta-a-Porta-ee758ef4-933a-445c-a079-16622034d511.html Porta a Porta, puntata del 9 Gennaio 2018]</ref> Di Maio tamién propunxo una simplificación llexislativa, empezando cola eliminación de cuasi 400 lleis con una sola disposición llexislativa.<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2018/01/10/news/di_maio_casaleggio-186195224/ M5S, Di Maio: "Ridurre la burocrazia, aboliremo 400 leggi". Y lancia un sito ad hoc aperto a tutti]</ref> Llibres ya Iguales centró los sos principales propuestes nel llamáu "derechu a estudiar", proponiendosobremanera, l'abolición de les [[tases universitaries]] pa los estudiantes que tomen los exámenes regularmente, col costo envaloráu pal presupuestu estatal de € 1,6 mil millones; LeU tamién propunxo la reintroducción de les proteiciones llegales de los trabayadores que fueron esaniciaes pola ''Jobs Act'' del gobiernu de Renzi.<ref>[https://www.ilfattoquotidiano.it/2018/01/07/grasso-esaniciara-il-canone-rai-noi-vogliamo-abolire--y-tasse-per-luniversita-come-germania-y-cancellare-il-jobs-act/4078294/ Grasso: “Esaniciara il canone Rai? Noi vogliamo abolire -y tasse per l'università come in Germania. Y cancellare il Jobs Act”]</ref> === Ataque en Macerata === El 3 de febreru de 2018, asocedió un fechu atanante: un home, Luca Traini, disparó y mancó gravemente a seis migrantes [[africanos]] na ciudá de [[Macerata]] en [[Italia central]].<ref>[https://www.nytimes.com/2018/02/03/world/europe/macerata-italy-shooting.html ‘Racial Hatred' Cited After African Immigrants Are Shot in Italy]</ref> L'home tamién disparó a una sede llocal del PD.<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2018/02/03/semeya/raid_razzista_a_macerata_colpita_anche_la see_pd-187970849/1/#1 Raid razzista a Macerata, colpita anche la sede Pd]</ref> Dempués del ataque, l'home tenía una [[Bandera d'Italia|bandera italiana]] sobre los sos costazos y llevantó el brazu faciendo un [[Saludu fascista]].<ref>[https://www.washingtonpost.com/world/europe/suspect-shoots-wounds-at-least-six-people-of-color-in-italian-city-amid-tensions/2018/02/03/58c93240-08f1-11y8-ae28-y370b74hala9a7_story.html Man shoots, wounds at least 6 ‘people of color' in Italian city amid tensions]</ref> Traini afirmó que'l so ataque foi una vengación pa Pamela Mastropietro, una moza llocal de 18 años que'l so cuerpu estazáu fuera atopáu unos díes antes, metida en dos maletes y refundiada al campu; por esto, un ciudadanu [[Nixeria|nixerianu]] de 29 años y un solicitante d'asilu fallíu, Innocent Oseghale, fueren arrestaos y acusaos.<ref>[http://www.ilmessaggero.it/primopiano/cronaca/sparatorie_macerata-3525294.html Macerata, spari da autu in corsa, sei feriti: sono tutti di colorie. Una vendetta per Pamela: bloccato un uomo avvolto nel tricolore]</ref><ref>[http://www.ansa.it/english/news/xeneral_news/2018/02/01/nigerian-charged-over-dismembered-teen-4_493333c0-1c12-4cb1-95fe-50b145c46d67.html Nigerian charged over dismembered teen (4)]</ref> A Oseghale negóse-y l'asilu un añu antes, pero quedar n'Italia.<ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/2018/02/03/four-migrants-reported-injured-drive-by-shooting-italy/ Italian man arrested after African migrants injured in drive-by shootings]</ref> Traini yera un miembru y ex candidatu llocal de la [[Lliga Norte|Lliga]], y munchos comentaristes políticos, intelectuales pero tamién políticos criticaron duramente a Salvini, acusándolo d'estender l'odiu y el racismu nel país. Particularmente, [[Roberto Saviano]], el notable escritor antimafia etiquetó a Salvini como l'instigador moral del ataque.<ref>[http://www.huffingtonpost.it/2018/02/03/roberto-saviano-il-mandante-morale-dei-fatti-di-macerata-y-salvini_a_23351937/ Roberto Saviano: "Il mandante morale dei fatti di Macerata è Salvini"]</ref> Salvini respondió a les crítiques acusando al gobiernu de centroizquierda de la responsabilidá pola muerte de Mastropietro por dexar a los inmigrantes quedase nel país y tener "sangre nes sos manes", afirmando que la culpa recái naquellos que "enllénennos d'[[inmigrantes illegales]]".<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2018/02/03/news/raid_razziale_a_macerata_salvini_chiunque_spari_y_un_delinquente_-187953469/ Raid razzista a Macerata, Salvini: "Colpa di chi ci riempie di clandestini". Renzi: "Ora aselu y responsabilità"]</ref> El primer ministru Gentiloni declaró que "confía nel sentíu de la responsabilidá de toles fuercies polítiques. Los delincuentes son criminales y l'estáu va ser particularmente severu con cualesquier que quiera alimentar una espiral de violencia". Gentiloni amestó que "l'odiu y la violencia nun van estremar a Italia".<ref>[http://www.huffingtonpost.it/2018/02/03/renzi-y-di-maio-non-cavalcano-i-fatti-di-macerata-ora-aselu-non-strumentalizziamo-grasso-salvini-responsabile-dellodio_a_23351964/ Gentiloni: "Odiu y violenza non ci divideranno". Renzi y Di Maio non cavalcano i fatti di Macerata: "Ora aselu, non strumentalizziamo"]</ref> Tamién el Ministru del Interior [[Marcu Minniti]] condergó duramente l'ataque, diciendo que cualquier partíu políticu debi "montar l'odiu".<ref>[http://www.ansa.it/sito/notizie/topnews/2018/02/03/macerata-minniti-nessuno-cavalchi-odio_4d149451-011f-4664-b5b2-bcbb7y5ae014.html Macerata: Minniti, nessuno cavalchi odio]</ref> Renzi, que'l so partíu foi'l segundu oxetivu del ataque, declaró que l'aselu y la responsabilidá de toles fuercies polítiques agora van ser necesaries.<ref>[http://www.rai.it/dl/RaiTV/programmi/media/ContentItem-b1f94772-5693-4c51-ad3a-128860d0y0d3-tg1.html Renzi: "Servono sele y responsabilità"]</ref> === Lemas de los principales partíos === {| {{tablaguapa}} style=text-align:left |- !colspan=2|Partíu !Eslogan orixinal !Traducción !Refs |- | bgcolor="#F0001C" | | [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] | ''Avanti, insieme'' | "Vamos, xuntos" | <ref>[https://www.partitodemocratico.it/congresso-2017/avanti-insieme/ Avanti, insieme]</ref><ref>[https://www.partitodemocratico.it/congresso-2017/avanti-insiememozione-congressuale-matteo-renzi/ Avanti, insieme. Mozione congressuale di Matteo Renzi]</ref> |- | bgcolor="#FFEB3B" | | [[Movimientu 5 Estrelles]] | ''Partecipa, Scegli, Camuda'' | "Participa, Escueye, Camuda" | <ref>[http://www.massimoderosa.it/partecipa-scegli-camuda/ Partecipa, Scegli, Camuda]</ref><ref>[http://www.efdd-m5seuropa.com/2018/01/partecipa-scegli-cam.html Partecipa, Scegli, Camuda anche in Europa cola consultazione pubblica sulla sicurezza alimentara]</ref> |- | bgcolor="#0087DC" | | [[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] | ''Onestà, Esperienza, Saggezza'' | "Honestidá, Esperiencia, Sabiduría" | <ref>[http://www.askanews.it/politica/2018/01/14/forza-italia-lancia-primu-manifesto-onestà-esperienza-saggezza-pn_20180114_00006/ Forza Italia lancia primu manifesto: onestà, esperienza, saggezza]</ref><ref>[http://il24.it/coniato-primu-manifesto-forza-italia-lo-slogan-onesta-esperienza-saggezza/ Coniato il primo manifesto di Forza Italia colo slogan: "Onestà, Esperiezna, Saggezza"]</ref> |- | bgcolor="#008000" | | [[Lliga Norte|Lliga]] | ''Prima gli Italiani'' | "Los Italianos Primeru" | <ref>[http://www.secoloditalia.it/2018/01/prima-gli-italiani-salvini-convida-di-maio-vieni-alla-nostra-manifestazione-di-milano/ Prima gli italiani, Salvini convida Di Maio: “Vieni alla nostra manifestazione di Milano”]</ref><ref>[https://www.facebook.com/legasalvinipremier/posts/1715684468474472 Con il Governo Salvini, prima gli Italiani]</ref> |- | bgcolor="#C72837" | | [[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] | ''Per i molti, non per i pochi'' | "Pa munchos, non pa pocos" | <ref>[http://www.ilmessaggero.it/primopiano/politica/grasso_adotta_lo_slogan_di_corbyn_per_molti_non_per_pochi-3468909.html Grasso adotta lo slogan di Corbyn: «Per i molti, non per i pochi»]</ref><ref>[https://www.ilfattoquotidiano.it/2018/01/07/assemblea-liberi-y-uguali-sinistra-per-i-molti-y-non-per-i-pochi-grasso-si-ispira-a-corbyn-la-diretta/4077998/ Assemblea Liberi y Uguali: “Sinistra per i molti y non per i pochi”, Grasso si ispira a Corbyn]</ref> |- | bgcolor="#003397" | | [[Hermanos d'Italia]] | ''Il voto che unisce l'Italia'' | "El votu que xune a Italia" | <ref>[https://www.youtube.com/watch?v=jJ3tPqAc5XY Fratelli d'Italia: Il voto che unisce l'Italia]</ref><ref>[http://www.fratelliditaliapiacenza.com/wp-content/uploads/2018/01/Priorità_Programma_FdI-PC.pdf Il voto che unisce l'Italia]</ref> |- | bgcolor="gold" | | [[Más Europa]] | ''Più Europa, serve all'Italia'' | "Más Europa, sirve a Italia" | <ref>[https://www.facebook.com/piueuropa/ Più Europa – Con Emma Bonino]</ref><ref>[https://piueuropa.eu Più a Europa, per un'Italia llibera y democratica]</ref> |- | bgcolor="#3CB371" | | [[Xuntos (Italia)|Xuntos]] | ''Insieme è meglio'' | "Xuntos ye meyor" | <ref>[http://www.insieme2018.it/comitati-territoriali-insieme-meglio/ Comitati territoriali "Insieme è meglio!"]</ref><ref>[http://www.insieme2018.it Italia Europa Insieme]</ref> |- | bgcolor="#DF0174" | | [[Llista Cívica Popular]] | ''Il vaccino contro gli incompetenti'' | "La vacuna contra los incompetentes" | <ref>[https://www.facebook.com/406042333183716/photos/a.415268322261117.1073741829.406042333183716/415267652261184/?type=3&theater Civica Popolare – Facebook]</ref><ref>[http://www.affaritaliani.it/coffee/video/politica/lorenzin-presenta-civica-popolare-serve-vaccino-contro-incapacita-populismu.html Lorenzin presenta Civica Popolare: serve un vaccino contro l'incapacità e il populismu]</ref> |- | bgcolor="#A0142e" | | [[Poder al Pueblu (Italia)|Poder al Pueblu]] | ''Potere al Popolo'' | "Poder al Pueblu" | <ref>[https://ilmanifesto.it/-y-liste-di-movimento-di-potere-al-popolo/ -y liste di movimento di Potere al Popolo!]</ref><ref>[https://poterealpopolo.org Potere al Popolo! – Noi ci stiamo, chi accetta la sfida?]</ref> |- | bgcolor="#000000" | | [[CasaPound|CasaPound Italia]] | ''Vota più forte che puoi'' | "Vota más fuerte que nunca" | <ref>[https://m.youtube.com/watch?v=nXdW2_MEjl8 Simone Di Stéfano – Vota più forte che puoi! Vota CasaPound!]</ref><ref>[https://www.facebook.com/CasaPoundNovara/photos/a.366925076680989.92392.174280745945424/1956306624409485/?type=3 Il 4 Marzu vota più forte che puoi]</ref> |} === Alderiques eleutorales === A diferencia de munchos otros países occidentales, n'Italia los alderiques eleutorales ente los líderes de los partíos nun son tan comunes antes de les eleiciones xenerales;<ref>[http://www.lastampa.it/2018/01/03/italia/politica/la-tv-orfana-dei-faccia-a-faccia-sar-una-campagna-elettorale-senza-duelli-2lg3YCExPyIz8AbiPtQreP/pagina.html La tv orfana dei faccia a faccia, sarà una campagna elettorale senza duelli]</ref> ello ye que'l postreru bancia ente los dos principales candidatos al primer ministru remontar a les [[Eleiciones xenerales d'Italia de 2006|eleiciones xenerales de 2006]] ente Silvio Berlusconi y [[Romano Prodi]].<ref>[http://www.corriere.it/Primo_Piano/Politica/2006/Notizie/Politiche2006/articoli/04_Aprile/03/berlu_prodi.shtml Prodi-Berlusconi, duello ad alta tensione]</ref> Nos últimos años, con poques esceiciones, cuasi tolos principales líderes políticos negaron la so participación nun alderique eleutoral con otros candidatos, prefiriendo les entrevistes colos [[presentadores de televisión]] y los [[periodista|periodistes]].<ref>[http://www.rainews.it/dl/rainews/articoli/renzi-di-maio-faccia-faccia-di-maio-annulla-non-y-leader-pd-defunto-c15da88c-9605-430b-a10a-1y5703cbd430.html Di Maio annulla faccia a faccia con Renzi: non è più lui il leader]</ref><ref>[http://www.la7.it/dimartedi/video/lintervista-a-luigi-di-maio-candidatu-premier-del-m5s-16-01-2018-231606 L'intervista a Luigi Di Maio, candidatu premier del M5S]</ref><ref>[http://www.raiplay.it/video/2018/01/Intervista-a-Silvio-Berlusconi---11012018-9b23332f-b4b4-4116-8eda-113b73f4b207.html Porta a Porta – Intervista a Berlusconi]</ref><ref>[http://www.video.mediaset.it/video/quinta_colonna/clip/l-intervista-matteo-renzi_785495.html Quinta Colonna – L'intervista a Renzi]</ref> Sicasí, munchos alderiques tuvieron llugar ente otros miembros principales de los principales partíos. {| {{tablaguapa}} style="font-size:98%; text-align:center;" |- ! style="background:#B0C4DE" colspan="12"| Alderiques de les Eleiciones xenerales d'Italia de 2018 |- ! rowspan="3"| Fecha !rowspan="3"| Organizador ! rowspan="3"| Moderador ! colspan="9"| {{small|&nbsp;&nbsp;}} {{fontcolor|black|#90FF90|&nbsp;P&nbsp;}} {{small|Presente &nbsp;}} {{fontcolor|black|#e4e4e4|&nbsp;NIN&nbsp;}} {{small|Non convidáu&nbsp;}} {{fontcolor|black|#FF9090|&nbsp;A&nbsp;}} {{small|Convidáu ausente&nbsp;}} |- ! scope="col" style="width:6em;"| [[Coalición de centroizquierda|Centroizquierda]] ! scope="col" style="width:6em;"| [[Coalición de centroderecha|Centroderecha]] ! scope="col" style="width:6em;"| [[Movimientu 5 Estrelles|M5S]] ! scope="col" style="width:6em;"| [[Llibres ya Iguales (Italy)|LeU]] |- ! style="background:#FF3643;"| ! style="background:#0A6BE1;"| ! style="background:#FFEB3B;"| ! style="background:#C72837;"| |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 7 de payares | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[La7]]<br/>''(Di Martedì)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| Giovanni Floris | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Matteo Renzi|Renzi]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#FF9090;"| '''A'''<br/>{{small|[[Luigi Di Maio|Di Maio]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 12 d'avientu | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Rai 3]]<br/>''(#cartabianca)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Bianca Berlinguer]] | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Maurizio Martina|Martina]]}} | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Renato Brunetta|Brunetta]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 16 de xineru | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Rai 3]]<br/>''(#cartabianca)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Bianca Berlinguer]] | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Andrea Orlando|Orlando]]}} | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Nunzia De Girolamo|De Girolamo]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 30 de xineru | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Rai 3]]<br/>''(#cartabianca)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Bianca Berlinguer]] | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Michele Emiliano|Emiliano]]}} | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Massimiliano Fedriga|Fedriga]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 13 de febreru | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[La7]]<br/>''(Otto y mezzo)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Lilli Gruber]] | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Matteo Salvini|Salvini]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Laura Boldrini|Boldrini]]}} |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 13 de febreru | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Rai 3]]<br/>''(#cartabianca)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Bianca Berlinguer]] | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Beatrice Lorenzin|Lorenzin]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|Giarrusso}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' |- | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| 27 de febreru | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Rai 3]]<br/>''(#cartabianca)'' | style="white-space:nowrap; text-align:center;"| [[Bianca Berlinguer]] | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Nunzia De Girolamo|De Girolamo]]}} | style="background:#e4e4e4;"| '''NIN''' | style="background:#90FF90;"| '''P'''<br/>{{small|[[Roberto Speranza|Speranza]]}} |} == Nuevu sistema eleutoral == {{VT|Llei eleutoral d'Italia}} [[Ficheru:Palazzo Montecitorio Rom 2009.jpg|thumb|220px|[[Palazzo Montecitorio]], sede de la [[Cámara de Diputaos (Italia)|Cámara de Diputaos]].]] [[Ficheru:Plico elettorale 2018 America Meridionale.jpg|thumb|220px|Paquete eleutoral unviáu a un votante italianu na circunscripción "América Meridional".]] De resultes del [[Referendu constitucional d'Italia de 2016|Referendu constitucional de 2016]] y de dos sentencies distintos del [[Corte Constitucional d'Italia|Tribunal Constitucional]], les lleis eleutorales pa les dos cases del Parllamentu italianu escarecíen d'uniformidá. N'ochobre de 2017, PD, AP, FI, LN y los partíos menores alcordaron una nueva llei eleutoral,<ref>[http://www.huffingtonpost.it/2017/10/07/il-patto-a-quattro-pd-ap-manda-fi-regge-primu-ok-al-rosatellum-martedi-in-aula-alla-camera_a_23235808/ Il patto a quattro Pd-Ap-Manda-Fi regge. Primu ok al Rosatellum, ma da martedì in Aula entra nel mirino dei franchi tiratori]</ref> que foi aprobada pola Cámara de Diputaos con 375 votos a favor y 215 en contra<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/10/12/news/il_rosatellum_alla_prova_del votu_segreto_finale-178045315/?ref=RHPPLF-BH-I0-C8-P3-S1.8-T1 Rosatellum approvato alla Camera. Evitata la trappola dello scrutinio segreto. Via llibera al salva-Verdini]</ref> y pol Senáu con 214 votos contra 61.<ref>[http://www.repubblica.it/politica/2017/10/26/news/legge_elettorale_verdini_noi_sempre_in_maggioranza_y_ci_resteremo_-179372181/?ref=RHPPLF-BH-I0-C8-P1-S1.8-T1 Il Rosatellum bis è legge dello Stato: via llibera definitivu al Senato con 214 sì]</ref> Oponer a la reforma'l M5S, MDP, SI, FdI y partíos menores. El llamáu ''Rosatellum bis'', dempués d'[[Ettore Rosato]] (líder del PD na Cámara), ye un sistema mistu, col 37% de los escaños asignaos utilizando un [[Escrutiniu mayoritariu uninominal]] (''first-past-the-post'') y el 63% utilizando'l métodu de [[Cociente Hare|mayor proporción proporcional]], con una ronda de votación.<ref>[http://www.corriere.it/politica/cards/come-funziona-rosatellum/iter_principale.shtml Rosatellum, come funziona la legge elettorale y cosa prevede]</ref><ref>[http://www.ilsole24ore.com/art/notizie/2017-09-21/rosatellum-20-tutti-rischi-nuovo-patto-nazarenu-082520.shtml?uuid=AEVDe3WC Rosatellum 2.0, tutti i rischi del nuovo Patto del Nazarenu]</ref> Los 630 diputaos van ser escoyíos de la siguiente manera: * 232 en circunscripciones d'un solu miembru, por pluralidá; * 386 en circunscripciones de miembros múltiples, por representación proporcional nacional; * 12 en distritos eleutorales de dellos miembros nel estranxeru, por representación proporcional del distritu eleutoral. Los 315 senadores electivos van ser escoyíos de la siguiente manera: * 116 en circunscripciones d'un solu miembru, por pluralidá; * 193 en circunscripciones de miembros múltiples, por representación proporcional nacional; * 6 en distritos eleutorales de dellos miembros nel estranxeru, por representación proporcional del distritu eleutoral. Un númberu pequeño y variable de [[Senador vitaliciu|senadores vitalicios]] tamién van ser miembros del Senáu. Pa los residentes italianos, los miembros de cada cámara van ser escoyíos en boletas individuales, incluyíu'l candidatu a circunscripción y les sos llistes de partíos de sofitu. En cada circunscripción uninominal, el diputáu/senador ye escoyíu por mayoría, ente que los escaños en distritos eleutorales de múltiples miembros van asignar a nivel nacional. Pa ser calculaos en resultaos de circunscripciones d'un solu miembru, les partes tienen de llograr siquier el 1% del votu nacional. Pa recibir escaños en distritos eleutorales de múltiples miembros, les partes tienen de llograr siquier el 3% del votu nacional. Los escoyíos de les circunscripciones de miembros múltiples van provenir de [[llistes zarraes]]. La papeleta de votación, que ye unu solu pal ''first-past-the-post'' y los sistemes proporcionales, amuesa los nomes de los candidatos a distritos eleutorales d'un solu miembru y, en xunto con ellos, los símbolos de les llistes venceyaes pa la parte proporcional, cada unu con una llista de los candidatos relativos.<ref>[http://www.today.it/politica/elezioni/politiche-2018/come-si-vota.html Elezioni, come si vota con il Rosatellum, debutta la nuova scheda elettorale]</ref> El votante va poder emitir el so votu de tres maneres distintos:<ref>[https://www.agi.it/politica/rosatellum_come_funziona-2295382/news/2017-10-27/ Il Rosatellum bis è legge. Ma come funziona?]</ref> * Dibuxar un signu nel símbolu d'una llista: nesti casu, la votación estender al candidatu na [[Circunscripción uninominal|Circunscripciones uninominales]] que ye compatible con esa llista. * Dibuxar un signu sobre'l nome del candidatu de la circunscripción de miembru únicu y otru sobre'l símbolu d'una llista que la sofita: la resultancia ye'l mesmu que'l descritu enantes; nun ta dexáu, so pena d'anulación, el [[Panachage]], polo que'l votante nun puede votar simultáneamente por un candidatu na circunscripción de ''FPTP'' y por una llista que nun tea venceyada a él. * Dibuxar un signu solu sobre'l nome del candidatu pa la circunscripción de ''FPTP'', ensin indicar nenguna llista: nesti casu, el votu ye válidu pal candidatu na circunscripción d'un solu miembru y tamién s'estiende automáticamente a la llista que la sofita; Sicasí, si esi candidatu ta conectáu a delles llistes, el votu estrémase proporcionalmente ente ellos, en función de los votos que caúnu llograra nesa circunscripción. == Coaliciones y partíos == {|{{tablaguapa}} style=text-align:left |- !colspan="2"|Coalición !colspan="2"|Partíu !Principal ideoloxía !Líder |- |rowspan="6" bgcolor="#FF3643"| |rowspan="6"|<center>[[Coalición de centroizquierda|Coalición de <br/> centroizquierda]]</center> |bgcolor="#F0001C"| |[[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] (PD) |[[Socialdemocracia]] |[[Matteo Renzi]] |- |bgcolor="#DF0174"| |[[Llista Cívica Popular]] (CP) |[[Centru políticu|Centrismu]] |[[Beatrice Lorenzin]] |- |bgcolor="gold"| |[[Más Europa]] (+E) |[[Lliberalismu]] |[[Emma Bonino]] |- |bgcolor="#3CB371"| |[[Xuntos (Itala)|Xuntos]] (I) |[[Progresismu]] |[[Riccardo Nencini]] |- |bgcolor="#000000"| |[[Partíu Popular del Tirol del Sur|SVP]]–[[Partíu Autonomista Trentín Tirolés|PATT]] |[[Rexonalismu]] |[[Philipp Achammer]] |- |bgcolor="#48D1CC"| |[[Valle d'Aosta (coalición)|Valle d'Aosta]] (VdA) |[[Rexonalismu]] |Alessia Favre |- |rowspan="4" bgcolor="#0A6BE1"| |rowspan="4"|<center>[[Coalición de centroderecha|Coalición de <br/> centroderecha]]</center> |bgcolor="#0087DC"| |[[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] (FI) |[[Lliberalismu conservador]] |[[Silvio Berlusconi]] |- |bgcolor="#008000"| |[[Lliga Norte|Lliga]] (L) |[[Populismu de derecha]] |[[Matteo Salvini]] |- |bgcolor="#003397"| |[[Hermanos d'Italia]] (FdI) |[[Conservadorismu nacionalista]] |[[Giorgia Meloni]] |- |bgcolor="#3F6892"| |[[Nós con Italia]] (NcI) |[[Democracia cristiana]] |[[Raffaele Fitto]] |- |bgcolor="#FFEB3B"| |colspan="3"|[[Movimientu 5 Estrelles]] (M5S) |[[Populismu]] |[[Luigi Di Maio]] |- |bgcolor="#C72837"| |colspan="3"|[[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] (LeU) |[[Socialdemocracia]] |[[Pietro Grasso]] |- |bgcolor="#3CB371"| |colspan="3"|[[Partíu Republicanu Italianu]]–[[Alianza Lliberal Popular|NALA]] (PRI–NALA) |[[Lliberalismu]] |Corrado Saponaro |- |bgcolor="#A0142e"| |colspan="3"|[[Poder al Pueblu (Italia)|Poder al Pueblu]] (PaP) |[[Comunismu]] |[[Viola Carofalo]] |- |bgcolor="#000000"| |colspan="3"|[[CasaPound|CasaPound Itala]] (CPI) |[[Neofascismu]] |Simone Di Stéfano |- |bgcolor="#342D7e"| |colspan="3"|La Xente de la Familia (PdF) |[[Conservadorismu social]] |[[Mario Adinolfi]] |- |bgcolor="red"| |colspan="3"|[[Partíu Comunista (Italia)|Partíu Comunista]] (PC) |[[Comunismu]] |[[Marcu Rizzo]] |- |bgcolor="#000000"| |colspan="3"|Italia a los Italianos ([[Fuercia Nuevo (Italia)|FN]]–[[Movimientu Social Llapada Tricolor|FT]]) |[[Neofascismu]] |[[Roberto Fiore (políticu)|Roberto Fiore]] |- |bgcolor="#DC142F"| |colspan="3"|Por una Izquierda Revolucionaria |[[Comunismu]] |[[Marcu Ferrando]] |- |bgcolor="#F56000"| |colspan="3"|10 Vegaes Meyor (10VM) |[[Lliberalismu]] |Andrea Dusi |- |bgcolor="#FF7e3B"| |colspan="3"|Llista del Pueblu pa la Constitución |[[Corrupción política|Anticorrupción]] |[[Antonio Ingroia]] |} == Encuestes d'opinión == {{AP|Encuestes d'opinión pa les Eleiciones xenerales d'Italia de 2018|l1=Encuestes d'opinión pa les Eleiciones xenerales d'Italia de 2018}} [[Ficheru:OpinionPollingItalyGeneralElection2018.png|thumb|center|800px|La llinia d'enclín de puntaje promediu de 6 puntos ye dende'l 25 de febreru de 2013 hasta l'actualidá, con cada llinia correspondiente a un partíu políticu. {{llista de columnes|3|colwidth=250px| {{Legend-line|#F0001C solid 5px|[[Partíu Demócrata (Italia)|PD]]}} {{Legend-line|#FFEB3B solid 5px|[[Movimientu 5 Estrelles|M5S]]}} {{Legend-line|#0087DC solid 5px|[[El Pueblu de la Llibertá|PdL]]/[[Forza Italia (2013)|FI]]}} {{Legend-line|#1560BD solid 5px|[[Eleición Cívica|SC]]}} {{Legend-line|#5C9EDB solid 5px|[[Nueva Centroderecha|NCD]]/[[Alternativa Popular|AP]]}} {{Legend-line|#008800 solid 5px|[[Lliga Norte|LN]]}} {{Legend-line|#C80815 solid 5px|[[Izquierda, Ecoloxía y Llibertá|SEL]]/[[Izquierda Italiana|SI]]}} {{Legend-line|#00005A solid 5px|[[Hermanos d'Italia|FdI]]}} {{Legend-line|#87CEFA solid 5px|[[Unión de Centru|UdC]]}} {{Legend-line|#D13241 solid 5px|[[Artículu 1 - Movimientu Demócrata y Progresista|MDP]]}} {{Legend-line|#F87431 solid 5px|[[Campu Progresista|CP]]}} {{Legend-line|#C80815 solid 5px|[[Llibres ya Iguales (Italia)|LeU]]}} {{Legend-line|#FFD700 solid 5px|[[Más Europa|+E]]}} {{Legend-line|#3CB371 solid 5px|[[Xuntos (Itala)|I]]}} {{Legend-line|#DF0174 solid 5px|[[Llista Cívica Popular|CP]]}} {{Legend-line|#3F6892 solid 5px|[[Nós con Italia|NcI]]}} {{Legend-line|#A0142e solid 5px|[[Poder al Pueblu (Italia)|PaP]]}} {{Legend-line|#000000 solid 5px|[[CasaPound|CPI]]}} }}]] <!-- == Resultaos pa la Cámara de Diputaes == === Resultaos totales === {|{{tablaguapa}} style="text-align:right |+ {{nowrap|[[Eleiciones xenerales d'Italia de 2013#Resultaos pa la Cámara de Diputaos|←]] Resume de les resultaos de les eleiciones a la [[Cámara de Diputaos (Italia)|Cámara de Diputaos]] del 4 de marzu de 2018}} |- | colspan="12"| [[FIle:Italian Chamber of Deputies 2018.svg|center|300px]] |- !align=left colspan=2 rowspan=2|Coalición !colspan=2 rowspan=2|Partíu !colspan="3" align="center" valign=top|Proporcional !colspan="3" align="center" valign=top|Uninominal !align=left rowspan=2|'''Escaños <br> Totales''' !align=left rowspan=2| +/– |- !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Votos !style="background-color:" align="center" valign=bottom|% !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Escaños !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Votos !style="background-color:" align="center" valign=bottom|% !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Escaños |- | rowspan="6" bgcolor="#FF3643"| | rowspan=6 | <center>[[Coalición de centroizquierda]]</center> | bgcolor="#F0001C" | | style="text-align:left;"| [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] (PD) || || || || rowspan="5"| || rowspan="5"| || || || |- | bgcolor="#DF0174" | | style="text-align:left;"| [[Llista Cívica Popular]] (CP) || || || || || || |- | bgcolor="gold" | | style="text-align:left;"| [[Más Europa]] (+E) || || || || || || |- | bgcolor="#3CB371" | | style="text-align:left;"| [[Xuntos (Italia)|Xuntos]] (I) || || || || || || |- | bgcolor="#000000" | | style="text-align:left;"| [[Partíu Popular del Tirol del Sur|SVP]]–[[Partíu Autonomista Trentín Tirolés|PATT]] || || || || || || |- |colspan=4 align=left|'''Escaños totales'''|| ||colspan="2"| || || || |- | rowspan="5" bgcolor="#0A6BE1"| | style="text-align:left;" rowspan="5"|[[Coalición de centroderecha]] | bgcolor="#0087DC" | |align=left|[[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] (FI) || || || || rowspan="4"| || rowspan="4"| || || || |- | bgcolor="#008000" | |align=left|[[Lega Nord|Lliga]] (L) || || || || || || |- | bgcolor="#003397" | |align=left|[[Hermanos d'Italia]] (FdI) || || || || || || |- | bgcolor="#3F6892" | |align=left|[[Nós con Italia]] (NcI) || || || || || || |- |colspan=4 align=left|'''Escaños totales'''|| ||colspan="2"| || || || |- | style="background:#FFEB3B;" | | colspan="3" align=left|[[Movimientu 5 Estrelles]] (M5S)|| || || || || || || || |- | style="background:#C72837;" | | colspan="3" align=left|[[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] (LeU)|| || || || || || || || |- |colspan=10 align=left|'''Total'''||'''630'''||– |} === Italianos nel estranxeru === Dolce miembros de la Cámara de Diputaos son escoyíos por italianos nel estranxeru. Escuéyense dos miembros p'América del Norte y América Central (incluyida la mayoría de los [[Caribe]]), cuatro miembros p'América del Sur (incluyíu [[Trinidá y Tobagu]]), cinco miembros pa Europa y un miembru pal restu del mundu (África, Asia, Oceanía y [[Antártida]]). Los votantes nestes rexones escueyen llistes de candidatos y tamién pueden emitir un votu de preferencia pa candidatos individuales. Los asientos son asignaos por representación proporcional. La llei eleutoral dexa que los partíos formen coaliciones distintes nes llistes nel estranxeru, en comparanza coles llistes n'Italia. Nes eleiciones de 2018, Forza Italia, Lega y Hermanos d'Italia usaron esta llibertá pa formar una llista unificada pa los distritos eleutorales nel estranxeru. {| {{tablaguapa}} style=text-align:right |- !colspan=2|Partíu <small>(o una llista de coalición unificada)</small> !Votos !% !Escaños |- | bgcolor="#F0001C" | |align=left|[[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]]|| || || |- | bgcolor="#0087DC" | |align=left|[[Forza Italia (2013)|FI]]-[[Manda Nord|LN]]-[[Hermanos d'Italia|FdI]]|| || || |- | bgcolor="#333B8e"| |align=left|[[Movimientu Asociativu Italianos nel Esterior]]|| || || |- | bgcolor="#FFEB3B" | |align=left|[[Movimientu 5 Estrelles]]|| || || |- | bgcolor="#DEE573"| |align=left|[[Unión Suramericana Emigrantes Italianos]]|| || || |- | bgcolor="#DF0174"| |align=left|[[Llista Cívica Popular]]|| || || |- | bgcolor="gold"| |align=left|[[Más Europa]]|| || || |- | style="background:blue"| |align=left|Vuelos Gratis a Italia|| || || |- | bgcolor="#C72837"| |align=left|[[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]]|| || || |- | style="background-color:lightblue"| |align=left|Movimientu de la Llibertá|| || || |- | bgcolor="#3F6892"| |align=left|[[Nós con Italia]]|| || || |- | bgcolor="#3CB371"| |align=left|[[Partíu Republicanu Italianu]]–[[Alianza Lliberal Popular|NALA]]|| || || |- | style="background:lightgreen;"| |align=left|Unión Tricolor América Llatina|| || || |- | style="text-align:left;" colspan="2"|Votos inválidos/en blancu/ensin asignar|| ||–||– |- | style="text-align:left;" colspan="2"|'''Total'''||''''''||''''''||'''''' |- | style="text-align:left;" colspan="2"|Votantes rexistraos/participación|| || ||– |- | style="text-align:left;" colspan="7"|Fonte: Ministeriu del Interior |} ;Notes {{notelist|close}} == Resultaos pal Senáu de la República Resultaos totales === {|{{tablaguapa}} style="text-align:right |+ {{nowrap|[[Eleiciones xenerales d'Italia de 2013#Resultaos pal Senáu de la República|←]] Resume de les resultaos de les eleiciones al [[Senáu de la República (Italia)|Senáu de la República]] del 4 de marzu de 2018}} |- | colspan="12"| [[FIle:Italian Senate 2018.svg|center|300px]] |- !align=left colspan=2 rowspan=2|Coalición !colspan=2 rowspan=2|Partíu !colspan="3" align="center" valign=top|Proporcional !colspan="3" align="center" valign=top|Uninominal !align=left rowspan=2|'''Escaños <br> totales''' !align=left rowspan=2| +/– |- !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Votos !style="background-color:" align="center" valign=bottom|% !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Escaños !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Votos !style="background-color:" align="center" valign=bottom|% !style="background-color:" align="center" valign=bottom|Escaños |- | rowspan="6" bgcolor="#FF3643"| | rowspan=6 | <center>[[Coalición de centroizquierda]]</center> | bgcolor="#F0001C" | | style="text-align:left;"| [[Partíu Demócrata (Italia)|Partíu Demócrata]] (PD) || || || || rowspan="5"| || rowspan="5"| || || || |- | bgcolor="#DF0174" | | style="text-align:left;"| [[Llista Cívica Popular]] (CP) || || || || || || |- | bgcolor="gold" | | style="text-align:left;"| [[Más Europa]] (+E) || || || || || || |- | bgcolor="#3CB371" | | style="text-align:left;"| [[Xuntos (Italia)|Xuntos]] (I) || || || || || || |- | bgcolor="#000000" | | style="text-align:left;"| [[Partíu Popular del Tirol del Sur|SVP]]–[[Partíu Autonomista Trentín Tirolés|PATT]] || || || || || || |- |colspan=4 align=left|'''Escaños totales'''|| ||colspan="2"| || || || |- | rowspan="5" bgcolor="#0A6BE1"| | style="text-align:left;" rowspan="5"|[[Coalición de centroderecha]] | bgcolor="#0087DC" | |align=left|[[Forza Italia (2013)|Forza Italia]] (FI) || || || || rowspan="4"| || rowspan="4"| || || || |- | bgcolor="#008000" | |align=left|[[Lega Nord|Lliga]] (L) || || || || || || |- | bgcolor="#003397" | |align=left|[[Hermanos d'Italia]] (FdI) || || || || || || |- | bgcolor="#3F6892" | |align=left|[[Nós con Italia]] (NcI) || || || || || || |- |colspan=4 align=left|'''Escaños totales'''|| ||colspan="2"| || || || |- | style="background:#FFEB3B;" | | colspan="3" align=left|[[Movimientu 5 Estrelles]] (M5S)|| || || || || || || || |- | style="background:#C72837;" | | colspan="3" align=left|[[Llibres ya Iguales (Italia)|Llibres ya Iguales]] (LeU)|| || || || || || || || |- |colspan=10 align=left|'''Total'''||'''315'''||– |} --> == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|en|Italian xeneral election, 2018}} {{commonscat|Elections in Italy (2018)}} {{Tradubot|Eleiciones generales de Italia de 2018}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Eleiciones n'Italia|2018]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] h90vtyt4pgotxl85565mqzk6drptkq2 0 116290 3709856 3657860 2022-08-19T09:18:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki Un '''bien públicu''' ye, dende'l puntu de vista xurídicu, aquel que pertenez o ye provistu pol [[Estáu]] a cualquier nivel al traviés de toos aquellos organismos que formen parte del [[sector públicu]]. Dende'l puntu de vista económicu, ye un bien que ta disponible a toos y del cual l'usu por una persona non substrae del usu por otru.<ref>Elinor Ostrom en [https://web.archive.org/web/20091005055256/http://mitpress.mit.edu/books/chapters/0262083574chapm1.pdf Glosariu]</ref> == Conceutu xurídicu == Esta concepción remontar al [[Derechu romanu]], nel cual la ''[[Res publica]]'' ('cosa pública' o 'alministración', asuntos políticos polo xeneral) faía referencies a les propiedaes de l'[[Antigua Roma]] o de los sos ciudadanos en xunto (tales como les fontes d'agua de la ciudá, les cais, etc.). La influyencia d'esta acepción estendióse con dellos cambeos hasta'l presente; por casu, [[Andrés Bello]] escribi (en rellación a los bienes nacionales”): ''“Si amás el so usu pertenez a tolos habitantes de la nación, como'l de les cais, places, pontes y caminos, el mar axacente y les sos sableres, llámense bienes nacionales d'usu públicu o bienes públicos”''.<ref> Andrés Bello [[Códigu Civil de Chile]], llibru II, títulu III, art 589.</ref> Nótese que nesa definición Bello utiliza dos criterios: la propiedá ye estatal, el [[usufructu]] ye xeneral a los habitantes. Nel presente, esta concepción perdura principalmente na tradición [[llegal]], la de la [[ciencia política]] y la de la [[economía política]]. Asina, neses árees polo xeneral entiéndese por [[dominiu públicu]] el conxuntu de [[Bien xurídicu|bienes]] y [[derechu suxetivu|derechos]] de titularidá pública, destinaos al usu públicu. == Conceutu económicu == Na [[economía]] contemporanea'l significáu del términu ye distintu. Una definición que correspuende al sentíu xeneralmente aceptáu de bien públicu o '''bien públicu puru''' ([[James M. Buchanan]]) nesa disciplina, ye ufiertada por [[Elinor Ostrom]]: "''Un bien que ta disponible a toos y que'l so uso por una persona non substrae del usu a otros''."<ref> Elinor Ostrom en [https://web.archive.org/web/20091005055256/http://mitpress.mit.edu/books/chapters/0262083574chapm1.pdf Glosariu]</ref> Pa identificar la naturaleza de los bienes públicos puede considerase que tolos individuos somos capaces de faenos de dellos bienes al traviés de medios privaos pa satisfaer dalguna necesidá, tal como vistíu, alimentu o tresporte. Estos son bienes que pueden estremase pa ser proporcionaos o consumíos. Pero hai otru tipu de bienes que nun se pueden asegurar per medios privaos, yá seya polos altos costos qu'implicaríen o pola imposibilidá d'estremalos, tales como los sistemes de pesos y midíes, el valor de la moneda, la seguridá d'una población, los servicios comuñales, el gobiernu d'una sociedá o la conocencia colaborativo. En términos económicos, un '''bien''' o '''[[bien económicu]]''' ye tou aquello que'l so consumu xenera utilidá o beneficiu a los individuos. Un bien priváu ye divisible y excluible, esto ye, puede fraccionase y apostrar a les persones de la so esfrute. P'aprovechar una casa, un platu de comida o un dispositivu electrónicu, ríquese pagar el costo de dichu bien. Pero los bienes públicos por definición son compartíos, polo que'l costo de la so producción y distribución nun puede ser cubiertu polos particulares (siquier en grupos grandes), por cuenta de les implicaciones que tendría pa una persona cubrir los costos de producción y caltenimientu de dichu bien. Esto esprésase en términos téunicos diciendo que'l bien públicu en cuestión ye un [[bien económicu]] que la so naturaleza implica que nun ye divisible, nun ye rivalizable, nin excluible. Un bien ye '''non divisible''' cuando pa producilo y distribuyilo nun puede fraccionase en partes pal so usu o esfrute. Ye '''non rival''' cuando'l so usu por una persona en particular nun perxudica o torga l'usu simultáneu per parte d'otros individuos, por casu, una [[señal]] de [[radio (mediu de comunicación)]], y ye '''non escluyente''' cuando nun puede torgar el so usufructu por usuarios potenciales o reales. Munchos economistes clasificaríen los bienes públicos como un casu especial o subcategoría de los [[bien común (Economía política)|bienes comunes]],<ref> Por casu: [[Friedrich von Wieser]] plantegó que: "amás de les economíes privaes esisten delles 'economíes comunales' ("Gemeinwirthschasften" nel orixinal). F. von Wieser: (1889) [http://web.archive.org/web/http://ia311204.us.archive.org/2/items/dernatrlichewe00wiesuoft/dernatrlichewe00wiesuoft_bw.pdf Der natürliche Werth] Introducción al Llibru VI, capítulu I; p 209 (n'alemán). Von Wieser llega a estremar primero ente la economía estatal (solo un casu d'economía comunal) y depués, distintos tipos de 'economíes estatales', ente ellos, 'les empreses públiques'.</ref> sicasí, convien notar que la definición nun fai referencia puramente al sistema de propiedá: un bien va ser d'usu públicu -nesta concepción- independientemente de quién lo tener, siempres y cuando el so usu "tea disponible a toos y que'l so uso por una persona non substraiga del uso respectos d'otros". Por casu (inda cuando non el meyor) la señal de radio mentada ta disponible a quien seya que tenga accesu a un receptor, pero la propiedá de la empresa emisora nun ye necesariamente nin comunal nin estatal. Un exemplu típicu de bien públicu ye la defensa nacional, yá que tolos ciudadanos tán protexíos y el fechu qu'un individuu d'un país tea protexíu nun amenorga la proteición pa otru ciudadanu. Estremar de los [[bien llibre|bienes llibres]], como l'aire llimpio, en qu'estos postreros nun son [[bien económicu|bienes económicos]]. Otros exemplos son los fueos artificiales que brinda'l gobiernu en feches patries, la lluz d'un faru qu'indica la distancia a la vera la mar, places públiques, monumentos públicos, etc. [[James Tobin]] suxure que'l [[dineru]] modernu ye una [[institución social]] y un ''bien públicu''<ref>Ver TOBIN, J. (1980): “Discussion by James Tobin,” in J.Kareken, and Neil Wallace, eds., 1980, Models of Monetary Economics (Minneapolis: Federal Reserve Bank of Minneapolis). y TOBIN, J. (1992): “Money as a Social Institution and Public Good,” The New Palgrave Dictionary of Money and Finance, eds. J. Eatwell, M. Milgate, and P. Newman, (London: Macmillan). </ref> (ver [[Chartalismo]]). {{VT|Interés públicu|Bienes nacionales|Bienes comunales}} === Principiu de non división === El principiu de non división implica la imposibilidá de fraccionar un bien públicu pal so consumu personal. El politólogo de orogen catalán '''[[Josep M. Colomer]]''', señala que los bienes públicos “son los que nun pueden estremase en porciones o partes separaes por que les usen individuos distintos”.<ref>{{cita llibru |apellíos=Colomer |nome=Joseph M. |enllaceautor=Josep M. Colomer |títulu=Ciencia de la política |añu=2009 |editorial=Ariel |isbn=9788434418363 |páxina=5|capítulu=1. Aición}}</ref> Recursos naturales como'l calor del sol o la defensa d'una nación, nun puede ser partíos por que ser consumíos en proporciones polos miembros d'una comunidá. === Principiu de non esclusión === El principiu de non esclusión tien que ver cola imposibilidá d'escluyir del consumu d'un bien a determinaes persones; les razones de la imposibilidá pueden ser físiques o económiques. La baxa capacidá d'esclusión implica que ye imposible o bien difícil prohibir el consumu d'un bien a otros individuos (alegóse que tou bien ye excluible, si tase dispuestu a tomar les midíes necesaries y costearlas; esto enfatiza que'l conceutu ye relativu a considerancies llegales y sociales). La esclusión de los bienes públicos tien que ver cola rivalidá del mesmu. === Principiu de non rivalidá === La rivalidá nel consumu d'un productu implica que'l consumu per parte d'un individuu torga l'usu por otros. Por casu, l'usu d'un martiellu por daquién torga que seya usáu coles mesmes por dalgún otru (a pesar de qu'esi otru lo podría usar nel futuru). Dellos bienes rivales son, adicionalmente, consumibles; asina, si un individuu come un pastel, non queda pastel pa nengún otru. En dambos sentíos, l'usu d'un bien rival amenorga la disponibilidad pa otros. Dizse que nun esiste rivalidá nel consumu d'un productu o serviciu, cuando'l consumu qu'un individuu realiza d'esi bien nun torgar nin amenorga la cantidá disponible pal consumu d'otres persones. Por tanto, de manera simultánea o non, dellos individuos pueden consumir les mesmes unidaes del bien ensin que se resienta'l consumu de los otros. La [[Defensa nacional]] constitúi l'exemplu más claru d'ausencia de rivalidá nel consumu d'un productu. La ''defensa nacional'' entendida como garantía y proteición frente a un hipotéticu enemigu esterior, ye un bien qu'ufierta l'Estáu a la ciudadanía y algama por igual a tolos ciudadanos del territoriu y el fechu de qu'un individuu d'un país tea protexíu pola ''defensa nacional'', nun implica menores garantía pa otru ciudadanu. La non rivalidá nel consumu de la defensa nacional nun implica que toles persones valoren internamente por igual el serviciu, de fechu ye bien probable que les demandes de defensa nacional sían bien variaes ente los habitantes d'un territoriu. La non rivalidá significa que la esistencia d'un exércitu forníu significa una garantía igual pa toos ciudadanos del país.<ref>{{cita llibru |apellíu=García Villarejo |nome=Avelino |títulu=Manual de Facienda Pública, xeneral y d'España |editorial=Tecnos |isbn=84-309-1197-9|apellíos2=Salinas Sánchez |nome2=Javier}}</ref> Hai dellos bienes non rivales que presenten un puntu de saturación, esto ye, un puntu nel cual el consumu aumenta y perxudícase a los otros consumidores. Cuando se pasa'l puntu de saturación el bien dexa de ser puru. Un exemplu son les autopistes, cuando lleguen a tar congestionadas el conductores vense perxudicaos. === Bienes mistos === Obviamente, estes definiciones teóriques dacuando son difíciles d'aplicar al mundu real, yá que puramente nun hai nengún bien que nun pueda ser deriváu a dalgún nivel de producción o consumu [[Mercancía|mercantil]]; una cai, ponte, etc, pueden ser construyíos y/o alministraos de manera privada (por casu, con pagos de [[peaxe]]). === El problema del polizón === {{ap|Problema del polizón}} La consecuencia más importante de que nos bienes públicos alleguen los dos carauterístiques citaes (la non rivalidá del so consumu y l'imposibilidá d'aplicar el principiu d'esclusión) ye que la producción o suministru d'estos bienes enfrentar col denomináu ''problema del polizón'' o de los ''consumidores llibres de carga'' (free riders n'inglés). Al nun ser facederu la esclusión, la producción de los bienes públicos beneficia por igual a aquel consumidores que cooperen nel so financiamientu, y a aquel consumidores que nun lo faigan. El polizones son, a última hora, aquellos miembros d'un coleutivu qu'amparaos nes carauterístiques de los bienes públicos, beneficiar de la producción de los mesmos ensin contribuyir al so financiamientu. La esistencia d'esti consumidores ''polizones'' inhabilita al mercáu pa la asignación de los bienes públicos y constitúi una manifestación de [[fallu de mercáu]]. == Ver tamién == * [[Bien económicu]] *[[Bien preferente]] * [[Bien común (Economía política)]] * [[Bien común (Economía)]] * [[Externalidad]] * [[Empresa pública]] * [[Monopoliu natural]] * [[Pagu per usu]] * [[Recursos comunes]] * [[Teorema de Coase]] * [[Traxedia de los comunes]] * [[Teoría de la eleición pública]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Buchanan, James M.: ''Demanda y ufierta de bienes públicos'', 1968. ([https://web.archive.org/web/20070219203434/http://www.econlib.org/library/Buchanan/buchCv5Contents.html e-book n'inglés]) * Colomer, Josep M.: ''Ciencia de la política''. Ariel, Barcelona, 2009. ISBN 9788434418363 * Hardin, Garrett: "La traxedia de los comunes", Gaceta Ecolóxica, núm. 37, Institutu Nacional d'Ecoloxía, Méxicu, 1995. Traducción de Horacio Bonfil Sánchez del orixinal: "The Tragedy of Commons" en Science, v. 162 (1968), páxs. 1243-1248. * Stiglitz, Joseph E.: ''La economía del sector públicu'', Ed. Antoni Bosch Editor, 2003. ISBN 84-95348-05-5 == Enllaces esternos == * [http://www.eumed.net/cursecon/testos/hardin-traxedia.htm La traxedia de los comunes] por [[Garrett Hardin]] * [http://www.eumed.net/cursecon/9/Los%20bienes%20publicos.htm Los bienes públicos], Manual básicu d'Economía de Mercáu, en Eumed.net * [http://www.cema.edu.ar/~gcoloma/comunes.pdf La traxedia de los comunes y la traxedia de los anticomunes: una reinterpretación], por Germán Coloma * [http://www.liberalismo.org/articulo/364/12/ Bienes públicos: fallu del mercáu o coartada del Estáu], por Albert Esplugas {{Tradubot|Bien público}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tipos de bienes|Publico]] [[Categoría:Fallos de mercáu]] [[Categoría:Filosofía del derechu]] [[Categoría:Economía pública]] [[Categoría:Terminoloxía económica]] [[Categoría:Obres públiques]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] qj0ilz38dgjvp7pijmi9w6boktmwy0d 0 116304 3709956 3688562 2022-08-19T10:11:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviets]] => [[sóviets]] wikitext text/x-wiki {{otros usos|Kropotkin (ciudá)|la ciudá del [[krai de Krasnodar]], en [[Rusia]]}} {{persona}} El príncipe<ref>Na Rusia zarista'l títulu de ''príncipe'' designaba a un noble de l'alta aristocracia, de normal emparentáu cola familia imperial. Nun se trata, pos, del sentíu avezáu de ''príncipe'' n'otros países. Vease [[príncipe]].</ref> ([[kniaz]]) '''Piotr Alekséyevich Kropotkin''' (en [[Idioma rusu|rusu]]: Пётр Алексеевич Кропоткин; [[Moscú]], 9 d'avientu de 1842 - [[Dmítrov]], 8 de febreru de 1921) foi [[Xeografía|xeógrafu]] y [[naturalista]], amás de pensador políticu [[Rusia|rusu]]. Ye consideráu como unu de los principales teóricos del movimientu [[anarquismu|anarquista]], dientro del cual foi unu de los fundadores de la escuela del [[anarcocomunismu]], y desenvolvió la teoría del [[sofitu mutuu]]. == Vida == [[Ficheru:Madre de kropotkin.jpg|left|thumb|Retrato de la madre de Piotr Kropotkin.]] Kropotkin nació en [[Moscú]] el 9 d'avientu de 1842, nel senu d'una familia noble. El so padre, el príncipe [[Alekséi Petróvich Kropotkin]], yera dueñu de grandes [[llatifundios]] en tres provincies, y disponía d'unos 1200 siervos. Per llinia paterna'l so llinaxe trazar hasta los [[Rúrikovich|Rúrik]]; la so madre, Yekaterina Nikoláievna Sulimá, yera fía d'un xeneral rusu. Por orde del zar [[Nicolás I de Rusia|Nicolás I]], a los dolce años ingresó nel Cuerpu de Paxes en [[San Petersburgu]], l'academia militar más selecta de Rusia, que suministraba al imperiu los sos asesores y funcionarios d'élite. Magar Kropotkin repunaba la disciplina militar de la escuela, la so formación académica foi intensiva, recibiendo una educación racionalista y lliberal,<ref>Yá en 1858 Kropotkin tuviera'l so primer contautu coles idees revolucionaries, cuando lleó la revista de [[Herzen]], ''La Estrella Polar''. "Con un sentimientu que rayaba en veneración acostumaba yo mirar el medallón impresu na cubierta de ''La Estrella Polar'', y que representaba les nobles cabeces de los cinco [[decembristas]] a quien aforcó Nicolás I dempués de la rebelión del 14 d'avientu de 1825: [[Aleksandr Bestúzhev|Bestúzhev]], Kajovski, [[Pavel Ivánovich Pestel|Péstel]], [[Kondrati Ryléyev|Ryléyev]] y Muraviov-Apóstol". P. Kropotkin; [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/2b.html Memories d'un revolucionariu]</ref> con un fuerte énfasis nes ciencies.<ref>Mientres esti periodu formar n'astronomía, física, historia, lliteratura y filosofía, y tuvo noticia de les idees evolucionistes de [[Charles Darwin]], que tanto contribuyiríen a la so formación. (George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 42-46.)</ref> === Esplorador y xeógrafu === Rematada la so preparación, sirvió nel [[Exércitu Imperial Rusu|Exércitu rusu]] dende 1862 hasta 1867. Mientres esti periodu, foi comisionado a una espedición a [[Siberia]] como parte del so serviciu militar. Kropotkin decidió partir escontra esi destín —pudiendo escoyer unu más cómodu— p'alloñar de la vida de la corte capitalina, que-y resultaba desagradable y opresiva. Partió escontra'l so destín en [[Irkutsk]] el 24 de xunu de 1862, y foi nomáu ayudante de campu del xeneral Kúkel; finalmente asitiáronse na aldea de [[Chitá]], la capital rexonal.<ref>Kukel fuera designáu gobernador de [[:en:Transbaikal|Transbaikalie]] y tuviera una rellación amistosa con [[Bakunin]] ([[George Woodcoock]] y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 60-63).</ref> {{cita|Los cinco años que pasé en Siberia fueron para mi bien instructivos respectu al calter y la vida humanos. Vi puestu en contautu con homes de toles condiciones, los meyores y los peores; aquellos que s'atopaben nel cumal de la sociedá y los que vegetaban nel so mesmu fondu; esto ye, los vagamundos y los llamaos criminales empederníos. Tuvi sobraes ocasiones pa reparar los vezos y costumes de los llabradores nel so llabor diariu, y entá ye más, p'apreciar lo poco que l'alministración oficial podía faer nel so favor, entá cuando se topara animada de les meyores intenciones.|P. Kropotkin; ''[http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/3a.html Memories d'un revolucionariu]''.}} [[Ficheru:Kropotkin young.gif|thumb|150px|Kropotkin de mozu posando n'uniforme.]] La so principal xera foi faer una evaluación del cruel sistema penitenciariu siberianu pa la so reforma, que lo impresionó fondamente al revela-y los defectos de la burocracia estatal y la corrupción alministrativa, según dexó-y reparar les primeres formes de cooperación direuta y autónoma ente llabradores y cazadores.<ref>Les reformes que suxurió la investigación de Kropotkin nunca fueron aplicaes (George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 68-69)</ref> En [[Siberia]] conoció al poeta rusu Mijaíl Larionóvich Mijáilov, que fuera condergáu a trabayos forzaos poles sos idees revolucionaries, quien lo introdució nes idees anarquistes, encamentándo-y la llectura de [[Proudhon]].<ref>La llectura del ''Sistema de contradicciones económiques'' de [[Proudhon]] y los comentarios de N. Sokolov, provocaron que'l mozu Kropotkin convertir en [[socialista]]. (George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 66.)</ref> Estos años en [[Siberia]] fueron determinantes pa la posterior evolución ideolóxica de Kropotkin: {{cita|Entá cuando nun formulé entós les mios observaciones en términos análogos a los usaos polos partíos militantes, puedo dicir agora que perdí en Siberia tola fe qu'antes pudiera tener na disciplina del Estáu, preparar asina'l terrén pa convertime n'anarquista.|P. Kropotkin; ''[http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/3b.html Memories d'un revolucionariu]''.}} Ente 1864 y 1866 realizó delles esploraciones nel territoriu inexplorado de [[Manchuria]]. La última espedición foi la más granible nel aspeutu científicu, tomando la rexón montascosa del norte de [[Siberia]] ente los ríos [[Ríu Lena|Lena]] y [[Amur]]. Esta empresa apurrió conocencies científiques de gran valor: ayudó a conocer meyor la estructura xeográfica de la rexón siberiana; el descubrimientu de restos fósiles contribuyó a ellaborar les sos posteriores teoríes glaciares; arriqueció la conocencia sobre la fauna siberiana, apurriendo datos a Kropotkin sobre'l [[sofitu mutuu]] (o cooperación intraespecífica) y l'[[altruísmu]] en sociedaes animales; y a lo último, afayóse la ruta dende [[Chitá]] y la rexón del [[llagu Baikal]] hasta la tundra del norte.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 76-80</ref> Una insurrección de prisioneros polacos en Siberia y la so cruel represión per parte de les autoridaes zaristes causaron que Piotr Kropotkin y el so hermanu, Alexandru, decidieren abandonar el serviciu militar. Tornó a San Petersburgu en 1867, ingresó na Universidá y presentó a la Sociedá Xeográfica Rusa un informe sobre la so espedición de [[Ríu Vitim|Vitim]], que foi publicáu y valió-y una medaya d'oru. Foi nomáu secretariu de la seición de Xeografía Física de la Sociedá Xeográfica rusa. Esploró los glaciares de [[Finlandia]] y [[Suecia]] en nome de la mentada agrupación dende 1871 hasta 1873. El so trabayu más importante nesta dómina foi l'estudiu de la estructura [[Orografía|orográfica]] d'[[Asia]], onde refutó les hipótesis, más bien conxetures, basaes nel modelu alpín propuestes por [[Alexander von Humboldt]]. Anque darréu otru investigadores afayaron estructures más complexes, les llinies xenerales del enfoque qu'escurrió Kropotkin caltuviéronse vixentes hasta l'actualidá.<ref>En 1873, publicó una importante contribución a la ciencia: un mapa nel que probaba que tolos mapes esistentes hasta esi entós representaben equivocadamente la estructura física d'Asia; les principales llinies estructurales corríen en verdá de sudoeste escontra'l nordés, non de norte a sur o d'este a oeste como se creía. Ver, George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 84-87</ref> Otru trabayu de gran importancia foi l'informe qu'escribió sobre los resultaos de la so espedición a [[Finlandia]]. En 1874 dio una conferencia na qu'espunxo la so teoría, según la cual la capa de xelu de la glaciación algamara'l centru d'Europa; una idea que diba en contra de la conocencia convencional de la dómina. La so proposición xeneró un discutiniu, que remató cola so posterior aceptación pola comunidá científica.<ref>George Woodcoock ya Iván Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 90-91</ref> Finalmente, la tercera gran contribución de Kropotkin a la teoría de la ciencia xeográfica foi la so hipótesis sobre la desecación d'[[Eurasia]] de resultes del retrocesu de la glaciación de la era precedente. Toes estes idees fueron concebíes cuando entá nun llegara a cumplir 30 años, lo cual faía presuponer un gran futuru como investigador. El prestíu de la so obra xeográfica foi tan considerable que foi propuestu como presidente de la seición de Xeografía Física de la Sociedá Xeográfica Rusa.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 90-94</ref> Pero Kropotkin nun aceptó'l nomamientu, porque'l so interés entornárase escontra les actividaes revolucionaries: {{cita|Na seronda de 1871, topándome ocupáu en Finlandia, caminando amodo a cuerpu escontra la mariña, a lo llargo del ferrocarril apocayá construyíu, reparando atentamente les paraxes onde primero tuvieron d'apaecer les amueses inequívoques de la primitiva estensión del mar, que siguió al periodu glacial, recibí una telegrama de la susodicha corporación, nel que se me dicía: "El Conseyu ruégavos aceptéis el cargu de secretariu de la Sociedá." Coles mesmes, el secretariu saliente clamiábame encarecidamente qu'emprestara bona acoyida a la propuesta.[[Ficheru:Krapotkin, drawing.jpg|thumb|200px|Dibuxu de la fortaleza de Skanslandet en Sveaborg, Helsingfors, fechu por Kropotkin como parte de la so investigación en Finlandia.]] Realizárense les mios esperances; pero coles mesmes, otres idees y otres aspiraciones invadieren el mio pensamientu. Dempués de meditar en tientes sobre lo que tendría de contestar, telegrafié: "Gracies encarecíes; pero nun puedo aceptar".|P. Kropotkin, [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/4a.html Memories d'un revolucionariu]}} === Pensamientos revolucionarios === Mientres realizaba estes investigaciones, tamién se dedicó a estudiar los escritos de los principales teóricos de la política y empezó a solidarizase coles penoses condiciones de los llabradores. Les mesmes observaciones, la esperiencia direuta y el so íntimu contautu cola miseria y la probeza del campesinado rusu y finlandés, mientres el so llabor científicu como esplorador, fueron les causes qu'impulsaron a Kropotkin a abandonar l'actividá científica:<ref name=ref_duplicada_1>[http://dwardmac.pitzer.edu/anarchist_Archives/kropotkin/revpamphlets/life.htm Historia de la vida de Kropotkin], por Roger Baldwin, en: ''Kropotkin's Revolutionary Pamphlets''. R.N. Baldwin, ed. Vanguard Press, Inc. 1927</ref> {{cita|¿Pero qué derechu tenía yo a estos gocies d'un orde eleváu, cuando tou lo que m'arrodiaba nun yera más que miseria y llucha por un murniu taragañu de pan, cuando por pocu que fora lo que yo gastara pa vivir naquel mundu de prestoses emociones, había por necesidá de quitar de la boca mesma de quien cultivaben el trigu y nun teníen abondu pan pa los sos fíos? De la boca de daquién hai de tomase por fuercia, cuidao que l'amestada producción de la humanidá permanez entá tan llindada... Por eso contesté negativamente a la Sociedá Xeográfica.|P. Kropotkin, [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/4a.html ''Memories d'un revolucionariu'']}} L'heriedu recibíu a la muerte del so padre apurrió-y l'accesu a bayurosos recursos económicos, que-y dexaron realizar un viaxe a la [[Europa occidental]] de tres meses de duración. En febreru de 1872, partió de San Petersburgu camín de [[Zúrich]] ([[Suiza]]) pa conocer de primera esquito la situación del movimientu obreru européu.<ref name=ref_duplicada_1 /> Ellí contautó col grupu d'exiliados rusos que taben fuertemente influyíos poles idees de [[Bakunin]]. Ente éstos atopaben el so parienta Sofía Nikoláievna Lavrova, Nadezhda Smézkaia y Mijaíl Sazhin (un discípulu de Bakunin más conocíu como Armand Ross).<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 109-110</ref> En [[Xinebra (Suiza)|Xinebra]] fíxose miembru de la [[Primer Internacional]]. En primer llugar visitó y contautó colos sectores marxistes, cuantimás el grupu rusu empobináu por [[Nicolai Utin|Nikolái Utin]]. Pero nun aprobaba'l tipu de [[socialismu]] nin l'estilu políticu qu'impulsaben na Primer Internacional. Tres cinco selmanes de conocer al sector marxista, bien contrariado pol comportamientu comenenciosu de los sos dirixentes, decidió conocer a los grupos del enclín bakuninista.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 112-116</ref><ref>{{cita|Nun podía conciliar esta tira y afloxa de los xefes colos fogosos discursos qu'oyera pronunciar na tribuna, lo que me produció tanta desilusión qu'indiqué a Utin la mio intención de poneme en contautu con otra agrupación de l'Asociación Internacional de Xinebra, que yera conocida pola bakuninista, porque la pallabra anarquista nun taba entá bien xeneralizada. Utin diome nel actu cuatro cartes pa otru rusu llamáu Nikolái Zhukovski, que pertenecía a ella, y mirándome fijamente a la cara, díxome sospirando: "Yá nun vais volver más al nuesu llau; quedaréis con ellos." Y atinó nel so pronósticu.|P. Kropotkin; [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/4b.html ''Memories d'un revolucionariu''.]}}</ref> L'anarquista Nikolái Zhukovski encamentó-y abandonar Xinebra y viaxar al [[Jura]], onde'l movimientu yera más fuerte. Kropotkin estudió'l programa más radicalizáu de la [[Federación del Jura]] en [[Neuchâtel]] y pasó llargu tiempu en compañía de les sos más prominentes miembros, adoptando definitivamente la visión anarquista.<ref>Esta federación, integrada na so mayoría por obreros reloxeros suizos, yera "una asociación ensin ambiciones polítiques y que nun faía distinciones ente los líderes y los sos militantes de base. Esta federación fuera descomanadamente influyida poles teoríes del anarquista rusu [[Mijaíl Bakunin]], al que Kropotkin nun llegó a conocer ([http://dwardmac.pitzer.edu/anarchist_Archives/kropotkin/revpamphlets/life.htm Historia de la vida de Kropotkin], por Roger Baldwin, en: ''Kropotkin's Revolutionary Pamphlets''. R.N. Baldwin, ed. Vanguard Press, Inc. 1927)</ref> Ellí visitó a [[James Guillaume]] —compañeru, amigu y darréu biógrafu de [[Bakunin]]—, con quien trabó amistá. A empiezos de mayu yá taba de vuelta en Rusia. Una vegada en San Petersburgu, volvió a entamar les sos investigaciones xeográfiques y tomó parte activa como propagandista revolucionariu venceyáu al [[Círculu Chaikovski]], convidáu pol xeógrafu Dimitri Klements.<ref>{{cita|Dicha sociedá empezó les sos actividaes con un grupu insignificante de mozos, ente los que se topaba Sofía Peróvskaya, quien entró nél con oxetu d'ameyorar y perfeccionar la so educación; y nel so senu atopábase tamién l'amigu antes mentáu. En 1869, [[Sergéi Necháyev|Necháiev]] intentara formar una organización revolucionaria secreta ente la mocedá, imbuyida del deséu enantes referíu de trabayar ente'l pueblu, y pa consiguir tal resultancia, apeló a los recursos de los antiguos conspiradores, ensin recular nin entá ante los desengaños, al pretender que los sos asociaos conformar cola so direición. Tales procedimientos nun podíen espolletar en Rusia, y llueu s'eslleió la so sociedá. Tolos sos miembros fueron deteníos, y dalgunos de los mozos más entusiastes y decidíos fueron desterraos a Siberia antes de poder faer nada. El círculu de mutua educación y meyoramientu de que vengo falando, constituyir n'oposición al sistema de Necháiev. Aquel númberu llindáu d'amigos xulgara, bien cuerdamente, que'l desenvolvimientu moral del individuu tien de ser la base de toa organización, sía'l que quier el calter políticu qu'adopte dempués y el programa d'aición que siga nel cursu de los futuros acontecimientos. A esto foi debíu que'l [[Círculu Chaikovski]], enanchando gradualmente'l so campu d'operaciones, estendiérase tantu en Rusia y adquiriera tan importantes resultancies; y más tarde, cuando les feroces persecuciones del gobiernu crearon una llucha revolucionaria, produxera esa notable clase d'homes y muyeres que tan gallardamente vencieron na tarrecible guerra qu'empeñaron contra l'autocracia.|P. Kropotkin; [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/4c.html ''Memories d'un revolucionariu''.]}}</ref> === Detención y fuga === [[Ficheru:Peter Paul Fortress.jpg|thumb|left|300px|La Fortaleza de San Pedro y San Pablo.]] Mentanto, Kropotkin siguió los sos trabayos d'investigación en Finlandia y les sos collaboraciones cola Sociedá Xeográfica. En San Petersburgu, asistía a les xuntes nocherniegues del [[Círculu Chaikovski]] amarutáu de llabrador y col nome falsu de Borodín.<ref name=ref_duplicada_1/><ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 128</ref> Por esi entós munchos de los sos compañeros fueren deteníos pola policía zarista. {{cita|Mientres los dos años de que vengo falando fixéronse munches detenciones, tantu en San Petersburgu como en provincies. Nun se pasaba un mes ensin qu'esperimentáramos la perda de dalgún, o supiéramos que ciertos miembros d'este o aquel grupu provincial sumieren. Escontra fines de 1873, los arrestos fixéronse cada vez más frecuentes. En payares, unu de los nuesos principales centros, asitiáu nun barriu estremu de la capital, foi invadíu pola policía. Perdimos a Peróvskaia y trés amigos más, teniendo que suspender toes nueses rellaciones colos obreros d'esti arrabalde. Fundamos un nuevu puntu de xunta más pela rodiada inda, pero llueu hubo qu'abandonalo. La policía estremó la vixilancia, y la presencia d'un estudiante nos barrios de los trabayadores yera al puntu alvertida, circulando espíes ente los obreros, a quien nun se perdía de vista. Dimitri, Klementz, Serguéi y yo, colos nuesos zamarros y el nuesu aspeutu de llabradores, pasamos inalvertíos, y siguimos frecuentando'l terrén xixiláu pol enemigu; pero ellos, que los sos nomes adquirieren gran notoriedá en dichos barrios, yeren oxetu de toles pesquises; y si fueren topaos de casualidá n'unu de los rexistros nocherniegos en casa de dalgún amigu, nel actu arrestar.|P. Kropotkin, [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/4c.html ''Memories d'un revolucionariu'']}} A fines de 1873, a otru día de refugar la presidencia de la Sociedá Xeográfica, Kropotkin foi arrestáu pola policía.<ref>Kropotkin foi delatáu por un obreru que se convirtiera n'informante de la policía ([http://dwardmac.pitzer.edu/anarchist_Archives/kropotkin/revpamphlets/life.htm Historia de la vida de Kropotkin], por Roger Baldwin, en: ''Kropotkin's Revolutionary Pamphlets''. R.N. Baldwin, ed. Vanguard Press, Inc. 1927).</ref> {{cita|La nueche pasar ensin novedá. Eché una güeyada a los mios papeles, destruyí tou lo que pudiera comprometer a daquién, igüé los mios efeutos y dispunxi a colar (...) y baxé rápido, saliendo de la casa. A la puerta nun había más qu'un coche de puntu; monté nél, y el conductor llevóme al [[Nevsky Prospekt]]. De primeres naide escorríanos, y consideré a salvo; pero a pocu reparé que venía otru carruax a tou meter tres el nuesu, y teniendo que moderar la so marcha'l caballu que nos conducía, aquél tomónos la delantrera. Nél vi con sorpresa a unu de los dos texedores que fueren deteníos, acompañáu d'otra persona. Acapióme cola mano, como si tuviera daqué que dicime, y yo ordené al cocheru que parara. Seique —pensé— fuera puestu en llibertá y tenga daqué importante que comunicame. Pero asina detuvimos, el qu'acompañaba al texedor —yera un policía— glayó: "¡Señor Borodín, príncipe Kropotkin, quedáis deteníu!" Fixo seña a los guardias, que tanto abonden nes principales cais de San Petersburgu, y coles mesmes saltó al mio coche y amosóme un papel col sellu de la policía de la capital, diciendo coles mesmes: "Tengo orde de conducivos ante'l gobernador xeneral por que deáis una esplicación." |P. Kropotkin, [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/4c.html ''Memories d'un revolucionariu'']}} Treslladáu a les oficines de la policía política secreta, la ''Seición Tercer'', foi entrugáu mientres dellos díes. La so detención causó sensación en San Petersburgu, amás de la irritación del emperador, una y bones Kropotkin fuera mientres enforma tiempu'l so ayudante personal. Foi encarceláu na [[Fortaleza de San Pedro y San Pablo]] nuna celda solitaria, escura y húmeda. Los notables de la Sociedá Xeográfica, los sos amigos y, cuantimás, el so hermanu Aleksandr intervinieron nel so favor por que se-y dexara siguir coles sos investigaciones xeográfiques, polo que pudo aportar a llibros, papel y llapiceros. A principios de 1875 el so hermanu foi deteníu pol réxime zarista por escribir una carta a [[Piotr Lavrov]].<ref>Desterráu nel pueblito siberianu de [[Minusinsk]], Aleksandr suicidóse dempués de 12 años d'ostracismu (George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 132).</ref> La detención del so hermanu y la desarticulación de los círculos revolucionarios —fixéronse unes 2&nbsp;000 detenciones— provocaron un fuerte derrumbe psicolóxicu en Kropotkin. Tamién se produció un colapsu físicu causáu pol [[escorbutu]]. En marzu de 1876 treslladar a la cárcel de San Petersburgu, onde les condiciones de vida yeren más insalubres entá que na fortaleza, anque ellí había munches más facilidaes pa recibir visites y romper l'aislamientu. Pero'l so deterioru físicu acentuóse faciendo apeligrar la so vida, polo que los médicos prescribieron el so treslláu al hospital allegante a la Prisión Militar de San Petersburgu. El cambéu a un ambiente ventiláu, allumáu y llimpiu, con una meyor alimentación, favorecieron la recuperación de la so salú. Mentanto, los sos amigos empezaron a iguar planes pal so escape de la prisión.<ref>Participaron na organización y plan de fuga'l doctor Orestes Weimar, Madame Lavrova y [[Stepniak]], ente otros. El caballu negru utilizáu pa fuxir, bautizáu "Bárbara", foi sirvió pa posteriores fechos revolucionarios, y ayudando a escapar a los asesinos del xeneral Mezentlov en 1878 (George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 134).</ref> Dempués de dellos preparativos, alcordando un sistema de señales col esterior, Kropotkin escapó corriendo al traviés del patiu de la prisión al qu'allegaba a prauticar los sos exercicios diarios, al abrir el portón pa dar pasu a los carros de los provisores de lleña. Escorríu polos guardias montó nun coche que lu esperaba y perdióse nel ensame. {{cita|Vi con terror que'l carruax topábase ocupáu por un home vistíu de paisanu y con gorra militar, que taba sentáu ensin volver la cabeza escontra mi. La mio primer impresión foi que fuera vendíu. Los compañeros dicíenme na so última carta: "Una vegada na cai, nun apurráis; nun vos van faltar amigos que vos defendan en casu de necesidá". Yo nun quería saltar al coche, si taba ocupáu por un enemigu; pero al averame a aquél, noté que l'individuu tenía patillas rubies bien paecíes a les d'unu de los mios meyores amigos, que, anque nun pertenecía al nuesu círculu, profesábame verdadera amistá, a la que yo correspondía, y en más d'una ocasión pudi apreciar el so valor almirable, y hasta qué puntu se volvíen hercúleas les sos fuercies nos momentos de peligru. ¿Va Ser posible —dicía yo— que sía él? Y taba a puntu de pronunciar el so nome, cuando, conteniéndome a tiempu, toqué les palmes, ensin dexar de correr, pa llama-y l'atención. Entós volvióse escontra mi y supi quién yera. "¡Xubíi, xubíi puestu!" —glayó con voz tarrecible, y dempués, dirixiéndose al cocheru revólver en mano, añedió—: "¡Al galopie, al galopie, o sáltovos la tapa de los sesos!" El caballu, que yera un escelente animal, mercáu espresamente pal casu, salió nel actu galopiando. Un ensame de voces resonaben al nuesu llombu, glayando: "¡Paráilos! ¡Detenéilos!" en cuantes que'l mio amigu ayudábame a poneme un elegante abrigu y un claque.|P. Kropotkin. [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/5b.html ''Memories d'un revolucionariu''].}} Dempués d'abelugase momentáneamente nuna casa, camudó de ropa y foi lleváu a una barbería, onde-y afaitaron la bayurosa barba. Depués partieron escontra un paséu bien allegáu de [[San Petersburgu]] y cenaron a la vista de tol mundu nun restorán de moda, despintándose finalmente nun pueblito de les contornes. Mentanto, les fuercies de seguridá rexistraben les cases de los sos amigos, ensin atopar pistes. Vistíu d'oficial militar, Kropotkin dirixir escontra'l pequeñu puertu de [[Vaasa]], nel [[golfu de Botnia]], embarcando camín de [[Suecia]] y siguiendo escontra [[Noruega]]. Dende ellí tomó un buque británicu escontra'l puertu de [[Hull]], [[Inglaterra]]. === El llargu exiliu === Nos primeros díes d'agostu de 1876, Kropotkin desembarcó en [[Hull]], col nome falsu de "Alekséi Lavashov". Establecer n'[[Edimburgu]], pero llueu se camudó a [[Londres]], onde tenía más recursos pa ganase la vida. Empezó a collaborar coles publicaciones ''The Time'' y la prestixosa ''[[Nature]]'', entablando amistá col subdireutor de la revista, James Scott Keltie. Paralelamente retomó contautu epistolar con [[James Guillaume]], residente en [[Suiza]], quien lo contautó col bakuninista [[Paul Robin]], qu'algamó celebridá como reformador sexual, y que favorecía un control de la natalidá y l'eliminación de la prostitución. Kropotkin y Robin tuvieron alderiques y discutinios sobre temátiques sociales, revelándose una faceta puritana nel pensamientu del ex-príncipe rusu.<ref>George Woodcoock ya Iván Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 144-146.</ref> [[Ficheru:L'Avant-Garde.png|thumb|400px|Titular de ''L'Avant Garde'' del 15 de xunetu de 1878]] Dempués d'un curtiu periodu n'Inglaterra, establecer en [[Suiza]], llegando a Neuchatel n'avientu de 1876, onde s'incorporó a la [[Federación del Jura]]. Ellí conoció a [[Carlo Cafiero]] y [[Errico Malatesta]], los dos miembros más prominentes de la seición italiana de la Internacional. Decidíu a establecese nel continente, realizó un curtiu viaxe a Inglaterra pa iguar cuestiones llaborales con revísta-y ''[[Nature]]'', partiendo'l 23 de xineru escontra [[Oostende]] y dellí a [[Verviers]] ([[Bélxica]]), pa intentar entamar al movimientu local, pero la defección del so amigu [[Paul Brousse]] llevó a Kropotkin a siguir hasta [[Xinebra (Suiza)|Xinebra]]. Ellí axuntóse col so vieyu amigu, Dimitri Klemetz, y contactóse en [[Vevey]] col célebre xeógrafu anarquista [[Eliseo Reclus]]. Al pie de Brousse, y col enfotu d'influyir clandestinamente n'otres rexones dende Suiza, llanzó un periódicu anarquista en francés (''L'Avant Garde'') relativamente esitosu y otru n'alemán (''Arbeiterzeitung''), que fracasó y dexó de salir dellos meses dempués. Kropotkin treslladar a [[Verviers]], en Bélxica, pa participar nel últimu congresu de la seición bakuninista na [[Primer Internacional]], onde actuó como delegáu de los rusos nel exiliu y llevó a cabu la xera de redactar les actes. Por cuenta de rumores de que sería deteníu tuvo qu'abandonar el congresu, embarcando dende [[Amberes]] escontra [[Londres]]. De siguío, viaxó a [[Francia]], contactándose con [[Andrea Costa]], prosiguiendo los estudios sobre la [[Revolución francesa]] qu'empecipiara en [[Londres]]. Les actividaes clandestines de Kropotkin llamaron l'atención policial a principios de 1878, polo que tuvo que retornar a Xinebra a fines d'abril. Poco dempués visitó España, pa interiorizarse de la situación del movimientu, visita que-y causó una fuerte impresión al conocer un movimientu anarquista de mases, tornando n'agostu a Xinebra.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 157-158.</ref> Darréu participó d'un congresu de grupos anarquistes suizos en [[Friburgu (Suiza)|Friburgu]], onde se evidenció la sensible decadencia <!-- "déclin' en francés, n'español ye 'ocaso', 'decadencia' --> de la [[Federación del Jura]]. El [[8 d'ochobre]] de 1878 casóse cola nueva rusa emigrada [[Sofía Ananiev]]. El 10 d'avientu les autoridaes suices clausuraron ''L'Avant Garde'', y depués detuvieron a Brousse por poco tiempu. Empecipiaron un nuevu periódicu que siguiera al anterior, y el 22 de febreru apaeció ''[[Le Révolté]]'', que por cuenta de falta de participantes yera redactáu casi por entero por Kropotkin. El periódicu foi un ésitu, y p'abril de 1879 cuntaba con 550 suscriptores, lo que-yos dexó mercar a creitu la so propia imprenta, fundando la ''Imprimerie Jurassienne''.<ref>Kropotkin tamién trabayaba na composición, impresión y plegáu de folletos y periódicos. Los sos principales ayudantes fueron dos obreros, Francois Dumartheray y George Herzig, de quien Kropotkin fala con almiración nes sos ''Memories d'un revolucionariu''. Ver, George Woodcoock ya Iván Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 164-166.</ref> === Teóricu y Propagandista === Dende les páxines de ''[[Le Révolté]]'', Kropotkin presentó les primeres formulaciones del [[anarcocomunismu]], el so principal apurra a la ideoloxía anarquista. El primer artículu sobre la tema apaeció'l 1 d'avientu y titulábase ''La idea anarquista dende'l puntu de vista de la so realización práutica''. Afirmaba ellí que la revolución tenía de basase nes federaciones de comuñes llocales y los grupos independientes, evolucionando la sociedá dende una etapa coleutivista d'apropiación de los medios de producción poles comuñes, escontra'l comunismu.<ref>Ver, George Woodcoock ya Iván Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p.166.</ref> Mientres 1880, convidáu por [[Eliseo Reclus]] a collaborar nel so ''Xeografía Universal'', Piotr y Sofía treslladar a [[Clarens]]. {{cita|Equí, col concursu de la mio muyer, con quien solía aldericar sobre tolos acontecimientos y los trabayos realizaos, y qu'exercía una severa crítica lliteraria sobre estos postreros, foi onde producí lo meyor que fixi pal Révolté, ente lo cual atópase'l llamamientu ''A los mozos'', que tanta aceptación topó perdayuri. Nuna pallabra, nesti llugar eché los cimientos y tracé les llinies xenerales de too lo qu'escribí más palantre. En Clarens, amás del tratu con Eliseo Reclus y Lefrançais, que dende entós cultivé siempres, topábame n'íntimes rellaciones colos obreros, y anque trabayaba abondo na xeografía inda me yera dau contribuyir en mayor escala que d'ordinariu a la propaganda anarquista.|P. Kropotkin; [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/6b.html ''Memories d'un revolucionariu.'']}} En marzu de 1881 el so amigu [[Stepniak]] comunicó-y la noticia del asesinatu del zar Alexandru II, por miembros del grupu [[Naródnaya Volia]]. La represión sobre'l movimientu revolucionariu, cola execución de la so ex-compañera del Círculu Chaikovski, Sofía Peróvskaya, indignó a Kropotkin, qu'imprimió un folletu ''La verdá sobre les execuciones en Rusia'' y foi orador n'actos de protesta. La policía xinebrín entrugar, pero finalmente decidió nun arrestalo. El 10 de xunetu partió escontra París y depués camín de Londres, p'asistir como delegáu al Congresu Socialista Revolucionariu Internacional. Por cuenta de la probeza de Kropotkin, el so amigu y compañeru [[Varlaam Cherkesov|Varlaam Nikoláievich Cherkésov]], realizó una coleuta pa pagar el so viaxe. Nuna carta a Malatesta, Kropotkin esplicaba les sos dificultaes económiques:<ref>Tomáu de George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p.168.</ref> {{cita|[[Le Révolté]] y tou lo demás ocúpenme de normal una selmana, de cuenta que me queden dos selmanes per mes nes qu'he de ganar 150 a 200 francos pa nós dos, 50 francos pa Robert, otros 40 pa los rusos, 30 pa correspondencia, de 10 a 15 pa papel, etc; en total más de 350 francos.|P. Kropotkin}} [[Ficheru:La conquête du pain.jpg|left|thumb|Portada de ''La Conquista del pan'', edición francesa.]] Kropotkin participó del congresu en [[Londres]], pero terminó decepcionáu pol tonu caóticu de los discutinios y porque finalmente nun se trató la tema pol que se convocara: la conformanza d'una nueva Internacional. Permaneció n'Inglaterra mientres un mes y tornó a Suiza. A pocu de volver, foi espulsáu pol gobiernu suizu por cuenta de les presiones del Imperiu rusu. Abandonó Xinebra'l 30 d'agostu y establecióse nel pueblito francés de [[Thonon]], al otru llau del [[llagu Lemán]]. La redaición de ''[[Le Révolté]] '' quedó al cargu de Herzig y Dumartheray, anque Kropotkin siguiría collaborando dende l'esterior. Ellí permanecieron dos meses hasta que Sofía terminó los sos estudios de bachilleratu en Xinebra. En payares de 1881 viaxó cola so esposa a [[Inglaterra]], brindando delles conferencies nel so tránsitu escontra [[París]], onde contautó con [[Jean Grave]]. N'Inglaterra nun tuvo munchos contactos con anarquistes, con esceición d'[[Errico Malatesta|Malatesta]], Cafiero y [[Eliseo Reclus]], cuando pasaron pola isla. Mientres 1882 trabó amistá colos marxistes ingleses Ernest Belfort Bax y H. M. Hyndman; esti postreru presentó-y a [[James Knowles]], editor de ''The Nineteenth Century'', publicación cola que collaboraría por trés décades. Siguió escribiendo pa ''[[Nature]]'', ''[[The Times]]'' y ''The Fortnightly Review'', amás de faelo pa la [[Enciclopedia Británica]]. En ''[[Le Révolté]]'' publicó dos artículos de trescendencia: ''La llei y l'autoridá'' y ''Gobiernu revolucionariu''. Mientres la so estancia n'Inglaterra arreyóse enforma cola situación de Rusia, y esponer en clubes d'obreros, en dellos mítines qu'entamó xunto a Chaikovski; depués esponíen l'ideariu anarquista. Magar la concurrencia yera escasa, esta situación camudó al visitar los círculos de mineros n'Escocia, onde les sos esposiciones atraíen a ensame d'obreros. L'atmósfera deprimente y apática de Londres impulsó al matrimoniu a tornar a Francia, onde'l movimientu anarquista taba floreciente y activu, aportando a [[Thonon]] el 26 d'ochobre. Ellí dieron agospiamientu a un nuevu hermanu de Sofía, agonizante por causa de la tuberculosis. Les actividaes revolucionaries en Lyon, onde había unos 3000 anarquistes activos, los desordes provocaos pola crisis de la industria sedera y dellos conatos de violencia, fueron la escusa p'arrestar a Kropotkin, que nada tenía que ver colos disturbios, xunto a sesenta anarquistes. El 21 d'avientu de 1882 Kropotkin foi deteníu pola policía, hores dempués de la muerte del so mozu cuñáu. Mientres l'entierru, Reclús y otros anarquistes movilizaron a los llabradores de la zona, como forma de protesta poles detenciones. {{cita|El gobiernu francés deseyaba faer d'aquello unu d'esos grandes procesos que causen fuerte impresión nel país; pero nun había mediu d'envolubrar a los anarquistes presos na causa de les esplosiones, pos fuera necesariu concluyir per llevar los ante un xuráu que, probablemente, absolveríanos, y arriendes d'ello, adoptóse la maquiavélica política d'escorrenos por pertenecer a l'Asociación Internacional de los Trabayadores. Hai en Francia una llei, votada darréu dempués de la cayida de la Comuña, pola cual puede faese comparecer a cualesquier ante un xuez d'instrucción, por pertenecer a dicha sociedá. El máximu de la pena ye de cinco años, y el gobiernu tien siempres la seguridá de que'l tribunal ordinariu va dexa-y complacíu.|P. Kropotkin, [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/6b.html ''Memories d'un revolucionariu'']}} === Prisión en Francia === Foi acusáu de pertenecer a [[Primer Internacional|la Internacional]], y sentenciáu a cinco años de prisión y 1000 francos de multa poles sos actividaes anarquistes; foi la condena más severa de toes. La prensa independiente, inclusive hasta'l moderáu ''Journal des Economistes'', protestó contra les condenes criticando a los maxistraos por condergalos ensin fundamentos. Los anarquistes, cuantimás Bernard, Gautier y Kropotkin, aprovecharon el xuiciu pa dar publicidá a les sos idees pronunciando encendíos discursos. [[Ficheru:Kropotkin1.jpg|thumb|250px|Kropotkin nos sos años de maduror]]Foi treslladáu de [[Lyon]] a la prisión de [[Clairvaux]], na vieya abadía de San Bernardo, onde se-y dio estatus de prisioneru políticu. Mientres esti periodu siguió escribiendo pa la Xeografía Universal y l'Enciclopedia Británica, amás de siguir les sos contribuciones con The Nineteenth Century, destacar l'artículu ''What Geography ought to be''.<ref>Ver George Woodcoock ya Iván Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 178-179. Esti artículu puede atopase en [http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/whatgeobe.html].</ref> Les condiciones de detención nun fueron esta vegada tan sufiertes como cuando tuvo prisioneru en Rusia, una y bones les autoridaes dexáben-yos cultivar verdures, xugar a los bolos y trabayar nun taller d'encuadernación. Kropotkin aprovechaba'l tiempu pa dar clases d'idiomes, matemátiques, física y cosmografía a los otros recluyíos. Podíen escribir y recibir cartes, so un réxime de censura. Podíen recibir llibros y revistes, pero non periódicos, muncho menos d'enclín socialista. Kropokin recibió dende [[París]] la esmolición de l'[[Academia Francesa de Ciencies]], que s'ufiertó a unvia-y llibros pa les sos investigaciones; dende Inglaterra tamién s'escucharon amueses de solidaridá, redactándose un petitoriu nel so favor, robláu por 15 profesores universitarios, los direutivos del [[Muséu Británicu]], la Sociedá Real de Mines, la [[Royal Geographical Society]], la [[Enciclopedia Británica]], y nueve periódicos ingleses, amás de personalidaes como [[William Morris]], [[Patrick Geddes]] y [[Alfred Russel Wallace]]. El petitoriu foi presentáu al ministru francés de Xusticia pol escritor [[Victor Hugo]], refugando'l pidimientu.<ref>Según George Woodcoock ya Iván Avakumovic (''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 180-182) non tolos consultaos quixeron aceptaron roblar el petitoriu, siendo'l refugu más significativu'l de [[Thomas Henry Huxley]].</ref> Escontra fines de 1883 Kropotkin contraxo [[malaria]], enfermedá [[Endemia|reinal]] de la rexón, comprometiendo la so salú mientres dellos meses.<ref>{{cita|Al terminar el primer añu, sicasí, volvió de nuevu a resentise'l mio salú. Clairvaux taba edificáu sobre terrenales pantanosos, onde la malaria ye reinal, y ésta y l'escorbutu apoderar del mio. Entós la mio esposa, qu'escontra los sos estudios en París, trabayando nel llaboratoriu Würtz, y preparar pal exame del doctoráu en ciencies, abandonar tou y viénose a la pequeña aldega de Clairvaux, que se componía de menos d'una docena de cases arrexuntaes al pie del muriu inmensamente eleváu qu'arrodiaba la prisión.|P. Kroptkin; [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/6c.html ''Memories d'un revolucionariu'']}}</ref> Mentanto, Reclús axuntó los artículos de Kropotkin pa ''[[Le Révolté]]'' nun volume que se publicar en París en payares de 1885, tituláu ''Pallabres d'un rebelde''. Los pidimientos de llibertá primieron tantu al gobiernu francés que'l primer ministru Freycinet viose obligáu a declarar que "razones diplomátiques torguen la lliberación de Kropotkin", xenerando una reaición mayor de la opinión pública al almitir les esixencies del Zar na política interior de Francia. El gobiernu francés nun tuvo más remediu que ''perdonar'' a los deteníos y lliberar el 15 de xineru de 1886.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 183).</ref> Kropotkin y Sofía, quebraos económicamente treslladar a París, onde pudieron llograr medios de subsistencia más fayadizos. Pa prevenir una posible deportación a Rusia per parte del gobiernu francés, Kropokin decidió establecese n'Inglaterra, non ensin pronunciar el 28 de febreru de 1886, na viéspora de la so partida, el discursu ''L'anarquismu y el so llugar na evolución socialista'' ante varios miles de persones. Les sos esperiencia vivíes como prisioneru en Rusia y Francia, provocaron en Kropotkin el so refugu escontra toa forma d'encarcelamientu como forma de recuperación social y moral de los deteníos. Darréu estes impresiones entornar nun testu publicáu n'[[Inglaterra]] en marzu de 1887, ''Nes prisiones rusu y francés''. La primer edición d'esti llibru foi mercada polos axentes del gobiernu rusu pa torgar el so espardimientu, llogrando destruyir la mayor parte de los exemplares. Finalmente reeditóse años dempués. {{cita|...pudi convenceme al mio mesmu de que, tocantes a los sos efeutos sobre'l presu y les sos resultancies pa la sociedá polo xeneral, les meyores prisiones reformaes —sían o non celulares— son tan males, o entá peores, que les puerques cárceles antigües. Elles nun ameyoren al presu; otra manera, na inmensa y apolmonante mayoría de casos, exercen sobre ellos los efeutos más llamentables. El lladrón, l'estafador y el gañín que pasaron dellos años nun penal, salen d'él más dispuestos que nunca a siguir pol mesmu camín, topándose meyor preparaos pa ello, habiendo aprendíu a faelo meyor, tando más agafaos contra la sociedá y atopando una xustificación más sólida de la so rebeldía contra les sos lleis y costumes, razón pola cual tienen, necesaria ya inevitablemente, que cayer cada vez más fondu na torca de los actos antisociales que per primer vegada lleváron-y ante los xueces.|P. Kropotkin; [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/6c.html ''Memories d'un revolucionariu'']}} === Los años d'exiliu n'Inglaterra === [[Ficheru:Law and Authority (1886).djvu|left|thumb|200px|Cubierta de ''Llei y autoridá'', edición inglesa de 1886]] Kropotkin y Sofía aportaron a Inglaterra en marzu de 1886, onde permaneció mientres 3 décades, llevando una vida dafechu distinta y apangada, dedicada a la investigación científica y l'ellaboración teórica ya ideolóxica. El so salú quedó tamién bien resentida pelos años de prisión, afeutada pol clima inglés, que lu provocaba [[bronquitis]] cróniques. Establecer nos arrabaldes londinenses, y tomó vezos relativamente sedentarios, comparaos cola so permanente movilidá y baturiciu de los dos décades anteriores. Una de les sos primeres actividaes consistió en fundar un grupu editor d'un periódicu anarquista, integráu por [[Charlotte Wilson]], el doctor Burns Gibson, amás de Kropotkin y Sofía, ente otros. El grupu denominábase ''Freedom'' (Llibertá) y dedicábase a xeres de propaganda, editar un periódicu y entamar conferencies. Primeramente'l grupu publicaba los sos escritos nel periódicu de Henry Seymour, ''The Anarchist''. Llueu l'autoridá intelectual de Kropotkin fíxose sentir sobre'l pensamientu del [[Benjamin Tucker|tuckeriano]] Seymour, y el so periódicu declaró la so adhesión al [[comunismu anarquista]]. Nesta mesma dómina trabó amistá con [[William Morris]]. N'abril instalar nuna casa barata con escasos muebles na zona d'[[Harrow on the Hill|Harrow]], nes contornes de [[Londres]]. Siguió collaborando con diverses publicaciones: ''The Ninteenth Century'', ''Freiheit'' (de [[Johann Most]]), ''[[La Révolte]]'' (socesor de ''Le Révolté''), ''[[Nature]]'' y ''[[The Times]]''. El grupu Freedom biforcar de ''The Anarchist'' dempués d'una disputa con Seymour, y n'ochobre de 1886 salió'l primer númberu de ''[[Freedom (periódicu)|Freedom]]''. Consistía d'un pliegu de 4 páxines escritu na so mayoría por Kropotkin y Wilson, que s'imprimió hasta 1888 nel taller de la Lliga Socialista de [[William Morris]]. Mentanto, la vida personal de Kropotkin sintióse trescalada pola noticia del suicidiu del so hermanu Alexandru en [[Siberia]], el 6 d'agostu, quien yera'l so últimu llazu familiar con Rusia.<ref name=ref_duplicada_1 /> La puxanza de los movimientos socialistes n'Inglaterra espertó l'interés del públicu escontra l'anarquismu, y Kropotkin convertir nun activu conferencista visitando casi toles grandes ciudaes d'Inglaterra y Escocia. Na so visita a [[Edimburgu]] trabó amistá con [[Patrick Geddes]], sobre quien influyiría fuertemente nel so pensamientu.<ref>Emily Balten; ''Beyond the Front Porch: Regionalist Ideals in the New Urbanist Movement''. Journal of Planning History, 2008; 7; 20 [http://jph.sagepub.com/cgi/content/abstract/7/1/20]</ref> El 15 d'abril de 1887 nació la so única fía, a quien dieron el nome d'Alejandra, n'alcordanza del so hermanu. A fines d'esi añu viose bien arreyáu y esmolecíu poles condena a muerte a los procesaos nel atentáu d'[[Incidente de Haymarket|Haymarket]], nos [[Estaos Xuníos]]. Kropotkin participó na campaña pola lliberación de los prisioneros anarquistes y el 14 d'ochobre faló nun gran actu en Londres, xunto a personalidaes como [[William Morris]], [[George Bernard Shaw]], [[Henry George]] y [[Stepniak]], anque finalmente los procesaos fueron executaos el 11 de payares. El 13 de payares participó d'una manifestación convocada por William Morris a favor de la llibertá d'espresión en [[Trafalgar Square]], que terminó en serios disturbios. El grupu Freedom empezó a crecer en miembros y a ganar n'influencia nel movimientu socialista inglés, incorporándose munchos miembros antiparlamentaristas de la Lliga Socialista de W. Morris (quien aceptaba los puntos de vista de Kropotkin, anque nunca llegó a declarase anarquista). D'esta lliga finalmente biforcaríase en 1888 la faición parlamentarista d'[[Eleanor Marx]]. Sicasí, les rellaciones ente'l grupu Freedom y la Lliga Socialista antiparlamentaria tamién se deterioraron, marcándose un distanciamientu. === Escritor, científicu y teóricu. === A partir de 1890 les actividaes de Kropotkin como agitador fueron cada vez más escases y empezó a predominar fuertemente la so faceta de pensador, intelectual y científicu. Escribía pa munches publicaciones anarquistes como ''Temps Noveaux'' (coles que collaboraba gratuitamente) y otres periodístiques como'l ingleses ''The Speaker'' y ''The Forum'' o les norteamericanes ''[[The Atlantic Monthly]]'', ''The North American Review'' y ''The Outlook''. Pronunció decenes de conferencies, destacar les de ciudaes como [[Glasgow]], [[Aberdeen]], [[Dundee]], [[Edimburgu]], [[Mánchester]], [[Darlington]], [[Leicester]], [[Plymouth]], [[Bristol]] y [[Walsall]]. Les temátiques yeren tan diverses que, amás de la teoría anarquista, trataba lliteratura, política rusa, organización industrial, el sistema carcelario, naturalismu y les primeres esposiciones sobre la so teoría de [[l'ayuda mutua]].<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 203-204).</ref> {{cita|Cuando Huxley, queriendo lluchar contra'l socialismu, publicó en 1888 en ''The Nineteenth Century'', el so bederre artículu ''Struggle for Existence Manifesto'', decidí a presentar en forma comprensible les mios oxeciones a la so manera d'entender la referida llucha, lo mesmo ente los animales qu'ente los homes, materiales que tuvi atropando mientres seis años. Falé del particular a los mios amigos; pero topé que la interpretación de llucha pola esistencia nel sentíu del berru de guerra: ¡Ai de los vencíos! eleváu al altor d'un mandatu de la naturaleza reveláu pola ciencia, taba tan fondamente enraigonáu nesti país, que se convirtiera pocu menos qu'en dogma.|P. Kropotkin, [http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/6c.html ''Memories d'un revolucionariu'']}} A partir de 1888 Kropotkin empezó a escribir la so obra sociolóxica, escribiendo tres artículos en ''The Nineteenth Century'' (“El derrumbe del nuesu sistema industrial;” “El futuru reinu de la bayura;” y, “La ciudá industrial del futuru”) que constituyiríen la base del llibru ''[[Campos, fábriques y talleres]]'', que publicaría darréu. Por esta dómina esponía en conferencies les sos idees sobre la llibre distribución, el trabayu voluntariu y l'abolición del sistema salarial, basándose nel principiu: “[[De cada cual según la so capacidá, a cada cual según la so necesidá]]”.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 212).</ref> A lo llargo de 1889 escribió artículos pa ''[[Le Révolté]]'' y ''The Nineteenth Century'' sobre la [[revolución francesa]] y les sos consecuencies, y en marzu de 1890 publicó l'ensayu ''Trabayu intelectual y trabayu manual''. A partir de setiembre de 1890 publicó en ''The Nineteenth Century'' los primeros ensayos en respuesta a [[Thomas Henry Huxley]], que s'axuntaríen finalmente na so obra científica más prestixosa: [[El sofitu mutuu|L'Ayuda mutua: un factor na evolución]].<ref>Ver Angel Cappelletti, Prólogu a [http://bivir.uacj.mx/libroselectronicoslibres/Autores/PedroKropotkin/Kropotkin,%20Pedro%20-%20El%20sofitu%20mutuu.pdf El sofitu mutuu] de P. Kropotkin.</ref> Mientres 1892 escribió regularmente artículos de divulgación científica pa este mesmu periódicu, esplorando temátiques tan diverses como [[xeoloxía]], [[bioloxía]], [[física]] y [[química]]; tamién se publicar en Francia [[La conquista del pan]], con prefaciu d'[[Eliseo Reclus]]. Por esta dómina la reputación de Kropotkin foi creciendo, llogrando un gran respetu y ésitu como escritor ente'l públicu xeneral, amás de la reconocencia académica que se materializaba nes frecuentes invitaciones a pronunciar conferencies sobre temátiques científiques na British Association, la [[Universidá de Londres]] y el Teacher's Guild. En 1894 ''Contemporary Review'' dedicó-y un artículu gloriador tituláu “El nuesu refuxáu políticu más distinguíu”.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 221).</ref> [[Ficheru:Kropotkin2.jpg|thumb|250px|Vieyera n'Inglaterra]]Mientres 1892 los Kropotkin camudar a [[Woodhurst Road]], [[Acton]], pero en 1894 volvieron camudar de residencia, estableciéndose nuna casa de campu en [[Bromley]], [[Kent]]. Ellí cultivaba un güertu, tenía un taller de trabayu onde fabricaba los sos propios muebles y un despachu que les sos parés taben cubiertes de llibros hasta'l techu, acordies cola descripción de [[Rudolf Rocker]], que lo visitó en 1896. Na so residencia recibía visites de personaxes de tol mundu como [[Louise Michel]], [[Fernando Tarrida del Mármol]], [[Emma Goldman]], [[Georg Brandes]], ente otros. El movimientu anarquista inglés empezó a quedar aislláu frente a la puxanza del socialismu parlamentario; en 1895 el grupu [[Freedom (periódicu)|Freedom]], el grupu Commonweal y la Lliga Socialista fundiéronse, asumiendo [[Alfred Marsh]] como redactor en xefe en reemplazu de [[Charlotte Wilson]].<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 222-223).</ref> Kropotkin –que yera consideráu pol públicu xeneral más como un sabiu eruditu que como un anarquista- siguió collaborando col periódicu pero ensin participar n'actividaes de propaganda, baturiciu o activismu, emponer a l'actividá intelectual casi puramente. Mientres el [[Segunda Internacional#Congresos de la Segunda Internacional|Congresu Socialista Internacional de Londres de 1896]], los anarquistes fueron torgaos de participar polos parlamentaristas, estableciéndose una dixebra definitiva nel movimientu socialista. Dempués de protestar enérxicamente, los anarquistes celebraron un congresu xebradamente, anque Kropotkin, daqué débil de salú, nun tuvo una participación activa.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 231).</ref> El fin d'añu de 1896 traxo noticies qu'afectaron fondamente a Kropotkin: la muerte de los sos amigos [[William Morris]] y [[Stepniak]]. En 1897 participó de les campañes contra'l gobiernu español, acusáu de poner en práutica tortures a los prisioneros en [[Montjuïc]] ([[Barcelona]]), pero'l so salú empioró y la mesma [[Sofía Ananiev|Sofía]] reemplazar como conferenciante, daqué que se tornaría habitual d'ellí d'equí p'arriba. Esi añu viaxó a [[América del Norte]] per mediu de la Sociedá Inglesa pal Patrociniu de la Ciencia, que celebraba una xunta en [[Toronto]], [[Canadá]]. Nos [[Estaos Xuníos]] pronunció tres conferencies sobre [[ayuda mutua]] nel ''Institutu Lowell'' de [[Boston]], y otra en [[Nueva York]]. Nesta última ciudá entrevistar con [[Johann Most]], [[Benjamin Tucker]] y el líder [[socialista]] [[Daniel de Leon]]. En [[Pittsburgh]] intentó visitar a [[Alexander Berkman]] que taba en prisión, pero nun-y lo dexaron. Tamién iguó pa publicar los sos ''Memories d'un revolucionariu'' n'entregues nel ''Atlantic Monthly'', que depués se publicar en forma de llibru en 1899.<ref name=ref_duplicada_1 /> Paralelamente trabayó na actualización y profundización de los artículos que constituyiríen la edición definitiva de ''[[Campos, fábriques y talleres]]'', publicada tamién esi añu. Mientres la [[Guerra de los Boers]] Kropotkin declarar en contra y denunció los crímenes del exércitu inglés, a pesar de que podía acarreta-y la espulsión del país. Volvió a los Estaos Xuníos en 1901, visitó [[Chicago]] y pronunció conferencies n'importantes universidaes y nel ''Institutu Lowell'' de [[Boston]], onde trató sobre [[lliteratura rusa]], que depués se publicar como llibru en ''Ideales y realidaes de la lliteratura rusa''. En [[Nueva York]] faló na ''Lliga d'Educación Política'', nel ''Cooper Union'' ante 5000 persones y dos veces nun llocal de la [[Quinta Avenida]]. Tamién pronunció discursos en [[Harvard]] y nel Wellesley College. Amás, asistió a delles xuntes y actos entamaos polos sos amigos anarquistes, siempres bien allegaes y animaes.<ref name=ref_duplicada_1 /> Tornó en mayu a Inglaterra y dedicóse de llenu a los sos trabayos teóricos, completando los últimos artículos de ''[[El sofitu mutuu]]'', que saldría a la lluz en 1902. Los sos alifaces de salú, cuantimás les sos afecciones bronquiales, práuticamente torgar volver a la vida pública. En 1903 y 1904 espunxo les sos teoría xeolóxiques na ''Sociedá Xeográfica''. En 1904 publicó ''La necesidá ética de la dómina actual'' y en 1905 ''La moral de la naturaleza''. Pero esi añu sufrió un ataque cardiacu dempués d'un actu n'homenaxe a los [[decembristas]], que casi acaba cola so vida. La [[Revolución rusa de 1905]] volvió enfocar a Kropotkin nos asuntos del so país natal. Pero en xunetu recibió la noticia de la muerte del so amigu [[Eliseo Reclus]]; Kropotkin escribió artículos na so memoria pal ''Geographical Journal'' y pa ''Freedom''. Na seronda de 1907 camudar a una casa en High Gate, onde terminó los trabayos teóricos pendientes, publicando en 1909 ''La Gran Revolución francesa'', ''El terror en Rusia'' y ente 1910 y 1915 una serie d'artículos en ''The Nineteenth Century'' sobre [[ética]] y [[ayuda mutua]], [[evolucionismu]], y sobre heriedu biolóxicu, tomando partíu por un [[Lamarck|neolamarckismu]] y criticando les idees d'[[August Weismann]] avera del [[plasma xerminal]].<ref>Estos artículos fueron ''Evolución y Sofitu mutuu'', ''L'aición direuta del mediu sobre les plantes'', ''La respuesta de los animales al so mediu'' (1910), ''L'heriedu de carauterístiques adquiríes'' (1912), ''Variaciones heredaes nes plantes'' (1914) y ''Variaciones heredaes nos animales'' (1915); George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 241).</ref> === La Guerra Europea y la Revolución rusa === Nos últimos años del sieglu XIX el movimientu anarquista rusu empecipiara un ciertu florecimientu, lo cual traxo consecuentemente una medría na actividá de los grupos emigraos en Suiza, Francia ya Inglaterra. En 1903 en [[Xinebra (Suiza)|Xinebra]] apaeció ''[[Jleb i volia]]'' (Pan y Llibertá), qu'introducíu illegalmente, llegó a influyir dientro de Rusia. Kropotkin y [[Varlaam Nikolaevich Cherkesov|Cherkésov]] diéron-y el so sofitu, escribiendo artículos ensin firma. Magar no teórico la influencia de Kropotkin yera bultable, nun lo yera asina n'otres cuestiones táctiques y de práutica política concreta. La so oposición al terrorismu (esto ye, a los asaltos como forma de financiamientu económicu), oldeaba coles práutiques de munchos pequeños grupos anarquistes qu'actuaben nel interior de Rusia, desestabilizando al réxime zarista. Abogó pola espropiación, porque'l pueblu llibre fora a los almacenes y tomara la comida y la ropa que precisara, siempres racionalizando. Pa la vivienda actuar de la mesma forma. Los arriendos suprimiríense, les cases vacíes seríen tomaes por families que vivieren na cai. Aquel que tuviera habitaciones llibres, podríen ser tomaes por xente que les precisara. Declaró que tolos homes y muyeres tienen derechu al [[bienestar social]]. Formuló idees como les de trabayar cinco hores al día, teniendo'l restu del tiempu llibre pa participar en xeres lúdiques d'interés individual. Empezar a contribuyir a la sociedá a la edá de 25 años y terminaríase a los 45. Demostró tamién cómo un cientu d'asociaciones funcionen ensin l'autoridá del estáu, como la [[Cruz Roxa]] o l'Asociación Inglesa de Salvamentu de Náufragos ([[Lifeboat Associations]]). Ye más, la evolución de toes éstes asociaciones foi vertixinosa, bultable y allabada por toos. L'estáu llueñe de ser el defensor, ye'l opresor y causante de tolos males del pueblu. Amosó, amás, una nueva y revolucionaria idea. Falónos del espíritu organizador del pueblu. Pos como'l pueblu, llueñe de ser una masa de xabaces empuestos pol so sentíu común, con capaces de traer «el nuevu orde» n'ausencia d'autoridá dalguna. Kropotkin inclinar pol [[anarcosindicalismu]], el movimientu de mases y la participación nos [[sóviets]] (mientres nun se convirtieren n'organismu d'autoridá). Los discutinios tácticos llevaron a los anarquistes rusos a celebrar dos conferencies en Londres n'avientu de 1904 y ochobre de 1906, y publicando un documentu tituláu ''La revolución rusa y l'anarquismu'' en 1907. Nestos documentos tuvo una fuerte guarda'l pensamientu de Kropotkin, influyíu polos acontecimientos [[Revolución rusa de 1905|revolucionarios de 1905]].<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 317-326</ref> A partir d'entós Kropotkin empezó a pensar en tornar a Rusia a participar de la llucha contra l'[[autocracia]].<ref>Kropotkin confesó a [[Max Nettlau]] que nes sos hores llibres diba prauticar tiru con un fusil pa caltenese en forma, y participar en lluches caleyeres en casu de poder volver a Rusia (George Woodcoock ya Iván Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 327).</ref> [[Ficheru:Kropotkinen su estudio.jpg|left|thumb|250px|Kropotkin nel so estudiu]]El so salú siguió tornando y na seronda de 1911 volvió treslladar la so residencia, estableciéndose en [[Kemp Town]], [[Brighton]], el so últimu llar n'Inglaterra. Por razones de salú, dende diba dellos años Kropotkin pasaba los iviernos nel estranxeru, pa nun sufrir les intemperancias del clima. Nestos viaxes visitó París y la rexón de [[Bretaña]] (Francia), [[Ascona]], [[Bordighera]] y [[Rapallo]] (Italia) y [[Locarno]] (Suiza), que'l so clima solliviaba les sos bronquitis crónica. En 1912 partició del Congresu Internacional d'[[Euxenesia]] en Londres, onde espunxo puntos de vistes críticos escontra la [[esterilización (medicina)|esterilización]] de persones que defendíen dellos científicos. Esi añu participó de la campaña pa evitar la deportación a [[Italia]] d'[[Errico Malatesta]], llogrando influyir al ministru del gabinete lliberal [[:en:John Burns|John Burns]] por que se suspendiera felicidá midida. N'avientu de 1912, al cumplir 70 años, recibió emotivos homenaxes y felicitaciones; n'unu d'ellos que se celebró nel Palace Theatre de Londres, falaron [[George Bernard Shaw]], [[:en:George Lansbury|George Lansbury]] y [[Josiah Wedgwood]], ente otros.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 242</ref> Dempués de la revolución de 1905 l'anarquismu en Rusia esperimentó una crecedera vertixinosa, surdiendo decenes de grupos per tol país. Les obres de Kropotkin empezaron a editase de forma llegal o illegal; la so influencia diose fundamentalmente ente los anarquistes comunistes y los anarcosindicalistas. El periódicu de los emigraos nel que participaba Kropotkin eslleióse y foi reemplazáu por ''Listkí Jleb i volia'', xera en que collaboró con [[Alexander Schapiro]] y [[Maria Goldsmith]]. Pero en xunu de 1907 tuvo d'abandonar la so publicación. Dedicó les sos enerxíes a traducir al rusu y editar bona parte de la so obra, ente les que destaquen la edición de ''La Gran Revolución Francesa'', rematada en 1914. Kropokin collaboró tamién col periódicu d'anarquistes emigraos ''Rabochi Mir'' y en dellos númberos de ''Jleb i volia'', que remaneció fugazmente mientres 1910 en París. Mientres los años previos a la [[Primer Guerra Mundial]], rompiendo col tradicional antibelicismu de los anarquistes, tomó partíu pola Francia republicana frente al [[Imperiu Alemán]] d'[[Otto von Bismarck|Bismarck]], al que consideraba'l mayor peligru, yá que pensaba que yera necesariu oponese a la política desaxeradamente militarista d'[[Alemaña]] pa xenerar un contrapesu xeopolíticu.<ref>Según Woodcock, "un fallu de conceutu llevólu a identificar pueblos con Estaos y a pensar en términos nacionales, en cuenta de faelo nos términos internacionales del pensamientu anarquista, y una vegada qu'aceptó esta base falsa, el so razonamientu posterior yera claru" (George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 336) La casi la totalidá de los anarquistes rusos y europeos caltuvieron una actitú contraria a la guerra.</ref> Al empecipiase'l conflictu, producióse una fienda ente Kropotkin, [[Jean Grave]] y los anarquistes que sofitaben la intervención na guerra, col movimientu anarquista internacional, lo cual valió-y fuertes crítiques y la rotura con munchos de los sos vieyos amigos como Dumartheray, Herzig y Luigi Bertoni.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 274</ref> Esta actitú llevó-y a una disputa colos miembros de ''Freedom'', que publicó una carta de Malatesta<ref>{{cita|En Freedom, en payares de 1914, atopamos artículos de Kropotkin, Jean Grave, Cherkésov y una carta del anarquista Verleben, toos ellos con argumentos alrodiu de los motivos polos cualos los anarquistes teníen de sofitar la causa de los Aliaos. Una contribución de Malatesta taba destinada a refugar les racionalizaciones d'l'autores citaos: “Los anarquistes escaecieron los sos principios”|Vernon Richards, [http://web.archive.org/web/http://www.quijotelibros.com.ar/anarres/malatesta.pdf ''Malatesta: pensamientu y aición revolucionarios''], p.210}}.</ref> demoledoramente crítica escontra'l belicismu de Kropotkin, carta que representaba la opinión mayoritaria del movimientu anarquista. Dempués d'un violentu discutiniu con [[Thomas Keell]], direutor de ''Freedom'', Kropotkin, [[Varlaam Cherkesov|Cherkésov]], Sofía y otros anarquistes favorables a los Aliaos abrir del grupu editorial del que yeren fundadores.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 341</ref> Casi tolos anarquistes manifestaron el so refugu a la guerra y el so desalcuerdu con Kropotkin, que foi sofitáu por Jean Grave, [[James Guillaume]], Paul Reclus, [[Carlos Malato]], [[Christiaan Cornelissen]]; estos roblaron una declaración belicista conocida como'l ''[[Manifiestu de los Dieciséis]]'', y editaron el so propiu periódicu, ''La Bataille Syndicaliste''. Esti manifiestu foi tamién respondíu por otru manifiestu d'oposición a la guerra, sofitáu por Malatesta, Shapiro, [[Emma Goldman]], [[Alexander Berkman]], [[Thomas Keell]] y [[Rudolf Rocker]], ente otros.<ref>{{cita|Y en 1916 Malatesta retruca dende les columnes editoriales de ''Freedom'' al Manifiestu en favor de la guerra robláu por Kropotkin, Jean Grave, Malato y otros trelce vieyos compañeros”: reconoz la “bona fe ya intenciones” de los firmantes y poner “fora de dulda”, pero afirma que debe disociarse de “compañeros que se consideren capaces de conciliar les idees anarquistes cola cooperación de los gobiernos y les clases capitalistes de ciertos países na so llucha contra los capitalistes y gobiernos de ciertos otros países”|Vernon Richards, [http://web.archive.org/web/http://www.quijotelibros.com.ar/anarres/malatesta.pdf ''Malatesta: pensamientu y aición revolucionarios''], p.212.}}</ref> Poco dempués manifestaron la so crítica al grupu d'anarquistes belicistes [[Luigi Fabbri]], [[Émile Armand]] y [[Sebastian Faure]]. Kropotkin y el so grupu quedaron práuticamente aisllaos non solo dientro del movimientu anarquista, sinón tamién del movimientu socialista polo xeneral. La posición de Kropotkin foi aprovechada por [[Lenin]] pa calificalo de pequeñu burgués y patrioteru, y asina poder atacar a los anarquistes, na so amplia mayoría contrarios a la guerra. Kropotkin perdió contautu colos sos vieyos amigos anarquistes y recluyóse na so residencia, hasta qu'en marzu de 1917 llegaron les primeres noticies alrodiu de la cayida del zarismu. === Torna a Rusia y muerte === [[Ficheru:Krapotkin in Haparanda.jpg|thumb|250px|Kropotkin al so pasu por Haparanda en 1917]]Tres la [[Revolución de Febreru]] Kropotkin decidió entamar el regresu, entusiasmáu pol xiru de los acontecimientos. A mediaos de 1917 embarcó d'incógnito en [[Aberdeen]] con destín a [[Bergen]] ([[Noruega]]), pero a pesar del secretu foi recibíu por una manifestación de trabayadores y estudiantes. Travesó [[Suecia]] y [[Finlandia]] ingresando a Rusia dempués de 41 años. Mientres tol viaxe recibió amueses de sofitu y ciñu per cada pueblu que pasó. Llegó a Petrográu en ferrocarril a los dos de la madrugada, siendo recibíu na estación por un reximientu militar, una banda interpretando ''[[La Marsellesa]]'' y una manifestación de bienvenida de 70&nbsp;000 persones. Esti periodu carauterizar por una frenética participación n'actos, discursos y xuntes, lo qu'afectó gravemente a la so salú deteriorada. Pero nun se recompunxo la so rellación col gruesu del movimientu anarquista, yá que Kropotkin siguía aportunando en que la participación na guerra aseguraría les conquistes de la revolución; lo que "llevó-y a situaciones y compañíes equívoques."<ref>Dizse que les sos pallabres exactes fueron: "Considero l'oficiu de lustrabotas más honorable y útil" (George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 354).</ref> La inmensa mayoría de los anarquistes nun sofitaba la guerra, razón pola cual caltuvo rellaciones ocasionales colos [[mencheviques]], y otros partíos constitucionalistas belicistes alloñaos del sector revolucionariu. [[Kerensky]] ufiertó-y un cargu nel gobiernu, una fuerte pensión mensual y residencia nel [[Palaciu d'Iviernu]], pero Kropotkin refugar dignamente, anque nun refugó brindar los sos conseyos informalmente.<ref>George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 353</ref> N'agostu abandonó la frenética [[Petrográu]] y establecióse en [[Moscú]], participando pocu dempués na Conferencia d'Estáu de tolos partíos como orador, onde se manifestó críticu coles polítiques bolxeviques, y a favor de continuación de la guerra y de la constitución d'una república federal. Estes manifestaciones reformista y moderáu fueron utilizaes polos bolxeviques pa desacreditar a Kropotkin y contragolpear a los anarquistes. La [[Revolución d'Ochobre]] acabó col gobiernu de [[Kerensky]], asumiendo'l poder los [[bolxeviques]]. El fin de la guerra y la radicalización del movimientu de mases acabaron col desconciertu ideolóxicu que s'apoderara de Kropotkin dende'l so sofitu a la [[Aliaos de la Primer Guerra Mundial|Entente]], y retomó los sos principios anarquistes. Emponer a trabayar na Lliga Federalista, un grupu d'estudiosos de les problemátiques sociolóxiques qu'impulsaba'l federalismu y la descentralización, brindaba datos estadísticos y estudios al públicu, pero a mediaos de 1918 foi suprimida poles autoridaes bolxeviques. Magar Kropotkin nun foi personalmente afeutáu pola represión (yá que lo consideraben inofensivu), los bolxeviques empecipiaron la so represión non solo contra'l opositores [[mencheviques]] y [[Partíu Social-Revolucionariu|social-revolucionarios]], sinón tamién contra los grupos, organizaciones y periódicos anarquistes, que sofitaren el movimientu de mases na Revolución d'Ochobre. Esta situación y el fin de la guerra, averar a los anarquistes rusos, con quien recompunxo les sos bones rellaciones, teniendo tratos con [[Gregori Maksímov|Grigori Maksímov]], [[Volin]] y [[Alexander Shapiro]]. [[Ficheru:Kropotkin Funeral.jpg|left|250px|thumb|Ensame acompañando al féretro de Kropotkin]]Na primavera de 1918 Kropotkin recibió la visita de [[Néstor Majnó]], líder llabrador de los anarquistes d'[[Ucraína]]. En Dmítrov encargar de reorganizar el muséu local, y empúnxose a terminar el so ''Ética'' (que finalmente va quedar inconclusa), que tenía d'atayar por periodos el so trabayu por causa de problemes de salú. Kropotkin, a pesar del so enfrentamientu colos bolxeviques, refugaba entá más l'intervencionismu de los Aliaos occidentales nos asuntos rusos. A principios de mayu de 1919 entrevistar con [[Lenin]] en Moscú, faciendo Kropotkin una defensa de les [[cooperatives]] que los bolxeviques atacaben, y criticando los métodos coercitivos y la burocracia de los bolxeviques, anque'l tonu xeneral de la entrevista foi cordial. Más palantre escribiríalu a Lenin en 3 oportunidaes, pero los sos pidimientos y crítiques nunca fueron atendíes.<ref>Según Woodcock, "lo más probable ye que l'oxetivu principal de Lenin fora asegurase'l nome de Kropotkin como sofitu naquellos díes difíciles pa los bolxeviques, especialmente considerando qu'una declaración de parcialidá per parte de Kropotkin ayudaría a debilitar el prestíu de Majnó n'Ucraína." George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 369</ref> Los métodos bolxeviques fixeron que Kropotkin endureciera la so visión crítica. Esta actitú foi atestiguada polos visitantes [[Alexander Berkman]], [[Emma Goldman]], [[Alexander Shapiro]], [[Ángel Pestaña]] y [[Augustin Souchy|Agustín Souchy Bauer]] y poles cartes qu'escribió Kropotkin a [[Georg Brandes]] y a [[Alexander Atabekian]]. Escribió en xunu de 1920 una "Carta a los obreros del mundu occidental" onde espunxo les sos concepciones anarquistes y les sos crítiques a la Revolución lúcidamente. En 1920 escribió una dura carta a Lenin reprochándo-y la práutica d'amenaciar con asesinar a los prisioneros de guerra pa protexese de los sos adversarios. {{cita|Apaeció la noticia, nos diarios ''Izvestia'' y ''Pravda'' que da a conocer la decisión del gobiernu soviéticu de tomar como rehenes a dellos miembros de los grupos de Sávinkov y Cherkov del partíu socialdemócrata, del centru tácticu nacionalista de los guardias blancos, y a oficiales de Wrangel, por que, en casu de que sía cometíu un intentu d'asesinatu contra 108 líderes de los soviets, sían "esterminaos ensin piedá" tales rehenes. ¿Ye que realmente nun hai naide cerca d'usté que recuerde a los sos collacios y persuáda-yos de que tales midíes representen una torna al peor periodu de la Edá Media y de les guerres relixoses, y ye totalmente decepcionante de xente que s'echó arrecostines la creación de la sociedá d'acordies colos principios comunistes? Cualquier persona qu'ame'l futuru del comunismu nun puede llanzase a llogralo con tales midíes... ...Pienso que tienen de tomar en cuenta que'l futuru del comunismu ye más preciosu que les sos propies vides. Y allegrame la que coles sos reflexones arrenuncien a esti tipu de midíes. Con tou y estes bien serios defectos, la revolución d'Ochobre hai traldo un enorme progresu. Demostró que la revolución social nun ye imposible, cosa que la xente d'Europa Occidental yá fala empezáu a pensar. y que, a pesar de los sos defectos ta trayendo dalgún progresu en direición a la igualdá. Por qué entós cutir a la revolución emburriándola a un camín que lu lleva a la so destrucción, sobremanera por defectos que nun son inherentes al socialismu o al comunismu, sinón que representa la sobrevivencia del vieyu orde y de los antiguos efeutos destructivos de la omnívora autoridá ilimitada?|P. Kropotkin}} [[Ficheru:Kropotkin on Deathbed.jpg|right|200px|thumb|Kropotkin nel so llechu de muerte.]]Kropotkin volvió entrevistase con Lenin, onde-y espunxo'l so puntos de vista. A partir de payares el so salú empezó a deteriorase, y el 23 d'avientu de 1920 escribió al anarquista holandés P. de Reyger la so última carta. En xineru empezó a carecer una [[neumonía]], y a pesar de los cuidos médicos, finó a les 3 de la madrugada del 8 de febreru de 1921, en [[Dmítrov]]. === Multitudinariu funeral === El [[Sovnarkom|gobiernu bolxevique]] ufiertó un funeral oficial pero la familia y amigos anarquistes refugaron la ufierta. Los grupos anarquistes rusos formaron una comisión aciaga pa entamar la ceremonia, ente los que se destacar Alexander Berkman, Emma Goldman y Sasha Kropotkin. Dende les autoridaes llocales malapenes se dexó la edición de dos folletos na so memoria que teníen de pasar pola censura previa, polo que los anarquistes reabrieron una imprenta clausurada pola Cheka y editaron los folletos ensin censura previa.<ref> George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 385-386; Paul Avrich, ''Los anarquistes rusos'', Alianza Editorial, 1974, p.232</ref> [[Ficheru:Speakers al the funeral, Goldman, berkman, maximov, baron.jpg|thumb|200px|Oradores nel funeral: Goldman, Baron, Maksímov y Berkman]]Mentanto, cientos d'obreros, estudiantes, llabradores, funcionarios y soldaos pasaben pola pequeñu vivienda a despidise del vieyu revolucionariu. Les escueles permanecieron cerraes en señal de duelu y los neños refundiaben cañes de pinu al pasu de la comitiva que tresportaba'l cuerpu de Kropotkin. L'ataúd foi lleváu a la estación del ferrocarril, y dellí en tren a Moscú. Un ensame recibió'l féretro y acompañar hasta'l Palaciu del Trabayu. Los anarquistes primieron al gobiernu por que se lliberar provisionalmente a los anarquistes deteníos y dexárase-yos allegar a la celebración. Kámenev prometió-yos lliberar a los deteníos en cuenta de que los anaquistas nun convirtieren el ceremonial nuna manifestación de refugo al gobiernu. En metá del actu llegaron solu siete de los anarquistes deteníos, ente los cualos atopábense [[Aarón Baron]] y [[Gregori Maksímov|Grigori Maksímov]].<ref>Paul Avrich, ''Los anarquistes rusos'', Alianza Editorial, 1974, p.232</ref><ref name=ref_duplicada_2>[http://www.alasbarricadas.org/noticias/?q=node/11338 ''El funeral de Kropotkin'']</ref> L'ensame d'unes 100&nbsp;000 persones acompañó al féretro los 8 quilómetros que faltaben hasta'l [[Campusantu Novodévichi]]. Siguir una orquesta qu'executaba la [[Sinfonía Patética]] de [[Chaikovski]]. Cientos de banderes de partíos políticos, sociedaes científiques, sindicatos y organizaciones estudiantiles ondeaban ente los concurrentes. Tamién flameaban les banderes negres de los anarquistes. Nel Muséu Tolstói tamién ondeaba la bandera negra, y al pasar los manifestantes pola [[Prisión de Butyrka]], los presos políticos estendíen los brazos polos ventanu enrexaes pa saludar. Una vegada nel campusantu, l'oradores fueron pronunciando los sos homenaxes; el postreru en falar foi Aarón Barón, unu de los anarquistes presos lliberaos provisionalmente, qu'alentosamente protestó contra'l gobiernu bolxevique, les cárceles y les tortures contra los revolucionarios opositores. L'entierru de Kropotkin foi la última manifestación masiva del [[Anarquismu en Rusia|anarquismu ruso]] mientres el gobiernu bolxevique.<ref>Una descripción más detallada del funeral atópase en George Woodcoock y Ivan Avakumovic; ''El Príncipe anarquista''. Ed. Jucar, 1978, p. 385-388</ref><ref name=ref_duplicada_2 /> == Pensamientu == === Políticu === [[Ficheru:Kropotkin prince lecture.jpg|thumb|left|Conferencia de Kropotkin n'Inglaterra]]Hasta'l momentu, nes bases del anarquismu atopábamos la coleutivización de los medios de producción, xestionaos éstos por sociedaes obreres. Tamién atopamos un salariu según realizar per caúnu/a y la desapaición del Estáu y del gobiernu. Idees llegaes gracies a les aportaciones de [[Proudhon]], [[Guillaume]], [[Bakunin]]… La tema central de los numberosos trabayos de Kropotkin foi l'abolición de toa forma de gobiernu en favor d'una sociedá que se rixera puramente pol principiu de l'[[ayuda mutua]] (títulu d'unu de los sos llibros) y la [[cooperación]], ensin necesidá d'instituciones estatales. Esa sociedá ideal (comunismu anarquista o [[anarcocomunismu]]) sería l'últimu pasu d'un procesu revolucionariu que pasaría antes por una fase de coleutivismu (l'[[anarcocolectivismu]], teoría en ciertos aspeutos cercana al tipu de comunismu plantegáu equí). El so ideariu anarco-comunista basar en principios como'l de "a cada cual según la so necesidá, de cada cual según la so capacidá", en contra de lo que pensaba [[Bakunin]]. Probablemente'l so llibru más importante pal pensamientu anarquista sía ''[[La Conquista del Pan]]'' (1892). Según resumir [[Ángel Cappelletti]], {{cita|La tesis sofitada por Kropotkin nesta obra amenorgar a lo siguiente: Tolos bienes que dispón güei la sociedá son productu del trabayu acomuñao y solidario de los homes d'ayeri y de güei. Tolos bienes, por tanto, pertenecen por igual a toos, desque resulta imposible discriminar la parte que na so producción tuvo cada unu.<ref>Cappelletti, Ángel. ''El pensamientu de Kropotkin: ciencia, ética y anarquía'', Madrid, Zero, 1978. </ref>}} Aun así, el comunismu llibertariu de Kropotkin, nun tuvo exentu de delles diverxencies frente a les tesis [[Proudhon|proudhonianas]] y [[Bakunin|bakunistas]]. Kropotkin basaba'l so pensamientu en redol a tres eje: # ¿Cómo entamar la producción y el consumu nuna sociedá llibre?: Por aciu la coleutivización de los medios de producción y los bienes llograos, xuntu con una racionalización de la economía y la creación de la comuña autosuficiente (la comuña suprime les diferencies campu-ciudá, crea una descentralización industrial y tamién suprime la división del trabayu). Amás, pela cueta del [[capitalismu]], nun rixe'l principiu de máximu beneficiu individual, cuidao que rixe un principiu más xustu ya igualitariu: "a cada cual, según el so trabayu". Sofitáu tou nel [[sofitu mutuu]]. # Sofitu mutuu: Nel sofitu mutuu mora una interpretación más amplia del [[seleición natural|evolucionismu darwiniano]]: Kropotkin demuestra que la cooperación y l'ayuda recíproca son práutiques comunes y esenciales na naturaleza humana. Si arrenunciar a la solidaridá pola cobicia, cayer na xerarquización social y el despotismu. # Concepción moral y ética: Solo una moral basada na llibertá, solidaridá y xusticia, puede superar los instintos destructivos que tamién formen parte de la naturaleza humana. Sía que non, la ciencia hai de ser la guía de los fundamentos éticos y non de principios sobrenaturales. La investigación de les estructures sociales, tien de producir la conocencia de les necesidaes humanes, base pal desenvolvimientu d'una sociedá llibre. === Naturalista === Na so faceta de [[naturalista]], plantegó la importancia de la cooperación como factor clave na evolución paralelu a la competencia. El so trabayu más famosu, ''[[L'ayuda mutua]]'', escritu a partir de les sos esperiencies nes espediciones científiques mientres la so estancia en Siberia, critica les idees de [[Thomas Henry Huxley]] y [[Herbert Spencer]] (padre del [[darwinismu social]]) que basaben la seleición natural na llucha ente individuos. Nun principiu, los procesos nos cualos les especies basaben les sos interaiciones intraespecíficas y interespecíficas rellacionárense principalmente con dos conceutos importantes: «llucha pola esistencia» y «altruísmu». Dambos términos fueron trascendentales na concepción darwinista de la evolución. Sicasí, el primeru d'ellos foi para munchos el qu'apurría más elementos pa esplicar la evolución de les especies. Kropotkin pa refutar la llucha pola vida como exa central na evolución, realiza una serie d'estudios en Siberia de 1862 a 1867 y repara que les especies nesa parte d'Asia septentrional, llueñe d'ostentar una llucha encarnizada por sobrevivir, amosaben una conducta altruista qu'él definiría como «sofitu mutuu». De tal forma, l'altruísmu ente les especies foi para él lo que va apurrir a les mesmes l'ésitu na llucha pola esistencia. Les sos obres fueron escrites tantu n'inglés como en francés en principiu popularizándosellueu n'otros idiomes. == Obra == {| {{tablaguapa}} |- ! '''Añu''' ! '''Títulu orixinal''' ! '''Títulu en castellán''' ! '''Editor/ciudad''' |- | 1873 | Dolzhnyi-li my zaniat'sia rassmotreniem ideala budushchego stroia? | ¿Tenemos D'encarganos d'esaminar l'ideal d'un sistema futuru? | Reproducíu en Byloe, non. 17 (1921) |- | 1873 | ''Pugachev ili bunt 1773 goda'' | | Xinebra |- | 1876 | ''A propos de la question d'Orient'' | A cuenta de la cuestión d'Oriente | Bulletin de la Fèdèration Jurassienne de l'Association Internationale des Travailleurs. Xinebra |- | 1876 | ''Research on the Ice age'' | Investigación sobre la era glacial | Notices of the Imperial Russian Geographical Society |- | 1877 | ''Nouvelles de l'extérieur: Russie'' | Noticies del esterior: Rusia | Bulletin de la Fèdèration Jurassienne. Xinebra |- | 1877 | ''Les Trades Unions'' | Los sindicatos | Bulletin de la Fèdèration Jurassienne. Xinebra |- | 1877 | ''Affaires d'Amérique'' | Asuntos d'América | Bulletin de la Fèdèration Jurassienne. Xinebra |- | 1877 | ''Bulletin international'' | Boletín internacional | L'Avant-Garde |- | 1877 | ''Le Vorwärts et le peuple russse'' | L'Alantre y el pueblu rusu | Bulletin de la Fèdèration Jurassienne. Xinebra |- | 1879 | ''Idée anarchiste au point de vue de sa réalisation pratique'' | La idea anarquista dende'l puntu de vista de la so realización práutica | Le Révolté. Xinebra |- | 1879 | ''Le Procès de Solovieff'' | El procesu de Solovieff | Xinebra |- | 1879 | ''La Situation'' | La situación | Le Révolté. Xinebra |- | 1879 | ''La Décomposition des Etats'' | La descomposición de los Estaos | Le Révolté. Xinebra |- | 1880 | ''La Commune de Paris'' | La Comuña de París | Le Révolté. Xinebra |- | 1880 | ''L'Année 1879'' | L'añu 1879 | Le Révolté. Xinebra |- | 1880 | ''Le Gouvernement représentatif'' | El gobiernu representativu | Le Révolté. Xinebra |- | 1880 | ''Les Pendaisons en Russie'' | Les execuciones en Rusia | Le Révolté. Xinebra |- | 1880 | ''La Commune'' | La Comuña | Le Révolté. Xinebra |- | 1880 | ''Aux Jeunes Gens'' | A los mozos | Le Révolté. Xinebra |- | 1880 | ''La Question agraire'' | La cuestión agraria | Le Révolté. Xinebra |- | 1880 | ''Les Élections'' | Les eleiciones | Le Révolté. Xinebra |- | 1881 | ''L'Année 1880'' | L'añu 1880 | Le Révolté. Xinebra |- | 1881 | ''Les Ennemis du peuple'' | Los enemigos del pueblu | Le Révolté. Xinebra |- | 1881 | ''La Commune de Paris'' | ''[https://web.archive.org/web/20120710235711/http://www.enxarxa.com/ELV/ELV-1-YE-KROPOTKIN%20La%20Comuña%20de%20Paris.pdf La comuña de París]'' | Le Révolté. Xinebra |- | 1881 | ''La Situation en Russie'' | La situación en Rusia | Le Révolté. Xinebra |- | 1881 | ''La Vérité sur les exécutions en Russie'' | La verdá sobre les execuciones en Rusia | Le Révolté. Xinebra |- | 1881 | ''L'Espirit de Révolté'' | L'espíritu de rebelión | Le Révolté. Xinebra (Ed. cast: ''Folletos Revolucionarios'', R. N. Baldwin, comp.) |- | 1881 | ''Tous socialistes'' | Toos socialistes | Le Révolté. Xinebra |- | 1881 | ''L'Ordre'' | L'orde | Le Révolté. Xinebra |- | 1881 | ''Les Minorités révolutionnaires'' | Les minoríes revolucionaries | Le Révolté. Xinebra |- | 1881 | ''L'Organisation ouvrière'' | La organización obrera | Le Révolté. Xinebra |- | 1882 | ''The Russian Revolutionary Party'' | El partíu revolucionariu rusu | The Newcastle Chronicle/Fortnightly Review |- | 1882 | ''L'Expropriation'' | La espropiación | Le Révolté. Xinebra |- | 1882 | ''La Guerre.'' | La guerra | Le Révolté. Xinebra |- | 1882 | ''Les Droits politiques'' | Los derechos políticos | Le Révolté. Xinebra |- | 1882 | ''Théorie et pratique'' | Teoría y práutica | Le Révolté. Xinebra |- | 1882 | ''L'Anniversaire du 18 mars'' | L'aniversariu del 18 de marzu | Le Révolté. Xinebra |- | 1882 | ''La Loi de l'autorité'' | La llei de l'autoridá | Le Révolté. Xinebra |- | 1882 | ''Le Gouvernement pendant la révolution'' | El gobiernu mientres la revolución | Le Révolté. Xinebra |- | 1882 | ''Les Préludes de la révolution'' | Los preludios de la revolución | Le Révolté. Xinebra |- | 1882 | ''La Situation en France'' | La situación en Francia | Le Révolté. Xinebra |- | 1883 | ''Russian Prisons'' | Les prisiones ruses | The Nineteenth Century. Londres |- | 1883 | ''The Fortress Prison of St Petersburg'' | La prisión fortaleza de San Petersburgu | The Nineteenth Century. Londres |- | 1883 | ''Outcast Russia'' | Rusia marxinal | The Nineteenth Century. Londres |- | 1884 | ''Exile in Siberia'' | Exiliu en Siberia | The Nineteenth Century. Londres |- | 1885 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/anarchist_Archives/kropotkin/Finland/Finland.html Finland: a Rising Nationality]'' | Finlandia: una nacionalidá naciente | The Nineteenth Century. Londres |- | 1885 | ''[https://www.scribd.com/doc/14280525/Peter-Kropotkin-Words-of-a-Rebel Paroles d'un Révolté].'' | Pallabres d'un rebelde | ed. Elisée Reclus. París; Flammarion. Montreal; Black Rose Books. New York (1992) |- | 1885 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/whatgeobe.html What Geography Ought to Be]'' | Lo que tien de ser la xeografía. | The Nineteenth Century. Londres |- | 1886 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/presta_1.html The Place of Anarchism in Socialistic Evolution]''. | El llugar del anarquismu na evolución socialista | Le Révolté. Xinebra |- | 1886 | ''L'Expropriation'' | La espropiación | Le Révolté. Xinebra |- | 1886 | ''Anarchy in Socialist Evolution'' | L'anarquía na evolución socialista | Le Révolté. Xinebra |- | 1886 | ''Comment on s'enrichit'' | Como s'arriquecieron | Le Révolté. Xinebra |- | 1886 | ''La Pratique de l'expropriation'' | La práutica de la espropiación | Le Révolté. Xinebra |- | 1886 | ''La Guerre sociale'' | La guerra social | Le Révolté. Xinebra |- | 1886 | ''Les Ateliers nationaux'' | Los talleres nacionales | Le Révolté. Xinebra |- | 1887 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/prisons/toc.html In Russian and French Prisons]'' | ''[http://bivir.uacj.mx/libroselectronicoslibres/Autores/PedroKropotkin/Kropotkin,%20Pedro%20-%20Les%20prisiones.pdf Les prisiones]'' | Ward and Downey. Londres |- | 1887 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/coming.pdf The Coming Anarchy]'' | L'anarquía por venir | The Nineteenth Century. Londres |- | 1887 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/SciBasis.pdf The Scientific Basis of Anarchy]'' | Les bases científiques de l'anarquía | The Nineteenth Century. Londres |- | 1888 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/futurevillage.pdf The Industrial Village of the Future]'' | La ciudá industrial del futuru | The Nineteenth Century. Londres |- | 1888 | ''Le Salariat'' | L'asalariáu | La Révolte. París |- | 1889 | ''Le centenaire de la révolution'' | El centenariu de la revolución | La Révolte. París |- | 1889 | ''Ce que c'est qu'une gréve'' | Qué ye una fuelga. | La Révolte. París |- | 1890 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/brainmanualwork.html Brain Work and Manual Work]'' | Trabayu intelectual y trabayu manual | The Nineteenth Century. Londres |- | 1890 | ''La morale anarchiste au point de vue de sa réalisation pratique'' | La moral anarquista del puntu de vista de la so realización práutica | La Révolte. París |- | 1890 | ''Le Mouvement ouvrier en Angleterre'' | El movimientu obreru n'Inglaterra | La Révolte. París |- | 1890 | ''Le Premier Mai'' | El primeru de mayu | La Révolte. París |- | 1891 | ''[https://web.archive.org/web/20090328202838/http://nouvelordre.iquebec.com/nouvelordre/biblio/kropotkine/morale.htm La Morale anarchiste]'' | [https://web.archive.org/web/20090205123747/http://quijotelibros.com.ar/anarres/La%20moral%20anarquista%20definitiva.pdf ''La moral anarquista''] | Folletu. París |- | 1891 | ''Anarchist-Communism: Its Basis and Principles'' | ''El comunismu anarquista: la so base y los sos principios'' | Folletu. Londres (Ed. cast: ''Folletos Revolucionarios'', R. N. Baldwin, comp.) |- | 1891 | ''Les Gréves anglaises'' | Les fuelgues ingleses | La Révolte. París |- | 1891 | ''L'Entente'' | La Entente | La Révolte. París |- | 1891 | ''Etude sur la Révolution'' | Estudio sobre la revolución | La Révolte. París |- | 1891 | ''Message to delegates at the meeting of British and French Trade Unionists'' | Mensaxe a los delegaos nel alcuentru de sindicalistes británicos y franceses | Freedom. Londres |- | 1891 | ''La Mort de la nouvelle Internationale'' | La muerte de la nueva Internacional | La Révolte. París |- | 1892 | ''[http://membres.lycos.fr/ereca/pain.htm La Conquête du Pain]'' | ''[http://bivir.uacj.mx/libroselectronicoslibres/Autores/PedroKropotkin/Kropotkin,%20Pedro%20-%20La%20conquista%20d'el%20pan.pdf La conquista del pan]'' | París |- | 1892 | ''Affaire de Chambles'' | L'asuntu de Chambles | La Révolte. París |- | 1892 | ''Le Terrorisme'' | El terrorismu | La Révolte. París |- | 1892 | ''Explication'' | Esplicación | La Révolte. París |- | 1892 | ''The Spirit of Revolt'' | L'espíritu de rebelión | Commonweal |- | 1893 | ''On the Teaching of Physiography'' | Alrodiu de la enseñanza de la fisiografía | Geographic Journal, vol. 2, p. 350-359. Londres |- | 1893 | ''L'agriculture'' | L'agricultura | La Révolte. París |- | 1893 | ''Speech on Anarchism at Grafton Hall'' | Discursu en Grafton Hill sobre l'Anarquismu | Freedom |- | 1893 | ''Les Principes dans la révolution'' | Los principios na revolución | La Révolte. París |- | 1893 | ''Un Siècle d'attente'' | Un sieglu d'espera | París |- | 1894 | ''Les Temps nouveaux'' | Los tiempos nuevos | París |- | 1895 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/pcommune.html The Commune of Paris]'' | La comuña de París | Freedom Pamphlets, non. 2, London: W. Reeves |- | 1895 | ''The Present Condition in Russia'' | Les condiciones actuales en Rusia | The Nineteenth Century. V. 38, páxs. 519-35. Londres |- | 1896 | ''L'anarchie: sa philosophie, son idéal.'' | L'anarquismu: la so filosofía y el so ideal | Libr. Sociale. Paris (Ed. cast: ''Folletos Revolucionarios'', R. N. Baldwin, comp.) |- | 1896 | ''L'Anarchie dans L'Evolution socialiste'' | L'anarquía na evolución socialista | La Révolte. París |- | 1896 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/appealtoyoung.html An Appeal to the Young]'' | Llamáu a los mozos | W. Reeves. Londres |- | 1897 | ''La Grande Grève des Docks'' (con John Burns) | La gran fuelga de los muelles | Bibliothèque des Temps nouveaux. París |- | 1897 | ''L'Etat: son rôle historique'' | ''L'estáu y el so rol históricu'' | les Temps Nouveaux. París (Hai ed. castellana) |- | 1897 | ''[http://links.jstor.org/sici?sici=0016-7398%28189708%2910%3A2%3C196%3ATPOR%3Y2.0.CO%3B2-V JSTOR The population of Russia]'' | La población de Rusia | The Geographical Journal, Vol. 10, Non. 2, páxs. 196-202. Londres |- | 1898 | ''[http://links.jstor.org/sici?sici=0016-7398%28189809%2912%3A3%3C306%3ATOBOTA%3Y2.0.CO%3B2-D JSTOR The old beds of the Amu-Daria]'' | Los antiguos calces del Amu-Daria |The Geographical Journal, Vol. 12, Non. 3, páxs. 306-310. Londres |- | 1898 | ''Anarchist morality'' | Moralidá anarquista | Free Society. San Francisco |- | 1898 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/KropCanada.pdf Some of the Resources of Canada]'' | Dalgunos de los recursos de Canadá | The Nineteenth Century. March, páxs. 494-514. Londres |- | 1899 | ''Césarisme'' | Cesarismu | les Temps Nouveaux. París |- | 1899 | ''Fields, Factories and Workshops'' | ''[[Campos, fábriques y talleres]]'' | Hutchinson. Londres |- | 1899 | ''Memoirs of a Revolutionist'' | ''[http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/historia/memories/indice.html Memories d'un revolucionariu]'' | Houghton, Mifflin. Nueva York |- | 1900 | ''Communisme et anarchie'' | Comunismu y anarquía | les Temps Nouveaux. París |- | 1901 | ''L'Organisation de la vindicte appellée Justice'' | La organización de la vengación moteyada Xusticia | París |- | 1901 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/science/toc.html Modern Science and Anarchism]'' | ''Ciencia moderna y anarquismu'' | Londres. Ed. en rusu; n'inglés en 1903. (Ed. cast: ''Folletos Revolucionarios'', R. N. Baldwin, comp.) |- | 1901 | The Development of Trade Unionism | El desenvolvimientu del sindicalismu | Londres |- | 1902 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/mutaidcontents.html Mutual Aid]'' | ''[http://bivir.uacj.mx/libroselectronicoslibres/Autores/PedroKropotkin/Kropotkin,%20Pedro%20-%20El%20sofitu%20mutuu.pdf El sofitu mutuu]'' | Heinemann. Londres |- | 1902 | ''Zapiski revolutsionera'' | | Londres |- | 1903 |'' On Spherical Maps and Reliefs: Discussion''. | Discutiniu con Mr. Mackinder; Mr. Ravenstein; Dr. Herbertson; Mr. Andrews; Cobden Sanderson y Elisée Reclus. | The Geographical Journal, Vol. 22, Non. 3, páxs. 294-299, [http://links.jstor.org/sici?sici=0016-7398%28190309%2922%3A3%3C294%3AOSMARD%3Y2.0.CO%3B2-O JSTOR] |- | 1904 | ''The desiccation of Eur-Asia'' | La desecación d'Eurasia | Geographical Journal, 23, 722-741 |- | 1904 | Baron Toll | El barón Toll | The Geographical Journal, Vol. 23, Non. 6, páxs. 770-772, [http://links.jstor.org/sici?sici=0016-7398%28190406%2923%3A6%3C770%3ABT%3Y2.0.CO%3B2-B JSTOR] |- | 1904 | ''The ethical needs of the present day'' | Les necesidaes étiques del presente | The Nineteenth Century LVI (330), páxs. 207-26. Londres |- | 1904 | ''Comment fut fondé Le Révolté'' | Como foi fundáu Le Révolté | les Temps Nouveaux. París |- | 1904 | ''[http://etext.lib.virginia.edu/etcbin/toccer-new2?id=KroMaxi.sgm&images=images%2Fmodeng&data=%2Ftexts%2Fenglish%2Fmodeng%2Fparsed&tag=public&part=all Maxim Gorky]'' | Máximu Gorki | The Independent, Vol. 57, Non. 2924, páxs. 1378-1371. New York; W. S. Benedict. |- | 1905 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/literature/russianlittoc.html Ideals and realities in Russian literature]'' | Idales y realidaes na lliteratura rusa | Boston: McClure, Philips and Co., 1919; New York: A. A. Knopf, 1915 |- | 1905 | ''The Constitutional Agitation in Russia'' | El baturiciu constitucionalista en Rusia | The Nineteenth Century. Londres |- | 1905 | ''Bakunin'' | | Jleb I volia |- | 1905 | ''The Revolution in Russia'' | La revolución en Rusia | The Nineteenth Century. Londres |- | 1906 | ''Nashe otnoshenie k kret'ianskim i rabochim soiuzam'' | | Jleb i volia. Londres |- | 1909 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/terror/contents.html The Terror in Russia]'' | El terror en Rusia | Methuen. Londres |- | 1909 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/frenchrev/frontpiece.html The Great French Revolution, 1789-1793]'' | ''La gran revolución francesa'' | Londres (Hai ed. castellana. Ed Proyeición, Buenos Aires, 1977) |- | 1910 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/britanniaanarchy.html Anarchism]'' | Anarquismu | The Encyclopaedia Britannica, 11th edition (Ed. cast: ''Folletos Revolucionarios'', R. N. Baldwin, comp.) |- | 1910 | ''Insurrection et révolution'' | Insurrección y revolución | les Temps Nouveaux. París |- | 1913 | ''La Croisade la science de M. Bergson'' | La cruzada na ciencia de M. Bergson | les Temps Nouveaux. París |- | 1913 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/comingwar.html The Coming War]'' | La guerra próxima | The Nineteenth Century. Londres |- | 1914 | ''L'action anarchiste dans la révolution'' | L'aición anarquista na revolución | París |- | 1916 | ''La Nouvelle Internationale'' | La nueva Internacional | París |- | 1916 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/War%21/war%21.html War!]'' | ¡Guerra! | William Reeves. Londres |- | s/d | ''Law and authority; an anarchist essay'' | Llei y autoridá; un ensayu anarquista | William Reeves. Londres |- | 1919 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/diractenvK.pdf Direct Action of Environment and Evolution]'' | L'aición direuta del ambiente y l'evolución | The Nineteenth Century, V. 85, páxs. 70-89. Londres |- | 1920 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/wages/wages.html The Wage System]'' | El sistema salarial | Freedom Phamphlets |- | 1921 | ''Ideal v revoliutsii'' | Ideal na revolución | Byloe n°17 |- | 1922 | ''Etika'' | Ética | Petrográu-Moscú; [[Golos Truda]] |- | 1923 | ''Chto delat'?'' | ¿Qué faer? | Rabochii put'; non. 5. Berlin |- | 1924 | ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/ethics/toc.html Ethics: Origin and Development]'' | Ética: el so orixe y evolución. | George G. Harrap & Co., Ltd. Londres |} === Llista de publicaciones Diverses publicaciones de la dómina editaron numberosos artículos y cartes de Kropotkin. Ente estes destáquense: ''[[The Times]]'', ''[[Nature]]'', ''Daily Chronicle'', ''The Nineteenth Century'', ''Forthnightly Review'', ''[[The Atlantic Monthly]]'', ''La Revue Scientifique'', ''The Geographical Journal'', ''[[Freedom (periódicu)|Freedom]]'', ''[[Le Révolté]]'', ''Temps Nouveaux'', ''L'Avant Garde'', ''Commonweal'', ''Jleb i volia'', ''L'Intransigeant'', ''Litski Jleb i volia'', ''Voice of Labour'', ''Newcastle Daily News'', ''Arbeiterfreund'', ''[[Tierra y Llibertá (periódicu)|Tierra y Llibertá]]'', ''Bataille Syndicaliste'', ''The Speaker'', ''Le Soir'' y ''Ecole Renouvé'' ([[Bruxeles]]), ''[[La Protesta]]'', ''Probuzhdenie'' ([[Detroit]]), ''Golos Truda'', ''Dielo Truda'' y ''Independent'' ([[Nueva York]]), ''Politiken'' ([[Copenḥague]]), ''The Alarm'', ''El Productor'' ([[Barcelona]]), ''Avant Courier'' ([[Oregón]]), ''[[La Revista Blanca]]'' ([[Madrid]]). == Bibliografía alrodiu de Piotr Kropotkin == * Alfaro Blanco Àlex (2012) Conceutos de la ética de Kropotkin Aldarull Edicions Barcelona ISBN 978-84-938538-9-1 * Berneri, Camillo. (1943). ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/coldoffthepresses/bernerikropotkin.html Peter Kropotkin, his federalist idees]''. Londres; Freedom Press. * Borovi, A. A. (ed.) (1923). ''Dnevnik P. A. Kropótkina''. Moscú-Petrográu: Gosizdat. * Breitbart, Myrna Margulies (1981). "Petr Kropotkin, The Anarchist Geographer." en ''Geographay, Ideology and Social Concern''. D. R. Stoddart (ed). Totowa, NJ: Barnes and Noble Books, páxs. 134-153. * Breitbart, Myrna (1981). ''Geography, Ideology and Social Concern''. Oxford: Blackwell. * Cahm, C. (1989). ''Kropotkin and the Rise of Revolutionary Anarchism 1872-1886''. Cambridge; [[Cambridge University Press]]. * Cleaver, H. (1994). "Kropotkin, Self-valorization and the Crisis of Marxism". ''Anarchist Studies''. Vol. 2, Number 2. páxs. 119-136. * Cappelletti, Ángel. ''El pensamientu de Kropotkin: ciencia, ética y anarquía'', Madrid, Zero, 1978. * Díaz, Carlos. ''Tres biografíes: Proudhon, Bakunin, Kropotkin''. Cuadiernos pal Diálogu, 1973 ISBN 84-229-7038-4, 9788422970385 * Dugger, W.M. (1984). "Veblen and Kropotkin on Human Evolution," ''Journal of Economic Issues'', XVIII, páxs. 971-85. * Ferretti, F. (2010). [http://dx.doi.org/doi:10.1016/j.jhg.2010.10.001 “The correspondence between Élisée Reclus and Pëtr Kropotkin as a source for the history of geography”], Journal of Historical Geography. * Galois, B. (1976). "Ideology and the idea of Nature: The Case of Peter Kropotkin." ''Antipode''. V. 8, páxs. 1-16. * Girdner, Y. (1992). ''review'': ''Kropotkin and the Rise of Revolutionary Anarchism 1872-1886'' por Caroline Cahm. ''Social Anarchism''. Non. 17, páxs. 60-64. * Álvaro Girón. [http://asclepio.revistas.csic.es/index.php/asclepio/article/view/94/98 "Kropotkin between Lamarck and Darwin: the impossible synthesis"], Asclepio-Vol. LV-1-2003. * Álvaro Girón. “Introducción”, in P. Kropotkin, La Seleición Natural y el Sofitu Mutuu, Madrid, 2009. * González-Blanco, Edmundo. ''L'anarquismu espuesto por Kropotkin'', Axencia Xeneral de Llibrería y Artes Gráfiques, 1931. * Goodman, Paul. "Kropotkin at this moment". ''Dissent'' Nov-Dec. 1968, p.519-522. * Gould, S.J. (1988). "[http://www.marxists.org/subject/science/essays/kropotkin.htm Kropotkin was non Crackpot.]" ''Natural History'', v97. páxs. 12-21. * Harney, Stefano (2002). "Fragment on Kropotkin and Giuliani." ''Social Text''. v. 20, n. 3, páxs. 9-20. * Holloway, W. (1942). "What Kropotkin means to me." En'' Centennial Expressions'', páxs. 34-5. New York. * Ishill, Joseph, editor (1924). ''[http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/kropotkin/IshillKropotkin/001.html] Peter Kropotkin: the Rebel, Thinker and Humanitarian''. Berkeley Heights, N.J.; Free Spirit Press. * Ivanova, T.K., Markin, V.A. (2008). “Pëtr Aleksejevic Kropotkin and his monograph Researches on the Glacial Period (1876)”, London Geological Society, Special Publications 301, páxs. 117-128. * Kearns, Gerry (2004). "The political pivot of geography." ''The Geographical Journal'', Vol. 170, Non. 4, December, páxs. 337Ð346. * Keltie, J. S. (1921). "Obituarry for Peter Alexeivich Kropotkin." ''The Geographical Journal.'' V. 57, páxs. 316-9. * Knowles, Rob (2003). "Kropotkin And Reclus: Geographers, Evolution, and 'Mutual Aid'," en John Laurent (ed.) ''Evolutionary Economics and Human Nature'', Aldershot, Edward Elgar. * McCulloch, Caroline (1984). "The Problem of Fellowship in Communitarian Theory: William Morris and Peter Kropotkin." ''Political Studies''. XXXII, páxs. 437-450. * Metcalf, Wm., (1987). "Anarchy and bureaucracy within the alternative lifestyle movement: or Weber vs Kropotkin at Nimbin". ''Social Alternatives''. V.6, Non.4. November 1987: 47-51. * Miller, M.A. (1976), ''Kropotkin''. Chicago: [[University of Chicago Press]]. * Miller, D. (1983). "Kropotkin". ''Government and Opposition''. 18, páxs. 319-38. * Morris, Brian (2002). "Kropotkin's Ethical Naturalism." ''Democracy & Nature''. Vol. 8, Non. 3, 423-437. * Morris, Brian. ''Kropotkin: the Politics of Community'', Humanity Press, 2004. * Morris, Brian. ''The Anarchist Geographer: an Introduction to the Life of Peter Kropotkin'', Genge Press, 200. * Morris, Brian. [https://web.archive.org/web/20090530190615/http://www.afed.org.uk/ace/kropotkin_history_of_anarchism.html ''Basic Kropotkin: Kropotkin and the History of Anarchism''], Anarchist Communist Editions pamphlet non.17. The Anarchist Federation, ochobre de 2008. * Osofsky, S. (1979). ''Peter Kropotkin''. Boston: Twayne Publishers. * Padovian, Dario (1999). "Social Morals and Ethics of Nature: From Peter Kropotkin to Murray Bookchin." ''Democracy & Nature''. Vol. 5, non. 3, páxs. 485-500. * Perry, Richard J. ''[http://digitalassets.lib.berkeley.edu/anthpubs/ucb/text/kes051_052-006.pdf Radcliffe-Brown and Kropotkin: the heritage of anarchism in British Social Anthropology].'' Kroeber Anthropological Society Papers 51/52 (1974), 61-65. * Robinson, V. (1908). ''Comrade Kropotkin''. New York. * Stoddart, D. R. (1976). "Kropotkin, Reclus, and 'relevant' geography." ''Bulletin of Environmental Education.'' V. 58, p. 21. * Smith, M. (1989). "Kropotkin and technical education: an anarchist voice". en ''For Anarchism: History, Theory, and Practice'', Goodway D., ed. London y New York; Routledge. páxs. 217-234. * Turgueneff and Tolstoi (1901). "Prince Kropotkin's lecture on the Russian Novelists." The New York Times. March 31, 1901. * [[Santiago Valentí Camp|Valentí Camp, Santiago]]. ''Pedro Kropotkin: el so ejecutoria nel pensamientu y na actividá social'', Editor s.n., 1932. * Walter, Nicholas and Heiner Becker, eds. (1988). ''Act for Yourselves. Articles from Freedom 1886-1907''. Peter Kropotkin. London, Freedom Press. * Woodcock, G. and Avakumovic, I. (1971). ''The Anarchist Prince: A Biographical Study of Peter Kropotkin.'' (Hai ed. castellana) == Cronoloxía == * 1842 - Naz en Moscú, Rusia, un 9 d'avientu, nel senu d'una familia rico y noble. * 1857 - Xunir al Cuerpu de Paxes onde empecipia la so reputación de rebelde. * 1858 - Los sos primeros escritos presenten interés n'economía política y estadística. * 1861 - Primer esperiencia na prisión causada por participar nuna protesta estudiantil. * 1862 - Desilusionar de la realeza cuando como ''page de chambre'' del [[zar]] ye testigu de les estravagancies de la corte. * 1862-1867 - Incorporar al serviciu militar en Siberia onde conoz les condiciones de vida llocales y la corruptela alministrativa rexonal. * 1868-1870 - Realiza investigaciones y estudios xeográficos. * 1871 - Interesar nel movimientu obreru y polos eventos de la [[Comuña de París]]. * 1872 - Viaxa a [[Suiza]] onde'l so xune a la Internacional; retorna a [[Rusia]] con gran cantidá de lliteratura socialista prohibida. * 1873 - Como miembru del [[Círculu Chaicovsky]], collabora en reescribir panfletos de cuenta que pudieren ser entendíos por xente de poca educación; amuesa gran capacidá pa comunicase a los trabayadores. * 1874 - Ye encarceláu na Fortaleza de Pedro y Pablo por actividaes revolucionaries. Cola intervención de la ''Sociedá Xeográfica Rusa'', otorgar un permisu especial pa trabayar nuna investigación sobre los periodos glaciales. * 1876 - Escapa d'un hospital militar y treslládase a [[Inglaterra]]. * 1877 - Retorna a Suiza a trabayar cola [[Federación del Jura]]. Asiste a les xuntes de la [[Primer Internacional]] en [[Gante]]. * 1878 - Contrái matrimoniu con [[Sofía Ananiev]]. * 1881 - Asisti al congresu de la Internacional Anarquista en Londres. Sofita la [[propaganda pol fechu]] y l'asesinatu del zar [[Alexandru II de Rusia|Alexandru II]]. Ye espulsáu de Suiza. El gobiernu rusu entama asesinalo, pero la intriga ye afayáu con gran escándalu. * 1882 - A pocu de camudase a [[Francia]] ye arrestáu pol so trabayu na Primer Internacional y ye sentenciáu a 5 años de prisión. Ye lliberáu en 1886 cola condición d'abandonar [[Francia]]. * 1886 - Vuelve a Inglaterra. Enterar del suicidiu del so hermanu Alexander, exiliáu en Siberia por cuestiones polítiques. Ye cofundador del periódicu británicu ''Freedom''. * 1890 — Dedicar a escribir. Visita [[Canadá]] y los [[Estaos Xuníos]] en 1897. El ''Atlantic Monthly'' publica les sos memories. Desenvuelve la so teoría [[anarcocomunista]]. * 1901-1909 - Escribe material en rusu pa los sos compatriotes. Siéntese desilusionáu coles resultancies de la [[Revolución rusa de 1905]]. * 1909-1914 - Vuelve a [[Suiza]] ya intenta publicar sobre la [[Matanza de les mines del Lena|masacre de 270 obreros nes mines d'oru de Lena]], pero col entamu de la [[Primer Guerra Mundial]] tien de dexase de llau esta actividá. Retorna a [[Inglaterra]] ya instálase en [[Brighton]]. * 1914-1917 - Sofita al bandu aliáu en guerra con [[Alemaña]], y ye coautor del ''Manifiestu de los dieciséis''. El so posición belicista alloñar de munchos compañeros anarquistes, especialmente d'[[Errico Malatesta]]. * 1917 - Retorna a [[Petrográu]] onde ayuda al gobiernu de [[Kerensky]] como conseyeru políticu. Esta actividá remata al tomar el poder los [[bolxeviques]]. Vive aislláu y na probeza los sos últimos años, críticu al gobiernu de [[Lenin]]. * 1921 - El so funeral nel [[Campusantu Novodévichi]], cola aprobación de [[Lenin]] convoca a 200&nbsp;000 persones, última manifestación pública masiva de los anarquistes hasta 1987. == Notes == {{llistaref}} == Ver tamién == ''Cartes de Kropotkin a Lenin'' * [http://www.marxists.org/espanol/kropotkin/carta1.htm#topp Carta a Lenin (4 de marzu de 1920)] * [http://www.marxists.org/espanol/kropotkin/carta2.htm Carta a Lenin (21 d'avientu de 1920)] * [https://web.archive.org/web/20090517002511/http://www.marxists.org/espanol/trotsky/1930s/histrev2/fueya7.htm Kropotkin citáu en 'Historia de la Revolución rusa' de Trotsky] * [[Anarquismu en Rusia]] * [[Anarquismu en Francia]] * [[Anarquismu n'Inglaterra]] == Enllaces esternos == {{commonscat|Peter Kropotkin}} {{wikisource|Piotr Kropotkin|preposición=de}} {{wikiquote}} {{MIA|kropotkin}} * [http://www.enxarxa.com/CGT/recurso/biblioteca/KROPOTKIN%20La%20Comuña%20de%20Paris%20C1.pdf La Comuña de París, por Piotr Kropotkin] * [http://bivir.uacj.mx/LibrosElectronicosLibres/Autores/PedroKropotkin/Pedro%20Kropotkin%20-%20Orixe%20y%20evoluci%C3%B3n%20de%20la%20moral.pdf Orixe y evolución de la moral, de Piotr Kropotkin] * [http://losdeabajoalaizquierda.blogspot.com/2007/07/kropotkin-non-er-ningn-chiflado.html Kropotkin nun yera nengún chiflado, por [[Stephen Jay Gould]] {{en}}.] * [http://dwardmac.pitzer.edu/anarchist_Archives/kropotkin/revpamphlets/life.htm Historia de la vida de Kropotkin, por Roger Baldwin, en: ''Kropotkin's Revolutionary Pamphlets''. R.N. Baldwin, ed. Vanguard Press, Inc. 1927 {{en}}] * [http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/Kropotkin/agrorede.orgFuneral/pk.html Funeral de Piotr Kropotkin - Anarchist Encyclopedia {{en}}] * [https://web.archive.org/web/20040607163737/http://recollectionbooks.com/bleed/Encyclopedia/KropotkinPeter.htm Peter Kropotkin Page - Anarchist Encyclopedia {{en}}] * [http://www.wdl.org/es/item/125/ "Mapa de la metá meridional de Siberia oriental y partes de Mongolia, Manchuria, y Sakhalin: Pa una esquisa xeneral de la orografía de Siberia oriental", ye un exemplu d'un mapa fechu por Kropotkin en 1875 de la Biblioteca Dixital Mundial] * [http://www.kropotkin.ru/ El muséu virtual de la P.A.Kropotkin] {{NF|1842|1921|Kropotkin, Piotr}} {{Tradubot|Piotr Kropotkin}} [[Categoría:Anarquistes de Rusia]] [[Categoría:Teóricos anarquistes]] [[Categoría:Filósofos anarquistes]] [[Categoría:Filósofos y filósofes de Rusia]] [[Categoría:Xeógrafos de Rusia]] [[Categoría:Escritores en rusu]] [[Categoría:Naturalistes de Rusia]] [[Categoría:Esploradores d'Asia]] [[Categoría:Escritores de divulgación científica]] [[Categoría:Biólogos y biólogues de Rusia]] [[Categoría:Persones de Moscú]] [[Categoría:Periodistes anarquistes]] [[Categoría:Anarcocomunistes]] [[Categoría:Escritores de Rusia]] [[Categoría:Esploradores de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 9uz2n4lw9tkonpx2jvf9dh68iivnto3 0 116835 3709337 3598725 2022-08-18T13:42:55Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{película}} '''''Kong: Skull Island''''' ye una película estauxunidense d'[[Cine d'aición|aición]], [[Cine de fantasía|fantasía]], [[Película de bisarmes|bisarmes]] y [[Cine d'aventures|aventures]] dirixida por [[Jordan Vogt-Roberts]]. Ye'l [[Reinicio (ficción)|reinicio]] de la [[King Kong|franquicia ''King Kong'']] y [[Godzilla (película de 2014)|Godzilla]] [[Precuela]] que va sirvir como la segunda entrega del [[MonsterVerse|Monstruoverso de Legendary]]. El repartu principal inclúi a [[Tom Hiddleston]], [[Brie Larson]], [[Toby Kebbell]], [[Jason Mitchell]], [[Corey Hawkins]], [[John C. Reilly]], [[Tom Wilkinson]], [[Thomas Mann (actor)|Thomas Mann]], [[John Goodman]] y [[Samuel L. Jackson]]. La trama sigue a un equipu de científicos que xunto con unos soldaos de la [[Guerra de Vietnam]], viaxen a una islla inexplorada del Pacíficu, onde atopen criatures apavoriantes y al poderosu Kong. La [[fotografía principal]] empezó'l 19 d'ochobre de 2015 en [[Ḥawai]] y delles locaciones en [[Vietnam]]. ''Kong: Skull Island'' estrenóse'l 28 de febreru de 2017 en [[Londres]] y n'[[Estaos Xuníos]] el 10 de marzu, en formatos [[Bidimensional|2D]], [[Tridimensional|3D]], [[IMAX|IMAX 3D]] y en [[Dolby Cinema]]s. La película foi un ésitu tantu críticu como comercial, recaldando $534 millones de dólares mundialmente, frente a un costo de $185. Esta ye la segunda collaboración ente [[Jason Mitchell]] y [[Corey Hawkins]] dempués de ''[[Straight Outta Compton]]''. == Argumentu == En [[1944]], mientres la Segunda Guerra Mundial, dos pilotos de caza -un estauxunidense y otru xaponés- salieron en paracaíes escontra una islla nel Pacíficu Sur dempués d'un combate aereu cercanu. Dambos arréyense nun reñíu combati cuerpu a cuerpu, col pilotu xaponés ganando ventaya. De secute, una bisarma xigante ataya la engarradiella, faciendo que dambos soldaos queden plasmaos ante la so presencia. En [[1973]], l'ex capitán del Serviciu Aereu Británicu James Conrad ye contratáu pol axente del gobiernu estauxunidense Bill Randa pa emponer una espedición pa cartografiar una islla conocida como la "Isla Calavera". Randa tamién recluta a los Sky Devils, un escuadrón d'helicópteros veteranos de [[Vietnam]] empobináu pol Teniente Coronel Preston Packard y destacáu de la so mano derecha, el Mayor Jack Chapman y el Capitán Earl Cole pa escoltalos a la islla. Al grupu nun va tardar en xunise la fotoperiodista pacifista Mason Weaver, quien entama esponelo, creyendo que ye una operación militar secreta con escuros propósitos. Al llegar a la Islla Calavera, los homes de Packard empiecen a llanzar esplosivos desenvueltos pol sismólogu Houston Brooks pa determinar si'l terrén ye buecu, a pesar de les oxeciones de Conrad. Los helicópteros son atacaos de secute por un xigantescu [[gorilla]] de 30 metros d'altor conocíu como "Kong", y munchos son destruyíos, colos sobrevivientes quedando estremaos en dos grupos. La única esperanza de rescate ye un equipu de reabastecimiento que va dir al so alcuentru nel estremu norte de la islla dientro de tres díes. Randa revela a Packard la so afiliación a Monarch, una organización secreta del gobiernu, y el verdaderu propósitu de la espedición: adquirir la prueba de la esistencia de bisarmes, pos se tarrez que llueu tornen p'arrampuña-y el planeta a la humanidá. Packard y los homes restantes sotierren a los sos compañeros muertos y empiecen a buscar a los miembros sumíos de la espedición, Chapman incluyíu. Nel camín atopar con una araña xigante que mata a un home primero que Packard el mate. Mentanto, Conrad, Weaver, Brooks, el biólogu San Lin, el soldáu Reg Slivko y l'emplegáu de Landsat Victor Nieves, ente otros, atopen a los nativos locales de Iwi y atópense con Hank Marlow, quien ye reveláu como'l pilotu americanu qu'aterrizó na islla en 1944 col pilotu xaponés. Marlow revela que Kong ye'l guardián de la islla y ye adoráu como un dios polos nativos por que los protexa de los Skullcrawlers, unos reptiles xigantes qu'habiten nel sosuelu. Marlow revela que Kong namái atacó a los helicópteros pa evitar que les bombes espertaren al más descomanáu de los Skullcrawlers, llamáu "El grande", quien tiempu tras mató a los padres de Kong y cuenta que los nativos creen que cuando Kong muerra, "El grande" va espertar, yá que cunta cola ventaya de que los otros Skullcrawlers, una especie d'horrorosos y agresivos saurios bípedos son más pequeños qu'él. Miles alloñar d'ellos, Chapman ye testigu de cómo Kong vence a un pulpu xigante, lo que-y fai fuxir a los montes, onde s'atopa con un inseutu palu xigante. Poco dempués ye taramiáu por un Skullcrawler. Weaver atopar con un búfalu xigante, atrapáu so un helicópteru cayíu. Intenta rescatalo hasta que Kong vien y salva a la criatura ensin face-y nada a Weaver, quien queda bien impresionada pola compasión de que dio amuesa. El grupu de Conrad mover pol ríu nun barcu construyíu por Marlow y el pilotu xaponés con partes sacaes de los sos aviones cayíos, cuando de secute son atacaos por criatures asemeyaes a pterosaurios que maten a Nieves. Los sobrevivientes llogren atopase con Packard, quien aportuna en buscar a Chapman. Marlow conduz a remolera al equipu de Conrad y Packard a la Zona Prohibida, un campu de batalla escaecíu ente los antepasaos de Kong y los skullcrawlers. El mesmu skullcrawler que taramió a Chapman ataca al grupu, taramiando a Randa y matando a munchos soldaos primero que Weaver lo mate al desamarrar una esplosión. Un vengatible Packard culpa a Kong de les muertes de los sos homes y recupera esplosivos sísmicos p'atraer a Kong a una trampa y matalo, ente que Conrad decide llevar al personal non militar al barcu por que puedan axuntase col equipu de reabastecimiento. Mientres esquicen el camín per delantre, Conrad y Weaver atopen a Kong de cerca y en persona, y deciden salvalo, un sentimientu que Marlow comparte. La trampa de Packard incapacita a Kong, y ordena a los sos homes que pongan esplosivos alredor de la criatura cayida. Primero que él pueda matar al gorilla, el grupu de Conrad llega y produzse un estancamientu. Conrad y Weaver convencen a los otros soldaos por que perdonen a Kong, pero Packard niégase arrogantemente, el so deséu de vengación consumir. El grupu ye de secute atacáu pol skullcrawler llamáu "El grande", conocíu ente los nativos como Ramarak. El grupu fuxe, mientres Packard intenta españar los esplosivos. Un Kong mancáu recupérase y entartalla a Packard antes de ser apoderáu por Ramarak, que depués escuerre a los sobrevivientes mientres cuerren escontra la vera. Cole ye asesináu cuando'l so intentu de suicidiu contra'l skullcrawler falla, acorrexando a los humanos nel procesu. Nesi momentu, Kong cai dende lo alto d'un ribayu mientres suxeta una roca la cual estrella na cabeza de Ramarak. Agora que yá tien la so atención, Ramarak empieza a atacar a Kong. En respuesta a los sos ataques, Kong toma un enorme árbol y partir contra la cabeza del reptil, pero eso nun ye abondu pa vencelo. La bestia muerde'l brazu de Kong y non quier soltar, pero él llogra sacar el so brazu y suxeta los sos quexales pa intentar quebrales pero Ramarak empieza a esgañalo cola so cola y mientres l'agarradiella, emburriar contra un barcu qu'había quedáu varáu na islla décades tras, dexando al gorilla encadenáu pol ancla del barcu. Ramarak agora diríxese a atacar a los humanos, pero Weaver usa una pistola de bengalas pa dispara-y, causándo-y quemadures y distrayyéndolo un momentu. Entós Kong llibérase y utiliza la héliz del barcu pa engarrar contra la bisarma y llogra corta-y el pescuezu, faciendo que la bestia aparentemente caya derrotada. Pero mientres la llucha, Weaver cayó a l'agua y quedó inconsciente, asina que Kong rápido la saca, pero'l reptil alícase y atacar de secute mordiéndolo nun brazu y suxetando la so mano derecha cola so llingua, tragándo-yla xuntu con Weaver, pero Kong suxeta la llingua de la bestia y arrincar con fuercia xunto coles sos coraes, matando a la bestia y rescatando a Weaver. Col skullcrawler derrotáu, Kong dexa que los sobrevivientes váiganse. Dalgún tiempu dempués, Marlow vuelve a casa, axuntar cola so esposa y atópase col so fíu per primer vegada en tantos años y repara na televisión un partíu de beisbol del so equipu favoritu, los [[Chicago Cubs]]. Nuna escena de los post-creitos, Conrad y Weaver son deteníos y entrugaos polos miembros de la espedición Monarch, Brooks y Lin. Dambos son informaos de que Kong nun ye la única bisarma nel mundu, qu'esisten más y que dalgún día van retomar el planeta. Conrad y Weaver van a una sala onde los amuesen per mediu d'un proyeutor unes fotografíes de pintures rupestres que representen a [[Godzilla]], [[Los fíos del volcán|Rodan]], [[Mothra]] y [[King Ghidorah]]. Pero tamién-yos amuesen una quinta fotografía na que se ve la batalla de Godzilla contra King Ghidorah, significando qu'esi eventu yá asocedió o va asoceder nel futuru. Cuando la pantalla escurezse, escúchase'l ruxíu de Godzilla. == Repartu == [[File:Kong Skull Island cast by Gage Skidmore.jpg|thumb|El repartu y direutor de ''Kong: Skull Island'' nel San Diego Comic-Con 2016, promoviendo la película]] * [[Tom Hiddleston]] como James Conrad.<ref>{{cita web|url=http://varietylatino.com/2014/cine/noticias/tom-hiddleston-protagonizara-pelicula-king-kong-skull-island-82837/|títulu=Tom Hiddleston va protagonizar película sobre King Kong 'Skull Island'|apellíu=Herrera|nome=Paulina|editorial=Variety Llatín|fecha=16 de setiembre de 2014|fechaaccesu=21 d'avientu de 2015}}</ref> * [[Brie Larson]] como Mason Weaver.<ref>{{cita web|url=http://www.sensacine.com/noticias/cine/noticia-18529934/|títulu='Kong: Skull Island': Brie Larson ficha pola película|apellíu=Zamora|nome=Andrea|editorial=[[SensaCine]]|fecha=23 de xunetu de 2015|fechaaccesu=21 d'avientu de 2015}}</ref><ref>{{cita web|títulu='Kong: Skull Island': Toby Kebbell, Brie Larson y el guionista de 'Jurassic World' xunir a la precuela de King Kong|url=http://www.blogdecine.com/noticias/kong-skull-island-toby-kebbell-brie-larson-y-el guionista-de-jurassic-world-xunir a-la-precuela-de-king-kong|apellíos=Caviaro|nome=Juan Luis|editorial=blogdecine.com|fecha=21 d'agostu de 2015|fechaaccesu=21 d'avientu de 2015}}</ref> * [[Toby Kebbell]] como Jack Chapman.<ref>{{cita web|url=http://www.cinemascomics.com/noticies/60270|títulu=Toby Kebbell xunir al repartu de 'Kong: Skull Island' (2017)|apellíu=Gutiérrez|nome=Carlos|obra=cinemascomics.com|fecha=Agostu de 2015|fechaaccesu=21 d'avientu de 2015}}</ref> * [[Jason Mitchell]] como un Glenn Mills.<ref>{{cita web|url=http://www.comingsoon.net/movies/news/475909-jason-mitchell-heads-to-kong-skull-island|títulu=Jason Mitchell Heads to Kong: Skull Island|apellíu=Lesnick|nome=Silas|sitiuweb=comingsoon.net|fecha=25 d'agostu de 2015|fechaaccesu=21 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> * [[Corey Hawkins]] como Houston Brooks<ref>{{cita web|url=http://screenrant.com/kong-skull-island-casting-corey-hawkins/|títulu='Kong: Skull Island' Eyes 'Straight Outta Compton' Actor For Its Cast|apellíos=Lieberman|nome=Mark|sitiuweb=screenrant.com|fecha=5 d'agostu de 2015|fechaaccesu=21 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> * [[John C. Reilly]] como Hank Marlow.<ref>{{cita web|títulu=Samuel L Jackson, John C. Reilly, And Tom Wilkinson Headed To 'Kong: Skull Island'|url=http://blogs.indiewire.com/theplaylist/samuel-l-jackson-john-c-reilly-and-tom-wilkinson-headed-to-kong-skull-island-20150806|apellíu=Davis|nome=Edward|sitiuweb=blogues.indiewire.com|fecha=6 d'agostu de 2015|fechaaccesu=21 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> * [[Samuel L. Jackson]] como Preston Packard.<ref name="SamuelCast"/> * [[John Goodman]] como William "Bill" Randa.<ref>{{cita web|url=http://www.sensacine.com/noticias/cine/noticia-18532061/|títulu='Kong: Skull Island': John Goodman xunir a Tom Hiddleston y Samuel L. Jackson na película|apellíu=Vega|nome=Cristina|sitiuweb=[[SensaCine]]|fecha=25 de setiembre de 2015|fechaaccesu=21 d'avientu de 2015}}</ref> * [[John Ortiz]] como Victor Nieves * [[Thomas Mann (actor)|Thomas Mann]] como Reg Slivko.<ref>{{cita web|url=http://variety.com/2015/film/news/thomas-mann-kong-skull-island-exclusive-1201601007/|títulu=Thomas Mann Joins 'Kong: Skull Island' (EXCLUSIVE)|apellíos=Kroll|nome=Justin|sitiuweb=variety.com|editorial=Variety|fecha=25 de setiembre de 2015|fechaaccesu=3 de xineru de 2016|idioma=inglés}}</ref> * [[Shea Whigham]] como Earl Cole.<ref>{{cita web|url=http://deadline.com/2015/10/kong-skull-island-john-ortiz-shea-whigham-join-cast-1201564569/|títulu='Kong: Skull Island' Adds John Ortiz & Shea Whigham|apellíos=Pedersen|nome=Erik|sitiuweb=deadline.com|editorial=[[Deadline]]|fecha=1 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=3 de xineru de 2016|idioma=inglés}}</ref> * [[Jing Tian]] como San Lin.<ref name="movieweb">{{cita web|url=http://movieweb.com/kong-skull-island-movie-cast-set-photos/|títulu='Kong: Skull Island' Cast Unite in First Set Photos|autor=B. Alan Orange|sitiuweb=movieweb.com|fecha=17 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=3 de xineru de 2016|idioma=inglés}}</ref> * [[Will Brittain]] como'l fíu de Marlow.<ref name="movieweb" /> * [[Marc Evan Jackson]] como Steve Woodward.<ref name="movieweb" /> == Producción == === Desenvuelvo === [[Universal Studios|Universal Pictures]] y [[Legendary Pictures]] taben coproduciendo una [[precuela]] de ''King Kong'' con un estrenu previstu pal 4 de payares de 2016.<ref>{{cita noticia|url=http://www.slashfilm.com/skull-island-movie/ |títulu=Legendary Announces King Kong Prequel 'Skull Island' Movie For 2016 [Comic Con 2014]|editorial=Slashfilm.com |fecha=27 de xunetu de 2014|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|apellíu=Peter|nome=Sciretta|idioma=inglés}}</ref> Nesi momentu nun se sabía si sería una precuela de la [[King Kong (película de 1933)|película de 1933]], la [[King Kong (película de 1976)|película de 1976]], o la [[King Kong (película de 2005)|película de 2005]]. Legendary ufiertara a [[Joe Cornish]] como direutor de la película.<ref>{{cita noticia|títulu=Comic-Con: Legendary Wants Joe Cornish For 'Skull Island'|url=http://www.deadline.com/2014/07/comic-con-legendary-wants-joe-cornish-for-skull-island/|editorial=deadline.com|nome=Mike|apellíos=Fleming, Jr.|fecha=28 de xunetu de 2014|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> Depués l'estudiu anunció que [[Tom Hiddleston]] sería'l protagonista principal y que sería dirixida por [[Jordan Vogt-Roberts]].<ref name=HiddlestonCast>{{cita web|url=http://deadline.com/2014/09/skull-island-tom-hiddleston-king-kong-835067/|títulu=Legendary's 'Skull Island'; Tom Hiddleston Stars, Jordan Vogt-Roberts Helms King Kong Origin Tale|apellíos=Fleming, Jr.|nome=Mike|editorial=Deadline|fecha=16 de setiembre de 2014|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 30 d'ochobre, Legendary contrató a [[John Gatins]] pa escribir el segundu borrador de la película; [[Max Borenstein]] escribiera'l primer borrador antes de pasar a escribir el guión de ''[[Godzilla (película de 2014)#Remortina|Godzilla 2]]''.<ref>{{cita noticia|apellíos=Fleming Jr|nome=Mike|títulu=King Kong Tale 'Skull Island' Gets Rewrite From 'Flight' Scribe John Gatins|url=http://deadline.com/2014/10/skull-island-flight-scribe-john-gatins-rewrite-1201268217/|fecha=30 d'ochobre de 2014|editorial=deadline.com|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref>El 12 d'avientu, l'estudiu re-tituló la película de ''Skull Island'' a ''Kong: Skull Island''.<ref name="ReleaseTHR" /> El 15 d'avientu de 2014 anuncióse que [[J. K. Simmons]] fuera incluyíu na película.<ref>{{cita noticia|títulu=J.K. Simmons joins 'Kong: Skull Island'|url=http://variety.com/2014/film/news/j-k-simmons-joins-kong-skull-island-1201379973|editorial=variety.com|fecha=15 d'avientu de 2014|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|nome=Justin|apellíos=Kroll|idioma=inglés}}</ref> A mediaos de xineru de 2015, mientres una entrevista con [[MTV]], Simmons reveló que la película atópase ambientada en Detroit, nel añu 1971, y que diben grabar escenes en Detroit mientres la temporada de béisbol.<ref>{{cita noticia|apellíos=Lesnick|nome=Silas|títulu=J.K. Simmons Reveals a Surprise Setting for Kong: Skull Island|url=http://www.comingsoon.net/movies/news/400239-j-k-simmons-reveals-a-surprise-setting-for-kong-skull-island|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|editorial=comingsoon.net|fecha=15 de xineru de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 1 de xunetu de 2015, [[Michael Keaton]] y Simmons viéronse obligaos a abandonar la película por cuenta de problemes d'axenda.<ref name=July2015Deadline>{{cita noticia|apellíos=Jaafar|nome=Ali|títulu=Michael Keaton And JK Simmons Exit Legendary's 'Kong: Skull Island'|url=http://deadline.com/2015/07/michael-keaton-j-k-simmons-kong-skull-island-king-kong-jurassic-world-1201466254/|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=deadline.com|fecha=1 de xunetu de 2015|idioma=inglés}}</ref> Legendary nun quería retrasar más l'entamu de la producción polo qu'empezó la busca de dos actores pa reemplazalos.<ref name="July2015Deadline" /> El 23 de xunetu de 2015, [[Brie Larson]] foi incluyida na película pa interpretar a la protagonista femenina, mientres circulaba la información de que l'estudiu taba interesáu en faer roblar a [[Russell Crowe]] pa interpretar unu de los papeles de los actores qu'apocayá abandonaren el proyeutu.<ref name=LarsonCast>{{cita noticia|apellíos=Fleming Jr|nome=Mike|títulu=Brie Larson Lands Female Lead In 'Kong: Skull Island'|url=http://deadline.com/2015/07/brie-larson-kong-skull-island-1201483997/|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=deadline.com|fecha=23 de xunetu de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 5 d'agostu de 2015 anuncióse que [[Corey Hawkins]] foi amestáu al repartu de la película pa interpretar un papel ensin especificar.<ref name=HawkinsCast>{{cita noticia|apellíos=Kroll|nome=Justin|títulu='Straight Outta Compton's' Corey Hawkins Joins 'Skull Island' (EXCLUSIVE)|url=http://variety.com/2015/film/news/straight-outta-compton-skull-island-corey-hawkins-1201557216/|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=variety.com|fecha=5 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> Max Borenstein y [[Dan Gilroy]] escribieren el guión xuntu con Gatins.<ref name="HawkinsCast" /> El 6 d'agostu de 2015, [[Deadline.com]] informó que l'estudiu atopar nes primeres conversaciones con [[Samuel L. Jackson]] pa ser el reemplazu del papel que Simmons dexó vacante, ente que [[John C. Reilly]] inda taba en mirar y [[Tom Wilkinson]] ufiertar a interpretar un papel principal na película.<ref name="SamuelCast">{{cita noticia|apellíos=Fleming Jr|nome=Mike|títulu=Is There Room On 'Kong: Skull Island' For Samuel L. Jackson And Tom Wilkinson?|url=http://deadline.com/2015/08/kong-skull-island-samuel-l-jackson-tom-wilkinson-1201493619/|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=deadline.com|fecha=6 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 18 d'agostu de 2015 confirmóse que [[Derek Connolly]] taba realizando los últimos retoques al guión de la película y que [[Mary Parent]] tamién formara parte de la película como productora.<ref>{{cita noticia|apellíos=Kit|nome=Borys|títulu='Jurassic World' Writer Heads to 'Kong: Skull Island' (Exclusive)|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/jurassic-world-writer-heads-kong-816144|fechaaccesu=19 d'agostu de 2015|obra=hollywoodreporter.com|fecha=18 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 20 d'agostu de 2015, [[Toby Kebbell]] xunir al repartu de la película, ente que Jackson y Reilly entá taben en conversaciones col estudiu.<ref name=KebbellCast>{{cita noticia|apellíos=Kit|nome=Borys|títulu='Fantastic Four' Actor Toby Kebbell Joins Tom Hiddleston in 'Kong: Skull Island' (Exclusive)|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/fantastic-four-actor-toby-kebbell-816450|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=hollywoodreporter.com|fecha=20 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 25 d'agostu de 2015, [[Jason Mitchell]] foi incluyíu a la repartida pa interpretar a un pilotu.<ref name=MitchellCast>{{cita noticia|apellíos=Kroll|nome=Justin|títulu='Straight Outta Compton's' Jason Mitchell Joins Legendary's 'Skull Island'|url=http://variety.com/2015/film/news/straight-outta-comptons-jason-mitchell-joins-legendarys-skull-island-1201578378/|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=variety.com|fecha=25 d'agostu de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 2 de payares de 2015 anuncióse que [[Will Brittain]] xuniérase al repartu de la película, interpretando'l papel d'un pilotu.<ref>{{cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/will-brittain-kong-skull-island-836118|títulu='Kong: Skull Island' Casts Up-And-Comer for Pilot Role|editorial=The Hollywood Reporter|nome=Borys|apellíos=Kit|fecha=2 de payares de 2015|fechaaccesu=21 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 10 de setiembre de 2015 anuncióse que Legendary treslláu a ''Kong: Skull Island'' d'Universal a [[Warner Bros.]] y taba entamando un ''mashup'' ente King Kong y Godzilla.<ref>{{cita noticia|apellíos=Kit|nome=Borys|títulu='Kong: Skull Island' to Move to Warner Bros. for Planned Monster Movie Universe|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/kong-skull-island-move-warner-821943|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=hollywoodreporter.com|fecha=10 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Más tarde, anuncióse que'l guión de la película tenía referencies a la entidá gubernamental secreta de la película ''[[Godzilla (película de 2014)|Godzilla]]'', llamáu Monarch.<ref>{{cita noticia|apellíos=Masters|nome=Kim|títulu=Hollywood Gorilla Warfare: It's Universal vs. Legendary Over 'Kong: Skull Island' (and Who Says "Thank You")|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/hollywood-gorilla-warfare-s-universal-823715|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=hollywoodreporter.com|fecha=16 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 25 de setiembre de 2015, [[John Goodman]] foi amestáu na película pa interpretar a Randa, un funcionariu del Gobiernu y líder de la espedición; [[Thomas Mann (actor)|Thomas Mann]] tamién foi incluyíu nesi mesmu día.<ref name=GoodmanCast>{{cita noticia|apellíos=Busch|nome=Anita|títulu=John Goodman Joins Cast Of 'Kong: Skull Island'|url=http://deadline.com/2015/09/john-goodman-kong-skull-island-movie-1201550234/|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=deadline.com|fecha=25 de setiembre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://variety.com/2015/film/news/thomas-mann-kong-skull-island-exclusive-1201601007/|títulu=Thomas Mann Joins 'Kong: Skull Island' (Exclusive)|editorial=Variety|apellíos=Kroll|nome=Justin|fecha=25 de setiembre de 2015|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 1 d'ochobre de 2015, [[John Ortiz]] y [[Shea Whigham]] fueron amestaos al repartu principal pa interpretar papeles ensin especificar.<ref name=OrtizWhighamCast>{{cita noticia|apellíos=Pedersen|nome=Erik|títulu='Kong: Skull Island' Adds John Ortiz & Shea Whigham|url=http://deadline.com/2015/10/kong-skull-island-john-ortiz-shea-whigham-join-cast-1201564569/|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=deadline.com|fecha=1 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 13 d'ochobre de 2015, Eugene Cordero xunir a la película pa interpretar un papel ensin especificar.<ref name=CorderoCast>{{cita noticia|apellíos=Pedersen|nome=Erik|títulu=Eugene Cordero Heads To 'Kong: Skull Island'; Amiah Miller Joins 'War For The Planet Of The Apes'|url=http://deadline.com/2015/10/eugene-corderu-kong-skull-island-amiah-miller-war-for-the-planet-of-the-apes-1201579832/|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=deadline.com|fecha=13 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> Hiddleston reveló que la película nun se va atopar ambientada nos años 1930 y que sería un frescu xiru al mitu de King Kong.<ref>{{cita noticia|apellíos=Lang|nome=Brent|títulu=Tom Hiddleston Says 'Kong: Skull Island' Takes King Kong Myth in New Direction|url=http://variety.com/2015/film/news/tom-hiddleston-kong-skull-island-king-kong-new-storyline-1201618680/|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=variety.com|fecha=15 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> === Rodaxe === La [[fotografía principal]] de la película empezó'l 19 d'ochobre de 2015 en [[Ḥawai]] y siguió n'[[Australia]].<ref name="KebbellCast" /><ref name=Oct2015Legendary>{{cita noticia|títulu=Legendary and Warner Bros. Pictures Announce Cinematic Franchise Uniting Godzilla, King Kong and Other Iconic Giant Monsters|url=http://www.legendary.com/legendary-and-warner-bros-pictures-announce-cinematic-franchise-uniting-godzilla-king-kong-and-other-iconic-giant-monsters/|fechaaccesu=21 d'avientu de 2015|obra=legendary.com|fecha=14 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|apellíos=Lesnick|nome=Silas|títulu=Skull Island Earns Its Name in First King Kong Set Photos|url=http://www.comingsoon.net/movies/news/623403-skull-island-earns-its-name-in-first-king-kong-set-photos|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=comingsoon.net|fecha=16 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://variety.com/2015/film/asia/kong-skull-island-to-shoot-in-australia-1201626409/|títulu=Legendary's 'Kong: Skull Island' To Shoot in Australia|editorial=Variety|apellíos=Frater|nome=Patrick|fecha=26 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref> El rodaxe llevar a cabu nel [[Chinatown (Honolulu)|barriu chinu]] de [[Honolulu]], y nel [[Ranchu Kualoa]] y el Valle Waikane (Ohulehule Forest Conservancy) en [[Oahu]].<ref>{{cita noticia|títulu='Kong: Skull Island' spotted filming at Kualoa Ranch in Hawaii|url=http://www.onlocationvacations.com/2015/10/23/kong-skull-island-spotted-filming-at-kualoa-ranch-in-hawaii/|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|obra=onlocationvacations.com|fecha=23 d'ochobre de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|apellíos=Gordon|nome=Mike|títulu=King Kong movie filming closes Chinatown streets|url=http://www.staradvertiser.com/traffic/portion-of-king-street-in-chinatown-will-be-closed-for-film-shoot/|editorial=[[Honolulu Star-Advertiser|StarAdvertiser]]|llocalización=Honolulu|fecha=17 d'avientu de 2015|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> === Criatures === Anque'l direutor de ''Kong: Skull Island'', Jordan Vogt-Roberts, declaró que'l so equipu trató de diseñar criatures que realmente pudieren esistir nel ecosistema de la isla (Nerdist.com), l'analís biofísicu de Kong y les otres criatures concluyó qu'anque biofísicamente son posibles, l'ecosistema de la isla nun podría sostener poblaciones d'animales d'esi tamañu.<ref>Monge-Nájera, Julian. (2016). "Ann's secret relationship with King Kong: a biological look at Skull Island, and the true nature of the Beauty and Beast Myth". ''CoRis''. '''12''' (1): 13-28 (ISSN: 1659-2387).</ref> == Estreno == El 12 d'avientu de 2014, Universal treslladó la so fecha d'estrenu prevista pal 4 de payares de 2016 al 10 de marzu de 2017. Foi estrenada en [[Cine 3D|3D]] y [[IMAX 3D]].<ref name=ReleaseTHR>{{cita noticia|apellíos=Ford|nome=Rebecca|títulu=Universal Pushes King Kong Filme to 2017, Dates Great Wall Movie for 2016|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/universal-pushes-king-kong-filme-757353|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|editorial=hollywoodreporter.com|fecha=12 d'avientu de 2014|idioma=inglés}}</ref> == Receición == ''Kong: Skull Island'' recibió reseñes positives per parte de la crítica y de l'audiencia xeneral. Nel portal d'internet [[Rotten Tomatoes]], la película tien una aprobación de 76%, basada en 287 reseñes, con una calificación de 6.5/10 per parte de la crítica y un consensu que diz: «Ufiertando elementos emocionantes, sólides actuaciones, y un ritmu rápidu, ''Kong: Skull Island'' gánase'l so llugar ente les películes de bisarmes ensin siquier comparase al clásicu orixinal». Per parte de l'audiencia tien una aprobación del 76%, basada en 31 947 votos, con una calificación de 3.8/5.<ref>{{Cita web|url=https://www.rottentomatoes.com/m/kong_skull_island|títulu=Kong: Skull Island|fechaaccesu=11 de marzu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=11 de marzu de 2016|idioma=|sitiuweb=www.rottentomatoes.com|editorial=}}</ref> La páxina web [[Metacritic]] dio-y a la película una puntuación de 62 de 100, basada en 49 reseñes, indicando «reseñes xeneralmente favorables».<ref>{{Cita web|url=http://www.metacritic.com/movie/kong-skull-island|títulu=Kong: Skull Island|fechaaccesu=12 de marzu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=Metacritic|editorial=}}</ref> Les audiencies de CinemaScore diéron-y una calificación de "B+" nuna escala d'A+ a F, ente que nel sitiu web [[IMDb]] los usuarios diéron-y una puntuación de 6.7/10, sobre la base de más de 150 000 votos.<ref>{{Cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt3731562/|títulu=Kong: Skull Island (2017)|fechaaccesu=12 de marzu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=|editorial=}}</ref> == Remortines == {{AP|MonsterVerse}} En setiembre de 2015, Legendary Pictures treslladara'l desenvolvimientu de la película ''Kong: Skull Island'' d'Universal a Warner Bros. desamarrando especulaciones nos medios sobre una posible película onde Godzilla y [[King Kong]] podríen apaecer xuntos.<ref name="KingKongOnMove">{{cita web |url=http://deadline.com/2015/09/king-kong-godzilla-legendary-monster-movie-warner-bros-1201521004/ |títulu=King Kong On Move To Warner Bros, Presaging Godzilla Monster Matchup|apellíos=Fleming Jr. |nome=Mike|obra=Deadline|fecha=10 de setiembre de 2015|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia|obra=The Hollywood Reporter |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/hollywood-gorilla-warfare-s-universal-823715 |títulu=Hollywood Gorilla Warfare: It's Universal vs. Legendary Over 'Kong: Skull Island' (and Who Says "Thank You") |nome=Kim |apellíos=Masters |fecha=16 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> N'ochobre de 2015, Legendary tenía planes de xunir a Godzilla y King Kong nuna película titulada ''Godzilla vs. Kong'', afitando una fecha d'estrenu pal 2020. Legendary entama crear una franquicia cinematográfica compartida «en redol a Monarch» y que «axunta a Godzilla y King Kong nun ecosistema con otres especies súper xigantes, tanto clásicos como nuevos». Legendary va siguir trabayando al pie de Universal Pictures pero tamién va siguir collaborando con Warner Bros. pa la franquicia.<ref>{{cita web|url=http://www.legendary.com/legendary-and-warner-bros-pictures-announce-cinematic-franchise-uniting-godzilla-king-kong-and-other-iconic-giant-monsters/|títulu= Legendary and Warner Bros. Pictures Announce Cinematic Franchise Uniting Godzilla, King Kong and Other Iconic Giant Monsters|editorial=Legendary Pictures|fecha=14 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=20 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> El direutor Jordan Vogt-Roberts espresara interés en faer una película sobre'l tiempu que pasaron Marlow y Gunpei na islla, diciendo: "Sigo bromiando sobre que personalmente toi más comenenciudu en faer una versión de $30 millones de dólares sobre'l mozu John C. Reilly na islla. Namái un pocu estrañu, sería una comedia con bisarmes y Gunpei".<ref>{{Cita noticia|títulu=One Kong: Skull Island Character Who Really Deserves A Spin-Off, According To The Director - CINEMABLEND|url=http://www.cinemablend.com/news/1634690/one-kong-skull-island-character-who-really-deserves-a-spin-off-according-to-the-direutor/|fecha=12 de marzu de 2017|fechaaccesu=9 d'abril de 2017|periódicu=CINEMABLEND}}</ref> En mayu de 2016, Warner Bros. anunció que ''Godzilla v. Kong'' sería llanzada'l 29 de mayu de 2020.<ref>{{Cita noticia|títulu=Warner Bros. Moves Dates for 'Godzilla 2,' 'Godzilla vs. Kong'|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/warner-bros-moves-dates-godzilla-892634|fechaaccesu=9 d'abril de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=en}}</ref> En marzu de 2017, Legendary axuntó'l so "sala d'escritores" pa desenvolver el MonsterVerse y la hestoria de ''Godzilla vs. Kong''.<ref>{{Cita noticia|títulu='Godzilla vs. Kong' Filme Sets Writers Room (Exclusive)|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/kong-skull-island-sequel-plans-godzilla-kong-sets-writers-room-984992|fechaaccesu=9 d'abril de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=en}}</ref> == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == * {{IMDb títulu|3731562}} * {{filmaffinity|765030}} * {{Allmovie títulu|609067}} * {{metacritic|kong-skull-island}} * {{rotten Tomatoes|kong_skull_island}} * {{tomatazos|66405/Kong-Skull-Island}} * {{Mojo títulu|legendary2016}} {{control d'autoridaes}} nlnllmhxs202yu77zw6zs4iro9rwbpl 0 117020 3710078 3606205 2022-08-19T11:37:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki [[Ficheru:UN charter logo.png|thumb|200px|Insinia de la conferencia, prototipu del actual logotipu de les Naciones Xuníes]] La '''Conferencia de les Naciones Xuníes sobre Organización Internacional''' (pola so sigles n'[[llingua inglesa|inglés]] '''UNCIO''', United Nations Conference on International Organization), más conocida como la '''Conferencia de San Francisco''', foi una convención de delegaos de 50 naciones [[Aliaos de la Segunda Guerra Mundial|aliaes]] mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], que tuvo llugar del [[25 d'abril]] de [[1945]] al [[26 de xunu]] de [[1945]] en [[San Francisco (California)|San Francisco]], [[Estaos Xuníos]]. Nesta convención, los delegaos esaminaron y reescribieron los [[Conferencia Dumbarton Oaks|alcuerdos de Dumbarton Oaks]].<ref name=state>{{cita web |url=http://www.state.gov/r/pa/ho/pubs/fs/55407.htm |títulu=The United States and the Founding of the United Nations, August 1941 – October 1945 |fechaaccesu=22 d'agostu de 2016 |apellíu= |nome= |fecha=Ochobre de 2005 |formatu= |obra= |editor= |editorial=Departamentu d'Estáu d'Estaos Xuníos - Oficina del Historiador |ubicación=Washington |idioma=inglés |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20051023164441/http://www.state.gov/r/pa/ho/pubs/fs/55407.htm |fechaarchivu=23 d'ochobre de 2005 }}</ref> La convención traducir na creación de la [[Carta de les Naciones Xuníes]], que foi presentada pa la so firma'l [[26 de xunu]] del mesmu añu. La conferencia foi presidida pol [[diplomacia|diplomáticu]] d'[[Estaos Xuníos]] [[Alger Hiss]].<ref>[http://homepages.nyu.edu/~th15/who.html Who was Alger Hiss?] The Alger Hiss Story: Search for the Truth</ref> == La conferencia == El marcu básicu pa la propuesta de les Naciones Xuníes taba enmarcáu na visión del presidente d'Estaos Xuníos [[Franklin Delano Roosevelt]], na cual Estaos Xuníos, la Xunión Soviética, el Reinu Xuníu y China lideraríen l'orde internacional de posguerra. Seríen esos países, cola adición de Francia, quien asumiríen los puestos permanentes nel Conseyu de Seguridá. Na conferencia de Malta, propúnxose que los miembros permanentes tuvieren derechu de vetu. Felicidad propuesta foi aprobada na [[conferencia de Yalta]]. Nesa mesma conferencia, empezar a unviar invitaciones a la conferencia.<ref name=state /> 46 países fueron convidaos a San Francisco. Toos ellos declararen la guerra a [[Alemaña]] y [[Xapón]], roblando la [[Declaración de les Naciones Xuníes]].<ref name=unhist>{{cita web |url=http://www.un.org/es/sections/history-united-nations-charter/1945-san-francisco-conference/index.html |títulu=1945: Conferencia de San Francisco |fechaaccesu=22 d'agostu de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= |formatu= |obra= |editor= |editorial=Organización de les Naciones Xuníes |ubicación= |idioma= |cita= }}</ref> La conferencia convidó direutamente a cuatro países más: Dinamarca (acabante lliberar de la ocupación nazi), Arxentina y les repúbliques soviétiques de Bielorrusia y Ucraína.<ref name=unhist /> La participación d'esos países nun tuvo exenta de discutiniu. La decisión sobre la participación d'Arxentina foi conflictiva por cuenta de la oposición soviética a la membresía arxentina, argumentando qu'Arxentina sofitara a les [[Potencies de la Exa]] mientres la guerra. Dellos países llatinoamericanos oponer a la inclusión de Bielorrusia y Ucraína nun siendo qu'Arxentina fuera almitida. A la fin, Arxentina foi almitida na conferencia gracies al sofitu d'Estaos Xuníos y al deséu de que la participación de la Xunión Soviética na conferencia caltuviérase.<ref name=state /> La participación de Bielorrusia y Ucraína na conferencia foi una concesión dada a Stalin por Churchill y Roosevelt. Stalin orixinalmente pidiera que toles repúbliques de la Xunión Soviética tuvieren membresía nes Naciones Xuníes, pero'l gobiernu d'Estaos Xuníos llanzó una contrapropuesta na que tolos [[estaos d'Estaos Xuníos]] llograren membresía nes Naciones Xuníes. Dicha contrapropuesta aguiyó a Stalin por qu'en la conferencia de Yalta, aceptara qu'Ucraína y Bielorrusia fueren almitíes nes Naciones Xuníes.<ref name=state /> Esti tratu pretendía asegurar un grau de balance na asamblea xeneral, que, d'acordies colos soviéticos, taba desbalanceado en favor de los países Occidentales. Pa tal efeutu, fixéronse cambeos a les constituciones de les 2 repúbliques en cuestión, de cuenta que Bielorrusia y Ucraína fueren suxetos llegales internacionales de forma llindada, coles mesmes que siguíen siendo parte de la Xunión Soviética. [[Polonia]], a pesar de roblar la Declaración de les Naciones Xuníes, nun allegó a la conferencia porque nun había consensu na formación del gobiernu polacu de posguerra. Poro, dexóse un espaciu en blancu pa la firma de dichu país. El nuevu gobiernu polacu foi conformáu dempués de la conferencia (el 28 de xunu) y robló la Carta de les Naciones Xuníes el 15 d'ochobre, lo que convirtió a Polonia n'unu de los países fundadores de les Naciones Xuníes.<ref name=unhist /> Asistieron 850 delegaos, qu'al pie de los sos asesores, collaboradores y personal de la secretaría, sumaben 3.500 persones. Amás, asistieron a la conferencia 2.500 representantes de los medios de comunicación y observadores procedentes de numberoses organizaciones y sociedaes.<ref name=unhist /> Formóse un comité d'orientación, integráu polos xefes de delegación. Esti comité decidía sobre tolos asuntos importantes relativos a principios y normes. Anque cada país tenía un solu representante, el númberu de miembros yera demasiáu pa los llabores detallaos. Poro, encargóse a un comité executivu de 14 xefes de delegación, que sometiera encamientos al comité d'orientación.<ref name=unhist /> El proyeutu de Carta de les Naciones Xuníes estremar en 4 seiciones, caúna de les cualos foi estudiada por una comisión. La primera d'éstes fixo cargu de los propósitos de la Organización, principios, miembros, secretaría y la cuestión d'enmiendes de la Carta. La segunda consideró les funciones de l'Asamblea Xeneral. La tercera fixo cargu de lo tocante al Conseyu de Seguridá. La cuarta ocupar de la evaluación del proyeutu d'estatutu de la Corte Internacional de Xusticia. Dichu proyeutu d'estatutu fuera redactáu por un comité integráu por espertos en xurisprudencia de 44 países, axuntáu en Washington n'abril de 1945.<ref name=unhist /> Na conferencia, los delegaos revisaron y dacuando reescribieron el testu alcordáu na conferencia de Dumbarton Oaks. Les delegaciones alcordaron un rol pa les organizaciones rexonales sol "paragües" de les Naciones Xuníes. Tamién s'alcordó una delimitación de les responsabilidaes del secretariu xeneral, según la creación del conseyu económico y social y el conseyu d'alministración fiduciaria.<ref name=state /> La tema del [[Poder de vetu del Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes|vetu de los miembros permanentes del conseyu de seguridá]] probó ser una torga pa llegar al alcuerdu sobre la Carta de les Naciones Xuníes. Dellos países tarrecíen que si unu de los "cinco grandes" asumía una conducta qu'amenaciara la paz, el Conseyu de Seguridá quedaría imposibilitáu pa intervenir, ente que nel casu d'un conflictu ente 2 países que nun fueren miembros permanentes del Conseyu, los cinco grandes podríen proceder arbitrariamente. Poro, quixeron amenorgar l'algame del vetu. Pero les grandes potencies aportunaron en qu'esta disposición yera vital, aprofiando'l fechu de qu'a les Naciones Xuníes correspondía la mayor responsabilidá nel caltenimientu de la paz mundial. Finalmente, esos países vencieron.<ref name=unhist /> El 25 de xunu los delegaos tuvieron axuntaos per última vegada en sesión plenaria na ópera de San Francisco. La sesión foi presidida por [[Lord Halifax]] (xefe de la delegación británica) y al someter el testu final de la Carta a l'asamblea, dixo: "La cuestión que tamos a puntu de resolver col nuesu votu ye la más importante que va poder asoceder nes nueses vides". Depués propunxo qu'en llugar de votar llevantando la mano venir# de forma más fayadiza. D'esta forma, cada unu de los delegaos púnxose de pies, según el restu de los presentes nel llugar. Esto desaguó nuna ovación qu'invadió la cortil cuando Lord Halifax anunció que la Carta aprobárase de manera unánime.<ref name=unhist /> [[Ficheru:UnitedNationsconference.jpg|thumb|El presidente Truman falando na conferencia]] A otru día, nel auditoriu del Veterans Memorial Hall, los delegaos roblaron la Carta. China robló de primeres, por ser la primer víctima d'una Potencia de la Exa.<ref name=unhist /> El presidente Truman nel so discursu de clausura dixo: {{cita|La Carta de les Naciones Xuníes qu'acaben de roblar ye una base sólida sobre la cual vamos poder crear un mundu meyor. La hestoria va honrar por ello. Ente la victoria n'Europa y la victoria final, na más destructora de toles guerres, ganaron una batalla contra la guerra mesma . . . Gracies a esta Carta, el mundu puede empezar a acolumbrar el día en que tolos homes dignos van poder vivir llibre y decorosamente.<ref name=unhist />}} Depués el presidente Truman declaró que la Carta namái tendría valor si los pueblos del mundu resolver a faela cumplir: {{cita|si nun nos valimos d'ella, traicionaríamos a los que sacrificaron les sos vides por que fóranos posible axuntanos equí, segura y llibremente, pa forxala. Si intentáramos sirvinos d'ella con egoísmu -en provechu d'una sola nación o d'un grupu pequeñu de naciones-, seríamos igualmente culpables d'esa traición.<ref name=unhist />}} La esistencia de les Naciones Xuníes nun s'empecipió al roblase la Carta, yá qu'en munchos países ésta tuvo que ser sometida a l'aprobación parllamentaria. Alcordárase que la Carta entraría n'efeutu cuando la ratificaren los gobiernos de China, Francia, Reinu Xuníu, la Xunión Soviética, Estaos Xuníos y la mayoría de los demás países firmantes, y cuando estos echaren voz de del fechu al Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos. Eso asocedió'l 24 d'ochobre de 1945.<ref name=unhist /> == Países participantes == {{columnes}} * {{bandera2|Arabia Saudita|1938}} * {{bandera2|Arxentina}} * {{bandera2|Australia}} * {{bandera2|Bélxica}} * {{bandera2|Bolivia}} * {{bandera2|Brasil|1889}} * {{bandera2|Canadá|1921}} * {{bandera2|Checoslovaquia}} * {{bandera2|Chile}} * {{bandera2|República de China|nome=China}} {{nueva columna}} * {{bandera2|Colombia}} * {{bandera2|Costa Rica}} * {{bandera2|Cuba}} * {{bandera2|Dinamarca}} * {{bandera2|Ecuador}} * {{bandera2|Exiptu|1922}} * {{bandera2|El Salvador}} * {{bandera2|Estaos Xuníos|1912}} * {{bandera2|Etiopía|1897}} * {{bandera2|Filipines}} {{nueva columna}} * {{bandera2|Francia}} * {{bandera2|Grecia|vieya}} * {{bandera2|Guatemala}} * {{bandera2|Haití}} * {{bandera2|Hondures}} * {{bandera2|India|Británica}} * {{bandera2|Iraq|1921}} * {{bandera2|Irán|1933}} * {{bandera2|El Líbanu}} * {{bandera2|Liberia}} {{nueva columna}} * {{bandera2|Luxemburgu}} * {{bandera2|Méxicu|1934}} * {{bandera2|Nicaragua}} * {{bandera2|Noruega}} * {{bandera2|Nueva Zelanda}} * {{bandera2|Países Baxos}} * {{bandera2|Panamá}} * {{bandera2|Paraguái|1842}} * {{bandera2|Perú}} * {{bandera2|Reinu Xuníu}} {{nueva columna}} * {{bandera2|República Dominicana}} * {{bandera2|Siria|1932}} * {{bandera2|Sudáfrica|1928}} * {{bandera2|Turquía}} * {{bandera2|Xunión Soviética}} ** {{bandera2|RSS de Bielorrusia|nome=Bielorrusia}} ** {{bandera2|RSS d'Ucraína|1937|nome=Ucraína}} * {{bandera2|Uruguái}} * {{bandera2|Venezuela|1930}} * {{bandera2|Yugoslavia|reino}} {{final columnes}} == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == *{{cita llibru |autor=Schlesinger, Stephen Y. |títulu=Act of Creation: the Founding of the United Nations: A Story of Superpowers, Secret Agents, Wartime Allies and Enemies, and Their Quest for a Peaceful World |editorial=Westview, Perseus Books Group |allugamientu=Cambridge, MA |añu=2004 |páxines= |isbn=0-8133-3275-3 |doi=}} == Ver tamién== *[[Declaración Universal de Derechos Humanos]] *[[Carta Internacional de Derechos Humanos]] *[[Conferencia Dumbarton Oaks]] == Enllaces esternos == * [http://nzetc.victoria.ac.nz/tm/scholarly/tei-WH2Poli-c25.html ''East and West'' de ''Political and External Affairs'' por F.L.W. Wood (Historia oficial de Nueva Zelanda na Segunda Guerra Mundial)](n'inglés) *[http://www.ibiblio.org/pha/policy/1945/450425a.html Discursu del presidente de los Estaos Xuníos H. Truman na Conferencia de San Francisco] (n'inglés) {{Tradubot|Conferencia de las Naciones Unidas sobre Organización Internacional}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Segunda Guerra Mundial]] [[Categoría:Conferencies de les Naciones Xuníes]] [[Categoría:Historia de California]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Páxines con errores de ficheru]] 6rkiumvbhw0yvb3mmp92r8rwejxl8d1 0 117187 3709570 3686229 2022-08-19T06:55:49Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial = Wurtemberg<br /><small>Württemberg</small> |nome_completu = |nome_común = |status = Estáu del [[Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]] <small>(hasta 1806)</small> |status_testu = |imperiu = |p1 = Ducáu de Suabia |bandera_p1 = Coat of arms of Baden-Württemberg (lesser).svg |imaxe_p1 = |añu_p1 = |s1 = Estáu Llibre Popular de Wurtemberg |bandera_s1 = Flagge Königreich Württemberg.svg |imaxe_s1 = |añu_s1 = |imaxe_bandera = Flagge Königreich Württemberg.svg |bandera = Bandera del Reinu de Wurtemberg |imaxe_escudo = Coat of Arms of the Kingdom of Württemberg, 1817.svg |símbolu = Escudo de Wurtemberg |mapa = German Empire - Wurttemberg (1871).svg |aclaración_mapa = Wurtemberg, que s'amuesa nel [[Imperiu Alemán]] (1871-1918) |lema_nacional = |himnu_nacional = |capital = [[Stuttgart]] |capital-en-exiliu = |idioma = [[Idioma suabu|Suabu]] |idioma_principal = |idioma_non_oficial = |relixón = [[Luteranismu|Luteranismu y catolicismu]] |latd = |latm = |latNS = |longd = |longm = |longEW = |area = |forma_de_gobiernu = [[Monarquía absoluta]] |títulu_líder = |líder1 = |añu_líder1 = |líder2 = |añu_líder2 = |títulu_gobernante = |gobernante1 = |añu_gobernante1 = |llexislatura = |llexislatura1 = |llexislatura2 = |yera = |eventu1 = |fecha_eventu1 = |eventu_anterior1 = |fecha_eventu_anterior1 = |añu_eventu_anterior1 = |eventu_empecipio = |fecha_empecipio = |añu_entamu = 1083 |añu_eventu1 = |eventu2 = |fecha_eventu2 = |añu_eventu2 = |eventu_fin = |fecha_fin = |añu_fin = 1918 |eventu_posterior1 = |fecha_posterior1 = |añu_posterior1 = |dato_año1 = |dato_población1 = |dato_superficie1 = |dato_año2 = |dato_población2 = |dato_superficie2 = |moneda = |miembro_de = |codigo = |notes = }} '''Wurtemberg'''<ref>{{cita llibru|apellíos1=Martínez de Sousa |nome1=José |títulu=Manual d'estilu de la llingua española |fecha=2003 |editorial=Trea |ubicación=Xixón |páxina=610|edición=2ª}}</ref>(n'[[idioma alemán|alemán]]: ''Württemberg''), d'antiguo '''Wirtemberg''', ye un territoriu históricu y un antiguu Estáu d'[[Alemaña]]. Trátase d'una rexón allugada en [[Suabia]], nel suroeste del país xermanu. La so capital tradicional yera [[Stuttgart]], pero mientres curtios periodos lo fueron [[Luisburgu]] y [[Urach]]. El nome del reinu y la dinastía proveníen d'una llomba cerca de Stuttgart. == Historia == Orixinalmente parte del antiguu [[Ducáu de Suabia]], la so historia puede resumise nos siguientes periodos: * 1083–1495: [[Condáu de Württemberg]]; * 1495–1803: [[Ducáu de Württemberg]]; * 1803–1806: [[Electoráu de Württemberg]]; * 1806–1918: [[Reinu de Württemberg]], tres la disolución del [[Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]] en 1806, mientres el reináu de [[Federico I de Wurtemberg]]; * 1918–1945: [[Estáu Llibre Popular de Württemberg]] (''Freier Volksstaat Württemberg''), una república. Dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]], estremar en [[Württemberg-Baden]] y [[Württemberg-Hohenzollern]]. Dempués de la fundación de la [[República Federal d'Alemaña]] en 1949, Wurtemberg xunir a [[Baden (Alemaña)|Baden]], y finalmente, en 1952, integrar nel [[estáu federáu]] de [[Baden-Württemberg]].<ref>{{Cita web |url=http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,1983136,00.html |títulu=Baden Wurtemberg |añu=2006 |obra=[[Deutsche Welle]] 27.04.2006 |fechaaccesu=31 de xineru de 2010}}</ref> [[Stuttgart]], la capital histórica de Württemberg, convertir na capital del estáu actual. Ente 1984 y 2010, [[Hubertus von Hohenlohe]] (descendiente de la familia real de Wurtemberg) y fíu de la princesa [[Roxura von Fürstenberg]] representó a [[Méxicu]] nos Xuegos Olímpicos d'Iviernu<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/655439.html |títulu=Méxicu va tener representación en JO d'Iviernu |fechaaccesu=31 de xineru de 2010}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == *[[Reinu de Wurtemberg]] *[[Casa de Wurtemberg]] *[[Confederación del Rin]] == Enllaces esternos == {{commonscat|Württemberg}} {{Tradubot|Wurtemberg}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wurtemberg| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] qoocsc10o8sgttzfmvgvbvevo0vieua 0 117258 3709944 3541907 2022-08-19T10:03:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{xeografía}} El '''Campu de xelu patagónico sur''' ye una gran estensión d'[[campos de xelu|hielo continentales]] (la tercera más estensa del mundu tres les de [[L'Antártida]] y [[Groenlandia]]; la mayor de toles de calter continental non polar y con accesu terrestre), asitiada nos [[Cordal de los Andes|Andes]] [[Patagonia|patagónicos]], na frontera ente [[Arxentina]] y [[Chile]]. Ye denomináu '''xelu continental patagónico''' n'Arxentina y '''campu de xelu sur''' en Chile, pa estremalo del [[Campu de Xelu Patagónico Norte|campu de xelu norte]]. Estender de norte a sur a lo llargo de 350&nbsp;km, dende los 48º20' S hasta los 51º30' S. Tien una estensión de 16&nbsp;800&nbsp;km², de los cualos alredor del 85% pertenez a Chile y el restu a l'Arxentina.{{ensin referencies}} Del campu de xelu esprenden un total de 49 glaciares, ente los que s'atopen los glaciares [[glaciar Upsala|Upsala]] (902&nbsp;km²), [[glaciar Viedma|Viedma]] (978&nbsp;km²), y [[glaciar Perito Moreno|Perito Moreno]] (258&nbsp;km²) n'Arxentina; y en Chile [[Glaciar Jorge Montt|Jorge Montt]], [[Glaciar Pío XI|Pío XI]] (el mayor del [[hemisferiu Sur]] fuera de [[L'Antártida]], con 1&nbsp;265&nbsp;km²), [[Glaciar O'Higgins|O'Higgins]], [[Glaciar Bernardo|Bernardo]], [[glaciar Tyndall|Tyndall]], y [[glaciar Grey|Grey]]. Gran parte de la so estensión atopa protexía al formar parte de distintos parques nacionales: los de [[Parque Nacional Bernardo O'Higgins|Bernardo O'Higgins]] y [[Parque Nacional Torres del Paine|Torres del Paine]] en Chile y el de [[Parque Nacional Los Glaciares|Los Glaciares]] n'Arxentina. == Historia == El campu de xelu sur formó en tiempos prehispánicos parte de les llindes de la ocupación del pueblu canoero [[kaweskar]] (alacalufe), pel oeste, y los nómades pampeanos [[aonikenk]] (tehuelches), pel este. Dambes etnies dieron a esi paisaxe de xelu un llugar predominante dientro de les sos cosmovisiones. Los tehuelches creíen que'l so [[héroe cultural]], [[Elal]], el introductor de la humanidá na Patagonia oriental, fuera criáu pol [[Cisne de pescuezu negru|cisne]] nel sagráu [[Monte Fitz Roy|Monte Chaltén]] (Fitz Roy), unu de les llendes y finxos paisaxísticos principales de los xelos continentales, desamarrando, al baxar les fasteres, la roxura vengatible de los hermanos Shie (la nieve) y Kosheske (el fríu), quien tamién convocaron al asesín vientu xeláu, Maip. Elal ganar inventando'l fueu na fastera, al faer topetar dos piedres, colo que los sos enemigos -la nieve, el xelu y el vientu xeláu- recularon a los sos propios dominios, dexando espaciu pal surdimientu de la vida, anque dende entós quedaron enemistados colos homes y animales.<ref>{{cita llibru|autor=Alejandro Horacio Soldano |títulu=Leyenda natives arxentines de la Patagonia: escoyetes|editorial=Editorial Dunken|añu=2006|isbn=9870220363|isbn=9789870220367}}</ref><ref>''[[Elal, l'héroe patagónico]]'' Videu animáu, Kenniarolis Film, Subsecretaría de Cultura de Santa Cruz, Arxentina, 2008.</ref> ===Esploración occidental === ====Descubrimientu==== El [[4 d'avientu]] de [[1557]] la tripulación del buque San Luis, sol mandu de [[Juan Fernández de Ladrillero|Juan Ladrillero]], unviáu a reconocer la zona pol gobernador de Chile [[García Hurtado de Mendoza]], foi'l primer grupu européu en columbrar un aventexu o glaciar que s'esprendía d'esti campu de xelu. L'afayu asocedería al internase la embarcación nesta llatitú por unu de los numberosos fiordos de la Patagonia occidental, l'actual [[Fiordu Eyre]]. Na mesma travesía Ladrillero volvió aventurase por diversu otros canales, volviendo atopase colos glaciares de los xelos continentales, que denominó "Sierra Nevada", en trés causes más.<ref>http://www.tecpetrol.com/patagonicos/cuadiernu08/default.htm</ref> ====Esploradores coloniales==== ====Sieglu XX==== Los campos de xelu fueron estudiaos per primer vegada en [[1943]] depués d'investigaciones aerofotogramétrica realizaes pola aviación militar d'[[Estaos Xuníos]] a pidimientu del gobiernu chilenu. Darréu realizáronse delles espediciones; siendo empobinaes, principalmente, por [[Federico Reichert]] y [[Alberto María de Agostini]]. En febreru de [[1952]] realizóse la Espedición arxentina al Xelu Continental», que consiguió'l primer encruz esti oeste al traviés de camín Marconi y hasta el fiordu Exmouth. Vistos les resultaos d'esta espedición, el 23 de mayu de 1952 fundóse l'Institutu Arxentín de Xelu Continental, qu'instalaría depués una rede de 14 abelugos y va realizar el primer inventariu de glaciares. Dirixó la espedición a solicitú del presidente J. Perón,el teniente coronel Emiliano Huerta, col sofitu y guía del alpinista italo-arxentín Folco Doro Altan, quien conocía la Patagonia Austral más que naide nesos años. Nel branu de 1960-1961 realizóse la Espedición chilena-británica al Xelu Patagónico Sur», cruciando parcialmente en forma llonxitudinal el campu de xelu dende'l fiordu Calén hasta'l brazu norte del [[llagu Arxentín]].<ref>Alcuerdo sobre los xelos continentales: razones pa la so aprobación. Páx. 135. Escritu por Carlos Leonardo de la Rosa. Publicáu por Ediciones Xurídiques Que'l so, 1998. ISBN 950-9099-67-8, 9789509099678</ref> En 1993, un grupu español/arxentín, formáu por Carlos Tamayo, Sebastián de la Cruz, Antonio Trabáu, José Bedia, Antonio Peregruezo y Sebastián Alvaro, realizó una travesía norte-sur nel campu de xelu Sur, sorteando la falla Richter por aciu l'usu d'un helicópteru y saliendo nel [[glaciar Tyndall]], fechos amosaos nun documental de la serie: «Al Filu de lo Imposible». Mientres los meses d'ochobre de 1998 a xineru de 1999, desenvolvióse'l primer encruz llonxitudinal completu, los integrantes, cuatro chilenos: Pablo Besser, José Pedro Montt, Mauricio Rojas y Rodrigo Fica. El primeru d'ellos afiguró la esperiencia nun sitiu web.<ref>{{cita web |url= http://www.transpatagonica.cl/|títulu= Transpatagónica. 12 años d'aventures y esploraciones pola Patagonia chilenu-arxentina|fechaaccesu= 26 de mayu de 2012|apellíu= Besser|nome= Pablo|enllaceautor= |fecha= 2010|formatu= htm|obra= |editor= |editorial= |ubicación= |idioma= |cita= }}</ref> Sicasí, l'últimu miembru del grupu retrató lo asocedío mientres los díes previos y los 98 díes que duró la espedición nun llibru tituláu «[[So la marca de la roxura]]».<ref>{{cita llibru | apellíos = Fica | nome = Rodrigo | títulu = So la marca de la roxura. El desafíu por ser los primeros homes en cruciar llonxitudinalmente el Campu de Xelu Sur | añu = 2005 | editorial = Santiago, Chile: Editorial Universitaria | url= https://books.google.com/books?id=n2QrC_cTy-sC&hl=es}}</ref> Nel añu [[2003]] el noruegu Boerge Ousland y el suizu Thomas Ulrich realicen una travesía norte sur, ensin suministru y utilizando veles para traccionar los trineos, superen la falla Richter y salen del xelu nel sector del glaciar Pingo. Nel añu [[2002]] efectuóse una espedición dende'l [[cuetu Murallón]] hasta'l [[cuetu Daudet]], realizada pola Escuela de Monte del Exércitu de Chile, percorriendo 60 km de terrenes cubiertos d'ininterrumpíos glaciares. Dende esi mesmu añu'l gobiernu de Chile estableció l'Abellugu Eduardo García» (n'honor a unu de los pioneros na investigación y esploración d'esta zona) allugáu nel [[cerro Gorra Blanca]], pa sofitar les actividaes científiques que realiza na zona. == Abelugos == ===Abelugos arxentinos=== El [[Institutu Nacional del Xelu Continental Patagónico]] de l'Arxentina instaló abelugos nel campu de xelu perteneciente al so país, denominaos: «Fuercia Aérea Arxentina», «Pascale», «Upsala», «Base Cristina», «Onelli», «Mayu» y «Frías». Otru abellugu arxentín, llamáu «Malvines Arxentines» tamién conocíu como «Abellugu [[nunatak]] Viedma», tópase allugáu nel nunatak homónimu, foi instaláu na zona non demarcada en 1995. L'Abellugu Fuercia Aérea Arxentina» foi instaláu'l 7 de xunetu de [[1962]] pol capitán Mario Olezza nel cuetu Don Bosco, fecha na que fixo'l primer aterrizaxe nel campu de xelu. ===Abelugos chilenos=== Pel llau chilenu puede atopase l'abellugu "Eduardo García Sotu", instaláu'l 2004 pol Institutu Chilenu de Campu de Xelu (ICCH), que s'alluga na cara Esti del macizu Arxentín-Chilenu Fitz Roy, más precisamente nel [[nunatak]] sur del cuetu Gorra Blanca, xuntu Pasu Marconi y l'estremu norte de la llende internacional demarcado . Esti abellugu ye utilizáu por espediciones que s'enfusen con fines d'estudiu científicos y actividaes turístiques. Pero los oxetivos enunciaos pol proyeutu tamién se refieren a temes de soberanía y control territorial. El nunatak o afloramientu predresu Gorra Blanca yá fuera utilizáu mientres la década de 1990 como campamentu base de diverses operaciones "Xelu Azul" entamaes por instituciones chilenes na área.<ref>Estudiu d'Impautu Ambiental. Proyeutu Kaweskar: Un abellugu pa Chile. Descripción del proyeutu. Archivu del Serviciu d'Evaluación Ambiental. Gobiernu de Chile.</ref> El ICCH, na fecha de llevantamientu d'esta instalación, anunciaba que construcción pal 2005 d'otros dos bases más alloñaes del sector fronterizu, en glaciares axacentes a los fiordos del Pacíficu. Unu d'estos abelugos instalar nel [[Glaciar Jorge Montt]], área de [[Tortel]], y el segundu en Pandu del Comandante, Glaciar Trinidad, al que s'apuerta dende'l [[Fiordu Exmauth]] na área de [[Puerto Edén]].<ref>''Primer base científica en Campu de Xelu Patagónico Sur.'' En [http://www.villaohiggins.com/Llectores/Abellugu.htm www.villaohiggins.com].</ref> Los planes pa instalar abelugos rellanzáronse'l 2013 per parte del Exércitu de Chile, qu'ordenó a la Compañía Andina Non. 20 "Cochrane" la instalación n'avientu d'esi añu de dos aparques nos sectores El Caxón y aventexu Piramide, redoma a [[Glaciar Chicu]] al sur del [[Llagu O'Higgins]]. Los abelugos, diseñaos pola unidá de "arquiteutura estrema" (ARQ-X) de la [[Universidá Federico Santa María]], tendríen l'oxetu, según la institución militar chilena, de: "dar más certidumbre a los desplazamientos escontra'l Pasu Marconi, un corredor de xelu ente Chile y Arxentina que ye crecientemente utilizáu por espediciones de turismu aventura dende'l país vecín, y asegurar la soberanía de Chile na tercera mayor reserva d'agua duce del mundu".<ref>Exércitu va instalar dos abelugos glaciares en Campos de Xelu Sur Comunicáu del Exércitu de Chile, 2013-11-04.</ref><ref>{{cita web|títulu=CONAF avanza nel desenvolvimientu y presencia en Campu de Xelu Sur - Conaf.cl|url=http://www.conaf.cl/conaf-avanza-en-el desenvolvimientu-y-presencia-en-campu-de-xelu-sur/}}</ref> == Zona estremera non demarcada == [[Ficheru:Límites Campo de Hielo Patagónico Sur.svg|miniaturadeimagen|255px|Llende actual del Campu de xelu Patagónico Sur y cómo se llegó a la definición d'ésti.]] {{AP|Pleitu del campu de xelu Patagónico Sur}} A pesar de que la llende ente Arxentina y Chile na zona foi establecíu pol [[tratáu de 1881]], la frontera ente dambos países nuna parte del campu de xelu nun s'atopa demarcada debíu al tratáu de 1998.<ref>{{cita web | url = http://www.difrol.cl/argentina/alcuerdu-pa-precisar-el percorríu-del-llinde-dende-el monte-fitz-roy-hasta-el cuetu-daudet.html | títulu = Alcuerdo de llendes ente Chile y Arxentina | fechaaccesu = 27 de mayu de 2017 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20160531163246/http://www.difrol.cl/argentina/alcuerdu-pa-precisar-el percorríu-del-llinde-dende-el monte-fitz-roy-hasta-el cuetu-daudet.html | fechaarchivu = 31 de mayu de 2016 }}</ref><ref>{{cita web | url=http://www.turismovirtual.cl/xii/xii.html | títulu=Mapa amosando la llende ente Chile y Arxentina (parcialmente indefiníu) | fechaaccesu=2 de marzu de 2016}}</ref> El tratáu de 1881 establez nel so artículu&nbsp;1° que «La llinia fronteriza va correr nesa estensión polos cumes más elevaes de diches cordales qu'estremen agües y va pasar por ente les aguaes que s'esprenden a un llau y otru...» en referencia; nel so artículu 6° establez la posibilidá de someter a fallu d'una potencia amiga cualesquier diferendo que pudiera surdir ente dambes naciones. En 1893 roblóse un protocolu adicional pa esclariar determinaos puntos y una vegada empezaos los estudios de les Perites Barros Arana (Chile) y Moreno (Arxentina) surdieron les primeres diferencies. En 1902 recurrir al fallu de la corona británica, y estableció ente otres coses que dende'l cuetu Fitz Roy hasta'l Cuetu Stokes la llinia fronteriza yá foi determinada, y dende ellí hasta la divisoria continental d'agües al noroeste del Llagu Viedma. «Equí la llende foi determináu ente los dos Repúbliques». Na área allugada ente los paralelos de latitud sur 49°10'00" y 49°47'30" y los meridianos de longitud oeste 73°38'00" y 72°59'00", correspondiente a un territoriu rectangular que va dende pocos quilómetros al norte del cume del [[monte Fitz Roy]] hasta'l [[cuetu Murallón]], esiste una área ensin demarcación de llendes que foi determinada pol Alcuerdu pa precisar el percorríu de la llende dende'l monte Fitz Roy hasta'l [[cuetu Daudet]], robláu en [[Buenos Aires]] el [[16 d'avientu]] de [[1998]]. Dambos países tienen d'iguar una carta a escala 1:50&nbsp;000 como requisitu previu pa realizar la demarcación dientro d'esi rectángulu de coordenaes. Dientro del cual, sicasí, el mesmu alcuerdu demarcó la llende dende'l Fitz Roy hasta dellos quilómetros al sudoeste (puntu B), y dende el mesmu monte escontra'l norte foi demarcado per mediu del [[Disputa de la llaguna del Ermu|laude arbitral de llaguna del Desiertu]] de 1994. Nos mapes que siguen lo dicho nel tratáu suelse ver la descripción: ''"Alcuerdu ente la República de Chile y la República Arxentina pa precisar el percorríu de la llende dende'l Monte Fitz-Roy hasta'l Cuetu Daudet" (Buenos Aires, 16 d'Avientu 1998)'' == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * Anuario Club Andín Bariloche 1993/94 * "Alcuerdu Leonino sobre los nuesos Xelos Continentales" Lic. Rodolfo Werner Koessler von ILG -1993 - Editorial Santiago Apóstol - Buenos Aires == Enllaces esternos == {{commonscat|Islands of Chile|islles de Chile|preposición=sobre les}} {{commonscat|Flora of Chile|flora de Chile|preposición=sobre la}} {{commonscat|Animals of Chile|fauna de Chile|preposición=sobre la}} *[https://www.directemar.cl/ Directemar - Armada de Chile] *[http://www.subtrans.gob.cl/subtrans/doc/Reglamentu%20practicaje%20y%20pilotaje%20TM-008.pdf Reglamentu de practicaje y pilotaje - Armada de Chile.] * [https://web.archive.org/web/20070311205019/http://www.glaciologia.cl/SUR.htm Variaciones de glaciares en Campu de Xelu Sur, sitiu del Llaboratoriu de Glacioloxía de la Universidá de Chile] {{Tradubot|Campo de hielo patagónico sur}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Campos de xelu]] [[Categoría:Xeografía de Chile]] [[Categoría:Glaciares de la Rexón de Magallanes]] j1fm24cug2co2ulwuar80hbr0t8s16d 0 117281 3709799 3688502 2022-08-19T09:14:02Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} {{cirílicu|'''Nikita Serguéievich Khrushchov'''|id=rus|rom=Nikita Sergeevič Hruščëv|cir=Ники́та Серге́евич Хрущёв}}, tamién conocíu como '''Nikita Khrushchov''', '''Nikita Kruschov''', '''Nikita Kruschev''' o '''Nikita Khrushchev'''{{#tag:ref|{{Lang-ast|''Nikita Serguéievich JrushchKhrushchovov''}}; {{lang-ru|Никита Сергеевич Хрущёв}} {{audiu|Ru-Nikita_Sergeyevich_Khrushchev.oga|pronunciación}}|group = nota}} ([[Kalínovka (óblast de Kursk)|Kalínovka]], {{Julgregfecha|15|04|1894|Link="true"}}-[[Moscú]], [[11 de setiembre]] de [[1971]]), foi'l dirixente de la [[Xunión Soviética]] mientres una parte de la [[Guerra Fría]]. Desempeñó les funciones de [[Secretariu xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|primer secretariu]] del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], ente 1953 y 1964, y de [[Presidente del Conseyu de Ministros de la URSS|presidente del Conseyu de Ministros]], ente 1958 y 1964. Khrushchov foi responsable de la [[desestalinización]] parcial de la Xunión Soviética, pa sofitar el progresu del [[Programa espacial de la URSS|programa espacial soviéticu]] y delles reformes relativamente lliberales en materia de política interna. Los sos colegues del partíu retirar del poder en 1964, reemplazándolo [[Leonid Brézhnev]] como primer secretariu y [[Alekséi Kosygin]] como presidente del Conseyu de Ministros. Khrushchov nació na aldega rusa de [[Kalínovka (óblast de Kursk)|Kalínovka]] en 1894, cerca de la frontera actual ente Rusia y Ucrania. Na so mocedá tuvo emplegáu como obreru metalúrxicu, y mientres la [[Guerra Civil Rusa|Guerra Civil rusa]] foi un [[comisariu políticu]]. Cola ayuda de [[Lázar Kaganóvich]], abrióse pasu na xerarquía soviética. Sofitó les [[Gran Purga|purgues]] de [[Stalin]] y aprobó miles de detenciones. En 1939, Stalin unviar a gobernar [[RSS d'Ucraína|Ucrania]] y ellí siguió les purgues. Mientres lo que foi conocíu na Xunión Soviética como la [[Gran Guerra Patriótica]] ([[Frente Oriental (Segunda Guerra Mundial)|Frente Oriental de la Segunda Guerra Mundial]]), Khrushchov foi nuevamente comisariu políticu y actuó como intermediariu ente Stalin y los sos xenerales. Khrushchov participó na sangrienta [[Batalla de Stalingráu]], un fechu que lu arguyeció pa tola so vida. Dempués de la guerra, tornó a Ucraína antes de ser llamáu a Moscú como unu de los asesores cercanos de Stalin. Na llucha pol poder desencadenada tres la muerte de Stalin en 1953, Khrushchov remaneció victoriosu dempués de dellos años. El 25 de febreru de 1956, nel [[XX Congresu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|XX Congresu del Partíu]], pronunció'l "[[discursu secretu]]", denunciando les purgues de Stalin y el advenimiento d'una [[Destemple de Khrushchov|yera menos represiva]] na Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques (URSS). Les sos polítiques internes, empuestes a ameyorar la vida de los ciudadanos comunes, de cutiu fueron ineficaces, especialmente na área de l'agricultura. Cola esperanza de finalmente cuntar con misiles pa la defensa nacional, Khrushchov ordenó retayos importantes nes fuercies convencionales. A pesar de los retayos, el so gobiernu vivió los años más tirantes de la Guerra Fría, que remataron na [[Crisis de los misiles en Cuba]]. Dalgunes de les polítiques de Khrushchov fueron vistes como errátiques, sobremanera polos sos rivales emerxentes, qu'en silenciu s'alzaron con fuercia y depunxéronlo n'ochobre de 1964. Sicasí, nun sufrió'l destín mortal de dellos perdedores anteriores de les lluches pol poder soviéticu siendo xubiláu con un apartamentu en Moscú y una ''[[dacha]]'' nes zones rurales. Les sos memories fueron llevaes de contrabandu a Occidente y publicaes parcialmente en 1970. Khrushchov morrió en 1971 d'una cardiopatía. == Primeros años == Khrushchov nació'l 15 d'abril de 1894, {{#tag:ref|Los informes de la era soviética listan a la so fecha de nacencia como'l 17 d'abril (5 d'abril nel antiguu calendariu), pero'l descubrimientu recién del so certificáu de nacencia fizo que los biógrafos acepten el 15 d'abril como la so fecha de nacencia. Vease {{harvnb|Tompson|1995|p=2}}.|group = nota}}<ref name="birth">{{Harvnb|Tompson|1995|p=2.}}</ref> en [[Kalínovka (óblast de Kursk)|Kalínovka]],<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=20.}}</ref> una aldega allugada no que güei ye'l [[Óblast de Kursk]] en Rusia, cercana a l'actual frontera con Ucrania.<ref name="naci">{{Harvnb|Taubman|2003|p=18.}}</ref> Los sos padres, Serguéi Khrushchov y Ksenia Khrushchova, yeren llabradores probes d'orixe rusu<ref name="naci" /> y tuvieron una fía dos años más nueva que Nikita, llamada Irina.<ref name="birth" /> Serguéi Khrushchov foi emplegáu nuna serie de cargos na zona de la [[conca del Donets]] al estremu oriente d'Ucraína, trabayando como un emplegáu ferroviariu, mineru y nuna fábrica de lladriyos. Como los salarios yeren muncho más altos nel Donbás que na rexón de Kursk, Serguéi Khrushchov polo xeneral dexaba a la so familia en Kalínovka, pa tornar ellí cuando tuviera abondu dineru.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=2–3.}}</ref> Kalínovka yera una aldega llabradora; la maestra de Khrushchov, Lydia Shevchenko declaró más tarde que nunca viera un pueblu tan probe como Kalínovka.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=27.}}</ref> Nikita trabayó curiando'l ganáu dende una edá temprana. Foi educáu mientres un total de cuatro años, una parte na escuela parroquial del pueblu y otra parte baxu tutelar de Shevchenko na escuela estatal de Kalínovka. Acordies con Khrushchov nes sos memories, Shevchenko foi una llibrepensadora que sosprendió a los aldeanos por non asistir a la ilesia, y cuando visitó al so hermanu, dio-y al mochachu dos llibros que fueren prohibíos pol Gobiernu Imperial.<ref name="bed">{{Harvnb|Taubman|2003|p=26.}}</ref> Ella afaló a Nikita a buscar la educación cimera, pero les finances familiares nun-y lo dexaron.<ref name="bed" /> En 1908, Serguéi Khrushchov treslladar a la ciudá de [[Yuzovka|Yúzovka]] del Donbás; Nikita, con catorce años, siguir más tarde nesi mesmu añu, ente que Ksenia Khrushchova y la so fía llegaron dempués.<ref name="yuz">{{Harvnb|Taubman|2003|p=30.}}</ref> Yúzovka, que pasó a llamase Stálino en 1924 y [[Donetsk]] en 1961, taba nel corazón d'una de les zones más industrializaes del [[Imperiu rusu]].<ref name="yuz" /> Dempués de que Nikita trabayara de volao n'otros ámbitos, los sos padres atopáron-y un llugar como aprendiz de metalúrxicu. Al rematar esi aprendizaxe, l'adolescente Khrushchov foi contratáu nuna fábrica.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=6–7.}}</ref> Perdió esi trabayu cuando recoyó dineru pa les families de les víctimes de la [[masacre del Lena]] y foi contratáu pa recomponer l'equipu soterrañu d'una mina nes cercaníes de Rutchenkovo,<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=37–38.}}</ref> onde ayudó a distribuyir copies y a entamar llectures públiques del ''[[Pravda]]''.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=8.}}</ref> Más tarde declaró que consideró la idea d'emigrar a los Estaos Xuníos por meyores salariu, pero nun lu fixo.<ref>{{Harvnb|Carlson|2009|p=141.}}</ref> [[Ficheru:1916. Khrushhev-s-zhenojj-efrosinejj.jpg|thumb|Khrushchov con Yefrosinia Písareva, la so primer esposa.]] Cuando españó la [[Primer Guerra Mundial]] en 1914, tuvo exentu del serviciu militar por ser un obreru metalúrxicu calificáu. Khrushchov foi emplegáu nun taller qu'atendía diez mines y tuvo arreyáu en delles fuelgues esixendo mayores salarios, meyores nes condiciones llaborales y el fin de la guerra.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=8–9.}}</ref> En 1914, casóse con Yefrosinia Písareva, fía del operador del ascensor de la mina Rutchenkovo. En 1915, tuvieron una fía, Julia, y en 1917, un fíu, Leonid.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=38–40.}}</ref> Dempués de l'abdicación del [[zar]] [[Nicolás II de Rusia]] en 1917, el nuevu [[Gobiernu Provisional Rusu]] en [[Petrográu]] tuvo poco inflúi sobre Ucrania. Khrushchov foi escoyíu pal conseyu de los trabayadores (o ''[[sóviet]]'') en Rutchenkovo, y en mayu convertir nel so presidente.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=47.}}</ref> Nun se xunió a los [[bolxevique]]s hasta 1918, añu en que la [[Guerra Civil Rusa]], ente los [[bolxevique]]s y una coalición d'opositores conocíos como'l [[Exércitu Blancu (Rusia)|Exércitu Blancu]], españó en serio. El so biógrafu, [[William Taubman]], suxurió que la demoranza de Khrushchov n'afiliase colos bolxeviques foi porque se sentía más cercanu de los [[menchevique]]s que prioricen el progresu económicu, ente que los bolxeviques buscaben el poder político.<ref name="nogood">{{Harvnb|Taubman|2003|pp=47–48.}}</ref> Nes sos memories, Khrushchov indicó qu'esperó porque había munchos grupos, y yera difícil decidise por unu.<ref name="nogood" /> En marzu de 1918, cuando'l [[Conseyu de Comisarios del Pueblu|Gobierno bolxevique]] concluyó una [[Tratáu de Brest-Litovsk|paz separada]] coles [[Potencies Centrales]], los alemanes ocuparon el Donbás y Khrushchov fuxó a Kalínovka. A fines de 1918 o principios de 1919 l'[[Exércitu Coloráu]] movilizar como [[comisariu políticu]].<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=48–49.}}</ref> El puestu de comisariu políticu fuera apocayá introducíu cuando los bolxeviques llegaron a depender menos de los activistes obreros y más de reclutes militares; les sos funciones incluyíen el adoctrinamiento de reclutes nos principios del bolxevismu y la promoción de la disposición moral y pa la batalla de les tropes.<ref name="combat">{{Harvnb|Taubman|2003|p=50.}}</ref> Empezando como comisariu pa un pelotón de la construcción, Khrushchov aportó a comisariu d'un batallón de construcción y foi unviáu al mandu de un cursu políticu de dos meses. El mozu comisariu foi atacáu delles vegaes,<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=12.}}</ref> anque munches de les hestories de la guerra que diría na vieyera trataron más de la so torpeza cultural (y la de les sos tropes), en llugar de combate.<ref name="combat" /> En 1921, terminó [[Guerra Civil Rusa|la guerra civil]], y Khrushchov foi desmovilizado y asignáu como comisariu pa una brigada de trabayu nel Donbás, onde él y los sos homes vivieron en condiciones precaries.<ref name="combat" /> Les guerres causaren fames y una devastación xeneralizada, y una de les víctimes de la fame y les enfermedaes foi la esposa de Khrushchov, Yefrosinia, quien morrió de [[tifus]] en Kalínovka mientres Khrushchov taba nel exércitu. El comisario tornó pal funeral y, fiel a los sos [[Opiu del pueblo|principios bolxeviques]], negar a dexar que'l ataúd de la so esposa entrara na ilesia llocal. Pero como la única forma d'entrar nel campusantu yera al traviés de la ilesia, llevantó'l ataúd y pasó sobre la cerca escontra'l campusantu, sosprendiendo a l'aldega.<ref name="combat" /> == Funcionariu del partíu == === Años nel Donbás === [[Ficheru:Map of Ukraine political simple Donbass.png|240px|miniaturadeimagen|derecha|Rexón del Donbáss dientro del mapa políticu actual d'Ucraína]] Al traviés de la intervención d'un amigu, Khrushchov foi asignáu en 1921 como subdireutor d'asuntos políticos de la mina de Rutchenkovo na rexón del Donbás, onde trabayara enantes.<ref name="lenin">{{Harvnb|Taubman|2003|p=52.}}</ref> Quedaben inda dalgunos bolxeviques na zona. Nesi momentu, el movimientu estremar pola [[Nueva Política Económica]] de [[Lenin]], que dexó ciertu grau d'empreses privaes y foi vista como un retrocesu ideolóxicu por dellos bolxeviques.<ref name="lenin" /> Magar la responsabilidá de Khrushchov taba nos asuntos políticos, arreyar nos aspeutos práuticos de la continuación de la producción total na mina dempués del caos de los años de guerra. Ayudó a reiniciar les máquines (les pieces claves y los documentos que fueren destruyíos polos propietarios pre-soviéticos de les mines) y llevaba el so vieyu traxi de mines pa los percorríos d'inspección.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=54–55.}}</ref> Khrushchov tuvo un gran ésitu na mina Rutchenkovo, y a mediaos de 1922 ufiertóse-y la direición de la cercana mina de Pastujov. Sicasí, refugó la ufierta, buscando que se va asignar a la [[Universidá Téunica Nacional de Donetsk|escuela téunica apocayá establecida]] (''téjnikum'') en Yúzovka, anque los sos superiores amosáronse ronciegos a dexalo dir. Como tenía namái cuatro años d'educación formal, inscribir nel programa de formación (''rabfak'', abreviatura de ''rab''ochi ''fak''ultet, esto ye, facultá d'obreros) axuntu al ''téjnikum'' que fuera diseñáu p'atraer a los estudiantes ensin educación secundaria, un requisitu previu pa la so entrada nel ''téjnikum''.<ref name="Taubman 2003 p=55">{{Harvnb|Taubman|2003|p=55.}}</ref> Mientres tuvo inscritu nel ''rabfak'', Khrushchov siguió'l so trabayu na mina de Rutchenkovo.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=14.}}</ref> Unu de los sos profesores describiólu más tarde como un pésimu estudiante.<ref name="Taubman 2003 p=55" /> Tuvo más ésitu na promoción del [[PCUS|Partíu Comunista]]; poco dempués de la so almisión nel ''rabfak'' n'agostu de 1922, foi nomáu secretariu del partíu col ''téjnikum'' completáu y convirtióse nun miembru del buró - el conseyu de Gobiernu - del comité del partíu de la ciudá de Yúzovka (renombrada Stálino en 1924). Xunióse de volao a los partidarios de [[León Trotsky]] n'oposición a los d'[[Josif Stalin]] na cuestión de la democracia del partíu.<ref name="sothere" /> Toes estes actividaes dexar con poco tiempu pa los sos estudios y anque más tarde afirmó terminar los sos estudios de ''rabfak'', nun ta claru si esto yera ciertu.<ref name="sothere">{{Harvnb|Taubman|2003|pp=56–57.}}</ref> En 1922, Khrushchov conoció y casóse cola so segunda esposa, Marusia, que'l so apellíu de soltera ye desconocíu. Los dos dixebráronse rápido, anque Khrushchov ayudó a Marusia nos años posteriores, especialmente cuando la fía d'una rellación anterior de Marusia sufrió una enfermedá mortal. Poco dempués del matrimoniu fallíu, Khrushchov conoció a Nina Petrovna Kujarchuk, una organizadora del partíu bien educada y fía de llabradores acomodaos ucraínos.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=58–59.}}</ref> Los dos vivieron xuntos como home y muyer mientres el restu de la vida de Khrushchov, anque nun rexistraron el so matrimoniu hasta 1965. Tuvieron dos fíos: [[Sergéi Khrushchov|Serguéi]], que nació en 1935, y Elena, nacida en 1937.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=15–16.}}</ref> A mediaos de 1925, Khrushchov foi nomáu secretariu del partíu del ''raikom'', o comité de distritu ([[raión]]), Petrovo-Marinsky, cerca de Stálino. L'área del ''raikom'' yera d'alredor de 1000 km² y Khrushchov tuvo en constante movimientu a lo llargo del so dominiu, teniendo interés inclusive polos asuntos de poca importancia.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=16–17.}}</ref> A finales de 1925, Khrushchov foi escoyíu como delegáu ensin derechu a votu nel XIV [[Congresu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] en Moscú.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=63.}}</ref> === Protexíu de Kaganóvich === Khrushchov conoció a [[Lázar Kaganóvich]] a empiezos de 1917. En 1925, Kaganóvich convertir en líder del partíu n'Ucraína<ref name="kag" /> y Khrushchov, sol so patrociniu,<ref name="obit">{{Harvnb|Whitman|1971}}</ref> xubió rápido. Foi nomáu segundu al mandu del aparatu del partíu en Stálino a finales de 1926. Nun plazu de nueve meses, el so superior, Konstantín Moiséyenko, foi espulsáu, daqué que según Taubman, foi por cuenta de la instigación de Khrushchov.<ref name="kag">{{Harvnb|Taubman|2003|pp=64–66}}</ref> Kaganóvich tresfirió a Khrushchov a [[Khárkov]], nesi entós la capital d'Ucraína, como líder del Departamentu d'Organización del Comité Central del Partíu d'Ucraína.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=66.}}</ref> En 1928, Khrushchov foi tresferíu a [[Kiev]], onde se desempeñó como segundu al mandu de la organización del partíu.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=68.}}</ref> En 1929, Khrushchov solicitó nuevamente l'ampliación de la so educación, siguiendo a Kaganóvich (agora nel [[Kremlin]] como un estrechu collaborador de Stalin) a [[Moscú]] y matriculándose na Academia Industrial Stalin. Khrushchov nunca completó los sos estudios ellí, pero florió la so carrera nel partíu.<ref name="rise" /> Cuando la célula del partíu de la escuela escoyó a un númberu de derechiegos pa una futura conferencia de partíu de distritu, la célula foi atacada por ''[[Pravda]]''.<ref name="struggle">{{Harvnb|Tompson|1995|pp=31–32.}}</ref> Khrushchov remaneció victoriosu na subsiguiente llucha pol poder, convirtiéndose nel secretariu del partíu de la escuela, la organización de los delegaos tuvo de retirase y depués la célula de derechiegues foi purgada.<ref name="struggle" /> Khrushchov xubió rápido al traviés de les files del partíu, primero convirtiéndose en líder del partíu del distritu de Bauman, sede de l'Academia, antes d'adoptar la mesma posición nel distritu de Krasnoprésnenski, el más grande y el más importante de la capital. En 1932, Khrushchov convirtiérase nel segundu al mandu, detrás de Kaganóvich, d'organización del partíu de la ciudá de Moscú y en 1934 convertir en líder del partíu de la ciudá<ref name="rise" /> y en miembru del [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central del Partíu]].<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=78.}}</ref> Khrushchov atribuyó'l so rápidu ascensu a la so amistá cola so compañera estudiante de l'Academia [[Nadezhda Allilúyeva]], la esposa de Stalin. Nes sos memories, Khrushchov dixo que Allilúyeva faló-y bien d'él al so home. Pero'l so biógrafu, William Tompson, embrive la posibilidá, afirmando que Khrushchov taba demasiáu baxu na xerarquía del partíu pa esfrutar del patrociniu de Stalin y que, si hubo dalguna inflúi sobre la carrera de Khrushchov nesta etapa, foi por Kaganóvich.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=33–34.}}</ref> Mientres yera líder de la organización de la ciudá de Moscú, Khrushchov supervisó la construcción del [[Metro de Moscú]], un emprendimiento bien costosu, con Kaganóvich al cargu de tou. Ante una fecha d'apertura anunciada pal 7 de payares de 1934, Khrushchov tomó riesgos considerables na construcción y pasó gran parte del so tiempu nos túneles. Cuando se producieron los inevitables accidentes, estos fueron descritos como héroes que se sacrificaron por una gran causa. El metro nun abrir hasta'l 1 de mayu de 1935, pero Khrushchov recibió la [[Orde de Lenin]] pol so papel na construcción.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=94–95.}}</ref> A finales d'esi añu, foi escoyíu como líder del partíu nel ''[[óblast]]'' de Moscú, una provincia con una población de 11 millones d'habitantes.<ref name="rise">{{Harvnb|Taubman|2003|p=73.}}</ref> === Participación nes purgues === Los rexistros de la oficina de Stalin amuesen xuntes nes que Khrushchov tuvo presente yá dende 1932. Los dos fueron construyendo una bona rellación. Khrushchov almiraba enforma a Stalin y atesoraba xuntes informales con él ya invitaciones a la so ''[[dacha]]'', ente que Stalin sentía un gran ciñu polos sos subordinaos nuevos.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=105–06.}}</ref> A partir de 1934, Stalin empezó les [[Gran Purga|purgues]] del partíu al traviés d'una serie de xuicios. En 1936, como los xuicios procedieron, Khrushchov espresó'l so sofitu vehemente: {{Cita|"Tou aquel que se regocija colos llogros alcanzaos nel nuesu país, les victories del nuesu partíu empobináu pol gran Stalin, va atopar solamente una pallabra fayadiza pa los perros mercenariu y fascista de la peada [[trotskista]]-[[Grigori Zinóviev|zinovievista]]. Esa pallabra ye la execución."<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=98.}}</ref>}} [[Ficheru:Joseph Stalin and Nikita Khrushchev, 1936.jpg|thumb|[[Josif Stalin]] y Nikita Khrushchov en [[1936]].]] Khrushchov ayudó na purga de munchos amigos y colegues nel [[óblast de Moscú]].<ref name="kill">{{Harvnb|Taubman|2003|p=99.}}</ref> De 38 altos funcionarios del partíu na ciudá de Moscú y la provincia, 35 fueron asesinaos<ref name="kill" />—los trés sobrevivientes fueron treslladaos a otres partes de la URSS.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=57.}}</ref> De los 146 secretarios del partíu de les ciudaes y los distritos fora de la ciudá de Moscú na provincia, namái 10 sobrevivieron a les purgues.<ref name="kill" /> Nes sos memories, Khrushchov señaló que casi tolos que trabayaron con él fueron arrestaos.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=99–100.}}</ref> Por protocolu de partíu, Khrushchov taba obligáu a aprobar estes detenciones, y fixo pocu o nada pa salvar a los sos amigos y colegues.<ref name="murder">{{Harvnb|Taubman|2003|p=100.}}</ref> Los líderes del partíu determinaron cuotes numbériques de "[[Enemigu del pueblu enemigos del pueblu]]" pa ser apurríos y deteníos.<ref name="murder" /> En xunu de 1937, el [[Buró Políticu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Politburó]] estableció una cuota de 35.000 enemigos pa ser deteníos na provincia de Moscú; 5.000 d'ellos diben ser executaos. En respuesta, Khrushchov solicitó que se mataren a 2.000 llabradores ricos o ''[[kulak|kuláks]]'' que vivíen en Moscú nel cumplimientu de parte de la cuota. Sía que non, namái dos selmanes dempués de recibir el pidíu del Politburó, Khrushchov foi capaz d'informar a Stalin que 41.305 "elementos criminales y ''kuláks''" fueren deteníos. De los deteníos, acordies con Khrushchov, 8.500 merecíen la execución.<ref name="murder" /> Khrushchov nun tenía nenguna razón pa pensar qu'él mesmu sería inmune a les purgues y, en 1937, confesó la so coqueteo de 1923 col [[Trosquismu]] a Kaganóvich quien, según Khrushchov, "palideció" (una y bones los pecaos del so protexíu podríen afectar al so propiu prestíu) y aconseyólu que lo dixera a Stalin. El líder tomó la confesión con aselu y dempués de que primeramente asesoró a Khrushchov pa caltenelo de callao, suxuriólu que cuntara la so hestoria a la conferencia del partíu de Moscú. Khrushchov facer y recibió aplausos, siendo reelixíu de momentu al so puestu.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=103–04.}}</ref> Khrushchov cuntó nes sos memories que tamién foi denunciáu por un colega deteníu. Stalin comunicólu personalmente l'acusación a Khrushchov, mirándo-y a los güeyos y a la espera de la so respuesta. Khrushchov especuló nes sos memories que Stalin duldara de la so reaición y que sería clasificáu como un [[enemigu del pueblu]] nesi momentu.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=104.}}</ref> Sicasí, Khrushchov convertir en candidatu a miembru del Politburó en xineru de 1938 y en miembru de plenu derechu en marzu de 1939.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=69.}}</ref> A finales de 1937, Stalin nomó a Khrushchov como líder del Partíu Comunista n'Ucraína y Khrushchov debidamente dexó Moscú pa volver a [[Kiev]], la capital ucraniana, en xineru de 1938.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=114–15.}}</ref> Ucraína fuera l'escenariu d'estenses purgues y ente los asesinaos en Stálino taben incluyíos los sos antiguos profesores a quien Khrushchov respetaba descomanadamente. Los altos rangos del partíu nun yeren inmunes; el Comité Central d'Ucraína foi abrasáu hasta que nun pudo convocar un [[cuórum]]. Dempués de la llegada de Khrushchov, aceleróse'l ritmu de les detenciones.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=116.}}</ref> Toos menos unu de los miembros de la Oficina Organizativa del Politburó d'Ucraína y de la Secretaría fueron arrestaos. Casi tolos funcionarios del Gobiernu y los comandantes del Exércitu Coloráu fueron reemplazaos.<ref name="chickenkiev" /> Mientres los primeros meses dempués de la llegada de Khrushchov, casi tolos deteníos recibieron la pena de muerte.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=60.}}</ref> El biógrafu William Taubman suxurió que, desque Khrushchov foi denunciáu ensin ésitu nuevamente mientres taba en Kiev, tuvo de saber que dalgunes de les denuncies nun yeren verdaderes y que persones inocentes taben sufriendo.<ref name="chickenkiev">{{Harvnb|Taubman|2003|p=118.}}</ref> En 1939, Khrushchov dirixir al XIV Congresu del Partíu Ucranianu: {{Cita|"Collacios, tenemos d'esmazcarar y destruyir ensin fuelgu a tolos enemigos del pueblu. Pero nun tenemos de dexar qu'un solu bolxevique honestu sía perxudicáu. Tenemos De llevar a cabu una llucha contra los difamadores."<ref name = "chickenkiev"/>}} == Gran Guerra Patriótica == === Ocupación del territoriu polacu === Cuando les tropes soviétiques, conforme al [[Pactu Ribbentrop-Mólotov]], [[Invasión soviética de Polonia de 1939|invadieron la parte oriental de Polonia]] el 17 de setiembre de 1939, Khrushchov acompañó a les tropes so la direición de Stalin. Un gran númberu d'ucraínos vivíen na zona invadida que güei constitúi la porción occidental d'Ucraína. Poro, munchos de los habitantes primeramente acoyeron con prestu la invasión, a pesar de qu'esperaben aportar a independientes. El papel de Khrushchov yera asegurar que les árees ocupaes votaren a favor de la unión cola URSS. Al traviés d'una combinación de propaganda, qu'engañaba tocantes a lo que sería votáu y el fraude descaráu, los soviéticos aseguraron que los sos nuevos territorios escoyeren a les asamblees que por unanimidá solicitaben la unión cola URSS. Cuando les nueves asamblees facer, los sos pidimientos fueron concedíes pol [[Sóviet Supremu de la URSS]], y Ucraína occidental convertir nuna parte de la República Socialista Soviética d'Ucraína ([[RSS d'Ucraína]]) el 1 de payares de 1939.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=135–37.}}</ref> Les cabileñes aiciones y decisiones de los soviéticos, tales como entamar al personal d'Ucraína occidental como al d'Ucraína oriental y l'entrega de tierres confiscadas a les granxes coleutives (''[[kolkhoz]]'') en cuenta de a llabradores puestu alienaron a los ucraínos occidentales, a pesar de los esfuercios de Khrushchov p'algamar la unidá.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=72.}}</ref> === Guerra contra Alemaña === Cuando los [[Operación Barbarossa|alemanes invadieron la Xunión Soviética]] en xunu de 1941, Khrushchov atopar nel so puestu en Kiev.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=149.}}</ref> Stalin nomar comisariu políticu y Khrushchov sirvió nuna serie de frentes como intermediariu ente los comandantes militares llocales y los dirixentes políticos en Moscú. Stalin utilizó a Khrushchov pa caltener a los comandantes na llinia, ente que los comandantes procuraron faelo influyir en Stalin.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=150.}}</ref> Como'l alemanes avanzaben en territoriu soviéticu, Khrushchov trabayó colos militares nun intentu de defender y salvar la ciudá de Kiev. Pero atrabancáu poles órdenes de Stalin, que señalaben que so nenguna circunstancia la ciudá tenía de ser abandonada, l'Exércitu Coloráu foi rápido [[Batalla de Kiev (1941)|arrodiáu polos alemanes]]. Anque'l alemanes afirmaron que tomaron 655 000 prisioneros, acordies con los soviéticos, 150 541 homes de 677.085 escaparon de la trampa.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=163.}}</ref> Les fontes primaries difieren sobre la participación de Khrushchov nesti sucesu. Según un escritu del Mariscal [[Gueorgui Zhúkov]] de dellos años dempués de que Khrushchov lo despidiera con deshonor en 1957, Khrushchov persuadió a Stalin pa nun sacupar a les tropes de Kiev.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=162–64.}}</ref> Sicasí, Khrushchov señaló nes sos memories qu'él y el Mariscal [[Semión Budionni]] propunxeron redistribuir les fuercies soviétiques pa evitar el cercu hasta que'l Mariscal [[Semión Timoshenko]] llegara dende Moscú coles órdenes por que les tropes caltuvieren les sos posiciones.<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2004|p=347.}}</ref> El primer biógrafu de Khrushchov, Mark Frankland, suxurió que la fe de Khrushchov nel so líder viose solmenada per primer vegada polos reveses del Exércitu Coloráu.<ref name="obit" /> Khrushchov afirmó nes sos memories lo siguiente: {{Cita|"Pero déxeme retomar la meyora sobre l'enemigu na zona de Kiev, el cercu del nuesu grupu y la destrucción del Exércitu 37. Más tarde, el Quintu Exércitu tamién pereció ... Tou esto foi ensin sentíu y dende el puntu de vista militar, una amuesa d'ignorancia, incompetencia y analfabetismu. ... Ende tienes la resultancia de nun dar un pasu escontra tras. Nun pudimos salvar a estes tropes porque nun les retiramos y como resultáu a cencielles perder. ... Y sicasí, yera posible dexar qu'esto nun asocediera."<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2004|pp=349–50.}}</ref>}} [[Ficheru:Nikita Khrushchev in WW2.jpg|thumb|Nikita Khrushchov col uniforme militar mientres la [[Segunda Guerra Mundial]].]] En 1942, Khrushchov taba nel Frente Sudoeste y xunto a Timoshenko propunxeron una contraofensiva masiva na zona de [[Kharkiv]]. Stalin aprobó namái una parte del plan y namái 640 000 soldaos del Exércitu Coloráu podríen participar na ofensiva. Sicasí, los alemanes deduxeren que los soviéticos yeren propensos a [[Segunda batalla de Kharkiv|atacar en Kharkiv]] y tendiéron-yos una trampa. Dende'l 12 de mayu de 1942, la ofensiva soviética primeramente paecía tener ésitu, pero en cinco díes los alemanes enfusaron fondamente nos lladrales soviéticos y les tropes del Exércitu Coloráu atópase en riesgu de ser cortaes. Stalin negar a detener la ofensiva y les divisiones del Exércitu Coloráu fueron rápido arrodiaes polos alemanes. La Xunión Soviética perdió a aprosimao 267 000 soldaos, incluyendo a más de 200 000 homes prindaos y Stalin degradó a Timoshenko y llamó a Khrushchov a Moscú. Ente que Stalin fixo alusión a la detención y execución de Khrushchov, almitió que'l comisariu volviera al frente, unviándolo a [[Stalingráu]].<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=164–68.}}</ref> Khrushchov llegó al [[Frente de Stalingráu]] n'agostu de 1942, pocu dempués del empiezu de la [[Batalla de Stalingráu|batalla pela ciudá]].<ref name="nobig" /> El so papel na defensa de Stalingráu nun foi importante— el Xeneral [[Vasili Chuikov]], quien encabezó la defensa de la ciudá, namái mentó a Khrushchov de volao nun llibru de memories publicáu mientres Khrushchov yera Presidente del Conseyu de Ministros —pero mientres los sos últimos años de vida, esuvo arguyosu del so papel.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=81.}}</ref> Anque en dalguna ocasión visitó a Stalin en Moscú, permaneció en Stalingráu mientres gran parte de la batalla y a puntu tuvo de ser asesináu a lo menos una vegada. Propunxo un contraataque, namái p'afayar que Zhúkov y otros xenerales yá entamaren la [[Operación Uranu]], un plan pa salir de les posiciones soviétiques y arrodiar y destruyir a los alemanes; plan que se caltuvo de callao. Primero que la operación fuera puesta en marcha, Khrushchov pasó enforma tiempu comprobando la disposición y la moral de les tropes, entrugando a los prisioneros alemanes y reclutando a dalgunos por razones de propaganda.<ref name="nobig">{{Harvnb|Taubman|2003|pp=168–71.}}</ref> Poco dempués de Stalingráu, Khrushchov atopar con una traxedia personal, yá que'l so fíu Leonid, un pilotu de caza, al paecer fuera baltáu y muertu en combate'l 11 de marzu de 1943. Les circunstancies de la muerte de Leonid siguen siendo escures y revesoses<ref name="usatoday" /> yá que nengunu de los sos compañeros aviadores afirmaron guardar el valtamientu, tampoco s'atopó'l so avión o'l so cuerpu recuperáu. Como resultancia, el destín de Leonid foi oxetu de munches especulaciones. Una teoría sostién que Leonid sobrevivió al choque y que collaboró con los alemanes y cuando foi prindáu polos soviéticos, Stalin ordenó que lo executaren a pesar de que Nikita Khrushchov clamió pola so vida.<ref name="usatoday">{{Harvnb|Birch|2008}}</ref> Esti supuestu asesinatu ye usáu pa esplicar por qué Khrushchov denunció darréu a Stalin nel [[discursu secretu]].<ref name="usatoday" /><ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=157–58.}}</ref> Magar nun hai pruebes que sofiten esti rellatu nos archivos soviéticos, dellos historiadores sostienen que l'archivu de Leonid Khrushchov foi alteriáu dempués de la guerra.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=82.}}</ref> N'años posteriores, el compañeru de vuelu de Leonid Khrushchov declaró que vio al so avión desintegrarse, pero nun lu reportó. El biógrafu de Khrushchov, Taubman, especuló qu'esta omisión facer probablemente pa evitar la posibilidá de ser vistu como cómpliz de la muerte del fíu d'un miembru del Politburó.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=158.}}</ref> A mediaos de 1943, la esposa de Leonid, Liuba Khrushchova, foi arrestada por acusaciones d'espionaxe y sentenciada a cinco años nun campu de trabayu y el so fíu (d'otra rellación), Tolya, foi asitiáu nuna serie d'orfanatos. La fía de Leonid, Julia, foi criada por Nikita Khrushchov y la so esposa.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=158–62.}}</ref> Dempués de que la Operación Uranu obligara a los alemanes a retirase, Khrushchov sirvió n'otros frentes de la guerra. Tuvo conectáu a les tropes soviétiques na [[batalla de Kursk]] en xunetu de 1943, que se convirtió na postrera gran ofensiva alemana en territoriu soviéticu.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=171–72.}}</ref> Khrushchov rellató qu'entrugó a un desertor de les [[SS]], afayando que los alemanes entamaben un ataque—una afirmación tornada pol so biógrafu, Taubman, como "''casi seguro esaxerada''".<ref name="kursk" /> Acompañó a les tropes soviétiques que tomaron Kiev en payares de 1943, entrando na ciudá estrozada cuando les fuercies soviétiques espulsaron a les tropes alemanes.<ref name="kursk">{{Harvnb|Taubman|2003|pp=177–78.}}</ref> Mientres les fuercies soviétiques avanzaben per Europa y diben atropando ésitos, emburriando a los nazis escontra l'oeste en direición a Alemaña, Nikita Khrushchov arreyóse cada vez más nos trabayos de reconstrucción n'Ucraína. Foi nomáu Primer ministru de la República Socialista Soviética d'Ucraína, amás del so cargu anterior del partíu, unu de los pocos casos en que los cargos de líder del partíu ucraniano y líder de l'alministración pública correspondieron a una única persona.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=81–82.}}</ref> Según el biógrafu de Khrushchov, William Tompson, ye difícil evaluar el rexistru de guerra de Khrushchov, yá que actuó más de cutiu como parte d'un conseyu militar y nun ye posible saber hasta qué midida influyó nes decisiones, en llugar de roblar les decisiones d'oficiales del exércitu. Sicasí, Tompson apunta al fechu de que les poques menciones de Khrushchov nes memories militares publicaes mientres la dómina de [[Leonid Brézhnev|Brézhnev]] fueron polo xeneral favorables, un periodu nel que yera "''apenes posible falar de Khrushchov en publicaciones de cualquier contestu''".<ref name="barely">{{Harvnb|Tompson|1995|p=73.}}</ref> Tompson sugiró qu'estes menciones favorables indiquen que los oficiales del exércitu calteníen un gran respetu por Khrushchov.<ref name="barely" /> == Ascensu al poder == === Torna a Ucraína === [[Ficheru:RIAN archive 633180 Stream crossing.jpg|miniaturadeimagen|derecha|Tropes del Primer Frente Ucranianu traviesen un ríu en 1944, la RSS d'Ucraína foi lliberada de los nazis ente 1943 y 1944, Khrushchov volvería a Ucraína en 1943]] Casi toa Ucraína fuera ocupada polos alemanes, y Khrushchov tornó a la so tierra a finales de 1943 p'atopase con una Ucraína afarada. La industria d'Ucraína fuera destruyida y l'agricultura enfrentaba una escasez crítica. A pesar de que millones d'ucraínos fueren llevaos a Alemaña como trabayadores o prisioneros de guerra, hubo abondes viviendes pa quien permanecieron.<ref name="Tompson 1995 86">{{Harvnb|Tompson|1995|p=86.}}</ref> Unu de cada seis ucraínos fueron asesinaos na Segunda Guerra Mundial.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=179.}}</ref> Khrushchov intentó reconstruyir Ucrania, pero tamién deseyaba terminar el trabayu atayáu d'enllantar el sistema soviéticu, anque esperaba que les purgues de los años 1930 nun se repitieren.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=180.}}</ref> Cuando Ucraína foi recuperada, impúnxose'l serviciu militar obligatoriu y 750 000 homes con edaes entendíes ente diecinueve y cincuenta años tuvieron una mínima formación militar y fueron unviaos a xunise al Exércitu Coloráu.<ref name="fifty">{{Harvnb|Taubman|2003|p=181.}}</ref> Otros ucraínos xunir a les fuercies partisanes, buscando una Ucraína independiente.<ref name="fifty" /> Khrushchov corrió de distritu a distritu traviés d'Ucraína, encamentando a l'aprobetada fuercia llaboral escontra mayores esfuercios. Fixo una curtia visita a la so ciudá natal de Kalínovka, atopando a una población afamiada, que cuntaba con namái un terciu de los homes que tornaren dende'l so ingresu al Exércitu Coloráu. Jushchov fixo lo que pudo p'ayudar a la so ciudá natal.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=193–95.}}</ref> Pero a pesar de los sos esfuercios, en 1945, la industria ucraniano producía namái una cuarta parte qu'antes de la guerra y la collecha tamién s'amenorgara hasta drásticamente, cuando la totalidá del territoriu ucranianu inda nun se recuperara.<ref name="Tompson 1995 86" /> Nun esfuerciu por aumentar la producción agrícola, los ''[[kolkhoz]]'' (granxes coleutives) taben facultaos pa espulsar a los residentes que nun trabayaren al mesmu ritmu que los demás. Los líderes de los ''kolkhoz'' usaron esto como escusa pa espulsar a los sos enemigos personales, a los inválidos y a los vieyos, y cerca de 12&nbsp;000 persones fueron unviaes a la parte oriental de la Xunión Soviética. Khrushchov vio a esta política como bien efeutiva y encamentó-y a Stalin la so adopción n'otros llugares.<ref name="Tompson 1995 86" /> Tamién trabayó pa enllantar la [[Coleutivización na Xunión Soviética|coleutivización]] n'Ucraína occidental. Ente que Khrushchov esperaba llogralo escontra 1947, la falta de recursos y la resistencia armada de los partisanos retrasaron el procesu.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=87–88.}}</ref> Los partisanos, munchos de los cualos llucharon como'l [[Exércitu Insurxente Ucranianu]] (EIU), fueron ganaos adulces, una y bones la policía y l'exércitu soviéticu informaron matar a 110&nbsp;825 «bandíos» y prindáu a un cuartu de millón más ente 1944 y 1946.<ref name="bandit" /> Alredor de 600&nbsp;000 ucraínos occidentales fueron deteníos ente 1944 y 1952, con un terciu executaos y el restu encarcelaos o exiliaos escontra l'este.<ref name="bandit">{{Harvnb|Taubman|2003|p=195.}}</ref> Los años de guerra de 1944 y 1945 vieren les males colleches llograes, y en 1946 vieron una intensa y llarga fuelga n'Ucraína y Rusia occidental. A pesar d'esto, les granxes coleutivu y estatal teníen d'apurrir más del 52% de la collecha al Gobiernu.<ref name="famine" /> El Gobiernu soviéticu trató de recoyer la mayor cantidá de granos posible col fin de suministrar a los sos aliaos comunistes n'Europa oriental.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=199.}}</ref> Khrushchov estableció como oxetivos la consecución d'altes cuotes, llevando a Stalin a esperar una cantidá exageradamente grande de granos procedentes d'Ucraína.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=199–200.}}</ref> Los alimentos fueron racionados—pero'l trabayadores rurales non agrícoles a lo llargo de la URSS nun recibieron tarxetes de racionamientu. La fame concentrábase principalmente nes rexones rurales remotes y foi pocu reparada fora de la Xunión Soviética.<ref name="famine">{{Harvnb|Tompson|1995|p=91.}}</ref> Khrushchov, dándose cuenta de la situación desesperada a finales de 1946, fixo repitíos llamamientos a Stalin por qu'unviara ayuda, viendo la roxura y resistencia per parte del líder. Cuando les cartes empobinaes a Stalin nun tuvieron nengún efeutu, Khrushchov voló a Moscú y espúnxo-y el so casu en persona. Finalmente Stalin dio-y a Ucraína una ayuda alimentaria llindada y dineru pa establecer [[Comedor popular|comedores]] gratuitos.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=200–201.}}</ref> Sicasí, la posición política de Khrushchov fuera estropiada, y en febreru de 1947, Stalin suxurió que [[Lázar Kaganóvich]] fuera unviáu a Ucraína pa "ayudar" a Khrushchov.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=92.}}</ref> Al mes siguiente, el Comité Central ucranianu esaniciara a Khrushchov como líder del partíu en favor de Kaganóvich, anque lo caltuvo como primer ministru.<ref name="Taubman 2003 203">{{Harvnb|Taubman|2003|p=203.}}</ref> [[Ficheru:Soviet Union - Ukrainian SSR.svg|250px|miniaturadeimagen|left|Vista de la RSS d'Ucraína como república de la Xunión Soviética, la zona de [[Crimea]] perteneció a la RSFS de Rusia hasta 1954]] Poco dempués de que Kaganóvich llegara a Kiev, Khrushchov careció y apenes foi vistu hasta setiembre de 1947. Nes sos memories, Khrushchov indicó que tenía neumonía; dellos biógrafos han teorizado que la enfermedá de Khrushchov yera totalmente política, por medrana a que la perda de la so posición fuera'l primer pasu escontra la ruina y desapaición.<ref name="sick" /> Sicasí, los fíos de Khrushchov ratificaron la versión del so padre, recordando que'l so padre si tuvo gravemente enfermu. Una vegada que Khrushchov foi capaz de llevantase de la cama, él y la so familia tomaron les sos primeres vacaciones dende antes del entamu de la guerra, a un hotel frente al mar en [[Letonia]].<ref name="Taubman 2003 203" /> Sicasí, Khrushchov llueu rompió la rutina de sablera, viaxes y caceríes de coríos y preparó una visita a la nueva ciudá soviética de [[Kaliningráu]], onde visitó fábriques y mines.<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2000|p=27.}}</ref> A finales de 1947, Kaganóvich foi llamáu per Moscú y el recuperáu Khrushchov foi devueltu al so puestu de Secretariu Xeneral. Depués arrenunció al cargu de primer ministru ucranianu a favor de [[Demián Korótchenko]], el so protexíu.<ref name="sick">{{Harvnb|Tompson|1995|p=93.}}</ref> Los últimos años de Khrushchov n'Ucraína fueron polo xeneral pacíficos, col sector industrial recuperándose,<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=95.}}</ref> les fuercies soviétiques superando a los partisanos y nos años de 1947 y 1948 viendo unes esperaes y meyores colleches.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=205.}}</ref> La coleutivización avanzó n'Ucraína occidental, y Khrushchov implementó más polítiques qu'afalaben la coleutivización y desanimaben les granxes privaes. Esto dacuando fracasó, sicasí un impuestu sobre les esplotaciones ganaderes privaes fizo que los llabradores sacrificaren al so ganáu.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=96.}}</ref> Cola idea d'esaniciar les diferencies na calidá y forma de vida ente la ciudá y el campu y tresformar al campesinado nun "proletariáu rural", Khrushchov concibió la idea de la "agru-ciudá".<ref name="agru" /> En llugar de que los trabayadores agrícoles vivieren n'aldegues cercanes a les granxes, diben vivir más llueñe en grandes ciudaes que-yos ufiertaríen servicios municipales como hospitales y biblioteques, que nun taben presentes nes aldegues. Completó namái una d'eses ciudaes antes del so regresu n'avientu de 1949 a Moscú; dedicar a Stalin como un regalu por cuenta del so 70ᵘ cumpleaños.<ref name="agru">{{Harvnb|Tompson|1995|pp=96–97.}}</ref> Nes sos memories, Khrushchov faló perbién d'Ucraína, onde gobernó mientres más d'una década: {{Cita|Voi dicir que'l pueblu ucranianu tratóme bien. Alcordanza con gustu los años que pasé ellí. Este foi un periodu llenu de responsabilidaes, pero prestosu porque traxo prestos ... Pero llueñe de querer encher la mio importancia. Tol pueblu ucranianu taba realizando grandes esfuercios ... Atribuyo los ésitos d'Ucraína a los ucraínos nel so conxuntu. Nun voi estender más sobre esta tema, pero en principiu ye bien bono de demostrar. Yo mesmu me rusifiqué, y nun quiero ofender a los rusos.<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2006|pp=16–17.}}</ref>}} === Mientres los últimos años de Stalin === Khrushchov atribuyó'l so regresu a Moscú al trestornu mental de Stalin, que tarrecía combalechadures en Moscú coincidentes coles que'l gobernante creyó qu'asocedieren nel casu inventáu de Leningráu, nel que munchos de los funcionarios del partíu de la ciudá fueren falsamente acusaos de traición.<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2006|pp=18–22.}}</ref> Khrushchov desempeñóse nuevamente como líder del partíu pela ciudá de Moscú y la provincia. El biógrafu de Khrushchov, Taubman, suxurió que Stalin probablemente llamó a Khrushchov de nuevu a Moscú pa permediar la influencia de [[Gueorgui Malenkov]] y el xefe de seguridá [[Lavrenti Beria]], que fueron llargamente consideraos como los herederos de Stalin.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=210.}}</ref> Nesti momentu, l'avieyáu Stalin raramente convocaba les xuntes del partíu. Otra manera, gran parte del trabayu d'altu nivel del Gobiernu llevar a cabu nes cenes entamaes por Stalin. Estes sesiones, a les qu'asistíen Beria, Malenkov, Khrushchov, Kaganóvich, [[Kliment Voroshílov]], [[Viacheslav Mólotov]] y [[Nikolái Bulganin]] y qu'entendíen el círculu internu de Stalin, empezaben con proyeiciones de películes de vaqueros, favorites de Stalin,<ref name="cowboy" /> que al ser robaes d'Occidente, escarecíen de subtítulos.<ref name="cowboy" /> Stalin tenía la comida sirvida en redol a la 1 am, y aportunaba en que los sos subordinaos permanecieren con él y bebieren hasta l'amanecer. Nuna ocasión, Stalin fizo que Khrushchov, que nesi momentu tenía casi sesenta años, baillara una [[Jopak|danza tradicional d'Ucraína]]. Khrushchov, facer, diciendo más tarde: "Cuando Stalin diz baille, un home sabiu bailla."<ref name="cowboy">{{Harvnb|Taubman|2003|pp=211–15.}}</ref> Khrushchov intentaba echase un pigazu mientres la xinta pa nun quedase dormíu na presencia de Stalin; yá que nes sos memories señaló que, "les coses fueron mal p'aquellos que se quedaron dormíos na mesa de Stalin."<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2006|p=43.}}</ref> En 1950, Khrushchov empezó un programa de vivienda a gran escala pa Moscú. Una gran parte de les viviendes yeren en forma d'edificios d'apartamentos de cinco o seis pisos, que aportaron a omnipresentes en tola Xunión Soviética; munches permanecen n'usu anguaño.<ref name="cheby" /> Khrushchov utilizó formigón prefabricáu reforzáu, lo qu'aceleró descomanadamente la construcción.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=226.}}</ref> Estes estructures fueron completaes tres veces más rápidu que les viviendes construyíes en Moscú ente 1946 y 1950, pero escarecíen d'ascensores y balcones y fueron moteyaes ''[[Khrushchovka|Jrushchoby]]'' pol públicu, derivada d'un xuegu de pallabres cola pallabra rusa pa chabolos, ''trushchoby''. Casi 60 millones de residentes de les ex repúbliques soviétiques siguen viviendo nestos edificios.<ref name="cheby">{{Harvnb|Tompson|1995|p=99.}}</ref> Nes sos nueves posiciones, Khrushchov siguió col so plan d'afitamientu de los ''[[kolkhoz]]'', menguando'l númberu de granxes coleutives na provincia de Moscú nun 70% aprosimao. Esto resultó en granxes que yeren demasiáu grandes por que un únicu presidente alministrar con eficacia.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=100–01.}}</ref> Khrushchov tamién intentó aplicar la so propuesta de l'agru-ciudá, pero cuando'l so llargu discursu sobre la tema foi publicáu en ''[[Pravda]]'' en marzu de 1951, Stalin lo desaprobó. Rápido, el periódicu publicó una nota afirmando que'l discursu de Khrushchov fuera a cencielles una propuesta, non una política. N'abril, el Politburó desautorizó la propuesta de l'agru-ciudá. Khrushchov tarrecía que Stalin espulsar del cargu, pero'l líder burllar de Khrushchov y, de siguío, dexó que l'episodiu escaecer ensin consecuencies.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=228–30.}}</ref> El 1 de marzu de 1953, Stalin sufrió un derrame cerebral, aparentemente cuando se llevantaba en tando dormiendo. Stalin había dexáu órdenes de nun ser fadiáu, y pasaron doce hores hasta que s'afayó la so condición. A pesar de que los aterrorizaos médicos intentaron tratalo, Khrushchov y los sos colegues ocupar d'un intensu alderique avera del nuevu gobiernu. El 5 de marzu, Stalin finó.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=236–41.}}</ref> Khrushchov fixo la siguiente reflexón sobre Stalin nes sos memories: {{Cita|"''Stalin llamó a tolos que nun taben acordies con él como "enemigos del pueblu". Dixo qu'ellos queríen restaurar el vieyu orde, y pallo, "los enemigos del pueblu" venceyárense coles fuercies de la reaición internacional. Como resultancia, cientos de miles de persones honestes perecieron. Tol mundu vivió con mieu nesos díes. Tol mundu pensaba qu'en cualquier momentu cutiríen la puerta en metá de la nueche y que esi golpe resultaría fatal ... Les persones que nun-y prestaben a Stalin fueron aniquilaes, miembros honestos del partíu, xente intachable, trabayadores lleales y a favor de la nuesa causa que pasaren pola escuela de la llucha revolucionaria sol lideralgu de [[Lenin]]. Esto foi una arbitrariedá absoluto y completo. ¿Y agora tou esto ten de ser perdonáu y escaecíu? ¡Nunca!''"<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2006|pp=167–68.}}</ref>}} === Llucha pol control === El 6 de marzu de 1953, anuncióse la muerte de Stalin, al igual que'l nuevu lideralgu. Malenkov convertir nel nuevu presidente del Conseyu de Ministros, con Beria (quien consolidó'l so control sobre los organismos de seguridá), Kaganóvich, Bulganin y l'ex [[Comisaría del Pueblu d'Asuntos Esteriores|ministru de Rellaciones Esteriores]] [[Viacheslav Mólotov]] como [[primer vicepresidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|primer vicepresidente del Conseyu de Ministros]]. Los miembros del [[Buró Políticu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Presidium del Comité Central]] que fueren apocayá promovíos por Stalin fueron depuestos. Khrushchov foi releváu de les sos funciones como líder del partíu de Moscú pa concentrase en xeres ensin especificar nel Comité Central del Partíu.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=114.}}</ref> El ''The New York Times'' listó a Malenkov como primero y a Beria como segundu ente los diez homes del Presidium—y a Khrushchov como últimu.<ref name="maninthenews">{{Harvnb|The New York Times|1953-03-10}}</ref> El 14 de marzu, Malenkov arrenunció a la Secretaría del Comité Central.<ref name="beria">{{Harvnb|Taubman|2003|p=245.}}</ref> En setiembre, Khrushchov foi escoyíu pol Comité Central como Primer Secretariu del Partíu.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=258.}}</ref> Inclusive primero que Stalin fuera soterráu, Beria empecipió una llarga serie de reformes que anduvieron a la tema coles de Khrushchov mientres el so periodu de poder ya inclusive coles de [[Mikhaíl Gorbachov]] un terciu de sieglu más tarde.<ref name="beria" /> Les propuestes de Beria fueron diseñaes pa suburdiar a Stalin y pasa-y la culpa polos sos propios crímenes al fináu líder.<ref name="beria" /> Una propuesta, que foi aprobada, foi una amnistía que eventualmente llevó a la lliberación de más d'un millón de prisioneros.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=246.}}</ref> Otra, que nun foi aprobada, foi lliberar l'[[Alemaña Oriental]] nuna Alemaña xunida y neutral en cuenta de una compensación d'Occidente<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=247.}}</ref>—una propuesta considerada por Khrushchov como anticomunista.<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2006|p=184.}}</ref> Khrushchov aliar con Malenkov pa bloquiar munches de les propuestes de Beria, ente que los dos amodos llograron el sofitu d'otros miembros del Presidium. La so campaña contra Beria foi favorecida pola medrana de que Beria taba entamando un golpe militar,<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=121.}}</ref> y, según Khrushchov nes sos memories, pol convencimientu de que "Beria taba preparando los sos cuchiellos pa nós."<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2006|p=186.}}</ref> El 26 de xunu de 1953 Beria foi arrestáu nuna xunta del Presidium, tres estensos preparativos militares de Khrushchov y los sos aliaos. Beria foi xulgáu de callao y executáu n'avientu de 1953 xunto a cinco de los sos collaboradores más cercanos. La execución de Beria resultó ser la última vegada que'l perdedor d'una llucha pol poder d'altu nivel na URSS pagó cola so vida.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=123.}}</ref> La llucha pol poder nel Presidium nun foi resuelta cola eliminación de Beria. El poder de Malenkov taba nel aparatu central del Estáu, que trató d'estender al traviés de la reorganización del Gobiernu, dándo-y más poder a otros sectores del partíu. Tamién buscó'l sofitu del públicu por aciu l'amenorgamientu de los precios minoristes y amenorgando el nivel de les ventes de [[Bono (finances)|bonos]] a los ciudadanos, que fueren por enforma tiempu efeutivamente obligatories. Khrushchov, per otru llau, cola so base de poder nel partíu, buscó tantu fortalecer al partíu como la so posición dientro d'él. Ente que, sol sistema soviéticu, el partíu diba ser preeminente, yá que fuera descomanadamente drenado de poder por Stalin, que diera gran parte d'esi poder a sigo mesmu y al Politburó (más tarde, al Presidium). Khrushchov vio que col Presidium en conflictu, el partíu y el so Comité Central podríen ser nuevamente poderosos.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=125–26.}}</ref> Khrushchov cultivó curioso a altos funcionarios del partíu y foi capaz de nomar a partidarios como líderes llocales del partíu, que depués tomaron asientos nel Comité Central.<ref name="strugle">{{Harvnb|Taubman|2003|p=259.}}</ref> Khrushchov presentóse como un activista colos pies na tierra preparáu p'asumir cualquier retu, oldeando con Malenkov que, anque yera sofisticáu, apaeció descoloríu.<ref name="struggle" /> Khrushchov llogró disponer al [[Kremlin]] pa ser abiertu al públicu, un actu con "gran resonancia pública".<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=263.}}</ref> Ente que tanto Malenkov como Khrushchov buscaron reformes pa l'agricultura, les propuestes de Khrushchov yeren más amplies ya incluyeron la [[campaña de tierres vírxenes]], na que cientos de miles de mozos voluntarios seríen asitiaos y cultivaríen árees de [[Siberia]] occidental y el norte de [[Kazakstán]]. Pero anque finalmente'l sistema convertir nun enorme desastre pa l'agricultura soviética,<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=262–63.}}</ref> foi primeramente esitosu.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=174.}}</ref> Amás, Khrushchov tenía información incriminatoria de Malenkov, tomada de los archivos secretos de Beria.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=260.}}</ref> A midida que los fiscales soviéticos investigaron les otomíes de los últimos años de Stalin, incluyendo al ''casu de Leningráu'', cruciar con pruebes de la participación de Malenkov.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=263–64.}}</ref> A partir de febreru de 1954, Khrushchov reemplazó a Malenkov nel asientu d'honor de les xuntes del Presidium; en xunu, Malenkov dexó d'encabezar la llista de miembros del Presidium, qu'a partir d'entós foi entamada por orde alfabéticu. La influencia de Khrushchov siguió aumentando, ganando la llealtá de los xefes llocales del partíu y col so nomamientu al mandu de la [[KGB]].<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=264.}}</ref> Nuna xunta del Comité Central en xineru de 1955, Malenkov foi acusáu de participar n'otomíes y el Comité aprobó una resolución que lu acusaba de tar arreyáu nel ''casu de Leningráu'' y de facilitar l'ascensu de Beria al poder. Al mes siguiente, mientres una sesión del [[Sóviet Supremu]] en gran midida ceremonial, Malenkov foi destituyíu en favor de Bulganin, pa sorpresa de los observadores occidentales.<ref>{{Harvnb|Fursenko|2006|pp=15–17.}}</ref> Malenkov permaneció nel Presidium como Ministru de Centrales Llétriques.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=141.}}</ref> Según el biógrafu de Khrushchov, William Tompson, "la posición de Khrushchov como principal ente los miembros del [[lideralgu coleutivu]] yera agora más allá de cualquier dulda razonable."<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=142.}}</ref> == Líder (1955–1964) == === Polítiques nacionales === ==== Afitamientu del poder; Discursu secretu ==== {{AP|Discursu secretu}} Dempués de la deposición de Malenkov, Khrushchov y Mólotov primeramente trabayaron xuntos y el vieyu Ministru de Rellaciones Esteriores propunxo inclusive que Khrushchov, y non Bulganin, reemplazara a Malenkov como Presidente del Conseyu de Ministros.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=266.}}</ref> Sicasí, Khrushchov y Mólotov diferíen cada vez más na política. Mólotov oponer a la política de tierres vírxenes, proponiendo cuantiosas inversiones p'amontar los rendimientos nes zones agrícoles desenvueltes, pero Khrushchov sintió que nun yera facederu por cuenta de la falta de recursos y a la falta d'una fuercia de trabayu sofisticada.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=266–67.}}</ref> Dambos diferíen sobre la política esterior; poco dempués de que Khrushchov asumiera'l poder, buscó un tratáu de paz con Austria, que-y dexaría sacar a les tropes soviétiques depués de la ocupación d'una parte del país. Mólotov aguantábase, pero aun así Khrushchov entamó una delegación austriaca pa venir a Moscú a axustar el tratáu.<ref>{{Harvnb|Fursenko|2006|p=27.}}</ref> Anque Khrushchov y otros miembros del Presidium atacaron a Mólotov nuna xunta del Comité Central a mediaos de 1955, acusándolo de llevar a cabu una política esterior qu'asitió al mundu en contra de la URSS, Mólotov caltener nel so cargu.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=268–69.}}</ref> A finales de 1955, miles de presos políticos tornaren a casa y cuntaron les sos esperiencies nos [[Gulag|campos de trabayu gulag]].<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=275.}}</ref> La investigación realizada sobre los abusos amosó l'ampliu algame de los crímenes de Stalin a los sos socesores. Khrushchov creía qu'una vegada que'l llurdiu del estalinismu fuera esaniciada, el partíu inspiraría la llealtá ente les persones.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=276.}}</ref> A partir d'ochobre de 1955, Khrushchov lluchó pa dar a conocer a los delegaos nel próximu [[XX Congresu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|XX Congresu del Partíu]] alrodiu de los crímenes de Stalin. Dalgunos de los sos colegues, incluyendo Mólotov y Malenkov, oponer a la divulgación y llograron persuadilo por que fixera les sos observaciones nuna sesión zarrada.<ref name="Taubman 2003 279–80">{{Harvnb|Taubman|2003|pp=279–80.}}</ref> El XX Congresu del Partíu empezó'l 14 de febreru de 1956. Nes sos primeres pallabres del so discursu inicial, Khrushchov suburdió a Stalin pidiéndo-y a los delegaos que se llevantaren n'honor de los dirixentes comunistes que morrieren dende l'últimu Congresu, y nomar, igualándolo col borrachu [[Klement Gottwald]] y col pocu conocíu [[Kyuichi Tokuda]].<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=153.}}</ref> Na madrugada del 25 de febreru, Khrushchov pronunció lo que pasó a ser conocíu como'l "[[discursu secretu]]" ante una sesión zarrada del Congresu que se llindó a los delegaos soviéticos. En cuatro hores, baltó la reputación de Stalin. Khrushchov señaló nes sos memories que "el Congresu escuchóme en silenciu. Como diz el refrán, podría habese oyíu cayer una anfiler. Tou yera bien repentín ya inesperáu".<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2006|p=212.}}</ref> Khrushchov díxo-yos a los delegaos: {{Cita|"Ye equí que Stalin demostró nuna gran serie de casos la so intolerancia, la so brutalidá y el so abusu de poder ... de cutiu escoyó'l camín de la represión y l'aniquilación física, non yá contra los enemigos reales, sinón tamién contra les persones que nun cometieren nengún crime contra'l partíu o'l Gobiernu soviéticu."<ref name = "times">{{Harvnb|The New York Times|1956-05-06}}</ref>}} [[Ficheru:Gulag Location Map.svg|240px|miniaturadeimagen|derecha|Llocalización de los campos de trabayu del sistema Gulag acordies con los datos de la fundación «Memorial». Cola llegada de Khrushchov al poder el so númberu foi baxando hasta la so completa desapaición en 1960]] Ente que el discursu secretu, nun camudó fundamentalmente la sociedá soviética, tuvo amplies repercusiones. El discursu foi un factor nos [[Protestes de Poznań de 1956|disturbios en Polonia]] y la [[Revolución húngara de 1956|revolución n'Hungría en 1956]], pero amás el defensores de Stalin entamaron cuatro díes de disturbios nel so Xeorxa natal en xunu, pidiendo l'arrenunciu de Khrushchov y que Mólotov asumiera'l cargu.<ref name="ss" /> Nes xuntes onde se lleó'l discursu secretu, los comunistes ciscaben faer condenes entá más severes de Stalin (y de Khrushchov) ya inclusive convocar eleiciones multipartidistas. Sicasí, Stalin nun foi denunciáu públicamente, y la so semeya siguió siendo xeneralizáu al traviés de la Xunión Soviética, dende los aeropuertos hasta la oficina de Khrushchov nel Kremlin. [[Mikhaíl Gorbachov]], entós un funcionariu del [[Komsomol]], recordó que, anque los soviéticos nuevos y con bona formación del so distritu taben entusiasmaos pol discursu, munchos otros condergar, tantu en defensa de Stalin como por ver poco sentíu en desenterrar el pasáu.<ref name="ss">{{Harvnb|Taubman|2003|pp=286–91.}}</ref> Cuarenta años más tarde, dempués de la [[disolución de la Xunión Soviética]], Gorbachov aplaudió a Khrushchov pola so valentía al tomar esi enorme riesgu político y por amosase a sigo mesmu como "home de moral dempués de too".<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=282.}}</ref> El términu "discursu secretu" probó ser totalmente desaveniente. Ente que los asistentes nel discursu fueron toos soviéticos, los delegaos d'Europa oriental fueron autorizaos a oyelo na nueche siguiente, lleer adulces pa dexa-yos tomar notes. El 5 de marzu, les copies taben siendo unviaes a lo llargo de la Xunión Soviética, marcaes como "non dirixíes a la prensa" en llugar de "alto secretu". Una traducción oficial apaeció al cabu d'un mes en Polonia; los polacos imprimieron 12.000 copies extra, una de les cualos llegó llueu a Occidente.<ref name="Taubman 2003 279–80" /> El fíu de Khrushchov, [[Sergéi Khrushchov|Serguéi]], más tarde escribió: "Claramente, el mio padre trató d'asegurar que llegara a la mayor cantidá d'oyíos posible. Llueu foi lleíu en xuntes del Komsomol; eso significaba otros dieciocho millones d'oyentes. Si incluyir a los sos familiares, amigos y conocíos, podría dicise que tol país familiarizar col discursu ... La primavera apenes empezara cuando'l discursu empezó a circular alredor del mundu."<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2000|p=200.}}</ref> [[Ficheru:RIAN archive 159271 Nikita Khrushchev, Valentina Tereshkova, Pavel Popovich and Yury Gagarin at Lenin Mausoleum.jpg|250px|miniaturadeimagen|left|Nikita Khrushchov (derecha) xunto a les cosmonautes [[Valentina Tereshkova]], [[Pável Popóvich]] (centru) y [[Yuri Gagarin]] nel [[Mausoléu de Lenin]] mientres un desfile pol ésitu de los vuelos espaciales del Vostok-5 y el Vostok-6, xunu de 1963]] La minoría anti-Khrushchov nel Presidium amontar polos que s'oponíen a les sos propuestes de descentralizar l'autoridá sobre la industria, yá que cutió nel nucleu de la base de poder de Malenkov. Mientres la primer metá de 1957, Malenkov, Mólotov y Kaganóvich trabayaron silenciosamente consiguiendo sofitu pa despidir a Khrushchov. Nuna xunta del Presidium el 18 de xunu na que dos partidarios de Khrushchov taben ausentes, los conspiradores inclinar a que Bulganin, quien se sumara al esquema, asumiera la presidencia y propunxera otros movimientos que efeutivamente depunxeren a Khrushchov y asitiaren a ellos mesmos nel control. Khrushchov opúnxose alegando que non tolos miembros del Presidium fueren echaos voz de, una oxeción que sería refugada rápido si Khrushchov nun tuviera'l control firme sobre les fuercies armaes, al traviés del [[Ministros de Defensa de la URSS|Ministru de Defensa]] [[Gueorgui Zhúkov]], y los departamentos de seguridá. Llevar a cabu llargues xuntes del Presidium, siguíes mientres dellos díes. Cuando la noticia de la llucha pol poder peneróse, los miembros del Comité Central, que yera controláu por Khrushchov, allegaron a Moscú, munchos volaron hacia pa ellí a bordu d'aviones militares y pidiendo ser almitíos na xunta. Magar nun fueron almitíos, hubo llueu l'abonda cantidá de miembros del Comité Central en Moscú pa convocar un Congresu del Partíu d'emerxencia, que efeutivamente obligó a que la dirigencia dexara una xunta del Comité Central. Nesa xunta, los trés principales conspiradores fueron moteyaos como'l [[Grupu Anti-Partíu]], que fueron acusaos de faccionalismo y complicidá colos crímenes de Stalin. Los trés fueron espulsaos del Comité Central y del Presidium, como tamién lo foi l'ex Ministru de Rellaciones Esteriores y amás protexíu de Khrushchov, [[Dmitri Shepílov]], quien se xuniera nel últimu momentu a la intriga. Mólotov foi unviáu como embaxador a [[Mongolia]]; los demás fueron unviaos a la cabeza de les instalaciones industriales ya institutos llueñe de Moscú.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=176–83.}}</ref> El mariscal Zhúkov foi compensáu pol so sofitu cola membresía de plenu derechu nel Presidium, pero Khrushchov tarrecía pola so popularidá y la so poder. N'ochobre, el Ministru de Defensa foi unviáu a una xira pelos Balcanes, ente que Khrushchov iguó un alcuentru del Presidium pa destituyilo. Zhúkov enterar de lo que taba asocediendo y entainó el so regresu a Moscú, namái pa ser echáu voz de formalmente del so despidu. Nuna xunta del Comité Central delles selmanes más tarde, nun se dixo una pallabra en defensa de Zhúkov.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=361–64.}}</ref> Khrushchov completó l'afitamientu del poder por aciu la organización del despidu de Bulganin como Presidente del Conseyu de Ministros en favor de sigo mesmu (Bulganin foi nomáu pa encabezar el ''[[Gosbank]]'') y al traviés del establecimientu d'un Conseyu de Defensa de la URSS, dirixíu por él mesmu, convirtióse conducentemente nel comandante en xefe.<ref name="absolut">{{Harvnb|Tompson|1995|p=189.}}</ref> A pesar de que Khrushchov yera agora preeminente, nun gociaba del poder absolutu de Stalin.<ref name="absolut" /> ==== La lliberalización y les artes ==== Dempués d'asumir el poder, Khrushchov dexó una modesta cantidá de llibertá nes artes. La obra de [[Vladímir Dudíntsev]] ''Non yá de pan vive l'home'',<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=307.}}</ref> que trata sobre un inxenieru idealista opuestu por ríxidu burócrates, pudo ser publicada en 1956, anque Khrushchov criticó a la novela y dixo d'ella que yera "falsa na so base".<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=308.}}</ref> Sicasí, en 1958, Khrushchov ordenó un ataque feroz contra [[Borís Pasternak]] tres la so novela ''[[Doctor Zhivago]]'' que foi publicada nel estranxeru (negóse-y el permisu de publicar na Xunión Soviética). ''[[Pravda]]'' describió a la novela como un "trabayu comercial de baxa calidá reaccionariu", y l'autor foi espulsáu de la Unión d'Escritores.<ref name="boris" /> Pa empiorar les coses (dende la perspeutiva de Khrushchov), Pasternak foi gallardoniáu col [[Premiu Nobel de Lliteratura]], que, so una gran presión, refugar. Nes sos memories, Khrushchov declaró qu'amorrentó pola novela, tuvo a puntu de dexar la so publicación, y dempués llamentó nun faelo.<ref name="boris">{{Harvnb|Taubman|2003|p=385.}}</ref> Tres la so cayida del poder, Khrushchov llogró una copia de la novela y lleer (antes lleera namái fragmentos) y señaló, "Nun tendríamos de prohibila. Tendría que lleela. Nun hai nada antisoviético nella."<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=628.}}</ref> Khrushchov creía que la URSS podría igualar el nivel de vida d'Occidente y nun tuvo mieu de dexar a los ciudadanos soviéticos ver los llogros occidentales.<ref name="cliche" /> Stalin dexara que pocos turistes entraren a la Xunión Soviética y que pocos soviéticos viaxaren al esterior.<ref name="tourist">{{Harvnb|Zubok|2007|p=172.}}</ref> Sicasí, Khrushchov dexó que los soviéticos viaxaren (más de 700&nbsp;000 ciudadanos soviéticos viaxaron al estranxeru en 1957) y dexó que los estranxeros visitaren la Xunión Soviética, onde los turistes convertir en temes d'inmensu interés.<ref name="tourist" /> En 1957, Khrushchov autorizó que'l [[VI Festival Mundial de la Mocedá y los Estudiantes]] celebrar en Moscú mientres esi branu. Instruyó a los funcionarios del [[Komsomol]] a "recibir a los invitaos estranxeros colos brazos abiertos".<ref>{{Harvnb|Zubok|2007|p=174.}}</ref> El resultante "antroxu socialista" arreyó a más de tres millones de moscovitas, que se xunieron a 30&nbsp;000 mozos visitantes estranxeros n'eventos qu'entendíen dende grupos de discutiniu en tola ciudá hasta eventos n'el mesmu Kremlin.<ref>{{Harvnb|Zubok|2007|pp=174–75.}}</ref> Según l'historiador Vladislav Zubok, el festival "estrozó los clixés propagandísticos" alrodiu de los occidentales al dexar que los moscovitas ver por sigo mesmos.<ref name="cliche">{{Harvnb|Zubok|2007|p=175.}}</ref> En 1962, Khrushchov foi impresionáu pola obra ''[[Un día na vida d'Iván Denísovich]]'' d'[[Aleksandr Solzhenitsyn]] y persuadió al Presidium pa dexar la so publicación.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=525–28.}}</ref> Esti anováu destemple remató'l 1 d'avientu de 1962, cuando Khrushchov foi lleváu a la [[Manège de Moscú|Galería Manezh]] pa ver una esposición qu'incluyía una serie d'obres [[Vanguardismu|vanguardistas]]. Al veles, Khrushchov esplotó con roxura, describiendo les obres como "mierda de perru",<ref name="do" /> y proclamando que "un pollín podría faer meyor arte cola so cola".<ref>{{Harvnb|Neizvestny|1979}}</ref> Una selmana más tarde, ''[[Pravda]]'' publicó un llamáu a la pureza artística. Pero cuando'l escritores y cineastes defendieron a los pintores, Khrushchov espresó'l so enoxu con ellos. Sicasí, a pesar de la roxura del primer ministru, nengunu de los artistes foi deteníu o exiliáu. La esposición de la Galería Manezh permaneció abierta mientres dalgún tiempu dempués de la visita de Khrushchov y esperimentó un aumentu considerable na asistencia tres l'artículu publicáu en ''Pravda''.<ref name="do">{{Harvnb|Tompson|1995|pp=257–60.}}</ref> ==== Reforma política ==== Mientres el gobiernu de Khrushchov reemplazóse'l conceutu de que la URSS yera una [[dictadura del proletariáu]] pol nuevu términu de «[[Estáu de tol pueblu]]».<ref>{{Harvnb|Rosental|Iudin|1968}}</ref> So Khrushchov, fueron abolíos los tribunales especiales operaos polos organismos de seguridá. Estos tribunales (conocíos como ''troikas''), de cutiu ignoraren les lleis y los procedimientos. So les reformes, nengún procesamientu por un delitu políticu podría ser lleváu siquier ante los tribunales ordinarios nun siendo que fuera aprobáu pol comité llocal del partíu. Esto escasamente asocedió; so Khrushchov nun hubo xuicios políticos importantes y na mayor parte de los procesos políticos polo xeneral. Sicasí, otres sanciones fueron impuestes a los disidentes, incluyendo la perda del emplegu o llugar na universidá o la espulsión del partíu. Mientres el Gobiernu de Khrushchov, introducióse la hospitalización forzada por "peligrosidá social".<ref name="hosp" /> Según l'autor Roy Medvédev, quien escribió un analís inicial sobre los años de Khrushchov nel poder, "el terror político como un métodu cotidianu del Gobiernu foi reemplazáu pela vía alministrativa de represión so Khrushchov".<ref name="hosp">{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|pp=41–42.}}</ref> En 1958, Khrushchov abrió una xunta del Comité Central a cientos de funcionarios soviéticos; inclusive a dalgunos dexóse-yos falar na xunta. Per primer vegada, les xuntes del Comité fixéronse públiques en forma de llibru; una práutica que foi siguida nes xuntes posteriores. Sicasí, esta apertura, en realidá dexó un mayor control de Khrushchov sobre'l Comité, yá que cualesquier disidente tendría qu'esponer los sos argumentos delantre d'una enorme y desaprobante ensame.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=198–99.}}</ref> En 1962, Khrushchov estremó los comités del partíu de los niveles ''óblast'' (provinciales) en dos estructures paraleles, una pa la industria y otra pa l'agricultura. Esto foi impopular ente los ''[[apparatchik|apparátchiks]]'' del partíu y dio llugar a tracamundios na llinia de mandu, yá que nin el secretariu del comité tenía prioridá sobre l'otru. Como había un númberu llindáu d'asientos del Comité Central por cada ''óblast'', la división establecía la posibilidá de rivalidá por cargos ente les faiciones y, según Medvédev, esistió'l potencial pa empezar un sistema bipartidista.<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|pp=154–57.}}</ref> Khrushchov tamién ordenó qu'un terciu de los miembros de cada comité, dende los conseyos de baxu nivel hasta'l mesmu Comité Central, fueren sustituyíos en cada eleición. Esti decretu provocó tensión ente Khrushchov y el Comité Central<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|p=153.}}</ref> y fadió a los dirixentes del partíu que sobre que'l so sofito Khrushchov xubiera al poder.<ref name="obit" /> ==== Política agrícola ==== [[Ficheru:Map of USA highlighting Corn Belt.png|miniaturadeimagen|[[Petrina maicero estauxunidense]], Khrushchov intentó emulalo col plantíu de miles d'hectárees de maíz]] Dende la década de 1940, Khrushchov defendía'l cultivu de maíz na Xunión Soviética.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=374.}}</ref> Estableció un institutu de maíz n'Ucraína y ordenó a miles d'hectárees pa ser llantaes con maíz nes tierres vírxenes.<ref name="corny">{{Harvnb|Carlson|2009|p=205.}}</ref> En febreru de 1955, Khrushchov pronunció un discursu nel qu'abogó por un [[Petrina maicero estauxunidense|petrina de maíz al estilu del de Iowa]] na Xunión Soviética, y una delegación soviética visitó l'estáu estauxunidense mientres esi branu. Ente que la so intención yera visitar namái pequeñes esplotaciones, el xefe de la delegación averar al productor y vendedor de maíz [[Roswell Garst]], quien lo convenció por qu'aportunara en visitar la so enorme granxa.<ref name="corny" /> Garst visitó la Xunión Soviética en setiembre, onde se convirtió nun gran amigu de Khrushchov y vendiólu a la URSS 5000 tonelaes de granes de maíz.<ref>{{Harvnb|Carlson|2009|pp=205–06.}}</ref> Garst aconseyó-y a los soviéticos que cultivaren el maíz nel sur del país y que s'aseguraren de tener abondes reserves de fertilizantes, insecticides y yerbicíes.<ref name="pop">{{Harvnb|Taubman|2003|p=373.}}</ref> Sicasí, esto nun se fixo, yá que Khrushchov intentó semar maíz inclusive en Siberia y ensin los productos químicos necesarios. Ente que Khrushchov alvirtió contra aquellos que "quieren faenos plantes de tol planeta col maíz", amosó una gran pasión pol maíz, tantu ye asina que mientres la so visita a un ''kolkhoz'' de Letonia, dixo que dalgunos na so audiencia probablemente preguntáronse, "¿Va Ser que Khrushchov va dicir daqué sobre maíz o non"?<ref name="pop" /> Y facer, reprendiendo a los llabradores por que nun semaren más maíz.<ref name="pop" /> L'esperimentu col maíz nun tuvo un gran ésitu, y más tarde escribió que los funcionarios demasiáu entusiastes, que queríen complacelo, habíen sobreplantado ensin sentar les bases fayadices, y "como resultáu'l maíz foi desacreditado como cultivu d'[[ensilado]]—según yo".<ref name="pop" /> Khrushchov intentó abolir les estaciones de máquines y tractores (EMT) que non yá teníen la mayor parte de les grandes máquines agrícoles como tractores y cosechadoras, sinón tamién los servicios como la llabranza, y la tresferencia de los sos equipos y funciones a los ''kolkhoz'' y ''sovkhoz'' (granxes estatales).<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|p=85.}}</ref> Depués d'una esitosa prueba onde les EMT sirvieron nun ''kolkhoz'' grande caúna, Khrushchov ordenó una transición gradual—pero ordenó que'l cambéu producir con una gran rapidez.<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|pp=86–87.}}</ref> Al cabu de tres meses, más de la metá de les instalaciones de EMT habíense zarráu, y los ''kolkhoz'' taben siendo obligaos a mercar l'equipu, ensin nengún descuentu pa máquines antigües o deterioraes.<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|pp=87–89.}}</ref> Los emplegaos de les EMT, poco dispuestos a xunise a los ''kolkhoz'' y a perder los sos beneficios d'emplegaos estatales y el derechu a camudar los sos puestos de trabayu, fuxeron a les ciudaes, creando una escasez de personal capacitáu.<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|pp=89–91.}}</ref> Los costos de la maquinaria, amás de los costos de construcción de galpones d'almacenamientu y depósitos de combustible pal equipu, emprobecieron munchos ''kolkhoz''. Fixéronse disposiciones desaparentes pa les estaciones d'arreglu.<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|pp=92–93.}}</ref> Ensin les EMT, el mercáu d'equipos agrícoles soviéticos se desintegró, y los ''kolkhoz'' agora nun teníen nin el dineru nin el compradores calificaos p'adquirir nuevos equipos.<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|pp=91–92.}}</ref> Un asesor de Khrushchov foi [[Trofim Lysenko]], quien prometió un aumentu de la producción con una inversión mínima. Esos planes yeren curiosos pa Khrushchov, qu'ordenó'l so implementación. Lysenko llogró caltener la so influencia sobre Khrushchov a pesar de los repitíos fracasos; como cada propuesta fracasaba, abogaba por otra. La influencia de Lysenko retrasara descomanadamente'l desenvolvimientu de la ciencia xenética na Xunión Soviética.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=216.}}</ref> En 1959, Khrushchov anunció l'oxetivu de superar a los Estaos Xuníos na producción de lleche, carne y mantequilla. Los funcionarios llocales, col sofitu de Khrushchov, fixeron promeses pocu reales de producción. Estes metes cumplir al obligar a los llabradores a sacrificar el so ganáu de cría y pola compra de carne nes tiendes del Estáu, depués la reventa retornaba al Gobiernu, aumentando artificialmente la producción rexistrada.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=214–15.}}</ref> En xunu de 1962, los precios de los alimentos alzáronse, especialmente'l de la carne y la mantequilla (ente un 25-30%). Esto causó descontentu ente la población. Na ciudá meridional rusa de [[Novocherkask]] ([[Óblast de Rostov]]) esti descontentu intensificar nuna fuelga y una revuelta contra les autoridaes. La revuelta foi reprimida polos militares qu'abrieron fueu contra los manifestantes desarmaos. Acordies con los informes oficiales soviéticos, 22 persones morrieron y 87 quedaron mancaes. Amás, 116 manifestantes fueron condergaos pola so participación y siete d'ellos executaos. La información sobre la masacre y la rebelión foi suprimida totalmente na URSS, pero estendióse al traviés de [[Samizdat]] estropiando la reputación de Khrushchov n'Occidente.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=519–23.}}</ref> La seca cutió a la Xunión Soviética en 1963; la collecha cayó a 107,5 millones de tonelaes de granos, cuando en 1958 esta algamara'l so máximu, 134,7 millones de tonelaes.<ref name="bread">{{Harvnb|Taubman|2003|p=607.}}</ref> La escasez resultó en files d'espera per comida, un fechu qu'escapó de les manes de Khrushchov.<ref name="bread" /> Ronciegu a mercar comida d'Occidente,<ref name="bread" /> pero enfrentando'l riesgu d'una fame xeneralizada, Khrushchov escosó les reserves de divises de la nación y gastó parte de les reserves d'oru na compra de granos y otros alimentos<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|pp=160–61.}}</ref> ==== Educación ==== Mientres la so visita a los Estaos Xuníos en 1959, Khrushchov quedó bien impresionáu col programa d'educación agrícola na [[Universidá d'Iowa|Universidá Estatal de Iowa]] y trató d'asonsañalo na Xunión Soviética. Nesi momentu, la principal Academia agrícola de la Xunión Soviética taba allugada en Moscú y los estudiantes nin siquier faíen práutiques agrícoles sobre'l terrén. Khrushchov propunxo treslladar los programes a les zones rurales. Nun tuvo ésitu, por cuenta de la resistencia per parte de los profesores y alumnos, que realmente nunca tuvieron en desalcuerdu col primer ministru, yá que nun llevó a cabu les sos propuestes.<ref>{{Harvnb|Carlson|2009|p=221.}}</ref> Khrushchov recordó nes sos memories: "Ye prestosu vivir en Moscú y trabayar na Academia Agrícola Timiryázev. Ye una antigua institución venerable, una amplia unidá económica, con instructores calificaos, ¡pero ta na ciudá! Los sos estudiantes nun tán naguando por trabayar nes granxes coleutives, porque pa faelo tendríen que salir a les provincies y vivir llueñe de cualquier área metropolitana."<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2007|p=154.}}</ref> Khrushchov fundó delles ciudaes académiques, como [[Akademgorodok]], en [[Novosibirsk]]. El primer ministru creía que la ciencia occidental espolletara por cuenta de que munchos científicos vivíen en ciudaes universitaries como [[Oxford]], aisllaos de les distraiciones de les grandes ciudaes y qu'amás cuntaben con condiciones de vida prestoses y una bona paga. Trató d'asonsañar diches condiciones na Xunión Soviética. L'intentu de Khrushchov foi polo xeneral esitosu, anque les sos nueves ciudaes y centros científicos tendíen a atraer a los científicos nuevos, pos los mayores nun taben dispuestos a salir de Moscú o Leningráu.<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|p=108.}}</ref> Khrushchov tamién propunxo reestructurar les escueles soviétiques. En cuantes que les escueles apurren un programa d'estudios preparatorios pa la universidá, ello ye que munchos mozos soviéticos llegaben a la universidá. Khrushchov quería camudar el focu de les escueles secundaries escontra la formación profesional: los alumnos pasaríen una parte del so tiempu nos emplegos industriales o en programes d'aprendizaxe, ampliándose d'esa manera nun añu la permanencia nel bachilleratu.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=192–93.}}</ref> Na práutica, lo qu'asocedió foi que les escueles desenvolvieron venceyos coles empreses cercanes y los estudiantes fueron a trabayar mientres namái unu o dos díes a la selmana; a les fábriques y a los otros emplegos nun-yos prestaba tener qu'enseñar, ente que los estudiantes y les sos families quexar de que teníen poques opciones no comercial p'aprender.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=193.}}</ref> Magar la propuesta de formación profesional nun sobreviviría a la cayida de Khrushchov, un cambéu de mayor duración foi l'establecimientu rellacionáu d'institutos especializaos p'alumnos superdotados o aquellos que deseyaren estudiar una tema específica.<ref name="kelly">{{Harvnb|Kelly|2007|p=147}}</ref> Estes escueles fueren modelaes acordies coles escueles de llingües estranxeres que s'establecieren en Moscú y Leningráu dende 1949.<ref>{{Harvnb|Laurent|2009}}</ref> En 1962, una escuela especial de branu establecer en [[Novosibirsk]] pa preparar a los estudiantes pa una Olimpiada siberiana de matemátiques y ciencies. Al añu siguiente, l'Institutu de Matemátiques y Ciencies de Novosibirsk convertir na primer escuela residencial permanente especializada en matemátiques y ciencies. Otres escueles d'esti tipu llueu s'establecieron en Moscú, Leningráu y Kiev. Na década de 1970, estableciéronse más de 100 escueles especializaes en matemátiques, ciencies, arte, música y deportes.<ref name="kelly" /> La educación preescolar amontóse como parte de les reformes de Khrushchov, y nel momentu de dexar el cargu, cerca del 22% de los neños soviéticos asistíen al preescolar — aprosimao la metá de los neños urbanos, pero namái alredor del 12% de los neños rurales.<ref>{{Harvnb|Perrie|2006|p=488}}</ref> === Polítiques esteriores y de defensa === Cuando Khrushchov tomó'l control, el restu del mundu inda sabía bien pocu d'él y primeramente nun quedaron impresionaos con él. Yera baxu, trabáu y vistía traxes desajustados, "''irradiaba energía pero non intelectu''" y foi tornáu por munchos, calificándolo como ''un bufón que nun duraría enforma tiempu''.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=146.}}</ref> El Secretariu de Rellaciones Esteriores británicu [[Harold Macmillan]] preguntóse: "¿Cómo puede esti home gordu, vulgar colos sos güeyos de gochu y un fluxu incesante al falar ser el líder y aspirante a zar pa toos esos millones de persones?"<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=149.}}</ref> El biógrafu de Khrushchov, Tompson describió al cambiadizu líder: <blockquote> "Él podría ser encantador o vulgar, exuberante o hosco, diéron-y amueses públiques de rabia (de cutiu artificioses) y crecientes hipérboles na so retórica. Pero fuera lo que fora, colo que s'hubiera atopáu, él yera más humanu que'l so predecesor ya inclusive que la mayoría de los sos homólogos estranxeros, y pa gran parte del mundu él foi abondu pa faer que la URSS paeciera menos misteriosa o amenazante."<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=150.}} </ref></blockquote> ==== Estaos Xuníos y aliaos ==== ===== Les primeres rellaciones y la so visita a los Estaos Xuníos (1957–1960) ===== [[Ficheru:Nixon and khrushchev.jpg|thumb|right|alt=A middle-aged man and an older one confer with each other.|Khrushchov (derecha) col vicepresidente estauxunidense [[Richard Nixon]] en 1959.]] [[Ficheru:20111110-OC-AMW-0013 - Flickr - USDAgov.jpg|thumb|alt=A group of middle-aged men at a farm. A man in a white suit in the center is caressing a cow.|Khrushchov col Secretariu d'Agricultura [[Ezra Taft Benson]] y l'embaxador d'EE.UU. ante les Naciones Xuníes, [[Henry Cabot Lodge]] mientres la so visita del 16 de setiembre de 1959 al Centru de [[Serviciu d'Investigación Agrícola]].]] Khrushchov trató d'atopar una solución duradera al problema de l'[[Zones d'ocupación aliada n'Alemaña|Alemaña estremada]] y al enclave de [[Berlín Occidental]] bien dientro del territoriu d'[[República Democrática Alemana|Alemaña Oriental]] (RDA) que la so capital yera [[Berlin Oriental]]. En payares de 1958, llamando a Berlín Occidental d'un "tumor malinu", dio-y a los Estaos Xuníos, Reinu Xuníu y Francia seis meses pa concluyir un tratáu de paz colos dos Estaos alemanes y l'Xunión Soviética. Si unu nun lo roblaba, Khrushchov dixo que la Xunión Soviética concluyiría un tratáu de paz con Alemaña Oriental. Esto dexaría a Alemaña Oriental, que nun yera parte de los trataos que daben l'accesu a les potencies occidentales a Berlín, col control de les rutes de la ciudá.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=195.}}</ref> Esti ultimátum causó disensión ente los aliaos occidentales, que s'aguantaben a dir a la guerra sobre la tema.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=196.}}</ref> Sicasí, Khrushchov, repetidamente estendió'l plazu. Khrushchov trató d'esaniciar munches de les armes convencionales y de defender a la Xunión Soviética con misiles.<ref name="sput">{{Harvnb|Tompson|1995|p=187.}}</ref> Él creía que si esto nun se concretaba, l'enorme exércitu soviéticu siguiría absorbiendo enormes cantidaes de recursos, faciendo que los sos oxetivos d'ameyorar la vida de los soviéticos fueren difíciles d'algamar.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=217.}}</ref> En 1955, Khrushchov abandonó los planes de Stalin inclinaos escontra una gran marina, creyendo que los nuevos barcos seríen demasiáu vulnerables a los ataques convencionales o nucleares.<ref>{{Harvnb|Zubok|2007|p=127.}}</ref> En xineru de 1960, Khrushchov tomó ventaya al ameyorar les rellaciones colos Estaos Xuníos pa pidir l'amenorgamientu d'un terciu del tamañu de les fuercies armaes soviétiques, alegando que les armes avanzaes compensaríen les tropes perdíes.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=216–17.}}</ref> Ente que el reclutamiento de mozos soviéticos siguía a valir, la exención del serviciu militar foi cada vez más común, especialmente pa los estudiantes universitarios.<ref>{{Harvnb|Zubok|2007|pp=183–84.}}</ref> Los soviéticos teníen pocos [[ICBM]]s operables; a pesar d'ello Khrushchov se jactó públicamente de los programes de misiles soviéticos, afirmando que les armes soviétiques yeren variaes y numberoses. El Primer Secretariu esperaba que la perceición pública que los soviéticos taben xenerando daría llugar a una presión psicolóxica sobre Occidente y dexaríen concesiones polítiques.<ref name="nik">{{Harvnb|Tompson|1995|p=188.}}</ref> El programa espacial soviéticu, al que Khrushchov sofitó firmemente, paecía confirmar les sos afirmaciones cuando los soviéticos asitiaron al [[Sputnik 1|Spútnik 1]] n'órbita, un llanzamientu del que taben convencíos munchos occidentales, ente ellos el Vicepresidente de los Estaos Xuníos [[Richard Nixon]] que yera un engañu.<ref name="nik" /> Cuando se fixo evidente que'l llanzamientu yera real y el Spútnik 1 taba n'órbita, los gobiernos occidentales llegaron a la conclusión de que'l programa de ICBMs soviéticu nun taba tan avanzáu como se creía. Khrushchov amplió esti tracamundiu diciendo nuna entrevista d'ochobre de 1957 que la URSS tenía tolos cohetes, de cualquier capacidá que precisara.<ref name="sput" /> Mientres años, Khrushchov fadría un puntu de precedencia pol importante viaxe al esterior col llanzamientu d'un cohete, pal desconciertu de los sos anfitriones.<ref name="sput" /> Estaos Xuníos conoció l'estáu primitivu del programa de misiles soviéticos polos vuelos espía sobre territoriu soviéticu de la década de 1950, pero namái los altos funcionarios estauxunidenses supieron del engañu.<ref name="nik" /> En xineru de 1960, Khrushchov díxo-y al Presidium que llegaren a un alcuerdu colos Estaos Xuníos polos ICBMs soviéticos porque posiblemente "los estauxunidenses fanegueros empezaron a tremecer de mieu per primer vegada nes sos vides".<ref>{{Harvnb|Zubok|2007|p=131.}}</ref> La percibida "[[fienda de los misiles]]" dio llugar a una acumuladura considerable de defensa per parte de los Estaos Xuníos.<ref name="nik" /> [[Ficheru:Kitchen debate.jpg|thumb|El vicepresidente estauxunidense Richard Nixon aldericando con Nikita Khrushchov no que aportó a conocíu como'l [[alderique de cocina]], el 24 de xunetu de 1959.]] En 1959, mientres la visita de Nixon a la Xunión Soviética,<ref>{{Harvnb|United Press International|1959}}</ref> Khrushchov participó no que más tarde foi conocíu como'l [[alderique de cocina]], una y bones Nixon y él caltuvieron un discutiniu apasionáu nuna cocina modelu mientres la [[Exhibición Nacional Estauxunidense de 1959|Exhibición Nacional Estauxunidense]] en Moscú, con cada unu defendiendo'l sistema económicu del so país.<ref name="obit" /> Khrushchov foi convidáu a visitar los Estaos Xuníos y facer, tando trece díes. Llegó a [[Washington, DC]] mientres la so primer visita a los Estaos Xuníos el 15 de setiembre de 1959. La primer visita d'un primer ministru soviéticu a los Estaos Xuníos dio llugar a un estensu circu mediáticu.<ref>{{Harvnb|Carlson|2009|p=247.}}</ref> Khrushchov traxo a la so esposa, Nina Petrovna y a los sos fíos adultos, anque nun yera habitual que los funcionarios soviéticos viaxaren coles sos families.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=421–22.}}</ref> El primer ministru visitó les ciudaes de [[Nueva York]], [[Los Angeles]], [[San Francisco (California)|San Francisco]] (visitando un supermercáu), Iowa (visitando la granxa de Roswell Garst), [[Pittsburgh]] y Washington,<ref>{{Harvnb|Carlson|2009|p=63.}}</ref> concluyendo con una xunta col Presidente Eisenhower en [[Camp David]].<ref>{{Harvnb|Carlson|2009|pp=226–27.}}</ref> Khrushchov diba visitar [[Disneylandia]], pero la visita foi atayada por razones de seguridá, en gran parte por cuenta del so propiu descontentu.<ref>{{Harvnb|Carlson|2009|pp=155–59.}}</ref> Sicasí, visitó a [[Eleanor Roosevelt]] na so casa n'[[Hyde Park (Nueva York)|Hyde Park, Nueva York]].<ref>{{Harvnb|Carlson|2009|p=133.}}</ref> Mientres la so visita a [[Thomas J. Watson, Jr]] na sede d'[[IBM]], Khrushchov espresó poco interés nos ordenadores, pero almiró enforma l'autoserviciu de cafetería y, al so regresu, introdució l'autoserviciu na Xunión Soviética.<ref>{{Harvnb|Khrushchev|2001|p=334.}}</ref> La visita de Khrushchov a los Estaos Xuníos resultó nun alcuerdu informal col Presidente estauxunidense [[Dwight D. Eisenhower|Dwight Eisenhower]] nel que nun habría nengún plazu llende roble sobre [[Berlín Occidental]], pero nel so llugar habría un cume colos cuatro potencies pa intentar resolver el problema, y el primer ministru dexó los Estaos Xuníos con bonos sentimientos polo xeneral. Khrushchov tornó de los Estaos Xuníos, convencíu de que llograra una fuerte rellación personal con Eisenhower (que sicasí quedó pocu impresionáu col líder soviéticu) y de que podría llograr la distensión colos estauxunidenses.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=211.}}</ref> Primió pa un cume inmediatu, pero foi atayáu pol Presidente francés [[Charles de Gaulle]], que la aplazó hasta 1960, añu nel que Eisenhower tenía programáu realizar una visita de torna a la Xunión Soviética.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=218.}}</ref> ===== Crisis del U-2 y Berlín (1960–1961) ===== [[Ficheru:Nikita Khrushchev 1960.jpg|thumb|right|alt=An older man sits among United Nations delegation tables, looking at the camera.|Nikita Khrushchov ante les Naciones Xuníes, setiembre de 1960.]] Un fechu que provocó un constante resfregón nes rellaciones ente los Estaos Xuníos y l'Xunión Soviética foi'l sobrevuelu de la URSS por [[Lockheed U-2|aviones espíes U-2]] estauxunidenses. El 09 d'abril de 1960, Estaos Xuníos volvió a entamar dichos vuelos dempués d'un llargu descansu. Los soviéticos protestaren polos vuelos nel pasáu, pero fueron inoraos per Washington. Conteníu no que creía que yera una fuerte rellación personal con Eisenhower, Khrushchov quedó confundíu y enoxáu pola continuación de los vuelos y concluyó que fueren ordenaos pol direutor de la [[CIA]], [[Allen Dulles]] ensin la conocencia del [[Presidente de los Estaos Xuníos]]. El 1 de mayu, [[Incidente del U-2|foi baltáu un U-2]]; el so pilotu, [[Francis Gary Powers]] foi prindáu vivu.<ref name="o2">{{Harvnb|Tompson|1995|pp=219–20.}}</ref> Creyendo que Powers fuera asesináu, Estaos Xuníos anunció que se perdiera una aeronave d'investigación cerca de la frontera turca cola Xunión Soviética. Khrushchov corría'l riesgu de destruyir el cume, qu'empezaría'l 16 de mayu en París, si anunciaba'l valtamientu, pero sería débil ante los güeyos del so exércitu y de les fuercies de seguridad si nun faía nada.<ref name="o2" /> Finalmente, el 5 de mayu, Khrushchov anunció'l valtamientu y la captura de Powers, culpando del sobrevuelu a los "círculos imperialistes y militaristes, que la so fortaleza ye'l [[Pentágonu (Estaos Xuníos)|Pentágonu]]", y suxuriendo que l'avión fuera unviáu ensin la conocencia de Eisenhower.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=223.}}</ref> Eisenhower nun podría haber pensáu qu'esistíen elementos deshonestos nel Pentágonu qu'operaben ensin la so conocencia y almitió qu'él ordenara los vuelos, llamándolos de "una necesidá desagradable".<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=224.}}</ref> La confesión sosprendió a Khrushchov y l'asuntu del U-2 pasó de ser un posible trunfu a un desastre pa él, ya inclusive apeló al embaxador estauxunidense [[Llewellyn Thompson]] por que lu ayudar.<ref name="welsh">{{Harvnb|Tompson|1995|p=225.}}</ref> Khrushchov amosóse indecisu sobre qué faer nel cume, inclusive mientres encetaba'l so vuelu a París. Finalmente decidió, en consulta colos sos asesores nel avión y los miembros del Presidium en Moscú, esixir una sida de Eisenhower y una promesa de que nun habría nengún vuelu más d'U-2 nel espaciu aereu soviéticu.<ref name="welsh" /> Tanto Eisenhower como Khrushchov nun se comunicaron ente sigo nos díes anteriores al cume, y nel cume, Khrushchov espunxo les sos esixencies y declaró que nun había nengún oxetivu nel cume, qu'esta tenía de retardase mientres seis a ocho meses, hasta dempués de les [[eleiciones presidenciales d'Estaos Xuníos de 1960]]. El Presidente de los Estaos Xuníos nun ufiertó nenguna sida, pero dixo que los vuelos fueren suspendíos y nun se volver# a entamar, y anovó la so propuesta de los [[Tratáu de Cielos Abiertos|cielos abiertos]] pa los derechos de sobrevuelos mutuos. Esto nun foi abondu pa Khrushchov, qu'abandonó'l cume.<ref name="o2" /> Eisenhower acusó a Khrushchov "de sabotear esta xunta, na que gran parte de les esperances del mundu fueron soterraes".<ref>{{Harvnb|United Press International|1960}}</ref> La visita de Eisenhower a la Xunión Soviética, pa la cual inclusive'l primer ministru construyera un campu de golf por que'l Presidente de los EE.XX. pudiera esfrutar del so deporte favorito,<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=441.}}</ref> foi atayada por Khrushchov.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=469.}}</ref> Khrushchov fixo la so segunda y última visita a los Estaos Xuníos en setiembre de 1960. Nun tenía nenguna invitación, pero él mesmu habíase designáu como xefe de la delegación de la ONX pola URSS.<ref>{{Harvnb|Carlson|2009|pp=265–66.}}</ref> Pasó la mayor parte del so tiempu cortexando a los nuevos Estaos del [[Tercer Mundu]] qu'apocayá se convirtieron n'independientes.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=230.}}</ref> Los Estaos Xuníos llindar a la islla de [[Manhattan]], con visites a una finca que yera propiedá de la URSS en [[Long Island]]. El bultable [[Incidente del zapatu (Khrushchov)|incidente del zapatu]] asocedió nun alderique'l 12 d'ochobre mientres un resolución soviéticu denunciando'l colonialismu. Enfurecido por una declaración del delegáu [[Filipines|filipín]] [[Lorenzo Sumulong]], qu'acusó a los soviéticos d'emplegar un doble moral por denunciar el colonialismu mientres apoderaben a Europa del Este, Khrushchov esixó'l derechu a responder darréu y acusó a Sumulong de ser un servil llacayu de los imperialistes estauxunidenses. Sumulong volvió a entamar el so discursu y acusó a los soviéticos d'hipocresía. Khrushchov quitóse'l so zapatu y empezó a cutilo nel so escritoriu, sofitáu (de forma más discreta) pol Ministru de Rellaciones Esteriores soviéticu [[Andréi Gromyko]].<ref>{{Harvnb|Carlson|2009|pp=284–86.}}</ref> Esti comportamientu de Khrushchov escupulició a la delegación.<ref>{{Harvnb|Zubok|2007|p=139.}}</ref> [[Ficheru:Soviet empire 1960.png|thumb|right|La máxima estensión territorial de los países del mundu so la [[Esfera d'influencia|inflúi]] soviética, dempués de la [[Revolución Cubana]] de 1959 y antes de la [[rotura sinón-soviética]] oficial de 1961.]] [[Ficheru:John Kennedy, Nikita Khrushchev 1961.jpg|thumb|left|alt=A younger man and an older one confer together.|Nikita Khrushchov y [[John Kennedy]] en [[Viena]], xunu de 1961.]] Khrushchov consideraba al vicepresidente Nixon como daquién de llinia dura y quedó encantáu pola so derrota nes eleiciones presidenciales de 1960. Consideró al vencedor, el senador de [[Massachusetts]] [[John F. Kennedy]], como un sociu muncho más presumible pa la distensión, pero sosprendiéron-y les dures declaraciones y aiciones del acabante estrenar Presidente norteamericanu mientres los primeros díes de la so alministración.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=232.}}</ref> Khrushchov llogró una victoria propagandística n'abril de 1961 col [[Vostok 1|primer vuelu espacial tripuláu]] y Kennedy una derrota col fracasu de la [[invasión de Badea de Cochinos]]. Ente que Khrushchov amenaciara con defender a Cuba con misiles soviéticos, el primer ministru llindar a comentarios agresivos dempués de los fechos. El fracasu en Cuba fizo que Kennedy determinara nun faer concesiones na [[Cume de Viena]] prevista pal 3 de xunu de 1961. Tanto Kennedy como Khrushchov tomaron una llinia dura, con Khrushchov esixendo un tratáu que reconociera a los dos Estaos alemanes y refugara a vencer nes cuestiones pendientes qu'apexaren un tratáu de prohibición d'ensayos nucleares. Kennedy per otru llau fuera inducíu a creer que'l tratáu de prohibición d'ensayos nucleares podría concluyise nel cume y consideró qu'un alcuerdu sobre Berlín tendría qu'esperar l'aliviu de les tensiones ente l'Este y l'Oeste. Kennedy describió les negociaciones con Khrushchov a la so [[Robert F. Kennedy|hermano Robert]], diciendo "ye como tratar [[Joseph P. Kennedy|con pá]]. Dar tou y recibir na".<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=233–35.}}</ref> Un aplazamientu indefiníu de l'aición sobre [[Berlín Occidental]] yera inaceptable pa Khrushchov yá que por nenguna otra razón [[República Democrática Alemana|Alemaña Oriental]] (RDA) taba sufriendo una continua "fuga de celebros" una y bones los alemanes orientales con un altu nivel d'educación taben fuxendo a Occidente al traviés de Berlín Occidental. Ente que la [[Frontera interalemana|frontera ente dambos Estaos alemanes]] fuera fortificada n'otros llugares, Berlín, [[Zones d'ocupación aliada n'Alemaña|alministrada poles cuatro potencies aliaes]], caltúvose abierta. Envalentonado poles declaraciones del ex embaxador de los Estaos Xuníos en Moscú, Charles Y. Bohlen y el presidente del [[Comité de Rellaciones Esteriores del Senáu d'Estaos Xuníos]] [[J. William Fulbright]] alrodiu de qu'Alemaña Oriental tenía tol derechu a cerrar les sos fronteres, daqué que nun foi desautorizáu pola alministración Kennedy, Khrushchov autorizó al líder de la RDA, [[Walter Ulbricht]] a empecipiar la construcción de lo que sería conocíu como'l [[Muriu de Berlín]], qu'arrodiaba a Berlín Occidental. Los preparativos de la construcción fixéronse de callao, y la frontera foi cerrada nes primeres hores del domingu, 13 d'agostu de 1961, cuando la mayoría de los trabayadores de la capital de la RDA, [[Berlín Este|Berlín Oriental]], quien ganaben divises por trabayar nel oeste de Berlín, taben nes sos cases. El muriu foi un desastre propagandísticu y marcó el fin de los intentos de Khrushchov por concluyir un tratáu de paz ente los cuatro potencies y los dos Estaos alemanes.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=235–36.}}</ref> [[Tratáu Dos más Cuatro|Esti tratáu]] nun sería robláu hasta setiembre de 1990, como preludiu inmediatu a la reunificación alemana. ===== Crisis del Caribe y tratáu d'ensayos nucleares (1962–1964) ===== Les tensiones ente les superpotencies remataron na [[Crisis de los misiles en Cuba]] (na URSS, "Crisis del Caribe") d'ochobre de 1962, cuando la Xunión Soviética trató d'instalar misiles nucleares d'algame mediu en Cuba, a unos 140 km de la mariña estauxunidense.<ref name="obit" /> El Presidente cubanu [[Fidel Castro]] amosóse ronciegu a aceptar los misiles y, una vegada que foi convencíu, alvirtió a Khrushchov de la so oposición al tresporte de los misiles de callao. Castro declaró, trenta años más tarde: "Teníamos el derechu soberanu d'aceptar los misiles. Nun tábamos violando'l Derechu internacional. ¿Por qué faelo de callao —como si nun tuviéramos el derechu a faelo-? Alvertí a Nikita que'l secretu daría la ventaya a los imperialistes."<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=248.}}</ref> El 16 d'ochobre, Kennedy foi informáu de que los vuelos d'[[Lockheed U-2|U-2]] sobre Cuba afayaren lo que yeren probablemente silos de misiles de mediu algame y anque él y los sos asesores consideraron averase a Khrushchov pela vía diplomática, tenía de faelo d'una forma que nun paeciera ser débil.<ref>{{Harvnb|Fursenko|2006|pp=465–66.}}</ref> El 22 d'ochobre, Kennedy dirixir a la so nación per televisión, revelando la presencia de los misiles y anunciando un bloquéu contra Cuba. Informaos primeramente del discursu pero non (hasta una hora antes) del so conteníu, Khrushchov y los sos asesores tarrecíen una invasión de Cuba. Inclusive antes del discursu de Kennedy, ordenó a los comandantes soviéticos en Cuba qu'utilizaren toles sos armes en casu d'un ataque, sacante armes atómiques.<ref>{{Harvnb|Fursenko|2006|pp=469–72.}}</ref> [[Ficheru:RIAN archive 39651 Soviet warships in Cuba..jpg|miniaturadeimagen|240px|left|Un buque de guerra soviéticu abandonando [[L'Habana]] tres la so visita a [[Cuba]] en 1969]] A midida que la crisis desenvolvíase, les tensiones yeren altes nos Estaos Xuníos; non tantu na Xunión Soviética, onde Khrushchov fixo delles apaiciones públiques y foi al [[Teatru Bolshói]] a escuchar al cantante d'ópera estauxunidense [[Jerome Hines]], quien entós taba nuna xira per Moscú.<ref name="obit" /><ref>{{Harvnb|Life|1962-11-09}}</ref> El 25 d'ochobre, colos soviéticos confusos alrodiu de les intenciones de Kennedy, Khrushchov decidió que los misiles tendríen que ser retiraos de Cuba. Dos díes más tarde, ufiertó-y a Kennedy les condiciones pal retiru.<ref>{{Harvnb|Zubok|2007|p=145.}}</ref> Khrushchov alcordó retirar los misiles en cuenta de que los Estaos Xuníos prometiérenlu que nun invadiríen Cuba y que retiraríen los misiles estauxunidenses de Turquía, qu'apuntaben direutamente al corazón de la Xunión Soviética.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=575.}}</ref> Como l'últimu pidimientu nun foi anunciada públicamente escontra los Estaos Xuníos y nun se conoció hasta xustu antes de la muerte de Khrushchov en 1971,<ref name="obit" /> el resolución foi vista como una gran derrota pa los soviéticos y contribuyó a la cayida de Khrushchov menos de dos años más tarde.<ref name="obit" /> Castro encamentó a Khrushchov a llanzar un ataque nuclear preventivu contra los Estaos Xuníos en casu de cualquier invasión de Cuba,<ref>{{Harvnb|Zubok|2007|p=148.}}</ref> y enoxóse pola resultancia, refiriéndose a Khrushchov en términos profanos;<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=579.}}</ref> Khrushchov convidar a Moscú más tarde y fueron capaces de restablecer les bones rellaciones.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=597–98.}}</ref> Dempués de la crisis, les rellaciones ente les superpotencies ameyoraron, una y bones Kennedy pronunciara un discursu conciliador na [[American University]] el 10 de xunu de 1963, reconociendo'l sufrimientu del pueblu soviéticu mientres la [[Segunda Guerra Mundial]] y rindiendo un homenaxe a los sos llogros.<ref>{{Harvnb|Kennedy|1963-06-10}}</ref> Khrushchov llamó a esi discursu como'l meyor pronunciáu por un [[Presidente de los Estaos Xuníos]] dende [[Franklin Roosevelt]], y en xunetu, axustó un [[Tratáu de prohibición parcial d'ensayos nucleares|Tratáu de prohibición d'ensayos nucleares]] col estauxunidense [[Averell Harriman]] y el británicu [[Quintin Hogg El Barón Hailsham De St Marylebone|Lord Hailsham]].<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=602.}}</ref> Los planes pa un segundu cume ente Khrushchov y Kennedy fueron atayaos pol asesinatu del presidente d'Estaos Xuníos en payares de 1963. El nuevu presidente, [[Lyndon B. Johnson|Lyndon Johnson]], esperaba siguir la meyora en rellacionar pero taba distrayíu por otres cuestiones y tuvo poques oportunidaes de desenvolver una rellación con Khrushchov antes del derrocamientu del primer ministru.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=604–05.}}</ref> ==== Europa Oriental ==== [[Ficheru:Gheorghiu-Dej & Khrushchev at Bucharest's Baneasa Airport (June 1960).jpg|thumb|[[Gheorghe Gheorghiu-Dej|Gheorghiu-Dej]] y Khrushchov nel [[Aeropuertu de Bucuresti-Băneasa]] en xunu de 1960. [[Nicolae Ceaușescu]] puede trate al llau derechu Gheorghiu-Dej.]] [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-B0116-0010-043, Berlin, VI. SED-Parteitag, 2.Tag.jpg|thumb|right|alt=Two smiling men raise bouquets of flowers over their heads.|Khrushchov (esquierda) y el líder d'Alemaña Oriental de [[Walter Ulbricht]] en 1963.]] [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-B0118-0010-027, Werk für Fernsehelektronik, Besuch Chruschtschow.jpg|right|thumb|Khrushchov (derecha) na so visita a la [[República Democrática Alemana]] con [[Nikolái Podgorni]] (esquierda).]] El discursu secretu, combináu cola muerte del líder comunista polacu [[Boleslaw Bierut]], quien sufriera un ataque al corazón mientres lleía un discursu, provocó una considerable lliberalización en Polonia y Hungría. En Polonia, la [[Protestes de Poznań de 1956|fuelga de los trabayadores]] en [[Poznań]] convertir en disturbios que dexaron más de 50 muertos n'ochobre de 1956.<ref name="pole" /> Cuando Moscú culpó de los disturbios a agitadores occidentales, los líderes polacos inoraron la reivindicación y sicasí fixeron concesiones con los trabayadores. Con demostraciones antisoviétiques cada vez más comunes en Polonia y les eleiciones cruciales del lideralgu polacu averándose, Khrushchov y otros miembros del Presidium viaxaron a Varsovia. Ente que a los soviéticos negóse-yos la entrada al plenariu del Comité Central polacu onde la eleición llevar a cabu, axuntar col Presidium polacu. Los soviéticos decidieron dexar que'l nuevu lideralgu polacu asumiera les sos funciones, sobre la garantía de que nun habría nengún cambéu na rellación polacu-soviética.<ref name="pole">{{Harvnb|Tompson|1995|pp=166–68.}}</ref> L'alcuerdu polacu envalentonó a los húngaros, que decidieron que Moscú podría ser desafiada.<ref>{{Harvnb|Fursenko|2006|p=122.}}</ref> Una manifestación masiva en Budapest el 23 d'ochobre convertir nun [[Revolución húngara de 1956|llevantamientu popular]]. En respuesta a la sulevación, los dirixentes del partíu húngaru asitiaron al primer ministru reformista [[Imre Nagy]].<ref name="suez" /> Les fuercies soviétiques na ciudá enfrentar colos húngaros ya inclusive dispararon contra los manifestantes, resultando en cientos de muertes tantu pa los húngaros como pa los soviéticos. Nagy pidió un altu'l fueu y la retirada de les tropes soviétiques, y una mayoría liderada por Khrushchov nel Presidium decidió obedecer, escoyendo da-y una oportunidá al nuevu Gobiernu húngaru.<ref>{{Harvnb|Fursenko|2006|pp=123–24.}}</ref> Khrushchov supunxo que si Moscú anunciaba la lliberalización de la so forma de tratar a los sos aliaos, Nagy xuntar a l'alianza cola Xunión Soviética. Sicasí, el 30 d'ochobre Nagy anunció eleiciones multipartidistas y a la mañana siguiente qu'Hungría dexaría'l [[Pactu de Varsovia]].<ref>{{Harvnb|Fursenko|2006|p=125.}}</ref> El 3 de payares, dos miembros del gobiernu de Nagy apaecieron n'Ucraína como'l xefes autoproclamados d'un gobiernu provisional y esixeron la intervención soviética, que yera inminente. A otru día, les tropes soviétiques entartallaron la revuelta húngara, con un númberu de muertos envaloráu en 4000 húngaros y dellos cientos de soldaos soviéticos. Nagy foi arrestáu y darréu foi executáu. A pesar de la indignación internacional pola intervención, Khrushchov defendió les sos aiciones mientres el restu de la so vida. El dañu a les rellaciones esteriores soviétiques foi severu y sería mayor si nun fuera enagora casual de la [[crisis de Suez]], que distrayxo l'atención del mundu.<ref name="suez">{{Harvnb|Tompson|1995|pp=168–70.}}</ref> Arriendes de estes crisis, Khrushchov formuló la declaración pola que foi bien reconocíu: "[[vamos soterrar]]" (en rusu, "Мы вас похороним!" (''My vas pojorónim!'')). Ente que munchos n'Occidente tomaron esta declaración como una amenaza lliteral, Khrushchov fixo la declaración nun discursu sobre la coesistencia pacífica con Occidente.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=427–28.}}</ref> Cuando se-y preguntar sobre la declaración mientres la so visita a los Estaos Xuníos en 1959, Khrushchov declaró que nun se refería a un entierru lliteral, sinón que, al traviés del desenvolvimientu históricu inesorable, el comunismu reemplazaría al capitalismu y lo "soterraría".<ref>{{Harvnb|Carlson|2009|p=96.}}</ref> Khrushchov ameyoró les rellaciones con [[Yugoslavia]], que fuera totalmente escluyida en 1948 cuando Stalin diose cuenta de que nun podía controlar al líder yugoslavu [[Josip Broz Tito|Tito]]. Khrushchov encabezó una delegación soviética a Belgráu en 1955. Anque un contrariu Tito fixo tou lo que pudo pa faer que los soviéticos llucieren como tontos (incluyendo enfilalos en públicu), Khrushchov foi esitosu nel calentamientu de les rellaciones, terminando col periodu d'enemistá de les rellaciones ente la Xunión Soviética y Yugoslavia.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=145–47.}}</ref> Mientres la crisis húngara, Tito primeramente sofitó a Nagy, pero Khrushchov convencer de la necesidá d'intervenir.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=169.}}</ref> Sicasí, la intervención n'Hungría estropió la rellación de Moscú con Belgráu, a pesar de los años que Khrushchov pasara tratando de reparala. Viose atrabancáu pol fechu de que China desaprobaba la versión lliberal del comunismu desenvueltu en Yugoslavia, y los intentos de reconciliación con Belgráu provocaron l'enfadu de los chinos.<ref name="absolut" /> ==== China ==== [[Ficheru:Mao Tsé-toung, portrait en buste, assis, faisant face à Nikita Khrouchtchev, pendant la visite du chef russe 1958 à Pékin.jpg|thumb|alt=A balding man and a younger Chinese man sit and smile, the balding man holding a fan|Khrushchov con [[Mao]] en 1958.]] Dempués de completar el so toma de posesión de la China continental en 1949, [[Mao Zedong]] buscó l'ayuda material de la URSS y tamién pidió la devolución de los territorios tomaos so los zares a China.<ref name="obit" /> Según Khrushchov tomó'l control de la URSS, aumentó l'ayuda a China, inclusive unviando un pequeñu grupu d'espertos p'ayudar a desenvolver al nuevu país comunista.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=336.}}</ref> Esta asistencia foi descrita pol historiador William Kirby como "la mayor tresferencia de teunoloxía na hestoria del mundu".<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=337.}}</ref> La Xunión Soviética gastó un 7% de los sos ingresos nacionales ente 1954 y 1959 ayudando al desenvolvimientu de China.<ref>{{Harvnb|Zubok|2007|p=111.}}</ref> Na so visita a China de 1954, Khrushchov alcordó devolver [[Port Arthur]] y [[Dalian]] a China, anque taba cafiante pola insistencia de Mao de que los soviéticos dexaren la so artillería cuando se fueren.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=336–37.}}</ref> Mao opúnxose amargamente a los intentos de Khrushchov de llegar a un acercamientu colos Estaos más lliberales d'Europa Oriental como Yugoslavia. Per otra parte, el gobiernu de Khrushchov, amosóse ronciegu a sofitar los deseos de Mao por un enérxicu movimientu revolucionariu mundial, prefiriendo superar al capitalismu al traviés de la elevación del nivel de vida nos países del bloque comunista.<ref name="obit" /> Les rellaciones ente les dos naciones empezaron a esfrecese en 1956, con Mao enoxáu pol discursu secretu y pol fechu de que los chinos nun fueren consultaos primeramente sobre este.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=338.}}</ref> Mao creía que la desestalinización yera un error y una posible amenaza a la so propia autoridá.<ref>{{Harvnb|Zubok|2007|p=136.}}</ref> Cuando Khrushchov visitó Beijing en 1958, Mao refugó les sos propuestes de cooperación militar.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=391.}}</ref> Esperando torpediar los esfuercios de Khrushchov pa la distensión colos Estaos Xuníos, Mao provocó pocu dempués la [[Segunda Crisis del Estrechu de Taiwán]], describiendo a les islles taiwanesas bombardeadas na crisis como "batutes que caltienen Eisenhower y Khrushchov baillando, corriendo d'equí p'allá. ¿Nun ves lo maraviyosos que son?"<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=392.}}</ref> Los soviéticos entamaren apurri-y a China una bomba atómica completa con tola documentación, pero en 1959, metanes les fríes rellaciones, los soviéticos destruyeron el dispositivu y los documentos.<ref>{{Harvnb|Zubok|2007|p=137.}}</ref> Cuando Khrushchov fixo una visita a China en setiembre, pocu dempués de la so esitosa visita a los Estaos Xuníos, atopar con una fría receición, y abandonó el país nel tercer día d'una visita prevista pa siete díes.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=394.}}</ref> Les rellaciones siguieron deteriorándose en 1960, yá que tantu la URSS como China utilizaron un Congresu del Partíu Comunista rumanu como una oportunidá p'atacase ente sigo. Depués de que Khrushchov atacó a China nel so discursu ante'l congresu, el líder chinu [[Peng Zhen]] burllar de Khrushchov, afirmando que la política esterior del primer ministru yera un soplíu de calor y fríu escontra Occidente. Khrushchov respondió retirando a los espertos soviéticos de China.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=470–71.}}</ref> == Destitución == [[Ficheru:1964-10-15 Khrushchev Resigns.ogv|thumb|left|Universal Newsreel reportando l'arrenunciu de Khrushchov.]] A partir de marzu de 1964, el líder del Sóviet Supremu [[Leonid Brézhnev]] empezó a aldericar la destitución de Khrushchov colos sos colegues.<ref name="out">{{Harvnb|Taubman|2003|p=615.}}</ref> Ente que Brézhnev consideró arrestar a Khrushchov cuando tornara d'un viaxe a Escandinavia en xunu, nel so llugar pasó un tiempu persuadiendo a los miembros del Comité Central pa sofitar la destitución de Khrushchov, recordando lo fundamental que fuera'l sofitu del Comité a Khrushchov pa ganar al Grupu Anti-Partíu.<ref name="out" /> Brézhnev tuvo'l tiempu abondu pa entamar la so combalechadura; Khrushchov tuvo ausente de Moscú mientres un total de cinco meses ente xineru y setiembre de 1964.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=617.}}</ref> Los conspiradores, encabezaos por Brézhnev, [[Aleksandr Shelepin]] y el Presidente de la KGB [[Vladímir Semichastny]], axuntar n'ochobre de 1964, mientres Khrushchov taba de vacaciones en [[Pitsunda]], [[Abḥasia]]. El 12 d'ochobre, Brézhnev llamó a Khrushchov pa echar# voz de una xunta especial del Presidium que se llevaría a cabu a otru día, aparentemente en materia d'agricultura.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=5.}}</ref> A pesar de que Khrushchov abarruntaba sobre'l verdaderu motivu de la xunta,<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=6.}}</ref> voló a Moscú pa ser atacáu por Brézhnev y otros miembros del Presidium polos fracasos de les sos polítiques y polo que los sos colegues consideraron un comportamientu erráticu.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=11–13.}}</ref> Khrushchov punxo poca resistencia, y esa nueche llamó al so amigu y colega del Presidium [[Anastás Mikoyán]] y díxo-y: {{cita|Toi vieyu y cansáu. Hai que dexalos faer frente por sigo solos. Fixi lo más importante. ¿Podría daquién suañar con dici-y a Stalin que nun nos sirvía más y suxuri-y el so retiru? Nin siquier un llurdiu de mugor quedaría onde tuviéramos paraos. Agora tou ye distintu. El mieu foise, y podemos falar d'igual a igual. Esta ye la mio contribución. nun voi oponer resistencia."<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=13.}}</ref>}} El 14 d'ochobre de 1964, el Presidium y el Comité Central votaron a favor d'aceptar el retiru "voluntariu" de Khrushchov de les sos funciones. Brézhnev foi escoyíu como Primer Secretariu (más tarde Secretariu Xeneral), ente qu'[[Alekséi Kosygin|Alekséi Kosyguin]] asocedió a Khrushchov como primer ministru.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=16.}}</ref> == Vida en retiru == A Khrushchov concedióse-y una pensión de 500 rublos per mes y aseguróse-y que la so casa y la so ''[[dacha]]'' yeren pa tola vida.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=16–17.}}</ref> En siendo estremáu del poder, Khrushchov cayó nuna fonda depresión.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=622.}}</ref> Recibió pocos visitantes, sobremanera porque los sos guardias de seguridá llevaben la cuenta de tolos invitaos ya informaben les sos ides y veníes.<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=622–23.}}</ref> Na seronda de 1965, él y la so esposa fueron obligaos a abandonar la so casa y la so ''dacha'' pa dir a un apartamentu y a una ''dacha'' más pequeña. La so pensión foi amenorgada a 400 rublos per mes, a pesar de que la so xubilación yera cómoda pa los estándares soviéticos.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=278.}}</ref><ref>{{Harvnb|Taubman|2003|p=623.}}</ref> La depresión siguió. El so médicu -y recetó pastillas pa dormir y tranquilizantes, pero aun así, cuando a unu de los sos nietos preguntáron-y qué faía l'ex primer ministru nel retiru, el rapazu respondió: «El güelu llora.»<ref>{{Harvnb|Taubman|2003|pp=623–24.}}</ref> Fízose-y ser inesistente a tal puntu que nel trentenu volume de la ''[[Gran Enciclopedia Soviética|Enciclopedia Soviética]]'' omitía'l so nome na llista de comisarios políticos prominentes mientres la [[Gran Guerra Patria]].<ref name="obit" /> Como los nuevos gobernantes espresaron el so conservadorismu nes cuestiones artístiques conocíes, Khrushchov aportó a vistu como daquién más favorablemente polos artistes y escritores, dalgunos de los cualos visitar. Unu de los visitantes que Khrushchov llamentó nun haber vistu foi al ex Vice Presidente de los Estaos Xuníos, Nixon, entós nos sos "años selvaxes" antes de la so eleición a la Presidencia, foi al apartamentu de Khrushchov en Moscú, mientres l'ex primer ministru atopar nel so ''dacha''.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=279.}}</ref> A partir de 1966, Khrushchov empezó a escribir les sos memories. Dictar nuna grabadora y, dempués de que fallaron los intentos de grabar al campu debíu al ruiu de fondu, grabar nun llugar zarráu, sabiendo que la KGB escucharía cada pallabra. Sicasí, l'axencia de seguridá nun fixo nengún intentu d'interferir hasta 1968, cuando se-y ordenar apurrir les sos cintes, y él negóse a faelo.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=280.}}</ref> Sicasí, mientres Khrushchov foi hospitalizáu con problemes cardiacos, el so fíu, [[Serguéi Khrushchov]], foi encetáu pola KGB y dixo qu'había una intriga per parte d'axentes estranxeros pa roba-y les memories. Cuidao que les copies fixérense, dalgunes d'elles fueren tresmitíes a una editorial occidental, y cuidao que la KGB podría robar les orixinales sía comoquier, Serguéi Khrushchov apurrió los materiales pa la KGB, pero tamién instruyó que se publicar les memories contrabandeadas. Publicar en 1970 sol títulu ''Khrushchov recuerda''. So cierta presión, Nikita Khrushchov robló una declaración qu'establecía qu'él nun diera los materiales a cualquier editor, y el so fíu foi tresferíu a un trabayu menos deseable.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=280–81.}}</ref> Tres la publicación de les memories n'Occidente, ''[[Izvestia]]'' denunciar como un fraude.<ref>{{Harvnb|Shabad|1970-11-24}}</ref> Cuando la radio estatal soviética llevó l'anunciu de la declaración de Khrushchov, foi la primer vegada en seis años que fuera mentáu nesi mediu.<ref name="obit" /> Nos sos últimos díes, Khrushchov visitó al so xenru y ex ayudante, Alekséi Adzhubéi y díxo-y: «Nunca llamentes lo que vivisti nos tiempos tormentosos y lo que trabayasti conmigo nel Comité Central. ¡Nós inda vamos ser recordaos!».<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|p=281.}}</ref> Khrushchov morrió d'un [[Infartu agudu de miocardiu|ataque cardiacu]] nun hospital cerca de la so casa en Moscú'l 11 de setiembre de 1971 y foi soterráu nel [[Campusantu Novodévichi]] en Moscú, dempués de que se-y negara un [[funeral d'Estáu]] y l'entierru na [[Necrópolis de la Muralla del Kremlin]]. Por medrana a les manifestaciones, les autoridaes nun anunciaron la muerte de Khrushchov hasta la hora del so veloriu y arrodiaron el campusantu con tropes. Aun así, dellos artistes y escritores xunir a la familia nel campusantu pal entierru.<ref>{{Harvnb|Tompson|1995|pp=282–83.}}</ref> ''[[Pravda]]'' publicó una frase anunciando la muerte del ex primer ministru; mientres, los periódicos occidentales dieron una cobertoria considerable. El veteranu corresponsal en Moscú del ''New York Times'' Harry Schwartz escribió alrodiu de Khrushchov: " {{cita|El Sr. Khrushchov abrió les puertes y ventanes d'una estructura petrificada. Dexó l'aire fresco y nuevu idees, produciendo cambeos que'l tiempu demostró que son irreversibles y fundamentales".<ref>{{Harvnb|Schwartz|1971-09-12}}</ref>}} == Legáu == [[Ficheru:Cheboksary-Residential area 2.JPG|thumb|''[[Khrushchovka]]'' de lladriyos, na llocalidá de [[Cheboksary]].]] [[Ficheru:DestroyKhrusch.JPG|miniaturadeimagen|derecha|Baltadera d'una ''Khrushchovka'' en Moscú en 2008]] Munches de les innovaciones de Khrushchov fueron revertíes dempués de la so cayida. El requisitu de qu'un terciu de los funcionarios teníen de ser sustituyíos en cada eleición foi anuláu, al igual que la división na estructura del partíu ente los sectores industrial y agrícola. Tamién se refugó'l so programa de formación vocacional pa los estudiantes de secundaria y el so plan pa unviar les instituciones agrícoles esistentes fuera del mesmu territoriu. Sicasí, nueves instituciones agrícoles o profesionales a partir d'entós atopábense fora de les ciudaes más importantes. Cuando se construyeron les nueves viviendes, una gran parte d'elles fixeron en forma d'altos edificios en llugar de les estructures de baxu altor que proponía Khrushchov, qu'escarecíen d'elevadores o balcones.<ref name="cornnomore" /> Dalgunos de los proyeutos agrícoles de Khrushchov tamién fueron fácilmente anulaos. El maíz aportó a tan impopular en 1965 que'l so cultivu cayó a niveles de posguerra, yá que inclusive los ''kolkhoz'' que tuvieren ésitu col so cultivu n'Ucraína y otres partes del sur de la URSS negar a llantalo.<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|p=128.}}</ref> [[Trofim Lysenko]] foi desaposiáu de les sos posiciones polítiques. Sicasí, les estaciones [[Estación de Máquines y Tractores|EMT]] permanecieron cerraes y los problemes agrícoles básicos, que Khrushchov tratara d'encetar, caltuviéronse.<ref name="cornnomore" /> Magar el nivel de vida soviéticu aumentó considerablemente a los diez años de la cayida de Khrushchov, gran parte del aumentu foi debíu al enorme progresu industrial; l'agricultura siguió bien por detrás, resultando en periódiques crisis agrícoles, especialmente en 1972 y 1975.<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|p=185.}}</ref> Brézhnev y los sos socesores siguieron el precedente de Khrushchov de mercar granu a Occidente en llugar de sufrir déficits y fame.<ref name="cornnomore">{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|pp=180–82.}}</ref> Tanto Brézhnev como los sos colegues nun fueron personalmente populares y el nuevu Gobiernu basar nel poder autoritario p'asegurar la so continuidá. La KGB y l'Exércitu Soviéticu recibieron poderes cada vez mayores. Los enclinos conservadores del Gobiernu llevaríen a la perdura "[[Primavera de Praga]]" de 1968.<ref>{{Harvnb|Medvedev|Medvedev|1978|p=184.}}</ref> Anque la estratexa de Khrushchov nun llogró algamar los principales oxetivos que buscaba, Aleksandr Fúrsenko, quien escribió un llibru analizando les polítiques esteriores y militares de Khrushchov, sostuvo que la estratexa coaccionó a Occidente de manera llindada. L'alcuerdu de que los Estaos Xuníos nun invadiría Cuba cumplióse. El refugu del mundu occidental a reconocer Alemaña Oriental foi amenorgándose gradualmente y en 1975 los Estaos Xuníos y otros miembros de la OTAN roblaron los [[Conferencia sobre la Seguridá y la Cooperación n'Europa|Alcuerdos de Helsinki]] cola URSS y los países del Pactu de Varsovia, incluyendo Alemaña Oriental, estableciendo normes de derechos humanos n'Europa.<ref>{{Harvnb|Fursenko|2006|p=544.}}</ref> La opinión pública rusa sobre Khrushchov sigue siendo mista.<ref name="legacy">{{Harvnb|Taubman|2003|p=650.}}</ref> Según un importante encuestador rusu, los únicos periodos del sieglu XX que los rusos evalúen positivamente son el reináu de [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]] y la presidencia de Khrushchov.<ref name="legacy" /> Una encuesta fecha a mozos rusos atopó qu'ellos sentíen que Nicolás II fixera más bien que dañu, y que tolos otros dirixentes rusos del sieglu XX más dañu que bien—sacante por Khrushchov, sobre quien taben estremaos de manera uniforme.<ref name="legacy" /> El biógrafu de Khrushchov, William Tompson, rellacionó les reformes del ex primer ministru coles asocedíes más tarde: {{cita|A lo llargo de los años de Brézhnev y del interregno enllargáu posterior, la xeneración que llegara mientres la 'primer primavera rusa' de la década de 1950 esperaba la so vez nel poder. Como Brézhnev y los sos colegues morrieron o fueron xubilaos, fueron reemplazaos por homes y muyeres pa quien el [[discursu secretu]] y la primer fola de la [[desestalinización]] fuera una esperiencia formativa y estos 'neños del XX Congresu' tomaron les riendes del poder sol lideralgu de [[Mikhaíl Gorbachov]] y los sos colegues. La era de Khrushchov apurrió a esta segunda xeneración de reformistes una inspiración y una moraleja.<ref>{{Harvnb|Tompson|2005|pp=283–84.}}</ref>}} == Ver tamién == * [[Desestalinización]] * [[Historia de la Xunión Soviética (1953-1985)]] == Notes == '''Esplicatives''' {{llistaref|group=nota}} '''Notes al pie''' {{llistaref|3}} == Referencies == '''Llibros''' * {{Obra citada |apellíu=Birch |nome=Douglas |títulu = Khrushchev kin allege family honor slurred |periodical = USAToday |fecha=2 d'agostu de 2008 |url = http://www.usatoday.com/news/world/2008-08-02-1193707578_x.htm |fechaaccesu = 14 d'agostu de 2009}} * {{Obra citada |apellíu=Carlson |nome=Peter|añu=2009|títulu=[[K Blows Top]]: A Cold War Comic Interlude Starring Nikita Khrushchev, America's Most Unlikely Tourist |publicación=PublicAffairs|isbn=978-1-58648-497-2}} * {{Obra citada |nome=Coumel |apellíu=Laurent |editor-last = Ilič |editor-first = Melanie |editor2-last = Smith |editor2-first = Jeremy |contribution = The scientist, the pedagogue, and the Party official: Interest groups, public opinion, and decision-making in the 1958 education reforms |contribution-url = https://books.google.com/books?id=bF-pSkjIdOAC&lpg=PP1&pg=PA66#v=onepage&q=&f=false |títulu = Soviet state and society under Nikita Khrushchev |añu = 2009 |páxines=66–85 |publicación=Taylor & Francis |isbn = 0415476496}} * {{Obra citada |apellíu=Fursenko |nome=Aleksandr|añu=2006|títulu=Khrushchev's Cold War |publicación=W.W. Norton & Co.|isbn=978-0-393-05809-3}} * {{Obra citada |apellíu=Kelly |nome=Catriona |páxina=147 |títulu = Children's world: growing up in Russia, 1890–1991 |publicación=[[Yale University Press]] |añu = 2007 |isbn = 0-300-11226-2}} * {{Obra citada |apellíu=Khrushchev |nome=Nikita|añu=1960|títulu=For Victory in Peaceful Competition with Capitalism |publicación=Y.P. Dutton & Co., Inc.}} * {{Obra citada |apellíu=Khrushchev |nome=Nikita|editor-last = Khrushchev| editor-first =Sergei |añu=2004|títulu=Memoirs of Nikita Khrushchev, Volume 1: Commissar |publicación=The Pennsylvania State University Press|isbn=0-271-02332-5}} * {{Obra citada |apellíu=Khrushchev |nome=Nikita|editor-last = Khrushchev| editor-first =Sergei|añu=2006|títulu=Memoirs of Nikita Khrushchev, Volume 2: Reformer |publicación=The Pennsylvania State University Press|isbn=0-271-02861-0}} * {{Obra citada |apellíu=Khrushchev |nome=Nikita|editor-last = Khrushchev| editor-first =Sergei|añu=2007|títulu=Memoirs of Nikita Khrushchev, Volume 3: Statesman |publicación=The Pennsylvania State University Press|isbn=978-0-271-02935-1}} * {{Obra citada |apellíu=Khrushchev |nome=Sergei|añu=2000|títulu=Nikita Khrushchev and the Creation of a Superpower |publicación=The Pennsylvania State University Press|isbn=0-271-01927-1}} * {{Obra citada |apellíu=Medvedev |nome=Roy|last2=Medvedev|first2=Zhores|añu=1978|títulu=Khrushchev: The Years in Power |publicación=W.W. Norton & Co.}} * {{Obra citada |apellíu=Perrie |nome=Maureen |páxina=488 |títulu = The Cambridge History of Russia: The twentieth century |publicación=[[Cambridge University Press]] |añu = 2006 |isbn = 0-521-81144-9}} * {{Obra citada |apellíu=Schwartz |nome=Harry |títulu = We know now that he was a giant among men |periodical = The New York Times |añu = 12 de setiembre de 1971 |url = http://select.nytimes.com/mem/archive/pdf?res=F30714FE345B137A93C0A81782D85F458785F9 |fechaaccesu = 25 de setiembre de 2009}} (tarifa per artículu) * {{Obra citada |apellíu=Shabad |nome=Theodore |títulu = ''Izvestia'' likens 'memoirs' to forgeries |periodical = The New York Times |añu = 24 de payares de 1970 |url = http://select.nytimes.com/mem/archive/pdf?res=FB0Y14FC3F5F1B7493C6AB178AD95F448785F9 |fechaaccesu = 25 de setiembre de 2009}} (tarifa per artículu) * {{Obra citada |apellíu=Taubman |nome=William|añu=2003|títulu=Khrushchev: The Man and His Yera |publicación=W.W. Norton & Co.|isbn=0-393-32484-2}} * {{Obra citada |apellíu=Tompson |nome=William J.|añu=1995|títulu=Khrushchev: A Political Life |publicación=St. Martin's Press|isbn=0-312-12365-5}} * {{Obra citada |apellíu=Whitman |nome=Alden| títulu = Khrushchev's human dimensions brought him to power and to his downfall| periodical = The New York Times |fecha=12 de setiembre de 1971| url = http://select.nytimes.com/mem/archive/pdf?res=F30B1FF7355B137A93C0A81782D85F458785F9| fechaaccesu = 25 de setiembre de 2009}} * {{Obra citada |apellíu=Zubok |nome=Vladislav|añu=2007|títulu=A Failed Empire: The Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev |publicación=University of North Carolina Press|isbn=978-0-8078-5958-2}} '''Medios de comunicación''' * {{Obra citada |títulu=President Kennedy Nuclear Test Ban Treaty Speech, American University 1963 Commencement |nome=John F. |apellíu=Kennedy |authorlink = John F. Kennedy |publicación=American University |añu = 10 de xunu de 1963 |url = http://www1.media.american.edu/speeches/Kennedy.htm |fechaaccesu = 31 d'avientu de 2011 |urlarchivu = http://web.archive.org/web/http://www1.media.american.edu/speeches/Kennedy.htm |fechaarchivu = 2 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111231050039/http://www1.media.american.edu/speeches/Kennedy.htm |fechaarchivu=31 d'avientu de 2011 }} * {{Obra citada |apellíu=Neizvestny |nome=Ernst |authorlink = Ernst Neizvestny |títulu =El mio diálogu con Khrushchov |periodical = Vremya i my (El tiempu y nós), en rusu |issue = 41 |páxines=170–200 |añu = 1979 |url = http://www.vtoraya-literatura.com/publ_163.html |fechaaccesu = 1 de xineru de 2011}} * {{Obra citada |títulu=Text of speech on Stalin by Khrushchev as released by the State Department |apellíu=The New York Times |añu = 6 de mayu de 1956 |url = http://select.nytimes.com/mem/archive/pdf?res=F30D1FFB3D5B157B93C7A9178DD85F428585F9 |fechaaccesu = 23 d'agostu de 2009}} (tarifa per artículu) * {{Obra citada |títulu=The historic letter that showed Mr. K's hand |apellíu=Life |añu = 9 de payares de 1962 |url = https://books.google.com/?id=qUoEAAAAMBAJ&pg=PA46&dq=khrushchev+cuban+crisis+singer#v=onepage&q=khrushchev%20cuban%20crisis%20singer |fechaaccesu = 5 de payares de 2009 |publicación=Time Inc |author1 = Inc, Time}} * {{Obra citada |títulu=Vast Riddle; Demoted in the latest Soviet shack-up |apellíu=The New York Times |añu = 10 de marzu de 1953 |url = http://select.nytimes.com/mem/archive/pdf?res=F10D16FE345B117A93CAA91788D85F478585F9 |fechaaccesu = 23 d'agostu de 2009}} (tarifa per artículu) * {{cita llibru |apellíos=Rosental|nome=Mark Moisevich|títulu=Diccionariu Filosóficu|añu=1968|editorial=Ediciones Universo|ubicación=Rosario|apellíos2=Iudin|nome2=Pavel Fedorovich|fechaaccesu=6 de payares de 2011|páxina=153}} * {{Obra citada |apellíu=United Press International | añu = 1959 | títulu = 1959 Year in Review; Nixon visits Russia | url = http://www.upi.com/Audiu/Year_in_Review/Events-of-1959/Nixon-visits-Russia/12295509433704-7/ | fechaaccesu = 31 d'avientu de 2011 }} * {{Obra citada |apellíu=United Press International | añu = 1960 | títulu = 1960 Year in Review; The Paris Summit Falls Apart | url = http://www.upi.com/Audiu/Year_in_Review/Events-of-1960/The-Paris-Summit-Falls-Apart/12295509435928-2/ | fechaaccesu = 31 d'avientu de 2011 }} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Nikita Khrushchov}} {{commons|Никита Сергеевич Хрущёв|Nikita Khrushchov}} * [http://www.marxists.org/espanol/khrushchev/index.htm Nikita Khrushchov en marxists.org] * [https://www.abc.es/20101012/archivu/kruschev-zapatu-1960-201010112004.html El zapatu col que Kruschev amenació a la ONX], ''[[ABC.es]]'', 18 d'ochobre de 2010. * [http://ria.ru/photolents/20090417/168321071.html Coleición de semeyes de Nikita Khrushchov] {{socesión| | predecesor = [[Josif Stalin]] | títulu = [[Ficheru:Pin of the Flag of CPSU.png|45px]]<br />[[Secretariu Xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretariu Xeneral]] del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] | periodu = [[1953]] - [[1964]] | socesor = [[Leonid Brézhnev]] | predecesor2 = [[Nikolái Bulganin]] | títulu2 = [[Ficheru:Coat of arms of the Soviet Union 1.svg|45px]]<br />[[Presidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética]] | periodu2 = [[1958]] - [[1964]] | socesor2 = [[Alekséi Kosygin]] }} {{Tradubot|Nikita Khrushchov}} {{NF|1894|1971|Khrushchov, Nikita}} [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Secretarios xenerales de partíos comunistes]] [[Categoría:Marxistes de Rusia]] [[Categoría:Militares de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Militares de Rusia]] [[Categoría:Premiu Lenin de la Paz]] [[Categoría:Héroes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] r2igrshqpy4xwpqsfadmzekwxpz1tz7 0 117282 3709761 3577729 2022-08-19T09:10:57Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Ficha d'organismu oficial |nome = Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética |nome_orixinal = Совет Министров СССР |nome_oficial = |nome_cooficial = |acrónimu = |logo = |anchu_logo = |títulu_logo = |sellu = |anchu_sello = |títulu_sello = |imaxe = Kremlin Senate-1.jpg |anchu_imaxe = 300px |título_imagen = L'antigua sede del Conseyu de Ministros |sistema = [[Federación]] [[Estáu socialista|socialista]] |tipu = |creáu = 15 de marzu de 1946 |predecesora = [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] |disueltu = 19 de xineru de 1991 |socesora = [[Gabinete de Ministros de la URSS|Gabinete de Ministros]] |xurisdicción = {{URS}} |ámbitu = |país = |sede = [[Palaciu del Senáu (Rusia)|Edificiu del Senáu]]<br />([[Moscú]]) |latd= |latm= |lats= |latNS= |longd= |longm= |longs= |longEW= |region_code = |emplegaos = |presupuestu = |ministru = |ministru_par = |direutor = |direutor_pos = |titular_tipu = |titular_nom = |titular_pos = |composición = |dependiente_de= |superior = |so_la so dependencia rellacionaos = |sitio_web = |notes = }} El '''Conseyu de Ministros de la Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques''' (URSS) ({{lang-ru|Совет Министров СССР}}, [[Romanización del rusu|tr.]]: ''Sovet Minístrov SSSR''; dacuando embrivíu a ''Sovmin'' o referíu como'l ''Sóviet de Ministros''), foi'l [[Gobiernu]] ''[[de iure]]'' de la [[Xunión Soviética]], constituyendo'l máximu órganu executivu y alministrativu d'esi país dende 1946 hasta 1991. En 1946, el [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] (o Sóviet de Comisarios del Pueblu, Sovnarkom) pasó a ser el Conseyu de Ministros y les [[comisariu del pueblo|comisaríes del pueblu]] convertir en [[Ministerios de la Xunión Soviética|ministerios]]. El Conseyu emitió declaraciones ya instrucciones basaes en, y en conformidá coles lleis aplicables, que teníen poder xurisdiccional obligatoriu sobre los territorios de les [[Repúbliques de la Xunión Soviética]]. Sicasí, les cuestiones más importantes del Estáu remanábense al traviés de declaraciones conxuntes col [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]] del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCUS), que ''[[de facto]]'' yera más poderosu que'l Conseyu de Ministros. En 1991 el Conseyu de Ministros foi disueltu y reemplazáu pol acabante crear [[Gabinete de Ministros de la URSS|Gabinete de Ministros]], que de la mesma sumió pocos meses dempués, nel intre de la [[disolución de la Xunión Soviética]]. Hubo siete [[Presidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Presidentes del Conseyu de Ministros]], n'efeutu el [[xefe de Gobiernu]] de la Xunión Soviética. Tres la remoción de [[Nikita Khrushchov]] de los puestos de [[Secretariu Xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Primer Secretariu del Partíu]] y Presidente del Conseyu de Ministros por [[Leonid Brézhnev]] y [[Alekséi Kosygin]], un planario del Comité Central prohibió a cualquier individuu d'ocupar simultáneamente los cargos de Primer Secretariu y Presidente del Conseyu de Ministros. El Presidium del Conseyu de Ministros yera l'órganu coleutivu de gobiernu. El Presidente del Conseyu de Ministros, el so [[Primer Vicepresidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Primer Vicepresidente]], Vicepresidente, ministros, Presidente del [[Comité Estatal de la Xunión Soviética|Comité Estatal]], Presidente del Conseyu de Ministros de les [[Repúbliques de la Xunión Soviética|Repúbliques Soviétiques]] y otros funcionarios ensin especificar fueron miembros del Presidium. == Historia == {| {{tablaguapa}} style="float:left; margin:0 15px;" ! Presidente !style="line-height:100%" | Tenencia |- | [[Josif Stalin]] | 1946–1953 |- | [[Georgi Malenkov]] | 1953–1955 |- | [[Nikolái Bulganin]] | 1955–1958 |- | [[Nikita Khrushchov]] | 1958–1964 |- | [[Alekséi Kosygin]] | 1964–1980 |- | [[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Nikolái Tíjonov]] | 1980–1985 |- | [[Nikolái Ryzhkov]] | 1985–1991 |} En marzu de 1946, el [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]], qu'hasta entós yera'l brazu alministrativu del [[Gobiernu de la Xunión Soviética|Gobiernu soviéticu]], convertir nel Conseyu de Ministros en tolos niveles de Gobiernu,<ref>{{cita llibru|autor=Huskey, Eugene|títulu=Executive Power and Soviet Politics: The Rise and Torne of the Soviet State|editorial=M.E. Sharpe|isbn=1563240599|páxina=281}}</ref> coles mesmes les comisaríes del pueblu tresformar en ministerios.<ref>{{Cita web|url=http://www.economics.kiev.ua/download/ZakonySSSR/data04/tex16360.htm|títulu="О преобразовании Совета Народных Комиссаров СССР в Совет Министров СССР и Советов Народных Комиссаров Союзных и Автономных республик в Советы Министров Союзных и Автономных республик" 15 марта 1946 года|obra=Llexislación de la URSS 1946-1952|editorial=World and Market Economy - Collection of Articles on Economy, Igor Averin|idioma=rusu|trans_title=Sobre la reforma del Conseyu de Comisarios del Pueblu pal Conseyu de Ministros y los Conseyos de Comisarios del Pueblu de les repúbliques autónomes y de la Unión pa los Conseyos de Ministros de les repúbliques autónomes y de la Unión, 15 de marzu de 1946|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2010}}</ref> La muerte d'[[Josif Stalin]] desamarró una llucha de poder dientro de la Xunión Soviética ente l'aparatu de Gobiernu empobináu por [[Georgi Malenkov]] como Presidente del Conseyu de Ministros y l'aparatu del partíu lideráu por [[Nikita Khrushchov]] como Primer Secretariu.<ref>{{cita llibru|autor=Brown, Archie|títulu=The Rise & Fall of Communism|páxines=231–233|editorial=[[Bodley Head]]|añu=2009|isbn=978-1-845-95076-5|enllaceautor=Archie Brown}}</ref> Malenkov perdió la llucha pol poder, y en 1955 foi degradáu del so cargu de Presidente del Conseyu de Ministros. Foi asocedíu nel so puestu por [[Nikolái Bulganin]],<ref>{{cita llibru|apellíos=Taubman|nome=William|añu=2003|títulu=Khrushchev: The Man and His Yera|editorial=W.W. Norton & Co.|isbn=978-0-393-32484-2|páxina=266}}</ref> que de la mesma foi removíu y reemplazáu por Khrushchov por cuenta del so sofitu al [[Grupu Anti-Partíu]], qu'intentara derrocar a Khrushchov en 1957.<ref>{{cita llibru|apellíos=Tompson|nome=William J.|añu=1995|títulu=Khrushchev: A Political Life|editorial=St. Martin's Press|isbn=978-0-312-12365-5|páxina=189}}</ref> Tres la remoción de Khrushchov del poder, el [[lideralgu coleutivu]] lideráu por [[Leonid Brézhnev]] y [[Alekséi Kosygin]] celebró un planario del Comité Central que prohibiría a cualesquier individuañu=2009|isbn=978-1-845-95076-5|páxina=403|enllaceautor=Archie Brown}}</ref> Na etapa final de la [[Historia de la Xunión Soviética (1964–1982)|yera de Brézhnev]], el puestu de Presidente del Conseyu de Ministros perdió la so posición como'l segundu más poderosu na Xunión Soviética pal [[Xefe d'Estáu de la Xunión Soviética|Presidente]] del [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]] del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]].<ref>{{cita llibru|autor=Daniels, Robert Vincent|enllaceautor=Robert Vincent Daniels|añu=1998|títulu=Russia's transformation: snapshots of a crumbling system|páxina=36|editorial=[[Rowman & Littlefield]]|isbn=978-0847687090|ref=CITEREFDaniels1998}}</ref> La remoción de [[Nikolái Podgorni]] como xefe d'Estáu en 1977 tuvo l'efectu d'amenorgar el papel de Kosygin na alministración diaria de les actividaes gubernamentales según reforzar el control de Brézhnev sobre l'aparatu de Gobiernu.<ref>{{Cita web|títulu=Soviet Union: And Then There Was One|obra=[[Time]]|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,924497,00.html|fechaaccesu=14 de febreru de 2011|fecha=3 de payares de 1980}}</ref> Kosygin dimitió en 1980, pa ser asocedíu pol so [[Primer Vicepresidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Primer Vicepresidente]] [[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Nikolái Tíjonov]].<ref>{{cita llibru|autor=Ploss, Sidney|títulu=The Roots of Perestroika: The Soviet Breakdown in Historical Context|editorial=[[McFarland & Company]]|añu=2010|isbn=978-078644486X|páxina=132}}</ref> Dempués de cinco años de serviciu, so les normes establecíes por [[Leonid Brézhnev]], [[Yuri Andrópov]] y [[Konstantín Chernenko]], Tíjonov foi obligáu a retirase por [[Mikhaíl Gorbachov]], el 27 de setiembre de 1985 y asoceder nel cargu [[Nikolái Ryzhkov]].<ref>{{cita llibru|autor=Service, Robert|títulu=History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century|editorial=[[Penguin Books|Penguin Books Ltd]]|añu=2009|isbn=978-0141037970|páxina=439|enllaceautor=Robert Service}}</ref> Ryzhkov foi un reformista pocu entusiasta y escépticu escontra la desnacionalización y la reforma monetaria de 1989, sicasí, sofitaba la creación d'una economía de "mercáu regulada". En 1991 Ryzhkov asocedió a [[Valentín Pávlov]] como Primer Ministru y el Conseyu de Ministros foi disueltu y reemplazáu pol acabante crear [[Gabinete de Ministros de la URSS|Gabinete de Ministros]].<ref>{{cita llibru|autor=Service, Robert|títulu=History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century|editorial=[[Penguin Books|Penguin Books Ltd]]|añu=2009|isbn=978-0141037970|páxines=432–433|enllaceautor=Robert Service}}</ref> == Deberes, funciones y responsabilidaes == El Conseyu de Ministros yera la cabeza de la caña executiva del Gobiernu,<ref>Artículu #128 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución de 1977]] de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) del 7 d'ochobre de 1977.</ref> formáu nuna sesión conxunta del [[Sóviet de la Unión|Soviet de la Unión]] y el [[Sóviet de les Nacionalidaes|Soviet de les Nacionalidaes]] que constaba d'un [[Presidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|presidente]], dellos [[Primer Vicepresidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|primeros vicepresidentes]], vicepresidentes, ministros, presidentes de los [[Comité Estatal de la Xunión Soviética|comités estatales]] y los presidentes del Conseyu de Ministros de les Repúbliques Soviétiques. El Presidente del Conseyu de Ministros tamién podía encamentar a persones que consideraba aptes pa ser miembros del Conseyu ante'l [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]]. El Conseyu de Ministros establecía les sos funciones en cada primer convocatoria d'un Sóviet Supremu acabante escoyer.<ref>Artículu #129 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución de 1977]] de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) del 7 d'ochobre de 1977.</ref> Yera responsable ante'l Sóviet Supremu y mientres el periodu ente convocatories del Sóviet Supremu, el Conseyu de Ministros yera responsable ante'l [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium del Sóviet Supremu]] y regularmente faía-y un informe al Sóviet Supremu sobre'l so trabayu,<ref>Artículu #130 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución de 1977]] de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) del 7 d'ochobre de 1977.</ref> según tamién yera l'encargáu de resolver toles xeres alministratives del Estáu dientro de la xurisdicción de la URSS na midida na que nun interviniera so la competencia del Sóviet Supremu o del Presidium. Dientro de les sos llendes, el Conseyu de Ministros tenía la responsabilidá de:<ref>Artículu #131 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución de 1977]] de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) del 7 d'ochobre de 1977.</ref> * Xestión de la economía nacional y construcción y desenvolvimientu sociocultural * Formulación y presentación del [[Plan Quinquenal (URSS)|plan quinquenal]] pal "desenvolvimientu económicu y social" ante Sóviet Supremu xuntu col presupuestu del Estáu. * Defender de los intereses del Estáu, la propiedá socialista, l'orde públicu y protexer los derechos de los ciudadanos soviéticos * Garantizar la seguridá del Estáu * Direición xeneral de les [[fuercies armaes soviétiques]] y determinar cúantos ciudadanos teníen de ser reclutados pal serviciu * Provisión de la direición xeneral en rellación a les [[Rellaciones internacionales de la Xunión Soviética|rellaciones esteriores soviétiques]] y la cooperación comercial, económica, científicu-téunica y cultural de la URSS colos países estranxeros, según el poder de confirmar o denunciar trataos internacionales roblaos pola Xunión Soviética. * Creación d'organizaciones necesaries dientro del Conseyu de Ministros nos campos de la economía, el desenvolvimientu sociocultural y la defensa. El Conseyu de Ministros tamién podía emitir decretos y resoluciones y darréu verificar la so execución. Toles organizaciones viéronse obligaes a siguir los decretos y resoluciones emitíos pol Conseyu de Ministros de tola Unión.<ref>Artículu #133 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución de 1977]] de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) del 7 d'ochobre de 1977.</ref> El Conseyu de la Unión tamién tenía'l poder de suspender tolos mandatos y decretos emitíos por él mesmu o organizaciones subordinaes a él.<ref>Artículu #134 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución de 1977]] de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) del 7 d'ochobre de 1977.</ref> El Conseyu coordinaba y dirixía el trabayu de les repúbliques y ministerios de la unión, comités estatales y otros órganos subordinaos a él.<ref>Artículu #135 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución de 1977]] de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) del 7 d'ochobre de 1977.</ref> La competencia del Conseyu de Ministros y el so Presidium con al respective de los sos procedimientos y actividaes y les sos rellaciones colos órganos subordinaos fueron definíes na Constitución soviética pola [[Llei del Conseyu de Ministros de la URSS]].<ref>Artículu #136 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución de 1977]] de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) del 7 d'ochobre de 1977.</ref> == Estructura y organización == === Ministerios === Los ministros fueron figures importantes en tomar de decisiones cotidianes, col 73 per cientu d'ellos escoyíos como miembros plenos del Comité Central nel XXV Congresu del Partíu.{{sfn|Hough|Fainsod|1979|p=440}} La remodelación y reorganización llevada a cabu por [[Nikita Khrushchov]], cerró dellos ministerios y reemplazar col [[Vesenja|Sóviet Supremu de la Economía Nacional]] pa descentralizar tomar de decisiones,{{sfn|Churchward|1975|p=166}} pero tres la remoción de Khrushchov en 1964, esta reorganización foi abandonada pol [[Gobiernu de la Xunión Soviética|Gobiernu soviéticu]]. N'ochobre de 1965, mientres la convocatoria del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]], esta decisión fíxose oficial. Ventiocho ministerios industriales, once de tola unión y diecisiete ministerios de la unión fueron reestablecidos. Sicasí, la descentralización de la economía soviética siguió col Presidente del Conseyu de Ministros [[Alekséi Kosygin]] qu'empecipió la [[Reforma económica soviética de 1965|reforma económica en 1965]] pa descentralizar tomar de decisiones económiques.{{sfn|Churchward|1975|p=167}} Los ministerios industriales alministraron el gruesu de la industria soviético, anque en delles ocasiones los proyeutos de construcción y les [[Bienes de consumu na Xunión Soviética|industries de bienes de consumu locales]] fueron controlaes polos [[Sóviet|soviets rexonales]].{{sfn|Churchward|1975|p=151}} El ministeriu más poderosu foi'l [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores de la Xunión Soviética|Ministeriu de Asusntos Esteriores]]. Los sos ex xefes fueron personaxes notables como [[Lleón Trotski]], [[Viacheslav Mólotov]] y [[Andréi Gromyko]]. Cuando l'Exércitu Soviéticu empezó a desempeñar un papel cada vez más importante na xestión cotidiana, el papel del Ministeriu de Defensa tamién s'amplió, con [[Andréi Grechko]], xuntu con Gromyko, siendo escoyíos miembros de plenu derechu del Politburó n'abril de 1973.{{sfn|Churchward|1975|p=242}} === Presidium === Según l'historiador L. G. Churchward, autor del llibru ''Gobiernu soviéticu contemporaneu'', el Presidium foi establecíu en marzu de 1953 como parte de la transición post-[[Stalin]]. El Presidium foi descritu polos testos y funcionarios soviéticos como un órganu internu del Gobiernu. Hai poques fontes qu'indiquen que'l Presidium tuviera cualquier influencia o inclusive importancia na formulación de les polítiques cotidianes ente 1956 a 1960. Los trabayos soviéticos d'esi periodu nun faen nenguna mención d'un Presidium del Conseyu de Ministros. El profesor T. H. Rigby considera que los deberes y responsabilidaes del Presidium fueron en gran midida tomaos pola [[Comisión d'Asuntos Actuales del Conseyu de Ministros]] y dende 1956 posiblemente pola [[Comisión Económica Estatal del Conseyu de Ministros]] con dambes comisiones presidíes por [[Mikhaíl Pervukhin]].{{sfn|Churchward|1975|p=142}} Mientres un viaxe a la Xunión Soviética, el politólogo [[Robert C. Tucker]] preguntó-y a [[Mansur Mirzá-Ajmédov]], el Presidente del [[Conseyu de Ministros de la República Socialista Soviética d'Uzbequistán]], si'l Presidium inda funcionaba como un órganu normativu internu. La respuesta que recibió foi sí, y que'l Presidium taba conformáu pol [[Presidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|presidente]], dos primeros vicepresidentes, cuatro vicepresidentes, el Ministru de Facienda y el Ministru d'Agricultura.{{sfn|Churchward|1975|pp=142–143}} Churchward señaló nel so llibru de 1975 que ye imposible determinar la importancia del Presidium en comparanza colos otros órganos del Conseyu de Ministros.{{sfn|Churchward|1975|p=143}} L'historiador británicu [[Leonard Schapiro]], escribió nel so llibru ''Gobiernu y alministración na Xunión Soviética'', que'l Presidium trabayó un pocu como un "gabinete internu" pa la formulación de polítiques. Sicasí, Schapiro nun taba seguru de la membresía del Presidium o si'l Presidium celebrara cualquier xunta.{{sfn|Schapiro|1977|p=117}} A lo llargo de la so esistencia, el Presidium del Conseyu de Ministros foi una institución aveseda. Mientres años los llibros soviéticos fueron incapaces de verificar la membresía del Presidium; dellos llibros dicíen que namái'l "presidente, el primer vicepresidente y el vicepresidente" yeren miembros. Otru llibru soviéticu declaró que los sos miembros yeren el "presidente, el vicepresidente" y dellos otros miembros del Gobiernu. Un eruditu soviéticu creyó que'l Ministru de Facienda yera constituyíu pol presidente del [[Comité de Control del Pueblu]] y el primer secretariu del comité executivu de los soviets rexonales. L'artículu 132 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución soviética de 1977]], afirma que'l "presidente, el primer vicepresidente y el vicepresidente" yeren miembros, pero según los historiadores [[Jerry F. Hough]] y Merle Fainsod, otros miembros tamién podíen participar nes xuntes del Presidium.{{sfn|Hough|Fainsod|1979|p=382}} Los observadores occidentales nun sabíen nada de les actividaes y funciones del Presidium, nin siquier la frecuencia de les sos xuntes. Los historiadores Hough y Fainsod creyeron qu'había una "gran coincidencia" ente les responsabilidaes y funciones de la [[Secretariáu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretaría]] del [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]] y el Presidium del Conseyu de Ministros.{{sfn|Hough|Fainsod|1979|pp=382–383}} La Constitución soviética de 1977 referir al Presidium como un órganu "permanente" del Conseyu de Ministros, establecíu p'asegurar un bon lideralgu económicu y asumir otres responsabilidaes alministratives. Los pocos documentos publicaos amuesen que'l Presidium centrar na planificación económica y tomar de decisiones, según tomar decisiones importantes nun nivel per debaxo de les de relevancia pal [[Buró Políticu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Politburó]].{{sfn|Hough|Fainsod|1979|p=383}} === Comité Estatal === Los ministerios y los comités estatales diferíen en qu'un Comité Estatal yera polo xeneral responsable de delles cañes como contraposición a una esfera específica d'un Ministeriu, col presidente d'un Comité Estatal siendo responsable de la designación del nuevu personal.{{sfn|Schapiro|1977|p=127}} Dacuando la distinción ente un Ministeriu y un Comité podía ser escura como nel casu del [[Comité pa la Seguridá del Estáu]] (KGB).<ref>{{cita llibru|autor=Huskey, Eugene|títulu=Executive Power and Soviet Politics: The Rise and Torne of the Soviet State|editorial=M.E. Sharpe|páxina=112|añu=1992|isbn=978-1563240591}}</ref> Mientres la importante reestructuración y reorganización de deberes, funciones y responsabilidaes de los [[Ministerios de la Xunión Soviética|ministerios centrales]] qu'impulsó [[Nikita Khrushchov]], formáronse dellos comités estatales pa "coordinar la producción, pa planiar la distribución y usu de los recursos" y coordinar, promover y supervisar el desenvolvimientu teunolóxicu dientro de la caña correspondiente a esi Comité Estatal en particular.{{sfn|Schapiro|1977|p=118}} El socesores de Khrushchov abandonaron esta política y eslleieron los comités estatales acabante establecer.{{sfn|Schapiro|1977|p=118}} == Ver tamién == * [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] * [[Gabinete de Ministros de la URSS]] * [[Conseyu de Ministros de Cuba]] == Notes == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru|apellíu=Churchward|nome=L.G.|títulu=Contemporary Soviet government|url=https://books.google.co.uk/books?id=Wq89AAAAIAAJ&dq|idioma=inglés|añu=1975|editorial=Taylor & Francis|isbn=978-0710082029}} * {{cita llibru|apellíu=Hough|nome=Jerry|apellíu2=Fainsod|nome2=Merle|títulu=How the Soviet Union is Governed|url=https://books.google.com/books?id=38gMzMRXCpQC&dq|idioma=inglés|añu=1979|editorial=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0674410300}} * {{cita llibru|apellíu=Schapiro|nome=Leonard|enllaceautor=Leonard Schapiro|títulu=The government and politics of the Soviet Union|url=https://books.google.co.uk/books?id=EXMVAAAAIAAJ&dq|idioma=inglés|añu=1977|editorial=Taylor & Francis|isbn=978-0091317215}} == Enllaces esternos == * Semeya satelital de la [https://maps.google.com/maps?ll=55.753455,37.618411&spn=0.002811,0.007318&t=k&hl=en sede del Conseyu de Ministros] {{Tradubot|Consejo de Ministros de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conseyos de ministros|Union Sovietica]] [[Categoría:Gobiernu de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Organismos de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] kbbqdchfsstcd9k4se5t981ffnfz0fn 0 117283 3709737 3703089 2022-08-19T09:09:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Alekséi Nikoláyevich Kosyguin''' {{nym}} foi un estadista [[Xunión Soviética|soviéticu]] mientres el periodu de la [[Guerra Fría]]. Kosyguin nació na ciudá de [[San Petersburgu]] en 1904 nuna familia de [[clase obrera]] rusa. Foi reclutado nel exércitu de trabayadores mientres la [[Guerra Civil Rusa]], y tres la desmovilización del Exércitu Colorado en 1921, trabayó en [[Siberia]] como xerente industrial. Na década de 1930 volvió a [[Leningráu]] y trabayó en dellos niveles dientro de la xerarquía soviética y, mientres la [[Gran Guerra Patriótica]] ([[Segunda Guerra Mundial]]), foi miembru del [[Comité de Defensa Estatal]] y encamentóse-y mover la industria soviético fuera de territorios que llueu diben ser invadíos pol exércitu alemán. Desempeñóse como [[Ministru de Finances (Xunión Soviética)|Ministru de Finances]] mientres un añu antes de convertise en Ministru de la Industria Llixero y más tarde, como Ministru d'Industria Llixero y Alimenticia. Stalin remover del [[Buró Políticu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Politburó]] un añu antes de la so muerte en 1953, debilitando intencionalmente la so posición dientro de la xerarquía soviética. Dempués de la llucha pol poder desencadenada tres la muerte de Stalin en 1953, [[Nikita Khrushchov]] convertir nel nuevu líder. El 20 de marzu de 1959, Kosyguin foi nomáu pal cargu de Presidente del [[Gosplán|Comité Estatal de Planificación]] (Gosplán), yá que caltendría mientres pocu más d'un añu, dempués convirtióse en Primer vicepresidente del [[Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Conseyu de Ministros]] y, cuando Khrushchov foi cesáu en 1964, Kosyguin y [[Leonid Brézhnev]] convertir en Presidente del Cosejo de Ministros y [[Secretariu Xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Primer Secretariu]] respeutivamente. Kosyguin, xuntu con Brézhnev y [[Nikolái Podgorni]], quien exercía los cargu de [[Xefe d'Estáu de la Xunión Soviética|Presidente]] del [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]] del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]], fueron miembros del acabante crear [[lideralgu coleutivu]]. Kosyguin convertir n'unu de los dos actores poderosos dientro de la xerarquía soviética, l'otru siendo Brézhnev y foi capaz d'empecipiar la fallida [[Reforma económica soviética de 1965|reforma económica de 1965]], polo xeneral referida a cencielles como la reforma Kosyguin». Esta reforma, xuntu cola so postura más abierta na solución de la [[Primavera de Praga]] (1968), convertir n'unu de los miembros más lliberales de la direición cimera. Dalgunes de les polítiques de Kosyguin fueron vistes como demasiao radicales, especialmente polos miembros más conservadores de la direición cimera. Nunca fueron capaces de destituyir a Kosyguin del cargu de Presidente del Conseyu de Ministros, inclusive si él y Brézhnev disgustábense mutuamente. Na década de 1970, Brézhnev consolidara abonda poder como pa detener cualquier intentu reformista «radical» de Kosyguin. En 1980, Kosyguin retirar del so cargu por cuenta del so mala traza de salú, morriendo dos meses más tarde, el 18 d'avientu de 1980. == Primeros años y carrera (1904–1964) == Kosyguin nació nuna familia de [[clase obrera]] rusa{{sfn|Law|1975|p=221}} de [[San Petersburgu]] compuesta pol so padre, Nikolái Ilich, la so madre, Matrona Aleksándrovna y los sos hermanos. Bautizar el 7 de marzu, un mes dempués de la so nacencia.<ref>{{Cita web|autor=Андриянов, Виктор|títulu=Неизвестный Косыгин|trans_title=El Kosyguin Desconocíu|idioma=rusu|obra=[[Rossiyskaya Gazeta]]|url=http://www.rg.ru/2003/08/24/NeizvestnyjKosygin.html|fecha=23 d'agostu de 2003|fechaaccesu=4 de setiembre de 2010}}</ref> Foi reclutado nun exércitu de de trabayadores pal llau [[bolxevique]] mientres la [[Guerra Civil Rusa]]. Dempués de la desmovilización del [[Exércitu Colorado]] en 1921, asistió al [[Colexu Téunicu Cooperativu de Leningráu]]<ref name="contemporary">{{cita llibru|autor=Society for Contemporary Studies|añu=1979|títulu=The Contemporary|volume=23|páxina=15|llugar=Nueva Delhi|editorial=R.N. Guha Thakurta for Contemporary Journals Ltd|oclc=1606812}}</ref> y atopó trabayu nel sistema de [[cooperativa|cooperatives]] de consumidores{{sfn|Law|1975|p=222}} en [[Novosibirsk]], [[Siberia]].<ref>{{cita llibru|autor=Safire, William|títulu=Before the Fall: An Inside View of the Pre-Watergate White House|allugamientu=Nueva York|editorial=[[Da Capo Press]]|añu=1988|páxina=610|isbn=978-0306803345}}</ref> Cuando se-y preguntar por qué trabayó nel sector cooperativu de la economía, Kosyguin respondió, citando un eslogan de [[Vladímir Lenin]]: ''«¡Cooperación – el camín al [[socialismu]]!»''<ref name="cooperatives"/> Permaneció ellí mientres seis años. Solicitó una membresía nel [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] en 1927{{sfn|Law|1975|p=222}} y tornó a Leningráu en 1930 pa estudiar nel Institutu Testil d'esa ciudá, graduándose en 1935.<ref name="cooperatives">{{Cita web|títulu=Алексей Николаевич Косыгин|trans_title=Alekséi Nikoláyevich Kosyguin|idioma=rusu|editorial=Universidá Estatal Testil de Moscú|url=http://www.msta.ac.ru/web2/Kosygin.aspx|fechaaccesu=5 de setiembre de 2010|fecha=27 de payares de 2008|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100810164109/http://www.msta.ac.ru/web2/Kosygin.aspx|fechaarchivu=10 d'agostu de 2010}}</ref> Dempués de terminar los sos estudios, foi contratáu como direutor d'un molín testil y, trés años más tarde, foi escoyíu como Presidente del Comité Executivu de los Soviets de Diputaos Obreros de la Ciudá de Leningráu pol Partíu Comunista de Leningráu y al añu siguiente foi nomáu a Comisariu del Pueblu pa la Industria Testil, llogrando un asientu nel [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]] (CC). En 1940 convertir en Vicepresidente del Conseyu de Comisarios del Pueblu, siendo nomáu en 1943, como Presidente del [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] de la [[RSFS de Rusia]] y trabayó pal [[Comité de Defensa Estatal]] mientres la [[Gran Guerra Patriótica]] ([[Segunda Guerra Mundial]]),{{sfn|Law|1975|p=222}} como Vicepresidente del Conseyu d'Evacuación,<ref name="Pravdafour"/> la so xera yera sacupar a la industria de los territorios que llueu diben ser invadíos polos alemanes. Rompió'l [[Sitiu de Leningráu]] al entamar la construcción d'una ruta de suministru y d'agua nes fondures del [[llagu Ládoga]].{{sfn|Elliott|Lewin|2006|p=167}} Foi candidatu a miembru del [[Buró Políticu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Politburó]] dende 1946 a 1949 y convirtióse en miembru de plenu derechu escontra'l fin del gobiernu d'[[Josif Stalin]]; perdió'l so escañu en 1952.{{sfn|Moss|2005|p=247}} Sirvió de volao como Ministru de Finances en 1948,{{sfn|Elliott|Lewin|2006|p=167}} y como Ministru de la Industria Llixero de 1949 a 1953.<ref name="SuddenlyNikita">{{Cita web|títulu=Suddenly Nikita's day was done|fecha=23 d'ochobre de 1964|page=35|fechaaccesu=3 de setiembre de 2010|obra=[[Life (revista)|Life]]}}</ref> === Yera de Stalin === [[Ficheru:DNN Iofan.jpg|left|thumb|La [[:en:House on the Embankment|Casa del Muelle]] foi un edificiu diseñáu por [[Borís Iofán]] y termináu en 1931 p'allugar a la elite del Gobiernu; Kosyguin vivió ellí.]] Les sos habilidaes alministratives<ref name="unknownStalin">{{cita llibru|autor=A. Medvedev, Zhores; Medvedvev, Roy A.; Dahrendorf, Ellen|títulu=The Unknown Stalin|editorial=[[I.B. Tauris]]|añu=2006|ubicación=Londres|páxina=48|isbn=978-185043980X}}</ref> fixeron que Stalin tomar so la so nala y compartió información con Kosyguin, tales como cuánto dineru, les families de [[Viacheslav Mólotov]], [[Anastás Mikoyán]] y [[Lázar Kaganóvich]] teníen, gastaben y pagábenlu al so personal. Naquella dómina, anque los miembros del Politburó ganaben un salariu comparativamente modestu, teníen accesu ilimitáu a [[bienes de consumu]], por esto Stalin pidiólu que punxera la casa n'orde. Evidentemente les asignaciones como ésta facer impopular ente ciertos miembros del lideralgu soviéticu. Kosyguin cuntó-y a los so xenru Mikhaíl Gvishiani, quien yera oficial de la [[NKVD]], qu'una de les acusaciones que pesaben sobre'l so colega de trabayu [[Nikolái Voznesenski]], entós Presidente del [[Comité Estatal de Planificación]] y Primer Vicepresidente del Conseyu de Ministros, yera que tenía una o más armes. Kosyguin y Gvishiani rexistraron darréu los sos propios llares y llanzaron a un llagu toles armes. Tamién buscaron dispositivos d'escucha y topar na casa de Kosyguin, anque ye posible que instalar pa espiar al mariscal [[Gueorgui Zhúkov]], que viviera ende primero qu'él. Acordies coles sos memories, Kosyguin nunca dexó'l so llar ensin recorda-y a la so esposa qué faer si nun tornaba del trabayu. Dempués de vivir dos años so un mieu constante, la familia llegó a la conclusión de que Stalin nun los estropiaría.{{sfn|Elliott|Lewin|2006|p=69}} Kosyguin, xuntu con [[Alekséi Kuznetsov]] y Voznesenski, formaron una [[Troika (triunviratu)|Troika]] nes remortines de la guerra, colos trés siendo promovíos na xerarquía soviética por funcionarios d'altu rangu como Stalin. Hai dalgunos que creen que [[Lavrenti Beria]] y [[Georgi Malenkov]] conspiraron contra ellos en 1950 y qu'empecipiaron lo que se conoz como'l [[Casu de Leningráu]], que consistió en dellos cargos penales falsos contra Kuznetsov y Voznesenski, faciendo que dambos fueren executaos. La vida de Kosyguin, que taba coneutada a la Kuznetsov pol so matrimoniu, escolgaba d'un filo. Cómo o por qué Kosyguin sobrevivió los xuicios ye desconocíu, pero él, como dicen dellos chistes, ''«tien de sacar un billete de llotería afortunáu»''.<ref>{{Cita web|títulu=Life Hung by a Thread|añu=1970|fecha=11 d'avientu|page=59|fechaaccesu=3 de setiembre de 2010|obra=[[Life (revista)|Life]]}}</ref> [[Nikita Khrushchov]] culpó a Beria y Malenkov poles muertes inocentes de Kuznetsov y Voznesenski y acusó a Malenkov en 1957, d'entamar la intriga por qu'él o Beria asocedieren a Stalin tres la so muerte.<ref name="unknownStalin"/> === Yera de Khrushchov === Tres la muerte de Stalin en marzu de 1953, Kosyguin foi degradáu, pero al ser un aliáu incondicional de Khrushchov, la so carrera llueu dio un xiru. Ente que nunca foi unu de los protexíos de Khrushchov, rápido esguiló posiciones nel partíu.{{sfn|Elliott|Lewin|2006|p=167}} Convertir nun funcionariu del Comité Estatal de Planificación en 1957 y foi nomáu candidatu a miembru del Politburó. Foi promovíu a la Presidencia del Comité Estatal de Planificación y convirtióse en Primer Vicepresidente del Conseyu de Ministros de Khrushchov en 1960. Nesti últimu cargu viaxó al estranxeru, principalmente por misiones comerciales, a países como por casu [[Corea del Norte]], [[India]], [[Arxentina]] ya [[Italia]]. Más tarde, arriendes de la [[crisis de los misiles en Cuba]], foi'l voceru soviéticu p'ameyorar les rellaciones ente la Xunión Soviética y los Estaos Xuníos<ref name="SuddenlyNikita"/> y recuperó el so antiguu asientu nel Politburó nel XXII Congresu del Partíu en 1961.{{sfn|Elliott|Lewin|2006|p=167}} == Xefatura de Gobiernu == === Lideralgu Brézhnev–Kosyguin === Cuando Khrushchov foi destituyíu como líder n'ochobre de 1964,{{sfn|Service|2009|p=377}} Kosyguin asumió'l cargu de Presidente del Conseyu de Ministros qu'ocupaba Khrushchov no que primeramente foi un [[lideralgu coleutivu]], con [[Leonid Brézhnev]] como [[Secretariu Xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretariu Xeneral]] y [[Anastás Mikoyán]] como [[Xefe d'Estáu de la Xunión Soviética|Presidente]] del [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]], siendo sustituyíu darréu por [[Nikolái Podgorni]].{{sfn|Brown|2009|p=402}} El nuevu Politburó tenía una visión más conservadora que la que se vio so Khrushchov; Kosyguin, Podgorni y [[Andréi Kirilenko (políticu)|Andréi Kirilenko]] fueron los miembros más lliberales, Brézhnev y [[Arvīds Pelšy]] pertenecíen a la facción moderada ente que [[Mikhaíl Súslov]] caltuvo'l so lideralgu sobre la nala [[estalinista]] del partíu.{{sfn|Law|1975|p=211}} {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = horizontal | anchu = | títulu = Miembros del lideralgu coleutivu ente 1965 y 1977 | posición_títulu= | fondu_de_títulu = | testu = | posición = | fondo_de_texto = | foto1 = Leonid Brežněv (Bundesarchiv).jpg | anchu1 =100 | testu1 = Leonid Brézhnev:<br />[[Secretariu Xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]]| alineación_texto1 = center | semeya2 = Kossygin Glassboro.jpg | anchu2 = 98 | testu2 = Alekséi Kosyguin:<br />[[Presidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Presidente]] del [[Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética]]| alineación_texto2 = center | semeya3 = Nicolai Podgorny.jpg | anchu3 = 100 | testu3 = Nikolái Podgorni:<br />[[Xefe d'Estáu de la Xunión Soviética|Presidente]] del [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]] del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]]| alineación_texto3 = center }} N'ochobre de 1964, mientres una ceremonia n'honor a los [[Programa espacial de la Xunión Soviética|cosmonautes soviéticos]], Brézhnev pidió'l refuerzu del aparatu del partíu. Esti discursu foi solo l'empiezu d'una gran campaña empobinada contra Kosyguin, na que dellos periódicos, como ''[[Pravda]]'' y ''Kommunist'', criticaron el llabor del Conseyu de Ministros ya indireutamente a Kosyguin, el so Presidente, por planiar la economía d'una manera poca realista y usaron contra él la retórica altamente agresiva qu'enantes condergó a Khrushchov. Brézhnev foi capaz de criticar a Kosyguin oldeándo-y con [[Vladímir Lenin]], quien según Brézhnev tuvo más comenenciudu n'ameyorar les condiciones de l'agricultura soviética que n'ameyorar la calidá de los productos industriales llixeros. El sofitu de Kosyguin a una mayor producción de bienes de consumu tamién foi criticada por Brézhnev y los sos partidarios, principalmente [[Konstantín Chernenko]], por ser cuasi una torna a la polítiques d'Occidente. Nel [[XXIII Congresu del PCUS]] la posición de Kosyguin foi debilitada cuando los partidarios de Brézhnev fueron capaces d'aumentar el gastu en defensa y agricultura.{{sfn|Zemtsov|1989|p=86}} Sicasí, Brézhnev nun tenía una mayoría nel Politburó y podía cuntar con solu cuatro votos.{{sfn|Zemtsov|1989|p=102}} Kosyguin podía cuntar col votu de [[Kiril Mázurov]], y cuando él y Podgorni nun taben engarrándose ente sigo, en realidá teníen una mayoría nel Politburó sobre Brézhnev. Lamentablemente pa Kosyguin esto nun yera de cutiu el casu yá que discrepaba costantemente con Podgorni na política.{{sfn|Zemtsov|1989|p=103}} Al empiezu de la tenencia de Kosyguin, l'intentu de crear estabilidá de Brézhnev y él taba fallando en dellos frentes. Dende 1969–1970 el descontentu dientro del lideralgu soviéticu creciera a tal puntu que dalgunos empezaron a duldar tantu de les polítiques soviétiques antigües como de les actuales. Los exemplos inclúin el manexu de la [[Primavera de Praga|invasión soviética de Checoslovaquia]]{{sfn|Law|1975|p=211}} (a la que Kosyguin primeramente opúnxose),{{sfn|Law|1975|p=222}} l'amenorgamientu na producción agrícola, el [[Conflictu de la frontera chinu-soviética|conflictu fronterizu sinón–soviéticu]]{{sfn|Law|1975|p=211}} (nel qu'abogó pola moderación),{{sfn|Law|1975|p=222}} la [[Guerra de Vietnam]] y les conversaciones ente [[Alcuerdos SALT|soviéticos y norteamericanos]] sobre la llimitación de misiles estratéxicos. Celebráronse dos conferencies cumes ente los Estaos Xuníos y la URSS, el Cume del Pactu de Varsovia y el Cume de Moscú; en dambes non pudo llograse sofitu pa les polítiques soviétiques. En 1970 estes diferencies nun s'habíen resueltu y Brézhnev aplazó'l XXIV Congresu del Partíu y el Novenu Plan Quinquenal (1971–1975). La demoranza en resolver estos problemes llevó a que circularen rumores na sociedá soviética de que Kosyguin, o inclusive Brézhnev, perderíen los sos cargos pa Podgorni. En marzu de 1971 fíxose evidente que Brézhnev yera'l líder del país, con Kosyguin como'l voceru del plan quinquenal y cola posición de Podgorni dientro del lideralgu coleutivu reforzada.{{sfn|Law|1975|p=211}} === Política esterior === [[Ficheru:Glassboro-meeting1967.jpg|thumb|250px|Kosyguin col presidente d'Estaos Xuníos [[Lyndon B. Johnson]] na Conferencia nel Cume de Glassboro de 1967.]] Al empiezu del so mandatu, Kosyguin desafió'l derechu de Brézhnev como [[Secretariu Xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretariu Xeneral]] de representar al país nel estranxeru, una función que para Kosyguin tenía de cayer en manes del [[xefe de Gobiernu]], como asocedía comúnmente nos países non comunistes. Esto realmente implementóse mientres un curtiu periodu,{{sfn|Elliott|Lewin|2006|p=167}} llevando a que [[Henry A. Kissinger]] a creyera que Kosyguin yera'l [[Gobernantes de la Xunión Soviética|líder de la Xunión Soviética]].{{sfn|Brown|2009|p=403}} Kosyguin, quien fuera'l principal negociador con Occidente mientres la década de 1960, apenes pudo trate fuera del [[segundu mundu]]{{sfn|Wesson|1978|p=248}} depués de que Brézhnev consolidó la so posición dientro del Politburó,{{sfn|Elliott|Lewin|2006|p=167}} pero tamién por cuenta del iñerizu d'[[Andréi Gromyko]] con él pola intromisión nos sos propios asuntos ministeriales.<ref name="coldwarenc"/> La [[Guerra de los Seis Díes]] nel [[Oriente Mediu]] tuvo l'efeutu d'aumentar la cooperación ente soviéticos y norteamericanos y p'ameyorar les rellaciones entá ye más, el [[Gobiernu federal de los Estaos Xuníos|Gobierno de los Estaos Xuníos]] convidó a Kosyguin a un Cume con [[Lyndon B. Johnson]], l'entós [[Presidente de los Estaos Xuníos]], tres el so discursu ante les [[Naciones Xuníes]].<ref>{{cita llibru|autor=Gibbons, William|títulu=The U.S. Government and the Vietnam War: Executive and Legislative Roles and Relationships, Part IV: July 1965-January 1968|páxines=718–719|editorial=[[Princeton University Press]]|añu=1995|isbn=978-0691006350|enllaceautor=William Conrad Gibbons}}</ref> Nel Cume, que foi conocida como'l Cume de Glassboro, Johnson y Kosyguin llograron llegar a un alcuerdu sobre la llimitación de los sistemes de misiles antibalísticos, pero l'atmósfera amistosa ya inclusive abierta del Cume foi conocida como l'espíritu de Glassboro».<ref>{{cita llibru|autor=Robbins, James|títulu=This Time We Win: Revisiting the Tet Offensive|páxina=73|editorial=[[Encounter Books]]|añu=2010|isbn=978-1594032297}}</ref> Les rellaciones ente los dos países ameyoraron entá más cuando'l 12 d'agostu de 1970, foi robláu'l Tratáu de Moscú por Gromyko y Kosyguin, y los representantes d'[[Alemaña Occidental]], [[Walter Scheel]] y [[Willy Brandt]].<ref>{{cita llibru|autor=Dannenberg, Julia von|títulu=The Foundations of Ostpolitik: The Making of the Moscow Treaty between West Germany and the USSR|páxina=33|editorial=[[Oxford University Press]]|añu=2008|isbn=978- 0199228191}}</ref> Kosyguin protexera les reformes económiques de [[János Kádár]] y la so posición como líder de la [[República Popular d'Hungría]] de les intervenciones del lideralgu soviéticu.{{sfn|Service|2009|p=385}} El líder polacu [[Władysław Gomułka]], que fuera removíu de tolos sos cargos en 1970, foi asocedíu por [[Edward Gierek]], quien intentó revitalizar la economía de la [[República Popular de Polonia]] por aciu préstamos de dineru d'Occidente. El lideralgu soviéticu aprobó respeutivos esperimentos económicos de dambos países, yá que con esto tratábase d'amenorgar el so gran programa de subsidiu al Bloque del Este na forma d'esportaciones barates de petroleu y gas.{{sfn|Service|2009|p=386}} Mientres los alderiques del lideralgu soviéticu sobre una posible [[Primavera de Praga|invasión soviética de Checoslovaquia]], Kosyguin recordó-y a los líderes de les consecuencies de la represión de la [[Revolución húngara de 1956]]. Más tarde, la so postura fíxose más agresiva cuando entendió que les reformes en Checoslovaquia podíen volvese en contra de la so [[reforma económica soviética de 1965]].{{sfn|Service|2009|p=388}} {{Caxa de cita |alliniación=izquierda | ''Tenemos De dici-y a Taraki y Amín que camuden les sos táctiques. Inda siguen executando a aquelles persones que discrepen con ellos. Tán matando a cuasi tolos líderes del [[Parcham]], non solo del rangu más altu, sinón tamién del rangu mediu.'' | Kosyguin falando nuna xunta del Politburó.<ref>{{cita llibru|autor=Harrison, Selig S.; Cordovez, Diego|títulu=Out of Afghanistan: the Inside Story of the Soviet Withdrawal|editorial=[[Oxford University Press]]|añu=1995|allugamientu=New York|páxines=36–37|isbn=978-0195062949}}</ref> }} Kosyguin actuó como mediador ente la [[India]] y [[Paquistán]] en 1966 y consiguió que dambes naciones roblaren la [[Declaración de Tashkent]]. Convertir nel principal voceru sobre la cuestión del control d'armamentos. En retrospectiva, munchos de los sos compañeros sentíen que faía los so trabayu «estoicamente», pero qu'escarecía de «entusiasmu» y poro, nunca desenvolvió un verdaderu gustu pola [[Rellaciones Internacionales|política internacional]].<ref name="taste"/> La [[rotura sinón-soviética]] disgustó enforma a Kosyguin, y mientres un tiempu negar a aceptar el so irrevocabilidad; visitó de volao Beixín en 1969 por cuenta de la creciente tensión ente la URSS y la [[República Popular de China]]. Dixo, nel so círculu íntimu, ''«somos comunistes y son comunistes. Ye difícil creer que nun vamos ser capaces de llegar a un alcuerdu si atopamos de frente»''.<ref name="taste">{{cita llibru|autor=Zubok, Vladislav Martinovich|títulu=A Failed Empire: the Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev|editorial=[[UNC Press]]|añu=2007|páxines=194–195|isbn=978-0807830984}}</ref> Sicasí, el so puntu de vista de China camudó y según [[Harold Wilson]], un ex [[Primer Ministru del Reinu Xuníu]], Kosyguin vía a China como una ''«dictadura militar entamada»'' que tenía como oxetivu yera esclavizar a ''«[[Vietnam]] y toa [[Asia]]»''.<ref>{{cita llibru|autor=Apinen, Jonathan|títulu=A 'special relationship'?: Harold Wilson, Lyndon B. Johnson and Anglo-American relations 'at the summit', 1964–68|editorial=[[Manchester University Press]]|añu=2004|páxines=125|isbn=978- 0719070104}}</ref> Mientres una visita oficial d'una delegación [[Afganistán|afganistana]], Kosyguin y [[Andréi Kirilenko (políticu)|Andréi Kirilenko]] criticaron a los dirixentes afganistanos [[Nur Muhammad Taraki]] y [[Jafizulá Amín]] pol so comportamientu represor d'estilu [[estalinista]]. Prometió unviar más ayuda económica y militar, pero refugó cualquier propuesta relativa a una posible intervención soviética, yá que según Kosyguin, una intervención n'Afganistán podría xenerar tensión nes rellaciones esteriores de la URSS con Occidente, principalmente con Alemaña Occidental.{{sfn|Brown|2009|pp=352–353}} Sicasí, nuna xunta privada, ensin Kosyguin, quien s'oponía firmemente a cualquier tipu d'intervención militar, el Politburó sofitó unánimemente una intervención soviética.{{sfn|Brown|2009|p=354}} === Política económica === ==== Planes quinquenales ==== {{VT|Plan Quinquenal (URSS)}} L'Octavu Plan Quinquenal (1966-1970) ye consideráu unu de los periodos más esitosos de la economía soviética y el más esitosu no que fai a la producción pal consumu (vease [[#La reforma «Kosygin»|la reforma «Kosyguin»]]).<ref name="Pravdafour">{{Cita web|títulu=Алексей Гвишиани: "Не надо жалеть Косыгина!"|idioma=rusu|editorial=[[Pravda|Pravda Online]]|url=http://www.pravda.ru/society/fashion/models/19-04-2004/47012-kosygin-0/|fechaaccesu=4 de setiembre de 2010|fecha=9 d'abril de 2004}}</ref> El XXIII Congresu del Partíu y el Novenu Plan quinquenal (1971–1975) fueren aplazaos por Brézhnev por cuenta de una llucha de poder dientro de la dirigencia soviética.{{sfn|Law|1975|p=211}} Nel XXIII Congresu del Partíu, Kosyguin prometió que'l Novenu Plan Quinquenal aumentaría los suministru d'alimentos, ropa y otros electrodomésticos hasta nun 50 per cientu.<ref>{{cita llibru|autor=Daniels, Robert|títulu=The End of the Communist Revolution|editorial=[[Routledge]]|añu=1993|isbn=978-0415061504|páxina=65|enllaceautor=Robert Vincent Daniels}}</ref> El plan prevía una medría masiva nel [[nivel de vida]] soviéticu, con Kosyguin proclamando una crecedera del 40 per cientu de los ingresos de la población nel so discursu ante'l Congresu.<ref>{{cita llibru|autor=Daniels, Robert|títulu=A Documentary history of Communism in Russia: from Lenin to Gorbachev|editorial=[[UPNE]]|añu=1993|isbn=978-0874516161|páxina=302|enllaceautor=Robert Vincent Daniels}}</ref> El Décimu Plan Quinquenal (1976-1981) foi referíu por Kosyguin como'l plan calidable».<ref>{{cita llibru|autor=Rutland, Peter|títulu=The Myth of the Plan: Lessons of Soviet Planning Experience|editorial=[[Taylor & Francis]]|añu=1985|isbn=978-0091535700|páxina=137}}</ref> Brézhnev refugó la so ufierta pa producir más [[bienes de consumu]] mientres Décimu Plan Quinquenal. Por causa de ello'l volume total de bienes de consumu na producción industrial solo asitióse nel 26 per cientu. El xenru de Kosyguin señaló qu'él se punxo furiosu cola decisión, y que declaró que mayores gastos en defensa llevaríen a la Xunión Soviética escontra una ''«ruina total»''.{{sfn|Ploss|2010|p=171}} El plan foi menos ambiciosu que los sos predecesores, con metes de crecedera industrial nacional non cimeres a lo que yá consiguiera'l restu del mundu. L'agricultura soviética recibiría una cuota d'inversión d'un 34 per cientu, una proporción enforma mayor que la so contribución proporcional a la economía soviética, que representaba solo'l 3 per cientu del [[PIB]] soviéticu.{{sfn|Wesson|1978|p=253}} ==== La reforma «Kosyguin» ==== Según Khrushchov, Kosyguin intentó reformar la [[economía planiada]] dientro d'un marcu [[socialista]]. En 1965 empecipió una reforma económica llargamente conocida como la reforma Kosyguin», na qu'intentó faer más eficiente la industria soviético por aciu la inclusión de delles midíes de mercáu comúnes n'Occidente como por casu el [[beneficiu económicu]], tamién intentó aumentar la cantidá de la producción, los incentivos pa los alministradores y trabayadores, y lliberar a los primeres de la [[burocracia]] estatal centralizada.{{sfn|Moss|2005|p=431}} La reforma fuera propuesta a Khrushchov en 1964, a quien evidentemente-y gustó y tomó delles midíes preliminares p'aplicala. Brézhnev dexó que la reforma siguiera porque la economía soviética taba entrando nun periodu de baxa crecedera.<ref name="CIA">{{cita llibru|autor=Chauhan, Sharad|títulu=Inside CIA: Lessons in Intelligence|editorial=APH Publishing|añu=2004|páxina=207|isbn=978-8176486604}}</ref> Na so fase de pruebes, la reforma aplicar a 336 empreses d'[[industria llixero]].{{sfn|Wesson|1978|p=240}} La reforma foi influyida poles obres del economista soviéticu [[Evséi Liberman]]. Kosyguin sobreestimó la capacidá de la máquina alministrativa soviética pa desenvolver la economía y fixo «correiciones» a delles de les creencies más revesoses de Liberman sobre la descentralización. Según los críticos, los cambeos de Kosyguin a la visión orixinal de Liberman causaron el fracasu de la reforma.<ref name="CIA"/> Kosyguin, quien mientres enforma tiempu fuera consciente de la superioridá d'Occidente, creía que la descentralización, con empreses semipúbliques y cooperatives yeren claves pa ponese al día. La so reforma buscaba un cambéu gradual d'una ''«economía alministrada pol Estáu»'' a un sistema en que ''«l'Estáu llindar a emponer a les empreses»''.{{sfn|Elliott|Lewin|2006|p=167}} La reforma foi implementada, pero amosó dellos fallos ya incoherencies dende'l principiu.{{sfn|Moss|2005|p=431}} ==== Resultaos ==== El sueldu de los ciudadanos soviéticos aumentó abruptamente por cuasi 2,5 vegaes mientres el plan. Los salarios reales en 1980 xubieron a 232.7 rublos, en comparanza colos 166.3 rublos anteriores a la [[reforma económica soviética de 1965]] y al Octavu Plan Quinquenal. El primer periodu, 1960–1964, carauterizar por una crecedera baxa, ente que'l segundu periodu, 1965–1981, tuvo una mayor tasa de crecedera. El segundu periodu demostró vívidamente l'ésitu de la reforma Kosyguin, col promediu de crecedera añal del volume de negocios minoristes siendo de 11.2 millones de rublos, 1,8 vegaes cimera al primer periodu y 1,2 vegaes mayor que'l tercer periodu (1981–1985). Tamién aumentó'l consumu de bienes y la demanda diaria. El consumu d'electrodomésticos creció descomanadamente, el refrixeradores aumentaron d'un mínimu de 109.000 unidaes en 1964 a 440.000 en 1973; el consumu menguó mientres la reversión de la reforma. La producción d'automóviles aumentó y seguió faciéndolo hasta la década de 1980. El lideralgu soviéticu, so presión, trató d'apurrir productos más curiosos pa los consumidores soviéticos.<ref>{{Cita web|títulu=Анализ динамики показателей уровня жизни населения|trans_title=Analís de la dinámica de los niveles de vida|idioma=rusu|editorial=[[Universidá Estatal de Moscú]]|url=http://www.hist.msu.ru/Labs/Ecohist/OB8/slavkina.htm|fechaaccesu=4 de setiembre de 2010}}</ref> La remoción de Khrushchov en 1964 marcó'l final del so «[[Khrushchovka|revolución de la vivienda]]». La construcción de viviendes menguó ente 1960–64 a un promediu de 1,63 millones de metros cuadraos. Tres esti descensu sópitu, aumentó de secute ente 1965-66, pero cayó nuevamente y depués creció costantemente (la tasa media de crecedera añal foi de 4.26 millones de metros cuadraos). Esto foi en gran parte por cuenta de les empreses. Magar la escasez de viviendes nunca foi resuelta dafechu y sigue siendo un problema na actual Rusia, la reforma superó al enclín negativu y anovó la crecedera de la construcción de viviendes.<ref name="Pravdafour"/> ==== Cancelación y repercusiones ==== La crecedera de la hostilidá escontra la reforma, los probes resultaos y la postura reformista de Kosyguin, conducieron a una reacción popular contra él. Perdió la mayor parte de los privilexos que gociaba antes de la reforma, pero Brézhnev nunca foi capaz de remover del cargu de Presidente del Conseyu de Ministros, a pesar de la so debilitada posición.{{sfn|Brown|2009|p=403}} Arriendes de la so fallida reforma, Kosyguin pasó'l restu de la so vida ameyorando l'alministración económica al traviés del cambéu de los oxetivos; implementó diversos programes p'ameyorar la seguridá alimentaria y garantizar la futura [[Desarrollu económicu|intensificación de la producción]].<ref name="peoplesrussia">{{Cita web|autor=Травин, Дмитрий|títulu=Алексей Николаевич Косыгин|trans_title=Alekséi Nikoláyevich Kosyguin|idioma=rusu|editorial=peoples.ru|url=http://www.peoples.ru/state/statesmen/kosugin/|fechaaccesu=20 de setiembre de 2010}}</ref> Nun esiste nenguna prueba pa sofitar l'afirmación de que la reforma contribuyera a l'alta crecedera na década de 1960, y que la so cancelación tuviera daqué que ver col estancamientu de la crecedera de la economía qu'empezó na década de 1970.<ref>{{cita llibru|autor=Sandle, Mark; Bacon, Edwin|títulu=Brezhnev Reconsidered|editorial=[[Palgrave Macmillan]]|añu=2002|isbn=978-033379463X|páxina=58}}</ref> === Reformes de 1973 y 1979 === Kosyguin empecipió otra [[Reforma económica soviética de 1973|reforma económica en 1973]] col enfotu de debilitar los [[Ministerios de la Xunión Soviética|ministerios centrales]] y da-y más poderes a les autoridaes rexonales nos niveles republicanos y locales, pero'l fracasu de la mesma pa cumplir meta de Kosyguin condució a la so cancelación. Sicasí, la reforma tuvo ésitu na creación de ''asociaciones'', una organización que representa a delles empreses.<ref>{{cita llibru|autor=Dellenbrant, Jan Åke|títulu=The Soviet Rexonal Dilemma: Planning, People, and Natural Resources|editorial=[[M.E. Sharpe]]|añu=1986|páxines=74–75|isbn=978-087332384X}}</ref> La última reforma importante entamada pol lideralgu anterior a la ''[[perestroika]]'' foi empecipiada pol [[Quintu Gobiernu de Kosyguin]] sobre una decisión conxunta del Comité Central y el Conseyu de Ministros. El so nome oficial foi la ''«meyora de la planificación y el refuerzu de los efeutos del mecanismu económicu nel aumentu de la eficacia na producción y la meyora de la calidá del trabayu»'', pero ye más conocida como la [[Reforma económica soviética de 1979|reforma de 1979]]. En contraste cola reforma de 1965, pretendía aumentar la participación económica del Gobiernu central por aciu la meyora de les funciones y responsabilidaes de los ministerios. Por cuenta de la dimisión de Kosyguin en 1980 y al enfoque conservador de [[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Nikolái Tíjonov]] sobre la economía, bien pocu de la reforma en realidá foi implementáu.<ref>{{Cita web|autor=ютуба, любитель|títulu=30 лет назад умер Алексей Косыгин|trans_title=¿Un reformista antes de Yegor Gaidar? Kosyguin morrió hai 30 años|idioma=rusu|obra=Newsland|url=http://newsland.ru/news/detail/id/602062/cat/94/|fechaaccesu=29 d'avientu de 2010|fecha=17 d'avientu de 2010}}</ref> === Vida posterior, arrenunciu y muerte === [[Ficheru:Kosygin and Ceaușescu.jpg|thumb|Kosyguin (derecha) estrechando la mano col líder comunista [[Rumanía|rumanu]] [[Nicolae Ceaușescu]] en 1974.]] A mediaos de la década de 1970 Brézhnev estableciera una base de poder lo suficientemente fuerte como pa convertise efeutivamente en líder. Acordies con l'historiador Ilyá Zemtsov, autor de ''Chernenko: The Last Bolshevik: The Soviet Union on the Eve of Perestroika'', Kosyguin ''«empezó a perder poder»'' col XXIV Congresu del Partíu en 1971 onde per primer vegada s anunció la fórmula del 'Politburó lideráu por Brézhnev' y xuntu col debilitamientu de la so posición, Brézhnev mover pa reforzar la tenencia del aparatu del partíu sobre l'aparatu de Gobiernu, debilitando entá más la posición de Kosyguin.{{sfn|Zemtsov|1989|p=119}} L'historiador Robert Wesson, autor de ''Lenin's Legacy: The Story of the CPSU'', reparó que l'informe económicu de Kosyguin mientres el XXV Congresu del Partíu ''«indicó más claramente'l final de la llucha»'' ente Brézhnev y Kosyguin.{{sfn|Wesson|1978|p=253}} Foi inda más estremáu cuando Brézhnev publicó les sos memories, nes qu'afirmó qu'él y non Kosyguin, tuvo al cargu de toles principales decisiones económiques.{{sfn|Wesson|1978|p=254}} Pero pa empiorar les coses pa Kosyguin, Brézhnev bloquió cualesquier futura conversación sobre la reforma económica dientro del aparatu del partíu y del Gobiernu, y l'información relativa a la reforma de 1965 foi suprimida.{{sfn|Wesson|1978|p=253}} Brézhnev consolidó la so posición sobre l'aparatu de Gobiernu por aciu el fortalecimientu de la posición de Podgorni como [[Xefe d'Estáu de la Xunión Soviética|Presidente]] del [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]] del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]], lliteralmente'l xefe d'Estáu, dándo-y al cargu dalgunes de les funciones del Presidente del Conseyu de Ministros. La [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución soviética de 1977]] reforzó'l control de Podgorni sobre'l Conseyu de Ministros, col puestu de xefe d'Estáu recibiendo dellos poderes executivos. Ello ye que por cuenta de esa Constitución, el Conseyu de Ministros quedó subordináu del Presidium del Sóviet Supremu.{{sfn|Zemtsov|1989|p=118}} Cuando Podgorni foi sustituyíu como xefe d'Estáu por Brézhnev en 1977, el papel de Kosygin na alministración diaria de les actividaes del Gobiernu menguó drásticamente, debíu al nuevu puestu ocupáu por Brézhnev.<ref name="TimeT">{{Cita web|títulu=Soviet Union: And Then There Was One|obra=[[Time]]|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,924497,00.html|fechaaccesu=21 de xineru de 2011|fecha=3 de payares de 1980}}</ref> Empezaron a circular rumores dientro de los círculos cimeros y nes cais, de que Kosygin retiraríase por cuenta de mala salú.{{sfn|Zemtsov|1989|p=119}} L'afitamientu de Brézhnev nel poder debilitara la influyencia y el prestíu de Kosyguin dientro del Politburó. Na década de 1970, cuando la so posición recibía un golpe tres otru, foi hospitalizáu con frecuencia y en delles ocasiones [[Kiril Mázurov]], el Primer Vicepresidente del [[Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Conseyu de Ministros]], actuó nel so llugar mientres la so ausencia.{{sfn|Zemtsov|1989|p=105}} Kosyguin sufrió'l so primer ataque cardiacu en 1976. Dempués d'esti incidente, dizse que la so personalidá pasó de ser vibrante a tar cansáu y fartu; d'alcuerdu a persones cercanes a él, paecía perder la voluntá de siguir el so trabayu. Presentó dos veces una carta d'arrenunciu ente 1976 y 1980, pero foi refugáu en dambes ocasiones.<ref name="Pravdafour"/> Mientres la so llicencia por enfermedá, Brézhnev designó a [[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Nikolái Tíjonov]] pal puestu de Primer Vicepresidente del Conseyu de Ministros. Tíjonov, según con Brézhnev, yera un conservador y por aciu el so puestu foi capaz d'amenorgar a Kosyguin a un papel de reserva. Nun plenariu del [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]] en xunu de 1980, el plan de desarrollu económicu soviéticu foi esbozáu por Tíjonov y non por Kosyguin. Los poderes del Presidente del Conseyu de Ministros menguaron hasta'l puntu en que Kosyguin viose obligáu a aldericar toles decisiones tomaes pol Conseyu de Ministros con Brézhnev.{{sfn|Zemtsov|1989|p=119}} Kosyguin foi hospitalizáu n'ochobre de 1980; mientres la so permanencia escribió una curtia carta d'arrenunciu; a otru día foi quitáu de tola proteición del Gobiernu, comunicación y artículos de luxu que ganara mientres la so vida política. Morrió solo'l 18 d'avientu de 1980; nengún de los sos colegues del Politburó, ex ayudantes o guardias de seguridá visitar. A la fin de la so vida, Kosyguin tarrecía pol fracasu completu del Oncenu Plan Quinquenal (1981–1985), afirmando que'l lideralgu d'esi momentu taba pocu dispuestu a reformar la enllancada economía soviética. La so muerte foi retardada mientres tres díes, yá que finara na viéspora del cumpleaños de Brézhnev. Foi soterráu na [[Plaza Roja]] de [[Moscú]]<ref name="saddeath">{{Cita web|autor=Вергасов, Фатех|títulu=Организация здорового накала|idioma=rusu|editorial=pseudology.org|url=http://www.pseudology.org/byvaly/ZdorovyjNakal.htm|fechaaccesu=4 de setiembre de 2010}}</ref> y foi emponderáu por Brézhnev como una persona que ''«trabayó desinteresadamente pol bien del Estáu soviéticu»''.<ref name="Time">{{Cita web|títulu=World: Lonely Death of a Survivor|page=1|obra=[[Time]]|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,922275,00.html|fechaaccesu=21 de xineru de 2011|fecha=29 d'avientu de 1980}}</ref> Llevar a cabu un [[funeral d'Estáu]] y Kosyguin foi honráu polos sos pares; Brézhnev, [[Yuri Andrópov]] y Tíjonov y asitiaron una urna coles sos cenices na [[Necrópolis de la Muralla del Kremlin]] de [[Moscú]].<ref name="saddeath"/> == Personalidá == En comparanza con otros funcionarios soviéticos, Kosyguin destacóse como un líder pragmáticu y relativamente independiente. Nuna descripción dada por un funcionariu cimeru anónimu del [[Departamentu Central d'Intelixencia|GRU]], foi descritu como ''«una figura solitaria y daqué tráxica»'' que ''«entendió les nueses falles y los defeutos de la nuesa situación polo xeneral y en particular aquelles de la nuesa política n'[[Oriente Mediu]], pero, siendo un home bien moderáu, prefirió ser cautelosu»''. Un antiguu compañeru anónimu de Kosyguin dixo que ''«siempres tuvo una opinión propia y defender. Yera un home bien sollerta y desempeñábase brillantemente mientres les negociaciones. Yera capaz de ingeniárselas rápido col material que yera totalmente nuevu pa él. Nunca vi xente d'esi calibre dempués»''.<ref name="Kosyginafghanistan">{{cita llibru|autor=Saikal, Amin|títulu=Modern Afghanistan: a History of Struggle and Survival|editorial=[[I.B. Tauris]]|añu=2006|allugamientu=Nueva York|páxina=293|isbn=978-1845113160}}</ref> El [[Primer ministru de Canadá|Primer Ministru canadiense]] [[Pierre Elliott Trudeau|Pierre Trudeau]] dixo que Kosyguin yera como ''«Khrushchov ensin tosquedá, un home paternal que foi'l precursor de Mikhaíl Gorbachov»''. Señaló que Kosyguin taba dispuestu a aldericar temes que por enforma tiempu la postura soviética nun los encetara frontalmente.<ref>{{cita llibru|autor=Bothwell, Robert; Granatstein J.L.|títulu=Pirouette: Pierre Trudeau and Canadian Foreign Policy|editorial=[[University of Toronto Press]]|añu=1991|allugamientu=Toronto|páxina=193|isbn=978-0802068731}}</ref><ref>{{cita publicación | autor = Rosenberger, Chandler | títulu = Perspective | editorial = [[Universidá de Boston]] (Institute for the Study of Conflict, Ideology & Policy) | volume = 8 | number = 2 | page = | url = http://www.bu.edu/iscip/vol8/Rosenberger.html | fechaaccesu = 3 de setiembre de 2010 }}</ref> L'ex [[Secretariu d'Estáu de los Estaos Xuníos]] [[Henry A. Kissinger]] dixo que Kosyguin yera devotu, cuasi fanáticamente, al so trabayu. Yera vistu polos diplomáticos occidentales como un pragmatista ''«con un esterior glacial que yera ortodoxu si non ríxidu»''.<ref>{{Cita web|títulu=World: Lonely Death of a Survivor (page 2)|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,922275-2,00.html|fechaaccesu=21 de xineru de 2011|fecha=29 d'avientu de 1980}}</ref> [[Andréi Sájarov]], un [[Disidentes soviéticos|disidente soviéticu]], creía que Kosyguin yera ''«l'home más intelixente y más difícil del Politburó»''.<ref name="TimeT"/> == Legáu == === Evaluaciones históriques === Kosyguin resultaría ser un alministrador bien competente, col [[nivel de vida]] soviéticu aumentando considerablemente por cuenta de la so cautelosa política reformista.<ref name="unknownStalin"/> La so moderada reforma de 1965, al igual que'l [[Destemple de Khrushchov|destemple]] de [[Nikita Khrushchov]], radicalizara'l movimientu reformista soviéticu. Ente que [[Leonid Brézhnev]] taba satisfechu con caltener la estructura centralizada de la [[economía planiada]] soviética, Kosyguin intentó revitalizar el sistema económicu enfermu descentralizando la direición. Tres la muerte de Brézhnev en 1982, el movimientu reformista foi estremáu ente'l camín de [[Yuri Andrópov]] de la disciplina y el control y la [[lliberalización]] de Gorbachov de tolos aspeutos de la vida pública.<ref name="coldwarenc">{{cita llibru|autor=van Dijk, Ruud|títulu=Encyclopedia of the Cold War|volume=1|editorial=Routledge|añu=2008|allugamientu=Nueva York|páxina=525|isbn=978-0415975158}}</ref> L'autor Ilyá Zemtsov describió a Kosyguin como daquién ''«decidíu ya intelixente, un alministrador escepcional»'' y afirmó que s'estremó de los demás miembros del lideralgu soviéticu pol so ''«estraordinaria capacidá de trabayu»''.{{sfn|Zemtsov|1989|pp=86–87}} Los historiadores Moshe Lewin y Gregory Elliott, los autores de ''El sieglu soviéticu: ¿qué asocedió realmente na Xunión Soviética?'', describir como un ''«fabulosu alministrador».''{{sfn|Elliott|Lewin|2006|p=167}} David Law escribió que ''«la so fortaleza»'' yera ''«la so escepcional capacidá como alministrador»'' y acordies con Law, Kosyguin demostró tamién ser un ''«políticu competente».''{{sfn|Law|1975|221}} Los historiadores [[Evan Mawdsley]] y [[Stephen K. White|Stephen White]] afirmen que Brézhnev nun foi capaz de remover a Kosyguin porque'l so remoción significaría la perda del so postreru ''«alministrador capaz»''.<ref name="brezhnevk">{{cita llibru|autor=[[Evan Mawdsley|Mawdsley, Evan]]; [[Stephen K. White|White, Stephen]]|títulu=The Soviet Elite from Lenin to Gorbachev: The Central Committee and Its Members, 1917–1991|editorial=[[Oxford University Press]]|añu=2000|isbn=978-0198297386|páxina=272}}</ref> Nel so llibru, ''The Unknown Stalin'', los autores Roy Medvédev y Zhores Medvédev dixeron que Kosyguin yera un ''«organizador escepcional»'' y el ''«nuevu [[Nikolái Voznesenski|Voznesenski]]»''.<ref name="unknownStalin"/> L'historiador Archie Brown, autor de ''The Rise & Fall of Communism'', considera que la [[reforma económica soviética 1965]] foi demasiáu ''«modesta»'' y reclamó que Kosyguin ''«yera en gran midida un productu del sistema ministerial soviéticu, qu'evolucionó so Stalin, pa convertise nun reformista económicu radical»''. Sicasí, Brown cree que Kosyguin foi ''«un bon alministrador»''.{{sfn|Brown|2009|p=403}} Gvishiani, un historiador rusu, concluyó que ''«Kosyguin sobrevivió tantu a Stalin como Khrushchov, pero nun llogró sobrevivir a Brézhnev»''.<ref name="saddeath"/> Kosyguin foi vistu con simpatía pol pueblu soviéticu y entá anguaño ye vistu como una figura importante na hestoria rusa y soviética.<ref name="saddeath">{{Cita web|títulu=Алексей Гвишиани: "Не надо жалеть Косыгина!" (páxina 1)|idioma=rusu|editorial=[[Pravda|Pravda Online]]|url=http://www.pravda.ru/society/fashion/models/19-04-2004/47012-kosygin-0/|fechaaccesu=3 de setiembre de 2010|fecha=9 d'abril de 2004}}</ref> Según Nikolái Egórychev, la popularidá de Kosyguin ente'l pueblu soviéticu, fizo que Brézhnev desenvolviera «fuertes celos» d'él. Mikhaíl Smirtyukov, un ex [[Oficial Executivu de la Xunión Soviética|Oficial Executivu]] del [[Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Conseyu de Ministros]], recordó que Kosyguin negar a dir beber con Brázhnev, daqué que lu fadió enforma a Brézhnev.<ref name="brezhnevk"/> Nun discursu ante'l [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]] en 1987, [[Nikolái Ryzhkov]], el postreru [[Presidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Presidente]] del Conseyu de Ministros, referir a les ''«murnies esperiencies de la reforma de 1965»'' y afirmó que tou foi de mal en peor dempués de la cancelación de la mesma.<ref>{{cita llibru|autor=Ellman, Michael|títulu=Socialist Planning|editorial=[[Cambridge University Press|Cambridge University Press Archive]]|añu=1989|páxina=73|isbn=978-0521358663|enllaceautor=Michael Ellman}}</ref> === Honores === Mientres la so vida, Kosyguin recibió siete Órdenes y dos premios del Estáu soviéticu.<ref name="peoplesrussia"/> Foi gallardoniáu dos veces col [[Héroe del Trabayu Socialista]]; unu d'ellos en 1964 mientres el so cumpleaños númberu 60 pol [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium del Sóviet Supremu]], nesta ocasión tamién recibió una [[Orde de Lenin]] y una medaya d'oru d'[[Focete y martiellu|el focete y el martiellu]]. El 20 de febreru de 1974 el Presidium del Sóviet Supremu concediólu, esta vegada pa conmemorar el so cumpleaños númberu 70, otra Orde de Lenin y una segunda medaya d'oru del focete y el martiellu. En total, Kosyguin recibió seis Órdenes de Lenin del Estáu soviéticu y una [[Orde de la Revolución d'Ochobre]] y una [[Orde de la Bandera Colorada del Trabayu]].<ref name="warheroes">{{Cita web|autor=Redactor|títulu=Косы́гин, Алексе́й Никола́евич|trans_title=Kosyguin, Alekséi Nikoláyevich|idioma=rusu|editorial=warheroes.ru|url=http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=9113|fechaaccesu=18 d'abril de 2011}}</ref> Mientres una [[visita oficial]] a [[Perú]] na década de 1970 xuntu con Leonid Brézhnev y Andréi Gromyko, los trés fueron gallardoniaos cola [[Orde El Sol de Perú]] pol Presidente [[Francisco Morales Bermúdez]].<ref>{{cita llibru|autor=Central Asian Research Centre|volume=8|títulu=USSR and Third World|editorial=Central Asian Research Centre|fecha=1979 (digitalizado el 8 de febreru de 2010)|allugamientu=[[Universidá d'Indiana]]|páxina=64}}</ref> Nel so honor, la Universidá Testil Estatal de Moscú foi nomada col so nome en 1981 y en 1982 foi asitiáu un bustu en [[Leningráu]], güei San Petersburgu. En 2006 el [[Gobiernu de la Federación de Rusia|Gobierno rusu]] renombró una cai nel so honor.<ref name="warheroes"/> == Notes == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru|apellíu=Brown|nome=Archie|títulu=The Rise & Fall of Communism|idioma=inglés|añu=2009|editorial=The Bodley Head|ubicación=Londres|isbn=978-0224078795}} * {{cita llibru|apellíu=Moss|nome=Walter|títulu=A History of Russia: Since 1855|idioma=inglés|añu=2005|editorial=Anthem Press|ubicación=Londres|isbn=978-1843310341}} * {{cita llibru|apellíu1=Elliott|nome1=Gregory|apellíu2=Lewin|nome2=Moshe|enllaceautor2=Moshe Lewin|títulu=El sieglu soviéticu: ¿qué asocedió realmente na Xunión Soviética?|url=https://books.google.com.uy/books/about/El sieglu_sovi%C3%A9tico.html?id=SxPCAAAACAAJ&redir_esc=y|idioma=español|edición=1|añu=2006|editorial=[[Editorial Crítica|Crítica]]|ubicación=Barcelona|isbn=978-84-8432-738-7}} * {{cita llibru|apellíu=Law|nome=David A.|títulu=Russian Civilization|idioma=inglés|añu=1975|editorial=Ardent Mediu|allugamientu=Nueva York|isbn=978-0842205292}} * {{cita llibru|apellíu=Service|nome=Robert|enllaceautor=Robert Service|títulu=History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century|idioma=inglés|añu=2003|editorial=[[Penguin Books]]|isbn=978-0141037970}} * {{cita llibru|apellíu=Wesson|nome=Robert G.|títulu=Lenin's Legacy: The Story of the CPSU|idioma=inglés|añu=1978|editorial=Hoover Press|allugamientu=Stanford, California|isbn=978-0817969225}} * {{cita llibru|apellíu=Zemtsov|nome=Ilya|títulu=Chernenko: The Last Bolshevik: The Soviet Union on the Eve of Perestroika|idioma=inglés|añu=1989|editorial=Transaction Publishers|isbn=978-0887382606}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Alexei Kosygin}} {{socesión | predecesor = [[Nikita Khrushchov]] | títulu = [[Ficheru:Coat of arms of the Soviet Union 1.svg|45px]]<br />[[Presidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética]] | periodu = 1964-1980 | socesor = [[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Nikolái Tíjonov]] | predecesor2 =[[Frol Kozlov]] | títulu2 = [[Ficheru:Coat of arms of the Soviet Union 1.svg|45px]]<br />Primer Vicepresidente del [[Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética]] | periodu2 =1960–1964 | socesor2 =[[Dmitri Ustínov]] | predecesor3 = [[Iósif Kuzmín]] | títulu3 =[[Ficheru:Coat of arms of the Soviet Union 1.svg|45px]]<br />Presidente del [[Comité Estatal de Planificación]] | periodu3 = 1959–1960 | socesor3 =[[Vladímir Nóvikov]] }} {{Tradubot|Alekséi Kosyguin}} {{NF|1904|1980|Kosygin, Aleksei}} [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Héroe del Trabayu Socialista]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Segunda Guerra Mundial]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Persones de San Petersburgu]] tubqwz552rvnelhtpm8kx6fkbprr47z 0 117284 3709790 3703184 2022-08-19T09:13:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} {{cirílicu|'''Leonid Ilich Brézhnev'''|id=rus|cir='''Леони́д Ильи́ч Бре́жнев'''}} ({{audiu|Ru-Leonid Ilich Brezhnev.ogg|pronunciación}}); {{nym}} foi'l [[Secretariu xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretariu Xeneral]] del [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]] (CC) del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCUS), presidiendo al país dende 1964 hasta la so muerte en 1982. El so mandatu de dieciocho años como Secretariu Xeneral foi unu de los más llargos, solo superáu pol d'[[Josif Stalin]]. Mientres el Gobiernu de Brézhnev, la influencia global de la [[Xunión Soviética]] creció considerablemente, en parte por cuenta de la espansión militar que tuvo'l país mientres esti periodu, pero'l so desempeñu como líder de cutiu foi criticáu por marcar l'empiezu d'un periodu d'estancamientu económicu, con vistes a graves problemes económicos que finalmente llevaron a la [[disolución de la Xunión Soviética]] en 1991. Brézhnev nació en [[Dniprodzerzhynsk|Kámenskoye]] nuna familia d'obreros [[Pueblu rusu|rusos]]. Dempués de graduase nel Institutu Metalúrxicu de Dnieprodzerzhinsk, convertir n'[[Metalurxa|inxenieru metalúrxicu]] na [[Hestoria de la siderurxa|industria del fierro y aceru]], n'Ucraína. En 1923 ingresó nel [[Komsomol]] y en 1929, convirtióse'n miembru del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista]], xugando un papel activu nos asuntos del mesmu. Foi reclutáu pa facer el serviciu militar de momentu mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]; dexó l'exércitu en 1946 col rangu de Mayor Xeneral. En 1952 Brézhnev pasó a ser miembru del [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]], y en 1964, socedió a [[Nikita Khrushchov]] como Primer Secretariu; [[Alekséi Kosygin]] socedió a Khrushchov nel so puestu de [[Presidente del Conseyu de Ministros de la URSS|Presidente del Conseyu de Ministros]]. Como líder, Brézhnev trabayó n'equipu y buscó consultar a los sos colegues antes d'actuar, pero'l so intentu de gobernar ensin reformes económiques bultables llevaron a un cayente nacional a mediaos de la década de 1970, un periodu conocíu como la [[Estancamientu brezhneviano|era d'estancamientu]]. L'aumentu significativu nos gastos militares que nel momentu de la so muerte asitiáronse, según el [[bloque capitalista]], n'aproximao un 15% del PIB del país (un 8% según la mesma [[XRSS]]) y un lideralgu cada vez más vieyu ya ineficaz sentaron les bases pa un PIB menguante en comparanza coles naciones occidentales. Al mandu de la URSS, Brézhnev impulsó la distensión ente los paises d'Oriente y Occidente. La so última decisión importante nel poder foi [[Guerra d'Afganistán (1978-1992)|unviar al Exércitu Soviéticu a Afganistán]] nun intentu de salvar al [[República Democrática d'Afganistán|feble Gobiernu]] que lluchaba contra los [[Muyahidín (Afganistán)|muyahidines]]. Brézhnev finó'l 10 de payares de 1982 y [[Yuri Andrópov]] socediólu nel so puestu de Secretariu Xeneral. Brézhnev afaló'l [[cultu a la personalidá]], anque non al mesmu nivel vistu baxo'l gobiernu de Stalin. [[Mikhaíl Gorbachov]], que dirixó la URSS dende 1985 a 1991, denunció'l so llegáu y condució el procesu de [[lliberalización]] de la Xunión Soviética. == Primeros años y carrera == === Primeros años === Brézhnev nació'l [[19 d'avientu]] de [[1906]] en Kámenskoye (agora [[Dniprodzerzhynsk]] n'Ucraína), fíu del [[ferreru|obreru metalúrxicu]] Ilya Yákovlevich Brézhnev y la so esposa, Natalia Denisovna. En distintos momentos de la so vida, Brézhnev especificó'l so orixe étnicu de forma alternativa, tanto ucranianu como rusu, optando por esti postreru mientres xubía dientro del Partíu Comunista.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=6}} Como munchos mozos nos años posteriores a la [[Revolución Rusa de 1917]], recibió una [[Formación profesional|educación téunica]], nun principiu centrada na [[Manexu del recursu tierra|xestión de tierres]] onde s'empecipió como [[Agrimensura|agrimensor]] y depués en [[metalurxa]]. Graduar nel Institutu Metalúrxicu de Dnieprodzerzhinsk en 1935{{sfn|McCauley|1997|p=47}} y convirtióse n'inxenieru metalúrxicu nes industries del fierro y l'aceru del este d'Ucraína. Xunir a la organización xuvenil del [[PCUS|Partíu Comunista]], el [[Komsomol]], en 1923 y al propiu partíu en 1929.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=6}} Nos años 1935 y 1936, Brézhnev foi reclutado pal serviciu militar obligatoriu, y dempués de tomar cursos nuna escuela de tanques, desempeñóse como [[comisariu políticu]] nuna fábrica de tanques. Más tarde, en 1936, convertir en direutor del Institutu Metalúrxicu de Dnieprodzerzhinsk (escuela téunica). En 1936, foi treslladáu al centru rexonal de [[Dnipropetrovsk]] y, en 1939, convertir en secretariu del partíu en Dnipropetrovsk,{{sfn|McCauley|1997|p=47}} al cargu de les industries de defensa más importantes de la ciudá. Como daquién que sobrevivió a la [[Gran Purga]] de Stalin de 1937 a 1939, podría llograr rápidos ascensos una y bones les purgues abrieron munchos cargos nos rangos cimeros y entemedios del Partíu y l'Estáu.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=6}} === Serviciu militar y entamos de la so carrera === [[Ficheru:Brezhnev 1942.jpg|thumb|Brézhnev como comisariu políticu en 1942.]] L'[[Alemaña nazi]] [[Frente Oriental (Segunda Guerra Mundial)|invadió la Xunión Soviética]] en xunu de 1941. Brézhnev foi, como la mayoría de los funcionarios del partíu de rangu mediu, reclutado darréu. Trabayó pa sacupar a les industries de Dnipropetrovsk escontra l'este de la Xunión Soviética primero que la ciudá cayera en manes de los alemanes el 26 d'agostu y depués foi asignáu como [[comisariu políticu]]. N'ochobre, Brézhnev foi nomáu subdireutor de l'alministración política del Frente Sur, col rangu de Comisariu de la Brigada.{{sfn|Green|Reeves|1993|p=192}} Cuando Ucraína foi ocupada polos alemanes en 1942, Brézhnev foi unviáu a [[El Cáucasu]] como subjefe de l'alministración política del Frente de Transcaucasia. N'abril de 1943, convertir en xefe del Departamentu Políticu del Exércitu 18. Más tarde mientres esi mesmu añu, l'Exércitu 18 formó parte del [[1º Frente Ucranianu|Primer Frente Ucranianu]], cuando l'[[Exércitu Coloráu]] recuperó la iniciativa y avanzó escontra l'oeste al traviés d'Ucraína.{{sfn|Murphy|1981|p=80}} El comisario políticu principal del Frente yera [[Nikita Khrushchov]], quien se convirtió nun importante mecenes de la carrera de Brézhnev. Brézhnev axuntar con Khrushchov en 1931, pocu dempués de xunise al partíu, y en poco tiempu, siguió'l so ascensu nes files y convirtióse en protexíu de Khrushchov.{{sfn|Childs|2000|p=84}} A la fin de la guerra n'Europa, Brézhnev foi comisariu políticu xefe del [[Cuartu Frente Ucranianu]], qu'entró en [[Praga]] dempués de la rindición alemana.{{sfn|Green|Reeves|1993|p=192}} Brézhnev dexó l'Exércitu Soviéticu col rangu de Mayor xeneral n'agostu de 1946. Pasó tola guerra como un comisariu en llugar d'un comandante militar. Dempués de trabayar nos proyeutos de reconstrucción n'Ucraína, convirtióse nuevamente en Primer Secretariu en Dnipropetrovsk. En 1950, convertir en diputáu del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]], el máximu órganu llexislativu de la Xunión Soviética. Esi mesmu añu foi nomáu como Primer Secretariu del Partíu en [[República Socialista Soviética de Moldavia|Moldavia]].{{sfn|McCauley|1997|p=48}} En 1952, convertir en miembru del [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central del Partíu Comunista]] y presentóse como candidatu a miembru nel Presidium (antiguu [[Buró Políticu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Politburó]]).{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=7}} Stalin morrió en marzu de 1953 y na reorganización que siguió, el Presidium foi abolíu y reconstituyóse un pequeñu Politburó. Anque Brézhnev nun se fixo miembru del Politburó, foi nomáu xefe de la Direición Política del Exércitu y la Marina col rangu de [[Teniente xeneral]], una posición bien alta. Esto foi debíu probablemente al nuevu poder del so patrocinador Khrushchov, qu'asocediera a Stalin como Secretariu Xeneral del Partíu. El 07 De mayu de 1955, Brézhnev foi nomáu Primer Secretariu del [[Partíu Comunista de Kazakstán|Partíu Comunista]] de la [[RSS de Kazakstán]]. La so función yera simple: faer les nueves tierres agrícolamente granibles; con esta directiva, empezó la primeramente esitosa [[campaña de tierres vírxenes]]. Brézhnev foi afortunáu por ser llamáu nuevamente en 1956; la collecha nos años siguientes demostró ser decepcionante y perxudicaría la so carrera política si quedárase.{{sfn|McCauley|1997|p=48}} En febreru de 1956, Brézhnev tornó a Moscú, xubíu a candidatu a miembru del Politburó y col control asignáu de la industria de defensa, el [[Programa espacial de la URSS|programa espacial]], la industria pesao y la construcción de capital.<ref name="soyouthinkyoucandance">{{cita noticia | autor = Hough, Jerry F. | url = https://books.google.com/books?id=dQoAAAAAMBAJ&pg=PA49&dq=Leonid+Brezhnev+1956+%22space+program%22&lr=&hl=non&cd=4#v=onepage&q=Leonid%20Brezhnev%201956%20%22space%20program%22&f=false | páxina = 49 | títulu = Soviet succession and policy choices | obra = [[Bulletin of Atomic Scientists]] | fecha = Payares de 1982 | fechaaccesu = 11 de mayu de 2010}}</ref> Agora yera un miembru d'altu rangu de la comitiva de Khrushchov, y en xunu de 1957, sofitó a Khrushchov na so llucha contra la vieya guardia estalinista na direición del partíu, el llamáu «[[Grupu Anti-Partíu]]». Tres la derrota de la vieya guardia, Brézhnev fíxose miembru de plenu derechu del Politburó. Convertir nel segundu Secretariu del Comité Central en 1959,{{sfn|McCauley|1997|p=48}} y en mayu de 1960, foi promovíu al cargu de [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidente del Presidium del Sóviet Supremu]],{{sfn|Hough|Fainsod|1979|p=371}} faciéndo-y xefe nominal del Estáu, anque'l poder real moraba con Khrushchov como Secretariu del Partíu. En 1962, Brézhnev convertir en ciudadanu honorariu de [[Belgráu]].<ref>{{cita noticia|url=http://blic.rs/beograd.php?id=66015 Đilas podržao predlog|títulu=Đilas podržao predlog|apellíu=Korlat|nome=N|fecha=18 de payares de 2008|obra=[[Blic (periódicu)|Blic]]|idioma=serbiu|fechaaccesu=7 de setiembre de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081221215109/http://www.blic.rs/beograd.php?id=66015|fechaarchivu=21 d'avientu de 2008}}</ref> === Remoción de Khrushchov === [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-B0628-0015-035, Nikita S. Chruchstschow.jpg|160px|alt=A portrait shot of an older, bald man with bifocal glasses. He is wearing a blazer over a collared shirt and tie. In his hands, he is holding a set of papers.|thumb|right|Khrushchov nel añu 1963, un añu antes del so remoción.]] Hasta aprosimao 1962, la posición de Khrushchov como líder del partíu yera segura; pero'l vieyu líder, volvióse más erráticu y el so rendimientu socava l'enfotu de los sos compañeros dirixentes. Los crecientes problemes económicos de la Xunión Soviética tamién aumentaron la presión sobre'l lideralgu de Khrushchov. N'apariencia, Brézhnev permaneció lleal a Khrushchov, pero en 1963 arreyar nuna intriga pa remover al líder del poder, posiblemente desempeñando un papel destacáu n'este. En 1963, Brézhnev asocedió a [[Frol Kozlov]], otru protexíu de Khrushchov, como Secretariu del [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]], estableciéndose como'l posible socesor de Khrushchov.{{sfn|Taubman|2003|p=615}} En 1964 Khrushchov facer [[Secretariu xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Segundu Secretariu]], lliteralmente líder del partíu axuntu.{{sfn|Taubman|2003|p=616}} Dempués de tornar d'[[Escandinavia]] y [[Checoslovaquia]] y ensin sentir nada raru, Khrushchov dir de vacaciones a [[Pitsunda]], cerca del [[Mar Negru]] n'ochobre de 1964. Al so regresu, los sos funcionarios del Presidium felicitar pol so trabayu nel cargu. [[Anastás Mikoyán]] visitar, dándo-y a entender que nun tendría de tar demasiáu satisfechu cola so situación actual. [[Vladímir Semichastny]], xefe de la [[KGB]],{{sfn|Service|2009|p=376}} foi una parte crucial de la combalechadura, yá que la so deber yera informar a Khrushchov si había daquién conspirando contra'l so lideralgu. [[Nikolái Ignátov]], quien fuera despidíu por Khrushchov, pidió discretamente la opinión de dellos miembros del [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]]. Dempués de dellos intentos fallíos, el so colega conspirador [[Mikhaíl Súslov]] llamó per teléfonu a Khrushchov el 12 d'ochobre y solicitó-y que tornara a [[Moscú]] p'aldericar la situación de l'[[agricultura soviética]]. Col tiempu Khrushchov entendió lo que taba pasando, y díxo-y a Mikoyán, ''«si yo soi la cuestión, nun voi oponer resistencia»''.{{sfn|Service|2009|p=377}} Ente que una minoría encabezada por Mikoyán quería quitar a Khrushchov del cargu de Primer Secretariu pero caltenelo como [[Presidente del Conseyu de Ministros de la URSS|Presidente del Conseyu de Ministros]], la mayoría encabezada por Brézhnev quería sacalo de l'actividá política.{{sfn|Service|2009|p=377}} Brézhnev y [[Nikolái Podgorni]] apelaron al Comité Central, culpando a Khrushchov polos fracasos económicos y acusándolo de [[voluntarismu]] y comportamientu impúdico. Influyíos polos aliaos de Brézhnev, los miembros del Politburó votaron a favor de remover a Khrushchov del so cargu.{{sfn|Taubman|2003|p=5}} Amás, dellos miembros del Comité Central queríen sometelo a dalgún tipu castigo. Pero Brézhnev, quien yá fuera aseguráu nel cargu de Secretariu Xeneral, vio poques razones pa castigar entá más al so antiguu mentor.{{sfn|Service|2009|p=378}} Brézhnev foi nomáu Primer Secretariu, pero nesi momentu creíase que sería dalgún tipu de líder de transición, que solo taría hasta qu'otru líder entrara.<ref name=McNeal>{{cita llibru|apellíos=McNeal|nome=Robert|títulu=The Bolshevik Tradition|añu=1975|páxines=164}}</ref> [[Alekséi Kosygin]] foi nomáu [[xefe de Gobiernu]] y Mikoyán convertir nel [[xefe d'Estáu]].{{sfn|Taubman|2003|p=16}} Brézhnev y los sos compañeros sofitaron a la llinia xeneral del partíu tres la muerte d'[[Josif Stalin]], pero consideraben que les reformes de Khrushchov quitáren-y gran parte de la estabilidá a la Xunión Soviética. Unu de los principales motivos de la espulsión de Khrushchov foi qu'él inoraba de cutio a otros miembros del partíu. ''[[Pravda]]'', unu de los periódicos de la Xunión Soviética, escribió sobre les nueves temes perdurables como'l [[lideralgu coleutivu]], la planificación científica, la consulta con espertos, la regularidá organizativa y el final de les combalechadures. Cuando Khrushchov dexó'l focu de lluz público, nun hubo nenguna conmoción popular una y bones la mayoría de los ciudadanos soviéticos, incluyendo la [[intelligentsia]], prevíen un periodu de estabilización, el constante desenvolvimientu de la sociedá soviética y la continua crecedera económica nos próximos años.{{sfn|Service|2009|p=378}} == Líder (1964–1982) == === Afitamientu del poder === [[Ficheru:RIAN archive 36535 Secretary general of the CPSU Central Committee Leonid Brezhnev after speaking at the VLKSM Central Committee plenary session.jpg|thumb|left|Brézhnev depués de falar na sesión plenaria del Comité Central del [[Komsomol]] (fotografía tomada en 1968).]] Les primeres reformes polítiques fueron consideraes como predecibles. En 1964, un plenariu del Comité Central prohibió a cualquier individuu de caltener los dos cargos más poderosos del país (el de [[Secretariu xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretariu Xeneral]] y el de [[Presidente del Conseyu de Ministros de la URSS|primer ministru]]).{{sfn|Service|2009|p=378}} Al ex Presidente del [[KGB|Comité pa la Seguridá del Estáu]] (KGB) [[Alexander Shelepin]] nun-y prestó'l nuevu lideralgu coleutivu y les sos reformes. Fixo una propuesta pol mandu supremu en 1965 solicitando la restauración de la obediencia y l'orde». Shelepin nun llogró axuntar sofitu nel Presidium y la posición de Brézhnev yera bastante segura; sicasí, nun foi capaz de remover a Shelepin del so cargu hasta 1967.{{sfn|Service|2009|p=379}} Khrushchov foi removíu principalmente pola so indiferencia a munches organizaciones d'altu rangu dientro del PCUS y del Gobiernu soviéticu. A lo llargo del periodu de Brézhnev, la Xunión Soviética tuvo controlada por un lideralgu coleutivu (oficialmente llamáu «coleutividá de lideralgu»), a lo menos al traviés de los años 1960 y 1970. El consensu dientro del partíu yera que'l lideralgu coleutivu prevalecía sobre'l lideralgu supremu d'un individuu. T.H. Rigby argumentó qu'a finales de la década de 1960, remaneciera un [[Oligarquía|sistema oligárquicu]] estable na Xunión Soviética, con más poder dau en redol a Brézhnev, Kosygin y Podgorny. Ente que el balance yera verdaderu nesi momentu, coincidió col fortalecimientu del poder de Brézhnev per mediu d'un aparente choque col Secretariáu del Comité Central, [[Mikhaíl Súslov]].{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=13}} Mientres la década de 1960, l'estauxunidense [[Henry Kissinger|Henry A. Kissinger]], creyó equivocadamente que Kosygin yera'l líder dominante de la [[política esterior]] soviética nel Politburó. Mientres esti periodu, Brézhnev taba axuntando'l sofitu abondu pa fortalecer la so posición dientro de la política soviética. Mentanto, Kosygin tuvo al cargu de la alministración económica nel so rol de Presidente del Conseyu de Ministros. Sicasí la posición de Kosygin debilitóse cuando propunxo una reforma económica en 1965, que foi llargamente conocida como la «[[Reforma económica soviética de 1965|reforma Kosygin]]» dientro del Partíu Comunista. La reforma dio llugar a una reaición negativa, y el conservadores del partíu siguieron oponiéndose a Kosygin en guardando los resultaos de les reformes que conducieron a la [[Primavera de Praga]]. Los sos opositores rexuntáronse en redol de Brézhnev, y felizmente ayudar na so xera de fortalecer la so posición dientro del sistema soviéticu.{{sfn|Brown|2009|p=403}} Brézhnev yera adepto a la política dientro de la estructura del poder soviéticu. Trabayaba n'equipu y nunca actuaba bastiada o apresuradamente; a diferencia de Khrushchov, nun tomaba decisiones ensin una consulta sustancial colos sos colegues y siempres taba dispuestu a escuchar les sos opiniones.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=10}} Mientres la década de 1970, Brézhnev consolidó la so posición interna. En 1977, forzó'l retiru de Podgorny y una vegada más se convirtió en Presidente del Presidium del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]], faciendo qu'esta posición fuera equivalente a la d'un presidente executivu. Anque Kosygin siguió siendo primer ministru hasta poco primero de la so muerte en 1980 (siendo reemplazáu por [[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Nikolái Tíjonov]]), Brézhnev foi la fuercia impulsora dominante de la Xunión Soviética dende mediaos de la década de 1970{{sfn|Brown|2009|p=402}} hasta la so muerte en 1982.{{sfn|Brown|2009|p=403}} === Polítiques nacionales === ==== Represión ==== La política de estabilización de Brézhnev incluyó pone-y fin a les reformes [[Lliberalización|liberalizadoras]] de Khrushchov y tomar fuertes midíes sobre la llibertá cultural.{{sfn|Service|2009|p=380}} Mientres los años de Khrushchov, Brézhnev sofitara les denuncies del líder al gobiernu arbitrariu de Stalin, la rehabilitación de munches de les víctimes de les purgues de Stalin y la lliberalización cautelosa de la política intelectual y cultural soviética. Pero asina convirtióse en líder, Brézhnev empezó a revertir esti procesu y desenvolvió una actitú cada vez más conservadora y regresiva.{{sfn|Service|2009|p=381}}{{sfn|Sakwa|1999|p=339}} El xuiciu contra'l escritores [[Yuli Daniel]] y [[Andréi Siniavsky]] en 1966 marcó la reversión a una política cultural represiva.{{sfn|Service|2009|p=381}} Baxu [[Yuri Andrópov]], el serviciu de seguridá del Estáu ([[KGB]]) recuperó gran parte del poder qu'esfrutara so Stalin, anque nun hubo nenguna torna a les purgues de los años 1930 y 1940,{{sfn|Service|2009|p=382}} y el legáu de Stalin siguió siendo llargamente desacreditado ente la intelectualidá soviética. El 22 de xineru de 1969, un desertor del Exércitu Soviéticu, Víktor Ilyín, [[intentu d'asesinatu de Brézhnev|intentó asesinar a Brézhnev]] y foi diagnosticáu con una enfermedá mental y asitiao en réxime d'aislamientu nun hospital psiquiátricu.<ref>{{cita web|url=http://www.pereplet.ru/space/jan69.html | títulu = А. Железняков. Энциклопедия "Космонавтика". Выстрелы у Боровицких | editorial=Pereplet.ru | idioma = rusu | fecha= | fechaaccesu = 11 d'abril de 2010 | cita = }}</ref> A mediaos de la década de 1970, envalorábase qu'habíen 10.000 presos políticos y relixosos en tola Xunión Soviética, viviendo en condiciones penoses y sufriendo de desnutrición; munchos d'estos prisioneros fueron consideraes pol Estáu soviéticu como mentalmente incapacitados y fueron hospitalizaos n'asilos mentales de tola Xunión Soviética (vease [[Psiquiatría represiva na Xunión Soviética]]). La KGB habíase infiltrado na mayoría de les organizaciones antigubernamentales mientres el gobiernu de Brézhnev, qu'aseguró qu'hubo poca o nenguna oposición contra él o la so base de poder. Sicasí, Brézhnev abstener de la violencia xeneralizada vista sol gobiernu de Stalin.{{sfn|Service|2009|p=382}} ==== Economía ==== ===== Crecimiento económicu hasta 1973 ===== {| {{tablaguapa}} style="float:right; margin:0 15px;" ! Periodu ! style="line-height:100%" | PIB<br /><small>(según datos<br />de la [[CIA]])</small> ! style="line-height:100%" | [[Productu Material Netu|PMN]]<br /><small>(según Grigorii <br />Khanin)</small> ! style="line-height:100%" | PIB<br /><small>(según la Unión<br />Soviética)</small> |- | 1960–1965 | 4.8{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} | 4.4{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} | 6.5{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} |- | 1965–1970 | 4.9{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} | 4.1{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} | 7.7{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} |- | 1970–1975 | 3.0{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} | 3.2{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} | 5.7{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} |- | 1975–1980 | 1.9{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} | 1.0{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} | 4.2{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} |- | 1980–1985 | 1.8{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} | 0.6{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} | 3.5{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=40}} |- |align=left colspan=4|<center>{{#tag:ref|Los especialistes occidentales creen que'l [[productu material netu]] (PMN; la versión soviética del [[productu internu brutu]] (PIB)) contenía aburuyes y nun podía determinar con precisión la crecedera económica d'un país; acordies con dalgunos, este esaxeraba descomanadamente la crecedera. Por cuenta de esto, dellos especialistes crearon cifres del PIB pa envalorar les tases de crecedera soviética y comparales coles tases de crecedera de los países capitalistes.<ref>{{cita llibru | autor = Kotz, David Michael; Weir, Fred | títulu = Russia's Path from Gorbachev to Putin: The Demise of the Soviet System and the New Russia | editorial = [[Taylor & Francis]] | añu = 2007 | isbn = 978-0415701464 | páxina =35}}</ref> Grigorii Khanin publicó les sos tases de crecedera na década de 1980 como una traducción» del PMN al PIB. Les sos tases de crecedera fueron (como se ve enriba) enforma menores que les cifres oficial y menor que delles estimaciones occidentales, lo que llevó a que fueren llargamente espublizaes por ''[[think tank]]s'' conservadores como, por casu, la [[Heritage Foundation|Fundación Heritage]] de [[Washington, D.C.]]. Dempués de la [[disolución de la Xunión Soviética]] en 1991, les estimaciones de Khanin fixeron que dellos organismos criticaren les estimaciones feches pola [[Axencia Central d'Intelixencia]] (CIA) y, de magar, la CIA foi acusada de cutiu de sobrestimar la crecedera soviética. En respuesta a la crítica del trabayu de la CIA, un grupu empobináu pol economista [[James R. Millar]] foi establecíu pa comprobar si esto en realidá yera ciertu. El grupu concluyó que la CIA basar en fechos y que metodológicamente, l'enfoque de Khanin yera inocente, y qu'otros nun llograron reproducir les sos resultancies.<ref>{{cita llibru | autor = Kotz, David Michael; Weir, Fred | títulu = Russia's Path from Gorbachev to Putin: The Demise of the Soviet System and the New Russia | editorial = [[Taylor & Francis]] | añu = 2007 | isbn = 978-0415701464 | páxina = [https://books.googleno/books?id=-KG1ALgx8rUC&pg=PA39 39]}}</ref> Michael Boretsky, un economista del [[Departamentu de Comerciu d'Estaos Xuníos|Departamentu de Comerciu]], criticó les estimaciones de la CIA por ser tan baxes. Utilizó la mesma metodoloxía de CIA pa envalorar les tases de crecedera d'Alemaña y Estaos Xuníos. Les resultancies fueron un 32 per cientu per debaxo de la crecedera del PIB oficial d'Alemaña Occidental y un 13 per debaxo de la crecedera del PBI oficial pa los Estaos Xuníos. A la fin, la conclusión ye la mesma, la Xunión Soviética creció rápido económicamente hasta mediaos de la década de 1970, cuando empezó una crisis sistemática.<ref>{{cita llibru | autor = Kotz, David Michael; Weir, Fred | títulu = Russia's Path from Gorbachev to Putin: The Demise of the Soviet System and the New Russia | editorial = [[Taylor & Francis]] | añu = 2007 | isbn = 978-0415701464 | páxina = [https://books.googleno/books?id=-KG1ALgx8rUC&pg=PA40 40]}}</ref> :Les cifres de crecedera pa la economía soviética varien estensamente (como puede vese de siguío): ;Octavu plan quinquenal (1966-1970) * Productu Internu Brutu (PIB): 5.2%<ref name="kort">{{cita llibru | autor = [[Michael Kort|Kort, Michael]] | títulu = The Soviet Colossus: History and Aftermath | editorial = [[M.E. Sharpe]] | añu = 2010 | isbn = 978-0765623874 | páxina = [https://books.googleno/books?id=BHaWGEZA5zMC&pg=PA322 322]}}</ref> * PIB: 5.3%<ref name="bergson">{{cita llibru | autor = Bergson, Abram | títulu = The Soviet economy: Toward the year 2000 | editorial = [[Taylor & Francis]] | añu = 1985 | isbn = 978-0043350539 | páxina = [https://books.googleno/books?id=9l4VAAAAIAAJ&pg=PA192 192]}}</ref> * [[Productu Nacional Brutu]] (PNB): 7.1%<ref name="pallot">{{cita llibru | autor = Pallot, Judith; Shaw, Denis | títulu = Planning in the Soviet Union | editorial = [[Taylor & Francis]] | añu = 1981 | isbn = 978-0856645716 | páxina = [https://books.googleno/books?id=y_sNAAAAQAAJ&pg=PA51 51]}}</ref> * [[Inversión|Inversiones de capital]] na agricultura: 24%<ref name="Wegren">{{cita llibru | autor = Wegren, Stephen | títulu = Agriculture and the State in Soviet and Post-Soviet Russia | editorial = [[University of Pittsburgh Press]] | añu = 1998 | isbn = 978-0822985853 | páxina = [https://books.googleno/books?id=LRK78K_6yWUC&pg=PA252 252]}}</ref> ;Novenu plan quinquenal (1971–1975) * PIB: 3.7%<ref name="kort"/> * PNB: 5.1%<ref name="pallot"/> * Productividá del trabayu: 6%<ref name="arnot">{{cita llibru | autor = Arnot, Bob | títulu = Controlling Soviet Labour: Esperimental Change from Brezhnev to Gorbachev | editorial = [[M.E. Sharpe]] | añu = 1988 | isbn = 978-0873324706 | páxina = [https://books.googleno/books?id=gtPqnvz7XAQC&pg=PA67 67]}}</ref> * Inversiones de capital na agricultura: 27%<ref name="arnot"/> ;Décimu plan quinquenal (1976-1980) * PIB: 2,7%<ref name="kort"/> * PIB: 3%<ref name="bergson"/> * Productividá del trabayu: 3,2%<ref name="arnot"/> |group=nota}}</center> |} Ente 1960 y 1970, la producción agrícola soviética aumentó nun 3% añal. La industria tamién ameyoró; mientres l'[[Plan Quinquenal (Xunión Soviética)|Octavu Plan quinquenal]] (1966-1970), la producción de les fábriques y mines aumentaron nun 138%, en comparanza cola de 1960. Ente que el Politburó fíxose agresivamente antireformista, Kosygin foi capaz de convencer a Brézhnev y al Politburó de dexar solo al líder comunista reformista [[János Kádár]] de la [[República Popular d'Hungría]] por cuenta de una reforma económica titulada [[Nuevu Mecanismu Económicu]] (NME), que concedía'l permisu llindáu pal establecimientu de mercaos minoristes.{{sfn|Service|2009|p=385}} Na [[República Popular de Polonia]], foi adoptáu otru enfoque en 1970 sol lideralgu d'[[Edward Gierek]]; creía que'l Gobiernu precisaba préstamos occidentales pa facilitar la rápida crecedera de la industria pesao. El lideralgu soviéticu dio la so aprobación pa ello, una y bones la Xunión Soviética nun podía dase'l luxu de caltener el so subsidiu masivu escontra'l bloque del Este en forma de petroleu barato y esportaciones de gas. Sicasí, la Xunión Soviética nun aceptó tou tipu de reformes, siendo un exemplu la [[Primavera de Praga|invasión]] del [[Pactu de Varsovia]] a Checoslovaquia en 1968, en respuesta a les reformes d'[[Alexander Dubček]].{{sfn|Service|2009|p=386}} So Brézhnev, el Politburó abandonó los esperimentos de descentralización de Khrushchov. En 1966, dos años dempués de tomar el poder, Brézhnev abolió los [[Sovnarjoz|Conseyos Económicos Rexonales]] que fueren entamaos p'alministrar les economíes rexonales de la Xunión Soviética.{{sfn|Service|2009|p=389}} El Novenu Plan Quinquenal apurrió un cambéu: per primer vegada los productos industriales de consumu superaríen en producción a los bienes industriales de capital. Los bienes de consumu, como relós, muebles y radios fueron producíos a esgaya. Sicasí, el Plan entá dexaba la mayor parte de la inversión estatal na producción industrial de bienes de capital. Esta resultancia nun foi vistu como un signu positivu pal futuru del Estáu soviéticu pola mayoría de los principales funcionarios del partíu nel Gobiernu; en 1975 los bienes de consumu espandir nun 9% más lentu que los bienes industriales de capital. La política siguió a pesar del compromisu de Brézhnev a faer un rápidu cambéu de la inversión que llograra satisfaer a los consumidores soviéticos y conduxera a un mayor nivel de vida. Pero esto nun asocedió.{{sfn|Service|2009|p=407}} Dende 1928 a 1973, la Xunión Soviética foi creciendo económicamente a un ritmu que finalmente llograría la converxencia colos Estaos Xuníos y Europa occidental. Esto foi ciertu a pesar de la ventaya que teníen los Estaos Xuníos—la URSS viose enzancada pola política de [[Coleutivización na Xunión Soviética|coleutivización]] d'[[Josif Stalin]] y los efeutos de la [[Segunda Guerra Mundial]] que dexara la mayor parte de la URSS occidental en ruines. En 1973, el procesu de ponese al día col restu d'Occidente llegó a un abrupto final, y anguaño ye consideráu por dellos estudiosos como l'entamu de la [[Estancamientu brezhneviano|yera d'estancamientu]]. L'empiezu del estancamientu coincidió con una crisis financiera n'Europa occidental y los Estaos Xuníos.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=45}} A principios de 1970, la Xunión Soviética tenía la capacidá industrial más grande del mundu y producía más aceru, petroleu, fierro, cementu y tractores que cualesquier otru país.{{sfn|Service|2009|p=397}} Antes de 1973, la economía soviética taba espandiéndose a un ritmu más rápidu, per un pequeñu marxe, que la de los Estaos Xuníos. La URSS tamién caltuvo un ritmu constante coles economíes d'Europa occidental. Ente 1964 y 1973, la economía soviética asitiar n'aprosimao la metá del PIB per cápita d'Europa occidental y un pocu más d'un terciu del de los Estaos Xuníos.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=47}} ===== Política agrícola ===== [[Ficheru:25th anniversary of conquering virgin land. USSR block. 1979.jpg|thumb|right|Un sellu publicáu en 1979, nel 25 aniversariu de la Campaña de Tierres Vírxenes.]] La política agrícola de Brézhnev reforzó los métodos convencionales pa la organización de les granxes coleutives. Caltúvose la imposición de cuotes centrales a la producción.{{sfn|Service|2009|p=400}} La política de Khrushchov de amalgamar les granxes foi siguida por Brézhnev, porque compartía la mesma creencia que Khrushchov en que mayores ''[[kolkhoz]]'' aumentaríen la productividá. Brézhnev impulsó un aumentu de les inversiones estatales na agricultura, que llegaron a un máximu históricu d'un 27% de toles inversiones del Estáu na década de 1970, esta cifra nun incluyó les inversiones en maquinaria agrícola. Solo en 1981, 33.000 millones de [[Dólar de los Estaos Xuníos|dólares d'Estaos Xuníos]] (na tasa de cambéu actual) fueron invertíos na agricultura.{{sfn|Service|2009|p=401}} La producción agrícola en 1980 foi enforma mayor que la tasa de producción promedio ente 1966 y 1970; un 21% superior al promediu. La producción de cultivos de [[Cereal|cereal]] aumentó nun 18%. Sicasí, estos meyores resultaos nun fueron alentadores. El criteriu pa evaluar la producción agrícola na Xunión Soviética yera la collecha de granos. La importación de ceberes, qu'empezara so Khrushchov, en realidá convirtiérase nun fenómenu normal pa los estándares soviéticos. Cuando Brézhnev tuvo dificultaes pa sellar alcuerdos d'intercambiu comercial colos Estaos Xuníos, recurrió a otros llugares, como l'[[Arxentina]]. El comerciu yera necesariu porque la producción nacional de cultivos forrajeros de la Xunión Soviética yera severamente deficiente. Otru sector que se que s'atopaba contra la paré yera la collecha de [[remolacha azucrera]] que menguara nun 2% mientres la década de 1970. Pa Brézhnev, la forma de resolver estes cuestiones yera aumentar la inversión estatal. El miembru del Politburó [[Gennadi Vóronov]] abogó pola división de la fuercia de trabayu de cada esplotación no qu'él llamó «venceyos».{{sfn|Service|2009|p=401}} Estos venceyos» encargar de les funciones específiques, como por casu llevar alantre la unidá d'una granxa de productos lácteos. El so argumentu yera que cuanto mayor fora la fuercia de trabayu, menos responsables sentiríense.{{sfn|Service|2009|p=401}} Esti programa fuera propuestu a [[Josif Stalin]] por [[Andréi Andréiev]] na década de 1940 y Khrushchov oponer a él antes y dempués de la muerte de Stalin. Vóronov tampoco tuvo ésitu; Brézhnev refugar, y en 1973 foi removíu del Politburó.{{sfn|Service|2009|p=402}} La esperimentación colos venceyos» nun foi tornada nel ámbitu llocal, con [[Mikhaíl Gorbachov]], entós Primer Secretariu del Comité Rexonal de Stavropol, los venceyos fueron esperimentaos na so rexón. Mentanto, la participación del Gobiernu soviéticu na agricultura foi, según Robert Service, d'otra manera pocu imaxinativa» y «incompetente».{{sfn|Service|2009|p=402}} Frente a los crecientes problemes de l'agricultura, el Politburó aprobó un resolución tituláu; ''«Sobre'l futuru desenvolvimientu de la especialización y concentración de la producción agrícola sobre la base de la cooperación interagrícola y l'integración agroindustrial»''.{{sfn|Service|2009|p=402}} El resolución averó a los ''[[kolkhoz]]'' ente sigo pa collaborar nos sos esfuercios por aumentar la producción. Mentanto, les subvenciones del Estáu pal sector alimenticiu y agrícola nun torgar la quiebra de les granxes qu'operaben: los aumentos nos precios de los productos fueron compensaos pol aumentu nel costo del petroleu y otros recursos. En 1977, el petroleu costaba un 84% más de lo que lo fixo na década de 1960. El costo d'otros recursos tamién xubiera a finales de los 70.{{sfn|Service|2009|p=402}} La respuesta de Brézhnev a estos problemes foi emitir dos decretos, unu en 1977 y l'otru en 1981, qu'abogaben pola espansión de toles parceles de propiedá de la Xunión Soviética a media hectárea. Estes midíes esaniciaron les torgues importantes pa la espansión de la producción agrícola, pero nun resolvieron el problema. So Brézhnev, les parceles privaes producieron el 30% de la producción agrícola nacional ente que cultivaben solo un cuatro per cientu de l'agricultura soviética.{{sfn|Service|2009|p=402}} Los problemes subxacentes fueron la creciente escasez de trabayadores cualificaos, una cultura rural arruinada, el pagu de los trabayadores en proporción a la cantidá y non a la calidá del so rendimientu nel trabayu, la maquinaria agrícola demasiáu grande pa les pequeñes granxes coleutives y el campu ensin carreteres. Frente a esto, Brézhnev solo podría proponer planes como una amplia recuperación y proyeutos de riego, o de xacíu, una reforma radical.{{sfn|Service|2009|p=403}} ===== Estancamientu económicu ===== [[Ficheru:RIAN archive 417888 Leonid Brezhnev speaks at 18th Komsomol Congress opening.jpg|left|thumb|Brézhnev falando mientres la ceremonia d'inauguración del XVIII Congresu de la [[Komsomol|Lliga Comunista Xuvenil Soviética]] nel Palaciu del Kremlin, el 25 d'abril de 1978.]] La [[Estancamientu brezhneviano|yera d'estancamientu]], un términu acuñáu por [[Mikhaíl Gorbachov]], foi vista como la resultancia d'un conxuntu de factores, incluyendo la carrera armamentística» en cursu ente los dos superpotencies, la Xunión Soviética y los Estaos Xuníos; la decisión de la Xunión Soviética a participar nel [[comerciu internacional]] (abandonando asina la idea del aislamientu económicu) inorando los cambeos que taben asocediendo nes sociedaes occidentales; la creciente severidá amosada por casu colos tanques soviéticos movilizaos a entartallar la [[Primavera de Praga]] en 1968; la intervención n'[[Afganistán]]; l'afogadiza burocracia supervisada por un grupu d'homes cada vez más vieyos dirixiendo al país; la corrupción política, los atascos nel suministru y otros problemes estructurales na economía ensin resolvese sol gobiernu de Brézhnev.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|pp=1–2}} L'estancamientu social nel país viose aguiyáu pola creciente demanda de trabayadores ensin calificar, la escasez de mano d'obra y l'amenorgamientu na productividá y na disciplina llaboral. Magar Brézhnev, anque «esporádicamente»{{sfn|Sakwa|1999|p=339}} intentó reformar la [[Economía de la Xunión Soviética|economía]] mientres les décades de 1960 y 1970, n'última instancia, nun produció nenguna resultancia positiva. Una d'estes reformes foi la reorganización del [[Ministerios de la Xunión Soviética|Conseyu de Ministros]]; esto condució a una tasa de desemplegu baxa al preciu d'una baxa productividá{{sfn|Sakwa|1999|p=339}} y l'estancamientu teunolóxicu.{{sfn|Sakwa|1999|p=340}} La reforma económica de 1965 foi empecipiada por [[Alekséi Kosygin]], pero'l so orixe remontar a [[Nikita Khrushchov]]. El [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]] nun taba dispuestu a llevar a cabu la reforma, ente que coles mesmes reconoció los problemes económicos.{{sfn|Sakwa|1999|p=341}} En 1973, la economía soviética se desaceleró y empezó a quedase tras de la d'Occidente por cuenta de los enormes gastos nes fuercies armaes y al pequeñu gastu na [[industria llixero]] y de [[bienes de consumu]]. L'agricultura soviética nun podía alimentar a la población urbana, y muncho menos prever el creciente nivel de vida que prometió'l Gobiernu como resultáu de los frutos del socialismu maduro», qué dependía de la productividá industrial. Unu de los más prominentes críticos de les polítiques económiques de Brézhnev foi [[Mikhaíl Gorbachov]] quien, mientres foi líder, llamó a la economía mientres el gobiernu de Brézhnev como «la etapa más baxa del socialismu».{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=28}} Col PIB de la economía soviética menguando drásticamente escontra'l nivel que tenía nes décades de 1950 y 1960, el país empezó a quedase tras d'Europa occidental y los Estaos Xuníos. La crecedera del PIB foi desacelerándose de 1 a 2% cada añu, y cola teunoloxía alloñar cada vez más por detrás de la d'Occidente, la Xunión Soviética enfrentar a un estancamientu económicu a principios de la década de 1980.{{sfn|Ulam|2002|p=249}} Mientres los últimos años del gobiernu de Brézhnev, la [[CIA]] monitoreó la crecedera económica de la Xunión Soviética y reportó que la economía soviética llegara al so tope mientres la década de 1970, calculando qu'algamara'l 57% del PIB estauxunidense. Sicasí, la fienda de desenvolvimientu ente les dos naciones amplióse, colos Estaos Xuníos creciendo a un promediu d'unu per cientu percima de la Xunión Soviética.{{sfn|Oliver|Aldcroft|2007|p=275}} La última reforma importante entamada pol gobiernu de Kosygin y que dalgunos la consideraron como la era pre-''[[perestroika]]'', foi una decisión conxunta del Comité Central y el Conseyu de Ministros denomada ''«Meyoramientu de la planificación y refuerzu de los efeutos del mecanismu económicu nel aumentu de la eficacia na producción y la meyora de la calidá del trabayu»'', o más conocida como la [[Reforma económica soviética de 1979|reforma de 1979]]. Esta reforma, en contraste cola reforma de 1965, quería aumentar la participación económica del Gobiernu central por aciu la meyora de les funciones y responsabilidaes de los ministerios. Por cuenta de la muerte de Kosygin en 1980 y al enfoque conservador del so socesor [[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Nikolái Tíjonov]] sobre la economía, bien pocu de la reforma foi lleváu a cabu.<ref>{{cita web | autor = ютуба, любитель | títulu = 30 лет назад умер Алексей Косыгин | trans_title = A reformer before Yegor Gaidar? Kosygin died for 30 years ago | idioma = rusu| obra = Newsland | url = http://newsland.ru/news/detail/id/602062/cat/94/ | fechaaccesu = 29 d'avientu de 2010 | fecha = 17 d'avientu de 2010 }}</ref> L'[[Plan Quinquenal (Xunión Soviética)|Undécimu Plan Quinquenal]] de la Xunión Soviética apurrió un resultáu decepcionante: un cambéu na crecedera de 4 a 5%. Mientres el Décimu Plan Quinquenal anterior, buscóse algamar la meta del 6,1% de crecedera, pero nun se llogró. Brézhnev foi capaz d'aplazar el colapsu económicu por comerciar con Europa occidental y el [[mundu árabe]].{{sfn|Oliver|Aldcroft|2007|p=275}} Sicasí, la Xunión Soviética tuvo una mayor producción que los Estaos Xuníos na industria pesao mientres el so periodu de gobiernu. Unu de los resultaos más irritantes del gobiernu de Brézhnev foi que dalgunes de les economíes del [[bloque del Este]] taben más avanzaes que la de la Xunión Soviética.{{sfn|Oliver|Aldcroft|2007|p=276}} ==== Sociedá soviética ==== [[Ficheru:Leonid Brezhnev and Richard Nixon talks in 1973.png|right|thumb|El presidente d'Estaos Xuníos [[Richard Nixon]] entablando una conversación con Brézhnev mientres la so visita a los Estaos Xuníos en xunu de 1973.]] ===== Primeros cambeos ===== Antes de 1973, el PIB per cápita en [[dólares d'Estaos Xuníos]] aumentó.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=46}} Nos dieciocho años que Brézhnev gobernó la Xunión Soviética, l'ingresu promediu per cápita aumentó la metá; sicasí, los trés cuartes partes d'esta crecedera producir nes décades de 1960 y 1970. Hubo una crecedera d'un cuartu de los ingresos promediu per cápita per cabeza mientres la segunda metá del gobiernu de Brézhnev.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=45}} Na primer metá del periodu de Brézhnev, l'ingresu per cápita aumentó nun 3,5% añal; una crecedera llixeramente inferior a lo que fuera nos años anteriores. Esto puede esplicase pola reversión de la mayoría de les polítiques de Khrushchov cuando Brézhnev llegó al poder.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=47}} El consumu per cápita aumentó nun envaloráu del 70% so Brézhnev, pero colos trés cuartes partes d'esta crecedera asocediendo antes de 1973 y solo la cuarta parte na segunda metá del so gobiernu.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=48}} La mayor parte del aumentu na producción de consumu mientres el periodu de Brézhnev puede atribuyise a la [[Reforma económica soviética de 1965|reforma Kosygin]].<ref>{{cita web | autor = | títulu = Анализ динамики показателей уровня жизни населения | idioma = rusu | editorial = [[Universidá Estatal de Moscú]] | url = http://www.hist.msu.ru/Labs/Ecohist/OB8/slavkina.htm | fechaaccesu = 5 d'ochobre de 2010 }}</ref> ===== El periodu de «estancamientu» ===== [[Ficheru:Pahlavi meets Brezhnev in 1970.jpg|left|thumb|L'emperador iranín [[Mohammad Reza Pahlevi]] y la emperatriz [[Farah Pahlavi]] axuntándose con Brézhnev en [[Moscú]] en 1970.]] Cuando la crecedera económica de la URSS enllancar na década de 1970, el [[nivel de vida]] y la calidá de la vivienda ameyoraron considerablemente.{{sfn|Sakwa|1998|p=28}} En llugar d'emprestar más atención a la economía, el lideralgu soviéticu so Brézhnev trató d'ameyorar el nivel de vida na Xunión Soviética por aciu l'ampliación de los beneficios sociales, que llevaron a un aumentu en sofitu del públicu.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=28}} So Brézhnev, El nivel de vida na [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR) quedárase tras del de la [[República Socialista Soviética de Xeorxa]] (RSSG) y el de la [[República Socialista Soviética d'Estonia]] (RSSE); esto llevó a creer a munchos rusos que les polítiques del gobiernu soviéticu taben perxudicando a la [[Demografía de Rusia|población rusa]].{{sfn|Service|2009|p=423}} Colos crecientes problemes económicos, los trabayadores cualificaos recibieron mayores pagos de lo que se pretendía en primer instancia, ente que los trabayadores ensin cualificar taben apurríos a la puntualidá, la derechura y la sobriedá. L'Estáu xeneralmente treslladó a los trabayadores d'un emplegu a otru, daqué que finalmente se convirtió nuna carauterística inerradicable de la industria soviético;{{sfn|Service|2009|p=416}} el Gobiernu soviéticu nun tuvo nenguna contramedida efeutiva pola falta de [[desemplegu]] nel país. Les industries del Gobiernu, como les fábriques, mines y oficines cuntaben con un personal indisciplinao que faía un gran esfuerciu en nun faer el so trabayu; según Robert Service, esto condució a una fuercia de trabayu perezosa» ente los alministradores y trabayadores soviéticos.{{sfn|Service|2009|p=417}} Ente que delles árees ameyoraron mientres la dómina de Brézhnev, la mayoría de los servicios públicos deteriorar cola redolada física cayendo rápido pal ciudadanu común soviéticu. Les enfermedaes taben aumentando{{sfn|Service|2009|p=417}} debíu al sistema sanitariu en decadencia. La superficie habitable siguía siendo bastante pequeña en rellación a los estándares del [[primer mundu]], colos ciudadanos comunes soviéticos viviendo en 13,4 metros cuadraos. Coles mesmes miles d'habitantes de [[Moscú]] quedaron ensin llar, la mayoría d'ellos viviendo en cabanos, nes puertes y en tranvíes aparcaos. La nutrición dexó d'ameyorar a finales de 1970, ente que'l racionamientu de los alimentos básicos volvió a ciudaes como [[Ekaterimburgu|Sverdlovsk]], por casu.{{sfn|Service|2009|p=418}} L'Estáu apurría la recreación diaria y vacaciones añales pa los trabayadores. Los sindicatos soviéticos compensaben a los sos miembros más trabayadores y a les sos families con vacaciones de sablera en [[Crimea]] y [[Xeorxa]].{{sfn|Service|2009|p=421}} La «rigidización» social convertir nuna carauterística común na sociedá soviética. Mientres la dómina de [[Stalin]] nes décades de 1930 y 1940, un trabayador común podría esperar l'ascensu a un puestu de trabayu alministrativu si estudiaba y obedecía a les autoridaes soviétiques. Na Xunión Soviética de Brézhnev nun yera'l casu. El posesores de los puestos curiosos enferronar a ellos el mayor tiempu posible; la mera incompetencia nun foi considerada como una bona razón pa despidir a naide.{{sfn|Service|2009|p=422}} D'esta manera, tamién la sociedá soviética de Brézhnev pasó a convertise en «estática».{{sfn|Service|2009|p=427}} === Polítiques esteriores y de defensa === ==== Rellaciones ente la Xunión Soviética y los Estaos Xuníos ==== Mientres los sos 18 años como [[Gobernantes de la Xunión Soviética|líder de la URSS]], la única gran innovación de la política esterior de Brézhnev foi la inclusión de la [[Détente|distensión]]. Sicasí, nun s'estremó enforma del [[destemple de Khrushchov]], que foi una política interno y esterno, empecipiada por Nikita Khrushchov. L'historiador [[Robert Service]] vio la distensión como a cencielles una continuación de la política esterior de Khrushchov. A pesar de la creciente tensión nes rellaciones ente Oriente y Occidente baxo Khrushchov, les rellaciones ameyoraron polo xeneral, como lo demostraron el [[Tratáu de prohibición parcial d'ensayos nucleares]], los [[Conferencia sobre la Seguridá y la Cooperación n'Europa|Alcuerdos de Helsinki]] y l'instalación de la llinia de teléfonu ente la Casa Blanca y el Kremlin. La política de distensión de Brézhnev difería de la de Khrushchov en dos partes. La primera foi que yera más completa y amplia nos sos oxetivos ya incluyó la firma d'alcuerdos sobre'l control d'armamentos, la prevención de crisis, el comerciu ente Oriente y Occidente, la seguridá europea y los derechos humanos. La segunda parte de la política basar na importancia d'igualar la fuercia militar de los Estaos Xuníos y l'Xunión Soviética. Ente 1965 y 1970, el gastu en defensa baxu Brézhnev aumentó nun 40% y los aumentos añales siguieron a partir d'entós. Mientres el momentu de la muerte de Brézhnev en 1982, el quince per cientu del PIB destinar a les fuercies armaes.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=90}} [[Ficheru:Ford signing accord with Brehznev, November 24, 1974.jpg|left|thumbnail|200px|Brézhnev y Ford roblando un comunicáu conxuntu sobre los [[alcuerdos SALT]] en [[Vladivostok]].]] A mediaos de la década de 1970, quedara claro que la política de distensión escontra la Xunión Soviética de Kissinger fracasara. La distensión basárase na premisa de que podría atopase dalgún tipu de «vinculación» ente los dos países, colos Estaos Xuníos esperando que cola firma del [[Alcuerdos SALT|SALT I]] y l'aumentu del comerciu ente los dos países detendríase l'agresiva crecedera del comunismu nel tercer mundu. Esto nun asocedió y la Xunión Soviética empezó a financiar a les [[Frente Nacional de Lliberación de Vietnam|guerrilles comunistes]] que lluchaben viviegamente contra los Estaos Xuníos mientres la [[Guerra de Vietnam]]. Los Estaos Xuníos perdieron la Guerra de Vietnam y coles mesmes perdieron a munchos países pal comunismu n'[[Asia]].{{sfn|McCauley|2008|p=75}} Dempués de que [[Gerald Ford]] perdió la eleición presidencial con [[Jimmy Carter]],{{sfn|McCauley|2008|p=76}} la política esterior estauxunidense pasó a ser más contraria escontra la Xunión Soviética y el [[Segundu mundu|mundu comunista]], ente que coles mesmes apuntó a detener el financiamientu de dellos gobiernos represivos anticomunistes que los Estaos Xuníos sofitaba.{{sfn|McCauley|2008|p=77}} Anque nun principiu abogó por un amenorgamientu en toles iniciatives de defensa, los últimos años de presidencia de Carter carauterizáronse pol aumentu del gastu nes fuercies armaes estauxunidenses.{{sfn|McCauley|2008|p=76}} Na década de 1970, la Xunión Soviética algamó'l visu del so poder políticu y estratéxicu en rellación a los Estaos Xuníos. El Tratáu SALT I estableciera conducentemente la paridá nes armes nucleares ente los dos superpotencies,<ref>{{cita web | url = http://www.nixonlibrary.gov/thelife/apolitician/thepresident/index.php | títulu = The President | fechaaccesu = 11 de mayu de 2010 | editorial = Richard Nixon Presidential Library }}</ref> el Tratáu de Helsinki había legitimado la hexemonía soviética n'Europa oriental,<ref>{{cita llibru | apellíos = Hiden | nome = John | enllaceautor = | coautores = Vahur Made, David J. Smith | títulu = The Baltic Question during the Cold War | editorial = Routledge | añu = 2008 | allugamientu = | páxina = 209 | isbn = 978–0415371007 }}</ref> y la derrota de los Estaos Xuníos en Vietnam y l'[[escándalu de Watergate]] debilitó'l prestíu de los Estaos Xuníos. La Xunión Soviética estendió la so influencia diplomática y política nel Oriente Mediu y África.{{sfn|Gaddis|2005|p=178}} ===== La guerra de Vietnam ===== Nikita Khrushchov sofitó primeramente a [[Vietnam del Norte]] por solidaridá fraternal», pero como la guerra intensificóse encamentó a los dirixentes de Vietnam del Norte a arrenunciar a la busca de la lliberación de [[Vietnam del Sur]]. Siguió refugando una ufierta d'ayuda formulada pol Gobiernu de Vietnam del Norte y nel so llugar díxo-yos qu'establecieren negociaciones nel [[Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes]].{{sfn|Loth|2002|pp=85–86}} Dempués de la remoción de Khrushchov, Brézhnev empezó a ayudar nuevamente a la resistencia comunista en Vietnam. En febreru de 1965, Kosygin viaxó a [[Hanói]] con una docena xenerales de la Fuercia Aérea Soviética y espertos económicos. Mientres la visita del Presidente [[Lyndon B. Johnson]] a la Xunión Soviética, esti permitió'l bombardéu sobre'l suelu norvietnamita en represalia d'un recién ataque del [[Viet Cong]]. {{sfn|Loth|2002|p=86}} [[Ficheru:Glassboro-meeting1967.jpg|thumb|right|250px|El primer ministru [[Alekséi Kosygin]] (esquierda) y el presidente d'Estaos Xuníos [[Lyndon B. Johnson]] mientres la [[Conferencia Cume de Glassboro]] de 1967.]] Johnson propúnxo-y en priváu a Brézhnev que-y garantizaría'l fin de la hostilidá de [[Vietnam del Sur]] si Brézhnev garantizába-y el fin de la de Vietnam del Norte. Brézhnev interesóse por esta ufierta primeramente; sicasí, dempués de ser informáu por [[Andréi Gromyko]] que'l Gobiernu de Vietnam del Norte nun taba interesáu nuna solución diplomática a la guerra, refugó la ufierta. L'alministración Johnson respondió a esti refugu espandiendo la presencia estauxunidense en Vietnam, pero más tarde convidó a la Xunión Soviética a axustar un tratáu sobre'l control d'armes. La URSS a cencielles nun respondió, nun principiu porque Brézhnev y Kosygin taben apostando por cuál d'ellos tenía'l derechu de representar a la Xunión Soviética nel estranxeru, pero depués por cuenta de la esguilada de la «guerra puerca» en Vietnam.{{sfn|Loth|2002|p=86}} A principios de 1967, Johnson ufiertó-y faer un tratu a [[Hồ Chí Minh]] y díxo-y que taba preparáu pa rematar los bombardeos en Vietnam del Norte si terminaba la so infiltración en Vietnam del Sur. Los bombardeos estauxunidenses detuviéronse por unos díes. Mentanto, Kosygin anunció públicamente'l so sofitu a esta ufierta. Sicasí, el Gobiernu de Vietnam del Norte nun respondió y por cuenta de esto, los Estaos Xuníos siguieron les sos incursiones en Vietnam del Norte. Por esti sucesu, el lideralgu de Brézhnev concluyó que les soluciones diplomátiques a la guerra de Vietnam yeren un casu perdíu. En 1968, Johnson convidó a Kosygin a los Estaos Xuníos p'aldericar alrodiu de los problemes en cursu en Vietnam y la carrera armamentística. La cume tuvo marcada por un ambiente bien prestosu, pero nun hubo meyores concretes per dambes partes.{{sfn|Loth|2002|pp=86–87}} Por cuenta del conflictu fronterizu chinu–soviéticu, China siguió ayudando al Gobiernu norvietnamita, pero cola muerte de Minh en 1969, morrió tamién el venceyu más fuerte ente China y Vietnam. Mentanto, [[Richard Nixon]] fuera escoyíu [[Presidente de los Estaos Xuníos]], y anque siendo conocíu pola so retórica anticomunista, Nixon dixo en 1971 qu'Estaos Xuníos ''«tenía de tener rellaciones cola China comunista»''.{{sfn|Anderson|Ernst|2007|pp=50–51}} El so plan yera retirar amodo les tropes de [[Vietnam]] y caltener la dictadura capitalista de Vietnam del Sur. Creía qu'esti yera l'únicu camín posible p'ameyorar les rellaciones cola China comunista y l'Xunión Soviética. Más tarde fixo una visita a Moscú p'axustar un tratáu sobre'l control d'armes y la [[guerra de Vietnam]], pero sobre Vietnam nada llegaría a un alcuerdu.{{sfn|Anderson|Ernst|2007|pp=50–51}} Na so visita a Moscú, Nixon y Brézhnev roblaron el [[SALT I]] que marcó l'empiezu de la era de la distensión».<ref>{{cita web | autor = | títulu = SALT 1 | url = http://www.state.gov/www/global/arms/treaties/salt1.html | editorial = [[Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos]]| fechaaccesu = 11 d'abril de 2010 | fecha = }}</ref> ==== Rellaciones chino–soviétiques ==== Les [[Diplomacia|rellaciones esteriores]] soviétiques cola [[República Popular de China]] deterioráronse rápido dempués de los intentos de [[Nikita Khrushchov]] de llegar a un acercamientu colos Estaos más lliberales d'Europa oriental como [[República Federal Socialista de Yugoslavia|Yugoslavia]] y Occidente.<ref name = "obit">{{Obra citada |apellíu= Whitman |nome= Alden |títulu = Khrushchev's human dimensions brought him to power and to his downfall |pub-periódica= The New York Times |fecha= 12 de setiembre de 1971 |url = http://select.nytimes.com/mem/archive/pdf?res=F30B1FF7355B137A93C0A81782D85F458785F9 |fechaaccesu= 5 d'ochobre de 2010}} (tarifa per artículu, pero ta disponible gratis [http://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0417.html equí])</ref> Cuando Brézhnev consolidó'l so poder na década de 1960, China taba somorguiándose nuna crisis por causa de la [[Revolución Cultural]] de [[Mao Zedong]] que condució a la destrucción del [[Partíu Comunista de China]] y otros cargos de gobiernu. Esti aparente estáu d'[[anarquía]] que tomara al país, exacerbó la reaición soviética. El lideralgu de Brézhnev, qu'había promovíu la idea de la «[[Estabilidá económica|estabilización]]», nun podía entender por qué Mao empezaría una unidá «autodestructiva» hasta terminar cola revolución socialista, según el so puntu de vista.{{sfn|Kornberg|Faust|2005|p=103}} Coles mesmes, Brézhnev tenía los sos propios problemes, una y bones el lideralgu [[checoslovacu]] tamién se taba esviando del modelu soviéticu y arriendes de la invasión soviética de Checoslovaquia, el lideralgu soviéticu proclamó la [[Doctrina Brézhnev]], que plantegaba que la URSS tenía derechu a intervenir en cualquier Estáu comunista fraternal que nun siguiera'l modelu soviéticu.{{sfn|Kornberg|Faust|2005|p=103}} Esta doctrina aumentó la tensión non solo col [[Bloque del Este]], sinón tamién colos Estaos comunistes asiáticos. En 1969 les rellaciones con otros países comunistes deteriorárense hasta'l puntu en que Brézhnev nun foi nin siquier capaz d'axuntar cinco de los catorce partíos comunistes gobernantes p'asistir a una conferencia internacional en [[Moscú]]. A raigañu del fracasu de la conferencia, los soviéticos concluyeron que «nun esistía nengún centru de referencia del movimientu comunista internacional».{{sfn|Kornberg|Faust|2005|p=104}} Más tarde, en 1969, les fuercies chines empezaron el [[Conflictu de la frontera chino-soviética|conflictu fronterizu chinu–soviéticu]].{{sfn|Kornberg|Faust|2005|p=104}} La división chinu–soviética disgustara enforma al primer ministru [[Alekséi Kosygin]] y por un tiempu negar a aceptar el so irrevocabilidad; el primer ministru visitó de volao Beijing en 1969 debíu al aumentu de la tensión ente la URSS y China.<ref>{{cita llibru | autor = Martinovich Zubok, Vladislav | títulu = A Failed Empire: the Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev | editorial = [[UNC Press]] | añu = 2007 | ubicación = | páxina = 194–195 | isbn = 978–0807830984 }}</ref> A principios de los 80, los chinos y los soviéticos tuvieron emitiendo declaraciones solicitando una normalización de les rellaciones ente los dos Estaos. Les condiciones daes a los soviéticos polos chinos yeren l'amenorgamientu de la presencia militar soviética na frontera sinón–soviética y la retirada de los soldaos soviéticos d'Afganistán y [[Mongolia]], tamién solicitaben el sofitu soviéticu a la [[Guerra Camboya-Vietnam|invasión vietnamita de Camboya]]. Brézhnev respondió nel so discursu de marzu de 1982 en [[Taxkent]], onde abogó pola normalización de les rellaciones. La normalización total de les rellaciones chinu–soviétiques llevaría años, hasta que'l postreru gobernante soviéticu, [[Mikhaíl Gorbachov]] llegó al poder.{{sfn|Kornberg|Faust|2005|p=105}} ==== Intervención n'Afganistán ==== {{AP|Guerra d'Afganistán (1978-1992)}} [[Ficheru:Carter Brezhnev sign SALT II.jpg|thumb|200px|right|Carter y Brézhnev roblando'l tratáu [[SALT II]], el 18 de xunu de 1979 en Viena.]] Tres la [[Revolución de Saur|revolución comunista]] d'[[Afganistán]] en 1978, empezó la [[Guerra Civil Afganistana]] pola mor del [[Operación Ciclón|sofitu]] del gobiernu estauxunidense a los [[muyahidines]].{{sfn|Kakar|1997|p=15}} Con un informe de la KGB qu'afirmaba qu'Afganistán podría ser tomada en cuestión de selmanes, Brézhnev y dellos altos funcionarios del partíu alcordaron una intervención completa n'Afganistán pola esmolición de que la Xunión Soviética taba perdiendo la so influencia n'Asia Central. Partes de la cúpula militar soviética opusiéronse a cualquier tipu de presencia militar soviética activa nel país, creyendo que la Xunión Soviética tenía de dexar sola la política afganistana. El Presidente Carter, siguiendo los conseyos del so [[Conseyeru de Seguridá Nacional]] [[Zbigniew Brzezinski]], denunció la intervención describiéndola como ''«el mayor peligru pa la paz dende 1945»''.{{sfn|McCauley|2008|p=77}} Los Estaos Xuníos detuvieron toles esportaciones de granos a la Xunión Soviética y boicotiaron los [[Xuegos Olímpicos de Moscú 1980|Xuegos Olímpicos de 1980]] en [[Moscú]]. La Xunión Soviética respondió boicotiando los [[Xuegos Olímpicos de Los Angeles 1984|Xuegos Olímpicos de 1984]] en [[Los Angeles]].{{sfn|McCauley|2008|p=77}} ==== Europa del Este ==== La primer crisis del Gobiernu de Brézhnev llegó en 1968, col intentu de la direición comunista en [[Checoslovaquia]], baxu [[Alexander Dubček]], de liberalizar el sistema ([[Primavera de Praga]]).{{sfn|Herd|Moroney|2003|p=5}} En xunetu, Brézhnev criticó públicamente a los dirixentes checoslovacos como «[[Revisionismu (marxismu)|revisionistes]]» y «antisoviéticos», y n'agostu entamó la invasión del [[Pactu de Varsovia]] a Checoslovaquia, y la remoción de Dubček. La invasión dio llugar a protestes públiques de [[Disidencia|disidentes]] en dellos países del [[Bloque del Este]]. L'afirmación de Brézhnev de que la Xunión Soviética tenía'l derechu a interferir nos asuntos internos de los sos satélites pa «salvaguardar el socialismu» foi conocida como la [[Doctrina Brézhnev]],{{sfn|McCauley|2008|p=XXIV}} anque en realidá foi una reafirmación de la política soviética vixente, como lo demostrara Khrushchov con [[Revolución húngara de 1956|Hungría en 1956]]. Arriendes de la invasión, Brézhnev repitir nun discursu pronunciáu nel V Congresu del [[Partíu Obreru Unificáu Polacu]] el 13 de payares de 1968:{{sfn|Herd|Moroney|2003|p=5}} {{cita|''«Cuando les fuercies que son contraries al socialismu traten de convertir el desenvolvimientu de dalgún país socialista escontra'l capitalismu, non solo conviértese un problema del país en cuestión, sinón nun problema común y una esmolición de tolos países socialistes.»''| Brézhnev, <small>Discursu pronunciáu nel V Congresu del Partíu Obreru Unificáu Polacu en payares de 1968</small>}} [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-K0617-0001-163, Berlin, VIII. SED-Parteitag, Breshnew, Honecker.jpg|thumb|right|Brézhnev y [[Erich Honecker]] estrechando les manes en 1971.]] Brézhnev nun foi él únicu qu'abogó pol usu de la fuercia militar cuando aldericaba la situación de Checoslovaquia col Politburó.{{sfn|Brown|2009|p=398}} Él yera consciente de la grave situación na que s'atopaba, y si él hubiérase absteníu o votáu en contra de la intervención soviética en Checoslovaquia podría habese engarráu col creciente tracamundiu — tantu a nivel nacional como nel Bloque del Este.{{sfn|Brown|2009|p=399}} Los archivos d'evidencia suxuren que Brézhnev{{sfn|Brown|2009|p=398}} yera unu de los pocos que taba buscando un compromisu temporal col Gobiernu checoslovacu inclináu a la reforma cuando la rellación taba nel so puntu de quebre. Les voces importantes del lideralgu soviéticu esixeron la reinstalación d'un denomináu «gobiernu revolucionariu». Dempués de la intervención militar en 1968, Brézhnev axuntar col reformista checoslovacu [[Bohumil Simon]], que nesi entós yera miembru del Politburó del [[Partíu Comunista de Checoslovaquia|Partíu Comunista Checoslovacu]] y dixo; ''«Si yo nun votara a favor de l'ayuda armada soviética a Checoslovaquia usté nun taría sentáu equí güei, pero bien posiblemente yo tampoco»''.{{sfn|Brown|2009|p=398}} A empiezos de la década de 1980 florió una crisis política en [[República Popular de Polonia|Polonia]] col surdimientu del movimientu masivu [[Solidarność|Solidaridá]]. A finales d'octubre Solidaridad tenía 3 millones de miembros y n'avientu 9 millones. Nuna encuesta d'opinión pública realizada pol Gobiernu polacu, el 89% de los encuestaos sofitó a Solidaridá.{{sfn|Paczkowski|Byrne|2008|p=11}} Cola dirigencia polaca estremada sobre qué faer, la mayoría nun quixo imponer la [[llei marcial]], como lo suxuriera [[Wojciech Jaruzelski]]. La Xunión Soviética y el Bloque del Este nun taben seguros de cómo remanar la situación, pero [[Erich Honecker]] d'[[Alemaña Oriental]] primió pola aición militar. Nuna carta formal dirixida a Brézhnev, Honecker propúnxo-y una midida militar conxunta pa controlar los crecientes problemes en Polonia. Un informe de la [[CIA]] suxurió que l'[[Exércitu Soviéticu]] taba movilizándose pa una invasión.{{sfn|Paczkowski|Byrne|2008|p=14}} En 1980 axuntáronse los representantes de les naciones del [[Bloque del Este]] nel [[Kremlin]] p'aldericar la situación polaca. Finalmente, Brézhnev llegó a la conclusión de que sería meyor dexar los asuntos internos de Polonia solos por dalgún tiempu, asegurándo-y a los delegaos polacos que la URSS solo intervendría si solicitar.{{sfn|Paczkowski|Byrne|2008|p=21}} Colos asuntos domésticos quedando fora de control en Polonia, [[Wojciech Jaruzelski]] impunxo l'estáu de guerra, la versión polaca de la [[llei marcial]], el 12 d'avientu de 1981.<ref>{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/special_report/1999/09/99/iron_curtain/timelines/poland_81.stm | títulu = Martial Law| editorial = [[BBC Online]] | idioma =inglés | fecha= | fechaaccesu = 17 d'abril de 2010 | cita = }}</ref> === Cultu a la personalidá === Los últimos años del gobiernu de Brézhnev tuvieron marcaos por un creciente [[cultu a la personalidá]]. Yera bien conocíu pol so amor a les medayes (recibió más de 100), polo que n'avientu de 1966, pal so cumpleaños númberu 60, foi gallardoniáu col [[Héroe de la Xunión Soviética]]. Brézhnev recibió'l gallardón, que llegó cola [[Orde de Lenin]] y la [[Estrella d'Oru]], otros trés vegaes na celebración de los sos cumpleaños.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=8}} Nel so cumpleaños númberu 70 foi gallardoniáu col [[Mariscal de la Xunión Soviética]] – l'honor militar más altu de la Xunión Soviética. Dempués de ser gallardoniáu cola medaya, asistió al XVIII Veteranos del Exércitu vistíu con un abrigu llargu y diciendo: ''«Atención, el Mariscal ta llegando!»''. La so debilidá poles medayes inmerecíes demostrar col probe conteníu presente nes sos memories sobre'l so serviciu militar mientres la Segunda Guerra Mundial. A pesar de l'aparente debilidá de les sos memories, estes fueron gallardoniaes col [[Premiu Lenin|Premiu Lenin de Lliteratura]] y atopáronse con aponderamientos de la crítica na prensa soviética.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=9}} Sicasí'l llibru foi siguíu por [[Triloxía de Brézhnev|otros dos llibros]], unu d'ellos sobre la Campaña de Tierres Vírxenes.<ref>{{cita web | autor = Abdullaev, Nabi | títulu = Brezhnev Remembered Fondly 100 Years Since Birth | url = http://www.sptimes.ru/index.php?action_id=2&story_id=19803 | obra = [[The St. Petersburg Times]]| fechaaccesu = 11 d'abril de 2010 | fecha = 19 d'avientu de 2006 }}</ref> La vanidá de Brézhnev facer ser víctima de munchos chistes políticos.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=9}} [[Nikolái Podgorni]] alvirtió-y d'esti fechu, pero Brézhnev respondiólu: ''«Si tán burllándose de mi, eso significa que los presto»''.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=29}} Anguaño'l historiadores y analistes políticos occidentales creen que los llibros fueron escritos por dalgunos de los sos ''«[[escritor pantasma|escritores pantasmes]]»''. Les memories trataron a la pocu conocida y de menor importancia Batalla de [[Novorossíisk]] como una decisiva mientres la Segunda Guerra Mundial.{{sfn|Service|2009|p=403}} El cultu a la personalidá de Brézhnev foi creciendo escandalosamente rápido mientres el momentu en que'l so salú taba en cayente. La so condición física taba deteriorándose; convirtiérase n'adictu a les [[Hipnóticu|pastilles pa dormir]] y empezó a [[Alcoholismu|beber una cantidá escesiva d'alcohol]], [[Tabaquismu|fumaba]] enforma y colos años quedara con [[Obesidad|sobrepeso]]. Dende 1973 hasta la so muerte'l [[sistema nerviosu central]] de Brézhnev sufrió un deterioru crónicu y tuvo dellos [[Accidente cerebrovascular|ataques]] menores. Al recibir la [[Orde de Lenin]], Brézhnev caminó tremeciendo y tatexó mientres falaba. [[Yevgeni Chazov]], el Xefe de la IV Direición del [[Ministeriu de Salú (Xunión Soviética)|Ministeriu de Salú]], tuvo que caltener médicos del llau de Brézhnev en tou momentu y en delles ocasiones hubo que traelo dende l'estáu d'olvidu. Nesti momentu, los funcionarios más altos del PCUS deseyaben caltenelo con vida, anque aquellos homes como [[Mikhaíl Súslov]], [[Dmitri Ustínov]], [[Andréi Gromyko]], ente otros, tuvieren cada vez más atayaos coles polítiques de Brézhnev. Sicasí nun queríen arriesgar un nuevu periodu de conflictos internos causaos pola so muerte.{{sfn|Service|2009|p=404}} Foi mientres esta dómina que les comentaristes d'Occidente empezaron a aldovinar quien seríen los aparentes herederos de Brézhnev. Los candidatos más notables fueron Súslov y [[Andréi Kirilenko]], que yeren mayores que Brézhnev, y [[Fyodor Kulakov]] y [[Konstantín Chernenko]], que yeren más nuevos; Kulakov morrió por causes naturales en 1978.<ref>{{cita llibru | autor = Wesson, Robert G | títulu = Lenin's legacy: the story of the CPSU | allugamientu = | editorial = [[Hoover Press]] | añu = 1978 | páxina = 252 | isbn = 978–0817969225 }}</ref> === Últimos años y muerte === La salú de Brézhnev empioró mientres l'iviernu de 1981-82. Mentanto, el país foi gobernáu por Gromyko, Ustínov, Súslov y [[Yuri Andrópov]] y les decisiones cruciales del [[Politburó]] fueron realizaes na so ausencia. Ente que el Politburó taba considerando la cuestión de quién sería'l socesor, toles señales indicaben que'l líder enfermu taba morriéndose. La eleición del socesor fuera influyida por Súslov, pero morrió a la edá de 79 años en xineru de 1982. Andrópov tomó'l llugar de Súslov na [[Secretariáu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretaría del Comité Central]]; en mayu fíxose obviu que Andrópov ufiertar pal cargu de [[Secretariu xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretariu Xeneral]]. Él, cola ayuda de compañeros collaboradores de la [[KGB]], empezaron a faer circular rumores de que la corrupción política empiorara mientres el mandatu de Brézhnev como líder nun intentu de crear una redolada contraria escontra Brézhnev nel Politburó. Les aiciones de Andrópov amosaron que nun-y tarrecía a la roxura de Brézhnev.{{sfn|Service|2009|p=426}} Brézhnev raramente apaeció en públicu mientres la primavera, branu y seronda de 1982. La esplicación oficial del Gobiernu soviéticu foi que Brézhnev nun taba gravemente enfermu, ente que coles mesmes los médicu arrodiar. Sufrió un grave infartu en mayu de 1982, pero negar a abandonar el cargu. Brézhnev finó'l 10 de payares de 1982 dempués de sufrir un [[Infartu agudu de miocardiu|ataque al corazón]].{{sfn|Service|2009|p=426}} Foi honráu con un funeral d'Estáu al que-y siguió un periodu de cinco díes de llutu nacional. Foi soterráu na [[Necrópolis de la Muralla del Kremlin]] na [[Plaza Roja]].<ref>{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/november/10/newsid_2516000/2516417.stm | títulu = 1982: Brezhnev rumours sweep Moscow | editorial = [[BBC Online]] | idioma =inglés | fecha= 10 de payares de 1982| fechaaccesu = 15 d'abril de 2010 | cita = }}</ref> Estadistes nacionales ya internacionales de tol mundu asistieron al so funeral. Tamién asistió la so esposa y la so familia; la so fía Galina Brézhneva indignó a los espectadores por non apaecer con vistimienta escura. Per otru llau, Brézhnev foi vistíu pal entierru col so uniforme de Mariscal xunto con toles sos medayes.{{sfn|Service|2009|p=426}} == Legáu == Brézhnev presidió a la Xunión Soviética mientres más tiempu que cualesquier otra persona (sacante [[Josif Stalin]]). De cutiu ye criticáu pola enllargada dómina d'estancamientu económicu, na que los problemes económicos fundamentales fueron inoraos y el sistema políticu soviéticu empezó a tornar. Mientres el mandatu de [[Mikhaíl Gorbachov]] como líder, producióse un aumentu na crítica de los años de Brézhnev, como les afirmaciones de que Brézhnev siguiera ''«una feroz llinia neo-estalinista»''. El discursu de Gorbachov culpó a Brézhnev por nun modernizar al país y por camudar colos tiempos,{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=2}} anque nuna declaración posterior Gorbachov garantizó que Brézhnev nun yera tan malu como se-y fixo ser, diciendo: ''«Brézhnev nun tenía nada que ver a la figura de caricatura que se fai d'él agora»''.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=27}} La intervención n'Afganistán, que foi una de les decisiones más importantes de la so carrera, tamién debilitó considerablemente tantu la posición internacional como la fuercia interno de la Xunión Soviética.{{sfn|McCauley|2008|p=77}} En defensa de Brézhnev, puede dicise que la Xunión Soviética algamó niveles ensin precedentes y nunca repitíos de poder, prestíu y tranquilidá interna sol so gobiernu.{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=1}} A Brézhnev foi-y bien nes encuestes d'opinión en comparanza colos sos socesores y antecesores en Rusia. Sicasí n'Occidente ye recordáu más comúnmente por empecipiar l'estancamientu económicu que provocó la [[disolución de la Xunión Soviética]].{{sfn|Bacon|Sandle|2002|p=6}} Nuna encuesta d'opinión fecha por VTsIOM en 2007 la mayoría de los rusos encuestaos deseyaben vivir mientres la dómina de Brézhnev, más qu'en cualesquier otru periodu de la historia de la Rusu-Soviética mientres el sieglu XX.<ref>{{cita web|url=http://www.rosbalt.ru/2007/04/25/294470.html | títulu = ВЦИОМ: Лучшие лидеры&nbsp;— Брежнев и Путин | editorial = Rosbalt.ru | idioma = rusu| fecha= 25 d'abril de 2007 | fechaaccesu = 15 d'abril de 2010 | cita = }}</ref> == Familia y traces de la so personalidá == [[Ficheru:Leonid Brezhnev by Edmund S. Valtan ppmsc.07952.jpg|thumb|upright|Caricatura de Brézhnev fecha por [[Edmund S. Valtman]].]] La vanidá de Brézhnev convertir nun problema mientres el so gobiernu. Por casu, cuando N. G. Yegórychev, el Secretariu del Partíu pela ciudá de Moscú, negar a emponderalo, foi refugáu, forzáu a salir de la política llocal y llogró solo un cargu escuru como [[embaxador]]. Brézhnev nun tenía nengún problema cola corrupción política alegando que ''«naide vive solo del so salariu»''. La so principal pasión yera conducir automóviles estranxeros regalaos por líderes d'Estáu de tol mundu. Polo xeneral conducir ente'l so [[dacha]] y el Kremlin con flagrante despreciu pola seguridá pública.{{sfn|Service|2009|p=384}} Brézhnev yera bien conocíu pola so pasión polos premios y condecoraciones. Foi [[Héroe del Trabayu Socialista]], [[Héroe de la Xunión Soviética]] cuatro veces, Héroe de Checoslovaquia tres veces, Héroe de la [[República Popular de Bulgaria]] tres veces, etc. Sicasí, dempués de pasar la [[Gran Guerra Patriótica]] como comisariu políticu y ensin nunca convertise nun comandante militar, foi xubíu al rangu militar más altu de [[Mariscal de la Xunión Soviética]]. La so vanidá socavó l'autoridá del poder soviéticu y contribuyó a la corrupción xeneralizada nel sistema. Esto foi oxetu de burlla en numberoses anécdotes.<ref>[http://zhurnal.lib.ru/editors/j/jacko_w_a/anecdotes.shtml Yatsko V. Russian folk funny stories]</ref> Brézhnev vivió na [[:ru:Кутузовский проспект|Avenida Kutuzovski]] en Moscú. Mientres les vacaciones, vivió na so [[Dacha|gosdacha]] (casa de campu estatal) en [[Zavídovo]]. Casóse con Viktoria Petrovna (1912–1995). Mientres los sos últimos cuatro años vivió práuticamente sola, abandonada per tol mundu. Sufrió mientres enforma tiempu de diabetes y tuvo casi ciega nos sos últimos años. Tuvo una fía, [[Galina Brézhneva|Galina]],{{sfn|Service|2009|p=384}} y un fíu, [[Yuri Brézhnev|Yuri]].<ref>{{cita llibru | autor = Chiesa, Giuliettlo | títulu = Time of change: An Insider's View of Russia's Transformation | editorial = I.B.Tauris | añu = 1991 | allugamientu = | páxina = 23 | isbn = 978–1850433054 }}</ref> Galina darréu convirtióse nuna alcohólica que xunto con un direutor d'un circu empezó una banda que realizaba fraudes con [[Metal precioso|lingotes d'oru]] mientres los últimos años de la Xunión Soviética.{{sfn|Service|2009|p=384}} == Obres == * 50 años de grandes victories del socialismu. Editorial Anteo, Moscú 1967. * Pol reforzamientu de la cohesión de los comunista, por un nuevu puxanza de la llucha antimperialista (Discursu nel plenu del PCUS). Editorial de l'Axencia De Prensa Novosti, Moscú 1969. * El XXIV Congresu del PCUS. Editorial Polémica, Moscú 1971 * El nuesu cursu: La paz y el socialismu. Editorial De L'Axencia De Prensa Novosti, Moscú 1971. * Pel camín de Lenin. Editorial Progresu, Moscú 1972. * N'ares de la paz, la seguridá y la collaboración. Editorial De l'Axencia de Prensa Novosti. Helsinki, 1975 * La Gran Revolución D'Ochobre Y El Procesu De La Humanidá. Editorial De L'Axencia De Prensa Novosti, Moscú 1977 * Tierres vírxenes. Editorial Mendoza, Moscú 1978 * Memories. La pequeña tierra, Resurdimientu. Editorial Progresu, Moscú 1978. * Páxines d'una vida. Ediciones Giner, Moscú 1981. (Editoriales n'español) == Notes == {{llistaref|group=nota}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{Cita llibru | apellíu = Bacon |apellíu2=Sandle |nome=Edwin |nome2=Mark | títulu = Brezhnev Reconsidered | allugamientu = | editorial = [[Palgrave Macmillan]] | añu = 2002 | isbn = 978–033379463X | cita= }} * {{Cita llibru | apellíu =Anderson |apellíu2=Ernst |nome=David L. |nome2 = John | títulu = The War That Never Ends: New Perspectives on the Vietnam War | allugamientu = | editorial = [[University Press of Kentucky]] | añu = 2007 | isbn = 978–0813124735 }} * {{Cita llibru | apellíu = Brown |nome= Archie | títulu = The Rise & Fall of Communism | allugamientu = | editorial = [[Bodley Head]] | añu = 2009 | isbn = 978–1–845–95076–5 | enllaceautor = Archie Brown }} * {{Cita llibru | apellíu =Paczkowski |apellíu2 =Byrne |nome= Andrzej |nome2= Malcolm | títulu = From Solidarity to Martial Law: The Polish Crisis of 1980–1981 | allugamientu = | editorial = [[Central European University Press]] | añu = 2008 | páxina = 548 | isbn = 978-9637326960 }} * {{Cita llibru | apellíu = Childs |nome= David | títulu = The Two Rede Flags: European Social Democracy and Soviet communism since 1945 | allugamientu = | editorial = [[Routledge]] | añu = 2000 | isbn = 978–0415171814 }} * {{Cita llibru | apellíu = Hough |apellíu2 = Fainsod |nome= Jerry |nome2= Merle | títulu = How the Soviet Union is Governed | allugamientu = | editorial = [[Harvard University Press]] | añu = 1979 | isbn = 978–0674410300 }} * {{Cita llibru | apellíu = Kornberg |nome= Judith |apellíu2 = Faust |nome2= John | títulu = China in World politics: Policies, Processes, Prospects | allugamientu = | editorial = [[UBC Press]] | añu = 2005 | isbn = 978–1588262480 }} * {{Cita llibru | títulu = The Cold War: A New History | apellíu = Gaddis | nome = John Lewis | añu = 2005 | editorial = [[Penguin Press]] | isbn = 978–1594200629 }} * {{Cita llibru |apellíu1=Herd|nome1= Graeme P.|apellíu2=Moroney|nome2=Jennifer D.| títulu = Security Dynamics in the former Soviet Bloc | ubicación = | editorial = [[Routledge]] | añu = 2003 | isbn = 978–041529732X }} * {{Cita llibru | apellíu = Kakar | nome = M. Hassan | títulu = Afghanistan: The Soviet Invasion and the Afghan Response, 1979–1982 | allugamientu = | editorial = [[University of California Press]] | añu = 1997 | isbn = 978–0520208935 }} * {{Cita llibru | apellíu = Loth | nome = [[Wilfried Loth|Wilfried]] | títulu = Overcoming the Cold War: a history of détente, 1950-1991 | allugamientu = | editorial = [[Palgrave Macmillan]] | añu = 2002 | isbn = 978–0333971116 }} * {{Cita llibru | apellíu = McCauley | nome = [[Martin McCauley|Martin]] | títulu = Who's who in Russia since 1900 | allugamientu = | editorial = [[Routledge]] | añu = 1997 | isbn = 0415138981 }} * {{Cita llibru | apellíu = McCauley | nome =Martin | títulu = Russia, America and the Cold War, 1949–1991 | allugamientu = | editorial = [[Pearson Education]] | añu = 2008 | isbn = 978–1405874309 }} * {{Cita llibru | apellíu = Murphy | nome = Paul J. | títulu = Brezhnev, Soviet Politician | allugamientu = | editorial = [[Universidá de Michigan]] | añu = 1981 | isbn = 978–0899500021 }} * {{Cita llibru | apellíu = Oliver | nome = Michael J. | apellíu2 = Aldcroft | nome2 = Derek Howard | títulu = Economic Disasters of the Twentieth Century | allugamientu = | editorial = [[Edward Elgar Publishing]] | añu = 2007 | isbn = 978–1848441584 }} * {{Cita llibru | apellíu = Green | nome = [[William Green|William]] | apellíu2 = Reeves | nome2 = W. Robert | títulu = The Soviet Military Encyclopedia: A–F | allugamientu = | editorial = [[Westview Press]] | añu = 1993 | isbn = 978–0813314291 }} * {{Cita llibru | apellíu = Sakwa | nome = Richard | títulu = Soviet Politics in Perspective | allugamientu = | editorial = [[Routledge]] | añu = 1998 | isbn = 978–0415071534 }} * {{Cita llibru | apellíu = Sakwa | nome = Richard | títulu = The Rise and Fall of the Soviet Union | allugamientu = | editorial = [[Routledge]] | añu = 1999 | isbn = 978–0415122902 }} * {{Cita llibru | apellíu = Service | nome = Robert | títulu = History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century | allugamientu = | editorial = [[Penguin Books|Penguin Books Ltd]] | añu = 2009 | isbn = 978–0141037970 | enllaceautor = Robert Service}} * {{Cita llibru |apellíu=Taubman|nome=William|añu=2003|títulu=Khrushchev: The Man and His Yera|editorial=W. W. Norton & Co.|isbn=978–039332484 }} == Enllaces esternos == {{commons|Леонид Ильич Брежнев|Leonid Brézhnev}} * [http://cccp.tv/person/leonid_brezhnev/ CCCP TV] Videos con L. Brezhnev nel portal de la TV soviética (en rusu) {{Socesión | predecesor =[[Pável Naidenov]] | títulu =Primer Secretariu del Comité Rexonal del Partíu de [[Dnipropetrovsk]] | periodu =1947–1950 | socesor =[[Andréi Kirilenko]] | predecesor2 =[[Nicolae Coval]] | títulu2 =[[Ficheru:Emblem of the Moldavian SSR (1957-1981).svg|45px]]<br />Primer Secretariu del [[Partíu Comunista de Moldavia]] | periodu2 =1950–1952 | socesor2 =[[Dimitri Gladki]] | predecesor3 =[[Panteleimon Ponomarenko]] | títulu3 =[[Ficheru:Emblem of the Kazakh SSR.svg|45px]]<br />Primer Secretariu del [[Partíu Comunista de Kazakstán]] | periodu3 =1955–1956 | socesor3 =[[Ivan Yakovlev]] | predecesor4 =[[Nikita Khrushchov]] | títulu4 =[[Ficheru:Pin of the Flag of CPSU.png|45px]]<br />[[Secretariu Xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretariu Xeneral]] del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] | periodu4 =1964–1982 | socesor4 =[[Yuri Andrópov]] | predecesor5 =[[Kliment Voroshílov]] | títulu5 =[[Ficheru:State Emblem of the Soviet Union.svg|45px]]<br />[[Xefe d'Estáu de la Xunión Soviética|Presidente]] del [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]] del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]] | periodu5 =1960–1964 | socesor5 =[[Anastás Mikoyán]] | predecesor6 =[[Nikolái Podgorni]] | títulu6 =[[Ficheru:State Emblem of the Soviet Union.svg|45px]]<br />[[Xefe d'Estáu de la Xunión Soviética|Presidente]] del [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]] del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]] | periodu6 =1977–1982 | socesor6 =[[Vasili Kuznetsov]] }} {{Tradubot|Leonid Brézhnev}} {{NF|1906|1982|Brezhnev, Leonid}} [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Kazakstán]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Moldavia]] [[Categoría:Secretarios xenerales de partíos comunistes]] [[Categoría:Héroes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Héroe del Trabayu Socialista]] [[Categoría:Premiu Lenin]] [[Categoría:Héroe de la República de Cuba]] [[Categoría:Ucranianos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] ejtczbeao0fer7qni604yad1ndl45kb 0 117289 3709821 3602451 2022-08-19T09:15:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{ficha de cargu políticu}} El cargu de '''Presidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética''' ({{lang-ru|Председатель Совета Министров СССР}}) yera sinónimu de [[xefe de Gobiernu]] de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS). Dolce persones ocuparon esti cargu. Dos de los dolce primeros ministros morrieron nel cargu por causes naturales ([[Vladímir Lenin]] y [[Josif Stalin]]), trés arrenunciaron ([[Alekséi Kosygin|Alekséi Kosyguin]], [[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Nikolái Tíjonov]] y [[Iván Siláyev]]), y trés caltuvieron simultáneamente los cargos de líder del partíu y Presidente del Conseyu de Ministros (Lenin, Stalin y [[Nikita Khrushchov]]). El primeru n'ocupar esti cargu foi Lenin nomáu en 1917 presidente del [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] (Sovnarkom) de la [[RSFSR]]. Tres del [[Tratáu de Creación de la URSS]] de 1922, el gobiernu pasó a llamase Sovnarkom de la URSS. En 1946 la denominación del gobiernu volvió camudar tresformándose en Conseyu de Ministros (Sovmin) de la URSS. [[Iván Siláyev]] foi quien pasó'l menor tiempu nel cargu mientres 126 díes en 1991. Con más de catorce años, Kosyguin foi quien pasó más tiempu nel cargu y convirtióse nel únicu Presidente del Conseyu de Ministros al mandu de más de dos gabinetes de Gobiernu; morrió pocu dempués de la so dimisión en 1980. == Historia == El [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] (Sovnarkom) establecióse'l 8 de payares de 1917 como'l Gobiernu de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR). L'artículu 38 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1924|Constitución soviética de 1924]] declaró que los poderes, funciones y deberes del Conseyu fueron daos a este pol [[Comité Executivu Central de la Xunión Soviética|Comité Executivu Central]] (CEC) que supervisó'l trabayu y actos llexislativos del Conseyu. El Conseyu de Comisarios del Pueblu publicó decretos y resolvimientos que fueron obligatories en tola Xunión Soviética.<ref>Центральный Исполнительный Комитет съезда Советов. Статья №38 от Декабрь 1977 «[http://constitution.garant.ru/history/ussr-rsfsr/1924/ Суверенные права союзных республик]». ([[Comité Executivu Central de la Xunión Soviética|Comité Executivu Central]] del [[Congresu de los Sóviets de la Xunión Soviética|Congresu de los Soviets]]. Artículu #38 d'avientu de 1924 sobre los [http://www.answers.com/topic/1924-constitution-of-the-ussr derechos de soberanía de les repúbliques].</ref> En 1946, el Conseyu de Comisarios del Pueblu tresformar nel [[Conseyu de Ministros de la URSS|Conseyu de Ministros]] (Sovmin), tantu en tola unión como a nivel de les [[Repúbliques de la Xunión Soviética|repúbliques]].<ref name="Law">{{cita web |url=http://www.economics.kiev.ua/download/ZakonySSSR/data04/tex16360.htm|títulu=«О преобразовании Совета Народных Комиссаров СССР в Совет Министров СССР и Советов Народных Комиссаров Союзных и Автономных республик в Советы Министров Союзных и Автономных республик» 15 марта 1946 года|obra=Legislation of the USSR 1946-1952|editorial=World and Market Economy - Collection of Articles on Economy, Igor Averin|idioma=rusu|trans_title=On Reforming the Council of People's Commissars into the Council of Ministers of the USSR, and the Councils of People's Commissars of Union and Autonomous Republics into the Councils of Ministers of Union and Autonomous Republics, 15 de marxo de 1946|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2010}}</ref> En 1964, dempués de la remoción de [[Nikita Khrushchov]], un plenariu del [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]] (CC) prohibió a cualquier individuu d'ocupar los dos cargos más poderosos del país (el cargu de [[Secretariu xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretariu Xeneral]] y de Presidente del Conseyu de Ministros),<ref>{{cita llibru | autor = Service, Robert | títulu = History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century | allugamientu = | editorial = [[Penguin Books|Penguin Books Ltd]] | añu = 2009 | páxines = 378 | url = https://books.google.com/books?id=o8Z1QAAACAAJ&dq | isbn = 978–0141037970 | enllaceautor = Robert Service}}</ref> y Kosyguin quedó al cargu de la alministración económica nel so papel como Presidente del Conseyu de Ministros. Sicasí la posición de Kosyguin foi debilitada cuando propunxo una reforma económica en 1965.<ref name="economic"/> So la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución soviética de 1977]], el Presidente del Conseyu de Ministros foi'l xefe de Gobiernu de la Xunión Soviética. El Presidente del Conseyu de Ministros yera xefe de la caña executiva y xefe de [[Gobiernu de la Xunión Soviética|Gobiernu de la Unión]] nel so conxuntu, esti cargu gubernamental yera'l más altu na Xunión Soviética por influencia y reconocencia hasta l'establecimientu de la [[Presidente de la Xunión Soviética|Presidencia]] en 1990. El Presidente del Conseyu de Ministros yera responsable ante'l [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]] y nel periodu ente sesiones del Sóviet Supremu, y responsable ante'l [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium del Sóviet Supremu]].<ref>Верховный Совет СССР. Федеральный конституционный закон №130 от 7 октября 1977 «[[:m:s:ru:%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%281977%29|Совета Министров СССР]]». ([[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]]. Artículu # 130 del 7 d'ochobre de 1977 [http://www.departments.bucknell.edu/russian/const/77cons05.html#chap16 El Conseyu de Ministros de la URSS]. ).</ref> El Presidente del Conseyu de Ministros encargar de resolver toles xeres alministratives del Estáu dientro de la [[xurisdicción]] de la URSS hasta'l grau en que nun s'esquerara na competencia del Sóviet Supremu o del Presidium. El Presidente del Conseyu de Ministros alministraba la economía nacional, formulaba los [[Plan Quinquenal (URSS)|planes quinquenales]] y garantizaba el desenvolvimientu sociu-cultural.<ref>Верховный Совет СССР. Федеральный конституционный закон №131 от 7 октября 1977 «[[:m:s:ru:%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0_%281977%29|Совета Министров СССР]]». ([[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]]. Artículu # 131 del 7 d'ochobre de 1977 [http://www.departments.bucknell.edu/russian/const/77cons05.html#chap16 El Conseyu de Ministros de la URSS].).</ref> Cuando [[Nikolái Ryzhkov]] foi sustituyíu como Presidente del Conseyu de Ministros por [[Valentín Pávlov]], el Conseyu de Ministros foi disueltu y reemplazáu pol [[Gabinete de Ministros de la URSS|Gabinete de Ministros]], ente que la Presidencia foi reemplazada pol cargu de '''Primer Ministru de la Xunión Soviética'''. Tres el fallíu [[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|golpe d'agostu de 1991]] y la revelación de que la mayoría de los miembros del gabinete sofitaron al golpe d'Estáu, el Gabinete de Ministros foi disueltu y reemplazáu pol Comité de Xestión Operativa de la Economía Soviética en 1991. El Comité de Xestión Operativa foi renombráu como Comité Económicu Inter-Republicanu,<ref>{{cita llibru | autor = Ferdinand, Maria Feldbrugge Joseph | títulu = Russian Law: The End of the Soviet System and the Role of Law | editorial = [[Martinus Nijhoff Publishers]] | añu = 1993 | url = https://books.google.com/books?id=JWt7MN3Dch8C&dq | isbn = 978–0792323580 | páxina = 163–164 }}</ref> y más tarde foi reemplazáu pol Comité Económicu Interestatal (CEI), el CEI foi tamién conocíu oficialmente como la Comunidá Económica.<ref>{{cita llibru | autor = Ferdinand, Maria Feldbrugge Joseph | títulu = Russian Law: The End of the Soviet System and the Role of Law | editorial = [[Martinus Nijhoff Publishers]] | añu = 1993 | url = https://books.google.com/books?id=JWt7MN3Dch8C&dq | isbn = 978–0792323580 | páxina = 133 }}</ref> == Llista de Presidentes del Conseyu de Ministros == {| {{tablaguapa}} width=95% ! scope="col" width="1%" | #<br /><ref group="nota" name="vp">Estos númberos nun son oficiales.</ref> ! scope="col" colspan="2" width="1%"| Nome<br />(nacimiento–muerte) ! scope="col" width="20%"| Tenencia !scope="col" width="12%"| Electoráu !scope="col" width="8%"| Gabinetes |- ! rowspan="3" align="center" | 1 !colspan="6" align="center" |Presidente del [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] (1922-46) |- !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Vladímir Lenin]]<br />(1870–1924)<ref>{{cita llibru | autor = John Cull, Nicholas; Culbert, David Holbrook; Welch, David | páxina = 182 | títulu = Propaganda and Mass Persuasion: A Historical Encyclopedia, 1500 to the Present | allugamientu = | editorial = [[ABC-CLIO]] | añu = 2003 | url = https://books.google.com/books?id=Byzv7rf6gL8C&dq | isbn = 978–1576078205}}</ref> |rowspan="2"|[[Ficheru:Vladimir Lenin.jpg|90px]] |30 d'avientu de 1922 – 21 de xineru de 1924 |align=center | — |[[Primer Gobiernu de Lenin|Lenin I]]–[[Segundu Gobiernu de Lenin|II]] |- | colspan="3"|Considerar como'l primer Presidente del Conseyu de Ministros; dirixó al [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] (POSDR) mientres la [[Revolución d'Ochobre]] de 1917,<ref>{{cita llibru | autor = D. Young, Gregory; Braden, Nate | páxina = 40 | títulu = The Last Sentry: The True Story That Inspired the Hunt for Red October | allugamientu = | editorial = [[Naval Institute Press]] | añu = 2005 | url = https://books.google.com/books?id=Tnq8WB4Us5AC&dq | isbn = 978–1591149924}}</ref> creó con ésitu'l primer Estáu socialista del mundu, la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR),<ref>{{cita llibru | autor = Service, Robert | páxina = 1 | títulu = Lenin: A Biography | allugamientu = | editorial = [[Harvard University Press]] | añu = 2000 | url = https://books.google.com/books?id=frDGHIxc4EUC&dq | isbn = 978–0674008286 | enllaceautor = Robert Service }}</ref> y estableció la [[Xunión Soviética]] en 1922.<ref>{{cita web | autor = | títulu = Образование СССР | idioma = rusu | editorial = Hrono.info | url = http://hrono.info/sobyt/1900sob/cccp.php | fechaaccesu = 24 de setiembre de 2010 | fecha = }}</ref> |- ! rowspan="2" align="center" | 2 !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Alekséi Rýkov]]<br />(1881–1938)<ref>{{cita llibru | autor = Phillips, Steven | páxina = 82 | títulu = Lenin and the Russian Revolution | allugamientu = | editorial = [[Heinemann (book publisher)|Heinemann]] | añu = 2000 | url = https://books.google.com/books?id=_na0zfdhKQMC&dq | isbn = 978–0435327194}}</ref> |rowspan="2"|[[Ficheru:Alexei Rykov.jpg|90px]] |2 de febreru de 1924 – 19 d'avientu de 1930 |[[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1929|1929]] |[[Gobiernu de Rýkov|Rýkov I]] |- | colspan="3"|Un miembru de la facción moderada dientro del [[Partíu Bolxevique]]. Viose obligáu, xuntu con otros moderaos, a "almitir los sos errores" frente al partíu y en 1930, Rýkov perdió'l so cargu de primer ministru por cuenta de ellos.<ref>{{cita llibru | autor = [[Helen Rappaport|Rappaport, Helen]] | títulu = Josif Stalin: A Biographical Companion | editorial = [[ABC-CLIO]] | añu = 1999 | páxines = 238–9| url = https://books.google.com/books?id=lsKClpnX8qwC&dq | isbn = 978–1576072088}}</ref> |- ! rowspan="2" align="center" | 3 !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Viacheslav Mólotov|Viacheslav&nbsp;Mólotov]]<br />(1890–1986)<ref>{{cita llibru | autor = Phillips, Steven | páxina = 89 | títulu = Lenin and the Russian Revolution | allugamientu = | editorial = [[Heinemann (book publisher)|Heinemann]] | añu = 2000 | url = https://books.google.com/books?id=_na0zfdhKQMC&dq | isbn = 978–0435327194}}</ref> |rowspan="2"|[[Ficheru:Molotov.jpg|90px]] |19 d'avientu de 1930 – 6 de mayu de 1941 |[[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1937|1937]] |[[Gobiernu de Mólotov|Mólotov I]] |- | colspan="3"|Supervisó la [[Coleutivización na Xunión Soviética|coleutivización de l'agricultura]] de Stalin, la implementación del Primer Plan Quinquenal, la [[industrialización]] de la URSS y la [[Gran Purga]] de 1937.<ref>{{cita llibru | autor = [[Jerry F. Hough|Hough, Jerry F]]; Fainsod, Merle | páxina = 295 | títulu = How the Soviet Union is Governed | allugamientu = | editorial = [[Harvard University Press]] | añu = 1979 | url = https://books.google.com/books?id=38gMzMRXCpQC&dq | isbn = 978–0674410300 }}</ref> A pesar del gran costo humanu,<ref>{{cita llibru | autor = Sebag-Montefiore, Simon | títulu = Stalin: The Court of the Red Tsar | allugamientu = | editorial = [[Vintage Books]] | añu = 2005 | isbn = 978–1400076781 | páxina = 125 | enllaceautor = Simon Sebag-Montefiore}}</ref> la Xunión Soviética so Mólotov como primer ministru, fixo grandes meyores na adopción y l'aplicación xeneralizada de teunoloxía industrial y agraria.<ref>{{cita llibru | autor = Sebag-Montefiore, Simon | títulu = Stalin: The Court of the Red Tsar | allugamientu = | editorial = [[Vintage Books]] | añu = 2005 | isbn = 978–1400076781 | páxina = 236 | enllaceautor = Simon Sebag-Montefiore}}</ref> |- ! rowspan="5" align="center" | 4 !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Josif Stalin]]<br />(1878–1953)<ref name = "stalinbirthdeath">{{cita llibru | autor = Totten, Samuel; Robert Bartrop, Paul; L Jacobs, Steven | páxina = 76 | títulu = Dictionary of Genocide: A–L | allugamientu = | editorial = [[Greenwood Publishing Group]] | añu = 2008 | url = https://books.google.com/books?id=xWKjSc0ql3cC&dq | isbn = 978–0313346429}}</ref> |rowspan="2"| |6 de mayu de 1941 – 15 de marzu de 1946 |[[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1946|1946]] |[[Primer Gobiernu de Stalin|Stalin I]] |- | colspan="3"|Dirixó al país mientres la [[Gran Guerra Patriótica]] ([[Segunda Guerra Mundial]]) y empezó el periodu de reconstrucción del país. Renombró el cargu de Comisarios del Pueblu a [[Conseyu de Ministros de la URSS|Conseyu de Ministros]].<ref name="Stalin">{{cita llibru | autor = Service, Robert | páxines = 3–4 | títulu = Stalin: A Biography | allugamientu = | editorial = [[Harvard University Press]] | añu = 2005 | url = https://books.google.com/books?id=hSWK6Dh4wRgC&dq | isbn = 978–0674016971 | enllaceautor = Robert Service}}</ref> |- !colspan="6" align="center" |Presidente del [[Conseyu de Ministros de la URSS|Conseyu de Ministros]] (1946–1991) |- !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Josif Stalin]]<br />(1878–1953)<ref name="stalinbirthdeath"/> |rowspan="2"| |15 de marzu de 1946 – 5 de marzu de 1953 |[[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1950|1950]] |[[Segundu Gobiernu de Stalin|Stalin II]] |- | colspan="3"|Dempués de la guerra, Stalin instaló gobiernos comunistes na mayoría de los países d'Europa oriental, formando'l [[Bloque del Este]],<ref name="Stalin"/> detrás de lo foi conocíu como la "[[cortina de fierro]]" del Gobiernu soviéticu mientres el llargu periodu d'antagonismu ente Occidente y la URSS, conocíu como la [[Guerra Fría]].<ref>{{cita llibru | autor = Service, Robert | páxina = 503 | títulu = Stalin: A Biography | allugamientu = | editorial = [[Harvard University Press]] | añu = 2005 | url = https://books.google.com/books?id=hSWK6Dh4wRgC&dq | isbn = 978–0674016971 | enllaceautor = Robert Service }}</ref> |- ! rowspan="2" align="center" | 5 !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Georgi Malenkov]]<br />(1902–1988)<ref name= "malenkovandkhruschev">{{cita llibru | autor = J Duiker, William; J Spielvogel, Jackson | páxina = 572 | títulu = The Essential World History | allugamientu = | editorial = [[Cengage Learning]] | añu = 2006 | url = https://books.google.com/books?id=Z8UrmmuJS5wC&dq | isbn = 978–0495097292}}</ref> |rowspan="2"|[[Ficheru:Georgy Malenkov 1964.jpg|90px]] |6 de marzu de 1953 – 8 de febreru de 1955 |[[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1954|1954]] |[[Primer Gobiernu de Malenkov|Malenkov I]]–[[Segundu Gobiernu de Malenkov|II]] |- | colspan= "3"|Ocupó'l cargu dempués de la muerte de Stalin, pero perdió na siguiente llucha pol poder contra [[Nikita Khrushchov]]. Siguió ocupando'l cargu de Presidente del Conseyu de Ministros hasta que Khrushchov empecipió'l procesu de [[desestalinización]]. Foi reemplazáu so órdenes de Khrushchov por [[Nikolái Bulganin]].<ref>{{cita llibru | autor = Coppa, Frank J | títulu = Encyclopedia of Modern Dictators: From Napoleon to the Present | páxines = 170–1 | editorial = [[Peter Lang (editorial)|Peter Lang]] | añu = 2006 | url = https://books.googleno/books?id=gTv99LBYSL4C&dq | isbn = 978–0820450103}}</ref> |- ! rowspan="2" align="center" | 6 !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Nikolái Bulganin]]<br />(1895–1975)<ref>{{cita llibru | autor = Trahair, RCS | páxina = 69 | títulu = Encyclopedia of Cold War Espionage, Spies, and Secret Operations | allugamientu = | editorial = [[Greenwood Publishing Group]] | añu = 2004 | url = https://books.google.com/books?id=tFJLIIGVk10C&dq | isbn = 978–0313319553}}</ref> |rowspan="2"|[[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-29921-0001, Bulganin, Nikolai Alexandrowitsch.jpg|90px]] |8 de febreru de 1955 – 27 de marzu de 1958 |[[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1958|1958]] |[[Gobiernu de Bulganin|Bulganin I]] |- | colspan = "3"|Supervisó'l periodu de [[desestalinización]].<ref name="Gorbyarticle"/> Ente que nun principiu foi un fuerte partidariu de Khrushchov, empezó a duldar de delles de les sos polítiques más radicales y acusar de ser miembru del [[Grupu Anti-Partíu]], finalmente foi reemplazáu por el mesmu Khrushchov<ref>{{cita llibru | autor = Coppa, Frank J | títulu = Encyclopedia of Modern Dictators: From Napoleon to the Present | páxina = 38 | editorial = [[Peter Lang (editorial)|Peter Lang]] | añu = 2006 | url = https://books.googleno/books?id=gTv99LBYSL4C&dq | isbn = 978–0820450103 }}</ref> |- ! rowspan="2" align="center" | 7 !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Nikita Khrushchov]]<br />(1894–1971)<ref name= "malenkovandkhruschev"/> |rowspan="2"|[[Ficheru:Nikita Khrouchtchev NASA.jpg|90px]] |27 de marzu de 1958 – 14 d'ochobre de 1964 |[[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1962|1962]] |[[Primer Gobiernu de Khrushchov|Khrushchov I]]–[[Segundu Gobiernu de Khrushchov|II]] |- | colspan="3"|Dirixó al país mientres la [[Crisis de los misiles en Cuba]]. Supervisó un montón de reformes ya innovaciones polítiques, tales como la reforma monetaria de 1961. El so comportamientu cada vez más erráticu llevar a la so destitución como Presidente del Conseyu de Ministros y Primer Secretariu del Partíu Comunista pola [[nomenklatura]].<ref name="Gorbyarticle">{{cita web | autor = Gorbachov, Mikhaíl | títulu = The First Steps Towards a New Yera | obra = [[The Guardian]] | url = http://www.guardian.co.uk/theguardian/2007/apr/26/greatspeeches4 | fechaaccesu = 4 de setiembre de 2010 | fecha = 26 d'abril de 2007 | enllaceautor = Mikhaíl Gorbachov }}</ref> |- ! rowspan="2" align="center" | 8 !rowspan = "2" scope = "row" style="font-weight:normal;" |[[Alekséi Kosygin]]<br />(1904–1980)<ref>{{cita llibru | autor = Trahair, RCS | páxina = 37 | títulu = Encyclopedia of Cold War Espionage, Spies, and Secret Operations | allugamientu = | editorial = [[Greenwood Publishing Group]] | añu = 2004 | url = https://books.google.com/books?id=tFJLIIGVk10C&dq | isbn = 978–0313319553}}</ref> |rowspan="2"|[[Ficheru:Kossygin Glassboro.jpg|90px]] |15 d'ochobre de 1964 – 23 d'ochobre de 1980 |[[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1966|1966]], [[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1970|1970]], [[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1974|1974]], [[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1979|1979]] |[[Primer Gobiernu de Kosygin|Kosygin I]]–[[Quintu Gobiernu de Kosygin|V]] |- | colspan="3"|Foi unu de los trés principales miembros del [[lideralgu coleutivu]] con [[Leonid Brézhnev]] y [[Nikolái Podgorni]]. Gobernó mientres el periodu conocíu como la [[Estancamientu brezhneviano|Yera d'estancamientu]].<ref name = "economic">{{cita llibru | autor = Brown, Archie | páxina = 403 | títulu = The Rise & Fall of Communism | allugamientu = | editorial = [[Bodley Head]] | añu = 2009 | url = https://books.google.com/books?id=yWQpAQAAIAAJ&q | isbn = 978–1–845–95076–5 | enllaceautor = Archie Brown}}</ref> Kosygin empecipió trés reformes económiques a gran escala sol so lideralgu; la de 1965, la de 1974 y la de 1979.<ref>{{cita web | autor = ютуба, любитель | títulu = 30 лет назад умер Алексей Косыгин | trans_title = A reformer before Yegor Gaidar? Kosygin died for 30 years ago | idioma = rusu | obra = Newsland | url = http://newsland.ru/news/detail/id/602062/cat/94/ | fechaaccesu = 3 de xineru de 2011 | fecha = 17 d'avientu de 2010}}</ref> Retirar del so cargu n'ochobre de 1980 y morrió dos meses dempués.<ref name="saddeath">{{cita web | autor = Вергасов, Фатех | títulu = Организация здорового накала | idioma = rusu | editorial = pseudology.org | url = http://www.pseudology.org/byvaly/ZdorovyjNakal.htm | fechaaccesu = 4 de setiembre de 2010}}</ref> |- ! rowspan="2" align="center" | 9 !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Nikolái Tíjonov]]<br />(1905–1997)<ref name = "tikhonovryzhkov">{{cita llibru | autor = Ploss, Sidney | páxina = 219 | títulu = The Roots of Perestroika: The Soviet Breakdown in Historical Context | allugamientu = | editorial = [[McFarland & Company]] | añu = 2010 | url = https://books.google.com/books?id=6BzucnMoWfQC&dq | isbn = 978–078644486X}}</ref> |rowspan="2" align=center | — |23 d'ochobre de 1980 – 27 de setiembre de 1985 |[[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1984|1984]] |[[Primer Gobiernu de Tíjonov|Tíjonov I]]–[[Segundu Gobiernu de Tíjonov|II]] |- | colspan="3"|Dempués de la salida de Kosygin, Tíjonov convertir nel nuevu primer ministru;<ref name= "sidelined">{{cita llibru | autor = Zemtsov, Ilya | títulu = Chernenko, the Last Bolshevik: The Soviet Union on the eve of Perestroika | editorial = [[Transaction Publishers]] | añu = 1989 | allugamientu = | páxina = 119 | url = https://books.google.com/books?id=hgscfLr5dCsC&dq | isbn = 978–0887382606}}</ref> ocupó'l cargu mientres los últimos años del gobiernu de Brézhnev, nel de [[Yuri Andrópov]], [[Konstantin Chernenko]] y mientres l'empiezu del mandatu de [[Mikhaíl Gorbachov]].<ref>{{cita llibru | autor = Service, Robert | títulu = History of Modern Russia: From Tsarism to the Twenty-first Century | allugamientu = | editorial = [[Penguin Books|Penguin Books Ltd]] | añu = 2009 | páxines = 403–4 | url = https://books.google.com/books?id=o8Z1QAAACAAJ&dq | isbn = 978–0141037970 | enllaceautor = Robert Service }}</ref> Ente los últimos díes de Andrópov y l'ascensu del Chernenko al poder, Tíjonov foi'l 'líder ''[[de facto]]'' de la Xunión Soviética'.<ref>{{cita llibru | autor = Zemtsov, Ilya | títulu = Chernenko, the Last Bolshevik: The Soviet Union on the eve of Perestroika | allugamientu = | editorial = [[Transaction Publishers]] | añu = 1989 | url = https://books.google.com/books?id=hgscfLr5dCsC&dq | isbn = 978–0887382606 | páxina = 146}}</ref> |- ! rowspan="2" align="center" | 10 !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Nikolái Ryzhkov]]<br />(nacíu en 1929)<ref name= "tikhonovryzhkov"/> |rowspan="2"|[[Ficheru:Nikolay Ryzhkov2.jpg|90px]] |27 de setiembre de 1985 – 14 de xineru de 1991 |[[Eleiciones llexislatives de la Xunión Soviética de 1989|1989]] |[[Primer Gobiernu de Ryzhkov|Ryzhkov I]]–[[Segundu Gobiernu de Ryzhkov|II]] |- | colspan="3"|Ryzhkov sofitó l'intentu de Gorbachov d'alicar y reestructurar la [[Economía de la Xunión Soviética|economía soviética]] por aciu la descentralización de la planificación y l'introducción de nueva teunoloxía. Sicasí, aguantar a los últimos intentos de Gorbachov d'introducir mecanismos de mercáu na economía soviética.<ref>{{cita llibru | autor = Garcelon, Marc | títulu = Revolutionary Passage: From Soviet to Post-Soviet Russia, 1985–2000 | allugamientu = | editorial = [[Temple University Press]] | añu = 2005 | páxines = 128–9 | url = https://books.googleno/books?id=2dqGABT3Yw0C&dq | isbn = 978–1592133622 }}</ref> Foi forzáu a dimitir cuando s'eslleió'l so cargu como Presidente del Conseyu de Ministros.<ref>{{cita llibru | autor = Harris, Jonathan | títulu = Subverting the System: Gorbachev's Reform of the Party's Apparat, 1986–1991 | allugamientu = | editorial = [[Rowman & Littlefield]] | añu = 2005 | páxina = 133 | url = https://books.googleno/books?id=2dqGABT3Yw0C&dq | isbn = 978–0742526798}}</ref> |- ! rowspan="3" align="center" | 11 !colspan="6" align="center" |Primer Ministru de la Xunión Soviética (1991) |- !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Valentín Pávlov]]<br />(1937–2003)<ref>{{cita web | url = http://www.hrono.ru/biograf/bio_p/pavlov_vs.php | títulu = Валентин Сергеевич Павлов | idioma = rusu | editorial = Hrono | allugamientu= RU | fechaaccesu = 6 d'avientu de 2010 | trans_title = Valentin Sergeyevich Pavlov}}</ref> |rowspan="2" align=center | — |14 de xineru de 1991 – 22 d'agostu de 1991 | align=center | — |[[Gobiernu de Pávlov|Pávlov I]] |- | colspan = "3"|Pávlov foi escoyíu pal nuevu cargu de Primer Ministru como un candidatu de compromisu. Llevó a cabu una reforma monetaria en 1991 altamente infructuosa que fracasó<ref>{{cita llibru | autor = Dyker, David A | páxines = 207–8 | títulu = Restructuring the Soviet economy | allugamientu = | editorial = [[Routledge]] | añu = 1992 | url = https://books.googleno/books?id=nOKi0BIAa7MC&dq | isbn = 978–0415067618}}</ref> y llevar a formar parte del [[Comité Estatal pal Estáu d'Emerxencia]]. El Comité Estatal intentó deponer a Gorbachov el 19 d'agostu. Cola cayida del golpe d'Estáu, Pávlov foi deteníu'l 29 d'agostu.<ref>{{cita llibru | autor = Bonnell, Victoria Y; Cooper, Ann | páxines = 63–4 | títulu = Russia at the Barricades: Eyewitness Accounts of the August 1991 coup | allugamientu = | editorial = [[M.E. Sharpe]] | añu = 1994 | url = https://books.googleno/books?id=njDmMpVGPGsC&dq | isbn = 978–1563242710}}</ref> |- ! rowspan="3" align="center" | 12 !colspan="6" align="center" |Presidente del Comité Económicu Interestatal – Primer Ministru de la Comunidá Eonómica (1991) |- !rowspan="2" scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Iván Siláyev]]<br />(nacíu en 1930)<ref name= "silayev">{{cita web | url = http://www.hrono.ru/biograf/bio_s/silaev_is.php | títulu = Иван Степанович Силаев | idioma = rusu | editorial = Hrono | allugamientu= RU | fechaaccesu = 6 d'avientu de 2010 | trans_title = Ivan Stepanovich Silayev }}</ref> |rowspan="2" align=center | — |6 de setiembre de 1991 – 26 d'avientu de 1991 | align=center | — |[[Gobiernu de Siláyev|Siláyev I]] |- | colspan="3"|Tres l'intentu de golpe d'agostu de 1991, el Gobiernu soviéticu perdió enforma del so poder sobre les repúbliques. Siláyev, xuntu con Gorbachov, fueron incapaces de caltener al Estáu soviéticu xuníu, lo que finalmente llevó a la so desapaición.<ref>{{cita llibru | autor = Kotz, David Michael; Weir, Fred | páxina = 122 | títulu = Russia's Path from Gorbachev to Putin: The Demise of the Soviet System and the New Russia | allugamientu = | editorial = [[Taylor & Francis]] | añu = 2007 | url = https://books.googleno/books?id=njDmMpVGPGsC&dq | isbn = 978–0415701473 }}</ref> |} == Ver tamién == * [[Secretariu xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] * [[Conseyu de Ministros de la URSS]] * [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]] * [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]] * [[Gobernantes de la Xunión Soviética|Llista de gobernantes de la Xunión Soviética]] * [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] == Notes == {{llistaref|group="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} {{Tradubot|Presidente del Consejo de Ministros de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Organismos de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Xefes de gobiernu|Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] f1x8wemglmuznqiw5mg3ccdtyfayzki 0 117294 3709670 3442568 2022-08-19T08:54:13Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{organización}} El '''Sóviet Supremu de la Xunión Soviética''' ({{lang-ru|Верховный Совет СССР}}, ''Verjovny Sovet SSSR'') yera'l [[Sóviet Supremu]] (máximu órganu llexislativu) na [[Xunión Soviética]]<ref>El [[Congresu de los Sóviets]] foi l'órganu supremu de gobiernu dende 1917 hasta 1936. Nel periodu 1989-1991 hubo unu similar, pero non idénticu (escoyíu direutamente pol pueblu en llugar de los sóviets locales) estructuralmente ([[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética]]), que yera l'órganu supremu de gobiernu.</ref> y l'únicu con poder p'aprobar les enmiendes constitucionales. Escoyó'l [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]], formó'l [[Conseyu de Ministros de la URSS|Conseyu de Ministros]], a la [[Corte Suprema de la URSS|Corte Suprema]] y nomó al [[Fiscal Xeneral de la Xunión Soviética]]. == Estructura == El Sóviet Supremu taba compuestu por dos cámares, caúna con poderes llexislativos iguales y con miembros escoyíos por periodos de cuatro años:<ref name="GSE">[[Gran Enciclopedia Soviética]], tercer edición, como "Верховный Совет СССР", disponible online [http://slovari.yandex.ru/art.xml?art=bse/00013/01900.htm equí]</ref> * El '''[[Sóviet de la Unión]]''', escoyíu sobre la base de la población entendía un diputáu por cada 300.000 habitantes de la federación soviética. * El '''[[Sóviet de les Nacionalidaes]]''', que representaba les poblaciones étniques, con miembros escoyíos sobre la base de 32 diputaos de cada [[Repúbliques de la Xunión Soviética|república de la Unión]] (escluyendo les repúbliques autónomes, [[óblast]] autónomes y [[ókrug]]s autónomos nel so territoriu, qu'unviaríen miembros independientes), 11 de cada [[República Autónoma Socialista Soviética|república autónoma]], cinco de cada óblast autónomes (rexones) y unu de cada [[Distritos autónomos de Rusia|ókrug autónomu]] (distritos). Les unidaes alministratives del mesmu tipu unviaríen el mesmu númberu de miembros independientemente del so tamañu o población. Dempués de 1989 foi compuestu por 542 diputaos (cantidá inferior a los 1.500 primeramente). Les xuntes del órganu tamién fueron más frecuentes, de seis a ocho meses al añu.<ref>Peter Lentini (1991) in: The Journal of Communist Studies, Vol. 7, Non.1,páxs. 69-94</ref> El [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]] llevó a cabu les operaciones diaries del Sóviet Supremu cuando nun taba en sesión. == Presidentes del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS (1938–1989) == * [[Mikhaíl Kalinin]] 1938-1946 * [[Nikolái Shvérnik]] 1946-1953 * [[Kliment Voroshílov]] 1953-1960 * [[Leonid Brézhnev]] 1960-1964 * [[Anastás Mikoyán]] 1964-1965 * [[Nikolái Podgorni]] 1965-1977 * [[Leonid Brézhnev]] (segundu periodu) 1977-1982 * [[Yuri Andrópov]] 1982-1984 * [[Konstantín Chernenko]] 1984-1985 * [[Andréi Gromyko]] 1985-1988 * [[Mikhaíl Gorbachov]] 1 d'ochobre de 1988 - 25 de mayu de 1989 == Presidentes del Soviet Supremu de la URSS (1989-1991) == * [[Mikhaíl Gorbachov]] 25 de mayu de 1989 - 15 de marzu de 1990 * [[:en:Anatoly Lukyanov|Anatoli Lukyánov]] 15 de marzu de 1990 - 22 d'agostu de 1991 == Ver tamién == * [[Politburó]] * [[Orgburó]] * [[Buró Políticu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] * [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] * [[Congresu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] * [[Comité Central]] * [[Secretariáu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] * [[Palaciu de los Sóviets]] == Referencies == {{llistaref}} {{ORDENAR:Soviet Supremu de la Union Sovietica}} {{Tradubot|Sóviet Supremo de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Organismos de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Congresos y parllamentos históricos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] nuy4ww545ar1vb1p9to2tiuhs9rj4mo 3709839 3709670 2022-08-19T09:17:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{organización}} El '''Sóviet Supremu de la Xunión Soviética''' ({{lang-ru|Верховный Совет СССР}}, ''Verjovny Sovet SSSR'') yera'l [[Sóviet Supremu]] (máximu órganu llexislativu) na [[Xunión Soviética]]<ref>El [[Congresu de los Sóviets]] foi l'órganu supremu de gobiernu dende 1917 hasta 1936. Nel periodu 1989-1991 hubo unu similar, pero non idénticu (escoyíu direutamente pol pueblu en llugar de los sóviets locales) estructuralmente ([[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética]]), que yera l'órganu supremu de gobiernu.</ref> y l'únicu con poder p'aprobar les enmiendes constitucionales. Escoyó'l [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]], formó'l [[Conseyu de Ministros de la URSS|Conseyu de Ministros]], a la [[Corte Suprema de la URSS|Corte Suprema]] y nomó al [[Fiscal Xeneral de la Xunión Soviética]]. == Estructura == El Sóviet Supremu taba compuestu por dos cámares, caúna con poderes llexislativos iguales y con miembros escoyíos por periodos de cuatro años:<ref name="GSE">[[Gran Enciclopedia Soviética]], tercer edición, como "Верховный Совет СССР", disponible online [http://slovari.yandex.ru/art.xml?art=bse/00013/01900.htm equí]</ref> * El '''[[Sóviet de la Unión]]''', escoyíu sobre la base de la población entendía un diputáu por cada 300.000 habitantes de la federación soviética. * El '''[[Sóviet de les Nacionalidaes]]''', que representaba les poblaciones étniques, con miembros escoyíos sobre la base de 32 diputaos de cada [[Repúbliques de la Xunión Soviética|república de la Unión]] (escluyendo les repúbliques autónomes, [[óblast]] autónomes y [[ókrug]]s autónomos nel so territoriu, qu'unviaríen miembros independientes), 11 de cada [[República Autónoma Socialista Soviética|república autónoma]], cinco de cada óblast autónomes (rexones) y unu de cada [[Distritos autónomos de Rusia|ókrug autónomu]] (distritos). Les unidaes alministratives del mesmu tipu unviaríen el mesmu númberu de miembros independientemente del so tamañu o población. Dempués de 1989 foi compuestu por 542 diputaos (cantidá inferior a los 1.500 primeramente). Les xuntes del órganu tamién fueron más frecuentes, de seis a ocho meses al añu.<ref>Peter Lentini (1991) in: The Journal of Communist Studies, Vol. 7, Non.1,páxs. 69-94</ref> El [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]] llevó a cabu les operaciones diaries del Sóviet Supremu cuando nun taba en sesión. == Presidentes del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS (1938–1989) == * [[Mikhaíl Kalinin]] 1938-1946 * [[Nikolái Shvérnik]] 1946-1953 * [[Kliment Voroshílov]] 1953-1960 * [[Leonid Brézhnev]] 1960-1964 * [[Anastás Mikoyán]] 1964-1965 * [[Nikolái Podgorni]] 1965-1977 * [[Leonid Brézhnev]] (segundu periodu) 1977-1982 * [[Yuri Andrópov]] 1982-1984 * [[Konstantín Chernenko]] 1984-1985 * [[Andréi Gromyko]] 1985-1988 * [[Mikhaíl Gorbachov]] 1 d'ochobre de 1988 - 25 de mayu de 1989 == Presidentes del Sóviet Supremu de la URSS (1989-1991) == * [[Mikhaíl Gorbachov]] 25 de mayu de 1989 - 15 de marzu de 1990 * [[:en:Anatoly Lukyanov|Anatoli Lukyánov]] 15 de marzu de 1990 - 22 d'agostu de 1991 == Ver tamién == * [[Politburó]] * [[Orgburó]] * [[Buró Políticu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] * [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] * [[Congresu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] * [[Comité Central]] * [[Secretariáu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] * [[Palaciu de los Sóviets]] == Referencies == {{llistaref}} {{ORDENAR:Sóviet Supremu de la Union Sovietica}} {{Tradubot|Sóviet Supremo de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Organismos de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Congresos y parllamentos históricos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] qlsf4fgjj20jsqbratga6zbohy4arso 0 117299 3709764 3439833 2022-08-19T09:11:10Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{ficha de documentu}} La '''[[Constitución soviética]] de [[1936]]''' foi aprobada'l [[5 d'avientu]] de [[1936]] nel VIII [[Congresu de los Sóviets de la Xunión Soviética|Congresu Estraordinariu de los Soviets]], y ye tamién conocida como la '' Constitución de Stalin''. Na mesma reforma'l gobiernu de la [[Xunión Soviética]]. La constitución revoca les restricciones de votu y añede el [[sufraxu universal]] direutu, según el [[derechu al trabayu]] y otros derechos garantizaos na anterior constitución. Amás, la constitución reconoz derechos sociales y económicos coleutivos, qu'inclúin el derechu al trabayu, al descansu y esparcimientu, a la proteición sanitaria, curiaos de la vieyera y enfermedá, a la vivienda, educación y beneficios culturales, la [[llibertá de conciencia]], de pallabra, [[Llibertá de prensa|de prensa]], de xunta y asociación. La constitución caltuvo los antiguos derechos como'l del albuertu. La Constitución tamién contempla la eleición direuta de tolos organismos gubernamentales, y la so reorganización dientro d'un únicu y uniforme sistema. La Constitución foi en gran parte creación de [[Nikolái Bujarin]], tamién collaborando na mesma [[Karl Radek]], La Constitución de 1936 camudó'l nome de [[Comité Executivu Central de la Xunión Soviética]] al de [[Sóviet Supremu de la URSS]]. Como'l so predecesor, el Sóviet Supremu taba compuestu de dos cámares: El [[Soviet de la Unión]] y el [[Soviet de les Nacionalidaes]]. La Constitución habilitó al Sóviet Supremu pa la eleición de comisiones, que van realizar la mayoría del trabayu del Sóviet Supremu. Al igual que so l'anterior constitución, el [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS|Presidium del Sóviet Supremu]] exerció los poderes plenos del Sóviet Supremu ente sesiones, y tuvo el derechu d'interpretar les lleis. El [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS|Presidente del Presidium del Sóviet Supremu]] convertir en [[xefe del Estáu]]. El [[Sovnarkom]] (dempués de 1946 conocíu como [[Conseyu de Ministros de la URSS|Conseyu de Ministros]]) siguió actuando como poder executivu o gobiernu. De los cuatro constituciones soviétiques, la constitución de 1936 foi la de más llarga vida. Foi sustituyida recién en 1977 pola [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución d'esi añu]]. Dende'l puntu de vista soviéticu, la constitución foi aldericada por apurrir derechos económicos non incluyíos nes constituciones de les democracies occidentales. La constitución foi vista como un trunfu personal de [[Stalin]], quien naquella ocasión foi descritu nel periódicu Pravda como "un xeniu del mundu, l'home más sabiu de la dómina, el más grande líder del comunismu".<ref name="pravda-praises-stalin">Pravda, 25 de payares de 1936.</ref> Los historiadores occidentales y los de los países ocupaos pola antigua Xunión Soviética calificaron la constitución como un documentu propagandísticu carente de sentíu. Leonar Schapiro, por casu, escribió que "La decisión de modificar el sistema eleutoral d'eleición indireuta a direuta, d'un censu llindáu, y de una votación abierto y secreto, foi una midida d'enfotu na habilidá del partíu p'asegurar la torna de los sos candidatos a la so propia voluntá ensin les restricciones qu'antes yeren necesaries", y que "... un cuidadosu escrutiniu de les votaciones de la nueva constitución amuesa que se dexa la posición de superioridá del partíu intacta, y que por tantu nun tenía efeutu como garantía de los derechos individuales"."<ref name="schapiro">Leonard Schapiro, The Communist Party of the Soviet Union, 2nd ed., Random House, New York, 1971, páxs. 410-411.</ref> La Constitución de 1936, acordies cola intención de los sos autores, reflexó l'importante pasu na hestoria del estáu soviéticu: la Construcción del Socialismu. Na so ellaboración participaron 75 millones de persones, y fixéronse 2.5 millones de propuestes, amiestes y enmiendes. Llamóse-y amás de "Constitución de Stalin", la "Constitución de la Conquista del Socialismu". La Constitución autoproclamaba los supuestos ésitos de sistema socialista, como son l'establecimientu de la [[dictadura del proletariáu]], la destrucción de la [[propiedá privada]] y la "clase esplotadora", la conquista socialista de les [[rellaciones de producción]], etc. Proclamó les bases económiques del sistema d'economía socialista planiáu, basáu nos dos tipos de propiedá socialista: estatal y [[koljoz]] (cooperatives). == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Constitución de la Xunión Soviética]] == Enllaces esternos == *[[:m:s:es:Constituci%C3%B3n_de_la_Uni%C3%B3n_Sovi%C3%A9tica_(1936)|Wikisource - Constitución de la Xunión Soviética de 1936]] *[https://web.archive.org/web/20070730034341/http://marxists.anu.edu.au/espanol/tematica/histsov/constitucion1936.htm Testu constitucional en castellán] nel [[Marxists Internet Archive]]. *[http://www.departments.bucknell.edu/russian/const/1936toc.html Testu constitucional n'inglés.] *[http://constitution.garant.ru/DOC_8003.htm Testu íntegru y socesives enmiendes a la Constitución de 1936.] (en rusu) *''Stalin and the Struggle for Democratic Reform'', by Grover Furr: [http://clogic.eserver.org/2005/furr.html Part one] - [http://clogic.eserver.org/2005/furr2.html Part two]. En castellán: [https://web.archive.org/web/20100308015959/http://www.ujc-madrid.org/Archivos/Grover/Stalin%20y%20la%20llucha%20por%20la%20reforma%20democratica.doc Testu enteru en formatu pa Word.] {{Tradubot|Constitución de la Xunión Soviética de 1936}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constituciones de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ipqvy2mppjm5mpvnvkb7hfh4doyows4 0 117301 3709758 3439815 2022-08-19T09:10:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki El '''Congresu de los Sóviets''' foi l'órganu supremu del gobiernu de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] y delles otres repúbliques soviétiques mientres dos periodos, el primeru foi de [[1917]] a [[1936]], y el segundu foi de [[1989]] a [[1991]]. Dempués de la creación de la [[Xunión Soviética]], el [[Congresu de los Sóviets de la Xunión Soviética]] funcionó como la so poder llexislativu hasta la so disolución en 1936. El so nome completu inicial yera'l "'''Congresu de los Sóviets de Diputaos de los Obreros, Soldaos y Llabradores'''". Dacuando tamién yera conocíu como'l "'''Congresu de los Diputaos del Pueblu'''". == Rusia Soviética y l'Xunión Soviética (1917-1936) == {{VT|Congresu de los Sóviets de ToLes Rusias|Revolución d'Ochobre#El Segundu Congresu de los Sóviets y el golpe bolxevique}} El Congresu de los Sóviets yera una asamblea de representantes de los [[sóviet]]s nacionales y locales. En teoría, yera'l poder supremo del [[estáu soviéticu]], un órganu de la [[dictadura del proletariáu]]. Nun había [[burguesía|burgueses]], nin nobles, nin [[aristocracia|aristócrates]], y nengún sacerdote podía votar, solo les persones que trabayaben. Los Congresos de los Sóviets creaben lleis y designaben la composición del gobiernu denomináu'l [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] o SovNarKom. Ente los Congresos, les lleis yeren ellaboraes y adoptaes por cuerpos executivos como'l [[Comité Executivu Central de ToLes Rusias|Comité Executivu Central Panruso]] (VTsIK). El Congresu fíxose cada vez más deferente colos [[bolxeviques]], dempués de la [[Revolución rusa de 1917]].<ref>Schapiro, L. ''The Origin of the Communist Autocracy: Political Opposition in the Soviet State, First Phase, 1917-1922''. 1st ed. New York: Frederick A. Praeger Publishers, 1965. p. 66.</ref> Nel momentu de la muerte de [[Lenin]] en 1924, el Congresu de Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética empezó a tomar decisiones menos importantes del [[PCUS|Partíu Comunista Rusu (Bolxevique)]] y tamién sirvió como una tribuna de [[propaganda]].<ref>Schapiro, páxs. 162-163.</ref> Na [[Constitución Soviética de 1936]] esanicióse'l [[Congresu de los Sóviets de la Xunión Soviética|Congresu de los Sóviets]], faciendo asina que el [[Sóviet Supremu de la URSS]] fora la institución llexislativa. Mientres esti tiempu'l [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], caltuvo'l control [[de facto]] sobre'l gobiernu. == Ucraína == {{VT|Ucraína dempués de la Revolución rusa}} Los bolxeviques convocaron un '''Congresu de los Sóviets de Diputaos Obreros, Soldaos y Llabradores de toa Ucraína''' en [[Kiev]], el [[17 d'avientu]] de [[1917]] y otru en [[Kharkiv]], el [[25 d'avientu]] del mesmu añu. == Ver tamién == *[[Congresu de los Sóviets de ToLes Rusias|Congresu Panruso de los Sóviets]] *[[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética]] *[[Partíu Bolxevique]] *[[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] *[[Sóviet Supremu de la URSS]] *[[Comité Central]] *[[Constitución de la Xunión Soviética de 1936]] *[[Constitución de la Xunión Soviética de 1977]] == Enllaces esternos == * [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1920/8thcong/index.htm Octavu Congresu Panruso de los Soviets (n'inglés)] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Congreso de los Sóviets}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Organismos de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Derechu de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 0esvqfdp6vl7z5jrls5rchmax8ueu3b 0 117302 3709948 3674457 2022-08-19T10:09:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{Organización}} L''''Asamblea Constituyente Panrusa''' (''Всероссийское Учредительное собрание, Vserossíyskoie Uchredítelnoie sobrániie'') foi un cuerpu constitucional [[Eleición de l'Asamblea Constituyente Rusa de 1917|democráticamente escoyíu]], que se constituyó en [[Rusia]] dempués de la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'ochobre]] de [[1917]]. A pesar de les promeses del [[Gobiernu Provisional Rusu]], los preparativos pa les eleiciones fueron lentos y les feches pa les votaciones retrasar en delles ocasiones. Pa cuando finalmente estes tuvieron llugar, el Gobiernu provisional fuera derrocáu polos [[bolxevique]]s. Axuntar a lo llargo de 12 hores, dende les 4 de la tarde del [[5 de xineru]] hasta les 4 de la mañana del {{julgregfecha|19|1|1918}}, y foi convocada y disuelta pol Gobiernu [[bolxevique]], esto ye, el [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] o Sovnarkom. == Oríxenes == [[Ficheru:Bloody Sunday Russia 1905.png|thumb|250px|[[Domingo Sangrientu (1905)|Domingo Sangrientu]], 1905.]] La convocatoria d'una Asamblea Constituyente escoyida democráticamente que redactara una Constitución y la forma de gobiernu del país foi una de les principales esixencies de tolos partíos lliberal y socialista mientres l'anterior [[Revolución rusa de 1905]].<ref name="wade277">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 277</ref> Dempués d'esta revolución, el réxime zarista decidió garantizar les llibertaes civiles básiques y convocar eleiciones pal nuevu cuerpu llexislativu creáu en 1906, la [[Duma Imperial de Rusia|Duma estatal]]. La Duma, sicasí, nun taba autorizada pa redactar una Constitución, y muncho menos p'abolir la monarquía. Nicolás II tenía la firme determinación de caltener la so poder autocráticu. Xustu antes de la creación de la Duma en mayu de 1906, el 23 d'abril de 1906 el zar promulgó la [[Constitución rusa de 1906]]. La Constitución afitaba que los ministros del zar nun podíen ser designaos pola Duma y tampoco tendríen que da-y esplicaciones, d'esta miente negábase'l [[Gobiernu responsable]] nun nivel executivu. Amás, el zar tenía los poder d'eslleir la Duma y convocar nueves eleiciones cuando deseyara. Amás, los poderes de la Duma cayeron en manes de los [[Partíu Constitucional Democráticu|Demócrates Constitucionales]] (KD o kadety) y non nes de los socialistes marxistes. El Gobiernu eslleió la Duma por un alcuerdu llegal en xunetu de [[1906]], dempués d'unes nueves eleiciones en 1907. La llei d'eleiciones final, escrita pol Gobiernu dempués de la segunda disolución el 3 de xunu de 1907, favoreció a les clases privilexaes y acutó el sufraxu de los probes y les clases trabayadores. Poco pudo faer la Duma dempués de 1907, que repitíes vegaes foi vetada pol [[zar]] o pola Cámara alta del Parllamentu rusu. La Duma nun pudo aldericar la formación d'una Asamblea Constituyente que sería escoyida por sufraxu universal siguíen ensin aldericase. == Gobiernu Provisional (febreru a ochobre de 1917) == {{AP|Gobiernu Provisional Rusu}} [[Ficheru:Gouvernement provisoire russe.jpg|rgiht|thumb|250px|Gobiernu provisional rusu, na tumba de les víctimes de la [[Revolución de Febreru]]. Ente los asistentes, el ministru d'Esteriores [[Pável Miliukov|Miliukov]] (terceru pola derecha), dirixente de los ''[[kadete]]s''.]] Cola cayida de [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]] mientres la [[Revolución de Febreru]] de [[1917]], el poder del Estáu foi asumíu pol [[Gobiernu Provisional Rusu, 1917|Gobiernu Provisional de Rusia]], que taba formáu por lideralgu lliberal de la Duma, y sofitáu polos socialistes qu'apoderaben el [[Sóviet de Petrográu]]. Acordies colos deseos del [[Miguel Románov|gran duque Mijaíl]], qu'arrenunció al tronu dempués de l'abdicación de Nicolás II, el nuevu Gobiernu convocaría eleiciones en tol país a l'Asamblea Constituyente, na que se decidiría la [[forma de gobiernu]], xera complicada pola continuación de la [[Primer Guerra Mundial]] y la ocupación de delles partes del [[Imperiu rusu]] polos [[Imperios Centrales]]. Na so primer declaración, el nuevu Gobiernu provisional incluyía nel so puntu cuartu la so intención de:<ref name="kochan183">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 183</ref> {{cita|empezar de momentu los preparativos pa la xunta d'una asamblea constituyente escoyida por sufraxu universal, igualitariu, secretu y direutu que decida la forma de gobiernu y la Constitución del país.}} Na mesma declaración, el Gobiernu refugaba que fuera retrasar la eleición de l'Asamblea o l'aplicación de reformes por cuenta de la guerra.<ref name="kochan183"/> La razón pola que los socesivos cuatro Gobiernos ente febreru y ochobre de [[1917]] sían llamaos “provisionales” yera que los sos miembros intentaben caltener el poder solo hasta la formación permanente del Gobiernu surdiría de l'Asamblea Constituyente.<ref name="radkey143">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 143</ref> Una y otra vez, los socesivos gabinetes refugaron aprobar midíes importantes xustificándose nel so calter temporal y retardando toa aición hasta la xunta de l'Asamblea.<ref name="radkey355">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 355</ref><ref name="wade277"/> [[Ficheru:Kerensky.jpg|thumb|left|250px|[[Aleksandr Kérenski]], ministru y más tarde presidente del [[Gobiernu Provisional Rusu|Gobiernu Provisional]], dexó'l retrasu de les eleiciones de l'Asamblea, que finalmente se celebraron una vegada que los bolxeviques arrampuñáren-y el poder na [[Revolución d'Ochobre]].]] [[Ficheru:Pavel Milyukov 1.jpg|[[Pável Miliukov]], principal dirixente del [[Partíu Constitucional Democráticu]] (''kadete''), responsable mayor de los socesivos retrasos na convocatoria de l'Asamblea, a pesar de la promesa del primer gabinete del [[Gobiernu Provisional Rusu|Gobiernu Provisional]] de convocatoria inmediata, nel qu'exerció como ministru d'Esteriores.|thumb]] Acordies con l'abdicación del gran duque, l'Asamblea Constituyente yera la única institución que tenía autoridá pa camudar la forma de gobiernu de Rusia.<ref name="kochan185">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 185</ref> Nel so arrenunciu al tronu, el gran duque amosárase en principiu dispuestu a volver aceptalo si asina lu decidía la población al traviés de la futura Asamblea constituyente.<ref name="kochan185"/> Los ''kadetes'', que trataren de caltener la monarquía siquier en forma de rexencia del gran duque, aceptaron la convocatoria de l'Asamblea, pero empezaron darréu a tratar de retardar la so xunta esponiendo diverses razones téuniques, nel casu de dalgunos de los sos representantes, hasta'l final de la guerra.<ref name="kochan186">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 186</ref> [[Aleksandr Kérenski]] y el Gobiernu provisional proclamaron qu'entamaríen les eleiciones dempués de la guerra, pero dempués del alcuerdu inicial de xunetu de [[1917]], declararon a Rusia una república y empecipiaron los preparativos pa eleiciones a un “Preparlamento”, depués llamáu “[[Conseyu de la República Rusa]]”.<ref name="preparlamento">Ver ''Seis Meses Coloraos en Rusia (Six Rede Months in Russia)'' de Louise Bryant, capítulu VII, disponible en: [http://digital.library.upenn.edu/women/bryant/russia/russia-VII.html online].</ref> Estes aiciones dispararon les crítiques tantu de la izquierda como de la derecha. Los monárquicos vieron na declaración de la república como forma de gobiernu en Rusia como inaceptable, ente que la izquierda consideraba esta declaración un intentu pola fuercia de debilitar la influyencia de los [[sóviet]]s. Poco dempués, el [[Golpe de Kornílov]] (un fallíu intentu de [[golpe d'Estáu]]) allanó el camín por que los [[bolxevique]]s tomaren el poder na [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]]. Les eleiciones a l'Asamblea retardáronse delles vegaes pola debilidá de calter de los [[Partíu Social-Revolucionariu|socialrevolucionarios]] y la decisión de los ''[[kadetes]]''<ref name="kochan184"/> —convencíos de collechar una derrota y que mientres controlaben na práutica'l Conseyu de Ministros—<ref name="kochan190"/> de retrasar tou lo posible les votaciones.<ref name="radkey356">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 356</ref> La comisión encargada d'entamales tardó tres meses en celebrar la so primer xunta<ref name="kochan183"/> y escoyó el {{julgregfecha|14|11|1917}} como fecha de la so realización (el Gobiernu darréu adelantrar, en parte pola presión popular tizada polos bolxeviques,<ref name="kochan188">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 188</ref> al {{julgregfecha|30|9|19171|curtiu=true}}, fecha que Kérenski confirmó'l {{julgregfecha|20|7|1917|curtiu=true}}).<ref name="radkey357">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 357</ref><ref name="kochan184">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 184</ref> La principal razón pa retrasar les eleiciones yera'l deséu de los ''kadetes'', sofitaos pola corriente derechiega de los socialrevolucionarios, de nun estorbar les operaciones militares.<ref name="radkey357"/><ref name="kochan187">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 187</ref> Alegaben amás el desconocimientu de los llabradores de los diversos partíos que, na so opinión, imposibilitaban una eleición xusta y perxudicábalos, en favor de los socialrevolucionarios.<ref name="radkey358">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 358</ref> Los sos intentos de ganase'l favor del campesinado que, dáu'l calter agrariu del país, sería decisivu pa la composición de l'Asamblea, topetaben cola so negativa a realizar una fonda [[reforma agraria]] qu'apurriera la tierra a los llabradores ensin compensación a los terratenientes; esta tamién yera imposible de realizar ensin poner fin a la guerra, midida que los ''kadetes'' refugaben firmemente, y que yera necesaria pa dexar que los millones de llabradores que sirvíen nes files del Exércitu pudieren tornar a les sos aldegues pa participar na repartu de la tierra.<ref name="radkey358"/> L'actitú de los ''kadetes'' resultaba contradictoria: nun almitíen l'aprobación de midíes que, sosteníen, teníen de dexase al arbitrio de l'Asamblea, pero nun aceptaben la eleición d'esta hasta qu'estes midíes resolvieren los problemes que tenía de tratar la mesma Asamblea.<ref name="radkey358"/> Dalgunos, como'l mesmu [[Pável Miliukov]], amosábense contrarios amás a que los soldaos pudieren participar nes eleiciones.<ref name="kochan187"/> Los socialrevolucionarios, pela so parte, amosaron una gran pasividá y dexaron los socesivos retrasos de les eleiciones.<ref name="radkey359">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 359</ref> A pesar de que la crisis del branu empezó a esmoler a los socialrevolucionarios qu'empezaron a esixir entós una rápida convocatoria de l'Asamblea, el Gobiernu aprobó'l {{julgregfecha|22|8|1917|curtiu=true}} col so beneplácito sufríu y por presión de los ''kadetes''<ref name="kochan189">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 189</ref> un nuevu retrasu y afitó les eleiciones pal {{julgregfecha|25|11|1917}}<ref name="chamberlin364">[[#Bibliografía|Chamberlin (1976)]], p. 364</ref> y l'apertura de la primer sesión pal {{julgregfecha|11|12|1917|curtiu=true}}.<ref name="radkey360">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 360</ref><ref name="kochan184"/> Na so obra sobre'l periodu revolucionariu, el principal dirixente de los socialrevolucionarios, [[Víctor Chernov]], almitió como unu de los mayores errores del partíu'l dexar el retrasu na xunta de l'Asamblea Constituyente.<ref name="radkey355"/> Pa cuando finalmente celebráronse les [[Eleición de l'Asamblea Constituyente Rusa de 1917|eleiciones]], los bolxeviques derrocaren al Gobiernu provisional y tomao el poder.<ref name="kochan184"/><ref name="wade277"/> Los ''kadetes'', qu'abogaren repetidamente con ésitu pol retrasu de les votaciones, camudaron d'opinión tres la [[Revolución d'Ochobre]] y esixeron que se celebraren nes feches previstes, a pesar de nun cumplise les estrictes condiciones qu'antes reclamaren.<ref name="kochan190">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 190</ref> La mayoría de la población solicitara repetidamente, cuasi de manera ritual, la puesta xunta de l'Asamblea pa tratar los asuntos que consideraba fundamentales.<ref name="wade277"/> Los repitíos retrasos na so eleición dieron pie a medranes de que los enemigos de la revolución acabaríen per torgar la so xunta y supunxeron una de les debilidaes del Gobiernu provisional, siempres vulnerable a estes crítiques, habituales ente los bolxeviques.<ref name="wade277"/> A mediaos d'ochobre, los bolxeviques xustificaben la necesidá de trespasar el poder a los [[sóviet]]s como garantía de que efeutivamente l'Asamblea acabaría axuntándose.<ref name="wade277"/> La mayoría de la oposición a tomar del poder por [[Lenin]] confiaba en que'l so Gobiernu sería temporal y que les resultaos de les eleiciones de l'Asamblea constituyente quitar d'él; salvo los escasos y débiles elementos d'ultraderecha, la mayoría de la oposición llindó les sos actividaes en contra del [[Sovnarkom|nuevu Gobiernu bolxevique]] pola oportunidá de desfacer d'él al traviés de la próxima Asamblea.<ref name="wade279">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 279</ref> == Los bolxeviques y l'Asamblea Constituyente == [[Ficheru:1917petrogradsoviet assembly.jpg|thumb|250px|Asamblea del [[Sóviet de Petrográu]].]] L'actitú de los [[bolxevique]]s con al respeutive de l'Asamblea Constituyente varia a lo llargo de [[1917]]. De primeres, como tolos partíos socialistes, sofitaron la idea. Sicasí, unu de los eslóganes dempués de la torna de [[Vladímir Lenin|Lenin]] dende Suiza n'abril de [[1917]] yera “Tol poder pa los Soviets”, ({{lang-ru|Совет}} o [[Sóviet]] significa "conseyu"), y non el fin últimu que tenía de caltener l'Asamblea Constituyente. Por casu, ente'l [[12 de setiembre]] y el [[14 de setiembre]] de [[1917]], Lenin escribió al Comité Central Bolxevique, apurando a tomar del poder:<ref name="setiembre">Ver V. I. Lenin. ''Los bolxeviques tienen d'asumir el poder: Una carta al Comité Central y a los comités de Petrográu y Moscú (The Bolsheviks Must Assume Power: A Letter to the Central Committee and the Petrograd And Moscow Committees Of The R.S.D.L.P.(B.))'', Collected Works, Progress Publishers, Moscow, Volume 26, 1972, páxs. 19-21, disponible en [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/sep/14.htm online]</ref> {{cita|Nun podemos esperar a l'Asamblea Constituyente, porque rindir [[Petrográu]] al primer ministru [[Kérenski]] y los suyos siempres puede atayar la convocatoria. El nuesu partíu por sigo solo, con tomar del poder, puede asegurar la convocatoria de l'Asamblea Constituyente; esto va asoceder cuando s'acuse a los otros partíos de obstrucción y seya posible sostener estes acusaciones.}} El {{julgregfecha|7|11|1917}}, los bolxeviques baltaron al Gobiernu Provisional na llamada [[Revolución d'Ochobre]], per mediu del [[Sóviet de Petrográu]] y el [[Comité Militar Revolucionariu]]. L'alzamientu coincidió cola convocatoria del [[Revolución d'Ochobre#El Segundu Congresu de los Soviets y el golpe bolxevique|2º Congresu Panruso de los Sóviets d'Obreros y Soldaos]], nos que los bolxeviques teníen 390 delegaos d'un total de 650 y mientres el cual tresfiriéronse los poderes del Estáu al nuevu Gobiernu bolxevique, el ''[[Conseyu de Comisarios del Pueblu|Sovnarkom]]''. Los diputaos representantes de los partíos socialistes más moderaos, los [[mencheviques]] y la nala derecha de los [[Partíu Social-Revolucionariu|socialistes revolucionarios]], protestaron polo qu'ellos consideraron una toma ilexítima del poder, y abandonaron el Congresu. Nes siguientes selmanes, los bolxeviques establecieron el control sobre les árees étnicamente ruses, pero tuvieron menos ésitu nes árees que nun yeren étnicamente ruses. Sicasí, el nuevu gobiernu llindó la [[llibertá de prensa]]<ref name="prensa">Pola tema de la clausura de periódicos non-socialistes en Petrográu, pol Comité Revolucionariu Militar el [[26 d'ochobre]], ver Nikolai Sukhanov. ''La Revolución Rusa, 1917 (The Russian Revolution, 1917)'', [[Oxford University Press]], 1955, páxs.649-650. Pal primer decretu del Sovnarkom sobre la censura de prensa, ver Rex A. Wade. ''La revolución Rusa, 1917 (The Russian Revolution, 1917)'', [[Cambridge University Press]], 2005, ISBN 0-521-84155-0 p.276. Pal segundu decretu del Sovnarkom, nel qu'establez un control más ampliu del control del gobiernu sobre la prensa, ver V. I. Lenin. ''Coleiciones de Llibros (Collected Works)'', Progress Publishers, Moscow, Volume 26, 1972, páxs. 283-284, disponible en [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/nov/04.htm online]</ref> (por esporádiques prohibiciones na prensa non-socialista), lo que sicasí dexó'l procedimientu eleutoral el [[12 de payares]] de [[1917]] tal como lo programó'l Gobiernu Provisional. Oficialmente, de primeres el Gobiernu bolxevique considerar a sí mesmu Gobiernu provisional y alegaba qu'intentaba llevar a cabu los deseos d'una Asamblea Constituyente.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=84}} Como Lenin escribió'l [[5 de payares]]:<ref name="november">Ver V. I. Lenin. ''Retrucando a la contestación de los llabradores'', Obres completes, Progress Publishers, Moscú, Volume 26, 1972, páxs. 300-301, disponible en [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/nov/05b.htm online]</ref> {{cita|Poro, los diputaos de los Sóviets de Llabradores, primero nos sóviets de los [[Uyezd]], depués nos sóviets de les ''[[gubernia]]'', y tán dende esti momentu pendientes de la convocatoria de l'Asamblea Constituyente”, invistiéndose de total autoridá gubernamental nes sos respeutives llocalidaes.}} La comisión nomada pol depuestu Gobiernu provisional siguió los sos preparativos pa la celebración de les eleiciones a l'asamblea ensin reconocer l'autoridá del nuevu Gobiernu.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=71}}{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=86}} En protesta pola [[Revolución d'Ochobre]], suspendió la so actividá hasta'l {{julgregfecha|19|11|1917|curtiu=true}}, cuando los sos miembros, principalmente ''kadetes'' y socialrevolucionarios, convencer de que'l Sovnarkom dexaría les votaciones.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=71}} Este reaccionó a la falta de cooperación de la comisión arrestando{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=93}} mientres cuatro díes a dellos de los sos miembros —ente dolce y quince—, nomando un supervisor gubernamental, [[Moiséi Uritski]] y,{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=93}} dos díes más tarde, sustituyendo l'antigua comisión por otra presidida per este.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=71}} Mientres, les xuntes eleutorales llocales encargaes d'entamar les votaciones siguieron colos preparativos, sofitaes oficialmente pelos telegrames del nuevu Gobiernu del {{julgregfecha|10|11|1917|curtiu=true}}, que les animaben a siguir la so xera.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=85}} La fecha d'empiezu de les eleiciones siguía siendo la fita pol derrocáu Gobiernu provisional, el {{julgregfecha|25|11|1917|curtiu=true}}.{{Harvnp|Felstinsky|1988|pp=84-85}} El VTsIK confirmó por unanimidá esta fecha nuna sesión el {{julgregfecha|21|11|1917|curtiu=true}}.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=88}} Una vegada que quedó clara la so probable derrota nes eleiciones, los bolxeviques trataron de minar el prestíu popular de l'asamblea, entamar nueves eleiciones pa sustituyir a los diputaos escoyíos orixinalmente y tratar d'apoderar la organización de los preparativos.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=71}} El retrasu nes votaciones y nos recuentos sirvieron a Lenin —deseosu dende l'empiezu de retrasar les votaciones y realizar importantes cambeos pa torgar una mayoría menchevique o ''kadete''—{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=85}} como escusa pa retrasar la so xunta.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=71}} Dos díes antes de la fecha prevista, promulgó un decretu que retardaba l'apertura de l'asamblea hasta la llegada a la capital de siquier cuatrocientos diputaos —alredor de la metá del total—.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=72}}{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=94}} Les protestes pol retrasu na xunta de l'asamblea fueron escases.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=94}} Mientres les negociaciones, finalmente granibles, por que los socialrevolucionarios d'izquierda ingresaren dean el Sovnarkom, los bolxeviques moderaos trataron en devanéu de recuperar la idea de llexitimidá de l'asamblea constituyente, esfuercios qu'atayó'l comité central —qu'afirmaba l'autoridá del Gobiernu soviéticu sobre la de l'asamblea—.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=103}} Los socialrevolucionarios d'izquierda compartíen con este la so preferencia pola autoridá de los sóviets frente a la de l'asamblea.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=103}} == La oposición y la defensa de l'asamblea == El {{julgregfecha|6|12|1917|curtiu=true}}, destacaos dirixentes del disueltu Conceyu de Petrográu y del Comité Panruso pa la Salvación de la Patria y la Revolución formáu principalmente por socialrevolucionarios, pero qu'incluyía coles mesmes ''kadetes'', [[Partíu Socialista Popular (Rusia)|socialistes populares]] y [[mencheviques]] defensistas— fundaron una nueva organización, la Unión pa la Defensa de l'Asamblea Constituyente (UDAC), con sede nel edificiu de la Sociedá pola Economía Llibre.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=70}} Esta nueva organización, con delegaciones en dellos distritos de la capital y en delles de les principales ciudaes del país, tenía por oxetivu reforzar el sofitu popular a l'asamblea —que consideraba autoridá política suprema— y garantizar la so seguridá.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=70}} El Conceyu de Petrográu declarara fiesta nacional el {{julgregfecha|11|12|1917|curtiu=true}}, día en qu'había d'axuntase l'asamblea.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=55}} La UDAC dedicar a preparar grandes manifestaciones de sofitu los díes previos a la fecha d'apertura de la so primer sesión.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=71}} La organización recibió l'anunciu del retrasu de l'apertura de l'asamblea como una maniobra leninista pa evitar la so convocatoria y, a pesar de la so propia debilidá y mala organización, dobló los sos esfuercios pa realizar les marches a favor de l'asamblea la fecha prevista orixinalmente.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=74}} El comité central ''kadete'' aprobó'l plan la nueche del día {{julgregfecha|10|12|1917|curtiu=true}} y decidió que los diputaos que diben llegando a la capital celebraren conferencies preparatorias diaries hasta'l día en que se celebrara la primer sesión de l'asamblea.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=75}} El {{julgregfecha|11|12|1917|curtiu=true}} la manifestación de los partidarios de l'asamblea dexó patente la polarización de la población capitalina: ente diez y cien mil persones, xeneralmente bien vistíes, colaron dende l'edificiu de la Duma municipal a lo llargo de [[Nevski Prospekt]].{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=74}} L'antiguu alcalde, Grigori Schreider, acabante lliberar, encabezaba la marcha, acompañáu de conceyales de la Duma y de los distritos, de los delegaos del congresu socialrevolucionario en plenu —más de trescientes persones de cincuenta y un provincies— y d'antiguos dirixentes de los comités executivos centrales de los sóviets, mencheviques defensistas y ''kadetes''.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=75}} La presencia de soldaos, marinos y trabayadores yera escasa.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=75}} L'ensame estremó a la guardia que torgaba l'accesu al [[palaciu Tauride]] y enfusó na cortil, onde se realizaron discursos contra'l Gobiernu soviéticu y alredor de los cuatro de la tarde, celebróse una conferencia qu'axuntó cerca de la metá de los diputaos presentes na capital —la gran mayoría, socialrevolucionarios—.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=76}} Nomar a [[Víctor Chernov]] presidente de la conferencia oficiosa y decidió siguise coles xuntes diaries hasta que s'algamar el [[cuórum]] que dexara l'apertura oficial de l'asamblea.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=76}} Anque efeutivamente los delegaos llograron axuntase nel palaciu a otru día, fueron espulsaos poles autoridaes y nun se-yos volvió dexar l'accesu al edificiu.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=76}} El {{julgregfecha|11|1|1918}}, la conferencia obrera sofitada pola UDAC aprobó una nueva manifestación de sofitu a l'asamblea pal día de la so apertura ({{julgregfecha|18|1|1918|curtiu=true}}).{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=96}} A pesar del sofitu de dellos socialrevolucionarios a convertir la marcha nuna insurrección contra'l Sovnarkom, el so comité central vetó'l proyeutu y aportunó en que nun se llevaren armes a la manifestación.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=96}} == Represión de la oposición == Si yá la mañana del {{julgregfecha|11|12|1917|curtiu=true}}, antes de la manifestación, el [[Comité Militar Revolucionariu de Petrográu]] ordenara l'arrestu d'insignes dirixentes ''kadetes'', la manifestación sirvió como sida por que'l Sovnarkom aprobara esa mesma nueche un decretu que los llomaba de «enemigos del pueblu», contrarrevolucionarios y ordenaba la detención y xuiciu por un tribunal popular de los sos líderes.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=76}} Los socialrevolucionarios y los ''kadetes'' interpretaron la midida como un ataque a l'asamblea constituyente.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=77}} Los socialrevolucionarios d'izquierda tamién refugaron el decretu, que creía perxudicial pa la imaxe del Gobiernu soviéticu.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=77}} Los intentos de los socialrevolucionarios d'izquierda de moderar les midíes de los bolxeviques, primero por aciu l'ingresu nel Sovnarkom y más tarde na nueva [[Cheka]] —encargada del acoso a los diputaos ''kadetes'' y socialistes moderaos—, fracasaron yá qu'en dambos organismos atópase en minoría frente al partíu de Lenin.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=103}} La represión de los adversarios políticos siguió.{{Harvnp|Rabinowitch|2007|p=103}} == Resultáu de les eleiciones == {{AP|Eleición de l'Asamblea Constituyente Rusa (1917)}} Tres socesivos retrasos y celebrándose a lo llargo de dellos meses<ref name="radkey5">[[#Bibliografía|Radkey (1990)]], p. 5</ref> (anque les votaciones principales tuvieron llugar ente'l {{julgregfecha|25|11|1917|curtiu=true}} y el {{julgregfecha|27|11|1917|curtiu=true}}), les eleiciones a l'Asamblea resultaron nuna gran victoria pa los [[Partíu Social-Revolucionariu|socialrevolucionarios]].<ref name="radkey281"/> Llograron una mayoría tantu de los votos de los eleutores como d'escaños, ente que los [[bolxevique]]s llograron pocu menos d'un cuartu de los sufraxos.<ref name="radkey281"/><ref name="chamberlin365"/><ref name="wade279"/><ref name="radkey16">[[#Bibliografía|Radkey (1990)]], p. 16</ref> Anque nun se llegaron a conocer los datos completos de la eleición, los socialrevolucionarios consiguieron alredor de 440 escaños de los 800 teóricos y de los alredor de 700 escoyíos finalmente.<ref name="radkey281"/><ref name="wade279"/> Los bolxeviques duldaren sobre la conveniencia de llevar a cabu les votaciones una vegada nel poder y Lenin<ref name="wade278">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 278</ref> defendiera con vehemencia la conveniencia de retardales.<ref name="chamberlin365">[[#Bibliografía|Chamberlin (1976)]], p. 365</ref> Criticando duramente al Gobiernu provisional polos continuos retrasos, la mayoría de los dirixentes bolxeviques amosóse favorable, otra manera, a caltener la fecha prevista pa les eleiciones.<ref name="chamberlin365"/><ref name="wade278"/> Aun así, el partíu plantegóse yá antes de les votaciones la disolución pola fuercia de l'Asamblea si esta acababa oponiéndose al [[Sovnarkom|Gobiernu soviéticu]].<ref name="chamberlin365"/> Colos datos recoyíos nos socesivos estudios de les resultaos parciales, la eleición de l'Asamblea Constituyente refundió les siguientes resultaos: {| {{fintabell}} |- style="background-color:#e9e9e9" |'''Partíu''' |'''Votos''' |'''Númberu de diputaos''' |- |[[Partíu Social-Revolucionariu|Socialistes Revolucionarios]] (esery) |align="right"|17&nbsp;100&nbsp;000 |align="center"|380 |- |[[Bolxeviques]] |align="right"|9&nbsp;800&nbsp;000 |align="center"|168 |- |[[Mencheviques]] |align="right"|1&nbsp;360&nbsp;000 |align="center"|18 |- |[[Partíu Democráticu Constitucional (Rusia)|Demócrates Constitucionales]] (kadetes) |align="right"|2&nbsp;000&nbsp;000 |align="center"|17 |- |[[Minoríes]] |align="right"| |align="center"|77 |- |[[Social-Revolucionarios d'izquierda]] |align="right"| |align="center"|39 |- |[[Partíu Socialista Popular (Rusia)|Socialistes Populares]] (enesy) |align="right"| |align="center"|4 |- |'''Total:''' |align="right"|41&nbsp;700&nbsp;000 |align="center"|703<ref name="radkey">Ver Oliver H. Radkey. ''Rusia va a les Urnes: La Eleición de l'Asamblea Constituyente de Toles Rusies, 1917 (Russia Goes to the Polls: The Election to the All-Russian Constituent Assembly, 1917)'', Ithaca, Cornell University Press, 1989, ISBN 0-8014-2360-0 xxvi, 171 p.</ref> |} Sicasí, debíu al tamañu del país, l'intre de la [[Primer guerra mundial]] y el deterioru del sistema de comunicaciones, el resultáu nun tuvo totalmente disponible a tiempu. El primer recuentu parcial (54 constituyentes de 79) foi publicáu pol socialrevolucionario N.V. Svyatitsky en “Los años de la Revolución Rusa. 1917-18”, Moscú, Zemlyá i Volya Publishers, 1918. Los datos de Svyatitsky son xeneralmente aceptaos por tolos partíos políticos, incluyendo los bolxeviques,<ref name="lenin">Ver V. I. Lenin. ''Les Eleiciones a l'Asamblea Constituyente y la Dictadura del Proletariáu'', avientu de 1919, ''Obres completes'', Volume 30, páxines 253-275 Progress Publishers, 1965. Disponible en [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1919/dec/16.htm online]</ref><ref name="chamberlin365"/> y son como sigue: {| {{fintabell}} |- style="background-color:#e9e9e9" |'''Partíu''' |'''Ideoloxía''' |'''Votos''' |- |[[Partíu Social-Revolucionariu|Socialistes Revolucionarios]] rusos |align=“left”|[[Socialistes]] |align="center"|16&nbsp;500&nbsp;000 |- |[[Bolxeviques]] |align=“left”|[[Socialistes]] |align="center"|9&nbsp;023&nbsp;963 |- |[[Ucraínos]], [[Musulmanes]], y otros [[Socialistes Revolucionarios]] non-rusos |align=“left”|[[Socialistes]] |align="center"|4&nbsp;400&nbsp;000 |- |[[Partíu Democráticu Constitucional (Rusia)|Demócrates Constitucionales]] (kadetes) |align=“left”|[[Lliberales]] |align="center"|1&nbsp;856&nbsp;639 |- |[[Mencheviques]] |align=“left”|[[Socialistes]] |align="center"|668&nbsp;064 |- |[[Musulmanes]] |align=“left”|[[Congregación relixosa|Relixosos]] |align="center"|576&nbsp;000 |- |[[Bund]] Xudíu |align=“left”|[[Socialistes]] |align="center"|550&nbsp;000 |- |[[Socialistes]] [[Ucraínos]] |align=“left”|[[Socialdemócrata]] |align="center"|507&nbsp;000 |- |[[Partíu Socialista Popular (Rusia)|Socialistes Populares]] (enesy) |align=“left”| [[Socialdemócrata]] |align="center"| 312&nbsp;000 |- |Otros grupos de derecha |align=“left”|[[Derechiega]] |align="center"|292&nbsp;000 |- |[[Asociación de Propietarios Rurales y Dueños de la Tierra]] |align=“left”|[[Derechiega]] |align="center"|215&nbsp;000 |- |[[Baskires]] |align=“left”|[[Étnicos]] |align="center"|195&nbsp;000 |- |[[Polacos]] |align=“left”|[[Étnicos]] |align="center"|155&nbsp;000 |- |[[Alemanes]] |align=“left”|[[Étnicos]] |align="center"|130&nbsp;000 |- |[[Social Demócrates]] [[Ucraínos]] |align=“left”|[[Socialdemócrates]] |align="center"|95&nbsp;000 |- |[[Cosacos]] |align=“left”|[[Étnicos]] |align="center"|79&nbsp;000 |- |[[Antiguos Creyentes]] |align=“left”|[[Cleru regular|Relixosu]] |align="center"|73&nbsp;000 |- |[[Letones]] |align=“left”|[[Étnicos]] |align="center"|67&nbsp;000 |- |[[Cooperantes]] |align=“left”| [[Socialdemócrata]] |align="center"|51&nbsp;000 |- |[[Socialistes Alemanes]] |align=“left”|[[Socialdemócrates]] |align="center"|44&nbsp;000 |- |[[Unidá (fraición)|Yedinstvo]] |align=“left”| [[Socialdemócrates]] |align="center"| 25&nbsp;000 |- |[[Socialistes]] [[Finlandia|Fineses]] |align=“left”|[[Socialdemócrates]] |align="center"|14&nbsp;000 |- |[[Bielorrusos]] |align=“left”|[[Étnicos]] |align="center"|12&nbsp;000 |- |'''Total:''' |align=“left”| |align="center"|35&nbsp;333&nbsp;666 |} === La debilidá de los socialrevolucionarios === A pesar del so trunfu eleutoral, la fraición socialrevolucionaria nun formaba una unidá cohesionada:<ref name="wade279"/> alredor d'un centenar de diputaos pertenecíen a les minoríes y otros cuarenta yeren [[socialrevolucionarios d'izquierda]], que yá formaben una organización separada en males rellaciones colos sos antiguos compañeros de partíu.<ref name="radkey282">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 282</ref> Los miembros de les minoríes tamién s'estremaren del partíu matriz y, nel casu de los ucraínos —con 80 diputaos—, teníen rocea de los proyeutos federalistes y del nacionalismu panruso; los socialrevolucionarios musulmanes tampoco calteníen rellaciones cordiales colos sos correlixonarios rusos.<ref name="radkey282"/> El nacionalismu latente de gran parte de los diputaos socialrevolucionarios, tantu de los rusos como los de les minoríes, tizaba'l desalcuerdu ente les distintes delegaciones.<ref name="radkey456">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 456</ref> Estos desalcuerdos faíen que, na práutica, los socialrevolucionarios nun cuntaren en realidá con una mayoría de diputaos ensin les minoríes,<ref name="wade279"/> nin entá resucitando la so antigua alianza con [[menchevique]]s y ''[[kadete]]s'', que llograren males resultaos nes votaciones.<ref name="radkey283">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 283</ref> Una alianza con estos postreros alloñara un posible alcuerdu coles minoríes, pos los ''kadetes'' yeren los principales defensores de la unidá del país.<ref name="radkey283"/> Esti pactu, sicasí, yera tentador pa gran parte de la delegación socialrevolucionaria escoyida, pos esta cuntaba con gran cantidá de representantes de la derecha del partíu.<ref name="radkey283"/> En parte esto debía a que les llistes de candidatos del partíu realizárense poco primero de la [[Revolución d'Ochobre]] y de la dixebra de la corriente más izquierdista de la formación.<ref name="radkey284">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 284</ref><ref name="chamberlin366">[[#Bibliografía|Chamberlin (1976)]], p. 366</ref> === Gana ''kadete'' === Les resultaos eleutorales confirmaron la debilidá de los ''kadetes'' ente los llabradores y los soldaos:<ref name="chamberlin366"/> con alredor del 5 % de los votos, solo llograron bones resultaos el [[Petrográu]] y [[Moscú]],<ref name="kochan190"/> onde se convirtieron na segunda fuercia político en númberu de votos tres los bolxeviques.<ref name="chamberlin366"/> Apenes llograron 17 de los 700 escaños escoyíos.<ref name="kochan190"/> === Derrota bolxevique === Los bolxeviques recibieron ente'l 22 % y el 25 % de los votos,<ref name="bolsheviks"> La cantidá exacta de los votos recibíos per cada partíu individual entá ta en disputa, debíu al gran númberu de papeletes inválides.</ref> anque como claros ganadores nos centros urbanos de Rusia, y ente los soldaos del “Frente Occidental” (dos terceres partes de los votos de los soldaos), ente que'l Partíu Social-Revolucionariu recibió sobre'l 57-58 % (62 % colos sos aliaos socialdemócrates), ganando'l sofitu masivu del campesinado rural del país. Sicasí, esto ye una verdá a medies, una y bones los socialistes revolucionarios ucraínos nun allegaron a l'Asamblea Constitucional cuando se convocó. Inclusive col sofitu de los [[Social-Revolucionarios d'izquierda|socialrevolucionarios d'izquierda]], sicasí, los bolxeviques atópase en clara minoría na Asamblea.<ref name="chamberlin366"/><ref name="wade279"/> La fuercia del Gobiernu nun moraba nes resultaos eleutorales, sinón na so distribución; ente que los socialrevolucionarios trunfaren nel campu, los bolxeviques llograren el respaldu de les rexones más importantes pa caltener el poder: Petrográu y Moscú, la flota del Bálticu o los frentes más cercanos a la capital.<ref name="chamberlin366"/><ref name="wade281">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 281</ref> == Ente la eleición y la convocatoria de l'Asamblea (payares de 1917-xineru de 1918) == Los bolxeviques empezaron a duldar si tendríen de convocar l'Asamblea Constituyente darréu dempués de les eleiciones llevaes a cabu, yá que paecía que podíen perdela. El [[14 de payares]] de [[1917]], Lenin dixo nel Congresu Estraordinariu Panruso de Diputaos de los Soviets de Llabradores:<ref name="peasants">Ver V. I. Lenin. ''Congresu Estraordinariu Panruso de Diputaos de los Soviets de Llabradores: Discursu de la Cuestión Agraria (The Extraordinary All-Russia Congress Of Soviets Of Peasants' Deputies: Speech On The Agrarian Question) [[14 de payares]]'', Obres completes, Progress Publishers, Moscú, Volume 26, 1972, páxs. 321-332, disponible en [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/nov/12.htm online]</ref> {{cita|Como pa l'Asamblea Constituyente, el voceru diz qu'esti trabayu depende del humor del país, pero añede que confía nel humor del país, pero que nun escaezan los sos rifles.}} Los bolxeviques nun tener# cuenta de apurrir el poder gubernamental a l'Asamblea Constituyente,<ref name="wade279"/> a la que Lenin consideraba menos democrática que los sóviets.<ref name="chamberlin364"/> Darréu tres la derrota eleutoral, los bolxeviques doblaron el so baturiciu ente obreros y soldaos pa caltener el poder.<ref name="chamberlin366"/><ref name="wade280"/> El [[21 de payares]], el [[Comisariu del Pueblu]] p'Asuntos Navales, [[Pável Dybenko]], ordenó caltener siete mil marineros probolcheviques en [[Kronstadt]] en “plena alerta” en casu de convocatoria de l'Asamblea Constituyente'l [[26 de payares]] de [[1917]]. La xunta de más de venti mil “soldaos, marineros, trabayadores y llabradores” de Kronstadt, resolvió que l'únicu sofitu de l'Asamblea Constituyente era:<ref name="kronstadt">Ver [[Israel Getzler]]. ''Kronstadt 1917-1921: El destín d'una democracia soviética (The Fate of a Soviet Democracy)'', Cambridge University Press, 1983, paperback edition 2002, ISBN 0-521-89442-5 p.180</ref> {{cita|Fecha pa confirmar los llogros de la Revolución d'Ochobre (y trate llibres de) [[Alexéi Kaledin|kaledinistas]] y líderes de la contrarrevolución burguesa.}} === Aiciones de los socialrevolucionarios === Cola división definitiva de la corriente principal de los [[Partíu Social-Revolucionariu|Socialistes Revolucionarios]] y los [[Social-Revolucionarios d'izquierda]] en payares, los bolxeviques formaron una [[Sovnarkom|coalición de Gobiernu]] cola postrera. Los primeres siguieron ximelgando intensamente a favor del trespasu del poder a l'Asamblea, centru de los alderiques del partíu.<ref name="radkey281">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 281</ref> Los segundos criticaron duramente el resultáu que, sosteníen, nun reflexaba la fuercia real del nuevu partíu porque les votaciones realizárense metanes la reorganización de los socialrevolucionarios pola dixebra de parte del so sector más izquierdista.<ref name="radkey284"/> N'efeutu, la izquierda del partíu fuera marxinada na eleición de candidatos a l'Asamblea.<ref name="radkey288">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 288</ref> Nes selmanes previes a la so xunta, los socialrevolucionarios trataron d'esplotar la so victoria eleutoral por aciu la busca d'aliaos políticos, la presentación d'un programa que reforzara la so posición y la preparación de planes de defensa de l'Asamblea.<ref name="radkey306">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 306</ref> El {{julgregfecha|16|1|1918}}, celebróse una gran conferencia con delegaos de la guarnición de la capital, anque la ''[[Cheka]]'' empezara a esbaratar los planes de defensa militar de los socialrevolucionarios arrestando a dalgunos de los sos miembros en Moscú y forzando el pasu a la clandestinidá d'otros en Petrográu.<ref name="radkey375">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 375</ref> Proclamóse la llei marcial y el [[Sovnarkom|Gobiernu]] aprestó les sos fuercies pa enfrentase a les de los socialrevolucionarios.<ref name="radkey375"/> Formóse un Comité de Defensa de l'Asamblea Constituyente, que trató de llograr el respaldu de los soldaos pa protexer l'Asamblea de posibles midíes del Gobiernu, con ayuda de la Comisión militar socialrevolucionaria; los sos esfuercios fueron baldíos.<ref name="chamberlin367">[[#Bibliografía|Chamberlin (1976)]], p. 367</ref> Asina, el PSR pasó d'abogar pola defensa armada de l'asamblea a confiar en qu'una manifestación pacífica'l día de l'apertura de les sesiones vencería cualquier resistencia bolxevique.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=112}} Díes antes de la celebración de la primer sesión, el comité central socialrevolucionario prohibió tajantemente cualquier actividá armada.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=112}} El {{julgregfecha|9|12|1917|curtiu=true}},<ref name="chamberlin366"/> el [[Sovnarkom]] anunció que l'Asamblea celebraría la so primer sesión tan llueu se presentaren na capital los primeros cuatrocientos diputaos, anque'l Gobiernu provisional afitara primeramente una fecha fixa, el {{julgregfecha|11|12|1917|curtiu=true}}, pa l'apertura de la Cámara.<ref name="chamberlin367">[[#Bibliografía|Chamberlin (1976)]], p. 367</ref> Esti día, cuarenta y tres diputaos, la mayoría socialrevolucionarios de derecha, encabezaron una manifestación multitudinaria de más de diez mil persones hasta'l [[Palaciu Táuride]]; ellí forzaron la entrada al edificiu y celebraron una sesión oficiosa na que se criticó les aiciones de los bolxeviques y la detención de dellos diputaos.<ref name="chamberlin367"/> En respuesta al incidente, el Sovnarkom dobló la guardia del Palaciu pa evitar un sucesu similar.<ref name="chamberlin367"/> === Midíes contra l'Asamblea === El mesmu día de la manifestación y como reaición, el Gobiernu bolxevique (Sovnarkom, [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]]) declaró al [[Partíu Democráticu Constitucional (Rusia)|Partíu Democráticu Constitucional]] (kadetes) “un partíu de los [[Enemigu del pueblu enemigos del pueblu]]”, prohibir y ordenó la detención de los sos líderes.<ref name="enemies">Ver Rex A. Wade. op. cit. p. 277. Vease'l decretu de Lenin publicáu'l [[29 de payares]] en V. I. Lenin. ''Decretu de detención de los líderes de la guerra civil contra la Revolución'', Obres completes, Progress Publishers, Moscú, Volume 28, 1972, páxs.351, disponible en [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/nov/28.htm online]</ref><ref name="chamberlin367"/>{{Harvnp|Felstinsky|1988|pp=94-95}} La comisión eleutoral creada pol derrocáu [[Gobiernu Provisional Rusu|Gobiernu provisional]] quedó eslleida y el Gobiernu bolxevique encargó a [[Moiséi Uritski]] los preparativos pa l'apertura de l'Asamblea.<ref name="chamberlin368">[[#Bibliografía|Chamberlin (1976)]], p. 368</ref> Esto tamién fixo retardar la convocatoria de l'Asamblea Constituyente hasta principios de xineru. De primeres, el Gobiernu echaba la culpa a dificultaes téuniques y maquinaciones de los sos enemigos,<ref name="delays">Ver V. I. Lenin. ''Na Apertura de l'Asamblea Constituyente (On The Opening Of The Constituent Assembly)'', Obres completes, Progress Publishers, Moscú, Volume 26, 1972, páxs. 367, disponible en [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/dec/19.htm online]:</ref> pero'l 26 d'avientu publicar en ''[[Pravda]]'' les Tesis sobre l'Asamblea Constituyente” de Lenin nes qu'esti argumentaba que los [[sóviet]]s yeren una forma de democracia cimera” a la de l'Asamblea Constituyente:<ref name="chamberlin368"/><ref name="wade280">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 280</ref><ref name="tesis">Ver V. I. Lenin. ''Tesis sobre l'Asamblea Constituyente (Theses On The Constituent Assembly)'', Obres completes, Progress Publishers, Moscú, Volume 26, 1972, páxs. 379-383, disponible en [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/dec/11a.htm]</ref> {{cita|Al empar que s'esixía la convocatoria de l'Asamblea Constituyente, la socialdemocracia revolucionaria siempres, dende'l principiu de la revolución de 1917, fixo fincapié repetidamente en que la república de los sóviets ye una forma cimera de democracia que l'habitual república burguesa cola so Asamblea Constituyente.}} [[Ficheru:1917PartiyaSoz-Rev.jpg|thumb|Cartelu eleutoral de los [[Partíu Social-Revolucionariu|Socialistes Revolucionarios]] pa l'Asamblea Constituyente de 1917.]] Y que l'Asamblea Constituyente escoyida nun yera verdaderamente representativa de los deseos del pueblu rusu,<ref name="chamberlin368"/> porque: {{cita|...el partíu que de mayu a ochobre tuvo'l mayor númberu de siguidores ente la xente, y especialmente ente los llabradores –el Partíu Socialista Revolucionariu– que se presenta xuníu nes llistes eleutorales pa l'Asamblea Constituyente a mediaos d'ochobre de 1917, sicasí, estremar en payares de 1917, dempués de les eleiciones y antes de la convocatoria de l'Asamblea.}} La tardida dixebra de los socialrevolucionarios d'izquierda del partíu matriz (menos de venti díes antes de les eleiciones y yá iguaes les llistes eleutorales socialrevolucionarias) sirvía asina de xustificación pa invalidar l'Asamblea.<ref name="radkey143">[[#Bibliografía|Radkey (1990)]], p. 143</ref> Poro, Lenin afirmaba que:<ref name="tesis"/> {{cita|L'interés d'esta revolución (ochobre de 1917) preséntase como cimeru a los derechos formales de l'Asamblea Constituyente (...) <br /> Tou intentu direutu o indireutu de considerar la cuestión de l'Asamblea Constituyente dende un puntu de vista formal, llegal, dientro del esquema de la democracia ordinaria burguesa y ensin tener en cuenta la llucha de clases y la guerra civil, sería una traición a la causa proletaria, y l'adopción de los puntos de vista burgueses.}} La única manera d'evitar l'enfrentamientu, según Lenin, yera que l'Asamblea reconociera'l Gobiernu soviéticu y les sos aiciones de gobiernu.<ref name="chamberlin368"/><ref name="wade280"/> Non tolos miembros del partíu bolxevique teníen la mesma opinión de siguir colo que paecía una supresión de l'Asamblea Constituyente.<ref name="tesis"/> A principios d'avientu, los moderaos yeren mayoría ente los delegaos bolxeviques na Asamblea Constituyente, pero Lenin prevaleció na xunta del 11 d'avientu de 1917 del Comité Central Bolxevique, qu'ordenó a los delegaos bolxeviques siguir la llinia de Lenin.<ref name="faction">Ver V. I. Lenin. ''Discursu na Xunta del Comité Central del R.S.D.L.P.(B.), [[11 d'avientu]](24), 1917'' y les notes xunto a páxina, Obres completes, Progress Publishers, Moscú, Volume 26, 1972, páxs. 377, disponible [http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/dec/11.htm online]</ref> La posición de Lenin convertir na del partíu nel so conxuntu y más tarde na del Sovnarkom.<ref name="figes513"/> Mientres, los socialrevolucionarios d'izquierda bazcuyaben ente'l tradicional respetu a l'Asamblea y el so deséu de qu'esta sancionara les midíes aprobaes nel [[Revolución d'Ochobre#El Segundu Congresu de los Soviets y el golpe bolxevique|II Congresu de los Soviets]].<ref name="wade280"/> Delles voces nel partíu empezaron a plantegar la necesidá de modificar la so composición por aciu el cambéu de diputaos al traviés de resoluciones nos sóviets o la so completa disolución.<ref name="wade280"/> Ente los bolxeviques, [[Bujarin]] suxurió una idea asemeyada: convertir l'Asamblea nuna convención revolucionaria una vegada esaniciada parte de la oposición.<ref name="figes513">[[#Bibliografía|Figes (1998)]], p. 513</ref>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=95}} A pesar de les duldes sobre la conveniencia d'axuntar l'Asamblea na que se toparíen en minoría frente a la oposición, los dos partíos aprobaron al traviés de los sos representantes nel Sovnarkom l'apertura de sesiones pal {{julgregfecha|18|1|1918}} el{{julgregfecha|1|1|1918}}.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=100}} El [[VTsIK]] refrendó la decisión dos díes depués.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=100}} Al tiempu y como rival de l'Asamblea, los partíos gubernamentales decidieron convocar l'III Congresu Soviéticu de Soldaos y Obreros y l'III Congresu de Sóviets de llabradores pal {{julgregfecha|21|1|1918}}.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=101}} == La única sesión == Impunxérase'l [[estáu de sitiu]]{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=108}} na capital el {{julgregfecha|5|1|1918}} y fueren prohibíes les concentraciones caleyeres.<ref name="figes513"/> La ciudá quedó al cargu de un nuevu organismu, el Cuartel Xeneral Militar Estraordinariu, formáu por bolxeviques y [[socialrevolucionarios d'izquierda]].{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=108}} Los díes previos a l'apertura de les sesiones, el [[Sovnarkom]] (gobiernu soviéticu encabezadura por Lenin) y el [[Sóviet de Petrográu]] solicitaron a la población que nun participara en manifestaciones en favor de l'asamblea.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=109}} El {{julgregfecha|16|1|1918|curtiu=true}}, el Sovnarkom aprobó la declaración de derechos del pueblu trabayador esplotáu», qu'incluyía los refugu a dexar el poder a cualquier institución y l'alvertencia de que, si dalguna se arrogaba tal poder, sería eslleida poles autoridaes soviétiques, inclusive por forzar si resultaba necesariu.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=109}} Coles mesmes, sollertar a los reximientos acuartelaos na capital y traxéronse a la ciudá destacamentos de marinos de la [[Flota del Bálticu]] y un reximientu de [[Fusileros Letonos]].{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=110}} Prohibióse amás aportar a la contorna del Palaciu Táuride y del Institutu Smolny el día qu'empezaben les sesiones.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=110}} La seguridá del propiu palaciu quedó en manes d'un destacamentu de marinos anarquistes colos que los mesmos bolxeviques topetaren enantes pola so indisciplina.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=111}} Na mañana del {{julgregfecha|18|1|1918|curtiu=true}},<ref name="wade281"/> una manifestación<ref name="wade281"/> pacífica multitudinaria en sofitu de l'Asamblea, sofitada principalmente pola clase media y los funcionarios,<ref name="chamberlin368"/><ref name="figes514"/> foi esvalixada{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=115}} a tiros poles tropes lleales al Gobiernu bolxevique,<ref name="nextday">Ver Nikolai N. Smirnov "Asamblea Constituyente " en ''Critical Companion to the Russian Revolution 1914-1921'', eds. Edward Acton, Vladimir Iu. Cherniaev, William G. Rosenberg, Indiana University Press/Arnold, 1997, ISBN 0-253-33333-4 p.332</ref> qu'unviara a numberosos soldaos y marinos a la contorna del Palaciu Táuride.<ref name="chamberlin368"/> Los bolxeviques encargárense d'embrivir el sofitu militar a les protestes desmontando los vehículos de la división blindada la nueche anterior, que la so ausencia fixo bazcuyar a los reximientos que al empiezu decidieren xunise a la manifestación.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=114}} Los manifestantes axuntárense en nueve puntos a lo llargo de la ciudá pa concentrase depués nel Campu de Marte y avanzar dende ellí a lo llargo de l'avenida Liteini hasta la sede de l'asamblea.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=114}} Según cálculos del propiu Gobiernu, el tirotéu que desbandó a los manifestantes cobró siete o ocho muertos d'estos.<ref name="chamberlin369">[[#Bibliografía|Chamberlin (1976)]], p. 369</ref><ref name="figes514">Figes fala d'una decena de muertos y delles docenes de mancaos. Figes p. 514</ref> Soterrar a los muertos a otru día, xunto a los de la matanza del [[Domingo Sangrientu (1905)|Domingo Sangrientu]] de 1905.<ref name="figes514"/><ref name="smith12">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 12</ref>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=126}} [[Ficheru:Viktor Chernov (1873-1952), Russian revolutionary (small).jpg|thumb|250px|[[Viktor Chernov]], escoyíu primer presidente de l'Asamblea Constituyente.]] Cerca de doscientos diputaos socialrevolucionarios colaron escontra'l [[Palaciu Tauride]] alredor del mediudía nuna procesión que percorrió delles cais, ente gran<ref name="figes514">[[#Bibliografía|Figes (1998)]], p. 514</ref> esplegue militar.<ref name="radkey386">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 386</ref> El palaciu topábase estrechamente curiáu por soldaos que controlaben l'accesu al edificiu, arrodiáu de cañones y ametralladores.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=113}} Convencíos de que'l Gobiernu usaría la fuercia contra l'Asamblea, munchos d'estos diputaos tarrecíen pola so vida.<ref name="radkey386"/> [[Kérenski]], escondíu na capital, solicitó en devanéu al partíu poder allegar a la sesión.<ref name="radkey386"/> A pesar de que la policía buscaba a dellos d'ellos, Lenin decidió respetar la so inmunidá como diputaos.<ref name="radkey387">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 387</ref> Colos bolxeviques y socialrevolucionarios d'izquierda aconceyaos, l'apertura de la sesión retrasar del mediudía hasta los cuatro de la tarde.<ref name="radkey387"/><ref name="figes515">[[#Bibliografía|Figes (1998)]], p. 515</ref>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=114}} Dambes delegaciones decidieren que'l Sovnarkom nun apurriera'l poder a l'asamblea.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=114}} Lenin llegó pasáu'l mediudía, una vegada conocíu el resultáu de la manifestación de la mañana, y axuntóse col comité central y cola delegación bolxevique.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=115}} Decidióse qu'esta abandonara l'asamblea si na sesión del día esta nun otorgaba'l poder a los sóviets.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=115}} Nuna sala de nueva decoración, los diputaos socialrevolucionarios ocuparon los escaños de la derecha, con dellos socialrevolucionarios de les minoríes a la so izquierda, siguíos de{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=117}} los socialrevolucionarios d'izquierda y de los diputaos bolxeviques.<ref name="radkey388">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 388</ref> Apenes unos pocos de los ilegalizados ''kadetes'' y de los escasos [[menchevique]]s topábense presentes.<ref name="radkey388"/> Los socialrevolucionarios ucraínos nun allegaron a la sesión y formaron la so propia Asamblea constituyente soberana.<ref name="radkey388"/> El públicu, contrariu a l'Asamblea, enllenaba l'edificiu.<ref name="radkey389">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 389</ref><ref name="wade281"/>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=116}} L'atmósfera yera bien tirante.<ref name="figes515"/> Cuando'l diputáu de mayor edá, el socialrevolucionario Shvetzov, disponer a realizar l'apertura de l'Asamblea, na sala<ref name="figes515"/> de Catalina, [[Yákov Sverdlov]] xubió a la tribuna, tomó la campaniella de presidente y abrió la sesión en nome del [[Comité Executivu Central de Toles Rusies|Comité Executivu Central Panrusu]] (VTsIK).<ref name="chamberlin369">[[#Bibliografía|Chamberlin (1976)]], p. 369</ref><ref name="wade282">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 282</ref>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=117}} Antes, los diputaos bolxeviques torgaren que Shvetzov abriera la sesión provocando una balasma na sala.{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=117}} Sverdlov<ref name="figes516">Figes afirma que foi Raskólnikov y non Sverdlov quien presentó la declaración, Figes . 516</ref> presentó de siguío la declaración de derechos del pueblu trabayador esplotáu» —redactada por Lenin—,<ref name="figes513"/> que convidó a suscribir a l'asamblea; ente los puntos de la declaración incluyíase la concesión de tol poder a los soviets,{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=117}} l'abolición de la propiedá privada de la tierra, los planes p'algamar una paz xeneral democrática, la cancelación de los creitos del Estáu, la nacionalización de la banca o'l control obreru de la industria.<ref name="chamberlin369"/><ref name="figes513"/> La mayoría antibolchevique, sicasí, empezó per escoyer al presidente de la Cámara; el socialrevolucionario Chernov<ref name="wade282"/><ref name="figes516">[[#Bibliografía|Figes (1998)]], p. 516</ref> ganó por 244 votos a 153 a la candidata gubernamental, la socialrevolucionaria d'izquierda [[Mariya Spiridónova]].<ref name="chamberlin369"/>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=119}} Tres un débil pero conciliador discursu de Chernov,{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=119}} el menchevique [[Irakli Tsereteli]] criticó con más durez al ''Sovnarkom'',<ref name="figes516"/> acusándolo de la crisis del país y de la inutilidá de les sos midíes.<ref name="chamberlin369"/> Los discursos de los diputaos opuestos al Gobiernu recibieron les ulles y berros de los soldaos y marinos qu'atarraquitaben l'edificiu, que de cutiu los atayaron.<ref name="chamberlin369"/> Un destacáu bolxevique, [[Iván Skvortsov-Stepánov]], nun discursu aprobáu por Lenin, esplica porque los bolxeviques nun se sentíen obligaos a una Asamblea Constituyente democráticamente escoyida:<ref name="raskolnikov">All quotes from Bolshevik deputies from F.F. Raskolnikov. ''Tales of Sub-Lieutenant Ilyin: The Tale of a Lost Day'', Moscow, 1934, English translation London, New Park Publications Ltd, 1982, available [http://www.marxists.org/history/ussr/government/rede-army/1918/raskolnikov/ilyin/ch01.htm online]</ref> {{cita|”¿Como podéis” —esclama— “recurrir a tal conceutu como la voluntá de tol pueblu? Pa un [[marxista]] “el pueblu” ye una noción inconcebible: el pueblu nun actúa como una simple unidá. El pueblu como unidá ye una mera ficción, y esta ficción ye necesaria pa les clases dominantes”.}} La moción de los bolxeviques resultó refugada por votación (237 votos negativos frente a 146 favorables)<ref name="figes516"/> y la delegación bolxevique decidió retirase de l'asamblea.<ref name="chamberlin369"/><ref name="wade282"/>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=123}} El vicecomisario popular p'Asuntos Navales, [[Fiódor Raskólnikov]], lleó una declaración preparada na qu'acusaba de contrarrevolucionarios a los socialrevolucionarios y los bolxeviques abandonaron el palaciu.<ref name="radkey411">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 411</ref><ref name="figes516"/>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=123}} Lenin dexó l'edificiu coles siguientes instrucciones:<ref name="raskolnikov" /> {{cita|Nun hai necesidá d'esvalixar l'Asamblea Constituyente: dexáilos que sigan faluquiando tanto como ellos quieran, y cuando se faigan cachos, y mañana vamos atopar a unu solu d'ellos dientro.}} Tres el refugu de la moción bolxevique, estos y los sos socios de Gobiernu axuntar mientres una posa de la sesión nuna xunta informal del ''Sovnarkom'' celebrada nel palaciu y decidieron eslleir<ref name="radkey4">[[#Bibliografía|Radkey (1990)]], p. 4</ref> l'asamblea ensin utilizar la fuercia;{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=123}} tres la primer sesión, l'edificiu cerraríase.<ref name="figes516"/><ref name="radkey413"/>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=124}} Los marinos teníen de dexar a los diputaos abandonar l'asamblea tres la sesión de la nueche y, de siguío, cerrar l'edificiu.<ref name="radkey413"/>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=124}} Tres esta decisión, Lenin retiróse y coló a dormir al [[Institutu Smolny]], alredor de les 2:00 a. m.<ref name="figes516"/> Los socialrevolucionarios d'izquierda permanecieron<ref name="figes516"/> na asamblea y trataron de dexar n'evidencia a los sos antiguos correlixonarios forzándolos a refugar la seición de la propuesta gubernamental sobre la paz.<ref name="radkey411"/> En respuesta a les acusaciones d'habese opuestu a la entrega de finques a los llabradores ensin compensación a los sos antiguos dueños, la mayoría socialrevolucionaria decidió camudar l'orde del día y pasar a tratar la llei agraria.<ref name="radkey411"/> Incapaces de forzar la votación sobre la paz pola renuencia de los socialrevolucionarios, que deseyaben retardar les votaciones a la fin de la sesión, los socialrevolucionarios d'izquierda abandonaron entós l'asamblea, alredor de los dos y media<ref name="figes516"/> de la madrugada.<ref name="radkey413">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 413</ref> Retiraos estos, el públicu contrariu empezó a ocupar los sos escaños.<ref name="radkey413"/> Dalgunos de les tropes enfiláronse y apuntaron coles sos armes a los diputaos entá presentes.<ref name="figes516"/> Chernov empezó a votar a toa velocidá diverses lleis, ensin oposición yá;{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=124}} a la desesperada, los socialrevolucionarios trataben d'aprobar en minutos lo que nun aprobaren en meses de Gobiernu.<ref name="radkey413"/> Pasaes les 4 de la mañana, el xefe del destacamentu de la guardia, el marineru anarquista Anatoli Zhelezniakov, averar a Chernov ya indicólu:<ref name="raskolnikov" /><ref name="radkey413"/><ref name="chamberlin370"/><ref name="wade282"/><ref name="figes516"/>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=125}} {{cita|La Guardia ta cansada. Propóngolu que zarru la sesión y mande a toos a casa.}} Chernov, sosprendíu metanes la llectura de la llei agraria, respondió:<ref name="radkey414">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 414</ref><ref name="figes516"/>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=125}} {{cita|Tolos miembros de l'Asamblea Constituyentes tán tamién bien cansaos, pero nenguna fatiga puede detener la llectura de la llei de la tierra que Rusia ta esperando.}} Chernov lleó rápido'l títulu del proyeutu de los socialistes revolucionarios: “Llei de la Tierra”,<ref name="radkey414"/> que proclamaba una reforma agraria radical,<ref name="landreform">Ver Jonathan D. Smele. ''Guerra Civil en Siberia: El Gobiernu Anti-Bolxevique del Almirante Kolchak, 1918-1920'', Cambridge University Press, 1996 ISBN 0-521-57335-1 p.34 na violenta oposición de los terratenientes Siberianos na Asamblea Constituyente en tomar d'esta decisión</ref> una llei que faía de Rusia una república federal democrática (per mediu de la ratificación de la decisión del Gobiernu provisional adoptada en setiembre de [[1917]] y el llamáu a los aliaos de la [[Triple Entente|Entente]] pa una paz democrática.<ref name="radkey414"/><ref name="chamberlin370"/><ref name="wade282"/> La llei agraria yera bien similar al decretu soviéticu que se promulgara mientres la [[Revolución d'Ochobre]].<ref name="chamberlin370">[[#Bibliografía|Chamberlin (1976)]], p. 370</ref> El resolución sobre la guerra criticaba les negociaciones colos [[Imperios centrales]], pero asumía l'armisticiu declaráu pol Gobiernu de Lenin y declaraba la so intención de convocar una conferencia socialista pa llograr una paz xeneral y democrático.<ref name="chamberlin370"/> L'Asamblea aprobó les mociones,<ref name="chamberlin370"/> programó la siguiente sesión a les 5 de la tarde del {{julgregfecha|19|1|1918|curtiu=true}} y llevantó la sesión a les 4:40 de la mañana,<ref name="radkey414"/><ref name="figes517">[[#Bibliografía|Figes (1998)]], p. 517</ref> tres doce hores de trabayu.<ref name="wade282"/>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=125}} A otru día, los diputaos atoparon l'edificiu zarráu y l'Asamblea Constituyente declarada eslleida pol Gobiernu bolxevique,<ref name="figes517"/> por aciu un decretu del ''Sovnarkom'' que foi ratificáu pol Comité Executivu Central Panruso ([[VTsIK]]) el {{julgregfecha|19|1|1918|curtiu=true}}.<ref name="radkey429"/><ref name="chamberlin370"/><ref name="wade282"/>{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=126}} L'edificiu topábase curiáu<ref name="chamberlin370"/> por una guardia armada con ametralladores y artillería de campaña.<ref name="radkey429">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 429</ref> Dos díes más tarde, axuntóse'l [[Congresu de los Sóviets de Toles Rusies#Tercer Congresu|III Congresu de los Soviets]], formáu por una apolmonante mayoría de bolxeviques y socialrevolucionarios d'izquierda qu'aprobaron les propuestes del ''Sovnarkom'',{{Harvnp|Felstinsky|1988|p=126}} incluyendo la declaración de derechos del pueblu trabayador esplotáu».<ref name="figes517"/> Lenin xustificó la decisión afirmando que namái los [[sóviet]]s y non un Parllamentu burgués como l'asamblea representaben verdaderamente los intereses de los llabradores probes y de los obreros urbanos.<ref name="pereira46">[[#Bibliografía|Pereira (1987)]], p. 46</ref> Los socialrevolucionarios d'izquierda xustificaron el so sofitu a la supresión de l'asamblea indicando que nun la consideraben representativa de les preferencies populares por escoyela pocu dempués de la [[Revolución d'Ochobre]] y ensin tiempu de que l'eleutoráu pudiera apreciar les diferencies ente socialrevolucionarios.<ref name="radkey429"/> La disolución, al polarizar radicalmente la situación política, emburrió inevitablemente al país a la [[Guerra Civil Rusa|guerra civil]].<ref name="pereira46"/> La reaición de la población foi más adversa que nel casu d'anteriores midíes gubernamentales.<ref name="radkey433">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 433</ref> El gobiernu eslleió pola fuercia les manifestaciones<ref name="smith14">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 14</ref> entamaes polos partidarios de l'asamblea.<ref name="wade282"/> Aun así, la principal reaición de les mases foi la indiferencia,<ref name="wade282"/><ref name="figes518">[[#Bibliografía|Figes (1998)]], p. 518</ref> principalmente porque les midíes más deseyaes pola población yá les tomara'l Gobiernu soviéticu ([[Sovnarkom]]), lo que quitó a l'asamblea de la so principal razón de ser<ref name="radkey4"/> a güeyos de la mayoría de la población.<ref name="chamberlin370"/><ref name="wade281"/> Los llabradores llograren la tierra, los soldaos consiguieren l'armisticiu y los obreros llograren la supervisión de les fábriques y otres concesiones.<ref name="wade281"/> N'interés de la mayoría de la población polos símbolos políticos astractos yera tan escasu que nun hubo defensa efeutiva de l'asamblea.<ref name="wade282"/> L'asamblea yera importante pa los intelectuales pero la mayoría de la población, llabradora, ver como un organismu remoto y centralista, inferior a los sóviets que-yos yeren más cercanos.<ref name="figes519">[[#Bibliografía|Figes (1998)]], p. 519</ref> El Comité pa la Defensa de l'Asamblea Constituyente escarecía de sofitu militar d'importancia y los socialrevolucionarios confiaben equivocadamente nuna decidida respuesta popular contra'l ''Sovnarkom'' que nun se produció.<ref name="figes517"/> La supresión de l'asamblea condució inevitablemente a la [[Guerra Civil Rusa|guerra civil]], dada la imposibilidá d'estremar a los bolxeviques del poder al traviés de les urnes.<ref name="wade282"/> La oposición solo podía eslleise o tomar les armes contra'l Gobiernu.<ref name="wade298">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 298</ref> L'aición del Sovnarkom dexó la permanencia de Lenin nel poder, evitó la probable formación d'un Gobiernu socialista de coalición y condució al gobiernu dictatorial del país.<ref name="wade297">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 297</ref> Abandonada la idea de la espresión de la voluntá popular al traviés de les urnes, los bolxeviques dexaron claro que solo dexaríen el poder pola fuercia.<ref name="wade297"/> == Ente Petrográu y Samara (xineru-xunu de 1918) == === Fallíos intentos de restaurar l'Asamblea Cerráu'l [[Palaciu Táuride]], dellos diputaos socialrevolucionarios de l'Asamblea Constituyente axuntar nel institutu d'enseñanza secundaria Gurévich pa sospesar les posibilidaes de siguir les sesiones<ref name="radkey434">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 434</ref> pero finalmente refugóse siguir les xuntes de l'asamblea nes diverses fábriques que s'ufiertaron a acoyelos.<ref name="radkey435">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 435</ref> A mediaos de febreru, la delegación treslladóse a Moscú, onde nun recibió'l sofitu necesariu pa retomar les sos xuntes; en convenciéndose de la imposibilidá de axenciar el respaldu necesariu nes grandes ciudaes ruses, refugó treslladar al territoriu del [[ríu Don]], controláu polos [[atamán|atamanes]] contrarrevolucionarios, o a [[Arjánguelsk]], so control Aliáu.<ref name="radkey436">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 436</ref> Dellos delegaos del partíu trataron de treslladala al [[Kiev]] controláu pola [[Rada Central Ucraínana]],<ref name="radkey437">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 437</ref> pero la declaración d'independencia de la Rada del {{julgregfecha|29|1|1918|curtiu=true}} atayó l'alcuerdu ente populistes rusos y ucraínos.<ref name="radkey438">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 438</ref> Cuasi coles mesmes, les fuercies de la Rada tuvieron qu'abandonar la ciudá, lo que efeutivamente terminó cola Asamblea Constituyente como cuerpu cohesionado.<ref name="kiev">Ver Nikolai N. Smirnov "Asamblea Constituyente" in ''Critical Companion to the Russian Revolution 1914-1921'', op. cit., p.332</ref> Desesperaos por atopar un llugar onde poder retomar les sesiones de l'asamblea con sofitu popular significativu, los socialrevolucionarios refugaron [[Siberia]] por demasiáu alloñada al centru de Rusia, a pesar de la so gran fuercia na rexón, y empezaron a pensar en treslladase a la rexón del [[Volga]] mediu, zona de gran influyencia del partíu<ref name="radkey439">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 439</ref> y que paecía tar causando problemes a los bolxeviques.<ref name="smith41">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 41</ref> === Midíes llegales ya illegales === Los socialrevolucionarios optaron por una estratexa doble pa llograr la resurreición de l'Asamblea: per un sitiu, siguieron trabayando nos [[sóviet]]s pa tratar de llograr mayoríes que-yos dexaren controlar el Gobiernu y ordenar entós la xunta de la mesma; por otru, iguaron diversos intentos de baltar pola fuercia —polo xeneral con importante sofitu militar ayenu al partíu— al Gobiernu de Lenin.<ref name="radkey452">[[#Bibliografía|Radkey (1963)]], p. 452</ref> Estes últimes midíes viéronse bien enzancaes pola gran perda de sofitu de los soldaos a los socialrevolucionarios.<ref name="radkey452"/> La medrana a que la guerra civil acabara nel trunfu de los contrarrevolucionarios llindó de primeres les aiciones del comité central socialrevolucionario:<ref name="smith3">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 3</ref> les aiciones d'estos teníen de centrase na propaganda p'atraer a la clase trabayadora al programa socialrevolucionario y la restauración de l'Asamblea Constituyente, pero nun teníen d'incluyir l'enfrentamientu armáu colos bolxeviques pa nun facilitar la victoria de los contrarrevolucionarios.<ref name="smith4">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 4</ref> El nala más conservadora del partíu, que yera minoritaria nel comité central pero apoderaba la delegación de diputaos de l'Asamblea, entamó dos reunión de diputaos y en febreru aprobó un plan pol que los diputaos volveríen a les sos provincies, empezaríen el baturiciu y sofitaríen cualquier Gobiernu rexonal antibolchevique que pudiera surdir.<ref name="smith7">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 7</ref> === Escontra l'Asamblea al traviés de los soviets === El Comité Central de los Socialistes Revolucionarios axuntar en xineru y decidió en contra de la resistencia armada yá que:<ref name="sr">See "Tsentral'nyi komitet PS.-R. Tezisy dlia partiinykh agitatorov i propagandistov. No. 1", in ''Partiia sotsialistov-revoliutsionerov posle oktiabr'skogo perevorota 1917 goda. Dokumenty iz arkhiva PS.-R.'', Amsterdam, Stichting Beheer IISG, 1989, p55. Quoted in Scott Smith. "The Socialists-Revolutionaries and the Dilemma of Civil War" en ''The Bolsheviks In Russian Society: The Revolution and the Civil War Years'' ed. Vladimir N. Brovkin, New Haven, [[Yale University Press]], 1997, 83-104. Disponible [https://web.archive.org/web/20060902063008/http://euphrates.wpunj.edu/courses/hist429-60/Supplementary%20Material/HTML/Smith1.html online]</ref><ref name="smith4">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 4</ref> {{cita|El movimientu bolxevique, a diferencia de l'autocracia zarista, basar n'el trabayadores y soldaos que tán entá ciegos, que nun perdieron la fe nellos, y nun ven qu'eso ye fatal pa la causa de la clase trabayadora.}} A pesar que los socialistes moderaos (socialistes revolucionarios y los sos aliaos mientres l'iviernu y la primavera de 1918, los mencheviques)<ref name="smith11">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 11</ref> decidieron trabayar dientro del sistema soviéticu, y volvieron al Comité Executivu Central Panruso ([[VTsIK]]), al [[Sóviet de Petrográu]] y otros organismos de los que se colaren mientres el llevantamientu bolxevique d'ochobre de [[1917]].<ref name="smith16">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 16</ref> Teníen la esperanza que les nueves eleiciones soviétiques favoreceríenlos una vegada que los bolxeviques probaren la so incapacidá pa solucionar los problemes de la población. Entós consiguiríen la mayoría dientro de los sóviets llocales y, finalmente, el Gobiernu soviéticu, que nesi momentu podría axuntar nuevamente l'Asamblea Constituyente. Los planes socialistes fueron parcialmente esitosos nes nueves eleiciones soviétiques del iviernu y, especialmente, na primavera del [[1918]], que frecuentemente producíen mayoríes favorables a los socialrevolucionarios y a la oposición a los bolxeviques. Pero viéronse atayaos los sos planes pol refugu del Gobiernu Soviéticu d'aceptar el resultáu de les eleiciones y la nueva disolución de los sóviets antibolcheviques.<ref name="smith21">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 21</ref><ref name="smith36">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 36</ref> Como unu de los líderes bolxeviques de [[Tula (Rusia)|Tula]], N.V. Kopulov, escribió al Comité Central Bolxevique a principios de [[1918]]:<ref name="spring1918">Ver Scott Smith, [https://web.archive.org/web/20060902063008/http://euphrates.wpunj.edu/courses/hist429-60/Supplementary%20Material/HTML/Smith1.html op. cit.] na non-reconocencia de los bolxeviques a los diputaos antibolcheviques en Petrográu, [[Astracán]], [[Tula (Rusia)|Tula]], etc.</ref> {{cita|Dempués de tresferir el poder a los sóviets, un cambéu rápidu d'humor asocedió ente los trabayadores. Los diputaos bolxeviques son rellanados unu a unu, y llueu la situación xeneral tomu una apariencia realmente infeliz. A pesar del fechu qu'había una confabulación de los Socialistes Revolucionarios, y que la Izquierda de los Socialistes Revolucionarios tuviera con nós, la nuesa situación yera más precaria con acaldía que pasaba. Vimos forzaos a bloquiar les nueves eleiciones a los Soviets, según nun reconoceles cuando estes tuvieron llugar y nun taben al nuesu favor.}} En respuesta, los socialistes revolucionarios y mencheviques empezaron Asamblees de Plenipotenciarios Fabriles, que funcionaron en paralelu colos sóviets apoderaos polos bolxeviques, dedicaes a tratar asuntos d'interés pa los obreros.<ref name="smith18">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 18</ref> Surdió de la corriente derechiega de los mencheviques en marzu de 1918.<ref name="smith17">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 17</ref> La idea probóse popular ente los trabayadores, especialmente ente los metalúrxicos y otros afeutaos gravemente pol fin de la producción bélica pol fin de la participación rusa na guerra mundial,<ref name="smith18"/> pero tuvo poco efeutu nel Gobiernu bolxevique. A pesar de les mociones favorables a l'asamblea constituyente aprobaes por diversu asamblees de plenipotenciarios, en realidá l'interés de los obreros pol organismu yera escasu.<ref name="smith23">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 23</ref> Cola firma del [[Tratáu de Brest-Litovsk|tratáu de paz de Brest-Litovsk]] per parte de los bolxeviques el [[3 de marzu]] de [[1918]], los líderes socialistes revolucionarios ven cada vez más al Gobiernu bolxevique como próximu a los alemanes.<ref name="smith37">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 37</ref> Tuvieron considerando la posibilidá d'una alianza colos lliberales Demócrates Constitucionales (kadetes), lo que fuera refugáu apocayá nel Cuartu Congresu del Partíu d'avientu de [[1917]].<ref name="smith38">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 38</ref> Los socialistes moderaos y lliberales sostuvieron conversaciones pa crear un frente xuníu antibolchevique a finales de marzu.<ref name="smith38"/> Sicasí, les negociaciones fracasaron cuando los socialistes revolucionarios aportunaron na xunta de l'Asamblea Constituyente tal como s'escoyera en payares de [[1917]], ente que los Demócrates Constitucionales, que llograren unos probes resultaos na eleición de payares, esixeron unes nueves eleiciones.<ref name="may1918">Ver Scott Smith, [https://web.archive.org/web/20060902063008/http://euphrates.wpunj.edu/courses/hist429-60/Supplementary%20Material/HTML/Smith1.html op. cit.] na evolución de l'actitú de los socialistes revolucionarios escontra'l Gobiernu bolxevique\</ref><ref name="smith38"/> A pesar del fracasu de les conversaciones, surdió la [[Unión pola Rexeneración de Rusia]], formada a títulu individual por socialrevolucionarios de la corriente conservadora, ''kadetes'' d'izquierda y socialistes populares; la Unión defendía la vuelta a la llucha contra los Imperios centrales, contra'l Gobiernu soviéticu, la formación d'un direutoriu que gobernara'l país hasta'l final del conflictu mundial y la restauración de l'Asamblea Constituyente una vegada esti acabara.<ref name="smith38"/> == El Comité de Samara (xunu-setiembre de 1918) == {{AP|Komuch}} [[Ficheru:Czech troop quarters.jpg|thumb|250px|Vagón-cuartel de la [[Lexón Checoslovaca en Rusia|Lexón Checoslovaca en Siberia]].]] El [[7 de mayu]] de [[1918]], el 8º Conseyu del Partíu Socialrevolucionario celebráu en Moscú, aprobó empecipiar un llevantamientu contra los bolxeviques coles mires de volver convocar l'Asamblea Constituyente y devolver al país a la guerra contra los [[Imperios centrales]].<ref name="smith35">[[#Bibliografía|Smith (2011)]], p. 35</ref> La conferencia del partíu supunxo un cambéu na anterior estratexa de buscar el poder al traviés del sistema soviéticu y definió les aiciones del partíu contra'l Gobiernu de Lenin hasta'l final de la guerra mundial en payares; foi'l periodu d'oposición más intensa de los socialrevolucionarios al Gobiernu en tola guerra civil.<ref name="smith35"/> Mientres los preparativos llevar a cabu, la [[Lexón Checoslovaca]] balta'l poder soviético en [[Siberia]], los [[Urales]] y na rexón del [[Volga]] a finales de mayu-principio de xunu de 1918, y el centru de l'actividá de los Socialistes Revolucionarios treslládase ellí. El [[8 de xunu]] de [[1918]], cinco miembros de l'Asamblea Constituyente formaron el Comité de Miembros de l'Asamblea Constituyente (“[[Komuch]]”) en [[Samara]], y declárase como nueva autoridá suprema nel país.<ref name="komuch">Ver Jonathan D. Smele. Op. cit., p. 32</ref> El comité llogró'l sofitu de la Lexón Checoslovaca y pero foi capaz d'estender la so autoridá solo na rexón del Volga-[[ríu Kama|Kama]]. Sicasí, la mayoría de les rexones de Siberia y los Urales quedaron so control de diverses autoridaes: grupos de les minoríes, [[cosacu|cosacos]], gobiernos llocales militares o lliberales derechiegos, que costantemente entraben en conflictu col ''Komuch''. El Comité funcionó hasta setiembre de [[1918]] y foi creciendo hasta axuntar a 90 miembros de l'Asamblea Constituyente, cuando se autodenominaron “Estáu de la Conferencia”, representando a tolos gobiernos llocales antibolcheviques dende'l Volga al Océanu Pacíficu, formando una coalición llamada “Suprema Autoridá Panrusa” (tamién conocíu como'l «[[Direutoriu de Omsk|Direutoriu de Ufá]]», col postreru oxetivu de reconvocar a l'Asamblea Constituyente una vegada que les circunstancies dexar: :2. Nestes actividaes, el gobiernu va tar empuestu indefectiblemente polos derechos supremos indisputables de l'Asamblea Constituyente. Va Ser una incansable xera pa tolos órganos subordinaos al Gobiernu Provisional, y nun va faer intentu dalgunu de infringir los derechos de l'Asamblea Constitucional o atrabancar la so vuelta al trabayu. :3. Esta va rindir cuentes de les sos actividaes de l'Asamblea Constituyente asina l'Asamblea Constituyente declare que reasume la so actividá. Va Tar subordinada incondicionalmente a l'Asamblea Constituyente, que ye la única autoridá suprema nel país.<ref name="samara">Dambes afirmaciones de la Constitución del Direutoriu de Ufá», publicada orixinalmente en ''Narodovlastie'', No. 1, 1918, reimpresa en ''Istoriya Rossii 1917 - 1940'', Ekaterinburgu, 1993, páxs. 102 - 105, Traducción al inglés disponible [http://www.korolevperevody.co.uk/korolev/ufimtsy.html equí]</ref> El Comité de Miembros de l'Asamblea Constituyente siguió funcionando como'l Congresu de Miembros de l'Asamblea Constituyente”, pero nun tenía poder real, nun siendo que'l Direutoriu plegar nel so sofitu:<ref name="samara" /> {{cita|Toa posible ayuda al Congresu de Miembros de l'Asamblea Constituyente, operando como órganu llegal del estáu, nel so trabayu independiente p'asegurar la reubicación de los miembros de l'Asamblea Constituyente, entainándose a la preparación de la continuación de la so actividá como Asamblea Constituyente na so presente composición.}} Primeramente, l'alcuerdu cuntó col sofitu inicial del Comité Central Socialista Revolucionariu; dos de los sos miembros de la nala derecha, [[Nikolái Avksentiev|Avkséntiev]] y Vladímir Zenzínov, formaron parte del Direutoriu de Ufá, de cinco miembros. Sicasí, cuando [[Victor Chernov]] llegó a Samara el [[19 de setiembre]] de [[1918]], foi capaz de persuadir al Comité Central pa retira-y el sofitu al Direutoriu porque reparara que yera demasiáu conservador, y que la presencia de los Socialistes Revolucionarios yera insuficiente.<ref name="ufa">Ver Michael Melancon. "Chernov", en ''Critical Companion to the Russian Revolution 1914-1921'', op.cit., p.137</ref> Esto debilitó al Direutoriu; dos meses dempués, el [[18 de payares]] de [[1918]], foi baltáu por oficiales conservadores que nomaron al almirante [[Aleksandr Kolchak]] como nuevu “gobernante supremu”. == El fundimientu final == [[Ficheru:Czechoslovaks victims of Bolshveki near Vladivostok.jpg|thumb|250px|[[Bolxevique]]s executaos en [[Vladivostok]] pola [[Lexón Checoslovaca]].]] Dempués de la cayida del [[Direutoriu de Omsk|Direutoriu de Ufá]], Chernov formuló una llamada a la “tercer vía” contra dambos, bolxeviques y el lliberal derechiegu [[Movimiento Blanco]], pero los Socialistes Revolucionarios intentaron d'establecese ellos mesmos como una fuercia independiente, ensin ésitu, y el partíu, siempres quebráu, empezó a desintegrarse. A la derecha, Avkséntiev y Zenzínov fueron al estranxeru col permisu de Kolchak. Na izquierda, dellos Socialistes Revolucionarios llegaron a reconciliase colos bolxeviques. Chernov intentó entamar una sulevación contra Kolchak n'avientu de [[1918]], pero foi desmontada y los sos participantes executaos. En febreru de [[1919]], el Comité Central de los Socialistes Revolucionarios decidió que los bolxeviques yera en menos malu de los dos demonios, y dexó la llucha armada contra ellos. Los bolxeviques dexaron al Comité Central de los Socialistes Revolucionarios establecese en Moscú, y empecipiar la publicación d'un periódicu del partíu en marzu de [[1919]], pero llueu van ser arrestaos, permaneciendo'l restu de la [[Guerra Civil Rusa]] en prisión.<ref name="ref1919">Ver Ronald Grigor Suny. ''L'Esperimentu Soviéticu: Rusia, La URSS y los Países Sucesores'', Oxford University Press, 1998, ISBN 0-19-508105-6 p.80</ref> Chernov escuéndese, y depués foi forzáu a abandonar Rusia ente que los miembros presos del Comité Central fueron llevaos a xuiciu en [[1922]], y los sos líderes fueron sentenciaos a muerte, anque les sos sentencies fueron suspendíes.<ref name="ref1922">Ver Elizabeth A. Wood. ''Funcionamientu de la Xusticia: Xuicios de Agitadores nos Primeros Tiempos de la Rusia Soviética'', Cornell University Press, 2005, ISBN 0-8014-4257-5, p.83</ref> Col mayor partíu pro-constitucional fuera de xuegu, la única fuercia que permanez sofitándola ye los aliaos de la [[Triple Entente|Entente]]. El [[26 de mayu]] de [[1919]], los aliaos ufiertaron a Kolchak tol so sofitu sosteníu nunes cuantes condiciones, incluyendo eleiciones llibres en tolos niveles del gobiernu y la rehabilitación de l'Asamblea Constituyente. El [[4 de xunu]] de [[1919]], Kolchak aceptó la mayoría de les condiciones, pero refugó restablecer l'Asamblea escoyida en payares de [[1917]], yá que, según afirma, escoyer sol gobiernu bolxevique y les eleiciones nun fueron totalmente llibres. El [[12 de xunu]] de [[1919]], los aliaos xulgaron la respuesta como satisfactoria, y la demanda de la convocatoria de l'Asamblea Constituyente orixinal foi abandonada.<ref name="ref1922" /> Tanto Kolchak como'l líder del [[Movimiento Blanco]] al sur de Rusia, el xeneral [[Anton Ivanovich Denikin|Antón Denikin]], oficialmente suscribieron los principios de la “non determinación”, por casu, refugaron determinar que clase de sistema políticu o social tendría Rusia dempués de que'l bolxeviquismo fuera derrotáu. Kolchak y Denikin fixeron promeses xenerales sobre los efeutos que podría tener, pero non la torna al pasáu y qu'habría dalguna clase de representación popular lleváu a cabu. Sicasí, un periodista rusu apunta nesi tiempu:<ref name="omsk">Ver Arnol'dov. ''Zhizn' i revoliutsiia (Vida y Revolución)'', p. 158, citáu en Jonathan D. Smele, op.cit., p.254</ref> {{cita|Nel mesmu [[Omsk]]... podíen trate grupos políticos que taben preparaos pa prometer cualquier cosa a los aliaos quixeren oyer, y que “Cuando tomemos Moscú, vamos falar con ellos nun tonu distintu”.}} Los líderes del Movimientu Blanco publicaron numberoses memories dempués de les sos derrotes, son inconcluyentes nesta tema. Nun apaecen abondes evidencies pa dicir qué grupu del Movimientu Blanco prevaleciera en casu de victoria Blanca, y cómo s'hubiera sofitada la idea d'eleiciones pa la Nueva Asamblea Constituyente y cómo se llevaren a cabu, y muncho menos que tan restrictiva fuera. Dempués de la victoria bolxevique na Guerra civil a la fin de [[1920]], 38 miembros de l'Asamblea Constituyente axuntar en [[París]] en [[1921]], y formen un comité executivu, que taba constituyíu pol líder de los Demócrates Constitucionales, [[Pável Milyukov]], unu de los líderes Progresistes, [[Alexander Konovalov|Aleksandr Konoválov]], un miembru del Direutoriu de Ufá, [[Nikolái Avkséntiev]], y el xefe del Gobiernu Provisional de Kerensky. Como otres organizaciones d'emigraos, probóse como inefectiva.<ref name="paris">Ver Nikolai N. Smirnov, "L'Asamblea Constituyente" en ''Critical Companion to the Russian Revolution 1914-1921'', op. cit., p. 332</ref> == Disputes históriques == [[Ficheru:Streetkids RussianCivilWar.JPG|thumb|250px|Neños na cai, mientres la [[Guerra Civil Rusa]].]] Acordies con el llibru de 1975, “Leninismo baxu Lenin” de Marcel Liebman, los bolxeviques y los sos aliaos teníen mayoría nos Soviets por cuenta de un sistema eleutoral distintu. Pa la [[Constitución soviética de 1918]], cada Soviet urbanu (y usualmente pro-bolxevique), teníen un delegáu por cada 25 mil votantes. Cada Soviet rural (usualmente pro-Socialistes Revolucionarios), solo dexábase un delegáu por cada 125 mil votantes. Los bolxeviques xustifiquen el zarru de l'Asamblea por cuenta de que les eleiciones de delegaos nun tuvieron en cuenta la partición del Partíu Socialista Revolucionariu en dos. Poques selmanes dempués, los izquierdistes y los derechiegos del partíu Socialista Revolucionariu consiguieron unos votos más o menos iguales nos Soviets de llabradores. Los bolxeviques tamién argumentaben que los Soviets yeren más democráticos, yá que los sos delegaos podíen ser destituyíos polos sos eleutores cuasi darréu, frente a otros que podíen pasar dellos años hasta les nueves eleiciones. El llibru afirma que toles eleiciones de los Soviets urbanos y de llabradores fueron llibres, al igual que lu fueron les eleiciones de delegaos al [[Revolución d'Ochobre#El Segundu Congresu de los Sóviets y el golpe bolxevique|Segundu Congresu Panruso de los Sóviets]] que tuvo lugar antes de l'Asamblea y el [[Congresu de los Sóviets de Toles Rusies#Tercer Congresu|Tercer Congresu Panruso de los Soviets]] xusto dempués. Dos llibros más recién, usando'l material procedente de l'apertura d'archivos soviéticos, ''La Revolución rusa 1899-1919'' de [[Richard Pipes]] y ''Una traxedia de la xente'' d'[[Orlando Figes]], dan una versión distinta. Pipes argumenta que les eleiciones de delegaos al Segundu Congresu nun fueron llimpies, por casu, un Soviet con 1500 miembros unvió 5 delegaos, que yera más que la mesma [[Kiev]]. Afirma que tanto los Socialistes Revolucionarios como los Mencheviques declararon les eleiciones como illegales y non representatives. Los llibros afirmen que los bolxeviques, dos díes depués de la disolución de l'Asamblea Constituyente, crearon una contra-asamblea, el [[Congresu de los Sóviets de Toles Rusies#Tercer Congresu|Tercer Congresu Panruso de los Soviets]]. Diéronse ellos mesmos y a los Socialistes Revolucionarios d'Izquierda'l 94% de los escaños, bien llueñe de les resultaos de les úniques [[Eleiciones a l'Asamblea Constituyente Rusa de 1917|eleiciones parllamentaries democrátiques en Rusia]] nesi tiempu. == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == * {{cita llibru | nome= William Henry | apellíu = Chamberlin | enllaceautor = William Henry Chamberlin |títulu= The Russian revolution, 1917-1918: from the overthrow of the czar to the assumption of power by the bolsheviks |idioma= inglés |añu= 1976 |editor= |editorial=Grosset & Dunlap |isbn= 9780448001883 |páxines=511 }} * {{cita tesis | apellíu = Felstinsky | nome= Yuri | títulu =The Bolsheviks and the Left SRS, October 1917-July 1918 : toward a single-party dictatorship | añu=1988 | editorial =Universidá estatal de Nueva Jersey | oclc=42033223 | idioma=inglés | formatu=pdf | ref= CITAREFFelstinsky1988 }} * {{cita llibru |apellíu= Figes |nome= Orlando |enllaceautor =Orlando Figes |títulu= A people's tragedy: the Russian Revolution, 1891-1924 |idioma= inglés |añu= 1998 |editorial=Penguin Books |isbn= 9780140243642 |páxines=923 |url= }} * {{cita llibru |apellíu= Rabinowitch |nome= Alexander |enllaceautor=Alexander Rabinowitch |títulu= The bolsheviks in power. The first year of Soviet rule in Petrograd |url= https://books.google.com/books?vide=ISBN9780253220424&printsec=frontcover |idioma= inglés |añu= 2007 |editorial= Indiana University Press |isbn= 9780253349439 |páxines= 520 }} * [[Oliver Henry Radkey]]. ''Rusia va a les Urnes: La Eleición de l'Asamblea Constituyente de Toles Rusies, 1917 (Russia Goes to the Polls: The Election to the All-Russian Constituent Assembly, 1917)'', Ithaca, Cornell University Press, 1989, ISBN 0-8014-2360-0 vi, 171 p. * {{cita llibru |apellíu= Radkey |nome= Oliver H. |enllaceautor = Oliver H. Radkey |títulu= The Agrarian Foes of Bolshevism: Promise and Default of the Russian Socialist Revolutionaries February to October 1917 |idioma= inglés |añu= 1958 |editorial=[[Columbia University Press]] |isbn= 9780231021708 |páxines=521 |url= }} * {{cita llibru |apellíu=Radkey |nome= Oliver H. |enllaceautor = Oliver H. Radkey |títulu=Russia Goes to the Polls: The Election to the All-Russian Constituent Assembly, 1917 |idioma= inglés |añu= 1990 |editorial=Cornell Univ Press |isbn= 9780801423604 |páxines=192 |url= }} * {{cita llibru |apellíu= Radkey |nome= Oliver H. |enllaceautor = Oliver H. Radkey |títulu= The sickle under the hammer; The Russian Socialist Revolutionaries in the early months of the Soviet rule |idioma= inglés |añu= 1963 |editorial=Columbia University Press |id= {{OCLC|422729}} |páxines=525 |url=http://www.questia.com/library/100578213/the-sickle-under-the-hammer-the-russian-socialist }} * {{cita llibru |apellíu= Smith |nome= Scott B. |títulu= The Socialist Revolutionaries and the Bolshevik Dictatorship, 1918–1923 |idioma= inglés |añu= 2011 |editorial=University of Pittsburgh Press |isbn= 9780822944034 |url=https://books.google.es/books?id=5ueUEE8jVRsC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false }} * [[Karl Kautsky]]. ''La Dictadura del Proletariáu (The Dictatorship of the Proletariat)'', chapter VI, [http://www.marxists.org/archive/kautsky/1918/dictprole/ch06.htm ''Constituent Assembly and Soviet''] * ''El Gobiernu Provisional Rusu (The Russian Provisional Governments)'', eds. Robert Browder and [[Alexander Kerensky]], [[Stanford University Press]], 1961, en 3 volumes, 1875p. * {{cita publicación | autor = Kochan, Lionel | títulu =Kadet Policy in 1917 and the Constituent Assembly | añu =1967 | revista = The Slavonic and East European Review | volume = 45 | númberu = 104 | páxines = 183-192 | url = http://www.jstor.org/stable/4205836 }} * {{cita publicación | autor = N. G. O. Pereira | títulu =White Power during the Civil War in Siberia (1918-1920): Dilemmas of Kolchak's "War Anti-Communism" | añu = 1987 | revista =Canadian Slavonic Papers | volume =29 | númberu = 1 | páxines =45-62 | url = http://www.jstor.org/stable/40868699 }} * [[Ariadna Tyrkova-Williams]]. ''De la Llibertá de Brest-Litovsk, el Primer Añu de la Revolución Rusa (From Liberty to Brest-Litovsk, the First Year of the Russian Revolution)'', Londres, Macmillan, 1919, 526p. OCLC: 15796701 xii, 526p. See [https://web.archive.org/web/20040906205934/http://yamaguchy.netfirms.com/tyrkova/tyrkova_13.html capítulu XIII na Asamblea Constituyente] * Boris Sokoloff. ''Les Nueches Blanques (The White Nights)'', New York, Devin-Adair, 1956. Ver el capítulu del infructuosu intentu de defender l'Asamblea Constituyente * ''La Revolución Bolxevique, 1917-1918. Documentos y Materiales (The Bolshevik Revolution, 1917-1918. Documents and Materials)'', eds. Frank Alfred Golder, James Bunyan y Harold Fisher, Stanford University Press; H. Milford, Oxford University Press, 1934. Ver la seición de l'Asamblea Constituyente * {{cita llibru | nome= Rex A. | apellíu = Wade | enllaceautor = Rex A. Wade |títulu=The Russian Revolution, 1917 (New Approaches to European History) |idioma= inglés |añu= 2000 |editorial=Cambridge University Press |isbn= 9780521425650 |páxines=337 |url=https://books.google.es/books?vide=ISBN9780521841559&printsec=titlepage }} {{Tradubot|Asamblea Constituyente Rusa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Rusia en 1919]] [[Categoría:Historia de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Guerra Civil Rusa]] [[Categoría:Asamblees constituyentes]] [[Categoría:Wikipedia:Tradubot]] mx95eia1d5bmnetljp7lnqi5nkz62to 0 117314 3709816 3522051 2022-08-19T09:15:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{otros usos|Pravda (Raión de Kodyma)|la llocalidá d'Ucraína}} {{Ficha de periódicu | nome = Pravda | lema = ''Proletarios del mundu, xunir!'' | logo = Газета Правда.svg | imaxe = Prawda.16.3.1917.png | pie = <small>''Pravda'' exemplar de 1941</small> | tipu = [[Prensa escrita|Periódicu]] | formatu = [[Formatu de papel|A2]] | país = {{URS}}<br />{{RUS}} | see = 125993, ГСП-3, [[Moscú]], ул. «Правды», 24 | ámbito = | fundación = {{Fecha|5|mayu|1912}} | fundador = | fin de publicación = | género = | ideoloxía = [[Marxismo-leninismu|Marxista-leninista]] | idioma = [[Idioma rusu|rusu]] | preciu = | tirada = | espardimientu = 100 300 (2013) | circulación = Diaria | propietariu = [[PCUS]]—[[Partíu Comunista de la Federación Rusa|PCFR]] | Presidente = | Vicepresidente = | editor = | direutor = | editor xefe = | editor asociáu = | conseyu editorial = | columnistes = | caricaturistes = | escritores = | ISSN = 0233-4275 | web = [http://www.gazeta-pravda.ru www.gazeta-pravda.ru] }} '''Pravda''' ({{Audiu|Ru-правда.ogg|/ˈpravdə/}} en [[idioma rusu|rusu]]: ''Правда, la [[verdá]]'') ye'l nome d'un [[Periódicu (publicación)|periódicu]] fundáu na antigua [[Xunión Soviética]], que foi la [[publicación oficial]] del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista]] ente [[1918]] y [[1991]]. Mientres la dómina soviética convertir nuna de les publicaciones más destacaes, que'l so conteníu tocaba temes como ciencia, política, cultura y economía. Nos países occidentales fíxose bien famosu poles sos declaraciones mientres la [[Guerra Fría]]. En [[1991]] el presidente rusu [[Boris Yeltsin]] vendió'l diariu a un grupu empresarial griegu, entrando Pravda nun periodu de decadencia y división de la redaición. Sicasí, en [[1997]] el [[Partíu Comunista de la Federación Rusa]] adquirió'l diariu y rellanzar como'l so órganu oficial, anque con una tirada sensiblemente menor a la de la dómina soviética. == Periodu soviéticu == [[Ficheru:URSS sello Pravda 1982 4k.jpg|thumb|left|Sello soviéticu conmemorativo al 70 aniversariu de Pravda]] Pravda fuera fundáu por [[Trotsky]] en Viena. Darréu, empecipiáronse una serie d'alderiques p'adoptalo como órganu oficial del periódicu del POSDR, pero les tentatives fracasaron, y los [[bolxeviques]] terminaron apoderándose del nome Pravda pa la so propia publicación periódica, magar les protestes de [[Trotsky]].<ref>{{cita web|url=http://www.fundacionfedericoengels.org/index.php/cuadernos-y-documentos/documentos-el militante/en-memoria-de-leon-trotsky/|títulu=En memoria de León Trotsky <!--Xeneráu por Muriu Bot. Puedes ayudar a rellenar esta plantiya-->|fechaaccesu=2009|autor=|enllaceautor=|idioma=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150211011534/http://fundacionfedericoengels.org/index.php/cuadernos-y-documentos/documentos-el militante/en-memoria-de-leon-trotsky|fechaarchivu=11 de febreru de 2015}}</ref> Pravda foi clausuráu pola represión de les [[Xornaes de Julio]], polo que mientres los últimos meses del gobiernu provisional l'órganu [[bolxevique]] yera'l ''Rabotchi Put'' (El Camín Obreru), nos primeros díes de la [[Revolución d'Ochobre]], volvió tomar el nome de Pravda. Tres los sos entamos en [[Viena]] y [[San Petersburgu]], les oficines del diariu treslladar a [[Moscú]] el [[3 de marzu]] de [[1918]]. Pravda convertir en publicación oficial, órganu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética. Pravda foi la canal habitual p'anunciar les directrices y cambeos políticos hasta [[1991]]. Esistíen otros periódicos qu'actuaben como diarios oficiales d'órganos estatales. Por casu, ''[[Izvestia]]'' — nel ámbitu de les rellaciones internacionales— yera'l mediu d'espresión del Sóviet Supremu, ''[[Dneven Trud]]'' el de los sindicatos, ''[[Komsomolskaia Pravda]]'' pa la organización del [[Komsomol]] y ''[[Pionerskaia Pravda]]'' la gaceta de los [[Movimientu de Pioneros|Mozos Pioneros]]. Tres la muerte de [[Lenin]] en [[1924]], el diariu Pravda foi dirixíu por [[Nikolái Bujarin]], unu de los dirixentes que lluchaben pol control del Partíu, que como editor del diariu algamó una gran reputación como [[teoría política|teóricu políticu]]. De la mesma, tres la muerte de [[Stalin]] en [[1953]] y el consiguiente vacíu de poder, [[Nikita Khrushchov]] utilizó Pravda como ferramienta pa ganar el poder frente a [[Gueorgui Malenkov]], el redactor de ''Izvestia''. == Periodu postsoviético == El [[22 d'agostu]] de [[1991]], por aciu un decretu robláu pol [[Presidente de Rusia|presidente rusu]] [[Borís Yeltsin]], el Partíu Comunista quedaba fora de la llegalidá y toles sos propiedaes pasaben al Estáu rusu. Esto incluyía a Pravda. Los periodistes del diariu nun llucharon por él o pola so hestoria, y rexistraron un nuevu periódicu col mesmu títulu unes selmanes dempués. Selmanes dempués, el redactor [[Gennady Seleznyov]] (agora miembru de la [[Duma]]) vendió Pravda a una familia d'empresarios griegos, los Yannikosis. El siguiente redactor-xefe, [[Aleksandr Ilyín]], apurrió la cabecera de Pravda — les medayes de la orde de Lenin — y el nuevu certificáu de rexistru a los nuevos propietarios. Naquel momentu produció una importante división na direición de Pravda. Más del 90% de los periodistes que trabayaren pa Pravda dende 1991 abandonó'l so puestu de trabayu. Entamaron la so propia versión del periódicu, que foi clausuráu dempués por presiones gubernamentales. Estos mesmos periodistes, dirixíos polos antiguos redactores de Pravda Vadim Gorshenin y Viktor Linnik en [[xineru de 1999]], llanzaron Pravda Online, el primer periódicu en llingua rusa n'Internet, del qu'esisten versiones n'[[idioma inglés|inglés]] y [[Idioma portugués|portugués]]. El nuevu diariu Pravda y Pravda Online nun tienen nenguna rellación, anque los periodistes de dambes publicaciones caltienen el contautu. El diariu impresu Pravda tiende a analizar los acontecimientos dende una perspeutiva [[izquierda política|izquierdista]], ente que'l periódicu electrónicu toma de cutiu un enfoque [[nacionalismu|nacionalista]]. Anguaño, el diariu ye propiedá del [[Partíu Comunista de la Federación Rusa]]. == Otros ''Pravda'' en Rusia == Tres la [[Revolución rusa de 1917|Revolución rusa]] esistieron otros [[Periódicos de Rusia|periódicos]] llamaos ''Pravda'', anque la so duración foi relativamente curtia en rellación al xenuinu Pravda. [[León Trotsky]] publicó'l precursor del famosu Pravda en [[Viena]] y [[Xinebra (Suiza)|Xinebra]] ente'l [[3 d'ochobre]] de [[1908]] y el [[23 d'abril]] de [[1912]]. Nel periodu que duró la so edición, el Pravda de Trotsky foi la publicación revolucionaria más popular. Con posterioridá, Lenin apoderar del nome y popular estilu del Pravda de Trotsky como periódicu bolxevique. El gobiernu zarista siguió la política de clausurar estos Pravda, pero cada vez que se cerraben volvíen publicar con un leve cambéu de denominación (Pravda Auténticu, Pravda de los Trabayadores, etc.). == Ver tamién == * [[Konkordiya Samoilova]] * ''[[Kommunistka]]'' * ''[[Iskra]]'' == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.pravda.ru/ Pravda Online.] {{ru}} * [http://english.pravda.ru/ Pravda Online.] {{en}} * [http://web.archive.org/web/http://www.pravdaliberation.info/ Pravda Liberation París 1971.] {{fr}} {{Control d'autoridaes}} {{Tradubot|Pravda}} [[Categoría:Periódicos comunistes]] [[Categoría:Publicaciones fundaes en 1912]] [[Categoría:Periódicos de Rusia]] [[Categoría:Periódicos de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Periódicos en rusu]] [[Categoría:Empreses de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 8tjt0hm9yk8nmw6cjgm3hykakvs7c6z 0 117319 3709787 3611208 2022-08-19T09:13:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{referencies|biografíes|t=20130507}} {{persona}} {{cirílicu|'''Konstantín Ustínovich Chernenko'''|id=rus|rom=Konstantin Ustinovič Černenko|cir='''Константи́н Усти́нович Черне́нко'''}} {{nym}} foi un políticu [[Xunión Soviética|soviéticu]], máximu dirixente de la [[Xunión Soviética]] ente 1984 y 1985. Fíu de [[llabrador|llabradores]], Chernenko ingresó nel [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCUS) en [[1931]], participando de forma destacada na práutica política del [[estalinismu]] mientres la década de los años 1930, principalmente na eliminación de los [[kulak|kuláks]]. La so actuación acabó llevándolo a la direición del Partíu nel [[Krai|territoriu]] siberianu de [[Krasnoyarsk]]. En 1941, Chernenko foi escoyíu primer secretariu del PCUS de Krasnoyarsk. Ente 1948 y 1956 dirixió'l departamentu de propaganda del Partíu na [[República Socialista Soviética de Moldavia]]. Nesti periodu conoció a [[Leonid Brézhnev]], faciéndose grandes amigos. En 1953 trabayó nel Institutu Pedagóxicu de [[Kishiniov]]. A la muerte de [[Stalin]], [[Nikita Khrushchov]] asoceder al mandu de la Xunión Soviética y Chernenko xubió escontra importantes cargos na [[nomenklatura]] del Partíu. En 1956 pasó a ser designáu xefe de baturiciu y propaganda del [[Comité Central]] del PCUS. Cuatro años dempués, xefe de recursos humanos del [[Politburó]]. En 1965 asumiría'l departamentu xeneral del Comité Central. Nos años 1970, Chernenko convertir nun importante miembru del Comité Central. En 1976, pasó al Secretariáu y en 1978 al escalafón más altu del Partíu y por tantu del [[Estáu]], el Politburó. En 1982, tres la muerte de Leonid Brézhnev, Chernenko pierde la carrera escontra la secretaría xeneral ante [[Yuri Andrópov]]. Sicasí, graves problemes de salú lleven al fallecimientu a Andrópov en 1984, polo que Chernenko asoceder como Secretariu Xeneral del PCUS, [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]] ([[xefe d'Estáu]]) y Presidente del Conseyu de Defensa. Lideró una reforma educativo y diversu axustes na estructura burocrática del Estáu. En política esterior, axustó un pactu comercial con [[China]]. Apenes dempués d'un añu nel poder, Chernenko, tamién aquexáu de graves problemes de salú, finó en marzu de 1985. Los sos restos tán soterraos na [[Necrópolis de la Muralla del Kremlin]] de [[Moscú]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Konstantin Chernenko}} {| {{tablaguapa}} align="center" width=65% |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br /> '''[[Yuri Andrópov]]''' <br /> |width="30%" align="center"|[[Ficheru:Pin of the Flag of CPSU.png|45px]]<br/>'''[[Secretariu xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretariu Xeneral del PCUS]]'''<br /> 1984 - 1985''' |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br /> '''[[Mikhaíl Gorbachov]]'''<br /> |} {| {{tablaguapa}} align="center" width=65% |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br /> '''[[Vasili Kuznetsov]]''' <br /> |width="30%" align="center"|[[Ficheru:Coat of arms of the Soviet Union 1.svg|45px]]<br/>'''[[Xefe d'Estáu de la Xunión Soviética|Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]]'''<br /> 1984 - 1985''' |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br /> '''[[Vasili Kuznetsov]]'''<br /> |} {{NF|1911|1985|Chernenko, Konstantin}} {{Tradubot|Konstantín Chernenko}} [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Comunistes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Secretarios xenerales de partíos comunistes]] [[Categoría:Héroe del Trabayu Socialista]] [[Categoría:Premiu Lenin]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] cqakm57n8zeqkslkgu3usq2zpbfd0mu 0 117330 3709829 3689429 2022-08-19T09:16:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki Les '''repúbliques de la Xunión Soviética''' fueron les [[república|repúbliques]] [[Estáu socialista|socialistes]] [[Sóviet|soviétiques]] que conformaron [[Constitución de la Xunión Soviética|constitucionalmente]] l'antigua [[Xunión Soviética|Xunión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (XRSS). Creada en 1922 con solamente cuatro repúbliques —[[RSFS de Rusia]], [[República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia|RFSS de Transcaucasia]], [[RSS d'Ucraína]] y [[RSS de Bielorrusia]]— el so númberu foi amontándose y varió a lo llargo de los 69 años de la so esistencia, siendo quince nes sos décades finales. Tres la [[disolución de la Xunión Soviética]] en 1991 toles repúbliques independizáronse y constituyéronse como países independientes, pasando dolce d'elles a conformar la [[Comunidá d'Estaos Independientes]]. == Carauterístiques y evolución de les repúbliques == [[Ficheru:Estados post imperiales.PNG|300px|thumb|right|Mapa de los [[Países socesores al Imperiu rusu|estaos surdíos tres la desapaición del Imperiu rusu]]. {{collapsible list| títulu=Llista d'estaos | 1. [[República Soviética d'Odesa]] (precursora de la [[República Soviética Socialista de Besarabia]]) | 2. [[República Soviética del Mar Negru]] | 3. [[República Popular Soviética de Jiva]] | 4. [[República Autónoma Soviética Socialista de Crimea]] | 5. [[República Socialista de los Trabayadores de Finlandia|República de Finlandia]] | 6. [[República Soviética Socialista de Galicia]] | 7. [[República Soviética del Kuban]] | 8. [[Transnistria|República Autónoma Soviética Socialista de Moldova]] | 9. [[República Soviética de Naissaar]] | 10. [[República Soviética Montascosa]] | 11. [[República Soviética de Stávropol]] | 12. [[Taurida|Governatura xeneral de Taurida]] | 13. [[República Autónoma de los Alemanes del Volga]] | 14. [[República Democrática d'Armenia]] | 15. [[República Democrática d'Azerbaixán]] | 16. [[República Nacional Bielorrusa]] | 17. [[República del Alloñáu Oriente]] | 18. [[República Democrática de Xeorxa]] | 19. [[República Popular d'Ucraína]] | 20. [[Estáu Idel-Ural]] | 21. [[Imamato del Daguestán]] | 22. [[Óblast Autónomu de Karakalpakia]] | 23. [[Ingria del Norte]] | 24. [[República de Lituania Central]] | 25. [[República Popular de Tannu Tuvá]] | 26. [[República Autónoma Socialista Soviética del Turkestán]] | 27. [[Segunda República Polaca]] | 28. [[República d'Estonia]] | 29. [[Letonia|República de Letonia]] | 30. [[Lituania|República de Lituania]] | 31. [[República Socialista Soviética de Kirguistán|República Popular Kirguizia]] | 32. [[República Socialista Soviética de Turkmenistán|República Popular Turcomana]] | 33. [[República Soviética Socialista del Turquestán]] | 34. [[República Popular Soviética de Bukhará]] | 35. [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]]}}]] [[Ficheru:USSR Republics Numbered Alphabetically.png|300px|thumb|right|Mapa de la XRSS coles 15 repúbliques esistentes en 1991. {{collapsible list| títulu=Llista de repúbliques | 1. [[República Socialista Soviética d'Armenia]] | 2. [[República Socialista Soviética d'Azerbaixán]] | 3. [[República Socialista Soviética de Bielorrusia]] | 4. [[República Socialista Soviética d'Estonia]] | 5. [[República Socialista Soviética de Xeorxa]] | 6. [[República Socialista Soviética de Kazakstán]] | 7. [[República Socialista Soviética de Kirguistán]] | 8. [[República Socialista Soviética de Letonia]] | 9. [[República Socialista Soviética de Lituania]] | 10. [[República Socialista Soviética de Moldavia]] | 11. [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] | 12. [[República Socialista Soviética de Taxiquistán]] | 13. [[República Socialista Soviética de Turkmenistán]] | 14. [[República Socialista Soviética d'Ucraína]] | 15. [[República Socialista Soviética d'Uzbequistán]] }} ]] El 28 d'avientu de 1922, nuna conferencia de delegaciones plenipotenciarias de la [[RSFS de Rusia]], de la [[República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia|RFSS de Transcaucasia]], de la [[RSS d'Ucraína]] y de la [[RSS de Bielorrusia]], aprobóse'l [[Tratáu de Creación de la XRSS]] y la Declaración de la Creación de la XRSS,<ref>Richard Sakwa ''The Rise and Fall of the Soviet Union, 1917-1991: 1917-1991''. Routledge, 1999. ISBN 0-415-12290-2, 9780415122900. páxs. 140–143.</ref> formándose la Xunión de Repúbliques Socialistes Soviétiques<ref>Julian Towster. ''Political Power in the U.S.S.R., 1917-1947: The Theory and Structure of Government in the Soviet State'' Oxford Univ. Press, 1948. p. 106.</ref> y unificándose les repúbliques soviétiques yá esistentes creaes tres la [[Revolución rusa]] y mientres la posterior [[Guerra Civil Rusa]]. Como [[federación]] que yera la Xunión Soviética d'alcuerdu a la Constitución y al [[s:ru:Договор об образовании СССР|Tratáu de la Xunión]], les repúbliques federaes gociaben d'una amplia autonomía pa la so alministración interna. Caúna d'elles tenía'l so propiu [[Partíu Comunista]], cola esceición de la [[República Socialista Federativa Soviética Rusa]]. Cada república tenía amás la so propia [[bandera]], [[Escudu (heráldica)|escudu]] y [[himnu]]. Toles banderes y escudos teníen la [[focete y martiellu]], símbolu del [[comunismu]], y predominante color coloráu. Los himnos traten asuntos como l'amistá fraternal ente los habitantes de les repúbliques, un futuru brillosu y l'homenaxe a [[Vladímir Lenin]], ideólogu de la [[Revolución d'Ochobre]] y primer [[Gobernantes de la Xunión Soviética|gobernante soviéticu]]. So la Constitución, adoptada en 1924 —y modificada costantemente hasta'l final de la so esistencia, con cambeos sustanciales en 1936 y 1977— la fundación política de la XRSS taba basada nos Soviets de Diputaos del Pueblu. Estos esistíen en tolos niveles de la cadena alministrativa, col nivel federal englobando toos nel [[Sóviet Supremu]] alcontráu en [[Moscú]], que de la mesma designaba al [[Presidium del Sóviet Supremu de la XRSS|poder executivu central]]. Nel [[Economía de la Xunión Soviética|planu económicu]], esistía una serie de ''conseyos de la economía nacional'' que confluyíen nun cuerpu únicu a nivel federal, rellacionáu col [[Gosplan|Ministeriu de Planificación]]. Xuntu cola cadena de l'alministración estatal esistía la estructura paralela del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu]], que taba estructurado de la mesma federal y dexába-y exercer un considerable nivel d'influencia sobre los órganos de poder en tolos niveles. Organismos alministrativos del Estáu tomaben órdenes direutes del Partíu y l'aprobación de distintos funcionarios estatales d'altu nivel riquía l'aprobación de los sos organismos centrales. Una práutica xeneral yera que la posición de xefe d'Estáu nuna república federada fuera un oficial local, mientres la posición de [[Secretariu Xeneral]] del Partíu Comunista local fora d'un ciudadanu d'otra república. Los primeros exemplos d'ampliación de les repúbliques constituyentes fueron les repúbliques d'[[RSS d'Uzbequistán|Uzbequistán]] y [[RSS de Turkmenistán|Turkmenistán]], creaes el [[27 d'ochobre]] de [[1924]] por separación de la [[República Autónoma Socialista Soviética de Turkestán]], una república autónoma de la [[RSFS de Rusia]]. La siguiente foi la [[República Autónoma Socialista Soviética de Taxiquistán]], hasta esi momentu parte de la RSS d'Uzbequistán, siendo alzada al estatus de república de la unión el [[6 d'ochobre]] de [[1929]], convirtiéndose na [[RSS de Taxiquistán]]. La [[República Federal Socialista Soviética de Transcaucasia]] esistió hasta'l [[5 d'avientu]] de [[1936]], cuando s'estremó nes repúbliques soviétiques de [[RSS d'Armenia]], [[RSS d'Azerbaixán]] y [[RSS de Xeorxa]]. El mesmu día la [[República Autónoma Socialista Soviética de Turkestán]] dexó d'esistir dientro de la [[RSFS de Rusia]], y el territoriu foi estremáu ente les repúbliques soviétiques de Kazajstán y Kirguistán. Na viéspora de la [[Segunda Guerra Mundial]], creáronse delles repúbliques nueves anteriores a la [[Operación Barbarossa|invasión nazi]] en [[1941]]. La primera foi la [[República Socialista Soviética Carelo-Finesa]], que'l [[31 de marzu]] de [[1940]] foi alzada al rangu de república de la unión a partir de l'anterior [[República Autónoma Socialista Soviética de Carelia]], queformaba parte de la [[RSFS de Rusia]]. Dempués de la [[ocupación de les Repúbliques Báltiques]], [[Lituania]], [[Letonia]] y [[Estonia]] fueron tresformaes en [[RSS de Lituania]] el [[13 de xunetu]], [[RSS de Letonia]] el [[21 de xunetu]] y [[RSS d'Estonia]] tamién el [[21 de xunetu]], y xuniéronse formalmente a la Xunión Soviética'l 3, el 5 y el 6 d'agostu, respeutivamente. La última república foi la [[RSS de Moldavia]], que nació d'una fusión del territoriu de [[Besarabia]], amestáu tres la [[ocupación soviética de Besarabia y el norte de Bucovina]], col de la [[República Socialista Soviética Autónoma de Moldavia]], primeramente incluyida dientro de la [[RSS d'Ucraína]]. Dempués de la guerra, nun s'establecieron nueves repúbliques, anque la [[República Socialista Soviética Carelo-Finesa]] pasó a ser una república autónoma y foi reanexionada pola [[RSFS de Rusia]] el 16 de xunetu de 1956. === Les repúbliques y la disolución de la Xunión Soviética === El calter federal de la Xunión y l'autonomía de les repúbliques federaes convivíen con un fuerte poder central que resultaba elemental pa la so cohesión. La perda de poder del gobiernu central mientres el mandatu de [[Mikhaíl Gorbachov]] y el consiguiente fortalecimientu frente al mesmu de les repúbliques ye consideráu unu de los factores causantes de la [[disolución de la XRSS]]. Les polítiques de ''[[glásnost]]'' y ''[[perestroika]]'' fueron diseñaes col oxetu manifiestu de ''modernizar'' el país anque unu de los sos inmediatos efeutos foi la medría del poder de les repúbliques, qu'acordies con l'artículu 72 de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución Soviética de 1977]] calteníen el [[Derechu d'autodeterminación#La Llei soviética de Secesión derechu a la secesión]]. La lliberalización política dexó a los gobiernos de les repúbliques faer proselitismu invocando'l [[multipartidismo]], el [[nacionalismu]] y otres temátiques contraries a sostener pol poder soviéticu. Amás, los cambeos na direición política dieron llugar a quebres dientro del mesmu Partíu Comunista, lo cual amenorgó'l poder efeutivo de l'alministración central. La ''perestroika'', pela so parte, llevó a una gran descentralización de la economía, qu'empezó a ser [[privatización|privatizada]] y controlada polos gobiernos rexonales primero que polos órganos centrales de planificación. Pero estes polítiques nun siguieron l'aldu esperáu. Foi entós cuando'l [[Presidente de la Xunión Soviética|presidente de la XRSS]] Mikhaíl Gorbachov propunxo la creación d'un [[nuevu Tratáu de la Xunión]] que dexaría al gobiernu central namái los asuntos de defensa y política esterior con tal de caltener xuníes a les repúbliques. Esta propuesta nun tuvo ésitu ante la negativa de los gobiernos llocales, especialmente del apocayá escoyíu presidente de la RSFS de Rusia, [[Borís Yeltsin]]. Asina'l [[8 d'avientu]] de [[1991]], los líderes de la RSFS de Rusia, RSS d'Ucraína y RSS de Bielorrusia axuntar p'alcordar l'anulación del [[Tratáu de Creación de la XRSS]] de [[1922]], que se dio por termináu'l [[25 d'avientu]] de [[1991]], col efeutu de [[disolución de la XRSS]]. Dicha decisión foi comunicada per teléfonu a Mikhaíl Gorbachov pol presidente de la RSS de Bielorrusia [[Stanislaw Chouchkievitch|Stanislav Shushkiévich]].<ref>[http://www.itogi.ru/nashe/2012/34/181185.html Entrevista del ex-presidente de Bielorrusia Stanislav Shushkiévich] (en rusu)</ref><ref>Steele, Jonathan. ''Eternal Russia: Yeltsin, Gorbachev, and the Mirage of Democracy''. [[Harvard University Press]], 1998, p. 228. ISBN 978-0-674-26838-8</ref> Cola firma del [[Tratáu de Belavezha]] caúna de les repúbliques convertir n'estáu independiente, anque 12 de les 15 esistentes al momentu del esmembramientu de la Xunión conformaron la [[Comunidá d'Estaos Independientes]]. == Repúbliques de la Xunión Soviética == Na tabla que sigue recuéyense toles repúbliques soviétiques, ordenaes por orde cronolóxicu de fecha d'establecimientu, arrexuntaes en dos grupos: * primero, les repúbliques esistentes nel momentu de la [[disolución de la XRSS]] en 1991, con una columna na que s'identifiquen por aciu un color d'avisiegu y un númberu qu'unvien al mapa asitiáu de primeres del artículu; * segundu, les repúbliques desparecidas, avisiegues n'azul claro. Nel momentu de la disolución, Rusia yera la república más grande n'estensión, ocupando territorios n'[[Europa]] y n'[[Asia]], siguida de Kazakstán, Ucrania y Turkmenistán. Rusia tamién foi la más poblada, siguida per Ucrania, Uzbequistán y Kazakstán. {| class="sortable" border="0" align="center" valign="top" style="vertical-align:top; border: 1px solid #999; background-color:#FFFFFF; font-size:95%" |+ style="background:black; color:white" |Repúbliques de la Xunión Soviética ! class=unsortable width=30px | Bandera !class=unsortable width=30px | Escudu !width=35px | Entamu !width=35px | Fin ! ! Nome ! width=130px | Capital ! width=70px | Superficie <br />(km²) ! width=70px | % na XRSS ! width=70px| Población <br />(hab.) ! width=70px | Densidá <br /> (hab./km²) ! width=150px | Países independientes (2013) |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Russian SFSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:COA Russian SFSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1917 || bgcolor=#d8d8d8 | 1991 | bgcolor=#FD7F80| 11 | [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] | [[Moscú]] | align=right| {{formatnum:17075200}} || align=right| {{formatnum:76.62}} || align=right| {{formatnum:147386000}} || align=right| {{formatnum:8.6}} | {{RUS}} |- | [[Ficheru:Flag of Ukrainian SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Ukrainian SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1917 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#ADFEFB| 14 | [[República Socialista Soviética d'Ucraína]] || [[Kiev]] | align=right| {{formatnum:603700}} || align=right| {{formatnum:2.71}} || align=right| {{formatnum:51706746}} || align=right| {{formatnum:85.6}} | {{UKR}} |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Byelorussian SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1919 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#9EFE8B| 3 | [[República Socialista Soviética de Bielorrusia]] || [[Minsk]] | align=right| {{formatnum:207600}} || align=right| {{formatnum:0.93}} || align=right| {{formatnum:10151806}} || align=right| {{formatnum:48.9}} | {{BLR}} |- | [[Ficheru:Flag of Azerbaijan SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Azerbaijan SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1920 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#63B3FF| 3 | [[República Socialista Soviética d'Azerbaixán]] || [[Bakú]] | align=right| {{formatnum:86600}} || align=right| {{formatnum:0.39}} || align=right| {{formatnum:7037900}} || align=right| {{formatnum:81.3}} | {{AZE}} |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag_of_Georgian_SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Georgian SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1921 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#BBB38D| 5 | [[República Socialista Soviética de Xeorxa]] || [[Tblisi]] | align=right| {{formatnum:69700}} || align=right| {{formatnum:0.31}} || align=right| {{formatnum:4337600}} || align=right| {{formatnum:62.2}} | {{GEO}} |- | [[Ficheru:Flag of Turkmen SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Turkmen SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1921 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#1BBE80| 13 | [[República Socialista Soviética de Turkmenistán]] || [[Axgabat]] | align=right| {{formatnum:488100}} || align=right| {{formatnum:2.19}} || align=right| {{formatnum:3522700}} || align=right| {{formatnum:7.2}} | {{TKM}} |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of the Uzbek SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Uzbek SSR (1947).svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1924 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#FEFD7D| 15 | [[República Socialista Soviética d'Uzbequistán]] || [[Taxkent]] | align=right| {{formatnum:447400}} || align=right| {{formatnum:2.01}} || align=right| {{formatnum:19906000}} || align=right| {{formatnum:44.5}} | {{UZB}} |- | [[Ficheru:Flag of Tajik SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Tajik SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1929 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#AB2A1C| 12 | [[República Socialista Soviética de Taxiquistán]] || [[Duxambé]] | align=right| {{formatnum:143100}} || align=right| {{formatnum: 0.64}} || align=right| {{formatnum:5112000}} || align=right| {{formatnum:35.7}} | {{TJK}} |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Armenian SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Armenian SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1936 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#00F000| 1 | [[República Socialista Soviética d'Armenia]] || [[Yereván]] | align=right| {{formatnum:29800}} || align=right| {{formatnum:0.13}} || align=right| {{formatnum:3325307}} || align=right| {{formatnum:110.3}} | {{ARM}} |- | [[Ficheru:Flag of Kazakh SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Kazakh SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1936 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#8787BA| 6 | [[República Socialista Soviética de Kazakstán]] || [[Almaty]] | align=right| {{formatnum:2717300}} || align=right| {{formatnum:12.24}} || align=right| {{formatnum:16711900}} || align=right| {{formatnum:6.2}} | {{KAZ}} |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Kyrgyz SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Kirghiz SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1936 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#FEBA24| 7 | [[República Socialista Soviética de Kirguistán]] || [[Biskek|Frunze]] | align=right| {{formatnum:198500}} || align=right| {{formatnum:0.89}} || align=right| {{formatnum:4257800}} || align=right| {{formatnum:21.4}} | {{KGZ}} |- | [[Ficheru:Flag of Latvian SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Latvian SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1940 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#e675F2| 8 | [[República Socialista Soviética de Letonia]] || [[Riga]] | align=right| {{formatnum:64589}} || align=right| {{formatnum:0.29}} || align=right| {{formatnum:2666567}} || align=right| {{formatnum:41.3}} | {{LET}} |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Lithuanian SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Lithuanian SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1940 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#EAE50D| 9 | [[República Socialista Soviética de Lituania]] || [[Vilnius]] | align=right| {{formatnum:65200}} || align=right| {{formatnum:0.29}} || align=right| {{formatnum:3689779}} || align=right| {{formatnum:56.6}} | {{LIT}} |- | [[Ficheru:Flag of Moldavian SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Moldavian SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1940 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#DBAC3A| 10 | [[República Socialista Soviética de Moldavia]] || [[Quixináu]] | align=right| {{formatnum:33843}} || align=right| {{formatnum:0.15}} || align=right| {{formatnum:4337600}} || align=right| {{formatnum:128.2}} | {{MOL}} |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Estonian SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Estonian SSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1940 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#e4B511| 4 | [[República Socialista Soviética d'Estonia]] || [[Tallin]] | align=right| {{formatnum:45227}} || align=right| {{formatnum:0.20}} || align=right| {{formatnum:1565662}} || align=right| {{formatnum:34.6}} | {{EST}} |-bgcolor=#f4f9fb | | | bgcolor=#d8d8d8| 1918 || bgcolor=#d8d8d8| 1918 | - | [[República Soviética del Mar Negru]] || [[Novorossisk]] || || || || || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Red flag.svg|x20px]] | | bgcolor=#d8d8d8| 1918 || bgcolor=#d8d8d8| 1918 | - | [[República Soviética d'Odesa]] || [[Odesa]] || || || || || |-bgcolor=#f4f9fb | | | bgcolor=#d8d8d8| 1919 || bgcolor=#d8d8d8| 1919 | - | [[República Soviética Socialista de Besarabia]] || [[Odesa]], [[Tiráspol]] || || || || || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Flag_Far_Eastern_Republic.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat_of_Arms_of_Far_Eastern_Republic_%281920%29.png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1920 || bgcolor=#d8d8d8| 1922 | - | [[República del Alloñáu Oriente]] || [[Ulán-Udé|Verjneúdinsk]], [[Chitá]] || || || || || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Flag of the Bukharan People's Soviet Republic.svg|x20px]] | - | bgcolor=#d8d8d8| 1920 || bgcolor=#d8d8d8| 1925 | | [[República Popular Soviética de Bukhará]] || [[Bukhará]] || || || || || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Flag of the Galician SSR.svg|x20px]] | | bgcolor=#d8d8d8| 1920 || bgcolor=#d8d8d8| 1920 | - | [[República Soviética Socialista de Galicia]] || [[Ternópil]] || || || || || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Flag of Khiva 1920-1923.svg|x20px]] | | bgcolor=#d8d8d8| 1920 || bgcolor=#d8d8d8| 1925 | - | [[República Soviética Socialista de Corasmia]] || [[Jiva]] || || || || || |-bgcolor=#f4f9fb | | | bgcolor=#d8d8d8| 1920 || bgcolor=#d8d8d8| 1920 | - | [[República Soviética del Monte]] || [[Vladikavkaz]] || || || || || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Flag of the Tuvan People's Republic (1933-1939).svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Tuvan People's Republic (1930).svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1921 || bgcolor=#d8d8d8| 1944 | - | [[República Popular de Tannu Tuvá]] || [[Kyzyl]] || || || || || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Flag_of_Abkhazian_SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of arms of the Abkhazian SSR.png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1921 || bgcolor=#d8d8d8| 1931 | - | [[República Socialista Soviética de Abḥasia]] || [[Sujumi]] || || || || || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Flag of Transcaucasian SFSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Emblem of the Transcaucasian SFSR (1922-1924).svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1922 || bgcolor=#d8d8d8| 1936 | - | [[República Federal Socialista Soviética de Transcaucasia]] || [[Tblisi]] || || || || || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Flag of the Karelo-Finnish SSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of arms of the Karelo-Finnish SSR (1940-1956).jpg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1940 || bgcolor=#d8d8d8| 1956 | - | [[República Socialista Soviética Carelo-Finesa]] || [[Petrozavodsk]] || || || || || |} == Repúbliques autónomes de la Xunión Soviética == Les repúbliques autónomes socialistes soviétiques (RASS) fueron entidaes alministratives creaes por delles de les repúbliques, con rangu evidentemente menor qu'éstes pero mayor que los [[óblasts autónomos de la Xunión Soviética|óblasts autónomos]] y los [[distritos autónomos de la Xunión Soviética|distritos autónomos]]. Na [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR), por casu, los secretarios xenerales del Gobiernu de les RASS yeren oficialmente miembros del gobiernu de la RSFSR. Al contrariu que nes repúbliques de la Xunión, les RASS nun teníen derechu a desafiliarse de la Xunión. El nivel d'autonomía política, alministrativa y cultural del que disponíen varió col tiempu y foi especialmente grande nos años 1920 cola [[Korenización]], nos años 1950 tres la muerte de [[Josif Stalin|Stalin]] y na era [[Leonid Brézhnev|Brézhnev]].<ref name="Cornell">Cornell, Svante Y., [https://web.archive.org/web/20070630141309/http://www.silkroadstudies.org/new/inside/publications/0419dissertation.pdf ''Autonomy and Conflict: Ethnoterritoriality and Separatism in the South Caucasus – Case in Georgia'' (''Autonomía y conflictu: etnoterritorialidad y separatismu nel Sur del Cáucasu - Caso de Xeorxa'')]. Department of Peace and Conflict Research (Departamentu d'Investigación de Paz y Conflictos), Informe Nᵘ61. p. 89-90. Universidá de Uppsala, ISBN 91-506-1600-5. (inglés)</ref> Nel momentu de la [[disolución de la XRSS]], teníen repúbliques autónomes Azerbaixán (1), Xeorxa (2), Rusia (17), Ucrania (2) y Uzbequistán (1). A lo llargo de la so historia tamién hubo otres repúbliques autónomes que sumieron, bien pasando a ser repúbliques dafechu independientes (Moldavia) o integrándose n'otres. Na tabla que sigue recuéyense toles repúbliques autónomes soviétiques, ordenaes por orde cronolóxicu d'establecimientu en dos grupos: * primero, les repúbliques autónomes esistentes nel momentu de la disolución de la XRSS, con una columna avisiega n'azul con una Y (esistente); * segundu, les repúbliques autónomes desparecidas, avisiegues n'azul claro. {| class="sortable" border="0" align="center" valign="top" style="vertical-align:top; border: 1px solid #999; background-color:#FFFFFF; font-size:95%" |+ style="background:black; color:white" |<big>Repúbliques autónomes de la Xunión Soviética </big> |-bgcolor=#d8d8d8 align=center valign=bottom ! class=unsortable width=30px | Bandera !class=unsortable width=30px | Escudu !width=40px | Entamu !width=40px | Fin ! ! Nome !width=130px | Capital ! width=110px | Pertenencia !width=230px | Suxetos federales (2013) |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Bashkir ASSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of arms of Bashkir ASSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1919 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Bashkiria]] || [[Ufá]] || [[RSFS de Rusia]] || [[Bashkortostán|República de Bashkortostán]] (RU) |- | [[Ficheru:Flag of Tatar ASSR (1954).svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of Arms of Tatarstan ASSR.png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1920 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Tatarstán]] || [[Kazán]] || [[RSFS de Rusia]] || [[Tatarstán|República de Tatarstán]] (RU) |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Abkhazian ASSR.svg|x20px]] | | bgcolor=#d8d8d8| 1921 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Socialista Soviética Autónoma de Ayaria]] || [[Batum]] || [[RSS de Xeorxa]] || [[Adjaria]] (GEO) |- | [[Ficheru:Flag of the Crimean ASSR (1938).gif|x20px]] | [[Ficheru:Coat of arms of Crimean ASSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1921<br />1991 || bgcolor=#d8d8d8| 1945<br />1992 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Crimea]]<br />(el óblast de Crimea foi xubíu al estatus de república autónoma por aciu un referendu lleváu a cabu'l [[20 de xineru]] de [[1991]]) || [[Simferópol]] || [[RSFS de Rusia]] || [[Crimea|República Autónoma de Crimea]] (UKR) |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Dagestan ASSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Герб Дагестанской ССР.JPG|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1921 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Daguestán]] || [[Majachkalá]] || [[RSFS de Rusia]] || [[Dagestán|República de Daguestán]] (RU) |- | [[Ficheru:Flag of Yakut ASSR 1978.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of Arms of Yakut ASSR.png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1922 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Jakutia]] || [[Yakutsk]] || [[RSFS de Rusia]] || [[República de Saja]] (RU) |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of the Buryat ASSR (1958-1978).svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of Arms of Buryat ASSR.png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1923 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Buriatia]] || [[Ulán-Udé]] || [[RSFS de Rusia]] ||[[Buriatia|República de Buriatia]] (RU) |- | [[Ficheru:Flag_of_Karelian_ASSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat_of_Arms_of_Karelian_ASSR.png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1923<br />1956 || bgcolor=#d8d8d8| 1940<br />1991 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Carelia]]<br />(enantes [[República Socialista Soviética Carelo-Finesa]] 1940-1956) || [[Petrozavodsk]] || [[RSFS de Rusia]] || [[República de Carelia]] (RU) |-bgcolor=#f0f0f0 | | | bgcolor=#d8d8d8| 1924 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Najicheván]] || || [[RSS d'Azerbaixán]] || [[República Autónoma de Najicheván]] (AZE) |- | | | bgcolor=#d8d8d8| 1925 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Chuvashia]] || || [[RSFS de Rusia]] ||[[Chuvashia|República de Chuvashia]] (RU) |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Abkhazian ASSR.svg|x20px]] | | bgcolor=#d8d8d8| 1931 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Abḥasia]] || [[Sujumi]] || [[RSS de Xeorxa]] || [[Abḥasia]] (GEO) |- | [[Ficheru:Flag of Karakalpak ASSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of Arms of Karakalpak ASSR.png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1932 || bgcolor=#d8d8d8| 1992 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Karakalpakia]] || [[Taxkent|Frunze]] || [[RSS d'Uzbequistán]] || [[Karakalpakia]] (UZB) |-bgcolor=#f0f0f0 | | | bgcolor=#d8d8d8| 1934 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Mordovia]] || || [[RSFS de Rusia]] || [[Mordovia|República de Mordovia]] (RU) |- | [[Ficheru:Flag of Udmurt ASSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of Arms of Udmurtian ASSR.png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1934 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Udmurtia]] || [[Izhevsk]] || [[RSFS de Rusia]] ||[[Udmurtia|República de Udmurtia]] (RU) |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Kalmyk ASSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of arms of Kalmyk ASSR.svg|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1935<br />1958 || bgcolor=#d8d8d8| 1943<br />1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Kalmukia]] || || [[RSFS de Rusia]] || [[Kalmukia|República de Kalmukia]] (RU) |- | [[Ficheru:Flag_of_Chechen-Ingush_ASSR_(1957-1978).svg|x20px]] | | bgcolor=#d8d8d8| 1936<br /> 1944 || bgcolor=#d8d8d8| 1957<br />1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Chechenia-Ingushia]] || || [[RSFS de Rusia]] || [[Chechenia|República Chechena]] (RU)<br /> [[Ingushetia|República de Ingushetia]] (RU) |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag of Kabarda-Balkaria ASSR 1978.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of Arms of Kabardino-Balkar ASSR.png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1936<br /> 1957 || bgcolor=#d8d8d8| 1944<br /> 1991 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética Kabardino-Balkaria]] || [[Nálchik]] || [[RSFS de Rusia]] ||[[Kabardino-Balkaria|República de Kabardino-Balkaria]] (RU) |- | | | bgcolor=#d8d8d8| 1936 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Komi]] || || [[RSFS de Rusia]] || [[República Komi]] (RU |-bgcolor=#f0f0f0 | | | bgcolor=#d8d8d8| 1936 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Mari]] || || [[RSFS de Rusia]] ||[[Mari La República Mari El]] (RU) |- | | | bgcolor=#d8d8d8| 1936 || bgcolor=#d8d8d8| 1990 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética d'Osetia del Norte]] || || [[RSFS de Rusia]] || [[Osetia del Norte - Alania|República d'Osetia del Norte-Alania]] (RU) |-bgcolor=#f0f0f0 | [[Ficheru:Flag_of_Tuvan_ASSR_(1978-1992).svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat_of_Arms_of_Tuva_ASSR_(1978-1992).png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1961 || bgcolor=#d8d8d8| 1992 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Tuvá]] || [[Kyzyl]] || [[RSFS de Rusia]] || [[Tuvá|República de Tuva]] (RU) |- | | | bgcolor=#d8d8d8| 1991 || bgcolor=#d8d8d8| 1991 | bgcolor=#e0eef7 | Y | [[República Autónoma Socialista Soviética de Gorno-Altái]] <br />(el [[óblast Autónomu de Gorno-Altái]] pasó a república autónoma en 1991, convirtiéndose na 17ª de la RSFS de Rusia) || [[Gorno-Altái]] || [[RSFS de Rusia]] || [[República de Altái]] (RU) |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Turkestan Autonomous SSR Flag.svg|x20px]] | | bgcolor=#d8d8d8| 1918 || bgcolor=#d8d8d8| 1924 | - | [[República Autónoma Socialista Soviética del Turkestán]] || [[Taxkent|Frunze]] || [[RSFS de Rusia]] || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Flag of Volga German ASSR.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of Arms of Volga German ASSR.png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1918 || bgcolor=#d8d8d8| 1941 | - | [[República Autónoma Socialista Soviética de los Alemanes del Volga]] || [[Enguels (ciudá)|Engels]] || [[RSFS de Rusia]] || |-bgcolor=#f4f9fb | | | bgcolor=#d8d8d8| 1920 || bgcolor=#d8d8d8| 1936 | - | [[República Autónoma Socialista Soviética de Kazakstán]] <br />(Primero, República Autónoma Socialista Soviética de Kirguistán, foi renombrada en 1925; en 1936 convertir na [[República Socialista Soviética de Kazakstán]]) || [[Almaty]] || [[RSFS de Rusia]] || |-bgcolor=#f4f9fb | | | bgcolor=#d8d8d8| 1921 || bgcolor=#d8d8d8|1924 | - | [[República Autónoma Socialista Soviética del Monte]]<br />(depués estremada en delles repúbliques del norte del Cáucasu) || || [[RSFS de Rusia]] || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Flag of Moldavian Autonomous Soviet Socialist Republic.svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of Arms of Moldavian ASSR (1938-1940).png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1924 || bgcolor=#d8d8d8| 1940 | - | [[República Autónoma Socialista Soviética de Moldavia]]<br />(estrémase'l so territoriu ente la [[República Socialista Soviética d'Ucraína]] y la nueva [[República Socialista Soviética de Moldavia]]) || [[Quixináu]], [[Balta (Ucrania)|Balta]] y [[Tiráspol]] || [[RSS d'Ucraína]] || |-bgcolor=#f4f9fb | [[Ficheru:Flag of the Tajik ASSR (1929.02-1929.04).svg|x20px]] | [[Ficheru:Coat of Arms of Tajik ASSR.png|x20px]] | bgcolor=#d8d8d8| 1924 || bgcolor=#d8d8d8| 1929 | - | [[República Autónoma Socialista Soviética de Taxiquistán]] <br />(convertir na [[República Socialista Soviética de Taxiquistán]]) || [[Duxambé]] || [[RSFS de Rusia]] || |-bgcolor=#f4f9fb | | | bgcolor=#d8d8d8| 1936 || bgcolor=#d8d8d8| 1944 | - | [[República Socialista Soviética de Kabardino-Balkaria]]<br />(renombrada [[República Autónoma Socialista Soviética de Kabardino|RASS de Kabardino]] en 1944-1957, y restituyida como RASS de Kabardino-Balkaria en 1957-1991) || || [[RSFS de Rusia]] || |} == Ver tamién == * [[Países socesores al Imperiu rusu]] * [[Repúbliques soviétiques]] * [[Estáu socialista]] * [[Tratáu de Creación de la XRSS]] * [[Tratáu de Belavezha]] * [[Disolución de la Xunión Soviética]] * [[Suxetos federales de Rusia]] * [[Estaos postsoviéticos]] == Notes == {{llistaref}} {{Tradubot|Repúblicas de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Antigües repúbliques soviétiques| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] qhlg4dk4ix0yf678ohler09bojflqq6 0 117331 3709967 3621540 2022-08-19T10:15:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial = <small>Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика</small><br/><small>''Rossíyskaya Soviétskaya Federatívnaya Socialistícheskaya Respúblika''</small> |nome_completu = República Socialista Federativa Soviética de Rusia <ref>L'Estáu foi renombráu a "Federación de Rusia" (Российская Федерация / Rossíyskaya Federátsiya) el 25 d'avientu 1991</ref> |nome_común = Rusia |continente = Europa |forma_de_gobiernu = [[República Soviética]] [[Federal]] |añu_entamu = 1917 |añu_fin = 1993 |eventu_empecipio = [[Revolución d'ochobre]] |eventu_fin = [[Crisis constitucional rusa de 1993]] |fecha_entamu = 7 de payares |fecha_fin = 25 d'avientu |p1 = Gobiernu Provisional Rusu |bandera_p1 = Flag of Russia.svg |s1 = Xunión Soviética |bandera_s1 = Flag of the Soviet Union.svg |añu_s1 = 1922 |s2 = República Socialista Soviética de Turkmenistán |bandera_s2 = Flag of Turkmen SSR.svg |añu_s2 = 1924 |s3 = República Socialista Soviética d'Uzbequistán |bandera_s3 = Flag of Uzbek SSR.svg |añu_s3 = 1924 |s4 = República Socialista Soviética de Kazakstán |bandera_s4 = Flag of Kazakh SSR.svg |añu_s4 = 1936 |s5 = República Socialista Soviética de Kirguizistán |bandera_s5 = Flag of Kyrgyz SSR.svg |añu_s5 = 1936 |s6 = Rusia |bandera_s6 = Flag of Russia.svg |añu_s6 = 1993 |imaxe_bandera = Flag of the Russian SFSR.svg |bandera = Bandera de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia |imaxe_escudo = COA Russian SFSR.svg |símbolu = Escudo de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia |mapa = Soviet Union - Russian SFSR.svg |imagen_mapa_tamañu = 290px |capital = [[San Petersburgu|Petrográu]] <small>(1917-18)</small><br />[[Moscú]] <small>(1918-1993)</small><ref>[http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?_r=1&res=9A02Y0DF103BEE3ABC4Y52DFB5668383609EDE LENINE’S MIGRATION A QUEER SCENE], ''[[The New York Times]]'', 16 de marzu de 1918</ref> |lema_nacional = ''Пролетарии всех стран, соединяйтесь!''<br />([[Idioma rusu|Rusu]]: [[Lema de la URSS|¡Proletarios de tolos países, xunir!]]) |himnu_nacional = ''[[La Internacional]]'' <small>([[1922]]-[[1944]])</small><br />''[[Himnu de la Xunión Soviética]]'' <small>([[1944]]-[[1990]])</small><br />''[[El cantar patrióticu]]'' <small>([[1990]]-[[1993]])</small> |idioma_principal = [[idioma rusu|Rusu]] |títulu_líder = [[Xefe d'Estáu]] |líder1 = [[Lev Kámenev]] |añu_líder1 = [[1917]] |líder2 = [[Borís Yeltsin]] |añu_líder2 = [[1990]]-[[1993]] |títulu_gobernante = [[Xefe de gobiernu]] |gobernante1 = Vladímir Lenin |añu_gobernante1 = [[1917]]-[[1924]] |gobernante2 = [[Borís Yeltsin]] |añu_gobernante2 = [[1991]]-[[1993]] |llexislatura = [[Comité Executivu Central de Toles Rusies|VTsIK]]/[[Congresu de los Sóviets de Toles Rusies|Congresu Panruso de los Soviets]] <small>(1917-1938)</small><br />[[Sóviet Supremu de Rusia|Sóviet Supremu]]<br /><small>(1938-1990)</small><br />[[Sóviet Supremu de Rusia|Sóviet Supremu]]/ [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de Rusia|Congresu de los Diputaos del Pueblu]] <small>(1990-1993)</small> |dato_año1 = 1989 |dato_superficie1 = 17075200 |dato_población1 = 147386000 |miembru_de = |notes = El 19 de xineru de 1918, esistió de volao la [[República Federativa Democrática de Rusia]] proclamada pola [[Asamblea Constituyente Rusa]]. Pero tando'l poder real en manes del gobiernu del [[Sovnarkom]], los [[bolxevique]]s eslleieron l'Asamblea Constituyente tres el so primera y últimu periodu de sesiones.<ref>{{cita llibru |apellíos = [[:en:Nicholas V. Riasanovsky|Riasanovsky]] |nome = Nicholas |títulu = A History of Russia (sesta edición) |editorial=[[Oxford University Press]] |añu = 2000 |páxina = 458 |isbn = 0-19-512179-1}}</ref> }} [[Ficheru:Flag of Russia (1991-1993).svg|thumb|250px|La bandera vixente ente [[1991]] y [[1993]].]] La '''República Socialista Federativa Soviética de Rusia''' {{cirílicu|id=rus|cir=Российская Советская Федеративная Социалистическая Республика, PСФСР|rom=Rossíyskaya Soviétskaya Federatívnaya Socialistícheskaya Respúblika, '''RSFSR'''}} conocida comúnmente como la '''Rusia Soviética''', '''Rusia bolxevique''' o a cencielles '''Rusia''',<ref name="RF">El [[Sóviet Supremu de Rusia|Sóviet Supremu de la RSFS de Rusia]] aprobó la Llei de la RSFSR # 2094-I del 25 d'avientu de 1991 [http://web.archive.org/web/http://www.humanities.edu.ru/db/msg/12047 "Sobre renombramiento de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia"] // Diariu del Congresu de los Diputaos del Pueblu de la RSFS de Rusia y del Sóviet Supremu de la RSFSR. – 1992. – № 2. – Art. 62</ref><ref name="DEKL">Declaración de los Derechos de los trabayadores y esplotaos ([http://www.marx2mao.com/Lenin/DRWP18.html variante orixinal del VTsIK], [http://web.archive.org/web/http://www.russiannewsnetwork.com/article1.html III revisión del Congresu]), artículu I</ref> foi la [[Repúbliques de la Xunión Soviética|república]] más grande, más poblada y económicamente desenvuelta de l'antigua [[Xunión Soviética]].<ref name="TFD">[http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Russian+Soviet+Federated+Socialist+Republic+RSFSR The Free Dictionary Russian Soviet Federated Socialist Republic]. Encyclopedia2.thefreedictionary.com. Consultáu'l 22 de xunu de 2011.</ref> El Gobiernu soviéticu, denomináu [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] (Sovnarkom), dirixíu polos [[bolxevique]]s, llegó al poder el {{julgregfecha|7|11|1917|Link="true"}} —darréu dempués de que'l [[Gobiernu Provisional Rusu]], que dirixía la República rusa, fora derrocáu pola [[Revolución d'Ochobre]]. Primeramente, l'Estáu nun tuvo un nome oficial y nun foi reconocíu pelos países vecinos mientres cinco meses. El [[25 de xineru]] de [[1918]] —nel III [[Congresu de los Sóviets de Toles Rusies|Congresu Panruso de los Soviets]]— l'Estáu ensin reconocer foi renombráu como la '''República Soviética de Rusia'''.<ref name="autogenerated1">[http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/DEKRET/declarat.htm Declaración sobre los derechos de los trabayadores y esplotaos]. Hist.msu.ru. Consultáu'l 22 de xunu de 2011.</ref> El 3 de marzu de 1918 roblóse'l [[Tratáu de Brest-Litovsk]], que dexaba munchos de los territorios del antiguu [[Imperiu rusu]] a Alemaña, en cuenta de la paz na [[Primer Guerra Mundial]]. El 10 de xunetu de 1918 la [[Constitución soviética de 1918|Constitución rusa de 1918]] renombró al país como la '''República Socialista Federativa Soviética de Rusia''' (RSFS de Rusia o RSFSR).<ref name="russians1">[http://russians.net/ Soviet Russia information]. Russians.net (23 d'agostu de 1943). Consultáu'l 22 de xunu de 2011.</ref> En 1918, mientres la [[Guerra Civil Rusa]], dellos Estaos dientro del antiguu [[Imperiu rusu]] dixebráronse, amenorgando entá más el tamañu del país. La RSFSR foi reconocida como Estáu independiente internacionalmente solu por [[Estonia]], [[Finlandia]], [[Letonia]] y [[Lituania]], nel [[Tratáu de Tartu (Finlandia-Rusia)|Tratáu de Tartu]] en 1920 y pol [[Estáu Llibre Irlandés]] tamién en 1920.<ref>Carr, EH ''The Bolshevik Revolution 1917-23, vol 3'' Penguin Books, Londres, 4ª reimpresión (1983), páxs. 257-258. El proyeutu de Tratáu foi publicáu pa fines de propaganda nel documentu británicu de 1921 ''Intercourse between Bolshevism and Sinn Fein'' ([[Command paper|Cmd]] 1326).</ref> El 30 d'avientu de 1922, cola [[Tratáu de Creación de la URSS|creación de la Xunión Soviética]], la RSFS de Rusia convertir nuna de los cuatro repúbliques dientro de la federación de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]]. La '''República Socialista Federativa Soviética de Rusia''' (RSFSR)—el nome final de la era soviética de la república, foi adoptáu na [[Constitución de la Xunión Soviética de 1936|Constitución soviética de 1936]]. El 25 d'avientu de 1991 —tres la [[disolución de la Xunión Soviética]]— foi renombrada como la '''[[Federación de Rusia]]''', pero la estructura estatal heredada de los tiempos soviéticos permaneció inalterada hasta la sensación d'una nueva constitución depués de la [[crisis constitucional rusa de 1993]]. <ref>[http://marxistsfr.org/history/ussr/government/1928/sufds/ch28.htm Chronicle of Events]. Marxistsfr.org. Consultáu'l 22 de xunu de 2011.</ref> La República entendía 16 repúbliques autónomes, cinco [[óblast]]s autónomos, 10 [[ókrug|okrugs]] autónomos, seis [[krai]]s y 40 [[óblast]]s.<ref name="TFD" /> Los [[Pueblu rusu|rusos]] formaron el [[grupu étnicu]] más grande. La economía de la RSFSR yera fuertemente industrializada. La RSFSR representaba alredor de dos tercios de la [[Xeneración d'enerxía llétrico|producción de lletricidá]] na Xunión Soviética. Yera'l tercer mayor productor de petroleu, namái detrás de los [[Estaos Xuníos]] y [[Arabia Saudita]]. En 1974 hubo 475 institutos d'educación cimera na república en 47 idiomes pa unos 23.941.000 d'estudiantes. L'asistencia médica foi apurrida al traviés d'una rede de servicios de salú entamada territorialmente.<ref name="TFD" /> == Historia == [[Ficheru:Flag RSFSR 1918.svg|thumb|250px|La bandera de la [[RSFS de Rusia]] (1918-1920)]] [[Ficheru:Emblem of the Russian SFSR (1918-1920).svg|thumb|175px|L'escudu de la [[RSFS de Rusia]] (1918-1920)]] La RSFS de Rusia tien el so orixe'l [[7 de payares]] de [[1917]], na [[Revolución d'Ochobre|revolución rusa]]. El [[10 de xunetu]] de [[1918]] la [[Constitución soviética de 1918]], pola que se creaba oficialmente la RSFS de [[Rusia]], yera aprobada. Constituyó, xuntu cola [[RSS d'Ucraína]], la [[RSS de Bielorrusia]] y la [[República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia|RSFS Transcaucásica]] la [[Xunión Soviética]] nel añu [[1922]], oficializando dicha unión per mediu de la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1924]]. Nos documentos rusos de la dómina, yera referida como '''República de Rusia''' ({{lang|ru|Российская республика}}, ''Rossíyskaya respúblika'') y '''República de los [[Sóviet]]s''' ({{lang|ru|Советская республика}}, ''Soviétskaya respúblika''). == Rusia postsoviética == La RSFS de Rusia dixebrar de la [[XRSS]] el [[12 d'avientu]] de [[1991]], catorce díes primero que la URSS dexara d'esistir. Tres la [[disolución de la Xunión Soviética]], la RSFSR abandonó'l sistema socialista, ya introdució reformes económiques y polítiques. Camudó la so denominación pola de [[Federación de Rusia]] so la presidencia de [[Borís Yeltsin]], y creó la [[Comunidá d'Estaos Independientes]], qu'arrexunta a delles [[Estaos postsoviéticos|repúbliques exsoviéticas]] (cola esceición d'[[Estonia]], [[Letonia]], [[Lituania]] y [[Xeorxa]]). La RSFS de Rusia y más tarde, la Federación de Rusia fueron llargamente aceptaes como'l socesores de la Xunión Soviética n'asuntos diplomáticos y asumió'l papel de miembru permanente y capacidá de vetu de la URSS nel [[Conseyu de Seguridá de Naciones Xuníes]]. == Subdivisiones polítiques == * [[Bashkortostán]] * [[Buriatia]] * [[Daguestán]] * [[Yakutia]] * [[Kabardino-Balkaria]] * [[Kalmukia]] * [[Carelia]] * [[Komi]] * [[Mari El|Mari El-Cheremia]] * [[Mordovia]] * [[Osetia del Norte-Alania]] * [[Udmurtia]] * [[Tatarstan]] * [[Chechenia]]-[[Ingushetia]] * [[Chuvashia]] * [[Tuvá]] == Ver tamién == * [[Zarato rusu]] o [[moscovita]] * [[Imperiu rusu]] * [[Xunión Soviética]] * [[Rusia]] o [[Federación de Rusia]] * [[República Federativa Democrática de Rusia]] ([[:en:Russian Democratic Federative Republic]]) * [[República Autónoma Socialista Soviética]] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|República Socialista Federativa Soviética de Rusia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Antigües repúbliques soviétiques|Rusia]] [[Categoría:Repúbliques soviétiques antigües d'Europa|Rusia]] [[Categoría:Rusia nel sieglu XX]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] q5bviwut6a2h2ymgb1t05d89stptrkp 0 117333 3709757 3469924 2022-08-19T09:10:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20160225210809}} {{Parllamentu}} El '''Congresu de los Diputaos del Pueblu de la RSFS de Rusia''' ([[idioma rusu|rusu]]: Съезд народных депутатов РСФСР) y dende [[1991]] '''Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Federación Rusa''' ([[idioma rusu|rusu]]: Съезд народных депутатов Российской Федерации) foi la institución suprema de gobiernu na [[RSFS de Rusia]] y na [[Federación Rusa]] ente'l [[16 de mayu]] de [[1990]] y el [[21 de setiembre]] de [[1993]]. Foi electu'l [[4 de marzu]] de [[1990]] pa un periodu de cinco años. Foi eslleíu ensin autoridá constitucional por [[decretu presidencial]] mientres la [[crisis constitucional rusa de 1993]] y remató ''de facto'' cuando la [[Casa Blanca de Moscú]] foi atacada'l [[4 d'ochobre]] de [[1993]]. El Congresu foi responsable de dalgunos de los acontecimientos más importantes de la [[Historia de Rusia]] mientres esi periodu, como la declaración de soberanía estatal de la RSFS de Rusia'l 12 de xunu de 1990, l'ascensu de [[Borís Yeltsin]], y les reformes económiques qu'instauraron el [[capitalismu]]. == Principales funciones == El Congresu tenía'l poder d'aprobar lleis por mayoría, que teníen de ser entós roblaes pol [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la RSFS de Rusia]] (ensin derechu de vetu hasta xunetu de [[1991]]). El Congresu tenía coles mesmes el poder d'aprobar una [[Constitución]] y realizar cambeos constitucionales, investir al [[Xefe de Gobiernu]] y a los dirixentes de les principales oficines públiques, escoyer los miembros del Comité de Supervisión Constitucional (xueces del [[Tribunal Constitucional]]), convocar referendus, y aprobar un ''[[impeachment]]'' contra'l presidente. == Composición == El Congresu consistía oficialmente de 1.068 diputaos, la mayoría de los cualos fueron escoyíos nes [[Eleiciones llexislatives de Rusia de 1990]], pero'l tamañu real varió por cuenta de diverses reeleiciones y cambeos estructurales. 900 diputaos yeren escoyíos poles rexones territoriales, proporcionalmente a la so población; 168 más de les rexones con estatus nacional, 64 de les 16 [[República autónoma|repúbliques autónomes]] (4 por caúna), 10 de les [[Rexón autónoma|rexones autónomes]] (2 por caúna), 10 peles zones autónomes (1 por caúna), y 84 polos [[krai]], [[óblast]], y les ciudaes de [[Moscú]] y [[Leningráu]]. Un total de 1.059 diputaos fueron escoyíos al empiezu pa la primer sesión del Congresu'l [[16 de mayu]] de [[1990]]. 1.037 diputaos taben presentes el [[21 de setiembre]] de [[1993]]; 938 a [[4 d'ochobre]] de [[1993]]. Dos tercios de los diputaos teníen de tar presentes por que'l Congresu tuviera [[quórum]]. == Sesiones == Constitucionalmente el Congresu tenía d'axuntase cada añu, pero na práutica, por cuenta de los aturbolinaos acontecimientos desenvueltos mientres esos años, axuntar de dos a tres veces per añu. El Congresu axuntar na [[Casa Blanca de Moscú]] y celebró un total de diez sesiones. La so última sesión foi celebrada tres el decretu presidencial de disolución, y foi atayada pol ataque armáu contra la Casa Blanca per parte de les fuercies lleales al [[Presidente de Rusia]], [[Borís Yeltsin]]. * Primer: 16 de mayu de 1990 – 22 de xunu de 1990. * Segunda (estraordinaria): 27 de payares de 1990 – 15 d'avientu de 1990. * Tercer (estraordinaria): 28 de marzu de 1991 – 5 d'abril de 1991. * Cuarta: 21 de mayu de 1991 – 25 de mayu de 1991. * Quinta (estraordinaria): 10 de xunetu de 1991 – 17 de xunetu de 1991; 28 d'ochobre de 1991 – 2 de payares de 1991. * Sesta: 6 d'abril de 1992 – 21 d'abril de 1992. * Séptima: 1 d'avientu de 1992 – 14 d'avientu de 1992. * Octava (estraordinaria): 10 de marzu de 1992 – 13 de marzu de 1993. * Novena (estraordinaria): 26 de marzu de 1993 – 29 de marzu de 1993. * Décima (emerxencia): 23 de setiembre de 1993 – 4 d'ochobre de 1993. == Sóviet Supremu == {{AP|Sóviet Supremu de Rusia}} El '''Sóviet Supremu de la RSFSR''', más tarde denomináu '''Sóviet Supremu de la Federación Rusa''' foi un cuerpu [[llexislativu]] escoyíu pol Congresu pa llexislar ente sesiones del mesmu. Consistía de 252 diputaos, estremaos ente'l Sóviet de la República (126 diputaos), escoyíu proporcionalmente a la población, y otros 126 diputaos del Sóviet de les Nacionalidaes, representando a los [[suxetos federales de Rusia]]. === Funciones === El Sóviet Supremu foi investido de poderes p'aprobar lleis, ratificar trataos, asignar miembros del gobiernu (hasta [[1991]]) y xueces, declarar l'amnistía, y aprobar decretos presidenciales. Les lleis aprobaes pol Sóviet Supremu yeren roblaes pol [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la RSFS de Rusia|Presidente del Presidium]] ensin derechu de vetu hasta'l [[10 de xunetu]] de [[1991]]. Darréu, el presidente llogró'l derechu a un vetu d'aplazamientu, que podía ser anuláu pol Sóviet Supremu al traviés d'una votación de mayoría simple. Mientres les sos sesiones el Sóviet Supremu aprobó un total de 333 lleis federales. === Presidente del Presidium del Sóviet Supremu === {{VT|Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la RSFS de Rusia}} El Presidente del Sóviet Supremu yera escoyíu pol Congresu. Exerció como [[Xefe d'Estáu]] de la [[RSFS de Rusia]] hasta la creación del puestu de [[Presidente de Rusia]] el [[10 de xunetu]] de [[1991]]. Roblaba trataos (ensin derechu de vetu), nomaba candidatos para [[Xefe de Gobiernu]], dirixía la diplomacia y roblaba trataos internacionales. Dende'l [[10 de xunetu]] de [[1991]], el Presidente del Presidium foi apostráu a xefe del poder llexislativu, presidente parllamentariu. Yera coles mesmes el cuartu na llinia de socesión de la Presidencia, tres el [[Vicepresidente]] y el [[Presidente del Gobiernu de Rusia|Presidente del Conseyu de Ministros]]. Presidentes del Presidium del Sóviet Supremu de la RSFS de Rusia: * 29 de mayu de 1990 – 10 de xunetu de 1991: [[Borís Yeltsin]] * 10 de xunetu de 1991 – 29 d'ochobre de 1991: [[Ruslán Jasbulátov]] (en funciones) * 29 d'ochobre de 1991 – 4 d'ochobre de 1993: [[Ruslán Jasbulátov]] Borís Yeltsin postulóse como Presidente, como miembru del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], ensin ésitu, llogrando 497 y 503 votos respeutivamente, llueñe de los 531 riquíos pa ser escoyíu. El PCUS entós nomó a un candidatu moderáu, el [[Presidente del Gobiernu de Rusia|Presidente del Conseyu de Ministros]], [[Aleksandr Vlásov]]. El [[Presidente de la URSS]], [[Mikhaíl Gorbachov]], intervieno públicamente contra Yeltsin na sesión del Congresu. Tres ello, Yeltsin postulóse nuevamente'l [[29 de mayu]] de [[1990]] y llogró 535 votos a favor (50,52%), convirtiéndose en líder de la RSFS de Rusia. El [[17 de marzu]] de [[1991]] celebróse un referendu presidencial en Rusia, nel que'l 54% votó a favor del establecimientu del puestu de [[Presidente de Rusia|Presidente de la RSFSR]]. El [[12 de xunu]] de [[1991]], Yeltsin venció col 57% de los votos nes [[Eleiciones presidenciales de Rusia de 1991|eleiciones presidenciales]], convirtiéndose en presidente. En tomando posesión el 10 de xunetu, seis rondes de votaciones nel Congresu fueron incapaces d'escoyer un nuevu Presidente del Presidium. El 29 d'ochobre, [[Ruslán Jasbulátov]] foi escoyíu con 559 votos a favor (52,79%). == Cronoloxía == * 27 d'ochobre de 1989: La Constitución de la [[RSFS de Rusia]] de 1978 ye enmendada y créase el Congresu de los Diputaos del Pueblu de Rusia. * 4 de marzu de 1990: Les eleiciones llexislatives determinen la composición del Congresu. * 16 de mayu de 1990: El Congresu celebra la so primer sesión. * 29 de mayu de 1990: Borís Yeltsin ye escoyíu como [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la RSFS de Rusia]] por una estrecha mayoría (50,52%). * 12 de xunu de 1990: El Congresu aprueba la '''Declaración de Soberanía Estatal de la RSFS de Rusia''' ([[:en:Declaration of State Sovereignty of the Russian Soviet Federative Socialist Republic]]). Esto empecipia la llucha pol poder en Moscú ente'l [[Presidente de la URSS]] y del [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la RSFS de Rusia]], Gorbachov y Yeltsin, respeutivamente. Anguaño en Rusia, el 12 de xunu celebra la fiesta nacional denomada Día de Rusia. * 1 d'avientu de 1990: El bloque parllamentariu ''Rusia Democrática'' sufre la so primer dixebra, por cuenta de la cuestión de la unviada de tropes soviétiques, so mandatu de la ONX, na Guerra del Golfu. Los partidarios de la participación soviética tán encabezaos pol nala izquierda, mientres un resolución contra la intervención ye aprobada finalmente. * 17 de marzu de 1991: Un [[Referendu de la Xunión Soviética de 1991|referendu nacional]] aprueba establecer el puestu de Presidente de la RSFS de Rusia (RSFSR). * 12 de xunu de 1991: Nes [[eleiciones presidenciales de Rusia de 1991]] Yeltsin ye escoyíu Presidente de la RSFS de Rusia col 57% de los votos. * 10 de xunetu de 1991: Yeltsin ye investido como Presidente. * 17 de xunetu de 1991: El Congresu nun llogra escoyer un nuevu Presidente, pasando'l Vicepresidente Jasbulátov a exercer el cargu en funciones. * 19 d'agostu de 1991: Produzse'l [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]]. * 29 d'ochobre de 1991: Jasbulátov ye escoyíu Presidente del Presidium col 52,79% de los votos. * 1 de payares de 1991: El Congresu delega poderes estraordinarios a Yeltsin, con un periodu de 13 meses. * 10 de payares de 1991: Los diputaos nun consiguen aprobar un resolución pa declarar la llei marcial na [[República Autónoma Socialista Soviética de Chechenia-Ingushia|RSS Autónoma de Chechenia-Ingusetia]], enllargando'l conflictu bélicu. * 12 d'avientu de 1991: El Congresu declara la '''desafiliación de la [[RSFS de Rusia]] de la [[XRSS]]''' ratificando'l [[Tratáu de Belavezha]] que proclama la [[disolución de la Xunión Soviética]] y derogando el [[Tratáu de Creación de la URSS]] de 1922. * 25 d'avientu de 1991: El Congresu renombra a la RSFS de Rusia como [[Federación de Rusia]]. * 10 d'avientu de 1992: Primer gran enfrentamientu ente'l Presidente y el Congresu: refugu parllamentariu a nomar a Yegor Gaidar como Xefe del Gobiernu y a enllargar los poderes estraordinarios del Presidente. Algámase un compromisu y prevese un referendu pa ser celebráu'l 12 de marzu de 1993. * 10 de marzu de 1993: Una sesión estraordinaria del Congresu ataya'l referendu y anula los poderes estraordinarios daos al Presidente en payares de 1991. * 20 de marzu de 1993: El Presidente declara un ''réxime especial'', convoca unilateralmente un referendu d'enfotu, y refuga obedecer al Congresu hasta que se celebre la consulta popular. * 28 de marzu de 1993: 617 de los 1.033 diputaos del Congresu voten impugnar a Yeltsin. Esto ye'l 60% de los diputaos, menos de los 2/3 riquíos pa la impugnación. * 29 de marzu de 1993: El Congresu convoca un referendu d'aprobación de les polítiques de Yeltsin (especialmente les polítiques económiques) y eleiciones presidenciales y llexislatives antemanaes. * 23 d'abril de 1993: Nel referendu nacional la población espresa sofitu a Yeltsin y les sos polítiques. * 5 de xunu de 1993: Empieza la Convención Constitucional. Los delegaos al Congresu aplauden a Jasbulátov, mientres la seguridá presidencial espulsa a un diputáu, echando a un llau al Fiscal Xeneral. * 18 de setiembre de 1993: El Presidente axuntar con representantes de los poderes executivos y llexislativos de los suxetos federales, pero refuga la so suxerencia de proclamar un nuevu órganu supremu de gobiernu, una Asamblea Federal. * 21 de setiembre de 1993: El Decretu Presidencial nᵘ1.400 declara la disolución del Congresu y convoca eleiciones a una Asamblea Federal. Esta decisión infringe la ''Llei sobre'l Presidente'' (aprobada pola cuarta sesión del Congresu de los Diputaos del Pueblu de la RSFSR el 24 de mayu de 1991), y dexa al Congresu desconocer a Yeltsin como presidente, pasando'l poder formal al Vicepresidente, Aleksandr Rutskói. * 22 de setiembre de 1993: El Congresu noma a Rutskói nuevu Xefe del Estáu y designa un nuevu gobiernu. El poder dual lleva a combates caleyeros en Moscú (vease [[Crisis constitucional rusa de 1993]]). * 4 d'ochobre de 1993: Les fuercies presidenciales bombardean la [[Casa Blanca de Moscú]] y eslleen el Congresu. === Tres la disolución === * 12 d'avientu de 1993: Una nueva [[Constitución de la Federación de Rusia|Constitución]] ye aprobada en referendu (58,4% a favor). S'[[Eleiciones llexislatives de Rusia de 1993|escueyi]] l'[[Asamblea Federal de Rusia]]. El nacionalista [[Partíu Lliberal-Demócrata de Rusia]] llogra la minoría mayoritaria. * 23 de febreru de 1994: L'Asamblea Federal cierra la investigación del golpe de 1993 y declara l'amnistía. * 26 de febreru de 1994: El Fiscal Xeneral aprueba l'amnistía magar les protestes de Yeltsin. * 9 de marzu de 1994: L'alministración presidencial redacta una "llista negra" de 151 ex diputaos que defendieron el Congresu. A estos diputaos retírense-yos tolos privilexos sociales, hasta que son restauraos el 22 d'abril per decretu presidencial. * 4 de marzu de 1995: Los más resistentes ex diputaos celebren n'última sesión oficial el fin de los sos poderes delegaos. == Partíos políticos == Mientres la primer sesión del Congresu, el 86% de los diputaos yeren miembros del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|PCUS]]. Esti númberu foi amenorgándose progresivamente al empar que la mayoría diba dimitiendo del partíu. Sicasí los nuevos partíos principales nun se formaron rápido, dexando un altu porcentaxe del Congresu formáu por independientes. El PCUS foi ilegalizado pol Presidente Yeltsin en payares de [[1991]] tres l'[[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|intentu de golpe d'Estáu d'agostu]]. El partíu colapsó dafechu mientres la [[disolución de la Xunión Soviética]], siendo darréu reemplazáu en Rusia pol [[Partíu Comunista de la Federación Rusa]]. <center> <gallery> Image:Russian Congressional Parties 1990.png|Partíos con representación parllamentaria n'abril de 1990 Image:Russian Congressional Parties 1991 (July).png| Partíos con representación parllamentaria en xunetu de 1991 Image:Russian Congressional Parties 1991 (October).png| Partíos con representación parllamentaria n'ochobre de 1991 Image:Russian Congressional Parties 1993.png| Partíos con representación parllamentaria en marzu de 1993 </gallery> </center> == Bloques y fracciones parllamentaries == Mientres la primer sesión del Congresu, rexistráronse 24 grupos parllamentarios, cuntando ente 50 y 355 diputaos. Dexábase la doble pertenencia, polo que la militancia en fracciones implicaba un 200% del Congresu. Formáronse dos bloques principales rápido n'oposición ente sigo: el ''Bloque Comunista'' y el ''Bloque Rusia Democrática''. ''Rusia Democrática'' y los sos aliaos formaben primeramente la mayoría, lo que dexó a Yeltsin ser escoyíu como Presidente del Presidium. Mientres la quinta sesión, la doble militancia foi ilegalizada, aprobándose una llei al efeuto. Sicasí, permaneció y n'abril de [[1992]] entá había 30 diputaos miembros de delles fracciones. En [[1993]], permanecíen un total de 14 grupos, mientres ente 200 y 210 diputaos entá nun teníen militancia declarada en nengunu. El ''Bloque Rusia Democrática'' colapsó, resultando la formación de dos nuevos bloque: ''Coalición Reformista'' y ''Centru Democráticu''. Un nuevu bloque llamáu ''Unidá Rusa'' formar por parte de los comunistes conservadores y los sos simpatizantes, mientres el bloque ''Fuercies Creatives'' ([[Centru (política)|centru]]-[[Izquierda (política)|izquierda]]) foi formáu pola izquierda moderada. Xuntos constituyíen la mayoría y encabezaron la oposición a Yeltsin y a munches de les sos polítiques. Sicasí, en marzu de [[1993]], inda nun algamar la mayoría cualificada riquida pa la impugnación. <center> <gallery> Image:Russian Congressional Fractions 1991.png|Grupos parllamentarios n'abril de 1991 Image:Russian Congressional Fractions 1992.png| Grupos parllamentarios n'avientu de 1992 Image:Russian Congressional Fractions 1993.png| Grupos parllamentarios en marzu de 1993 </gallery> </center> == Ver tamién == * [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética]] {{Tradubot|Congreso de los Diputados del Pueblo de Rusia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Gobiernu de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] aop65aq85cvzm12us2ksdx9ee7tw5d8 0 117335 3709952 3683928 2022-08-19T10:10:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviets]] => [[sóviets]] wikitext text/x-wiki {{persona}} {{lang-ru|Гео́ргий Валенти́нович Плеха́нов}} [[Tambov]], [[Rusia]]; {{julgregfecha|11|12|1856|Link="true"}}{{Harvnp|Baron|1966|p=4}}-[[Terijoki]], [[Finlandia]]; [[30 de mayu]] de [[1918]]) foi un [[Revolución|revolucionariu]] [[Imperiu rusu|rusu]], teóricu y propagandista del [[marxismu]], del cual considérase'l fundador en Rusia. Nacíu nuna familia de la baxa nobleza con tradición militar na provincia de [[Tambov]], Plejánov abandonó en 1875 los sos estudios militares y d'inxeniería pa dedicase a la xera revolucionaria. Participó na manifestación frente a la [[Catedral de Kazán]] en [[San Petersburgu]] en 1876, y dempués xunióse a la nueva organización revolucionaria [[bakuninista]] [[Tierra y Llibertá (Rusia)|Tierra y Llibertá]] (Zemliá i Volia). Mientres los años siguientes, participó viviegamente en diverses actividaes de baturiciu pa la organización y empezó a escribir pequeñes obres revolucionaries pa la publicación d'aquella. La falta de resultaos nel baturiciu del campesinado, sicasí, llevó a parte de la organización a defender la concentración nel [[terrorismu]] como métodu p'acabar cola [[autocracia]]. Plejánov oponer a esta postura con ahínco y, al nun llograr que s'abandonara l'enclín, en 1879 consiguió estremar la formación. Formáronse dos nueves organizaciones, una favorable al terrorismu y otra al baturiciu, a la que Plejánov xunióse como miembru destacáu. Esta organización resultó un fracasu frente a la primera, y, a empiezos de 1880, Plejánov foi unviáu al estranxeru xuntu con otros compañeros pa evitar ser arrestáu. Nel so llargu exiliu, que duraría trenta y siete años, Plejánov foi abandonando pasu ente pasu el so bakuninismu inicial y convirtiéndose al [[marxismu]]. Aprovechó'l so alloñamientu de Rusia pa completar la so formación teórica y lleer les obres marxistes que, xuntu col fracasu del baturiciu y los nuevos analises sobre la decadencia de la [[Mir (comunidá)|comuña rusa]], fuéron-y conduciendo adulces a la [[socialdemocracia]]. Hasta 1896, la familia pasó gran penuria pola falta d'ingresos y Plejánov hubo de camudar de residencia en delles ocasiones por problemes políticos; vivió en Suiza, Francia y Gran Bretaña. Les privaciones llevar a carecer de tuberculosis, enfermedá que décades más tarde acabó cola so vida. En 1882 empezó la publicación d'obres marxistes, en defensa de l'actividá política y socioeconómica. Fracasaos los intentos de reunificarse colos terroristes rusos, fundó xuntu con otros exiliaos el [[Grupu pa la Emancipación del Trabayu]], una organización pa redactar publicaciones marxistes, la primer organización marxista rusa. Nes obres pal Grupu, Plejánov sentó los fundamentos del marxismu rusu, col so convencimientu sobre la paecencia de la evolución en Rusia y la d'Europa occidental, les dos etapes p'algamar el socialismu, la importancia de la [[conciencia de clase]], la del proletariáu urbanu, según la relevancia de la intelectualidá radical. Les sos tesis influyeron a toa una xeneración de revolucionarios. Eruditu polifacéticu, apurrió munches idees al marxismu nel ámbitu de la [[filosofía]] y sobre el papel del arte y la relixón na sociedá. Escribió llargamente sobre'l [[materialismu históricu]], sobre la historia de la filosofía materialista, sobre'l papel de les mases y los individuos na historia, sobre la rellación ente la base y la superestructura, sobre la importancia de les ideoloxíes, sobre demócrates revolucionarios como [[Visarión Belinski]], [[Nikolai Chernishevski|Nikolái Chernyshevski]], [[Aleksandr Herzen]] o [[Nikolái Dobroliubov|Nikolái Dobroliúbov]], sobre l'orixe del arte, etc. Na década de 1890, la so influencia ente'l creciente movimientu revolucionariu rusu aumentó; a finales de la década, sicasí, esta crecedera viose amenaciáu pol surdimientu de nueves corrientes crítiques, l'[[Economicismu (socialismu)|economicismu rusu]] y el [[Revisionismu (marxismu)|revisionismu]] alemán, que lo llevaron a dedicase intensamente a la so crítica. Intolerante coles nueves corrientes que consideraba dafechu errónees, tresmitió esta actitú a [[Vladímir Lenin]], parte de la organización cola que'l Grupu aliárase a final del sieglu contra los economicistas. Na nueva publicación conxunta, ''[[Iskra]]'', Plejánov llogró privilexos como editor pero la principal influencia foi la de Lenin, col que compartió la defensa de lo que consideraben marxismu ortodoxu. Mientres l'[[II Congresu del Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia|II Congresu del nuevu partíu socialdemócrata]] Plejánov alliniar con Lenin, medrosu entá de que l'economicismu estremara a la formación y deseosu de caltener la unidá y l'ortodoxa. Les lluches coles nueves corrientes acentuaron el so xacobinismu y averar a los bolxeviques. De pluma acerada, Plejánov apostó mientres la so vida colos revolucionarios terroristes de [[Naródnaya Volia]], el [[populismu]] naródnik, l'[[anarquismu]] y el [[lliberalismu]], amás de coles corrientes marxistes que consideraba equivocaes contribuyendo al espardimientu del marxismu ente los [[Clase obrera|obreros]] ya intelectuales de [[Imperiu rusu|Rusia]]. Poco dempués del congresu, sicasí, Plejánov rompió con Lenin y averóse relativamente a los [[menchevique]]s. Los sos intentos de reunificar a les fraiciones fracasaron y la so influencia nel partíu foi decayendo. Na [[Revolución rusa de 1905]] promovió, con escasu ésitu, la cooperación cola burguesía contra l'autocracia. Favorable a la inclusión de los trabayadores nes organizaciones llaborales llegales pa fomentar el desenvolvimientu de la so conciencia de clase, opúnxose, sicasí, a los [[Liquidacionismu|liquidacionistas]], que deseyaben acabar coles organizaciones clandestines del partíu y llindase a les primeres. Mientres la [[Primer Guerra mundial]] abandonó'l so primer internacionalismu pa defender una postura nacionalista ya intensamente ''[[defensista]]'', favorable a la [[Triple Entente|Entente]] na guerra, que nun goció de popularidá en Rusia. Tres la [[Revolución de Febreru]] de 1917, tornó a Rusia, onde la so actitú favorable a la cooperación colos partíos burgueses y la continuación del conflictu bélicu aisllar del gruesu de los socialistes. Opuestu a reformes radicales, refugó de planu les posiciones radicales de los [[bolxevique]]s. Contrariu al so [[Revolución d'Ochobre|toma del poder]], agoró'l advenimiento de la [[Guerra Civil Rusa|guerra civil]] antes de exiliase en Finlandia, onde morrió na primavera de 1918. == Mocedá == === Familia === Plejánov nació en Gudálovka, un pueblu de la [[gubérniya]] rusa de [[Tambov]] el {{julgregfecha|11|12|1856}}.{{Harvnp|Baron|1966|p=4}} El so padre, Valentín Petróvich Plejánov, d'ascendencia tártara, pertenecía a la baxa nobleza y siguiera la carrera militar y participao tantu na [[Guerra de Crimea]] como nel achaplamientu del [[Llevantamientu de Xineru|alzamientu polacu de 1863]].{{Harvnp|Baron|1966|p=4}} La familia tenía tradición militar: dellos tíos de Plejánov y dalgunos de los sos hermanos mayores yeren militares.{{Harvnp|Baron|1966|p=4}} El padre heredara 270 [[Acre (unidá de superficie)|acres]] y unos cincuenta siervos, propiedaes que se doblar en casándose cola so segunda esposa, la madre de Plejánov.{{Harvnp|Baron|1966|p=4}} La [[Reforma emancipadora de 1861 en Rusia|emancipación de los siervos]] en 1861 fizo que la familia perdiera la metá de les sos tierres y entrara en dificultaes pa caltener la facienda; en 1871 el padre abandonó la esplotación de la propiedá y llogró un emplegu nos acabante crear [[zemstvos]].{{Harvnp|Baron|1966|p=4}} Tres la muerte del so padre en 1873, la so madre decidió vender les tierres qu'entá tenía la familia.{{Harvnp|Baron|1966|p=4}} El padre de Plejánov, conservador y tradicionalista, apegáu al so rangu aristocráticu y la so carrera militar, oponer a les reformes impulsaes por [[Alexandru II de Rusia]].{{Harvnp|Baron|1966|p=5}} Foi un padre severu y irascible colos sos dolce fíos, y n'ocasiones un home violentu.{{Harvnp|Baron|1966|p=5}} Inculcó nel mozu Plejánov un sentíu de la homía y la valentía qu'endureció'l so calter.{{Harvnp|Baron|1966|p=5}} Deseyaba que los sos fíos fueren autónomos, valir por sigo mesmos y fueren activos.{{Harvnp|Baron|1966|p=5}} Valentín Petróvich imbuyó en Plejánov el so arguyu,<ref name="mayer173"/> franqueza y la so reserva: el so siguidores describir más tarde de cutiu como pimpanu, austeru y reserváu y cuntó con pocos amigos íntimos a lo llargo de la so vida.{{Harvnp|Baron|1966|p=5}} La so madre, María Fiódorovna Belýnskaya, yera ventitrés años menor que Valentín Petróvich, col que se casó cuando esti cuntaba con 45 años y siete fíos —Plejánov tuvo once hermanos y yera el mayor de los fíos del segundu matrimoniu del so padre—.{{Harvnp|Baron|1966|p=6}} Modesta, atenta ya intelixente, fuera institutriz y recibíu estudios nel [[Institutu Smolny]] y tres la muerte del so maríu trabayó como maestra pa caltener a la familia.{{Harvnp|Baron|1966|p=6}} La madre de Plejánov tuvo bien bona rellación col so primoxénitu y reforzó les sos dotes intelectuales, amás de inculcarle el so altruísmu y sentíu de la xusticia.{{Harvnp|Baron|1966|p=6}} A encomalo de calter paterna, Plejánov xunió los valores maternos.{{Harvnp|Baron|1966|p=6}} === Educación === [[Ficheru:GeorgiPlejánovDeJoven.png|El mozu Plejánov en fecha desconocida. La so conversión a l'actividá revolucionaria y abandonu de los sos estudios universitarios tuvo llugar en 1875-1876.|thumb|upright]] Plejánov nun recibió educación formal hasta los diez años, cuando en 1866 ingresó nel segundu añu de l'Academia Militar de [[Vorónezh]].{{Harvnp|Baron|1966|p=6}} Intelixente, nun destacar, sicasí, nos sos estudios na academia militar por falta d'interés, anque yá daquella yera un llector voraz.{{Harvnp|Baron|1966|p=9}} Graduóse en 1873 y coló a la capital, [[San Petersburgu]], onde ingresó na Escuela Militar Konstantínovskoe, yá atéu pero non entá revolucionariu.{{Harvnp|Baron|1966|p=9}} Influyíu cada vez más poles sos llectures, sufrió una crisis de conciencia al sopesar la posibilidá de qu'una carrera militar obligar a sirvir al zar en contra del pueblu; tres un semestre abandonó la escuela militar, solicitó retardar el so serviciu militar y empezó a preparar pa ingresar nel Institutu de Minería<ref name="baron39">[[#Bibliografía|Baron (1954)]], p. 39</ref> de la capital,{{Harvnp|Baron|1966|p=9}} por espíritu utilitarista, como otros contemporáneos.{{Harvnp|Baron|1966|p=10}} El so acercamientu a los revolucionarios foi faciéndose mayor nos años siguientes: asistió a xuntes clandestines de revolucionarios,<ref name="ascher31">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 31</ref> les sos llectures de calter social y políticu ocupábenlu cada vez más tiempu y nel iviernu de 1875-1876 dio abellu na so residencia de la capital a [[Pável Axelrod]],<ref name="ascher31"/> daquella [[bakuninista]]<ref name="mayer161"/><ref name="mayer259">[[#Bibliografía|Mayer (1993)]], p. 259</ref> buscáu pola policía.{{Harvnp|Baron|1966|p=16}} A empiezos de 1876, yá dexaba l'usu de la so habitación pa xuntes polítiques y unos meses más tarde acoyó a [[Lev Deutsch]], desacobardáu revolucionariu que más tarde se convertiría nel so collaborador.{{Harvnp|Baron|1966|p=16}} El so creciente involucramiento n'actividaes revolucionaries fizo que se resintieren los sos estudios y, al rematar el so segundu añu nel Institutu de Minería,<ref name="ascher31"/> foi espulsáu por nun asistir a les clases.<ref name="baron17">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 17</ref> Nel branu de 1876, visitó a la so madre nel campu pa comunica-y la so decisión de dedicase a la xera revolucionaria, decisión mal recibida pola familia.{{Harvnp|Baron|1966|p=17}} Foi la última vegada que vio a la so madre.{{Harvnp|Baron|1966|p=17}} Tornó a la capital na seronda.{{Harvnp|Baron|1966|p=17}} D'esta dómina data una descripción de Plejánov que se considera fiel a la realidá:{{Harvnp|Baron|1966|p=17}} {{cita|Nel so aspeutu esternu y nel so indumentaria, Plejánov –al contrariu que toos nós, los revolucionarios d'entós– nun se paecía a los nihilistes: vistía con pulcritud y elegancia, pero ensin pretensiones, peñábase escontra tras y llevaba la barba, d'un color pelirroxu escuru, recortada, ente que munchos de nós escasamente tocábamos una cuchiella o un peñe de forma que'l nuesu pelo llucía un desorde pintorescu».<br /> En modales, formes y costumes, Plejánov tamién s'estremaba intensamente de nós: yera educáu, correutu y daba la impresión de ser un mozu bien educáu, ente que nós, colos nuesos «modales nihilistes», ganáramos fama d'alborotadores.<br /> Al recordar agora al nuevu de venti años que describí y comparalo col Plejánov maduru, nun atopo diferencies apreciables nos sos modales, formes o calter: la forma xeneral permaneció casi ensin cambeos. Hasta edá avanzada, caltuvo la so tez morica, el so porte militar y el so pelo buro.<br /> Les muyeres atopar curiosu pero nes faiciones regulares de la so cara había daqué de mongol, qu'él mesmu esplicaba pola so alloñáu ascendencia tártara que se reflexaba, según les sos propies pallabres, nel so apellíu: Ple-jan-ov.<br /> Tenía una cara intelixente y bien espresivu qu'atraía darréu l'atención. Especialmente notables yeren los sos güeyos de color avellana escuru que paecíen enfusar al so interlocutor y que miraben severamente dende unes ceyes extraordinariamente poblaes y unes llargues pestañes con una sorrisa irónica.|Lev Deutsch}} == Bakuninista == === En Zemliá i Volia === El {{julgregfecha|18|12|1876}}, participó na manifestación frente a la [[Catedral de Kazán]] de la capital del nuevu grupu [[Zemlia i Volia|Zemliá i Volia]] («Tierra y Llibertá»),<ref name="baron40">[[#Bibliografía|Baron (1954)]], p. 40</ref> que trataba con ella de protestar pol tratu a los [[narodnik|populistes]] arrestaos nes provincies polos sos inútiles intentos de ximelgar al campesinado y, al empar, provocar mayores protestes.{{Harvnp|Baron|1966|p=18}} Na manifestación, de tamañu menor de lo esperao,{{Harvnp|Baron|1966|p=18}} el mozu Plejánov dio un curtiu pero apasionáu discursu en favor de [[Nikolái Chernishevski]] y del restu d'arrestaos poles autoridaes.{{Harvnp|Baron|1966|p=18}} La policía eslleió la concentración y arrestó a dellos manifestantes, pero Plejánov, yá comprometíu cola causa revolucionaria<ref name="mayer163">[[#Bibliografía|Mayer (1997)]], p. 163</ref> y convertíu en fuxitivu, foi de los que llogró escapar nel tracamundiu.{{Harvnp|Baron|1966|p=19}}<ref name="baron40"/> Buscáu pola policía, fuxó al estranxeru<ref name="baron40"/> y namái tornó a Rusia a mediaos de 1877.{{Harvnp|Baron|1966|p=19}} N'ochobre de 1876, casárase con Natalia Smirnova, estudiante de medicina d'[[Oriol]], radical y divorciada con fíos de la que Plejánov dixebróse dos años más tarde y divorcióse formalmente en 1908.{{Harvnp|Baron|1966|p=19}} Mientres el so primer exiliu, Plejánov pasó fugazmente por [[París]] pa instalase más tarde en [[Berlín]], onde entró en contautu colos socialdemócrates alemanes, que despreció dende la so postura bakuninista polo que consideraba escesu de moderación y falta d'espíritu revolucionariu.{{Harvnp|Baron|1966|p=19}} Mientres el so ausencia entamó la centrista Zemliá i Volia, y Plejánov nun pudo participar nos alderiques sobre'l so programa y organización pero, al so regresu a Rusia, xunir a ella con entrega y participó n'actividaes de baturiciu<ref name="baron40"/> ente llabradores, obreros, estudiantes y cosacos.<ref name="baron20">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 20</ref> Mientres esti periodu de agitador revolucionariu, el mozu Plejánov viaxaba con puñu de fierro, daga y pistola.<ref name="baron20"/> [[Ficheru:"Der Streik" von Robert Koehler.jpg|''La fuelga'', de [[Robert Koehler]]. Plejánov participó na organización y el sofitu a diverses fuelgues de la capital mientres el so periodu de pertenencia a [[Zemlia i Volia]] na década de 1870.|thumb|right]] La so primer misión tres la so vuelta del exiliu foi'l baturiciu nel baxu [[Volga]] onde tuvo a puntu de ser prindáu pola policía.{{Harvnp|Baron|1966|p=21}} A mediaos de 1878, los cosacos empezaron a protestar por ciertes midíes del Gobiernu que consideraben infringían los sos derechos tradicionales{{Harvnp|Baron|1966|p=22}} y Plejánov trató de tizar les protestes.{{Harvnp|Baron|1966|p=23}} Nos discutinios d'entós colos partidarios de [[Piotr Lavrov]], opuestos a les revueltes por considerales contraproducentes, yá-y lo moteyaba «l'orador» y demostró les sos cualidaes como dialécticu que más tarde lo fadríen famosu.{{Harvnp|Baron|1966|p=23}} Dialécticu con seguridá en sí mesmu, capaz de poner n'evidencia les posiciones del so adversariu por aciu la esposición de les sos consecuencies, d'enguapecer los sos propios argumentos con cites históriques y lliteraries, emplegaba un inxeniu sogón y la caricatura pa faer risión al so adversariu, acusándolo de sumisión a la ideoloxía burguesa y finalmente negando la so autoridá nel asuntu del discutiniu.{{Harvnp|Baron|1966|p=25}} Estes habilidaes convertíen a Plejánov nun adversariu terrible nos alderiques, pero torgábenlu ganase a los rivales y convertilos al so puntu de vista, lo que más tarde llindó la so poder como políticu.{{Harvnp|Baron|1966|p=25}} N'avientu de 1877, ximelgó a los estudiantes pol xuiciu a 193 populistes y allegó al funeral del poeta [[Nikolái Nekrásov]],{{Harvnp|Baron|1966|p=25}} nel que, xuntu col escritor [[Fiódor Dostoyevski]], 45 años mayor, emponderó al fináu pola conciencia social de los sos versos.{{Harvnp|Baron|1966|p=26}} Pocos díes dempués, yá en 1878, ximelgó a los trabayadores{{Harvnp|Baron|1954|p=41}} d'una fábrica de cartuchos na que finaren dellos obreros col primer folletu que se caltién de Plejánov.{{Harvnp|Baron|1966|p=26}} El mesmu tonu rebalbu reflexar nos sos opúsculos d'esi añu nel qu'acometió contra'l xuiciu de [[Vera Zasulich|Vera Zasúlich]], el fin de los xuicios con xuráu pa los acusaos de delitos políticos, el maltratu a los estudiantes que se manifestaben, el tratu a los arrestaos nes protestes o l'actuación de los [[basi-bozuk]] otomanos en Bulgaria.{{Harvnp|Baron|1966|p=27}} Na primavera d'esi añu, encargóse-y la revisión de los estatutos de Zemliá i Volia.{{Harvnp|Baron|1966|p=27}} Esi mesmu añu arreyóse intensamente na fuelga de la Nueva Compañía Testil de la capital, na qu'impresionó a los obreros en fuelga pola so intelixencia, valentía y dinamismu.{{Harvnp|Baron|1966|p=27}} La fuelga sirvió a Plejánov pa comprobar la inxenuidá de los obreros, que deseyaben solucionar les sos penuries por aciu una apelación al príncipe herederu.{{Harvnp|Baron|1966|p=27}} Mientres la fuelga, foi deteníu por azar pero, al nun ser reconocíu, quedó en llibertá.{{Harvnp|Baron|1966|p=28}} Dellos meses más tarde nuevamente evitó ser deteníu cuando, de regresu de la [[ríu Don|región del Don]] onde tuviera sofitando les nueves protestes de los cosacos, atopar con que gran parte de la organización revolucionaria fuera detenida pola policía.{{Harvnp|Baron|1966|p=28}} Gracies a los esfuercios de Plejánov y Mijáilov, pocos meses dempués Zemliá i Volia volvía tar activa y cuntaba con una nueva publicación col nome del grupu.{{Harvnp|Baron|1966|p=28}} Nesti periodu, compaxinó la so actividá d'editor<ref name="baron40"/> de ''Zemliá i Volia'' col baturiciu ente los obreros fabriles.{{Harvnp|Baron|1966|p=28}} === En Chorni Peredel === {{AP|Repartición Negra}} La división d'opiniones en Zemliá i Volia ente aquellos como Plejánov que favorecíen el baturiciu{{Harvnp|Baron|1954|p=44}}<ref name="mayer166">[[#Bibliografía|Mayer (1997)]], p. 166</ref> ente la población pa oponese a l'autocracia zarista y los que defendíen la estensión del terrorismu ante l'aparente falta de respuesta al baturiciu, especialmente nel campu, llevó a la disolución de la organización.<ref name="baron30">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 30</ref> A pesar de que'l sector que defendía la intensificación del terrorismu yera minoritariu, nel congresu qu'axuntó a venticuatro delegaos el {{julgregfecha|6|6|1879}} nuna islla cerca de [[Vorónezh]] llogró'l respaldu de la mayoría pa concentrar los esfuercios de la organización nos ataques terroristes contra'l Gobiernu;{{Harvnp|Baron|1966|p=38}} Plejánov, dafechu contrariu,<ref name="mayer259"/> abandonó la xunta y dar por escluyíu de la mesma dende esi momentu.{{Harvnp|Baron|1966|p=41}} Los posteriores intentos de los sos partidarios de desfaer les conclusiones del congresu y devolver l'acentu de la organización al baturiciu llevaron a la disolución de Zemliá i Volia y a la formación de dos nueves organizaciones, una qu'axuntó a los que defendíen el terrorismu y otra qu'arrexuntó a los partidarios del baturiciu políticu tradicional.{{Harvnp|Baron|1966|p=44}} La división producir n'ochobre y los antiguos compañeros decidieron partir los fondos y nun utilizar l'antiguu nome de la formación estinguida: los terroristes tomaron el nome de [[Naródnaya Volia]] («La voluntá popular») y los agitadores el de [[Repartición Negra|Chorni Peredel]] («Repartición negra», pol tradicional nome de la reforma agraria deseyada polos populistes).{{Harvnp|Baron|1966|p=44}} La separación foi amistosa y los dos organizaciones prometieron ayudar mutuamente.{{Harvnp|Baron|1966|p=44}} Plejánov convertir na alma y cabezaleru intelectual de la nueva formación,{{Harvnp|Baron|1966|p=44}} amás de ser el que más contribuyera a la so creación.<ref name="ascher48">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 48</ref> Llueu la formación terrorista amosóse como la más curiosa<ref name="ascher48"/>{{Harvnp|Baron|1966|p=44}} p'aquellos que deseyaben remontase contra l'autocracia y l'organización de Plejánov y los sos correlixonarios foi incapaz<ref name="mayer166"/> d'atraer abondos miembros dispuestos a colar al campu a ximelgar ente'l campesinado, de la que dalgunos de los veteranos populistes tornaben del agru, desencantaos cola vida nes provincies.{{Harvnp|Baron|1966|p=45}} En xineru de 1880, una redada de la policía desmanteló práuticamente tola organización, que quedó amenorgada a un puñáu de exiliaos y unos pocos grupos en Rusia.{{Harvnp|Baron|1966|p=45}} Ente los exiliaos atopábase'l mesmu Plejánov, [[Vera Zasúlich]] y [[Lev Deutsch]] (o Deich) que, ante los persistentes rumores d'una aición policial na capital a onde tornaren a finales de 1879, fueron unviaos al exiliu<ref name="mayer166"/> pola organización en xineru de 1880,<ref name="ascher49">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 49</ref>{{Harvnp|Baron|1954|p=45}} pocos díes antes de la redada.{{Harvnp|Baron|1966|p=47}} == El llargu exiliu == === Primeros años d'exiliu y conversión al marxismu === {{Imaxe múltiple | posición_tabla = left/right/center | direición = vertical | anchu = 170 | títulu = Inflúis de Plejánov | posición_títulu = center | fondu_de_títulu = | testu = | posición_texto = left/right/center | fondu_de_texto = | foto1 = Piotr Lavrovich Lavrov.jpg | testu1 = [[Piotr Lavrov]], populista rusu cercanu a los marxistes, ayudó y collaboró con Plejánov nos sos primeros años d'exiliu. | alineación_texto1 = center | semeya2 = Jules Guesde.jpg | testu2 = [[Jules Guesde]], socialista francés, inspiró a Plejánov cola so dedicación a la revolución a pesar de la so miseria. | alineación_texto2 = center }} Nel momentu del so exiliu, Plejánov siguía siendo un [[narodnik|populista]] anarco-socialista, convencíu de que la sobrevivencia de la [[Mir (comunidá)|comuña rusa]] dexaría al país pasar al socialismu ensin antes travesar una fase capitalista.<ref name="baron53">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 53</ref><ref name="baron42">[[#Bibliografía|Baron (1954)]], p. 42</ref><ref name="baron464"/> La so conocencia de los estudios de [[Marx]] y [[Engels]] yera entá llindáu.<ref name="baron53"/> Como populista, l'oxetivu de la revolución pa él yera la destrucción del Estáu,{{Harvnp|Baron|1966|p=41}} consideráu intrínsecamente opresor, a diferencia de los socialdemócrates, que proclamaben la necesidá d'un Estáu centralizáu fuerte<ref name="baron43">[[#Bibliografía|Baron (1954)]], p. 43</ref> p'algamar la fase socialista.<ref name="baron53"/> La so actitú escontra la política yera negativa, como la de los demás siguidores de [[Bakunin]],<ref name="baron53"/> y prefería concentrase na aición socioeconómica, crucial pa la revolución.<ref name="baron54">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 54</ref> Una vegada convencíu de la inutilidá del baturiciu nel campu y de la necesidá de exiliase, trató d'aprovechar el so pasu a Europa occidental p'ampliar la so formación,{{Harvnp|Baron|1966|p=45}} tantu en materies xenerales como nes específicamente revolucionaries.<ref name="baron56"/> La salida al estranxeru supunxo amás el so abandonu de l'actividá agitadora revolucionaria y l'empiezu de la so dedicación a la teoría política y l'estudiu;<ref name="mayer161">[[#Bibliografía|Mayer (1997)]], p. 161</ref> la so erudición, yá alvertida enantes, acentuar nel periodu d'exiliu.<ref name="baron57">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 57</ref> La falta de resultaos nel baturiciu del campesinado, la improbabilidá d'un llevantamientu llabrador y l'estudiu de Orlov sobre la crisis de la comuña en Rusia{{Harvnp|Baron|1966|p=44}} y la crecedera del capitalismu nel país, xuntu cola so creciente familiaridá colos escritos socialistes occidentales, fizo que Plejánov fuera replantegándose la so posición política.<ref name="baron56">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 56</ref> En 1880 nació la so primer fía, Vera, tenida cola so compañera –y futura esposa a partir de 1908–, Rosalía, que nun acompañó a Plejánov pa curiar de la neña y acabar los sos estudios de medicina, que podríen sostener a la familia en casu necesariu, yá que Plejánov escarecía d'ingresos nel exiliu.<ref name="baron56"/> La neña morrería dos años más tarde, la primera de les dos fíes del matrimoniu que finaron na infancia de los cuatro que nacieron de la rellación.<ref name="baron56"/> Plejánov instalar en [[Xinebra]] creyendo que'l so exiliu duraría unes poques selmanes, a lo sumo dellos meses, pero solo tornó a Rusia 37 años dempués de la so salida a empiezos de 1880.<ref name="baron59">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 59</ref> Los sos dos primeros años d'exiliu, de 1880 a 1882, fueron los más trascendentales de la carrera de Plejánov nel aspeutu intelectual pos foi nesti periodu cuando abandonó'l so anterior populismu p'abrazar el marxismu que yá nun abandonaría.<ref name="baron59"/> A Plejánov considerar el postreru occidentalizador rusu de la tradición de [[Belinski]], [[Aleksandr Herzen|Herzen]] o [[Nikolái Chernishevski|Chernyshevski]], un intelectual<ref name="gregor132">[[#Bibliografía|Gregor (1965)]], p. 132</ref> polifacéticu nel so interés pola filosofía occidental, la economía, la historia y, sobremanera, les obres socialistes; estos estudios conducir a adoptar el marxismu.<ref name="ascher64">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 64</ref> Les sos aportaciones en socioloxía y filosofía considérense notables, el so talentu como escritor, grande, y ye la principal figura del marxismu rusu.<ref name="ascher64"/> Una de les sos primeres influencies nel estranxeru foi la de [[Piotr Lavrov]], a pesar de les anteriores disputes de Plejánov colos sos partidarios en Rusia; Lavrov, populista, sentía simpatía pola socialdemocracia de Marx y Engels y compartía con Plejánov el so respetu pol saber y l'importancia que concedía a la teoría del movimientu revolucionariu.<ref name="baron62">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 62</ref> Cola llegada de Plejánov a Europa occidental dio empiezu un periodu de trés años de collaboración ente esti<ref name="baron62"/> y Plejánov nel que Lavrov ayudó-y col so conocencia del socialismu, los sos contactos y financieramente, dada la probeza de Plejánov.<ref name="baron63"/> Plejánov pasó un añu en París{{Harvnp|Baron|1966|p=45}} tres la llegada de Rosalía pa collaborar con Lavrov.<ref name="baron63">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 63</ref> La situación económica de la familia yera delicada pola necesidá de caltener a una amiga indixente de Rosalía que vivía cola pareya y finó en 1882 y la nacencia de dos fíos más en 1881 y 1883.<ref name="baron63"/> Les autoridaes ruses refugaren la diplomatura médica a Rosalía cuando tuvieron conocencia de la so rellación con Plejánov, torgar asina prauticar la medicina y sostener económicamente a la familia.<ref name="baron63"/> La penuria económica persistió mientres gran parte del periodu del exiliu, y viose solliviada principalmente polos artículos eruditos que Plejánov llograba vender a diverses revistes, al empiezu gracies a la mediación de Lavrov.<ref name="baron64">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 64</ref> En 1880 Plejánov aprendió alemán pa poder lleer les obres de los marxistes alemanes nel orixinal{{Harvnp|Baron|1966|p=45}} y quedó bien impresionáu pola crítica de [[Friedrich Engels]] a [[Piotr Tkachov]],<ref name="frankel9"/> qu'atacaba durísimamente les bases del populismu rusu (naródnik).<ref name="baron66">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 66</ref> Engels negaba la vixencia de la [[Mir (comunidá)|comuña rusa]], que consideraba en decadencia ante'l creciente capitalismu, el calter revolucionariu del campesinado, y afirmaba que la siguiente revolución en Rusia sería [[revolución burguesa|burguesa]] y non socialista.<ref name="baron66"/> Na so descripción de la situación en Rusia en 1882, Plejánov realizó un analís bien similar al plantegáu por Engels na so crítica a Tkachov y a los populistes en 1875.<ref name="baron66"/> La crítica de Marx y Engels a los populistes, aquel día más moderada,<ref name="baron463"/> influyó, sicasí, nel procesu d'alloñamientu del populismu y acercamientu al marxismu de Plejánov.<ref name="baron66"/> Nel so tercer y últimu artículu pa ''Chiorny Peredel'', de xineru de 1881, Plejánov yá amosaba'l so acercamientu al marxismu pero entá nun abandonara'l so anterior populismu, y trataba de reconciliar dambos.<ref name="baron73">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 73</ref> La so principal torga p'abandonar el populismu yera'l so mieu a que l'aceptación de que namái un capitalismu avanzáu pudiera preceder a la revolución socialista convirtiera n'inútiles los esfuercios de los revolucionarios rusos: si la comuña topar en crisis y nun podía garantizar una transición especial al socialismu y el capitalismu rusu tardaría décades o sieglos en desenvolvese, les actividaes de los revolucionarios escarecíen de sentíu.<ref name="baron73"/><ref name="frankel7"/> La solución de Plejánov foi postular que los socialistes teníen de participar na primer revolución burguesa qu'acabara cola autocracia n'alianza cola burguesía, pero preparar en tou momentu pa enfrentase a esta y avanzar escontra'l socialismu una vegada que l'autocracia fora vencida y la burguesía tomara'l poder.<ref name="baron76">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 76</ref> Los socialistes debíen non yá concentrase en tomar el poder político, como faíen los terroristes, nin ignorar la política y centrase nel baturiciu social y económico, como faíen los populistes,<ref name="baron48"/> sinón combinar<ref name="ascher92"/><ref name="baron48">[[#Bibliografía|Baron (1954)]], p. 48</ref> los dos actividaes pa enllantar el socialismu.<ref name="baron76"/><ref name="mayer260">[[#Bibliografía|Mayer (1993)]], p. 260</ref> Esta actitú, surdida del so estudiu del ''[[Manifiestu Comunista]]'', resultó un finxu na vida de Plejánov.<ref name="baron68"/> En 1882 realizó una nueva traducción al rusu del ''Manifiestu Comunista''<ref name="baron48"/><ref name="frankel9"/> pa la que'l mesmu Marx redactó un prólogu –la primera fuera la de Bakunin en 1869–.<ref name="baron67">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 67</ref> Aquel día Plejánov defendía fundamentalmente les posiciones de Marx y Engels, pero consideraba erróneu'l so xuiciu sobre la situación en Rusia,<ref name="baron464">[[#Bibliografía|Baron (1953)]], p. 464</ref> cada vez más favorable a terroristes y populistes.<ref name="baron68">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 68</ref><ref name="frankel9">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 9</ref> Engels nun recibió bien la creación del marxista [[Grupu pa la Emancipación del Trabayu]] y l'analís marxista de la situación rusa de Plejánov na so ''Les nueses diferencies''{{Harvnp|Baron|1966|p=47}} de 1885.<ref name="baron68"/> Plejánov basara'l so exame de la situación en Rusia nos escritos de Marx y Engels de la década de 1840, cola que la Rusia de la década 1880 tenía grandes semeyances (atrasu políticu, semifeudalismu, economía primordialmente agraria, incipiente capitalismu) na so opinión.<ref name="frankel9"/> Na década de 1880, tanto Marx como Engels adoptaren una actitú muncho más favorable a los populistes rusos,{{Harvnp|Baron|1966|p=66}} cercana al [[blanquismu]], y nun vieron con bonos güeyos les crítiques de Plejánov a estos.{{Harvnp|Baron|1966|p=67}} La so primer obra puramente marxista foi la so ''Socialismu y llucha política'' de 1883,{{Harvnp|Baron|1954|p=47}}<ref name="frankel7"/><ref name="mayer167">[[#Bibliografía|Mayer (1997)]], p. 167</ref> culminación de la so transición a la socialdemocracia.<ref name="baron68"/> Plejánov pensaba yá que nun había diferencia ente la evolución histórica rusa y de la Europa occidental<ref name="ascher92"/> y que'l pasu al socialismu siguiría los mesmu camín en dambes.<ref name="baron77">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 77</ref><ref name="baron390"/> Los sos estudios sobre la historia de Rusia, a la que consideraba una sociedá entemedia ente la occidental y l'oriental, influyeron en delles de les sos posiciones polítiques.<ref name="baron391">[[#Bibliografía|Baron (1958)]], p. 391</ref> ==== Grupu pa la Emancipación del Trabayo ==== ===== Rotura colos populistes ===== La conversión de Plejánov nun produció una nueva organización hasta pasáu dalgún tiempu: el nuevu [[Grupu pa la Emancipación del Trabayu]], fundáu xuntu con [[Vera Zasulich|Vera Zasúlich]] y Lleón Deutsch, nun surdió hasta finales de 1883.<ref name="baron78">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 78</ref><ref name="baron463">[[#Bibliografía|Baron (1953)]], p. 463</ref> Mientres, asocediéronse los intentos d'axuntar a los antiguos miembros de Chiorny Peredel y Naródnaya Volia, finalmente fracasaos.<ref name="baron78"/><ref name="ascher80">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 80</ref> A pesar del entusiasmu poles aiciones de los terroristes de dalgunos de los exiliaos, incluyíu l'asesinatu del zar [[Alexandru II de Rusia|Alexandru II]] en marzu de 1881, Plejánov siguió convencíu de qu'aquellos se topaben equivocaos y que les sos aiciones nun llevaríen a la implantación del socialismu.<ref name="baron81">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 81</ref> El so treslláu de París a Xinebra na seronda de 1881 punxo en relieve les diferencies surdíes con dalgunos de los emigraos, que deseyaben la unión con Naródnaya Volia de toes toes.<ref name="baron81"/> Plejánov deseyaba la unión, pero con un cambéu ideolóxicu na formación escontra'l marxismu.<ref name="baron81"/> Finalmente, tres un alloñamientu progresivu en 1883, dambes partes rompieron les negociaciones y el 12 de setiembre anunció la formación del Grupu,<ref name="baron88">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 88</ref><ref name="ascher80"/> la primer organización marxista rusa de la historia.<ref name="baron88"/> ===== Aportaciones ideolóxiques ===== Los dos primeros años de la organización, al traviés de la so «biblioteca de socialismu contemporáneo», punxo los cimientos ideolóxicos del marxismu rusu.<ref name="baron89">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 89</ref> Los dos principales contribuciones de Plejánov fueron la so ''Socialismu y llucha política'' (1883) y ''Les nueses diferencies'' (1885).<ref name="baron89"/><ref name="ascher92">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 92</ref><ref name="baron464"/> La segunda obra considérase que contenía «la práutica totalidá de les idees básiques que conformaben el bagaxe del marxismu rusu hasta finales del sieglu».<ref name="baron89"/> Les mesmes idees conteníes nesta obra siguieron más palantre influyendo notablemente na fraición [[menchevique]] y, en menor midida, na bolxevique, tres la rotura del [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia|partíu socialdemócrata]] en 1903.<ref name="baron89"/> Plejánov, pela so parte, caltuvo mientres el restu de la so vida la defensa de los principios reflexaos nes sos obres de la primer metá de la década de 1880.<ref name="baron89"/> Si la primer obra contenía entá elementos de conciliación colos populistes, estos taben totalmente ausentes de la segunda.<ref name="baron100">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 100</ref> Nel so analís de la situación en Rusia, Plejánov negaba la base del populismu: la vitalidá de la comuña<ref name="ascher92"/><ref name="baron465">[[#Bibliografía|Baron (1953)]], p. 465</ref> que tenía de dexar algamar el socialismu evitando la fase capitalista<ref name="frankel7">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 7</ref> entemedia.<ref name="baron101">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 101</ref> Plejánov afirmaba que'l capitalismu yá s'instalara en Rusia,<ref name="ascher92"/><ref name="baron466">[[#Bibliografía|Baron (1953)]], p. 466</ref><ref name="mayer167"/> crecía y taba acabando cola comuña,<ref name="baron468">[[#Bibliografía|Baron (1953)]], p. 468</ref> faciendo imposible basar el tresformamientu socialista nesta institución en decadencia.<ref name="baron101"/><ref name="ascher92"/><ref name="baron472">[[#Bibliografía|Baron (1953)]], p. 472</ref> Otra manera, Plejánov defendía la necesidá de basar l'actividá revolucionaria na progresiva socialización de la producción y del trabayu, tantu na ciudá como nel campu y el creciente proletariáu urbanu, na so opinión la clase revolucionaria por excelencia de la fase capitalista.<ref name="baron101"/> Pa Plejánov, el socialismu sería los final d'una llarga evolución económica y últimu acontecimientu d'una llucha de clases que tenía de llibrase na política.<ref name="baron101"/> Na so opinión, yera imposible tratar de saltase una de les etapes, la capitalista, esencial pa la creación de les condiciones que dexaríen la implantación del socialismu,<ref name="mayer262">[[#Bibliografía|Mayer (1993)]], p. 262</ref> como pretendíen los populistes rusos.<ref name="baron101"/> Pa Plejánov, el pasu al socialismu precisaba d'una sociedá altamente industrializada nun sistema capitalista.<ref name="baron101"/> El capitalismu tenía d'acabar cola mayoría de la pequeña burguesía de los llabradores propietarios y emburriar a la mayoría al proletariáu,<ref name="baron473">[[#Bibliografía|Baron (1953)]], p. 473</ref> urbanu y agrariu, que tenía d'esaniciar de la mesma el capitalismu que los creara.<ref name="baron102">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 102</ref> Pa Plejánov, el proletariáu por excelencia formar los obreros fabriles,<ref name="baron49"/><ref name="baron474">[[#Bibliografía|Baron (1953)]], p. 474</ref> anque'l proletariáu rural<ref name="gregor133"/> (los xornaleros) y llabradores propietarios probes, tamién collaboraríen na xera.<ref name="baron102"/> Plejánov consideraba que, nel momentu fayadizu pa la implantación del socialismu, el proletariáu englobaría yá a la mayoría de la población, y aquella produciríase gracies a tomar de conciencia de los sos intereses de clase producida mientres l'anterior periodu<ref name="ascher92"/><ref name="frankel10">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 10</ref> capitalista.<ref name="baron102"/> La xera de llograr esa toma de conciencia, sicasí, nun recayía n'el mesmu proletariáu, sinón nos intelectuales socialistes.<ref name="baron103">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 103</ref><ref name="ascher93"/><ref name="frankel12">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 12</ref><ref name="mayer159">[[#Bibliografía|Mayer (1997)]], p. 159</ref> Estos teníen d'emponer los instintos revolucionarios de los trabayadores, fomentaos pola so esperiencia del capitalismu, escontra'l socialismu.<ref name="baron103"/> Esa toma de conciencia tenía de producise amodo mientres el periodu burgués,<ref name="ascher93">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 93</ref> una vegada esaniciada l'autocracia y ganaes les llibertaes que dexaríen al proletariáu entamase, defender los sos derechos y arrobinar la so ideoloxía ente los sos miembros.<ref name="baron111">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 111</ref> A diferencia de Lenin, Plejánov nun consideraba al proletariáu incapaz de llograr por sigo mesmu desenvolver una conciencia de clase y precisáu de la intelectualidá radical, pero sí creía qu'esta podía acelerar<ref name="mayer262"/> el procesu de toma de conciencia, natural nel sistema capitalista.<ref name="mayer168">[[#Bibliografía|Mayer (1997)]], p. 168</ref> La llucha por abolir l'autocracia tenía d'aliar al proletariáu temporalmente cola burguesía y sería el primeru y non la segunda la qu'encabezara la llucha.<ref name="frankel10"/> La revolución burguesa tenía de conceder al proletariáu «la posibilidá de desenvolvimientu políticu y educación».<ref name="baron111"/><ref name="baron49">[[#Bibliografía|Baron (1954)]], p. 49</ref> El so desenvolvimientu y organización nesta etapa tenía de dexa-y convertise nuna clase gobernante,<ref name="baron111"/> que moviera más tarde a la burguesía del poder.<ref name="baron112">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 112</ref><ref name="ascher92"/> La debilidá inicial del capitalismu rusu tenía de dexar amás la organización temprana del proletariáu de manera que la transición de la fase lliberal a la socialista acelerárase.<ref name="frankel11">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 11</ref> El campesinado d'aquel momentu yera consideráu por Plejánov pequeñu burgués y reaccionariu, empeñáu en detener la meyora del capitalismu, non pa enllantar el socialismu, sinón pa defender el so sistema granible de pequeños propietarios.<ref name="baron106">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 106</ref> Pol so ideal de detención del progresu capitalista, que Plejánov creía necesariu, el campesinado quedaba escluyíu de la clases revolucionaries.<ref name="baron106"/> Les tesis de Plejánov sirvieron pa formar a toa una xeneración de revolucionarios rusos, atraíos al marxismu poles sos obres, nes que víen la prueba de que l'analís marxista non solo yera aplicable a Europa occidental, sinón tamién a Rusia.<ref name="frankel12"/> ===== Evolución de la organización ===== {{Imaxe múltiple | posición_tabla = left/right/center | direición = vertical | anchu = 170 | títulu = El Grupu pa la Emancipación del Trabayo | posición_títulu = center | fondu_de_títulu = | testu = | posición_texto = left/right/center | fondu_de_texto = | foto1 =Pavel Axelrod.jpg | testu1 =[[Pável Axelrod]] | alineación_texto1 = center | semeya2 =Vera Zasulic 2.jpg | testu2 =[[Vera Zasulich|Vera Zasúlich]] | alineación_texto2 = center | semeya3 = | testu3 =[[Lev Deutsch]] | alineación_texto3 = center }} L'actividá de Plejánov concentrar nel Grupu mientres los venti años de la so esistencia, de 1883 a 1903 —eslleir mientres el [[Segundu Congresu del Partíu Obreru Socialdemócrata Rusu]]—.<ref name="baron117">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 117</ref> A diferencia de la segunda década del periodu na que'l Grupu tuvo un destacáu papel nel movimientu revolucionariu, na primera'l Grupu representaba fundamentalmente tol movimientu socialdemócrata rusu y supunxo un tiempu de penuria,<ref name="1955baron317"/> aislamientu y frustración pa los sos escasos integrantes.<ref name="baron117"/> La represión zarista del movimientu revolucionariu en Rusia, la creciente indiferencia de la intelectualidá y la dificultá de remplazar a los revolucionarios arrestaos enzancó la espansión del marxismu defendíu pol Grupu.<ref name="1955baron316">[[#Bibliografía|Baron (1955)]], p. 316</ref> A la previsible hostilidá cola que foi recibida la nueva organización ente los populistes rusos<ref name="1955baron320"/> xunióse la menos esperada de los socialdemócrates d'Europa occidental, más comenenciudos n'acabar cola autocracia rusa<ref name="1955baron320"/> por cualesquier métodu que n'enllantar la socialdemocracia ente los revolucionarios rusos.<ref name="baron122">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 122</ref> A pesar d'esta situación, el Grupu afitóse l'oxetivu de producir y distribuyir lliteratura<ref name="1955baron317">[[#Bibliografía|Baron (1955)]], p. 317</ref> marxista (tantu traducciones de Marx y Engels como trabayos propios sobre la situación en Rusia o [[analís social]]es y económicos).<ref name="baron123">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 123</ref> El Grupu deseyaba acabar definitivamente cola simpatía escontra'l populismu [[narodnik|naródnik]] y atraer a la intelectualidá, fundamental pa inculcar a los trabayadores la [[conciencia de clase]] y facilitar la so organización socialista, al marxismu.<ref name="baron123"/> La xera del Grupu yera la propaganda revolucionaria.<ref name="baron123"/> [[Ficheru:RosalíaLidiaPlejánovEugeniaDécadaDe1890.png|La familia Plejánov na década de 1890. D'esquierda a derecha: Rosalía Márkovna , Lidia, Gueorgui Plejánov y la so otra fía, Eugenia. Les estrechures de la familia cesaron a partir de 1895, cuando Rosalía pudo empezar a exercer la medicina.|thumb|left]] Los primeros reveses del Grupu surdieron pola muerte d'unu de los sos cinco{{Harvnp|Baron|1954|p=38}}<ref name="1955baron318"/> miembros, V. I. Ignátov, de tuberculosis en 1885<ref name="1955baron318"/> y l'arrestu de Lev Deutsch a mediaos de 1884<ref name="1955baron318"/> n'Alemaña.<ref name="baron124">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 124</ref> El primeru apurriera la mayoría de los exiguos fondos del grupu ente que'l segundu fuera l'encargáu de l'alministración,<ref name="1955baron318"/> organización interna y contactos con otros grupos.<ref name="baron124"/> La so perda demostróse irreparable pos nengún de los restantes miembros –[[Vera Zasulich|Vera Zasúlich]], [[Pável Axelrod]] y el mesmu Plejánov– cuntaba cola capacidá de Deutsch nestes xeres.<ref name="baron125">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 125</ref><ref name="1955baron319">[[#Bibliografía|Baron (1955)]], p. 319</ref> Plejánov, amás, trataba de concentrase tou lo posible nel desenvolvimientu de la teoría política y de dexar les xeres organizativas a los sos compañeros.<ref name="baron125"/> Los primeros contactos del Grupu con otros círculos revolucionarios en Rusia fueron escasos y de curtia duración yá que estos fueron sistemáticamente esmantelaos pola policía rusa.<ref name="baron125"/><ref name="1955baron323">[[#Bibliografía|Baron (1955)]], p. 323</ref> L'alloñanza de Rusia, la renuencia a almitir nuevos miembros nel Grupu<ref name="1955baron319"/> y la dura crítica de Plejánov a los posibles adversarios,<ref name="1955baron320">[[#Bibliografía|Baron (1955)]], p. 320</ref> mal vista n'ocasiones polos sos compañeru, enzancaben amás la collaboración con otres organizaciones revolucionaries.<ref name="baron130">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 130</ref> Amás, la falta de sofitu financieru esternu llevó a los miembros del Grupu y les sos families a la probeza.<ref name="baron130"/> Pa poder sobrevivir Plejánov tuvo que convertise en tutor de neños de families ruses acomodaes que moraben en Suiza,<ref name="1955baron318">[[#Bibliografía|Baron (1955)]], p. 318</ref> Axelrod montar una fábrica de [[kéfir]]<ref name="1955baron318"/> y Zasúlich aceptar otru trabayu menor.<ref name="baron130"/> A pesar d'esto, les families de los revolucionarios pasaron series privaciones<ref name="1955baron318"/> y, nel casu de Plejánov, l'actividá incesante, la escasa comida y la falta de suañu facer carecer de tuberculosis.<ref name="baron131">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 131</ref> Gravemente enfermu ente 1885 y 1888,<ref name="1955baron318"/> llogró recuperase parcialmente, pero tuvo recaídes y l'enfermedá acabó per matar lo en 1918.<ref name="baron131"/> La so compañera Rosalía retomó los planes d'exercer como médicu pa sostener a la familia, pero namái lu llogró a partir de 1895, una vegada llográu'l títulu en Suiza.<ref name="baron131"/> En 1889, la esplosión casual a manes d'unos terroristes rusos de ciertu combustible col qu'esperimentaben y que causó dellos muertos, llevó a les autoridaes suices a esixir la salida de Plejánov del país.<ref name="baron131"/> Instalar nel pueblu fronterizu francés de [[Mornex]], acompañáu de Vera Zasúlich, que lu siguió pa curialo;<ref name="baron133"/> tuvo que vivir mientres los siguientes cinco años separáu de la so familia, que permaneció en Suiza y a la que namái pudo visitar dacuando.<ref name="baron132">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 132</ref> En 1894 foi espulsáu de Francia como resultáu d'una campaña de la prensa na so contra poles sos crítiques al acercamientu francés a Rusia.<ref name="baron132"/> En plantegándose pasar a los Estaos Xuníos, finalmente camudóse a Gran Bretaña na seronda de 1894.<ref name="baron133"/> Mientres, la so tercer fía morriera en 1893, lo que fundió a Plejánov na depresión.<ref name="baron133">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 133</ref> En 1889, tres el congresu fundacional de la [[Segunda Internacional|Segunda Internacional Socialista]] en [[París]], Plejánov viaxó a Gran Bretaña a conocer a Engels al traviés d'un conocíu mutuu; Plejánov siempres lo trató de manera reverencial.<ref name="baron160">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 160</ref> Los dos estrecharon rellaciones dempués d'instalase Plejánov en Gran Bretaña espulsáu de Francia hasta la so vuelta a Xinebra a finales de 1894.<ref name="baron160"/> Esi mesmu añu, meses antes de morrer, Engels dexó al Grupu reeditar la so obra crítica con Tkachov y los populistes y almitió tácitamente la so equivocación anterior al sofitar a estos y criticar a los socialdemócrates rusos.<ref name="baron161">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 161</ref> A finales de la década de 1880 y empiezos de la siguiente, los trabayos del Grupu y especialmente de Plejánov empezaren a tener mayor influencia ente los revolucionarios rusos y a espublizar el pensamientu socialdemócrata ente estos.<ref name="baron137">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 137</ref> La nueva actividá de la intelectualidá rusa, tizada en parte pola nefasta xestión gubernamental de la [[Fame rusa de 1891|fame de 1891]],<ref name="baron140">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 140</ref> favoreció a los socialdemócrates.<ref name="baron141">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 141</ref> Destacaes figures ruses de la política (Lenin, [[Yuli Mártov]], [[Piotr Struve]]), la economía ([[Mijaíl Tugan-Baranovsky]]), la filosofía ([[Sergéi Bulgákov|Serguéi Bulgákov]]) o la lliteratura ([[Máximu Gorki]]) viéronse atraíes pol marxismu.<ref name="1955baron315">[[#Bibliografía|Baron (1955)]], p. 315</ref> La permisividad del Gobiernu rusu, deseosu de que los marxistes desprestixaren a los populistes, consideraos la oposición más peligrosa,<ref name="baron144">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 144</ref> produció la multiplicación de les publicaciones socialdemócrates en Rusia, lo que condució a una gran espansión de la so actividá<ref name="1955baron315"/> ya influencia.<ref name="baron145">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 145</ref> Plejánov tuvo un destacáu papel na espansión socialdemócrata en Rusia y empezó a publicar, anque con diversos seudónimos pa evitar la censura zarista.<ref name="baron145"/> Tuvo especial impautu la so obra ''Avera del desenvolvimientu de la concepción monista de la historia'' (1895), con gran influencia na intelectualidá del momentu.<ref name="baron145"/><ref name="1955baron329">[[#Bibliografía|Baron (1955)]], p. 329</ref> Yá en 1892, aconseyara nun llindase a la propaganda en círculos amenorgaos, sinón espandir l'actividá socialdemócrata ente los trabayadores al traviés del baturiciu rellacionáu con cuestiones económiques, que tuvo gran ésitu.<ref name="frankel18">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 18</ref> El Grupu aumentó considerablemente la so influencia y los sos contactos con grupos revolucionarios en Rusia: en 1893 los socialdemócrates de San Petersburgu de [[Yuli Mártov]] solicitaron al Grupu que los representara nel congresu de la [[Internacional Socialista]] d'esi añu en [[Zúrich]].<ref name="baron152">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 152</ref> Al añu siguiente, empezó'l periodu de mayor tolerancia de les autoridaes ruses escontra los socialdemócrates y la crecedera acelerada de les sos organizaciones: el Grupu aconseyó la formación d'un partíu políticu.<ref name="baron152"/> === Oposición a les nueves corrientes === {{Imaxe múltiple | posición_tabla = left/right/center | direición = vertical | anchu = 170 | títulu = Les corrientes heterodoxes» | posición_títulu = center | fondu_de_títulu = | testu = | posición_texto = left/right/center | fondu_de_texto = | foto1 = Eduard Bernstein (portrait).jpg | testu1 = [[Eduard Bernstein]], el principal ideólogu de la corriente [[Revisionismu (marxismu)|revisionista]], refugada con vehemencia por Plejánov dende 1898. | alineación_texto1 = center | semeya2 =ProkopovichMinistroDeIndustriaYComercioConKeresnki--historywartimes14londuoft.jpg | testu2 =[[Serguéi Nikoláyevich Prokopóvich]], unu de los más destacaos miembros de la corriente [[economicismu (socialismu)|economicista]] rusa, que Plejánov atacó con durez. | alineación_texto2 = center }} A finales del sieglu XIX, surdieron dos corrientes socialistes qu'abogaben pol abandonu del ideal revolucionariu pa llograr la implantación del socialismu al traviés de les reformes: el [[Revisionismu (marxismu)|revisionismu]] y l'[[economicismu]].<ref name="baron172">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 172</ref> El principal impulsor de la primera foi'l socialdemócrata alemán [[Eduard Bernstein]],<ref name="mayer173">[[#Bibliografía|Mayer (1997)]], p. 173</ref> que defendía un socialismu pragmático qu'abandonara la oratoria revolucionaria y avanzara escontra'l socialismu por aciu l'actividá política parllamentaria y l'aición de los sindicatos, una posición más cercana a la esperiencia de los trabayadores y alloñada de la teoría de los ideológos socialistes.<ref name="baron172"/> L'apaición de la teoría de Bernstein y los sos partidarios produció una fortísima impresión en Plejánov y Axelrod, que s'opunxeron a ella.<ref name="baron172"/><ref name="ascher143"/><ref name="frankel42">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 42</ref> Dambos almitieron como cierta parte de los argumentos de Bernstein, pero oponer a les sos conclusiones.<ref name="baron173">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 173</ref> Ante la continuación del ataque a los fundamentos del marxismu per parte de Bernstein en ''Die Neue Zeit'' (''Nuevos tiempos''), Plejánov trató de rebatir<ref name="mayer265">[[#Bibliografía|Mayer (1993)]], p. 265</ref> con durez les sos posiciones col permisu de [[Karl Kautsky]] a partir d'agostu de 1898.<ref name="baron176">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 176</ref> Pa Plejánov, la teoría de Bernstein yera dafechu incompatible cola socialdemocracia y combatir con vehemencia,<ref name="baron176"/> llomándola de «traición al marxismu».<ref name="baron182">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 182</ref> Los esfuercios de Plejánov y les socesives condenes a la postura de Bernstein y los sos siguidores mientres los últimos años del sieglu XIX y los primeres del XX nun acabaron con esta corriente.<ref name="baron177">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 177</ref> Incapaz d'aceptar que les corrientes revisionista y [[fabianismu|fabiana]] deber a la mentalidá obrera «comenenciosa», Plejánov culpó de la situación a los intelectuales de les nueves corrientes.<ref name="baron183">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 183</ref> Pa Plejánov l'actitú d'estos denotaba vacilaciones na so xera de conciencia del socialismu y produxera l'acomodu de los trabayadores col capitalismu reformáu.<ref name="baron183"/> El discutiniu con estes corrientes reformistes acentuó l'enclín xacobín en Plejánov y tuvo importantes consecuencies na evolución del socialismu ruso.<ref name="baron183"/> En Rusia'l [[Economicismu (socialismu)|economicismu]] surdió al empar que'l revisionismu n'Alemaña.<ref name="baron186">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 186</ref> La so apaición yera una consecuencia de la crecedera del movimientu socialista en Rusia y la so creciente inclusión d'elementos proletarios, más comenenciudos n'asuntos económicos que n'oxetivos políticos.<ref name="baron198"/><ref name="ascher126">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 126</ref> Concentráu en tratar de rebatir les tesis de los partidarios del revisionismu, Plejánov nun acometió contra los economicistas hasta dos años más tarde del so surdimientu, en 1900.<ref name="baron186"/><ref name="ascher143">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 143</ref> Pa Plejánov, esta última corriente yera a cencielles una variante rusa de l'alemana, qu'amenaciaba los sos esfuercios pa crear un partíu socialdemócrata con base marxista.<ref name="baron186"/> Plejánov consideraba que los dos corrientes subestimaban la importancia de la intelectualidá nel movimientu socialista.<ref name="baron186"/> El que los adalides de la nueva corriente tuvieren amás un llargu historial de fregadures col Grupu acentuó l'enfrentamientu d'este con aquellos.<ref name="baron186"/> El principal ataque a los economicistas per parte de Plejánov llegó cola so publicación del ''Vademécum''<ref name="mayer173"/> en marzu de 1900,<ref name="baron198">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 198</ref><ref name="frankel44">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 44</ref> tres meses de negociaciones ente les fraiciones nos que s'algamar un alcuerdu formal que non fructificó.<ref name="frankel43">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 43</ref> El mes siguiente, el Grupu abandonó la so asociación cola Unión de Socialdemócrates Rusos, qu'arrexuntaba a parte de los economicistas.<ref name="baron198"/> El mes siguiente, formó una nueva organización allegada, la Organización Revolucionaria Socialdemócrata y fomentó la polarización ente partidarios y opositores de les tesis economicistas.<ref name="frankel47">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 47</ref> La crítica de Plejánov a los economicistas foi acerba pos consideraba que taben estremando a la socialdemocracia; percibía los discutiniu como similar a l'anterior colos populistes: un nuevu despreciu al aspeutu políticu de la xera revolucionaria frente a los económicos.<ref name="baron201">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 201</ref><ref name="mayer174">[[#Bibliografía|Mayer (1997)]], p. 174</ref> Según Plejánov, la nueva corriente abandonaba la so xera d'afalar la conciencia de clase ente'l proletariáu y llindábase a tratar d'algamar oxetivos económicos, de cutiu locales, perdiendo de vista los políticos y la visión global del movimientu socialdemócrata:<ref name="baron203">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 203</ref> {{cita|Nun Remontamos contra'l baturiciu basáu na economía, sinón contra aquellos agitadores que nun saben aprovechar los conflictos económicos de los trabayadores colos empresarios pa desenvolver la conciencia política de los trabayadores.}} [[Ficheru:Iskra 12-1900.jpg|Númberu d'avientu de 1900 del periódicu ''[[Iskra]]'', editáu en collaboración ente'l [[Grupu pa la Emancipación del Trabayo|Grupu]] y [[Lenin]], [[Yuli Martov|Mártov]] y [[Alexander Potresov|Potrésov]]. Plejánov llogró que la llinia editorial nun fora conciliadora coles nueves corrientes socialdemócrates y llogró llograr pa sigo dos votos na xunta editorial, más que nengún otru de los sos compañeros editores.|thumb|left]] Pa Plejánov, los economicistas perdíen de vista l'oxetivu final del movimientu al concentrase descomanadamente nes xeres inmediates.<ref name="baron203"/> En cuenta de inculcar y afalar la conciencia de clase ente los trabayadores, misión crucial de la intelectualidá pa Plejánov,<ref name="gregor133">[[#Bibliografía|Gregor (1965)]], p. 133</ref> los economicistas llindar a afaese a les necesidaes y pruyimientos de los mesmos trabayadores, entá non conscientes de lo que tomaba polos sos verdaderos intereses.<ref name="baron204">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 204</ref> Como depositarios de la conocencia de les lleis históriques que conducíen según les tesis marxistes inevitablemente al socialismu al traviés del so dominiu de la teoría, la intelectualidá yera para Plejánov la tresmisora d'esta conocencia a los trabayadores y los economicistas paecíen abandonar esta xera pa convertise en pixinos auxiliares de los sindicatos obreros.<ref name="baron204"/> Nun duldar en publicar cartes privaes y n'atacar personalmente a los sos adversarios na disputa.<ref name="baron201"/> Considerando que les opiniones de los economicistas yeren dafechu errónees, oponer a cualquier tipu acordies con ellos y abogó pola so espulsión de les organizaciones socialdemócrates.<ref name="frankel44"/> Tres la so lliberación, [[Lenin]], [[Yuli Martov|Mártov]] y [[Alexander Potresov|Potrésov]] decidieren fundar una nueva publicación qu'axuntara a les diverses organizaciones y solicitaron el sofitu del Grupu.<ref name="baron209">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 209</ref> N'agostu Lenin tuvo un violentu discutiniu con Plejánov na qu'esti refugó la tolerancia escontra les demás corrientes y grupos socialdemócrates;<ref name="frankel49">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 49</ref> nella Plejánov amosó la so condescendencia y vanidá nel so tratu a Lenin que, sicasí, acabó reconociendo lo acertao de la posición de Plejánov más palantre.<ref name="baron213"/> La disputa colos economicistas y revisionistes radicalizara a Plejánov, que s'oponía a cualquier tolerancia y acentuara el so xacobinismu, yá esistente.<ref name="baron213">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 213</ref> Plejánov consideraba aquel día que les sos opiniones y les de los sos partidarios yeren correutes ya indiscutibles.<ref name="baron214">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 214</ref> L'actitú conciliadora colos que Plejánov creía que teníen de ser espulsaos pol so defensa de posiciones que consideraba errónees lo enfureció.<ref name="baron214"/> Finalmente la nueva publicación, ''[[Iskra]]'' (''La chispa''), fundar n'avientu de 1900<ref name="frankel49"/> pero Plejánov llogró ciertes importantes concesiones: anque la xunta editorial quedaba formada polos trés miembros del Grupu, Lenin, Mártov y Potrésov, nes votaciones Plejánov cuntaba con dos votos<ref name="ascher170"/> y en casu de desalcuerdu ente los seis miembros les opiniones de los miembros del Grupu teníen d'apaecer na publicación ensin cambéu nin retayu dalgunu.<ref name="baron214"/> Una segunda publicación filosófica y teórica, ''Zariá'' (''L'amanecer'') quedaba na práutica en manes de Plejánov.<ref name="baron214"/> Los estatutos de la publicación esaniciaben amás los elementos conciliadores plantegaos orixinalmente por Lenin y cinxíense a la defensa pola supuesta ortodoxa según los deseos de Plejánov.<ref name="baron214"/> Llueu la rellación ente Plejánov y Lenin, encargáu de la direición editorial dende Múnich,<ref name="ascher170">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 170</ref><ref name="frankel49"/> volvió ameyorar y aquel amosó la so almiración pola so eficiencia y seriedá nesta xera.<ref name="baron215">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 215</ref> === El partíu, la so formación y división === ==== Rellación con Lenin ==== [[Ficheru:VladimirUlyanovLenin2.JPG|[[Lenin]] tres el so exiliu en Siberia, nel periodu de collaboración colos integrantes del [[Grupu pa la Emancipación del Trabayu]] en ''[[Iskra]]''. Les fregadures con Plejánov fuéronse asocediendo, entrepolaos ente otros d'estrecha collaboración hasta la rotura ente dambos dempués del [[Segundu Congresu del Partíu Obreru Socialdemócrata Rusu]].|thumb|right]] Plejánov, satisfechu pola dura crítica de Lenin na so ''¿Qué faer?'' a economicistas y revisionistes, nun espresó duldes nel momentu de la so publicación en 1902 pol criteriu d'organización del partíu que Lenin reflexó na obra.<ref name="baron222">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 222</ref> Lenin esponía la so preferencia por un partíu pequeñu, disciplináu, conspirativo, formáu por revolucionarios profesionales con gran dominiu de la teoría política, llibre d'aquellos que pudieren ser influyíos por ideoloxíes burgueses o escarecieren d'una conciencia de clase abondo desenvuelta.<ref name="baron221">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 221</ref> Anque abiertu a los trabayadores con mayor conciencia de clase, la estructura propuesta por Lenin escluyía del partíu al gruesu del proletariáu, consideráu entá demasiao primitivu pa poder formar parte d'él.<ref name="baron222"/> La diferencia ente Lenin y Plejánov na obra yera más de detalle que de fondu: dambos defendíen con vehemencia lo que consideraben la ortodoxa marxista, oponer a les demás corrientes y Lenin a cencielles faía daqué más de fincapié na necesidá de cuntar con una conciencia de clase desenvuelta pa pertenecer al nuevu partíu.<ref name="baron222"/> Naquel momentu nel que'l partíu nun esistía más que de nome, les escases diferencies sobre la so organización nun sollertaron a Plejánov.<ref name="baron223">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 223</ref> Esi mesmu añu, les fregadures ente Plejánov y Lenin debiéronse non a desalcuerdos pola estructura del partíu espresaes na obra d'este, sinón pola redaición del proyeutu de programa, que Plejánov presentó a empiezos d'añu per pidimientu de Lenin.<ref name="baron223">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 223</ref> Les crítiques qu'amenó ente Lenin y Mártov fixeron que Plejánov retirara la so propuesta y criticara durísimamente la contrapropuesta de Lenin.<ref name="baron223"/> Les diferencies ente dambos amenaciaron con eslleir l'asociación de ''Iskra''.<ref name="baron223"/> Una vegada que les desavenencies paecíen ser apangaes, una nueva crítica acerba de Plejánov a la seición sobre política agraria volvió desamarrar l'enfrentamientu.<ref name="baron225">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 225</ref> Finalmente, Axelrod y Zasúlich llograron que Plejánov esculpárase ante Lenin y, gracies a l'actitú conciliatoria d'este, volvió'l consensu al grupu, anque l'incidente amosó de nuevu'l creciente desalcuerdu<ref name="ascher170"/> ente los sos miembros.<ref name="baron227">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 227</ref> ==== El segundu congresu del partíu ==== Plejánov abrió y presidió el [[Segundu Congresu del Partíu Obreru Socialdemócrata Rusu|Segundu congresu del partíu]],<ref name="baron233">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 233</ref> qu'empezó en Bruxeles en xunetu de 1903.<ref name="baron232">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 232</ref> L'oxetivu del congresu yera la creación del partíu políticu socialdemócrata, que namái esistía de nome, l'aprobación del so programa y de los sos estatutos organizativos.<ref name="baron232"/> Deseyando controlar la forma que diba adoptar la nueva formación, los integrantes de ''Iskra'' trataren d'asegurase que la mayoría de los delegaos fueren en principiu favorables a les sos propuestes tantu respectu al programa como a la organización del partíu.<ref name="baron232"/> Los intentos de la oposición, minoritaria y formada principalmente polos dos delegaos economicistas<ref name="ascher183">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 183</ref> y los del [[Bundismu|Bund]],<ref name="baron232"/> de dixebrar a Plejánov y a Lenin por aciu la reivindicación de la importancia del proletariáu trescaláu de [[conciencia de clase]] nel partíu frente a lo que consideraben escesu d'importancia de la intelectualidá de la propuesta de programa de Lenin, resultaron infructuosos.<ref name="baron236">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 236</ref><ref name="frankel84">[[#Bibliografía|Frankel (1969)]], p. 84</ref> A pesar de les duldes al respeutu de dellos editores de ''Iskra'', Plejánov caltuvo'l so respaldu a Lenin pa caltener la unidá frente a los economicistas.<ref name="baron236"/> Plejánov tamién sofitó'l centralismu nel partíu que tenía de dexar al comité central intervenir ensin cortapisas nes organizaciones qu'ingresaren en partíu, puntu criticáu polos bundistas.<ref name="baron236"/> Na gran disputa que llevó a la división ente [[bolxevique]]s y [[menchevique]]s, Plejánov sofitó con decisión la propuesta de Lenin que resultó ganada: la d'almitir nel partíu namái a aquellos dispuestos a participar viviegamente nes sos organizaciones, ensin dexar l'ingresu a los simpatizantes.<ref name="baron238">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 238</ref> Según Plejánov, la redaición propuesta por Lenin tenía d'evitar que'l partíu almitiera a elementos comenenciosos y nun supunxo que'l nivel de conocencies de la teoría marxista que Lenin riquiría escluyiría del partíu a la mayoría de los obreros.<ref name="baron238"/> La propuesta de Lenin debía, a güeyos de Plejánov, evitar la entrada nel partíu d'aquellos intelectuales incapaces de sometese a la disciplina de partíu y trescalaos d'individualismu burgués» y reforzar asina a la formación.<ref name="baron238"/> Una vegada llograda la escasa mayoría pola retirada de los delegaos del Bund y los economicistas, Lenin dio en tomar el control de los órganos del partíu.<ref name="baron241">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 241</ref> Alegando una meyora de la xestión de ''[[Iskra]]'', Lenin propunxo amenorgar la xunta editorial a Plejánov, Mártov y él mesmu,<ref name="ascher190">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 190</ref> lo que-y otorgara'l control n'alianza con Plejánov; Mártov negar a aceptalo y el congresu dexó'l control de la publicación, convertida n'órganu oficial del partíu, en manes de Plejánov y Lenin como coeditores.<ref name="baron241"/> El congresu acabó col control de les instituciones del partíu (el comité central, la publicación oficial y la xunta del partíu) polos bolxeviques y con Plejánov sofitando a estos<ref name="frankel84"/> nes socesives votaciones.<ref name="baron241"/><ref name="gregor133"/> Fuera nomáu amás presidente de la xunta del partíu y calteníu como editor de ''Iskra'' xunto a Lenin.<ref name="baron241"/> Nuna famosa intervención qu'acabó llamentando más tarde, afirmó amás la preeminencia del interés de la revolución, xulgada pol partíu, sobre cualquier principiu democráticu.<ref name="baron242">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 242</ref><ref name="ascher183"/><ref name="gregor133"/><ref name="mayer270">[[#Bibliografía|Mayer (1993)]], p. 270</ref> Plejánov consideraba al partíu infalible respectu de la revolución como portador de la conciencia socialista y, por tanto, legitimado pa correxir posibles eleiciones «equivocaes» per parte del pueblu.<ref name="baron242"/> El so tradicional xacobinismu y la influyencia de la so oposición a les corrientes surdíes a finales del sieglu XIX lo llevaren a asitiase cerca de los bolxeviques y a acentuar el so enclín al centralismu nel partíu.<ref name="baron243">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 243</ref> ==== Alloñamientu de Lenin y mediación ente les fraiciones ==== Plejánov siguió sofitando a Lenin nel congresu de la Lliga Estranxera de la Socialdemocracia Revolucionaria, la organización encargada nel segundu congresu de representar al partíu como socesora del Grupu pa la Emancipación del Trabayu, qu'acabó cola repulsa de la posición de Lenin y el respaldu a la de los mencheviques.<ref name="baron245">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 245</ref> La creciente intransixencia de Lenin escontra los sos adversarios,<ref name="baron245"/> sicasí, ofendía cada vez más a Plejánov, que deseyaba evitar la dixebra del partíu recién formáu.<ref name="baron246">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 246</ref> Plejánov empezó a abogar pola tolerancia mutua pa evitar la división.<ref name="baron246"/> N'ochobre de 1903, decidió dimitir de la xunta editorial de ''Iskra'' pero Lenin, pa evitar paecer que lo forzaba a ello, decidió ser él el que dimitiera: darréu, Plejánov volvió incluyir na xunta a los antiguos editores escluyíos nel congresu.<ref name="baron246"/><ref name="ascher193">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 193</ref> Esti cambéu añedió amás automáticamente a Axelrod y a Mártov a la xunta del partíu formada por cinco miembros.<ref name="baron246"/> El cambéu de Plejánov quitó a Lenin del control de la xunta; los intentos de mediación de Plejánov ente les fraiciones fracasaron.<ref name="baron247">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 247</ref> El so cambéu d'actitú escontra Lenin tres la so cercanía mientres el congresu<ref name="frankel84"/> del partíu, sicasí, estropió'l prestíu de Plejánov.<ref name="ascher193"/> Plejánov empezó a criticar cada vez más duramente a Lenin, non yá n'asuntos d'organización, sinón tamién nos teóricos y tácticos.<ref name="baron247"/> La so intransixencia podía debilitar al partíu al quitalo de sofitos y la so insistencia nun centralismu y ortodoxa teórica podíen ser escesivos; según Plejánov, a cencielles llomando a los disidentes de comenenciosos, revisionistes o partidarios de Bernstein «los duros tán dispuestos a escluyir alegremente del partíu una categoría tres otra de collacies como se desaposia fueya per fueya una alcachofa».<ref name="baron248">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 248</ref> Nuna crítica anterior a otra similar de [[Trotski]], Plejánov describió'l posible calter del partíu si esti siguía les directrices de Lenin: {{cita|Imaxine que'l comité central que toos reconocemos tuviera'l derechu de «liquidar» qu'entá aldericamos. Esto ye lo qu'asocedería: al averase la fecha d'un congresu, el comité central «liquidaría» a los elementos que nun lo satisfixeren, escoyería perdayuri a les sos criatures y, apinando tolos comités con elles, asegurar ensin dificultá una mayoría sumisa nel congresu. El congresu, formáu por criatura del comité central, llanza vives a este, aprueba toles sos aiciones, esitoses o fallíes, y aplaude tolos sos planes ya iniciatives. Nun habría entós en realidad mayoríes nin minoríes nel partíu, yá que algamaríamos l'ideal de los xes de Persia.}} Pa Plejánov, los bolxeviques «confunden evidentemente la dictadura del proletariáu cola dictadura sobre'l proletariáu».<ref name="baron248"/><ref name="mayer275">[[#Bibliografía|Mayer (1993)]], p. 275</ref> Favorecía los control del Estáu pol proletariáu como clase, pero non d'una minoría que dixera representalo.<ref name="mayer261">[[#Bibliografía|Mayer (1993)]], p. 261</ref> Refugó lo que consideraba escesiva importancia leninista de la intelectualidá, a la que paecía considerar como única depositaria de la conciencia socialista de la que les mases, con enclinos comenenciosos, escarecíen.<ref name="baron250">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 250</ref> Esto llevaba, según Plejánov, a que'l partíu quedara amenorgáu a la intelectualidá qu'a cencielles utilizaría a les mases pa llograr los sos oxetivos ideolóxicos.<ref name="baron250"/> N'oposición a esto, Plejánov proponía un trespasu paulatín del control del partíu a los trabayadores, una vegada qu'estos adquirieren [[conciencia de clase]], lo que pondría fin al periodu «tutelar» de la intelectualidá.<ref name="baron250"/> A mediaos de 1905, pa tratar de primir a mencheviques y bolxeviques por que se reconciliaren y reunificasen el partíu, Plejánov dimitió del so puestu en ''Iskra'' y de la xunta del partíu.<ref name="baron268">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 268</ref> En 1906 celebróse un nuevu congresu que reunificó aparentemente'l partíu, pero la unidá nun yera real daes les diferencies ente les corrientes y los intentos de Plejánov de caltenela fracasaron.<ref name="baron268"/> A partir de 1905, empezó a criticar con más durez a los mencheviques, a los que creía que, tarreciendo ser llomaos de comenenciosos, sosteníen una postura demasiáu radical.<ref name="baron270">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 270</ref> Convencíu de la necesidá d'estender la conciencia de clase ente les mases, oponer al boicotio de les eleiciones a la [[Duma Imperial de Rusia|Primer Duma]] y defendió el trabayu de los obreros en sindicatos y campañes eleutorales, que teníen de fomentala.<ref name="baron271">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 271</ref> Los sos intentos de axenciar el sofitu de destacaes figures marxistes internacionales en favor de la so postura de cooperación vixilante cola burguesía resultó un fracasu total: Kautsky sofitó a los bolxeviques nel so analís de la situación en Rusia.<ref name="baron274">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 274</ref><ref name="gregor135">[[#Bibliografía|Gregor (1965)]], p. 135</ref> Opuestu a cualquier cambéu a pesar de los fechos de la revolución que cuestionaben les sos teoríes o de la oposición d'aquellos que la so opinión valoraba, Plejánov amosóse doctrinariu ya incapaz d'afaese a la realidá.<ref name="baron275">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 275</ref> ==== La revolución de 1905 ==== Plejánov topábase gravemente enfermu cuando españó la [[Revolución rusa de 1905]] y nun viaxó a [[Imperiu rusu|Rusia]].<ref name="ascher232">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 232</ref><ref name="baron276">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 276</ref> Dende 1895 topar de nuevu en Xinebra, a onde les autoridaes suices dexáron-y tornar y onde, una vegada que la so esposa pudo empezar a prauticar finalmente la medicina, la familia vivía más cómodamente.<ref name="baron254">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 254</ref> Dende entós les sos costumes apenes variaren: trabayaba nel so nuevu estudiu d'ocho de la mañana a seis de la tarde, ensin dexar interrupciones, paraba pa folgar de volao, cenar y dar un paséu, recibía a les visites y depués solía trabayar delles hores más pela nueche.<ref name="baron255">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 255</ref> Los sos estudios, amás de la política, tomaben la lliteratura, la etnografía, o l'arte.<ref name="baron255"/> Acompañáu siempres por un llibru, un cuadiernu de notes y un llapiceru, realizaba llargos paseos y yera una figura habitual na zona universitaria de Xinebra.<ref name="baron255"/> [[Ficheru:CongresoDeLaInternacionalSocialistaEnAmsterdamEn1904.png|Plejánov, nel centru, xuntu con otros delegaos de la conferencia de la [[Segunda Internacional|Internacional Socialista]] n'Ámsterdam en 1904. Plejánov yera aquel día una destacada figura del socialismu internacional.|thumb|left]] Plejánov caltuvo una actitú internacionalista na [[Guerra rusu-xaponesa]], favorable a la revolución y la derrota de l'autocracia rusa nel conflictu.<ref name="baron262">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 262</ref> Nel congresu de la Internacional d'agostu de 1904 n'Ámsterdam, amosó la so solidaridá col representante xaponés [[Sen Katayama]].<ref name="baron262"/><ref name="gregor135"/> La necesidá d'acabar cola autocracia rusa pa facilitar la meyora del socialismu fizo que Plejánov doblara los sos esfuercios pa recomponer la unidá interna del [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia|POSDR]] pos tarrecía que les divisiones intestinas nun-y dexaren desempeñar el papel importante que-y otorgaba na inminente revolución.<ref name="baron262"/> Publicó la so actitú escontra la guerra na so ''Patriotismu y socialismu'', nel que defendió la solidaridá proletaria y negó el patriotismu de los trabayadores, más cercanos ente sigo a pesar de les sos distintes nacionalidaes qu'a les demás clases sociales del so país.<ref name="baron262"/> Los intereses de la humanidá polo xeneral, según Plejánov, teníen de tar percima de los de la nación; coles mires de la revolución siempres presente, los socialistes teníen de sofitar al país batallosu que paeciera favorecer la meyora escontra'l socialismu.<ref name="baron262"/> [[Ficheru:LidiaPlejánovRosalíaEugeniaLevDeichEnGinebraEn1907.png|La familia Plejánov y [[Lev Deich]] en Xinebra en 1907. Aquel día la familia llevaba una vida relativamente acomodada que topetaba a los que visitaben a Plejánov, yá una figura llexendaria del movimientu revolucionariu rusu.|thumb|right]] Convertíu nuna figura respetada del socialismu internacional, yera consideráu un monumentu vivu» al que numberosos rusos nel estranxeru allegaben a visitar.<ref name="baron257">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 257</ref> Esperando atopase col arquetipu del revolucionariu, munchos sosprendíense al contemplar la vida burguesa que Plejánov llevaba una vegada pasaos los llargos años de probeza: la familia ocupaba un apartamentu con criada nel númberu 6 de la cai Candolle y pasaba los iviernos na riviera italiana pola tuberculosis de Plejánov.<ref name="baron257"/> Les sos fíes estudiaren en colexos europeos y el mesmu Plejánov diba siempres atildado.<ref name="baron257"/> Una vegada recuperáu mínimamente pa viaxar, les circunstancies en Rusia empioraren pa los revolucionarios y aconseyóse-y nun tornar.<ref name="ascher232"/><ref name="baron276"/> La imposibilidá d'allegar a Rusia mientres la revolución reconcomió a Plejánov que confesó a la so esposa que se sentía «como si abandonara'l campu de batalla».<ref name="baron276"/> Esti sentimientu llevar en 1917 a allegar a Rusia inclusive si'l so enfermedá llevar a la muerte primero que volver topase ausente mientres la revolución.<ref name="baron276"/> La teoría revolucionaria de Plejánov y la debilidá de la burguesía rusa<ref name="baron265">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 265</ref> faíen necesaria la intervención del proletariáu p'acabar cola autocracia pero suponíen un problema: el proletariáu tenía qu'enfrentase a esta non pa llograr el poder pa sigo, sinón pal so enemigu de clase, la burguesía.<ref name="ascher93"/><ref name="baron265"/> El periodu de dominiu burgués, necesariu según la so teoría pa la organización y concienciación del proletariáu, tamién traía los peligru de desilusión.<ref name="ascher94">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 94</ref> El so sofitu a la collaboración de socialistes y burgueses contra l'autocracia,<ref name="gregor134">[[#Bibliografía|Gregor (1965)]], p. 134</ref> inclusive a pesar del creciente conservadorismu de los lliberales, fizo que Plejánov atopar ente les postures más derechiegues del POSDR, refugáu por [[bolxevique]]s, que lo acusaben de comenenciosu, y [[menchevique]]s, que teníen rocea de la collaboración cola burguesía.<ref name="baron265"/> Amosóse incapaz d'aceptar la dificultá y plantegar alternatives al problema d'atopar una táctica qu'aumentara l'actividá de los trabayadores a favor de los sos intereses y llograra al empar l'alianza de la burguesía.<ref name="baron273">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 273</ref> La necesidá de llograr la revolución burguesa imprescindible según los sos principios pa la posterior socialista llevaba a Plejánov a tratar de moderar la conciencia de clase y antagonismu cola burguesía que tratara de inculcar tola so vida.<ref name="baron273"/> La so posición, sicasí, recibió un sofitu menguante y el so intentu de axenciar el sofitu del socialismu internacional fracasó.<ref name="baron273"/> La rellación ente la intelectualidá, inclinada a la teoría, y el proletariáu, que podía nun siguir los oxetivos plantegaos polos teóricos socialdemócrates, tamién presentaba un problema de la teoría de Plejánov.<ref name="ascher94"/> Intermitentemente, Plejánov amosó tamién enclinos xacobinistes, atribuyendo gran importancia al grupu d'escoyíos con mayor conciencia marxista.<ref name="ascher103">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 103</ref> Les táctiques bolxeviques y el gruesu de les mencheviques (cercanes a la teoría de la [[revolución permanente]] de [[Trotski]]), fueron analizaes y criticaes por Plejánov tres el fracasu de la revolución.<ref name="baron281">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 281</ref> Sofitó la collaboración colos lliberales que defendíen nuevamente la mayoría de los mencheviques y el trabayu nes organizaciones llegales, que teníen de sirvir p'aumentar la conciencia de clase ente los trabayadores, pero volvió alloñase de la mayoría d'ellos nes posteriores disputes sobre la necesidá d'acabar cola organización y actividaes clandestines.<ref name="baron281"/> == Decadencia política y otres actividaes == El so refugu a camudar o afaer les teoríes que desenvolviera mientres décades a pesar de los cambeos na situación rusa fixeron que la última década tres la revolución de 1905 fora espurecha n'aportaciones polítiques pa Plejánov.<ref name="baron279">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 279</ref> Los sos intentos de reconciliar a les fraiciones del partíu apenes recibieron sofitos y fracasaron; en 1912 el partíu quedó formalmente estremáu en dos, anque Plejánov siguió tratando de llograr la reconciliación.<ref name="baron286">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 286</ref> Poco antes del españíu de la guerra mundial fundó, xuntu con un amenorgáu númberu de partidarios, una nueva organización aconceyada en redol a una nueva publicación, ''[[Unidá (fraición)|Unidá]]''.<ref name="baron286"/> Na disputa sobre'l liquidacionismu —la defensa de la necesidá d'eslleir el partíu y les aiciones clandestinos pa concentrar les actividaes de los socialistes en xeres llegales—,<ref name="baron282">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 282</ref> oponer a los que favorecíen esta posición, que consideraba contraria a la revolución y cercana al economicismu.<ref name="baron283">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 283</ref> Dada la influencia de la corriente ente los mencheviques, la oposición de Plejánov conducir a un aislamientu del gruesu de la fraición,<ref name="ascher284">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 284</ref> averándolo de nuevu parcialmente a los bolxeviques.<ref name="baron285">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 285</ref> La so anterior rellación con Axelrod, bien cercana hasta'l segundu congresu del partíu,<ref name="ascher285">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 285</ref> resintióse fondamente poles dures crítiques de Plejánov y l'usu nel discutiniu de les sos cartes privaes.<ref name="ascher284"/> Los sos esfuercios por reunificar a les fraiciones y la so oposición a les táctiques de los bolxeviques, sicasí, dixebrar de Lenin.<ref name="baron285"/> Na práutica, el caltenimientu por Plejánov de les idees que desenvolviera como miembru del Grupu pa la Emancipación del Trabayu alloñar de mencheviques y bolxeviques.<ref name="baron285"/> Ente 1908 y 1914 ya inclusive una vegada empezada la [[Primer Guerra Mundial]], l'actividá de Plejánov pasó a otros campos como la lliteratura, l'arte, la filosofía o la historia, y dedicóse cada vez menos a la política.<ref name="baron279"/> En 1909 el so interés pola historia, siempres intensu, acentuóse, y empezó a escribir el so ''Historia del pensamientu social rusu'', que dexó inacabado a la so muerte.<ref name="baron295">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 295</ref> Plejánov nun yera namái un destacáu teóricu políticu, sinón que-y lo considera unu de los autores rusos más dotaos, cultos ya influyentes de la so dómina.<ref name="baron390">[[#Bibliografía|Baron (1958)]], p. 390</ref> == La guerra mundial: del internacionalismu al ''defensismu'' == [[Ficheru:Russian poster WWI 078.jpg|Cartelu de propaganda bélica rusa de 1916. Plejánov abandonó'l so anterior internacionalismu y oposición frontera a la guerra p'adoptar una postura ''[[defensista]]'' favorable a la [[Triple Entente]].|thumb|right]] Tres la declaración de guerra d'[[Austria-Hungría]] a [[Reinu de Serbia|Serbia]], Plejánov coló de París, a onde allegara a arrexuntar material pa la so obra histórica, a Bruxeles, onde se diba a celebrar una xunta estraordinaria del [[Buró Socialista Internacional]].<ref name="baron321">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 321</ref> Nesta los socialistes austrohúngaros nun s'amosaron dispuestos a oponese a los deseos belicistes del so Gobiernu pero los representantes alemanes y franceses caltuvieron la postura internacionalista y opuesto a la guerra que la Internacional sostuviera dende empiezos de sieglu.<ref name="baron321"/> Tres l'asesinatu de [[Jean Jaurès]] pocu dempués, el so socesor al frente del partíu socialista francés, [[Jules Guesde]], vieyu amigu de Plejánov, abandonó l'internacionalismu, anunció la so disposición a votar a favor de los creitos de guerra solicitaos pol Gobiernu francés y más tarde ingresó nel Conseyu de Ministros.<ref name="baron323">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 323</ref> Pela so parte, los socialdemócrates alemanes acataron la orde del so Gobiernu d'acabar coles manifestaciones y votaron a favor de los creitos de guerra'l día del ultimátum alemán a Bélxica.<ref name="baron323"/> Los cambeos d'actitú de los socialistes europeos coincidieron colos de Plejánov: d'una oposición a la guerra, este pasó a defender la victoria de la Entente y la derrota alemana.<ref name="baron323"/><ref name="ascher309">[[#Bibliografía|Ascher (1972)]], p. 309</ref><ref name="gregor135"/> Pa Plejánov, en Francia cuando españó finalmente'l conflictu mundial, esti país representaba la causa del progresu ente qu'Alemaña yera la nación qu'encarnaba l'imperialismu y el militarismu.<ref name="baron323"/> Consideraba a los [[Imperios Centrales]] culpables del conflictu y la defensa de la [[Triple Entente|Entente]] como la simple defensa del afrelláu.<ref name="baron325">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 325</ref> Les aiciones del [[SPD]] causáronlu amás fonda desilusión.<ref name="baron325"/> Tres cuarenta años d'oposición al gobiernu zarista, Plejánov pasó a defendelo y participar nel reclutamiento de voluntarios rusos pal frente francés,<ref name="baron323"/> amás d'abogar pol votu favorable de los diputaos socialistes de la Duma a los creitos de guerra,<ref name="ascher309"/> a diferencia d'otros socialistes «[[defensista|defensistes]]» más moderaos.<ref name="radkey287">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 287</ref><ref name="baron332">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 332</ref> La so actitú escontra'l Gobiernu zarista foi desaxeradamente moderada.<ref name="baron332"/> Adoptó una posición ''[[defensista]]'' que causó plasmu y murnia ente los sos siguidores.<ref name="baron323"/> El so posición llevar a la estrema derecha del partíu y aisllar<ref name="gregor135"/> práuticamente de tolos sos antiguos compañeros del mesmu.<ref name="baron332"/> La so evolución escontra la postura de los revisionistes y la so adopción del derechu de defensa de la patria viose acompañada nel aspeutu filosóficu pol acercamientu a [[Emmanuel Kant]], qu'antes criticara con durez.<ref name="baron331">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 331</ref> Les opiniones de Plejánov quedaron reflexaes na nueva publicación ''La llamada'', impresa en París, qu'axuntó a diversos socialdemócrates y [[Partíu Social-Revolucionariu|socialrevolucionarios]] de los sectores más derechiegos.<ref name="baron331"/> Inclusive cola crecedera de la oposición a la guerra en Rusia, Plejánov nun varió d'actitú, sinón que trató de frenar el cambéu y reforzar la defensa del país; tarrecía qu'una posible revolución traxera'l desorde y perxudicara el so desempeñu na guerra.<ref name="baron328">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 328</ref> Cola burguesía rusa opuesta a cualquier venetada revolucionaria, una posible revolución nun podría afaese a les premises de Plejánov d'un pasu al socialismu en dos etapes con una primer fase burguesa y una toma del poder polos socialistes paecía-y la peor posibilidá pa la clase obrera.<ref name="baron328"/> Plejánov prefería una victoria rusa que, anque reforzaría l'autocracia reaccionaria, tenía de dexar según el so analís el desenvolvimientu económicu del país, necesariu pa la evolución escontra'l socialismu.<ref name="baron328"/> Oponer a los resoluciones de les conferencies de [[Conferencia de Zimmerwald|Zimmerwald]] y Kienthal, nes que nun participó.<ref name="baron333">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 333</ref> La posición de Plejánov ante la guerra percanció escasu sofitu en Rusia, aisllar políticamente y anuló la so influencia nel país.<ref name="baron335">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 335</ref> Esta impotencia pa controlar los acontecimientos y l'alloñamientu de los sos antiguos compañeros afectó a Plejánov,<ref name="gregor135"/> que yá en 1916 foi descritu por un antiguu siguidor como mancáu y abatíu pola situación.<ref name="baron335"/> Lenin acusar de «social-chovinista» nos sos [[Tesis d'abril]].<ref name="gregor135"/> == El periodu revolucionariu == [[Ficheru:PlekhanovAbril1917.jpg|Plejánov en [[Petrográu]] n'abril de 1917. Enfermu, sostuvo posiciones conciliadores cola burguesía que la alloñaron de la mayoría de los socialistes; la so influencia nel periodu interrevolucionario foi escasa.|thumb|right]] La noticia de la [[Revolución de Febreru]] de 1917 y el final de la monarquía en Rusia llegó-y a Plejánov mientres s'atopaba nel balneariu fundáu pola so muyer en [[Sanremo]] y al empiezu nun consideró necesariu abandonar el so trabayu en ''La historia del pensamientu social rusu'' y tornar a Rusia.<ref name="baron342">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 342</ref> Llueu camudó d'idea, considerando que la revolución paecía llograr la cooperación ente socialistes y burgueses qu'él agorara como necesariu na primer fase revolucionaria.<ref name="baron342"/> Ocho díes dempués de l'abdicación del zar, el matrimoniu Plejánov abandonó Sanremo camín de Rusia, a pesar del riesgu pa la salú de Plejánov, que la so tuberculosis agravar.<ref name="baron343">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 343</ref><ref name="gregor136">[[#Bibliografía|Gregor (1965)]], p. 136</ref> Decidíu a nun topase ausente de Rusia nesta segunda revolución, Plejánov aportunó en siguir el viaxe a pesar del intensu constipáu que sufría.<ref name="baron343"/> Les autoridaes britániques facilitáron-y el regresu col enfotu de que la so presencia en Rusia sirviera pa recuperar la puxanza del esfuerciu bélicu rusu; llegó a [[Petrográu]] el {{julgregfecha|13|4|1917}} xuntu con una delegación de socialistes de la Entente.<ref name="baron343"/> Un gran ensame recibir na [[Estación Finlyandsky]], onde lo aguardaben tamién dalgunos de los sos partidarios y [[Nikolái Chkheidze]] como representante del [[Sóviet de Petrográu]].<ref name="baron343"/> Al empiezu, los dirixentes socialistes moderaos que controlaben los [[sóviet]]s (conseyos) coincidieron con Plejánov na necesidá de collaborar col [[Gobiernu Provisional Rusu|Gobiernu provisional]] lliberal, pero oponer al so intensu ''[[defensismu]]'' y a la so crítica de la [[Orde númberu 1]].<ref name="baron345">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 345</ref> El clamor popular ente les tropes a favor de la paz faía imposible l'adopción per parte del [[Sóviet de Petrográu]] de la posición defensista a estazón de Plejánov.<ref name="baron346">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 346</ref> Contrariu a les ocupaciones de tierres de los llabradores, refugó'l llamamientu del Primer congresu de los [[sóviets]] llabradores a nacionalizar la tierra y defendió la compensación a los terratenientes espropiaos.<ref name="baron346"/> A los obreros tamién-yos aconseyó moderación pa caltener la unidá nacional, tratando en tou momentu d'amenorgar la [[llucha de clases]] que defendiera tola so vida; los sos intentos nun llograron frenar la radicalización popular que se produció a lo llargo de 1917.<ref name="baron347">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 347</ref> Favorable a la coalición social-burguesa, sofitó los Gobiernos de coalición, tarreció pola so continuidá na [[Xornaes de Julio|crisis de xunetu]] y defendió la moderación de les mases pa llograr l'asentamientu de la democracia burguesa que creía necesaria antes del pasu al socialismu.<ref name="baron347"/> La so oposición a la postura de Lenin foi total.<ref name="baron348">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 348</ref> Nel so intentu por detener l'acercamientu de la población a los [[bolxevique]]s dio creitos a los rumores sobre la rellación de Lenin con los alemanes mientres les Xornaes de Julio, acusar d'anarquistes, bakuninistas y demagogos y defendió la represión de Kérenski tres la Xornaes.<ref name="baron348"/> A los socialistes moderaos criticar pola so supuesta tibieza escontra los bolxeviques.<ref name="baron348"/> La so oposición a los moderaos y a los bolxeviques fíxo-y perder rápido'l prestíu ya influencia ente los revolucionarios; nun participó nes actividaes de los soviets y refugó un puestu nel [[Comité Executivu Central de Toles Rusies|Comité executivu]] (VTsIK) cuando los miembros negar a axudica-y dos puestos nél.<ref name="baron349">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 349</ref> La rocea de los moderaos afigurar nel vetu del Comité executivu a la candidatura de Plejánov como ministru de los gabinetes formaos en mayu y en xunetu.<ref name="baron350">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 350</ref> Ensin un puestu nos soviets nin nel [[Gobiernu Provisional Rusu|Gobiernu provisional]], Plejánov túvose que contentar cola presidencia d'una comisión gubernamental pa la meyora de les condiciones de los trabayadores ferroviarios, un puestu marxinal.<ref name="baron350"/> Ensin l'enfotu de los socialistes moderaos, considerar cada vez más un ''[[kadete]]'' yá que les sos opiniones apenes s'estremaben de les d'estos.<ref name="baron350"/><ref name="gregor136"/> Alloñáu de los sos antiguos compañeros socialistes, recibió les allabancies de los lliberales.<ref name="baron350"/> Opuestu al [[golpe de Kornílov]], este, sicasí, sopesó la posibilidá d'incluyilo nel so Gobiernu.<ref name="baron351">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 351</ref> [[Ficheru:Literator Bridges Grave Plekhanov.jpg|thumb|La tumba de Gueorgui Plejánov nos Literátorskie mostkí (Ponticos lliterarios) del [[Campusantu Volkovo|Campusantu Vólkovo]].]] Criticó dende les páxines de ''Yedinstvo'' la [[Revolución d'Ochobre]], que consideró fracasaría n'imponer un réxime socialista: el proletariáu nun constituyía la necesaria mayoría de la población, el campesinado nun taba interesáu nel socialismu sinón en llograr la posesión de la tierra<ref name="gregor136"/> y la revolución n'Alemaña nun se produciría;<ref name="gregor136"/> tou esto conduciría a una guerra civil<ref name="gregor136"/> y a la perda de ganar dende la Revolución de Febreru.<ref name="baron352">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 352</ref> Pocos díes dempués, la publicación foi prohibida poles nuevu autoridaes y, n'apaeciendo con otru nome un par de númberos, foi definitivamente suprimida.<ref name="baron352"/> Pocos díes dempués de tomar del poder por Lenin y los sos siguidores, un grupu de soldaos y marinos aprució na so casa de les contornes de Petrográu en busca d'armes, ensin reconocelo.<ref name="baron353">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 353</ref> Tarreciendo pola so vida tres la campaña de desprestixu nel so contra, nun reveló la so identidá a la partida; díes dempués el nuevu [[Conseyu de Comisarios del Pueblu|Gobierno]] (Sovnarkom) promulgó un decretu pa protexelo.<ref name="baron353"/> Aquel día la so esposa decidiera treslladalo al hospital de la Cruz Roja francesa de la capital y, en xineru de 1918, tres l'asesinatu de dos exministros nel mesmu a manes d'una banda de soldaos y marinos, a un sanatoriu<ref name="gregor136"/> de [[Terijoki]] (entós Finlandia), onde moró hasta la so muerte pocos meses más tarde.<ref name="baron353"/> Lúcido anque yá bien enfermu, sentíase desilusionáu polos acontecimientos.<ref name="baron353"/> Morrió la fecha|30|5|1918}}<ref name="gregor136"/> y el so cuerpu foi treslladáu a Petrográu, onde tuvo de cuerpu presente mientres dellos díes y foi honráu pol ensame que, sicasí, nun lo sofitara en vida.<ref name="baron354">[[#Bibliografía|Baron (1966)]], p. 354</ref> Foi soterráu nel Campusantu Vólkovskoe o Vólkovo, nel sector denomináu Literátorskie mostkí (Литераторские мостки), cerca del so familiar [[Visarión Belinski]].<ref name="baron354"/> == Trabayos == * ''La concepción monista de la historia'', 1895. * ''Esbozos d'historia del materialismu'', 1896. * ''La concepción materialista de la historia'', 1897. * ''El papel del individuu na historia'', 1898. * ''Contra l'Anarquismu'', 1895. * ''Les cuestiones fundamentales del marxismu'', 1907. * ''Materialismu militante'', 1907. * ''Cartes ensin direición'', 1899-1906. * ''L'arte y la vida social'', 1912. == Referencies == {{llistaref|4}} == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíu= Ascher |nome= Abraham |títulu=Pavel Axelrod and the Development of Menshevism |url= |idioma= inglés |añu= 1972 |editorial=[[Harvard University Press]] |isbn= 0674659058 |páxines= 420 }} * {{cita publicación |apellíu=Baron |nome=Samuel H. | títulu =Plekhanov's Russia: The Impact of the West Upon an "Oriental" Society | añu =1958 | revista =Journal of the History of Ideas | volume =19 | númberu = 3 | páxines =388-404 | url = http://www.jstor.org/stable/2708043 }} * {{cita publicación |apellíu=Baron |nome=Samuel H. | máscaraautor= 1 | títulu =The First Decade of Russian Marxism | añu =1955 | revista =American Slavic and East European Review | volume =14 | númberu = 3 | páxines =315-330 | url = http://www.jstor.org/stable/3000942 }} * {{cita publicación |apellíu=Baron |nome=Samuel H. | máscaraautor= 1 | títulu =Plekhanov on Russian Capitalism and the Peasant Commune, 1883-1885 | añu =1953 | revista =American Slavic and East European Review | volume =12 | númberu = 4 | páxines =463-474 | url = http://www.jstor.org/stable/3004224 }} * {{cita publicación |apellíu=Baron |nome=Samuel H. | máscaraautor= 1 | títulu =Plekhanov and the Origins of Russian Marxism | añu =1954 | revista =Russian Review | volume =13 | númberu = 1 | páxines =38-51 | url = http://www.jstor.org/stable/125906 }} * {{cita llibru |apellíu= Baron |nome=Samuel H. | máscaraautor= 1 |títulu=Plekhanov : the father of Russian Marxism |url= |idioma= inglés |añu= 1966 |editorial=[[Stanford University Press]] |id={{OCLC|22292388}} |páxines=400 }} * {{cita llibru |apellíu= Frankel |nome= Jonathan |títulu=Vladimir Akimov on the dilemmas of Russian Marxism, 1895-1903 : the second congress of the Russian Social Democratic Labour Party : a short history of the Social Democratic movement in Russia : two texts in translation |url= |idioma= inglés |añu= 1969 |editorial=[[Cambridge University Press]] |isbn= 9780521050296 |páxines=389 }} * {{cita publicación | autor =Gregor, Richard | títulu =The Father of Russian Marxism | añu =1965 | revista =The Canadian Journal of Economics and Political Science | volume =31 | númberu = 1 | páxines =132-137 | url = http://www.jstor.org/stable/139640 }} * {{cita publicación |apellíu=Mayer |nome=Robert |títulu = Plekhanov, Lenin and Working-Class Consciousness |añu = 1997 |revista = Studies in East European Thought |volume = 49 |númberu = 3 |páxines = 159-185 |url = http://www.luc.edu/faculty/rmayer/mayer9.pdf |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121224225947/http://www.luc.edu/faculty/rmayer/mayer9.pdf |fechaarchivu=24 d'avientu de 2012 }} * {{cita publicación |apellíu=Mayer |nome=Robert | máscaraautor= 1 | títulu =The Dictatorship of the Proletariat from Plekhanov to Lenin | añu =1993 | revista =Studies in East European Thought | volume =45 | númberu = 4 | páxines =255-280 | url = http://www.jstor.org/stable/20099522 }} * {{cita llibru |apellíu= Radkey |nome= Oliver H. |enllaceautor= Oliver H. Radkey |títulu= The Agrarian Foes of Bolshevism: Promise and Default of the Russian Socialist Revolutionaries February to October 1917 |idioma= inglés |añu= 1958 |editorial=[[Columbia University Press]] |isbn= 9780231021708 |páxines=521 |url= }} == Enllaces esternos == {{commonscat|Georgi Plekhanov}} {{MIA|plejanov}} {{Tradubot|Gueorgui Plejánov}} {{NF|1856|1918|Plejanov, Georgi}} [[Categoría:Socialdemócrates de Rusia]] [[Categoría:Filósofos y filósofes de Rusia]] [[Categoría:Marxistes de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] cd3wxhxxdcdba6mlq9jjesotm6mnpnl 0 117786 3709868 3598634 2022-08-19T09:19:44Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki La '''Doctrina Social de la Ilesia''' ye un conxuntu de normes y principios referentes a la realidá social, política y económica de la humanidá, que, según la [[Ilesia católica]], tán basaos nel [[Evanxeliu]] y nel so propiu [[Maxisteriu de la Ilesia|maxisteriu]]. El [[Compendiu de la doctrina social de la Ilesia]] y el [[Catecismu de la Ilesia católica]] definir como un cuerpu doctrinal anováu, que se va articulando a midida que la Ilesia na plenitú de la [[pallabra de Dios]] revelada por Xesucristu y por aciu l'asistencia del Espíritu Santu, llee los fechos según densedólquense nel cursu de la hestoria.<ref>{{Cita web |títulu=''Compendiu de la Doctrina Social de la Ilesia'', Cap. II, n° 104 |autor=Pontificiu consejo « Justicia y paz » |url=http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/justpeace/documents/rc_pc_justpeace_doc_20060526_compendiu-dott-soc_sp.html }}</ref> {| class="infobox" style="text-align:center;" |- | colspan="2" |'''Doctrina social de la Ilesia<br />''' |- |[[Ficheru:Emblem of the Papacy SE.svg|100px]] |- | style="font-size:11px" | '''[[Papa Lleón XIII]]'''<br /> ''[[Quod apostolici muneris]]''<br /> ''[[Rerum novarum]]''<br /> '''[[Papa Pío XI]]''' <br /> ''[[Quadragesimo anno]]''<br /> '''[[Papa Pío XII]]'''<br /> ''[[Quemadmodum]]''<br /> '''[[Papa Xuan XXIII]]'''<br /> ''[[Mater et magistra]]''<br /> ''[[Pacem in terris]]''<br /> '''[[Papa Pablo VI]]'''<br /> ''[[Populorum progressio]]''<br /> ''[[Humanae vitae]]''<br /> ''[[Octogesima adveniens]]''<br /> '''[[Papa Xuan Pablo II]]'''<br /> ''[[Laborem exercens]]''<br /> ''[[Sollicitudo rei socialis]]''<br /> ''[[Centesimus annus]]''<br /> ''[[Evangelium Vitae]]''<br /> '''[[Papa Benitu XVI]]'''<br /> ''[[Deus carines est]]''<br /> ''[[Carines in veritate]]''<br /> '''[[Papa Francisco]]'''<br /> ''[[Lumen fidei]]''<br /> ''[[Laudato si’]]''<br /> <br /> {{navbar|Social teachings of the popes}} |} == Historia de la Doctrina Social == La espresión "[[xusticia social]]" foi acuñada pol sacerdote xesuita italianu [[Luigi Taparelli]], nel llibru ''Saggio teoretico di dritto naturale, appoggiato sul fatto'' (“Ensayu teóricu del derechu natural sofitáu nos fechos”), publicáu en 1843, en Livorno, Italia, onde se llee: ..."la xusticia social tien d'igualar de fechu a tolos homes no tocante a los derechos d'humanidá...". Siendo asina unos de los pioneros de la Doctrina Social de La Ilesia. Puramente la espresión “doctrina social” sería usada per primer vegada por [[Pío XI]] na so [[encíclica]] ''[[Quadragesimo anno]]''<ref group = nota>Lleer nel númberu 20:{{cita|D'esta miente, amosando'l camín y llevando la lluz que traxo la encíclica de Lleón XIII, surdió una verdadera doctrina social de la Ilesia [...]}}</ref> quien cita a [[Lleón XIII]], anque reconoz que la esmolición polos problemes económicos y sociales ye anterior a la ''[[Rerum novarum]]''. Los grandes cambeos del sieglu XIX como la [[revolución industrial]] y la consiguiente crecedera de les ciudaes produxeren graves [[desigualdaes sociales]] y económiques. Aldericábase y lluchábase por establecer una xusta rellación ente [[trabayu (socioloxía)|trabayu]] y [[capital (economía)|capital]] y de ende'l problema conocíu como [[cuestión social|cuestión obrera]]. En [[1864]] el [[Papa]] [[Pío IX]] na encíclica ''[[Quanta cura (Pío IX)|Quanta Cura]]'' condergó'l [[socialismu]] y el [[lliberalismu]] económicu, polo que fizo un primer esbozu de les enseñances que [[Lleón XIII]] va desenvolver: denunciaba conxuntamente, per una parte, la pretensión del socialismu del sieglu XIX de sustituyir la Providencia Divina pol Estáu y, por otra, el calter materialista del lliberalismu económicu qu'esclúi l'aspeutu moral de les rellaciones ente capital y trabayu. En [[1891]] el [[Papa]] [[Leon XIII]] na encíclica "[[Rerum novarum]]" dexó patente'l so sofitu a dereches llaboral de «formar uniones o [[sindicatu|sindicatos]]», pero tamién se reafitaba nel so sofitu a dereches de la [[propiedá privada]]. Amás aldericaba sobre les rellaciones ente'l gobiernu, les empreses, los trabayadores y la Ilesia, proponiendo una organización socioeconómica que más tarde se llamaría [[corporativismu]]. En [[1901]] el Papa Lleón XIII, cola encíclica ''[[Graves de Communi Re]]'' refugó'l sindicalismu qu'implicaba la llucha de clases. Cuando en 1931 cumplir 40 años de la publicación de la ''Rerum novarum'', el Papa Pío XI publicó la ''Quadragesimo anno'' onde, amás de repasar la doctrina anterior y aplicala a la situación del momentu, encaró los nuevos problemes amestaos a la crecedera d'empreses y grupos que'l so poder pasaba fora de les fronteres nacionales. Recuerda amás la condena del [[socialismu]] según la insuficiencia del [[lliberalismu]].<ref>[http://www.vatican.va/holy_father/pius_xi/encyclicals/documents/hf_p-xi_enc_19310515_quadragesimo-anno_sp.html Quadragesimo anno, 10]</ref> [[Pío XII]] vivió los años de la posguerra con otru orde internacional al que dedicó les sos intervenciones. Inclusive nun publicar encícliques sobre temes sociales, nun dexó de recordar a toos al traviés de los sos radiomensaxes, la rellación que cuerre ente la [[moral]] y el [[derechu positivu]] según los deberes de les persones nos distintos oficios.{{ensin referencies}} [[Xuan XXIII]] dexa dos contribuciones: les encícliques ''[[Mater et magistra]]'' y ''[[Pacem in terris]]''. Na primer fala de la misión de la Ilesia por construyir comunión que dexe tutelar y promover la dignidá del home. Na segunda encíclica, amás d'encarar la tema de la guerra (en tiempos de proliferación d'[[arma nuclear|armamentu nuclear]]), encara la tema de los [[derechos humanos]] dende un puntu de vista cristianu. El [[Concilio Vaticanu II]] trató na constitución pastoral ''[[Gaudium et spes]]'' temes d'actualidá social y económica, como los nuevos problemes qu'encaraba'l [[matrimoniu]] y la familia (por casu, dende les socesives facilidaes al divorciu concedíes dende'l lliberalismu decimonónicu y el socialismu), la paz y concordia ente los pueblos (nel escenariu de la llamada ''Guerra fría''), etc. Con [[Pablo VI]] fai la so entrada nos documentos del Maxisteriu la tema del [[desenvolvimientu económicu|desenvolvimientu]] na encíclica ''[[Populorum progressio]]'' faciendo fincapié na necesidá de qu'esi desenvolvimientu seya de tola persona y de tolos homes. Ye nel periodu de Pablo VI, que tamién s'establez y desenvuelve lo que sería'l [[Pontificiu Conseyu pa la Xusticia y la Paz]]. [[Xuan Pablo II]], fuertemente marcáu pola so esperiencia en Polonia, publicó diverses encícliques sobre temes sociales. La [[Laborem exercens]] presenta una espiritualidá y una moral propies del trabayu que realiza'l cristianu. La ''[[Sollicitudo rei socialis]]'' retoma la tema del progresu y el desenvolvimientu íntegros de les persones (publicada por cuenta de los venti años de la publicación de la ''Populorum progressio''). Finalmente la ''[[Centesimus annus]]'' —con motivu del centenariu de la publicación de la ''Rerum novarum''— detener na noción de [[Principiu de solidaridá|solidaridá]], que dexa atopar un filo conductor al traviés de tola enseñanza social de la Ilesia. Anque los sos predecesores trataren temes sociales como orientaciones pa la ética social o pa la filosofía, Xuan Pablo II plantegó la ''Doctrina social de la Ilesia'' como una caña de la teoloxía moral y dio orientaciones sobre la manera en qu'esta disciplina tenía de ser enseñada nos seminarios. [[Benitu XVI]] publicó en 2009 la encíclica ''[[Carines in Veritate]]'', na cual aportunaba na rellación ente la caridá y la verdá, al empar que defendió la necesidá d'una "autoridá política mundial" pa dar respuesta fayadiza a los problemes más acuciosos de la humanidá.<ref>''[[Acta Apostolicae Sedis]]'' 101 (2009) 641-711.[http://www.vatican.va/archive/aas/documents/2009/agostu%202009.pdf]</ref> == Principios de la Doctrina Social de la Ilesia == === [[Personalismo|Dignidad]] de la [[persona|persona humana]] === {{cita|La xusticia social solo puede llograse respetando la dignidá trascendente del home. Pero esti nun ye l'únicu nin el principal motivu. Lo que ta en xuegu ye la dignidá de la persona humana, que la so defensa y promoción fuéronnos confiaes pol Creador, y de les que son rigoroses y responsablemente debedores los homes y muyeres en cada coxuntura de la hestoria.|[[Sollicitudo Rei Socialis]], n. 47}} === Primacía del [[Bien común]] === {{cita|El Bien Común ta siempres empobináu escontra'l progresu de les persones: ‘l'orde social y el so progresu tienen de subordinase al bien de les persones y non al contrariu’ [...]. Esti orde tien por base la verdá, edificar na xusticia, ye vivificado pol amor.|CIC, n. 1906-9 y 1912}} ===[[Destín universal de los bienes]] y [[Propiedá privada]]=== {{cita|Dios destinó la tierra y los sos bienes en beneficiu de toos. Esto significa que cada persona tendría de tener accesu al nivel de bienestar necesario pal so plenu desenvolvimientu. Esti principiu tien que ser puestu en práutica según los distintos contestos sociales y culturales y nun significa que tou ta a disposición de toos. El derechu d'usu de los bienes de la tierra ye necesariu que s'exercite d'una forma equitativa y ordenada, según un específicu orde xurídicu. Esti principiu tampoco esclúi'l derechu a la propiedá privada.|Compendiu de DSI, 171-84}} ===[[Principiu de solidaridá]]=== {{cita|Ye asi que nesti mundu estremao y alteriao por toa clase de conflictos, aumenta'l convencimientu d'una radical interdependencia, y poro, d'una solidaridá necesaria, que la asuma y traduza nel planu moral. Güei quiciabes más qu'antes, los homes dan cuenta de tener un destín común que construyir xuntos, si quier evitase la catástrofe pa toos. [...] El bien, al cual tamos llamaos , y la felicidá a la qu'aspiramos nun se llogren ensin l'esfuerzu y l'enfotu de toos, ensin esceición; col consiguiente arrenunciu al propiu egoísmu.|''Sollicitudo rei socialis'', núm. 26}} === [[Subsidiariedad (Doctrina Social de la Ilesia Católica)|Principiu de subsidiariedad]] === {{cita|La Ilesia, allumada pola fe, que-y da a conocer tola verdá avera del bien preciosu del matrimoniu y de la familia y alrodiu de los sos significaos más fondos, siente una vegada más el deber d'anunciar l'Evanxeliu, esto ye, la «bona nueva», a toos indistintamentesobremanera a aquellos que son llamaos al matrimoniu y prepárense pa él, a tolos maríos y padres del mundu...|[[Familiaris Consortio]]n.º 3}} ===Participación [[social]]=== {{cita|Tantu los pueblos como les persones individualmente tienen d'esfrutar d'igualdá fundamental… igualdá que ye'l fundamentu del derechu de toos a la participación nel procesu de desenvolvimientu plenu.| [[Sollicitudo rei socialis]].}} === [[Cultura de la vida]] y de la [[calidá de vida]] === {{cita|L'home ta llamáu a una plenitú de vida que va más allá de les dimensiones de la so esistencia terrenal, yá que consiste na participación de la vida mesma de Dios. Lo sublime d'esta vocación sobrenatural manifiesta'l grandor y el valor de la vida humana inclusive na so fase temporal. N'efeutu, la vida nel tiempu ye condición básica, momentu inicial y parte integrante de tol procesu unitariu de la vida humana. Un procesu que, inesperada y inmerecidamente, ye allumáu pola promesa y anováu pol don de la vida divina, que va algamar la so plena realización na eternidá (cf. 1 Jn 3, 1-2).|[[Evangelium Vitae]], nº 2}} === La esistencia de la [[llei]] [[moral]] === {{cita|Si nun esiste una verdá última, que guía y empobina l'acción política, entós les idees y los convencimientos humanos pueden ser instrumentalizadas fácilmente pa fines de poder. Una democracia ensin valores convertir con facilidá nun totalitarismu visible o tapáu, como demuestra la hestoria.|[[Xuan Pablo II]], “[[Centesimus Annus]]”, n. 46.}} == Principales documentos sociales del Maxisteriu == '''[[Lleón XIII]]''' * [[Rerum Novarum]] ([[1891]]) '''[[Pío XI]]''' * ''[[Quadragesimo Anno]]'' ([[1931]]) * ''[[Divini Redemptoris]]'' ([[1937]]) * ''[[Mit Brennender Sorge]]'' (1937) '''[[Pío XII]]''' * '' Radiomensaxe "Solennitá"'', 50 años de la encíclica Rerum Novarum ([[1941]]) * '' Radiomensaxe de Navidá'' ([[1942]]) * '' Radiomensaxe de Navidá'' ([[1944]]) '''[[Xuan XXIII]]''' * ''[[Mater et Magistra]]'' ([[1961]]) * ''[[Pacem in Terris]]'' ([[1963]]) '''[[Concilio Vaticanu II]]''' * [[Gaudium_et_Spes]] ([[1965]]) * [[Dignitatis humanae]] ([[1965]]) '''[[Pablo VI]]''' * [[Populorum Progressio]] ([[1967]]) * [[Humanae Vitae]] ([[1968]]) * [[Octogesima adveniens]] ([[1971]]) '''[[Xuan Pablo II]]''' * [[Laborem Exercens]] ([[1981]]) * [[Sollicitudo Rei Socialis]] ([[1987]]) * [[Centesimus Annus]] ([[1991]]) * [[Veritatis splendor]] ([[1993]]) * [[Evangelium Vitae]] ([[1995]]) * [[Fides et Ratio]] ([[1998]]) '''[[Benitu XVI]]''' * [[Deus Carines Est]] ([[2005]]) * [[Carines in Veritate]] ([[2009]]) '''[[Francisco (papa)|Francisco]]''' * [[Laudato si']] ([[2015]]) == Ver tamién == * [[Mocedá Obrera Cristiana]] * [[Comunalismo relixosu]] * [[Compendiu de la Doctrina Social de la Ilesia]] * [[Catolicismu políticu]] * [[Crítica social]] * [[Democracia Cristiana]] * [[Derechu natural]] * [[Enseñances sociales del Papa Pío XII]] * [[Moral]] * [[Movimientu de Sacerdotes pal Tercer Mundu]] * [[Nacionalismu católico]] * [[Pío IX#Entamos del catolicismu social|Entamos del catolicismu social]] * [[Humanismu integral]] * [[Trabayu según la doctrina social de la Ilesia]] == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * {{Cita llibru |isbn=9789803505707 |títulu=Compendio de la doctrina social de la Ilesia |añu=2006 |autor=Pontificiu Consejo Justicia y Paz |editorial=Ediciones Paulinas |url=https://books.google.com/books?id=GWL6rgn5CH4C}} * {{cita llibru |isbn=978-84-7914-787-7 |títulu=Compendio de la doctrina social de la Ilesia |añu=Madrid, 2005 |autor=Pontificiu Consejo Justicia y Paz |editorial=Biblioteca d'Autores Cristianos}} * {{Cita llibru |isbn=9788482395234 |títulu=Curso de doctrina social de la Ilesia |url=https://books.google.com/books?id=yzbXsZlv3WoC |añu=2001 |autor=Enrique Colom Mariña |editorial=Ediciones Pallabra}} * {{Cita llibru |isbn=9788432132667 |títulu=Cristianos na sociedá: Introducción a la doctrina social de la Ilesia |url=https://books.google.com/books?id=dakZkpmoMtYC |añu=2000 |autor=Domènec Melé |editorial=Ediciones Rialp}} * {{cita llibru |títulu=Guía pa un estudiu sistemáticu de la Doctrina Social de la Ilesia |añu=2004 |autor=Carmelo Palumbo |editorial=CIES}} * {{Cita llibru |isbn=9788474902549 |títulu=La Doctrina Social Cristiana |url=https://books.google.com/books?id=BQ_Y3LwWQJEC |añu=1990 |autor=[[Rocco Buttiglione]] y otros editorial=Atopo}} * {{cita llibru |títulu=Doctrina Social de la Ilesia |añu=1990 |autor=José Miguel Ibáñez Langlois |editorial=Eunsa}} * {{Cita llibru |isbn=9788482399270 |títulu=La enseñanza social de la Ilesia |url=https://books.google.com/books?id=L9QQ5UetDV4C |añu=2006 |autor=[[Michel Schooyans]] |editorial=Ediciones Pallabra}} * Sols Lucia, José (2013), ''Cinco leición de pensamientu social cristianu''. Madrid: Trotta. ISBN 978-84-9879-460-1. Referencia n'Internet: http://www.trotta.es/pagina.php?cs_id_pagina=13&cs_id_contenido=47851 * Sols Lucia, José (ed.) (2014), ''Pensamientu social cristianu abiertu al sieglu XXI. A partir de la encíclica Carines in veritate''. Santander: Sal Terrae. ISBN 978-84-293-2174-6. Referencia n'Internet: http://217.127.67.71/catalogo/product_info.php?products_id=2060&osCsid=88a97ecf8cac5c973db511y786004932 * Tausch, Arno. (2011) ''The Pope - How Many Divisions Does He Have?' A First Global Survey of World Catholicism Based on the '[[World Values Survey]]' and the 'European Social Survey' ('El Papa ¿Cuántes Divisiones Tien? Sondéu Global Del Catolicismu Mundial Según El 'World Values Survey' Y El 'European Social Survey')'' (February 17, 2011). Centru Arxentín D'Estudios Internacionales e-Book Non. 49 . Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1763187 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1763187 {{Tradubot|Doctrina social de la Iglesia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Doctrina social de la Ilesia| ]] [[Categoría:Democracia cristiana]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] juhl3iwf9l90qz5chqqg9ukmhkr2nxv 0 117791 3709308 3690200 2022-08-18T13:39:39Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki [[Ficheru:EU Member states and Candidate countries map.svg|thumb|right|300px|{{Cuadru color|#94a9d3}} Estaos miembros de la [[Xunión Europea]].<br /> {{Cuadru color|#efd389}} Estaos candidatos a l'adhesión.]] Denominar '''Estáu miembru de la Xunión Europea'''<ref name="Fundéu"/> a cada unu de los [[Estáu|países soberanos]] que formen parte de la [[Xunión Europea]]<ref name="Fundéu">{{cita web |autor=Fundéu|títulu=«Estáu miembru», plural «Estaos miembros»|url=http://www.fundeu.es/recomendacion/estaos-miembros-grafia-apropiada-75/ |fechaaccesu=19 de payares de 2016|fecha=4 d'ochobre de 2010 |fechaarchivu=27 de payares de 2015}}</ref> (XE) y que-y confieren competencies.<ref>{{cita web |autor=EUROPA|títulu=Los principios fundacionales de la Unión|url=http://europa.eu/scadplus/european_convention/objectives_ye.htm |fechaaccesu=6 d'agostu de 2012}}</ref> Na actualidá, hai ventiocho Estaos miembros de la Xunión Europea.<ref>{{cita web |autor=hablamosdeeuropa.es|títulu=Estaos Miembros|url=http://www.hablamosdeeuropa.es/panorama/miembro/ |fechaaccesu=6 d'agostu de 2012}}</ref> Dende los seis Estaos fundadores de les orixinales [[Comunidaes Europees]]<ref name=ALBORECERES /> hasta la so composición actual, la Unión esperimentó socesives [[Ampliación de la Xunión Europea|ampliaciones]] qu'estendieron les sos fronteres hasta tomar na actualidá la mayor parte del territoriu continental so la gobernanza común de la Xunión Europea. Los Estaos de la Unión difieren ente sigo na so hestoria, cultura, población, xeografía, modelu políticu y territorial de gobiernu, ya inclusive forma d'Estáu (venti [[república|repúbliques]] y siete [[monarquía|monarquíes]]),<ref>{{cita web |autor=Enric Sopena|títulu=La República, un réxime honorable y digno|url=http://www.elplural.com/2012/04/17/la-republica-un-regimen-honorable-y-dignu/ |fechaaccesu=7 d'agostu de 2012|fecha=17 d'abril de 2012}}</ref> pero atópense venceyaos ente sigo pol compromisu políticu, económicu y xurídicu que deriva del procesu d'[[integración europea]] asumíu por toos nel marcu de los [[Trataos constitutivos de la Xunión Europea]]. Pa poder aportar a formar parte de la XE, los Estaos tienen de cumplir unos requisitos conocíos como [[criterios de Copenhague]], qu'establecen la obligatoriedá de que l'Estáu tenga un gobiernu [[Democracia|democráticu]] y [[llibre mercáu]], amás de reconocer los [[derechos]] y [[llibertaes]] de los ciudadanos ente otros requisitos.<ref name=Condiciones>{{cita web |autor=Comisión Europea|títulu=Condiciones pa l'ampliación|url=http://ec.europa.eu/enlargement/the-policy/conditions-for-enlargement/index_ye.htm |fechaaccesu=6 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120314102523/http://ec.europa.eu/enlargement/the-policy/conditions-for-enlargement/index_ye.htm |fechaarchivu=14 de marzu de 2012}}</ref> Cualquier Estáu européu que cumpla los requisitos de pertenencia puede formar parte de la Unión,<ref name=Condiciones /> y dende la firma del [[Tratáu de Lisboa]] cualesquier Estáu miembru que lo deseye puede solicitar la [[Retirada d'un Estáu miembru de la Xunión Europea|retirada de la XE]]. == Estaos miembros == Los miembros de la Unión crecieron dende los seis Estaos fundadores (Alemaña, Bélxica, Francia, Italia, Luxemburgu y Países Baxos)<ref name=ALBORECERES>{{cita web |autor=EUROPA |títulu=Europa pola paz – los alboreceres de la cooperación|url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/1945-1959/index_ye.htm |fechaaccesu=6 d'agostu de 2012|cita=Estaos miembros fundadores: Alemaña, Bélxica, Francia, Italia, Luxemburgu y Países Baxos}}</ref> a los 27 que güei conformen la Xunión Europea: [[Alemaña]], [[Austria]], [[Bélxica]], [[Bulgaria]], [[Xipre]], [[Croacia]], [[Dinamarca]], [[Eslovaquia]], [[Eslovenia]], [[España]], [[Estonia]], [[Finlandia]], [[Francia]], [[Grecia]], [[Hungría]], [[Irlanda]], [[Italia]], [[Letonia]], [[Lituania]], [[Luxemburgu]], [[Malta]], [[Países Baxos]], [[Polonia]], [[Portugal]], [[República Checa]], [[Rumanía]] y [[Suecia]]. D'esos 27 estaos miembros, el [[Salida del Reinu Xuníu de la Xunión Europea|Reinu Xuníu (Inglaterra, Escocia, Gales ya Irlanda del Norte) aprobó la so retirada]] nun [[Referendu sobre la permanencia del Reinu Xuníu na Xunión Europea|referendu convocáu al efeuto]], procesu qu'inda non se llevó a cabu. {| style="margin:0 auto; padding:0; border:3px solid; text-align=center; align=right class="toccolours" width="100%" |- ! align="center" width="5%" style="background:#4682B4;;" scope=col | [[Banderes d'Europa|<span style="color:white;">Band.</span>]] ! align="center" width="5%" style="background:#4682B4;;" scope=col | [[Escudos_de_países_por_rexones#Europa|<span style="color:white;">Esc.</span>]] ! align="center" width="15%" style="background:#4682B4;;" scope=col | <span style="color:white;">Estáu</span> ! align="center" style="background:#4682B4;;" scope=col | <span style="color:white;">Códigu<br />país</span><ref name=CODIGOS_PAISES>{{cita web |autor=Oficina de Publicaciones |títulu=Denominaciones y sigles preceptives|url=http://publications.europa.eu/code/es/es-370100.htm |fechaaccesu=23 d'agostu de 2012}}</ref> ! align="center" width="20%" style="background:#4682B4;;" scope=col |[[Historia de l'ampliación de la Xunión Europea|<span style="color:white;">Fecha de<br/>adhesión</span>]]<ref>{{cita web |autor=EUROPA |títulu=Cronología de la integración europea|url=http://europa.eu/abc/12lessons/key_dates/index_es.htm |fechaaccesu=23 d'agostu de 2012}}</ref> ! align="center" style="background:#4682B4;;" scope=col |[[Países por población|<span style="color:white;">Población</span>]]<ref name=TWF>{{cita web |autor=CIA|títulu=The World Factbook|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ |fechaaccesu=23 d'agostu de 2012|idioma=Inglés}}</ref> ! align="center" style="background:#4682B4;;" scope=col | [[Países per superficie|<span style="color:white;">Superficie</span>]]<ref name=TWF /><span style="color:white;"><br />(km²)</span> ! align="center" style="background:#4682B4;;" scope=col | [[Monedes del mundu|<span style="color:white;">Moneda</span>]] ! align="center" style="background:#4682B4;;" scope=col | [[Países por PIB (PPA) per cápita|<span style="color:white;">PIB per<br/>cápita</span>]]<ref name=TWF /><span style="size:2; color:white;"> ($)</span> ! align="center" style="background:#4682B4;;" scope=col | [[Diputáu al Parllamentu Européu|<span style="color:white;">Escaños</span>]]<br />[[Parllamentu Européu|<span style="size:2; color:white;">Parllamentu Européu</span>]] |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Alemaña}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of Arms of Germany.svg|22x15px]] | [[Alemaña]] | align="center" | DE | {{dts|25|03|1957}} | 81&nbsp;305&nbsp;856 | 357&nbsp;022 | [[Euru]] | 38&nbsp;400 | 96 |- | align="center" | {{Bandera|Austria}} | align="center" | [[Ficheru:Austria Bundesadler.svg|22x15px]] | [[Austria]] | align="center" | AT | {{dts|1|01|1995}} | 8&nbsp;219&nbsp;743 | 83&nbsp;871 | [[Euru]] | 42&nbsp;400 | 19 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Bélxica|tao}} | align="center" | [[Ficheru:Great Coat of Arms of Belgium.svg|22x15px]] | [[Bélxica]] | align="center" | BE | {{dts|25|03|1957}} | 10&nbsp;438&nbsp;353 | 30&nbsp;528 | [[Euru]] | 38&nbsp;200 | 22 |- | align="center" | {{Bandera|Bulgaria}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of arms of Bulgaria.svg|22x15px]] | [[Bulgaria]] | align="center" | BG | {{dts|1|01|2007}} | 7&nbsp;037&nbsp;935 | 110&nbsp;879 | [[Lev (moneda)|Lev]] | 13&nbsp;800 | 18 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Xipre}} | align="center" | | [[Xipre]] | align="center" | CY | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;138&nbsp;071 | 9&nbsp;251 | [[Euru]] | 29&nbsp;400 | 6 |- | align="center" | {{Bandera|Croacia}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of arms of Croatia.svg|22x15px]] | [[Croacia]] | align="center" | HR | {{dts|1|07|2013}} | 4&nbsp;290&nbsp;612 | 56&nbsp;542 | [[Kuna croata|Kuna]] | 18&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Dinamarca}} | align="center" | [[Ficheru:National Coat of arms of Denmark.svg|22x20px]] | [[Dinamarca]] | align="center" | DK | {{dts|1|01|1973}} | 5&nbsp;543&nbsp;453 | 43&nbsp;094 | [[Corona danesa]] | 37&nbsp;600 | 13 |- | align="center" | {{Bandera|SVK}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of Arms of Slovakia.svg|22x15px]] | [[Eslovaquia]] | align="center" | SK | {{dts|1|05|2004}} | 5&nbsp;483&nbsp;088 | 49&nbsp;035 | [[Euru]] | 23&nbsp;600 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Eslovenia}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of Arms of Slovenia.svg|22x15px]] | [[Eslovenia]] | align="center" | SI | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;996&nbsp;617 | 20&nbsp;273 | [[Euru]] | 29&nbsp;000 | 8 |- | align="center" | {{Bandera|España}} | align="center" | [[Ficheru:Escudo de España (mazonado).svg|22x15px]] | [[España]] | align="center" | ES | {{dts|1|01|1986}} | 47&nbsp;042&nbsp;984 | 505&nbsp;370 | [[Euru]] | 31&nbsp;000 | 54 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Estonia}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of arms of Estonia.svg|22x15px]] | [[Estonia]] | align="center" | EE | {{dts|1|05|2004}} | 1&nbsp;274&nbsp;709 | 45&nbsp;228 | [[Euru]] | 20&nbsp;600 | 6 |- | align="center" | {{Bandera|Finlandia}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of arms of Finland.svg|22x15px]] | [[Finlandia]] | align="center" | FI | {{dts|1|01|1995}} | 5&nbsp;262&nbsp;930 | 338&nbsp;145 | [[Euru]] | 36&nbsp;700 | 13 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Francia}} | align="center" | [[Ficheru:Armoiries république française.svg|22x15px]] | [[Francia]] | align="center" | FR | {{dts|25|03|1957}} | 65&nbsp;630&nbsp;692 | 643&nbsp;801 | [[Euru]] | 35&nbsp;600 | 74 |- | align="center" | {{Bandera|Grecia}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of arms of Greece.svg|22x15px]] | [[Grecia]] | align="center" | EL | {{dts|1|01|1981}} | 10&nbsp;767&nbsp;827 | 131&nbsp;957 | [[Euru]] | 26&nbsp;600 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Hungría}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of Arms of Hungary.svg|22x15px]] | [[Hungría]] | align="center" | HU | {{dts|1|05|2004}} | 9&nbsp;958&nbsp;453 | 93&nbsp;028 | [[Florín húngaru]] | 19&nbsp;800 | 22 |- | align="center" | {{Bandera|Irlanda}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of arms of Ireland.svg|22x15px]] | [[Irlanda]] | align="center" | IE | {{dts|1|01|1973}} | 4&nbsp;722&nbsp;028 | 70&nbsp;273 | [[Euru]] | 40&nbsp;100 | 12 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Italia}} | align="center" | [[Ficheru:Italy-Emblem.svg|22x15px]] | [[Italia]] | align="center" | IT | {{dts|25|03|1957}} | 61&nbsp;261&nbsp;254 | 301&nbsp;340 | [[Euru]] | 30&nbsp;900 | 73 |- | align="center" | {{Bandera|Letonia}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of Arms of Latvia.svg|22x15px]] | [[Letonia]] | align="center" | LV | {{dts|1|05|2004}} | 2&nbsp;191&nbsp;580 | 64&nbsp;589 | [[Euru]] | 15&nbsp;900 | 9 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Lituania}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of Arms of Lithuania.svg|22x15px]] | [[Lituania]] | align="center" | LT | {{dts|1|05|2004}} | 3&nbsp;525&nbsp;761 | 65&nbsp;300 | [[Euru]] | 19&nbsp;100 | 12 |- | align="center" | {{Bandera|Luxemburgu}} | align="center" | | [[Luxemburgu]] | align="center" | LU | {{dts|25|03|1957}} | 509&nbsp;074 | 2&nbsp;586 | [[Euru]] | 81&nbsp;100 | 6 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Malta}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of arms of Malta.svg|22x15px]] | [[Malta]] | align="center" | MT | {{dts|1|05|2004}} | 409&nbsp;836 | 316 | [[Euru]] | 25&nbsp;800 | 6 |- | align="center" | {{Bandera|Países Baxos}} | align="center" | [[Ficheru:Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg|22x15px]] | [[Países Baxos]] | align="center" | NL | {{dts|25|03|1957}} | 16&nbsp;730&nbsp;632 | 41&nbsp;543 | [[Euru]] | 42&nbsp;700 | 26 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Polonia}} | align="center" | [[Ficheru:Herb Polski.svg|22x15px]] | [[Polonia]] | align="center" | PL | {{dts|1|05|2004}} | 38&nbsp;415&nbsp;284 | 312&nbsp;685 | [[Złoty]] | 20&nbsp;600 | 51 |- | align="center" | {{Bandera|Portugal}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of arms of Portugal.svg|22x15px]] | [[Portugal]] | align="center" | PT | {{dts|1|01|1986}} | 10&nbsp;781&nbsp;459 | 92&nbsp;090 | [[Euru]] | 23&nbsp;700 | 22 |- | align="center" | {{Bandera|República Checa}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of arms of the Czech Republic.svg|22x15px]] | [[República Checa]] | align="center" | CZ | {{dts|1|05|2004}} | 10&nbsp;177&nbsp;300 | 78&nbsp;867 | [[Corona checa]] | 27&nbsp;400 | 22 |-bgcolor="#efefef" | align="center" | {{Bandera|Rumanía}} | align="center" | [[Ficheru:Coat of arms of Romania.svg|22x15px]] | [[Rumanía]] | align="center" | RO | {{dts|1|01|2007}} | 21&nbsp;848&nbsp;504 | 238&nbsp;391 | [[Leu rumanu]] | 12&nbsp;600 | 33 |- | align="center" | {{Bandera|Suecia}} | align="center" | [[Ficheru:Great coat of arms of Sweden.svg|22x15px]] | [[Suecia]] | align="center" | SE | {{dts|1|01|1995}} | 9&nbsp;103&nbsp;788 | 450&nbsp;295 | [[Corona sueca]] | 40&nbsp;900 | 20 |} {{clr}} == Ampliación == {{AP|Historia de l'ampliación de la Xunión Europea|Ampliación de la Xunión Europea}} [[Ficheru:EC-EU-enlargement animation.gif|thumb|300px|Territorios continentales de los miembros de la Xunión Europea ([[Comunidaes Europees]] hasta [[1993]]) animaos n'orde d'adhesión.]] L'ampliación y l'adhesión de nuevos Estaos miembros foi una carauterística principal del paisaxe político de la Xunión Europea y enantes de les [[Comunidaes Europees]]. La [[Comunidá Europea del Carbón y del Aceru]] (CECA) foi la primera de les comunidaes esistentes y foi establecida en [[1951]] polos que se conoz como los ''seis Estaos fundadores'': [[República Federal Alemana|Alemaña]], [[Bélxica]], [[Francia]], [[Italia]], [[Luxemburgu]] y los [[Países Baxos]]. Más tarde, en [[1957]] estos mesmos Estaos fundaron la [[Comunidá Económica Europea]] y la [[Comunidá Europea de la Enerxía Atómica]]. En [[1961]] solicitaron la entrada a les Comunidaes [[Irlanda]], [[Dinamarca]] y [[Reinu Xuníu]], y en [[1962]] facer [[Noruega]].<ref name=CronoNORUEGA /> Sicasí, naquella dómina inda reinaba un ciertu escepticismu tocantes a les ampliaciones y el [[Presidente de la República Francesa|presidente]] [[Francia|francés]] [[Charles de Gaulle]] votó en contra de l'adhesión de Reinu Xuníu, al que consideraba un [[caballu de Troya]] por cuenta de la influencia que sobre él exercíen los [[Estaos Xuníos]].<ref>{{cita publicación |nome=Michael|apellíos=White|títulu=Britain, proud home of Euroscepticism|url=http://www.guardian.co.uk/world/2012/jan/26/britain-proud-home-euroscepticism|editorial=The Guardian|fecha=26 de xineru de 2012 |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Britain shut out|url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/in_depth/uk/2001/uk_and_europe/1958_1969.stm|editorial=BBC News |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012|idioma=inglés}}</ref> Esto paralizó les negociaciones colos otros países, daqué que se volvería a repitir nuevamente cola negación de Charles de Gaulle en [[1967]]. Namái dempués de que De Gaulle dexara'l cargu en [[1969]] consiguióse reactivar les negociaciones.<ref name=CronoNORUEGA>{{cita web |autor=Mission of Norway to the European Union|títulu=Norway and the EU - Historical Overview|url=http://www.eu-norway.org/eu/History/ |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012|idioma=Inglés}}</ref> Sicasí, el 53,5% de los noruegos votaron en contra de l'adhesión nun [[referendu]].<ref name=CronoNORUEGA /> La resultancia negativa de la consulta provocó una [[crisis de gobiernu]] y allo siguió-y la dimisión del [[Primer ministru de Noruega|primer ministru]] [[Trygve Bratteli]].<ref>{{cita web |autor=Direición Xeneral de Comunicación Esterior del Ministeriu d'Asuntos Esteriores y de Cooperación |títulu=Noruega|url=http://www.maec.es/es/MenuPpal/Paises/ArbolPaises/Noruega/Monografia/Documents/Noruega.pdf |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111110040143/http://www.maec.es/es/MenuPpal/Paises/ArbolPaises/Noruega/Monografia/Documents/Noruega.pdf |fechaarchivu=10 de payares de 2011}}</ref> Yá ensin Noruega, en [[1973]] tuvo llugar la primer ampliación de les Comunidaes Europees na que se xunieron [[Reinu Xuníu]], [[Irlanda]] y [[Dinamarca]].<ref name=CronoNORUEGA /> A pesar d'estos contratiempos, y de la retirada de [[Groenlandia]] en [[1985]] (que pertenecía a les Comunidaes por ser un [[Rexón autónoma|territoriu autónomu]] de Dinamarca),<ref>{{cita web |autor=EUROPA|títulu=1985|url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/1980-1989/1985/index_ye.htm |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012}}</ref> trés nuevos países xunieron antes del fin de la [[Guerra Fría]]: [[Grecia]] en [[1981]] y [[Portugal]] y [[España]] en [[1986]].<ref>{{cita web |autor=EUROPA |títulu=Europa camuda de cara - la cayida del muriu de Berlín|url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/1980-1989/index_ye.htm |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012}}</ref> En [[1987]] la estensión xeográfica del proyeutu européu poner a prueba cuando [[Marruecos]] solicitó l'adhesión, pero foi refugada al nun ser consideráu un [[División política d'Europa|país d'Europa]].<ref>{{cita publicación |títulu=W. Europe Bloc Bars Morocco as a Member|url=http://articles.latimes.com/1987-07-21/news/mn-5339_1_rabat|editorial=Los Angeles Times|fecha=21 de xunetu de 1987 |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012|idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:West and East Germans at the Brandenburg Gate in 1989.jpg|thumb|left|280px|La cayida del [[Muriu de Berlín]] fixo posible la integración d'[[Europa Oriental]] na Xunión Europea.]] En [[1990]], cuando la Guerra Fría llegaba al so fin, [[Alemaña Oriental]] dio la bienvenida a la [[Comunidá Europea]] como parte d'una [[Reunificación alemana|reunificada]] Alemaña. La cayida del [[Muriu de Berlín]], que fizo posible esta reunificación y que tuvo llugar un añu antes, foi unu de los acontecimientos más importantes pa la [[integración europea]] y pa la posterior [[llibertá de circulación]].<ref>{{cita web |autor=Julio Crespo MacLennan|títulu=Cinco estadistes ante'l pactu de la reunificación|url=http://www.ortegaygasset.edu/fog/ver/1010/circunstancia/ano-viii---n--21---xineru-2010/articulos/cinco-estadistes-ante-el pactu-de-la-reunificacion-alemana |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012}}</ref> Cola entrada a valir el [[1 de xineru]] de [[1993]] del [[Tratáu de la Xunión Europea]] (que se roblara na ciudá [[Países Baxos|neerlandesa]] de [[Maastricht]] en [[1992]]) creóse l'actual "[[Xunión Europea]]" que sustituyía y arrexuntaba a la Comunidá Europea anterior. Establecióse tamién el [[Mercáu interior de la Xunión Europea|mercáu únicu]] y fixéronse realidá los sos cuatro llibertaes: la llibre circulación de mercancíes, servicios, persones y capitales.<ref name=SINFRONTERAS>{{cita web |autor=EUROPA |títulu=Europa ensin fronteres|url=http://europa.eu/about-eu/eu-history/1990-1999/index_ye.htm |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012}}</ref> Dos años dempués producióse la primer ampliación de la yá [[Xunión Europea]], que sería la cuarta de la hestoria (ensin tener en cuenta la incorporación d'Alemaña Oriental a l'Alemaña unificada): el [[1 de xineru]] de [[1995]] integráronse [[Austria]], [[Finlandia]] y [[Suecia]], polo que la Unión cuntaba yá con quince miembros, conocida como ''"La Europa de los quince"''.<ref name=SINFRONTERAS /><ref>{{cita web |autor=Palombu Corredor|títulu=Asina nació la “Europa de los Quince”|url=http://aula2.elmundo.es/aula/noticia.php/2000/11/06/aula973269698.html |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120629120400/http://aula2.elmundo.es/aula/noticia.php/2000/11/06/aula973269698.html |fechaarchivu=29 de xunu de 2012}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=La Europa de los 15|url=https://elpais.com/diario/1995/01/02/opinion/789001211_850215.html|editorial=El País|fecha=2 de xineru de 1995 |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012}}</ref> Años antes solicitaríen l'adhesión [[Suiza]] y nuevamente [[Noruega]], pero en dambos casos les negociaciones paralizáronse dempués de que los votantes de los dos países refugaren la pertenencia a la Xunión Europea en referendu ([[1992]] y [[1994]] respeutivamente).<ref name=CronoNORUEGA /> Mentanto, los miembros del estinguíu [[Bloque del Este]] y [[Yugoslavia]] empezaron a empecipiar movimientos d'acercamientu a la Xunión Europea. La quinta ampliación tuvo llugar en [[2004]] y foi la qu'incorporó a un mayor númberu de países. En total, la Xunión Europea cuntó dende'l [[1 de mayu]] con diez nuevos países y unos 75 millones d'habitantes formando un espaciu político y económico de 450 millones de ciudadanos qu'agora incluyía tamién a trés antigües [[Repúbliques de la Xunión Soviética|repúbliques soviétiques]] ([[Estonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]]), cuatro antiguos [[Estáu satélite|satélites]] de la [[XRSS]] ([[Polonia]], [[República Checa]], [[Hungría]] y [[Eslovaquia]]), una antigua [[República Federal Socialista de Yugoslavia|república yugoslava]] ([[Eslovenia]]) y dos [[Islles del Mediterraneu|islles mediterránees]] ([[Xipre]] y [[Malta]]).<ref>{{cita web |autor=EUROPA |títulu=Ampliación 2004: el retu superáu d'una XE con 25 miembros|url=http://europa.eu/legislation_summaries/enlargement/2004_and_2007_enlargement/y50017_ye.htm |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012}}</ref> En [[2007]] incorporáronse [[Bulgaria]] y [[Rumanía]], convirtiendo a la Xunión Europea nun espaciu de cuasi 500 millones de ciudadanos.<ref>{{cita publicación |títulu=La XE lleva a cabu la so sesta ampliación metanes la crisis institucional|url=http://internacional.elpais.com/internacional/2007/01/01/actualidad/1167606004_850215.html|editorial=El País|fecha=1 de xineru de 2007 |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012}}</ref> [[Croacia]] pela so parte robló l'adhesión a finales de [[2011]] y selmanes dempués foi ratificáu en referendos, xuniéndose'l [[1 de xunetu]] de [[2013]] a la familia europea como'l so miembru númberu ventiocho.<ref>{{cita publicación |títulu=Croacia robla la so adhesión a la XE: va ser el 28ᵘ sociu en xunetu de 2013|url=https://www.abc.es/20111209/internacional/abci-croacia-adhesion-union-europea-201112091059.html|editorial=ABC|fecha=9 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Croacia diz 'sí' a la so entrada na XE|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2012/01/22/union_europea/1327229518.html|editorial=El Mundo|fecha=23 de xineru de 2012 |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012}}</ref> == Representación == === Nel Conseyu Européu y el Conseyu de la Xunión Europea === Cada Estáu tien representación nes instituciones de la Xunión Europea. Ser un miembru de plenu derechu da-y al gobiernu d'un Estáu miembru un asientu nel [[Conseyu de la Xunión Europea]] y nel [[Conseyu Européu]],<ref>{{cita web |autor=Conseyu de la Xunión Europea|títulu=El Conseyu de la Xunión Europea|url=http://www.consilium.europa.eu/council?lang=es |fechaaccesu=16 d'agostu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |autor=Conseyu Européu|títulu=El Conseyu Européu - Una institución oficial de la XE|url=http://www.european-council.europa.eu/the-institution?lang=es |fechaaccesu=16 d'agostu de 2012}}</ref> nos que cuando les decisiones nun se tomen por consensu los votos sopesar en función de la población (anque nun ye esautamente proporcional, yá que hai un mínimu que sirve por que los países más pequeños nun pierdan representación).<ref name=CUE>{{cita web |autor=EUROPA|títulu=Conseyu de la Xunión Europea|url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/council-eu/index_ye.htm |fechaaccesu=16 d'agostu de 2012}}</ref> La [[Presidencia del Conseyu de la Xunión Europea]] rota cada seis meses ente cada unu de los miembros dexando a cada Estáu ayudar a dirixir l'axenda de la Unión.<ref name=CUE /> === Nel Parllamentu Européu === [[Ficheru:European-parliament-strasbourg-inside.jpg|thumb|Interior del [[Parllamentu Européu]] en [[Estrasburgu]], [[Francia]].]] De la mesma forma, a cada Estáu miembru de la Xunión Europea asígnense-y un númberu d'[[Escañu (eleiciones)|escaños]] nel [[Parllamentu Européu]] d'alcuerdu a la so población.<ref>{{cita publicación |nome=Andreu|apellíos=Missé|títulu=Habitantes frente a ciudadanos na Xunión Europea|url=https://elpais.com/diario/2007/10/14/internacional/1192312813_850215.html|editorial=El País|fecha=14 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=16 d'agostu de 2012}}</ref> Nuevamente los países pequeños reciben un mayor númberu d'escaños per habitante que los grandes: esta regla de "proporcionalidad degresiva" pretende faer posible el reflexu del pluralismu interior de los Estaos pequeños, ensin que por ello'l Parllamentu adquiera un tamañu exorbitante, daqué que pasaría inevitablemente si los Estaos grandes llograren un númberu de diputaos direutamente proporcional. La eurocámara cuenta con 751 [[Diputáu al Parllamentu Européu|eurodiputaos]],<ref>{{cita web |autor=Ministeriu del Interior|títulu=Eleiciones al Parllamentu Européu|url=http://elecciones.mir.es/europees2009/pyr_02.html |fechaaccesu=16 d'agostu de 2012|cita=Si'l Tratáu de Lisboa entrara a valir dempués, el Parllamentu Européu aumentaría'l so tamañu a 754 diputaos hasta 2014, y quedaríase con 751 diputaos a partir de les eleiciones europees de 2014}}</ref><ref name=754MEPS>{{cita publicación |nome=Javier|apellíos=G. Gallego|títulu=Los eurodiputaos 'pantasma' atopen el so escañu|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2011/11/25/union_europea/1322256016.html|editorial=El Mundo|fecha=26 de payares de 2011 |fechaaccesu=16 d'agostu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |autor=Czesław Adam Siekierski |títulu=Composición del Parllamentu Européu tres la entrada a valir del Tratáu de Lisboa|url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+QT+H-2010-0062+0+DOC+XML+V0//YE |fechaaccesu=16 d'agostu de 2012|fecha=4 de febreru de 2010}}</ref><ref>{{cita web |autor=EUROPA|títulu=El Tratáu en poques pallabres|url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/institutions/index_ye.htm |fechaaccesu=16 d'agostu de 2012}}</ref> quien representen de manera direuta, acordies con el principiu de [[democracia representativa]] qu'ordena'l métodu de gobiernu comuñal, a los [[Ciudadanía europea|ciudadanos europeos]] como tales y nel so conxuntu, non a los sos Estaos d'orixe.<ref name=TUE /> Esti eleutores son los únicos ante quien respuenden políticamente, de manera periódica cada cinco años, nes [[Eleiciones al Parllamentu Européu|eleiciones europees]].<ref name=TUE /> === N'otres instituciones === La [[Comisión Europea]] cuenta con 28 [[Comisariu européu|comisarios]], unu per cada miembru, anque estos nun son nomaos polos Estaos miembros sinón pol [[Presidente de la Comisión Europea]] y tienen que ser aprobaos pol [[Parllamentu Européu]].<ref name=COMISION>{{cita web |autor=EUROPA |títulu=Comisión Europea|url=http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/european-commission/index_ye.htm |fechaaccesu=17 d'agostu de 2012}}</ref> == Soberanía == {{caxa de cita|Artículo 4 1. De conformidá colo dispuesto nel artículu 5, toa competencia ensin atribuyir a la Unión nos Trataos correspuende a los Estaos miembros. 2. La Unión va respetar la igualdá de los Estaos miembro ante los Trataos, según la so identidá nacional, inherente a les estructures fundamentales polítiques y constitucionales d'éstos, tamién no referente a l'autonomía local y rexonal. Va Respetar les funciones esenciales del Estáu, especialmente les que tienen por oxetu garantizar la so integridá territorial, caltener l'orde públicu y salvaguardar la seguridá nacional. En particular, la seguridá nacional va siguir siendo responsabilidá esclusiva de cada Estáu miembru. 3. Conforme de primeres de cooperación lleal, la Unión y los Estaos miembros van respetase y van asistir mutuamente nel cumplimientu de les misiones derivaes de los Trataos. Los Estaos miembros van adoptar toles midíes xenerales o particulares apoderaes p'asegurar el cumplimientu de les obligaciones derivaes de los Trataos o resultantes de los actos de les instituciones de la Unión. Los Estaos miembros van ayudar a la Unión nel cumplimientu de la so misión y van abstenese de toa midida que pueda poner en peligru la consecución de los oxetivos de la Unión.|Artículu 4. Tratáu de la Xunión Europea.}} Los trataos fundacionales establecen que tolos Estaos miembros son soberanos y d'igual valor.<ref name=TUE>{{cita publicación |títulu=Versión consolidada del Tratáu de la Xunión Europea|fecha=30 d'ochobre de 2010|añu=2010|mes=Ochobre |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012|url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0013:0046:ye:PDF}}</ref> Sicasí, la Xunión Europea sigue un sistema [[Supranacionalismo|supranacional]] similar al [[federalismu]]<ref>{{cita llibru |apellíos=Emmerich|nome=Gustavo Ernesto|títulu=Tratáu de Ciencia Política|añu=2007|editorial=Anthropos Editorial|isbn=9788476588055|apellíos2=Alarcón Olguín|nome2=Víctor|url=https://books.google.es/books?id=bgEYhZ9hR0kC&dq |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012|páxina=177}}</ref> en cuasi toles árees; onde los Estaos delegan soberanía en cuenta de representación nes instituciones europees. Les instituciones de la Xunión Europea tienen por tantu la facultá de dictar lleis y executales nel ámbitu européu.<ref>{{cita web |autor=El Mundo|títulu=¿Va Ser más importante una llei española o una europea?|url=https://www.elmundo.es/especiales/2004/05/internacional/ue/entrugues_5.html |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012}}</ref> Si un Estáu nun cumple cola llei de la Xunión Europea pue ser multáu o se-y pueden retirar los fondos. En casos estremos, esisten disposiciones pa llindar el derechu a votu o suspender la pertenencia d'un Estáu miembru.<ref>{{cita web |autor=EUROPA |títulu=Cláusula de suspensión|url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/suspension_clause_ye.htm |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012}}</ref><ref name=TUE /> L'estilu d'integración de la Xunión Europea, en contraste col d'otres organizaciones, convirtióse nun "sistema altamente desenvueltu d'interferencia mutua nos asuntos internos" de cada país.<ref>{{cita publicación |nome=Robert|apellíos=Cooper|títulu=Why we still need empires|editorial=The Observer|fecha=7 d'abril de 2002 |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012}}</ref> Sicasí, en temes de defensa y política esterior (y antes del [[Tratáu de Lisboa]], policial y xudicial), que ye un área bien delicada pa los gobiernos nacionales, tresfierse menos soberanía; polo que nestos asuntos les cuestiones tratar por cooperación y unanimidá.<ref>{{cita web |autor=EUROPA|títulu=Política Esterior y de Seguridá|url=http://europa.eu/pol/cfsp/index_ye.htm |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012|cita=La Política Esterior y de Seguridá ye un campu nel que los Gobiernos de la XE siguen exerciendo les principales competencies. [...] Les decisiones fundamentales tomar por unanimidá.}}</ref> La cuestión de si'l [[Derechu comuñal]] ye cimeru a la llexislación nacional o nun hai tao suxeta a alderique.<ref name=debateSUPREMACIA /> Los trataos nun emiten nenguna posición al respeutu, pero les sentencies xudiciales establecieron la superioridá de la llei de la Xunión Europea sobre la llexislación de los Estaos miembros<ref>{{cita web |autor=Luis Miguel Romero Rodríguez|títulu=Analís Jurisprudencial de la Decisión Mariña vs. Enel na Supremacía del Derechu Comuñal Europe|url=http://ucab.academia.edu/LuisMiguelRomeroRodr%C3%ADguez/Teaching/26656/Analisis_Jurisprudencial_de_la_Decision_Mariña_vs._Enel_en_la_Supremacia_del Derechu Comuñal_Européu |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012}}</ref> y afírmase nuna declaración amiesta al [[Tratáu de Lisboa]].<ref>{{cita web |autor=Parllamentu Européu|títulu=El tratáu de Lisboa. 2. Supremacía del Derechu de la Unión|url=http://circa.europa.eu/irc/opoce/fact_sheets/info/data/how/evolution/article_7164_ye.htm |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012|fecha=Julio de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131010183023/http://circa.europa.eu/irc/opoce/fact_sheets/info/data/how/evolution/article_7164_ye.htm |fechaarchivu=10 d'ochobre de 2013}}</ref><ref name=debateSUPREMACIA>{{cita web |autor=Ashley Llamátigu|títulu=¿Supremacía xurídica dempués de Lisboa?|url=http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+WQ+Y-2008-1151+0+DOC+XML+V0//YE |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012|fecha=5 de marzu de 2008}}</ref> Les árees concretes nes que los Estaos miembros dieron competencia llexislativa a la Xunión Europea son les siguientes: {| style="width:100%; background:none" | colspan="3" style="text-align:center; font-size:89%" | Según lo señalao nel Títulu I de la Primer Parte del Tratáu de Funcionamientu de la Xunión Europea (versión consolidada):<ref name=TUE /> &nbsp; &nbsp; &nbsp; |- | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#BECDF1; border:1px solid #9DB0F6; padding:5px" | Competencies esclusives: |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#9DB0F6; border-bottom:1px dotted white" | ''Namái la Unión puede llexislar y adoptar actos venceyantes; los Estaos namái van poder si son facultaos pola Unión o p'ampliar los actos de la Unión<ref>Artículu 2.1 del Tratáu de Funcionamientu de la Xunión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#9DB0F6" valign=top | * la [[unión aduanera]]; * l'establecimientu de les [[Derechu de la competencia|normes sobre competencia]] necesaries pal funcionamientu del mercáu interior; * la política monetaria de los Estaos miembros que la so moneda ye'l [[euru]]; * el caltenimientu de los recursos biolóxicos marinos dientro de la [[Política Pesquera Común de la XE política pesquera común]]; * la [[Política Comercial Común de la XE política comercial común]]; * la celebración d'[[Tratáu internacional|alcuerdos internacionales]] nel marcu d'estes competencies. |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#D7DFF4; border:1px solid #BAC6F4; padding:5px" | Competencies compartíes: |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''La Unión y los Estaos miembros pueden llexislar y adoptar actos venceyantes, pero los Estaos namái van exercer la so competencia na midida na que la Unión nun la haya fechu<ref>Artículu 2.2 del Tratáu de Funcionamientu de la Xunión Europea</ref>'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * el [[Mercáu interior de la Xunión Europea|mercáu interior]] * la política social, nos aspeutos definíos polos Trataos * la cohesión económica, [[Cohesión social|social]] y territorial; * l'[[Política Agrícola Común de la XE|agricultura]] y la [[Política Pesquera Común de la XE|pesca]]; * el [[mediu ambiente]]; * la [[Derechu del peracabo|proteición de los consumidores]]; * el tresporte; * les redes transeuropeas; * la [[enerxía]]; * l'[[espaciu de llibertá, seguridá y xusticia]]; * los asuntos comunes sobre [[salú pública]] |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#BAC6F4; border-bottom:1px dotted white" | ''Les polítiques y aiciones de la Unión nun van torgar a los Estaos exercer les suyes'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#BAC6F4" valign=top | * la [[investigación]], el desenvolvimientu teunolóxicu y l'[[Esploración del espaciu|espaciu]] * la [[cooperación al desenvolvimientu]] y l'[[ayuda humanitaria]] |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:125%" | width="33%" style="background:; border:1px dotted white";padding:5px | '''Competencies especiales'''<br /><small>(catalogaes aparte)</small> |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#000000" valign=top | * <span style="color:#FFFFFF">la coordinación de les polítiques económica, social y d'empléu</span> * <span style="color:#FFFFFF">la política esterior y de seguridá común ([[Política Esterior y de Seguridá Común de la XE|PESC]]-[[Política Común de Seguridá y Defensa de la XE|PCSD]])</span> |} | valign=top width=33%| {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" |- style="text-align:center; font-size:150%" | width="33%" style="background:#F3F5FD; border:1px solid #e6ECFD; padding:5px" | Competencies de sofitu: |} {| width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="2" style="padding-top:5px" |- style="text-align:center; font-size:90%" | width="33%" style="background:#e6ECFD; border-bottom:1px dotted white" | ''La Unión puede llevar a cabu remanes col fin de sofitar, coordinar o complementar l'aición de los Estaos'' |- style="text-align:left; valign:top; font-size:90%" | style="background:#e6ECFD" valign=top | * la proteición y meyora de la [[salú humana]] * la [[industria]] * la [[cultura]] * el [[turismu]] * la [[educación]], la [[formación profesional]], la [[mocedá]] y el [[deporte]] * la [[proteición civil]] * la [[Alministraciones públiques|cooperación alministrativa]] |} |} == Clauses de exención na Xunión Europea == [[Ficheru:Schengen Area.svg|thumb|[[Bulgaria]], [[Xipre]], [[Croacia]], [[Irlanda]], [[Reinu Xuníu]] y [[Rumanía]] son miembros de la XE que nun pertenecen al [[Espaciu Schengen]], anque Irlanda y Reinu Xuníu son los únicos que s'han autoexcluido.]] Anque son una minoría, ciertos Estaos miembros tán menos integraos na Xunión Europea qu'otros. Na mayoría de los casos esto debe a que se-yos concedió una exención (conocíes como ''opt-out'') nun ámbitu particular de la cooperación comuñal, col fin de torgar un bloquéu xeneral.<ref name=OPTINGOUT /> La singularidá más notable ye la esceición de la [[Unión Económica y Monetaria]], esto ye, de l'adopción del [[euru]] como única moneda de cursu llegal. Ente que la mayoría de los países de la Xunión Europea tán obligaos a adoptar esta moneda cuando tean preparaos, [[Dinamarca]] y el [[Reinu Xuníu]] llograron el derechu de caltener les sos monedes independientes, la [[llibra esterlina]] y la [[corona danesa]].<ref name=OPTINGOUT>{{cita web |autor=EUROPA|títulu=Opting out (clausa de exención)|url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/opting_out_ye.htm |fechaaccesu=23 d'agostu de 2012}}</ref> Tamién se concedieron otres clauses similares en materia de defensa y ciudadanía europea. El [[Alcuerdu de Schengen]], por casu, adoptóse namái parcialmente, yá que [[Dinamarca]], [[Irlanda]] y [[Reinu Xuníu]] pueden optar a participar o non (los dos últimos países mentaos nun lo faen), en toes o en parte de les midíes previstes.<ref name=OPTINGOUT /><ref>{{cita web |autor=EUROPA|títulu=L'espaciu y la cooperación Schengen|url=http://europa.eu/legislation_summaries/justice_freedom_security/free_movement_of_persons_asylum_immigration/l33020_ye.htm |fechaaccesu=23 d'agostu de 2012}}</ref> === Territorios con estatus especial === {{AP|Territorios especiales de la Xunión Europea}} * '''[[Xibraltar]].''' : Forma parte de la Xunión Europea anque con un estatus especial, yá que según el tratáu d'adhesión del Reinu Xuníu a la [[Comunidá Económica Europea]] en 1973, Xibraltar entraba na CEE como un "territoriu européu de que les sos rellaciones esteriores el gobiernu del Reinu Xuníu ye responsable".<ref>{{cita web |títulu=Base de Datos de Llexislación|url=http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/irprotocolo13.html# |fechaaccesu=17 de setiembre de 2011}}</ref> Según lo axustao pol Reinu Xuníu a pidimientu del gobiernu de Xibraltar, delles lleis de la XE nun s'estienden a Xibraltar. Según delles disposiciones del tratáu d'adhesión del Reinu Xuníu a les comunidaes europees, Xibraltar: :* Ta fora de la [[unión aduanera]] de la XE.<ref name=gibraltar>{{cita web |títulu=Xibraltar na Xunión Europea|url=http://www.fog.es/fog/ver/363/circunstancia/ano-ii---numbero-5---setiembre-2004/opinion/gibraltar-en-la-ue |fechaaccesu=17 de setiembre de 2011|autor=Cristina Izquierdo}}</ref> :* Ta escluyíu de la [[Política agrícola común de la Xunión Europea|Política Agraria Común]] (PAC).<ref name=gibraltar /> :* Ta escluyíu de l'harmonización del [[IVA]].<ref name=gibraltar /> :* Nun destina nenguna parte de los ingresos d'aduanes a la XE. :* En rellación al comerciu de bienes, Xibraltar ye consideráu, ello ye que como territoriu esternu pola XE. * '''[[Ceuta]] y [[Melilla]].''' :Les condiciones de pertenencia de les ciudaes autónomes foi oxetu de numberoses negociaciones, integrándose finalmente na CEE con una serie de requisitos particulares, aniciaos fundamentalmente pola so situación xeográfica y escasez de recursos (por cuenta de la pequeña dimensión del so territoriu), que motivaron qu'España solicitara una serie de condiciones especiales d'integración pa les ciudaes:<ref>{{cita web |títulu=Acta d'Adhesión del Reinu d'España a les Comunidaes Europees. Protocolu Nᵘ 2 sobre les Islles Canaries y Ceuta y Melilla|url=http://www.meh.es/Documentacion/Publico/NormativaDoctrina/Tributaria/Ceuta%20y%20Melilla/Protocolu%202%20acta%20adhesion%20ESP.pdf |fechaaccesu=19 de setiembre de 2011|autor=Reinu d'España}}</ref> :* Nun tán dientro del territoriu aduaneru de la XE. :* Tienen la condición de tercer estáu a efeutos aduaneros. :* Los productos orixinarios de les ciudaes son consideraos como provenientes de terceros estaos y non como si tuvieren el so orixe n'estaos miembros. :* Les actes en materia de política comercial común referentes a la esportación o importación, nun van tener aplicación en dambes ciudaes. === Rexones ultraperiféricas === {{AP|Rexón ultraperiférica de la Xunión Europea}} Hai una serie de territorios d'ultramar de los Estaos miembros que son llegalmente parte de la Xunión Europea pero tienen ciertes exenciones en función de la so alloñanza d'Europa. Estes rexones ultraperiféricas disponen d'una aplicación parcial de la llei de la XE y en dellos casos atópense fora del espaciu de Schengen.<ref name=RUP>{{cita web |autor=Comisión Europea|títulu=Política rexonal y rexones ultraperiféricas|url=http://ec.europa.eu/rexonal_policy/activity/outermost/index_ye.cfm |fechaaccesu=23 d'agostu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |autor=Gobierno de Canaries|títulu=Estratexa pa les rexones ultraperiféricas: llogros y perspectives|url=http://www.gobcan.es/haciendacanaria/downloads/Revista21/RevistaHC-21_17.pdf?q=jqmodal&go=&form=QBLH&width=100%&height=90% |fechaaccesu=23 d'agostu de 2012}}</ref> Toos estos territorios utilicen l'euru como moneda y son: * [[Guadalupe (Francia)|Guadalupe]], [[Martinica]], [[Mayotte]], [[Guayana Francesa]] y [[Reunión (departamentu de Francia)|Reunión]] ([[Departamentu d'ultramar|departamentos d'ultramar]] de [[Francia]]).<ref name=RUP /> * [[San Martín (Francia)|San Martín]] ([[coleutividá d'ultramar]] de Francia).<ref name=RUP /> * [[Madeira]] y [[Azores]] ([[Rexón autónoma|rexones autónomes]] de [[Portugal]]).<ref name=RUP /> * [[Canaries]] ([[comunidá autónoma]] d'[[España]]).<ref name=RUP /> == Retirada y suspensión == {{VT|Brexit|Grexit}} Hasta la fecha nengún Estáu miembru retiróse de la Xunión Europea. Sicasí [[Groenlandia]], como territoriu, facer en [[1983]] al consiguir mayor autonomía d'un Estáu miembru (Dinamarca).<ref>{{cita web |autor=[[Luis Díez-Picazo]]|títulu=La naturaleza de la Xunión Europea|url=http://www.indret.com/pdf/574_ye.pdf |fechaaccesu=20 d'agostu de 2012|fecha=Ochobre de 2008}}</ref><ref>{{cita web |autor=Senáu|títulu=ACTIVIDAES PARLAMENTARIES 27 d'avientu de 1996|url=http://www.senado.es/legis6/publicaciones/html/maestru/index_A0032.html |fechaaccesu=20 d'agostu de 2012|fecha=27 d'avientu de 1996}}</ref> El gobiernu del [[Reinu Xuníu]], tres el [[Referendu sobre la permanencia del Reinu Xuníu na Xunión Europea|referendu de 2016]], ta realizando los preparativos pa invocar l'artículu 50 del [[Tratáu de la Xunión Europea]] con que se va empecipiar formalmente'l procesu de [[Salida del Reinu Xuníu de la Xunión Europea|retirada del Reinu Xuníu de la Xunión Europea]] (Brexit).<ref>[http://www.latercera.com/noticia/aseguren-que-reinu-xuníu-dejaria-la-ue-a-fines-de-2019/ Aseguren que Reinu Xuníu dexaría la XE a fines de 2019]. ''La Tercera'', 15 d'agostu de 2016.</ref> Foi'l [[Tratáu de Lisboa]] el qu'incluyó explícitamente per primer vegada la posibilidá de qu'un Estáu miembru [[Retirada d'un Estáu miembru de la Xunión Europea|abandone la Xunión Europea]],<ref>{{cita web |autor=EUROPA|títulu=El Tratáu en poques pallabres|url=http://europa.eu/lisbon_treaty/glance/index_ye.htm |fechaaccesu=20 d'agostu de 2012}}</ref> dexando claro que «''tou Estáu miembru va poder decidir, de conformidá coles sos normes constitucionales, retirase de la Unión»''.<ref name=TLISBOA>{{cita publicación |títulu=Tratáu de la Lisboa|fecha=17 d'avientu de 2007|páxines=120|url=http://www.boe.es/legislacion/enllaces/documentos/ue/Trat_lisboa.pdf |fechaaccesu=20 d'agostu de 2012}}</ref> Pa ello, l'Estáu que decida retirase tendrá d'echar# voz de la so intención al [[Conseyu Européu]], que previa aprobación del [[Parllamentu Européu]], va alcordar la forma de la so retirada teniendo en cuenta'l marcu de les sos rellaciones futures cola Unión.<ref name=TLISBOA /> Per otra parte hai una serie de movimientos d'independencia dientro de los Estaos miembros (por casu, en [[Independentismu catalán|Cataluña]], [[Partición de Bélxica|Flandes]] o [[Independentismu escocés|Escocia]]) qu'abogen pola independencia al respective de los sos países y l'adhesión d'estes rexones a la Xunión Europea. En principiu la independencia nun ye daqué contempláu nos trataos de la Xunión Europea<ref name=INDEPENDENCIA>{{cita publicación |nome=María Jesús|apellíos=Cañizares|títulu=La XE refuga regular la independencia de Cataluña|url=https://www.abc.es/20120604/comunidá-catalunya/abcp-refuga-regular-independencia-cataluna-20120604.html|editorial=ABC|fecha=4 de xunu de 2012 |fechaaccesu=30 de setiembre de 2012}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Nenguna llei diz que Cataluña tenga de salir de la XE si independízase|url=http://www.diariodesevilla.es/article/espana/1364398/nenguna llei/diz/cataluna/tenga de salir/la/ue/si/independízase.html|editorial=Diariu de Sevilla|fecha=30 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=30 de setiembre de 2012}}</ref> y representantes de la Comisión Europea afirmaron que cuando una parte d'un Estáu miembru independízase pero desea permanecer na XE, esta tendría que volver solicitar el so ingresu pa xunise como si tratar d'un nuevu país incorporándose dende'l principiu (polo que l'Estáu del que provién podría votar en contra de la so adhesión).<ref>{{cita publicación |títulu=Almunia asegura que Catalunya dexaría la XE si independizárase|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20121009/54352432861/almunia-asegura-catalunya-saldria-ue-independizara.html|editorial=La Vanguardia|fecha=9 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2012}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=La CE esclaria que la independencia d'una comunidá autónoma implica dexar la XE|url=https://www.abc.es/20120831/espana/abci-comision-independencia-comunidá-salida-201208311405.html|editorial=ABC|fecha=31 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2012}}</ref><ref>{{cita web |autor=Matthew Happold|títulu=Scotland Europa: independence in Europe?|url=http://www.cer.org.uk/sites/default/files/publications/attachments/pdf/2011/cerwp2-2807.pdf |fechaaccesu=20 d'agostu de 2012|idioma=Inglés}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Josep Borrell avisa: "Una Cataluña independiente quedaría escluyida de la XE"|url=http://ecodiario.eleconomista.es/politica/noticias/4275786/09/12/Josep-Borrell-avisa-Una-Cataluna-independiente-quedaria-escluyida-de-la XE.html?utm_medium=flax|editorial=L'Economista|fecha=26 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=30 de setiembre de 2012}}</ref> Sicasí otros analistes llegales cunten que los Estaos resultantes de la secesión o disolución d'un Estáu miembru podríen siguir siendo Estaos miembros de la Xunión Europea.<ref>{{cita web |autor=Centre Maurits Coppieters|títulu=The internal enlargement of The European Union|url=http://www.ideasforeurope.eu/image_files/CMC%20activities/The%20internal%20enlargement%20of%20the%20EU%20Final.pdf.pdf|idioma=Inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121021002547/http://www.ideasforeurope.eu/image_files/CMC%20activities/The%20internal%20enlargement%20of%20the%20EU%20Final.pdf.pdf |fechaarchivu=21 d'ochobre de 2012}}</ref><ref>{{cita web |autor=Centre Maurits Coppieters|títulu=Unveiling Internal Enlargement|url=http://vimeo.com/43543539|idioma=Inglés}}</ref> En [[2012]] presentóse una [[Iniciativa Ciudadana Europea]] que solicitaba a la Xunión Europea llexislar al respeutu.<ref>{{cita web |títulu=European Citizens' Initiative EU Internal Enlargement|url=http://www.euinternalenlargement.org/ |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2012|idioma=Inglés}}</ref> El [[Tratáu d'Ámsterdam]] introdució nel [[Tratáu de la Xunión Europea]] una clausa que dispón que, en casu de qu'un Estáu miembru viole de manera grave y persistente los principios de la Xunión Europea (llibertá, democracia, respetu de los derechos humanos y les llibertaes fundamentales, según del Estáu de derechu), podrán suspendese dalgunos de los sos derechos (como por casu el so votu nel Conseyu) pero tendrá de siguir cumpliendo les sos obligaciones.<ref name=SUSPENSION>{{cita web |autor=EUROPA |títulu=Cláusula de suspensión|url=http://europa.eu/legislation_summaries/glossary/suspension_clause_ye.htm |fechaaccesu=20 d'agostu de 2012}}</ref> El [[Tratáu de Niza]] completó esti procedimientu por aciu un dispositivu preventivu, polo qu'a propuesta d'un terciu de los miembros de la Comisión Europea o del Parllamentu, el Conseyu Européu va poder constatar qu'esiste un riesgu claro de violación grave de los derechos fundamentales per parte d'un Estáu miembru y presenta-y los encamientos apropiaos.<ref name=SUSPENSION /> == Estaos rellacionaos == {{VT|Rellaciones ente la Xunión Europea y los microestados europeos}} [[Ficheru:Supranational European Bodies-es.svg|thumb|300px|[[Diagrama de Euler]] amosando les distintes rellaciones ente los Estaos europeos.]] Los Estaos candidatos a l'adhesión a la Xunión Europea son [[Albania]], [[Macedonia]], [[Montenegru]], [[Serbia]] y [[Turquía]]. Países candidatos potenciales son [[Bosnia y Herzegovina]] y [[Kosovu]]. Per otru llau, hai una serie de países qu'establecieron fuertes venceyos cola Xunión Europea de forma similar inclusive a ciertos aspeutos de la pertenencia como Estáu miembru. A pesar de la decisión de [[Noruega]] de nun incorporase a la Unión, convertir n'unu de los miembros del [[Espaciu Económicu Européu]] (EEE), que tamién inclúi a [[Islandia]] y a [[Liechtenstein]] (el restu de los miembros xuniéronse a la XE). L'Espaciu Económicu xune a estos países al mercáu de la Xunión Europea, que de la mesma estiende les [[Mercáu interior de la Xunión Europea|cuatro libertad]] a estos Estaos. A cambéu, tienen que pagar una cuota y adoptar nuna gran mayoría d'ámbitos la llexislación de la Unión.<ref>{{cita publicación |nome=Ivar|apellíos=Ekman|títulu=In Norway, EU pro and cons (the cons still win)|url=http://www.nytimes.com/2005/10/26/world/europe/26iht-norway.html?_r=1|editorial=The New York Times|fecha=27 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012|idioma=inglés}}</ref> Otru exemplu podría ser [[Bosnia y Herzegovina]], que tuvo so supervisión internacional. El [[Alto Representante pa Bosnia y Herzegovina]] ye un alministrador internacional que tien amplios poderes sobre esti país pa garantizar que l'[[Alcuerdos de Dayton|alcuerdu de paz]] respétase. Esti Altu Representante ye nomáu pola Xunión Europea, a quien representa, y tien capacidá pa imponer lleis y destituyir a los funcionarios electos y a los funcionarios públicos; esto ye, la Unión tien un mayor control direutu sobre Bosnia y Herzegovina que de los sos propios Estaos miembros: nesta situación, a la que se xune la gran ambición d'esti país por pertenecer a la Xunión Europea, Bosnia y Herzegovina convirtióse nun [[protectoráu]] ''de facto'' de la XE. Ello ye que la [[Bandera de Bosnia y Herzegovina|bandera d'esti estáu]] foi inspirada pola bandera europea.<ref>{{cita publicación |nome=David|apellíos=Chandler|títulu=Bosnia: whose state is it anyway?|url=http://www.spiked-online.com/Articles/0000000CB02A.htm|editorial=Spiked|fecha=20 d'abril de 2006 |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Sean|apellíos=Mackaoui|títulu=Bosnia, ente Dayton y l'Xunión Europea|url=https://www.elmundo.es/opinion/tribuna-libre/2009/03/2618539.html|editorial=El Mundo |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012}}</ref> D'una forma asemeyada, [[Kosovu]] atopar so una fuerte influencia de la Xunión Europea, sobremanera tres la tresferencia d'autoridá de les [[Naciones Xuníes]] a la Unión. En teoría Kosovo ye supervisáu por una misión especial de la Xunión Europea pa la xusticia, l'entrenamientu personal de la policía y l'ayuda a la reconstrucción de les instituciones del Estáu. Sicasí, la misión fai-y esfrutar a la XE de ciertos poderes executivos sobre l'Estáu y tien la responsabilidá de caltener la estabilidá y l'orde,<ref>{{cita publicación |nome=Albin|apellíos=Kurti|títulu=Causing damage in Kosovo|url=http://euobserver.com/opinion/28602|editorial=EUobserver|fecha=2 de setiembre de 2009 |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012|idioma=inglés}}</ref> polo que de la mesma manera que Bosnia y Herzegovina, a Kosovo denominóse-y tamién como un protectoráu de la Xunión Europea.<ref>{{cita web |autor=Tim Judah|títulu=Kosovo: the yera of the EU protectorate dawns|url=http://www.iss.europa.eu/publications/detail/article/kosovo-the-yera-of-the-eu-protectorate-dawns/ |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012|fecha=18 de febreru de 2008|idioma=Inglés}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu='Kosovo Is not Independent, It Is an EU Protectorate'|url=http://www.spiegel.de/international/europe/interview-with-balkans-expert-dusan-reljic-kosovo-is-not-independent-it-is-an-eu-protectorate-a-536354.html|editorial=Spiegel|fecha=19 de febreru de 2008 |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Independence day|url=http://www.economist.com/node/10711623|editorial=The Economist|fecha=17 de febreru de 2008 |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012|idioma=inglés}}</ref> Esiste tamién el términu -en gran parte desapaecíu- de ''miembru asociáu''. Dacuando aplicóse a los Estaos que roblaron un alcuerdu d'asociación o collaboración cola XE, anque esto en nengún casu tratar d'una clasificación formal y nun da al Estáu nengunu de los derechos de llibre circulación o representación qu'ostenten los Estaos de plenu de derechu. El términu ye cuasi desconocíu na actualidá pero foi utilizáu antes inclusive de la Xunión Europea con países como [[Grecia]] o [[Turquía]].<ref>{{cita web |autor=EurActiv |títulu=EU-Turkey relations|url=http://www.euractiv.com/enlargement/eu-turkey-relations/article-129678 |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012|fecha=14 de payares de 2005|idioma=Inglés}}</ref><ref>{{cita web |autor=Comisión Europea |títulu=EU-Turkey relations|url=http://ec.europa.eu/enlargement/candidate-countries/turkey/eu_turkey_relations_en.htm |fechaaccesu=21 d'agostu de 2012|idioma=Inglés |urlarchivu=https://www.webcitation.org/670lwV8o8?url=http://ec.europa.eu/enlargement/candidate-countries/turkey/eu_turkey_relations_en.htm |fechaarchivu=18 d'abril de 2012}}</ref> == Ver tamién == * [[Asociación Europea de Llibre Comerciu]] * [[Criterios de Copenhague]] * [[Cronoloxía de la Xunión Europea]] * [[Xeografía de la Xunión Europea]] * [[Llingües de la Xunión Europea]] == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Members of the European Union}} * [http://europa.eu/abc/european_countries/eu_members/index_en.htm Estaos miembros] – Europa.eu {{Tradubot|Estado miembro de la Xunión Europea}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Organización territorial de la Xunión Europea]] [[Categoría:Política de la Xunión Europea]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 83k7kw2bpbvl5jph8mcjmayxyy0i4f8 0 117826 3709641 3694594 2022-08-19T08:42:30Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Parllamentu}} El '''Parllamentu d'Andalucía''' ye, xuntu cola [[Presidencia de la Xunta d'Andalucía|Presidencia de la Xunta]] y el [[Conseyu de Gobiernu de la Xunta d'Andalucía|Conseyu de Gobiernu]], unu de los trés órganos que componen la [[Xunta d'Andalucía]], institución na que ta depositáu'l poder d'autogobiernu de la comunidá d'[[Andalucía]], n'[[España]]. El Parllamentu ye l'órganu sobre'l que fuelga'l [[poder llexislativu]]. Ta compuestu por diputaos escoyíos por aciu [[sufraxu universal direutu]], que representen al pueblu andaluz.<ref>«El Parllamentu d'Andalucía representa al pueblu andaluz», Estatutu d'Autonomía d'Andalucía, 2007, Títulu IV, Capítulu I, artículu 100. Fonte: [http://web.archive.org/web/http://www.juntadeandalucia.es/SP/JDA/CDA/Secciones/Simbolos_de_Andalucia/JDA-Simbolos_Estatutu_titulo_IV#art100 Xunta d'Andalucía].</ref> El Parllamentu d'Andalucía constituyir en [[1982]], tres l'aprobación del [[Estatutu d'Autonomía d'Andalucía|Estatutu d'Autonomía]] en [[1981]]. La so actual see ye l'antiguu [[hospital de los Cinco Llagues]] en [[Sevilla]]. == Historia == {{VT|Historia del autonomismo n'Andalucía}} === Guerra Civil Española (1936-1939) y Dictadura Franquista (1939-1975) === La [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]] ([[1936]]-[[1939]]) y el advenimiento del [[franquismu]] acaben coles reivindicaciones d'autogobiernu d'Andalucía, que fueren favorecíes mientres la [[Segunda República Española|Segunda República]]. Les aspiraciones nacionalistes andaluces viéronse obligaes a caltenese ocultes hasta la muerte de [[Francisco Franco]] en [[1975]]. Cola [[Transición Española|transición]] que tuvo llugar tres la muerte del dictador, y l'adopción d'una nueva [[Constitución Española de 1978|Constitución]] en [[1978]], resurdieron les reivindicaciones d'autogobiernu. L'artículu segundu de la Constitución reconoz el derechu de les distintes rexones y nacionalidaes de la Nación española a constituyise en [[Comunidaes Autónomes]],<ref>«La Constitución encontar na indisoluble unidá de la Nación española, patria común ya indivisible de tolos españoles, y reconoz y garantiza el derechu a l'autonomía de les nacionalidaes y rexones que la integren y la solidaridá ente toes elles». Constitución Española de 1978, Títulu Preeliminar, artículu 2. Fonte: [https://web.archive.org/web/20070618112750/http://www.constitucion.es/constitucion/castellano/titulo_preliminar.html Portal de la Constitución Española].</ref> al empar que'l Títulu VIII precisaba les competencies que-yos correspondíen y enunciaba el so funcionamientu. === Establecimientu de l'autonomía (1978-1982) === [[Ficheru:Blas Infante Tiles.jpg|thumb|150px|Semeya de Blas Infante, realizáu sobre azulexos, asitiáu na avenida Blas Infante de [[Xerez de la Frontera|Xerez.]]]] El 4 d'avientu de [[1977]] cerca d'un millón y mediu d'andaluces manifestar nes capitales de provincia, respondiendo a la convocatoria fecha polos diputaos y senadores escoyíos n'Andalucía, que, arrexuntaos na Asamblea de Parllamentarios, seríen los encargaos de dar los primeros pasos de la ellaboración d'un [[Estatutu d'Autonomía]] plenu de les competencies dexaes pol marcu constitucional. En xineru de [[1978]] l'[[Asamblea de Parllamentarios Andaluces]] aprueba'l proyeutu de decretu pol que se regula'l réxime preautonómicu. N'abril concede la preautonomía a Andalucía. Constituyir en [[Cádiz]] la [[Xunta Preautonómica d'Andalucía]], presidida por [[Plácido Fernández Viagas]]. N'avientu del mesmu añu róblase'l denomináu «[[Pactu d'Antequera]]», pol qu'once partíos enllantaos n'Andalucía comprometer a xunise pa consiguir nel menor tiempu posible l'autonomía. Poco dempués, el [[27 d'avientu]] de 1978, [[S.M.]] el Rei don [[Xuan Carlos I]] sanciona la [[Constitución Española de 1978|Constitución Española]] ante les Cortes. [[Ficheru:Patio Alcázar (Carmona).jpg|miniatura|left|200px|Nel Parador de Carmona peracabóse'l proyeutu d'Estatutu d'Autonomía d'Andalucía en 1981.]] En xunu del añu siguiente constitúyese la [[Xunta d'Andalucía]], presidida por [[Rafael Escuredo Rodríguez]]. El plenu aprueba en [[Granada]] acoyese a la vía del artículu 151 de la Constitución, qu'establez una vía de consecución de l'autonomía, qu'establez como requisitos l'aprobación de la Diputación, de trés cuartes partes de los conceyos y de la mayoría del censu eleutoral, l'aprobación por aciu [[referendu]] de cada provincia afeutada y l'ellaboración del proyeutu d'[[Estatutu d'autonomía]]. Andalucía va ser la única Comunidá Autónoma qu'adquiera dicha considerancia por aciu la vía propuesta pol artículu 151 de la Constitución. A finales d'agostu, el 95% de los conceyos andaluces sumir al proyeutu autonómicu. Tamién se realiza y aprueba en [[Carmona]] un primer anteproyeutu de la mano d'una comisión formada por nueve representantes de tolos partíos andaluces, cuantimás de los mayoritarios [[Unión de Centru Democráticu (España)|UCD]] y [[PSOE]]. En febreru de [[1980]] celébrase'l referendu de ratificación de la iniciativa autonómica, que ye ratificada por toles provincies andaluces sacante [[Provincia d'Almería|Almería]], onde nun se llogra la mayoría absoluta. Esti imprevistu bloquia temporalmente la iniciativa autonómica, pero n'ochobre del mesmu añu, por aciu un cambéu de la [[Llei Orgánica de Modalidaes de Referendu]], déxase sustituyir la non ratificación d'Almería poles [[Cortes Xenerales]], previa solicitú de la mayoría de los diputaos y senadores almerienses. El [[28 de febreru]] de [[1981]] l'Asamblea de Diputaos y Senadores andaluces aprueba en [[Córdoba (España)|Córdoba]] el proyeutu d'Estatutu, llamáu «[[Estatutu de Carmona]]», por ser ellaboráu en dicha ciudá. Pa la so realización tómase como base l'anteproyeutu realizao y aprobao na mesma ciudá en [[1979]]. N'ochobre'l proyeutu d'Estatutu ye aprobáu por referendu popular. Dos meses más tarde ye ratificáu pol [[Congresu de los Diputaos d'España|Congresu de los Diputaos]] y pol [[Senáu d'España|Senáu]], y finalmente ye sancionáu'l [[30 d'avientu]] de 1981 por S.M. el Rei, don Xuan Carlos I. Andalucía yá tien un Estatutu d'Autonomía que garantiza y rixe el so derechu al autogobiernu.<ref>Fonte: [http://www.parlamentodeandalucia.es/opencms/export/portal-web-parllamentu/contenidos/pdf/PublicacionesNOoficiales/TextosLegislativos/estatutu_autonomia.pdf Estatutu d'Autonomía de 1981].</ref> === Primeres eleiciones al Parllamentu === El [[23 de mayu]] de [[1982]] realícense les [[Eleiciones al Parllamentu d'Andalucía de 1982|primeres eleiciones al Parllamentu d'Andalucía]]. L'Estatutu d'Andalucía, de la mesma qu'asocede cola Constitución Española, nun afita'l númberu de diputaos, sinón que marca una forqueta de 90 a 110 diputaos. Decide afitase en 109 el númberu de parllamentarios, cola siguiente distribución territorial: 11 poles provincies d'[[Provincia d'Almería|Almería]] y [[Provincia d'Huelva|Huelva]], 13 poles provincies de [[Provincia de Xaén (España)|Xaén]], [[Provincia de Granada|Granada]] y [[Provincia de Córdoba (España)|Córdoba]], 15 poles provincies de [[Provincia de Cádiz|Cádiz]] y [[Provincia de Málaga|Málaga]], y 18 pola provincia de [[Provincia de Sevilla|Sevilla]]. Estes primeres eleiciones son de gran importancia, non yá porque con elles forma la primer asamblea llexislativa de la Historia d'Andalucía, sinón porque tamién diseñen un mapa políticu apropiáu pa la nueva Comunidá Autónoma. Les resultancies dan el poder innegablemente al PSOE, que llogra mayoría absoluta con 66 escaños, siguíu pola Federación d'[[Alianza Popular]] con 17 escaños, UCD con 15, el [[Partíu Comunista d'Andalucía|PCA-PCE]]<ref>Partíu Comunista d'Andalucía-Partíu Comunista español.</ref> que llogra 8 y el [[Partíu Andalucista|PSA-PA]]<ref>Partíu Socialista d'Andalucía-Partíu Andalucista.</ref> con 3 escaños. === El Parllamentu dende 1982 === [[Ficheru:Parlamento de Andalucía (3508393367).jpg|miniatura|left|Esterior del [[hospital de los Cinco Llagues]], [[Sevilla]].]] El [[21 de xunu]] de [[1982]] constitúyese'l Parllamentu d'Andalucía na [[Sesión Constitutiva]] celebrada nos [[Reales Alcázares de Sevilla]], na que s'escoyó por mayoría a don [[Antonio Ojeda Escobar]] como Presidente del Parllamentu d'Andalucía. Poco dempués, nes sesiones del [[14 de xunetu|14]] y [[15 de xunetu]], don [[Rafael Escuredo Rodríguez]] ye escoyíu primer Presidente de la Xunta d'Andalucía.<ref>Fonte: [http://www.parlamentodeandalucia.es/opencms/export/portal-web-parllamentu/elparlamento/historia/procesoautonomico.htm Parlemento d'Andalucía].</ref> El cambéu más importante que realizó'l Parllamentu d'Andalucía tres la so creación ye la reforma del Estatutu d'Autonomía, adoptáu por referendu el [[18 de febreru]] de [[2007]], con un 87,45% de votos a favor y una astención récor del 63,72%.<ref>Fonte: [http://www.boe.es/g/es/bases_datos/doc.php?coleccion=indilex&id=2007/05580&txtlen=1000 Resolvimientu de la ''Xunta eleutoral central'' del [[8 de marzu]] de [[2007]], BOE n° 64 del 15 de marzu de 2007].</ref> Esti Estatutu, por que la so ellaboración el Parllamentu d'Andalucía xugó un papel bien activu,<ref>El Parllamentu ellaboró, acordies con el Gobiernu andaluz, la reforma del Estatutu. Ye'l so votu del día [[2 de mayu]] de [[2006]], el que dexó la presentación del proyeutu a les [[Cortes Xenerales|Cortes]], que lo aprobaron el [[2 de payares]] de 2006 nel Congresu de los Diputaos, y el 20 d'avientu nel Senáu. Fonte: [http://www.parlamentodeandalucia.es/opencms/export/portal-web-parllamentu/elparlamento/estatutu/reformapasoapaso.htm Parlemento d'Andalucía].</ref> aumenta les competencies propies del gobiernu autonómicu andaluz, y, ente otres coses, fai oficial el rangu de capital de [[Sevilla]]. == Funciones == [[Ficheru:Salón de plenos del Parlamento de Andalucía.jpg|thumb|Salón de plenos del Parllamentu d'Andalucía. Nesi momentu intervién Susana Díaz]] [[Ficheru:Interior del Parlamento Andaluz.jpg|thumb|Parllamentu d'Andalucía na celebración d'un plenu]] La [[Xunta d'Andalucía]] defínese como un [[sistema parllamentariu]], basáu nel principiu de la [[separación de poderes]], y nel cual el Parllamentu xuega un papel fundamental, na concepción y puesta en práutica de la política, ellaborada pol [[Conseyu de Gobiernu de la Xunta d'Andalucía|Conseyu de Gobiernu]], y el so [[Presidente de la Xunta d'Andalucía|Presidente]], escoyíu polos parllamentarios. Los distintos órganos políticos actúen nun marcu nel que les instituciones consiguen permediar mutuamente los sos respeutivos poderes. L'enfotu del Parllamentu ye necesaria pa l'actuación del Conseyu de Gobiernu, una estrecha collaboración ye indispensable p'asegurar el funcionamientu regular de los poderes públicos d'Andalucía. Les funciones del Parllamentu d'Andalucía se explicitan nel artículu 106 del Estatutu d'Autonomía: {{cita|'''Artículu 106'''. Correspuende al Parllamentu d'Andalucía: 1. El '''exerciciu de la potestá llexislativa''' mesma de la Comunidá Autónoma, según la que-y correspuenda acordies con l'Artículu 150.1 y 2 de la Constitución. 2. La '''orientación''' y el '''impulsu''' de l'aición del Conseyu de Gobiernu. 3. El '''control sobre l'aición del Conseyu de Gobiernu''' y sobre l'aición de l'Alministración asitiada so la so autoridá. Con esta finalidá podrán crease, nel so casu, comisiones d'investigación, o atribuyir esta facultá a les comisiones permanentes. 4. L'exame, la enmienda y la '''aprobación de los presupuestos'''. 5. La potestá de '''establecer y esixir tributos''', según l'autorización d'emisión de delda pública y del recursu al creitu, nos términos qu'estableza la Llei Orgánica a que se refier l'Artículu 157.3 de la Constitución Española. 6. La '''eleición del Presidente de la Xunta.''' 7. La '''esixencia de responsabilidá política al Conseyu de Gobiernu.''' 8. L'apreciación, nel so casu, de la '''incapacidá del Presidente''' de la Xunta. 9. La '''presentación de proposiciones de llei al Congresu de los Diputaos''' nos términos del Artículu 87.2 de la Constitución. 10. La '''autorización''' al Conseyu de Gobiernu pa obligase nos '''convenios y alcuerdos de collaboración con otres Comunidaes Autónomes''', acordies cola Constitución y el presente Estatutu. 11. La '''aprobación de los planes económicos.''' 12. El '''exame''' y '''aprobación de la Cuenta Xeneral de la Comunidá Autónoma''', ensin perxuiciu del control atribuyíu a la Cámara de Cuentes. 13. La '''ordenación básica de los órganos y servicios''' de la Comunidá Autónoma. 14. El '''control de les empreses públiques''' andaluces. 15. El '''control de los medios de comunicación social dependientes''' de la Comunidá Autónoma. 16. La '''interposición de recursos d'inconstitucionalidá''' y la personación nos procesos constitucionales acordies con lo qu'estableza la Llei Orgánica del Tribunal Constitucional. 17. La '''designación''', nel so casu, de los '''Senadores y Senadores''' que correspuendan a la Comunidá Autónoma, acordies con lo establecío na Constitución. La designación va poder recayer en cualquier ciudadanu qu'ostente la condición política d'andaluz. 18. La '''solicitú''' al Estáu de la '''atribución, tresferencia o delegación de facultaes''' nel marcu de lo dispuesto nel Artículu 150.1 y 2 de la Constitución. 19. Les demás atribuciones que se deriven de la Constitución, d'esti Estatutu y del restu del ordenamientu xurídicu. |[[Estatutu d'Autonomía d'Andalucía]]}} Ente les distintes competencies principales del Parllamentu andaluz pueden estremase trés grandes grupos: * Función '''llexislativa'''. Exercer la potestá llexislativa d'Andalucía, qu'inclúi l'aprobación de [[lleis]] y de los [[presupuestu|presupuestos]]. * Función de '''control'''. Escoyer al [[presidente de la Xunta d'Andalucía]] y controlar l'aición executiva d'ésta. * Función de '''impulsu de l'aición executiva'''. Impulsar l'aición gubernamental al traviés de la influencia nel [[Conseyu de Gobiernu de la Xunta d'Andalucía|Conseyu de Gobiernu]]. === Función llexislativa === L'apartáu primeru del artículu 106 del Estatutu d'Autonomía define la misión fundamental del Parllamentu d'Andalucía como: {{cita|'''Artículu 106.1'''. El '''exerciciu de la potestá llexislativa''' mesma de la Comunidá Autónoma, según la que-y correspuenda acordies con l'Artículu 150.1 y 2 de la Constitución.<ref>Fonte: Estatutu d'Autonomía d'Andalucía.</ref> |[[Estatutu d'Autonomía d'Andalucía]]}} A esti efeutu, l'asamblea dispón de la facultá d'ellaborar y aprobar les lleis que-y son presentaes pol Presidente y el Conseyu de Gobiernu. Estes lleis, una vegada aprobaes, son promulgaes pol Presidente, nel nome del Rei, y publicaes tantu nel [[Boletín Oficial de la Xunta d'Andalucía|Boletín Oficial de la Xunta d'Andalucía (BOJA)]] como nel [[Boletín Oficial del Estáu|Boletín Oficial del Estáu (BOE)]]. Ye l'Estatutu'l que, al traviés de les competencies (esclusives o compartíes col Estáu) de la Comunidá Autónoma,<ref>Competencies definíes nel Títulu II del Estatutu d'Autonomía d'Andalucía/</ref> delimita l'ámbitu d'aición llexislativa del Parllamentu d'Andalucía. Tocantes a les competencies esclusives, el Parllamentu Andaluz ye l'únicu encargáu de llexislar. Al respeutive de les competencies compartíes col Estáu, el poder lexislativo estremar ente'l Parllamentu andaluz y les Cortes Xenerales. En materia de llexislación económica y financiera, el Parllamentu dispón de tres poderes importantes. Per una parte, esamina, enmienda y vota los presupuestos que-y son presentaos pol Gobiernu de la Xunta, tal que diz l'apartáu cuartu del artículu 106 del Estatutu. De segundes, ye l'encargáu d'establecer y esixir el pagu de [[tributu|tributos]], según autorizar la emisión de [[delda pública]] y recursu al creitu, según los criterios definíos poles lleis orgániques nacionales y la Constitución.<ref>Estes disposicones tán conteníes nel artículu 106-5. Ésti recuerda que nésti caso si les Comunidaes Autónomes disponen de recursos fiscales propios y de tresferencia de la parte del Estáu, namái esti postreru ta autorizáu a percivir los impuestos. Les Comunidaes Autónomes nun disponen d'alministración fiscal propia. Ye'l Ministeriu d'Economía y Finances el que se fai cargu d'imponer y recoyer el tributu a los contribuyentes, el cuál ye darréu devueltu a les Comunidaes Autónomes. Namái la Comunidá Autónoma del [[País Vascu]] y la [[Comunidá Foral de Navarra]] nun son afeutaes por ésta regla, en virtú del so réxime foral.</ref> A lo último, el Parllamentu ye l'encargáu tamién d'aprobar los planes d'intervención económica ellaboraos pol Gobiernu de la Xunta, tal que dicta l'undécimu estremáu del yá citáu artículu 106. Respectu al poder llexislativu, el Parllamentu tien a la so disposición diverses víes d'aición. Asina, puede presentar proposiciones de llei al Congresu de los Diputaos, autorizar al Gobiernu a cerrar alcuerdos con otres Comunidaes y afitar el funcionamientu xeneral de les alministraciones y servicios d'Andalucía. Tamién tien potestá pa interponer recursos d'inconstitucionalidá al [[Tribunal Constitucional d'España|Tribunal Constitucional]]. === Función de control === [[Ficheru:Hospital de las Cinco Llagas, Sevilla.jpg|miniatura|derecha|La portada [[manierista]].]] Amás de los sos poderes de designación del Presidente de la Xunta d'Andalucía, el Parllamentu esfruta d'un ciertu númberu de prerrogativas destinaes a favorecer el control de Gobiernu. L'artículu 106.3 diz asina: {{cita|'''Artículu 106.3'''. El '''control sobre l'aición del Conseyu de Gobiernu''' y sobre l'aición de l'Alministración asitiada so la so autoridá. Con esta finalidá podrán crease, nel so casu, comisiones d'investigación, o atribuyir esta facultá a les comisiones permanentes.|[[Estatutu d'Autonomía d'Andalucía]]}} N'efeutu, axusta que'l Parllamentu tien de controlar l'aición del Conseyu de Gobiernu de la Xunta d'Andalucía y l'Alministración asitiada so la so autoridá. Precísase igualmente que'l Parllamentu tien la facultá de crear comisiones d'investigación o atribuyir dicha facultá a comisiones permanentes. Amás de la posibilidá de formular cuestiones escrites a los miembros del Gobiernu, los '''«conseyeros»''', les comisiones de control ya investigación tienen la posibilidá de realizar sesiones de cuestiones orales, que tienen llugar nel Parllamentu. Otru mecanismu consisten en presentar '''interpelaciones''', nes qu'un diputáu, col respaldu del so grupu parllamentariu, realiza una cuestión oral que desagua un alderique parllamentariu, que puede dar llugar a una [[moción de censura|moción]]. Los parllamentarios tienen tamién la posibilidá d'esixir la comparecencia d'un miembru del Gobiernu. El Gobiernu puede solicitar tamién comparecer cola mesma finalidá. Los apartaos 12, 14 y 15 del artículu 106 precisen igualmente que la cámara tien la potestá p'aprobar les Cuentes Xenerales de la Comunidá Autónoma, según controlar les empreses públiques y medios de comunicación dependientes de la Xunta, como ye'l casu de [[Radio y Televisión d'Andalucía|RTVA]]. A esti efeutu, los diputaos tienen derechu a esixir información como informes, datos o otru tipu de documentos alministrativos a les empreses públiques.<ref>Fonte: [http://www.parlamentodeandalucia.es/opencms/export/portal-web-parllamentu/elparlamento/funciones/funciondecontrol.htm Parllamentu d'Andalucía].</ref> === Función d'impulsu === La capacidá d'impulsu de l'aición de gobiernu ye atribuyida al Parllamentu d'Andalucía pol apartáu segundu del artículu 106 del Estatutu d'Autonomía. {{cita|'''Artículu 106.2'''. La '''orientación''' y el '''impulsu''' de l'aición del Conseyu de Gobiernu. |[[Estatutu d'Autonomía d'Andalucía]]}} Gracies a esta facultá, el Parllamentu tien la posibilidá d'influyir la política del Conseyu de Gobiernu d'Andalucía, manifestando la so posición en rellación a asuntos d'interés faciendo espresión del so criteriu y empobinando ya impulsáu asina l'aición del Conseyu de Gobiernu. Pa ello'l Parllamentu d'Andalucía cunta colos estos preseos: * Resolvimientos adoptaos tres un alderique parllamentariu sobre política xeneral o sobre asuntos d'interés xeneral. * Mociones derivaes d'una interpelación y que tienen de siguise lóxicamente del oxetivu d'ésta. * Proposiciones non de Llei de calter autónomu, esto ye, que nun deriven de nengún alderique previu, sinón que l'alderique producir a partir de la so formulación inicial y puede tratar sobre cualquier asuntu o materia. Los Grupos Parllamentarios distintos al autor d'estes iniciatives pueden intervenir na so redaición final al traviés d'enmiendes siempres qu'aquél les acepte.<ref>Fonte: [http://www.parlamentodeandalucia.es/opencms/export/portal-web-parllamentu/elparlamento/funciones/funciondeimpulso.htm Parllamentu d'Andalucía].</ref> === Eleición del Presidente de la Xunta d'Andalucía === Una de les más importantes misiones del Parllamentu Andaluz ye la eleición del Presidente de la Xunta d'Andalucía, qu'exerz les sos funciones en calidá, per una parte, de Presidente de Gobiernu, xefe del executivu andaluz y de les alministraciones rexonales; y por otra, en calidá de Presidente de la Comunidá Autónoma, representante d'ésta respectu al restu d'España. El Presidente representa per otru llau a la Nación Española na Comunidá Autónoma: ye escoyíu pol Parllamentu, el so nomamientu ye ratificáu pol [[Rei d'España]].<ref>El procesu de designación del Presidente de la Xunta d'Andalucía vien dau l'el Títulu IV, Capítulu III del Estatutu d'Autonomía d'Andalucía.</ref> La eleición del Presidente de la Xunta polos parllamentarios andaluces constitúi unu de los medios más eficaces p'asegurar l'enfotu ente'l Gobiernu y el Parllamentu andaluces. Tres la presentación del so programa, el candidatu a la presidencia ye escoyíu por mayoría absoluta, esti fechu podría apurrir una cierta estabilidá al empar qu'una sólida mayoría parllamentaria, base necesaria pal bon desenvolvimientu de l'aición del [[xefe de Gobiernu]]. En casu de que se rompiera l'enfotu ente los dos instituciones, el Parllamentu y la Presidencia del Gobiernu, éstes disponen de dos preseos: * El Parllamentu andaluz, si envalora que'l Presidente de la Xunta d'Andalucía nun ye aptu p'asumir les funciones que-y son conferíes pol so cargu, con fines a caltener una política coherente coles aspiraciones de la cámara, va poder esixir responsabilidaes al Presidente por aciu una [[moción de censura]]. Ésta, pa tener llugar, ten de ser sofitada por siquier un cuartu de los diputaos, y tar acompañada d'una candidatura pa sustituyir al Presidente n'exerciciu, en casu d'aprobación de la moción. * El Presidente tien, pela so parte, la posibilidá de solicitar una [[moción d'enfotu]], col fin d'asegurase del sofitu col que-y sofita la cámara. Dempués d'un discursu sobre política xeneral realizáu pol xefe del executivu, el Parllamentu alcordaría por mayoría si deposita nel Presidente'l so enfotu. En casu de refuga, el Presidente sería destituyíu y tendría que presentar la so dimisión.<ref>Les funciones relatives a los poderes del Parllamentu en materia de designación del Presidente son espuestes nos apartaos del sestu al octavu del artículu 106 del Estatutu d'Autonomía d'Andalucía</ref> L'apartáu decimoséptimu del artículu 106 del Estatutu atribúi a los parllamentarios el poder nomar los [[senador]]es que van ocupar un escañu nel [[Senáu d'España|Senáu]] en calidá de representantes de la Comunidá Autónoma d'Andalucía. El Parllamentu puede tamién exercer de manera similar toa otra función que prevea la Constitución Española, l'Estatutu d'Andalucía o la llexislación, según l'apartáu decimonovenu del mesmu artículu. {{cita|'''Artículu 106.17'''. La '''designación''', nel so casu, de los '''Senadores y Senadores''' que correspuendan a la Comunidá Autónoma, acordies con lo establecío na Constitución. La designación va poder recayer en cualquier ciudadanu qu'ostente la condición política d'andaluz.|[[Estatutu d'Autonomía d'Andalucía]]}} {{cita|'''Artículu 106.19'''. Les demás atribuciones que se deriven de la Constitución, d'esti Estatutu y del restu del ordenamientu xurídicu.|[[Estatutu d'Autonomía d'Andalucía]]}} == Reglamentu y funcionamientu == Les bases del funcionamientu del Parllamentu d'Andalucía vienen daes nos artículu 100 y 102 del Estatutu d'Autonomía d'Andalucía: {{cita|'''Artíulo 100'''. Representación y inviolabilidad. 1. El Parllamentu d'Andalucía representa al pueblu andaluz. 2. El Parllamentu d'Andalucía ye inviolable.|[[Estatutu d'Autonomía d'Andalucía]]}} {{cita|'''Artíulo 102'''. Autonomía parllamentaria. 1. El Parllamentu gocia de plena autonomía reglamentaria, presupuestaria, alministrativa y disciplinaria. 2. El Parllamentu va dotar del so propiu Reglamentu d'organización y funcionamientu, que la so aprobación o reforma van riquir el votu de la mayoría absoluta de los Diputaos. 3. El Reglamentu del Parllamentu va establecer l'Estatutu del Diputáu. 4. El Parllamentu ellabora y aprueba el so presupuestu y, nos términos qu'establezan les sos propies disposiciones, tien facultaes plenes pal cambéu, execución, lliquidación y control del mesmu. |[[Estatutu d'Autonomía d'Andalucía]]}} Apaecen tres conceptos principales: representación, inviolabilidad y autonomía, según los cualos el Parllamentu tien d'adoptar independientemente del poder executivu los sos presupuestos, funcionamientu y reglamentu, ensin que nenguna inxerencia del Conseyu de Gobiernu influya nos asuntos internos de la cámara. El reglamentu del Parllamentu d'Andalucía qu'anguaño s'atopa a valir ye del [[18 d'abril]] de [[1995]].<ref>Fonte: [http://www.parlamentodeandalucia.es/opencms/export/portal-web-parllamentu/composicionyfuncionamiento/organosparlamentarios.htm Composición y funcionamientu del Parllamentu d'Andalucía].</ref> Ésti define los deberes, función y derechos de los diputaos ente otres coses, según la organización interna y el funcionamientu de la institución, precisando la naturaleza y el papel de cada unu de los órganos alministrativos que contribúin nel so funcionamientu. Estos postreros estremar en dos categoríes principales, que son los órganos rectores y los órganos de funcionamientu. El principal órganu de funcionamientu recái sobre'l cargu de [[Parllamentu d'Andalucía#Presidente del Parllamentu d'Andalucía|Presidente del Parllamentu]], qu'ente otres coses va dirixir los alderiques, va faer aplicar el reglamentu y va ordenar los pagos. Ente los órganos de direición destacar pola so importancia la Mesa. El so funcionamientu vien definíu nos artículos de 27 al 37 del Reglamentu.<ref>El Títulu III define la organización del Parllamentu. Fonte: [http://www.parlamentodeandalucia.es/opencms/export/portal-web-parllamentu/contenidos/pdf/PublicacionesNOoficiales/TextosLegislativos/reglamentu-ed-2005.pdf Reglamentu del Parllamentu d'Andalucía].</ref> La Mesa encargar de dirixir alministrativamente la institución, lo mesmo que de representar a ésta mesma. Ente les importantes funciones qu'asume la mesa atopamos la ellaboración y execución de los presupuestos del Parllamentu, la contratación y xestión del personal, la ellaboración d'un calendariu d'un calendariu colos llabores parllamentarios, etc. Los secretarios, escoyíos nes mesmes condiciones que los Vicepresidentes y Presidente, van asistir a esti postreru na direición del trabayu llexislativu, especialmente mientres los alderiques. Tán encargaos tamién de la publicación de les actes de sesiones del Parllamentu nel [[Diariu de Sesiones del Parllamentu d'Andalucía|Diariu de Sesiones del Parllamentu d'Andalucía (D.S.P.A.)]], de la Mesa y de la Xunta de Voceres, que ye otru órganu de direición importantes. Esta Xunta ta compuesta pol Presidente y los Voceros de los [[Grupu parllamentariu|grupos parllamentarios]]. == Sede == [[Ficheru:San Hermenegildo Sevilla.jpg|miniatura|derecha|[[Ilesia del antiguu conventu de San Hermenegildo]] de Sevilla, sede del parllamentu ente 1985 y 1992. Enantes foi ilesia conventual, cuartel y sede de les [[Cortes de Cádiz]]. La portada [[manierista]] ye d'[[Alonso de Vandelvira]] y [[Francisco d'Herrera'l Viejo]].]] El Parllamentu d'Andalucía cuntó con delles sedes dende la so creación. Estes son: * [[Reales Alcázares de Sevilla]] ([[1982]]-[[1983]]). Constitución del Parllamentu d'Andalucía'l día [[21 de xunu]] de [[1982]]. Celebrar nél nueve sesiones parllamentaries. * [[Antigua Real Audiencia de Sevilla|Palaciu de la Real Audiencia]] ([[1983]]-[[1985]]). Nél celebraron cincuenta sesiones y parte de la primer llexislatura. * [[Ilesia del antiguu conventu de San Hermenegildo]] ([[1985]]-[[1992]]). Nella remató la primer llexislatura y desenvolviéronse la segunda y parte de la tercera. * [[Hospital de los Cinco Llagues]] ([[1992]]-). Ye la sede del Parllamentu andaluz dende la tercer llexislatura. L'actual sede del Parllamentu d'Andalucía ye l'antiguu [[hospital de los Cinco Llagues]], allugáu en [[Sevilla]]. Ésti funcionó como hospital hasta l'añu [[1972]] y tres años d'abandonu, en [[1986]] redactáronse los proyeutos pa la so conversión na sede del Parllamentu d'Andalucía, inaugurándose'l [[28 de febreru]] ([[día d'Andalucía]]) de [[1992]]. La construcción del mesmu empecipióse en [[1546]] por orde de don [[Fadrique Enríquez de Ribera]] y foi diseñáu por [[Martín de Gainza (arquiteutu)|Martín de Gainza]], quien dirixó les obres hasta la so muerte, en [[1556]]. Dos años más tarde encargóse la continuación de la obra a [[Hernán Ruiz II]], inaugurándose inda incompletu dos años más tarde. La so planta ye rectangular y articúlase en redol a diez patios, de los que solo se construyeron nueve, magar namái se caltienen na actualidá ocho. L'elementu más característicu del edificiu ye ensin dulda la so ilesia que, siendo más alta que'l restu del edificiu, ta asitiada nel patiu central de los accidentes. Destacar por tener planta de [[cruz llatina]] y un ampliu calter [[Renacimientu|renacentista]], utilizándose'l so interior como llugar de celebración de les sesiones del parllamentu. La restauración total del edificiu remató nel añu [[2003]], cola conclusión de los trabayos de recuperación de los patios y estancies que nun s'acometieron mientres los años ochenta. Tocantes a la disposición de los asientos nel salón de sesiones, les graderías tán dispuestes una frente a otra, tando nes primeres files el Conseyu de Gobiernu y el Presidente del Gobiernu, a la derecha del Presidente del Parllamentu atopamos a los grupos parllamentarios de dereches y viceversa. Nel centru atoparía'l Grupu Mistu o Grupos de Centru. Na Mesa del Parllamentu, el Presidente del mesmu ocupa l'asientu central, tando a la so derecha'l lletráu mayor, vicepresidente terceru, secretariu segundu y vicepresidente primeru, y a la so esquierda'l vicepresidente segundu, secretarios primeru y terceru y vocal. [[Ficheru:Distribución de escaños en el Parlamento de Andalucía 2.PNG|600px|center|Disposición de los asientos de la sala de sesiones.]] == Composición == {{VT|Eleiciones al Parllamentu d'Andalucía}} La '''Mesa del Parllamentu''' ye l'órganu rector del [[Parllamentu d'Andalucía]]. Representa de manera colexada a la cámara, y xestiona y gobierna la institución. === Composición de la Mesa === {| {{tablaguapa}} |+[[Ficheru:Logotipo Parlamento de Andalucía.svg|150x150px]] Mesa del Parllamentu d'Andalucía (XI llexislatura) !Cargu !Titular !Partíu |- |Presidenta |[[Marta Bosquet|Marta Bosquet Aznar]] |[[Ficheru:Ciudadanos Andalucía logo.svg|23x23px]] [[Ciudadanos (España)|Ciudadanos]] |- |Vicepresidenta primera |[[Esperanza Oña|María Esperanza Oña Sevilla]] |[[Ficheru:Logo PP Andalucía 2019.png|25x25px]] [[Partido Popular Andaluz|PP-A]] |- |Vicepresidenta segunda |[[Teresa Jiménez Vílchez|María Teresa Jiménez Vílchez]] |[[Ficheru:Logo PSOE-A.svg|22x22px]] [[Partido Socialista Obrero Español de Andalucía|PSOE-A]] |- |Vicepresidente terceru |[[Julio Díaz Robledo|Julio Jesús Díaz Robledo]] |[[Ficheru:Ciudadanos Andalucía logo.svg|23x23px]] [[Ciudadanos (España)|Ciudadanos]] |- |Secretariu primeru |[[Verónica Pérez Fernández]] |[[Ficheru:Logo PSOE-A.svg|22x22px]] [[Partido Socialista Obrero Español de Andalucía|PSOE-A]] |- |Secretariu segundu |[[Manuel Andrés González Rivera]] |[[Ficheru:Logo PP Andalucía 2019.png|25x25px]] [[Partido Popular Andaluz|PP-A]] |- |Secretariu terceru |[[Manuel Gavira Florentino]] |[[Archivi:VOX logo.svg|25x25px]] [[Vox (partido político)|Vox]] |- |Representante de GP* |Ana María Naranjo Sánchez |[[Ficheru:Adelante Andalucía Logo.svg|25x25px]] [[Adelante Andalucía]] |- | colspan="3" |''<small>(*) Con voz, pero ensin votu.</small>'' |} [[Ficheru:Presidentes del parlamento de Andalucía.jpg|thumb|Expresidentes del parllamentu d'Andalucía]]<br /> ==== Presidente del Parllamentu d'Andalucía ==== El Presidente del Parllamentu ye escoyíu polos diputaos mientres la sesión inaugural de la llexislatura. Esti dirixe'l funcionamientu de la Mesa y l'aición de la Institución, de la qu'ostenta la so representación. El Presidente va dirixir los alderiques, va facer aplicar el reglamentu y va ordenar los pagos. Siempre va poder delegar ciertes de les sos funciones. Los vicepresidentes, escoyíos baxo les mesmes condiciones que'l Presidente, tendrán de secundar a esti postreru y reemplazalo en casu de necesidá.<ref>El procedimientu d'elección del Presidente, los miembros de la Mesa y la Diputación Permanente vienen detallaos nel [http://www.parlamentodeandalucia.es/webdinamica/portal-web-parllamentu/pdf.do?tipodoc=coleccion&id=14380&cley=0 Reglamentu del Parllamentu d'Andalucía].</ref> {|{{tablaguapa}} style="text-align:center;font-size:90%;line-height:120%;background:#E0FFC0" |- ! colspan="4" style="background:#409050; color:#F0FFFF" |[[Ficheru:Bandera de Andalucía.svg|20px|Bandera de Andalucía]]&nbsp; '''Llista de Presidentes del Parllamentu d'Andalucía''' &nbsp;[[Ficheru:Bandera de Andalucía.svg|20px]] |- |rowspan=2 width="10%" style="background:#F0FFE0"|'''Periodu''' |colspan=2 width="30%" style="background:#F0FFE0"|'''Presidente''' |rowspan=2 width="20%" style="background:#F0FFE0"|'''Llexislatura''' |- !width="20%" style="background:#F0FFE0"|Nome !width="5%" style="background:#F0FFE0"|Partíu |- |[[1982]]-[[1986]] |[[Antonio Ojeda Escobar]] |[[PSOE]] |{{versalita|i}} llexislatura |- |[[1986]]-[[1988]] |[[Ángel Manuel López y López]] |[[PSOE]] |{{versalita|ii}} llexislatura |- |[[1988]]-[[1990]] |[[José Antonio Marín Rite]] |[[PSOE]] |{{versalita|ii}} llexislatura |- |[[1990]]-[[1994]] |[[José Antonio Marín Rite]] |[[PSOE]] |{{versalita|iii}} llexislatura |- |[[1994]]-[[1996]] |[[Diego Valderas Sosa]] |[[Izquierda Unida Los Verdes - Convocatoria por Andalucía|IU-LV-CA]] |{{versalita|iv}} llexislatura |- |[[1996]]-[[2000]] |[[Javier Torres Vela]] |[[PSOE]] |{{versalita|v}} llexislatura |- |[[2000]]-[[2004]] |[[Javier Torres Vela]] |[[PSOE]] |{{versalita|vi}} llexislatura |- |[[2004]]-[[2008]] |[[María del Mar Moreno Ruiz|María del Mar Moreno Ruíz]] |[[PSOE]] |{{versalita|vii}} llexislatura |- |[[2008]]-[[2012]] |[[Fuensanta Coves Botella]] |[[PSOE]] |{{versalita|viii}} llexislatura |- |[[2012]]-[[2015]] |[[Manuel Gracia Navarro]] |[[PSOE]] |{{versalita|ix}} llexislatura |- |[[2015]]-[[2018]] |[[Juan Pablo Durán|Juan Pablo Durán Sánchez]] |[[PSOE]] |{{versalita|x}} llexislatura |- |[[2018]]- |[[Marta Bosquet|Marta Bosquet Aznar]] |[[Ciudadanos (España)|Ciudadanos]] |{{versalita|xi}} llexislatura |- ! colspan="4" style="background:#409050" |<small>Fonte: [http://www.parlamentodeandalucia.es/webdinamica/portal-web-parlamento/elparlamento/historia/todoslospresidentes.do Parllamentu d'Andalucía]</small> |} === Composición de escaños === El Parllamentu d'Andalucía ta formáu por 109 diputaos, de conformidá colo dispuesto nel artículu 17 de la Llei 1/1986, de 2 de xineru, Eleutoral d'Andalucía. La circunscripción eleutoral ye la provincia, de cuenta que caúna de les ocho provincies andaluces tien asignáu un mínimu d'ocho diputaos, más un númberu adicional de diputaos en función de la so población. Pa entrar na repartida de diputaos por una ciscunscripción, una candidatura tien de llograr un mínimu del 3% de los votos. De too ello, surde'l Parllamentu Autonómicu de menor númberu de diputaos per habitante, esto ye, el menos representativu de los 17 d'España. *[[Provincia d'Almería|Provincia de Almería]]: 8 + 4 = 12 diputados. * [[Provincia de Cádiz]]: 8 + 7 = 15 diputados. * [[Provincia de Córdoba (España)|Provincia de Córdoba]]: 8 + 4 = 12 diputados. * [[Provincia de Granada]]: 8 + 5 = 13 diputados. * [[Provincia de Huelva]]: 8 + 3 = 11 diputados. * [[Provincia de Jaén (España)|Provincia de Jaén]]: 8 + 3 = 11 diputados. * [[Provincia de Málaga]]: 8 + 9 = 17 diputados. * [[Provincia de Sevilla]]: 8 + 10 = 18 diputados. Los eleutores voten a candidatures de partíos en llistes zarraes, qu'alternen a homes y muyeres nos puestos pares ya impares o viceversa (lo que popularmente conozse como "llistes cremallera"). Pa optar a consiguir diputaos nuna provincia, una candidatura tien de llograr, siquier, un 3% de los votos válidos en dicha provincia. Los escaños son asignaos a los partíos políticos según la [[llei D'Hondt]]. ==== XI llexislatura ==== Tres les [[Eleiciones al Parllamentu d'Andalucía de 2018|eleiciones al Parllamentu d'Andalucía]] del [[2 d'avientu]] de [[2018]], la composición de la cámara quedó de la siguiente manera: {| {{tablaguapa}} |----- | colspan="5" |'''Grupos parllamentarios nel Parllamentu d'Andalucía''' |- | colspan="2" |Partíu | align="center" | '''Llíder''' | align="center" |'''Voceru''' | rowspan="1" align="center"| '''Escaños''' |----- |[[Partíu Socialista Obreru Español d'Andalucía]] |'''PSOE-A''' |[[Susana Díaz]] |[[Mario Jiménez]] | align="center"|33 |----- |[[Partíu Popular Andaluz]] |'''PP-A''' | [[Juan Manuel Moreno]] |[[José Antonio Nieto]] | align="center"|26 |----- |[[Ciudadanos]] |'''Cs''' | [[Juan Marín]] | [[Sergio Romero Jiménez]] | align="center"|21 |----- | [[Adelante Andalucía]] |'''AA''' | [[Teresa Rodríguez]] |[[Antonio Maíllo]] | align="center"|17 |----- |[[Vox (partíu políticu)|Vox]] |'''Vox''' |[[Francisco Serrano Castro|Francisco Serrano]] | Alejandro Hernández | align="center"|12 |- | Non Ascritos |'''NA''' | - | - | align="center"|0 |} {| {{tablaguapa}} align="center" style="background:#E0FFC0" |- !rowspan=2 style="background:#409050; color:#FFFFFF"|Provincies !colspan=3 style="background:#ff0000; color:#FFFFFF"|PSOE-A !colspan=3 style="background:#1E90FF; color:#FFFFFF"|PP-A !colspan=3 style="background:#EB6109; color:#FFFFFF"|Cs !colspan=3 style="background:#45B37A; color:#FFFFFF"|Adelante Andalucía !colspan=3 style="background:#63be21; color:#FFFFFF"|Vox !rowspan=2 style="background:#409050; color:#FFFFFF"|Sufraxu<br />escrutáu |- !style="background:#F0FFE0"|Votos !style="background:#F0FFE0"|%<ref>En porcentaje de sufragio escrutado</ref> !style="background:#F0FFE0"|'''Escaños''' !style="background:#F0FFE0"|Votos !style="background:#F0FFE0"|% !style="background:#F0FFE0"|'''Escaños''' !style="background:#F0FFE0"|Votos !style="background:#F0FFE0"|% !style="background:#F0FFE0"|'''Escaños''' !style="background:#F0FFE0"|Votos !style="background:#F0FFE0"|% !style="background:#F0FFE0"|'''Escaños''' !style="background:#F0FFE0"|Votos !style="background:#F0FFE0"|% !style="background:#F0FFE0"|'''Escaños''' |- |align=left style="background:#F0FFE0"|[[Ficheru:Flag Almería Province.svg|30px]] '''[[Provincia d'Almería|Almería]]''' |align=center|{{formatnum:67088}} |align=center|''25,92'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:70504}} |align=center|'''''27,24''''' |align=center|'''4''' |align=center|{{formatnum:42258}} |align=center|''16,33'' |align=center|'''2''' |align=center|{{formatnum:24985}} |align=center|''9,65'' |align=center|'''1''' |align=center|{{formatnum:43468}} |align=center|''16,79'' |align=center|'''2''' |align=center|'''{{formatnum:262212}}''' |- |align=left style="background:#F0FFE0"|[[Ficheru:Flag Cádiz Province.svg|30px]] '''[[Provincia de Cádiz|Cádiz]]''' |align=center|{{formatnum:121100}} |align=center|'''''23,78''''' |align=center|'''4''' |align=center|{{formatnum:89517}} |align=center|''17,58'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:106331}} |align=center|''20,88'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:97647}} |align=center|''19,18'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:57279}} |align=center|''11,25'' |align=center|'''2''' |align=center|'''{{formatnum:518707}}''' |- |align=left style="background:#F0FFE0"|[[Ficheru:Provincia de Córdoba - Bandera.svg|30px]] '''[[Provincia de Córdoba (España)|Córdoba]]''' |align=center|{{formatnum:111501}} |align=center|'''''29,22''''' |align=center|'''4''' |align=center|{{formatnum:83715}} |align=center|''21,94'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:67352}} |align=center|''17,65'' |align=center|'''2''' |align=center|{{formatnum:64048}} |align=center|''16,79'' |align=center|'''2''' |align=center|{{formatnum:35096}} |align=center|''9,20'' |align=center|'''1''' |align=center|'''{{formatnum:390922}}''' |- |align=left style="background:#F0FFE0"|[[Ficheru:Bandera de la provincia de Granada (España).svg|30px]] '''[[Provincia de Granada|Granada]]''' |align=center|{{formatnum:111161}} |align=center|'''''26,93''''' |align=center|'''4''' |align=center|{{formatnum:95220}} |align=center|''23,07'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:75949}} |align=center|''18,40'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:62206}} |align=center|''15,07'' |align=center|'''2''' |align=center|{{formatnum:46952}} |align=center|''11,38'' |align=center|'''1''' |align=center|'''{{formatnum:426456}}''' |- |align=left style="background:#F0FFE0"|[[Ficheru:Bandera de la Provincia De Huelva.svg|30px]] '''[[Provincia de Huelva|Huelva]]''' |align=center|{{formatnum:66671}} |align=center|'''''31,60''''' |align=center|'''4''' |align=center|{{formatnum:47653}} |align=center|''22,59'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:34271}} |align=center|''16,25'' |align=center|'''2''' |align=center|{{formatnum:30071}} |align=center|''14,25'' |align=center|'''1''' |align=center|{{formatnum:17573}} |align=center|''8,33'' |align=center|'''1''' |align=center|'''{{formatnum:216095}}''' |- |align=left style="background:#F0FFE0"|[[Ficheru:Bandera_de_la_provincia_de_Jaén.svg|30px]] '''[[Provincia de Jaén (España)|Jaén]]''' |align=center|{{formatnum:112339}} |align=center|'''''35,40''''' |align=center|'''4''' |align=center|{{formatnum:73532}} |align=center|''23,17'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:50604}} |align=center|''15,95'' |align=center|'''2''' |align=center|{{formatnum:38473}} |align=center|''12,13'' |align=center|'''1''' |align=center|{{formatnum:27671}} |align=center|''8,72'' |align=center|'''1''' |align=center|'''{{formatnum:325543}}''' |- |align=left style="background:#F0FFE0"|[[Ficheru:Flag Málaga Province.svg|30px]] '''[[Provincia de Málaga|Málaga]]''' |align=center|{{formatnum:152279}} |align=center|'''''24,20''''' |align=center|'''4''' |align=center|{{formatnum:142182}} |align=center|''22,60'' |align=center|'''4''' |align=center|{{formatnum:124573}} |align=center|''19,80'' |align=center|'''4''' |align=center|{{formatnum:98440}} |align=center|''15,64'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:72455}} |align=center|''11,51'' |align=center|'''2''' |align=center|'''{{formatnum:639555}}''' |- |align=left style="background:#F0FFE0"|[[Ficheru:Flag of Diputacion de Sevilla Spain.svg|30px]] '''[[Provincia de Sevilla|Sevilla]]''' |align=center|{{formatnum:267104}} |align=center|'''''29,98''''' |align=center|'''6''' |align=center|{{formatnum:146952}} |align=center|''16,50'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:158293}} |align=center|''17,77'' |align=center|'''3''' |align=center|{{formatnum:168170}} |align=center|''18,88'' |align=center|'''4''' |align=center|{{formatnum:95484}} |align=center|''10,72'' |align=center|'''2''' |align=center|'''{{formatnum:912369}}''' |- !align=left style="background:#409050; color:#FFFFFF"|'''Total''' !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|{{formatnum:1009243}} !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|''27,95'' !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|'''33''' !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|{{formatnum:749275}} !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|''20,75'' !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|'''26''' !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|{{formatnum:659631}} !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|''18,27'' !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|'''21''' !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|{{formatnum:584040}} !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|''16,18'' !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|'''17''' !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|{{formatnum:395978}} !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|''10,97'' !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|'''12''' !align=center style="background:#409050; color:#FFFFFF"|'''{{formatnum:3691859}}''' |} == Anécdotes == Nel Parllamentu d'Andalucía asocedieron delles escenes que captaron l'atención de medios de tol mundu. La más destacada d'elles foi la que tuvo llugar el [[22 de payares]] de [[1994]]. Siendo [[Diego Valderas]], d'[[Izquierda Xunida (España)|IX]], presidente de la Cámara, votábense les enmiendes a la totalidá a los presupuestos de la Xunta, nuna sesión que duró hasta la medianueche. La encargada de llamar a la votación a viva voz, la secretaria de la Cámara [[Hortensia Gutiérrez del Alamo]], viose indispuesta por un [[Risa nerviosa|ataque de risa]] qu'a los pocos minutos convertir en coleutivu. Magar que la sesión atayar mientres cinco minutos por que'l plenu recuperara la compostura, el secretariu suplente [[Juan Santaella]] viose afeutáu por esti ataque y nun foi posible concluyir la votación, polo que Valderas viose obligáu a suspender la sesión.<ref>[http://sevilla.abc.es/andalucia/20130314/sevi-incidentes-parllamentu-andalucia-201303141350.html ABC de Sevilla. Diego Valderas, protagonista de la escena más risible del Parllamentu andaluz]</ref><ref>[http://sevilla.abc.es/andalucia/20130314/sevi-incidentes-parllamentu-andalucia-201303141350.html ABC de Sevilla. Un Parllamentu bien risueño]</ref> Otru ataque de risa asocedió en [[2013]] nes files socialistes y d'IX cuando la vocera del PP [[Marifrán Carazo]] dio la bienvenida al [[papa]] [[Francisco (papa)|Francisco]] ensin qu'ésti s'atopara na Cámara.<ref>[http://sevilla.abc.es/andalucia/20130313/sevi-parlamento-rises-papa-201303132157.html ABC de Sevilla. Diputaos del PSOE reciben con rises el nomamientu del Papa]</ref> == Ver tamién == * [[Parllamentu]] * [[Parllamentu Autonómicu]] * [[Xunta d'Andalucía]] * [[Presidente de la Xunta d'Andalucía]] * [[Conseyu de Gobiernu de la Xunta d'Andalucía]] * [[Estatutu d'Autonomía d'Andalucía]] == Notes y referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == : {{commonscat|Parliament of Andalusia}} * [http://www.parlamentodeandalucia.es Parllamentu d'Andalucía] * [http://www.juntadeandalucia.es/index.html Xunta d'Andalucía] * {{enllaz rotu|1=[http://www.andaluciajunta.es/SP/AJ/CDA/Secciones/ServicioNoticias/Documentos/I30-10-2006.pdf Estatutu d'Autonomía d'Andalucía] |2=http://www.andaluciajunta.es/SP/AJ/CDA/Secciones/ServicioNoticias/Documentos/I30-10-2006.pdf |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.parlamentodeandalucia.es/opencms/export/portal-web-parllamentu/contenidos/pdf/PublicacionesNOoficiales/TextosLegislativos/reglamentu-ed-2005.pdf Reglamentu del Parllamentu d'Andalucía Ed. 2005] * [http://www.parlamentodeandalucia.es/webdinamica/portal-web-parllamentu/pdf.do?tipodoc=coleccion&id=14380&cley=0 Reglamentu del Parllamentu d'Andalucía] * [http://www.parlamentodeandalucia.es/webdinamica/portal-web-parlamento/utilidad/sindicacionrss.do?contenido=Bopa Boletín Oficial del Parllamentu d'Andalucía (BOPA)] * [http://www.parlamentodeandalucia.es/webdinamica/portal-web-parlamento/utilidad/sindicacionrss.do?contenido=Diario Diariu de Sesiones del Parllamentu d'Andalucía (DSPA)] * [http://www.parlamentodeandalucia.es/opencms/export/portal-web-parllamentu/elparlamento/see/eledificio.htm Parllamentu d'Andalucía (l'edificiu)] {{ORDENAR:Parllamentu d'Andalucia}} {{Control d'autoridaes}} {{Tradubot|Parlamento d'Andalucía}} [[Categoría:Parllamentu d'Andalucía|Parllamentu d'Andalucía]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] hothtwlaigqcls8uvknoqtzrniagkpb 0 117967 3709825 3666303 2022-08-19T09:15:54Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial = ''Азәрбајҹан Совет Сосиалист Республикасы''<br />''Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası''<br />''Азербайджанская Советская Социалистическая Республика''<br/>''Azerbaydzhanskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika'' |nome_completu = República Socialista Soviética d'Azerbaixán |nome_común = RSS d'Azerbaixán |continente = Europa |forma_de_gobiernu = [[República socialista]] |status = |yera = |añu_entamu = 1920 |añu_fin = 1991 |fecha_empecipio = 28 d'abril |eventu_empecipio = |fecha_fin = 30 d'agostu |eventu_fin = Independencia |eventu1 = Pertenencia a la [[República Federal Socialista Soviética de Transcaucasia|RFSS de Transcaucasia]] |fecha_eventu1 = 12 de marzu de 1922 |eventu2 = Pertenencia a la [[XRSS]] |fecha_eventu2 = 30 d'avientu de 1922 |eventu3 = Disolución de la [[República Federal Socialista Soviética de Transcaucasia|RFSS de Transcaucasia]] |fecha_eventu3 = 5 d'avientu de 1936 |p1 = República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia |bandera_p1 = Flag of the Transcaucasian SFSR.svg |p2 = República Democrática d'Azerbaixán |bandera_p2 = Flag of Azerbaijan.svg |s1 = Azerbaixán |bandera_s1 = Flag of Azerbaijan.svg |s2 = República de Nagorno Karabaj |bandera_s2 = Flag of Nagorno-Karabakh.svg |imaxe_bandera = Flag of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic.svg |bandera = Bandera de la República Socialista Soviética d'Azerbaixán |imaxe_escudo = Emblem of the Azerbaijan SSR.svg |símbolu = Escudo de la República Socialista Soviética d'Azerbaixán |mapa = Soviet Union - Azerbaijan SSR.svg |aclaración_mapa = |capital = Bakú |lema_nacional = Бүтүн өлкәләрин пролетарлары, бирләшин! (Bütün ölkələrin proletarları, birləşin!) / [[¡Trabayadores del mundu, xunir!]] |himnu_nacional = [[Himnu de la RSS d'Azerbaixán]] |idioma = |idioma_non_oficial = [[Idioma azerbaixanu|Azerí]], [[Idioma rusu|rusu]] |moneda = [[Rublu soviéticu]] |títulu_líder = [[Sóviet Supremu de la RSS d'Azerbaixán|Sóviet Supremu]] |líder1 = Heydar Aliyev |añu_líder1 = |líder2 = |añu_líder2 = |líder3 = |añu_líder3 = |dato_año1 = |dato_superficie1 = |dato_población1 = 7&nbsp;037&nbsp;900 habitantes (1989) <br /> Puestu 6º na [[XRSS]] |miembru_de = }} La '''República Socialista Soviética d'Azerbaixán''' (n'[[Idioma azerbaixanu|azerbaixanu]]: ''{{lang|az|Азәрбајҹан Совет Сосиалист Республикасы}}'', ''Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası''; en [[Idioma rusu|rusu]]: ''{{lang|ru|зербайджанская Советская Социалистическая Республика}}'', ''Azerbaydzhanskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika'') o '''RSS d'Azerbaixán''' foi una de los quince [[Repúbliques de la Xunión Soviética|repúbliques]] miembros de la [[Xunión Soviética]]. Foi creada'l [[28 d'abril]] de [[1920]], cuando los soviéticos tomaron el control de la efímera [[República Democrática d'Azerbaixán]], y duró hasta [[1991]]. Tamién ye denomada la '''Segunda República d'Azerbaixán''', cuidao que la so predecesora foi conocida como la Primer República d'Azerbaixán. Dende [[1922]] hasta [[1936]], formó parte de la [[República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia|Federación de RSS Transcaucasianas]] xuntu cola [[República Socialista Soviética de Xeorxa|RSS de Xeorxa]] y la [[República Socialista Soviética d'Armenia|RSS d'Armenia]]. El [[19 de payares]] de [[1990]] foi renombrada como [[República d'Azerbaixán]], pero permaneció na [[XRSS]] hasta la so proclamación d'independencia oficial el [[30 d'agostu]] de [[1991]]. == Historia == === Azerbaixán ye absorbida pola Xunión Soviética === Dempués del colapsu del [[Imperiu rusu]] mientres la [[Primer Guerra Mundial]], [[Azerbaixán]], [[Armenia]] y [[Xeorxa]] formaron la efímera [[República Democrática Federal de Transcaucasia]]. Cuando s'eslleió en mayu de 1918, Azerbaixán declaró la so independencia como la [[República Democrática d'Azerbaixán]] (RDA), la primera [[república parllamentaria]] moderna nel mundu islámicu.<ref name="kazemzadeh"/><ref name="Swietochowski Borderland">{{cita llibru|apellíos=Pipes|nome=Richard|enllaceautor=Richard Pipes|añu=1997|allugamientu=Cambridge, Massachusetts|títulu=The Formation of the Soviet Union: Communism and Nationalism 1917–1923|páxines=218–220, 229|edición=2a|editorial=[[Harvard University Press]]|isbn=0-674-30951-0, 9780674309517|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita llibru|apellíos=Schulze|nome=Reinhard|títulu=A Modern History of the Islamic World|editorial=I.B.Tauris|añu=2000|isbn=978-1-86064-822-9, 978-1-86064-822-9|idioma=inglés}}</ref> Ente les principales aportaciones d'esti primer parllamentu atópase l'otorgar a les muyeres el derechu al votu, unu de los primeros países na rexón en faelo.<ref name="kazemzadeh" /> Tamién se creó la [[Universidá Estatal de Bakú]], la primer universidá moderna nel Mediu Oriente.<ref name="kazemzadeh">{{cita llibru|apellíos=Kazemzadeh|nome=Firuz|títulu=The Struggle for Transcaucasia: 1917–1921|editorial=The New York Philosophical Library|añu=1951|isbn=978-0-8305-0076-5|páxines=124, 222, 229, 269–270|idioma=inglés}}</ref> Pa marzu de 1920, la espansión de la [[Unión de les Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) empezó a ser una amenaza pa [[Bakú]]. [[Vladimir Lenin]] dixo que la ocupación de la RDA taba xustificada porque la URSS nun podría sobrevivir ensin el petroleu bakuense.<ref>{{Cita web|apellíu=Горянин|nome=Александр|títulu=Очень черное золото|obra=Global Rus.ru|fecha=28 d'agostu de 2003|url=http://www.globalrus.ru/print_this/134413/|fechaaccesu=4 de xunetu de 2012|idioma=rusu}}</ref><ref>{{Cita web|apellíu=Горянин|nome=Александр|títulu=История города Баку. Часть 3|obra=Window 2 Baku.com|url=http://www.window2baku.com/001history_3.htm|idioma=rusu|fechaaccesu=4 de xunetu de 2012}}</ref> Tres namái 23 meses de vida independiente, el país foi invadíu pol [[11º Exércitu (Xunión Soviética)|11º exércitu coloráu]] de los [[bolxevique]]s, qu'instauró la República Socialista Soviética d'Azerbaixán el 28 d'abril de 1920. Anque gran parte de los efectivos del acabante formar exércitu azerbaiyano atopábase lluchando contra una revuelta armenia desamarrada en [[Karabaj]], Azerbaixán nun arrenunció a la so curtia independencia de manera fácil. Cerca de 20.000 soldaos azerbaixanos morrieron como parte de la resistencia a reconquistar rusa.<ref>{{cita llibru|apellíu=Pope|nome=Hugh|añu=2006|títulu=Sons of the conquerors: the rise of the Turkic world|páxina=116|editorial=The Overlook Press|isbn=978-1-58567-804-4|allugamientu=Nueva York|idioma=inglés}}</ref> El 13 d'ochobre de 1921, les repúbliques soviétiques de [[RSS de Rusia|Rusia]], [[RSS d'Armenia|Armenia]], Azerbaixán y [[RSS de Xeorxa|Xeorxa]] roblaron un alcuerdu con [[Turquía]] conocíu como'l [[Tratáu de Kars]]. Según este, la enantes independiente [[Najicheván|RSS de Najicheván]] convertir nuna república autónoma so la supervisión de la RSS d'Azerbaixán. Per otru llau, Armenia llogró la rexón de [[Zangezur]] y Turquía aportó a devolve-y [[Gyumri]] (entós conocíu como Alexandropol).<ref>{{cita web|url= http://en.wikisource.org/wiki/Treaty_of_Kars|títulu= Treaty of Kars|fechaaccesu= 13 de setiembre de 2012|idioma= rusu ya inglés|fecha= 1922|autor= Gobierno de Turquía y l'Xunión Soviética}}</ref> === Azerbaixán na Segunda Guerra Mundial === [[Ficheru:Oldbaku (2).jpg|thumb|Bakú a principios de la década de 1950.]] Mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], Azerbaixán xugó un papel crucial na estratexa enerxética de la URSS, una y bones la mayor parte del petroleu utilizáu pol [[Frente Oriental (Segunda Guerra Mundial)|Frente Oriental]] provenía de Bakú. En febreru de 1942 y por decretu del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]], más de 500 trabayadores de la industria del petroleu n'Azerbaixán fueron honraos con órdenes y medayes. La [[Operación Edelweiss]], executada pola [[Wehrmacht]] alemán, tenía como blancu Bakú por cuenta de la so importancia como provisor d'enerxía pa la URSS.<ref name="Swietochowski Borderland" /> Ente 1941 y 1945, un quintu de tolos azerbaixanos engarraron na Segunda Guerra Mundial. Anque la población total d'Azerbaixán nesi momentu yera de 3,4 millones d'habitantes, aprosimao 600 000 efectivos, de los cualos más de 100 000 yeren muyeres, engarraron nel frente de la batalla; cerca de 250 000 persones morrieron na guerra.<ref>{{Cita web|url=http://ann.az/en/?p=41130|títulu=Day of Victory over Fascism marked in Azerbaijan|fecha=9 de mayu de 2012|obra=ANN.az|fechaaccesu=4 de xunetu de 2012|idioma=inglés}}</ref> Más de 130 azerbaixanos fueron nomaos [[Héroe de la Xunión Soviética|Héroes de la Xunión Soviética]], incluyendo al [[xeneral de división]] [[Azi Aslanov]], quien recibió dos veces esta distinción.<ref>{{Cita web|url=http://www.azernews.az/azerbaijan/20409.html|títulu=Victory over Nazis ‘was impossible without Baku oil'|fecha=8 de mayu de 2010|obra=Azer News.az|fechaaccesu=4 de xunetu de 2012|idioma=inglés}}</ref> === Posguerra === Na década de 1940 l'amenaza d'una invasión soviética a Irán fixo qu'esti país cerrara la so frontera norte y caltener xixilada hasta los años 1990.<ref>{{Cita web|url=http://countrystudies.us/azerbaijan/10.htm|títulu=Within the Soviet Union|fechaaccesu=12 de xunetu de 2012|obra=Country Studies.us|fecha=1995|idioma=inglés}}</ref> Como otres naciones, nos setenta años de dominiu soviéticu la RSS d'Azerbaixán sufrió opresión política y cultural, según una forzada transición económica al [[comunismu]]. Coles mesmes, la población aumentó, según los niveles d'alfabetización y la industrialización.<ref name=social>{{Cita web|url=http://countrystudies.us/azerbaijan/11.htm|títulu=Stalin and Post-Stalin Politics|fechaaccesu=12 de xunetu de 2012|obra=Country Studies.us|fecha=1995|idioma=inglés}}</ref> Mientres la dómina de la [[Guerra Fría]], miles d'inmigrantes rusos y armenios llegaron a Azerbaixán, anque munchos d'ellos abandonaron el país na década de 1990.<ref>{{Cita web|url=http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/pp083003.shtml|títulu=Southern Caucasus: Facing Integration Problems, Ethnic Russians Long For Better Life|obra=Eurasia Net.org|fecha=30 d'agostu de 2003|fechaaccesu=4 de xunetu de 2011|idioma=inglés}}</ref> D'alcuerdu al censu de 1970, había 510 000 [[pueblu rusu|rusos]] y 484 000 [[pueblu armeniu|armenios]] nel país.<ref>{{Cita web|url=http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Azerbaijan+Soviet+Socialist+Republic|títulu=Azerbaijan Soviet Socialist Republic|obra=The [[Gran Enciclopedia Soviética]]|fecha=1979|fechaaccesu=4 de xunetu de 2012|idioma=inglés}}</ref> Dempués de la década de 1960 empezar a manifestar les primeres señales del cayente socialista, el petroleu de Bakú empezó a perder la so importancia nel suministru de la URSS y l'economía contráxose. El presidente [[Heydar Aliyev]], líder del Partíu Comunista d'Azerbaixán, introdució delles meyores a la situación del país, pero foi destituyíu depués de qu'empezaron les polítiques de la [[perestroika]].<ref name=social/> === Perestroika ya Independencia === [[Ficheru:Location Artsakh en.png|thumb|Situación actual de la [[República de Nagorno Karabaj]], país independiente ''[[de facto]]''.]] {{VT|Guerra de Nagorno Karabaj|República de Nagorno Karabaj}} Cola puesta en marcha de les polítiques de la ''[[glásnost]]'' empecipiaes por [[Mikhaíl Gorbachov]] surdieron los disturbios civiles y les lluches étniques en diverses rexones de la Xunión Soviética, ente elles en [[Nagorno Karabaj]], una rexón de la RSS d'Azerbaixán.<ref name=Croissant>{{cita llibru|nome=Croissant|apellíu=Michael P.|títulu=The Armenia-Azerbaijan Conflict: causes and implications|editorial=Praeger Publishers|añu=1998|páxines=36, 37|isbn=0-275-96241-5|idioma=inglés}}</ref> En respuesta a la indiferencia de Moscú pol conflictu yá agraváu, los disturbios n'Azerbaixán dieron llugar a llamamientos en favor de la independencia y la secesión, que remataron nel [[xineru negru]] en Bakú.<ref>{{Cita web|url=http://hrw.org/reports/1995/communal|títulu=Playing the "Communal Card": Communal Violence and Human Rights|autor=Human Rights Watch|fechaaccesu=4 de xunetu de 2012|fecha=1995|obra=HRW.org|idioma=inglés}}</ref> En 1990, el Conseyu Supremu de la RSS d'Azerbaixán retiró les pallabres Socialista Soviética» del nome oficial del país, aprobó la Declaración de Soberanía de la República d'Azerbaixán y restauró la bandera de la RDA.<ref name="Meclis">{{Cita web|url=http://www.meclis.gov.az/?/az/content/70|títulu=Milli Məclisin tarixi. Azərbaycan SSR Ali Soveti (1920–1991-ci illər)|fechaaccesu=4 de xunetu de 2012|obra=Meclis.gov.az|fecha=2007|idioma=azerbaixanu}}</ref> El 18 d'ochobre de 1991, el Conseyu Supremu d'Azerbaixán adoptó una declaración d'independencia que foi afirmada por un referendu nacional n'avientu siguiente, cuando la Xunión Soviética eslleióse oficialmente.<ref name="Meclis"/> == Ver tamién == * [[Azerbaixán]] * [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] * [[Najicheván|RSS de Najicheván]] * [[Alto Karabaj]] * [[Josif Stalin]] * [[Heydar Aliyev]] * [[Transcaucasia]] * [[República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Azerbaijan Soviet Socialist Republic}} {{Tradubot|República Socialista Soviética de Azerbaixán}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:República Socialista Soviética d'Azerbaixán| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] gapifgcfjb3stj80z0fmz0lf8l3wyow 0 118008 3709957 3581061 2022-08-19T10:11:28Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviets]] => [[sóviets]] wikitext text/x-wiki {{Wikificar|t=20180216215443}} El '''socialismu autoxestionario''' o '''socialismu d'autoxestión''' ye'l [[sistema políticu]] que ta basáu na [[democracia participativa|participación]] de les distintes [[comunidá|comunidaes]] cercanes a la [[vida cotidiana]] [[coleutivización|colectivizada]] ([[empresa]], [[sindicatu]], [[llocalidá]], [[partíu políticu|partíu]]) na xestión de comunidaes polítiques cimeres ([[Estáu]], [[federación|federaciones]], [[confederación|confederaciones]], etc.). Les comunidaes autogestoras del Estáu, Federación o Confederación seríen: :* Comunidá llaboral, representáu polos sindicatos. :* Comunidá ideolóxica, representáu por partíos. :* Comunidá territorial, representaos por naciones o nacionalidaes del Estáu, Federación, o Confederación. Apaeza la comunidá política cimera como Estáu o non, según les distintes concepciones socialistes autoxestionaries, dicha comunidá política va ser garante d'un plan económicu frutu de la participación del trabayador y ciudadanu nos distintu ámbitos de la so vida. Resulta imprescindible asina nos modelos d'Estáu autoxestionariu dotase d'un parllamentu tricameral o [[tricameralidad]], compuestu por una cámara de baxa o parllamentu, cámara alta o senáu con una función de representación territorial y cámara llaboral cola representación sindical. == Antecedentes == Como antecedentes del socialismu autoxestionario atópase en numberoses esperiencies históriques, teniendo bien presentes les circunstancies específiques de cada situación. Estes son dalgunes d'estes esperiencies: :* La [[Comuña de París]] (1871) :* Los [[sóviets]] rusos (1905 y 1917) :* Los [[República Soviética de Baviera|conseyos de trabayadores n'Alemaña]] (1918) :* Los conseyos de fábrica n'Italia (1919) :* Les comuñes agrícoles ya industriales de la [[Revolución majnovista]] :* Les [[Coleutividá (España)|coleutividaes n'España]] (1936-37) :* Los [[kibbutz]] israelinos (1947) :* Yugoslavia (1950) :* Los [http://www.mkgandhi.org/vinoba/bhoodan.htm Bhoodan Gramdan] indios (1951) :* Polonia (1956) :* Los conseyos obreros húngaros (1956) :* Les comuñes chines (1958) :* Arxelia (1963) :* La [[Primavera de Praga]] (1968) :* La [[Teoloxía de la Lliberación]] (1968) :* El [[mayu francés]] (1968). :* Los gordones industriales en Chile sol réxime de Salvador Allende (1972) == Socialismu d'autoxestión nel mundu == El socialismu d'autoxestión surde como alternativa a les esperiencies de [[socialismu real]] na [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques|URSS]] y asina va ser revindicado por socialistes y comunistes ensin alliniar a la URSS, como la [[República Federal Socialista de Yugoslavia]]. Pa dalgunos la esperiencia yugoslava baxu [[Josip Broz Tito|Tito]] foi paradigmática al respective de l'autoxestión.<ref>[https://web.archive.org/web/20090120031210/http://studiacroatica.org/revistas/046/0460102.htm L'autoxestión yugoslava: Una visión dientro del so cuadru ideolóxicu-políticu marxista]</ref> Los principios del socialismu autoxestionario como ideoloxía del titoísmo fueron sintetizaos nel Programa de Liubliana, de [[1958]] (o ''Program Saveza Komunista Jugoslavije''), qu'afirmaba que: "el socialismu ye un sistema social basáu na socialización de los medios de producción, en que la producción social ye dirixida polos productores direutos asociaos"; y que "el desenvolvimientu, mesmu baxu'l socialismu, tien de dar# en traviés de la superación de conflictos socioeconómicos endóxenos (contradiciones)".<ref>[https://web.archive.org/web/20110115004351/http://colombia.indymedia.org/news/2008/04/84922.php Por una comunicación autoxestionaria]</ref> Nesti sistema de socialismu autoxestionario, denomináu tamién ''Samoupravljanje'', dexábase la [[propiedá privada]] de los medios de producción y en servicios, en ciertos sectores económicos secundarios, y so ciertes llendes que varien según el país (en Yugoslavia podíen esistir empreses d'hasta cinco trabayadores en ciertes cañes). El restu d'empreses yeren [[empresa pública|públiques]], y [[control obreru|controlaes polos mesmos trabayadores de cada empresa]], quien [[conseyu obreru|decidíen cómo entamase]] ya invertir, y ente quien se partíen los beneficios y perdes. Los productos de les empreses yeren darréu vendíos nel mercáu priváu, lo cual llevó n'ocasiones a la [[Competencia (economía)|competencia]] ente empreses.<ref>Lloyd G. Reynolds, ''[https://books.google.com.uy/books/about/Los trés_mundos_de_la_econom%C3%ADa.html?id=HlK3AAAACAAJ&redir_esc=y Los trés mundos de la economía: capitalismu, socialismu y países menos desenvueltos]'', Alianza Editorial: 1975, ISBN 8420615692 y 9788420615691 (capitulo III: Economíes Socialistes, páx. 81).</ref><ref>[http://www.republicart.net/disc/aeas/kuljic01_ye.htm Autoxestión de trabayadores en Yugoslavia], por O. Ressler</ref> Tamién [[Arxelia]] en [[1963]] intentó la esperiencia autoxestionaria, mientres el gobiernu presidíu por [[Ahmed Ben Bella]]. En [[Libia]], empezar a construyir dende [[1969]] a [[2011]], mientres la [[Gran Yamahiriya Árabe Libia Popular Socialista]] dirixida por Crnel. [[Muammar Gadafi]], basáu na [[Tercer teoría universal]]. De dalguna manera atopa un enclín similar nos [[Kibutz]]im d'Israel, especialmente ye los sos oríxenes. N'[[España]] el socialismu d'autoxestión ye revindicado por grupos d'izquierdes como'l [[Partíu Carlista (1970)|Partíu Carlista]],<ref>[https://web.archive.org/web/20080624074254/http://www.nodo50.org/insurxencia/ONRUBIA%20YUGOSLAVIA.htm La práutica del socialismu autoxestionario en Yugoslavia y la so influencia nel carlismu contemporaneu], por Javier Onrubia</ref><ref>[https://www.elpais.com/articulo/opinion/ESPAnA/PARTÍU_CARLISTA/SOCIALISMU/SOCIALDEMOCRACIA/Socialdemocracia/socialismu/autoxestionario/elpepiopi/19780530elpepiopi_6/Tes ¿Socialdemocracia o socialismu autoxestionario?], por [[Carlos Hugo de Borbón Parma]]. [[El País]], 1975.</ref> [[Anticapitalistes]] y dellos sectores del [[Partíu Comunista d'España]]. Sindicatos como'l [[Frente Auténticu del Trabayu]] en [[Méxicu]] dende los años 1970 promueven tamién esta propuesta. == La teoría == * Propiedá social de los medios de producción a partir de determinaos niveles de volume d'empléu. * Xestión autónoma per parte de los trabayadores de la unidá granible. * Planificación [[descentralización|descentralizada]], desburocratización relativa basada n'actuaciones estatales de calter indicativu y non jerarquizado (eliminación de fallos del sector públicu) * La Confederación o órganu común de los Estaos Confederaos namái s'ocupa de sectores clave: sistema bancariu, Facienda Pública (Imposición distributiva). * So estes condiciones déxase [[inversión estranxera]] y el mercáu en resultancies, pero correxíu, (eliminación de [[fallu de mercado|fallo de mercáu]]). * Derechu de cada [[partíu comunista]] a establecer la so propia vía escontra'l socialismu, d'alcuerdu a les condiciones socioeconómicas y carauterístiques nacionales (o rexonales) específiques que prevalecen en cada país (política de non alliniadura). Esto supón total independencia de cada federación al respective de les demás escoyíes democráticamente. * Camudar el conceutu d'[[internacionalismu proletariu]] (sumisión al partíu-guía) pol de solidaridá internacionalista. L'autoxestión implica la propiedá social de los medios de producción y la descentralización máxima de les decisiones, lo cual nun torgar un alcuerdu o conexón con otros entes cimeros que tienen de ser representativos de la base. L'autoxestión total ye imposible nun réxime capitalista convencional, según nun réxime socialista de planificación central jerarquizada. Supón la participación de la base o los sos representantes en tolos entes o organismos del nivel cimeru, que conviértense n'unidaes sociales y alministratives llibremente constituyíes, xestionaes y coordinaes (cuestionar por tantu la [[dictadura del proletariáu]] anque se caltién la idea de la so posible utilidá). == Forma de xestionar la empresa == * '''Coleutivu obreru''': Formáu pol conxuntu de los trabayadores. Órganu supremu de control y xestión de los trabayadores. * '''[[Conseyu obreru]]''': Nes empreses con más de trenta obreros hai un conseyu, que puede tener de 15 a 120 miembros, y que s'escueye añalmente por sufraxu direutu de los trabayadores. Ye'l conseyu obreru que, en principiu, ye'l más altu organismu na xestión de la empresa. El conseyu resuelve sobre munches materies. Ente otres, no que se refier al plan añal de producción; el balance de la empresa; les inversiones; los creitos; la distribución del ingresu netu ente salarios y fondos de reserva o acumuladura, etc. * '''Comité de xestión''': Compuestu de trés a once persones y del cual forma parte, por derechu propiu, el direutor de la empresa quien, cada trés meses, tien d'informar alrodiu de la marcha del plan añal de producción. Hai dellos asuntos que son de la competencia privativa del Comité. Ye lo qu'asocede, por casu, col nomamientu d'obreros pa cargos cimeros dientro de la empresa. * '''Direutor''': Ye escoyíu conxuntamente por delegaos del comité de distritu y los del conseyu obreru y forma parte del comité de xestión. El so nomamientu ye por tiempu indefiníu; pero, anguaño, favorezse una reforma que tiende a establecer un periodu determináu. El Direutor entama y dirixe el procesu de la producción. Ye'l responsable direutu de que l'actividá de la empresa suxetar a les lleis en vixencia. Arriendes d'ello, tien el derechu y l'obligación de vetar tou alcuerdu del conseyu obreru que infrinja eses disposiciones. En casu de diferendo, somete l'asuntu ante'l comité popular de la comuña.<ref>Tres países del mundu socialista] d'Alberto Baltra</ref> == ¿Cómo distribúi los sos ingresos una empresa socializada? == L'ingresu brutu d'una empresa ye'l que llogra cola venta de los productos. Con cargu al ingresu brutu dedúcense'l costo de los materiales emplegaos na producción y el fondu d'amortización, que se calcula atendiendo a la duración de los bienes de capital y acordies coles normes que rixen sobre la materia. Como la sociedá ye dueña de los medios de producción, la empresa pága-y una suma pol so usu. Nel intre, el conseyu obreru resuelvi lo que se fai col restu, esto ye, alrodiu de la parte que tien de destinase al pagu de salarios, a la inversión y al llamáu consumu coleutivu, esto ye, la construcción de viviendes, escueles, hospitales, cases de cultura, etc. El conseyu obreru ye, en principió, llibre pa resolver.<ref>Tres países del mundu socialista, d'Alberto Baltra</ref> == Llibertá d'empresa == La [[llibre empresa|llibertái d'empresa]] autogestionada ta llindada poles direutrices del plan económicu ellaboráu democráticamente. Los sindicatos tienen de sirvir como elementu de conexón ente la clase obrera, pa evitar los desequilibrios escesivos ente les distintes empreses autogestionadas por cuenta de defectos d'estructura granible (non de baxa productividá, mala xestión, etc.). Amás tendrán de representar a los trabayadores si tienen conflictos con entes cimeros. == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Socialismu llibertario]] * [[Anarcosindicalismo]] * [[Comunismu consejista]] == Enllaces esternos == * [https://www.scribd.com/doc/3216077/El sistema-politico-yugoslavu El sistema políticu yugoslavu] * [http://www.cellfrancescsabat.org/CELL/seccions/Anàlisis%20i%20Estudis%20Econòmics/02.%20B(1)%20-%20Hestoria%20Económica%20Anarquista%20y%20de%20la%20Autoxestión/07.%20Art.%20Ivo.%20La%20autogestion%20en%20yugoslavia.pdf L'autoxestión en Yugoslavia] * [http://www.nodo50.org/cubasigloXXI/congresu06/conf3_miranda.pdf Marxismu y socialismu autoxestionario] {{Tradubot|Socialismo autogestionario}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tipos de socialismu Autoxestionario]] [[Categoría:Federalismu]] [[Categoría:República Federal Socialista de Yugoslavia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] s2u6cyzkgoswi9i50zc2yth9yihvbzz 0 118986 3709471 3682078 2022-08-18T18:04:10Z Mabema1 103987 /* Ferrocarril */ wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Abanto Zierbena''' ye un [[conceyu]] del [[País Vascu]], perteneciente a la provincia de [[Vizcaya]] y al [[División alministrativa de Vizcaya#Partíos xudiciales|partíu xudicial]] de [[Barakaldo]]. Sicasí, dende una perspeutiva histórica, tanto Abanto de Yuso como Abanto de Suso formaron parte hasta 1805 de los Cuatro Conceyos del [[Valle de Somorrostro]] dientro de la contorna de [[Les Encartaciones]]. Llenda al norte con [[Ciérvana]], al nordeste con [[Santurtzi (España)|Santurtzi]], al este con [[Ortuella]], al sur con [[Galdames]] y al oeste con [[Musques]]. Tien una población de {{Población|ES|48002}} habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística d'España|INE]] {{Población|ES|añu}}). En 1994, [[Ciérvana]] constituyó un conceyu propiu dixebrándose del antiguu conceyu de Abanto y Ciérvana –con efeutu dende'l 1 de xineru de 1995–; a pesar d'ello, el conceyu nun llegó a denominase Abanto por cuenta de qu'esiste un conceyu denomináu [[Abanto (Zaragoza)|'''Abanto''']], na [[provincia de Zaragoza]]. La capitalidad del conceyu atopar nel barriu de [[Gallarta]]. Conceyu emblemáticu na esplotación del mineral de fierro, que les sos vetes yá fueron 'adoraes' por [[Pliniu'l Vieyu|Plinio]]. Nun queden esplotaciones abiertes dende 1993, cuando [[Agruminsa]] cesó la estraición de mineral. Esta población treslladar d'allugamientu debíu a la meyora de les mines sobre'l so antiguu allugamientu. Nel conceyu queden amplies amueses del so pasáu mineru. Otros nucleos de población importantes dientro del conceyu son Sanfuentes y Las Carreras. == Barrios == Según l'[[Institutu Nacional d'Estadística d'España|INE]], el conceyu de Abanto y Ciérvana componer de los siguientes nucleos de población: (Datos de población de 2015)<ref name=poblacion2015>{{cita web|títulu=Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional en 2015|url=http://www.ine.es/nomen2/index.do|fechaaccesu=8 de xineru de 2017}}</ref> [[Ficheru:Gallarta eta meatza.jpg|thumb|Gallarta, El Campillo y minar Concha II.]] [[Ficheru:Triano auzoa.jpg|thumb|Triano.]] * '''Abanto de Suso''': 5231 habitantes ** '''Abanto''': 55 habitantes. ** '''El Campillo''': 31 habitantes. ** '''Gallarta''': 4844 habitantes. ** '''La Balastera''': 73 habitantes. ** '''La Florida''': 9 habitantes. ** '''Les Caliares''': 47 habitantes. ** '''Picón''': 21 habitantes. ** '''Santa Xuliana''': 102 habitantes. ** '''Triano''': 49 habitantes. * '''Abanto de Yuso''': 4404 habitantes. ** '''Cotorrio''': 154 habitantes. ** '''Las Carreras''': 1993 habitantes. ** '''Les Cortes''': 6 habitantes. ** '''Les Castañales''': 67 habitantes. ** '''Murrieta''': 45 habitantes. ** '''Pucheta''': 265 habitantes. ** '''San Pedro''': 38 habitantes. ** '''Sanfuentes''': 1836 habitantes. [[Ficheru:Las Carreras (Abanto-Zierbena).JPG|miniaturadeimagen|Vista xeneral de Las Carreras]] == Historia == Antes de la promulgación de la Llei de Conceyos del Reinu de 1841, l'actual conceyu de Abanto y Ciérvana formaba parte del [[Valle de Somorrostro]], una de les 10 "repúbliques" nes que s'estremaba la contorna de [[Les Encartaciones]]. El Valle de Somorrostro estremábase de la mesma en siete concejos. Cuando se promulgó la Llei de Conceyos los conceyos de Somorrostro constituyir en conceyos independientes. Trés d'ellos; los de San Román de Ciérvana, Santa Xuliana de Abanto (llamada tamién Abanto de Suso) y San Pedro de Abanto (conocíu tamién como Abanto de Yuso) constituyir nun conceyu común que pasó a conocese sol nome de '''Abanto'''. Unes décades más tarde el conceyu modificó oficialmente'l so nome y nel censu de 1887 figuró per primer vegada so la denominación de '''Abanto y Ciérvana'''. Dende aproximao mediaos del sieglu XIX produz un aprovechamientu intensivu de les esplotaciones de mineral de fierro de la contorna, lo que va dar llugar al denomináu “Boom Mineru”.<ref name="conceyu">{{cita web|títulu=Conceyu Abanto-Zierbena - Historia|url=http://www.abanto-zierbena.org/es-ES/Conceyu/RegistroConvenios/Paginas/boom_mineru.aspx|fechaaccesu=27 d'ochobre de 2015}}</ref> Ye nesta dómina cuando'l centru alministrativu pasa de San Pedro a Santa Xuliana de Abanto, construyéndose na places del barriu de Gallarta casar Conceyu onde la primer sesión plenaria celebróse'l 7 de xunetu de 1883. Tou ello va xenerar una amplia ufierta de puestos de trabayu que van ser cubiertos polos escedentes de población de la España rural. Ye l'empiezu de les inmigraciones masives procedentes nestes primeres feches, d'árees y provincies cercanes ([[Álava]], [[Navarra]], [[La Rioxa (España)|La Rioxa]], [[Cantabria]] y [[Burgos (provincia)|Burgos]]). Les condiciones nes cualos estes persones teníen que vivir y trabayar pueden ensin nenguna medrana, calificase d'infrahumanes, yá que taben obligaos a habitar en barracones insalubres o a mercar en determinaes tiendes o chigres obligatorios los productos de primera necesidá, non siempres en óptimas condiciones pal consumu.<ref name="conceyu" /> Les tases de mortalidá debida, per un sitiu, a enfermedaes provocaes tantu por andaes como por falta d'hixene (biltos de tifus, roxura o tuberculosos) y debida, per otru llau, a los accidentes llaborales, yeren altes y una constante esmolición ente ciertos sectores. Nel marcu d'estes condiciones de vida y trabayu surde la conciencia social de los mineros y, xunida intrínsecamente a ella, les fuelgues xenerales. La zona minera va ser unu de los llugares d'España onde la conflictividá social y llaboral va algamar mayor roxura. Les reivindicaciones de los trabayadores van empuestes a meyores primaries del nivel de vida y en nengún momentu, sacante na Fuelga de 1917, siguiendo'l modelu de la Revolución Soviética, van tener un calter políticu de cambéu del sistema. Hai diverses fuelgues con resultaos desemeyaes. La primera más importe pol so algame y llogros d'ella derivaos ye la que se desenvuelve en 1890. Siguiránlu, ente les más conocíes, la de 1903, 1906 y 1910. En toes elles esixía'l mesmu tipu de reivindicaciones: aumentu de salariu, abolición de barracones, chigres obligatorios y trabayu a xeres. El favorable resolución de munches fuelgues fixo ganar prestíu a los socialistes, yá qu'enriaren los descontentos. Nesti ambiente de probeza, duru trabayu y conflictividá social destaca de forma clara la figura de [[Dolores Ibárruri]] “Pasionaria”. Ella mesma nos primeros capítulos de la so autobiografía rellata la redolada nel cual desenvolvióse la so infancia y mocedá, hasta que la llamada de la política y los llabores como diputada alloñáron-y de la so querida tierra natal. La población de Gallarta treslladar d'allugamientu nos años 60 y 70 del sieglu XX debíu a la meyora de les mines sobre'l so antiguu allugamientu.<ref>{{cita web|títulu=Deia - Gallarta entá sigue vivu|url=http://www.deia.com/2014/11/25/bizkaia/margen-derecha/gallarta-entá-sigue-vivu|fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015}}</ref> Nun queden esplotaciones abiertes dende 1993, cuando Agruminsa cesó la estraición de mineral. L'actual conceyu compónse namái de dos de los trés antiguos conceyos, yá que [[Ciérvana]] (l'antigua San Román de Ciérvana) constituyóse'l 1 de xineru de 1995 en conceyu independiente, dixebrándose del restu del conceyu. Sicasí decidió caltenese el nome de Abanto y Ciérvana, a pesar de qu'anguaño ta compuestu namái pela parte de Abanto del mesmu, por cuenta de qu'esiste otru conceyu denomináu [[Abanto (Zaragoza)|Abanto]]. == Escudu municipal == Los atributos que representen nel sellu del conceyu de Abanto y Ciérvana con dos llobos y ocho aspes o sotueres en derredor pertenecen al escudu d'armes de la casa de los señores condes de Ayala, y adoptáronse pa dichu sello como alcordanza histórica del pueblu yá que don Fernando de Abanto, sobrín de dichos condes, fundó en 1602 de les antigües parroquies de San Pedro y Santa Xuliana y, poro, foi'l primitivu fundador del pueblu. Los cinco montes azules, la boca de mina, el barrenu, el picu, la pala y el carru qu'apaecen xunto a dichu sellu signifiquen la industria minero, fonte de riqueza pal conceyu y orixe del so gran desarrollu en población ya ingresos municipales. == Alcaldes, electos o designaos, dende 1842 == * Xineru de 1842 - xineru de 1843 Andrés José de San Martín * Xineru de 1843 - xunetu de 1843 Emeterio del Alisal * Julio de 1843 - marzu de 1844 Benignu Ruiz de Murga * Marzu de 1844 - 1/1/1846 José María de Arechabaleta * 1/1/1846 - 3/1/1847 Juan Francisco del Merro * 3/1/1847 - 1/1/1850 Miguel de Escuza * 1/1/1850 - 1/1/1854 Pablo de los Heros * 1/1/1854 - 2/10/1854 Francisco de Carbayeda * 2/10/1854 - 12/3/1857 José González y El Cuetu * 12/3/1857 - 1/1/1859 Cosme de Allende * 1/1/1859 - 1/1/1861 Miguel de Escuza * 1/1/1861 - 1/1/1865 José de Aranguren * 1/1/1865 - 1/1/1867 Ruperto de Lejarza * 1/1/1867 - 1/1/1869 Manuel de Garay y Laza * 1/1/1869 - marzu de 1872 Agapito de Sasia * Marzu de 1872 - setiembre de 1873 Antonio Hurtado * Setiembre de 1873 - xineru de 1874 Agustin Yarto * Xineru de 1874 - 1/1/1875 Antonio de Escuza (rexidor decanu) * 1/1/1875 - 1/1/1876 Maximino de Uriarte * 1/1/1876 - 7/3/1876 Manuel Chave (accidental) * 7/3/1876 - 11/4/1876 Juan Angel de Allende * 1/4/1876 - 1/4/1877 José Antonio Escuza * 1/4/1877 - 1/7/1879 Mamerto Bermeosolo * 1/7/1879 - 1/7/1881 Juan Angel de Allende * 1/7/1881 - 1/7/1885 Marianu de Olabarria * 1/7/1885 - 1/1/1890 Calisto López Saez * 1/1/1890 - 1/7/1891 Eugenio Solano * 1/7/1891 - 1/1/1894 Agustín Iza Rementería * 1/1/1894 - ochobre de 1900 Calisto López Saez * 3/11/1900 - 1/1/1904 Agustín Iza Rementería * 1/1/1904 - 1/1/1906 Agustín Garmendia * 1/1/1906 - 1/1/1910 Bernardo Ruiz Elizondo * 1/1/1910 - xineru de 1912 Alejo Egusquizaga Bilbao * Xineru de 1912 - xineru de 1914 Manuel Asla * Xineru de 1914 - 1/1/1916 José Salcedo Zubaran * 1/1/1916 - 1/1/1918 Luis Sanjinés * 1/1/1918 - 1/1/1920 Fabriciano Torróntegui * 1/1/1920 - 1/10/1923 Antonio Pujana Meave * 1/10/1923 - 26/3/1924 Dionisio Ureta Balparda * 26/3/1924 - 12/3/1930 Tomás Quintana Martín * 12/3/1930 - 31/1/1931 Dionisio Ureta Balparda * 31/1/1931 - 15/4/1931 Francisco de Uribe Urioste * 15/4/1931 - 28/4/1931 Nemesio Merodio Ramos (provisional) * 28/4/1931 - 14/11/1934 Antonio Pujana Meave * 14/11/1934 - 23/2/1936 José Colón Laza * 23/2/1936 - 2/7/1937 Antonio Pujana Meave * 2/7/1937 - 9/2/1938 Luis Sanjiés Renovales * 9/2/1938 - 3/5/1952 José Colón Laza * 3/5/1952 - 29/8/1955 Eugenio Mendicote Mardones * 29/8/1955 - 5/12/1959 Juan Ramón Sánchez-Serrano Múgica * 5/12/1959 - 26/8/1964 Francisco Garaygordobil Barrutia * 26/8/1964 - 14/12/1969 Tomás Alonso García * 14/12/1969 - 10/9/1974 José Antonio Romero Onaindia * 10/9/1974 - 19/4/1979 Luis Andrés Merodio García * 19/4/1979 - 23/5/1983 Francisco Puertu Balmisa * 23/5/1983 - xunetu de 1987 Luis María Vallejo López * Julio de 1987 - 15/6/1991 Francisco Puertu Balmisa * 15/6/1991 - 1995 Luis María Vallejo López * 1995 - 2003 Juan José Mezcorta Puertollano * 2003 - 2013 Manuel Tejada Lanbarri * 2013 - nel cargu Maite Etxebarria Azpiolea. Revolucionaria total == Política == <center> {| {{tablaguapa}} align="center" style="font-size: 90%; text-align:center;" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em;" | Eleiciones municipales en Abanto Zierbena |-style="background:#eee" !rowspan="1"|Partíu políticu |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 2015|2015]]<ref>{{cita web |url= http://www.ara.cat/municipals-2015/resultats-eleccions/muni_abanto-y-ciervana-abanto-zierbena_14_48_2_99.html |títulu=Resultaos eleiciones municipales Abanto Zierbena 2015 |editor=ara.cat |fechaaccesu=22 d'agostu de 2015 }}</ref> |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 2011|2011]]<ref>{{cita web |url= http://www.infoelectoral.mir.es/min/busquedaAvanzadaAction.html?vuelta=1&codTipoEleccion=4&codPeriodo=201105&codEstado=99&codComunidad=14&codProvincia=48&codMunicipio=2&codDistrito=0&codSeccion=0&codMesa=0 |títulu=Resultaos eleiciones municipales Abanto Zierbena 2011 |editor=Ministeriu del Interior |fechaaccesu=22 d'agostu de 2015 }}</ref> |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 2007|2007]]<ref>{{cita web |url= http://www.infoelectoral.mir.es/min/busquedaAvanzadaAction.html?vuelta=1&codTipoEleccion=4&codPeriodo=200705&codEstado=99&codComunidad=14&codProvincia=48&codMunicipio=2&codDistrito=0&codSeccion=0&codMesa=0 |títulu=Resultaos eleiciones municipales Abanto Zierbena 2007 |editor= Ministeriu del Interior |fechaaccesu=22 d'agostu de 2015 }}</ref> |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 2003|2003]]<ref>{{cita web |url= http://www.infoelectoral.mir.es/min/busquedaAvanzadaAction.html?vuelta=1&codTipoEleccion=4&codPeriodo=200305&codEstado=99&codComunidad=14&codProvincia=48&codMunicipio=2&codDistrito=0&codSeccion=0&codMesa=0 |títulu=Resultaos eleiciones municipales Abanto Zierbena 2003 |editor= Ministeriu del Interior |fechaaccesu=22 d'agostu de 2015 }}</ref> |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 1999|1999]]<ref>{{cita web |url= http://www.infoelectoral.mir.es/min/busquedaAvanzadaAction.html?vuelta=1&codTipoEleccion=4&codPeriodo=199906&codEstado=99&codComunidad=14&codProvincia=48&codMunicipio=2&codDistrito=0&codSeccion=0&codMesa=0 |títulu=Resultaos eleiciones municipales Abanto Zierbena 1999 |editor= Ministeriu del Interior |fechaaccesu= 22 d'agostu de 2015 }}</ref> |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 1995|1995]]<ref>{{cita web |url= http://www.infoelectoral.mir.es/min/busquedaAvanzadaAction.html?vuelta=1&codTipoEleccion=4&codPeriodo=199505&codEstado=99&codComunidad=14&codProvincia=48&codMunicipio=2&codDistrito=0&codSeccion=0&codMesa=0 |títulu=Resultaos eleiciones municipales Abanto Zierbena 1995 |editor= Ministeriu del Interior |fechaaccesu= 22 d'agostu de 2015 }}</ref> |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 1991|1991]]<ref>{{cita web |url= http://www.infoelectoral.mir.es/min/busquedaAvanzadaAction.html?vuelta=1&codTipoEleccion=4&codPeriodo=199105&codEstado=99&codComunidad=14&codProvincia=48&codMunicipio=2&codDistrito=0&codSeccion=0&codMesa=0 |títulu=Resultaos eleiciones municipales Abanto Zierbena 1991 |editor= Ministeriu del Interior |fechaaccesu= 22 d'agostu de 2015 }}</ref> |- style="background:#eee" |- | align="left" bgcolor="#32CD32" | '''[[Partíu Nacionalista Vascu]] (EAJ-PNV)''' | 45,51% | 7 | 54.45% | 8 | 50,07% | 9 | 33,02% | 5 | 23,55% | 3 | 19,65% | 3 | 20,78% | 3 |- | align="left" bgcolor="#7CFC00" | '''[[Euskal Herria Bildu]] (EH Bildu)''' / '''[[Bildu]]''' | 19,14% | 2 | 17,45% | 2 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |- | align="left" bgcolor="#DDA0DD" | '''[[Independientes de Abanto y Zierbena]] (INDAZ)''' | 17,61% | 2 | 7,22% | 1 | 4,66% | 0 | - | - | - | - | - | - | - | - |- | align="left" bgcolor="#ff6033" | '''[[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra]] (PSE-EE)''' | 13,78% | 2 | 14.65% | 2 | 20,93% | 3 | 25,97% | 4 | 29,51% | 5 | 30,64% | 4 | 31,05% | 4 |- | align="left" bgcolor="#1e90FF" | '''[[Partíu Popular]] (PP)''' | 1,45% | 0 | 3,57% | 0 | 2,52% | 0 | 5,65% | 0 | 4,96% | 0 | 3,32% | 0 | - | - |- | align="left" bgcolor="#800080"| '''[[Partíu Social y Vascu]] (PSyV)''' | - | - | 0,59% | 0 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |- |- | align="left" bgcolor="#FF7585" | '''[[Eusko Abertzale Ekintza - Aición Nacionalista Vasca]] (EAE-ANV)''' | - | - | - | - | 10,75% | 1 | - | - | - | - | - | - | - | - |- | align="left" bgcolor="yellow" | '''[[Agrupación Municipal de Abanto]] (AMA)''' | - | - | - | - | 4,89% | 0 | 19,16% | 3 | 15,22% | 2 | 16,55% | 2 | - | - |- | align="left" bgcolor="#FF00FF" | '''[[Ezker Batua-Berdeak]] (EB-B)''' | - | - | - | - | 2,75% | 0 | 10,08% | 1 | 7,46% | 1 | 12,71% | 2 | 4,29% | 0 |- | align="left" bgcolor="#0896" | '''[[Eusko Alkartasuna]] (EA)''' | - | - | - | - | 2,00% | 0 | 4,89% | 0 | 2,04% | 0 | 2,57% | 0 | 3,36% | 0 |- | align="left" bgcolor="lightpink"| '''[[Euskal Herritarrok]] (EH)''' | - | - | - | - | - | - | - | - | 15,62% | 2 | - | - | - | - |- | align="left" bgcolor="#ff6033" | '''[[Herri Batasuna]] (HB)''' | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 12,54% | 2 | 13,89% | 2 |- | align="left" bgcolor="#AFEEEE"| '''[[Centru Democráticu y Social]] (CDS)''' | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 0,47% | 0 | 0,67% | 0 |- | align="left" bgcolor="#CE2029"| '''[[Euskadiko Ezkerra]] (EE)''' | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 24,99% | 4 |} </center> Con estes resultaos quedó proclamáu alcalde la cabeza de la llista de EAJ-PNV, al devasar claramente la barrera de la mayoría absoluta, en consiguiendo 8 conceyales, frente a 5 que consiguió la suma de los partíos de la oposición. Por partíos: - [[EAJ-PNV]]: Convertir de cai na fuercia más votada, devasando'l 55% de los votos. Xube más de 170 votos al respective de la cita anterior. Con too y con eso, la presencia de la izquierda abertzale tradicional fai-y perder un conceyal, pasando de 9 a 8. - [[Bildu]]: Consigue 230 votos más que los que consiguió la izquierda abertzale so la marca de EAE-ANV y EA por separáu na cita anterior. Pasen de tener namái un conceyal (de EAE-ANV) a tener dos, y pasen de ser 3º fuercia a ser la 2º. - [[PSE-EE]]: Sufre la cayida más pronunciada del conceyu. Pierde 340 votos, déxase un conceyal pel camín pasando de 3 a 2, y pasa de ser 2º fuercia, a ser la 3º. - [[EB-B]]: Nesti conceyu [[EB-B]] decide allegar en coalición con dos agrupaciones independientes del conceyu. La coalición pierde más de 270 votos al respective de les resultaos que llograron la suma d'[[EB-B]] y les agrupaciones independientes na anterior cita eleutoral. Entá y tou, al allegar en coalición y apigurar el votu estremáu, consiguen representación nel Conceyu, pasando de nun tenela a consiguir un únicu conceyal. - [[PP]]: Sufre un aumentu de 50 votos, pero insuficiente como pa llograr representación nel Conceyu, yá que superó escasamente el 3'6% de porcentaxe de votu. - [[Partíu Social y Vascu|PSyV]]: El Partíu Social y Vascu preséntase como una dixebra del [[PSE-EE]] na zona de la Marxe Izquierda de Bizkaia, presentándose namái en dellos conceyos de la Marxe Izquierda. Consigue solamente 30 votos, ensin llegar siquier al 1% del votu emitíu, por tanto queda ensin representación nel consistoriu. == Demografía == {{Evolución demográfica |center=sí |fonte={{ensin referencies}} |1857=1172 |1860=1227 |1877=2075 |1887=5715 |1897=7685 |1900=8337 | 1910=9053 |1920=9679 |1930=9870 |1940=9576 |1950=9419 |1960=11 340 |1970=10 121 |1981=9490 |1991=9351}} En 1996 independízase Ciérvana. {{Evolución demográfica |center=sí |fonte={{ensin referencies}} |2000=8989 |2001=9033 |2002=9111 |2003=9315 |2004=9315 |2005=9608 |2006=9608 |2007=9609 |2008=9608 |2009=9647 |2010=9724 |2014=9688}} [[Ficheru:Propiedad de Museo Minero.jpg|thumb|Escavadora del [[Muséu Mineru del País Vascu]] y viviendes de Gallarta.]] == Comunicaciones == === Carretera === * [[Ficheru:A-8Spain.png|40px]] [[Ficheru:E-70europe.svg|40px]]: [[Autovía del Cantábricu]]. * [[N-634|<span style = "padding:1px .5em; color:#ffffff; background-color:#cc0000; font-weight:bold;">N-634</span>]]: [[Irún]] - [[Santiago de Compostela]] === Autobús === '''[[Bizkaibus]]''' * A2336 Musques - UPV * A3323 Portugalete - Galdames * A3333 Santurtzi - Gallarta los sábados y festivos xube hasta L'Arbolea ([[Valle de Trápaga]]). * A3334 Santurtzi - Valmaseda * A3335 Sestao - Musques * A3336 Bilbao - Musques * A3338 Musques - Barakaldo - Los Sables * A3340 Musques - Abanto y Ciérvana - Bilbao (per autopista) ''' Otres llinies ''' * A3718 Gallarta - Vitoria * VAC-220 Bilbao - Castro-Urdiales (por N-634) === Ferrocarril === [[Renfe Cercaníes Bilbao]] * [[Ficheru:Cercanías C2.svg|30px]] [[Estación de Abando Indalecio Prieto|Bilbao-Abando]] - [[Musques]]: Estaciones de '''[[Estación de Gallarta|Gallarta]]''' y '''[[Estación de Pucheta|Pucheta]]''' (Putxeta) == Intereses == [[Ficheru:Abanto-Zierbenako udaletxea.JPG|thumb|Conceyu.]] Nes eleiciones del [[27 de mayu]] de [[2007]] presentóse como candidata a [[conceyal]] del [[Partíu Socialista d'Euskadi - Euskadiko Ezkerra|PSE]] la candidata a [[Miss]] Vizcaya, candidata tamién a Miss Euskadi, [[Azucena Ordóñez]]. Gallarta participó como equipu azul nel programa de televisión de TVE Grand Prix, presentáu por Ramón García (residente en Sodupe) y perdió. == Personaxes célebres == * [[Isaac Ponte]], médicu y teóricu anarquista * [[Dolores Ibárruri]] "[[La Pasionaria]]" (1895-1989): líder y dirixente del [[Partíu Comunista d'España]]. * [[Manuel Sarabia]] (1957): Futbolista, entrenador y comentarista deportivu. * [[Asier del Fornu]] (1981): Futbolista. == Ver tamién == * [[Agrupación Municipal de Abanto]] * [[Petronor]] * [[Edificiu Ambrosio de los Heros 14]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Abanto Zierbena}} * {{páxina web|http://www.abanto-zierbena.org}} Conceyu de Abanto y Zierbena * [http://www.museominero.net/ Muséu Mineru del País Vascu] * [https://www.academia.edu/8908199/Curtia_de_Bodovalle._Cuenca_minera_vizcaina Curtia de Bodovalle / Bodovalleko Ebakitzea] {{Tradubot|Abanto Ciérvana}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Bizkaia]] [[Categoría:Llocalidaes de Bizkaia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] gd50phuoejxt9l7v5qa6t55naek7ofo 0 119037 3709473 3633068 2022-08-18T18:05:12Z Mabema1 103987 /* Llinies de tren */ wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Ortuella''' ye un [[conceyu]] de la [[Zona Minera (Vizcaya)|Zona Minera]] del [[territoriu históricu]] de [[Vizcaya]], na [[comunidá autónoma]] del [[País Vascu]], [[España]]. Forma parte de la contorna non oficial del [[Gran Bilbao]], anque tuvo integráu hasta entamos del [[sieglu XIX]] nel [[Valle de Somorrostro]] de [[Les Encartaciones]] xunto a [[Santurtzi (España)|Santurtzi]], conceyu al que siguió perteneciendo hasta l'añu [[1901]]. Judicialmente, Ortuella pertenez al partíu xudicial de Barakaldo. == Xeografía == === Allugamientu === El Conceyu d'Ortuella forma parte del llamáu "Anticlinal de Vizcaya", onde s'atopen los montes de Triano. <center> {| {{tablaguapa}} width ="60%" border = 2 align="center" |----- | width ="35%" align="center" | Noroeste : [[Abanto y Ciervana]] | width ="30%" align="center" bgcolor="#EFEFEF" | Norte : [[Santurtzi (España)|Santurtzi]] | width ="35%" align="center" | Nordés : [[Portugalete]] |----- | width ="10%" align="center" bgcolor="#EFEFEF" | Oeste : [[Abanto y Ciervana]] | width ="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="30%" align="center" bgcolor="#EFEFEF" | Este : [[Valle de Trápaga]] |----- | width ="35%" align="center" | Suroeste : [[Abanto y Ciervana]] | width ="30%" align="center" bgcolor="#EFEFEF" | Sur : [[Galdames]] | width ="35%" align="center" | Sureste : [[Galdames]] |}</center> Dalgunos de los barrios tienen de considerase históricos, como Urioste o Nocedal, porque son nucleos de población qu'esistíen muncho primero de la nacencia d'Ortuella. Cadegal data de la dómina inicial de les esplotaciones mineres. La Orconera, El Saugal, Golifar son tamién barrios amestaos a l'actividá minera. Triano, como barriu, pertenez al vecín conceyu d'[[Abanto y Ciérvana]], pero dalgunes de les sos cases allugar en Ortuella y esiste un campu de golf na so redoma. El pueblu d'Ortuella, mentáu como nucleu de población per primer vegada a finales del sieglu XVIII, estrémase de la mesma en dellos barrios. Destaca La Ralera, que tamién data de la dómina inicial de les esplotaciones mineres y ta dixebráu peles víes del tren del restu del pueblu. Otros barrios del nucleu son Otxartaga (área yá denomada asina dende antaño) , Gorbea (primeramente Félix Basozabal) y los más recién Mendialde o Ganguren, que daten de la década de los setenta. [[Ficheru:Ortuellako errepide nagusia.jpg|miniaturadeimagen|La carretera xeneral N-634 traviesa'l centru d'Ortuella.]] [[Ficheru:Urtuellako Bañales eta Saugal Auzoak.JPG|miniaturadeimagen|Vista xeneral de los barrios de Bañales y Saugal]] === Hidrografía === Anque'l conceyu escarez de grandes ríos, los dos cuenques esistentes, les de los ríos Granada y Capetillo-Ballonti, recueyen numberosos regueros y regatos. Finalmente, dambos arramen les sos agües nel ríu Galindo. El [[ríu Granada]], na cuenca sur, recueye les sos agües de los [[Montes de Triano]], descenciendo pol ribayu de la Orconera y xuniendo el so caudal al [[regueru Ortuella]], qu'escurre pol barriu de [[La Ralera]]. Na cuenca norte, el ríu Capetillo recueye regueros y manantiales de los sitios d'El Casal, [[Nocedal]], Capetillo y [[Urioste]], xuniéndose col regueru de La Madalena, al sur del monte [[Serantes]], y en percorriendo les vegues de Ballonti, Ibarra y, finalmente, [[Galindo]] arrama les sos agües al ríu del mesmu nome. Según Carlos Glaria,<ref>Glaria, Carlos; ''Ortuella, los llugares y los sos nomes''. Diputación Foral de Vizcaya, Conceyu d'Ortuella.</ref>"el ríu Granada gociaba d'un importante caudal d'agua y foi capaz de mover nel pasáu les ruedes de numberosos molinos y aceñas allugaos a lo llargo de la so cuenca, hasta'l puntu de recibir l'apellativu de ''ribayu de los 14 molinos''". === Clima === Ortuella tien un [[clima atlánticu]] húmedu, con abondosos y persistentes [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitaciones]] a lo llargo del añu. El tar tan cerca del [[mar Cantábricu]] actúa como un amortiguador térmicu torgando l'escesivu aumentu de [[temperatura|temperatures]] mientres el día y una cayida esaxerada mientres les nueches. De la mesma, la [[corriente del Golfu]] contribúi a anidiar les temperatures al respective de les que-y correspondería realmente según la [[llatitú]] a que s'atopa. Tou esto fai que les temperatures nun suelan superar valores máximos de 30 [[graos centígrados|°C]] con medies que se caltién per debaxo de los 20&nbsp;°C y una amplitú térmica que bazcuya ente los 8 y los 15º. === Heráldica === Según la [[Heráldica Municipal de Vizcaya]] l'escudu d'Ortuella representa '''En campu de plata, dos llobos de sable, en palu y cebaos en corderos que miren a la siniestra; orla d'oru y bordura d'azur.''<ref name="HMB">Diputación Foral de Vizcaya, ''Heráldica municipal de Bizkaia'', 1998, ISBN 84-7752-250-2</ref> == Historia == === Antigüedá === Yá nel sieglu I el xeógrafu ya historiador romanu [[Pliniu'l Vieyu]] escribió nel so [[Naturalis Historia]] que ''de tolos metales la más llarga vena ye la de fierro. Na parte de Cantabria que baña'l mar, hai un monte asperísimamente alto, tou d'esta materia, cosa increíble.'' La interpretación más plausible d'esti testu ye que los romanos conocieren perfectamente la esistencia de la enorme veta de mineral de fierro de los montes de Triano y Galdames que s'estienden pola anguaño denomada [[Zona Minera (Vizcaya)|Zona Minera de Vizcaya]], ente [[Barakaldo]] y [[Valle de Somorrostro|Somorrostro]]. === Edá Media y Edá Moderna === Hasta entamos del sieglu XIX, Ortuella formó parte de los Trés Conceyos del [[Valle de Somorrostro]], constituyíos pol Conceyu de [[Sestao]] (Santa María de Sestao), el Conceyu de [[Santurtzi (España)|Santurtzi]] (San Jorge de Santurtzi, güei conceyos d'Ortuella y [[Santurtzi (España)|Santurtzi]]) y el Conceyu del Valle de Trápaga (entós, San Salvador del Valle). Estos Trés Conceyos, xuntu colos Cuatro Conceyos ([[Musques]], [[Abanto de Yuso]], [[Abanto de Suso]], y [[Ciérvana]]) formaben los [[Siete Concejo del Valle de Somorrostro]]. El [[Valle de Somorrostro]] foi una de los diez repúbliques del territoriu de [[Les Encartaciones]], y que perdió la so identidá xurídica en [[1805]]. Dende finales del sieglu XIII hasta finales del sieglu XV, asocediéronse una serie de disputes ente los distintos llinaxes feudales, conocíes como [[Guerres de Bandos]]. El conflictu va estremar a Vizcaya en dos bandos o grupos [[banderizos]]: [[Oñacinos]], siguidores de los [[Oñaz]] y [[Gamboínos]], siguidores de los [[Gamboa]]. El Valle de Somorrostro taba apoderáu pol llinaxe de los [[Salazar (apellíu)|Salazar]], unu de los más importantes de [[Les Encartaciones]] y que pertenecía al bandu oñacino. [[Lope García de Salazar]] recoyó nes sos cróniques estes guerres banderizas. En [[1841]] promulgóse la Llei de Conceyos del Reinu que supunxo la constitución de nuevos conceyos nos anteriores conceyos del valle, acabándose asina cola unidá territorial de Somorrostro. === Edá Contemporánea === La historia contemporánea d'Ortuella ta íntimamente amestada a les esplotaciones de mineral de fierro, que tuvieron el so apoxéu na última década del sieglu XIX. Nos Montes de Triano y Galdames desenvolvióse una etapa histórica singular que tuvo inclusive una terrible afectación a la historia de Vizcaya y la so industrialización actual. A finales del sieglu XIX, diverses compañíes mineres como Orconera, Luchana Mining, Franco-Belga instalar na zona minera pa esplotar les mines de fierro, construyendo toa una infraestructura industrial que produció una auténtica revolución sociu-económica, camudando para siempres el futuru de toa zona y, poques gracies, d'Ortuella. Les condiciones llaborales nes esplotaciones mineres d'aquella dómina yeren llamentables, lo que causó la nacencia de movimientos obreros y sindicales que llucharon por ameyorar les condiciones de los mineros y trabayadores polo xeneral. Ortuella, por cuenta de esta puxanza minera, ye unu de los focos de la nacencia del socialismu en Vizcaya y yá en 1887 crear nel conceyu la primer Agrupación Socialista, siendo'l so fundador el políticu y sindicalista [[Facundo Perezagua]] (Toledo,1860 - Madrid, 1935). Ye en [[1901]] cuando la llocalidá segregóse del [[Conceyu abiertu|Conceyu]] de [[Santurtzi (España)|Santurtzi]], pasando a denominase Santurtzi-Ortuella, en contraposición a Santurtzi Antiguu (güei Santurtzi). Dicha segregación vieno motivada pol aumentu de población debíu a la puxanza minera de finales del sieglu XIX, siendo'l barriu d'Ortuella el de mayor población del Conceyu de Santurtzi. Na década de los 80 del sieglu XX, el nome del conceyu pierde definitivamente'l términu "Santurtzi", quedando cenciellamente "Ortuella", que yera la denominación habitual qu'emplegaben les sos convecinos. Esto fixo por aciu el resolución del [[27 de marzu]] de [[1981]] de la Viceconsejería d'Alministración Local, publicada nel [[BOPV]] del [[29 de mayu]] del mesmu añu. === L'accidente de 1980 === El 23 d'ochobre de 1980 producióse una esplosión de gas na Escuela Nacional Marcelino Ugalde onde taben escolarizaos unos 900 neños y neñes de primaria, entós denomináu [[EGB]]. La esplosión, que s'oyó a más de seis quilómetros de distancia, fundió'l suelu de dos aules de la primer planta dexando a 120 estudiantes so los escombros de los cualos morrieron 48 y 34 fueron ingresaos nos distintos hospitales de la zona. El númberu final de víctimes mortales foi de 53, 50 neños y 3 adultos, siendo la mayoría d'ellos neños y neñes d'ente cinco y seis años. La esplosión foi debida a l'acumuladura de gas [[propanu]] nel suétanu del edificiu por cuenta de una fuga esistente nes tuberíes de suministru. La bolsa de gas fixo esplosión cuando un fontaneru que diba reparar unos desaguadorios encendió una cerilla. Asocedió pocu dempués del mediudía cuando los alumnos topar nes aules. Dalgún tiempu antes del accidente la Delegación d'Educación en Vizcaya solicitara al Ministeriu d'Educación una subvención de 700 millones de pesetes pa camudar les instalaciones de gas propanu de los colexos por otres de gasóil C, n'ares de prevenir accidentes. Solo concedióse'l 10% de lo pidío. El colexu Nacional Marcelino Ugalde taba na llista de los que precisaben el cambéu y el presupuestu del mesmu yera de 2,4 millones de pesetes. Delles escueles de la Marxe Izquierda suspendieron les clases, y pidieron una revisión téunica antes de volver# a entamar. L'alministración entamó una revisión xeneral de les condiciones de seguridá de los colexos estatales, cuantimás los construyíos dientro del "Plan d'Urxencia pa Vizcaya". La causa xudicial sobre la esplosión quedó sobreseída, quedando l'Estáu, como responsable civil subsidiario y faciéndose cargu de les indemnizaciones.<ref name=corréu>[http://www.elcorreo.com/vizcaya/20131023/mas-actualidad/sociedad/mancada-ninos-ortuella-201310221931.html aniversariu del tarrecible sucesu. La ferida de los neños d'Ortuella, El Correo. 23.10.13 Autora: TERESA COBO]</ref> == Demografía == Pa censos anteriores ver [[Santurtzi (España)|Santurtzi]] {{Evolución demográfica | width = 600px | fonte = INE | 1910 = 5041 | 1920 = 5528 | 1930 = 6060 | 1940 = 5688 | 1950 = 5681 | 1960 = 7633 | 1970 = 8011 | 1981 = 9100 | 1991 = 8976 }} {{Evolución demográfica | width = 450px | fonte = INE | 2000 = 8819 | 2001 = 8785 | 2002 = 8784 | 2003 = 8763 | 2004 = 8644 | 2005 = 8654 | 2006 = 8618 | 2007 = 8577 | 2008 = 8504 | 2009 = 8520 | 2010 = 8435 | 2011 = 8412 | 2012 = 8416 | 2013 = 8397 | 2014 = 8410 | 2015 = 8415 | 2016 = 8370 }} <center>'''Evolución de la población dende 1910 hasta 2016'''</center> <center> <timeline> Colors= id:lightgrey value:rgb(0.8,0.9,0.8) id:darkgrey value:rgb(0.5,0.6,0.5) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.25,0.50,0.75) id:barraverde value:rgb(0.25,0.9,0.75) ImageSize = width:800 height:300 PlotArea = left: 40 bottom: 30 top: 20 right: 20 DateFormat = x.y Period= from:4500 till:11000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:4500 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:500 start:4500 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar: 1910 text: 1910 bar: 1920 text: 1920 bar: 1930 text: 1930 bar: 1940 text: 1940 bar: 1950 text: 1950 bar: 1960 text: 1960 bar: 1970 text: 1970 bar: 1981 text: 1981 bar: 1991 text: 1991 bar: 2000 text: 2000 bar: 2001 text: 2001 bar: 2002 text: 2002 bar: 2003 text: 2003 bar: 2004 text: 2004 bar: 2005 text: 2005 bar: 2006 text: 2006 bar: 2007 text: 2007 bar: 2008 text: 2008 bar: 2009 text: 2009 bar: 2010 text: 2010 bar: 2011 text: 2011 bar: 2012 text: 2012 bar: 2013 text: 2013 bar: 2014 text: 2014 bar: 2015 text: 2015 bar: 2016 text: 2016 PlotData= color:barra width:20 align:center bar: 1910 from:5041 till: 4500 bar: 1920 from:5528 till: 4500 bar: 1930 from:6060 till: 4500 bar: 1940 from:5688 till: 4500 bar: 1950 from:5681 till: 4500 bar: 1960 from:7633 till: 4500 bar: 1970 from:8011 till: 4500 bar: 1981 from:9100 till: 4500 bar: 1991 from:8976 till: 4500 PlotData= color:barraverde width:20 align:center bar: 2000 from:8819 till: 4500 bar: 2001 from:8785 till: 4500 bar: 2002 from:8764 till: 4500 bar: 2003 from:8763 till: 4500 bar: 2004 from:8644 till: 4500 bar: 2005 from:8654 till: 4500 bar: 2006 from:8618 till: 4500 bar: 2007 from:8577 till: 4500 bar: 2008 from:8504 till: 4500 bar: 2009 from:8520 till: 4500 bar: 2010 from:8435 till: 4500 bar: 2011 from:8412 till: 4500 bar: 2012 from:8416 till: 4500 bar: 2013 from:8497 till: 4500 bar: 2014 from:8410 till: 4500 bar: 2015 from:8415 till: 4500 bar: 2016 from:8370 till: 4500 PlotData= bar: 1910 at: 5041 fontsize:S text: 5.041 shift:(0,5) bar: 1920 at: 5528 fontsize:S text: 5.528 shift:(0,5) bar: 1930 at: 6060 fontsize:S text: 6.060 shift:(0,5) bar: 1940 at: 5688 fontsize:S text: 5.688 shift:(0,5) bar: 1950 at: 5681 fontsize:S text: 5.681 shift:(0,5) bar: 1960 at: 7633 fontsize:S text: 7.633 shift:(0,5) bar: 1970 at: 8011 fontsize:S text: 8.011 shift:(0,5) bar: 1981 at: 9100 fontsize:S text: 9.100 shift:(0,5) bar: 1991 at: 8976 fontsize:S text: 8.976 shift:(0,5) bar: 2000 at: 8819 fontsize:S text: 8.819 shift:(0,5) bar: 2001 at: 8785 fontsize:S text: 8.785 shift:(0,5) bar: 2002 at: 8784 fontsize:S text: 8.764 shift:(0,5) bar: 2003 at: 8763 fontsize:S text: 8.763 shift:(0,5) bar: 2004 at: 8644 fontsize:S text: 8.644 shift:(0,5) bar: 2005 at: 8654 fontsize:S text: 8.654 shift:(0,5) bar: 2006 at: 8618 fontsize:S text: 8.618 shift:(0,5) bar: 2007 at: 8577 fontsize:S text: 8.577 shift:(0,5) bar: 2008 at: 8504 fontsize:S text: 8.504 shift:(0,5) bar: 2009 at: 8520 fontsize:S text: 8.520 shift:(0,5) bar: 2010 at: 8435 fontsize:S text: 8.435 shift:(0,5) bar: 2011 at: 8412 fontsize:S text: 8.412 shift:(0,5) bar: 2012 at: 8416 fontsize:S text: 8.416 shift:(0,5) bar: 2013 at: 8397 fontsize:S text: 8.397 shift:(0,5) bar: 2014 at: 8410 fontsize:S text: 8.410 shift:(0,5) bar: 2015 at: 8415 fontsize:S text: 8.415 shift:(0,5) bar: 2016 at: 8370 fontsize:S text: 8.370 shift:(0,5) </timeline> </center> Según el INE, el conceyu d'Ortuella tien los siguientes nucleos de población: * '''[[Cadegal]]''': menos de 100 habitantes. * '''La Orconera''': menos de 100 habitantes. * '''[[Nocedal]]''': menos de 300 habitantes. * '''[[Triano]]''': menos de 50 habitantes. * '''[[Urioste]]''': menos de 1000 habitantes. Dende la década de los 90, el conceyu ta sufriendo un descensu progresivu de la población (anguaño cunta con aprosimao 8.400 habitantes). Tamién s'aprecia un claru avieyamientu de la mesma, y enagora nun hai visos de que s'invierta l'enclín. == Fiestes, xentes y tradiciones == === Calendariu festivu === Fiesta Patronal: [[San Félix de Cantalicio]] (18 de mayu), en que'l so honor llevantar la ilesia más grande del conceyu. Euskal Jaiak: primer fin de selmana d'ochobre, fiestes dedicaes al Euskera. Calendariu festivu de los barrios: * Urioste: [[Bernabé apóstol|San Bernabé]] el 11 de xunu * Nocedal: [[María Madalena|Santa María Madalena]], el 22 de xunetu * Aiega y el Saugal: [[Xuan el Bautista|San Xuan]], el 24 de xunu (la nueche anterior quémase la tradicional foguera) * La Ralera: [[Bárbara de Nicomedia|Santa Bárbara]], el 4 d'avientu * Cadegal: La nuesa Señora de la Cinta, primer domingu de setiembre === Los Barrenadores Mineros === En Ortuella dende 1998, nes fiestes del conceyu, recuperóse una prueba deportiva qu'antes de 1930 gociaba de bastante popularidá nes fiestes de los pueblos de la contorna minera: la de los [[barrenadores]]. Dende finales del sieglu XIX y mientres el primer terciu del XX, l'oficiu de barrenador yera bien común nes esplotaciones mineres, onde yera necesariu furar la roca por aciu barrenes (barres d'aceru d'unos 2 metros de llargor y dellos quilos de pesu) pa introducir los esplosivos que dempués de faíen españar en voladures controlaes y asina poder estrayer la roques que conteníen el mineral de fierro. Naquellos tiempos, esi llabor realizar por fuercia bruto, ensin l'empléu de nenguna máquina, polo que yera un oficiu d'especial durez y, poro, bien apreciáu, percibiendo los especialistes barrenadores mayores salarios que'l restu. Esta dura actividá motivó qu'estos profesionales quixeren demostrar a los demás la so fuercia y maña nel oficiu, polo que s'entamaron campeonatos d'abarrenáu nes places de los pueblos, xuntu col restu de festexos más tradicionales, causando gran almiración ente'l públicu asistente. A principios de los años 30, antes de la Guerra Civil, los campeonatos de barrenadores sumieron. Cola llegada de maquinaria (martiellos hidráulicos y compresores), la perforación manual dexó de ser necesaria nes canteres y mines. D'esta miente, col fin del oficiu acabó esti deporte popular, hasta la so recién recuperación. === Personaxes célebres === * [[Florencio Constantino]]: tenor nacíu en Ortuella en [[1868]] y fináu en [[Méxicu D.F.]] en [[1919]] * [[Facundo Perezagua]]: políticu, sindicalista y fundador de l'Agrupación Socialista d'Ortuella n'avientu de [[1887]] * [[José Arechavaleta|José Cosme Arechavaleta y Balparda]], "el sabiu d'[[Urioste]]", botánicu y zoólogu que desenvolvió la so actividá n'[[Uruguái]]. * [[Catalina Gibaja y Santiago]]: maestra mientres 42 años en Ortuella ([[1864]]-[[1926]]), da nome a una cai del conceyu.<ref>{{cita web |títulu=Esta yera Catalina Gibaja|url=http://pluralanitzak.blogspot.com.es/2015/06/esta era-catalina-gibaja.html |fechaaccesu=6 de setiembre de 2016}}</ref> * [[Bonifacio Pinedo Quincoces]]: maestru en Cadegal dende 1893 hasta la so muerte ([[1858]]-[[1929]]).<ref>{{cita web |títulu=un pequeñu monumentu tráinos a la memoria al célebre maestru Bonifacio Pinedo Quincoces|url=http://www.ortuella.biz/es-ES/Turismo/Espacio-Naturales/Paginas/Itinerariu1.aspx |fechaaccesu=6 de setiembre de 2016}}</ref> * [[Marcelino Ugalde Barriocanal]]: maestru en Ortuella dende 1914 hasta 1933 ([[1881]]-[[1949]]), dio nome a les posteriores escueles.{{ensin referencies}} * [[Félix Zárraga Tueros]]: palista nacíu en Ortuella en [[1908]]. Foi campeón d'España de pala ente los años [[1924]] y [[1944]].{{ensin referencies}} * [[Eladio García Cantabrana]]: atleta nacíu en [[1912]]. Campeón d'España en 10.000 m en [[1934]].<ref>{{cita web |títulu=Eladio García Cantabrana en Auñamendi Eusko Entziklopedia|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/149278 |fechaaccesu=6 de setiembre de 2016}}</ref> * [[José Díez Calleja]]: (Pepeo) xugador de fútbol. C. D. Ortuella, Sestao, Real Betis, Real Sporting de Xixón, C. D. Logroñés, U. D. Salamanca, etc. * [[Juan Antonio Ipiña]]: xugador internacional de [[fútbol]] nacíu en [[1912]]. Xugó col [[Real Madrid]] y la [[Seleición de fútbol d'España|seleición española]]. * [[Joseba Aguirre López]]: xugador de fútbol, ente otros clubes xugó nel [[Athletic Club]] y entrenador del equipu femenín.<ref>{{cita web |títulu=Joseba Agirre en BDFUTBOL|url=https://www.bdfutbol.com/es/j/j1513.html |fechaaccesu=6 de setiembre de 2016}}</ref> * [[José Antonio Pastor]]: políticu, diputáu nel [[Parllamentu Vascu]], secretariu xeneral del [[Partíu Socialista d'Euskadi]] en [[Vizcaya]]. * [[Dinamita pa' los Pollos]]: llugar de nacencia del grupu. * [[Iñaki Vijandi]]: Campeón mundial de [[ciclocross]] y campeón d'[[España]] . == Monumentos == Destaquen el '''Monumentu a los Mineros''', de [[Lucas Alcalde]] nel Parque de Otxartaga y el del Cambéu de Sentíu (N-634), el de la '''Maestro Catalina Gibaja''' del escultor [[Lucas Alcalde]] o la '''Flor Truncada''' del escultor onubense [[José Noja]] (n'honor a los 49 neños y 3 adultos finaos nel dramáticu accidente asocedíu na escuela pública Marcelino Ugalde el 23 d'ochobre de 1980 ). Nel cambéu de sentíu puede atopase un escudu de Santurtzi que data d'antes de la creación del conceyu d'Ortuella como tal. Anguaño atópase en procesu de restauración l'antiguu [[Fornu Apold-Fleisner]], declaráu pol Gobiernu Vascu Bien d'Interés Cultural. De recién construcción ye'l nuevu edificiu de la [[Ortuellako Kultur Etxea]] (Casa de la Cultura), una impresionante amuesa de l'arquiteutura contemporánea, diseñada por [[Ibon Bilbao]], afamáu arquiteutu anguaño afincáu en Barcelona, pero que les sos raigaños provienen de la mesma llocalidá minera d'Ortuella. == Parques y zones d'esparcimientu == Ortuella cuenta con diversos parques. Ente ellos puédese destacar el Parque Otxartaga, que ta allugáu nel centru del nucleu urbanu, onde antes de los años 80 allugábase'l campu de fútbol municipal. Cuenta con distintes zones (zona de xuegos infantiles, escenariu pa conciertos, xardinos, zones arbolaes, una zona con palmeres, según [[aterpe]] y un pequeñu paséu na parte cimera). Al disponer d'una amplia superficie abierta, nél celebren tou tipu d'actos y festexos públicos. Nel llende sureste del conceyu atopa'l Centru d'Interpretación Medioambiental de Peñes Negres que los sos oxetivos son ameyorar la comprensión de los cambeos producíos pola actividá minera na redolada, según sensibilizar y concenciar a toos na importancia del medioambiente y la so rellación col home. == Infraestructures y comunicaciones == === Red de carreteres === {| {{tablaguapa}} border="1" !Identificador!!Denominación!!Itinerariu |---- |[[Ficheru:A-8Spain.png|50px]] [[Ficheru:AP-8Spain.png|50px]]|| [[Autovía/Autopista del Cantábricu|Autopista del Cantábricu]] ||Escurre'l so itinerariu pola [[cornisa cantábrica]] dende [[Irún]] a [[Baamonde]] ([[Lugo]]). Forma parte de la [[Rede de Carreteres Europees]] conocida como [[Carretera E-70|<span style="background-color:#338800;color:#ffffff"> '''&nbsp;E-70&nbsp;'''</span>]] y tien tramos de peaxe na direición de Bilbao a [[Francia]]. |---- ||[[N-634|{{Identificador carretera española|tipu=nacional|id=N-634}}]]||Carretera nacional||Escurre pola cornisa cantábrica, ente [[Irún]] y [[Santiago de Compostela]] pasando por Ortuella. Foi sustituyida en diversos tramos pela autovía A-8 , quedando nel so mayor parte destinada a dar un serviciu de tráficu local a les poblaciones poles qu'escurre. |---- |[[BI-3756|<span style="background-color:#FFA500;color:#000000"> '''&nbsp;BI-3756&nbsp;'''</span>]]||Carretera autonómica|| Comunica Ortuella con [[Gallarta]] ([[Abanto y Ciérvana]]) . |---- |} === Llinies d'autobús === *[[Bizkaibus]] {| {{tablaguapa}} style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em;" |- !colspan="2" | '''Llinia''' || '''Frecuencia''' || '''Percorríu''' |- |'''A2336''' || Musques - UPV/EHU ||align="center"| - || [[Musques]], [[Abanto y Ciérvana]], Ortuella, [[Valle de Trápaga]], [[Campus de Vizcaya (Universidá del País Vascu)#Ciudá Universitaria de Leioa-Erandio|Campus de Leioa (UPV)]] |- |'''A3323''' || Portugalete - Galdames ||align="center"| 120' || [[Portugalete]], [[Santurtzi (España)|Santurtzi]], Ortuella, [[Abanto y Ciérvana]], [[Musques]], [[Galdames]] |- |'''A3333''' || Gallarta - Santurtzi ||align="center"| 60' || [[Abanto y Ciérvana]], Ortuella, [[Portugalete]], [[Santurtzi (España)|Santurtzi]] |- |'''A3334''' || Santurtzi - Valmaseda ||align="center"| 120' ||[[Santurtzi (España)|Santurtzi]], Ortuella, [[Abanto y Ciérvana]], [[Musques]], [[Galdames]], [[Sopuerta]], [[Zalla]], [[Balmaseda]] |- |'''A3335''' || Musques - Sestao ||align="center"| 60' || [[Musques]], [[Ciérvana]], [[Abanto y Ciérvana]], Ortuella, [[Santurtzi (España)|Santurtzi]], [[Portugalete]], [[Sestao]] |- |'''A3336''' || Musques - Bilbao ||align="center"| 30' || [[Musques]], [[Abanto y Ciérvana]], Ortuella, [[Valle de Trápaga]], [[Barakaldo]], [[Bilbao]] |- |'''A3338''' || Musques - Barakaldo - Les Arenas ||align="center"| 30' || [[Musques]], [[Abanto y Ciérvana]], Ortuella, [[Valle de Trápaga]], [[Barakaldo]], [[Erandio]], [[Leioa]], [[Getxo]] |- |'''A3340''' || Musques - Bilbao (per Autopista) ||align="center"| 60' || [[Musques]], [[Abanto y Ciérvana]], Ortuella, [[Bilbao]] |- |} * Otres llinies {| {{tablaguapa}} style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em;" |- !colspan="2" | '''Llinia''' || '''Frecuencia''' || '''Percorríu''' |- |'''A3718''' || Gallarta - Vitoria ||align="center"| || [[Abanto y Ciérvana]], Ortuella, [[Valle de Trápaga]], [[Portugalete]], [[Sestao]], [[Barakaldo]], [[Vitoria]] |- |'''VAC-220''' || Bilbao - Castro-Urdiales (por N-634) ||align="center"| 180' || [[Bilbao]], [[Barakaldo]], [[Valle de Trápaga]], Ortuella, [[Abanto y Ciérvana]], [[Musques]], [[Castro-Urdiales]] |} === Llinies de tren === [[Renfe Cercaníes Bilbao]] [[Ficheru:Cercanías C2.svg|25px]] [[Estación de Abando Indalecio Prieto en Bilbao]] - [[Musques]]: Estaciones de '''Urioste''', '''Sagrada Familia''' y '''Ortuella'''. === Aeropuertos cercanos === * [[Aeropuertu de Bilbao]] (Loiu). Atopar a una distancia de 25 km aprosimao (unos 20 minutos en coche) * [[Aeropuertu de Vitoria]] (Foronda). A una distancia de 75 km (de 50 minutos a 1 hora pola AP-68) * [[Aeropuertu de Santander]]. A una distancia de 85 km (de 50 minutos a 1 hora pola A-8) == Política == Dende la Transición, los socialistes gobernaron el conceyu, en solitariu de primeres y por aciu pactos dempués. [[José Antonio Pastor]], del [[Partíu Socialista d'Euskadi|PSE]]-[[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]], foi escoyíu conceyal en 1983, ocupando l'alcaldía en 1987, cargu que caltuvo hasta 2003. === Eleiciones municipales 2003 === Escoyíense los 13 conceyales colos que cunta'l Conceyu d'Ortuella: * [[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra]] (PSE-EE/PSOE): 5 * [[Euzko Alderdi Jeltzalea-Partíu Nacionalista Vascu]] (EAJ-PNV): 4 * [[Eusko Alkartasuna]] (EA): 3 * [[Ezker Batua-Berdeak]] (EB-B): 1 Nestes eleiciones un alcuerdu ente PNV y EA movió a los socialistes de l'alcaldía. === Eleiciones Municipales 2007 === La resultancia de les eleiciones municipales de 2007, sobre un censu de 7.352 persones y con un 34,47% d'astención, la repartida de los 13 conceyales (mayoría absoluta 7) foi: * [[Euzko Alderdi Jeltzalea-Partíu Nacionalista Vascu]] (EAJ-PNV): 6 conceyales (1.853 votos, 41.46%) * [[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra]] (PSE-EE/PSOE): 5 conceyales (1.557 votos, 34.84%) * [[Eusko Alkartasuna]] (EA): 2 conceyales(577 votos, 12.91 %) * [[Ezker Batua-Berdeak]]/[[Aralar]](EB-B/A): 0 conceyales (253 votos, 5.66%) * [[Partíu Popular]] (PP): 0 conceyales (169 votos, 3.78%) Tres les eleiciones, la PNV y EA llegaron a un alcuerdu, pa siguir gobernando xuntos el consistoriu. EA consiguió 2 conceyales, pero n'ochobre de 2008, EA espulsó de les sos files al so númberu unu, que se quedó col so puestu como conceyal non-adscritu. === Eleiciones municipales 2011 === La resultancia de les eleiciones municipales del 22 de mayu de 2011, sobre un censu de 7.057 persones y con un 34,51% d'astención foi:<ref name="eleiciones2011">[http://apli.bizkaia.net/apps/danok/EL11/llistaos/pdf/cas/lmun04.pdf Resultaos eleiciones municipales del 22 de mayu de 2011 en Vizcaya] PDF de la diputación.</ref> * [[Euzko Alderdi Jeltzalea-Partíu Nacionalista Vascu]] (EAJ-PNV): 6 conceyales (1.580 votos, 34,83% de los votos válidos) * [[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra]] (PSE-EE/PSOE): 4 conceyales (1.149 votos, 25,33% de los votos válidos) * [[Bildu]]: 3 conceyales (1.035 votos, 22,82% de los votos válidos) * [[Partíu Popular]] (PP): 0 conceyales (208 votos, 4,59% de los votos válidos) * ORBE: 0 conceyales (197 votos, 4,34% de los votos válidos) * [[Ezker Batua-Berdeak]] (EB-B): 0 conceyales (184 votos, 4,06% de los votos válidos) * [[Partíu Social y Vascu]] (PSyV): 0 conceyales (46 votos, 1,01% de los votos válidos) Hubo 137 (1,94%) votos en blancu y 86 (1,21%) nulos. Los votos de candidatures que nun llograron representación, más los votos en blancu y nulos representen en total el 12,15% del censu y un 18,56% de los votos emitíos. === Eleiciones municipales 2015 === La resultancia de les eleiciones municipales del 24 de mayu de 2015, sobre un censu de 6.978 persones y 4.601 votantes contabilizaos según actes (un 34,06% d'astención):<ref name="eleiciones2015">[https://web.archive.org/web/20150525120808/http://www.euskadi.net/elecinf/2015/elecciones-municipales-juntas-generales/resultados/municipales/datos/2015/m15_48_02_083_c.htm Resultaos eleiciones municipales del 24 de mayu de 2015 en Ortuella]</ref> Los votos nulos fueron 63 (0,90% del censu) y los votos en blancu 45 (0,64% del censu). Los 13 conceyales municipales partir de la siguiente forma: * [[Euzko Alderdi Jeltzalea-Partíu Nacionalista Vascu]] (EAJ-PNV): 6 conceyales (1.875 votos, el 26,87% del censu y el 41,32% de los votos válidos) * [[Borobil]]: 3 conceyales (857 votos, el 12,28% del censu y el 18,88% de los votos válidos) * [[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra]] (PSE-EE/PSOE): 2 conceyales (659 votos, el 9,44% del censu y el 14,52% de los votos válidos) * [[EH Bildu]]: 1 conceyal (512 votos, el 7,34% del censu y el 11,28% de los votos válidos) * [[Irabazi]]: 1 conceyal (505 votos, el 7,24% del censu y el 11,13% de los votos válidos) * [[Partíu Popular]] (PP): 0 conceyales (85 votos, el 1,22% del censu y el 1,87% de los votos válidos) El 0,99% de los votos válidos fueron votos en blancu (45 votos) == Deportes == === Fútbol === El C.D Ortuella fundar en 1.949 sol nome de Club Deportivo Ortuella, coincidiendo con tiempos de la posguerra nos cualos el fútbol algamó grande niveles d'importancia na sociedá y el conceyu de la zona minera cuntaba con 5.530 habitantes. Aquel primer equipu foi escoyíu y preparáu por Juan Antonio Ipiña y empobináu con gran aciertu por Federico Cavia Ansola quien compaxinaba los sos llabores de téunicu del primer equipu coles de xugador. En primer instancia y a falta de disponer d'un terrén de xuegu propiu, el Club Deportivo Ortuella empezó a apostar los sos primeros partíos nel campu del Malecón de Muskiz, vencíu pola S.D. Somorrostro. Nun foi hasta la temporada 1950-51 hasta cuando se dispunxo d'un terrén de xuegu propiu. Gracies a la insistencia del entós presidente D. Pedro Mariscal Arana construyóse'l nuevu campu na campa de Otxartaga. Per otra parte, el 23 d'ochobre de 1.980 el club ver ensin campu propio pa la temporada 1980-81. Sicasí, esa temporada llegar a un alcuerdu col campu del Gallarta pa una cesión temporal del terrén de xuegu pa los partíos xugaos como llocal en cuenta de una compensación económica. Sicasí, el 29 d'agostu de 1.984 llevar a cabu la inauguración del nuevu terrén de xuegu denomináu "Otxartaga Berri" por aciu la disputa d'un partíu de fútbol ente'l C.D. Ortuella y el Bilbao Athletic. A día de güei el mentáu campu cunta con verde artificial d'última xeneración según con columnes de llume nel cual apuesten los partíos y entrenamientos tolos equipos de les distintes categoríes del club. === Golf === Al sur del conceyu, xuntu al pueblu de L'Arbolea atopa'l club de golf de titularidá pública (Diputación Foral de Bizkaia) ''Meaztegi Golf'' de 18 fuexos y par 72, diseñáu por [[Severiano Ballesteros]]. == Ver tamién == * [[Fornu Apold-Fleisner]] * [[Selmana proamnistía de mayu de 1977]] * [[Área metropolitana de Bilbao]] * [[Heráldica municipal de Vizcaya]] * [[Lope García de Salazar]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Miralles, Ricardo. '' El movimientu socialista na zona minera de Vizcaya na II República; Historia de los Montes de Fierro (1840-1960). Muséu Mineru, 1990 '' * L.M. Maqueda, J. Rodríguez, J.I. Rodríguez, M. Rodríguez. ''Conceyu d'Ortuella. Cróniques de la so evolución hasta 1937''. Edición 1995. ISBN 84-605-2516-3. * Pérez Goikoetxea, Eneko. ''Valle de Trápaga y Ortuella. Estudiu Históricu-Artísticu'', 1995. ISBN 84-7752-198-X. * Miralles, Ricardo. ''La Gran Fuelga Minera de 1980. Nos oríxenes del Movimientu Obreru del País Vascu''; Universidá del País Vascu * Gobierno Vascu, ''Montes de Triano y Galdames''. ISBN 8445717618 == Enllaces esternos == {{commonscat|Ortuella}} * [http://www.ortuella.biz/es-ES/Paginas/default.aspx Conceyu d'Ortuella] * [https://web.archive.org/web/20040310201601/http://www.euskadi.net/cgi-bin_k54/ver_c?CMD=VERDOC BOPV 29 de mayu de 1981, resolución de cambéu de denominación del Conceyu de Santurtzi-Ortuella por Ortuella] * [https://maps.google.es/maps?f=q&hl=es&q=Ortuella&ie=UTF8&z=14&ll=43.30763,-3.056345&spn=0.042533,0.107803&t=k&om=1 Ortuella en Google Maps] * [http://wikimapia.org/#lat=43.2995097&lon=-3.056345&z=14&l=3&m=o Ortuella en Wikimapia ] * [http://www.museominero.net Muséu de la Minería del País Vascu] * [http://www.avpiop.com/patrimonio/documents/38.html Asociación Vasca de Patrimoniu Industrial y Obra Pública AVPIOP ] * [http://www.euskomedia.org/euskomedia/SAunamendi?idi=en&op=7&voz=Ortuella Ortuella en ''Bernardo Estornés Lasa - Auñamendi Encyclopedia (Euskomedia Fundazioa)''] * [http://www.elcorreo.com/vizcaya/v/20100718/vizcaya/gran-fuelga-mineros-20100718.html El Correo Digital ''La gran fuelga de los mineros en 1910''] * [http://www.danoklagunak.com/ Sociedá Pelotazale Danok Lagunak de Pelota Vasca] * [http://www.pluralanitzak.org/ Plural / Anitzak elkartea. Asociación cultural con más de 10 años d'actividá.] * [http://senderioja.es/pais-vasco/77-centru-de-interpetacion-de penes negres-picu-de-la cruz Rutes en Peñes Negres] * [http://www.sepi.es/img/resources/publicaciones/Esp/Dossier_Abra.pdf Abra Parque Empresarial] * [http://www.elcorreo.com/vizcaya/20131023/mas-actualidad/sociedad/mancada-ninos-ortuella-201310221931.html La ferida de los neños d'Ortuella] * [http://www.bizkaia.net/kultura/gaztea/pdf/Primitives_instalaciones.pdf Ruta de les Mines y Ferrerías 1] * [http://www.bizkaia.net/kultura/gaztea/pdf/la edá_siderurgica.pdf Ruta de les Mines y Ferrerías 2] * [http://www.momoitio.com/ Julián Momoitio, pintor] * [http://www.lucasalcalde.com/ Lucas Alcalde, pintor y escultor] * [http://www.kova-novoa.com/ Txemi Novoa , ceramista, escultor y pintor] * [http://www.panoramio.com/photo/33556324 Semeya de los barrios de Bañales y el Saugal] * [http://www.euskomedia.org/aunamendi/32035?idi=es Florencio Constantino, tenor nacíu en Ortuella] {{Tradubot|Ortuella}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Bizkaia]] [[Categoría:Conceyos de Bizkaia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] k03zh90zwsra2re1l1y0b6vw1jy9q17 0 119044 3709474 3679728 2022-08-18T18:05:38Z Mabema1 103987 /* Ferrocarril */ wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Valle de Trápaga''' (n'[[euskera]] ''Trapagaran'' y oficialmente '''Valle de Trápaga-Trapagaran''') ye una llocalidá y [[conceyu]] [[España|español]], perteneciente a la [[provincia de Vizcaya]], na comunidá autónoma del [[País Vascu]]. Históricamente perteneció a la contorna de [[Les Encartaciones]]. Anguaño, dende l'aprobación del [[Estatutu d'Autonomía del País Vascu de 1979]] y l'actualización de les direutrices d'Ordenación del Territoriu, forma parte de la contorna non oficial del [[Gran Bilbao]], quedando asitiáu na [[Zona Minera (Vizcaya)|Zona Minera]]. Les sos principales actividaes económiques son les fábriques de muebles, l'aceru y la industria químico. == Toponimia == Hasta [[1983]] yera conocíu como '''San Salvador del Valle''' y coloquialmente conózse-y como "'''El Valle'''". Sicasí, el so nome primixeniu yera '''Trapaga''', al cual [[Euskaltzaindia]] recurrió pa renombrar al pueblu tantu n'euskera como en castellán. '''Trapagaran''' ye un neotopónimo, pero '''Trapaga''' non. Ye un nome de llugar d'orixe vascu formáu por "trapa" y "-aga". El primeru d'ellos puede significar tanto "presada, banzáu de molín", como "triyu, paecíu a la carriella". El segundu elementu ye un sufixu locativu. == Xeografía == El pueblu tópase estremáu en dos partes bien estremaes: *'''Zona Baxa''': formada polos barrios de Durañona, El Xuncal, Elguero, Galindo-Salcedillo, Valle de Trápaga (capitalidad), Trápaga-Causo y Ugarte. Nesta zona mora la capitalidad del conceyu, tola actividá industrial y la mayor parte de la población actual (en redol al 90%). *'''Zona Alta''': formada polos barrios de [[L'Arbolea]], Matamoros-Burzaco, Parcocha-Barrionuevo y [[Larreineta]], y asitiada nos [[montes de Triano]]. D'esta zona estrayer mineral de fierro dende los romanos hasta l'escosamientu de los xacimientos a mediaos del [[sieglu XX]]. Concentrando la mayor parte de población del conceyu mientres la puxanza de la minería, anguaño quedó como llugar d'esparcimientu bien frecuentáu polos habitantes de tola [[Marxe Izquierda (Bilbao)|Marxe Izquierda]]. Los dos zones tán comunicaes per una carretera (BI-3755) y un [[Funicular de La Reineta|funicular]]. Los principales cumes son Mendibil (565 m), Bitarratxo (519 m), Teyera (408 m) y La Reineta (428 m). Llenda al norte con [[Portugalete]], al sur con [[Galdames]] y [[Barakaldo (España)|Barakaldo]], al este con Barakaldo y [[Sestao]], y al oeste con [[Ortuella]]. {| {{tablaguapa}} width ="60%" border = 2 align="center" |----- | width ="35%" align="center" | ''Noroeste:'' [[Ortuella]] | width ="30%" align="center" bgcolor="#EFEFEF" | ''Norte:'' [[Portugalete]] | width ="35%" align="center" | ''Nordés:'' [[Sestao]] |----- | width ="10%" align="center" bgcolor="#EFEFEF" | ''Oeste:'' [[Ortuella]] | width ="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="30%" align="center" bgcolor="#EFEFEF" | ''Este:'' [[Barakaldo]] |----- | width ="35%" align="center" | ''Suroeste:'' [[Galdames]] | width ="30%" align="center" bgcolor="#EFEFEF" | ''Sur:'' [[Galdames]] | width ="35%" align="center" | ''Sureste:'' [[Barakaldo]] |} === Hidrografía === Nel Valle de Trápaga la hidrografía tien poca relevancia. El principal [[ríu]] qu'escurre pol conceyu ye'l ríu Granada, de pequeñu caudal. Procedente d'[[Ortuella]], d'onde recueye les sos agües de los [[montes de Triano]], baxando pol ribayu de La Orconera, arrama les sos agües nel [[Ríu Galindo|ríu Castaños-Galindo]], en [[Barakaldo]], en travesando'l Valle. Pol so cursu va recoyendo agües de pequeños [[regueru|regueros]] que baxen dende la zona alta: El Pobo y La Piedra, que traviesen el nucleu urbanu de forma soterraña; La Hoya, que baxa por El Pasiellu y San Andrés; La Toba y La Cazuela, pol barriu de Zaballa; y Barcillao, por Ugarte y El Xuncal. Amás, tamién pol barriu Ugarte, escurre'l regueru El Yedal, que desagua direutamente nel ríu Castaños.<ref>''Trapagarango toponimoen mapa-Mapa toponímicu del Valle de Trápaga'' Conceyu del Valle de Trápaga, 2011.</ref><ref>''Bizkaiko guida kartografikoa-Guía cartográfica de Bizkaia'' Diputación Foral de Bizkaia, 2004.</ref><ref>Na aldega de Ugarte esistió, siquier dende'l [[sieglu XII]] y hasta principios del [[Sieglu XX|XX]], un puertu utilizáu pa tresportar mineral de fierro, allugáu a unos 300 m del barriu actual, na confluencia del regatu El Yedal col ríu Castaños-Galindo, afluente de la mesma de la [[ría de Bilbao]]. Los carros baxaben la vena (mineral de [[fierro]]) dende los montes de Triano hasta'l puertu y les gabarras encargar del so tresporte hasta la ría onde se llevaba a les renterías (almacenes) o a los barcos ellí fondiaos (Cf. Cercu alzáu pol Conceyu del Valle de Trápaga/ Itsas Begia/ Muséu de les Encartaciones/ Xuntes Xenerales de Vizcaya).</ref> Per otra parte, el ríu Ballonti, una de les dos cañes del [[ríu Galindo]], exerz de llende con [[Portugalete]]. Asítiase tres l'altu Alday y recibe agües del regueru Fuenteibarra, en Salcedillo. Na zona alta atópense delles llagunes artificiales como resultáu del hinchente d'antigües mines. Los pozos más destacables son Hostión, Parcocha, Zuloko y Blondis. Anguaño la zona refíxose como área d'esparcimientu y ociu.<ref>[http://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-8752/es/contenidos/informacion/pnegras/ye_hezk/axuntos/pozos.pdf ''La Arboledako puztuak-Los pozos de L'Arbolea'' Centru d'Interpretación Ambiental Peñes Negres]</ref> Próximu a [[Galdames]], na zona d'El Pedernal, asítiase'l banzáu de Oiola, xeográficamente nel Valle de Trápaga pero que la so propiedá ye de Barakaldo. La presa empezar a construyir en [[1958]] y entró en serviciu en [[1964]], abasteciendo a [[Barakaldo]] y les sos proximidaes. El banzáu recueye les agües de dellos regueros de la zona, principalmente d'El Cuadru, Peñahelada y Peñamelada. Agües embaxo, el ríu Oiola baxa hasta [[El Regatu]], desaguando nel ríu Castaños.<ref>[http://ezagutubarakaldo.net/es/wp-content/uploads/06elriocastanosanalisisdelpoblamiento.pdf ''El Ríu Castaños, analís de poblamientu'' Mitxel Olabuenaga]</ref> == Historia == [[Ficheru:UGT Casa del Pueblo de La Arboleda.jpg|thumb|[[Casa del Pueblu (España)| Casa del Pueblu]] de L'Arbolea, fundada en 1888.]] Hasta entamos del [[sieglu XIX]], el Valle de Trápaga formó parte de [[Los Trés Conceyos del Valle de Somorrostro]], que lo conformaben el conceyu de [[Sestao]] (Santa María de Sestao), el conceyu de [[Santurtzi (España)|Santurtzi]] (San Jorge de Santurtzi, güei conceyos d'[[Ortuella]] y [[Santurtzi (España)|Santurtzi]]) y el Valle de Trápaga (entós, San Salvador del Valle). Conformaben un únicu conceyu que s'axuntaba na ermita de San Bernabé d'[[Urioste]]. Nel añu 1682 el conceyu de San Salvador del Valle, xuntu colos de Santurtzi y Sestao, solicitaron al [[Señoríu de Vizcaya]] que s'almitiera la so incorporación al Señoríu. La Xunta almitió a los trés conceyos, concediendo a cada unu un votu nes [[Xuntes Xenerales de Vizcaya|Xuntes Xenerales]]. Tres diverses intermitencies (1811-1814 y 1820-1823) en que foi disgregado como conceyu, tres la [[Primer Guerra Carlista]] (1841) promulgóse la [[Llei de Conceyos del Reinu]] que supunxo la constitución de nuevos conceyos nos conceyos del [[Valle de Somorrostro]], acabándose asina cola so unidá territorial y formándose el conceyu independiente de San Salvador del Valle. La industria minero foi la que marcó'l desenvolvimientu modernu del conceyu. Arriendes de la inauguración del [[Ferrocarril de Triano]] a finales del sieglu XIX, producióse un espectacular desenvolvimientu de la minería, creándose asentamientos na zona alta del valle. D'esta forma'l conceyu quedó estremáu en dos zones bien estremaes: la zona alta, onde s'alluguen los barrios mineros y atropábase entós el mayor númberu de población principalmente obrera, y la zona baxa, de calter más rural y que s'empezar a definir como zona industrial y de servicios. Pa comunicar estos dos zones, en 1926 inauguróse'l [[Funicular de La Reineta]], que'l so cometíu orixinal yera tresportar mercancíes. Col escosamientu del mineral, la zona alta foise despoblando pasu ente pasu conformándose'l barriu de La Escontrilla como principal nucleu de población. Mientres la [[Guerra Civil Española]] permanez en territoriu republicanu hasta la so ocupación pola VI Brigada nacional el 22 de xunu de 1937. Foi en 1983 cuando'l conceyu pasó a denominase oficialmente '''Valle de Trápaga-Trapagaran''', xuniendo'l nome en castellán col vascuenciu.<ref>[https://web.archive.org/web/20040310201601/http://www.euskadi.net/cgi-bin_k54/ver_c?CMD=VERDOC Boletín Oficial del País Vascu: Resolvimientu pola que seautoriza el cambéu de denominación.]</ref> === Arqueoloxía === Nuna cata realizada na cueva Gorriga VI (L'Arbolea) topáronse restos cerámicos del periodu [[Edá del Cobre]]-[[Edá del Bronce]]. Nel ribayu del Cuadru, güei cubiertu parcialmente pol banzáu Oiola, atopáronse diversos restos cerámicos, xuntu con restos de fornos de fundición en cúpula, de los sieglos [[Sieglu III|III]]-[[Sieglu IV|IV]] d. C.. Nel barriu de La Casería foi topada un cercu discoidal, caltenida anguaño nel [[Muséu Arqueolóxicu y Etnográficu de Bilbao]]. Pertenez a la dómina d'empiezos del cristianismu en Vizcaya.<ref>[https://web.archive.org/web/20070929140412/http://www.euskomedia.org/aunamendi/137382 Valle de Trápaga-Trapagaran en Auñamendi Entziklopedia]</ref> == Demografía == El Valle de Trápaga sufrió una continua crecedera de la población. A finales del sieglu XIX, l'empiezu d'esplotación a gran escala de los ricos xacimientos de fierro de la zona carauterizar pola llegada masiva d'inmigrantes, que s'establecieron na zona alta del conceyu. Ente 1960 y 1975, la implantación masiva d'empreses na zona baxa produz un aumentu de la población del 38%. Esti fechu, xuntu col progresivu escosamientu y zarru de les mines, fai que la zona alta se vaya despoblando en favor de la zona baxa, estableciéndose'l principal nucleu de población nel barriu de La Escontrilla. El conceyu, que tien una [[Área|superficie]] de 13,07&nbsp;[[quilómetru cuadráu|km²]],<ref>{{Cita web|editor=Institutu Nacional d'Estadística|títulu=Población, superficie y densidá por conceyos.|url=http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&file=pcaxis&path=%2Ft43%2Fa011%2Fa1998%2Fdensidad%2F%2Fa2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130921053340/http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&file=pcaxis&path=%2Ft43%2Fa011%2Fa1998%2Fdensidad%2F%2Fa2012|fechaarchivu=21 de setiembre de 2013}}</ref> cuenta según el padrón municipal pa {{Población|ES|añu}} del [[Institutu Nacional d'Estadística d'España|INE]] con {{Población|ES|48080}} habitantes y una [[densidá de población|densidá]] de {{Densidá de población|{{Población|ES|48080|formatu=non}}|13.07}}&nbsp;hab./km². {{Gráfica d'evolución|tipo=demográficu| anchor=700|color_17=blue|nome=Valle de Trápaga|1842|1424 |1877|1009 |1887|4135 |1897|5777 |1900|5664 |1910|5210 |1920|6379 |1930|8146 |1940|7876 |1950|8554 |1960|9313 |1970|11384 |1981|13677 |1991|13239 |2001|12621 |2011|12166 |{{Población|ES|añu}}|{{Población|ES|48080|formatu=non}} |notes=<small> {{lleenda|#88c2cc|[[Población de derechu]] según los censos de población del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].<ref>{{Cita web|fechaaccesu = 16 d'ochobre de 2015|url=http://www.ine.es/inebmenu/mnu_cifraspob.htm|títulu=Cifres de población y Censos demográficos|autor=Institutu Nacional d'Estadística}}</ref>}} {{lleenda|#0000FF|Población según el [[padrón municipal]] de {{Población|ES|añu}}.<ref>{{Cita web|fechaaccesu = 16 d'ochobre de 2015|url=http://www.ine.es/nomen2/index.do|títulu=Nomenclátor: Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional|autor=Institutu Nacional d'Estadística}}</ref>}} </small>}} Según les estadístiques ufiertaes pol INE, a 1/1/2014 había censaos nel estranxeru 231 emigrantes que'l so orixe o residencia ye'l conceyu de Valle de Trápaga. === Población por nucleu === Desglose de población según el Padrón Continuu por Unidá Poblacional del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]. {| class="wikitable sortable" |- style="background:#C0C0C0" ! Nucleos ! Habitantes ([[2014]])<ref> {{Cita web | url = http://www.ine.es/nomen2/index.do | títulu = Nomenclátor: Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional | autor = [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|Institutu Nacional d'Estadística]] | fechaaccesu = 16 d'ochobre de 2015}}</ref> ! Varones ! Muyeres |- | Durañona | align=right | 43 | align=right | 21 | align=right | 22 |- | Elguero | align=right | 116 | align=right | 61 | align=right | 55 |- | Galindo-Salcedillo | align=right | 209 | align=right | 114 | align=right | 95 |- | [[L'Arbolea]] | align=right | 533 | align=right | 261 | align=right | 272 |- | [[Larreineta|La Reineta]] | align=right | 255 | align=right | 135 | align=right | 120 |- | Matamoros-Burzaco | align=right | 0 | align=right | 0 | align=right | 0 |- | Parcocha-Barrionuevo | align=right | 62 | align=right | 35 | align=right | 27 |- | Trápaga-Causo | align=right | 1 | align=right | 1 | align=right | 0 |- | Ugarte | align=right | 756 | align=right | 366 | align=right | 390 |- | '''Valle de Trápaga''' | align=right | 10154 | align=right | 4910 | align=right | 5244 |} == Alministración pública == === Corporación municipal === L'alministración política de la ciudá realízase al traviés d'un conceyu de xestión democrática que los sos componentes escoyer cada cuatro años por [[sufraxu universal]]. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos nel Valle de Trápaga mayores de 18 años y nacionales d'[[España]] y de los otros países miembros de la [[Xunión Europea]]. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,<ref>[http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/lo5-1985.t3.html Llei Orgánica 5/1985 Art. 169, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral]</ref> qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la Corporación Municipal del Valle de Trápaga ta formada por 17 conceyales. Nes eleiciones municipales celebraes el [[27 de mayu]] de [[2007]], el partíu más votáu foi'l [[Partíu Socialista d'Euskadi - Euskadiko Ezkerra]], que'l so candidatu Jesús González Sagredo ostentó l'alcaldía en solitariu, pero ensin mayoría nel plenu. Nes eleiciones municipales celebraes el [[22 de mayu]] de [[2011]], el partíu más votáu foi'l [[Partíu Socialista d'Euskadi - Euskadiko Ezkerra]], siguíu a tan solo 20 votos pol [[Partíu Nacionalista Vascu]], consiguiendo 7 y 6 conceyales respeutivamente.<ref>[http://resultados.elpais.com/elecciones/2011/municipales/14/48/80.html El País: Resultaos eleutorales en Valle de Trápaga-Trapagaran, eleiciones municipales 2011]</ref> El [[11 de xunu]] proclámase alcalde al candidatu [[jeltzale]] Xabier Cuéllar Corte, al consiguir la mayoría absoluta col sofitu de [[Bildu]],<ref>[http://www.elcorreo.com/agencias/20110611/mas-actualidad/politica/arrampuña-alcaldia-trapagaran-sofitu-bildu_201106111257.html El Correo: PNV arrampuña al PSE l'alcaldía de Trapagaran col sofitu de Bildu]</ref> quedando'l gobiernu municipal en manes del Partíu Nacionalista Vascu tres dellos años d'alcaldía socialista. Pela so parte, [[Ezker Batua-Berdeak]] pierde l'únicu edil col que cuntaba nel conceyu. Nes últimes eleiciones municipales celebraes el [[24 de mayu]] de [[2015]], el partíu más votáu foi'l [[Partíu Nacionalista Vascu]], llogrando 8 conceyales y aumentando asina la so representación. El [[Partíu Socialista d'Euskadi - Euskadiko Ezkerra]], tres un añu na oposición, ve amenorgada la so representación a 4 conceyales.<ref>{{cita web|títulu=Eleiciones Municipales y Xuntes Xenerales 2015. Resultaos.|url=http://www.euskadi.net/elecinf/2015/elecciones-municipales-juntas-generales/resultados/municipales/datos/2015/m15_48_02_080_c.htm|fechaaccesu=15 de xunu de 2015}}</ref> D'esta miente, el [[13 de xunu]] ye reelixíu alcalde Xabier Cuéllar Corte, candidatu del [[Partíu Nacionalista Vascu|EAJ-PNV]], colos 8 votos del so grupu sobre'l total de 17 conceyales escoyíos. [[Euskal Herria Bildu|EH Bildu]], con 4 conceyales, votó al so propiu candidatu, ente que el [[Partíu Socialista d'Euskadi - Euskadiko Ezkerra|PSE-EE]] y l'agrupación Elkarrekin Ahal da-Xuntos sí se puede Trapagaran, respondida por por [[Podemos (partíu políticu)|Podemos]], votaron en blancu.<ref>{{cita noticia|títulu=Xabier Cuellar reelixíu alcalde de Trapagaran|url=http://www.elcorreo.com/agencias/pais-vasco/201506/13/xabier-cuellar-reelixíu-alcalde-416427.html|fechaaccesu=15 de xunu de 2015|axencia=El Correo}}</ref> El [[Partíu Popular]] pierde la so representación nel conceyu. <center> {| {{tablaguapa}} |----- | colspan="5" bgcolor="#C0C0C0" | <p align="center">'''Composición del Conceyu del Valle de Trápaga'''</p> |----- | bgcolor="#EFEFEF" | '''Partíu políticu''' | align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Nº votos''' | align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Nº conceyales''' | align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Voceru''' |----- | bgcolor="#008000" | '''[[Euzko Alderdi Jeltzalea-Partíu Nacionalista Vascu]] (EAJ-PNV)''' | align="center" bgcolor="#EFEFEF" | 2.429 | align="center" bgcolor="#FFE4C4" | 8 | bgcolor="#EFEFEF" | Xabier Cuéllar Cuadra (alcalde) |----- | bgcolor="#FF0000" | ''' [[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra]] (PSE-EE/PSOE)''' | align="center" | 1.419 | align="center" bgcolor="#FFE4C4" | 4 | Miguel Ángel Gómez Viar |----- | bgcolor="#9ACD32" | '''[[Euskal Herria Bildu]] (EH Bildu)''' | align="center" | 1.253 | align="center" bgcolor="#FFE4C4" | 4 | Orats Arana Butroe |----- | bgcolor="FFD700" | '''Elkarrekin ahal da-Xuntos sí se puede Trapagaran (AJSP)''' | align="center" | 543 | align="center" bgcolor="#FFE4C4" | 1 | José Manuel Arias Parra |----- | bgcolor="#C0C0C0" | '''[[Ezker_Anitza#Eleiciones a les Xuntes Xeneral y municipal de 2015|Irabazi-Ganar Trapagaran]] (Irabazi)''' | align="center" | 274 | align="center" bgcolor="#FFE4C4" | 0 | |----- | bgcolor="#1e90FF" | '''[[Partíu Popular del País Vascu]] (PP)''' | align="center" | 224 | align="center" bgcolor="#FFE4C4" | 0 | |} '''Resultaos eleutorales dende 1979'''<ref>{{cita web |url=http://www.euskadi.net/eleiciones/ |títulu= Archivo de resultancies eleutorales del Gobiernu Vascu |fechaaccesu=15 de xunu de 2015 |autor= Gobierno Vascu}}</ref> {| {{tablaguapa}} border="1" |----- | align="center" bgcolor="#C0C0C0" | '''Eleiciones municipales''' | bgcolor="#EFEFEF" align="center" colspan="10" | '''Númberu de conceyales''' |----- | bgcolor="#EFEFEF"| '''Partíu políticu''' | bgcolor="#EFEFEF" align="center" | '''1979''' | bgcolor="#EFEFEF" align="center" | '''1983''' | bgcolor="#EFEFEF" align="center" | '''1987''' | bgcolor="#EFEFEF" align="center" | '''1991''' | bgcolor="#EFEFEF" align="center" | '''1995''' | bgcolor="#EFEFEF" align="center" | '''1999''' | bgcolor="#EFEFEF" align="center" | '''2003''' | bgcolor="#EFEFEF" align="center" | '''2007''' | bgcolor="#EFEFEF" align="center" | '''2011''' | bgcolor="#EFEFEF" align="center" | '''2015''' |---- |'''[[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra|PSE-EE (PSOE)]]''' <sup>1</sup> ||align="center"| 6 ||align="center"| 7 ||align="center"| 5 ||align="center"| 6 ||align="center"| 7 ||align="center"| 8 ||align="center"| 9 ||align="center"| 7 ||align="center"| 7 ||align="center"| 4 |---- |'''[[Partíu Nacionalista Vascu|EAJ-PNV]]''' <sup>2</sup> ||align="center"| 5 ||align="center"| 5 ||align="center"| 5 ||align="center"| 7 ||align="center"| 5 ||align="center"| 5 ||align="center"| 6 ||align="center"| 6 ||align="center"| 6 ||align="center"| 8 |---- |'''[[Herri Batasuna|HB]] / [[Euskal Herritarrok|EH]] / [[Acción Nacionalista Vasca|ANV]]''' <sup>3, 4</sup> ||align="center"| ||align="center"| 2 ||align="center"| 4 ||align="center"| 3 ||align="center"| 2 ||align="center"| 2 ||align="center"| ||align="center"| 2 || || |---- |'''[[Bildu]] / [[Euskal Herria Bildu|EH Bildu]]''' <sup>4</sup> || || || || || || || || || align="center"| 3 ||align="center"| 4 |---- |'''[[Partíu Comunista d'Euskadi|PCE-EPK]] / [[Ezker Batua-Berdeak|EB-B]] / [[Ezker_Anitza#Eleiciones a les Xuntes Xeneral y municipal de 2015|Irabazi]]''' <sup>5</sup> ||align="center"| 2 ||align="center"| 2 ||align="center"| 0 ||align="center"| 0 ||align="center"| 2 ||align="center"| 1 ||align="center"| 1 ||align="center"| 1 ||align="center"| 0 ||align="center"| 0 |---- |'''AJSP''' <sup>6</sup> || || || || || || || || || ||align="center"| 1 |---- |'''[[Partíu Popular del País Vascu|PP]]''' ||align="center"| ||align="center"| ||align="center"| ||align="center"| ||align="center"| 1 ||align="center"| 1 ||align="center"| 1 ||align="center"| 1 ||align="center"| 1 ||align="center"| 0 |---- |'''[[Eusko Alkartasuna|EA]]''' <sup>2, 4</sup> || || ||align="center"| 1 ||align="center"| 0 ||align="center"| 0 ||align="center"| ||align="center"| ||align="center"| 0|| || |---- |'''[[Euskadiko Ezkerra|EE]]''' <sup>1</sup> ||align="center"| 4 ||align="center"| 2 ||align="center"| 2 ||align="center"| 1 || || || || || || |---- |colspan=17| <small> <sup>1</sup> A partir de 1993, EE integrar nel PSE-PSOE.<br /> <sup>2</sup> PNV y EA presentáronse en coalición a les eleiciones municipales de 1999 y 2003.<br /> ³ En 2003, EH y HB fueron ilegalizadas. En 2007 la [[esquierda abertzale]] presenta candidatures con [[Acción Nacionalista Vasca|ANV]].<br /> <sup>4</sup> Coalición formada pola autodenomada esquierda abertzale, EA, [[Alternatiba]] y, darréu, [[Aralar]].<br /> <sup>5</sup> En 2015 presentar na coalición Irabazi, formada por [[Ezker Anitza]], [[Equo]], [[Alternativa Republicana]] ya independientes.<br /> <sup>6</sup> Agrupación d'eleutores local, candidatura responder# por por [[Podemos (partíu políticu)|Podemos]].<br /> Otros partíos que presentaron candidatura ensin llograr representación son:<br /> :[[Movimientu Comunista d'Euskadi|EMK-OIC]] (1979), [[Partíu de los Trabayadores d'España-Unidá Comunista|PTE-UC]] (1987), [[Centru Democráticu y Social|CDS]] (1987), [[Partíu Socialista de los Trabayadores (España)|PST]] (1991) y [[Partíu Social y Vascu|PSyV]] (2011). </small> |} </center> {{Alcalde_España | Alcalde_1 = Pedro Luis Río Díez | Partíu_1 = [[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra|PSE-PSOE]] | Alcalde_2 = Pedro Luis Río Díez | Partíu_2 = PSE-PSOE | Alcalde_3 = Jesús González Sagredo | Partíu_3 = PSE-PSOE | Alcalde_4 = Luis Norberto Gómez Larrea | Partíu_4 = [[Partíu Nacionalista Vascu|EAJ-PNV]] | Alcalde_5 = Jesús González Sagredo | Partíu_5 = [[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra|PSE-EE (PSOE)]] | Alcalde_6 = Jesús González Sagredo | Partíu_6 = PSE-EE (PSOE) | Alcalde_7 = Jesús González Sagredo | Partíu_7 = PSE-EE (PSOE) | Alcalde_8 = Jesús González Sagredo | Partíu_8 = PSE-EE (PSOE) | Alcalde_9 = Xabier Cuéllar Corte | Partíu_9 = EAJ-PNV | Alcalde_10 = Xabier Cuéllar Corte | Partíu_10 = EAJ-PNV }} === Evolución de la delda viva === El conceutu de delda viva contempla solo les deldes con caxes y bancos relatives a creitos financieros, valores de renta fixa y préstamos o creitos tresferíos a terceros, escluyéndose, poro, la delda comercial. Ente los años 2008 a 2014 esti conceyu nun tuvo delda viva.<ref>[http://www.minhap.gob.es/es-ES/Areas%20Tematicas/Administracion%20Electronica/OVEELL/Paginas/DeudaViva.aspx Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques. Delda Viva de les Entidaes Llocales]</ref> == Comunicaciones == === Carretera === El conceyu ye travesáu pola [[Autovía del Cantábricu]] (A-8) y pela carretera nacional [[N-634]], que comuniquen tola mariña cantábrica, dende [[Guipúzcoa]] hasta [[Galicia]]. Otres víes de categoría inferior comuniquen el Valle de Trápaga cola zona alta y col restu de conceyos de la zona.<ref>[http://www.bizkaia.net/home2/Archivos/DPTO6/Temes/Pdf/norma_foral_CAST.pdf Norma Foral 2/2011 de carreteres de Bizkaia]</ref> *[[Ficheru:A-8Spain.png|40px]] [[Ficheru:E-70europe.svg|40px]] [[Autovía del Cantábricu]] (Salíes 124 y 125) *[[Ficheru:AP-8Spain.png|40px]] [[Ficheru:E-70europe.svg|40px]] [[Variante Sur Metropolitana de Bilbao|Variante Sur Metropolitana de Bilbao (''Supersur'')]] (Salida 2) *[[N-634|<span style = "padding:1px .5em; color:#ffffff; background-color:#cc0000; font-weight:bold;">N-634</span>]] [[San Sebastián]] - [[Santiago de Compostela]] *[[BI-745|<span style="padding:1px .5em; background-color:#800080; color:white; font-weight:bold;">BI-745</font>]] [[Barakaldo]] - Valle de Trápaga (Carretera de San Vicente) *[[BI-2757|<span style="padding:1px .5em; background-color:green; color:white; font-weight:bold;">BI-2757</font>]] [[Abanto y Ciérvana|Gallarta]] - L'Arbolea *[[BI-3746|<span style="padding:1px .5em; background-color:yellow; color:black; font-weight:bold;">BI-3746</font>]] Ugarte - [[Sestao]] (por Galindo) *[[BI-3747|<span style="padding:1px .5em; background-color:yellow; color:black; font-weight:bold;">BI-3747</font>]] Trápaga - [[Urioste]] (por Galindo) *[[BI-3748|<span style="padding:1px .5em; background-color:yellow; color:black; font-weight:bold;">BI-3748</font>]] Valle de Trápaga - Ballonti *[[BI-3755|<span style="padding:1px .5em; background-color:yellow; color:black; font-weight:bold;">BI-3755</font>]] Valle de Trápaga - L'Arbolea La [[Variante Sur Metropolitana de Bilbao]] (''Supersur'') traviesa'l conceyu pela so zona industrial nun viaductu de 670 metros de llargor, con un complexu nuedu d'accesu y una área de peaxe en Ugarte.<ref>[http://www.elcorreo.com/vizcaya/v/20100412/vizcaya/viaductu-trapagaran-llargu-supersur-20100412.html El viaductu de Trapagaran, el más llargu de la 'Supersur', va tar llistu en tres meses]</ref> La Fase III de la infraestructura atopar n'estudiu, y bordiaría el nucleu urbanu pel sur. === Autobús === *[[Bizkaibus]]<ref>[http://www.bizkaia.net/home2/Temes/DetalleTema.asp?Tem_Codigo=195&idioma=CA Llinies de Bizkaibus]</ref><ref>[http://www.bizkaia.net/home2/Temes/DetalleTema.asp?Tem_Codigo=9200&idioma=CA&bnetmobile=0&dpto_biz=6&codpath_biz=6|195|5769|9197|9200 Nueves concesiones Ezkerraldea-Meatzaldea], avientu 2014</ref> {| {{tablaguapa}} style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em;" |- !colspan="2" | '''Llinia''' || '''Frecuencia''' || '''Paraes''' |- |'''A2336''' || Muskiz - UPV/EHU ||align="center"| - || [[Musques]], [[Abanto y Ciérvana]], [[Ortuella]] '''>''' Av. Primeru de Mayu, Ugarte '''>''' [[Campus de Vizcaya (Universidá del País Vascu)#Ciudá Universitaria de Leioa-Erandio|Campus de Leioa (UPV)]] |- |'''A3141''' || Cruces/Gurutzeta - Bagatza - Funicular de Trapagaran ||align="center"| 30' || [[Barakaldo]] '''>''' Ugarte, El Xuncal, Trápaga, Av. Primeru de Mayu, Funicular |- |'''A3144''' || Bilbao - Cruces/Gurutzeta - Barakaldo (por Ugarte/tik) ||align="center"| 30' || [[Bilbao]], [[Barakaldo]] '''>''' Ugarte, El Xuncal, Ctra. San Vicente '''>''' [[Barakaldo]] |- |'''A3331''' || Sestao - Trapagaran ||align="center"| 60' || [[Portugalete]], [[Sestao]] '''>''' Galindo, Alto Alday, Av. Primeru de Mayu, Trápaga <small>*''Dellos servicios hasta Elgero.</small> |- |'''A3332''' || Trapagaran - Santurtzi ||align="center"| 30' || Funicular, C/ Funikular '''>''' [[Portugalete]], [[Santurtzi (España)|Santurtzi]] |- |'''A3333''' || Gallarta - Santurtzi ||align="center"| 60' || L'Arbolea* '''>''' [[Abanto y Ciérvana]], [[Ortuella]], [[Portugalete]], [[Santurtzi (España)|Santurtzi]] <small>*''L-V danzadera, S+festivos allongamientu.''</small> |- |'''A3336''' || Muskiz - Bilbao ||align="center"| 30' || [[Musques]]*, [[Abanto y Ciérvana]], [[Ortuella]] '''>''' Av. Primeru de Mayu, Zaballa, Ugarte '''>''' [[Barakaldo]], [[Bilbao]] <small>*''Dellos servicios dende Sopuerta.</small> |- |'''A3338''' || Muskiz - Barakaldo - Les Arenas/Areeta ||align="center"| 30' || [[Musques]], [[Abanto y Ciérvana]], [[Ortuella]] '''>''' Av. Primeru de Mayu, Ctra. San Vicente '''>''' [[Barakaldo]], [[Erandio]], [[Leioa]], [[Getxo]] |} *Otres llinies {| {{tablaguapa}} style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em;" |- !colspan="2" | '''Llinia''' || '''Frecuencia''' || '''Paraes ''' |- |'''VAC-220''' || Bilbao - Castro-Urdiales (por N-634) ||align="center"| 180' || [[Bilbao]], [[Barakaldo]] '''>''' Ctra. San Vicente, El Xuncal, Ugarte, Av. Primeru de Mayu '''>''' [[Ortuella]], [[Abanto y Ciérvana]], [[Musques]], [[Castro-Urdiales]] |- |'''A2221''' || La Reineta (Funicular) - L'Arbolea ||align="center"| 30' || La Reineta, L'Arbolea |- |'''A3718''' || Gallarta - Vitoria ||align="center"| [http://www.autobuseslaunion.com/PDF/Gallarta-VitoriaInvierno.pdf] || [[Abanto y Ciérvana]], [[Ortuella]] '''>''' C/ Funikular '''>''' [[Santurtzi (España)|Santurtzi]], [[Portugalete]], [[Sestao]], [[Barakaldo]], [[Vitoria]] |} === Ferrocarril === *[[Renfe Cercaníes Bilbao]] **[[Ficheru:Cercanías C2.svg|25px]] '''[[Estación de Abando Indalecio Prieto|Bilbao-Abando]] - Muskiz'''. Estaciones de [[Estación de Trápaga|Trápaga]] y [[Estación de Valle de Trápaga-Trapagaran|Trapagaran]] (antigua San Salvador del Valle). Amás, les estaciones d'[[Estación de Urioste|Urioste]] ([[Ortuella]]) y [[Estación de Galindo|Galindo]] ([[Sestao]]) atópense cerca del nucleu urbanu y son utilizaes de cutiu por habitantes del conceyu. *[[EuskoTren]] **[[Ficheru:Euskotren5.PNG|20px]] '''[[Funicular de La Reineta]]''' (Escontrilla - La Reineta) == Cultura == === Fiestes llocales === La principal festividá del Valle de Trápaga celébrase'l [[31 d'agostu]], n'honor a [[San Ramón Nonato]]. Tamién cabo destacar, pola so tradición, la xubida y romería de les cueves de [[María Madalena|Santa María Madalena]] del [[22 de xunetu]]. Estes fiestes enllargar mientres dellos díes con diversos actos. El calendariu festivu del Valle de Trápaga y los sos barrios ye'l siguiente: {| {{tablaguapa}} style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em;" |- ! '''Fecha''' || '''Festividá''' || '''Llocalidá''' |- | [[1 de mayu]] || [[José de Nazaret|San José Obreru]] || Zaballa |- | Xunu || [[Corpus Christi]] || San Gabriel |- | [[24 de xunu]] || [[Xuan el Bautista|San Xuan]] || Ugarte |- | [[22 de xunetu]] || [[María Madalena|Santa María Madalena]] || L'Arbolea |- | [[6 d'agostu]] || [[Tresfiguración de Jesús|Tresfiguración del Señor]] || Valle de Trápaga |- | [[15 d'agostu]] || [[Nuesa Señora de Begoña]] || Elguero |- | [[31 d'agostu]] || [[San Ramón Nonato]] || Valle de Trápaga |- | [[8 de setiembre]] || [[Nacencia de la Virxe|Natividá de María]] || La Reineta |} === Monumentos d'interés === El patrimoniu artísticu de la llocalidá nun ye bien importante, pudiéndose destacar les ilesies de la Tresfiguración del Señor y la de San José Obreru ([[1930]] y [[1957]]) según el Palaciu de Olaso, construyíu a principios del [[sieglu XX]] y utilizáu anguaño como Casa de Cultura. El [[Caserío (arquiteutura)|caserío]] Ayestarán o Aiestaran ye otru de los puntos d'interés de la llocalidá. Esti inmueble lleva más de 200 años presidiendo'l cascu urbanu del Valle de Trápaga. Construyir según el modelu típicu de [[Les Encartaciones]], anque la so fachada tien elementos decorativos urbanos, como delles columnes, moldures y remates de piedra arenisca. Anguaño ye unu de los pocos edificios d'esti estilu que queden en Vizcaya. Por eso, el Departamentu de Cultura del [[Gobiernu Vascu]] decidió caltenelo y en 2009 incluyir enel ''Inventariu Xeneral del Patrimoniu Cultural Vascu'', cola categoría de monumentu. <ref>[http://www.elcorreo.com/vizcaya/20070826/vizcaya/gobiernu-vascu-protegera-caserio-20070826.html Arantza Alonso, ''El Gobiernu vascu va protexer un caserío de 200 años nel centru de Trapagaran''], El Correo, 26 d'agostu de 2007.</ref> <ref>[http://www.trapagaran.net/es-ES/Turismo/Lugar-Interes/Paginas/CaserioAiestaran.aspx Caserío Aiestaran], Web del Conceyu de Trapagaran</ref> Pero ensin batura a duldes la construcción más representativa del Valle de Trápaga ye'l [[Funicular de La Reineta]]. Empezar a construyir en [[1921]] y nun foi inauguráu hasta [[1926]]. La so finalidá yera xunir les mines de fierro cola Zona Baxa salvando 6&nbsp;[[km]] de xubida. La cabina ta asitiada horizontalmente, lo que faía posible d'antiguo qu'ésta se pudiera llevantar y poder xubir direutamente los camiones ensin descargar la mercancía. Anguaño siguen cumpliendo serviciu de pasaxeros xuniendo los barrios de La Escontrilla y La Reineta, formando parte d'[[EuskoTren]]. == Deportes == === Instalaciones deportives === El conceyu cunta con delles instalaciones públiques dedicaes a la práutica deportiva. Les principales instalaciones son el [[polideportivu]] municipal y les [[piscina|piscines]] municipales, dambes xestionaes pola empresa emteSPORT.<ref>[http://www.trapagaran.net/es-ES/Servicios/Deportes/Paginas/default.aspx?page=2 Conceyu de Valle de Trápaga - Deportes]</ref> El polideportivu, asitiáu n'El Ribayu, inaugurar en [[2005]] en sustitución del antiguu polideportivu de Alday, baltáu pol vientu en [[1993]].<ref>[https://web.archive.org/web/20150224080622/http://trapagaran.com/INSTALAZIOAK-Instalaciones/ Trapagaran Eskubaloia - Instalaciones]</ref> Cuenta con una cancha polivalente, ximnasiu, sauna, solarium, pista de [[pádel]] y dende [[2014]] dexa la celebración d'eventos y espectáculos.<ref>[http://www.deia.com/2014/03/27/bizkaia/margen-izquierda-encartaciones/el polideportivu-de-trapagaran-convertir en-un edificiu-multiusos El polideportivu de Trapagaran convertir nun edificiu multiusos], Deia, 27 de marzu de 2014.</ref> === Fútbol === El [[fútbol]] ye un deporte que cunta con gran tradición nel conceyu. Anguaño cunta con tres clubes de fútbol compitiendo en categoríes rexonales. El primer equipu n'apaecer foi'l [[Club Deportivo L'Arbolea]], nel añu 1953. Afincáu nel barriu mineru de L'Arbolea, que yera entós el nucleu más pobláu del conceyu, fundar por iniciativa del pueblu como respuesta a l'afición a esti deporte per parte de los trabayadores de les mines. Llueu consiguieron la cesión d'un terrenal propiedá de la empresa minera [[Orconera]] pa establecer el so campu de fúbol, ''Les Cármenes'', apocayá reformáu.<ref>[https://web.archive.org/web/20150116042006/http://www.miarboleda.com/montes7.htm]</ref> Anguaño'l primer equipu milita na [[Territorial Primer División de Vizcaya|Primer División Territorial de Vizcaya]].<ref>[http://www.aupaathletic.com/bancodatos/equipo.asp?id=1084 Club Deportivo L'Arbolea], bancu de datos aupaAthletic.com</ref> En [[1979]] confórmase un equipu na zona baxa, el [[Club de Fútbol Trapagaran]] (fundáu como ''Club Deportivo San Salvador del Valle de Fútbol''), con xugadores locales y recuperaos d'otros clubes. Empezaron xugando en Galindo mientres s'instala un campu de fútbol provisional de sable n'El Ribayu.<ref>[http://www.cftrapagaran.com/ Club de Fútbol Trapagaran]</ref> Na actualidá xueguen en ''Errotarte'', campu de yerba artificial con capacidá pa 1.900 espectadores, na [[Territorial Preferente de Vizcaya|División Territorial Preferente de Vizcaya]].<ref>[http://www.aupaathletic.com/bancodatos/equipo.asp?id=1094 Club de Fútbol Trapagaran], bancu de datos aupaAthletic.com</ref> Tamién compite nes categoríes de fútbol base, encargándose de la cantera del conceyu con dellos equipos dende pre-redrueyos. El club más nuevu ye'l [[Bayern de Trápaga]], creáu en [[2013]]. Milita na [[Territorial Tercer División de Vizcaya|Tercer División Territorial de Vizcaya]], xunto a los filiales del Trapagaran y La Arbolea. Xuega como llocal nel campu de fútbol de San Miguel, en [[Abanto y Ciérvana|Gallarta]]. Regularmente celébrense dellos eventos, como'l Campus de Fútbol [[Xabier Eskurza]] pa neños o'l Campus de Tecnificación de Fútbol Femenino en L'Arbolea. === Bolos a Katxete === La modalidá de bolos a katxete ye un xuegu tradicional nel [[Valle de Somorrostro]] y l'únicu deporte autóctono de [[Les Encartaciones]], datando'l so orixe escontra [[1865]]. Xugar nun ''carrejo'' semicircular de 18 metros de diámetru, de yerba o tierra, y consiste nel llanzamientu d'una bola, dende'l centru xeométricu del semicírculu, contra un conxuntu de seis bolos esféricos asitiaos sobre un tacu de madera. Estos bolos tienen que devasar unu de los dos semicírculos concéntricos, marcaos a 10 y 18 metros, pa poder puntuar unu o dos puntos respeutivamente.<ref>[http://harresi.org/2012/08/29/bolos-a-cachete/ Bolo a mocada | Harresi Kulturala Elkartea]</ref> El conceyu cunta anguaño con dos de los siete carrejos que se caltienen na zona: el carrejo de Durañona, asitiáu xuntu al campu de fútbol Errotarte, y el carrejo de Ugarte, nel barriu col mesmu nome. Anguaño, l'equipu de Ugarte ye'l campeón de interpueblos, enfrentándose a carrejos como: Gorostiza, El Regatu, Basatxu, Sanfuentes, Durañona, Kabiezes, L'Arena, [[Urioste]] y La Cuesta. <ref>[http://www.deia.com/2014/04/18/bizkaia/margen-izquierda-encartaciones/el-katxete-trescribe-les sos-normes El katxete trescribe les sos normes. Deia. Noticies de Bizkaia.]</ref> == Personaxes célebres == * [[Facundo Perezagua]] ([[1860]]-[[1935]]): dirixente socialista nacíu en Toledo, escoyíu conceyal en San Salvador del Valle en [[1891]]; foi'l primer conceyal socialista escoyíu n'España. * [[Enrique Nieto Ulíbarri]] ([[1890]]-[[1963]]): pintor. * [[Bata (futbolista)|Agustín Sauto, ''Bata'']] ([[1908]]-[[1986]]): futbolista. * [[Luis de Castresana]] ([[1925]]-[[1986]]): escritor. * [[Matías Alonso (historietista)|Matías Alonso]] ([[1935]]): dibuxante d'historietes. * [[Alfredo Irusta Sampedro]] ([[8 de xineru]] de [[1968]]): ciclista. * [[Xabier Eskurza]] ([[17 de xineru]] de [[1970]]): futbolista. * [[David López García]] ([[13 de mayu]] de [[1981]]): ciclista. == Ver tamién == *[[Valle de Somorrostro]] == Notes y referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Trapagaran}} * [http://www.trapagaran.net Páxina web del conceyu] * [http://web.archive.org/web/http://www.euskomedia.org/aunamendi/137382?idi=es Entrada del Valle de Trápaga na Enciclopedia Dixital Ilustrada del País Vascu "Auñamendi"] * [https://maps.google.es/maps?f=q&hl=es&q=Trapagaran&ie=UTF8&z=14&ll=43.292888,-3.036861&spn=0.042544,0.107803&t=k&om=1 Valle de Trápaga en Google Maps] {{Tradubot|Valle de Trápaga}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Bizkaia]] [[Categoría:Conceyos de Bizkaia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] bp6wp6en9bkxmvlzdvw7yf1clm1wy0a 0 119379 3710005 3487468 2022-08-19T11:24:22Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Josa''' ye una llocalidá y [[conceyu]] d'[[España]], na [[provincia de Teruel]], [[Comunidá Autónoma]] d'[[Aragón]], de la contorna [[Cuenques Mineres (Aragón)|Cuenques Mineres]]. Tien un [[área]] de 28,05 [[quilómetru cuadráu|km²]] con una [[población humana|población]] de 33 habitantes ([[INE (España)|INE]] [[2008]]) y una [[densidá de población|densidá]] de 1,18 hab/km². == Historia == En [[1328]], [[Alfonsu IV d'Aragón|Alfonsu IV]] vendió [[Huesa del Común|Huesa]] y les sos aldegues a [[Pedro de Luna]], pasando a formar parte de [[Sesma del Honor de Huesa]] na [[Comunidad de Aldeas de Daroca]], [[comunidá d'aldegues]] qu'en [[1838]] foi eslleida. == Demografía == {| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Evolución demográfica ![[1991]] !!!! [[1996]] !!!! [[2001]] !!!! [[2004]] |- | align=center| 45 |||| align=center| 47 |||| align=center| 30 |||| align=center| 30 |} == Política llocal == === Últimos alcaldes de Josa === {| {{tablaguapa}} |- ! Periodu !! Alcalde !! Partíu |- | [[1979]]-[[1983]] || José Clemente Anel Martín<ref>{{cita web |url=http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |títulu=Trenta aniversariu de les primeres eleiciones municipales de la democracia |autor=Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España) |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140306230615/http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2014 }}</ref> || [[Unión de Centru Democráticu|UCD]] || style="width: 5px" bgcolor=orange align="center" | |- | [[1983]]-[[1987]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1987]]-[[1991]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1991]]-[[1995]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1995]]-[[1999]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1999]]-[[2003]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2003]]-[[2007]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2007]]-[[2011]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2011]]-[[2015]] || Óscar López Samartín<ref>[https://web.archive.org/web/20110907160459/http://www.mpt.gob.es/areas/politica_local/alcaldes_2011/parrafo/00/document_es/Aragon.pdf Alcaldes d'Aragón de les eleiciones de 2011]</ref> || [[PSOE-Aragón]] || style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 align="center" | |} === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |- | colspan="9" width="600px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones municipales'''<ref>{{cita web |url=http://servicios.aragon.es/aeaw/processSelect.do |títulu=Archivo Eleutoral d'Aragón |fechaaccesu=30 de setiembre de 2012 |apellíu=Gobierno d'Aragón |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref></center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]]''' | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 |- | bgcolor="#1e90FF" | '''[[Partíu Popular d'Aragón|PP]]''' | | | bgcolor="#87CEFA" align="right" | - | |- | bgcolor="#FFCC66" | '''[[Partíu Aragonés|PAR]]''' | | bgcolor="#FFCC66" align="right" | - | | |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''1''''' | align="right" | '''''1''''' | align="right" | '''''1''''' | align="right" | '''''1''''' |} == Ver tamién == * [[Llista de conceyos de la provincia de Teruel]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Josa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Teruel]] [[Categoría:Conceyos de Teruel]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ibn59vqu95sgktgjohbfac89zxx2h34 0 119388 3710004 3487500 2022-08-19T11:23:49Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Maicas''' ye una llocalidá y conceyu [[España|español]] de la [[provincia de Teruel]], comunidá autónoma d'[[Aragón]], de la contorna [[Cuenques Mineres d'Aragón|Cuenques Mineres]]. Tien una área de 24,74 km² con una población de 38 habitantes ([[INE (España)|INE]] 2008) y una densidá de 1,54 hab/km². == Demografía == {| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Evolución demográfica ![[1991]] !!!! [[1996]] !!!! [[2001]] !!!! [[2004]] |- | align=center| 20 |||| align=center| 25 |||| align=center| 42 |||| align=center| 39 |} == Historia == En [[1328]], [[Alfonsu IV d'Aragón|Alfonsu IV]] vendió [[Huesa del Común|Huesa]] y les sos aldegues a [[Pedro de Luna]], pasando a formar parte de [[Sesma del Honor de Huesa]] na [[Comunidad de Aldeas de Daroca]], [[comunidá d'aldegues]] qu'en [[1838]] foi eslleida == Política llocal == === Últimos alcaldes de Maicas === {| {{tablaguapa}} |- ! Periodu !! Alcalde !! Partíu |- | [[1979]]-[[1983]] || Donato Bernal Royo<ref>{{cita web |url=http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |títulu=Trenta aniversariu de les primeres eleiciones municipales de la democracia |autor=Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España) |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140306230615/http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2014 }}</ref> || [[Unión de Centru Democráticu|UCD]] || style="width: 5px" bgcolor=orange align="center" | |- | [[1983]]-[[1987]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1987]]-[[1991]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1991]]-[[1995]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1995]]-[[1999]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1999]]-[[2003]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2003]]-[[2007]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2007]]-[[2011]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2011]]-[[2015]] || María del Pilar Aguilar Palacios<ref>[https://web.archive.org/web/20110907160459/http://www.mpt.gob.es/areas/politica_local/alcaldes_2011/parrafo/00/document_es/Aragon.pdf Alcaldes d'Aragón de les eleiciones de 2011]</ref> || [[PSOE-Aragón]] || style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 align="center" | |} === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |- | colspan="9" width="600px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones municipales'''<ref>{{cita web |url=http://servicios.aragon.es/aeaw/processSelect.do |títulu=Archivo Eleutoral d'Aragón |fechaaccesu=30 de setiembre de 2012 |apellíu=Gobierno d'Aragón |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref></center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]]''' | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 3 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''1''''' | align="right" | '''''1''''' | align="right" | '''''3''''' | align="right" | '''''1''''' |} == Ver tamién == * [[Llista de conceyos de la provincia de Teruel]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Maicas}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Teruel]] [[Categoría:Conceyos de Teruel]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] on1btbdmtw90y4mao4ncnfwrtuczvpk 0 119401 3709993 3696119 2022-08-19T10:57:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Muniesa''' ye una llocalidá y conceyu de la [[provincia de Teruel]], integráu na contorna de les [[Cuenques Mineres d'Aragón|Cuenques Mineres]], [[Aragón]], [[España]]. == Situación == Muniesa ta asitiada al norte de la [[provincia de Teruel]], a 101 [[km]] de la ciudá de [[Teruel]] y a 85 km de [[Zaragoza]] ciudá. Ta a 760 [[msnm]], y cuenta con una población de 714 habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] [[2008]]). Nos últimos años l'esmolecedor cayente demográficu del pueblu (que cuntaba con 2000 habitantes na década de 1950) ta invirtiéndose por cuenta de la llegada d'inmigrantes magrebinos que representen anguaño'l 15% de la población. Llugar y términu enclavaos na parte más septentrional de la provincia, al norte del macizu de Montalbán, y separaos de la [[depresión del Ebro]] pola [[Sierra d'Arcos]]. Ta asitiáu nel interior d'una pequeña depresión terciaria, compuesta por niveles de magres y conglomeraos de tonos anaranxaos que constitúin la principal zona de cultivu. Esta depresión ta enmarcada por relieves de caliares xurásiques: al norte, l'estremu noroccidental de la Sierra d'Arcos, y al sur la Sierra de los Moros, dambes correspondientes a dos talos anticlinales de nucleu [[xurásicu]], que xeneren morfoloxíes anidiaes por cuenta d'aplanamientos erosivos. La depresión de Muniesa ta percorrida pol regueru Granxera, que se xune al [[ríu Aguasvivas]] yá fora de la [[provincia de Teruel]]. Los materiales que componen la depresión favorecieron les grandes estensiones de cultivu, qu'apostraron a los relieves más sobresalientes de la zona la vexetación natural, nel so mayor parte un tomillar xerofítico, anque destaca al norte, sobre los materiales caliares de la Sierra d'Arcos, un romeral con motudu esvalixáu de coscoja y carrasca. Al sur caltienen pinares de [[Pinus halepensis]]. Nesti términu municipal, n'El Gamonar, alcuéntrase un taller de xil al campu datáu nel [[Eneolíticu]]. Nél toparon elementos macro y microlíticos, con predominiu de pieces d'amenorgáu tamañu de tradición mesolítica. En San Mateo asítiase un asentamientu de dómina romana. Con un topónimu de raigañu hispanoárabe, la historia de Muniesa tres la conquista aragonesa ta amestada al Honor o Común de Huesa, del que foi aldega, hasta qu'en 1559 incorporóse como sesma a la [[Comunidá de Daroca]]. == Historia == En [[1328]], [[Alfonsu IV d'Aragón|Alfonsu IV]] vendió [[Huesa del Común|Huesa]] y les sos aldegues a [[Pedro de Luna]], pasando a formar parte de [[Sesma del Honor de Huesa]] na [[Comunidad de Aldeas de Daroca]], [[comunidá d'aldegues]] qu'en [[1838]] foi eslleida. == Política llocal == === Últimos alcaldes de Muniesa === {| {{tablaguapa}} |- ! Periodu !! Alcalde !! Partíu |- | [[1979]]-[[1983]] || Ignacio Blasco Sanz<ref>{{cita web |url=http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |títulu=Trenta aniversariu de les primeres eleiciones municipales de la democracia |autor=Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España) |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140306230615/http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2014 }}</ref> || [[Unión de Centru Democráticu|UCD]] || style="width: 5px" bgcolor=orange align="center" | |- | [[1983]]-[[1987]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1987]]-[[1991]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1991]]-[[1995]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1995]]-[[1999]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1999]]-[[2003]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2003]]-[[2007]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2007]]-[[2011]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2011]]-[[2015]] || José Yus Blasco<ref>[https://web.archive.org/web/20110907160459/http://www.mpt.gob.es/areas/politica_local/alcaldes_2011/parrafo/00/document_es/Aragon.pdf Alcaldes d'Aragón de les eleiciones de 2011]</ref> || [[PP d'Aragón]] || style="width: 5px" bgcolor=#1e90FF align="center" | |- | 2015-2016 || Pablo Iranzo Yus || [[PP d'Aragón]] || style="width: 5px" bgcolor=#1e90FF align="center" | |- | 2016- || José Luis Iranzo Morales || [[PP d'Aragón]] || style="width: 5px" bgcolor=#1e90FF align="center" | |} === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |- | colspan="9" width="600px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones municipales'''<ref>{{cita web |url=http://servicios.aragon.es/aeaw/processSelect.do |títulu=Archivo Eleutoral d'Aragón |fechaaccesu=30 de setiembre de 2012 |apellíu=Gobierno d'Aragón |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref></center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' |- | bgcolor="#1e90FF" | '''[[Partíu Popular d'Aragón|PP]]''' | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 1 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 3 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 4 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 3 |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]]''' | bgcolor="#FF6347" align="right" | 2 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 2 |- | bgcolor="#FFCC66" | '''[[Partíu Aragonés|PAR]]''' | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 4 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 3 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 2 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 |- | bgcolor=#FFA500 | '''[[Compromisu con Aragón|CA]]''' | | | | bgcolor=#FFA500 align=right | 1 |- | bgcolor="#99CC66" | '''[[Chunta Aragonesista|CHA]]''' | bgcolor="#99CC66" align="right" | - | bgcolor="#99CC66" align="right" | - | bgcolor="#99CC66" align="right" | - | |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''7''''' | align="right" | '''''7''''' | align="right" | '''''7''''' | align="right" | '''''7''''' |} == Economía == La economía del pueblu básase fundamentalmente na [[agricultura]] y na [[ganadería]], yá que la so principal industria, la fábrica de xuguetes «La Ilusión», qu'esportaba gran cantidá de xuguetes a diversos puntos d'España, cerró a principios de los 90. === Cultivos === En Muniesa el cultivu de viñes ye importante. Ente les variedaes cultivaes destaquen la garnacha, tempranillo, y drechero. Tamién se cultiven ceberes, olivar, verdures y hortolices. La esplotación de ganáu ovín y porcín tamién ye habitual. == Tresporte == === Carretera === Muniesa ta coneutada pola {{Identificador carretera española|tipu=autonomica|id=A-222|link=A-222}} con dos poblaciones cercanes, al norte con [[Lécera]], na [[provincia de Zaragoza]], y al sur con [[Cortes d'Aragón]]. Por aciu la {{Identificador carretera española|tipu=provincial|id=A-1401|link=A-1401}} con [[Oliete]] al este y cola {{Identificador carretera española|tipu=a3|id=A-2306|link=A-2306}} con [[Blesa]] al oeste. == Cultura == === Personaje pernomaos === * [[Miguel de Molinos]], escritor místicu y teólogu español, creador del [[quietismu]]. * [[Santiago Guallar Poza]], canónigu y diputáu nacional nes Cortes. === Fiestes === [[Ficheru:Iglesia de Muniesa.jpg|thumb|Vista de Muniesa.]] ==== Fiestes patronales ==== Celébrense en redol al 10 d'agostu n'honor al patrón de Muniesa, [[Lorenzo mártir|San Llorienzo]], y suelen durar ente cinco y siete díes. Ensin dulda l'ambiente lúdico y antroxador tresmitir nes sos xentes y nel pueblu enteru, ye tradicional el paséu poles peñes del pueblu acompañaos pola charanga, el toru de ronda, la comida popular, la revista, les orquestes... pero ensin dulda el calter atentu de les sos xentes ye lo que caracteriza a esti pueblu. ==== [[San Isidro Llabrador]] ==== Al ser un pueblu tradicionalmente de llabradores nun puede omitise la festividá celebrada'l 15 de mayu a tributu de [[Isidro Llabrador|San Isidro Llabrador]], na cual los llabradores pídenlu bones colleches al santu. === Deporte === Muniesa cuenta con un pabellón polideportivu con equipación completa. De la mesma nel estremu este del pueblu atopa'l cortil deportiva dedicáu a la natación con tres piscines, amás de tener barra de chigre abierta tol branu. Tamién tien una cancha de frontenis techada xuntu al antiguu polideportivu. Nel branu del añu 2014 construyóse una pista de padel nes proximidaes del nuevu pabellón. Nos últimos años ta celebrándose a mediaos del mes de mayu'l [[Rallysprint Cuenques Mineres]], nel arcu de la ermita de la Virxe de la Árgoma produz la ceremonia de salida y a la fin del día la entrega de premios na fonte de los trés remexos con gran participación de los ciudadanos. == Patrimoniu == === Monumentos === ====Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción==== Ente los monumentos más significativos de la llocalidá esta la Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción, datada del sieglu XVI. La Ilesia Parroquial de Muniesa ye una construcción de considerables dimensiones, ocupa 1.198 m², con un altor de 13 m, y l'estensión de los sos teyaos cuntando la sacristía vieya ye de 1.400 m² La so gran planta ta estremada en tres naves y capiyes llaterales comunicaes ente sigo. Los sistemes de cubrición son variaos: bóvedes vaídas, bóvedes de crucería estrellada, de cañón con lunetos, etc. El cruceru ta cubiertu por una gran cúpula sobre pechinas. Nel llau de la epístola hai una capiya cubierta con bóveda de crucería estrellada, na que se ve una inscripción indicando que dicha capiya foi realizada por Antonio Serrano de Nuez, capellán y criáu de [[Felipe II d'España|Felipe II]], y que foi concluyida en 1593. [[Ficheru:Muniesa - Torre de la iglesia de la Asunción.jpg|thumb|Torre de la ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción.]] L'interior d'esta ilesia foi desmanteláu en 1936 y perdiéronse obres d'induldable valor. Al paecer el templu contuvo delles imáxenes de Gregorio Mesa, realizaes a finales del sieglu XVII. Na fachada de los pies disponse'l so portada. Ta acovecida por un arcu llixeramente rebaxáu y decorada con motivos vexetales. S'estructura en dos cuerpos, l'inferior definíu pol accesu n'arcu de mediu puntu flanqueado por pilastres, y el superior, con una pequeña fornica coronada por frontón curvu. A'l so llau atopa la torre [[mudéxar]] de Muniesa, que preséntase como monumentu emblemáticu del conceyu, de 55 metros d'altor y de forma octogonal, la so torre-campanariu. Trátase d'una obra mudéxar del sieglu XVI, únicu exemplar turolense dafechu octogonal d'esi sieglu y unu de los más sobresalientes de l'arquiteutura mudéxar aragonesa. Pal basamento utilizóse la piedra y pal restu de la torre, lladriyu y azulexos. S'estructura en cinco cuerpos, de los cualos el superior ye resultáu d'una ampliación posterior, quiciabes del sieglu XVIII. Hasta l'altor de los vanos del segundu pisu tien un machón central buecu, mientres la escalera, qu'escarez de les carauterístiques bovedilles, disponer ente esti cuerpu poligonal y la torre esterior. Exteriormente, los pisos tán dixebraos por volaos entablamentos decoraos con bellos azulexos, y los sos ángulos tán reforzaos con pilastres. De la mesma, en cada cuerpu estrémense distintes zones delimitadas por otros entablamentos de menor valumbu y por frisos de azulejería. Los elementos ornamentales son pocu variaos: lladriyos en esquinillas y rombos, según azulejería de cartabón y de cuenca o aresta. Los vanos tán definíos por arcos de mediu puntu doblaos. Gran parte del curiosu d'esta torre mora nel so gran esbeltez, llograda pol retranqueo de los cuerpos y poles pilastres de los sos ángulos. Xuntu cola Ilesia, foi declarada monumentu nacional nel añu [[1931]], y el [[14 d'avientu]] de [[2001]], dientro del [[Mudéxar]] d'Aragón, hai foi designada Patrimoniu de la Humanidá, pola [[Unesco]]. ====Ermita de la Virxe de la Árgoma==== A la entrada sur de la población atopa la capiya o ermita de la Virxe de la Árgoma, resultáu de superponer a un portal una capiya abierta, que paez delimitar l'estremu sur d'una primer cortil acomuñada al asentamientu medieval. La capiya cimera ta cubierta con cúpula sobre pechinas y coronada por una espodada llinterna. Intramuros presenta una bella fachada en lladriyu, na que s'abrir un gran vanu n'arcu de mediu puntu y trés pequeñes forniques. La zona de camín ta definida por amplios arcos. En 1936 resultó bien estropiada y al reconstruyise decoróse la so cúpula con pintures de gustu popular. Otru posible testimoniu de l'antigua cortil medieval constituyir la capiya abierta de Santiago, dispuesta nel tramu oriental de la rambla que traviesa esta población. El portal ta definíu por arcos rebaxaos y nel superior disponse la carauterística capiya abierta n'arcu de mediu puntu. Nel otru estremu de la rambla créase un gran espaciu urbanu, nel que se dispón una fonte, un bebederu y una pequeña ermita, esta postrera construyida en mampostería y con una sola nave. Presenta cubierta a doble aguada y accesu n'arcu de mediu puntu. ====Casa Aranguren==== [[Ficheru:Muniesa - Casa Aranguren.jpg|thumb|Casa Aranguren.]] Dientro de la so arquiteutura civil destaca la casa Aranguren. Esta casa-palaciu construyir en lladriyu y se estructura en trés plantes. Nel cuerpu inferior estrémase una gran portada n'arcu de mediu puntu y un basamento de sillería. El cuerpu principal presenta grandes baldíos adintelados con barandielles de forxa. Finalmente, el cuerpu cimeru presenta la carauterística galería aragonesa rematada por un gran bistechu de madera. Esti edificiu ta reproducíu nel Pueblu Español de Palma. Na mesma cai y con unes carauterístiques bien similares construyóse la llamada casa de la Telefónica, carauterísticu edificiu palacial aragonés construyíu en lladriyu y estructurado en trés plantes. Presenta bella galería aragonesa y preciosista bistechu de madera con elementos pinjantes. Otres obres d'interés son la casa de la familia Latorre, les antigües escueles y delles cases-palaciu de la zona central de la población. ====Ermita de Santa Bárbara==== Nes contornes de la población, en direición norte, caltiénse la ermita de Santa Bárbara, edificiu construyíu na segunda metá del sieglu XIX (sobre'l so arcu triunfal vese la fecha de 1853). Ta realizáu en mampostería y entámase por aciu una sola nave, bien llarga y estrecha, cubierta con bóveda de cañón con lunetos. Tien testeru rectu y coru altu a los pies. Al esterior acusen los contrafuertes llaterales y el volume correspondiente a la capiya mayor, de dimensiones menores que'l restu. Una senciella portada n'arcu de mediu puntu abrir nel llateral de la epístola. N'este mesmu llau álzase'l so espodada torre-campanariu. Tien tres cuerpos y ta construyida en piedra y lladriyu, de sillería l'inferior y de lladriyu los dos cimeros. Los dos primeros cuerpos son de planta cuadrada y el superior, octogonal. Coronando esta torre dispúnxose una gran escultura del Corazón de Jesús. Cada añu'l domingu de Pentecostés allegar en romería al santuariu de la Virxe de la Árgoma, nel vecín términu de Cortes d'Aragón, onde se vuelve otra vegada'l domingu más cercanu al 24 d'agostu pa celebrar el Día del Sitiu xuntu al restu de los pueblos que pertenecen a la confrería de la Árgoma: [[Anadón]], [[Blesa]], [[Huesa del Común]], [[Josa]], [[La Foz de la Viella]], [[Maicas]], [[Plou]], [[Segura de los Baños]] y [[Cortes d'Aragón]]. Esta pelegrinación sigue cumpliendo'l papel de nexu ente llocalidaes con un pasáu históricu común, anque la motivación orixinal de pidir agües que favorezan una bona collecha pasara a un segundu planu. == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Llista de conceyos de la provincia de Teruel]] == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.muniesa.org Sitio web oficial de Muniesa] * [http://www.muniesa.org/dijendas/fotodijendas/pdfs/LLIBRO_PRESENTACION_CEMO.pdf Muniesa y l'Honor de Huesa; Historia común] * {{enllaz rotu|1=[http://www.freebookspaindownload.org/edicion-especial/muniesa-y-l'honor-de-huesa y book Muniesa y l'honor de huesa] |2=http://www.freebookspaindownload.org/edicion-especial/muniesa-y-l'honor-de-huesa |bot=InternetArchiveBot }} * [https://web.archive.org/web/20091226130855/http://bender.dpteruel.es/Convenios/IET/Home.nsf/694c0bb8b6fade68c1256cd30046b1ed/7319d77a6981589cc1257029002a0y7a?OpenDocument Institutu d'Estudios Turolenses] {{Tradubot|Muniesa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Teruel]] [[Categoría:Conceyos de Teruel]] [[Categoría:Muniesa]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] l22mhdra0y74z8ezko3l05nmn8tj6sx 3710002 3709993 2022-08-19T11:23:03Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Muniesa''' ye una llocalidá y conceyu de la [[provincia de Teruel]], integráu na contorna de les [[Cuenques Mineres d'Aragón|Cuenques Mineres]], [[Aragón]], [[España]]. == Situación == Muniesa ta asitiada al norte de la [[provincia de Teruel]], a 101 [[km]] de la ciudá de [[Teruel]] y a 85 km de [[Zaragoza]] ciudá. Ta a 760 [[msnm]], y cuenta con una población de 714 habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] [[2008]]). Nos últimos años l'esmolecedor cayente demográficu del pueblu (que cuntaba con 2000 habitantes na década de 1950) ta invirtiéndose por cuenta de la llegada d'inmigrantes magrebinos que representen anguaño'l 15% de la población. Llugar y términu enclavaos na parte más septentrional de la provincia, al norte del macizu de Montalbán, y separaos de la [[depresión del Ebro]] pola [[Sierra d'Arcos]]. Ta asitiáu nel interior d'una pequeña depresión terciaria, compuesta por niveles de magres y conglomeraos de tonos anaranxaos que constitúin la principal zona de cultivu. Esta depresión ta enmarcada por relieves de caliares xurásiques: al norte, l'estremu noroccidental de la Sierra d'Arcos, y al sur la Sierra de los Moros, dambes correspondientes a dos talos anticlinales de nucleu [[xurásicu]], que xeneren morfoloxíes anidiaes por cuenta d'aplanamientos erosivos. La depresión de Muniesa ta percorrida pol regueru Granxera, que se xune al [[ríu Aguasvivas]] yá fora de la [[provincia de Teruel]]. Los materiales que componen la depresión favorecieron les grandes estensiones de cultivu, qu'apostraron a los relieves más sobresalientes de la zona la vexetación natural, nel so mayor parte un tomillar xerofítico, anque destaca al norte, sobre los materiales caliares de la Sierra d'Arcos, un romeral con motudu esvalixáu de coscoja y carrasca. Al sur caltienen pinares de [[Pinus halepensis]]. Nesti términu municipal, n'El Gamonar, alcuéntrase un taller de xil al campu datáu nel [[Eneolíticu]]. Nél toparon elementos macro y microlíticos, con predominiu de pieces d'amenorgáu tamañu de tradición mesolítica. En San Mateo asítiase un asentamientu de dómina romana. Con un topónimu de raigañu hispanoárabe, la historia de Muniesa tres la conquista aragonesa ta amestada al Honor o Común de Huesa, del que foi aldega, hasta qu'en 1559 incorporóse como sesma a la [[Comunidá de Daroca]]. == Historia == En [[1328]], [[Alfonsu IV d'Aragón|Alfonsu IV]] vendió [[Huesa del Común|Huesa]] y les sos aldegues a [[Pedro de Luna]], pasando a formar parte de [[Sesma del Honor de Huesa]] na [[Comunidad de Aldeas de Daroca]], [[comunidá d'aldegues]] qu'en [[1838]] foi eslleida. == Política llocal == === Últimos alcaldes de Muniesa === {| {{tablaguapa}} |- ! Periodu !! Alcalde !! Partíu |- | [[1979]]-[[1983]] || Ignacio Blasco Sanz<ref>{{cita web |url=http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |títulu=Trenta aniversariu de les primeres eleiciones municipales de la democracia |autor=Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España) |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140306230615/http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2014 }}</ref> || [[Unión de Centru Democráticu|UCD]] || style="width: 5px" bgcolor=orange align="center" | |- | [[1983]]-[[1987]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1987]]-[[1991]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1991]]-[[1995]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1995]]-[[1999]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1999]]-[[2003]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2003]]-[[2007]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2007]]-[[2011]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2011]]-[[2015]] || José Yus Blasco<ref>[https://web.archive.org/web/20110907160459/http://www.mpt.gob.es/areas/politica_local/alcaldes_2011/parrafo/00/document_es/Aragon.pdf Alcaldes d'Aragón de les eleiciones de 2011]</ref> || [[PP d'Aragón]] || style="width: 5px" bgcolor=#1e90FF align="center" | |- | 2015-2016 || Pablo Iranzo Yus || [[PP d'Aragón]] || style="width: 5px" bgcolor=#1e90FF align="center" | |- | 2016- || José Luis Iranzo Morales || [[PP d'Aragón]] || style="width: 5px" bgcolor=#1e90FF align="center" | |} === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |- | colspan="9" width="600px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones municipales'''<ref>{{cita web |url=http://servicios.aragon.es/aeaw/processSelect.do |títulu=Archivo Eleutoral d'Aragón |fechaaccesu=30 de setiembre de 2012 |apellíu=Gobierno d'Aragón |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref></center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' |- | bgcolor="#1e90FF" | '''[[Partíu Popular d'Aragón|PP]]''' | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 1 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 3 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 4 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 3 |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]]''' | bgcolor="#FF6347" align="right" | 2 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 2 |- | bgcolor="#FFCC66" | '''[[Partíu Aragonés|PAR]]''' | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 4 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 3 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 2 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 |- | bgcolor=#FFA500 | '''[[Compromisu con Aragón|CA]]''' | | | | bgcolor=#FFA500 align=right | 1 |- | bgcolor="#99CC66" | '''[[Chunta Aragonesista|CHA]]''' | bgcolor="#99CC66" align="right" | - | bgcolor="#99CC66" align="right" | - | bgcolor="#99CC66" align="right" | - | |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''7''''' | align="right" | '''''7''''' | align="right" | '''''7''''' | align="right" | '''''7''''' |} == Economía == La economía del pueblu básase fundamentalmente na [[agricultura]] y na [[ganadería]], yá que la so principal industria, la fábrica de xuguetes «La Ilusión», qu'esportaba gran cantidá de xuguetes a diversos puntos d'España, cerró a principios de los 90. === Cultivos === En Muniesa el cultivu de viñes ye importante. Ente les variedaes cultivaes destaquen la garnacha, tempranillo, y drechero. Tamién se cultiven ceberes, olivar, verdures y hortolices. La esplotación de ganáu ovín y porcín tamién ye habitual. == Tresporte == === Carretera === Muniesa ta coneutada pola {{Identificador carretera española|tipu=autonomica|id=A-222|link=A-222}} con dos poblaciones cercanes, al norte con [[Lécera]], na [[provincia de Zaragoza]], y al sur con [[Cortes d'Aragón]]. Por aciu la {{Identificador carretera española|tipu=provincial|id=A-1401|link=A-1401}} con [[Oliete]] al este y cola {{Identificador carretera española|tipu=a3|id=A-2306|link=A-2306}} con [[Blesa]] al oeste. == Cultura == === Personaje pernomaos === * [[Miguel de Molinos]], escritor místicu y teólogu español, creador del [[quietismu]]. * [[Santiago Guallar Poza]], canónigu y diputáu nacional nes Cortes. === Fiestes === [[Ficheru:Iglesia de Muniesa.jpg|thumb|Vista de Muniesa.]] ==== Fiestes patronales ==== Celébrense en redol al 10 d'agostu n'honor al patrón de Muniesa, [[Lorenzo mártir|San Llorienzo]], y suelen durar ente cinco y siete díes. Ensin dulda l'ambiente lúdico y antroxador tresmitir nes sos xentes y nel pueblu enteru, ye tradicional el paséu poles peñes del pueblu acompañaos pola charanga, el toru de ronda, la comida popular, la revista, les orquestes... pero ensin dulda el calter atentu de les sos xentes ye lo que caracteriza a esti pueblu. ==== [[San Isidro Llabrador]] ==== Al ser un pueblu tradicionalmente de llabradores nun puede omitise la festividá celebrada'l 15 de mayu a tributu de [[Isidro Llabrador|San Isidro Llabrador]], na cual los llabradores pídenlu bones colleches al santu. === Deporte === Muniesa cuenta con un pabellón polideportivu con equipación completa. De la mesma nel estremu este del pueblu atopa'l cortil deportiva dedicáu a la natación con tres piscines, amás de tener barra de chigre abierta tol branu. Tamién tien una cancha de frontenis techada xuntu al antiguu polideportivu. Nel branu del añu 2014 construyóse una pista de padel nes proximidaes del nuevu pabellón. Nos últimos años ta celebrándose a mediaos del mes de mayu'l [[Rallysprint Cuenques Mineres]], nel arcu de la ermita de la Virxe de la Árgoma produz la ceremonia de salida y a la fin del día la entrega de premios na fonte de los trés remexos con gran participación de los ciudadanos. == Patrimoniu == === Monumentos === ==== Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción ==== Ente los monumentos más significativos de la llocalidá esta la Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción, datada del sieglu XVI. La Ilesia Parroquial de Muniesa ye una construcción de considerables dimensiones, ocupa 1.198 m², con un altor de 13 m, y l'estensión de los sos teyaos cuntando la sacristía vieya ye de 1.400 m² La so gran planta ta estremada en tres naves y capiyes llaterales comunicaes ente sigo. Los sistemes de cubrición son variaos: bóvedes vaídas, bóvedes de crucería estrellada, de cañón con lunetos, etc. El cruceru ta cubiertu por una gran cúpula sobre pechinas. Nel llau de la epístola hai una capiya cubierta con bóveda de crucería estrellada, na que se ve una inscripción indicando que dicha capiya foi realizada por Antonio Serrano de Nuez, capellán y criáu de [[Felipe II d'España|Felipe II]], y que foi concluyida en 1593. [[Ficheru:Muniesa - Torre de la iglesia de la Asunción.jpg|thumb|Torre de la ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción.]] L'interior d'esta ilesia foi desmanteláu en 1936 y perdiéronse obres d'induldable valor. Al paecer el templu contuvo delles imáxenes de Gregorio Mesa, realizaes a finales del sieglu XVII. Na fachada de los pies disponse'l so portada. Ta acovecida por un arcu llixeramente rebaxáu y decorada con motivos vexetales. S'estructura en dos cuerpos, l'inferior definíu pol accesu n'arcu de mediu puntu flanqueado por pilastres, y el superior, con una pequeña fornica coronada por frontón curvu. A'l so llau atopa la torre [[mudéxar]] de Muniesa, que preséntase como monumentu emblemáticu del conceyu, de 55 metros d'altor y de forma octogonal, la so torre-campanariu. Trátase d'una obra mudéxar del sieglu XVI, únicu exemplar turolense dafechu octogonal d'esi sieglu y unu de los más sobresalientes de l'arquiteutura mudéxar aragonesa. Pal basamento utilizóse la piedra y pal restu de la torre, lladriyu y azulexos. S'estructura en cinco cuerpos, de los cualos el superior ye resultáu d'una ampliación posterior, quiciabes del sieglu XVIII. Hasta l'altor de los vanos del segundu pisu tien un machón central buecu, mientres la escalera, qu'escarez de les carauterístiques bovedilles, disponer ente esti cuerpu poligonal y la torre esterior. Exteriormente, los pisos tán dixebraos por volaos entablamentos decoraos con bellos azulexos, y los sos ángulos tán reforzaos con pilastres. De la mesma, en cada cuerpu estrémense distintes zones delimitadas por otros entablamentos de menor valumbu y por frisos de azulejería. Los elementos ornamentales son pocu variaos: lladriyos en esquinillas y rombos, según azulejería de cartabón y de cuenca o aresta. Los vanos tán definíos por arcos de mediu puntu doblaos. Gran parte del curiosu d'esta torre mora nel so gran esbeltez, llograda pol retranqueo de los cuerpos y poles pilastres de los sos ángulos. Xuntu cola Ilesia, foi declarada monumentu nacional nel añu [[1931]], y el [[14 d'avientu]] de [[2001]], dientro del [[Mudéxar]] d'Aragón, hai foi designada Patrimoniu de la Humanidá, pola [[Unesco]]. ==== Ermita de la Virxe de la Árgoma ==== A la entrada sur de la población atopa la capiya o ermita de la Virxe de la Árgoma, resultáu de superponer a un portal una capiya abierta, que paez delimitar l'estremu sur d'una primer cortil acomuñada al asentamientu medieval. La capiya cimera ta cubierta con cúpula sobre pechinas y coronada por una espodada llinterna. Intramuros presenta una bella fachada en lladriyu, na que s'abrir un gran vanu n'arcu de mediu puntu y trés pequeñes forniques. La zona de camín ta definida por amplios arcos. En 1936 resultó bien estropiada y al reconstruyise decoróse la so cúpula con pintures de gustu popular. Otru posible testimoniu de l'antigua cortil medieval constituyir la capiya abierta de Santiago, dispuesta nel tramu oriental de la rambla que traviesa esta población. El portal ta definíu por arcos rebaxaos y nel superior disponse la carauterística capiya abierta n'arcu de mediu puntu. Nel otru estremu de la rambla créase un gran espaciu urbanu, nel que se dispón una fonte, un bebederu y una pequeña ermita, esta postrera construyida en mampostería y con una sola nave. Presenta cubierta a doble aguada y accesu n'arcu de mediu puntu. ==== Casa Aranguren ==== [[Ficheru:Muniesa - Casa Aranguren.jpg|thumb|Casa Aranguren.]] Dientro de la so arquiteutura civil destaca la casa Aranguren. Esta casa-palaciu construyir en lladriyu y se estructura en trés plantes. Nel cuerpu inferior estrémase una gran portada n'arcu de mediu puntu y un basamento de sillería. El cuerpu principal presenta grandes baldíos adintelados con barandielles de forxa. Finalmente, el cuerpu cimeru presenta la carauterística galería aragonesa rematada por un gran bistechu de madera. Esti edificiu ta reproducíu nel Pueblu Español de Palma. Na mesma cai y con unes carauterístiques bien similares construyóse la llamada casa de la Telefónica, carauterísticu edificiu palacial aragonés construyíu en lladriyu y estructurado en trés plantes. Presenta bella galería aragonesa y preciosista bistechu de madera con elementos pinjantes. Otres obres d'interés son la casa de la familia Latorre, les antigües escueles y delles cases-palaciu de la zona central de la población. ==== Ermita de Santa Bárbara ==== Nes contornes de la población, en direición norte, caltiénse la ermita de Santa Bárbara, edificiu construyíu na segunda metá del sieglu XIX (sobre'l so arcu triunfal vese la fecha de 1853). Ta realizáu en mampostería y entámase por aciu una sola nave, bien llarga y estrecha, cubierta con bóveda de cañón con lunetos. Tien testeru rectu y coru altu a los pies. Al esterior acusen los contrafuertes llaterales y el volume correspondiente a la capiya mayor, de dimensiones menores que'l restu. Una senciella portada n'arcu de mediu puntu abrir nel llateral de la epístola. N'este mesmu llau álzase'l so espodada torre-campanariu. Tien tres cuerpos y ta construyida en piedra y lladriyu, de sillería l'inferior y de lladriyu los dos cimeros. Los dos primeros cuerpos son de planta cuadrada y el superior, octogonal. Coronando esta torre dispúnxose una gran escultura del Corazón de Jesús. Cada añu'l domingu de Pentecostés allegar en romería al santuariu de la Virxe de la Árgoma, nel vecín términu de Cortes d'Aragón, onde se vuelve otra vegada'l domingu más cercanu al 24 d'agostu pa celebrar el Día del Sitiu xuntu al restu de los pueblos que pertenecen a la confrería de la Árgoma: [[Anadón]], [[Blesa]], [[Huesa del Común]], [[Josa]], [[La Foz de la Viella]], [[Maicas]], [[Plou]], [[Segura de los Baños]] y [[Cortes d'Aragón]]. Esta pelegrinación sigue cumpliendo'l papel de nexu ente llocalidaes con un pasáu históricu común, anque la motivación orixinal de pidir agües que favorezan una bona collecha pasara a un segundu planu. == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Llista de conceyos de la provincia de Teruel]] == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Muniesa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Teruel]] [[Categoría:Conceyos de Teruel]] [[Categoría:Muniesa]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 8m0fybstuoc70ypjwmm05t4pewx792s 3710003 3710002 2022-08-19T11:23:08Z YoaR 37624 removed [[Category:Muniesa]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Muniesa''' ye una llocalidá y conceyu de la [[provincia de Teruel]], integráu na contorna de les [[Cuenques Mineres d'Aragón|Cuenques Mineres]], [[Aragón]], [[España]]. == Situación == Muniesa ta asitiada al norte de la [[provincia de Teruel]], a 101 [[km]] de la ciudá de [[Teruel]] y a 85 km de [[Zaragoza]] ciudá. Ta a 760 [[msnm]], y cuenta con una población de 714 habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] [[2008]]). Nos últimos años l'esmolecedor cayente demográficu del pueblu (que cuntaba con 2000 habitantes na década de 1950) ta invirtiéndose por cuenta de la llegada d'inmigrantes magrebinos que representen anguaño'l 15% de la población. Llugar y términu enclavaos na parte más septentrional de la provincia, al norte del macizu de Montalbán, y separaos de la [[depresión del Ebro]] pola [[Sierra d'Arcos]]. Ta asitiáu nel interior d'una pequeña depresión terciaria, compuesta por niveles de magres y conglomeraos de tonos anaranxaos que constitúin la principal zona de cultivu. Esta depresión ta enmarcada por relieves de caliares xurásiques: al norte, l'estremu noroccidental de la Sierra d'Arcos, y al sur la Sierra de los Moros, dambes correspondientes a dos talos anticlinales de nucleu [[xurásicu]], que xeneren morfoloxíes anidiaes por cuenta d'aplanamientos erosivos. La depresión de Muniesa ta percorrida pol regueru Granxera, que se xune al [[ríu Aguasvivas]] yá fora de la [[provincia de Teruel]]. Los materiales que componen la depresión favorecieron les grandes estensiones de cultivu, qu'apostraron a los relieves más sobresalientes de la zona la vexetación natural, nel so mayor parte un tomillar xerofítico, anque destaca al norte, sobre los materiales caliares de la Sierra d'Arcos, un romeral con motudu esvalixáu de coscoja y carrasca. Al sur caltienen pinares de [[Pinus halepensis]]. Nesti términu municipal, n'El Gamonar, alcuéntrase un taller de xil al campu datáu nel [[Eneolíticu]]. Nél toparon elementos macro y microlíticos, con predominiu de pieces d'amenorgáu tamañu de tradición mesolítica. En San Mateo asítiase un asentamientu de dómina romana. Con un topónimu de raigañu hispanoárabe, la historia de Muniesa tres la conquista aragonesa ta amestada al Honor o Común de Huesa, del que foi aldega, hasta qu'en 1559 incorporóse como sesma a la [[Comunidá de Daroca]]. == Historia == En [[1328]], [[Alfonsu IV d'Aragón|Alfonsu IV]] vendió [[Huesa del Común|Huesa]] y les sos aldegues a [[Pedro de Luna]], pasando a formar parte de [[Sesma del Honor de Huesa]] na [[Comunidad de Aldeas de Daroca]], [[comunidá d'aldegues]] qu'en [[1838]] foi eslleida. == Política llocal == === Últimos alcaldes de Muniesa === {| {{tablaguapa}} |- ! Periodu !! Alcalde !! Partíu |- | [[1979]]-[[1983]] || Ignacio Blasco Sanz<ref>{{cita web |url=http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |títulu=Trenta aniversariu de les primeres eleiciones municipales de la democracia |autor=Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España) |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140306230615/http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2014 }}</ref> || [[Unión de Centru Democráticu|UCD]] || style="width: 5px" bgcolor=orange align="center" | |- | [[1983]]-[[1987]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1987]]-[[1991]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1991]]-[[1995]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1995]]-[[1999]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1999]]-[[2003]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2003]]-[[2007]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2007]]-[[2011]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2011]]-[[2015]] || José Yus Blasco<ref>[https://web.archive.org/web/20110907160459/http://www.mpt.gob.es/areas/politica_local/alcaldes_2011/parrafo/00/document_es/Aragon.pdf Alcaldes d'Aragón de les eleiciones de 2011]</ref> || [[PP d'Aragón]] || style="width: 5px" bgcolor=#1e90FF align="center" | |- | 2015-2016 || Pablo Iranzo Yus || [[PP d'Aragón]] || style="width: 5px" bgcolor=#1e90FF align="center" | |- | 2016- || José Luis Iranzo Morales || [[PP d'Aragón]] || style="width: 5px" bgcolor=#1e90FF align="center" | |} === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |- | colspan="9" width="600px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones municipales'''<ref>{{cita web |url=http://servicios.aragon.es/aeaw/processSelect.do |títulu=Archivo Eleutoral d'Aragón |fechaaccesu=30 de setiembre de 2012 |apellíu=Gobierno d'Aragón |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref></center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' |- | bgcolor="#1e90FF" | '''[[Partíu Popular d'Aragón|PP]]''' | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 1 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 3 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 4 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 3 |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]]''' | bgcolor="#FF6347" align="right" | 2 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 2 |- | bgcolor="#FFCC66" | '''[[Partíu Aragonés|PAR]]''' | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 4 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 3 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 2 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 |- | bgcolor=#FFA500 | '''[[Compromisu con Aragón|CA]]''' | | | | bgcolor=#FFA500 align=right | 1 |- | bgcolor="#99CC66" | '''[[Chunta Aragonesista|CHA]]''' | bgcolor="#99CC66" align="right" | - | bgcolor="#99CC66" align="right" | - | bgcolor="#99CC66" align="right" | - | |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''7''''' | align="right" | '''''7''''' | align="right" | '''''7''''' | align="right" | '''''7''''' |} == Economía == La economía del pueblu básase fundamentalmente na [[agricultura]] y na [[ganadería]], yá que la so principal industria, la fábrica de xuguetes «La Ilusión», qu'esportaba gran cantidá de xuguetes a diversos puntos d'España, cerró a principios de los 90. === Cultivos === En Muniesa el cultivu de viñes ye importante. Ente les variedaes cultivaes destaquen la garnacha, tempranillo, y drechero. Tamién se cultiven ceberes, olivar, verdures y hortolices. La esplotación de ganáu ovín y porcín tamién ye habitual. == Tresporte == === Carretera === Muniesa ta coneutada pola {{Identificador carretera española|tipu=autonomica|id=A-222|link=A-222}} con dos poblaciones cercanes, al norte con [[Lécera]], na [[provincia de Zaragoza]], y al sur con [[Cortes d'Aragón]]. Por aciu la {{Identificador carretera española|tipu=provincial|id=A-1401|link=A-1401}} con [[Oliete]] al este y cola {{Identificador carretera española|tipu=a3|id=A-2306|link=A-2306}} con [[Blesa]] al oeste. == Cultura == === Personaje pernomaos === * [[Miguel de Molinos]], escritor místicu y teólogu español, creador del [[quietismu]]. * [[Santiago Guallar Poza]], canónigu y diputáu nacional nes Cortes. === Fiestes === [[Ficheru:Iglesia de Muniesa.jpg|thumb|Vista de Muniesa.]] ==== Fiestes patronales ==== Celébrense en redol al 10 d'agostu n'honor al patrón de Muniesa, [[Lorenzo mártir|San Llorienzo]], y suelen durar ente cinco y siete díes. Ensin dulda l'ambiente lúdico y antroxador tresmitir nes sos xentes y nel pueblu enteru, ye tradicional el paséu poles peñes del pueblu acompañaos pola charanga, el toru de ronda, la comida popular, la revista, les orquestes... pero ensin dulda el calter atentu de les sos xentes ye lo que caracteriza a esti pueblu. ==== [[San Isidro Llabrador]] ==== Al ser un pueblu tradicionalmente de llabradores nun puede omitise la festividá celebrada'l 15 de mayu a tributu de [[Isidro Llabrador|San Isidro Llabrador]], na cual los llabradores pídenlu bones colleches al santu. === Deporte === Muniesa cuenta con un pabellón polideportivu con equipación completa. De la mesma nel estremu este del pueblu atopa'l cortil deportiva dedicáu a la natación con tres piscines, amás de tener barra de chigre abierta tol branu. Tamién tien una cancha de frontenis techada xuntu al antiguu polideportivu. Nel branu del añu 2014 construyóse una pista de padel nes proximidaes del nuevu pabellón. Nos últimos años ta celebrándose a mediaos del mes de mayu'l [[Rallysprint Cuenques Mineres]], nel arcu de la ermita de la Virxe de la Árgoma produz la ceremonia de salida y a la fin del día la entrega de premios na fonte de los trés remexos con gran participación de los ciudadanos. == Patrimoniu == === Monumentos === ==== Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción ==== Ente los monumentos más significativos de la llocalidá esta la Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción, datada del sieglu XVI. La Ilesia Parroquial de Muniesa ye una construcción de considerables dimensiones, ocupa 1.198 m², con un altor de 13 m, y l'estensión de los sos teyaos cuntando la sacristía vieya ye de 1.400 m² La so gran planta ta estremada en tres naves y capiyes llaterales comunicaes ente sigo. Los sistemes de cubrición son variaos: bóvedes vaídas, bóvedes de crucería estrellada, de cañón con lunetos, etc. El cruceru ta cubiertu por una gran cúpula sobre pechinas. Nel llau de la epístola hai una capiya cubierta con bóveda de crucería estrellada, na que se ve una inscripción indicando que dicha capiya foi realizada por Antonio Serrano de Nuez, capellán y criáu de [[Felipe II d'España|Felipe II]], y que foi concluyida en 1593. [[Ficheru:Muniesa - Torre de la iglesia de la Asunción.jpg|thumb|Torre de la ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción.]] L'interior d'esta ilesia foi desmanteláu en 1936 y perdiéronse obres d'induldable valor. Al paecer el templu contuvo delles imáxenes de Gregorio Mesa, realizaes a finales del sieglu XVII. Na fachada de los pies disponse'l so portada. Ta acovecida por un arcu llixeramente rebaxáu y decorada con motivos vexetales. S'estructura en dos cuerpos, l'inferior definíu pol accesu n'arcu de mediu puntu flanqueado por pilastres, y el superior, con una pequeña fornica coronada por frontón curvu. A'l so llau atopa la torre [[mudéxar]] de Muniesa, que preséntase como monumentu emblemáticu del conceyu, de 55 metros d'altor y de forma octogonal, la so torre-campanariu. Trátase d'una obra mudéxar del sieglu XVI, únicu exemplar turolense dafechu octogonal d'esi sieglu y unu de los más sobresalientes de l'arquiteutura mudéxar aragonesa. Pal basamento utilizóse la piedra y pal restu de la torre, lladriyu y azulexos. S'estructura en cinco cuerpos, de los cualos el superior ye resultáu d'una ampliación posterior, quiciabes del sieglu XVIII. Hasta l'altor de los vanos del segundu pisu tien un machón central buecu, mientres la escalera, qu'escarez de les carauterístiques bovedilles, disponer ente esti cuerpu poligonal y la torre esterior. Exteriormente, los pisos tán dixebraos por volaos entablamentos decoraos con bellos azulexos, y los sos ángulos tán reforzaos con pilastres. De la mesma, en cada cuerpu estrémense distintes zones delimitadas por otros entablamentos de menor valumbu y por frisos de azulejería. Los elementos ornamentales son pocu variaos: lladriyos en esquinillas y rombos, según azulejería de cartabón y de cuenca o aresta. Los vanos tán definíos por arcos de mediu puntu doblaos. Gran parte del curiosu d'esta torre mora nel so gran esbeltez, llograda pol retranqueo de los cuerpos y poles pilastres de los sos ángulos. Xuntu cola Ilesia, foi declarada monumentu nacional nel añu [[1931]], y el [[14 d'avientu]] de [[2001]], dientro del [[Mudéxar]] d'Aragón, hai foi designada Patrimoniu de la Humanidá, pola [[Unesco]]. ==== Ermita de la Virxe de la Árgoma ==== A la entrada sur de la población atopa la capiya o ermita de la Virxe de la Árgoma, resultáu de superponer a un portal una capiya abierta, que paez delimitar l'estremu sur d'una primer cortil acomuñada al asentamientu medieval. La capiya cimera ta cubierta con cúpula sobre pechinas y coronada por una espodada llinterna. Intramuros presenta una bella fachada en lladriyu, na que s'abrir un gran vanu n'arcu de mediu puntu y trés pequeñes forniques. La zona de camín ta definida por amplios arcos. En 1936 resultó bien estropiada y al reconstruyise decoróse la so cúpula con pintures de gustu popular. Otru posible testimoniu de l'antigua cortil medieval constituyir la capiya abierta de Santiago, dispuesta nel tramu oriental de la rambla que traviesa esta población. El portal ta definíu por arcos rebaxaos y nel superior disponse la carauterística capiya abierta n'arcu de mediu puntu. Nel otru estremu de la rambla créase un gran espaciu urbanu, nel que se dispón una fonte, un bebederu y una pequeña ermita, esta postrera construyida en mampostería y con una sola nave. Presenta cubierta a doble aguada y accesu n'arcu de mediu puntu. ==== Casa Aranguren ==== [[Ficheru:Muniesa - Casa Aranguren.jpg|thumb|Casa Aranguren.]] Dientro de la so arquiteutura civil destaca la casa Aranguren. Esta casa-palaciu construyir en lladriyu y se estructura en trés plantes. Nel cuerpu inferior estrémase una gran portada n'arcu de mediu puntu y un basamento de sillería. El cuerpu principal presenta grandes baldíos adintelados con barandielles de forxa. Finalmente, el cuerpu cimeru presenta la carauterística galería aragonesa rematada por un gran bistechu de madera. Esti edificiu ta reproducíu nel Pueblu Español de Palma. Na mesma cai y con unes carauterístiques bien similares construyóse la llamada casa de la Telefónica, carauterísticu edificiu palacial aragonés construyíu en lladriyu y estructurado en trés plantes. Presenta bella galería aragonesa y preciosista bistechu de madera con elementos pinjantes. Otres obres d'interés son la casa de la familia Latorre, les antigües escueles y delles cases-palaciu de la zona central de la población. ==== Ermita de Santa Bárbara ==== Nes contornes de la población, en direición norte, caltiénse la ermita de Santa Bárbara, edificiu construyíu na segunda metá del sieglu XIX (sobre'l so arcu triunfal vese la fecha de 1853). Ta realizáu en mampostería y entámase por aciu una sola nave, bien llarga y estrecha, cubierta con bóveda de cañón con lunetos. Tien testeru rectu y coru altu a los pies. Al esterior acusen los contrafuertes llaterales y el volume correspondiente a la capiya mayor, de dimensiones menores que'l restu. Una senciella portada n'arcu de mediu puntu abrir nel llateral de la epístola. N'este mesmu llau álzase'l so espodada torre-campanariu. Tien tres cuerpos y ta construyida en piedra y lladriyu, de sillería l'inferior y de lladriyu los dos cimeros. Los dos primeros cuerpos son de planta cuadrada y el superior, octogonal. Coronando esta torre dispúnxose una gran escultura del Corazón de Jesús. Cada añu'l domingu de Pentecostés allegar en romería al santuariu de la Virxe de la Árgoma, nel vecín términu de Cortes d'Aragón, onde se vuelve otra vegada'l domingu más cercanu al 24 d'agostu pa celebrar el Día del Sitiu xuntu al restu de los pueblos que pertenecen a la confrería de la Árgoma: [[Anadón]], [[Blesa]], [[Huesa del Común]], [[Josa]], [[La Foz de la Viella]], [[Maicas]], [[Plou]], [[Segura de los Baños]] y [[Cortes d'Aragón]]. Esta pelegrinación sigue cumpliendo'l papel de nexu ente llocalidaes con un pasáu históricu común, anque la motivación orixinal de pidir agües que favorezan una bona collecha pasara a un segundu planu. == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Llista de conceyos de la provincia de Teruel]] == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Muniesa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Teruel]] [[Categoría:Conceyos de Teruel]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] l8s7w1jimluv0mac4c6hf7a6mtayrmh 0 119418 3709994 3487542 2022-08-19T10:57:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Plou''' ye una llocalidá y conceyu [[España|español]] de la [[provincia de Teruel]], comunidá autónoma d'[[Aragón]], de la contorna [[Cuenques Mineres d'Aragón|Cuenques Mineres]]. Tien una área de 17,21 km² con una población de 43 habitantes ([[INE (España)|INE]] 2008) y una densidá de 2,91 hab/km². == Demografía == {| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Evolución demográfica ![[1991]] !!!! [[1996]] !!!! [[2001]] !!!! [[2004]] !!!! [[2008]] !!!! [[2009]] !!!! [[2010]] !!!! [[2011]] !!!! [[2012]] |- | align=center| 55 |||| align=center| 54 |||| align=center| 53 |||| align=center| 49 |||| align="center" | 50 |||| align=center| 47 |||| align=center| 43 |||| align="center" | 45 |||| align="center" | 48 |} == Política llocal == === Últimos alcaldes de Plou === {| {{tablaguapa}} |- ! Periodu !! Alcalde !! Partíu |- | [[1979]]-[[1983]] || Miguel Plou Plou<ref>{{cita web |url=http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |títulu=Trenta aniversariu de les primeres eleiciones municipales de la democracia |autor=Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España) |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140306230615/http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2014 }}</ref> || [[Unión de Centru Democráticu|UCD]] || style="width: 5px" bgcolor=orange align="center" | |- | [[1983]]-[[1987]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1987]]-[[1991]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1991]]-[[1995]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1995]]-[[1999]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1999]]-[[2003]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2003]]-[[2007]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2011]]-[[2015]] || Fernando Repollés Rodrigo<ref>[https://web.archive.org/web/20110907160459/http://www.mpt.gob.es/areas/politica_local/alcaldes_2011/parrafo/00/document_es/Aragon.pdf Alcaldes d'Aragón de les eleiciones de 2011]</ref> || [[Compromisu con Aragón|CA]] || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- |2015-2017||Antonio Plou|| || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |} === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |- | colspan="9" width="600px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones municipales'''<ref>{{cita web |url=http://servicios.aragon.es/aeaw/processSelect.do |títulu=Archivo Eleutoral d'Aragón |fechaaccesu=30 de setiembre de 2012 |apellíu=Gobierno d'Aragón |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref></center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' |- | bgcolor=#FFA400 | '''[[Compromisu con Aragón|CA]]''' | | | bgcolor=#FFA500 align=right | 2 | bgcolor=#FFA500 align=right | 2 |- | bgcolor="#FFCC66" | '''[[Partíu Aragonés|PAR]]''' | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]]''' | | bgcolor="#FF6347" align="right" | - | | |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''1''''' | align="right" | '''''1''''' | align="right" | '''''3''''' | align="right" | '''''3''''' |} == Galería d'imáxenes == <gallery> Plou, Teruel, España, 2017-01-04, DD 96.jpg|Conceyu de Plou. Antigua Lonja y Pósito, Plou, Teruel, España, 2017-01-04, DD 93.jpg|Antigua rula y pósito. Iglesia de la Santa Cruz, Plou, Teruel, España, 2017-01-04, DD 94.jpg|Ilesia de la Santa Cruz, Plou </gallery> == Ver tamién == * [[Llista de conceyos de la provincia de Teruel]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.plouteruel.com/] * [http://plou.com.es/] * [http://www.lainformacion.com/arte-cultura-y-espectaculos/el centru polivalente-de-muniesa-presenta-manana-un llibru-sobre-la historia-de-esta llocalidá-turolense_mt7ENAM8Qoe3hn9LDkg4Q5/] * [http://www.blesa.info/bibHistoriaHonorComunHuesaSGisbert1882.pdf Historia del Honor de Huesa] * [http://www.muniesa.org/dijendas/fotodijendas/pdfs/LLIBRO_PRESENTACION_CEMO.pdf Muniesa y l'Honor de Huesa; Historia común] {{Tradubot|Plou}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Teruel]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Teruel]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 0yje2wrzx4yzdiy4v5uccveetptxg0c 0 119431 3710000 3590202 2022-08-19T11:22:10Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} [[Ficheru:Segura de los Baños, Teruel, España, 2017-01-04, DD 81.jpg|miniaturadeimagen|Vista xeneral.]] [[Ficheru:Paisaje en Segura de los Baños, Teruel, España, 2017-01-04, DD 82.jpg|miniaturadeimagen|Paisaxe en Segura de los Baños.]] '''Segura de los Baños''' ye una llocalidá y conceyu [[España|español]] de la [[provincia de Teruel]] perteneciente a la contorna de [[Cuenques Mineres d'Aragón|Cuenques Mineres]], comunidá autónoma d'[[Aragón]]. Tien una área de 54,15 km², con una población de 43 habitantes ([[INE (España)|INE]] 2017) y una densidá de 0,79 hab/km². == Historia == En [[1328]], [[Alfonsu IV d'Aragón|Alfonsu IV]] vendió [[Huesa del Común|Huesa]] y les sos aldegues a [[Pedro de Luna]], pasando a formar parte de [[Sesma del Honor de Huesa]] na [[Comunidad de Aldeas de Daroca]], [[comunidá d'aldegues]] qu'en [[1838]] foi eslleida. Enantes denominábase Segura, pero tres la instalación del balneariu camudó'l nome a Segura de los Baños. Nel escudu tien un castiellu y un árbol que ye cortáu por una segur (hachu). == Balneariu de Segura == Nel sieglu XVIII yá esistía un balneariu asitiáu a unos 1200 m al norte de la población qu'usaba los manantiales de la zona. El balneariu cerró en 1983. El 31 de xunetu de 2017 abrió les sos puertes el nuevu balneariu con agospiamientu de cinco estrelles tres 15 años de xestiones y 9,2 millones d'euros de financiamientu públicu del Plan Miner y Fite y 2 millones de la empresa Sensational Hotels & Spas. Na inauguración del complexu termal tuvo la conseyera d'Economía ya Industria del Gobiernu d'Aragón, Marta Gastón. Cuenta con una plantía de 30 trabayadores.<ref name="Heraldu">{{cita web |url=https://www.heraldo.es/noticias/aragon/teruel-provincia/2017/07/31/el balneariu segura-banos-crea-trenta-empleo-les cuenques mineres-1189620-1101027.html |títulu=El balneariu de Segura abre les sos puertes 15 años dempués de xestase al calor del Miner |fechaaccesu=29 de xineru de 2018 |apellíu=Francu |nome=Leonor |enllaceautor= |fecha=1 de agasto de 2017 |formatu= |obra=Heraldu d'Aragón |editor=Heraldu d'Aragón |editorial= |allugamientu= |idioma= |cita= }}</ref> Dispón d'agües bicarbonatadas cálciques de mineralización media-baxa y ta empobináu al públicu adultu.<ref name="Balneariu">{{cita web |url=https://www.balneariodesegura.com/ |títulu=Balneariu de Segura |fechaaccesu=29 de xineru de 2018 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha= |formatu= |obra= |editor= |editorial= |ubicación= |idioma= |cita= }}</ref> <ref name="AragonTV">{{cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=t2pdv88eoT0 |títulu=Balneariu de Segura de Baños |fechaaccesu=29 de xineru de 2018 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=23 d'agostu de 2017 |formatu= |obra=Aragón n'Abiertu |editor=Aragón TV |editorial= |allugamientu= |idioma= |cita= }}</ref> == Evolución demográfica == En 1910 llegó a tener una población de 840 habitantes. <center> {{Gráfica d'evolución|tipu=demográfica|anchura=700|color_1=Orange|color_2=Orange|color_3=Orange|color_4=Orange|color_5=Orange|color_6=Orange|color_19=blue|nome=Segura de los Baños<ref name = "EVO">{{cita web |url=http://www.ine.es/intercensal/intercensal.do?search=1&cmbTipoBusq=0&textoMunicipio=segura+de+los+baños&btnBuscarDenom=Consultar+selecci%F3n|títulu=Alteraciones de los municipios en los Censos de Población desde 1842|fonte=Instituto Nacional de Estadística (España)|fechaaccesu=1 de setiembre de 2018}}</ref>|1842|407|1857|672|1860|729|1877|760|1887|777|1897|805|1900|795|1910|840|1920|754|1930|768|1940|553|1950|538|1960|426|1970|197|1981|96|1991|67|2001|40|2011|41|2017|43|notas=<small> {{lleenda|#FB9902|[[Población de derechu]] (1842-1897, excepto 1857 y 1860 que es [[población de hecho]]) según los censos de población del siglo XIX.}} {{lleenda|#88c2cc|[[Población de derechu]] (1900-1991) o [[población de derecho|población residente]] (2001-2011) según los censos de población del [[Instituto Nacional de Estadística (España)|INE]].}} {{lleenda|#115cc3|Población según el [[padrón municipal]] de 2017 del [[Instituto Nacional de Estadística (España)|INE]].}}}}</small> </center> == Política llocal == === Últimos alcaldes de Segura de los Baños === {| {{tablaguapa}} |- ! Periodu !! Alcalde !! Partíu |- | [[1979]]-[[1983]] || Pedro Gracia Domingo<ref>{{cita web |url=http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |títulu=Trenta aniversariu de les primeres eleiciones municipales de la democracia |autor=Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España) |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140306230615/http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2014 }}</ref> || [[Unión de Centru Democráticu|UCD]] || style="width: 5px" bgcolor=orange align="center" | |- | [[1983]]-[[1987]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1987]]-[[1991]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1991]]-[[1995]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1995]]-[[1999]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1999]]-[[2003]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2003]]-[[2007]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2007]]-[[2011]] || Pedro Millan || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2011]]-[[2015]] || Ernesto Ferreruela Calvo<ref>[https://web.archive.org/web/20110907160459/http://www.mpt.gob.es/areas/politica_local/alcaldes_2011/parrafo/00/document_es/Aragon.pdf Alcaldes d'Aragón de les eleiciones de 2011]</ref> || [[Compromisu con Aragón|CA]] || style="width: 5px" bgcolor=#FFA500 align="center" | |} === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |- | colspan="9" width="600px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones municipales'''<ref>{{cita web |url=http://servicios.aragon.es/aeaw/processSelect.do |títulu=Archivo Eleutoral d'Aragón |fechaaccesu=30 de setiembre de 2012 |apellíu=Gobierno d'Aragón |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref></center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' |- | bgcolor=#FFA500 | '''[[Compromisu con Aragón|CA]]''' | | | bgcolor=#FFA500 align=right | 3 | bgcolor=#FFA500 align=right | 1 |- | bgcolor="#FFCC66" | '''[[Partíu Aragonés|PAR]]''' | | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 | | |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]]''' | | bgcolor="#FF6347" align="right" | - | | bgcolor="#FF6347" align="right" | - |- | bgcolor="#1e90FF" | '''[[Partíu Popular d'Aragón|PP]]''' | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 1 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | - | | |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''1''''' | align="right" | '''''1''''' | align="right" | '''''3''''' | align="right" | '''''1''''' |} == Ver tamién == * [[Llista de conceyos de la provincia de Teruel]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * MARTÍNEZ CALVO, Pascual, PALLARÉS AGUILAR, José Manuel, MARTÍNEZ MILLÁN, Pedro, ''Segura de los Baños: un aproximamiento histórico'', Institución "Fernando el Católico" (CSIC) : Diputación de Zaragoza, 2011, 212 pp. ISBN 8499111327, 9788499111322 == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{ORDENAR:Segura de los Banzzos}} {{Tradubot|Segura de los Baños}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Teruel]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Teruel]] [[Categoría:Segura de los Baños]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] aftah00romrrztop231nq1midha8gcs 3710001 3710000 2022-08-19T11:22:22Z YoaR 37624 removed [[Category:Segura de los Baños]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} [[Ficheru:Segura de los Baños, Teruel, España, 2017-01-04, DD 81.jpg|miniaturadeimagen|Vista xeneral.]] [[Ficheru:Paisaje en Segura de los Baños, Teruel, España, 2017-01-04, DD 82.jpg|miniaturadeimagen|Paisaxe en Segura de los Baños.]] '''Segura de los Baños''' ye una llocalidá y conceyu [[España|español]] de la [[provincia de Teruel]] perteneciente a la contorna de [[Cuenques Mineres d'Aragón|Cuenques Mineres]], comunidá autónoma d'[[Aragón]]. Tien una área de 54,15 km², con una población de 43 habitantes ([[INE (España)|INE]] 2017) y una densidá de 0,79 hab/km². == Historia == En [[1328]], [[Alfonsu IV d'Aragón|Alfonsu IV]] vendió [[Huesa del Común|Huesa]] y les sos aldegues a [[Pedro de Luna]], pasando a formar parte de [[Sesma del Honor de Huesa]] na [[Comunidad de Aldeas de Daroca]], [[comunidá d'aldegues]] qu'en [[1838]] foi eslleida. Enantes denominábase Segura, pero tres la instalación del balneariu camudó'l nome a Segura de los Baños. Nel escudu tien un castiellu y un árbol que ye cortáu por una segur (hachu). == Balneariu de Segura == Nel sieglu XVIII yá esistía un balneariu asitiáu a unos 1200 m al norte de la población qu'usaba los manantiales de la zona. El balneariu cerró en 1983. El 31 de xunetu de 2017 abrió les sos puertes el nuevu balneariu con agospiamientu de cinco estrelles tres 15 años de xestiones y 9,2 millones d'euros de financiamientu públicu del Plan Miner y Fite y 2 millones de la empresa Sensational Hotels & Spas. Na inauguración del complexu termal tuvo la conseyera d'Economía ya Industria del Gobiernu d'Aragón, Marta Gastón. Cuenta con una plantía de 30 trabayadores.<ref name="Heraldu">{{cita web |url=https://www.heraldo.es/noticias/aragon/teruel-provincia/2017/07/31/el balneariu segura-banos-crea-trenta-empleo-les cuenques mineres-1189620-1101027.html |títulu=El balneariu de Segura abre les sos puertes 15 años dempués de xestase al calor del Miner |fechaaccesu=29 de xineru de 2018 |apellíu=Francu |nome=Leonor |enllaceautor= |fecha=1 de agasto de 2017 |formatu= |obra=Heraldu d'Aragón |editor=Heraldu d'Aragón |editorial= |allugamientu= |idioma= |cita= }}</ref> Dispón d'agües bicarbonatadas cálciques de mineralización media-baxa y ta empobináu al públicu adultu.<ref name="Balneariu">{{cita web |url=https://www.balneariodesegura.com/ |títulu=Balneariu de Segura |fechaaccesu=29 de xineru de 2018 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha= |formatu= |obra= |editor= |editorial= |ubicación= |idioma= |cita= }}</ref> <ref name="AragonTV">{{cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=t2pdv88eoT0 |títulu=Balneariu de Segura de Baños |fechaaccesu=29 de xineru de 2018 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=23 d'agostu de 2017 |formatu= |obra=Aragón n'Abiertu |editor=Aragón TV |editorial= |allugamientu= |idioma= |cita= }}</ref> == Evolución demográfica == En 1910 llegó a tener una población de 840 habitantes. <center> {{Gráfica d'evolución|tipu=demográfica|anchura=700|color_1=Orange|color_2=Orange|color_3=Orange|color_4=Orange|color_5=Orange|color_6=Orange|color_19=blue|nome=Segura de los Baños<ref name = "EVO">{{cita web |url=http://www.ine.es/intercensal/intercensal.do?search=1&cmbTipoBusq=0&textoMunicipio=segura+de+los+baños&btnBuscarDenom=Consultar+selecci%F3n|títulu=Alteraciones de los municipios en los Censos de Población desde 1842|fonte=Instituto Nacional de Estadística (España)|fechaaccesu=1 de setiembre de 2018}}</ref>|1842|407|1857|672|1860|729|1877|760|1887|777|1897|805|1900|795|1910|840|1920|754|1930|768|1940|553|1950|538|1960|426|1970|197|1981|96|1991|67|2001|40|2011|41|2017|43|notas=<small> {{lleenda|#FB9902|[[Población de derechu]] (1842-1897, excepto 1857 y 1860 que es [[población de hecho]]) según los censos de población del siglo XIX.}} {{lleenda|#88c2cc|[[Población de derechu]] (1900-1991) o [[población de derecho|población residente]] (2001-2011) según los censos de población del [[Instituto Nacional de Estadística (España)|INE]].}} {{lleenda|#115cc3|Población según el [[padrón municipal]] de 2017 del [[Instituto Nacional de Estadística (España)|INE]].}}}}</small> </center> == Política llocal == === Últimos alcaldes de Segura de los Baños === {| {{tablaguapa}} |- ! Periodu !! Alcalde !! Partíu |- | [[1979]]-[[1983]] || Pedro Gracia Domingo<ref>{{cita web |url=http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |títulu=Trenta aniversariu de les primeres eleiciones municipales de la democracia |autor=Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España) |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140306230615/http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2014 }}</ref> || [[Unión de Centru Democráticu|UCD]] || style="width: 5px" bgcolor=orange align="center" | |- | [[1983]]-[[1987]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1987]]-[[1991]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1991]]-[[1995]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1995]]-[[1999]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[1999]]-[[2003]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2003]]-[[2007]] || || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2007]]-[[2011]] || Pedro Millan || || style="width: 5px" bgcolor= align="center" | |- | [[2011]]-[[2015]] || Ernesto Ferreruela Calvo<ref>[https://web.archive.org/web/20110907160459/http://www.mpt.gob.es/areas/politica_local/alcaldes_2011/parrafo/00/document_es/Aragon.pdf Alcaldes d'Aragón de les eleiciones de 2011]</ref> || [[Compromisu con Aragón|CA]] || style="width: 5px" bgcolor=#FFA500 align="center" | |} === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |- | colspan="9" width="600px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones municipales'''<ref>{{cita web |url=http://servicios.aragon.es/aeaw/processSelect.do |títulu=Archivo Eleutoral d'Aragón |fechaaccesu=30 de setiembre de 2012 |apellíu=Gobierno d'Aragón |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref></center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' |- | bgcolor=#FFA500 | '''[[Compromisu con Aragón|CA]]''' | | | bgcolor=#FFA500 align=right | 3 | bgcolor=#FFA500 align=right | 1 |- | bgcolor="#FFCC66" | '''[[Partíu Aragonés|PAR]]''' | | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 | | |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]]''' | | bgcolor="#FF6347" align="right" | - | | bgcolor="#FF6347" align="right" | - |- | bgcolor="#1e90FF" | '''[[Partíu Popular d'Aragón|PP]]''' | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 1 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | - | | |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''1''''' | align="right" | '''''1''''' | align="right" | '''''3''''' | align="right" | '''''1''''' |} == Ver tamién == * [[Llista de conceyos de la provincia de Teruel]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * MARTÍNEZ CALVO, Pascual, PALLARÉS AGUILAR, José Manuel, MARTÍNEZ MILLÁN, Pedro, ''Segura de los Baños: un aproximamiento histórico'', Institución "Fernando el Católico" (CSIC) : Diputación de Zaragoza, 2011, 212 pp. ISBN 8499111327, 9788499111322 == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{ORDENAR:Segura de los Banzzos}} {{Tradubot|Segura de los Baños}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Teruel]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Teruel]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] fgp8bpqqn5in43tm02mlegq949af7ia 0 119620 3709475 3705955 2022-08-18T18:06:09Z Mabema1 103987 /* Tren */ wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Utebo''' ye un [[Conceyos d'España|conceyu]] [[España|español]] de la [[provincia de Zaragoza]] perteneciente a la contorna de [[Zaragoza (contorna)|Zaragoza]], [[Aragón]]. Asitiáu a 12 km de la capital, tien una población de 18&nbsp;429 habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] 2014), siendo la tercer población de la provincia, tan solo superada por [[Zaragoza]] y [[Calatayud]], y una de les mayores d'Aragón. == Situación xeográfica == La población de Utebo atópase partida en tres nucleos: el Cascu Antiguu, El Monte (zona desenvuelta a partir de la [[década de 1940|década de los 40]] del pasáu sieglu) y el Barriu de Malpica (estremeru col barriu rural de [[Casetes]], esti postreru perteneciente a [[Zaragoza]]). La población asitiar na marxe derecha del ríu [[Ebro]]. El so términu municipal ye práuticamente llanu y el 67% del términu pertenez a tierres de cultivu, de les cualos el 70% son de regadío, suministráu poles acequias del ríu Ebro, del [[ríu Jalón|Jalón]] y el [[Canal Imperial d'Aragón]]. Pertenez a la contorna de Campu de Zaragoza, siendo'l conceyu más pobláu de la mesma namái por detrás de la capital. El so términu municipal llinda al oeste col barriu rural de [[Casetes]] —faciendo conurbación con ésti—, al norte con [[Alfocea]] y [[Monzalbarba]], al sur con [[Garrapinillos]], y al este cola capital zaragozana. == Historia == El [[topónimu]] Utebo provién del [[llatín]] «Octavus». L'orixe [[Imperiu romanu|romanu]] del conceyu rellacionar cola fundación de [[Caesar Augusta]] (Zaragoza), ente'l 24 y el 13&nbsp;e.&nbsp;C. El gobiernu romanu tenía un enorme interés na bona comunicación ente les sos provincies al traviés d'una amplia rede de [[Calzada romana|calzada]]s, que diben marcaes con unes piedres —[[miliarios]]— qu'indicaben distancies. Los miliarios diben numberaos con númberos [[ordinal]]es, numberación que subsiste nel nome de dellos conceyos; Utebo, concretamente, asitiar na octava milla ente Caesar Augusta y Cascantum. Tres la [[Reconquista]] de Zaragoza por [[Alfonsu I el Batallador]] en [[1118]], tola zona d'influencia de la ciudá pasa a formar parte de los reinos cristianos. Mentar a Utebo en documentos oficiales de [[1131]], [[1133]] y [[1158]], yá que formaba parte de la llamada «Dominicatura de Zaragoza», compuesta por quince pueblos sometíos a la ciudá nos aspeutos políticu, xudicial y d'organización interna. En [[1371]] un documentu calteníu na Pilastra dexa constancia de que delles propiedaes de Utebo pertenecen a l'abadía [[cisterciense]] del [[Monesteriu de La nuesa Señora de Rueda]]. Naquella dómina la población del conceyu yera d'unos 115 habitantes. Nel [[sieglu XVI]] tien llugar la fuxida del nueva Xusticia [[Xuan V de Lanuza]] y d'otros nobles afeutaos a Utebo mientres les [[Alteraciones d'Aragón]] de [[1591]], antes de ser prindáu poles tropes de [[Felipe II]]. La [[Guerra de la Independencia Española|Guerra de la Independencia]] paez venir acompañada pol total abandonu del pueblu en [[1808]]. Sicasí, a partir de [[1850]] la población empieza a crecer; en dichu añu Utebo cuenta con 585 habitantes. En [[1906]] produzse l'esllinde y empieza l'andadura de Utebo como conceyu independiente. == Demografía == En [[2014]] la población del conceyu xubía a 18&nbsp;429 habitantes,<ref>[http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&path=%2Ft20%2Fe260&file=inebase&L=0 INE: Población por conceyos y sexu.]</ref> lo qu'implica que dende [[1900]] —cuando cuntaba con namái 1&nbsp;799 habitantes—, la so población multiplicóse por diez. {{Gráfica d'evolución|tipo=demográficu|anchor=500|color_11=blue|color_12=blue|color_13=blue|nome=Utebo|1900|1799 |1910|2184 |1920|2184 |1930|2373 |1940|2397 |1950|2677 |1960|3281 |1970|4107 |1981|5691 |1991|7766 |2001|11896 |2008|16966 |2014|18429 |notes=<small> {{lleenda|#88c2cc|[[Población de fechu]] (1900-1991) según los censos de población del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]. }} {{lleenda|#115cc3|[[Población de derechu]] (2001 d'equí p'arriba) d'alcuerdu al [[padrón municipal]], datos del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]. }}</small>}} == Política llocal == === Últimos alcaldes de Utebo === {| {{tablaguapa}} |- ! Periodu !! Alcalde !! Partíu !! |- | 1979-1983 || rowspan=2 | Carlos B. del Ríu Ruiz<ref>{{cita web |url=http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |títulu=Trenta aniversariu de les primeres eleiciones municipales de la democracia |autor=Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España) |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140306230615/http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversariu.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web|url=https://elpais.com/diario/1985/07/09/espana/489708004_850215.html|títulu=La bala de cañón qu'estrozó un pisu en Utebo|editorial=elpais.com|autor=Javier Ortega|fechaaccesu=28 de mayu de 2015}}</ref> || [[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]] || style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 align="center" | |- | 1983-1987 || [[Centru Democráticu y Social|CDS]] || style="width: 5px" bgcolor=#32CD32 align="center" | |- | 1987-1991 || rowspan=5 | Pascual Abós Val<ref>{{cita web|url=http://profesordeeso.blogspot.com.es/2007/03/pascual-abs-ex-alcalde-de-utebo.html|títulu=Pascual Abós Val, venti años nel cargu (1987-2007)|autor=profesordeeso.blogspot.com.es|fechaaccesu=3 d'avientu de 2014}}</ref> || rowspan=8 | PSOE || rowspan=8 style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 align="center" | |- | 1991-1995 |- | 1995-1999 |- | 1999-2003 |- | 2003-2007 |- | 2007-2011 || rowspan=3 | Carmelo Miguel Dalmau Blanco<ref>{{cita web|url=https://www.boe.es/diario_boe/txt.php?id=BOE-A-2008-11008|títulu=Carmelo Miguel Dalmau Blanco (2008)|autor=boe.es|fechaaccesu=3 d'avientu de 2014}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.utebo.es/index.php?option=com_content&view=article&id=1:l'alcalde&catid=1:alcalde&Itemid=3|títulu=Carmelo Miguel Dalmau Blanco, alcalde de Utebo|autor=utebo.es|fechaaccesu=3 d'avientu de 2014}}</ref><ref>{{cita web|url=http://utebo.es/noticias/el-psoe-gana-les eleiciones municipales-y-llogra-6-conceyales-por-5-el-pp-3-iu-2-cs-y-1-cha|títulu=Miguel Dalmau reelixíu pa l'alcaldía de Utebo|autor=Utebo|fechaaccesu=28 de mayu de 2015}}</ref><ref>{{cita publicación |url=https://www.heraldo.es/noticias/aragon/zaragoza_provincia/2015/06/14/todos_los_alcaldes_provincia_zaragoza_366885_1101025.html |títulu=Alcaldes de tolos conceyos de la provincia de Zaragoza |publicación=Heraldo.es |fecha=14 de xunu de 2015 }}</ref> |- | 2011-2015 |- | 2015-2019 |} === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |- | colspan="9" width="600px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones municipales'''<ref>{{cita web |url=http://servicios.aragon.es/aeaw/processSelect.do |títulu=Archivo Eleutoral d'Aragón |fechaaccesu=27 de setiembre de 2012 |apellíu=Gobierno d'Aragón |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref></center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]]''' | bgcolor="#FF6347" align="right" | 9 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 7 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 7 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 6 |- | bgcolor="#1e90FF" | '''[[Partíu Popular d'Aragón|PP]]''' | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 4 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 5 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 7 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 5 |- | bgcolor="#e34234" | '''[[Izquierda Xunida d'Aragón|IX]]''' | bgcolor="#FF6666" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6666" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6666" align="right" | 2 | bgcolor="#FF6666" align="right" | 3 |- | bgcolor=#EB6109 | '''[[Ciudadanos - Partíu de la Ciudadanía|C's]]''' | | | | bgcolor=#EB6109 align=right | 2 |- | bgcolor="#99CC66" | '''[[Chunta Aragonesista|CHA]]''' | bgcolor="#99CC66" align="right" | 2 | bgcolor="#99CC66" align="right" | 2 | bgcolor="#99CC66" align="right" | 1 | bgcolor="#99CC66" align="right" | 1 |- | '''[[Independientes (política)|Ind.]]''' | | | | align=right | - |- | '''[[Escaños en Blanco|EB]]''' | | | | align=right | - |- | bgcolor="#FFCC66" | '''[[Partíu Aragonés|PAR]]''' | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 2 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | - | |- | bgcolor=#ec008c | '''[[Unión Progreso y Democracia d'Aragón|UPyD]]''' | | | bgcolor=Pink align=right | - | |- | bgcolor=#FFA500 | '''[[Compromisu con Aragón|CA]]''' | | | bgcolor=#FFA500 align=right | - | |- | bgcolor=#2A52BE | '''[[Federación d'Independientes d'Aragón|FIA]]''' | | | bgcolor=#AA52BE align=right | - | |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''17''''' | align="right" | '''''17''''' | align="right" | '''''17''''' | align="right" | '''''17''''' |} == Economía == Agricultura ya industria son les principales actividaes económiques. Los cultivos más importantes son los hortícolas, maíz y ceberes. Utebo cunta con una zona industrial xunto a la carretera [[N-232]], ente Zaragoza y el barriu de Casetes. Nesta zona esisten cinco polígonos industriales: La Águila, La Casaza, La Estación, San Indelfonso y Utebo, siendo'l postreru'l de mayor superficie. La industria nun ta descomanadamente especializada, con actividaes de metalurxa, construcción, llogru de productos químicos, muebles y alimentarias. == Tresportes == La llocalidá, perteneciente y mayor nucleu de población del [[área metropolitana de Zaragoza]], ta bien coneutada a la ciudá por aciu trés medios de tresporte principales: carretera, tren y autobús. === Carretera === [[Ficheru:A-68Spain.png|50x50px]] Utebo atópase devasáu pola [[autovía del Ebro]] (A-68), dende la que puede aportase direutamente al conceyu. [[Ficheru:AP-68Spain.png|50x50px]][[Ficheru:E-804europe.svg|50x50px]] Pel norte del conceyu atopa l'[[autopista Vascu-Aragonesa]] (AP-68), tamién denomada [[Carreteres europees|carretera europea]] E-804, anque dende ésta nun puede aportase direutamente a Utebo. Si llegar al conceyu per esta vía, direición Zaragoza, tien d'abandonase l'autopista na salida 20 allugada n'[[Alagón (Zaragoza)|Alagón]] y siguir pola A-68. Si apuértase direición contraria, [[Logroño]]/[[Bilbao]], puede utilizase la [[N-232]]. === Tren === [[Ficheru:Cercanias Logo.svg|sinmarco|25x25px]] [[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|sinmarco|25px]] La llinia C-1 de [[Cercanía Zaragoza]], ferrocarril suburbano, tien una estación nel pueblu, [[Estación de Utebo|Utebo-Pueblu]], que lo comunica direutamente cola estación intermodal [[Estación de Zaragoza-Delicia|Zaragoza-Delicies]] y otres estaciones del centru de la ciudá, si coyer en direición [[Estación de Miraflores|Miraflores]]. Esiste una estación ente Utebo-Pueblu y la siguiente, Zaragoza-Delicies, denomada [[Utebo-Monzalbarba]], que dexó d'emprestar serviciu fai más d'una década, considerándose la única [[estación fantasma]] del nucleu de cercaníes zaragozanu. === Autobús (interurbanu) === '''<span style="font-size:95%;background-color:red;padding:1px">[[Consorciu de Tresportes del Área de Zaragoza|<span style="color:white">602</span>]]</span>''' La llinia 602 (Zaragoza-Monzalbarba-Alfocea-Utebo) del [[Consorciu de Tresportes del Área de Zaragoza|CTAZ]], Consorciu de Tresportes del Área de Zaragoza, coneuta Utebo col centru de la ciudá, siendo la última parada nel Paséu María Agustín, una de les principales aveníes de Zaragoza, dende onde puede faese [[transbordo]] cola [[Llinia 1 (Les Tranvíes de Zaragoza)|L1]] del [[Tranvía de Zaragoza|Tranvía]] na estación Plaza Aragón. '''<span style="font-size:95%;background-color:red;padding:1px">[[Consorciu de Tresportes del Área de Zaragoza|<span style="color:white">603</span>]]</span>''' La llinia 603 (Zaragoza-Casetes) del CTAZ nun percuerre'l cascu urbanu de Utebo, anque tien dos paraes principales nel términu municipal, amás de les allugaes a lo llargo de la N-232, que dan serviciu a los polígonos industriales ellí asitiaos. == Patrimoniu == [[Ficheru:Utebo - Torre de la iglesia Editada.jpg|thumb|150px|Torre mudéxar de la ilesia parroquial de La nuesa Señora de l'Asunción.]] === Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción === La [[Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción (Utebo)|Ilesia de La nuesa Señora de l'Asunción]] foi construyida en dos fases, la primera nel [[sieglu XVI]] n'estilu [[Arquiteutura gótica|góticu]]-[[mudéxar]] y la segunda mientres el [[sieglu XVIII]] yá n'estilu [[Arquiteutura barroca|barrocu]]. Cuenta con una bella torre mudéxar, denomada «Torre de los Espeyos», polos sos adornos de cerámica con más de 8000 azulexos. Considerada una de les más formoses d'Aragón, ta representada nel [[Pueblu español de Barcelona|Pueblo Español]] de [[Barcelona]]. Nel interior del templu, el [[retablu]] mayor, de madera dorao, ta dedicáu a la Virxe. Trátase d'una obra barroca-[[rococó]] del sieglu XVIII. Esisten otros dos retablos dedicaos a la Inmaculada y al Sagráu Corazón. === Arquiteutura civil === Nel cascu antiguu de Utebo esisten delles cases de lladriyu de trés plantes, con portada d'accesu n'arcu carpanel, galeríes de buecos adintelados nel pisu cimeru, amás de bistechos en lladriyu, madera o texa. De gran interés son dalgunes cases-palaciu pertenecientes a los sieglos [[sieglu XVI|XVI]] y [[sieglu XVII|XVII]], ente les que s'atopen el gran edificiu de la Callejuela o'l de la cai del Hospital. Coles mesmes, na plaza de la Constitución atopamos los singulares edificios del Conceyu, la biblioteca municipal y el Centru Cultural «El Molín». Esti postreru asítiase sobre los restos del antiguu Molín de Utebo, la única edificación antigua asitiada n'El Monte. Dichu molín, qu'apaez nos planos antiguos de Utebo, utilizar pa la producción de farina, pasando nel [[sieglu XX]] a un usu mistu de molín fariñeru y central de producción d'enerxía hidroeléctrica. === Escultura === [[Ficheru:Utebo - Museo Centro Cultural Mariano Mesonada.jpg|thumb|150px|Centru Cultural Mariano Mesonada.]] A nivel escultóricu, destaca la emblemática obra «Monumentu a los Cayíos» de [[Julio Tapia Gasca]]. Realizada en [[1990]], consta de dos figures d'home invertíes. Nel Parque de Les Fontes pueden vese les escultures «La ventana» (J. Casamayor, 2005) y «Tira y molla» (L. Cumbo, 2005), obra que representa una mano d'un neñu sosteniendo una pinza. Nel mesmu parque puede visitase l'Espaciu Nuevu —premiu Ricardo Madalena 1996—, según exemplos d'arquiteutura industrial. Na redolada de la plaza Castiella atopa la escultura «Horizontes», de Verónica Fonzó (2006). === Patrimoniu cultural === Utebo cuenta con un muséu-centro cultural denomináu «Centru Cultural Mariano Mesonada». Alluga'l Muséu Orús, onde s'espón la obra pictórica de [[José Orús]], apigurando una completa coleición d'esti artista aragonés. Estructurada per etapes, consigue efeutos ópticos y llumínicos especiales gracies a un cuidáu estudiu de lluces. == Fiestes patronales == * Fiestes de [[Lamberto de Zaragoza|San Lamberto]], el [[19 de xunu]]. * Fiestes de [[Ana (madre de María)|Santa Ana]], el [[26 de xunetu]]. Fiestes de San Roque (16 d'agostu) == Personaxes pernomaos == * [[Pedro Zarrada]] ([[1815]] - [[1895]]). Médicu. * [[Venancio Sarría Simón]] ([[1883]] - [[1936]]). Políticu republicanu. * [[Gil Bel Mesonada]] ([[1895]] -[[1949]]). Escritor. * [[José Orús]] (n. [[1931]]). Pintor, destacáu representante de la vanguardia artística española na [[década de 1960]]. * [[Jaime Llatas Fuertes]] (n. [[1953]]). Historiador. * [[Carmen París]] (n. [[1966]]). [[Cantante]] y [[compositor|compositora]] [[España|española]] que la so música funde principalmente la [[xota aragonesa]], el [[flamencu]], la música andalusí y el [[jazz]]. * [[Teresa María]]. Cantante. == Ciudaes hermanaes == * [[Plaisance-du-Touch]], {{Francia}} == Ver tamién == * [[Llista de conceyos de la provincia de Zaragoza]] == Referencies en testu == {{llistaref}} == Referencies xenerales == * [http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=12592&tipu_busqueda=1&nome=utebo&categoria_id=&subcategoria_id=&conImagenes= Utebo] ([[Gran Enciclopedia Aragonesa]]) * [http://www.utebo.es/ Páxina web oficial del Conceyu] == Enllaces esternos == {{commonscat|Utebo}} * [http://www.caiaragon.com/es/municipios/index.asp?idloc=603&tipu=0 Ficha de la población] * [http://www.octavadigital.com Noticies de Utebo] * [http://www.uteboactualidad.com Foru de Utebo] {{Tradubot|Utebo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Zaragoza]] [[Categoría:Conceyos de Zaragoza]] [[Categoría:Contorna de Zaragoza]] [[Categoría:Utebo|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] j2h6aip1m8p0l68mwcocpxlwds21ncb 0 120268 3709352 3708097 2022-08-18T13:44:38Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Montorio''' ye una llocalidá y un [[conceyu]]<ref>Códigu [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] 227 </ref> asitiaos na [[provincia de Burgos]], [[Castiella y Llión]] ([[España]]), contorna d'[[Odra-Pisuerga]], partíu xudicial de [[Partíu de Burgos|Burgos]], cabecera del conceyu del so nome. == Llocalización == Ta asitiada a unos 30 [[km]] de [[Burgos]]. == Historia == '''Llugar''' con doble xurisdicción yá que formaba parte de la [[Cuadriella del El Tozu]] nel [[Partíu de Villadiego]], con xurisdicción de señoríu siendo'l so titular el [[Duque de Frías]], alcalde pedáneo, y tamién de la [[Xurisdicción de Haza de Siero]] en del [[Partíu de Castrojeriz]] de señoríu con alcalde honorariu. Na [[Intendencia de Burgos en 1785|Intendencia de Burgos]], mientres el periodu entendíu ente [[1785]] y [[1833]], nel [[Censu de Floridablanca|Censu de Floridablanca de 1787]]. == Demografía == A 1 de xineru de 2011 la población del conceyu xubía a 188 habitantes, 106 varones y 82 muyeres.<ref name="padron2011">[http://www.ine.es/jaxi/tabla.do?path=/t20/y260/a2011/l0/&file=mun09.px&type=pcaxis&L=0 Población na provincia de Burgos por conceyos y sexu, según el padrón municipal a 1 de xineru de 2011.]</ref> {{Gráfica d'evolución|tipo=demográficu|anchor=550|color_12=blue|nome=Montorio|1900|419 |1910|418 |1920|392 |1930|379 |1940|393 |1950|438 |1960|472 |1970|281 |1981|210 |1991|172 |2001|163 |2011|188 |notes=<small> {{lleenda|#88c2cc|[[Población de derechu]] (1900-1991) o [[población de derechu|población residente]] (2001) según los censos de población del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].<ref>[http://www.ine.es/intercensal/intercensal.do?search=1&cmbTipoBusq=0&textoMunicipio=Montorio&btnBuscarDenom=Consultar+selecci%F3n Datos llograos del INE.]</ref> }} {{lleenda|#115cc3|Población según el [[padrón municipal]] de 2011 del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].<ref name="padron2011"/>}}</small>}} == Tresportes == Montorio atopar a los pies de la la carretera [[N-627]] en direición a [[Aguilar de Campoo]] ([[provincia de Palencia]]). [[Ficheru:Parada de Montorio.JPG|thumb|200px|Parada de Tresporte Públicu de Montorio.]] Esiste una parada de tresporte públicu na plaza de la llocalidá. == Economía llocal == Les actividaes económiques predominantes en Montorio son l'[[agricultura]] ([[pataca|pataques]] de llantadera y [[cebera|ceberes]]), la industria extractora (cantera y minería) y la ganadería (cría d'oveya y esplotación de cabres). [[Ficheru:Hostal de Montorio.JPG|thumb|200px|Nel conceyu esisten negocios d'hostelería y restauración.]] Tamién tien un pequeñu sector servicios, como un hostal restorán de recién apertura, una tienda d'alimentación y dos chigres. == Llugares d'interés == El conceyu cunta con un ampliu patrimoniu rural, sobremanera en redol a l'arquiteutura relixosa. === Ilesia === [[Ficheru:Iglesia de Montorio.JPG|thumb|200px|Ilesia parroquial de Montorio.]] Trátase d'un templu construyíu nel sieglu XVII, anque de traza románica (como la puerta d'accesu, qu'entá se caltién en bon estáu). === Ermita === Asitiada xuntu al camín a [[Quintanilla Sobresierra]], na paraxa de la ''Fonte del Francés'', atópase la ermita de [[Virxe de la Mercé|Les Mercés]]. La ermita ye un edificiu del sieglu XVIII y tien aneja la casa del ermitañu; un ermitañu vivió cola so familia en felicidá casa hasta mediaos del sieglu XX. Cada 24 de setiembre, festividá de la Virxe, realízase una romería a la ermita. === Arquiteutura tradicional === Esisten numberoses viviendes qu'han pervivido. === Redolada === Destaquen los escobios y montes de la zona. == Personaxes pernomaos == * Dom [[Clemente Serna González]] (Montorio, [[1946]]), abá del [[Monesteriu de Santu Domingu de Silos]] ([[Burgos]]) dende'l [[7 de xunu]] de [[1988]], en sustitución del fináu dom [[Pedro Alonso Alonso]], hasta que'l [[2 de marzu]] de [[2012]] foi sustituyíu por dom [[Lorenzo Maté Sadornil]].<ref>[https://www.lne.es/sociedad-cultura/2012/03/05/monxu-lorenzo-mate-asocede-clemente-serna-abad-silo/1209180.html Noticia nel Diario de Burgos sobre la eleición d'Abá en Silos, marzu de 2012.]</ref> * Equí vive na actualidá [[Rosendo Mercado|Rosendo]] Mercado Ruiz, el músicu de rock and roll; de Montorio ye la so esposa. Equí compunxo y grabáu parte de les temes que componen el so últimu discu ''Vergüenza torera''.<ref>Mozu de plexiglás: “Rosendo – Vergüenza torera: otru bon discu del madrilanu” en Hipersónica. Música, crítiques, conciertos y festivales. Editáu:15 d'ochobre de 2013 | 19:31 CET. Consultáu: 2013-12-03. [http://www.hipersonica.com/criticas/rosendo-verguenza-torera-otru-bon-discu-del-madrileno?utm_campaign=footer]</ref> == Fiestes == * [[24 de setiembre]] - Nuesa Señora de les Mercés * [[24 de xunu]] - San Juan Bautista == Resultaos eleiciones municipales 2007 == * Alcalde (2.007-2.011): Emilio Marcos Serna ([[Partíu Popular|PP]] {| border=1 style="margin:0 0 1em 1em" !Candidatura!!Votos!!Conceyales |----------------- |PP||55 (45,24%)||3 |----------------- |A-MONTORIO||55 (43,65%)||2 |----------------- |TC-ACAL||5 (3,97%||0 |} <small>Total votantes: 131 (81,37%) Astención: 30 (18,63%) Votos nulos: 5 (3,82%) Votos en blancu: 1 (0,76%)</small> == Ver tamién == == Notes == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20080418085533/http://montorio.org/ Asociación Monte d'Oru, de Montorio] * [http://www.montorio.es Conceyu] {{Tradubot|Montorio}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Burgos]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Burgos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 0odcht2bqrg8vugmtoc0s6pr5uzgt5h 0 120295 3709357 3708910 2022-08-18T13:45:17Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Pedrosa del Príncipe''' ye una llocalidá y un [[conceyu]] [[España|español]]<ref>Códigu [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] 258 </ref> pertenecientes a la [[provincia de Burgos]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella y Llión]] ([[España]]). Forma parte de la contorna d'[[Odra-Pisuerga]], del partíu xudicial de [[Partíu de Burgos|Burgos]], y ye cabecera del conceyu del so nome. El so club de fútbol llámase [[FC Pedrosa]] == Símbolos == L'escudu [[Heráldica|heráldicu]] y la bandera que representen al conceyu fueron aprobaos oficialmente la {{Fecha|6|2|2004}}. L'escudu se [[blasón|blasona]] de la siguiente manera: [[Ficheru:Escudo de Pedrosa del Príncipe.svg|120px|left|Escudu de Pedrosa del Príncipe]] {{Cita|''«Partíu. Primero: Armes de Castiella, añedíes nos cantones del xefe la corona de Príncipe y de trés estrelles de seis puntes d'oru, asitiaes dos y una. Segundu: En Azur, rollu de plata, con cuatro gradies, columna capitel y rematáu en cruz, añedida darréu, acompañáu de dos espiges d'oru, puestes en faxa y de recímanu d'oru. Al cantón siniestru, venera d'oru. Entado en punta de plata dos tomes d'azur. Al timbre corona real.»''|[[Boletín Oficial de Castiella y Llión]] nᵘ50 de {{Fecha|5|4|1995}}<ref name=bocylsim>{{cita web|url=http://bocyl.jcyl.es/boletines/2004/03/12/pdf/BOCYL-D-12032004-25.pdf|títulu=ALCUERDO del Conceyu de Pedrosa del Príncipe (Burgos), pol que s'aprueba l'Escudu Heráldicu y Bandera, d'esti conceyu.|fecha={{Fecha|5|4|1995}}|formatu=pdf|obra=[[Boletín Oficial de Castiella y Llión]] nᵘ50|editor=Xunta de Castiella y Llión}}</ref>}} La descripción testual de la bandera ye la siguiente: {{Cita|''«Cuadrada o de 1x1. Tres franxes horizontales siendo la primera de colloráu con un anchor de 2/10, la segunda en plata con anchor de 6/10 y la tercera en azur del mesmu anchor que la primera. Nel corazón de la bandera campeará l'ESCUDU MUNICIPAL»''|[[Boletín Oficial de Castiella y Llión]] nᵘ50 de {{Fecha|5|4|2004}}<ref name=bocylsim />}} == Datos xenerales == [[Conceyu]] d'[[España]], na [[provincia de Burgos]], [[Comunidá Autónoma]] de [[Castiella y Llión]]. Tien un [[área]] de 28,41 [[quilómetru cuadráu|km²]] con una [[Población humana|población]] de 189 habitantes ([[INE (España)|INE]] [[2007]]) y una [[densidá de población|densidá]] de 6,65 hab/km². Nel términu de Pedrosa desagua'l ríu [[Odra]]<ref> [[Wikimapia]], [http://wikimapia.org/#lat=42.2488199&lon=-4.2004251&z=15&l=3&m=h&v=2] </ref> dempués de percorrer 65 km pola [[provincia de Burgos]]; desagua nel [[Pisuerga]], qu'exerz de llende natural ente les provincies de Burgos y de Palencia. Nes sos riberes antaño esistieron molinos fariñeros y siquier un pisón; el '''molín de Hinestrosa''' entá caltién la so estructura pedresa. La fértil vega d'estos ríos ta aprovechada como terrenal de regadío, cultivándose ente otres remolaches, alfalfa, maíz y árboles frutales. Tamién se cultiva cebera nes tierres del Pandorial y el '''cotorru del Aru'''; d'antiguo el viñéu tuvo una gran importancia na economía de Pedrosa (sobremanera na zona de ''Los Cascayos''), el so testigu son les numberoses bodegues y llagares, sicasí güei la producción d'uva llindar a trés o cuatro majuelos esvalixaos. D'esti pueblu procede l'escritor burgalés [[Jesús Borro]].<ref>[http://burgospedia1.wordpress.com/2010/03/30/jesus-borro-fernandez-escritor/ Burgospedia]</ref> == Comunicaciones == Traviesa la llocalidá la carretera autonómica [[CL-617]] que comunica [[Castrojeriz]] con [[Astudillo]]; tien un ramal [[BU-V-4101]] qu'en direición sur sirve d'accesu a [[Valbonilla]]. == Fiestes y costumes == Les '''celebraciones''' más populares a lo llargo del añu son les siguientes: -'''Los Reis''' (nueche del [[5 de xineru]]): el chavales van cantando coples polos portales de les cases pa pidir el aquinaldo col que preparar una merienda nel Cotorru Quitapenas. L'estudiosu [[Jesús Borro Fernández]] publicó'l testu tradicional d'esti cantar, que los sos primer versu ye ''Tengan felices los Reis''.<ref>[[Oscar Esquivias]]: «[http://www.20minutos.es/opiniones/oscar-esquivias-ribuna-reis-magos-aguilandu-2927502/?utm_medium=Social Los Reis Magos y l'aguilandu]», ''[[20 minutos]]'', 6 de xineru de 2017.</ref> -'''La Cruz de Mayu''' ([[3 de mayu]]): en conmemoración de la Confrería de la Santa Cruz, la más importante y la única qu'aguantó al pasu de los años en Pedrosa. Celébrase una procesión y sírvese un aperitivo. -'''[[Corpus Christi]]''' (mediaos de xunu, según el calendariu llitúrxicu): «la función», la fiesta más importante en Pedrosa. Sacar en procesión la santa custodia col Cuerpu de Cristu y celébrase eucaristía na ermita de la virxe de la Olma. Celébrense pasacalles, verbenes, xuegos infantiles, concursos, tómbolas y actos diversos, delles families exhiben mantones de Manila nos balcones. Mientres los años 80 del sieglu XX llegar a celebrar festexos taurinos nuna plaza desmontable. -'''Fiesta del braniante''' (primer fin de selmana d'agostu): «la función del branu», con [[paellada]] popular, verbenes y carrera de carretillas. Vien celebrándose dende finales de los 80 pa dar la bienvenida a los braniantes, partíos fundamentalmente nes provincies vasques y Madrid. == Demografía == {| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Evolución demográfica ![[1991]] !!!! [[1996]] !!!! [[2001]] !!!! [[2004]] |- | align=center| 339 |||| align=center| 309 |||| align=center| 269 |||| align=center| 217 |} El cayente poblacional de los últimos años amosar nes cifres de población del sieglu XX, nel que'l pueblu pasó de los 596 habitantes de 1900, a los 661 de 1950, pa rematar na cifra actual, la más baxa de los postreros quinientos años. == Presupuestu municipal == Presupuestu exerciciu 2007, 433.100,00 Euros. == Historia == '''Villa''' que formaba parte, na so categoría de pueblos solos, del [[Partíu de Castrojeriz]], unu de de los catorce que formaben la [[Intendencia de Burgos en 1785|Intendencia de Burgos]], mientres el periodu entendíu ente [[1785]] y [[1833]], nel [[Censu de Floridablanca|Censu de Floridablanca de 1787]], xurisdicción de realengu, alcalde ordinariu. == Pedrosa Monumental == * ''La espiga de Caín'', escultura de 9 metros d'altor, obra del artista [[Cristino Díez]], que simboliza'l progresu y l'esfuerzu d'esta población llabradora. <ref>[http://www.diariodeburgos.es/noticia/ZC26C0Y89-DAF6-C6F2-AB7EC0845395B438/20120816/granos/alimenten/mundu Diario de Burgos]</ref> == Ver tamién == == Notes == {{llistaref}} {{Tradubot|Pedrosa del Príncipe}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Burgos]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Burgos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] f1u4vr53wggw3lyuxczu7v08qz0pigi 0 121884 3709578 3652381 2022-08-19T07:01:05Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Navas de Estena''' ye un [[Conceyu d'España|conceyu]] [[España|español]] de la [[provincia de Ciudá Real]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. Tien una [[Área|superficie]] de 146,54 [[quilómetru cuadráu|km²]] con una población de 265 habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] 2015) y una [[densidá de población|densidá]] de 1,9 hab/km². == Allugamientu == Navas de Estena ye un conceyu con una población de 291 habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] 2013) asitiáu nel noroeste de la [[provincia de Ciudá Real]]. Falta per carretera 130 quilómetros de [[Madrid]], 70 quilómetros de [[Toledo (España)|Toledo]] y 105 quilómetros de [[Ciudá Real]]. Pertenez histórica, sociolóxica y xeográficamente a la contorna de los Montes de Toledo. Coles mesmes, ye unu de los seis conceyos integrantes del área d'influencia socioeconómica del [[Parque nacional de Cabañeros]]. La zona noroeste del Parque nacional de Cabañeros pertenez nel so mayor parte al términu de Navas de Estena y nun ye posible la so visita si nun ye dende esta población. Incluyir en dichu parque unes 11&nbsp;000 hectárees del términu municipal, ente elles 800 hectárees de montes públicos asitiaes a unos centenares de metros del cascu urbanu: sierres d'El Ramiro y Fuentefría, ente les cualos crucia'l [[ríu Estena]] al traviés d'El Boquerón. == Historia == Fai 700 años, nel 1300 d.c., nel llugar onde güei s'atopa Navas de Estena axuntar por primer vegada les Hermandaes de Toledo y Talavera. Dos años dempués sumóse la de Ciudá Real. Estes xuntes qu'en principiu se celebraben al abertal, col tiempu precisaron d'una infraestructura de construcciones fixes qu'aniciaron un nucleu de población estable: Navas de Estena. Esta foi la primer xunta d'una de les instituciones comarcales más antigües d'España, que tuvo competencies inclusive en materia fiscal: llegar; de la cual Navas de Estena foi see mientres dellos sieglos. La historia de Navas de Estena ye la historia de la so contorna, los [[Montes de Toledo]]. Salvo dellos episodios singulares y dellos personaxes venceyaos a la historia del conceyu daqué más qu'a la del restu (Moraleda o'l Capitán Ocaña), nun tien sentíu falar de la historia de Navas de Estena si nun ye nel contestu de la historia de la contorna. Y viceversa, nun puede esplicase la historia de los Montes de Toledo ensin referise ensame de vegaes al conceyu que ye'l so centru xeográficu, que mientres enforma tiempu foi'l so centru políticu y que tien de ser nun futuru unu de los sos centros culturales (Centru d'Interpretación y Muséu de los Montes de Toledo). == Demografía == <center> {{Evolución demográfica|fonte=[[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]|width=400px|1991=447|1996=451|2001=408|2004=395|2013=291|2015=265}} </center> == Naturaleza == [[Ficheru:Ruta del Boquerón - Navas de Estena "Montes de Toledo" (251731931).jpg|thumb|Ruta del Boquerón, Navas de Estena.]] Navas de Estena atópase allugáu nel [[Parque nacional de Cabañeros]]. Contién distintos ambientes que favorecen la presencia de diverses especies vexetales y animales qu'atopen nel términu municipal l'allugamientu fayadizu onde desenvolver la so actividá cotidiana: rañas, regueros, microturberas, ya inclusive ambientes que favorecen la presencia de vexetales relictos de dómines pretéritas, como'l texu. Nes sierres de Navas de Estena apaecen diverses especies vexetales y animales singulares tales como texos, omeros, xardones, felechu real, utre negra o águila real. Mención estreme merez el Boquerón del Estena. Dende'l puntu de vista florístico, ye unu de los llugares onde s'abeluga la flora más peculiar de la redolada de Cabañeros. Pola disposición espacial d'esti valle crean les condiciones fayadices por qu'habiten texos, abedurios, omeros, xardones, felechos reales (''Osmunda regalis''), pequeñes turberas. Ye un paisaxe fresco y montascoso, bien distintu de lo que los visitantes esperen atópase en Cabañeros. Tocantes a la fauna, p'apreciala hai que dexar un pocu de llau la concepción turística del Parque de Cabañeros y entrar nos aspeutos más íntimos del ecosistema; anque esto suponga "escaecenos" d'especies como utres o inclusive la llondra. El del Boquerón, ye un paisaxe apoderáu por trés elementos: el monte, la roca y el ríu. Y ye precisamente nesti últimu llugar onde atopamos los elementos más importantes como delles especies de pexes autóctonos tales como'l calandino o'l jarabugo amás de l'amasuela de ríu (Unio sp). == Turismu == Cualquier zona del términu municipal de Navas de Estena tien encantu abondu como pa ser visitada. La diferencia ente lo que ta fora del Parque nacional y lo que nun lo ta ye una cuestión puramente alministrativa, non de valor medioambiental o paisaxísticu. Los montes d'utilidá pública, los caminos públicos, les siendes públiques, les víes pecuaries y los calces de los regueros y ríos son de toos, y pueden ser visitaos y pasiaos llibremente, ensin más llimitaciones que les que marquen reglamentariamente les alministraciones competentes en cada unu d'ellos. Ensin escaecer nunca que lo que los vecinos caltuvieron mientres sieglos depende más de la educación de los visitantes que de reglamentaciones coercitivas pa siguir como ta otros cuantos sieglos más. No que se refier a agospiamientu, anguaño esisten en Navas de Estena trés cases rurales y un centru de turismu rural con cabañes de madera, zona de camping y chigre-restorán. El conceyu tamién cunta con cuatro bares, dos d'ellos con serviciu de restorán. Coles mesmes, esiste nel pueblu una oficina de turismu, onde ye posible llograr información sobre les rutes que pueden faese na zona. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{Tradubot|Navas de Estena}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Ciudad Real]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Ciudad Real]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tbtnxp7aj8iw1btc4qd74cqdst5iudt 0 122902 3709719 3695316 2022-08-19T09:05:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: Francisco Lleón => Francisco León wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Génave''' ye una [[llocalidá]] y [[conceyu]] [[España|español]] de la [[Provincia de Xaén (España)|provincia de Xaén]], na [[comunidá autónoma]] d'[[Andalucía]], perteneciente a la [[contorna de Sierra de Segura]]. Tien una estensión superficial de 64,2 km², y una población de 608 habitantes, de los cualos, 327 son homes y 281 muyeres d'alcuerdu al Padrón Continuu por Unidá Poblacional d'el [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] [[2016|(2016]]).<ref name= "estadi">{{cita web |url=http://www.juntadeandalucia.es/institutodeestadisticaycartografia/sima/htm/sm23037.htm |editor=juntadeandalucia.es |autor=Institutu d'Estadística d'Andalucía |títulu=Sistema d'Información Multiterritorial d'Andalucía |fecha=29 de xunetu de 2010 |fechaaccesu=3 d'avientu de 2010 }}</ref> Atópase alcontráu al norte de la [[Sierra de Segura]], na separación ente ésta y [[Sierra Morica]], nes estribaciones de la [[Sierra d'Alcaraz]]. El conceyu forma parte del [[Parque Natural de la Sierra de Cazorla, Segura y Les Villes]]. == Símbolos == ;Escudu {{cita|''Cuartelado en cruz: I: N'oru, un hachu o segur, puesta en palu, del so color. II: En azur, un pinu de sinople sobre terraza, al natural. III: En plata, un lleón rampante de gules. IV: En azur, una llave d'oru, puesta en palu, col güeyu mirando al xefe. Sobre'l tou, una cruz de Santiago d'oru. Contorna hispana-francés y timbre de corona d'infante, a sustituyir, siguiendo la normativa a valir, pola contorna español y la corona real zarrada''.<ref>''Xaén, Pueblos y Ciudaes''. Volume III, páxina 1111. ''Heráldica de Génave''. Enciclopedia editada pol ''Diario Xaén'', 1998.</ref>|}} ;Bandera == Xeografía física == === Situación === Atopar a 147 km de [[Xaén]], a 89 km d'[[Úbeda]] y a 37 km de [[Segura de la Sierra]],<ref>{{cita web |url=http://www.viamichelin.es/ |editor=viamichelin.es |autor= Vía Michelin |títulu= Itinerario |fechaaccesu=3 d'avientu de 2010 }}</ref> Génave ye unu de los principales accesos a la Sierra, esviándose de la carretera '''{{Identificador carretera española|tipu=nacional|id=N-322|link=auto}}''' [[Bailén]]-[[Linares (Xaén)|Linares]]-[[Albacete]]. Queda representáu nuna fueya del MTN50: [http://www.ign.es/imgmtn50/A1/508652001cns.pdf 865] (2001).<ref>{{cita web |url= http://centrodedescargas.cnig.es/CentroDescargas/index.js |títulu= Centro de Descargues del Centru Nacional d'Información Xeográfica |editor= Centro Nacional d'Información Xeográfica |fechaaccesu= 2 d'avientu de 2010 |}}</ref> Siendo les sos coordenaes: {{coord|38|15|N|2|53|W|}} <center> {| {{tablaguapa}} width ="60%" border = 2 align="center" |----- | width ="35%" align="center" | ''Noroeste:'' [[Orcera]] | width ="30%" align="center" | ''Norte:'' [[Villarrodrigo]] | width ="35%" align="center" | ''Nordés:'' [[Villarrodrigo]] |----- | width ="10%" align="center" | ''Oeste:'' [[Orcera]] | width ="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="30%" align="center" | ''Este:'' [[Torres de Albanchez]] |----- | width ="35%" align="center" | ''Suroeste'' [[La Puerta de Segura]] | width ="30%" align="center" | ''Sur:'' [[La Puerta de Segura]] | width ="35%" align="center" | ''Sureste:'' [[Torres de Albanchez]] |}</center> === Orografía === El so paisaxe configúrenlo un ampliu valle de fasteres asimétriques y relieves alomados coronaos pol Picarzo de 1.296 m. d'altor. Pol so términu escurre'l ríu ''Ferreros'' y dellos regueros como'l'' Culiebres'' y el ''Cambrón.'' Aparte del nucleu principal de población, nel términu de Génave tamién s'atopen les aldegues de “L'Almadina”, “La Parrillas”, “Les Talayes” (onde esiste un xacimientu arqueolóxicu de dinosaurios) y “La Venta del Pilar” más conocida como “La Venta del Hongu”. ;Rede xeodésica <center> {| {{tablaguapa}} align="center" |+ '''Vértices xeodésicos de Génave'''<ref>{{cita web |url = http://www.ign.es/ign/es/IGN/vertices_geodesicos.jsp |editor = ign.es |autor = Institutu Xeográficu d'España |títulu = Dato y servicios xeodésicos |fechaaccesu = 6 d'avientu de 2010 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20101129152414/http://www.ign.es/ign/es/IGN/vertices_geodesicos.jsp |fechaarchivu = 29 de payares de 2010 }}</ref> |- style="background:#efefef;" !Témino municipal!!Puntu xeodésicu!!Altitú!!Númberu!!Fueya MTN!!Coordenaes |- |Génave||[[Picarzo (vértiz)|Picazo]]<ref>{{cita web |url=ftp://ftp.xeodesia.ign.es/Rede_Geodesica/Fueya0865/086546.pdf |editor=geodesia.ign.es |autor=Institutu Xeográficu d'España |títulu=Picazo |fecha=4 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=6 d'avientu de 2010 }}</ref> ||1.295,061||86546||865|| {{coord|38|26|N|2|44|W}} |}</center><center><small>Fuentes: [[Institutu Xeográficu Nacional d'España]] - [http://www.ign.es/ IGN]</small></center> === Xeoloxía === El Parque Natural de les sierres de Cazorla, Segura y les Villes correspuende xeolóxicamente al Prebético de les Zones Esternes del Cordal Béticu. Esto significa que nel so orixe constituyó de forma xeneral un dominiu de plataforma marina, onde fueron depositándose los materiales que güei componen estes sierres. El Prebético ye'l dominiu tectonopaleogeográfico más esternu y d'estructura más simple del Cordal Béticu. Nél estrémense dos zones claramente estremaes, en función de la so cercanía a l'antigua llinia de mariñes, lo que se manifiesta na naturaleza de los sos materiales. Contauta pol O y SO colos materiales de la depresión del Guadalquivir, pol N colos materiales triásicos tabulares del Pandu, pel este col Subbético (cabalgante) y pol S cola Depresión de Huéscar y Baza. Mientres la mayor parte de la so historia xeolóxica, estes sierres constituyeron un dominiu de plataforma axacente al continente, nel que predominantemente depositáronse materiales carbonataos. A esta plataforma tamién aportaron sedimentos terrígenos procedentes del Macizu Ibéricu, qu'en delles dómines pudieron espandise pela mayor parte del dominiu. Mientres gran parte del Cretácicu los sectores más esternos fueron sometíos a emersión y erosión. Les potencies de los materiales aumenten nes series escontra los sectores más internos, xeográficamente más al este, lo que reflexa un aumentu de la velocidá de subsidencia que determina la desapaición del zócalo en fondura (asitiáu ente 5-8 km de fondura). La zona basal de les sierres ta constituyida pol Trías, qu'apaez a lo llargo del contautu ente'l Prebético esternu ya internu. Apaecen arenisques, margas y caliares triásiques dolomitizadas, de tonalidaes acolorataes, llargamente representaes na sierra de Segura ([[Beas de Segura]], ''Génave'', [[La Puerta de Segura]], [[Torres de Albanchez]], [[Orcera]] y [[Siles (Xaén)|Siles]]). El Trías qu'apaez na Sierra de Cazorla ye de naturaleza margosa y alcuéntrase nel valle del ríu Guadalquivir, dende'l banzáu del Trancu hasta la so cabecera. Na [[Sierra del Pozu]], cerca de [[Hinojares]] tamién hai un afloramientu triásicu. Estos materiales atópase na base de tola Zona Esterna de la [[Cordal Béticu]], y sobre ellos deposítense los materiales de la plataforma, instalada equí a partir del Enguedeyes. Mientres les fases oroxéniques, el Trías de naturaleza evaporítica, actúa como nivel de despegue y deslizamiento, a partir del cual prodúcense los cabalgamientos d'una unidaes sobre otres. La mayor de los materiales que formen les sierres son d'edá mesozoica y ente éstos puédense establecer, de forma xeneral, dellos ciclos sedimentarios. Na siguiente tabla reparar los ciclos más importantes del Prebético a lo llargo del Mesozoicu. Nel Prebético Esternu, esiste una gran llaguna estratigráfica que va dende'l Xurásicu mediu hasta casi'l Cretácicu cimeru y que representa dómines de non sedimentación, una y bones esta zona (la más cercana al continente) tuvo remanecida mientres gran parte del tiempu. Tamién se repara claramente como los distintos ciclos sedimentarios representen transgresiones y regresiones marines, polo xeneral una mayor espansión de los materiales escontra la sierra de los Cuatro Villes indica un nivel del mar más altu. === Flora y fauna === Génave atopar al norte del Parque Natural de Cazorla, Segura y les Villes a unos 835 metros d'altitú. Escontra'l sur, atópase'l Cuetu de los Palancares con abondosos plantíos d'olivar, caxigales, encines, pinares y romeru. Al norte del términu, atópase un monte, el Cuartu del Ardal nel que predominen les encines, xuntu con retama, espín albar, roses monteses, enebro, hiedra y madreselva. No que fai a la fauna, predominen les aves; la más frecuente nos encinares ye'l carboneru común. Ente les aves de presa, destaquen la peñerina vulgar y el ratoneru común. Nos praos y carbes ye frecuente la totovía y la cogujada común. == Historia == [[Ficheru:Calle Albaicín (Génave).jpg|miniatura|derecha|270px|Vista de la cai Albaicín de Génave.]] L'allugamientu de Génave nuna encruciada natural esplica que fuera siempres corredor d'unión ente l'alta [[Andalucía]] y el Llevante peninsular. Ente otros restos d'infraestructures viarias, caltiénse un tramu de calzada romana de los sieglos I ya II, con un llargor averáu d'unos 100 m. y un anchor de 3 m na que la téunica constructiva, los materiales emplegaos y l'homoxeneidá de la obra evidencian la so autoría, con lloses de grandes dimensiones. Delles paraxes bien próximes, viéronse de nuevu utilizaos na actual carretera nacional 322 de [[Bailén]]-[[Albacete]] Queda por determinar el papel que xugaría esta vía nel esquema de comunicaciones de dómina romana ente la Bética y Llevante, embaraxándose La hipótesis de que pueda tratase de La calzada esistente ente Cástulo y Saetabis. Una posición estratéxica xunto a les víes qu'escurríen polos valles del Guadalimar y el Guadalmena, determinó qu'ente los sieglos XI-XIII, ante la meyora de los exércitos cristianos per tierres manchegues, los musulmanes entamaren un sistemáticu programa de fortificación. Entá esiste nel centru de la población actual una Torre que sirvía d'abelugu, güei ye conocida como La Torre de la Tercia. '''La Torre de la Tercia''' Llugar onde se recaldaben los impuestos que se pagaben a la ilesia. Fernandu III, ente 1235 y 1239, adscribió l'allugamientu rural de Génave a la Encomienda de la Orde de Santiago de Segura de la Sierra. Darréu, tuvo que soportar razias de tropes sarracenes, polo que la población disponía d'un castiellu p'abelugase, llevantáu polos cristianos ente los sieglos XIII y XIV, en sustitución del antiguu hisn árabe. D'aquel castiellu, enclaváu na plaza del pueblu, permanez la so torre del Homenaxe, conocida como'l torrexón de la Tercia, d'impresionante estructura cúbica. Según don Francisco León, comendador de Bastimentos del Campu de Montiel, na so rellación de la visita efectuada a la Encomienda en 1468 por mandatu de don Juan de Pacheco, marqués de Villena y maestre de Santiago, señala: "ai otru llugar llamáu Xenave, con otra torre bien bona que tien dos bóvedes de cal y cantar onde retraen los del llugar quando vienen los moros. Según Juan Eslava Galán, podría identificase cola torre d'homenaxe d'un pequeñu castiellu bajomedieval de mampostería irregular, que pudo sustituyir a una antigua fortaleza islámica. La torre, de casi 11 m. de llau, tien base cuadrada y al so interior aportar por una escalera. Articular en dos pisos cubiertos por bóveda de mediu cañón apuntáu y na estancia cimera presenta una amplia ventana cubierta, nesti casu, por bóveda apuntada. Los aposentos y l'azotea comunicábense interiormente por una escalera enserta nel muriu. A 3 quilómetros del pueblu en direición a Ciudá Real alcuéntrense los restos d'otra fortificación denomada Torre de la Llaguna o Zarracotín. '''[[Castillo de la Llaguna|Torre de la Llaguna o Zarracotín]]''' Anque al igual que [[Torres de Albanchez]] nun apaez recoyíu na rellación de llugares conquistaos por Fernandu III, esti nucleu pasaría a manes cristianes ente 1235 y 1239. A principios del [[sieglu XIII]], yera un pequeñu asentamientu rural. Tres reconquistar foi apurríu a la [[Orde de Santiago]], integrándose dientro de les posesiones de la Encomienda de Segura. En 1551 foi declaráu villa por Felipe II. En 1580 va rexir poles ordenances y va formar parte de la provincia marítima a partir del XVIII. Na Villa de Génave atópase'l Conceyu. Ente los monumentos relixosos destaca la [[Ilesia de la Inmaculada Concepción (Génave)|Ilesia Parroquial de la Inmaculada]], con portada del [[sieglu XIII]], reformada y ampliada nel XVI, achicándose'l pórticu. La portada, Puerta Falsa, d'estilu renacentista, presenta la Cruz de la Orde de SantiagoConstrucción defensiva nes proximidaes del cortixu del Moralico de riba y xunto a la llaguna del Pizorro o Zarracotín como tamién-y la denomina. Apuértase al traviés d'un camín en mala traza que parte de la N-322. La Torre del Zarracotín o de La Llaguna asitia sobre un afloramientu predresu qu'apodera bona parte del terrén circundante. Ye una construcción híbrida de calicanto daqué ripiada y mampostería gruesa de la que queda una torre de planta rectangular de 6,25 m por 4,40 m en que'l so interior reparar buelgues d'hasta dos aposentos superpuestos, el de riba sofitáu sobre vigues. En redol a la torre ven restos de murios y muncha piedra suelto que podría corresponder al cortil que la arrodiaba. D'autoría cristiana, tenía de cumplir funciones de talaya y control de los campos que lo arrodien en momentos de frecuentes hostilidaes y apaez mentada na rellación de 1575 que fala d'una torre de la Alventosa asitiada al norte de Génave, "... llugar do mataron a don Beltran y nunca lo echaron de menos hasta los puertos pasar". '''[[Ilesia de la Inmaculada Concepción (Génave)|Ilesia parroquial de la Inmaculada Concepción]]''' Empecipiar nel sieglu XIII con carauterístiques gótiques y nos sieglos siguientes configuróse la mayor parte de fábrica según la iconografía artística del Renacimientu, remataron les obres nel XVIII en [[estilu barrocu]]. De nave rectangular, estructurada en cinco tramos con arcos sobre semi-pilastres. Techu de madera y cubierta a dos enagües. A los llaos abren capiyes de mediu cañón. Ye d'una sola nave con cubrición de par y filera sobre arcos apuntaos diafragma sofitaos en pilastres. El llau derechu presenta cuatro capilla cubiertes con mediu cañón. Nel llateral esquierdu hai una capiya-fornica. Al presbiteriu aportar por arcu toral de mediu puntu y ta cubiertu con bóveda de mediu cañón con lunetos. Del esterior destaca la torre, cuadrada, d'estilu renacentista, al igual que la so portada plateresca y pórticu d'entrada, de les que sobresal la del Evanxeliu. == Población y ordenación urbana == === Nucleos de población === <center> {| {{tablaguapa}} align="center" |+ '''Nucleos urbanos que formen el conceyu de Génave(2015)'''<ref>{{cita web |url=http://www.juntadeandalucia.es/institutodeestadistica/bd/torca_web/index.jsp?c_ambterr=5&c_ambsup=23037&c_area=2 |editor=juntadeandalucia.es |autor=Institutu Nacional d'Estadística |títulu=Población total de Génave |fechaaccesu=4 d'avientu de 2015 }}</ref> |- style="background:#efefef;" ! Nucleos de población !! Habitantes !!Muyeres!!Homes!! |- |Génave (Nucleu principal)||618||283||335|| |}</center><center><small>Fuentes: [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] 2016 (datos de 2015), [[Google Earth]], [http://www.juntadeandalucia.es/institutodeestadistica/bd/torca_web/index.jsp?c_ambterr=5&c_ambsup=23037&c_area=28 Distancies]</small></center> === Demografía === {{Gráfica d'evolución |tipo=demográficu |anchor=504 |posición_1=6 |1900|1288|1910|1543|1920|1681|1930|1982|1940|2085|1950|1796|1960|1639|1970|1095|1981|837|1991|752|2000|698|2009|24=629 |notes=Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia }} ;Pirámide de población * Población total:(2011) 640<ref name= "estadi"/><ref>{{cita web |url= http://www.ine.es/jaxiBD/tabla.do?per=12&type=db&divi=DPOH&idtab=25 |títulu=Poblaciones de fechu dende 1900 hasta 1991. Cifres oficiales de los Censos respeutivos. Génave |editor= Institutu Nacional d'Estadística (INE) España |fechaaccesu= 17 de xunu de 2012 }}</ref> * Población Mujer: (2011) 297 * Población Hombre: (2011) 343<ref name= "ine"/> * Población en nucleu:(2011) 639 * Población en tremáu: (2011) 1 ;Población estranxera * Principal procedencia de los estranxeros residentes: (2009) [[Rumanía]] y [[Marruecos]] * Númberu d'estranxeros 36 * Porcentaxe que representa respectu total d'estranxeros: (2008) 44,4% * Emigrantes:(2009) 36<ref name= "ine">{{cita web |url= http://www.ine.es/jaxi/tabla.do?path=/t20/y245/p05/a2009/l0/&file=00023002.px&type=pcaxis&L=0 |editor=ine.es |autor=Institutu Nacional d'Estadística |títulu=Población por sexu, conceyos, nacionalidá (español/estranxeru) y edá (grandes grupos) |fechaaccesu=4 d'avientu de 2010 }}</ref> * Inmigrantes: (2008) 17 == Política == Les resultaos en Génave de les postreres [[eleiciones municipales d'España de 2015|eleiciones municipales]], celebraes en mayu de 2015, son: {| {{tablaguapa}} border="1" |----- | colspan="5" bgcolor="#C0C0C0" align="center" | '''Eleiciones Municipales - Génave (2015)''' |----- | bgcolor="#EFEFEF" | '''Partíu políticu''' | bgcolor="#EFEFEF" | '''Votos''' | bgcolor="#EFEFEF" | '''%Válidos''' | bgcolor="#EFEFEF" | '''Conceyales''' |----- | bgcolor="#CE2029" | '''[[Partíu Socialista Obreru Español|<span style="font-size:large;color:#fff;">Partíu Socialista Obreru Español (PSOE)</span>]]''' | <center>338</center> | <center>75.62 %</center> | <center>6</center> |----- | bgcolor="#0892D0" | '''[[Partíu Popular|<span style="font-size:large;color:#fff;">Partíu Popular (PP)</span>]] ''' | <center>107</center> | <center>23.94 %</center> | <center>1</center> |----- |} == Economía == Resaltamos que Génave ye pionera n'España na ellaboración d'aceite ecolóxico. Nun s'empleguen insecticides pa combatir les plagues. L'aceite vender so la marca de '''Oru de Génave'''.<ref>[http://www.sierradegenave.com/]</ref> El conceyu forma parte de la zona de producción d'un productu que sobresal pola so calidá: l'Aceite d'Oliva Virxe Extra. Comercializar cola etiqueta calidable de: La Denominación d'Orixe ''Sierra de Segura''.<ref>[https://web.archive.org/web/20100623182113/http://www.juntadeandalucia.es:9002/sima/htm/sm23037.htm]</ref> La variedá dominante na zona de producción ye la [[Picual]], les otra variedaes acoyíes a la Denominación d'Orixe son: Verdala, Royal y Manzanillo de Xaén. La variedá Picual constitúi'l 97% de les olivares de la zona. Los árboles son bien brengosos, con ramos daqué curtios y con enclín a producir ramificaciones en brindillas. Los sos frutos, de 2,5 a 3,5 gramos, tienen un rendimientu n'aceite del 21 al 25%. Ye una variedá con bona resistencia a les enfermedaes criptogámicas, siendo bien resistentes a les baxes temperatures. == Fiestes == * San Antón (17 de xineru). N'honor de [[Antonio Abat|San Antón]] y nel anochar del día anterior príndense les populares Lluminaries onde se bailla, bébese [[Cuerva]] y dalgún valiente atrever a saltales. El día del santu celebra una misa na que d'antiguo se bendicía a les besties y dempués la so imaxe percorría l'extrarradio de la llocalidá. * Antroxu (Mes de febreru). Como na mayoría de les llocalidaes que celebren esta festividá, la xente amarútase y participa nun pasacalles por tol pueblu, acompañaos pela banda de música. Amás, los neños del colexu suelen componer chirigotas. * San Isidro (15 de mayu). Ye costume sacar en procesión la imaxe de dichu santu nel so día, por qu'apurra bones colleches a los llabradores * San Marcos (25 d'abril). El santu toreru” de la sierra tamién tien el so buecu nes celebraciones Genaveras. Homenaxa diéndose-y al campu a comer (los llugares más comunes son La Cortil de la Ermita y el Punte ). La tradición manda que se coman los Roscos de San Marcos qu'inclúin como afato un güevu duru qu'hai d'estrellase na frente de dalgún amigu. La culminación d'esti día ye “Arreyar el Diañu”, que consiste en faer un nuedu nuna retama por que'l diañu non importune el restu del añu. * Romería de la Virxe del Campu (Últimu sábadu de mayu). De recién creación, nesta fiesta n'honor de la Virxe del Campu los Genaveros treslladámonos caminando detrás de la so imaxe hasta la so Ermita asitiada nel Pizorro Rodiu(frente a la Ponte Ferreros), ellí celebramos una misa nel so honor y, como non, celebrar comiendo na so redolada que ta acondicionáu pa ello. El regresu de la imaxe de la Patrona tamién la faemos caminando. El percorríu va acompañáu de la nuesa banda de música “Los Pizarrinos" * Selmana Cultural (Tercer selmana d'agostu). Mientres una selmana, realícense actividaes culturales preparaes por dellos vecinos: esposiciones, concursos, bailles, teatros, degustaciones de comíes típiques. Tol que lo deseye, puede participar con dalgún proyeutu cultural. Tamién suelen entamase una o dos verbenes. * Día de la Virxe del Campu (8 de setiembre). Nesti día de fiesta llocal acompañamos a ''La nuesa Patrona'' con una misa festiva y una procesión peles cais de la llocalidá. * Celebra les sos Fiestes Patronales n'honor de la [[Virxe del Campu]], del 23 al 26 de setiembre. == Encierres de Génave == Mientres la selmana cultural n'agostu y los díes de les fiestes patronales en setiembre en Génave dase llugar los sos famosos encierres. Los encierres camperos y naturales de Génave tienen una carauterística peculiar y distintivo de los demás, soceden nel so mayor parte per mediu del campu colos reses en llibertá. Los reses son empuestes polos gañanes y los cabestros dende un [[cortixu]] cercanu (5Km aprox) hasta'l nucleu urbanu. Los reses nun suelen ser toros, sinón vaquillas que dan más xuegu y suelen escapase. La gracia de los encierres ye que los genaveros alleguen al campu a cuerpu, coche, bicicleta o moto y si la vaquilla escápase, hai que salir corriendo escontra onde sía, pos en mediu del campu ye más escitante una y bones nun hai barreres, solo olivares. Una vegada les vaquillas lleguen a la entrada del pueblu empieza n'encierre más habitual nel restu d'España, el que se da peles cais; pero dacuando les vaquillas pueden dase la vuelta y volver al campu. Los encierres son dinámicos y tienen una llarga duración coles vaquillas en llibertá pel campu y les cais, realmente de los meyores del país pa los más valientes. == Gastronomía == Na gastronomía de Génave, destaquen los platos ellaboraos de los productos de los sos [[matanza del gochu|matances]], como'l [[ajopringue]] que ye ellaboráu col fégadu del gochu cocío y molío, y la [[morciella blanca]] ellaborada con carne magra del gochu y carne de pita o pavu, miga de pan, güevos batíos y especies. Esti conceyu tien unos platos propios pa les sos fiestes; asina pa la Fiesta de San Antón ye tradicional un [[lebrillo]] de "[[Cuerva (bébora)|cuerva]]" que consiste en vinu, azucre, agua y frutes, bebida que ye acompañada con unes delicioses [[pataca asada|pataques asaes]], pa la Fiesta de San Marcos, ye tradicional una [[caldereta de corderu]] y pa les Fiestes Patronales ye costume nel términu de Génave, matar un novillo y adobar la so carne pa tostala o faela en caldereta. Na Fiesta de los Santos nun falten les farrapes duces con tostones. La gastronomía de Génave ye la típica de la Sierra de Segura: [[Migues de farina]], Migues de pan, [[folio farina|Folio de farina]] con Guíscanos, [[Gachamiga]], [[Felpeyos]], [[Ajopringue]], [[Ajoatao]], [[Pipirrana]] y [[Galianos]]. En repostería cunten con de Hornazos, [[flor frita|flores]], [[Roscos fritos]], [[tortas de garbanzos]], Tortas de Mantega, [[panetes|Panetes de Selmana Santa]] y [[borrachuelos]]. Amás ellaboren llicores caseros como la [[mistela]], el [[pacharán]] y el llicor de mores. == Deportes == Les categoríes inferiores de fútbol faen d'esti pueblu unu de los más prolíficos de les Sierra de Segura. == Ver tamién == * [[Contorna de Sierra de Segura]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * {{commonscat}} * {{Wikimapia|38.4300596|-2.7299309|16|Génave}} * [http://www.genave.es/ Conceyu de Génave] * [http://www.sierradesegura.com/index.php?option=com_content&view=article&id=55&Itemid=69 Contorna de Sierra de Segura * [http://www.iaph.es/web/canales/conoce-el-patrimonio/guia-digital/buscador/municipio.jsp?municipio=3530 Patrimoniu cultural de Génave na Guía Dixital del Patrimoniu Cultural d'Andalucía. Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu] {{ORDENAR:Genave}} {{Tradubot|Génave}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Jaén]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Jaén]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 9y1troohgun6zjmte8zuefsx6i1bwaw 0 126976 3709770 3688212 2022-08-19T09:11:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Infotabla Economia país |País= Rusia |Preposición = de |imaxe = MIBC_9th_May_2012.jpg |anchu = 300px |descripción_imaxe = Ciudá de [[Moscú]], 2012. |Moneda = [[Rublu rusu]] |añu_fiscal = añu calendariu |bancu_central= [[Bancu de Rusia]] |Organizaciones_comerciales = [[CEI]], [[Cooperación Económica del Asia-Pacíficu|APEC]], [[EURASEC]], [[G-8]], [[G-20]] y otres |bolsa_valores= |pib_nominal = 2.118.006 millones de [[Dólares]] |puestu_nominal = 8 |pib_ppa = 3.938.001 (2017) <ref>http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2017&scsm=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=74&pr1.y=5&c=512%2C672%2C914%2C946%2C612%2C137%2C614%2C546%2C311%2C962%2C213%2C674%2C911%2C676%2C193%2C548%2C122%2C556%2C912%2C678%2C313%2C181%2C419%2C867%2C513%2C682%2C316%2C684%2C913%2C273%2C124%2C868%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C836%2C918%2C558%2C748%2C138%2C618%2C196%2C624%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C565%2C924%2C283%2C233%2C853%2C632%2C288%2C636%2C293%2C634%2C566%2C238%2C964%2C662%2C182%2C960%2C359%2C423%2C453%2C935%2C968%2C128%2C922%2C611%2C714%2C321%2C862%2C243%2C135%2C248%2C716%2C469%2C456%2C253%2C722%2C642%2C942%2C643%2C718%2C939%2C724%2C644%2C576%2C819%2C936%2C172%2C961%2C132%2C813%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C734%2C336%2C144%2C263%2C146%2C268%2C463%2C532%2C528%2C944%2C923%2C176%2C738%2C534%2C578%2C536%2C537%2C429%2C742%2C433%2C866%2C178%2C369%2C436%2C744%2C136%2C186%2C343%2C925%2C158%2C869%2C439%2C746%2C916%2C926%2C664%2C466%2C826%2C112%2C542%2C111%2C967%2C298%2C443%2C927%2C917%2C846%2C544%2C299%2C941%2C582%2C446%2C474%2C666%2C754%2C668%2C698&s=PPPGDP&grp=0&a=</ref> (<ref name="CIA">{{cita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/.html|títulu=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/.html}}</ref> [[2014]]) |puestu_ppa = 6 |var_pib = 4,0% |pib_per_capina = 24.370 (PPA) |sectores = [[agricultura]] 2,2%, [[industria]] 36,8% [[comerciu]] y servicios 61% ([[2012]]) |tasa_cambéu = 56.07 rublos por [[dólar d'Estaos Xuníos|O$ 1]] ([[2017]])<ref>http://www.cbr.ru/</ref> |inflación = 4.1 añal (2017)<ref>{{cita web |url = http://www.datosmacro.com/ipc-paises/rusia|títulu=datosmacro.com/ipc-paises/rusia}}</ref> |idh = 0.801 (<span style="color:green">Alto</span>) ([[2014]])<ref>https://ye.actualitix.com/pais/rus/rusia-indice-de desenvolvimientu humanu.php</ref> |probeza = 13% ([[2016]])<ref>http://www.rcinet.ca/es/2017/04/05/rusia-presenta-el so-mas-alto-indice-de-probeza-de-los-ultimos-10-anos/</ref> |indigencia = |desemplegu = 5.4% ([[2017]])<ref>http://www.datosmacro.com/paro/rusia</ref><ref>{{cita web |url=http://www.datosmacro.com/paro/rusia|títulu=http://www.datosmacro.com/paro/rusia}}</ref> |gini = 0.4 ([[2009]]) |población_activa = 100,55 millones ([[2012]]) |industries = Gama completa de [[minería]] y estraición: les industries producen [[carbón]], [[petroleu]], [[gas natural]], sustances químiques, y metales; toles formes de máquines: de molinos a aeronaves y vehículos espaciales; industries de defensa incluyendo radares, producción de misiles y componentes electrónicos avanzaos; construcción de barcos; vehículos de motor y equipamientos de tresporte por ferrocarriles; equipamientu de comunicaciones; [[maquinaria agrícola]], tractores y equipamientu de construcción; equipamientos pa la xeneración y tresmisión d'[[eletricidá]]; preseos médicos y científicos; bienes de consumu durables, testiles, alimentos, artesaníes |monto_esportaciones =254.607,5 millones ([[2016]]<ref>{{cita web|títulu=Rusia: Economía y demografía|url=https://www.datosmacro.com/paises/rusia|editorial=Datosmacro.com|idioma=Español|fechaaccesu=7 de xineru de 2018}}</ref>) |bienes_exportación = 550, mil millones ([[2012]]<ref name="CIA"/>) |socio_exportación = [[Países Baxos]] 12,2%, [[Italia]] 9%, [[Alemaña]] 6,9%, [[Turquía]] 5,9%, [[Ucraína]] 5%, [[República Popular de China]] 4,5%, [[Polonia]] 4,3% ([[2008]])<ref name="CIA"/> |monto_importaciones =230,8 mil millones ([[2012]]<ref name="CIA"/>) |socio_importación = [[República Popular de China]] 14,9%, [[Alemaña]] 10,6%, [[Xapón]] 6,9%, [[Ucraína]] 6%, [[Estaos Xuníos]] 5,1%, [[Italia]] 4,1% ([[2012]])<ref name="CIA"/> |bienes_importaciones = |delda_esterna = 181.426 millones ([[2016]]<ref>{{cita web|títulu=Delda Pública de Rusia|url=https://www.datosmacro.com/deuda/rusia|editorial=Datosmacro.com|idioma=Español|fechaaccesu=7 de xineru de 2018}}</ref>) |delda_esterna_privada = |delda_esterna_pública = |delda_interna_pública = |ingresos = 205,3 mil millones |gastos = 306,6 mil millones |ayuda_internacional = |reserves_internacionales = <!---Cualquier contribución ensin referencies podría ser revertida.---> }} [[Rusia]] pasó por importantes tresformamientos dende'l fin de la [[Xunión Soviética]], saliendo d'una [[economía]] entamada centralmente, pa una [[economía de mercáu]] globalmente integrada. Les reformes económiques de los [[años 1990]] privatizaron gran parte de la [[industria]], cola notable esceición de los sectores enerxético y militar<ref name="CIA"/>. El rápidu procesu de [[privatización]], incluyendo un sistema de préstamu pa la compra d'aiciones, dexó la formación de "[[oligarquía|oligarquíes]]" económiques con fuertes rellaciones polítiques, que dexaron la propiedá de les empreses privatizaes altamente concentrada en poques manes. La proteición a los derechos de propiedá ye pequeña y el sector priváu ta suxetu a intervenciones del Estáu<ref name="CIA"/>. Na actualidá (datos de febreru de 2017) el país tien una delda pol 7,5% del PBI, reserves internacionales por 400.000 millones de dólares, superávit de cuenta corriente del 3,4% del PBI, un nivel d'inflación de menos del 4,5%<ref>http://www.laprensa.com.ar/454760-Rusia-esfruta-de-la so-firmeza-economica.note.aspx</ref>. El so [[industria]] ta estremada en dos bloques: unu con grandes productores de materies primes, que tienen competitividá global —en [[2012]] Rusia yera'l principal esportador de [[petroleu]] y [[gas natural]] del mundu, según el tercer esportador mundial d'[[aceru]] y [[aluminiu]] brutu- y otru con otres industries pesaes. Esta dependencia de la esportación de materies primes, anque beneficiaes, dexa'l país vulnerable a los ciclos volátiles d'alta y rebaxa de los precios internacionales d'estos productos<ref name="CIA"/>. Tres una crisis y recesión de curtiu plazu (2014-15) por cuenta de les sanciones unillaterales de la Xunión Europea y los EEXX, la economía volvió crecer un 0.3% (2016) y un 1.7% (2017), consiguiendo la economía rusa faese menos dependiente d'Occidente y volviendo la so mirada escontra les otres potencies del grupu BRICS (China, India, Brasil y Sudáfrica) según escontra Llatinoamérica y África{{ensin referencies}}. == La reforma económica nos años 1990 == Rusia entama la transición de la era soviética con ventayes y torgues. La producción agrícola, taba totalmente mecanizada—<ref name="HJS">Larousse, p. 3215, volume XII</ref> los datos de producción de 1990 asitiaben a la URSS como unu de los mayores productores mundiales en cuasi tolos ámbitos agrícoles y ganaderos. La Xunión Soviética yera la primer productora mundial de [[cebada]] con 70 millones de tonelaes, [[centenu]] 15 millones, avena 15, llinu 0,5 ente grana y fibra, soya 0,5 y remolacha azucrera con 60 millones. Tamién yera'l tercer productor mundial en producción d'[[algodón]] con 2,7 millones de tonelaes y en producción de trigu —ente 88 y 110—.<ref name="HJS"/> Anque namái cola metá del tamañu de l'antigua economía soviética, la economía rusa inclúi un activu terrible. El país tien grandes provisiones de munchos de los recursos naturales líderes mundiales más valoraos, sobremanera aquellos riquíos pa sofitar una economía moderna industrializada. Amás tenía una mano d'obra instruyida cola maestría sustancial téunica. Ye unu de los países más desenvueltos n'armes yá que'l so nivel ye bien alto{{ensin referencies}}. Mientres cuasi 60 años, la economía rusa y la del restu de la [[Xunión Soviética]] yeren remanaes sobre la base de planificación central, según les direutrices del [[Partíu Comunista Soviéticu|Partíu Comunista]] nel control del Estáu práuticamente en tolos mediu de producción y sobre inversión, producción, y decisiones de consumu. L'actividá amosó un enclín sistemáticu de dinamismu. La tasa de crecedera del ingresu nacional algamó una crecedera de 7% al añu nel deceniu de los sesenta a 5.9% nos setenta,y allugase nel 4.7% nel primer llustru de los años ochenta. Esta dinámica manifestóse tantu na industria como na agricultura. La producción industrial, que crecía añalmente a más de 8% nos años cincuenta hasta los sesenta, aumentó menos de 6% al añu na primer metá de los ochenta<ref>1965- 1985, Goskomstat SSSR, SSSR v zifraj v 1987 g, Financy y Statistika, Moscú, 1989, p. 15. 1986-1990, FMI, Bancu Mundial, OCDE y Bancu Européu de Reconstrucción y Desarrollu, The Economy of the USSR.</ref>. Tres les reformes de Gorvachov el [[PIB]] enllancóse. El réxime de [[Gorbachov]] falló en dirixir los oxetivos fundamentales. Nel momentu del desmoronamiento de la Xunión Soviética, el gobiernu de [[Boris Yeltsin]] de la Federación Rusa empezara a atacar los problemes. A mediaos de [[1996]], les resultaos fueron entemecíos. El sistema de planificación central dio pasu a una transición a una [[economía de mercáu]]{{ensin referencies}}. La economía rusa sufrió una enorme tensión cuando se tresformó d'una economía planiada a un sistema de [[llibre mercáu]]. Les dificultaes de les reformes fiscales apuntaes al desenvolvimientu de creitos de gobiernu y una dependencia nel préstamu al curtiu plazu pa financiar el déficit presupuestariu conducieron a una serie de [[Crisis financiera rusa|crisis financieres]] en [[1998]]. Precios inferiores pa los productos que Rusia esportaba (el petroleu, gas natural y mineral) y una perda d'enfotu d'inversores por cuenta de la crisis asiática financiera exacerbó problemes financieros. La resultancia foi un amenorgamientu rápidu nel valor del rublu, la desapaición d'inversiones estranxeres, retrasos sobre deldes estatales y privaes, una interrupción de transaiciones comerciales pol sistema bancariu, y l'amenaza d'inflación galopante. Cuando se produció la crisis financiera de 1998 y l'esbarrumbe del rublu, fíxose claro que los mecanismos de mercáu en Rusia yeren inda bien imperfectos. Pa finales de 1998, el PIB de Rusia amenorgárase nun 5,3% en comparanza con 1997, la inflación llegó a un 84%, y les reserves nacionales n'oru y divises menguaron en más del 30%{{ensin referencies}}. == Programa económicu de Yeltsin == [[Ficheru:GDP of Russia since 1989.svg|thumb|right|PIB de Rusia dende 1989 hasta 2016]] N'ochobre de [[1991]], dos meses antes de la [[disolución de la Xunión Soviética]] y dos meses dempués del golpe d'Estáu d'agostu de [[1991]] contra'l réxime de [[Gorbachov]], [[Borís Yeltsin]] y los sos conseyeros, incluyendo al economista reformista [[Yegor Gaidar]], establecieron un programa de reformes radicales económiques. El parllamentu rusu, el [[Sóviet Supremu]], dio-y poderes por decretu ampliaos al presidente mientres un añu pa poner en práctica'l programa. {{ensin referencies}} El programa yera ambiciosu, l'axuste de la economía a les normes del mercáu esixó grandes esfuercios. Provocó la cayida de la producción industrial y agrícola, xenerando una crisis en distintos ámbitos na vida de la sociedá rusa. Según les resultaos de 1996 nel país siguía desapaecíu nuna fonda crisis económica{{ensin referencies}}. El PIB cayó aproximao nun -6.9% en 1996, siendo'l so volume de 2256 billones de rublos (625 mil millones de dólares). El PIB per cápita cayó a 4288 dólares. La producción industrial cayó un 25% nel sector de la enerxía llétrica (-12%) de combustibles (-33%). La mayor cayida foi na área de la industria llixero (-28%).<ref>Pinto, Brian; Gurvich, Evsey; Ulatov, Sergei (2005). "Les lleiciones de la Crisis rusa En Joshua Aizenman y Brian Pinto, eds., Xestionar la volatilidá económica y crisis: Guía d'un médicu. Nueva York: [[Cambridge University Press]]. PP. 406 – 438. ISBN 978-0-521-85524-2.</ref> Otru entueyu nel programa de reforma de Yeltsin consiste en que dende [[1991]] tantu l'autoridá política como económica pasaron considerablemente del nacional al nivel rexonal. Esta crisis tamién se tradució por una crisis económica que remató en 1998, que foi marcada por una enorme devaluación del rublu y un defectu sobre la delda rusa (el GKO particularmente). Esta crisis financiera producir nel contestu del empiezu d'una desaceleración económica mundial. La inflación añal de 1997 foi del 84% en Rusia. A fines de 1998 españaron les fuelgues de los mineros del carbón y d'otros rubros industriales por cuenta de que millones de trabayadores llegaron a tar meses ensin recibir los sos sueldos<ref>http://www.lanacion.com.ar/103081-rusia-yeltsin-salio-a-enfrentar-la crisis</ref>. La puesta en marcha de les reformes supunxo un importante amenorgamientu del gastu públicu. Los sectores más afeutaos por esti retayu qu'amás, vieno acompañáu de nuevos impuestos, fueron la inversión n'infraestructures, la defensa y les subvenciones al consumidor y al productor fechu que tuvo consecuencies negatives pa la gran mayoría de la población, lo que supunxo un empeoramientu na calidá de vida{{ensin referencies}}. Rusia sufrió, na década de los noventa, una recesión económica más grave entá que la [[Gran Depresión]] qu'azotó los [[Estaos Xuníos]] a principios de los años [[1930]]. La era Yeltsin tuvo marcada pola corrupción xeneralizada, el colapsu económicu, dos [[Guerra de Chechenia|guerres en Chechenia]] y enormes problemes sociales y políticos qu'afectaron a Rusia y a otros antiguos Estaos de la Xunión Soviética. Mientres los primeros años de la so presidencia, munchos de los partidarios políticos de Yeltsin volver contra él y el Vicepresidente [[Aleksandr Rutskói]] denunció a les reformes como un xenocidiu económicu»<ref name="nytimes_1">{{cita web|títulu=Yeltsin Deputy calls reforms Economic Genocide|fecha-publicación=[[New York Times]]|fecha=febreru de 1992|fechaaccesu=23 de setiembre de 2011|url=http://www.nytimes.com/1992/02/09/world/yeltsin-deputy-calls-reforms-economic-genocide.html?pagewanted=all&src=pm}}</ref>. Los constantes enfrentamientos col Parllamentu remataron na [[Crisis constitucional rusa de 1993|crisis constitucional rusa d'ochobre de 1993]], Yelstin asedió la [[Casa Blanca de Moscú|Casa Blanca rusa]], na que morrieron cientos de persones. Yeltsin desfacer de la Constitución vixente, prohibió la oposición política y prosiguió cola so esperimentación económica. De siguío introdució una [[Constitución de la Federación de Rusia|nueva Constitución]] con un fuerte poder presidencial y que foi aprobada por un polémicu referendu antes de rematar l'añu<ref name="nytimes_1"/>. Na base del sistema, por causa de la inflación o'l [[desemplegu]], munchos obreros acabaron na [[probeza]] y aumentaron los índices de [[prostitución]] y [[delincuencia]]. Les reformes económiques amás viéronse llindaes pol crime entamáu que s'estendió pel país. Aconseyada polos gobiernos occidentales, el [[Bancu Mundial]] y el [[Fondu Monetariu Internacional]], Rusia embarcar nel procesu privatizador más trupu y grande enxamás lleváu a cabu por un gobiernu en tola hestoria. A mediaos de década, el comerciu, los servicios y la pequeña industria yá taben en manes privaes.{{ensin referencies}} Yeltsin comprometer a tresformar la economía socialista de Rusia nuna economía de llibre mercáu ya implementó la terapia de choque económicu, la lliberalización de los precios y los programes de privatización. Debíu al métodu de privatización, una bona parte de la riqueza nacional cayó en manes d'un pequeñu grupu d'oligarques <ref>{{cita web|apellíu=Åslund|nome=Anders|enllaceautor=Anders Åslund|títulu=Russia's Collapse|obra=Foreign Affairs|editorial=[[Council on Foreign Relations]]|fecha=setiembre/ochobre de 1999|fechaaccesu=17 de xunetu de 2007|url=http://www.foreignaffairs.org/19990901faessay1007/anders-aslund/russia-s-collapse.html|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070927201642/http://www.foreignaffairs.org/19990901faessay1007/anders-aslund/russia-s-collapse.html|fechaarchivu=27 de setiembre de 2007}}</ref>. Dellos economistes sostienen que na década de 1990 Rusia sufrió una recesión económica más grave que la que los Estaos Xuníos o Alemaña sufrieren seis décades antes na [[Gran Depresión]]. <ref> name="Peter Nolan 1995. pp. 17"</ref> En febreru de 1992 el vicepresidente de Rusia, Aleksandr Rutskói denunció al programa de Yeltsin como un xenocidiu económicu»<ref>Bohlen, Celestine. «Yeltsin Deputy Calls Reforms 'Economic Genocide'.» ''[[The New York Times]]'', 9 de febreru de 1992.</ref>. En 1993 el conflictu sobre la reforma de la direición dexó esguiláu a Yeltsin per un sitiu, y por otru a la oposición a la reforma económica radical per parte del Parllamentu de Rusia. {{VT|Crisis financiera rusa}} La economía rusa sufrió una nueva cayida cola crisis financiera de [[1998]]. Los principales motivos d'esta recaída fueron debíos a un altu sobreendeudamiento esternu, la bien bultable debilidá financiera, tantu de los bancos como de les empreses apocayá privatizaes. A esto xunió la baxa nos precios del petroleu, la so principal fonte de divises. Esto provocó una masiva retirada de los capitales estranxeros, los que llevaron a Rusia a una falta de lliquidez, una depreciación del rublu y finalmente, a nun poder faer frente a les deldes contraíes. Esto supunxo amenorgamientos agudos de gastos de gobiernu, amenorgamientu de presupuestos pa proyeutos públicos de la inversión, defensa, y subvenciones de consumidor y el productor. El gobiernu impunxo nuevos impuestos, y la recaldación fiscal tenía de ser ameyorada p'aumentar creitos estatales. Ante toos estos cambeos, un regresu a la economía empobinada yera refugáu unánime por Occidente.{{ensin referencies}} La economía rusa atopó'l fin del calvariu cola recuperación a partir de [[1999]]. == La estabilización macroeconómica y recuperación == [[Ficheru:Russia-1998-Coin-2.jpg|thumb|200px|[[1998]] Moneda de dos rublos de la Federación Rusa]] [[Ficheru:Russia GRP per capita 2008 US dollars (nominal).svg|thumb|right|200px|[[Productu Internu Brutu|PIB]] per cápita nominal de les entidaes federales de Rusia, 2008 (en&nbsp;[[dólares d'Estaos Xuníos|dólares&nbsp;estauxunidenses]])&nbsp;: {{Lleenda|#008000;|superior a 50&nbsp;000}} {{Lleenda|#00BA00;|30&nbsp;000 – 50&nbsp;000}} {{Lleenda|#00F900;|20&nbsp;000 – 30&nbsp;000}} {{Lleenda|#D3FB00;|9&nbsp;750 (promediu&nbsp;nacional) – 20&nbsp;000}} {{Lleenda|#FFFC00;|7&nbsp;500 – 9&nbsp;750}} {{Lleenda|#FFD20e;|5&nbsp;000 – 7&nbsp;500}} {{Lleenda|#FFAA37;|3&nbsp;000 – 5&nbsp;000}} {{Lleenda|#FF6100;|inferior a 3&nbsp;000}} ]] En 2000 Vladimir Putin ganó les [[Eleiciones presidenciales de Rusia de 2000|eleiciones presidenciales del 26 de marzu de 2000]] col 52,94% de los votos, dando un xiru a la política económica<ref>[https://elpais.com/diario/2000/03/27/internacional/954108001_850215.html Luis Matías López. ''Putin raspiaba anueche la mayoría necesaria pa faese cola presidencia na primer vuelta''], ''[[El País]]'', 27.03.2000; accesu 14.04.2012</ref>. El [[Productu Internu Brutu]] (PIB) en valores reales aumentó mientres esta nueva yera nel porcentaxe más altu dende la cayida de la Xunión Soviética, el [[rublu rusu|rublu]] estabilizóse, la [[inflación]] foi controlada, y l'inversión empezó a aumentar otra vegada. Mientres los años [[2000]] a [[2001]], Rusia non yá cumplió colos sos servicios esternos de deldes, fixo meyora de reembolsu de grandes cantidaes del principal por préstamu de [[Fondu Monetariu Internacional]] (FMI), tamién aumentó reserves de [[Bancu de Rusia|Bancu central]] col presupuestu de gobiernu, el comerciu, y escedentes de cuenta corrientes. Nesos años Rusia foi recuperando'l so puestu como gran potencia económica, ocupando anguaño'l 7ᵘ puestu pol so PNB, formando parte del grupu de les economíes más poderoses del mundu, el [[G8]].<ref>Final report on the presidential election in the Russian Federation, 26 March 2000, OSCE</ref> Mientres la so xestión hubo altos índices de crecedera económica, con una medría del 72% nel [[Productu internu brutu|PIB]]<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=52&pr.y=13&sy=1992&ey=2007&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=922&s=NGDPD%2CPPPGDP&grp=0&a=GDP ''GDP of Russia from 1992 to 2007''], [[Fondu Monetariu Internacional|FMI]], n'inglés; accesu 14.04.2012</ref> y un sustancial amenorgamientu de la probeza.<ref>Putin's Eight Years. [[Kommersant]], 04.05.2008</ref><ref>[http://en.rian.ru/analysis/20080301/100381963.html ''Russia's economy under Vladimir Putin: achievements and failures''], [[RIA Novosti]], 01.03.2008; n'inglés; accesu 14.04.2012</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20111024211354/http://russiaprofile.org/politics/a1187177738.html Katya Malofeeva & Tim Brenton. ''Putin's Economy – Eight Years On''], ''Russia Profile'', 15.08.2007; accesu 14.04.2012</ref> A diferencia del so predecesor, el so gobiernu goció d'ampliu sofitu popular y foi reelixíu nes [[Eleiciones presidenciales de Rusia de 2000|eleiciones de marzu de 2004]] col 71,31% de los votos.<ref>[https://elpais.com/diario/2004/03/15/internacional/1079305202_850215.html Pilar Bonet / Rodrigo Fernández. ''Putin ye reelixíu presidente de Rusia con una aplastante mayoría de votos''], ''[[El País]]'', 15.03.2004; accesu 14.04.2012</ref> Socesives aliances económiques con distintos países como China, Bielorrusia, Venezuela, Brasil y unes cercanes rellaciones cola Xunión Europea, xuníu a un pragmáticu impulsu a los sectores enerxéticu, petroleru y gasífero, basáu nel fuerte aumentu del preciu del petroleu nel mercáu mundial,<ref>Ente 1997 y 2007, los ingresos llográu por esportación de gas y petroleu pasaron del 12.7&nbsp;% al 31.6&nbsp;%. Vide. http://www.economist.com/world/europe/displaystory.cfm?story_id=10765120</ref> pero tamién a la meyora y simplificación del sistema impositivu, qu'amenorgó'l fuximientu fiscal. El Bancu Central de Rusia sigue calteniendo'l doble oxetivu de lluchar contra la [[inflación]] y suxetar l'apreciación del [[rublu]]. En [[2005]] la inflación foi del 10,9%. Pa combatir la inflación, el Gobiernu tomó dos midíes: dexó l'apreciación del tipu de cambéu en términos reales y absorbió fluxos de [[petrodólares]] al traviés del pagu antemanáu de la delda al [[Club de París]]. Según los datos oficiales, Rusia ye una economía de servicios, una y bones éstos representen el 55,9% del PIB; la industria supón el 39,5% del PIB y l'agricultura, un 4,5%. La política económica actual de Vladimir Putin ta dirixida a fortalecer los cuatro «proyeutos nacionales prioritarios»: vivienda, educación, sanidá y agricultura. Nel primer gobiernu de Putin Rusia foi xubida al grau d'inversión poles mayores axencies internacionales de calificaciones. N'ochobre de 2003 facer Moody's; en payares de 2004, Fitch; y en xineru de 2005, Standard and Poor's. El continuu aumentu del Fondu de Estabilización, que yá supera los 29.000 millones de dólares, lo mesmo que de les reserves n'oru y divises, de más de 150.000 millones de dólares, contribúi a protexer la economía rusa contra los choques esternos. N'ochobre de 2005, la cotización de la moneda rusa acabó per recuperar el nivel previu a la crisis de 1998.<ref>Diez años de la nueva Rusia Francesc Serra Massansalvador,Revista CIDOB d'Afers Internacionals, núm. 59, p. 13</ref> En 2015 Rusia rexistró un superavit na so Balanza comercial de 131.827 millones d'euros, equivalente a un 11,03% del so PIB, unu de los mayores a nivel mundial.<ref>{{cita web |url=http://www.datosmacro.com/comercio/balanza/rusia|títulu=http://www.datosmacro.com/comercio/balanza/rusia}}</ref> En 2014 la delda pública en Rusia foi de 242.920 millones d'euros representando'l 15,89% del PBI. Rusia ta ente los países con menos delda respeuto al PIB del mundu{{ensin referencies}}. Tres una crisis y recesión de curtiu plazu (2014-15) por cuenta de les sanciones unillaterales de la Xunión Europea y los EEXX, la economía volvió crecer un 0.3% (2016) y un 1.7% (2017), consiguiendo la economía rusa faese menos dependiente d'Occidente y volviendo la so mirada escontra les otres potencies del grupu [[BRICS]] (China, India, Brasil y Sudáfrica) según escontra Llatinoamérica y África. == Sector primariu == El país alcontrar nel norte y llatitúes medies del [[hemisferiu norte]], la mayor parte de la Federación de Rusia ta muncho más cerca del Polu Norte que del Ecuador y tien gran tamañu y diversidá de paisaxes, relieve y climes. Con 17,1 millones de km², entiende un octavu de la superficie habitada de la Tierra y daqué menos del doble qu'Estaos Xuníos. La so parte europea, qu'entiende una parte sustancial de la Europa continental, ye onde se desenvuelve la mayor parte de les actividaes agrícoles de Rusia, especialmente nes cuenques de los ríos [[Ríu Don|Don]] y [[Volga]]. ===Agricultura=== [[Ficheru:MAPA RUSIA AGRÍCOLA.svg|thumb|right|200px|Árees agrícoles na Federación Rusa]] [[Ficheru:Rostov's region combain.jpg|thumb|right|200px|[[Cosechadora]] nel [[Óblast de Rostov]].]] Nel sector de l'[[agricultura]], la so capacidá granible menguó nun 50% en [[1991]], acompañáu del amenorgamientu de los subsidios estatales. Mientres los desastrosos años de Yeltsin na década de 1990, Rusia importó una gran parte de los alimentos que precisaba. Pal añu 2000, Rusia, xuntu con Ucraína, y en menor midida, Kazajstán, revocó la dependencia de les importaciones de ceberes y convirtiéronse otra vegada en xigantes mundiales na esportación de granu y especialmente de trigu. En 2015 les inversiones direutes xermanes nel sector agrícola rusu batieron el récor de los últimos cinco años al algamar los 1.780 millones d'euros, nel primer cuatrimestre de 2016 yá degolaron los 1.100 millones d'euros.<ref>{{cita web |url=http://mundo.sputniknews.com/economia/20160627/1061272904/agricultura-inversiones-embargo.html|títulu=http://mundo.sputniknews.com/economia/20160627/1061272904/agricultura-inversiones-embargo.html}}</ref> Nos primeros años de la segunda década del sieglu XXI diose una notable medría na producción agrícola, cuantimás naquelles árees de la industria centráu non solo na producción interna, sinón na esportación. La producción de granes ruses vien creciendo dende l'añu 2000, y nel 2015 la producción de trigu superó a la d'EEXX,<ref>https://mundo.sputniknews.com/america_del norte/201604221058946646-eeuu-rusia-guerra-trigo/</ref><ref>https://mundo.sputniknews.com/rusia/201609071063304466-tomate-cebolla-pepinu/</ref> En 2006 la producción de trigu foi de 45 millones de tonelaes y la d'otres ceberes de 5.000 tonelaes. Espresáu en tonelaes métriques, nesi mesmu añu, el país produció 8,19 millones d'oleaxinoses; 38,6 millones de pataques (papes); y 15,9 millones d'hortolices; ye tamién destacada la producción de maíz (3.668.560), miyu (600.360) y llegumes (1,76 millones), y ta tamién bien estendíu'l cultivu de frutes propies de climes templaos como mazanes, peres y cereces, con una producción de 3,19 millones de tonelaes. Desque s'impunxo n'agostu de 2014 la prohibición d'importar alimentos de la XE producióse una notable crecedera na producción de pataques. La collecha de verdures de Rusia de 2015 tamién estableció un récor, con una crecedera de producción global del 3%. El gobiernu rusu aumentó los subsidios a los llabradores nos últimos años. El sector beneficióse de la mesma de cierta lliberalización en mercar venta de tierres anque'l preciu xeneral de la hectárea sigue siendo baxu. Esta política espansiva dexó amontar la productividá y ameyorar el grau d'aprovechamientu de la superficie agrícola. El territoriu entendíu ente'l mar Negru y el mar Caspiu, la zona más granible del país, dispón de los puertos y rutes d'esportación que conecten con veceros como Turquía o Exiptu<ref>{{cita web|apellido1=Buckley|nome1=Neil|títulu=Russian agriculture sector flourishes amid sanctions|url=https://www.ft.com/content/422a8252-2443-11y7-8691-d5f7y0cd0a16|editorial=Financial Times|idioma=Inglés|fecha=19/04/2017|fechaaccesu=7 de xineru de 2018}}</ref>. ===Ganadería=== [[Ficheru:RUS-2016-Chapoma 16.jpg|thumb|right|200px|Ganáu vacunu en Chapoma, [[Península de Kola]]]] La cabaña ganadera ta compuesta por 18,27 millones de cabeces de ganáu [[Bos primigenius taurus|vacunu]] (datos de 2017)<ref name=vacunu>{{cita noticia|títulu=La cabaña de vacunu rusa va cayer polos pocos incentivos a la inversión|url=http://www.agropopular.com/rusa-vacunu-usda-240317/|fechaaccesu=8 de xineru de 2018|editorial=Agropopular.com|fecha=24/03/2017}}</ref>, 16,1 d'[[Ovis orientalis aries|ovín]], 13,5 de [[Sus scrofa domestica|porcín]] y 356 millones d'[[Avicultura|aves de corrolada]]. Desque s'impunxo n'agostu de 2014 la prohibición d'importar alimentos de la XE, Rusia anunció la busca d'autosuficiencia na mayoría de los productos agrarios<ref>{{cita noticia|títulu=Rusia, ¿un xigante qu'espierta nel sector porcín?|url=https://www.agrodigital.com/2017/09/07/315475/|fechaaccesu=8 de xineru de 2018|editorial=Agrodigital.com|fecha=9 setiembre de 2017}}</ref>. La producción de carne de vacunu amontar mientres dos años dende 2014 nun 25% hasta 2016, en 2017 sicasí aprecióse una contraición na producción por cuenta de una llixera cayida na demanda interior con 1,31 millones de tonelaes, 5.000 menos qu'en 2016<ref name=vacunu/>. Otres carnes qu'asistieron a un aumentu de producción a partir de 2014 fueron la de gochu nun 18%, de quesu y de requesón nun 15%, de carne d'aves de corrolada nun 11%, y de mantequilla nun 6% {{ensin referencies}}. De resultes de la peste porcino africana qu'afectó a Polonia, Estonia y Lituania el gobiernu rusu hai promovíu l'aumentu de la cabaña porcina, amontando de la mesma les inversiones nel sector<ref>{{cita web|títulu=La producción de gochos en Rusia aumenta un 6,5%|url=https://www.agrodigital.com/2017/12/19/la-produccion-de-gochos-en-rusia-aumenta-en-un-65/|editorial=Agrodigital.com|idioma=Español|fecha=19/12/2017|fechaaccesu=7 de xineru de 2018}}</ref>. A finales de 2017 l'autoridá de seguridá alimentaria de Rusia, el Rosselkhoznadzor, prohibió les importaciones de carne de vacunu procedente de Brasil pola presencia de ractopamina, una sustancia prohibida nesi país<ref>{{cita noticia|títulu=Rusia prohibe la entrada de carne de vacunu y gochu de Brasil|url=https://www.agrodigital.com/2017/11/24/rusia-prohibe-la entrada-de-carne-de-vacunu-y-gochu-de-brasil/|fechaaccesu=8 de xineru de 2018|editorial=Agrodigital.com}}</ref>. ===Industria maderero y silvicultura=== [[Ficheru:ТУ8-0064 с грузовым поездом.jpg|thumb|right|200px|Llocomotora tresportando tueros nel [[Óblast de Vólogda]]]] La industria forestal rusa ye un conxuntu d'industries ruses rellacionaes cola collecha y el procesamientu de la madera. Unu de los sectores más antiguos de la economía del país atropando amás el 25% de les reserves forestales del planeta<ref>[http://www.fao.org/docrep/013/i1757y/i1757y.pdf FAO. 2010. Global Forest Resources Assessment 2010. Main Report. FAO Forestry Working Paper 163, Rome, Italy]</ref>. Supón una actividá importante de la economía de Rusia, con una facturación d'alredor de 20 mil millones de dólares al añu. Según los datos de 2015, la área forestal total superó los 885 millones d'hectárees, lo que representa'l 45% del área total del país. Coles mesmes, el stock de madera taba na área de 82 mil millones de metros cúbicos. La parte principal de les especies d'árboles coníferos entiende: pinu, abetu, alerce, cedru. Les esportaciones de llistones de madera supunxeron el 1,13% del valor total de les esportaciones del país, y les de madera ensin procesar el 0,45%<ref name=atlascomplexity/>. La industria forestal dedica una parte significativa a la ellaboración de materiales de construcción pa esportación como tableros, madera contrachapao, madera de chapa laminada, etcétera. Rusia asítiase'l segundu puestu del mundu tocantes a la esportación de madera serruchada, el terceru en rellación a la de madera contrachapao y atópase ente los diez primeros puestos nel suministru de tableros tremaos. Un nucleu importante nel procesamientu de madera alcontrar nel [[Óblast de Tver]] con 150.000 metros cúbicos añales, de los qu'un 75% destinar a la esportación. Ente los veceros internacionales figuren una trentena de países, como Australia, Arabia Saudita y EE.UU, amás de dellos países de la XE<ref name=wood>{{cita noticia|títulu=Complexu d'industria maderero|url=http://www.madeinrussia.com/es/industries/583/|fechaaccesu=8 de xineru de 2018|editorial=Madeinrussia.com}}</ref>. El país de la mesma tien un papel relevante nel mercáu mundial de productos de celulosa y papel. Ostenta'l segundu puestu del mundu na esportación de papel prensa y ye el principal provisor d'esti productu pa diversos países d'Asia. Unu de cada siete periódicos editaos na India y unu de cada trés en Turquía imprimir con papel proveniente de Rusia<ref name=wood/>. ===Industria pesquero=== [[Ficheru:Нило-Столобенская пустынь - 18.jpg|thumb|200px|right|Piscifactoría nel [[Llagu Seliguer]]]] La mariña de la Federación Rusa ye la cuarta más llarga del mundu dempués de Canadá, Groenlandia ya Indonesia. La industria pesquero rusa tien una zona económica esclusiva (ZEE) de 7,6 millones de km², incluyíu l'accesu a dolce mares en tres océanos, xuntu col mar [[Mar Caspiu|Caspiu]] (interior) y más de dos millones de quilómetros de ríos<ref name="FAO profile">[[FAO]]: {{enllaz rotu|1=[ftp://ftp.fao.org/FI/DOCUMENT/fcp/en/FI_CP_RU.pdf Profile for Russia] |2=ftp://ftp.fao.org/FI/DOCUMENT/fcp/en/FI_CP_RU.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref>. Según la [[FAO]], en 2005 la industria pesquero rusa collechó 3.190.946 tonelaes de pexe de les zones pesqueres monteses y otres 114.752 tonelaes de la acuicultura. Esto convirtió a Rusia nel novenu productor mundial de pexe, con un 2,3 per cientu del total mundial<ref name="FAO 2005">[[FAO]]: [http://www.fao.org/fishery/ Fisheries and Aquaculture] 2005 statistics.</ref>. En 2017 el gobiernu rusu anunció una inversión de 1.200 millones de dólares nel sector pesqueru a empreses coles mires de modernizar instalaciones y siquier el 50% de la flota. Los baxos precios nel mercáu interior pueden suponer, sicasí, un llastre pa la viabilidá de les compañíes pesqueres ya industries derivaes. De la mesma el consumu de pexe cayó nos últimos años de resultes de la cayida de la capacidá adquisitiva de los consumidores rusos<ref>{{cita noticia|títulu=Rusia establez una nueva estratexa de pesca hasta'l 2030|url=http://europa-azul.es/rusia-pesca-2/|fechaaccesu=8 de xineru de 2018|editorial=http://europa-azul.es|fecha=25 setiembre, 2017}}</ref>. ===Minería=== [[Ficheru:Mining in Mezhdurechensk.jpg|thumb|right|200px|Minería xunto a [[Mezhduréchensk]]]] Rusia ye productor y esportador líder de minerales y oru y ye la nación productora de diamantes más grande del mundu col 25% de la producción mundial valorada en más 3.400 millones de dólares, y l'estatal ALROSA va representar aproximao'l 95% de tola producción rusa<ref name="Kitco">[http://www.kitco.com/ind/Zimnisky/2013-08-20-Ranking-Of-The-World-s-Diamond-Mines-By-Estimated-2013-Production.html "Ranking Of The World's Diamond Mines By Estimated 2013 Production"], ''[[Kitco]]'', 20 agostu 2013.</ref>. Nel añu 2016 les esportaciones d'aluminiu supunxeron el 1,88% de les sos esportaciones, el 1,58% de productos metálicos semielaborados, el 1,3% de níquel, el 1,2% de cobre y el 0,39% de arrabio (ente otros). La suma total de les esportaciones de metales rusos suparon el 11,25% de les esportaciones ruses nel añu 2016<ref name=atlascomplexity/>. ====Minería aurífera==== Rusia ye na actualidá'l tercer productor mundial d'oru. El país produció un total de 288,55 tonelaes d'oru en 2016, frente a les 289,51 del añu anterior. D'elles, 237,83 tonelaes fueron estrayíes del sosuelu, frente a les 234 de 2015. Les esportaciones d'oru supunxeron el 0,38% de les esportaciones totales, con un valor de 1.220 millones de dólares<ref name=atlascomplexity/>. A pesar del cayente de la producción minera d'oru a nivel mundial, Rusia consiguió amontar la cantidá d'oru estrayida de los sos xacimientos y va poner n'uso dos nueves mines nun futuru inmediatu. Estos dos mines son el xacimientu de Natalka, nel [[Óblast de Magadán]] nel este, el mayor proyeutu sobre'l terrén de la minera rusa, ''Polyus Gold'' y el xacimientu de [[Sukhoi Log]], nel [[Óblast d'Irkutsk]], que los sos derechos d'esplotación axudicóse la mesma compañía, Polyus, y que s'espera qu'ente en funcionamientu escontra 2020 o 2021<ref>{{cita noticia|títulu=Rusia, tercer mayor productor d'oru en 2016|url=https://www.oroinformacion.com/es/OroInformacion/metales/466/Rusia-tercer-mayor-productor-de-oru-en-2016.htm|fechaaccesu=8 de xineru de 2018|editorial=Oroinformacion.com|fecha=1 marzu 2017}}</ref>. ====Minería nel Árticu==== De resultes de la retirada de los xelos árticos pol calentamientu global, y creyendo que'l norte del país contién grandes reserves de petroleu y gas natural, los esploradores rusos somorguiaron la bandera rusa no fondero marín del Árticu'l 2 d'agostu de 2007, reclamando les fontes d'enerxía hasta'l Polu Norte. La reaición al eventu foi mista: el presidente Vladimir Putin felicitó a los esploradores por "el destacáu proyeutu científicu", ente que los funcionarios canadienses afirmaron que la espedición yera solo un espectáculu públicu<ref name="CNN">{{cita noticia |títulu=Russia plants flag on Arctic floor |url=https//www.cnn.com/2007/WORLD/europe/08/02/arctic.sub.reut/index.html?eref=yahoo |work=MOSCOW, Russia (Reuters) |publisher=CNN |date=2 d'agostu de 2007 |fechaaccesu=2 d'agostu de 2007}}</ref>. ====Minería de diamantes==== En 2016 les esportaciones ruses de diamantes supunxeron el 2,02% de les esportaciones del país<ref name=atlascomplexity/>. Alrosa ye la mayor minera rusa y apurre cerca del 28% de los diamantes a nivel mundial y el 95% de los diamantes rusos, consiguiendo nel añu 2016 un volume de ventes de 40,1 millones de quilates ya ingresos de más de 4.300 millones de dólares<ref>{{cita noticia|títulu=Empresa rusa estrayi diamante de 62,75 quilates en Siberia|url=https://mundo.sputniknews.com/rusia/201706201070124942-rusia-siberia-alrosa-mina/|fechaaccesu=10 de xineru de 2018|editorial=Mundu.sputniknews.com}}</ref>. ==Sector secundariu== [[Ficheru:ЗАО "Алко-Нафта".jpg|thumb|right|200px|Factoría en [[Kaliningráu]]]] Alredor del 32 % de la población rusa trabaya nel sector industrial, qu'apurre alredor del 40 % del PIB total del país. Rusia tien industries manufactureras bien desenvueltes, como la industria químico, l'automovilística y l'electrónica. L'aceru, l'aluminiu y la industria del níquel son dalgunes de les industries del metal más importante de Rusia, que tamién son una considerable fonte d'ingresos.<ref>http://rusopedia.rt.com/economia/issue_195.html</ref> La producción de maquinaria ye una de les más importantes industries ruses. Aprosimao un 23% del total de la industria ruso pertenez a esti sector. A partir del añu [[2000]] apréciase una medría na producción de maquinaria agrícola, maquinaria llixera y elementos de tresporte (aumentó nun 20% en [[2004]]). Por un decretu del presidente de la Federación de Rusia, Vladimir Putin, Rostec pasa a controlar 426 empreses del sector industrial consideráu estratéxicu. Por cuenta de la devaluación del rublu en [[1998]], amenorgóse la importación de maquinaria estranxera y aumentóse la capacidá de producción de maquinaria especializada pal mercáu internu, teniendo tamién como destino la esportación escontra otros países, sobremanera a los sos socios de la [[Comumidad Económica Euroasiática|EAEC]] y de la [[Comunidá d'Estaos Independientes|Comunidá d'Estaos Independientes (CEI)]]. Ésti ye unu de los sectores de la economía moderna en Rusia qu'actúa como motor del restu de sectores. Según la OCDE, la producción industrial del país aumentó dende 1999 hasta 2012, cuando yá yera un 50% mayor qu'en 1994. La producción industrial creció al mesmu ritmu que la economía. Acordies con el Bancu Européu pa la Reconstrucción y el Desarrollu, la participación de la industria nel PIB permaneció relativamente constante, la participación de les manufactures nel PIB caltúvose en redol al 40% ente 1998 y 2010.Een 2010 produciéronse más automóviles en Rusia (más de 2 millones d'unidaes) que nel momentu pico de la Xunión Soviética (en 1985). Y prodúcense testiles, armes y teunoloxíes. En 2016, Rusia vendió armes por 15.000 millones de dólares de los cualos 13.100 millones deber a la producción de la empresa Rosoboronexport, Rusia produz vagones, plataformes de ferrocarril, cisternes, tractores y blindaos.<ref>https://elpais.com/internacional/2017/07/16/actualidad/1500234892_032141.html</ref> Según el Bancu Mundial, la participación de les manufactures nel PIB caltúvose en redol al 40% ente 1998 y 2010. Prodúcense automóviles como Lada, Ford, Toyota o Nissan. En 2010 produciéronse más automóviles en Rusia (más de 2 millones d'unidaes) que nel momentu pico de la Xunión Soviética (en 1985)<ref>https://es.rbth.com/blogs/2013/03/13/la industria ruso_anuévase_25729</ref> La cifra media d'emplegaos nesti sector foi de 4,2 millones nel añu [[2004]]. Esta cifra ye la metá de los emplegaos de diez años antes, lo que da cuenta de la so gran perda d'importancia. Polo xeneral la producción hai ablayáu nos postreros 10 años en toles cañes del sector{{ensin referencies}}. === Sector llétricu ya hidrocarburos === [[Ficheru:Mapa, Rusia, Gas, 2013.svg|thumb|right|200px|Principales xacimientos de [[gas natural]] de la Federación de Rusia escontra 2013]] [[Ficheru:Mapa, Rusia, Petróleo, 2013.svg|thumb|right|200px|Principales xacimientos de [[petroleu]] de la Federación de Rusia escontra 2013]] Rusia ye'l segundu productor mundial de [[petroleu]] tres [[Arabia Saudita]]. La Federación Rusa, amás ye'l primer productor mundial de [[gas natural]], tien un 27,8% de les reserves mundiales probaes (unos 47.572 millones de m³). Un cuartu de la producción de gas nel mercáu mundial correspuende al gas ruso. Diches reserves son abondes pa caltener la producción a los niveles actuales mientres los próximos 80 años. La parte europea de Rusia depende principalmente de fontes fósiles, siendo'l gas la principal fonte, ente que nos territorios de [[Siberia]] y Alloñáu Oriente dependen en mayor midida del [[carbón]]. Nel añu 2016 les esportaciones ruses de petroleu crudo supunxeron el 25,02% de les esportaciones totales del país y de petroleu refinao'l 16,70%<ref name=atlascomplexity>{{cita web|títulu=What did Russia Federation export in 2016?|url=http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=186&partner=undefined&product=undefined&productClass=HS&startYear=undefined&target=Product&year=2016|obra=Atlas of the economic complexity|editorial=Harvard.edu|idioma=Inglés|fechaaccesu=10 de xineru de 2018}}</ref>. [[Ficheru:Спуск НКТ.jpg|thumb|right|150px|Operarios nuna estación petrolífera de [[Tatneft]] en 2005]] [[Ficheru:Mapa de las plantas nucleares en la Federación Rusa en el año 2006.svg|thumb|right|200px|Plantes nucleares de la Federación de Rusia escontra 2006]] El sector llétricu en Rusia ye'l mayor d'[[Europa]] y el cuartu mayor del mundu, dempués d'[[Estaos Xuníos]], [[China]] y [[Xapón]]. El total d'eletricidá producida en [[2005]] foi de 958.789 miles de millones de quilovatios. La industria xenerador llétrica en Rusia concentrar nel norte y centru del país, y cuenta con un suministru ingente de toles materies primes necesaries pal so sustentu, inclusive, el país ye unu de los líderes mundiales na producción d'enerxía ya industria nuclear nel mundu. Les estimaciones de reserves probaes de [[petroleu]] en [[Rusia]] ye de 200.000 millones de barriles.<ref>[http://www.theoildrum.com/story/2006/2/9/211031/3684 The Oil Drum | Uncertainties About Russian Acutes and Future Production | Estimates of Russian Acutes<!-- Bot generated title -->](n'[[Idioma inglés|Inglés]])</ref> La mayoría d'estes estimaciones namái inclúin les reserves de [[Siberia]] Occidental, esplotaes dende la década de 1970, que davezu apurren dos tercios del petroleu de Rusia. En 2005, el Ministeriu rusu de Recursos Naturales afirmó qu'esistíen otros 4.700 millones de barriles (0.75×10^9 m³) de petroleu nel este de Siberia.<ref name="eiarussia">{{cita web |títulu = Russia - OiaJAKÑHUOPOJHP´H´LKN´LOJBNÑOBU`´OÑ´BUIO´ ÓBIU9O9`BGI9UHP8PUIIUVYBU7VYU880GG8Y8G7TGY6 |editorial = US Energy Information Administration |fecha = 2007 |url = http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/Russia/Oil.html |fechaaccesu = 3 de xineru de 2008 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20071230085111/http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/Russia/Oil.html |fechaarchivu = 30 d'avientu de 2007 }} </ref> Adicionalmente, calcúlase qu'esisten 100.000 millones de tonelaes de petroleu y gas nes agües territoriales ruses del Árticu.<ref>http://web.archive.org/web/http://www.hostednews/canadianpress/article/ALeqM5he9EL MIO4Vulc92ppvkCejE4KumP2uw</ref> El pesu específicu del sector petrolíferu na economía rusa representa'l 8% del PIB. Envalórase que les reserves ruses de petroleu asítiense en redol al 4,5% de les reserves mundiales. El tresporte de petroleu articular por mediu d'un monopoliu estatal, al traviés de la compañía [[Transneft]], titular de la rede d'oleoductos a nivel federal. El réxime d'[[esportación]] como l'accesu al sistema d'oleoductos, dexen al Gobiernu regular el tráficu con gran efectividá y asegurase unos importantes ingresos fiscales. L'actual sistema tien un llargor de 46.700 quilómetros. A pesar d'esti potencial, la rede llétrica rusa enfrentar con problemes que van dende la obsolescencia heredada de les relatives comodidaes brindaes a los sos naturales dende la era soviética, la gratuidá nel serviciu. Una nueva reforma impulsada pol Estáu rusu nel sector escuerre privatizar una serie d'activos ya introducir un mercáu mayorista enerxéticu, con empreses dedicaes a la prestación d'ésti y otros servicios domiciliarios. Plantegóse roblar alcuerdos con otres empreses inversores estranxeres. Magar cuntar con reserves enormes d'hidrocarburos y una potente rede de centrales nucleares nos últimos años creció les enerxíes anovables.<ref>https://mundo.sputniknews.com/spanish_ruvr_ru/2013_07_30/Rusia-economia-energias-anovables/</ref> Los enormes beneficios procedentes de les esportaciones a [[Europa]] son los que dexen que'l holding estatal [[Rosneft]] llogre beneficios como tal y pueda financiar el so funcionamientu y la renovación de la so maquinaria dientro de Rusia. ===Industria de defensa=== La industria de defensa de Rusia emplega ente 2,5 y 3 millones de persones, lo que representa'l 20% del volume de productos manufacturados<ref name="rian_production_up">{{cita web|url=http://sputniknews.com/russia/20090602/155148607.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402172100/http://sputniknews.com/russia/20090602/155148607.html|archivedate=2 d'abril de 2015|títulu=Russian defense industry production up 2.5% in 1Q09|date=2 de xunu de 2009|publisher=RIA Novosti|fechaaccesu=2 de xunu de 2009}}</ref>. Rusia ye'l segundu mayor esportador d'armes convencionales dempués d'Estaos Xuníos<ref name="rian_2008exports">{{cita noticia|url=http://sputniknews.com/russia/20081216/118889555.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150225005532/http://sputniknews.com/russia/20081216/118889555.html|archivedate=25 de febreru de 2015|títulu=Russian arms exports exceed $8 bln in 2008|date=16 d'avientu de 2008|publisher=RIA Novosti|fechaaccesu=6 de xineru de 2010}}</ref>. El mayor fabricante d'armes de fueu del país, ''Kalashnikov Concern'', produz alredor del 95% de toles armes pequeñes en Rusia y abastez a más de 27 países en tol mundu<ref name=":1">{{cita web|url=https://kalashnikov.com/en/about/|títulu=AO Концерн "Калашников" / English version / About company|website=kalashnikov.com|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2017}}</ref>. Los tipos d'armamentu más populares que se merquen en Rusia son los aviones caza [[Sukhoi]] y [[MiG]], sistemes de defensa aérea, helicópteros, tanques de batalla, vehículos blindaos de tresporte de tropes y vehículos de combate d'infantería. La organización d'investigación Centro d'Analís d'Estratexes y Teunoloxíes clasificó al productor de sistemes de defensa aérea Almaz-Antey como la compañía más esitosa de la industria en 2007, siguíu pol fabricante d'aviones Sukhoi. Los ingresos de Almaz-Antey esi añu fueron de 3.122 mil millones de dólares, y tenía una fuercia llaboral de 81.857 persones<ref name="rating2007">{{cita web|url=http://cast.ru/eng/?id=319|títulu=Successful Year for Aerospace Manufacturers|last=Makienko|first=Konstantin|date=24 de xunetu de 2008|publisher=Russia & CIS Observer|fechaaccesu=6 de xineru de 2010}}</ref>. ===Industria aeroespacial=== La fabricación d'aviones ye un sector industrial importante en Rusia, qu'emplega a alredor de 355.300 persones. La industria aeronáutico rusa ufierta una cartera d'aviones militares de reconocencia internacional como MiG-29 y La so-30, ente que nuevos proyeutos como'l Sukhoi Superjet 100 esperen que contribuyan al repique nes ventes d'aviación civil. En 2009, les empreses que pertenecen a ''United Aircraft Corporation'' apurrieron 95 nuevos aviones de nala fixa a los sos veceros, incluyíos 15 modelos civiles. Amás, la industria produció más de 141 helicópteros. Ye unu de los sectores d'alta teunoloxía más intensivos en ciencia y emplega la mayor cantidá de personal calificáu. La producción y el valor de la caña d'aeronaves militares supera en demasía a otros sectores de la industria de defensa, y los productos d'aeronaves representen más de la metá de les esportaciones d'armes del país<ref name="manturov">{{cita publicación|url=http://dlib.eastview.com/browse/doc/20573392|títulu=Prospects for the Domestic Aircraft Industry|last1=Manturov|first1=Denis|journal=Military Parade|issue=4|añu=2009|pages=8–9}}</ref>. La industria espacial de Rusia consta de más de 100 empreses y emplega a 250,000 persones<ref name="mdb">{{cita publicación|last=Ionin|first=Andrey|títulu=Russia's Space Program in 2006: Some Progress but Non Clear Direution|journal=[[Moscow Defense Brief]]|publisher=Centre for Analysis of Strategies and Technologies|issue=2(#8)|url=http://mdb.cast.ru/mdb/2-2007/item1/item3/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070827204307/http://mdb.cast.ru/mdb/2-2007/item1/item3/|archivedate=27 d'agostu de 2007}}</ref>. La compañía más grande de la industria ye [[RKK Energia]], el principal contratista de vuelos espaciales tripulaos. Los principales productores de vehículos de llanzamientu son Khrunichev y TsSKB Progress. El desarrollador de satélite más grande ye ''Reshetnev Information Satellite Systems'', ente que NPO Lavochkin ye'l principal desarrollador de sondes interplanetaries. {{ensin referencies}} ===Industria automovilístico=== La producción d'automóviles ye una industria importante en Rusia, qu'emplega direutamente a alredor de 600,000 persones o'l 0.7% de la población activa. Amás, la industria brinda sofitu a alredor de 2-3 millones de persones n'industries rellacionaes. Rusia foi'l 15º mayor productor d'automóviles del mundu en 2010, y representa alredor del 7% de la producción mundial. En 2009, la industria produció 595,807 vehículos llixeros, frente a 1,469,898 en 2008 por cuenta de la crisis financiera mundial. Les compañíes más grandes son los productores de vehículos llixeros AvtoVAZ y GAZ, ente que KAMAZ ye'l principal productor de vehículos pesaos {{ensin referencies}}. == Sector Terciariu == ===Turismu=== [[Ficheru:WinterPalaceAndAC.jpg|200px|thumb|[[Palaciu d'Iviernu]], Residencia de los Zares, sede del gobiernu provisional y epicentru de la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]], güei parte del Muséu del [[Hermitage]]]] El turismu en Rusia esperimentó una rápida crecedera dende'l final de la Xunión Soviética, primero col turismu internu y depués col turismu internacional. El ricu patrimoniu cultural y la gran variedá d'espacios naturales asitien a Rusia ente los destinos turísticos más populares del mundu. Ensin incluyir [[Crimea]], el país contién 23 sitios del Patrimoniu Mundial de la [[UNESCO]], ente que munchos más figuren nes llistes como candidatos de la UNESCO<ref>{{cita web|url=http://whc.unesco.org/en/tentativelists/state=ru|títulu=UNESCO World Heritage Centre - Tentative Lists|website=Whc.unesco.org|fechaaccesu=16 d'avientu de 2017}}</ref>. Les principales rutes turístiques en Rusia inclúin un percorríu pol [[Aniellu d'Oru de Rusia|Aniellu d'Oru]] con ciudaes con un importante patrimoniu principalmente ilesies, catedrales y monesterios, cruceros fluviales incluyíu'l [[Volga]], y llargos viaxes na llinia conocida como [[Transiberianu]]. Diverses rexones y cultures étniques de Rusia ufierten variada gastronomía y artesanía local, y amuesen una gran variedá de tradiciones, como banya rusa, Nizhny Novgorod Khokhloma y Matryoshka, Tatar Sabantuy o rituales chamánicos siberianos. En 2013, Rusia recibió un total de 33 millones de turistes, siendo'l novenu país más visitáu del mundu y el séptimu más visitáu d'Europa<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.e-unwto.org/content/r13521/fulltext.pdf|títulu="Tourism Highlights 2014"|website=Y-unwto.org|fechaaccesu=16 d'avientu de 2017}} |2=http://www.e-unwto.org/content/r13521/fulltext.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref>. En 2013, llegaron a Rusia 27 millones de turistes internacionales que xeneraron ingresos turísticos por valor de 11.200 millones de dólares<ref>{{cita web |url=http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_highlights13_en_lr_0.pdf |títulu=Tourism Highlights 2013 edition |website=Dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net |fechaaccesu=27 de payares de 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131127174556/http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_highlights13_en_lr_0.pdf |archivedate=27 de payares de 2013 }}</ref> Incluyendo'l turismu nacional ya internacional, la industria turístico contribuyó direutamente con 860 mil millones de rublos al PBI rusu y xeneró 966.500 puestos de trabayos nel país.<ref>{{cita web|url=http://wttc.org/site_media/uploads/downloads/russian_federation2013_2.pdf|títulu=2013 Travel & Tourism Economic Impact Report Russian Federation|website=Wttc.org|fechaaccesu=27 de payares de 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131202234337/http://wttc.org/site_media/uploads/downloads/russian_federation2013_2.pdf|archivedate=2 d'avientu de 2013}}</ref>. ===Tresportes y comunicaciones=== [[Ficheru:Russian federal highways.svg|thumb|right|200px|Mapa del sistema d'autopistes federales rusu.]] En [[2005]] el pesu del tresporte y les comunicaciones foi d'un 10,2% del PIB rusu. Nel tresporte terrestre, la rede de [[carretera|carreteres]] tien un llargor d'a 2016 de 933.000 quilómetros, de los cualos 785.000 taben pavimentadas.<ref name="gks1">[http://www.gks.ru/bgd/regl/b08_11/IssWWW.exe/Stg/d02/18-09.htm Rosstat statistics on length of roads] Retrieved on 10 June 2009</ref> Dalgunes d'elles formen el sistema federal rusu d'autopistes. Hai alredor de 24 millones d'automóviles, lo que representa un aumentu del 20% dende l'añu [[2000]]. Ello equival a 178 coches per cada mil persones, cifra bien inferior entá a la d'Europa Occidental (500 per cada mil persones), pero que rexistra añalmente tases de crecedera del orde del 4-5%.ensin ref La rede de carreteres carauterizar pola Baxa densidá. Según datos del Ministeriu de Tresportes, la densidá de la rede de carreteres públiques asfaltaes nun algamar los 32 km por 1.000 km² de territoriu, cifra sensiblemente inferior a otros países comparables por tamañu (EEXX: 600 km; Canadá: 300 km). y de una Estructura radial, munches rexones namái se comuniquen ente sigo al traviés del centru. La crecedera económica de los últimos años, xuníu a la estabilidá política, punxo n'evidencia'l retrasu de les infraestructures de tresporte respeuto del restu de los sectores económicos del país, polo que la so reforma pasó a ser oxetivu prioritariu del Gobiernu. ===Sector ferroviariu=== {{AP|Ferrocarril en Rusia}}{{VT|RZhD}} [[Ficheru:Russia Rail Map.svg|right|thumb|200px|Les llinies ferroviaries más importantes de Rusia.]] [[Ficheru:Electrichka ES1-005 Boarding.JPG|thumb|right|200px|Test de 2012 de la unidá YE1-005 en [[Scherbinka]] xunto a Moscú]] Rusia tien la segunda [[rede ferroviaria]] más grande del mundu<ref>[http://www.gks.ru/bgd/regl/B09_55/IssWWW.exe/Stg/03-01.htm Railway line length of various countries] (en rusu)</ref> con un llargor total de pista de 87.157 quilómetros dende 2011. Les víes electrificaes son alredor de la metá de la rede ferroviaria rusa, esto ye, un total de 40.300 quilómetros, pero lleva la mayor parte del tráficu ferroviariu.<ref name="freight-by-electric">[http://www.gks.ru/bgd/regl/B09_55/IssWWW.exe/Stg/02-15.htm Freight by electric railroad 2008] (en rusu)</ref> Na actualidá espertos chinos estudien la construcción de les llinies ferroviaries d'alta velocidá que van xunir Moscú, San Petersburgu y Ekaterimburgu.<ref>{{cita web |url=http://mundo.sputniknews.com/spanish_ruvr_ru/2012_08_15/rusia-china-lineas-ferroviaries-cooperacion/|títulu=http://mundo.sputniknews.com/spanish_ruvr_ru/2012_08_15/rusia-china-lineas-ferroviaries-cooperacion/}}</ref> Los [[Ferrocarriles Rusos]], la empresa ferroviaria nacional, ye una de les compañíes más grandes del mundu del tresporte<ref>[http://www.gks.ru/bgd/regl/B09_55/IssWWW.exe/Stg/01-03.htm Gov't transport statistics]</ref><ref>Lenta.RU News [http://www.lenta.ru/news/2009/11/17/rzhd/ "РЖД попросила правительство заняться спасением железных дорог"] (en rusu) (RZhD asks government to rescue the railroad)</ref> Namái en 2007, Ferrocarriles Rusos tresportó un total de 1 300 millones de pasaxeros<ref>[http://www.gks.ru/bgd/regl/b08_55/IssWWW.exe/Stg/2-28.htm Table 2.28. ПЕРЕВОЗКИ ПАССАЖИРОВ И ПАССАЖИРООБОРОТ ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНОГО ТРАНСПОРТА ОБЩЕГО ПОЛЬЗОВАНИЯ; TRANSPORTATION OF PASSENGERS AND PASSENGER TURNOVER OF PUBLIC RAILWAY TRANSPORT] Основные показатели транспортной деятельности в России - 2008 г. Copyright © Федеральная служба государственной статистики</ref> y 1 300 millones de tonelaes de carga nes sos rutes de tresporte común.<ref>[http://www.gks.ru/bgd/regl/b08_55/IssWWW.exe/Stg/2-25.htm Table 2.25. ПЕРЕВОЗКИ ГРУЗОВ И ГРУЗООБОРОТ ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНОГО ТРАНСПОРТА ОБЩЕГО ПОЛЬЗОВАНИЯ TRANSPORTATION OF CARGO AND FREIGHT TURNOVER OF PUBLIC RAILWAY TRANSPORT] Основные показатели транспортной деятельности в России - 2008 г. Федеральная служба государственной статистики</ref> La rede de [[ferrocarril]]es rusa tien un llargor de 150.000 quilómetros, de los cualos 87.000 (la mayoría de vía ancha) son d'usu xeneral y 63.000 km d'usu industrial. El llargor de les víes electrificaes ye de 43.000 km, lo que representa un terciu del total. El ferrocarril ye'l mediu de tresporte más importante na Federación Rusa, con una cuota del 42,6% en tresporte de mercancíes y un 35% del de pasaxeros. El tráficu ferroviariu tien gran potencial. Nos últimos años entraron en serviciu nueves llinies diurnes d'alta velocidá, como la que xune Moscú y San Petersburgu en menos de cuatro hores.<ref>{{cita web |url=https://es.rbth.com/pol%C3%ADtica-y-sociedá/politica/2015/08/21/oleg-beloziorov-sera-el-nuevu-presidente-ferrocarriles-rusos-la cuarta mayor-corporacion-estatal_391469|títulu=https://es.rbth.com/pol%C3%ADtica-y-sociedá/politica/2015/08/21/oleg-beloziorov-sera-el-nuevu-presidente-ferrocarriles-rusos-la cuarta mayor-corporacion-estatal_391469}}</ref> El sector del ferrocarril representa en Rusia unu de los más grandes y codalosos mercaos por cuenta de les posibilidaes de provisión de material (vagones y llocomotores), caltenimientu de víes, telecomunicaciones ya información teunolóxica o material de seguridá. La continuación de les reformes de la rede ferroviaria constitúi una de les máximes prioridaes, al ser el ferrocarril el principal componente de la rede de tresportes rusa. En [[2004]] invirtiéronse 126 billones de rublos na modernización de les víes ya infraestructures al traviés del monopoliu estatal. ===Tresporte marítimu=== [[Ficheru:008 - Wladiwostok 2015 (24130750900).jpg|thumb|right|150px|Grúes nel puertu de [[Vladivostok]]]] Nel [[tresporte marítimu]], la Federación Rusa cuenta con 95.900 quilómetros navegables. Tres la desintegración de la Xunión Soviética, la Federación Rusa retuvo namái 40 de les sos 92 puertos y, arriendes d'ello, gran parte del tresporte de carga realízase al traviés de puertos que nun pertenecen a la Federación Rusa {{ensin referencies}}. Según la Estratexa de Desarrollu del Tresporte na Federación Rusa, ye necesariu dotar a los puertos de la infraestructura necesaria por que pueda tar en condiciones d'asumir el 85% del volume del comerciu internacional, colo que se va consiguir alzar la carga añal hasta los 75-84 millones de tonelaes (en 2003 fueron 44 millones). Pa ello tienen d'adoptase midíes qu'aseguren la competitividá, una y bones el 80% de los buques propiedá de compañíes ruses tán rexistraos n'otres xurisdicciones, lo que supón una gran perda pal Estáu tocantes a ingresos fiscales{{ensin referencies}}. ===Tresporte aereu=== {{VT|Industria aeronáutico de Rusia}} [[Ficheru:Red Wings Airlines Tupolev Tu-204-100.jpg|thumb|right|200px|Tupolev Tu-204-100 de la Red Wings Airlines. Los aviones Tu-204 son fabricaos por Aviastar-SP en Ulyanovsk]] En cuanto al tresporte aereu, Rusia dispón de 1.730 [[aeropuertu|aeropuertos]], de los cualos namái 640 tienen pistes pavimentadas. Les infraestructures de la mayoría d'ellos tán obsoletas. El cumplimientu de los estándares téunicos internacionales ye unu de los principales desafíos de l'aviación rusa. Calcúlase qu'un gran porcentaxe de los aviones qu'operen en llarga distancia en Rusia nun cumplen dichos estándares.{{ensin referencies}} La fabricación d'aviones ye un sector industrial importante en Rusia, da emplegu a alredor de 355.300 persones. L'esmembramientu de la Xunión Soviética somorguió a la industria nuna fonda crisis, especialmente pal segmentu de l'aviación civil. La situación empezó a ameyorar escontra mediaos de la primer década de los 2000 por cuenta de una crecedera nel tresporte aereu y a la creciente demanda. Un programa d'afitamientu empecipiáu en 2005 condució a la creación del holding ''United Aircraft Corporation'', qu'inclúi la mayoría de les empreses más importantes del sector. La industria aeronáutico rusa ufierta una cartera d'aviones militares competitivos a nivel internacional, tales como'l [[MiG-29]] y el [[El so-27]], amás de los nuevos proyeutos como'l Sukhoi Superjet 100 colos que s'espera alicar les fortunes del segmentu de l'aviación civil. En 2009, les empreses pertenecientes a la ''United Aircraft Corporation'' apurrió 95 nuevos aeroplanos a los sos veceros, incluyendo 15 modelos civiles. Amás, la industria produció más de 141 helicópteros. Otru de los aspeutos importantes relativos a l'aviación civil ye'l de la seguridá, una de les principales esmoliciones del Gobiernu, quien tien de velar pol cumplimientu de los estándares de seguridá por aciu l'establecimientu de los controles calidable pertinentes.{{ensin referencies}} ===Telecomunicaciones=== [[Ficheru:GLONASS GroundSegment.jpg|thumb|right|Rede GLONASS]] Rusia tien como heriedu de les inversiones soviétiques un desenvueltu sistema de telecomunicaciones, y un sistema de satélites llamáu [[GLONASS]] (en [[Idioma rusu|rusu]] ''Global'naya Navigatsionnaya Sputnikovaya Sistemen'') ye un [[Sistema Global de Navegación per Satélite]] (GNSS) desenvueltu pola [[Xunión Soviética]], siendo güei alministráu pola [[Federación Rusa]] y que constitúi l'homólogu del [[Sistema d'allugamientu global|GPS]] estauxunidense y del [[Sistema d'allugamientu de la Xunión Europea Galileo|Galileo]] européu.<ref>{{cita web|url=http://www.glonass-ianc.rsa.ru/|títulu=http://www.glonass-ianc.rsa.ru/|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061012161914/http://www.glonass-ianc.rsa.ru/|fechaarchivu=12 d'ochobre de 2006}}</ref> Consta d'una [[constelación]] de 31 [[satélite artificial|satélites]] (24 n'activu, 3 satélites de repuestu, 2 en caltenimientu, unu en serviciu y otru en pruebes) asitiaos en trés planos orbitales con 8 [[Satélite de comunicaciones|satélites]] cada unu y siguiendo una [[órbita]] inclinada de 64,8[[Grau sexagesimal|°]] con un radiu de 25.510 km. La constelación de GLONASS mover n'órbita alredor de la Tierra con una altitú de 19.100 km (diecinueve mil cien quilómetros). En 2015 empezó la construcción d'un nuevu satélite que va trabayar na órbita geoestacionaria y va tener un plazu de serviciu de siquier 15 años, ta destináu a la tresmisión de datos a alta velocidá. Amás, va cubrir les necesidaes d'abonaos en comunicación telefónica y por videoconferencias y va facilitar l'accesu a Internet de banda ancha.<ref>{{cita web |url=http://mundo.sputniknews.com/rusia/20160328/1058110374/rusia-satelite-telecomunicaciones.html|títulu=http://mundo.sputniknews.com/rusia/20160328/1058110374/rusia-satelite-telecomunicaciones.html}}</ref> * Los servicios d'[[Internet]] tán ameyorando. Rusia realizó un gran esfuerciu na construcción d'infraestructures de telecomunicaciones necesaries pa una economía de mercáu{{ensin referencies}}. * Inda más dinámicu ye'l sector de [[telefonía móvil]], nel que son trés el operadores principales. En febreru de [[2006]] yá son más de 129 millones los abonaos a servicios de telefonía móvil, lo que supunxo que la tasa de penetración en tol país pase d'un 30% a un 89% en tan solo dos años{{ensin referencies}}. ===Sistema financieru=== [[Ficheru:60-letiya Oktyabrya Prospekt, Moscow - 7637.jpg|thumb|right|Oficines centrales del [[Sberbank]]]] Nel sistema financieru, en xineru de 2006, los activos totales del sector bancariu algamaron la cifra de 9.300 billones de rublos, lo cual supón un 45% del PIB rusu y una medría d'un 37% respectu al añu anterior. Los sos fondos propios superaron los 1.200 billones de rublos. Los balances de les entidaes bancaries reflexen igualmente la evolución económica de los últimos años; la cayida de la necesidá de financiamientu del sector públicu, xunida al amenorgamientu de los rendimientos de los títulos de delda pública, impon a los bancos una reorientación escontra les actividaes tradicionales d'intermediación financiera. Coles mesmes, l'aumentu de la renta real xeneró, a pesar de la enorme rocea del públicu xeneral escontra'l sistema, una medría de los depósitos d'aforru cimero al 41% mientres [[2003]], y de un 38% en [[2004]]. Otru datu significativu ye l'amenorgamientu de la concentración de los aforros de les families: en [[Sberbank]] concentrábase antes de la crisis un 90% del total de depósitos bancarios -en rublos y divises-, menguando a fecha de marzu de 2006 hasta un 54%. Ye de destacar nesti puntu que más d'un terciu de la totalidá de los depósitos ser en divises. Envalórase qu'un 70% de los rusos guarden los sos aforros en casa (ente 20 y 50 miles de millones de dólares). Más del 40% de la población nun utiliza nunca nengún serviciu bancariu{{ensin referencies}}. P'aumentar l'enfotu de la población nel sistema bancariu, frayada tres les socesives crisis sistémicas de los años noventa del pasáu sieglu, la Llei Federal de Seguros de Depósitos Bancarios na Federación Rusa, de finales de [[2003]], establez una garantía del 100% de los depósitos de particulares hasta la suma de 100.000 rublos (unos 2.750 [[euru|euros]]). Espérase qu'esta cantidá dóblese mientres [[2006]]. En 2008 foi reformáu p'apurrir el desenvolvimientu de too sectores de la economía; la redistribución de los recursos financieros ente sectores económicos y rexones del país<ref>{{cita web |url=https://es.rbth.com/economia/2013/06/07/el sector bancariu_rusu_aspira_a faese_global_28657|títulu=https://es.rbth.com/economia/2013/06/07/el sector bancariu_rusu_aspira_a faese_global_28657}}</ref>. === Comerciu esterior === {| style = align="right" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" class="guapa" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! colspan="2" | Esportaciones a !colspan="2" | Importaciones de |- ! País ! Porcentaxe !País ! Porcentaxe |- | {{NED}} | 14.6 % | {{CHN}} | 16.6 % |- | {{CHN}} | 6.8 % | {{DEU}} | 12.2 % |- | {{DEU}} | 6.8 % | {{UKR}} | 5.7 % |- | {{ITA}} | 6.2 % | {{JAP}} | 5 % |- | {{TUR}} | 5.2 % | {{USA}} | 4.9 % |- | {{UKR}} | 5.2 % | {{FRA}} | 4.4 % |- | Otros | 55.2 % | Otros | 51.2 % |- ! colspan="4" | (2012) |} === Importaciones === [[Ficheru:Importaciones de Rusia del periodo 2010-hasta julio 2015 expresadas en USD valor FOB.png|thumb|right|Importaciones de Rusia del periodu 2010-hasta xunetu de 2015 espresaes en USD valor FOB. [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Rusia/Toes-les posiciones arancelaries/RU/00 Fonte]]] Preséntense de siguío les mercancíes de mayor pesu nes importaciones de Rusia pal periodu 2010-hasta mayu de 2015.<ref name="TRADE">[http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Rusia/Toes-les posiciones arancelaries/RU/00]«Comerciu Esterior de Rusia de toles posiciones arancelaries»</ref> Les cifres tán espresaes en [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares d'Estaos Xuníos]] valor [[Free on board|FOB]]. {| class="wikitable sortable" |- ! Fecha<br />Mercadería por capítulu arancelariu !! 2010 !! 2011 !! 2012 !! 2013 !! 2014 !! xineru-mayu 2015 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Mundial/reactores-nucleares-calderes-maquinas-aparatos-y-artefautos-mecanicos-partes-de-estes-maquinas-o-apa/WD/84 84 - calderes, máquines, aparatos y artefautos mecánicos; partes d'estes máquines o aparatos] | style="text-align: right;" | 40.535.928.465 | style="text-align: right;" | 53.165.214.512 | style="text-align: right;" | 57.751.612.900 | style="text-align: right;" | 52.747.500.943 | style="text-align: right;" | 46.446.687.029 | style="text-align: right;" | 13.351.674.243 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Mundial/vehiculos-automoviles-tractores-velocipedos-y-demas-vehiculos-terrestres-los sos-partes-y-accesorios/WD/87 87 - vehículos automóviles, tractores, velocípedos y demás vehículos terrestres, los sos partes y accesorios] | style="text-align: right;" | 30.267.628.370 | style="text-align: right;" | 40.280.833.783 | style="text-align: right;" | 44.630.485.542 | style="text-align: right;" | 37.567.903.355 | style="text-align: right;" | 27.380.194.343 | style="text-align: right;" | 6.419.417.693 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Mundial/maquinas-aparatos-y-material-electrico-y-los sos-partes-aparatos-de-grabacion-o-reproduccion-de-soníu-a/WD/85 85 - máquines, aparatos y material llétrico, y los sos partes] | style="text-align: right;" | 24.871.754.470 | style="text-align: right;" | 31.871.556.285 | style="text-align: right;" | 35.579.943.282 | style="text-align: right;" | 33.602.190.311 | style="text-align: right;" | 29.127.780.519 | style="text-align: right;" | 7.158.735.317 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Mundial/productos-farmaceuticos/WD/30 30 - productos farmacéuticos] | style="text-align: right;" | 11.136.978.560 | style="text-align: right;" | 13.265.592.692 | style="text-align: right;" | 13.394.006.666 | style="text-align: right;" | 13.814.777.608 | style="text-align: right;" | 6.927.187.755 | style="text-align: right;" | 3.334.588.111 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Mundial/plasticos-y-les sos-manufactures/WD/39 39 - plásticos y les sos manufactures] | style="text-align: right;" | 8.938.237.074 | style="text-align: right;" | 10.743.875.168 | style="text-align: right;" | 11.488.897.388 | style="text-align: right;" | 10.538.600.534 | style="text-align: right;" | 9.180.579.896 | style="text-align: right;" | 2.808.720.353 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Mundial/preseos-y-aparatos-de-optica-fotografia-o-cinematografia-de-midida-control-o-precision-instrume/WD/90 90 - preseos y aparatos d'óptica, fotografía o cinematografía, de midida, control o precision; preseos y aparatos medicoquirurgicos; partes y accesorios d'estos preseos o aparatos] | style="text-align: right;" | 6.787.162.913 | style="text-align: right;" | 7.767.517.671 | style="text-align: right;" | 10.516.805.950 | style="text-align: right;" | 8.315.585.011 | style="text-align: right;" | 7.094.273.708 | style="text-align: right;" | 1.913.518.443 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Mundial/manufactures-de-fundicion-fierro-o-aceru/WD/73 73 - manufactures de fundición, fierro o aceru] | style="text-align: right;" | 6.240.224.952 | style="text-align: right;" | 8.422.916.231 | style="text-align: right;" | 7.621.735.515 | style="text-align: right;" | 7.408.452.959 | style="text-align: right;" | 5.952.828.561 | style="text-align: right;" | 1.559.958.062 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Mundial/carne-y-réfugos-comestibles/WD/02 02 - carne y réfugos comestibles] | style="text-align: right;" | 6.775.291.677 | style="text-align: right;" | 7.028.489.126 | style="text-align: right;" | 7.399.266.997 | style="text-align: right;" | 5.993.372.538 | style="text-align: right;" | 5.021.904.977 | style="text-align: right;" | 931.582.411 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Mundial/frutes-y-frutos-comestibles-corteces-de-agrios-citricos-melones-o-sandias/WD/08 08 - frutes y frutos comestibles; corteces d'agrios (cítricos), melones o sandíes] | style="text-align: right;" | 5.489.260.002 | style="text-align: right;" | 6.243.176.228 | style="text-align: right;" | 6.279.980.693 | style="text-align: right;" | 6.021.193.479 | style="text-align: right;" | 4.987.460.353 | style="text-align: right;" | 1.517.813.854 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Mundial/fundici%C3%B3n-fierro-y-aceru/WD/72 72 - fierro y aceru de fundición] | style="text-align: right;" | 5.575.662.986 | style="text-align: right;" | 7.400.653.503 | style="text-align: right;" | 6.401.746.091 | style="text-align: right;" | 5.104.283.694 | style="text-align: right;" | 3.720.689.693 | style="text-align: right;" | 1.155.263.040 |- | Demás capítulos | style="text-align: right;" | 103.169.213.062 | style="text-align: right;" | 111.042.897.259 | style="text-align: right;" | 110.112.762.539 | style="text-align: right;" | 102.114.535.278 | style="text-align: right;" | 89.998.597.172 | style="text-align: right;" | 28.117.849.356 |- class="dataTable_total" | '''Total''' | style="text-align: right;" | '''249.787.342.531''' | style="text-align: right;" | '''297.232.722.458''' | style="text-align: right;" | '''311.177.243.562''' | style="text-align: right;" | '''283.228.395.710''' | style="text-align: right;" | '''235.838.184.006''' | style="text-align: right;" | '''68.269.120.883''' |} === Esportaciones === [[Ficheru:Exportaciones de Rusia del periodo 2010-hasta julio 2015 expresadas en USD valor FOB.png|thumb|right|Esportaciones de Rusia del periodu 2010-hasta xunetu de 2015 espresaes en USD valor FOB. [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Rusia/Toes-les posiciones arancelaries/RU/00 Fonte]]] Preséntense de siguío los principales socios comerciales de Rusia pal periodu 2010-hasta mayu de 2015.<ref name="TRADE"/> La mayoría de los sos importadores tán n'[[Europa]] y [[Asia]] salvu [[Estaos Xuníos]] y [[M83 (banda)|China]]. Les cifres espresaes son en [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares d'Estaos Xuníos]] valor [[Free on board|FOB]]. {| class="wikitable sortable" |- ! Fecha<br />Pais importador !! 2010 !! 2011 !! 2012 !! 2013 !! 2014 !! xineru-mayu 2015 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Paises-Baxos/Toes-les posiciones arancelaries/NL/00 Países Baxos] | style="text-align: right;" | 25.690.908.612 | style="text-align: right;" | 61.244.834.333 | style="text-align: right;" | 76.029.799.628 | style="text-align: right;" | 66.117.737.802 | style="text-align: right;" | 64.190.682.933 | style="text-align: right;" | 17.931.395.831 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/China/Toes-les posiciones arancelaries/CN/00 China] | style="text-align: right;" | 21.023.587.488 | style="text-align: right;" | 34.019.796.412 | style="text-align: right;" | 35.527.011.818 | style="text-align: right;" | 27.737.216.500 | style="text-align: right;" | 32.165.997.966 | style="text-align: right;" | 11.595.870.786 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Italia/Toes-les posiciones arancelaries/IT/00 Italia] | style="text-align: right;" | 17.526.792.713 | style="text-align: right;" | 27.899.799.491 | style="text-align: right;" | 27.981.073.331 | style="text-align: right;" | 28.122.581.189 | style="text-align: right;" | 28.322.800.494 | style="text-align: right;" | 8.995.016.719 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Alemaña/Toes-les posiciones arancelaries/DE/00 Alemaña] | style="text-align: right;" | 29.495.545.915 | style="text-align: right;" | 23.270.344.318 | style="text-align: right;" | 23.814.254.322 | style="text-align: right;" | 15.283.300.507 | style="text-align: right;" | 22.242.265.714 | style="text-align: right;" | 7.585.595.483 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Xapón/Toes-les posiciones arancelaries/JP/00 Xapón] | style="text-align: right;" | 16.134.638.951 | style="text-align: right;" | 14.643.462.638 | style="text-align: right;" | 15.541.672.122 | style="text-align: right;" | 18.948.220.485 | style="text-align: right;" | 18.592.034.887 | style="text-align: right;" | 6.875.682.954 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Polonia/Toes-les posiciones arancelaries/PL/00 Polonia] | style="text-align: right;" | 14.793.559.023 | style="text-align: right;" | 21.192.128.677 | style="text-align: right;" | 19.735.224.387 | style="text-align: right;" | 12.203.826.934 | style="text-align: right;" | 12.945.377.091 | style="text-align: right;" | 4.112.963.981 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Bielorrusia/Toes-les posiciones arancelaries/BY/00 Bielorrusia] | style="text-align: right;" | 16.234.982.799 | style="text-align: right;" | 19.209.021.412 | style="text-align: right;" | 21.402.120.820 | style="text-align: right;" | 8.218.477.511 | style="text-align: right;" | 12.233.058.200 | style="text-align: right;" | 4.890.748.615 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Turquia/Toes-les posiciones arancelaries/TR/00 Turquía] | style="text-align: right;" | 16.541.278.571 | style="text-align: right;" | 15.089.418.560 | style="text-align: right;" | 16.066.403.538 | style="text-align: right;" | 14.263.961.189 | style="text-align: right;" | 14.269.389.922 | style="text-align: right;" | 5.150.557.383 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Ucraína/Toes-les posiciones arancelaries/UA/00 Ucraína] | style="text-align: right;" | 16.892.043.733 | style="text-align: right;" | 18.033.952.977 | style="text-align: right;" | 14.670.016.268 | style="text-align: right;" | 13.849.458.901 | style="text-align: right;" | 10.982.263.585 | style="text-align: right;" | 2.620.814.489 |- | [http://trade.nosis.com/es/Comex/Importacion-Exportacion/Estaos-Xuníos/Toes-les posiciones arancelaries/US/00 Estaos Xuníos] | style="text-align: right;" | 26.525.553.863 | style="text-align: right;" | 15.028.088.793 | style="text-align: right;" | 11.542.465.740 | style="text-align: right;" | 9.128.645.303 | style="text-align: right;" | 9.430.762.899 | style="text-align: right;" | 3.537.316.098 |- | Restu del mundu | style="text-align: right;" | 196.608.165.041 | style="text-align: right;" | 187.366.939.099 | style="text-align: right;" | 186.449.915.438 | style="text-align: right;" | 167.922.964.832 | style="text-align: right;" | 171.380.911.052 | style="text-align: right;" | 53.694.621.422 |- class="dataTable_total" | '''Total''' | style="text-align: right;" | '''397.467.056.711''' | style="text-align: right;" | '''436.997.786.711''' | style="text-align: right;" | '''448.759.957.412''' | style="text-align: right;" | '''381.796.391.153''' | style="text-align: right;" | '''396.755.544.743''' | style="text-align: right;" | '''126.990.583.761''' |} == Ver tamién == * [[Historia de la economía del Imperiu rusu]] * [[Economía de la Xunión Soviética]] * [[Historia económica de la Federación de Rusia]] == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Economy of Russia}} * [http://www.es.russian-trade.com/ El comerciu esterior de Rusia] - noticies de comerciu esterior, estadístiques de comerciu esterior, indicadores de comerciu esterior, Tases de cambéu del rublu rusu. {{Tradubot|Economía de Rusia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Economía de Rusia| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] hjteaorggjlhchwxtsr10e55yzuu96t 0 127051 3709750 3637654 2022-08-19T09:10:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Ficha de bandera | Nome = República Socialista Federativa Soviética de Rusia | de = | Territoriu = RSFS de Rusia | Imaxe = Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg | Uso = 111110 | Símbolu = historical | Proporción = 1:2 | Adopción = {{Fecha|9|xineru|1954}} | Colories = {{lleenda|#ed1c24|[[Colloráu]]}}{{lleenda|#0092FA|[[Celeste (color)|Celeste]]}}{{lleenda|#ffe000|[[Oru (color)|Oru]]}} | Tipu = | Diseñador = Valentin Petrovich Viktorov }} La '''bandera de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia''' foi la última bandera de la era soviética, siendo adoptada pola [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia|RSFS de Rusia]] el [[9 de xineru]] de [[1954]] y cayó en desusu'l [[1 de payares]] de [[1991]]. == Descripción == [[Ficheru:Flag RSFSR datasheet.jpg|thumb|250px|Esta imaxe de 1981 describe la forma p'asitiar los símbolos y tou detalle necesariu pa la bandera de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia|RSFS de Rusia]].]] La Constitución de 1978 establez lo siguiente: :''La bandera estatal de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia preséntase como un pañu rectangular de color coloráu con una franxa celeste nel polu esquierdu que s'estiende a tou lo ancho [lleer altor] y constitúi un octavu de llargor de la bandera.'' Ente [[1937]] y l'adopción de la bandera a la derecha, la bandera yera colorada colos calteres [[Alfabetu cirílicu|cirílicos]] РСФСР (''RSFSR'') na esquina cimera izquierda, nun estilu tradicional de la caligrafía ornamental cirílica. En febreru de 1947, el [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]] adoptó un resolución, por que toles repúbliques de la Xunión Soviética desenvolvieren y adoptaren nueves banderes nacionales. Acordies con el proyeutu de Valentín Petrovich Viktorov. El Presidium del Sóviet Supremu de 09 de xineru 1954 adoptó una nueva bandera nacional pa la [[RSFSR]]. El 2 de mayu de 1954, el decretu foi aprobáu y entró na descripción del artículu 149 de la bandera na Constitución (Llei Fundamental) de la [[RSFSR]]. Finalmente, el 23 d'avientu de 1955, el Presidium del Sóviet Supremu aprobó'l Reglamentu de la bandera del estáu de la [[RSFSR]]: :''La Bandera Estatal de la República Federativa Soviética de Rusia Socialista ye un pañu rectangular de color coloráu con franxa azul claro cerca del estil en toa l'anchor de la bandera, que ye de 1/8 del llargor de la bandera. Na esquina cimera izquierda de la tela colorao tán representaes de color doráu la [[Focete y esmartiello|focete y el martiellu]], y percima d'ellos una estrella de cinco puntes de color coloráu bordiáu n'oru. La rellación ente l'anchor y el llargor - 01:02. :La [[Focete y esmartiello|focete y el martiellu]] encaxen nun cuadráu que los sos llaos son iguales a 1/4 del anchu de la bandera. La punta del focete cai de cara cimeru a mediu camín del cuadráu imaxinariu, tando la [[Focete y esmartiello|focete y el martiellu]] en contra de les esquines inferiores de la plaza. Martiellu con un llargor de mangu de 3/4 d'una plaza en diagonal.'' :Estrella nun círculu con un diámetru de 1/8 del anchor de la bandera, pal llau cimeru de la plaza cinco puntes. :Distancia vertical d'exa estrella, focete y el martiellu nel estil de la bandera ye igual a 2/5 del anchu de la bandera. La distancia dende'l cantu cimeru de la bandera al centru de la estrella - 1/8 del anchor de la bandera. == Banderes históriques == <center><gallery> Flag of Russia.svg|[[Bandera de Rusia]] (1917-1918). Non utilizada polos bolxeviques, por cuenta de la representación del [[Gobiernu Provisional Rusu]]. Flag the Russian SFSR (1918).svg|Primer bandera, indicando'l nome completu de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia (14 d'abril - 17 de xunu de 1918). Flag of Russian SFSR (1918-1937).svg|Bandera de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia, ''de facto'' (1918—1937). Flag of the Russian SFSR 1925-1937.svg|Bandera de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia (1925—1937). Flag of the Russian SFSR 1937-1954.svg|Bandera de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia (1937—1954). Flag of the Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg|Bandera de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia (1954—1991). Flag of Russian SFSR Blue variant.svg|Variante azul escuro (1954—1991). Flag of Russia (1991–1993).svg|Bandera de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia <br />(1991—1993). </gallery></center> == Otres versiones de la bandera == <gallery> Flag RSFSR var03.svg|bandera (1918). Presidential Standard of the 1991 Russian Soviet Federative Socialist Republic.svg|Estandarte Presidencial de la RSFS de Rusia. Civil ensign of the Russian SFSR (1920-1923).svg|Insinia civil de la Rusia RSFSR (1920—1923/4). Naval Ensign of Russian SFSR (1920-1923).svg|Insinia Naval del Soviet de Rusia (1920—1923). </gallery> == Ver tamién == * [[Escudu de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Flags of the Russian Soviet Federative Socialist Republic}} . {{Tradubot|Bandera de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Banderes de la Xunión Soviética|Rusia]] [[Categoría:Banderes de Rusia]] [[Categoría:Historia de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ncjsx0po4j13nyc4mktevz31j6dro33 0 127145 3709847 3676896 2022-08-19T09:17:58Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="width:22em; text-align:left; font-size: 88%; line-height: 1.5em" ! colspan=2 style="text-align: center; font-size: 125%" | Xefe d'Estáu de la Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques |- ! colspan=2 style="text-align: center; text-transform: font-size:100%; line-height:110%; color:#ffffff; background:#ff0000" | Antiguu cargu políticu |- | colspan=2 style="text-align: center" | {{#if:{{{insinia|}}}|[[Ficheru:{{{insinia}}}|{{#if:{{{insigniasize|}}}|{{{insigniasize}}}|120px}}]]}} [[Ficheru:State Emblem of the Soviet Union.svg|120px]] |- | colspan=2 style="text-align: center; border-bottom: solid 1px #ccd2d9" | '''[[Escudu de la Xunión Soviética|Escudu]]''' |- {{!}}-{{!}} colspan=2 style="border-bottom: solid 1px #ccd2d9"{{!}} ! Predecesor | {{{predecesor|nengunu}}} |- ! Socesor | {{{socesor|[[Ficheru:Standard of the President of the Russian Federation.svg|22px]] [[Presidente de Rusia|Presidente de la Federación de Rusia]]}}} |- ! Primero nel cargu | [[Mikhaíl Kalinin]] |- ! Postreru nel cargu | [[Mikhaíl Gorbachov]] |- ! Empiezu del cargu | 30 d'avientu de 1922 |- ! Fin del cargu | 25 d'avientu de 1991 |- {{#if: {{{pretender<includeonly>|</includeonly>}}}| ! Pretendiente actual {{!}} Cargu abolíu {{!}}- }} |} La [[Constitución de la Xunión Soviética]] reconoció al máximu órganu d'autoridá del Estáu na [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) como'l [[xefe d'Estáu]]. El presidente del [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]] del Sóviet Supremu y el cargu anterior de presidente del [[Comité Executivu Central de la Xunión Soviética|Comité Executivu Central]] (CEC) del [[Congresu de los Sóviets de la Xunión Soviética|Congresu de los Soviets]], que se reorganizó en 1938, tenía poderes principalmente ceremoniales.<ref>{{cita llibru | autor = Isham, Heyward | títulu = Remaking Russia | editorial = [[M.E. Sharpe]] | añu = 1995 | url = https://books.google.com/books?id=Vr521Hm9YlYC&dq | isbn = 978-1563244360 | páxina = 218 }}</ref> Entós, ente que'l xefe d'Estáu tenía munchos poderes ''[[de iure]]'', tenía bien pocos ''[[de facto]]''. La Xunión Soviética foi establecida en 1922. Sicasí, en 1924 aprobóse la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1924|primer Constitución del país]]. Antes d'esi momentu, la [[Constitución soviética de 1918|Constitución de 1918]] de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] foi adoptada como la Constitución ''de facto'' de la URSS. Acordies cola Constitución de 1918, el [[Comité Executivu Central de ToLes Rusias]] (CEC), presidíu pol xefe d'Estáu, tenía'l poder de determinar les cuestiones d'ingresos ya impuestos que diríen pal presupuestu del Estáu y lo que diría pa los [[sóviet|soviets]] locales. El CEC tamién podría llindar los impuestos.<ref>Всероссийский съезд Советов. Статья №81 от 10 июля 1918 г. «[http://constitution.garant.ru/science-work/modern/3988990/chapter/21/ Бюджетное право]». ([[Congresu de los Soviets de ToLes Rusias]]. Artículu #81 del 10 de xunetu de 1918 ''[http://www.marxists.org/history/ussr/government/constitution/1918/article5.htm El Presupuestu]''. ).</ref> Nos periodos ente convocatories del Congresu de los Soviets, el CEC caltenía'l poder supremo.<ref>Всероссийский съезд Советов. Статья №30 от 10 июля 1918 г. «[http://constitution.garant.ru/science-work/modern/3988990/chapter/11/ О Всероссийском съезде Советов рабочих, крестьянских, казачьих и красноармейских депутатов]». ([[Congresu de los Soviets de ToLes Rusias]]. Artículu #30 del 10 de xunetu de 1918 ''[http://www.marxists.org/history/ussr/government/constitution/1918/article3.htm El Congresu de los Soviets de toa Rusia de trabayadores, llabradores, cosacos y diputaos del Exércitu Coloráu]''. ).</ref> Nos periodos ente sesiones del Congresu de los Soviets, el CEC foi responsable de tolos asuntos del Congresu de los Soviets.<ref>Всероссийский съезд Советов. Статья №29 от 10 июля 1918 г. «[http://constitution.garant.ru/science-work/modern/3988990/chapter/11/ О Всероссийском съезде Советов рабочих, крестьянских, казачьих и красноармейских депутатов]». ([[Congresu de los Soviets de ToLes Rusias]]. Artículu #29 del 10 de xunetu de 1918 ''[http://www.marxists.org/history/ussr/government/constitution/1918/article3.htm El Congresu de los Soviets de toa Rusia de trabayadores, llabradores, cosacos y diputaos del Exércitu Coloráu]''. ).</ref> El CEC y el Congresu de los Soviets fueron reemplazaos pol Presidium y el Sóviet Supremu por delles enmiendes feches a la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1936|Constitución de 1936]] en 1938.<ref name="USSRConstitution1936-a30-56">Съезд Советов СССР. Статья №30–56 от 10 июля1918 г. «[http://constitution.garant.ru/history/ussr-rsfsr/1936/rede_1936/3958676/chapter/3/ Высшие органы государственной власти Союза Советских Социалистических Республик]». ([[Congresu de los Sóviets de la Xunión Soviética]]. Artículu #30–56 del 10 de xunetu de 1918 ''[http://www.departments.bucknell.edu/russian/const/36cons02.html#chap03 Los más altos órganos d'autoridá del Estáu de la Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]''. ).</ref> El [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]] yera l'órganu supremu del poder del Estáu y yera l'únicu órganu que caltenía'l poder lexislativo na Xunión Soviética.<ref name="USSRConstitution1936-a30-56"/> Les sesiones del Sóviet Supremu fueron convocaes pol Presidium dos veces al añu; sicasí, podíen convocase sesiones especiales so les órdenes d'una [[Repúbliques de la Xunión Soviética|República de la Unión]].<ref name="USSRConstitution1936-a30-56"/> Nel casu de qu'esistiera un desalcuerdu ente'l [[Sóviet de la Unión|Soviet de la Unión]] y el [[Sóviet de les Nacionalidaes|Soviet de les Nacionalidaes]], el Presidium podía formar una comisión de conciliación. Si esta comisión fallaba, el Presidium podía eslleir el Sóviet Supremu y convocar nueves eleiciones.<ref name="USSRConstitution1936-a30-56"/> El presidente del Presidium del Sóviet Supremu, xuntu col primeru y otros quince vicepresidentes fueron, según la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución soviética de 1977]], escoyíos polos diputaos del Sóviet Supremu.<ref>Верховный Совет СССР. Статья №120 от 7 октября 1977 г. «[http://constitution.garant.ru/history/ussr-rsfsr/1977/rede_1977/5478732/chapter/15/#1500 Верховный Совет СССР]». ([[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]]. Artículu #120 ''[http://www.departments.bucknell.edu/russian/const/77cons05.html#chap15 El Sóviet Supremu de la URSS]''. ).</ref> Al igual que col CEC sol gobiernu d'[[Josif Stalin]], el presidente del Presidium tuvo bien pocu poder ''de facto'' dempués de la muerte de Stalin porque'l poder supremo foi dau al [[Secretariu xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|líder]] del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCUS).<ref name="Stalin">{{cita llibru | autor = Service, Robert | páxina = 363 | títulu = Stalin: A Biography | allugamientu = | editorial = [[Harvard University Press]] | añu = 2005 | url = https://books.google.com/books?id=hSWK6Dh4wRgC&dq | isbn = 978-0674016972 | enllaceautor = Robert Service}}</ref> En 1990, foi establecíu'l cargu de [[presidente de la Xunión Soviética]] y ésti sería, acordies cola Constitución alteriada, escoyíu pol [[pueblu soviéticu]] por aciu el votu direutu y secretu. Sicasí, el primer presidente foi escoyíu democráticamente pol [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética|Congresu de los Diputaos del Pueblu]].<ref>{{cita llibru | autor = Kort, Michael | títulu = The Soviet Colossus: History and Aftermath | editorial = [[M.E. Sharpe]] | añu = 2010 | url = https://books.google.com/books?id=BHaWGEZA5zMC&dq | isbn = 978-0765623874 | páxina = 394 }}</ref> Por cuenta de la [[disolución de la Xunión Soviética]] les eleiciones nacionales pal cargu de presidente nunca se llevaron a cabu. Pa ser electu pal cargu la persona tenía de ser ciudadanu soviéticu y mayor de trenta y cinco años, pero menor de sesenta y cinco años. La mesma persona nun podría ser escoyida como presidente por más de dos periodos.<ref>Верховный Совет СССР. Статья №127.1 от 26 декабря 1990 г. «[http://constitution.garant.ru/history/ussr-rsfsr/1977/rede_1977/1549448/chapter/16/#1510 Президент СССР]». ([[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]]. Artículu #127.1 del 26 d'avientu de 1990 ''[https://translate.google.com/translate?hl=en&sl=ru&tl=es&o=http%3A%2F%2Fconstitution.garant.ru%2Fhistory%2Fussr-rsfsr%2F1977%2Fred_1977%2F1549448%2Fchapter%2F16%2F Presidente de la URSS]''. ).</ref> La Presidencia foi'l cargu más altu d'Estáu y el más importante na Xunión Soviética por influencia y reconocencia, clisando al [[Presidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|primer ministru]] y secretariu xeneral del PCUS. Col establecimientu de la Presidencia, el [[poder executivu]] foi compartíu ente'l presidente y el primer ministru. La Presidencia recibió amplios poderes, tales como ser responsable de la negociación de los miembros del [[Gabinete de Ministros de la URSS|Gabinete de Ministros]] col Sóviet Supremu;<ref>{{cita llibru | autor = Huskey, Eugene | títulu = Executive Power and Soviet Politics: The Rise and Torne of the Soviet State | editorial = [[M.E. Sharpe]] | añu = 1992 | url = https://books.google.com/books?id=mKcazy5JDCgC&dq | isbn = 978-1563240591 | páxina = 90 }}</ref> sicasí, el primer ministru quedó encargáu de xestionar la [[nomenklatura]] y los asuntos económicos.<ref>{{cita llibru | autor = Huskey, Eugene | títulu = Presidential Power in Russia | editorial = [[M.E. Sharpe]] | añu = 1999 | url = https://books.google.com/books?id=wT3m5Eb4QRwC&dq | isbn = 978-1563245367 | páxina = 16 }}</ref> == Llista de xefes d'Estáu == De los once individuos nomaos como xefes d'Estáu, trés d'ellos morrieron nel cargu por causes naturales ([[Leonid Brézhnev]], [[Yuri Andrópov]] y [[Konstantín Chernenko]]), dos ocuparon el cargu temporalmente ([[Vasili Kuznetsov]] y [[Guennadi Yanáyev]]) y cuatro ocuparon los puestos de líder del partíu y xefe d'Estáu coles mesmes (Brézhnev, Andrópov, Chernenko y [[Mikhaíl Gorbachov]]). El primer xefe d'Estáu foi [[Mikhaíl Kalinin]], quien lo inauguró en 1922 dempués del [[Tratáu de Creación de la URSS]]. Mientres más de venti años, Kalinin foi quien pasó más tiempu nel cargu; morrió pocu dempués de la so dimisión en 1946. Andrópov pasó'l menor tiempu nel cargu. {| {{tablaguapa}} width=80% |- ! align="center" width="1%" | #<br /><ref group="nota" name="vp">Repitir el xefe d'Estáu y los vicejefes d'Estáu tán numberaos namái una vegada; los mandatos posteriores tán marcaos col so númberu orixinal en cursiva. El xefes d'Estáu interinos nun tán numberaos. Estos númberos nun son oficiales.</ref> ! scope="col" style="width:11em;" | Nome<br />(nacimiento–muerte) ! scope="col" width="1%" | Semeya !scope="col" style="width:10em;" | Duración del mandatu !scope="col" | Convocatories<br /><ref group="nota" name="parl">Una convocatoria nel sentíu soviéticu de la pallabra escoyó a los miembros del Parllamentu nel periodu ente eleiciones.</ref> |- ! rowspan="5" style="text-align:center;"| 1 |- ! colspan="4" align="center" |Presidente del Comité Executivu Central del Congresu de los Soviets (1922-1938) |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Mikhaíl Kalinin|Mikhaíl&nbsp;Kalinin]]<br />(1875–1946)<ref name="kalinin">{{cita llibru | autor = [[Dmitri Shepilov|Shepilov, Dmitri]]; Austin, Anthony; Bittner, Stephen | páxina = 413 | títulu = The Kremlin's Scholar: A Memoir of Soviet Politics under Stalin and Khrushchev | allugamientu = | editorial = [[Yale University Press]] | añu = 2007 | url = https://books.google.com/books?id=RwfIEhLDaMsC&dq | isbn = 978-0300092066}}</ref> |[[Ficheru:Калинин М. И. (1920).jpg|100px]] |30 d'avientu de 1922 – 12 de xineru de 1938 |[[Primer Congresu de los Soviets de la Xunión Soviética|1ᵉʳ]]–[[8º Congresu de los Soviets de la Xunión Soviética|8º convocatoria]] |- !colspan="4" align="center" |Presidente del Presidium del Sóviet Supremu (1938-1989) |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Mikhaíl Kalinin|Mikhaíl&nbsp;Kalinin]]<br />(1875–1946)<ref name="kalinin"/> | [[Ficheru:Калинин М. И. (1920).jpg|100px]] |17 de xineru de 1938 – 19 de marzu de 1946 |[[1ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|1ª convocatoria]] |- ! style="text-align:center;"| 2 ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Nikolái Shvérnik]]<br />(1888–1970)<ref>{{cita llibru | autor = [[Dmitri Shepilov|Shepílov, Dmitri]]; Austin, Anthony; Bittner, Stephen | páxina = 441 | títulu = The Kremlin's Scholar: A Memoir of Soviet Politics under Stalin and Khrushchev | allugamientu = | editorial = [[Yale University Press]] | añu = 2007 | url = https://books.google.com/books?id=RwfIEhLDaMsC&dq | isbn = 978-0300092066}}</ref> |[[Ficheru:Николай Михайлович Шверник.jpg|100px|alt=A picture taken by the Soviet Government of Nikolai Shvernik in grey]] |19 de marzu de 1946 – 6 de marzu de 1953 |[[2ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|2ª]]–[[3ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|3ª convocatoria]] |- ! style="text-align:center;"| 3 ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Kliment Voroshílov]]<br />(1881–1969)<ref>{{cita llibru | autor = [[Dmitri Shepilov|Shepilov, Dmitri]]; Austin, Anthony; Bittner, Stephen | páxina = 406 | títulu = The Kremlin's Scholar: A Memoir of Soviet Politics under Stalin and Khrushchev | allugamientu = | editorial = [[Yale University Press]] | añu = 2007 | url = https://books.google.com/books?id=RwfIEhLDaMsC&dq | isbn = 978-0300092066}}</ref> |[[Ficheru:Kliment Voroshilov.jpg|100px|alt=A photo taken in 1937 of Kliment Voroshilov]] |15 de marzu de 1953 – 7 de mayu de 1960 |[[3ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|3ª]]–[[5ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|5ª convocatoria]] |- ! style="text-align:center;"| 4 ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Leonid Brézhnev]]<br />(1906–1982)<ref name="brezhnev">{{cita llibru | autor = Bliss Eaton, Katherine | páxina = 29 | títulu = Daily Life in the Soviet Union | allugamientu = | editorial = [[Greenwood Publishing Group]] | añu = 2004 | url = https://books.google.com/books?id=VVFuYN8TS5AC&dq | isbn = 978-0313316289 }}</ref> | |7 de mayu de 1960 – 15 de xunetu de 1964 |[[5ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|5ª]]–[[6ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|6ª convocatoria]] |- ! style="text-align:center;"| 5 ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Anastás Mikoyán]]<br />(1895–1975)<ref>{{cita llibru | autor = [[Dmitri Shepilov|Shepilov, Dmitri]]; Austin, Anthony; Bittner, Stephen | páxina = 404 | títulu = The Kremlin's Scholar: A Memoir of Soviet Politics under Stalin and Khrushchev | allugamientu = | editorial = [[Yale University Press]] | añu = 2007 | url = https://books.google.com/books?id=RwfIEhLDaMsC&dq | isbn = 978-0300092067}}</ref> |[[Ficheru:Анастас Иванович Микоян.jpg|100px|alt=The photo depicts Anastas Mikoyan as seen on his state visit to the German Democratic Republic in April 1954]] |15 de xunetu de 1964 – 9 d'avientu de 1965 |[[6ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|6ª convocatoria]] |- ! style="text-align:center;"| 6 ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Nikolái Podgorni]]<br />(1903–1983)<ref>{{cita llibru | autor = Ploss, Sidney | páxina = 218 | títulu = The Roots of Perestroika: the Soviet Breakdown in Historical Context | allugamientu = | editorial = [[McFarland & Company]] | añu = 2010 | url = https://books.google.com/books?id=6BzucnMoWfQC&dq | isbn = 978-0786444861 }}</ref> | [[Ficheru:Nicolai Podgorny.jpg|100px|alt=Nikolai Podgorny as depicted during his visit to the German Democratic Republic in 1963]] | 9 d'avientu de 1965 – 16 de xunu de 1977 | [[6ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|6ª]]–[[9ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|9ª convocatoria]] |- |- ! style="text-align:center;"| ''4'' ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Leonid Brézhnev]]<br />(1906–1982)<ref name="brezhnev"/> | |16 de xunu de 1977 – 10 de payares de 1982 |[[9ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|9ª]]–[[10ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|10ª convocatoria]] |- ! style="text-align:center;"| — ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Vasili Kuznetsov]]<br />(1901–1990)<ref name="kuznetsov">{{cita web | url = http://www.hrono.info/biograf/bio_k/kuznecovvv.php | títulu = Кузнецов Василий Васильевич | idioma = rusu| editorial = World History on the Internet | fechaaccesu = 7 d'avientu de 2010 | trans_title = Vasili Vasilyevich Kuznetsov }}</ref> | [[Ficheru:Kuznetzov 43062X8X18.JPG|100px]] |10 de payares de 1982 – 16 de xunu de 1983 |rowspan="2"| [[10ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|10ª convocatoria]] |- ! style="text-align:center;"| 7 ! scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Yuri Andrópov]]<br />(1914–1984)<ref name="andropov"/> | [[Ficheru:RIAN archive 101740 Yury Andropov, Chairman of KGB.jpg|100px|alt=Yuri Andropov as seen in 1963 in the German Democratic Republic]] | 16 de xunu de 1983 – 9 de febreru de 1984 |- ! style="text-align:center;"| — ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Vasili Kuznetsov]]<br />(1901–1990)<ref name="kuznetsov"/> |[[Ficheru:Kuznetzov 43062X8X18.JPG|100px]] |9 de febreru de 1984 – 11 d'abril de 1984 | rowspan="4" | [[11ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|11ª convocatoria]] |- ! style="text-align:center;"| 8 ! scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Konstantín Chernenko]]<br />(1911–1985)<ref name="andropov">{{cita llibru | autor = Ploss, Sidney | páxina = 216 | títulu = The Roots of Perestroika: the Soviet Breakdown in Historical Context | allugamientu = | editorial = [[McFarland & Company]] | añu = 2010 | url = https://books.google.com/books?id=6BzucnMoWfQC&dq | isbn = 978-0786444861}}</ref> | | 11 d'abril de 1984 – 10 de marzu de 1985 |- ! style="text-align:center;"| — ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Vasili Kuznetsov]]<br />(1901–1990)<ref name="kuznetsov"/> |[[Ficheru:Kuznetzov 43062X8X18.JPG|100px]] |10 de marzu de 1985 – 27 de xunetu de 1985 |- ! style="text-align:center;"| 9 ! scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Andréi Gromyko]]<br />(1909–1989)<ref>{{cita llibru | autor = Ploss, Sidney | páxina = 217 | títulu = The Roots of Perestroika: the Soviet Breakdown in Historical Context | allugamientu = | editorial = [[McFarland & Company]] | añu = 2010 | url = https://books.google.com/books?id=6BzucnMoWfQC&dq | isbn = 978-0786444861}}</ref> | [[Ficheru:Andrej Gromyko 1967.png|100px|alt=A photo of Andrei Gromyko taken during the Glassboro Summit Conference in 1967]] | 27 de xunetu de 1985 – 1 d'ochobre de 1988 |- ! rowspan="6" style="text-align:center;"| 10 ! scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Mikhaíl Gorbachov]]<br />(nacíu en 1931)<ref name="gorbachev"/> | [[Ficheru:Mikhail Gorbachev 1987.jpg|100px|alt=Mikhail Gorbachev as depicted during his state visit to the United States in 1987]] | 1 d'ochobre de 1988 – 25 de mayu de 1989 | [[11ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|11ª]]–[[12ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|12ª convocatoria]] |- !colspan="4" align="center" | Presidente del Sóviet Supremu (1989-1990){{#tag:ref|El 15 de marzu de 1990 la mayoría de los poderes constitucionales fueron tresferíos al cargu recién creáu de [[presidente de la Xunión Soviética]]. [[Anatoli Lukiánov]] foi escoyíu presidente del Sóviet Supremu pa reemplazar a [[Mikhaíl Gorbachov]]. Anque'l cargu caltuvo'l so nome, tratábase agora del xefe del Llexislativu y non un xefe d'Estáu. Los poderes executivos reales fueron reteníos por Gorbachov.<ref>{{cita llibru | autor = Anderson, John | páxina = 188 | títulu = Religion, state, and politics in the Soviet Union and successor states | allugamientu = | editorial = [[Cambridge University Press]] | añu = 1994 | url = https://books.google.com/books?id=S9vPzWk9uowC&dq | isbn = 978-0521467841 }}</ref>|group="nota"}} |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Mikhaíl Gorbachov]]<br />(nacíu en 1931)<ref name="gorbachev"/> | [[Ficheru:Mikhail Gorbachev 1987.jpg|100px|alt=Mikhail Gorbachev as depicted during his state visit to the United States in 1987]] | 25 de mayu de 1989 – 15 de marzu de 1990 | [[12ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|12ª convocatoria]] |- !colspan="4" align="center" |Presidente (1990–1991) |- ! rowspan="4" scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Mikhaíl Gorbachov]]<br />(nacíu en 1931)<ref name="gorbachev">{{cita llibru | autor = Bliss Eaton, Katherine | páxina = 32 | títulu = Daily Life in the Soviet Union | allugamientu = | editorial = [[Greenwood Publishing Group]] | añu = 2004 | url = https://books.google.com/books?id=VVFuYN8TS5AC&dq | isbn = 978-0313316289 }}</ref> | [[Ficheru:Mikhail Gorbachev 1987.jpg|100px|alt=Mikhail Gorbachev as depicted during his state visit to the United States in 1987]] | 15 de marzu de 1990 – 25 d'avientu de 1991 | [[12ª convocatoria del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|12ª convocatoria]] |} === Llista de vice xefes d'Estáu === Hubo cinco individuos nomaos como vice xefe d'Estáu. El primer vice xefe d'Estáu foi [[Nikolái Shvérnik]]. Mientres ocho años, [[Vasili Kuznetsov]] foi quien pasó más tiempu nel cargu. [[Guennadi Yanáyev]] foi quien pasó'l menor tiempu nel cargu. {| {{tablaguapa}} width=70% |- ! align="center" width="1%" | #<br /><ref group="nota" name="vp" /> ! scope="col" | Nome<br />(nacimiento–muerte) ! scope="col" | Duración del mandatu |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" rowspan="2" | '''1''' ! colspan="3" align="center" | Primer Vicepresidente del Presidium del Sóviet Supremu (1944-1946/1977-1989) |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Nikolái Shvérnik]]<br />(1888–1970)<ref>{{cita llibru | autor = [[Gobiernu de la Xunión Soviética]] | páxina = 650 | títulu = [[Gran Enciclopedia Soviética]] | volume = 29 | editorial = Macmillan | añu = 1982 }}</ref> | 1 de febreru de 1944 – 19 de marzu de 1946 |- ! scope="row" style="fomt-weight:mormal;" | '''2''' ! scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Vasili Kuznetsov]]<br />(1901–1990)<ref name="kuznetsov"/> | 7 d'ochobre de 1977 – 27 de xunetu de 1985 |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" | '''3''' ! rowspan="1" style="font-weight:normal;" | [[Piotr Démichev]]<br />(1917–2010)<ref>{{cita web | url = http://news.peoples.ru/2010/08/10/50485.shtml | títulu = Петр Демичев : Умер министр культуры СССР Петр Демичев | idioma = rusu | editorial = Peoples.ru ([[Lenta.Ru]]) | fechaaccesu = 8 d'avientu de 2010 | trans_title = The Minister of Culture of the USSR Pyotr Demichev dies | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110716163132/http://news.peoples.ru/2010/08/10/50485.shtml | fechaarchivu = 16 de xunetu de 2011 }}</ref> | 18 de xunu de 1986 – 1 d'ochobre de 1988 |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" rowspan="3" | '''4''' ! rowspan="1" style="font-weight:normal;" | [[Anatoli Lukiánov]]<br />(nacíu en 1930)<ref name="lukyanov">{{cita llibru | autor = Evtuhov, Catherine; [[Richard Stites|Stites, Richard]] | páxina = 474 | títulu = A History of Russia: Peoples, Legends, Events, Forces since 1800 | allugamientu = | editorial = [[Houghton Mifflin Harcourt]] | añu = 2004 | url = https://books.google.com/books?id=YvYiAQAAIAAJ&q | isbn = 978-0395660737 }}</ref> | 1 d'ochobre de 1988 – 25 de mayu de 1989 |- !colspan="2" align="center" | Vicepresidente del Sóviet Supremu (1989-1990) |- ! rowspan="1" style="font-weight:normal;" | [[Anatoli Lukiánov]]<br />(nacíu en 1930)<ref name="lukyanov"/> | rowspan="1" | 25 de mayu de 1989 – 15 de marzu de 1990 |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" rowspan="2" | — !colspan="2" align="center" |Vicepresidente (1990–1991) |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" | Vacante | scope="row" style="font-weight:normal;" | 15 de marzu de 1990 – 27 d'avientu de 1990 |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" | '''5''' ! scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Guennadi Yanáyev|Guennadi&nbsp;Yanáyev]]<br />(1937–2010)<ref name="Yanayev">{{cita noticia | autor = Schwirz, Michael | url = http://www.nytimes.com/2010/09/25/world/europe/25yanayev.html | títulu = Gennadi I. Yanayev, 73, Soviet Coup Plotter, Dies | obra = [[The New York Times]] | fecha = 24 de setiembre de 2010 | fechaaccesu = 8 d'avientu de 2010 }}</ref> | 27 d'avientu de 1990 – 21 d'agostu de 1991{{#tag:ref|Yanáyev foi presidente interín de la Xunión Soviética mientres l'[[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|intentu de golpe d'agostu de 1991]], pero foi encarceláu tres el colapsu del golpe y Gorbachov volvió al so puestu como presidente.<ref>{{cita web|autor=[[Staff writer]]|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11405117|títulu=Soviet Coup Leader Gennady Yanayev Dies|fecha=10 de febreru de 2011|fechaaccesu=8 d'avientu de 2010|editorial=[[BBC Online]]}}</ref>|group="nota"}} |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" | — ! scope="row" style="font-weight:normal;" | Cargu&nbsp;abolíu<ref name="StateCouncil">{{cita web| autor= [[Gobiernu de la Xunión Soviética]]: [[Mikhaíl Gorbachov|Gorbachov, Mikhaíl]] |títulu=Закон "Об органах государственной власти и управления Союза ССР в переходный период" |trans_title= Law: Sobre los órganos d'autoridá del Estáu y l'alministración de la Xunión Soviética nel periodu de transición | url = http://www.sssr.su/zopp.html | fecha=5 de setiembre de 1991 |fechaaccesu=13 de febreru de 2011 |editorial=[[Xunión Soviética|Soyuz Sovietskikh Sotsialisticheskikh Respublik]]|idioma=rusu}}</ref> | 21 d'agostu de 1991 – 26 d'avientu de 1991{{#tag:ref|Tres el fallíu intentu de golpe d'agostu de 1991 el Conseyu d'Estáu recibió'l poder d'escoyer un vicepresidente na ausencia temporal del presidente.<ref name="StateCouncil"/>|group="nota"}} |} == Ver tamién == * [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]] * [[Conseyu de Ministros de la URSS]] * [[Presidente del Conseyu de Ministros de la URSS]] * [[Gobernantes de la Xunión Soviética]] * [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] == Referencies == ;Notes {{llistaref|group="nota"}} ;Específiques {{llistaref|2}} {{Tradubot|Jefe de Estado de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Gobiernu de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Gobernantes de Rusia]] [[Categoría:Xefes d'Estáu|Union Sovietica]] [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ex7z9q24b99efo7udunyp0u4mwv0n14 0 127146 3709795 3685984 2022-08-19T09:13:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Mijaíl Ivánovich Kalinin''' ([[Idioma rusu|rusu]]: ''Михаи́л Ива́нович Кали́нин''; [[Tver]], {{Julgregfecha|19|11|1875|Link="true"}} - [[Moscú]], [[3 de xunu]] de [[1946]]) foi un [[revolucionariu]] [[bolxevique]] y políticu [[URSS|soviéticu]], fundador de la [[Xunión Soviética]] en representación de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]], que se desempeñó como presidente del [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]] ente 1938 y 1946. == Semblanza == Nació nel senu d'una familia llabradora na provincia de [[Tver]] ([[Imperiu rusu]]), treslladándose en [[1893]] a [[San Petersburgu]] a trabayar como obreru industrial. Nesta ciudá xunir al [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] en [[1898]], y foi unu de los primeres partidarios de [[Lenin]], dientro del partíu, siendo unu de los fundadores de la corriente interna que depués sería conocida como ''[[bolxevique]]'' (mayoría). Arreyar de manera importante nes aiciones revolucionaries del partíu siendo arrestáu en [[1899]] y en [[1903]] pola policía [[Zar|zarista]], polo que foi condergáu al exiliu en [[Siberia]] per un añu. Al tornar a San Petersburgu participó na [[Revolución rusa de 1905|Revolución de 1905]]. En [[1912]], na [[Conferencia de Praga]], ingresó al Comité Central del Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia (bolxevique), participando viviegamente na [[Revolución rusa de 1917|Revolución rusa]] en [[1917]]. Foi tamién cofundador del periódicu ''[[Pravda]].'' Fináu en 1946, los sos restos tán soterraos na [[Necrópolis de la Muralla del Kremlin]] de [[Moscú]]. == Cargos == [[Ficheru:Stalin-Lenin-Kalinin-1919.jpg|thumb|left|De izda. a dcha.: [[Comisariu del Pueblu]] pa les Nacionalidaes [[Josif Stalin]], Presidente del [[Sovnarkom]] [[Vladímir Lenin]], Presidente del [[VTsIK]] Mijaíl Kalinin. [[1919]]]] En 1917, antes de la instauración del poder de los [[soviets]] foi escoyíu alcalde de [[Petrográu]], ciudá na que se desenvolvieron los fechos principales de la Revolución rusa. En 1919 integró'l Comité Central del Partíu Obreru Socialdemócrata y foi unu de los trés miembros candidatos (suplentes) del Politburó, o órganu máximu executivu creáu esi añu.<ref>En 1919 el Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia creó un Politburó integráu por cinco miembros, a lo más órganu executivu, a quien correspondía la conducción del partíu ente les sesiones del Comité Central. Los cinco primeros miembros titulares fueron Vladímir Lenin, Llión Trotski, Lev Kámenev, Josif Stalin y Nikolái Krestinski, en cuantes que Nikolái Bujarin, Mijaíl Kalinin y Grigori Zinóviev fueron los sos miembros candidatos o suplentes.</ref> Tamién en 1919 foi escoyíu presidente del [[VTsIK|Comité Executivu Central Panruso (VTsIK)]].<ref>Trotsky, Llión (1930). [http://www.ceip.org.ar/escritos/Llibru2/html/T02V112.htm ''Les xeres na URSS''], CEIP. Nota 3.</ref> En [[1922]] foi unu de los cuatro fundadores de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) en representación de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]]. Na década de 1920, Kalinin carauterizar por sofitar les posiciones de [[Stalin]] nes votaciones decisives. Esto llevar a caltener una rellación cercana con aquél, sobremanera a partir de los años 1930, nos que Stalin esanició a los sos rivales políticos y llogró el control completu del Estáu soviéticu. En [[1926]] foi designáu miembru del Politburó del Partíu Comunista y en [[1938]], [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]], cargu que caltuvo hasta marzu de [[1946]], poco primero del so fallecimientu. Foi unu de los principales dirixentes soviéticos que sofitó tol periodu y práutica política del [[estalinismu]]. La ciudá de [[Tver]] llevó'l nome de Kalinin ente [[1931]] y [[1990]] nel so honor. Coles mesmes, l'antigua ciudá [[Prusia|prusiana]] de Königsberg, conquistada en [[1945]] pol [[Exércitu Coloráu]] ya incorporada a la URSS, foi renombrada [[Kaliningráu]] nel so honor, nome que se caltién anguaño. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.biografiasyvidas.com/biografia/k/kalinin.htm Mijaíl Kalinin] en Biografía y vides {| {{tablaguapa}} align="center" width=75% |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br /> '''Naide''' <br /> |width="30%" align="center"|'''Presidente del [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]]'''<br /> [[1938]] - [[1946]]''' |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br /> '''[[Nikolái Shvérnik]]'''<br /> |} {{Tradubot|Mijaíl Kalinin}} {{NF|1875|1946|Kalinin, Mijail}} [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Bolxeviques]] [[Categoría:Comunistes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Revolución rusa]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] oumfs8wpew587psln6agrwas541mk7e 3709954 3709795 2022-08-19T10:11:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviets]] => [[sóviets]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Mijaíl Ivánovich Kalinin''' ([[Idioma rusu|rusu]]: ''Михаи́л Ива́нович Кали́нин''; [[Tver]], {{Julgregfecha|19|11|1875|Link="true"}} - [[Moscú]], [[3 de xunu]] de [[1946]]) foi un [[revolucionariu]] [[bolxevique]] y políticu [[URSS|soviéticu]], fundador de la [[Xunión Soviética]] en representación de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]], que se desempeñó como presidente del [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]] ente 1938 y 1946. == Semblanza == Nació nel senu d'una familia llabradora na provincia de [[Tver]] ([[Imperiu rusu]]), treslladándose en [[1893]] a [[San Petersburgu]] a trabayar como obreru industrial. Nesta ciudá xunir al [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] en [[1898]], y foi unu de los primeres partidarios de [[Lenin]], dientro del partíu, siendo unu de los fundadores de la corriente interna que depués sería conocida como ''[[bolxevique]]'' (mayoría). Arreyar de manera importante nes aiciones revolucionaries del partíu siendo arrestáu en [[1899]] y en [[1903]] pola policía [[Zar|zarista]], polo que foi condergáu al exiliu en [[Siberia]] per un añu. Al tornar a San Petersburgu participó na [[Revolución rusa de 1905|Revolución de 1905]]. En [[1912]], na [[Conferencia de Praga]], ingresó al Comité Central del Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia (bolxevique), participando viviegamente na [[Revolución rusa de 1917|Revolución rusa]] en [[1917]]. Foi tamién cofundador del periódicu ''[[Pravda]].'' Fináu en 1946, los sos restos tán soterraos na [[Necrópolis de la Muralla del Kremlin]] de [[Moscú]]. == Cargos == [[Ficheru:Stalin-Lenin-Kalinin-1919.jpg|thumb|left|De izda. a dcha.: [[Comisariu del Pueblu]] pa les Nacionalidaes [[Josif Stalin]], Presidente del [[Sovnarkom]] [[Vladímir Lenin]], Presidente del [[VTsIK]] Mijaíl Kalinin. [[1919]]]] En 1917, antes de la instauración del poder de los [[sóviets]] foi escoyíu alcalde de [[Petrográu]], ciudá na que se desenvolvieron los fechos principales de la Revolución rusa. En 1919 integró'l Comité Central del Partíu Obreru Socialdemócrata y foi unu de los trés miembros candidatos (suplentes) del Politburó, o órganu máximu executivu creáu esi añu.<ref>En 1919 el Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia creó un Politburó integráu por cinco miembros, a lo más órganu executivu, a quien correspondía la conducción del partíu ente les sesiones del Comité Central. Los cinco primeros miembros titulares fueron Vladímir Lenin, Llión Trotski, Lev Kámenev, Josif Stalin y Nikolái Krestinski, en cuantes que Nikolái Bujarin, Mijaíl Kalinin y Grigori Zinóviev fueron los sos miembros candidatos o suplentes.</ref> Tamién en 1919 foi escoyíu presidente del [[VTsIK|Comité Executivu Central Panruso (VTsIK)]].<ref>Trotsky, Llión (1930). [http://www.ceip.org.ar/escritos/Llibru2/html/T02V112.htm ''Les xeres na URSS''], CEIP. Nota 3.</ref> En [[1922]] foi unu de los cuatro fundadores de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) en representación de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]]. Na década de 1920, Kalinin carauterizar por sofitar les posiciones de [[Stalin]] nes votaciones decisives. Esto llevar a caltener una rellación cercana con aquél, sobremanera a partir de los años 1930, nos que Stalin esanició a los sos rivales políticos y llogró el control completu del Estáu soviéticu. En [[1926]] foi designáu miembru del Politburó del Partíu Comunista y en [[1938]], [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]], cargu que caltuvo hasta marzu de [[1946]], poco primero del so fallecimientu. Foi unu de los principales dirixentes soviéticos que sofitó tol periodu y práutica política del [[estalinismu]]. La ciudá de [[Tver]] llevó'l nome de Kalinin ente [[1931]] y [[1990]] nel so honor. Coles mesmes, l'antigua ciudá [[Prusia|prusiana]] de Königsberg, conquistada en [[1945]] pol [[Exércitu Coloráu]] ya incorporada a la URSS, foi renombrada [[Kaliningráu]] nel so honor, nome que se caltién anguaño. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.biografiasyvidas.com/biografia/k/kalinin.htm Mijaíl Kalinin] en Biografía y vides {| {{tablaguapa}} align="center" width=75% |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br /> '''Naide''' <br /> |width="30%" align="center"|'''Presidente del [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]]'''<br /> [[1938]] - [[1946]]''' |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br /> '''[[Nikolái Shvérnik]]'''<br /> |} {{Tradubot|Mijaíl Kalinin}} {{NF|1875|1946|Kalinin, Mijail}} [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Bolxeviques]] [[Categoría:Comunistes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Revolución rusa]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 00xw870dm2ek5hdm0h9zlcb9lht3swo 0 127147 3709786 3684470 2022-08-19T09:12:57Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Kliment Voroshílov}} {{persona}} El [[mariscal de la Xunión Soviética|mariscal]] '''Kliment Efrémovich Voroshílov''' ({{lang-ru|Климе́нт Ефре́мович Вороши́лов}}; {{nym|paréntesis=non}}) foi un destacáu [[militar]] y [[políticu]] de la [[Xunión Soviética]]. == Primeros años == Kliment Voroshílov nació'l 4 de febreru de [[1881]], na aldega de Vérjnee de la [[gubernia]] d'[[Ekaterinoslav]], [[Imperiu rusu]] (agora [[Lysychansk]], [[Lugansk]], [[Ucraína]]). Fíu del ferroviariu Efrem Andréyevich Voroshílov (1844-1907) y la xornalera María Vasílievna Agafónova (1857-1919). Con 7 años trabayó como mineru. En 1893-1895 estudió na escuela nacional de l'aldega de Vasílevka (güei parte d'[[Alchevsk]]). En [[1896]] trabayó na planta metalúrxica Yúrievski (güei día Alchevski); en 1903, na fábrica llocomotora Hartmann de Lugansk. == Actividaes revolucionaries == En [[1903]] xunir al [[Partíu Bolxevique]], participando mientres la [[Revolución rusa de 1917|Revolución rusa]] como miembru del Gobiernu Provisional d'Ucraína, col cargu de [[Comisariu del Pueblu]] pa los Asuntos Internos. Nos años 1908-1917, llevó a cabo trabajo pal partíu clandestinamente en [[Bakú]], [[Petrográu]] y [[Tsaritsyn]]. Foi deteníu delles vegaes y exiliáu. En payares de [[1917]], nos díes de la [[Revolución d'Ochobre]], Voroshílov yera comisariu del [[Comité Revolucionariu Militar]] (Voenrevkom) de [[Comité Militar Revolucionariu de Petrográu|Petrográu]] (vease [[Soviet Militar Revolucionariu]]). Xuntu con [[Félix Dzerzhinski]] lideró los esfuercios pa entamar la Comisión Estraordinaria» ([[Cheka]]). A principios de marzu de [[1918]], Voroshílov entamó'l primer partíu socialista de [[Lugansk]], y dirixó la defensa de la ciudá de [[Kharkiv]] de les tropes alemán y austriacu. Tamién preparó y dirixó la defensa de la ciudá de [[Volgográu|Tsaritsyn]] mientres la [[Guerra Civil Rusa]]. == Carrera militar == En [[1921]] foi escoyíu miembru del [[Comité Central]] del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] ([[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|PCUS]]), al que perteneció hasta [[1961]]. Dempués de la muerte de [[Mijaíl Frunze]] en [[1925]], foi designáu ''"[[Comisariu del pueblu]] p'Asuntos Militares y Navales"'', amás de ser presidente del [[Soviet Militar Revolucionariu]] (Revvoensoviet) dende payares de [[1925]] hasta xunu de [[1934]]. Dende esta posición llegó al [[Politburó]] como miembru plenu en [[1926]], dende onde reforzó la so alianza con [[Stalin]], participando na [[Gran Purga]]. La so carrera viose bien beneficiada cola cayida y execución de [[Mijaíl Tujachevsky]]. Dende'l puestu de [[Comisariu del pueblu Comisariu del Pueblu pa la Defensa]] ([[1934]]) y col so grau de [[mariscal de la Xunión Soviética]] ([[1935]]) afitó'l so propiu poder, lo que-y dexó comandar les tropes soviétiques mientres la [[Guerra d'Iviernu]] contra [[Finlandia]], ente [[payares]] de [[1939]] y [[xineru]] de [[1940]]. Productu de la poca preparación y la relativa incompetencia de los mandos del [[Exércitu Coloráu]], recién purgado, sufrió una gran cantidá de perdes en vides humanes. [[Nikita Khrushchov]] tenía una opinión particularmente mala de Voroshílov, del que llegó a dicir que yera ''"la bolsa de mierda más grande del Exércitu"''. === Segunda Guerra Mundial === Una vegada empecipiada la [[Operación Barbarossa|invasión alemana a la Xunión Soviética]] en xunu de 1941, Voroshílov foi designáu xefe del [[Exércitu del Norte (Xunión Soviética)|Exércitu del Norte]], onde magar el so valor personal —nun momentu dirixó personalmente un contraataque contra los tanques alemanes armáu namái d'una pistola— nun pudo evitar que [[Cercu de Leningráu|Leningráu fuera abarganada]]. Namái por ser amigu de Stalin, salvar del destín común de la mayoría de los comandantes derrotaos, que yera la degradación, el destierru o la condena a muerte. Foi destináu a la [[Stavka]] soviética, ensin asumir nuevamente mandu de tropes nel frente: Ente [[1945]] y [[1947]] encamentóse-y supervisar l'establecimientu del Gobiernu [[socialista]] n'[[Hungría]]. [[Ficheru:Joseph Stalin and Kliment Voroshilov, 1935.jpg|thumb|left|230px|Kliment Voroshílov al llau de [[Stalin]].]] En [[1952]] Voroshílov foi designáu como miembru del Presidium del Comité Central del PCUS. La muerte de Stalin traxo consigo grandes cambeos na dirigencia soviética, y en marzu de [[1953]] foi escoyíu presidente del Presidium del [[Sóviet Supremu]] de la URSS (esto ye, Xefe d'Estáu), con [[Nikita Khrushchov]] como Primer Secretariu del PCUS y Gueorgui Malenkov como Presidente del Conseyu de Ministros de la Unión. Esti [[triunviratu]] dexó-yos desfacer de la influencia de [[Lavrenti Beria|Beria]] una vegada muertu Stalin. Antes de la denuncia contra'l [[estalinismu]] nel [[XX Congresu del PCUS]] (conocíu como'l "''[[discursu secretu]]''") en [[1956]], Voroshílov sofitó mientres un tiempu a la facción dura [[estalinismu|estalinista]] xuntu con [[Gueorgui Malenkov|Malenkov]], [[Lázar Kaganóvich|Kaganóvich]] y [[Viacheslav Mólotov|Mólotov]] (el llamáu "''[[Grupu antipartido]]''"), nel so intentu de sacar a Khrushchov del poder en [[xunu]] de [[1957]], antes de camudar de bandu al alvertir que les posiciones "continuistas" de Mólotov yá nun yeren bienvendias nel PCUS. [[Ficheru:5marshals 01.jpg|thumb|260px|Los cinco primeros mariscales de la URSS en 1935 (de izda. a dcha.): [[Semión Budionni|Budionny]] y [[Vasili Blücher|Blücher]] (de pies); [[Mijaíl Tujachevski|Tujachevski]], Voroshílov y [[Aleksandr Yegórov|Yegórov]] (sentaos).]] El [[7 de mayu]] de [[1960]], el [[Sóviet Supremu de la URSS|Sóviet Supremu]] aceptó la "solicitú de retiru" del mariscal Voroshílov, reemplazándolo por [[Leonid Brézhnev]] como presidente. De la mesma, el Comité Central relevar de los sos cargos como miembru del Presídium del C.C. (como yera llamáu dende 1952 el Politburó) el [[16 de xunetu]] del mesmu añu. En [[1961]] la so derrota política foi absoluta cuando foi escluyíu na eleición del Comité Central. Una hestoria interesada arrodia los últimos díes de Voroshílov como presidente. Mientres una xunta-xinto del C.C. tolos presentes ignorar, dexándo-y dase cunta que tolos sos colegues decidieren despidilo, lo que-y dexó adelantrar se a los fechos "retirándose" de la xinta. Con posterioridá a la so cayida, mientres el gobiernu de Brézhnev foi rehabilitáu, pero solamente dexóse-y exercer cargos menores. Foi reelecto como miembru del C.C. en [[1966]], y dióse-y per segunda vegada la condecoración de ''"[[Héroe de la Xunión Soviética]]"'' ([[1968]]). Morrió en [[Moscú]] en [[1969]]. == Bibliografía == * Sebag Montefiore, Simon 2004: ''Stalin The Court of the Red Tsar'', Phoenix London ISBN 0-7538-1766-7 pp337-9 * ''Stalin's folly: The Tragic First Ten Days of WWII on the Eastern Front'', Constantine Pleshakov, 2006, p.268 == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{NF|1881|1969|Voroshilov, Kliment}} [[Categoría:Héroes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Comunistes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Militares de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Ministros y ministres de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Mariscales de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Héroe del Trabayu Socialista]] [[Categoría:Militares d'Ucraína]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 90s82zns754b8mijv4sxhwvo2hw9iqp 0 127148 3709740 3623229 2022-08-19T09:09:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Anastás Hovhannesi Mikoyán''' (n'[[Idioma armeniu|armeniu]] Անաստաս Հովհաննեսի Միկոյան; en [[idioma rusu|rusu]]: Анаста́с Ива́нович Микоя́н) ([[Sanahin]], {{Julgregfecha|25|11|1895|Link="true"}} - [[Moscú]], [[21 d'ochobre]] de [[1978]]) foi un [[bolxevique]] y [[estadista]] soviéticu mientres los años de [[Stalin]] y [[Nikita Khrushchov|Khrushchov]]. Él ye hermanu d'[[Artiom Mikoyán]], quien foi'l cofundador y unu de los diseñadores de les aeronaves militares [[Mikoyan|MiG]]. == Primeros años == Anastás Mikoyán nació nel pueblu armeniu de Sanahin (agora parte de Alaverdí). Educar nun [[Seminariu sacerdotal|seminariu]] en [[Tblisi]], [[Xeorxa]]. Mikoyán dempués comentaría que los sos continuos estudios de [[teoloxía]] averar más y más al [[ateísmu]].<ref name="Timemag">Time Incorporated. [http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,809881,00.html The Survivor]. Revista Time. 16 de setiembre de 1957</ref>Nel colexu, tomó dellos cursos sobre principios [[lliberalismu|lliberales]] y [[socialismu|socialista]], y a la edá de venti años, xunir al Partíu [[Bolxevique]], convirtiéndose en líder del movimientu revolucionariu n'[[El Cáucasu]]. Engarró en [[Bakú]] y [[Azerbaixán]] contra fuercies antibolcheviques, pero en [[1918]] foi arrestáu poles tropes intervencionistes [[Reinu Xuníu|britániques]] en Bakú. En siendo lliberáu siguió col so trabayu nel Partíu, y foi xubiendo puestos nel mesmu. == Carrera nel Partíu == Sofitó a Stalin mientres la llucha pol poder subsiguiente a la muerte de [[Lenin]] y foi designáu pa formar parte del Comité Central del Partíu Comunista en [[1923]]. En [[1926]] convertir en Comisariu del Pueblu pal comerciu interior y esterior, ya importó idees d'[[Occidente]], como la producción de bienes enlatados. En [[1935]] formó parte del [[Politburó]], y tuvo ente los primeres líderes soviéticos en faer viaxes de bona voluntá a los [[Estaos Xuníos]] pa impulsar la cooperación económica.<ref>Khrushchev, Nikita. ''Khrushchev Recuerda''. Editorial Prensa Española, S.A. ISBN 84-287-0294-2</ref> Mikoyán tamién foi responsable d'entamar el tresporte de provisiones mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]; precisamente nesti conflictu'l so fíu, un pilotu de la Fuercia Aérea Soviética, foi muertu en combate cuando'l so avión foi baltáu por caces alemanes cerca de [[Stalingráu]]. En [[1942]] convertir en miembru del Comité de Defensa, y en [[1946]], en vicepresidente del Conseyu de Ministros. Poco primero de la muerte de Stalin, Mikoyán, [[Gueorgui Malenkov]] y otros líderes del Partíu fueron consideraos pa ser esaniciaos nuna segunda [[Gran Purga]] por Stalin, sicasí la so muerte torgar en [[1953]].<ref name="Timemag"/> Mikoyán orixinalmente manifestar en contra de que [[Lavrenti Beria]] fuera castigáu, pero depués moderóse en vista del gran sofitu ente los miembros del Partíu al so arrestu. Caltener nel gobiernu tres la muerte de Stalin, nel puestu de Ministru de comerciu sol mandatu de Malenkov. Sofitó a Khrushchov na llucha pol poder consiguiente a la muerte de Stalin, y foi nomáu Vizprimer ministru en reconocencia a los sos servicios. En [[1956]], Mikoyán foi unu de los redactores del [[Discursu secretu]] de Khrushchov, que denunciaba'l cultu a la personalidá de Stalin.<ref>Time Incorporated. [http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,948279,00.html Milestones]. Revista Time. 6 de payares de 1978</ref> Mikoyán foi unviáu a [[Hungría]] n'ochobre de [[1956]] pa resolver la crisis causada pola sulevación contra'l gobiernu comunista local; dafechamente opúnxose a la decisión de Khrushchov y el Politburó d'usar tropes soviétiques, pos creía que tal aición destruyiría la reputación internacional de la Xunión Soviética. Según la recién biografía de William Taubman, inclusive amenació con arrenunciar. En [[1957]], refugó a sofitar l'intentu de destituyir a Khrushchov lideráu por Malenkov y [[Vyacheslav Molotov|Mólotov]] y convirtióse nel aliáu más cercanu de Khrushchov. Los sos motivos pa sofitar a Khrushchov fueron de primeres, el so sofitu a la [[desestalinización]], y de segundes, el so barruntu de qu'un trunfu de los conspiradores daría llugar a una torna de les sangrientes purgues de la década de 1930. == Carrera como diplomáticu == Mikoyán caltuvo numberosos puestos nel campu del [[comerciu]], y fixo numberoses visites a los Estaos Xuníos, [[Xapón]] y [[Méxicu]] al empar que retuvo'l cargu de Vizprimer ministru. Podría considerase que Mikoyán siguió calteniendo visiones moderaes sobre la [[Guerra Fría]] y que taba en desalcuerdu cola actitú imprudente de Khrushchov mientres la crisis de [[Checkpoint Charlie]] de [[1961]] y col fechu de que Khrushchov abandonara la conferencia de [[París]] de [[1960]] sobre la crisis del O-2, actitúes qu'él creía diben caltener la tensión nel so puntu más altu mientres la Guerra Fría por otros quince años. Sicasí, mientres la so vida política, caltúvose como'l más cercanu aliáu de Khrushchov nos puestos más altos del gobiernu soviéticu. === Rellaciones con Cuba === El gobiernu soviéticu recibió con prestu la noticia del derrocamientu del dictador cubanu [[Fulgencio Batista]] a manes de los guerrilleros de [[Fidel Castro]] en [[1959]]. Khrushchov diose cuenta del potencial d'un aliáu soviéticu nel [[Caribe (zona)|Caribe]], y unvió a Mikoyán como unu de los altos diplomáticos na rexón. Foi'l primer oficial soviéticu que visitó la [[Cuba|Isla]] tres la [[Revolución cubana|Revolución]], y aseguró dellos alcuerdos comerciales col gobiernu incluyendo la esportación de [[petroleu]] de la Xunión Soviética en cuenta d'[[azucre]] cubanu.<ref>PBS. [http://www.pbs.org/wgbh/amex/capo/peopleevents/p_guevara.html American Experience: Fidel Castro]. ''Castro and the Cold War'', p. 8</ref> === Rellaciones colos Estaos Xuníos === La lliberalización de la política soviética al cargu de Khrushchov dio llugar a una meyora de les rellaciones ente la Xunión Soviética y los Estaos Xuníos a finales de la década d'[[años 1950|1950]]. Como'l principal embaxador de Khrushchov, Mikoyán visitó los Estaos Xuníos delles vegaes, inspeicionando la so [[sistema económicu]] [[capitalismu|capitalista]] para depués oldealo col de la Xunión Soviética. A pesar de la enemistá que la [[Guerra Fría]] causara ente los dos [[superpotencia|superpotencies]], Mikoyán foi recibíu de forma amigable ente los estauxunidenses, ente ellos el políticu [[Hubert H. Humphrey]], quien lo consideraba una persona qu'amosaba una "flexibilidá d'actitú".<ref name="Timemag2">Time Incorporated. [http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,892066,00.html Down to Hard Cases] Time Magazine. January 26, 1959. Retrieved on [[October 12]], [[2006]]</ref> Les sos visites a los Estaos Xuníos tamién incluyíen xintes con ciertos [[Senáu de los Estaos Xuníos|senadores]] y el [[Presidente de los Estaos Xuníos|presidente]] [[Dwight David Eisenhower]].<ref name="Timemag2"/> La so importancia y posición social puede midise pol fechu de que tuvo nel funeral del presidente [[John F. Kennedy]], en [[1963]], representando a la Xunión Soviética y reafitando al presidente [[Lyndon Johnson]] que la Xunión Soviética nun tuvo nada que ver col asesinatu a pesar de la participación nel mesmu per parte de [[Lee Harvey Oswald]]. Oswald desertara por un tiempu a la Xunión Soviética antes de la so participación nel asesinatu de Kennedy. == Participación nel golpe contra Khrushchov == Afirmóse que para [[1964]] Mikoyán convenciérase que Khrushchov convirtiérase nuna carga pal Partíu, y qu'entamó en payares de 1964 el [[golpe d'Estáu]] que punxo a [[Leonid Brézhnev]] nel poder. Sicasí, el biógrafu William Taubman niega tantu qu'eso seya ciertu como l'afirmación de que Mikoyán yera l'únicu miembru del Presidium (el nome del Politburó na dómina) que defendió a Khrushchov. Asegura que Mikoyán sí votó a favor de forzar el retiru de Khrushchov (nel estilu tradicional soviéticu'l votu tenía de ser unánime). Foi l'únicu de los colegues de Khrushchov que lu deseyó lo meyor nel so retiru, a pesar de que nunca-y volvió a falar. Ye posible especular que fizo eso porque sería políticamente un error caltener a Khrushchov nel poder o porque aquel día dexó de tolerar a Khrushchov. La so decisión d'unviar flores al so funeral en [[1971]] seique foi por culpa o por cierto ciñu escontra Khrushchov o seique por dambes causes. Mikoyán caltuvo la so influyencia sol mandatu de Brézhnev, y desempeñó el cargu de [[Presidente del Presidium|Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]] de [[1964]] a [[1965]]. Dempués retiróse, y escribió les sos memories en [[1970]]. Él y el futuru Presidente del Conseyu de Ministros de la URSS, [[Alekséi Kosygin]], fueron los dos únicos oficiales cimeros nel gobiernu soviéticu qu'arrenunciaron al so cargu voluntariamente. Morrió'l 21 d'ochobre de [[1978]], por causes naturales. == Intereses == * Mikoyán yera un cocineru talentosu y dizse que preparaba regalos pa los sos collacios mientres los víspores d'añu nuevu con gran ahínco: a [[Stalin]] fíxo-y una bota de [[chocolate]]; a [[Malenkov]], una mesa de chocolate; a [[Nikita Khrushchov]], una botella de chocolate y a [[Lavrenti Beria]], una pistola de chocolate. * Cuando foi convidáu a la cocina de Mikoyán, Beria, comentando sobre'l [[bebab]] que preparara, aclamar como "Collaciu Maestru Culinariu"; a lo que Mikoyán respondió "Sí, sí, pero'l mio queríu Lavrenti Pávlovich, na mio cocina nun atopes nin un solu malditu cachu de carne humano."<ref name="Timemag"/> <center> {| {{tablaguapa}} align="center" width=75% |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br /> '''[[Leonid Brézhnev]]''' <br /> |width="30%" align="center"|'''Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS'''<br /> [[1964]] - [[1965]]''' |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br /> '''[[Nikolái Podgorni]]'''<br /> |} </center> == Referencies == === Notes === {{llistaref}} === Llibros === * ''Memoirs of Anastas Mikoyan: The Path of Struggle, Vol 1'', [[1988]], Sphinx Press, por Anastás Ivánovich Mikoyán (Sergó Mikoyán, ed.), ISBN 0-943071-04-6 El so fíu, Stepán Anastásovich Mikoyán, un pilotu de pruebes, escribió sobre'l so tíu [[Artem Mikoyan|Artyom Mikoyán]] y el so padre Anastás Mikoyán: * ''Memoirs Of Military Test-Flying And Life With The Kremlin's Elite'', [[1999]], Airlife Publishing Ltd., por Stepán Anastásovich Mikoyán, ISBN 1-85310-916-9 * ''Khrushchev: The Man and His Yera'', [[2004]], W. W. Norton & Company, por William Taubman, ISBN 0-393-32484-2 {{Tradubot|Anastás Mikoyán}} {{NF|1895|1978|Mikoyan, Anastas}} [[Categoría:Bolxeviques]] [[Categoría:Persones d'Armenia]] [[Categoría:Comunistes y marxistes d'Armenia]] [[Categoría:Comunistes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Héroe del Trabayu Socialista]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] d6igm030bizk84s8zvxywa6v3mziy5j 0 127150 3709802 3603480 2022-08-19T09:14:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Nikolái Podgorni}} {{persona}} '''Nikolái Víktorovich Podgorni''' ({{lang-ru|Николай Викторович Подгорный}}; {{nym|paréntesis=non}}) foi un políticu [[Xunión Soviética|soviéticu]], Presidente de la [[XRSS]] ente [[1965]] y [[1977]]. El so puestu oficial yera'l de [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la XRSS]]. Inxenieru, tituláu nel [[Institutu Teunolóxicu de la Industria Alimentaria de Kiev]], foi Vice-Ministru pa la Industria Alimentaria de la [[RSS d'Ucraína]], y en [[1950]] entró a formar parte de la direición del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCXS). Foi escoyíu miembru del so [[Comité Central]] en [[1956]] y del [[Politburó]] en [[1960]]. Asina mesmu, foi [[Secretariu Xeneral]] del Partíu Comunista de la RSS d'Ucraína. En [[1965]] asocedió a [[Anastás Mikoyán]] al frente del Presidium del Sóviet Supremu, cargu equivalente al de [[Xefe d'Estáu]] de la Xunión Soviética. En [[1977]] foi apostráu del so cargu ante'l poderosu [[Leonid Brézhnev]] y espulsáu del Politburó. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{socesión |predecesor = [[Anastás Mikoyán]] |títulu = Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la XRSS''' |periodu = [[1965]] - [[1977]] |socesor = [[Leonid Brézhnev]] }} {{NF|1903|1983|Podgorni, Nikolai}} [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Héroe del Trabayu Socialista]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] b6iab2gaab26hfmey4gu9140fk9mfvh 0 127151 3709803 3619262 2022-08-19T09:14:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{referencies|biografíes|t=20080618}} {{persona}} '''Nikolái Mikháilovich Shvérnik''' ([[Idioma rusu|rusu]]: '''Никола́й Миха́йлович Шве́рник''') ([[San Petersburgu]], {{Julgregfecha|19|5|1888|Link="true"}} - [[Moscú]], [[24 d'avientu]] de [[1970]]) foi un [[revolucionariu]] [[bolxevique]] y un [[políticu]] [[Xunión Soviética|soviéticu]], [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]] ([[Xefe d'Estáu]]) ente'l [[19 de marzu]] de [[1946]] y el [[15 de marzu]] de [[1953]]. Shvérnik xunir a la corriente [[bolxevique]] del [[Partíu Obreru Socialdemócrata Rusu]] en [[1905]], participando como tal na [[Revolución rusa de 1917|Revolución rusa]] de [[1917]]. En [[1924]] foi escoyíu miembru del gobiernu de la [[RSFS de Rusia]] y en [[1925]] ingresó nel [[Comité Central]] del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]]. Sicasí, en [[1927]] perdió influencia y foi unviáu a los [[Urales]] a dirixir la organización llocal del Partíu. [[Stalin]], que precisaba dirixentes lleales nel procesu d'asunción de tolos poderes de la URSS, atopó en Shvérnik a unu d'ellos, retornando en [[1929]] a Moscú pa dirixir el sindicatu de metalúrxicos. Mientres los [[años 1930|años 30]] xubió na burocracia del Partíu, siendo miembru del Buró d'Organización (''Orgburó'') y del Secretariáu del Comité Central. Asina mesmu, foi primer secretariu del Conseyu Central de Sindicatos de la URSS ente xunetu de [[1930]] y marzu de [[1944]]. Mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], Shvérnik foi responsable de la gran evacuación de la industria soviético ante la meyora d'[[Tercer Reich|Alemaña]]. Tres el conflictu, foi escoyíu en [[1946]] [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]], asocediendo al fináu [[Mijaíl Kalinin]]. Hasta [[1952]] nun ingresó nel [[Politburó]] del CC del PCUS, anque en [[1953]] salió al amenorgase'l númberu de miembros del, na práutica, máximu órganu de poder del Partíu y polo tanto del [[Estáu]]. Tres la muerte de [[Stalin]] el [[15 de marzu]] de [[1953]], Shvérnik foi reemplazáu como Presidente de la URSS por [[Kliment Voroshílov]]. Retornó al so trabayu como dirixente de la central sindical soviética. Sicasí, en [[1956]], [[Nikita Khrushchov]] encamentó a Shvérnik pal puestu de Presidente del Comité de Control del Partíu, asitiándolo al mandu de la [[Comisión Shvérnik]], pa la rehabilitación de les víctimes de les purgues del [[estalinismu]]. En [[1957]] Shvérnik volvió ser miembru titular del Politburó, permaneciendo nél hasta la so xubilación en [[1966]]. Los sos restos tán soterraos na [[Necrópolis de la Muralla del Kremlin]] de [[Moscú]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{cita web|url = http://www.hrono.ru/biograf/shvernik.html |títulu = Шверник Николай Михайлович (Shvernik Nikolai Mijailovich; Biografía) |fechaaccesu = 26 d'agostu de 2008 |autor = |últimu = |primero = |fecha = |editorial = Hrono.ru |idioma = rusu }} {| {{tablaguapa}} align="center" width=75% |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br />'''[[Mijaíl Kalinin]]'''<br /> |width="30%" align="center"|'''Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS'''<br />[[1946]] - [[1953]]''' |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br />'''[[Kliment Voroshílov]]'''<br /> |} {{NF|1888|1970|Shvernik, Nikolai}} {{Tradubot|Nikolái Shvérnik}} [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Revolución rusa]] [[Categoría:Comunistes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Bolxeviques]] [[Categoría:Héroe del Trabayu Socialista]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones de San Petersburgu]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] anwxfhp0z01wlvohu3mtuyur98yhdc8 0 127152 3709844 3352594 2022-08-19T09:17:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} {{Referencies adicionales|biografíes|t=20170113122432}} '''Vasili Vasílievich Kuznetsov''' ([[Idioma rusu|rusu]]: ''Василий Васильевич Кузнецов'') ([[12 de febreru]] de [[1901]] – [[5 de xunu]] de [[1990]])<ref>{{Cita web|url=http://pqasb.pqarchiver.com/washingtonpost/doc/307297417.html?FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Jun%2007,%201990&author=&pub=The%20Washington%20Post%20(pre-1997%20Fulltext)&edition=&startpage=&desc=Vasily%20Kuznetsov,%2090,%20Dies;%20Former%20Soviet%20Vice%20President|títulu=Vasily Kuznetsov, 90, Dies|fechaaccesu=13 de xineru de 2017|sitiuweb=pqasb.pqarchiver.com}}</ref>foi un políticu [[Xunión Soviética|soviéticu]]. Exerció interinamente mientres trés curtios periodos el cargu de [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]] ([[Xefe d'Estáu]]): ente [[1982]] y [[1983]], en [[1984]] y en [[1985]]. Kuznetsov nació en [[Sofílovka]], [[óblast de Kostromá]], [[Imperiu rusu]] en 1901. Xunir al [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCUS) en mayu de [[1927]]. Estudió inxeniería n'[[Estaos Xuníos]] ente [[1931]] y [[1933]]. Dende [[1977]] hasta la so muerte foi miembru del [[Politburó]] del [[Comité Central]] del PCUS. == Referencies == {{llistaref}} {{Socesión |títulu = Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS |periodu = [[1982]] - [[1983]] |predecesor = [[Leonid Brézhnev]] |socesor = [[Yuri Andrópov]] |títulu2 = Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS |periodu2 = [[1984]] |predecesor2 = [[Yuri Andrópov]] |socesor2 = [[Konstantín Chernenko]] |títulu3 = Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS |periodu3 = [[1985]] |predecesor3 = [[Konstantín Chernenko]] |socesor3 = [[Andréi Gromyko]] }} {{Tradubot|Vasili Kuznetsov}} {{NF|1901|1990|Kuznetsov, Vasili}} [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Héroe del Trabayu Socialista]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 3d57oj87pjmgjwkhwhhtsqldzb1bxtz 0 127153 3709742 3349868 2022-08-19T09:09:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} {{referencies adicionales|biografíes|t=20150321194355}} '''Andréi Andréyevich Gromyko''' (en [[Idioma rusu|rusu]]: Андре́й Андре́евич Громы́ко, en [[Idioma bielorrusu|bielorrusu]]: Андрэй Андрэевіч Грамыка (Andréi Andréyevich Hramyka) ([[Gómel]], 18 de xunetu de 1909 – [[Moscú]], 2 de xunetu de 1989) foi un economista, diplomáticu, políticu y [[canciller]] [[Xunión Soviética|soviéticu]]. Desempeñó los más altos cargos del so país, [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores de la Xunión Soviética|Ministru d'Asuntos Esteriores]] mientres más de venticinco años, y [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS|Presidente del Presidium]] del [[Sóviet Supremu de la URSS]] nes acabadures del gobiernu [[PCUS|comunista]].<ref>{{cita web |url = http://www.historiasiglo20.org/BIO/gromiko.htm |títulu = Andréi Gromyko |fechaaccesu = 19 de xunu de 2008 |autor = historiasiglo20.org |fecha = 2003 }}</ref> == Biografía == D'orixe [[Bielorrusia|bielorrusu]], nació nel senu d'una familia llabradora nes cercaníes de la ciudá de [[Minsk]] el [[18 de xunetu]] de [[1909]], correspondiente al [[9 de xunetu]] del [[calendariu xulianu]] entós vixente nel [[Imperiu rusu]]. Graduóse en [[1932]] nel Institutu d'Economía y en [[1936]] terminó los estudios de posgráu nel [[Institutu d'Investigaciones Científiques d'Economía Agropecuaria]]. Foi nomáu secretariu de la editorial estatal d'obres d'economía. En 1939 entró a formar parte del serviciu diplomáticu del so país, pocu dempués que la [[Gran Purga]] de [[Stalin]] cirniérase sobre la cancillería soviética. Desempeñó dende entamos de la década nos [[Estaos Xuníos]], onde sería nomáu embaxador en [[1943]]. Como representante de la [[Xunión Soviética]] nes [[Naciones Xuníes]], ente [[1946]] y [[1948]], intervieno na política internacional en calidá de conseyeru mientres la [[Conferencia de Yalta]]. Ente 1952 y 1953 foi [[embaxador]] de la Xunión Soviética nel [[Reinu Xuníu]]. Tornó al so país l'entamu de la [[desestalinización]], formando parte del [[XX Congresu del PCUS|XX Congresu]], sol lideralgu de [[Nikita Khrushchov]]. De 1957 a 1983, el so cargu máximu foi'l de ministru de Rellaciones Esteriores. Nesti cargu, que desempeñó mientres 28 años, foi una de les figures internacionales más importantes mientres la [[Guerra Fría]]. Foi unu de los protagonistes de dellos eventos internacionales, como por casu la [[Crisis de los misiles de Cuba|Crisis de los misiles]] en [[Cuba]], según unu de los promotores de la idea de la ''[[détente]]'' o ''[[razryadka]]'' (''разрядка''). Foi miembru del [[Buró Políticu]] del [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central del PCUS]] dende'l mes d'abril de [[1973]], pero hasta diez años dempués nun foi escoyíu vicepresidente del [[Conseyu de Ministros de la URSS]]. Cola llegada del reformista [[Mijaíl Gorbachov|Gorbachov]] a la direición del Partíu Comunista soviéticu, Gromyko, una de les principales cares de la dómina de [[Leonid Brézhnev]], foi destituyíu del so cargu de canciller, pa ser nomáu como [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]] en xunetu de [[1985]]. Esti cargu, anque nel papel representaba'l de [[xefe d'estáu]], en realidá constituyía un meru llugar ceremonial, ensin mayor poder o trescendencia. Magar lo anterior, y en razón del so conservadorismu ideolóxicu, foi cesáu en [[1988]] pa ser remplazado pol mesmu Gorbachov, quien nel procesu conocíu como ''[[perestroika]]'' intentaba trasferir el poder dende'l Partíu escontra l'Estáu Soviéticu. Andréi Gromyko morrió al añu siguiente en Moscú. Taba casáu con Ludmila Gromyko (finada nel [[2004]]) y tenía un fíu, Anatoli, nacíu en [[1932]]. == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Andréi Gromyko}} {{NF|1909|1989|Gromiko, Andrei}} [[Categoría:Políticos y polítiques de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Embaxadores de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Gobernantes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Héroe del Trabayu Socialista]] [[Categoría:Premiu Lenin]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] frgm4yxkxybryaufa5zlbwobvjlf4yh 0 127326 3709509 3708536 2022-08-19T05:59:53Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{personaxe}} [[Ficheru:Dioniso del tipo Madrid-Varese (M. Prado) 01.jpg|thumb|Antigua estatua romana del tipu Madrid-Varese de Dioniso folgando sobre una [[herma]] (''c.'' 150&nbsp;d.&nbsp;C., [[Muséu del Prado]], Madrid).]] Na [[mitoloxía clásica]], '''Dioniso''' (en [[griegu antiguu]] Διώνυσος ''Diônysos'' o Διόνυσος) ye "fíu de Zeus" ("Διός" en [[griegu antiguu]], ye'l xenitivu de Ζεύς, que significa "de Zeus") y ("νυσος" en [[llingua tracia]]-[[idioma frixu|frixa]], significa "fíu"),<ref>Donini, Breve storia religioni delle, Roma, 1991, p. 140</ref> <ref>Burkert, Griechische Relixón der archaischen und klassischen Epoche, Stuttgart, 1977, p. 253</ref> ye'l dios de la [[vendimia]] y el [[vinu]], inspirador de la llocura ritual y l'[[Éxtasis (emoción)|éxtasis]], y un personaxe importante de la [[mitoloxía griega]], como fíu del dios principal [[Zeus]] (Ζεύς en [[griegu antiguu]]). Anque los oríxenes xeográficos del so cultu son desconocíos, cuasi toles [[Traxedia griega|traxedies]] presentar como «estranxeru».<ref>{{cita llibru |capítulu=Dionysus |títulu=[[Encyclopædia Britannica]] | urlcapítulo=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/164280/Dionysus}}</ref> Foi tamién conocíu polos romanos como '''Baco''' (del griegu antiguu Βάκχος ''Bakkhos'')<ref>En Grecia «tantu'l devotu como'l dios llámense Baco.» ({{cita llibru | apellíos=Burkert |nome=Walter |títulu=Greek religion |allugamientu=Cambridge |editorial=[[Harvard University Press]] |añu=1985 |isbn=9780674362802 |páxina=162}} Señalando, pal empecipiáu, a [[Eurípides]], ''[[Les bacantes]]'' 491, y pal dios, que solo ye «Dioniso», [[Sófocles]], ''[[Edipo rei]]'' 211 y Eurípides, ''Hipólito'' 560.</ref> y el frenesí qu'inducía, ''bakcheia''. Ye'l dios patrón de l'[[agricultura]] y el [[teatru]]. Tamién ye conocíu como'l ‘Llibertador' ([[Eleuterio (mitoloxía)|Eleuterio]]), lliberando a unu del so ser normal, por aciu la llocura, l'éxtasis o'l vinu.<ref>Sutton (1992), páx. 2, menta a Dioniso como El Llibertador en rellación a les [[Dionisias]].</ref> La misión divina de Dioniso yera entemecer la música del [[aulós]] y dar final al cuidu y l'esmolición.<ref>Fox (1916), páx. 221: «La misión divina de Dioniso yera entemecer la música de la flauta y traer el cese al cuidu». Fox cita entós a Eurípides como una fonte direuta pa esta afirmación: {{cita|Santa señora de los dioses, santa que so la tierra mueves la to nala d'oru, ¿oyes esto a [[Penteo]]? ¿Oyes el so impía blasfemia contra [[Bromio]], el fíu de [[Ser]], el demoniu que nes fiestes de formoses corones ye'l primeru de los bonaventuraos? Aquel que sabe danzar en comitiva y rir cola flauta y quitar los cuidos, cuando del vinu llega la gala na llacuada de los dioses, y nes fiestes en que se lleva hedra la copa envolubra en suañu a los mortales.|Eurípides, ''Les bacantes'' 370–85}}</ref> Los investigadores aldericaron la rellación de Dioniso col cultu de les almes» y la so capacidá pa presidir la comunicación ente los vivos y los muertos.<ref>Riu (1999), capítulu 4 (''Happiness and the Dead''), páx. 105: «Dioniso preside sobre les comunicaciones colos muertos».</ref> Nel [[Panteón (mitoloxía)|panteón]] griegu, Dioniso foi incorporáu como fíu de [[Zeus]] y [[Ser]], nietu de [[Harmonía]] y bisnietu d'[[Afrodita]], magar otres versiones afirmaben que yera fíu de Zeus y [[Perséfone]]. Describir a Dioniso como femenín o «masculín-femenín».<ref>{{cita llibru | apellíos=Otto |nome=Walter F. |títulu=Dionysus Myth and Cult |añu=1995 |editorial=Indiana University Press |isbn=0253208912}}</ref> El nome ''Dionysos'' ye de significáu inciertu. El so elementu ''-nysos'' bien pue ser d'orixe extraheleno, pero ''dio-'' foi rellacionáu dende antiguu con ''Zeus'' ([[xenitivu]] ''Dios''). Pa los autores griegos, [[Nisa (mitoloxía)|Nisa]] yera una [[ninfa]] que lo crio, o'l monte onde yera atendíu por delles ninfes (les [[Nisíades]]), que lo alimentaron y facer inmortal por orde de [[Hermes]].<ref>Fox (1916), páx. 217: «La pallabra ''Dionysos'' ye divisible en dos partes, la primera orixinalmente Διος (ye dicir Ζευς), mientres la segunda ye de significáu desconocíu, anque quiciabes tea rellacionada col nome del [[Monte Nisa]] qu'apaez na historia de [[Licurgo (Tracia)|Licurgo]]: {{cita|[...] cuando Dioniso renaciera de la zanca de Zeus, Hermes confió-y al cuidu de les ninfes del monte Nisa, quien lo alimentaron cola comida de los dioses y facer inmortal.}}</ref> El [[Rellaciones de vecería, séquitu y vasallaxe|séquitu]] de Dioniso yera llamáu'l [[tíaso]], y taba formáu principalmente por [[ménades]] (les sos compañeres d'orxía). Otru [[mitu]] dionisíaco apaez nel credo del [[orfismo]], onde los antiguos [[Titanes]] maten al pequeñu dios Dioniso, fíu de [[Zeus]] y [[Perséfone]], depués d'atraelo con brillosos xuguetes escontra una trampa, dempués ye estazáu, cocíu y taramiáu. Entós, [[Zeus]] castiga y abrasa col so rayu a los Titanes (pero como'l [[corazón]] de Dioniso nun foi taramiáu, del corazón resucita'l fíu de [[Zeus]]). De les cenices de los [[Titanes]] y la tierra surden los seres humanos, que tienen un componente titánicu y otru dionísíaco, al nacer con daqué de l'antigua [[culpa]] de la muerte del dios Dioniso, polo que deben purificarse al evitar el derramamiento de sangre d'[[homo sapiens|homes]] y [[animal|animales]], d'esta miente, a la fin de la esistencia, la so [[alma]] ye lliberada del cuerpu (cuasi [[tumba]] y [[cárcel]]), pa reintegrarse al mundu divín d'onde procede.<ref>{{cita llibru |autor= [[Alberto Bernabé Payares|Bernabé]], Alberto & Casadesús, Francesc |títulu= Orfeo y la tradición órfica. Un realcuentru |añu= 2009 |editorial= Dos volumes. Madrid: Akal |id= ISBN 978-84-460-1896-4}}</ref> == Adoración == [[Ficheru:Dionysos panthère satyre.jpg|thumb|El [[Dioniso Ludovisi]] con una pantera, un sátiru y uves sobre una viña (sieglu II&nbsp;d.&nbsp;C., [[Palazzo Altemps]], Roma).]] [[Ficheru:Casa della farnesina, stucco con scena di iniziazione dionisiaca, cubicolo D.jpg|thumb|Escena de iniciación dionisíaca de [[Cesarión]]. Casa de la Farnesina.]] Dioniso ye un dios de [[relixón mistérica|ritos relixosos mistéricos]], como los de [[Deméter]] y [[Perséfone]] na ciudá d'[[Eleusis]], próxima a [[Atenes]]. Dioniso lleva'l ''basjaris'' o piel de [[Vulpes vulpes|foín]], simbolizando la viña y la fauna. Los sos propios ritos, los [[Misterios eleusinos]], yeren los más conocíos por toos. Munchu investigadores creen que Dioniso ye un [[sincretismu]] d'una deidá griega llocal de la naturaleza y un dios más poderosu de [[Tracia]] o [[Frixa]], como [[Sabacio]]. [[Heródoto]] sabía que'l cultu a Dioniso llegó más tarde a los griegos que'l restu, pos comenta: {{cita|asina ye, la historia griega cuenta que tan llueu nació Dioniso, Zeus llevar a [[Monte Nisa|Nisa]], n'[[Etiopía]], allende [[Antiguu Exiptu|Exiptu]], y como con [[Pan (mitoloxía)|Pan]], los griegos nun saben qué foi d'él tres la so nacencia. Resulta por tanto claru pa mi que los griegos aprendieron los nomes d'estos dos dioses más tarde que los nomes de tolos otros, y asitien la nacencia de dambos nel momentu que conocer.<ref>[[Heródoto]], ''[[Historia (Heródoto)|Historia]]'' ii.146.</ref>}} Munchos griegos taben seguros de que'l cultu a Dioniso llegara a Grecia dende [[Anatolia]], pero les sos nociones sobre si Nisa taba asitiada en Anatolia, en [[Libia]] («llueñe al oeste xuntu al gran océanu»), Etiopía (Heródoto) o [[Arabia]] ([[Diodoro Sículo]]) son lo suficientemente variables como pa suxurir que se pretendía un alloñáu país máxicu, quiciabes llamáu ''Nysa'', pa esplicar el ilegible nome del dios: ‘dios de Nisa'. [[Apolodoro d'Atenes|Apolodoro]] paez siguir a [[Ferécides de Leros|Ferécides]], quien cunta cómo l'infante Dioniso, dios de la [[parra]], foi criáu poles ninfes de l'agua, les [[Híades]], en Nisa. Sicasí, el nome que los [[hitites]] anatolios dar a sigo mesmos na so propia llingua (''nesili'') yera ''Nesi''. La influencia hitita na cultura griega antigua cuasi nunca ye apreciada. Les anteriores contradicciones suxuren a dalgunos que nun se ta tratando cola memoria histórica d'un cultu estranxeru sinón con un dios inherentemente estranxeru. Y ello ye que el nome de Dioniso apaez nes tablillas n'[[Llineal B|idioma micénicu]] como ''DI-WO-NIN-SO-JO'',<ref>{{Cita web |autor=Adams, John Paul |añu=2005 |títulu=Dionysos |url=http://www.csun.edu/~hcfll004/dionysos.html |allugamientu=Northridge |idioma=inglés |fechaaccesu=2 de payares de 2008}}</ref> y [[Károly Kerényi]]<ref name="Kerényi">Kerényi (1976).</ref> alcontrar na [[Creta]] [[Civilización minoica|minoica]], onde'l so nome minoicu ye desconocíu pero la so carauterística presencia resulta reconocible. Claramente, Dioniso tuviera colos griegos y los sos predecesores enforma tiempu, y aun así retuvo –en parte– l'alcordanza de la so procedencia estranxera. El [[toru (mitoloxía)|toru]], la [[Serpentes|culiebra]], la [[Hedera|hiedra]] y el vinu son los signos de la carauterística atmósfera dionisíaca, y Dioniso ta estrechamente acomuñáu colos [[sátiru|sátiros]], [[centauru|centauros]] y [[silenu|silenos]]. De cutiu apaez montando un [[lleopardu]], llevando una piel de lleopardu o nun carru tiráu por [[Pantera Negra|panteres]], y tamién puede ser reconocíu pol [[tirso (símbolu)|tirso]] que lleva. Amás de la [[parra]] y la so ''alter ego'' xavaz maneru, la hiedra venenosa, dambes a él consagraes, la [[figal]] tamién yera un símbolu so. La [[conu (botánica)|piña]] que coronaba la so tirso rellacionábalu con [[Cibeles]], y la [[granada (frutu)|granada]] con [[Deméter]]. N'[[Antigua Atenes|Atenes]] celebrar nel so honor les [[Dionisias]] y les [[Leneas]]. Los empecipiaos adorar nos misterios dionisíacos, que yeren paecíos y taben rellacionaos colos [[misterios órficos]], y pueden influyir sobre'l [[gnosticismu]].{{ensin referencies}} Dicíase que [[Orfeo]] inventara los misterios de Dioniso.<ref>[[Apolodoro d'Atenes|Apolodoro]], ''[[Biblioteca mitolóxica|Biblioteca]]'' i.3.2: «Orfeo tamién inventó los misterios de Dioniso, y siendo estazáu poles Ménades ta soterráu en [[Pieria]].»</ref> === Bacanales === {{AP|Bacanal}} Introducíes en [[Roma]] (''[[Circa|ca.]]'' [[200 e.C.]]) dende la [[Magna Grecia|cultura griega del sur d'Italia]] o al traviés de la [[Etruria]] influyida per Grecia, les [[bacanal]]es celebrábense de callao y cola sola participación de muyeres na arbolea de [[Simila]], cerca del [[monte Aventino]] el [[16 de marzu|16]] y [[17 de marzu]]. Darréu, estendióse la participación nos ritos a los homes y les celebraciones teníen llugar cinco vegaes al mes. La notoriedá d'estes fiestes, onde se suponía que s'entamaben munches clases de crímenes y combalechadures polítiques, provocó en 186 e.C. un decretu del [[Senáu]] —el llamáu ''[[Senatus consultum de Bacchanalibus]]'', inscritu nuna tablilla de [[bronce]] afayada en [[Calabria]] (1640) y anguaño en [[Viena]]— pol que les bacanales fueron prohibíes en toa [[Península itálica #Orixe etimolóxicu|Italia]], sacante en ciertes ocasiones especiales que teníen de ser aprobaes específicamente pol [[Senáu romanu #El Senáu so la República (Sieglos VI-I e.C. )|Senáu]]. Pese al severu castigu infligido a quien se sosprendía violando esti decretu, les bacanales nun fueron encaloraes, especialmente nel sur d'Italia, mientres enforma tiempu. Dioniso oldear con Baco y con [[Liber]] (tamién ''Liber Pater''). Liber (‘el llibre') yera un dios de la fertilidá y la crecedera, casáu con [[Llibera (mitoloxía)|Llibera]]. La so fiesta yera la [[Liberalia]], celebrada'l [[17 de marzu]], pero en dellos mitos tamién se celebraba'l [[5 de marzu]]. === Epítetos === [[Ficheru:Velázquez - El Triunfo de Baco o Los Borrachos (Museo del Prado, 1628-29).jpg|thumb|[[El trunfu de Baco (Velázquez)|''El trunfu de Baco'' (''Los borrachos'')]] de [[Velázquez]].]] * '''Acratoforo''', epítetu col que yera designáu como dador del vinu ensin entemecer, y sol que se-y adoraba en [[Figaleya]] ([[Arcadia]]).<ref>[[Pausanias (xeógrafu)|Pausanias]] viii.39.4.</ref><ref>{{Cita DGRBM | sv=Acratophorus | vol=1 | pag=14}}</ref> * '''Acroreites''', sol que yera adoráu en [[Sición]].<ref>[[Esteban de Bizancio]], ''s. v.'' Ακρωρεία.</ref> * '''Adoneo''' (''Adoneus'', ‘gobernante'), epítetu llatín que recibía como Baco.<ref>[[Ausonio]], ''Epigrames'' xxix.6.</ref> * '''[[Bromio]]''' (‘atronador' o ‘el que brama'). * '''Dendrites''' (Δενδρίτης ''Dendrítês'', ‘el de los árboles'), como poderosu dios de la fertilidá. * '''Dimorfu''' (Δίμορφoς), pol fechu que podía amosase como bellu o como tarrecible d'alcuerdu a les circunstancies. * '''[[Ditirambu]]''' (‘el de la doble puerta') úsase dacuando pa referise a él nos solemnes cantares cantaos nos festivales, y fai referencia a la so prematura nacencia. * '''Egóbolo''' (‘matador de cabres'), nome sol que foi adoráu en [[Potnias]] ([[Beocia (rexón histórica)|Beocia]]).<ref>Pausanias ix.8.1.</ref> * '''Eleuterio''' (Ελευθερευς, ‘el llibertador'), tamién aplicáu a [[Eros]]. * '''Eneo''', como dios de la [[prensa de vinu]]. * '''Enorches''' (‘con boles'<ref>Kerényi (1976), páx. 286.</ref> o quiciabes ‘nos testículos', n'alusión a Zeus cosiendo al infante Dioniso na so zanca),<ref>Jameson (1993), páx. 53, pa les suxerencies de Devereux sobre ''Enorkhes''.</ref> otra forma rellacionada cola fertilidá en [[Samos]] y [[Lesbos]]. * '''[[Dioniso Esimnetes|Esimnetes]]''' (‘gobernante' o ‘señor'), nome sol que foi adoráu en [[Aroe]] y [[Patras]] ([[Acaya]]). * '''Evio''', un epítetu que s'usa prominentemente na obra d'[[Eurípides]], ''[[Les bacantes]]''. * '''Faleno''' (Φαλλην, ‘del falu'), garante de la fecundidá. * '''Floios''' (Φλοῖος, ‘corteza'), como espíritu d'ésta. * '''[[Hierofante]]''', sacerdote del cultu. * '''Licnite''' (‘el del [[bieldo]]') faía-y un dios de la fertilidá rellacionáu coles [[relixón mistérica|relixones mistéricas]]. El bieldo yera un preséu similar a una pala que s'usaba p'aventar, ye dicir dixebrar la paya del granu. * '''Lieo''' (‘el que desamarra'), como un dios de la relaxación y la lliberación de les esmoliciones. * '''Omadio''' (Ὠμάδιος, ‘que come la carne crudo'), nomatu de Baco en [[Quíos]]. * '''Sukites''' (Συκίτης), proteutor de les [[figal|figales]]. * '''[[Yaco]]''' (Ιακχος) rellacióna-y colos [[misterios eleusinos]], onde yera conocíu como fíu de Zeus y Deméter. El nome puede venir de [[iakchos|ιακχος]] (''iakchos''), un himnu cantáu n'honor de Dioniso. Nel [[panteón (mitoloxía)|panteón]] griegu, Dioniso absuerbe xuntu con [[Zeus]] el papel de '''[[Sabacio]]''', una deidá [[tracia]]/[[frixa]] a la que se sacrificaba cerámica rota (probablemente pa evitar qu'otra se rompiera nel fueu). Nel [[mitoloxía romana|panteón romanu]], Sabacio pasó a ser un nome alternativu de Baco.<ref>Taylor-Perry (2003), cap. «Sabazius», páx. 89.</ref> == Mitoloxía == === Nacencia === [[Ficheru:Dionysus Sarcophagus.jpg|thumb|Procesión dionisíaca nun [[sarcófagu]] de mármol, posiblemente indicativa de que'l difuntu tuvo empecipiáu nos [[relixón mistérica|misterios]].]] Dioniso tuvo una nacencia inusual y prematuru que remembra la dificultá d'encaxar nel [[dioses olímpicos|panteón olímpicu]]. La so madre foi una muyer mortal, llamada [[Ser]], fía del rei [[Cadmo]] de [[Tebas (Grecia)|Tebas]], y el so padre [[Zeus]], el rei de los dioses. La esposa de Zeus, [[Hera]], diosa celosa y vanidosa, afayó l'aventura del so home cuando Séme -y taba encinta. Col aspeutu d'una vieya (n'otres versiones d'una nodriza), Hera apaecer a Ser, quien-y confió que Zeus yera l'auténticu padre del fíu que llevaba nel banduyu. Hera asonsañó nun creelo, y semó les granes de la dulda na mente de Séme -y, quien, interesada, pidió a Zeus que se revelara en tola so gloria como prueba de la so divinidá. Anque Zeus rogólu que nun-y pidiera eso, ella aportunó y él terminó aportando. Entós Zeus presentóse ante ella colos sos truenos, vientos y rayos, y Séme -y pereció carbonizada. Zeus llogró rescatar al embrionariu Dioniso llantándolo na so zanca. Unos meses dempués, Dioniso nació nel monte [[Pramnos]] de la islla [[Icaria]], a onde Zeus foi pa lliberar yá crecíu de la so zanca. Nesta versión, Dioniso tuvo dos «madres» (Ser y Zeus) antes de nacer, d'onde procede l'epítetu ''dimētōr'' (‘de dos madres'), rellacionáu cola so doble nacencia. N'otra versión, Dioniso yera'l fíu de Zeus y [[Perséfone]], la reina del [[inframundu griegu|Inframundu]]. La celosa Hera intentó de nuevu matar al neñu, unviando esta vegada a los [[Titanes]] a estazalo en engañándolo con xuguetes. Zeus fixo fuxir a los Titanes colos sos rayos, pero éstos yá se comieren tou salvu'l corazón, que foi salváu, según les fontes, por [[Atenea]], [[Rea]] o [[Deméter]]. Zeus usó'l corazón pa recrealo nel banduyu de Séme -y, d'onde de nuevu foi ‘el nacíu dos vegaes'. Otres versiones afirmen que Zeus dio a comer el corazón a Séme -y pa preñala. La renacencia ye'l principal motivu d'adoración nes [[relixón mistérica|relixones mistéricas]], pos la so muerte y resurreición yeren sucesos de reverencia mística. Esti rellatu usar en munchos cultos griegos y romanos. Variantes del mesmu atópense na obra de [[Calímaco (poeta)|Calímaco]] y [[Nonu de Panópolis|Nonu]], quien sustitúin a Dioniso por otru dios conocíu como '''[[Zagreo]]''', y tamién en dellos poemes fragmentarios atribuyíos a [[Orfeo]].{{ensin referencies}} === Infancia y mocedá === [[Ficheru:Hermes di Prassitele, at Olimpia, front.jpg|thumb|''[[Hermes col neñu Dioniso]]'', por [[Praxíteles]].]] El mitu cunta que Zeus tomó al infante Dioniso y poner al cargu de [[Hermes]]. Una versión de la historia ye qu'ésti dio'l neñu al rei [[Atamante]] y la so esposa [[Ino]], tía de Dioniso. Hermes pidió a la pareya que criara al naciellu como a una neña, pa escondelo de la roxura de la diosa Hera.<ref>Apolodoro: ''Biblioteca'', iii.4.3.</ref> Otra versión ye que Dioniso foi puestu so tutelar de les [[ninfa|ninfes]] de l'agua de [[Monte Nisa|Nisa]], que lo criaron y que, por esos cuidu, fueron compensaes por Zeus, que les punxo nel firmamentu como la constelación de les Híades.<ref name=catasterismo>Vease l'artículu "[[Catasterismo]]".</ref><ref>Vease l'artículu dedicáu a les "[[Híades]]" y compárese col apartáu tituláu "[[Híades (astronomía) #Historia|Historia]]" del artículu dedicáu a la [[Híades (astronomía)|constelación del mesmu nome]]".</ref> Cuando Dioniso creció, afayó la cultura del vinu y la forma d'estrayer el so preciosu zusmiu, pero Hera fizo que se volviera llocu y fíxo-y analayar per diversu partes de la tierra. En [[Frixa]], [[Cibeles]], más conocida polos griegos como Rea, curólu y enseñó-y el so ritos relixosos, y asina entamó Dioniso el so percorríu por [[Asia Menor]], mientres el qu'enseñaría a la xente'l cultivu de la [[Vitis|vide]]. Volvió triunfante y entamó la introducción del so cultu en Grecia, pero opunxéronse-y dellos príncipes y rexentes que tarrecíen los desordes qu'acarretaba esi cultu (veanse los apartaos sobre [[#Penteo|Penteo]] y [[#Licurgo|Licurgo]]). Como home nuevu, Dioniso yera escepcionalmente curiosu. Una vegada, sentáu xunto a la vera del mar, foi vistu por unos marinos, que creyeron que yera un príncipe. Intentaron secuestralo y llevalo llueñe pa vendelo como esclavu o pidir un rescate. Probaron a arreyar con cuerdes, pero nenguna podía suxetar. Dioniso convertir nun fieru [[Panthera leo|lleón]] y asonsaña el soníu de munches flautes, y mató a tolos qu'entraron en contautu con él. Los que saltaron pela borda fueron tresformaos en [[Delphinidae #Los delfines nes lleendes y la mitoloxía|delfines]]. L'únicu sobreviviente foi [[Acetes]], el [[timonel]], que, reconociendo al semidios, intentara detener a los otros marinos dende'l principiu.<ref>{{ref-Theoi|Olympios/DionysosWrath.html#Tyrrhenian|Dionysos Wrath: Tyrrhenian pirates}}.</ref> Nuna versión asemeyada, Dioniso deseyaba navegar dende [[Icaria]] hasta la islla de [[Naxos (isla)|Naxos]], asina qu'arrendó un barcu pirata [[tirrenios|tirrenio]]. Pero cuando'l dios tuvo a bordu, nun navegaron escontra Naxos sinón escontra Asia Menor, col enfotu de vendelo como esclavu. Al sabelo, Dioniso tresformó'l mástil y los remos en culiebres, y enllenó la nave de [[hiedra]] y del soníu de flautes, de forma que los marinos alloriaron y saltaron al mar, onde fueron tresformaos en [[Delphinidae #Los delfines nes lleendes y la mitoloxía|delfines]]. === Otres histories === ==== Midas ==== ''Ver tamién l'apartáu tituláu "[[Midas #El mitu|El mitu]]" del artículu dedicáu al rei [[Midas]]. Una vegada, Dioniso topó que quien fuera'l so profesor y padre adoptivu, [[Silenu]], sumiera. El vieyu tuviera bebiendo, colárase bébedu y atopárase con un llabradores, que lo habíen lleváu ante'l rei, [[Midas]] (alternativamente, Silenu metiérase na [[Rosaleda #Historia|rosaleda]] del rei). Midas reconoció a Silenu, tratar hospitalariamente y entretener mientres diez díes y diez noche educadamente, mientres Silenu prestaba al rei y a los sos amigos con histories y cantares. Al oncenu día, Midas llevó a Silenu de vuelta con Dioniso. Ésti ufiertó a Midas qu'escoyera'l pagu que deseyara, y el rei pidió que tou lo que tocara tresformar n'oru. Dioniso aportó, anque llamentó que nun fixera una eleición meyor. Midas se regocijó nel so nuevu poder, que s'entainó en poner a prueba: tocó y convirtió n'oru una caña de carbayu y una piedra. Allantáu, asina llegó a casa ordenó a los sirvientes que dispunxeren una llacuada na mesa. Entós topó que'l so pan, la so carne, la so fía y el so vinu convertir n'oru. Enoxáu, Midas esforciar n'esprendese del so poder, pos odiaba'l don qu'acobiciara. Rezó a Dioniso, rogando ser llibráu de la so fame. Dioniso oyólu y consintió, diciendo a Midas que se bañara nel ríu [[Pactolo]]. Midas asina lo fixo, y cuando tocó les agües el poder pasó a éstes, y los sables del ríu convertir n'oru.<ref>Yera ésti un mitu etiolóxicu qu'esplicaba por qué los sables del [[ríu Pactolo]] yeren riques n'oru.</ref> ==== Penteo ==== [[Ficheru:Baco (M.A.N. Madrid) 01.jpg|thumb|''[[Baco de Aldaya]]'', escultura [[Arte romano en Hispania|hispanorromana]] del sieglu II ([[Muséu Arqueolóxicu Nacional (España)|M.A.N.]])]] {{AP|Penteo}} [[Eurípides]] escribió una narración sobre la naturaleza destructiva de Dioniso na so obra ''[[Les bacantes]]''. Puesto que Eurípides escribió esta obra na corte del rei [[Arquelao I de Macedonia|Arquelao]] de [[Reinu de Macedonia|Macedonia]], dellos investigadores creen que'l cultu a Dioniso yera vistu como malinu nesta ciudá pero benignu n'[[Atenes]]. Na obra, Dioniso vuelve al so llugar de nacencia, [[Tebas (Grecia)|Tebas]], gobernáu pol so primu, [[Penteo]]. Dioniso quería vengase de les muyeres de Tebas, les sos tíes [[Ágave]], Ino y [[Autónoe (fía de Cadmo)|Autónoe]] y el so primu, el rei Penteo, por negar la so divinidá y por tantu nun dexar el so cultu. Penteo foi vueltu llocu amodo pol convincente Dioniso, y atraíu a los montes del monte [[Citerón]] pa ver a les [[Ménades]], les adoradores de Dioniso que de cutiu esperimentaben l'éxtasis dionisiaco. Cuando les muyeres vieron a Penteo, estazar como fixeren antes na obra con una menada de ganáu. Brutalmente, la so cabeza foi cortada por Ágave. ==== Licurgo ==== {{AP|Licurgo (Tracia)}} Cuando'l rei [[Licurgo (Tracia)|Licurgo]] de [[Tracia]] oyó que Dioniso taba nel so reinu, unvió a prisión a toles sos siguidores. El semidios fuxó y abelugóse con [[Tetis (nereida)|Tetis]].<ref>Vease l'apartáu tituláu "[[Tetis (nereida) #Tetis y los otros dioses|Tetis y los otros dioses]]" del artículu dedicáu a [[Tetis (nereida)|Tetis]].</ref> Unvió dempués una seca que fizo que la xente sublevárase. Entós volvió llocu a Licurgo, y ésti estazó al so propiu fíu con un hachu creyendo que yera un biltu d'[[Hedera|hiedra]], planta consagrada a Dioniso. Un [[oráculu griegu|oráculu]] afirmó entós que la tierra permanecería seca y baldía mientres Licurgo siguiera vivu, asina que'l so pueblu matar y estazar. Con Licurgo muertu, Dioniso llevantó la maldición. ==== Prosimno ==== {{AP|Prosimno}} Una historia conocida ye la del so descensu al [[Hades #El reinu de Hades|Hades]] o'l inframundu pa rescatar a la so madre Ser, a la qu'asitiaría dempués nel firmamentu estrelláu.<ref name=catasterismo/><ref>[[Higino]]: ''Astronomía'' II, 5.</ref> Dioniso fixo'l descensu dende un pozu del que se dicía que nun tenía fondu, allugáu na mariña de l'[[Argólide]], cerca del [[Xacimientu arqueolóxicu|xacimientu]] prehistóricu de [[Lerna]]. Foi empuestu pol lluchador [[Prosimno]] o Polimno, quien pidió como compensa ser el so amante. Al morrer Prosimno primero que pudiera aportar al so pidimientu Dioniso, ésti, n'agradecimientu a la solombra de quien lu ayudara, tomó una caña d'[[Olea europaea #Simbolismu|olivar]], dio-y forma de [[falu]] y clavar na tumba.<ref>[[Clemente d'Alexandría]]: ''Protreptikos'' (''Προτρεπτικὸς λόγος εἰς Ἕλληνας''), II, 30, 3 – 5. * Vease l'artículu tituláu "[[Protréptico]]".</ref> Esta historia nárrase completa namái en fontes cristianes (que la so intención yera desacreditar la mitoloxía [[Paganu|pagana]]). Paez sirvir como esplicación de los oxetos secretos que yeren revelaos nos cultos y [[misterios dionisíacos]].<ref>[[Arnobio de Sicca|Arnobio]]: ''Contra les naciones'' (''Adversus naciones''), V, 28; Dalby (2005), páxs. 108- 117. * Na so obra ''Sobre homes pernomaos'' (''De Viris Illustribus''), [[Jerónimo de Estridón]] llapada al llibru de Arnobio ''Contra los xentiles'' (''Adversus Xentes'').</ref> ==== Ámpelo ==== {{AP|Ámpelo}} Según [[Nonu de Panópolis]], falar d'[[Ámpelo]], un [[sátiru]] que morrió nun accidente al montar un toru alloriáu pola picadura del [[Tabanidae|tabán]] d'[[Ate (mitoloxía)|Ate]]. Les [[Moiras]] concedieron a Ámpelo una segunda vida como parra, y della prensó Dioniso el primer vinu.<ref>[[Nonu de Panópolis]]: ''[[Dionisíacas]]'' (''Διονυσιακά''), X, 175 – 430; XI; XII, 1 – 117; Dalby (2005) páxs. 55 – 62. * X: [http://www.theoi.com/Text/NonnusDionysiaca10.html testu inglés] nel [http://www.theoi.com/ sitio] Theoi. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0485%3Abook%3D10 Testu griegu] nel [[Proyeutu Perseus]]. * XI: [http://www.theoi.com/Text/NonnusDionysiaca11.html testu inglés] en Theoi. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0485%3Abook%3D11 Testu griegu] nel Proyeutu Perseus. * XII: [http://www.theoi.com/Text/NonnusDionysiaca12.html testu inglés] en Theoi. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0485%3Abook%3D12 Testu griegu] nel Proyeutu Perseus.</ref> ==== Mitos menos conocíos ==== [[Ficheru:Sebastiano Ricci 008.jpg|thumb|''Dioniso y Ariadna'', de [[Sebastiano Ricci]].]] Cuando [[Hefesto]] prindó a [[Hera]] nun tronu d'oru máxico, Dioniso enfilar y llevar de vuelta al [[Olimpo]], onde finalmente aportó a lliberar a Hera. Cuando [[Hestia]], diosa del llar, decidió dexar el Conseyu de los Dolce y atender el fueu de les cases de les families, Zeus escoyó a Dioniso pa ocupar el so llugar nel Olimpo como dios inmortal del vinu, el jolgorio y les fiestes. [[Aristófanes]] inventa na so comedia ''[[Les xaronques]]'' un tercer descensu de Dioniso al Hades. Dioniso, patrón del festival dramáticu ateniense, la ''[[Dionisias|Dionysia]]'', quería devolver a la vida a unu de los grandes dramaturgos. Tres un concursu, ente [[Tosquilo]] y [[Eurípides]], escueye al primeru. Cuando [[Teseo]] abandonó a [[Ariadna]] dormiendo en [[Naxos (ciudá)|Naxos]], Dioniso atopar y casóse con ella. Tuvieron un fíu llamáu [[Enopión]], que se suicidó o morrió a manes de [[Perseo]]. En delles versiones, la so corona yera puesta nel cielu como la [[constelación]] [[Corona (constelación)|Corona]].<ref name =catasterismo/> N'otres, Dioniso baxaba al Hades pa reponela y devolvela a los dioses del Olimpo. [[Calírroe (calidonia)|Calírroe]] yera una muyer [[Calidón (ciudá)|calidonia]] que refalgó a un sacerdote de Dioniso qu'amenació con provocar la llocura a toles muyeres del país.<ref>Vease l'artículu tituláu "[[Ménades]]".</ref> Al sacerdote mandóse-y sacrificar a Calírroe, pero él, en llugar d'obedecer, suicidóse. Calírroe refundiar a un pozu (o se cortó'l pescuezu xunto a una fonte) que más tarde recibiría los so nome. === Consortes y descendencia === {| {{tablaguapa}} |- valign="top" | * [[Afrodita]] ** [[Cárites]] ** [[Himenéu]] ** [[Príapo]] * [[Altea (mitoloxía)|Altea]] ** [[Deyanira]] * [[Ariadna]] ** [[Enopión]] ** [[Toante (fíu de Dioniso)|Toante]] ** [[Estáfilo]] ** Pepareto | * [[Circe]] ** [[Como (mitoloxía)|Como]] * [[Nix]] ** [[Ptono]] * Madre desconocida ** [[Acis]] |} == Na mitoloxía grecoegipcia tardida == Según [[Heródoto]],<ref>Her. II 42 ya II 144</ref> Valerio Mersalla Corvino <ref>Merkelbach, Reinhold; Isis regina - Zeus Sarapis.: Die griechisch-ägyptische Religion nach dean Quellen dargestellt, Bibliotheca Teubneriana, Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana Series, Walter de Gruyter, 2001, pp 69, 71-72</ref> y [[Plutarcu]], nel so tratáu sobre [[Isis]] y [[Osiris]], Dioniso yera'l mesmu Osiris. Tamién foi acomuñáu con [[Serapis]].<ref>[https://books.google.es/books?id=c7WEQW3KhKsC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA518#v=onepage&q&f=false Sobre Serapis].</ref><ref>MERKELBACH, Reinhold: ''Isis regina - Zeus Sarapis: Die griechisch-ägyptische Religion nach dean Quellen dargestellt'', Bibliotheca Teubneriana, Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana Series, Walter de Gruyter, 2001, páx. 38.</ref> == Nel arte == [[Ficheru:Dionysos Sardanapalus.jpg|thumb|Estatua de [[Dioniso Sardanápalo]] nel [[Muséu Palazzo Massimo Alle Terme]] de Roma.]] {{VT|Categoría:Dioniso nel arte}} Naturalmente, el dios apaecía en munches [[crátera|cráteres]] y otres vasíes pa vinu de l'[[Antigua Grecia]]. El so [[iconografía]] fíxose más complexa nel periodu helenísticu, colos tipos severamente arcaizantes o [[neoáticos]] como'l [[Dioniso Sardanápalo]] y los tipos amosándolo como un mozu indolente y andróxinu. Kessler cunta que un [[mosaicu]] presente nel suelu del [[triclinio]] de la [[Casa de Aión]] en [[Nea Pafos]] ([[Xipre]]) detalla un cultu monoteísta de Dioniso.<ref>{{cita llibru | apellíos=Kessler |nome=Y. |títulu=Dionysian Monotheism in Nea Paphos, Cyprus}}</ref> Nel mosaicu apaecen otros dioses, pero pueden ser namái representaciones menores del Dioniso central. === Na música === * '''''[[Baco (ópera)|Baco]]''''', [[ópera]] de [[Jules Massenet]] == Paralelos col cristianismu == {{AP|Xesucristu na mitoloxía comparada}} [[Martin Hengel]] argumentó que la relixón dionisíaca y el [[cristianismu]] son significativamente paralelos.<ref>{{cita llibru | apellíos=Hengel |nome=Martin |títulu=Studies in Early Christology |añu=2005 |páxina=331 |isbn=0567042804 |url=https://books.google.es/books?id=0fLPOx1B-AwC&pg=PA331&lpg=PA331}}</ref> L'investigador modernu [[Barry B. Powell|Barry Powell]] cree que les nociones cristianes de comer y beber la carne» y el sangre» de [[Xesucristu|Jesús]] fueron influyíes pol cultu a Dioniso. N'otru paralelismu, aduz Powell, Dioniso foi tamién peculiar ente los dioses griegos, como deidá comúnmente percibida ''dientro de'' los sos siguidores.<ref>Powell(2007).</ref> El vinu yera importante pa Dioniso, a quien s'imaxinaba como'l so creador; la creación de vinu a partir d'agua apaez tamién nes [[Bodes de Caná]]. Nel sieglu XIX, Bultmann y otros compararon dambes temes y concluyeron que la teofanía dionisíaca taba tresferida a Jesús. En [[Élide]], mientres les [[Tíes (festival)|Tíes]], el festival de Dioniso, los sacerdotes asitiaben tres tarros nuna habitación sellada y a otru día apaecíen milagrosamente llenos de vinu.<ref>Pausanias vi.26.1; [[Atenéu]], ''Deipnosofistas'' ii.34a.</ref><ref>[[Pliniu'l Vieyu|Plinio]], ''Naturalis Historia'' ii.106 y xxxi.16; citáu en {{cita llibru | apellíos=Cotter |nome=Wendy |títulu=Miracles in Greco-Roman antiquity: a sourcebook |añu=1999 |ubicación=Londres, Nueva York |editorial=Routledge |isbn=9780415118637 |páxina=165}}</ref><ref>{{cita llibru | apellíos=Ridderbos |nome=Herman N. |añu=1997 |títulu=The Gospel according to John: a theological commentary |allugamientu=Grand Rapids |editorial=W. B. Eerdmans Publishing |isbn=9780802804532 |páxina=110}}</ref> Heinz Noetzel discrepa,<ref>{{cita llibru | apellíos=Noetzel |nome=Heinz |títulu=Christus und Dionysos: Bemerkungen zum religionsgeschichtlichen Hintergrund von Johannes 2, I-II |allugamientu=Stuttgart |editorial=Calwer Verlag |añu=1960 |id={{OCLC|1636832}}}}</ref> argumentando que Dioniso nunca tresformó realmente l'agua en vinu. Martin Hengel retrucó que les tradiciones opuestes seríen anacróniques, y que yá que tolos palestinos taben familiarizaos col tresformamientu de l'agua en vinu como un milagru, esperábase que'l Mesíes realizar. Peter Wick acota que l'usu del simbolismu del vinu nel [[Evanxeliu de Xuan]], incluyendo la historia de les Bodes de Caná na que Jesús tresforma l'agua en vinu, ta destináu a amosar a Jesús como cimeru a Dioniso.<ref>{{Cita publicación |apellíu=Wick |nome=Peter |títulu=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums | revista=Biblica |volume=85 |númberu=2 |páxines=179-98 |editorial=Pontifical Biblical Institute |allugamientu=Roma |añu=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2007}}</ref> == Interpretaciones modernes == [[Ficheru:Dionysus Qingdao beer.jpg|thumb|Escultura de Dioniso que celebra'l 100º aniversariu de Qingdao Beer (provincia de Shandong, [[China]]).]] Dioniso permaneció como una inspiración p'artistes, filósofos y escritores de la [[dómina contemporánea]]. Nel so llibru ''[[La nacencia de la traxedia nel espíritu de la música]]'', el filósofu alemán [[Friedrich Nietzsche]] oldeó a [[apolíneo y dionisíaco|Dioniso con Apolo]] como símbolu del principiu [[estéticu]] fundamental ya incontroláu de la fuercia, la música y l'intoxicación frente de primeres de la vista, la forma y la guapura representáu pel segundu. El poeta y filósofu rusu [[Vyacheslav Ivanov (poeta)|Vyacheslav Ivanov]] ellaboró la teoría del [[Dionisismo]], que rastrexa los raigaños del arte lliterario polo xeneral y del arte de la traxedia en particular a los antiguos misterios dionisíacos. Les sos opiniones fueron espuestes nos trataos ''La relixón helenística y el dios sufridor'' (1904) y ''Dioniso y l'antiguu Dionisismo'' (1921). Inspiraos por [[James George Frazer|James Frazer]], dellos investigadores etiquetaron a Dioniso como una [[deidá de vida, muerte y resurreición]]. El mitógrafo [[Károly Kerényi]] dedicó muncha enerxía a Dioniso na so llarga carrera, y resumió los sos pensamientos en ''Dionisos: raigañu de la vida indestruyible''.<ref name="Kerényi" /> [[Oliver Stone]] na so película The Doors de 1991, plantega como [[Jim Morrison]] na cultura popular de los años sesenta convertir nuna especie d'encarnación de Dionisos. El poema «Liberalia» del escritor costarricense [[Juan Alberto Corrolades]] fai referencia a los rituales mistéricos de Dionisos.<ref name="Liberalia (El regresu de Dionisos)">{{Cita web |autor=Juan Alberto Corral |títulu=Liberalia (El regresu de Dionisos) |url=https://www.youtube.com/watch?v=5Szq-AVt5AI |fechaaccesu=25/072014 |fecha=25 de xunetu de 2014}}</ref> == Ver tamién == * [[Dioses olímpicos]] * [[Apolíneo y dionisíaco]] * [[Dionisias]] * [[Ménades]] * [[Bacantes]] * ''[[Les bacantes]], [[Traxedia griega|traxedia]] d'[[Eurípides]] * ''[[Les bacantes (ópera)|Les bacantes]]'', [[ópera]] de [[Hans Werner Henze]] * [[Miníades]] * ''[[Dionisíacas]]'', poema de [[Nonu de Panópolis]] * ''[[Les xaronques]]'', [[Comedia griega|comedia]] d'[[Aristófanes]] == Notes y referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru | apellíos=Dalby |nome=Andrew |títulu=The story of Bacchus |ubicación=Londres |editorial=British Museum Press |añu=2005 |isbn=9780714122557}} * {{cita llibru | apellíos=Detienne |nome=Marcel |títulu=Dioniso a cielu abiertu |ubicación=Barcelona |editorial=Gedisa |añu=2003 |isbn=847432257X}} * {{cita llibru | apellíos=Farnell |nome=Lewis Richard |títulu=The cults of the Greek states |allugamientu=Oxford | editorial=Clarendon Press |añu=1896-1909 |id={{OCLC|1516188}} |volume=V}} Capítulos IV (''Cults of Dionysos''), V (''Dionysiac Ritual''), VI (''Cult-Monuments of Dionysos'') y VII (''Ideal Dionysiac Types''). * {{cita llibru | apellíos=Fox |nome=William Sherwood |títulu=The mythology of all races 1. Greek and Roman |allugamientu=Boston |editorial=Marshall Jones |añu=1916 |id={{OCLC|174177154}}}} * {{cita llibru | apellíos=Henrichs |nome=Albert |títulu=Between City and Country: Cultic Dimensions of Dionysus in Athens and Attica |fecha=1 d'abril de 1990 |editorial=Department of Classics, UCB. Cabinet of the Muses: Rosenmeyer Festschrift |url=http://repositories.cdlib.org/ucbclassics/ctm/festschrift18 |id={{OCLC|212803061}}}} * {{cita llibru | apellíos=Jameson |nome=Michael | autor2 = Carpenter, Thomas H. (ed.) | autor3 = Faraone, Christopher A. (ed.) |capítulu=The Asexuality of Dionysus |títulu=Masks of Dionysus |allugamientu=Ithaca |editorial=Cornell University Press |añu=1993 |isbn=0-8014-8062-0 |páxines=44-64}} * {{cita llibru | apellíos=Kerényi |nome=Károly |enllaceautor=Károly Kerényi |títulu=Dionysos: archetypal image of the indestruyible life |allugamientu=Princeton |editorial=[[Princeton University Press]] |añu=1976 |isbn=9780691098630}} * {{cita llibru | apellíos=Pickard-Cambridge |nome=Arthur William |títulu=The theatre of Dionysus in Athens |allugamientu=Oxford |editorial=Clarendon Press |añu=1946 |id={{OCLC|1662976}}}} * {{cita llibru | apellíos=Powell |nome=Barry B. |títulu=Classical myth |allugamientu=Upper Saddle River |editorial=Pearson/Prentice Hall |añu=2007 |edición=5ª ed. |isbn=9780131962941}} * {{cita llibru | apellíos=Ridgeway |nome=William |títulu=The origin of tragedy with special reference to the Greek tragedians |allugamientu=Cambridge |editorial=[[Cambridge University Press]] |añu=1910 |id={{OCLC|1878891}}}} *: {{cita llibru |autor=— |títulu=The drames and dramatic dances of non-European races in special reference to the origin of Greek tragedy |allugamientu=Cambridge |editorial=Cambridge University Press |añu=1915 |id={{OCLC|2777972}}}} * {{cita llibru | apellíos=Riu |nome=Xavier |títulu=Dionysism and comedy |allugamientu=Lanham |editorial=Rowman & Littlefield |añu=1999 |isbn=9780847694419 |url=http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/2000/2000-06-13.html}} * {{cita llibru | apellíos=Seaford |nome=Richard |títulu=Dionysos |ubicación=Londres, Nueva York |editorial=Routledge |añu=2006 |isbn=9780415324878}} * {{Cita DGRBM | sv=Dionysus | vol=1 | pag=1046}} * {{cita llibru | apellíos=Sutton |nome=Dana F. |títulu=Ancient comedy: the war of the generations |allugamientu=Nueva York |editorial=Twayne |añu=1993 |isbn=9780805709575}} * {{cita llibru | apellíos=Taylor-Perry |nome=Rosemarie |títulu=The God who comes: Dionysian mysteries revisited |allugamientu=Nueva York |editorial=Algora |añu=2003 |isbn=9780875862309}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Dionysos}} {{ref-Theoi|Olympios/Dionysos.html|Dionysos}} * {{ref-GML|Dionysus2.html|Dionysus}} * Imáxenes de Dioniso na [http://warburg.sas.ac.uk/vpc/VPC_search/subcats.php?cat_1=5&cat_2=89 Base de Datos Iconográfica del Institutu Warburg] * [[:m:s:es:Les metamorfosis:_Llibru_III#J.C3.BApiter.2C_S.C3.A9mele_y_Baco_.28253_-_315.29|Zeus, Ser y Dioniso]] en ''[[Les metamorfosis]]'', d'[[Ovidio]]: Llibru III, 253 - 315. Testu español en [[Wikisource]]. ** [[:m:s:la:Metamorphoses_%28Ovidius%29/Liber_III|Testu llatín]] en Wikisource. * [http://www.iconos.it/index.php?id=3391 Zeus, Ser y la nacencia de Dioniso], nel [http://www.iconos.it/ sitio] Iconos, de la Cátedra d'[[Iconografía]] y [[Iconoloxía]] del Departamentu de [[Historia del Arte]] de la Facultá de [[Ciencies Humanes]] de la [[Universidá de Roma "La Sapienza"]]; n'[[Idioma italianu|italianu]]. ** [http://www.iconos.it/index.php?id=3395 Iconografía y referencies], nel mesmu sitiu. * [[Higino]]: ''Fábules'' (''Fabulae''). ** 131: ''Niso'' (''Nysus''). *** [http://www.theoi.com/Text/HyginusFabulae3.html Testu inglés] nel [http://www.theoi.com/ sitio] Theoi. **** [http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost02/Hyginus/hyg_fabu.html#c131 Testu llatín] nel [http://www.hs-augsburg.de/ sitio] de la Bibliotheca Augustana ([[Augsburgu]]). **** Ed. de 1872 n'[[Internet Archive]]: [http://archive.org/stream/hyginifabulae00hygigoog#page/n172/mode/2up testu llatín] en [[facsímil]] electrónicu. ** 167: ''[[Liber|Líber]]'' (''Liber''). *** [http://www.iconos.it/index.php?id=3428 Testu italianu]. *** [http://www.theoi.com/Text/HyginusFabulae4.html#167 Testu inglés] en Theoi. **** Ed. de 1872 n'Internet Archive: [http://archive.org/stream/hyginifabulae00hygigoog#page/n80/mode/2up testu llatín] en facsímil electrónicu. * [[:m:s:es:Les metamorfosis:_Llibru_III#Penteo_y_Baco._I_.28511_-_581.29|Penteo y Dioniso (I)]] en ''Les metamorfosis'', III, 511 - 581. Testu español en Wikisource. * [[:m:s:es:Les metamorfosis:_Llibru_III#Los_navegantes_tirrenos_.28582_-_691.29|Dioniso y los navegantes]] en ''Les metamorfosis'', III, 582 - 691. Testu español en Wikisource. * [[:m:s:es:Les metamorfosis:_Llibru_III#Penteo_y_Baco._II_.28692_-_733.29|Penteo y Dioniso (II)]] en ''Les metamorfosis'', III, 692 - 733. Testu español en Wikisource. ** [[:m:s:la:Metamorphoses_%28Ovidius%29/Liber_III|III]]: testu llatín en Wikisource. * [[Filóstrato d'Atenes|Filóstrato el Viejo]]: ''Cuadros''; I, 18: ''Los [[Tirrenios|tirrenos]]'' (''Τυρρήνοι''). ** [http://remacle.org/bloodwolf/erudits/philostrate/tableaux.htm#TYR Testu billingüe] [[Griegu antiguu|griegu]] - [[Idioma francés|francés]] nel [http://remacle.org/ sitio] de Philippe Remacle (1944 - 2011). * [http://www.iconos.it/index.php?id=2180 Dioniso y los navegantes]; n'italianu. ** [http://www.iconos.it/index.php?id=2209 Iconografía y referencies]. * [http://www.iconos.it/index.php?id=2399 Penteo]; n'italianu. ** [http://www.iconos.it/index.php?id=2403 Iconografía y referencies]. * ''[[Himnu homéricu]] (I) a Dioniso'' (''Εἲς Διόνυσον''). ** [https://web.archive.org/web/20130306100542/https://es.scribd.com/doc/22490346/Homero-Himno Texto español] en [[Scribd]]; páx. 28. *** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0138%3Ahymn%3D1 Testu inglés], con índiz electrónicu, nel [[Proyeutu Perseus]]. Na parte cimera derecha atopen los rótulos activos "''focus''" (pa camudar a les anotaciones o al testu [[Griegu antiguu|griegu]]) y "''aponderái''" (pa ver coles mesmes testu y anotaciones o pal testu billingüe). *** [http://archive.org/stream/hesiodhomerichym00hesiuoft#page/286/mode/2up Testu billingüe griegu - inglés] n'[[Internet Archive]]; [[facsímil]] electrónicu de la ed. de 1914 de Hugh Gerard Evelyn-White d'obres de [[Hesíodo]] y de [[Homero]] na [[Loeb Classical Library]]. **** [[:m:s:el:%CE%95%CE%B9%CF%82_%CE%94%CE%B9%CF%8Y%CE%BD%CF%85%CF%83%CE%BF%CE%BD|Testu griegu]] en Wikisource. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0029%3Atext%3Dcomm Comentariu n'inglés], con índiz electrónicu, nel Proyeutu Perseus. * ''Himnu homéricu (VII) a Dioniso''. ** [https://web.archive.org/web/20130306100542/https://es.scribd.com/doc/22490346/Homero-Himno Texto español] en Scribd; páx. 59. *** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0138%3Ahymn%3D7 Testu inglés] nel Proyeutu Perseus, coles carauterístiques indicaes antes. *** [http://archive.org/stream/hesiodhomerichym00hesiuoft#page/428/mode/2up Testu billingüe griegu - inglés]: facsímil de la ed. de 1914 de H.G. Evelyn-White. **** [[:m:s:el:%CE%95%CE%B9%CF%82_%CE%94%CE%B9%CF%8Y%CE%BD%CF%85%CF%83%CE%BF%CE%BD_%282%29|Testu griegu]] en Wikisource. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0029%3Atext%3Dcomm%3Apoem%3D7%3Acommline%3D1 Comentariu n'inglés], con índiz electrónicu, nel Proyeutu Perseus. * ''Himnu homéricu (XXVI) a Dioniso''. ** [https://web.archive.org/web/20130306100542/https://es.scribd.com/doc/22490346/Homero-Himno Texto español] en Scribd; páx. 79. *** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0138%3Ahymn%3D26 Testu inglés] nel Proyeutu Perseus, coles carauterístiques indicaes antes. *** [http://archive.org/stream/hesiodhomerichym00hesiuoft#page/450/mode/2up Testu billingüe griegu - inglés]: facsímil de la ed. de 1914 de H.G. Evelyn-White. **** [[:m:s:el:%CE%95%CE%B9%CF%82_%CE%94%CE%B9%CF%8C%CE%BD%CF%85%CF%83%CE%BF%CE%BD_%283%29|Testu griegu]] en Wikisource. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0029%3Atext%3Dcomm%3Apoem%3D26%3Acommline%3D1 Comentariu n'inglés], con índiz electrónicu, nel Proyeutu Perseus. * ''[[Himnos]] [[Orfismo|órficos]]''. ** 29: ''A Dioniso''. *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns1.html#29 Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor (1758 – 1835). *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo34.htm Testu inglés]: otra edición, nel [http://www.sacred-texts.com/ sitio] Sacred Texts. ** 41: ''A Mises''. *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns2.html Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor. *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo46.htm Testu inglés]: otra edición, en Sacred Texts. ** 44: ''A Dioniso Basareo [[Trieniu|Trienal]]''. *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns2.html Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor. *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo49.htm Testu inglés]: otra edición, en Sacred Texts. ** 45: ''A Dioniso Licnite''. *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns2.html Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor. *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo50.htm Testu inglés]: otra edición, en Sacred Texts. ** 46: ''A Dioniso Pericionio'' (Dioniso del Pilar, de «''περι''» y «''κιονισ''»). *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns2.html Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor. *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo51.htm Testu inglés]: otra edición, en Sacred Texts. ** 47: ''A [[Sabacio]]''. *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns2.html Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor. *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo52.htm Testu inglés]: otra edición, en Sacred Texts. ** 48: ''A Solluta''. *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns2.html Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor. *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo53.htm Testu inglés]: otra edición, en Sacred Texts. ** 49: ''A Lisio Leneo''. *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns2.html Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor. *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo54.htm Testu inglés]: otra edición, en Sacred Texts. ** 50: ''A les ninfes''. *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns2.html Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor. *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo55.htm Testu inglés]: otra edición, en Sacred Texts. ** 51: ''A Trietérico''. *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns2.html Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor. *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo56.htm Testu inglés]: otra edición, en Sacred Texts. ** 52: ''A Anfieto Dioniso''. *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns2.html Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor. *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo57.htm Testu inglés]: otra edición, en Sacred Texts. ** 53: ''A [[Silenu]], el [[sátiru]], y a les [[sacerdotisa|sacerdotises]] de Dioniso''. *** [http://www.theoi.com/Text/OrphicHymns2.html Testu inglés] en Theoi; trad. de 1792 de Thomas Taylor. *** [http://www.sacred-texts.com/cla/hoo/hoo58.htm Testu inglés]: otra edición, en Sacred Texts. * [[Calímaco (poeta)|Calímaco]]: ''Himnu a Dioniso''. ** [https://it.wikisource.org/wiki/Inno_a_Bacco Testu italianu] en Wikisource; trad. de 1824 de Angelo Maria Ricci (1776 - 1850). * [[Luciano de Samosata]]: ''Dioniso''. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:2008.01.0422 Testu griegu], con índiz electónico, nel Proyeutu Perseus. Emplegando'l rótulu activu "''aponderái''", llógrase ayuda n'[[Idioma inglés|inglés]] col vocabulariu [[Griegu antiguu|griegu]] del testu. * [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/searchresults?q=dionysus Dioniso] nel Proyeutu Perseus. * [[Voltaire]]: ''[[Diccionariu filosóficu]]''; entrada de "Baco". ** [http://www.e-torredebabel.com/Biblioteca/Voltaire/Baco-Diccionariu-Filosofico.htm Testu español] nel [http://www.e-torredebabel.com/ sitio] Torre de Babel. *** [[:m:s:fr:Page%3AVoltaire_-_%C5%92uvres_compl%C3%A8tes_Garnier_tome17.djvu/536|Testu francés]] en Wikisource. * Michael J. Farrand: [http://www.empirecontact.com/narrative/dionysus.html ''Dionysus''], poema narrativu; (n'inglés). * [[Carlos Alvarado-Larroucau]]: poema ''[http://www.carlos-alvarado.com/2012/08/un poema-y-un cuadru-dionisos.html Dionisos]''. * La Sacristía del Caminante: [http://www.lasacristiadelcaminante.com/2013/07/monumentu-al dios-baco.html ''Monumentu al Dios Baco''] / [http://www.lasacristiadelcaminante.com/2013/11/monument-to-god-bacchus.html ''Monument to god Bacchus''], Xerez de la Frontera. {{Tradubot|Dioniso}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Dioniso| ]] [[Categoría:Dioses que tomaron a Afrodita]] [[Categoría:Inframundu griegu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ej8qm0rjln38gdja3ur72p5zowwen3g 0 128097 3709828 3659332 2022-08-19T09:16:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial = جمهوری شوروی سوسیالیستی گیلان<br />''Jomhuri-ye Šuravi-ye Sosiâlisti-ye Gilân''<br />Персидская Советская Социалистическая Республикa<br />''Persidskaya Sovetskaya Socialističeskaya Respublika''<br />جمهوری گیلان<br />''Jomhuri-y Gilan'' |nome_completu = República Socialista Soviética de Persia |nome_común = Persia |continente = Asia |forma_de_gobierno = República Socialista Soviética |añu_entamu = [[1920]] |añu_fin = [[1921]] |eventu_empecipio = Invasión de la URSS a Irán |eventu_fin = Disolusión |fecha_entamu = [[5 de xunu]] |fecha_fin = [[2 de payares]] |p1 = Dinastía Kayar |bandera_p1 = Flag of Persia (1910).svg |s1 = Dinastía Kayar |bandera_s1 = Flag of Persia (1910).svg |imaxe_bandera = Flag of Persian Socialist Soviet Republic.svg |bandera = Bandera de Persia |mapa = |capital = Rasht |idioma = [[idioma persa|persa]]<br />[[Idioma rusu|Rusu]]<br />[[Gileki]]. |líder1 = Mirza Kuchak Jan |títulu_líder = Presidente del Sóviet Supremu |datos_superficie1 = 14.106 |notes = }} La '''República Socialista Soviética de Persia''' (más conocida como la '''República Soviética de Guilán''') foi una efímera [[República soviética]] alcontrada na actual provincia [[Irán|iranina]] de [[Guilán]], que duró dende [[5 de xunu]] de [[1920]] hasta [[2 de payares]] de [[1921]]. Foi fundada por [[Mirza Kuchak Jan]] (líder del ''Movimientu Constitucionalista de Guilán'') y el so movimientu ''yangalí'' («del monte»), cola ayuda del [[Exércitu Coloráu]]. == Antecedentes == El movimientu yangalí que s'empecipiara en [[1914]] llogró un gran impulsu dempués de la victoria de la [[Revolución d'Ochobre|Revolución]] en [[Imperiu rusu|Rusia]]. El [[18 de mayu]] de 1920 la ''Flota Soviética del Caspiu'' empobinada por [[Fiódor Raskólnikov]] y [[Sergó Ordzhonikidze]] entró nel [[mar Caspiu]] escontra'l puertu d'[[Anzali]]. Yeren 15.000 soldaos coloraos. Oficialmente, esta misión tenía por oxetivu siguir dende Rusia los buques con municiones del [[Exércitu Blancu (Rusia)|Exércitu Blancu]] del xeneral [[Antón Denikin]], al que-y dieren asilu los [[Imperiu Británicu|británicos]] en dichu puertu. La guarnición británica de 2.500 homes al mandu del brigadier [[Hugh Bateman-Champain]] en Anzali llueu se replegó ensin nengún tipu de resistencia y fueron unviaes a recuperar [[Manjil]]. Esta operación provocó llerza en Teḥrán, un mieu a que los bolxeviques entamaben amestar a Irán al so Estáu.<ref>Phillips, Tomes B. (2012). ''Queer Sinister Things: The Hidden History of Iran''. Lulu Enterprises Inc., páxs. 19. Edición de Harold Essex & Hema Rammamurthi. ISBN 9780557509294.</ref> Ante'l conflictu ente'l so movimientu y l'Imperiu británicu y les fuercies del Gobiernu central persa, Kuchak Jan consideró delles opciones, ente elles la de solicitar el sofitu de los [[bolxevique]]s, cuando un añu antes él viaxó a cuerpu a [[Lenkoran]] p'axuntase con ellos, pero nel momentu que llegó a esa ciudá les fuercies revolucionaries yá s'habíen vistu obligaos a retirase. Ente los yangalíes había munchos que consideraben a los bolxeviques la solución a los problemes compartíos tantu per Rusia como per Irán: la dominación de clases y del Estáu imperial. [[Ehsanollah Jan]], el segundu al mandu de Kuchak Jan, convertir al [[comunismu]] y bregó pa una alianza colos bolxeviques. Kuchak Jan, anque duldosu y cautelosu escontra esta idea por cuenta de los sos convencimientos relixosos y [[Nacionalismu|nacionalista]], aceptó l'alcuerdu colos bolxeviques. Esta cooperación colos revolucionarios rusos basar en delles condiciones, incluyendo la fundación d'una República so la direición de Kuchak Jan y l'ausencia d'intervención direuta per parte de los soviéticos nos asuntos internos d'esa República. Los soviéticos unviaron como sofito municiones y soldaos. Mirza ufiertar a pagar pola munición soviética, pero negó cualquier pagu escontra les suyes. == Proclamación oficial de la República == [[Ficheru:Gilyan1920.jpg|thumb|156px|right|[[Estampilla]] de 1920 de la República Soviética de Guilán.]] En xunu de 1920, la '''República Soviética de Guilán''', oficialmente nomada como República Socialista Soviética de Persia, entró a valir. La nueva República nun distribuyó tierres a los [[llabrador|llabradores]] probes, lo que se consideró como una posición [[Conservadorismu|conservadora]] polos miembros más radicales del movimientu yangalí. Poro, surdieron desalcuerdos ente Kuchak Jan y el so grupu d'asesores, per un sitiu, y los soviéticos y el [[Partíu Comunista d'Irán]], pol otru. El [[9 de xunu]] d'esi añu, Kuchak Jan foi derrocáu por cuenta de la so postura en contra del enfrentamientu direutu, inda cuando la guerra abierta contra'l gobiernu central persa yá yera un fechu. El nuevu gobiernu, en virtú de Ehsanollah Jan pero so la influencia d'[[Abukov]] (Comisariu de la [[Xunión Soviética]]) empezó una serie d'actividaes radicales como la llucha contra la propaganda relixosa, espropiación de tierres, etc. Elementos reaccionarios caracterizaron estes midíes a cencielles como una inxerencia de Rusia na rexón, y la clase media estremar en dos pol nivel de violencia, espropiaciones, y los venceyos ente la República y el gobiernu central soviéticu. La República tamién perdió'l sofitu de la población polo xeneral debíu al desaxeradamente altu númberu de [[refuxáu|refuxaos]] de guerra qu'empezaron a anubrir les ciudaes, lo que derivó nun importante problema económicu. == Cayida de la República == Kuchak Jan, nos sos esfuercios por resolver los desgarradores conflictos, unvió un pidimientu al traviés de dos de los sos homes a [[Lenin]], quien nun tomó un resolución sobre'l casu. En 1921, dempués de que l'alcuerdu alcanzáu ente la Unión Soviético y Gran Bretaña, los rusos decidieron nun siguir sofitando a la República Soviética de Guilán, en vista de que la [[Revolución Mundial]] fracasara y preferíen abelugar siquier les conquistes llograes na URSS. Roblóse un Tratáu d'Amistá ente la URSS y el gobiernu central persa, garantizando les rellaciones pacífiques ente los dos países y que dio llugar a la retirada de les fuercies soviétiques de Guilán. Tres un [[golpe d'Estáu]] del xeneral [[Reza Shah|Mirpanch Reza Jan]], les fuercies militares del Estáu eslleiéronse y la República Soviética de Guilán llegó al so fin oficialmente en payares de 1921. == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * {{cita llibru|títulu=Russia and the West in Iran|autor=[[George Lenczowski]]|editorial=Greenwood Press|añu=1968|id=ISBN 0-8371-0144-1}} * {{cita llibru|títulu=Diplomatic History of Persia|autor=Nasrollah Fatemi|añu=1952|editorial=Russell F. Moore|id=[[Library of *Congress Control Number|LCCN]] 52011977}}, [[ASIN]] B0007DXLE2 * Ebrahim Fakhrayi, Sardar-y Jangal (The Commander of the Jungle), Tehran: Javidan,1983. * Gregor Yaghikiyan, Shooravi and jonbesh-y jangal (The Soviet Union and the Jungle Movement), Editor: Borzouyeh Dehgan, Tehran: Novin, 1984. == Enllaces esternos == * [http://www.fahnenversand.de/fotw/flags/dir-shlvd.html#gilan Curtiu resume de la hestoria d'esti Estáu cola bandera.] {{en}} * [http://www.marxists.org/archive/trotsky/1920/military/ch110.htm Carta del Conseyu Revolucionariu de Guerra del Exércitu Coloráu Persa a León Trotsky.] {{en}} {{Tradubot|República Socialista Soviética de Persia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Antigües repúbliques soviétiques|Persia]] [[Categoría:Estaos y territorios desapaecíos d'Irán]] [[Categoría:Historia d'Irán]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Periodu d'enteguerres]] 11f9dzh6n2110vawqarr8zflfl6n9oq 0 128265 3709320 3709007 2022-08-18T13:40:49Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Copyedit|t=20180417041922}} {{eventu actual|conflictu armáu}} {{Llargu|t=20170421}} {{Ficha de conflictu |nome = Guerra civil siria |parte_de = Parte de: [[Primavera Árabe]], [[Iviernu Árabe]], [[nueva Guerra Fría]], [[Guerra subsidiaria irano-saudín|Guerra Fría del Mediu Oriente]] y [[guerra contra Estáu Islámicu]] |imaxe = Syrian Civil War map.svg |tamañu imaxe = 500px |descripción_imaxe = <div align="left"> Situación actual de Siria:<br/> {{cuadru color|#ebc0b3|Controláu pol Gobiernu siriu}}<br/> {{cuadru color|#b4b2ae|Controláu pol [[Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante]]}}<br/> {{cuadru color|#e2d974|Controláu poles [[Fuercies Democrátiques Siries]] y [[YPG]] (curdos)}}<br/> {{cuadru color|white|Controláu por [[Tahrir Al-Sham]] ([[Al-Qaeda]])}}<br/> {{cuadru color|#cai7c4|Controláu pol [[Exércitu Llibre Siriu]] y [[Turquía]]}}<br/> </div> |fecha = Dende'l [[15 de marzu]] de [[2011]]<br />({{Edá n'años, meses y díes|15|03|2011|{{CURRENTDAY}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTYEAR}}}})<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2011/03/28/internacional/1301305817.html |títulu=Ocho meses de protestes y represión |periódicu=El Mundo |fecha=29 de payares de 2011 |cita=«Miles concentrar nes principales ciudaes siries respondiendo a la convocatoria por Facebook d'un 'Día de la Ira'»}}</ref> |lugar = {{Bandera|Siria}} [[Siria]] |casus = Manifestaciones y posterior [[Rebelión en Siria en 2011|rebelión armada]] d'una fraición del exércitu y otros grupos armaos. Intervención de diverses potencies en favor o en contra del Gobiernu d'a el-Assad. Entrada d'Estáu Islámicu provenientes d'Iraq. |resultancia = En cursu |territoriu = A partir del 4 de mayu de 2018: el Gobiernu siriu tien el 60,2% de los territorios sirios; El territoriu controláu por [[Fuercies Democrátiques Siries|FDS]] constituyó'l 26,7%; 10,1% foi controláu por grupos rebalbos (incluyíu [[Tahrir Al-Sham|HTS]]); 3% taba en poder del [[Estáu Islámicu|EIIL]] |combatientes1 = {{Bandera|Siria}} '''[[Siria|República Árabe Siria]]''' * [[Fuercies Armaes de Siria]] *:•&nbsp;[[Exércitu Árabe Siriu|Exércitu]] *:•&nbsp;[[Armada Árabe Siria|Armada]] *:•&nbsp;[[Fuercia Aérea Árabe Siria|Fuercia Aérea]] *:•&nbsp;[[Guardia Republicana (Siria)|Guardia Republicana]] *{{bandera imaxe|InfoboxNDF.png}} [[Fuercia de Defensa Nacional (Siria)|Fuercia de Defensa Nacional]] *{{bandera imaxe|Flag of the Ba'ath Party.svg}} [[Brigaes Baaz]] :'''Fuercies aliaes''' *{{bandera imaxe|Syrian Resistance Flag.svg}} [[Resistencia Siria]]<ref>{{cita web |url=http://www.joshualandis.com/blog/aymenn-al-tamimi-speaks-to-ali-kayali-and-profiles-the-syrian-resistance-a-pro-assad-militia-force/ |títulu=Aymenn al-Tamimi Speaks to Ali Kayali and Profiles “The Syrian Resistance,” a Pro-Assad Militia Force |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> *{{bandera imaxe|Civil flag of Jabal ad-Druze (1921-1936).svg}} [[Jaysh al-Muwahhideen]]<ref>{{cita web |url=http://www.joshualandis.com/blog/druze-militias-southern-syria/ |títulu=Aymenn Jawad al-Tamimi: The Druze Militias of Southern Syria |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> *{{bandera imaxe|Flag of the Syrian Social Nationalist Party.svg}} [[Partíu Social Nacionalista Siriu|PSNS]] *[[Ficheru:Hammer and sickle.svg|20px]] [[Partíu Comunista Siriu|PCS]]<ref name="joshualandis1">{{cita web |url=http://www.joshualandis.com/blog/druze-militias-southern-syria/ |títulu=The Druze Militias of Southern Syria |fecha=13 de payares de 2013 |fechaaccesu=18 de payares de 2013 |autor=Aymenn Al-Tamimi}}</ref> *{{bandera imaxe|Logo of the Gozarto Protection Forces.jpg|border=non}} [[Sootoro]]<ref>{{cita web |url=http://www.thenational.ae/thenationalconversation/comment/assad-regime-lacks-the-total-support-of-syrias-christians |títulu=Assad Réxime Lacks The Total Support of Syrias Christiansborg}} {{En}}</ref> *{{bandera imaxe|Liwa Abu al-Fadhal al-Abbas SSI.svg|size=22px}} [[Brigada Al-Abbas]]<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian war widens Sunni-Shia schism as foreign jihadis join fight for shrines |url=http://www.theguardian.com/world/2013/jun/04/syria-islamic-sunni-shia-shrines-volunteers |periódicu=[[The Guardian]] |fecha=4 de xunu de 2013 |fechaaccesu=26 de xunu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> *[[Ficheru:Emblem of Liwa Al-Quds.svg|18px]] [[Liwa al-Quds]]<ref>{{cita web |url=http://www.joshualandis.com/blog/overview-of-some-pro-assad-militias/ |títulu=Overview of some pro-Assad Militias |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> *{{bandera imaxe|Flag of the Arab National Guard.svg}} [[Guardia Nacionalista Árabe]] *{{bandera imaxe|Flag of the Ba'ath Party.svg}} [[Fuercies Galilea]] *{{bandera imaxe|PFLP-GC Flag.svg}} [[Frente Popular pa la Lliberación de Palestina-Comandu Xeneral|FPLP-CG]] *{{bandera imaxe|Emblem of the Palestine Liberation Army.svg|size=22px}} [[Exércitu pola Lliberación de Palestina]] *{{bandera imaxe|Fatah Flag.svg}} [[Fatah-Intifada]]<ref>{{cita publicación |títulu=The Deal in Yarmouk: End of the Tragedy or Empty Words?|url=http://english.al-akhbar.com/content/deal-yarmouk-end-tragedy-or-empty-words|author=Racha Abi Haidar |publicación=[[Al Akhbar (Lebanon)|Al Akhbar]] |fecha=12 de febreru de 2014 |fechaaccesu=14 de febreru de 2014}}</ref> *{{bandera imaxe|Socialist red flag.svg|tamañu=20px}} [[Frente Popular pa la Lliberación de Palestina|FPLP]] *{{bandera imaxe|Houthis Logo.png|size=20px}} [[Houthis]] ''...[[Grupos armaos de la Guerra Civil Siria|Otros grupos armaos estranxeros]]'' {{Bandera2|Irán}}<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/internacional/2015/10/01/560d5058268y3y0a488b458f.html |títulu=Irán sofita los bombardeos de Rusia sobre Siria |fechaaccesu=18 de payares de 2015 |apellíu=Membrado |nome=Zahida |fecha=1 d'ochobre de 2015 |periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]]}}</ref> <small>(dende 2013)</small><br /> [[Ficheru:InfoboxHez.PNG|22px]] '''[[Hezbollah]]''' <small>(dende 2012)</small><br/> [[Ficheru:Kata'ib Hezbollah sans logo.JPG|18px]] [[Kataeb Hezbolá]]<ref>[http://spanish.almanar.com.lb/48959 Hezbolá al Nuyaba: Nun vamos dir de Siria hasta espulsar a tolos terroristes.]</ref><br/> {{Bandera2|Rusia}}<ref>{{cita web |url=https://actualidad.rt.com/video/189185-rusia-llave-solucion-siria-conflictu |títulu=Rusia podría convertise na llave de la solución de la crisis siria |fechaaccesu=18 de payares de 2015 |fecha=21 d'ochobre de 2015 |obra=[[RT]]}}</ref> <small>(dende 2015)</small> '''Sofitu militar''': * {{Bandera2|Iraq}}<ref>{{cita web |url=http://www.businessinsider.com.au/iraq-joins-assads-side-in-syrian-war-2013-3 |títulu=It looks like Iraq has joined your beautifull country: Assad's side in the Syrian war |editorial=Business Insider |fechaaccesu=16 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Corea del Norte}}<ref>{{cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/10102561/Syria-North-Korean-military-advising-Assad-regime.html |títulu=Syria: North Korean military 'advising Assad regime' |periódicu=The Telegraph |fechaaccesu= |idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|China}}<ref>{{cita publicación |apellíos1=Bodeeen |nome1=Christopher |títulu=Chinese Admiral Visits Syria in Show of Support |url=http://abcnews.go.com/International/wireStory/chinese-admiral-visits-syria-show-support-41476745 |fechaaccesu=21 d'avientu de 2016 |axencia=Associated Press |editorial=ABC News |fecha=8 d'agostu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160819134922/http://abcnews.go.com/International/wireStory/chinese-admiral-visits-syria-show-support-41476745 |fechaarchivu=19 d'agostu de 2016 }}</ref><br/> * {{Bandera2|Venezuela}} * {{Bandera2|Bielorrusia}} * {{Bandera2|Cuba}} |combatientes2 = [[Ficheru:Syria-flag 1932-58 1961-63.svg|link=|border|24px]]&nbsp;[[Ficheru:Flag of Jihad.svg|link=|border|24px]] '''Exércitu Llibre Siriu, sofitáu per Turquía <br/>([[oposición siria]])'''<ref>El términu ''rebeldes'' ye utilizáu de normal pola prensa internacional.</ref>''' *:•&nbsp;[[Exércitu Llibre Siriu]] <small>(2011-2014)</small><ref group="n">Compuestu iniclamente por civiles armaos y desertores del exércitu gubernamental.</ref><ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-15798218 |títulu=Guide to the Syrian opposition |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Compuestu por diversu grupos nel norte de Siria [[Exércitu de la Conquista]] *:•&nbsp;[[Ficheru:Flag of Hayat Tahrir al-Sham.svg|25px]] [[al-Qaeda|Tahrir al-Sham]] <small>(antiguu Frente Al Nusra; caña d'[[Al Qaeda]] en Siria) *:•&nbsp;{{bandera imaxe|Flag of Ahrar ash-Sham.svg}}[[Ahrar al-Sham]] *:•&nbsp;{{Bandera|AFG|Talibán}} [[Harakat Nour al-Din al-Zenki]] *:•&nbsp;[[Ficheru:Flag of Turkistan Islamic Party.svg|20px]] [[Partíu Islámicu del Turkestán en Siria]] *:•&nbsp;{{bandera imaxe|Logo of Jaysh al Islam.jpg}} [[Jaysh al Islam]] *:•&nbsp;[[Ficheru:Flag of Jihad.svg|link=|border|20px]] [[Khorasan]] *:•&nbsp;[[Ficheru:Flag of Jihad.svg|link=|border|20px]] [[Fatah al Islam]] *:•&nbsp;{{bandera imaxe|Logo of the Southern Front.png|border=non}} [[Frente Sur]] *:•&nbsp;[[Ficheru:Flag of Jihad.svg|link=|border|20px]] [[Hizb ut-Tahrir]] *:•&nbsp;{{Bandera|AFG|Talibán}} [[Movimientu Talibán de Paquistán]] *:•&nbsp;{{bandera imaxe|Flag of the Nationalist Movement Party.svg}} [[Llobos grises (paramilitares turcos)|Llobos grises]] *:•&nbsp;{{bandera imaxe|Flag of the Muslim Brotherhood.gif|size=20px}} [[Hermanos Musulmanes]] de Siria *:•&nbsp;{{bandera imaxe|Flag of Hamas.svg}} [[Hamas]] (2012 - 2014) ''...[[Grupos armaos de la Guerra Civil Siria|Otros grupos armaos estranxeros]]'' * {{Bandera|Turquía}} [[Turquía]] <small>(dende 2016)</small><ref name="MUNDU_1"/><ref name="BBC_1"/> * {{Bandera|Israel}} [[Israel]]<ref>[https://www.almasdarnews.com/article/ministeriu-de defensa siriu-confirma-l'ataque-de-israel-la base-aerea-de-mezze/ Ministeriu de Defensa siriu confirma l'ataque d'Israel a la base aérea de Mezze] AMN - 07/12/2016</ref><ref>[http://www.infobae.com/america/mundo/2016/12/07/siria-afirmo-que-israel-disparu-misiles-contra-una base-aerea-cerca-de damascu Siria afirmó qu'Israel disparó misiles contra una base aérea cerca de Damascu] Infobae - 7 d'avientu de 2016</ref> '''Sofitu militar''': * {{Bandera|Arabia Saudita}} [[Arabia Saudita]]<ref name="MUNDU_1"/><ref name="BBC_1"/> * {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Estaos Xuníos]]<ref>{{cita web |autor=Londono, Ernesto & Miller, Greg |url=http://www.washingtonpost.com/world/national-security/cia-begins-weapons-delivery-to-syrian-rebels/2013/09/11/9fcf2ed8-1b0c-11y3-a628-7y6dde8f889d_story.html |títulu=U.S. weapons reaching Syrian rebels |periódicu=The Washington Post |idioma=inglés}}</ref><ref>[http://mundo.sputniknews.com/orientemedio/20160606/1060451783/reinounido-siria-daesh.html «Comandu especial británicu protexe a rebeldes sirios d'ataques de Daesh.» 6 de xunu de 2016.] Sputnik.</ref> * {{Bandera|Francia}} [[Francia]]<ref>[http://www.enca.com/hollande-confirms-french-delivery-arms-syrian-rebels «Hollande confirms French delivery of arms to Syrian rebels.» 21 d'agostu de 2014.] AFP.</ref><ref>[http://www.t13.cl/noticia/mundo/militares-franceses-asesorarian-rebalbes-siria «Militares franceses asesoraríen a rebeldes en Siria.»9 de xunu de 2016.] AFP.</ref> * {{Bandera|Qatar}} [[Qatar]]<ref name="MUNDU_1">{{cita web |url=https://www.elmundo.es/internacional/2015/10/01/560c346eca47418c408b456f.html |títulu=Quién ye quién nel aviesperu siriu |fechaaccesu=18 de payares de 2015 |apellíu=Hurtado |nome=Luis Miguel |fecha=1 d'ochobre de 2015 |periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]]}}</ref><ref name="BBC_1">{{cita web |url=http://www.bbc.com/mundo/noticias/2014/09/140901_estáu_islamico_sofitos_nc |títulu=¿Quién sofita a los estremistes d'Estáu Islámicu? |fechaaccesu=18 de payares de 2015 |fecha=1 de setiembre de 2014 |editorial=[[BBC]]}}</ref> * {{Bandera|Xordania}} [[Xordania]] * {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Reinu Xuníu]]<ref>[http://www.latino-news.com/el reinu xuníu-envia-vehiculos-blindaos-a-los-rebeldes-sirios/ «El Reinu Xuníu unvia vehículos blindaos a los rebeldes sirios.»] EFE. Consultáu'l 9 de xunu de 2016.</ref> * {{Bandera|Alemaña}} [[Alemaña]]<ref>{{cita web |url=http://www.naharnet.com/stories/en/147365-germany-sending-40-soldiers-to-iraqi-kurdistan |títulu=Germany Sending 40 Soldiers to Iraqi Kurdistan |editorial=Naharnet |fecha=13 de setiembre de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>[https://www.elmundo.es/internacional/2016/06/15/576174a7268y3y88748b45d0.html «Siria acusa a Alemaña y Francia de violar la so soberanía.»15 de xunu de2016.] ''El Mundo''. (EFE.)</ref><ref>[https://www.publico.es/internacional/siria-denuncia-agresion-soberania-soldaos.html «Siria denuncia la "agresión a la so soberanía" por soldaos de fuercies especiales franceses y alemanes.» 15 de xunu de 2016.] ''Público''. (Axencies.)</ref> ---- [[Ficheru:Flag of the Islamic State in Iraq and the Levant.svg|20px|border]] '''[[Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante]]'''<ref>{{cita publicación |url=http://www.reuters.com/article/2013/07/12/us-syria-crisis-idUSBRE96B08A20130712 |títulu=New front opens in Syria as rebels say al Qaeda attack means war |axencia=Reuters |fecha=12 de xunetu de 2013 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Syrian rebels launch fierce offensive against al Qaeda fighters |url=http://www.reuters.com/article/2014/01/04/us-syria-crisis-fighting-idUSBREA0308720140104 |axencia=Reuters |fecha=4 de xineru de 2014 |fechaaccesu=5 de xineru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> <small>(dende 2013)</small> ([[Guerra contra l'Estáu Islámicu|En guerra con tolos bandos]]) '''Sofitu financieru''': * {{Bandera|Arabia Saudita}} Arabia Saudita<ref name="BBC_1"/> * {{Bandera|Qatar}} Qatar<ref name="BBC_1"/> <small>(Negáu per dambos países y aldericáu por analistes)</small><ref name="BBC_1"/> |combatientes3= [[Ficheru:Flag of Syrian Kurdistan.svg|20px]] '''[[Rojava]]''', [[Curdistán siriu]] <small>(dende 2012)</small> *:•&nbsp;[[Ficheru:People's Protection Units Flag.svg|20px]] [[Unidaes de Proteición Popular|YPG]] *:•&nbsp;[[Ficheru:YPJ Flag.svg|20px]] [[Unidaes Femenines de Proteición|YPJ]] *:•&nbsp;[[Ficheru:Emblem of Jaysh al-Thuwar.svg|20px]] [[Exércitu de Revolucionarios (Siria)|JaT]] *:•&nbsp;{{bandera imaxe|MFS infobox flag.png}} [[Conseyu Militar Asiriu|MFS]] *:•&nbsp;{{bandera imaxe|Flag of al-Sanadid Forces.svg}} [[Fuercies al-Sanadid]] :'''Milicies Internacionales''' * [[Ficheru:International Freedom Battalion original banner.svg|20px]] [[Brigada Internacional de Lliberación|IFB]] ** [[Ficheru:MLKP Banner.svg|20px]] [[Partíu Comunista Marxista-Leninista (Turquía)|MLKP]]<ref>(Testu en turcu) http://www.ozgur-gundem.com/haber/170982/ozgurluk-ve-sosyalizmin-gulen-yuzuydu Consultáu'l 22 de xunetu de 2016</ref> ** [[Ficheru:Birleşik Özgürlük Güçleri (United Freedom Forces) flag.svg|20x20px]] [[Fuercies Xuníes de Lliberación (BÖG) (Turquía)|BÖG]]<ref>(Testu en turcu) http://m.radikal.com.tr/dunya/kobanide_savasan_turkiyeli_solculara_isidciler_ne_sordu-1282919/ Consultáu'l 23 de xunetu de 2016</ref> *** [[Ficheru:Kadın Özgürlük Gücü (Women's Freedom Forces) flag.svg|20x20px]] [[Fuercies Xuníes de Lliberación#Fuercia Femenina de Liberaci.C3.B3n|KÖG]] *** [[Ficheru:THKP-C MLSPB flag.svg|20px]] [[Unidá Armada de Propaganda Marxista-Leninista|MLSPB]] *** [[Ficheru:Flag of Devrimci Karargâh.svg|20px]] [[Devrimci Karargâh|DK]] *** [[Ficheru:Darker green and Black flag.svg|20px]] Sosyal İsyan <ref>http://325.nostate.net/tag/sosyal-isyan-social-rebellion/ Consultáu'l 22 de xunetu de 2016</ref><ref>Anarquistes ecoloxistes en Rojava (testu en turcu) http://sosyalsavas.org/2015/02/rojava-ve-kobanedeki-yeniden-insaa-surecinde-anarsist-ve-ekolojist-gerillalar/ Consultáu'l 22 de xunetu de 2016</ref> ** [[Ficheru:Flag of Communist Party of Turkey-Marxist–Leninist.svg|20px]] [[Partíu Comunista de Turquía/Marxista-Leninista|TKP/ML]]<ref>El comandante de TKP/ML TİKKO cayó mártir en Rojava https://anfespanol.com/cultura/el comandante-de-tkp-ml-tIkko-cayo-martir-en-rojava-935 Consultáu'l 16 d'agostu de 2017</ref> ** [[Ficheru:TKEP-L Flag.svg|20px]] [[Partíu Comunista del Trabayu de Turquía/Leninista|TKEP/L]]<ref>TKEP/L savaşçısı Sinan Arreyeş Afrin'de ölümsüzleşti https://komungucu.com/2018/02/23/tkep-l-savascisi-sinan-arreyes-afrinde-olumsuzlesti/ Consultáu'l 7 de marzu de 2018</ref> ** [[Ficheru:Reconstrucción Comunista RC flag.svg|20px]] [[Partíu Marxista Leninista - Reconstrucción Comunista|PML(RC)]]<ref>Comunistes españoles contra Daesh http://kaosenlared.net/videu-comunistes-espanoles-contra-estáu-islamico/ Consultáu'l 22 de xunetu de 2016</ref> ** [[Ficheru:RUIS Flag.svg|20x20px]] [[Unión Revolucionaria pola Solidaridá Internacionalista|RUIS]] ** [[Ficheru:Anarchist flag.svg|20px]] DAF <ref>Voluntarios anarquistes del DAF crucien a Kobane a combatir y otros a reconstruyir la ciudá en setiembre de 2014 http://www.alasbarricadas.org/noticias/node/32460 Consultáu'l 22 de xunetu de 2016 </ref> ** [[Ficheru:Bob Crow Brigade flag.svg|20x20px]] Brigada Bob Crow ** [[Ficheru:Rojava anarchists flag.svg|20x20px]] Brigada Henry Krasucky ** {{bandera imaxe|Flag of the Assyrians.svg}}[[Sutoro]]<ref>{{cita web |url=http://www.welt.de/politik/ausland/article121122500/Die-Christen-in-Syrien-ziehen-in-die-Schlacht.html |títulu=Die Welt: Die Christen in Syrien ziehen in die Schlacht |fecha=23 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=18 de payares de 2013|work=Die Welt (in German)}}</ref> ** [[Ficheru:IRPGF Flag.svg|20x20px]] [[Fuercies Guerrilleres Internacionales y Revolucionaries del Pueblu|IRPGF]]<ref>{{cita web |url=https://web.archive.org/web/20170402024340/http://kurdiscat.blogspot.cl/2017/03/anarquistes-en-rojava-crean-una.html|títulu=KurdisCat: Anarquistes en Rojava crean un batallón propiu: IRPGF|fechaaccesu=2 d'abril de 2017|fecha=2 d'abril de 2017}}</ref> *** [[Ficheru:TQILA Flag.svg|20x20px]] [[Exércitu d'Insurrección y Lliberación Queer|TQUILA]]<ref>Conoz a les anarquistes LGBT que van lluchar a Siria contra'l DAESH {{cita publicación |títulu=Meet the LGBT anarchists who've gone to Syria to fight Isis|url=http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/lgbt-syria-isis-fight-rights-anarchists-queer-insurrection-islamic-state-a7859756.html |fechaaccesu=28 de xunetu de 2017|agency=[[The Independent]] |fecha=25 de xunetu de 2017}}</ref> ** [[Ficheru:Antifascist Action Spain.svg|20px]] Voluntarios antifascistes internacionales<ref>Antifascista francés combatiendo en Rojava, ''VICE News n'inglés'' https://news.vice.com/article/meet-one-of-the-french-volunteers-fighting-against-the-islamic-state-in-syria Consultáu'l 23 de xunetu de 2016</ref><ref>Entrevista con un combatiente anarquista antifascista griegu (testu n'Español) http://lapeste.org/2016/01/correspondencia-revolucionaria-con-rojava-entrevista-con-un-combatiente-anarquista-griegu/ Consultáu 23 de xunetu de 2016</ref><ref>Anarquistes españoles en Rojava (testu en turcu) http://sosyalsavas.org/2015/09/iberyadan-rojavaya-anarsist-dayanisma/ Consultáu'l 22 de xunetu de 2016</ref> '''Sofitu militar''': * {{Bandera|Estaos Xuníos}} Estaos Xuníos <small>(dende 2014)</small> * {{Bandera|Rusia}} Rusia <small>(2015-2018)</small> * [[Ficheru:Flag of Kurdistan.svg|20px]] [[Curdistán iraquín]] * [[Ficheru:Flag of Kurdistan Workers Party (PKK).svg|20px]] [[Partíu de los Trabayadores de Curdistán]] (PKK) ---- [[Ficheru:Seal of Combined Joint Task Force – Operation Inherent Resolve.svg|22px]] '''[[Coalición Internacional Contra Estáu Islámicu|CJTF-OIR]]''' <small>(dende 2014)</small> * {{Bandera|Estaos Xuníos}} Estaos Xuníos * {{Bandera|Reinu Xuníu}} Reinu Xuníu * {{Bandera|Francia}} Francia * {{Bandera|Bélxica}} [[Bélxica]] * {{Bandera|Dinamarca}} [[Dinamarca]] * {{Bandera|Australia}} [[Australia]] ''[[Coalición Internacional Contra Estáu Islámicu|...Restu de países de la coalición]]'' |políticos1 = {{Llista simple| * {{Bandera|Siria}} '''[[Bashar al-Asad]]'''<ref group="lower-alpha">[[Presidente de Siria]] y comandante supremu de les [[Fuercies Armaes de Siria]].</ref> * {{Bandera|Siria}} [[Wael al-Halqi]]<ref group="lower-alpha">Primer ministru de Siria</ref> * {{Bandera|Siria}} [[Fahed Yasem al-Freiy]]<ref group="lower-alpha">[[Ministeriu de Defensa de Siria|Ministru de Defensa de Siria]]</ref><ref name="appointedMoD">{{cita publicación |url=http://www.sana.sy/eng/21/2012/07/18/432218.htm |títulu=President al-Assad Appoints Xen. Fahd Jassem al-Freij Deputy Commander-in-Chief of the Army and the Armed Forces and Minister of Defense |editorial=[[Syrian Arab News Agency]] |fecha=18 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=18 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120723145400/http://www.sana.sy/eng/21/2012/07/18/432218.htm |fechaarchivu=23 de xunetu de 2012 }}</ref> * {{Bandera|Siria}} [[Dawoud Rajiha]]{{MEC}}<ref group="lower-alpha">Ex [[Ministeriu de Defensa de Siria|Ministru de Defensa]].</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/middle-east/syria-s-assad-replaces-defense-minister-with-army-chief-of-staff-1.377658 «Syria's Assad replaces defense minister with army chief of staff.»] Haaretz Daily Newspaper.</ref> * {{Bandera|Siria}} [[Mohammad al-Shaar]]{{WIA}}<ref group="lower-alpha">[[Ministeriu del Interior de Siria|Ministru del Interior]].</ref> * {{Bandera|Siria}} [[Ali Abdullah Ayub]] }} |políticos2 = <li> * {{Bandera|Siria|1932}} [[Ahmad Yarba]]<ref group="lower-alpha">presidente de la [[Coalición Nacional Siria]].</ref> * {{Bandera|Siria|1932}} [[George Sabra]]<ref group="lower-alpha">Ex presidente de la [[Coalición Nacional Siria]].</ref> * {{Bandera|Siria|1932}} [[Moaz al-Jatib]]<ref group="lower-alpha">Ex presidente de la [[Coalición Nacional pa les Fuercies de la Oposición y la Revolución Siria]].</ref> ---- ---- *{{Bandera|Turquía}} [[Recep Tayyip Erdoğan]] *{{Bandera|Turquía}} [[Ahmet Davutoğlu]] *{{Bandera|El Líbanu}} [[Tamam Salam]] *{{Bandera|Israel}} [[Benjamín Netanyahu]] ---- ---- * {{Bandera imaxe|Flag of the Islamic State in Iraq and the Levant.svg}} [[Abu Bakr al-Baghdadi]]<ref group="lower-alpha">Califa del [[Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante]].</ref><ref>{{cita publicación |editorial=Departamentu d'Estáu de EE.&nbsp;UU. |url=http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2013/08/213032.htm |títulu=U.S. Condemns Terrorist Attacks in Iraq and Pledges to Help Combat al Qaeda |fecha=10 d'agostu de 2013 |idioma=inglés}}</ref> |políticos3 = {{Llista simple| * {{Bandera imaxe|Nala kurdên rojava.svg}} [[Salih Muslim Muhammad]]<ref group="lower-alpha">Líder del [[Partíu de la Unión Democrática (Siria)|Partíu de la Unión Democrática]].</ref> }} ---- * {{Bandera imaxe|Flag of Kurdistan.svg}} [[Masud Barzani]]<ref group="lower-alpha">Presidente de [[Curdistán iraquín]].</ref> * {{Bandera imaxe|Flag of Kurdistan.svg}} [[Nechervan Idris Barzani]]<ref group="lower-alpha">Primer Ministru de [[Curdistán iraquín]].</ref> |comandante1 = {{Llista simple| * {{Bandera|Siria}} [[Ali Abdullah Ayub]]<ref group="lower-alpha">Xefe del Estáu Mayor del [[Exércitu Siriu]].</ref> * {{Bandera|Siria}} [[Maher al-Asad]]<ref group="lower-alpha">Comandante de la [[4ª División Acorazada (Siria)|4ª División Acorazada]].</ref> * {{Bandera|Siria}} [[Issam Hallaq]]<ref group="lower-alpha">Xefe del Estáu Mayor de la [[Fuercia Aérea Siria]].</ref> * {{Bandera|Siria}} [[Ghasan Yaudat Ismail]]<ref group="lower-alpha">Xeneral de la Unidá d'Intelixencia de la Fuercia Aérea.</ref> *{{Bandera|Siria}} [[Suhail Hassan]]<ref>[http://prensa-latina.cu/index.php?option=com_content&task=view&idioma=1&id=3033391&Itemid=1 Siguen fuertes combates en provincia central siria] 29 d'agostu de 2014 - PL</ref> * {{Bandera|Siria}} [[Issam Zahreddine]] {{MEC}}<ref>[https://larepublica.es/2017/10/18/cai-combate-xeneral-siriu-issam-zahreddine-deir-ezzor/ Cai en combate'l xeneral siriu Issam Zahreddine en Deir Ezzor] LaRepublica.es - 18 ochobre, 2017</ref> * {{Bandera|Siria}} [[Hebun Sinya]]{{MEC}}<ref>[http://actualidad.rt.com/actualidad/165617-muerre-batalla-kobani-guerrera-curda Perez na batalla por Kobani la combatiente curda más conocida] RT - 6 de febreru de 2015</ref> }} ---- {{Llista simple| * {{Bandera imaxe|InfoboxHez.PNG}} [[Hasan Nasrallah]]<ref group="lower-alpha">Secretariu Xeneral de [[Hezbolá]].</ref> * {{Bandera imaxe|Kata'ib Hezbollah sans logo.JPG}} [[Seyed Hashem Musavi]] * {{Bandera|Irán}} [[Qasem Soleimani]]<ref group="lower-alpha">Comandante de la [[Fuercia Quds]].</ref> * {{Bandera imaxe|PFLP-GC Flag.svg}} [[Ahmed Yibril]]<ref group="lower-alpha">Secretariu Xeneral del [[Frente Popular pa la Lliberación de Palestina-Comandu Xeneral|PFLP-GC]].</ref> }} |comandante2 = * {{Bandera|Siria|1932}} [[Abdullah al-Bashir]]<ref group="lower-alpha">Xefe del Estáu Mayor del Exércitu Llibre Siriu.</ref><ref name="xefe-els">{{cita publicación |títulu=Rebalbos sirios confirmen el nomamientu de nuevu xefe pal so exércitu periódicu=L'Universal |url=http://www.eluniversal.com/internacional/conflictu-en-siria/140308/rebeldes-sirios-confirmen-el nomamientu-de-nuevu-xefe-pa-el so-ejerci |fecha=8 de marzu de de 2014 |fechaaccesu=27 de xunu de 2014}}</ref> * {{Bandera|Siria|1932}} [[Salim Idris]]<ref group="lower-alpha">Ex Xefe del Estáu Mayor del Exércitu Llibre Siriu.</ref><ref name="xefe-els"/> * {{Bandera|Siria|1932}} [[Riyad al-Asaad]]{{WIA}}<ref group="lower-alpha">Ex Xefe del Estáu Mayor del Exércitu Llibre Siriu</ref><ref>{{cita web |url=http://edition.cnn.com/2013/03/25/world/meast/syria-civil-war |títulu=O.N. withdraws staffers as violence rages in Syria |editorial=CNN |fecha=25 de mayu de 2013 |idioma=inglés }}</ref> * {{Bandera|Siria|1932}} [[Mustafa Sheij]]<ref group="lower-alpha">Ex Xefe del Conseyu Militar Supremu del Exércitu Llibre Siriu.</ref><ref>{{cita publicación |nome=Dominic |apellíu=Evans |títulu=Estremaos rebalbos sirios llogren alcuerdu sobre lideralgu |url=http://noticias.terra.es/mundo/oriente-proximo/estremaos-rebalbos-sirios-llogren-alcuerdu-sobre-lideralgu,95y161a08d56a310VgnCLD2000000ec6eb0aRCRD.html |editorial=Terra |fecha=16 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=8 de setiembre de 2013 |axencia=Reuters}}</ref> * {{Bandera|Siria|1932}} Yamal Maruf<ref group="lower-alpha">Líder del [[Frente de los Revolucionarios de Siria]].</ref><ref name="ds17Dec">{{cita web |url=http://www.dailystar.com.lb/News/Middle-East/2013/Dec-17/241361-fsa-alliance-pushes-back-against-islamic-front.ashx |títulu=FSA alliance pushes back against Islamic Front |periódicu=The Daily Star |fecha=17 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2013}}</ref> * {{Bandera imaxe|Flag of the Islamic Front (Syria) (Black).svg}} Ahmed Issa al-Sheij<ref group="lower-alpha">Líder del [[Frente Islámicu (Siria)|Frente Islámicu]].</ref><ref name="BBC22Nov">{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-25053525 |títulu=Leading Syrian rebel groups form new Islamic Front |publicación=BBC |fecha=22 de payares de 2013 |fechaaccesu=22 de xineru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera imaxe|Flag of the Al-Nusra Front (Variant).svg}} [[Abu Mohammad al-Golani]]{{WIA}}<ref group="lower-alpha">Líder del [[Frente al-Nusra]].</ref><ref>{{cita web |url=https://www.facebook.com/syriaohr/posts/367316493376695 |títulu=Al-Nusra leader injured by regime bombardment |editorial=Facebook |fechaaccesu=16 de mayu de 2013}}</ref> * {{Bandera imaxe|Flag of the Islamic Front (Syria) (Black).svg}} [[Abdul Qader Saleh]]{{MEC}}<ref group="lower-alpha">Ex Comandante Xefe de la [[Brigada Tauhid]].</ref><ref>{{cita publicación |url=http://noticias.terra.com.pe/internacional/guerra-en-siria/muerre-el-líder-de-un-importante-grupu-rebalbu-siriu-en-alepo,330805af44a62410VgnCLD2000000ec6eb0aRCRD.html |títulu=Muerre'l líder d'un importante grupu rebalbu siriu en Alepo |fecha=18 de payares de 2013 |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |axencia=[[Axencia EFE]]}}</ref> ---- ---- *{{Bandera|El Líbanu}} [[Jean Kahwaji]] *{{Bandera|Turquía}} [[Necdet Özel]] *{{Bandera|Israel}} [[Benny Gantz]] ---- ---- {{Bandera|Estáu Islámicu}} [[Abu Bakr al-Baghdadi]] |comandante3 = {{Llista simple| {{Bandera imaxe|Nala kurdên rojava.svg}} [[Sipan Hemo]]<ref group="lower-alpha">Comandante de les [[Unidaes de Proteición Popular]].</ref> {{Bandera imaxe|Nala kurdên rojava.svg}} [[Nessrin Abdallah]]<ref group="lower-alpha">Comandante de les [[Unidaes Femenines de Proteición]].</ref> }} |unidaes1 = |unidaes2 = |unidaes3 = |soldaos1 = {{Bandera|Siria}} '''Fuercies Armaes de Siria''' * 11&nbsp;800 vehículos loxísticos, infantería y de tresporte '''(2014)''' * 2000 cañones, 150 cañones autopropulsados '''(2014)''' * 499 aviones de combate '''(2014)''' * 110 helicópteros armaos '''(2014)''' ---- {{Bandera|Siria}} '''Fuercies Paramilitares''' * 19&nbsp;800 soldaos '''(2012)''' |soldaos2 = {{Bandera|Siria|1932}} '''Exércitu Llibre Siriu y Faiciones Islamistes''' Según el ministeriu de defensa de Rusia en mayu del 2017 esisten alredor de 41.500 rebeldes en Siria: 14.500 in Idlib, Hama, Alepo y Latakia, 3000 na bolsa de Rastan al norte de Homs, 9000 en Ghouta oriental y 15.000 nel frente sur.<ref name="ReferenceAA">{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/5-may-numbers-of-rebels-according-to-the-russian-minister}}</ref> ---- {{Bandera imaxe|Flag of Jihad.svg}} '''Rebeldes islamistes'''<br /> •&nbsp;Frente Islámicu: 45&nbsp;000<ref name="zamanalwsl.net">{{cita web |url=http://www.zamanalwsl.net/en/news/2871.html |títulu=Rebels top commander denies fleeing Syria to Qatar |editorial=Zaman Alwsl |fecha=12 d'avientu de 2013}}</ref> •&nbsp;Brigada Ahfad al-Rasul: 10&nbsp;000-15&nbsp;000<ref name="CAP">{{cita web |url=http://www.americanprogress.org/issues/security/report/2013/05/14/63221/the-structure-and-organization-of-the-syrian-opposition/ |títulu=The Structure and Organization of the Syrian Opposition |editorial=Center for American Progress |fecha=14 de mayu de 2013}}</ref><br /> •&nbsp;Frente Al-Nusra: 7000<ref name="econ">{{cita publicación |url=http://www.economist.com/news/middle-east-and-africa/21582037-one-islamist-rebel-group-seems-have-overtaken-all-others-competition-among |títulu=Syria's Islamist fighters: Competition among Islamists |obra=The Economist |fecha=20 de xunetu de 2013 |fechaaccesu=26 de xunetu de 2013 |idioma=inglés}}</ref> – 15&nbsp;000<ref>{{cita publicación |url=http://www.channel4.com/news/syria-files-interactive-rebels-weapons-money-ideology-assad |títulu=Syria interactive: the rebels, their weapons and funds |editorial=[[Channel 4]] |fecha=29 de mayu de 2013 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2013}}</ref><br /> ---- ---- '''{{Bandera2|Estáu Islámicu}}'''<br />100&nbsp;000 combatientes |soldaos3 = {{Bandera imaxe|Nala kurdên rojava.svg}} '''YPG:''' * ~80&nbsp;000<ref name="guide">{{cita publicación |url=https://now.mmedia.me/lb/en/NewsReports/566329-us-preparing-airbase-in-northeast-syria-reports |títulu=US preparing airbase in northeast Syria: reports |fecha=avientu de 2015 |idioma=inglés}}</ref>-100&nbsp;000<ref>{{cita publicación |url=http://www.dailystar.com.lb/News/Middle-East/2013/Dec-27/242372-kurdish-militia-has-35000-fighters-spokesman.ashx#axzz2oNa3sbT8 |títulu=Kurdish militia has 35,000 fighters: spokesman |periódicu=The Daily Star |fecha=27 d'avientu de 2013}}</ref> combatientes '''Yabat al-Akrad:''' * 7000<ref name="hijacked">{{cita publicación |url=http://rudaw.net/english/middleeast/syria/11082013 |autor=Mutlu Civiroglu |títulu=Kurdish Commander: Jihadi Groups in Syria Have Hijacked FSA |editorial=Rudaw |fecha=11 d'agostu de 2013 |idioma=inglés}}</ref> combatientes |baxes1 = {{Bandera|Siria}} 63,820 soldaos muertos<ref name="syriahr.com">{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/wires/afp/article-5490129/Syria-war-killed-350-000-7-years-monitor.html }}</ref> * {{Bandera|Siria}} 58.130 milicianos muertos<ref name="syriahr.com">{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/wires/afp/article-5490129/Syria-war-killed-350-000-7-years-monitor.html }}</ref> * {{Bandera imaxe|InfoboxHez.PNG}} 1630 muertos 7686 d'otros países chiítas |baxes2 = {{Bandera|Siria|1932}} 62039 muertos les FSA, curdos y desertores<ref name="ReferenceA">{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/wires/afp/article-5490129/Syria-war-killed-350-000-7-years-monitor.html }}</ref> ---- ---- {{Bandera|Estáu Islámicu}}&nbsp;{{Bandera imaxe |Flag_of_the_Al-Nusra_Front.svg}}: 63360 muertos<ref name="ReferenceA"/> |baxes3 = |baxes4 = 106.390 civiles muertos (19.811 neños y 12.513 muyeres)<ref name="osdh_16.07.17">{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/wires/afp/article-5490129/Syria-war-killed-350-000-7-years-monitor.html |axencia=OSDH |fecha=16 de xunetu de 2017 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://vdc-sy.net/en/ |títulu=Violations Documentation Center |axencia=VDC |fechaaccesu=5 d'agostu de 2017 |idioma=inglés}}</ref><br/>88 soldaos estranxeros muertos ({{Bandera|El Líbanu}} 48, {{Bandera|Xordania}} 7, {{Bandera|Iraq}} 16,{{Bandera|Turquía}} 17) 353,935 muertos en total (según la OSDH, marzu de 2018)<ref name="osdh_16.07.17" /><br />1 millón de mancaos<br />10 millones de movíos.<ref>[http://www.lavoz.com.ar/ciudadanos/fuxeron-de-siria-toparon-abellugu-en-cordoba Fuxeron de Siria, toparon abellugu en Córdoba] Consultáu'l 13 de xunu de 2016 - Lavoz.com.ar</ref><br />Más de 5 millones de movíos (Según otres fontes)<ref>[http://www.huffingtonpost.com.mx/2017/03/30/mas-de-5-millones-de-persones-fuxeron--del conflictu-en-siria_a_22019113/ «Más de 5 millones de persones fuxeron del conflictu en Siria: ONX.» 30 de marzu de 2017.] ''The Huffington Post''.</ref><ref>[https://www.rtve.es/noticias/20170330/guerra-siria-cifra-abellugaos-sirios-supera-yá-cinco-millones-segun-acnur/1513602.shtml «Guerra en Siria La cifra de refuxaos sirios supera yá los cinco millones, según ACNUR.» 30 de marzu de 2017.] RTVE.</ref><ref>[https://www.elsoldemexico.com.mx/mundo/628882-la cara-de-la guerra-en-siria-mas-de-5-millones-de-abellugaos «La cara de la guerra en Siria: más de 5 millones de refuxaos.» 30 de marzu de 2017.] ''El Sol de Méxicu''.</ref> |campaña = |campaña2 = |campaña3 = |campaña4 = |notes = }} La '''guerra civil siria''' ({{Lang-ar|الحرب الأهلية السورية}} ''al-Ḥarb al-ahliyya al-sūriyya'') ye un conflictu bélicu empecipiáu a principios de 2011 y que se desenvuelve na actualidá en [[Siria]]. Nel so entamu les [[Fuercies Armaes de Siria]] enfrentar contra grupos armaos rebalbos, conocíos n'Occidente como la [[oposición siria]]. Más palantre, numberosos grupos y combatientes rebalbos xunir al [[Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante]] — Estáu Islámicu (EI) n'[[Idioma español|español]]; ISIS n'[[idioma inglés|inglés]], Daesh (n'[[Idioma árabe|árabe]] داعش), lo que-y dexó invadir vastes estensiones de Siria dende Iraq.<ref name="EIIL">{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/128508-estremistes-destrúin-artefautos-arqueologicos-siria.html |títulu=Estremistes destrúin ayalgues arqueolóxiques de 3000 años en Siria |fecha=19 de mayu de 2014}}</ref> Pa 2017, el Gobiernu siriu entamó una gran campaña contra Daesh recuperando los territorios al oeste del Éufrates, el 6 d'avientu tantu autoridaes siries como ruses, proclamaron el final de la operación contra Estáu Islámicu.<blockquote>"La xera de ganar a les formaciones criminales de la organización terrorista Estáu Islámicu nel territoriu de Siria, llevada a cabu poles Fuercies Armaes de la Federación de Rusia, ta cumplida (...) &nbsp;les fuercies del Gobiernu [siriu] col sofitu de les Fuercies Aérees ruses tomaron por completu'l control de la zona al noroeste de Abu Kemal: dende'l ríu Éufrates hasta'l pobláu Mezile, con una superficie total de 2.500 quilómetros cuadraos", &nbsp;''Xefe del principal mandu operativu del Estáu Mayor de les Fuercies Armaes de Rusia, Serguéi Rudskói.'' <ref>{{cita publicación |títulu="Misión cumplida": Les Fuercies Armaes de Rusia confirmen la derrota del Estáu Islámicu en Siria|url=https://actualidad.rt.com/actualidad/256993-rusia-siria-quedáu-poblacion-control-ei|fechaaccesu=1 de xineru de 2018|periódicu=RT n'Español|idioma=es}}</ref> </blockquote><blockquote>"Toles agrupaciones del Estáu Islámicu en territoriu siriu fueron destruyíes,&nbsp;llográndose asina la lliberación de Siria&nbsp;(…) Al día de güei nun esisten zones d'esi país árabe so control del EI",&nbsp;j''efe del Estáu Mayor Xeneral del Exércitu rusu, Valery Gerasimov''.<ref>{{cita publicación |títulu=Rusia: Siria foi lliberada dafechu del Estáu Islámicu|url=https://actualidad.rt.com/actualidad/256902-rusia-putin-estáu-islamico-atayante-derrota-siria|fechaaccesu=1 de xineru de 2018|periódicu=RT n'Español|idioma=es}}</ref></blockquote><blockquote>&nbsp;"El ministru de Defensa rusu (Serguéi Shoigú) reportó que les operaciones nes veres occidental y oriental del Éufrates concluyeron con una derrota atayante de los terroristes (...) De xacíu, inda pueden haber focos de resistencia, pero polo xeneral, la ofensiva nesta etapa y nesta zona terminó (...) esta operación antiterrorista remató con una atayante derrota de los terroristes", ''presidente de la Federación Rusa, Vladimir Putin.''</blockquote><blockquote>"El terrorismu nun se llinda al EI, sinón que'l EI ye solo una parte d'este. [...] Tenemos qu'entender que cuando enfocamos solo nel EI, esto equival a un&nbsp;intentu de&nbsp;esvalixar l'atención&nbsp;del fechu de que'l terrorismu subsiste col sofitu d'Occidente. [El Frente]&nbsp;A el&nbsp;Nusra ta a la cabeza d'esti terror, mientres hayan organizaciones terroristes como'l EI o [el Frente] Al Nusra, esto significa que&nbsp;inda tamos en guerra. Asina que la guerra&nbsp;va terminar hasta que s'aniquile al postreru terrorista, ensin importar so qué nome",&nbsp;''presidente de la República Árabe Siria, Bashar al Assad''<ref>{{cita publicación |títulu=Assad: "El terrorismu en Siria esiste gracies al sofitu d'Occidente"|url=https://actualidad.rt.com/actualidad/257833-assad-terrorismu-siria-subsistir-sofito-occidente|fechaaccesu=1 de xineru de 2018|periódicu=RT n'Español|idioma=es}}</ref></blockquote>Les protestes de marzu de 2011, derivaron nuna guerra civil ente les fuercies gubernamentales y l'oposición armada, desaguando nun conflictu internacional onde la llucha contra los terroristes entemecer col conflictu d'intereses de dellos países estranxeros, incluyíes los dos mayores potencies nucleares, según les potencies rexonales.<ref name=":2">{{cita publicación |títulu=Cinco claves pa nun perdese nel 'llaberintu' de la guerra siria - RT |url=https://actualidad.rt.com/actualidad/235478-claves-conflictu-siriu?utm_medium=aplication_chrome |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |periódicu=RT n'Español |idioma=}}</ref> La organización qu'arrexuntaba, nun principiu, a la oposición siria foi'l [[Conseyu Nacional Siriu]] (SNC), con base n'Istambul, en 2011 incluyía a toles faiciones antigubernamentales. Sicasí, les diverxencies polítiques, militares y relixoses estremaron al SNC en 2012-13 (en grupos armaos, la oposición moderada y l'oposición radical). Pela so parte, los curdos crearon la so propia agrupación, de la que forma parte'l so brazu armáu [[Unidaes de Proteición Popular|Unidá de Proteición Popular]] (YPG poles sos sigles en curdu). Por cuenta de la división de les fuercies opositores, distintos grupos islamistes, como l'ex-[[Jabhat Fateh al-Sham|Frente Al Nusra]] y del [[Estáu Islámicu]], adquirieron un mayor protagonismu na so confrontación contra les fuercies gubernamentales. Dempués de que'l Gobiernu nun pudiera apangar el conflictu, dellos protagonistes internacionales, como EE.XX., Europa, Turquía y monarquíes d'[[Oriente Mediu]], intervinieron direuta o indireutamente. Dende l'empiezu de la guerra, EE.XX. apurrió sofitu a la 'oposición moderada', como los grupos armaos del [[Exércitu Llibre Siriu]], anque muncha d'esta ayuda terminó en manes de grupos islamistes, polo que, pa 2018 s'hubo frenáu toa ayuda a esti grupu, centrándose nes SDF. El presidente de Siria, [[Bashar al-Asad]], declaró en delles ocasiones que tres la derrota de los terroristes, los militares de [[Turquía]] y [[Estaos Xuníos|EE.XX.]] tendrán d'abandonar el territoriu siriu o de lo contrario van ser espulsaos pola fuercia:<blockquote>«Si falamos de la presencia de militares sobre'l terrén, como ye'l casu de los soldaos turcos, si tamos lluchando contra los terroristes, tamién tenemos derechu a lluchar contra los qu'ocupen el nuesu país. Nesti sentíu, tantu los estauxunidenses como los turcos y los demás ocupantes, tendrán de dise pol so propiu pie o van ser espulsaos pola fuercia».<ref>{{cita publicación |títulu=Assad: "Tres la derrota de los terroristes, Turquía y EE.XX. van abandonar Siria o van ser espulsaos" - RT|url=https://actualidad.rt.com/actualidad/236509-assad-gana-terroristes-turquia-eeuu|fechaaccesu=23 d'abril de 2017|periódicu=RT n'Español|idioma=}}</ref></blockquote>Al entamu, los rebeldes cuntaben con asistencia non letal, pero más tarde EE.XX. empezó a procurar financiamiento, armes y entrenamientu. Dempués, acabó almitiendo que parte de l'ayuda letal terminó en manes de terroristes que lu usaron tantu contra'l Gobiernu y los civiles, como contra la 'oposición'. Amás Arabia Saudita, Qatar, Kuwait, según Turquía apurriríen "millones de dólares" a los grupos terroristes, incluyíu'l Frente Al Nusra y el EI», según declaró en marzu de 2014 ''David Cohen, secretariu axuntu del Departamentu d'Ayalga pa Terrorismu ya Intelixencia Financiera de EE.UU''.<ref name=":2" /> Hasta'l 2016 envalorábase que los grupos armaos illegales recibieron unos 2450 sistemes portátiles de defensa aérea, 1750 sistemes antitanque, 650 llanzacohetes múltiples, más de 24000 proyeutiles de distintos tipos y más de 600 tonelaes d'esplosivos.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201702211067120590-armamentu-oriente-medio-siria/ |títulu=Defensa rusa: la oposición siria recibe costantemente les armes del estranxeru |fechaaccesu=22 de febreru de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> La coalición internacional liderada por EE.XX. (''Central Join Task Force'') na so Operación Resolvimientu Inherente empezó a llanzar ataques aéreos contra'l [[Estáu Islámicu]] en Siria'l 10 de setiembre de 2014, ensin l'aprobación del Gobiernu siriu. Magar l'oxetivu principal de la coalición yera lluchar contra'l EI, los sos ataques non siempres fueron precisos, cobrándose la vida de centenares de civiles y atacáu a posiciones ya infraestructura del gobiernu siriu, so la sida d'un ataque defensivu o d'ataques de represalia pol usu d'armes químiques.<ref name=":2" /> Rusia, Irán y agrupaciones chiítas, como Hezbolá, sofiten al Gobiernu siriu que combate a Estáu Islámicu, grupos islamistes, l'exércitu llibre siriu sofitáu per Turquía y les fuercies democrátiques de Siria, sofitada por EE.XX. Dende'l 30 de setiembre de 2015, Rusia llevó a cabu una operación antiterrorista en Siria dempués de que'l presidente siriu solicitara ayuda militar. Nos cinco meses y mediu que duró l'operativu, les Fuercies Aérees ruses destruyeron más de 12000 blancos d'infraestructura. Según el ministru de Defensa rusu, Serguéi Shoigú, unos 35000 radicales fueron ablayaos mientres esi primer añu.<ref name=":2" /> Amás d'acabar cola vida d'ente 300.000 y 470.000 persones, el conflictu desencadenó una crisis humanitaria. Pa 2016 de los 22 millones d'habitantes del país más de la miitad tuvieron que fuxir. 13 millones y mediu d'estos movíos internos precisen ayuda urxente. Amás, 4,8 millones llegaron fuxir a países vecinos; Turquía acoyó a 2,7 millones de sirios, El Líbanu a cerca d'un millón y cerca de 650000 fueron a Xordania. Trés cuartes partes de los refuxaos son muyeres y neños. Según cifres de Unicef, siquier 652 neños fueron asesinaos, un 20% más qu'en 2015. Amás, fueron reclutados, casi mil neños soldaos, pa lluchar direutamente en primer llinia. Los más vulnerables son los 2,8 millones que s'atopen en zones de mal accesu. D'ellos, 280000 vivieron so asediu, casi dafechu aisllaos de l'ayuda humanitaria. 338 centros médicos quedaron amenorgaos a escombros en 2016.<ref>{{cita web |url=http://es.euronews.com/2017/03/15/siria-seis-anos-de-guerra |títulu=Siria: seis años de guerra |fechaaccesu=21 de marzu de 2017 |fecha=15 de marzu de 2017 |sitiuweb=euronews}}</ref> Por cuenta de la participación de numberoses potencies estranxeres denominóse-y una [[guerra subsidiaria]]. El gobiernu siriu cuenta col sofitu de [[Rusia]], que lo considera un país aliáu dende tiempos de la [[Xunión Soviética]], la [[República Islámica d'Irán]] y l'organización libanesa [[Hezbolá]].<ref name="AlNusraDaraa">{{cita web |url=http://www.longwarjournal.org/threat-matrix/archives/2012/11/a el_nusrah_front_claims_3_more.php |títulu=Al Nusrah Front claims 3 more suicide attacks in Daraa |fecha=27 de payares de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130513183246/http://www.longwarjournal.org/threat-matrix/archives/2012/11/a el_nusrah_front_claims_3_more.php |fechaarchivu=13 de mayu de 2013 }}</ref> Defenden que les manifestaciones y primeres revueltes armaes fueron entamaes y financiaes por [[Occidente]], según a dellos grupos yihadistes, pa bastiar la cayida del gobiernu y controlar el país,<ref>{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/129425-pbs-militares-eeuu-entrenen-rebeldes-sirios-catar.html |títulu=Videu: Militares d'Estaos Xuníos entrenen a rebeldes sirios nuna base secreta de Quatar |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |apellíu= |nome= |fecha=28 de mayu de 2014 |editorial=RT}}</ref><ref>{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/128353-eeuu-misiles-rebalbes-siria.html |títulu=EUA unvia misiles a los rebeldes sirios pa un programa piloto |fecha=17 de mayu de 2014 |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |editorial=RT }}</ref> opinión sofitada por dellos analistes.<ref>{{cita publicación |títulu=Coronel Pedro Baños Baxu: “Los servicios secretos de Turquía crearon l'Estáu Islámicu” |url=http://latribunadelpaisvasco.com/not/3297/-ldquo-los servicios secretos-de-turquia-crearon-l'estáu-islamico-rdquo-/?utm_content=buffer708y4&utm_source=facebook.com |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015 |editorial=La Tribuna del País Vascu |fecha=3 d'agostu de 2015}}</ref> La oposición siria» ye sofitada por [[Estaos Xuníos]],<ref name="ayuda">{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/ultima_hora/view/127276-eeuu-oposicion-siria-millones-adicionales.html |títulu=EE. XX. va apurrir a la oposición siria 27 millones de dólares adicionales |editorial=RT |fecha=5 de mayu de 2014 }}</ref> [[Turquía]], [[Arabia Saudita]] y otros países aliaos occidentales y del [[golfu Pérsicu]].<ref>{{cita publicación |apellíos1=Blake |nome1=Eben |títulu=Iran's Relationship With Assad, Hezbollah In Lebanon And Houthis In Yemen Must Stop, Says Qatar's Foreign Minister |url=http://www.ibtimes.com/irans-relationship-assad-hezbollah-lebanon-houthis-yemen-must-stop-says-qatars-2039884 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015 |periódicu=International Business Times |fecha=5 d'agostu de 2015}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.theguardian.com/global-development/2014/may/23/kofi-annan-syrians-rexonal-proxy-wars |títulu=Kofi Annan: Syrians pay with their lives while rexonal powers wage proxy wars |fecha=23 de mayu de 2014 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.oxfordresearchgroup.org.uk/publications/briefing_papers_and_reports/war_syria_proxy_element |títulu=War in Syria: The Proxy Element |editorial=Oxford Research Group |fecha=11 de xunetu de 2013 }}</ref> Les organizaciones internacionales acusaron al gobiernu siriu, EI y los grupos rebalbos de violaciones graves de los derechos humanos y de munches matances.<ref>{{cita publicación |url=http://www.businessinsider.com/r-islamic-state-and-syrian-government-committing-war-crimes-un-2014-8|títulu=UN Details Rampant War Crimes By ISIS And Assad's Regime|apellíu=Nebehay|nome=Stephanie|axencia=[[Business Insider]]|fechaaccesu=27 d'abril de 2017|fecha=27 d'agostu de 2014|idioma=en}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://edition.cnn.com/2012/11/02/world/meast/syria-civil-war/index.html|títulu=Syrian rebels blame 'heinous' executions on 'extremists'|apellíu=Abdelaziz|nome=Salma|axencia=[[CNN]]|fechaaccesu=27 d'abril de 2017|fecha=2 de payares de 2012|idioma=en}}</ref><ref>{{cita publicación |url=https://www.theguardian.com/world/2014/aug/27/syria-isis-war-crimes-united-nations-un títulu=Syria and Isis committing war crimes, says UN periódicu=[[The Guardian]]|fechaaccesu=27 d'abril de 2017|fecha=27 d'agostu de 2014|idioma=en}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.efe.com/efe/espana/mundo/la-onu-acusa-a-el opositores-y-al gobiernu siriu-de-crimenes-guerra/10001-3084079|títulu=La ONX acusa a los opositores y al Gobiernu siriu de crímenes de guerra|axencia=[[Axencia EFE|EFE]]|fechaaccesu=27 d'abril de 2017|fecha=1 de payares de 2016}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.milenio.com/internacional/ONX-acusa-rebeldes-crimenes-ataques_0_256774665.html|títulu=ONX acusa a rebeldes sirios de crímenes contra la humanidá periódicu=[[Mileniu (periódicu)|Mileniu]]|fechaaccesu=27 d'abril de 2017|fecha=5 de marzu de 2013}}</ref> Pa primavera del 2018 tres la victoria en Adu Duhur, Guta Oriental y Qalamoon Oriental, diversos medios occidentales consideren que'l gobiernu siriu ganó de facto la guerra civil, anque nun controla tol territoriu de Siria. Pero, sofitáu per Rusia ya Irán, nun hai naide que realmente pueda enfrenta-y. La escasez de combatientes, equipu y capacidá evitó que pueda restablecer un control más ampliu.<ref>{{cita publicación |apellíos=Marcus|nome=Jonathan|títulu=Qué efectivu foi realmente l'ataque a Siria per parte d'Estaos Xuníos, Francia y Reinu Xuníu|url=http://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-43765491|fecha=14 d'abril de 2018|fechaaccesu=15 d'abril de 2018|periódicu=BBC Mundu|idioma=en-GB}}</ref> __TOC__ == Antecedentes == === Gobiernu de Asad === {{AP|Familia Asad}} El [[Partíu Baath Árabe Socialista]] llegó al poder en 1963, tres un golpe d'estáu. En 1966, otru golpe derrocó a; [[Michel Aflaq]] y [[Salah al-Din al-Bitar]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Wilson |nome=Scott |url=http://seattletimes.nwsource.com/html/nationworld/2014875394_syria26.html |títulu=Syria escalates attacks against demonstrators |periódicu=The Seattle Times |fecha=25 d'abril de 2011 |idioma=inglés}}</ref> En payares de 1970, el Xeneral [[Hafez al-Asad]], [[Ministeriu de Defensa de Siria|ministru de Defensa]], encabezó lo que llamó una revolución correutiva», llegando a [[primer ministru de Siria Primer ministru]]. En marzu de 1971 Asad declaróse [[Presidente de Siria presidente]], posición que caltendría hasta la so muerte nel 2000. De magar, la Caña Rexonal Siria secular del [[Partíu Baath Árabe Socialista Democráticu|Partíu Baath]] caltúvose como l'autoridá política dominante. Los ciudadanos sirios solo podíen aprobar al Presidente por [[referendu]] y, hasta la eleición parllamentaria de 2012.<ref name="autogenerated4">{{cita publicación |url=http://www.npr.org/2011/04/13/135383023/protests-in-syria-pose-challenges-for-the-o-s |títulu=Protests in Syria Pose Challenges for the U.S |editorial=NPR }}</ref> En [[1982]], nun clima d'insurxencia [[islámica]] que duró seis años, Hafez Al Asad, llevó a cabu una táctica de ''[[tierra quemada]]'' contra la ciudá de [[Hama]], pa encalorar una revuelta islamista [[Sunismu|suní]], ente quien se cuntaba al movimientu de los [[Hermanos Musulmanes]].<ref>{{cita web |apellíu=Shadid |nome=Anthony |url=http://www.nytimes.com/2011/04/27/world/middleeast/27syria.html?src=twrhp |títulu=International Outcry Grows Over Syria Crackdown |ubicación=Syria |periódicu=The New York Times |fecha=26 d'abril de 2011 |fechaaccesu=3 de mayu de 2011}}</ref> L'actual presidente [[Bashar al-Asad]], fíu de Hafez al-Assad, atopar nel poder dende'l [[17 de xunetu]] de [[2000]], tres el fallecimientu del so padre. El so partíu pertenez al [[Frente Nacional Progresista]], con mayoría nel parllamentu (134 asientos), y otros nueve miembros que representen a 35 partíos políticos. Bashar al-Asad y [[Asma al-Asad]], la so esposa, nacida y educada nel Reinu Xuníu y musulmana sunni<ref name="rose">{{cita publicación |apellíu=Golovnina |nome=Maria |url=http://www.reuters.com/article/2012/03/19/us-syria-asma-idUSBRE82I0MB20120319 |títulu=Asma al Asad, a "desert rose" crushed by Syria's strife |axencia=Reuters |fecha=19 de marzu de 2012 |fechaaccesu=8 d'agostu de 2013 |idioma=inglés}}</ref> Ente xunetu de 2000 y agostu de 2001, tuvo llugar una «[[Primavera de Damascu]]», con un intensu alderique políticu y social.<ref>{{cita publicación |títulu=Non Room to Breathe: State Repression of Human Rights Activism in Syria |editorial=Human Rights Watch |fecha=Ochobre de 2007 |volume=19 |issue=6 |páxines=8-13 |url=http://www.hrw.org/en/node/10646/section/4 |idioma=inglés}}</ref> El periodu foi carauterizáu pola apaición de numberosos foros políticos o [[Salón lliterariu|salones]], onde grupos de persones con idees allegaes axuntar en cases privaes p'aldericar asuntos políticos y sociales. Activistes políticos tales como [[Riad Seif]], [[Haitham al-Maleh]], [[Kamal al-Labwani]], [[Riyad al-Turk]] y [[Aref Dalila]] fueron importantes nel desenvolvimientu del movimientu.<ref>{{cita web |url=http://www.amnesty.org/en/library/asset/MDE24/007/2002/en/ee9fa6f2-d870-11dd-9df8-936c90684588/mde240072002en.html |títulu=Syria Smothering Freedom of Expression: the detention of peaceful critics |editorial=Amnesty International |fecha=5 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131208005916/http://www.amnesty.org/en/library/asset/MDE24/007/2002/en/ee9fa6f2-d870-11dd-9df8-936c90684588/mde240072002en.html |fechaarchivu=8 d'avientu de 2013 }}</ref> Los foros más famosos fueron el [[Foru de Riad Seif|de Riad Seif]] y el de [[Jamal al-Atassi]].<ref name="alan">{{cita llibru |apellíu=George |nome=Alan |títulu=Syria:Neither Bread nor Freedom |añu=2003 |editorial=Zed Books |isbn=1-84277-213-9 |páxines=56-58 |url=https://books.google.com/?id=dFdbVVcKsSIC }}</ref> === Demografía === {{AP|Demografía de Siria}}La [[familia Asad]] pertenez a la secta [[alauismo|alawí]], una caña del [[chiismu]] qu'entendía un 12,6% de la población de Siria.<ref>{{cita publicación |apellíu=Heneghan |nome=Tom |url=http://www.reuters.com/article/2011/12/23/us-syria-religion-alawites-idUSTRE7BM1J220111223 |títulu=Syria's Alawites are secretive, unorthodox sect |axencia=Reuters |fecha=23 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=8 d'agostu de 2013 |idioma=inglés}}</ref> Los alawíes teníen mayoría nes grandes ciudaes y nos altos cargos del gobiernu, polo que, xeneraben rensía ente los [[suníes]] <ref name="nyt">{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2011/04/25/world/middleeast/25assad.html?ref=world&pagewanted=print|títulu=Syrian Crisis Tests the Mettle of Its Autocratic Ruler|fecha=24 d'abril de 2011|periódicu=The New York Times}}</ref> que constituyíen la mayor parte de la población rural.<ref>{{cita web |títulu=Syria – International Religious Freedom Report 2006 |editorial=Departamentu d'Estáu de EE.{{esd}}UU. |fechaaccesu=28 de xunu de 2009 |url=http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71432.htm |añu=2006 |idioma=inglés}}</ref> Bastantes miembros cercanos de la familia de Bashar al-Asad llograron puestos nel gobiernu dende l'ascensión del so padre al poder.<ref>{{cita publicación |autor=Robin Wright |url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/02/21/AR2008022102839.html |títulu=Sanctions on Businessman Target Syria's Inner Sanctum |periódicu=The Washington Post |fecha=22 de febreru de 2008 |fechaaccesu=31 de marzu de 2010 |idioma=inglés}}</ref> La guerra civil foi dexenerándose dende un conflictu favorecíu pola necesidá de cambeos políticos a un conxuntu de conflictos sectarios y d'intereses internacionales, en sofitu d'un determináu grupu étnicu. Por casu Irán sofita abiertamente a les milicies xiines, Arabia Saudita a los suníes y Turquía a la minoría turcomana. EE.XX. pela so parte sofita abiertamente a los curdos, que fueron declaraos enemigos de Turquía pola so conexón col PKK, que llucha contra'l gobiernu turcu. Per otru llau, atópase l'apuerto de miles d'estranxeros provenientes de diverses partes del mundu pa sofitar a un determináu bandu, yá seya económica o militarmente. === Otros factores === ==== Sociedá y corrupción ==== El descontentu contra'l gobiernu yera más fuerte nes poblaciones rurales de Siria, especialmente ente suníes conservadores y relixosos.<ref name="Poor rural rebels">{{cita publicación |url=http://www.foxnews.com/world/2012/10/16/rebels-in-syria-largest-city-aleppo-mostly-poor-pious-and-from-rural/ |títulu=Rebels in Syria's largest city of Aleppo mostly poor, pious and from rural backgrounds |editorial=Fox News Channel |axencia=Associated Press fecha=16 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=28 de xineru de 2013 |idioma=inglés}}</ref> Estes zones incluyíen ciudaes con altos índices de probeza, como [[Daraa]] y [[Homs]], y los distritos más probes de ciudaes grandes. Les desigualdaes socioeconómicas amontáronse significativamente tres les polítiques corporativistes empecipiaes por [[Hafez al-Asad]] nos sos últimos años y aceleraes pol so fíu Bashar. Con una énfasis nel [[sector servicios]], estes polítiques tendíen a beneficiar a una minoría de la población, particularmente a aquellos que teníen conexones col gobiernu y miembros de la clase comerciante suní de Damascu y Alepo por aciu la concesión de privilexos económicos y fiscales.<ref name="Poor rural rebels" /> ==== Economía ==== N'algamando un máximu en 1996, la producción menguó d'unos 610&nbsp;000 barriles/día esi añu a 385&nbsp;000 en 2010. Ante l'amenorgamientu de los ingresos y un déficit fiscal, en mayu de 2008 el gobiernu viose obligáu a retayar los subsidios de combustible, que consumíen el 15% del [[PIB]], causando la triplicación del preciu de la gasolina y l'aumentu del preciu de los alimentos. A partir de 2006, Siria viose afeutada por una intensa seca, en parte debíu al [[cambéu climáticu]]. La rexón fíxose cada vez más templada y greba, con precipitaciones más irregulares ya intenses.<ref name="seca"/> Ente 2002 y 2008, los recursos hídricos totales del país amenorgar a la metá,<ref name="seca">{{cita publicación |títulu=Earth Is Parched Where Syrian Farms Thrived |url=http://www.nytimes.com/2010/10/14/world/middleeast/14syria.html?adxnnl=1&adxnnlx=1330449407-yAiPXrD1kQsKbG2Bb5A61A&pagewanted=1&_r=1& |periódicu=[[The New York Times]] |fecha=13 d'ochobre de 2010 |fechaaccesu=5 d'agostu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> anque tamién se citó como posible factor l'amenorgamientu del caudal del ríu [[Éufrates]], por cuenta de la construcción de preses per parte de [[Turquía]].<ref name="seca"/> La seca, qu'afectó principalmente a zones rurales del [[Creciente Fértil]],<ref name="jadaliyya"/> provocó la desertificación de les tierres de cultivu y un éxodu rural, que dexaron centenares de villes abandonaes.<ref name="seca"/> Los movíos, que proveníen de zones suníes, dirixir a les ciudaes costeres del país, apoderaes pola minoría alauita, xenerando tensiones sectaries. Amás, en 2010, una [[Seca en China de 2010-2011|dura seca en China]], la peor que sufriera'l país en sesenta años, xuntu con diverses foles de calor o hinchentes en principales países productores de trigu como Ucrania, Rusia, Canadá y Australia, contribuyeron a la escasez d'esi cultivu. Ente xunu de 2010 y febreru de 2011 el preciu mundial del trigu doblóse, afectando especialmente a estaos importadores de trigu, azucre, sales como Siria.<ref>{{cita publicación |nome=Thomas L- |apellíu=Friedman |títulu=The Scary Hidden Stressor |url=http://www.nytimes.com/2013/03/03/opinion/sunday/friedman-the-scary-hidden-stressor.html?_r=1& |periódicu=[[The New York Times]] |fecha=2 de marzu de 2013 |fechaaccesu=5 d'agostu de 2014 |enllaceautor=Thomas Friedman}}</ref> Pa 2011, Siria enfrentar a un deterioru del nivel de vida nacional y a xubíes importantes nos precios de los productos básicos, con una [[Inflación|alta inflación]]<ref name="jadaliyya">{{cita publicación |apellíu=Saleeby |nome=Suzanne |url=http://www.jadaliyya.com/pages/index/4383/sowing-the-seeds-of-dissent_economic-grievances-an |títulu=Sowing the Seeds of Dissent: Economic Grievances and the Syrian Social Contract's Unraveling |periódicu=Jadaliyya |fecha=16 de xineru de 2012}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Massoud |apellíu=Derhally |títulu=Syrian inflation reached 31.5% in April |url=http://www.arabianbusiness.com/syrian-inflation-reached-31-5-in-april-460888.html |editorial=Arabian Business |fecha=6 de xunu de 2012 |fechaaccesu=22 d'agostu de 2013}}</ref> El país enfrentábase tamién a tases de [[desemplegu]] xuvenil particularmente altes.<ref>{{cita web |url=http://journalistsresource.org/studies/government/international/youth-exclusion-in-syria-economic/ |títulu=Youth Exclusion in Syria: Social, Economic, and Institutional Dimensions |editorial=Journalist's Resource |fechaaccesu=11 d'agostu de 2012 }}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Deborah |apellíu=Amo |títulu=Syrian Youth Unprepared For Market-Driven Economy |url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=130222200 |fecha=avientu de 2010 |fechaaccesu=8 de setiembre de 2013 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Yi |apellíu=had |títulu=Unemployed Anti-War Protesters Demand Syrian Invasion |url=http://www.duffelblog.com/2012/07/unemployed-anti-war-protesters-demand-syrian-invasion/ |editorial=The Duffel |fecha=2 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=8 de setiembre de 2013 |idioma=inglés}}</ref><ref name="jadaliyya"/> ==== Gas natural ==== Delles fontes suxurieron que la xeopolítica del gas natural d'Oriente Mediu xugó un papel na guerra, en mayor o menor midida.<ref>{{cita publicación |títulu=Siria, la estorbisa ente'l gas natural qatarín y Europa |url=https://www.abc.es/internacional/20130915/abci-qatar-petroleo-siria-201309142123.html |periódicu=[[ABC (periódicu)|ABC]] |fecha=15 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2014}}</ref> Dende 2008, pel país trescurre'l [[Gasoductu Árabe]], qu'esporta [[gas natural]] dend'[[Exiptu]] a [[Xordania]], Siria y [[El Líbanu]], con una caña submarina que llega a [[Israel]].<ref name="downstream2"> {{cita publicación |url=http://www.downstreamtoday.com/news/article.aspx?a_id=8761 |títulu=Syria Completes First Stage of Arab Gas Pipeline |axencia=[[Xinhua]] |editorial=Downstream Today |fecha=18 de febreru de 2008 |fechaaccesu=23 de febreru de 2008}}</ref> Amás, en 2010 empezaron les negociaciones pa construyir un [[Gasoducto Irán-Iraq-Siria]], que llevaría [[gas natural]] iranina dende'l [[Xacimientu de gas natural South Pars-North Dome|xacimientu de South Pars]], que comparte con [[Qatar]], hasta'l [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]] pa ser esportáu a Europa. El gasoductu, que consolidaría la posición d'Irán como potencia rexonal,<ref>{{cita web |títulu=Tasnim News Agency - Hezbollah Official Hails Iran as Major Rexonal Power |url=http://www.tasnimnews.com/en/news/2015/08/14/828407/hezbollah-official-hails-iran-as-major-rexonal-power |sitiuweb=Tasnim News Agency |fechaaccesu=18 de payares de 2015}}</ref> competía direutamente colos planes de Qatar de construyir [[Gasoducto Qatar-Turquía|otru gasoductu]] que pase per Siria.<ref>{{cita publicación |títulu=IRAN-IRAQ: Pipeline to Syria Ups Ante in Proxy War with Qatar |url=http://oilprice.com/Geopolitics/Middle-East/IRAN-IRAQ-Pipeline-to-Syria-Ups-Ante-in-Proxy-War-with-Qatar.html |editorial=Oilprice.com |fecha=22 de febreru de 2013 |idioma=inglés}}</ref> Esti gasoductu trascurriría dende'l xacimientu qatarín al traviés de Arabia Saudita, Xordania y Siria p'algamar Turquía y la so [[Gasoductu Nabucco]], tamién coles mires de llegar al mercáu européu. Amás, al contrariu que'l gasoductu iranín, ésti evitaría cualquier contautu con Rusia. === Primavera Árabe === {{AP|Primavera Árabe}} La llamada [[Primavera Árabe]] foi un movimientu social que pretendía una remodelación política nos países de la rexón. N'avientu de 2010, apaecieron en Túnez protestes en masa anti-gubernamentales, y más tarde espardiéronse nel Mundu Árabe. En xineru y febreru de 2011, asocedieron revoluciones en Túnez y Exiptu, y los sos gobiernos, acusaos d'autoritarios, fueron derrocaos. Tamién en [[Libia]] asocedieron manifestaciones que derivaron nuna rebelión armada y más tarde nuna [[Guerra de Libia de 2011|guerra civil]]. Otros países árabes tamién protestaron, y dellos gobiernos trataron de contentar al pueblu faciendo reformes y cambeos nel gobiernu.<ref>[https://web.archive.org/web/20140423110216/https://www.publico.es/internacional/359676/siria-y-jordania-sumir-güei-a-les manifestaciones/version-imprimible «Siria y Xordania sumir güei a les manifestaciones.»] ''[[Público (España)|Público]]''.</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rionegro.com.ar/diariu/rn/nota.aspx?idart=552045&idcat=9533&tipu=2 |títulu=«Xordania, Palestina y Siria tomen nota y reformen los sos gobiernos.» |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> == Batallosos == {{VT|Grupos armaos de la Guerra Civil Siria|l1=Grupos armaos de la Guerra Civil Siria|Conflictos ente los rebeldes mientres la Guerra Civil Siria}}Tres l'apaición d'Estáu Islámicu, la intervención turca, el fin de la batalla de Alepo y los diversos conflictos ente los grupos insurxentes, la guerra civil siria pasó de ser una llucha por causes polítiques ente'l gobiernu col sofitu de la población urbana y l'oposición con sofitu de la población rural; a una llucha de distintes faiciones armaes sofitaes por diversu potencies pol control de territoriu, recursos y sofitu políticu-financieru internacional. En 2017 puede estremase 5 grandes faiciones: === Fuercies Gubernamentales SAA y NDF === {{AP|Exa de la Resistencia|Fuercia de Defensa Nacional (Siria)|l2=Fuercia de Defensa Nacional}} ;Exércitu Árabe Siriu (SAA) y la Fuercia Aérea Siria (SyAAF) {{AP|Fuercies Armaes de Siria|l1=Fuercies Armaes de Siria|Fuercia Aérea Árabe Siria}} [[Ficheru:Flag of Syria.svg|miniaturadeimagen|Bandera oficial de [[Siria]].]] El gobiernu siriu ye sofitáu y defendíu poles [[Fuercies Armaes Árabes Siries|Fuercies Armaes de Siria]] (SAA), les que, integraes pol [[Exércitu Árabe Siriu]], l'[[Armada Árabe Siria|Armada siria]] y la [[Fuercia Aérea Árabe Siria|Fuercia Aérea Siria]], encargar de combatir ciudá per ciudá a los rebeldes. Tres la segunda cayida de Palmira l'altu mandu rusu intervieno entá más nes SAA, tomando'l control de la planificación, estratexa y control de zones con batallones de policía militar. Entranando y armando batallones de fuercies especiales como les [[Fuercies Tigre (Siria)|fuercies Tigre]] y los cazadores de terroristes. Les tropes gubernamentales dempués de la intervención de la [[Fuercia Aérea de Rusia|Fuercia Aérea Rusa]] (RuAF) nel 2015 tomaron la iniciativa retomando sectores estratéxicos na [[campaña de Palmira]] y la [[Batalla de Alepo (2012-2016)|batalla de Alepo]], recuperando'l control de tolos grandes centros urbanos pal añu 2016. Los primeros años de la guerra fueron altamente costoses tantu en material bélico como en personal, debíu en parte a la falta de profesionalismo na infantería, lo cual provoca fuxíes innecesaries o captura del so material militar en retiraes desorganizadas, a esto amestábase'l fechu de que les deserciones sunitas que minaben la moral de la tropa, según la falta de cuerpos de fuercies especiales, policía militar, zapadores y brigaes aerotresportaes. ;Hezbolá Ante les enzancaos del Exércitu gubernamental pa recuperar el control del país, en mayu de [[2013]], el gobiernu siriu decidió pidir l'ayuda de [[Hezbolá]], una organización militar d'[[El Líbanu]] qu'unvió miles de soldaos a la batalla en Qusair, lo que foi tacháu de «invasión» per dellos países.<ref>{{cita web |url=https://www.rtve.es/noticias/20130524/qusair-batalla-estrategica-control-frontera-siriu-libanesa/669540.shtml |títulu=Al Qusair, la batalla estratéxica pol control de la frontera siriu-libanesa |fechaaccesu=18 de payares de 2015 |apellíu=Caretti |nome=Gonzalo |fecha=24 de mayu de 2013 |editorial=[[RTVE]]}}</ref> Hezbolá compónse principalmente d'infantería llixera móvil, anque dende 2016 pasu ente pasu foi formando batallones mecanizados, de xuru con tanques y carros blindaos provistos pol gobiernu siriu. Dende l'entamu de la so participación na guerra siria, amodo foi convirtiéndose d'una guerrilla paramilitar a un exércitu regular. Pela so parte el gobiernu siriu anunció en diverses ocasiones el so total sofitu en casu d'un conflictu con Israel. El 11 de mayu anuncia que se retira de tola frontera libanesa con Siria, pasando'l so control al exércitu libanes.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/11-may-hezbollah-leader-nasrallah-claims-it-has-dismantled|títulu=Hezbollah leader Nasrallah claims it has dismantled all military posts on the Syria-Lebanon border, and this area would now be patrolled just by the Lebanese army. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> ;Irán A mediaos de xunu de 2013, fontes ensin identificar reflexaes na prensa británica, falaben de la decisión d'Irán d'unviar un contingente de 4000 soldaos de la [[Cuerpos de la Guardia Revolucionaria Islámica|Guardia Revolucionaria Iranina]] pa lluchar en [[Siria]].<ref>{{cita web |url=http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/iran-to-send-4000-troops-to-aid-president-assad-forces-in-syria-8660358.html |títulu=Iran to send 4,000 troops to aid President Assad forces in Syria |fechaaccesu=18 de payares de 2015 |fecha=16 de xunu de 2013 |periódicu=[[Independent]]}}</ref> La brigada de fuercies iranines esplegaes conocer como brigada Fatemiyoun. A diferencia de Rusia, l'ayuda d'Irán ye pocu conocida en cifres por non ser espublizada, anque consiste principalmente na so coordinación con distintes milicies chiies de delles nacionalidaes, más que nuna intervención direuta. Amás en delles ocasiones dexó a la RuAF utilizar los sos aeropuertos militares en misiones de bombardéu estratéxicu. Pa 2017 envalorábase qu'Irán sofitaba a más de 10000 milicianos de diverses nacionalidaes, amás del unvió de cientos de miembros de la guardia revolucionaria iranina.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/11-may-iran-provides-armsfinancing-and-training-and-manages|títulu=Iran "provides arms,financing and training and manages as many as 10,000 Iraqi Afghan and Pakistani Shia fighters in Syria" per DNI Coats - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> ;Rusia {{AP|Intervención militar rusa na Guerra Civil Siria}} Rusia sofita al gobiernu de delles formes, destacando la [[base Naval de Tartus]]. Sirve principalmente como base de suministru pa los buques de la flota del [[mar Negru]] y otres unidaes que s'atopen en travesía pol [[Mediterraneu]].<ref>{{cita web |url=http://rusiahoy.com/articles/2011/12/12/l'almirante_kuznetsov_aldu_a el_mediterraneo_13309.html |títulu=L'Almirante Kuznetsov aldu al Mediterraneu |fechaaccesu=23 d'avientu de 2011 |fecha=12 d'avientu de 2011 |editorial=Rusia Güei |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120107201052/http://rusiahoy.com/articles/2011/12/12/l'almirante_kuznetsov_aldu_a el_mediterraneo_13309.html |fechaarchivu=7 de xineru de 2012 }}</ref> Una ayuda direuta púdose ver per parte de la organización libanesa [[Hezbolá]], que caltuvo un sofitu declaráu a al-Asad nos primeros años de guerra, y yá en 2013 unvió a dellos cientos de los sos soldaos a combatir de llau de les tropes gubernamentales de Siria. L'unvió de tropes de Hezbolá pudo vese en particular na [[batalla de Quseir de 2013]], onde'l gobiernu llogró una victoria aclamada, según mientres la [[Batalla de Alepo (2012-2013)|batalla de Alepo]] y la [[Operación Nube del Norte]]. ==== Iraq ==== El 23 de febreru al traviés d'un comunicáu tresmitíu pola televisión iraquina, el primer ministru Haider al Abadi dispunxo la execución d'ataques aéreos contra de les posiciones del Estáu Islámicu allugaes en territoriu siriu. El ministru aprofió que la llucha contra l'agrupación estremista intensificóse dempués de los últimos ataques suicides perpetaos en Bagdag y tán destinaos a protexer a los sos ciudadanos. «Unviemos a la nuesa Fuercia Aérea pa les operaciones d'ataque en contra del Estáu Islámicu en Siria», señaló al Abadi y destacó el llabor de los oficiales del Exércitu iraquín, a los que llomó de «héroes del aire», quien van lluchar contra los terroristes «que maten a los nuesos neños y ciudadanos en cualesquier parte».<ref>{{cita web |url=https://actualidad.rt.com/actualidad/231850-irak-ordenar-ataque-tao-islamico-siria |títulu=Iraq ordena l'ataque al Estáu Islámicu en territoriu siriu - RT |fechaaccesu=25 de febreru de 2017 |sitiuweb=RT n'Español}}</ref> === Milicies Insurxentes === [[Ficheru:SyrianNationalCoalitionOfficialLogo.svg|miniaturadeimagen|Bandera de la [[Coalición Nacional Siria]].]] [[Ficheru:Flag of Syria (1932-1958; 1961-1963).svg|miniaturadeimagen|[[Bandera de Siria de 1930|Bandera representativa]] del [[Exércitu Llibre de Siria]].]] {{AP|Oposición siria}} El opositores al gobiernu son variaos y bien heteroxéneos. Los sos fines van dende'l derrocamientu de Bashar al-Asad, una transición política, hasta la implantación d'una república islámica. Los rebeldes fueron sofitaos por una gran cantidá de naciones, sobremanera d'Occidente y del golfu pérsicu. Dientro d'estos aliaos atópense principalmente [[Estaos Xuníos]], [[Reinu Xuníu]], [[Francia]], [[Turquía]], [[Arabia Saudita]] y [[Qatar]], que sofitaron económica y armamentísticamente a los rebeldes. N'especial estos trés últimos, quien los financiaron sistemáticamente. En 2017 el poderíu y la influyencia d'[[Al Qaeda|Al-Qaeda]] aumentaron de manera significativa, ente que los grupos armaos sirios cada vez yeren más débiles. El grupu terrorista Frente Fath al-Sham (ex-Frente Al-Nusra) y la banda Ahrar al-Sham, son dos grupos terroristes que consiguieron amentar el so poderíu y amenacien con erradicar a los grupos armaos con menos enclinos estremistes. L'Exércitu Llibre de Siria (ELS) foi unu de los que más vio perxudicada la so posición en Siria, yá que decenes de los sos integrantes y miembros d'otros grupos armaos xuniéronse a les files de Ahrar al-Sham o'l Frente Fath al-Sham. La insistencia d'una victoria militar de los dos grupos estremistes nuna victoria militar contra'l Gobiernu siriu y la so oposición a cualquier arreglu con Damascu, fueron los factores del aumentu de la so popularidá ente los opositores sirios y los insurxentes. L'apueste del ELS por un arreglu políticu y la so participación en delles de les rondes de negociaciones fueron dos de los puntos que los opositores sirios nun ven con bonos güeyos y por eso prefieren a los grupos islamistes. Sicasí, coles mesmes la medría del poderíu d'estos ta aumentando cada vez más les probabilidaes de qu'unu d'ellos, o nel peor de los casos, los dos, estableza un “califatu” al estilu de Daesh.<ref>{{cita web |url=http://www.hispantv.com/noticias/siria/335934/alqaeda-tragar-oposicion-fath-sham |títulu=Foreign Policy: Al-Qaeda empieza a tragase a la oposición siria - - HispanTV.com |fechaaccesu=20 de marzu de 2017 |apellíu=HispanTV |sitiuweb=HISPANTV}}</ref> Representantes de 43 grupos armaos de la oposición siria'l 9 de setiembre de 2017 llegaron a un alcuerdu pa fundise nel marcu del Gobiernu Provisional de Siria. El vicepresidente de la Coalición Nacional de les Fuercies Siries Revolucionaries y d'Oposición, Abdulrajmán Mustafa, dixo qu'ente los grupos de la oposición qu'espresaron el deséu de xunise al nuevu cuerpu hai representantes de Ahrar al Sham, divisiones del Exércitu Siriu Llibre que participaron na Operación Escudo del Éufrates y otros grupos armaos de la oposición. Trátase d'agrupaciones como Yeish al Islam, Faylak al Sham, la División del Sultán Murad y el Frente de Damascu. El papel principal nel Exércitu Nacional va ser desempeñáu por Ahrar al Sham. El propósitu de la nueva formación ye llevar a cabo operaciones militares conxuntes pa espulsar a Bashar Asad del Gobiernu y combatir a les unidaes de autodefensa curdes. La idea gocia del respaldu total de Turquía, Arabia Saudita y Qatar. <ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201709091072228445-oposicion-siria-exercito-nacional/|títulu=Naz un nuevu 'Exércitu Nacional' en Siria|fechaaccesu=9 de setiembre de 2017|apellíu=Sputnik|sitiuweb=mundu.sputniknews.com|idioma=es}}</ref> === Hayat Tahrir al-Sham (HTS) === L'alianza Hayat Tahrir al-Sham (Xunta de Lliberación del Llevante), na que s'arrexunten los terroristes del Frente Fath al-Sham (enantes denomináu Frente Al-Nusra y venceyáu a Al-Qaeda) y grupos 'rebalbos' como'l Movimientu Nuredin al-Zinki, Liwa al-Haq, Yaish al-Suna y Yabhat al-Din. ==== Frente Al-Nusra ==== {{AP|Frente Al-Nusra}} [[Ficheru:Flag of the Al-Nusra Front (Variant).svg|miniaturadeimagen|Bandera del Frente Al Nusra, grupu radical afiliáu a Al Qaeda.]] El Frente al-Nusra ye reconocíu como organización terrorista pol gobiernu siriu, amás de per países como Estaos Xuníos. Envalorábase que la cantidá de lluchadores xubía a ente 6000 y 10000 persones en 2012, incluyendo a combatientes estranxeros provenientes de Bosnia, Libia, Arabia Saudita, Exiptu, Xordania, Túnez, Palestina, El Líbanu, Australia, [[Chechenia]], Kuwait, los Emiratos Árabes Xuníos, Azerbaixán, Francia, Iraq, España, Dinamarca y Taxiquistán.<ref name="GuardianForeignFighters">{{cita publicación |nome=Ghaith |títulu=Syria: the foreign fighters joining the war against Bashar al-Assad |url=http://www.guardian.co.uk/world/2012/sep/23/syria-foreign-fighters-joining-war |fecha=23 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |periódicu=The Guardian |apellíu=Abdul-Ahad |lugar=Londres}}</ref> La rellación ente'l Frente al-Nusra y los rebeldes moderaos foi tirante, a pesar de collaborar col [[Exércitu Llibre Siriu]] en delles batalles por necesidá. La visión relixosa estricta y la voluntá d'imponer la [[llei Sharia]] fadió a munchos sirios.<ref>{{cita publicación |títulu=With wary eye, Syrian rebels welcome Islamists into their ranks |url=http://www.timesofisrael.com/with-wary-eye-syrian-rebels-welcome-islamists-into-their-ranks/ |fecha=25 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=28 de xineru de 2013}}</ref> Dellos comandantes rebalbos acusaron a los yihadistes estranxeros de "roba-yos la revolución", escalar fábriques siries y amosar intolerancia relixosa.<ref>{{cita publicación |nome=Martin |títulu=Syria crisis: al-Qaida fighters revealing their true colours, rebels say |url=http://www.guardian.co.uk/world/2013/jan/17/syria-crisis-alqaida-fighters-true-colours |fecha=17 de xineru de 2013 |fechaaccesu=26 de xineru de 2013 |periódicu=The Guardian |ubicación=Londres |apellíu=Chulov}}</ref> El Frente Al-Nusra foi acusáu de maltratar a minoríes relixoses y étniques dende la so formación.<ref>{{cita web |url=http://www.theblaze.com/stories/2013/06/30/catholic-priest-beheaded-in-syria-by-al-qaeda-linked-rebels-as-men-and-children-take-pictures-and-cheer/ |títulu=Catholic Priest Allegedly Beheaded in Syria by Al-Qaeda-Linked Rebels as Men and Children Take Pictures and Cheer |fecha=30 de xunu de 2013 |editorial=TheBlaze.com}}.</ref> En 2018 les HTS atopar en franca guerra contra Llabrar al Sham (JTS). === Turquía: Operación Escudo del Éufrates y Operación Caña de Olivar === A partir del 24 d'agostu del 2016 tropes regulares turques atopar en Siria, como parte de la operación Escudo del Éufrates, que tenía como oxetivu establecer una franxa de seguridá na frontera turca con Siria que tuviera llibre tantu del [[Estáu Islamico]] como de les [[YPG]] (Turquía considera grupu terrorista polos sos vinculos col [[PKK]], grupu armáu curdu qu'actúa en territoriu turcu). Pa lo cual el gobiernu turcu movilizó a la so infantería, artillería, tanques y aviación utilizando a los milicianos suníes y turcomanos del [[Exércitu Llibre Siriu]], según reclutados nos campos de refuxaos. Pal 9 de marzu de 2017 Turquía dio per rematada la operación cola captura d'[[Al-Bab|Al Bab]]. El 29 de marzu anuncióse que la operación de les fuercies turques Escudu del Éufrates nel norte de Siria concluyó con ésitu, el primer ministru turcu, Binali Yildirim, declaró que Turquía podría llanzar otra operación militar en Siria en casu d'amenaza.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703291067955231-ffaa-turques-daesh-siria/ |títulu=Turquía anuncia que termina con ésitu la operación Escudo del Éufrates |fechaaccesu=30 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> La intención de Turquía d'utilizar la operación Escudo del Éufrates en Siria pa demostrar el so poderíu militar nun foi abondo esitosa, l'Exércitu turcu tardó 6 meses en tomar un territoriu relativamente pequeñu. Amás, nel marcu de la operación, 70 militares perdieron la so vida y decenes de vehículos y equipos militares turcos fueron destruyíos mientres la operación, ente ellos el 'invencible' tanque Leopard. Tocantes a la demostración de fuercia político, l'ésitu ye más evidente, per un sitiu, la operación aumentó la presencia de Turquía en Siria y los sos intereses son agora consideraos polos otros actores del conflictu. Per otru llau, nun llogró demostrar la so fuercia político a Estaos Xuníos, país que decidió sofitar a los curdos so la sida de la llucha contra'l [[Estáu Islamico]].<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201704011068017020-turquia-operacion-siria/ |títulu=¿Ésitu o desastre? El balance de la operación militar turca en Siria |fechaaccesu=14 d'abril de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> El 15 de xunu de 2017 Turquía terminó la construcción d'un muriu na frontera siria con una estensión de 828 km.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/15-june-turkey-has-finished-the-construction-of-a-700km-walltotally|títulu=Turkey has finished the construction of a 700-km wall(totally 828km) along its border with Syria - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=27 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 20 de xineru del 2018, Turquía llanzó la so segunda ofensiva militar (operación Caña de Olivar) conxuntamente con unidaes del [[Exércitu Llibre Siriu]] que yá participaren na operación Escudo del Éufrates, nel norte de Siria, na provincia d'[[Afrin]], onde s'atopaben asitiaos alredor de 5000 milicianos curdos de les YPG. Turquía dió por concluyida la ofensiva a finales de marzu de 2018 cuando los milicianos curdos fueron espulsaos de tola provincia de Afrin. 46 militares turcos perdieron la so vida nesta operación. La situación ye tirante colos milicianos curdos en [[Manbij]], llocalidá nel norte de Siria que podria ser el proximo oxetivu del exércitu turcu. Les rellaciones ente Turquía y Estaos Xuníos empioraron nos ultimos meses debíu al sofitu militar brindáu polos americanos a les milicies curdes en Siria, a les cualos Turquía considera terroristes. === Combatientes estranxeros === En 2017 unos 10{{esd}}000 radicales provenientes de los países postsoviéticos, incluyida Rusia, tán n'Oriente Próximu, según la xefa de l'Asamblea Interparlamentaria de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI), [[Valentina Matviyenko|Valentina Matvienko]].<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/mundo/201703281067925779-cei-radicalismu-terrorismu/ |títulu=Unos 10.000 radicales procedentes de la CEI podríen tar n'Oriente Próximu |fechaaccesu=14 d'abril de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> Alredor de 5000 radicales procedentes de la [[Xunión Europea]] combaten en Siria, según l'asesor del ministru d'Esteriores del país árabe, Ayman Susan.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201704131068366362-terrorismu-yihadismo-ue-siria/ |títulu=Asesor del canciller siriu estima en 5.000 los terroristes en Siria procedentes de la XE |fechaaccesu=14 d'abril de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> En 2017 envalórase que siquier 5000 milicianos Güigures chinos engarren en diversos grupos islamistes.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/8-may-syria-says-up-to-5000-chinese-uighurs-fighting-in-militant|títulu=Syria says up to 5,000 Chinese Uighurs fighting in militant groups - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=5 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> En total, so les banderes negres del 'Califatu', viven alredor de 50 civiles israelinos. Sicasí, en tolos casos, tratar d'árabes. Pocos teníen como propósitu acabar nos territorios controlaos por Daesh: la mayoría fueron a la guerra pa lluchar contra'l réxime asesín de Asad» ensin que-yos importara enforma a favor de quién llucharíen. Dellos partidarios de la teoría de la combalechadura afirmen que precisamente Israel creó y caltién a Daesh. Decenes de páxina web describen cómo los xudíos inventaron l'Estáu islámicu» col fin de esclavizar a los pueblos árabes qu'amen la llibertá. A pesar de que solo son teoríes que nun reciben demasiaos sofitos, ente los combatientes de Daesh atópense combatientes israelinos llegaos tamién d'Europa.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/prensa/201611071064664931-daesh-israelies-causes/ |títulu=¿Por qué hai israelinos y xudíos europeos nes files de Daesh? |fechaaccesu=14 d'abril de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> === Fuercies Democrátiques de Siria (SDF) === {{AP|Fuercies Democrátiques Siries|l1=Fuercies Democrátiques Siries|Conflictu nel Curdistán siriu de 2012-2014|l2=Conflictu nel Curdistán siriu|Revolución de Rojava}} De primeres de la guerra los [[curdu|curdos]] aliar col bandu rebalbu, pero al volvese más inciertu l'aldu de la guerra tomaron una direición propia que ye la de crear un ente federal curdu al norte de Siria. Según datos de la [[Mandu Central de los Estaos Xuníos|CENTCOM]] pa entamos del 2017 el 60% de les SDF son milicies árabes, lo que convirtió en minoría a los curdos. Los SDF atopar nuna crisis interna sobremanera pola so rellación coles [[YPG]] que foi acusada per Turquía de ser estensión del [[PKK]], grupu armáu curdu qu'actúa en territoriu turcu y al que'l gobiernu turcu considera terroristes. Ye financiada militar y económicamente por EE.XX. y Occidente. Atópase conformada na so mayoría por infantería móvil, tien principalmente carrocetes modificaes con ametralladores y vehículos con blindaxe artesanal, anque a partir del cambéu d'alministración n'EE.XX. l'ayuda militar foi n'aumentu. El presidente del curdistán iraquín criticar en delles ocasiones por non tener una estratexa clara y xunise según seya conveniente, polos sos alcuerdos tantu col gobiernu siriu como con EE.XX. El principal grupu de les SDF, el [[Partíu de la Unión Democrática (Siria)|PYD]] y la so caña armada, les [[Unidaes de Proteición Popular|YPG]] tuvieron lluchando contra [[Jabhat Fateh al-Sham|al-Nusra]] y el [[Estáu Islámicu]] dende 2012, amás de que s'atopa en franca llucha coles FSA nel corredor d'[[Azaz]] y atópase so l'amenaza d'una intervención turca, que desea faese col control de Manbij y eventualmente de Raqa. Los curdos collaboren col gobiernu siriu, lo que provocó fregadures coles milicies árabes sunitas que s'oponen, lo que desaguó en escaramuzas contra les posiciones del gobiernu en Hasaka y Qmishli, provocando que tanto Rusia como'l gobiernu siriu paralizara la unviada d'armamentu y pertrechos. El gobiernu curdu remanar nun sistema semi tribal, dirixíu por conseyos militares establecíos en grandes poblaos, lo qu'estazó los esfuercios sobremanera nel sector de Manbij, una y bones les milicies árabes y un sector curdu prefirió centrase en Raqa a pidimientu estauxunidense. La SDF tuvo bones resultaos nel norte semidesértico de Siria por atopase escasamente fortificáu, siendo deteníos en secu al atopase zones fortificaes. La so estratexa basar n'ataques rápidos en dellos frentes pa obligar a un repliegue, pa evitar embolsamientos, pero fíxose-y bien difícil tomar centros urbanos pola so falta d'infantería mecanizada y al llindáu sofitu aereu per parte de la coalición. La coalición nun puede dar más de 14 ataques diarios pa sofitar a les SDF, ente que la RuAF y la SyAAF llanza en promediu 80. === Estaos Xuníos === En mayu de 2017 los EEXX anuncien qu'entrenen al grupu [[Maghaweir Al Thowra]] n'a los Tanf, por que lluchen contra [[Estáu Islámicu]].<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/9-may-us-forces-are-training-maghaweir-al-thowra-at-at-tanf|títulu=O.S forces are training Maghaweir Al Thowra at At Tanf, Syria for thier continued fight against ISIL - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=5 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 9 de mayu'l gobiernu aprueba'l envio d'armamentu pesáu a los curdos a pesar de les oxeciones de Turquía, la unviada incluyiría munición, armes pequeñes, ametralladores, ametralladores pesaes, equipu de construcción como bulldozers y vehículos blindaos.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/9-may-us-official-says-trump-administration-approves-providing|títulu=US official says Trump administration approves providing heavier weapons to Syria's Kurds, despite Turkish objections. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu=Redaición|títulu=Estaos Xuníos anuncia que va unviar armamentu a los curdos na guerra de Siria magar la oposición de Turquía|url=http://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-39864941|fecha=9 de mayu de 2017|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|periódicu=BBC Mundu|idioma=en-GB}}</ref> El 19 de mayu de 2018 anúnciase la suspención del financiamientu de les SDF, fueron recortaes decenes de miles de dólares asignaes pa los proyeutos rellacionaos con "la llucha contra l'estremismu violentu, el sofitu a la sociedá independiente y los medios independientes, el fortalecimientu de la educación y la promoción de la vixilancia de la comunidá".<ref>{{cita publicación |títulu=US halts financial assistance to northwest Syria|url=https://www.almasdarnews.com/article/us-halts-financial-assistance-to-northwest-syria/|fecha=19 de mayu de 2018|fechaaccesu=19 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> === Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante === {{AP|Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante}} L'Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante (EIIL) ganó una gran cantidá de terrén nel nordeste de Siria empezando n'abril de 2013, y pa finales de 2013 controlaba una gran zona nesa rexón. L'[[Observatoriu Siriu pa los Derechos Humanos]] describir como «el grupu más fuerte».<ref name="ISISNorthSyria">{{cita publicación |títulu=Al Qaeda-linked group strengthens hold in northern Syria |url=http://edition.cnn.com/2013/11/05/world/europe/syria-turkey-al-qaeda/ |fecha=6 de payares de 2013 |fechaaccesu=3 d'avientu de 2013 |editorial=CNN |idioma=inglés |author=Gul Tuysuz, Raxa Razek, Nick Paton Walsh}}</ref> Impunxo una estricta llei [[Sharia]] nel territoriu controláu. El grupu, líderáu pol iraquín [[Abu Bakr al-Baghdadi]], taba hasta 2014 afiliáu con [[Al Qaeda]], y tien una cantidá envalorada de 200&nbsp;000 terroristes, incluyendo munchos estranxeros. Foi criticáu polos sos crímenes contra la humanidá.<ref name="AI">{{cita web |url=http://www.amnesty.org/en/news/syria-harrowing-torture-summary-killings-secret-isis-detention-centres-2013-12-19 |títulu=Syria: Harrowing torture, summary killings in secret ISIS detention centres |fechaaccesu=3 de xineru de 2014 |fecha=19 d'avientu de 2013 |editorial=Amnesty International}}</ref> Ye intolerante escontra grupos rebalbos non islamistes, periodistes estranxeros o trabayadores humanitarios, y secuestró, espulsáu o asesináu a dalgunos d'ellos.<ref name="birke1">{{cita publicación |apellíu=Birke |nome=Sarah |url=http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2013/dec/27/how-al-qaeda-changed-syrian-war |títulu=How al-Qaeda Changed the Syrian War |revista=New York Review of Books |fecha=27 d'avientu de 2013 |idioma=inglés}}</ref> Esti grupu tomó una gran importancia internacional al [[Guerra contra l'Estáu Islámicu|tomar delles ciudaes iraquines en 2014]]. D'esta forma, el EIIL convertir nel grupu terrorista más poderosu anguaño.<ref>{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/131542-crear-potencia-terrorista-poderosa-mundu |títulu=Cómo crear nuna selmana la potencia terrorista más poderosa del mundu |fecha=20 de xunu de 2014 |editorial=[[RT]]}}</ref> Amás de combatir a les fuercies lleales al gobiernu siriu, l'Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante s'hai enfrentando tamién a los demás rebeldes, incluyendo rebeldes radicales, como'l [[Frente al-Nusra]], y a otros rebeldes más moderaos, como'l [[Exércitu Llibre Siriu]].<ref>{{cita web |url=http://www.seguridadinternacional.es/?q=ye/content/al-qaeda-en-siria-una fonte-de-problemes-en-m%C3%A1s-de-un-sentíu |títulu=Al Qaeda en Siria: una fonte de problemes en más d'un sentíu |fechaaccesu=25 de payares de 2013 |fecha=15 d'ochobre de 2013}}</ref> Ante los conflictos internos, el 2 de febreru de 2014, [[Al Qaeda]] rompió los sos llazos col EIIL, indicando que "refuga la sedición ente les faiciones muyahidines nel Llevante".<ref>{{cita publicación |títulu=Al-Qaeda disavows ISIS militants in Syria |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-26016318 |fecha=3 de febreru de 2014 |editorial=[[BBC]] |idioma=inglés}}</ref> === Israel === {{ap|Enfrentamientos nos Altos del Golán|Incidente ente Israel y Siria de febreru de 2018|Incidente ente Israel ya Irán de 2018}}Anque Israel nun forma parte oficialmente de la Guerra Siria si hai bombardeado posiciones gubernamentales, ademas de les posiciones iranies y d'[[Hezbolá|Hezbola]] dientro del territoriu de Siria. El [[10 de payares]] de [[2012]], los rebeldes tomaron casi tolos poblaos cercanos a la frontera colos [[Altos del Golán]], onde hubo combates na zona que fixeron que [[Israel]] llanzara ataques de represalia contra Siria en dos causes, dempués de que proyeutiles de morteru aparentemente perdíos cayeron en territoriu baxu control d'Israel. Eso alzó la medrana de qu'Israel entrara direutamente nel conflictu.<ref>[http://noticias.terra.com.mx/mundo/mediu-oriente/israel-dispara-nuevamente-contra-siria,b28c62a9b4aea310VgnCLD2000000dc6eb0aRCRD.html «Rebalbos sirios tomen zona fronteriza con Israel.»] ''[[Terra Networks|Terra]]''. Consultáu'l 11 de payares de 2012.</ref> Israel cañoneó a combatientes sirios dempués de que los disparos de la guerra civil en Siria algamaren los Altos del Golán, controlaos pol gobiernu israelín, el día 18 de payares.<ref>{{cita web |url=http://www.lavoz.com.ar/noticias/mundo/israel-respuende-otra vegada-fueu-dende-siria|títulu=Israel respuende otra vegada a fueu dende Siria|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015|apellíu=|nome=}}</ref> Los israelinos bombardearon territoriu siriu ente payares y avientu, y l'exércitu de Bashar al-Asad respondió con más ataques y ofensives a los militares israelinos. El [[3 d'avientu]] del mesmu añu, el [[Gobiernu d'Israel|gobierno israelín]] axustó con [[Xordania]] el permisu” pa bombardear los [[armes químiques|arsenales químicos]] del exércitu siriu. Sicasí, les autoridaes xordanes negar a conceder l'autorización.<ref>[http://www.teinteresa.es/mundo/Israel-Xordania-bombardear-arsenales-Asad_0_821920001.html «Israel pide permisu a Xordania pa bombardear los arsenales químicos de Asad.»] ''Te interesa''. Consultáu'l 3 d'avientu de 2012.</ref> El [[17 de marzu]] de [[2017]] cuatro aviones jets israelinos averar a [[Palmira]] col enfotu de bombardear una posición del grupu [[Hezbola]] entrando al traviés d'El Líbanu, darréu Siria respondió llanzando un misil [[SA-5]] contra los jets de combate y almitiendo que balto un jet y dañu a otru, ente qu'Israel nun almitió nengún tipu de baxa nos sos aviones de combate, utilizando'l país hebréu un sistema de defensa y destrucción de misiles denomináu [[Jetz III]] ([[Arrow 3]]), inclusive misiles disparar contra territoriu Israelín pero misiles sirios fueron destruyíos pol sistema antimisil Israelín.<ref>[https://www.elmundo.es/internacional/2017/03/17/58cb9f9de5fdea97718b460a.html «Siria dispara misiles contra caces <span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">israel</span></span></span></span></span></span></span></span>íes qu'atacaron oxetivos militares nel so territoriu.» 17 de marzu de 2017.] ''El Mundo''.</ref><ref>[http://www.infobae.com/america/mundo/2017/03/17/el-ejercito-de-israel-bombardéu-siria-y-recibio-fueu-de-misiles/ «L'exércitu d'Israel bombardeó oxetivos en Siria, y Bashar al Assad respondió con un ataque misilístico.» 17 de marzu de 2017.] AP.</ref><ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2017/03/17/actualidá/1489733681_413773.html «Siria dispara misiles contra aviones <span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">israel</span></span></span></span></span></span></span></span>íes qu'atacaben oxetivos nel so territoriu.» 17 de marzu de 2017.] ''El País''. </ref> El [[21 d'abril]] l'exércitu israelín atacó con artilería les posiciones del gobiernu na provincia de [[Quneitra]] y cerca d'a el-Samadiniyah al-Sharqiyah, les SAA anuncien que los bombardeos nun causaron víctimes mortales.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/21-april-idfspokesperson-in-response-to-the-projectiles-fired|títulu=.@idfspokesperson: In response to the projectiles fired from Syria that hit the northern Golan Heights earlier this evening, the Israeli army targeted the launch sites. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/21-april-the-strikes-against-progovernment-positions-today|títulu=The strikes against pro-government positions today by Israel seemed to have only caused material damage, possibly a tank and something else. Non human casualties. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Los ataques en díes posteriores causaron más victimas ente elles el coronel de la resistencia palestina Abdurahman.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/25-april-one-of-prois-channels-claims-that-israeli-airstrike|títulu=One of pro-IS channels claims that Israeli airstrike in Quneitra killed Palestinian colonel Abdurahman - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El [[25 d'abril]] el comandu isrealí confirma que la so campaña de bombardéu a Siria qu'empezó'l 17 de marzu acabó con siquier 100 misiles, asi como armamentu y equipu pela redolada de Palmira y nos [[altos del Golán]] que diben ser tresferíos a Hezbolá.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/25-april-israeli-senior-army-officer-says-that-last-month|títulu=Israeli senior army officer says that last month (March 17th) Israel had destroyed 100 Syrian missiles that were supposed to be transferred to Hezbollah in Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El [[27 d'abril]] les fuercies israelies bombardearon depósitos de municiones nel aeropuertu de Damascu.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/27-april-photo-showing-the-perimeter-of-damascus-international|títulu=Photo Showing the Perimeter of Damascus International Airport on Fire after being struck by Israel Israeli Jets. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El cual ye confirmáu pol ministru d'intelixencia israelina Yisrael Katz dempués de la visita del ministru de Defensa Lieberman a Rusia, amás del usu de los sos sistemes Patriot nos altos del Golán contra un dron en Siria.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/27-april-israel-confirming-strike-is-unusual-comes-hours|títulu=Israel confirming strike is unusual, comes hours after Israeli Defense minister Lieberman visit to Russia met Foreign and Defense ministers - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/27-april-israeli-army-utilize-mim104-patriot-system-to-intercept|títulu=Israeli army Utilize MIM-104 Patriot System to Intercept Possible Drone Above Golan Heights Near Syrian/Israeli Bordern - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El [[24 de xunu]] la IAF atacó posiciones del exércitu siriu en Quneitra, dexando la meyora de los rebeldes n'a la ciudá de Baath.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/24-june-israeli-aircraft-targeted-two-syrian-tanks-and-other|títulu=Israeli aircraft targeted two syrian tanks and other Syrian army Sites in Quneitra - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/24-june-reports-of-syrian-rebels-making-gains-in-baath-city|títulu=Reports of Syrian rebels making gains in Baath City of Quneitra - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Anque l'ataque foi repelido a otru día.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/25-june-quneitra-progovernment-forces-seized-back-most-of|títulu=Quneitra: pro-Government forces seized back most of positions Rebels took yesterday on Baath City front - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El [[25 de xunu]] tres una nueva meyora rebalba en Ba'ath, la IAF volvió a bombardear les posiciones de la SAA, argumentando que fueu de morteru cayó nos altos del Golán.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/25-june-israeli-air-force-reportedly-striking-targets-in|títulu=Israeli air force reportedly striking targets in Syria following mortar impacts in the Golan - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El [[7 de setiembre]] Israel bombardeó un centru militar científicu en Siria responsable de fabricar les armes químiques del réxime siriu. L'ataque cutió un cuartel de les fuercies gubernamentales y de los sos aliaos, según un depósitu de misiles tierra-tierra. El saldu resulto en siete muertos y mancaos.<ref>[https://www.infobae.com/america/mundo/2017/09/07/siria-les fuercies-israelies-bombardearon-un centru militar-científicu-responsable-de-fabricar-les armes-quimicas-del-regimen/ Israel bombardeó un centru militar científicu en Siria responsable de fabricar les armes químiques del réxime de Bashar Al Assad] Infobae - 7 de setiembre de 2017 </ref> El [[16 d'ochobre]] caces israelinos destruyeron una batería antiaérea siria en siendo atacaos mientres un vuelu de reconocencia n'El Líbanu. Esta atopábase cerca de Damascu y foi inutilizada con cuatro bombes depués de que disparara un misil contra patrullar, ensin dar nel blancu. El gobiernu de Siria sostién sicasí que los aviones violaron l'espaciu aereu del país y qu'unu foi baltáu.<ref>[https://www.infobae.com/america/mundo/2017/10/16/caces-israelies-destruyeron-una-bateria-antiaerea-siria-en siendo-atacaos-mientres-un vuelu-de-reconocencia-en-el-libano/ Caces <span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">israel</span></span></span></span></span></span></span></span>íes destruyeron una batería antiaérea siria en siendo atacaos mientres un vuelu de reconocencia n'El Líbanu] Infobae - 16 d'ochobre de 2017</ref> El [[1 de payares]] caces israelinos apuntaron los sos ataques contra un almacén d'armes del Movimientu de Resistencia Islámica d'El Líbanu ([[Hezbolá]]), allugáu na llocalidá de [[Hisya]], un centru industrial na provincia siria de Homs, pero fueron compensaos pola respuesta de misiles sirios. Medios sirios espresaron que l'ataque foi dirixíu contra una planta de cobre.<ref>[https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201711011073665659-damascu-ataque-israel-defensa-misil/ Medios: Siria llanza misiles antiaéreos en respuesta a un ataque de los aviones isralíes] Sputnik - 01.11.2017</ref> El [[1 d'avientu]] Israel atacó con misiles un depósitu d'armes "estratéxicu" de la [[1ᵉʳ División del Exércitu siriu]] asitiáu na provincia de Damascu. L'ataque asocedió na [[provincia de Damascu]] cerca de la capital, ente les llocalidaes de [[Kesweh]] y [[Sahnaya]] y según una fonte dellos proyeutiles fueron interceptaos por misiles tierra-aire llanzaos por Siria, ente qu'otros sí algamaron los sos oxetivos, causando grandes esplosiones.<ref>[https://actualidad.rt.com/actualidad/256561-militares-sirios-atacar-avion-israeli Militares d'Israel llancen misiles contra un "depósitu d'armes estratéxicu" del Exércitu siriu] RT - 1 dic 2017</ref> El [[3 d'avientu]] un misil foi llanzáu dende Siria escontra los [[Altos del Golán]] israelinos, que esti fechu foi denunciáu per Israel. Israel detalló que la cayida del proyeutil en suelu israelín puede debese a "fueu errante" proveniente de la llucha interna en Siria y espresu que nun hubo mancaos.<ref>[https://www.infobae.com/america/mundo/2017/12/03/israel-denuncio-que-un misil-foi-llanzáu-dende-siria-escontra-los altos-del-golan/ Israel denunció qu'un misil foi llanzáu dende Siria escontra los Altos del Golán] Infobae - 3 d'avientu de 2017</ref> El [[4 d'avientu]] aviones israelinos atacaron posiciones del Exercito Siriu nel suburbiu de [[Jemraya]]. N'este ataque trés misiles israelinos fueron baltaos pola defensa aérea siria.<ref>[https://actualidad.rt.com/actualidad/256738-trés-misiles-israelies-interceptaos-damascu VIDEO: Trés misiles <span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">israel</span></span></span></span></span></span></span></span>íes son interceptaos cerca de Damascu] RT - 4 d'avientu de 2017</ref> El [[9 de xineru]] de [[2018]] l'aviación israelina apuntó contra la Brigada 155, onde se guarden llanzadores de proyeutiles Scud (depósitos d'armes del grupu terrorista Hezbollah). El gobiernu siriu declaro que respondió al ataque y valtamientu unu de los aviones atacantes. L'ataque tuvo llugar en rexón de [[Qutayfe]], al nordeste de Damascu.<ref>[https://www.infobae.com/america/mundo/2018/01/09/el bombardéu-israeli-sobre-una base militar-siria-tuvo-como-oxetivu-un arsenal-misilistico-del grupu terrorista-hezbollah/ El bombardéu <span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">israel</span></span></span></span></span></span></span></span>í sobre una base militar siria tuvo como oxetivu un arsenal misilístico del grupu terrorista Hezbollah] Infobae - 9 de xineru de 2018</ref> Según Siria Israel disparo cuatro cohetes, trés de los cualos cayeron cerca d'una posición militar. El restante sería interceptáu antes de llegar al so blancu. Ademas almitió perdes materiales.<ref>[https://www.infobae.com/america/mundo/2018/01/09/la-aviacion-israeli-bombardéu-oxetivos-en siria Siria almiti "perdes materiales" por un bombardéu <span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">israel</span></span></span></span></span></span></span></span>í a una base militar cerca de Damascu] Infobae - 9 de xineru de 2018</ref> El [[10 de febreru]] de [[2018]] un [[Lockheed Martin F-16 Fighting Falcon|caza F-16]] israelín foi baltáu por un misil antiaéreo depués de que la Fuercia de Defensa d'Israel atacara dolce blancos pertenecientes a les fuercies iranies y a la Defensa Aérea Siria en Siria, esto asocedió na [[base aérea T4]] na provincia de Homs. Ellí hubo trés muertos. Los aviones tamién destruyeron un depósitu de municiones. Créese que ye la primer vegada que la fuercia aérea israelina pierde un avión de combate nel conflictu siriu. El F-16 tornaba a la so base xuntu cola so escuadrilla en destruyendo'l camión del centru de control del dron iranín cerca de Palmira y les sos instalaciones de llanzamientu cuando foi algamáu por una andanada masiva de cohetes de la defensa antiaérea siria cayendo sobre territoriu israelín. Los sos pilotos resultaron mancaos y hospitalizaos depués de que se eyectara. L'axencia siria [[SANA]] dixo que les defenses antiaéreas baltaron a "más d'un avión". L'ataque asocede depués de qu'un dron iranín hubiera incursionado nel so territoriu, que finalmente foi neutralizáu. Según Israel misiles antiaéreos fueron llanzaos escontra Israel, disparando les alarmes nel norte d'Israel. La perda d'un avión pa Israel marca un escalamiento seriu nel conflictu.<ref>[http://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-43015062 "Escalamiento seriu" nel conflictu en Siria: balten un avión de combate d'Israel qu'atacaba oxetivos <span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">iran</span></span></span></span></span></span></span></span>íes] BBC - 10 de xineru de 2018</ref><ref>[https://elpais.com/internacional/2018/02/10/actualidá/1518245033_988046.html Siria balta un caza <span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="Israel" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">israel</span></span></span></span></span></span></span></span>í que participaba nuna operación contra oxetivos <span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="van dir" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">iran</span></span></span></span></span></span></span></span>íes] EL PAÍS - 10 de febreru de 2018</ref><ref>[https://www.clarin.com/mundo/balten-avion-israeli-bombardéu-siria-escala-tension_0_ByD6wP2LM.html Israel atacó blancos en Siria y unu de los sos aviones foi baltáu] <span title="clarín" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="clarín" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="clarín" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="clarín" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="clarín" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="clarín" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="clarín" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="clarín" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">Clarin</span></span></span></span></span></span></span></span> - 10/02/2018</ref> === Jordanía === Esti reinu nun participa de manera direuta na guerra siria, pero si de manera indireuta entrenando rebeldes nel fracasáu nuevu exércitu siriu, según con sofitu loxísticu y material a los EE.XX. y les sos tropes regulares na base de Az Zarqa a 43 km de la frontera con Siria, que foi vencida a EE.XX. que realizó delles operaciones de comandu col sofitu de tropes ingleses.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/8-may-this-compound-is-located-east-of-azzarqa-city-jordan|títulu=This compound is located East of Az-Zarqa city, Jordan. It is 43 km away from Syria border and its part of large Xordanian base. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=5 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> === El Líbanu === El 31 de mayu del 2017 l'exércitu libanés anuncia l'entamu del so depliegue na frontera con siria, reemplanzando a los milicianos de Hezbolá.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/31-may-the-lebanese-armed-forces-have-begun-deploying-along|títulu=The Lebanese Armed Forces have begun deploying along Lebanon's eastern border with Syria, replacing members of the Iranian-backed Hizbullah - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=11 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> == Desenvolvimientu inicial == {{AP|Cronoloxía de la Guerra Civil Siria|l1=Cronoloxía de la Guerra Civil Siria}} === Primeres protestes y llevantamientos violentos (marzu-xunu de 2011) === {{AP|Fase d'insurrección civil de la Guerra Civil Siria}} {{VT|Cronoloxía de la Guerra civil siria (xineru a abril de 2011)|Cronoloxía de la Guerra Civil Siria (mayu a agostu de 2011)}} [[Ficheru:Syrian Demonstration Douma Damascus 08-04-2011.jpg|miniaturadeimagen|Manifestaciones, con banderes gubernamentales, en Duma, un suburbiu de Damascu. (8 d'abril de 2011)|246x246px]] El conflictu empezó como [[Fase d'insurrección civil de la Guerra Civil Siria|insurrección civil]], evolucionada de protestes pequeñes qu'empezaron nel país en xineru de 2011. El [[15 de marzu]] empezaron a esguilar, na ciudá de [[Daraa]], llamada n'ocasiones la "«Trubiecu de la Revolución», y más tarde por toa Siria.<ref>[http://spanish.peopledaily.com.cn/31618/7326954.html Protestes en Daraa, Siria, siguen per cuartu día] PeopleDaily 2011:03:22</ref><ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12749674 |títulu=Mid-East unrest: Syrian protests in Damascus and Aleppo |editorial=BBC |fecha=15 de marzu de 2011 |fechaaccesu=15 de marzu de 2013 |idioma=inglés}}</ref> El 20 de marzu, los manifestantes quemaron una sede del gobernante partíu Ba'ath, siendo reprimíos dempués poles fuercies del orde, morriendo 15 civiles.<ref>{{cita web |títulu=The struggle for Syria in 2011 |url=http://www.understandingwar.org/sites/default/files/Struggle_For_Syria.pdf |editorial=Understanding War |fechaaccesu=7 d'agostu de 2015}}</ref> Dos díes depués, el presidente al-Asad acusó a conspiradores estranxeros que sofitaben a Israel de provocar les protestes.<ref>{{cita web |títulu=Assad blames conspirators for Syrian protests |url=http://www.theguardian.com/world/2011/mar/30/syrian-protests-assad-blames-conspirators |periódicu=The Guardian |fechaaccesu=7 d'agostu de 2015}}</ref> El 25 d'abril, l'exércitu siriu empezó a llanzar operaciones militares contra los alzamientos. Distintos países occidentales condergaron la represión de los disturbios.<ref>{{cita web |títulu=Conderga unánime internacional contra la represión en Siria |url=http://www.larazon.es/historico/4308-condena-unanime-internacional-contra-la-represion-en-siria-MLLA_RAZON_389930#.Ttt1JZhDNsjVI4Y |sitiuweb=www.larazon.es |fechaaccesu=18 de payares de 2015}}</ref> [[Ficheru:Flag of Syria (2011 combined).svg|thumb|[[Bandera de Siria|Bandera oficial de Siria]] y bandera rebalba entemecíes.|245x245px]] Para finales de mayu de 2011, 1000 civiles, amás de 150 soldaos y policías, morrieren nos enfrentamientos, ente que miles fueren deteníos.<ref name="bbc24M11">{{cita publicación |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-13529923 |editorial=BBC News |títulu=US policy on Syria 'depends on success in Libya' |fecha=24 de mayu de 2011 |fechaaccesu=7 de marzu de 2014}}</ref><ref name="Kh.31-5-11">{{cita publicación |títulu=Armed residents put up resistance to Syrian army |url=http://www.khaleejtimes.com/DisplayArticle09.asp?xfile=data/middleeast/2011/May/middleeast_May870.xml&section=middleeast |fechaaccesu=2 d'abril de 2014 |periódicu=Khaleej Times (Dubai) |fecha=31 de mayu de 2011}}</ref><ref name="bbc5511,17.19GMT">{{cita publicación |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-13299793 |títulu=Syria protests: Rights group warns of 'Deraa massacre' |fechaaccesu=2 de febreru de 2014 |editorial=BBC News |fecha=5 May 2011 <!-- 17:19GMT --> |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110506035755/https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-13299793 |fechaarchivu=6 May 2011 <!--DASHBot--> |deadurl=no}}</ref> El primer enfrentamientu armáu de gran magnitú diose'l 4 de xunu de 2011 en [[Jisr al-Shughur]], cercana a la frontera con Turquía n'[[Gobernación de Idlib|Idlib]]. Los manifestantes amburaron un edificiu con policías dientro. Ocho oficiales morrieron, los manifestantes asaltaron un cuartel de policía y tomaron les armes. Los enfrentamientos siguieron mientres los siguientes díes. A finales de xunetu del 2011, alredor de 1600 civiles y 500 miembros de les fuercies del orde morrieren. Mientres el mesmu periodu, el gobiernu entró na ciudá de [[Hama]] y empezó a asediarla, lo cual foi condergáu pola [[ONX]] y distintos gobiernos internacionales. El sitiu de Hama yá acolumbraba l'entamu de la guerra en Siria, al tiempu en que los muertos averar a los 2000. El 31 de xunetu, un grupu de desertores suníes del exércitu formaron l'[[Exércitu Llibre de Siria]] (ELS), que taba empobináu a derrocar al gobiernu. Escoyó como líder a [[Riyad al-Asaad]].<ref name="WT0927">{{cita publicación |títulu="Thousands of Syrian Army defectors join militias" |url=http://www.worldtribune.com/worldtribune/WTARC/2011/me_syria1207_09_27.asp |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2011 |newspaper=World Tribune |fecha=27 de setiembre de 2011}}</ref> La creación del ELS marcó l'entamu de la insurxencia armada. === Insurxencia armada (xunetu-ochobre de 2011) === {{VT|Cronoloxía de la Guerra Civil Siria (setiembre a avientu de 2011)|l1=Cronoloxía de la guerra ente setiembre y avientu de 2011}} El 31 de xunetu, un ataque a nivel nacional llamáu la masacre de Ramadán» resultó na muerte de siquier 142 persones.<ref>{{cita publicación |axencia=Agence France-Presse |fecha=31 de xunetu de 2011 |url=http://www.dawn.com/news/648303/syrian-army-kills-at-least-95-in-hama-activist |títulu=Syrian army kills at least 95 in Hama: activist |obra=Dawn |fechaaccesu=7 de xunu de 2015}}</ref> El opositores empezaron entós a armase pa lluchar en contra del gobiernu, lo que taba xestando l'entamu d'una [[guerra civil]]. Coles mesmes, fórmase'l [[Conseyu Nacional Siriu]], una coalición de parte de les fuercies polítiques de Siria y del exiliu contraries al gobiernu.<ref name="Edmond">{{cita publicación |url=http://www.edmondsun.com/news_tab3/x2122765173/Syrian-dissidents-form-national-council |títulu=Syrian dissidents form national council |nome=İpek |apellíu=Yezdani |periódicu=The Edmond Sun |fecha=23 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=19 de payares de 2011 |urlarchivu=https://archive.is/20121204175512/http://www.edmondsun.com/news_tab3/x2122765173/Syrian-dissidents-form-national-council |fechaarchivu=4 d'avientu de 2012 }}</ref> Les deserciones del exércitu aumentaron ente los suníes.<ref>[http://www.aljazeera.com/indepth/interactive/syriadefections/ «Interactive: Tracking Syria's defections.»] Al Jazeera (n'inglés).</ref> Los ataques ente los rebeldes y l'exércitu fueron cada vez más fuertes. Destaquen los fregaos n'A los Rastan ente'l 28 y el 29 de setiembre, que dexaron más de 130 muertos.<ref>{{cita web |títulu=La represión siria causa otra traxedia: 130 muertos y 2000 deteníos n'A los Rastan |url=https://www.lavanguardia.com/internacional/20111004/54225566635/la-represion-siria-causa-otra traxedia-130-muertos-y-2-000-deteníos-en-al-rastan.html |periódicu=La Vanguardia|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015}}</ref> Mientres los primeros meses, el ELS avanzó na [[Gobernación de Idlib]], tomando la mayor parte. Esto foi posible gracies a que pudieron avanzar ensin inconvenientes pelos montes de [[Jabal al-Zawiya]].<ref>{{cita web |url=http://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/55206/World/Region/Syria-sends-extra-troops-after-rebels-seize-Idlib-.aspx |títulu=Syria sends extra troops after rebels seize Idlib: NGO - Region - World - Ahram Online |editorial=English.ahram.org.eg |fechaaccesu=16 de mayu de 2013}}</ref> == Españíu de la guerra civil == {{VT|Cronoloxía de la Guerra Civil Siria (xineru a abril de 2012)}} === El desastre en Homs === {{VT|Sitiu de Homs|l1=Batalla de Homs|Masacre de Homs de 2012|l2=Masacre en Homs}} [[Ficheru:Building burning in Homs city.jpg|thumb|Edificiu amburando en [[Homs]] (febreru de 2012).]] La ciudá de [[Homs]] foi llamada en 2011 «capital de la revolución», por ser unu de los llugares con más movilizaciones en contra del gobiernu y mayor presencia rebalba. Mientres tou 2011 y 2012, la ciudá foi escenariu de protestes y lluches armaes en contra de les fuercies gubernamentales. Siendo lliberada pol exércitu en 2013. === Intentu d'altu al fueu === El exsecretario de la [[ONX]], [[Kofi Annan]] trazó un plan de paz pa Siria que pasaba por un altu al fueu ente dambos bandos. Dichu plan contemplaba l'esplegue de la [[Misión de Supervisión de les Naciones Xuníes en Siria]] (UNMISS) pa verificar el cese de la violencia y el cumplimientu del denomináu "alcuerdu de los seis puntos".<ref>{{cita publicación |títulu=Security Council Establishes UN Supervision Mission in Syria, with 300 Observers to Monitor Cessation of Violence, Implementation of Special Envoy's Plan |url=http://www.un.org/News/Press/docs/2012/sc10618.doc.htm |editorial=Departamentu d'Información Pública de les Naciones Xuníes |fecha=21 d'abril de 2012 |fechaaccesu=20 de xunu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> A pesar de qu'oficialmente dambos bandos comprometiéronse, el pactu nun foi respetáu.<ref>{{cita web |url=http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/03/2012327153111767387.html/ |títulu=Kofi Annan's six-point plan for Syria |editorial=Al Jazeera |fecha=27 de marzu de 2012}}</ref> El plan de paz dar por oficialmente fracasáu a principios de xunu, y un mes más tarde Annan arrenunció al so puestu como mediador, siendo releváu por [[Lajdar Brahimi]].<ref>[https://www.abc.es/20120817/internacional/rc-brahimi-sustituye-annan-como-201208171037.html «Brahimi sustitúi a Annan como mediador nel conflictu siriu.»] ''ABC''.</ref> La UNMISS permaneció activa ente abril y agostu de 2012, cuando'l Conseyu de Seguridá decidió nun anovar el mandatu de la misión.<ref>{{cita web |url=http://www.un.org/spanish/News/fullstorynews.asp?NewsID=24211 |títulu=Siria: Conseyu de Seguridá nun va anovar mandatu de UNSMIS, va establecer oficina política |editorial=Centru de noticies de les Naciones Xuníes |fecha=16 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=18 d'agostu de 2012 }}</ref> === Continuación de los combates === {{VT|Cronoloxía de la Guerra Civil Siria (mayu a agostu de 2012)|l1=Cronoloxía de la guerra ente mayu y agostu de 2012}} El 25 de mayu de 2012, ente la cadena d'enfrentamientos que s'empecipiaren, na ciudá d'[[Hula (Siria)|Hula]], al norte de Siria, tuvo llugar una [[Masacre de Hula|masacre per parte de les fuercies del exércitu]], quien usaron fuerte armamentu y pertrechos de guerra en contra de la población.<ref name="onuhoula">{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-19273284 |editorial=BBC News |fecha=15 d'agostu de 2012 |títulu=Houla massacre: UN blames Syria troops and militia |idioma=inglés}}</ref> Esta masacre dexó 108 muertos, de los cualos 49 yeren neños.<ref name="Reuters529">{{cita publicación |url=http://www.reuters.com/article/2012/05/29/us-syria-un-idUSBRE84S10020120529 |títulu=Most Houla victims killed in summary executions: O.N. |autor=Nebehay, Stephanie |axencia=Reuters |fecha=29 de mayu de 2012 |fechaaccesu=29 de mayu de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6838o6v39?url=http://www.reuters.com/article/2012/05/29/us-syria-un-idUSBRE84S10020120529 |fechaarchivu=30 de mayu de 2012 }}</ref> Otres 300 persones resultaron mancaes y la ciudá quedó con un dañu total.<ref>{{cita publicación |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-18229870 |títulu=Syria condemned for Houla massacre and shelling by UNA fecha=28 de mayu de 2012 |editorial=BBC News |fechaaccesu=28 de mayu de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/685dGGGpU?url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-18229870 |fechaarchivu=1 de xunu de 2012 }}</ref> Más tarde, en 2013, la ONX confirmó la implicación del Exércitu na masacre.<ref name="onuhoula" /> Como respuesta, l'Exércitu Llibre declaró l'entamu d'una ofensiva contra'l gobiernu, na cual abandonaben la so misión inicial de protexer a los manifestantes y pasaben a tener como oxetivu principal el derrocamientu de Bashar al-Asad.<ref>[http://www.noticiasdenavarra.com/2012/06/05/mundo/el-ejercito-siriu-llibre-da-per-termináu-el plan-de-paz-y-llanza-una-ofensiva-contra-al-asad «L'Exércitu Siriu Llibre da per termináu'l plan de paz y llanza una ofensiva contra Al Asad.»] ''Noticies de Navarra''.</ref> === Batalles en Damascu y Alepo === {{VT|Batalla de Damascu (2012)|l1=Batalla de Damasco|Batalla de Alepo (2012-2013)|l2=batalla de Alepo|Cronoloxía de la Guerra Civil Siria (setiembre a avientu de 2012)|l3=Cronoloxía de la guerra ente setiembre y avientu de 2012}} [[Ficheru:VOA Arrott - A View of Syria, Under Government Crackdown 08.jpg|miniaturadeimagen|left|Soldáu siriu en [[Damascu]] mientres la ofensiva rebelde xunto a una ametralladora [[PKM]] rusa|230px]] El 15 de xunetu, los rebeldes atacaron la ciudá de [[Damascu]] causando miles de baxes civiles, incluyendo cientos de neños, con bombardeos discriminaos, pero les tropes del exércitu siriu llanzaron dellos bombardeos escontra ellos y les sos ofensives fueron muncho más potentes. Magar les insistencies de los rebeldes de siguir lluchando contra l'Exércitu, tuvieron d'arrenunciar el día 4 d'agostu, tres numberoses baxes. Según l'Observatoriu Siriu de Derechos Humanos —con sede en Londres—, les fuercies gubernamentales respondieron llevando a cabu delles execuciones en Damascu y los rebeldes muertos yeren más de 2000 pa finales d'agostu.<ref>{{cita web |url=http://www.telam.com.ar/nota/32461/ |títulu=Siguen los combates en Damascu y los rebeldes sirios busquen controlar la ciudá de Alepo. }}</ref><ref>{{cita web |url=http://ecodiario.eleconomista.es/oriente-medio/noticias/4138693/07/12/Executaes-en-Damascu-mas-de-23-persones-segun-una-ONG.html |títulu=Executaes en Damascu más de 23 persones según una ONG. |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Magar que los rebeldes siguieron colos ataques a Damascu, pa finales de payares l'exércitu regular tomara nuevamente'l control de la mayor parte de la capital, consolidando la so posición tres dellos ataques nos barrios Qadam y Aasali, dos de los últimos focos de resistencia nel sur de la capital.<ref>{{cita web |url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5hG55Q0iH4ORmRYg4QK8OgpiwMjzg?docId=CNG.7f07b1d4ec5a307cf16a1da2df2849d6.681 |títulu=L'exércitu siriu y los rebeldes avancen escontra Alepo pa una "batalla decisiva" en retomando Damascu. |fecha=25 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=25 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://archive.is/20130411022231/https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5hG55Q0iH4ORmRYg4QK8OgpiwMjzg?docId=CNG.7f07b1d4ec5a307cf16a1da2df2849d6.681 |fechaarchivu=11 d'abril de 2013 }}</ref> Los rebeldes tamién avanzaron en Alepo y empezaron una ofensiva'l [[19 de xunetu]]. Nos primeros díes los rebeldes tomaron el barriu de Salahedin y avanzaron en Sahur y Hanano.<ref>{{cita web |url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5iHduuQz9xoWl8rqnW7KoDoWHZL8A?docId=CNG.1108a38613ec069c45493ed6494f5d05.bf1 |títulu=AFP: Siria amenaza con usar armes químiques. |urlarchivu=https://archive.is/20130411015907/www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5iHduuQz9xoWl8rqnW7KoDoWHZL8A?docId=CNG.1108a38613ec069c45493ed6494f5d05.bf1 |fechaarchivu=11 d'abril de 2013 }}</ref> L'entós voceru del [[Conseyu Nacional Siriu|CNS]] [[George Sabra]] confirmó les ofensives, declarándoles daqué «crucial» nel cursu de la guerra.<ref>{{cita web |url=http://noticias.terra.cl/mundo/asia/exercito-y-rebeldes-lluchen-en-siria-pol control-de-damascu-y-alepo,09f50555183b8310VgnVCM3000009acceb0aRCRD.html |títulu=Exércitu y rebeldes lluchen en Siria pol control de Damascu y Alepo |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Paralelamente, l'Exércitu Llibre llogró tomar les ciudaes de [[Batalla de Rastan|Rastan]]<ref>[http://www.thestar.com/news/world/2012/02/13/syria_rebels_repel_regime_attack_on_rastan_town_held_by_opposition_fighters.html «Syria rebels repel regime attack on Rastan, town held by opposition fighters.»] ''The Star''.</ref> y [[Batalla de Maarat al-Numan|Maarat al Numan]].<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/story/news/world/2012/10/10/turkey-syria-plane/1625763/ |títulu=«Turkey intercepts Syrian plane as tensions mount.» |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> El [[22 d'avientu]] de [[2016]] les fuercies del gobiernu siriu ganaron la batalla y collo el control de la ciudá de Alepo a les fuercies rebalbes siries dempués de más de 4 años de batalla dende l'añu 2011. == Guerra total == {{VT|Cronoloxía de la Guerra Civil Siria (xineru a abril de 2013)}} [[Ficheru:Destruction in Homs (2).jpg|miniaturadeimagen|Destrucción na yá afarada [[Homs]].|250px]] El 28 de payares de 2012, una serie d'esplosiones y llanzamientos de bombes asocedieron en Yarmana, [[Damascu]]. Fueron descubiertos dos coches bombes y más de seis artefacto esplosivos nel sector. Les cais quedaron dafechu quemaes y munchos coches esplotaron, les esplosiones afectaron a edificios y viviendes cercanes. L'ataque mató a 34 persones y dexó 81 mancaos.<ref>{{cita web |títulu=Siquier 34 muertos nun doble atentáu en Damascu - La Nueva España - Diariu Independiente d'Asturies |url=https://www.lne.es/internacional/2012/11/28/34-muertos-doble-atentáu-damascu/1333573.html |sitiuweb=www.lne.es |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015 |nome= |apellíu=}}</ref> El 23 d'avientu, Hama fuera tomada polos rebeldes una selmana antes, polo que'l gobiernu siriu nun tardó en responder. El gobiernu siriu dexó en claro que nenguna llocalidá so dominiu de los rebeldes taría a salvo.<ref>{{cita web |títulu=Masacre nuna panadería Siria |url=http://www.libertaddigital.com/internacional/oriente-mediu/2012-12-23/masacre-en-una-panaderia-siria-1276477734/ |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015}}</ref> Esti ataque llevó a la ONX a mandar al país a [[Lajdar Brahimi]], que sostuvo una xunta col presidente de Siria. Brahimi nun llegó a nengún alcuerdu con Bashar al-Asad, pos esti negóse rotundamente a dexar el so cargu. Tres la xunta, la ONX afirmó que'l cese de la violencia en Siria taba llueñe. Nun se refugó una invasión al país per parte de los países que s'oponen al gobiernu siriu, sobremanera per parte de la [[OTAN]].<ref>{{cita web |títulu=Pa la ONX la situación en Siria ye crítica pero lo peor ta por venir |url=http://www.infobae.com/2012/12/25/1063725-pa-la-onu-la-situacion-siria-ye-critica-pero-lo-peor-esta-venir |sitiuweb=infobae |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2015}}</ref> === Combates nos entamos de 2013 === {{VT|Cronoloxía de la Guerra Civil Siria (xineru a abril de 2013)|l1=Cronoloxía de la guerra ente xineru y abril de 2013}} El 2 de xineru la oposición denunció la muerte de siquier 30 persones tres un bombardéu perpetáu por [[Fuercia Aérea Árabe Siria]] (FAAS) contra una gasolinera nun suburbiu de Damascu.<ref name="PAIS_01">{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/01/02/actualidá/1357132298_950536.html |títulu=La ONX afirma que la revuelta siria cobróse yá 60{{esd}}000 muertos |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=2 de xineru de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> El mesmu día les fuercies del oficialismo yá teníen controláu tol centru de la ciudá, faciendo que los rebeldes fuxeren pela rodiada.<ref>{{cita web |url=http://www.lagaceta.com.ar/nota/527749/mundo/guerra-civil-siria-provoco-60000-muertos.html |títulu=La guerra civil en Siria provocó 60&nbsp;000 muertos |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=3 de xineru de 2013 |periódicu=[[La Gaceta (Tucumán)|La Gaceta]]}}</ref> Les [[Naciones Xuníes]] pela so parte, anunció que los muertos na guerra civil superaben los 60&nbsp;000.<ref name="PAIS_01" /> La mañana del 4 de xineru, un atentáu con un coche bomba españó nel norte de Damascu, causando la muerte d'once persones y dexando a más de 40 feríes. L'atentáu asocedió nun barriu ocupáu mayoritariamente pola comunidá alauita, que ye a la que pertenez el presidente siriu, [[Bashar al-Asad]].<ref name="PAIS_02">{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/01/04/actualidá/1357255579_043472.html |títulu=Siquier once muertos en Damascu por un coche bomba |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=4 de xineru de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> El 6 de xineru, Al-Asad dio'l so primer discursu públicu en cinco meses, nel cual prometía a los rebeldes parar colos ataques y la violencia, siempres y cuando estos tamién lo fixeren. Tamién llamó al diálogu ente dambes partes de la guerra y a un meyor entendimientu ente'l oficialismo y l'oposición rebalba.<ref name="CNN_01">{{cita web |url=http://mexico.cnn.com/mundo/2013/01/06/al-asad-propón-dialogo-y-una-constitucion-pa-terminar-la crisis siria |títulu=Al Asad propón diálogu y una constitución pa terminar la crisis siria |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=6 de xineru de 2013 |editorial=[[CNN]]}}</ref> La oposición siria refugó la proposición de diálogu del presidente.<ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com/internacional/revuelta-arabe/130106/oposicion-siria-diz-que-el discursu-de-al-asad-nun apurre-novedad |títulu=Oposición siria diz que'l discursu d'A los Asad "nun apurre novedaes" |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=6 de xineru de 2013 |periódicu=[[L'Universal (Venezuela)|El Universal]]}}</ref> El 9 de xineru, Naciones Xuníes anunció que los refuxaos de la guerra yá yeren más de 4 millones.<ref>{{cita web |url=http://www.europasur.es/article/mundo/1434290/la guerra civil/siria/enche/la/onu/con/cuatro/millones/refuxaos.html |títulu=La guerra civil en Siria enche a la ONX con cuatro millones de refuxaos |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=9 de xineru de 2013 |obra=Europasur}}</ref> El mesmu día, los rebeldes lliberaron a 48 iraninos secuestraos mientres la [[batalla de Damascu (2012)]]. La lliberación efectuóse yá que el gobiernu de Bashar al-Asad prometió escarcelar a más de 2000 presos civiles venceyaos colos rebeldes.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/01/09/actualidá/1357727816_904010.html |títulu=Rebalbos sirios ponen en llibertá a mediu centenar de rehenes iraninos |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=9 de xineru de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> Mentanto, los rebeldes aseguraron tomar el control d'un aeropuertu militar nel norte d'[[Alepo]].<ref name="PAIS_03">{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/01/11/actualidá/1357912436_253086.html |títulu=Los rebeldes dan un golpe estratéxicu a l'aviación siria |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |apellíu=Carbajosa |nome=Ana |fecha=11 de xineru de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> Naciones Xuníes informó'l 11 de xineru que más de 600&nbsp;000 sirios fuérense del país.<ref>{{cita web |url=http://www.lagaceta.com.ar/nota/528801/mundo/guerra-civil-muevo-mas-600000-sirios.html |títulu=La guerra civil movió a más 600&nbsp;000 sirios |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=11 de xineru de 2013 |periódicu=[[La Gaceta (Tucumán)|La Gaceta]]}}</ref> Pela so parte, Estaos Xuníos aportunó na salida de [[Bashar al-Asad]], ente que Rusia opúnxose. Esto fixo qu'una xunta, convocada en [[Xinebra]], fora un fracasu más pa intentar detener el conflictu.<ref name="PAIS_03" /> Mientres la tercer selmana de xineru, dellos ataques costaron decenes de muertos. Activistes de la oposición dixeron qu'un ataque sobre territoriu controláu por rebeldes al sudoeste de Damascu dexó 20 víctimes.<ref>{{cita web |url=http://www.noticias24.com/internacionales/noticia/51860/guerra-civil-en-siria-desencadena-crisis-humanitaria-n'oriente mediu/ |títulu=Guerra civil en Siria desencadena “crisis humanitaria” n'Oriente Mediu |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=14 de xineru de 2015 |obra=noticies24}}</ref> Per otra parte, el 15 de xineru dos españes destruyeron la [[Universidá de Alepo]], causando la muerte de 83 persones y dexando a 162 feríes. El mesmu día, más de 50 países anunciaron que demandaríen al gobiernu siriu ante la [[Corte Internacional de Xusticia]], acusando crímenes de guerra, severes violaciones a los derechos humanos y xenocidiu.<ref>{{cita web |url=http://www.informador.com.mx/internacional/2013/430426/6/suman-83-muertos-por-explosion-n'universidá siria.htm |títulu=Suman 83 muertos por esplosión n'universidá siria |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=15 de nero de 2013 |obra=[[L'Informador (Méxicu)|L'Informador]]}}</ref> El 16 de xineru, los islamistes radicales doblaron les sos operaciones nel norte del país, llanzando una serie d'ataques en Idlib, provocando la muerte de 22 persones y severos daños na llocalidá.<ref>{{cita web |url=http://www.telam.com.ar/notas/201301/4824-muerren-22-persones-n'atentaos suicides-en-el norte-de-siria.html |títulu=Muerren 22 persones n'atentaos suicides nel Norte de Siria |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2015 |fecha=16 de xineru de 2013 |obra=[[Telam]]}}</ref> El mesmu día, opositores al gobiernu denunciaron que fuercies gubernamentales realizaron una masacre en [[Homs]] na cual executaron a a lo menos 100 persones.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/01/11/actualidá/1357912436_253086.html |títulu=El opositores denuncien una nueva masacre con más de 100 muertos en Siria |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=17 de xineru de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> El 21 de xineru, 56 persones morrieron nos enfrentamientos del norte de Siria, nos cualos los rebeldes llucharon contra la milicia de la población curda, mui cerca de la frontera con [[Turquía]].<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/01/22/actualidá/1358876496_236094.html |títulu=Los choques ente rebeldes sirios y milicies curdes dexen más de 50 muertos |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=22 de xineru de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> El 6 de febreru, los rebeldes atacaron Damascu, darréu, les fuercies armaes arrodiaron la ciudá con tanques y armamentu. Dando entamu a una nueva xornada de fuertes enfrentamientos. Pal final del día, finaren cerca de 19 soldaos.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/02/07/actualidá/1360246609_561631.html |títulu=Los rebeldes sirios ataquen Damascu |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=7 de febreru de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> El 21 de febreru, una cadena d'ataques con coches bomba en Damascu, provocó la muerte de 84 persones, y mancadures a más de 200. Unu de los vehículos esplotó a escasos metros de les oficines centrales del partíu Baaz matando a 61 persones.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/noticias/elmundo/atentaos-damascu-dexaron-83-muertos-un-dia-articulo-406298 |títulu=Atentaos en Damascu dexaron 83 muertos nun día |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=22 de febreru de 2013 |periódicu=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]]}}</ref> El 23 de febreru l'exércitu bombardeó con misiles [[Scud]] a Alepo.<ref>{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/internacional/20130226/54367757475/hrw-muertos-misiles-alepo.html |títulu=HRW cifra en 141 el númberu de muertos causaos por misiles contra Alepo |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2015 |fecha=26 de febreru de 2013 |periódicu=[[La Vanguardia]]}}</ref> El 25 de marzu, los rebeldes llanzaron proyeutiles nel centru de Damascu, cerca de la residencia de [[Bashar al-Asad]], provocando daños materiales y dellos mancaos.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/03/25/actualidá/1364204998_297217.html |títulu=Los rebeldes ataquen con fueu de morteru'l centru de Damascu |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=25 de marzu de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> Díes dempués, un bombardéu rebalbu con proyeutiles a la Universidá de Damascu asesinó a dolce persones y dexó al llugar bien estropiáu.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/03/28/actualidá/1364479290_039688.html |títulu=Dolce muertos nun ataque de la oposición a la universidá de Damascu |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=28 de marzu de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> El 29 d'abril Damascu volvió ser l'epicentru de los enfrentamientos cuando l'exércitu llanzó una serie d'ofensives y ataques a les llocalidaes invadíes pola oposición. Esi mesmu día, el primer ministru siriu, Wael al Halqi, tuvo a puntu de morrer nun atentáu rebalbu nes cercaníes de la so oficina. Ente que el 30 d'abril, un atentáu con un coche bomba asesinó a 13 civiles y dexó a 70 mancaos.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/04/30/actualidá/1367328967_733285.html |títulu=Un atentáu cóbrase siquier 13 vides nel centru de Damascu |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=30 d'abril de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> El 3 de marzu, los rebeldes [[Batalla d'A los Raqa (2013)|llograron entrar en Raqa]] y tres tres díes de llucha ésta cayó nes sos manes, convirtiéndola na primera gran ciudá en cayer dafechu ante les manes del ELS. Mientres la so ofensiva, los rebeldes destruyeron cartelos d'a el-Asad y derrocaron la estatua de [[Hafez al-Asad]], padre del presidente.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2013/04/19/internacional/1366325837.html |títulu=Los rebeldes quieren forzar el colapsu del réxime nel este de Siria |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2015 |fecha=19 d'abril de 2013 |periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]]}}</ref> Dende esi mesmu día, [[Estaos Xuníos]] empezó a entrenar rebeldes en [[Xordania]], y pela so parte [[Francia]] y el [[Reinu Xuníu]] prometieron aumentar la so ayuda a los mesmos. Pero contrariamente, [[Irán]] sostuvo la so ayuda al estáu siriu y amontó la unviada d'armamentu a los soldaos del exércitu regular. El Gobiernu y los rebeldes acusáronse mutuamente d'un ataque con armes químiques na llocalidá de Jan al-Assal, a ocho quilómetros de Alepo. L'aición que causaría siquier 26 muertos, incluyíos diez civiles y 16 militares, desenvolvióse'l 20 de marzu. Tamién un videu de Damascu siendo atacada por armes químiques foi espublizáu'l mesmu día.<ref>{{cita web |url=https://www.abc.es/internacional/20130319/abci-armes-quimicas-siria-denuncies-201303191538.html |títulu=Gobierno y rebalbos sirios acúsense mutuamente d'un ataque químicu |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2015 |fecha=20 de marzu de 2013 |periódicu=[[ABC (periódicu)|ABC]]}}</ref> Amás, el destacáu [[ulema]] suní Mohámed Saíd Ramadán al Buti foi asesináu'l 22 de marzu nun atentáu suicida qu'afaró la mezquita damascena de Eman. Xuntu con él, finen 42 persones.<ref>{{cita web |url=https://www.rtve.es/noticias/20130322/bomba-damasco-muertu-clerigo-suni/621981.shtml |títulu=Una bomba en Damascu mata a un importante clérigu suní prorrégimen y otres 42 persones |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2015 |fecha=22 de marzu de 2013 |editorial=[[RTVE]]}}</ref> Dos díes depués, metanes choques ente les fuercies lleales y los insurxentes, el minarete de la [[Gran Mezquita de Alepo]] foi destruyíu y esbarrumbóse por completu.<ref>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/internacional/destruyíu-minarete-gran-mezquita-olmeya-alepo-2373527 |títulu=Destruyíu'l minarete de la Gran Mezquita de Alepo |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2015 |fecha=25 d'abril de 2013 |periódicu=[[El Periódico de Catalunya]]}}</ref> === Ofensives gubernamentales y de Hezbolá (abril-agostu de 2013) === {{AP|Batalla de Quseir de 2013|Operación Nube del Norte}} {{VT|Cronoloxía de la Guerra Civil Siria (mayu a agostu de 2013)|l1=Cronoloxía de la guerra ente mayu y agostu de 2013}} Pa mediaos de 2013, el gobiernu empezó a realizar efectives operaciones militares pa ganar a los rebeldes. Según tamién pidir l'ayuda a los sos principales aliaos; [[Irán]], qu'ayudó a [[Bashar al-Asad]] con tropes, la organización libanesa [[Hezbolá]], qu'unvió a miles de soldaos a lluchar xuntu al exércitu y [[Rusia]], qu'unvió frecuentemente armamentu a les Fuercies Armaes.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/06/14/actualidá/1371162315_417859.html |títulu=El sofitu d'Irán y Hezbolá dexó al réxime ganar terrén apocayá |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=14 de xunu de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref>[[Ficheru:An Aerial View of the Za'atri Refugee Camp.jpg|miniaturadeimagen|El [[campu de refuxaos de Zaatari]] en Xordania (xunetu de 2013).|267x267px]]Na [[gobernación de Idlib]], el 17 d'abril, les fuercies gubernamentales rompieron un bloquéu de seis meses na base militar de Wadi Deif, cerca de [[Maarat an-Numan]]. Informar d'enfrentamientos intensos alredor del pueblu de [[Babulin]] cuando les SAA flanquearon a les posiciones rebalbes. L'Exércitu intentó entós asegurar el control de la ruta que conducía a [[Alepo]]. Al llevantar l'asediu, pudieron unviar suministros per tierra a los dos bases militares, que dependieren d'una ponte aeréo.<ref>{{cita web |url=http://jafrianews.com/2013/04/17/syrian-forces-loyal-to-asaad-break-rebel-blockade-in-north-syria/ |títulu=Syrian forces Loyal to Asaad break Rebel Blockade in North Syria |editorial=Jafria News |fecha=17 d'abril de 2013 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141103000045/http://jafrianews.com/2013/04/17/syrian-forces-loyal-to-asaad-break-rebel-blockade-in-north-syria/ |fechaarchivu=3 de payares de 2014 }}</ref> El [[24 d'abril]], tres cinco selmanes d'enfrentamientos, el gobiernu prindó [[Otaiba]], al este de Damascu. El pueblu tuviera so control rebalbu mientres ocho meses, y yera la principal ruta de suministros dende Xordania pa los rebeldes.<ref>{{cita web |url=http://www.businessinsider.com/assad-might-be-winning-the-syrian-war-2013-4 |títulu=Assad Thinks He's Winning The Syrian War – And He May Be Right |fecha=25 d'abril de 2013}}</ref> Mientres, nel norte del país, los rebeldes tomaron el control d'una posición importante cerca de la estratéxica base militar de Meneg, nes contornes de Alepo. Esto dexó-yos entrar nella tres meses d'asediu.<ref>{{cita publicación |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-22283746 |títulu=Syria clashes destroy ancient Aleppo minaret |editorial=BBC |fecha=24 d'abril de 2013 |idioma=inglés}}</ref> A empiezos d'abril, l'exércitu y [[Hezbolá]], arrodiaron Qusair, cerca de [[Homs]], en poder de los rebeldes y el 19 del mesmu mes, entraron na ciudá.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/05/19/actualidá/1368980981_481523.html |títulu=El Asad reforzar al tomar una llocalidá rebalba na frontera con El Líbanu |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=19 de mayu de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> Mientres los combates, dalgunos de los rebeldes llanzaron cohetes a Hezbolá n'[[El Líbanu]].<ref>{{cita web |url=http://www.latercera.com/noticia/mundo/2013/06/678-526237-9-cohetes-de-siria-cayen-en-bastion-de-hezbola.shtml |títulu=Cohetes de Siria cayen en bastión de Hezbolá |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=1 de xunu de 2013 |obra=[[La Tercera]]}}</ref> Nos restantes díes, les tropes de dambos bandos realizaron grandes ofensives y ataques, hasta que finalmente'l [[5 de xunu]], les tropes gubernamentales llograron vencer a los rebeldes. Esi mesmu mes, el gobiernu empecipió la llamada [[Operación Nube del Norte]], dirixida a recuperar la ciudá de Alepo y el campu que lo arrodia, y desallugar a los rebeldes atrincheraos na mesma. Produciéronse dellos combates nos que los lealistas llograron una gran meyora.<ref>{{cita web |url=http://es.abna24.com/service/headline/archive/2013/06/09/427988/story.html |títulu=L'Exércitu Siriu Empecipia la Operación “Nube del Norte” pa la Lliberación de Alepo |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=9 de xunu de 2013 |obra=ABNA}}</ref> El gobiernu empecipió dellos puntos d'enfrentamientos na ciudá de [[Homs]]. Por más d'un mes, les tropes gubernamentales reiniciaron numberosos combates pol completu control de la ciudá, batalles que dexaron cientos de muertos.<ref>{{cita web |url=http://www.teinteresa.es/mundo/Encarnizados-combates-ciudá-Homs-ONG_0_936507108.html |títulu=Encarnizados combates na ciudá siria de Homs |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=12 de xunu de 2013 |obra=te interesa}}</ref> Tres les continues victories del gobiernu, los rebeldes ufiertaron una tregua en Homs mientres el [[Ramadán]].<ref>{{cita web |url=http://noticias.terra.com.pe/mundo/mediu-oriente/,441deae8699bf310VgnCLD2000000dc6eb0aRCRD.html |títulu=Combates intensificar en ciudá estratéxica siria de Homs |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=8 de xunetu de 2013 |obra=ABNA}}</ref> En xunetu, fuertes combates en [[Damascu]], [[Siria|A la Dana]], [[Idlib]] y otres ciudaes dexaron decenes de muertos y mancaos..<ref>{{cita web |url=http://sipse.com/mundo/nuevu-atentáu-con-coche-bomba-13-muertos-41722.html |títulu=Nuevu atentáu contra policías: 13 muertos |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=15 de xunetu de 2013 |obra=[[SIPSE]]}}</ref> === La masacre de Guta y el desarme químicu de Siria (agostu-setiembre de 2013) === {{AP|Masacre de Guta|Desarme químicu de Siria}} [[Ficheru:Ghouta massacre4.JPG|miniaturadeimagen|Civiles muertos dempués del [[ataque químicu de Guta]].]] Según lo rebalbos, el [[21 d'agostu]], unes 1400 persones fueron asesinaes por un ataque con armes químiques, nel suburbiu de [[Guta (Siria)|Guta]], cerca de [[Damascu]]. Los rebeldes y diversos países que los sofitaben, encabezaos por EE.&nbsp;UU., responsabilizaron de momentu al Gobiernu. Tres la denuncia del usu d'armes químiques, dellos países reclamaron una investigación inmediata de los inspeutores de [[Naciones Xuníes]], presentes a tan solo 10&nbsp;quilómetros de la zona, al empar que crecíen los rumores d'intervención militar occidental. En tantu, los aliaos del gobiernu siriu, [[Rusia]] ya [[Irán]], calificaron la denuncia de provocación entamada» y acusaron a los rebeldes del ataque col fin de favorecer una intervención estranxera.<ref name="bbcmundo26">{{cita publicación |títulu=¿Ye inminente un ataque contra Siria? |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2013/08/130826_siria_intervencion_militar_internacional_ap.shtml |editorial=BBC Mundu |fecha=26 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2013}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/103949-siria-operacion-militar-entamu-proxima-semana |títulu=Reinu Xuníu y EE.XX. pueden empecipiar una operación militar en Siria “nunos díes editorial=RT |fecha=26 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2013}}</ref> Tres l'anunciu de la investigación, el gobiernu siriu autorizó l'accesu de los inspeutores.<ref>{{cita publicación |nome=Carmen |apellíu=Rengel |títulu=Siria acepta la inspeición de Naciones Xuníes ante la presión internacional |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/08/25/actualidá/1377430698_345804.html |periódicu=[[El País (España)|El País]] |fecha=26 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2013}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Carmen |apellíu=Rengel |títulu=La ONX investiga l'ataque químicu magar un tirotéu contra los inspeutores |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/08/26/actualidá/1377504260_475597.html |periódicu=El País |fecha=26 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2013}}</ref> El [[26 d'agostu]] [[Estaos Xuníos]] anunció que l'usu d'armes químiques per parte del gobiernu siriu yera «innegable» y que con esto, el gobiernu siriu trespasara la llinia dispuesta pol presidente d'Estaos Xuníos, Barack Obama. El mesmu día, dellos gobiernos que sofiten a los rebeldes acotaron la información y axuntáronse en [[Amán]] pa estudiar una posible ofensiva militar en contra de Siria.<ref>{{cita publicación |títulu=Kerry afirma qu'uso armes químiques en Siria ye "innegable" y acusa a Damascu de destruyir pruebes |url=http://www.latercera.com/noticia/mundo/2013/08/678-539615-9-kerry-afirma-que-uso-armes-quimicas-en-siria-ye-innegable-y-acusa-a-damascu-de.shtml |obra=LaTercera.com |fecha=26 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2013}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Miguel |apellíu=Mora |títulu=François Hollande: “Les pruebes acusen a El Asad” |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/08/25/actualidá/1377457857_856385.html |periódicu=El País |fecha=25 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2013}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Una xunta militar internacional sobre Siria empieza en Amán |url=http://noticias.terra.com.mx/mundo/guerra-en-siria/una-reunion-militar-internacional-sobre-siria-empieza-en-amman,efd134dddd1b0410VgnCLD2000000dc6eb0aRCRD.html |editorial=terra.com.mx |fecha=26 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2013 |axencia=AFP}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Siria: tres los ataques con armes químiques, la oposición pide una "intervención internacional" |url=http://www.infobae.com/2013/08/25/1504100-siria-los ataques-armes-quimicas-la-oposicion-pide-una-intervencion-internacional |obra=infobae.com |fecha=26 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2013}}</ref> Rusia ya Irán, en tantu, alvirtieron en contra de la intervención, al igual qu'otres naciones como [[Australia]] y [[Exiptu]].<ref name="bbcmundo26" /><ref>{{cita publicación |títulu=Moscú llama a Occidente a nun repitir "l'aventura iraquina" en Siria |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/103918-rusia-occidente-siria-querra-irak |editorial=RT |fecha=25 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2013}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Australia oponer a una intervención militar estranxera en Siria |url=http://www.telesurtv.net/articulos/2013/08/26/australia-oponer a-una-intervencion-militar-estranxera-en-siria-2709.html |editorial=Telesur |fecha=26 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2013}}</ref> El [[30 d'agostu]], en tantu, Estaos Xuníos y Francia anunciaron tar llistos pa un ataque sobre Siria. Sicasí, nel Reinu Xuníu el [[Parllamentu británicu|Parllamentu]] votó en contra d'una intervención militar en Siria, decisión que'l primer ministru Cameron dixo que respetaría.<ref>{{cita publicación |nome=Karla |apellíu=Gallardo |títulu=EE.XX. diz qu'atacaría Siria con o ensin el sofitu de Londres |url=http://www.24horas.cl/internacional/eeuu-diz-que-atacara-siria-con-o-ensin-el sofitu-de-londres-816597 |editorial=24 Hores (Chile) |fecha=29 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=11 de setiembre de 2013}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Presidente francés xuntar a EE.XX. pa formar una coalición p'atacar a Siria |url=http://www.emol.com/noticias/internacional/2013/08/30/617167/hollande-diz-que-francia-esta-dispuesta-a-actuar-en-siria-ensin-el reinu xuníu.html |editorial=Emol |fecha=30 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=11 de setiembre de 2013 |axencia=Efe}}</ref> [[Ficheru:Kerry and Lavrov, with senior advisers, negotiate chemical weapons agreement on September 14, 2013.jpg|miniaturadeimagen|Sergei Lavrov, y John Kerry mientres la negociación definitiva del 14 de setiembre.]] El [[6 de setiembre]], tres [[Cume del G-20 de San Petersburgu|una xunta de la G20 en San Petersburgu]], Estaos Xuníos, [[Francia]], Australia, [[Canadá]], [[Italia]], [[Xapón]], [[Corea del Sur]], [[Arabia Saudita]], [[España]], [[Turquía]] y el [[Reinu Xuníu]], anunciaron que sofitaben una «contundente respuesta internacional» contra'l gobiernu siriu, anque namái Estaos Xuníos, Turquía y Francia declararon que participaríen direutamente.<ref>{{cita publicación |títulu=Once países del G-20 sofitaron una respuesta internacional” contra Siria |url=http://elcomercio.pe/actualidad/1627692/noticia-once-paises-20-sofitaron-fuerte-respuesta-internacional-contra siria periódicu=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]] |fecha=6 de setiembre de 2013 |axencia=Efe}}</ref> El [[7 de setiembre]], los países árabes del sur del [[Golfu Pérsicu]]: Arabia Saudita, [[Qatar]], [[Kuwait]], [[Emiratos Árabes]], [[Omán]] y [[Baḥréin]], sofitaron la ofensiva y pidieron una intervención inmediata» sobre Siria.<ref>{{cita publicación |títulu=Países del Golfu piden una intervención inmediata de comunidá internacional en Siria |url=http://www.latercera.com/noticia/mundo/2013/09/678-541531-9-paises-del golfu-piden-una-intervencion-inmediata-de comunidá internacional-en.shtml |editorial=La Tercer |fecha=7 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=11 de setiembre de 2013 |axencia=Agence France-Presse}}</ref> Mentanto, Rusia anunció que sofitaría al gobiernu siriu en casu de ser atacáu dende l'esterior,<ref>{{cita publicación |url=http://www.eluniversal.com.mx/el-mundo/2013/rusia-ayudara-a-siria-en-casu-de-ataque-putin-948464.html |títulu=Rusia va ayudar a Siria en casu d'ataque, alvierte Putin |periódicu=L'Universal |fecha=6 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=11 de setiembre de 2013}}</ref> aportunando en que l'ataque a Guta fuera una provocación cometida por fuercies rebalbes pa inducir una intervención militar estranxera.<ref>{{cita publicación |títulu=Putin: “l'Ataque Químicu de Guta foi una Provocación de los Rebeldes” |url=http://www.almanar.com.lb/spanish/adetails.php?eid=40335&cid=25&fromval=1&frid=25&seccatid=43&s1=1 |editorial=Al-Esquitar (El Líbanu) |fecha=7 de payares de 2013 |fechaaccesu=11 de setiembre de 2013}}</ref> El 9 de setiembre, hores antes d'una votación nel Congresu estauxunidense sobre la intervención en Siria, el ministru d'esteriores siriu, [[Walid Mualem]], anunció la intención del so país de poner los sos arsenales químicos baxu control internacional a pidimientu de Rusia.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/09/09/actualidá/1378749132_247125.html |títulu=Siria abraza la propuesta rusa pa desactivar un ataque internacional |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=9 de setiembre de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> Ante esto, Obama ordenó retardar indefinidamente la votación sobre l'ataque nel Congresu.<ref>{{cita web |url=https://www.abc.es/internacional/20130911/abci-rusia-siria-plan-armes-201309111646.html |títulu=Rusia apurre a Estaos Xuníos el so plan pal control d'armes químiques en Siria |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=11 de setiembre de 2013 |periódicu=[[ABC (periódicu)|ABC]]}}</ref> Finalmente, dempués de dellos díes de negociaciones ente [[John Kerry]] y [[Serguéi Lavrov]] en [[Xinebra]], [[Suiza]], llegaron a un alcuerdu sobre la destrucción sistemática de les armes químiques de Siria.<ref>{{cita web |url=http://www.dw.com/es/eeuu-rusia-alcuerdu-en-tornu-a-armes-qu%C3%ADmicas-siries/a-17088599 |títulu=EE.XX.-Rusia: alcuerdu en redol a armes químiques siries |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=14 de setiembre de 2013 |obra=[[Deutsche Welle]]}}</ref> === Ofensives gubernamentales (setiembre-avientu de 2013) === {{AP|Batalla de Malula|Batalla de Sadad|Primer ofensiva de Alepo|Batalla de Qalamun}} {{VT|Cronoloxía de la Guerra Civil Siria (setiembre a avientu de 2013)|l1=Cronoloxía de la guerra ente setiembre y avientu de 2013}} El [[24 d'agostu]], los rebeldes prindaron [[Arihah]]. Sicasí, les SAA retomaron el so control el [[3 de setiembre]].<ref>{{cita web |url=http://noticias.lainformacion.com/mundo/el-ejercito-siriu-sigue-bombardeando-la periferia-de-damascu-segun-los activistes-que-denunciaron-ayeri-1-300-muertes_wbWbvgfK5cW59BuTYpFP05/ |títulu=L'Exércitu siriu sigue bombardeando la periferia de Damascu, según los activistes que denunciaron ayeri 1.300 muertes |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=22 d'agostu de 2013 |periódicu=La Información}}</ref> A entamos de setiembre, [[Malula]], [[Batalla de Malula|foi invadida por rebeldes]]. Tres delles selmanes d'enfrentamientos, el gobiernu consiguió tomalo, y los 3000 habitantes del pueblu escaparon convirtiéndola nun pueblu pantasma.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/09/08/actualidá/1378670839_328810.html |títulu=Batalla nel trubiecu del cristianismu siriu |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=8 de setiembre de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> [[Estáu Islámicu]] tomó'l control d'[[Azaz]], hasta entós apoderada pol [[Exércitu Llibre de Siria]].<ref>{{cita web |url=http://noticias.terra.com.co/mundo/guerra-en-siria/al-qaeda-enfrentar a-los rebeldes-del-els-en-la llocalidá siria-de-azaz,76de77f273971410VgnCLD2000000dc6eb0aRCRD.html |títulu=Al Qaeda enfrentar a los rebeldes del ELS na llocalidá siria de Azaz |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=2 d'ochobre de 2013 |obra=[[Terra Networks]]}}</ref> [[Ficheru:Aleppo offensive (October 2013).svg|miniaturadeimagen|Situación de Alepo n'ochobre de 2013, mientres la [[Ofensiva de Alepo de 2013|ofensiva gubernamental]].|240x240px]] A empiezos d'ochobre, el gobiernu llanzó [[Ofensiva de Alepo de 2013|una gran ofensiva]] pa reabrir una ruta de suministru ente Alepo y Damascu.<ref>{{cita web |url=http://www.voanews.com/content/boosted-by-foreign-shiite-militia-assads-forces-advance-on-aleppo/1788908.html |títulu=Boosted by Foreign Shi'ite Militia, Assad's Forces Advance on Aleppo |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=12 de payares de 2013 |obra=[[Voice of America]]}}</ref> Los bombardeos y batalles en suburbios de [[Damascu]] y en Alepo dexaron más de 50 muertos, ente qu'otres 30 persones perdieron la vida por combates na aldega d'A el-Metras, na provincia de [[Tartus]]. Coles mesmes, el gobiernu sitió la llocalidá de Muadamia, nes contornes de Damascu.<ref name="ZONAFRANCA">{{cita web |url=http://zonafranca.mx/los-combatientes-sirios-siguen-lluchando-en-la fiesta-del sacrificiu/ |títulu=Los combatientes sirios siguen lluchando na Fiesta del Sacrificiu |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=16 d'ochobre de 2013 |obra=Zona Franca}}</ref> Los combates siguieron mientres la festividá d'[[Eid al-Adha]] (celebridá del sacrificiu), que ye'l mayor ritu de los países árabes musulmanes.<ref name="ZONAFRANCA" /> Tantu en 2011 como en 2012, la guerra en Siria daba un altu al fueu por dicha celebración, pero en 2013 la situación foi distinta. En delles llocalidaes apoderaes polos rebeldes el gobiernu realizó bombardeos y na periferia de Damascu, según en dellos otros puntos, caltuviéronse encarnecidos combates. Solamente'l [[15 d'ochobre]] morrieron casi 170 persones.<ref>{{cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-combates-prosiguen-siria-pesar-fiesta-sacrificio-20131015224839.html |títulu=Los combates prosiguen en Siria a pesar de la fiesta del sacrificiu |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=15 d'ochobre de 2013 |axencia=[[Europapress]]}}</ref> El 20 d'ochobre, un atentáu del [[Frente Al Nusra]] dexó 37 muertos en [[Hama]] y un coche bomba nes contornes de [[Damascu]] mató a 30.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2013/10/20/actualidá/1382285291_165420.html |títulu=La conferencia de paz sobre Siria va tener llugar el 23 de payares |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=2O d'ochobre de 2013 |periódicu=[[El País]]}}</ref> A entamos de [[payares]], tres feroces enfrentamientos que dexaron 50 muertos, los rebeldes llograron tomar unu de los depósitos d'armes más grandes del gobiernu, allugáu en Muheen, cerca de [[Homs]].<ref>{{cita web |url=http://www.latercera.com/noticia/mundo/2013/11/678-550486-9-rebeldes-tomen-el control-del segundu-deposito-de-armes-en-siria.shtml |títulu=Rebalbos tomen el control del segundu depósitu d'armes en Siria |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=6 de payares de 2013 |obra=La Tercer}}</ref> En [[Damascu]] distintos atentaos dexaron 16 muertos y decenes de mancaos. Un ataque na plaza Hijaz dexó ocho muertos y 50 mancaos, ente que na sureña ciudá de Sueida, 8 persones morrieron nun atentáu. Mientres payares, el gobiernu llogró prindar delles aldegues cercanes a Alepo, incluyendo [[al-Safira]], Tel Aren y Tel Hasel.<ref>{{cita web |url=http://noticias.lainformacion.com/politica/defensa/el-regimen-consolida-les sos-posiciones-al este-de-alepo-con-toma-de-tel-hasel_8TfXyaC5n8JVGTJQbRsma1/ |títulu=El réxime consolida les sos posiciones al este de Alepo con toma de Tel Hasel |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=15 de payares de 2013 |periódicu=La Información}}</ref> La cayida d'a el-Safira supunxo un golpe duru pa los opositores, yá que controlando la ciudá, yeren capaces de cortar los suministros gubernamentales ente Damascu y Alepo.<ref>{{cita web |apellíu=Caris |nome=Charlie |url=http://iswsyria.blogspot.com.es/2013/11/regime-takes-al-safira-and-continues.html |títulu=Regime Takes as-Safira and Continues Push to Aleppo |editorial=Institute for the Study of War |fecha=5 de payares de 2013 |fechaaccesu=20 de payares de 2013 |idioma=inglés }}</ref> Les SAA tamién prindaron dellos pueblos al sur de Damascu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.therepublic.com/view/story/103cccc08de641eb90c69d1890aac1cb/ML-Syria-Tides-Of-War |títulu=Syrian government gaining ground in war, strengthening hand ahead of proposed peace talks |editorial=The Republic |fecha=16 de payares de 2013 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131203005551/http://www.therepublic.com/view/story/103cccc08de641eb90c69d1890aac1cb/ML-Syria-Tides-Of-War |fechaarchivu=3 d'avientu de 2013 }}</ref> La violencia siguió centrándose en Alepo, sobremanera cuando avientu, la SyAAF empezó a bombardear la ciudá y a doblar la potencia de les sos ofensives. L'asaltu, empezáu'l [[14 d'avientu]], convertir nuna de les más fatales ofensives, dexando más de 400 muertos en dos selmanes.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/internacional/2013/12/28/52becac0ca4741be208b456a.html |títulu=Siquier 39 muertos en bombardeos aéreos en Alepo |fechaaccesu=28 d'ochobre de 2015 |fecha=28 d'avientu de 2013 |periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]]}}</ref> El 11 d'avientu, [[Frente al-Nusra]] y [[Jaysh al Islam]]<ref name="alawiteanddruze">{{cita publicación |títulu=Islamists kill 15 Alawite and Druze civilians in Syria -activists |url=http://in.reuters.com/article/2013/12/12/syria-crisis-adra-idINDEE9BB0AR20131212 |axencia=[[Reuters]] |fecha=12 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=16 d'avientu de 2013 |idioma=inglés}}</ref> se infiltraron na área industrial d'[[Adra]], al nordeste de Damascu. Por motivos sectarios, los rebeldes [[Masacre de Adra|atacaron y masacraron]] a civiles alauitas, drusos, cristianos y xiinos. Siquier 32 civiles fueron asesinaos. En xineru de 2014 l'Exércitu Siriu recapturó Adra. === Conflictu ente la oposición y l'Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante (xineru de 2014-presente) === {{AP|Conflictu ente la Oposición Siria y l'Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante|l1=Conflictu ente la Oposición Siria y l'Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante|Batalla de Deir ez-Zor (2011–14)}} {{VT|Cronoloxía de la Guerra Civil Siria (dende xineru de 2014)}} La tensión ente les fuercies rebalbes y el EI, amontóse desque EI prindara [[Azaz]] el 18 de setiembre de 2013.<ref>{{cita publicación |url=http://bigstory.ap.org/article/jihadis-prinde-northern-syrian-town-near-turkey |títulu=Al-Qaida militants captured town in northern Syria |axencia=AP |fecha=19 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=4 de xineru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El conflictu en [[Azaz]] resurdió a principios d'ochobre<ref>{{cita publicación |url=http://www.france24.com/en/20131003-syrian-rebels-tell-qaeda-groups-withdraw-homs-isil-azaz/ |títulu=Syrian rebel factions tell al Qaeda groups to withdraw |fecha=3 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=4 de xineru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> y a finales de payares el EI prindó [[Atme]], otru pueblu fronterizu, d'una brigada del ELS.<ref>{{cita publicación |url=http://www.worldbulletin.net/?aType=haber&ArticleID=123441 |títulu=ISIL prindes Syrian town on border with Turkey |editorial=World Bulletin |fecha=22 de payares de 2013 |fechaaccesu=4 de xineru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El [[3 de xineru]], l'Exércitu de los Muyahidines, l'[[Exércitu Llibre Siriu]] y el [[Frente Islámicu (Siria)|Frente Islámicu]] llanzaron una ofensiva contra'l [[Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante|Estáu Islámicu]] nes [[Gobernación de Alepo|provincies de Alepo]] y [[Gobernación de Idlib|Idlib]]. Un voceru de los rebeldes indicó qu'atacaren al EI nel 80{{esd}}% de los pueblos en Idlib y nel 65{{esd}}% en Alepo. El [[6 de xineru]], los rebeldes consiguieron espulsar a les fuercies del EIIL de la ciudá de [[Raqqa|Raqa]].<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian rebels oust al-Qaida-affiliated jihadists from northern city of Raqqa |url=http://www.theguardian.com/world/2014/jan/06/syrian-rebeal-oust-a-qaidi-jihadists-raqqa?CMP=twt_fd |periódicu=[[The Guardian]] |fecha=6 de xineru de 2014 |fechaaccesu=7 de xineru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El [[8 de xineru]] los rebeldes espulsaron a la mayor parte de les fuercies del EI de la ciudá de Alepo. Sicasí, refuerzos del EI de la provincia de Deir-ez-Zor consiguieron retomar dellos vecinderos en Raqa.<ref>{{cita publicación |títulu=Golpe al cuartel de ISIS en Alepo |url=https://www.elmundo.es/internacional/2014/01/08/52cdb7fa268y3y732y8b457d.html |periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |fecha=9 de xineru de 2014 |fechaaccesu=9 de xineru de 2014}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2014/01/08/Syria-jihadist-HQ-in-Aleppo-falls-to-rebels.html#.Us2d6frZNpI.twitter |títulu='Hardly any' Qaeda militants left in Aleppo |editorial=Al-Arabiya |fecha=8 de xineru de 2014 |fechaaccesu=9 de xineru de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Syria: ISIS besieged by opposition fighters in Raqqa |url=http://www.aawsat.net/2014/01/article55326743 |editorial=Asharq Al-Awsat |fecha=7 de xineru de 2014 |fechaaccesu=9 de xineru de 2014 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140213195950/http://www.aawsat.net/2014/01/article55326743 |fechaarchivu=13 de febreru de 2014 }}</ref> A mediaos de xineru, el EI recapturó per completu la ciudá de Raqa. En febreru, el EIil foi espulsáu por completu de la [[Gobernación de Deir ez-Zor|provincia de Deir ez-Zor]], en enfrentándose al [[Frente Al-Nusra]], afiliáu tamién a Al Qaeda.<ref>{{cita publicación |títulu=Islamist rebels oust ISIS from Syria's Deir Ezzor |url=http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2014/02/10/Islamist-rebels-oust-ISIS-from-Syria-s-Deir-Ezzor.html |editorial=[[Al-Arabiya]] |fecha=10 de febreru de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Pela so parte, el 9 de febreru'l grupu ''Jund al-Aqsa'', afiliáu al [[Frente Islámicu (Siria)|Frente Islámicu]], atacó [[Ma'an]], con una presencia mayoritaria d'[[Alauismo|alauíes]]. Na masacre, [[Masacre de Ma'an|siquier 21 civiles fueron asesinaos]]. En marzu, les fuercies del EI retirar por completu de la [[provincia de Idlib]].<ref>{{cita web |url=http://www.aksalser.com/index.php?páxina=view_articles&id=2c7cb6075195b7856adc10c4c07d2859 |títulu=إدلب خالية من " داعش " بشكل كامل .. و الثوار يعلنون بدء معركة تحرير " خان شيخون " ( فيديو ) &#124; عكس السير دوت كوم |editorial=Aksalser.com |fechaaccesu=20 de marzu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |author=Syria Comment - Joshua Landis |url=http://www.eurasiareview.com/21022014-saudis-cia-agree-arm-syrian-moderates-advanced-weapons-oped/ |títulu=Saudis And CIA Agree To Arm Syrian 'Moderates' With Advanced Weapons - OpEd Eurasia Review |editorial=Eurasiareview.com |fecha=21 de febreru de 2014 |fechaaccesu=20 de marzu de 2014 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140313235219/http://www.eurasiareview.com/21022014-saudis-cia-agree-arm-syrian-moderates-advanced-weapons-oped/ |fechaarchivu=13 de marzu de 2014 }}</ref> El [[4 de marzu]], el EI retirar d'[[Azaz]] y otros pueblos cercanos na frontera con Turquía, y consolidó la so poder na [[provincia de Raqqa|provincia de Raqa]], antemanando un enfrentamientu importante col [[Frente al-Nusra]].<ref>{{cita web |autor=Liz Sly for the Washington Post |url=http://www.theguardian.com/world/2014/mar/04/isis-al-qaida-rebels-syria-azaz |títulu=Renegade al-Qaida faction withdraws from Syrian border town of Azaz |periódicu=The Guardian |fechaaccesu=20 de marzu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El [[26 d'abril]], el ELS anunció qu'empecipiara una ofensiva contra'l EI na provincia de Raqa, y que prindara cinco pueblo al oeste de la ciudá.<ref>{{cita web |url=http://www.thetimes.co.uk/tto/news/world/middleeast/article4073352.ece |títulu=FSA strikes jihadist-held stronghold |periódicu=The Times |fecha=26 d'abril de 2014 |fechaaccesu=19 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El [[3 de xunu]] celebráronse Eleiciones presidenciales de Siria de 2014 nes rexones de Siria controlaes pol gobiernu.<ref name="BBC030614">{{cita publicación |títulu=Syria election: Assad win expected amid civil war |url=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-27675343 |fecha=3 de xunu de 2014 |axencia=BBC |idioma=inglés}}</ref> El Presidente [[Bashar al-Asad]] ganó les eleiciones col 88,7% de los votos.<ref name="BBC030614" /> El [[14 de xunu]], les fuercies gubernamentales facer col control del pueblu fronterizu de [[Kasab]], recapturando asina tolos territorios perdíos primeramente na ofensiva rebelde de Latakia. Pela so parte, los rebeldes prindaron Tall al-Gomo, cerca de [[Nawa (Siria)|Nawa]] na [[Gobernación de Daraa]], y volvieron entrar na [[Distritu de An-Nabek|rexón de Qalamun]],<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian troops recapture key border town near Turkey |url=http://news.oneindia.in/international/syrian-troops-recapture-key-border-town-near-turkey-1465950.html |fecha=15 de xunu de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.kuna.net.kw/ArticleDetails.aspx?id=2382621&language=en |títulu=Battles in Syria claim 50 lives |fecha=14 de xunu de 2014 |idioma=inglés |axencia=OSDH}}</ref> lo qu'obligó al gobiernu siriu a llevar a cabu una [[Ofensiva de Qalamun de 2014|segunda ofensiva]] pa esaniciar los apartaces rebalbos. A partir del 5 de xunu, les fuercies del Estáu Islámicu apoderar de grandes estensiones n'Iraq, amás d'armes pesaes y equipu del [[Exércitu d'Iraq]]. El grupu yihadista llevó parte d'esti equipu a Siria. El gobiernu siriu bombardeó bases del Estáu Islámicu en [[Raqqa|Raqa]] y [[Hasaka]] en coordinación cola contraofensiva del Exércitu Iraquín.<ref>{{cita web |url=http://www.dailystar.com.lb/News/Middle-East/2014/Jun-15/260207-syria-pounds-isis-bases-in-coordination-with-iraq.ashx#axzz34j64aUTG |títulu=Syria pounds ISIS bases in coordination with Iraq |fecha=15 de xunu de 2014 |idioma=inglés |periódicu=The Daily Star}}</ref> Con múltiples rexones d'[[Iraq]] y [[Siria]] conquistaes, los homes del Estáu Islámicu fundaron el so propiu país [[de facto]] y proclamaron nél el [[califatu]] —non reconocíu por nengún estáu—, actu inauditu dende'l derrocamientu del [[Imperiu otomanu]] en [[1923]].<ref>{{cita web |url=http://www.vox.com/2014/7/10/5884593/9-questions-about-the-caliphate-you-were-too-embarrassed-to-ask |títulu=9 questions about the ISIS Caliphate you were too embarrassed to ask |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://inhomelandsecurity.com/abu-bakr-al-baghdadi-becomes-caliph-ibrahim-of-islamic-state/ |títulu=Abu Bakr al-Baghdadi Becomes Caliph Ibrahim of Islamic State |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> El so líder, [[Abu Bakr al-Baghdadi]] foi proclamáu «califa Ibrahim», como soberanu sobre tolos musulmanes del mundu<ref>{{cita web |url=http://inhomelandsecurity.com/abu-bakr-al-baghdadi-becomes-caliph-ibrahim-of-islamic-state/ |títulu=«Abu Bakr al-Baghdadi Becomes Caliph Ibrahim of Islamic State.» |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> el 29 de xunu. El [[17 de xunetu]] l'Estáu Islámicu apoderar del [[campu petrolífero de Shaer]], executando a funcionarios y soldaos prindaos. Tres una intensa batalla, les SAA lo recapturaron el [[26 de xunetu]]. L'Estáu Islámicu aseguró que destruyeren les instalaciones y prindáu 15 tanques y docenes de cohetes.<ref name="retakes">{{cita publicación |títulu=Syria retakes Homs gas field from hardline group |url=http://www.reuters.com/article/2014/07/27/us-syria-crisis-gasfield-idUSKBN0FW0HO20140727 |fecha=27 de xunetu de 2014 |axencia=Reuters |idioma=inglés}}</ref> En respuesta a les operaciones militares del gobiernu siriu l'Estáu Islámicu llanzó'l [[23 de xunetu]] [[Ofensiva nel este de Siria de 2014|la so mayor ofensiva]] hasta la fecha contra les instalaciones militares gubernamentales nel este de Siria, n'espulsando a otros grupos rebalbos. El [[25 de xunetu]], el EIIL apoderar de la Base 17 en [[Raqqa|Raqa]], única instalación qu'inda permanecía en manes de les fuercies gubernamentales dende la cayida de la ciudá en marzu de 2013.<ref>{{cita web |url=http://www.al-monitor.com/pulsie/security/2014/07/violent-attack-syria-army-islamic-state-raqqa-hasakah.html##ixzz38cGAv8j1 |títulu=«Showdown begins between Syrian army, Islamic State.» |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> El 28 de xunetu, siquier 50 soldaos sirios morrieron nuna emboscada en Abu Sharab.<ref>{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/135059-soldaos-siria-muertes-yihadista-tao-islamico |títulu=Siquier a 50 soldaos sirios muerren nuna emboscada perpetada por yihadistes |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> El 26 de xunetu los ''rebeldes'' llanzaron otra [[Ofensiva de Hama de 2014|ofensiva]] na gobernación de Hama pa prindar la ciudá y l'aeropuertu militar cercanu. Otru oxetivu yera solliviar la tensión en Alepo y cortar les llinies de suministros gubernamentales escontra la ciudá.<ref>{{cita web |url=http://www.dailystar.com.lb/News/Middle-East/2014/Jul-29/265403-syria-rebels-advance-towards-key-airport-in-hama.ashx#axzz38ylrZUnb |títulu=Syria rebels advance towards key airport in Hama &#124; News, Middle East |fechaaccesu=31 de xunetu de 2014 |fecha= |periódicu==The Daily Star}}</ref> === Ofensives en Qalamun y Latakia (febreru-mayu de 2014) === {{AP|Batalla de Qalamun|Ofensiva de Latakia de 2014|Batalla de Morek|Enfrentamientos na Gobernación de Idlib de 2014|Ofensiva de Daraa de 2014}} [[Ficheru:2014 Latakia Offensive Map.svg|thumb|Ofensiva rebelde de Latakia.]] El [[4 de marzu]], l'Exércitu Siriu tomó'l control de Sahel, na rexón montascosa de Qalamun, volviendo a entamar la [[Batalla de Qalamun|batalla pol control de la rexón]].<ref>{{cita web |url=http://www.theepochtimes.com/n3/541695-syria-army-advancing-on-key-rebel-town-supply-route/ |títulu=Syria Army Advancing on Key Rebel Town, Supply Route |editorial=Theepochtimes.com |fecha=20 de marzu de 2014 |fechaaccesu=20 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140805051624/http://www.theepochtimes.com/n3/541695-syria-army-advancing-on-key-rebel-town-supply-route/ |fechaarchivu=5 d'agostu de 2014 }}</ref> En prindando dellos pueblos y puntos estratéxicos,<ref>{{cita publicación |url=http://www.latimes.com/world/middleeast/la-fg-syria-fighting-20140309,0,6277729.story#axzz2vQOZESnL |títulu=Syria government forces seize strategic town near Lebanon border |periódicu=TIMAR |fecha=8 de marzu de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.turkishweekly.net/news/164197/syrian-army-advances-amid-new-wave-of-explosions.html |títulu=Syrian army advances amid new wave of explosions |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140310072431/http://www.turkishweekly.net/news/164197/syrian-army-advances-amid-new-wave-of-explosions.html |fechaarchivu=10 de marzu de 2014 }}</ref> el [[16 de marzu]], les fuercies gubernamentales, col sofitu de [[Hezbolá]], prindaron [[Yabrud]]. Na batalla, l'Exércitu Llibre Siriu retirar de forma inesperada y el Frente al-Nusra quedóse solo na defensa de la ciudá.<ref>{{cita publicación |títulu=Syria conflict: Assad's forces fully control rebel stronghold of Yabroud, near Lebanon |url=https://www.abc.net.au/news/2014-03-16/syrian-forces-fully-control-rebel-stronghold-near-lebanon/5324608 |fecha=16 de marzu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El [[18 de marzu]], Israel fixo usu d'artillería contra una base militar siria cuando cuatros soldaos israelinos fueron mancaos por una bomba na ruta mientres patrullaben nos Altos del Golán ocupaos.<ref>{{cita web |url=http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/03/israel-deploys-artillery-after-golan-blast-2014318173434341989.html |títulu=Israel bombs Syria's Golan after blast - Middle East |editorial=Al Jazeera English |fechaaccesu=20 de marzu de 2014}}</ref> El [[19 de marzu]], l'Exércitu Siriu prindó Ras al-Ain cerca de [[Yabrud]], tres dos díes de combates. Los rebeldes, pela so parte, prindaron la Cárcel de Daraa y lliberaron a mamplén de deteníos.<ref>{{cita web |obra=The Associated |url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=291319677 |títulu=Syrian Troops Prinde Village Near Lebanon Border |publicación=NPR |fechaaccesu=20 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140319233359/http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=291319677 |fechaarchivu=19 de marzu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.arabnews.com/news/542961 |títulu=Syria rebels seize prison near Jordan, free inmates &#124; Arab News — Saudi Arabia News, Middle East News, Opinion, Economy and more |editorial=Arabnews.com |fecha=14 de marzu de 2014 |fechaaccesu=20 de marzu de 2014}}</ref><ref name="lorientlejour.com">{{cita web |url=http://www.lorientlejour.com/article/859708/wadi-khaled-et-ersal-de-nouveau-touches-par-les-debordements-du-conflit-syrien.html |títulu=-y régime syrien reprend -y Krak des Chevaliers et coupe la "route libanaise" des rebelles |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 |idioma=fr}}</ref> Mientres, el [[20 de marzu]], dellos grupos rebalbos islamistes y l'Exércitu s'[[Batalla de Hosn|enfrentaron en Hosn]]. L'Exércitu buscaba cortar les rutes de suministros y armes qu'entraben y salíen d'El Líbanu. El mesmu día l'Exércitu prindó Hosn, y con él, el [[Crac de los Caballeros]].<ref name="lorientlejour.com" /> Díes más tarde, el 9 d'abril, l'Exércitu prindó [[Rankus]],<ref>{{cita web |url=http://www.dailystar.com.lb/News/Middle-East/2014/Apr-09/252798-syrian-army-regains-full-control-over-rankus-in-qalamoun-al-esquitar.ashx#axzz2yWVWRiBK |títulu=Syrian army regains full control of Rankous &#124; News, Middle East |periódicu=The Daily Star |fechaaccesu=19 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> y el 26 d'abril [[Zabadani]], dando asina fin a la batalla de Qalamun al prindar l'últimu bastión rebalbu importante de la zona.<ref>{{cita web |url=http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/04/syria-rebels-surrender-border-town-2014426152724543924.html |títulu=«Syria rebels surrender in border town.» |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> El [[21 de marzu]], los rebeldes empecipiaron una [[Ofensiva de Latakia de 2014|ofensiva en Latakia]]. Amás d'algamar la mariña mediterránea, el so oxetivu estratéxicu yera obligar al gobiernu a esplegar tropes na zona amenorgando asina la presión n'otros frentes, como en Qalamun. El 22 consiguieron tomar el control del puestu fronterizu de Kasab, y pa finales de marzu consiguieren prindar Kasab, la villa costera de Samra y dellos pueblos y llombes cercanes. Mientres los enfrentamientos morrió Hilal Al-Asad, líder de la [[Fuercia de Defensa Nacional (Siria)|NDF]] en Latakia y primu de [[Bashar al-Asad]].<ref>{{cita web |url=http://www.jpost.com/Middle-East/Assads-cousin-killed-in-fighting-with-Syrian-rebels-near-Turkish-border-346267 |títulu=Assad's cousin killed in fighting with syrian rebels near turkish border |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 |idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/03/assad-cousin-killed-syria-latakia-201432320159865701.html |títulu=Assad cousin killed in Syria's Latakia |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 |idioma=en}}</ref> Tres un tiempu de meyores, la ofensiva enllancóse y a fecha de mayu'l gobiernu consiguiera recuperar casi tol territoriu perdíu. En febreru dio entamu la [[Batalla de Morek|batalla por Morek]], tres la so captura polos rebeldes.<ref name="mork1">{{cita web |url=http://syriahr.com/en/index.php?option=com_news&nid=1467&Itemid=2&task=displaynews#.UzokHvmSykE |títulu=Advances for rebel and Islamic fighters in Hama }}</ref> Más al norte, na provincia de Idlib, los rebeldes [[Enfrentamientos na Gobernación de Idlib de 2014|empecipiaron una ofensiva pa prindar Jan Sheijun]] y la ruta M-5 a principios de marzu. El 23 de marzu los rebeldes prindaron gran parte de [[Jan Sheijun]],<ref>{{cita web |url=http://uk.reuters.com/video/2014/03/23/rebels-battle-for-northern-syria-town?videoId=281312082 |títulu=Rebels battle for northern Syria town|axencia=Reuters |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 |idioma=en}}</ref> y el 4 d'abril, el pueblu de Babulin, en Idlib, alcontráu na carretera principal.<ref>{{cita publicación |url=http://www.reuters.com/article/2014/04/04/us-syria-crisis-rebels-idUSBREA3319020140404 |axencia=Reuters |títulu=Rebels take northern Syrian town on main highway: activists |fecha=4 d'abril de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El 12 d'abril, los rebeldes en Alepo atacaron el distritu industrial de Ramuseh, nun intentu de cortar la ruta de suministru ente'l [[Aeropuertu de Alepo|aeropuertu]] y la base militar cercana al distritu. Los rebeldes prindaron tamién el vecinderu de Rashidin y partes del distritu de Yamiat al-Zahra,<ref>{{cita web |url=http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/04/syria-rebels-advance-aleppo-city-2014412101712303691.html |títulu=Syria rebels advance in Aleppo city |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> El 24 d'abril, según el [[OSDH]], los rebeldes prindaron Tell Ahrmar, en Quneitra.<ref>{{cita web |url=http://syriahr.com/index.php?option=com_news&nid=18491&Itemid=2&task=displaynews#.O10XWk2KBjq |títulu=السيطرة على تل استراتيجي جديد على الحدود مع الجولان المحتل }}</ref> Na gobernación de Hama prindaron Tel Malah.<ref>{{cita web |axencia=Reuters|url=https://uk.news.yahoo.com/syrian-air-defence-head-killed-near-damascus-monitoring-132642989.html#4xFEK49 |títulu=Syria air defence head killed, rebels take northern town - Yahoo News UK |editorial=Uk.news.yahoo.com |fecha=18 de mayu de 2014 |fechaaccesu=18 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> En [[Daraa]], los rebeldes prindaron la Base de la 61ª Brigada y del 74º Batallón.<ref>{{cita web |url=http://eaworldview.com/2014/04/syria-daily-insurgents-take-major-regime-base-southwest/ |títulu=Syria Daily, April 25: Insurgents Take Key Regime Position in the Southwest |editorial=EA WorldView |fecha=25 d'abril de 2014 |fechaaccesu=25 d'abril de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El [[7 de mayu]], la ciudá de [[Homs]] foi apurrida a les tropes gubernamentales so una tregua, tres [[Sitiu de Homs|dellos años d'asediu]]. L'alcuerdu incluyía la evacuación segura de combatientes islamistes de la ciudá, en cuenta de un intercambiu de prisioneros y de dexar la entrada d'ayuda humanitaria a Nubul y Zahraa, dos enclaves xiines asediados polos rebeldes.<ref>{{cita publicación |url=http://edition.cnn.com/2014/05/07/world/meast/syria-homs-truce/ |títulu=Evacuation truce in key Syrian city of Homs goes into effect |editorial=CNN |fecha=7 de mayu de 2014 |fechaaccesu=8 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El [[18 de mayu]], el xefe de la Defensa Aérea de Siria, el xeneral Husein Ishaq, morrió de les feríes sufiertes mientres un ataque rebalbu contra una base de la defensa aérea cerca de Mleiha el día anterior.<ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-27462255 |títulu=BBC News - Syria war: Air defence chief Xen Hussein Ishaq killed |editorial=[[BBC]] |fecha=18 de mayu de 2014 |fechaaccesu=18 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> === Unidá na llucha (agostu de 2014-2015) === [[Ficheru:Tomahawk Missile fired from US Destroyers.jpg|thumb|Misiles disparaos dende barcos de combate d'[[Estaos Xuníos]] con oxetivos en [[Siria]].|241x241px]] [[Ficheru:FA-18 launch during Inherent Resolve.jpg|thumb|Un avión de guerra de EE.{{esd}}UU. a puntu de combatir en [[Siria]].|240x240px]] El 11 de setiembre, l'Exércitu recapturó Halfaya, cerca de Hama.<ref>{{cita web |url=http://www.sana.sy/es/?p=8933 |títulu=Exércitu recupera la llocalidá de Halfaya nel campu de Hama |editorial=SANA |fecha=11 de setiembre de 2014 |fechaaccesu=11 de setiembre de 2014}}</ref> Díes dempués, el EI sacupó Abu kamal, na frontera siriu-iraquina, ante la medría de los ataques contra les sos fuercies, cuantimás per parte de la tribu Al Shatat. Esi mesmu día, les fuercies especiales siries volaron la ponte de Assiyassa, dexando al ríu Éufrates como últimu mediu del EI para reabastecerse.<ref>{{cita web |url=http://www.almanar.com.lb/spanish/adetails.php?eid=72136&cid=23&fromval=1&frid=23&seccatid=67&s1=1#.VBn2iCngkdo.facebook |editorial=Al Esquitar |títulu=L'Exércitu siriu causa grave derrota al EI en Deir Ezzor |fecha=17 de setiembre de 2014 |fechaaccesu=17 de setiembre de 2014 }}</ref> El 18 de setiembre'l Congresu de EE.&nbsp;UU. aprobó'l plan d'Obama p'armar y entrenar a los ''rebeldes'' pa lluchar contra Estáu Islámicu.<ref>{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/140702-congresu-autorizar-armar-rebeldes-sirios |títulu=Congresu d'EE.XX. aprueba armar y entrenar a los rebeldes sirios contra'l EI |editorial=RT |fecha=18 de setiembre de 2014 |fechaaccesu=18 de setiembre de 2014}}</ref> Cinco díes más tarde, ensin previa autorización del gobiernu siriu, empezaron los bombardeos.<ref>{{cita web |url=http://www.lr21.com.uy/mundo/1195869-con-escusa-del-antiterrorismo-ee-uu-desamarra-agua-de-fueu-sobre-siria-ensin-autorizacion-de-damascu |títulu=Con escusa del antiterrorismo, EE.&nbsp;UU. desamarra agua de fueu sobre Siria ensin autorización de Damascu editorial=LaRed21 |fecha=24 de setiembre de 2014 |fechaaccesu=24 de setiembre de 2014 }}</ref> El 21 d'agostu Daesh anuncia la incorporación de 6300 nuevos militantes nos sos campos d'entrenamientu na provincia de Alepo y Raqa, dende xunetu. Foi'l reclutamiento más numberosu dende la so formación n'abril del 2013. 3000 tienen pasaporte siriu, d'ellos 800 son desertores de [[Jabhat Fateh al-Sham|Jabhat al-Nusra]] y otres formaciones islamistes. 3300 son orixinarios de Arabia, Europa, l'este d'Asia y árees curdes. 3100 llegaron a Siria al traviés de Turquía, ente que'l restu xuniéronse desertando d'otres milicies rebalbes. Los sirios recibíen 400 dólares al mes, los casaos 50 adicionales per cada neñu y 100 per cada esposa. Amás garantízase-yos una casa y combustible pa calefaición y l'autu. Los non sirios recibíen los mesmos beneficios, amás de 400 por gastos del viaxe de llegada.<ref>{{cita publicación |títulu=6,300 New Islamic State Fighters Recruited in Two Months|url=https://www.almasdarnews.com/article/6300-new-isis-fighters-recruited-2-months/|fecha=21 d'agostu de 2014|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> A fines de payares, les SAA atacaron [[Estáu Islámicu]], dexando 95 muertos y más de 120 mancaos tres diez bombardeo.<ref>{{cita publicación |url=http://www.infobae.com/2014/11/26/1611199-sangrientu-bombardéu-al-assad-el feudu-del estáu-islamico-95-muertos |títulu=Sangrientu bombardéu d'A los Assad sobre'l feudu del Estáu Islámicu: 95 muertos |editorial=Infobae |fecha=26 de payares de 2014}}</ref> Mentanto, EI treslladara a decenes de presos de [[Mosul]] a territoriu siriu por medrana a una inminente ofensiva contra la urbe.<ref>{{cita publicación |url=http://www.infobae.com/2014/11/26/1611268-l'estáu-islamico-tresllada-presos-irak-siria-medrana-una-ofensiva-contra-mosul |títulu=L'Estáu Islámicu tresllada a presos d'Iraq a Siria por medrana a una ofensiva contra Mosul |editorial=Infobae |fecha=26 de payares de 2014}}</ref>{{VT|Batalla de Kobane}} === Entrada de Rusia na guerra (30 de setiembre de 2015-presente) === {{Vt|Intervención militar rusa na Guerra Civil Siria|Valtamientu del Sukhoi El so-24 de la Fuercia Aérea de Rusia de 2015}} En mayu la ancestral ciudá de [[Palmira]] (actual Tadmur) foi prindada por Estáu Islámicu, tres meses dempués la ciudá de Qaratayn (de mayoría cristiana) xuntu con una docena de poblaos fueron prindaos na ofensiva de branu insurxente. Les SAA fueron forzaes a una retirada xeneral al trate devasaos poles ofensives en Idlib, Alepo, Deir ezZor y Hama. Sicasí, cola intervención de la RuAF a finales de setiembre, dexaron da-y al exércitu la oportunidá de contraatacar. Pela so parte, Estáu Islámicu aguantó múltiples ataques, perdiendo territorios n'a los Hasakah y Sinjar en manes de los curdos, Tikrit y Baiji ante l'exércitu iraquín y l'aeródromu de les Kuweiris ante l'exércitu siriu. Les SAA tamién fueron capaces de recapturar al Qadri, nel perímetru norte de les canteres de Palmira y la llomba de Syria Tel que dexa asaltar la entrada occidental de la ciudá, los campos gasíferos d'a los Sha'er a 4km de la ciudá.<ref>{{cita publicación |títulu=ISIS on the Brink of Losing Palmyra and Quryatayn|url=https://www.almasdarnews.com/article/19544/|fecha=26 de payares de 2015|fechaaccesu=20 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 30 de setiembre de 2015 el Conseyu de la Federación de Rusia aprobó la solicitú de Vladimir Putin, pal usu de les Fuercies Armaes. En particular, axústase l'usu de la fuercia aérea en Siria. La decisión foi tomada por unanimidá de 162 votos "pa", n'ausencia de les "astenciones" y votó "en contra".<ref name="RIA_Novosti">{{cita web |url=//ria.ru/defense_safety/20150930/1292970356.html |títulu=The decision to use the Armed Forces of the Russian Federation abroad (Syria) |axencia=RIA Novosti |idioma=rusu |fecha=30 de setiembre de 2015}}</ref> El 11 de payares, la coalición islamista“Jaysh Al-Fateh” (Army of Conquest), lideraos Jund Al-Aqsa, prindó Morek, xuntu con otros seis poblaos. El derrumbe de les defenses oficialistas, deber a la retirada de personal pa defender Khanasser de la ofensiva de Daesh, en concretu, tola 555 brigada de la 11 división blindada fueron unviaes a lliberar la carretera Khanasser-Ithriya. Quedando les defenses al cargu de les inespertes 47 y 97 brigaes de la 11 división blindada, siendo superaes rápido retirándose al norte de Ma'an y Souran.<ref>{{cita publicación |títulu=Understanding the Syrian Army's strategic loss at Morek: Where do they go from here?|url=https://www.almasdarnews.com/article/understanding-the-syrian-armys-strategic-loss-at-morek-where-do-they-go-from-here/|fecha=11 de payares de 2015|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 24 de payares, l'exércitu turcu ablayó un [[Sukhoi El so-24|El so-24]] rusu que supuestamente sobrevolaba l'espaciu aereu de Turquía, lo qu'abrió una crisis diplomática ente dambos países.<ref>{{cita publicación |url=https://www.abc.es/internacional/abci-turquia-recupera-cuerpu-piloto-rusu-avion-baltáu-201511291051_noticia.html|títulu=Turquía recupera'l cadabre del pilotu rusu del avión baltáu|publicación=[[ABC (periódicu)|ABC]]|fecha=29 de payares de 2015}}</ref> El 16 y 22 de payares de 2015, EE.{{esd}}UU. disparó 5265 cargues de munición AP de calibre 30{{esd}}mm cargaes con uraniu aprobetáu dende aviones A-10 Thunderbolt II, destruyendo cerca de 250 vehículos al este del país, informó'l voceru del Comandu Central d'Estaos Xuníos, el mayor Josh Jacques. Esti material tóxico foi utilizáu n'ataques aéreos contra camiones de petroleu n'árees controlaes por Estáu Islámicu. L'uraniu aprobetáu puede causar cáncer y defectos de nacencia. Realizáronse estos ataques a pesar de comprometese a nun usar armes d'uraniu aprobetáu nos campos de batalla d'Iraq y Siria. Nun ta claru si los ataques asocedieron cerca d'árees poblaes.<ref>{{cita publicación |títulu=EE.XX. almite l'usu d'uraniu aprobetáu contra l'Estáu Islámicu en Siria - RT |url=https://actualidad.rt.com/actualidad/231055-estaos-xuníos-uraniu-aprobetáu-siria |fechaaccesu=15 de febreru de 2017 |periódicu=RT n'Español |idioma=}}</ref><ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/defensa/201702141066956745-uraniu-aprobetáu-Siria-eeuu/ |títulu=EEUU usó uraniu aprobetáu en Siria |fechaaccesu=15 de febreru de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> El 18 de payares a pesar de la movilización de les Fuercies Cheetah, les SAA fueron reforzaes por Hezbola, dexando'l cercu del aeródromu de Kuweiris en Alepo. Mientres la selmana Daesh tuvo reforzando los sos defenses en siendo devasaos poles SAA, tratando de tomar Al-Safirah, Tall Aren y la carretera Khanasir-Ithriyah, mientres la mañana les SAA recuperaron el distritu occidental de Humaymah al-Kabirah; dexando a les SAA a 4 quilómetros de Deir Hafer. El principal oxetivu de la campaña yera recuperar la planta termoeléctrica de Alepo asitiada al oeste del aeródromu, d'una capacidá de 1000 megawatts, colo que se devolvería la lletricidá a Alepo. Cientos de milicianos de Daesh quedaron envolsados en Dakwanah y Halabiyah.<ref>{{cita publicación |títulu=Loss of Kuweires Airport has ISIS Retreating in East Aleppo|url=https://www.almasdarnews.com/article/loss-kuweires-airport-isis-retreating-east-aleppo/|fecha=18 de payares de 2015|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 30 de payares al Nusra declaró la guerra a Estáu Islámicu tres dellos ataques mutuos.<ref>{{cita publicación |títulu=Past 48 Hours in Syria|url=https://www.almasdarnews.com/article/past-48-hours-in-syria/|fecha=30 de payares de 2015|fechaaccesu=20 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 2 d'avientu Estáu Islámicu prindó al-Kafrah, Ash Shaykh Rih, al-Ball y Jarez averándose a Azaz en poder del Exércitu de la Victoria (coalición islamista), aprovechándose de la llucha d'estos contra les YPG, anque tuvieron de retirase a otru día. <ref>{{cita publicación |títulu=Islamic State Take al-Kafrah, Moving Towards Azaz|url=https://www.almasdarnews.com/article/islamic-state-take-al-kafrah-moving-towards-azaz/|fecha=2 d'avientu de 2015|fechaaccesu=20 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Los insurxentes llograron recuperar Ibana, al-Kisha'ar, Malikia, Shawarghet Elarz y Tatumrash, tres una ofensiva dende Azaz y l'aeródromu de Menaj.<ref>{{cita publicación |títulu=All-Out War in Northern Aleppo - Map Update|url=https://www.almasdarnews.com/article/all-out-war-in-northern-aleppo-map-update/|fecha=3 d'avientu de 2015|fechaaccesu=20 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 4 d'avientu les SAA tomaron Tal Dadin al sur de Alepo.<ref>{{cita publicación |títulu=Past 24 Hours in Syria|url=https://www.almasdarnews.com/article/past-24-hours-in-syria/|fecha=4 d'avientu de 2015|fechaaccesu=20 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 6 d'avientu nel campu norte de Latakia la 103 brigada de la Guardia Republicana xuntu coles NDF de la ciudá de Latakia y Qurdaha, el Partíu Nacional Socialista Siriu (SSNP) y la Resistencia Siria (Muqawama Souri) llanzaron un ataque colos islamistes d'a los Nusra y les FSA. Prindando Jabal Al-Zahiyah ( montes de Zahiyah), el Puntu 812 y Jabal Al Azar ( montes Azar Mountains) en Jabal Al-Turkmen na frontera con Turquía.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army Prinde More Points on the Turkish Border: Turkey Unresponsive|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-prinde-more-points-on-the-turkish-border-turkey-unresponsive/|fecha=6 d'avientu de 2015|fechaaccesu=20 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Llogrando recapturar amás al Ghazalah, el monte de Firlalaq y les llombes cercanes de Jabal Al-Qazghadar. Depués de faese col control de Jabal Al-Akrad, avanzaron nos poblaos d'A el-Musharifa Fawqa, Al-Musharifa Al-Tahta, Raweesat Al-Maslaanah y Katf Al-'Alaanah. En tres díes d'ofensiva les SAA lliberó 75 quilómetros cuadraos en Jabal Al-Akrad.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army Rolls Through Northeastern Latakia as the Islamists Retreat Towards Turkey|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-rolls-through-northeastern-latakia-as-the-islamists-retreat-towards-turkey/|fecha=6 d'avientu de 2015|fechaaccesu=20 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Les SAA tomaron Nasr Allah al norte de Kuweires y Marhattan na redoma de Palmira.<ref>{{cita publicación |títulu=Last 48 Hours in Syria|url=https://www.almasdarnews.com/article/last-48-hours-syria/|fecha=6 d'avientu de 2015|fechaaccesu=20 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El [[18 d'avientu]] el [[Conseyu de Seguridá de la ONX]] aprobó por unanimidá un resolución de sofitu al plan qu'afita l'entamu en xineru d'un procesu de diálogu ente'l gobiernu y l'oposición.<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2015/12/18/estaos_xuníos/1450475333_701150.html «Les potencies llogren l'aval de la ONX sobre'l plan de paz en Siria.» 18 d'avientu de 2015.] ''El País''. </ref> El 11 de febreru'l ministru de Rellaciones Esteriores de Rusia, [[Serguéi Lavrov]], el so homólogu estauxunidense, [[John Kerry]], y l'unviáu especial del secretariu xeneral de la ONX sobre Siria, Staffan de Mistura, anunciaron que'l Grupu Internacional de Sofitu a Siria alcordaron implementar un altu'l fueu;<ref>{{cita web |url=https://actualidad.rt.com/actualidad/200297-altu-fueu-sirio-rusia-estaos-xuníos |títulu=«¿Avérase'l fin de la guerra? Rusia y EE.XX. alcuerden el cese del fueu en Siria.» |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> pero esti nun se realizó. ===== 2016 ===== La intervención de la fuercia aérea rusa dexó solliviar la presión sobre l'exércitu siriu al detener la meyora de les faiciones rebalbes. Asina, mientres los primeros meses, l'exércitu siriu empezó con pequeñes contraofensives que resultaron en meyores llindaes pero tamién consolidaron los sos frentes de batalla. L'exércitu rusu non solo intervieno apurriendo ataques aéreos, sinón que tamién unvió asesores militares pa reconfigurar la forma en que l'exércitu siriu taba conduciendo la guerra. Diose prioridá a la recuperación d'equipu militar averiáu y a camudar les formaciones de batalla, estableciendo infantería pa dar sofitu cercanu a les unidaes d'ataque mecanizadas, cosa que nun se vía nos primeros años de la guerra. Otru puntu bien importante foi la llegada d'armamentu modernu y potente, como los [[T-90]]. Estos factores, ente otros, dexaron al exércitu siriu llanzar esitoses ofensives en Alepo y Latakia. Tou esto forzó a EE.XX. a axustar un altu al fueu pa evitar el desmoronamiento de los rebeldes. El [[14 de marzu]], [[Putin]] anunció oficialmente l'entamu de la retirada parcial de les tropes de [[Rusia]] en Siria.<ref>{{cita web |url=http://www.elconfidencial.com/mundo/2016-03-14/putin-retirar de-siria_1168507/ |títulu=Putin retirar de Siria |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Pa mediaos de xunetu'l gobiernu siriu decretu una amnistía xeneral a tolos rebeldes qu'apurrieren les sos armes, lo que dexó esteblecer delles negociaciones pa la rindición de delles bolses rebalbes, como la posterior estradición a Idlib, xuntu coles sos families y les sos armes llixeres, dexando solliviar los combates nel centru del país. Los combates en 2016 pueden estremase en dos grandes frentes, el primeru en Palmira na cual entamóse una gran ofensiva con sofitu aereu rusu, recuperándola casi intacta, anque volvería cayer en manes de ISIS n'avientu tres un enorme asaltu entamáu con tropes provenientes d'Iraq tres el cercu de Mosul. Con tomar de Palmira el gruesu de los combates centrar en Alepo. La cual llogró ser abarganada por completu dende'l norte cola captura de la ruta del Castello, pero nel branu una gran ofensiva rebelde proveniente del sur llogró abrir temporalmente'l cercu, que volvió cerrase definitivamente pa ochobre. En payares y avientu tres cruentos bombardeos tantu de l'aviación sirio y ruso, entartalló les defenses de los rebeldes obligándolos a una rindición total y posterior espulsión escontra Idlib. En [[Alepo]] dos enfermeres militares finaron y otros civiles resultaron mancaos de resultes d'un bombardéu de les fuercies rebalbes escontra un centru de salú rusu'l [[5 d'avientu]] de 2016. Rusia denuncio que dichu bombardéu foi ayudáu a llevar a cabu por EE.{{esd}}UU., Reinu Xuníu, Francia ente otros aliaos.<ref>[https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201612051065336833-bombardéu-hospital-rusia-videu/ Cómo efectuaron el bombardéu contra l'hospital rusu en Alepo] Sputnik - 5 d'avientu de 2016</ref> == Guerra contra Estáu Islámicu en 3 frentes y l'esmembramientu de la oposición (agostu de 2016-avientu de 2016 == {{AP|Ofensiva de Palmira (avientu 2016)|l1=Ofensiva de Palmira (avientu 2016)}} A partir de la [[Batalla de Alepo (2012-2016)|batalla de Alepo]], la insurxencia perdió poder políticu y ventaya territorial, al nun controlar nengunu de los grandes centros urbanos. Como parte de la rindición los rebeldes perdieron gran cantidá de pertrechos, material pesao y les sos fábriques d'armamentu y misiles, según tanques, vehículos blindaos y personal. Lo que -yos imposibilitó armar una nueva ofensiva contra la ciudá, amás de les dificultaes loxístiques d'atender a los refuxaos y la guarnición espulsada de la ciudá, polo que munchos fueron escontra Turquía pa integrase a la [[Operación Escudo del Éufrates]].<ref name="syria.liveuamap_1">{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/21-february-infographics-fsa-and-related-tsk-backed-syrian |títulu=Infographics: FSA and related TSK backed Syrian Opposition forces involved in #EuphratesShield |fechaaccesu=21 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com}}</ref> Les SAA una vegada terminaes les operaciones en Alepo y Wadi Barada concentrar nuna llucha frontera contra Estáu Islámicu p'alloñar lo más posible de los centros urbanos en tres sectores estratéxicos: el norte de Alepo, na área de Khasnaser y en Palmira depués de la so caida n'avientu, esta operación terminaría cola lliberación de Abu Kemal a principios d'avientu y a la destrucción d'Estáu Islámicu, amenorgáu a delles poblaciones al norte del Eúfrates, Daraa y el desiertu oriental. Les SDF tres la llucha cola SSA por Hasaka perdió casi tol sofitu del gobiernu, que llegaba inclusive a aprovilos d'armamentu, lo cual obligó a un cambéu d'enfoque, buscando agora la formación d'una rexón federal, col sofitu rusu. Esti proyeutu atópase na cuerda fluexa en primer llugar pola firme intención de Turquía de menguar la so influencia o esaniciala y l'ambivalente posición de los EE.{{esd}}UU. Les SDF dependen na actualidá por completu del sofitu de EE.{{esd}}UU. cola xustificación de lluchar contra'l EI, polo que terminada la campaña contra este empezaron a ser asediados per Turquía, ensin cuntar col sofitu militar d'EE.XX. yá que quieren evitar una llucha direuta con Rusia y Turquía. === Fuercies Democrátiques Siries (SDF) - Operación Ira del Éufrates (Wrath of Euphrates) === {{AP|Ira del Éufrates|l1=Ira del Éufrates}} .El 26 de febreru continua la meyora na área d'a los Kubhar, nun intentu de cortar la carretera Deir ez-Zo-Raqa.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/26-february-sdf--ypg-advance-in-al-kubar-area-battles-and|títulu=SDF - YPG Advance In Al Kubar Area. Battles And Many Airstrikes|fechaaccesu=26 de febreru de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 2 de xineru les SDF lliberen les villes de Shali y Nediye.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/2-january-sdf-captured-shali-village-on-ayn-issa-front|títulu=SDF captured Shali village on Ayn Issa front - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 3 de xineru llibérense Mahmudle, Mayan, Dehlan, Bîrsan, Swailem Êrîêr y Himariyan.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/3-january-mahmudle-front-sdf-liberated-village-himaryan-and|títulu=Mahmudle front, SDF liberated village Himaryan and surrounded Vilage Bir Sana - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 4 de xineru príndase Erbo, Dehlan, Arir, Swwillam, Khirbi Shekh Jiddi, Mahmudli,<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/4-january-ain-issa-front-sdf-captured-villages-erbo-dehlan|títulu=Ain Issa front: SDF captured villages Erbo, Dehlan, Arir, Swwillam, Khirbi Shekh Jiddi - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> En marzu de 2016, el [[Rojava|Curdistán siriu]] declaró de forma unillateral la creación d'una entidá federativa» nel norte del país árabe. Anque'l gobiernu declarar en contra de la federalización, argumentando que Siria yera un país demasiáu pequeñu pa una estructura federal, yá que al tar nuna rexón desértica, gran parte del territoriu ta despobláu o pocu habitáu. Pa formar un exércitu federal conformáu principalmente por milicies curdu-árabes. ==== Fase Dos: Aisllando Raqqa del so campu occidental ==== [[Ficheru:SDF_infantry_in_northern_Raqqa_countryside_(December_2016).png|link=https://es.wikipedia.org/wiki/Fichero:SDF_infantry_in_northern_Raqqa_countryside_(December_2016).png|left|miniaturadeimagen|300x300px|[[Fuercies Democrátiques Siries|Militantes de les SDF]] al nordeste de [[Al Raqa|Raqa]] dempués del entamu de la segunda fase de la ofensiva.]] El SDF llanzó la segunda fase'l 10 d'avientu, parar prindar el noroeste y l'occidente de Raqqa y la base de [[Presa de Tabqa|Tabqa.]] Mientres el primer día, atacó'l sur del Tishrin.<ref>{{cita web |url=http://www.syriahr.com/en/?p=56675|títulu=Coalition warplanes target the northern countryside again, and the regime forces shell al-Vgeh in the countryside of Daraa after advancement of the factions|fecha=10 d'avientu de 2016|sitiuweb=SOHR}}</ref><ref>{{cita web |url=http://rudaw.net/english/middleeast/syria/101220162|títulu=SDF: Phase 2 of Raqqa campaign begins, sights set on al-Tabqa dam|fecha=10 d'avientu de 2016|sitiuweb=Rudaw}}</ref> En respuesta a les perdes territoriales, Daesh aumentó los sos ataques suicides.<ref>{{cita web |url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-democratic-forces-reach-euphrates-besiege-isis-held-area/|títulu=Syrian Democratic Forces reach Euphrates, besiege ISIS-held area|apellíu=Yakovlev|nome=Ivan|fecha=19 d'avientu de 2016|sitiuweb=[[al-Masdar News]]}}</ref>El 19 d'avientu, Daesh llanzó un contraataque pa recuperar cuatro pueblo nel noroeste, pero foi repelido.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2016/20-december-isil-launched-counteroffensive-west-to-raqqa|títulu=ISIL launched counter-offensive west to Raqqa and regained several villages: Sayqul(صايقول), Khirbat Al Jahsha(خربة الجحشة), Al Majibina(المجيبنة), Khirbat Al Baqra(خربة البقرة)|fecha=19 d'avientu de 2016|sitiuweb=Syria Live Map}}</ref><ref>{{cita web |url=http://en.hawarnews.com/isis-attack-thwarted-9-mercenaries-killed/|títulu=ISIS attack thwarted, 9 mercenaries killed|fecha=19 d'avientu de 2016|editorial=[[Hawar News Agency]]}}</ref> ==== Batalla de Jabar ==== [[Ficheru:Killed_ISIL_fighters_near_Mahmudli.png|link=https://es.wikipedia.org/wiki/Fichero:Killed_ISIL_fighters_near_Mahmudli.png|left|miniaturadeimagen|300x300px|Muertos d'[[Estáu Islámicu|ISIL]] cerca de Mahmudli]] El 21 d'avientu, les SDF prindaron cinco pueblo cercanos a Qal'en Ja'barra.<ref name="SFJabar">{{cita web |url=https://southfront.org/ypg-forces-seize-jobar-deploy-closer-to-al-tabqa-dam/|títulu=YPG FORCES SEIZE JABAR, DEPLOY CLOSER TO AL-TABQA DAM|fecha=21 d'avientu de 2016|sitiuweb=South Front}}</ref><ref name="Jabar">{{cita web |url=http://aranews.net/2016/12/kurdish-led-sdf-forces-expel-isis-from-key-town-west-raqqa-kill-over-50-jihadists/|títulu=Kurdish-led SDF forces expel ISIS from key town west Raqqa, kill over 50 jihadists|fechaaccesu=27 d'avientu de 2016|apellíu=Shiwesh|nome=Ahmed|fecha=27 d'avientu de 2016|editorial=[[ARA News]]}}</ref> La coalición empezó a movese escontra Suwaydiya Saghirah y Suwaydiya Kabir, los últimos pueblos antes de Tabqa.<ref>{{cita web |url=https://southfront.org/kurdish-ypg-seizes-3-more-villages-in-raqqa-province-advancing-towards-tabqa-damn/|títulu=KURDISH YPG SEIZES 3 MORE VILLAGES IN RAQQA PROVINCE, ADVANCING TOWARDS TABQA DAMN|fecha=21 d'avientu de 2016|sitiuweb=South Front}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.syriahr.com/en/?p=57461|títulu=Warplanes raid on Deir Ezzor and its western countryside and clashes continue in the western countryside of Raqqa}}</ref> Les fuercies de Daesh fueron forzaes a retirase dempués de que les SDF rompieren el so defenses en Jabar; aguantando nel interior de la ciudá.<ref>{{cita web |url=http://www.syriahr.com/en/?p=57665|títulu=The Syria Democratic Forces advance in the northern banks of the Euphrates River|fecha=24 d'avientu de 2016|sitiuweb=SOHR}}</ref><ref name="16militants">{{cita web |url=http://aranews.net/2016/12/at-least-16-isis-militants-killed-by-sdf-fire-near-raqqa/|títulu=At least 16 ISIS militants killed by SDF fire near Raqqa|fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|fecha=24 d'avientu de 2016|editorial=[[ARA News]]}}</ref><ref>{{cita web |url=https://anfenglish.com/news/two-more-villages-liberated-in-raqqa-following-heavy-clashes|títulu=Two more villages liberated in Raqqa following heavy clashes|fecha=24 d'avientu de 2016|sitiuweb=ANF News}}</ref> El 25 d'avientu Daesh retirar de Jabar, lo cual dexó a les SDF a 5 quilómetros (3.1 el mio) de Tabqa.<ref>{{cita web |url=http://rudaw.net/english/middleeast/syria/25122016|títulu=SDF 5km from strategic Tabqa dam west of Raqqa|fecha=25 d'avientu de 2016|sitiuweb=Rudaw}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.syriahr.com/en/?p=57753|títulu=The Syria Democratic Forces and US Special Forces are 5 km away from the Euphrates Dam, kill 25 members of the "Islamic State" at least|fecha=25 d'avientu de 2016|sitiuweb=SOHR}}</ref> ==== Batalla pola contorna de Jabar ==== [[Ficheru:YPG_BMP_near_Mahmudli.png|link=https://es.wikipedia.org/wiki/Fichero:YPG_BMP_near_Mahmudli.png|derecha|miniaturadeimagen|300x300px|Un BMP de les [[Unidaes de Proteición Popular|YPG]], siendo tresportáu al mandu de Mahmudli el 4 de xineru]]El 27 d'avientu, Daesh llanzó un ataque contra Secol nel campu norte.<ref>{{cita web |url=https://www.almasdarnews.com/article/isis-attacks-kurdish-positions-south-kobani/|títulu=ISIS attacks Kurdish positions south of Kobani|apellíu=Antonopoulos|nome=Paul|fecha=27 d'avientu de 2016|sitiuweb=[[al-Masdar News]]}}</ref> A otru día, les SDF prindó Hadaj.<ref>{{cita web |url=http://en.hawarnews.com/a-village-liberated-and-38-mercenaries-killed/|títulu=A village liberated and 38 mercenaries killed|fecha=28 d'avientu de 2016|editorial=[[Hawar News Agency]]}}</ref> Dempués de tres díes de llucha, les SDF prindaron la mayoría de Mahmudli, el 1 de xineru de 2017. Les SDF anunciaron que dende'l llanzamientu de la segunda fase prindaren 110 pueblos, asesináu a 277 islamistes, y prindando 13.<ref name="1500km2">{{cita web |url=http://aranews.net/2017/01/kurdish-led-sdf-announces-liberation-110-villages-death-277-isis-militants-fresh-operations-near-raqqa/|títulu=Kurdish-led SDF announces liberation of 110 villages, death of 277 ISIS militants in fresh operations near Raqqa|fechaaccesu=2 de xineru de 2017|fecha=1 de xineru de 2017|editorial=[[ARA News]]}}</ref>[[Ficheru:SDF_at_Jabar_Castle_3.png|link=https://es.wikipedia.org/wiki/Fichero:SDF_at_Jabar_Castle_3.png|left|miniaturadeimagen|300x300px|Militantes de les SDF esaminen [[Qal'at Ja'chigre|Qal'en Ja'barra.]] Daesh construyó túneles y depósitos d'armes nel castiellu medieval.<ref>{{cita web |url=http://www.voanews.com/a/us-backed-kurdish-forces-prinde-historic-castle-form-is-near-raqqa/3671014.html|títulu=US-backed Kurdish Forces Prinde Historic Castle From IS Near Raqqa|fechaaccesu=23 de xineru de 2017|fecha=10 de xineru de 2017|editorial=[[Voice of America]]}}</ref>]] Les SDF prindaron Qal'en Ja'barra'l 6 de xineru.<ref>{{cita web |url=http://www.voanews.com/a/us-backed-forces-in-syria-target-strategic-is-held-dam/3666068.html|títulu=US-backed Forces in Syria Target Strategic IS-held Dam|fechaaccesu=6 de xineru de 2017|apellíu=Kajjo|nome=Sirwan|fecha=6 de xineru de 2017|editorial=[[Voice of America]]}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.yahoo.com/news/kurdish-arab-forces-seize-strategic-syria-citadel-175514147.html|títulu=Kurdish-Arab forces seize strategic Syria citadel from IS|fechaaccesu=6 de xineru de 2017|fecha=6 de xineru de 2017|sitiuweb=Agnce France-Presse|editorial=Yahoo! News}}</ref> Más tarde prindaron ocho pueblo y cinco villes nel frente de Ayn Issa.<ref>{{cita web |url=http://en.hawarnews.com/eight-villages-five-hamlets-liberated-in-raqqa/|títulu=Eight villages, five hamlets liberated in Raqqa|fechaaccesu=6 de xineru de 2017|fecha=6 de xineru de 2017|editorial=[[Hawar News Agency]]}}</ref> El 7 de xineru, les SDF prindaron cinco pueblo algamando les contornes de Tabqa.<ref>{{cita web |url=http://www.syriahr.com/en/?p=58601|títulu=Helicopters bomb Morek and continuous clashes in the countryside Ain Issa and the Syria Democratic Forces advance in the area}}</ref><ref>{{cita web |url=http://en.hawarnews.com/isis-strategic-stronghold-was-liberated/|títulu=ISIS strategic stronghold was liberated|fechaaccesu=6 de xineru de 2017|fecha=6 de xineru de 2017|editorial=[[Hawar News Agency]]}}</ref> Daesh recapturó Suwaydiya Saghirah a otru día dempués d'un contraataque.<ref>{{cita web |url=http://www.syriahr.com/en/?p=58659|títulu=Violent clashes in several areas near the Euphrates dam in the northern countryside of Raqqa}}</ref> El 8 de xineru de 2017, fuercies especiales d'EEXX esplegar n'A el-Kubar, ente Raqqa y Deir ez-Zor, matando siquier a 25 militantes.<ref name="Al-Kubar raid">{{cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/news/2017/01/09/us-special-forces-carry-ground-raid-against-isil/|títulu=US special forces carry out secret ground raid against Isil in Syria, 'killing at least 25 jihadists'}}</ref> El 10 de xineru, Daesh llanzó un contraataque nel frente de Jabar recuperando delles posiciones.<ref>{{cita web |url=http://www.syriahr.com/en/?p=58800|títulu=The "Islamic State" renews the counterattacks at the northern banks of Euphrates River|fechaaccesu=11 de xineru de 2017|fecha=10 de xineru de 2017|editorial=SOHR}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.almasdarnews.com/article/isis-fights-back-us-backed-fighters-northern-syria-prindes-historical-castle/|títulu=Isis fights back US-backed fighters in northern Syria, prindes historical castle|fechaaccesu=11 de xineru de 2017|apellíu=Adra|nome=Zen|fecha=10 de xineru de 2017|editorial=[[al-Masdar News]]}}</ref> Les SDF retomaron el control de Jabar y Qalat Jabar unos díes más tarde.<ref>{{cita web |url=http://www.middleeasteye.net/news/raqqa-sdf-islamic-state-taqba-dam-1207817818|títulu=Raqqa offensive: Flood fears as SDF forces near Islamic State-held dam|fechaaccesu=12 de xineru de 2017|fecha=12 de xineru de 2017|editorial=[[Middle East Eye]]}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rudaw.net/english/middleeast/syria/040220171|títulu=Third phase of Raqqa campaign announced|fechaaccesu=14 de febreru de 2017|fecha=4 de febreru de 2017|editorial=Rudaw}}</ref> Daesh atacó a Jib Shair, pero fueron repelidos a otru día, dempués de que les SDF prindaron seis villes.<ref>{{cita web |url=http://en.hawarnews.com/isis-attack-repelled-6-hamlets-liberated/|títulu=ISIS attack repelled, 6 hamlets liberated|fechaaccesu=11 de xineru de 2017|fecha=11 de xineru de 2017|editorial=[[Hawar News Agency]]}}</ref> Les SDF más tarde anunciaron que les sos fuercies del frente de Ayn Issa y del frente de Qadiriya atopar en Kurmanju, asediando una bolsa de 45 pueblos y 20 villes.<ref>{{cita web |url=http://rudaw.net/english/middleeast/syria/110120171|títulu=Two SDF fronts meet northwest of Raqqa, continue push for city|fechaaccesu=12 de xineru de 2017|fecha=11 de xineru de 2017|editorial=Rudaw}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.hawarnews.com/%d8%a7%d9%84%d8%aa%d9%82%d8%a7%d8%a1-%d8%a7%d9%84%d9%85%d8%ad%d9%88%d8%b1%d9%8a%d9%86-%d9%8a%d9%85%d9%87%d9%91%d8%af-%d9%84%d8%aa%d8%ad%d8%b1%d9%8a%d8%b1-%d8%a7%d9%84%d8%b7%d8%a8%d9%82%d8%a9/|títulu=التقاء المحورين يمهّد لتحرير الطبقة|fechaaccesu=13 de xineru de 2017|fecha=12 de xineru de 2017|editorial=[[Hawar News Agency]]|idioma=árabe}}</ref> Siendo prindaos a otru día, resultando na lliberación de 460 quilómetros cuadraos.<ref>{{cita web |url=http://en.hawarnews.com/45-villages-20-hamlets-liberated-in-raqqa-campaign/|títulu=45 villages, 20 hamlets liberated in Raqqa campaign|fechaaccesu=13 de xineru de 2017|fecha=13 de xineru de 2017|editorial=[[Hawar News Agency]]}}</ref> El 17 de xineru, 28 tribus árabes de Raqqa anunciaron el so sofitu a les SDF.<ref>{{cita web |url=https://en.hawarnews.com/raqqa-tribes-declare-support-for-sdf/|títulu=Raqqa tribes declare support for SDF - ANHA}}</ref><ref>{{cita web |url=https://twitter.com/AfarinMamosta/status/821391559350423553/photo/1|títulu=Afarin Mamosta on Twitter}}</ref> El 19 de xineru, Daesh llanzó un contraataque contra Suwaydiya Saghirah, sofitáu por morteros y ametralladores pesaes.<ref>{{cita web |url=http://aranews.net/2017/01/isis-attacks-ypg-security-centre-west-raqqa-scores-of-kurdish-fighters-killed/|títulu=ISIS attacks YPG security centre west Raqqa, scores of Kurdish fighters killed|fechaaccesu=20 de xineru de 2017|apellíu=Haci|nome=Siber|fecha=20 de xineru de 2017|editorial=[[ARA News]]}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.almasdarnews.com/article/isis-attacks-ypg-security-center-near-raqqa-many-casualties-reported/|títulu=ISIS attacks YPG security center near Raqqa, many casualties reported|fechaaccesu=20 de xineru de 2017|apellíu=Antonopoulos|nome=Paul|fecha=19 de xineru de 2017|editorial=[[al-Masdar News]]}}</ref> Les SDF atacaron Suwaydiya Kabir el 20 de xineru, y prindar el 22 de xineru.<ref>{{cita web |url=http://aranews.net/2017/01/sdf-forces-expel-isis-from-strategic-town-near-raqqa-advance-towards-tabqa-dam/|títulu=SDF forces expel ISIS from strategic town near Raqqa, advance towards Tabqa Dam|fecha=23 de xineru de 2017|sitiuweb=LLABRA News}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.syriahr.com/en/?p=59600|títulu=The Syria Democratic Forces and US Special Forces are making a significant advancement towards the Euphrates Dam and near it, and seek to secure their way towards it|fecha=22 de xineru de 2017|sitiuweb=SOHR}}</ref> ==== Meyores nel norte y l'asaltu a Tabqa&nbsp; ==== = Reconquista del Gobiernu Siriu (xineru 2017 - presente) = === Exércitu siriu, los sos aliaos y la Fuercia Aérea Rusa === ==== Ofensiva por Wadi Barada ==== {{AP|Sitio de Wadi Barada|l1=Sitiu de Wadi Barada|Ofensiva de Wadi Barada (2016-17)}} La fase final de la [[Batalla de Alepo (2012-2016)|batalla de Alepo]] foi altamente costosa pa dambos bandos, obligó al exércitu a movilizar recursos y personal dende dellos sectores, lo que debilitó dellos frentes, dexando una gran ofensiva al norte de Hama y al oeste de Alepo mientres el branu del 2016, siendo repelidas en ciertu grau poles SAA, según la perda de [[Palmira]] mientres l'iviernu tres un l'ataque sorpresa de Daesh. Pa finales d'avientu, gobiernu y rebeldes acusáronse mutuamente de la destrucción de la planta d'agua nel manantial de Wadi Barada, que terminaría siendo lliberada poles SAA a finales de xineru tres intensos combates. Esta operación retrasó los planes de les SAA d'empecipiar una ofensiva por Palmira, dexando al EI retomar la so campaña de tierra quemada. Una vegada abarganáu Mosul a finales d'ochobre, un abondosu númberu d'integrantes de [[Estáu Islámicu|Daesh]] pasaron a Siria, lo que dexó entamar una gran ofensiva primero en Palmira obligando al exércitu a recular 40{{esd}}km hasta l'aeropuertu T4, y depués un ataque sobre [[Deir ez-Zor (ciudá)|Deir ez-Zor]], na cual l'exércitu perdió'l control del campusantu lo qu'estremó la bolsa en dos. Esta constitúi la derrota más importante de les SAA dende la intervención rusa en setiembre de 2015. Pa finales de xineru la ofensiva detúvose estabilizándose pa entamos de febreru, gracies a un ferrial bombardéu de la RuAF. En 2017 les ofensives del exércitu siriu carauterizar pol enfoque tradicional d'un solu frente empobináu a un oxetivu políticu, realizando un previu cercu y depués un ataque centráu na gastadura por aciu bombardeos de la SyAF y la RuAF y l'usu de blindaos col fin de buscar una rindición de los defensores primeramente abarganaos (estratexa usada nel asediu de Grosni, nes guerres chechenas, cola variante d'usar l'aviación en llugar d'artillería). Mientres les ofensives contra [[Estáu Islámicu]] basar nun frente sólidu siguiendo una carretera o una vía principal por aciu un ataque direutu, evitando asina un cercu obligando a una retirada improvisada de los defensores (basaes nes táctiques de guerra relámpago, usaes nel sieglu XX). Pel so llau l'exércitu siriu avanzó ensin grandes contratiempos siguiendo la carretera Alepo - Al Bab tomando poblaos y villes, pal 5 de febreru llegó hasta la villa de Umm Arkilah a poco quilómetros al sur d'[[Al-Bab|Al Bab]] y el 13 de febreru algamaron Tadif onde s'afitó con Turquía la máxima meyora tomando como referencia la carretera M4. El 1 de xineru informar d'un atentáu con carro bomba de Daesh na base Tartus, dos kamikazes atentaron contra un puestu de control del Exércitu siriu nel puertu de Tartus, matando a dos axentes de seguridá y mancando a delles persones.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201701021065988913-daesh-ataque-tartus/|títulu=Daesh reivindica l'autoría del ataque suicida en Tartus|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2017|apellíu=Sputnik|sitiuweb=mundu.sputniknews.com|idioma=es}}</ref> El 2 de xineru les SAA llanzaron una ofensiva en Sahrifa al oeste de la base T4.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/2-january-saa-who-launches-assaults-on-sharifah-for-more|títulu=ISIL claims SAA who launches assaults on Sharifah for more than a week still fails to take the village from ISIL - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El ministeriu de defensa rusu denuncia que se rexistraron 21 ataques de los grupos armaos nes gobernaciones de Alepo (7), Damascu (6), Latakia (5) y Hama (3). Na gobernación de Hama, los rebeldes atacaron con morteros y armes llixeres les llocalidaes de Suran y Maan, según les posiciones de les fuercies gubernamentales siries al oeste d'esti últimu pueblu.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201701011065985713-siria-tregua-violaciones/|títulu=Observadores rusos denuncien 21 ataques de los grupos armaos en Siria|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2017|apellíu=Sputnik|sitiuweb=mundu.sputniknews.com|idioma=es}}</ref> El 3 de xineru la SAA tomó Basima nel valle de Wadi Barada y la base aérea de Hasrama en Guta oriental. En Alepo empezaron los trabayos de llimpieza d'escombros nos barrios de AlAnsari, AlZebdieh, Saif AlDawla nel este.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/3-january-aleppo-repairment-at-the-neighborhoods-of-alansari |títulu=Aleppo: repairment at the neighborhoods of AlAnsari, AlZebdieh, Saif AlDawla in East Aleppo |fechaaccesu=10 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> El 4 de xineru infórmase que'l númberu de llocalidaes siries que se sumaron al procesu de reconciliación alzar a 1.091, según el Centru rusu pa la Reconciliación.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201701041066023035-siria-reconciliacion/|títulu=Xuben a 1.091 les llocalidaes siries xuníes al procesu de reconciliación|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2017|apellíu=Sputnik|sitiuweb=mundu.sputniknews.com|idioma=es}}</ref> El 5 xineru les SAA llograron repeler un contraataque de Daesh contra la base de Kiwires.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/5-january-syrian-arab-army-repelled-is-attack-towards-kweires|títulu=Syrian Arab Army repelled IS attack towards Kweires Airbase killing many fighters and destroying several technicals - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Daesh realizó un ataque suicida con coche bomba en Jable al sur de la base de Tartus, matando alredor de 14 persones.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/5-january-car-bomb-detonates-at-checkpoint-at-southeast-entrance|títulu=Car bomb detonates at checkpoint at southeast entrance to Jableh, just south of Russia's main Syria airbase. Casualties reported - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Amás empezó a movilizar personal pa llanzar un ataque total contra Deir ezZor.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/5-january-isil-amasses-large-force-for-imminent-deir-ezzor|títulu=ISIL amasses large force for imminent Deir Ezzor offensive - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 7 de febreru forzar tigre tomaron Majbel y Tell al Hawara a 4km al sur d'A los Bab. Daesh retomó la so ofensiva en Kasnahser na vía Damascu - Alepo. En Homs la SAA lliberó los campos de gas de Shaer al norte de Palmira y la carretera alredor de llagu Jabbul.<ref name="syria.liveuamap_2">{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/time/06.02.2017 |títulu=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com |fechaaccesu=8 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> El 8 de febreru sigo la ofensiva al sur d'A los Bab tomando Tuman y Dayr Qaq, amás de la llomba d'A el-Wusta nel llagu Jabbul.<ref name="syria.liveuamap_2" /> El 9 de febreru l'exércitu tomo'l control de Deir Qaq, Shamawiyah y Abu Taltal, atopándose yá nes contornes d'A los Bab. Continua la llucha en Khanaser l'exércitu trata d'emburriar al EI llueñe del camín que xune Alepo. Informar d'una emboscada nel campusantu de Deir ez Zor siquier 20 soldaos de les SAA prindaos.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/9-february-rebels-claim-to-destroy-a-2nd-saa-tank-at-kinsabba |títulu=Rebels claim to destroy a 2nd SAA tank at Kinsabba Front Area. |fechaaccesu=9 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> El 10 de febreru les SAA lliberen Abul Taltal al sur de Tadif, n'A los Bab.<ref>{{cita web |url=http://isis.liveuamap.com/en/2017/10-february-view-of-deir-ez-zor-military-airport-today-from |títulu=View of Deir Ez Zor Military Airport today from a Syrian Air Force El mio-17 |fechaaccesu=10 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com}}</ref> A otru día les SAA llegaron a la llinia apautada con Turquía.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/11-february-is-relase-from-khanasir-area-aleppo-also-1112 |títulu=IS relase from Khanasir area Aleppo also 11-12 bodies of Syrian Army shown |fechaaccesu=11 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com}}</ref> El 12 de febreru les SAA repelieron una gran ofensiva per parte rebalbu tantu de Tahrir al Sham como de Ahrar al Sham, n'a el-Manshiyah en Daraa.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/12-february-the-syrian-arab-army-repelled-a-large-scale-attack |títulu=The Syrian Arab Army repelled a large scale attack by rebels led by Tahrir al-Sham on al-Manshiyah, Daraa, non map change. |fechaaccesu=12 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> Amás tomaron Al-Mansourah y Khirbat Al-Jahish en Kuweires al norte de Alepo. Anúnciase tamién per parte de Xordania una coordinación col gobiernu pa un ataque conxuntu a Daesh. El 13 de febreru les SAA prindaron al-Magharah, Mareeh y Abo Jabbar al este de Rasm al-Sarhan nel campu de Alepo. Continua la meyora escontra Palmira el frente atopar a 20{{esd}}km de la ciudá, mientres EI aplica política de tierra quemada y la baltadera de los sitios históricos mientres la so retirada. El 15 de febreru forzar tigre tomaron Musharifah, Bayjan, Tal Bayjan y Shuwaylekh nel norte de Alepo.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/15-february-east-aleppo-cs-military-source-to-me-saa-tiger |títulu=East Aleppo CS: SAA Tiger Forces full control Shuwaylekh village |fechaaccesu=15 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com}}</ref> Se recapturó los campos de gas Hayyan nes contornes de Palmira. El 16 de febreru informar de la captura de Humimiah nel norte de Alepo, amás de que la ofensiva en Palmira atopar a 10{{esd}}km de la entrada de la ciudá siguiendo la carretera M20. El 17 de febreru la SyAF llanzó panfletos al sur de Idlib solicitando la rindición del sector que controla Jund al Alqsa, aparentemente prepárase una ofensiva, n'habiendo repelido la meyora de Ahrar al Sham na área.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/17-february-syrian-airforce-drops-papers-above-idleb-south |títulu=Syrian airforce drops papers above Idleb south CS and Hama north CS urging rebels to surrender |fechaaccesu=17 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> La RuAF realizó múltiples ataques en Raqa, Daraa y Homs utilizando bombarderos El to-95MS/M, l'ataque foi perpetáu con misiles de cruceru H-101, los bombarderos tuvieron escoltaos en tou momentu por caces El so-30SM y El so-35S.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/17-february-multiple-la to95msm-conducted-air-strikes-against |títulu=Multiple El to-95MS/M conducted air strikes against ISIS targets in Raqqah, cruise missile were used. |fechaaccesu=17 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> Daesh empezó a bombiar agua del llagu Assad na canal Al Jer p'anubrir les aldegues alredor del aeropuertu Kweires y detener la meyora de les SAA en Deir Hafer.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/17-february-isis-started-pumping-water-from-alassad-dam-lake |títulu=ISIS started pumping water from Al-Assad dam lake into Al Jer chanal, to drown all the villages near Kweires AFB. |fechaaccesu=17 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com}}</ref> El Ministeriu d'Esteriores de Siria unvió dos cartes a la ONX pa solicitar qu'esa institución obligue a Turquía a poner fin a l'agresión y ocupación nel so territoriu. El 19 de febreru la SAA anuncia la captura de Tarfah Sharqiyah en Biyarat nel frente de Palmira. El 21 de febreru tomó la villa de Rasm Harmal al Imam al norte de Dayr Hafir, amás d'una contraofensiva en Daraa. Les SAA atópase yá a 5{{esd}}km de la entrada de Palmira.<ref name="Russian military_1">{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/21-february-russian-military-sappers-came-back-from-syria|títulu=Russian military sappers came back from Syria|fechaaccesu=21 de febreru de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Anúnciase la rindición de los rebeldes nos barrios de Qaboun, Tishreen y Barzeh tres dellos díes d'asediu en Guta Oriental. El 22 de febreru anuncia la captura de Mazburah y Tabara Maddi/Tayyar Hamadah nel frente de Dayr Hafir, y la captura de Souq Al-Jabas al oeste de Alepo.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/22-february-west-aleppo-souq-aljabas-area-aqrab-captured |títulu=West Aleppo: Souq Al-Jabas area (Aqrab) captured by SAA and Allies today |fechaaccesu=22 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> En Deir ez-Zor se recapturó la llomba de Alloush nel sur de la ciudá, na zona del campusantu. El 23 de febreru les SAA lluchen pol control de la escuela de conducción pela rodiada de Palmira nel sector d'a el-Biyarat, Daesh llanzó una contraofensiva faciendo recular el frente.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/23-february-syrian-army-advancing-toward-driving-school-west |títulu=Syrian Army advancing toward driving school west of Palmyra |fechaaccesu=23 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com}}</ref> En Daraa avancen nel sur nel distritu d'a el-Manshiyah. Nel frente de Dayr Hafir lliberóse Rasm al Harmal y Rasm al Sheikh y empezó la meyora escontra'l sur col fin d'abarganar la ciudá. Na ciudá Alepo les SAA avancen nel distritu d'A el-Zahraa.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/23-february-syrian-army-advance-in-alzahraa-west-aleppo-and |títulu=Syrian Army Advance in Al-Zahraa West Aleppo and control of several buildings |fechaaccesu=23 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> El 24 de febreru prindóse la llomba de Rashideen nel oeste de Alepo, y les aldegues de Manazir al Safr y A los Kitah al Norte.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/24-february-local-sources-reported-that-saa-captured-manazir |títulu=Local sources reported that SAA captured Manazir al Safr and Al Kitah villages / There is non official statement |fechaaccesu=24 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com}}</ref> Tres tomar d'a los Bab a finales de febreru y delles escaramuzas al sur de la carretera M4, Turquía se deslindó de la defensa ya intervención na zona, polo que los rebeldes tuvieron qu'abandonar la ofensiva y movilizase al norte pa participar nun futuru asaltu a Manbij y Afrín. Una vegada frenáu la meyora turca escontra'l sur, les operaciones militares del Exércitu Siriu empezaron a centrase pela redolada de Palmira, el norte de Alepo y los campos petroleros y gasíferos en Homs. L'exércitu turcu afirmó acabar con 3060 milicianos de Daesh (2647 muertos), 462 militantes de PKK-YPG (425 muertos) dende'l 24 d'agostu al 9 de marzu, lliberóse 243 poblaos y 2015 quilómetros cuadraos.<ref>{{cita web |url=http://es.euronews.com/2017/03/18/homs-empezar a-balerar-de-rebalbos|títulu=Homs empezar a balerar de rebeldes|fechaaccesu=21 de marzu de 2017|fecha=18 de marzu de 2017|sitiuweb=euronews}}</ref> === Campaña pel norte de Alepo y Dayr Hafir === ==== Batalla por Dayr Hafir ==== {{AP|Ofensiva por Dayr Hafir|l1=Ofensiva por Dayr Hafir}} La campaña pol campu del este de Alepo (2017), ([[Ofensiva de Dayr Hafir|ofensiva por Dayr Hafir]] (2017), foi llanzada pol [[Exércitu Árabe Siriu|Exércitu siriu]] pa torgar la meyora de fuercies rebalbes sofitaes per Turquía, y tamién tomar el baluarte de [[Dayr Hafir]]. Amás de llograr el control de la fonte d'agua p'[[Alepo|Aleppo]], en Khafsa y prindar l'aeródromu de Jirah. Con esta ofensiva emburriar a Deash escontra Maskanah y Homs central. Esta sería la ofensiva inicial de la campaña contra Estáu Islámicu, que terminaría cola so destrucción al sur del [[Éufrates]] tres la ofensiva contra Abu Kemal, a entamos d'avientu. ==== Batalles por Palmira (2015-2017) ==== {{AP|Batalles por Palmira (2015-2017)|l1=Batalles por Palmira (2015-2017)|Ofensiva de Palmira (2017)}} Tres les socesives batalles pa faese cola ciudá de [[Palmira]] —la primera, en [[Primer ofensiva de Palmira|mayu de 2015]], cuando cayó en manes del [[Estáu Islámicu]]; la segunda en [[Segunda ofensiva de Palmira|xunetu-agostu de 2015]] cuando l'[[Exércitu Árabe Siriu]] nun consigue retomar la ciudá; la tercera en [[Tercera ofensiva de Palmira|marzu de 2016]] cuando les fuercies siriu reconquistáronlo; la cuarta n'[[Cuarta ofensiva de Palmira|avientu de 2016]] cuando l'Estáu Islámicu retomar de nuevu— na quinta, de [[Quinta ofensiva de Palmira (marzu de 2017)|marzu de 2017]], l'exércitu siriu consigue retomar de la ciudá.<ref>{{cita web |url=http://es.euronews.com/2017/03/02/les fuercies-del-regimen-de-al-asad-retomen-la ciudá antigua-de-palmira|títulu=Les fuercies del réxime d'a los Asad retomen la ciudá antigua de Palmira|fechaaccesu=21 de marzu de 2017|fecha=2 de marzu de 2017|sitiuweb=euronews}}</ref> El 27 de febreru les SAA tomaron Jabal Hayyal.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/26-february-saa-captured-the-highest-point-in-jabal-hayyal|títulu=SAA captured the highest point in Jabal Hayyal Palmyra - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=30 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> ==== Damascu y Homs ==== El 11 de marzu'l ministru del Interior, xeneral Mohamad al-Shaar, fixo una inspeición del sitiu onde se produció un doble atentáu terrorista na zona de Bab al-Saghir en Damascu, contra visitantes de distintes nacionalidaes árabes, que cobróse la vida de 40 persones y dexó alredor de 120 mancaos, que fueron treslladaos a hospitales de Damascu y al-Muasat.<ref>{{cita publicación |títulu=Ministru del Interior: 40 mártires y alredor de 120 mancaos nel doble atentáu terrorista na zona de Bab al-Saghir en Damascu|url=http://sana.sy/es/?p=62058|fechaaccesu=12 de marzu de 2017|periódicu=L'Axencia Árabe Siria de Noticies|idioma=en-US}}</ref> L'exércitu tomó la cai de Darb at-Tawila que coneuta'l barriu de Barzeh con Qaboun.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/11-march-saa-and-allies-have-captured-the-darb-attawila-street|títulu=SAA and allies have captured the Darb at-Tawila Street which links the Barzeh Neighborhood with Qaboun, in the outskirts of Damascus|fechaaccesu=12 de marzu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les HTS anunciaron la so responsabilidá del atentáu. El 13 de marzu anuncia un alcuerdu pa la evacuación insurxente del barriu d'a los Wa'er en Homs, nun ralu de seis a ocho selmanes, empezando la evacuación a otru día. El 15 de marzu un triple ataque suicida foi perpetáu contra'l Palaciu de Xusticia de Damascu causó 35 muertos y más de 45 mancaos, el ministru siriu de Xusticia, Najm al Ahmad, indicó que llograron detener a otru terrorista que tamién diba perpetar un ataque suicida. Más tarde producióse otru ataque suicida nun restorán del barriu d'A los Rabua, a tres quilómetros del llugar de la primer esplosión, provocando una ventena de mancaos.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703151067621928-siria-atentáu-victmias/|títulu=Xube a 35 la cifra de muertos pola esplosión nel Palaciu de Xusticia de Damascu|fechaaccesu=16 de marzu de 2017|apellíu=Sputnik|sitiuweb=mundu.sputniknews.com|idioma=}}</ref> 1000 soldaos terminaron el so ensayamientos baxu tutelar d'instructores rusos, como parte de la 5ª Lexón del Exércitu.<ref>{{cita web |url=http://www.hispantv.com/noticias/siria/335914/rusia-entrena-soldaos-sirios-estáu-islamico|títulu=Rusia entrena a 1000 soldaos de la 5ª Lexón del Exércitu siriu - - HispanTV.com|fechaaccesu=16 de marzu de 2017|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref> El 16 de marzu príndase Rasm al-Kroum, Zubayda y Khassaf al norte; Zubaydah y Khasfah al sur de Dayr Hafir. El 19 de marzu delles faiciones de Guta oriental llanzaron una ofensiva conxunta, conquistando la central llétrica de Damascu provocando una corte de lluz y del internet na ciudá, amás d'avanzar na área industrial. L'Exércitu siriu llogró revertir la ofensiva. L'ataque rebalbu empezó cola detonación dos coches bombes en Yobar.<ref>{{cita web |url=http://www.hispantv.com/noticias/siria/336242/exercito-repele-ataque-rebalbos-damasco-guerra|títulu=Videu: Exércitu siriu repele masiva ofensiva terrorista en Damascu - - HispanTV.com|fechaaccesu=20 de marzu de 2017|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref> El 20 de marzu l'Observatoriu Siriu de Derechos Humanos (OSDH) precisó que les SyAAF y los sos aliaos atacaron les posiciones, dende les que los insurxentes llanzaron ataques contra les fuercies siries en Damascu.<ref>{{cita web |url=http://www.hispantv.com/noticias/siria/336321/intesifican-enfrentamientos-rebalbos-damascu-conflictu|títulu intensifíquense enfrentamientos nel campu de Yobar (Damascu) - - HispanTV.com|fechaaccesu=20 de marzu de 2017|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref> El ritmu de los combates empezó a baxar dempués de que l'Exércitu llograra atayar n'hores de la tarde la gran ofensiva. Les fuercies gubernamentales recuperaron les zones nes que se infiltraron, l'Exércitu adoptó una nueva estratexa militar basada nel usu d'un intensu fueu con una amplia cobertoria aérea, obligando asina a sacupar los puntos qu'atacaron ensin retirar los cadabres de los sos elementos.<ref>{{cita web |url=http://www.hispantv.com/noticias/siria/336362/exercito-siriu-ofensiva-damascu-frente-alnusra|títulu=Exércitu siriu ataya una ofensiva contra Damascu - - HispanTV.com|fechaaccesu=20 de marzu de 2017|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref> === Rebeldes sofitaos pol exércitu turcu (FSA) - Operación Escudo del Éufrates y Operación Caña de Olivar === {{AP|Operación Escudo del Éufrates|l1=Operación Escudo del Éufrates}} Los rebeldes del [[Exércitu Llibre Siriu]] sofitaos pol exércitu turcu avanzaron dende finales d'agostu de 2016, llegando a prindar la ciudá d'[[Al Bab]] en marzu de 2017. Mientres la ofensiva turca'l [[Estáu Islamico]] entamó dellos ataques nos que destruyó vehículos militares turcos incluyendo dellos tanques Leopard-2A4 de fabricación alemana. Un territoriu d'alredor de 2000 km² (incluyendo ciudaes importantes como [[Jarablus]], [[Dabiq]] y [[Al Bab]]) foi lliberáu y 70 militares turcos perdieron la vida nesta operación. El 20 de xineru del 2018, Turquía llanzó la so segunda ofensiva militar (operación Caña de Olivar) conxuntamente con unidaes del Exércitu Llibre Siriu que yá participaren na operación Escudo del Éufrates, nel norte de Siria, na provincia d'[[Afrin]], onde s'atopaben asitiaos alredor de 5000 milicianos curdos de les YPG. Turquía dio per concluyida la ofensiva a finales de marzu de 2018 cuando los milicianos curdos fueron espulsaos de tola provincia de Afrin. 46 militares turcos perdieron la so vida nesta operación. === Insurxentes de la FSA, Ahrar al Sham y Hai'at Tahrir al Sham (HTS) === ==== Rotura Rebalba y apertura del Frente Sur ==== {{AP|Rotura de la Oposición Siria 2017|l1=Rotura de la Oposición Siria 2017}} El 3 de xineru les FSA auncian la lliberación de la presa de Zuluf de EI.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/3-january-fsa-southern-front-jaysh-ahrar-alashaer-capturing|títulu=FSA Southern Front Jaysh Ahrar al-Asha'er capturing Zalf Dam and expelling ISIS Rif Dimashq/Suwayda Desert - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Tres la rindición en Alepo los grupos rebalbos sol auspicio de Turquía aceptaron un altu al fueu y la participación en conversaciones de paz en Astaná, lo cual provocó una gran rotura formándose dos grandes bandos les encabezadures pol antiguu frente al Nusra formó'l frente Hai'at Tahrir al Sham y los del bandu del [[Ahrar al-Sham|Ahrar al Sham]] que decidieron acoyese a la invitación, anunciándose'l día 5 de febreru la llista de grupos acomuñaos a cada bandu. Delles escaramuzas dar en Idlib tantu nel campu, como na mesma ciudá. Pal 7 de febreru apaeció un nuevu grupu Liwa Aqsa, atacó y tomó por sorpresa distintes posiciones de la FSA nel norte de Hama. Pela so parte la ofensiva sofitada per Turquía retomó un nuevu intentu de tomar Al Bab, esta vegada con una incursión nocherniega. El frente sur nun fuera bien activu nos últimos años caracterizándose por escaramuzas aisllaes, tando práuticamente inactivu dende iviernu del 2016, pero dende'l 12 de febreru Ahrar al Sham encabezó un ataque sorpresa a Daraa p'apoderase de los sectores en control de les HTS y del gobiernu, al tar centraes les operaciones nel norte y centru de Siria foi imposible entamar una contraofensiva oficialista, centrándose más bien nuna gastadura por aciu bombardeos, pa estabilizar el frente. El 9 de febreru Hai'at Tahrīr has-Shām espublizó nun videu al so nuevu líder militar y antiguu líder de Ahrar as-Sham, Hāshim as-Shaykh, proclamando que lliberaren a Siria y pidiendo que se-y xunan los demás grupos islamistes. Llanzando darréu un ataque sorpresa nel norte de Latakia tomando Tell Rashu..<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/13-february-activists--htc--seized-kafasijnah-in-idlib|títulu=Activists: HTS seized Kafa-Sijnah in Idlib after clashes with|fechaaccesu=13 de febreru de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 15 de febreru Jund- al Alqsa informó de la execución de siquier 100 combatientes que tenía prisioneros del bandu de Ahrar al Sham y HTS, anque'l númberu ye inciertu, yá que siguen los combates al sur de Idlib,<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/13-february-footage-of-jund-alaqsa-clashing-with-hts-tahrir|títulu=Footage of Jund al-Aqsa clashing with HTS (Tahrir al-Sham) in southern Idlib countryside|fechaaccesu=15 de febreru de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> amás anunció tomar d'a los Tamanah. El 19 de febreru los rebeldes anunciaron qu'en Daraa les SAA perdieron 30 soldaos, 12 oficiales, 2 tanques, una ametralladora 23mm, un bulldozer y prindáu munición y una ametralladora de 14.5 mm.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/19-february-syrian-army-losses-in-manshiyah-district-of-daraa|títulu=Syrian Army losses in Manshiyah district of Daraa City according to Syrian rebels: 30 soldiers + 12 officers, 2 tanks, 23mm gun + bulldozer destroyed and tank shells captured + a 14.5 gun, Daraa, Syria.|fechaaccesu=20 de febreru de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 20 de febreru Jaysh Khalid Ibn al-Walid (rellacionaos con Estáu Islámicu) tomaron les villes de Tasil, Hayt, Sahm Jolan, Adwan y Tal al-Jamou. El 21 de febreru anuncia un ataque de Ahrar al Sham escontra Mughayr y Buraydij nel norte de Hama, so control de les SAA.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/21-february-rebels-launch-assault-on-government-hold-al-mughayr|títulu=Rebels launch assault on government hold Al Mughayr and Buraydij in northern Hama|fechaaccesu=21 de febreru de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> En Daraa sigue la llucha contra Khalid Ibn Walid, anuncia tomar de la represa de Adwan. El 25 de febreru Daesh tomó Jalin y Kafr Tamer<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/25-february-isis-captured-castle-farm-basejalin-and-kafr|títulu=ISIS captured Castle farm base-Jalin and Kafr Tamer from other groups and entered Al Ashari town|fechaaccesu=25 de febreru de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> ==== Al Bab, Manbij y Jarabulus ==== L'Exércitu turcu y los sos aliaos, en consolidando les sos posiciones n'A el-Bab, tienen entamáu dirixise escontra la ciudá Manbiy y la rexón de Afrín, sol control de les fuercies curdu-siries y les SDF.<ref>{{cita web |url=http://www.hispantv.com/noticias/siria/334335/exercito-llibera-albab-isis-turquia-rebalbos |títulu=Ataque rescamplu: Exércitu siriu llibera zona al sur d'A el-Bab - - HispanTV.com |fechaaccesu=27 de febreru de 2017 |apellíu=HispanTV |sitiuweb=HISPANTV}}</ref> El 27 de febreru los milicianos sofitaos poles Fuercies Armaes turques tomaron dellos pueblos cerca de la ciudá de Manbij de les SDF. Más tempranu Ankara esixó que les formaciones curdes, que considera una organización terrorista venceyada col Partíu de los Trabayadores de Curdistán (PKK), abandonen la ciudá y estrémense a la mariña oriente del ríu Éufrates.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703011067298338-siria-els-manbij/ |títulu=Oposición siria llibera pueblos en norte de Siria de milicies curdes |fechaaccesu=2 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> El 26 de febreru les FSA comandadas por Sultán Murad llanzaron un ataque sorpresa contra les SAA en Tadif, informar de la captura de trés prisioneros y la muerte de 20 militares y dos tanques destruyíos. El 27 de febreru tres el zarru de la bolsa per parte de les SAA, les FSA comandados por sultán Murad llanzar a prindar poblaos dexaos por Estáu Islámicu al sur de la carretera M4. El 1 de marzu tomaron al Qarah y Tal Turin, llegando al pobláu d'a los Arimah siguiendo la carretera M4, que va direutamente escontra Manbij, mientres F-16 l'aviación turca bombardéu asities en Afrin, Menagh y Tal Rifat.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/1-march-euphrates-shield-forces-gained-control-of-tal-turin |títulu=Euphrates Shield forces gained control of Tal Turin from YPG |fechaaccesu=1 de marzu de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> El 5 de marzu Turquía espreso que nun s'opón a que l'Exércitu siriu tome Manbij. El primer ministru turcu, Binali Yildirim, espresó'l beneplácito de Ankara ante la meyora de les fuercies siries, sofitaes per Rusia, escontra la ciudá de Manbij, allugada na vera occidental del Éufrates.<ref>{{cita web |url=http://www.hispantv.com/noticias/siria/334961/turquia-manbiy-exercito-siriu-curdos-yildirim |títulu=Turquía diz que nun s'opón a toma de Manbiy por Exércitu siriu - - HispanTV.com |fechaaccesu=5 de marzu de 2017 |apellíu=HispanTV |sitiuweb=HISPANTV}}</ref> El 6 de marzu gran cantidá de movimientu nel sector de Jarablus mientres sigue la llucha contra les fuercies de Manbij. El 7 de marzu'l xefe del Estáu Mayor de Turquía, Hulusi Akar, axuntar colos sos homólogos de Rusia y EE.{{esd}}UU., Valery Guerásimov y Joseph Dunford en Antalya (Turquía).<ref name=":0">{{cita publicación |títulu=El xefes militares de Rusia, EE.{{esd}}UU. y Turquía axuntar pa encetar la situación en Siria ya Iraq - RT |url=https://actualidad.rt.com/actualidad/232685-xefes-militares-rusia-eeuu-turquia-reunion?utm_medium=aplication_chrome |fechaaccesu=7 de marzu de 2017 |periódicu=RT n'Español |idioma=}}</ref> ==== Idlib ==== El 11 de marzu EE.{{esd}}UU. afirma que les HTS son miembros d'A los Qaeda y considérase-yos terroristes.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/11-march-us-state-deparment-declares-that-hts-and-all-groups |títulu=US State Deparment declares that HTS and all groups that merged into it are now considered Al-Qaeda and thus, HTS = a terrorist organization |fechaaccesu=12 de marzu de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> El 13 de marzu Ahrar al Sham llanzó una ofensiva contra Al-Azraq y A el-Zaghab, al sur de Fuah. Amás del monte de Kurdish en Latakia.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/13-march-north-idlib-rebels-seized-over-alazraq-and-alzaghab |títulu=North Idlib: Rebels seized over Al-Azraq and Al-Zaghab positions South of Fuah. |fechaaccesu=13 de marzu de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> El 15 de marzu'l representante oficial del opositor Exércitu Llibre de Siria (ELS), Osama Abu Zeid, anunció la so dimisión. «Presenté a los comandantes del ELS y el xefe de la delegación militar la solicitú de que nun puedo siguir faciendo'l mio trabayu por razones personales. Señores periodistes, sentar, nun va haber declaraciones». Más tarde el xefe d'Estáu Mayor del ELS, Ahmed Berri, dixo que l'organismu «va restituyir» a Osama Abu Zeid.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703151067603696-siria-oposicion-representante/ |títulu=Voceru del opositor Exércitu Llibre Siriu anuncia la so dimisión |fechaaccesu=16 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> El 16 de marzu informar d'un bombardéu nuna mezquita cerca d'A los Jinah en Idlib, reportáronse más de 70 muertes. En primer instancia abarruntar de Rusia pero sobre la base de los restos de los misiles determinóse que yera d'orixe estauxunidense. La CENTCOM anunció que'l bombardéu diba dirixíu a una xunta de miembros d'a los Qaeda a pesar de que la evidencia demuestra que se realizó a 4{{esd}}km de lo dicho por CENTCOM. Turquía, Qatar y diversos grupos declararon crime de guerra asoceder.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/17-march-centcom-the-airstrike-on-alqaeda-was-in-idlib-despite |títulu=CENTCOM: The airstrike on |fechaaccesu=17 de marzu de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> L'Observatoriu Siriu de Derechos Humanos (OSDH), refirióse al incidente como «una masacre», decenes de persones resultaron mancaes nel ataque. Ante los informes sobre la muerte de civiles, el voceru de CENTCOM, el coronel John J. Thomas, indicó que los sos fuercen nun tuvieron una mezquita como blancu, pero'l local foi algamáu por error.<ref>{{cita web |url=http://www.hispantv.com/noticias/siria/336046/ataque-aereo-coalicion-eeuu-civiles-idlib |títulu=Masacre en Siria: EEXX ataca mezquita en Idlib, muerren 42 civiles - - HispanTV.com |fechaaccesu=17 de marzu de 2017 |apellíu=HispanTV |sitiuweb=HISPANTV}}</ref> == Segunda Batalla por Hama y fin de la batalla por Dyar Hafir (20 de marzu-6 d'abril) == === Hama === {{AP|Segunda Batalla de Hama|l1=Segunda batalla de Hama}} Dende'l 21 de marzu les HTS y delles faiciones insurxentes llanzaron un ataque en tolos frentes contra'l gobiernu, lo cual dexó-yos llanzar se pel norte de Hama, siguiendo la mesma estratexa que'l branu anterior. Gracies al factor sorpresa y la movilización del exércitu siriu escontra'l norte, llograron grandes meyores llegando a les llendes de la ciudá, pero a la fin de la batalla les SAA non solo recuperó asitiar perdes, en 2017 sinón qu'emburrió a los rebeldes hasta Lantamina, recuperando asina les posiciones perdíes el branu anterior. La batalla de Hama foi n'estremu costosa pa dambos bandos, sobremanera pa les SAA que perdieron l'impulsu nel campu de Alepo, y la carrera contra les SDF por Tabqa y por al Raqqa. === Homs === El 22 de marzu una fonte del Comité pa la Reconciliación comunicó que «545 persones del barriu d'A los Waer regularon el so estatus llegal d'alcuerdu al Decretu sobre l'Amnistía y l'alcuerdu (sobre la retirada de la oposición armada) d'A los Waer que la so implementación empezó esta selmana». Sorrayó que'l so comité sigue a diariu llamando a los combatientes a que se rindan y creando les condiciones por que puedan volver a la vida pacífica. El sábadu, 18 de marzu, 300 combatientes y más de 1065 miembros de les sos families salieron d'A los Waer escontra la ciudá fronteriza de Yarablus, nel norte de la provincia de Alepo.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703221067789526-siria-opositores-al-waer/ |títulu=Más de 500 combatientes en Homs vuelven a la vida pacífica |fechaaccesu=23 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> El 27 de marzu empezó la salida del segundu grupu d'armaos y les sos families del distritu Al-Waer de la ciudá de Homs, 1.500 armaos y les sos families. El 1 d'abril salió'l tercer grupu d'armaos xuntu coles sos families d'a el-Waer, 50 autobuses salieron con 836 insurxentes xuntu coles sos families escontra Idlib. El gobernador de Homs informó que residentes d'a el-Waer empezaron a tornar, la Direición d'Educación abrió cuatro escueles pa recibir a los alumnos que resultaron movíos.<ref>{{cita publicación |títulu=Más de 800 armaos coles sos families salar del barriu d'a el-Waer escontra'l campu de Idleb |url=http://sana.sy/es/?p=62980 |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 |periódicu=L'Axencia Árabe Siria de Noticies |idioma=en-US}}</ref> === Damascu === Los rebeldes encabezaos poles HTS llancen un ataque pa intentar recuperar el terrén que conquistaren na primera ofensiva llanzada na capital el 19 de marzu. Los rebeldes sufrieron dempués un importante retrocesu en Damascu dempués de que les SAA arrampuñáren-yos tolos puntos conquistaos mientres la so ofensiva.<ref>{{cita web |url=http://es.euronews.com/2017/03/21/segunda-ofensiva-de-los-rebeldes-sirios-en-damascu |títulu=Segunda ofensiva de los rebeldes sirios en Damascu |fechaaccesu=22 de marzu de 2017 |fecha=21 de marzu de 2017 |sitiuweb=euronews}}</ref> El 22 de marzu'l frente estabilizóse, informar d'enfrentamientos na área industrial. Los aviones sirios volvieron a entamar los ataques contra les posiciones y rutes de suministru insurxente. La cuarta xornada de la operación militar nes contornes de la capital siria empezó col fueu de la batería d'artillería emplazada nel monte Qasioun qu'apodera los altores de la ciudá. A ello siguiólu, aprosimao a les 6.00 de la mañana, hora llocal, la ofensiva de l'aviación, qu'empezó a hostigar les fuercies y puntos de fueu de los estremistes nos barrios de Jobar y Kabun. Los enfrentamientos más cruentos tienen llugar na zona industrial d'A los Magasil, onde tropes d'élite del Exércitu Siriu siguen estrechando'l cercu alredor d'un gran grupu de terroristes bloquiáu la viéspora. En tantu, los militares llograron ampliar la zona de seguridá alredor de la plaza de los Abasíes, onde se restableció parcialmente'l tránsitu. La importancia estratéxica de Jobar deber a qu'ente esti barriu y la zona industrial de Kabun pasa la carretera que xune Damascu y Homs. Amás, la cercanía a la Ciudá Vieya d'esti barriu dexa a los estremistes atrincheraos ellí atacar a diariu otros barrios de la capital controlaos poles fuercies gubernamentales.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703221067783801-oriente-mediu-terrorismu-llucha-seguridad/ |títulu=Fuercia Aérea de Siria ataca al frente al Nusra nel este de Damascu |fechaaccesu=23 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> Más de 150 combatientes fueron esaniciaos y centenares resultaron mancaos nel barriu de Jobar, nel este de Damascu, informó la televisión estatal. Amás, la fonte señaló que tres coches bomba fueron destruyíos y neutralizáronse siete terroristes suicides qu'intentaron atentar contra instalaciones militares.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703221067781737-oriente-mediu-terrorismu-llucha/ |títulu=L'Exércitu siriu ablaya a más de 150 radicales nel este de Damascu |fechaaccesu=23 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> El 24 de marzu les tropes siries recuperaron el control de tola zona industrial nel este de Damascu. «Les unidaes de les nueses Fuercies Armaes en cooperación colos sos aliaos recuperaron el control sobre toles instalaciones y edificios de la zona industrial nel norte de Jobar, onde enantes s'atopaben los terroristes del Frente al Nusra», diz el comunicáu. Amás comunícase que los inxenieros yá empezaron a neutralizar los esplosivos dexaos.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703241067849076-oriente-mediu-llucha-antiterrorista-ffaa/ |títulu=Tropes siries recuperen el plenu control de la zona industrial nel este de Damascu |fechaaccesu=25 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> El 1 d'abril les SAA avancen dende'l norte de Duma prindando Rayhan y l'hospital Ibn Sina. === Qalamoon === Aprovechando les ofensives de les SAA nes periferies de Palmira, dellos grupos insurxentes llanzar contra Daesh pol control de les zones desérticas de Qalamoon, aparentemente con sofitu de Xordania. El 20 de marzu informar de la captura de Jabal al-Naqab, Jabal Seis, Tays, Khabrat Makhul, Thatha, Saba Biyar, Saad Rishah y Jabal al-Sharqi. El 21 de marzu Ahrar al Sham anuncia la captura de Jaysh Usud al-Sharqiya. El 26 de marzu anuncia la captura de Kara'a, Diyatha y Saqiyah. El 27 de marzu anuncia la retirada de Daesh de tol frente de Swaida pa dir combatir en Raqqa tantu los insurxentes como les SAA apoderar de les zones dexaes, les SAA conquistaron 300{{esd}}km cuadraos, tomando les aldegues de Khirbet Sa'd, Qasr, Bastarah, Rjam al-Dala, Sakia, Yellow Hill, Fadian, Ashihab, Ashheb, Sharq, Tall Al-Musaitbah, Tallul Salman, Shaqraniyah, ente que los insurxentes tomaron Shinwan, Bir Al-Awra,Bir Qaniyat, Rajm Al-Dawla,Asfar, Raheel. '''Afrín''' El 21 de marzu les SDF anuncien la llegada de dellos contingentes militares rusos. El 22 de marzu anúnciase que «Esta mañana, dende les 8 de la mañana (06:00 GMT), l'artillería turco empezó a bombardear les aldegues fronterices de Afrin», indicó'l voceru de les YPG, Redur Xelil.<ref>{{cita publicación |títulu=Turquía ataca aldegues siries y dexa múltiples mancaos - RT |url=https://actualidad.rt.com/actualidad/233873-turquia-siria-mancaos |fechaaccesu=23 de marzu de 2017 |periódicu=RT n'Español |idioma=}}</ref> El 29 de marzu'l comandante de les YPG Sipan Hemo anunció que van coordinar con Rusia y EE.{{esd}}UU. pa poder llanzase a la conquista de Idlib una vegada terminen les operaciones en Raqqa.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/29-march-ypg-commander-sipan-hemo-we-coordinate-with-both |títulu=YPG commander Sipan Hemo: We coordinate with both the US and Russia; if need be, we may head to Idlib to eradicate the terror threat, Syria. |fechaaccesu=30 de marzu de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> === Raqqa === El 22 de marzu anúnciase que Fuercies especiales estauxunidenses cortaron la principal ruta que coneuta la ciudá siria de Alepo con Al-Raqa. Siquier 100 soldaos estauxunidenses baxaron de los helicópteros y esplegar na zona pa estes operaciones. La sorpresiva ofensiva busca dos oxetivos: controlar la estratéxica ciudá d'A el-Tabqa y frenar la meyora del Exércitu siriu dende'l frente occidental escontra Al-Raqa.<ref>{{cita web |url=http://www.hispantv.com/noticias/siria/336512/fuercies-especiales-eeuu-batalles-tao-islamico-al-raqa-alepo |títulu=Fuercies d'EEXX corten principal ruta ente Alepo y A el-Raqa - - HispanTV.com |fechaaccesu=23 de marzu de 2017 |apellíu=HispanTV |sitiuweb=HISPANTV}}</ref> El 24 de marzu les SDF anuncien la captura de Kerama al oeste de Raqqa. El voceru de les FDS, Talal Silou, aseveró al periódicu siriu Al Watan qu'en menos de 15 díes impondráse un bloquéu total a Al Raqa, dempués de lo que va arrincar la operación de lliberación de la urbe.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703241067842657-siria-fds-roxura-de-eufrates/ |títulu=Fuercies Democrátiques de Siria tomen autopistes ente Al Raqa, Alepo y Deir Ezzor |fechaaccesu=25 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> === Represa de Tabqa === {{AP|Segunda Batalla d'A los Tabqa|l1=Segunda Batalla d'A los Tabqa}} El 22 de marzu Fuercies especiales d'EE.XX. realizaron en desembarque por aciu helicóteros a la rivera sur del Eufrates creando una cabeza de sablera, llanzando un ataque xuntu con fuercies franceses escontra la represa, tomando pal 24 de marzu cerca de la cuarta parte de la represa. Esto obligó a Estáu Islámicu a traer refuerzos dende'l norte. Les SDF anunciaron que la controlaríen nes próximes 72 hores. El 26 de marzu empezó la ofensiva pa recuperar l'aeropuertu de Taqba. La presa de Tabqa, la más grande de Siria, allugada nel ríu Éufrates a unos 40 quilómetros de la ciudá de Raqa, sufrió daños y permanez fora de serviciu tres fuertes combates ente los miembros de les Fuercies Democrátiques Siries y l'Estáu Islámicu.<ref>{{cita web |url=https://actualidad.rt.com/actualidad/234204-siria-presa-colapsu-parcial-combates-raqa |títulu=Fuertes combates en Raqa provoquen un colapsu parcial de la presa más grande de Siria - RT |fechaaccesu=26 de marzu de 2017 |sitiuweb=RT n'Español}}</ref> === Daraa === El 24 de marzu Ahrar al Sham anuncia la captura de Hawsh Hamad controlada por Estáu Islámicu. == Bombardeos aliaos occidentales direutos contra Siria == === Ataque químicu en Khan Sheykhoun y l'ataque d'EE.XX. a Siria (4 d'abril-7 d'abril) === {{AP|Ataque químicu de Jan Sheijun|l1=Ataque químicu de Jan Sheijun|Bombardéu de Shayrat}}El 4 d'abril se los rebeldes denuncien un ataque químicu na llocalidá de Khan Sheykhoun (Jan Sheijun), en primer instancia falar de 58 víctimes ente elles 11 neños, anque xubió col pasar de los díes, siendo inciertu los detalles y los culpables del ataque. La oposición hores dempués denunciaría l'usu de gas sarín, a pesar de delles incongruencies nes pruebes presentaes. Como represalia'l gobiernu d'EE.XX., la madrugada del vienres 7 d'abril los destructores estauxunidenses, USS Porter y USS Ross llanzaron 59 misiles de cruceru Tomahawk contra la base aérea Shayrat, que foi celebrada pola comunidá internacional.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/7-april-nbcnews-confirms-that-more-than-50-tomahawk-missiles|títulu=.@nbcnews confirms that more than 50 tomahawk missiles have just been fired by the US military into Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=31 de xunetu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/7-april-syrian-state-tv-calls-us-strikes-an-act-of-aggression|títulu=Syrian state TV calls US strikes an act of "aggression". - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=31 de xunetu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El [[7 d'abril]] de [[2017]] [[Estaos Xuníos]] llanzó siquier 50 misiles de cruceru [[BGM-109 Tomahawk|Tomahawk]] contra la base aérea d'[[Ash Sha'irat]] na provincia siria de [[Homs]]. Les axencies [[Associated Press|AP]] y [[Agence France-Presse|AFP]] [[Ficheru:USS Ross 2017 Shayrat strike 170407-N-FQ994-031.jpg|thumb|right|200px|El buque USS Ross disparando un misil Tomahawk contra la base aérea de Shayrat.]]informaron sobre'l llanzamientu de 60 y 70 misiles dende dos buques de guerra estauxunidenses. L'ataque produzse depués del [[ataque químicu de Jan Sheijun]] y pollo EE.XX. llanzó los sos misiles contra la instalación militar dende la que, según estimaciones de [[la Casa Blanca]], les fuercies del gobiernu de Bashar al-Assad llevaron a cabu l'ataque químicu. Por cuenta de ello'l presidente d'EE.XX., [[Donald Trump]], encamentó a toes a "les naciones civilizaes" a xunise a EE.XX. col fin de "terminar cola matanza y el derramamiento de sangre en Siria" y sorrayó que l'ataque respuende a un "vital interés de seguridá nacional" d'EE.XX. Los medios sirios calificaron l'ataque d'actu de "agresión" a pesar que nin la [[ONX]] nin la [[Organización pa la Prohibición d'Armes Químiques]] ([[OPAQ]]) reportaron les resultaos de la so investigación sobre l'incidente y daqué que'l gobiernu siriu niega. Antes del ataque estauxunidense, el representante rusu ante la ONX, [[Vladímir Safronkov]], alvirtió que tenía "nicios direutos" alrodiu de la preparación d'una operación militar en Siria y sorrayó que "toles consecuencies van pesar sobre la conciencia de quien entamen proyeutos asina.<ref>[https://actualidad.rt.com/actualidad/235184-eeuu-misiles-cruceru-base-aerea-siria?utm_medium=aplication_chrome «EE.XX. llanza siquier 50 misiles de cruceru contra una base aérea en Siria.» 7 d'abril de 2017.] RT. </ref><ref>[https://sputniknews.com/news/201704071052383876-syria-us-strike-loses/ «US Strike on Syrian Targets Caused 'Losses,' Military Source Says.» 7 d'abril de 2017.] Sputnik.</ref><ref>[https://news.usni.org/2017/04/06/breaking-o-s-destroyers-fire-dozens-tomahawks-syrian-airfield-retaliation-strike-chemical-attack «UPDATED: U.S. Destroyers Fire 59 Tomahawks on Syrian Airfield in Retaliation for Chemical Attack.» 6 d'abril de 2017.] USNI NEWS.</ref> Otres fontes de noticies informen sobre la destrucción de dellos [[BGM-109 Tomahawk|misiles Tomahawk]] estauxunidenses per parte de caces [[La so-35]] rusos, que fai que de los 59 misiles llanzaos solu 23 llegaron a impautar anque tamién s'argumenten fallos téunicos, anque esta última hipótesis ye improbable.<ref>[http://www.hispantv.com/noticias/rusia/338822/eeuu-ataque-siria-sujoi-rusos-baltar-misiles-tomahawk 'Sujoi rusos destruyeron 36 misiles que Trump llanzó contra Siria'] HispanTV - 16 d'abril de 2017</ref>Per otra parte tamién s'informa sobre la presencia de militares rusos en dicha base mientres se desenvolvía l'ataque estauxunidense.<ref>[http://diario.mx/Internacional/2017-04-06_0379y9d1/-reporten-presencia-de-rusos-en base siria-atacada-por-eu/ Reporten presencia de rusos en base siria atacada por EU] El Diariu - 6 d'abril de 2017</ref> Como resultáu l'aviación siria perdió 9 aviones que s'atopaben n'arreglu, y estructures de radar, comedores y anexos na base, polo que dellos díes dempués la base pudo tar de nuevu en funcionamientu. Morriendo nel ataque'l Xeneral Shalal Khalif Ibrahim, comandante del segundu batallón del 136 reximientu, y 4 soldaos, el gobiernu denunció la muerte de dellos civiles de les zones cercanes a la base.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/7-april-syrian-military-source-says-us-strike-on-syrian-air|títulu=Syrian Military Source says U.S. strike on Syrian Air Base "led to losses" - State TV. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=31 de xunetu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/7-april-video-of-the-first-syrian-air-force-sukhoi-la so22-bomber|títulu=Video of the first Syrian Air Force (Sukhoi El so-22) bomber taking off from Shayrat Airbase after the US Tomahawk attack this morning. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=31 de xunetu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El ministru de defensa rusu declaró que solo 23 misiles dieron na base, siendo desconocíu'l paradoriu de los demás, amás de qu'alvirtieron al gobiernu siriu del ataque lo que dexó sacupar a los aviones operativos, y el personal de la base lo qu'amenorgó los daños.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/7-april-russian-ministry-of-defense-says-only-23-missiles|títulu=Russian ministry of Defense says only 23 missiles hit a base - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=31 de xunetu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/7-april-looks-like-one-radar-and-one-2k12-kub-sa6-emplacement|títulu=Looks like one radar and one 2K12 Kub (SA-6) emplacement survived the Tomahawks - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=31 de xunetu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> === Bombardéu de Damascu y Homs per Estaos Xuníos, Francia y Reinu Xuníu de 2018 === {{AP|Bombardeos de Damascu y Homs}} El [[14 d'abril]] de [[2018]], [[Estaos Xuníos]], [[Francia]] y [[Reinu Xuníu]] llevaron a cabo bombardeo contra'l réxime de [[Bashar al Assad]], cola escusa de refugar el supuestu [[ataque químicu de Duma|ataque químicu contra civiles na ciudá de Duma]] per parte del gobiernu siriu. Los bombardeos la cual cuntaron per parte d'Estaos Xuníos del llanzamientu de [[BGM-109 Tomahawk|misiles Tomahawk]] y de bombardeos de [[Rockwell B-1 Lancer|bombarderos B-1]] de llargu percorríu; per parte británica cuatro aviones [[Panavia Tornado|Panavia Tornado GR4]] armaos con [[misiles]] [[Storm Shadow]] bombardearon. Francia, pela so parte, utilizó los sos aviones de combate [[Dassault Mirage]] y [[Rafale]], llanzando un total de 12 misiles de cruceru, cabo esclariar que respeutives naciones utilizaron tamién les sos respeutives Armaes Navales. Estos bombardeos fueron dirixíos contra trés blancos venceyaos al programa d'armamentu químicu siriu en [[Damascu]] y en [[Homs]], nel centru del país onde fueron atacaos un "centru d'investigación" nel estremu nordeste de Damascu y "depósitos" d'armes químiques, incluyíu [[gas sarín]], na provincia central de Homs. Según el Ministeriu de Defensa rusu, la coalición llanzó 103 misiles aire-tierra contra oxetivos nes ciudaes de [[Damascu]], [[Homs]] y [[Hama]], 71 de los cualos fueron interceptaos polos sistemes de defensa antimisiles de Siria causando poques victimas militares siries.<ref>[https://actualidad.rt.com/actualidad/268559-arsenal-eeuu-reinu-xuníu-francia-atacar-siria SEMEYES: L'arsenal qu'Estaos Xuníos, el Reinu Xuníu y Francia emplegaron p'atacar a Siria] RT - 15 d'abril de 2018</ref><ref>[https://tn.com.ar/internacional/que-llugares-de-siria-fueron-bombardeados-y-como-quedaron_862754 Qué llugares de Siria fueron bombardeados y cómo quedaron] TN - 14/04/2018</ref>L'ataque foi refugáu pol presidente rusu [[Vladimir Putin]] espresando que "l'ataque favorez a los terroristes y afonda la crisis humanitaria", antes l'embaxador rusu en Washington, [[Anatoli Antonov]], alvirtió que "l'agresión contra Siria va tener consecuencies pa los países occidentales". El presidente siriu Assad afirmó qu'esta "agresión" nun fai más que "reforzar la so determinación de siguir lluchando y entartallar el terrorismu", un términu col que designa a los rebeldes. Per otra parte, el presidente d'Estaos Xuníos [[Donald Trump]] declaro nun [[tuit]] "mision cumplida"<ref>[https://tn.com.ar/internacional/vladimir-putin-l'ataque siria-viola-la carta-de-la-onu-favorez-los terroristes-y-afonda-la_862732 Vladimir Putin: “L'ataque a Siria favorez a los terroristes y afonda la crisis humanitaria”] TN - 14/04/2018</ref> == Batalla por Taqba - Etapa tres l'ataque d'EE.XX. (8 d'abril- 6 de mayu) == {{AP|Segunda Batalla d'A los Tabqa|l1=Segunda Batalla d'A los Tabqa}} Nesti periodu les fuercies de les SAA tuvieron que detenese nel frente de [[Hama]], a la mira de nuevos ataques per parte d'EE.XX., que caltenía los sos barcos nel mar mediterraneu. Les operaciones aérees de la coalición tamién se detuvieron pola respuesta rusa de detener cualquier cooperación cola aviación aliada. Pela so parte les SDF aprovechando la retirada de les SAA del área de Jirah, y cola ayuda de comandos EE.XX. tomaron el control de delles aldegues al norte de Tabqa, que tres de delles selmanes de llucha facer col control de la ciudá y la so represa, colo que cortaron el pasu de les SAA qu'esperaba siguir la rivera sur del Eufrates, y llegar a al Raqqa. Turquía trató per diversu medios evitar qu'EE.XX. coordinara coles SDF la meyora a Raqqa, y nel so llugar utilizara a les FSA, p'asina menguar el poder de les YPG, estos intentos pasaron dende amenaces de fin de la cooperación hasta bombardeos en diverses zones de la frontera siria, lo cual obligó a los EE.XX. a mover parte de les sos fuercies regulares a la frontera siria colo que disuadió a los turcos de tratar de debilitar a les SDF. Gracies al ataque d'EE.XX. a Siria los rebeldes llograron pervalible tiempu pa entamar les sos defenses casi pulverizaes el mes anterior. Atrincherándose en Ziliquiat al sur de Latamina, el so últimu baluarte en Hama, que taba siendo asediado dende tolos lladrales, tando cerca de cayer pola ofensiva oficialista. El 8 d'abril militantes de Daesh intentaron romper la llinia de frente ente la ciudá de Tabqa y la presa del Éufrates mientres dos díes.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201704081068224978-terroristes-operacion-llucha-ataque/ |títulu=Daesh trata de llanzar contraofensiva cerca de Tabqa |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> Siquier 381 persones —ente elles, 110 radicales— abandonaron el barriu Al Waer, l'últimu bastión de los rebeldes sirios en Homs. L'aviación siria fixo lo imposible en volver a entamar les misiones de combate a solo un día del bombardéu estauxunidense a la base aérea de Shairat, asitiada al sureste de Homs. Pela so parte, el xefe del Puestu d'Observación Siriu, Rami Abdallá, sorrayó que fueron los caces Sukhoi los que realizaron los ataques sobre les agrupaciones illegales nel este de la provincia.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201704081068223949-al-waer-radicales-situacion/ |títulu=L'aviación siria obliga a los rebeldes armaos a abandonar el so últimu bastión en Homs |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> Anúnciase que tres el bombardéu perpetáu por EE.XX., la base aérea de Shairat, na provincia de Homs, volvió funcionar.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/videoclub/201704081068221741-base-siria-ataque-eeuu/ |títulu=Asina funciona la base aérea siria de Shairat tres el bombardéu d'EEXX |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> L'Exércitu siriu anuncia qu'atacó a un avión de reconocencia d'EE.XX. nel campu de la provincia de [[Qamishli]], nel nordeste de Siria.<ref>{{cita web |url=http://www.hispantv.com/noticias/siria/338120/exercito-ataca-avion-eeuu-qamishli-fuxir |títulu=Exércitu siriu ataca a un avión d'EEXX y obligar a fuxir - - HispanTV.com |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |apellíu=HispanTV |sitiuweb=HISPANTV}}</ref> El 9 d'abril los insurxentes realicen lentes meyores en Daraa utilizando ataques suicides nel distritu de Manshia. Les SAA pel so llau enfrentar a Deash nel desiertu central de Homs tomando'l monte de Shaer. Les SDF anunciaron haber repelido el contrataque de Daesh y tomar l'aldega de Abbad.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/11-april-heavy-clashes-west-of-tabqa-town-surrounded-by-sdf |títulu=Heavy clashes west of Tabqa town surrounded by SDF |fechaaccesu=11 d'abril de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> El 10 d'abril les SAA llograron realizar delles meyores y contraataques, aprovechando la reunudación de les operaciones aérees, recuperando Mardees nel frente de Hama, los montes d'A los Taj y Mazbad nel norte de Palmira. Pela so parte les SDF anunciaron la captura de Ayid Qabîr nel sur de Tabqa.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/10-april-northern-hama-saa-video-at-maardes-during-operation |títulu=Northern Hama: SAA Videu at Maardes during operation to control it. |fechaaccesu=11 d'abril de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> El 11 d'abril les SAA tomaron Tel Shuwehneh al norte de Alepo, l'aldega de Khirbet Anden al suroeste de Tamoura nel campu norte de Alepo. Nel sector de Palmira les SAA siguen avanzando escontra'l sur siguiendo la carretera 90, tomando Qasr al-Halabat, Syriatel y Jabal Aftar.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/11-april-saa-captured-qasr-alhalabat--syriatel-and-jabal |títulu=SAA captured Qasr al-Halabat - Syriatel and Jabal Abtar (picture of Syriatel) / south of Palmyra |fechaaccesu=11 d'abril de 2017 |idioma=en |sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com}}</ref> El 16 d'abril tres la llegada de refuerzos les SAA y el sofitu de la RuAF entamaron una gran ofensiva rompiendo pal mediudía les defenses rebalbes nel frente occidental tomando Souran y na tarde Tell Bizam y A el-Maktab recuperando toles posiciones perdíes na segunda batalla de Hama. Mientres los rebeldes llanzaron bombardeos empobinaos al aeropuertu de Hama. Según informa la páxina Web Al-Masdar News, los cazabombarderos rusos llanzaron fuertes ataques contra oxetivos terroristes en delles ciudaes de la provincia de Hama, nel oeste de Siria, provocando la muerte d'un númberu ensin especificar d'elementos contrarios. El 18 d'abril les SAA facer col control del banzáu de Abu Quilla en Homs central al norte del aeropuertu T4, emburriando a Daesh escontra'l norte, llanzando delles ofensives en diversos puntos de la bolsa de Idlib, nel norte en Sheik Aquil, Rashdin al este de Alepo y los montes de Shwehna al sur, mientres continua un intensu bombardéu de la RuAF.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/18-april-clashes-between-assad-forces-and-rebels-near-of |títulu=Clashes between Assad forces and rebels near of Rashdin neighbourhood and Shwehna Mountain North and West Aleppo |fechaaccesu=19 d'abril de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com}}</ref> El 19 d'abril les SDF siguen la so meyora en Tabqa tomando l'aldega d'a los Hittash al sur de la ciudá, mientres siguen averándose a Raqqa dende'l norte tomando BirJarba, Jarwa, Hatash, entrando asina nel valle de Jalab.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/19-april-birjarba-jarwa-hatash-villages-captured-by-sdf-from|títulu=BirJarba, Jarwa, Hatash villages captured by SDF from ISIS, SDF forces penetrating the Jalab valley - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El gobiernu anuncia un alcuerdu pa la evacuación de los rebeldes abarganaos en Rankus y Sarghaya, amás del fin de la evacuación de 3000 persones de Fua y Kefraya.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/19-april-syria-about-3000-people-were-evacuated-today-from|títulu=Syria: About 3,000 people were evacuated today from Fuah and Kafraya. Another 300 people on 11 buses evacuated from Zabadani/Serghaya - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Los rebeldes pel so llau anuncien una nueva ofensiva por Daraa.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/19-april-daraa-albunian-almarsous-op-room-started-new-operations|títulu=Daraa: Al-Bunian Al-Marsous op. room started new operations vs pro-Government forces. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 20 d'abril los rebeldes llancen un ataque contra'l distritu al Manshiyaa en Daraa, anunciando la so captura.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/20-april-daraa-albunian-almarsous-op-room-announces-takeover|títulu=Daraa: Al-Bunian Al-Marsous op. room announces takeover of Al-Salkhadi block from pro-Assad at far end of Manshiyah - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les SDF continua la so operación por Raqqa tomando Kabash Gharbi Saghir, Ruwayyan, Mazraat al-Hukumia y Tall Hazimah.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/20-april-syrian-democratic-forces-captured-kabash-gharbi|títulu=Syrian Democratic Forces captured Kabash Gharbi Saghir, Ruwayyan, Mazraat al-Hukumia and Tall Hazimah - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 21 d'abril Daesh llanza un ataque contra Deir ezZor tomando'l monte Hrabresh. El gobiernu siriu anuncia les negociaciones con Rusia por armamentu y bateríes de defensa antiaérea, por contratos d'estraición de gas y petroleu, según la presidencia más de la metá de les defenses fueron destruyíes na guerra.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/21-april-syria-and-russia-are-in-negotiations-on-the-supply|títulu=Syria and Russia are in negotiations on the supply of weapons, including air defense systems - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/21-april-president-assad-to-rianovosti-and-sputnik-more|títulu=President Assad to RIA_Novosti and Sputnik: More than 50% of our air defences were destroyed by the terrorists. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Anúnciase la llegada del sestu grupu de movíos d'a los Waer a Jarabulus, 2000 persones (450 families).<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/21-april-the-sixth-batch-of-displaced-people-from-alwaer|títulu=The sixth batch of displaced people from al-Waer neighbourhood are expected to move towards Jarabalus on Monday (the 24th of April 2017) and the estimated number who will be displaced towards Jarabalus on the day is 2000 people (450 families). - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 22 d'abril les SDF siguen col so intentu de formar un cercu nel norte de Raqqa tomando los poblaos d'A el-Hazimah y Mazra'at Tishrin.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/22-april-ypgled-sdf-forces-captured-alhazimah-and-mazraat|títulu=YPG-led SDF forces captured Al-Hazimah and Mazra'at Tishrin town, after heavy clashes against ISIS militants - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Mientres les SAA ruempen les defenses rebalbes en Hama. El 23 d'abril les SAA tres 62 díes d'ofensiva entren en Qabun.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/23-april-the-government-has-reached-qabun-urbanised-areas|títulu=The government has reached Qabun urbanised areas from the orchards (62 days after the start of their offensive) and captured Imam Hussein Mosque block, east Damascus, Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Infórmase que na ofensiva de Hama participa la RuAF pa protexer la meyora de les SAA.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/23-april-russian-officers-participate-the-battle-of-hama|títulu=Russian officers participate the battle of Hama to mark rebels targets for CAS jets - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 24 d'abril les SAA lideraos polos ISIS Hunters tomaron les llombes 969,7,1108,1132 y 1062 cerca de los campos ash Shaer al este de Homs.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/24-april-saa-led-by-isishunters-took-control-of-969711081132|títulu=SAA led by #ISISHunters took control of 969,7,1108,1132 and 1062 heights near ash Shaer East Homs - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les SDF completen el cercu al tomar Hazima al norte de Raqqa tomando los poblaos de Kebish El-Xerbî, Kebish El-Şerqî, Um El-Tenek, Ruquen, Mezrea Tişrîn, El mioşêrefa Bakurê , Mishêrfa Başûr, El-Rehyat, Bîr Cerbo, Cerwe, El-Hetaş, Mezrea El-Hikûme, Hezîme, Xelwe Ebîd, Holo Ebid, Ebare, El-Kalte, Til El-Seded, Sikeriye, El-Elo y Zehre, y 311 miembros de Daesh.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/24-april-311-isis-members-were-killed-and-30-sdf-fighters|títulu=311 ISIS members were killed and 30 SDF fighters lost their lives since April 13. Captured villages: Kebish El-Xerbî, Kebish El-Şerqî, Um El-Tenek, Ruquen, Mezrea Tişrîn, El mioşêrefa Bakurê , Mishêrfa Başûr, El-Rehyat, Bîr Cerbo, Cerwe, El-Hetaş, Mezrea El-Hikûme, Hezîme, Xelwe Ebîd, Holo Ebid, Ebare, El-Kalte, Til El-Seded, Sikeriye, El-Elo and Zehre. - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Con esta captura les SDF reabren la carretera Hasaka Alepo Damascu cerrada dende 2013.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/24-april-syria-reopening-of-hasakaaleppodamascus-road-for|títulu=Syria: Reopening of Hasaka-Aleppo-Damascus road for the first time since 2013 - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> === Ataque Turcu a los curdos === El 25 d'abril les fuercies aérees turques anuncien una campaña de bombardéu a los curdos en Siria ya Iraq, a los dos de la mañana ataquen de manera simultánea los cuarteles curdos nel pobláu de Derik nel noroeste de Siria y Sinjar n'Iraq, la parte curda confirmó l'ataque y la muerte de siquier 20 persones, 18 mancaos y 3 en situación crítica.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/25-april-turkish-warplanes-struck-ypg-command-hq--and--villages|títulu=Turkish warplanes struck YPG Command HQ and villages in Derik at 2:00 am last night, simultaneous to strikes on Sinjar. Casualties reported. - Iraq news map - News from Baghdad Mosul Erbil and Ramadi - iraq.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Iraq news map - News from Baghdad Mosul Erbil and Ramadi - iraq.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/25-april-pkkaffiliate-officials-turkish-attacks-have-led|títulu=PKK-affiliate officials: Turkish attacks have led to death and wounding of a number of our comrades, including 18 deaths in Derik, N-Y Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les fuercies turques bombardearon les posiciones de les YPG en Qarrah Chouk y el monte de Karaçok al sur de Malikiyah. L'artillería turco atacó delles posiciones en Tal Rifat, en respuesta los curdos anuncien el zarru de la frontera y la paralización de negociaciones.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/25-april-artillery-shelling-by-turkish-army-on-sdf-locations|títulu=Artillery shelling by Turkish army on SDF locations near of Tal Rifaat. Negotiations between SDF and other groups in North Aleppo stopped - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El pentágo anuncia que l'ataque turcu foi realizáu de manera unillateral, ente que'l gobiernu estauxunidense pide'l cese d'hostilidaes.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/25-april-pentagon-says-deeply-concerníi-by-turkish-strikes|títulu=Pentagon says "deeply concerníi" by Turkish strikes on Kurdish forces: "We have expressed our concern to the government of Turkey." - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les SAA llogren faese col control de la planta de Tishreen en Badia al Sham nel desiertu de Damascu oriental.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/25-april-progress-of-syrian-army-and-allies-in-eastern-damascus|títulu=Progress of the Syrian army and allies in Eastern Damascus towards Syrian desert as they launch an offensive against the FSA after IS was expelled by the FSA - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 26 d'abril repórtense meyores del exércitu turcu nes aldegues de Furfik, Firik, Marana'as y Ferferik nel norte de Afrín, col usu d'artillería y tanques.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/26-april-clashesh-between-ypgypj-and-turkish-forces-at-furfik|títulu=Clashesh between YPG/YPJ and Turkish forces at Furfik village West to Afrin, as Turkish army attacking their positions - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/26-april-turkihs-army-striking-with-tanks--and--howitzers|títulu=Turkihs Army striking with tanks and howitzers YPG positions in Firfirk / Ferferik, NW of Afrin, and in Mara'naz, SW of Azaz. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les YPG ordenen a tolos sos miembros nun dormir nes sos bases por medrana a un ataque turcu, y ordena l'ataque con morteros y artillería escontra Turquía n'a la rexón de Hatay.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/26-april-ypg-attacked-with-mortars-to-turkeys-gendermerie|títulu=YPG attacked with mortars Turkey's gendermerie building in Hatay - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> L'artillería turco, xuntu con tanques ataquen Aradah y Dirbesiyê, les YPG anuncien la destrucción de 2 tanques turcos, la muerte de 3 soldaos turcos y 5 mancaos.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/26-april-turkish-army-is-heavily-shelling-dirbesiy-town|títulu=Turkish army is heavily shelling Dirbesiyê town, Rojava, northern Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/26-april-3-turkish-soldiers-killed--and--5-soldiers--wounded|títulu=3 Turkish soldiers killed and 5 soldiers wounded in clashes Derbesiyeh border by YPG forces - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 27 d'abril continua l'ataque de l'artillería turco na rexón de Afrín, atancando Mullah Khalil y Çeqela Jorin, según partes de la frontera siria<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/27-april-turkish-army-extended-attacks-on-afrin-canton-bombarding|títulu=Turkish army extended attacks on Afrin canton, bombarding Mullah Khalil and Çeqela Jorin in Shia district. YPG responding - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 28 d'abril les SAA prindó la mezquita de Hedaya y l'estación llétrica mientres avanza amodo en Qabun, amás del pasu de Durrat na frontera con El Líbanu.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/28-april-army-advancing-in-qaboun-and-some-unconfirmed-reports|títulu=Army advancing in Qaboun and some unconfirmed reports about army control Hedaya mosque in Qaboun - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Los rebeldes de Guta oriental enfrentar ente sigo Jaysh al Islam atacó a Hai'at Tahrir al-Sham y Faylaq al-Rahman, nes llocalidaes de Irbin, Kafr Batna, Madyara y al-Ash'ari, Ahrar al Sham anunció la so intervención nos enfrentamientos perdiendo tres miembro pidiendo'l fin de la llucha.<ref name="09b6be43">{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/28-april-this-morning-fierce-clashes-erupted-again-between|títulu=This morning, fierce clashes erupted (again) between rebel factions controlling the besieged eastern Ghouta, east of Damascus. By most accounts, Jaysh al Islam launched attacks on Hai'at Tahrir al-Sham (previously Jabhat al-Nusra) and Faylaq al-Rahman, 2 rival factions. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 29 d'abril Daesh llanzó un ataque sorpresa al sector de Kashnaser morriendo 30 soldaos de les SAA y 30 atacatantes de Daesh.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/29-april-more-than-30-isis-troops-killed-in-the-assault-on|títulu=More than 30 ISIS troops killed in the assault on regime forces near Um Miyal town in Aleppo southern countryside - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Tres dellos díes d'enfrentamientos EE.XX. unvia tropes a la frontera siria pa detener los ataques turcos.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/29-april-us-troops-at-an-asayish-checkpoint-after-passing|títulu=US troops at an Asayish checkpoint after passing through Qamishlo city centre - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/29-april-usled-coalition-tells-dailysabah-that-coalition|títulu=US-led coalition tells @DailySabah that coalition forces are conducting joint patrols along the Northwestern Syrian-Turkish border - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les SAA siguen la so meyora en Jobar nes contornes de Damascu algamando la escuela Abdul Ghani Bajqani, tornando más crítica la situación rebalba nel interior.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/29-april-saa-forces-are-reaching-the-surroundings-of-abdul|títulu=SAA forces are reaching the surroundings of "Abdul Ghani Bajqani" school in the southern sector of Qaboun, Damascus, Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 30 d'abril les SAA avancen nel este de Homs tomando Tell Al-Alam, Tadmuriyah, Jibab Hamad, Rajm al-Qasr, Rajm al-Ali, Rajm al-Mudraju y delles llombes y granxes al nordeste de la planta Ebla.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/30-april-army-captured-tell-alalam-which-overlook-isis-held|títulu=Army captured Tell Al-Alam which overlook ISIS held Umm Sahrij in Jabal Al Shumariya in East Homs - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 1 de mayu les SDF anuncien el control de toles zones urbanes de los barrios antiguos de Tabqa, quedando dos distritos y la represa, amás anuncien la entrada de tropes ruses en Afrin pa defender la zona de Turquía.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/1-may-the-main-goal-of-russian-force-in-afrin--to-protect|títulu=The main goal of Russian force in Afrin - to protect YPG from Turkish attacks - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Los hermanos musulmanes y dellos grupos piden el cese al fueu en Gouta pa formar un grupu xuníu contra Assad.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/1-may-muslim-brotherhood-syria-statement-on-eastern-ghouta|títulu=Muslim Brotherhood Syria statement on Eastern Ghouta: - Refuse infighting, - Calls to form neutral gov, - Focus on Assad - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 2 de mayu'l grupu rebalbu Maghawir Al-Thawra anuncia la captura de Tarwaziyat Al-Waer, Sariyat Al-Waer, Jabal Ghurab, Badiyah Al-Sawab nel desiertu siriu de Daesh.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/2-may-maghawir-althawra-prinde-tarwaziyat-alwaer-sariyat|títulu=Maghawir Al-Thawra prinde Tarwaziyat Al-Waer, Sariyat Al-Waer, Jabal Ghurab, Badiyah Al-Sawab,the vicinity of Al-Kam Sawab - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 3 de mayu la delegación rebalba anuncia que nun va participar na ronda de negociaciones de Astaná.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/3-may-the-rebel-delegation-is-suspending-the-meetings-because|títulu="The rebel delegation is suspending the meetings because of violent air strikes on civilians," rebel delegation member tells @AFP - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les SAA prindaron les villes de Tadmuriya-al Khaliliat-Al muhasham y delles llombes nos montes Shomriya nel este de Homs, amás anúnciase la creación de zones de desescalada de violencia siendo garantes Irán, Turquía y Rusia.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/3-may-saa-and-its-allies-have-recaptured-villages-of-tadmuriyaal|títulu=SAA and its allies have recaptured villages of Tadmuriya-al Khaliliat-Al muhasham and some hills around Shomriya mountain in East Homs - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 4 de mayu Turquía anuncia'l zarru del pasu Bab Al-Hawa / Cilvegozu en Idlib, mientres siguen les escaramuzas coles SDF nel norte de Siria.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/4-may-clashes-between-fsa-and-sdf-near-um-jalud-village-north|títulu=Clashes between FSA and SDF near Um Jalud village north western Manbij city - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Empieza l'octavu convói de desplazdos d'a los Waer escontra Jarabulus. Anúnciase un alcuerdu ente Daesh y les SDF pa la evacuación de Tabqa colo que se da por rematada la batalla cola captura de la ciudá y la presa.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/4-may-tabqah-has-been-declared-totally-captured-from-is-including|títulu=Tabqah has been declared totally captured from IS, including Tabqah Dam. - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/4-may-isis-reached-an-agreement-with-sdf-to-withdraw-with|títulu=ISIS reached an agreement with SDF to withdraw with their families with individual weapons - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les SAA anuncien el control del área de Talila a 18 km al sur de Palmira.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/4-may-saa-control-over-4-important-point-west-of-the-talila|títulu=SAA control over 4 important point west of the Talila area(18 km east of Palmyra) East Homs - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 5 de mayu'l Comandu estauxunidense almite que los sos ataques aéreos en marzu destruyeron parte d'una mezquita en Idlib.<ref name="dc2c98a9">{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/5-may-a-us-central-command-investigation-found-that-a-march|títulu=A US Central Command investigation found that a March US airstrike in northern Syria did in fact strike a building that was part of a "mosque complex," two US defense officials told CNN Thursday. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Jaysh al Islam anuncia'l fin de la llucha contra les HTS.<ref name="dc2c98a9" /> Rusia declara que les 4 zones de seguridá apautaes entraren n'aición na nueche, mientres los rebeldes refuguen cualquier negociación con Rusia.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/5-may-russian-defense-ministry-safe-areas-in-syria-enter|títulu=Russian Defense Ministry: safe areas in Syria enter into force at midnight - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 6 de mayu les SAA lliberen Talat Al-Sheyhat y Tel Rajam, les llombes de Shiha y Rajm al-A'ali mientres avancen nel monte de Shumariyah al oeste de Homs.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/6-may-saandf-captured-talat-alsheyhat-and-tel-rajam--located|títulu=SAA/NDF captured Talat Al-Sheyhat and Tel Rajam located north of Tiyas A.B - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les FSA anuncien la lliberación d'a el-Halbah y Wadi Dalhous nel desiertu oriental.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/6-may-free-syrian-army-badiyah-forces-have-reportedly-captured|títulu=Free Syrian Army Badiyah forces have reportedly captured al-Halbah and Wadi Dalhous from IS, Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> == La batalla por Maskanah y Qabun (6 de mayu presente) == {{AP|Rotura de la Oposición Siria 2017|l1=Rotura de la Oposición Siria 2017|Asediu de Deir ez-Zor}} El 7 de mayu les FSA llancen un ataque n'[[As-Suwayda|as Swayda]] nel desiertu occidental col sofitu de Xordania y EE.UU: tomando delles posiciones del gobiernu controlando tola área de Tall Saad, el grupu Maghaweir Al Thowra establecieron un pasu fronterizu na área de Waleed, Iraq.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/7-may-fsa-opposition-captured-tall-saad-area-in-nesuwayda|títulu=FSA (Opposition) captured Tall Saad area in NE-Suwayda province in south Syria during clashes vs government and NDF in prev days. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=5 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/6-may-maghaweir-al-thowra-has-established-a-syrian-border|títulu=Maghaweir Al Thowra has established a Syrian border checkpoint near Waleed, Iraq - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=5 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El gobernador d'[[Provincia de Hatay|Hatay]] y dellos grupos rebalbos desmintieron los rumores del esplegue de tropes regulares turques en Idlib.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/6-may-hatay-governor-deny-issuing-any-statement-on-turkish|títulu=Hatay Governor deny issuing any statement on Turkish forces enter Syria - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=5 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les SAA prinden Talat Mudrajat nel oeste de Homs y realicen una contraofensiva contra les FSA al este de la base d'a los Seen recuperando tola área de Badia al Sham.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/7-may-ndf-captured-talat-mudrajat-in-east-homs--|títulu=NDF captured Talat Mudrajat in East Homs - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=5 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Tres dellos meses de tregua, impulsaos pola [[Segunda Batalla de Hama|segunda batalla de Hama]], los grupos opositores alliniar a Hai'at Tahrir al-Sham y Faylaq al-Rahman, qu'encabezaron la ofensiva contra'l gobiernu en tolos frentes. En Gouta la ofensiva llanzar dende Jobar, anque los dos primeros díes supunxeron una meyora rebalba fueron refugaos y corralaes. Al perder l'oxetivu común les distintes faiciones entraron en conflictu que pasó de acusiones d'ataques a llucha frontera mientres casi un mes. El 28 d'abril los rebeldes de Guta oriental enfrentar ente sigo Jaysh al Islam atacó a Hai'at Tahrir al-Sham y Faylaq al-Rahman, nes llocalidaes de Irbin, Kafr Batna, Madyara y al-Ash'ari, Ahrar al Sham anunció la so intervención nos enfrentamientos perdiendo tres miembro pidiendo'l fin de la llucha.<ref name="09b6be43" /> El 19 de mayu tres dellos díes de escaramuzas y acusaciones la llucha ente rebeldes reiniciar en Gouta, ente Faylaq al-Rahman, Hai'at Tahrir al-Sham y Jaish al Islam na llocalidá de Hawsh al-Ashari.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/19-may-fighting-has-resumed-between-faylaq-alrahman-hayat|títulu=Fighting has resumed between Faylaq al-Rahman, Hai'at Tahrir al-Sham and Jaish al Islam in Hawsh al-Ashari this morning - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 9 de mayu les fuercies ruses na base de Hmeimim realicen una parada militar pel día de la victoria.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/9-may-victory-day-military-parade-at-hmeimim-base|títulu="Victory Day" military parade at Hmeimim base - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=5 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 10 de mayu realiza la novena deportación d'a los Waer d'alredor de 2000 persones, na cual habíen soldaos rusos xixilando'l procesu.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/10-may-mass-deportation-from-homs-suburb-al-waer-toward-northern|títulu=Mass deportation from Homs suburb al Waer toward northern Syria continues. 9th batch with ~2000 people - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 11 de mayu les SAA tomen Rams Hamida en Homs.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/11-may-saa-and-its-allies-have-fire-control-over-rasm-hamidah|títulu=SAA and its allies have fire control over Rasm Hamidah. They will storm the village soon - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Estáu Islámicu llanzó ataques sorpresa nel sur de Tabqa matando a más de 100 milicianos de les SDF.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/11-may-is-announced-in-an-official-statement-thay-they-have|títulu=IS announced in an official statement thay they have killed about 100 #YPG militiamen in attacks in the East and West of #Raqqah. #Syrie - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Liwa Fajr al-Umma anuncia la so adhesión a Ahrar al-Sham en Ghouta, aportando a el tercer grupu armáu más poderosu.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/11-may-liwa-fajr-alumma-joins-ahrar-alsham-in-eastern-ghouta|títulu=Liwa Fajr al-Umma joins Ahrar al-Sham in eastern Ghouta, effectively the 5th most prominent group in the area joins the 4th most prominent. Ahrar spokesman says that Ahrar al-Sham has had 500 KIA in eastern Ghouta, and with this merger, they are the 3rd largest faction in the area. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 14 de mayu repórtense enfrentamientos ente grupos rebalbos en Jarabulus, l'exércitu turcu tuvo qu'intervenir.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/14-may-again-clashes-between-ahrar-alsham-and-sultan-murái|títulu=Again clashes between Ahrar al-Sham and Sultan Murad Division in Jarablus led to injuries. After intervention by commanders the injured ones were brought to hospital. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 17 de mayu Estáu Islámicu llanza un ataque sorpresa en Hama prindando momentáneamente la carretera que va a Alepo na área de Aqrab, dexando 34 muertos y 120 mancaos.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/18-may-multiple-sources-report-the-daesh-attack-has-been|títulu=Multiple sources report the Daesh attack has been in Hama repelled. Hama governor says 34 killed and 120 injured, mostly in Aqrab. Syria - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/18-may-brig-xen-wounded-in-is-attack-ne-of-salamiya-amaq|títulu=Brig Xen wounded in IS attack NE of Salamiya. Amaq now claiming Aqrab and Mabujah taken, fighting in Sabourah. - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Tres la intervención del exércitu turcu en Jarabulus Ahrar al-Sham y al-Jabhat al-Asala wal Tanmiya son obligaos a salir de la ciudá.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/18-may-as-per-turkeys-desire-for-police-control-ahrar-alsham|títulu=As per Turkey's desire for police control, Ahrar al-Sham and al-Jabhat al-Asala wal Tanmiya have withdrawn all assets from Jarablus. They call on all factions to follow. The town will be under control of a civilian administration. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 27 de mayu les SAA llancen un ataque al sureste de Gouta, tomando delles posiciones en Beit Nayem.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/27-may-east-ghouta-geolocation-by-allyoftruth-of-the-building|títulu=East Ghouta: geolocation by @AllyOfTruth of the building seized by pro-Government forces in South part of Beit Nayem. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=10 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 31 de mayu les SAA tomaron l'aldega de Barguoti nel oeste de Homs.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/31-may-syrian-army-took-control-of-barghouti-village-in-east|títulu=Syrian Army took control of Barghouti village in East Hama - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=11 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 1 de xunu un convói de refuxaos salió de Fua y Kafraya en direición a Alepo.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/1-june-several-kids-and-families-left-fuahkefraya-today-and|títulu=Several kids and families left Fuah-Kefraya today and arrived in government held areas. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=11 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 5 de xunu les SAA avancen al oeste de Salamiyah nel desiertu de Homs, siguiendo l'oleoductu.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/5-june-saa-and-ndf-prinde-6-salem-checkpoints-on-the-petroleum|títulu=SAA and NDF prinde 6 Salem checkpoints on the petroleum pipeline east of Salamiyah in Hama countryside - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=12 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 19 de mayu'l grupu final de rebeldes sale del barriu d'a los Waer escontra Idlib y Jarabulus, declarándose oficialmente llibre al barriu a otru día.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/19-may-the-final-batch-of-rebels-and-their-familiescivilians|títulu=The final batch of rebels and their families/civilians are getting ready to exit from al-Waer neighbourhood in Homs to Idlib and Jarablus, Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 20 de mayu dan protestes n'a los Bab pola destrucción de viviendes per parte del exércitu turcu p'ampliar la base de la llomba de Sheik Aqil, 300 policías de les FSA entrenaos per Turquía fueron multaos por faltar al trabayu, ente que 80 fueron despidíos por actividaes illegales.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/20-may-inhabitants-in-albab-are-protesting-against-the-bulldozing|títulu=Inhabitants in al-Bab are protesting against the bulldozing of homes by the Turkish army in order to build a military base on Sheikh Aqil hill - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 8 de xunu 25 milicianos de los rebeldes apóyados per Turquía apurrir al sur de Tadif.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/8-june-around-25-fighters-from-euphrates-shield-groups-escaped|títulu=Around 25 fighters from Euphrates Shield groups escaped (defected) to Assad government-held areas - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=17 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 15 de xunu terminó la llimpieza d'escombros del distritu industrial d'a los Ramousah al sur de Alepo, delles tiendes y negocios reabrieron.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/15-june-shops-are-reopening-in-alramousah-industrial-district|títulu=Shops are reopening in al-Ramousah industrial district, and the last chunks of rubble are being removed from the district, Aleppo - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=27 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 16 de xunu al Safwa atacó'l frente occidental de Alepo.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/16-june-alsafwa-group-reported-heavy-clashes-near-scientific|títulu=Al-Safwa group reported heavy clashes near Scientific Research area west of Aleppo yesterday night - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=28 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les SAA lliberen Tall Dibaret Debbeh تلة دبارة الديبة al este de Salamieh.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/16-june-east-hama-countryside-syrian-army-captured-tall-dibaret|títulu=East Hama countryside: Syrian Army captured Tall Dibaret Debbeh تلة دبارة الديبة in East Salamieh - News from war on ISIS in English from Iraq, Syria - Tel Afar operation, Raqqa operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=28 d'agostu de 2017|sitiuweb=News from war on ISIS in English from Iraq, Syria - Tel Afar operation, Raqqa operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 18 de xunu Irán (IRGC) confirma'l llanzamientu de 6 misiles balísticos Zulfiqar de 700km de rangu a posiciones d'estáu islámicu na gobernación de Deir ezZor.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/18-june-irgc-confirmed-lunch-ballistic-missiles-to-deirezzur|títulu=IRGC confirmed lunch ballistic missiles to Deirezzur in Syria target was ISIS Headquarters - News from war on ISIS in English from Iraq, Syria - Tel Afar operation, Raqqa operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=29 d'agostu de 2017|sitiuweb=News from war on ISIS in English from Iraq, Syria - Tel Afar operation, Raqqa operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> === Meyora de les SDF escontra al Raqqa === El 11 de mayu lliberen la villa de Kirban Khan, el Rafi, al Ansar al norte de Raqqa.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/12-may-sdf-fighters-have-cleared-the-alansar-village-north|títulu=SDF fighters have cleared the al-Ansar village north of Raqqa of ISIS today. - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Alredor de 20.000 persones fueron movíes de les rexones cercanes de l'a los Raqqa.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/13-may-20-000-people-fled-raqqa--and--nearby-villages-the|títulu=20 000 people fled Raqqa and nearby villages the past days - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 13 de mayu conquisten la fábrica d'algodón a 4 km de Raqqa, y les villes d'a el-Atshana (al-Shahna), al-Malali y Tal Mahlas .<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/13-may-sdf-seized-cotton-factory-4km-north-east-of-raqqa|títulu=SDF seized cotton factory 4km north east of Raqqa - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 15 de mayu controlen la villa de Abdalah al Khalil y les 12 granxes circundantes lliberando 47 quilómetros cuadraos y la vila de la Khubra.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/15-may-sdfs-first-axis-captured-abdallah-village-second-axis|títulu=SDF's first axis captured Abdallah village. Second axis captured 12 farms, then both axes met, freeing an area of 47km2 - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=7 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 16 de mayu les SDF lliberen les villes de Abu Qira, al-Jiff, Arish y Baran.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/16-may-sdf-captured-abu-qira--and--aljiff-villages-from-isis|títulu=SDF captured Abu Qira and al-Jiff villages from ISIS, North Raqqa. Also clearing captured villages of Arish and Baran - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=7 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 17 de mayu avancen al oeste tomando Badr y nel este tomando Ghannam, Andalous y Maslum.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/18-may-sdf-captured-badr-village-eastern-axis-6km-east-of|títulu=SDF captured Badr village (eastern axis), 6km east of Raqqa, and Andalus and Mazloum villages (western axis) from ISIS - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 19 de mayu prinden Thoul Nayel, Hamrat Buwaytiyah, Al-Qadisiyah y Muddar a 5km nel noroeste de Raqqa.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/19-may-sdf-captured-thoul-nayel-hamrat-buwaytiyah-alqadisiyah|títulu=SDF captured Thoul Nayel, Hamrat Buwaytiyah, Al-Qadisiyah and Muddar 5km northeast Raqqa. 15 IS members killed - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 22 de mayu tomen Salabihya nel oeste.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/21-may-sdf-advanced-towards-sarhabiya-alsharqi-and-sarhabiya|títulu=SDF advanced towards Sarhabiya al-Sharqi and Sarhabiya al-Gharbi. After clashes SDF captured eastern Sarhabiya from ISIS. - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 23 de mayu les SDF anuncien la captura de Bir Hammad y al Yamamah al oeste de Raqqa.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/23-may-sdf-captured-bir-hammad-village-from-isis-alkhatuniyahalsahlabiyah|títulu=SDF captured Bir Hammad village from ISIS. Al-Khatuniyah/al-Sahlabiyah al-Gharbi was captured yesterday, alongside Ker Hamo and Hwaijat Faraj. - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 24 de mayu tres 3 díes d'ofensiva les SDF lliberen Hamra Nasir y Hamrat al Balasim al este y al Furqon al oeste.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/24-may-sdf-prinde-al-furqon-west-of-raqqa--|títulu=SDF prinde Al Furqon west of Raqqa - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=9 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Llegó un convói de más de 100 camiones con armes estauxunidenses: armes antitanque, lanzagranadas MK19, rifles M4 y M16, Humvees, camiones y otros vehículos militares.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/24-may-over-100-trucks-loaded-with-us-arms-ammo-arrive-in|títulu=Over 100 trucks loaded with US arms, ammo arrive in north Syria. Reportedly consists of anti tank weapons, MK19 Grenade Launchers, M4 Carbine Rifles, M16 Assault Rifles Humvees, trucks and other military vehicles. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=9 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 25 de mayu les SDF llogren llegar al banzáu Baath camudándo-y el nome a Azadi.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/25-may-sdf-has-captured-the-village-of-gideran-north-of-azadibaath|títulu=SDF has captured the village of Gideran. North of Azadi/Baath dam - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=10 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 29 de mayu les SDF avancen al sur de Tabqa tomando Bir Akhu Hadlah, Bir Hajj al-Mufazi, Bir al-David.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/29-may-syrian-democratic-forces-captured-bir-akhu-hadlah|títulu=Syrian Democratic Forces captured Bir Akhu Hadlah, Bir Hajj al-Mufazi, Bir al-David and nearby dam + settlement. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=10 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 30 de mayu ante la meyora de les SAA llanzar a captura'l sur de Tabqa pa cortar el pasu a Raqqa prindando al Hawrah.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/30-may-reports-that-the-sdf-has-captured-alhawrah-from-is|títulu=Reports that the SDF has captured al-Hawrah from IS. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=10 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Al norte de Raqqa si llibera al Assidiya llegando a la entrada norte de Raqqa, mientres sigue la so meyora pa cortar la vía a Raqqa a les SAA tomando Hora, Baruda y Matruyah, Abu Kbei Sharqi yAbu Kbei Gharbi a 20 km al este de Tabqa, mientres Daesh replegar a Homs central y Deir ezZor, nel norte de Raqqa Daesh replegóse al interior de la ciudá y el cuartel.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/30-may-sdf-fighters-have-cleared-the-villages-of-hora-baruda|títulu=SDF fighters have cleared the villages of Hora, Baruda and Matruyah located 20 km east of Tabqa during the past 48 hours. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=11 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 3 de xunu tres dellos díes de llucha les SDF lliberen el pobláu de Mansoura al oeste de Raqqa.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/3-june-sdf-has-captured-the-town-of-mansura-from-isis-militants|títulu=SDF has captured the town of Mansura from ISIS militants. West of Raqqa city. - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=11 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 4 de xunu les SDF anuncien la captura total de la presa de Baath, l'aldega de Hunaydah.<ref>{{cita web |url=https://isis.liveuamap.com/en/2017/4-june-confirmed-sdf-has-captured-baath-dam-from-isis--|títulu=Confirmed: SDF has captured Baath Dam from ISIS - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=12 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Daesh repliégase dafechu na ciudá y la base de la división 17 al norte de la ciudá, retirándose de Mazrat Harim al nordeste, Mazraat Qahtaniyah, Mazraat al-Adnaniyah, Bir al-Hashim, Yarub, Mazraat Rabia, as-Sukhuriyah al oeste<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/4-june-clashes-between-the-sdfypg-and-is-on-the-outskirts|títulu=Clashes between the SDF/YPG and IS on the outskirts of the farm of Qahtaniyah west of the city of Raqqa, Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=12 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/4-june-sdfypg-captured-the-town-of-khatuniyah-alongside-mazraat|títulu=SDF/YPG captured the town of Khatuniyah alongside Mazraat Qahtaniyah west of Raqqa; therefore, they have effectively besieged Mazraat al-Adnaniyah, Bir al-Hashim, Yarub, Mazraat Rabia, as-Sukhuriyah, and "Abu Sous", Raqqa Governorate, Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=12 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 5 de mayu les SDF completen el cercu nel oeste tando yá a 3 km de la entrada occidental de la ciudá, príndase Khatoniya y Hawy Hawa . Les SDF anuncien la próxima ofensiva pela ciudá.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/5-june-sohr-sdf-advance-west-of-alraqqah-and-reach-area-about|títulu=SOHR: SDF advance west of Al-Raqqah and reach area about 3 km away of the city and clashes are taking place to hold - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=12 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/5-june-sdf-controlled-khatoniya-and-hawy-hawa-west-raqqa|títulu=SDF controlled Khatoniya and Hawy Hawa West Raqqa - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=12 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> === Segunda campaña pol desiertu Siriu (7 de mayu al 13 de xunetu) === {{AP|Segunda campaña del Desiertu siriu|l1=Segunda campaña del Desiertu siriu}}Primeramente empezó a lo llargo de la carretera que xune [[Damascu]] cola frontera iraquina. El so primer oxetivu yera prindar la carretera y el pasu fronterizu d'a el-Tanf, asegurando'l campu de Damascu d'un potencial ataque rebalbu. Más tarde, otros frentes tuvieron abiertos como parte de la operación mientres el desiertu, según la operación "'''L'Amanecer'''" contra Estáu islámicu coles mires de reabrir la carrertera Damascu-Palmira y preparar la ofensiva escontra [[Deir ez-Zor (ciudá)|Deir ez-Zor]]. El 22 de xunu les SAA prinden Wadi Al-Lawayzah cerca de la frontera iraquina al occidente d'A el-Bukamal / Deir Ez-Zor.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/22-june-saa-controls-wadi-allawayzah-near-iraqi-border-toward|títulu=SAA controls Wadi Al-Lawayzah near Iraqi border toward south Al-Bukamal / Deir Ez-Zor - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 23 de xunu les SAA siguen la so meyora lliberando Wadi Al-Waer, el banzáu d'A el-Waer, Ard Al-Washash y Wadi Alluwayzi, llegando a 12 km de la estación de bombéu T2.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/23-june-saa-controls-wadi-alwaer--alwaer-dam-ard-alwashash|títulu=SAA controls Wadi Al-Waer , Al-Waer dam, Ard Al-Washash toward Al-Bukamal - News from war on ISIS in English from Iraq, Syria - Deir ez-Zur operation, Raqqa operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|sitiuweb=News from war on ISIS in English from Iraq, Syria - Deir ez-Zur operation, Raqqa operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les FSA llancen un ataque en Bir Qassaben Qalamoun tomando dellos puntos.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/23-june-proopposition-source-claims-rebels-have-launched|títulu=Pro-opposition source claims rebels have launched a counter-attack in Bir Qassab in East Qalamoun and taken several points there - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 26 de xunu les SAA controlen Bir Dulaiyat al sureste de Palmira llegando al área de la base T2.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/26-june-saa-captured-bir-dulaiyat-area-in-east-homs--|títulu=SAA captured Bir Dulaiyat area in East Homs - News from war on ISIS in English from Iraq, Syria - Deir ez-Zur operation, Raqqa operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2017|sitiuweb=News from war on ISIS in English from Iraq, Syria - Deir ez-Zur operation, Raqqa operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les FSA llancen un contraataque recuperando la área de Bin Qassab.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/26-june-fsa-was-also-able-to-control-several-positions-amidst|títulu=FSA was also able to control several positions amidst counter-attack to take back area of Bir Qassab from government. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 27 de xunu les SAA lliberen Bir Al-Jafeef y Bir Al-Buwaydah al sureste de Palmira.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/27-june-saa-captured-bir-aljafeef-and-bir-albuwaydah-in-east|títulu=SAA captured Bir Al-Jafeef and Bir Al-Buwaydah in East Homs - News from war on ISIS in English from Iraq, Syria - Deir ez-Zur operation, Raqqa operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2017|sitiuweb=News from war on ISIS in English from Iraq, Syria - Deir ez-Zur operation, Raqqa operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> === La batalla por Masakanah (Operación Nube del Norte) 8 de mayu - 4 de xunu === {{AP|La batalla por Masakanah|l1=La batalla por Masakanah}}El 8 de mayu les SAA anuncien la movilización de les [[Fuercies Tigre (Siria)|Fuercies Tigre]] al norte de la [[gobernación de Alepo]], pa reiniciar la operación en direición a Tabqa y Raqqa. Les SAA realicen bombardeos nes villes onde fueron deteníes antes de la batalla de Hama. El 10 de mayu prinden Al Mahdoum al oeste de la base de Jirah.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/10-may-tigers-captured-al-mahdoum-village-near-jirah-airbase|títulu=Tigers captured Al Mahdoum village near Jirah airbase East Aleppo - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 11 y 12 de mayu Daesh llanzó un ataque a la carretera de Khasnaser y alredor de Jirah, cortando la meyora de les SAA siendo repelidos al anochecer.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/12-may-syrian-army-repelled-isis-attack-on-its-points-in|títulu=Syrian Army repelled ISIS Attack on its points in Wadi Al-Azeb area: the Road Khanaser - Ithrya is Safe - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/12-may-khanaser-road-reopened-after-syrian-army-repelled|títulu=Khanaser road reopened after Syrian Army repelled ISIS attack - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Pero pal 12 de mayu les SAA prinden la base de Jirah la cual fuera la etapa terminal del avance antes de la batalla de Hama.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/12-may-syrian-government-forces-have-entirely-captured-jirah|títulu=Syrian government forces have entirely captured Jirah airbase today from IS, Aleppo Governorate, Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Los díes posteriores l'exércitu siriu avanzó nuna columna ríxida pa embolzar a Daesh contra'l Eufrates nel este y la llaguna de Jabbur nel oeste. La meyora oficialista foi constante pero lentu hasta'l 23 de mayu tomando la fábrica d'azucre en Tal al Hamra, les defenses de Daesh colapsen replegando tol frente escontra Maskana.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/22-may-saa-reportedly-captured-tal-al-hamra-and-sugar-factory|títulu=SAA reportedly captured Tal al Hamra and Sugar Factory in East Aleppo - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 27 de mayu les SAA entartallen les defenses occidentales de Daesh nel llagu Jabbur tomando 11 villes.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/27-may-syrian-army-captured-from-isis-mawalih-sughir-mawalih|títulu=Syrian Army captured from ISIS: Mawalih Sughir, Mawalih Kabir, Mustarihat, Butushiya, Ramadaniya, Tausa, Kherbet Al Dhyb, Kherbet Hassan, Shehaya, Al Eub, Wadi Al Mawalih - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=10 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Nel sur de Maskana forzar Tigre avancen tomando al Bouduna y Qari, llegando a la estación de tren.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/27-may-tiger-forces-and-5th-corps-have-captured-al-bouduna|títulu=Tiger Forces and 5th Corps have captured Al Bouduna and Qari villages in East Aleppo - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=10 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 29 de mayu les SAA controlen tola rivera del Eufrates al norte de Masakanah.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/29-may-tiger-forces-and-5th-corps-have-captured-al-mazhara|títulu=Tiger Forces and 5th Corps have captured Al Mazhara and Khirbet al Sawdat in East Aleppo, - Syrian MoD - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=10 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 1 de xunu les SAA empiecen a cerrar el cercu dende'l sur de la ciudá tomando los cilos y les villes al sur. A otru día les defenses d'Estáu islámicu del suroeste de Maskanah colapsen, Daesh llanzar en retirada escontra Ithriya y Khanaser. Les tropes restantes de EI nel este replegar en Maskana, pela tarde y nueche les SAA sitien per completu la ciudá.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/2-june-tiger-forces-have-captured-al-namia-al-hamra-al-faysaliya|títulu=Tiger Forces have captured al Namia, al Hamra, Al Faysaliya, Ramadaniya, Masudiya, Jebab al Hamam-Jebab aysaylan, Khaliat in East Aleppo - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=11 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 3 de xunu les tropes del exércitu entren Maskanah y Daesh anuncien la rindición de la ciudá.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/3-june-isis-have-retreated-from-maskanah|títulu=ISIS have retreated from Maskanah - ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|fechaaccesu=11 d'agostu de 2017|sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> === Campaña de Damascu === {{AP|Batalla del este de Guta|l1=Batalla del este de Guta}} ==== La Batalla por Qaboun, Tishreen y Barzeh ==== Tres delles selmanes de sitiu, el 7 de mayu les SAA llogren romper les defenses rebalbes dende'l frente oriental de la bolsa, avanzando escontra l'oeste nun intentu de partir la bolsa en dos, lo que provocó que los rebeldes en Barze al trate abarganaos decidieren rindir el barriu. En Qaboun los rebeldes en primer instancia negar a rindise, pero al entrar les SAA dende'l frente occidental munchos depunxeron les armes, ente qu'otros trataron de llanzar un ataque final desesperáu al sur de la bolsa pa escapar a Jobar, rindiéndose definitivamente'l 12 de mayu. El 15 de mayu'l gobiernu proclamó la lliberación de los barrios tres la salida del últimu grupu d'insurxentes en direición a Idlib.<ref name=":3">{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/14-may-evacuation-of-qaboun-goes-on-by-the-end-of-today-1900|títulu=Evacuation of Qaboun goes on. By the end of today, 1,900 rebels and civilians will leave for the suburb of Idlib according to official government data for registered people intending to leave today, Damascus, Syria. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref name=":4">{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/15-may-all-rebes-from-alqaboon-have-exited-to-idleb|títulu=All rebels from Al-Qaboon have exited to Idleb - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=7 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> ==== La Batalla pol distritu de Jobar y el valle de Ain Terma ==== El 20 de xunu les SAA llancen un ataque dende tres direiciones, siendo repelidos al atapecer.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/20-june-jobar-summary-the-government-launched-a-big-attack|títulu=Jobar (summary): The government launched a big attack on 3 axes with around 15 airstrikes today. The rebels destroyed a bulldozer and a T-72 while damaging several armours; eventually, pro-Government forces were forced back to their starting point. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=29 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 21 de xunu les SAA lliberen la escuela de conducción al sur de Ain Terma<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/21-june-saa-controls-driving-school-in-ain-terma-valley-|títulu=SAA controls driving school in Ain Terma valley - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=29 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> y avancen hasta les mezquita de Gazwet Badr en Jobar.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/21-june-saa-captured-several-buildings-north-of-gazwet-badr|títulu=SAA captured several buildings north of Gazwet Badr Mosque which is under army control a long time / Jobar - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=29 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> === Batalla de Daraa y el frente sur === El 3 de xunu tres dellos díes de tregua les FSA llancen un asaltu contra'l sur de Daraa, obligando a una retirada de les SAA n'a los Manshiyah.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/3-june-daraa-ahrar-alsham-released-its-first-footage-showing|títulu=Daraa: Ahrar Al-Sham released its first footage showing involvement in Al-Manshiyah battle. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=11 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 4 de xunu produz un intensu fueu d'artillería ente dambos bandos.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/4-june-rebels-thwarted-an-offensive-by-regime-forces-and|títulu=Rebels thwarted an offensive by regime forces and Hezbollah on the front of the Daraa camp and regain control of several buildings - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=12 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 6 de xunu'l mandu de les FSA piden a los grupos del frete sur un ataque xeneral en Daraa.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/6-june-fsa-in-southern-syria-call-for-xeneral-mobilization|títulu=FSA in southern Syria call for xeneral mobilization because pro-Assad forces gather troops since days - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=17 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 10 de xunu les SAA llancen un ataque a la zona oriental de la ciudá.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/10-june-daraa-progovernment-forces-renewed-an-assault-on|títulu=Daraa: Pro-government forces renewed an assault on eastern parts of Daraa (Palestinian Camp-Tariq Sad), heavy clashes with Bunyan Marsous Op. room. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=19 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 22 de xunu les rebeldes llancen un atque contra posiciones de la cuarta división acorazada.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/22-june-daraa-bunian-marsous--and--ras-sufuf-operation-rooms|títulu=Daraa: Bunian Marsous and Ras Sufuf operation rooms launched joint assault on pro-Government forces East of Palestinian Camp, encircling a group of 4th Division - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 25 de xunu los rebeldes ataquen la ciudá de Baath.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/25-june-quneitra-southern-fronts-rebels-assaulting-government|títulu=Quneitra: Southern Front's Rebels assaulting government fortifications on Baath City front yesterday. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> == Quinta fase de la Operación Ira del Éufrates 6 de xunu presente == === La Batalla d'a los Raqqa === {{AP|Batalla d'A los Raqa (2017)|l1=Batalla d'A los Raqa (2017)}}El 5 d'agostu los combatientes de la quinta brigada del Exércitu pudieron entrar na ciudá d'A el-Sujna, les fuercies siries abarganaron a la citada urbe dende delles exes distintes, d'oeste, suroeste, sur y sureste. L'Exércitu siriu llogró algamar la exa occidental tres la recuperación del estratéxicu monte de Yabal Tantour. Ye probable que l'Exércitu siriu abandone la exa oriental de la ciudá p'afalar d'esa manera a los terroristes de EllL a retirase de la zona, en llugar d'atrincherase pa un llargu asediu. Mientres los enfrentamientos les fuercies siries amás acabaron cola vida del altu comandante Muawiya al-Hadirmi al-Zabarjandi, quien foi 'emir' de EllL n'A el-Sujna dende mayu de 2015, cuando los terroristes apoderar d'esa urbe.<ref>{{cita web |url=http://www.hispantv.com/noticias/siria/349610/exercito-alsukhnah-homs-tao-islamico-matu-emir|títulu=Exércitu siriu apierta'l cercu a EllL nel so últimu feudu en Homs - - HispanTV.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref><ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/5-august-according-to-the-syrian-observatory-for-human-rights|títulu=According to the Syrian Observatory for Human Rights, the Syrian Army has taken control of the last IS-held town in Homs i.y. Sukhnah is under Syrian Army control. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les SAA prindaron Atshana, Muqlah Saghira y Muqlah Kabira al sur del Eufrates,<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/5-august-the-syrian-army-captured-atshana-muqlah-saghira|títulu=The Syrian Army captured Atshana, Muqlah Saghira, and Muqlah Kabira from IS. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> les SDF anuncien la captura del barriu al Karin en Raqqa.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2017/5-august-the-sdf-has-captured-the-neighbourhood-of-alkarim|títulu=The SDF has captured the neighbourhood of al-Karim from IS. North-west of Raqqa city. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 22 d'agostu retomóse la conexón terrestre ente la capital y dalgunes de la llocalidaes siries. Ye'l casu de Qamishli, nel nordeste del país. Pa los residentes, yera impensable va unos meses viaxar a Damascu una y bones les carreteres taben cortaes dende l'entamu del conflictu.<ref>{{cita web |url=http://es.euronews.com/2017/08/22/los civiles-los-mas-castigaos-polos combates-en-raqa|títulu=Los civiles, los más castigaos polos combates en Raqa|fechaaccesu=27 d'agostu de 2017|fecha=22 d'agostu de 2017|sitiuweb=euronews}}</ref> El 24 d'agostu Amnistía Internacional denunció la peligrosa situación na que s'atopen los civiles bloquedos. Cientos d'ellos morrieron desque les Fuercies de Siria Democrática entraren nel feudu d'Estáu Islámicu. Naciones Xuníes cifra en siquier 20.000 los civiles atrapaos y pidió una posa humanitaria pa facilitar la salida de los civiles.<ref>{{cita web |url=http://es.euronews.com/2017/08/24/al-raqa-llaberintu-mortal-pa-los-civiles|títulu=Al Raqa, llaberintu mortal pa los civiles|fechaaccesu=27 d'agostu de 2017|fecha=24 d'agostu de 2017|sitiuweb=euronews}}</ref> == Batalla por Deir ez-Zor == {{AP|Campaña del este de Siria|l1=Campaña del este de Siria|Lliberación de Deir ez-Zor|Ofensiva de Abu Kamal (2017)|Batalla de Deir ez-Zor (setiembre–payares 2017)}} Na operación participen los soldaos del xeneral Hasan y les unidaes del Exércitu republicanu, encabezaes pol xeneral Zahredine. El Ministeriu de Defensa de Rusia informó que l'aviación rusa y la fragata Almirante Essen efectuaron un bombardéu que destruyó les posiciones de los terroristes de Daesh cerca de Deir Ezzor. Les tropes siries aprovecharon l'impautu d'esti ataque y rompieron l'asediu que los yihadistes calteníen sobre la llocalidá. La rexón de Deir Ezzor ye l'últimu baluarte siriu de Daesh, que lleva más de trés años asediando la capital de la gobernación. <ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201709081072221446-siria-meyora-soldaos-llucha-terroristes/|títulu=Asina sigue l'Exércitu siriu la so meyora na provincia de Deir Ezzor (videu)|fechaaccesu=9 de setiembre de 2017|apellíu=Sputnik|sitiuweb=mundu.sputniknews.com|idioma=es}}</ref> Ígor Konashénkov, voceru del Ministeriu rusu, señaló'l 4 d'ochobre que los ésitos del Exércitu siriu y la Fuercia Aérea rusa na llucha contra los estremistes nel país árabe contravienen a los planes del mandu militar estauxunidense.<blockquote>Los mentaos ataques tienen una sola cosa de mancomún: toos vienen de una zona de 50 quilómetros alredor de la llocalidá de At Tanf, na frontera siriu-xordana. La mesma onde ta esplegada la misión militar d'EE.XX. y onde los estauxunidenses nun dexen averase nin a una distancia de cañonazu a les fuercies siries qu'escuerren a los estremistes</blockquote> === Contraataque d'Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante === Según el Ministeriu de Defensa rusu, la madrugada del 28 de setiembre unos 300 militantes del EI moviéronse tresportaos en decenes de vehículos touterrén hasta la ciudá d'A los Kariatein, na provincia de Homs, evitando los puestos secretos de control les fuercies siries "non por simple suerte". Esti grupu "cuntaba con coordinaes precises que pueden llograse solo con ayuda d'Intelixencia aérea. Unos datos, que al ser procesaos por especialistes, son apurríos pa realizar operativos de sabotaxe". Daesh trató de conquistar les zones altes d'A los Kariatein y esi mesmu día, l'Estáu Islámicu llanzó una serie d'ataques coordinaos contra otros puestos de les fuercies siries allugaos a lo llargo de la ruta Palmira - Deir ez Zor, utilizada p'abastecer a les fuercies siries nel valle del Éufrates. L'organismu militar rusu alvirtió a EE.XX. de que si consideren como casualidaes los últimos ataques del Estáu Islámicu, la Fuercia Aérea rusa ye capaz d'esaniciar toes estes "casualidaes" na zona sol so control.<ref>{{cita publicación |títulu=Rusia: La zona de la misión militar d'EE.XX. ye fonte d'ataques del EI a les fuercies siries|url=https://actualidad.rt.com/actualidad/251972-rusia-zona-mision-militar-eeuu-fonte-ataques-fuercies-siries|fechaaccesu=6 d'ochobre de 2017|periódicu=RT n'Español|idioma=es}}</ref> === Lliberación de la ciudá === Les autoridaes siries proclamaron el 3 de payares la&nbsp;lliberación total&nbsp;de la ciudá tres la eliminación d'un gran númberu d'estremistes. La televisión oficial informó que los soldaos destruyeron armes y retiráu mines y esplosivos pertenecientes a los yihadistes. Magar esta victoria del exércitu siriu,&nbsp;el Dáesh inda sigue tando presente en zones del sur y l'este de la provincia de Deir al Zur, que tuvo controlada pol grupu Estáu Islámicu dende xunetu de 2014.<ref>{{cita publicación |títulu=Les autoridaes siries proclamen la lliberación total de la ciudá de Deir al Zor del Dáesh|url=http://es.euronews.com/2017/11/03/les autoridaes siries-proclamen-la-liberacion-total-de-la ciudá-de-deir-a la fecha=3 de payares de 2017|fechaaccesu=4 de payares de 2017|periódicu=euronews|idioma=es}}</ref> = Ofensives del Exércitu Siriu, destrucción de les bolses rebalbes y la cayida de Afrín (xineru 2018 - presente) = === Ofensives contra los Rebeldes ya Islamistes per parte del Exércitu Árabe Siriu === ==== Ofensiva por Abu ad Duhur ==== {{AP|Segunda campaña del noroeste de Siria|l1=Segunda campaña del noroeste de Siria}}Tres la derrota d'Estáu Islámicu, les SAA movilizaron el so personal incluyíes forzar Tigre según milicianos escontra'l sur de Idlib, pa llanzar una gran ofensiva contra Abu ad Duhur y el so aeródromu en control de milicies islamistes. Xenerando un frente d'ataque de 20 km d'anchu, mientres se llanzaben ataques dende l'occidente de Kashnaser, Tres una lenta meyora los primeros díes, les defenses rebalbes colapsaron pal 8 de xineru batiéndose en retirada total hasta'l 10 de xineru entamando una contraofensiva xuntu con ataques suicides y llixeres meyores en dellos puntos, pela redolada del aeropuertu y el sur de la ciudá de Abu ad Duhur. La contraofensiva foi despezada pela tarde del día siguiente. Mientas delles faiciones retirar escontra Idlib ante l'eminente cercu. El 23 de xineru les SAA prinden Khafiyah y Khafa al occidente de Abu al Duhur, abarganando la ciudá.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/23-january-saa-captured-khafiyah-village-west-of-abu-duhur|títulu=SAA captured Khafiyah village West of Abu Duhur Idlib - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=4 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 24 de xineru les HTS anuncien l'ingresu de tropes turques pa revisar el frente.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/24-january-hts-claims-a-turkey-military-delegation-entered|títulu=HTS claims a Turkey military delegation entered Idlib through Kafr Lusin for a reconnaissance and scouting operation in Idlib/Aleppo area - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=30 de marzu de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 29 de xineru les SAA lliberaron la ciudá de Abu Al-Duhur de Hayat Tahrir Al-Sham, l'Exércitu volvió a entamar la so ofensiva alredor de Abu Al-Duhur aprosimao a les 22:00, hora llocal, y consiguió cutir les defenses rebalbes en Tal Al-Izzo dempués d'una curtia batalla y allanó el camín pa imponer el control sobre'l distritu occidental, terminando cola lliberación de la ciudá.<ref>{{cita web |url=https://www.hispantv.com/noticias/siria/367019/fuercies-tigre-lliberar-terroristes-idlib|títulu=Exércitu siriu llibera d'Al-Qaeda otra ciudá estratéxica en Idlib {{!}} HISPANTV|fechaaccesu=31 de xineru de 2018|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref> Dempués de lo que les HTS retirar escontra Saraqib última llocalidá d'importancia antes de Idlib, onde soportaron un intensu bombardéu aereu, de la RuAF provenientes de la base aérea de Hmeimim.<ref>{{cita web |url=https://www.hispantv.com/noticias/siria/367132/idlib-ataca-rebalbes-aviacion-rusa|títulu=Videu: Aviación siria y rusa ataca posiciones 'rebalbes' en Idlib {{!}} HISPANTV|fechaaccesu=31 de xineru de 2018|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref> ==== Ofensiva por Guta Oriental (18 de febreru - 14 d'abril (1 mes, 3 selmanes y 6 díes)) ==== {{AP|Ofensiva de Guta Oriental (Febreru–Abril 2018)|l1=Ofensiva de Guta Oriental (Febreru–Abril 2018)|Batalla del este de Guta|Batalla de Harasta (2017–18)}} [[Ficheru:Operation Damascus Steel.svg|miniaturadeimagen|347x347px|Operación acero de Damascu]] Tres la conquista de [[Guta (Siria)|Guta]] Occidental y Abu ad Duhur, les fuercies de choque del exércitu siriu movilizar escontra Guta Oriental, incluyíes tolos batallones d'asaltu de forzar Tigre y la cuarta guardia republicana, tres dellos díes d'intensu bombardéu, el 25 de febreru llanzaron un asaltu nel frente oriental abarganando An Nasabiyah. Guta pal el 24 de febreru atopábase controlada na so parte oriental y norte por Jaysh Al Islam, una formación islamista sofitada por Arabia Saudita que busca reemplazar al Gobiernu secular por unu islámicu sunii (Jaysh Al Islam ye acusáu de ser sectariu ya igualmente repulsivo na so retórica, táctiques y oxetivos que'l EI. Arreyar n'execuciones públiques y el so fundador, el fináu Zahran Alloush, fixo un llamamientu públicu abogando por un llimpieza étnica contra les minoríes relixoses de Damascu), el sur atópase controláu por Faylaq Al Rahman, aliáu de Hayet Tahrir Al Sham (HTS), últimu nome de la filial d'A los Qaeda en Siria. HTS tamién tien una pequeña presencia en Guta Oriental, al igual que Ahar Al Sham y Nour Al Din Al Zenki, que solíen recibir armes estauxunidenses.<ref>{{cita publicación |títulu="Aullíos" solo contra Damascu: Lo que los medios occidentales nun cunten de Guta Oriental|url=https://actualidad.rt.com/actualidad/264767-medios-occidentales-cuntar-guta-oriental?utm_medium=aplication_chrome|fechaaccesu=6 de marzu de 2018|periódicu=RT n'Español|idioma=es}}</ref> El 11 de marzu, les SAA arrodiaron Douma, dempués d'avanzar dende Mesaraba a Mudeira, pudiendo xunise al frente que venía dende Harasta, mientres delles unidaes fueron movilizaes p'asaltar Mesraba dende Beit Sawa.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army surrounds Jaysh Al Islam stronghold in East Ghouta|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-surrounds-jaysh-al islam-stronghold-in-east-ghouta/|fecha=11 de marzu de 2018|fechaaccesu=11 de marzu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Mientres la nueche l'exércitu siguía cola so meyora tomando delles zones cerca de Harasta, estremando la bolsa en 3, dexando llanzar una ofensiva contra Harasta.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army prepares to storm strategic East Ghouta town - map|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-prepares-to-storm-strategic-east-ghouta-town-map/|fecha=11 de marzu de 2018|fechaaccesu=11 de marzu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Pal 25 de marzu más de 108.000 persones abandonaron Guta Oriental desque se declaró la tregua humanitaria a finales de febreru, según el Centru rusu pa la reconciliación. Taben habilitaos dos corredores pa la evacuación. Mientres, l'Exércitu recuperó'l control de Ain Tarma y Jarasta.<ref>{{cita web |url=https://actualidad.rt.com/video/266587-miles-persones-abandonar-guta-oriental|títulu=Más de 108.000 persones abandonen Guta oriental|fechaaccesu=26 de marzu de 2018|sitiuweb=RT n'Español|idioma=es}}</ref> El 31 de marzu'l Mandu Xeneral del Exércitu y les Fuercies Armaes informaron que toles ciudaes y llocalidaes de Guta Oriental pasaron al control del Exércitu siriu, desbloquiando tamién, per primer vegada en siete años, l'autovía que comunica la capital col centru del país. Dempués de que siquier 6.000 insurxentes y les sos families abandonaren la zona.<ref>{{cita publicación |títulu=Lliberen toles ciudaes de Guta Oriental y desbloquien una autovía clave a Damascu|url=https://actualidad.rt.com/actualidad/267115-siria-guta-liberacion-rebalbos-damascu|fechaaccesu=1 d'abril de 2018|periódicu=RT n'Español|idioma=es}}</ref> Según l'el xefe del principal mandu operativu del Estáu Mayor de les Fuercies Armaes de Rusia, Serguéi Rudskói, "En total, dende l'empiezu de les poses humanitaries 143.194 persones fueron sacupaes de Guta Oriental, ente elles 105.857 civiles, según 13.793 militantes y 23.544 miembros de les sos families, (...) alredor de 40.000 persones tornaron a los sos llares".<ref>{{cita publicación |títulu=Moscú: 143.000 persones fueron sacupaes de Guta Oriental mientres l'altu'l fueu humanitario|url=https://actualidad.rt.com/actualidad/267090-moscu-143000-persones-sacupaes-guta|fechaaccesu=1 d'abril de 2018|periódicu=RT n'Español|idioma=es}}</ref> El 6 d'abril les SAA asaltaron la ciudá de Duma, l'últimu feudu insurxente, dempués de que llanzaron dellos ataques con misiles contra Damascu. Los aviones de combate de Siria, sofitaos pola aviación rusa, volvieron a entamar los ataques aéreos. Les meyores del Exércitu siriu produciéronse un día dempués de la violación del alcuerdu d'evacuación de Duma, controlada por Yeish Al Islam, por cuenta de les diferencies ente los sos cabezaleros, esta fregadura producióse dempués del cambéu del xefe negociador Abo Ammar Dalwan (xefe de la oficina política) por Abo Qusay ad-Deirani (asistente de la oficina política de la faición insurxente).<ref>{{cita web |url=https://www.hispantv.com/noticias/siria/373359/exercito-ofensiva-guta-damascu-rebalbos|títulu=Exércitu siriu enfusa en Duma, peracabo feudu terrorista en Guta {{!}} HISPANTV|fechaaccesu=7 d'abril de 2018|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Update: Details remanez on how rebels sabotaged Douma reconciliation-evacuation deal|url=https://www.almasdarnews.com/article/update-details-remanez-on-how-rebels-sabotaged-douma-reconciliation-evacuation-deal/|fecha=7 d'abril de 2018|fechaaccesu=7 d'abril de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 7 d'abril tres un intensu bombardéu y un ataque dende diversos frentes rompieron les primeres llinies de defensa nel frente occidental encabezaos por forzar Tigre y les milicies palestines, ente que la Guardia Republicana avanzaba dende ar Rayahn, entrando a la ciudá pela nueche, amenorgando la so área de control a 19 quilómetros cuadraos.<ref>{{cita web |url=https://www.sana.sy/es/?p=80158|títulu=L'Exércitu siriu apruz nes primeres llinies de los terrorisats del Exércitu del Islam en Duma – L'Axencia Árabe Siria de Noticies|fechaaccesu=7 d'abril de 2018|sitiuweb=www.sana.sy|idioma=en-US}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Confirmed: Details remanez on key Syrian Army, allied units involved in Douma operation, what front they are on|url=https://www.almasdarnews.com/article/confirmed-details-remanez-on-key-syrian-army-allied-units-involved-in-douma-operation-what-front-they-are-on/|fecha=7 d'abril de 2018|fechaaccesu=7 d'abril de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Map update: Jaysh al Islam reduced to 19 km² control of east Damascus as Syrian Army aims to finish job|url=https://www.almasdarnews.com/article/map-update-jaysh-al islam-reduced-to-19-km²-control-of-east-damascus-as-syrian-army-aims-to-finish-job/|fecha=7 d'abril de 2018|fechaaccesu=7 d'abril de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 13 d'abril armes químiques fueron llanzaes a la ciudá de Guta col fin d'esvalixar a los últimos grupos insurxentes de la zona. Magar el presidente al-Asad a negáu que foi'l so gobiernu quien ordenó l'ataque ye daqué claro que depués del incidente les sos fuercies armaes llograron disuadir los ataques del Isis na rexón. Los ataques con armes químiques dexaron un total de 59 muertos de los cualos 27 fueron civiles sirios. El 16 d'abril el Comandu Xeneral de les Fuercies Armaes de Siria proclamó oficialmente la lliberación de Duma y toa Guta Oriental. Les unidaes d'inxeniería empezaron a buscar y desactivar les mines y artefautos esplosivos instalaos polos terroristes en Duma. El Comandu Xeneral de les Fuercies Armaes del país árabe sorrayó que "nun va dexar de lluchar contra'l terrorismu y de desarraigarlo onde seya que s'atope nel territoriu siriu, inclusive si dalgunos países intenten protexelo".<ref>{{cita publicación |títulu=L'Exércitu siriu anuncia la lliberación completa de Guta Oriental de terroristes|url=https://actualidad.rt.com/actualidad/268537-exercito-siria-lliberar-guta-oriental-terroristes|fechaaccesu=15 d'abril de 2018|periódicu=RT n'Español|idioma=es}}</ref> ==== Ofensiva por Qalamoon Oriental ==== A principios d'abril, Rusia y Siria dieron un ultimátum a los milicianos armaos asitiaos nel este d'A el-Qalamun por qu'abandonaren la zona. Tres la derrota la derrota rebalba en Guta les SAA llanzaron una ofensiva contra Dumayr y Ruhayba, en fracasando les negociaciones de reconciliación, obligando a los rebeldes a rindise y apurrir les ciudaes pal 17 d'abril empezando'l treslláu de los rebeldes del grupu Maghawir Al-Sahra, a Idlib. Pal 20 d'abril forzar Tigre avanzaron ensin contratiempos nos montes de Jabal Batra y Jabal Afail onde s'escondieron los insurxentes que se negaron a rindise, aprovechándose de los sos sistemes de covarones, siendo hostigados con granaes y fueu d'artillería, pa obligalos a salir. El 21 d'abril los insurxentes empezaron a sacupar les ciudaes de Rohaiba, Yairud y Nasiria, esperábase la salida d'unos 3200 combatientes y los sos familiares abandonen, dirixir a la ciudá de Yarbulus y a Idlib. L'Exércitu siriu incuató siquier quince tanques de combate.<ref>{{cita web |url=https://www.hispantv.com/noticias/siria/374849/rebeldes-evacuan-qalamoun-damascu-terroristes|títulu='Rebalbos' sirios empiecen a sacupar Al-Qalamun Oriental {{!}} HISPANTV|fechaaccesu=22 d'abril de 2018|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref> El 24 d'abril declárase oficialmente la lliberación de Qalamoon. ==== Ofensiva pola bolsa de Rastán ==== La bolsa de Rastán nel norte de Homs y sur de Hama, pa mediaos d'abril ye la última bolsa so control rebalbu, delles llocalidaes noroccidentales de la bolsa aceptaron l'alcuerdu de reconciliación, pero cola negativa de los insurxentes hai rindir se anunció la futura operación contra la bolsa, que soporta un intensu bombardéu y operaciones terrestres dende'l sur. El 28 d'abril los insurxentes sufrieron grandes perdes productu d'un intensu bombardéu en Hirbnafsah y Zara, morriendo siquier 15 militantes y decenes de mancaos.<ref>{{cita publicación |títulu=Rastan rebels suffer big losses after Syrian Army artillery, Russian warplanes launch joint attack in south Hama - details|url=https://www.almasdarnews.com/article/rastan-rebels-suffer-big-losses-after-syrian-army-artillery-russian-warplanes-launch-joint-attack-in-south-hama-details/|fecha=28 d'abril de 2018|fechaaccesu=29 d'abril de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 9 de mayu continua la evacuación de los insurxentes, l'operativu ye dirixíu pol comandante de Forzar Tigre del Exércitu Siriu Xeneral Suheil Al-Hassan, los rebeldes del pandu d'a los Rastan apurrieron les sos armes pesaes y atópense a la espera del so treslláu a Jarabulus, ente que los rebeldes del norte de Homs refugaron l'alcuerdu y atópense a la espera de la ofensiva de les SAA.<ref>{{cita publicación |títulu=Prominent Syrian Army commander repares rebels surrendering in northern Homs (videu)|url=https://www.almasdarnews.com/article/prominent-syrian-army-commander-repares-rebels-surrendering-in-northern-homs-videu/|fecha=9 de mayu de 2018|fechaaccesu=9 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Hasta la fecha sacupáronse 6194 insurxentes en direición a Jarabulus en dos díes, polo que, Turquía pidió retárdese la evacuación alegando motivos loxísticos, mientres la xornada apurriéronse 1 BMP, 4 morteros y municiones, rifles B9, MLRs de 107 mm, 1 ametralladora pesada 14.5 mm y una de 23 mm.<ref>{{cita publicación |títulu=Evacuation of north Homs militants delayed upon Turkey's request|url=https://www.almasdarnews.com/article/evacuation-of-north-homs-militants-delayed-upon-turkeys-request/|fecha=9 de mayu de 2018|fechaaccesu=9 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 13 de mayu 100 autobuses entraron nel norte de la bolsa, saliendo 32 pela mañana.<ref>{{cita publicación |títulu=Departing rebels attempt to smuggle heavy weapons out of northern Homs|url=https://www.almasdarnews.com/article/departing-rebels-attempt-to-smuggle-heavy-weapons-out-of-northern-homs/|fecha=13 de mayu de 2018|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Dellos grupos d'insurxentes de les HTS negáronse a salir de la bolsa avanzando al noroeste pa realizar el so defensa final, les HTS alieguen qu'apurrir la bolsa ensin engarrar daría la oportunidá d'una nueva ofensiva a gran escala del exércitu.<ref>{{cita publicación |títulu=Despite ongoing evacuations, several militants refuse to surrender northern Homs|url=https://www.almasdarnews.com/article/despite-ongoing-evacuations-several-militants-refuse-to-surrender-northern-homs/|fecha=13 de mayu de 2018|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 14 de mayu decenes d'autobuses entraron a les llocalidaes del campu norte de Homs y sur de Hama al traviés del corredor de Samalil.<ref>{{cita web |url=https://www.sana.sy/es/?p=82500|títulu=Otru grupu de terroristes y los sos familiares saleen del campu norte de Homs escontra Idleb – L'Axencia Árabe Siria de Noticies|fechaaccesu=15 de mayu de 2018|sitiuweb=www.sana.sy|idioma=en-US}}</ref> 73 autobuses y decenes de vehículos particulares treslladaron a cientos d'insurxentes y los sos familiares dende la zona rural del norte de Homs y sur de Hama escontra'l sur de la provincia de Idleb. La mayoría de los salientes yeren de Houla y concentráronse enriba de la ponte de Rastán na carretera ente Homs y Hama.<ref>{{cita web |url=https://www.sana.sy/es/?p=82490|títulu=Sigue salida de terroristes y los sos familiares del campu norte de Homs – L'Axencia Árabe Siria de Noticies|fechaaccesu=15 de mayu de 2018|sitiuweb=www.sana.sy|idioma=en-US}}</ref> El 15 de mayu les SAA anuncien la recuperación de 14 poblaos en Rastan tres la retirada de los insurxentes lliberando 230 quilómetros cuadraos, Qantra, Dalak, Quneitrat, Taloul Hamr, Daminah, Abu Hammam, Deir Foul, Khirbat Marar, Asaleh, Zafaraneh, Hawsh Hajjo, Ayn Hussein y Bregheth.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army takes control of 14 towns in northern Homs (map)|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-takes-control-of-14-towns-in-northern-homs-map/|fecha=15 de mayu de 2018|fechaaccesu=15 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> === Campañes contra Estáu Islámicu === ==== Ofensiva pel sur de Damascu ==== {{AP|Ofensiva del sur de Damascu (Abril - Mayu 2018)|l1=Ofensiva del sur de Damascu (Abril - Mayu 2018)|Ofensiva del Sur de Damascu (Marzu 2018)|Ofensiva del sur de Damascu (Xineru–Febreru 2018)}} Tres el cese al fueu previo a la rindición de Duma, les SAA treslladaron el gruesu de la fuercies de choque al sur de Damascu, según milicianos palestinos, p'asaltar les posiciones d'Estáu Islámicu y les HTS, ofensiva retrasada pol ataque a Siria per parte de la coalición, en primer instancia llegar a un alcuerdu pa la salida de milicianos de les HTS lo que foi aprovecháu por Estáu Islámicu, pa tomar les posiciones dexaes. Una segunda ronda llogró un alcuerdu ente'l gobiernu y Estáu Islámicu pa la so salida a Deir ez Zor, siendo esta refugada per una parte de los milicianos, colo que'l 19 d'abril empezó la ofensiva terrestre dende tolos frentes, colapsando les defenses esteriores, dexando l'ingresu de les SAA en Yarmuk dempués de trés años de control del EI. El 20 d'abril l'Exércitu siriu recuperaron el control de la llocalidá estratéxica d'A el-Zin, cortando asina una ruta vital que coneuta les llocalidaes clave de Hayar al-Aswad y Yalda.<ref>{{cita web |url=https://www.hispantv.com/noticias/siria/374886/exercito-llibera-estáu-islamico-damascu|títulu=Exércitu siriu arrampuña a Daesh un estratéxicu barriu de Damascu {{!}} HISPANTV|fechaaccesu=22 d'abril de 2018|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref> El 25 d'abril tres el colapsu de la primer llinia defensiva'l defensores replegar a Hayar al Aswad, onde l'exércitu caltién un bombardéu constante con artillería pesao pa destruyir l'entrevesgáu sistemes de túneles, trincheres y posiciones fortificaes. Les HtS presentes nel campu de Yarmuk, condicionaron la derrota d'Estáu islámco como requisitu pa la so rindición. El 28 d'abril depués de 10 díes d'ofensiva les defenses nel frente occidental d'Estáu Islámicu colapsen obligando a una retirada total, perdiendo'l control d'un terciu del so territoriu, con esto les SAA y les milicies palestines recuperaron el control total del distritu d'a los Qadam, colo cual l'exércitu llanzó un ataque total dende toles direiciones escontra'l distritu d'a el-Hajar al-Aswad.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army bulls through ISIL's defenses in southern Damascus (videu)|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-bulls-through-isils-defenses-in-southern-damascus-videu/|fecha=29 d'abril de 2018|fechaaccesu=29 d'abril de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El colapsu d'Estáu Islámicu dar cola captura d'A el-Madaniyah el día anterior, colo cual les SAA asaltaron Al-Asali y A el-Jorah.<ref>{{cita publicación |títulu=Breaking: Syrian Army scores massive advance in south Damascus amid total collapse of ISIS defenses|url=https://www.almasdarnews.com/article/breaking-syrian-army-scores-massive-advance-in-south-damascus-amid-total-collapse-of-isis-defenses/|fecha=28 d'abril de 2018|fechaaccesu=29 d'abril de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 3 de mayu tres 14 díes d'ofensiva les fuercies palestines y les SAA partieron la bolsa en dos, depués d'un intensu combate y bombardéu continuu les llinies defensives colapsaron, obligando a los defensores a fuxir al centru d'a los Hajar al Aswad, pa enfrentar la resistencia final, ente que los demás combatientes de Daesh, abelugar en Yarmuk. Esta meyora diose gracies a la rindición de les HTS en Yarmuk, dexando l'asaltu dende toles direiciones. El 9 de mayu les milicies palestines y l'exércitu siriu destruyeron les defenses del norte de Hajar al Aswad na cai 30, faciéndose col control del estadiu Palestina, y les piscines Bassil, entrando nel campu de Yarmuk per primer vegada dende 2012.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army enters deadliest part of Yarmouk Camp for first time in years|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-enters-deadliest-part-of-yarmouk-camp-for-first-time-in-years/|fecha=9 de mayu de 2018|fechaaccesu=9 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 10 de mayu les SAA tomaron el control total de los distritos de Yalda, Babila y Beit Sahm, en tomando'l control del frente con Estáu Islámicu.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army takes full control of three southern Damascus towns for first time since 2012 (map)|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-takes-full-control-of-three-southern-damascus-towns-for-first-time-since-2012-map/|fecha=11 de mayu de 2018|fechaaccesu=11 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 13 de mayu mientres la mañana les SAA empobinaes pola 42 brigada de la Guardia Republicana asaltó'l frente de la cai 30 tomando la escuela Assad bin Furat,<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army, Palestinian forces storm Yarmouk camp, Hajar Al-Aswad from several axes|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-palestinian-forces-storm-yarmouk-camp-hajar-al-aswad-from-several-axes/|fecha=13 de mayu de 2018|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref>l as milicies palestines avanzaron en Yarmouk dende la escuela Assad bin Furat asegurando tola área.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian military unleashes powerful assault against ISIS terrorists in Yarmouk Camp|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-military-unleashes-powerful-assault-against-isis-terrorists-in-yarmouk-camp/|fecha=13 de mayu de 2018|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Mientres la tarde les SAA lideraos pola 105 brigada de la Guardia Republicana llanzaron l'asaltu final contra Hawar al Aswad dende'l frente oriental, tomando'l control de la municipalidá, la estación llétrica y la so contorna, la área lliberada atopar al norte del campusantu de los mártires, onde aguantaba Estáu Islámicu, algamando l'encruz d'a los Jazeera.<ref>{{cita publicación |títulu=Breaking: Syrian Army scores big advance in southern Damascus as ISIL's collapse continues|url=https://www.almasdarnews.com/article/breaking-syrian-army-scores-big-advance-in-southern-damascus-as-isils-collapse-continues/|fecha=13 de mayu de 2018|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Mientres la nueche volver# a entamar el bombardéu de les SyAAF.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian military eliminates scores of ISIS terrorists as they gain ground in Yarmouk Camp, Hajar Al-Aswad|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-military-eliminates-scores-of-isis-terrorists-as-they-gain-ground-in-yarmouk-camp-hajar-al-aswad/|fecha=13 de mayu de 2018|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 18 de mayu Daesh llanzó un desesparado contraataque sobre les árees recién prindaes poles SAA en Hajar Al-Aswad, teniendo unes llixeres meyores nes primeres hores siendo entartallada a la fin del día nun asaltu de les SAA lideraes pola 42 brigada de la Cuarta división Mecanizada y la 105 brigada de la Guardia Republicana.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army's on the brink of victory in Hajar Al-Aswad|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-tanks-engage-in-close-combat-with-isis-in-southern-damascus-videu/|fecha=18 de mayu de 2018|fechaaccesu=19 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=ISIL's desperate counter-offensive in southern Damascus ends in disaster|url=https://www.almasdarnews.com/article/isils-desperate-counter-offensive-in-southern-damascus-ends-in-disaster/|fecha=18 de mayu de 2018|fechaaccesu=19 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 19 de mayu les SAA algamaron el frente de la cai Arooba y la mezquita Wassim, colo que s'atopen a 100 metros d'abarganar Hawar al Aswad, partiendo a les fuercies de Daesh en dos. Mientres s'anovó la meyora en Tadamon recuperando delles edificaciones.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army almost completely besieges ISIS-held neighborhood in southern Damascus|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-almost-completely-besieges-isis-held-neighborhood-in-southern-damascus/|fecha=19 de mayu de 2018|fechaaccesu=19 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Hasta'l 29 de mayu cerca de 800 persones, fueron atendíos pa normalizar la so condición xurídica en Babila, incluyendo un númberu de militantes que s'apurrieron a sigo mesmos y les sos armes a les autoridaes competentes y comprometiéronse a nun llevar a cobo a nengún trabayu qu'afecta a la seguridá de la patria y del ciudadanu.<ref>{{cita web |url=https://www.sana.sy/es/?p=83331|títulu=Regularicen estatus xurídicu de cientos de persones nel sur de Damascu – L'Axencia Árabe Siria de Noticies|fechaaccesu=2 de xunu de 2018|sitiuweb=www.sana.sy|idioma=en-US}}</ref> ==== Ofensiva pol desiertu de Deir ezZor ==== El 10 de mayu les SAA encabezaos pola quinta lexón, despedazaron les defenses orientales d'Estáu Islámicu avanzáu más de 60 quilómetros dende al Mayadin, buscando cortar la bolsa en dos.<ref>{{cita publicación |títulu=ISIS suffers major setback after Syrian military breaks into their Badiyya pocket - map|url=https://www.almasdarnews.com/article/isis-suffers-major-setback-after-syrian-military-breaks-into-their-badiyya-pocket-map/|fecha=10 de mayu de 2018|fechaaccesu=11 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 25 de mayu Estáu Islámicu llanzó un ataque en Badiya al Sham a 40 km al oeste d'a los Mayadeen, siendo deteníos tres delles hores de llucha.<ref>{{cita publicación |títulu=ISIS attempt to reach Al-Mayadeen falls short|url=https://www.almasdarnews.com/article/isis-attempt-to-reach-al-mayadeen-falls-short/|fecha=25 de mayu de 2018|fechaaccesu=25 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 1 de xunu anuncia la movilización de refuerzos, principalmente milicianos sofitaos per Irán, pa llimpiar el desiertu siriu (Badiya al Sham), dempués d'un alcuerdu con Israel pa mover toles fuercies iranines llueñe de los altos del Golán.<ref>{{cita publicación |títulu=Breaking: Massive number of Syrian, Iranian-backed forces head to east Syria for ISIS offensive|url=https://www.almasdarnews.com/article/breaking-massive-number-of-syrian-iranian-backed-forces-head-to-east-syria-for-isis-offensive/|fecha=2 de xunu de 2018|fechaaccesu=2 de xunu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Mientres la nueche, Estáu Islámicu llanzó un ataque a 45 km d'a los Mayadin, contra les posiciones de les NDF.<ref>{{cita publicación |títulu=ISIS launches night assault west of Mayadeen City as Syrian troops prepare for new offensive|url=https://www.almasdarnews.com/article/isis-launches-night-assault-west-of-mayadeen-city-as-syrian-troops-prepare-for-new-offensive/|fecha=2 de xunu de 2018|fechaaccesu=2 de xunu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 7 de xunu les tropes de choque de la novena división lideraes pol coronel Nizar Fandi fueron esplegaes en Deir ezZor, pal asaltu a Badiya al Sham.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian shock troops head to east Deir Ezzor for upcoming offensive against ISIS|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-shock-troops-head-to-east-deir-ezzor-for-upcoming-offensive-against-isis/|fecha=7 de xunu de 2018|fechaaccesu=7 de xunu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> ==== Ofensiva por Daraa ==== Col fin de la batalla pel sur de Damascu, l'exércitu siriu empezó la movilización pa la ofensiva contra la última bolsa rebalba en Siria central, pa recuperar el control de les fronteres con Xordania y los altos del Golán. El 25 de mayu helicóptero de les SAA, refundiaron panfletos pidiendo la rindición de los rebeldes col fin d'evitar un asaltu direutu como asocedió en Guta Oriental.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army calls on militants in southern Syria to surrender ahead of offensive|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-army-calls-on-militants-in-southern-syria-to-surrender-ahead-of-offensive/|fecha=25 de mayu de 2018|fechaaccesu=25 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> L'exércitu movilizó al gruesu de les fuercies de choque, pa garantizar una ofensiva rescamplu. * Exércitu Siriu ** 4th Division *** 39th Brigade *** 40th Brigade *** 42nd Brigade (Ghiath Forces) ** 5th Armored Division *** 15th Brigade ** 9th Storming Brigade *** Shock Troops ** 15th Special Forces Division ** Tiger Forces ** Republican Guard *** 105th Brigade *** 106th Brigade * Paramilitares ** Liwaa Al-Quds (Palestinian group based in Aleppo) ** Palestine Liberation Army (PLA) ** National Defense Forces (NDF) ** Arab Nationalist Guard (paramilitary unit comprised of Arabs from all over the Middle East) ** Syrian Social Nationalist Party (SSNP) ** Al-Ba'ath Battalions La ofensiva ta entamada en tres fases: na primera la cuarta división va llanzar l'ataque dende Izra'a al norte de Daraa pa recuparar el pasu de Nassib, ente que les fuercies Tigre van asaltar el sur de la ciudá de Daraa y algamar la frontera con Xordania. Na segunda fase, envalórase tomar la estratéxica Tal Al-Harrah, pa dirixise escontra al Quneitra. Esti asaltu va ser líderáu por 9th Storming Division y Liwaa Al-Quds. Mientres les unidaes en Daraa van xunir a la cuarta división pa retomar el valle de Houran y la rexón de Lijat siguiendo la frontera col El Líbanu. Buscando dixebrar la bolsa rebalba y primilos a la so rindición, centrando la so fase final na destrucción d'Estáu Islámicu.<ref>{{cita llibru |apellíos=Marrero|nome=Adriana|títulu=Homenaxe a la Profesora María Luisa Picklesimer (In memoriam)|url=http://dx.doi.org/10.14195/978-989-26-0222-6_5|fecha=2012|editorial=Imprensa da Universidade de Coimbra|isbn=9789897210242|páxines=63–71}}</ref> En contraste varios grupos rebalbos anunciaron habese xuníu nun comandu conxuntu llamáu Exércitu de la Salvación, pa faer frente a la inmemente ofensiva.<ref>{{cita publicación |títulu=Rebel groups merge under one command in Daraa ahead of upcoming Syrian Army offensive|url=https://www.almasdarnews.com/article/rebel-groups-merge-under-one-command-in-daraa-ahead-of-upcoming-syrian-army-offensive/|fecha=27 de mayu de 2018|fechaaccesu=28 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> Fontes militares envaloren que ye la operación na que mayor cantidá de soldaos van participar, superando a los 2000 efectivos esplegaos na batalla de Ghouta Oriental.<ref>{{cita publicación |títulu=Battle for southern Syria sees largest Syrian military buildup of the war|url=https://www.almasdarnews.com/article/battle-for-southern-syria-sees-largest-syrian-military-buildup-of-the-war/|fecha=1 de xunu de 2018|fechaaccesu=2 de xunu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 31 de mayu la 42 brigada de la cuarta división (fuercies Ghiath) xuntu con refuerzos de Liwaa al Quds, llegaron a Daraa, pa participar na ofensiva. <ref>{{cita publicación |títulu=Syrian Army's elite forces arrive in Al-Quneitra, offensive may begin in 48 hours|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-armys-elite-forces-arrive-in-al-quneitra-offensive-may-begin-in-48-hours/|fecha=31 de mayu de 2018|fechaaccesu=2 de xunu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 1 de xunu Estáu islámicu, llanzó un curtiu ataque sobre posiciones rebalbes na planicie de Yarmuk, nun se reportaron meyores.<ref>{{cita publicación |títulu=ISIS takes advantage of upcoming Syrian Army offensive in Daraa by launching their own attack|url=https://www.almasdarnews.com/article/isis-takes-advantage-of-upcoming-syrian-army-offensive-in-daraa-by-launching-their-own-attack/|fecha=1 de xunu de 2018|fechaaccesu=2 de xunu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 2 de xunu forzar Tigre y milicianos de les tribus Raqqawi, pa la inminente ofensiva.<ref>{{cita publicación |títulu=Large number of Syrian Army troops pour into southern Syria as mass build up continues|url=https://www.almasdarnews.com/article/large-number-of-syrian-army-troops-pour-into-southern-syria-as-mass-build-up-continues/|fecha=2 de xunu de 2018|fechaaccesu=2 de xunu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> === Operación Caña de Olivar 20 de xineru - 20 de marzu === Dempués de delles amenaces y retrasos, l'exércitu turcu y parte de les FSA, nomaes agora Exércitu Nacional Siriu llanzaron una operación conxunta p'asaltar Efrín, tres cruentos bombardeos el 20 de xineru empecipiar col ataque. El 4 de xineru l'exércitu turcu empezó la movilización pal asaltu a les posiciones curdes.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/4-january-report-by-aaraf-news-agency-aleppos-northern-countryside|títulu=Report by Aaraf News Agency Aleppo's northern countryside: Turkish Army is pushing huge military reinforcements to the Syrian-Turkish borders in Aleppo's northern country side in preparations for a military operation against Kurdish militias - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=22 de xineru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 7 de xineru la YPG anuncia que los EE.XX. va reconocer como un gobiernu alternativu en Siria.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/7-january-syrian-kurdish-official-us-is-preparing-to-recognize|títulu=Syrian Kurdish official: US is preparing to recognize Democratic Federation of Northern Syria as an "alternative to [Syrian government]" and to recognize SDF as the national army of the new entity in post-ISIS Syria - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=22 de xineru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 11 de xineru Muaz Ebu Omar, líder de Faylaq Sham anuncia que la batalla por Afrín ye inminente, estima que 20000 homes del Escudu del Éufrates y l'exércitu turcu van ser cubiertos pola TuAF.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/11-january-muaz-ebu-omar-faylaq-shams-leader-says-that-the|títulu=Muaz Ebu Omar, Faylaq Sham's leader says that "The battle of Afrin is imminent, will be begin at any moment. 20 000 Euphrates Shield forces and Turkish army is ready and on alert. Operation will be covered by TuAF. - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=28 de xineru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El presidente turcu denuncia l'intentu de crear un gobiernu paralelu empobináu polos curdos.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/11-january-turkish-president-erdogan-says-no-one-should-dare|títulu=Turkish President Erdogan says no one should dare establish a new state in northern Syria: Our patience is decreasing with those trying to establish a terror corridor within earshot - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=28 de xineru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 13 de xineru'l presidente turcu anuncia que si Afrin y Manbij nun se rinden de momentu la ofensiva va empezar nuna selmana.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2018/13-january-erdogan-if-ypg-in-afrin-and-manbij-not-surrendered|títulu=Erdogan: if YPG in Afrin and Manbij not surrendered, we will launch a military operation in a week - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=31 de xineru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 14 de xineru la CJTFOIR al traviés del coronel Thomas Veale, anuncien qu'entrenen a 230 miembros de la SDF pa crear una guardia fronteriza, que va ser d'un total de 30000.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2018/14-january-coalition-is-working-jointly-with-ypg-to-establishandtrain|títulu=Coalition is working jointly with YPG to establishandtrain the new Syrian Border Security Force (BSF).Currently, there are approximately 230 individuals training in BSF's inaugural class,with the goal of a final force size of approximately 30.000 @CJTFOIR Colonel Thomas Veale said - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 18 de xineru'l gobiernu turcu al traviés del ministru de defensa y les FSA anuncien la operación por Afrin, les FSA anuncien l'esplegue de 5000 homes pa la operación.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/19-january-turkish-defense-minister-we-will-conduct-a-military|títulu=Turkish Defense Minister: We will conduct a military operation in Afrin, Syria - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 19 de xineru'l gobiernu turcu anuncia que la operación retrasar por mal tiempu.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/19-january-turkeybacked-fsa-euphrates-shield-commander-delay|títulu=Turkey-backed FSA Euphrates Shield commander: 'Delay in Afrin Afrin op due to "bad weather". FSA put on high alert as of this afternoon. Op likely to kickoff 0700 tomorrow, unless sthing changed on international scene' - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 20 de xineru les fuercies turques llancen un feroz bombardéu contra Afrin, realizando 108 ataques con 72 bombarderos.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/20-january-turkish-armed-forces-afrin-operation-to-protect|títulu=Turkish Armed Forces: Afrin operation to 'protect our borders, eliminate terrorist groups, save our brothers from oppression' - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/20-january-turkish-army-stated-that---108-ypg-positions-|títulu=Turkish Army stated that ; "108 YPG positions have been hit in 7 areas from 17.00 PM till 18.30 PM. All 72 Jets, which participated OliveBranch Op. returned to the bases safe and sound to prepare consecutive missions. The operation continues as planned." - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=3 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 21 de xineru empieza l'asaltu a Afrin, les FSA tomen el control de Adh Manli, Korni, Balikoy y Adama.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/21-january-the-free-syrian-army-controls-the-village-of-adh|títulu=The Free Syrian Army controls the village of Adh Manli, northwest of Afrin - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=4 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Rusia anuncia la retirada del so personal de Afrin tres la negativa de los curdos a negociaciones col gobiernu siriu.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/21-january-russia-removes-its-military-observers-in-afrin|títulu=Russia removes its military observers in Afrin following Turkish attack — Russian defence ministry. - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=4 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Mahmoud Berxwedan, comandante de les YPG en Afrín anuncia una ofensiva contra la operación turca.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/21-january-ypg-afrin-commander-mahmoud-berxwedan-announces|títulu=YPG Afrin Commander Mahmoud Berxwedan announces the start of the revolutionary operation against the Turkish forces - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=4 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 22 de xineru les FSA anuncien la captura de Sheikh Ubasi, Marsu, Tell Sheikh Harouz y Haftar.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/22-january-opolivebranch-announces-of-the-control-over-sheikh|títulu=OpOliveBranch announces of the control over Sheikh Ubasi, Marsu and Haftar. - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=4 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 23 de xineru les FSA anuncia la recaptura de les posiciones perdíes nuna contraofensiva de les YPG, amás de la captura de Omar Usagih, Adamli, Hamam y Qushla.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/23-january-as-faylaq-alsham-claims-adamli-village-captured|títulu=As Faylaq al-Sham claims Adamli village captured - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=4 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/23-january-opolivebranch-room-announced-that-omar-usaghi|títulu=OpOliveBranch room announced that Omar Usaghi captured from PYD, south of Raxo. - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=4 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les YPG auncian la recaptura de Hamam tres delles hores de llucha.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/23-january--------|títulu=Kurdish security units regain control of the border village of Hamam in the Afrin area, hours after the Turkish army and the Euphrates shield control - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=4 de febreru de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 24 de xineru les YPG contraataquen al sur de Afrín recuperando'l pobláu de Hemame.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/24-january-ypg-battle-footage-from-operation-today-to-prinde|títulu=YPG battle footage from operation today to prinde Hemamê village, south west of Afrin near Turkish border. - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=30 de marzu de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> La cruz colorada curda denuncia la campaña de bombardéu turca, na que morrieron 5 civiles y 27 mancaos en Jindires.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/24-january-kurdish-rede-crescent-in-afrin-says-town-of-jindires|títulu=Kurdish Rede Crescent in Afrin says town of Jindires and villages are still under heavy Turkish attacks. Rede Crescent says 5 civilians confirmed dead and 27 others inured - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=30 de marzu de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Les YPG bombardean les posiciones turques en Bazara, mientres anuncien una movilización xeneral.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/24-january-kurdishled-authorities-of-northeast-syria-called|títulu=Kurdish-led authorities of northeast Syria called for mass mobilization in defense of Afrin against Turkey-led military offensive "If necessary all soldiers here will go to Afrin We are ready at any moment" (this would require passing through govt territory) - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=30 de marzu de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> Según les fontes turques pa la fecha morrieron 268 militantes de les YPG, en 214 bombardeos.<ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/24-january-268-militants-neutralized-while-turkish-army-and|títulu=268 militants neutralized, while Turkish army and FSA had 7-8 dead over last 4 days: President Erdogan on Afrin operation - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=30 de marzu de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=https://syria.liveuamap.com/en/2018/24-january-turkish-premier-says-214-targets-were-hit-and|títulu=Turkish premier says 214 targets were hit and destroyed as part of Operation Olive Branch - Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=30 de marzu de 2018|sitiuweb=Map of Syrian Civil War - Syria news today - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> El 9 de marzu'l presidente de Turquía, Recep Tayyip Erdogan, anunció que les tropes de Turquía y los sos aliaos arrodiaron Afrin y tán llistes pa entrar, amestó que les operaciones contra los milicianos curdos van ampliase, dempués de Afrin, a la ciudá noroccidental siria de Manbiy y a tol norte de Siria, hasta la frontera con Iraq. Esplicó que dende l'entamu de les operaciones militares fueron “neutralizaos” en Afrin un total de 3171 miembros de les YPG. El ministru d'Asuntos Esteriores de Turquía, Mevlut Cavusoglu, anunció pa mayu'l fin de les operaciones turques en Afrin, escenariu de la operación Caña de Olivar empecipiada'l 20 de xineru pol Exércitu turcu nel norte de Siria ante la esmolición pola creación d'un Estáu curdu' sofitáu por EE.XX. na zona, lindante col sur de Turquía.<ref>{{cita web |url=https://www.hispantv.com/noticias/turquia/370792/erdogan-operacion-militar-afrin-manbiy|títulu=Erdogan: Exércitu de Turquía nun se va detener en Afrin y Manbiy {{!}} HISPANTV|fechaaccesu=10 de marzu de 2018|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref> El 18 de marzu les fuercies turques tomen la ciudá de Afraín ==== Llucha interna ==== El 13 de mayu'l grupu Jaysh Ahrar Al-Sharqiyah (qu'antes s'atopaba en Qalamoon) asaltó les posiciones de la División Al-Hamzaten l'interior de Afrín, prindando 15 milicianos según el so armamentu y vehículos.<ref>{{cita publicación |títulu=Turkish-backed rebels attack another Turkish-backed group inside Afrin|url=https://www.almasdarnews.com/article/turkish-backed-rebels-attack-another-turkish-backed-group-inside-afrin/|fecha=13 de mayu de 2018|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> En dos díes más de 20 militantes de distintos grupos fueron asesinaos n'atentaos individuales, les HTS culpen a infiltraciones gubernamentales.<ref>{{cita publicación |títulu=More rebel fighters assassinated in Syria's Idlib amid rising tensions|url=https://www.almasdarnews.com/article/more-rebel-fighters-assassinated-in-syrias-idlib-amid-rising-tensions/|fecha=13 de mayu de 2018|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 19 de mayu, dellos grupos insurxentes han empezando a desmantelar la vía ferrial que crucia la rexón de Afrín, ente Qatamah y Midan Akbes. Tres la conquista de Afrin la área foi escalada polos diversu grupos, pa vendelos en Turquía. <ref>{{cita publicación |títulu=Turkish-backed rebels loot railways in northern Syria|url=https://www.almasdarnews.com/article/turkish-backed-rebels-loot-railways-in-northern-syria/|fecha=19 de mayu de 2018|fechaaccesu=19 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> ==== Asesinatos de líderes rebalbos ==== Dende abril distintos miembros d'altu rangu fueron asesinaos por desconocíos, los rebeldes culpen a infiltraciones de grupo pro gobierno. El 1 de xunu un oficial de la Shari'ah conocíu como Abu Islam, foi asesináu por atacantes desconocíos.<ref>{{cita publicación |títulu=Mysterious assassinations of jihadist commanders continue in Idlib|url=https://www.almasdarnews.com/article/mysterious-assassinations-of-jihadist-commanders-continue-in-idlib/|fecha=1 de xunu de 2018|fechaaccesu=2 de xunu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> == Denuncies d'ataques de EE.&nbsp;UU. al Exércitu Siriu y de Rusia al Exércitu Llibre Siriu == Tanto Rusia como Estaos Xuníos denunciaron que dambos países opuestos diplomáticamente na guerra civil han bombardeado posiciones aliaes de dambos opuestos países (nel casu de Rusia, haise bombardeado al Exércitu Siriu por EE.&nbsp;UU. Y en el casu d'Estaos Xuníos, Rusia hai bombardeado al Exércitu Llibre Siriu).<ref>[http://www.hispantv.ir/noticias/ee-uu/269008/rusia-ataque-aereo-oposicion-siria-sofitu-eeuu «Caces rusos bombardean a fuercies sofitaes por <span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">EEXX</span></span></span></span></span></span></span></span> en Siria.»] HispanTV - 17 de xunu de 2016.</ref><ref>[http://www.hispantv.ir/noticias/rusia/269007/rusia-alvierte-bombardéu-eeuu-siria-caos «Rusia alvierte a <span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">EEXX</span></span></span></span></span></span></span></span> contraataque al Exércitu de Siria.»] HispanTV - 17 de xunu de 2016.</ref> === Ataque de posiciones militares siries per parte de la coalición encabezada por EE.{{esd}}UU. === En [[setiembre]] de [[2016]] la coalición liderada per Estaos Xuníos bombardeó posiciones militares del Exércitu siriu cerca del aeropuertu de [[Deir Ezzor]], causando según l'exércitu rusu más de 60 baxes y más de 80 según l'[[Observatoriu Siriu de Derechos Humanos]]. El [[CENTCOM]] reconoció como un error l'ataque, ente que Rusia solicitó una xunta del [[Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes]].<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1938948-un bombardéu aliáu-acelera-el fin-de-la tregua-en-siria «Un bombardéu aliáu acelera'l fin de la tregua en Siria.»] Axencies ANSA, DPA, AFP y EFE - 18 de setiembre 2016.</ref> Estáu Islámicu apoderar de les posiciones militares siries de siguío, lo que motivó que fontes ruses y siries abarruntaren que l'ataque podía ser pa defender a los terroristes.<ref>{{cita web |url=https://actualidad.rt.com/actualidad/219011-damascu-coalicion-liderada-eeuu |títulu=La coalición liderada por EE.XX. ataca una posición del Exércitu siriu y dexa siquier 62 muertos |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> El [[18 de mayu]] de [[2017]] un convói perteneciente a les fuercies siries foi atacáu pola aviación estauxunidense cerca d'[[Al Tanf]]. Según EE.XX. esti convói foi alvertíu de nun ingresar a la zona onde s'atopa una base de la coalición onde fuercies especiales britániques y estauxunidenses entrenen a rebeldes sirios. Estaos Xuníos unvió señales a Rusia por que les fuercies pro gubernamentales siries nun entraren na zona de seguridá de la coalición y Rusia trato d'alvertir a les fuercies siries d'esti ataque. Ocho combatientes morrieron depués del ataque. N'abril les fuercies del ISIS atacaron una base estauxunidense cercana a Al Tanf y trataron de faese cola base estauxunidense.<ref>[https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201705181069265560-washington-orienteproximo-siria/ La coalición liderada por <span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">EEXX</span></span></span></span></span></span></span></span> ataca a fuercies del Gobiernu de Siria] Sputnik - 18.05.2017</ref><ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2017/05/18/estaos_xuníos/1495134713_053539.html Estaos Xuníos ataca a fuercies partidaries d'El Asad en Siria] El País - 18 de mayu de 2017</ref>Tanto'l gobiernu rusu como siriu condergaron l'ataque.<ref>[http://www.playgroundmag.net/noticias/actualidad/Xuníos-vuelve-atacar-fuercies-siries_0_1976802307.html Estaos Xuníos bombardea Siria per segunda vegada] Play Ground - 19 de mayu de 2017</ref> El [[6 de xunu]] de [[2017]] fuercies estauxunidenses atacaron a fuercies pro siries que se dirixíen nuevamente a la base d'A los Tanf, los mandos estauxunidenses dixeron que pidieron a les fuercies siries (al traviés de Rusia) que se retiraren del la base, espresaron que diches fuercies sufrieron les baxes de dos pieces d'artillería y una arma antiaérea, y estropió un tanque na incursión aérea. Desconozse'l númberu d'efectivos muertos.<ref>[https://www.clarin.com/mundo/xuníos-ataca-aire-fuercies-pro-assad-siria_0_S14yaoNfZ.html Estaos Xuníos ataca dende l'aire a fuercies pro Assad en Siria] AP - 06/06/2017</ref> ==== Ataque a fuercies siries y posiblemente a contratistes rusos ==== El [[7 de febreru]] de [[2018]], la coalición liderada por EE.XX. mató a más de 100 combatientes lleales al réxime siriu (anque la cifra supera los 300 si cunten los civiles que perdieron la vida en distintos bombardeos nos últimos díes) dempués de qu'ésti bombardease y utilizara tanques pa disparar a les [[Fuercies Democrátiques Siries]] (SDF) y asesores del grupu líderáu per Estaos Xuníos. Créese qu'un numbero indetermináu de [[paramilitares]] [[rusos]] pertenecientes a la empresa [[contratista militar]] [[Wagner (Empresa contratista)|Wagner]] morrieron nel ataque estauxunidense.<ref>[https://tn.com.ar/internacional/estaos-xuníos-bombardéu-siria-hai-al-menos-100-muertos_850449 Estaos Xuníos bombardeó Siria: hai siquier 100 muertos] TN - 08/02/2018</ref><ref>[https://elcomercio.pe/mundo/oriente-medio/bombardéu-estaos-xuníos-siria-mato-mercenarios-rusos-noticia-497082 Bombardéu d'Estaos Xuníos en Siria mató a mercenarios rusos] El Comercio - 14.02.2018</ref> Según la cadena de noticies [[CNN]], hubo finaos paramilitares rusos ente'l total de los muertos. Rusia reconoció que posiblemente morrieren rusos mientres l'ataque estauxunidense en Siria. Primeramente, funcionarios d'Estaos Xuníos y Rusia dixeren que nun cuntaben con información de baxes ruses mientres l'enfrentamientu.<ref>[https://www.20minutos.com/noticia/108699/0/madre-rusa-llamenta-muerte-de-fíu-en-ataque-de-eeuu-en-siria/ Madre rusa llamenta muerte de fíu n'ataque de <span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);"><span title="EE. XX. (con espaciu duru), EUA o Estaos Xuníos" style="background-color: rgb(255, 145, 145);">EEXX</span></span></span></span></span></span></span></span> en Siria] AP - 15.02.2018</ref> === Combates aéreos y valtamientu d'aviones de combate === {{VT|Valtamientu del Sukhoi El so-24 de la Fuercia Aérea de Rusia de 2015}} El [[24 de payares]] de [[2015]] producióse'l valtamientu d'un [[Sukhoi El so-24]] de la [[Fuercia Aérea de Rusia]] por caces [[F-16]] de la [[Fuercia Aérea de Turquía]] na frontera ente [[Siria]] y [[Turquía]]. El [[18 de xunu]] de [[2017]] un avión de combate estauxunidense [[Boeing F/A-18 Super Hornet|F-18]] valtamientu a un jet de combate [[Sukhoi El so-17|El so-22]] siriu depués de que según Washington, esti postreru bombardeara posiciones de les [[Fuercies Democrátiques Siries]] (FDS) en [[Tabqa]] onde estes tuvieron combatiendo a los militantes de EI como parte de la estratexa pa recuperar la ciudá de Raqqa, sicasí nesa aición numberosos combatientes de les FDS resultaron mancaos y abandonaron la llocalidá. Dos díes depués Estaos Xuníos baltaría un dron siriu. Rusia, reaccionó al ataque alvirtiendo de que va considerar como oxetivos los aviones de la coalición que sían detectaos al Oeste del [[ríu Éufrates]]. Tamién amenació con romper la canal de comunicación con EE UU creáu pa evitar incidentes aéreos. Australia anunció, como precuru, la suspensión temporal de la so participación nos bombardeos en Siria de la coalición. Créese qu'esti ye'l primer combate aire-aire d'un avión estauxunidense (d'otres nacionalidaes hubo combates antes, por casu mientres la [[Intervención militar en Libia de 2011]] cuando un avión caza francés valtamientu un avión [[Soko G-2 Galeb]] libiu, ademas otru avión libiu foi baltáu anque ensin conocencia sobre quien y como lo fixo, mientres la guerra)<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=V-OGaD_2PNU Foi baltáu un avión nel este de Libia] YouTube - 19 de marzu de 2011</ref><ref>[https://tn.com.ar/internacional/los franceses-baltaron-un-avion-libiu-en-la zona-de-exclusion-aerea_52367 Los franceses baltaron un avión libiu na zona d'esclusión aérea] TN - 24/03/2011</ref> con un avión tripuláu dende la [[Guerra de Kosovo|campaña militar de Kosovo en 1999]].<ref>[http://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-40327196 La dura alvertencia de Rusia dempués de qu'un avión de combate d'Estaos Xuníos baltara una aeronave militar del gobiernu de Siria] BBC - 19 xunu 2017</ref><ref>[https://www.voanoticias.com/a/siria-valtamientu-avion-raqqa-isis/3906106.html Avión-caza d'EE.XX. balta jet de combate siriu] Voz d'América - xunu 19, 2017 </ref><ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2017/06/20/estaos_xuníos/1497974625_464295.html Estaos Xuníos prosigue la so esguilada en Siria y balta un dron de fuercies partidaries del réxime] EL PAÍS - 20 JUN 2017</ref> === Ataques a instalaciones civiles per parte de la Coalición liderada por EE.{{esd}}UU. === La coalición internacional liderada por EE.XX. reconoció'l 1 d'abril que los sos ataques causaren 396 muertos ente civiles en Siria ya Iraq ente 2014 y 2017. "«Pal día de güei, acordies colos datos pal periodu d'agostu de 2014 a febreru de 2017, la coalición llevó a cabu unos 18600 ataques aéreos (…) Nesti periodu'l númberu total de posibles muertos ente civiles ye de 396 persones», diz el comunicáu del mandu central.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201704011068025477-siria-irak-eeuu-civiles-muertos/ |títulu=Coalición liderada por EEXX reconoz la muerte de 396 civiles en Siria ya Iraq en trés años polos sos ataques |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> === Ataques a mesmes fuercies per parte de la Coalición === La coalición liderada per Estaos Xuníos mató por error a siquier 18 soldaos de les SDF nun ataque aereu'l 11 d'abril del 2017, l'ataque foi realizáu en sofitu a les fuercies aliaes que lluchaben contra l'Estáu Islámicu al sur d'A los Thawrah, na gobernación de Raqa. L'ataque foi «solicitáu» poles fuercies aliaes, qu'identificaron l'allugamientu d'oxetivu como «una posición de combate del EI». Sicasí, en realidá yera "una posición de combate de les Fuercies Democrátiques Siries", esplica'l Mandu Central.<ref>{{cita publicación |títulu=La coalición mata por error a 18 rebeldes sirios - RT |url=https://actualidad.rt.com/actualidad/235807-coalicion-atacar-error-rebalbos |fechaaccesu=13 d'abril de 2017 |periódicu=RT n'Español |idioma=}}</ref> El 27 d'abril del 2017 la coalición anunció los sos datos de bombardeos: 20871 bombardeos, 12500 n'Iraq, 8371 en Siria, 992 díes de campaña, siquier 3164 civiles muertos, 76649 bombes llanzaes.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/27-april-at-least-53-civilians-died-in-likely-coalition-civilian|títulu=At least 53 civilians died in likely Coalition civilian casualty incidents in the past week, according to Airwars researchers. The heavy toll continues. - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=1 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> == Armamentu na Guerra de Siria == Al ser una guerra tan llarga y na que tán interviniendo práuticamente toles potencies, viose numberosos tipos d'armamentu, dende modernu proporcionáu por EE.{{esd}}UU. a los insurxentes, y Rusia a les SAA, armes de contrabandu provenientes de Turquía y Xordania, según enforma material bélico de diverses dómines tomaes de los almacenes y polvorinos del exércitu siriu ya iraquín. Pela so parte Rusia utilizó la so intervención como escaparate bélicu na cual probó tanto misiles de curtiu algame y llargu algame, según misiles intercontinentales llanzaos dende'l mar Caspiu, diversos bombarderos, fragates y les pruebes del portaviones Almirante Kuznetzov, buque insignia de l'armada rusa. Amás de sistemes antiaeros [[S-400 Triumf]]. Lo que valió como plataformes pa desenvolver delles millonarios contratos con India, Vietnam y China, y otros en negociación con Turquía, qu'esta precisada d'actualización de los sos blindaos que resultaron poco confiables contra les armes del EI. === Fuercia Aereoespaciales Ruses (RuAF) y la Fuercia Aérea Siria (SyAF) === Ye imposible saber a ciencia cierta la cantidá d'aviones en serviciu en Siria, si púdose identificar numberosos bombarderos de la serie [[Túpolev]] y caces [[Sukhoi]]. La Fuercia Aérea Rusa caracterizóse por bombardeos diarios a oxetivos en campu abierto o instalaciones específicos, sofitando a tropes en tierra solo en casos concretos o cuando s'atopen en situación de desventaxa. Esto demostró una bona fiabilidá de los aviones rusos, lo que disparó les ventes, amás del usu de misiles de toles variedaes. A diferencia de l'aviación estauxunidense, que los sos bombardeos na so mayoría sirven de soporte a tropes en tierra, lo que provocó qu'en munches ocasiones atacaren a les sos propies tropes y esporádicos ataques a oxetivos estratéxicos, lo cual foi blancu de crítiques non solo pola so poca efectividá nel terrén, sinón l'usu de [[Lockheed Martin F-22 Raptor|F-22]]. Les misiones de bombardéu cuntar por decenes diaries, centraes na destrucción de fortificaciones, campos d'entrenamientos, puestos de control y en particular centros urbanos col fin de debilitar a les posiciones rebalbes. N'especial dende setiembre de 2016 na cual realizóse la postrera gran ofensiva, pasando a la defensiva. === Armamentu llixeru === Al igual que n'otros conflictos modernos, nun ye rara l'usu de los rifles d'asaltu de la serie [[AK-47|AK]], que son preferíes pola facilidá de fabricación y de caltenimientu, según la relativa variedá de fontes d'adquisición nel mercáu negru. Una de les constantes na guerra siria foi l'usu d'armamentu de fabricación artesanal (principalmente pol bandu rebalbu), nes cualos utilizáronse proyeutiles fechos de bombones traíos de contrabandu dende Turquía, que'l so mayor usu dar nel asediu de Alepo, amás [[Estáu Islámicu]] aumentó l'usu de drones con granaes o esplosivos, nos que s'usó cubierta plástica pa menguar asina'l pesu del esplosivu. El 20 de febreru cuatro soldáu rusos morrieron y dos resultaos mancaos por cuenta de un ataque con dron, T4 AFB a [[Homs]]<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/20-february-4-russian-soldiers-killed-2-wounded-in-a-vehicle |títulu=4 Russian soldiers killed, 2 wounded in a vehicle explosion by remote-controlled IED on the way from T4 AFB to Homs, Syria |fechaaccesu=20 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=ISIS - ISIL map, map of war in Syria, Iraq, Libya - Daesh map - Mosul operation - isis.liveuamap.com}}</ref> Otra carauterística de la Guerra Siria ye l'usu d'armamentu procedente de la segunda guerra mundial, que na so mayoría fueron adquiríes a distintes naciones previa la guerra de los 6 díes. Viose ametralladores [[MG 42|MG-42]] y [[MG 34|MG-34]] alemanes, según les sos variantes yugoslaves, cohetes, misiles antitanque, inclusive los raros tanques [[T-34]] que fueron utilizaos pol bandu rebalbu hasta la ulitma fase de la batalla por Alepo. Amás de modernu armamentu como misiles [[BGM-71 TOW|TOW]] de fabricación estauxunidense o los tanques T-90 de fabricación rusa. Esta gran variedá d'armamentu proveniente sobremanera de contrabandu de Turquía o apurríu poles potencies intervinientes, demostraron la supramacía de ciertes armes y vehículos sobremanera de fabricación rusa, y les debilidaes de dellos como pasu colos tanques [[Leopard 2|Leopard-2]] de fabricación alemana, según los fusiles y misiles de fabricación estauxunidense. Como na mayoría de guerres modernes l'usu de mines foi intensu sobremanera per parte d'Estáu Islámicu, que desenvolvió una gran llinia de fabricación d'esplosivos, lo cual obligó a Rusia a esplegar dellos batallones de zapadores en terrén, anque munchos d'ellos fueron recubiertos de plásticu volviendo bien difícil la so detección. === Tanques y vehículos blindaos === Los tanques [[T-90]]A del Exércitu siriu fueren protagonistes de diversos videos grabaos y espublizaos polos terroristes al traviés de YouTube. En xunetu de 2016, por casu, apaeció un videu nel que trés misiles de Daesh atacaben al blindáu, pero naquella ocasión el sistema de defensa activa del tanque dexó-y aguantar al ataque. El carru de combate T-90A —una versión ameyorada de la versión clásica— ye usáu pol Exércitu rusu dende 2004 y les sos unidaes son producíes pol fabricante Uralvagonzavod (UVZ), una empresa rusa famosa polos sos tanques y otros vehículos tantu de combate como de tipu civil.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/defensa/201702221067138961-tanque-saesh-siria/ |títulu=Videu: cómo se combate contra Daesh a bordu d'un tanque T-90A siriu |fechaaccesu=22 de febreru de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> === Ataques rusos a hospitales y escueles === Una de les fontes preferíes d'esti tipu de los medios ye l'Observatoriu Siriu de Derechos Humanos (OSDH). Esta organización ye dirixida por una sola persona, Osama Ali Suleiman, que s'atopa en Coventry, Reinu Xuníu. Esto, sicasí, nun torgar a Suleiman publicar hestories sobre lo qu'asocede en Siria, nes qu'inclúin cifres sobre'l númberu de casualidaes, ensin demostrar cuál ye la so metodoloxía o la so manera de consiguir la información.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201610031063854253-catastrofe-humanitaria-alepo-mentira-medios/ |títulu=Ente la espada y la paré: lo que callen los medios sobre la crisis humanitaria en Alepo |fechaaccesu=19 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> N'avientu de 2015, Amnistía Internacional acusó a Rusia d'atentar contra media docena d'hospitales, centros de salú y escueles en Homs, Idlib y Alepo. Les fontes usaes yeren entevistes telefóniques con activistes de derechos humanos locales en tierra, que la so identidá o veracidá nunca foi comprobada.<ref name=":1">{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/rusia/201703181067699813-medios-occidentales-falses/ |títulu=Los trés noticies falses más infames sobre la guerra en Siria |fechaaccesu=19 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> === Los cascos blancos === {{AP|Defensa Civil Siria|l1=Defensa Civil Siria}}La organización de voluntarios Cascos Blancos anunció que'l so oxetivu consiste en protexer a la población civil de Siria guardando la neutralidá política y ensin esquerase nes hostilidaes. El documental británicu ''The White Helmets'' (''Cascos Blancos'') del direutor Orlando von Einsiedel sobre la guerra en Siria ganó anguaño'l Oscar na categoría del meyor curtiumetraxe documental. Esta organización opera principalmente nes zones controlaes polos rebeldes y foi acusada de falsificar pruebes de víctimes civiles de resultes de los supuestos ataques aéreos rusos. El portal de les Fuercies Revolucionaries de Siria publicó un videu qu'amuesa a combatientes de los Cascos Blancos participando nel 'flashmob' mannequin challenge. Una vegada que los usuarios d'internet decatar de lo desaveniente del videu, foi retiráu del portal. Los medios de comunicación allegaes a les autoridaes siries publicaron semeyes y videos qu'indiquen la conexón de los Cascos Blancos col Frente al Nusra y otros grupos. Unes fotografíes amuesen a representantes de les fuercies de defensa civil coles banderes d'A los Nusra percorriendo'l centru de Idlib.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/politica/201611241065085949-asuntos-escuros-cascos-blancos/ |títulu=Asunto escuros de los Cascos Blancos en Siria |fechaaccesu=21 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> Apaecieron videos nos que los Cascos Blancos rescaten a neños de debaxo de los escombros causaos por bombardeos. Pero publicaron grabaciones que demuestren la simulación de tales actos. Periodistes independientes y persones nes redes sociales han espuestos los llazos d'esta organización con grupos yihadistes, pero tamién cola intelixencia británica, ente otros.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201610291064471063-white-helmets-syria-civil-defence/ |títulu=Casco Blancos: ¿rescatistas o cómplices d'Occidente? |fechaaccesu=19 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> Los miembros de la organización Cascos Blancos que pretenden defender a la población civil de Siria en realidá son partidarios del grupu terrorista Al Qaeda, declaró'l presidente siriu Bashar Asad. «Los cascos blancos son miembros d'A los Qaeda y ye lo que foi probáu (…) Los mesmos miembros que maten y executen son héroes humanitarios y agora inclusive tienen un premiu Oscar».<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703201067739268-Siria-terroristes-voluntarios/ |títulu=Asad acusa a los "cascos blancos" de venceyos con Al Qaeda |fechaaccesu=21 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> === Armes químiques en Siria === N'agostu de 2013 informar d'usu d'armes químiques nes contornes de Damascu, onde siquier 600 persones perdieron la vida. Tanto'l Gobiernu d'a l'A los Assad como la Coalición Nacional Siria desvenceyar d'aquellos fechos y acusáronse mutuamente. Barack Obama tuvo a puntu d'ordenar un ataque aereu contra Damascu pero, finalmente, el presidente rusu Vladímir Putin consiguió que los líderes mundiales apostaren por un procesu de control y d'eliminación internacional del potencial químicu-militar de Siria sol amparu de la ONX. El 23 de setiembre de 2013 el Conseyu de Seguridá de la ONX aprobó por unanimidá un resolución sobre Siria que sofitaba'l plan de la Organización pa la Prohibición d'Armes Químiques (OPAQ) pa la destrucción de los arsenales químicos sirios, qu'acabaríen siendo neutralizaos a bordu d'un barcu norteamericanu Cape Ray. A principios de 2016 la OPAQ anunció la destrucción completa de les armes químiques sacaes del territoriu siriu a finales de xunetu de 2014. == Consecuencies de la guerra == [[Ficheru:Total deaths over time as a result of the Syrian civil war.PNG|thumb|Nel cuadru puede apreciase como aumentaron les muertes dende l'entamu del conflictu|250px]] === Baxes === Hasta [[mayu]] de [[2014]], na guerra morrieren más de 160&nbsp;000 persones, de les cualos 40&nbsp;000 yeren civiles, 45&nbsp;000 soldaos del exércitu oficial y 21&nbsp;000 rebeldes. Esto fai del conflictu una pergrave crisis humanitaria, y una de les guerres más mortíferes del [[sieglu XXI]].<ref>{{cita web |url=http://www.informador.com.mx/internacional/2013/482575/6/reporten-110-mil-muertos-dende-entamu-del conflictu-en-siria.htm |títulu=Reporten 110 mil muertos dende entamu del conflictu en Siria |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Otros datos, apurríos pola organización opositora Observatoriu Siriu de Derechos Humanos, sostienen que les baxes taríen cercanes a los 120&nbsp;000, mientres el conteo oficial de [[Naciones Xuníes]] cerró'l númberu en 100&nbsp;000 muertos.<ref>{{cita web |url=http://mexico.cnn.com/mundo/2013/07/25/100000-persones-morrieron--pola guerra-en-siria-segun-la-onu |títulu=100,000 persones morrieron pola guerra en Siria, según la ONX |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> A partir de 2016, los medios empezaríen a falar d'un balance de más de 400{{esd}}000 muertos pola guerra civil dende 2011, ente civiles y militares sirios o estranxeros, hasta avientu de 2016. === Abellugaos === [[Ficheru:Syrian refugees in lebanon.jpg|thumb|Refuxaos sirios n'[[El Líbanu]]|250px]] {{AP|Abellugaos de la Guerra Civil Siria}} Para mediaos de [[2013]], envaloróse que más de 2&nbsp;000&nbsp;000 de persones escaparen de [[Siria]] a otres naciones, de les cualos 1&nbsp;800&nbsp;000 facer namái nel añu 2013 y ensin tomar en cuenta que tolos díes 6000 sirios más fuxen del so país.<ref name="latercera.com">{{cita web |url=http://www.latercera.com/noticia/mundo/2013/09/678-540825-9-cifra-de-refuxaos-sirios-algama-los dos-millones-por-guerra-civil.shtml |títulu=Cifra de refuxaos sirios algama los dos millones por guerra civil |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Los civiles debieron fuxir desesperadamente de los sos llares pa salvase de morrer na guerra y el 50 % de los refuxaos son neños menores de 18 años.<ref name="latercera.com"/> Los países vecinos de Siria, al ser más accesibles, son los más ocupaos polos inmigrantes civiles. [[Xordania]], [[El Líbanu]] y [[Turquía]], ostenten la mayor tasa de refuxaos sirios nes sos tierres, allugando non menos de 400&nbsp;000 persones cada unu. Naciones como [[Iraq]], [[Exiptu]] y munchos países del [[Norte d'África]], tamién s'atopen con un gran númberu de refuxaos sirios nel so territoriu. El númberu de refuxaos sirios n'El Líbanu llega a más de 700&nbsp;000 persones, lo que representa'l 20% de la población libanesa, impactando a la comunidá internacional. Xordania, en tantu, acoyó a 520&nbsp;000 sirios y [[Turquía]] a 460&nbsp;000, faciendo qu'estes naciones arréyense cada vez más na guerra civil de la so nación vecina.<ref name="latercera.com"/> Otros movíos pudiéronse ver n'Iraq, onde llegaron 120&nbsp;000 sirios y n'Exiptu, onde llegaron cerca de 110&nbsp;000. Nel casu de los movíos interiores, envalórase que cerca de 4&nbsp;500&nbsp;000 persones atópense abellugaes dientro del territoriu siriu. === Perdes económiques === El conflictu afaró barrios enteros en ciudaes y poblaos del país, destruyíu gran parte de la so base manufacturera ya infraestructura y frenáu la producción y esportación de petroleu. Unos 10&nbsp;000 edificios estatales fueron estropiaos y provocáronse perdes por 15&nbsp;000 millones de dólares al sector públicu. La economía contráxose en más d'un 35%, en comparanza cola crecedera añal del 6% que'l país tuvo nos cinco años previos a qu'empezara'l conflictu. El país perdió casi'l 40% del so [[PIB]], y les reserves internacionales menguaron considerablemente. La industria petrolero siempres foi unu de los puntos clave de la economía nacional. En 2008 el 22% de PIB recayía sobre esi sector, pero anguaño nun hai recursos pa desenvolver los xacimientos.<ref>{{cita web |url=http://america.infobae.com/notas/73982-Perdíes-millonaries-pol conflictu-en-Siria |títulu=Perdes millonaries pol conflictu en Siria }}</ref> La inflación nel país hai aumentar un 200%, disparando los precios violentamente y dexando a la población nuna situación d'escasez esmolecedora. Tamién, informóse que la probeza nel país devasaría los 80% de la población siria; amás d'haber un 60% de desemplegu.<ref>{{cita web |url=http://www.infobae.com/2013/10/11/1515546-vivir-guerra-testimonio-del horror sirio |títulu=Vivir en guerra: testimonios del horror en Siria |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Nel país, hai escasez de too tipu de recursos esenciales, como l'alimentu, combustible y otros medios p'abastecese; el gobiernu nun puede importar bienes básicos como farina, trigu, azucre y arroz. Esto suma al recién informe qu'indica que cerca del 75 % de les instalaciones de producción nes principales ciudaes yá nun tán operatives.<ref name="infobae.com">{{cita web |url=http://www.infobae.com/2013/09/26/1511679-como-se-desmorona-la-economia-siria-la guerra |títulu=Cómo se desmorona la economía de Siria pola guerra |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Per otru llau, los costos de capital del Estáu cayeron un 75% y los privaos un 81%. Les dificultaes de tresporte tamién afectaron al sector agrícola, al puntu que munchu llabradores nun pudieron vender les sos colleches.<ref name="infobae.com"/> El dañu total a la economía de [[Siria]] envalorar ente en más de 100&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;000 de dólares, una de les perdes económiques más grandes nos últimos años.<ref name="infobae.com"/> == Violaciones a los derechos humanos y crímenes de guerra == {{AP|Alcuerdos de paz ente'l gobiernu al-Ásad y l'Oposición siria|Conversaciones de Xinebra (2017)}} Dambos bandos fueron acusaos repetidamente d'incurrir en violaciones de los derechos humanos por diversu gobiernos y organizaciones non gubernamentales. Siria recibió dures crítiques de parte d'organizaciones globales pola so actitú en redol al respetu de los [[derechos humanos]].<ref name="w.r.p555">[http://www.hrw.org/world-report-2010 ''World Report 2010 Human Rights Watch World Report 2010''.] Páx. 555.</ref> Dende 1963 caltiénse a valir l'[[estáu d'emerxencia]], que da a les fuercies de seguridá amplios poderes pal arrestu y detención de los ciudadanos.<ref name="AmInt2009"/> El país ta gobernáu al traviés del [[unipartidismu]] estatal ensin eleiciones llibres.<ref name="AmInt2009">{{cita web |url=http://thereport.amnesty.org/en/regions/middle-east-north-africa/syria |títulu=Amnesty International Report 2009, Syria |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091007231314/http://thereport.amnesty.org/en/regions/middle-east-north-africa/syria |fechaarchivu=7 d'ochobre de 2009 }}</ref> Al tar en plenu estáu de guerra los derechos d'espresión, asociación y xunta tán puramente controlaos.<ref name="AmInt2009"/><ref name="HRW">[https://books.google.co.uk/books?id=OZ3a4M_oZccC&pg=PA486&dq=%22Human+Rights+Watch+World+Report+2005+Events+of+2004%22+syria&hl=en&ei=3g91TNjTB9mXOJ_C2M4G&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC8Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false Human Rights Watch World Report 2005 Events of 2004], [[Human Rights Watch]] 2005. ISBN 1-56432-331-5.</ref> Les muyeres y les minoríes étniques enfrentar a la discriminación, sobremanera nos sectores controlaos por EI, yá que consideren infiel toa forma de cultu distintu a la sunnie.<ref name="AmInt2009"/><ref name="HRW"/> [[Human Rights Watch]] afirma que la situación de los derechos humanos en Siria ye una de les peores nel mundu. Otru crime de guerra correspuende a la destrucción del heriedu cultural yá seya de manera indireuta productu de los desplazamientos polos combates, o la destrucción direuta como la realizó EI en Palmira o la destrucción productu de bombardeos o los túneles rebalbos que destruyeron seiciones medievales en Alepo per parte de los rebeldes nel so intentu de prindar la ciudadela. === Usu d'armes químiques === [[Ficheru:State Department map of Gouta chemical attack.svg|thumb|Mapa del ataque con armes químiques en Ghouta d'agostu de 2013.]] Les [[armes químiques]] tán prohibíes nel mundu y el so usu ye un crime de guerra. Sicasí, na guerra civil de [[Siria]] estes armes utilizáronse y llevaron a consecuencies nefastes. La ONX recibió quexes de posibles ataques con armes químiques hasta en 16 ocasiones. Siete caso fueron investigaos: en nueve consideróse que nun había "información abonda o creíble" y en cuatro casos les inspeutores de la ONX confirmaron l'usu de [[gas sarín]]. Los informes, sicasí, nun culparon a nenguna parte del usu d'armes químiques.<ref>{{cita web |títulu=Sarin in Syria |url=http://www.al-bab.com/blog/2013/december/sarin-in-syria.htm#sthash.WSw9ziB3.dpbs |fecha=14 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=21 d'avientu de 2013 |idioma=inglés}}</ref> L'ataque con armes químiques más notable foi la [[Masacre de Ghouta]], socedida'l 21 d'agostu de 2013, cuando 1400 persones morrieron afogaes por gases químicos. L'autoría de los ataques sigue ensin tar clara, y dambes partes del conflictu culpáronse mutuamente.<ref>{{cita web |url=http://www.biobiochile.cl/2013/09/30/remata-investigacion-sobre-presuntos-ataques-con-armes-quimicas-en-siria.shtml |títulu=Remata investigación sobre presuntos ataques con armes químiques en Siria |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Esti ataque sollertó a la comunidá internacional y foi casi'l responsable d'una intervención militar internacional. Por cuenta de l'amenaza d'un ataque per parte d'Estaos Xuníos, el [[9 de setiembre]], Rusia encamentó a Siria a poner el so arsenal d'armes químiques so control internacional.<ref>{{cita web |url=http://www.rferl.org/content/lavrov-syria-attack-terror-lavrov-warning/25099919.html |títulu=Russia Apures Syria To Put Chemical Weapons Under International Control |editorial=Radio Free Europe/Radio Liberty |fecha=9 de setiembre de 2013}}</ref><ref>{{cita web |apellíu=Isachenkov |nome=Vladmir |títulu=Russia To Push Syria To Put Chemical Weapons Under International Control |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/09/09/russia-syria-chemical-weapons-international-control_n_3893951.html |periódicu=Huffington Post |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151121092605/http://www.huffingtonpost.com/2013/09/09/russia-syria-chemical-weapons-international-control_n_3893951.html |fechaarchivu=21 de payares de 2015 }}</ref> El 14 de setiembre, Estaos Xuníos y Rusia anunciaron en Xinebra que llegaren a un alcuerdu sobre cómo debía Asad apurrir les sos armes químiques.<ref>{{cita publicación |nome=John |apellíu=Solomon |títulu=US, Russia reach deal on Syria chemical weapons |url=http://www.washingtontimes.com/news/2013/sep/14/us-russia-reach-deal-syria-chemical-weapons/ |periódicu=[[The Washington Times]] |fecha=14 de setiembre de 2013}}</ref> Otres denuncies por supuestos ataques químicos asocedieron en [[marzu]], cuando se faló de 26 muertos y 80 mancaos, y una en [[abril]], cuando miembros rebalbos afirmaron ser víctimes d'axentes químicos del gobiernu. === Masacres coleutives === Dende [[2012]] d'equí p'arriba, la violencia na guerra foi nun aumentu escomanáu y les denuncies de crímenes de guerra en tou los bandos fueron recurrentes. Esto ye particularmente oxetivu per parte de EI, qu'utiliza les execuciones como mediu propagandísticu, tantu de desertores como de prisioneros. N'otros casos estes afirmaciones son difíciles de confirmar o queda pocu claro los númberos, como foi nel casu de Alepo. Otra constante ye'l casu de los bombardeos y les cifres de víctimes, que nun pueden ser confirmaes por más d'una fonte. Les primeres denuncies empezaron en [[febreru]] de [[2012]] en [[Homs]], onde los bombardeos del exércitu llegaben a asesinar per día a más de 200 civiles. Darréu, na ciudá [[Hula (Siria)|Hula]], afirmóse qu'una masacre foi llevada a cabu por miembros gubernamentales de [[Shabbiha]] (la fuercia de seguridá) la cual cobró la vida de 108 civiles, de los cualos 49 yeren neños. La [[Masacre de Hula]] fueron asesinatos despiadaos como fusilamientos ya inclusive puñalaes en contra de los civiles. A midida que avanzaba'l [[2012]], los asesinatos en masa yeren cada vez más brutales y frecuentes. La asediada ciudá de [[Hama]] tamién foi un puntu conflictivu onde se denunciaron masacres; como la qu'asocedió en xunu onde cerca de 80 civiles, ente ellos muyeres y neños, fueron executaos poles fuercies paramilitares del gobiernu siriu. En [[avientu de 2012]], na mesma ciudá, un bombardéu a una panadería asesinó a 90 civiles.<ref>{{cita web |url=http://www.elcomercio.com/mundo/Activistes-denuncien-masacre-coleutiva-Hama_0_713928834.html |títulu=Activistes sirios denuncien otra masacre coleutiva en Hama |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131003150204/http://www.elcomercio.com/mundo/Activistes-denuncien-masacre-coleutiva-Hama_0_713928834.html |fechaarchivu=3 d'ochobre de 2013 }}</ref>En [[2013]], delles llocalidaes fueron escenariu d'estes masacres sangrientes. Foi'l casu d'A los Baida y Banias, ciudaes onde 250 persones fueron executaes a manes de fuercies gubernamentales en [[mayu]].<ref>{{cita web |url=http://noticiasdesirialibre.wordpress.com/2013/09/13/informe-de-hrw-confirma-les masacres-del-regimen-en-al-bayda-y-baniyas/ |títulu=Informe de HRW confirma les masacres del réxime n'A los Bayda y Baniyas |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Asina mesmu, denuncióse una masacre en [[Alepo]] que dexó 147 muertos tres qu'estos cadabres fueren atopaos nun ríu de la ciudá. En xunu, na ciudá de Khan Al Assal, terroristes fueron acusaos d'asesinar a cientos de civiles y militares. El [[21 d'agostu]] de [[2013]] nel suburbiu de [[Ghouta]], nes contornes de [[Damascu]], una matanza cobró la vida d'hasta 1400 civiles, 500 d'ellos neños, víctimes de bombes químiques. L'autoría de los ataques nunca foi esclariada. En [[setiembre]] de [[2013]], [[Naciones Xuníes]] afirmó que'l gobiernu fuera'l responsable d'ocho masacres coleutives a lo llargo del añu.<ref>{{cita web |url=http://gestion.pe/politica/onu-confirma-regimen-siria-perpeto-ocho-masacres-rebalbes-2075907 |títulu=ONX confirma: El réxime de Siria perpetó ocho masacres; los rebeldes una |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Los rebeldes tamién fueron culpaos por perpetar masacres similares mientres la guerra. Específicamente los rebeldes radicales, amestaos col terrorismu. Ye según el [[12 d'ochobre]] de [[2013]], acusar a los rebeldes terroristes d'executar a 190 civiles na ciudá de [[Latakia]], 65 de los cualos taben indefensos.<ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com/internacional/131012/rebeldes-en-siria-espanden-la guerra sectaria-con-matances |títulu=Rebalbes en Siria espanden la guerra sectaria con matances |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> === Violencia sectaria === La guerra civil Siria dende la desapaición del Exércitu Llibre Siriu como unidá, tornóse pasu ente pasu nuna guerra asimétrica de bandos identificaos con una determinada orientación política y principalmente relixosa. La insurxencia representaos por principalmente HTS y Ahrar al Sham, son suníes que la so principal conseña ye la d'establecer el sunismu y el conseyu de la sharia como base d'estructura, al igual qu'Estáu Islámicu, tola insurxencia suní foi acusada de persecución a otres minoríes o grupos relixosos, según destrucción del patrimoniu cultural. Pel so llau les milicies non suníes xuniéronse al llau del gobiernu, lo que provocó dellos episodios de violencia desatamañada contra la población suní, lo mesmo qu'asocedió n'Iraq. Por otru, llau los curdos atopar en graves conflictos internos pola mesma división del pueblu curdu en musulmanes y [[yazidíes]], según la so rellación colos curdos d'Iraq y Turquía, lo que provocó dellos episodios de violencia sectaria. El sofitu d'Irán a la población xiina y el de Arabia Saudita y los sos aliaos a los suníes, provocó l'aumentu d'esti conflictu nel cual va ser pocu probable una paz al curtiu plazu, y sobremanera una reestructuración d'un estáu unitariu. Rusia apuesta a la creación d'una nueva constitución na cual esaníciese'l calter árabe y estructura centralizada, a un estáu multicultural y federativa, similar a la mesma Rusia. == Posibles soluciones al conflictu siriu == === Reforma constitucional === El 20 de marzu'l presidente de siria, Bashar Asad, decidió crear una comisión constitucional nel Conseyu Popular de Siria (Parllamentu unicameral), declaró'l xefe del comité de la Duma d'Estáu (cámara baxa del Parllamentu rusu) p'asuntos internacionales, Leonid Slutski. La declaración foi fecha na xunta de la presidenta del Parllamentu siriu, Hadiya Abbas, cola delegación de diputaos rusos y los miembros de l'Asamblea Parllamentaria del Conseyu d'Europa, Pedro Agramunt. «Asad, nuna xunta cola delegación de la Duma d'Estáu, aprobó nuesa propuesta d'establecer una comisión constitucional nel Parllamentu», dixo. La decisión, amestó, foi tomada con encamientos de la Duma xuntu con parllamentarios del Conseyu d'Europa y el presidente Agramunt. «Esta comisión va dexar xunir les resultaos del diálogu siriu en Xinebra, les conversaciones en Astaná, según diversos grupos de la sociedá siria (sobre la ellaboración de la Constitución)».<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703201067734977-siria-constitucion-conseyu-popular/ |títulu=Asad decide crear una comisión constitucional nel Parllamentu |fechaaccesu=24 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> Les autoridaes siries tán abiertes al diálogu con tolos que depongan les armes y respeten la Constitución, afirmó'l presidente de Siria, Bashar Asad. «Siria ta abierta al diálogu con toos a condición de que depongan les armes y respeten la Constitución», dixo'l líder siriu, citáu pola Cancillería del so país, na xunta cola delegación de diputaos rusos y miembros de l'Asamblea Parllamentaria del Conseyu d'Europa (PACE), el 20 de marzu del 2017. Asad destacó tamién que les autoridaes del país consideren que puede resolvese la crisis en Siria solo avanzando simultáneamente en dos direiciones: la llucha antiterrorista y el procesu políticu.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703201067735099-siria-bashar-asad-dialogo/ |títulu=Damascu dispuestu a dialogar con tolos que depongan armes y respeten la Constitución |fechaaccesu=24 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> Los representantes de la autoproclamada rexón federativa de Siria del Norte (los curdos sirios) tán dispuestos a participar nel trabayu de la comisión pa ellaborar la Constitución de Siria.<ref>{{cita web |url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201703201067732192-siria-curdos-constitucion/ |títulu=Curdos sirios dispuestos a trabayar na comisión constitucional de Siria |fechaaccesu=24 de marzu de 2017 |apellíu=Sputnik |idioma= |sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref> === Conversaciones de Astaná === El 9 de mayu les HTS anuncien que van atacar a cualquier grupu qu'allegue a les conversaciones de Astaná y a los que los protexan.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/9-may-syrias-hayat-tahrir-alsham-threatens-to-attack-any|títulu=Syria's Hayat Tahrir al-Sham threatens to attack any Astana related group that enters Idlib and other groups that seeks to protect them - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=6 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> === Zones de Cese al Fueu Tanto Rusia, Irán como Turquía a partir del 2017 axustaron diverses árees de cese al fueu nes cualos les ONX negóse a participar comoquier, una y bones el gobiernu siriu niega la condición d'esplegue de fuercies de paz o monitores del procesu.<ref>{{cita web |url=http://syria.liveuamap.com/en/2017/8-may-syrian-foreign-minister-says-there-will-be-non-international|títulu=Syrian foreign minister says there will be non international forces under UN supervision as part of 'safe zones' deal - Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|fechaaccesu=5 d'agostu de 2017|sitiuweb=Map of Syrian Civil war/ Global conflict in Syria - Syria news - syria.liveuamap.com|idioma=en}}</ref> == Reconstrucción de Siria == El 13 de mayu del 2018 anúnciase la rehabilitación del tendíu llétricu a Deir ezZor, dexando la reconexión de la lletricidá a la capital provincial, per primer vegada dende l'entamu de la guerra. El fin de la obra foi anunciada pol primer ministru siriu Emad Khamis, nuna visita al valle del Eufrates.<ref>{{cita publicación |títulu=Electricity fully returns to Deir Ezzor after years of war|url=https://www.almasdarnews.com/article/electricity-fully-returns-to-deir-ezzor-after-years-of-war/|fecha=13 de mayu de 2018|fechaaccesu=13 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 14 de mayu la Empresa Xeneral de la Refinería de Homs llogró producir una variante l'aceite de compresores de fabricación estauxunidense que s'usaba na Fábrica de Gas del Sur de la Rexón Central, en escosándose la cantidá necesaria pa la Fábrica de Gas, y l'imposibilidá d'importar l'aceite por cuenta de les restricciones económiques. La capacidá granible de la Fábrica d'Aceites Entemecíos llega a 60 mil tonelaes añales, los cuadros téunicos estudien la posibilidá de producir aceite pa frenos y tou tipu de carburantes.<ref>{{cita web |url=https://www.sana.sy/es/?p=82449|títulu=La Refinería de Homs produz un aceite pa compresores – L'Axencia Árabe Siria de Noticies|fechaaccesu=15 de mayu de 2018|sitiuweb=www.sana.sy|idioma=en-US}}</ref> Cola participación de más de 40 empreses especializaes n'alimentos, testiles y propietarios de microempresas, arrincó'l Festival de Compres “Tou lo Bono Ta en La nuesa Guta 2” en Duma, entamáu pola Compaña Sham, l'Establecimientu Siriu de Comerciu y la Gobernación de Damascu Campo.<ref>{{cita web |url=https://www.sana.sy/es/?p=82465|títulu=Más de 40 empreses participen nel Festival de Compres “Tou lo Bono Ta en La nuesa Guta 2” en Duma – L'Axencia Árabe Siria de Noticies|fechaaccesu=15 de mayu de 2018|sitiuweb=www.sana.sy|idioma=en-US}}</ref> El 19 de mayu reinicio'l so funcionamientu'l campu gasífero de Dabisan de 250,000 metros cúbicos diarios, nel campu occidental de Raqa. Mientres s'atopen en reahbilitación otros 3 campos, qu'alimenten centrales llétriques.<ref>{{cita publicación |títulu=Syrian government re-operates gas field in liberated Raqqa countryside|url=https://www.almasdarnews.com/article/syrian-government-re-operates-gas-field-in-liberated-raqqa-countryside/|fecha=19 de mayu de 2018|fechaaccesu=19 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> El 25 de mayu Samer Khalil, ministru siriu d'Economía y Comerciu Esterior, indicó que se riquir más de los 400 millones de dólares envaloraos pa la reconstrucción de Siria, no que fai a la so infraestructura y la so industria. El gobiernu envalora que l'apurra mayoritariu del gobiernu de Rusia tantu en financiamientu como en sofitu loxísticu. El so primer enfoque ye la reconstrucción de la so industria petrolero y gasífera, según la busca de nuevos xacimientos.<ref>{{cita publicación |títulu=Syria may need over $400 million to be rebuilt, relies on Russian aid - minister|url=https://www.almasdarnews.com/article/syria-may-need-over-400-million-to-be-rebuilt-relies-on-russian-aid-minister/|fecha=25 de mayu de 2018|fechaaccesu=25 de mayu de 2018|periódicu=AMN - Al-Masdar News {{!}} المصدر نيوز|idioma=en-US}}</ref> A entamos de xunu ciento de families empezaron el so regresu a les sos llocalidaes na contorna sureste de Idleb al traviés del corredor humanitariu de Abu al Duhur. 500 civiles volvieron per día, acompañaos con más de 100 vehículos particulares, na so mayoría son agrícoles. Traxeron consigo unos 5.000 cabeces de ganáu. Según el presidente del Conseyu Municipal de Zabadani, Bassel Dalati, más de 3.000 families tornaron, y a pesar de les condiciones climátiques d'agua nun se detuvo pa la organización de les habituales fiestes y antroxos del branu. concluyóse'l caltenimientu de la rede llétrica n'instalando a 70 tresformadores. Seis escueles de les distintes fases d'enseñanza recibieron alredor de 3.000 estudiantes, y tase trabayando pa la rehabilitación de cuatro escueles más.<ref>{{cita web |url=https://www.sana.sy/es/?p=83573|títulu=Destacaes noticies de la recuperación de Siria mientres la última selmana – L'Axencia Árabe Siria de Noticies|fechaaccesu=5 de xunu de 2018|sitiuweb=www.sana.sy|idioma=en-US}}</ref> * [[Cronoloxía de la Guerra Civil Siria]] * [[Primavera Árabe]] * [[Revuelta Armada Curda de 2012]] * [[Conflictu n'El Líbanu de 2011-2012]] * [[Enfrentamientos nos Altos del Golán de 2012-2014]] * [[Crisis diplomática ente Turquía y Siria]] * [[Guerra contra l'Estáu Islámicu]] == Notes == {{llistaref|group="n"}} ; Cargos {{llistaref|group="lower-alpha"|2}} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Syrian Civil War (2011-present)}} {{Wikinoticies|Categoría:Guerra Civil Siria}} * Un discutiniu de les [http://www.monitor.upeace.org/innerpg.cfm?id_article=1017 causes de la guerra civil] na ''[[Universidá pa la Paz]] de les [[Naciones Xuníes]]'', 23 d'ochobre de 2013 {{N'idioma|en}} ;Entevistas * [http://midwestdiplomacy.com/2013/12/08/syria-at-an-impasse/ Guerra Civil Siria Midwest Diplomacy] {{N'idioma|en}} * [http://www.presidentassad.net/index.php?option=com_content&view=categories&id=80&Itemid=468 Diverses entrevistes con Bashar al-Asad] {{N'idioma|en}} * [http://nation.foxnews.com/2013/09/18/fox-news-exclusive-interview-syrian-president-bashar-al-assad Entrevista n'esclusiva col Presidente Siriu Bashar al-Asad] [[Fox News]], 18 de setiembre de 2013 {{N'idioma|en}} * [http://www.spiegel.de/international/world/spiegel-interview-with-syrian-president-bashar-assad-a-926456.html Entrevista con Bashar al-Asad: «A la fin, una mentira ye una mentira»] [[Der Spiegel]], 7 d'ochobre de 2013 {{N'idioma|en}} * [http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2013/12/al-qaeda-leader-syria-speaks-al-jazeera-20131218155917935989.html Primer entrevista emitida col fundador del Frente al-Nusra Mohammed al-Joulani] {{N'idioma|en}} {{Tradubot|Guerra civil siria}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Guerra Civil Siria|Guerra Civil Siria]] [[Categoría:Rebeliones en Siria]] [[Categoría:Guerres]] [[Categoría:Guerres n'Asia]] [[Categoría:Guerra contra Estáu Islámicu]] [[Categoría:Guerra contra'l terrorismu]] [[Categoría:Estáu Islámicu en Siria]] [[Categoría:Terrorismu en Siria]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] g8h2rzizqybdmgwdi80i6xv1h93nvlz 0 128323 3709797 3601935 2022-08-19T09:13:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Ficha d'organismu oficial |nome = Ministeriu de Rellaciones Esteriores de la URSS<br /><small>Министерство внешних сношений СССР</small>[[Ficheru:Coat of arms of the Soviet Union 1.svg|center|50px]] |logo = |anchu_logo = |títulu_logo = |sellu = |anchu_sello = |títulu_sello = |imaxe = |anchu_imaxe = 250px |título_imagen = L'antigua see del Ministeriu de Rellaciones Esteriores |sistema = |tipu = |creáu = {{fecha|16|07|1923}} |predecesora = |eslleíu = {{fecha|15|11|1991}} |socesora = [[Ficheru:MID emblem.png|25px]]<br />[[Ministeriu d'Asuntos Esteriores de Rusia|Ministeriu d'Asuntos Esteriores]] de la [[Federación de Rusia]] |xurisdicción = {{bandera|URS}} [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] |ámbitu = |país = |sede = [[Moscú]], [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] |latd= |latm= |lats= |latNS= |longd= |longm= |longs= |longEW= |region_code = |emplegaos = |presupuestu = |ministru = |ministru_par = |direutor = |direutor_pos = |titular_tipu = |titular_nom = |titular_pos = |composición = |dependiente_de= |superior = |so_la so dependencia rellacionaos = |sitio_web = |notes = }} El '''Ministeriu de Rellaciones Esteriores''' ('''MRE''') de la '''Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques''' ('''URSS''') ({{lang-ru|Министерство внешних сношений СССР}}), formáu'l 16 de xunetu de 1923, yera una de les oficines de Gobiernu más importantes de la [[Xunión Soviética]]. Foi conocíu hasta 1946, como la '''Comisaría del Pueblu d'Asuntos Esteriores''' ({{lang-ru|Народный комиссариат по иностранным делам}}), o '''Narkomindel''' y como'l '''Ministeriu d'Asuntos Esteriores''' ({{lang-ru|Министерство иностранных дел}}), o '''MAE''', dende 1946 hasta 1991. El MRE, foi fundáu'l 6 de xunetu de 1923 a nivel de tola Unión, tres la firma del [[Tratáu de Creación de la URSS]] y basóse na Comisaría del Pueblu d'Asuntos Esteriores de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR), formada en 1917. Hasta antes de 1946, el Ministeriu yera lideráu por un Comisariu, hasta antes de 1991 por un [[Ministru d'Asuntos Esteriores]] y en 1991 por un [[Ministru de Rellaciones Esteriores]]. Cada líder del Ministeriu yera nomáu pol [[Presidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Presidente]] del [[Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Conseyu de Ministros]] y confirmáu pol [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]] del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]] y yera miembru del Conseyu de Ministros. El Ministeriu de Rellaciones Esteriores axustó trataos diplomáticos, remanó asuntos esteriores soviéticos nel estranxeru col [[Departamentu Internacional del Comité Central]] y condució la creación del [[comunismu]] y el «[[antimperialismu]]», que yeren fuertes temes de la política soviética. Primero que [[Mikhaíl Gorbachov]] convertir en [[Secretariu Xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Secretariu Xeneral]], la estructura organizativa del MRE nun tuvo cambeos significativos. Según munchos otros organismos soviéticos, el MRE tuvo un grupu encargáu de les polítiques internes, conocíu como'l [[Collegium]], remanáu pol ministru, los dos primeros viceministros y nueve viceministros, ente otros. Cada viceministru encabezaba de normal el so propiu departamentu. == Deberes y responsabilidaes == El principal deber del Ministeriu de Rellaciones Esteriores yera dirixir la llinia xeneral de [[Rellaciones internacionales de la Xunión Soviética|política esterior soviética]], representar al país nel estranxeru y participar nes conversaciones coles delegaciones estranxeres en nome del [[Gobiernu soviéticu]]. Tamién nomaba a funcionarios, con esceición de los embaxadores soviéticos, que yeren designaos pol [[Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Conseyu de Ministros]]. El MRE foi'l responsable de curiar de los intereses económicos y políticos de la URSS nel estranxeru, anque los intereses económicos tamién yeren responsabilidá conxunta del Ministeriu de Comerciu Esterior. El Comité Estatal del Conseyu de Ministros de Rellaciones Culturales con Naciones Estranxeres y el Ministeriu de Cultura trabayaron conxuntamente col MRE no que fai a la proteición de los ciudadanos soviéticos nel estranxeru, l'exerciciu del xeneral de rellaciones consulares soviétiques nel estranxeru y la promoción de la [[cultura soviética]] nel esterior. Un deber menos visible del MRE foi'l so papel na coordinación d'operaciones d'intelixencia nel estranxeru.<ref>{{cita llibru | autor = Feldbrugge, Ferdinand Joseph Maria; Pieter van den Berg, Gerard; Simons, William B. | títulu = Encyclopedia of Soviet law | allugamientu = | editorial = [[Brill Publishers]] | añu = 1985 | volumen = | páxina = 515 | url = https://books.google.com/books?id=j7gBESqTciYC&dq | isbn = 9024730759 }}</ref> Les [[visa|vises]] de salida yeren emitíes pol MRE federal, pero tamién polos ministerios de rellaciones esteriores de [[Xunión Soviética|tola unión]] y pol [[Ministeriu del Interior de Rusia|Ministeriu del Interior]]. Lo mesmo asocedía pa los [[pasaporte]]s civiles esternos que yeren apurríos a los ciudadanos soviéticos.<ref>{{cita llibru | autor = Ginsburg, George | títulu = The citizenship law of the USSR | allugamientu = | editorial = [[Brill Publishers]] | añu = 1983 | volumen = | páxina = 302 | url = https://books.google.com/books?id=KHUYRM2527sC&dq | isbn = 9789024728633 }}</ref> == Organización y estructura == El grupu del Ministeriu que llevaba a cabu la política interna yera'l Collegium y los sos miembros yeren xeneralmente'l ministru, los dos primeros viceministros, los nueve viceministros, un xefe de la secretaría xeneral y otros catorce miembros. En 1990, hubo un total de 27 miembros del Collegium.{{sfn|Staar|1991|p=51–2}} Cada viceministru yera responsable d'un departamentu. Los miembros restantes controlaben un departamentu o órganu alministrativu del Ministeriu. Un Collegium na URSS yera, en munchos sentíos, lo mesmo que'l [[lideralgu coleutivu]]. El Collegium coordinaba tomar de decisiones tocantes a la asignación de xeres específiques sobre la base de la política del MRE. Esperábase qu'esti órganu revisara nueves directives ordenaes pol ministru y tuviera en cuenta los sos ésitos y fracasos. El «nuevu pensamientu» de Mikhaíl Gorbachov en materia esterior foi oficializáu nel Collegium en 1988, tal como definir metes p'ameyorar les rellaciones diplomátiques y crear ''«condiciones de vida decentes, humanes, materiales y espirituales pa toles naciones»''.{{sfn|Staar|1991|p=55}} Amás, el Collegium señaló que les meyores nos esfuercios internacionales «pa salvar al mundu» yeren la meyor «noción de clase del [[socialismu]]». Creía que si'l socialismu podía crear un mundu más pacíficu, esti realmente realizaría una «[[revolución mundial]]».{{sfn|Staar|1991|p=55}} La caña [[Gobiernu de la Xunión Soviética|federal]] del Ministeriu de Rellaciones Esteriores y los sos filiales locales de tola unión axuntar con regularidá na caña federal del Conseyu de Ministros y nes sos cañes republicanes p'aldericar les polítiques, deberes y responsabilidaes del MRE. Esta xunta conxunta llevó a una mayor participación de les repúbliques de la unión na aplicación, ellaboración y coordinación de la política esterior. Esti órganu tamién aldericaba los problemes internacionales y resolvía tales problemes nel ámbitu internacional.<ref>{{cita llibru | autor = Huskey, Eugene | títulu = Executive power and Soviet politics: the rise and torne of the Soviet state | allugamientu = | editorial = M.E. Sharpe | añu = 1992 | url = https://books.google.com/books?id=mKcazy5JDCgC&dq | isbn = 1563240599| páxines = 199 }}</ref> Por cuenta de que los Gobiernos comunistes d'[[Europa oriental]] se desintegraron en 1989, yá nun había nenguna distinción ente los departamentos d'Europa occidental y oriental. Un órganu d'alministración independiente conocíu como «Asuntos de la Embaxada» esistía p'atender al cuerpu diplomáticu soviéticu nel estranxeru.{{sfn|Staar|1991|p=52}} En 1986, el Gobiernu soviéticu creó nuevos departamentos del MRE pa tratar col control d'armes y el desarme. El MRE tamién creó nuevos departamentos rexonales, tales como'l Departamentu del Pacíficu. Este foi un cambéu radical, yá que estructura del MRE permaneciera casi inalterada dende'l [[Imperiu rusu]].{{sfn|Staar|1991|p=53}} Un llibru soviéticu describe la estructura y organización del MRE de la forma siguiente:{{sfn|Staar|1991|p=52}} <blockquote>''«Una importante caña del aparatu central, dende'l puntu de vista de la direición diplomática operacional diaria, ye la división executiva diplomática. La naturaleza de les actividaes que se dediquen a estes divisiones determinar poles sos carauterístiques territorial y funcional. Los departamentos territoriales remanen cuestiones de rellaciones esteriores con grupos específicos de los Estaos. Estos grupos de países tán estremaos por rexones.»''</blockquote> Los esfuercios de reorganización que tuvieron llugar en 1986 y principios de 1987 conducieron al reemplazu de munchos altos diplomáticos. El Gobiernu tamién introdució un nuevu principiu que declaraba que, «''una vegada qu'un embaxador tuvo nel mesmu puestu mientres 4 o 5 años, pierde'l so marxe de perceición. El periodu óptimo de serviciu nel mesmu puestu ye de trés años a lo más.''»{{sfn|Staar|1991|p=55}} == Ideoloxía y formulación de polítiques == La ideoloxía foi un componente clave de la política esterior soviética{{sfn|Staar|1991|p=65}} y anque la diplomacia del país foi construyida sobre les idees del [[marxismu]]-[[leninismo]], inclusive [[Vladímir Lenin]] consideraba que'l compromisu yera un elementu importante na diplomacia estranxera, afirmando que'l compromisu namái tenía d'utilizase cuando ''«lo nuevo nun ye entá lo suficientemente fuerte como pa derrocar a lo vieyo»''.{{sfn|Staar|1991|p=67}} Esta política foi un elementu importante en momentos de debilidá, y poro, en dalgún momentu podríen algamar ''«ciertos alcuerdos colos países imperialistes n'interés del [[socialismu]]»''. La rellación ente la política y l'ideoloxía siguió siendo un problema activu hasta la [[disolución de la Xunión Soviética]].{{sfn|Staar|1991|p=67}} D'alcuerdu a un desconocíu ex direutor del [[Institutu Estatal de Rellaciones Internacionales de Moscú]], toles actividaes diplomátiques esitoses pal llau soviéticu basar nos principios del marxismo-leninismu y l'evaluación soviética d'otros países en ciertos campos, tales como'l desenvolvimientu social. La Direición de Planificación de Midíes de Política Esterior, un órganu del MRE, analizó les rellaciones internacionales y trató de predicir eventos futuros, anque nunca entamaba realmente la política del MRE. El Ministru de Rellaciones Esteriores soviéticu [[Eduard Shevardnadze]] afirmó que la política esterior soviética y l'enfoque del «nuevu pensamientu» establecíu por Gorbachov, convirtiérase na piedra angular pa caltener una rellación diplomática estable en tol mundu.{{sfn|Staars|1991|p=68}} Hai munchos exemplos de rivalidaes ente'l partíu y l'Estáu na hestoria soviética. Na política esterior l'Estáu tuvo representáu pol MRE, ente que'l Departamentu Internacional (DI) representó al partíu. L'enfoque sobre la política esterior del DI foi más ideolóxicu que'l del MRE, que siguió una política de ''[[détente]]'', que significa lliteralmente'l relajamiento de les tirantes rellaciones col [[primer mundu]]. L'historiador Jan Adams esplicó'l conflictu de la siguiente manera:<ref>{{cita llibru | autor = Huskey, Eugene | títulu = Executive power and Soviet politics: the rise and torne of the Soviet state | allugamientu = | editorial = M.E. Sharpe | añu = 1992 | url = https://books.google.com/books?id=mKcazy5JDCgC&dq | isbn = 1563240599| páxines = 59 }}</ref> <blockquote>''«El conflictu fondamente enllastráu y aparentemente inevitable ente estos dos instituciones principales de la política esterior soviética y les sos misiones. Per un sitiu, el Ministeriu de Rellaciones Esteriores pretendía cultivar rellaciones formales d'un Estáu con otru; pol otru'l DI escorría'l suañu del partíu de construyir un [[Segundu mundu|mundu comunista]] por cuenta del [[capitalismu]].»''</blockquote> El MRE utilizó muncho más de los sos recursos humanos y financieros pa fines de [[Propaganda soviética|propaganda]] y les denominaes «midíes actives» qu'otros ministerios de rellaciones esteriores non afiliaos a los soviéticos. Esto incluyó l'espardimientu d'opiniones sofitaes pol Gobiernu soviéticu, l'usu d'acusaciones y terminoloxía [[peyorativa]], acosos, censura, interferencies de radiu, falsificaciones y desinformación xeneral. La desinformación convirtiérase nun componente importante de les operaciones cotidianes nos asuntos esteriores soviéticos. Por cuenta de esto, mientres la mayor parte de la so vida, el MRE soviéticu tuvo un presupuestu enforma mayor que los sos homólogos non soviéticos, especialmente cuando se compara al MRE colos ministerios de rellaciones esteriores occidentales. Shevardnadze alegó que'l [[Gobiernu soviéticu]] utilizó una cifra envalorada en 700 mil millones de rublos namái nel Ministeriu d'Asuntos Esteriores (conocíu como tal hasta 1991) pa sofitar «confrontaciones ideolóxiques» col primer mundu, ensin incluyir nesta estimación el dineru gastáu na [[carrera armamentística]].{{sfn|Staars|1991|p=75}} == Historia == La [[Comisaría del Pueblu d'Asuntos Esteriores]] de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR) foi establecida en 1917 y el so comisariu foi miembru del [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]]. La Comisaría del Pueblu d'Asuntos Esteriores reemplazó al Ministeriu d'Asuntos Esteriores del [[Imperiu rusu]] tres la [[Revolución d'Ochobre]]. En 1946, el Conseyu de Comisarios del Pueblu foi renombráu como'l [[Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Conseyu de Ministros]]<ref>{{cita llibru | autor = Huskey, Eugene | títulu = Executive power and Soviet politics: the rise and torne of the Soviet state | allugamientu = | editorial = M.E. Sharpe | añu = | url = https://books.google.com/books?id=mKcazy5JDCgC&dq | isbn = 1563240599| páxina = 281 }}</ref><ref>{{cita llibru | autor = Law, David A. | títulu = Russian civilization | allugamientu = | editorial = Ardent Media | añu = 1975 | volumen = | páxina = 185 | url = https://books.google.com/books?id=f3ky9qBavl4C&dq | isbn = 0842205292 }}</ref> y la Comisaría del Pueblu d'Asuntos Esteriores foi renombrada como'l Ministeriu d'Asuntos Esteriores.<ref>{{cita llibru | autor = Berlin, Isaiah; Hardy, Henry | títulu = Letters, 1928-1946 | editorial = [[Cambridge University Press]] | añu = 2004 | volume = 1 | páxines = 463 | url = https://books.google.com/books?id=f3ky9qBavl4C&dq | isbn = 052183368X }}</ref> El Ministru d'Asuntos Esteriores soviéticu, [[Andréi Gromyko]] señaló nos sos [[memories]] que trabayar con [[Nikita Khrushchov]] non siempres foi una xera fácil, diciendo que, ''«Khrushchov taba costantemente llanzando nueves idees d'acá p'allá»''.{{sfn|Gromyko|1989|p=290}} Estes non siempres llograben sofitu, pero, como señaló Gromyko, Khrushchov tuvo un impautu positivu sobre la política esterior soviética.{{sfn|Gromyko|1989|p=290}} En rellación a [[Leonid Brézhnev]], Gromyko creía que yera un home muncho más fácil p'axustar porque compensaba la so falta d'habilidaes aldericando temes abiertamente dientro del [[Buró Políticu del Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Politburó]]{{sfn|Gromyko|1989|p=290–91}} y, anque yera más bono d'axustar en delles árees, la so lentitú y falta de conocencia en determinaos campos fizo que fuera difícil aldericar con él sobre la política esterior. Sicasí, Gromyko señaló que tenía de tomase en considerancia la so enfermedá.{{sfn|Gromyko|1989|p=292}} El «nuevu pensamientu» de Mikhaíl Gorbachov condució a rellaciones esteriores más amistoses colos [[Occidente|países occidentales]],<ref>{{cita llibru | autor = Breslauer, George B. | títulu = Gorbachev and Yeltsin as leaders | editorial = [[Cambridge University Press]] | añu = 2002 | volume = 1 | páxines = 73 | url = https://books.google.com/books?id=JDa-_hLXoNwC&dq | isbn = 0521892449 }}</ref> pero les sos polítiques internes desestabilizaron al país, y en 1991 la Xunión Soviética [[Disolución de la Xunión Soviética|finalmente foi eslleida]].<ref>{{cita llibru | autor = Romanu, Michael J. | títulu = CliffsAP European History | editorial = [[John Wiley & Sons]] | añu = 2010 | volumen = | páxina = 226 | url = https://books.google.com/books?id=lGS1n2Ke3dMC&dq | isbn = 0470550996 }}</ref> Nesi añu, antes de la disolución del país, el Ministeriu se transormó nel Ministeriu de Rellaciones Esteriores y foi asocedíu pol [[Ministeriu d'Asuntos Esteriores de Rusia|Ministeriu d'Asuntos Esteriores]] de la [[Federación de Rusia]] en 1992 depués de que Rusia se declarara como la socesora llegal de la Xunión Soviética.<ref>United Kingdom Materials on International Law 1993, BYIL 1993, páxs. 579 (636). * ''«Rusia ye agora la parte de too tratáu nos que l'antigua Xunión Soviética foi una de les partes, y tien los mesmos derechos y obligaciones que l'antigua Xunión Soviética, sacante na midida que los axustes rícanse necesariamente, por casu, pa tener en cuenta'l cambéu na estensión territorial. [...] La Federación Rusa sigue la personalidá xurídica de la ex Xunión Soviética y polo tanto nun ye un Estáu socesor nel sentíu recién mentáu. Les otres ex repúbliques soviétiques son los Estaos socesores.»''</ref> == Ministros y comisarios == Les siguientes persones dirixeron la Comisaría/Ministeriu como comisarios (''narkoms''), ministros y viceministros mientres la dómina soviética: {| {{tablaguapa}} width=80% |- ! scope="col" style="width:11em;" | Nome<br />(nacimiento–muerte) ! scope="col" width="1%" | Semeya !scope="col" style="width:10em;" | Duración del mandatu !scope="col" | Gabinete |- !colspan="6" align="center" |Comisariu del Pueblu p'Asuntos Esteriores (1923-1946) |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Gueorgui Chicherin]]<br />(1872–1936) |[[Ficheru:Bundesarchiv Bild 102-12859A, Georgi Wassiljewitsch Tschitscherin.jpg|100px]] |6 de xunetu de 1923-21 de xunetu de 1930 |[[Segundu Gobiernu de Lenin|Lenin II]]–[[Gobiernu de Rýkov|Rýkov I]] |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Maxim Litvínov|Maxim&nbsp;Litvínov]]<br />(1876–1951) |[[Ficheru:Litvinoff Profile.jpg|100px]] |21 de xunetu de 1930-3 de mayu de 1939 |[[Gobiernu de Mólotov|Mólotov I]] |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Viacheslav Mólotov]]<br />(1890–1986) |[[Ficheru:Molotov.bra.jpg|100px]] |3 de mayu de 1939-15 de marzu de 1946 |[[Gobiernu de Mólotov|Mólotov I]]–[[Primer Gobiernu de Stalin|Stalin I]] |- !colspan="4" align="center" |Ministru d'Asuntos Esteriores (1946-1991) |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Viacheslav Mólotov]]<br />(1890–1986) |[[Ficheru:Molotov.bra.jpg|100px]] |19 de marzu de 1946-4 de marzu de 1949 |[[Segundu Gobiernu de Stalin|Stalin II]] |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Andréi Vyshinski]]<br />(1883–1954) |[[Ficheru:RIAN archive 7781 Vyshinsky.jpg|100px]] |4 de marzu de 1949-5 de marzu de 1953 |[[Segundu Gobiernu de Stalin|Stalin II]]–[[Primer Gobiernu de Malenkov|Malenkov I]] |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Viacheslav Mólotov]]<br />(1890–1986) |[[Ficheru:Molotov.bra.jpg|100px]] |5 de marzu de 1953-1 de xunu de 1956 |[[Primer Gobiernu de Malenkov|Malenkov I]]–[[Gobiernu de Bulganin|Bulganin I]] |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Dmitri Shepílov]]<br />(1905–1996) |align=center | — | 1 de xunu de 1965-15 de febreru de 1957 |[[Gobiernu de Bulganin|Bulganin I]] |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Andréi Gromyko]]<br />(1909–1989) |[[Ficheru:Andrej Gromyko 1967.png|100px]] |15 de febreru de 1957-2 de xunetu de 1985 |[[Gobiernu de Bulganin|Bulganin I]]–[[Segundu Gobiernu de Tíjonov|II]] |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Eduard Shevardnadze]]<br />(1928-2014) | [[Ficheru:Eduard shevardnadze.jpg|100px]] |2 de xunetu de 1985-15 de xineru de 1991 |[[Segundu Gobiernu de Tíjonov|II]]-[[Gobiernu de Pávlov|Pávlov I]] |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" | [[Alexander Bessmertnykh]]<br />(nacíu en 1933) |align=center | — | 15 de xineru de 1991-23 d'agostu de 1991 |[[Gobiernu de Pávlov|Pávlov I]] |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Borís Pankin]]<br />(nacíu en 1931) |[[Ficheru:Boris Pankin.jpg|100px]] |28 d'agostu de 1991-14 de payares de de 1991 |[[Gobiernu de Siláyev|Siláyev I]] |- !colspan="4" align="center" |Ministru de Rellaciones Esteriores (1991) |- ! scope="row" style="font-weight:normal;" |[[Eduard Shevardnadze]]<br />(1928-2014) | [[Ficheru:Eduard shevardnadze.jpg|100px]] | 19 de payares de 1991-25 d'avientu de 1991 |[[Gobiernu de Siláyev|Siláyev I]] |} == Ver tamién == *[[Ministerios de la Xunión Soviética]] *[[Ministru d'Asuntos Esteriores de Rusia|Llista de Ministros d'Asuntos Esteriores de Rusia]] == Referencies == ;Notes {{llistaref|2}} ;Bibliografía * {{cita llibru |apellíu=Gromyko |nome=Andréi |enllaceautor=Andréi Gromyko |títulu=Memoirs |url=https://books.google.com/books?id=xz8sAAAAMAAJ&q |fechaaccesu= |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=1889 |editor= |editorial=Doubleday Publishers |allugamientu= |isbn=0385412886|páxines= 414 }} * {{cita llibru |apellíu=Staar |nome=Richard Felix |enllaceautor= |títulu=Foreign policies of the Soviet Union |url=https://books.google.com/books?id=Hvv7O15xCtMC&dq |fechaaccesu= |idioma=inglés |otros= |edición= |añu= 1991|editor= |editorial=Hoover Press |allugamientu= |isbn=0817991026 |capítulo= |páxina= 351 }} {{Tradubot|Ministerio de Relaciones Exteriores de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ministerios y comisaríes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Historia de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 85a03bj31emvlo1ngm7eyt0ilzxi2qr 0 129019 3709807 3665915 2022-08-19T09:14:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{orde}} [[Ficheru:Orden De La Amistad De Los Pueblos.png|miniaturadeimagen|Orde de l'Amistá de los Pueblos]] La '''Orde de l'Amistá de los Pueblos''' ({{lang-ru| Орден Дружбы народов}}) foi unu de los premios estatales de la [[Xunión Soviética]]. Establecer a partir del 17 d'avientu de [[1972]] por decretu del [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS|Presídium del Sóviet Supremu]] pa conmemorar el 50 aniversariu de la [[Xunión Soviética|URSS]]. La Orde foi parcialmente modificada pol Decretu del Presídium del Sóviet Supremu de la URSS del 18 de xunetu de [[1980]].<ref>{{cita web|url=http://www.rusorden.ru/?nr=el so&nt=o16|títulu=Medaya y ordenes Ruses|idioma=rusu}}</ref><ref>{{cita web|url=http://mondvor.narod.ru/OFriend.html|títulu=Medaya y ordenes de la URSS|idioma=rusu}}</ref> L'autor del so diseñu foi'l pintor [[Alexander Borisovich Zhuk]]. Tres la disolución de la [[Xunión Soviética]] la orde automáticamente dexó d'esistir como premiu estatal. == Estatutos de la orde == L'estatutu de la '''Orde de l'Amistá de los Pueblos''', de conformidá col Decretu del [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS|Presídium del Sóviet Supremu de la URSS]], del 17 d'avientu de [[1973]], foi'l siguiente: {{cita|'''1'''. Pa celebrar el 50 aniversariu de la Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques establez la '''Orde de l'Amistá de los Pueblos''', pa condecorar los grandes méritos nel esfuerciu por fortalecer l'amistá y la cooperación fraterna ente los países socialistes, pola so contribución significativa al desenvolvimientu económicu, social, políticu y cultural de la URSS y repúbliques de la Unión. '''2'''. Van Ser condecoraos cola Orde de l'Amistá de los Pueblos: - Los ciudadanos de la URSS; - Les empreses, instituciones, organizaciones, unidaes militares y formaciones, el sindicatu y les repúbliques autónomes, territorios, rexones, rexones autónomes, distritos autónomos y les sos ciudaes. Cola '''Orde de l'Amistá de los Pueblos''' pueden ser compensaos tamién quien nun son ciudadanos de la URSS. '''3'''. La '''Orde de l'Amistá de los Pueblos''' va concedese: - Por gran contribución al fortalecimientu de l'amistá y la cooperación fraterna ente los países socialistes y nacionalidaes; - Por grandes llogros nel trabayu nel desenvolvimientu de la economía nacional de la URSS y repúbliques de la Unión; - Por méritos na construcción nacional y estatal de la URSS; - Por una actividá particularmente granible nel desenvolvimientu de la ciencia, l'acercamientu y arriquecimientu mutuu de les cultures de los países socialistes y nacionalidaes, participar viviegamente na educación del pueblu soviéticu nel espíritu del internacionalismu proletariu, la devoción y llealtá a la patria soviética; - Por méritos especiales nel fortalecimientu de la fuercia defensivo de la URSS; - Por gran contribución al desenvolvimientu de l'amistá fraterna y la cooperación ente los pueblos de los países socialistes, el fortalecimientu de la paz y les rellaciones d'amistá ente los pueblos. '''4'''. La '''Orde de l'Amistá de los Pueblos''' va llevar na parte izquierda del pechu y va asitiase dempués de la Bandera Colorada del Trabayu.}} == Descripción == De siguío amuésase una descripción de la Orde, de conformidá col Decretu del [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS|Presídium del Sóviet Supremu]] de la [[Xunión Soviética|URSS]], del 17 d'avientu de 1973.<ref name="rusorden_1">[http://www.rusorden.ru/?nr=el so&nt=o16 Medayes y ordenes Ruses (Rusu)]</ref> {{cita|La '''Orde de l'Amistá de los Pueblos''' ye de plata con un convexu llixeramente doráu, con una estrella de cinco puntes cubierta con esmalte coloráu escuru, arrodiada de plata, en forma de pirámide y cinco faes de rayos doraos que salen. Nel centru tien asitiáu un emblema doráu del Estáu de la URSS, dellos detalles tán cubiertos con esmalte de color. El cantu del escudu tien una imaxe d'apertones de manes na parte inferior en forma de planta, mientres embaxo se superpone una cinta cubierta d'esmalte coloráu escuru y cantos doraos cola inscripción "URSS". Ente l'escudu nacional de la URSS y la planta sobre un fondu d'esmalte blancu na parte cimera figura la inscripción "Amistá de los Pueblos", nel baxu y ente cañes de lloréu, cubierta con esmalte de color verde. El tamañu de la orde ente los estremos opuestos de la estructura piramidal de plata y el fexe de rayos d'oru ye de 47 mm. La Orde per mediu d'un bucle y un aniellu xunir a un llistón con doblaxe pentagonal, la cinta de seda ''moaré'' tien un anchu de 24 mm. Na so metá, la cinta tien una banda colorada llonxitudinal de 13 mm d'anchu, con dos estreches franxes llonxitudinales marielles. A la izquierda onde la franxa de colloráu converxe tien una franxa azul y nel cantu derechu tien una banda verde, dambes de 4 mm. Los cantos de la cinta tienen fines rayes blanques de 1,5 mm d'anchu.}} La orde ta fecha de [[plata]]. El so conteníu de plata ye de 38.998 ± 1.388 g. El pesu total de la orde ye de 42.9 ± 1.8 g.<ref>[http://mondvor.narod.ru/OFriend.html Medayes y ordenes de la URSS (Rusu)]</ref><ref name="rusorden_1">[http://www.rusorden.ru/?nr=el so&nt=o16 Medayes y ordenes Ruses (Rusu)]</ref> La so numberación facer por aciu el trazáu d'un númberu de serie puestu sobre l'aviesu de la orde, so la inscripción "Casa de la Moneda". == Reestablecimientu en Rusia y desapaición final == Polo xeneral apurriéronse un total de 72.760 condecoraciones de la Orde de l'Amistá de los Pueblos. Dempués del colapsu de la [[Xunión Soviética]] en [[1991]], la Orde de L'Amistá de los Pueblos dexó d'esistir, pero restauró'l 2 de marzu de [[1992]] como condecoración estatal de la [[Rusia|Federación Rusa]] por Decretu del Presídium del Sóviet Supremu de [[Rusia]] № 2424-1. Al apaecer estes órdenes ruses, en llugar del emblema de la [[Xunión Soviética]] nel anverso, teníen l'emblema de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia|RSFS de Rusia]]. Tamién con una cinta colorada na parte inferior del anverso solu qu'ensin la inscripción "URSS". L'aviesu d'esta orde práuticamente nun se camudó, sicasí nestes nueves órdenes ruses la inscripción de cuatro dígitos de la numberación empezaba con "0" pa la sustitución de los sumíos de les inscripciones iniciales. La orde rusa duró hasta'l 2 de marzu de 1994, cuando por decretu presidencial foi sustituyida pola [[Orde de l'Amistá]]. De la Orde de l'Amistá de los Pueblos rusa facer en total 1212 condecoraciones, 40 d'elles pa ciudadanos estranxeros de 13 países (con esclusión de la [[Comunidá d'Estaos Independientes|CEI]]). == Bibliografía == * Kolesnikov, GA, Rozhkov AM Órdenes y medayes de la URSS. M., WI, 1983 * Grebennikov GI, Katkov RS Órdenes y medayes de la URSS. M., 1982. * Coleición de la llexislación de los premios estatales de la URSS. M., 1984 * Shishkov, SS, Muzalevskii MV Órdenes y medayes de la URSS. Vladivostok, 1996 * Dúrov Inc. Premios nacionales. 1918-1991. M., 2005 * Gorbachov AN Los titulares de múltiples órdenes de la URSS. M., 2006 == Datos d'interés == * [[Viktor Zhluktov]], quien fora condecoráu cola '''Orde de l'Amistá de los Pueblos''' en 1982, tamién recibió como condecoración la Orde de l'Amistá en 1996, socesora de los dos órdenes anteriores. * En [[Rusia]] esiste una universidá llamada '''Universidá Rusa de l'Amistá de los Pueblos''' y el so edificiu principal tien puestu l'emblema de la Orde de l'Amistá de los Pueblos establecida pola [[Xunión Soviética|URSS]]. == Ver tamién == * [[Orde de l'Amistá]] * [[Universidá Rusa de l'Amistá de los Pueblos]] * [[Estrella de l'Amistá de los Pueblos]] == Referencies == <div> {{llistaref}}</div> == Enllaces esternos == *[http://mondvor.narod.ru/OFriend.html Sitio Web con información {{ru}}][[Idioma rusu]] *[http://www.soviet-awards.com/orders11.htm#order13 Ordenes Soviétiques {{en}}] {{Tradubot|Orden de la Amistad de los Pueblos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Premios de la Xunión Soviética|Orde de l'Amistá de los Pueblos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] aghig92vwnv1sm7qbq7msefhjvdxk8n 0 129020 3709809 3463687 2022-08-19T09:14:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20150819184905}} [[Ficheru:Order of the Badge of Honor.jpg|thumb|right|135px]] La '''Orde de la Insinia d'Honor''' yera una condecoración civil de la [[Xunión Soviética]]. Foi creada'l [[25 de payares]] de [[1935]] y conferida a aquellos ciudadanos de la URSS qu'hubieren consiguíu llogros estraordinarios na producción, la investigación científica y cualesquier otra forma d'actividá social o cultural, pola promoción económica, científica, teunolóxica, cultural y d'otru tipu ente la URSS y otros países, y por una contribución significativa a la investigación básico y aplicao. La '''Orde de la Insinia d'Honor''' foi reemplaza pola Orde d'Honor, establecida por un decretu del [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]] el [[28 d'avientu]] de [[1985]]. {{Tradubot|Orden de la Insignia de Honor}} [[Categoría:Órdenes, condecoraciones y medayes de la Xunión Soviética|Orde de la Insinia d'Honor]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] krp1iefyx1tm4jetbj5uuqqlqcxyjmv 0 129541 3709457 3700908 2022-08-18T17:34:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Christy Nicole Turlington''' ([[Walnut Creek (California)|Walnut Creek]], [[California]]; [[2 de xineru]] de [[1969]]) ye una [[supermodelu]] d'[[Estaos Xuníos]], más conocida poles campañes d'arumes de Calvin Klein dende 1987. == Biografía == Crióse en Danville, California, la segunda de los trés fíes de Dwain Turlington, un pilotu de Pan American World Airways y una auxiliar de vuelu d'[[El Salvador]],<ref> http://www.telegraph.co.uk/culture/donotmigrate/3591092/Yogi-bared.html </ref> que'l so nome ye Mary Elizabeth Parker de Santa Ana, El Salvador.<ref> [http://www.parati.com.ar/nota.php?ID=8912 Guapura nun significa nun tener arrugues]. ''Pa Ti Online'', 3 d'abril de 2007. Consultáu'l 9 de xunetu de 2012. </ref> Tamién trabayó en delles campañes de cosméticos Maybelline y [[Giorgio Armani]], apaeció en delles películes sobre la industria de la moda y foi cofundadora del estinguíu Fashion Café. Turlington tien dellos llogros como modelu, dempués de tener numberosos contratos de millones de dólares con compañíes como [[Maybelline]], [[Chanel]] y [[Calvin Klein]]. Anque ye conocida como una de les supermodelos más esitoses na hestoria, Christy refugó la etiqueta de 'supermodelu'. Ella ye llargamente respetada na industria de la moda como una de les más amistoses ente la mayoría de modelos profesionales. En 1988, Christy xuntu con [[Linda Evangelista]], [[Cindy Crawford]], [[Naomi Campbell]], [[Elle Macpherson]], [[Claudia Schiffer]], [[Stephanie Seymour]] y [[Tatjana Patitz]] aportó a conocida como les primeres supermodelos. El fotógrafu [[Steven Meisel]] fotografió a Christy, Naomi y Llinda con frecuencia, polo cual conocer como "Trinidá". Mientres la década de 1990, apaeció en ''Unzipped'', un documental sobre'l diseñador de moda Isaac Mizrahi, y la película sobre moda ''Prêt-à-Porter'' del famosu direutor estauxunidense [[Robert Altman]]. Amás, apaeció en ''Catwalk'', un documental que toma la vida na moda en pistes d'aterrizaxe, pol direutor Robert Leacock. El documental foi filmado en 1993 y estrenáu en [[1996]]. La película siguió a Christy y a les sos compañeres modelos [[Naomi Campbell]], [[Yasmin LeBon]], [[Kate Moss]] y [[Carla Bruni]], que viaxaben a Londres, Milán, París y Nueva York mientres la Selmana de la Moda de primavera. Incluyó escenes rares de lo qu'asocede ente bastidores nuna gran amuesa, incluyíos accesorios, partes de compres y engarradielles ente les modelos. La película foi rodada en blancu y negru y color y presentaba munchu diseñadores nel so trabayu como un mozu [[John Galliano]], [[Karl Lagerfeld]] y [[Gianni Versace]] 4 años antes de la so muerte. Turlington tamién apaeció en dos videos musicales. La so meyor amiga y compañera, la modelu [[Yasmin Parvaneh|Yasmin LeBon]] aconseyó al so home [[Simon Le Bon]] de [[Duran Duran]] contratar a Christy en función de la so videu "Notorious" en 1986, según la cubierta del álbum. En 1990, el cantante [[George Michael]] inspirar en Peter Lindbergh na cubierta de British ''Vogue'' de xineru de 1990 (qu'incluyía a les modelos Christy Turlington, Naomi Campbell, Linda Evangelista, Cindy Crawford y Tatjana Patitz) pal videu del so cantar "Freedom '90". Nel videu apaecíen les 5 modelos más top xuntu colos 5 modelos masculinos más famosos del momentu, faciendo Playback del cantar. Más apocayá, convirtióse nuna muyer de negocios con ésitu en tres empreses: una llinia de cuidu de la piel ayurvédica (Sundari) y dos llinies de ropa producida por Puma: Nuala, una llinia de ropa pa la muyer deportiva; Y Mahanuala, pa una muyer de yoga. El 11 d'agostu de 2006 ''Women's Wear Daily'' informó de que Turlington robló un contratu con Maybelline tresañal, que marcó'l so regresu a la empresa que la fixo famosa cola so campaña publicitaria 'Maybe She's Born With It'. == Vida personal == Ta casada dende 2003 col actor d'Estaos Xuníos Edward Burns, con quien tien dos fíos. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Christy Turlington}} * {{IMDb nome|id=0877258|name=Christy Turlington}} {{NF|1969||Turlington, Christy}} {{Tradubot|Christy Turlington}} [[Categoría:Modelos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] egl1boggr1c5hgrq6sgq0v1pxh6mq08 0 129615 3709835 3703398 2022-08-19T09:16:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{otros usos|River Plate (dixebra)|clubes d'otros paises col mesmu nome|el club de fútbol arxentín}} {{equipu | pattern_la1 = _left | pattern_b1 = _river1819h | pattern_ra1 = _right | pattern_sh1 = _adidaswhite | pattern_so1 = _3_stripes_red | leftarm1 = ffffff | body1 = ffffff | rightarm1 = ffffff | shorts1 = 000000 | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _river1819a | pattern_b2 = _river1819a | pattern_ra2 = _river1819a | pattern_sh2 = _adidaswhite | pattern_so2 = _3_stripes_white | leftarm2 = ffffff | body2 = ffffff | rightarm2 = ffffff | shorts2 = 800080 | socks2 = 800080 }} El '''Club Atlético River Plate''', conocíu simplemente como '''River Plate''' o '''River''' (n'[[Idioma asturianu|asturianu]] ''ríu de la plata'') ye una entidá polideportiva con sede asitiada en [[Buenos Aires]], [[Arxentina]].<ref>{{cita noticia|apellíos1=Parise|nome1=Eduardo|títulu=Florencio Núñez nun suañó l'estadiu|url=https://www.clarin.com/ciudad/Florencio-Nunez-sono-estadio_0_r1rNTpPsPQl.html|fechaaccesu=1 de febreru de 2018|axencia=Clarín|fecha=27 de mayu de 2013}}</ref> La so disciplina principal ye'l fútbol masculino profesional, que milita anguaño na [[Primer División d'Arxentina]], de la que ye'l club que rexistra la mayor cantidá de temporaes xugaes en tola so historia. Coles mesmes, nel club prautíquense 65 disciplines distintes,<ref>{{Cita web |url= http://www.infobae.com/2011/03/16/570067-passarella-soy-realista-y-pienso-que-no-tenemos-equipo-salir-campeon |títulu=Passarella: "Soi realista y pienso que nun tenemos equipu pa salir campeón" |autor=Infofae |fecha=16 de marzu de 2011}}</ref> según tamién ufierta institutos educativos d'escelencia en tolos niveles académicos, y actividaes culturales y sociales de distintu calter. El club fundóse nel barriu de [[La Boca]] en 1901, pola fusión de los clubes Santa Rosa y [[Club La Rosales|La Rosales]], y adoptó el so nome pola traducción lliteral del [[Idioma inglés|inglés]] de [[Ríu de la Plata]]. Depués de tener el so estadiu na llocalidá bonaerense de [[Sarandí]] mientres un curtiu periodu, volvió al barriu onde se fundó pa treslladase dempués a [[Recoleta (Buenos Aires)|Recoleta]], onde tenía los so propiu estadiu. Col pasu de los años el club creció en popularidá y tuvo que treslladase en 1938 al barriu de [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]], al norte de la ciudá de Buenos Aires, anque xeneralmente rellaciónase l'allugamientu del club col barriu de [[Núñez (Buenos Aires)|Núñez]]. El so estadiu ye'l [[Estadiu Antonio Vespucio Liberti|Antonio Vespucio Liberti]], tamién conocíu como «El Monumental», ye'l más grande d'Arxentina y el [[Estadios de fútbol n'América|sestu más grande d'América]]. Tien capacidá pa 61&nbsp;688 espectadores y ye onde xuega de llocal la [[seleición de fútbol d'Arxentina]]. Forma parte de los «[[cinco grandes del fútbol arxentín]]», desque l'[[Asociación del Fútbol Arxentín|AFA]] dispunxo principiar el llamáu «votu proporcional» en 1937, que consistía en da-y mayor poder de decisión a los clubes con mayor númberu de socios, mayor antigüedá y mayor cantidá de títulos.<ref>[[Alejandro Fabbri|Fabbri, Alejandro]], ''[[Histories Negres del Fútbol Arxentín]]'', Buenos Aires, 2008, [[Especial:BookSources/9789876140584|ISBN 978-987-614-058-4]]</ref> Protagoniza xunto col [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] el denomináu [[Superclásicu del fútbol arxentín]], un acontecimientu que según el periódicu inglés ''[[The Observer]]'' ta nel primer puestu ente los 50 espectáculos deportivos qu'hai que ver antes de morrer,<ref>{{Cita web |url=http://observer.guardian.co.uk/osm/story/0,6903,1182710,00.html |títulu=50 sporting things you must do before you die |editor=''[[The Observer|observer.guardian.co.uk]]'' |idioma=inglés |fecha=4 d'abril de 2004 |fechaaccesu=30 d'avientu de 2008}}</ref> ente que'l tamién británicu ''[[The Sun]]'' descríbelu como la esperiencia deportiva más intensa del mundu».<ref>Citáu en ''Buenos Aires esencial/essential'', páxina 10.</ref> Amás, xuega tamién clásicos históricos con [[Club Atlético Independiente|Independiente]], [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Llorienzu]] y [[Racing Club]]; con esti postreru, el más aneyu del fútbol arxentino. Ye'l club más ganador del profesionalismu, con 60 títulos. Y tamién ye'l de más ésitu na historia del fútbol unificáu, sumando tolos años del profesionalismu y del amateurismu nos que se xugó so una única asociación ensin lligues paraleles.<ref>[http://www.turiver.com/foros/historia/83963-dante-panzeri-river-socesor-mas-cabal-de-alumni.html River ye'l socesor más cabal de Alumni]</ref> En total tien 63 títulos oficiales. Nel planu nacional, tien el récor de ganar 36 [[Primer División d'Arxentina|campeonatos de primer División]] (1 mientres el amateurismu y 35 nel profesionalismu), lo que lo fai el máximu campeón del fútbol arxentín. Amás, tamién algamó'l títulu de campeón en 11 [[Copes nacionales del fútbol arxentín|copes nacionales oficiales]] (1 na era amateur y 10 na profesional) y 2 títulos de [[Segunda categoría del fútbol arxentín|Segunda División]] (1 na era amateur y 1 na era profesional). El club tamién tien 16 títulos internacionales oficiales de mayores,<ref>[http://www.conmebol.com/es/14082015-1718/river-plate-amplia-sus-vitrinas-para-seguir-sumando-copas River Plate, enancha les sos vitrines pa siguir sumando copes] Conmebol, 16 d'agostu de 2015</ref> 10 d'ellos entamaos pola [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]], ente los que se cunten una [[Copa Intercontinental]], trés [[Copa Libertadores d'América|Copes Libertadores]], una [[Copa Interamericana]], una [[Copa Suramericana]], una [[Supercopa Suramericana]], dos [[Recopa Suramericana|Recopes Suramericanes]] y una [[Copa Suruga Bank]]. Amás llogró cinco [[Copa Aldao|Copes Aldao]] y una [[Cup Tie Competition]], torneos internacionales que yeren entamaos en xunto pola [[Asociación del Fútbol Arxentín]] y l'[[Asociación Uruguaya de Fútbol]]. El so mayor llogru deportivu algamólu el 14 d'avientu de 1986 cuando se consagró ''[[Clubes de fútbol campeón del mundu|campeón del Mundu]]'' al ganar al [[Steaua de Bucuresti]] de [[Rumanía]] por 1-0 nel [[Estadiu Olímpicu de Tokiu|Estadiu Nacional de Tokiu]], na final de la [[Copa Intercontinental]]. Gracies a esa conquista integra'l grupu selectu de los únicos 29 equipos nel mundu que ganaron el máximu [[Clubes de fútbol campeón del mundu|campeonatu de clubes de fútbol a nivel mundial]], ente más de 300&nbsp;000 clubes reconocíos por [[FIFA]].<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldfootball/bigcount/clubs.html |títulu=Big Count - FIFA.com |fechaaccesu=31 de xunetu de 2015 |autor=[[FIFA.com]]}}</ref> Ente otros llogros, River atópase primero na tabla histórica de la [[Primer División d'Arxentina]], yá que ye'l club con más partíos ganaos, más goles marcaos y meyor diferencia de gol mientres la etapa profesional del fútbol arxentino, según tamién ye'l club col coeficiente de menos partíos perdíos y menos goles recibíos. Coles mesmes, ye l'equipu que más vegaes consiguió un tricampeonatu, en cuatro oportunidad.<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/Noticias/Institucionales/17812-afa-reconoce-titulo-campeon-river-copa-de-oro-1936.html |títulu=Agora sí: AFA validó-y a River la Copa d'Oru de 1936 |autor=La Páxina Millonaria |fecha=6 de xunetu de 2013}}</ref> Ocupa'l segundu puestu na tabla histórica de la [[Copa Libertadores d'América]], xugándola en 33 oportunidaes, el quintu club americanu con más participaciones. La [[IFFHS]], nel ''ranking'' mundial históricu ente los años 1991 y 2009, asitióse na novena posición, lo que lo fai'l club con [[Meyor club del mundu del sieglu XX según la IFFHS|meyor posición na tabla de tol continente]].<ref>{{Cita web |url=http://www.ligafutbol.net/wp-content/2011/03/clasificacion-mundial-de-clubes.png |títulu=''ranking'' históricu de la IFFHS}}</ref> Dende l'añu 2000, esta [[IFFHS|mesma institución]] escoyólu cuatro veces como'l [[Club del mes del mundu según la IFFHS|Meyor equipu del mundu del mes]]. Foi designáu pola [[FIFA]] como'l novenu ''[[Club del Sieglu de la FIFA|Meyor club del sieglu{{esd}}{{sieglu|XX}}]]'' depués de les resultaos d'una encuesta realizada a los llectores de la revista bimestral de dicha organización, ''FIFA World Magacín'', n'avientu del 2000, ocupando la mesma plaza que l'[[Associazione Calcio Milan|AC Milan]] d'[[Italia]] y el [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] de [[Brasil]], y superando a equipos como'l [[Inter de Milán|Inter]], [[Liverpool Football Club|Liverpool]] y [[Sport Lisboa e Benfica|Benfica]], ente otros, quedando d'esta manera como'l meyor equipu arxentín nesti ''ranking'' y terceru a nivel continental, tras del [[Santos Futebol Clube|Santos FC]] de [[Brasil]] y [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] d'[[Uruguái]].<ref>{{Cita web |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/fifa-awards.html#centclub |títulu=FIFA Club of the Century |autor=Rsssf.Com |fecha=12 de febreru de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.fifa.com/events/playergala00/documents/Club.pdf |títulu=The FIFA Club of the Century |autor=Fifa.Com |fecha=31 d'avientu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070423161359/http://www.fifa.com/events/playergala00/documents/Club.pdf |fechaarchivu=23 d'abril de 2007 }}</ref> Según esta distinción de la FIFA, River Plate ye'l meyor club arxentín del [[sieglu XX|sieglu{{esd}}{{sieglu|XX}}]], razón pola cual se autoproclama como'l Campeón del Sieglu». == Historia == [[Ficheru:River Campeón 1908.jpeg|thumb|L'equipu que llogró l'ascensu a primer división en 1908.]] [[Ficheru:Magnifying glass 2.png|left|30px]]{{AP|Historia del Club Atlético River Plate|l1='''Historia del Club Atlético River Plate'''}} == Presidentes == {{AP|Presidentes de River Plate|l1=Presidentes de River Plate}} Dende la so fundación en 1901, cuando un grupu de trabayadores y emplegaos de la carbonera "Wilson", pensaron en crear un nuevu club en Buenos Aires, pa poder prauticar fútbol y hasta 2012, fueron 24 los [[presidente]]s encargaos d'exercer el máximu cargu dirigencial de la institución.<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/lpm/ranking/los presidentes-de-la historia-de-river |títulu=El presidentes de la historia de River |autor=La Páxina Millonaria |fecha=4 de marzu de 2015}}</ref> El primeru nel mandu foi [[Leopoldo Bard]], quien fuera unu de los fundadores del club.<ref>{{Cita web |url=http://www.efdeportes.com/efd169/leopoldo-bard-ente-hipolito-yrigoyen-y-river-plate.htm |títulu=Leopoldo Bard, ente Hipólito Yrigoyen y River Plate |autor=Efdeportes.com |fecha=1 de xunu de 2012}}</ref> El presidente que más tiempu se caltuvo nel cargu foi [[Rafael Aragón Cabrera]] llegando a permanecer 10 años consecutivos, anque [[Antonio Vespucio Liberti]] llogró a tar al cargu de la presidencia por 19 años pero en distintos mandatos.<ref>{{Cita web |url=http://www.todo-argentina.net/biografias/Personaxes/antonio_vespucio_liberti.htm |títulu=Antonio Vespucio Liberti |autor=Biografíes Personaxes |fecha=23 de xunetu de 2013}}</ref> Anguaño'l presidente ye [[Rodolfo D'Onofrio]], quien ta acompañáu na vicepresidencia xuntu con Jorge Brito y Guillermo Cascio.<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/41157/asuncion-nueves-autoridaes-de-river-estadiu-monumental-eleiciones-2017 |títulu=Asumió la nueva Comisión Direutiva |autor=La Páxina Millonaria |fecha=19 d'avientu de 2017}}</ref> === Comisión direutiva 2017-2021 === La comisión direutiva actual ye la siguiente:<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/41145/eleiciones-2017-quien-ye-quien-en-la-nueva-comision-direutiva-de-river-2017-2021 |títulu=Quién ye quién na nueva Comisión Direutiva |autor=La Páxina Millonaria |fecha=18 d'avientu de 2017}}</ref> <div style="float:left; width:3i45px; font-size:90%; border:0px; padding:0px; margin-left:1em; margin-right:5px; margin-bottom:0px; text-align:left"> {{cuadru|bermeyu|logo=|border=1px|col1=#ffffff|col2= red |col3=#FFFFff |títulu=Comisión direutiva|conteniu= * '''Presidente:''' <br/> {{Bandera|ARG}} [[Rodolfo D'Onofrio]] * '''Presidente d'Honor''':<br/> {{Bandera|ARG}} [[Amadeo Carrizo]] * '''Vicepresidente 1°:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Jorge Brito * '''Vicepresidente 2°:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Guillermo Cascio * '''Secretariu Xeneral:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Ignacio Villarroel * '''Prosecretario Xeneral:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Darío Santilli * '''Secretariu d'Actes:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Guillermo Imbrogno * '''Tesoreru:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Luis Schvimer * '''Pro-Tesoreru:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Ignacio Amui * '''Departamentu de Fútbol Amateur:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Fernando Guarini * '''Comisión de Marketing:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Matías Baretta * '''Comisión Prensa y Espardimientu:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Stefano Cozza Di Carlo * '''Comisión Rellaciones Públiques:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Adrián Varela * '''Comisión de Rellaciones Institucionales:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Miguel Faravelli * '''Departamento Educación:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Carlos Jara * '''Departamentu Téunicu Llegal:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Ignacio Villarroel * '''Subcomisión d'Hincha:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Juan Amábile * '''Comisión de la Muyer:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Diana Paternu * '''Área Museo y Trofeos:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Rodrigo Daskal * '''Departamentu Planiamientu:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Mariano Taratuty * '''Departamentu Físicu:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Horacio Caffaro * '''Departamentu Cultural:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Carlos Ferreyra * '''Departamento Seguridad:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Eugenio Burzaco * '''Comisión de Filiales:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Fabio Tucznio * '''Comisión Coordinadora d'Actividaes Sociales:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Mario Argenta * '''Comisión d'Actividaes Sociales:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Pablo Salgado * '''Departamentu Social:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Juan Pablo Barán * '''Comisión de Vitalicios:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Ricardo Giaccio * '''Departamento Hacienda:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Carlos Ferreyra * '''Comisión Control d'Estadiu:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Gabriel Marcilli * '''Comisión Licitación y Concesiones, Departamento Sistemes, Rexistru de Socios y Cobranzas:'''<br/> {{Bandera|ARG}} Gabriel Di Girolamo }} </div>{{clear|left}} == Símbolos del club == === Escudu === Como en munches camisetes de [[fútbol]] y del [[deporte]] polo xeneral, la camiseta del equipu presenta un escudu nel so frente, como un símbolu más de la institución. Cuando se creó la camiseta de la banda colorada” (como asina se-y denomina por tenela cruciando'l frente y el llombu) nun tenía l'escudu, y la so presencia varió a lo llargo de la historia, acordies colos diseños de cada dómina.<ref>{{Cita web |url=http://www.primeroriver.com/seiciones/escudo |títulu=Escudo de River Plate |autor=Primeru River |fecha=26 d'avientu de 2016}}</ref> Anguaño atópase bordáu na camiseta, con trés colories ([[colloráu]], [[blancu]] y [[negru (color)|negru]]). El so formatu tien una paecencia col de la camiseta, yá que cunta con una banda colorada que la crucia, xuntu col acrónimu del club (C.A.R.P) en negru, y el fondu ye blancu, nun diseñu estilizado.<ref>{{Cita web |url=http://100x100millonariu.blogspot.com.ar/2009/07/escudo-club-atletico-river-plate.html |títulu=River Plate, escudo |autor=Andrés conteníos |fecha=10 de xunetu de 2009}}</ref> L'escudu del club camudó en delles ocasiones por cuestiones d'estilu o pa modernizar la so imaxe. Por decisión del entós presidente de la institución [[Hugo Santilli]], l'escudu convivió col logo d'un lleón dientro del Monumental (llamáu "Lleón de River" o a cencielles "Leoncito") diseñáu pol famosu dibuxante d'historietes arxentín [[Caloi|Carlos Loiseau]] (Caloi), ente los años 1985 y 1989.<ref>{{Cita web |url=http://riverlujoypueblo.blogspot.com.ar/2008/06/el-leon-de-river.html |títulu=El lleón de River |autor=River luxu y pueblu |fecha=13 de xunu de 2008}}</ref> <gallery perrow="4" caption="Escudos del Club Atlético River Plate" mode="packed"> Ficheru:River Plate 1930 (1).png|<center>1930</center> Ficheru:River Plate 1941 (1).png|<center>1941</center> Ficheru:River Plate 1947.png|<center>1947</center> Ficheru:River Plate 1969.png|<center>1969</center> |<center>1985</center> Ficheru:River Plate 1993.png|<center>1993</center> Ficheru:River Plate 1998.png|<center>1998</center> |<center>2006</center> </gallery> == Uniforme == === Historia === <small>{{AP|Uniforme del Club Atlético River Plate}}</small> [[Ficheru:Camiseta River de Américo Gallego 1985 (1).jpg|miniaturadeimagen|270px|Camiseta de 1985, exhibida nel muséu del club.]] El primer diseñu de indumentaria foi una camisa blanca, con botones negros.<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/10037/origen-banda-colorada |títulu=La nacencia de la banda colorada |autor=La Páxina Millonaria |fecha=25 de mato de 2011}}</ref> La primer vegada que s'utilizó la banda colorada foi en 1905, pero como alternativa a la titular, nun alcuentru de Tercer División.<ref name="uniforme">{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/12686/fai-ochenta-anos-river-debutaba-con-la banda colorada |títulu=Fai 80 años, River usaba per primer vegada la banda colorada |autor=La Páxina Millonaria |fecha=13 de marzu de 2012}}</ref> Ente 1910 y 1932 utilizóse una camiseta tricolor (negra, colorada y blanca) como la principal.<ref name="uniforme"/> En 1932, la franxa colorada convertir na camiseta principal del club.<ref>{{Cita web |url=http://gamacero.blogspot.com.ar/2011/09/river-plate-toes-les camisetes-de-la so.html |títulu=River Plate, toles camisetes de la so historia 1904-2016 |autor=Gonzalo Parada |fecha=17 de setiembre de 2011}}</ref> En 1949 por cuenta de la [[Traxedia de Superga]], utilizóse una camiseta de llana con el color granate, típicu del club italianu [[Torino Football Club|Torino]], como camiseta alternativa. Completaba l'uniforme'l pantalón blancu y les medies grises.<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/3419/river-torino-1949 |títulu=1949: Solidaridá de River col Torino |autor=La Páxina Millonaria |fecha=25 de mayu de 2009}}</ref> Mientres la xira europea de 1962 el [[Stade de Reims]] de [[Francia]], agasayó-y al plantel un xuegu de indumentaria que s'utilizó mientres delles temporaes como alternativa: una camiseta de cuerpu coloráu con mangues blanques, pantalón y medies blanques con círculos coloraos.<ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/deportes/nueva-camiseta-alternativa-River-historia_0_1012099230.html |títulu=La nueva camiseta alternativa de River apela a historiar |autor=Clarín |fecha=16 d'ochobre de 2013}}</ref> En 2013, la camiseta titular de River Plate cola banda colorada foi escoyida nuna encuesta como la más llenda del mundu pol mediu d'[[Estaos Xuníos]] Bleacher Report.<ref>{{Cita web |url=http://www.infobae.com/2013/09/11/1508086-escoyeron-la camiseta-mas-atiesta-del mundu-gano-river |títulu=Escoyeron la camiseta más llenda del mundu: ganó River |autor=Infofae |fecha=11 de setiembre de 2013}}</ref> En 2016 utilizó frente a [[Club Atlético Independiente|Independiente]] un conxuntu verde n'honor a los finaos del [[Vuelu 2933 de LaMia]], onde viaxaba'l plantel del [[Associação Chapecoense de Futebol|Chapecoense]] de [[Brasil]], que diba en camín a xugar la [[Final de la Copa Suramericana 2016|final de la Copa Suramericana]].<ref>{{Cita web |url=http://www.lanacion.com.ar/1962261-asi-ye-la camiseta-que-river-utilizara-esta nueche-en-homenaxe-a-les-victimas-de-chapecoense |títulu=River utilizó camiseta n'homenaxe a les víctimes de Chapecoense |autor=La Nación |fecha=4 d'avientu de 2016}}</ref> <center> {| style="width:25%;text-align:center;" |- align=left bgcolor="#ffffff" |{{Football kit |pattern_la = _whiteborder |pattern_b = _River 1901 |pattern_ra = _whiteborder |pattern_sh = _negro |pattern_so = _negro |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = FFFFFF |socks = FFFFFF |titulu = Primer uniforme }} |{{football kit |pattern_la = _whiteborder |pattern_b = _unknown |pattern_ra = _whiteborder |pattern_sh = _blanco |pattern_so = _socks |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = FFFFFF |socks = FFFFFF |títulu = [[Uniforme del Club Atlético River Plate|(Ver evolución)]] }} |{{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _river1718h |pattern_ra = |pattern_sh = _river1718h |pattern_so = _river1718h |leftarm = ffffff |body = ffffff |rightarm = ffffff |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu = Uniforme actual }} |} </center> === Uniforme actual === <center> {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _river1718h |pattern_ra = |pattern_sh = _river1718h |pattern_so = _river1718h |leftarm = ffffff |body = ffffff |rightarm = ffffff |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu = Titular }} | {{Football kit |pattern_la = _river1718a |pattern_b = _river1718a |pattern_ra = _river1718a |pattern_sh = _river1718a |pattern_so = _river1718a |leftarm = ffffff |body = 000000 |rightarm = ffffff |shorts = ff0000 |socks = FFFFFF |títulu = Suplente }} | {{Football kit |pattern_la = _blackborder |pattern_b = _river1718t |pattern_ra = _blackborder |pattern_sh = _adidasonwhite |pattern_so = _river1718t |leftarm = ffffff |body = ffffff |rightarm = ffffff |shorts = 000000 |socks = 000000 |títulu = Terceru }} |} </center> === Uniforme del porteru === <center> {| style="width:30%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la =_river1718gk |pattern_b =_river1718gk |pattern_ra =_river1718gk |pattern_sh =_river1718gk |pattern_so =_river1718gk |leftarm = 00A2E8 |body = 3F48HH |rightarm = 00A2E9 |shorts = CCFF22 |socks = 007733 |títulu = Porteru }} | {{Football kit |pattern_la = _suecia16g1 |pattern_b = _suecia16g1 |pattern_ra = _suecia16g1 |pattern_sh = _suecia16g1 |pattern_so = _suecia16g1 |leftarm = |body = |rightarm = |shorts = |socks = ffffff |títulu = Porteru 2 }} |} </center> === Indumentaria y patrocinador === {|width=100% align="left" |+'''Indumentaria''' |valign=top width=60%| {| align=center border=1 width=80% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=black style=“color:red;" !width=20%|<font style="color:red;">Periodu</font> !width=50%|<font style="color:red;">Logo</font> !width=70%|<font style="color:red;">Provisor</font> |- | align="center" |[[1979]]-[[1980]]||[[Ficheru:Sportlandialogo.png|70px]]|||{{bandera|Arxentina}} <small>Sportlandia</small> |- | align="center" |[[1980]]-[[1981]]||[[Ficheru:Topper Old Logo.svg|70px]]|||{{bandera|Brasil}} <small>[[Topper]]</small> |- | align="center" |[[1981]]-[[1982]]||[[Ficheru:Olimpialogo.png|70px]]|||{{bandera|Arxentina}} <small>Olimpia</small> |- | align="center" |[[1982]]-[[1997]]||[[Ficheru:Original Adidas logo.svg|55px]]|| rowspan="2"|{{bandera|Alemaña}} <small>[[Adidas]]</small><ref>{{Cita web |url=http://lamaquinaradio.com.ar/2012/09/12/adidas-y-river-plate-anovaron-la so-venceyo-hasta-el-2018/ |títulu=River Renovo con Adidas hasta 2018 |autor=La Maquina Radio |fecha=20 de setiembre de 2012}}</ref> |- |[[1998]]-[[Presente (tiempu)|Presente]] |[[Ficheru:Adidas Logo.svg|55px]] |- |} |} {|width=100% align="right" |+'''Patrocinador''' |valign=top width=100%| {| align=center border=1 width=80% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=black style=“color:red;" !width=20%|<font style="color:red;">Periodu</font> !width=35%|<font style="color:red;">Logo</font> !width=80%|<font style="color:red;">Provisor</font> |- | align="center" |[[1985]]-[[1989]]||[[Ficheru:Fate O logo.png|70px]]||{{bandera|Arxentina}} <small>[[Fate]]</small><ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/institucion/Historia/6909-fate-sponsor-camisetes-river-1985.html |títulu=Fate, el primer sponsor |autor=Patricio Nogueira |fecha=30 de xunetu de 2010}}</ref> |- | align="center" |[[1989]]-[[1991]]||[[Ficheru:Peugeot Logo.svg|90px]]||{{bandera|Francia}} <small>[[Peugeot]]</small> |- | align="center" |[[1991]]-[[1992]]||[[Ficheru:Cartalogo.png|70px]]||{{bandera|Arxentina}} <small>Carta Credencial</small> |- | align="center" |[[1992]]-[[1995]]||[[Ficheru:Sanyo logo.svg|60px]]||{{bandera|Xapón}} <small>[[Sanyo]]</small> |- | align="center" |[[1996]]-[[2001]]||[[Ficheru:Quilmes Logo.svg|60px]]||{{bandera|Arxentina}} <small>[[Cerveza Quilmes|Quilmes]]</small> |- | align="center" |[[2002]]-[[2006]]||||{{bandera|Estaos Xuníos}} <small>[[Budweiser (Anheuser-Busch)|Budweiser]]</small> |- | align="center" |[[2006]]-[[2012]]||[[Ficheru:Petrobrast.png|110px]]||{{bandera|Brasil}} <small>[[Petrobras]]</small><ref>{{Cita web |url=http://edant.clarin.com/diario/2006/03/17/deportes/d-05601.htm |títulu=River estrenó camiseta y camuda de sponsor |autor=Clarín.Com |fecha=23 de xunetu de 2013}}</ref> |- | align="center" |[[2012]]-[[Presente]]||[[Ficheru:BBVA 2019.svg|38px]] / [[Ficheru:BBVA Francés logo.svg|95px]]||{{bandera|España}} <small> [[Bancu Bilbao Vizcaya Argentaria|BBVA]]</small> / {{bandera|Arxentina}} {{bandera|España}} <small> [[BBVA Francés]]</small> |- |} |} {|width=50% align="left" |+'''Patrocinador secundariu''' |valign=top width=60%| {| align=center border=1 width=80% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=black style=“color:red;" !width=20%|<font style="color:red;">Periodu</font> !width=50%|<font style="color:red;">Logo</font> !width=70%|<font style="color:red;">Provisor</font> |- | align="center" |[[1989]]-[[1991]]||[[Ficheru:Sevel_Logo.png|80px]]||{{bandera|Francia}} <small>[[Sevel Nord|Sevel]]</small> |- | align="center" |[[2009]]-[[2010]]||[[Ficheru:PokerStarsLogo.png|100px]]||{{bandera|Reinu Xuníu}} <small>[[PokerStars]]</small> |- | align="center" |[[2011]]-[[2013]]||[[Ficheru:Tramontinalogo.png|80px]]||{{bandera|Brasil}} <small>Tramontina</small><ref>{{Cita web |url=https://www.google.com.ar/webhp?sourceid=chrome-instant&ion=1&espv=2&ye_th=1&ie=UTF-#q=river%20tramontina |títulu=Tramontina, nuevu sponsor de les mangues de River |autor=Google |fecha=6 de febreru de 2014}}</ref> |- | align="center" |[[2014]]-[[2016]]||[[Ficheru:Netshoeslogo.png|80px]]||{{bandera|Brasil}} <small>[[Netshoes]]</small><ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/Noticias/Institucionales/20665-river-nuevu-sponsor-mangues-camiseta-netshoes-contratu.html |títulu=Netshoes, nuevu sponsor de les mangues de River |autor=La Páxina Millonaria |fecha=6 de febreru de 2014}}</ref> |- | align="center" |[[2016]]-[[Presente]]||||{{bandera|China}} <small>[[Huawei]]</small><ref>{{Cita web |url=http://www.ole.com.ar/river-plate/manga-colorada-blanca_0_1671432999.html |títulu=La manga colorao y blanco |autor=Diariu Olé |fecha=19 d'ochobre de 2016}}</ref> |- |} |} {|width=50% align="center" |+'''Patrocinador Terciariu''' |valign=top width=60%| {| align=center border=1 width=80% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=black style=“color:red;" !width=20%|<font style="color:red;">Periodu</font> !width=50%|<font style="color:red;">Logo</font> !width=70%|<font style="color:red;">Provisor</font> |- | align="center" |[[2016]]||[[Ficheru:Staples.svg|60px]]||{{bandera|Estaos Xuníos}} <small>[[Staples Inc.|Staples]]</small><ref>{{Cita web |url=http://www.cariverplate.com.ar/staples-nuevu-sponsor-de-river-2 |títulu=Staples, nuevu sponsor de River |autor=cariverplate.com |fecha=9 de setiembre de 2016}}</ref> |- | align="center" |[[2018]]-[[Presente]]||[[Ficheru:AXE Logo.svg|45px]]||{{bandera|Francia}} <small>[[Axe]]</small><ref>{{Cita web |url=http://www.cariverplate.com.ar/axe-nuevu-sponsor-de-river-plate|títulu=Axe, nuevu sponsor de River Plate|autor=cariverplate.com |fecha=3 de marzu de 2018}}</ref> |- |} |} {|width=70% align="center" |+'''Otru Patrocinadores'''<ref>{{Cita web |url=http://www.cariverplate.com.ar/patrocinadores |títulu=Patrocinadores |autor=cariverplate.com.ar |fecha=17 de setiembre de 2016}}</ref> |valign=top width=60%| {| align=center border=1 width=80% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=black style=“color:red;" !width=40%|<font style="color:red;">Logo</font> !width=90%|<font style="color:red;">Provisor</font> |- | align="center" |[[Ficheru:Coca-Cola logo.svg|70px]]||{{bandera|Estaos Xuníos}} <small>[[Coca-Cola]]</small> |- | align="center" |[[Ficheru:Mastercard-logo.svg|50px]]||{{bandera|Estaos Xuníos}} <small>[[MasterCard]]</small> |- | align="center" |[[Ficheru:Quilmes Logo.svg|60px]]||{{bandera|Arxentina}} <small>[[Cerveza Quilmes|Quilmes]]</small> |- | align="center" | ||{{bandera|Arxentina}} <small>[[Frávega]]</small> |- | align="center" | ||{{bandera|Arxentina}} <small>Andesmar</small> |- | align="center" | ||{{bandera|Arxentina}} <small>Swiss Medical Group</small> |- |} |} == Estadiu == === 1901 - 1938: Primeros estadios === {{AP|Estadiu Alvear y Tagle}} [[Ficheru:Canchariver1920.jpg|thumb|right|280px|Antiguu estadiu de River allugáu en [[La Boca (Buenos Aires)|La Boca]]. Fotografía de 1920.]] Cuando se creó'l club, en 1901 el primer estadiu asitiar nuna zona cercana al llugar de fundación, na Dársena Sud del puertu de Buenos Aires.<ref name="estadiu">{{Cita web |url=http://blogs.lanacion.com.ar/archivoscopio/uncategorized/river-los sos-empiezos-y-los sos-estadios/ |títulu=River, los sos empiezos y los sos estadios |autor=La Nación |fecha=7 de xunetu de 2011}}</ref> En 1909, por problemes cola autoridá portuaria, tien de camudase a [[Sarandí]] pero en 1912 tienen de tornar, siendo desallugaos definitivamente pol Xefe de Movimientos del Puertu en 1913.<ref name="estadiu"/> Mientres lo que restó de 1913, en 1914 y a principios de 1915, el club viose obligáu a arrendar l'estadiu de [[Club Ferro Carril Oeste|Ferrocarril Oeste]] que yá nesa dómina taba nel sitiu onde s'atopa anguaño.<ref name="estadiu"/> De regresu en [[La Boca]], a principios de 1915 arrendóse un terrén na mazana delimitada por callar Pinzón, Caboto, Aristóbulo del Valle y Pedro de Mendoza.<ref name="estadiu"/> Ellí construyóse un estadiu de considerable tamañu pa la dómina, con una gran gradería y una moderna tribuna techada.<ref>{{Cita web |url=http://viejosestadios.blogspot.com.ar/p/darsena-sur.html |títulu=El ciclu de vida de los estadios |autor=Vieyos Estadios |fecha=30 d'abril de 2014}}</ref> En 1923, el terrén arrendáu ten de ser dexáu, beneficiando al club yá que foi obligáu a construyir un nuevu estadiu.<ref name="estadiu 2">{{Cita web |url=http://viejosestadios.blogspot.com.ar/p/darsena-sur.html |títulu=Alvear y Tagle |autor=Vieyos Estadios |fecha=9 de marzu de 2015}}</ref> Este foi construyíu nel barriu de [[Palermo (Buenos Aires)|Palermo]], más esautamente na interseición de les aveníes ''Alvear'' (güei [[Avenida del Llibertador|Llibertador]]) y ''Tagle''.<ref name="estadiu 2"/> Inauguráu'l 20 de mayu de 1923, la cancha constaba de dos grandes tribunes llaterales.<ref name="estadiu 2"/> === 1938 - Actualidá: ''El Monumental'' === {{ap|Estadiu Antonio Vespucio Liberti}} [[Ficheru:Estadio Monumental - Final CA2011.jpg|thumb|280px|El Monumental mientres la final de la Copa América 2011.]] En 1933 [[Antonio Vespucio Liberti]] asumé la so primer presidencia dientro del club, y colla la idea de camudar la llocalía.<ref name="monumental">{{Cita web |url=http://www.cariverplate.com.ar/el-monumental |títulu=El Monumental |autor=cariverplate.com.ar |fecha=12 de mayu de 2015}}</ref> El 31 d'ochobre de 1934 robláronse los boletos de compra de los terrenes de 83.950 metros cuadraos allugaos nel [[Núñez (Buenos Aires)|barriu de Núñez]], con un preciu de [[Pesu arxentín (moneda)|$]] 569.403.<ref name="monumental"/> El 27 de setiembre de 1936 so la direición del estudiu Aslan y Ezcurra Arquiteutos, empezaron les obres del estadiu.<ref name="monumental"/> El 26 de mayu de 1938, foi la fecha d'inauguración, nun alcuentru amistosu frente a [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] d'[[Uruguái]]. Aquel día River venció a los uruguayos por 3-1. Los goles fueron obra de [[Carlos Peucelle]], [[Bernabé Ferreyra]] y [[José Manuel Moreno]] pa los locales, y Juan Pablo Young pa la visita.<ref>{{Cita web |url=http://estadisticasderiverplate.blogspot.com.ar/1970/01/river-3-penarol-1.html |títulu=River 3 - Peñarol 1 |autor=Estadisticas de River Plate |fecha=26 de mayu de 2012}}</ref> Mientres 1977 y 1978, construyóse la bandexa cimera de la tribuna norte y transfomó les bandexes inferiores en platees, pa la [[Copa Mundial de Fútbol de 1978]].<ref name="monumental 2">{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/47/historia-del estadiu monumental-river-plate-arxentina |títulu=Estadiu Monumental |autor=La Páxina Millonaria |fecha=16 d'agostu de 2007}}</ref> Dende 1986, l'estadiu lleva'l nome del presidente qu'empecipió la so construcción, Antonio Vespucio Liberti.<ref name="monumental 2"/> {{panorama|Panorama Estadio Monumental (Buenos Aires, Argentina) football River Plate.jpg|1300px|Vista panorámica del Estadiu Monumental nel 2013.}} == Otres instalaciones == El club tamién se dedicó dende hai más de dos décades a la educación: dientro de les mesmes instalaciones del estadiu, funciona un xardín d'infantes, una escuela primaria, un colexu secundariu y un institutu terciariu. === Universidá === El 16 de setiembre de 2010 River aprobó'l proyeutu de faer la Universidá, surdida en 2006 de resultes lóxica y natural d'una estensa y esitosa trayeutoria institucional y íntimamente comprometida cola educación y el fortalecimientu comuñal, foi relevante na concreción de la Universidá, puede haber variedá d'Unidaes Académiques: Facultá d'Educación y Deporte coles Carreres de Profesoráu n'Educación Física y Llicenciatura n'Educación Física, y Facultá d'Economía y Alministración del Deporte coles Carreres de Llicenciatura n'Alministración, Llicenciatura n'Alministración del Deporte y Llicenciatura en Marketing Deportivo.<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/21181/institutu-universitariu-river-plate-presento-carreres-iurp |títulu=River presentó les carreres del IURP |autor=La Páxina Millonaria |fecha=19 de marzu de 2014}}</ref> Con esti proyeutu, River Plate va ser el segundu club del mundu, dempués del [[Club de Fútbol Pachuca|Pachuca]] de [[Méxicu]] cola [[Universidá del Fútbol y Ciencies del Deporte]], en tener un Institutu Universitariu.<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/Noticias/Institucionales/7419-oficialízose-la universidá-river-plate.html |títulu oficializóse la Universidá de River Plate |autor=La Páxina Millonaria |fecha=16 de setiembre de 2010}}</ref> === Muséu === El 9 de payares de 2009 dempués d'años d'anuncios y esperes, y entá ensin terminar inaugúrase'l '''Muséu River''', anque a partir del 25 de payares tuvo abiertu pal públicu. La fecha inicial d'apertura yera allá pel añu 2006 pero los atrasos de la construcción y problemes financieros facer posible pa cuasi trés años dempués. Foi inauguráu mientres el mandatu de [[José María Aguilar (dirixente)|José María Aguilar]] y asistieron a la inauguración importantes figures del club como [[Amadeo Carrizo]], [[Ubaldo Fillol]], [[Norberto Alonso]], [[Leonardo Astrada]], [[Hernán Díaz]] y tamién simpatizantes famosos.<ref>{{Cita web |url=http://edant.ole.com.ar/notas/2009/11/09/futbollocal/02037402.html |títulu=La famosa Máquina |autor=Olé |fecha=23 de xunetu de 2013}}</ref> Cuenta con novedosos diseños, orixinales instalaciones, avanzaes téuniques escenográfiques, recursos escénicos sonoros y audiovisuales. Concebíu y desenvueltu por un equipu interdisciplinariu, el muséu enseña la historia del club dende los sos empiezos, les distintes camisetes utilizaes a lo llargo de los años, les campañes de los títulos llograos (tantu locales como internacionales) y homenaxes a los xugadores más destacaos.<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/institucion/Muséu/4280-inaugúrase-el muséu-river.html |títulu inaugura'l Muséu River |autor=La Páxina Millonaria |fecha=9 d'ochobre de 2009}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/institucion/Muséu/4450-percorríu-esclusivu-de-lpm-pol muséu-de-river.html |títulu=Arguyu "millonariu" pal mundu |autor=La Páxina Millonaria |fecha=29 d'ochobre de 2009}}</ref> == Rivalidaes == === El Superclásico === {{AP|Superclásico del fútbol arxentino}} [[Ficheru:Angelitolabruna.jpg|thumb|left|280px|[[Ángel Labruna]] marcólu 16 goles a Boca, siendo'l máximu goliador na historia de los superclásicos.]] El '''Superclásico del fútbol arxentino''' ye'l partíu qu'enfrenta a los dos equipos de fútbol más popular de l'Arxentina: River Plate y [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]. Dende 1931, por torneos oficiales de [[Primer División d'Arxentina|Primer División]] entamaos pola [[Asociación del Fútbol Arxentino]], xugáronse 199 partíos en campeonatos locales: River ganó 64, con 257 goles; Boca impúnxose en 74, con 274 tantos; y empataron en 62 ocasiones.<ref>{{Cita web |url=http://www.universofutbol.com.ar/plantíes/informes/clasicos/bocariver.php |títulu=Los clásicos arxentinos |fechaaccesu=7 d'agostu de 2015}}</ref> Esti espectáculu deportivu concentra l'atención de les grandes mases non solo n'[[Arxentina]], sinón en munchos países del mundu. Ye reconocíu por munchos pola pasión espresada per parte de los aficionaos tantu mientres el partíu como na previa.<ref>{{Cita web |url=http://edant.clarin.com/diario/2004/04/16/t-742889.htm |títulu=Nota de Clarín sobre Boca vs River como eventu mundial |autor=Clarín |fecha=23 de xunetu de 2013}}</ref> Según el periódicu inglés ''[[The Observer]]'' el Superclásico na Bombonera atopar ente los 50 espectáculos deportivos qu'hai que ver antes de morrer,<ref>{{Cita web |url=http://observer.guardian.co.uk/osm/story/0,6903,1182710,00.html |títulu=50 sporting things you must do before you die |editor=''[[The Observer|observer.guardian.co.uk]]'' |idioma=inglés |fecha=4 d'abril de 2004 |fechaaccesu=30 d'avientu de 2008}}</ref> ente que pal tamién británicu ''[[The Sun]]'' ye la "esperiencia deportiva más intensa del mundu".<ref>Citáu en ''Buenos Aires esencial/essential'', páxina 10.</ref> Coles mesmes, n'[[España]] ye tal la importancia que se-y da que, aprovechando l'ausencia de fútbol llocal, el clásicu del 8 d'ochobre de 2006 (rematáu con un marcador de 3-1 a favor de River Plate) foi tresmitíu en direuto y en direutu al traviés de ''[[Radio Marca Barcelona|Radio Marca]]'', una de les radios deportives más importante d'esi país. Esta rivalidá empezó a principios del [[sieglu XX]], cuando dichos clubes compartíen el [[La Boca|barriu de la Ribera]]. Sobrevivió a numberosos capítulos que quedaron na historia del deporte arxentino, tanto positivos como negativos.<ref>{{Cita web |url=http://edant.clarin.com/diario/2004/04/16/t-742889.htm |títulu=Nota de Clarín sobre los clásicos |autor=Clarín.Com |fecha=23 de xunetu de 2013}}</ref> === Los otros clásicos === Non yá los alcuentros frente a Boca Juniors son consideraos clásicos, sinón tamién, los xugaos frente a los demás [[Cinco grandes del fútbol arxentino|grandes del fútbol arxentino]] ([[Club Atlético Independiente|Independiente]], [[Racing Club]] y [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo de Almagro]]). ==== Partíos de primer División ==== {| {{tablaguapa}} |- style="background: #EEEEEE;" !width="170"|Rival !width="35"|PX !width="35"|PG !width="35"|PE !width="35"|PP !width="35"|GF !width="35"|GC !width="35"|DIF |- style="background: #90EE90;" width="20 px" | align=left |'''[[Club Atlético Independiente|Independiente]]''' |align=center |169 |align=center |72 |align=center |47 |align=center |50 |align=center |263 |align=center |208 |align=center |+22 |- style="background: #90EE90;" width="20 px" | align=left |'''[[Racing Club]]''' |align=center |171 |align=center |88 |align=center |43 |align=center |40 |align=center |315 |align=center |232 |align=center |+48 |- style="background: #90EE90;" width="20 px" | align=left |'''[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]]''' |align=center |182 |align=center |70 |align=center |62 |align=center |50 |align=center |308 |align=center |245 |align=center |+20 |- align=center |'''Total''' |'''522''' |'''230''' |'''152''' |'''140''' |'''886''' |'''685''' |'''+90''' |} ==== Tolos partíos ==== {| {{tablaguapa}} |- style="background: #EEEEEE;" !width="170"|Rival !width="35"|PX !width="35"|PG !width="35"|PE !width="35"|PP !width="35"|GF !width="35"|GC !width="35"|DIF |- style="background: #90EE90;" width="20 px" | align=left |'''[[Club Atlético Independiente|Independiente]]''' |align=center |216 |align=center |92 |align=center |63 |align=center |61 |align=center |325 |align=center |254 |align=center |+31 |- style="background: #90EE90;" width="20 px" | align=left |'''[[Racing Club]]''' |align=center |230 |align=center |104 |align=center |61 |align=center |65 |align=center |380 |align=center |313 |align=center |+39 |- style="background: #90EE90;" width="20 px" | align=left |'''[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]]''' |align=center |220 |align=center |85 |align=center |75 |align=center |60 |align=center |353 |align=center |285 |align=center |+25 |- align=center |'''Total''' |'''666''' |'''281''' |'''199''' |'''186''' |'''1058''' |'''852''' |'''+95''' |} == Enchida == === Llamatos === [[Ficheru:Bandera de River Plate.jpg|thumb|260px|Bandera esplegada nel [[Estadiu Antonio Vespucio Liberti|Monumental Antonio V. Liberti]].]] Nel fútbol arxentino esiste una tradición de moteyar a los equipos poles sos traces carauterísticos.<ref>{{Cita web |url=http://www.culiblanco-futbol.com/2011/07/equipos-arxentinos-de-futbol-llamatos-y.html |títulu=Equipo arxentinos de fútbol apodo y les sos esplicaciones |autor=Culiblanco |fecha=23 de xunu de 2013}}</ref> Unu de lo llamatos del club ye ''Millonarios'', yá que a principios del profesionalismo, pagó peraltos precios pa la dómina, na compres de [[Carlos Peucelle]] en 1931 y un añu más tarde na de [[Bernabé Ferreyra]].<ref>{{Cita web |url=http://www.lapaginamillonaria.com/Noticias/Dellos/la-efemeride-de-la selmana/20737-aniversariu-nacencia-bernabe-ferreyra-river-millonariu-titulos.html |títulu=Bernabé, el que motivó'l llamatu de Millonarios |autor=La Páxina Millonaria |fecha=12 de febreru de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141227213113/http://www.lapaginamillonaria.com/Noticias/Dellos/la-efemeride-de-la selmana/20737-aniversariu-nacencia-bernabe-ferreyra-river-millonariu-titulos.html |fechaarchivu=27 d'avientu de 2014 }}</ref> El 20 de mayu de 1966, xugábase la final de la [[Copa Libertadores 1966|Copa Libertadores]] frente a [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] d'[[Uruguái]] y depués de tar ganando por 2-0, terminaría perdiendo por 2-4. El partíu siguiente a esi, pol [[Campeonatu de primer División 1966 (Arxentina)|Campeonatu de primer División]] frente a [[Club Atlético Banfield|Banfield]], los hinches d'esti club soltaron una pita blanca, con una banda colorada pintada, achacando la derrota naquella final a una supuesta cobardía, y dándo-y orixe a un nuevu llamatu, el de ''Pites''. Na actualidá ye una manera d'identificar a los hinches del club, por propios y estraños.<ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/deportes/futbol/river-plate/partíu-River-empezaron-dicir-pita_0_1580242056.html |títulu=A 50 años del partíu pol qu'a River empezáronlu a dicir "pita" |fechaaccesu=20 de mayu de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.musicafusion.com/lletra-cancion-senores-yo-soi-del gallineru-river-plate.html |títulu=Señores yo soi del piteru |autor=Música Fusión}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.musixmatch.com/es/letra/Ignacio-Copani/Gracies# |títulu=Gracia - Ignacio Copani |autor=musixmatch}}</ref> === Popularidá === Al nun haber datos precisos nin censos sobre la cantidá de simpatizantes de cada club n'Arxentina, lo más esacto que puede nomase son la cantidá de socios activos, que son un niciu de la popularidá de cada club. Nun ''ranking'' realizáu per un mediu européu sobre los equipos de fútbol con más socios del mundu, el club figura na sesta posición, con 121&nbsp;000 afiliaos, siendo'l club con mayor cantidá n'[[América]].<ref>{{Cita web |url=http://www.cronista.com/deportes/River-el-sestu-club-con-mas-socios-del mundu-y-el-primeru-de-la-Arxentina-20121019-0056.html |títulu=River, el sestu club con más socios del mundu y el primeru n'Arxentina |autor=Cronista.Com |fecha=23 de xunetu de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/deportes/consultora-River-sestu-socios-mundu_0_794920741.html |títulu=Según una consultora, River ye'l sestu club con más socios del mundu |autor=Clarín.Com |fecha=23 de xunetu de 2013}}</ref> El ''ranking'' ye lideráu pol [[Futbol Club Barcelona|Barcelona d'España]] y el [[Sport Lisboa e Benfica|Benfica de Portugal]].<ref>{{Cita web |url=http://bolavip.com/deportes/ranking/los equipos-con-mas-socios-del mundu/1--barcelona-223-mil-socio |títulu=Los equipos con más socios del mundu |autor=Bolavip |fecha=23 de xunetu de 2013}}</ref> El 8 d'ochobre del 2012 presentóse "La bandera más llarga del mundu" nuna caravana na que participaron aproximao 100&nbsp;000 simpatizantes, esta fecha absolutamente por hinches del club, nuna iniciativa qu'empezó'l Frente Ángel Labruna.<ref>{{Cita web |url=http://www.espn.com.ar/news/story?id=1629048&s=arg&type=story |títulu=River presenta la bandera más llarga |autor=Espn |fecha=8 d'ochobre de 2012}}</ref> La bandera llegó a los 7000 metros (7 km.) de llargor y entró nel récor guinnes.<ref>{{Cita web |url=http://playfutbol.infobae.com/notas/674750-River-de-fiesta-la bandera-mas-llarga-del mundu-llego-al-Monumental.html |títulu=River, de fiesta: la bandera más llarga del mundu llegó al Monumental |autor=Playfútbol |fecha=8 d'ochobre de 2012}}</ref> La camiseta suplente de la temporada 2012-2013 foi la más vendida en tol mundu mientres el mes de setiembre del 2012, llogru al que nun llegara nengún equipu arxentín.<ref>{{Cita web |url=http://www.infobae.com/2012/10/18/676734-la casaca suplente-river-foi-la-mas-vendida-el mundu-setiembre |títulu=La casaca suplente de River foi la más vendida nel mundu mientres setiembre |autor=Playfútbol |fecha=18 d'ochobre de 2012}}</ref> === Filiales === River Plate tien filiales oficiales en provincies como [[Provincia de Santa Fe|Santa Fe]], [[Provincia de Tucumán|Tucumán]], [[Provincia de Córdoba (Arxentina)|Córdoba]], [[Provincia d'Entre Ríos|Entre Ríos]], [[provincia de Mendoza|Mendoza]], [[Provincia de Tierra del Fueu, Antártida ya Islles del Atlánticu Sur|Tierra del Fueu]], [[Provincia de Catamarca|Catamarca]], [[Provincia de Santiago del Estero|Santiago del Estero]] y [[Provincia del Chaco|Chaco]], ente otres. Tamién esisten filiales en tolos países llatinoamericanos, y tamién n'[[España]], [[Italia]], [[Inglaterra]], [[Israel]], [[Australia]], [[Alemaña]], [[Estaos Xuníos]] y [[Nueva Zelanda]].<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplatefiliales.com.ar/ |títulu=Filiales de River Plate |autor=Filiales del Club Atlético River Plate |fecha=23 de xunetu de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130726144329/http://www.riverplatefiliales.com.ar/ |fechaarchivu=26 de xunetu de 2013 }}</ref> == Datos del club == {{AP|Estadístiques del Club Atlético River Plate|l1=Estadístiques del Club Atlético River Plate}} === Torneos nacionales === ==== <o>Profesionalismo</o> ==== * '''Temporaes en [[Primer División d'Arxentina|Primer División]]''': 87. * '''Meyor allugamientu en Primer División''': 1ᵘ en trenta y cinco causes. * '''Peor allugamientu en Primer División''': 20ᵘ de 20, una vegada (2008). * '''Allugamientu na [[Clasificación histórica de la primer división de fútbol arxentino#Nel profesionalismo (1931-Presente)|tabla histórica de primer División]]''': 1ᵘ.<ref name="tabla_historica">[[Clasificación histórica de la primer división de fútbol arxentino#Nel profesionalismo (1931-Presente)|Tabla histórica del profesionalismo]].</ref> ** '''Partíos xugaos''': 3161. ** '''Partíos ganaos''': 1661. ** '''Partíos empataos''': 817. ** '''Partíos perdíos''': 683. ** '''Puntos sumaos: 4503. * '''Goles en Primer División''': ** '''Goles a favor''': 5922. ** '''Goles en contra''': 3573. ** '''Diferencia de gol''': 2349. * '''Resultaos en Primer División: ** '''Mayor serie invicta''': 31 partíos, dende'l 13 d'abril de 2014 (13ª fecha del [[Tornéu Final 2014 (Arxentina)|Tornéu Final]]) hasta'l 9 de payares d'esi añu (15ª fecha del [[Campeonatu de primer División 2014 (Arxentina)|Tornéu de Transición]]). ** '''Mayor serie invicta en torneos locales''': dos invictos de 24 partíos en 1941-1942 y 1943-1944. ** '''Máxima cantidá de victories consecutives''': 9 victories, dende la fecha 3 hasta la 10 del [[Tornéu Apertura 1991 (Arxentina)|Apertura 1991]]. * '''Mayor goliada a favor''': ** En campeonatos nacionales: 10-1 a [[Club Huracán (San Rafael)|Huracán (SR)]] ([[Campeonatu Nacional 1974 (Arxentina)|1974]]).<ref>{{Cita web |url=http://playfutbol.infobae.com/notas/609722-Escontra-35-anos-que-River-nun goliaba-7-a-1 |títulu=Faía 35 años que River nun goliaba 7 a 1 |fechaaccesu=5 d'avientu de 2011 |fecha=6 d'ochobre de 2011 |editor=[[Infobae.com]]}}</ref> * '''Mayor goliada en contra''': ** En campeonatos nacionales: 1-6 de [[Racing Club]] ([[Campeonatu de primer División 1942 (Arxentina)|1942]]).<ref>{{Cita web |url=http://www.rsssf.com/tablesa/arg42.html |títulu=Arxentina 1942 |fechaaccesu=8 de mayu de 2011 |apellíu=Gorgazzi |nome=Osvaldo José |fecha=29 de payares de 2007 |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation|Rsssf]] |idioma=inglés}}</ref> * '''Temporaes en [[Segunda categoría del fútbol arxentino|Segunda División]]''': 1. * '''Meyor allugamientu en Segunda División''': 1ᵘ. * '''Peor allugamientu en Segunda División''': 1ᵘ. ** '''Partíos xugaos''': 38. ** '''Partíos ganaos''': 20. ** '''Partíos empataos''': 13. ** '''Partíos perdíos''': 5. ** '''Puntos sumaos: 73. * '''Goles en Segunda División''': ** '''A favor:''' 66. ** '''En contra:''' 28. {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 13px" |- !colspan="12" style="with: 200%;" align=center | '''Campeonatos Nacionales''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !rowspan="2"|Competencia |- !Posición !PX !PG !PE !PP !GF !GC !Dif |- |- align=center |[[Campeonatu de primer División 1931 (Arxentina)|Campeonatu 1931]] |4°||34||19||6||9||63||39||24 |- align=center |[[Campeonatu de primer División 1932 (Arxentina)|Campeonatu 1932]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||34||22||6||6||81||43||38 |- align=center |[[Campeonatu de primer División 1933 (Arxentina)|Campeonatu 1933]] |4°||34||20||6||8||71||36||35 |- align=center |[[Campeonatu de primer División 1934 (Arxentina)|Campeonatu 1934]] |4°||39||23||4||12||91||44||47 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1935 (Arxentina)|Campeonatu 1935]] |6°||34||19||6||9||71||47||24 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)#Copa d'Honor|Copa d'Honor 1936]] |6°||17||9||3||5||35||25||10 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Copa Campeonatu 1936]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||17||13||2||2||49||19||30 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)#Copa d'Oru|Copa d'Oru 1936]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||1||1||0||0||4||2||2 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1937 (Arxentina)|Campeonatu 1937]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||34||27||4||3||106||43||43 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1938 (Arxentina)|Campeonatu 1938]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||32||23||5||4||105||49||56 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1939 (Arxentina)|Campeonatu 1939]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||34||23||4||7||100||43||57 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1940 (Arxentina)|Campeonatu 1940]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||34||17||8||9||92||54||38 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1941 (Arxentina)|Campeonatu 1941]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||30||19||6||5||75||35||40 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1942 (Arxentina)|Campeonatu 1942]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||30||20||6||4||79||37||42 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1943 (Arxentina)|Campeonatu 1943]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||30||19||6||5||74||38||36 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1944 (Arxentina)|Campeonatu 1944]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||30||17||10||3||68||43||25 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1945 (Arxentina)|Campeonatu 1945]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||30||20||6||4||66||34||32 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1946 (Arxentina)|Campeonatu 1946]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||30||17||7||6||59||34||25 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1947 (Arxentina)|Campeonatu 1947]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||30||22||4||4||90||37||53 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1948 (Arxentina)|Campeonatu 1948]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||30||12||13||5||59||48||11 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1949 (Arxentina)|Campeonatu 1949]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||34||18||7||9||71||36||35 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1950 (Arxentina)|Campeonatu 1950]] |4°||34||15||8||11||68||57||11 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1951 (Arxentina)|Campeonatu 1951]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||32||16||11||5||69||42||27 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1952 (Arxentina)|Campeonatu 1952]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||30||17||6||7||65||48||17 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1953 (Arxentina)|Campeonatu 1953]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||30||18||7||5||60||36||24 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1954 (Arxentina)|Campeonatu 1954]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||30||16||6||8||56||37||19 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1955 (Arxentina)|Campeonatu 1955]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||30||18||9||3||53||35||18 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1956 (Arxentina)|Campeonatu 1956]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||30||17||9||4||61||32||29 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1957 (Arxentina)|Campeonatu 1957]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||30||19||8||3||75||34||41 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1958 (Arxentina)|Campeonatu 1958]] |6°||30||14||9||7||62||45||17 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1959 (Arxentina)|Campeonatu 1959]] |6°||30||14||4||12||49||45||4 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1960 (Arxentina)|Campeonatu 1960]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||30||16||7||7||46||29||17 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1961 (Arxentina)|Campeonatu 1961]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||30||15||8||7||53||30||23 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1962 (Arxentina)|Campeonatu 1962]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||28||18||5||5||61||28||33 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1963 (Arxentina)|Campeonatu 1963]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||26||13||9||4||48||23||25 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1964 (Arxentina)|Campeonatu 1964]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||30||13||11||6||42||30||12 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1965 (Arxentina)|Campeonatu 1965]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||34||22||5||7||55||24||31 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1966 (Arxentina)|Campeonatu 1966]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||38||22||12||4||66||26||40 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1967 (Arxentina)|Metropolitanu 1967]] |Fase de grupos||22||9||5||8||31||23||8 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1967 (Arxentina)|Nacional 1967]] |5°||15||9||1||5||33||15||18 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1968 (Arxentina)|Metropolitanu 1968]] |Semifinales||23||12||7||4||32||19||13 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1968 (Arxentina)|Nacional 1968]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||17||10||5||2||38||16||22 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1969 (Arxentina)|Metropolitanu 1969]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||24||12||8||4||36||25||11 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1969 (Arxentina)|Nacional 1969]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||17||11||5||1||34||11||23 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1970 (Arxentina)|Metropolitanu 1970]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||20||10||7||3||42||24||18 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1970 (Arxentina)|Nacional 1970]] |Fase de grupos||20||11||4||5||30||20||10 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1971 (Arxentina)|Metropolitanu 1971]] |6°||36||14||11||11||60||52||8 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1971 (Arxentina)|Nacional 1971]] |Fase de grupos||14||8||5||1||26||13||13 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1972 (Arxentina)|Metropolitanu 1972]] |4°||34||15||10||9||64||52||12 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1972 (Arxentina)|Nacional 1972]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||15||11||2||2||53||26||27 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1973 (Arxentina)|Metropolitanu 1973]] |5°||32||15||7||10||59||56||3 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1973 (Arxentina)|Nacional 1973]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||18||10||3||4||35||26||11 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1974 (Arxentina)|Metropolitanu 1974]] |Fase de grupos||18||9||2||7||37||28||9 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1974 (Arxentina)|Nacional 1974]] |Fase de grupos||18||7||5||6||33||20||13 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1975 (Arxentina)|Metropolitanu 1975]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||38||23||9||6||72||37||35 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1975 (Arxentina)|Nacional 1975]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||23||17||3||3||54||25||29 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1976 (Arxentina)|Metropolitanu 1976]] |5°||33||15||10||8||56||37||19 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1976 (Arxentina)|Nacional 1976]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||19||12||4||3||34||16||18 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1977 (Arxentina)|Metropolitanu 1977]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||44||25||13||6||83||46||37 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1977 (Arxentina)|Nacional 1977]] |Fase de grupos||14||7||1||6||32||15||17 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1978 (Arxentina)|Metropolitanu 1978]] |6°||40||16||13||11||59||47||12 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1978 (Arxentina)|Nacional 1978]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||20||12||5||3||40||18||22 |-align=center |[[Campeonatu Metropolitanu 1979 (Arxentina)|Metropolitanu 1979]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||22||13||6||3||41||24||17 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1979 (Arxentina)|Nacional 1979]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||20||9||8||3||36||18||18 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1980 (Arxentina)|Metropolitanu 1980]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||36||20||11||5||64||33||31 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1980 (Arxentina)|Nacional 1980]] |Cuartos de final||16||9||1||6||35||24||11 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1981 (Arxentina)|Metropolitanu 1981]] |4°||34||14||11||9||62||50||12 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1981 (Arxentina)|Nacional 1981]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||20||10||8||2||31||14||17 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1982 (Arxentina)|Nacional 1982]] |Fase de grupos||16||4||6||6||20||27||-7 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1982 (Arxentina)|Metropolitanu 1982]] |10°||36||12||10||14||43||46||-3 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1983 (Arxentina)|Nacional 1983]] |Cuartos de final||16||6||6||4||12||8||4 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1983 (Arxentina)|Metropolitanu 1983]] |18°||36||10||9||17||37||50||-13 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1984 (Arxentina)|Nacional 1984]] |style="text-align:center; background:silver;"|2.°||14||9||2||3||32||13||21 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1984 (Arxentina)|Metropolitanu 1984]] |4°||36||15||13||8||51||38||13 |-align=center |[[Campeonatu Nacional 1985 (Arxentina)|Nacional 1985]] |Séptima Fase||14||9||2||3||26||12||14 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1985/86 (Arxentina)|Campeonatu 1985/86]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||36||23||10||3||74||26||48 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1986/87 (Arxentina)|Campeonatu 1986/87]] |10°||38||13||13||12||54||49||5 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1987/88 (Arxentina)|Campeonatu 1987/88]] |4°||38||17||12||9||51||40||11 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1988/89 (Arxentina)|Campeonatu 1988/89]] |4°||38||16||13||9||45||36||9 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1989/90 (Arxentina)|Campeonatu 1989/90]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||38||20||13||5||48||20||28 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 1990/91 (Arxentina)|Campeonatu 1990/91]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||38||15||15||8||48||32||16 |-align=center |[[Tornéu Apertura 1991 (Arxentina)|Apertura 1991]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||14||3||2||33||11||22 |-align=center |[[Tornéu Clausura 1992 (Arxentina)|Clausura 1992]] |5°||19||8||8||3||31||22||9 |-align=center |[[Tornéu Apertura 1992 (Arxentina)|Apertura 1992]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||19||10||5||4||28||13||15 |-align=center |[[Tornéu Clausura 1993 (Arxentina)|Clausura 1993]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||19||10||3||6||33||21||12 |-align=center |[[Tornéu Apertura 1993 (Arxentina)|Apertura 1993]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||9||6||4||29||17||12 |-align=center |[[Tornéu Clausura 1994 (Arxentina)|Clausura 1994]] |5°||19||7||7||5||24||14||10 |-align=center |[[Tornéu Apertura 1994 (Arxentina)|Apertura 1994]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||12||7||0||31||14||17 |-align=center |[[Tornéu Clausura 1995 (Arxentina)|Clausura 1995]] |10°||19||7||4||8||29||30||-1 |-align=center |[[Tornéu Apertura 1995 (Arxentina)|Apertura 1995]] |7°||19||7||8||4||21||20||1 |-align=center |[[Tornéu Clausura 1996 (Arxentina)|Clausura 1996]] |14°||19||6||3||10||32||33||-1 |-align=center |[[Tornéu Apertura 1996 (Arxentina)|Apertura 1996]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||15||1||3||52||22||30 |-align=center |[[Tornéu Clausura 1997 (Arxentina)|Clausura 1997]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||12||5||2||37||20||17 |-align=center |[[Tornéu Apertura 1997 (Arxentina)|Apertura 1997]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||14||3||2||43||17||26 |-align=center |[[Tornéu Clausura 1998 (Arxentina)|Clausura 1998]] |7°||19||7||8||4||32||24||8 |-align=center |[[Tornéu Apertura 1998 (Arxentina)|Apertura 1998]] |15°||19||5||7||7||27||27||0 |-align=center |[[Tornéu Clausura 1999 (Arxentina)|Clausura 1999]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||19||11||4||4||37||19||18 |-align=center |[[Tornéu Apertura 1999 (Arxentina)|Apertura 1999]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||13||5||1||45||21||24 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2000 (Arxentina)|Clausura 2000]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||12||6||1||44||17||27 |-align=center |[[Tornéu Apertura 2000 (Arxentina)|Apertura 2000]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||19||10||7||2||41||24||17 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2001 (Arxentina)|Clausura 2001]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||19||13||2||4||48||27||21 |-align=center |[[Tornéu Apertura 2001 (Arxentina)|Apertura 2001]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||19||12||5||2||51||16||35 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2002 (Arxentina)|Clausura 2002]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||13||4||2||39||13||26 |-align=center |[[Tornéu Apertura 2002 (Arxentina)|Apertura 2002]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||19||11||3||5||35||23||12 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2003 (Arxentina)|Clausura 2003]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||13||4||2||43||18||25 |-align=center |[[Tornéu Apertura 2003 (Arxentina)|Apertura 2003]] |8°||19||7||5||7||23||24||-1 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2004 (Arxentina)|Clausura 2004]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||12||4||3||41||21||20 |-align=center |[[Tornéu Apertura 2004 (Arxentina)|Apertura 2004]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||19||9||6||4||28||19||9 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2005 (Arxentina)|Clausura 2005]] |10°||19||8||3||8||31||29||2 |-align=center |[[Tornéu Apertura 2005 (Arxentina)|Apertura 2005]] |6°||19||8||4||7||31||22||9 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2006 (Arxentina)|Clausura 2006]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||19||9||7||3||39||24||15 |-align=center |[[Tornéu Apertura 2006 (Arxentina)|Apertura 2006]] |style="text-align:center; background: #cc9966;"|3°||19||11||5||3||33||17||16 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2007 (Arxentina)|Clausura 2007]] |4°||19||9||6||4||26||16||10 |-align=center |[[Tornéu Apertura 2007 (Arxentina)|Apertura 2007]] |14°||19||6||5||8||31||33||-2 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2008 (Arxentina)|Clausura 2008]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||13||4||2||29||13||16 |-align=center |[[Tornéu Apertura 2008 (Arxentina)|Apertura 2008]] |20°||19||2||8||9||20||29||-9 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2009 (Arxentina)|Clausura 2009]] |8°||19||7||6||6||24||25||-1 |-align=center |[[Tornéu Apertura 2009 (Arxentina)|Apertura 2009]] |14°||19||5||6||8||23||26||-3 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2010 (Arxentina)|Clausura 2010]] |13°||19||6||4||9||16||21||-5 |-align=center |[[Tornéu Apertura 2010 (Arxentina)|Apertura 2010]] |4°||19||8||7||4||21||18||3 |-align=center |[[Tornéu Clausura 2011 (Arxentina)|Clausura 2011]] |style="text-align:center; background:#FFC0A0;"|9°||19||6||8||5||15||15||0 |-align=center |[[Primer B Nacional 2011/12]] |style="text-align:center; background:#CCFFCC;"|'''Campeón'''||38||20||13||5||66||28||38 |-align=center |[[Tornéu Inicial 2012 (Arxentina)|Inicial 2012]] |8°||19||7||8||4||28||16||12 |-align=center |[[Tornéu Final 2013 (Arxentina)|Final 2013]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||19||10||5||4||28||22||6 |-align=center |[[Tornéu Inicial 2013 (Arxentina)|Inicial 2013]] |17°||19||5||6||8||12||14||-2 |-align=center |[[Tornéu Final 2014 (Arxentina)|Final 2014]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||19||11||4||4||28||15||13 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 2014 (Arxentina)|Campeonatu 2014]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||19||11||6||2||34||13||21 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 2015 (Arxentina)|Campeonatu 2015]] |9°||30||13||10||7||46||33||13 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 2016 (Arxentina)|Campeonatu 2016]] |9° Zona 1||16||4||6||6||21||22||-1 |-align=center |[[Campeonatu de primer División 2016-17 (Arxentina)|Campeonatu 2016/17]] |style="text-align:center; background:silver;"|2°||30||16||8||6||51||28||23 |- align=center bgcolor= !'''Total''' ! '''4577 Puntos''' ! '''3207''' ! '''1681''' ! '''831''' ! '''695''' ! '''5994''' ! '''3623''' ! '''2371''' {{final columnes}} {{Cuadru color|gold|}} <small>''Campeón.''</small> {{Cuadru color|silver}}<small>''Subcampeón.''</small> {{Cuadru color|#cc9966}}<small>''Tercer Llugar.''</small> {{Cuadru color|#CCFFCC}} <small>''Ascensu.''</small> {{Cuadru color|#FFC0A0}} <small>''Descensu.''</small> ==== <o>Amateurismo</o> ==== * '''Temporaes en [[Primer División d'Arxentina#Amateurismo|Primer División]]''': 22. * '''Meyor allugamientu en Primer División''': 1ᵘ, nuna ocasión ([[Campeonatu de primer División 1920 de la AAmF (Arxentina)|1920]]). * '''Peor allugamientu en Primer División''': 7ᵘ de 9, una vegada ([[Campeonatu de primer División 1910 (Arxentina)|1910]]). * '''Allugamientu na [[Clasificación histórica de la primer división de fútbol arxentino#Nel amateurismo (1891-1934)|tabla histórica de primer División]]''': 2ᵘ.<ref>{{Cita web |url=http://www.rsssf.com/tablesa/argalltime.html#amat |títulu=Tabla histórica del amateurismo |obra=RSSSF}}</ref> ** '''Partíos xugaos''': 513. ** '''Partíos ganaos''': 287. ** '''Partíos empataos''': 112. ** '''Partíos perdíos''': 114. ** '''Puntos sumaos: 686. * '''Goles en Primer División''': ** '''A favor''': 833. ** '''En contra''': 477. ** '''Diferencia de gol''': 356. * '''Resultaos en Primer División''' ** '''Mayor serie invicta''': 31 partíos, en 1921-1922. * '''Mayor goliada a favor''': ** En campeonatos nacionales: 7-0 a [[Racing Club]] <small>(Segunda División 1908).</small><ref>{{Cita web |url=http://www.ole.com.ar/river-plate/futbol/primer-ascensu_0_616138664.html |títulu=River Plate llega a la máxima categoría |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2014 |fecha=27 d'avientu de 2011 |editor=Ole.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141021203757/http://www.ole.com.ar/river-plate/futbol/primer-ascensu_0_616138664.html |fechaarchivu=21 d'ochobre de 2014 }}</ref> * '''Mayor goliada en contra''': ** En campeonatos nacionales: *** 1-10 de [[Club de Gimnasia y Esgrima La Plata|Gimnasia y Esgrima La Plata]] <small>(Tercer División 1905).</small><ref>{{Cita web |url=http://www.gelp.org/loadsintesis.php?&viewrequesteddateonly=&settingupview=River%20Plate&id=9 |títulu=Sintesis 10-1 |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2014 |editor=gelp.org}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.gelp.org/1905.php |títulu=Tercer División 1905 |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2014 |editor=gelp.org}}</ref> *** 1-10 de [[Belgrano Athletic Club]] ([[Campeonatu de primer División 1912 (Arxentina)|1912]]).<ref>{{Cita web |url=http://www.rivermillonarios.com.ar/wiki/Era_amateur_1901_1930 |títulu=Era amateur 1901-1930 |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2014 |editor=rivermillonarios.com.ar}}</ref> * '''Temporaes en [[Segunda categoría del fútbol arxentino|Segunda División]]''': 3. * '''Meyor allugamientu en Segunda División''': 1ᵘ. * '''Peor allugamientu en Segunda División''': 6ᵘ. ** '''Partíos xugaos''': 49. ** '''Partíos ganaos''': 33. ** '''Partíos empataos''': 4. ** '''Partíos perdíos''': 11. * '''Goles en Segunda División''': ** '''A favor''': 102. ** '''En contra''': 59. ** '''Puntos sumaos: 70. * '''Temporaes en [[Tercer categoría del fútbol arxentino|Tercer División]]''': 1. * '''Meyor allugamientu en Tercer División''': 6ᵘ. * '''Peor allugamientu en Tercer División''': 6ᵘ. ** '''Partíos xugaos''': 14. ** '''Partíos ganaos''': 4. ** '''Partíos empataos''': 1. ** '''Partíos perdíos''': 9. * '''Goles en Tercer División''': ** '''A favor''': 16. ** '''En contra''': 41. ** '''Puntos sumaos: 9. === Copes nacionales === * '''[[Copes nacionales del fútbol arxentino|Participaciones en copes nacionales]] de la era profesional: 32.''' ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Arxentina de Fútbol|Copa Arxentina]]: 6''' ([[Copa Arxentina 2011/12|2011/12]], [[Copa Arxentina 2012/13|2012/13]], [[Copa Arxentina 2013/14|2013/14]], [[Copa Arxentina 2014/15|2014/15]], '''[[Copa Arxentina 2015/16|2015/16]]''', '''[[Copa Arxentina 2016/17|2016/17]]'''). ** '''Ediciones xugaes de la [[Supercopa Arxentina]]: 3''' ([[Supercopa Arxentina 2014|2014]], [[Supercopa Arxentina 2016|2016]], '''[[Supercopa Arxentina 2017|2017]]'''). ** '''Ediciones xugaes de la [[Campeonatu de primer División 2013/14 (Arxentina)#Partíu final del campeonatu|Copa Campeonatu]]: 1''' ('''[[Campeonatu de primer División 2013/14 (Arxentina)#Partíu final del campeonatu|2014]]'''). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa de Competencia de primer División]]: 2''' (1932, 1933). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Beccar Varela]]: 2''' (1932, 1933). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa de la República (Arxentina)|Copa de la República]]: 1''' (1943). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa de Competencia Británica]]: 4''' (1944, 1945, 1946, 1948). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Dr. Carlos Ibarguren]]: 4''' (1937, 1941, 1942, 1952). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Adrián C. Escobar]]: 7''' (1939, 1941, 1942, 1943, 1944, 1946, 1949). ** '''Copes úniques xugaes: 2''' ([[Copa Suecia|Copa Suecia de 1958]], [[Copa Centenariu de la AFA|Copa Centenariu de la AFA de 1993]]). ** '''Meyor allugamientu en copa nacionales de la era profesional: 1ᵘ''' ** '''Peor allugamientu en copa nacionales de la era profesional: Fase de grupos.''' * '''[[Copes nacionales del fútbol arxentino|Participaciones en copes nacionales]] de la era amateur: 24.''' ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa de Competencia de primer División]]: 4''' (1920 de l'[[Asociación Amateurs de Football|AAmF]], 1924 de l'[[Asociación Amateurs de Football|AAmF]], 1925 de l'[[Asociación Amateurs de Football|AAmF]], 1926 de l'[[Asociación Amateurs de Football|AAmF]]). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa de Competencia Jockey Club]]: 11''' (1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914, 1915, 1916, 1917, 1918 y 1919). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor]]: 9''' (1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1915, 1916, 1917 y 1918). ** '''Meyor allugamientu en copa nacionales de la era amateur: 1ᵘ''' ** '''Peor allugamientu en copa nacionales de la era amateur: Primer fase.''' ==== Participaciones en copes nacionales actuales ==== {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Arxentina''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Edición !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center ! [[Copa Arxentina 2011/12]] | Semifinal | 5 | 4 | 1 | 0 | 7 | 1 | [[Rogelio Funes Mori]]: 2 [[Daniel Alberto Villalva|Villalva]]: 2 |- align=center ! [[Copa Arxentina 2012/13]] | Dieciseisavos de final | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | Nun marcó |- align=center bgcolor= ! [[Copa Arxentina 2013/14]] | Cuartos de final | 3 | 0 | 3 | 0 | 0 | 0 | Nun marcó |- align=center bgcolor= ! [[Copa Arxentina 2014/15]] | Dieciseisavos de final | 2 | 1 | 0 | 1 | 2 | 2 | [[Ramiro Funes Mori]]: 1 [[Juan Cruz Kaprof|Kaprof]]: 1 |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Arxentina 2015/16]] | '''Campeón''' | 6 | 6 | 0 | 0 | 15 | 4 | [[Lucas Alario]]: 7 |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Arxentina 2016/17]] | '''Campeón''' | 6 | 6 | 0 | 0 | 19 | 3 | [[Ignacio Martín Fernández|Ignacio Fernández]]: 4 |- align=center bgcolor= !'''Total''' ! ! '''23''' ! '''17''' ! '''4''' ! '''2''' ! '''43''' ! '''11''' ! '''[[Lucas Alario]]:''' 8 |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Campeonatu''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=gold ! [[Campeonatu de primer División 2013/14 (Arxentina)#Partíu final del campeonatu|Copa Campeonatu 2013/14]] | '''Campeón''' | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | [[German Pezzella]]: 1 |- align=center bgcolor= !'''Total''' ! ! '''1''' ! '''1''' ! '''0''' ! '''0''' ! '''1''' ! '''0''' ! '''[[German Pezzella]]:''' 1 |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Supercopa Arxentina ''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=silver ! [[Supercopa Arxentina 2014]] | Subcampeón | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | Nun marcó |- align=center bgcolor=silver ! [[Supercopa Arxentina 2016]] | Subcampeón | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 3 | Nun marcó |- align=center bgcolor=gold ! [[Supercopa Arxentina 2017]] | Campeón | 1 | 1 | 0 | 0 | 2 | 0 | [[Gonzalo Nicolás Martínez]]: 1 [[Ignacio Scocco|Scocco]]: 1 |- align=center bgcolor= !'''Total''' ! ! '''3''' ! '''1''' ! '''0''' ! '''2''' ! '''2''' ! '''4''' ! '''[[Gonzalo Nicolás Martínez]]:''' 1 '''[[Ignacio Scocco|Scocco]]:''' 1 |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Adrián C. Escobar''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Adrián C. Escobar 1941]] | '''Campeón''' | 2 | 2 | 0 | 0 | 3 | 1 | [[Ángel Labruna]]: 2 |- align=center bgcolor= |- align=center bgcolor=silver ! [[Copa Adrián C. Escobar 1942]] | '''Subcampeón''' | 2 | 0 | 1 | 1 | 0 | 2 | Nun marcó |- align=center bgcolor= !'''Total''' ! ! '''2''' ! '''1''' ! '''0''' ! '''1''' ! '''1''' ! '''2''' ! '''[[Ángel Labruna]]:''' 2 |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Dr. Carlos Ibarguren''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Dr. Carlos Ibarguren 1937]] | '''Campeón''' | 1 | 1 | 0 | 0 | 5 | 0 | [[Bernabé Ferreyra]]: 3 |- align=center bgcolor= |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Dr. Carlos Ibarguren 1941]] | '''Campeón''' | 1 | 1 | 0 | 0 | 3 | 0 | [[Adolfo Pedernera]]: 1 [[Ángel Labruna]]: 1 [[Roberto D'Alessandro]]: 1 |- align=center bgcolor= |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Dr. Carlos Ibarguren 1942]] | '''Campeón''' | 1 | 1 | 0 | 0 | 7 | 0 | [[Aristóbulo Deambrossi]]: 1 [[Félix Loustau]]: 1 |- align=center bgcolor= |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Dr. Carlos Ibarguren 1952]] | '''Campeón''' | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | [[Walter Gómez]]: 1 |- align=center bgcolor= !'''Total''' ! ! '''4''' ! '''3''' ! '''1''' ! '''0''' ! '''16''' ! '''1''' ! '''[[Bernabé Ferreyra]]:''' 3 |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Centenariu de la AFA''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=silver ! [[Copa Centenariu de la AFA]] | Subcampeón | 9 | 6 | 1 | 2 | 15 | 10 | [[Walter Silvani]]: 4 |- align=center bgcolor= !'''Total''' ! ! '''9''' ! '''6''' ! '''1''' ! '''2''' ! '''15''' ! '''10''' ! '''[[Walter Silvani]]:''' 4 |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Competencia''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa de Competencia de primer División de les entidaes disidentes|Copa Competencia 1932]] | Campeón | 5 | 4 | 1 | 0 | 12 | 5 | [[Bernabé Ferreyra]]: 3 |- align=center bgcolor= !'''Total''' ! ! '''5''' ! '''4''' ! '''1''' ! '''0''' ! '''12''' ! '''5''' ! '''[[Bernabé Ferreyra]]:''' 3 |} ==== Resume estadísticu ==== {| align=center border=1 width=125% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" width=65% |- bgcolor="black" style=color:red !Competición !{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !{{abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !{{abreviatura|PE|Partíos empataos}} !{{abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !{{abreviatura|GF|Goles a favor}} !{{abreviatura|GC|Goles en contra}} !{{abreviatura|CX|Campeonatos xugaos}} !{{abreviatura|CG|Campeonatos ganaos}} !Meyor resultancia |- bgcolor=red |colspan=10| '''Dómina profesional''' |- | '''[[Copa Arxentina de Fútbol|Copa Arxentina]] | 23|| 17|| 4|| 2|| 43|| 11|| 6||'''2''' | bgcolor=gold|'''Campeón''' |- | '''[[Supercopa Arxentina]] | 3|| 1|| 0|| 2|| 2|| 4|| 3||'''1''' | bgcolor=gold|'''Campeón''' |- | [[Campeonatu de primer División 2013/14 (Arxentina)#Partíu final del campeonatu|Copa Campeonatu]] | 1|| 1|| 0|| 0|| 1|| 0|| 1||'''1''' | bgcolor=gold|'''Campeón''' |- | [[Copa de Competencia de primer División]] | 7|| 4|| 1|| 2|| 13|| 9|| 1||'''1''' | bgcolor=gold|'''Campeón''' |- | [[Copa Beccar Varela]] | 10|| 3|| 1|| 6|| 10|| 17||2 ||0 |Primera fase |- | [[Copa de la República (Arxentina)|Copa de la República]] | 1|| 0|| 0|| 1|| 2|| 4|| 1||0 |Primera fase |- | [[Copa de Competencia Británica]] | 6|| 2|| 0|| 4|| 20|| 16|| 4||0 | bgcolor=peru|'''Semifinales''' |- | [[Copa Dr. Carlos Ibarguren]] | 4|| 3|| 1|| 0|| 16|| 1|| 4||'''4''' | bgcolor=gold|'''Campeón''' |- | [[Copa Adrián C. Escobar]] | 11|| 3|| 4|| 4|| 6|| 9|| 2||'''1''' | bgcolor=gold|'''Campeón''' |- | [[Copa Suecia]] | 14|| 4|| 3|| 7|| 23|| 30|| 1||0 |Fase de grupos |- | [[Copa Centenariu de la AFA]] | 9|| 6|| 1|| 2|| 15|| 10|| 1||0 | bgcolor=silver|'''Subcampeón''' |- align="center" style="border: 3px solid black" ! Subtotal dómina profesional ! 89!! 44 !! 15 !! 30 !! 151 !! 111 !! 26!! 10!! bgcolor=gold|10 títulos |- bgcolor=red |colspan=10| '''Dómina amateur''' |- | [[Copa de Competencia de primer División]] | 27|| 15|| 7|| 5|| 40|| 21|| 4||0 | bgcolor=peru|'''Semifinales''' |- | [[Copa de Competencia Jockey Club]] | 35|| 19|| 6|| 10|| 59|| 40|| 11||'''1''' | bgcolor=gold|'''Campeón''' |- | [[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor]] | 18|| 9|| 2|| 7|| 33|| 23|| 9||0 | bgcolor=silver|'''Subcampeón''' |- |- style="border: 3px solid black" ! Subtotal dómina Amateur ! 80!! 43 !! 15 !! 22 !! 132 !! 84 !! 24!! 1!!bgcolor=gold|1 títulu |- style="border: 3px solid red" ! Total ! 169!! 87 !! 30 !! 52 !! 283 !!195!! 50!! 11!!bgcolor=gold|11 títulos |} <center><small>''Nota: En '''negrina''' les competiciones actuales.</small> </center> * <small>''Actualizáu al 14 de marzu de 2018''</small> === Torneos internacionales === {{AP|Estadístiques del River Plate en competencies internacionales}} * '''[[Participaciones internacionales oficiales del fútbol arxentino a nivel de clubes|Participaciones en copes internacionales]]''': '''74.''' ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA]]''': '''1''' ([[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2015|2015]]). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Intercontinental]]''':<ref>[http://www.rsssf.com/tablest/toyota.html Copa Intercontinental en rsssf.com]</ref> '''2''' ('''[[Copa Intercontinental 1986|1986]]''', [[Copa Intercontinental 1996|1996]]). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Libertadores d'América]]''':<ref>[http://www.rsssf.com/sacups/copalib.html Tabla histórica de la Copa Libertadores]</ref> '''32.''' ** '''Ediciones xugaes de la [[Supercopa Suramericana]]''':<ref>[http://www.rsssf.com/sacups/sasup.html Supercopa Suramericana en rsssf.com]</ref> '''10''' ([[Supercopa Suramericana 1988|1988]], [[Supercopa Suramericana 1989|1989]], [[Supercopa Suramericana 1990|1990]], [[Supercopa Suramericana 1991|1991]], [[Supercopa Suramericana 1992|1992]], [[Supercopa Suramericana 1993|1993]], [[Supercopa Suramericana 1994|1994]], [[Supercopa Suramericana 1995|1995]], [[Supercopa Suramericana 1996|1996]], '''[[Supercopa Suramericana 1997|1997]]'''). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Suramericana]]''':<ref>[http://www.rsssf.com/sacups/sudamcup.html Copa Suramericana en rsssf.com]</ref> '''11''' ([[Copa Suramericana 2002|2002]], [[Copa Suramericana 2003|2003]], [[Copa Suramericana 2004|2004]], [[Copa Suramericana 2005|2005]], [[Copa Suramericana 2006|2006]], [[Copa Suramericana 2007|2007]], [[Copa Suramericana 2008|2008]], [[Copa Suramericana 2009|2009]], [[Copa Suramericana 2013|2013]], '''[[Copa Suramericana 2014|2014]]''', [[Copa Suramericana 2015|2015]]). ** '''Ediciones xugaes de la [[Recopa Suramericana]]''':<ref>[http://www.rsssf.com/sacups/recopa.html Recopa Suramericana en rsssf.com]</ref> '''4''' ([[Recopa Suramericana 1997|1997]], [[Recopa Suramericana 1998|1998]], '''[[Recopa Suramericana 2015|2015]]''', '''[[Recopa Suramericana 2016|2016]]'''). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Interamericana]]''':<ref>[http://www.rsssf.com/tablesi/intam.html Copa Interamericana en rsssf.com]</ref> '''1''' ('''[[Copa Interamericana 1987|1987]]'''). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Mercosur]]''':<ref>[http://www.rsssf.com/sacups/mercosur.html Copa Mercosur en rsssf.com]</ref> '''4''' ([[Copa Mercosur 1998|1998]], [[Copa Mercosur 1999|1999]], [[Copa Mercosur 2000|2000]], [[Copa Mercosur 2001|2001]]). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Suruga Bank]]''':<ref>[http://www.infobae.com/2014/12/19/1616201-fecha-confirmada-river-viaxara-japon-agostio-llograr-otra estrella-la-suruga-bank River va viaxar a Xapón en busca de la Suruga Bank]</ref> '''1''' ('''[[Copa Suruga Bank 2015|2015''']]). ** '''Ediciones xugaes del [[Campeonatu Sudamericanu de Campeones]]''': '''1''' ([[Campeonatu Sudamericanu de Campeones|1948]]). ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa del Atlánticu (Clubes)|Copa del Atlánticu]]''': '''2''' (1947, 1956) ** '''Ediciones xugaes de la [[Copa Aldao]]''': '''6''' ('''[[Copa Aldao 1936|1936]]''', '''[[Copa Aldao 1937|1937]]''', '''[[Copa Aldao 1941|1941]]''', [[Copa Aldao 1942|1942]], '''[[Copa Aldao 1945|1945]]''', '''[[Copa Aldao 1947|1947]]'''). ** '''Ediciones xugaes de la [[Cup Tie Competition]]''': '''1''' ('''[[Cup Tie Competition|1914]]'''). ** '''Meyor allugamientu en torneos internacionales''': 1ᵘ ** '''Peor allugamientu en torneos internacionales''': Esaniciáu en primer ronda. ** '''Mayor goliada a favor en torneos internacionales''': 9-0 a [[Universitariu de La Paz]] ([[Copa Libertadores 1970|1970]]).<ref>{{Cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/acopa70.html |títulu=Copa Libertadores d'América 1970 |fechaaccesu=5 d'avientu de 2011 |fecha=28 de mayu de 1999 |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation|Rsssf]]}}</ref> ** '''Mayor goliada en contra en torneos internacionales''': 0-4 de [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo de Almagro]] ([[Copa Libertadores 1973|1973]]).<ref>{{Cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/acopa70.html |títulu=Copa Libertadores d'América 1974 |fechaaccesu=5 d'avientu de 2011 |apellíu=Beuker |nome=John |fecha=4 de mayu de 2003 |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation|Rsssf]]}}</ref> ==== Resume estadísticu ==== {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Mundial de Clubes''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=silver ! [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2015|Mundial de Clubes 2015]] | Subcampeón | 2 | 1 | 0 | 1 | 1 | 3 | '''[[Lucas Alario]]: 1''' |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Intercontinental''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Intercontinental 1986]] | '''Campeón''' | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | '''[[Antonio Alzamendi]]: 1''' |- align=center bgcolor=silver ! [[Copa Intercontinental 1996]] | Subcampeón | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | Nun marcó |- class="sortbottom" align=center bgcolor=#f9f9f9 !'''Total''' ! ! '''2''' ! '''1''' ! '''0''' ! '''1''' ! '''1''' ! '''1''' ! '''[[Antonio Alzamendi]]: 1''' |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Libertadores''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor= ! [[Copa de Campeones d'América 1960|Copa Libertadores 1960]] | colspan="9" rowspan="6"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa de Campeones d'América 1961|Copa Libertadores 1961]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa de Campeones d'América 1962|Copa Libertadores 1962]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa de Campeones d'América 1963|Copa Libertadores 1963]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa de Campeones d'América 1964|Copa Libertadores 1964]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1965]] |- align=center bgcolor=silver ! [[Copa Libertadores 1966]] | Subcampeón | 19 | 12 | 3 | 4 | 41 | 24 | '''[[Daniel Onega]]: 17''' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1967]] | Semifinal | 16 | 6 | 6 | 4 | 33 | 17 | [[Daniel Onega]] y [[Oscar Más]]: 7 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1968]] | colspan="9" rowspan="2"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1969]] |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1970]] | Semifinal | 13 | 6 | 2 | 5 | 25 | 14 | '''[[Oscar Más]]: 9''' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1971]] | colspan="9" rowspan="2"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1972]] |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1973]] | Primera fase | 6 | 2 | 1 | 3 | 12 | 10 | Carlos Ángel López, [[Carlos Morete]] y [[Norberto Alonso]]: 2 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1974]] | colspan="9" rowspan="2"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1975]] |- align=center bgcolor=Silver ! [[Copa Libertadores 1976]] | Subcampeón | 14 | 9 | 1 | 4 | 19 | 12 | [[Oscar Más]] y [[Pedro Alexis González]]: 4 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1977]] | Primera fase | 6 | 1 | 4 | 1 | 5 | 5 | |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1978]] | Semifinal | 10 | 3 | 5 | 2 | 8 | 4 | [[Juan José López (futbolista)|Juan José López]]: 4 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1979]] | colspan="9" rowspan="1"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1980]] | Primera fase | 6 | 4 | 2 | 0 | 10 | 3 | [[Ramón Ángel Díaz|Ramón Díaz]]: 4 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1981]] | Primera fase | 6 | 3 | 1 | 2 | 9 | 6 | [[Ramón Ángel Díaz|Ramón Díaz]]: 3 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1982]] | Segunda fase | 10 | 5 | 1 | 4 | 13 | 14 | Enzo Daniel Bulleri: 3 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1983]] | colspan="9" rowspan="3"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1984]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Libertadores 1985]] |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Libertadores 1986]] | '''Campeón''' | 12 | 9 | 2 | 1 | 23 | 8 | [[Ramón Centurión]]: 7 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1987]] | Segunda fase | 4 | 1 | 2 | 1 | 2 | 2 | [[Juan Gilberto Funes]] y [[Oscar Ruggeri]]: 1 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1988]] | colspan="9" rowspan="2"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1989]] |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1990]] | Semifinal | 8 | 4 | 2 | 2 | 8 | 5 | [[Ernesto Corti]] y [[Sergio Berti]]: 2 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1991]] | Primera fase | 6 | 2 | 1 | 3 | 10 | 12 | [[Juan José Borrelli]]: 3 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1992]] | colspan="9" rowspan="1"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1993]] | Primera fase | 6 | 1 | 3 | 2 | 4 | 5 | [[Ramón Medina Bello]]: 2 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1994]] | colspan="9" rowspan="1"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1995]] | Semifinal | 12 | 5 | 5 | 2 | 17 | 8 | [[Enzo Francescoli]]: 4 |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Libertadores 1996]] | '''Campeón''' | 14 | 8 | 4 | 2 | 28 | 12 | [[Hernán Crespo]]: 10 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1997]] | Octavos de final | 2 | 0 | 2 | 0 | 4 | 4 | [[Enzo Francescoli]]: 2 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1998]] | Semifinal | 12 | 8 | 3 | 1 | 23 | 11 | [[Juan Pablo Ángel]]: 7 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 1999]] | Semifinal | 12 | 5 | 2 | 5 | 12 | 13 | [[Leonardo Astrada|Astrada]], [[Cristian Castillo|Castillo]], [[Javier Saviola|Saviola]] y [[Juan Pablo Sorín|Sorín]]: 2 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2000]] | Cuartos de final | 10 | 5 | 3 | 2 | 18 | 13 | [[Juan Pablo Ángel]]: 9 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2001]] | Cuartos de final | 10 | 5 | 1 | 4 | 18 | 11 | [[Martín Cardetti]]: 5 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2002]] | Octavos de final | 8 | 2 | 3 | 3 | 9 | 10 | [[Alejandro Damián Domínguez|Alejandro Domínguez]]: 2 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2003]] | Cuartos de final | 10 | 7 | 0 | 3 | 17 | 14 | [[Andrés D'Alessandro]] y [[Esteban Fuertes]]: 4 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2004]] | Semifinal | 12 | 7 | 2 | 3 | 18 | 11 | [[Fernando Cavenaghi]]: 6 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2005]] | Semifinal | 12 | 7 | 2 | 3 | 23 | 17 | [[Ernesto Farías]]: 6 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2006]] | Cuartos de final | 12 | 7 | 1 | 4 | 27 | 18 | [[Ernesto Farías]] y [[Daniel Montenegro]]: 5 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2007]] | Primera fase | 6 | 2 | 2 | 2 | 5 | 6 | [[Ernesto Farías]]: 3 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2008]] | Octavos de final | 8 | 4 | 1 | 3 | 17 | 12 | [[Sebastián Abreu]]: 7 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2009]] | Primera fase | 6 | 2 | 1 | 3 | 7 | 9 | [[Radamel Falcao García]]: 2 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2010]] | colspan="9" rowspan="5"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2011]] |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2012]] |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2013]] |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2014]] |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Libertadores 2015]] | '''Campeón''' | 14 | 5 | 7 | 2 | 18 | 9 | [[Rodrigo Mora]] y [[Carlos Andrés Sánchez|Carlos Sánchez]]: 4 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2016]] | Octavos de final | 8 | 4 | 2 | 2 | 18 | 9 | [[Lucas Alario]], [[Iván Alonso]] y [[Andrés D'Alessandro]]: 3 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Libertadores 2017]] | Semifinales | 12 | 7 | 2 | 3 | 28 | 17 | [[Ignacio Scocco]]: 8 |- class="sortbottom" align=center bgcolor=#f9f9f9 !'''[[Tabla histórica de la Copa Libertadores d'América|Total]]''' ! ! '''325''' ! '''160''' ! '''81''' ! '''84''' ! '''539''' ! '''349''' ! '''[[Daniel Onega]]''': 31 |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Supercopa Suramericana''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Supercopa Suramericana 1988]] | Semifinal | 6 | 2 | 1 | 3 | 9 | 7 | [[Antonio Alzamendi]]: 4 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Supercopa Suramericana 1989]] | Octavos de final | 2 | 1 | 0 | 1 | 3 | 3 | [[Ramón Centurión]]: 2 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Supercopa Suramericana 1990]] | Octavos de final | 2 | 1 | 0 | 1 | 3 | 3 | [[Ramón Medina Bello]]: 2 |- align=center bgcolor=silver ! [[Supercopa Suramericana 1991]] | Subcampeón | 8 | 4 | 3 | 2 | 12 | 9 | [[Juan José Borrelli]]: 3 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Supercopa Suramericana 1992]] | Cuartos de final | 4 | 3 | 0 | 1 | 7 | 3 | [[Walter Silvani]]: 3 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Supercopa Suramericana 1993]] | Cuartos de final | 4 | 3 | 0 | 1 | 6 | 4 | [[Walter Silvani]] y [[Guillermo Rivarola]]: 2 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Supercopa Suramericana 1994]] | Cuartos de final | 4 | 1 | 3 | 0 | 4 | 3 | [[Enzo Francescoli]] y [[Gabriel Amato]]: 2 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Supercopa Suramericana 1995]] | Semifinal | 6 | 2 | 2 | 2 | 11 | 11 | [[Enzo Francescoli]]: 7 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Supercopa Suramericana 1996]] | Primera fase | 2 | 0 | 1 | 1 | 3 | 4 | [[Guillermo Rivarola|Rivarola]], [[Julio Ricardo Cruz|Cruz]] y [[Roberto Monserrat|Monserrat]]: 1 |- align=center bgcolor=gold ! [[Supercopa Suramericana 1997]] | '''Campeón''' | 10 | 7 | 1 | 2 | 22 | 12 | [[Marcelo Salas]]: 6 |- class="sortbottom" align=center bgcolor=#f9f9f9 !'''Total''' ! ! '''48''' ! '''24''' ! '''11''' ! '''13''' ! '''80''' ! '''59''' ! '''[[Enzo Francescoli]]: 9''' |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Suramericana''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor= ! [[Copa Suramericana 2002]] | Octavos de final | 2 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | Nun marcó |- align=center bgcolor=silver ! [[Copa Suramericana 2003]] | Subcampeón | 8 | 4 | 1 | 3 | 16 | 9 | [[Fernando Cavenaghi]]: 4 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Suramericana 2004]] | Primera fase | 2 | 0 | 1 | 1 | 1 | 2 | [[Maxi López|Maximiliano López]]: 1 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Suramericana 2005]] | Octavos de final | 2 | 0 | 2 | 0 | 1 | 1 | [[Jonathan Santana]]: 1 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Suramericana 2006]] | Octavos de final | 2 | 0 | 1 | 1 | 2 | 3 | [[Marcelo Gallardo]] y [[Danilo Gerlo]]: 1 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Suramericana 2007]] | Semifinal | 6 | 1 | 4 | 1 | 5 | 4 | [[Radamel Falcao García]]: 4 |- align=center bgcolor= ! [[Copa Suramericana 2008]] | Cuartos de final | 4 | 2 | 1 | 1 | 7 | 6 | [[Sebastián Abreu]]: 3 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Suramericana 2009]] | Primera fase | 2 | 0 | 0 | 2 | 1 | 3 | [[Cristian Fabbiani]]: 1 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Suramericana 2010]] | colspan="9" rowspan="3"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Suramericana 2011]] |- align=center bgcolor= ! [[Copa Suramericana 2012]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Suramericana 2013]] | Cuartos de final | 6 | 2 | 2 | 2 | 5 | 5 | [[Teófilo Gutiérrez]]: 2 |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Suramericana 2014]] | '''Campeón''' | 10 | 8 | 2 | 0 | 17 | 5 | [[Rodrigo Mora]]: 4 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Suramericana 2015]] | Semifinal | 6 | 2 | 1 | 3 | 8 | 7 | [[Rodrigo Mora]] y [[Carlos Andrés Sánchez|Carlos Sánchez]]: 3 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Suramericana 2016]] | colspan="9" rowspan="2"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Suramericana 2017]] |- class="sortbottom" align=center bgcolor=#f9f9f9 !'''Total''' ! ! '''50''' ! '''19''' ! '''16''' ! '''15''' ! '''63''' ! '''46''' ! '''[[Rodrigo Mora]]''': 7 |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Recopa Suramericana''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=silver ! [[Recopa Suramericana 1997]] | Subcampeón | 1 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1 | [[Enzo Francescoli]]: 1 |- align=center bgcolor=silver ! [[Recopa Suramericana 1998]] | Subcampeón | 2 | 0 | 0 | 2 | 0 | 5 | Nun marcó |- align=center bgcolor=gold ! [[Recopa Suramericana 2015]] | '''Campeón''' | 2 | 2 | 0 | 0 | 2 | 0 | [[Carlos Andrés Sánchez|Carlos Sánchez]]: 2 |- align=center bgcolor=gold ! [[Recopa Suramericana 2016]] | '''Campeón''' | 2 | 1 | 1 | 0 | 2 | 1 | [[Sebastián Driussi]] y [[Lucas Alario]]: 1 |- align=center bgcolor= !'''Total''' ! ! '''7''' ! '''3''' ! '''2''' ! '''2''' ! '''5''' ! '''7''' ! '''[[Carlos Andrés Sánchez|Carlos Sánchez]]''': 2 |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Interamericana''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Interamericana 1987]] | '''Campeón''' | 2 | 1 | 1 | 0 | 3 | 0 | '''[[Jorge Villazán]], [[Juan Gilberto Funes|Juan Funes]] y [[Héctor Enrique]]: 1''' |- class="sortbottom" align=center bgcolor=#f9f9f9 !'''Total''' ! ! '''2''' ! '''1''' ! '''1''' ! '''0''' ! '''3''' ! '''0''' ! '''[[Jorge Villazán]], [[Juan Gilberto Funes|Juan Funes]] y [[Héctor Enrique]]: 1''' |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Mercosur''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Mercosur 1998]] | Cuartos de Final | 8 | 2 | 3 | 3 | 9 | 11 |[[Cristian Castillo]], [[Juan Antonio Pizzi|Juan Pizzi]] y [[Marcelo Gallardo]]: 3 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Mercosur 1999]] | Primera Fase | 6 | 2 | 1 | 3 | 8 | 11 | [[Martin Cardetti]]: 4 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Mercosur 2000]] | Semifinales | 10 | 6 | 2 | 2 | 17 | 14 | [[Martin Cardetti]]: 4 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! [[Copa Mercosur 2001]] | Primera Fase | 6 | 2 | 2 | 2 | 13 | 10 | [[Martin Cardetti]] y [[Damián Álvarez]]: 3 |- class="sortbottom" align=center bgcolor=#f9f9f9 !'''Total''' ! ! '''30''' ! '''12''' ! '''8''' ! '''10''' ! '''47''' ! '''46''' ! '''[[Martin Cardetti]]: 11''' |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Suruga Bank ''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Suruga Bank 2015]] | '''Campeón''' | 1 | 1 | 0 | 0 | 3 | 0 | '''[[Carlos Andrés Sánchez|Carlos Sánchez]], [[Gabriel Mercado]] y [[Gonzalo Nicolás Martínez|Gonzalo Martínez]]: 1''' |- class="sortbottom" align=center bgcolor=#f9f9f9 !'''Total''' ! ! '''3''' ! '''1''' ! '''0''' ! '''0''' ! '''3''' ! '''0''' ! '''[[Carlos Andrés Sánchez|Carlos Sánchez]], [[Gabriel Mercado]] y [[Gonzalo Nicolás Martínez|Gonzalo Martínez]]: 1''' |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Campeonatu Sudamericanu de Campeones''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=silver ! [[Campeonatu Sudamericanu de Campeones|Campeonatu Sudamericanu 1948]] | Subcampeón | 6 | 4 | 1 | 1 | 12 | 4 | [[Félix Loustau]]: 4 [[Alfredo Di Stéfano]]: 4 |- align=center bgcolor=silver !'''Total''' ! ! '''6''' ! '''4''' ! '''1''' ! '''1''' ! '''12''' ! '''4''' !'''[[Félix Loustau]]''': 4 '''[[Alfredo Di Stéfano]]''': 4 |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Copa Ricardo Aldao''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Aldao 1936]] | '''Campeón''' | 1 | 1 | 0 | 0 | 5 | 1 | [[Bernabé Ferreyra]]: 2 [[Adolfo Pedernera]]: 2 |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Aldao 1937]] | '''Campeón''' | 1 | 1 | 0 | 0 | 5 | 2 | [[Bernabé Ferreyra]]: 2 |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Aldao 1941]] | '''Campeón''' | 2 | 1 | 1 | 0 | 7 | 2 | [[Ángel Labruna]]: 4 |- align=center bgcolor=silver ! [[Copa Aldao 1942]] | Subcampeón | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | 4 | Nun marcó |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Aldao 1945]] | '''Campeón''' | 2 | 2 | 0 | 0 | 5 | 3 | [[Ángel Labruna]]: 5 |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Aldao 1947]] | '''Campeón''' | 2 | 2 | 0 | 0 | 7 | 4 | [[Ángel Labruna]]: 3 Hugo Reyes: 3 |- align=center bgcolor=gold ! [[Copa Aldao 1955]] | '''Campeón''' | 1 | 1 | 0 | 0 | 2 | 1 | [[Juan Eulogio Urriolabeitía|Juan Urriolabeitía]]: 1 [[Héctor de Bourgoing]]: 1 |- align=center bgcolor=gold !'''Total''' ! ! '''10''' ! '''8''' ! '''1''' ! '''1''' ! '''31''' ! '''17''' !'''[[Ángel Labruna]]''': 12 |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | '''Cup Tie Competition''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC !width="170"| Goliador |- align=center bgcolor=gold ! [[Cup Tie Competition|Cup Tie Competition 1914]] | '''Campeón''' | 1 | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | '''[[Luis Gianetto]]: 1''' |- class="sortbottom" align=center bgcolor=#f9f9f9 !'''Total''' ! ! '''1''' ! '''1''' ! '''0''' ! '''0''' ! '''1''' ! '''0''' ! '''[[Luis Gianetto]]: 1''' |} <center> {|border=1 width=125% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background:white; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" width=65% |- bgcolor="black" style=color:red !Competición !{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !{{abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !{{abreviatura|PE|Partíos empataos}} !{{abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !{{abreviatura|GF|Goles a favor}} !{{abreviatura|GC|Goles en contra}} !Meyor resultáu |- | '''[[Copa Mundial de Clubes de la FIFA| Mundial de Clubes]] | 2|| 1|| 0|| 1|| 1|| 3|| bgcolor=silver|'''Subcampeón'' |- | [[Copa Intercontinental]] | 2|| 1|| 0|| 1|| 1|| 1|| bgcolor=gold|'''Campeón'' |- align=center | '''[[Copa Libertadores d'América]] | 313|| 153|| 79|| 81|| 511|| 332 | bgcolor=gold|'''Campeón |- align=center | '''[[Copa Suramericana]] | 50|| 19|| 16|| 15|| 63|| 46|| bgcolor=gold|'''Campeón |- | [[Supercopa Suramericana]] | 48|| 24|| 11|| 13|| 80|| 59||bgcolor=gold|'''Campeón |- | '''[[Recopa Suramericana]] | 7*|| 3|| 2|| 2*|| 5|| 7*|| bgcolor=gold|'''Campeón |- | [[Copa Interamericana]] | 2|| 1|| 1|| 0|| 3|| 0||bgcolor=gold|'''Campeón |- | [[Copa Mercosur]] | 30|| 12|| 8|| 10|| 47|| 46|| bgcolor=peru|'''Semifinales |- | [[Campeonatu Sudamericanu de Campeones]] | 6|| 4|| 1|| 1|| 12|| 4|| bgcolor=silver|'''Subcampeón |- | '''[[Copa Suruga Bank]] | 1|| 1|| 0|| 0|| 3|| 0||bgcolor=gold|'''Campeón |- | [[Copa del Atlánticu (Clubes)|Copa del Atlánticu]] | 5|| 1|| 1|| 3|| 8|| 13|| Primer ronda |- | [[Copa Ricardo Aldao]] | 10|| 8|| 1|| 1|| 31|| 17||bgcolor=gold|'''Campeón |- | [[Cup Tie Competition]] | 1|| 1|| 0|| 0|| 1|| 0||bgcolor=gold|'''Campeón |- align="center" bgcolor=#EFEFEF | {{bandera|ARG}} [[Participaciones de clubes arxentinos de fútbol a nivel confederativo y interconfederativo|Puestu históricu arxentín]] |colspan="6"|—||1ᵘ |- style="border: 3px solid red" ! Total ! 477!! 229!! 120!! 128!! 766!! 528!! bgcolor=gold|16 títulos |} <small>''Nota: En '''negrina''' competiciones actives.</small> </center> * (*) Los partíos de la Recopa 98' pertenecen a la Mercosur 99'. * <small>''Actualizáu al 16 d'avientu de 2016''</small> === Total de partíos oficiales === El total de partíos oficiales xugaos por River Plate en torneos entamaos por [[Asociación del Fútbol Arxentino|AFA]], [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]] y [[FIFA]], ente otres organizaciones, dende la so afiliación hasta l'actualidá. {| align=center border=1 width=125% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" width=65% |- bgcolor="black" style=color:red !Competición !{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !{{abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !{{abreviatura|PE|Partíos empataos}} !{{abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !{{abreviatura|GF|Goles a favor}} !{{abreviatura|GC|Goles en contra}} !Meyor resultancia |- bgcolor=red |colspan=8| '''Dómina profesional''' |- | ''' [[Primer División d'Arxentina|Primer División]] | 3167 || 1661 || 819|| 687 ||5919 || 3577 | bgcolor=gold|'''Campeón |- | '''[[Copes nacionales del fútbol arxentino|Copes Nacionales]] | 81|| 37|| 15 || 30|| 130|| 108 | bgcolor=gold|'''Campeón |- | '''[[Participaciones de clubes arxentinos de fútbol a nivel confederativo y interconfederativo|Copes Internacionales]] | 476|| 228|| 120|| 128|| 765|| 528 | bgcolor=gold|'''Campeón |- | '''[[Segunda categoría del fútbol arxentino|Segunda División]] | 38 || 20 || 13 || 5 || 66 || 28 | bgcolor=#CCFFCC|'''Campeón |- style="border: 3px solid black" ! Subtotal dómina profesional ! 3762!! 1946 !! 967 !! 850 !! 6880 !! 4241!! bgcolor=gold|'''58 títulos |- bgcolor=red |colspan=8| '''Dómina amateur''' |- | [[Primer División d'Arxentina|Primer División]] | 513 || 287 || 112 || 114 || 833 || 477 | bgcolor=gold|'''Campeón |- | [[Copes nacionales del fútbol arxentino|Copes Nacionales]] | 80|| 43|| 15|| 22|| 132|| 84 | bgcolor=gold|'''Campeón |- | [[Participaciones de clubes arxentinos de fútbol a nivel confederativo y interconfederativo|Copes Internacionales]] | 1|| 1|| 0|| 0|| 1|| 0 | bgcolor=gold|'''Campeón |- | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Segunda categoría del fútbol arxentino|Segunda División]] | 49 || 33 || 4 || 11 || 102 || 59 | bgcolor=#CCFFCC|'''Campeón |- | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Tercer categoría del fútbol arxentino|Tercer División]] | 14 || 4 || 1 || 9 || 16 || 41 | bgcolor=#CCFFCC|'''7ᵘ |- style="border: 3px solid black" ! Subtotal dómina Amateur ! 657!! 368 !! 132 !! 156 !! 1084 !! 661!!bgcolor=gold|'''3 títulos |- style="border: 3px solid red" ! Total ! 4419!! 2314 !! 1099 !! 1005 !! 7964 !! 4899!! bgcolor=gold|'''61 títulos |} <center><small>''Nota: En '''negrina''' competiciones actives.</small> </center> * <small>''Actualizáu al 16 d'avientu de 2016''</small> === Partíos históricos === {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center |'''Partíos históricos''' |- align=center bgcolor=red style="color:white" | width="200" | Nᵘ | width="100" | Fecha | width="50" | Rival | width="250" | Resultáu | width="50" | Ciudá | width="250" | Nota |-align=center |1 |align="left"| 24 d'agostu de 1913 |align="left"|{{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |2-1 |align="left"|{{bandera|Arxentina}} [[Avellaneda (Buenos Aires)|Avellaneda]] |align="left"|Primer superclásico oficial. |-align=center |2 |align="left"| 15 de payares de 1914 |align="left"|{{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's]] |4-0 |align="left"|{{bandera|Arxentina}} [[Avellaneda (Buenos Aires)|Avellaneda]] |align="left"|[[Copa de Competencia Jockey Club|Primer títulu de la historia del club.]] |-align=center |3 |align="left"| 20 d'avientu de 1914 |align="left"|{{Bandera|Uruguái}} Bristol |1-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Caballín]] |align="left"|[[Cup Tie Competition|Primer copa internacional de la historia del club.]] |-align=center |4 |align="left"|9 de xineru de 1921 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Quilmes Atlético Club|Quilmes]] |2-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[La Boca (Buenos Aires)|La Boca]] |align="left"|[[Campeonatu de primer División 1920 de la AAmF (Arxentina)|Primer campeonatu de Lliga de la historia, y l'únicu nel amateurismo]]. |-align=center |5 |align="left"|13 de marzu de 1932 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Chacarita Juniors|Chacarita]] |3-1 |align="left"|{{bandera|Arxentina}} [[Palermo (Buenos Aires)|Palermo]] |align="left"|Debú de [[Bernabé Ferreyra]], el primer ídolu de River. |-align=center |6 |align="left"|20 de payares de 1932 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]] |3-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Almagro (Buenos Aires)|Almagro]] |align="left"|[[Campeonatu de primer División 1932 (Arxentina)|Primer campeonatu del profesionalismo]]. |-align=center |7 |align="left"|17 de marzu de 1935 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Platense|Platense]] |2-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Recoleta (Buenos Aires)|Recoleta]] |align="left"|Debú de [[José Manuel Moreno]]. |-align=center |8 |align="left"|20 de marzu de 1937 |align="left"|{{Bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |5-1 |align="left"|{{Bandera|Uruguái}} [[Montevidéu]] |align="left"|[[Copa Aldao 1936|Primer copa internacional nel profesionalismo]]. |-align=center |9 |align="left"|12 d'avientu de 1937 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Asociación Atlética Argentinos Juniors|Argentinos Juniors]] |6-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Caballín]] |align="left"|[[Campeonatu de primer División 1937 (Arxentina)|Primer tricampeonatu nacional]]. |-align=center |10 |align="left"|15 de xineru de 1938 |align="left"|{{Bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |5-2 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Almagro (Buenos Aires)|Almagro]] |align="left"|[[Copa Aldao 1937|Primer y únicu bicampeonatu internacional na historia del club]]. |-align=center |11 |align="left"|26 de mayu de 1938 |align="left"|{{Bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |3-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|Inauguración del [[Estadiu Antonio Vespucio Liberti|actual estadiu]]. |-align=center |12 |align="left"|19 d'ochobre de 1941 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |5-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|Máxima goliada de River a Boca nel [[Estadiu Antonio Vespucio Liberti|Monumental]]. |-align=center |13 |align="left"|6 de xunu de 1942 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Chacarita Juniors|Chacarita]] |6-2 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Villa Crespo]] |align="left"|La nacencia de [[La Máquina]]. |-align=center |14 |align="left"|8 de payares de 1942 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |2-2 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[La Boca (Buenos Aires)|La Boca]] |align="left"|[[Campeonatu de primer División 1942 (Arxentina)|Primer bicampeonatu de la historia na Bombonera]]. |-align=center |15 |align="left"|6 de mayu de 1945 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]] |2-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Avellaneda (Buenos Aires)|Avellaneda]] |align="left"|Debú d'[[Amadeo Carrizo]], el meyor arqueru de la historia de River. |-align=center |16 |align="left"|23 d'avientu de 1951 |align="left"|{{Bandera|España}} [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |4-3 |align="left"|{{Bandera|España}} [[Madrid]] |align="left"|Primer trunfu d'un equipu estranxeru como visitante contra'l Madrid. |-align=center |17 |align="left"|2 de febreru de 1952 |align="left"|{{Bandera|Inglaterra}} [[Manchester City Football Club|Manchester City]] |4-3 |align="left"|{{Bandera|Inglaterra}} [[Mánchester]] |align="left"|Primer victoria d'un equipu arxentín n'[[Inglaterra]]. |-align=center |18 |align="left"|22 d'avientu de 1953 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]] |2-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Rosario (Arxentina)|Rosario]] |align="left"|[[Campeonatu de primer División 1953 (Arxentina)|Segundu bicampeonatu nacional]]. |-align=center |19 |align="left"|8 d'avientu de 1955 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |2-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[La Boca (Buenos Aires)|La Boca]] |align="left"|[[Campeonatu de primer División 1955 (Arxentina)|Campeones per segunda vegada na Bombonera]]. |-align=center |20 |align="left"|5 d'avientu de 1957 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]] |2-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Avellaneda (Buenos Aires)|Avellaneda]] |align="left"|[[Campeonatu de primer División 1957 (Arxentina)|Segundu tricampeonatu nacional]]. |-align=center |21 |align="left"|14 de xunu de 1961 |align="left"|{{Bandera|España}} [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |3-2 |align="left"|{{Bandera|España}} [[Madrid]] |align="left"|River córta-y un invictu de 5 años al pentacampeón d'Europa. |-align=center |22 |align="left"|18 de xunu de 1961 |align="left"|{{Bandera|Italia}} [[Società Sportiva Calcio Napoli|Napoli]] |3-1 |align="left"|{{Bandera|Italia}} [[Nápoles]] |align="left"|Victoria nel [[Estadiu San Paolo|San Paolo]] contra'l campeón de la [[Copa Italia]]. |-align=center |23 |align="left"|24 de xunu de 1961 |align="left"|{{Bandera|Italia}} [[Juventus de Turín|Juventus]] |5-2 |align="left"|{{Bandera|Italia}} [[Turín]] |align="left"|Goliada contundente contra la Juventus de [[Enrique Omar Sívori|Sívori]]. |-align=center |24 |align="left"|6 de febreru de 1962 |align="left"|{{Bandera|Brasil}} [[Santos Futebol Clube|Santos]] |2-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|River derrota al Santos de [[Pelé]]. |-align=center |25 |align="left"|2 de xunetu de 1964 |align="left"|{{Bandera|España}} [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |5-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|Goliada histórica frente al [[Copa de Campeones d'Europa 1960-61|subcampeón d'Europa de 1961]]. |-align=center |26 |align="left"|22 de xineru de 1965 |align="left"|{{Bandera|Brasil}} [[Santos Futebol Clube|Santos]] |3-2 |align="left"|{{Bandera|Chile}} [[Santiago de Chile|Santiago]] |align="left"|2ᵘ trunfo frente al Santos de [[Pelé]] bicampeón d'América y del Mundu. |-align=center |27 |align="left"|26 de xineru de 1965 |align="left"|{{Bandera|Checoslovaquia}} [[Seleición de fútbol de Checoslovaquia|Checoslovaquia]] |2-1 |align="left"|{{Bandera|Chile}} [[Santiago de Chile|Santiago]] |align="left"|Heroicu trunfu contra la Checoslovaquia [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|subcampeona del Mundu]]. |-align=center |28 |align="left"|10 de febreru de 1966 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |2-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|Primer superclásico por torneos internacionales. |-align=center |29 |align="left"|4 de setiembre de 1966 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Racing Club]] |2-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|River córta-y un invictu históricu de 39 partíos al [[L'Equipu de José|Racing de José]]. |-align=center |30 |align="left"|22 d'avientu de 1968 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]] |1-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Almagro (Buenos Aires)|Almagro]] |align="left"|Postreru partíu d'[[Amadeo Carrizo]]. |-align=center |31 |align="left"|11 de marzu de 1970 |align="left"|{{Bandera|Bolivia}} [[Universitariu de La Paz Universitariu]] |9-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|Máxima goliada de la historia del club por copes internacionales. |-align=center |32 |align="left"|27 de payares de 1971 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |3-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Avellaneda (Buenos Aires)|Avellaneda]] |align="left"|River gána-y a Boca con una formación apinada de xuveniles. |-align=center |33 |align="left"|15 d'ochobre de 1972 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |5-4 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Liniers (Buenos Aires)|Liniers]] |align="left"|La mayor remontada de la historia de los superclásicos. |-align=center |34 |align="left"|11 d'agostu de 1974 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Huracán (San Rafael)|Huracán (SR)]] |10-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|Máxima goliada de la historia del club en campeonatos nacionales. |-align=center |35 |align="left"|14 d'agostu de 1975 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Asociación Atlética Argentinos Juniors|Argentinos Juniors]] |1-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Liniers (Buenos Aires)|Liniers]] |align="left"|[[Campeonatu Metropolitanu 1975 (Arxentina)|Campeones dempués de 18 años]]. |-align=center |36 |align="left"|28 d'avientu de 1975 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] |2-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Rosario (Arxentina)|Rosario]] |align="left"|[[Campeonatu Nacional 1975 (Arxentina)|Tercer bicampeonatu nacional]]. |-align=center |37 |align="left"|2 de marzu de 1980 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |5-2 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[La Boca (Buenos Aires)|La Boca]] |align="left"|Máxima goliada de River Plate na [[Estadiu Alberto J. Armando|Bombonera]]. |-align=center |38 |align="left"|7 d'agostu de 1980 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Tigre|Tigre]] |3-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|[[Campeonatu Metropolitanu 1980 (Arxentina)|Tercer tricampeonatu nacional]]. |-align=center |39 |align="left"|24 d'abril de 1983 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Huracán|Huracán]] |1-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|Debú d'[[Enzo Francescoli]] en River. |-align=center |40 |align="left"|6 d'abril de 1986 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |2-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[La Boca (Buenos Aires)|La Boca]] |align="left"|Tercer vuelta olímpica de River na [[Estadiu Alberto J. Armando|Bombonera]]. |-align=center |41 |align="left"|29 d'ochobre de 1986 |align="left"|{{Bandera|Colombia}} [[América S. A.|América de Cali]] |1-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|[[Copa Libertadores 1986|Primer corona d'América]]. |-align=center |42 |align="left"|14 d'avientu de 1986 |align="left"|{{Bandera|Rumanía}} [[Steaua de Bucuresti]] |1-0 |align="left"|{{Bandera|Xapón}} [[Tokiu]] |align="left"|[[Copa Intercontinental 1986|Primer corona Mundial]]. |-align=center |43 |align="left"|16 d'agostu de 1987 |align="left"|{{Bandera|Costa Rica}} [[Lliga Deportiva Alajuelense|Alajuelense]] |3-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|[[Copa Interamericana 1987|Campeón interamericano]]. |-align=center |44 |align="left"|18 d'avientu de 1994 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]] |1-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|[[Tornéu Apertura 1994 (Arxentina)|Campeón invictu de l'Arxentina per primer vegada]]. |-align=center |45 |align="left"|26 de xunu de 1996 |align="left"|{{Bandera|Colombia}} [[América S. A.|América de Cali]] |2-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|[[Copa Libertadores 1996|Segunda corona d'América]]. |-align=center |46 |align="left"|30 d'ochobre de 1997 |align="left"|{{Bandera|Brasil}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |2-0 |align="left"|{{Bandera|Brasil}} [[Rio de Janeiro]] |align="left"|Primer victoria de River en tierres brasilanes. |-align=center |47 |align="left"|17 d'avientu de 1997 |align="left"|{{Bandera|Brasil}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] |2-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|[[Supercopa Suramericana 1997|Supercampeón d'América]]. |-align=center |48 |align="left"|21 d'avientu de 1997 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Asociación Atlética Argentinos Juniors|Argentinos Juniors]] |1-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Liniers (Buenos Aires)|Liniers]] |align="left"|[[Tornéu Apertura 1997 (Arxentina)|Cuartu tricampeonatu nacional y segunda vuelta olímpica en 4 díes]]. |-align=center |49 |align="left"|9 de xunetu de 2000 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Ferro Carril Oeste|Ferro]] |3-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Liniers (Buenos Aires)|Liniers]] |align="left"|[[Tornéu Clausura 2000 (Arxentina)|Cuartu bicampeonatu nacional]]. |-align=center |50 |align="left"|27 de payares de 2014 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |1-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|[[Semifinales de la Copa Suramericana 2014|River esanicia a Boca per primer vegada nun mano a mano internacional]]. |-align=center |51 |align="left"|10 d'avientu de 2014 |align="left"|{{Bandera|Colombia}} [[Club Atlético Nacional S. A.|Atlético Nacional]] |2-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|[[Copa Suramericana 2014|Campeón invictu de Suramérica]]. |-align=center |52 |align="left"|11 de febreru de 2015 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] |1-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Flores (Buenos Aires)|Flores]] |align="left"|[[Recopa Suramericana 2015|Primer Recopa Suramericana de la historia del club]]. |-align=center |53 |align="left"|26 de marzu de 2015 |align="left"|{{Bandera|España}} [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]] |1-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|[[Supercopa Euroamericana 2015|Victoria frente al Sevilla bicampeón de la UEFA Europa League]]. |-align=center |54 |align="left"|14 de mayu de 2015 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |0-0 ''(1-0)'' |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[La Boca (Buenos Aires)|La Boca]] |align="left"|[[Octavos de final de la Copa Libertadores 2015|Segunda eliminación a Boca en seis meses]]. |-align=center |55 |align="left"|27 de mayu de 2015 |align="left"|{{Bandera|Brasil}} [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] |3-0 |align="left"|{{Bandera|Brasil}} [[Belo Horizonte]] |align="left"|[[Cuartos de final de la Copa Libertadores 2015|Máxima goliada d'un club arxentín en Brasil]]. |-align=center |56 |align="left"|5 d'agostu de 2015 |align="left"|{{Bandera|Méxicu}} [[Club de Fútbol Tigres de la Universidá Autónoma de Nuevu Lleón|Tigres]] |3-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|[[Final de la Copa Libertadores 2015|Tercer corona d'América]]. |-align=center |57 |align="left"|11 d'agostu de 2015 |align="left"|{{Bandera|Xapón}} [[Gamba Osaka]] |3-0 |align="left"|{{Bandera|Xapón}} [[Osaka]] |align="left"|[[Copa Suruga Bank 2015|Tetracampeonatu Internacional]]. |-align=center |58 |align="left"|25 d'agostu de 2016 |align="left"|{{Bandera|Colombia}} [[Independiente Santa Fe|Santa Fe]] |2-1 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]] |align="left"|[[Recopa Suramericana 2016|River conságrase bicampeón de la Recopa Suramericana]]. |-align=center |59 |align="left"|14 de marzu de 2018 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |2-0 |align="left"|{{Bandera|Arxentina}} [[Mendoza (Arxentina)|Mendoza]] |align="left"|[[Supercopa Arxentina 2017|Segundu Superclásico na historia nel que se define una copa. River consagrar por primer vegada campeón de la Supercopa Arxentina]]. |} [[Ficheru:N river plate los jugadores-3277668.jpg||thumb|625px|center|'''River''' [[Copa Intercontinental 1986|campeón intercontinental]] en 1986 frente a [[Steaua de Bucuresti]] de [[Rumanía]], en [[Xapón]].]] === Mayor invictu === De siguío se listan los partíos pertenecientes al invictu más enllargáu consiguíu por River Plate, que llegaron a estendese por 31 alcuentros consiguíos en 2014 ente'l [[Tornéu Final 2014 (Arxentina)|Tornéu Final]], la [[Campeonatu de primer División 2013/14 (Arxentina)#Partíu final del campeonatu|Copa Campeonatu]], la [[Copa Arxentina 2013/14|Copa Arxentina]], el [[Campeonatu de primer División 2014 (Arxentina)|Tornéu Transición]] y la [[Copa Suramericana 2014|Copa Suramericana]]: {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 200%;" align=center | '''Mayor Invictu''' |- align=center bgcolor=white style="color:black" |- !Nᵘ !Competencia !Rival !Condición !Resultáu !Fecha !Direutor Téunicu |- |align=center|1||Tornéu Final||{{bandera|ARG}} [[Asociación Mutual Social y Deportiva Atlético de Rafaela|Atlético de Rafaela]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|2-0||13 d'abril de 2014||align=center rowspan="8"|{{Bandera|ARG}} [[Ramón Ángel Díaz|Ramón Díaz]] |- |align=center|2||Tornéu Final||{{bandera|ARG}} [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]]||Visitante||bgcolor=#ffff88 align=center|0-0||16 d'abril de 2014 |- |align=center|3||Tornéu Final||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|1-0||20 d'abril de 2014 |- |align=center|4||Tornéu Final||{{bandera|ARG}} [[Club Olimpo|Olimpo]]||Visitante||bgcolor=#ffff88 align=center|1-1||27 d'abril de 2014 |- |align=center|5||Tornéu Final||{{bandera|ARG}} [[Racing Club]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|3-2||4 de mayu de 2014 |- |align=center|6||Tornéu Final||{{bandera|ARG}} [[Asociación Atlética Argentinos Juniors|Argentinos Juniors]]||Visitante||bgcolor=#90EE90 align=center|2-0||11 de mayu de 2014 |- |align=center|7||Tornéu Final||{{bandera|ARG}} [[Quilmes Atlético Club|Quilmes]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|5-0||18 de mayu de 2014 |- |align=center|8||Copa Campeonato||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]]||Neutral||bgcolor=#90EE90 align=center|1-0||24 de mayu de 2014 |- |align=center|9||Copa Arxentina||{{bandera|ARG}} [[Club Ferro Carril Oeste|Ferro Carril Oeste]]||Neutral||bgcolor=#ffff88 align=center|0-0 (6-5 Penales)||27 de xunetu de 2014||align=center rowspan="23"|{{Bandera|ARG}} [[Marcelo Gallardo]] |- |align=center|10||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club de Gimnasia y Esgrima La Plata|Gimnasia y Esgrima La Plata]]||Visitante||bgcolor=#ffff88 align=center|1-1||10 d'agostu de 2014 |- |align=center|11||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|2-0||17 d'agostu de 2014 |- |align=center|12||Copa Arxentina||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético Colón|Colón]]||Neutral||bgcolor=#ffff88 align=center|0-0 (4-2 Penales)||20 d'agostu de 2014 |- |align=center|13||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club Deportivo Godoy Cruz Antonio Tomba|Godoy Cruz]]||Visitante||bgcolor=#90EE90 align=center|4-0||24 d'agostu de 2014 |- |align=center|14||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|Defensa y Justicia]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|3-0||27 d'agostu de 2014 |- |align=center|15||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]]||Visitante||bgcolor=#90EE90 align=center|3-1||31 d'agostu de 2014 |- |align=center|16||Copa Suramericana||{{bandera|ARG}} [[Club Deportivo Godoy Cruz Antonio Tomba|Godoy Cruz]]||Visitante||bgcolor=#90EE90 align=center|1-0||3 de setiembre de 2014 |- |align=center|17||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético Tigre|Tigre]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|2-0||7 de setiembre de 2014 |- |align=center|18||Copa Suramericana||{{bandera|ARG}} [[Club Deportivo Godoy Cruz Antonio Tomba|Godoy Cruz]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|2-0||17 de setiembre de 2014 |- |align=center|19||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|4-1||21 de setiembre de 2014 |- |align=center|20||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Arsenal Fútbol Club|Arsenal]]||Visitante||bgcolor=#ffff88 align=center|1-1||25 de setiembre de 2014 |- |align=center|21||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético Lanús|Lanús]]||Visitante||bgcolor=#ffff88 align=center|1-1||28 de setiembre de 2014 |- |align=center|22||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]||Llocal||bgcolor=#ffff88 align=center|1-1||5 d'ochobre de 2014 |- |align=center|23||Copa Arxentina||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]||Neutral||bgcolor=#ffff88 align=center|0-0 (4-5 Penales)||9 d'ochobre de 2014 |- |align=center|24||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's]]||Visitante||bgcolor=#90EE90 align=center|1-0||12 d'ochobre de 2014 |- |align=center|25||Copa Suramericana||{{bandera|PAR}} [[Club Libertad|Libertad]]||Visitante||bgcolor=#90EE90 align=center|3-1||16 d'ochobre de 2014 |- |align=center|26||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético Belgrano|Belgrano]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|3-0||19 d'ochobre de 2014 |- |align=center|27||Copa Suramericana||{{bandera|PAR}} [[Club Libertad|Libertad]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|2-0||22 d'ochobre de 2014 |- |align=center|28||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Asociación Mutual Social y Deportiva Atlético de Rafaela|Atlético de Rafaela]]||Visitante||bgcolor=#90EE90 align=center|2-1||26 d'ochobre de 2014 |- |align=center|29||Copa Suramericana||{{bandera|ARG}} [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]]||Visitante||bgcolor=#90EE90 align=center|2-1||29 d'ochobre de 2014 |- |align=center|30||Copa Suramericana||{{bandera|ARG}} [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]]||Llocal||bgcolor=#90EE90 align=center|3-2||6 de payares de 2014 |- |align=center|31||Tornéu Transición||{{bandera|ARG}} [[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]]||Visitante||bgcolor=#ffff88 align=center|1-1||9 de payares de 2014 |- |} === Clasificación dómina amateur === <center> {| class="wikitable collapsible collapsed " style="text-align: center; width: 100%;" ! colspan="9" style="color: white; background:red;" |Periodu 1905-1930 [[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=Copa de Competencia Jockey Club|Copa de Competencia Jockey Club 1914]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Cup Tie Competition|Cup Tie Competition 1914]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1920 de la AAmF (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1920]] |- ! rowspan="2" width="10%" style="color: white; background:red;"| Temporada !colspan="2" style="color: white; background:red;"| Campeonatu llocal!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Nacional!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Internacional |- !style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"|Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu |- |1905 ||[[Tercer categoría del fútbol arxentino|Tercer División 1905]] |style="text-align:center; background:#6BF5A0;"|7ᵘ||-||-||-||- |- |1906 ||[[Segunda categoría del fútbol arxentino|Segunda División 1906]] |6ᵘ||-||-||-||- |- |1907 ||[[Segunda categoría del fútbol arxentino|Segunda División 1907]] |style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' ||- ||- ||- ||- |- |1908 ||[[Segunda categoría del fútbol arxentino|Segunda División 1908]] |style="text-align:center; background:#6BF5A0;"|'''Campeón''' ||- ||- ||- ||- |- |rowspan=2|1909 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1909 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Campeonatu 1909]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' ||[[Copa de Competencia Jockey Club|Copa Jockey Club 1909]]|| Cuartos de Final ||- ||- |- ||[[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor 1909]]||style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' ||- ||- |- |rowspan=2|1910 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1910 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Campeonatu 1910]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:;"|7ᵘ ||[[Copa de Competencia Jockey Club|Copa Jockey Club 1910]]|| Octavos de Final ||- ||- |- ||[[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor 1910]]||style="text-align:center; background:;"| ''Canceláu en Semifinales'' ||- ||- |- |rowspan=2|1911 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1911 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Campeonatu 1911]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:;"|5ᵘ ||[[Copa de Competencia Jockey Club|Copa Jockey Club 1911]]|| Octavos de Final ||- ||- |- ||[[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor 1911]]||style="text-align:center; background:;"| Octavos de Final ||- ||- |- |rowspan=2|1912 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1912 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Campeonatu 1912]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:;"|6ᵘ ||[[Copa de Competencia Jockey Club|Copa Jockey Club 1912]]|| Octavos de Final ||- ||- |- ||[[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor 1912]]||style="text-align:center; background:;"| Octavos de Final ||- ||- |- |rowspan=2|1913 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1913 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Campeonatu 1913]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||[[Copa de Competencia Jockey Club|Copa Jockey Club 1913]]|| Dieciseisavos de Final ||- ||- |- ||[[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor 1913]]||style="text-align:center; background:;"| Octavos de Final ||- ||- |- |1914 ||[[Campeonatu de primer División 1914 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Campeonatu 1914]] |5ᵘ | [[Copa de Competencia Jockey Club|Copa Jockey Club 1914]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' | [[Cup Tie Competition|Cup Tie Competition 1914]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' |- |rowspan=2|1915 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1915 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Campeonatu 1915]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||[[Copa de Competencia Jockey Club|Copa Jockey Club 1915]]|| Cuartos de Final ||- ||- |- ||[[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor 1915]]||style="text-align:center; background:;"| Dieciseisavos de Final ||- ||- |- |rowspan=2|1916 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1916 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Campeonatu 1916]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||[[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor 1916]]|| Treintaidosavos de Final ||- ||- |- ||[[Copa de Competencia Jockey Club|Copa Jockey Club 1916]]||style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' ||- ||- |- |rowspan=2|1917 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1917 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Campeonatu 1917]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' ||[[Copa de Competencia Jockey Club|Copa Jockey Club 1917]]|| Dieciseisavos de Final ||- ||- |- ||[[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor 1917]]||style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||- ||- |- |rowspan=2|1918 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1918 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Campeonatu 1918]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' ||[[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor 1918]]|| Octavos de Final ||- ||- |- ||[[Copa de Competencia Jockey Club|Copa Jockey Club 1918]]||style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||- ||- |- |1919 ||[[Campeonatu de primer División 1919 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Campeonatu 1919]] |6ᵘ ||[[Copa de Competencia Jockey Club|Copa Jockey Club 1919]]||Dieciseisavos de Final ||- ||- |- |1920 ||[[Campeonatu de primer División 1920 de la AAmF (Arxentina)|Campeonatu 1920]] ([[Asociación Amateurs de Football|AAmF]]) |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' | [[Copa de Competencia de primer División de les entidaes disidentes|Copa de Competencia 1920]] ||Octavos de Final ||- ||- |- |1921 ||[[Campeonatu de primer División 1921 de la AAmF (Arxentina)|Campeonatu 1921]] ([[Asociación Amateurs de Football|AAmF]]) |style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' ||- ||- ||- ||- |- |1922 ||[[Campeonatu de primer División 1922 de la AAmF (Arxentina)|Campeonatu 1922]] ([[Asociación Amateurs de Football|AAmF]]) |style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' ||- ||- ||- ||- |- |1923 ||[[Campeonatu de primer División 1923 de la AAmF (Arxentina)|Campeonatu 1923]] ([[Asociación Amateurs de Football|AAmF]]) |style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||- ||- ||- ||- |- |1924 ||[[Campeonatu de primer División 1924 de la AAmF (Arxentina)|Campeonatu 1924]] ([[Asociación Amateurs de Football|AAmF]]) |5ᵘ | [[Copa de Competencia de primer División de les entidaes disidentes|Copa de Competencia 1924]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' ||- ||- |- |1925 ||[[Campeonatu de primer División 1925 de la AAmF (Arxentina)|Campeonatu 1925]] ([[Asociación Amateurs de Football|AAmF]]) |17ᵘ | [[Copa de Competencia de primer División de les entidaes disidentes|Copa de Competencia 1925]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' ||- ||- |- |1926 ||[[Campeonatu de primer División 1926 de la AAmF (Arxentina)|Campeonatu 1926]] ([[Asociación Amateurs de Football|AAmF]]) |11ᵘ | [[Copa de Competencia de primer División de les entidaes disidentes|Copa de Competencia 1926]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' ||- ||- |- |1927 ||[[Campeonatu de primer División 1927 (Arxentina)|Campeonatu 1927]] |10ᵘ ||- ||- ||- ||- |- |1928 ||[[Campeonatu de primer División 1928 (Arxentina)|Campeonatu 1928]] |7ᵘ ||- ||- ||- ||- |- |1929 ||[[Campeonatu de primer División 1929 (Arxentina)|Campeonatu 1929]] |style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||- ||- ||- ||- |- |1930 ||[[Campeonatu de primer División 1930 (Arxentina)|Campeonatu 1930]] |style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||- ||- ||- ||- |- |} </center> === Clasificación dómina profesional === <small>{{AP|Clasificación dómina Profesional de River Plate}}</small> <center> {| class="wikitable collapsible collapsed " style="text-align: center; width: 100%;" ! colspan="9" style="color: white; background:red;" |Periodu 1931-1939 [[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1932 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1932]][[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=Copa de Competencia de primer División de les entidaes disidentes|Copa de Competencia 1932]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)|Copa Campeonatu 1936]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)|Copa d'Oru 1936]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Aldao 1936]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1937 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1937]][[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=Copa Doctor Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1937]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Aldao 1937]] |- ! rowspan="2" width="10%" style="color: white; background:red;"| Temporada !colspan="2" style="color: white; background:red;"| Campeonatu llocal!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Nacional!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Internacional |- !style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"|Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu |- |1931 ||[[Campeonatu de primer División 1931 (Arxentina)|Campeonatu 1931]] |4ᵘ||-||-||-|| |- |rowspan=2|1932 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1932 (Arxentina)|Campeonatu 1932]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' ||[[Copa Beccar Varela|Copa Beccar Varela 1932]]|| Fase de Grupos ||- ||- |- ||[[Copa de Competencia de primer División de les entidaes disidentes|Copa de Competencia 1932]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||- ||- |- |rowspan=2|1933 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1933 (Arxentina)|Campeonatu 1933]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:;"|4ᵘ ||[[Copa Beccar Varela|Copa Beccar Varela 1933]]|| Fase de Grupos ||- ||- |- ||[[Copa de Competencia de primer División de les entidaes disidentes|Copa de Competencia 1933]]||style="text-align:center; background:;"|Fase de Grupos ||- ||- |- |1934 ||[[Campeonatu de primer División 1934 (Arxentina)|Campeonatu 1934]] |4ᵘ||-||-||-||- |- |1935 ||[[Campeonatu de primer División 1935 (Arxentina)|Campeonatu 1935]] |6ᵘ||-||-||-||- |- |rowspan=3|1936 ||[[Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)#Copa d'Honor|Copa d'Honor 1936]]||6ᵘ ||-||- ||- ||- |- |[[Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Copa Campeonatu 1936]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||-||- ||- ||- |- |[[Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)#Copa d'Oru|Copa d'Oru 1936]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||-||- ||[[Copa Aldao 1936]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' |- |rowspan=1|1937 ||[[Campeonatu de primer División 1937 (Arxentina)|Campeonatu 1937]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Copa Doctor Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1937]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Copa Aldao 1937]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' |- |rowspan=1|1938 ||[[Campeonatu de primer División 1938 (Arxentina)|Campeonatu 1938]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||-||- ||- ||- |- |rowspan=1|1939 ||[[Campeonatu de primer División 1939 (Arxentina)|Campeonatu 1939]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' || [[Copa Adrián C. Escobar|Copa Escobar 1939]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' ||- ||- |- |} {| class="wikitable collapsible collapsed " style="text-align: center; width: 100%;" ! colspan="9" style="color: white; background:red;" |Periodu 1940-1949 [[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1941 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1941]][[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=Copa Doctor Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1941]][[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=Copa Adrián C. Escobar|Copa Escobar 1941]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Aldao 1941]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1942 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1942]][[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=Copa Doctor Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1942]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1945 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1945]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Aldao 1945]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1947 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1947]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Aldao 1947]] |- ! rowspan="2" width="10%" style="color: white; background:red;"| Temporada !colspan="2" style="color: white; background:red;"| Campeonatu llocal!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Nacional!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Internacional |- !style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"|Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu |- |rowspan=1|1940 ||[[Campeonatu de primer División 1940 (Arxentina)|Campeonatu 1940]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''3ᵘ''' ||-||- ||- ||- |- |rowspan=2|1941 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1941 (Arxentina)|Campeonatu 1941]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||[[Copa Doctor Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1941]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||- ||- |- ||[[Copa Adrián C. Escobar|Copa Escobar 1941]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Copa Aldao 1941]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' |- |rowspan=2|1942 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1942 (Arxentina)|Campeonatu 1942]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||[[Copa Doctor Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1942]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||- ||- |- ||[[Copa Adrián C. Escobar|Copa Escobar 1942]]||style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Copa Aldao 1942]]||style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' |- |rowspan=2|1943 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1943 (Arxentina)|Campeonatu 1943]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' ||[[Copa de la República (Arxentina)|Copa de la República 1943]]|| Primer Ronda ||- ||- |- ||[[Copa Adrián C. Escobar|Copa Escobar 1943]]||style="text-align:center; background:;"| Cuartos de Final ||- ||- |- |rowspan=2|1944 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1944 (Arxentina)|Campeonatu 1944]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' ||[[Copa Adrián C. Escobar|Copa Escobar 1944]]|| Cuartos de Final ||- ||- |- ||[[Copa de Competencia Británica|Copa Británica 1944]]||style="text-align:center; background:;"| Octavos de Final ||- ||- |- |rowspan=1|1945 ||[[Campeonatu de primer División 1945 (Arxentina)|Campeonatu 1945]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Copa de Competencia Británica|Copa Británica 1945]] ||Cuartos de Final ||[[Copa Aldao 1945]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' |- |rowspan=2|1946 ||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1946 (Arxentina)|Campeonatu 1946]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||[[Copa Adrián C. Escobar|Copa Escobar 1946]]|| ''Canceláu en Cuartos de Final'' ||- ||- |- ||[[Copa de Competencia Británica|Copa Británica 1946]]||style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' ||- ||- |- |rowspan=1|1947 ||[[Campeonatu de primer División 1947 (Arxentina)|Campeonatu 1947]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||-||- ||[[Copa Aldao 1947]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' |- |rowspan=1|1948 ||[[Campeonatu de primer División 1948 (Arxentina)|Campeonatu 1948]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Copa de Competencia Británica|Copa Británica 1948]] ||Octavos de Final ||[[Campeonatu Sudamericanu de Campeones|Campeonatu Sudamericanu 1948]]||style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' |- |rowspan=1|1949 ||[[Campeonatu de primer División 1949 (Arxentina)|Campeonatu 1949]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Copa Adrián C. Escobar|Copa Escobar 1949]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' ||-||- |- |} {| class="wikitable collapsible collapsed " style="text-align: center; width: 100%;" ! colspan="9" style="color: white; background:red;" |Periodu 1950-1959 [[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1952 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1952]][[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=Copa Doctor Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1952]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1953 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1953]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1955 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1955]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Aldao 1955]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1956 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1956]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1957 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1957]][[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=Copa de Oro Eva Perón|Copa de Oro Eva Perón 1957]] |- ! rowspan="2" width="10%" style="color: white; background:red;"| Temporada !colspan="2" style="color: white; background:red;"| Campeonatu llocal!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Nacional!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Internacional |- !style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"|Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu |- |rowspan=1|1950 ||[[Campeonatu de primer División 1950 (Arxentina)|Campeonatu 1950]] |4ᵘ||-||-||-||- |- |rowspan=1|1951 ||[[Campeonatu de primer División 1951 (Arxentina)|Campeonatu 1951]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''3ᵘ''' ||-||- ||- ||- |- |rowspan=1|1952 ||[[Campeonatu de primer División 1952 (Arxentina)|Campeonatu 1952]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' | [[Copa Doctor Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1952]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' ||- ||- |- |rowspan=1|1953 ||[[Campeonatu de primer División 1953 (Arxentina)|Campeonatu 1953]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' ||- ||- ||- ||- |- |rowspan=1|1954 ||[[Campeonatu de primer División 1954 (Arxentina)|Campeonatu 1954]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''3ᵘ''' ||-||- ||- ||- |- |rowspan=1|1955 ||[[Campeonatu de primer División 1955 (Arxentina)|Campeonatu 1955]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||-||- ||[[Copa Aldao 1955]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' |- |rowspan=1|1956 ||[[Campeonatu de primer División 1956 (Arxentina)|Campeonatu 1956]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' ||- ||- ||[[Copa del Atlánticu (Clubes)|Copa Atlánticu 1956]]||Primer Ronda |- |rowspan=1|1957 ||[[Campeonatu de primer División 1957 (Arxentina)|Campeonatu 1957]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' | [[Copa de Oro Eva Perón|Copa de Oro Eva Perón 1957]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' ||- ||- |- |rowspan=1|1958 ||[[Campeonatu de primer División 1958 (Arxentina)|Campeonatu 1958]] |6ᵘ |[[Copa Suecia|Copa Suecia 1958]] ||Primer Ronda ||- ||- |- |rowspan=1|1959 ||[[Campeonatu de primer División 1959 (Arxentina)|Campeonatu 1959]] |6ᵘ||-||-||-||- |} {| class="wikitable collapsible collapsed " style="text-align: center; width: 100%;" ! colspan="9" style="color: white; background:red;" |Periodu 1960-1969 |- ! rowspan="2" width="10%" style="color: white; background:red;"| Temporada !colspan="2" style="color: white; background:red;"| Campeonatu llocal!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Internacional |- !style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu |- |rowspan=1|1960 ||[[Campeonatu de primer División 1960 (Arxentina)|Campeonatu 1960]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||-||- |- |rowspan=1|1961 ||[[Campeonatu de primer División 1961 (Arxentina)|Campeonatu 1961]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''3ᵘ''' ||-||- |- |rowspan=1|1962 ||[[Campeonatu de primer División 1962 (Arxentina)|Campeonatu 1962]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||-||- |- |rowspan=1|1963 ||[[Campeonatu de primer División 1963 (Arxentina)|Campeonatu 1963]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||-||- |- |rowspan=1|1964 ||[[Campeonatu de primer División 1964 (Arxentina)|Campeonatu 1964]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''3ᵘ''' ||-||- |- |rowspan=1|1965 ||[[Campeonatu de primer División 1965 (Arxentina)|Campeonatu 1965]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||-||- |- |rowspan=1|1966 ||[[Campeonatu de primer División 1966 (Arxentina)|Campeonatu 1966]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Copa Libertadores 1966|Libertadores 1966]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' |- |rowspan=2|1967 ||[[Campeonatu Metropolitanu 1967 (Arxentina)|Metropolitanu 1967]]|| Fase de Grupos ||- ||- |- |[[Campeonatu Nacional 1967 (Arxentina)|Nacional 1967]]|| 5ᵘ ||[[Copa Libertadores 1967|Libertadores 1967]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' |- |rowspan=2|1968 ||[[Campeonatu Metropolitanu 1968 (Arxentina)|Metropolitanu 1968]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' ||- ||- |- |[[Campeonatu Nacional 1968 (Arxentina)|Nacional 1968]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||- ||- |- |rowspan=2|1969 ||[[Campeonatu Metropolitanu 1969 (Arxentina)|Metropolitanu 1969]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||- ||- |- |[[Campeonatu Nacional 1969 (Arxentina)|Nacional 1969]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||- ||- |} {| class="wikitable collapsible collapsed " style="text-align: center; width: 100%;" ! colspan="9" style="color: white; background:red;" |Periodu 1970-1979 [[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu Metropolitanu 1975 (Arxentina)|Campeonatu Metropolitanu 1975]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu Nacional 1975 (Arxentina)|Campeonatu Nacional 1975]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu Metropolitanu 1977 (Arxentina)|Campeonatu Metropolitanu 1977]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu Metropolitanu 1979 (Arxentina)|Campeonatu Metropolitanu 1979]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu Nacional 1979 (Arxentina)|Campeonatu Nacional 1979]] |- ! rowspan="2" width="10%" style="color: white; background:red;"| Temporada !colspan="2" style="color: white; background:red;"| Campeonatu llocal!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Internacional |- !style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu |- |rowspan=2|1970 ||[[Campeonatu Metropolitanu 1970 (Arxentina)|Metropolitanu 1970]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||- ||- |- |[[Campeonatu Nacional 1970 (Arxentina)|Nacional 1970]]|| Fase de Grupos ||[[Copa Libertadores 1970|Libertadores 1970]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' |- |rowspan=2|1971 ||[[Campeonatu Metropolitanu 1971 (Arxentina)|Metropolitanu 1971]] |6ᵘ||-||- |- |[[Campeonatu Nacional 1971 (Arxentina)|Nacional 1971]]|| Fase de Grupos ||-||- |- |rowspan=2|1972 ||[[Campeonatu Metropolitanu 1972 (Arxentina)|Metropolitanu 1972]] |4ᵘ||-||- |- |[[Campeonatu Nacional 1972 (Arxentina)|Nacional 1972]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||- ||- |- |rowspan=2|1973 ||[[Campeonatu Metropolitanu 1973 (Arxentina)|Metropolitanu 1973]] |5ᵘ||-||- |- |[[Campeonatu Nacional 1973 (Arxentina)|Nacional 1973]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Copa Libertadores 1973|Libertadores 1973]] || Primer Fase |- |rowspan=2|1974 ||[[Campeonatu Metropolitanu 1974 (Arxentina)|Metropolitanu 1974]] |Fase de Grupos||-||- |- |[[Campeonatu Nacional 1974 (Arxentina)|Nacional 1974]] |Fase de Grupos||-||- |- |rowspan=2|1975||[[Campeonatu Metropolitanu 1975 (Arxentina)|Metropolitanu 1975]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||- ||- |- |[[Campeonatu Nacional 1975 (Arxentina)|Nacional 1975]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||- ||- |- |rowspan=2|1976||[[Campeonatu Metropolitanu 1976 (Arxentina)|Metropolitanu 1976]] |5ᵘ||-||- |- |[[Campeonatu Nacional 1976 (Arxentina)|Nacional 1976]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Copa Libertadores 1976|Libertadores 1976]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' |- |rowspan=2|1977||[[Campeonatu Metropolitanu 1977 (Arxentina)|Metropolitanu 1977]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||- ||- |- |[[Campeonatu Nacional 1977 (Arxentina)|Nacional 1977]] || Fase de Grupos ||[[Copa Libertadores 1977|Libertadores 1977]] || Primer Fase |- |rowspan=2|1978||[[Campeonatu Metropolitanu 1978 (Arxentina)|Metropolitanu 1978]] |6ᵘ||-||- |- |[[Campeonatu Nacional 1978 (Arxentina)|Nacional 1978]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Copa Libertadores 1978|Libertadores 1978]] |style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' |- |rowspan=2|1979||[[Campeonatu Metropolitanu 1979 (Arxentina)|Metropolitanu 1979]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||- ||- |- |[[Campeonatu Nacional 1979 (Arxentina)|Nacional 1979]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||- ||- |} {| class="wikitable collapsible collapsed " style="text-align: center; width: 100%;" ! colspan="9" style="color: white; background:red;" |Periodu 1980-1989/90 [[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu Metropolitanu 1980 (Arxentina)|Campeonatu Metropolitanu 1980]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu Nacional 1981 (Arxentina)|Campeonatu Nacional 1981]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1985/86 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1985/86]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Libertadores 1986]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Intercontinental 1986]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Interamericana 1987]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Campeonatu de primer División 1989/90 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 1989/90]] |- ! rowspan="2" width="10%" style="color: white; background:red;"| Temporada !colspan="2" style="color: white; background:red;"| Campeonatu llocal!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Internacional!! colspan="2" style="color: white; background:red;"| Otra Copes Nacionales/Internacionales |- !style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!!style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu |- |rowspan=2|1980||[[Campeonatu Metropolitanu 1980 (Arxentina)|Metropolitanu 1980]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' || - || - || - || - |- |[[Campeonatu Nacional 1980 (Arxentina)|Nacional 1980]] || Cuartos de Final ||[[Copa Libertadores 1980|Libertadores 1980]] || Primer Fase || - || - |- |rowspan=2|1981||[[Campeonatu Metropolitanu 1981 (Arxentina)|Metropolitanu 1981]] |4ᵘ|| - || - || - || - |- |[[Campeonatu Nacional 1981 (Arxentina)|Nacional 1981]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Copa Libertadores 1981|Libertadores 1981]] || Primer Fase || - || - |- |rowspan=2|1982||[[Campeonatu Nacional 1982 (Arxentina)|Nacional 1982]] || Fase de Grupos ||[[Copa Libertadores 1982|Libertadores 1982]] || Segunda Fase || - || - |- |[[Campeonatu Metropolitanu 1982 (Arxentina)|Metropolitanu 1982]] |10ᵘ|| - || - || - || - |- |rowspan=2|1983||[[Campeonatu Nacional 1983 (Arxentina)|Nacional 1983]] || Cuartos de Final || - || - || - || - |- |[[Campeonatu Metropolitanu 1983 (Arxentina)|Metropolitanu 1983]] |18ᵘ|| - || - || - || - |- |rowspan=2|1984||[[Campeonatu Nacional 1984 (Arxentina)|Nacional 1984]] |style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' || - || - || - || - |- |[[Campeonatu Metropolitanu 1984 (Arxentina)|Metropolitanu 1984]] |4ᵘ|| - || - || - || - |- |rowspan=1|1985||[[Campeonatu Nacional 1985 (Arxentina)|Nacional 1985]] || Séptima Fase || - || - || - || - |- |rowspan=1|1985/86||[[Campeonatu de primer División 1985/86 (Arxentina)|Campeonatu 1985/86]] |style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Copa Libertadores 1986|Libertadores 1986]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' || - || - |- |rowspan=1|1986/87||[[Campeonatu de primer División 1986/87 (Arxentina)|Campeonatu 1986/87]]|| 10ᵘ ||[[Copa Libertadores 1987|Libertadores 1987]]||style="text-align:center; background:peru;"|'''Semifinal'''|| [[Copa Intercontinental 1986|Intercontinental 1986]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' |- |rowspan=1|1987/88||[[Campeonatu de primer División 1987/88 (Arxentina)|Campeonatu 1987/88]] || 4ᵘ || - || - || [[Copa Interamericana 1987|Interamericana 1987]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' |- |rowspan=1|1988/89||[[Campeonatu de primer División 1988/89 (Arxentina)|Campeonatu 1988/89]] || 4ᵘ ||[[Supercopa Suramericana 1988|Supercopa 1988]]||style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' || - || - |- |rowspan=2|1989/90||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1989/90 (Arxentina)|Campeonatu 1989/90]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón'''||[[Supercopa Suramericana 1989|Supercopa 1989]]|| Octavos de Final || - || - |- ||[[Copa Libertadores 1990|Libertadores 1990]]||style="text-align:center; background:peru;"|'''Semifinal''' || - || - |- |} {| class="wikitable collapsible collapsed " style="text-align: center; width: 100%;" ! colspan="9" style="color: white; background:red;" |Periodu 1990/91-1999/00 [[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Apertura 1991 (Arxentina)|Tornéu Apertura 1991]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Apertura 1993 (Arxentina)|Tornéu Apertura 1993]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Apertura 1994 (Arxentina)|Tornéu Apertura 1994]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Libertadores 1996]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Apertura 1996 (Arxentina)|Tornéu Apertura 1996]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Clausura 1997 (Arxentina)|Tornéu Clausura 1997]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Supercopa Suramericana 1997]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Apertura 1997 (Arxentina)|Tornéu Apertura 1997]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Apertura 1999 (Arxentina)|Tornéu Apertura 1999]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Clausura 2000 (Arxentina)|Tornéu Clausura 2000]] |- ! rowspan="2" width="10%" style="color: white; background:red;"| Temporada !colspan="2" style="color: white; background:red;"| Campeonatu llocal!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Internacional!! colspan="2" style="color: white; background:red;"| Otra Copes Nacionales/Internacionales |- !style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!!style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu |- |rowspan=2|1990/91||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1990/91 (Arxentina)|Campeonatu 1990/91]] |rowspan=2 style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ'''||[[Supercopa Suramericana 1990|Supercopa 1990]]||style="text-align:center; background:;"| Octavos de Final || - || - |- ||[[Copa Libertadores 1991|Libertadores 1991]]|| Fase de Grupos || - || - |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1991/92 (Arxentina)|1991/92]] ||[[Tornéu Apertura 1991 (Arxentina)|Apertura 1991]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' ||[[Supercopa Suramericana 1991|Supercopa 1991]] ||style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' || - || - |- |[[Tornéu Clausura 1992 (Arxentina)|Clausura 1992]]|| 5ᵘ|| - || - || - || - |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1992/93 (Arxentina)|1992/93]] ||[[Tornéu Apertura 1992 (Arxentina)|Apertura 1992]]||style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Supercopa Suramericana 1992|Supercopa 1992]] || Cuartos de Final || - || - |- |[[Tornéu Clausura 1993 (Arxentina)|Clausura 1993]]||style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||[[Copa Libertadores 1993|Libertadores 1993]] || Fase de Grupos || - || - |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1993/94 (Arxentina)|1993/94]] ||[[Tornéu Apertura 1993 (Arxentina)|Apertura 1993]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' ||[[Supercopa Suramericana 1993|Supercopa 1993]] || Cuartos de Final || [[Copa Centenariu de la AFA|Copa Centenariu 1993]] || style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' |- |[[Tornéu Clausura 1994 (Arxentina)|Clausura 1994]]|| 5ᵘ|| - || - || - || - |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1994/95 (Arxentina)|1994/95]] ||[[Tornéu Apertura 1994 (Arxentina)|Apertura 1994]] |style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' ||[[Supercopa Suramericana 1994|Supercopa 1994]] || Cuartos de Final || - || - |- |[[Tornéu Clausura 1995 (Arxentina)|Clausura 1995]]|| 10ᵘ ||[[Copa Libertadores 1995|Libertadores 1995]] ||style="text-align:center; background:peru;"|'''Semifinal''' || - || - |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1995/96 (Arxentina)|1995/96]] ||[[Tornéu Apertura 1995 (Arxentina)|Apertura 1995]]|| 7ᵘ ||[[Supercopa Suramericana 1995|Supercopa 1995]] ||style="text-align:center; background:peru;"|'''Semifinal''' || - || - |- |[[Tornéu Clausura 1996 (Arxentina)|Clausura 1996]]|| 14ᵘ ||[[Copa Libertadores 1996|Libertadores 1996]] ||style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' || - || - |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1996/97 (Arxentina)|1996/97]] ||[[Tornéu Apertura 1996 (Arxentina)|Apertura 1996]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Supercopa Suramericana 1996|Supercopa 1996]] || Primer Fase ||[[Copa Intercontinental 1996|Intercontinental 1996]] ||style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' |- |[[Tornéu Clausura 1997 (Arxentina)|Clausura 1997]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Copa Libertadores 1997|Libertadores 1997]] || Octavos de Final ||[[Recopa Suramericana 1997|Recopa 1997]] ||style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1997/98 (Arxentina)|1997/98]] ||[[Tornéu Apertura 1997 (Arxentina)|Apertura 1997]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Supercopa Suramericana 1997|Supercopa 1997]] ||style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' || - || - |- |[[Tornéu Clausura 1998 (Arxentina)|Clausura 1998]]|| 7ᵘ ||[[Copa Libertadores 1998|Libertadores 1998]] ||style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' ||[[Recopa Suramericana 1998|Recopa 1998]] ||style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1998/99 (Arxentina)|1998/99]] ||[[Tornéu Apertura 1998 (Arxentina)|Apertura 1998]]|| 15ᵘ ||[[Copa Mercosur 1998|Mercosur 1998]] || Cuartos de Final || - || - |- |[[Tornéu Clausura 1999 (Arxentina)|Clausura 1999]]||style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Copa Libertadores 1999|Libertadores 1999]] ||style="text-align:center; background:peru;"| '''Semifinal''' || - || - |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 1999/00 (Arxentina)|1999/00]] ||[[Tornéu Apertura 1999 (Arxentina)|Apertura 1999]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Copa Mercosur 1999|Mercosur 1999]] || Fase de Grupos || - || - |- |[[Tornéu Clausura 2000 (Arxentina)|Clausura 2000]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Copa Libertadores 2000|Libertadores 2000]] || Cuartos de Final || - || - |- |} {| class="wikitable collapsible collapsed" style="text-align: center; width: 100%;" ! colspan="9" style="color: white; background:red;" |Periodu 2000/01-2009/10 [[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Clausura 2002 (Arxentina)|Tornéu Clausura 2002]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Clausura 2003 (Arxentina)|Tornéu Clausura 2003]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Clausura 2004 (Arxentina)|Tornéu Clausura 2004]][[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Clausura 2008 (Arxentina)|Tornéu Clausura 2008]] |- ! rowspan="2" width="10%" style="color: white; background:red;"| Temporada !colspan="2" style="color: white; background:red;"| Campeonatu llocal!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Internacional |- !style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2000/01 (Arxentina)|2000/01]] ||[[Tornéu Apertura 2000 (Arxentina)|Apertura 2000]]||style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Copa Mercosur 2000|Mercosur 2000]] ||style="text-align:center; background:peru;"|'''Semifinal''' |- |[[Tornéu Clausura 2001 (Arxentina)|Clausura 2001]]||style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Copa Libertadores 2001|Libertadores 2001]] || Cuartos de Final |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2001/02 (Arxentina)|2001/02]] ||[[Tornéu Apertura 2001 (Arxentina)|Apertura 2001]]||style="text-align:center; background:silver;"| '''Subcampeón''' ||[[Copa Mercosur 2001|Mercosur 2001]] ||Fase de Grupos |- |[[Tornéu Clausura 2002 (Arxentina)|Clausura 2002]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón ''' ||[[Copa Libertadores 2002|Libertadores 2002]] || Octavos de Final |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2002/03 (Arxentina)|2002/03]] ||[[Tornéu Apertura 2002 (Arxentina)|Apertura 2002]]||style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||[[Copa Suramericana 2002|Suramericana 2002]]|| Octavos de Final |- |[[Tornéu Clausura 2003 (Arxentina)|Clausura 2003]]||style="text-align:center; background:gold;"|''' Campeón''' ||[[Copa Libertadores 2003|Libertadores 2003]] || Cuartos de Final |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2003/04 (Arxentina)|2003/04]] ||[[Tornéu Apertura 2003 (Arxentina)|Apertura 2003]]||8ᵘ ||[[Copa Suramericana 2003|Suramericana 2003]] ||style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' |- |[[Tornéu Clausura 2004 (Arxentina)|Clausura 2004]]||style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' ||[[Copa Libertadores 2004|Libertadores 2004]] ||style="text-align:center; background:peru;"|'''Semifinal''' |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2004/05 (Arxentina)|2004/05]] ||[[Tornéu Apertura 2004 (Arxentina)|Apertura 2004]]||style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||[[Copa Suramericana 2004|Suramericana 2004]]||Primer Fase |- |[[Tornéu Clausura 2005 (Arxentina)|Clausura 2005]]||10ᵘ ||[[Copa Libertadores 2005|Libertadores 2005]]||style="text-align:center; background:peru;"|'''Semifinal''' |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2005/06 (Arxentina)|2005/06]] ||[[Tornéu Apertura 2005 (Arxentina)|Apertura 2005]]||6ᵘ ||[[Copa Suramericana 2005|Suramericana 2005]]||Octavos de Final |- |[[Tornéu Clausura 2006 (Arxentina)|Clausura 2006]]||style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||[[Copa Libertadores 2006|Libertadores 2006]]||Cuartos de Final |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2006/07 (Arxentina)|2006/07]] ||[[Tornéu Apertura 2006 (Arxentina)|Apertura 2006]]||style="text-align:center; background:peru;"|'''3ᵘ''' ||[[Copa Suramericana 2006|Suramericana 2006]]||Octavos de Final |- |[[Tornéu Clausura 2007 (Arxentina)|Clausura 2007]]||4ᵘ ||[[Copa Libertadores 2007|Libertadores 2007]]||Fase de Grupos |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2007/08 (Arxentina)|2007/08]] ||[[Tornéu Apertura 2007 (Arxentina)|Apertura 2007]]||14ᵘ ||[[Copa Suramericana 2007|Suramericana 2007]]||style="text-align:center; background:peru;"|'''Semifinal''' |- |[[Tornéu Clausura 2008 (Arxentina)|Clausura 2008]]||style="text-align:center; background:gold;"| '''Campeón''' ||[[Copa Libertadores 2008|Libertadores 2008]]||Octavos de Final |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2008/09 (Arxentina)|2008/09]] ||[[Tornéu Apertura 2008 (Arxentina)|Apertura 2008]]||20ᵘ ||[[Copa Suramericana 2008|Suramericana 2008]]||Cuartos de Final |- |[[Tornéu Clausura 2009 (Arxentina)|Clausura 2009]]||8ᵘ ||[[Copa Libertadores 2009|Libertadores 2009]]||Fase de Grupos |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2009/10 (Arxentina)|2009/10]] ||[[Tornéu Apertura 2009 (Arxentina)|Apertura 2009]]||14ᵘ || [[Copa Suramericana 2009|Suramericana 2009]]||Primer Fase |- |[[Tornéu Clausura 2010 (Arxentina)|Clausura 2010]]||13ᵘ|| - || - |- |} {| class="wikitable collapsible collapsed " style="text-align: center; width: 100%;" ! colspan="9" style="color: white; background:red;" |Periodu 2010/11-2019/20 [[Ficheru: Award-star-silver-3d.png|22px|link=Tornéu Final 2014 (Arxentina)|Tornéu Final 2014]][[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=Campeonatu_de_Primer_División_2013/14_(Arxentina)#Partíu_final_del campeonatu|Copa Campeonatu 2013/14]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Suramericana 2014]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Recopa Suramericana 2015]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Libertadores 2015]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Copa Suruga Bank 2015]][[Ficheru: Award-star-gold-3d.png|22px|link=Recopa Suramericana 2016]][[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=2015–16 Copa Arxentina]][[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=2016–17 Copa Arxentina]][[Ficheru: Award-star-bronze-3d.png|22px|link=Supercopa Arxentina 2017]] |- ! rowspan="2" width="10%" style="color: white; background:red;"| Temporada !colspan="2" style="color: white; background:red;"| Campeonatu llocal!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Internacional!! colspan="2" style="color: white; background:red;"|Copa Arxentina!! colspan="2" style="color: white; background:red;"| Otres Copes Nacionales/Internacionales |- !style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"| Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"|Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu!! style="color: white; background:red;"|Tornéu!!style="color: white; background:red;"| Allugamientu |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2010/11 (Arxentina)|2010/11]] ||[[Tornéu Apertura 2010 (Arxentina)|Apertura 2010]]||4ᵘ || - || - || - || - || - || - |- ||[[Tornéu Clausura 2011 (Arxentina)|Clausura 2011]]||style="text-align:center; background:#F56B6B;"|9ᵘ || - || - || - || - || - || - |- |rowspan=1|2011/12|| [[Primer B Nacional 2011/12|B Nacional 2011/12]] ||style="text-align:center; background:#6BF5A0;"|'''Campeón''' || -||-|| [[Copa Arxentina 2011/12]]||style="text-align:center; background:peru"|'''Semifinal''' || - || - |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2012/13 (Arxentina)|2012/13]] ||[[Tornéu Inicial 2012 (Arxentina)|Inicial 2012]]||8ᵘ || -||-||rowspan=2| [[Copa Arxentina 2012/13]] ||rowspan=2|Dieciseisavos de Final || - || - |- ||[[Tornéu Final 2013 (Arxentina)|Final 2013]]||style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' || - || - || - || - |- |rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2013/14 (Arxentina)|2013/14]] ||[[Tornéu Inicial 2013 (Arxentina)|Inicial 2013]]||17ᵘ || [[Copa Suramericana 2013|Suramericana 2013]]||Cuartos de Final||rowspan=2| [[Copa Arxentina 2013/14]] ||rowspan=2|Cuartos de Final || - || - |- ||[[Tornéu Final 2014 (Arxentina)|Final 2014]]||style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' || - || - || [[Campeonatu de primer División 2013/14 (Arxentina)#Partíu final del campeonatu|Copa Campeonatu 2013/14]]||style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' |- |rowspan=1|2014 ||[[Campeonatu de primer División 2014 (Arxentina)|Campeonatu 2014]]||style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' ||[[Copa Suramericana 2014|Suramericana 2014]]||style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''|| - || - ||[[Supercopa Arxentina 2014]]||style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' |- |rowspan=3|[[Temporada 2015 del Club Atlético River Plate|2015]] ||rowspan=3|[[Campeonatu de primer División 2015 (Arxentina)|Campeonatu 2015]]||rowspan=3|9ᵘ|| [[Copa Libertadores 2015|Libertadores 2015]]||style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||rowspan=3| [[Copa Arxentina 2014/15]]||rowspan=3|Dieciseisavos de Final || [[Recopa Suramericana 2015|Recopa 2015]]||style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' |- |rowspan=2|[[Copa Suramericana 2015|Suramericana 2015]]||rowspan=2 style="text-align:center; background:peru"|'''Semifinal'''|| [[Copa Suruga Bank 2015|Suruga Bank 2015]]||style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' |- ||[[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2015|Mundial de Clubes 2015]]||style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' |- |rowspan=1|[[Temporada 2016 del Club Atlético River Plate|2016]] ||[[Campeonatu de primer División 2016 (Arxentina)|Campeonatu 2016]]||9ᵘ Zona 1 || [[Copa Libertadores 2016|Libertadores 2016]]||Octavos de Final|| - || - || - || - |- |rowspan=2|[[Temporada 2016-17 del Club Atlético River Plate|2016/17]]||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2016-17 (Arxentina)|Campeonatu 2016/17]]||rowspan=2 style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón'''||rowspan=3|[[Copa Libertadores 2017|Libertadores 2017]]||rowspan=3 style="text-align:center; background:peru"|'''Semifinal'''||rowspan=2|[[Copa Arxentina 2015/16]]||rowspan=2 style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||[[Recopa Suramericana 2016|Recopa 2016]]||style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' |- ||[[Supercopa Arxentina 2016]]||style="text-align:center; background:silver;"|'''Subcampeón''' |- |rowspan=2|[[Temporada 2017-18 del Club Atlético River Plate|2017/18]]||rowspan=2|[[Campeonatu de primer División 2017-18 (Arxentina)|Campeonatu 2017/18]]||rowspan=2|''Apostándose''||rowspan=2|[[Copa Arxentina 2016-17|Copa Arxentina 2016/17]]||rowspan=2 style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón'''||rowspan=2|[[Supercopa Arxentina 2017]]||rowspan=2 style="text-align:center; background:gold;"|'''Campeón''' |- ||[[Copa Libertadores 2018|Libertadores 2018]]||''Apostándose'' |} </center> == Xugadores == === Plantel y cuerpu téunicu actual === {{Fs_start | equipu = Club Atlético River Plate | temporada = 2017/18 | procedencia = sí | contratu = sí | edá = sí | testu = white | fondu = #FF0000 }} |- | colspan=9 style="background: #FF0000" align=center|'''[[Porteru (fútbol)|Porteros]] {{Fs player | nome=[[Franco Armani]] | no=1 | pos=POR | nac=Arxentina |edá={{edá|16|10|1986}} | procedencia={{bandera|COL}} [[Atlético Nacional]] | contratu=30-06-2021 }} {{Fs player | nome=[[Germán Lux]] | no=14 | pos=POR | nac=Arxentina | edá={{edá|07|06|1982}} | procedencia={{bandera|ESP}} [[Real Club Deportivo de La Coruña|RCD La Coruña]] | contratu=30-06-2020 }} {{Fs player | nome=[[Enrique Bologna]] | no=25 | pos=POR | nac=Arxentina | edá={{edá|13|02|1982}} | procedencia={{bandera|ARG}} [[Club de Gimnasia y Esgrima La Plata|Ximnasia (LP)]] | contratu=30-06-2018 {{Fs player | nome=[[Franco Petroli]] | no=41 | pos=POR | nac=Arxentina | edá={{edá|11|06|1998}} | procedencia=Inferiores | contratu=30-06-2020 }} }} |- | colspan=9 style="background: #FF0000" align=center|'''[[Defensa (fútbol)|Defensores]] {{Fs player | nome=[[Jonatan Maidana]] | no=2 | pos=DEF | nac=Arxentina | edá={{edá|29|07|1985}} | procedencia={{bandera|ARG}} [[Club Atlético Banfield|Banfield]] | contratu=31-12-2019 }} {{Fs player | nome=[[Marcelo Saracchi]] | no=3 | pos=DEF | nac=Uruguái | edá={{edá|23|04|1998}} | procedencia={{bandera|URU}} [[Danubiu Fútbol Club|Danubiu]] | contratu=30-06-2021 }} {{Fs player | nome=[[Jorge Moreira]] | no=4 | pos=DEF | nac=Paraguái | edá={{edá|01|02|1990}} | procedencia={{bandera|PAR}} [[Club Libertad|Libertad]] | contratu=30-06-2020 }} {{Fs player | nome=[[Luciano Lollo]] | no=6 | pos=DEF | nac=Arxentina | edá={{edá|29|03|1987}} | procedencia={{bandera|ARG}} [[Racing Club]] | contratu=30-06-2020 }} {{Fs player | nome=[[Milton Cascu]] | no=20 | pos=DEF | nac=Arxentina | edá={{edá|11|04|1988}} | procedencia={{bandera|ARG}} [[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]] | contratu=30-06-2020 }} {{Fs player | nome=[[Javier Pinola]] | no=22 | pos=DEF | nac=Arxentina | edá={{edá|24|02|1983}} | procedencia={{bandera|ARG}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] | contratu=30-06-2020 }} {{Fs player | nome=[[Lucas Martínez Quarta]] | no=28 | pos=DEF | nac=Arxentina | edá={{edá|10|05|1996}} | procedencia=Inferiores | contratu=30-06-2021 }} {{Fs player | nome=[[Gonzalo Montiel]] | no=29 | pos=DEF | nac=Arxentina | edá={{edá|01|01|1997}} | procedencia=Inferiores | contratu=30-06-2021 }} |- | colspan=9 style="background: #FF0000" align=center|'''[[Centrocampista|Mediocampistes]] {{Fs player | nome=[[Bruno Zuculini]] | no=5 | pos=MED | nac=Arxentina | edá={{edá|02|04|1993}} | procedencia={{bandera|ITA}} [[Hellas Verona]] | contratu=30-06-2022 }} {{Fs player | nome=[[Juan Fernando Quintero]] | no=8 | pos=MED | nac=Colombia | edá={{edá|18|01|1993}} | procedencia={{bandera|POR}} [[Fútbol Club Porto|FC Porto]] | contratu=31-12-2018 }} {{Fs player | nome=[[Gonzalo Nicolás Martínez|Gonzalo Martínez]] | no=10 | pos=MED | nac=Arxentina | edá={{edá|13|06|1993}} | procedencia={{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Huracán|Huracán]] | contratu=30-06-2020 }} {{Fs player | nome=[[Nicolás De La Cruz]] | no=11 | pos=MED | nac=Uruguái | edá={{edá|01|06|1997}} | procedencia={{bandera|URU}} [[Liverpool Fútbol Club|Liverpool FC]] | contratu=30-06-2021 }} {{Fs player | nome=[[Santiago Sosa]] | no=13 | pos=MED | nac=Arxentina | edá={{edá|03|05|1999}} | procedencia=Inferiores | contratu=[[?]] }} {{Fs player | nome=[[Exequiel Palacios]] | no=15 | pos=MED | nac=Arxentina | edá={{edá|05|10|1998}} | procedencia=Inferiores | contratu=30-06-2021 }} {{Fs player | nome=[[Ariel Rojas]] | no=16 | pos=MED | nac=Arxentina | edá={{edá|16|01|1986}} | procedencia={{bandera|MEX}} [[Cruz Azul Fútbol Club|Cruz Azul]] | contratu=30-06-2019 }} {{Fs player | nome=[[Camilo Mayada]] | no=18 | pos=MED | nac=Uruguái | edá={{edá|08|01|1991}} | procedencia={{bandera|URU}} [[Danubiu Fútbol Club|Danubiu]] | contratu=30-06-2019 }} {{Fs player | nome=[[Iván Rossi]] | no=21 | pos=MED | nac=Arxentina | edá={{edá|01|11|1993}} | procedencia={{bandera|ARG}} [[Club Atlético Banfield|Banfield]] | contratu=30-06-2020 }} {{Fs player | nome=[[Leonardo Ponzio]] {{Cap}} | no=23 | pos=MED | nac=Arxentina | edá={{edá|29|01|1982}} | procedencia={{bandera|ESP}} [[Real Zaragoza]] | contratu=30-06-2019 }} {{Fs player | nome=[[Enzo Pérez]] | no=24 | pos=MED | nac=Arxentina | edá={{edá|22|02|1986}} | procedencia={{bandera|ESP}} [[Valencia Club de Fútbol|Valencia CF]] | contratu=30-06-2020 }} {{Fs player | nome=[[Ignacio Martín Fernández|Ignacio Fernández]] | no=26 | pos=MED | nac=Arxentina | edá={{edá|12|01|1990}} | procedencia={{bandera|ARG}} [[Club de Gimnasia y Esgrima La Plata|Gimnasia (LP)]] | contratu=30-06-2021 }} |- | colspan=9 style="background: #FF0000" align=center|'''[[Delanteros]] {{Fs player | nome=[[Rodrigo Mora]] | no=7 | pos=DEL | nac=Uruguái | edá={{edá|29|10|1987}} | procedencia={{bandera|CHI}} [[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] | contratu=30-06-2019 }} {{Fs player | nome=[[Marcelo Larrondo]] {{mancáu}} | no=9 | pos=DEL | nac=Chile | edá={{edá|16|08|1988}} | procedencia={{Bandera|ARG}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] | contratu=30-06-2020 }} {{Fs player | nome=[[Carlos Auzqui]] | no=17| pos=DEL | nac=Arxentina | edá={{edá|16|03|1991}} | procedencia={{bandera|ARG}} [[Club Estudiantes de La Plata| Estudiantes (LP)]] | contratu=30-06-2021 }} {{Fs player | nome=[[Rafael Santos Borré|Rafael Borré]] | no=19| pos=DEL | nac=Colombia | edá={{edá|15|09|1995}} | procedencia={{bandera|ESP}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] | contratu=30-06-2021 }} {{Fs player | nome=[[Lucas Pratto]] | no=27 | pos=DEL | nac=Arxentina | edá={{edá|04|06|1988}} | procedencia={{bandera|BRA}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] | contratu=30-06-2022 }} {{Fs player | nome=[[Benjamín Rollheiser]] | no=30 | pos=DEL | nac=Arxentina | edá={{edá|24|03|2000}} | procedencia=Inferiores | contratu=[[?]] }} {{Fs player | nome=[[Ignacio Scocco]] | no=32 | pos=DEL | nac=Arxentina | edá={{edá|29|05|1985}} | procedencia={{bandera|ARG}} [[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]] | contratu=30-06-2020 }} |- | colspan=9 style="background: #FF0000" align=center|'''[[Téunicos]] {{Fs player | nome=[[Marcelo Gallardo]]| no='''Entrenador''' | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Matías Biscay| no='''Ayudantes de campu''' | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Hernán Buján| no= | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Pablo Dolce| no='''Preparadores físicos''' | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=César Zinelli| no= | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Marcelo Tulbovitz| no= | nac=Uruguái }} {{Fs player | nome=Alberto Montes| no='''Entrenador de porteros''' | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Facundo Villalba| no='''Entrenador de la reserva''' | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Pedro Hansing| no='''Médicos''' | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Gustavo Allones| no= | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Jorge Bombicino| no='''Kinesiólogos''' | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Enrique Confalonieri| no= | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Gastón Pandini| no= | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Franco Bombicino| no= | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Sandra Rossi| no='''Doctora en neurociencia''' | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Marcelo Sapienza | no='''Masaxista''' | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Raúl Quiroga| no='''Utilleros''' | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Manuel Tula| no= | nac=Arxentina }} {{Fs player | nome=Ariel Scarpeli| no= | nac=Arxentina }} |- | colspan=9 style="background: #FF0000" | |- | colspan=9 align=center|Actualización: 26 de xineru de 2018 |- | colspan=9 align=center|URL de plantilla: http://www.cariverplate.com.ar/plantel-de-primer-49 {{Fs end}} * <small>Los equipos arxentinos tán llindaos pola [[Asociación del Fútbol Arxentino|AFA]] a tener un cupu máximu de ''seis'' xugadores estranxeros, anque solo ''cinco'' van poder roblar la planilla del partíu.</small><ref>{{cita web|url=http://www.afa.org.ar/8857/reforma-cupió-de xugadores estranxeros|títulu=Reforma cupu de xugadores estranxeros|fecha=28 d'avientu de 2017|autor=afa.org.ar|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017}}</ref> * <small>Los xugadores estranxeros que llogren la nacionalidá arxentina, dexen d'ocupar cupu d'estranxeru. Esos xugadores son: ** [[Rodrigo Mora]]: Uruguayu, nacionalizáu arxentín.<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/31494/rodrigo-mora-nacionalizáu-arxentín-llibero-cupu-ivan-alonso-river|títulu=Mora se nacionalizó y lliberó el cupu|fecha=2 de febreru de 2016|autor=lapaginamillonaria.com|fechaaccesu=5 d'avientu de 2017}}</ref> ** [[Camilo Mayada]]: Uruguayu, nacionalizáu arxentín.<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/40951/camilo-mayada-roblo-nacionalidá-arxentina-dexara-de-ocupar-cupu-estranxeru|títulu=Mayada yá tien la nacionalidá arxentina|fecha=3 d'avientu de 2017|autor=lapaginamillonaria.com|fechaaccesu=5 d'avientu de 2017}}</ref> * Nel casu de [[Marcelo Larrondo]], el xugador ye arxentín pero optó por nacionalizarse chilenu, polo cual nun ocupa cupu d'estranxeru. === Xugadores internacionales === <small>''Nota: en '''negrina''' xugadores parte de la última convocatoria na correspondiente categoría.''</small> {| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width="800px" |- bgcolor=#000000 style="color:#FF0000;" !width=13% | '''Seleición''' !width=13% | '''Categoría''' !width=5% | '''#''' !width=130% | '''Xugador(ye)''' |- align=center |rowspan=2|{{Arxentina}} |[[Seleición de fútbol d'Arxentina|Absoluta]] |6 |[[Milton Cascu]], [[Jonatan Maidana]], [[Javier Pinola]], '''[[Enzo Pérez]]''', [[Ignacio Martín Fernández|Ignacio Fernández]], [[Lucas Pratto]] |- align=center bgcolor=#EFEFEF |[[Seleición de fútbol sub-20 d'Arxentina|Sub-20]] |6 |'''[[Juan Pablo Tomicich]]''', '''[[Benjamín Rollheiser]]''', [[Jeremías Rodríguez Puch]], '''[[Julián Álvarez (futbolista)|Julián Álvarez]]''', '''[[Franco Camargo]]''', '''[[Lautaro Grosso]]''' |- align=center |rowspan=1|{{Paraguái}} |[[Seleición de fútbol de Paraguái|Absoluta]] |1 |'''[[Jorge Moreira]]''' |- align=center bgcolor=#EFEFEF |rowspan=2 |{{Uruguái}} |[[Seleición de fútbol d'Uruguái|Absoluta]] |1 |[[Camilo Mayada]] |- align=center |[[Seleición de fútbol sub-20 d'Uruguái|Sub-20]] |2 |[[Nicolás De La Cruz]], [[Marcelo Saracchi]] |- align=center bgcolor=#EFEFEF |rowspan=2 |{{Colombia}} |[[Seleición de fútbol de Colombia|Absoluta]] |1 |[[Juan Fernando Quintero|Juan Quintero]] |- align=center |[[Seleición de fútbol sub-23 de Colombia|Sub-23]] |1 |[[Rafael Borré]] |} === Mercado de pases Altes ==== {{caxa de cita|[[Ficheru:Red Arrow Down.svg|15px]] '''Gastos en fichaxes: 34.595.000 €'''}} {| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width="760px" |- bgcolor=#000000 style="color:#FF0000;" !colspan=7|'''Altes''' |- bgcolor=#FF0000 style="color:#FFFFFF;" !'''Dosal''' !'''Xugador''' !'''Nacionalidá''' !'''Posición''' !'''Procedencia''' !'''Tipu''' !'''Valor''' |- bgcolor=#000000 style="color:#FF0000;" !colspan=7|'''Iviernu''' |- |- bgcolor= |align=center|14 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Germán Lux|Germán '''Lux''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Porteru (fútbol)|Arqueru]] |align=left|{{Bandera|España}} [[Real Club Deportivo de La Coruña|Deportivo La Coruña]]<ref>{{cita web|url=http://tn.com.ar/deportes/esencial/german-lux-sera-el-nuevu-arqueru-y-river_801428|títulu=Germán Lux va ser el nuevu arqueru de River|autor=Toa Pasión|fecha=21 de xunu de 2017}}</ref> |align=center|Trespaso (100% pase). |align=center|0 [[Euru|€]] |- |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|3 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Marcelo Saracchi|Marcelo '''Saracchi''']] |align=center|{{Bandera|Uruguái}} |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensor]] |align=left|{{Bandera|Uruguái}} [[Danubiu Fútbol Club|Danubiu FC]]<ref>{{cita web|url=https://twitter.com/DanubioFC/status/900395682091192320|títulu=Danubiu llegó a un alcuerdu con @CARPoficial pola tresferencia de Marcelo Saracchi. ¡Ésitos, Chelo!|autor=Danubiu Fútbol Club|fecha=23 d'agostu de 2017}}</ref> |align=center|Trespaso (100% pase). |align=center|2.200.000 [[Euru|€]] |- |align=center|5 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Alexander Barboza|Alexander '''Barboza''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensor]] |align=left|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|Defensa y Justicia]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/38592/barboza-se-quedaria-en-river-mercáu-de-pases-2017|títulu=Barboza va formar parte del plantel|autor=La Páxina Millonaria|fecha=29 de xunu de 2017}}</ref> |align=center|Torno tres cesión. |align=center|0 [[Euru|€]] |- |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|22 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Javier Pinola|Javier '''Pinola''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensor]] |align=left|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/38478/javier-pinola-rosario-central-sera-refuerzu-de-river-mercáu-de-pases-2017-gayardu|títulu=Pinola va ser refuerzu de River|autor=La Páxina Millonaria|fecha=22 de xunu de 2017}}</ref> |align=center|Trespaso (100% pase). |align=center|2.200.000 [[Euru|€]] |- |- bgcolor= |align=center|11 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Nicolás De La Cruz|Nicolás '''De La Cruz''']] |align=center|{{Bandera|Uruguái}} |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|Uruguái}} [[Liverpool Fútbol Club|Liverpool FC]]<ref>{{cita web|url=http://www.ovaciondigital.com.uy/futbol/cruz-yá-millonariu.html|títulu=De la Cruz yá ye "Millonariu"|autor=Ovación Digital|fecha=10 d'agostu de 2017}}</ref> |align=center|Trespaso (25% pase). |align=center|3.000.000 [[Euru|€]] |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|24 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Enzo Pérez|Enzo '''Pérez''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|España}} [[Valencia Club de Fútbol|Valencia CF]]<ref>{{cita web|url=http://www.minutouno.com/notas/1558746-enzo-perez-refuerzu-river-ye-un-sueno|títulu=Enzo Pérez, refuerzu de River: "Ye un suañu"|autor=Minutu Unu|fecha=28 de xunu de 2017}}</ref> |align=center|Trespaso (100% pase). |align=center|3.500.000 [[Euru|€]] |- |align=center|19 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Rafael Santos Borré|Rafael '''Borré''']] |align=center|{{Bandera|Colombia}} |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|España}} [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]]<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/futbol/argentina/2017/08/04/5983a2af268y3y38188b456d.html|títulu=Santos Borré va xugar en River Plate|autor=Marca|fecha=3 d'agostu de 2017}}</ref> |align=center|Trespaso (50% pase). |align=center|3.000.000 [[Euru|€]] |- |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|32 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Ignacio Scocco|Ignacio '''Scocco''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/38490/scocco-sera-jugador-de-river-mercáu-de-pases-2017|títulu=Scocco va ser xugador de River|autor=La Páxina Millonaria|fecha=27 de xunu de 2017}}</ref> |align=center|Trespaso (100% pase). |align=center|2.500.000 [[Euru|€]] |- |- bgcolor=#000000 style="color:#FF0000;" !colspan=7|'''Branu''' |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|1 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Franco Armani|Franco '''Armani''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Porteru (fútbol)|Arqueru]] |align=left|{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]]<ref>{{cita web|url=https://www.ole.com.ar/river-plate/armani-alcuerdo-llegada-river-nacional_0_1936006455.html|títulu=Armani l'alcuerdu|autor=Diariu Olé|fecha=3 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|Trespaso (100% pase). |align=center|3.200.000 [[Euru|€]] |- |align=center|5 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Bruno Zuculini|Bruno '''Zuculini''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|Italia}} [[Hellas Verona]]<ref>{{cita web|url=http://www.tycsports.com/futbol/brunu-zuculini-sera-jugador-de-river|títulu=Bruno Zuculini va ser xugador de River|autor=TyC Sports|fecha=25 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|Trespaso (50% pase). |align=center|3.250.000 [[Euru|€]] |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|8 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Juan Fernando Quintero|Juan '''Quintero''']] |align=center|{{Bandera|Colombia}} |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|Portugal}} [[Fútbol Club Porto|FC Porto]]<ref>{{cita web|url=http://www.tycsports.com/futbol/quintero-nuevu-jugador-de-river|títulu=Quintero, nuevu xugador de River|autor=TyC Sports|fecha=19 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|Cesión per un añu. |align=center|245.000 [[Euru|€]] |- |align=center|27 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale up.png|20x20px]] [[Lucas Pratto|Lucas '''Pratto''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|Brasil}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]<ref>{{cita web|url=https://www.ole.com.ar/river-plate/pratto-euros-merca-record_0_1939606096.html|títulu=¡¿Cuántu costó Pratto?!|autor=Diariu Olé|fecha=9 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|Trespaso (100% pase). |align=center|11.500.000 [[Euru|€]] |} <br /> ==== Baxes ==== {{caxa de cita|[[Ficheru:Green Arrow Up.svg|15px]] '''Ingresos por ventes: 29.310.000 €'''}} {| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width="760px" |- bgcolor=#000000 style="color:#FF0000;" !colspan=7|'''Baxes''' |- bgcolor=#FF0000 style="color:#FFFFFF;" !'''Dosal''' !'''Xugador''' !'''Nacionalidá''' !'''Posición''' !'''Destín''' !'''Tipu''' !'''Valor''' |- bgcolor=#000000 style="color:#FF0000;" !colspan=7|'''Iviernu''' |- |align=center|3 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Arturo Mina|Arturo '''Mina''']] |align=center|{{Bandera|Ecuador}} |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensor]] |align=left|{{Bandera|Turquía}} [[Yeni Malatyaspor]]<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/deportes/2017/08/17/nota/6334618/arturo-mina-foi-recibíu-hinches-el so-nuevu-club-yeni-malatyaspor|títulu=Arturo Mina foi recibíu por hinches del so nuevu club, el Yeni Malatyaspor de Turquía|autor=L'Universu|fecha=17 d'agostu de 2017}}</ref> |align=center|Trespaso (20% pase). |align=center|700.000 [[Euru|€]] |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|5 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Nicolás Domingo|Nicolás '''Domingo''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|ARG}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]]<ref>{{Cita web |url=http://www.minutouno.com/notas/1561889-nicolas-domingu-rescindio-contratu-river-y-sera-refuerzu-independiente |títulu=Domingo rescindió y va ser refuerzu d'Independiente|autor=Minutu Unu |fecha=20 de xunetu de 2017}}</ref> |align=center|Rescisión de contratu. |align=center|0 [[Euru|€]] |- |- |align=center|- |align="left" |[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Emiliano Agüero|Emiliano '''Agüero''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|ARG}} [[Club Atlético San Martín (San Juan)|San Martín (SJ)]]<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/38820/mercáu-de-pases-2017-volante-central-emiliano-aguero-rescindio-el so-contratu-con-river |títulu=Agüero rescindió'l so contratu con River|autor=La Páxina Millonaria |fecha=14 de xunetu de 2017}}</ref> |align=center|Rescisión de contratu. |align=center|0 [[Euru|€]] |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|- |align="left" |[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Augusto Solari|Augusto '''Solari''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left| [[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|ARG}} [[Racing Club]]<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/38823/mercáu-de-pases-2017-river-augusto-solari-xugara-en-racing |títulu=Solari foi tresferíu a Racing.|autor=La Páxina Millonaria |fecha=14 de xunetu de 2017}}</ref> |align=center|Trespaso (100% pase). |align=center|2.000.000 [[Euru|€]] |- |align=center|11 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Sebastián Driussi|Sebastián '''Driussi''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|Rusia}} [[Zenit de San Petersburgo|Zenit]]<ref>{{cita web|url=http://www.ole.com.ar/river-plate/dir a_driussia_0_1819618059.html|títulu=Dir a Driussia|autor=Diariu Olé|fecha=23 de xunu de 2017}}</ref> |align=center|Trespaso (100% pase). |align=center|15.000.000 [[Euru|€]] |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|13 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Lucas Alario|Lucas '''Alario''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|Alemaña}} [[Bayer 04 Leverkusen|Bayer Leverkusen]]<ref>{{cita web|url=http://www.infobae.com/deportes-2/2017/08/29/lucas-alario-roblo-el so-contratu-por cinco-anos-con-el-bayer-leverkusen/|títulu=Dir a Lucas Alario robló'l so contratu por cinco años col Bayer Leverkusen|autor=Infobae Deportes|fecha=29 d'agostuo de 2017}}</ref> |align=center|Trespaso (60% pase). |align=center|10.800.000 [[Euru|€]] |- |- |align=center|19 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Iván Alonso|Iván '''Alonso''']] |align=center|{{Bandera|Uruguái}} |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|}} Llibre<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/38821/ivan-alonso-rescindio-el so-contratu-con-river-mercáu-de-pases-2017 |títulu=Alonso rescindió'l so contratu con River|autor=La Páxina Millonaria |fecha=14 de xunetu de 2017}}</ref> |align=center|Rescisión de contratu. |align=center|0 [[Euru|€]] |- |- bgcolor=#000000 style="color:#FF0000;" !colspan=7|'''Branu''' |- |align=center|- |align="left" |[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Facundo Medina|Facundo '''Medina''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensor]] |align=left|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Talleres (Córdoba)|Talleres]]<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/41672/mercáu-de-pases-2018-river-facundo-medina-foi-vendíu-a-talleres-de-cordoba|títulu=Medina foi vendíu a Talleres|autor=La Páxina Millonaria|fecha=29 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|Trespaso (60% pase). |align=center|810.000 [[Euru|€]] |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|8 |align="left" |[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Denis Rodríguez|Denis '''Rodríguez''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]]<ref>{{Cita web |url=https://www.pagina12.com.ar/87304-un-rodriguez-en-newells |títulu=Un Rodríguez en Newell's|autor=Páxina 12 |fecha=5 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|Interrupción de cesión. |align=center|0 [[Euru|€]] |- |align=center|- |align="left" |[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Federico Andrada|Federico '''Andrada''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|Italia}} [[Football Club Bari 1908|F.C. Bari 1908]]<ref>{{Cita web |url=http://www.tycsports.com/futbol/andrada-al-futbol-italianu|títulu=Andrada, al fútbol italiano|autor=Tyc Sports|fecha=24 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|Trespaso (75% pase). |align=center|? [[Euru|€]] |} <br /> ==== Cesiones ==== {| cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width="760px" |- bgcolor=#000000 style="color:#FF0000;" !colspan=6|'''Xugadores vencíos''' |- bgcolor=#FF0000 style="color:#FFFFFF;" !'''Dosal''' !'''Xugador''' !'''Nacionalidá''' !'''Posición''' !'''Destín''' !'''Fin de Cesión''' |- bgcolor=#000000 style="color:#FF0000;" !colspan=6|'''Iviernu''' |- |align=center|31 |align=''left''|[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Maximiliano Velazco|Maximiliano '''Velazco''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Porteru (fútbol)|Arqueru]] |align=left|{{Bandera|ARG}} [[Arsenal Fútbol Club|Arsenal]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/38997/mercáu-de-pases-2017-river-maximiliano-velazco-a-puntu-de dise-a-prestamo-a-arsenal|títulu=Velazco, a un pasu d'Arsenal|autor=La Páxina Millonaria|fecha=27 de xunetu de 2017}}</ref> |align=center|30-06-2018 |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|30 |align=''left''|[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Luis Olivera (Futbolista)|Luis '''Olivera''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensor]] |align=left|{{Bandera|ARG}} [[Club Atlético San Martín (San Juan)|San Martín (SJ)]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/39110/lluis-olivera-vencíu-a-san-martin-de-san-juan-mercáu-de-pases-2017|títulu=Olivera colar a San Juan|autor=La Páxina Millonaria|fecha=5 d'agostu de 2017}}</ref> |align=center|30-06-2018 |- |align=center|33 |align=''left''|[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Leandro Vega|Leandro '''Vega''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensor]] |align=left|{{Bandera|ARG}} [[Club Atlético San Martín (San Juan)|San Martín (SJ)]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/38817/leandro-vega-prestamo-san-martin-de-san-juan|títulu=Nuevu destín pa Vega|autor=La Páxina Millonaria|fecha=14 de xunetu de 2017}}</ref> |align=center|30-06-2018 |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|14 |align=''left''|[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Joaquín Arzura|Joaquín '''Arzura''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|ESP}} [[Club Atlético Osasuna|Osasuna]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/38935/joaquin-arzura-tien-tou-alcordáu-con-osasuna-mercáu-de-pases-river-2017|títulu=Arzura tien alcordada la so llegada al Osasuna|autor=La Páxina Millonaria|fecha=23 de xunetu de 2017}}</ref> |align=center|30-06-2018 |- |align=center|- |align="left" |[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Nicolás Bertolo|Nicolás '''Bertolo''']] |align=center|{{Bandera|ARG}} |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Banfield|Banfield]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/39063/alcuerdu-de-pallabra-river-banfield-prestamo-nicolas-bertolo-mercáu-pases-2017|títulu=Alcuerdo de pallabra con Banfield por Bertolo|autor=La Páxina Millonaria|fecha=1 d'agostu de 2017}}</ref> |align=center|30-06-2018 |- |- bgcolor="#EFEFEF" |align=center|- |align=''left''|[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Juan Cruz Kaprof|Juan Cruz '''Kaprof''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|ARG}} [[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|Defensa y Justicia]]<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/38717/juan-cruz-kaprof-pase-river-renovo-prestamo-una temporada-defensa-y-justicia |títulu=Kaprof anovó'l prestamo con Defensa y Justicia |autor=La Páxina Millonaria |fecha=6 de xunetu de 2017}}</ref> |align=center|30-06-2018 |- |align=center|- |align=''left''|[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Nicolás Franco (Futbolista)|Nicolás '''Franco''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|ARG}} [[Club Atlético Aldosivi|Aldosivi]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/39010/nicolas-francu-foi-vencíu-a-prestamo-a-aldosivi-river-mercáu-de-pases-2017|títulu=Franco foi vencíu a Aldosivi|autor=La Páxina Millonaria|fecha=28 de xunetu de 2017}}</ref> |align=center|30-06-2018 |- |- bgcolor=#000000 style="color:#FF0000;" !colspan=6|'''Branu''' |- bgcolor="#efeff0" |align=center|1 |align=''left''|[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Augusto Batalla|Augusto '''Batalla''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Porteru (fútbol)|Arqueru]] |align=left|{{Bandera|ARG}} [[Club Atlético Tucumán|Atlético Tucumán]]<ref>{{cita web|url=https://www.ole.com.ar/futbol-primer/futbol-primer-atletico-tucuman-river-batalla-prestamo_0_1937206326.html|títulu=Batalla en Tucumán|autor=Diariu Olé|fecha=5 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|31-12-2018 |- |align=center|5 |align=''left''|[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Alexander Barboza|Alexander '''Barboza''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensor]] |align=left|{{Bandera|ARG}} [[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|Defensa y Justicia]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/41625/mercáu-de-pases-2018-defensor-de-river-alexander-barboza-a-prestamo-a-defensa-y-justicia|títulu=Barboza volvió a Defensa y Justicia|autor=La Páxina Millonaria|fecha=25 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|31-12-2018 |- bgcolor="#efeff0" |align=center|34 |align=''left''|[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Zacarías Morán Correa|Zacarías '''Morán Correa''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|ARG}} [[Club Atlético San Martín (San Juan)|San Martín (SJ)]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/41614/moren-correa-nuevu-jugador-de-san-martin-de-san-juan-river-mercáu-de-pases-2018|títulu=Morán Correa, nuevu xugador de San Martín de San Juan|autor=La Páxina Millonaria|fecha=24 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|31-12-2018 |- |align=center|35 |align=''left''|[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Tomás Andrade|Tomás '''Andrade''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|BRA}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]<ref>{{cita web|url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/41578/el-nuevu-desafío-que-encarara-tomes-andrade-river-en-brasil-xugara-a-prestamo-en-atletico-mineiro|títulu=El nuevu desafíu que va encarar Andrade en Brasil|autor=La Páxina Millonaria|fecha=22 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|31-12-2018 |- bgcolor="#efeff0" |align=center|- |align=''left''|[[Ficheru:Fairytale down red.png|20x20px]] [[Gianluca Simeone|Gianluca '''Simeone''']] |align=center|{{Bandera|Arxentina}} |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|ITA}} [[Frosinone Calcio|Frosinone]]<ref>{{Cita web|url=http://www.tycsports.com/futbol/gianluca-simeone-de-river-italia|títulu=Gianluca Simeone, de River a Italia|autor=Tyc Sports|fecha=30 de xineru de 2018}}</ref> |align=center|30-06-2019 |} == Ídolos históricos == [[Ficheru:Labrunaangel.jpeg|thumb|200px|[[Ángel Labruna]].]] [[Ficheru:Amadeocarrizo_1961.jpeg|thumb|200px|[[Amadeo Carrizo]].]] [[Ficheru:River Plate campeón de América 1986.jpg|thumb|200px|[[Norberto Alonso]].]] Según una encuesta realizada por La Páxina Millonaria<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/batalles/toos/idolos |títulu=''ranking'' d'ídolo |autor=La Páxina Millonaria |fecha=23 de xunetu de 2013}}</ref> el ''top six'' d'ídolos "riverplatenses" ta conformáu por: * {{Bandera|Uruguái}} '''[[Enzo Francescoli]]'''<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/Verde-Cesped/Son-los Meyores/son-los meyores:-1986-2007/392-Enzo_Francescoli.html |títulu=Enzo Francescoli |autor=La Páxina Millonaria |fecha=20 d'agostu de 2007}}</ref> ** La so trayeutoria en River foi en 1983-1986 y 1994-1997. ** Convirtió 137 goles en 217 partíos xugaos. ** Llogró 5 títulos nacionales nos cualos llogró unu de forma invicta. ** Llogró 2 títulos internacionales (una Copa Libertadores y una Supercopa Suramericana). ** Ye'l máximu goliador estranxeru de la historia de River. ** Foi en 3 ocasiones goliador nel Tornéu llocal. ** Foi consideráu'l ''Meyor futbolista del fútbol arxentino del añu'' en 1985 y 1995 xugando pa River. ** Foi consideráu en 2 ocasiones el ''Meyor futbolista de Suramérica del añu'' en 1984 y 1995 xugando pa River. ** Formó parte del ''Equipu ideal d'América'' en 4 ocasiones consecutives, toes xugando pal club. <br /> * {{Bandera|Arxentina}} '''[[Ariel Ortega]]'''<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/Verde-Cesped/Son-los Meyores/son-los meyores:-1986-2007/81-ariel-ortega.html |títulu=Ariel Ortega |autor=La Páxina Millonaria |fecha=20 d'agostu de 2007}}</ref> ** Foi formáu nes inferiores del Club. ** La so trayeutoria en River foi en 1991-1996; 2000-2002; 2006-2008 y 2009-2010. ** Convirtió 79 goles en 272 partíos. ** Llogró 6 títulos locales nos cualos llogró unu de forma invicta. ** Llogró una Copa Libertadores. ** Formó parte del ''Equipu ideal d'América'' nuna ocasión, xugando pal Club. <br /> * {{Bandera|Arxentina}} '''[[Ángel Labruna]]'''<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/Verde-Cesped/Son-los Meyores/son-los meyores:-1901-1960/105-angel-amadeo-labruna.html |títulu=Ángel Amadeo Labruna |autor=La Páxina Millonaria |fecha=20 d'agostu de 2007}}</ref> ** Foi formáu nes inferiores del Club. ** La so trayeutoria como xugador de River foi en 1939-1959. ** La so trayeutoria como DT de River foi en 1975-1983. ** Ye'l máximu goliador del Club con 317 Goles, convirtiéndolos en 515 partíos xugaos. ** Ye'l máximu goliador del fútbol arxentino xuntu con [[Arsenio Erico]]. ** Como xugador, llogró 9 títulos locales, 4 copes nacionales y 3 Copes Aldao. ** Como DT, llogró 6 títulos locales. ** Foi en 2 ocasiones goliador del Tornéu llocal. ** La IFFHS asitiar como'l 26° meyor xugador de Suramérica del Sieglu XX. <br /> * {{Bandera|Arxentina}} '''[[Ramón Ángel Díaz]]'''<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/Verde-Cesped/Son-los Meyores/son-los meyores:-1986-2007/77-ramon-angel-diaz.html |títulu=Ramón Ángel Díaz |autor=La Páxina Millonaria |fecha=20 d'agostu de 2007}}</ref> ** Foi formáu nes inferiores del Club. ** La so trayeutoria como xugador de River foi en 1978-1981 y 1991-1993. ** La so trayeutoria como DT de River foi en 1995-1999, 2001-2002 y 2012-2014. ** Convirtió 95 goles en 175 partíos xugaos. ** Como xugador, llogró 5 títulos locales. ** Como DT, llogró 6 títulos locales, 1 copa nacional y 2 títulos internacionales (una Libertadores y una Supercopa Suramericana). ** Foi nuna ocasión goliador del Tornéu llocal. ** Formó parte del ''Equipu ideal d'América'' nuna ocasión, xugando pal Club. <br /> * {{Bandera|Arxentina}} '''[[Norberto Alonso]]'''<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/Verde-Cesped/Son-los Meyores/son-los meyores:-1960-1986/96-norberto-beto-alonso.html |títulu=Norberto Alonso |autor=La Páxina Millonaria |fecha=20 d'agostu de 2007}}</ref> ** Foi formáu nes divisiones del Club. ** La so trayeutoria en River foi en 1970-1976; 1977-1981 y 1983-1987. ** Convirtió 158 goles en 422 partíos xugaos. ** Llogró 7 títulos locales. ** Llogró 2 títulos internacionales (una Copa Libertadores y una Copa Intercontinental). <br /> * {{Bandera|Arxentina}} '''[[Amadeo Carrizo]]'''<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/Verde-Cesped/Son-los Meyores/son-los meyores:-1901-1960/109-amadeo-carrizu.html |títulu=Amadeo Raúl Carrizo |autor=La Páxina Millonaria |fecha=20 d'agostu de 2007}}</ref> ** Foi formáu nes divisiones del Club. ** La so trayeutoria en River foi en 1945-1968. ** Ye'l xugador con más presencies nel club, con 522 partíos xugaos. ** Llegó a llograr un récor de 769 minutos ensin recibir goles. ** Llogró 7 títulos locales y 2 Copes Aldao. ** La IFFHS asitiar como unu de los 10 meyores porteros del Sieglu XX. <br /> Otros grandes próceres, ídolos y xugadores queríos de la historia del club son: {| |valign="top"| * {{Bandera|Arxentina}} [[Bernabé Ferreyra]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Carlos Peucelle]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Juan Carlos Muñoz]] * {{Bandera|Arxentina}} [[José Manuel Moreno]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Adolfo Pedernera]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Félix Loustau]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Norberto Yácono]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Ricardo Vaghi]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Néstor Raúl Rossi|Néstor Rossi]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Federico Vairo]] * {{Bandera|Arxentina}} {{Bandera|España}} [[Alfredo Di Stéfano]] * {{Bandera|Arxentina}} {{Bandera|Italia}} [[Omar Sívori|Enrique Omar Sívori]] * {{Bandera|Uruguái}} [[Walter Gómez]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Luis Artime]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Ermindo Onega]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Daniel Onega]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Ubaldo Fillol]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Juan José López (futbolista)|Juan José López]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Daniel Passarella]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Roberto Perfumo]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Reinaldo Merlo]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Carlos Morete]] * {{Bandera|Perú}} [[José Eusebio Soriano|José Soriano]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Leopoldo Jacinto Luque|Leopoldo Luque]] |width="20"|&nbsp; |valign="top"| * {{Bandera|Arxentina}} [[Oscar Más]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Américo Gallego]] * {{Bandera|Uruguái}} [[Antonio Alzamendi]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Ramón Medina Bello]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Germán Burgos]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Hernán Díaz]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Leonardo Astrada]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Matías Almeyda]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Juan Pablo Sorín]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Hernán Crespo]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Marcelo Gallardo]] * {{Bandera|Chile}} [[Marcelo Salas]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Pablo Aimar]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Javier Saviola]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Javier Mascherano]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Andrés D'Alessandro]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Fernando Cavenaghi]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Alejandro Damián Domínguez|Alejandro Domínguez]] * {{bandera|Francia}} [[David Trezeguet]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Leonardo Ponzio]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Jonatan Maidana]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Marcelo Barovero]] * {{Bandera|Uruguái}} [[Carlos Andrés Sánchez|Carlos Sánchez]] |} === Máximes presencies === {|width=50%; align="center" |valign=top width=55%| {| align=center border=1 width=125% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: white; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor= white style="color:red;" !Posición<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/''ranking''s/los xugadores-con-mas-partíos-n'historiar |títulu=Los xugadores con más partíos en River |autor=La Páxina Millonaria |fecha=18 de xunetu de 2015}}</ref> || Futbolista || Partíos || Periodu |-align=center |1ᵘ ||{{bandera|Arxentina}} '''[[Amadeo Carrizo]]''' |'''520''' |'''1945-1968''' |-align=center |2ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Ángel Labruna]] |515 |1939-1959 |-align=center |3ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Reinaldo Merlo]] |500 |1969-1982 |-align=center |4ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Juan José López (futbolista)|Juan José López]] |464 |1970-1981 |-align=center |5ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Norberto Alonso]] |422 |1971-1976; 1977-1981; 1984-1986 |-align=center |6ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Leonardo Astrada]] |405 |1989-1999; 2001-2003 |-align=center |7ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Ubaldo Fillol]] |404 |1973-1983 |-align=center |8ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Norberto Yácono]] |393 |1939-1953 |-align=center |9ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Oscar Más]] |382 |1964-1973; 1975-1976 |-align=center |10ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Félix Loustau]] |367 |1942-1957 |- |} |} === Máximos goliadores === {|width=50%; align="center" |valign=top width=55%| {| align=center border=1 width=125% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: white; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=white style="color:red;" !Posición<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/''ranking''s/los-maximos-goliadores-de-river |títulu=Los máximos goliadores de River |autor=La Páxina Millonaria |fecha=18 de xunetu de 2015}}</ref> || Futbolista || Periodu || Partíos || Goles || Promediu |-align=center |1ᵘ |{{bandera|Arxentina}} '''[[Ángel Labruna]]''' |'''1939-1959''' |'''515''' |'''317''' |'''0,61''' |-align=center |2ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Oscar Más]] |1964-1973; 1975-1976 |382 |217 |0,56 |-align=center |3ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Bernabé Ferreyra]] |1932-1939 |185 |187 |1,01 |-align=center |4ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[José Manuel Moreno]] |1935-1944; 1946-1948 |320 |184 |0,57 |-align=center |5ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Norberto Alonso]] |1970-1976; 1977-1981; 1984-1986 |422 |158 |0,37 |-align=center |6ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Adolfo Pedernera]] |1935-1946 |278 |153 |0,55 |-align=center |7ᵘ |{{bandera|Uruguái}} [[Enzo Francescoli]] |1984-1986; 1994-1998 |217 |137 |0,63 |-align=center |8ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Carlos Peucelle]] |1934-1941 |307 |118 |0,38 |-align=center |9ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Daniel Onega]] |1966-1971; 1973 |207 |117 |0,56 |-align=center |10ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Fernando Cavenaghi]] |2001-2004; 2011-2012; 2014-2015 |212 |112 |0,53 |- |} |} === Goliadores del campeonatos === {|width=50%; align="center" |valign=top width=55%| {| align=center border=1 width=125% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: white; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=white style="color:red;" !colspan="3"|'''Tornéu Nacional''' |- align=center bgcolor=white style="color:red;" !Futbolista || Campeonatu || Goles |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Bernabé Ferreyra]] |[[Campeonatu de primer División 1932 (Arxentina)|Campeonatu 1932]] |43 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Ángel Labruna]] |[[Campeonatu de primer División 1943 (Arxentina)|Campeonatu 1943]] |23 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Ángel Labruna]] |[[Campeonatu de primer División 1945 (Arxentina)|Campeonatu 1945]] |25 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Alfredo Di Stéfano]] |[[Campeonatu de primer División 1947 (Arxentina)|Campeonatu 1947]] |27 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Santiago Vernazza]] |[[Campeonatu de primer División 1951 (Arxentina)|Campeonatu 1951]] |22 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Roberto Zárate]] |[[Campeonatu de primer División 1957 (Arxentina)|Campeonatu 1957]] |22 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Luis Artime]] |[[Campeonatu de primer División 1962 (Arxentina)|Campeonatu 1962]] |25 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Luis Artime]] |[[Campeonatu de primer División 1963 (Arxentina)|Campeonatu 1963]] |25 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Oscar Más]] |[[Campeonatu Metropolitanu 1970 (Arxentina)|Metropolitanu 1970]] |16 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Carlos Morete]] |[[Campeonatu Nacional 1972 (Arxentina)|Nacional 1972]] |14 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Oscar Más]] |[[Campeonatu Metropolitanu 1973 (Arxentina)|Metropolitanu 1973]] |17 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Carlos Morete]] |[[Campeonatu Metropolitanu 1974 (Arxentina)|Metropolitanu 1974]] |18 |-align=center |{{bandera|Uruguái}} [[Enzo Francescoli]] |[[Campeonatu de primer División 1984 (Arxentina)|Metropolitanu 1984]] |24 |-align=center |{{bandera|Uruguái}} [[Enzo Francescoli]] |[[Campeonatu de primer División 1985/86 (Arxentina)|Campeonatu 1985/86]] |25 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Ramón Ángel Díaz|Ramón Díaz]] |[[Tornéu Apertura 1991 (Arxentina)|Apertura 1991]] |14 |-align=center |{{bandera|Uruguái}} [[Rubén Da Silva]] |[[Tornéu Clausura 1993 (Arxentina)|Clausura 1993]] |13 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Hernán Crespo]] |[[Tornéu Clausura 1994 (Arxentina)|Clausura 1994]] |11 |-align=center |{{bandera|Uruguái}} [[Enzo Francescoli]] |[[Tornéu Apertura 1994 (Arxentina)|Apertura 1994]] |12 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Javier Saviola]] |[[Tornéu Apertura 1999 (Arxentina)|Apertura 1999]] |15 |-align=center |{{bandera|Colombia}} [[Juan Pablo Ángel]] |[[Tornéu Apertura 2000 (Arxentina)|Apertura 2000]] |13 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Martín Cardetti]] |[[Tornéu Apertura 2001 (Arxentina)|Apertura 2001]] |17 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Fernando Cavenaghi]] |[[Tornéu Clausura 2002 (Arxentina)|Clausura 2002]] |15 |- |- align=center bgcolor=white style="color: red;" !colspan="3"|'''Copa Nacional''' |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Lucas Alario]] |[[Copa Arxentina 2015-16]] |7 |- |- align=center bgcolor=white style="color:red;" !colspan="3"|'''Tornéu Internacional''' |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Daniel Onega]] |[[Copa Libertadores 1966]] |17 |-align=center |{{bandera|Uruguái}} [[Antonio Alzamendi]] |[[Supercopa Suramericana 1988]] |4 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Juan José Borrelli]] |[[Supercopa Suramericana 1991]] |3 |-align=center |{{bandera|Uruguái}} [[Enzo Francescoli]] |[[Supercopa Suramericana 1995]] |7 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Ernesto Farías]] |rowspan=2 align=center|[[Copa Libertadores 2006]] |rowspan=2 align=center|5 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Daniel Montenegro]] |- |} |} === Xugadores con más títulos === {|width=30%; align="center" |valign=top width=55%| {| align=center border=1 width=125% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: white; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=white style="color:red;" !Posición || Futbolista || Títulos |-align=center |rowspan=3|1ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Ángel Labruna]] |rowspan=3|16 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Ricardo Vaghi]] |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Bruno Rodolfi]] |-align=center |rowspan=3|4ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[José Manuel Moreno]] |rowspan=3|14 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Adolfo Pedernera]] |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Sebastián Sirni]] |-align=center |rowspan=2|7ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Norberto Yácono]] |rowspan=2|13 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Aristóbulo Deambrossi]] |-align=center |rowspan=5|9ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Félix Loustau]] |rowspan=5|12 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Carlos Peucelle]] |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Alberto Cuello]] |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[José Ramos (futbolista)|José Ramos]] |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Leonardo Astrada]] |-align=center |14ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Leonardo Ponzio]] |11 |-align=center |rowspan=5|15ᵘ |{{bandera|Arxentina}} [[Juan Carlos Muñoz]] |rowspan=5|10 |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Alberto Gallu]] |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Amadeo Carrizo]] |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Hernán Díaz]] |-align=center |{{bandera|Arxentina}} [[Jonatan Maidana]] |- |} |} == Entrenadores == [[Ficheru:Marcelo Gallardo (26703166325) (cropped).jpg|thumb|left|200px|[[Marcelo Gallardo]], actual entrenador de la institución.]] [[Ficheru:Ramón_Díaz.jpg|thumb|derecha|200px|[[Ramón Díaz (futbolista arxentín)|Ramón Díaz]], el direutor téunicu más ganador del club.]] {{AP|Entrenadores del Club Atlético River Plate|l1=Entrenadores del Club Atlético River Plate}} El primer entrenador del club nel profesionalismo foi [[Víctor Caamaño]], quien se fixo cargu téunicamente del club en 1931, quien amás foi'l primer téunicu en consiguir un títulu nel profesionalismo al añu siguiente.<ref>{{Cita web |url=http://estadisticasderiverplate.blogspot.com.ar/1970/01/plantel-campeonatu-1932.html |títulu=Plantel Campeonatu 1932 |autor=Estadístiques de River Plate |fecha=5 de marzu de 2015}}</ref> L'entrenador actual ye [[Marcelo Gallardo]], quien s'atopa nel cargu dende xunu de 2014.<ref>{{Cita web |url=http://www.infobae.com/2014/05/30/1568869-gayardu-es-el-nuevo-tecnico-river |títulu=Gallardo ye'l nuevu téunicu de River |autor=Playfútbol |fecha=30 de mayu de 2014}}</ref> Los más ganadores nesti rubro son [[Ramón Díaz (futbolista arxentín)|Ramón Díaz]] y [[José María Minella|José Minella]], qu'ostenten nueve y ocho éxitos respeutivamente.<ref>{{Cita web |url=http://www.copaargentina.org/es/noticias/4030_Ramon-Diaz-el-tecnico-mas-ganador-de-River.html |títulu=Ramón Díaz, el téunicu más ganador de River |autor=Sitio Oficial Copa Arxentina |fecha=25 de mayu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.elgrafico.com.ar/2012/08/18/C-4434-jose-maria-minella-sabiu-y-ganador.php |títulu=José María Minella, sabiu y ganador |autor=El Gráficu |fecha=18 d'agostu de 2012}}</ref> Más tras queden los siete llogros consiguíos por Marcelo Gallardo.<ref>{{Cita web |url=http://www.riverplate.com/lpm/ranking/los-tecnicos-de-la historia-de-river |títulu=Los téunicos de la historia de River |autor=La Páxina Millonaria |fecha=5 de marzu de 2015}}</ref> === Téunicos más ganadores === {| class="wikitable collapsible collapsed" style="width:100%; margin:0 left; font-size: 11px" |- !colspan="12" style="with: 100%;" align=center |'''Téunicos campeones''' |- align=center bgcolor=red style="color:white" | width="200" | Entrenador | width="100" | Periodu | width="50" | Títulos | width="250" | Detalle |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[Ramón Díaz (futbolista arxentín)|Ramón Díaz]] | 1995 - 1999<br />2001 - 2002<br />2012 - 2014 | 9 | [[Copa Libertadores 1996]]<br />[[Tornéu Apertura 1996 (Arxentina)|Apertura 1996]]<br />[[Tornéu Clausura 1997 (Arxentina)|Clausura 1997]]<br />[[Tornéu Apertura 1997 (Arxentina)|Apertura 1997]]<br />[[Supercopa Suramericana 1997]]<br />[[Tornéu Apertura 1999 (Arxentina)|Apertura 1999]]<br />[[Tornéu Clausura 2002 (Arxentina)|Clausura 2002]]<br />[[Tornéu Final 2014 (Arxentina)|Tornéu Final 2014]]<br />[[Copa Campeonatu|Copa Campeonatu 2014]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[José María Minella|José Minella]] | 1945 - 1959<br /> 1963 | 8 | [[Campeonatu de primer División 1947 (Arxentina)|Primer División 1947]]<br />[[Copa Aldao 1947]]<br />[[Campeonatu de primer División 1952 (Arxentina)|Primer División 1952]]<br />[[Copa Dr. Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1952]]<br />[[Campeonatu de primer División 1953 (Arxentina)|Primer División 1953]]<br />[[Campeonatu de primer División 1955 (Arxentina)|Primer División 1955]]<br />[[Campeonatu de primer División 1956 (Arxentina)|Primer División 1956]]<br />[[Campeonatu de primer División 1957 (Arxentina)|Primer División 1957]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[Marcelo Gallardo]] | 2014 - | 8 | [[Copa Suramericana 2014]]<br />[[Recopa Suramericana 2015]]<br />[[Copa Libertadores 2015]] <br />[[Copa Suruga Bank 2015]]<br />[[Recopa Suramericana 2016]]<br />[[Copa Arxentina 2015-16]]<br />[[Copa Arxentina 2016-17]]<br />[[Supercopa Arxentina 2017]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[Ángel Labruna]] | 1963<br />1968 - 1970<br />1975 - 1981 | 6 | [[Campeonatu Metropolitanu 1975 (Arxentina)|Metropolitanu 1975]]<br />[[Campeonatu Nacional 1975 (Arxentina)|Nacional 1975]]<br />[[Campeonatu Metropolitanu 1977 (Arxentina)|Metropolitanu 1977]]<br />[[Campeonatu Metropolitanu 1979 (Arxentina)|Metropolitanu 1979]]<br />[[Campeonatu Nacional 1979 (Arxentina)|Nacional 1979]]<br />[[Campeonatu de primer División 1980 (Arxentina)|Metropolitanu 1980]] |- align=center | {{bandera|Italia}} [[Renato Cesarini]] | 1939 - 1944<br /> 1965 - 1966 | 6 | [[Campeonatu de primer División 1941 (Arxentina)|Primer División 1941]]<br />[[Copa Dr. Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1941]]<br />[[Copa Adrián C. Escobar|Copa Escobar 1941]]<br />[[Copa Aldao 1941]]<br />[[Campeonatu de primer División 1942 (Arxentina)|Primer División 1942]]<br />[[Copa Dr. Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1942]] |- align=center | {{bandera|Hungría}} [[Emérico Hirschl]] | 1935 - 1938<br /> 1961 | 6 | [[Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)|Copa Campeonatu 1936]]<br />[[Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)|Copa d'Oru 1936]]<br />[[Copa Aldao 1936]]<br />[[Campeonatu de primer División 1937 (Arxentina)|Primer División 1937]]<br />[[Copa Dr. Carlos Ibarguren|Copa Ibarguren 1937]]<br />[[Copa Aldao 1937]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[Héctor Veira]] | 1985 - 1987 | 3 | [[Campeonatu de primer División 1985-86 (Arxentina)|Primer División 1985/86]]<br />[[Copa Libertadores 1986]]<br />[[Copa Intercontinental 1986]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[Daniel Passarella]] | 1989 - 1994<br />2006 - 2007 | 3 | [[Campeonatu de primer División 1989-90 (Arxentina)|Primer División 1989/90]]<br />[[Tornéu Apertura 1991 (Arxentina)|Apertura 1991]]<br />[[Tornéu Apertura 1993 (Arxentina)|Apertura 1993]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[Américo Gallego]] | 1994<br />2000 - 2001 | 2 | [[Tornéu Apertura 1994 (Arxentina)|Apertura 1994]]<br />[[Tornéu Clausura 2000 (Arxentina)|Clausura 2000]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[Víctor Caamaño]] | 1931 - 1932 | 2 | [[Campeonatu de primer División 1932 (Arxentina)|Primer División 1932]]<br />[[Copa de Competencia de primer División de les entidaes disidentes|Copa de Competencia 1932]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[Carlos Peucelle]] | 1945 - 1946 | 2 | [[Campeonatu de primer División 1945 (Arxentina)|Primer División 1945]]<br />[[Copa Aldao 1945]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[Carlos Timoteo Griguol|Carlos Griguol]] | 1987 - 1988 | 1 | [[Copa Interamericana 1987]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} {{bandera|España}} [[Alfredo Di Stéfano]] | 1981 - 1982 | 1 | [[Campeonatu Nacional 1981 (Arxentina)|Nacional 1981]] |- align=center | {{bandera|Chile}} [[Manuel Pellegrini]] | 2002 - 2003 | 1 | [[Tornéu Clausura 2003 (Arxentina)|Clausura 2003]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[Leonardo Astrada]] | 2004 - 2005 | 1 | [[Tornéu Clausura 2004 (Arxentina)|Clausura 2004]] |- align=center | {{bandera|Arxentina}} [[Diego Simeone]] | 2008 | 1 | [[Tornéu Clausura 2008 (Arxentina)|Clausura 2008]] |- |- == Palmarés == {{AP|Palmarés de River Plate}} {{VT|Estadistícas de River Plate en competiciones nacionales}} === <o>Yera amateur</o> === ==== Títulos nacionales (3) ==== {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 0px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color: black; font-size: 95%; text-align: center; width: 100%;" |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" !colspan="3" style="font-size: 105%;"|'''Torneos nacionales''' |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Primer División d'Arxentina|Primer División]] (1/5)''' |bgcolor="#ECF1F7"| [[Campeonatu de primer División 1920 de la AAmF (Arxentina)|1920]]. |bgcolor="#F3F5F7"| [[Campeonatu de primer División 1909 (Arxentina)|1909]], [[Campeonatu de primer División 1917 (Arxentina)|1917]], [[Campeonatu de primer División 1918 (Arxentina)|1918]], [[Campeonatu de primer División 1921 de la AAmF (Arxentina)|1921]], [[Campeonatu de primer División 1922 de la AAmF (Arxentina)|1922]]. '''(Récor)''' |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Segunda categoría del fútbol arxentino|Segunda División]] (1/1)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1908. |bgcolor="#F3F5F7"| 1907. |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" !colspan="3" style="font-size: 105%;"|'''Copes nacionales''' |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa de Competencia Jockey Club]] (1/1)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1914. |bgcolor="#F3F5F7"| 1918. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa d'Honor "Municipalidá de la Ciudá de Buenos Aires"|Copa d'Honor Municipalidad de Buenos Aires]] (0/1)''' |bgcolor="#ECF1F7"| |bgcolor="#F3F5F7"| 1917. |} ==== Títulos internacionales (1) ==== {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 0px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color: black; font-size: 95%; text-align: center; width: 100%" |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" !colspan="3" style="font-size: 105%;"|'''Torneos internacionales''' |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" ! width="30%" | Competición ! width="35%" | Títulos ! width="35$" | Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Cup Tie Competition]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1914. |bgcolor="#F3F5F7"| |} === <o>Yera profesional</o> === ==== Títulos nacionales (46) ==== {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color: black; font-size: 95%; text-align: center; width: 100%;" |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" !colspan="3" style="font-size: 105%;"|'''Torneos nacionales''' |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" ! width="30%" | Competición ! width="35%" | Títulos ! width="35$" | Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Primer División d'Arxentina|Primer División]] (35/28) |bgcolor="#ECF1F7"| [[Campeonatu de primer División 1932 (Arxentina)|1932]], [[Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)#Copa Campeonatu|Copa Campeonatu 1936]],<ref>{{cita web|url=http://msn.mediotiempo.com/futbol/internacional/noticias/2013/07/05/afa-otorgar a-river-plate-y-san-lorenzo-un-titulo-77-anos-despues|títulu=AFA otorgar a River Plate y San Lorenzo un títulu 77 años dempués|autor=Mediu Tiempu.Com|fecha=5 de xunetu de 2013}}</ref> [[Campeonatu de primer División 1936 (Arxentina)#Copa d'Oru|Copa d'Oru 1936]], [[Campeonatu de primer División 1937 (Arxentina)|1937]], [[Campeonatu de primer División 1941 (Arxentina)|1941]], [[Campeonatu de primer División 1942 (Arxentina)|1942]], [[Campeonatu de primer División 1945 (Arxentina)|1945]], [[Campeonatu de primer División 1947 (Arxentina)|1947]], [[Campeonatu de primer División 1952 (Arxentina)|1952]], [[Campeonatu de primer División 1953 (Arxentina)|1953]], [[Campeonatu de primer División 1955 (Arxentina)|1955]], [[Campeonatu de primer División 1956 (Arxentina)|1956]], [[Campeonatu de primer División 1957 (Arxentina)|1957]], [[Campeonatu Metropolitanu 1975 (Arxentina)|Metropolitanu 1975]], [[Campeonatu Nacional 1975 (Arxentina)|Nacional 1975]], [[Campeonatu Metropolitanu 1977 (Arxentina)|Metropolitanu 1977]], [[Campeonatu Metropolitanu 1979 (Arxentina)|Metropolitanu 1979]], [[Campeonatu Nacional 1979 (Arxentina)|Nacional 1979]], [[Campeonatu de primer División 1980 (Arxentina)|Metropolitanu 1980]], [[Campeonatu Nacional 1981 (Arxentina)|Nacional 1981]], [[Campeonatu de primer División 1985-86 (Arxentina)|1985/86]], [[Campeonatu de primer División 1989-90 (Arxentina)|1989/90]], [[Tornéu Apertura 1991 (Arxentina)|Apertura 1991]], [[Tornéu Apertura 1993 (Arxentina)|Apertura 1993]], [[Tornéu Apertura 1994 (Arxentina)|Apertura 1994]], [[Tornéu Apertura 1996 (Arxentina)|Apertura 1996]], [[Tornéu Clausura 1997 (Arxentina)|Clausura 1997]], [[Tornéu Apertura 1997 (Arxentina)|Apertura 1997]], [[Tornéu Apertura 1999 (Arxentina)|Apertura 1999]], [[Tornéu Clausura 2000 (Arxentina)|Clausura 2000]], [[Tornéu Clausura 2002 (Arxentina)|Clausura 2002]], [[Tornéu Clausura 2003 (Arxentina)|Clausura 2003]], [[Tornéu Clausura 2004 (Arxentina)|Clausura 2004]], [[Tornéu Clausura 2008 (Arxentina)|Clausura 2008]], [[ Tornéu Final 2014 (Arxentina)|Final 2014]]. '''(Récor)''' |bgcolor="#F3F5F7"| [[Campeonatu de primer División 1938 (Arxentina)|1938]], [[Campeonatu de primer División 1939 (Arxentina)|1939]], [[Campeonatu de primer División 1943 (Arxentina)|1943]], [[Campeonatu de primer División 1944 (Arxentina)|1944]], [[Campeonatu de primer División 1948 (Arxentina)|1948]], [[Campeonatu de primer División 1949 (Arxentina)|1949]], [[Campeonatu de primer División 1960 (Arxentina)|1960]], [[Campeonatu de primer División 1962 (Arxentina)|1962]], [[Campeonatu de primer División 1963 (Arxentina)|1963]], [[Campeonatu de primer División 1965 (Arxentina)|1965]], [[Campeonatu de primer División 1966 (Arxentina)|1966]], [[Campeonatu Nacional 1968 (Arxentina)|Nacional 1968]], [[Campeonatu Metropolitanu 1969 (Arxentina)|Metropolitanu 1969]], [[Campeonatu Nacional 1969 (Arxentina)|Nacional 1969]], [[Campeonatu Metropolitanu 1970 (Arxentina)|Metropolitanu 1970]], [[Campeonatu Nacional 1972 (Arxentina)|Nacional 1972]], [[Campeonatu Nacional 1973 (Arxentina)|Nacional 1973]], [[Campeonatu Nacional 1976 (Arxentina)|Nacional 1976]], [[Campeonatu Nacional 1978 (Arxentina)|Nacional 1978]], [[Campeonatu Nacional 1984 (Arxentina)|Nacional 1984]], [[Tornéu Apertura 1992 (Arxentina)|Apertura 1992]], [[Tornéu Clausura 1999 (Arxentina)|Clausura 1999]], [[Tornéu Apertura 2000 (Arxentina)|Apertura 2000]], [[Tornéu Clausura 2001 (Arxentina)|Clausura 2001]], [[Tornéu Apertura 2001 (Arxentina)|Apertura 2001]], [[Tornéu Final 2013 (Arxentina)|Final 2013]], [[Campeonatu de primer División 2014 (Arxentina)|Transición 2014]], [[Campeonatu de primer División 2016-17 (Arxentina)|2016-2017]]. '''(Récor)''' |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Segunda categoría del fútbol arxentino|Segunda División]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| [[Campeonatu de primera B Nacional 2011-12|2011/12]]. |bgcolor="#ECF1F7"| |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" !colspan="3" style="font-size: 105%;"|'''Copes nacionales''' |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" ! width="30%" | Competición ! width="35%" | Títulos ! width="35$" | Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa de Competencia de primer División de les entidaes disidentes#Copa de Competencia de la Lliga Arxentina|Copa de Competencia LAF]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1932. '''(Récor compartíu)''' |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Dr. Carlos Ibarguren]] (4/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1937, 1941, 1942, 1952. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Adrián C. Escobar]] (1/1)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1941. |bgcolor="#ECF1F7"| 1942. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Campeonatu]] (1/0) |bgcolor="#ECF1F7"| [[Copa Campeonatu|2014.]] '''(Récor)''' |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Arxentina (fútbol)|Copa Arxentina]] (2/0) |bgcolor="#ECF1F7"| [[Copa Arxentina 2015-16|2015/16]], [[Copa Arxentina 2016-17|2016/17.]] |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Supercopa Arxentina]] (1/2) |bgcolor="#ECF1F7"| [[Supercopa Arxentina 2017|2017.]] |bgcolor="#ECF1F7"| [[Supercopa Arxentina 2014|2014]], [[Supercopa Arxentina 2016|2016]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Centenariu de la AFA]] (0/1)''' |bgcolor="#ECF1F7"| |bgcolor="#ECF1F7"| [[Copa Centenariu de la AFA|1993]]. |} ==== Títulos internacionales (15) ==== {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color: black; font-size: 95%; text-align: center; width: 100%;" |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" !colspan="3" style="font-size: 105%;"|'''Torneos internacionales''' |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" !colspan="3"|''' Entamaos por {{tc|Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol}}/{{tc|FIFA}}''' |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" ! width="30%" | Competición ! width="35%" | Títulos ! width="35$" | Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Libertadores d'América]] (3/2) |bgcolor="#ECF1F7"| [[Copa Libertadores 1986|1986]], [[Copa Libertadores 1996|1996]], [[Copa Libertadores 2015|2015]]. |bgcolor="#F3F5F7"| [[Copa Libertadores 1966|1966]], [[Copa Libertadores 1976|1976]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Intercontinental]] (1/1) |bgcolor="#ECF1F7"| [[Copa Intercontinental 1986|1986]]. |bgcolor="#F3F5F7"| [[Copa Intercontinental 1996|1996]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Interamericana]] (1/0) |bgcolor="#ECF1F7"| [[Copa Interamericana 1987|1987]]. |bgcolor="#F3F5F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Supercopa Suramericana]] (1/1) |bgcolor="#ECF1F7"| [[Supercopa Suramericana 1997|1997]]. |bgcolor="#F3F5F7"| [[Supercopa Suramericana 1991|1991]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Suramericana]] (1/1)''' |bgcolor="#ECF1F7"| [[Copa Suramericana 2014|2014]]. |bgcolor="#F3F5F7"| [[Copa Suramericana 2003|2003]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Recopa Suramericana]] (2/2) |bgcolor="#ECF1F7"| [[Recopa Suramericana 2015|2015]], [[Recopa Suramericana 2016|2016]]. |bgcolor="#F3F5F7"| [[Recopa Suramericana 1997|1997]], [[Recopa Suramericana 1998|1998]]. |- style="font-size: 90%;" |bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Suruga Bank]] (1/0) |bgcolor="#ECF1F7"| [[Copa Suruga Bank 2015|2015]]. |bgcolor="#F3F5F7"| |- style="font-size: 90%;" |bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Mundial de Clubes de la FIFA|Copa Mundial de Clubes]] (0/1) |bgcolor="#ECF1F7"| |bgcolor="#F3F5F7"| [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2015|2015]]. |- style="font-size: 90%;" |bgcolor="#F3F5F7"| |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" !colspan="3"|'''Entamaos por {{tc|Asociación del Fútbol Arxentino|AFA}} y {{tc|Asociación Uruguaya de Fútbol|AUF}}''' |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" ! width="30%" | Competición ! width="35%" | Títulos ! width="35$" | Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Copa Aldao|Copa Dr. Ricardo C. Aldao]] (5/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| [[Copa Aldao 1936|1936]], [[Copa Aldao 1937|1937]], [[Copa Aldao 1941|1941]], [[Copa Aldao 1945|1945]], [[Copa Aldao 1947|1947]]. '''(Récor)''' |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" !colspan="3"|'''Entamaos por {{tc|Federación de Fútbol de Chile|FFCh}}''' |- bgcolor="#FF 00 00" style="color: white;" ! width="30%" | Competición ! width="35%" | Títulos ! width="35$" | Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#d8e2ee" align="left" |'''[[Campeonatu Sudamericanu de Campeones]] (0/1)''' |bgcolor="#ECF1F7"| |bgcolor="#F3F5F7"| [[Campeonatu Sudamericanu de Campeones|1948]]. |} == Otres seiciones deportives == === [[Ficheru:Football pictogram.svg|25px]] Fútbol senior === Los ex-xugadores del Club Atlético River Plate participen del Tornéu Senior Oficial. Los llunes, na cancha auxiliar númberu unu del Estadiu Monumental, los ídolos vuelven ponese la banda colorada. Ente los que se sumaron a esta actividá destáquense Enzo Francescoli, Ariel Ortega, Hernán Díaz, Gustavo Zapata, Guillermo Rivarola, Leonel Gancedo, Ornaldo Claut, Eduardo Coudet, Ramón Medina Bello, Guillermo Pereyra y Ariel Garcé, ente otros. {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=100% |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Superliga de Fútbol Senior]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2016. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" |} === [[Ficheru:Football pictogram.svg|25px]] Fútbol femenín === {{AP|Club Atlético River Plate (fútbol femenino)}} L'equipu de fútbol femenín de River Plate apuesta'l [[Campeonatu de Fútbol Femenino (Arxentina)|Campeonatu de Fútbol Femenino]] d'[[Arxentina]]. L'equivalente a la [[Primer División d'Arxentina|primer división]]. El fútbol femenín n'Arxentina empezó a xugase de manera oficial en 1991, con ocho equipos participantes. El 15 d'avientu d'esi mesmu añu, dempués de siete feches xugaes, River Plate conságrase como'l primer campeón del fútbol femenín del país. En total, River Plate llogró'l tornéu en 10 oportunidaes, de les cualos 5 d'elles fueron en forma consecutiva ente l'añu 1993 hasta 1997. {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|[[Ficheru:Gold medal with cup.svg|16px]] Títulos ! width=300px|[[Ficheru:Silver medal with cup.svg|16px]] Subcampeonatos !width=20%|[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|link=|Tercer puestu]] 3er Puestu |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Primer División del Fútbol Femenino (Arxentina)|Primer División]] (11/20/4)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1991, 1993, 1994, 1995, 1996, 1997, Apertura 2002, Clausura 2003, Clausura 2009, Clausura 2010, [[Tornéu Femenín 2016-17 (Arxentina)|2016-17]]. |bgcolor="#ECF1F7"| 1992, 1998, 1999, 2000, Apertura 2001, Clausura 2002, Apertura 2003, Clausura 2004, Apertura 2004, Clausura 2005, Apertura 2005, Clausura 2006, Apertura 2006, Clausura 2007, Apertura 2007, Clausura 2008, Apertura 2009, Apertura 2010, [[Tornéu Femenín Clausura 2011 (Arxentina)|Clausura 2011]], [[Tornéu Femenín Apertura 2012 (Arxentina)|Apertura 2012]]. |bgcolor="#ECF1F7"| Apertura 2008, [[Tornéu Femenín Apertura 2011 (Arxentina)|Apertura 2011]], [[Tornéu Femenín Clausura 2013 (Arxentina)|Clausura 2013]], [[Tornéu Femenín 2016 (Arxentina)|2016]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Copa Libertadores Femenina]] (0/0/1)''' |bgcolor="#ECF1F7"| |bgcolor="#ECF1F7"| |bgcolor="#ECF1F7"| [[Copa Libertadores Femenina 2017|2017]] |- style="font-size: 90%;" |} === [[Ficheru:Basketball pictogram.svg|25px]] Baloncestu === River foi campeón de lliga de la Federación de Buenos Aires per primer vegada en 1937, repitió esi títulu en 1938 (tantu l'oficial como l'apertura), 1951, 1954, 1955, 1964, 1965 y 1966.<br /> Nel añu 1951 xugar en [[Buenos Aires]] el [[Campeonatu Mundial de Baloncestu de 1950|primer mundial de baloncestu]], [[Seleición de baloncestu d'Arxentina|Arxentina]] foi campeón con 3 xugadores de River: [[Alberto López (baloncestista)|Alberto López]], [[Leopoldo Contarbio]] y Vito Liva.<br /> Nel añu 1983 consagróse campeón del [[Campeonatu Arxentín de Clubes]].<br /> Nel [[Campeonatu Sudamericanu de Clubes Campeones]] de 1984 llogró'l subcampeonatu. Esi mesmu añu foi subcampeón de la Lliga Nacional de Transición.<br /> En 1988 llogró la so meyor campaña dende la creación de la [[Lliga Nacional de Baloncestu|LNB]], siendo subcampeón d'[[Asociación Deportiva Atenes|Atenes de Córdoba]], perdiendo la serie 3 a 0.<br /> Nes temporaes 1989 y 1990, [[Héctor Campana|Héctor "El Pichi" Campana]] conságrase a lo más goliador de la [[Lliga Nacional de Baloncestu|LNB]], vistiendo'l colores de River. A partir d'ende River alternó bones y males llegando a perder la categoría. Foi campeón del [[Tornéu Nacional d'Ascensu|TNA]] na temporada 2002/2003|03]] y subcampeón de la [[Copa Arxentina de Baloncestu]] en 2004 y 2005.<br /> N'ochobre de 2014, l'equipu de primer División consagróse campeón del Tornéu Pre Federal de FEBAMBA y consiguió que, tres ochos años d'ausencia, el baloncestu de River Plate volviera a les competencies nacionales profesionales xugando'l [[Tornéu Federal de Baloncestu]] 2014/15. ===== Títulos ===== {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=100% |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''Lliga de la Federación de Buenos Aires (9/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1937, 1938 (Apertura), 1938 (Oficial), 1951, 1954, 1955, 1964, 1965, 1966. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Campeonatu Arxentín de Clubes]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1983. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Tornéu Nacional d'Ascensu]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| [[Tornéu Nacional d'Ascensu 2003/04|2003/04]]. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Campeonatu Sudamericanu de Clubes Campeones]] (0/1)''' |bgcolor="#ECF1F7"| |bgcolor="#ECF1F7"| 1984. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Lliga Nacional de Baloncestu|LNB]] (0/2)''' |bgcolor="#ECF1F7"| |bgcolor="#ECF1F7"| 1984 (Lliga de Transición), [[Lliga Nacional de Baloncestu 1988|1988]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Copa Arxentina de Baloncestu]] (0/2)''' |bgcolor="#ECF1F7"| |bgcolor="#ECF1F7"| [[Copa Arxentina de Baloncestu 2004|2004]], 2005. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''Tornéu Pre-Federal FEBAMBA (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2014. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''Tornéu Sub23 FEBAMBA (2/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2009, 2010. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" |} === [[Ficheru:Swimming pictogram.svg|25px]] Natación === L'actual equipu de natación tien los sos oríxenes en 2003, dempués de munchos años nos que'l Club Atlético River Plate nun tuvo representantes nos campeonatos nacionales d'esta disciplina.<br /> El proyeutu de formar el meyor equipu del país foi impulsáu pol profesor Rodolfo Sacco y tuvo la particularidá de xestase al aviesu de como suel construyise un gran equipu, pero sicasí tuvo los meyores resultaos qu'enxamás se consiguieron na institución. L'equipu empezó a formase a partir d'un venceyu contractual del Club con [[José Meolans]].<br /> El plantel de natación foi creciendo en calidá y cantidá en toles sos categoríes y, a midida que los mayores consiguíen los primeros campeonatos nacionales, nacía los pebidal formáu por nadadores que na actualidá constitúin la base de la estructura fundamental del equipu federáu.<br /> Nos años 2004 y 2006 sumar al cuerpu téunicu'l profesores Gustavo Langone y Mariano Vardé respeutivamente, quien integraron el plantel como nadadores nos empiezos d'esti nuevu ciclu y qu'al pie de les nueves xeneraciones de deportistes caltienen intactos l'espíritu y l'ambición d'aquel primera gran equipu. Dende l'añu 2003 hasta'l 2014 llográronse los siguientes títulos: * 18 títulos de Campeón Arxentín Absolutu por equipos (Consecutivos 2004 al 2013) * 8 títulos de Campeón de la República Cadete y Xuvenil por equipos (2008, 2011 a 2014) * 19 títulos de Campeón Metropolitanu Absolutu por equipos (consecutivos 2003 al 2013) * 14 Copes Internacionales Dende l'añu 2003 nadadores de distintes xeneraciones rexistraron los siguientes récores: * 7 récores suramericanos absolutos * 79 récores arxentinos absolutos * 120 récores nacionales de categoría ==== Nadadores destacaos ==== ===== Representantes olímpicos ===== * {{Bandera|ARG}} [[José Meolans]] * {{Bandera|ARG}} [[Georgina Bardach]] * {{Bandera|ARG}} [[Eduardo Germán Otero|Eduardo Otero]] * {{Bandera|ARG}} [[Walter Arciprete]] * {{Bandera|ARG}} [[Agustin Fiorilli]] * {{Bandera|ARG}} [[María del Pilar Pereyra]] * {{Bandera|ARG}} Juan Martín Pereyra * {{Bandera|ARG}} [[Damián Blaum]] * {{Bandera|ARG}} Javiera Salcedo * {{Bandera|ARG}} Pablo Abal * {{Bandera|ARG}} [[Cecilia Biagioli]] ===== Representantes de seleición nacional absoluta ===== * {{Bandera|ARG}} [[Pilar Geijo]] * {{Bandera|ARG}} Cecilia Bertoncello * {{Bandera|ARG}} [[Nadia Colovini]] * {{Bandera|ARG}} Marcos Barale * {{Bandera|ARG}} Gonzalo Acuña * {{Bandera|ARG}} [[Manuela Morano]] * {{Bandera|ARG}} Matías Aguilera * {{Bandera|ARG}} Luis Laera * {{Bandera|ARG}} [[Virginia Bardach]] * {{Bandera|ARG}} Julia Arino === [[Ficheru:Field_hockey_pictogram.svg|25px]] Ḥoquei sobre verde === El ḥoquei sobre verde foi creáu na Institución en 1990 gracies a la molición d'un bien pequeñu grupu de padres que collaboraben nel Departamentu de Cadetes y que cuntó col sofitu del entós Vicepresidente del Club.<br /> La primer presentación ante'l públicu millonariu” foi nel Monumental, cuando en 1991, River festexó'l so primeres 90 años de vida. Y en 1993 yá había una cantidá razonable de xugadores como pa pensar que se taba en condiciones de federase, polo que se produció un acercamientu con miembros de l'Asociación y empezóse a operar con clubes afiliaos a esta, hasta que n'avientu na Asamblea Añal los clubes, nuna votación bien estremada, aprobaron la incorporación del Club Atlético River Plate pa intervenir nos campeonatos de la más importante lliga del país. L'equipu femenín de Ḥoquei xubió per primer vegada a la máxima categoría d'esti deporte en 2006. Les Viquingues, como se faen llamar les moces, llograron caltenese en primer mientres dos años. Nel 2011, depués d'una campaña superlativa, Les Viquingues salieron campeones con 15 puntos de diferencia sobre'l segundu, lo que fai qu'a partir de 2012 retornar a xugar na Primer División. Otra asignatura pendiente que se tenía yera la participación nes Lligues Nacionales qu'entama la [[Confederación Arxentina de Ḥoquei]]. Esa asignatura aprobar en 2010, cuando s'intervieno per primer vegada na Lliga Nacional, participando y ganando la Zona Metropolitana colo que se xubió a la Lliga Nacional “C”, que tamién se ganó. En 2012 intervenir na Lliga Nacional “A” en representación de Buenos Aires (el campeón nun quixo participar). En setiembre de 2014 la Primera xugó en Córdoba'l Tornéu de la Lliga Nacional “B”, ganando los cinco partíos que xugó en cuatro díes y consagróse campeón invictu ensin que-y convirtieren goles, polo que llogró l'ascensu a la Lliga Nacional “A” de manera categórica. Un añu dempués ganaría per primer vegada la Lliga Nacional de Ḥoquei al ganar na final al club mendozino [[Marista Rugby Club|Marista]] por 8-0, con una actuación destacada de [[Lucina von der Heyde]], quien convirtió tres goles.<ref>{{Cita web |títulu=River golió a Marista y ye campeón de la Lliga Nacional de Ḥoquei |url=http://dxtv.gob.ar/noticies/river-golio-a-marista-y-ye-campeon-de-la lliga nacional-de ḥoquei editorial=DeporTV |fechaaccesu=14 d'avientu de 2016}}</ref><br /> En payares de 2016, conságrase bicampeón de la Lliga Nacional venciendo nuevamente na final al Marista, esta vegada por 2-0. [[Estefanía Cascallares]] foi l'autora de los dos goles na definición.<ref>{{Cita web |títulu=River y Alemán consagrar na Lliga Nacional A |url=http://www.cahockey.org.ar/noticia/river-y-aleman-consagrar en-la lliga nacional-a/2023 |editorial=Confederación Arxentina de Ḥoquei |fechaaccesu=14 d'avientu de 2016}}</ref><br /> N'avientu de 2016, depués d'empatar 1-1 nel alcuentru d'ida, l'equipu femenín de ḥoquei sobre verde de River remontó un 0-2 na final ante [[Club Ciudad de Buenos Aires|Ciudá de Buenos Aires]], ganó 3-2 y consagróse campeón del tornéu Metropolitanu per primer vegada na so historia. Los goles de la final fueron marcaos por [[Bianca Donati]] na ida, y por [[Luciana Molina]], [[Victoria Sauze]] y [[Estefanía Cascallares]] na vuelta<ref>{{Cita web |títulu=River dio vuelta la final ante Ciudá y salió campeón del Metropolitanu femenín per primer vegada na so historia |url=http://www.clarin.com/deportes/ḥoquei/River-Ciudá-Metropolitanu-femenín-historia_0_1702029886.html |editorial=Clarín |fechaaccesu=9 d'avientu de 2016}}</ref><br /> [[Sergio Vigil]], ex entrenador d'[[Seleición femenina de ḥoquei sobre verde d'Arxentina|el Lleones]], ye l'actual head coach del equipu.<ref>{{Cita web |títulu=Les llárimes de Cachito |url=http://www.ole.com.ar/ḥoquei/viquingues-river-campeon_0_1702029939.html |editorial=Olé |fechaaccesu=9 d'avientu de 2016}}</ref> Nel escoyíu llogró'l [[Campeonatu Mundial de Ḥoquei sobre Yerba|campeonatu del mundu]] Perth 2002, ganó la medaya plateada en [[Ḥoquei nos Xuegos Olímpicos de Sydney 2000|Sydney 2000]] y la de bronce n'[[Ḥoquei nos Xuegos Olímpicos d'Atenes 2004|Atenes 2004]]. D'esta manera, el conxuntu millonariu sigui ganando n'esperiencia coles mires d'engarra-y d'igual a igual a los equipos grandes del Ḥoquei nacional. ==== Dames ==== {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Lliga Arxentina de clubes (Mayores A)|Lliga Nacional de Ḥoquei]] (3/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2015, 2016, 2017. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Tornéu Metropolitanu de Ḥoquei]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2016. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Lliga Nacional B]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2014. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Tornéu Metropolitanu B]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2011. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" |} === [[Ficheru:Volleyball (indoor) pictogram.svg|25px]] Vóley === River Plate incursiónó nel mundu del vóley cuasi 50 años tras y la so participación na Lliga Metropolitana dende l'empiezu foi protagonista. Depués de trés años de participación xugó la so primer final, y trés años más tarde algamó'l so primer títulu. En 1996, [[Marcelo Rodolfo Méndez|Marcelo Méndez]] foi nomáu como entrenador del equipu masculín y los ésitos repitiéronse unu tres otru. Dos Lligues Metropolitanes ganaes en forma consecutiva y un títulu nacional, en 1999, confirmar.<br /> River ye unu de los campeones de la Lliga Arxentina yá que algamó'l títulu na temporada 98-99 colos brasilanos Jefferson, Marcos Dreyer, y los nacionales Marcelo Román, Diego Gutiérrez y Luis Gálvez. Dio la vuelta nel Monumental na previa d'un partíu de fútbol y l'equipu foi ovacionado pol so públicu.<br /> Na edición 2002-2003 de la Lliga Arxentina foi campeón del Súper 4 xugáu na Luna Park, con una actuación brillosa de Luis Gálvez y Diego Bonini.<br /> El 3 d'abril de 2016 el vóley masculín retorna a la máxima categoría al ganar a Libertad de San Jerónimo. L'equipu santafesino ganó'l primer partíu, en Núñez y por 3-1. Sicasí, River encadenó un 3-1 y un electrizante 3-2 de visitante pa concretar el so regresu a la élite nacional.<ref>{{Cita web |títulu=Deportivo Morón y River, finalistes y con plaza pa l'A1 |url=http://www.aclav.com/web/ampliarnoticia/1296 |editorial=ACLAV |fechaaccesu=21 d'abril de 2016}}</ref><br /> Na caña femenina, River algamó'l títulu a nivel nacional en 4 oportunidaes, siendo unu de los máximos campeones de la lliga y el primeru en ser campeón 3 vegaes consecutives (2005 a 2007).<br /> Anguaño xugando na [[Serie A1 de vóley arxentín|Serie A1]] de vóley masculín y na [[Lliga Femenina de Voleibol Arxentín|Lliga Femenina de Vóley Arxentín]]. ==== Títulos ==== ==== Caballeros ==== {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Serie A1 de vóley arxentín|Lliga A1 de Vóley masculín]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1998-99. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''Lliga Metropolitana de Vóley masculín (8/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1956, 1957, 1971, 1997, 1999, 2000, 2005, Clausura 2011. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''Tornéu Súper 4 (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2002/03. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Serie A2 de vóley arxentín|Lliga A2 de Vóley masculín]]''' |bgcolor="#ECF1F7"| |bgcolor="#ECF1F7"| 2014/15, 2015/16. |- style="font-size: 90%;" |} ==== Dames ==== {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Lliga Femenina de Vóley Arxentín]] (4/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1998/99, 2004/05, 2005/06 y 2006/07. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''Lliga Metropolitana de Vóley femenín (2/1)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2005 y 2007. |bgcolor="#ECF1F7"| 2016. |- style="font-size: 90%;" |} === [[Ficheru:Football_pictogram.svg|25px]] Fútbol sala === {{AP|River Plate Fútbol sala}} Anguaño xugando na Primer División del [[Campeonatu de Futsal AFA (Arxentina)|Campeonatu de Futsal]]. Ye xunto a [[Club Atlético Boca Juniors (futsal)|Boca Juniors]], los únicos equipos que xugaron toles temporaes de primer División dende la so creación en 1986.<br /> Nel 2013, el club algamó'l tercer puestu na [[Copa Libertadores de fútbol sala]] que se xugó n'[[Uruguái]] al vencer por 7-3 al Club Cnel. Pablo Rojas, ente que Lucas Francini foi escoyíu como'l meyor xugador de la copa.<br /> El 23 d'avientu de 2016, River conságrase campeón de la [[Copa Arxentina de Futsal]] al vencer na final a [[Club Atlético Independiente|Independiente]] por 1-0, el gol foi marcáu por Nicolás Rolón.<ref>{{Cita web |títulu=River, dueñu de la Copa Arxentina |url=http://www.afa.org.ar/6167/river-duea%EF%BF%BDo-de-la copa arxentina |editorial=AFA |fechaaccesu=23 d'avientu de 2016}}</ref> {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Campeonatu de Futsal AFA (Arxentina)|Campeonatu de Futsal]] (3/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1991, Clausura 2002 y Apertura 2003. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Copa Arxentina de Futsal]] (2/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2016, 2017. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Campeonatu de Futsal AFA (Arxentina)#Copes de primer División|Copa Nacional Benito Pujol]] (2/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2002 y 2003. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" |} * Tercer puestu na [[Copa Libertadores de fútbol sala]]: 2013 === [[Ficheru:Handball_pictogram.svg|25px]] Handball === {{AP|River Plate Handball}} River ye unu de los clubes fundadores de la [[Federación Metropolitana de Balonmano|Federación Metropolitana de Handball]] y na actualidá ye la institución que más campeonatos ganó na historia llocal, llogrando la mayor cantidá de campeonatos dende l'añu 2001 hasta l'actualidá.<br /> Llográronse tolos títulos que se xugaron a nivel metropolitanu y nacional, yá seya torneos Metropolitanos, Apertures, Clausura, Súper 4, Nacionales y Lliga Federal.<br /> Los xugadores que más se destacaron na historia del balonmano riverplatense fueron Guillermo Till, Claudio Straffe, Freddy Ambrosini, Gabriel Canzoniero y Juan Ojea.<br /> Na actualidá dellos xugadores del club destacar na [[Seleición de balonmano d'Arxentina|Seleición de Handball d'Arxentina]] como [[Pablo Sebastián Portela]], [[Adrián Portela]], Juan Vázquez, Facundo Cangiani y [[Francisco Schiaffino]]. ==== Títulos ==== ===== Caballeros ===== '''Títulos nacionales (32)''' {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Confederación Arxentina de Handball#Tornéu Nacional Adultu A Masculín|Tornéu Nacional]] (12/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1983, 1984, 1999, 2003, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2014. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Federación Metropolitana de Balonmano#Torneo metropolitanos Lliga d'Honor Caballeru (LHC)|Tornéu Metropolitanu]] (15/3)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1976, 1978, 1983, 1988, 2003, 2004, Clausura 2005, Apertura 2006, Clausura 2006, Apertura 2007, Clausura 2007, Clausura 2008, Apertura 2009, Clausura 2009, Apertura 2012. |bgcolor="#ECF1F7"| Apertura 2005, Clausura 2013, Apertura 2014. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Federación Metropolitana de Balonmano#Súper 4 Masculín Adultu|Súper 4]] (5/2)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2005, 2007, 2008, 2011, 2014. |bgcolor="#ECF1F7"| 2006, 2012. |- style="font-size: 90%;" |} * Tercer puestu del [[Federación Metropolitana de Balonmano#Torneo metropolitanos Lliga d'Honor Caballeru (LHC)|Tornéu Metropolitanu]] (4): Apertura 2008, Apertura 2010, Clausura 2010, Clausura 2011. '''Títulos internacionales'''<ref>{{Cita web |url=https://docs.google.com/viewer?url=http://panamhandball.org/pathf/documentos/PATHF-hist-club-m.pdf&chrome=true |títulu=Competiciones Panamericanes de Clubes Adultu Masculín |fechaaccesu=24 de xunetu de 2015 |autor=PATHF}}</ref> {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Campeonatu Sudamericanu de Clubes de Balonmano Masculín|Campeonatu Sudamericanu de Clubes]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1984. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" |} * Tercer puestu del [[Campeonatu Sudamericanu de Clubes de Balonmano Masculín|Campeonatu Sudamericanu de Clubes]] (2): 1985, 2000 * Tercer puestu del [[Campeonatu Panamericanu de Clubes de Balonmano Masculín|Campeonatu Panamericanu de Clubes]] (4): 2007, 2011, 2012, 2015 ===== Dames ===== {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Confederación Arxentina de Handball#Tornéu Nacional Adultu A Femenín|Tornéu Nacional]] (3/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1985, 1986, 1991. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Federación Metropolitana de Balonmano#Torneo metropolitanos Lliga d'Honor Dames (LHD)|Tornéu Metropolitanu]] (6/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1984, 1985, 1986, 1989, 1990, 1991. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" |} === [[Ficheru:Tennis pictogram.svg|25px]] Tenis === Anguaño River cuenta con 200 xuveniles na Escuela de Tenis y unos 100 na Escuela de Competición y tien ente 50 y 70 representantes menores compitiendo en toles categoríes, dende Sub-10 hasta Sub-18, incluyendo a los que xueguen en Llibres. Toos ellos con participación asegurada en certámenes xuveniles nacionales. Amás, cada selmana realicen torneos pa los xugadores amateurs de nueve categoríes distintos, un tornéu ideal pa quien empiecen les sos primeres competencies tenísticas. <br /> El máximu esponente del tenis ''millonariu'' ye [[Gabriela Sabatini]], quien ye considerada como la meyor tenista arxentina de la historia y un iconu nel deporte femenín nacional. Gabriela Sabatini empezó a prauticar en River a los 6 años, so les direutives del profesor Daniel Fidalgo, con quien entrenó mientres siete años. Al cumplir los 12 años participó nel Mundialín Infantil de Caracas, llogrando quedase col primer llugar de la competencia, y ratificando una vegada más el talentu que yá exhibiera mientres la so participación en certámenes infantiles metropolitanos y nacionales representando al club. === Crossfit === El CrossFit tratar d'una modalidá d'entrenamientu na cual combínense exercicios, movimientos funcionales ya intensidá, col fin de llegar a un acondicionamientu físicu ampliu, siendo'l complementu ideal p'ameyorar tantu'l rendimientu nel día ente día como nel deporte qu'unu realiza.<ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/fitness/crossfit-ejericio-entrenar-gimnasio-clases-endelgazar-cuerpu_0_SkNvPRKDQg.html |títulu=¿Qué ye'l CrossFit y por qué se punxo de moda? |autor=Clarín |fecha=5 de marzu de 2014}}</ref> Esta actividá empezó a funcionar nel Club a mediaos d'ochobre de 2014 y, al día de güei, prauticar cerca más de 150 persones, ente socios y emplegaos. Amás, empezáronse a establecer rellaciones con distintos deportes, como natación y ḥoquei, buscando complementar les sos rutines d'entrenamientu.<ref>{{Cita web |url=http://lapaginamillonaria.com/river-plate/34349/crossfit-de-river-una actividá-en-plena-crecedera-jero-ledoux-profesor |títulu=El crossfit de River, una actividá en plena crecedera |autor=La Páxina Millonaria |fecha=24 d'agostu de 2016}}</ref> * Presidenteː Mario Juan Alsina * Coachesː Alejandra Texidó y Jerónimo Ladoux === Bochas === En 2014, la disciplina empezó a practicase nuevamente en River dempués de más de diez años, a partir de la conformanza de la nueva Subcomisión de Bochas. Nomar a la doctora Ana María Giangrandi delegada xeneral y encargada d'entamar la disciplina por que River vuelva competir y seya reconocíu nuevamente polos clubes de Buenos Aires. Empezamos fichando dos xugadores, Alberto Sosa y Ariel Sinopoli, pioneros que punxeron el pechu y salieron a competir por tolos clubes, llogrando llogros realmente pervalibles, como la Copa Vicente Osvaldo, que quedó nes vitrines de River. Na actualidá, cuntamos con 18 xugadores federaos y más de 10 solicitúes pa fichar pal calendariu 2015. *Llogros llograos Copa Vicente Osvaldo Primer puestu (Campeonatu pareya hasta 4 puntos) Primer puestu (Campeonatu tercetu hasta 5 puntos) Segundu puestu (Campeonatu pareya mista) === Cestoball === Téunicamente, el Cestoball ye un deporte completo, ye una socesión d'esfuercios intensos y curtios, fechos en distintos ritmos. Ye un conxuntu de carreres, saltos, llanzamientos. Ye un deporte de suma coordinación neuromuscular y coles mesmes de gran intensidá motriz en curtios espacios de tiempu. El control del equilibriu, apoderáu pola téunica, apaez tantu nos movimientos de precisión y fuercia como nes aiciones de gran velocidá. El deporte instalar nel Club a principios de 2008, cola llegada de xugadores provenientes d'otros clubes y de la mano de la profesora Daniela Atensia. Esti grupu de xugadores conformó la categoría Primera A y River volvió instalase (dempués de llargos años) nos papeles de la Federación de Cestoball de Capital Federal. Col correr de los años, l'oxetivu tuvo puestu na formación de categoríes menores. Al 2014, dempués de siete años de trabayu, cuntamos coles categoríes Premini, Mini, Infantiles, Primer B y Primer A. Cientos de neñes practiquen el nuesu deporte, y el siguiente pasu del cestoball arxentín ye siguir incorporando muyeres y homes que practiquen la disciplina (que primeramente, foi pura y puramente femenina). Anguaño, nes categoríes menores, desenvuélvese la téunica y táctica básica del deporte, teniendo como oxetivu la formación plena de la xugadora, de la so motricidad y de la so personalidá. Al traviés del Cestoball buscamos garantizar valores como'l respetu, compromisu, enfotu en sí mesmu y nel otru, allegría y prestu pola actividá física, disponibilidad pal diálogu y comportamientu fayadizu ente los sos pares. Nes categoríes mayores, cuntamos con dellos xugadores del interior del país, lo que nos fai ser un grupu heteroxéneu tocantes a lo cultural y abierto a la diversidá, siendo un gran sostén emocional y afeutivu pa quien empiecen nueves etapes na ciudá porteña. Colos años la nuesa historia deportiva foi escribiendo nueves páxines, siendo campeones de la Lliga B de mayores en San Luis nel 2010, llogrando nel pase a la Lliga A nel 2012 onde compiten los meyores equipos del país, campeones de la Copa Centenariu en Tancacha, Córdoba nel 2013. Y anguaño, llogrando'l tercer puestu nel Tornéu Apertura de Capital Federal, siendo'l tercer meyor equipu d'esta Federación, onde se desenvuelve'l cestoball de mayor nivel de l'Arxentina. Tocantes a les nueses xugadores, anguaño dos de les nueses Infantiles fueron preseleccionaes pa representar a la Seleición de Capital Federal nel Tornéu Arxentín, siendo una d'elles escoyíes pa representar a la so Seleición. En Primer División cuntamos con xugadores de la Seleición de La Pampa y de la Provincia de Buenos Aires. Y tantu l'entrenador de primera A, Luis Konig, como la capitana, Cristina Retegui, fueron escoyíos anguaño pa integrar la Seleición Arxentina de Cestoball. === Fútbol 5 pa ciegos === {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Primer División de Fútbol 5 pa ciegos|Primer División]] (1/3)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2007. |bgcolor="#ECF1F7"| 2008, 2009, 2013. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Segunda División de Fútbol 5 pa ciegos|Segunda División]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2006. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" |} === Baloncestu sobre siella de ruedes === {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Primer División de Baloncestu sobre siella de ruedes Primer División]] (1/3)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2012. |bgcolor="#ECF1F7"| 2010, 2011, 2013. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Segunda División de Baloncestu sobre siella de ruedes Segunda División]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2008. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Tercer División de Baloncestu sobre siella de ruedes Tercer División]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2007. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" |} === Ximnasia rítmica === Ye un deporte netamente femenín qu'empezó a practicase nel Club en 1979, al traviés d'una escuela nel Departamentu de Cadetes. Convertir en deporte federáu en 1980. De magar, les ximnastes del Club haber representáu exitosamente en tolos niveles de competencies oficiales: Metropolitanos, Nacionales Federativos y de Clubes, Suramericanos, Panamericanos, Copes del Mundu y Mundiales, trayendo a River incontables títulos y medayes. Tamién participemos de prestixosos torneos amistosos internacionales. Na actualidá cunta con aproximao 120 socies partíes en nivelar Escuela y Federaes, qu'en 2014 consagráronse campeones Metropolitanes, campeones Nacionales Interclubes y campeones Nacionales Federatives absolutes nes categoríes pre-infantil (en modalidá individual), ya infantil y xuvenil (na modalidá conxuntu). El cuerpu téunicu ta conformáu poles profesores: Alejandra Hurtado: Head Coach y entrenadora categoríes infantiles modalidá individual. Olga Aidarkina: entrenadora niveles Elite y B modalidaes individual y conxuntu. Ana Cavallini: entrenadora de conxuntos nivel B. Saira Deluca: entrenadora de conxuntos niveles B y C. Agostina Sturla: profesora de ballet y coreógrafa. Toes elles, amás, son reconocíes xueces de la especialidá y capacítense permanentemente. Salvo la profesora Aidarkina, toes fueron ximnastes formaes nel club. L'Alcuentru d'Escueles de Ximnasia Rítmica que celebramos per séptimu añu consecutivu, y que denominemos “Entrenando por un suañu”, ye yá un clásicu na axenda nacional, que crez añu tres d'añu, y nel que participen alredor de 700 ximnastes de distintes llocalidaes. Ye un eventu que define'l nuesu perfil institucional, pola so amplia convocatoria y pola excelencia na so organización, llograda gracies a un aceitáu mecanismu nel qu'intervienen el cuerpu téunicu y la sub-comisión de padres. === Water-polo === {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos ! width=300px|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Campeonatu Arxentín de Water Polu]] (2/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2000, 2009. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8Y2EE| '''[[Lliga d'Arxentina de water-polo masculín]] (1/0)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 2006. |bgcolor="#ECF1F7"| |- style="font-size: 90%;" |} *Primer Puestu na Copa Master + 40: Categoría Lliga A. *Primer Puestu Campeonatu Arxentín 2013: Categoría “Sub-18”. *Segundu Puestu nel Tornéu Metropolitanu 2013: Categoría “Sub-12”, “Sub-14” y “Sub-16” *Primer Puestu nel Campeonatu Nacional 2013. Categoría “Sub-12”. *Segundu Puestu nel Campeonatu Internacional "Copa C.R.Bozzo". Catergoría Sub-16. == Bibliografía == * {{Cita llibru|otros=Lleón Manuel Goldstein |títulu=River, el más grande |edición=1ª |añu=1999|mes=payares |editorial=Manrique Zago y Lleón Goldstein Editor |ubicación=Buenos Aires |id=ISBN 987-9407-02-4 |páxina=240}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.cariverplate.com.ar/ Sitiu web oficial] {{Tradubot|Club Atlético River Plate}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Equipos de fútbol d'Arxentina|River Plate]] [[Categoría:Equipos de fútbol fundaos en 1901|River Plate]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] kgqjulz3dlumwmc4jik19nkyz5qjpxo 0 129727 3709481 3689065 2022-08-19T05:24:30Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki :''Esti artículu trata sobre la escudería inglesa que compitió en Fórmula 1 de 1959 a 1994. Pal equipu malayu que participó en 2010 y 2011, vease [[Team Lotus (2010–11)]]. Pa la escudería propiedá de Genii Capital que corrió de 2012 a 2015, vease [[Lotus F1 Team]]. Pal resume de tolos equipos Lotus na Fórmula 1, vease [[Lotus (Fórmula 1)]]'' {{equipu | nome = {{bandera|Reinu Xuníu}} Lotus | nome completu = Team Lotus | imaxe = Senna Brands 1986.jpg | pie = [[Ayrton Senna]] col [[Lotus 98T]] en 1986. | llocalidá = [[Hethel]], [[Reinu Xuníu]] | fundador = {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Colin Chapman]] | direutor = {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Frank Dernie]] ([[Temporada 1994 de Fórmula 1|1994]]) | direutor téunicu = | pilotos = (En 1994) 11. {{bandera|Finlandia}} [[Mika Salo]] <br /> 12. {{bandera|Italia}} [[Alessandro Zanardi]] | pilotos de prueba Nengunu | xasis = [[Lotus 107]]C | motor = [[Mugen Honda]] MF-351 HD 3.5 V10 | neumáticos = {{Neumáticu|G}} | patrocinadores = {{bandera|USA}} [[Tommy Hilfiger]] <br /> {{bandera|USA}} [[Mobil]] | debú = [[Gran Premiu de Mónacu de 1958]] | carreres apostaes = 493 | grandes premios = 493 | victories = 79 | poles = 107 | podios = 161 | vueltes rápides = 70 | última temporada = 1994 | última posición = 13º (0 puntos) | campeonatos constructor = 7 ([[Temporada 1963 de Fórmula 1|1963]], [[Temporada 1965 de Fórmula 1|1965]], [[Temporada 1968 de Fórmula 1|1968]], [[Temporada 1970 de Fórmula 1|1970]], [[Temporada 1972 de Fórmula 1|1972]], [[Temporada 1973 de Fórmula 1|1973]], [[Temporada 1978 de Fórmula 1|1978]]) | campeonatos pilotos = 6 ([[Temporada 1963 de Fórmula 1|1963]], [[Temporada 1965 de Fórmula 1|1965]], [[Temporada 1968 de Fórmula 1|1968]], [[Temporada 1970 de Fórmula 1|1970]], [[Temporada 1972 de Fórmula 1|1972]], [[Temporada 1978 de Fórmula 1|1978]]) }} El '''Team Lotus''' foi una escudería británica de la compañía [[Lotus Cars]]. Compitió en [[Fórmula 1]] ente {{f1|1958}} y {{f1|1994}}, siendo entá güei unu de los equipos más gallardoniaos de la competición, con siete campeonatos de constructores y seis campeonatos de pilotos, amás de ganar les [[500 milles d'Indianapolis]] en [[1965]] y [[1978]]. So la direición del so fundador y diseñador xefe [[Colin Chapman]], Lotus foi responsable del desenvolvimientu de múltiples innovaciones nes monoplaces, tantu n'aspeutos téunicos como comerciales. L'equipu corrió en delles categoríes como Fórmula 1, [[Fórmula 2]], [[Fórmula Ford]], [[Fórmula Junior]] o la [[IndyCar Series]]. La so apaición más recién foi na Indy, suministrando sofitu téunicu al [[KV Racing Technology]]. == Historia == === Oríxenes y primeros años === En [[1952]], l'inxenieru británicu [[Colin Chapman]] fundó Lotus Engineering Ltd. (darréu [[Lotus Cars]]) na ciudá de Hornsey, [[Reinu Xuníu]]. Gracies a los modelos [[Lotus 6]] y [[Lotus 8]], la compañía llogró algamar l'ésitu en poco tiempu. Dos años más tarde nacería'l Team Lotus en dixebrándose de Lotus Engineering pa ser el so equipu hermano en competiciones automovilístiques. En [[Temporada 1958 de Fórmula 1|1958]] Lotus entró nel Mundial de [[Fórmula 1]] colos pilotos británicos [[Cliff Allison]] y [[Graham Hill]]. El debú producir na segunda prueba del Campeonatu, el [[Gran Premiu de Mónacu de 1958|Gran Premiu de Mónacu]] celebráu'l [[18 de mayu]] d'esi añu. Allison quedar a les puertes de los puntos col so sestu puestu, ente que Hill viose obligáu a abandonar por cuenta de una avería. Los primeros puntos de la escudería en Fórmula 1 llegaron nel [[Gran Premiu de Bélxica de 1958|Gran Premiu de Bélxica]] gracies al cuartu llugar de Allison. L'equipu concluyiría sestu en [[Campeonatu Mundial de Constructores de Fórmula 1|Mundial de Constructores]] con tres puntos. La [[Temporada 1959 de Fórmula 1|temporada siguiente]] foi meyor que la primera, gracies en parte a los puntos llograos por [[Innes Ireland]] n'[[Gran Premiu d'Holanda de 1959|Holanda]] y [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1959|Estaos Xuníos]]. Estos cinco puntos valiéron-y al equipu de Chapman el cuartu puestu final. === Dominiu nos años 60 y 70 === La nueva década marcó l'entamu de la etapa más brillosa de Lotus. Col nuevu modelu [[Lotus 18]] con motor [[Coventry Climax|Climax]], l'equipu llogró xubise al podiu per primer vegada na so historia gracies al segundu puestu de Ireland n'[[Gran Premiu d'Holanda de 1960|Holanda]]. [[Temporada 1960 de Fórmula 1|Esi añu]] entraría na escudería unu de los meyores pilotos de tolos tiempos, [[Jim Clark]]. L'escocés debutó n'Holanda con un abandonu y en [[Gran Premiu de Portugal de 1960|Portugal]] llogró terminar terceru, siendo'l so primer podiu na Fórmula 1 y el terceru del equipu de Chapman esa temporada. Lotus sumó un total de 34 puntos y un subcampeonatu nel Mundial de Constructores. [[Ficheru:2006FOS 1964LotusClimax33.jpg|250px|thumb|right|Imaxe del Lotus 33 utilizáu en 1965]] En [[Temporada 1961 de Fórmula 1|1961]] la gloria llegaría pal Team Lotus: nel [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1961|Gran Premiu d'Holanda]] d'esa temporada Jim Clark llogró la primer vuelta rápida del equipu inglés, ente que sería Ireland quien llograra'l primer trunfu n'[[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1961|Estaos Xuníos]]. Al añu siguiente Clark consiguió ganar tres carreres, lo que-y dexó a Lotus rematar en segundu llugar del Mundial de Constructores per tercer temporada consecutiva, anque la consagración definitiva producir col [[Lotus 25]] de [[1963]], el primer coche de la [[historia de la Fórmula 1]] qu'introdució'l xasis monocasco. Con esta monoplaza revolucionariu Jim Clark ganó siete carreres y llogró seis poles y vueltes rápides que lu llevaron a ganar el so primer Mundial de Pilotos y contribuyó a que l'equipu alzar cola corona del Mundial de Constructores per primer vegada. Al añu siguiente tuvieron en condiciones de defender el so títulu, pero por cuenta de problemes mecánicos nel Lotus, [[John Surtees]] ganó'l campeonatu pa [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] nel postreru GP. Esta vegada sí, Clark repitió títulu en {{f1|1965}} al ser el dominador de la temporada con 6 victories, 6 poles y 6 vueltes rápides. En {{f1|1970}}, [[Jochen Rindt]] proclamóse campeón del mundu col poderosu Lotus 72 con 5 victories magar perder la vida nun accidente mientres los entrenamientos del [[Gran Premiu d'Italia de 1970|GP d'Italia]]. Foi l'únicu campeón a títulu póstumu de la historia de la F1. Tres esi sucesu, el nuevu númberu 1 del equipu, el brasilanu Emerson Fittipaldi coronar en 1972 como'l campeón más nuevu de la historia de la Fórmula 1 (hasta la llegada d'Alonso y Vettel) y en 1973 foi subcampeón nel so últimu añu nel equipu. Nesa temporada, el talentosu suecu Ronnie Peterson fixo una irrupción brillosa nel equipu ganando cuatro carreres esi añu. Unos años dempués, en 1978, con Mario Andretti a la cabeza, Lotus volvía lo más alto gracies al Lotus 79, el primer coche con efeutu suelo, anque desgraciadamente Peterson perdió la vida naquella temporada en Monza. Dempués d'aquel ésitu tantu de pilotos como de constructores, Lotus nun volvería ganar nengún títulu más a partir d'entós. Los rivales pillaron el trucu del efeutu suelo bien rápido y nin la llegada de Carlos Reutemann surtió efeutu. Mientres toos esos años l'equipu foi mundialmente reconocíu por llevar la llexendaria publicidá dorao y negra de la marca tabacalera John Player Special. === Cayente nos años 80 === Tres la muerte de Chapman en [[avientu de 1982]],<ref>{{cita publicación |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD01/HEM/1982/12/17/MD19821217-026.pdf|títulu=Morrió Colin Chapman|publicación=[[Mundo Deportivo]]|fecha=17 d'avientu de 1982|formatu=PDF|páxina=26}}</ref> Peter Warr fíxose cargu de la escudería Lotus, pero los siguientes coches que diseñó nun fueron competitivos. A mediaos de [[1983]], Lotus contrató al diseñador francés Gérard Ducarouge y, en cinco selmanes, construyóse'l Lotus 94T turbopropulsado por Renault. El cambéu a neumáticos [[Goodyear]] en {{f1|1984}} dexó [[Elio de Angelis]] terminar terceru nel Campeonatu del Mundu, a pesar de que l'italianu nun ganó una carrera. L'equipu tamién terminó en 3ᵉʳ posición nel Campeonatu de Constructores. Cuando [[Nigel Mansell]] colóse a la fin del añu, l'equipu contrató a [[Ayrton Senna]]. [[Ficheru:Senna Brands 1986.jpg|250px|thumb|right|[[Ayrton Senna]] remanando pa Lotus nel Gran Premiu de Gran Bretaña de 1986]] El Lotus 97T foi otru trunfador sólidu que dexó a De Angelis ganar n'[[Gran Premiu de San Marino de 1985|Imola]]; y a Senna, en [[Gran Premiu de Portugal de 1985|Portugal]] y [[Bélxica]]. Pero anque volviera ganar carreres, Lotus nun pudo caltener el tercer puestu nel Campeonatu de Constructores, que foi para [[Williams F1 Team|Williams]], con una victoria más que Lotus. Senna llogró ocho [[pole position]]s, con dos victories ([[Gran Premiu d'España de 1986|España]] y [[Gran Premiu del este de los Estaos Xuníos de 1986|Detroit]]) en {{f1|1986}} al volante del revolucionariu [[Lotus 98T]]. Lotus volvió terminar 3º nel Campeonatu de Constructores, per delantre de [[Scuderia Ferrari|Ferrari]]. A la fin del añu, l'equipu perdió'l so llonxevu patrocinador John Player Special y sustituyir por [[Camel]]. El rendimientu de Senna atraxo l'atención de [[Honda]] y cuando Lotus alcordó la contratación de [[Satoru Nakajima]] como'l so segundu pilotu, roblaron un contratu de suministru de motores. El [[Lotus 99T]] diseñáu por Ducarouge incorporaba toles funciones [[suspensión activa]], pero Senna namái venció dos veces, en [[Gran Premiu de Mónacu de 1987|Mónacu]] y [[Gran Premiu del este de los Estaos Xuníos de 1987|Detroit]], col equipu de nuevu terminando terceru nel Campeonatu de Constructores, al igual que l'añu anterior detrás de los sos rivales británicos [[Williams F1 Team|Williams]] y [[McLaren]], pero per delantre de [[Scuderia Ferrari|Ferrari]]. El brasilanu dir a McLaren en {{f1|1988}} y Lotus robló al compatriota de Senna y depués campeón del mundu [[Nelson Piquet]], de [[Williams F1 Team|Williams]]. Tanto Piquet como Nakajima nun tuvieron en condiciones de lluchar por ganar carreres. Sicasí, l'equipu iguar pa terminar cuartu nel Campeonatu de Constructores. Lotus pierde los motores Honda por cuenta de la deteriorada rellación === El final: Años 90 === En diseñando un Lotus 100T pocu esitosu, Ducarouge dedició tornar a [[Francia]] en 1989 y Frank Dernie ocupó'l so puestu, mientres Lotus camudó a los motores [[Judd]] [[Motor V8|V8]]. Al terminar el {{f1|1989}}, tanto Piquet como Nakajima abandonaron Lotus, qu'alcordó'l suministru de motoes [[Lamborghini]] [[Motor V12|V12]] y el fichaxe de [[Derek Warwick]] y [[Martin Donnelly]] como nuevos pilotos. La temporada {{f1|1990}} foi bastante mala pa la escudería, yá que namái llogró puntuar dos veces gracies a [[Derek Warwick]], que foi 6º en [[Gran Premiu de Canadá de 1990|Canadá]] y 5º n'[[Gran Premiu d'Hungría de 1990|Hungría]]; mientres [[Martin Donnelly]] sufrió un pergrave accidente en [[Circuitu de Xerez|Xerez]]. Al concluyir l'añu, [[Camel]] retiró'l so patrociniu de Lotus. Nos Años siguientes, Lotus solo aspiraba a los puntos y les finances empezaben a arralecer. Sicasí, l'equipu siguió llogrando bones resultancies gracies a [[Johnny Herbert]], y el futuru bicampeon [[Mika Häkkinen]], l'equipu ameyoró en 1992 nun quintu puestu na copa de constructores, en comparanza del novenu llugar na temporada pasada. pa 1993, Hakkinen colar a McLaren como pilotu de pruebes y nel so llugar foi reemplazáu por [[Alex Zanardi]], quien llogró sumar un puntu en Brasil (nesa carrera foi la última vegada que dambos Lotus sumaron puntos). Depués sufrió un grave accidente nes clasificaciones en Bélxica y foi reemplazáu por [[Pedro Lamy]]. Herbert llogró 3 cuartos llugares mientres la temporada, L'equipu terminó sestu. Les deldes aumentaron en 1994 y l'equipu nun podía siguir desenvolviendo'l 107C (tercer variante del auto de 1992) agora colos motores Mugen-Honda en vegada del cosworth que venian usando fai 2 temporaes. Herbert y Lamy llucharon duru colos sos 107C hasta que llegó'l [[Lotus 109]] na quinta carrera de la temporada. Mientres la temporada, Lamy sufrió un grave accidente nes pruebes privaes que la obligaron a perdese tola temporada, foi reemplazáu por Zanardi, fíxose necesariu reemplazar a los pilotos habituales por pilotos de pagu en delles carreres. Nes carreres belgica y italia, los lotus demostraron ser competitivos, especialmente n'Italia, onde Herbert clasifico cuartu, pero l'allegría duro pocu yá que foi topetáu por [[Eddie Irvine]] na primer curva. Herbert declaró más tarde "podía ganar la carrera". A otru día, Team Lotus cai n'alministración pa protexese de los acreedores. Tom Walkinshaw que yera accionista de [[Benetton Formula]], merco'l contratu d'Herbert y foi tresferíu a Benetton. Lotus nun llogró sumar puntos per primer vegada na so historia. El Team Lotus foi vendíu a [[David Hunt]], l'hermanu menor de [[James Hunt]]. intentó preparar l'equipu pa la temporada 1995, sicasí, el desenvolvimientu del [[Lotus 112]] foi deteníu y tol personal del equipu fueron despidíos. Lotus anunció la so alianza con [[Pacific Racing]] a empiezos de [[1995]], en vista de la delicada situación económica de dambos equipos.<ref>{{cita publicación |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD01/HEM/1995/02/07/MD19950207-033.pdf|títulu=Lotus nun dexa'l Mundial de Fórmula-1|publicación=[[Mundo Deportivo]]|fecha=7 de febreru de 1995|formatu=PDF|páxina=33}}</ref> El nuevu equipu, conocíu como Pacific Team Lotus, abandonó la Fórmula 1 dempués del [[Gran Premiu d'Australia de 1995]].<ref>{{cita publicación |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD01/HEM/1995/12/09/MD19951209-037.pdf|títulu=A la baxa|publicación=[[Mundo Deportivo]]|apellíu=Blancafort|nome=Raymond|fecha=12 d'avientu de 1995|formatu=PDF|páxina=37}}</ref> En puridad, la última carrera de Lotus foi'l [[Gran Premiu d'Australia de 1994]]. == Regresu de Lotus a Fórmula 1 == {{AP|Team Lotus (2010–11)}} [[Ficheru:Lotus T128 nose logo 2011 Malaysia.jpg|200px|thumb|right|Logo del Team Lotus en 2011, presente nel [[Lotus T128]].]] [[Team Lotus (2010–11)|Lotus]] foi una [[escudería]] [[Gran Bretaña|anglu]]-[[Malasia|malaya]]<ref>{{cita web |url=http://www.f1aldia.com/12172/team-lotus-podra-siguir-utilizando-denominacion-formula-1/|títulu=Team Lotus va poder siguir utilizando esta denominación na Fórmula 1 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=27 de mayu de 2011 |formatu= |obra= |editor= |editorial=F1 al día |ubicación= |idioma= |cita=L'equipu anglu-malayu Team Lotus ganóse'l derechu de poder siguir utilizando esa denominación na Fórmula 1 }}</ref><ref name= "Carandriver">{{cita web |url=http://www.caranddriverthef1.com/formula1/noticias/2011/05/27/tony-fernandes-gana-la batalla-podra-caltener-el nome-team-lotus |títulu= Tony Fernandes gana la batalla: va poder caltener el nome de 'Team Lotus' |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=27 de mayu de 2011 |formatu= |obra= |editor= |editorial=Caranddriverthef1.com |ubicación= |idioma= |cita=queda establecíu por llei que l'equipu anglu-malayu ye l'herederu lexítimu de Team Lotus y de los asociaos de bona voluntá. }}</ref> que compitió na [[Fórmula 1]] en {{f1|2010}} y {{f1|2011}}, nun intentu por devolver al equipu ''Team Lotus'' a la máxima categoría del automovilismu. Mientres la temporada entrante foi conocida como ''Lotus Racing'', ente que na so última temporada utilizó'l nome ya imaxe del míticu equipu, n'adquiriendo mientres 2010 los derechos de la marca Team Lotus y el so patrimoniu históricu. Esto xeneró que fora consideráu per dellos medios de prensa especializaos como la continuación del históricu equipu de Chapman.<ref name= "Lotus500GP">{{cita web |url=http://www.caranddriverthef1.com/formula1/noticias/2010/06/25/entrenamientos-gp-europa-equipo-lotus-f1|títulu=Lotus, 500 carreres na máxima categoría |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=25 de xunu de 2010 |formatu= |obra= |editor= |editorial=Carandriverthef1.com |ubicación= |idioma= |cita=Una de les escuderíes que más llogros consiguió en Formular 1 cumple esta fin de selmana la so carrera númberu 500. Na nueva etapa, lluchar polos puntos convirtióse nel so principal oxetivu, coles mesmes d'abandonar les últimes posiciones de la parrilla }}</ref><ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2014/12/29/actualidad/1419871357_347933.html|títulu=L'home que dio nales a la creciente clase media asiática |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=29 d'avientu de 2014 |formatu= |obra= |editor= |editorial=El País |ubicación= |idioma= |cita=Los sos otros dos suaños, tener un equipu de fútbol y de Fórmula 1, tamién los fixo realidá: en 2011 mercó'l Queens Park Rangers de la Premier League inglesa y un añu antes devolvió a la categoría reina del automovilismu l'equipu Lotus }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.bbc.com/sport/0/formula1/15661185|títulu=Team Lotus brand to disappear from Formula 1 next season |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=9 de payares de 2011 |formatu= |obra= |editor= |editorial=BBC |allugamientu= |idioma=inglés |cita=That name-change, although yet to be revealed officially, means the Team Lotus brand will once again disappear from the sport. }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.f1aldia.com/10775/temporada-2010-l'equipu-lotus-racing/|títulu=Temporada 2010: L'equipu Lotus Racing |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=6 d'avientu de 2010 |formatu= |obra= |editor= |editorial=F1 al día |ubicación= |idioma= |cita=El GP de Singapur traxo una nueva allegría extradeportiva al garaxe de Fernandes: l'equipu 1Malaysia llegara a un alcuerdu definitivu col equipu "Team Lotus" (lo que quedaba del auténticu equipu fundáu por Colin Chapman) p'adquirilo na so totalidá (hasta esi momentu namái emplegaben el so personal ya instalaciones), lo que significaba que l'actual "Lotus Racing" yera la continuación direuta del míticu "Team Lotus". Yá nun usaben el nome por concesión del so patrocinador Proton sinón por compra del xenuinu "Team Lotus" }}</ref><ref name="Carandriver"/><ref>{{cita web |url=http://www.vavel.com/es/formula1/45185-team-lotus-2011-un anu-ensin-puntos-otra vegada.html|títulu=Team Lotus 2011: Un añu ensin puntos, otra vegada |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=10 d'avientu de 2011 |formatu= |obra= |editor= |editorial=Vavel |ubicación= |idioma= |cita=Dambos pilotos partíen coles mesmes posibilidaes dientro del equipu y, tres un añu bien fluexu de dambos, los dos queríen demostrar que podíen ser los líderes del equipu y da-y el primer puntu a la escudería tres casi dos décades }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.f1aldia.com/semeyes/lotus-torna-monaco/|títulu=Lotus torna a Mónacu |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=1 de xunu de 2010 |formatu= |obra= |editor= |editorial=F1 al día |ubicación= |idioma= }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.grandprixlegends.com/motorsport-and-f1-merchandise/formula-one/lotus-racing?filter_reset=1|títulu=F1 Merchandise - Team Lotus |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha= |formatu= |obra= |editor= |editorial=Grand Prix Legends |ubicación= |idioma= }}</ref> Mientres el [[Gran Premiu d'Europa de 2010]], apostáu nel [[circuitu urbanu de Valencia]], l'equipu Lotus festexó los sos 500 Grandes Premios na Fórmula 1 (contabilizando les 493 carreres qu'apostó Team Lotus ente 1958 y 1994).<ref name="Lotus500GP"/> Pa dicha ocasión, l'equipu camudó la decoración habitual de la so monoplaza, incluyendo'l númberu 500 ente lloreos en dambos llaos de la parte trasera del [[Lotus T127]].<ref>{{cita web |url=http://www.crash.net/f1/news/160909/1/lotus-looking-to-celebrate-as-it-reaches-500.html|títulu=Lotus ready to celebrate 500 GP landmark |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha= |formatu= |obra= |editor= |editorial=crash.net |ubicación= |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.estadao.com.br/jornal-do-carru/noticies/carros,lotus-comemora-500-gps-de-f1,7971,0.htm|títulu=Lotus comemora 500 GPs de F1 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha= |formatu= |obra= |editor= |editorial=estadao.com.br |ubicación= |idioma=portugués }}</ref><ref>{{cita web |url=http://richardsf1.com/2010/06/20/european-gp-to-be-lotus-500th/|títulu=European GP to be Lotus’ 500th|apellíu=|nome=|enllaceautor=|fecha=|formatu=|obra=|editor=|editorial=richardsf1.com|ubicación=|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151117020542/http://richardsf1.com/2010/06/20/european-gp-to-be-lotus-500th/|fechaarchivu=17 de payares de 2015}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.leblogauto.com/2010/06/f1-500-grand-prix-pour-lotus-racing.html|títulu=F1: 500 Grand Prix pour Lotus Racing |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha= |formatu= |obra= |editor= |editorial=leblogauto.com |ubicación= |idioma=francés }}</ref> D'esta celebración, tamién participó la familia de Chapman, fundador de Team Lotus na década de los 50.<ref>{{cita web |url=http://www.gpupdate.net/es/noticias-f1/237500/alcordances-de-chapman-previos-a-la carrera-n-500-de-lotus/ |títulu=Recuerdo de Chapman previos a la carrera nᵘ500 de Lotus |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=23 de xunu de 2010 |formatu= |obra= |editor= |editorial=GP Update |ubicación= |idioma= |cita=“Nun hai dulda que'l Gran Premiu 500 ye un finxu históricu pa la marca Lotus y foi un xestu bien guapu que Lotus Racing pensara en convidar a la mio madre, dempués de too Tracy Chapman ye la persona que guarda una rellación más cercana cola historia del Team Lotus,” esplicó Clive. “A pesar de la ilusión que-y faía tuvo que tornar la invitación, asina que yo voi asistir cola mio familia nel so llugar representando al Classic Team Lotus y al legáu del mio padre. El fechu de que la mio madre nun pueda asistir esta fin de selmana en Valencia convierte en daqué inda más especial la so presencia xunto a les monoplaces del Team Lotus F1 y el Lotus Racing T127 (el coche d'esti 2010) nel Festival del Classic Team Lotus que se celebró la fin de selmana pasada en Snetterton.” }}</ref> El 27 de mayu de 2011, el Tribunal Cimeru dictaminó que l'equipu podría siguir utilizando'l nome Lotus na [[Fórmula 1|F1]] y confirmóse a Fernandes como'l propietariu del nome Team Lotus col derechu a llamar a los sos coches "Lotus" y usar el logotipu de la marca según los términos del alcuerdu de 1985 ente [[Lotus Cars]] y Team Lotus.<ref name="High Court_1">{{cita web | url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/formula_one/13572332.stm | títulu=High Court rules Team Lotus can keep its name | idioma=inglés | editorial=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] | obra=[[BBC News]] }}</ref><ref>{{cita web | url=http://www.motorsport.com/f1/news/team-lotus-wins-llegal-case-about-lotus-name/ | títulu=Tony Fernandes Wins Llegal Case About Team Lotus Name | idioma=inglés | editorial=Motorsport.com | obra= }}</ref> Sicasí, a partir de {{f1|2012}} la so plaza foi reemplazada por [[Caterham Cars]] so la denominación de [[Caterham F1 Team]],<ref name="FIA confirms_1">{{cita web |url=http://www.formula1.com/news/headlines/2011/11/12748.html|títulu=FIA confirms team name changes for 2012|editorial=[[Fórmula 1|formula1.com]]|idioma=inglés|fecha=6 de payares de 2011}}</ref> pa evitar posibles disputes llegales con [[Lotus Cars]] (propietariu de los coches Lotus), pol derechu al usu del nome "Lotus" en [[Fórmula 1]]. === [[Temporada 2011 de Fórmula 1|2011]]: diferencies ente Team Lotus y Lotus Renault GP === [[Ficheru:Renault and Lotus 2011 Malaysia.jpg|200px|thumb|right|Enriba:[[Team Lotus (2010–11)|Team Lotus]] ([[Lotus T128]]). Embaxo:[[Renault F1 Team|Lotus Renault GP]] ([[Renault R31]]).]] Tres el colapsu de 1994, los derechos al nome Team Lotus fueron adquiríos por [[David Hunt (pilotu)|David Hunt]], Hermanu del ex campeón de Fórmula 1 [[James Hunt]].<ref name="news.bbc.co.uk">{{cita publicación | url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/motorsport/formula_one/8084475.stm | obra=[[BBC Sport]] | editorial=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] | títulu=Lotus name ready for return to F1 | fecha=7 de xunu de 2009 | fechaaccesu=9 d'abril de 2010}}</ref> En 2009, cuando la FIA anunció la so intención de convidar a nueves entraes pa un campeonatu con presupuestu llindáu en 2010, la escudería [[Litespeed F3|Litespeed]] unvió una propuesta sol nome históricu de Team Lotus.<ref name="news.bbc.co.uk"/> [[Lotus Cars]], la compañía hermana del orixinal Team Lotus, alloñar de la nueva entrada y anunció la so voluntá de tomar midíes pa protexer el so nome y la so reputación de ser necesariu.<ref>{{cita web |url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/75997|títulu=Lotus company not behind 'Team Lotus'|fecha=10 de xunu de 2009|nome=Mark|apellíu=Glendenning|obra=[[Autosport|autosport.com]]|editorial=[[Haymarket Group]]|fechaaccesu=4 de setiembre de 2009}}</ref> Cuando la llista d'inscritos de 2010 foi llanzada'l 12 de xunu de 2009, la propuesta del equipu Litespeed nun foi escoyida.<ref>{{cita web |url=http://fia.com/en-GB/mediacentre/pressreleases/f1releases/2009/Pages/f1_2010_entrants.aspx |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=15 de xunu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090616045755/http://www.fia.com/en-GB/mediacentre/pressreleases/f1releases/2009/Pages/f1_2010_entrants.aspx |fechaarchivu=16 de xunu de 2009 }}</ref> En setiembre de 2009, surdieron informes de planes del Gobiernu de Malasia pa sofitar la entrada d'un equipu llamáu Lotus pal campeonatu de 2010, con cuenta de promover al fabricante d'automóviles malayu Proton, que tien Lotus Cars.<ref>{{cita web |url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/78284|títulu=Malaysians pushing for Lotus F1 entry|idioma=inglés|nome=Jonathan|apellíu=Noble|obra=[[Autosport|autosport.com]]|editorial=[[Haymarket Group]]|fecha=3 de setiembre de 2009}}</ref> El 15 de setiembre de 2009, la [[Federación Internacional del Automóvil|FIA]] anunció que l'equipu sofitáu pol gobiernu de Malasia [[Lotus Racing]] fuera almitíu pa competir na temporada 2010.<ref>{{cita web |url=http://www.fia.com/en-GB/mediacentre/pressreleases/f1releases/2009/Pages/2010_f1_entries.aspx|títulu=Lotus to be 13th team on F1 grid in 2010|idioma=inglés|obra=[[Federación Internacional del Automóvil]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120211073705/http://www.fia.com/en-GB/mediacentre/pressreleases/f1releases/2009/Pages/2010_f1_entries.aspx|fechaarchivu=11 de febreru de 2012}}</ref> Grupu Lotus, más tarde terminó la llicencia pa les temporaes siguientes, como resultáu de lo que llamó "violaciones flagrantes y persistentes de la llicencia pol equipu". Cerca d'un añu dempués, el [[24 de setiembre]] de [[2010]], anuncióse que [[Tony Fernandes]] (Lotus Racing) adquiriera los derechos al nome del desapaecíu Team Lotus de David Hunt, lo que marca la renacencia oficial del equipu Team Lotus de Fórmula Unu.<ref>{{cita web |url=http://www.f1aldia.com/9892/team-lotus-tornara-a-f1-en-2011/|títulu=El 'Team Lotus' va tornar a la F1 en 2011|obra=F1 al día|nome=Jacobo|apellíu=Vidal|fecha=24 de setiembre de 2010}}</ref> De siguío, el 8 d'avientu de 2010, Genii Capital y Grupu Lotus anunciaron el cambéu de nome de [[Renault F1 Team]] a [[Lotus Renault GP]], que compitió nel Campeonatu de Fórmula 1 2011.<ref>{{cita web |url=http://motor.as.com/motor/2010/12/09/mas_motor/1291913418_850215.html|títulu=Lotus Renault la nueva escudería pa 2011|nome=Rafa|apellíu=Payá|obra=[[As (periódicu)|AS]]|fecha=9 d'avientu de 2010}}</ref> L'anunciu produzse como parte d'una "alianza estratéxica" ente los dos empreses y al momentu significa qu'hai dos equipos corriendo como Lotus na [[Temporada 2011 de Fórmula 1|temporada 2011]]. Pa esclariar un pocu más, Lotus Renault GP ye la escudería francesa Renault que camudó la so denominación de "Renault F1 Team" a "Renault GP", y el nome de Lotus provién del patrociniu de Grupu Lotus, lo que deriva en "Lotus Renault GP".<ref>{{cita web |url=http://www.f1aldia.com/10982/grupu-lotus-inversor-solu-patrocinador-renault/|títulu=Grupu Lotus va patrocinar a Renault en 2011|obra=F1 al día|nome=Jacobo|apellíu=Vidal|fecha=6 de xineru de 2011}}</ref> Lóxicamente, esto nun tener venceyu dalgunu col Team Lotus de [[Tony Fernandes]]. Inda esisten polémiques sobre si realmente les temporaes 2010 y 2011 cuntaron pal historial de Lotus, a pesar de que Fernandes adquiriera los derechos sobre la denominación "Team Lotus" y el so respeutivu historial, y en saliendo autorizáu a disponer de dichu nome depués del xuiciu impuestu pol Grupu Lotus. === Temporada 2011 === [[Ficheru:Heikki Kovalainen 2011 Malaysia FP2.jpg|thumb|right|250px|[[Heikki Kovalainen]] nel [[Lotus T128]], mientres unos entrenamientos llibres en [[Gran Premiu de Malasia de 2011|Malasia]].]] [[Ficheru:Lotus team grid Spa 2011.jpg|thumb|left|250px|Plantía de [[Team Lotus (2010–11)|Team Lotus]], allugaos n'allunar de partida del [[Gran Premiu de Bélxica de 2011]].]] Para [[Temporada 2011 de Fórmula 1|2011]], Lotus Racing pasó a llamase "Team Lotus" n'adquiriendo mientres 2010 tolos derechos históricos, la marca y l'imaxe del antiguu Team Lotus, significando la torna del históricu equipu de Colin Chapman.<ref>{{cita web | url=http://www.motorspain.com/wp-content/uploads/2011/01/team-lotus-2011-oopn-20.jpg | títulu=Lotus set to become Team Lotus in 2011 | obra=Formula One | idioma=inglés}}</ref> Fernandes pretendía utilizar un diseñu negro y dorao pa esa temporada,<ref>{{cita web | url=http://www.formula1.com/news/headlines/2010/9/11291.html | títulu=Black and golden oportunity| obra=Team Lotus Notes (www.teamlotus.co.uk) | idioma=inglés}}</ref> pero como [[Renault F1 Team]] anunció una decoración similar pa la so R31, optó por recurrir al clásicu verde y mariellu. Nel so regresu, cuntó con motores [[Renault F1|Renault]] y caxes de cambeos y sistemes hidráulicos de [[Red Bull Racing|Red Bull]] nel so [[Lotus T128]].<ref>{{cita web | url=http://www.f1aldia.com/10392/lotus-montara-motores-renault-2011/ | títulu=Lotus va montar motores Renault en 2011 | obra=F1 al día | fecha=5 de payares de 2011 | nome=Jacobo | apellíu=Vidal}}</ref> Magar ello, les prestaciones del equipu apenes ameyoren al respeutive de les del so antecesor ([[Lotus T127]]). Lotus llogró una discreta 10ª posición nel campeonatu de constructores, anque con mayor floxura que na temporada pasada con al respeutive de [[Virgin Racing]] y [[HRT F1 Team|HRT]], pero inda llueñe de les escuderíes establecíes y ensin sumar nenguna unidá. Les discretes resultancies llograes, sumaos a los xuicios que tuvo qu'encarar per parte de [[Lotus Cars]] pola denominación del equipu (nos que se-y reconoció a Fernandes los derechos adquiríos sobre "Team Lotus", pero depués de llargos procesos y apelaciones), determinó que mercara a [[Caterham Cars]] pa siguir na Fórmula 1 y arrenunciara del so deséu de da-y a Lotus la victoria númberu 80. Pa la [[Temporada 2012 de Fórmula 1|temporada 2012]], la plaza d'inscripción ocupar sol nome [[Caterham F1 Team]], marcando'l final d'una importante serie de victories y títulos qu'asitiaron a Team Lotus ente les principales marques de la historia de la Fórmula 1. === Temporada 2012 === {{AP|Lotus F1 Team}} [[Ficheru:Romain Grosjean 2012 Malaysia FP2 1.jpg|200px|thumb|right|Cola salida de [[Team Lotus (2010–11)|Team Lotus]], [[Renault F1 Team|Renault]] pasó a llamase [[Lotus F1 Team]] xuntu col patrociniu de [[Lotus Cars]].]] El 27 de mayu de 2011, el Tribunal Cimeru dictaminó que [[Team Lotus (2010–11)|Team Lotus]] podría siguir utilizando'l nome Lotus na [[Fórmula 1|F1]] y confirmóse a Fernandes como'l propietariu del nome Team Lotus col derechu a llamar a los sos coches "Lotus" y usar el logotipu de la marca según los términos del alcuerdu de 1985 ente [[Lotus Cars]] y Team Lotus.<ref name="High Court_1">{{cita web | url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/formula_one/13572332.stm | títulu=High Court rules Team Lotus can keep its name | idioma=inglés | editorial=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] | obra=[[BBC News]] }}</ref> Sicasí, a partir de {{f1|2012}}, el nome oficial del [[Team Lotus (2010–11)|Team Lotus]] volvió camudar pa evitar futures disputes llegales, siendo l'apaición de [[Caterham Cars]] dientro de la Fórmula 1 so la denominación de [[Caterham F1 Team]].<ref name="FIA confirms_1">{{cita web |url=http://www.formula1.com/news/headlines/2011/11/12748.html|títulu=FIA confirms team name changes for 2012|editorial=[[Fórmula 1|formula1.com]]|idioma=inglés|fecha=6 de payares de 2011}}</ref> Esto dexó que, dende 2012, [[Genii Capital]], comprador de [[Renault F1 Team]], compitiera na Fórmula 1 como [[Lotus F1 Team]], xuntu col patrociniu de [[Lotus Cars]] == Lotus n'Estaos Xuníos == La empresa compitió mientres dellos años nes [[IndyCar Series]] na década de [[1960]], ganando la carrera de [[500 milles d'Indianapolis]] abierta en 1965 col pioneru Lotus Tipu 38, conducíu por [[Jim Clark]], y la victoria tuvo a puntu de llegar segundu en 1963 nun coche de motor traseru entós nuevu. La marca Lotus volvió tar presente nesta competición de la mano del equipu [[KV Racing Technology|KV Racing]] y el so pilotu [[Takuma Satō]], al que patrocinó dende la [[Temporada 2010 de la IndyCar Series|temporada 2010]].<ref>{{cita web |url=http://www.racer.com/sato-to-drive-lotus-kv-entry/article/165716/|títulu=Sato to drive "Lotus" KV entry|idioma=inglés|fecha=13 de marzu de 2010|obra=racer.com|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131203004600/http://www.racer.com/sato-to-drive-lotus-kv-entry/article/165716/|fechaarchivu=3 d'avientu de 2013}}</ref> Al añu siguiente, el patronicio ampliar a los trés monoplaces del equipu estauxunidense; pilotaos por el mesmu Sato, [[Ernesto José Viso]] y [[Tony Kanaan]].<ref>{{cita web |url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/87051|títulu=Lotus to expand KV partnership|nome=Matt |apellíu=Beer|fecha=28 de setiembre de 2010|idioma=inglés|obra=[[Autosport|autosport.com]]|editorial=[[Haymarket Group]]}}</ref> Amás, [[Lotus Cars]] entama un suministru de motores y paquete aerodinámicu pa la IndyCar dende 2012.<ref>{{cita web |url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/88397|títulu=Group Lotus to build IndyCar engine|nome=Matt|apellíu=Beer|autor2= Strang, Simon|idioma=inglés|obra=[[Autosport|autosport.com]]|editorial=[[Haymarket Group]]|fecha=18 de payares de 2010}}</ref> == Resultaos en Fórmula 1 == {{AP|Resultaos de Team Lotus}} == Pilotos en Fórmula 1 == {| |- style="vertical-align: top;" | * [[Cliff Allison]] ([[1958]]) * [[Graham Hill]] ([[1958]]-[[1959]] y [[1967]]-[[1970]]) * [[Innes Ireland]] ([[1959]]-[[1963]] y [[1965]]). * [[Jim Clark]] ([[1960]]-[[1968]]). Na Indy 500 de 1965, imponse y gana. * [[Stirling Moss]] ([[1960]]-[[1961]]). * [[John Surtees]] ([[1960]]). * [[Masten Gregory]] ([[1961]]-[[1963]]). * [[Jack Brabham]] ([[1962]]-[[1963]]). * [[Dan Gurney]] ([[1962]]) *''DNS''. * [[Chris Amon]] ([[1963]]-[[1965]]). * [[Gerhard Mitter]] ([[1964]]-[[1966]]). * [[Mario Andretti]] ([[1968]]-[[1969]], [[1976]]-[[1980]]). * [[Joakim Bonnier]] ([[1969]]). * [[Jochen Rindt]] ([[1969]]-[[1970]]). * [[John Miles (pilotu)|John Miles]] ([[1969]]-[[1970]]). </td><td valign=top> * [[Emerson Fittipaldi]] ([[1970]]-[[1973]]). * [[Reine Wisell]] ([[1970]]-[[1972]]). * [[Ronnie Peterson]] ([[1973]]-[[1976]] y [[1978]]). * [[Gunnar Nilsson]] ([[1976]]-[[1977]]). * [[Carlos Reutemann]] ([[1979]]). * [[Nigel Mansell]] ([[1980]]-[[1984]]). * [[Elio de Angelis]] ([[1980]]-[[1985]]). * [[Roberto Moreno]] ([[1982]]). * [[Ayrton Senna]] ([[1985]]-[[1987]]). * [[John Dumfries]] ([[1986]]). * [[Satoru Nakajima]] ([[1987]]-[[1989]]). * [[Nelson Piquet]] ([[1988]]-[[1989]]). * [[Johnny Herbert]] ([[1990]]-[[1994]]). * [[Mika Häkkinen]] ([[1991]]-[[1992]]) * [[Alessandro Zanardi]] ([[1993]]-[[1994]]). * [[Pedro Lamy]] ([[1993]]-[[1994]]). |} == Monoplaces en Fórmula 1 == {| |- style="vertical-align: top;" | * [[Lotus 12]] ([[1958]]). * [[Lotus 16]] ([[1958]]-[[1959]]). * [[Lotus 18]] ([[1960]]-[[1961]]). * [[Lotus 21]] ([[1961]]). * [[Lotus 24]] ([[1962]]). * [[Lotus 25]] ([[1962]]-[[1965]]). * [[Lotus 33]] ([[1965]]). * [[Lotus 43]] ([[1966]]). * [[Lotus 49]] ([[1967]]-[[1968]]). * [[Lotus 49B]] ([[1968]]-[[1969]]). * [[Lotus 63]] ([[1969]]). * [[Lotus 49C]] ([[1970]]). * [[Lotus 72C]] ([[1970]]). * [[Lotus 56B]] ([[1971]]). * [[Lotus 72D]] ([[1972]]-[[1973]]). * [[Lotus 72Y]] ([[1973]]-[[1974]]). * [[Lotus 76]] ([[1974]]). * [[Lotus 72F]] ([[1975]]). * [[Lotus 77]] ([[1976]]). * [[Lotus 78]] ([[1977]]-[[1978]]). * [[Lotus 79]] ([[1978]]). * [[Lotus 80]] ([[1979]]). </td><td valign=top> * [[Lotus 81]] ([[1980]]). * [[Lotus 81B]] ([[1980]]). * [[Lotus 88]] ([[1981]]). * [[Lotus 87]] ([[1981]]). * [[Lotus 88B]] ([[1981]]). * [[Lotus 87B]] ([[1982]]). * [[Lotus 91]] ([[1982]]). * [[Lotus 92]] ([[1983]]). * [[Lotus 93T]] ([[1983]]). * [[Lotus 94T]] ([[1983]]). * [[Lotus 95T]] ([[1984]]). * [[Lotus 97T]] ([[1985]]). * [[Lotus 98T]] ([[1986]]). * [[Lotus 99T]] ([[1987]]). * [[Lotus 100T]] ([[1988]]). * [[Lotus 101]] ([[1989]]). * [[Lotus 102]] ([[1990]]). * [[Lotus 102B]] ([[1991]]). * [[Lotus 107]] ([[1992]]). * [[Lotus 107B]] ([[1993]]). * [[Lotus 107C]] ([[1994]]). |} === Campeones mundiales de Fórmula 1 con Lotus === * [[Temporada 1963 de Fórmula 1|1963]]: [[Jim Clark]]; 7 victories, 7 pole positions, 6 vueltes rápides. * [[Temporada 1965 de Fórmula 1|1965]]: [[Jim Clark]]; 6 victories, 6 pole positions, 6 vueltes rápides. * [[Temporada 1968 de Fórmula 1|1968]]: [[Graham Hill]]; 3 victories, 2 pole positions. * [[Temporada 1970 de Fórmula 1|1970]]: [[Jochen Rindt]]; 5 victories, 3 pole positions 1 vuelta rápida. Finó antes de rematar la temporada y foi l'únicu campeón póstumu de tola historia de la [[Fórmula 1|F1]]. * [[Temporada 1972 de Fórmula 1|1972]]: [[Emerson Fittipaldi]]; 5 victories, 3 pole positions. * [[Temporada 1978 de Fórmula 1|1978]]: [[Mario Andretti]]; 6 victories, 8 pole positions, 3 vueltes rápides. == Ver tamién == * [[Lotus Cars]] * [[Fórmula 1]] * [[IndyCar Series]] * [[Lotus en Fórmula 1]] {{Navbox | name = Team Lotus | títulu = {{Bandera|Reinu Xuníu}} Lotus | state = autocollapse | listclass = hlist | titlestyle = background:#013D21; color:#FFCE33; border:1px solid #FFCE33; | list1 = ;Fundador : [[Colin Chapman]] ;Personal notable : [[Frank Dernie]] : [[Gérard Ducarouge]] : [[Maurice Philippe]] : [[Peter Warr]] : [[Peter Wright (desambiguación)|Peter Wright]] ;Campeones mundiales de [[Fórmula 1]] : {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Mario Andretti]] : {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Jim Clark]] : {{Bandera|Brasil}} [[Emerson Fittipaldi]] : {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Graham Hill]] : {{Bandera|Austria}} [[Jochen Rindt]] ;Coches [[Fórmula 1]] : [[Lotus 16|16]] : [[Lotus 18|18]] : [[Lotus 21|21]] : [[Lotus 24|24]] : [[Lotus 25|25]] : [[Lotus 33|33]] : [[Lotus 43|43]] : [[Lotus 49|49]] : [[Lotus 56|56B]] : [[Lotus 63|63]] : [[Lotus 72|72]] : [[Lotus 76|76]] : [[Lotus 77|77]] : [[Lotus 78|78]] : [[Lotus 79|79]] : [[Lotus 80|80]] : [[Lotus 81|81]] : [[Lotus 86|86]] : [[Lotus 87|87]] : [[Lotus 88|88]] : [[Lotus 91|91]] : [[Lotus 92|92]] : [[Lotus 93T|93T]] : [[Lotus 94T|94T]] : [[Lotus 95T|95T]] : [[Lotus 97T|97T]] : [[Lotus 98T|98T]] : [[Lotus 99T|99T]] : [[Lotus 100T|100T]] : [[Lotus 101|101]] : [[Lotus 102|102]] : [[Lotus 107|107]] : [[Lotus 109|109]] : [[Lotus 112|112]] ;Coches [[Fórmula 2]] : [[Lotus 12|12]] : [[Lotus 16|16]] : [[Lotus 18|18]] : [[Lotus 32|32]] : [[Lotus 35|35]] : [[Lotus 41|41]] : [[Lotus 44|44]] : [[Lotus 48|48]] : [[Lotus 59|59]] : [[Lotus 69|69]] ;Coches [[Fórmula 3]] : [[Lotus 22|22]] : [[Lotus 31|31]] : [[Lotus 35|35]] : [[Lotus 41|41]] : [[Lotus 55|55]] : [[Lotus 59|59]] : [[Lotus 69|69]] ;Coches [[Fórmula Junior]] : [[Lotus 18|18]] : [[Lotus 20|20]] : [[Lotus 22|22]] : [[Lotus 27|27]] ;Coches [[Formula Ford]] : [[Lotus 51|51]] : [[Lotus 59|59]] : [[Lotus 61|61]] : [[Lotus 69|69]] ;Coches [[Fórmula 5000]] : [[Lotus 68|68]] : [[Lotus 70|70]] ;Coches [[Tasman Series]] : [[Lotus 32|32]] : [[Lotus 39|39]] : [[Lotus 67|67]] ;Coches [[Indy 500]] : [[Lotus 29|29]] : [[Lotus 34|34]] : [[Lotus 38|38]] : [[Lotus 42|42]] : [[Lotus 56|56]] : [[Lotus 64|64]] : [[Lotus 96T|96T]] ;Coches [[Coches Deportivos|Deportivos]] : [[Lotus 15|15]] : [[Lotus 17|17]] : [[Lotus 19|19]] : [[Lotus 23|23]] : [[Lotus 30|30]] : [[Lotus 40|40]] : [[Lotus 47|47]] : [[Lotus 53|53]] }} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commons|Team Lotus}}(1958-1994) {{commons|Team Lotus (2010–11)}}(2010-11) * [http://www.classicteamlotus.co.uk/ Classic Team Lotus] * [http://www.jpslotus.org www.jpslotus.org] * [http://www.f1rejects.com/centrale/submitted/lotus/index.html F1 Rejects article on Team Lotus' final F1 season] * [http://www.f1aldia.com/semeyes/nuevu-logo-oficial-del-team-lotus/ Nuevu logo oficial del Team Lotus] * [http://www.f1aldia.com/12172/team-lotus-podra-siguir-utilizando-denominacion-formula-1/ Team Lotus ganóse'l derechu de poder siguir utilizando esa denominación na Fórmula 1] * [http://www.f1aldia.com/9892/team-lotus-tornara-a-f1-en-2011/ L'históricu equipu Team Lotus finalmente va retornar en 2011] * [http://www.f1aldia.com/13543/la-fia-fai-publica-llista-inscritos-2012/ La FIA publica la llista d'inscritos pal 2012] {{Tradubot|Team Lotus}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Team Lotus|Team Lotus]] [[Categoría:Equipos de Fórmula 1]] [[Categoría:Equipos d'automovilismu del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Equipos de Fórmula 3]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 16rrqitc9j19j5p4mtv2nm8npd7k6lj 0 129801 3709491 3680601 2022-08-19T05:32:37Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Jim Clark}} {{persona}} '''James Clark Jr.''' {{nym}}, más conocíu como '''Jim Clark,''' foi un pilotu británicu d'[[automovilismu]]. Ganó dos campeonatos del Mundu de [[Fórmula 1]] en 1963 y 1965, resultó subcampeón en 1962 y terceru en 1964 y 1967. Llogró 25 victories, 32 podios, 33 ''pole positions'' y 28 vueltes rápides en 73 Grandes Premios apostaos, toos ellos para [[Team Lotus|Lotus]]. Ye consideráu unu de los meyores y más virtuosos pilotos de Fórmula 1 de tolos tiempos. Conocíase-y como "L'escocés volador". Per otra parte, ganó les [[500 milles d'Indianapolis]] de 1965 pa Lotus, la primera na historia pa un automóvil con motor traseru, y foi segundu en 1963 y 1966. == Entamos == Nació como James Clark Jr. nel senu d'una familia granxera de Kilmany, nel [[condáu]] de [[Fife]], [[Escocia]], [[Reinu Xuníu]]. Únicu varón, y el menor nuna familia de cinco hermanos, taba predestinado a faese cargu de la granxa familiar, circunstancia que provocó que los sos entamos nel [[automovilismu]] nun fueren del tou aprobaos pola mesma. A pesar d'esto, dende bien nuevu, compitió en rallies y n'otres carreres locales col so guía y amigu Ian Scott-Watson. Más tarde xunióse a un equipu que yera dirixíu por [[Jock McBain]] conocíu como'l [[Border Reivers]]. Nuna ocasión compitió a los mandos d'un [[Lotus Elite]] ensin el beneplácito de [[Colin Chapman]]. Aun así, Chapman quedóse impresionáu poles aptitúes del mozu escocés, y a partir d'esi momentu, nunca lo perdió de vista. Irónicamente, en 1959 Jock McBain entamó mercar un Lotus monoplaza Fórmula 2 pa Jimmy, pero dempués de ver a [[Graham Hill]] perder un neumáticu en und1 de Aston Martin foi un desastre y la fábrica decidió abandonar el proyeutu. Clark entós, dedicóse dafechu a la Fórmula 2, na que llogró un ésitu inmediatu. Como'l proyeutu de Aston Martin nunca se materializó, Clark robló con Lotus pa correr en Fórmula 1. == Binomiu Lotus-Clark == [[Ficheru:ClarkJim1965mitMechaniker.jpg|thumbnail|derecha|300px|'''Jim Clark''' en [[Nürburgring]], [[1965]]]] La so primer carrera pa Lotus foi en [[Temporada 1960 de Fórmula 1|1960]] nel [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1960|Gran Premiu de los Países Baxos]], onde participó nel llugar de [[John Surtees]] quien siguía compitiendo en motocicletes nesi tiempu. La so carrera diba ensin problemes hasta qu'algamó'l quintu llugar y tuvo que retirase por problemes cola caxa de cambeos. La siguiente carrera foi nel [[Gran Premiu de Bélxica de 1960|Spa, Bélxica]]. Esti circuitu de [[Spa-Francorchamps]] yera unu de los más peligrosos d'esa dómina, una enorme pista de más de 14&nbsp;[[quilómetru|km]] qu'en 1960 quitó-y la vida a dos pilotos, incluyendo'l compañeru d'equipu de Clark [[Alan Stacey]]. Entá con esto Clark llogró terminar en quintu llugar nel so segundu gran premiu. Nel [[Gran Premiu d'Italia de 1961|Gran Premiu d'Italia]] Clark tuvo arreyáu nun accidente polémico y revesoso, el so Lotus topetó col [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] del [[Alemaña|alemán]] [[Wolfgang von Trips]]. El Ferrari foi llanzáu escontra'l espectadores matando a dellos d'ellos según al pilotu alemán. La carrera profesional de Clark en Fórmula 1 foi na so totalidá col equipu Lotus, pa quien condució dende los sos entamos en [[1960]] hasta [[1968]]. Los sos mayores ésitos asocedieron en 1963 col [[Lotus 25]], col cual Clark ganó siete de diez grandes premios, llogrando coronase como '''[[Campeonatu Mundial de Pilotos de Fórmula 1|Campeón Mundial de Pilotos]]''' y llevando a Lotus a ganar el so primera '''[[Campeonatu Mundial de Constructores de Fórmula 1|Campeonatu Mundial de Constructores]]'''. En 1965 Clark y Lotus volvieron ser campeones. Nesi mesmu añu Clark ganó na famosa carrera de les [[500 milles d'Indianapolis]]. Pa ello tuvo d'ausentase del prestixosu Gran Premiu de Fórmula 1 de [[Mónacu]]. Sicasí fizo historia al trunfar per primer vegada nesa carrera con un automóvil col [[motor]] asitiáu detrás del pilotu. Al siguiente añu, 1966, Lotus, so les nueves regles de motores de 3.0 [[llitru|llitros]], nun produció bones resultancies. Empezaron la temporada de Fórmula 1 con un motor [[Coventry Climax]] de 2.0 llitros montáu nel xasis del [[Lotus 33]]. Al avanzar la temporada camudaron a un [[Lotus-BRM 43]] con un bien complexu motor [[BRM]] H16; el H16 consistía básicamente de dos motores V8 de 1.5 llitros xuníos pa formar una sola unidá. En 1967 Clark y Lotus corrieron con tres combinaciones dafechu distintes de xasis y motor. El Lotus-BRM foi usáu na primer carrera del campeonatu en [[Sudáfrica]] con resultancies negatives. En Mónacu usu per últimu vegada'l Lotus 33, retirándose a metá de carrera con una avería na suspensión. De siguío empezó la nueva asociación de Lotus cola [[Ford Motor Company]] y [[Cosworth]]. El motor [[Cosworth DFV]] usáu per primer vegada por Lotus non solo ganó la primer carrera na que foi usáu, el Gran Premiu de los Países Baxos, sinón qu'amás se convertiría nel motor de mayores ésitos na historia de Fórmula 1. == Muerte == El 7 d'abril de 1968, mientres una carrera de [[Fórmula 2]] nel circuitu [[Hockenheimring]] en [[Hockenheim]], [[Alemaña]] Jim Clark morrió dempués de que'l so automóvil salir de la pista y topetara contra los árboles. Les causes del accidente nunca fueron definitivamente esclariaes, sicasí'l investigadores suxuren como la posibilidá más facedera, una súbita y repentina perda de presión [[neumática]] nuna de les ruedes traseres. En circunstancies asemeyaes a la muerte d'[[Ayrton Senna]] en 1994, la so muerte causó gran impautu nel mundu del automovilismu. Clark yera'l meyor pilotu de la so dómina y apoderaba los campeonatos de la dómina col meyor equipu d'entós. Lotus y Clark fueren indixebrables dende'l principiu. El campeonatu de 1968 foi ganáu pol compañeru d'equipu de Clark, [[Graham Hill]] (padre del depués tamién campeón [[Damon Hill]]). == Un xeniu na pista == [[Ficheru:Lotus 25 Jim Clark Donington.jpg|thumbnail|200 px| Lotus 25]] A lo llargo de la so carrera Clark ganó 25 grandes premios y llogró la pole en 33 ocasiones. Clark estremar de los pilotos actuales de Fórmula 1 na so habilidá pa conducir y ganar en cualquier tipu de vehículu. La so capacidá d'engarrar victories conduciendo'l seden de producción [[Lotus Cortina]] yera impresionante; corrió na temporada [[Nascar]] n'[[Estaos Xuníos]] pal equipu Holman & Moody; batalló colos caprichosos Lotus deportivos modelos 30 y 40 y hasta col Lotus 38 col que ganara la [[Indianapolis 500 de 1965]] na [[carrera de monte]] de Ste Ursanne-les Rangiers, al suroste de [[Basilea]] en [[Suiza]], onde acabó en segunda posición. Clark foi'l meyor nuna dómina onde l'habilidá nata y xenialidá pa conducir del pilotu so cualesquier circunstancies yeren muncho más importantes que la teunoloxía y les asistencies esternes , los sos númberos de poles son impresionante pa la dómina na que corría yera un especialista na vuelta clasificatoria tantu que grandes pilotos que llegaron dempués como [[Nigel Mansell]] o [[Alain Prost]] y campeones de l'actualidá como [[Fernando Alonso]] y [[Kimi Raikkonen]] nun pudieron superar la cantidá de poles llograes pol escocés . Considerábase-y un tarrecible pilotu de pruebes, pos yera capaz d'afaese al autu y faelo paecer meyor de lo qu'en realidá yera; al contrariu d'otros pilotos que probaríen l'autu por delles vueltes, faciéndo-y axustes hasta consiguir el meyor tiempu posible, Clark llograba'l meyor tiempu asina na manera como atopaba al autu, y dicía-y a los mecánicos "déxenlo, asina ta bien". Por cuenta de esto faíase-y difícil entender cómo otros pilotos nun podíen ser igual de rabiones qu'él. Cuando Clark finó, atribúyese-y al corredor [[Chris Amon]] el dicir "si esto puede pasa-y a Clark, qu'esperanza podemos tener los demás". Anguaño ta consideráu como unu de los meyores pilotos de la historia de la Fórmula 1. Clark ta soterráu nel pueblu de [[Chirnside]] en [[Berwickshire]]. Nel añu de [[1990]] foi almitíu nel [[International Motorsports Hall of Fame]]. == Resultaos == === Fórmula 1 === ([[Plantiya:Lleenda de resultancies de carreres de Fórmula 1|Clave]]) (carreres en '''negrina '''indiquen [[pole position]]) (les carreres en ''cursiva'' indiquen [[vuelta rápida]]) {| {{tablaguapa}} style="text-align:center; font-size:95%" ! Añu !Escudería !1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! Pos. ! Puntos |- | [[Temporada 1960 de Fórmula 1|1960]] ![[Team Lotus]] || [[Gran Premiu d'Arxentina de 1960|ARG]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Mónacu de 1960|MON]]<br /><small></small> || [[Indianapolis 500|IND]]<br /><small></small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1960|NED]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1960|BEL]]<br /><small>5</small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu de Francia de 1960|FRA]]<br /><small>5</small> | bgcolor="#CFCFFF" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1960|GBR]]<br /><small>16</small> | bgcolor="#FFDF9F" | [[Gran Premiu de Portugal de 1960|POR]]<br /><small>3</small> || [[Gran Premiu d'Italia de 1960|ITA]]<br /><small></small> | bgcolor="#CFCFFF" | [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1960|USA]]<br /><small>16</small> | | ! 10º ! 8 |- | [[Temporada 1961 de Fórmula 1|1961]] ![[Team Lotus]] | bgcolor="#CFCFFF" | [[Gran Premiu de Mónacu de 1961|MON]]<br /><small>10</small> | bgcolor="#FFDF9F" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1961|''NED'']]<br /><small>3</small> | bgcolor="#CFCFFF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1961|BEL]]<br /><small>12</small> | bgcolor="#FFDF9F" | [[Gran Premiu de Francia de 1961|FRA]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1961|GBR]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu d'Alemaña de 1961|ALE]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu d'Italia de 1961|ITA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#CFCFFF" | [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1961|USA]]<br /><small>7</small> | | | | ! 7º ! 11 |- | [[Temporada 1962 de Fórmula 1|1962]] ![[Team Lotus]] | bgcolor="#CFCFFF" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1962|NED]]<br /><small>9</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu de Mónacu de 1962|''MON'']]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1962|''BEL'']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu de Francia de 1962|FRA]]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1962|''GBR'']]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu d'Alemaña de 1962|ALE]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu d'Italia de 1962|ITA]]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1962|''USA'']]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Sudáfrica de 1962|''RSA'']]<br /><small>Ret</small> | | | | bgcolor="#DFDFDF" | '''2º''' | bgcolor="#DFDFDF" | '''30''' |- | [[Temporada 1963 de Fórmula 1|1963]] ![[Team Lotus]] | bgcolor="#CFCFFF" | '''[[Gran Premiu de Mónacu de 1963|MON]]'''<br /><small>8</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1963|''BEL'']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de los Países Baxos de 1963|''NED'']]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Francia de 1963|FRA]]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1963|GBR]]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#DFDFDF" | '''[[Gran Premiu d'Alemaña de 1963|ALE]]'''<br /><small>2</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu d'Italia de 1963|''ITA'']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFDF9F" | [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1963|''USA'']]<br /><small>3</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Méxicu de 1963|''MEX'']]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Sudáfrica de 1963|RSA]]'''<br /><small>1</small> | | | bgcolor="#FFFFBF" | '''1º''' | bgcolor="#FFFFBF" | '''73''' |- | [[Temporada 1964 de Fórmula 1|1964]] ![[Team Lotus]] | bgcolor="#DFFFDF" | '''[[Gran Premiu de Mónacu de 1964|MON]]'''<br /><small>4</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1964|''NED'']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1964|BEL]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu de Francia de 1964|FRA]]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1964|GBR]]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu d'Alemaña de 1964|GER]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu d'Austria de 1964|AUT]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#CFCFFF" | [[Gran Premiu d'Italia de 1964|ITA]]<br /><small>15</small> | bgcolor="#CFCFFF" | '''[[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1964|''USA'']]'''<br /><small>7</small> | bgcolor="#DFFFDF" | '''[[Gran Premiu de Méxicu de 1964|''MEX'']]'''<br /><small>5</small> | | | bgcolor="#FFDF9F" | '''3º''' | bgcolor="#FFDF9F" | '''32''' |- | [[Temporada 1965 de Fórmula 1|1965]] ![[Team Lotus]] | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Sudáfrica de 1965|''RSA'']]'''<br /><small>1</small> || [[Gran Premiu de Mónacu de 1965|MON]]<br /><small></small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1965|''BEL'']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Francia de 1965|''FRA'']]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1965|GBR]]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1965|''NED'']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu d'Alemaña de 1965|''ALE'']]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#CFCFFF" | '''[[Gran Premiu d'Italia de 1965|''ITA'']]'''<br /><small>10</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1965|USA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu de Méxicu de 1965|MEX]]'''<br /><small>Ret</small> | | | bgcolor="#FFFFBF" | '''1º''' | bgcolor="#FFFFBF" | '''54''' |- | [[Temporada 1966 de Fórmula 1|1966]] ![[Team Lotus]] | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu de Mónacu de 1966|MON]]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1966|BEL]]<br /><small>Ret</small> || [[Gran Premiu de Francia de 1966|FRA]]<br /><small></small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1966|GBR]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#FFDF9F" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1966|NED]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu d'Alemaña de 1966|ALE]]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu d'Italia de 1966|ITA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1966|USA]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Méxicu de 1966|MEX]]<br /><small>Ret</small> | | | ! 6º ! 16 |- | [[Temporada 1967 de Fórmula 1|1967]] ![[Team Lotus]] | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Sudáfrica de 1967|RSA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Mónacu de 1967|''MON'']]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1967|''NED'']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#DFFFDF" | '''[[Gran Premiu de Bélxica de 1967|BEL]]'''<br /><small>6</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Francia de 1967|FRA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1967|GBR]]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu d'Alemaña de 1967|ALE]]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu de Canadá de 1967|''CAN'']]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFDF9F" | '''[[Gran Premiu d'Italia de 1967|''ITA'']]'''<br /><small>3</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1967|USA]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Méxicu de 1967|''MEX'']]'''<br /><small>1</small> | | bgcolor="#FFDF9F" | '''3º''' | bgcolor="#FFDF9F" | '''41''' |- | [[Temporada 1968 de Fórmula 1|1968]] ! [[Team Lotus]] | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Sudáfrica de 1968|''RSA'']]'''<br /><small>1</small> || [[Gran Premiu d'España de 1968|ESP]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Mónacu de 1968|MON]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Bélxica de 1968|BEL]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1968|NED]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Francia de 1968|FRA]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1968|GBR]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu d'Alemaña de 1968|ALE]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu d'Italia de 1968|ITA]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Canadá de 1968|CAN]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1968|USA]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Méxicu de 1968|MEX]]<br /><small></small> ! 11º ! 9 |} * <ref>{{Cita web|url=http://www.statsf1.com/es/jim-clark.aspx|títulu=Jim CLARK • STATS F1|fechaaccesu=28 de payares de 2017|apellíu=F1|nome=STATS|sitiuweb=www.statsf1.com|idioma=es}}</ref> {{Socesión | títulu = [[Campeonatu Mundial de Pilotos de Fórmula 1|Campeón de Fórmula 1]] | periodu = [[Temporada 1963 de Fórmula 1|1963]] | predecesor = {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Graham Hill]] | socesor = {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[John Surtees]] | títulu2 = [[Campeonatu Mundial de Pilotos de Fórmula 1|Campeón de Fórmula 1]] | predecesor2 = {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[John Surtees]] | socesor2 = {{Bandera|Australia}} [[Jack Brabham]] | periodu2 = [[Temporada 1965 de Fórmula 1|1965]] }} == Bibliografía == * Clark, Jim. ''Jim Clark al volante: memories''. Granada: Macadán, 2016. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Jim Clark}} {{Commonscat}} * [http://www.ddavid.com/formula1/clark_bio.htm Grand Prix History - Hall of Fame], Jimmy Clark (n'[[idioma inglés|inglés]]) * [http://www.users.globalnet.co.uk/~garycr/2001/jim_clark_memorial/ Jim Clark Memorial at Hockenheim] (n'inglés) * [http://www.duns.bordernet.co.uk/tourist/attractions/clark.html Jim Clark memorial room] (n'inglés) {{NF|1936|1968|Clark, Jim}} [[Categoría:Pilotos de Fórmula 1 d'Escocia]] [[Categoría:Pilotos de Team Lotus (1958–94)]] [[Categoría:Campeones del Mundu de Fórmula 1]] [[Categoría:Subcampeones del Mundu de Fórmula 1]] l3mrnedn3k6sh5lxvflfimqfb16a3ga 0 129887 3709882 3601759 2022-08-19T09:20:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Jeffrey Preston Bezos''' ([[Albuquerque]], [[Nuevu Méxicu]], [[12 de xineru]] de [[1964]]) ye un empresariu d'[[Estaos Xuníos]]. Ye'l fundador y [[direutor executivu]] d'[[Amazon.com]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Puchta |apellíu2=Stranks |nome=Herbert |nome2=Jeff |añu=2010 |añu-orixinal=2004 |títulu=English in Mind |páxina=44 |en= |sinpp= |capítulu=Successful people |capítulu-trad=Persones esitoses |lugar-publicación= |editorial=[[Cambridge University Press]] |fecha-publicación= |idioma=Inglés |isbn=9788483237908 |fechaaccesu=12 de xineru de 2018 |número-autor=2 }}</ref> En 2015 foi'l quintu home más ricu del mundu, y en 2017 algamó'l primer puestu de la llista [[Forbes]].<ref> [http://economia.elpais.com/economia/2015/10/23/actualidad/1445591650_847517.html «Bezos convertir nel quintu home más ricu del mundu.»] ''El País''. Consultáu'l 16 d'avientu de 2016.</ref> N'ochobre d'esi mesmu añu les aiciones de Amazon xubieron más d'un 130%, lo que-y fixo tener un beneficiu de más de 100 mil millones de dólares, dándo-y nuevamente'l primer puestu na llista de Forbes como la persona más rica del mundu. == Biografía == '''Jeffrey Preston Jorgensen''' nació'l 12 de xineru de 1964 en [[Albuquerque]], [[Nuevu Méxicu]]. La so madre, Jacklyn Gise, tenía 17 años cuando-y dio a lluz. Del so padre biolóxicu, Ted Jorgensen, nun se sabe enforma. El padrastru de Jeffrey, Miguel Bezos nació en [[Cuba]], nel senu d'una familia d'orixe español de [[Villafrechós]] ([[Provincia de Valladolid|Valladolid]]). Cuando Jacklyn casóse con Miguel Bezos, poco tiempu dempués de nacer Jeffrey, Miguel Bezos adoptó a Jeffrey y este recibió'l so apellíu. La familia treslladar a [[Houston]], [[Texas]]. Jeffrey Bezos estudió en River Oaks Elementary en Houston del 4º al 6º grau. La so familia camudar de nuevu a [[Miami]], onde estudió en Miami Palmetto Senior High School. El so [[Alma Máter]] ye la [[Universidá de Princeton]]. == Carrera == Estudió [[Ciencies de la Computación]] y [[Inxeniería Llétrica]] na [[Universidá de Princeton]], onde se graduó en 1986. Trabayó pa una compañía de [[fibra óptica]] y depués nun ''[[hedge fund]]'' de [[Wall Street]]. Jeffrey Bezos realizó diversos trabayos rellacionaos col so oficiu, pero nun foi hasta 1994 que se decidió a abrir camín, fundando naquel momentu la llibrería en llinia llamada Cadabra.com, abierta oficialmente'l 16 de xunetu de 1995, con una inversión inicial de 1,300&nbsp;000 dólares. Los sos padres invirtieron tamién enforma dineru na empresa del so fíu. Dende'l principiu, Jeff Bezos llograra tener la visión de lo que se convertiría Internet en pocos años, apostando pola masificación de la rede, que bien llueu tendría presencia en tolos mercaos. Por ello, paeció-y una idea brillosa poder ufiertar un [[catálogu]] de llibros en llinia nel que tuvieren compiladas les distintes publicaciones de los editores, y al traviés del cual el públicu podría buscar los llibros disponibles dientro d'un stock, pa finalmente pidilos de manera direuta al traviés d'Internet. Aquel primer proyeutu, qu'entá nun fuera llamáu Amazon, tuvo'l so primera [[oficina]] nel [[Garaxe residencial|garaxe]] d'una casa qu'arrendaren Jeff y la so esposa Mackenzie na ciudá de Seattle. Ellí instalaron los trés [[servidor]]es colos qu'empezaron a procesar la información del sitiu. Una vegada que la empresa tuvo en marcha, poco tiempu dempués decidió rebautizar la so empresa col nome de Amazon. Dalgunos señalen que'l cambéu d'identidá debióse pura y puramente al ríu Amazones, ente qu'otros aseguren que foi una simple estratexa d'allugamientu, teniendo en cuenta que naquella dómina espublizábense les llistes de páxina web ordenaos alfabéticamente, motivu pol cual Amazon empezó a apaecer nos primeros llugares de los buscadores. Disponiendo de más de 200&nbsp;000 títulos al empezar cola empresa, y siendo un serviciu novedosu que dexaba que los usuarios pudieren adquirir llibros al traviés d'un contautu vía correo electrónicu, Amazon nun tardó en convertise nun verdaderu ésitu. En pocos meses la web llogró algamar más de 2000 visitantes diarios, y al añu siguiente llogró multiplicar por 25 felicidá cifra. Colos años, Amazon convertir nuna de les empreses en llinia más importantes, dende aquel llonxanu 16 de xunetu de 1995 nel que se rexistró la venta del primer llibru, llogrando ser conocida a nivel mundial en 1997. Esto llogró demostrar amás que'l sistema del e-commerce ye vidable, y qu'enfocáu de manera correuta puede convertise nun negociu inclusive meyor que'l de mercáu convencional. La crecedera inesperada de la compañía fizo que Jeff Bezos decidiera apostar por otros ámbitos, polo qu'amplió'l so negociu. D'esta manera, güei non yá pueden adquirise llibros al traviés de Amazon, sinón tamién una infinidá d'artículos, dende CD, DVD, xuguetes, electrónica, ropa, comida y demás. Coincidiendo con ello, Bezos esbozó cuál ye'l principal oxetivu de la so empresa, asegurando: "El nuesu oxetivu ye ser la compañía del mundu más centrada nel veceru. El llugar onde la xente pueda atopar y afayar cualquier cosa que quieran mercar en llinia". Foi precisamente la so visión pa faer bonos negocios, lo que llevó a Jeff Bezos non yá a revolucionar la manera que mientres años la xente utilizara pa mercar llibros, sinón tamién la forma de lleelos. Mientres l'añu 2007, la compañía Amazon punxo a la venta un novedosu dispositivu electrónicu denomináu [[Amazon Kindle|Kindle]], que la so particularidá moraba en ser especialmente diseñáu pa lleer llibros dixitales. Poco tiempu faltó por que finalmente esti nuevu gadget de Amazon demostrara la so gran utilidá pa los amantes de la llectura, ufiertando les prestaciones necesaries pa cubrir los requerimientos de los usuarios. En 2014 foi escoyíu como'l peor xefe del mundu, según los sindicatos nel tercer congresu de la [[Confederación Internacional de Sindicatos]] en [[Berlín]]. La votación foi fecha al traviés d'Internet. [[Sharan Burrow]], secretaria d'esta confederación, indicó que Jeff representa la inhumanidad de los patronos que tán siendo promocionaos pol modelu empresarial estauxunidense.<ref>[http://www.eleconomista.es/tecnologia/noticias/5800024/05/14/El-CEO-de-Amazon-Jeff-Bezos-escoyíu-como-el-peor-xefe-del mundu-segun-los sindicatos.html#.Kku8uv25PT1qBga El CEO de Amazon, Jeff Bezos, escoyíu como "el peor xefe del mundu" según los sindicatos]</ref> En 2014 punxo a la venta tamién el FirePhone, un nuevu [[Teléfonu intelixente|''Smartphone'']] col que pretende revolucionar el mercáu de les compres online, al traviés del móvil. Consta de 2 GB de RAM y dos pantalles. Jeff Bezos ye l'accionista mayoritariu nel retailer Amazon.com, el periódicu ''The Washington Post'' y la compañía aeroespacial [[Blue Origin]]. == Reconocencia == Foi nomáu [[Persona del añu]] na revista ''[[Time]]'' en 1999.<ref>{{cita noticies | url=http://www.time.com/time/archive/preview/0,10987,992927,00.html |títulu=Jeffrey Preston Bezos: Persona del Añu 1999| fecha=27 d'avientu de 1999}}</ref>. En 2008, foi escoyíu por ''[[U.S. News & World Report]]'' como unu de los meyores líderes d'América. Bezos foi gallardoniáu como [[Doctor honoris causa]] de Ciencies y Teunoloxía na [[Universidá Carnegie Mellon]] en 2008. En 2011, ''[[The Economist]]'' concendió a Bezos y a Gregg Zehr un Premiu d'innovación pol [[Amazon Kindle]]. <ref>{{cita noticies |url=http://www.economistconferences.co.uk/press-release/charging-ahead-e-book-design-and-popularity-win-kindle-creators-innovation-award/5908|títulu=El creadores del llibru electrónicu ganaron el Premiu a la Innovación|fecha= 10 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120414143656/http://www.economistconferences.co.uk/press-release/charging-ahead-e-book-design-and-popularity-win-kindle-creators-innovation-award/5908|fechaarchivu= 14 d'abril de 2012}}</ref> En 2012, Bezos foi nomáu Empresariu del añu por ''[[Fortune (revista)|Fortune]]''.<ref>{{cita noticies|url=http://management.fortune.cnn.com/2012/11/16/jeff-bezos-amazon|títulu= Jeff Bezos de Amazon: Empresariu del Añu |obra=Fortune|fechaaccesu=12 de xineru de 2018|deadurl=yes|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130809040922/http://management.fortune.cnn.com/2012/11/16/jeff-bezos-amazon|fechaarchivu=9 d'agostu de 2013}}</ref> Amás, ye miembru de [[Bilderberg Group]] y asistió a la conferencia Bilderberg en 2011 en [[St. Moritz]], Suiza, y a la [[2013 Bilderberg Conference|conferencia de 2013]] en Watford, Hertfordshire, Inglaterra. Foi un miembru del Comité Executivu del Conseyu Empresarial en 2011 y 2012.<ref>{{cita web|url=http://www.thebusinesscouncil.org/about/excommittee.aspx|títulu=Comité Executivu|publicación=The Business Council|fechaaccesu=12 de xineru de 2018|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130721074619/http://www.thebusinesscouncil.org/about/excommittee.aspx|fechaarchivu=21 de xunetu de 2013}}</ref> === Riqueza === [[Ficheru:Net worth of Jeff Bezos from 1999 to 2018.png|miniaturadeimagen|Chart showing increase in Bezos' wealth since 1999]] {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !Miles de millones ! Añu !Miles de millones |- | 1999 || 8.1 || 2009 || 10.8 |- | 2000 || 6.0 || 2010 || 12.6 |- | 2001 || 2.0 || 2011 || 18.9 |- | 2002 || 1.5 || 2012 || 23.2 |- | 2003 || 2.5 || 2013 || 28.9 |- | 2004 || 5.1 || 2014 || 30.5 |- | 2005 || 4.8 || 2015 || 43.8 |- | 2006 || 4.3 || 2016 || 59.2 |- | 2007 || 8.7 || 2017 || 95.8 |- | 2008 || 8.2 || 2018 || 145.3<ref>https://www.forbes.com/profile/jeff-bezos/</ref> |} Acordies con ''[[Forbes]]'', Jeff Bezos foi llistáu en xineru de 2018 como la persona más rica del mundu, con una envalorada riqueza neta de 106 mil millones de dólares americanos.<ref name="Jeff Bezos 103B">{{cita noticies |url=https://www.forbes.com/profile/jeff-bezos|títulu=Riqueza neta en tiempu real de Jeff Bezos|publicación=Forbes|fecha=6 de xineru de 2018|fechaaccesu=12 de xineru de 2018}}</ref> En 2014, foi clasificáu como'l meyor CEO del mundu por ''[[Harvard Business Review]]''.<ref>{{cita noticies|url=https://hbr.org/2014/11/the-best-performing-ceos-in-the-world|títulu=El meyor CEO del mundu |fechaaccesu=12 de xineru de 2017}}</ref> N'ochobre de 2017, Bezos foi la persona más rica del mundu acordies con ''[[Forbes]]'', devasando al co-fundador de Microsoft [[Bill Gates]]. Jeff Bezos hai tamién figuráu na llista de los 50 meyores líderes del mundu de ''[[Fortune (revista)|Fortune]]'' trés años consecutivos, liderando la llista en 2015. En setiembre de 2016, Bezos foi gallardoniáu col [[Premiu Heinlein por meyores na Comercialización del Espaciu]] llogrando 250,000 $ . El dineru del premiu foi donáu a la organización internacional estudiantil [[Students for the Exploration and Development of Space]] por Bezos.<ref>{{cita noticies|url=https://www.washingtonpost.com/news/the-switch/wp/2016/09/15/jeff-bezos-on-nuclear-reactors-in-space-the-lack-of-bacon-on-mars-and-humanitys-destiny-in-the-solar-system|títulu=Jeff Bezos sobre reactores nucleares nel espaciu|obra=[[The Washington Post]]|fecha=15 de setiembre de 2016|fechaaccesu=12 de xineru de 2016}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikiquote}} * [https://www.elmundo.es/navegante/99/abril/05/amazon.html Entrevista a Jeff Bezos] {{Tradubot|Jeff Bezos}} {{NF|1964||Bezos, Jeff}} [[Categoría:Personalidaes d'Internet]] [[Categoría:Empresarios y empresaries d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] efjvp26xbgoq11q9nl3n2sxo654wvp8 0 129939 3709834 3690974 2022-08-19T09:16:48Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Saparmyrat Atáyewiç Nyyázow''' (en [[Idioma rusu|rusu]], Сапармура́т Атáевич Ния́зов), {{nym}} foi un [[Inxeniería industrial|inxenieru industrial]], [[políticu]] y [[Dictadura|dictador]]<ref>{{cita llibru|apellíos=Hendrick|nome=Joshua D.|títulu=Gülen: The Ambiguous Politics of Market Islam in Turkey and the World|url=https://books.google.com.ar/books?id=1XcaGnpAKmYC&pg=PA171&dq=turkmen+dictator&hl=es-419&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=turkmen%20dictator&f=false|fechaaccesu=13 de xineru de 2017|fecha=12 d'agostu de 2013|editorial=NYU Press|isbn=9780814770801|idioma=en}}</ref><ref>{{cita llibru|apellíos=Hiro|nome=Dilip|títulu=Inside Central Asia: A Political and Cultural History of Uzbekistan, Turkmenistan, Kazakhstan, Kyrgyz stan, Tajikistan, Turkey, and Iran|url=https://books.google.com.ar/books?id=bG0jCQAAQBAJ&pg=PT194&dq=turkmen+dictator&hl=es-419&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=turkmen%20dictator&f=false|fechaaccesu=13 de xineru de 2017|fecha=1 de payares de 2011|editorial=The Overlook Press|isbn=9781590203781|idioma=en}}</ref><ref>{{cita llibru|apellíos=Balkan|nome=Neşecan|títulu=The Neolliberal Landscape and the Rise of Islamist Capital in Turkey|url=https://books.google.com.ar/books?id=Hi8tBAAAQBAJ&pg=PA259&dq=turkmen+dictator&hl=es-419&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=turkmen%20dictator&f=false|fechaaccesu=13 de xineru de 2017|fecha=28 de febreru de 2015|editorial=Berghahn Books|isbn=9781782386391|idioma=en|apellíos2=Balkan|nome2=Erol|apellíos3=Öncü|nome3=Ahmet}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíu=País|nome=Ediciones El títulu=Reportaxe {{!}} Cuando'l presidente ye Dios|url=https://elpais.com/diario/2005/10/23/domingo/1130039557_850215.html|fecha=23 d'ochobre de 2005|fechaaccesu=14 de xineru de 2017|periódicu=EL PAÍS|idioma=es}}</ref>[[Turcomanos|turcomanu]] que gobernó'l so país ente [[1985]] y [[2006]], primero como [[Secretariu xeneral|Secretariu Xeneral]] del [[Partíu Comunista de Turkmenistán|Partíu Comunista]], y tres la independencia de la [[Xunión Soviética]] en 1991, como [[Presidente de Turkmenistán|Presidente de la República]]. El so nome escríbese "Saparmyrat Atáyewiç Nyyázow" na ortografía [[alfabetu llatín|llatina]] [[idioma turcomanu|turcomana]] apocayá adoptada, y '''Saparmurat Atáyevich Niyázov''', na [[treslliteración]] del [[alfabetu cirílicu]], col que s'escribía oficialmente'l turcomanu hasta'l cambéu d'alfabetu impulsáu por el mesmu Nyyázow. Mientres el so enllargáu mandatu exerció un réxime [[autocracia|autocráticu]] amás d'excéntrico, promulgando diverses lleis que fueron calificaes d'absurdes o pal beneficiu personal o familiar.<ref name="news.bbc_1">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7365346.stm BBC News, "Turkmen go back to old calendar", 24 April 2008].</ref> Diversos medios de comunicación referir a él como un [[dictador]] [[totalitariu]]. == Biografía == === Primeros años === Nacíu en Turkmenistán cuando'l país yera parte integrante de la [[Xunión Soviética]], en [[1940]], quedó güérfanu a temprana edá al morrer el so padre en combate contra les fuercies [[Alemaña|alemanes]] mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]. El restu de la so familia pereció dempués de qu'un terremotu afarara [[Axgabat]] en [[1948]], y Nyyázow se crio nun orfanatu. La so madre, [[Gurbansoltan Exa]], finó nel terremotu y con posterioridá formaría parte del [[cultu a la personalidá]] del so fíu.<ref>{{Cita noticies|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7365346.stm|títulu=Turkmen go back to old calendar|editorial=BBC News|fecha=24 d'abril de 2008|fechaaccesu=24 d'abril de 2008}}</ref> Dempués de terminar la escuela en 1959, trabayó como instructor nel comité exploratorio de los sindicatos turcomanos. Depués estudió nel [[Institutu Politéunicu de Leningráu]], onde en 1967 recibió un diploma como inxenieru llétricu. Trabayó na central llétrica Bezméinskaya, cercana a Aşgabat. Dempués de graduase, foi estudiase en Rusia, pero foi espulsáu unos años dempués del so fracasu académicu.<ref name="KP">{{Cita noticies|url=http://www.kp.ru/daily/23828.4/61544|títulu=ru:Наследником Туркменбаши может стать следователь московской прокуратуры |editorial=Komsomolskaya Pravda|fecha=22 d'avientu de 2006|fechaaccesu=22 d'avientu de 2006|idioma=rusu }}</ref>. === Carrera política === En [[1962]], Nyýazow empecipió la so carrera política xuniéndose al [[Partíu Comunista de Turkmenistán]], y empezó a esguilar posiciones dientro del mesmu hasta ser [[Primer Secretariu]] del mesmu en [[1985]]. Ganóse esti puestu dempués que'l [[Secretariu Xeneral del Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] [[Mijaíl Gorbachov|Mikhail Gorbachov]] espulsara al so predecesor, [[Muhammetnazar Gapurov]], tres un escándalu de [[Corrupción política|corrupción]] rellacionáu cola producción d'[[algodón]]. Sol lideralgu de Nyýazow, el Partíu Comunista de Turkmenistán tenía reputación como una organización de llinia más dura y menos reformada del comunismu. El [[13 de xineru]] de [[1990]], Niyýazow convertir en Presidente del Sóviet Supremu de la RSS de Turkmenistán, el cuerpu llexislativu supremu de la República. El puestu yera equivalente a la de presidente. Nyýazow sofitó'l [[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|intentu de golpe d'estáu contra Gorbachov en 1991]].<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/614785/Union-of-Soviet-Socialist-Republics Union of Soviet Socialist Republics] at [[Encyclopedia Britannica]]</ref> Tres el fracasu del mesmu, dispunxo la separación pacífica de Turkmenistán de la morrebunda [[Xunión Soviética]]. El [[Sóviet Supremu]] declaró a Turkmenistán independiente y nomó a Nyýazow como presidente del nuevu estáu'l [[27 d'ochobre]] de [[1991]]. == Presidencia == === Eleiciones y cultu a la personalidá === [[Ficheru:500_manat._T%C3%BCrkmenistan,_2009_a.jpg|thumb|200px|left|Billete de 500 manats turcomanos cola semeya de Nyýazow.]] Nes eleiciones pal [[Sóviet Supremu]] en [[1990]], a pesar de la introducción de polítiques [[multipartidista|multipartidistes]], el Partíu Comunista foi l'únicu que pudo presentase,<ref>Nohlen et al., p479</ref> el [[7 de xineru]], al procesu eleutoral, recibiendo tolos escaños.<ref name="Dieter Nohlen_1">[[Dieter Nohlen]], Florian Grotz & Christof Hartmann (2001) ''Elections in Asia: A data handbook, Volume I'', p477 ISBN 0-19-924958-X</ref> Darréu, tres la independencia del país, Nýyazow eslleió'l Partíu Comunista y lo ilegalizó. Col acabante fundar [[Partíu Democráticu de Turkmenistán]], que gobernaría en calidá de [[partíu únicu]], Nyýazow foi aprobáu por aciu [[referendu]] como únicu candidatu eleutoral el [[21 de xunu]] de [[1992]].<ref name="Dieter Nohlen_1">[[Dieter Nohlen]], Florian Grotz & Christof Hartmann (2001) ''Elections in Asia: A data handbook, Volume I'', p477 ISBN 0-19-924958-X</ref> Un añu dempués de la so eleición, Nyýazow declaróse "[[Türkmenbaşy]]" (Líder de tolos Turcomanos). En [[1994]] celebróse un [[plebiscitu]] pa estender el so mandatu por ocho años, con cuenta de pudiera supervisar un plan de desenvolvimientu de diez años, siendo aprobáu con un inverosímil 99.9% de los votos.<ref>[[Dieter Nohlen]], Florian Grotz & Christof Hartmann (2001) ''Elections in Asia: A data handbook, Volume I'', pp479-480 ISBN 0-19-924958-X</ref> El [[28 d'avientu]] de [[1999]],<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/country_profiles/1298522.stm Timeline: Turkmenistan] BBC News</ref> el parllamentu declaró a Nyýazow [[Presidente vitaliciu]] de Turkmenistán. Un mes tras celebrárense les eleiciones parllamentaries, nes que Nyýazow escoyera a tolos candidatos, del únicu partíu llegal del país.<ref name="IPU">[http://www.ipu.org/parline-y/reports/arc/2325_94.htm Turkmenistan] Inter-Parliamentary Union</ref> Los [[Candidatu independiente|candidatos independientes]] fueron refugaos o deteníos.<ref name="IPU"/> A pesar de qu'unu de los sos primeros actos como presidente foi abolir la [[pena de muerte]] y conceder derechos civiles nominales a la población, estos na práutica nunca fueron ratificaos nin respetaos. El so gobiernu foi acusáu d'[[autoritariu]] y [[Fraude eleutoral|fraudulento]], y tuvo unu de los peores historiales de [[derechos humanos]].<ref>{{Cita web|autor=Turkmenistan |url=http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=22&year=2009&country=7723 |títulu=Turkmenistan &#124; Country report &#124; Freedom in the World &#124; 2009 |sitiuweb=Freedomhouse.org |fechaaccesu=14 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2008/sca/119142.htm |títulu=2008 Human Rights Report: Turkmenistan |sitiuweb=State.gov |fechaaccesu=14 de febreru de 2016}}</ref> Amás, empecipióse un ellaboráu [[cultu a la personalidá]] en redol a la figura de Nyýazow,<ref name="cs"/> so la forma d'estatues doraes d'él en tol país. La so cara atópase en casi tolos billetes de [[manat turcomanu]], nos medios de comunicación, nes autopistes, y botelles de bébores alcohóliques.<ref name="cs">{{Cita web|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Turkmenistan.pdf |títulu=Country Profile: Turkmenistan |editorial=Library of Congress Federal Research Division |formatu=PDF |fecha=febreru de 2007 |fechaaccesu=25 de payares de 2013}}</ref> Tamién afirmó públicamente qu'a cualquier emisor de radiu o televisión que la criticara amostalgaríase-y la llingua.<ref>{{Cita web|url=http://www.cpj.org/censored/index.html|títulu=10 Most Censored Countries|fechaaccesu=14 de febreru de 2016}}</ref> En [[2001]] Nyýazow publicó'l so llibru, ''[[Ruhnama]]'' (n'[[Idioma español|español]]: Llibru de l'Alma). La obra ye un tratáu sobre moral y civismu, qu'entemez poesía con conceutos políticos; de primeres, el primer volume foi introducíu pasu ente pasu na población, pero darréu, volvióse llectura obligada pa tolos alumnos de les escueles y universidaes de [[Turkmenistán]]; inclusive en materies de ciencia, como la Física y la Química, teníase que conocer y recibir la llectura del llibru. Concebíu pol dictador como una guía espiritual, ye tan importante que los funcionarios turcomanos yeren esaminaos sobre'l so conteníu tolos años, ya inclusive los médicos teníen que xurar fidelidá al presidente y al so llibru antes de poder exercer la so actividá. Nyýazow llegó a dicir que'l so llibru yera tan importante como'l [[Corán]], y obligó a dalgunos [[imán (relixón)|imanes]] a recitalo mientres les oraciones.<ref>[http://www.eurasianet.org/turkmenistan.project/index.php?page=wnb/editor/wnb20050817&lang=eng Turkmenistan Project<!-- Bot generated title -->]{{Dead link|date=May 2012}}</ref> Depués de que dalgunos se negaren, acusándolo de blasfemia, l'estáu mandó a baltar delles mezquites.<ref>{{Cita noticies|apellíu=Corley|nome=Felix|títulu=Turkmenistan: President's personality cult imposed on religious communities|url=http://www.forum18.org/Archive.php?article_id=522|fechaaccesu=25 de mayu de 2012|publicación=Forum 18 News Service|fecha=1 de marzu de 2005}}</ref> En mayu de [[2004]], el sitiu web controláu pol gobiernu de Turkmenistán, emitió un comunicáu anunciando la eliminación gradual de "delles direiciones de menor importancia educativos y científicos". La enseñanza de la álxebra, la física y l'educación física con eficacia terminaron en Turkmenistán. Nel so llugar, afalar a los estudiantes a memorizar el ''Ruhnama'' y cantar conseñes allabando al presidente Nyýazow.<ref>{{cita web |url=http://www.eurasianet.org/departments/rights/articles/eav090104.shtml|títulu=Turkmenistan Wrestles with Child Labor<!-- Bot generated title -->|fechaaccesu=31 de marzu de 2017 }}</ref> Hai una enorme estatua mecánica del llibru en [[Axgabat]], la capital del país. Cada nueche a les 8:00 pm, la tapa ábrese y una grabación d'un pasaxe del llibru puede escuchase al pie d'un videu. En [[2005]], Nyýazow fixo asitiar una copia del so llibru nuna cápsula espacial por que "conquistara l'espaciu" y dizse que probablemente va tar n'órbita mientres 150 años.<ref>{{Cita noticies| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4190148.stm | obra=BBC News | títulu=Turkmen book 'blasted into space' | fecha=27 d'agostu de 2005}}</ref> Más tarde afirmaría que, según [[Alá]], había que lleer el so llibru tres veces pa entrar al cielu.<ref>{{Cita noticies|títulu=Read My Words, Go to Heaven, Leader Says|url=http://articles.latimes.com/2006/mar/21/world/fg-briefs21.5|fechaaccesu=25 de mayu de 2012|publicación=Los Angeles Times|fecha=21 de marzu de 2006}}</ref> Dempués de la muerte de Nyýazow, el llibru sigue siendo popular ente la población.<ref name="denverpost">[http://www.denverpost.com/entertainment/ci_5997314 ENTERTAINMENT - The Denver Post<!-- Bot generated title -->] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20070927231107/http://www.denverpost.com/entertainment/ci_5997314 |date=27 de setiembre de 2007 }}</ref> El Ruhnama nun dexaría de ser llegalmente obligatoriu hasta [[2011]], cuando [[Gurbangulí Berdimujamédov]], socesor de Nyýazow, robló un decretu retirándolo de les escueles, depués d'encamentar el llibru hasta [[2009]].<ref>{{cita web |url=http://www.eurasianet.org/node/63365|títulu=Turkmen Government Removes Ruhnama as Required Subject|fechaaccesu=31 de marzu de 2017 }}</ref> Na actualidá, hai discutiniu sobre si Nyýazow realmente escribió'l llibru, una y bones un informante anónimu de ''[[The New York Times]]'' afirmó que'l difuntu Presidente en realidá yera [[analfabetu]]. Sicasí, tal acusación enxamás llegó a comprobase.<ref name="newyorker">{{cita web |url=http://www.newyorker.com/onlineblogsbooks/2010/04/shadow-of-the-ruhnama.html|títulu=Shadow of the Ruhnama<!-- Bot generated title -->|fechaaccesu=31 de marzu de 2017 }}</ref> El llibru aportó a traducíu a cuarenta y un idiomes.<ref>{{cita web |url=http://www.hs.fi/english/article/The+deadly+watchful+eye+of+Turkmenistans+holy+book/1135234545760|títulu=The Deadly Watchful Eye of Turkmenistan's Holy Book<!-- Bot generated title -->|fechaaccesu=31 de marzu de 2017 }}</ref> === Política de ''Turkmenización'' === ''Turkmenización'' foi'l términu col que se conoció a la política de [[discriminación racial]] entamada por Nyýazow que tenía como oxetivu imponer idees [[nacionalistes]] a la población, y obligar a les minoríes étniques ([[Uzbequistán|uzbecos]] y [[Rusia|rusos]] mayoritariamente) a adoptar la cultura turcomana, col propósitu nominal de da-y al pueblu una identidá nacional depués de la cayida del réxime [[Xunión Soviética|soviéticu]], que reprimía fuertemente los nacionalismos dientro de les [[Repúbliques de la Xunión Soviética|repúbliques de la Unión]].<ref name="RELIG">[http://www.rferl.org/featuresarticle/2004/03/299c15c0-be4c-4431-b9ad-630caecfd89y.html Turkmenistan: State Interfering In Religious Life Of Ethnic Uzbeks] RadioFreeEurope/RadioLiberty</ref> Aquellos que s'oponíen a siguila yeren [[Deportación|deportaos]].<ref name="CRYING">[http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav102506a.shtml Central Asia: 'Fathers are crying in Turkmenistan, and children are crying here'] EurasiaNet</ref> La mayoría de los funcionarios del gobiernu que nun yeren turcomanos étnicos fueron despidíos. Pa llograr un cargu públicu, los candidatos teníen de probar que teníen siquier tres generación pasaes d'orixe turcomanu antes de ser aceptaos.<ref name="CRYING"/> Un control social informal foi utilizáu p'asegurar que tolos ciudadanos falaren turcomanu y vistieren ropes tradicionales.<ref name="CRYING"/> Cualquier muyer uzbeca qu'intentara casase con un turcomanu yera deportada del país xuntu colos sos fíos. En dellos casos los neños uzbecos nes escueles turcomanes fueron instruyíos pa usar la ropa de Turkmenistán o ser espulsaos de la escuela.<ref name="RELIG">[http://www.rferl.org/featuresarticle/2004/03/299c15c0-be4c-4431-b9ad-630caecfd89y.html Turkmenistan: State Interfering In Religious Life Of Ethnic Uzbeks] RadioFreeEurope/RadioLiberty</ref> La mayoría de los [[Iman (islam)|imanes]] uzbecos nes [[Mezquita|Mezquites]] de la rexón de [[Jorezm]], onde los uzbecos representen el 50% de la población, fueron obligaos a dexar el so cargu relixosu.<ref name="RELIG"/> En [[2003]], el gobiernu prohibió a los turcomanos tener [[doble nacionalidá]], lo que provocó que miles de persones tuvieren d'abandonar el país.<ref>{{Cita web|url=http://www.irinnews.org/report.asp?ReportID=48641&SelectRegion=Asia |títulu=IRIN Asia &#124; TURKMENISTAN: Focus on ethnic minorities &#124; Turkmenistan &#124; Human Rights |sitiuweb=Irinnews.org |fecha=18 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=14 de febreru de 2016}}</ref> === Derechos humanos mientres el so réxime === Tantu mientres la presidencia de Nyýazow como dempués de la so muerte, l'[[Política de Turkmenistán|estáu turcomanu]] ye consideráu como unu de los más represivos del mundu.<ref name="MyUser_Hrw.org_January_28_2015c">{{Cita web |url=http://www.hrw.org/world-report/2014/country-chapters/turkmenistan |títulu=World Report 2014: Turkmenistan |publicación=Hrw.org |fechaaccesu= 28 de xineru de 2015}}</ref> Yá nos tiempos de la [[Xunión Soviética]] considerar al [[Partíu Comunista de Turkmenistán]], dirixíu por Nyýazow, como unu de los menos reformaos. Mientres foi presidente, Nyýazow controlaba tolos medios de comunicación y los periodistes de Turkmenistán yeren personalmente nomaos por él. El discutiniu arrodia la muerte del periodista de [[Radio Europa Llibre]], [[Ogulsapar Myradowa]], que al paecer foi torturáu hasta la muerte en setiembre de 2006 mientres la so detención per parte del estáu, tres meses antes de la muerte de Nyýazow.<ref>{{Cita noticies|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/5346114.stm|editorial=BBC|títulu=Journalist dies in Turkmen jail|fecha=14 de setiembre de 2006}}</ref> Según l'índiz de llibertá de prensa de [[Reporteros Ensin Fronteres]], Turkmenistán foi'l tercer país con peor llibertá de prensa, detrás de [[Birmania]] y [[Corea del Norte]]. Informóse de que los periodistes fueron acosaos pol gobiernu; dalgunos hanse calteníu en prisión y fueron procesaos con falses acusaciones y xuicios inxustos. L'activista Sazak Durdymuradov foi deteníu en 2005 por collaborar con una canal de televisión francés pa un informe sobre Turkmenistán. Foi condergáu a ocho años de cárcel so l'acusación de "adquisición illegal, posesión o venta d'armes de fueu o municiones". [[Amnistía Internacional]] considera qu'estes acusaciones fueron falsificadas.<ref>{{Cita web |url=http://www.amnestyusa.org/individuals-at-risk/priority-cases/turkmenistan-annakurban-amanklychev-and-separdurdy-khadzhiev/page.do?id=1361055 |títulu = Annakurban Amanklychev and Sapardurdy Khadzhiev prisoners of conscience |editorial = [[Amnesty International]] |fechaaccesu= 23 de xunetu de 2010}}</ref> Otru puntu importante tocantes a violaciones de derechos humanos ye la [[llibertá de cultu]]. La constitución turcomana define al país como un [[estáu secular]] y garantiza espresamente la llibertá de relixón nel artículu 11. Sicasí, al igual que'l restu de los derechos fundamentales, na práutica ye casi inesistente. Turkmenistán ye un país de mayoría [[islámica]]. A pesar de la presión internacional, el marcu llegal del réxime con al respective de la relixón ye tan restrictivu que munchos grupos relixosos (como los [[Cristianu protestante|cristianos protestantes]], los [[Hare Krishna]] y los [[Testigos de Xehová]]) prefieren prauticar la so relixón de callao que pasar por tolos trámites burocráticos necesarios pa dexa-yos exercer llibremente'l cultu.<ref>{{Cita web|url=http://www.forum18.org/Analyses.php?region=32 |títulu=Forum 18 Analyses: Turkmenistan |editorial=Forum18.org |fechaaccesu=14 de febreru de 2016}}</ref> Los testigos de Jehová fueron encarcelaos y recibieron golpes por cuenta de ser oxetores de conciencia.<ref>[http://www.jw.org/en/news/llegal/by-region/turkmenistan/dashoguz-xudicial-police-abuses/ "Mother of Four-Year-Old Receives Unjust Prison Sentence in Turkmenistan"], Jehovah's Witnesses, 27 August 2014. Retrieved 3 September 2014.</ref> Munchos relixosos fueron arrestaos por negar se a cumplir el [[serviciu militar obligatoriu]], al igual que dellos ciudadanos qu'amosaron reticencia a cumplilo.<ref name="ohchr- turkmenistan">{{Cita web|url=http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CCPR/C/TKM/CO/1&Lang=En|títulu=Consideration of reports submitted by States parties under article 40 of the Covenant -Concluding observations of the Human Rights Committee - Turkmenistan|editorial=United Nations Human Rights Office of the high Commissioner - International Covenant on Civil and Political Rights|fecha=19 d'abril de 2012|fechaaccesu=12 de marzu de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.jw.org/en/news/llegal/by-region/turkmenistan/year-in-prison-20160215/ |títulu=One Year of Unjust Imprisonment in Turkmenistan |editorial=jw.org}}</ref><ref>{{Cita web | url = http://www.forum18.org/archive.php?article_id=2063 | títulu = TURKMENISTAN: Torture and jail for one 4 year and 14 short-term prisoners of conscience | fecha = 21 de mayu de 2015 | sitiuweb = forum18.org | editorial = Felix Corley | fechaaccesu = 12 de marzu de 2016}}</ref><ref>{{Cita web | url = https://www.amnesty.org/en/countries/europe-and-central-asia/turkmenistan/report-turkmenistan/ | títulu = Turkmenistan 2015/2016: Freedom of religion | sitiuweb = www.amnesty.org | fechaaccesu = 15 de marzu de 2016}}</ref> Cualquier oposición al réxime yera tomada como traición y castigábase davezu con penes de prisión (magar tou, en 1999 prohibióse la pena de muerte). El país ta llenu de presos políticos. Un casu notable ye'l de [[Batyr Berdiýew]] [[8 d'avientu]] de [[2002]], foi deteníu por tener supuestamente rellación con un intentu d'asesinatu contra'l presidente Nyýazow. En xineru de 2003, foi condergáu pola so participación nel intentu d'asesinatu y recibió una sentencia de prisión de 25 años.<ref>{{Cita web|url=http://rulers.org/indexb2.html|títulu=Index Be-Bh|fechaaccesu=21 de marzu de 2007|obra=Rulers| urlarchivu= https://web.archive.org/web/20070302195445/http://rulers.org/indexb2.html| fechaarchivu= 2 de marzu de 2007 <!--DASHBot-->| deadurl= no}}</ref> Desconozse si sigue con vida na actualidá, a pesar de que l'actual Presidente [[Gurbangulí Berdimujamédov]] afirmó que lo cree con vida.<ref>[http://enews.ferghana.ru/article.php?id=2141 "Turkmenistan: Jailed opposition leaders Boris Shihmuradov and Batyr Berduyev are alive"], ''Vremya Novostei'' (ferghana.ru), September 26, 2007.</ref> === Lleis y prohibiciones excéntricas === [[Ficheru:Stamp of Turkmenistan 1992 11.jpg|thumb|200px|Estampilla emitida pol gobiernu turcomanu en 1992, cola cara de Nyýazow.]] Percima del so marcáu [[cultu a la personalidá]], el gobiernu de Nyýazow tamién se caracterizó pola imposición de lleis [[excéntricas]]. Depués de tener que dexar de fumar en [[1997]] por una ciruxía de corazón, prohibió fumar en tolos llugares públicos y ordenó a tolos emplegaos del gobiernu faer lo mesmo.<ref name="IndependentObit">{{Cita noticies| url=http://www.independent.co.uk/news/obituaries/saparmurat-niyazov-429556.html | obra=The Independent | nome=Andrew | apellíu=Osborn | títulu=Saparmurat Niyazov - President of Turkmenistan | fecha=22 d'avientu de 2006}}</ref> Darréu prohibió tamién mazcar tabacu.<ref>{{cita web |url=http://www.turkmenistan.ru/?page_id=3&lang_id=en&elem_id=5359&type=event&sort=date_desc|títulu=http://www.turkmenistan.ru/?page_id=3&lang_id=en&elem_id=5359&type=event&sort=date_desc|fechaaccesu=31 de marzu de 2017 }}</ref> La ópera, el ballet y el circu fueron prohibíos en [[2001]], por ser "decididamente anti-turcomanu", como parte de la campaña de ''Turkmenización''.<ref>{{Cita noticies| url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/asia/article3227681.ece | allugamientu=London | obra=The Times | nome=Tony | apellíu=Halpin | títulu=Turkmenistan lifts curtain on banned arts | fecha=21 de xineru de 2008}}</ref> Desterró a tolos perros d'Axgabat por "el so golor desagradable".<ref name="Hiro, Dilip 2009. p227">Hiro, Dilip. Inside Central Asia. New York: Overlook Press, 2009. p227</ref> Los vehículos col volante n'[[Sentíu de circulación|el sentíu contrariu]] fueron prohibíos pol riesgu d'accidentes.<ref>{{cita web |url=http://www.turkmenistan.ru/?page_id=3&lang_id=en&elem_id=6927&type=event&highlight_words=niyazov&sort=date_desc|títulu=Turkmenistan bans converted left-hand-drive vehicle imports|fechaaccesu=31 de marzu de 2017 }}</ref> Tamién prohibió a los reporteros usar maquillaxe.<ref name="IndependentObit"/> En febreru de 2004 decretóse que los homes yá nun teníen de llevar el pelo llargu o barba.<ref>Whitlock, Monica. "[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/3486776.stm Young Turkmen face beard ban]." ''[[BBC]]''. 25 February 2004. Retrieved on 29 August 2009.</ref> Ente los cambeos excéntricos realizaos por Nyýazow, atópase'l cambéu de los nomes de los meses nel [[calendariu]] turcomanu, y asitiando nel so llugar nomes referíos a él o a héroes históricos representaos nel so llibru. [[Abril]], el mes col meyor clima, pasó a llamase Gurbansoltan (pola so madre, Gurbansoltan Exa),<ref name="news.bbc_1">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7365346.stm BBC News, "Turkmen go back to old calendar", 24 April 2008].</ref> y [[setiembre]] pasó a llamase ''Ruhnama'', pol so llibru. Turkmenistán nun volvió al so calendariu normal hasta [[2008]].<ref>{{Cita web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7365346.stm|títulu=Turkmen Go Back to Old Calendar|sitiuweb=[[BBC News]]|fecha=24 d'abril de 2008|fechaaccesu=30 d'avientu de 2016}}</ref> Dellos llugares, incluyendo un distritu, fueron nomaos como la madre de Nyýazow. Otru pidimientu estrañu de Nyýazow foi construyir un palaciu de xelu nel desiertu turcomanu, pero finalmente camudar por construyir una pista de patinaxe, que foi terminada dempués de la muerte del dictador, en [[2008]], y atópase xunto a la Universidá Estatal de Turkmenistán.<ref>{{Cita noticies|títulu=Turkmen leader orders ice palace|obra=bbc.co.uk|fecha=11 d'agostu de 2004|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/3554626.stm|fechaaccesu=19 de febreru de 2010 | nome=Monica | apellíu=Whitlock}}</ref> En febreru de 2005, tolos hospitales fora d'[[Axgabat]] recibieron la orde de zarru, col razonamientu de que los enfermos teníen de dir a la capital pa recibir tratamientu,<ref>{{Cita noticies|url=http://www.prima-news.ru/eng/news/news/2005/2/14/31176.htm |títulu=President of Turkmenistan closes hospitals, libraries and nature acutes |editorial=Prima-News |fecha=14 de febreru de 2005 |fechaaccesu=22 d'avientu de 2006 |autor=Morgan, David (Translator) }}{{dead link|date=June 2016|bot=medic}}</ref> y reemplazó el [[xuramentu hipocráticu]] de los [[médicos]] por un xuramentu de llealtá al presidente.<ref> {{Cita noticies|url=http://www.rferl.org/featuresarticle/2005/11/ebd05992-4837-4416-9780-2aafd0561060.html|títulu=Turkmen Doctors Pledge Allegiance To Niyazov|editorial=Radio Free Europe, Radio Liberty (RFERL)|fecha=15 de payares de 2005|fechaaccesu=22 d'avientu de 2006}}</ref> === Política económica === Turkmenistán tien les segundes mayores reserves de petroleu na antigua Xunión Soviética, lo que xenera altos ingresos pal estáu. El gobiernu de Nyýazow caltuvo nesi sentíu'l control estatal sobre la industria, similar al so tiempu como república de la [[Xunión Soviética]].<ref name="badykova">{{Cita web|url=http://www.sant.ox.ac.uk/areastudies/lecturesarchive/Turkmenistan/Badykova.htm|títulu=The Turkmen Economy: Challenges and Opportunities|editorial=St Antony's College, University of Oxford|fecha=18 de xunu de 2004|fechaaccesu=22 d'avientu de 2006|autor=Badykova, Najia |urlarchivu = http://web.archive.org/web/20060925061628/http://www.sant.ox.ac.uk/areastudies/lecturesarchive/Turkmenistan/Badykova.htm <!-- Bot retrieved archive --> |fechaarchivu = 25 de setiembre de 2006}}</ref> En 1991, Nyýazow estendió un decretu que concede "el llibre usu d'agua, gas y eletricidá y el sal refinao pal pueblu de Turkmenistán mientres diez años. Cuando'l decretu expiró, estender hasta [[2020]].<ref>{{cita web |url=http://www.foxnews.com/story/2006/10/25/turkmenistan-leader-promises-citizens-free-gas-electricity-and-water-through/|títulu=Turkmenistan's Leader Promises Citizens Free Gas, Electricity and Water Through 2030|fechaaccesu=31 de marzu de 2017 }}</ref> Otros recursos primarios de Turkmenistán son l'algodón y el granu. Nyýazow siguió l'antigua práutica d'esixir cuotes añales de la producción agrícola, y depués culpar y/o despidir viceministros cuando les cuotes nun se cumplieron.<ref>{{cita web |url=http://www.turkmenistan.ru/?page_id=3&lang_id=en&elem_id=8687&type=event&highlight_words=niyazov&sort=date_desc|títulu=Saparmurat Niyazov raps local governors for failures in cotton harvest|fechaaccesu=31 de marzu de 2017 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.turkmenistan.ru/?page_id=3&lang_id=en&elem_id=8538&type=event&highlight_words=niyazov&sort=date_desc|títulu=Saparmurat Niyazov dismisses grain products association chairman|fechaaccesu=31 de marzu de 2017 }}</ref> Turkmenistán tuvo un periodu emerxente mientres el cual hubo una fuerte inversión en maquinaria ya instalaciones, polo que'l país podría camudar d'un productor d'algodón en caña a un procesador d'algodón. Mientres la presidencia de Nyýazow, una industria testil foi fundada en Turkmenistán. === Política esterior === [[Ficheru:Vladimir Putin with Saparmurat Niyazov-11.jpg|thumb|200px|left|Nyýazow xuntu al [[Presidente de Rusia|presidente rusu]] [[Vladímir Putin]].]] Nyýazow promovió una política d'estricta neutralidá nos asuntos esteriores, absteniéndose de axenciar la pertenencia a la [[OTAN]] o la [[GUAM]] y casi faciendo casu omiso de la [[Organización del Tratáu de Seguridá Coleutiva|OTSC]]. Turkmenistán nun participó en nenguna de les misiones de caltenimientu de la paz de [[Naciones Xuníes]]. Sicasí, convirtióse nun miembru de la Interpol. La plena independencia de Turkmenistán foi reconocíu por un resolución de l'Asamblea Xeneral de la ONX llamada "la neutralidá permanente de Turkmenistán", el [[12 d'avientu]] de [[1995]]. Como resultancia, en 2005 Turkmenistán rebaxar los sos venceyos cola [[Comunidá d'Estaos Independientes]] convirtiéndose nun miembru acomuñáu en virtú del artículu 8 de la Carta de la CEI, como tal, nun participaría en nenguna de les estructures militares de la CEI. En 2006, la [[Comisión Europea]] y la Comisión de Comerciu Internacional del [[Parllamentu Européu]] votó a favor de conceder a Turkmenistán el status comercial de "[[nación más favorecida]]" cola [[Xunión Europea]], siendo esto llargamente vistu pola comunidá internacional como motiváu pol interés nel gas natural, dempués de que Nyýazow anunció que diba entrar nun diálogu sobre los derechos humanos nel so país cola [[XE]].<ref>{{Cita noticies|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/04/13/AR2006041301632.html|títulu=Double Standard for Dictators |obra=The Washington Post|fecha=14 d'abril de 2004|fechaaccesu=22 d'avientu de 2006}}</ref> Dende la presidencia de Nyýazow, les rellaciones colos [[Estaos Xuníos]] fueron tirantes pola negativa del réxime a realizar una trancisión democrática y reformes de llibre mercáu. Les rellaciones con [[Rusia]] tamién tuvieron problemes, pos los dos países de cutiu enfrentáronse pola negociación de precios d'esportación de gas a Rusia.<ref>{{Cita noticies |apellíu=Blagov |nome=Sergei |títulu= Russia cares a collapse of its economic and political clout |editorial=Eurasianet |fecha=30 d'avientu de 2008 |url=http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav123008.shtml |fechaaccesu=16 d'abril de 2008}}</ref><ref>{{Cita noticies |apellíu=Trilling |nome=David |títulu= Pipeline spat with the Kremlin turns into a political test of strength |editorial=Eurasianet |fecha=15 d'abril de 2009 |url=http://www.eurasianet.org/departments/insightb/articles/eav041509.shtml |fechaaccesu=16 d'abril de 2008}}</ref> == Fallecimientu == El [[21 d'avientu]] de [[2006]], la televisión estatal de Turkmenistán anunció que'l presidente Niyýazow morriera d'un repentín [[ataque al corazón]].<ref>{{Cita noticies|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/6198983.stm|títulu=Turkmenistan's 'iron ruler' dies|editorial=BBC News|fecha=21 d'avientu de 2006|fechaaccesu=22 d'avientu de 2006}}</ref><ref>{{Cita noticies|url=http://www.breakingnews.ie/world/?jp=CWSNAUCWAUAU|títulu=President of Turkmenistan dies at 66|editorial=BreakingNews.ie|fecha=21 d'avientu de 2005|fechaaccesu=22 d'avientu de 2006}}</ref> Nyýazow tuviera tomando medicación pa una condición cardiaca non identificáu. La Embaxada de Turkmenistán en [[Moscú]] confirmó más tarde esti informe. Acordies cola Constitución de Turkmenistán, Öwezgeldi Arreyaýew, Presidente de l'Asamblea, asumiría la presidencia interinamente. El vizprimer ministru [[Gurbangulí Berdimujamédov]] foi nomáu como xefe de la comisión d'organización del funeral d'Estáu. Arreyaýew foi deteníu'l día de la muerte de Nyýazow y Berdimujamédov foi nomáu presidente interín hasta les eleiciones en febreru de [[2007]], cuando foi escoyíu definitivamente.<ref> {{Cita noticies |url=http://www.tass.ru/eng/level2.html?NewsID=11118071&PageNum=0 |títulu=Two candidates named for Turkmen presidency |editorial=[[ITAR TASS]] |fecha=26 d'avientu de 2006|fechaaccesu=26 d'avientu de 2006}}</ref> Les circunstancies de la muerte de Nyýazow arrodiáronse de cierta especulación de los medios de comunicación. Delles fontes de la oposición de Turkmenistán tamién afirmen que Niyazov morrió dellos díes antes de la fecha anunciada oficialmente'l 21 d'avientu.<ref>{{Cita noticies|url=http://rian.ru/society/20061221/57454936.html|títulu=Turkmenbashi died several days ago |idioma=rusu|editorial=RIA Novosti|fecha=21 d'avientu de 2006|fechaaccesu=22 d'avientu de 2006}}</ref> Informes de prensa tamién afirmaron que Nyýazow sufría de [[Diabetes]], [[cardiopatía isquémica]] y [[insuficiencia renal]].<ref name="KP"/> Al momentu del anunciu de la muerte de Nyýazow, diversos analistes políticos predixeron una crisis política ensin precedentes en Turkmenistán pola desapaición del dictador.<ref name="webcitation_1">{{Cita web|url=http://www.materick.ru/print.php?section=analitics&bulsectionid=11227|títulu=Туркменистан: насколько здоров Ниязов?|obra=Материк. Информационно-аналитический портал постсоветского пространства|editorial=Институт стран СНГ (materick.ru)|fecha=23 de xunu de 2005|fechaaccesu=20 d'avientu de 2012|urlarchivu=http://www.webcitation.org/6DAWTSevx|fechaarchivu=25 d'avientu de 2012}}</ref> Rafis Abazov, profesor de la Universidá de Columbia y autor del "Diccionariu Históricu de Turkmenistán", afirmó que'l conxuntu de la sociedá cayería nel caos y les consecuencies económicu y social al curtiu plazu seríen indescribibles.<ref name="webcitation_1"/> La posibilidá d'una revuelta popular contra'l gobiernu dictatorial tres la muerte de Nyýazow y l'entamu d'una guerra civil similar a la d'[[Afganistán]] embaraxar en numberoses ocasiones.<ref>{{Cita web|url=http://www.snd-su.ru/cgi-bin/rg.pl?param=div2&page=4&type=1663&what=1005|títulu=Смерть Туркменбаши: ждем гостей с Юга|editorial=СНД — Инфо (snd-el so.ru)|fecha=6 d'avientu de 2022|urlarchivu=http://web.archive.org/web/20101205121433/http://www.snd-su.ru/cgi-bin/rg.pl?param=div2&page=4&type=1663&what=1005|fechaarchivu=5 d'avientu de 2010}}</ref> Sicasí, la transición de poder depués del funeral de Nyýazow llevar de manera pacífica y ensin qu'asocedieren incidentes d'importancia.<ref>{{Cita web|url=http://kp.ru/daily/23828.4/61516/|títulu=Туркменбаши умер в день рождения Сталина|autor=Антонов К., Красников Н., Седов А., Аниськин А., Небера М.|editorial=[[Комсомольская правда]] (kp.ru)|fecha=22 d'avientu de 2006|fechaaccesu=20 d'avientu de 2012|urlarchivu=http://www.webcitation.org/6DAWU0myq|fechaarchivu=25 d'avientu de 2012}}</ref> == Ver tamién == * [[Historia de Turkmenistán]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Saparmurat Niyazov}} *[http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/898586b1dc7b4043c1256a450044f331/7d24c9f7d03cf167c12570b20036511d/$FILE/G0544644.pdf Concluding observations of the Committee on the Elimination of Racial Discrimination, Turkmenistan] *{{cita web|url = http://www.cidob.org/es/documentacion/biografias_lideres_politicos/asia/turkmenistan/saparmurat_niyazov |títulu = Saparmurat Niyazov|fechaaccesu = 24 de xunetu de 2008 |fecha = 3 de setiembre de 2007 |autor = [[Fundación CIDOB]]|idioma = Castellanu}} {{socesión | títulu = [[Secretariu Xeneral]] del [[Partíu Comunista de Turkmenistán|Partíu Comunista]] de la [[RSS de Turkmenistán]] | periodu = [[1985]] - [[1991]] | predecesor = [[Muhammetnazar Gapúrow]] | socesor = Nengunu<br /><small>(Cargu disueltu)</small>|socesión2 | títulu2 = [[Presidente de Turkmenistán]] | periodu2 = [[21 de xunu]] de [[1991]] - [[21 d'avientu]] de [[2006]] | predecesor2 = Nengunu<br /><small>(Creación del cargu)</small> | socesor2 = [[Gurbangulí Berdimujamédov]]}} {{Tradubot|Saparmyrat Nyýazow}} {{NF|1940|2006|Nyyazow, Saparmyrat}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Turkmenistán]] [[Categoría:Presidentes de Turkmenistán]] [[Categoría:Dictadores]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7d47qyabmlzrf833qp1bwmgwshfejp2 0 129979 3709313 3709002 2022-08-18T13:39:57Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{ficha de fuercies armaes |nome = Fuercies Armaes Árabes Siries |nome_orixinal = القوات المسلحة العربية السورية |imaxe = [[Ficheru:Syria Armed Forces Emblem.svg|220px]] |títulu = |imagen2 = [[Ficheru:Flag of the Syrian Arab Armed Forces.svg|200px]] |títulu2 = '''Bandera de les Fuercies Armaes Árabes Siries''' |fundada = 1946 |estructura_actual = 1971 |país = {{bandera2|Siria}} |disuelta = |cuerpo = {{bandera imaxe|Flag of the Syrian Arab Army.svg|size=23px}} [[Exércitu Árabe Siriu]]<br/> {{bandera imaxe|Syrian Arab Navy Flag.svg|size=23px}} [[Armada Árabe Siria]]<br/> {{bandera imaxe|Syrian Air Force Flag.svg|size=23px}} [[Fuercia Aérea Árabe Siria]]<br/> [[Fuercia de Defensa Aérea Árabe Siria|Fuercia de Defensa Aérea Siria]]<br/> [[Intelixencia Militar Siria]]<br/> [[Fuercia de Defensa Nacional (Siria)|Fuercies de Defensa Nacional]] |base = [[Damascu]] |hores_vuelo = <!-- Mandos --> |comandante_xefe = <small>[[Mariscal de campu (rangu militar)|Mariscal]]</small> [[Bashar al-Asad]] |títulu_comandante_xefe = [[Presidente de Siria]] |ministru = <small>[[Xeneral]]</small> [[Fahd Jassem al-Freij]] |títulu_ministru = [[Ministeriu de Defensa (Siria)|Ministru de Defensa]] |comandante = [[Ali Abdullah Ayyoub]] |títulu_comandante = Xefe del Estáu Mayor <!-- Personal --> |edá = 18-49 años |obligatoriu = 1-3 años |datos_personal = |edá_personal = |disponible = |disponible_f = |aptu = |aptu_f = |algamando = |algamando_f = |activu = 350&nbsp;000 ([[2015]])<ref name="manpower">{{cita web |url=http://globalfirepower.com/country-military-strength-detail.asp?country_id=Syria|títulu=Military Strength of Stria |editorial=Globalfirepower.com |fechaaccesu=11 de xunu de 2011}}</ref> |posición = |acuta = 450&nbsp;500 (2015)<ref name="manpower"/> |esplegáu = <!-- Finances --> |cantidá = 1,8 mil millones de dólares ([[Añu fiscal|FY]] 2011){{sfn|IISS|2010|p=272–273}} |PIB = 3.5% ([[Añu fiscal|FY]] 2011){{sfn|IISS|2010|p=272–273}} <!-- Industria --> |provisores_nacionales = |provisores_estranxeros = {{BLR}}<ref name=trade>[http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/trade_register.php]</ref> <br />{{BUL}}<ref name=trade/> <br />{{CHN}}<ref name=trade/> <br />{{PRK}}<ref name=trade/> <br />{{SVK}}<ref name=trade/> <br />{{bandera2|Irán}}<ref name=trade/> <br />{{bandera2|Paquistán}}<ref name=trade/> <br />{{RUS}}<ref name=trade/> <br />{{CUB}}<ref name=trade/> <br />{{VEN}}<ref name=trade/> |importaciones = |esportaciones = <!-- Artículos rellacionaos --> |historia = |categoríes = }} Les '''Fuercies Armaes Árabes Siries''', tamién conocíes como '''Fuercies Armaes de Siria''' ({{lang-ar|القوات المسلحة العربية السورية}}, tranliterado ''al-quwāt al-musallaḥat al-ʿarabīyat al-sūrīyá'') son les [[Fuercies Armaes|fuercies militares]] de [[Siria]] y compónense del [[Exércitu Árabe Siriu]], l'[[Armada Árabe Siria]], la [[Fuercia Aérea Árabe Siria]] y la [[Fuercia de Defensa Aérea Árabe Siria|Fuercia de Defensa Aérea]], amás de dellos grupos paramilitares. Según la [[Constitución de Siria]], el [[Presidente de Siria]] ye'l [[Comandante en xefe]] de les Fuercies Armaes. == Historia == Históricamente les fuercies armaes siries actuaron siempres en defensa del réxime siriu, pero tamién caltuvieron una postura histórica de refuga a les ambiciones territoriales del estáu d'Israel, mientres toles guerres árabes-israelines. Ye consideráu unu de los exércitos más poderosos del mediu oriente y con amplia esperiencia de combate. Mientres los años 70 y 80 del sieglu XX, les fuercies siries tuvieron esplegaes n'El Líbanu, como Fuercies Árabes de Disuasión, ente les facciones arreyaes na guerra civil y relixoso sectaria qu'ellí tuvo llugar. Enfrentaron la invasión israelina de 1982. === Modernización === Mientres los últimos años, Siria dependió de la venta d'armes de Rusia pa llograr armes modernes, incluyendo sistemes de defensa aérea y antitanque. A principios de setiembre de 2008, el gobiernu siriu ordenó l'adquisición de caces [[Mikoyan MiG-29M]],<ref>{{cita noticia|apellíu=Katz|nome=Yaakov|títulu='Russia confirms MiG jet sale to Syria'|url=http://www.jpost.com/home/article.aspx?id=153730|newspaper=[[The Xerusalem Post]]|fecha=3 de setiembre de 2009|idioma=inglés}}</ref> sistemes de defensa aérea [[Pantsir-S1 (sistema de defensa antiaérea)|Pantsir-S1]], sistemes de misiles tácticos [[Iskander]], aviones [[Yakovlev Yac-130|Yac-130]], y dos submarinos [[clase Amur|Amur-1650]], material proviniente de Rusia. El Ministru d'Asuntos Esteriores [[Sergei Lavrov]] aseguró que la venta nun alteriaría la balanza de poder nel Mediu Oriente, y que taba "d'acordies cola llei internacional". Rusia entama modernizar y espandir el so [[Base naval rusa en Tartus|base naval en Tartus]] pa llograr más presencia nel Mediterraneu. Israel y los Estaos Xuníos oponer a más ventes d'armes por mieu a que les armes cayan so control d'Irán o lluchadores de [[Hezbollah]] n'El Líbanu.<ref>{{cita noticia|títulu=Russia defends arms sales to Syria|url=http://www.upi.com/Top_News/2008/09/29/Russia_defends_arms_sales_to_Syria/UPI-28611222726785/|newspaper=[[United Press International]]|fecha=29 de setiembre de 2008|idioma=inglés}}</ref> === Guerra Civil Siria === Desque la [[Guerra Civil Siria]] empezó, les Fuercies Armaes fueron unviaes a lluchar contra los insurxentes. A midida que la rebelión convertir nuna guerra civil, munchos soldaos [[Deserción|desertaron]] de les Fuercies Armaes y xuniéronse so un únicu estandarte, l'[[Exércitu Llibre Siriu]].<ref>{{cita noticia|url=http://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/45989/World/Region/-Syrian-military-officers-defect-with-weapons-.aspx|títulu=40 Syrian military officers defect with weapons|editorial=[[Al-Ahram]]|fecha=24 de xunu de 2012|fechaaccesu=24 de xunu de 2012}}</ref> En marzu de 2012, el gobiernu siriu aprobó unes restricciones de viaxe. So les nueves restricciones, anunciaes polos [[Medios de comunicación de Siria medios de comunicación locales]], tolos homes d'ente 18 y 42 años teníen prohibíu viaxar al estranxeru.<ref>{{cita noticia|url=http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2012/0327/As-Syria-s-war-rages-Assad-bans-military-age-men-from-leaving|títulu=As Syria's war rages, Assad bans military-age men from leaving|autor=David Enders|newspaper=[[The Christian Science Monitor]]|fecha=27 de marzu de 2012|fechaaccesu=24 de xunu de 2012}}</ref> Nuna entrevista de finales de xunu de 2012 nel periódicu ''[[Al Sharq al Awsat|Alsharq Al Awsat]]'', [[Riyad al-Asad]] dicía qu'unos 20-30 oficiales sirios desertaben a Turquía acaldía.<ref>{{cita noticia|idioma=hebréu|url=http://www.nrg.co.il/online/1/ART2/380/846.html?hp=1&cat=669&loc=49|títulu=סוריה: התקפה עזה על המשמר הרפובליקני|editorial=[[Maariv]]|fecha=26 de xunu de 2012|fechaaccesu=26 de xunu de 2012|allugamientu=Tel Aviv}}</ref> El 18 de xunetu de 2012, el [[Ministeriu de Defensa (Siria)|Ministru de Defensa]] [[Dawoud Rajha]], l'anterior ministru de defensa [[Hasan Turkmani]], y el cuñáu del presidente, el Xeneral [[Assef Shawkat]] morrieron por causa de un [[Atentáu en Damascu de xunetu de 2012|atentáu con bomba en Damascu]].<ref name=telegraph9408321>{{cita web|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/9408321/Assads-brother-in-law-and-top-Syrian-officials-killed-in-Damascus-suicide-bomb.html|títulu=Assad's brother-in-law and top Syrian officials killed in Damascus suicide bomb|autor=Damien McElroy|fecha=18 de xunetu de 2012|fechaaccesu=18 de xunetu de 2012|newspaper=Daily Telegraph|ubicación=Londres}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.ibtimes.co.uk/articles/364294/20120718/assef-shawkat-assad-brother-law-daoud-rajiha.htm|títulu=Syria Civil War: Assad Brother-in-Law Assef Shawkat Killed in Damascus Suicide Bombing|newspaper=[[International Business Times]]|fecha=18 de xunetu de 2012|fechaaccesu=18 de xunetu de 2012|autor=Gianluca Mezzofiore|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120720081430/http://www.ibtimes.co.uk/articles/364294/20120718/assef-shawkat-assad-brother-law-daoud-rajiha.htm|fechaarchivu=20 de xunetu de 2012}}</ref> El xefe de la intelixencia siria [[Hisham Bekhityar]] tamién foi mancáu na mesma esplosión.<ref>{{cita noticia|url=http://uk.reuters.com/article/2012/07/18/uk-syria-crisis-bombing-claim-idUKBRE86H0FO20120718|títulu=Two Syrian rebel groups claim Damascus attack|fecha=18 de xunetu de 2012|fechaaccesu=18 de xunetu de 2012|agency=[[Reuters]]}}</ref> Dende l'entamu de la guerra, les organizaciones de derechos humanos informaron de que la mayoría d'abusos fueron cometíos poles fuercies del gobiernu siriu, y l'investigación de les [[Naciones Xuníes]] concluyó que los abusos de los terroristes (rebeldes sirios) son los mayores en términos de gravedá y escala.<ref>{{cita noticia|url=http://www.reuters.com/article/2012/08/15/syria-crisis-un-rights-idUSL6Y8JFA3220120815 |títulu=UPDATE 4-Syrian govt forces, rebels committing war crimes -O.N. |agency=Reuters |fechaaccesu=17 d'avientu de 2012}}</ref><ref>{{cita noticia| url=http://www.reuters.com/article/2011/11/28/us-syria-un-idUSTRE7AR13J20111128 | obra=Reuters | títulu=Syria committed crimes against humanity: O.N. report | fecha=28 de payares de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.amnesty.org/en/news/friends-syria-must-use-their-influence-stop-cycle-repression-and-violence-2012-07-05 |títulu=Friends of Syria must use their influence to stop cycle of repression and violence |fecha=5 de xunetu de 2012 |editorial=[[Amnistía Internacional]] |fechaaccesu=19 de xineru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130108070443/http://www.amnesty.org/en/news/friends-syria-must-use-their-influence-stop-cycle-repression-and-violence-2012-07-05 |fechaarchivu=8 de xineru de 2013 }}</ref> Les cañes de les Fuercies Armaes de Siria que cometieron crímenes de guerra inclúin a lo menos l'Exércitu Árabe Siriu,<ref>https//www.cnn.com/2012/05/31/opinion/ghitis-syria-killing-children</ref><ref>{{cita noticia|títulu=Syrian siege of Homs is genocidal, say trapped residents|url=http://www.guardian.co.uk/world/2012/feb/07/syrian-homs-siege-genocidal-say-residents|newspaper=The Guardian|fecha=7 de febreru de 2012}}</ref> la Fuercia Aérea Árabe Siria<ref>[http://www.hrw.org/news/2012/10/23/syria-despite-denials-more-cluster-bomb-attacks "Syria: Despite Denials, More Cluster Bomb Attacks"]. HRW.org. 23 d'ochobre de 2012.</ref> y l'Intelixencia Militar Siria.<ref name="HRW arch">{{cita publicación |separator= . |títulu= Torture Archipelago: Arbitrary Arrests, Torture and Enforced Disappearances in Syria's Underground Prisons since March 2011 |url= http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/syria0712webwcover.pdf |editorial= Human Rights Watch |fecha= xunetu de 2012 |fechaaccesu=3 de xunetu de 2012}}</ref> == Personal == [[Ficheru:Syrian SAM.jpg|right|thumb|400px|Parte d'un [[SA-6]] siriu construyíu cerca de l'autopista Beirut-Damascu, con vistes al [[valle de Bekaa]], a principios de 1982.]] En Siria, el serviciu militar ye obligatoriu. Los homes sirven nel exércitu en cumpliendo los 18 años.<ref name="globalsecurity">{{cita web|títulu=Syria - Overview|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/syria/overview.htm|obra=GlobalSecurity.org}}</ref> Antes del entamu de la [[Guerra Civil Siria]], el periodu de serviciu militar obligatoriu escayía colos años. En 2005, pasó de 2 años y mediu a 2 años. En 2008 a 21 meses y en 2011 a 18 meses (añu y mediu).<ref>{{cita noticia|títulu=Syria amenorgues compulsory military service by three months|url=http://www.chinadaily.com.cn/xinhua/2011-03-20/content_2068776.html|newspaper=[[China Daily]]|fecha=20 de marzu de 2011|agency=[[Axencia de Noticies Xinhua]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110503190742/http://www.chinadaily.com.cn/xinhua/2011-03-20/content_2068776.html|fechaarchivu=3 de mayu de 2011|fechaaccesu=6 d'ochobre de 2012}}</ref> Según datos de 2011.<ref name="manpower"/> {| class="wikitable sortable" |- | align="left" bgcolor="gainsboro" | '''Personal activo''' | align="right" | 304.000 |- | align="left" bgcolor="gainsboro" | '''Personal de reserva''' | align="right" | 450.500 |- | align="left" bgcolor="gainsboro" | '''Disponible pa serviciu militar'''<ref group="n" name="n">18-49 años</ref> | align="right" | 11.550.588 |- | align="left" bgcolor="gainsboro" | '''Aptos pa serviciu militar'''<ref group="n" name="n"/> | align="right" | 9.939.661 |- | align="left" bgcolor="gainsboro" | '''Algamen edá militar cada añu''' | align="right" | 501.410 |- | align="left" bgcolor="gainsboro" | '''Población total siria (2012)''' | align="right" | 20.820.311 |} {{llistaref|group="n"}} === Composición === La mayoría de los soldaos nes Fuercies Armaes Siries son [[Alauismo|alauitas]], al igual que l'actual presidente [[Bashar al-Asad]]. Los alauitas representen el 12% de la población total siria pero envalórase que'l 70% de los soldaos del exércitu siriu son alauitas.<ref name=Bhalla>{{Cita web|apellíu=Bhalla|nome=Reva|títulu=Making Sense of the Syrian Crisis|url=http://www.stratfor.com/weekly/20110504-making-sense-syrian-crisis?utm_campaign=110505&elq=2ef73758a9434404bd465acd3490d5fe#ixzz1LTPFUuuw|editorial=Stratfor Global Intelligence|fechaaccesu=9 de mayu de 2011}}</ref><ref name=State>{{Cita web|títulu=Background Note: Syria|url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/3580.htm|editorial=US State Department|fechaaccesu=14 de setiembre de 2011}}</ref> Amás los puestos de xenerales y altos mandos tán acopaos puramente por alauitas, ya inclusive les fuercies d'élite y delles divisiones acorazaes tán compuestes puramente por alauitas, como'l casu de la Guardia Republicana Siria. Otres cañes del exércitu tienen composiciones más variaes, como les Fuercies Aérees de mayoría [[suní]]. == Estructura == Con base en [[Damascu]], l'exércitu ta estructurado en fuercies terrestres, aérees y navales. === Exércitu Siriu === [[Ficheru:Syrian soldier aims an AK-47.JPEG|thumb|220px|Un soldáu siriu apunta con un rifle d'asaltu [[Tipu 56]] dende una trinchera mientres la [[Operación Desert Shield (Guerra del Golfu)|Operación Desert Shield]]. El soldáu lleva una mázcara de guerra nuclear-biolóxica-química Modelu ShMS soviética.]] En 1987, Joshua Sinai, de la [[Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos|Biblioteca del Congresu]], escribió que l'[[Exércitu Árabe Siriu]] yera'l serviciu dominante de los trés, y polo tanto controlaba la mayor parte de los cargos nes fuercies armaes y tenía más personal: sobre'l 80% de toles fuercies combinaes. Según Sinai, la principal novedá na organización del exércitu foi l'establecimientu d'una estructura de división adicional basada nes fuercies especiales y l'organización de formaciones terrestres en dos cuerpos.<ref name=LOCSyriaArmy>{{cita llibru |apellíu=Sinai |nome=Joshua |editor-first=Thomas|editor-last=Collelo|títulu=A Country Study: Syria |editorial=Federal Research Division, [[Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos|Biblioteca del Congresu]] |fecha=abril de 1987|capítulu=http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field%28DOCID+sy0120%29 Chapter 5: National Security: Army|idioma=inglés}}</ref> Según les estimaciones del [[International Institute for Strategic Studies]], en 2010 l'exércitu cuntaba con 220.000 soldaos activos y 280.000 de reserva. La edición de 2011 de ''Military Balance'',{{sfn|IISS|2011|p=330}} amosaba los mesmos datos, pero na edición de 2013, metanes la guerra, el IISS envaloró que l'exércitu cuntaba con 110.000 homes. En 1987, el personal activo del exércitu sirvía en trés [[Cuerpu d'ejército|cuerpo d'exércitu]], 8 divisiones acorazaes (con una brigada acorazada independiente), tres divisiones mecanizadas, una división acorazada de fuercies especiales y 10 brigaes independientes aerotresportaes de fuercies especiales.{{sfn|IISS|2010|p=272–273}} En 2011, l'exércitu tenía 11 formaciones divisionales. De 2010 a 2011, el númberu de divisiones acorazaes menguó de 8 a 7,{{sfn|IISS|2011|p=330}} una y bones la brigada acorazada independiente foi reemplazada por un reximientu de tanques independiente. Amás de la 14ª División de Fuercies Especiales, la [[15ª División de Fuercies Especiales (Siria)|15ª División de Fuercies Especiales]] foi identificada pola Wikipedia n'árabe y [[Human Rights Watch]] en 2011.<ref>{{cita web|títulu=By All Means Necessary!|url=http://www.hrw.org/node/103558/section/12|editorial=[[Human Rights Watch]]|páxina=12|fecha=16 d'avientu de 2011}}</ref> Les Antigües [[Compañíes de Defensa (Siria)|Compañíes de Defensa]] integrar nel exércitu siriu como la [[4ª División Acorazada (Siria)|4ª División Acorazada]] y la [[Guardia Republicana (Siria)|Guardia Republicana]]. La 4ª División Acorazada convertir nuna de les fuercies de seguridá más efectives del gobiernu de Asad. === Armada Siria === En 1950, l'[[Armada Árabe Siria]] establecer tres adquirir unes poques embarcaciones navales de Francia. El personal inicial consistía en soldaos que fueren unviaos a academies franceses d'entrenamientu naval.<ref>{{cita web|títulu=Syrian Arab Navy|url=http://www.globalsecurity.org/military/world/syria/navy.htm|obra=Global Security}}</ref> En 1985, unos 4.000 regulares formaben el personal de l'armada, xuntu con 2.500 homes y oficiales de reserva. L'armada taba sol mandu rexonal de Latakia, perteneciente al exércitu. La flota atopar nos puertos de Latakia, Baniyas, Minat al Bayda y Tartús. Ente los 41 buques, atopábense 2 fragates, 22 buques d'ataque lanzamisiles (incluyendo 10 buques lanzamisiles del tipu Osa II), 2 cazasubmarinos, 4 buques antiminas, 8 cañoneros, 6 botes patrulla, 4 corbetes lanzamisiles, 3 llanches de desembarcu, 1 buque de recuperación de torpedos y, como parte del so sistema de defensa costera, misiles tierra-mar Sepal con un algame de 300 quilómetros. === Fuercia Aérea Siria === La [[Fuercia Aérea Árabe Siria]] ye la caña d'[[Fuercia aérea|aviación]] de les Fuercies Armaes Siries. Foi establecida en 1948, y vio combate en 1948, 1967, 1973 y en 1982 contra Israel. Combatió contra grupos militantes en suelu siriu en 2011-2012 mientres la [[Guerra Civil Siria]]. Anguaño hai unes 15 [[Bases aérees de la Fuercia Aérea Árabe Siria|bases aérees siries]] en tol país. === Fuercia de Defensa Aérea Siria === En 1987, según los [[Estudios Nacionales de la Biblioteca del Congresu]], el Mandu de la Defensa Aérea, dientro del Mandu del Exércitu pero tamién compuestu de personal de la Fuercia Aérea, contenía un total de 60.000 militares.<ref name=LOCSyriaArmy /> En 1987, les unidaes incluyíen 20 brigaes de defensa aérea (con aprosimao 95 bateríes [[Misil superficie-aire|SAM]]) y dos reximientos de defensa aérea. El Mandu de Defensa Aérea tenía accesu a aviones interceptores ya instalaciones de radar. La defensa aérea incluyía bateríes SAM de llargu algame [[S-200 Angara/Vega/Dubna|SA-5]] sobre Damascu y Alepo, con unidaes SAM móviles SA-6 and SA-8 adicionales esplegaes a lo llargo de la frontera col El Líbanu En dalgún momentu más tarde, el Mandu de la Defensa Aérea foi xubíu a una fuercia separao, la [[Fuercia de Defensa Aérea Árabe Siria]]. === Fuercies paramilitares === * [[As-Saika]] - una fuercia de comandu. * [[Compañíes de Defensa (Siria)|Compañíes de Defensa]] - integrada nel exércitu como la [[4ª División Acorazada (Siria)|4ª División Acorazada]] y la Guardia Republicana, según la 14ª División Aerotresportada, con 5 reximientos de Fuercies Especiales. * [[Exércitu pola Lliberación de Palestina]] - una fuercia auxiliar palestina, aparentemente devuelta al control de l'autoridá palestina. * [[Guardia Republicana (Siria)|Guardia Republicana]] - integrada nel exércitu. == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru|títulu=The Military Balance 2011|añu=2011|editorial=[[Routledge]]|isbn=978-1-85743-606-8|autor=[[International Institute for Strategic Studies]]|ref=CITEREFIISS2011}} * {{cita llibru|títulu=The Military Balance 2010|añu=2010|editorial=Routledge|isbn=978-1-85743-557-3|autor=International Institute for Strategic Studies|ref=CITEREFIISS2010}} * {{cita llibru|títulu=Arabs at War: Military Effectiveness, 1948-1991|añu=2002|editorial=[[University of Nebraska Press]]|isbn=978-0-8032-3733-9|autor=[[Kenneth Pollack|Pollack, Kenneth]]|ref=CITEREFPollack2002}} * {{cita llibru|títulu=It Doesn't Take a Hero : The Autobiography of Xeneral H. Norman Schwarzkopf|añu=1993|editorial=[[Bantam Books]]|isbn=978-0-553-56338-2|autor=[[Norman Schwarzkopf, Jr.|Schwarzkopf, Norman]]|ref=CITEREFSchwarzkopf1993}} * {{cita llibru|autor=[[Patrick Seale|Seale, Patrick]]|ref=CITEREFSeale1990|títulu=Asad of Syria: The Struggle for the Middle East| editorial=[[University of California Press]]|añu=1990|isbn=978-0-520-06976-3}} {{Tradubot|Fuerzas Armadas Árabes Sirias}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Fuercies armaes de Siria| ]] [[Categoría:Facciones progubernamentales de la Guerra Civil Siria]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] is96h3ytmiory1vcbmrjvn6i9z4bhw0 0 130586 3709298 3709035 2022-08-18T13:38:59Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Publicidá}} {{Organización}} '''Netflix, Inc.''' ye una [[empresa comercial]] d'[[Estaos Xuníos]] d'[[entretenimientu]] qu'apurre per aciu [[tarifa plana]] mensual ''[[streaming]]'' (fluxu) multimedia (principalmente, [[película|películes]], [[series de televisión]]) y [[documentales]] [[Videu so demanda|baxo demanda]] per [[Internet]] y de DVD-per corréu, onde los [[DVD]] únviense per aciu [[Permit Reply Mail]]. La empresa fundóse nel añu 197 y tien la so sede en [[Los Gatos (California)]]. Empezó'l so serviciu basáu en soscripción en 1999. Pal añu 2009, Netflix taba ufiertando una coleición de 100&nbsp;000 títulos en DVD y superaba los 10 millones de soscriptores.<ref>TechCrunch. “[http://techcrunch.com/topic/company/netflix/ Netflix].” Recuperáu'l 5 d'agostu de 2014.</ref> El 25 de febreru de 2007, Netflix apurrió'l so DVD númberu mil millones.<ref>{{cita noticia |url=http://www.msnbc.msn.com/id/17331123/ |títulu=Netflix delivers 1 billionth DVD |editorial=MSNBC |fecha=25 de febreru de 2007}}</ref> N'abril de 2011, la empresa tenía más de 23 millones de soscriptores nos [[Estaos Xuníos d'América|Estaos Xuníos]] y más de 26 millones en tol mundu.<ref name="netflix2011april">{{Cita web |url=http://seekingalpha.com/article/265310-netflix-q1-earnings-up-88-adds-3-m-subscribers |títulu=Netflix Q1 Earnings Up 88%, Adds 3.M Subscribers |editorial=SeekingAlpha |fecha=25 d'abril de 2011}}</ref> Pal primer trimestre de 2015, tenía más de 60 millones de soscriptores en tol mundu.<ref>{{Cita web |url=http://www.fool.com/investing/xeneral/2015/04/15/netflix-inc-earnings-crushing-milestones.aspx |títulu=Netflix Inc. Earnings: Crushing Milestones -- The Motley Fool |fechaaccesu=1 d'abril de 2016 |apellíu=Munarriz |nome=Rick |sitiuweb=The Motley Fool}}</ref> Un añu dempués algamó los 81,5 millones, perpasando llixeramente les sos propies previsiones. La mayoría d'estos nuevos soscriptores veníen de fora d'Estaos Xuníos.<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/economia/2016/04/18/57154fd9268y3y112a8b459b.html |títulu=Netflix supera los 80 millones d'usuarios gracies a la crecedera internacional |fechaaccesu=28 d'abril de 2016 |sitiuweb=ELMUNDO}}</ref> N'avientu de 2016 algamó 89 millones de soscriptores, de los que 48 millones yeren d'Estaos Xuníos.<ref>[https://www.forbes.com/sites/greatspeculations/2017/01/19/netflix-subscriber-growth-continues-unabated-as-margins-improve/ Netflix Subscriber Growth Continues Unabated, As Margins Improve] - Forbes, 19 de xineru de 2017</ref> El 16 de xineru de 2014, el nomamientu de [[The Square (2013)|The Square]] pa un [[Premiu de l'Academia]] convirtióse na primer nominación na historia pa una producción orixinal de Netflix.<ref>{{Cita web |url=http://blog.sfgate.com/techchron/2014/01/16/netflix-original-documentary-gets-oscar-nomination/ |títulu=Netflix orixinal documentary gets Oscar nomination |fechaaccesu=1 d'abril de 2016 |idioma=en-US |sitiuweb=The Technology Chronicles}}</ref><ref name="WSJ-Blogue-5636910">{{cita noticia |url=http://blogs.wsj.com/speakeasy/2014/01/16/egypt-documentary-the-square-could-put-netflix-in-winners-circle-at-oscars/ |títulu=Egypt Documentary 'The Square' Could Put Netflix in Winner's Circle at Oscars |obra=[[The Wall Street Journal]] Speakeasy Blogue |fecha=16 de xineru de 2014 |editorial=[[News Corp]] |allugamientu=New York City, New York |issn=0099-9660 |oclc=781541372 |fechaaccesu=8 de marzu de 2014 |nome=Michelle |apellíu=Kung |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140308082327/http://blogs.wsj.com/speakeasy/2014/01/16/egypt-documentary-the-square-could-put-netflix-in-winners-circle-at-oscars/ |fechaarchivu=8 de marzu de 2014 }}</ref> == Historia == [[Ficheru:Netflix headquarters.jpg|thumb|200px|Oficina central de Netflix en [[Los Gatos (California)|Los Gatos, California]].]] Netflix surdió en 1997 en [[California]], [[Estaos Xuníos]]. Foi creada por [[Reed Hastings]] y [[:en:Marc_Randolph|Marc Randolph]] como un [[videoclub]] con una plataforma de [[videu]] vía [[online]] o per [[corréu postal]] (serviciu disponible namái pa Estaos Xuníos), que-y apurría al soscriptor una cantidá ilimitada d'arriendu de [[película|películes]] y [[serie de televisión|series]] del so catálogu. [[Ficheru:Netflix logo.svg|thumb|200px|Logo de Netflix usáu dende 2000 hasta 2014]] [[Ficheru:Netflix icon.svg|thumb|150px|Iconu de Netflix usáu dende [[2016]]]] Sicasí, la "revolución Netflix" diose col serviciu de visualización vía ''[[streaming]]'', magar qu'anguaño'l serviciu d'unviada a casa caltiénse ya inclusive s'afai y actualiza, por casu, agora tamién ufierta películes en [[Blu-Ray]]. Trátase d'una actividá qu'apunta a la baxa, sobremanera si se compara cola rápida popularización del serviciu vía conexión de [[banda ancha]]. Inclusive, esti serviciu nin siquier se contemple na so espansión internacional escontra [[Hispanoamérica]] y [[Europa]].<ref>{{cita noticia |nome=Juan Manuel |apellíu=García |títulu=El serviciu d'arriendu de películes per internet Netflix podría dar el saltu a Europa en 2011 |url=http://www.lavanguardia.es/enllaces-del-dia/20101229/54095736258/el serviciu-de-arriendu-de-peliculas-per internet-netflix-podria-dar-el saltu-a-europa-en-2011.html |obra=La Vanguardia |fecha=29 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2011 }}</ref><ref name=uk>{{cita noticia |nome=Stan |apellíos=Schroeder |títulu=Netflix Coming to UK and Ireland in 2012 |url=http://mashable.com/2011/10/24/netflix-coming-to-uk-and-ireland-in-2012/ |obra=Mashable |fecha=24 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2011 |idioma=inglés }}</ref> A metá de [[2013]] contaba con más de 32 millones de soscriptores n'Estaos Xuníos, [[Canadá]], Iberoamérica, países nórdicos, [[Irlanda]] y [[Reinu Xuníu]], dexándo-yos a los sos usuarios esfrutar de series de televisión y películes na so [[televisión]], [[reproductor multimedia|reproductores multimedia]], [[Smart TV]], sistema [[home theater]], [[Videoconsola|consoles]] y dispositivos móviles. Netflix refundió los meyores resultaos na so historia nel últimu trimestre del 2013, sumando 2,25 millones d'usuarios nuevos, llogrando facturar hasta 1.066 millones de dólares, una cifra que perpasó abondamente les del añu anterior, con una crecedera de 36,5% en comparanza del 2013. Esto, en términos financieros supón un espunte en tolos ámbitos de la empresa. La compañía terminó l'añu 2014 con 57,3 millones d'usuarios en tol mundu, sumando en 2017 98,75 millones. En 2017, Netflix fizo la so primer adquisición, la empresa d'historietes Millarworld del guionista [[Mark Millar]]. == Infraestructura == L'índiz de velocidá de [[Fornidor de servicios d'internet|fornidor de servicios d'Internet]] pa Netflix basóse en datos de más de 44 millones de miembros de Netflix en tol mundu que vieron más de 1000 millones d'hores de series y películes de Netflix per mes. Les velocidaes indicaes reflexen el rendimientu promediu de toles tresmisiones de Netflix na rede de cada ISP y son un indicador del rendimientu qu'esperimenten de normal tolos usuarios de rede d'un ISP. Polo xeneral, una rede más rápida implica una meyor calidá d'imaxe, tiempos d'entamu más rápidos y menos interrupciones. El rendimientu promediu ta per debaxo del rendimientu máximu. Esto debe a munchos factores, por casu, la variedá de codificaciones qu'usa Netflix pa tresmitir series y películes, amás de la variedá de dispositivos qu'usen los miembros y l'estáu de les redes doméstiques. Estos factores anular na comparanza ente ISP. A partir de febreru de 2016, Netflix utiliza puramente servidores na nube, rematándose un procesu de migración empecipiáu en 2008. Los sos servidores tán asitiaos na rede [[Amazon Web Services|AWS]] d'[[Amazon.com]]. Esto dexa ufiertar a los sos veceros una tasa de disponibilidad de 99,99%. Les aplicaciones evolucionaron d'una arquiteutura monolítica a una arquiteutura basada en [[servicio web|microservicios]] y un modelu de bases de datos ensin normalizar sobre manejadores de tipu [[NoSQL]].<ref> {{Cita web |url=https://media.netflix.com/es/company-blogue/completing-the-netflix-cloud-migration |fecha=11 de febreru de 2016 |títulu=Netflix camudar a la nube |fechaaccesu=4 de marzu de 2016}}</ref> == Funcionamientu == Esto funciona con un reproductor basáu en Microsoft Silverlight pa evitar que'l conteníu audiovisual fuera descargáu (anguaño ufierta un serviciu de descarga de delles películes o capítulos de serie que namái pueden ser reproducíos na aplicación), anque tamién cunta cola opción d'usar un reproductor creáu con HTML5. Baxu [[Linux]] puede vese Netflix usando'l navegador [[Google Chrome]], versión 38 o más recién.<ref>{{Cita web |url=http://www.makeuseof.com/tag/watch-netflix-natively-linux-easy-way/ |títulu=How to Watch Netflix Natively on Linux – the Easy Way |autor=Michael Tunnell |fecha=10 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=4 de marzu de 2016}}</ref> Cuando s'entra a una película, Netflix precarga una pequeña parte d'esti antes pa evitar les cortes por almacenamientu en búfer. == Modelos de suscripción == Netflix ufierta tres tipos distintes de suscripción, con distintos precios y servicios, anque tol conteníu ta disponible pa toos el soscriptores<ref>{{Cita web|url=https://www.netflix.com/signup|títulu=Netflix - Ver series en llinia, ver películes en llinia|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|sitiuweb=www.netflix.com}}</ref>. Hai qu'añedir qu'anque un planu soporte UHD, tienen de cumplise una serie de requisitos previos pa visualizar el conteníu nesta calidá (ver puntu anterior). {| {{tablaguapa}} |+Modelos de suscripción de Netflix !Númberu máximu de situaciones simultánees !Calidá de streaming !Númberu máximu de dispositivos móviles con archivos descargaos !Preciu mensual (España) |- |1 |Estándar (720p) |1 |7,99 € |- |2 |HD (1080p) |2 |10,99 € |- |4 |UHD (2160p) |4 |13,99 € |} == Maneres de Netflix == * Netflix: Pa toles edaes como adultos y mozos onde los xéneros más populares tienden a ser de [[ciencia ficción]], [[suspensu]] y películes del momentu. * Netflix Kids: Categoría pa neños y familiar, los xéneros más populares na categoría son [[animación]] tales como: ''[[How to Train Your Dragon (película)|How to Train Your Dragon]]'', ''[[Phineas y Ferb]]'', ''[[Doctora Xuguetes]]'', ''[[Kung Fu Panda]]'' o ''[[Pokémon (anime)|Pokémon]]''. Netflix tien el respaldu de tener yá bastante tiempu nel mercáu y ser adoptáu pola mayoría de los ciudadanos d'Estaos Xuníos yá que se ponen a la vanguardia con series y películes tantu les más recién como de añoranzas d'aición, romance, drama, incluyendo películes iberoamericanes y d'otros llugares. Puedes ver calificaciones que-yos dieron a les series o películes y ver los sos comentarios, como en cualesquier otra plataforma cola diferencia de que delles páxines son gratuites y los videos son musicales o caseros. Pa Netflix, la so estratexa de producir [[Programación orixinal distribuyida por Netflix|conteníos propios]] resultó altamente granible, cuidao que-y dexó atender el mercáu global con una base propia de conteníos ensin tener qu'esmolecese pola negociación de llicencies que de normal se realiza país per país. Pa 2016, Netflix tien programáu estrenar 600 hores de programación infantil, 24 películes y documentales, amás de 31 series orixinales, qu'inclúin una cola estrella de [[YouTube]], Colleen Ballinger, conocida pol so personaxe [[Miranda Sings]].<ref> {{Cita web |url=http://techcrunch.com/2016/02/03/networks-need-to-take-note-of-the-new-netflix-series-with-youtubes-miranda-sings/?ncid=rss&utm_campaign=chrome& |títulu=Networks Need To Take Note Of The New Netflix Series With YouTube's Miranda Sings |fecha=3 de febreru de 2016 |fechaaccesu=4 de febreru de 2016 |autor=Jean Bruce |sitiuweb=TechCrunch }}</ref> En xunu de 2016, la compañía d'Estaos Xuníos anunció les sos primeres series interactivas. Nesti tipu de series, l'espectador va poder decidir l'aldu de la narración de la historia en ciertos momentos de los capítulos. El primer títulu en salir foi ''El Gatu con Botes'' y, a partir del 14 de xunetu, va tar disponible ''Buddy Thunderstruck''<ref>{{Cita web |url=http://www.elobservador.com.uy/netflix-llanza-les sos-primeres-series-interactivas-n1087348 |títulu=Netflix llanza les sos primeres series interactivas |fechaaccesu=21 de xunu de 2017}}</ref>''.'' ==Claves compartíes== Ye común que los usuarios de Netflix y otros sistemes de fluxu de video compartan les sos claves con otros usuarios, presentándose la dulda sobre la pertinencia o llegalidá d'esta práutica. Nuna aclaratoria del puntu de vista de Netflix, en 2015, el so presidente indicó que la empresa nun se siente amenazada por esta práutica y que bien al contrariu ver como una oportunidá d'espansión, cuidao que ye avezada qu'usuarios que conocieron el serviciu con una clave emprestada terminen abonándose tamién.<ref>{{Cita web |url=http://techcrunch.com/2016/01/11/netflix-ceo-says-account-sharing-is-ok/?ncid=rss&utm_medium=browser-extension |títulu=Netflix CEO Says Account Sharing Is OK |fecha=11 de xineru de 2015 |fechaaccesu=11 de xineru de 2015 |editor=TechCrunch}}</ref> == Programación == === Producción orixinal === {{AP|Programación orixinal distribuyida por Netflix}} [[Ficheru:House of Cards logo.svg|thumb|<center>Logo de ''House of Cards''</center>]] En marzu de 2011, Netflix empezó a adquirir conteníu orixinal pal so serviciu de suscripción de streaming, empezando col drama políticu d'una hora [[House of Cards (serie de televisión de 2013)|''House of Cards'']], qu'empezó pol serviciu de streaming en febreru de 2013. La serie foi producida por David Fincher y protagonizada por Kevin Spacey.<ref>{{Cita web |url=http://www.deadline.com/2011/03/its-official-netflix-picks-up-david-fincher-kevin-spacey-series-house-of-cards/ |títulu=It's Official: Netflix Picks Up David Fincher- Kevin Spacey Series 'House Of Cards' |fechaaccesu=4 de marzu de 2016 |apellíu=Andreeva |nome=Nellie |idioma=en-US |sitiuweb=Deadline}}</ref> A finales de 2011, Netflix recoyó dos temporaes d'ocho episodios de ''[[Lilyhammer]]'' y una cuarta temporada de l'antigua [[Arrested Development (serie de televisión)|''Arrested Development'']], serie de Fox.<ref>{{Cita web |url=http://www.deadline.com/2011/11/netflix-picks-up-new-episodes-of-arrested-development/ |títulu=Netflix Picks Up New Episodes Of 'Arrested Development' |fechaaccesu=4 de marzu de 2016 |apellíu=Andreeva |nome=Nellie |idioma=en-US |sitiuweb=Deadline}}</ref> Netflix anunció que lliberaría a la serie de [[drama sobrenatural]] ''[[Hemlock Grove]]'' a principios de 2013.<ref>{{Cita web |url=http://www.deadline.com/2012/03/famke-janssen-bill-skarsgard-join-eli-roths-hemlock-grove-netflix-to-air-gaumont-produced-series-in-early-2013/ |títulu=lasse_hallstrom.jpg |fechaaccesu=4 de marzu de 2016 |apellíu=Finke |nome=Nikki |idioma=en-US |sitiuweb=Deadline}}</ref> En febreru de 2013, [[Dreamworks Animation|DreamWorks Animation]] y Netflix alcordaron producir una nueva serie de dibuxos animaos llamada''[[Alterio FAST]]'', basáu na película ''[[Alterio (película)|Alterio]]'', que s'estrenó en xunetu d'esi añu.<ref>{{Cita web |url=http://www.deadline.com/2013/02/dreamworks-animation-netflix-alterio-kids-original-series/ |títulu=DreamWorks Animation To Produce First Netflix Original Series For Kids |fechaaccesu=4 de marzu de 2016 |apellíu=Lieberman |nome=David |idioma=en-US |sitiuweb=Deadline}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.deadline.com/2013/06/dreamworks-animation-produz-tv-shows-netflix/#more-522497 |títulu=DreamWorks Animation To Produce TV Shows Based On Its Characters For Netflix |fechaaccesu=4 de marzu de 2016 |apellíu=Lieberman |nome=David |idioma=en-US |sitiuweb=Deadline}}</ref> En marzu de 2013, Netflix anunció que se robló colos [[Hermanos Wachowski|Wachowski]] y [[Joseph Michael Straczynski|Michael Straczynski]] pa escribir y producir la so nueva serie de ciencia ficción, ''[[Sense8]]''&thinsp;,<ref>{{Cita web |url=http://www.prnewswire.com/news-releases/only-on-netflix-sci-fi-giants-the-wachowskis-and-j-michael-straczynski-team-up-to-create-sense8-200215501.html |títulu=Only On Netflix: Sci-Fi Giants The Wachowskis And J. Michael Straczynski Team-Up To Create "Sense8" |fechaaccesu=4 de marzu de 2016 |apellíu=Inc. |nome=Netflix, |sitiuweb=www.prnewswire.com}}</ref> que s'estrenó'l 5 de xunu de 2015. [[Ficheru:Orange is the new Black.png|thumb|Logo de ''Orange is the New Black''.]] ''[[House of Cards (serie de televisión de 2013)|House of Cards]]'', ''[[Lilyhammer]]'', ''[[Hemlock Grove]]'' y ''[[Orange Is the New Black]]'' fueron cada unu anovada pa una temporada adicional, programáu la so torna en 2014.<ref>{{Cita web |url=http://www.idigitaltimes.com/hemlock-grove-season-2-premiere-date-orange-new-black-madeline-brewer-joins-cast-ahead-2014-release |títulu='Hemlock Grove' Season 2 Premiere Date: 'Orange Is The New Black' Madeline Brewer Joins Cast Ahead Of 2014 Release |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |sitiuweb=iDigitalTimes.com}}</ref> A metá del 2013, Netflix reveló que caltién la opción de producir otra temporada de ''[[Arrested Development (serie de televisión)|Arrested Development]]'', pero nun se confirmó la so torna.<ref>{{Cita web |url=http://grantland.com/hollywood-prospectus/you-want-more-arrested-development-you-got-it/ |títulu=You Want More Arrested Development! You Got It! |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |apellíu=Barshad |nome=Amo |idioma=en-US |sitiuweb=Grantland}}</ref> Netflix adquirió los derechos de l'aclamada [[novela]] ''[[Thirteen Reasons Why]]'', escrita por [[Jay Asher]] y producida por [[Selena Gómez]]; teniendo a [[Dylan Minnette]] como Clay y a [[Katherine Langford]] como Hannah, y participación d'actores como [[Brandon Flynn]], [[Christian Navarro]], [[Alisha Boe]], [[Justin Prentice]], [[Devin Druid]], [[Miles Heizer]] y [[Ross Butler]]. Amás, Netflix produz diversos documentales tantu en formatu de llargumetraxe y mediumetraxe como series documentales, tomando diverses temátiques. Ente les series documentales podemos atopar delles con temátiques asociaes al arte y la gastronomía, como '''Tales by light'' (fotografía), ''[[Abstract serie documental|Abstract]]'' (diseñu) o ''[[Cooked serie documental|Cooked]]'' (gastronomía) ente otres. N'España, Netflix anunció la so segunda serie de producción propia, ''Élite'', que se va estrenar a lo llargo del añu 2019<ref>{{Cita web|url=http://www.vanitatis.elconfidencial.com/television/series-tv/2017-07-13/elite-thriller-adolescente-segunda-serie-espanola-netflix_1414449/|títulu='Élite', un thriller adolescente, segunda serie española de Netflix|fechaaccesu=13 de xunetu de 2017|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref>y la nueva película ''Fe d'etarres'', que s'estrenó'l 12 d'ochobre de 2017.<ref>{{Cita web|url=http://www.sensacine.com/noticias/cine/noticia-18559622/|títulu='Fe d'etarres', la nueva película española de Netflix, yá tien fecha d'estrenu|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref> Produció tamién, xuntu con Rainbow S.R.L, la serie [[Winx Club WOW]] que recibió bones crítiques, anguaño la serie cunta con dos temporaes. == Compatibilidá con dispositivos == Los dispositivos qu'apaecen nesta llista, disponen de hardware que ye compatible pal streaming de Netflix:<ref>{{Cita web |url=http://www.netflix.com/NetflixReadyDevices?cid=Game+Consoles |títulu=Netflix {{!}} Watch TV shows & movies anytime, anywhere. |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |sitiuweb=www.netflix.com}}</ref> * [[Amazon.com|Amazon]] Fire TV,&nbsp;[[Amazon Kindle Fire|Kindle Fire]],&nbsp;[[Kindle Fire HD]],&nbsp;Kindle Fire HDX * [[Android|Androidː]]&nbsp;smartphones y tablets * [[Android TV]] * [[Apple]]:&nbsp;[[Apple TV]],&nbsp;[[iPad]],&nbsp;[[iPhone]],&nbsp;[[IPod touch|iPod Touch]]<ref>{{Cita web |url=http://www.apple.com/appletv/ |títulu=Apple TV - Ads |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |idioma=en-US |sitiuweb=Apple}}</ref> * [[Barnes & Noble]]&nbsp;Nook Color,&nbsp;[[Nook Tablet]],&nbsp;Nook HD * D-Link&nbsp;Boxee Box<ref>{{Cita web |url=http://www.boxee.tv/ |títulu=Boxee |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |sitiuweb=www.boxee.tv}}</ref>&nbsp;(namái ye compatible con&nbsp;Netflix&nbsp;n'EE.XX.&nbsp;y Canadá) * [[Google Chromecast|Google&nbsp;Chromecast]] (puede recibir streaming de Netflix dende un dispositivu móvil compatible o en Chrome) * Insinia, reproductores de discos [[Discu Blu-ray|Blu-ray]] y sistemes de teatru en casa * [[LG Electronics]]: dellos reproductores de [[Discu Blu-ray|Blu-ray]], televisiones, y sistemes de [[Cine llariegu|teatru en casa]] * [[Google TV]] * YouView&nbsp;decodificadores nel Reinu Xuníu * [[Microsoft]]:&nbsp;[[Windows 10]]&nbsp;(PC y móviles), [[Windows 8]],&nbsp;[[Windows Phone]],&nbsp;[[Xbox 360]],&nbsp;[[Xbox One]]<ref>{{Cita web |url=http://www.msnbc.msn.com/id/25680004/ |títulu=Microsoft partners with Netflix on Xbox Live |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |sitiuweb=msnbc.com}}</ref> * [[Nintendo]]:&nbsp;[[Wii]],<ref>{{Cita web |url=http://www.netflix.com/NRD/Wii |títulu=Netflix - Watch TV Shows Online, Watch Movies Online |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |sitiuweb=www.netflix.com}}</ref>&nbsp;[[Nintendo 3DS]]&nbsp;[[Wii U ]] y [[Nintendo Switch]] * [[Panasonic Corp|Panasonic]]: dellos reproductores de discos [[Discu Blu-ray|Blu-ray]], televisiones, y sistemes de teatru en casa * [[Philips]]: dellos reproductores de discos [[Discu Blu-ray|Blu-ray]] y televisiones<ref>{{Cita web |url=http://gizmodo.com/5442992/philips-ecu-led-tvs-stream-netflix-while-saving-the-earth |títulu=Philips Ecu LED TVs Stream Netflix While Saving the Earth |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |apellíu=Nosowitz |nome=Dan |idioma=en-US |sitiuweb=Gizmodo}}</ref> * Roku&nbsp;reproductor de streaming<ref>{{Cita web |url=http://netflix.mediaroom.com/index.php?s=43&item=272 |títulu=Netflix Teams With Streaming Media Innovator Roku on Player That Instantly Streams Movies From Netflix Direutly to the TV - May 20, 2008 |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |fecha=9 de xunu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080609101753/http://netflix.mediaroom.com/index.php?s=43&item=272 |fechaarchivu=9 de xunu de 2008 }}</ref> * [[Samsung]]: dellos reproductores de discos [[Discu Blu-ray|Blu-ray]], sistemes de teatru en casa, smartphones, televisiones, y tablets<ref>{{Cita web |url=http://www.samsung.com/us/appstore |títulu=Smart TV and Blu Ray Apps Store: Popular & Top Rated Apps {{!}} Samsung |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |sitiuweb=www.samsung.com}}</ref> * Seagate&nbsp;FreeAgent Theater+ HD media player * [[Sharp Corporation|Sharp]]: delles televisiones LED/LCD y reproductores de discos [[Discu Blu-ray|Blu-ray]]<ref>{{Cita web |url=http://www.sharpusa.com/ForHome/HomeEntertainment/BluRayDisc.aspx |títulu=http://www.sharpusa.com/ForHome/HomeEntertainment/BluRayDisc.aspx |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |sitiuweb=Sharp USA}}</ref> * [[Sony]]&nbsp;reproductores de discos [[Discu Blu-ray|Blu-ray]], televisiones,&nbsp;[[PlayStation 3]],&nbsp;[[PlayStation Vita]]&nbsp;y [[PlayStation 4]]<ref>{{Cita web |url=http://blog.netflix.com/2010/10/wii-and-ps3-to-be-disc-free.html |títulu=Company Blogue |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |sitiuweb=[ye] Netflix Media Center}}</ref> * [[TiVo]]&nbsp;DVR (HD, HD XL, Series3, Premiere, Premiere XL, Roamio, y Bolt boxes)<ref>{{Cita web |url=https://www.tivo.com/support/how-to/watch-netflix |títulu=Watch Netflix |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |apellíu=macarter |sitiuweb=TiVo}}</ref> * [[ViewSonic|Viewsonic]]&nbsp;VMP75 * Vizio: dellos reproductores de discos [[Discu Blu-ray|Blu-ray]] y televisiones * [[Western Digital]]&nbsp;WD Live Plus media player * [[Yamaha Corporation|Yamaha]]&nbsp;BD-A1020<ref>{{Cita web |url=http://www.hometheaterhifi.com/blu-ray-players/blu-ray-players-reviews/yamaha-a-1020-universal-blu-ray-player/page-3-in-use.html |títulu=Yamaha A-1020 Universal Blu-ray Player - HomeTheaterHifi.com |fechaaccesu=5 de marzu de 2016 |idioma=en-US |sitiuweb=HomeTheaterHifi.com}}</ref> == Espansión internacional == [[Ficheru:Netflix area.svg|thumb|320x320px|Disponibilidad de Netflix, a partir de xineru de 2016:{{legend|#B00000|Disponible}}{{legend|#000000|Non disponible}}]] {| {{tablaguapa}} !2010 |La compañía empezó a ufiertar serviciu de streaming nel mercáu internacional el 22 de setiembre de 2010 en [[Canadá]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=Press |nome=Star Staff and Canadian |títulu=Video-streaming service Netflix launches in Canada, and uses actors to pose as excited consumers. |url=http://www.thestar.com/entertainment/2010/09/22/netflix_stumbles_as_it_launches_in_canada.html |fecha=22 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=12 d'abril de 2016|periódicu=The Toronto Star|issn=0319-0781}}</ref> |- !2011 |Netflix anunció los sos planes pa llanzar el so serviciu de streaming en [[Iberoamérica]].<ref>{{Cita web |url=http://money.cnn.com/2011/07/05/technology/netflix_international/index.htm |títulu=Netflix expands to 43 new countries |fechaaccesu=12 d'abril de 2016 |apellíu=Pepitone |nome=Julianne |sitiuweb=CNNMoney}}</ref> |- !2012 |Netflix empecipió la so espansión n'Europa en 2012 col llanzamientu nel [[Reinu Xuníu]] ya [[Irlanda]] el 4 de xineru.<ref>{{Cita web |url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-16467432 |títulu=Netflix launches UK film and TV streaming service |fechaaccesu=12 d'abril de 2016 |sitiuweb=BBC News}}</ref> Pal 18 de setiembre yá s'ampliara a [[Dinamarca]], [[Finlandia]], [[Noruega]] y [[Suecia]].<ref>{{Cita web |url=http://www.prnewswire.com/news-releases/netflix-launches-in-sweden-denmark-norway-and-finland-174749581.html |títulu=Netflix Launches In Sweden, Denmark, Norway And Finland |fechaaccesu=12 d'abril de 2016 |apellíu=Inc. |nome=Netflix, |sitiuweb=www.prnewswire.com}}</ref> |- !2013 |[[Reinu de los Países Baxos|Países Baxos]] foi l'únicu país al que Netflix espandir nel 2013, una y bones la empresa decidió amenorgar la velocidá d'espansión col fin de controlar los costos de suscripción.<ref>{{Cita web |url=http://variety.com/2014/digital/news/netflix-makes-plans-to-move-into-europe-but-it-cares-fights-from-local-competitors-1201125910/ |títulu=Netflix 2014 European Expansion: A Look Ahead |fechaaccesu=12 d'abril de 2016 |apellíu=Wallenstein |nome=Andrew |idioma=en-US |sitiuweb=Variety}}</ref> |- !2014 |Netflix ta disponible n'[[Austria]], [[Bélxica]], [[Francia]], [[Alemaña]], [[Luxemburgu]] y [[Suiza]].<ref>{{Cita web |url=https://pr.netflix.com/WebClient/getNewsSummary.do?newsId=1593 |títulu=Centro de Prensa de Netflix |fechaaccesu=12 d'abril de 2016 |sitiuweb=[ye] Netflix Media Center}}</ref> |- !2015 |Espansión a [[Australia]], [[Nueva Zelanda]], [[Xapón]] ,<ref>{{Cita web |url=https://pr.netflix.com/WebClient/getNewsSummary.do?newsId=1751 |títulu=Centro de Prensa de Netflix |fechaaccesu=12 d'abril de 2016 |sitiuweb=[ye] Netflix Media Center}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.smh.com.au/digital-life/hometech/how-the-australian-netflix-differs-from-the-us-service-20150323-1m60g8.html |títulu=How the Australian Netflix differs from the US service |fechaaccesu=12 d'abril de 2016 |sitiuweb=The Sydney Morning Herald}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://pr.netflix.com/WebClient/getNewsSummary.do?newsId=1871 |títulu=Centro de Prensa de Netflix |fechaaccesu=12 d'abril de 2016 |sitiuweb=[ye] Netflix Media Center}}</ref> [[Italia]], [[Portugal]] y [[España]].<ref>{{Cita web |url=http://leitor.expresso.pt/#library/expresso/selmanariu2223/economia-2223/temes/portugal-tera-netflix-em-outubro |títulu=Impresa Digital Reader |fechaaccesu=12 d'abril de 2016 |sitiuweb=leitor.expresso.pt}}</ref> |- !2015-2016 |Netflix anunció la espansión n'Asia empecipiando col llanzamientu en [[Paquistán]], [[Singapur]], [[Corea del Sur]] y [[Taiwán]] a principios de 2016, y les [[Filipines]] y el [[sudeste asiáticu]] nun futuru próximu.<ref>{{Cita web |url=https://pr.netflix.com/WebClient/getNewsSummary.do?newsId=2553 |títulu=Centro de Prensa de Netflix |fechaaccesu=12 d'abril de 2016 |sitiuweb=[ye] Netflix Media Center}}</ref> |- !2016 |Netflix amplió la so presencia a 130 países, aumentando la so cobertoria a tol mundu, sacante [[República Popular China]] (sacante [[Ḥong Kong]] y [[Macáu]]), [[Siria]] y [[Corea del Norte]]; amás tampoco ta disponible nes rexones europees de [[República de Crimea|Crimea]] y [[Sebastopol]]. |} == Competencia == === Situación n'Estaos Xuníos === L'ésitu de Netflix foi siguíu pol establecimientu de numberoses otres empreses d'arriendu de DVD, tantu n'Estaos Xuníos como nel estranxeru. [[Walmart]] empecipió un serviciu d'arriendu en llinia n'ochobre de 2002, pero abandonó'l mercáu en mayu de 2005. Sicasí, Walmart más tarde adquirió'l serviciu d'arriendu de Vudu, en 2010.<ref>{{Cita web |url=http://social.techcrunch.com/2010/02/23/walmart-buys-vudu/ |títulu=Walmart buys VUDU |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |apellíu=Merrill |nome=Scott}}</ref> [[Blockbuster video|Blockbuster Video]] entró nel mercáu online d'EE.XX. n'agostu de 2004, con un serviciu de suscripción mensual de US $ 19.95. Esto provocó una guerra de precios; Netflix plantegara'l so popular plan de tres discos de US $ 19.95 a US $ 21.99 xustu antes de la puesta en marcha de Blockbuster, pero n'ochobre, Netflix amenorga esta tasa a US $ 17,99. Blockbuster respondió con tases tan baxes como US $ 14.99 por un tiempu, pero, n'agostu de 2005, dambes empreses establecer a tases idéntiques.<ref>{{Cita web |url=http://usatoday30.usatoday.com/money/media/2004-10-17-netflix-dvd-war_x.htm |títulu=USATODAY.com - Netflix, Blockbuster in all-out DVD rental price war |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=usatoday30.usatoday.com}}</ref> El 22 de xunetu de 2007, Netflix dexó cayer los precios de los sos dos planes más populares en US $ 1,00 nun esfuerciu por competir meyor con Blockbuster en llinia.<ref>{{Cita web |url=http://forbes.com/feeds/ap/2007/07/24/ap3943464.html |títulu=Forbes.com File Not Found |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |fecha=15 d'ochobre de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071015211952/http://forbes.com/feeds/ap/2007/07/24/ap3943464.html |fechaarchivu=15 d'ochobre de 2007 }}</ref> El 4 d'ochobre de 2012, [[Dish Network]] refugó planes de convertir a Blockbuster nun competidor de Netflix.<ref>{{Cita web |url=http://www.pcmag.com/article2/0,2817,2410655,00.asp |títulu=Blockbuster Abandons Plans for Netflix-Like Streaming Service |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=PCMAG}}</ref> (Dish adquirió'l doliente Blockbuster, LLC en 2011 y va siguir llicenciando la marca de franquicies, y va caltener el so serviciu de streaming de videu "Blockbuster on Demand" abierta).&thinsp;<ref>{{Cita web |url=http://blogs.marketwatch.com/behindthestorefront/2013/11/06/roll-credits-dish-shuttering-its-remaining-300-blockbuster-stores/ |títulu=Roll credits: Dish shuttering its remaining 300 Blockbuster stores |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |apellíu=Cheng |nome=Andria |sitiuweb=Marketwatch}}</ref> En 2005, Netflix citaba como un potencial competidor a [[Amazon.com]],<ref>{{Cita web |url=http://arstechnica.com/uncategorized/2005/06/5011-2/ |títulu=Netflix sees a bright future, sans Amazon competition |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=Ars Technica}}</ref> qu'hasta l'añu 2008, ufiertó arriendu de videos en llinia nel Reinu Xuníu y Alemaña. Esti brazu de la empresa foi vendida a LoveFilm; sicasí, Amazon mercó entós LoveFilm en 2011.<ref>{{Cita web |url=http://www.businessinsider.com/amazon-lovefilm-2011-1 |títulu=Amazon Buys Lovefilm, The Netflix Of Europe |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=Business Insider}}</ref> Amás, Amazon agora tresmite películes y programes de televisión al traviés de Amazon Video (antes Amazon Video On Demand y LOVEFiLM Instant).<ref>{{Cita web |url=http://www.digitaltrends.com/home-theater/netflix-hulu-plus-amazon-instant-video/ |títulu=Amazon Prime Instant Video vs. Netflix vs. Hulu |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |idioma=en-US |sitiuweb=Dixital Trends}}</ref> Redbox ye otru competidor qu'utiliza un enfoque kiosco: En llugar d'unviar los DVD, los veceros recueyen y devuelven los DVD nos quioscos d'autoserviciu allugaos n'árees metropolitanes. En setiembre de 2012, Coinstar, los propietarios de Redbox anunció planes d'acomuñar con [[Verizon Communications|Verizon]] pa poner en marcha Redbox Instant by [[Verizon Communications|Verizon]] a finales de 2012.<ref>{{Cita web |url=http://www.bloomberg.com/ |títulu=Bloomberg Business |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=Bloomberg.com}}</ref> A principios de 2013, Redbox Instant by Verizon empezó una versión beta llindada del so serviciu,<ref>{{Cita web |url=http://www.engadget.com/2012/12/20/redbox-instant-beta-convides-slowly-start-rolling-out-ios-and-an/ |títulu=Redbox Instant beta convides slowly start rolling out, iOS and Android apps appear |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=Engadget}}</ref> que foi descritu polos críticos como "Non asesín Netflix",<ref>{{Cita web |url=http://ces.cnet.com/8301-34435_1-57563123/redbox-instant-is-non-netflix-killer/ |títulu=Redbox Instant is non Netflix killer |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=CNET}}</ref> por cuenta de "problemes téunicos y la busca mediocre."&thinsp;<ref>{{Cita web |url=http://www.nasdaq.com/article/redbox-instant-beta-launches-with-glitches-lackluster-selection-cm205893#.UQ9CEL9EGSo |títulu=Redbox Instant Beta Launches with Glitches, Lackluster Selection |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=NASDAQ.com}}</ref> CuriosityStream, un serviciu basáu en suscripción premium llibre de publicidá, similar a Netflix, foi llanzáu en marzu de 2015, ufiertando un conteníu puramente de non ficción, enfocáu nes árees de la ciencia, la teunoloxía, la civilización y l'espíritu humanu, denominóse'l "nuevu Netflix de non ficción".<ref>{{Cita web |url=http://mashable.com/2015/03/19/curiositystream-discovery-channel-founder/ |títulu=CuriosityStream: the new 'Netflix for nonfiction' |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |apellíu=UTC |nome=Jason Abbruzzese2015-03-19 11:18:43 |sitiuweb=Mashable}}</ref> [[Hulu|Hulu Plus]], como Netflix y [[Amazon.com|Amazon Prime Instant Video]], "tien les sos propies ufiertes de conteníu esclusivo y orixinal", como Netflix "pa non yá siguir atrayendo nuevos soscriptores, sinón tamién caltener los yá esistentes feliz".<ref>{{Cita web |url=http://www.huffingtonpost.com/2013/08/01/netflix-profiles_n_3685876.html |títulu=Netflix Finally Realizes How People Really Watch Movies On It |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=The Huffington Post}}</ref> Netflix y Blockbuster eviten en gran midida ufiertar [[pornografía]], pero varios servicios de suscripción de videos "p'adultos" inspirar en Netflix, tales como SugarDVD y WantedList.<ref>{{Cita web |url=http://www.wired.com/techbiz/media/news/2004/02/62340 |títulu=Netflix Imitators Are Everywhere |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |idioma=en-US |sitiuweb=WIRED}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.wired.com/wired/archive/13.11/porn.html |títulu=Skin City |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |idioma=en-US |sitiuweb=WIRED}}</ref> === Otros países y rexones === N'[[Australia]], Netflix compite con delles empreses locales de streaming, incluyendo [[Foxtel]]/Seven West Media empresa d'Empresto, Nine Entertainment Co./Fairfax Media empresa de Stan y [[Quickflix]]. En [[Escandinavia]], Netflix compite con Viaplay, [[HBO]] Nordic y CMore Play. Nel [[Sudeste Asiáticu|sudeste asiáticu]], Netflix compite con Astru On the Go, Sky on Demand, Singtel TV, HomeCable OnDemand, y iflix.<ref>{{Cita web |url=http://asia.pcmag.com/netflix/5222/feature/the-challenges-of-video-on-demand-in-southeast-asi |títulu=The Challenges of Video on Demand in Southeast Asia |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |idioma=en-US |sitiuweb=PCMag Asia}}</ref> En [[Nueva Zelanda]], Netflix compite con empreses locales de streaming, incluyendo Television New Zealand (TVNZ), Mediaworks New Zealand, Sky Network Television, Lightbox, Neon y Quickflix. N'[[Italia]], Netflix solo compite con Infinity (Mediaset), Sky Online y TIMvision. En [[Sudáfrica]], Netflix compite con ShowMax.<ref>{{Cita web |url=http://qz.com/560744/africas-biggest-media-company-will-fight-netflix-for-control-of-the-global-streaming-market/ |títulu=Africa's biggest media company will fight Netflix for control of the global streaming market |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |apellíu=Mohammed |nome=Omar |idioma=en-US |sitiuweb=Quartz}}</ref> En [[Iberoamérica]], Netflix compite en Méxicu con [[Blim]]<ref>{{Cita web |url=http://mx.blastingnews.com/showbiz-y-tv/2016/02/blim-la-nueva-competencia-de-netflix-00807731.html |títulu=Blim, la nueva competencia de Netflix |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |apellíu=News |nome=Blasting |idioma=es-MX |sitiuweb=Blasting News}}</ref> de [[Grupu Televisa]],<ref>{{Cita web |url=http://www.quien.com/espectaculos/2016/02/22/pepe-baston-presenta-blim-la competencia direuta-de-netflix-en-mexico |títulu=Pepe Cayáu presenta Blim, la competencia direuta de Netflix en Méxicu |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=www.quien.com}}</ref> [[Cinépolis]] Klic y [[Totalplay Telecomunicaciones|Total Play]].<ref>{{Cita web |url=http://www.stuff.tv/mx/noticias/blim-nun ye-una-amenacia-pero-netflix-si-tendra-competencia |títulu=Blim nun ye una amenaza, pero Netflix sí va tener competencia {{!}} Stuff |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=www.stuff.tv}}</ref> N'otros países de la rexón compite con [[HBO Latin America Group|HBO GO]],<ref>{{Cita web |url=http://www.sdpnoticias.com/economia/2015/10/10/hbo-go-estara-disponible-en-latinoamerica-ensin-tener-que-contratar-cable |títulu=HBO GO va tar disponible en Llatinoamérica ensin tener que contratar cable |fechaaccesu=11 de marzu de 2016|sitiuweb=SDPnoticias.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.radioexitosa.pe/entretenimientu/expl68940-hbo-go-llega-a-latinoamerica-pa face-y-la competencia-a-netflix |títulu=HBO GO llega a Llatinoamérica pa face-y la competencia a Netflix {{!}} Entretenimientu |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=radioexitosa.pe}}</ref> [[QubitTV|Qubit.tv]]<ref>{{Cita web |url=http://www.larepublica.co/qubit-la competencia-de-netflix-traer%25C3%25A1-baxos-costos-y-nuevu-modelu-pago_192116 |títulu=Qubit, la competencia de Netflix, va traer baxos costos y nuevu modelu pago |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |sitiuweb=128619453816698}}</ref> y [[Claro]]video.<ref>{{Cita web |url=http://www.cnnexpansion.com/negocios/2015/01/28/clarovideo-da-y guerra-a-netflix |títulu=Clarovideo da-y guerra a Netflix |fechaaccesu=11 de marzu de 2016|sitiuweb=www.cnnexpansion.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.xataka.com.mx/multimedia/netflix-vs-clarovideo-cual-ye-el-meyor-serviciu-de-streaming |títulu=Netflix vs. Clarovideo ¿cuál ye'l meyor serviciu de streaming? |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |apellíu=Dairox |fecha=30 de mayu de 2015 |sitiuweb=www.xataka.com.mx}}</ref> N'[[España]] primeramente especulábase que Netflix nun entraría a operar los sos servicios polos altos precios de derechu d'autor comparaos con otros países d'Europa<ref>{{Cita web |url=http://hipertextual.com/2011/01/netflix-espana-derechos-autor |títulu=Netflix taría cuestionándose desembarcar n'España polos abusivos derechos d'autor |fechaaccesu=1 d'abril de 2016|sitiuweb=Hipertextual}}</ref> como Francia o Alemaña<ref>{{Cita web |url=http://www.genbeta.com/multimedia/netflix-y-amazon-miren-con-rocea-el mercáu audiovisual-espanol |títulu=Netflix y Amazon miren con rocea'l mercáu audiovisual español |fechaaccesu=1 d'abril de 2016 |apellíu=Julián |nome=Miguel |sitiuweb=www.genbeta.com}}</ref> y pola alta tasa de sitio web de streaming illegales<ref>{{Cita web |url=http://www.expansion.comblogsuriondo/2010/12/22/seriesyonkis-podria-ser-el-netflix.html |títulu=ALSD - SeriesYonkis podría ser el Netflix español |fechaaccesu=1 d'abril de 2016 |sitiuweb=www.expansion.com}}</ref> y piratería.<ref>{{Cita web |url=https://www.europapress.es/portaltic/internet/noticia-netflix-dulda-espana-culpa-pirateria-abusivos-derechos-20110124103130.html |títulu=Netflix, dulda n'España: ¿culpa de la piratería o de los "abusivos" derechos? |fechaaccesu=1 d'abril de 2016 |apellíu=Press |nome=Europa|sitiuweb=europapress.es}}</ref> N'ochobre de 2015<ref>{{Cita web |url=http://www.20minutos.es/noticia/2494678/0/netflix/claves/llegada-espana/ |títulu=Netflix llega a España: los siete claves d'esti popular serviciu de televisión per Internet - 20minutos.es |fechaaccesu=1 d'abril de 2016 |apellíu=20Minutos |sitiuweb=20minutos.es - Últimes Noticies}}</ref> Netflix fai la so llegada al país européu<ref>{{Cita web |url=http://magazine.previsorabilbaina.com/te-interesa/netflix-espana-2015/ |títulu=Netflix llega a España en 2015 y nun va ser lo que te esperes |fechaaccesu=1 d'abril de 2016|sitiuweb=magacín.previsorabilbaina.com}}</ref> de forma independiente, y con [[Vodafone TV]]<ref name=":0" /> onde va tar integráu nel decodificador<ref>{{Cita web |url=http://www.xataka.com/streaming/netflix-yá-esta-disponible-en-espana-esto-ye-lo-que-tienes de saber |títulu=Netflix yá ta disponible n'España: esto ye lo que tienes de saber |fechaaccesu=1 d'abril de 2016 |apellíu=González |nome=María |fecha=20 d'ochobre de 2015 |sitiuweb=www.xataka.com}}</ref> de la compañía [[Vodafone España|Vodafone]] pa compensar a [[Movistar+]] y [[Yomvi]].<ref name=":0">{{Cita web |url=http://www.xataka.com/streaming/netflix-y-vodafone-aliaos-en-espana |títulu=Netflix ye la pieza maestra nel plan de Vodafone pa compensar a Movistar Fusión |fechaaccesu=1 d'abril de 2016 |apellíu=González |nome=María |fecha=1 de setiembre de 2015 |sitiuweb=www.xataka.com}}</ref> Anguaño, Netflix compite colos servicios de [[streaming]] de [[Movistar+]],<ref name=":1">{{Cita web|url=http://www.20minutos.es/noticia/2582699/0/video-on-demand/netflix/yomvi-wuaki-movistar-filmin/|títulu=La dura competencia de Netflix n'España: empieza la engarradiella pol pastel del 'streaming' - 20minutos.es|fechaaccesu=11 de marzu de 2016|apellíu=20Minutos|sitiuweb=20minutos.es - Últimes Noticies}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://es.gizmodo.com/les alternatives-a-netflix-catalogo-y-precios-de-toa-1708951302|títulu=Alternatives a Netflix n'España: catálogu y precios de la so competencia|fechaaccesu=11 de marzu de 2016|apellíu=Rebato|nome=Carlos|sitiuweb=Gizmodo n'Español}}</ref> [[HBO]], [[Amazon.com|Amazon Prime]], [[Sky (sistemes de televisión)|Sky]], [[Rakuten|RakutenTV]], [[Filmin]], y, en menor midida cuidao que son plataformes gratuites, con Atresplayer y [[Flooxer]] (propiedá d'[[Atresmedia Corporación|Atresmedia]]), Mitele y MTMac (propiedá de [[Mediaset España Comunicación|Mediaset España]]),&nbsp;[[iTunes]] y [[Google Play]].<ref>{{Cita web |url=https://www.europapress.es/portaltic/internet/noticia-competencia-precio-netflix-espana-20151005085933.html |títulu=Esta ye la competencia (y los sos precios) de Netflix n'España |fechaaccesu=11 de marzu de 2016 |apellíu=Press |nome=Europa|sitiuweb=europapress.es}}</ref> == Nueves emisiones en Dolby Atmos == [null Netflix] siempres esta intentando ameyorar el serviciu qu'ufierta a los sos usuarios, y ultimamente decidir a apostar pola meyora de la calidá del soníu en delles de les sos películes. Esto piensa facer ufiertando pistes en formatu [[Dolby Atmos]]; una teunoloxía d'audiu inmersivo que presenta un sistema híbridu d'amiestos y dirixe el soníu en forma d'oxetos dinámicos qu'envolubren l'oyente faciendo que la calidá del soníu amonte considerablemente. Hasta'l momentu Netflix disponía a lo más del sistema Dolby Digital Plus. Pel momento solo podrán vese películes con pista [[Dolby Atmos]] en versión orixinal y tampoco podrá vese en cualquier dispositivu, solo na consola [[Xbox One]]/S o una televisión [[LG Group|LG]] OLED de 2017 con soporte nativu pa Atmos. Tamién va ser necesariu tener contratáu'l planu más caru qu'ufierta la plataforma, con 4 pantalles y video Ultra HD, y una medría del anchu de la banda disponible de 3Mbps más solu pal soníu.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Rodriguez|nome=Paco|títulu=Netflix apuntar a les emisiones en Dolby Atmos, anque enagora con cuentagotes|url=https://www.xatakahome.com/servicios-de-smart-tv/netflix-apuntar a-les emisiones-en-dolby-atmos-anque-pol momentu-con-cuentagotes|fecha=29 de xunu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|idioma=es}}</ref> == Ver tamién == * [[Programación orixinal distribuyida por Netflix]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Netflix}} * [http://www.netflix.com/ Sitiu web oficial] * [http://tiendasdeconveniencia.org/como-pagar-netflix.html Formes de pagu de Netflix] {{Control d'autoridaes}} {{Tradubot|Netflix}} [[Categoría:Netflix]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] mydcl9xv7er12pmd5nnvf5el0a3i49m 0 130824 3709454 3708986 2022-08-18T17:33:14Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Carolina Rodríguez Ballesteros''' {{nym}} ye una ximnasta rítmica [[España|española]] que compite na seleición nacional de ximnasia rítmica d'España. Foi ganadora de la competición individual nos Xuegos Mediterráneos de 2013 y olímpica tantu en conxuntos (Atenes 2004, onde llogró la 7ª plaza) como n'individual ([[Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Londres 2012]], onde foi 14ª, y [[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|Rio 2016]], onde foi 8ª). Nestos postreros #convertir na ximnasta rítmica más llonxeva n'apostar los Xuegos Olímpicos, con 30 años d'edá. Ye la ximnasta individual que más vegaes foi campeona d'España del concursu xeneral cuntando toles categoríes, con 12 títulos (1 n'esquil, 1 n'infantil, 1 en primer categoría y 9 en categoría d'honor), siempres col Club Ritmu. Ye tamién la ximnasta que foi más vegaes campeona d'España nel concursu xeneral de la categoría d'honor, con 9 títulos.<ref name="leyenda">{{Cita web|url=http://www.laliga4sports.es/noticias/carolina-rodriguez-es-leyenda|fecha=26 de xunu de 2016|editor=laliga4sports.es|títulu=Carolina Rodríguez es leyenda|fechaaccesu=27 de xunu de 2016}}</ref> Amás, tien dellos campeonatos d'España por aparatos y 3 na modalidá de conxuntos.<ref>{{Cita web|url=http://spanishrg.tripod.com/carolinarodriguez.htm|editor=spanishrg.tripod.com|títulu=Carolina Rodríguez|idioma=inglés|fechaaccesu=16 de febreru de 2013}}(inglés). Consultáu'l 16 de febreru de 2013.</ref> Con Castiella y Lleón, ganó la Copa de la Reina en 9 ocasiones (2008 - 2016). En 2016 foi reconocida cola Medaya de Bronce de la Real Orde del Méritu Deportivu.<ref name="mérito">{{Cita web|url=http://www.csd.gob.es/csd/documentacion/01GabPr/Novedades/la-romd-reconoce-los-meritos-de-todos-los-medayistes-olimpicos-y-paralimpicos-de-los-juegos-de-rio-2016/view|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170331212528/http://www.csd.gob.es/csd/documentacion/01GabPr/Novedades/la-romd-reconoce-los-meritos-de-todos-los-medayistes-olimpicos-y-paralimpicos-de-los-juegos-de-rio-2016/view|fechaarchivu=31 de marzu de 2017|fecha=18 d'ochobre de 2016|editor=csd.gob.es|títulu=La ROMD reconoce los méritos de todos los medayistes Olímpicos y Paralímpicos de los Juegos de Rio 2016|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2016}}</ref> El 29 de payares de 2017 anunció la so intención d'apostar el Campeonatu Européu de Guadalaxara en 2018, y el 10 d'avientu celebró una Gala Homenaxe nel so honor nel Palaciu de los Deportes de Lleón. == Biografía deportiva == === Entamos === Empezó a prauticar ximnasia rítmica a los 7 años d'edá'l 28 de xineru de 1994 nel Club Ritmu de [[Lleón]], empezando a competir en categoría #benjamín. Nesa dómina foi campeona d'España en categoría alevina (1996) ya infantil (1998).<ref>{{Cita web|url=http://spanishrg.tripod.com/reus3.htm|editor=spanishrg.tripod.com|títulu=Palmarés del Carolina Rodríguez en el Campeonatu de España de 1998|idioma=inglés|fechaaccesu=12 de xunetu de 2012}}(inglés). Consultáu'l 12 de xunetu de 2012.</ref> En 1999 foi subcampeona d'España júnior individual.<ref>{{Cita web|url=http://spanishrg.tripod.com/lega.htm#4|editor=spanishrg.tripod.com|títulu=Palmarés del Carolina Rodríguez en el Campeonatu de España de 1999|idioma=inglés|fechaaccesu=12 de xunetu de 2012}}(inglés). Consultáu'l 12 de xunetu de 2012.</ref> Esi mesmu añu formó parte del conxuntu español júnior entrenáu por Dalia Kutkaite que llogró l'oru nel concursu xeneral y la plata na final de 5 cintes nel Tornéu Internacional de Portimão, amás de la 5ª plaza nel Tornéu Internacional de Budapest, en siendo terceres na calificación. Nel Campeonatu d'Europa de [[Budapest]] consiguió col conxuntu la 5ª posición, dempués de quedar nel 4ᵘ puestu na primer calificación. El conxuntu júnior taba integráu entós por Carolina, Belén Aguado, Marta Linares, Aida Otero, Patricia Rojano, Andrea Rubiño y Noemí Vives.<ref>{{Cita web|url=http://rsg.net/cgi-bin/show?events/1999/em_budapest_99_j.html#final|editor=rsg.net|títulu=Palmarés del conjunto júnior en el Campeonatu de Europa de Budapest|idioma=inglés|fechaaccesu=12 de xunetu de 2012}}(inglés). Consultáu'l 12 de xunetu de 2012.</ref> === Etapa na seleición nacional === ==== 2001 - 2004: curtia etapa como individual y Atenes 2004 en conxuntos ==== [[Ficheru:Almudena_Cid,_Jennifer_Colino_y_Carolina_Rodríguez_2001_Madrid_01.PNG|miniaturadeimagen|250x250px|Carolina (derecha) con [[Almudena Cid]] y Jennifer Colino nel Campeonatu Mundial de Madrid en 2001, el so debú mundialista]] {{Imaxe múltiple}}En xunetu de 2001 entró na seleición nacional de ximnasia rítmica d'España sénior, primero como individual, en 2003 nel conxuntu, y finalmente volviendo a la modalidá individual en 2005. Nel Campeonatu Mundial de Ximnasia Rítmica de 2001 en [[Madrid]], tres les descalificación de Alina Kabáyeva y Irina Cháshchina, quedó na 17ª posición na calificación individual y na 4ª por equipos al pie d'[[Almudena Cid]] y Jennifer Colino. En 2003 quedó, al pie d'[[Almudena Cid]], Jennifer Colino y Esther Escolar, 6ª por equipos nel Campeonatu del Mundu de Budapest, amás de llograr el puestu 59 na xeneral individual, realizando namái tres #ejercicio de los cuatro. A finales de 2003 pasó a integrar el conxuntu español, entrenáu por Rosa Menor y Noelia Fernández, col que participó nes sos primeres Olimpiaes, los Xuegos Olímpicos d'Atenes 2004. Carolina foi titular nel exerciciu de 3 aros y 2 pelotes. El combináu español llogró'l pase a la final en llogrando la 8ª plaza na calificación. Finalmente, el [[28 d'agostu]] consiguió la 7ª posición na final, polo que llogró'l diploma olímpicu. El conxuntu taría formáu amás por Sonia Abeyón, Bárbara González, Marta Linares, Isabel Pagán y Nuria Velasco.<ref>{{Cita web|url=http://spanishrg.tripod.com/conjunto04.htm|editor=spanishrg.tripod.com|títulu=Conjunto sénior 2004|idioma=inglés|fechaaccesu=29 d'agostu de 2014}}(inglés). Consultáu'l 29 d'agostu de 2014.</ref><ref>{{Cita web|url=http://archivo.marca.com/atenas2004/equipo_espanol/deportes/gimnasia_ritmica.html|autor=[[Marca (periódicu)|Marca]]|títulu=Equipo de gimnasia rítmica en Atenas 2004|fechaaccesu=29 d'agostu de 2014}}</ref> Anque formaben parte como suplentes del equipu nacional aquel añu, Lara González y Ana María Pelaz quedáronse fora de la convocatoria pa los Xuegos, polo que'l so papel #llindar a animar a les sos compañeres dende la grada del pabellón ateniense. N'apostando la cita olímpica, Carolina volvió a la modalidá individual na seleición. ==== 2005 - 2008: vuelta a la modalidá individual y retirada temporal ==== En 2005, de nuevu como individual, participó nel Campeonatu Mundial de Bakú, ocupando, al pie d'[[Almudena Cid]], Jennifer Colino y Esther Escolar, la posición 6ª por equipos, amás de la posición 123ª na xeneral, pero realizando namái l'exerciciu de cinta y non los cuatro. En 2006 proclamóse campeona d'España en categoría d'honor y participó nel Campeonatu Européu de [[Moscú]] quedando nel puestu 17ᵘ del concursu individual. En 2007, nel Campeonatu Européu de Bakú quedó, al pie d'[[Almudena Cid]] y Loreto Achaerandio, nel puestu 7ᵘ por equipos. A finales de 2007, n'apostando'l Campeonatu Mundial de Patras, onde llogró'l 15ᵘ puestu por equipos al pie d'[[Almudena Cid]], Loreto Achaerandio y Nuria Artigues, foi estremada del equipu nacional por decisión téunica, anunciando la so retirada.<ref>Tranca, Miguel Ángel (18 d'avientu de 2007). [http://www.diariodeleon.es/noticias/noticia.asp?pkid=359026 «Carolina Rodríguez deja la alta competición tras 14 años»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Diario_de_Le%C3%B3n Diario de León]''. Consultáu'l 27 de xunu de 2010.{{cita noticia|url=http://www.diariodeleon.es/noticias/noticia.asp?pkid=359026|títulu=Carolina Rodríguez deja la alta competición tras 14 años|fecha=18 d'avientu de 2007|fechaaccesu=27 de xunu de 2010|nome=Miguel Ángel|apellíu=Tranca|periódico=[[Diario de León]]}}</ref> Sicasí, en marzu de 2008 volvió a la competición consiguiendo'l títulu nacional en primer categoría nel Campeonatu d'España Individual y, n'avientu, el subcampeonatu en primer categoría na modalidá de conxuntos col Club Ritmu. ==== 2009 - 2012: ciclu olímpicu de Londres 2012 ==== En 2009 volvió ser convocada pola seleición nacional na modalidá individual, anque decidió quedase en [[Lleón]] cola so entrenadora Ruth Fernández en cuenta de volver al CAR de [[Madrid]]. En mayu foi bronce en pelota nel tornéu de Corbeil-Essonnes, qu'esi añu yera una prueba de la Copa del Mundu.<ref>{{Cita web|url=http://www.clubliceocordoba.es/web/index.php/temporadas-anteriores-noticias/141-carolina-rodriguez-bronce-en-pelota-35-copa-del-mundo-torneo-internacional-de-gimnasia-ritmica-de-corbeil|autor=Club Liceo-Córdoba|fecha=11 de mayu de 2009|títulu=Carolina Rodríguez, bronce en pelota [35 copa del mundo - Torneo internacional de gimnasia rítmica de Corbeil]|fechaaccesu=14 d'abril de 2013}}</ref> Esi añu consiguió ser campeona d'España en categoría d'honor. Nel Campeonatu d'Europa de Bakú quedó 17ª clasificada individualmente y 10ª por equipos. Nos XVI Xuegos Mediterráneos 2009 en [[Pescara]] llogró la medaya de bronce. N'agostu #mancar nel todíu esquierdu, pero pudo competir nel Campeonatu del Mundu de Mie llogrando la 22ª posición.<ref>{{Cita web|url=http://www.soitu.es/soitu/2009/10/19/info/1255955492_770535.html|fecha=19 d'ochobre de 2009|editor=soitu.es|títulu=Carolina Rodríguez retoma los entrenamientos aunque continúa pendiente del tobillo|fechaaccesu=26 de marzu de 2011}}</ref> N'avientu de 2009 tamién se proclamó campeona d'España en primer categoría na modalidá de conxuntos col Club Ritmu. En marzu de 2010 volvió mancase. Esta vegada foi un frayatu parcial de lligamentos nel todíu derechu.<ref>{{Cita web|url=http://www.la-cronica.net/2010/03/02/deportes/carolina-se-lesiona-y-peligra-su-presencia-en-el-europeo-70862.htm|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111209105937/http://www.la-cronica.net/2010/03/02/deportes/carolina-se-lesiona-y-peligra-su-presencia-en-el-europeo-70862.htm|fechaarchivu=9 d'avientu de 2011|apellíu=F. Buitrón|nome=César|fecha=2 de marzu de 2010|editor=La Crónica de León|títulu=Carolina se lesiona y peligra su presencia en el Europeo|fechaaccesu=26 de marzu de 2011}}</ref> A pesar d'ello, n'abril apostó'l Campeonatu d'Europa de Bremen, llogrando la 16ª posición na clasificación xeneral. En xunu del mesmu añu volvió proclamase campeona d'España en categoría d'honor.<ref>Coca, Jesús (26 de xunu de 2010). [http://www.leonoticias.com/frontend/leonoticias/Simplemente-Es-La-Mejor-vn51291-vst278 «Simplemente, es la mejor»]. ''Leonoticias''. Consultáu'l 27 de xunu de 2010.{{cita noticia|url=http://www.leonoticias.com/frontend/leonoticias/Simplemente-Es-La-Mejor-vn51291-vst278|títulu=Simplemente, es la mejor|fechaaccesu=27 de xunu de 2010|fecha=26 de xunu de 2010|periódico=Leonoticias|nome=Jesús|apellíu=Coca}}</ref> En xunetu sufrió una mancadura na rodía izquierda.<ref>{{Cita web|url=http://www.la-cronica.net/2010/08/12/deportes/el-calvario-de-carolina-rodriguez-92735.htm|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111129054910/http://www.la-cronica.net/2010/08/12/deportes/el-calvario-de-carolina-rodriguez-92735.htm|fechaarchivu=29 de payares de 2011|fecha=12 d'agostu de 2010|editor=La Crónica de León|títulu=El calvario de Carolina Rodríguez|fechaaccesu=26 de marzu de 2011}}</ref> En setiembre llogró la 17ª posición na clasificación xeneral y el 14ᵘ puestu por equipos nel Campeonatu del Mundu de Moscú. En payares de 2010 participó nel Euskalgym. N'abril de 2011 consiguió la medaya d'oru na competición de maces nel Tornéu Irina Deleanu, amás de conquistar la medaya de plata na clasificación xeneral y llograr otros trés segundos puestos.<ref>{{Cita web|url=http://www.la-cronica.net/2011/04/04/deportes/carolina-supera-a-kondakova-115978.htm|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111208060056/http://www.la-cronica.net/2011/04/04/deportes/carolina-supera-a-kondakova-115978.htm|fechaarchivu=8 d'avientu de 2011|apellíu=F. Buitrón|nome=César|fecha=4 d'abril de 2011|editor=La Crónica de León|títulu=Carolina supera a Kondakova|fechaaccesu=4 d'abril de 2011}}</ref> En xunu del mesmu añu, per cuarta vegada y tercer añu consecutivu, volvió proclamase campeona d'España en categoría d'honor. Nel Campeonatu Mundial de Ximnasia Rítmica de 2011, celebráu na ciudá francesa de [[Montpellier]], llogró'l 11ᵘ puestu por equipos y el 24ᵘ na xeneral, polo que nun llogró la clasificación direuta pa los [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012]], anque sí consiguió plaza pal Preolímpicu. En payares de 2011 participó nuevamente nel Euskalgym. Nel Preolímpicu de Londres, que s'apostó en xineru de 2012, Carolina remató en 4ᵘ llugar, consiguiendo asina la clasificación pa la Olimpiada al terminar dientro de los cinco primeres places que daben el pase nominal y non per país pa la cita londinense.<ref>[https://www.marca.com/2012/01/17/mas_deportes/otros_deportes/1326816088.html «Carolina Rodríguez se clasifica para los Juegos de Londres»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Marca_(peri%C3%B3dico) Marca]''. 20 de xineru de 2012. Consultáu'l 22 de xineru de 2012.{{cita noticia|url=https://www.marca.com/2012/01/17/mas_deportes/otros_deportes/1326816088.html|títulu=Carolina Rodríguez se clasifica para los Juegos de Londres|periódico=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|fecha=20 de xineru de 2012}}</ref> En xunetu de 2012, per cuartu añu consecutivu y per quinta vegada na so carrera, proclamóse campeona d'España en categoría d'honor. Con esti campeonatu sumó en total 8 títulos de campeona d'España individual nel concursu xeneral sumando toles categoríes, igualando asina la marca d'Almudena Cid.<ref>[http://www.diariodeleon.es/noticias/deportes/carolina-rodriguez-se-viste-de-oro-camino-a-los-juegos_705809.html «Carolina Rodríguez se viste de oro camino a los Juegos»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Diario_de_Le%C3%B3n Diario de León]''. 8 de xunetu de 2012. Consultáu'l 8 de xunetu de 2012.{{cita noticia|url=http://www.diariodeleon.es/noticias/deportes/carolina-rodriguez-se-viste-de-oro-camino-a-los-juegos_705809.html|títulu=Carolina Rodríguez se viste de oro camino a los Juegos|periódico=[[Diario de León]]|fechaaccesu=8 de xunetu de 2012|fecha=8 de xunetu de 2012}}</ref> Nos [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] #convertir na única ximnasta rítmica que compitió en dos Olimpiaes como miembru del conxuntu y como individual. Acabó finalmente na 14ª posición. El 20 de setiembre foi operada del todíu derechu na Clínica Cemtro de [[Madrid]] pol doctor Manuel Lleis. La intervención, que resultó esitosa, intentaba solucionar el frayatu de lligamentos qu'afectaba al peroneo calcáneo y al astragalino anterior. En tando 4 meses con escayola, volvió entrenar en febreru de 2013.<ref>{{Cita web|url=https://www.rtve.es/deportes/20120920/carolina-rodriguez-gimnasta-olimpica-operada-exito-lesion-ligamentos/564332.shtml|fecha=20 de setiembre de 2012|editor=rtve.es|títulu=Carolina Rodríguez, gimnasta olímpica, operada con éxito de una lesión de ligamentos|fechaaccesu=20 de mayu de 2016}}</ref> ==== 2013 - 2016: ciclu olímpicu de Rio 2016 ==== En xunu de 2013 proclamóse, per quintu añu consecutivu y sesta vegada, campeona d'España en categoría d'honor, convirtiéndose, con 9 títulos entós, na ximnasta que más vegaes fuera campeona d'España individual nel concursu xeneral sumando toles categoríes.<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=1444059 «Carolina Rodríguez revalidad el título nacional en "su mejor competición"»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/ABC_(peri%C3%B3dico) ABC]''. 23 de xunu de 2013. Consultáu'l 23 de xunu de 2013.{{cita noticia|url=https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=1444059|títulu=Carolina Rodríguez revalidad el título nacional en "su mejor competición"|periódico=[[ABC (periódico)|ABC]]|fechaaccesu=23 de xunu de 2013|fecha=23 de xunu de 2013}}</ref><ref>[http://www.20minutos.es/noticia/1850367/0/carolina-rodriguez/campeona-espana/gimnasia-valladolid/ «Carolina Rodríguez revalida el título nacional de gimnasia tras "su mejor competición"»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/20_minutos 20 minutos]''. 23 de xunu de 2013. Consultáu'l 23 de xunu de 2013.{{cita noticia|url=http://www.20minutos.es/noticia/1850367/0/carolina-rodriguez/campeona-espana/gimnasia-valladolid/|títulu=Carolina Rodríguez revalida el título nacional de gimnasia tras "su mejor competición"|periódico=[[20 minutos]]|fechaaccesu=23 de xunu de 2013|fecha=23 de xunu de 2013}}</ref> Nos XVII Xuegos Mediterráneos 2013 en Mersin llogró la medaya d'oru, tres un concursu nel que superó los 17,400 puntos nos cuatro aparatos. N'agostu de 2013, nel Campeonatu del Mundu de Kiev, quedó nel puestu 11ᵘ del concursu xeneral individual. Amás, #meter por primer vegada na so carrera nuna final por aparatos d'un Mundial, la de cinta, na que llogró la 7ª posición.<ref>[http://www.mundodeportivo.com/20130830/otros-deportes/la-leonesa-carolina-rodriguez-concluye-undecima-en-el-concurso-completo_54379892049.html «La leonesa Carolina Rodríguez concluye undécima en el concurso completo»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Mundo_Deportivo Mundo Deportivo]''. 30 d'agostu de 2013. Consultáu'l 2 de setiembre de 2013.{{cita noticia|url=http://www.mundodeportivo.com/20130830/otros-deportes/la-leonesa-carolina-rodriguez-concluye-undecima-en-el-concurso-completo_54379892049.html|títulu=La leonesa Carolina Rodríguez concluye undécima en el concurso completo|periódico=[[Mundo Deportivo]]|fechaaccesu=2 de setiembre de 2013|fecha=30 d'agostu de 2013}}</ref><ref>Robles, Sandra (1 de setiembre de 2013). [https://web.archive.org/web/20140330092406/http://6cero.com/a/sarobace/2013/sep/mundial-kiev-gimnasia-ritmica-competicion-carolina-rodriguez-natalia-garcia/222800 «Mundial de Kiev de gimnasia rítmica: gran competición de Carolina Rodríguez y Natalia García»]. ''6cero''. Archivado desde [http://6cero.com/a/sarobace/2013/sep/mundial-kiev-gimnasia-ritmica-competicion-carolina-rodriguez-natalia-garcia/222800 el original] el 30 de marzu de 2014. Consultáu'l 2 de setiembre de 2013.{{cita noticia|url=http://6cero.com/a/sarobace/2013/sep/mundial-kiev-gimnasia-ritmica-competicion-carolina-rodriguez-natalia-garcia/222800|nome=Sandra|apellíu=Robles|títulu=Mundial de Kiev de gimnasia rítmica: gran competición de Carolina Rodríguez y Natalia García|periódico=6cero|fechaaccesu=2 de setiembre de 2013|fecha=1 de setiembre de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140330092406/http://6cero.com/a/sarobace/2013/sep/mundial-kiev-gimnasia-ritmica-competicion-carolina-rodriguez-natalia-garcia/222800|fechaarchivu=30 de marzu de 2014}}</ref> En payares de 2013 participó nel Euskalgym de [[Bilbao]]. N'abril de 2014, na prueba de la Copa del Mundu de [[Lisboa]], llogró la 4ª plaza na xeneral, ente que nes finales por aparatos consiguió'l 7ᵘ puestu en cinta, el 4ᵘ en pelota y la medaya de bronce en maces.<ref>[https://www.marca.com/2014/04/06/mas_deportes/otros_deportes/1396809283.html «El conjunto español logra dos platas en las finales de Lisboa y Carolina Rodríguez, un bronce»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Marca_(peri%C3%B3dico) Marca]''. 6 d'abril de 2014. Consultáu'l 10 d'abril de 2014.{{cita noticia|url=https://www.marca.com/2014/04/06/mas_deportes/otros_deportes/1396809283.html|títulu=El conjunto español logra dos platas en las finales de Lisboa y Carolina Rodríguez, un bronce|periódico=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=6 d'abril de 2014|fechaaccesu=10 d'abril de 2014}}</ref><ref>[https://www.marca.com/2014/04/08/mas_deportes/otros_deportes/1396959293.html?a=LOG4e78c7ec0a8466a6712ed6d00f369df5&t=1397084054 «Premiu para Carolina Rodríguez»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Marca_(peri%C3%B3dico) Marca]''. 8 d'abril de 2014. Consultáu'l 10 d'abril de 2014.{{cita noticia|url=https://www.marca.com/2014/04/08/mas_deportes/otros_deportes/1396959293.html?a=LOG4e78c7ec0a8466a6712ed6d00f369df5&t=1397084054|títulu=Premiu para Carolina Rodríguez|periódico=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=8 d'abril de 2014|fechaaccesu=10 d'abril de 2014}}</ref><ref>Robles, Sandra (5 d'abril de 2014). [http://6cero.com/a/sarobace/2014/abr/carolina-rodriguez-4-general-copa-mundo-lisboa/235639 «Carolina Rodríguez 4ª en la general de la Copa del Mundo de Lisboa»]. ''6cero''. Consultáu'l 10 d'abril de 2014.{{cita noticia|url=http://6cero.com/a/sarobace/2014/abr/carolina-rodriguez-4-general-copa-mundo-lisboa/235639|nome=Sandra|apellíu=Robles|títulu=Carolina Rodríguez 4ª en la general de la Copa del Mundo de Lisboa|periódico=6cero|fecha=5 d'abril de 2014|fechaaccesu=10 d'abril de 2014}}</ref><ref>Robles, Sandra (6 d'abril de 2014). [http://6cero.com/a/sarobace/2014/abr/carolina-rodriguez-bronce-final-mazas/235687 «Carolina Rodríguez bronce en la final de mazas»]. ''6cero''. Consultáu'l 10 d'abril de 2014.{{cita noticia|url=http://6cero.com/a/sarobace/2014/abr/carolina-rodriguez-bronce-final-mazas/235687|nome=Sandra|apellíu=Robles|títulu=Carolina Rodríguez bronce en la final de mazas|periódico=6cero|fecha=6 d'abril de 2014|fechaaccesu=10 d'abril de 2014}}</ref><ref>[http://www.leonoticias.com/frontend/leonoticias/Carolina--Es-Mas-De-Lo-Que-Hubiera-Podido-Pedir-vn141423-vst278 «Carolina: "Es más de lo que hubiera podido pedir"»]. ''Leonoticias''. 7 d'abril de 2014. Consultáu'l 10 d'abril de 2014.{{cita noticia|url=http://www.leonoticias.com/frontend/leonoticias/Carolina--Es-Mas-De-Lo-Que-Hubiera-Podido-Pedir-vn141423-vst278|títulu=Carolina: "Es más de lo que hubiera podido pedir"|periódico=Leonoticias|fecha=7 d'abril de 2014|fechaaccesu=10 d'abril de 2014}}</ref> Darréu, na Copa del Mundu apostada en [[Minsk]], llogró la 14ª posición na xeneral y la 7ª na final de pelota.<ref>[http://www.mundodeportivo.com/20140531/otros-deportes/espana-se-cuelga-la-plata-por-conjuntos-en-la-copa-del-mundo-de-minsk_54408556368.html «España se cuelga la plata por conjuntos en la Copa del Mundo de Minsk»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Mundo_Deportivo Mundo Deportivo]''. 31 de mayu de 2014. Consultáu'l 3 de xunu de 2014.{{cita noticia|url=http://www.mundodeportivo.com/20140531/otros-deportes/espana-se-cuelga-la-plata-por-conjuntos-en-la-copa-del-mundo-de-minsk_54408556368.html|títulu=España se cuelga la plata por conjuntos en la Copa del Mundo de Minsk|periódico=[[Mundo Deportivo]]|fecha=31 de mayu de 2014|fechaaccesu=3 de xunu de 2014}}</ref><ref>[https://www.marca.com/2014/06/01/mas_deportes/otros_deportes/1401627798.html «Bronce de España en Minsk»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Marca_(peri%C3%B3dico) Marca]''. 1 de xunu de 2014. Consultáu'l 3 de xunu de 2014.{{cita noticia|url=https://www.marca.com/2014/06/01/mas_deportes/otros_deportes/1401627798.html|títulu=Bronce de España en Minsk|periódico=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=1 de xunu de 2014|fechaaccesu=3 de xunu de 2014}}</ref><ref>[http://www.planetaolimpico.es/deportes-de-verano/gimnasia/ritmica/556-plata-para-el-conjunto-en-la-world-cup-de-minsk «Plata para el conjunto en la World Cup de Minsk»]. ''Planeta olímpico''. 31 de mayu de 2014. Consultáu'l 3 de xunu de 2014.{{cita noticia|url=http://www.planetaolimpico.es/deportes-de-verano/gimnasia/ritmica/556-plata-para-el-conjunto-en-la-world-cup-de-minsk|títulu=Plata para el conjunto en la World Cup de Minsk|periódico=Planeta olímpico|fecha=31 de mayu de 2014|fechaaccesu=3 de xunu de 2014}}</ref> En xunu apostó'l Campeonatu d'Europa de Bakú, onde llogró la 10ª posición na xeneral.<ref>Robles, Sandra (15 de xunu de 2014). [https://web.archive.org/web/20140620070830/http://6cero.com/a/sarobace/2014/jun/campeonato-europa-gimnasia-ritmica-espana-bronce-mazas-carolina-rodriguez-10/239417 «Campeonatu de Europa de gimnasia rítmica: España bronce en mazas y Carolina Rodríguez 10ª»]. ''6cero''. Archivado desde [http://6cero.com/a/sarobace/2014/jun/campeonato-europa-gimnasia-ritmica-espana-bronce-mazas-carolina-rodriguez-10/239417 el original] el 20 de xunu de 2014. Consultáu'l 16 de xunu de 2014.{{cita noticia|url=http://6cero.com/a/sarobace/2014/jun/campeonato-europa-gimnasia-ritmica-espana-bronce-mazas-carolina-rodriguez-10/239417|nome=Sandra|apellíu=Robles|títulu=Campeonatu de Europa de gimnasia rítmica: España bronce en mazas y Carolina Rodríguez 10ª|periódico=6cero|fecha=15 de xunu de 2014|fechaaccesu=16 de xunu de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140620070830/http://6cero.com/a/sarobace/2014/jun/campeonato-europa-gimnasia-ritmica-espana-bronce-mazas-carolina-rodriguez-10/239417|fechaarchivu=20 de xunu de 2014}}</ref><ref>[http://www.cronometrodeportivo.es/baku-2014-el-europeo-de-las-sorpresas/ «Bakú 2014, el Europeo de las sorpresas»]. ''Cronómetro Deportivo''. 15 de xunu de 2014. Consultáu'l 16 de xunu de 2014.{{cita noticia|url=http://www.cronometrodeportivo.es/baku-2014-el-europeo-de-las-sorpresas/|títulu=Bakú 2014, el Europeo de las sorpresas|periódico=Cronómetro Deportivo|fecha=15 de xunu de 2014|fechaaccesu=16 de xunu de 2014}}</ref><ref>[https://www.marca.com/2014/06/14/mas_deportes/otros_deportes/1402767789.html «Kudryavtseva se corona nueva campeona de Europa»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Marca_(peri%C3%B3dico) Marca]''. 14 de xunu de 2014. Consultáu'l 16 de xunu de 2014.{{cita noticia|url=https://www.marca.com/2014/06/14/mas_deportes/otros_deportes/1402767789.html|títulu=Kudryavtseva se corona nueva campeona de Europa|periódico=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=14 de xunu de 2014|fechaaccesu=16 de xunu de 2014}}</ref> El 17 de xunu de 2014, dos díes depués del Européu, #llevar a cabu una receición del equipu nacional nel CSD. Nesti actu Carolina anunció a los medios la so decisión de siguir compitiendo hasta los [[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016]] gracies al patrociniu de la empresa Drasanvi, señalando que se vía «con fuercies y [...] cola motivación necesaria pa siguir entrenando», a pesar de que la intención que tenía a primeros d'añu, antes del patrociniu, yera retirase tres l'Européu.<ref>[http://www.planetaolimpico.es/institucional/630-la-ritmica-camina-con-paso-firme «La Rítmica camina con paso firme»]. ''Planeta olímpico''. 17 de xunu de 2014. Consultáu'l 18 de xunu de 2014.{{cita noticia|url=http://www.planetaolimpico.es/institucional/630-la-ritmica-camina-con-paso-firme|títulu=La Rítmica camina con paso firme|periódico=Planeta olímpico|fecha=17 de xunu de 2014|fechaaccesu=18 de xunu de 2014}}</ref><ref>[https://www.marca.com/2014/06/17/mas_deportes/otros_deportes/1403014409.html?a=9cc332609b89d3181311d59fc3ae700d&t=1403107110 «Carolina Rodríguez anuncia su intención de llegar a Rio 2016»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Marca_(peri%C3%B3dico) Marca]''. 17 de xunu de 2014. Consultáu'l 18 de xunu de 2014.{{cita noticia|url=https://www.marca.com/2014/06/17/mas_deportes/otros_deportes/1403014409.html?a=9cc332609b89d3181311d59fc3ae700d&t=1403107110|títulu=Carolina Rodríguez anuncia su intención de llegar a Rio 2016|periódico=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=17 de xunu de 2014|fechaaccesu=18 de xunu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.carolinarodriguezrio2016.com/un-gran-reto-de-la-mano-de-drasanvi/|autor=carolinarodriguezrio2016.es|fecha=17 de xunu de 2014|títulu=Un gran reto de la mano de Drasanvi|fechaaccesu=18 de xunu de 2014}}</ref> El 29 de xunu en [[Granada]] #proclamar por sestu añu consecutivu y séptima vegada campeona d'España en categoría d'honor.<ref>[http://www.diariodeleon.es/noticias/deportes/corona-record-carolina_901159.html «Corona de récor para Carolina Rodríguez»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Diario_de_Le%C3%B3n Diario de León]''. 30 de xunu de 2014. Consultáu'l 19 de xunetu de 2014.{{cita noticia|url=http://www.diariodeleon.es/noticias/deportes/corona-record-carolina_901159.html|títulu=Corona de récor para Carolina Rodríguez|periódico=[[Diario de León]]|fecha=30 de xunu de 2014|fechaaccesu=19 de xunetu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.carolinarodriguezrio2016.com/diez-anos-dorados/|autor=carolinarodriguezrio2016.com|fecha=1 de xunetu de 2014|títulu=Diez años dorados|fechaaccesu=19 de xunetu de 2014}}</ref> N'agostu apostó la Copa del Mundu de [[Sofía]], onde llogró'l 11ᵘ puestu na xeneral, amás de la 6ª posición na final de pelota y la 7ª na final de maces.<ref>Robles, Sandra (10 d'agostu de 2014). [https://web.archive.org/web/20140812203507/http://6cero.com/a/sarobace/2014/ago/carolina-rodriguez-11-natalia-garcia-20-copa-mundo-sofia/241239 «Carolina Rodríguez 11ᵘ y Natalia García 20ᵘ en la Copa del Mundo de Sofia»]. ''6cero''. Archivado desde [http://6cero.com/a/sarobace/2014/ago/carolina-rodriguez-11-natalia-garcia-20-copa-mundo-sofia/241239 el original] el 12 d'agostu de 2014. Consultáu'l 11 d'agostu de 2014.{{cita noticia|url=http://6cero.com/a/sarobace/2014/ago/carolina-rodriguez-11-natalia-garcia-20-copa-mundo-sofia/241239|nome=Sandra|apellíu=Robles|títulu=Carolina Rodríguez 11ᵘ y Natalia García 20ᵘ en la Copa del Mundo de Sofia|periódico=6cero|fecha=10 d'agostu de 2014|fechaaccesu=11 d'agostu de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140812203507/http://6cero.com/a/sarobace/2014/ago/carolina-rodriguez-11-natalia-garcia-20-copa-mundo-sofia/241239|fechaarchivu=12 d'agostu de 2014}}</ref> En setiembre, nel Campeonatu del Mundu de Esmirna, llogró'l 10ᵘ puestu nel concursu xeneral individual. Tamién llogró'l 6ᵘ puestu por equipos al pie de Natalia García y Sara Llana. Amás, llogró clasificase pa la final de cinta, na que consiguió la 7ª plaza.<ref>[https://www.marca.com/2014/09/28/mas_deportes/otros_deportes/1411908238.html «El conjunto español revalida el oro mundial en la final de mazas»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Marca_(peri%C3%B3dico) Marca]''. 28 de setiembre de 2014. Consultáu'l 29 de setiembre de 2014.{{cita noticia|url=https://www.marca.com/2014/09/28/mas_deportes/otros_deportes/1411908238.html|títulu=El conjunto español revalida el oro mundial en la final de mazas|periódico=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=28 de setiembre de 2014|fechaaccesu=29 de setiembre de 2014}}</ref> En payares de 2014 participó nel Euskalgym de [[Vitoria]]. Pa 2015, una mancadura consistente nun frayatu fibrilar nel ximielgu esquierdu, fíxo-y retrasar el so entamu de temporada. Anque viaxó en marzu al Grand Prix de Thiais, decidió a última hora nun participar. Debutó n'abril na Copa de la Reina de ximnasia rítmica, onde llogró tres #oro: por equipos con Castiella y Lleón, en maces y en cinta.<ref>{{Cita web|url=http://www.mundodeportivo.com/otros-deportes/20150324/102671825841/carolina-rodriguez-renuncia-a-la-copa-del-mundo-para-centrarse-en-el-europeo.html|fecha=24 de marzu de 2015|editor=mundodeportivo.com|títulu=Carolina Rodríguez renuncia a la Copa del Mundo para centrarse en el Europeo|fechaaccesu=5 de xunetu de 2015}}</ref> En mayu, Carolina apostó'l Campeonatu d'Europa de Minsk, onde llogró al pie de Natalia García la 7ª posición por equipos.<ref>{{Cita web|url=http://www.sportleon.com/noticia/10396/ritmica/carolina-rodriguez-no-brilla-pero-hace-los-deberes-en-minsk.html|fecha=3 de mayu de 2015|editor=sportleon.com|títulu=Carolina Rodríguez no brilla, pero hace los deberes en Minsk|fechaaccesu=5 de xunetu de 2015}}</ref> Esi mesmu mes, participó nel Grand Prix de Jolón, onde foi 13ª na xeneral.<ref>{{Cita web|url=http://www.leonoticias.com/frontend/leonoticias/Carolina-Rodriguez-Recupera-Su-Nivel-vn175148-vst278|fecha=16 de mayu de 2015|editor=leonoticias.com|títulu=Carolina Rodríguez no brilla, pero hace los deberes en Minsk|fechaaccesu=5 de xunetu de 2015}}</ref> En xunu consiguió la 15ª plaza nel Masters de Berlín.<ref>{{Cita web|url=http://www.alondres2012.com/2015/06/carolina-rodriguez-hizo-escala-en-el-berlin-masters-antes-de-los-juegos-europeos-de-baku.html|fecha=2 de xunu de 2015|editor=alondres2012.com|títulu=Carolina Rodríguez hizo escala en el Berlin Masters antes de los Juegos Europeos de Bakú|fechaaccesu=5 de xunetu de 2015}}</ref> Esi mesmu mes acabó 13ª nos Xuegos Europeos de Bakú 2015.<ref>{{Cita web|url=http://www.sportleon.com/noticia/10703/ritmica/carolina-rodriguez-13-en-los-juegos-europeos.html|fecha=19 de xunu de 2015|editor=sportleon.com|títulu=Carolina Rodríguez, 13ª en los Juegos Europeos|fechaaccesu=5 de xunetu de 2015}}</ref> El 4 de xunetu en [[Pontevedra]] #proclamar por séptimu añu consecutivu y octava vegada na so carrera campeona d'España en categoría d'honor, igualando entós la marca d'Almudena Cid en dicha categoría. Amás, Carolina algamaba asina un total de 11 títulos nacionales nel concursu xeneral sumando toles categoríes.<ref>eldia.es, ed. (4 de xunetu de 2015). [http://eldia.es/agencias/8190169-GIMNASIA-R-TMICA-CTOS-ESPA-Carolina-Rodriguez-logra-Pontevedra-octavo-titulo-nacional «Carolina Rodríguez logra en Pontevedra su octavo título nacional»]. Consultáu'l 4 de xunetu de 2015.{{cita noticia|url=http://eldia.es/agencias/8190169-GIMNASIA-R-TMICA-CTOS-ESPA-Carolina-Rodriguez-logra-Pontevedra-octavo-titulo-nacional|títulu=Carolina Rodríguez logra en Pontevedra su octavo título nacional|editor=eldia.es|fecha=4 de xunetu de 2015|fechaaccesu=4 de xunetu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.revistalideras.com/carolina-rodriguez-iguala-el-record-de-campeonatos-de-espana-de-almudena-cid/|fecha=7 de xunetu de 2015|editor=revistalideras.com|títulu=Carolina Rodríguez iguala el record de Campeonatos de España de Almudena Cid|fechaaccesu=8 d'agostu de 2015}}</ref> Esi mesmu mes llogró les 5 medayes d'oru en xuegu nel Tornéu Internacional d'[[Esmirna]] (Turquía).<ref>{{Cita web|url=http://www.alondres2012.com/2015/07/carolina-rodriguez-lider-absoluta-en-el-torneo-internacional-de-izmir-con-5-medayes-de-oro.html|fecha=27 de xunetu de 2015|editor=alondres2012.com|títulu=Carolina Rodríguez líder absoluta en el Torneo Internacional de Izmir con 5 medayes de oro|fechaaccesu=12 de setiembre de 2015}}</ref> N'agostu volvió consiguir 5 oros na Asker Cup de [[Noruega]].<ref>{{Cita web|url=http://www.avancedeportivo.es/noticias/carolina-rodriguez-reina-de-oros-en-noruega/|fecha=31 d'agostu de 2015|editor=avancedeportivo.es|títulu=Carolina Rodríguez, reina de oros en Noruega|fechaaccesu=12 de setiembre de 2015}}</ref> En setiembre de 2015, nel Campeonatu del Mundu de Stuttgart, consiguió'l 9ᵘ puestu nel concursu xeneral individual, la so meyor posición na xeneral d'un Campeonatu Mundial, llogrando asina la clasificación direuta p'apostar los [[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016]].<ref>{{Cita web|url=http://deportes.elpais.com/deportes/2015/09/11/actualidad/1442008300_632440.html|fecha=11 de setiembre de 2015|editor=elpais.com|títulu=La española Carolina Rodríguez logra el billete olímpico|fechaaccesu=12 de setiembre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.europapress.es/deportes/noticia-carolina-rodriguez-logra-plaza-olimpica-ser-novena-final-individual-20150911230610.html|fecha=11 de setiembre de 2015|editor=europapress.es|títulu=Carolina Rodríguez logra plaza olímpica al ser novena en la final individual del Mundial|fechaaccesu=12 de setiembre de 2015}}</ref><ref name="rio">{{Cita web|url=http://www.rfegimnasia.es/2015/09/12/carolina-rodriguez-estara-en-los-juegos-olimpicos-de-rio-2016/|fecha=12 de setiembre de 2015|editor=rfegimnasia.es|títulu=Carolina Rodríguez estará en los Juegos Olímpicos de Rio 2016|fechaaccesu=12 de setiembre de 2015}}</ref> Coles mesmes, foi 10ª na competición por equipos al pie de Natalia García, Sara Llana y Polina Berezina.<ref>{{Cita web|url=http://www.fig-gymnastics.com/publicdir/startlist_result/5347/ind/C73D_Team_Results.pdf|fecha=7 de setiembre de 2015|editor=fig-gymnastics.com|títulu=Resultados por equipos en el Campeonatu Mundial de 2015|fechaaccesu=12 de setiembre de 2015}}</ref> En payares de 2015 volvió participar nel Euskalgym de [[Vitoria]]. En xunu de 2016 apostóse la Copa del Mundu de [[Guadalajara|Guadalaxara]], la primer competición internacional oficial de ximnasia rítmica que se celebró n'España dende la Final de la Copa del Mundu en [[Benidorm]] (2008). L'eventu #desenvolver del 3 al 5 de xunu nel Palaciu Multiusos de Guadalaxara cola asistencia d'unes 8.000 persones nos dos últimes xornaes. Carolina llogró en Guadalaxara'l 8ᵘ puestu na xeneral y el 8ᵘ puestu na final de maces.<ref>{{Cita web|url=http://www.planetaolimpico.es/deportes-de-verano/gimnasia/ritmica/2489-dos-bronces-y-mucha-ilusion|fecha=6 de xunu de 2016|editor=planetaolimpico.es|títulu=Dos bronces y mucha ilusión|fechaaccesu=6 de xunu de 2016}}</ref> Esi mesmu mes participó nel Campeonatu d'Europa de Jolón, onde llogró'l 9ᵘ puestu nel concursu xeneral, la so meyor posición nun Européu. El 25 de xunu #proclamar por octavu añu consecutivu y novena vegada na so carrera campeona d'España en categoría d'honor nel Campeonatu d'España Individual de [[Guadalajara|Guadalaxara]], convirtiéndose na ximnasta española que más vegaes lo foi al superar la marca d'Almudena Cid nesa categoría. Este yera amás el so docenu títulu na xeneral sumando toles categoríes. Foi amás plata en cinta y oru en maces, pelota y aru. N'agostu compitió nos [[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|Xuegos Olímpicos de Rio 2016]], la so tercer participación olímpica. El 19 d'agostu quedó na 7ª plaza na calificación, llogrando clasificase asina pa la final del día siguiente.<ref>{{Cita web|url=https://www.elmundo.es/deportes/2016/08/19/57b77c0e268e3e1e068b460c.html|fecha=19 d'agostu de 2016|editor=elmundo.es|títulu=Carolina Rodríguez: la más veterana se mete en la final individual|fechaaccesu=20 d'agostu de 2016}}</ref> Na final, el 20 d'agostu, algamó la 8ª posición, llogrando asina un diploma olímpicu. En Ríu #convertir na ximnasta rítmica más llonxeva n'apostar los Xuegos Olímpicos, al faelo con 30 años d'edá.<ref>Nieto, Antonio (20 d'agostu de 2016). [http://deportes.elpais.com/deportes/2016/08/20/actualidad/1471720030_034155.html «Carolina Rodríguez culmina su última hazaña con un diploma olímpico»]. ''El País''. Consultáu'l 20 d'agostu de 2016.{{Cita noticia|apellíos=Nieto|nome=Antonio|títulu=Carolina Rodríguez culmina su última hazaña con un diploma olímpico|url=http://deportes.elpais.com/deportes/2016/08/20/actualidad/1471720030_034155.html|fecha=20 d'agostu de 2016|fechaaccesu=20 d'agostu de 2016|periódico=El País|páxina=}}</ref> El 15 de payares de 2016, Carolina recibió la Medaya de Bronce de la Real Orde del Méritu Deportivu, dada pol CSD, que-y fuera concedida'l 18 d'ochobre. Coles mesmes premióse cola Medaya de Plata a los cinco componentes del Equipaso y cola Medaya de Bronce a la seleccionadora Anna Baranova y a la xuez de rítmica Ana María Valenti. L'actu d'entrega foi presidíu por Íñigo Méndez de Vigo, Ministru d'Educación, Cultura y Deporte, y tuvo llugar nel auditoriu del Muséu Nacional Centru d'Arte Reina Sofía ([[Madrid]]).<ref>{{Cita web|url=https://www.marca.com/olimpismo/2016/11/15/582afc0646163f6c0d8b458c.html|fecha=15 de payares de 2016|editor=marca.com|títulu=Medayes al Mérito Deportivo con tinte olímpico|fechaaccesu=4 d'avientu de 2016}}</ref> === Etapa post-Ríu y Gala Homenaxe === Tres los Xuegos, a finales de 2016 Carolina compitió na Lliga Nacional de Clubes d'Italia, conocida como Serie A, integrando les files del club Gymnica 96 di Forli. Carolina yá participó na Serie A con un club de Roma a empiezos de la so carrera, col Ginnastica Terranuova en 2014, y col Etruria Prato en 2015. En 2017 compitió col Club Ritmu na primer edición del Circuitu Iberdrola, una lliga de clubes realizada en delles fases por toa España a lo llargo d'añu, onde'l club resultó ganador na Final apostada en payares n'Alicante. El 29 de payares de 2017 anunció la so intención d'apostar el Campeonatu Européu de Guadalaxara en xunu de 2018.<ref>{{Cita web|url=http://www.radiomarcaleon.com/2017/11/29/carolina-rodriguez-quiere-mas/|fecha=29 de payares de 2017|editor=radiomarcaleon.com|títulu=Medayes al Mérito Deportivo con tinte olímpico|fechaaccesu=29 de payares de 2017}}</ref> El 10 d'avientu de 2017, celebróse una Gala Homenaxe nel so honor mientres l'IV Tornéu Internacional Memorial Ángel Fernández Córdoba nel Palaciu de los Deportes de Lleón, onde Carolina estrenó un exerciciu d'exhibición y a la qu'asistieron amás les sos compañeres del Club Ritmu de [[Lleón]], el Equipaso subcampeón olímpicu en Ríu y estrelles internacionales como Alina Maksymenko, Neviana Vladinova, Katsiaryna Halkina, Viktoria Mazur, Alexandra Agiurgiuculese, Melitina Staniouta o Marina Durunda. La Gala foi presentada pol periodista David Acevedo López y foi retresmitida en direutu per Castiella y Lleón Televisión colos comentarios de Javier Mardones y la ex-ximnasta María Martín.<ref>{{Cita web|url=http://digitaldeleon.com/portada/2017/12/11/gala-homenaje-carolina-rodriguez_21422|fecha=11 d'avientu de 2017|editor=digitaldeleon.com|títulu=Gala Homenaje a Carolina Rodríguez|fechaaccesu=11 d'avientu de 2017}}</ref> El 12 d'avientu presentó l'estrenu del documental ''Más que plata'', realizando amás una exhibición. == Equipamientos == {| width="50%" class="" align="center" style="margin-bottom: 10px;" |+'''Maillots y ropa d'entrenamientu''' | width="50%" valign="top" | {| width="80%" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" cellspacing="0" cellpadding="2" border="1" align="center" ! width="35%" |Periodu ! width="65%" |Provisor |- | align="center" |[[1999]] | align="center" | [[Ficheru:Logo_arena_noir_2017.png|50x50px]]<br /> <br /> [[Archivu:Flag_of_Germany.svg|vínculu=|borde|20x20px]] <small>Sable</small> |- | align="center" |2001 - [[2001|2006]] | align="center" | [[Ficheru:Lining_logored.png|70x70px]]<br /> <br /> [[Archivu:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg|vínculu=|borde|20x20px]] <small>Li-Ning</small> |- | align="center" |[[2004]] (XX.OO) | align="center" | [[Ficheru:Logo_John_Smith_(actual).png|70x70px]]<br /> <br /> [[Archivu:Flag_of_Spain.svg|vínculu=|borde|20x20px]] <small>John Smith</small> |- | align="center" |2008 - [[2008|2018]] | align="center" | [[Ficheru:Logo_Dvillena.png|70x70px]]<br /> <br /> [[Archivu:Flag_of_Spain.svg|vínculu=|borde|20x20px]] <small>Dvillena Esport</small> |- | align="center" |[[2008]] ([[Xuegos Olímpicos de Beixín 2008|XX.OO.]]) | align="center" | [[Ficheru:Lining_logored.png|70x70px]]<br /> <br /> [[Archivu:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg|vínculu=|borde|20x20px]] <small>Li-Ning</small> |- | align="center" |[[2012]] ([[Xuegos Olímpicos de Londres 2012|XX.OO.]]) | align="center" | [[Ficheru:Logo_Bosco_di_Ciliegi_(antiguo).png|70x70px]]<br /> <br /> [[Archivu:Flag_of_Russia.svg|vínculu=|borde|20x20px]] <small>Bosco di Ciliegi</small> |- | align="center" |2012 - [[2012|2013]] | align="center" | [[Ficheru:Logo_Tanitex_(modificado).png|98x98px]]<br /> <br /> [[Archivu:Flag_of_Spain.svg|vínculu=|borde|20x20px]] <small>Tanitex</small> |- | align="center" |2015 - [[2015|2016]] | align="center" | [[Ficheru:Adidas_Logo.svg|45x45px]]<br /> <br /> [[Archivu:Flag_of_Germany.svg|vínculu=|borde|20x20px]] <small>Adidas</small> |- | align="center" |[[2016]] ([[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|XX.OO.]]) | align="center" | [[Ficheru:Logo_Joma_Sport.png|80x80px]]<br /> <br /> [[Archivu:Flag_of_Spain.svg|vínculu=|borde|20x20px]] <small>Joma</small> |- | align="center" |2016 - [[2016|2018]] | align="center" | [[Ficheru:Oysho logo.png|75x75px]]<br /> <br /> [[Archivu:Flag_of_Spain.svg|vínculu=|borde|20x20px]] <small>[[Oysho]]</small> |} |} {| width="50%" align="center" style="margin-bottom: 10px;" |+'''Piqueres''' | width="50%" valign="top" | {| width="80%" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" cellspacing="0" cellpadding="2" border="1" align="center" ! width="35%" |Periodu ! width="65%" |Provisor |- | align="center" |2008 - [[2008|2018]] | align="center" | [[Ficheru:Logo_Dvillena.png|70x70px]]<br /> <br /> [[Archivu:Flag_of_Spain.svg|vínculu=|borde|20x20px]] <small>Dvillena Esport</small> |} |} == Música de los exercicios == {| class="wikitable plainrowheaders" cellpadding="0" style="margin-bottom: 10px;" ! scope="col" | Añu ! scope="col" | Aparatos ! scope="col" | Música |- | 2002 - 2003 | Exerciciu d'exhibición con Jennifer Colino y Tania Campu (Manes llibres) | «Kismet» de Bond. |- | 2004 | [[Ficheru:Rhythmic_gymnastics_ribbon.svg|20x20px]] 5 cintes | «Paisaxe español», de Ricardo García, «Habanera» de la ópera ''Carmen'' de [[Georges Bizet]], y ''Malagueña'' d'Ernesto Lecuona. |- | 2004 | [[Ficheru:Rhythmic_gymnastics_hoop.svg|20x20px]] [[Ficheru:Rhythmic_gymnastics_ball.svg|20x20px]] 3 aros y 2 pelotes (Entamu de temporada) | Temes «Peacemaker» y «Chase» de la banda sonora d'El pacificador, compuesta por Hans Zimmer. |- | 2004 | [[Ficheru:Rhythmic_gymnastics_hoop.svg|20x20px]] [[Ficheru:Rhythmic_gymnastics_ball.svg|20x20px]] 3 aros y 2 pelotes (XX.OO. d'Atenes) | Tarrezas «Rede Warrior», «Theme» y «Spectres in the Fog», de la banda sonora d'El últimu samurái, compuesta por Hans Zimmer.<ref name="Música">{{Cita web|url=http://rgforum.no/music/results.php?search=groups|editor=rgforum.no|títulu=Música usada en los ejercicios de conjuntos de gimnasia rítmica|idioma=inglés|fechaaccesu=16 d'agostu de 2012}}(inglés). Consultáu'l 16 d'agostu de 2012.</ref> |- | 2006 | Exerciciu d'exhibición con Jennifer Colino (Manes llibres) | «Sur» de Dorantes. |- | 2009 | Exerciciu d'exhibición (Pañuelos) | «Your Song» d'[[Elton John]], na versión cantada por [[Ewan McGregor]] y Alessandro Safina pa la película ''Moulin Rouge''!.<ref name="Música2">{{Cita web|url=http://rgforum.no/music/results.php?search=rodriguez|editor=rgforum.no|títulu=Música usada por Carolina Rodríguez en los ejercicios de gimnasia rítmica|idioma=inglés|fechaaccesu=16 d'agostu de 2012}}(inglés). Consultáu'l 16 d'agostu de 2012.</ref> |} == Palmarés deportivu == === A nivel de club === Carolina foi campeona d'España nel concursu xeneral en 12 ocasiones, siendo la ximnasta individual con más títulos: unu en categoría alevina (1996), unu en categoría infantil (1998), unu en primer categoría (2008) y 9 en categoría d'honor (2006, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015 y 2016).<ref group="nota">Anguaño Carolina tien 12 títulos de campeona d'España nel concursu xeneral. </ref> Ye tamién la ximnasta que foi más vegaes campeona d'España nel concursu xeneral de la categoría d'honor, con 9 títulos. Amás, tien dellos títulos nacionales por aparatos y 3 en Campeonatos d'España de Conxuntos. Con Castiella y Lleón, ganó la Copa de la Reina en 9 ocasiones (2008 - 2016). === Seleición española === En [[Xuegos Olímpicos]], llogró la 7ª plaza n'Atenes 2004 col conxuntu español, y la 14ª en [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Londres 2012]] y la 8ª en [[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|Rio 2016]] como individual. En competiciones oficiales internacionales tien un total de 2 medayes: un bronce en pelota na prueba de la Copa del Mundu de Corbeil-Essonnes (2009), y otru en maces la prueba de la Copa del Mundu de [[Lisboa]] (2014). Foi amás bronce nos Xuegos Mediterráneos de Pescara (2009) y oru nos Xuegos Mediterráneos de Mersin (2013). == Premios, reconocencies y distinciones == * Placa na categoría de Ximnasia Rítmica na VIII Gala de Ximnasia de Castiella y Lleón (2015)<ref>{{Cita web|url=http://www.tribunaavila.com/noticias/la-viii-gala-de-gimnasia-ritmica-de-castilla-y-leon-renocone-el-trabajo-de-141-deportistas-y-la-labor-de-numerosos-colaboradores|fecha=11 de xineru de 2015|editor=tribunaavila.com|títulu=La VIII Gala de Gimnasia Rítmica de Castilla y León renocone el trabajo de 141 deportistas, y la labor de numerosos colaboradores|fechaaccesu=16 de mayu de 2017}}</ref> * Insinia d'Oru del Colexu Lleonés, apurrida na II Edición de los Premios José Belinchón (2015)<ref>[http://www.leonoticias.com/frontend/leonoticias/Carolina-Rodriguez-Sera-Premiada-En-su-Colegio-vn167530-vst389 «Carolina Rodríguez será premiada en 'su colegio'»]. ''Leonoticias''. 18 de febreru de 2015. Consultáu'l 18 de febreru de 2015.{{cita noticia|url=http://www.leonoticias.com/frontend/leonoticias/Carolina-Rodriguez-Sera-Premiada-En-su-Colegio-vn167530-vst389|títulu=Carolina Rodríguez será premiada en 'su colegio'|periódico=Leonoticias|fecha=18 de febreru de 2015|fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref><ref>[http://www.diariodeleon.es/noticias/deportes/carolina-rodriguez-premio-jose-belinchon_956811.html «Carolina Rodríguez, premiu 'José Belinchón'»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/Diario_de_Le%C3%B3n Diario de León]''. 14 de febreru de 2015. Consultáu'l 18 de febreru de 2015.{{cita noticia|url=http://www.diariodeleon.es/noticias/deportes/carolina-rodriguez-premio-jose-belinchon_956811.html|títulu=Carolina Rodríguez, premiu 'José Belinchón'|periódico=[[Diario de León]]|fecha=14 de febreru de 2015|fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref><ref>[http://www.sportleon.com/noticia/9853/RITMICA/El-legado-de-Belinchon.html «El legado de Belinchón»]. ''Sport León''. 19 de febreru de 2015. Consultáu'l 21 de febreru de 2015.{{cita noticia|url=http://www.sportleon.com/noticia/9853/RITMICA/El-legado-de-Belinchon.html|títulu=El legado de Belinchón|periódico=Sport León|fecha=19 de febreru de 2015|fechaaccesu=21 de febreru de 2015}}</ref> * Mención Especial na categoría de Ximnasia Rítmica na IX Gala de Ximnasia de Castiella y Lleón (2016)<ref>{{Cita web|url=http://www.bierzotv.com/pepa-rodriguez-homenajeada-en-la-ix-gala-de-gimnasia-de-castilla-y-leon/|fecha=9 de xineru de 2016|editor=bierzotv.com|títulu=Pepa Rodríguez homenajeada en la IX Gala de Gimnasia de Castilla y León|fechaaccesu=16 de mayu de 2017}}</ref> * Socia Honorífica del Club Balonmano Ademar Lleón (2016)<ref>{{Cita web|url=https://twitter.com/CR3Ritmo/status/782303137210232832|fecha=1 d'ochobre de 2016|editor=twitter.com|títulu=Carolina Rodríguez nombrada Socia Honorífica del Club Balonmano Ademar León|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2016}}</ref> * [[Ficheru:Badge_of_the_Royal_Order_of_Sports_Merit_(Spain).svg|19x19px]] Medaya de Bronce de la Real Orde del Méritu Deportivu, dada pol Conseyu Cimeru de Deportes (2016) * Premiu na categoría de Ximnasia Rítmica na X Gala de Ximnasia de Castiella y Lleón (2016) * Premiu na categoría de Ximnasia Internacional na X Gala de Ximnasia de Castiella y Lleón (2016) * Meyor Ximnasta na X Gala de Ximnasia de Castiella y Lleón (2016)<ref>{{Cita web|url=http://www.desdesoria.es/?p=222289|fecha=19 d'avientu de 2016|editor=desdesoria.es|títulu=La X Gala de Gimnasia de Castilla y León premia en la Audiencia a 125 deportistas, 40 de ellos sorianos|fechaaccesu=18 d'avientu de 2017}}</ref> * Mención Especial nos V Premios Podiu del Deporte de [[Castiella y Lleón]] (2017)<ref>{{Cita web|url=http://www.leonoticias.com/deportes/mas-deportes/lydia-carolina-agasajadas-20170927100731-nt.html|fecha=27 de setiembre de 2017|editor=leonoticias.com|títulu=Lydia y Carolina, agasajadas en los Premios Podiu|fechaaccesu=30 de setiembre de 2017}}</ref> == Filmografía == === Programes de televisión === {| style="font-size: 90%; margin-bottom: 10px;" {{tablaguapa}} cellpadding="4" border="2" ! style="background:#B0C4DE;" colspan="4" | Programes de televisión |- ! style="background: #CCCCCC;" | Añu ! style="background: #CCCCCC;" | Títulu ! style="background: #CCCCCC;" | Cadena ! style="background: #CCCCCC;" | Notes |- | [[2002]] | ''Escuela del deporte'' | [[La 2]] de [[Televisión Española|TVE]] | Entrevistada en reportaxe |- | [[2004]] | ''El suañu olímpicu.'' ''ADO 2004'' | [[La 2]] de [[Televisión Española|TVE]] | Entrevistada en reportaxe |- | [[2010]] | ''Oxetivu 2012'' | Teledeporte | Apaición en reportaxe |- | rowspan="4" | [[2012]] | ''Informe Robinson'' | Canal+ | Entrevistada en #reportaje «#Lágrima per Londres»<ref>{{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xnFHYL9XlY0|fecha=30 d'abril de 2012|editor=youtube.com|títulu=Informe Robinson - Lágrimas por Londres HQ|fechaaccesu=1 de febreru de 2018}}</ref> |- | ''Oxetivu 2012'' | Teledeporte | Apaición en reportaxe |- | ''Otra movida'' | Neox | Invitada |- | ''Londres 2012'' | Teledeporte | Convidada al pie de Sara Bayón y Palombu del Ríu |- | [[2014]] | ''Oxetivu Ríu'' | Teledeporte | Entrevistada en reportaxe |- | [[2015]] | ''Oxetivu Ríu'' | Teledeporte | Entrevistada en reportaxe |- | [[2016]] | ''Reiniciando'' | #0 | Entrevistada en reportaxe «Deporte d'élite»<ref>{{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=xviO49OxR1s|fecha=16 de xunu de 2016|editor=youtube.com|títulu=Reiniciando - Deporte de Élite (Programa Completo)|fechaaccesu=14 de febreru de 2018}}</ref> |- | [[2017]] | Gala homenaxe a Carolina Rodríguez | Castiella y Lleón Televisión | Homenaxada |} === Videos musicales === * Rozalén - «Comiéndote a besos» (2013).<ref>{{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=-O6WGdkOFOU|fecha=26 d'agostu de 2013|editor=youtube.com|títulu=Videoclip Rozalén - «Comiéndote a besos»|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017}}</ref> === Publicidá === * ''Spots'' de Navidá pa Dvillena, entós patrocinador de la RFEG (2012, 2013 y 2015).<ref>{{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=pd2ImgZL7UI|fecha=19 d'avientu de 2013|editor=youtube.com|títulu=''Spot'' de Navidad para Dvillena|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017}}</ref> * ''Spot'' de la piquera «Sensación» de Dvillena, entós patrocinador de la RFEG (2014).<ref>{{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=CchYeGRtwmc|fecha=29 d'ochobre de 2014|editor=youtube.com|títulu=''Spot'' de la puntera «Sensación» de Dvillena|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017}}</ref> * Videu promocional de la RFEG tituláu «El suañu de volar» (imáxenes d'archivu), dirixíu por Carlos Agulló (2015).<ref>{{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9EkqpnQV6co|fecha=20 d'abril de 2015|editor=youtube.com|títulu=Videu «El sueño de volar»|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017}}</ref> * Videu promocional de la RFEG tituláu «A ritmu de Ríu», dirixíu por Carlos Agulló (2016).<ref>{{Cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=rch2IfTHFJ0|fecha=8 d'abril de 2016|editor=youtube.com|títulu=Videu «A ritmo de Río»|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017}}</ref> == Ver tamién == * Seleición nacional de ximnasia rítmica d'España == Notes aclaratories == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} * [http://www.carolinarodriguezrio2016.es/ Páxina web oficial de Carolina Rodríguez] * [https://www.coe.es/coe/bd_perso.nsf/636f272617572203c12572080082e57c/4e9d8f7828ba21fdc1256ecb00556897?OpenDocument Carolina Rodríguez en la páxina web del COE] * [https://www.youtube.com/watch?v=ckOVcyIaPn0 Charla de Carolina Rodríguez en el TEDxLeon (2016)] * [http://www.ivoox.com/femenino-singular-programa-18-13-05-17-audios-mp3_rf_18663589_1.html Entrevista a Carolina Rodríguez por Natalia Freire en ''Femenino singular'' de Radio Marca (2017)] * [https://www.youtube.com/watch?v=ekPF6H1gTGs Gala Homenaje a Carolina Rodríguez en Castilla y León Televisión (2017)] {{NF|1986||Rodriguez Ballesteros, Carolina}} [[Categoría:Persones de Lleón]] [[Categoría:Ximnastes rítmicas de España]] [[Categoría:Ximnastes rítmiques de Castiella y Lleón]] [[Categoría:Ximnastes d'España]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos d'Atenes 2004]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] t84x187xeccdfjznjeq6qg1xddwi2os 0 131229 3709245 3708111 2022-08-18T13:34:21Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Persona}} '''Allyson Brooke Hernández''' {{nym}} más conocida como '''Ally Brooke''', ye una [[cantante]] estauxunidense. Ella ye conocida principalmente por formar parte del grupu femenín Fifth Harmony, que se formó na segunda temporada de ''The X Factor''.<ref>{{cita web |url=http://www.twistmagazine.com/posts/ally-brooke-hernandez-birthday-see-glam-photos-of-the-fifth-harmony-singer-62580/photos/ally-brooke-hernandez-1-102946/|fecha=Jul 7, 2015 |títulu=Happy Birthday: See Photo-Proof That Ally Brooke Hernandez Is the Definition of Glam|idioma=Inglés|obra=Twist Magazine |fechaaccesu=27 de xineru de 2018}}</ref> == Biografía == Brooke, nació en [[San Antonio (Texas)|San Antonio]], [[Texas]], el 7 de xunetu de 1993, sol nome de Allyson Brooke Hernández, tien un hermanu mayor llamáu Brandon. Brooke nació seis selmanes prematuramente y pesó namái 1 llibra, 14 tomes.<ref>{{cita web |url=http://hollywoodlife.com/celeb/ally-brooke-hernandez/ |títulu=Ally Brooke Hernandez|idioma=Inglés|obra=Hollywood Life |fechaaccesu=27 de xineru de 2018}}</ref> La cantante ye mexico-estauxunidense. == Carrera musical == === The X Factor === Hernández, fizo una audición pa la segunda temporada de la versión estauxunidense de The X-Factor n'[[Austin]], [[Texas]] cantando «On My Knees» de Jaci Velasquez recibiendo un "sí" de los cuatro xueces avanzó a la siguiente etapa, el bootcamp.<ref>Cubria, Kaitlin (24 de mayu de 2015). [http://www.teen.com/2015/05/21/music/fifth-harmony-x-factor-audition-videos «The Truth Behind Fifth Harmony's Auditions on The X Factor»]. ''teen.com''. Consultáu'l 28 de febreru de 2017.{{cita publicación |url=http://www.teen.com/2015/05/21/music/fifth-harmony-x-factor-audition-videos |títulu=The Truth Behind Fifth Harmony's Auditions on The X Factor |apellíu=Cubria |nome=Kaitlin |fecha=24 de mayu de 2015|work=teen.com|fechaaccesu=28 de febreru de 2017}}</ref> Mientres la primer ronda del bootcamp Ally cantar «Somebody That I Used To Know» de Gotye, na ronda final del bootcamp #enfrentar cola concursante Julia Bullock col cantar «Knockin On Heaven's Door». Foi esaniciada, pero más tarde foi llamada de vuelta al escenariu xuntu con Dinah Jane, [[Camila Cabello|Camila Pelo]], Lauren Jauregui y Normani Kordei pa formar el grupu femenín que más palantre se conocería como ''Fifth Harmony'', clasificándose asina pa la categoría "Grupos". Mientres la etapa de les Cases de los Xueces", les moces cantaron «Impossible» de Shontelle y fueron escoyíes pa les gales en direutu, siendo apadrinaes por Simon Cowell.<ref>Kissick, Dean (5 de xunu de 2016). [http://www.wonderlandmagazine.com/2016/06/fifth-harmony «Fifth Harmony»]. ''Wonderland Magazine''. Consultáu'l 28 de febreru de 2017.{{cita publicación |url=http://www.wonderlandmagazine.com/2016/06/fifth-harmony |títulu=Fifth Harmony |apellíu=Kissick |nome=Dean |fecha=5 de xunu de 2016|work=Wonderland Magazine|fechaaccesu=28 de febreru de 2017}}</ref> El grupu robló un alcuerdu conxuntu con Syco Music, propiedá de Simon Cowell, y [[Epic Records]], sellu discográficu de L.A. Reid, dempués de terminar en tercer llugar nel show.<ref>{{cita web |url=http://nypost.com/2015/08/22/how-losing-x-factor-made-fifth-harmony-the-ultimate-winners/ |apellíu=Phull |nome=Hardeep|fecha=22 d'agostu de 2015 |títulu=How losing 'X-Factor' made Fifth Harmony the ultimate winners |fechaaccesu=7 de xineru de 2017}}</ref><ref>[http://people.com/tv/simon-cowell-signs-fifth-harmony/ «Simon Cowell Signs Fifth Harmony»]. ''PEOPLE.com'' (en inglés estauxunidense). 17 de xineru de 2013. Consultáu'l 7 de xineru de 2017.{{cita publicación |títulu=Simon Cowell Signs Fifth Harmony|url=http://people.com/tv/simon-cowell-signs-fifth-harmony/|fecha=17 de xineru de 2013 |fechaaccesu=7 de xineru de 2017|periódico=PEOPLE.com|idioma=en-US}}</ref> === Fifth Harmony === El 22 d'ochobre de 2013, llanzaron el so EP debú ''Better Together.''<ref>[http://www.usatoday.com/story/life/music/2013/09/09/fifth-harmony-to-release-debut-ep/2789131/ «Fifth Harmony to release debut EP»]. ''USA TODAY''. Consultáu'l 27 d'avientu de 2016.{{cita publicación |títulu=Fifth Harmony to release debut EP|url=http://www.usatoday.com/story/life/music/2013/09/09/fifth-harmony-to-release-debut-ep/2789131/ |fechaaccesu=27 d'avientu de 2016|periódico=USA TODAY}}</ref> Na primer selmana algamó'l puestu númberu seis na llista estauxunidense ''[[Billboard 200]]'', los so primera senciellu «Miss Movin' On», entró na llista de ''Billboard Hot 100'' y foi certificáu oru nos [[Estaos Xuníos d'América|Estaos Xuníos]].<ref>{{cita web |url=http://hollywoodlife.com/2013/06/07/fifth-harmony-debut-single-miss-moving-on/ |apellíu=internhl|fecha=7 de xunu de 2013 |títulu=Fifth Harmony Announce First Single, 'Miss Moving On' |fechaaccesu=27 d'avientu de 2016}}</ref> Al añu siguiente, el videu ganó'l premiu the artist to watch nos MTV Video Music Awards. El grupu llanzó'l so primer álbum d'estudiu tituláu ''Reflection'' en febreru de 2015 debutando nel númberu cinco nel ''[[Billboard 200]]'' y númberu unu en ''[[Billboard|Billboard Digital Albums]].'' L'álbum foi certificáu oru n'Estaos Xuníos por [[Recording Industry Association of America|RIAA]] y doble platín en Brasil.<ref>[http://headlineplanet.com/home/2016/02/01/fifth-harmonys-reflection-halseys-badlands-certified-gold-in-the-us/ «Fifth Harmony's "Reflection," Halsey's "Badlands" Certified Gold As RIAA Adds Track Sales, Streams»]. ''Headline Planet'' (en inglés estauxunidense). 1 de febreru de 2016. Consultáu'l 27 d'avientu de 2016.{{cita publicación |títulu=Fifth Harmony's "Reflection," Halsey's "Badlands" Certified Gold As RIAA Adds Track Sales, Streams|url=http://headlineplanet.com/home/2016/02/01/fifth-harmonys-reflection-halseys-badlands-certified-gold-in-the-us/|fecha=1 de febreru de 2016 |fechaaccesu=27 d'avientu de 2016|periódico=Headline Planet|idioma=en-US}}</ref> L'álbum inclúi los senciellos «Boss», «Sledgehammer» y «Worth It». Toos certificaos platino. El postreru llogró la certificación de triple platín nos Estaos Xuníos y algamó el top 10 en trece países. El 27 de mayu de 2016 el grupu llanzó'l so segundu álbum tituláu 7/27, que debutó nel puestu cuatro de la llista ''[[Billboard 200|Billboard]]'' 200. L'álbum foi certificáu oru n'Estaos Xuníos por [[Recording Industry Association of America|RIAA]], en [[Polonia]] foi certificáu oru y platín en [[Brasil]]. «Work from Home», el senciellu principal del so segundu álbum, #convertir nel primera top 10 del grupu nel ''Billboard Hot 100'' y el primer top 5 d'un grupu de moces nuna década. === Proyeutos como solista === El 9 de xunu de 2017, Brooke collaboró col dúu de DJs Lost Kings y xuntu al raperu ASAP Ferg na tema «Look at Us Now».<ref>{{cita web |url=http://www.idolator.com/7664417/ally-brooke-look-at-us-now-lost-kings-review|títulu=Ally Brooke Shines on Lost Kings' Fiery "Look at Us Now" |fechaaccesu=8 de xunu de 2017}}</ref> El cantar debutó nel puestu númberu trenta de la llista Hot Dance/Electronic Songs de ''[[Billboard]]''.<ref name="Billboard">{{cita web |url=https://www.billboard.com/music/lost-kings/chart-history/dance-electronic-songs |títulu=Lost Kings Chart History|idioma=Inglés|obra=Billboard |fechaaccesu=27 de xineru de 2018}}</ref> El 24 de xineru de 2018, la cantante foi convidada a sumase al escenariu xuntu al cantante [[Plácido Domingo]] pa interpretar la tema «Bésame enforma» nel centru de convenciones Henry B. González na so ciudá natal San Antonio (Texas).<ref>{{cita web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/8096212/ally-brooke-lives-dream-performs-placido-domingo-besame-mucho|fecha=25 de xineru de 2018 |títulu=5H's Ally Brooke Lives Her Dream in Performance with Opera Tenor Placido Domingo: Watch|idioma=Inglés|obra=Billboard |fechaaccesu=27 de xineru de 2018}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.mysanantonio.com/entertainment/music-stage/article/Ally-Brooke-promotes-her-upcoming-San-Antonio-12485549.php|títulu=Ally Brooke promotes her upcoming San Antonio show with 'legendary' Placido Domingo|autor=Madalyn Mendoza|author=Madalyn Mendoza|fecha=24 de xineru de 2018 |obra=MySA.com|work=MySA.com |fechaaccesu=9 de xineru de 2018}}</ref> El 26 de xineru de 2018 llanzó la tema «Perfect» en collaboración col DJ alemán Topic.<ref>{{cita web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/8095499/ally-brooke-perfect-single-topic|títulu=Fifth Harmony's Ally Brooke Releasing Debut Solo Single 'Perfect,' Collab With Topic|autor=Nicholas Rice|author=Nicholas Rice|fecha=24 de xineru de 2018 |obra=[[Billboard]]|work=[[Billboard]] |fechaaccesu=23 de xineru de 2018}}</ref> La tema foi interpretáu per primer vegada nuna presentación realizada puramente pa los fanáticos y entamada por Ultra Music Récor en [[Los Angeles]].<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/ultrarecords/status/956318275880804352|fecha=24 de xineru de 2018 |títulu=LA! We're very excited to announce that we put together a pop-up performance with @AllyBrooke and @topicmusictv on Friday so you can hear their new song LIVE on release day|idioma=Inglés|obra=Ultra Records Twitter |fechaaccesu=27 de xineru de 2018}}</ref> El senciellu llogró'l puestu trenta y ocho de la llista Hot Dance/Electronic Songs de ''[[Billboard]]'', el puestu setenta y tres n'Austria y n'Alemaña debutó nel puestu noventa y ocho.<ref>{{cita web |url=http://austriancharts.at/showinterpret.asp?interpret=Ally+Brooke |títulu=ALLY BROOKE|idioma=Inglés|obra=Austrian Charts |fechaaccesu=14 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.offiziellecharts.de/suche?artist_search=Ally&do_search=do |títulu=Topic & Ally Brooke Perfect|idioma=Alemán|obra=Offizielle Charts |fechaaccesu=14 de marzu de 2018}}</ref> El 4 de marzu de 2018 realizó un medley mientres el programa "Red Carpet Rundown: Oscars 2018", realizáu pola canal Y!.<ref>{{cita web |url=https://headlineplanet.com/home/2018/03/02/ally-brooke-perform-es-oscars-red-carpet-countdown-show/|fecha=2 de marzu de 2018 |títulu=Ally Brooke To Perform During E!'s Oscars Red Carpet Countdown Show|idioma=Inglés|obra=Headline Planet |fechaaccesu=14 de marzu de 2018}}</ref> Brooke interpretó les temes más reconocíes de la categoría meyor cantar orixinal de los [[Premios Óscar]] como «My Heart Will Go On» y «Beauty and the Beast».<ref>{{cita web |url=http://portalpopline.com.br/em-festa-pre-oscar-ally-brooke-fifth-harmony-canta-medley-de-musicas-ganhadoras-premio-de-melhor-cancao-original/ |títulu=Em festa pré-Oscar, Ally Brooke, do Fifth Harmony, canta medley de músicas ganhadoras do prêmio de Melhor Canção Original|idioma=Portugués|obra=Popline |fechaaccesu=14 de marzu de 2018}}</ref> El 8 de marzu interpretó «Perfect» nel programa estauxunidense ''Wild 'n Out''.<ref>{{cita web |url=https://www.billboard.com/articles/news/television/8239269/ally-brooke-wild-n-out-performance-perfect-topic|fecha=9 de marzu de 2018 |títulu=Ally Brooke Gives a Heartwarming Performance of 'Perfect' on 'Wild 'N Out': Watch|idioma=Inglés|obra=Billboard |fechaaccesu=14 de marzu de 2018}}</ref> == Discografía == ; Con Fifth Harmony ; Como solista * 2017: «Look At Us Now» (con Lost Kings & A$AP Ferg) * 2018: «Perfect» (<small>con Topic</small>) == Creitos de cantares compuestos == {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" !Añu !Títulu !Artista !Álbum !Notes !Ref. |- | rowspan="3" |2013 |«Don't Wanna Dance Alone» | rowspan="9" |Fifth Harmony | rowspan="3" |''Better Together'' | rowspan="9" |Co-escritora | rowspan="3" |<ref>{{cita web |url=https://www.allmusic.com/album/better-together-mw0002583747 |títulu=Better Together - Fifth Harmony|idioma=Inglés|obra=Allmusic |fechaaccesu=1 de febreru de 2018}}</ref> |- |«Who Are You» |- |«Me & My Girls» |- | rowspan="6" |2017 |«Down» | rowspan="6" |''Fifth Harmony'' | rowspan="6" |<ref>{{cita web |url=https://www.allmusic.com/album/fifth-harmony-mw0003095877 |títulu=Fifth Harmony - Fifth Harmony|idioma=Inglés|obra=Allmusic |fechaaccesu=1 de febreru de 2018}}</ref> |- |«Angel» |- |«Sauced Up» |- |«Make You Mad» |- |«Messy» |- |«Bridges» |- |2018 |«Perfect» | rowspan="1" |Topic y Brooke | rowspan="1" |Escritora | rowspan="1" |<ref>{{cita web |url=https://www.billboard.com/articles/columns/pop/8096433/ally-brooke-new-song-perfect-topic-collaboration?&utm_medium=referral|fecha=1/26/2018 |títulu=Ally Brooke and Topic's 'Perfect' Collab Released: Listen|idioma=Inglés|obra=Billboard |fechaaccesu=1 de febreru de 2018}}</ref> |} == Filmografía == {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" |+Televisión !Añu !Títulu !Rol !Notes |- |2012–13 |The X Factor U.S. |Ella mesma |22 episodios (2012), Convidada: 1 episodiu (2013) |- |2014 |''Faking It'' |Ella mesma |Episodiu: "L'éxtasis y l'agonía" |- |2015 |Barbie: Life in the Dreamhouse |Ella mesma |Episodiu: "Sisters' Fun Day" |- |2016 |El Camín |Ella mesma |Episodiu: Fifth Harmony: El Camín |} {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" |+Web shows !Añu !Títulu !Papel !Notes |- |2014-2016 |''Fifth Harmony Takeover'' |Ella mesma |Web-serie documental |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1993||Brooke, Ally}} [[Categoría:Cantantes de pop d'Estaos Xuníos]] ninrvyry3hy8o8k7czig2jlc1ixtua7 0 131287 3709292 3678501 2022-08-18T13:38:34Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Persona}} '''Natalia Altea Jiménez Sarmento'''<ref>[http://www.livestream.com/envivoelnuevodiacom/video?clipId=pla_bfd74139-be32-4bba-abae-2aa283d88888&utm_medium=ui-thumb Entrevista donde afirma su segundo nombre]</ref> {{nym}} ye una cantante y compositora [[España|española]] qu'empecipió la so carrera musical a entamos de la década de 2000, como vocalista del grupu [[La Quinta Estación]]. El so primer discu como solista tituláu col so propiu nome ''Natalia Jiménez'' salió a la venta en xunu de 2011. == Xires == * Natalia Jiménez Tour (2012) * Creo en mi Tour (2015) * Natalia Jiménez En Vivo Tour (2017) == Premios y nominaciones == {| {{tablaguapa}} |+ style="background:Lavender; color:black" align="center" | '''Con''' '''La Quinta Estación'''<ref>[http://www.nataliajimenezmusic.com/site/about/ Premios Natalia Jiménez y La Quinta Estación]</ref> ! width="6%" | Añu ! width="35%" | Premiu ! width="45%" | Categoría ! width="14%" | Resultáu |- | 2004 |Los Premios MTV Llatinoamérica | Meyor Artista Nuevu-Méxicu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- | 2005 |Premios Orgullosamente Llatín |Grupu Llatín del Añu | style="background: #ddffdd" | Ganador |- | rowspan="6" | 2006 |Premios Oi! |Meyor Grupu Español | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios Lo Nueso |Meyor Grupu o Dúu del Añu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios Billboard |Álbum Pop Llatín, Dúu o Grupu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios Billboard |Latin Pop Airplay del Añu, Dúu o Grupu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios Billboard |Latin Pop Airplay del Añu, Artista Nuevu | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Grammy Llatín |Meyor Álbum Vocal Pop Dúu o Grupu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- | rowspan="13" | 2007 |Premios 40 Principales |Meyor Video Clip Musical | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios 40 Principales |Meyor cantar | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Premios 40 Principales |Meyor Álbum | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Premios 40 Principales |Artista Revelación | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Premios Orgullosamente Llatín |Grupu Llatín del Añu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premiu Ondes |Meyor Video Llatín | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Premiu Ondes |Meyor grupu Llatín | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Grammy Llatín |Meyor Álbum Vocal Pop Dúu o Grupu | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Premios Amigu |Artista Revelación más Vendíu | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Premios Amigu |Artista Español más Vendíu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios MTV Europa |Meyor Artista Español | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios Lo Nueso |Meyor Grupu o Dúu del Añu | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Premios Lo Nueso |Meyor Álbum Vocal Pop Dúu o Grupu | style="background: #ddffdd" | Ganador |- | rowspan="5" | 2008 |Premios Orgullosamente Llatín |Cantar Llatín del Añu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios Orgullosamente Llatín |Grupu Llatín del Añu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios Billboard |Latin Pop Airplay del Añu, Dúu o Grupu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios Lo Nueso |Meyor Cantar | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios Lo Nueso |Meyor Grupu o Dúu del Añu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- | rowspan="7" | 2009 |Premios People n'Español |Collaboración del Añu (por Recuérdame” con <small>Marc Anthony</small>) | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios People n'Español |Meyor Cantante o Grupu Pop | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios 40 Principales |Meyor Álbum | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios 40 Principales |Meyor Grupu o Dúu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |Premios Oi! |Meyor Grupu Pop Español | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Premios Orgullosamente Llatín |Grupu Llatín del Añu | style="background: #ffdddd" | Nomáu |- |[[Premios Grammy|Grammy]] |Meyor Álbum Pop Llatín | style="background: #ddffdd" | Ganador |- | rowspan="4" | 2010 |Premios Billboard |Álbum Pop Llatín, Artista del Añu, Dúu o Grupu | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Premios Lo Nueso |Meyor Grupu o Dúu del Añu | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Premios Lo Nueso |Álbum del Añu | style="background: #ddffdd" | Ganador |- |Grammy Llatín |Meyor Álbum Vocal Pop Dúu o Grupu | style="background: #ddffdd" | Ganador |} {| {{tablaguapa}} |+ style="background:Lavender; color:black" align="center" | <big>'''Como solista'''</big> ! width="6%" | Añu ! width="35%" | Premiu ! width="45%" | Categoría ! width="14%" | Resultáu |- | rowspan="2" | 2011 |Grammy Llatín |Collaboración del Añu por “Lo Meyor de la mio Vida Yes Tu” <small>con Ricky Martin</small> | style="background: #ffdddd" | Nomada |- |Grammy Llatín |Cantar del Añu por “Lo Meyor de la mio Vida Yes Tu” <small>con Ricky Martin</small> | style="background: #ffdddd" | Nomada |- | rowspan="5" | 2012 |Premios Lo Nueso | Artista Femenina del Añu | style="background: #ffdddd" | Nomada |- |Premios Lo Nueso | Solista o #Grupo Revelación del Añu | style="background: #ddffdd" | Ganadora |- |Premios Oi! |Revelación Pop | style="background: #ffdddd" | Nomada |- |Premiu Casandra Internacional |Artistes estranxeru destacáu na [[República Dominicana]] | style="background: #ddffdd" | Ganadora |- | - Premios Billboard Llatín | Artista Femenina del Añu, Álbum | style="background: #ffdddd" | Nomada |- | rowspan="1" | 2013 |Premiu La Musa Elena Casals | Nueva compositora destacada na industria llatino | style="background: #ddffdd" | Ganadora |- | rowspan="1" | 2015 |Premios Billboard Llatín |Artista Femenina Del Añu | style="background: #ddffdd" | Ganadora |- | 2014 |Premiu Neox Fan Awards |'Esta ye'l mio cantar' Creo En Mi | style="background: #ddffdd" |Ganadora |- | 2015 |Premiu ASCAP | Premiu de compositores pola tema Creo en La mio | style="background: #ddffdd" |Ganadora |- |2016 |Premios Lo Nueso |Artista Femenina del Añu | style="background: #ddffdd" |Ganadora |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome}} {{NF|1981||Jimenez, Natalia}} [[Categoría:Cantantes de la Comunidá de Madrid]] tgqfv9xighs6afyj4xhfhon1ujwx0zx 0 131648 3709759 3577728 2022-08-19T09:10:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Organización}} El '''Sóviet de Comisarios del Pueblu''' o '''Sovnarkom''' o '''SNK''', ({{lang-ru|Совет народных коммиссаров o Совнарком o СНК}}, treslliteráu '''''Sov'''iet '''nar'''ódnyj '''kom'''missárov'') foi la institución de Gobiernu formada pol [[Revolución d'Ochobre#El Segundu Congresu de los Soviets y el golpe bolxevique|Segundu Congresu Panruso de los Soviets]] nel intre de la [[Revolución d'Ochobre]] en 1917 que'l so primer presidente foi [[Vladímir Lenin]]. Creáu en [[Rusia]] en sustitución del derrocáu [[Gobiernu Provisional Rusu]], esti [[sóviet]] (o conseyu, en rusu) sentó les bases pa la reestructuración del país que condució a la formación de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) en 1922. Foi evolucionando hasta convertise na máxima autoridá gubernamental del [[poder executivu]] sol sistema soviéticu instauráu nes [[Repúbliques de la URSS]]. [[Lleón Trotski]] escurrió los nomes ''[[Comisariu del pueblu comisariu]]'' y ''[[sóviet]]'' pa evitar los términos "[[Burguesía|burgueses]]" de la [[democracia lliberal]] como ''[[ministru]]'' y ''[[Poder executivu|gabinete]]''. La [[Constitución soviética de 1918|Constitución de la RSFSR de 1918]] formalizó'l papel del Sovnarkom de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR): diba ser responsable ante'l [[Congresu de los Sóviets de Toles Rusies|Congresu Panruso de los Sóviets]] de «l'alministración xeneral de los asuntos del Estáu», dexándo-y sancionar decretos so la plena vixencia de la llei, cuando'l Congresu nun s'atopara en sesión. Depués, el Congresu davezu aprobaba estos decretos nel so próximu periodu de sesiones. Pela so parte, el [[Comité Executivu Central de Toles Rusies|Comité Executivu Central Panruso]] (VTsIK) representaba'l [[poder llexislativu]] formalmente, una y bones el principiu de [[separación de poderes]] apaeció, per vegada primera nuna constitución rusa, por aciu una enmienda de 1992 a la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977]]. Esti principiu foi recoyíu pola [[Constitución de la Federación de Rusia]] de 1993. Cuando n'avientu de 1922 foi establecida la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS), la estructura y funciones del Sovnarkom de la URSS y de les repúbliques que la constituyíen quedaron afitaes pol [[Tratáu de Creación de la URSS]]<ref>[//ru.wikisource.org/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%BE%D0%B1_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0 Testu del Tratáu de creación de la URSS] (en rusu)</ref>basándose nes del Sovnarkom de la RSFSR. En marzu de 1946 el Sovnarkom de la URSS tresformar en [[Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Conseyu de Ministros]], siendo adoptada dicha denominación tamién polos Sovnarkom de les [[Repúbliques de la URSS]].<ref>{{cita web|url=http://www.economics.kiev.ua/download/ZakonySSSR/data04/tex16360.htm|títulu="О преобразовании Совета Народных Комиссаров СССР в Совет Министров СССР и Советов Народных Комиссаров Союзных и Автономных республик в Советы Министров Союзных и Автономных республик" 15 марта 1946 года|obra=Llexislación de la URSS 1946-1952|editorial=World and Market Economy - Collection of Articles on Economy, Igor Averin|idioma=rusu|trans_title=Sobre la reforma del Sóviet de Comisarios del Pueblu en Conseyu de Ministros y de los Sóviets de Comisarios del Pueblu de les repúbliques autónomes y de la Unión en Conseyos de Ministros de les repúbliques autónomes y de la Unión, 15 de marzu de 1946|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2010}}</ref> == Primer Conseyu de Comisarios del Pueblu == El primer Conseyu de Comisarios del Pueblu, escoyíu pol [[Congresu_de_los_Sóviets_de_Toes_Les_Rusias#Segundu_Congresu|II Congresu de los Sóviets de Rusia]] el [[7 de payares]] de [[1917]], taba compuestu por: {| {{tablaguapa}} |- ! Comisariu del Pueblu !Cargu !Fallecimientu |- | [[Presidente del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética|Presidente]] | [[Vladímir Lenin]] | Causes naturales [[1924]] |- | Secretariu | [[Nikolái Gorbunov]] | Executáu [[1938]] |- | Agricultura | [[Vladímir Miliutin]] | Executáu [[1937]] |- | rowspan="3"|Guerra y Asuntos Navales | [[Nikolái Podvoiski]] (Comisariu del Pueblu) | Causes naturales 1948 |- | [[Nikolái Krylenko]] (Colexu de Guerra) | Executáu 1938 |- | [[Pável Dybenko]] (Colexu Naval) | Executáu 1938 |- | Comerciu ya Industria | [[Víktor Noguín]] | Causes naturales 1924 |- | Educación | [[Anatoli Lunacharski]] | Causes naturales [[1933]] |- | [[Gossnab|Suministros]] | [[Iván Teodoróvich]] | Executáu 1937 |- | Asuntos Esteriores | [[Lleón Trotski]] | Asesináu [[1940]] |- | [[NKVD|Asuntos Internos]] | [[Alekséi Rýkov]] | Executáu 1938 |- | Xusticia | [[Georgui Opókov]] | Executáu 1937 |- | Trabayu | [[Aleksandr Shliápnikov]] | Executáu 1937 |- | Nacionalidaes | [[Josif Stalin]] | Causes naturales [[1953]] |- | Correos y Telégrafos | [[Nikolái Glebov-Avílov|Nikolái Glébov-Avílov]] | Executáu 1937 |- | Ferrocarriles | (vacante) | |- | Finances | [[Iván Skvortsov-Stepánov]] | Causes naturales [[1928]] |- | Bienestar Social | [[Aleksandra Kolontái]] | Causes naturales [[1952]] |} == Representaos na semeya de la xunta del Sovnarkom (de izda. a dcha.) == La semeya correspuende a la dómina del gobiernu de coalición de [[bolxevique]]s y [[socialrevolucionarios d'izquierda]]. * [[Isaac Steinberg]] * [[Iván Skvortsov-Stepánov]] * [[Borís Kamkov]] * [[Vladímir Bonch-Bruiévich]] * [[Vladímir Trutovski]] * [[Aleksandr Shliápnikov]] * [[Prosh Proshián]] * [[Vladímir Lenin]] * [[Josif Stalin]] * [[Aleksandra Kolontái]] * [[Pável Dybenko]] * [[Elizaveta Kokshárova]] * [[Nikolái Podvoiski]] * [[Nikolái Gorbunov]] * [[Vladímir Nevski]] * [[Aleksandr Shotman]] * [[Georgi Chicherin|Gueorgui Chicherin]] == Presidentes del Conseyu de Comisarios del Pueblu de la RSFSR, 1917-1946 == * [[Vladímir Lenin]] ({{julgregfecha|09|11|1917}}-21 de xineru [[1924]]) * [[Alekséi Rýkov]] (2 de febreru [[1924]]-18 de mayu [[1929]]) * [[Serguéi Syrtsov]] (18 de mayu [[1929]]-3 de payares [[1930]]) * [[Daniil Sulímov]] (3 de payares [[1930]]-22 de xunetu [[1937]]) * [[Nikolái Bulganin]] (22 de xunetu [[1937]]-17 de setiembre [[1938]]) * [[Vasili Vájrushev]] (29 de xunetu [[1939]]-2 de xunu [[1940]]) * [[Iván Jojlov]] (2 de xunu [[1940]]-23 de xunu [[1943]]) * [[Alekséi Kosygin|Alekséi Kosyguin]] (23 de xunu [[1943]]-23 de marzu [[1946]]) (el cargu pasa a llamase presidente del Conseyu de Ministros de la RSFSR) == Presidentes del Conseyu de Comisarios del Pueblu de la URSS, 1923-1946 == * [[Vladímir Lenin]] ([[6 de xunetu]] de [[1923]]-[[21 de xineru]] de [[1924]]) * [[Alekséi Rýkov]] ([[2 de febreru]] de [[1924]]-[[19 d'avientu]] de [[1930]]) * [[Viacheslav Mólotov]] (19 d'avientu de 1930-[[6 de mayu]] de [[1941]]) * [[Josif Stalin]] (6 de mayu de 1941-[[15 de marzu]] de [[1946]]) (el cargu pasa a denominase [[presidente del Conseyu de Ministros de la URSS]]) == Ver tamién == * [[Negociaciones Vikzhel]] * [[Asamblea Constituyente Rusa]] * [[Xefes de Gobiernu de Rusia]] * [[Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética]] * [[Presidium del Sóviet Supremu de la URSS]] * [[Constitución de la Xunión Soviética]] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Consejo de Comisarios del Pueblo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Organismos de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Gobiernu de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] r1rdv04e0tjfla8vz26c8rrbw011y49 0 132297 3709715 3702113 2022-08-19T09:05:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: Francisco Lleón => Francisco León wikitext text/x-wiki {{persona}} {{otrosusos}} ''' Emiliano Zapata Salazar''' ([[Anenecuilco]], [[Morelos]], [[8 d'agostu]] de [[1879]]-[[Chinameca (Morelos)|Chinameca]], [[Morelos]], [[10 d'abril]] de [[1919]]) foi unu de los [[Lideralgu|líderes militares]] y [[llabrador|llabradores]] más importantes de la [[Revolución mexicana]] y un símbolu de la resistencia llabradora en [[Méxicu]]. Como parte del movimientu revolucionariu, tuvo al mandu del [[Exércitu Llibertador del Sur]]. Tamién foi conocíu como'l Caudiellu del Sur». Ideólogu y impulsor de les [[llucha social|lluches sociales]] y les demandes [[agrarismo|agraristas]], lo mesmo que de [[xusticia social]], [[llibertá]], [[Igualdá_social|igualdá]], [[Socialdemocracia|democracia social]], propiedá comunal de les tierres y el respetu a les comunidaes indíxenes, llabradores y obreres de Méxicu, víctimes de la [[oligarquía]] y el [[llatifundismu]] de los hacendados del [[Porfiriato]]. == Entamos == [[Ficheru:Casa natal de Emiliano Zapata 1.JPG|thumb|left|Restos de la casa natal d'Emiliano Zapata en [[Anenecuilco]], [[Morelos (estáu)|Morelos]]]] Emiliano Zapata nació nuna familia llabradora y foi fíu de Gabriel Zapata y Cleofas Salazar.<ref name="Bio">{{Cita web|url=http://www.bicentenario.gob.mx/zapata/|títulu=El caudiellu del sur|fechaaccesu=5 de xunetu de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090624214355/http://www.bicentenario.gob.mx/zapata/|fechaarchivu=24 de xunu de 2009}}</ref> Tuvo seis hermanes: Celsa, Ramona, María de Jesús, María de la Luz, Jovita y Matilde. Y tres hermanos: Pedro, Eufemio (quien tamién algamó'l grau de Xeneral na Revolución) y Loreto.<ref>PALACIOS, (1960). p. 17</ref> El so güelu maternu, José Salazar, militó nel exércitu de José María Morelos y Pavón mientres el sitiu de Cuautla; los sos tíos paternos Cristino y José Zapata llucharon na guerra de Reforma contra la Intervención Francesa.<ref name="d1044502">{{cita llibru|apellíu=REYES |añu=1963 |páxina=11}}</ref><ref>PALACIOS, (1960), p. 17</ref> La so infancia desenvolver nel contestu del [[Llatifundiu|llatifundismu]] [[Porfiriato|porfirista]] en [[Morelos]]. Realizó los sos primeros estudios col profesor [[Emilio Vera|Emilio Vara]], quien fuera un vieyu soldáu [[Benito Juárez|juarista]].<ref name="d1044502" /><ref>PALACIOS, (1960), p. 18</ref> A los sos nueve años, al guardar el réfugu de tierres a llabradores causaes por hacendados de la zona, y dempués d'escuchar al so padre que lu respondía que nada podía faese, díxo-y:<ref name="PALACIOS_1">PALACIOS, (1960), p. 19</ref> {{Cita|¿Nun se puede? Pos cuando yo seya grande, voi faer que les devuelvan. |-} Tenía 16 años cuando morrió la so madre, 11 meses dempués perdió al so padre.<ref>{{cita llibru|apellíu=REYES |añu=1963 |páxina=12}}</ref><ref name="PALACIOS_1">PALACIOS, (1960), p. 19</ref> Llueu trabayó como [[Llabrador|llabrador]] y [[arrieru]]. El 15 de xunu de 1897 foi aprehendido poles fuercies rurales de Cuernavaca, mientres la fiesta del pueblu de Anenecuilco. El so hermanu Eufemio llogró que lo dexaren en llibertá, pistola en mano. Por esta razón, los hermanos Zapata abandonaron l'estáu. Emiliano permanez un añu trabayando na facienda de Jaltepec en Puebla.<ref>{{cita llibru|apellíu=REYES |añu=1963 |páxina=13}}</ref> En [[1906]] asistió a una xunta de llabradores en Cuautla p'aldericar la forma de defender les sos tierres y les del pueblo frente a los hacendados colindantes.<ref>PALACIOS, (1960), p. 21</ref> El so rebeldía condergar a la [[lleva]] (conscripción), y en 1908, Zapata foi incorporáu al 9° Reximientu de Caballería, sol mandu del coronel Alfonso Pradillo.<ref>{{cita llibru|apellíu=REYES |añu=1963 |páxina=14}}</ref><ref>PALACIOS, (1960), p. 22</ref> En [[Cuernavaca]], Zapata foi asignáu como caballerango de [[Pablo Escandón]], Xefe del Estáu Mayor de [[Porfirio Díaz]]; dempués de lo que foi treslladáu a cumplir les mesmes funciones sol mandu d'[[Ignacio de la Torre y Mier|Ignacio de la Torre]], xenru del Xeneral Porfirio Díaz, quien lu tomaría especial ciñu pola so maña y conocencia colos caballos. [[Image:Euphemio y Emiliano Zapata.jpg|thumb|right|200px|Fotografia d'Emiliano Zapata (derecha) y el so hermanu Eufemio (esquierda).]] El motivu pol que s'incorporó a Emiliano Zapata al exércitu foi'l fechu de que raptara a una nueva. L'acusación poner el padre d'[[Inés Alfaro Aguilar]], nuevu con quien tiempu dempués Zapata tendría dos fíos: Nicolás y Elena Zapata Alfaro. Na fotografía na que Zapata apaez xuntu al Xeneral [[Pancho Villa]] sentáu na siella presidencial, el neñu más pequeñu que s'asoma ye Nicolás. Tamién según l'historiador Jesús Sotelo Inclan, Zapata casóse con una moza de clase acomodada llamada [[Luisa Merino]] y al cayer la dictadura porfirista, el 20 d'agostu de 1911 casóse cola señorita [[Josefa Espejo Sánchez]] conocida como “La Xenerala orixinaria d'[[Anenecuilco]], fía de don [[Fidencio Espejo]] y [[Guadalupe Sánchez Merino]] con quien procreó dos fíos más. El primeru tuvo por nome Felipe; ésti nació nel cuetu El Xilgueru y morrió a la edá de cinco años, n'unu de los tantos abelugos que como familia tuvieron, depués de ser mordíu por una [[Crotalus durissus|víbora de cascabel]]. La segunda fía foi Josefa; ella nació en Tlaltizapán y un añu primero que'l so hermanu Felipe morrió por cuenta de una picadura d'alacrán. Asina Josefa quedó ensin fíos en poco tiempu. Sicasí, Zapata tuvo más fíos como ye'l casu d'[[Ana María Zapata]], fía de [[Petra P. Torres]]. El 12 de setiembre de [[1909]], Emiliano Zapata foi escoyíu ''calpuleque'' (pallabra náhuatl, que significa xefe, líder o presidente) de la Xunta de Defensa de les tierres d'[[Anenecuilco]],<ref name="REYES_1">{{cita llibru|apellíu=REYES |añu=1963 |páxina=15}}</ref><ref>PALACIOS, (1960), p. 23</ref> onde empezaría a analizar documentos que s'aniciaron nel virreinatu qu'acreditaben los derechos de propiedá de los pueblos sobre les sos tierres, que fueren negaos poles '''[[Lleis de Reforma]]''', sobremanera la [[Llei Lerdo]] qu'obligó a les corporaciones civiles a vender o ser espropiaes les tierres improductives, lo cual foi motivu nel so tiempu del sofitu de dellos líderes indíxenes como [[Tomás Mejía]] a los gobiernos conservadores mexicanos y al [[Segundu Imperiu Mexicanu]]. Estes lleis amás fueron aprovechaes por delles persones p'amontar les sos tierres de manera illegal al solicitar la propiedá de zones comunales que los pueblos nun trabayaben. Por esto, convertir en dirixente agrariu de [[Morelos]], el so estáu natal. La so primer apaición política ayena al mundu llabrador foi nes eleiciones pa gobernador de [[Morelos]] en [[1909]], cuando sofitó al aspirante de la oposición [[Patriciu Leyva]]<ref name="REYES_1">{{cita llibru|apellíu=REYES |añu=1963 |páxina=15}}</ref> en contra de los llatifundistes como [[Pablo Escandón y Barrón]],<ref>PALACIOS, (1960), p. 26</ref> dueñu de la facienda [[San Diego Atlihuayán]]. En mayu de 1910 recuperó pola fuercia les tierres de la Facienda del Hospital<ref>REYES, (1963), p. 14</ref><ref>PALACIOS, (1960), p. 25</ref> que yeren protexíes pol xefe de policía, [[José A. Vivanco]], y que dexó en posesión de los llabradores del llugar. Por esti fechu tuvo qu'escapar delles vegaes del gobiernu, pos foi declaráu [[bandoleru]]. Dellos meses dempués participó na xunta que se celebró en Villa de Ayala, con oxetu d'aldericar lo que dempués se convertiría nel Plan de Ayala. Axuntó a los vecinos de tres pueblo: Anenecuilco, Villa de Ayala y Moyotepec. Con ellos empecipia una nueva repartu de tierres baltando los barganales.<ref>REYES, (1963), p. 15</ref><ref>PALACIOS, (1960), p. 27</ref> == La revolución maderista y el plan de Ayala == [[Ficheru:Caricatura de Zapata 14.jpg|thumb|left|150px|Pal caricaturista, "Madero andar poles cañes", ensin resolver nengún conflictu, enriba d'él llevanta'l zapatismo por demás violentu y acompañáu de la muerte y l'ablayamientu.]] Al proclamase'l Plan de San Luis, que marcaba l'entamu de la Revolución de 1910, Zapata lleó un exemplar; llamándo-y l'atención especialmente l'Artículu Terceru, qu'ufiertaba la restitución de les tierres a los sos lexítimos propietarios.<ref name="REYES_1">{{cita llibru|apellíu=REYES |añu=1963 |páxina=15}}</ref> Emiliano Zapata sostién plátiques con [[Pablo Torres Burgos]], maestru rural, y con Gabriel Tepepa, Catarino Perdomo y Margarito Martínez. Llegar al alcuerdu de que Torres Burgos s'entevisti col Xefe de la Revolución [[Francisco I. Madero]], en San Antonio, Texas.<ref>{{cita llibru|apellíu=REYES |añu=1963 |páxina=17}}</ref><ref>{{cita llibru|apellíos=PALACIOS |añu=1960 |páxines=29-30}}</ref> La resultancia d'esta entrevista foi la decisión de tomar les armes por Pablo Torres Burgos, Emiliano Zapata, Rafael Merino y cerca de 60 llabradores, ente los que s'atopaben: Catarino Perdomo, Próculo Capistrán, Manuel Rojas, Juan Sánchez, Cristóbal Gutiérrez, Julio Díaz, Zacarías y Refugio Torres, Jesús Magüeta, Bibiano Cortés, Serafín Plascencia, Maurilio Mejía y Celestino Benítez.<ref name="PALACIOS_2">PALACIOS, (1960), p. 30</ref> Esto facer el [[día]] [[10 de marzu]] de [[1911]], cuando proclamaron el [[Plan de San Luis]]. Dirixir escontra'l sur, pos yá yera escorríu por [[Aureliano Blanquet]] y el so batallón de soldaos. Nesti periodu del movimientu zapatista sobresalen les batalles de [[Chinameca (Morelos)|Chinameca]], [[Jojutla]], [[Jonacatepec]], [[Tlayecac]] y [[Tlaquiltenango]], según la muerte del zapatista y antiguu líder del movimientu suriano, [[Pablo Torres Burgos]], qu'inclusive precedió al mesmu Emiliano. A la muerte del mesmu, Emiliano Zapata ye escoyíu pola xunta revolucionaria del sur, el 29 de marzu de [[1911]], nuevu xefe revolucionariu maderista del sur.<ref name="PALACIOS_2">PALACIOS, (1960), p. 30</ref> Les reivindicaciones zapatistas conteníes nel [[Plan de Ayala]], que suponíen una reforma agraria radical (''La tierra ye de quien la trabaya''), fueron inaceptables pa'l socesores de [[Porfirio Díaz]]. Lo mesmo puede dicise de [[Francisco León de la Barra]] quien, faciendo usu de la so facultá de presidente, encabezó diversos enfrentamientos políticos y armaos col xefe suriano, ya inclusive del mesmu [[Francisco I. Madero]]. Emiliano Zapata establez el so cuartel xeneral en Cuautlixco, pueblu cercanu a Cuautla. Dende ende dirixó l'ataque al Exércitu porfirista, defendíu pol 5° Reximientu, al mandu del coronel Eutiquio Munguía; amás d'un Cuerpu Rural, a les órdenes del comandante Gil Villegas. Zapata llogra tomar la ciudá'l 13 de mayu de 1911.<ref name="PALACIOS_2">PALACIOS, (1960), p. 30</ref> Al trunfu del maderismo, Zapata nun concibe'l llicenciamientu de les sos tropes ensin qu'a cada unu otorgar la seguridá de tierres pa semar en cuenta de los sos fusiles. Pa él, la guerra nun terminaba col derrocamientu del porfirismo, sinón cola cristalización del oxetivu del pueblu llabrador: la devolución de les tierres robaes polos hacendados millonarios. Esto dio llugar a que [[Francisco León de la Barra]], presidente interín, considerar rebelde, polo que mandó fuercies a sometelo: mil homes sol mandu de los xenerales [[Victoriano Huerta]] y [[Aureliano Blanquet]]. P'agostu de [[1911]], [[Francisco I. Madero]] alcordó entrevistase con Emiliano Zapata en [[Yautepec]] pa buscar una solución pacífica nel conflictu suriano y col fin de convencelo de que llicenciara les sos tropes. Mentanto, Zapata yera fuertemente criticáu pola prensa conservadora del país. Na xunta nun se llogró nengún alcuerdu, pos Madero nun concebía la reforma agraria como la faía Zapata. Madero creía que primero había que faer una reforma política fonda, ente que pa Zapata yera prioritaria la devolución de les tierres robaes poles faciendes. A dicir de Zapata, Madero traicionara la revolución. El gobiernu federal repitió la so decisión d'imponer l'orde pola violencia, y Zapata esplegar coles sos tropes a les llendes ente'l [[Estáu de Guerrero|Guerrero]] y [[Puebla]], escondiéndose del gobiernu y xenerando emboscaes a pequeños contingentes federales. Nesti periodu, Zapata casóse con [[Josefa Espejo]] y el padrín de la boda foi'l mesmu [[Francisco I. Madero]]. Con Madero como presidente de la República, les diferencies nun menguaron. Zapata entrevistar con Madero nel [[Palaciu_Nacional_(Méxicu)|Palaciu Nacional]], onde sostienen un fuerte discutiniu. Madero ufierta a Zapata una facienda nel estáu de Morelos "como pagu a los sos servicios a la Revolución", cosa que enfurece a Zapata que-y contesta: {{cita|Non, señor Madero. Yo nun llevanté n'armes pa conquistar tierres y faciendes. Yo llevanté n'armes por que a los pueblu de Morelos sía-y devueltu lo que-y foi robáu. Entós pos, señor Madero, o nos cumple usté, a mi y al estáu de Morelos lo que nos prometió, o a usté y a mi llévanos la chichicuilota. }} Dichu esto mientres con xestu amenazador, cutió con fuercia la so [[Winchester Modelu 1894|carabina .30-30]] sobre l'escritoriu de Madero. N'otres plátiques que caltuvo con [[Francisco I. Madero]] y '''Emiliano Zapata''', ésti demostró-y con base nun exemplu bien simple, como se sentíen los llabradores en rellación al réfugu de les sos tierres: {{cita|Mire, señor Madero; si yo aprovechándome de que toi armáu, quíto-y el so reló y guardar , y andando el tiempu llegamos a atopar y con igual fuercia, ¿tendría usté derechu a esixime la so devolución? —¡Como non, xeneral, y hasta tendría derechu de pidi-y una indemnización pol tiempu qu'usté los usu indebidamente!<ref>{{cita llibru|apellíos=Magaña |nome=Gildardo |enllaceautor=Gildardo Magaña Gocha |títulu=Emiliano Zapata y el agrarismo en Méxicu |añu=1937 |editorial=Ruta |páxina=160}}</ref>}} Zapata díxo-y qu'eso yera esautamente lo que pasara en [[Morelos]], onde unos cuantos hacendados desaposiaren a los llabradores de les sos tierres El [[25 de payares]] de [[1911]] Zapata llanzó'l [[Plan de Ayala]], redactáu por [[Otilio Montaño Sánchez|Otilio Y. Montaño]], documentu que se convertiría nel so estandarte y nel fiel exemplu de la ideoloxía de los llabradores morelenses. Nél esixía la redención de los indíxenes y la repartición de los [[llatifundios]] creaos mientres el porfiriato. Desconocer a [[Francisco I. Madero]] como presidente y reconocíase a [[Pascual Orozco]] como xefe lexítimu de la [[Revolución mexicana]]. Esti documentu sería tresformáu dempués del llevantamientu de Victoriano Huerta polos distintos ideoloxía (munchos d'ellos influyíos por Ricardo Flores Magon), y darréu defendíu por Zapata na Convención d'Aguascalientes. Los intelectuales que se dedicaron a modificar el Plan de Ayala, nel que desconocíen a Madero y Huerta, como presidentes; y Orozco, como líder de la revolución; encargar de dexar claro'l calter social del movimientu, y amás rectificaron el conceutu de ‘clase' dientro de la sociedá mexicana. Arturo Felipe Ávila Espinosa (Historiador del Institutu d'Historia de la UNAM) diz:<blockquote>“Poníen na mesa asuntos políticos fundamentales que nun fueren encetaos o que fueren resalvaos poles otres corrientes, como la llexitimidá de la Revolución, la representación de la soberanía popular nuna dómina revolucionaria, la responsabilidá de les corrientes revolucionaries, la necesidá de la so unificación pa la formación d'un nuevu gobiernu y la convocatoria a que s'efectuara una Convención de tolos sos xefes pa constituyir el gobiernu nacional. Estos señalamientos arriquecíen l'alderique políticu ente les corrientes ya indicaben una posible ruta de converxencia ente elles.Pero, amás, otra carauterística qu'estremó al zapatismo foi la énfasis col que defendió'l conteníu social de la Revolución, la so tozudez al atribuyir a ésta un sentíu de tresformamientu y de reforma a les instituciones en beneficiu de los sectores populares mayoritarios y escluyíos”[http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0185-26202006000100109&lng=en&tlng=en]<ref>{{Cita web|url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0185-26202006000100109&lng=en&tlng=en|títulu=Scielo|fechaaccesu=29 de payares de 2017|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref></blockquote>Amás, el documentu postulaba que, en vista de que nun se cumpliera colo que se-y prometiera al campesinado, la llucha armada yera l'únicu mediu pa llograr xusticia. Sicasí'l Plan de Ayala nun ye namái un documentu qu'escritu pa dar a conocer les idees del movimientu zapatista, sinón que que ye'l primer niciu nun documentu oficial del pensamientu socialista en Méxicu, pos esti presentárase antes con testos publicaos, más non oficiales, de Ricardo Flores Magon.<ref>{{Cita web|url=http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/politica/ap1910/36.html|títulu=Biblioteca virtual antorcha|fechaaccesu=29 de payares de 2017|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref> Dientro del Plan de Ayala hai puntos que representen de manera más cercana tales pensamientos son los puntos 6°, 7° y 8°:<blockquote>“que los terrenes, montes y agües qu'usurparen los hacendados, científicos o caciques a la solombra de la tiranía y de la xusticia venal van entrar en posesión d'estos bienes inmuebles en concencia, los pueblos o ciudadanos que tengan los sos títulos correspondientes d'eses propiedaes, de les cualos fueron desaposiaos” <ref>{{Cita web|url=http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/CH8.pdf|títulu=Orde Juridico|fechaaccesu=29 de payares de 2017|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref></blockquote>Pa entender esti puntu tien de recordase qu'en paralelu a la Revolución Mexicana, asocedía la Revolución Rusa, que tenía ideales del socialismu aplicáu aplicaos a la clase llabradora que yera tamién mayoritaria na Rusia de la dómina.<blockquote>“7°. En virtú de que la inmensa mayoría de los pueblos y ciudadanos mexicanos nun son más dueños que del terrén que tríen sufriendo los horrores de la miseria ensin poder ameyorar en nada la so condición social nin poder dedicase a la industria o a l'agricultura por tar monopolizados nunes cuantes manes les tierres, montes y agües, por esta causa van espropiase, previa indemnización de la tercer parte d'esos monopolios a los poderosos propietarios d'elles, con cuenta de que los pueblos y ciudadanos de Méxicu llogren ejidos, colonies, fundos llegales pa pueblos, o campos de sembradura o de llabor, y ameyórese en tou y pa tou la falta de prosperidá y bienestar de los mexicanos” <ref>{{Cita web|url=http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/CH8.pdf|títulu=Orde Juridico|fechaaccesu=29 de payares de 2017|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref></blockquote>Nesto plantégase nun documentu oficial la frase ‘La tierra ye de quien la trabaya', usada dempués na Revolución Cubana, por Ernesto Che Guevara.<blockquote>“8° Los hacendados, científicos o caciques que s'opongan [...] se nacionalizarán los sos bienes y les dos terceres partes que allos -yos correspuendan” <ref>{{Cita web|url=http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/CH8.pdf|títulu=Orde juridico|fechaaccesu=29 de payares de 2017|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref></blockquote>Esta frase estrayida del artículu 8°, ye vital pa empezar a visualizar el pensamientu socialista tantu de los autores del documentu como d'Emiliano Zapata. Mientres [[1912]], Emiliano Zapata combatió al [[Exércitu Mexicanu|Exércitu Federal]] que, al mandu de los xenerales [[Arnoldo Casso López]], [[Juvencio Carbayos]] y [[Felipe Ánxeles]], buscaba la pacificación nos estaos del sur. Los zapatistas buscaron defendese y facer "brutalmente", según la versión del Exércitu Federal: nes narraciones de los ataques zapatistas son comunes les referencies a asaltos, quemes y violaciones ente otros. Lo cierto ye que diches narraciones yeren alteriaes pa xustificar los desastres cometíos polos miembros del Exércitu Federal{{ensin referencies}}. Nesi añu sobresalen los ataques a [[Tepalcingo]], [[Yautepec]], [[Cuautla (Morelos)|Cuautla]] y [[Cuernavaca]], anque tien d'afirmase que nesi entós el movimientu zapatista yera bien débil, tantu nel ámbitu políticu como na caña militar, sobremanera cuando la campaña del gobiernu maderista contra los sublevaos surianos quedó a cargu del xeneral [[Felipe Ánxeles]]. Polos sos métodos civilizaos y tolerantes, restáben-y bases al zapatismo, pos Ánxeles simpatizaba con ellos. == La llucha nel sur a la muerte de Madero == [[Ficheru:Emiliano Zapata - LOC.jpg|thumb|200px|Xeneral Emiliano Zapata]] Tres l'[[Asesinatu de Francisco I. Madero y José María Pino Suárez|asesinatu]] de [[Francisco I. Madero]] y l'ascensu nel poder de [[Victoriano Huerta]], la llucha armada se exacerbó y Zapata foi unu de los xefes revolucionarios más importantes, de la qu'introdució importantes reformes en Morelos. Darréu, estes postures oponer al nuevu presidente'l Xeneral [[Venustiano Carranza]]. Una vegada nel poder, [[Victoriano Huerta]] unvió una comisión encabezada pol padre de [[Pascual Orozco]], [[Pascual Orozco (Padre)]] a apautar la paz con Emiliano Zapata. Esto facilitaría-y tener un frente menos de guerra nel país. Zapata, que cuntaba agora col dominiu de [[Morelos]] y parte del [[Estáu de Méxicu]], del estáu de [[Estáu de Guerrero|Guerrero]], de [[Puebla]] y de [[Tlaxcala]], negar a apautar con aquellos a quien él llamó ''“asesinos de Madero”''. Fusiló al emisariu de Huerta, unvió una carta al xeneral [[Félix Díaz]], refugando al gobiernu de Huerta y pal mes de mayu d'esi mesmu añu, reformó'l so [[Plan de Ayala]], declarando que [[Victoriano Huerta]] yera indignu de la presidencia del país. A [[Pascual Orozco]] retiróse-y el cargu de Xefe de la Revolución y Zapata quedó entós como únicu xefe del [[Exércitu Llibertador del Sur]]. Nos primeros meses de [[1914]], Zapata tomó [[Jonacatepec]] y [[Chilpancingo]]. Esi mesmu añu'l so exércitu constaba yá de 27,000 homes, polo que p'abril yá controlara por completu l'estáu de [[Morelos]] y dellos llugares de [[Estáu de Guerrero|Guerrero]]. Poco dempués tomó [[Cuernavaca]] y pa xunu ocupó [[Cuajimalpa]], [[Xochimilco]] y [[Milpa Alta]], colo que amagaba a la [[Ciudá de Méxicu]]. La población de la capital del país, fuxía al saber la cercanía del exércitu de Zapata. Les fuercies constitucionalistas cerráron-yos el pasu, al ocupar la [[Ciudá de Méxicu]] primero que les mesmes zapatistas, que atopábense más cerca. En setiembre, [[Venustiano Carranza]] unvió a [[Juan Sarabia]], a [[Antonio I. Villarreal]] y a [[Luis Cabrera Lobato]] a conferenciar con Emiliano Zapata, pero nuevamente'l caudiellu suriano esixó l'arrenunciu de [[Venustiano Carranza]] al Poder Executivu, y la reconocencia del [[Plan de Ayala]]. Los emisarios, como toa respuesta, abandonaron el so campamentu y l'estáu, pos Carranza refugó rotundamente los sos pidimientos, calificándoles de "desaparentes" pal momentu en que vivía los país. == El gobiernu «convencionista» == El mesmu mes, Emiliano Zapata, dende'l so cuartel xeneral de [[Cuernavaca]], promulgó la entrega de tierres a los pueblos. Convidáu por dellos delegaos de la [[Convención d'Aguascalientes]], na que los trés grupos más importantes que participaron na [[Revolución mexicana]] intentaron dirimir les sos diferencies, Zapata nun foi en persona al citáu eventu, pero unvió a una comisión, integrada por [[Antonio Díaz Sotu y Gama]], quién protagonizó'l [[Incidente de La Bandera]]; y a [[Leobardo Galván González]], un llicenciáu del pueblu de Tepoztlán, nacíu nel barriu de Santu Domingu, na actual cai d'[[Aniceto Villamar]] nun predio llamáu "Coyulan" y únicu morelense unviáu por Emiliano Zapata a Aguascalientes, que desempeñó un papel importante de negociación pa l'asistencia de la delegación zapatista, negociaciones tantu con [[Lucio Blanco]] como col mesmu xeneral [[Francisco Villa]], [[Paulino Martínez]], [[Manuel J. Santibáñez]] y [[Manuel Uriarte]], quien quedaron en calidá d'observadores hasta que la Convención optó por desconocer a [[Venustiano Carranza]]. Con éses Emiliano Zapata xunir con [[Francisco Villa]] y dambos reconocieron a [[Eulalio Gutiérrez]] como presidente provisional de Méxicu, non asina la encabezadura por [[Venustiano Carranza]], lo que provocó la continuación de la guerra civil. A finales de payares, la poderosa [[División del Norte (Méxicu)|División del Norte]] y l'[[Exércitu Llibertador del Sur]] entraron na [[Ciudá de Méxicu]]. [[Ficheru:Entrada xochimilco.jpg |thumbs| |miniaturadeimagen|derecha|Entrada de los xenerales Villa y Zapata a la ciudá.]] Algamó asina fama nacional el movimientu zapatista como la otra cara de la moneda ente los llabradores surianos y los del norte. Na so estancia na capital, les tropes tuvieron una actitú más que pacífica: llograron recursos por aciu llimosnes y evitaron los robos y asaltos de dellos bandíos qu'emporcaben el so nome faciéndose llamar ''zapatistas''. El [[4 d'avientu]] d'esi añu Villa y Zapata tuvieron la célebre entrevista de [[Xochimilco]], llográndose una alianza militar ente dambos exércitos. Villa aceptó sicasí'l [[Plan de Ayala]], sacante les sos acusaciones a [[Francisco I. Madero]], quién fuera'l so redentor y obligóse a dar armes a Zapata. [[Ficheru:Villa y zapata.jpg |thumbs| |miniaturadeimagen|left|Villa y Zapata el 4 d'avientu na siella presidencial]] Concretaos estos alcuerdos, Emiliano Zapata partió camín d'[[Amecameca]] y tomó [[Puebla]] el [[17 d'avientu]] de [[1914]], anque nos primeros díes de xineru la plaza foi-y arrampuñada poles fuercies del xeneral [[Álvaro Obregón]]. Ésti habría de dedicar los sos mayores esfuercios pa combatir al poderosu exércitu villista, dando llugar a que mientres [[1915]] [[Morelos]] fuera gobernáu polos llabradores llevantaos n'armes, asesoraos polos intelectuales de la llucha suriana. En [[1916]], una vegada que [[Venustiano Carranza]] instalárase na [[Ciudá de Méxicu]] y que [[Francisco Villa]] sufriera series derrotes per parte del exércitu d'[[Álvaro Obregón]], Carranza dispunxo la ofensiva contra'l zapatismo, al mandu de [[Pablo González Garza]]. Con sofitu inclusive de l'aviación del exércitu, [[Cuernavaca]] foi ocupada polos constitucionalistas en mayu y, anque tornó efímeramente a manes de los zapatistas, quedó definitivamente nel so poder el [[8 d'avientu]] d'esi mesmu añu. Ante la falta d'armes y yá ensin el sofitu villista, en bien pocu tiempu cuasi toles poblaciones del estáu quedaron en poder de los constitucionalistas. En [[1917]], Zapata, llanzando una contraofensiva, reconquistó [[Jonacatepec]], [[Yautepec]], [[Cuautla (Morelos)|Cuautla]], [[Miahuatlán]], [[Tetecala]] y [[Cuernavaca]]. En marzu expedió la llei alministrativa pal estáu, reabrió escueles, creó instituciones pa reiniciar la producción d'alimentos del campu y siguió la guerrilla en zones perifériques y de frontera. Sicasí, n'ochobre del mesmu añu entró a [[Morelos]] el xeneral [[Pablo González Garza]], apoderándose del territoriu. Para [[1918]], Emiliano Zapata yera, al igual que [[Francisco Villa]] lo sería en [[1920]], un guerrilleru con poco futuru, pos ante les constantes batalles y lo escaso de les municiones, la muerte de los cabezaleros y la llei agraria de Carranza, qu'apangó la causa suriana, el so movimientu, induldable manifestación del descontentu llabrador, nun llegó a consolidase como una verdadera organización políticu-militar. Siendo una rebelión de mases llabradores, llindar a realizar la so guerra de guerrilles a partir de [[1918]] == Muerte de Zapata == [[Ficheru:117.- MIX-3.2.557.0001 - Emiliano Zapata.tif|thumb|Emiliano Zapata|left]] La guerra per parte del gobiernu tomó perfiles despiadaos nel norte. El gonzalista [[Jesús Guajardo]] fíxo-y creer a Zapata que taba descontentu con Carranza y que taría dispuestu a xunise a él. Zapata pidió-y pruebes y Guajardo dar al fusilar a aproximao 50 soldaos federales, con consentimientu de Carranza y Pablo González, y ufierta-y a Zapata armamento y municiones pa siguir la llucha. Asina, alcordaron axuntase na Facienda de [[Chinameca (Morelos)|Chinameca]], [[Morelos]], el [[10 d'abril]] de [[1919]]. Zapata acampó coles sos fuercies pela rodiada de la facienda, y averóse a la mesma acompañáu namái por una escolta de 100 homes. Al cruciar el dintel, una ordenanza apostáu a la entrada, tocó cola so clarín la llamada a honores. Ésta foi la señal por que los tiradores, escondíos nes azotees, abrieren fueu contra Zapata, qu'algamó a sacar la so pistola, pero un balazu baltar. Non pocos condergaron el procedimientu. Amás, esto dio llugar a que, una vegada muertu por más de 20 bales d'escopeta nel cuerpu, Zapata convertir nel apóstol de la revolución y símbolu de los llabradores quitaos. El movimientu siguió, anque yá con menos intensidá, y los zapatistas alcordaron nomar a [[Gildardo Magaña Gocha]] xefe del [[Exércitu Llibertador del Sur]]. Él sería los postreru, pos cuasi un añu dempués, los antiguos compañeros de Zapata integrar al gobiernu [[aguaprietista]], anque dalgunos d'ellos seríen asesinaos pol mesmu gobiernu. Ente la xente común del estáu de Morelos, que se negaba a dar creitu a la muerte de Zapata, circulaba la creencia de que nun yera'l so caudiellu'l que fuera asesináu por Guajardo. Dicíase que-y faía falta un llunar, que si Zapata yera más altu o más moricu. Dicíase que nun yera posible que, si Zapata escapara a tantes emboscaes y siempres tuviera tan bon olfatu pa los engaños, cayera d'esta manera. Dicíase que Zapata mandara nel so llugar a unu de los sos compadres, con quien compartía un gran paecíu. Desgraciadamente la identificación del cadabre de Zapata per parte d'antiguos compañeros d'armes y xente cercano foi contundente: el cadabre correspondía al caudiellu del sur. Les lleendes llevaron a Zapata hasta l'Alloñáu Oriente, onde un compadre árabe ufiertaría-y proteición; según esa lleenda, Zapata embarcárase en Acapulco pa fuxir a Arabia. Otros más aseguraben que nes nueches de lluna, podía vése-y acaballando cerca de Anenecuilco, el sitiu de la so nacencia. Tamién ellí allugaben, décades dempués, a un vieyu zarráu nuna casa, qu'aseguraben yera Zapata. Un corríu escritu nesos díes, dio una idea d'esta situación: {{cita|<poem>El so cuerpu a la fin soterraron llenos d'allegría y gozu y munchos, munchos lloraron poles sos culpes y reposu. Pero la so alma persevera nel so ideal llibertador y la so horrible calavera anda en penes, ¡oh terror! Peles vera de Cuautla llexa una horrible bandera, qu'empuña la calavera del embravecíu Zapata. Tal constancia a toos asora; de la nueche nos negrores, vese analayar la so pantasma pelos montes y llanures. Óyense sonar les sos espueles, les sos horribles maldiciones y, rechinando les mueles, cree llevar grandes lexones. Estiende la yerta mano y la so vista dilátase... ¡Percuerre'l campu suriano l'espectru de Zapata!</poem>|Fragmentu del ''Corríu del Espectru de Zapata,'' anónimu.<ref>{{Cita web |títulu=Corríu del Espectru de Zapata |url=http://www.bibliotecas.tv/zapata/corríos/corr08.html |fechaaccesu=16 de xunu de 2013 |obra=Biblioteques virtuales de Méxicu}}</ref> }} [[Ficheru:El cadáver de Emiliano Zapata, exhibido en Cuautla, Morelos.jpg|thumb|right|150px|El cadabre de Zapata exhibíu en Cuautla, Morelos, el 10 d'abril de 1919.]] El siguidores d'Emiliano Zapata reciben dende entós el nome xenéricu de ''zapatistas'', anque ye bien importante faer la distinción ente los ''zapatistas'' de tiempos de la Revolución Mexicana y los actuales [[Neozapatismo|neozapatistas]] del sur de Méxicu. Va dalgún tiempu, publicóse un testu que cuestiona la versión oficial de la muerte de Zapata na Facienda de Chinameca.<ref>{{Cita web |títulu=Zapata en puntos suspensivos |url=http://www.bibliotecas.tv/zapata/bibliografia/indices/tomoo_terada.html |fechaaccesu=16 de xunu de 2013 |obra=Biblioteques virtuales de Méxicu}}</ref> Hasta la fecha nun hubo una respuesta pública, con argumentos, nin siquier d'historiadores profesionales, que refute esti cuestionamientos a la versión oficial. Zapata ye l'autor de la famosa frase «''Ye meyor morrer de pies que vivir toa una vida arrodillado''». [[Dolores Ibárruri]], «La Pasionaria», verdaderamente popularizar. == Museos == La llamada [[Ruta de Zapata]] ye un proyeutu turísticu pa conocer la hestoria del llamáu ''[[caudiellu revolucionariu]]''. ;Ruta de Zapata * [[Cuautla (Morelos)|Cuautla]]: puede visitase l'antigua estación de ferrocarril, que sirvió como cuartel zapatista; el palaciu municipal, onde se veló'l so cadabre; la plazuela del sur ([[Plaza del Señor del Pueblu]]), onde fuelguen los sos restos, debaxo d'una estatua nel so honor, y la [[máquina 279]], que sirvió mientres la dómina revolucionaria; * [[Anenecuilco]]: cuenta cola [[Casa Museo Zapata]], un muséu innovador, cola habitación onde nació Emiliano Zapata; * [[Chinameca (Morelos)|Chinameca]]: restos del [[cascu de facienda|casco]] de la ex facienda onde fuera acribilláu, y cuenta con un muséu con fotografíes; * [[Tlaltizapán]]: onde ta allugáu'l [[Muséu Cuartel Zapatista]] y el [[mausoléu a Emiliano Zapata Salazar]]. == Ver tamién == * [[Jesús Chávez Carrera]] * [[Plan de Ayala]] * [[Principales xefes y oficiales zapatistas]] * [[Revolución mexicana]] * [[Francisco Villa]] * [[Emiliano Zapata (Morelos)]] * [[Zapatismo]] * ''[[¡Viva Zapata!]]'' == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * {{cita llibru | apellíu = López González |nome= Valentín |títulu= Los compañeros de Zapata |edición= Ediciones del Gobiernu del Estáu Llibre y Soberanu de Morelos |añu= 1980 |ubicación= Méxicu}} * {{cita llibru | apellíos = Womack Jr. |nome= John |enllaceautor= John Womack Jr. |títulu= Zapata y la Revolución Mexicana |edición= Siglo XXI Editores S.A. |añu= 1969 |ubicación= Méxicu}} * REYES, Alfonso, ''Emiliano Zapata. La so Vida y la so Obra,'' (1963), Méxicu. * PALACIOS, Porfirio, ''Emiliano Zapata: datos biográficos-históricos,'' (1960), Llibru Mex Editores, Méxicu. == Otres fontes == * [http://espora.org/biblioweb/anarquismu-1910.html#zapataMagonAnarquismo Zapata, Flores Magón y l'anarquismu], n'Influencies anarquistes na Revolución Mexicana, por Jason Wehling. * [http://www.bibliotecas.tv/zapata/index.html Emiliano Zapata 1909-1919] Documentos, bibliografía, corríos, fotografíes, caricatures y videos. * [http://www.mexicodesconocido.com.mx/5-personaxes-que-fixeron-revolucion.html 5 personaxes que fixeron Revolución], Especial Revolución Mexicana, Méxicu Desconocíu. * [http://www.mexicodesconocido.com.mx/zapata-y-el so-pasu-por-milpa-alta-distritu-federal.html Zapata y el so pasu por Milpa Alta, Distritu Federal], Méxicu Desconocíu. * [http://www.mexicodesconocido.com.mx/la facienda-de-chinameca-morelos.html La Facienda de Chinameca, Morelos], Especial Revolución Mexicana, Méxicu Desconocíu. * [https://web.archive.org/web/20101124122443/http://www.mexicodesconocido.com.mx/ruta-de-zapata.html Ruta de Zapata], Méxicu Desconocíu. * [http://contraparte.mx/2014/11/20/46169/los conseyos-de-emiliano-zapata-a-enrique-pena-nietu-1/#.VG5nzvmUdvI Los conseyos d'Emiliano Zapata a Enrique Peña Nieto], Contraparte. == Enllaces esternos == {{commons|Emiliano Zapata}} {{wikisource|Categoría:Documentos d'Emiliano Zapata|Documento d'Emiliano Zapata}} {{wikisource|Himnu zapatista}} {{wikiquote}} {{Tradubot|Emiliano Zapata}} {{NF|1879|1919|Zapata, Emiliano}} [[Categoría:Zapatismo]] [[Categoría:Guerrilleros de Méxicu]] [[Categoría:Militares de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] f03ljjgf7658uegsyzhb25x6kdctum8 0 133102 3709903 3454464 2022-08-19T09:22:25Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{ficha de premiu}} El 27° '''[[Festival de Cannes]]''' desenvolver ente'l 9 y el 24 de mayu de [[Cine en 1974|1974]]. == Xuráu == *[[René Clair]] (France, presidente del xuráu) *[[Jean-Loup Dabadie]] (Francia) *[[Kenne Fant]] (Suecia) *[[Félix Labisse]] (Francia) *[[Irwin Shaw]] (Estaos Xuníos) *[[Michel Soutter]] (Suiza) *[[Monica Vitti]] (Italia) *[[ Alexander Walker]] (Reinu Xuníu) *[[Rostislav Yurenev]] (Xunión Soviética) ==Películes en competición== *''[[Daughters, Daughters|Abu el-Banat]]'' de [[Moshé Mizrahi]]. *''[[Toos llamámonos Alí]]'' de [[Rainer Werner Fassbinder]]. *''[[Les autres]]'' de [[Hugo Santiago]]. *''[[La cage aux ours]]'' de [[Marian Handwerker]]. *''[[The Conversation]]'' de [[Francis Ford Coppola]]. *''[[Delitto d'amore]]'' de [[Luigi Comencini]]. *''[[El santu oficiu (película)|El santu oficiu]]'' d'[[Arturo Ripstein]]. *''[[Garam Hawa]]'' de [[M. S. Sathyu]]. *''[[Himiko (película)|Himiko]]'' de [[Masahiro Shinoda]]. *''[[Los mil y una nueches (película de 1974)|Los mil y una nueches]]'' de [[Pier Paolo Pasolini]]. *''[[Il était une fois dans l'est]]'' d'[[André Brassard]]. *''[[El postreru deber]]'' de [[Hal Ashby]]. *''[[Macskajáték]]'' de [[Károly Makk]]. *''[[Mahler (película)|Mahler]]'' de [[Ken Russell]]. *''[[Milarepa (película)|Milarepa]]'' de [[Liliana Cavani]]. *''[[The Nickel Ride]]'' de [[Robert Mulligan]]. *''[[The Nine Lives of Fritz the Cat]]'' de [[Robert Taylor (animator)|Robert Taylor]]. *''[[Poslednata duma]]'' de [[Binka Zhelyazkova]]. *''[[La prima Angélica]]'' de [[Carlos Saura]]. *''[[Saat el Fahrir Dakkat, Barra yá Isti Mar]]'' de [[Heiny Srour]]. *''[[Sovsem propashchiy]]'' de [[Georgi Daneliya]]. *''[[Stavisky]]'' d'[[Alain Resnais]]. *''[[Llocu fuximientu]]'' de [[Steven Spielberg]]. *''[[Symptoms]]'' de [[José Ramón Larraz]]. *''[[Thieves Like Us]]'' de [[Robert Altman]]. *''[[Los violinos del baille]]'' de [[Michel Drach]]. ==Películes fuera de competición== * ''[[1789 (película)|1789]]'' d'[[Ariane Mnouchkine]]. * ''[[Amarcord]]'' de [[Federico Fellini]]. * ''[[Birds Do It, Bees Do It]]'' de [[Nicolas Noxon]], [[Irwin Rosten]]. * ''[[Entreactu]]'' de [[René Clair]]. * ''[[Henry Miller, Poète Maudit]]'' de [[Michèle Arnault]]. * ''[[Lancelot du Lac (película)|Lancelot du Lac]]'' de [[Robert Bresson]]. * ''[[Le Trio Infernal]]'' de [[Francis Girod]]. * ''[[Les grandes manoeuvres]]'' de [[René Clair]]. * ''[[Once (1974 película)|Once]]'' de [[Mort Heilig]]. * ''[[Parade (película)|Parade]]'' de [[Jacques Tati]]. * ''[[Picasso, L'Homme et Son Oeuvre]]'' d'[[Edward Quinn]]. * ''[[S*P*Y*S]]'' d'[[Irvin Kershner]]. * ''[[The Homecoming]]'' de [[Peter Hall]]. * ''[[Toa una vida]]'' de [[Claude Lelouch]]. ==Curtios en competición== *''[[Akvarium]]'' de [[Zdenka Doitcheva]]. *''[[Another Saturday Night]]'' de [[Steven B. Poster]] and [[Mik Derks]]. *''[[Carné trouvé chez les fourmis]]'' de [[Georges Senechal]]. *''[[Hunger (película de 1974)|Hunger]]'' de [[Peter Foldes]]. *''[[I stala sie swiatlosc]]'' de [[Jerzy Kalina]]. *''[[Jocselekedetek]]'' de [[Béla Vajda]]. *''[[Leonarduv denik]]'' de [[Jan Švankmajer]]. *''[[O sidarta]]'' de [[Michel Jakar]]. *''[[Ostrov (película de 1973)|Ostrov]]'' de [[Fyodor Khitruk]]. == Palmarés== *[[Palma d'Oru]]: ''[[The Conversation]]'' de [[Francis Ford Coppola]]. *[[Gran Premiu del Xuráu (Festival de Cannes)|Gran Premiu del Xuráu]]: ''[[Los mil y una nueches (película de 1974)|Los mil y una nueches]]'' de [[Pier Paolo Pasolini]]. *[[Premiu del Festival de Cannes al meyor actor|Premiu al meyor actor]]: **[[Jack Nicholson]] por ''[[El postreru deber]]''. **[[Charles Boyer]] por ''[[Stavisky]]''. *[[Premiu del Festival de Cannes a la meyor actriz|Premiu a la meyor actriz]]: [[Marie-José Nat]] por ''[[Les violons du bal]]''. *[[Premiu del Festival de Cannes al meyor guión|Premiu al meyor guión]]: [[Hal Barwood]], [[Matthew Robbins]] y [[Steven Spielberg]] por ''[[Llocu fuximientu]]''. *Gran Premiu téunicu: ''[[Mahler (película)|Mahler]]'' de [[Ken Russell]]. *[[Palama d'Oru del curtiumetraxe]]: ''[[Ostrov (1973 película)|Ostrov]]'' de [[Fyodor Khitruk]]. *Premiu del Xuráu Meyor película: ''[[La prima Angélica]]'' de [[Carlos Saura]]. *Premiu del Xuráu Meyor curtiumetraxe: ''[[Hunger (película)|Hunger]]'' de [[Peter Foldes]]. *[[Premiu FIPRESCI]]: **En competición: ''[[Toos llamámonos Alí]]'' de [[Rainer Werner Fassbinder]]. **En seiciones paraleles: ''[[Lancelot du Lac (película)|Lancelot du Lac]]'' de [[Robert Bresson]] (premiu tornáu). *[[Premiu del Xuráu Ecuménicu]]: ''[[Toos llamámonos Alí]]'' de [[Rainer Werner Fassbinder]]. *Premiu del Xuráu Ecuménicu - Mención especial: ''[[The Conversation]]'' de [[Francis Ford Coppola]]. == Ceremonies == == Enllaces esternos== *[http://www.festival-cannes.com/en/archives/1974/inCompetition.html Festival de cine de Cannes de 1974] *[https://www.imdb.com/Sections/Awards/Cannes_Película_Festival/1974 Cannes Película Festival:1974] nel [[Internet Movie Database]]. {{Tradubot|Festival de Cannes 1974}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Festival de Cannes por añu|1974]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] fc9tp9zchiyqfqt1ta17gm7jsn9ceg8 0 135540 3709895 3685982 2022-08-19T09:21:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{Llibru|autor=[[Jules Verne]]|Editorial traducción=[[Pierre-Jules Hetzel|Hetzel]]}} Miguel Strogoff (títulu orixinal: '''''Michel Strogoff.''''' '''''De Moscou à''''' '''''Irkoutsk''''') ye una [[novela]] del escritor [[Francia|francés]] [[Jules Verne|Julio Verne.]] Prepublicada na ''Magasin d'Education et de Récréation'' del [[1 de xineru]] (volume 23, númberu 265) al [[15 d'avientu]] de 1876 (volume 24, númberu 288) y publicada en dos tomos simultáneamente (14 d'agostu y 6 de payares de [[1876]]) y como un volume doble'l 13 de payares del mesmu añu (onde incluyía'l cuentu "Un drama en Méxicu").<ref>Viaje al centro del Verne desconocido [http://jgverne.cmact.com/VE/MStrogoff.htm]</ref> Xuntu con ''La vuelta al mundu en 80 díes'', representó'l mayor ésitu comercial de Verne, yá que foi rápido llevada al teatru y foi un ésitu de ventes. En plena invasión tártara de [[Rusia]], un corréu del zar vese obligáu a travesar [[Siberia]] para alvertir al hermanu del [[zar]] de los planes del traidor Ogareff, al empar que tien d'evitar ser reconocíu pola so madre y hai d'esconder los sos sentimientos escontra una moza a la que conoz mientres el trayeutu. == Argumentu == [[Ficheru:'Michael_Strogoff'_by_Jules_Férat_19.jpg|izquierda|230x230px]] [[Ficheru:'Michael_Strogoff'_by_Jules_Férat_80.jpg|izquierda|230x230px]] Sacando provechu de l'amnistía que'l zar concediéralu (el llibru nun identifica al zar, pero ye claramente [[Alexandru II|Alejandro II]]), Iván Ogareff, militar retiráu y exiliáu, socatra una invasión de [[Siberia]] polos tártaros. Impulsáu pol so deséu de vengación, Ogareff convence al emir de Bujara, Féofar Khan, y a otros [[Kan (títulu)|khanes]] del Turquestán llibre de llevar a cabu tamaña empresa. Sicasí, tol so odiu recái sobro l'hermanu del zar, el [[Duque|Gran Duque]], acantonáu en Irkutsk, la capital de [[Estremu Oriente rusu|Siberia Oriental.]] El Gran Duque nun lu conoz personalmente, anque foi l'autoridá que la hai mandáu al exiliu. Los tártaros corten los cables [[Telégrafu|telegráficos]] na ciudá de Tomsk, más allá de los [[Monte Urales|Urales]], para torgar la comunicación ente'l zar y el so hermanu. Sicasí, los homes del zar afayaron el plan de Ivan Ogareff d'entrar en Irkutsk con un nome falsu pa ganase l'enfotu del Gran Duque y, depués, cuando lo xulgara oportunu, acabar cola so vida y apurrir la ciudá a los tártaros. [[Ficheru:CC_No_28_Michael_Strogoff.jpg|derecha|miniaturadeimagen|322x322px|Adautación de Classic Comics.]] Ríquense los servicios d'un expedito corréu que percuerra les 5200 verstas que dixebren [[Moscú]] de Irkutsk, que suponen un vastu territoriu llaráu d'amenaces. Pa esta trabayosa fazaña, el xeneral Kissof nun dulda'n postular a Miguel Strogoff, un valiente mozu siberianu, oficial de correos del zar. Miguel Strogoff cruciará Rusia emplegando tolos medios disponibles, dotáu d'un permisu especial y de una identificación distinta a la mesma. Alvertíu pol mesmu zar, enxamás tien de revelar el so propósitu, y, sobremanera, tien de resabiar del traidor Ivan Ogareff. Llueu va conocer a Nadia Fedor, moza d'orixe [[Livonia|livoniano]] que, tres la muerte de la so madre nes [[Países bálticos|provincies báltiques]], nagua por realcontrase col so padre en Irkutsk. Les circunstancies fadrán-yos compañeros de viaxe, y van cruciase tamién con Alcides Jolivet y Harry Blount, periodistes encargaos de documentar la invasión. Miguel Strogoff va vese obligáu a soportar dures pruebes con cuenta de llograr el so cometíu. [[Ficheru:'Michael_Strogoff'_by_Jules_Férat_09.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|267x267px|Grabáu de la edición de 1876.]] == Personaxes == * '''Miguel Strogoff''': home siberianu de trenta años con traces caucásiques, porta un mensaxe del zar, nel que s'alvierte de la invasión tártara. Tien que cruciar tola [[Siberia]] nos meses de branu y pasar desapercibíu énte munchos enemigos . * '''Nadia Fedor''': ye una moza que se dirixe a Irkutsk p'axuntase col so padre, que ta exiliáu nesa ciudá. * '''Alcide Jolivet''': ye un periodista [[Francia|francés.]] La so mayor virtú ye ver tou, y ye bien parlanchín. * '''Harry Blount''': ye un periodista [[Inglaterra|inglés.]] Publica les sos notes nel ''[[The Daily Telegraph|Daily Telegraph.]]'' La so mayor virtú ye escuchar tou, y ye bien reserváu, en contraparte del so colega francés. * '''Iván Ogareff''': traidor que dirixe les sos tropes tártares al este. Quier matar al Gran Duque, p'asina apurrir Rusia a los tártaros. * '''Marfa''': madre de Miguel Strogoff * '''Feofar Kan''': líder de la rebelión. Dirixía a les tribus kirguises. * Zar: '''zar''' de Rusia, ye'l güéspede d'una fiesta nel Palaciu Nuevu, en Moscú, y quien unvia a Miguel Strogoff a Irkutsk. * '''Xeneral Kissof''': xefe de la policía moscovita. * '''Nicolás Pigassof''': funcionariu que trabaya nuna estación de telégrafos y, más tarde, ayuda a Miguel Strogoff y a Nadia nuna parte de la so travesía pola estepa. * '''Basilio Fedor''': padre de Botia. * '''Sangarra''': ayudante d'Iván Ogareff. == Capítulos == {{Imaxe múltiple}} === Primer parte === * '''I''' Una fiesta nel Palaciu Nuevu * '''II''' Rusos y tártaros * '''III''' Miguel Strogoff * '''IV''' De [[Moscú]] a [[Nizhni Nóvgorod|Nijni-Novgorod]]. * '''V''' Un decretu de dos artículos. * '''VI''' Hermanu y hermana. * '''VII''' Baxando'l [[Volga]]. * '''VIII''' Remontando'l Kama. * '''IX''' En [[:en:Tarantass|tarentas]] nueche y día. * '''X''' Una nube nos [[Monte Urales|montes Urales]]. * '''XI''' Viaxeros n'apuros. * '''XII''' Una provocación. * '''XIII''' Percima de too, el deber. * '''XIV''' Madre y fíu. * '''XV''' Les barraqueres de la Baraba. * '''XVI''' Un últimu esfuerciu. * '''XVII''' Versículos y salmos. {{Imaxe múltiple}} === Segunda parte === * '''I''' Un campamentu tártaru. * '''II''' L'actitú de Alcides Jolivet. * '''III''' Golpe per golpe. * '''IV''' La entrada triunfal. * '''V''' Mira colos güeyos bien abiertos, ¡mira! * '''VI''' Un amigu nel camín. * '''VII''' El pasu del [[Ríu Yeniséi|Yenisei]]. * '''VIII''' Una llebre que crucia'l camín. * '''IX''' Na [[estepa]]. * '''X''' [[Llagu Baikal|Baikal]] y [[Ríu Angará|Angara]]. * '''XI''' Ente dos veres. * '''XII''' Irkutsk. * '''XIII''' Un corréu del Zar. * '''XIV''' La nueche del 5 al 6 d'ochobre. * '''XV''' Conclusión. == Adautaciones == * Adautaciones de la novela "Miguel Strogoff" == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|nome=Illustrations from Michael Strogoff by Jules Férat}}{{commonscat|nome=Michael Strogoff}}{{Wikisource|objeto=una copia|preposición=de}} * [http://jv.gilead.org.il/rpaul/Michel%20Strogoff/ Les] [http://jv.gilead.org.il/rpaul/Michel%20Strogoff/ '''ilustraciones orixinales'''] * [https://web.archive.org/web/20120205153502/http://www.librosgratisweb.com/html/verne-julio/miguel-strogoff/index.htm '''Testu español'''] * [http://www.bibliotheka.org/?/opinion/23784/ '''Testu español'''] [http://www.bibliotheka.org/?/opinion/23784/ en] [http://www.bibliotheka.org/?/opinion/23784/ '''''e-book'''''] * "[http://www.audiobiblioteca.com/Prim_Partes/Parte%201%20-%20Julio%20Verne%20-%20Miguel%20Strogoff.zip '''Miguel Strogoff''']" [http://www.audiobiblioteca.com/Prim_Partes/Parte%201%20-%20Julio%20Verne%20-%20Miguel%20Strogoff.zip en] [http://www.audiobiblioteca.com/Prim_Partes/Parte%201%20-%20Julio%20Verne%20-%20Miguel%20Strogoff.zip '''audiolibro.'''] [[Ficheru:Speaker_Icon.svg|20x20px]] * [http://jgverne.cmact.com/VE/MStrogoff.htm Sobro la novela] en "[http://jgverne.cmact.com/ Viaxe al centru del Verne desconocíu]" * [http://www.jverne.net/analiterarios/mstrogoff.htm Sobro la novela] en "Jules Verne: el más desconocíu de los homes" * [[metawiki:s:fr:Michel_Strogoff|'''Testu francés''']] en ''[[Wikisource]]''. * [http://jv.gilead.org.il/zydorczak/strogow00.html '''Testu francés''']. * [http://www.ebooksgratuits.com/ebooks.php?auteur=Verne_Jules '''Testu francés'''] [http://www.ebooksgratuits.com/ebooks.php?auteur=Verne_Jules en] [http://www.ebooksgratuits.com/ebooks.php?auteur=Verne_Jules '''''Ebook''''']. {{Control d'autoridaes}} [[Categoría:Noveles de Francia]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] hx3hiov976b97raax2w1dfw6ql4e9jk 0 136792 3709686 3571171 2022-08-19T08:57:09Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Sanguinet''' ye una comuna del suroeste de Francia, miembru de la Comunidá de Conceyos de los Grandes Llagos, asitiáu nel cantón de Parentis-en-Born del departamentu de Les Landes ([[Rexones de Francia|rexón]] [[Nueva Aquitania|Nouvelle-Aquitaine]]). Pertenez al Pays de Born. Los sos habitantes son conocíos como Sanguinetois [sɑ̃ɡintwa]. El Conceyu de Sanguinet, ta hermanáu col asturianu de Ribeseya. == Xeografía == === Allugamientu === El Conceyu asítiase nel Pays de Born, al norte de [[Landes (departamentu)|Les Landes]]. Llenda al norte y l'este col departamentu de La [[Gironde (departamentu)|Gironde]], al oeste cola mar cantábrica, y al sur colos conceyos de Biscarrosse y Parentis en Born tamién de Les Landes {{imáxenes |imaxe1=Sanguinet Limite communale.jpg |pie1=<center>{{XeoPoligonu|OSM=76224|type=relation}} Llende de conceyu</center> |posicion=centre |altor=200 }} === Conceyos llendantes === {{Conceyos llendantes | conceyu = Sanguinet | notes = <ref name="ign">Planu IGN en [[Géoportail (France)|Géoportail]]</ref> | norte = [[Le Teich]]<br/><small>([[Gironde (departamentu)|Gironde]])</small> | nordeste = [[Mios]]<br/><small>([[Gironde (departamentu)|Gironde]],<br/>nun puntu)</small> | este = [[Salles (Gironde)|Salles]]<br/><small>([[Gironde (departamentu)|Gironde]])</small> | sureste = [[Lugos (Gironde)|Lugos]]<br/><small>([[Gironde (departamentu)|Gironde]])</small> | sur = [[Parentis-en-Born]], [[Ychoux]],<br/><small>(nun puntu)</small> | suroeste = [[Biscarrosse]] | oeste = [[La Teste-de-Buch]]<br/><small>([[Gironde (departamentu)|Gironde]])</small> | noroeste = [[Gujan-Mestras]]<br/><small>([[Gironde (departamentu)|Gironde]])</small> }} === Hidrografía === El [[conceyu]] ta atravesáu pol ríu [[Gourgue]] del que'l cursu ta nel orixe del llagu de Cazaux-Sanguinet. Esti antiguu ríu costeru que desembocaba direutamente  nel [[oceanu atlánticu]], vio que la so desembocadura cegábase col pasu de los sieglos pola mor de la formación de dunes, creando asina el [[llagu]] más grande de los de [[Les Landes]], asitiáu entre 20 y 21 metros penriba del nivel de la mar. Esta xubida del nivel de l'agua anubrió dellos pueblos y con ellos abondos oxetos como delles piragües antigües (recuperáronse 39). Toos estos oxetos son oxetu d'estudiu del CRESS (Centre de recherches et d'études sublacustres de Sanguinet) y formen parte de la esposición del Muséu arqueolóxicu municipal. == Toponimia == Citáu de mano, enantes de quedar somorguiáu nel llagu, baxo la forma de ''Losa ''o ''Louse'', reconstruyíu'l pueblu un pocu más al sur, baxo'l nuevu nome de ''Sanguineto'' en 1296 y n'occitanu ''Sanguinède'' en 1305. Magar una cita pantástica ''Senct-Guinet'' en 1478, esti nome vien del gascón ''sanguin'' que significa "blima" , col sufixu en ''-et(a)'' qu'indica un colleutivu vexetal. Ye un sitiu enllenu de blimes. == Historia == Sanguinet ye la cuarta villa asitiada, a lo llargo del tiempu, más o menos, nel mesmu sitiu. Poblada hai muncho tiempu por una centena de villanos. La primera villa llantóse cerca del llagu, al llau del pequeñu ríu Gourgue: quedó somorguiada pola xubida de les agües, na dómina romana, d'aquella apaez col nome de ''Losa''. D'aquella, formaba parte del ''Bogensis Pagus ''con Cazaux y la Teste de Buch. Dende'l [[sieglu XI]] Sanguinet ye una etapa del [[Camín de Santiagu]], na vía llitoral. Hai tiempu foi rural y pastoral, la economía llocal aprovechó'l crecimientu de la silvicultura. Güei ta enforma marcada pol sector terciariu, turismu y servicios, nos que s'encadarma la mayor parte del trabayu. == Política y alministración == === Tendencies polítiques y resultaos === Reseña: por decretu del Conseyu de Ministros de 1890, el Conceyu de Sanguinet se dilí, el decretu constata que'l Conseyu Municipal ta xebráu en dos partes engarriaes y numéricamente iguales, dengún de los asuntos sometíos a esti Conseyu puede llegar a bon puertu. (ref. "Le Temps" 2 d'abril de 1890) === Llista d'alcaldes === == Demografía == La evolución del númberu d'habitantes conozse per aciu de los censos de población fechos nel conceyu dende 1793. Dende 2006, el INSEE asoleya la población llegal de los conceyos. El censu, anguaño ta sofitáu por una esbilla d'información anual, qu'abarca tolos territorios municipales per periodos de cinco años. Pa los conceyos de menos de 10 000 habitantes, faise una encuesta del censu que recae enriba de tola población cada cinco años, les poblaciones llegales de los años intermedios faense con estimaciones por interpolación o extrapolación.<ref>{{cita web |autor=|títulu=L'organisation du recensement|url=https://www.insee.fr/fr/information/2383265|fechaaccesu=10/06/2018|obra=|idioma=francés|urlarchivu=http://archive.wikiwix.com/cache/?url=https%3A%2F%2Fwww.insee.fr%2Ffr%2Finformation%2F2383265|fechaarchivu=17/11/2017}}, nel sitiu web del Insee.</ref> Pal conceyu de Sanguinet, el primer censu exhaustivu del nuevu dispositivu, fízose nel añu 2007. En 2015, el conceyu tenía 3 834 habitantes,<ref group=Nota>Población municipal llegal en vigor a 1&nbsp;de xineru de 2018, de fecha 2015, definida nes llendes territoriales en vigor el 1&nbsp;de xineru de 2017, fecha de referencia estadística : 1&nbsp;de xineru de 2015.</ref> que medraba un 17,68 % con respeutu a 2010 (Les Landes : +4,92 %, Francia: +2,44 %). {{Evolución demográfica|center=1|width=90% |fonte=INSEE-fr <!--|1793=692|1800=625|1806=715|1821=879|1831=912|1836=905|1841=960|1846=986|1851=1080|1856=1040|1861=1079|1866=1192|1872=1204|1876=1167|1881=1111|1886=1165|1891=1236|1896=1253|1901=1294|1906=1178|1911=1184|1921=1064|1926=1067|1931=1036|1936=1026|1946=1052|1954=1047-->|1962=1130|1968=1334|1975=1364|1982=1368|1990=1695|1999=1982|2006=2895|2007=3026|2008=3092|2009=3133|2010=3258|2011=3381|2012=3504|2013=3605|2014=3655|2015=3834 }} == Sitios y monumentos == * Torre d'agua del centru históricu, puesta en serviciu en 1953 y valtada n'ochobre de 2015. Esta torre ya'l so pozu d'alimentación construyéranse con un llavaderu. Na so quilma, púnxose un puestu de vixilancia, p'asegurar la supervisión nel branu del peligru de fueu del macizu forestal. Construyóse una rede d'agua potable pa sirvir dende la torre a los habitantes del centru de la villa. Esti equipamientu d'unos 40 m. d'altor, quedó desactiváu pa sirvir agua potable darréu de la construcción de la torre d'agua de L'Aiguille pero siguió siendo un puestu de vixilancia (hasta entamos del añu 2000) y pal riegu de los espacios verdes del conceyu. Tamién sirvió un tiempu de pegoyu pa les antenes de telefonía móvil de dos operadores enantes de quitales por precaución. Enriba de la torre, una sirena permitía enantes de qu'aportaren los preseos de comunicación móviles avisar a los bomberos voluntarios de los siniestros. Esti turullu, darréu de la so rehabilitación instalóse sobre la nueva escuela de primaria como mediu d'alerta a la población. * [[Ilesia de Saint Sauver de Sanguinet]]: ilesia construyida n'estilu neorrománicu entre 1853 y 1856 polos arquiteutos Jules Sibien y Layrolle y el contratista Ferran. Pa la construcción d'esta ilesia nueva cuando la vieya taba esbarrumbando, el conceyu beneficióse d'un concursu del Conseyu Xeneral de Les Landes de 5 000 fr. Como datu, les obres de la ilesia de Peyrehorade, contruyida pela mesma dómina, costaron unos 80 000 fr. El so campanariu sufrió muncho na boriada de 2009, la parte cimera de la so flecha de piedra tuvo que reconstruyise poniendo otra vuelta un pitu na veleta. * [[Muséu arqueolóxicu municipal de Sanguinet]]:   * Les trés fontes santes ( '''hount sant''' en gascón)<ref>{{cita web |url=http://www.france-pittoresque.com/spip.php?article5539|títulu=Chiffons au bord de sources ou sur les buissons et so dans la main des morts|fecha=10 d'agostu de 2015|sitiu=france-pittoresque.com|editor=[[La France pittoresque]]|fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|idioma=francés}}</ref> del camín de [[la Gourgue]].<ref>{{cita web |url=https://www.cirkwi.com/fr/circuit/56319-la-gourgue-a-sanguinet-d-un-milieu-aquatique-a-un-milieu-forestier|títulu=La Gourgue à Sanguinet : d'un milieu aquatique à un milieu forestier.|sitiu=cirkwi.com|editor=Office du tourisme de Sanguinet|fechaaccesu=10/06/2018|idioma=francés}}</ref> * Villa del Llagu: Una de les primeres residencies de branu de Sanguinet, propiedá en 1928 (cita del "Annuaire des châteaux et des villégiatures") del conde Léonard de Mezamat de Lisle (1874-1948) y de la condesa Antonie, nacida Arnoulx de Pirey (1881-1950), que vivíen nel castiellu de Maisières en Maisières-Notre-Dame nel Doubs. El conde (familía de Castelsarrazin - oficial de caballería) tenía una corte de caballos de carrera y corría colos sos caballos n'abril nel hipódromu del Becquet (1904-1912 referencies "l'Avenir d'Arcachon"). * Hachu llabráu en silex descubiertu en Sanguinet nuna cata y que ta nel muséu de Burdeos dende 1899. Ferramienta robenhausina (ye dicir de la dómina neolítica alrodiu de 2000 años E.C.) == El Camín de Santiago == Sanguinet ye una escala de la [[Vía de Soulac]] o ''Camín de los ingleses'' del [[Camín de Santiago]]. Esta vía va dende [[Soulac-sur-Mer]] a [[Irun]], onde enllaza col [[Camín de la Costa]], o puede siguise per [[Vitoria]] pa enllazar en [[Burgos]] col [[Camín Francés]] == Efemérides == * El  11 Frimariu del añu 10 (2 d'avientu de 1801) un furacán arrasa'l conceyu de Sanguinet. 54 caseríes espardíe pela rodala balten, los animales soterraos polos escombrios. Dengún muertu hebo que llamentar, pero baltaron ya inundaron abondes cases. * Les epidemies d'enxinies de pechu tán presentes en Sanguinet de 1853 a 1859, nesta dómina'l conceyu tenía un poco más de 1000 habitánts. * Entama a funcionar el serviciu postal diariu l'un d'ochobre de 1862, la Oficina de ''La Poste'' va crease en 1887. * El 16 de setiembre de 1884, aterriza'l dirixible Britannia (2 000 m³) pilotáu por sir C.S. Rolls. Ésti, participaba nuna carrera de globos organizada por l'Aeroclub belga. Que saliera de Bruxelles el domingu a les 17 h 43 m y qu'aportó el llunes a les 18 h 06 m a Sanguinet, darréu de percorrer 840 km. * Playa del Pabellón que Roland Lecavelé, conocíu por Roland Dorgelès (periodista y escritor francés, miembru de l'Académie Goncourt de 1929 a 1973) vía nes sos estancies en [[Arcachon]] nos años de 1920.<br /> == Personalidaes venceyaes al conceyu == * Roger Labat, muertu na so deportación nel campu de concentración de Dachau el 26 de mayu de 1945. Antiguu xugador del Sanguinet Athlétic Club, nel so honor, el campu de rugby lleva'l so nome. * Jean Dupont (alcuñu Gaston), alcalde de Sanguinet, cabu del 2ᵘ reximientu del xeniu, muertu por Francia el 22 d'agostu de 1915 en Le Claon (Oeste de Verdun).. * Jackie Michel, antiguu alcalde de la villa y fundador de la Feria del llagu en 1946 que ye la fiesta anual de Sanguinet. == Ver tamién == * [[Conceyos de Les Landes]] == Notes y referencies == === Notes === {{llistaref|group=Nota}} === Referencies === {{llistaref|columnes=2}} == Enllaces esternos == * [http://www.ville-sanguinet.fr/ Sitiu oficial de Sanguinet] * [http://www.cdc-grands-lacs.fr/ Comunidá de conceyos de los Grandes Llagos] * [http://www.sanguinet.com/ Oficina de turismu de Sanguinet] {| align="center" border="0" cellpadding="2" style="border: 1px solid rgb(153, 153, 153); white-space: nowrap; margin-bottom: 10px;" class="" | align="center" bgcolor="#bbbbff" width="30%" |Etapa precedente<br /> '''Le Teich ''' | align="center" bgcolor="#ddddff" width="40%" |'''[[Camín de Santiago|Pelegrinaxe a Santiagu]]'''<br /><br /> '''Vía de Soulac''' | align="center" bgcolor="#bbbbff" width="30%" |Etapa siguiente<br />'''Biscarrosse''' |} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Francia]] b2wcy8hj6h7m5ccqy8rhnv39j8qmdsn 0 136902 3709566 3668643 2022-08-19T06:54:02Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20210405185157}} {{estremar|text = [[Isaiah Thomas (xugador de baloncestu|Isaiah Thomas]], xugador de baloncestu n'activu na [[NBA]] qu'empezó la so carrera en 2011}} {{persona}} '''Isiah Lord Thomas III''' {{nym}} ye un ex-xugador de [[baloncestu]] [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] que destacó profesionalmente na década de los [[años 1980]] y a principios de los [[años 1990]]. Desenvolvió tola so carrera nos [[Detroit Pistons]] dende [[1981]] hasta la so retirada en [[1994]]. Hasta la temporada 2007-2008, desempeñóse como presidente d'operaciones y entrenador de los [[New York Knicks]], pero los sos problemes colos xugadores y los pésimos resultaos deportives abocaron a la so salida. Conocióse-y popularmente tamién como ''Zeke'' o ''The Baby-faced Assassin'' (''l'asesín con cara neñu''), o ''Pocket Magic'', ente otros nomatos. De 2009 a 2012 foi entrenador de la [[Universidá de Florida]] na ciudá de [[Miami]]<ref>[https://www.espn.com/mens-college-basketball/news/story?id=4066948 ESPN.com Thomas' next stop: FIU, as coach]</ref> == Trayeutoria deportiva == === Universidá === Dempués d'una esitosa trayeutoria na [[High School|high school]] (institutu), onde foi nomáu'l meyor base del país, empezó los sos estudios cimeros na [[Indiana Hoosiers|Universidá d'Indiana]]. Mientres el so segundu añu ellí, consiguió ser escoyíu ente'l quintetu meyor del país, y llevó a la so universidá a la final de la [[NCAA]], que ganaron a los ''Tar Heels'' de [[North Carolina Tar Heels|North Carolina]], siendo nomáu meyor xugador del tornéu. Tres dos años, y con unes estadístiques de 15,4 puntos per partíu y 5,7 asistencies, dio'l saltu antemanáu a la [[NBA]]. Como prometió a la so madre cuando antemanó la so entrada nel ''draft'', volvió a la universidá dellos años dempués pa terminar la so carrera de xusticia criminal. Foi escoyíu pa xugar nos [[Xuegos Olímpicos]] de [[Moscú 80|Moscú]], pero pol [[boicó]] estauxunidense, nun llegó a participar. === NBA === Foi escoyíu polos [[Detroit Pistons]], d'au yá nun diba movese, na segunda eleición de la primer ronda del [[Draft de la NBA de 1981]] (el primer puestu foi para [[Mark Aguirre]]). Na so primer temporada consiguió que'l so equipu ameyorara los sos númberos, amontando en 19 les victories, con unes estadístiques de 17 puntos y 7,8 asistencies, lo que fixo que fora escoyíu nel meyor quintetu de ''rookies'' y escoyíu pal [[All-Star Game de la NBA|All Star]] como titular nel [[1982|82]]. La so primer apaición nes finales de la [[NBA]] produxóse en [[1988]], escontra los [[Los Angeles Lakers|Lakers]] del so bon amigu [[Magic Johnson]]. Llegó a liderar Detroit les series por 3 a 2, a una victoria del títulu. Nel sestu partíu consiguió un [[Récores de la NBA|Récor de la NBA]] al anotar 25 puntos nun cuartu nunes finales, pero nun foi abondu pa ganar. Una falta personal bien aldericada de [[Bill Laimbeer]] sobre [[Kareem Abdul Jabbar]] favoreció qu'esti postreru anotara dos tiros llibres que dieron la victoria al equipu [[California|californianu]] 103-102. Nel séptimu y definitivu partíu, los [[Los Angeles Lakers|Lakers]] impunxéronse 108 a 105. Al añu siguiente, xuntu colos sos compañeros [[Joe Dumars]], [[Rick Mahorn]], [[Vinnie Johnson]], [[Mark Aguirre]], [[Dennis Rodman]], [[James Edwards]], [[John Salley]], y [[Bill Laimbeer]], colos que formaba los míticos ''bad boys'' (mozos malos), consiguieron un récor de victories na franquicia, y llantáronse de nuevu nes finales, y otra vegada escontra los Lakers. Esta vegada toa foi distinto, ganando los Pistons por 4-0, y promediando 27,6 puntos per partíu, 7,0 asistencies, y 5,2 rebotes nes series finales. Al añu siguiente repitiríen trunfu, esta vegada énte los [[Portland Trail Blazers]] por 4-1, siendo Thomas escoyíu MVP de la serie final. Na temporada 1990-91 los Pistons, vixentes campeones, quedaron fuera na final del Este polos [[Chicago Bulls]] de [[Michael Jordan]] por un resultáu de 4-0. En perdiendo'l postreru partíu, Thomas, capitán de los Pistons, abandonó'l pabellón ensin dar la mano a los [[Chicago Bulls|Bulls]] y ordenó al so equipu que fixera lo mesmo. Aquel xestu costó-y nun ser convocáu cola seleición nacional pa participar nes [[Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|Olimpiaes de Barcelona]], quedándose fuera del equipu campeón que pasó a la historia como'l "[[Dream Team]]".<ref>[https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2012/07/24/baloncestu/1343144301.html La intrahistoria del 'Dream Team' orixinal] - El Mundo</ref> Retiróse en [[1994]], tres promediar mientres tola so carrera 19,2 puntos, 9,3 asistencies (cuartu meyor de la historia) y 3,6 rebotes. La so camiseta col númberu 11 retiráronla como homenaxe por [[Detroit Pistons|Detroit]], y ta consideráu'l meyor ''Pistons'' de la historia. == Entrenador == Dende l'añu [[2000]] al [[2003]] entrenó al equipu d'[[Indiana Pacers]], asocediendo nel cargu a otra lleenda del baloncestu, [[Larry Bird]]. Nel so últimu añu nel banquín dirixó tamién l'equipu de la Conferencia Este nel [[All-Star Game de la NBA|All Star]], qu'a lo postrero sedría'l postreru que disputaría unu de los meyores xugadores de tolos tiempos, [[Michael Jordan]]. En [[2006]] fíxose cargu del banquín de los [[New York Knicks]]. En [[2008]] foi sustituyíu por [[Mike D'Antoni]] == Llogros personales == * 2 Aniellos de Campeón de la NBA (1989-1990) * MVP finales NBA 1990 * Escoyíu nel meyor quintetu de novatos en [[1982]]. * Escoyíu nel meyor quintetu de la [[NBA]] en 3 ocasiones. * 12 vegaes [[All-Star Game de la NBA|All Star]] ([[MVP de la Temporada de la NBA|MVP]] en [[1984]] y [[1986]]). * Cuartu meyor pasador de la historia. * Escoyíu unu de los '''[[50 meyores xugadores de la historia de la NBA]]''' en [[1996]]. * Miembru del [[Basketball Hall of Fame]] dende l'añu [[2000]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20070126231234/http://www.hoophall.com/halloffamers/Isiah%20Thomas.htm Páxina de Thomas na web del Hall of Fame] * [http://www.basketball-reference.com/players/t/thomais01.html Estadístiques como xugador] * [http://www.basketball-reference.com/coaches/thomais01c.html Estadístiques como entrenador] * [https://web.archive.org/web/20081009113552/http://www.badalonabasket.com/2008/07/25/un equipu-de-ensueno-i/ Homenaxe a Isiah Thomas] {{Socesión | títulu=[[NCAA Final Four MVP|MVP]] de la [[NCAA]] Final Four | predecesor=[[Darrell Griffith]] | periodu=[[1981]] | socesor=[[James Worthy]]| títulu2=[[Most Valuable Player (NBA)|MVP del All-Star Game]] | predecesor2= [[Julius Erving]]<br />[[Ralph Sampson]]| periodu2=[[1984]]<br />[[1986]] | socesor2=[[Ralph Sampson]]<br />[[Tom Chambers]]| títulu3=[[MVP de les Finales NBA]] | predecesor3= [[Joe Dumars]]| periodu3=[[1989|1989-90]] | socesor3=[[Michael Jordan]] | títulu4=Entrenador [[Indiana Pacers]] | predecesor4=[[Larry Bird]]| periodu4=[[2000]]–[[2003]]| socesor4= [[Rick Carlisle]] | títulu5=Entrenador [[New York Knicks]] | predecesor5=[[Larry Brown]]| periodu5=[[2006]]–[[2008]]| socesor5= [[Mike D'Antoni]]}} {{NF|1961||Thomas, Isiah}} [[Categoría:Xugadores de baloncestu d'Illinois]] [[Categoría:Persones de Chicago]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu de la NBA]] [[Categoría:Entrenadores de baloncestu d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Entrenadores de baloncestu]] [[Categoría:Entrenadores de la NBA]] [[Categoría:Miembros del Basketball Hall of Fame]] pez5n02tglxgzrvl0wgk3f95j4utfp6 0 136998 3709345 3709026 2022-08-18T13:43:36Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Manuel Peter Neuer''' {{nym}} ye un futbolista [[Alemaña|alemán]] que xuega como [[Porteru (fútbol)|porteru]] y el so equipu actual ye [[FC Bayern München|Bayern Múnich]] de la [[Bundesliga (Alemaña)|Bundesliga]] d'[[Alemaña]]. Tamién ye internacional y capitán de la [[Seleición de fútbol d'Alemaña|seleición d'Alemaña]]. Ye internacional absolutu cola [[Seleición de fútbol d'Alemaña|seleición alemana]] dende [[2009]], na que ye'l porteru titular y cola qu'apostó'l [[Copa Mundial de Fútbol 2010|Mundial de Sudáfrica 2010]], la [[Eurocopa 2012]], el [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|Mundial de Brasil 2014]] y la [[Eurocopa 2016]]. Foi escoyíu pola [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]] como [[Meyor porteru del mundu según la IFFHS|Meyor Porteru del Añu en 2013, 2014, 2015 y 2016]]. En 2014, amás de ganar la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014]], foi nomáu [[Guante d'Oru de la FIFA|guante d'oru]] del campeonatu,<ref>{{cita web |url = http://www.foxsportsla.com/noticias/162840-manuel-neuer-foi-el meyor arqueru-del mundial?country=co |títulu = Neuer foi'l meyor arqueru del mundial Brasil 2014|obra = [[Fox Sports (Llatinoamérica)|Fox Sports )]] |autor = [[Fox Sports (Llatinoamérica)|Fox Sports )]] |fecha = 13 de xunetu de 2014 |fechaaccesu = 13 de xunetu de 2014}}</ref> y tamién foi escoyíu nel once ideal del mundial [[Brasil 2014]].<ref>{{cita web |url=http://laaficion.milenio.com/la_aficion_mundial/Mundial_Brasil_2014-Mexico_Brasil_2014-Brasil_2014-Mundial_2014-Mundial_de_Brasil_0_335366558.html?utm_term=LaAficion|títulu=El Balón d'Oru nun ta nel once ideal - Grupu Mileniu|fechaaccesu=8 de xineru de 2016|fecha=14 de xunetu de 2014|sitiuweb=[[Grupu Mileniu]]}}</ref> En 2016, depués de la Eurocopa, asocedió a [[Bastian Schweinsteiger]] como capitán del escoyíu teutón. == Trayeutoria == === Schalke 04 === [[Ficheru:Neuer 2010.jpg|160px|left|miniatura|Entrenando col Schalke en 2010.]] Robló'l so primer contratu profesional en [[2004]] y foi avanzando al traviés de les categoríes inferiores hasta llegar al primer equipu. Fixo'l so debú na [[Bundesliga (Alemaña)|Bundesliga]] sustituyendo a [[Frank Rost]] nel partíu correspondiente de la xornada 2, na temporada 2006-07. A los 20 años, ganó'l puestu de titular cuando Rost foi escluyíu del equipu. Nun defraudó y llogró dexar un empate a 2. Por cuenta de les sos bones actuaciones, empezáronlu a comparar con unu de los sos ídolos, [[Jens Lehmann (futbolista)|Jens Lehmann]]. El [[5 de marzu]] de [[2008]], nos octavos de final de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] ante'l [[FC Porto]], ayudó coles sos paraes a llegar a la riola de penaltis. Paró dos llanzamientos, unu a [[Bruno Alves]] y otru a [[Lisandro López]], y el so equipu pasó a los cuartos de final de la competición.<ref>{{cita web |url=http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2008/matches/round=15106/match=301901/index.html|títulu=UEFA Champions League 2007/08 - Hestoria - Porto-Schalke – UEFA.com|fechaaccesu=7 de febreru de 2016|fecha=6 de marzu de 2008|sitiuweb=[[UEFA.com]]}}</ref> Recibió'l premiu al porteru más nuevu. Na temporada 2008-09 el [[Schalke 04]] terminó octavu na tabla de la lliga y foi descalificáu de la [[Lliga Europea de la UEFA|UEFA Europa League]].<ref>http://es.gigascore.com/soccer/table/213,714,0/alemania-regular-season.html</ref> Sicasí, la so bona actuación na [[Eurocopa Sub-21 de 2009|Eurocopa Sub-21]] espertó l'interés del [[F. C. FC Bayern München|FC Bayern München]]. El presidente del Bayern, [[Karl-Heinz Rummenigge]], declaró'l so interés pol porteru.<ref>http://www.larepublica.pe/27-04-2011/schalke-lluchara-para-que-neuer-non-se-vaya-al-bayern</ref> El xerente del Schalke, [[Felix Magath]], aportunó en que Neuer diba xugar la próxima temporada nel club de [[Gelsenkirchen]]. En payares, yera l'únicu porteru alemán na llista de los cinco porteros nomaos pal [[equipu del añu UEFA]]. El [[20 d'abril]] de [[2011]], anuncióse que nun se diba a enllargar el so contratu.<ref>http://www.mercafutbol.com/noticias/neuer-nun anovara-contratu-el-schalke-100430</ref> === FC Bayern München === ;2011–12 El [[1 de xunu]] de [[2011]], anuncióse'l so trespasu al club alemán [[F. C. FC Bayern München|FC Bayern München]] en cuenta de 18 millones d'[[euru|euros]], roblando un contratu por cinco temporaes hasta 2016.<ref name="El Bayern ficha a Neuer por 18 millones d'euros">{{cita publicación|url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/PUB/2011/06/02/EMD20110602031MDP.pdf|títulu=El Bayern ficha a Neuer por 18 millones d'euro|publicación=[[Mundo Deportivo]]|fecha=2 de xunu de 2011|páxina=31|formatu=PDF}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.fcbayern.telekom.de/de/aktuell/news/2011/29687.php|títulu=FC Bayern committed Manuel Neuer|idioma=alemán|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110604114410/http://www.fcbayern.telekom.de/de/aktuell/news/2011/29687.php|fechaarchivu=4 de xunu de 2011}}</ref> Rápido fíxose cola titularidá na portería del conxuntu bávaru. Amás, superó'l récor d'imbatibilidá de la portería del Bayern (llegó a 1.147 minutos), que tenía [[Oliver Kahn]] dende [[1989]] (1.012 minutos).<ref>{{cita publicación|url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/PUB/2011/09/20/EMD20110920038MDP.pdf|títulu=Un Bayern de récor|publicación=[[Mundo Deportivo]]|fecha=20 de setiembre de 2011|páxina=38|formatu=PDF}}</ref> El [[25 d'abril]] de [[2012]], convertir n'unu de los protagonistes del partíu de vuelta de les semifinales de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] ante'l [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] al detener los penaltis llanzaos por [[Cristiano Ronaldo]] y [[Kaká]] na correspondiente [[Tiros dende'l puntu penalti|tanda de penaltis]], facilitando'l pase del so equipu a la final de la competición.<ref>{{cita web|url=http://deportes.elpais.com/deportes/2012/04/25/actualidad/1335375875_491312.html|títulu=El Madrid nun amedrana al Bayern|editor=''[[El País (España)|El País]]''|fecha=25 d'abril de 2012}}</ref> Dempués del partíu, el presidente del club blancu [[Florentino Pérez]] díxo-y a [[Karl-Heinz Rummenigge]] que Neuer yera'l Meyor Porteru del Mundu.<ref>http://www.goal.com/es/news/25/champions-league/2012/04/26/3061060/karl-heinz-rummenigge-florentín-p%C3%A9rez-díxome-que-manuel</ref> Na final, enfrentáronse ante'l [[Chelsea Football Club|Chelsea]], partíu que perdió'l Bayern, pero Neuer tuvo una bona actuación: Paró un penalti y convirtió el so llanzamientu. Dempués del partíu, él y los sos compañeros recibieron la medaya de plata de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] como subcampeones y amás foi escoyíu como'l meyor porteru de la competición. ;2012–13 Dempués d'un tiempu de descansu, volvieron les competiciones nacionales ya internacionales. Na [[Bundesliga (Alemaña)|Bundesliga]] ganaron los 8 primeros partíos (la primer vegada qu'esto asocedía na Bundesliga alemana). [[Ficheru:Juan Mata Manuel Neuer penalty kick Champions League Final 2012.jpg|left|250px|miniatura|Instante antes de detener el penalti llanzáu por [[Juan Mata]] na Final de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2011-12]].]] El [[31 d'ochobre]] de [[2012]], ganaron 4-0 al [[1. FC Kaiserslautern|Kaiserslautern]] pa clasificase a los octavos de final de la [[Copa d'Alemaña|Copa d'Alemaña 2012-13]].<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/2012/10/31/futbol/futbol_internacional/bundesliga/1351720521.html|títulu=Pasio del Bayern con Pizarro y Robben bigoleadores|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=31 d'ochobre de 2012}}</ref> Na [[Lliga de Campeones de la UEFA 2012-13]], al Bayern tocó-y nel grupu F xuntu al [[Valencia CF]], [[Lille OSC]] y [[FC BATI Borisov]].<ref>http://league.pcweb.info/grupos-champions-league-2012-13/</ref> Nel primer partíu tuviéronse qu'enfrentar a los ''chés'' nel [[Allianz Arena]]. Ganaron 2-1 y asitiáronse primeros de grupu, anque pocu dempués, el BATE adelantraría-yos pol so victoria 3-1 ante'l Lille. Na segunda fecha perdieron ante'l BATE 3-1. A pesar de la derrota, siguieron segundos de grupu empataos a puntos cola Valencia, que ganó 2-0 a los franceses del Lille. Enfrentar al yá mentáu Lille y ganaron 1-0, pero la Valencia ganó tamién el so partíu y por mayor cantidá de goles, 3-0 y los trés de [[Roberto Soldado]]. Por cuenta de eses resultancies, el Bayern baxó a la tercer posición de la tabla y dexaron de tar clasificaos. Los españoles quedar cola segunda. Reaccionaron y ganaron 6-1 al Lille pa remontar y asitiase primeros, una y bones el BATE perdió 4-2 ante la Valencia que siguió na segunda y los bielorrusos dir a la tercera. Clasificar pa los Octavos de Final onde s'enfrentaron al [[Arsenal Football Club|Arsenal]], a los que ganaron por 3-1 na ida. Na vuelta, los ingleses tuvieron fuertes y casi remontaron la resultancia, pero finalmente pasó'l Bayern. Nos Cuartos de Final, enfrentar a la [[Juventus de Turín|Juventus]] y ganaron por 2-0. El Bayern golió 9-2 al [[Hamburgo S. V.|Hamburgo]] nun partíu de la Bundesliga. Na xornada 28, proclamáronse campeones de la [[1. Bundesliga|Bundesliga]] a falta de 6 xornaes pola diferencia de 20 puntos col [[Borussia Dortmund]], una y bones el Dortmund nun podía algamar al Bayern anque ganara tolos partíos restantes. Na vuelta frente a la Juventus, volvieron ganar otra vegada por 2 goles, consiguiendo asina'l pase del Bayern a Semifinales de la competición. Xugaron frente al [[FC Barcelona]] y goliaron 4-0 na ida. Ganaron 0-3 na vuelta y consiguieron el pase a la final frente al [[Borussia Dortmund]]. Antes d'esa final, xugóse un Borussia-Bayern de lliga, onde Neuer exerció como capitán y paró un penalti a [[Robert Lewandowski|Lewandowski]]. El partíu acabó empate a 1. Na final de la Lliga de Campeones, el Bayern ganó por 1-2 y proclamóse campeón. ;2013–14 Empezó la temporada [[1. Bundesliga 2013/14|2013-14]] con una victoria por 15-1 ante'l Bayern Fanclub Wildenau. Nel segundu partíu, ganaron 9-1 ante'l TSV Regen. El [[21 d'avientu]], ganó la [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA]] en ganando na final por 2-0 al [[Raxa Casablanca]], consiguiendo asina ser la primer Copa Mundial de Clubes ganada pol Bayern y ser el primer equipu alemán que consigue ganala. El [[29 d'ochobre]], la [[FIFA]] dio a conocer la llista pal [[Balón d'Oru]]. Neuer foi incluyíu xunto a xugadores como [[Iker Casillas]], [[Lionel Messi]], [[Cristiano Ronaldo]], [[Radamel Falcao]] o [[Neymar]].<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/2012/10/29/futbol/futbol_internacional/1351520098.html|títulu=Seis madridistes y cinco azulgranas na llista pal Balón d'Oru|apellíu=Roca|nome=Álvaro|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=29 d'ochobre de 2012}}</ref> Finalmente, Neuer nun aportar# a finalista. El [[4 de xineru]] de [[2013]], la [[IFFHS]] dio a conocer la [[Meyor porteru del mundu según la IFFHS|llista de los meyores porteros del mundu]], y quedó en cuartu llugar por detrás de [[Petr Čech]], [[Gianluigi Buffon]] y [[Iker Casillas]]. El [[7 de xineru]] del [[2014]], la [[IFFHS]] nomó a Neuer como'l [[Meyor porteru del mundu según la IFFHS|Meyor Porteru del Mundu del 2013]], superando nes votaciones a [[Gianluigi Buffon]], [[Petr Čech]] y [[Thibaut Courtois]], que quedaron en segundu, terceru y cuartu llugar, respeutivamente. ;2014–15 Neuer ganó'l [[futbolista alemán del añu]], foi votáu nel Equipu del Añu de la UEFA, y terminó terceru nel [[FIFA Balón d'Oru 2014|FIFA Balón d'Oru]]. Empezó'l 30 de xineru de 2015, na xornada 18, onde'l Bayern perdió 4-1 ante'l [[VfL Wolfsburg]]. Este ye'l primer partíu de lliga desque se xunió'l Bayern en 2011, onde concedió cuatro goles nun partíu. La última vegada que'l Bayern había concedió cuatro goles nun partíu foi contra'l Wolfsburgo en 2009. El 28 d'abril de 2015, foi unu de los cuatro xugadores del Bayern que falló na riola de penales na derrota 1:1 ante'l [[VfL Wolfsburgo]] na semifinal de la [[DFB-Pokal]]. == Seleición nacional == [[Ficheru:Manuel Neuer Euro 2012 vs Netherlands (Cropped).JPG|220px|derecha|miniatura|Neuer cola "Mannschaft" mientres la [[Eurocopa 2012]].]] Foi avanzando poles categoríes inferiores de la [[Seleición de fútbol d'Alemaña|seleición alemana]] hasta llegar a la Sub-21, cola que ganó la [[Eurocopa Sub-21 de 2009]] en [[Suecia]] onde foi figura al recibir un solu gol en tol campeonatu. Foi escoyíu como'l meyor porteru ya incluyíu nel equipu ideal. El [[19 de mayu]] de [[2009]], foi llamáu por [[Joachim Löw]] pa xugar la xira asiática que realizó la so seleición. Debutó'l [[2 de xunu]] ante los [[Seleición de fútbol de los Emiratos Árabes Xuníos|Emiratos Árabes Xuníos]], partíu que ganaron los xermanos por un abuitáu marcador de 7-2. === Copa Mundial de Fútbol de 2010 === Tres la tráxica muerte de [[Robert Enke]] en [[Payares]] de [[2009]], foi escoyíu como'l segundu porteru de la Seleición per debaxo de [[René Adler]], quien foi'l titular hasta la so mancadura en [[Mayu]] de [[2010]], previu a la copa del mundu. Más tarde, entró na llista de xugadores pa disputa la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]] como'l porteru titular sobre [[Tim Wiese]] y [[Hans-Jörg Butt]]. Mientres la fase de grupos, recibió un solu gol, obra de [[Milan Jovanović|Jovanović]] nel partíu ante [[Seleición de fútbol de Serbia|Serbia]]. Asistió a [[Miroslav Klose]] nun gol na aplastante victoria de (4-1) ante [[Seleición de fútbol d'Inglaterra|Inglaterra]] nos octavos de final. Nos cuartos, vencieron con otra goliada, esta vegada de 4-0 ante [[Seleición de fútbol d'Arxentina|Arxentina]]. Cayeron nes semifinales ante [[Seleición de fútbol d'España|España]], recibiendo un gol de cabeza de [[Carles Puyol]]. Xugáronse'l tercer puestu ante [[Seleición de fútbol d'Uruguái|Uruguái]], que cayó por 3-2 ante los [[Seleición de fútbol de los Países Baxos|Países Baxos]]. Ganaron 2-3 quedando terceros por detrás d'[[Seleición de fútbol d'España|España]] y [[Seleición de fútbol de los Países Baxos|Países Baxos]]. === Eurocopa 2012 === [[Ficheru:Deutsche Fußballnationalmannschaft 2011-06-03 (01).jpg|miniatura|325px|Neuer en ''Alemaña'' mientres la fase de clasificación pa la [[Eurocopa 2012]].]] Pola so bona actuación na Copa Mundial, foi llamáu tamién pa la [[Eurocopa 2012]]. Xugó los 90 minutos en tolos partíos de la fase de clasificación pal campeonatu européu onde Alemaña ganó 10 partíos de 15. Tres la victoria de 7-3 sobre [[Seleición de fútbol de Turquía|Turquía]], foi emponderáu pol so gran partíu yá que paró un disparu de volea de [[Hamit Altıntop]] y dio dos asistencies, una a [[Thomas Müller]] quien dempués asistió a [[Mario Gómez García|Mario Gómez]] pa marcar y otra a [[Mario Götze]] en parando un llanzamientu de tiru llibre y Götze asistió a Müller nel cantu del área de penalti pa marcar. Alemaña foi asignada al grupu J xunto a [[Seleición de fútbol de Portugal|Portugal]], [[Seleición de fútbol de Dinamarca|Dinamarca]] y los [[Seleición de fútbol de los Países Baxos|Países Baxos]]. El grupu foi denomináu como ''el grupu de la muerte''. Ganaron el primer partíu ante los lusos por 1-0. Tamién el segundu ante los tulipanes por 2-1 y el terceru ante'l daneses por otru 1-2. Los xermanos clasificar xunto a los lusos pa los cuartos de final, onde los primeres ganaron 4-2 a [[Seleición de fútbol de Grecia|Grecia]] y los segundos 1-1 a la [[Seleición de fútbol de la República Checa|República Checa]]. Dambos clasificáronse pa les semifinales, pero cayeron derrotaos. España ganó 4-2 nos penaltis a Portugal y [[Seleición de fútbol d'Italia|Italia]] 2-1 a Alemaña. Finalmente, Alemaña llevó la medaya de Bronce. === Copa Mundial de Fútbol de 2014 === [[Ficheru:Award_ceremony_of_the_World_Cup_in_Brazil_04.jpg|250px|derecha|miniatura|Manuel Neuer saludando dempués d'un partíu de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014]].]] Alemaña terminó invicta na [[Clasificación d'UEFA pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Fase de Clasificación]] nel grupu G de la [[UEFA]] pa la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014]]. El primer partíu ante les [[Seleición de fútbol de les Islles Feroe|Islles Feroe]] ganar por 3-0. El segundu ante [[Seleición de fútbol d'Austria|Austria]] foi más complicáu, ganaron por 1-2. Dempués de tar más d'un mes ensin apostar nengún partíu internacional, enfrentar a [[Seleición de fútbol d'Irlanda|Irlanda]], a la cual goliaron por 1-6. El cuartu ante [[Seleición de fútbol de Suecia|Suecia]] presentóse como un partíu difícil; a los 56 minutos los xermanos goliaben 4-0 pero los suecos reaccionaron rápido y empataron l'alcuentru 4-4. Ganaron por 3-0 a [[Seleición de fútbol de Kazakstán|Kazakstán]] con goles de [[Bastian Schweinsteiger|Schwensteiger]], Götze y Müller. Volvieron xugar contra Kazakstán y ganaron 4-1 con dos goles de [[Marco Reus|Reus]], unu de Götze y otru de [[Ilkay Gündogan|Gündogan]]. El gol de Kazakstán anotar [[Heinrich Schmidtgal|Schmidtgal]] tres un error de Neuer al intentar regatiar a 2 xugadores. El partíu foi un día antes del cumpleaños del porteru. El 8 de mayu de 2014, Neuer foi incluyíu na llista preliminar de 30 xugadores pol entrenador [[Joachim Löw]] con mires a la fase final del tornéu.<ref>{{cita web|url=http://www.dw.de/germany-unveils-preliminary-world-cup-roster/a-17619139|títulu=Germany unveils preliminary World Cup roster|fechaaccesu=8 de mayu de 2014|fecha=8 de mayu de 2014|obra=DW|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.emol.com/noticias/deportes/2014/05/08/659095/alemania-presento-el so-prenomina-de-30-xugadores-pa-el mundial-de-brasil.html|títulu=Alemaña presentó'l so prenómina de 30 xugadores pal Mundial de Brasil|fecha=8 de mayu de 2014|fechaaccesu=8 de mayu de 2014|obra=Emol}}</ref> Foi ratificáu ente los 23 xugadores que van viaxar a Brasil el 2 de xunu.<ref>{{cita web |url = http://www.dfb.de/news/de/d-fifa-wm/wm-kader-steht-loew-streicht-mustafi-schmelzer-und-volland/59047.html |títulu = WM-Kader steht: Löw streicht Mustafi, Schmelzer und Volland |obra = [[Federación Alemana de Fútbol|DFB]] |fecha = 2 de xunu de 2014 |fechaaccesu = 2 de xunu de 2014 |idioma = alemán |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20140602200924/http://www.dfb.de/news/de/d-fifa-wm/wm-kader-steht-loew-streicht-mustafi-schmelzer-und-volland/59047.html |fechaarchivu = 2 de xunu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://es.fifa.com/worldcup/news/y=2014/m=6/news=neuer-lahm-y-schweinsteiger-ente-los-23-escoyíos-2353157.html |títulu = Neuer, Lahm y Schweinsteiger, ente los 23 escoyíos |obra = [[FIFA]] |autor = [[Agence France-Presse|AFP]] |fecha = 2 de xunu de 2014 |fechaaccesu = 2 de xunu de 2014 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20140604235655/http://es.fifa.com/worldcup/news/y%3D2014/m%3D6/news%3Dneuer-lahm-y-schweinsteiger-ente-los-23-escoyíos-2353157.html |fechaarchivu = 4 de xunu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2101088/sami-khedira-lidera-la llista alemana-de-23-pa-el mundial-de-brasil |títulu = Sami Khedira lidera la llista alemana de 23 pal Mundial de Brasil |obra = [[ESPN Deportes]] |autor = [[Axencia EFE]] |fecha = 2 de xunu de 2014 |fechaaccesu = 2 de xunu de 2014}}</ref> El 16 de junio Alemaña debuta na Copa Mundial de Fútbol en Brasil 2014, nel grupu "G" el que comparten con Portugal, Ghana y Estaos Xuníos, alcuentru nel que los xermanos golien (4-0) a la seleición comandada por [[Cristiano Ronaldo|Ronaldo]] con goles de Müller al minutu 11' Hummels a los 32' repitiendo Müller a los 46' y a los 78', Neuer tuvo un bon desempeñu anque casi nun foi puestu a prueba, depués el 21 de xunu remonten n'oportunidad ante Ghana rescatando un empate a (2-2) con goles Götze al minutu 51' ponía'l 0-1 Ayew minutu 54' empataba pa Ghana 1-1, más tarde los de Ghana pondríen la sorpresa al anotar el 1-2 obra de Gyan a los 63' por que finalmente los xermanos fixeren entrar a la so lleenda [[Miroslav Klose|Klose]] al que-y bastaron 2 minutos sobre'l verde pa poner el definitivu empate nel minutu 71', finalmente cierren la fase de grupos el 26 de xunu frente a Estaos Xuníos atopo que termina a favor de los xermanos por un (1-0) anotáu por Müller nel minutu 53', clasificando asina nel primer llugar del grupu con 7 puntos, siguíos per Estaos Xuníos con 4 qu'igualaba con Portugal pero la diferencia de goles dexa fora a los lusos. En toos estos alcuentros Neuer tien un bon desempeñu so los 3 palos. Yá instalaos nos octavos de final, cruciar con Algeria, equipu bien físicu y ordenáu, que los lleva hasta l'allargue al terminar los 90' ensin goles. Nel allargue Schürrle consigui al minutu 107' el (1-0) pa los xermanos, Özil anota'l (2-0) llegando al términu del alcuentru nel minutu 119', terminando'l partíu con un 2-1 descuentu anotáu pa Algeria por Djabou a los 121'. Nesi xuegu la defensa teutona xugó bien adelantrada, colo que Neuer protagonizó una gran actuación, saliendo munches vegaes fora del so área pa cortar los ataques del equipu africanu. Tres el trunfu los xermanos pasen a los cuartos de final, alcuentru qu'apuesten con Francia'l 4 de xunetu, partíu nel que s'incorporen cambeos per parte del entrenador alemán Löw, esti partíu termina con un resultáu de (1-0) pa los xermanos con gol de Hummels a los 13', alcuentru apoderáu na so primer metá polos de Löw, nuna segunda metá fíxose oficiu de trabayador y Alemaña xugó'l contragolpe, dexando tou en manes de Neuer qu'apuesto un gran alcuentru; punxo'l candáu a la portería y con gran tranquilidá caltuvo'l (1-0), faciendo gala del so xuegu de pies, fixo llabores de llibero. Yá instalaos na semifinal enfrentar a los anfitriones, Brasil quién ensin convencer a la fanaticada y ensin Neymar, instalar en semifinal ya ilusionaba a los sos hinches col hexacampeonato mundial. Xugóse'l 8 de xunetu, partíu que remató con un escandalosu y aplastante 7-1 (conocíu como'l [[Mineirazo]]) a favor de los xermanos con goles de Müller a los 11', Klose a los 23' (convirtiéndose nel máximu anotador na hestoria de los mundiales, con 16 goles), Kroos 25' y 26', Khedira 29', con esto Alemaña ganaba parcialmente por (5-0) en 29 minutos de partíu, Schürrle terminó la masacre a los 68' y 78'. Finalmente nuna salida rápida Oscar asitia'l (7-1) nel minutu 90' depués d'una ocasión perdida por Özil d'aumentar más el yá abuitáu marcador. El 13 de xunetu de 2014 corónase campeón de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|Copa del Mundu Brasil 2014]] al vencer na final (1-0) a la [[Seleición de fútbol d'Arxentina|seleición Arxentina]] partíu nel que Neuer volvió xugar al máximu y xugándose la piel en cada balón, nuna salida al área grande tuvo tamién un violentu choque contra l'Arxentín [[Gonzalo Higuaín|Higuaín]], na que dalgunos consideren que foi penal, una y bones el porteru cargó peligrosamente contra'l delanteru, na prórroga a la que llegaron col marcador en blancu (0-0) solo bastu una desconcentración de los Arxentinos y la maxa de los xermanos apaecería tres una carrera descomanada pola izquierda de André Schürrle y depués sacar un centru milimétricu para [[Mario Götze|Götze]] el qu'anotaría un gol d'antoloxía al parar el centru col pechu pa depués realizar una volea na área y clavar el balón na banda izquierda del porteru d'Arxentina al minutu 113', anotación cola que'l cuadru alemán tocaba la gloria una vegada más<ref>{{cita web |url = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255959/match=300186501/index.html#nosticky |títulu = ¡Alemaña, tetracampeón mundial! (1-0 t.s.) |obra = [[FIFA]] |autor = [[FIFA]] |fecha = 13 de xunetu de 2014 |fechaaccesu = 13 de xunetu de 2014}}</ref> y Neuer ye nomáu [[Guante d'Oru de la FIFA|guante d'oru]] pol so gran actuación mientres tol tornéu.<ref>{{cita web |url = http://www.foxsportsla.com/noticias/162840-manuel-neuer-foi-el meyor arqueru-del mundial?country=co |títulu = Neuer foi'l meyor arqueru del mundial |obra = [[Fox Sports (Llatinoamérica)|Fox Sports )]] |autor = [[Fox Sports (Llatinoamérica)|Fox Sports )]] |fecha = 13 de xunetu de 2014 |fechaaccesu = 13 de xunetu de 2014}}</ref> === Participaciones en Copes del Mundu === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="210"|Mundial !width="160"|See !width="140"|Resultáu !width="50"|Goles |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 2010]] |{{RSA}} |bgcolor=#CD7F32|[[Alemaña na Copa Mundial de Fútbol de 2010|Tercer llugar]] | -5 |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 2014]] |{{BRA}} |bgcolor=gold|[[Alemaña na Copa Mundial de Fútbol de 2014|Campeón]] | -4 |} === Participaciones n'Eurocopes === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="250"|Copa !width="200"|See !width="140"|Resultáu |-align=center |[[Eurocopa Sub-21 de 2009]] |{{SUE}} |bgcolor=gold|Campeón |-align=center |[[Eurocopa 2012]] |{{POL}} y {{UKR}} |bgcolor=#CD7F32|[[Alemaña na Eurocopa 2012|Semifinales]] |-align=center |[[Eurocopa 2016]] |{{FRA}} |bgcolor=#87CEFA|[[Alemaña na Eurocopa 2016|Semifinales]] |} == Estadístiques == === Clubes === [[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]] <small>Actualizáu al postreru partíu xugáu la fecha2|16|9|2017}}.</small> {| style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" align="center" border="1" cellpadding="4" cellspacing="2" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=130px|Club !rowspan="2" width=3px|Div !rowspan="2" width=50px|Temporada !colspan="2" width=80px|Lliga !colspan="2" width=80px|Copes<br/>Nacionales<sup>([[#1|1]])</sup> !colspan="2" width=80px|Torneos<br/>Internacionales<sup>([[#2|2]])</sup> !colspan="2" width=80px|Total !rowspan="2" width=5px|Media goliadora |-style="background:#DDDDDD" !width=30px|[[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !width=30px|[[Goles|G.R.]] !width=30px|[[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !width=30px|[[Goles|G.R.]] !width=30px|[[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !width=30px|[[Goles|G.R.]] !width=30px|[[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !width=30px|[[Goles|G.R.]] |-style="text-align: center;" ! rowspan="6" align="center" valign="center" |'''[[FC Schalke 04 II|Schalke 04 II]]'''<br /><small>{{GER}}</small> ! rowspan="1" valign="center" |[[Regionalliga|3ª]] ![[Regionalliga|2003-04]] !1!!-1!!-!!-!!-!!- ! 1 !! -1 !! 1 |-style="text-align: center;" ! rowspan="4" valign="center" |[[Oberliga|4ª]] ![[Oberliga|2004-05]] !1!!0!!-!!-!!-!!- ! 1 !! 0 !! 0 |-style="text-align: center;" ![[Oberliga|2005-06]] !20!!-21!!-!!-!!-!!- ! 20 !!-21 !! 1,05 |-style="text-align: center;" ![[Oberliga|2006-07]] !3!!-3!!-!!-!!-!!- ! 3 !!-3 !! 1 |-style="text-align: center;" ![[Regionalliga|2008-09]] !1!!0!!-!!-!!-!!- ! 1 !! 0 !! 0 |-style="text-align: center;" |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' ! 26 !! -25 !! - !! - !! - !! - !! 26 !! -25 !! 0,96 |-style="text-align: center;" ! rowspan="7" align="center" valign="center" |'''[[FC Schalke 04|Schalke 04]]'''<br /><small>{{GER}}</small> ! rowspan="6" valign="center" |[[Bundesliga (Alemaña)|1ª]] ![[1. Bundesliga 2005-06|2005-06]] !0!!0!!-!!-!!-!!- ! 0 !! 0 !! 0 |-style="text-align: center;" ![[1. Bundesliga 2006-07|2006-07]] !27!!-21!!0!!0!!0!!0 ! 27 !!-21 !! 0,77 |-style="text-align: center;" ![[1. Bundesliga 2007-08|2007-08]] !34!!-32!!6!!-4!!10!!-7 ! 50 !! -43 !! 0,86 |-style="text-align: center;" ![[1. Bundesliga 2008-09|2008-09]] !27!!-26!!2!!-2!!5!!-7 ! 34 !! -35 !! 1,02 |-style="text-align: center;" ![[Bundesliga 2009/10|2009-10]] !34!!-31!!5!!-1!!-!!- ! 39 !! -32 !! 0,82 |-style="text-align: center;" ![[1. Bundesliga 2010-11|2010-11]] !34!!-44!!7!!-5!!12!!-14 ! 53 !! -63 !! 1,18 |-style="text-align: center;" |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' ! 156 !! -154 !! 20 !! -12 !! 27 !! -28 !! 203 !! -194 !! 0,95 |-style="text-align: center;" ! rowspan="9" align="center" valign="center" |'''[[FC Bayern München|Bayern Múnich]]'''<br /><small>{{GER}}</small> |-style="text-align: center;" ! rowspan="7" valign="center" |[[Bundesliga (Alemaña)|1ª]] ![[1. Bundesliga 2011-12|2011-12]] !33!!-22!!5!!-6!!14!!-9 ! 52 !! -37 !! 0,71 |-style="text-align: center;" ![[1. Bundesliga 2012-13|2012-13]] !31!!-18!!6!!-4!!13!!-11 ! 50 !! -33 !! 0,66 |-style="text-align: center;" ![[1. Bundesliga 2013-14|2013-14]] !31!!-18!!5!!-1!!15!!-15 ! 51 !! -34 !! 0,66 |-style="text-align: center;" ![[1. Bundesliga 2014-15|2014-15]] !32!!-18!!6!!-5!!12!!-13 ! 50 !! -36 !! 0,72 |-style="text-align: center;" ![[1. Bundesliga 2015-16|2015-16]] !34!!-16!!6!!-2!!11!!-11 ! 51 !! -29 !! 0,56 |-style="text-align: center;" ![[1. Bundesliga 2016-17|2016-17]] !26!!-13!!5!!-1!!9!!-11 !40!!-25!! 0,52 |- ![[1. Bundesliga 2017-18|2017-18]] !3 !-2 !0 !0 !1 !0 !4 !-2 ! |-style="text-align: center;" |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' !190!!-107!!33!! -19 !!75!!-70!!298!!-196!! 0,64 |- style="color: white;" align="center" bgcolor="000000" !colspan="3" | Total na so carrera !372!!-286!!53!! -31 !!102!!-98!!527!!-415!! 0,78 |- | colspan="16" | <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup> <small>Inclúi datos de [[Copa d'Alemaña]] (2009-2017), [[Supercopa d'Alemaña]] (2010-2017).</small> <div id="1"><sup>'''(2)'''</sup> <small>Inclúi [[Lliga de Campeones]] (2007-2017), [[Europa League]] (2008-2009), [[Mundial de Clubes]] (2013), [[Supercopa d'Europa]] (2013-2014).</small> |} <center><small>''Datos según: [http://www.transfermarkt.es/manuel-neuer/leistungsdaten/spieler/17259/plus/0?saison=gues Transfermarkt.]''</small></center> == Palmarés y distinciones == <small>''Nota: en '''negrina''' competición vixente.''</small> {|align="center" bgcolor="#f9f9f9" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" width=100% |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width="16%" align=center rowspan=2 colspan="2"| Equipu(s) ! width="28%" colspan=4 border 1px #000000| Nacionales ! width="7%" align=center rowspan=2 | Subtotal ! width="28%" colspan=4 border 1px #000000| Continentales ! width="7%" colspan=1 border 1px #000000| Mundiales ! width="7%" align=center rowspan=2 | Subtotal ! width="7%" align=center rowspan=2 | Total |- align="center" bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" | width="7%"|<small>'''{{abreviatura|Lliga|Lliga nacional}}|| width="7%"|<small>'''{{abreviatura|Copa|Copa nacional}}|| width="7%"|<small>'''{{abreviatura|Supercopa|Supercopa nacional}}|| width="7%"|<small>{{abreviatura|Otra Copa|Copa de Lliga / Copa rexonal}}|| width="7%"|<small>'''{{abreviatura|C1|Lliga de Campeones de la UEFA / Eurocopa}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|C2|Liga Europa de la UEFA / Eurocopa Sub-21}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|C3|Recopa d'Europa / Eurocopa Sub-19}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|S1|Supercopa d'Europa}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|M1|Mundial de Clubes Mundial}} |- align=center | <small>{{bandera|GER}}</small> | align="left"|'''{{nowrap|[[Schalke 04|F. C. Schalke 04]]}} | – | [[Ficheru:DFB-Pokal trophy.jpg|10px|link=Copa d'Alemaña 2010-11]] | – | – | bgcolor=#EFEFEF|'''1 | – | – | – | – | - | bgcolor=#EFEFEF|'''- || bgcolor=#ABA|'''1 |- align=center | <small>{{bandera|GER}}</small> | align="left"|'''{{nowrap|[[FC Bayern München|F. C. Bayern]]}} | [[Ficheru:Meisterschale.png|20px|link=1. Bundesliga 2012-13]] [[Ficheru:Meisterschale.png|20px|link=1. Bundesliga 2013-14]] [[Ficheru:Meisterschale.png|20px|link=1. Bundesliga 2014-15]] [[Ficheru:Meisterschale.png|20px|link=1. Bundesliga 2015-16]] [[Ficheru:Meisterschale.png|20px|link=1. Bundesliga 2016-17]] [[Ficheru:Meisterschale.png|20px|link=1. Bundesliga 2017-18]] | [[Ficheru:DFB-Pokal trophy.jpg|10px|link=Copa d'Alemaña 2012-13]] [[Ficheru:DFB-Pokal trophy.jpg|10px|link=Copa d'Alemaña 2013-14]] [[Ficheru:DFB-Pokal trophy.jpg|10px|link=Copa d'Alemaña 2015-16]] | [[Ficheru:National Cockade of Germany.svg|20px|link=Supercopa d'Alemaña 2012]] [[Ficheru:National Cockade of Germany.svg|20px|link=Supercopa d'Alemaña 2016]] [[Ficheru:National Cockade of Germany.svg|20px|link=Supercopa d'Alemaña 2017]] | | bgcolor=#EFEFEF|'''12 | [[Ficheru:Coppacampioni.png|13px|link=Lliga de Campeones de la UEFA 2012-13]] | – | – | [[Ficheru:UEFASP2.png|10px|link=Supercopa d'Europa 2013]] | | bgcolor=#EFEFEF|'''3 || bgcolor=#ABA|'''15 |- align=center | <small>{{bandera|GER}}</small> | align="left"|'''{{nowrap|[[Seleición de fútbol d'Alemaña|Seleición d'Alemaña]]}} | – | – | – | – | bgcolor=#EFEFEF|'''– | – | [[Ficheru:SVG Trophy Star.svg|20px|link=Eurocopa Sub-21 de 2009]] | – | – |[[Ficheru:Golden trophy.svg|10px|link=Copa Mundial de Fútbol de 2014]] | bgcolor=#EFEFEF|'''2 || bgcolor=#ABA|'''2 |- align="center" bgcolor=#000000 style="color:white;" | colspan="2"|'''Total | '''6 || '''4 || '''3 || '''- || '''13 || '''1 || '''1 || '''– || '''1 || '''2 || '''5 || '''18 |} <small><center>''Actualizáu al últimu títulu conquistáu'l '''{{fecha2|7|04|2018}}'''.''</small></center> {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="300"|Distinción !width="150"|Añu |- |align=center|Fritz Walter Medal |align=center|[[2005]] |- |align=center|Meyor Porteru de la [[Bundesliga (Alemaña)|Bundesliga]] |align=center|[[2007]], [[2013]], [[2014]] |- |align=center|Meyor Porteru de la [[Eurocopa Sub-21 de 2009|Eurocopa Sub-21]] |align=center|[[2009]] |- |align=center|Silbernes Lorbeerblatt |align=center|[[2010]] |- |align=center|[[Futbolista alemán del añu]]<ref>http://es.uefa.com/memberassociations/association=ger/news/newsid=1654890.html</ref> |align=center|[[2011]], [[2014]] |- |align=center|Equipu del Añu [[European Sports Media|ESM]] |align=center|[[2012]], [[2013]] |- |align=center|[[Equipu del Tornéu de la Eurocopa]] |align=center|[[Eurocopa 2012|2012]], [[Eurocopa 2016|2016]] |- |align=center|[[Equipu del añu UEFA]] |align=center|[[Equipu del añu UEFA#Equipu 2013|2013]], [[Equipu del añu UEFA#Equipu 2014|2014]], [[Equipu del añu UEFA#Equipu 2015|2015]] |- |align=center|[[FIFA/FIFPro World XI|XI Mundial FIFA/FIFPro]] |align=center|[[FIFA/FIFPro World XI#FIFA/FIFPro World XI 2013|2013]], [[FIFA/FIFPro World XI#FIFA/FIFPro World XI 2014|2014]], [[FIFA/FIFPro World XI#FIFA/FIFPro World XI 2015|2015]], [[FIFA/FIFPro World XI#FIFA/FIFPro World XI 2016|2016]] |- |align=center|[[Meyor porteru del mundu según la IFFHS|Premiu IFFHS – Meyor Porteru del Mundu]]<ref>[http://iffhs.de/the-worlds-best-goalkeeper-2015/ Meyor Porteru del Mundu 2015] iffhs.de</ref> |align=center|[[2013]], [[2014]], [[2015]], [[2016]] |-align=center |[[Premios de la Copa Mundial de Fútbol#Equipu de les Estrelles|Equipu de la Estrelles de la Copa del Mundu]] |[[2014]] |- |align=center|[[Premios de la Copa Mundial de Fútbol|Guante d'Oru de la Copa del Mundu]] |align=center|[[Copa Mundial de Fútbol de 2014|2014]] |- |align=center|[[FIFA Balón d'Oru 2014|FIFA Balón de Bronce]] |align=center|[[FIFA Balón d'Oru 2014|2014]] |} == Vida personal == Estudió en Gesamtschule Berger Feld, una escuela de [[Gelsenkirchen]], [[Alemaña]]. Ellí tamién estudiaron otros futbolistes como [[Mesut Özil]], [[Alexander Baumjohann]], [[Benedikt Höwedes]], [[Sebastian Boenisch]], [[Tim Hoogland]], [[Michael Delura]], [[Julian Draxler]], [[Joel Matip]] y [[Alexandra Popp]]. Tien un hermanu llamáu Marcel que ye [[árbitru de fútbol]] na Verbandsliga. Xugó'l so primera partíu'l [[3 de marzu]] de [[1991]]. Dende pequeñu, el so ídolu foi [[Jens Lehmann (futbolista)|Jens Lehmann]]. Tamién ye aficionáu al tenis y ye miembru de TG Gold-Weiß Gelsenkirchen. Tien la so propia [[páxina web]] y una fundación p'ayudar a los neños probes y enfermos, llamada Manuel Neuer Kids Foundation. En [[payares]] de [[2011]], ganó 500&nbsp;000 d'euros pa la so fundación nel programa ''Wer wird Millonär?'', la versión alemana de ''[[¿Quién quier ser millonariu?]]''. Anque se-y reconoz públicamente [[heterosexual]], Neuer contribuyó a la llucha contra la [[homofobia]] nel fútbol. Foi unu de los primeros xugadores de fútbol de la [[Bundesliga (Alemaña)|Bundesliga]] en romper el tabú de la homosexualidá nesti deporte y faer un llamáu na revista Bunte por que los futbolistes homosexuales reconozan abiertamente la so condición: "Los hinches van acostumase rápido. Lo qu'importa ye'l rendimientu del xugador".<ref>http://www.infonews.com/nota.php?id=125619&bienveníu=1</ref>Estes declaraciones provocaron que se tracamundie la información, llegando inclusive a ser malinterpretada como una declaración. Pero en realidá, Neuer tuvo nuna rellación con [[Kathrin Gilch]] dende 2009.<ref>{{cita web |títulu=Manuel Neuer. Germany national football team |url=http://www.ctv.by/en/manuel-neuer-germany-national-football-team |obra=Belarus News |idioma=inglés |fechaaccesu=15 de xunetu de 2014}}</ref> En payares del 2014, el mánager de Neuer confirmó que taba solteru nuevamente, y foi sofitáu cola non-asistencia de Gilch a la entrega del Balón d'Oru. El 21 de mayu de 2017, Neuer casóse cola so novia Nina Weiss en [[Tannheim]], [[Austria]], nuna ceremonia civil, que foi siguida d'una boda católica na catedral de la Santísima della Madia en [[Monopoli]], [[Italia]] el 10 de xunu d'esi añu. == Otros medios == El [[12 de xunetu]] de [[2012]], anuncióse que Neuer xunto a [[Kaká]] y [[Ana Ivanovic]], diben ser los protagonistes del xuegu ''Adidas MiCoach'' pa les consoles [[XBOX 360]] y [[PS3]].<ref>https://www.europapress.es/deportes/noticia-dellos-kaka-ana-ivanovic-manuel-neuer-protagonistes-videoxuegu-micoach-adidas-505-games-20120717164042.html</ref> Neuer emprestó la so voz pal doblaxe alemán de la película animada ''[[Monsters University]]'' (2013), onde interpretó al personaxe Frank McCay.<ref>{{cita web |títulu=German keeper Manuel Neuer makes movie voiceover debú |url=http://metro.co.uk/2013/06/12/german-keeper-manuel-neuer-makes-movie-voiceover-debú-3837993/ |obra=Metro |fecha=12 de xunu de 2013 |idioma=inglés |fechaaccesu=15 de xunetu de 2014}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * {{Commonscat}} * {{Web oficial|http://www.manuel-neuer.com}} * {{Xugador FIFA|228912}} * {{Xugador UEFA|97923}} * {{facebook|manuel.neuer}} * {{twitter|Manuel_Neuer}} {{NF|1986||Neuer, Manuel Peter}} {{Tradubot|Manuel Neuer}} [[Categoría:Futbolistes d'Alemaña]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] [[Categoría:Porteros de fútbol]] hcgxwlbuivhupmay05pysj8d2oiibue 0 137025 3709530 3645956 2022-08-19T06:18:04Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Thierry Daniel Henry''' {{nym}} ye un ex [[Fútbol|futbolista]] [[Francia|francés]] orixinariu de les [[Antilles Menores]] ([[Guadalupe (Francia)|Guadalupe]] y [[Martinica]]). Anguaño ye ayudante del seleccionador [[Roberto Martínez Montoliú]] na Seleición de {{sel|Bélxica}}. Xugaba de [[delanteru]], empecipiando la so carrera deportiva en [[1994]] nel [[Association Sportive de Monaco Football Club|A. S. Mónaco]] y retirándose en [[New York Red Bulls]] de la [[Major League Soccer]] d'[[Estaos Xuníos]] en [[2014]].<ref name="Retiru"/> Ye'l máximu anotador de la [[seleición de fútbol de Francia]] de tolos tiempos, con 51 goles,<ref name="Historico"/> máximu goliador na historia del [[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]], con 228 goles y el sestu máximu anotador de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]], con 51 goles. <ref>{{cita web| url=http://es.classora.com/reports/p143757/ranking-historico-de-maximos-goliadores-de-la-champions-league | títulu=Ranking históricu de máximos goliadores de la Champions League }}</ref> Ta incluyíu na llista [[FIFA 100]]. == Trayeutoria == Dende los 13 años asistió al centru de formación de [[Clairefontaine]], [[Les Ulis]] (1983-1989), [[Palaiseau]] (1989-1990), [[Viry-Châtillon]] (1990-1992) y '''FC Versalles''' (1992-1993). Ende conoció a [[Nicolas Anelka]], [[David Trezeguet]] y [[Jérome Rothen]]. Siendo infantil, l'[[Association Sportive de Monaco Football Club|AS Monaco]] facer colos sos servicios, llegando a debutar en [[Ligue 1|primer división]] el [[31 d'agostu]] de [[1994]] (victoria 2-0 contra'l [[Olympique de Niza|Niza]]). Pocos meses dempués, nel trunfu sobre'l [[Racing Club de Lens|Lens]] (6-0) anotó los sos dos primeros goles. El so entrenador, [[Arsène Wenger]], fíxo-y xugar d'estremu esquierdu una y bones el puestu d'ariete ocupar el brasilanu [[Sonny Anderson]]. === Juventus === En [[1998]] foi trespasáu a la [[Juventus de Turín|Juventus]] de [[Turín]], club italianu que pagó por él 17 millones d'[[euru|euros]] y onde namái permaneció mediu añu, yá que nun cuayó col estilu de xuegu del club turinés, entós daquella [[Lliga de Campeones de la UEFA 1997-98|subcampeón d'Europa]], y viose apostráu a la posición d'interior maniegu que-y esixía más apurra defensivu, por cuenta de la gran competencia polos puestos de delanteru, onde surdíen les figures d'un mozu [[Del Piero]] o Inzaghi, secundaos por [[Zinedine Zidane]]. Pel branu de [[1999]], fichó pol [[Arsenal Football Club|Arsenal]] londinense por 16.100.000 € (£ 13.804.289), onde fixo lleenda y realcontróse col so vieyu entrenador [[Arsène Wenger]], quien confió nél cuando yera pocu más qu'un adolescente nel Mónaco.<ref>{{cita web|url=https://elpais.com/diario/1999/08/04/deportes/933717608_850215.html|títulu=El Juventus trespasa a Thierry Henry al Arsenal|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=4 de payares de 1999}}</ref> === Arsenal FC === [[Ficheru:Thierry Henry applauding 2012.jpg|200px|thumb|Henry mientres el so últimu pasu pol [[Arsenal Football Club|Arsenal]].|left]] Ellí nel Arsenal, Wenger camudar a la posición de centrodelantero, alliniándolo recurrentemente col veteranu delanteru neerlandés [[Dennis Bergkamp]] por que sirviera como'l sociu de "Tití" pa crear xugaes de peligru na portería rival. Col tiempu convertir nel buque insinia del Arsenal, y a partir de la temporada [[Premier League 2001/02|2001-2002]] yá yera consideráu unu de los meyores xugadores de la lliga inglesa, destacando temporada tres temporada nos primeros puestos de goliadores de felicidá amiesta. Llevó al conxuntu londinense a la final de la [[Copa de la UEFA 1999-00|Copa UEFA 1999-2000]], pero perdió contra'l [[Galatasaray Spor Kulübü (fútbol)|Galatasaray]]. En 2003 y 2004 foi escoyíu'l meyor de la lliga inglesa (naide pudiera faelo dos veces siguíes). En 2005, Henry convertir nel máximu anotador de la historia d'esti equipu, al superar la marca de 185 goles establecida por [[Ian Wright (futbolista)|Ian Wright]]. Por esti llogru, Henry recibió de les manes de Wright el troféu que-y acredita a lo más goliador del club, un cañón de plata.<ref>{{cita web|url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2005/10/23/futbol_internacional/1130020195.html|títulu=Henry, coronáu a lo más goliador d'Arsenal|autor=Portillo, Miguel|obra=[[El Mundo (periódicu)|El Mundo]]|fecha=23 de payares de 2005}}</ref> Lideráu por "Tití", l'Arsenal llogró convertise nel primer equipu de la lliga inglesa en llograr un campeonatu invictu (2004),115 años dempués de que'l [[Preston North End Football Club|Preston North End]] consiguir a finales del sieglu XIX ([[1888-89 nel fútbol d'Inglaterra|1889]]), y Thierry Henry foi'l máximu goliador del tornéu, ganando la [[Bota d'Oru]] al máximu goliador d'Europa, con 30 tantos. Mientres la temporada 2004-05, Wenger, ante l'inminente retiru de Bergkamp, camudó la formación del Arsenal a un 4-5-1, dexando a Henry clara y definitivamente como únicu delanteru. Esti cambéu obligó a Henry a afaese de nuevu pa encaxar nel equipu del Arsenal, yá que xugó munchos partíos como únicu punta, ensin socios como'l que yera Bergkamp. Sicasí, Henry permaneció como una recurrente amenaza ofensiva na alliniación titular del Arsenal, en munches ocasiones apurriendo maxa y goles espectaculares. Na temporada 2005-06, lideró al [[Arsenal Football Club|Arsenal]] hasta la final de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2005-06|Lliga de Campeones]], que perdió 2-1 ante'l [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] en [[París]], magar adelantrase nel marcador con un gol de [[Sol Campbell]] pocu antes del descansu.<ref>{{cita web|url=http://www.20minutos.es/deportes/noticia/barcelona-final-henry-120337/0/|títulu="Puyol y Márquez diéronme pataes per toos llaos"|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[20 minutos]]|fecha=17 de mayu de 2006}}</ref> Henry volvió ganar la Bota d'Oru europeo por cuenta de les sos 25 goles na Premier League. Magar perder les finales qu'apostó en 2006 ([[Lliga de Campeones de la UEFA 2005-06|Champions League]] contra'l Barça y [[Copa Mundial de Fútbol de 2006|Mundial]] contra Italia), les sos actuaciones col Arsenal y la seleición nacional de Francia lleváronlu a ser consideráu como'l meyor delanteru del mundu.<ref>Guía de la Lliga MARCA, temporada 2006-2007, páxina 295 (Premier League)</ref> El [[19 de mayu]] de [[2006]], el club inglés anunció una renovación de contratu de cuatro años col delanteru. La 2006-07 foi la so última temporada nel Arsenal; lastrado poles mancadures, namái xugó 17 partíos, marcando diez goles. === FC Barcelona === [[Ficheru:Thierry Henry - 001.jpg|250px|thumb|'''Thierry Henry''' entrenando con [[Éric Abidal]] nel [[Ciudá Deportiva Joan Gamper|campu d'entrenamientu]] del [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]].]] El 23 de xunu de 2007 foi ficháu pol [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]]<ref>{{cita publicación | url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD02/PUB/2007/06/26/EMD20070626004MDP.pdf | títulu=“Estic molt content de xugar al Barça” | publicación=[[Mundo Deportivo]] | autor=Torelló, Roger | fecha=26 de xunu de 2007 | páxina=4 |formatu=[[PDF]] }}</ref> por 24 millones d'euros y por cuatro temporaes, percibiendo seis millones por caúna. La so presentación foi nel [[Camp Nou]] el 25 de xunu ante unes 30.000 persones, onde amosó la so nueva camiseta col dorsal númberu 14.<ref>{{cita web|url=http://archivo.marca.com/edicion/marca/futbol/1a_division/barcelona/es/desarrollo/1009722.html|títulu=Henry ye presentáu como xugador del Barça ante 20.000 aficionaos|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=25 de xunu de 2007}}</ref> Thierry marcó'l so primer gol col club español ante'l [[Dundee United Football Club|Dundee United]], mientres la pretemporada realizada n'[[Escocia]]. Más tarde, en [[Ḥong Kong]], marcó'l so segundu gol de cabeza. Estrenóse como goliador en competición oficial col Barcelona nun partíu de [[Lliga de Campeones de la UEFA|Champions League]] ante'l Olympique de Lyon. Na Lliga, estrenóse como goliador anontando una "tripleta" ante'l [[Levante Unión Deportiva|Levante]], partíu qu'acabó con resultancia 4-1 a favor del conxuntu azulgrana. Na so primer temporada sumó 19 goles ente Lliga, Champions y Copa del Rei, anque'l Barcelona nun consiguió nengún títulu oficial y el so nivel y rendimientu físicu quedaron bien per debaxo de los amosaos nel [[Arsenal Football Club|Arsenal]] años tras.<ref>{{cita publicación | url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/PUB/2008/05/01/EMD20080501007MDP.pdf | títulu=Temporada 2007-08 | publicación=[[Mundo Deportivo]] | fecha=1 de mayu de 2008 | páxina=7 |formatu=[[PDF]] }}</ref> Yá en 2008, foi escoyíu como'l meyor xugador de la historia del Arsenal polos hinches del club londinense. El 11 de marzu de 2009, nel so segundu añu como azulgrana, consiguió dos goles na vuelta d'octavos de final de la Champions League, sumando asina'l so gol númberu 50 (cuarenta y nueve goles en competición y unu na previa) na competición europea y superando a [[Alfredo Di Stéfano]] como tercer máximu goliador de la historia del tornéu.<ref name="El día que Monsieur Henry superó a Di Stéfano">{{cita web|url=http://www.mundodeportivo.com/web/gen/20090312/noticia_53657048522.html|títulu=El día que Monsieur Henry superó a Di Stéfano|obra=[[Mundo Deportivo]]|fecha=19 de payares de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140107204013/http://www.mundodeportivo.com/web/gen/20090312/noticia_53657048522.html|fechaarchivu=7 de xineru de 2014}}</ref> Esi día tamién superó la so anterior marca goliadora col Barcelona. [[Ficheru:Thierry Henry Rubin Kazan.jpg|200px|thumb|left|Henry contra'l [[FC Rubin Kazan]].]] Nesta segunda temporada como xugador del Barcelona, Henry participó de manera importante na consecución del títulu de Lliga, anotando 19 goles, y con momentos brillosos como la victoria ante'l mayor rival español del Barcelona, el [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]], por 2-6 nel [[Estadiu Santiago Bernabéu]], partíu importante que decidía virtualmente el títulu ligueru, nel que Thierry participó na goliada marcando dos de los seis tantos. Esti alcuentru pasó-y factura, yá que nun alcontrón con [[Iker Casillas]] al tresformar el so segundu gol, sufrió una mancadura na so rodía pola que se perdió la final de la [[Copa del Rei de fútbol 2008-09|Copa del Rei]], na que l'equipu blaugrana conquistó'l primer títulu de la temporada 2008/09 en ganando al [[Athletic Club]] por 1-4 nel campu de [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]]. Pocos díes más tarde, el Barcelona proclamábase campeón de la [[Primer División d'España 2008/09|lliga]]. El 27 de mayu d'esi mesmu añu, el Barcelona ganaba la final de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2008-09|Lliga de Campeones]] ante'l [[Manchester United Football Club|Manchester United]] por 2-0, con goles d'[[Samuel Eto'o|Eto'o]] y [[Lionel Messi|Messi]], consiguiendo asina un triplete históricu. A Henry, amenorgáu físicamente, vióse-y el día de la final daqué desapaecíu yá que el so mes d'inactividá pola mancadura de rodía pasó-y factura. Na so segunda temporada nel Barcelona Henry conquistó'l "[[Tripleta#F.C3.BAtbol|triplete]]": [[Primer División d'España|amiesta española]], [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]] y [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]].<ref>{{cita web|url=http://futbol.as.com/futbol/2009/05/27/mas_futbol/1243375287_850215.html|títulu=Triplete d'un Barça imperial|autor=Llorens, Moisés|obra=[[As (periódicu)|AS]]|fecha=27 de mayu de 2009}}</ref> [[Ficheru:Thierry Henry sign.jpg|thumb|Henry roblando autógrafos a los hinches del Barcelona.|275x275px]] Arsène Wenger esplicaba díes más tarde que Henry dir al Barcelona pa tener la oportunidá de ganar la Lliga de Campeones, l'únicu gran tornéu de fútbol que-y faltaba nel so palmarés en ganando'l Mundial y l'Eurocopa cola seleición francesa. Dempués de conquistar el triplete, el Barcelona fai historia ganando la [[Supercopa d'España de Fútbol|Supercopa d'España]], la [[Supercopa d'Europa]], y el [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA Mundial de Clubes]], rematando asina un añu perfectu, siendo l'únicu equipu na historia del fútbol en conquistar tolos títulos apostaos, seis en total, nun añu. La temporada remata col Barcelona como campeón de la [[Primer División d'España 2009/10|Lliga 2009/10]].<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/marcador/futbol/2009_10/primera/jornada_38/chigre_vad/|títulu=Un campeón despiadáu|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|autor=Villalobos, Fran|fecha=17 de mayu de 2010}}</ref> === New York Red Bulls === El 14 de xunetu de 2010 foi contratáu polos [[New York Red Bulls]] de la [[Major League Soccer|MLS]] d'[[Estaos Xuníos]] por cuatro años,<ref>{{cita publicación|url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/PUB/2010/07/15/EMD20100715005MDP.pdf|títulu=Henry yá ye un Red Bull|fecha=15 de xunetu de 2010|publicación=[[Mundo Deportivo]]|autor=Solé, Sergi|páxina=5|formatu=[[PDF]]}}</ref> al pie del so compañeru del [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] [[Rafael Márquez Álvarez|Rafa Márquez]]. ''Tití'' convertir nel xugador meyor pagáu de la MLS (5,6 millones [[US$]]).<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/2011/09/17/futbol/futbol_internacional/1316247598.html|títulu=Beckham, Henry, Márquez y Keane son los que más ganen|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|autor=[[Axencia EFE|EFE]]|fecha=17 de setiembre de 2011}}</ref> Nes Red Bulls, consigue unos 14 goles na primer temporada, demostrando un compromisu absolutu col club y lliga, ayudar a crecer cola so apurra social y económicu. El 6 de xineru de 2012, faise oficial el regresu de Henry al [[Arsenal Football Club|Arsenal]], club nel cual ye un ídolu, una total y absoluta lleenda pal club y pa la lliga inglesa polo xeneral. El préstamu yera pa dos meses gracies a una cesión del so club d'orixe na [[Major League Soccer|MLS]].<ref>{{cita web|url=http://www.goal.com/es/news/23/inglaterra/2012/01/06/2833633/premier-league-confirmáu-el delanteru-franc%C3%A9s-thierry-henry|títulu=Premier League: Confirmáu, el delanteru francés Thierry Henry al Arsenal|autor=Miranda, Juan Ramón|obra=[[goal.com]]|fecha=6 de xineru de 2012|fechaaccesu=6 de xineru de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120110185650/http://www.goal.com/es/news/23/inglaterra/2012/01/06/2833633/premier-league-confirmáu-el delanteru-franc%C3%A9s-thierry-henry|fechaarchivu=10 de xineru de 2012}}</ref> Bien aclamáu por más de 50.000 espectadores, volvió a les canches del [[Emirates Stadium]] nun partíu pola [[FA Cup 2011-12|FA Cup]] ante'l [[Leeds United Football Club|Leeds United]], apostáu'l 9 de xineru de 2012. El mesmu "Tití", quien entró nel segundu tiempu, marcó l'únicu tantu del partíu a los 78 minutos, dexando al Arsenal aportar a los dieciseisavos de final.<ref>{{cita web|url=http://eleconomista.com.mx/deportes/2012/01/09/henry-califica-arsenal-cuarto-ronda-fa-cup|títulu=Henry califica al Arsenal a la cuarta ronda de la FA Cup|fechaaccesu=9 de xineru de 2012|fecha=9 de xineru de 2012|obra=[[L'Economista (Méxicu)|L'Economista]]}}</ref> Nel so tercer partíu de la [[Premier League 2011/12]] anotó l'últimu gol del 7-1 del Arsenal al [[Blackburn Rovers Football Club|Blackburn Rovers]].<ref>{{cita web|url=http://www.arsenal.com/match-menu/3408826/fipuesrst-team/arsenal-v-blackburn-rovers?tab=report|títulu=Arsenal 7 - 1 Blackburn|fechaaccesu=4 de febreru de 2012|autor=Clarke, Richard|fecha=4 de febreru de 2012|obra=arsenal.com|idioma=inglés}}</ref> El 11 de febreru de 2012, marca'l gol del trunfu 2 a 1 de visitante frente al Sunderland cuando faltaben solamente 30 segundos pal final del partíu.<ref>{{cita web|url=http://futbol.as.com/futbol/2012/02/11/mas_futbol/1328914832_850215.html|títulu=Henry da la victoria al Arsenal frente al Sunderland|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[As (periódicu)|AS]]|fecha=11 de febreru de 2012|fechaaccesu=11 de febreru de 2012}}</ref> Este podría ser el so últimu gol nel Arsenal, pos el téunicu [[Arsène Wenger]] yá solamente usar pa enfrentase al [[AC Milan]] nel partíu d'ida de los octavos de final de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2011-12]], pos dempués d'esi partíu, el tornaría a los [[Estaos Xuníos]] por cuenta de que'l préstamu acabar a entamos de [[marzu]]. El 15 de febreru de 2012 xugó'l so postreru partíu na derrota del [[Arsenal Football Club|Arsenal]] por 4 a 0 frente al [[AC Milan]] nel partíu d'ida de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2011-12|Lliga de Campeones]], esti partíu tamién significó'l regresu de Henry a dicha competición dempués de dos años. Henry nun refugó la posibilidá de tornar nuevamente al [[Arsenal Football Club|Arsenal]] siempres y cuando l'entrenador precisar. Asina, el 17 de febreru remató la so cesión al [[Arsenal Football Club|Arsenal]] cuando tornó al [[New York Red Bulls]] de la [[Major League Soccer|MLS]] dempués de permanecer dos meses colos "gunners".[[Ficheru:Thierry Henry MLS All Star 2013.jpg|thumb|Thierry Henry xugando'l [[Xuegu de les Estrelles de la Major League Soccer]] nel [[2013]].]]Nel so regresu a Red Bulls, volvió faer una gran temporada, siendo unu de los líderes del equipu estauxunidense nel so intentu insaciable por ganar la Copa de la MLS. Consiguió unes bones cifres, metiendo 15 goles y realizando 10 asistencies mientres la temporada.<ref name=MLS>{{cita web|url=http://www.mlssoccer.com/players/thierry-henry|títulu=Thierry Henry|obra=mlssoccer.com|fechaaccesu=30 de payares de 2012|idioma=inglés}}</ref> Sicasí, quedóse a les puertes del títulu una temporada más al cayer ante'l DC United nes semifinales de conferencia.<ref>{{cita web|url=http://futbol.univision.com/estaos-xuníos/mls/article/2012-11-08/dc-united-1-redbulls-0cronica|títulu=DC United esanicia a la Red Bulls de la MLS nun partíu llenu d'errores|fecha=8 de payares de 2012|fechaaccesu=30 de payares de 2012|obra=[[Univision]]}}</ref> Al rematar la temporada, Henry foi escoyíu ente los finalistes pal premiu al [[Xugador Más Pervalible de la Major League Soccer|Xugador Más Pervalible]] de la temporada de la MLS,<ref>{{cita web|url=http://www.foxnews.com/sports/2012/11/15/henry-wondolowski-and-zusi-finalists-for-mls-mvp/|títulu=Henry, Wondolowski and Zusi finalists for MLS MVP|fecha=15 de payares de 2012|idioma=inglés|fechaaccesu=30 de payares de 2012}}</ref> pero'l gallardón finalmente foi para [[Chris Wondolowski]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.telenoticias7.com/detalle_deportes.php?titulo=Atacante-Chris-Wondolowski-gana-MVP-del-a%C3%B1o-en-la-MLS&id=152568|títulu=Atacante Chris Wondolowski gana MVP del añu na MLS|obra=[[Telenoticias 7]]|fecha=29 de payares de 2012|fechaaccesu=30 de payares de 2012|idioma=inglés}}</ref> Tamién se volvió a especular con un posible regresu al [[Arsenal Football Club|Arsenal]] al traviés d'un préstamu per unos meses mientres la entretemporada de la Major League Soccer, al igual como lo fixera la temporada anterior. En [[avientu de 2014]], anunció qu'abandonaba'l club neoyorquín,<ref>{{cita web|url=http://futbol.as.com/futbol/2014/12/01/internacional/1417447375_133408.html|títulu=Henry confirma que dexa la Red Bulls pero nun esclaria'l so futuru|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[As (periódicu)|AS]]|fecha=1 d'avientu de 2014}}</ref> y dos selmanes dempués confirmó la so retirada como futbolista profesional a los 37 años.<ref name="Retiru">{{cita web|url=http://www.superdeporte.es/futbol/2014/12/16/thierry-henry-retira/243313.html|títulu=Thierry Henry retírase|autor=[[Europa Press]]|obra=[[Superdeporte]]|fecha=16 d'avientu de 2014}}</ref> == Seleición nacional == [[Ficheru:Thierry Henry Euro 2008.JPG|left|thumb|Henry na [[Eurocopa 2008]].]] En [[1997]] tuvo'l so debú internacional nun partíu ente les seleiciones de [[Seleición de fútbol de Francia|Francia]] y [[Seleición de fútbol de Sudáfrica|Sudáfrica]], ganando Francia 2-1. En [[1998]], xugó la [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|Copa del Mundu de 1998]], na que s'acabó proclamando campeón. Henry, a pesar de cuntar tan solo con 21 años y de ser daquella un xugador relativamente desconocíu a nivel mundial, acabó'l tornéu a lo más goliador del so equipu, al anotar 3 goles. Henry volvería destacar cola so seleición pocu dempués, al ganar la [[Eurocopa 2000]], na que'l delanteru [[Francia|francés]] volvió ser el máximu goliador del so equipu con otros 3 tantos. Tamién tuvo un determinante llabor nel llogru de la [[Copa FIFA Confederación 2003|Copa Confederaciones 2003]], proclamándose goliador del certame con cuatro goles, ente ellos el gol d'oru na final contra [[Seleición de fútbol de Camerún|Camerún]], cutida pola muerte de [[Marc-Vivien Foé]]. El 17 d'ochobre de 2007, nun partíu de [[clasificación pa la Eurocopa 2008]] frente a {{Sel|Lituania}}, nel qu'anotó los dos goles de la victoria de {{sel|Francia}}, convertir nel xugador francés con más goles na historia de la seleición francesa, asitiándose nesi momentu con 43 goles y superando a [[Michel Platini]], que consiguiera un total de 41.<ref name="Historico">{{cita web|url=http://futbol.as.com/futbol/2007/10/17/mas_futbol/1192572025_850215.html|títulu=Henry acaba con 21 años d'hexemonía de Platini como goliador francés|obra=[[As (periódicu)|AS]]|fecha=17 d'ochobre de 2007}}</ref> El 11 de xunu de 2010, día nel que Francia debutaba nel [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|Mundial de Sudáfrica 2010]], Thierry Henry xugó los últimos minutos del partíu, convirtiéndose asina nel primer xugador francés de tolos tiempos n'apostar cuatro ediciones de la [[Copa del Mundu de Fútbol]]. Yá participó en [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|Francia 1998]], onde se proclamó campeón; [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|Corea y Xapón 2002]], onde la seleición francesa fixo gala d'una murnia defensa del so vixente títulu mundial; y n'[[Copa Mundial de Fútbol de 2006|Alemaña 2006]], onde quedó subcampeón. Viose envolubráu nuna polémica<ref name="Polemica">{{cita web|url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5h5I2LDbuTxokhB1BRyOPMw_G8BKA|títulu=En Francia, la "mano" de Thierry Henry convertir n'alderique nacional|autor=[[Agence France-Presse|AFP]]|fecha=19 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de payares de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091123082742/https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5h5I2LDbuTxokhB1BRyOPMw_G8BKA|fechaarchivu=23 de payares de 2009}}</ref> por impulsar el balón cola mano no qu'a lo postrero terminaría siendo'l gol que dexó fora del [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|Mundial 2010]] a [[Seleición de fútbol d'Irlanda|Irlanda]], nel partíu de vuelta de la [[Clasificación pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010#Partíos de repesca|repesca europea]] xugáu'l [[18 de payares]] de [[2009]].<ref>{{cita web|url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2009/11/18/futbol/1258583868.html|títulu=La mano de Henry lleva a Francia al Mundial|editor=[[El Mundo (periódicu)|El Mundo]]|fecha=18 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de payares de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://deportes.elpais.com/deportes/2009/11/18/actualidad/1258532538_850215.html|títulu=Francia salvar con una trampa|obra=[[El País (España)|El País]]|autor=Quixano, Jordi|fecha=18 de payares de 2009|fechaaccesu = 18 de payares de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.mundodeportivo.com/gen/20091119/53826739749/noticia/1-1-henry-echa-una mano-a-francia-pa-tar-en-sudafrica-con-polemica.html|títulu=1-1: Henry echa un gabitu a Francia pa tar en Sudáfrica con polémica|obra=[[Mundo Deportivo]]|fecha=18 de payares de 2009|fechaaccesu=18 de payares de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140107203917/http://www.mundodeportivo.com/gen/20091119/53826739749/noticia/1-1-henry-echa-una mano-a-francia-pa-tar-en-sudafrica-con-polemica.html|fechaarchivu=7 de xineru de 2014}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.elespectador.com/video-una mano-de-henry-dio-y-clasificacion-francia|títulu=Una mano de Henry dio-y la clasificación a Francia|obra=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]]|fecha=18 de payares de 2009|fechaaccesu = 18 de payares de 2009}}</ref> Henry, dempués del partíu almitió lo asocedío, pero delegó la responsabilidá al árbitru [[Martin Hansson]] de Suecia al nun sancionar l'acción.<ref>{{cita web|url=https://elpais.com/diario/2009/11/19/deportes/1258585208_850215.html|títulu=Henry: "Hai mano, pero nun soi l'árbitru"|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=19 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de payares de 2009}}</ref> Coles mesmes, Irlanda pidió por esa xugada, la repetición del partíu,<ref>{{cita web|url=http://deportes.elpais.com/deportes/2009/11/19/actualidad/1258618921_850215.html|títulu=Irlanda pide que se repita'l partíu ante Francia|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=19 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de payares de 2009}}</ref>pero'l so pidimientu foi refugada pola [[FIFA]] el [[20 de payares]] de 2009.<ref>{{cita web|url=http://es.fifa.com/worldcup/news/newsid=1137492.html#comunicáu+fifa+sobre+solicitú+fai|títulu=Comunicáu de la FIFA sobre la solicitú de la FAI|obra=[[FIFA]]|fecha=20 de payares de 2009|fechaaccesu=20 de payares de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091123062721/http://es.fifa.com/worldcup/news/newsid=1137492.html#comunicáu+fifa+sobre+solicitú+fai|fechaarchivu=23 de payares de 2009}}</ref> En Francia'l xugador foi cuestionáu polo asocedío,<ref name="Polemica" /> y la xugada foi denominada pola prensa llocal como la ''La Main de Dieu'' ([[La Mano de Dios]]), faciendo referencia al gol que metió cola mano [[Diego Maradona]] nel Mundial 86 frente a Inglaterra.<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/2009/11/19/futbol/mundial_2010/1258620409.html|títulu=La prensa francesa fala de "La Mano de Dios"|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=19 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de payares de 2009}}</ref> Tres el Mundial de Sudáfrica, onde tuvo un papel secundariu cola seleición de Francia, Henry confirmó la so retirada de ''les bleus'', y apuntó que la decisión haber tomáu antes del Mundial pero nun podía anunciala entós.<ref>{{cita web|url=http://cadenaser.com/ser/2010/07/15/deportes/1279150096_850215.html|títulu=Thierry Henry dexa la seleición francesa con 123 partíos|obra=[[Cadena SER]]|fecha=15 de xunetu de 2010}}</ref> === Participaciones en Copes del Mundu === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Mundial !width="190"|See !width="140"|Resultancia !width="60"|Partíos !width="60"|Goles |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1998]] |{{FRA}} |bgcolor=gold|'''[[Francia na Copa Mundial de Fútbol de 1998|Campeón]]''' |6 |3 |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 2002]] |{{KOR}} y {{JAP}} |[[Francia na Copa Mundial de Fútbol de 2002|Primer fase]] |2 |0 |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 2006]] |{{ALE}} |bgcolor=silver|'''[[Francia na Copa Mundial de Fútbol de 2006|Subcampeón]]''' |7 |3 |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 2010]] |{{RSA}} |[[Francia na Copa Mundial de Fútbol de 2010|Primer fase]] |2 |0 |} === Participaciones n'Eurocopes === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Edición !width="190"|See !width="140"|Resultancia !width="60"|Partíos !width="60"|Goles |-align=center |[[Eurocopa 2000]] |{{BEL}} y {{NED}} |bgcolor=Gold|'''[[Final de la Eurocopa 2000|Campeón]]''' |5 |3 |-align=center |[[Eurocopa 2004]] |{{POR}} |[[Eurocopa 2004|Cuartos de final]] |4 |2 |-align=center |[[Eurocopa 2008]] |{{AUT}} y {{SUI}} |[[Eurocopa 2008|Primer fase]] |2 |1 |} === Participaciones en Copa Confederaciones === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Edición !width="170"|See !width="140"|Resultancia !width="60"|Partíos !width="60"|Goles |-align=center |[[Copa FIFA Confederación 2003|Copa Confederaciones 2003]] |{{FRA}} |bgcolor=gold|'''Campeón''' |5 |4 |} == Estadístiques == === Clubes === <center><small>''Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[29 d'ochobre]] de [[2014]].''</small></center> {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px | Club !rowspan="2" width=30px | Div. !rowspan="2" width=50px | Temporada !colspan=3 | Lliga !colspan=3 | Copes Nacionales<sup>([[#1|1]])</sup> !colspan=3 | Torneos Internacionales<sup>([[#2|2]])</sup> !colspan=3 | Total<sup>([[#3|3]])</sup> !rowspan=2 | Media Goliadora |-style="background:#DDDDDD" !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Association Sportive de Monaco Football Club B|AS Monaco B]]'''<br /><small>{{MON}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Championnat National|3ª]] |align=center|[[Championnat National 1994-95|1994-95]] |align=center|19 |align=center|6 |align=center|4 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''19''' !align=center|'''6''' !align=center|'''4''' !align=center|'''0,32''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 19 !! 6 !! 4 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 19 !! 6 !! 4 !! 0,32 |- style="text-align: center;" |rowspan=7 align=center|'''[[Association Sportive de Monaco Football Club|AS Monaco]]'''<br /><small>{{MON}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=5 valign="center"|[[Ligue 1|1ª]] |align=center|[[Division 1 1994-95|1994-95]] |align=center|8 |align=center|3 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''8''' !align=center|'''3''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,38''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Division 1 1995-96|1995-96]] |align=center|18 |align=center|3 |align=center|5 |align=center|3 |align=center|0 |align=center|1 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|0 !align=center|'''22''' !align=center|'''3''' !align=center|'''6''' !align=center|'''0,14''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Division 1 1996-97|1996-97]] |align=center|36 |align=center|9 |align=center|8 |align=center|3 |align=center|0 |align=center|1 |align=center|9 |align=center|1 |align=center|4 !align=center|'''48''' !align=center|'''10''' !align=center|'''13''' !align=center|'''0,21''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Division 1 1997-98|1997-98]] |align=center|30 |align=center|4 |align=center|9 |align=center|5 |align=center|0 |align=center|2 |align=center|9 |align=center|7 |align=center|1 !align=center|'''44''' !align=center|'''11''' !align=center|'''12''' !align=center|'''0,25''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Division 1 1998-99|1998-99]] |align=center|13 |align=center|1 |align=center|3 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|0 |align=center|5 |align=center|0 |align=center|2 !align=center|'''19''' !align=center|'''1''' !align=center|'''5''' !align=center|'''0,05''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 105 !! 20 !! 26 !! 12 !! 0 !! 4 !! 24 !! 8 !! 7 !! 141 !! 28 !! 37 !! 0,20 |- style="text-align: center;" |rowspan=4 align=center|'''[[Juventus de Turín|Juventus FC]]'''<br /><small>{{ITA}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=2 valign="center"|[[Serie A (Italia)|1ª]] |align=center|[[Serie A (Italia) 1998-99|1999]] |align=center|18 |align=center|3 |align=center|2 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''19''' !align=center|'''3''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,16''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Serie A (Italia) 1999-2000|1999]] |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|1 |align=center|0 |align=center|0 !align=center|'''1''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,00''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 18 !! 3 !! 2 !! 1 !! 0 !! 0 !! 1 !! 0 !! 0 !! 20 !! 3 !! 2 !! 0,15 |- style="text-align: center;" |rowspan=11 align=center|'''[[Arsenal Football Club|Arsenal FC]]'''<br /><small>{{ENG}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=9 valign="center"|[[Premier League|1ª]] |align=center|[[Premier League 1999-2000|1999-00]] |align=center|31 |align=center|17 |align=center|8 |align=center|5 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|12 |align=center|8 |align=center|2 !align=center|'''48''' !align=center|'''26''' !align=center|'''10''' !align=center|'''0,54''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Premier League 2000-01|2000-01]] |align=center|35 |align=center|17 |align=center|9 |align=center|4 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|14 |align=center|4 |align=center|2 !align=center|'''53''' !align=center|'''22''' !align=center|'''11''' !align=center|'''0,42''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Premier League 2001-02|2001-02]] |align=center|33 |align=center|24 |align=center|5 |align=center|5 |align=center|1 |align=center|2 |align=center|11 |align=center|7 |align=center|0 !align=center|'''49''' !align=center|'''32''' !align=center|'''7''' !align=center|'''0,65''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Premier League 2002-03|2002-03]] |align=center|37 |align=center|24 |align=center|20 |align=center|6 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|12 |align=center|7 |align=center|4 !align=center|'''55''' !align=center|'''32''' !align=center|'''24''' !align=center|'''0,58''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Premier League 2003-04|2003-04]] |align=center|37 |align=center|30 |align=center|6 |align=center|4 |align=center|4 |align=center|2 |align=center|10 |align=center|5 |align=center|6 !align=center|'''51''' !align=center|'''39''' !align=center|'''14''' !align=center|'''0,77''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Premier League 2004-05|2004-05]] |align=center|32 |align=center|25 |align=center|14 |align=center|2 |align=center|0 |align=center|1 |align=center|8 |align=center|5 |align=center|0 !align=center|'''42''' !align=center|'''30''' !align=center|'''15''' !align=center|'''0,71''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Premier League 2005-06|2005-06]] |align=center|32 |align=center|27 |align=center|8 |align=center|2 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|11 |align=center|5 |align=center|2 !align=center|'''45''' !align=center|'''33''' !align=center|'''10''' !align=center|'''0,73''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Premier League 2006-07|2006-07]] |align=center|17 |align=center|10 |align=center|4 |align=center|3 |align=center|1 |align=center|1 |align=center|7 |align=center|1 |align=center|1 !align=center|'''27''' !align=center|'''12''' !align=center|'''6''' !align=center|'''0,44''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Premier League 2011-12|2012]] |align=center|4 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|2 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|0 !align=center|'''7''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,29''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 258 !! 175 !! 74 !! 33 !! 11 !! 6 !! 86 !! 42 !! 17 !! 377 !! 228 !! 97 !! 0,61 |- style="text-align: center;" |rowspan=5 align=center|'''[[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]]'''<br /><small>{{ESP}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=3 valign="center"|[[Primer División d'España|1ª]] |align=center|[[Primer División d'España 2007-08|2007-08]] |align=center|30 |align=center|12 |align=center|9 |align=center|7 |align=center|4 |align=center|0 |align=center|10 |align=center|3 |align=center|2 !align=center|'''47''' !align=center|'''19''' !align=center|'''11''' !align=center|'''0,40''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Primer División d'España 2008-09|2008-09]] |align=center|29 |align=center|19 |align=center|8 |align=center|1 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|12 |align=center|6 |align=center|4 !align=center|'''42''' !align=center|'''26''' !align=center|'''12''' !align=center|'''0,62''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Primer División d'España 2009-10|2009-10]] |align=center|21 |align=center|4 |align=center|2 |align=center|3 |align=center|0 |align=center|0 |align=center|8 |align=center|0 |align=center|1 !align=center|'''32''' !align=center|'''4''' !align=center|'''3''' !align=center|'''0,13''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 80 !! 35 !! 19 !! 11 !! 5 !! 0 !! 30 !! 9 !! 7 !! 121 !! 49 !! 26 !! 0,41 |- style="text-align: center;" |rowspan=7 align=center|'''[[New York Red Bulls]]'''<br /><small>{{USA}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=5 valign="center"|[[Major League Soccer|1ª]] |align=center|[[Major League Soccer 2010|2010]] |align=center|12 |align=center|2 |align=center|3 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''12''' !align=center|'''2''' !align=center|'''3''' !align=center|'''0,17''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Major League Soccer 2011|2011]] |align=center|29 |align=center|15 |align=center|5 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''29''' !align=center|'''15''' !align=center|'''5''' !align=center|'''0,52''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Major League Soccer 2012|2012]] |align=center|27 |align=center|15 |align=center|12 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''27''' !align=center|'''15''' !align=center|'''12''' !align=center|'''0,56''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Major League Soccer 2013|2013]] |align=center|32 |align=center|10 |align=center|10 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''32''' !align=center|'''10''' !align=center|'''10''' !align=center|'''0,31''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Major League Soccer 2014|2014]] |align=center|35 |align=center|10 |align=center|19 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''35''' !align=center|'''10''' !align=center|'''19''' !align=center|'''0,29''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 135 !! 52 !! 49 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 135 !! 52 !! 49 !! 0,39 |- align=center bgcolor=000000 style="color: white;" !colspan="3" valign="center"| Total Carrera !style="background: #000000 " align=center|'''615''' !style="background: #000000 " align=center|'''291''' !style="background: #000000 " align=center|'''174''' !style="background: #000000 " align=center|'''57''' !style="background: #000000 " align=center|'''16''' !style="background: #000000 " align=center|'''10''' !style="background: #000000 " align=center|'''141''' !style="background: #000000 " align=center|'''59''' !style="background: #000000 " align=center|'''31''' !style="background: #000000 " align=center|'''813''' !style="background: #000000 " align=center|'''366''' !style="background: #000000 " align=center|'''215''' !style="background: #000000 " align=center|'''0,45''' |- |colspan=19| <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup><small> Inclúi datos de la [[Copa de la Lliga de Francia]] / [[Copa de Francia de Fútbol|Copa de Francia]] (1995-99); [[Copa Italia]] (1999); [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]] / [[Supercopa d'España]] (2007-10); [[Copa de la Lliga (Inglaterra)|Copa de la Lliga d'Inglaterra]] / [[FA Cup]] / [[Community Shield]] (1999-12).</small> <div id="2"><sup>'''(2)'''</sup><small> Inclúi datos de la [[Copa Intertoto de la UEFA]] (1999); [[Liga Europa de la UEFA|Copa de la UEFA]] (1995-00); [[Supercopa d'Europa]] / [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA]] (2009); [[Lliga de Campeones de la UEFA]] (1997-12).</small> <div id="3"><sup>'''(3)'''</sup><small> Media de goles per alcuentru. Nun inclúi goles en partíos amistosos.</small> |} <small><center>''Fonte: [https://www.transfermarkt.es/thierry-henry/profil/spieler/3207 Transfermarkt] - [http://espndeportes.espn.com/futbol/jugador/_/id/8039 ESPN Deportes] - [http://el.soccerway.com/players/thierry-daniel-henry/551/ Soccerway].''</center></small> === Seleiciones === <center><small>''Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[22 de xunu]] de [[2010]].''</small></center> {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px | Seleición !rowspan="2" width=70px | Temporada !colspan=3 | Amistosos !colspan=3 | Europa<sup>([[#1|1]])</sup> !colspan=3 | Mundial<sup>([[#2|2]])</sup> !colspan=3 | Total !rowspan=2 | Media Goliadora |-style="background:#DDDDDD" !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] |- style="text-align: center;" |rowspan="3" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol sub-16 de Francia|Sub-16]]'''<br /><small>{{FRA}}</small> |[[1992]] |colspan=3|—||1||2||1||colspan=3|— !align=center|1 !align=center|2 !align=center|1 !align=center|2,00 |- style="text-align: center;" |[[1993]] |colspan=3|—||7||2||1||colspan=3|— !align=center|7 !align=center|2 !align=center|1 !align=center|0,29 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 0 !! 0 !! 0 !! 8 !! 4 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 8 !! 4 !! 2 !! 0,50 |- style="text-align: center;" |rowspan="3" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol sub-17 de Francia|Sub-17]]'''<br /><small>{{FRA}}</small> |[[1994]] |6||6||0||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|6 !align=center|6 !align=center|0 !align=center|1,00 |- style="text-align: center;" |[[1995]] |5||4||1||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|5 !align=center|4 !align=center|1 !align=center|0,80 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 11 !! 10 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 11 !! 10 !! 1 !! 0,91 |- style="text-align: center;" |rowspan="3" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol sub-18 de Francia|Sub-18]]'''<br /><small>{{FRA}}</small> |[[1996]] |colspan=3|—||7||1||2||colspan=3|— !align=center|7 !align=center|1 !align=center|2 !align=center|0,14 |- style="text-align: center;" |[[1997]] |colspan=3|—||6||1||2||colspan=3|— !align=center|6 !align=center|1 !align=center|2 !align=center|0,17 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 0 !! 0 !! 0 !! 13 !! 2 !! 4 !! 0 !! 0 !! 0 !! 13 !! 2 !! 4 !! 0,15 |- style="text-align: center;" |rowspan="3" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol sub-19 de Francia|Sub-19]]'''<br /><small>{{FRA}}</small> |[[1996]] |5||3||0||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|5 !align=center|3 !align=center|1 !align=center|0,60 |- style="text-align: center;" |[[1997]] |4||2||1||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|4 !align=center|2 !align=center|1 !align=center|0,50 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 9 !! 5 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 9 !! 5 !! 1 !! 0,56 |- style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol sub-20 de Francia|Sub-20]]'''<br /><small>{{FRA}}</small> |[[1997]] |6||4||1||colspan=3|—||5||3||1 !align=center|11 !align=center|7 !align=center|2 !align=center|0,64 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 6 !! 4 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 5 !! 3 !! 1 !! 11 !! 7 !! 2 !! 0,64 |- style="text-align: center;" |rowspan="3" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol sub-21 de Francia|Sub-21]]'''<br /><small>{{FRA}}</small> |[[1998]] |colspan=3|—||1||0||0||colspan=3|— !align=center|1 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[1999]] |colspan=3|—||4||2||1||colspan=3|— !align=center|4 !align=center|2 !align=center|1 !align=center|0,50 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 0 !! 0 !! 0 !! 5 !! 2 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 5 !! 2 !! 1 !! 0,40 |- style="text-align: center;" |rowspan="15" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol de Francia|Adulta]]'''<br /><small>{{FRA}}</small> |[[1997]] |1||0||0||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|1 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[1998]] |3||0||1||1||0||0||6||3||0 !align=center|10 !align=center|3 !align=center|1 !align=center|0,30 |- style="text-align: center;" |[[1999]] |colspan=3|—||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[2000]] |9||2||0||5||3||1||colspan=3|— !align=center|14 !align=center|5 !align=center|1 !align=center|0,36 |- style="text-align: center;" |[[2001]] |7||3||5||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|7 !align=center|3 !align=center|5 !align=center|0,43 |- style="text-align: center;" |[[2002]] |6||1||1||2||2||2||2||0||0 !align=center|10 !align=center|3 !align=center|3 !align=center|0,30 |- style="text-align: center;" |[[2003]] |4||3||1||5||4||5||5||4||2 !align=center|14 !align=center|11 !align=center|8 !align=center|0,79 |- style="text-align: center;" |[[2004]] |5||0||1||8||3||0||colspan=3|— !align=center|13 !align=center|3 !align=center|1 !align=center|0,23 |- style="text-align: center;" |[[2005]] |4||2||2||2||1||1||colspan=3|— !align=center|6 !align=center|3 !align=center|3 !align=center|0,50 |- style="text-align: center;" |[[2006]] |5||3||2||4||2||1||7||3||1 !align=center|16 !align=center|8 !align=center|4 !align=center|0,50 |- style="text-align: center;" |[[2007]] |2||1||0||4||4||1||colspan=3|— !align=center|6 !align=center|5 !align=center|1 !align=center|0,83 |- style="text-align: center;" |[[2008]] |6||2||1||5||2||0||colspan=3|— !align=center|11 !align=center|4 !align=center|1 !align=center|0,36 |- style="text-align: center;" |[[2009]] |1||0||0||8||3||3||colspan=3|— !align=center|9 !align=center|3 !align=center|3 !align=center|0,33 |- style="text-align: center;" |[[2010]] |4||0||0||colspan=3|—||2||0||0 !align=center|6 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 57 !! 17 !! 14 !! 44 !! 24 !! 14 !! 22 !! 10 !! 3 !! 123 !! 51 !! 31 !! 0,42 |- style="text-align: center;"align=center bgcolor=000000 style="color: white;" !colspan="2" valign="center"| Total Carrera !! 83 !! 36 !! 17 !! 70 !! 32 !! 21 !! 27 !! 13 !! 4 !! 180 !! 81 !! 42 !! 0,45 |- | colspan="15"| <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup><small> Inclúi los partíos de la [[Campeonatu d'Europa Sub-17 de la UEFA|Eurocopa Sub-16]] (1992-93); [[Campeonatu d'Europa Sub-19 de la UEFA|Eurocopa Sub-18]] (1996-97); [[Eurocopa Sub-21]] (1998-99); [[Eurocopa]] / [[Clasificación d'UEFA pa la Copa Mundial de Fútbol|Clasificatorias Europees]] (1998-09).</small> <div id="2"><sup>'''(2)'''</sup><small> Inclúi los partíos de [[Copa FIFA Confederación]] (2003).</small> |} === Resume estadísticu === <center><small>''Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[29 d'ochobre]] de [[2014]].''</small></center> {|align=center bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Competición !width="75"|Partíos !width="75"|Goles !width="75"|Promediu !width="85"|Asistencies !width="75"|Promediu !width="140"|Goles y Asistencies !width="75"|Promediu |-align=center |Primer División |596 |285 |0,48 |170 |0,29 |455 |0,76 |-align=center |Tercer División |19 |6 |0,32 |4 |0,21 |10 |0,53 |-align=center |Copes Nacionales |57 |16 |0,28 |10 |0,18 |26 |0,46 |-align=center |Copes Internacionales |141 |59 |0,42 |31 |0,22 |90 |0,64 |-align=center |[[Seleición de fútbol de Francia|Seleición Adulta]] |123 |51 |0,42 |31 |0,25 |82 |0,67 |-align=center |[[Seleición de fútbol sub-21 de Francia|Seleición Sub-21]] |5 |2 |0,40 |1 |0,20 |3 |0,60 |-align=center |[[Seleición de fútbol sub-20 de Francia|Seleición Sub-20]] |11 |7 |0,64 |2 |0,18 |9 |0,82 |-align=center |[[Seleición de fútbol sub-19 de Francia|Seleición Sub-19]] |9 |5 |0,56 |1 |0,11 |6 |0,67 |-align=center |[[Seleición de fútbol sub-18 de Francia|Seleición Sub-18]] |13 |2 |0,15 |4 |0,31 |6 |0,46 |-align=center |[[Seleición de fútbol sub-17 de Francia|Seleición Sub-17]] |11 |10 |0,91 |1 |0,09 |11 |1,00 |-align=center |[[Seleición de fútbol sub-16 de Francia|Seleición Sub-16]] |8 |4 |0,50 |2 |0,25 |6 |0,75 |-align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" |'''Total''' |'''993''' |'''447''' |'''0,45''' |'''257''' |'''0,26''' |'''704''' |'''0,71''' |} === Hat-tricks === <center><small>''Partíos nos qu'anotó trés o más goles: Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[31 de marzu]] de [[2012]].''</small></center> {|class="wikitable collapsible collapsed" style="font-size:100%; text-align: center; width: 101%;" !colspan="12" style="with: 104%;" align=center | Partíos nos qu'anotó trés o más goles |- style="text-align: center;" !width="16"| Nº !width="100"| Fecha !width="100"| Estadiu !width="120"| Partíu !width="70"| Goles !width="50"| Resultancia !width="120"| Competición |- style="text-align: center;" | 1 || [[26 d'avientu]] de [[2000]] || [[Arsenal Stadium|Highbury]], [[Londres]] || align=center| '''Arsenal FC''' - [[Leicester City Football Club|Leicester City FC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''6''' - 1 || [[Premier League 2000-01]] |- style="text-align: center;" | 2 || [[27 de payares]] de [[2002]] || [[Estadiu Olímpicu de Roma|Olímpicu de Roma]], [[Roma]] || align=center| [[Associazione Sportiva Roma|AS Roma]] - '''Arsenal FC''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 1 - '''3''' || [[Lliga de Campeones de la UEFA 2002-03]] |- style="text-align: center;" | 3 || [[19 de xineru]] de [[2003]] || [[Arsenal Stadium|Highbury]], [[Londres]] || align=center| '''Arsenal FC''' - [[West Ham United Football Club|West Ham United FC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''3''' - 1 || [[Premier League 2002-03]] |- style="text-align: center;" | 4 || [[9 d'abril]] de [[2004]] || [[Arsenal Stadium|Highbury]], [[Londres]] || align=center| '''Arsenal FC''' - [[Liverpool Football Club|Liverpool FC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 2 || [[Premier League 2003-04]] |- style="text-align: center;" | 5 || [[16 d'abril]] de [[2004]] || [[Arsenal Stadium|Highbury]], [[Londres]] || align=center| '''Arsenal FC''' - [[Leeds United Football Club|Leeds United FC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 0 || [[Premier League 2003-04]] |- style="text-align: center;" | 6 || [[5 de marzu]] de [[2005]] || [[Arsenal Stadium|Highbury]], [[Londres]] || align=center| '''Arsenal FC''' - [[Portsmouth Football Club|Portsmouth FC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''3''' - 0 || [[Premier League 2004-05]] |- style="text-align: center;" | 7 || [[2 d'abril]] de [[2005]] || [[Arsenal Stadium|Highbury]], [[Londres]] || align=center| '''Arsenal FC''' - [[Norwich City Football Club|Norwich City FC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 1 || [[Premier League 2004-05]] |- style="text-align: center;" | 8 || [[14 de xineru]] de [[2006]] || [[Arsenal Stadium|Highbury]], [[Londres]] || align=center| '''Arsenal FC''' - [[Middlesbrough Football Club|Middlesbrough FC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''7''' - 0 || [[Premier League 2005-06]] |- style="text-align: center;" | 9 || [[7 de mayu]] de [[2006]] || [[Arsenal Stadium|Highbury]], [[Londres]] || align=center| '''Arsenal FC''' - [[Wigan Athletic Football Club|Wigan Athletic FC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 2 || [[Premier League 2005-06]] |- style="text-align: center;" | 10 || [[29 de setiembre]] de [[2007]] || [[Estadiu Ciudad de Valencia|Ciudá de Valencia]], [[Valencia]] || align=center| [[Levante Unión Deportiva|Levante UD]] - '''FC Barcelona''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 1 - '''4''' || [[Primer División d'España 2007-08]] |- style="text-align: center;" | 11 || [[6 d'avientu]] de [[2008]] || [[Camp Nou]], [[Barcelona]] || align=center| '''FC Barcelona''' - [[Valencia Club de Fútbol|Valencia CF]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 0 || [[Primer División d'España 2008-09]] |- style="text-align: center;" | 12 || [[31 de marzu]] de [[2012]] || [[Red Bull Arena (Nueva Jersey)|Red Bull Arena]], [[Nueva Jersey]] || align=center| '''New York Red Bulls''' - [[Montreal Impact]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 2 || [[Major League Soccer 2012]] |} </center> == Palmarés == === Campeonatos nacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Club !width="160"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Ligue 1]] |[[Association Sportive de Monaco Football Club|A. S. Mónaco]] |{{FRA}} |[[Division 1 1996/97|1997]] |-align=center |[[Supercopa de Francia]] |[[Association Sportive de Monaco Football Club|A. S. Mónaco]] |{{FRA}} |[[1997]] |-align=center |[[Premier League]] |[[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]] |{{ING}} |[[Premier League 2001/02|2002]] |-align=center |[[FA Cup]] |[[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]] |{{ING}} |[[2002]] |-align=center |[[Community Shield]] |[[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]] |{{ING}} |[[2002]] |-align=center |[[FA Cup]] |[[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]] |{{ING}} |[[2003]] |-align=center |[[Premier League]] |[[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]] |{{ING}} |[[Premier League 2003/04|2004]] |-align=center |[[Community Shield]] |[[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]] |{{ING}} |[[Community Shield 2004|2004]] |-align=center |[[FA Cup]] |[[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]] |{{ING}} |[[2005]] |-align=center |[[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]] |[[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]] |{{ESP}} |[[Copa del Rei de fútbol 2008-09|2009]] |-align=center |[[Primer División d'España|Lliga d'España]] |[[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]] |{{ESP}} |[[Primer División d'España 2008/09|2009]] |-align=center |[[Supercopa d'España]] |[[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]] |{{ESP}} |[[Supercopa d'España de Fútbol 2009|2009]] |-align=center |[[Primer División d'España|Lliga d'España]] |[[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]] |{{ESP}} |[[Primer División d'España 2009/10|2010]] |-align=center |[[Conferencia Este (MLS)|Conferencia Este]] |[[New York Red Bulls]] |{{USA}} |[[2010]] |-align=center |[[Conferencia Este (MLS)|Conferencia Este]] |[[New York Red Bulls]] |{{USA}} |[[2013]] |-align=center |[[MLS Supporters' Shield]] |[[New York Red Bulls]] |{{USA}} |[[2013]] |} === Campeonatos internacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Títulu !width="160"|Equipu !width="160"|See !width="95"|Añu |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol]] |[[Seleición de fútbol de Francia|Seleición de Francia]] |{{FRA}} |[[Copa Mundial de Fútbol de 1998|1998]] |-align=center |[[Eurocopa]] |[[Seleición de fútbol de Francia|Seleición de Francia]] |{{BEL}} y {{NLD}} |[[Eurocopa 2000|2000]] |-align=center |[[Copa FIFA Confederación|Copa Confederaciones]] |[[Seleición de fútbol de Francia|Seleición de Francia]] |{{FRA}} |[[Copa FIFA Confederación 2003|2003]] |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|UEFA Champions League]] |[[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]] |{{bandera|Italia}} [[Roma]] |[[Lliga de Campeones de la UEFA 2008-09|2009]] |-align=center |[[Supercopa d'Europa]] |[[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]] |{{MON}} |[[Supercopa d'Europa 2009|2009]] |-align=center |[[Copa Mundial de Clubes de la FIFA|Copa Mundial de Clubes]] |[[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]] |{{EAU|Emiratos Árabes}} |[[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2009|2009]] |} === Distinciones individuales === [[Ficheru:Тьерри Анри статуя.jpg|thumb|Estatua de Thierry Henry nel [[Emirates Stadium]].|375x375px]] {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="350"|Distinción !width="130"|Añu |-align=center |Xugador francés nuevu del añu |[[1997]]<ref name=repitida_11/> |-align=center |Xugador francés del añu<ref name=repitida_11>[https://web.archive.org/web/20100825003704/http://www.mlssoccer.com/player/thierry-henry MLSOCCER.COM], Thierry Henry</ref> |[[2000]], [[2003]], [[2004]], [[2005]], [[2006]] |-align=center |[[Equipu del Tornéu de la Eurocopa]] |[[2000]] |-align=center |[[Equipu del añu UEFA]] |[[2001]], [[2002]], [[2003]], [[2004]], [[2006]] |-align=center |[[Bota d'Oru de la Premier League|Máximu goliador de la Premier League]] |[[2002]], [[2004]], [[2005]], [[2006]] |-align=center |[[Premiu PFA al xugador del añu]] |[[2003]], [[2004]] |-align=center |Xugador del añu FWA<ref>[http://www.englandfootballonline.com/TeamHons/HonsFWAFbYr.html ENGLANDFOOTBALLONLINE.COM], England Player Honours - Football Writers' Association Footballers of the Year</ref> |[[2003]], [[2004]], [[2006]] |-align=center |Máximu goliador de la [[Copa FIFA Confederación]] (4 goles) |[[Copa FIFA Confederación 2003|2003]] |-align=center |Meyor xugador de la [[Copa FIFA Confederación|Copa Confederaciones]] |[[2003]] |-align=center |[[Once d'Oru]] |[[2003]], [[2006]] |-align=center |[[Balón de Plata]] |[[2003]] |-align=center |[[Bota d'Oru]] |[[2004]], [[2005]] |-align=center |[[Xugador Mundial de la FIFA]] (2º) |[[2004]], [[2005]] |-align=center |Xugador [[FIFA 100]] |[[2004]] |-align=center |[[European Sports Media#Equipu del añu|Equipu del añu ESM n'Europa]] |[[2004]] |-align=center |[[Premios de la Copa Mundial de Fútbol#Equipu de les Estrelles|Equipu de les Estrelles de la Copa Mundial]] |[[Copa Mundial de Fútbol de 2006|2006]] |-align=center |[[XI Mundial FIFA/FIFPro]] |[[2006]] |-align=center |[[Balón d'Oru|Balón de Bronce]] |[[2006]] |} === Récores personales === * Xugador con más goles convertíos nel [[Arsenal Football Club|Arsenal]]: (237 goles). * Xugador con más goles convertíos na [[Premier League]] col [[Arsenal Football Club|Arsenal]]: (176 goles). * Xugador con más goles convertíos na [[Lliga de Campeones de la UEFA]] col [[Arsenal Football Club|Arsenal]]: (35 goles). * Xugador con más partíos apostaos na [[Lliga de Campeones de la UEFA]] col [[Arsenal Football Club|Arsenal]]: (78 partíos). == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * Ficha oficial de [http://www.fff.fr/fornas-de-france/tous-les-joueurs/fiche-joueur/486-thierry-henry Thierry Henry] na [[Federación Francesa de Fútbol|FFF]] * {{Xugador UEFA|24057}} * {{Xugador FIFA|170711}} * {{twitter|thierryhenry}} {{commonscat}} {{wikiquote}} {{Socesión |títulu=Máximu goliador de la [[Premier League]] |predecesor={{bandera|Holanda}} [[Jimmy Floyd Hasselbaink]] |socesor={{bandera|Holanda}} [[Ruud van Nistelrooy]] |periodu=2001-02 |títulu2=Máximu goliador de la [[Premier League]] |predecesor2={{bandera|Holanda}} [[Ruud van Nistelrooy]] |socesor2={{bandera|Costa de Marfil}} [[Didier Drogba]] |periodu2=2003-2006 }} {{Socesión |títulu=[[Bota d'Oru]] |predecesor={{bandera|Holanda}} [[Roy Makaay]] |socesor={{bandera|Italia}} [[Luca Toni]] |periodu=2004-2005 y 2005-06 }} {{NF|1977||Henry, Thierry Daniel}} {{Tradubot|Thierry Henry}} [[Categoría:Futbolistes internacionales de Francia]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1998]] [[Categoría:Futbolistes de Francia]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 2006]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 2010]] [[Categoría:Futbolistes de la Association Sportive de Monaco Football Club]] [[Categoría:Futbolistes de la Juventus de Turín]] [[Categoría:Futbolistes del Arsenal Football Club]] [[Categoría:Futbolistes del Futbol Club Barcelona]] [[Categoría:Futbolistes na Eurocopa 2000]] [[Categoría:Futbolistes na Eurocopa 2008]] [[Categoría:Futbolistes FIFA 100]] [[Categoría:Caballeros de la Lexón d'Honor]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] jyw7u14l7z5b7zp4rf8kflk1213dru2 0 137069 3709594 3525467 2022-08-19T07:10:08Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Correxir}} {{Ficha de seleición de fútbol 2 | país = Nixeria | cod = NGA | asociación = [[Federación Nixeriana de Fútbol]] | confederación = [[Confederación Africana de Fútbol|CAF]] | seudónimu = ''Les Súper Águiles'' | país-dt = GER | direutor técnicu = [[Gernot Rohr]] | capitán = [[Vincent Enyeama]] | mayor goliador = [[Rashidi Yekini]] | mayor goliador goles = 37 | más participaciones = [[Joseph Yobo]] | mayor partíos = 101 | estadiu = [[Estadiu Abuya]] | PPI país1 = Sierra Lleona | PPI bandera1 = 1889 | PPI país2 = Nixeria | PPI bandera2 = | PPI marcador = 0:2 | PPI llugar = [[Freetown]], [[Sierra Lleona]] | PPI fecha = {{fecha|8|10|1949}} | PPI eventu = [[Amistosu]] | MRI país1 = Nixeria | MRI bandera1 = | MRI país2 = Benín | MRI nome2 = Dahomey | MRI bandera2 = | MRI marcador = 10:1 | MRI llugar = [[Llagos]], [[Nixeria]] | MRI fecha = {{fecha|28|11|1959}} | MRI eventu = [[Copa Nkrumah]] | PRI país1 = Ghana | PRI nome1 = Mariña d'Oru | PRI bandera1 = 1821 | PRI país2 = Nixeria | PRI bandera2 = | PRI marcador = 7:0 | PRI llugar = [[Accra]], [[Ghana|Mariña d'Oru]] | PRI fecha = {{fecha|1|6|1955}} | PRI eventu = [[Amistosu]] | participación mundial = 6 | primer mundial = [[Copa Mundial de Fútbol de 1994|1994]] | meyor mundial = Octavos de final, [[Copa Mundial de Fútbol de 1994|1994]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|1998]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|2014]] | confederaciones = [[Copa FIFA Confederación]] | participación confederaciones = 2 | primer confederaciones = [[Copa FIFA Confederación 1995|1995]] | meyor confederaciones = Cuartu Llugar, [[Copa FIFA Confederación 1995|1995]] | copa rexonal = [[Copa Africana de Naciones]] | participación rexonal = 17 | primer rexonal = 1963 | meyor rexonal = [[Ficheru:Coppa Africa.svg|12px]] Campeón en [[Copa Africana de Naciones 1980|1980]] [[Copa Africana de Naciones 1994|1994]] [[Copa Africana de Naciones 2013|2013]] | olímpicu = [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] | participación olímpicu = 1 | primer olímpicu = [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Seúl 1988|Seúl 1988]] | meyor olímpicu = 14<ref group="n">Anque hai qu'esclariar que cola [[Seleición de fútbol sub-23 de Nixeria|Seleición sub 23]] más trés mayores llogró la Medaya d'oru en [[ Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Atlanta 1996|1996]]</ref> | color_izq1 = FFFFFF | color_cuerpo1 = FFFFFF | color_der1 = FFFFFF | color_pantalón1 = FFFFFF | color_medies1 = 37FF5D | trama_izq1 = _ngra18h | trama_cuerpo1 = _nga18h | trama_der1 = _ngra18h | trama_pantalón1 = _nga18h | trama_medies1 = _nga18h | color_izq2 = 084000 | color_cuerpu2 = 084000 | color_der2 = 084000 | color_pantalón2 = 084000 | color_medies2 = 084000 | trama_izq2 = _ngra18a | trama_cuerpo2 = _ngra18a | trama_der2 = _ngra18a | trama_pantalón2 = _ngra18a | trama_medies2 = _nga18a }} La '''seleición de fútbol de [[Nixeria]]''' ye l'equipu representativu del país nes competiciones oficiales. Ye una seleición con bastante historia internacional, cuantimás dende la so primer apaición nuna copa del mundu en [[Copa Mundial de Fútbol de 1994|1994]]. En categoría absoluta consiguió avanzar de la fase preliminar nes copes mundiales de [[Copa Mundial de Fútbol de 1994|1994]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|1998]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|2014]] onde algamó los octavos de final, pero depués sería esaniciada por {{sel|Italia}}, {{sel|Dinamarca}} y {{sel|Francia}} respeutivamente. Esto convertir na única seleición Africana n'haber llegáu 3 vegaes a los octavos de final d'un mundial. Nes competiciones continentales, ganó en trés causes la [[Copa Africana de Naciones]], nes ediciones de [[Copa Africana de Naciones 1980|1980]], [[Copa Africana de Naciones 1994|1994]] y [[Copa Africana de Naciones 2013|2013]]. Nos [[Xuegos Olímpicos]], nun participó, anque cola [[Seleición de fútbol sub-23 de Nixeria|Seleición sub 23]] a la que se-y sumaron trés mayores llogró la [[medaya d'oru]] n'[[Xuegos Olímpicos d'Atlanta 1996|Atlanta 1996]] y la [[medaya de plata]] en [[Xuegos Olímpicos de Beixín 2008|Beixín 2008]]. Nes categoríes menores llogró conquistar la [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17]] en [[Copa Mundial de Fútbol Sub-16 de 1985|1985]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 1993|1993]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2007|2007]] y [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2013|2013]]. Per otra parte, tuvo participaciones destacaes na [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20]] (2 subcampeonatos) y foi 4º llugar en Acopar FIFA Confederación en 1995. El 30 de xunu del 2010, el presidente de Nixeria decidió retirar a la seleición nacional de les competiciones mientres dos años pol probe papel realizáu na Copa del Mundu de 2010. Sicasí, el 5 de xunetu del mesmu añu'l presidente nixerianu decidió retirar la suspensión de la seleición nixeriana, depués de que la FIFA diéra-y un plazu nel cual si nun retiraben la suspensión, la federación nixeriana de fútbol quedaría suspendida indefinidamente.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/deportes/presidente/Nixeria/retira/seleccion/competiciones/mientres/anos/elpdepfutmunart/20100630elpepudep_9/Tes El presidente de Nixeria retira a la seleición de les competiciones mientres dos años]</ref> == Xugadores == * <ref>{{Cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2091370&s=mundial&type=story |títulu=Salisu Yusuf confirmó a los 23 citaos de Nixeria pal Mundial de Brasil |editorial=[[ESPN]]|fechaaccesu=6 de xunu de 2014}}</ref> {{Equipu de fútbol empecipio||procedencia=sí|edá=sí|testu=white|fondu=green}} | colspan=8 style="background: #FFFFFF" align=center| Porteros {{Xugador de fútbol|num=1|nac=Nixeria|nome=[[Ikechukwu Ezenwa]]|pos=POR|edá={{edá|16|10|1988}}|procedencia={{bandera|Nixeria}} [[Sunshine Stars]]}} {{Xugador de fútbol|num=16|nac=Nixeria|nome=[[Austin Ejide]]|pos=POR|edá={{edá|8|4|1984}}|procedencia={{bandera|Israel}} [[Hapoel Be'er Sheva]]}} {{Xugador de fútbol|num=21|nac=Nixeria|nome=[[Chigozie Agbim]]|pos=POR|edá={{edá|28|11|1984}}|procedencia={{bandera|Nixeria}} [[Gombe United FC|Gombe United]]}} |- | colspan=8 style="background: #FFFFFF" align=center| Defenses {{Xugador de fútbol|num=2|nac=Nixeria|nome=[[Elderson Echiéjilé]]|pos=DEF|edá={{edá|20|1|1988}}|procedencia={{bandera|Turquía}} [[Sivasspor]]}} {{Xugador de fútbol|num=5|nac=Nixeria|nome=[[Efe Ambrose]]|pos=DEF|edá={{edá|18|10|1988}}|procedencia={{bandera|Escocia}} [[Celtic FC]]}} {{Xugador de fútbol|num=6|nac=Nixeria|nome=[[Azubuike Egwuekwe]]|pos=DEF|edá={{edá|16|7|1989}}|procedencia={{bandera|Nixeria}} [[SuperSport United Football Club|SuperSport FC]]}} {{Xugador de fútbol|num=12|nac=Nixeria|nome=[[Kunle Odunlami]]|pos=DEF|edá={{edá|5|3|1990}}|procedencia={{bandera|Sudán|}} [[Al-Merreikh Omdurmán|Al-Merreik]]}} {{Xugador de fútbol|num=13|nac=Nixeria|nome=[[Juwon Oshaniwa]]|pos=DEF|edá={{edá|14|9|1990}}|procedencia={{bandera|Escocia}} [[Heart of Midlothian Football Club|Heart of Midlothian F.C.]]}} {{Xugador de fútbol|num=14|nac=Nixeria|nome=[[Godfrey Oboabona]]|pos=DEF|edá={{edá|16|8|1990}}|procedencia={{bandera|Turquía}} [[Çaykur Rizespor]]}} {{Xugador de fútbol|num=22|nac=Nixeria|nome=[[Kenneth Omeruo]]|pos=DEF|edá={{edá|17|10|1993}}|procedencia={{bandera|Turquía}} [[Kesımpaşa Spor Kulübü|Kesımpaşa]]}} |- | colspan=8 style="background: #FFFFFF" align=center| Centrocampistes {{Xugador de fútbol|num=3|nac=Nixeria|nome=[[Ejike Uzoenyi]]|pos=MED|edá={{edá|23|3|1988}}|procedencia={{bandera|Sudáfrica}} [[Ajax Cape Town Football Club|Ajax Cape Town]]}} {{Xugador de fútbol|num=4|nac=Nixeria|nome=[[Nwankwo Obiora]]|pos=MED|edá={{edá|12|037|1991}}|procedencia={{bandera|Grecia}} [[Levadiakos|APO Levadiakos]]}} {{Xugador de fútbol|num=10|nac=Nixeria|nome=[[John Obi Mikel]]|pos=MED|edá={{edá|22|4|1987}}|procedencia={{bandera|China}} [[Tianjin Teda]]}} {{Xugador de fútbol|num=11|nac=Nixeria|nome=[[Victor Moses]]|pos=DEL|edá={{edá|12|12|1990}}|procedencia={{bandera|Inglaterra}} [[Chelsea Football Club|Chelsea]]}} {{Xugador de fútbol|num=15|nac=Nixeria|nome=[[Ramón Azeez]]|pos=MED|edá={{edá|12|12|1992}}|procedencia={{bandera|España}} [[Club Deportivo Lugo|CD Lugo]]}} {{Xugador de fútbol|num=17|nac=Nixeria|nome=[[Ogenyi Onazi]]|pos=MED|edá={{edá|25|12|1992}}|procedencia={{bandera|Turquía}} [[Trabzonspor]]}} {{Xugador de fútbol|num=20|nac=Nixeria|nome=[[Michael Uchebo]]|pos=DEL|edá={{edá|2|2|1990}}|procedencia={{bandera|Marruecos}} [[Wydad de Casablanca]]}} |- | colspan=8 style="background: #FFFFFF" align=center| Delanteros {{Xugador de fútbol|num=7|nac=Nixeria|nome=[[Ahmed Musa]]|pos=DEL|edá={{edá|14|10|1992}}|procedencia={{bandera|Inglaterra}} [[Leicester City Football Club|Leicester City]]}} {{Xugador de fútbol|num=8|nac=Nixeria|nome=[[Obafemi Martins]]|pos=DEL|edá={{edá|28|10|1984}}|procedencia={{bandera|China}} [[Shanghai Shenhua]]}} {{Xugador de fútbol|num=9|nac=Nixeria|nome=[[Emmanuel Emenike]]|pos=DEL|edá={{edá|10|5|1987}}|procedencia={{bandera|Grecia}} [[Olympiacos Fútbol Club|Olympiacos]]}} {{Xugador de fútbol|num=18|nac=Nixeria|nome=[[Kelechi Iheanacho]]|pos=DEL|edá={{edá|03|10|1996}}|procedencia={{bandera|Inglaterra}} [[Manchester City Football Club|Leicester City F.C]]}} {{Xugador de fútbol|num=19|nac=Nixeria|nome=[[Uche Nwofor]]|pos=DEL|edá={{edá|17|09|1991}}|procedencia={{bandera|Holanda}} [[VVV-Venlo|Venlo]]}} {{Xugador de fútbol|num=23|nac=Nixeria|nome=[[Shola Ameobi]]|pos=DEL|edá={{edá|12|10|1981}}|procedencia={{bandera|Inglaterra}} [[Notts County Football Club|Notts County]]}} {{Equipu de fútbol fin |entrenador={{bandera|GER}} [[Gernot Rohr]] }} == Estadístiques == '''Lleenda:''' <small>PX: Partíos xugaos; PG: Partíos ganaos; PE: Partíos empataos; PP: Partíos perdíos; GF: Goles a favor; GC: Goles en contra.</small> === [[Copa Mundial de Fútbol]] === La última participación de [[Nixeria]] nuna [[Copa Mundial de Fútbol|Copa Mundial de la]] [[FIFA]] asocedió nel acabante concluyir Mundial de {{bandera|Brasil}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|Brasil 2014]]. Nel referíu mundial formaron parte del Grupu F xunto a {{sel|Arxentina}}, {{sel|Bosnia y Herzegovina}} y el combináu de {{sel|Irán}}, quedando en 2º llugar del Grupu, detrás de los suramericanos, lo cual dexó-yos aportar a Octavos de final, onde-yos tocó cruciar se col ganador del Grupu E, Francia, siendo abatíos polos galos 2-0, quedándose coles ganes de ser el 4º equipu d'[[África]] n'algamar los Cuartos de final d'una Copa del Mundu. {| align=border border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=#008000 style="color:white;" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="66"| Posición !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Uruguái}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|Uruguái 1930]] | colspan="8" rowspan="6" align="center"|''Nun participó'' |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Italia|1861}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1934|Italia 1934]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Francia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1938|Francia 1938]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Brasil}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|Brasil 1950]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Suiza}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1954|Suiza 1954]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Suecia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1958|Suecia 1958]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Chile}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|Chile 1962]] | colspan="8" rowspan="8" align="center"|''Nun se clasificó'' |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Inglaterra}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|Inglaterra 1966]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Méxicu}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Méxicu 1970]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Alemaña}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1974|Alemaña 1974]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Arxentina|alt}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1978|Arxentina 1978]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|España}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1982|España 1982]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Méxicu}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|Méxicu 1986]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Italia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1990|Italia 1990]] |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1994|Estaos Xuníos 1994]] | [[Nixeria na Copa Mundial de Fútbol de 1994|Octavos de final]] | 9°|| 4|| 2|| 0|| 2|| 7|| 4 |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Francia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|Francia 1998]] | [[Nixeria na Copa Mundial de Fútbol de 1998|Octavos de final]] | 12°|| 4|| 2|| 0|| 2|| 6|| 9 |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Corea del Sur}}{{bandera|Xapón}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|Corea del Sur y Xapón 2002]] | [[Nixeria na Copa Mundial de Fútbol de 2002|Primer fase]] | 27°|| 3|| 0|| 1|| 2|| 1|| 3 |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Alemaña}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2006|Alemaña 2006]] | colspan="8" align="center"|''Nun se clasificó'' |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Sudáfrica}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|Sudáfrica 2010]] | [[Nixeria na Copa Mundial de Fútbol de 2010|Primer fase]] | 27°|| 3|| 0|| 1|| 2|| 3|| 5 |- bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Brasil}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|Brasil 2014]] | [[Nixeria na Copa Mundial de Fútbol de 2014|Octavos de final]] | 16°|| 4|| 1|| 1|| 2|| 3|| 5 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Rusia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2018|Rusia 2018]] | colspan="8" |''Clasificáu'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Qatar}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2022|Qatar 2022]] | colspan="8" |''Por apostase'' |- align=center ! [[Tabla estadística de la Copa Mundial de Fútbol|Total]] ! 6/22!! 32°!! 18!! 5!! 3!! 10!! 20!! 26 |} === [[Copa Africana de Naciones]] === {| align=border border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center align=center bgcolor=#008000 style="color:white;" !width="223"| Añu !width="118"| Ronda !width="68" | Posición !width="36"| PX !width="36"| PG !width="36"| PE !width="36"| PP !width="36"| GF !width="36"| GC |- align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Sudán}} [[Copa Africana de Naciones 1957|Sudán 1957]] | colspan="8" rowspan="2" align="center"|''Nun participó'' |-align=center bgcolor=#f9f9f9 ![[Ficheru:Flag of the United Arab Republic.svg|border|20px|Bandera de la República Árabe Xunida]] [[Copa Africana de Naciones 1959|Rep. Árabe Xunida 1959]] |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Etiopía}} [[Copa Africana de Naciones 1962|Etiopía 1962]] | colspan=8|''Retiróse''<ref group="n">Nixeria retirar na última ronda de clasificación cuando perdía 2-0 contra Tunicia nel partíu de vuelta, dempués de ganar 2-1 na ida.</ref> |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Ghana}} [[Copa Africana de Naciones 1963|Ghana 1963]] | Primer fase |6º||2||0||0||2||3||10 |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Tunicia}} [[Copa Africana de Naciones 1965|Tunicia 1965]] | colspan="8" align="center"|''Nun participó'' |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Etiopía}} [[Copa Africana de Naciones 1968|Etiopía 1968]] | colspan="8" align="center"|''Nun se clasificó'' |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Sudán}} [[Copa Africana de Naciones 1970|Sudán 1970]] | colspan="8" align="center"|''Retiróse'' |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Camerún}} [[Copa Africana de Naciones 1972|Camerún 1972]] | colspan="8" rowspan="2" align="center"|''Nun se clasificó'' |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Exiptu}} [[Copa Africana de Naciones 1974|Exiptu 1974]] |- bgcolor=#CD7F32 !{{Bandera|Etiopía}} [[Copa Africana de Naciones 1976|Etiopía 1976]]||Tercer llugar||3º |6||3||1||2||11||10 |- bgcolor=#CD7F32 !{{Bandera|Ghana}} [[Copa Africana de Naciones 1978|Ghana 1978]]||Tercer llugar||3º |5||2||2||1||8||5 |-align=center bgcolor=gold !style="border: 3px solid red"|{{Bandera|Nixeria}} [[Copa Africana de Naciones 1980|Nixeria 1980]] ! Campeón||1º||5||4||1||0||8||1 |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Libia}} [[Copa Africana de Naciones 1982|Libia 1982]] | Primer fase |6º||3||1||0||2||4||5 |-align=center bgcolor=silver !{{Bandera|Costa de Marfil}} [[Copa Africana de Naciones 1984|Costa de Marfil 1984]] ! Subcampeón||2º |5||1||3||1||7||8 |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Exiptu}} [[Copa Africana de Naciones 1986|Exiptu 1986]] | colspan="8" align="center"|''Nun se clasificó'' |-align=center bgcolor=silver !{{Bandera|Marruecos}} [[Copa Africana de Naciones 1988|Marruecos 1988]] ! Subcampeón||2º |5||1||3||1||5||3 |-align=center bgcolor=silver !{{Bandera|Arxelia}} [[Copa Africana de Naciones 1990|Arxelia 1990]] ! Subcampeón||2º |5||3||0||2||3||8 |- bgcolor=#CD7F32 !{{Bandera|Senegal}} [[Copa Africana de Naciones 1992|Senegal 1992]]||Tercer llugar||3º |5||4||0||1||8||5 |-align=center bgcolor=gold !{{Bandera|Tunicia}} [[Copa Africana de Naciones 1994|Tunicia 1994]] ! Campeón||1º||5||3||2||0||9||3 |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Sudáfrica}} [[Copa Africana de Naciones 1996|Sudáfrica 1996]] | colspan=8|''Retiróse''<ref group="n">Nixeria retirar de la Copa de Africa 1996 tando clasificada p'apostar la fase final, en [[Sudáfrica]].</ref> |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Burkina Fasu}} [[Copa Africana de Naciones 1998|Burkina Fasu 1998]] | colspan=8|''Descalificaos'' |-align=center bgcolor=silver !style="border: 3px solid red"|{{Bandera|Ghana}}{{Bandera|Nixeria}} [[Copa Africana de Naciones 2000|Ghana y Nixeria 2000]] ! Subcampeón||2º |6||4||2||0||12||5 |- bgcolor=#CD7F32 !{{Bandera|Malí}} [[Copa Africana de Naciones 2002|Malí 2002]]||Tercer llugar||3º |6||3||2||1||4||2 |- bgcolor=#CD7F32 !{{Bandera|Tunicia}} [[Copa Africana de Naciones 2004|Tunicia 2004]]||Tercer llugar||3º |6||4||1||1||11||5 |- bgcolor=#CD7F32 !{{Bandera|Exiptu}} [[Copa Africana de Naciones 2006|Exiptu 2006]]||Tercer llugar||3º |6||4||1||1||7||3 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Ghana}} [[Copa Africana de Naciones 2008|Ghana 2008]] | Cuartos de final |7º||4||1||1||2||3||3 |- bgcolor=#CD7F32 !{{Bandera|Angola}} [[Copa Africana de Naciones 2010|Angola 2010]]||Tercer llugar||3º |6||3||1||2||6||4 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{Bandera|Gabón}}{{Bandera|Guinea Ecuatorial}} [[Copa Africana de Naciones 2012|Gabón y Guinea Ecuat. 2012]] | colspan="8" align="center"|''Nun se clasificó'' |-align=center bgcolor=gold !{{Bandera|Sudáfrica}} [[Copa Africana de Naciones 2013|Sudáfrica 2013]] ! Campeón||1º||6||4||2||0||11||4 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Guinea Ecuatorial}} [[Copa Africana de Naciones 2015|Guinea Ecuatorial 2015]] | colspan="8" rowspan="2" aling="center"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Gabón}} [[Copa Africana de Naciones 2017|Gabón 2017]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Camerún}} [[Copa Africana de Naciones 2019|Camerún 2019]] | colspan="8" rowspan="1" align="center"|''Por apostase'' |- align=center ! [[Copa Africana de Naciones#Participaciones por equipu Total]] !17/31||4º||86||45||22||19||120||84 |} === [[Campeonatu Africanu de Naciones]] === {| align=border border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center align=center align=center bgcolor=green style="color:white;" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="66"| Posición !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Costa de Marfil}} [[Campeonatu Africanu de Naciones de 2009|Costa de Marfil 2009]] | colspan="8" rowspan="2" align="center"|''Nun clasificó'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Sudán}} [[Campeonatu Africanu de Naciones de 2011|Sudán 2011]] |- bgcolor=#CD7F32 ! {{bandera|Sudáfrica}} [[Campeonatu Africanu de Naciones de 2014|Sudáfrica 2014]] ||'''Tercer llugar'''||'''3°'''||6||4||1||1||13||8 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Ruanda}} [[Campeonatu Africanu de Naciones de 2016|Ruanda 2016]] | Primer fase |9º||3||1||1||1||5||3 |- align=center bgcolor=silver ! {{bandera|Marruecos}} [[Campeonatu Africanu de Naciones de 2018|Marruecos 2018]] | '''Subcampeón''' | '''2°'''||6||4||1||1||8||6 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Etiopía}} [[Campeonatu Africanu de Naciones de 2020|Etiopía 2020]] | colspan="8" rowspan="1"|''Por apostase'' |- align=center ! [[Tabla estadística del Campeonatu Africanu de Naciones Total]] ! 2/5 !!5°!! 9!! 5!! 2!! 2!! 18!! 11 |- |} === [[Copa FIFA Confederación]] === {| align=border border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=#008000 style="color:white;" !width="221"| Añu !width="116"| Ronda !width="66"| Posición !width="34"| PX !width="34"| PG !width="34"| PE !width="34"| PP !width="34"| GF !width="34"| GC |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Arabia Saudita}} [[Copa Rei Fahd 1992|Arabia Saudita 1992]] | colspan="8" align="center"|''Nun se clasificó'' |- bgcolor=#9acdff ! {{bandera|Arabia Saudita}} [[Copa Rei Fahd 1995|Arabia Saudita 1995]] | '''Semifinales'''||4º||3||1||2||0||4||1 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Arabia Saudita}} [[Copa FIFA Confederación 1997|Arabia Saudita 1997]] | colspan="8" rowspan="6"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Méxicu}} [[Copa FIFA Confederación 1999|Méxicu 1999]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Corea del Sur}}{{bandera|Xapón}} [[Copa FIFA Confederación 2001|Corea del Sur y Xapón 2001]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Francia}} [[Copa FIFA Confederación 2003|Francia 2003]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Alemaña}} [[Copa FIFA Confederación 2005|Alemaña 2005]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Sudáfrica}} [[Copa FIFA Confederación 2009|Sudáfrica 2009]] |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Brasil}} [[Copa FIFA Confederación 2013|Brasil 2013]] | Primer ronda||5º||3||1||0||2||7||6 |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|Rusia}} [[Copa FIFA Confederación 2017|Rusia 2017]] |colspan="8" rowspan="1"|''Nun se clasificó'' |- align=center bgcolor=#f9f9f9 ! {{bandera|QAT}} [[Copa FIFA Confederación 2021|Qatar 2021]] |Por apostase | | | | | | | |- align=center ! [[Copa FIFA Confederación#Estadístiques|Total]] ! 2/11!! 15º!! 6!! 2!! 2!! 2!! 11!! 7 |- |} ==Uniforme== ===Uniforme Actual=== {| {{tablaguapa}} style="text-align:center; background:#fff; width:60%;" |- ! colspan=5 style="with:100%; text-align:center;"| Uniforme Actual <small>[ 2018–presente ]</small> |- ! Local !!colspan=2| Visita |- || {{Football kit |align = left | pattern_la = _ngra18h | pattern_b = _nga18h | pattern_ra = _ngra18h | pattern_sh = _nga18h | pattern_so = _nga18h | leftarm = 007700 | body = 007700 | rightarm = 007700 | shorts = FFFFFF | socks = 37FF5D | títulu = }} || {{Football kit | align = left | pattern_la = _ngra18a | pattern_b = _ngra18a | pattern_ra = _ngra18a | pattern_sh = _ngra18a | pattern_so = _nga18a | leftarm = 084000 | body = FFFFFF | rightarm = 084000 | shorts = 084000 | socks = 1A4030 | títulu = }} |} {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="text-align: center; background: #ffffff; width:75%;" ! colspan=5 style="with: 100%;" align="center" | Historial |- ! Periodu !! Marca !! Local !!colspan=2| Visita |- || 1949 |rowspan=15| || {{Football kit | align = left| pattern_la= | pattern_b= _vneck| pattern_ra= | leftarm= FF2400| body= FF2400| rightarm= FF2400| shorts= FFFFFF| socks= FFFFFF| title= }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = | pattern_b = _collar| pattern_ra = | leftarm = FFFFFF | body = FFFFFF | rightarm = FFFFFF | shorts = 0000FF | socks = FFFFFF | title = }} |- || 1980 || {{Football kit | align = left| pattern_la = _whiteshoulders| pattern_b = _whiteshoulders| pattern_ra = _whiteshoulders| pattern_sh = _white_stripes| pattern_so = _band_white| leftarm = 347C17| body = 347C17| rightarm = 347C17| shorts = 347C17| socks = 347C17| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = | pattern_b = _collar| pattern_ra = | leftarm = FFFFFF | body = FFFFFF | rightarm = FFFFFF | shorts = FFFFFF | socks = FFFFFF | title = }} |- || 1984 || {{Football kit | align = left| pattern_la = _whiteshoulders| pattern_b = _collarwhite| pattern_ra = _whiteshoulders| pattern_sh = | pattern_so = | leftarm = 008751| body = 008751| rightarm = 008751| shorts = FFFFFF| socks = 008751| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = | pattern_b = | pattern_ra = | leftarm = FFFFFF | body = FFFFFF | rightarm = FFFFFF | shorts = 008751| socks = FFFFFF | title = }} |- || 1988 || {{Football kit | align = left| pattern_la = _greenborder| pattern_b = _collargreen| pattern_ra = _greenborder| pattern_sh = | pattern_so = _band_green| leftarm = FFFFFF| body = FFFFFF| rightarm = FFFFFF| shorts = FFFFFF| socks = FFFFFF| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la =_whiteborder | pattern_b =_collarwhite| pattern_ra = _whiteborder| leftarm = 008000 | body = 008000 | rightarm = 008000 | shorts = 008000 | socks = 008000 | title = }} |- || 1990 || {{Football kit | align = left| pattern_la = _adidasstripeswhite| pattern_b = _adidaswhite| pattern_ra = _adidasstripeswhite| pattern_sh = | pattern_so = _2_stripes_white| leftarm = 347C17| body = 347C17| rightarm = 347C17| shorts = FFFFFF| socks = 347C17| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = | pattern_b =_collargreen | pattern_ra = | leftarm = FFFFFF | body = FFFFFF | rightarm = FFFFFF | shorts = FFFFFF | socks = FFFFFF | title = }} |- || 1994 || {{Football kit | Adidas align = left| pattern_la =_whiteborder| pattern_b = _nga94| pattern_ra = _whiteborder| pattern_sh = _whitesides| pattern_so = __adidas_thick_stripes_white| leftarm = 009933 | body = 009933| rightarm = 009933| shorts = 009933| socks = 009933| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = _nigeria1994a| pattern_b = _nigeria1994a| pattern_ra = _nigeria1994a| pattern_sh = _nigeria1994a| pattern_so = __adidas_thick_stripes_green| leftarm = FFFFFFF| body = FFFFFFF| rightarm = FFFFFFF| shorts = FFFFFFF| socks = FFFFFFF| title = }} |- || 1996 || {{Football kit | Nike align = left| pattern_la =_nigeria96h| pattern_b = _nigeria96h| pattern_ra = _nigeria96h| pattern_sh = _nigeria96h| pattern_so = _nigeria96h| leftarm = 009933 | body = 009933| rightarm = 009933| shorts = 009933| socks = 009933| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la =_greenborder| pattern_b = | pattern_ra = _greenborder| leftarm = FFFFFF | body = FFFFFF | rightarm = FFFFFF | shorts = FFFFFF | socks = FFFFFF | title = }} |- || 1998 || {{Football kit | align = left| pattern_la =_nga98h| pattern_b = _vneck_nga98h| pattern_ra = _nga98h| pattern_sh = _whitesides| leftarm = 008751 | body = 008751| rightarm = 008751 | shorts = 008751| socks = 008751| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la =_nga98a| pattern_b = _vneck_nga98a| pattern_ra = _nga98a| pattern_sh = _greensides| leftarm = FFFFFF | body = FFFFFF| rightarm = FFFFFF | shorts = FFFFFF| socks = FFFFFF| title = }} |- || 2002 || {{Football kit | align = left| pattern_la = | pattern_b = _nig02h| pattern_ra = | pattern_sh = | pattern_so = | leftarm = 00FF00| body = 00FF00| rightarm = 00FF00| shorts = 00FF00| socks = 00FF00| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = | pattern_b =_nig02a| pattern_ra =| pattern_sh = | pattern_so = | leftarm = FFFFFF| body = FFFFFF| rightarm = FFFFFF| shorts = FFFFFF| socks = FFFFFF| title = }} |- || 2006 || {{Football kit | align = left| pattern_la = _nig06h| pattern_b = _nig06h| pattern_ra = _nig06h| pattern_sh = _nig06h| pattern_so = _3_stripes_white| leftarm = 008000| body = 008000| rightarm = 008000| shorts = 008000| socks = 008000| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = _nig06a| pattern_b = _nig06a| pattern_ra = _nig06a| pattern_sh = _nig06a| pattern_so = _3_stripes_green| leftarm = 008000| body = FFFFFF| rightarm = 008000| shorts = 008000| socks = FFFFFF| title = }} |- || 2010 || {{Football kit | align = left| pattern_la = _nig10h| pattern_b = _nig10h| pattern_ra = _nig10h| pattern_sh = _adidaswhite| pattern_so = _3_stripes_white| leftarm = 008000| body = 008000| rightarm = 008000| shorts = 008000| socks = 008000| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = _nig10a| pattern_b = _nig10a| pattern_ra = _nig10a| pattern_sh = _nig10a| pattern_so = _nig10a| leftarm = 008000| body = FFFFFF| rightarm = 008000| shorts = 008000| socks = FFFFFF| title = }} |- || 2013 || {{Football kit | align = left| pattern_la = _nig12h| pattern_b = _nig12h| pattern_ra = _nig12h| pattern_sh = _adidaswhite| pattern_so = _3_stripes_white| leftarm = 008000| body = 008000| rightarm = 008000| shorts = 008000| socks = 008000| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = _shoulder_stripes_white_shirt_alt| pattern_b = _darkgreensidesoutline| pattern_ra = _shoulder_stripes_white_shirt_alt| pattern_sh = _adidasonwhite| pattern_so = _3_stripes_green| leftarm = 008000| body = FFFFFF| rightarm = 008000| shorts = 008000| socks = FFFFFF| title = }} |- || 2014 || {{Football kit | align = left| pattern_la = _nigeria1415h| pattern_b = _nigeria1415h| pattern_ra = _nigeria1415h| pattern_sh = _nigeria1415h| pattern_so = _nigeria1415h| leftarm = 008000| body = 008000| rightarm = 008000| shorts = 008000| socks = 58C655| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = _nigeria1415a| pattern_b = _nigeria1415a| pattern_ra = _nigeria1415a| pattern_sh = _nigeria1415a| pattern_so = _nigeria1415a| leftarm = 008000| body = 008000| rightarm = 008000| shorts = 008000| socks = FFFFFF| title = }} |- || 2015 || {{Football kit | align = left| pattern_la = _nigeria15h| pattern_b = _nigeria15h| pattern_ra = | pattern_sh = _nikewhite| pattern_so = _nigeria15h| leftarm = 008000| body = 008000| rightarm = 008751| shorts = 008751| socks = 58C655| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = _green hoops| pattern_b = _santos1415h| pattern_ra = | pattern_sh = | pattern_so = | leftarm = | body = | rightarm = | shorts = | socks = FFFFFF| title = }} |- || 2016-17 || {{Football kit | align = left| pattern_la = _nigeria16h| pattern_b = _nigeria16h| pattern_ra = _nigeria16h| pattern_sh = | pattern_so = _nigeria16h| leftarm = 008000| body = 008000| rightarm = 008000| shorts = 008000| socks = 008000| title = }} |colspan=2| {{Football kit | align = left| pattern_la = _nigeria16a| pattern_b = _nigeria16a| pattern_ra = _nigeria16a| pattern_sh = _nigeria16a| pattern_so = _nigeria16a| leftarm = | body = | rightarm = | shorts = | socks = FFFFFF| title = }} |- |} == Palmarés resumíu == === Seleición Absoluta === * '''[[Copa Africana de Naciones]] (3):''' [[Copa Africana de Naciones 1980|1980]], [[Copa Africana de Naciones 1994|1994]] y [[Copa Africana de Naciones 2013|2013]]. * Subcampeón (4): [[Copa Africana de Naciones 1984|1984]], [[Copa Africana de Naciones 1988|1988]], [[Copa Africana de Naciones 1990|1990]], [[Copa Africana de Naciones 2000|2000]] * Tercer Llugar (7): [[Copa Africana de Naciones 1976|1976]], [[Copa Africana de Naciones 1978|1978]], [[Copa Africana de Naciones 1992|1992]], [[Copa Africana de Naciones 2002|2002]], [[Copa Africana de Naciones 2004|2004]], [[Copa Africana de Naciones 2006|2006]], [[Copa Africana de Naciones 2010|2010]] :; Torneos amistosos * '''1 Copa Carlsberg:''' [[1998]].<ref>{{Cita web |url=http://www.mundosoccer.com/despvar.asp?gr=copacarlsberg&mon=copacarlsberg.html&url=torneossele/copacarlsberg/copacarlsberg98/homecc98.html |títulu=Copa Carlsberg 98 |editor=Mundosoccer.com |fecha=27 d'ochobre de 2005 }}</ref> === Seleición Olímpica === * '''[[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]]:''' ** 1 ''[[Medaya d'oru]]'': [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Atlanta 1996|Atlanta 1996]]. ** 1 ''[[Medaya de plata]]'': [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Beixín 2008|Beixín 2008]]. ** 1 ''[[Medaya de bronce]]'': [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|''Ríu'' 2016]]. * '''Copa Africana de Naciones Sub-23:''' [[Campeonatu Africanu Preolímpicu de 2015|2015]] === Seleición Sub-20 === * '''[[Campeonatu Xuvenil Africanu|Campeonatu Africanu Sub-20]] (5):''' [[1983]], [[1985]], [[1987]], [[1989]], [[2005]]. === Seleición Sub-17 === * '''[[Copa Mundial de Fútbol Sub-17]] (5):''' [[Copa Mundial de Fútbol Sub-16 de 1985|1985]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 1993|1993]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2007|2007]], [[Copa_Mundial_de_Fútbol_Sub-17_de_2013|2013]], [[Copa_Mundial_de_Fútbol_Sub-17_de_2015|2015]] * '''[[Campeonatu Africanu Sub-17]] (2):''' [[2001]] y [[2007]] == Xugadores == {{AP|Categoría:Futbolistes de la seleición de fútbol de Nixeria}} === Más participaciones === {|class="wikitable sortable" cellpadding="3" style="text-align: center;" |- !# !Xugador !Periodu !Partíos !Goles |- |rowspan="2"|1 |align="left"|'''[[Vincent Enyeama]]''' |2000 – 2015 |101 |0 |- |align="left"|'''[[Joseph Yobo]]''' |2001 – 2014 |101 |7 |- |rowspan="2"|3 |align="left"|[[Nwankwo Kanu]] |1994–2011 |86 |12 |- |align="left"|[[Mudashiru Lawal]] |1975–1985 |86 |12 |- |5 |align="left"|'''[[Mikel John Obi]]''' |2005 – Presente |82 |6 |- |6 |align="left"|[[Jay-Jay Okocha]] |1993–2006 |73 |14 |- |7 |align="left"|[[Ahmed Musa]] |2010 - Presente |66 |13 |- |8 |align="left"|[[Peter Odemwingie]] |2002 - Presente |63 |10 |- |9 |align="left"|[[Finidi George]] |1991–2002 |62 |6 |- |rowspan="2"|10 |align="left"|[[Stephen Keshi]] |1983–1995 |60 |9 |- |align="left"|[[Elderson Echiéjilé]] |2009 – Presente |60 |2 |- |} === Más goles === {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- !width=50px|# ! style="width:150px;"|Xugador !width=50px|Goles !width=50px|Partíos !width=75px|Promediu de Gol ! style="width:100px;"|Carrera |- | 1 || [[Rashidi Yekini]] || 37 || 58 || 0.64 || 1983–1998 |- | 2 || [[Segun Odegbami]] || 22 || 47 || 0.47 || 1976–1981 |- | 3 || [[Yakubu Aiyegbeni]] || 21 || 58 || 0.36 || 2000–2012 |- | 4 || [[Ikechukwu Uche]] || 19 || 46 || 0.42 || 2007–2014 |- |-bgcolor=cfecec | 5 || [[Obafemi Martins]] || 18 || 40 || 0.45 || 2004–Present |- | rowspan=4|6 || [[Julius Aghahowa]] || 14 || 31 || 0.45 || 2000–2007 |- | [[Asuquo Ekpe]] || 14 || 28|| 0.5|| 1956–1966 |- | [[Jay-Jay Okocha]] || 14 || 73 || 0.19 || 1993–2006 |- | [[Thompson Usiyan]] || 14 || 25 || 0,56 || 1976–1981 |- | rowspan=6|10 || [[Daniel Amokachi]] || 13 || 46 || 0.28 || 1990–1999 |- | |[[Nwankwo Kanu]] || 13 || 86 || 0.15 || 1994–2011 |- | [[Sunday Oyarekhua]] || 13 || 30 || 0.42 || 1971–1976 |- | [[Samson Siasia]] || 13 || 46 || 0.28 || 1984–1998 |- | [[Victor Obinna]] || 13 || 48 || 0.27 || 2006–2014 |- |-bgcolor=cfecec | [[Ahmed Musa]] || 13 || 63 || 0.21 || 2010–Present |} == Entrenadores == {{AP|Categoría:Entrenadores de la seleición de fútbol de Nixeria}} {{columnes}} * [[John Finch]] (1949) * [[Elliot Williams]] (1954–1956) * [[-yos Courtier]] (1956–1960) * [[Dominic Taylor]] (1960–1961) * [[George Vardar]] (1961–1963) * [[Joey Blackwell]] (1963–1964) * [[Daniel Anyiam]] (1964–1965) * [[József Ember]] (1965–1968) * [[Peter Amaechina]] (1969–1970) * [[Karl-Heinz Marotzke]] (1970–71) * [[Jorge Penna]] (1972–1973) {{Nueva columna}} * [[Karl-Heinz Marotzke]] (1974) * [[Tihomir Jelisavčić]] (1974–1978) * [[Otto Glória]] (1979–1982) * [[Gottlieb Göller]] (1981) * [[Festus Onigbinde]] (1983–1984) * [[Chris Udemezue]] (1984–1986) * [[Patrick Ekeji]] (1985) * [[Paul Hamilton]] (1987–1989) * [[Manfred Hoener]] (1988–1989) * [[Clemens Westerhof]] (1989–94) * [[Shaibu Amodu]] (1994–1995) {{Nueva columna}} * [[Jo Bonfrere]] (1995–1996) * [[Shaibu Amodu]] (1996–1997) * [[Philippe Troussier]] (1997) * [[Monday Sinclair]] (1997–1998) * [[Bora Milutinović]] (1998) * [[Thijs Libregts]] (1999) * [[Jo Bonfrere]] (1999–2001) * [[Shaibu Amodu]] (2001–2002) * [[Festus Onigbinde]] (2002) * [[Christian Chukwu]] (2002–2005) * [[Augustine Eguavoen]] (2005–07) {{Nueva columna}} * [[Berti Vogts]] (2007–2008) * [[James Peters]] (2008) * [[Shaibu Amodu]] (2008–2010) * [[Lars Lagerbäck]] (2010) * [[Augustine Eguavoen]] (2010) * [[Samson Siasia]] (2010–2011) * [[Stephen Keshi]] (2011–2014) * [[Shaibu Amodu]] (2014) * [[Stephen Keshi]] (2014) * [[Daniel Amokachi]] (2014-2015) * [[Stephen Keshi]] (2015) (Interín) * [[Shaibu Amodu]] (2015) * [[Sunday Oliseh]] (2015-2016) * [[Samson Siasia]] (2016) (interín) * [[Salisu Yusuf]] (2016) * [[Gernot Rohr]] (2016-Presente) {{final columnes}} == Notes y referencies == === Notes === {{llistaref|group="n"}} === Referencies === {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [https://web.archive.org/web/20080512022532/http://www.kickoffnigeria.com/ Kick Off Nixeria – Nigerian Football/Soccer News] * [http://forum.cybereagles.com/ Cyber Eagles – Nigerian Football Discussion Forum] * [http://www.thefifaworldcups.com/worldcups/Country-NIXERIA.html Nixeria nes Copes del Mundu] * [http://www.thefifaworldcups.com/worldcups/Country-NIXERIA.html#RANGE!SQ Los Equipos de Nixeria nes Copes del Mundu] * [http://www.thefifaworldcups.com/worldcups/Country-NIXERIA.html#RANGE!HTH Los Récores de Nixeria contra otros Equipos nes Copes del Mundu] * [https://web.archive.org/web/20120110013208/http://greeneagles.org/ GreenEagles.org – Unofficial Database of The Super Eagles of Nixeria] * [http://www.rsssf.com/tablesn/nig-intres.html RSSSF archive of results 1955–2008] {{Socesión | títulu = [[Copa Africana de Naciones Campeones d'África]] | periodu = [[Copa Africana de Naciones 1980|Nixeria 1980]]<br />[[Copa Africana de Naciones 1994|Tunicia 1994]]<br />[[Copa Africana de Naciones 2013|Sudáfrica 2013]] | predecesor = {{selb|GHA}}<br />{{selb|CIV}}<br />{{selb|ZAM}} | socesor = {{selb|GHA}}<br />{{selb|RSA}}<br />{{selb|CIV}} | títulu2 = [[Xuegos Olímpicos|Campeones&nbsp;Olímpicos]] | periodu2 = [[Xuegos Olímpicos d'Atlanta 1996|Atlanta 1996]] | predecesor2 = {{selb|ESP}} | socesor2 = {{selb|CMR}} }} {{Tradubot|Seleición de fútbol de Nigeria}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Seleiciones deportives de Nixeria]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 0s8kakjgxvmv0ol8kcg0u65xe860lxh 0 137201 3710076 3672406 2022-08-19T11:37:21Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |bgcolour = silver |nome = Clement Greenberg |imaxe = |tamañodelaimagen = |piedefoto = |nome de nacencia = |fecha de nacencia = [[16 de xineru]] de [[1909]] |llugar de nacencia = [[Nueva York]], [[Estaos Xuníos]] |fecha de fallecimientu = [[7 de mayu]] de [[1994]] |llugar de fallecimientu Nueva York, EE.XX. |nacionalidad = [[Estaos Xuníos|Estauxunidense]] |area = |educación = |movimiento = [[Espresionismu astractu]] |obrasdestacadas = |patrones = |influidopor = |influyó = |premios = }} '''Clement Greenberg''' {{nym}} foi un influyente críticu d'[[arte]] d'[[Estaos Xuníos]] bien rellacionáu col movimientu [[Arte astracto|astractu]] nos [[Estaos Xuníos]]. En particular, promovió'l movimientu del [[Espresionismu astractu]] y tuvo rellaciones bien estreches col pintor [[Jackson Pollock]]. == Kitsch == Greenberg graduar na Universidá de Syracuse de [[Nueva York]]. Destacó per vegada primera como críticu d'arte col so ensayu ''Avant-Garde and Kitsch'', publicáu per vegada primera nel periódicu [[Partisan Review]] de 1939. Nesti artículu Greenberg afirmó que la [[vanguardia]] y l'arte [[Movimientu Modernu|modernista]] foi un mediu d'aguantase a la nivelación de la cultura producida pola propaganda capitalista. Greenberg apoderar de la pallabra alemana '[[kitsch]]' pa describir esti consumismu, anque les sos connotaciones camudaron dende entós escontra una noción más afirmativa de materiales de refugaya de la cultura capitalista. L'arte moderno, como la filosofía, esploró les condiciones so les cualos esperimentamos y entendemos el mundu. == Espresionismu astractu == Nos años posteriores a la [[Segunda Guerra Mundial]], Greenberg consideró que los meyores artistes de vanguardia taben surdiendo n'Estaos Xuníos y non n'Europa. Defendió en particular a [[Jackson Pollock]] como'l meyor pintor de la so xeneración, conmemorando los llenzos de [[Espresionismu astractu#Evolución#Action painting|«pintura xestual»]] ''all over''. Nel ensayu del añu 1955 tituláu «American-Type Painting», Greenberg defendió la obra de los [[espresionismu astractu|espresionistes astractos]], ente ellos [[Jackson Pollock]], [[Willem de Kooning]], [[Hans Hofmann]], [[Barnett Newman]], y [[Clyfford Still]], como la siguiente etapa nel arte moderno, acotando qu'esti pintores taben avanzando escontra un mayor énfasis na «''planeidad''» del planu pictóricu. Greenberg afirmó qu'esti calter planu dixebraba la so obra de la de los antiguos maestros, quien consideraben el calter planu del llenzu como una torga pa la pintura. Greenberg defendió un métodu d'autocrítica que dexara que la pintura astracta pasara de ser ''decorativu papel pintáu'' a un auténticu arte. Consideraba qu'Estaos Xuníos se convirtió nel guardián del «arte avanzao». Allabó movimientos similares que taben teniendo llugar nel estranxeru y, dempués del ésitu de la esposición de Painters Eleven en 1956 colos [[artistes astractos estauxunidenses]] na galería Riverside de Nueva York, viaxó a [[Toronto]] a ver la obra del grupu en 1957. Quedó particularmente impresionáu pol potencial de pintores como William Ronald y Jack Bush, y más tarde desenvolvió una amistá íntima con Bush. Greenberg vio na obra post-Painters Eleven de Bush una clara manifestación del cambéu dende l'espresionismu astractu escontra la [[Espresionismu astractu#Evolución#Color-field painting|pintura de los campos de color]] y l'astracción llírica, un cambéu qu'él reclamara na mayor parte de los sos escritos de la dómina. Refugó'l [[Pop Art]] de los [[años 1960]], un enclín claramente influyíu pola cultura kitsch. La so oposición a les teoríes [[postmodernismo|postmodernas]] y a los movimientos socialmente comprometíos dientro del arte llevaron a que fora refugáu por artistes ya historiadores del arte posterior. == Astracción post-pictórica == Col tiempu, Greenberg esmolecióse porque dalgunos espresionistes astractos habíen quedáu amenorgaos a un conxuntu de manierismos» y buscó una nueva serie d'artistes qu'algamaren una cierta pureza que revelara la veracidá del [[llenzu]], y los aspeutos bidimensionales del espaciu («planeidad»). Greenberg acuñó'l términu «[[Astracción postpictórica]]» pa estremalos del Espresionismu astractu, o Astracción pictórica, tal como Greenberg prefería llamala. L'astracción post-pictórica reaccionó contra l'astracción gestural y ramificóse en dos grupos, el pintores ''Hard-Edged'' como [[Ellsworth Kelly]] y [[Frank Stella]] quien esploraron les rellaciones ente formes y cantos, y los [[Espresionismu astractu#Evolución#Color-field painting|pintores ''Color-Field'']] como [[Helen Frankenthaler]] y [[Morris Louis]], quien virtieron pintura esleida nel llenzu ensin imprimación pa esplorar los aspeutos del color puro y fluyío. == Ver tamién == * [[Historia del arte]] * [[Modernidá]] * [[Arte postmoderno]] * [[Espresionismu astractu]] * [[Jackson Pollock]] * [[Willem de Kooning]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.sharecom.ca/greenberg/default.html Clement Greenberg] {{NF|1909|1994|Greenberg, Clement}} {{Tradubot|Clement Greenberg}} [[Categoría:Ensayistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Críticos y crítiques d'arte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Teóricos del arte]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 6oyp28nd0u7ihmz10qrmxfcvek6vmwr 0 137232 3709291 3708872 2022-08-18T13:38:30Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki [[Ficheru:CiviltàValleIndoMappa.png|thumbnail|Mapa de la civilización del valle del ríu Indo.]] [[Ficheru:IVC Map.png|thumbnail|Máxima estensión de la cultura del valle del Indo.]] [[Ficheru:Carte Indus.jpg|thumbnail|Mapa francés qu'amuesa los sitios arqueolóxicos rellacionaos cola civilización de Harappa.]] La '''cultura del valle del Indo''' foi una civilización de la [[Edá del Bronce]] que se desenvolvió dende [[circa|c.]] [[IV mileniu e.C.|3300 e.C. ]] hasta [[sieglu XIV e.C.|1300 e.C. ]] a lo llargo del [[valle del Indo]], n'[[Afganistán]], [[Paquistán]] y el noroeste de la [[India]]. Tomaba cerca d'un centenar d'asentamientos y dos ciudaes importantes: [[Harappa]] y [[Mohenjo-Daro]], dambos sitios en [[Paquistán]]. En xunto entendía l'área más estensa de toles civilizaciones antigües, más d'un millón de quilómetros cuadraos, y travesó dellos [[Etapes de la cultura del valle del Indo|periodos]], siendo la so máxima rellumanza ente'l [[sieglu XXVI e.C.|2600]] y el [[sieglu XX e.C.|1900 e.C. ]] Al igual que les civilizaciones de la [[Mesopotamia]] y [[Exiptu]], dependíen del so ríu. Como'l [[ríu Nilu|Nilo]], l'[[ríu Indo|Indo]] enchíase tolos años, anubriendo estenses zones y depositando sedimentos fértiles. Esti inmensu potencial agrícola foi la base sobre la cual desenvolvióse l'urbanismu en redol al ríu Indo. Coles cultures prehistóriques del valle del Indo prepárase'l primer capítulu de la [[historia de la India]]. Trátase d'un llargu periodu prehistóricu, probáu por testimonios [[neolíticu|líticos]]. Per otra parte, pueden atopase muertes prehistóriques hasta'l [[primer mileniu e.C.|primer mileniu e.C. ]], esto ye, hasta un tiempu en que la península yá entrara na historia. En sentíu estrictu, les cultures del Indo pertenecen a la prehistoria, yá que solamente dexaron restos arqueolóxicos, ensin documentos lliterarios. Pero, p'apreciar la historia india fai falta tomar en considerancia estes cultures urbanes [[arios|prearias]]. == Primeros llabradores == Les escavaciones realizaes indiquen que los primeros llabradores pertenecíen al [[VII mileniu e.C.|VII&nbsp;mileniu e.C. ]], nuna rexón entendida ente les llombes de [[Beluchistán]] y la [[llanura Indo-Gangética]]. Esta área presenta tierres altes (especiales pal llendo pel branu), y ríos permanentes que desaguan na llanura de Kacchi. Escontra principios del [[VI mileniu e.C.|VI&nbsp;mileniu e.C. ]] construyéronse cases d'[[adobe]] (lladriyos de folla) y fabricaron ferramientes de güesu y [[pedernal]] apolazáu, hachos pulíos y piedres de amolar. Exemplares d'estes ferramientes fueron atopaes en [[Mergar|Mehrgarh]]. == La civilización del Indo == Coles nueves escavaciones demostróse que'l nome «cultures del Indo» ye demasiáu acutáu; pero otru nome como «periodu de Harappa», ye insuficiente pa entender estes cultures en tola dimensión temporal. Les complexes sociedaes de la llanura de Kacchi fueron el preludiu de la colonización final del valle del Indo. Nun principiu tuvo habitada por grupos de llabradores. Depués empezaron a apaecer ciudaes fortificaes. A esta dómina conocer como «periodu inicial del Indo». Esta fase formativa remata nel periodu desenvueltu del Indo» ([[sieglu XXVIII e.C.|2700]] al [[sieglu XXV e.C.|2400 e.C. ]]), cuando la diversidá rexonal primitiva foi reemplazada pola uniformidá cultural y creóse una única provincia que tomaba tola llanura del Indo. Escontra'l [[sieglu XXV e.C.|2400 e.C. ]] desenvolviérase una complexa civilización urbana, comparable a la d'[[Antiguu Exiptu|Exiptu]] y [[Mesopotamia]]. == Recursos económicos == [[Ficheru:Mohenjodaro toy 001.jpg|thumbnail|Xuguete pa neños atopáu en [[Mohenjo Daro]].]] === Agricultura === Los principales cultivos alimenticios yeren el [[trigu]] y la [[cebada]],<ref>{{cita publicación |apellíu=Jarrige|nome=J.-F.|añu=1986|títulu=Excavations at Mehrgarh-Nausharo|publicación=Pakistan Archaeology|volume=10|númberu=22|páxines=63–131}}</ref> que se semaben en primavera, cuando les agües del hinchente reculaben y crecíen con un mínimu esfuerciu. Tamién cultivaben [[sésamu]], [[llegume]]s, [[dátil]]es y [[melón|melones]]. En dellos llugares tamién se cultivaba [[arroz]], pero namái se convirtió nuna planta de cultivu fundamental cuando los asentamientos estender hasta'l [[Ganges|ríu Ganges]] Mediu y Baxu, dempués del [[sieglu XV e.C.|1400 e.C. ]] === Testiles === Practicaben la hilanderia y la textilería de llana y algodón. Un fragmentu d'[[algodón]] texíu proveniente de Mohenjo-Daro ye la prueba más antigua del usu de los testiles d'algodón nel mundu antiguu, siendo ésti'l testil más importante d'[[India]] na actualidá. === Ganadería === Los homes de la civilización del Indo criaron una amplia gama d'animales domésticos, ente otros, el [[pollín]], el [[Bos taurus|güe]], el [[Bos taurus indicus|ganáu con gorrumba]] de la India, el [[búfalu de ríu]], y entrenaben [[elefantes]]; animales que dende entós se consideraron como elementos típicos del escenariu rural indiu. Sicasí desconocíen el [[caballu]]. === Industria === Afataben los sos cuerpos con ricos ornamientos de plata, oru, marfil y piedres precioses. Conocíen el cobre, l'estañu y el plomu. Utilizaben el cobre pa les armes, preseos ya instrumentos. Tamién utilizaben ferramientes de bronce (inclusive hachos). Pa fines domésticos faíen instrumentos de folla d'una gran variedá de formes. Combinaben cola agricultura y la ganadería, la metalurxa y l'alfarería. Aprovechando la fuercia de los animales tantu nel tresporte como nel aráu, cargaben materies primes y bienes destinaos al consumu internu y al intercambiu comercial. == Comerciu == [[Ficheru:Site lothal.jpg|thumbnail|Vista (en 2003) del sitiu arqueolóxicu onde s'atopaba l'aldega de Lothal.]] [[Ficheru:Lothal bath toilet.jpg|thumbnail|Vista (en 2003) de los baños públicos na aldega de [[Lothal]].]] Les ciudaes del Indo comerciaban non solo con productos agrícoles, sinón con metales como l'oru, la plata, el plomu y l'estañu, xoyes y piedres semipreciosas ([[lapislázuli]] y [[turquesa]]), ferramientes, instrumentos y cerámiques. Les sos buelgues apaecieron en documentos [[Sumeria|sumerios]] y [[Acadia|acadios]] nos que se rexistra'l comerciu d'[[oru]], [[ébanu]] y [[cornalina]] en naves que, según dellos historiadores, veníen de esta rexón. Mientres la fase Harappa desenvuélvese'l comerciu esterior que munchos calificaron como importante pa la crecedera del urbanismu y el so caltenimientu. Les causes por qu'esistiera esti comerciu yeren buscar materiales que nun s'atopaben n'el mesmu territoriu y consiguir oxetos de luxu pa la élite, que yera quien controlaba esti comerciu. Les ciudaes de la cultura Harappa creaben colonies d'esplotación d'onde s'estrayíen los materiales que precisaben, por bien llueñe que tuvieren. Un exemplu d'ellos ye [[Shortugai]], una colonia que s'atopa nel norte del actual Afganistán d'onde sacaba lapislázuli, cobre y estañu. Amás d'otres colonies en [[Baluchistán]]. L'área que participaba del comerciu esterior cola zona del valle del Indo yera la de la [[Arabia|península arábiga]] (en concretu la rexón de Omán, ye dicir la zona costera), la zona de Mesopotamia y l'actual Irán. Escontra'l [[tercer mileniu e.C.|tercer mileniu e.C. ]] esti comerciu marítimu col golfu, enllazó la India con Mesopotamia, que la so ruta pudo provocar l'intercambiu cultural y humanu. [[Carl Saver|Carl O. Saver]] creyer pola dispersión de plantes adomaes dende África a Arabia y nel sur de la India al empar. Amuesa del intercambiu cultural son les escultures que son bien paecíes ente Mesopotamia y el Valle del Indo como la representación del monu. Les evidencies más clares d'esti contautu esternu ye'l descubrimientu d'artefactos típicamente harappienses en Omán como la cerámica o sellos de bronce. Estos productos entraron en Mesopotamia dende mediaos del [[sieglu XXVI e.C.|2500]] hasta'l [[sieglu XIV e.C.|1300 e.C. ]], pero sábese que fueron fluctuaciones constantes de productos mientres tola fase harappiense. De fechu testos mesopotámicos faen referencies a rellaciones comerciales con un territoriu qu'ellos llamen [[Meluhha]] y que munchu investigadores creen que fai referencia a la zona del valle del Indo. Amás hai evidencies de que ciudadanos harappienses asítiase en Mesopotamia y qu'acabaron por aculturizarse. Per otru llau, suxúrese que'l tratu comercial ente estos territorios nun foi direutu sinón vía'l golfu o al traviés de Baluchistán, y non direutamente ente les ciudaes de los dos rexones. Poro, los pocos habitantes de ciudaes de Harappa que vivieren en Mesopotamia nun yeren representantes d'estes ciudaes del valle del Indo. La cerámica del Indo tamién circuló por toa esta zona del Asia meridional: cerámica en forma de copes, cacía común, tamién dellos tiestos con inscripciones n'escritura indio (como la de [[Ras al-Junayz]]). Tamién cerámica específica d'un centru productos como la de Sorath Harappan en Guyarat, que s'atopa en gran cantidá en Saar (actual [[Baḥréin]]). Amás atopáronse jarras en delles ciudaes del Indo (según nel golfu): Mohenjo Daro, Harappa, Balakot, [[Dolavira|Dholavira]], Miri Qalet, Nausharo y Sotkah Koh. Puede se que sirvieren pa tresportar el vinu escontra'l golfu, porque la viticultura formaba parte de l'agricultura en puxanza nesta dómina. Tamién s'importaba [[plata]] d'[[Afganistán]] ya [[Irán]], cobre de [[Khetri]] en [[Rayastán]], [[Baluchistán]] y [[Arabia]], [[turquesa]] y [[jade]] d'Asia central ya [[Irán]]. == Cultura == [[Ficheru:Mohenjo-daro Priesterkönig.jpeg|thumbnail|Estatua del rei sacerdote, en Mohenjo-daro, usando ''[[ajrak]] sindhi'', periodu harappano maduru tardíu, Muséu Nacional (Karachi, Paquistán)]] [[Ficheru:IndusValleySeals.JPG|thumbnail|Tablillas de magre carauterístiques del valle del Indo (nel Muséu Británicu, de Londres)]] [[Ficheru:The_'Ten_Indus_Scripts'_discovered_near_the_northern_gateway_of_the_Dholavira_citadel.jpg|thumbnail|Diez carácter harappanos (del [[sieglu XXX e.C.|2900 e.C. ]] aprox.), afayaos cerca de la entrada norte de la ciudá de [[Dholavir]]a]] Estes civilizaciones construyeron ciudaes intelixentemente pensaes y planiaes. Amás de los cultivos mentaos enantes, desenvolvieron la so propia escritura, diseñaron xoyes y moldiaron figures de terracota o en folla. === Escritura === {{AP|Escritura del Indo}} Xuntu col comerciu, surdió un sistema d'escritura con calteres y signos inscritos en sellos de folla cocío o piedres llises que nun fueron esclariaos nin descifraos polos especialistes. Dalgunos d'estos calteres comparten una gran semeyanza con calteres atopaos na [[Isla de Pascua]].{{ensin referencies}} === Estauínes y sellos === En [[1946]], Sir [[Mortimer Wheeler]] afayó en [[Harappa]] cientos d'estauínes de [[terracota]]. Estes figures femenines yeren más estilizadas que les antigües y abuitaes dioses de la fertilidá. En delles d'elles atoparon collares ya incrustaciones de metales preciosos. Fueron tamién afayaes otres artesaníes, tales como reproducciones de carretes en miniatura, tiraes por animales y figures d'animales de la rexón (rinocerontes, tigres, monos, elefantes y búfalos). Estes tablillas -créese que yeren usaes como sellos- son d'un material terráneo fácilmente moldiable, y calecíu al fornu pa endurecer. Quedaba dempués recubiertu d'un tipu de [[barniz]] o [[laca]]. Una cuarta parte de los animales representaos correspuende a un animal yá desapaecíu con un cuernu curvu. La cantidá d'artesaníes atopaes, según los variaos diseños, demuestren qu'esta industria yera tan importante pal comerciu como l'agricultura o la metalurxa. === Ciudaes === Los sitios más grandes yeren les ciudaes de Harappa y Mohenjo-Daro. El so planu consiste nun montículo eleváu o ciudadela qu'apoderaba una área residencial más estensa. Les ciudadeles paecen contener edificios de naturaleza relixosa, ceremonial y alministrativa, pero nun esisten restos de nengún palaciu. En dellos llugares el trazáu de la ciudá rescampla, con buelgues d'una rede regular de cais cruciaes. Los habitantes más probes moraben en viviendes d'una sola habitación. Utilizaben na construcción lladriyos cocíu d'un tamañu estándar: 24&nbsp;× 14&nbsp;× 7&nbsp;[[centímetru|cm]]. Les cases individuales teníen baños y escusaos que se baleraben nun receptáculu de cerámica o direutamente nel desaguadoriu de les cais. Nel Valle del Indo apaecen les primeres civilizaciones que s'entamen rápido. Dos de les ciudaes más importantes que fueron afayaes en [[1922]] son les ciudaes de Harappa y de Mohenjo Daro. Na ciudá de Mohenjo Daro podemos atopar una ciudá baxa onde trescurría la mayor parte de la vida ciudadana y la ciudadela, allugada al oeste de la ciudá baxa, planiada, onde apaecíen edificios que se referíen al gobiernu. Nun se destacar un elementu que s'identifique como palaciu, estructura de poder unitariu que podía faer suponer qu'esistía dalgún personaxe qu'apoderaba o que controlaba, sinón una serie d'edificios que teníen que ver col control políticu pero que nun se destacar unu del otru, lo que fai suponer que les estructures de poder nes ciudaes del Valle del Indo nun yeren monárquiques. De la observación podemos sacar les siguientes conclusiones: * Había una planificación xeneral de les ciudaes, * Hai una diferencia d'importancia ente cais (cais principales y secundaries) qu'ordenaben les viviendes. * Les viviendes formaben un sistema zarráu, les cases convivíen escontra un patiu interior. La rellación coles cais yera práuticamente nula, y protexía a les partes privaes del ruiu de les cais. * Teníen un sistema tecnificado pa la producción de materiales constructivos (por casu, lladriyos) que se faíen colo que-y brindaba'l so redolada. * Cuntaben con una rede d'infraestructura: un sistema de rede cloacal y canalización pa la provisión d'agua. Foi una civilización que duró enforma tiempu. Empezó escontra'l [[sieglu XXV e.C.|2400 e.C. ]] y terminó escontra'l [[sieglu XVII e.C.|1600 e.C. ]] == Fin de la civilización == Nel presente, munchos especialistes creen que'l colapsu de la civilización del Indo foi causada pola seca y el cayente del comerciu con Exiptu y Mesopotamia.<ref name="Science">{{cita publicación |publicación=Science Magacín|fecha=6 de xunu de 2008|volume=320|títulu=Indus Collapse: The End or the Beginning of an Asian Culture?|páxines=1282–3}}</ref> Tamién se suxurió que pueden contribuyir al colapsu, la inmigración de nuevos pueblos, deforestación, hinchentes, cambéu nel cursu de los ríos, alredor del [[sieglu XVI e.C.|1500 e.C. ]],<ref>Knipe, David. Hinduism. San Francisco: Harper, 1991</ref> o'l cambéu climáticu.<ref>phys.org/news/2014-02-torne-bronze-age-megacities-linked.html</ref> Los signos del colapsu son anteriores a les invasiones de [[pueblos indoeuropeos]] procedentes de les estepes, que con gran facilidá apoderar de la rexón gracies a les armes de bronce y los carros de combate. La xente de la [[cultura de Gandhara]] (nesta mesma rexón) compartió afinidaes biolóxiques coles aldegues neolítiques de [[Timargarh]] y [[Mehrgarh]], y cola población harapana, lo que suxure un continuu biolóxicu.<ref>[[Kennedy, K. A. R.|Kenneth Kennedy]]: ''[[God-apes and fossil men: palaeoanthropology of South Asia]]'' (páx.&nbsp;339). [[Ann Arbor]] (Michigan): University of Michigan Press, 2000.</ref> == Enllaces esternos == {{commonscat|Indus Valley Civilization}} * [http://www.elconfidencial.com/alma-corazon-vida/2016-09-17/hubo-una-civilizacion-que-vivio-ensin-guerres-nin-desigualdá-mientres-700-anos acabar-de-afayar_1260723/?utm_medium=social Hubo una civilización que vivió ensin guerres mientres 700 años] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Cultura del valle del Indo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cultura del valle del Indo|Cultura del valle del Indo]] [[Categoría:Prehistoria d'Afganistán]] [[Categoría:Prehistoria de Paquistán]] [[Categoría:Prehistoria de la India]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 8zrl65bw7cskodf5d2o7j11xq1t28jn 0 137236 3709867 3688487 2022-08-19T09:19:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Daniel Defoe}} {{persona}} '''Daniel Foe''' {{nym}}<ref>D'alcuerdu a [[Paul Duguid]] en [http://firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/view/1405/1323 "Limits of self organization"], ''First Monday'' (11 de setiembre 2006): "La mayoría de les fontes confiables sostienen que la fecha de la so nacencia ye inciertu y puede cayer ente 1659 a 1661. El día de la so muerte tamién ye inciertu."</ref>, más conocíu pol so seudónimu '''Daniel Defoe''', foi un [[escritor]], [[periodista]] y [[panfletu|panfletista]] [[Inglaterra|inglés]], mundialmente conocíu pola so novela ''[[Robinson Crusoe]]''. Defoe ye importante por ser unu de los primeres cultivadores de la [[novela]], xéneru lliterariu que se popularizó n'[[Inglaterra]] y tamién recibió'l títulu de padre de tolos novelistes ingleses<ref>[http://www.aboutenglish.it/englishpress/defoe.htm The English Press, Then and Now]</ref> A Defoe considérase-y pioneru de la [[prensa económica]].<ref name="Letters to John Law">{{cita llibru |autor= Gavin John Adams|títulu=Letters to John Law|añu= 2012| url=https://books.google.com/books?id=espxkAw-5bsC&pg=PR53|editorial= Newton Page |páxines=liii-lv |isbn= 978-1-934619-08-7}}</ref>. [[Ficheru:Finsbury bunhill defoe 1.jpg|thumb|200px|Memorial de Daniel Defoe, Bunhill Fields, City Road, [[Londres]] (xineru de 2005).]] == Biografía == === Los sos primeros años === Nació probablemente en Fore Street,<ref name=EncylLon>{{cita llibru|autor1=[[Christopher Hibbert|Hibbert, Christopher]]; Ben Weinreb; John Keay; Julia Keay.|títulu=The London Encyclopaedia|url=https://books.google.com/books?id=xa0D0PqiwfEC&pg=PA304|añu=2010|ubicación=Londres|editorial=Pan Macmillan|isbn=978-0-230-73878-2|páxina=304}}</ref> na parroquia de St. Giles Cripplegate, Londres. La fecha y el llugar de la so nacencia son inciertos. El so padre, James Foe, como miembru del gremiu de carniceros conocíu como la Compañía de Carniceros (n'inglés The Worshipful Company of Butchers), dedicar al oficiu de cereru usando'l [[sebu]] como material pa la creación de les [[cera|ceres]]. Daniel añediría más tarde l'aristocráticu "De" al so nome y en ciertes ocasiones afirmaría baxar de la familia De Beau Faux. Los sos padres yeren [[presbiterianu|presbiterianos]] disidentes, asina consideraos porque les sos creencies relixoses nun coincidíen totalmente coles de la [[Ilesia d'Inglaterra]] (establecida y caltenida pol Estáu inglés).<ref>[http://www.gradesaver.com/author/daniel-defoe/ Biografía de Daniel Defoe (1659?-1731)] vistu 1 d'agostu 2013.</ref><ref>"Defoe in Stoke Newington". Arthur Secord, P.M.L.A. v. 66, páxs. 211, 1951. Citáu en Thorncroft, p. 9, que lo identifica como "un académicu americanu".</ref> La so madre Annie finó cuando tenía diez años.<ref name="autogenerated2006">{{cita llibru|títulu=The Broadview Anthology of Literature: The Restoration and the Eighteenth Century|añu=2006|editorial=Broadview Press|allugamientu=Toronto|isbn=978-1-55111-611-2|editor=Joseph Laurence Black}}</ref><ref name = rich>Richetti, John J. (2005) ''The Life of Daniel Defoe''. Malden, MA: Blackwell Publishing, ISBN 978-0-631-19529-0, {{DOI|10.1002/9780470754665}}.</ref> En 1667, recibe les sos primeres enseñances en Dorking, depués en Stoke Newington Green, na Academia pa disidentes dirixida por Charles Morton (quien sería vicepresidente de la [[Universidá Harvard]]). Dempués d'abandonar l'academia y decidir que nun quería ser ministru, Defoe meter nel mundu de los negocios polo xeneral, comerciando con artículos tan desemeyaos como la [[calcetia|calcetería]], artículos comunes de [[llana]] o productos vinícoles. A pesar de les sos ambiciones y de que mercaría una finca nel campu y una embarcación (al empar que civetas pa faer arume), raramente atopábase llibre de deldes, motivu pol que aportó a encarceláu. En 1684, Defoe casóse cola moza Mary Tuffley, recibiendo una dote de 3700 [[Llibra esterlina|llibres esterlines]]. Coles sos deldes recurrentes, les dificultaes del matrimoniu aumentaron. Tuvieron ocho fíos, de los cualos seis sobrevivieron.<ref name="autogenerated2006"/> En [[1685]] Defoe sofitó la nefasta [[Rebelión de Monmouth|rebelión]] del duque de [[Monmouth]]. Esta vegada pudo escapar a la condena gracies a un indultu llográu cola ayuda del maxistráu George Jeffreys. Una vegada que foi puestu en llibertá, viaxó probablemente a [[Europa]] y [[Escocia]], y ye bien posible que fora mientres esti periodu cuando comerciara con vinu coles ciudaes de [[Cádiz]], [[Porto]] y [[Lisboa]]. En 1688 sofita a [[Guillermu III d'Orange]] na [[Revolución Gloriosa]]. Alredor de [[1695]] tornó a Inglaterra, usando'l nome "Defoe", y actuando como "comisariu d'impuestos del cristal", responsable de cobrar los que gravaban les botelles. En [[1696]] dirixía una empresa de texas y lladriyos en Tilbury, [[Essex]]. === El panfletario y la prisión === [[Ficheru:Daniel Defoe by James Charles Armytage (cropped).jpg|thumb|Daniel Defoe na picota pa escarniu públicu. Grabáu de James Charles Armytage, basáu en Eyre Crowe, 1862.]] Les actividaes polítiques de Defoe xuntu col so activismu panfletista traxeron el so arrestu y l'esposición a la [[Picota (columna)|picota]] el [[31 de xunetu]] de [[1703]], debíu principalmente a un panfletu tituláu ''El camín más curtiu colos disidentes'' (''The Shortest Way with [[Dissenters]]''). Nesti panfletu asonsañaba a los ''[[Tory|tories]]'' de la Ilesia, aparentando l'argumentación sobre l'esterminiu de los "disidentes". La publicación del so poema «Himnu a la picota» («Hymn to the Pillory») provocó, sicasí, que'l públicu rexuntáu alredor de la mesma picota llanzára-y flores, en llugar d'oxetos dañibles y nocivos, y que bebiera al so salú. Dempués de tres díes na picota, Defoe foi encarceláu na prisión de Newgate. Robert Harley, primer conde de Oxford y Mortimer, facilitó la so salida en cuenta de la cooperación de Defoe como espía. Fundó la periódica ''Revista sobre los asuntos de Francia'' (''A Review of the Affairs of France'') en [[1704]], ayudando al ministeriu de Harley. Esta ''revisión'' realizar ensin interrupciones hasta [[1713]]. Cuando Harley perdió poder en 1708, Defoe siguió escribiendo pa sofitar a Godolphin, pa depués volver sofitar a Harley y a los tories mientres el so periodu de gobiernu ente [[1710]] y [[1714]]. Tres la muerte de la [[Ana de Gran Bretaña|reina Ana]], los tories cayeron del poder y Defoe siguió realizando trabayos pal serviciu d'intelixencia del gobiernu de los [[Whig]]. Antes del so trabayu novelísticu, Defoe escribió ''The Family Instructor'' (1715), un manual de conducta sobre deberes relixosos; ''Minutes of the Negotiations of Monsr. Mesnager'' (1717), onde s'identifica como [[Nicolas Mesnager]], y ''Continuation of the Letters Writ by a Turkish Spy'' (1718), una sátira sobre la cultura europea. La famosa novela de Defoe titulada ''[[Robinson Crusoe]]'', escrita en [[1719]], cunta'l [[naufraxu]] d'un home nuna isla erma y les aventures que vivió nella. L'autor pudo basar la so novela na hestoria real del naufraxu del marineru escocés [[Alexander Selkirk]] y del marineru español [[Pedro Serrano]].<ref>{{cita web |títulu=Alexander Selkirk, el Robinson Crusoe de verdá |url=http://viajes.elpais.com.uy/2011/11/17/alexander-selkirk-el-robinson-crusoe-de-verdá/ |obra=El País |fechaaccesu=13 de mayu de 2013}}</ref> La siguiente novela de Defoe foi ''Les aventures del capitán Singleton'' (''The Life, Adventures and Piracies of the Famous Captain Singleton''), escrita en [[1720]], la semeya realizada sobre'l poder redentor del amor d'un home por otru. Hans Turley amosó apocayá cómo l'amor de Quaker William pol capitán Singleton dixebró a este d'una vida criminal y de piratería, y de la esistencia d'un votu solemne pa vivir felizmente más tarde en Londres como pareya sentimental, amarutaos de [[Grecia|griegos]], ensin falar inglés en públicu y con Singleton casáu cola hermana de William pa guardar les apariencies. Una obra tardida, que de cutiu se llee como si fuera non ficción, ye'l so rellatu de la [[Gran Plaga de Londres]] de [[1665]]: ''Diariu del añu de la peste (A Journal of the Plague Year''), una complexa novela histórica publicada en 1722. Tamién escribió ''[[Moll Flanders|Fortunes y adversidaes de la famosa Moll Flanders]]'' (''The Fortunes and Misfortunes of the Famous Moll Flanders'', más conocida a cencielles como ''Moll Flanders'') en [[1722]], una [[novela picaresca]] narrada en primer persona que trata alrodiu de la cayida y de la final redención d'una muyer solitaria nel [[sieglu XVII]] n'Inglaterra. Apaez como una ''furcia'', [[bigamia|bígama]], lladrona que vive nel distritu inglés conocíu como The Mint, denominación dada pol rei [[Enrique VIII]] por cuenta de que la so casa de la moneda (''mint'' n'inglés) taba allugada ellí, que comete [[adulteriu]] y [[incestu]], anque tiende a ganase la simpatía del llector. Esta obra cumple les carauterístiques propies del xéneru picarescu: narración n'episodios, evolución del personaxe en función de los fechos que-y asoceden, cambéu de clase social de la protagonista, la simulación y l'engañu son la forma principal d'actuar de Moll. L'autor realiza un finximientu narrativu pol que se fai pasar como editor, etc. ''Moll Flanders'', xunto a la obra titulada ''Roxana o l'amante afortunada'' ('Roxana: The Fortunate Mistress''), que foi escrita en [[1724]], ufierta exemplos importantes de la manera nel cual Defoe paez poblar los sos personaxes ficticios (anque posiblemente traíos de la vida real), ensin llindalos puramente a muyeres. ''Un viaxe por tola Isla de Gran Bretaña'' (''A tour thro' the Whole Island of Great Britain)'' ye otru trabayu que caltién el so valor. Producíu ente [[1724]] y [[1727]], ye un rellatu detalláu de les sos visites a delles ciudaes y pequeñes llocalidaes y ye una escelente descripción de Gran Bretaña antes de la [[Revolución industrial]]. Cuando'l famosu criminal [[Jonathan Wild]] foi colgáu, Defoe escribió un rellatu pal ''Applebee's Journal'' en mayu y depués publicó ''True and Genuine Account of the Life and Actions of the Late Jonathan Wild'' en xunu de [[1725]]. ''Historia política del diañu'' (''The Political History of the Devil'', [[1726]]) suena en chancia o sátira. Pero los críticos cunten que Defoe realmente pensaba que'l [[Diañu]] participaba na historia mundial. El so puntu de vista ye'l d'un presbiterianu del s. XVIII: culpa al Diañu de les [[Cruzaes]] y ver cercanu a los poderes de la Europa católica. Daniel Defoe finó en 1731, probablemente mientres vivía na clandestinidá, fuxendo de los sos acreedores. Embaráxense como feches de la muerte de Defoe el 24 y el 25 d'abril d'esi añu, recibiendo sepultura en Bunhill Fields, Londres. == Defoe y la Xunión Anglu-Escocesa de 1707 == Non menos de 545 títulos, ente los que s'atopen dende poemes satíricos, panfletos políticos y relixosos hasta volumes, fueron atribuyíos a Defoe. Les sos ambicioses empreses nos negocios lleváron-y a la bancarrota en [[1692]], teniendo al so cargu a la so esposa y siete fíos que caltener. En [[1703]] publicó un ataque irónicu a los Altos Tories, y foi procesáu por bilordios incendiarios, sentenciáu a la picota, multáu con 200 marques, y deteníu pa prestar de la Reina. Desesperáu, escribió a William Paterson, conocíu como ''London Scot'' (lliteralmente'l ''escocés de Londres''), fundador del [[Bancu d'Inglaterra]] y parte instigadora del [[Proyeutu Darién]], home d'enfotu de [[Robert Harley]], primer conde de Oxford y Mortimer, primer Ministru y xefe del serviciu d'intelixencia nel gobiernu inglés. Harley aceptó los servicios de Defoe y lliberólu en [[1703]]. Darréu publicó ''The Review'', qu'apaecería selmanalmente, pa depués salir tres veces per selmana, escritu na so mayoría por él mesmu. Esta foi la principal fonte vocera del Gobiernu Inglés promocionando'l [[Acta d'Unión de 1707]]. Defoe empezó la so campaña en ''The Review'' y otros panfletos destinaos a la opinión inglesa, proclamando que sería'l final de l'amenaza del norte, que ganaríen pa la [[tesorería]] una «inestimable tesorería d'homes» y un nuevu mercáu de valores qu'amontaría'l poder d'Inglaterra. En setiembre de [[1706]] Harley mandó a Defoe a Edimburgu como axente secretu, pa faer tou lo posible p'ayudar a la seguridá de aquiescencia del Tratáu. Yera bien consciente del riesgu que corría él mesmu. Gracies a llibros tales como ''Les cartes de Daniel Defoe'' (editáu por G. H. Healy, Oxford 1955), que se dispunxeron pa la llectura, púdose saber muncho más alrodiu de les sos actividaes como axente secretu. Los sos primeros informes tuvieron llenos de descripciones intenses de demostraciones violentes en contra de la Unión. Según les sos propies pallabres «Un ensame d'escoceses ye de lo peor na so clase». Años más tarde, John Clerk de Penicuik, un líder unionista, escribió nes sos memories que «Yera un espía ente nós, pero nun yera conocíu como tal una y bones otra manera Alteriar d'Edimburgu fixéra-y cachos». Siendo como yera presbiterianu, Defoe, que sufriera n'Inglaterra polos sos convencimientos relixoses, foi aceptáu como conseyeru de l'Asamblea Xeneral de la Ilesia d'Escocia y asistía a los comités del [[Parllamentu d'Escocia]]. Cuntólu a Harley que «taba al tantu de tolos sos disparates», pero que «apaecía perfectamente ensin llevantar barruntos como correspondía a cualesquier otru n'Inglaterra». Más tarde sería capaz d'influyir nes propuestes que salieren nel Parllamentu, informando de les mesmes como sigue: {{cita|Teniendo l'honor de ser unviáu al comité pa los qu'aquelles enmiendes fueron suspendíes, tuvi la bona fortuna de romper les sos midíes en dos particulares, vía compensa en maíz y la proporción del exerciciu.}} Pa Escocia usaba distintos argumentos, inclusive opuestos a los qu'usaba n'Inglaterra, por casu, de cutiu inorando la doctrina inglesa de la soberanía del Parllamentu, diciéndo-y a los escoceses qu'ellos podíen tener completu enfotu nes garantíes del Tratáu. Dar a entender que dalgunos de los sos panfletos fueron escritos por escoceses, confundiendo inclusive a historiadores de reputación, que los citaron como evidencies de la opinión escocesa de la dómina. Lo mesmo asocede pa una amplia hestoria de la Unión publicada por Defoe en [[1709]]; dellos historiadores inda lu traten como una fonte contemporánea de valor pa los sos propios trabayos. Defoe aprovechar del dolor que reinaba nel ambiente pa dar a la so hestoria un aire d'oxetividá dando dalgún espaciu a los sos argumentos en contra de la Unión, pero siempres teniendo la última pallabra pa él mesmu. Espachó al principal oponente de la Unión, Andrew Fletcher de Saltoun, a cencielles ignorándo-y. Nun se-y responsabilizó de l'astucia del [[James Hamilton, IV duque de Hamilton|duque de Hamilton]], el líder oficial del Escuadrón Volante en contra de la Unión,{{ensin referencies}} quien finalmente actuó en contra de los sos collacios nos estaos decisivos del alderique. Hamilton lideró una rebelión anti-unionista en [[1708]], onde los ''Covenanters'' (movimientu presbiterianu que xugó un importante papel na hestoria d'Escocia) colaron dende Galloway (siendo traicionaos en Dumfries) pa xunise a los [[xacobinismu|jacobitas]], movimientu políticu dedicáu a la restauración de los reis Stuart a los tronos d'Inglaterra y Escocia), n'Edimburgu. Un brazu armáu de les Highland acampáu fora d'Edimburgu recibieron les llaves de la ciudá de manes d'un guardia, dexándo-yos entrar nella. El pernomáu duque nun pudo allegar, por cuenta de un dolor de mueles, y les fragates franceses que s'atopaben nel estuariu de Forth tuvieron que tornar. Defoe nun intentó esplicar el porqué'l mesmu Parllamentu d'Escocia, que fuera tan vehemente pal so [[independencia]] dende l'añu [[1703]] hasta'l [[1705]], tornárase tan supino en [[1706]]. Recibió una ínfima cantidá de sueldu de los sos pagadores y, poques gracies, nenguna clase de reconocencia polos sos servicios emprestaos al gobiernu. Fixo usu de la so esperiencia escocesa pa escribir ''Un viaxe al traviés de tola Isla de Gran Bretaña'' (n'inglés ''Tour thro' the whole Island of Great Britain''), publicada en 1726, onde almitía de fechu que la medría del comerciu y de la población n'Escocia, lo cual predixera de resultes de la Unión, yera "non el casu, sinón lo contrario". La descripción de Defoe de [[Glasgow]] (Glaschu), considerándola como un «Queríu Llugar Verde» (n'inglés ''Dear Green Place'') foi de cutiu mal citada como una traducción [[gaélicu escocés|gaélica]] pa la ciudá. El gaélicu ''Glas'' podría significar gris o verde, ''chu'' significa perru o buecu. ''Glaschu'' probablemente puede significar de fechu ''Furacu Verde''. El "Queríu Llugar Verde", como munches coses d'Escocia, yera un caldu de cultivu del malestar en contra de la Unión. El ministru relixosu local, conocíu como ''Tron'', apuró a la so congregación a llevantase y esmolecese de la Ciudá de Dios». El «Queríu Llugar Verde» y la Ciudá de Dios» riquieron de les tropes del gobiernu pa detener a los alborotadores que fixeren cachos copies del Tratáu, al igual que fixeron con cuasi cada ''[[mercat cross]]'' (los ''mercat cross'' son monumentos que pueden atopase en ciudaes y pueblos escoceses onde'l comerciu yera parte de la vida económica del llugar) n'Escocia. Cuando Defoe revisitó a mediaos de la década de 1720 la zona, alvirtió que la hostilidá escontra'l so partíu yera «por cuenta de que yeren ingleses y a la Unión, pa la cual cuasi declarar universalmente en contra». == Obres == * ''A Letter to a Dissenter from his Friend at the Hague'', 1688 (''Carta a un disidente, del so amigu en L'Haya'') * ''Essay on Projects'', 1697 (''Ensayu de proyeutos'') * ''True Born Englishman: A Satyr'', 1701 - excerpt (''Ciertu inglés nacíu: un Sátiru'' - estractu.) * ''The Shortest-Way with the Dissenters'', 1702 (''El camín más curtiu colos disidentes'') * ''Hymn to the Pillory'', 1703 (''Himnu a la picota,'') * ''Giving Alms Non Charity'', 1704 (''Dar llimosna non la caridá'') * ''A True Relation of the Apparition of One Mrs Veal'', 1705 (''Una verdadera rellación de l'apaición d'una Señora Tenral'') * ''The Consolidator'', 1705 (''El consolidador'') * ''Everybody's Business is Nobody's Business: or, Private abuses, public grievances: exemplified in the pride, insolence, and exorbitant wages of our women, servants, footmen, etc. / by Daniel Defoe''. (''Los negocios de tol mundu son los negocios de naide'') * ''[[Atlantis Major]] (a political satire) : Printed in Olreeky, the chief city of the north part of Atlantis Major'' (''Atlantis Mayor (una sátira política): Impresa en Olreeky, Cabecera principal de partir norte de Atlantis Mayor'') * ''The Family Instructor'', 1715 (''La familia del instructor'') * ''Dickory Cronke, the Dumb Philosopher'', 1719 (''Dickory Cronke, el tontu filósofu'') * ''The Life and Strange Surprising Adventures of [[Robinson Crusoe]]'', 1719. * ''The Further Adventures of Robinson Crusoe'', 1719 (''Más aventures de Robinson Crusoe'') * ''The Life of Captain Singleton'', 1720 (''La vida del capitán Singleton'') * ''Memoirs of a Cavalier'', 1720 (''Memories d'un Caballero'') * ''The Fortunes and Misfortunes of [[Moll Flanders]]'', 1721 (''Fortunes y adversidaes de la famosa Moll Flanders'') * ''Colonel Jack'', 1722 (''Coronel Jack'') * Tour Through Eastern Counties of England, 1722 * From London to Land's End, 1722 * Journal of the Plague Year, 1722. * Roxana, 1724 * The Great Law of Subordination Considered, 1724. * A General History of the Robberies and Murder of the Most Notorious Pyrates (attrib.), 1724-8 - excerpts * A Tour Through the Whole Island of Great Britain, 1724-7. * The Complete English Tradesman, 1725-7. - excerpts * The Political History of the Devil, 1726 * An Essay on the History and Reality of Apparitions, 1727 * London the Most Flourishing City in the Universe, 1728 * ''The Serious Reflections of Robinson Crusoe'', 1729 === Títulos n'español de delles obres de Daniel Defoe === * Sobre la Educación de la Muyer, 1719 {{ensin referencies}} * Viaxe al traviés de los Condaos orientales d'Inglaterra, 1722 * De Londres a la fin de la tierra, 1722 * [[Diariu del añu de la peste]], 1722. * Roxana o l'amante afortunada, 1724 * La Gran Llei de la subordinación considerada,o L'atrevencia y l'insoportable comportamientu de los sirvientes n'Inglaterra debidamente pescudáu. 1724. * Una Historia Xeneral de los robos y asesinatos de los pirates más bultables (atribuyíu a Defoe.), 1724-8 - estractos * Un percorríu por tola isla de Gran Bretaña, 1724-7. * El Completu comerciante inglés, 1725-7. - Estractos * La Historia política del diañu, 1726, obra incluyida nel [[Index Librorum Prohibitorum]] de la [[Ilesia Católica]] * Un ensayu sobre la hestoria y la realidá de les apaiciones, 1727 * Londres, la más floreciente ciudá nel Universu, 1728 * Les series reflexones de Robinson Crusoe, 1729 == Ver tamién == * [[Acta d'Unión (1707)]] * [[Cristianismu llibertariu]] * [[Disidente inglés]] == Bibliografía == * Daniel Defoe, ''A General History of the Pyrates'' ISBN 0-486-40488-9 (Publicaciones Dover, 1999)(contién el testu de ''Libertatia'', una utopía pirata) * Daniel Defoe, ''The Storm'' ISBN 0-14-143992-0 Penguin Classics, 2005 * ''[[A tour thro' the Whole Island of Great Britain]]'' * ''[http://www.gutenberg.org/etext/14892 Daniel Defoe]'', biografía escrita por [[William Minto]] pa "English Men of Letters" series. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikisource|Daniel Defoe|preposición=de}} {{wikiquote|Daniel Defoe}} * [http://www.online-literature.com/defoe/ Ficción de Daniel Defoe] en [http://www.online-literature.com La Rede de Lliteratura] Enllaces n'inglés: * {{gutenberg author|id=Daniel_Defoe|name=Daniel Defoe}} * [http://www.online-literature.com/defoe/ Daniel Defoe fiction] en Literature Network * {{enllaz rotu|1=[http://www.uflib.ufl.edu/UFDC/UFDC.aspx?s=defoe Full online versions of various copies of Defoe's Robinson Crusoe and the Robinsonades] |2=http://www.uflib.ufl.edu/UFDC/UFDC.aspx?s=defoe |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.visionofbritain.org.uk/text/contents_page.jsp?t_id=Defoe The Journeys of Daniel Defoe around Britain] (en Vision of Britain) * [http://www.classicistranieri.com/english/indexes/authd.htm Obres de Daniel Defoe] en versión e-book {{NF|1660|1731|Defoe, Daniel}} [[Categoría:Escritores de Londres]] [[Categoría:Ensayistes del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Periodistes del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Espíes del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Index Librorum Prohibitorum]] [[Categoría:Esclavistes]] [[Categoría:Escritores de lliteratura infantil y xuvenil]] [[Categoría:Satíricos del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Novelistes d'Inglaterra]] [[Categoría:Escritores sobre viaxes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] r59rr9yzvk4fvxk3obgzuyvujkv1bpo 0 137764 3709842 3569211 2022-08-19T09:17:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Valentina Vladímirovna Tereshkova''' ({{Lang-ru|Валенти́на Влади́мировна Терешко́ва}} rusu, ; Máslennikovo, [[6 de marzu]] de [[1937]]) cosmonauta y política rusa yá retirada, ye una inxeniera que como cosmonauta convirtióse na primera muyer, y al empar la primera civil, que voló al espaciu, siendo escoyida ente más de cuatrocientos aspirantes y cinco finalistes pa ser pilotu del [[Vostok 6]], llanzáu'l 16 de xunu de 1963. Completó 48 órbites alredor de la Tierra nos sos trés díes nel espaciu. Pa xunise al Cuerpu de Cosmonautes, Tereshkova foi incorporada de manera honoraria a la Fuercia Aerea Soviética, siendo asina la primera civil en volar al espaciu.<ref name="BRIT">{{cita web |url=https://www.britannica.com/biography/Valentina-Tereshkova|títulu=Valentina Tereshkova|idioma=en|obra=Encyclopaedia Britannica|fechaaccesu=25 d'agostu de 2017}}</ref> Antes del so reclutamientu como cosmonauta, Tereshkova foi una obrera que trabayaba nuna fábrica de texíos y paracaidista aficionada. Dempués de la disolución del primer grupu de cosmonautes femeninos en 1969, foi un prominente miembru del Partíu Comunista de la Xunión Soviética, participando en delles oficines polítiques. Remaneció activa na política tres el colapsu de la Xunión Soviética (URSS) y ye considerada tamién una heroína na Rusia post-soviética. Tien una bona rellación col presidente de Rusia [[Vladimir Putin|Vladímir Putin.]] En 2013, ufiertóse para faer un viaxe a Marte si-y daben la oportunidá.<ref>{{cita web |url=https://www.theguardian.com/science/2013/sep/17/mars-one-way-ticket|fecha=17 de septiembe de 2013|títulu=Valentina Tereshkova, 76, first woman in space, seeks one-way ticket to Mars|idioma=en|obra=The Guardian. Science|fechaaccesu=25 d'agostu de 2017}}(en). ''The Guardian. Science'' (17 de septiembe de 2013). Consultáu'l 25 d'agostu de 2017.</ref> Na ceremonia d'inauguración de los Xuegos Olímpicos d'Iviernu, corrió cola bandera olímpica.<ref>{{cita web |url=https://www.today.com/news/sochi-olympic-torchbearers-announced-first-female-astronaut-headlines-list-6C10565448|fecha=8 de xunetu de 2013|títulu=Sochi Olympic torchbearers announced: First female astronaut headlines list|idioma=en|obra=Today|fechaaccesu=26 d'agostu de 2017}}</ref> == Biografía == Nació na aldega de [[Bolshoye Máslennikovo]] nel distritu de Tutayevsky, [[Yaroslavl Oblast]], nel centru de Rusia. Los sos padres emigraren de Bielorrusia.<ref>{{cita web |url=http://nn.by/?c=ar&i=25785|fecha=24 d'abril de 2009|títulu=Першая жанчына‑касманаўт ў дзяцінстве гаварыла па‑беларуску|idioma=Belarusian|obra=[[Nasha Niva]]|fechaaccesu=3 d'abril de 2016}}</ref> El so padre yera conductor de tractor y la so madre trabayaba nuna planta testil. Tereshkova empezó la escuela en 1945 a la edá d'ocho años, pero dexóla en 1953 y siguió la so educación por aciu cursos per correspondencia. A temprana edá interesóse nel paracaidismu, entrenándose nel Aeroclub llocal. Fixo'l so primer saltu a los 22 años el 21 de mayu de 1959, momentu nel cual yera una trabayadora testil. Sería la so esperiencia en paracaidismu lo que condució a la so selección como cosmonauta. En 1961 convirtióse na secretaria del Komsomol (Unión de Mozos Comunistes) y más tarde xunióse al [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]]. === Carrera nel programa espacial soviéticu === Dempués del vuelu de [[Yuri Gagarin]] en 1961, [[Serguéi Koroliov]], principal inxenieru de cohetes, tuvo la idea de realizar un vuelu llevando a una muyer al espaciu. El 16 de febreru de 1962, Valentina Tereshkova foi escoyida para xunise al cuerpu de [[Astronauta|cosmonautes]] femenín. De les más de cuatrocientes candidates, fueron escoyíes cinco: [[Tatiana Kuznetsova]], graduada como pilotu de caza del Institutu Aereu de Moscú, [[Irina Soloviova]], que yera miembru del equipu nacional de paracaidismu de la Xunión Soviética, [[Zhanna Yérkina]], maestra d'escuela, [[Valentina Ponomariova]] esperta paracaidista y Tereshkova. Los requerimientos incluyíen que fueren paracaidistes menores de 30 años d'edá, menores de 1.70 metros d'altu y de menos de 70 kg de pesu.<ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-34270395|apellíu=Ghosh|nome=Pallab|fecha=17 de setiembre de 2015|títulu=Valentina Tereshkova: USSR was 'worried' about women in space|obra=[[BBC News]]|fechaaccesu=3 d'abril de 2016}}</ref> Tereshkova foi considerada como una candidata particularmente digna, en parte por cuenta del so orixe «proletariu», y porque'l so padre, el líder y sarxentu de tanque Vladimir Tereshkov, foi un héroe de guerra.<ref>Tereshkova, Valentina (2015). ''Valentina Tereshkova, The First Lady of Space: In Her Own Words''. SpaceHistory101.com Press. ISBN 978-1887022996.{{cita llibru |nome=Valentina|apellíu=Tereshkova|títulu=Valentina Tereshkova, The First Lady of Space: In Her Own Words|añu=2015|editorial=SpaceHistory101.com Press|isbn=978-1887022996}}</ref> Morrió n'aición mientres la Guerra d'Iviernu que se desenvolvió en Finlandia mientres la Segunda Guerra Mundial na área de Lemetti en Carelia. Nesi momentu, Tereshkova tenía dos años. Dempués de la so misión, consultóse-y que podía faer la Xunión Soviética en forma d'agradecimientu pol so serviciu al país. Tereshkova pidió que'l gobiernu buscara'l llugar onde'l so padre morrió n'aición. Esto fixo, y el gobiernu construyó un monumentu qu'anguaño ta en Lemetti -anguaño nel llau rusu de la frontera-. Tereshkova visitó Finlandia delles vegaes. La capacitación incluyó vuelos d'ingravidez, pruebes d'aislamientu, pruebes en centrifugador, teoría de cohetes, naves espaciales d'inxeniería, 120 saltos en paracaíes y formación de pilotos n'aviones de combate MiG-15UTI. El grupu pasó dellos meses nun entrenamientu intensivu, acabando con exámenes en payares de 1962, dempués de lo que les cuatro candidates restantes graduáronse como subtenientes de la Fuercia Aerea Soviética. Tereshkova, Soloviova y Ponomariova fueron les otres principales candidates, y desenvolvióse un programa de misiones que llograría que dos muyeres volaren al espaciu, en dos vuelos Vostok en díes siguíos en marzu o abril de 1963.<ref name="earthmagazine">{{cita publicación |apellíos=Sever|apellíu=Sever|nome=Megan|fecha=xunu de 2014|títulu=June 16, 1963 & June 18, 1983: Valentina Tereshkova and Sally Ride Become First and Third Women in Space|url=http://www.earthmagazine.org/article/benchmarks-june-16-1963-june-18-1983-valentina-tereshkova-and-sally-ride-become-first-and|publicación=[[Earth (magazine)|Earth]]|volumen=59 |númberu=6|páxines=60-61|fechaaccesu=3 d'abril de 2016}}</ref> Pa xunise al Cuerpu de Cosmonautes, Tereshkova foi almitida de mou honorariu na Fuercia Aerea Soviética polo que foi la primera civil en volar al espaciu.<ref>{{cita web |url=http://www.yarregion.ru/eng/Pages/famous_people_Valentina_Vladimirovna_Tereshkova.aspx|añu=2016|títulu=Valentina Vladimirovna Tereshkova|obra=Yaroslavl Region|fechaaccesu=3 d'abril de 2016}}</ref> Orixinalmente pretendíase que Tereshkova viaxara primero nel vuelu Vostok 5 ente que Ponomaryova siguiría n'órbita nel Vostok 6. Sicasí, esti plan de vuelu alteróse'n marzu de 1963. Vostok 5 agora llevaría a un cosmonauta masculín, Valeri Bykovski realizando la misión en xunto con una cosmonauta a bordu del Vostok 6 en xunu de 1963. La Comisión Estatal del Espaciu nomó a Tereshkova para pilotar Vostok 6 nel so aconceyamientu del 21 de mayu y esto foi confirmáu por [[Nikita Khrushchov]]. Tereshkova yera exautamente diez años más nueva que l'astronauta más nuevu del Mercury 7, Gordon Cooper. [[Ficheru:Sello_URSS_-_1973,_primera_mujer_cosmonauta.jpg|miniaturadeimagen|340x340px|Sellu de la Xunión Soviética conmemorando'l vuelu espacial de la primera muyer cosmonauta.]] Dempués del esitosu llanzamientu del Vostok 5 el 14 de xunu, Tereshkova empezó los preparativos finales para'l so propiu vuelu. Ella tenía 26 años nesi momentu. Na mañana del 16 de xunu de 1963, Tereshkova y Soloviova fueron vistíos colos traxes espaciales correspondientes y llevaos a la plataforma de llanzamientu n'autobús. Dempués de completar les sos comunicaciones y comprobar l'encontu vital, quedó sellada dientro de la Vostok. Dempués d'una cuenta de dos hores, el Vostok 6 foi puestu en marcha ensin errores, y Tereshkova convirtióse na primera muyer en llegar al espaciu.<ref>Knapton, Sarah (17 de setiembre de 2015). [http://www.telegraph.co.uk/news/science/space/11871598/Russia-forgot-to-send-toothbrush-with-first-woman-in-space.html «Russia forgot to send toothbrush with first woman in space»]. ''[//es.wikipedia.org/wiki/The_Daily_Telegraph The Daily Telegraph]''. Consultáu'l 3 d'abril de 2016.{{cita publicación |url=http://www.telegraph.co.uk/news/science/space/11871598/Russia-forgot-to-send-toothbrush-with-first-woman-in-space.html|títulu=Russia forgot to send toothbrush with first woman in space|nome=Sarah|apellíu=Knapton|obra=[[The Daily Telegraph]]|fecha=17 de setiembre de 2015|fechaaccesu=3 d'abril de 2016}}</ref> La so señal de llamada nesti vuelu yera Chaika (inglés: Gavilueta, rusu: Чайка), más tarde conmemoráu como'l nome d'un asteroide, 1671 Chaika.<ref>{{cita publicación |apellíos=Knight|apellíu=Knight|nome=Kelly|fecha=xunu de 2003|títulu=Earth calling Seagull|publicación=[[Astronomy (magazine)|Astronomy]]|volumen=31 |númberu=6|páxina=30}}</ref> Anque Tereshkova esperimentó estomagaes y malestar físico mientres gran parte del vuelu, y dolor nel pescuezu polo pesao del cascu, orbitó la Tierra 48 vegaes y tuvo casi trés díes nel espaciu.<ref name="rian">{{cita web |url=http://ria.ru/review/20060616/49619382.html|fecha=16 de xunu de 2006|títulu=Валентина Терешкова: чьей воле покорялась женщина, покорившая космос|idioma=ruso|obra=[[RIA Novosti]]|fechaaccesu=3 d'abril de 2016}}</ref> Con un solu vuelu, rexistró más tiempu de vuelu que la sumatoria de tolos tiempos de tolos astronautes estauxunidenses que volaren antes d'esa fecha. Tereshkova tamién caltuvo un rexistru de vuelu y tomó fotografíes del horizonte, que seríen utilizaes para identificar les capes d'[[aerosol]] de l'atmósfera.<ref>{{cita publicación |apellíos=Tereshkova|apellíu=Tereshkova|nome=Valentina|fecha=4 de xineru de 1964|títulu=Three days in outer space|publicación=[[The Saturday Evening Post]]|volumen=237 |númberu=1|páxines=62-63}}</ref> Vostok 6 foi'l vuelu final de la misión Vostok, y foi llanzáu dos díes depués de Vostok 5, que condució a Valeri Bykovski a una órbita asemeyada mientres cinco díes, aterrizando trés hores dempués que Tereshkova. Les dos naves averáronse a cinco quilómetros nun puntu, y Tereshkova comunicó per radio con Bykovski y con Khrushchov. A pesar de qu'esistíen planes pa futuros vuelos con cosmonautes muyeres, pasaron 19 años hasta que la segunda muyer, Svetlana Savítskaya, voló al espaciu. Nenguna de les otres cuatro muyeres del grupu de Tereshkova voló, y n'ochobre de 1969 el grupu foi disueltu. [[Serguéi Koroliov]] taba descontentu col comportamientu de Tereshkova n'órbita y nun se-y dexó tomar el control manual de la nave, tal que taba entamáu. Anque taben previstos más vuelos nos que participaren muyeres, pasaron 19 años hasta qu'otra muyer, [[Svetlana Savítskaya]], viaxara al espaciu. Nenguna de les otres cuatro cosmonautes del grupu de Tereshkova viaxó al espaciu. Ella mesma era consciente d'esta situación y asina lo espresó na primer entrevista que dio a un periodista español n'ochobre de [[1967]].<ref>[http://w390w.gipuzkoa.net/WAS/CORP/DKPPrensaHistoricaWEB/buscar.do?buscar&amicus=178866 Diario Vasco, 4 d'ochobre de 1967]</ref> Tres la misión espacial estudió na [[Academia de la Fuercia Aérea de Zhukovski|Academia de la Fuercia Aerea de Zhukovski]], y graduóse como inxeniera espacial en [[1969]]. En [[1977]] recibió'l doctoráu n'inxeniería. Por cuenta de la so prominencia desempeñó diversos cargos políticos: de 1966 a 1974 foi miembru del Sóviet Supremu, de [[1974]] a 1989 formó parte del Presidium del [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Sóviet Supremu]], y de [[1966|1969]] a [[1991]] perteneció al Comité Central del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista.]] Tuvo políticamente activa dempués del colapsu de la Xunión Soviética y sigue siendo considerada como un héroe na Rusia post-soviética. En [[1997]] retiróse de la fuercia aerea y del cuerpu de cosmonautes. Na ceremonia d'inauguración de los [[Xuegos Olímpicos d'Iviernu de 2014]], foi portadora de la [[bandera olímpica]].<ref>{{cita web |url=http://www.news.com.au/technology/science/first-female-astronaut-valentina-tereshkovas-mars-plan/story-fn5fsgyc-1226660740625#ixzz2XWZKQD1c|fecha=9 de xunu de 2013|títulu=First female astronaut Valentina Tereshkova wants one-way Mars ticket|obra=[[News.com.au]]|fechaaccesu=3 d'abril de 2016}}</ref> El [[3 de payares]] de 1963 casóse col cosmonauta [[Andrián Nikoláyev]] (1929-2004) y un añu más tarde dio a lluz a la so fía [[Yelena Andriánovna Nikoláyeva-Tereshkova]] ([[8 de xunu]] de [[1963|1964]]), qu'agora ye doctora en medicina y que foi la primera persona nacida de dos cosmonautes que salieren al espaciu.<ref>Feldman, Heather. ''[https://books.google.com/books?id=r_LHO5_AzwQC&pg=PT24#v=onepage&q&f=false Valentina Tereshkova: The First Woman in Space]''. The Rosen Publishing Group, 2003. {{ISBN|0-8239-6246-6}}</ref> Valentina divorcióse del so primer home'n [[1982]]. El so segundu home, el Dr. Shapóshnikov, morrió en [[1999]]. En [[2013]], Tereshkova, con 76 años, sosprendió a toos espresando'l so deséu de viaxar a [[Marte (planeta)|Marte]], anque'l viaxe fuera namái d'ida.<ref>[http://www.diariolibre.com/noticias/la-primera-mujer-vol-al-espacio-hace-50-aos-MDDL388567 «La primera mujer voló al espacio hace 50 años»]. ''www.diariolibre.com''. Consultáu'l 27 de febreru de 2017.{{cita publicación |títulu=La primera mujer voló al espacio hace 50 años|url=http://www.diariolibre.com/noticias/la-primera-mujer-vol-al-espacio-hace-50-aos-MDDL388567|fechaaccesu=27 de febreru de 2017|periódico=www.diariolibre.com}}</ref> == Vida privada == Tereshkova casó con [[Andrián Nikoláyev]] (1929-2004) el [[3 de payares]] de 1963 nel Palaciu de bodes de Moscú, con [[Nikita Khrushchov]] presidiendo la fiesta xuntu col gobiernu cimeru y los líderes del programa espacial.<ref>{{cita publicación |apellíos=Eidelman|apellíu=Eidelman|nome=Tamara|añu=2013|títulu=A Cosmic Wedding|publicación=Russian Life|volumen=56 |númberu=6|páxines=22-25}}</ref> El [[8 de xunu]] de 1964, dio a lluz a la so fía [[Yelena Andriánovna Nikoláyeva-Tereshkova]], qu'estudió y graduóse como médicu. Yelena foi la primera persona nacida de dos cosmonautes que salieren al espaciu.<ref>Feldman, Heather (2003). [https://books.google.com/books?id=r_LHO5_AzwQC&pg=PT24#v=onepage&q&f=false ''Valentina Tereshkova: The First Woman in Space'']. Rosen Publishing Group. ISBN 0-8239-6246-6.{{cita llibru |apellíu=Feldman|nome=Heather|url=https://books.google.com/books?id=r_LHO5_AzwQC&pg=PT24#v=onepage&q&f=false|títulu=Valentina Tereshkova: The First Woman in Space|editorial=Rosen Publishing Group|añu=2003|isbn=0-8239-6246-6}}</ref> Valentina y Nikoláyev divorciáronse'n 1982. Nikoláyev morrió en 2004. El so segundu home, l'ortopedista Yuli Shapóshnikov, morrió en 1999. == Honores == ; Rusia * Orde del Méritu de la Patria; ** 2ª clase (6 de marzu de 2007) - pola so destacada contribución al desenvolvimientu del dominiu del espaciu. ** 3ª clase (6 de marzu de 1997) - polos servicios al Estáu y la gran contribución personal al desenvolvimientu del dominiu del espaciu. * [[Orde d'Aleksandr Nevski]] (2013) Orde d'Honor (10 de xunu de 2003) pola so destacada contribución al desenvolvimientu y fortalecimientu de los llazos científicos, culturales y sociales internacionales.<ref>{{cita web |url=http://the-japan-news.com/news/article/0000310658|títulu=Noticias de Japón|obra=el- Japón-news.com}}</ref> * [[Orde de l'Amistá]] (12 d'abril de 2011) pola so destacada contribución al desenvolvimientu del vuelu espacial tripuláu nacional y la so actividá pública. * [[Premiu Estatal de la Federación Rusa]] polos llogros sobresalientes nel ámbitu de l'acción humanitaria en 2008 (4 de xunu de 2009). * Certificaos d'agradecimientu del Gobiernu de la Federación Rusa; ** 16 de xunu de 2008, por una actividá granible y pública a llargu plazu, una considerable contribución personal al desenvolvimientu del vuelu espacial tripuláu y en rellación col 45º aniversariu del vuelu espacial. ** 12 de xunu de 2003, pol so gran contribución al desenvolvimientu de los vuelos espaciales tripulaos. ** 3 de marzu de 1997, pola contribución al desenvolvimientu del espaciu, el fortalecimientu de los llazos científicos y culturales internacionales y los años de trabayu acuciosu. ; Xunión Soviética * Honorable Maestra del Deporte (19 de xunu de 1963) * [[Héroe de la Xunión Soviética]] (22 de xunu de 1963) * [[Orde de Lenin]] (22 de xunu de 1963, 6 de mayu de 1981), por avanzar nel desenvolvimientu y fortalecimientu de los venceyos cola comunidá y les fuercies pacificadores de países estranxeros * Orde de la Revolución d'Ochobre (1 d'avientu de 1971) * Orde de la Bandera Colorada del Trabayu (5 de marzu de 1987), por actividaes sociales * Orde de l'Amistá de los Pueblos * Pilotu-Cosmonauta de la Xunión Soviética == Deséu nunca realizáu == Valentina Tereshkova siempres tuvo un deséu que nunca pudo realizar: conducir una llocomotora.<ref>Alba Amoia, Bettina Knapp. [https://books.google.es/books?id=eaSLG92_6EAC&pg=PA285 ''Great Women Travel Writers: From 1750 to the Present''] (en inglés). A&C Black, 2006. pp.&nbsp;284-285 de 304. ISBN 9780826418401. Consultáu'l 26 d'agostu de 2017.{{cita llibru |apellíos1=Alba Amoia, Bettina Knapp|títulu=Great Women Travel Writers: From 1750 to the Present|editorial=A&C Black, 2006|isbn=9780826418401|páxines=284-285 de 304|url=https://books.google.es/books?id=eaSLG92_6EAC&pg=PA285|fechaaccesu=26 d'agostu de 2017|idioma=en}}</ref> == Eponimia == * El [[Tereshkova (crater)|cráter llunar Tereshkova]] lleva esti nome na so alcordanza.<ref>[http://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/5926 «Tereshkova»]. ''Gazetteer of Planetary Nomenclature'' (en inglés). Flagstaff: USGS Astrogeology Research Program. <small>[//es.wikipedia.org/wiki/Online_Computer_Library_Center OCLC]&nbsp;[//www.worldcat.org/oclc/44396779 44396779]</small>.{{gpn|5926|Tereshkova}}</ref> == Ver tamién == * [[Programa Vostok]] * [[Vostok 6]] == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] bqarg6ktq5oncv3ildd5dmbk93kvarl 0 137834 3709959 3703348 2022-08-19T10:12:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Hannah Arendt''', nacida '''Johanna Arendt''' {{nym}}, foi una [[filósofa]] y teórica política <ref name="Hannah Arendt, la filosofía y la política">{{cita llibru|apellíos1=Figueroa|nome1=Maximiliano|títulu=Poder y ciudadanía: estudios sobre Hobbes, Foucault, Habermas y Arendt|fecha=xineru de 2014|editorial=Ril editor/ Universidad Adolfo Ibáñez|ubicación=Santiago de Chile|isbn=978-956-01-0058-0|páxina=123|páxines=154|edición=Primer|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017}}</ref> [[Alemaña|alemana]], darréu nacionalizada [[Estaos Xuníos|estauxunidense]], d'[[Pueblu xudíu|orixe xudíu]] y una de les personalidaes más influyentes del sieglu XX.<ref>{{cita web | url = http://plato.stanford.edu/entries/arendt/ | títulu = Voz: Hannah Arendt| obra = Stanford Enciclopedia of Philosophy | fechaaccesu = 25 de setiembre de 2009 | idioma = inglés}}</ref> La privación de derechos y persecución n'[[Alemaña]] de xudíos a partir de 1933, según el so curtiu encarcelamientu esi mesmu añu, contribuyeron a que decidiera emigrar. El [[Nazismu|réxime nacionalsocialista]] retiró-y la nacionalidá en 1937, polo que foi [[apátrida]], hasta que consiguió la nacionalidá [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] en 1951. Trabayó, ente otres coses, como periodista y maestra d'escuela cimera. Publicó obres importantes sobre filosofía política, pero refugaba ser clasificada como «[[Filosofía|filósofa]]» y tamién s'alloñaba del términu «[[filosofía política]]»: prefería que les sos publicaciones fueren clasificaes dientro de la «[[teoría política]]». Arendt defendía un conceutu de «[[Pluralismu (política)|pluralismu]]» nel ámbitu políticu: gracies al pluralismu, xeneraríase'l potencial d'una llibertá ya igualdá polítiques ente les persones. Importante ye la perspeutiva de la inclusión del [[otru]]: n'alcuerdos políticos, convenios y lleis tienen de trabayar a niveles práuticos persones fayadices y dispuestes. Como frutu d'estos pensamientos, Arendt asitiar de forma crítica frente a la [[democracia representativa]] y prefería un [[Conseyos de Trabayadores y Soldaos|sistema de conseyos]] o formes de [[democracia direuta]]. De cutiu, sigue siendo estudiada como filósofa, en gran parte por cuenta de los sos discutinios críticos de filósofos como [[Sócrates]], [[Platón]], [[Aristóteles]], [[Immanuel Kant]], [[Martin Heidegger]] y [[Karl Jaspers]], amás de representantes importantes de la filosofía política moderna como [[Nicolás Maquiavelo|Maquiavelo]] y [[Montesquieu]]. Precisamente gracies al so pensamientu independiente, a la so teoría del [[totalitarismu]] (''Theorie der totalen Herrschaft''), a los sos trabayos sobre [[Existencialismo|filosofía esistencial]] y a la so reivindicación del discutiniu políticu llibre tien Arendt un papel central nos alderiques contemporáneos. Como fontes de les sos disquisiciones, amás de documentos filosóficos, políticos y históricos, Arendt emplega biografíes y obres lliteraries. Estos testos son interpretaos de forma lliteral y confrontados col pensamientu de Arendt. El so sistema d'analís —parcialmente influyíu por [[Martin Heidegger|Heidegger]]— convertir nuna pensadora orixinal asitiada ente distintos campos de conocencia y especialidaes universitaries. El so aportar personal y el del so pensamientu amuesen un importante grau de coincidencia. == Vida y obra == === Infancia y mocedá === [[Ficheru:Königsberg Castle.jpg|thumb|180px|La [[Königsberg]] [[prusia]]na, actual [[Kaliningráu]].]] Johanna Arendt nació en 1906, nel senu d'una familia de xudíos secularizados, cerca de [[Hannover]]. Los sos antepasaos proveníen de [[Königsberg]], en [[Prusia]] (l'actual ciudá [[Rusia|rusa]] de [[Kaliningráu]]), a onde tornaron el so padre, l'inxenieru Paul Arendt, enfermu de [[sífilis]], la so madre Martha Cohn y ella, cuando Hannah tenía solu trés años.<ref>Sontheimer, p. 21</ref> Tres la muerte del so padre en 1913, foi educada de forma bastante lliberal pola so madre, que tenía enclinos [[Socialdemocracia|social demócrates]]. Nos círculos intelectuales de Königsberg nos que se crió, la educación de les neñes yera daqué que se daba de xacíu. Al traviés de los sos güelos conoció'l [[xudaísmu reformista]]. Nun pertenecía a nenguna comunidá relixosa, pero siempres se consideró xudía. En 1920, a los catorce años, yá lleera la ''[[Crítica de la razón pura]]'' (1781) de [[Kant]]<ref>Sontheimer, p. 24. Na so biografía d'[[Martin Heidegger|Heidegger]], [[Rüdiger Safranski|R. Safranski]] afirma, sicasí, que Arendt lleería la citada obra de Kant a los diecisiete (cf. ''Un maestru d'Alemaña. Martin Heidegger y el so tiempu''. Barcelona, Tusquets, 1997 {ISBN 84-8310-032-0}, p. 170).</ref> y la ''Psicoloxía de les concepciones del mundu'' (1919) de [[Karl Jaspers|Jaspers]]. En 1923, a los diecisiete años, tuvo qu'abandonar la escuela por problemes disciplinarios, dirixiéndose entós sola a [[Berlín]], onde, ensin acabar la escolaridá, tomó clases de [[teoloxía]] cristiana y estudió per primer vegada la obra de [[Søren Kierkegaard]]. De vuelta a [[Königsberg]] en 1924, presentar por llibre y aprobó l'exame d'accesu a la universidá (''[[Sistema d'educación d'Alemaña|Abitur]]'').<ref>Sontheimer, p. 25</ref> === Estudios === En 1924, empezó los sos estudios na [[universidá de Marburgu]] ([[Hesse]]) y mientres un añu asistió a les clases de Filosofía de [[Martin Heidegger]] y de [[Nicolai Hartmann]], y a les de teoloxía protestante de [[Rudolf Bultmann]], amás de [[griegu antiguu|griegu]]. [[Heidegger]], padre de familia de 35 años, y Arendt, estudiante diecisiete años más nuevu qu'él, namoráronse, anque tuvieron que caltener de callao la rellación poles apariencies.<ref>Sontheimer, p. 28</ref><ref>Cf. [[Rüdiger Safranski]], ''Un maestru d'Alemaña. Martin Heidegger y el so tiempu''. Barcelona, Tusquets, 1997 {ISBN 84-8310-032-0}, p. 172: «Hannah [Arendt] acepta [en 1924] les regles de xuegu establecíes por Heidegger. Lo más importante yera'l secretu rigorosu. D'ella nun tenía de saber nada la so muyer, nin naide na universidá y na pequeña ciudá».</ref> A empiezos de 1926 nun aguantaba más la situación y decidió camudase d'universidá, treslladándose mientres un semestre a la [[Universidá de Friburgu (Alemaña)|universidad Albert Ludwig]] de [[Friburgu de Brisgovia|Friburgu]], p'aprender con [[Edmund Husserl]]. De siguío estudió Filosofía na [[universidá de Heidelberg]] ([[Baden-Wurtemberg]]) y doctoróse en 1928 so la tutoría de [[Karl Jaspers]], cola tesis ''El conceutu del amor en [[Agustín d'Hipona|san Agustín]]''. L'amistá con [[Karl Jaspers|Jaspers]] duraría hasta la muerte d'este. Arendt llevara una vida bien recoyida en [[Marburgu]] de resultes del secretismu de la rellación con [[Heidegger]]; solo caltenía amistá con otros alumnos, como [[Hans Jonas]], y colos sos amigos de [[Königsberg]]. En [[Heidelberg]] amplió'l so círculu d'amigos, al que pertenecieron [[Karl Frankenstein]], [[Erich Neumann (psicólogu)|Erich Neumann]], siguidor de [[Carl Gustav Jung|Jung]], y [[Erwin Loewenson]], un ensayista espresionista. [[Hans Jonas|Jonas]] tamién se treslladó a [[Heidelberg]] y realizó trabayos sobre [[san Agustín]]. Otru círculu d'amigos abrióse-y gracies a la so amistá col germanista [[Benno von Wiese]] y los sos estudios con [[Friedrich Gundolf]], que-y encamentara [[Jaspers]]. D'importancia foi la so amistá con [[Kurt Blumenfeld]], direutor y voceru del [[Sionismu|movimientu sionista]] alemán, que los sos estudios trataben sobre la llamada [[cuestión xudía]] y l'[[asimilación cultural]]. Hannah Arendt estimó-y nuna carta de 1951 el so propiu entendimientu de la situación de los [[Pueblu xudíu|xudíos]].<ref>''Die Korrespondenz: Hannah Arendt, Kurt Blumenfeld.'' Hamburgu 1995, páx. 52.</ref> === Matrimoniu, empiezu del gobiernu nazi, primer actividá política === El so primer llibru lleva'l títulu ''El conceutu del amor en [[Agustín d'Hipona|San Agustín]]: ensayu d'una interpretación filosófica''. Trátase del so [[tesis doctoral]] publicada en [[1929]] en [[Berlín]]. Na tesis, enllaza elementos de la filosofía de [[Martin Heidegger]] colos de [[Karl Jaspers]] y yá sorraya la importancia de la nacencia tanta pal [[individuu]] como pal so próximu. Con ello allóñase del so maestru [[Heidegger]], qu'entiende la vida como un «avanzar»<ref group="lower-alpha">El términu emplegáu por Heidegger, ''Vorlaufen'', qu'equí se traduz por «avanzar», foi arramáu na versión clásica de [[José Gaos]] por «precursar», magar esisten otres propuestes, como la de J.Y. Rivera, que traduz «adelantrase». La dificultá de traducción del términu coméntase por casu en Gustavo Cataldo Sanguinetti, «Muerte y llibertá en Martin Heidegger», ''Revista Philosophica'', nᵘ 26, 2003, [https://web.archive.org/web/20070609213359/http://www.philosophica.ucv.cl/abs26muerte.pdf (disponible en llinia como archivu PDF)] (páx. 13 y nota 34). Enllaz consultáu'l 26 de setiembre de 2009.</ref> escontra la muerte.<ref>Elisabeth Young-Bruehl: ''Hannah Arendt. Leben und Zeit.'' Frankfurt del Main 1986, páx. 123-127.</ref> La obra foi reseñada n'importantes publicaciones filosófiques y lliteraries. Criticóse que Arendt contemplara a [[san Agustín]] como filósofu y non como [[padre de la Ilesia]], amás del fechu de que nun citara la lliteratura teolóxica más recién. En [[Berlín]] atopar en 1929 al filósofu Günther Stern (que se llamaría más tarde [[Günther Anders]]), a quien yá conociera en [[Marburgu]].<ref>Ursula Ludz (ed.), ''Hannah Arendt / Martin Heidegger, Briefe 1925-1975''. Frankfurt a.M., Vittorio Klostermann, 1999², páxs. 50 s. (Carta de Heidegger a Arendt del 18 d'ochobre de 1925).</ref> Poco más tarde camudóse a vivir con él, daqué que taba mal vistu pola sociedá de la dómina, y esi mesmu añu casáronse. Tres un curtiu intervalu en Heidelberg, el matrimoniu vivió un añu en [[Frankfurt del Main|Frankfurt]]. Arendt escribía pal periódicu ''[[Frankfurter Zeitung]]'' y participaba en seminarios de [[Paul Tillich]] y [[Karl Mannheim]], de que'l so llibro ''Ideoloxía y utopía'' realizó una reseña crítica.<ref>[http://www.bard.edu/library/archive/arendt/pdfs/arendt-gerDerStreit.pdf ''Philosophie und Soziologie. Rezension''], en: ''Die Gesellschaft'', vol 7, 1, 1930, 163-176.</ref> Coles mesmes, estudiaba la obra de la escritora [[Rahel Varnhagen]], una intelectual xudía [[Asimilación cultural|asimilada]], investigadora del [[Romanticismu]]. Cuando tuvo claro que la tesis doctoral de Stern nun diba ser aceptada por [[Theodor Adornu]], volvieron dambos a Berlín. Ellí, Arendt empezó a trabayar na so obra sobre [[Rahel Varnhagen von Ense]] que realizaría en forma de tesis. Tres un informe positivu de Jaspers, qu'amás consiguió otros de Heidegger y [[Martin Dibelius]], llogró una beca de la [[Notgemeinschaft der Deutschen Wissenschaft]] (Asociación d'ayuda pa la ciencia alemana). Simultáneamente, Arendt empezó a interesase cada vez más por cuestiones polítiques. Lleó a [[Karl Marx|Marx]] y [[León Trotsky|Trotsky]] y estableció contactos na ''Hochschule für Politik'' (Escuela Cimera de Política) de Berlín. Analizó la esclusión social de los xudíos, a pesar de l'asimilación, en base al conceutu de «[[Dalit|paria]]», emplegáu per primer vegada por [[Max Weber]] pa falar de los xudíos. A esti términu opunxo'l términu «parvenu» (advenedizu), inspirada polos escritos de [[Bernard Lazare]]. En 1932 publicó na revista ''Geschichte der Juden in Deutschland'' (''Historia de los xudíos n'Alemaña'') l'artículu «Aufklärung und Judenfrage» («La Ilustración y la cuestión xudía), nel que desenvuelve les sos idees sobre la independencia del xudaísmu, enfrentándoles a les de los ilustraos [[Gotthold Ephraim Lessing]] y [[Moses Mendelssohn]] y el precursor del [[Romanticismu alemán|Romanticismu]] [[Johann Gottfried Herder]].<ref>''Aufklärung und Judenfrage.'' en: ''Geschichte der Juden in Deutschland.'' 4° añu, númberu 2/3, Berlín 1932. De nuevu en: H.A., ''Die verborgene Tradition. Acht Essays''. Suhrkamp 1976, páxs. 108-126. N'inglés en: H.A., ''Jewish Writings''. Ed. Jerome Kohn & Ron Feldman. Schocken, Nueva York, 2007.</ref> Tamién en 1932 realiza una crítica del llibru ''Das Frauenproblem in der Gegenwart'' (''El problema de la muyer na actualidá'') d'[[Alice Rühle-Gerstel]],<ref>''Rezension über Alice Rühle-Gerstel: Das Frauenproblem in der Gegenwart. Eine psychologische Bilanz.'' En: ''Gesellschaft'', añu 10, n° 2, 1932, páx. 177-179.</ref> nel que encomia la [[emancipación de la muyer]] na vida pública, pero tamién alderica les sos llimitaciones —sobremanera nel matrimoniu y na vida profesional—. Constata'l «faigo de menos fáctico» que sufre la muyer na sociedá y critica los deberes que nun son compatibles cola so independencia. Sicasí, Arendt contempla'l [[feminismu]] dende la distancia. Per una parte, aportuna en que los frentes políticos son «frentes d'homes» y por otra considera «cuestionables» los movimientos feministes, al igual que los movimientos xuveniles, porque dambos —con estructures que trespasen les clases sociales— tienen que fracasar nel so intentu de crear partíos políticos influyentes. Poco primero de la llegada al poder d'[[Adolf Hitler|Hitler]] ([[30 de xineru]] de 1933), [[Karl Jaspers]] trató de convencela en delles cartes de qu'ella tenía de considerase alemana. Ella refugar señalando la so esistencia xudía. Escribió: «Pa mi, Alemaña ye la llingua materna, la filosofía y la poesía». No demás sentíase distante. N'especial, criticó la espresión «el ser (''Wesen'') alemán» emplegada por Jaspers. Esti respondiólu: «Estráñame qu'usté, como xudía, quiera estremase de los alemanes».<ref>Hannah Arendt y Karl Jaspers: ''Briefwechsel 1926-1969''. Múnich, 2001, páxs. 52s.</ref> Dambos tamién caltendríen estes posiciones engarraes tres la [[Segunda Guerra Mundial|Guerra]]. En 1932, Arendt yá pensaba na emigración, pero primeramente quedóse n'Alemaña cuando'l so home emigró a [[París]] en marzu de 1933, y empezó la so actividá política. Por encamientu de Kurt Blumenfeld, trabayó pa una organización [[sionismu|sionista]], estudiando la persecución de los xudíos, que taba nos sos empiezos. La so casa sirvió d'estación de tránsitu pa refuxaos. En xunetu de 1933 foi detenida mientres ocho díes pola [[Gestapo]]. A [[Günter Gaus]] comentó-y el so razones: «Si te ataquen como xudíu, tienes de defendete como xudíu».<ref>[http://www.rbb-online.de/zurperson/interview_archiv/arendt_hannah.html Transskript des Interviews Arendt-Gaus], 1964. Pa más información sobre'l so xudaísmu vease Iris Pilling: ''Denken und Handeln als Jüdin. Hannah Arendts politische Theorie vor 1950.'' Frankfurt del Main 1996; y Michael Daxner (2006): [http://www.uni-oldenburg.de/arendt-zentrum/download/Hannah_Arendt_Ringvorlesung.pdf ''Die jüdische Gestalt von Hannah Arendt''].</ref> Yá en 1933 defendía la postura de que tenía de lluchase viviegamente contra'l [[Nacionalsocialismu|réxime nacionalsocialista]]. Esta posición ye contraria a la de munchos intelectuales alemanes, en parte inclusive de los d'orixe xudíu, que queríen llegar a convivir col nacionalsocialismu, subestimando la [[dictadura]] ya inclusive allabando a los nuevos dueños del poder. Na entrevista con Gaus espresó'l so despreciu pola «''[[Gleichschaltung]]''» («adautación» al nuevu réxime) de la mayoría de los intelectuales.<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.rbb-online.de/_/zurperson/interview_jsp/key=zp_interview_638419.html Transskript des Interviews Arendt-Gaus] |2=http://www.rbb-online.de/_/zurperson/interview_jsp/key=zp_interview_638419.html |bot=InternetArchiveBot }}, 1964.</ref> La cuestión anoxaba a Arendt y nun quería tener nada de mancomún con esos eruditos [[comportamientu gregariu|gregarios]], comenenciosos o inclusive entusiastes. D'esti pensamientu surdió la so disputa con [[Leo Strauss]], que'l so pensamientu conservador refugaba. Tamién se sintió desilusionada pol ingresu de Heidegger nel [[Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei|NSDAP]], polo que rompió la so rellación con él y nun la retomó hasta 1950. Tamién remató l'amistá con Benno von Wiese cuando esti averar al nazismu ya ingresó nel NSDAP coles mesmes en 1933.<ref group="lower-alpha">Na [[posguerra]], Benno von Wiese retomó'l contautu, magar Arendt, unos años dempués, de nuevu atayar, por cuenta de la trivialización que realizó públicamente von Weise al respeutive de la so participación na asimilación a los nazis. En 1933 pronunciárase a favor del alloñamientu del sangre xudío» de les universidaes alemanes. [https://web.archive.org/web/20110723142351/http://hannaharendt.net/documents/bennovwieseIV.html Recensión de Marie-Luise Knott, 3/2008 (n'alemán)]. Esta correspondencia hasta agora inédita recuéyese fragmentariamente en: Klaus-Dieter Rossade: ''«Dem Zeitgeist erlegen». Benno von Wiese und der Nationalsozialismus''. Synchron, Heidelberg 2007. ISBN 978-3-935025-81-2 (Studien zur Wissenschafts- und Universitätsgeschichte; vol. 9).</ref> Esta esperiencia, de fondu alloñamientu de los sos amigos, ye descrita delles vegaes nes sos obres y na so correspondencia. Ella partía del convencimientu de que se trataba de decisiones voluntaries, de les que l'individuu yera responsable. Poco primero de la so muerte sostuvo que precisamente munchos pensadores profesionales fracasaron frente al nacionalsocialismu cuando se comprometieron col réxime. Arendt nun esixía d'ellos una oposición activa, sinón que reconocía yá'l silenciu como refugu del [[totalitarismu]].<ref>Arendt a Jaspers, páx. 126 (mediaos de 1947)</ref> === Exiliu, segundu matrimoniu y compromisu colos refuxaos xudíos === Pasando por [[Karlovy Vary]], na [[República Checa]], [[Xénova]] y [[Xinebra (Suiza)|Xinebra]], emigró primeramente a [[Francia]], en 1933. En [[París]], ensin papeles, volvió trabayar pa una organización sionista, ente otres coses, ayudando a [[Jugend-Alijah|nuevos xudíos]] a fuxir escontra [[Mandatu Británicu de Palestina|Palestina]]. Nel ámbitu científicu, siguió investigando sobre'l [[antisemitismu]] y realizó delles conferencies pa distintes asociaciones y na ''Freie Deutsche Hochschule Paris'' (Escuela Cimera Llibre Alemana de París), fundada nel exiliu'l 19 de payares de 1935. Hannah Arendt y el so home [[Günther Anders]] yá teníen intereses distintos en Berlín y frecuentaben círculos d'amigos separaos: él, más integráu nel ambiente [[Partíu Comunista Obreru d'Alemaña|comunista]], tenía amistá con [[Bertolt Brecht]]; ella, cada vez más cerca del [[sionismu]] y d'otres personalidaes xudíes. Primeramente vivieron xuntos en París y diben xuntos a los seminarios d'[[Alexandre Kojève]] y xuntes d'intelectuales nel exiliu. Pero'l matrimoniu fracasó y divorciáronse en 1937. Ella yá conociera en 1936 a [[Heinrich Blücher]], un ex comunista, que s'opunxera bien llueu a la política de [[Stalin]]. En París, dambos pertenecíen al mesmu círculu de refuxaos alemanes, xuntu con [[Walter Benjamin]], l'abogáu Erich Cohn-Bendit, el psicólogu Fritz Fränkel y el pintor Kurt Heidenreich.<ref>Wolfgang Heuer:''Hannah Arendt''. Reinbek bei Hamburg 1987, páx. 31.</ref> En 1937 retiróse-y la nacionalidá alemana. En 1939 consiguió poner a salvo a la so madre, qu'inda taba en Königsberg. En xineru de 1940 casóse con Heinrich Blücher. Pa él yera'l so tercer matrimoniu. A empiezos de 1940, al traviés de la prensa, les autoridaes franceses llamaron a la mayoría de los estranxeros d'orixe alemán pa ser deportaos. Arendt, xuntu con munches otres muyeres, pasó una selmana nos terrenes d'un [[velódromu]] de París. Darréu foi treslladada al [[campu de concentración|campu d'internamientu]] de [[Gurs]] hasta xunetu d'esi mesmu añu, yá que-y la consideraba como «estranxera enemiga». Na entrevista con Gaus comentar de forma sarcástica: «les persones yeren ingresaes polos sos amigos en "campos d'internamientu" y polos sos enemigos en "campos de concentración"». Tres cinco selmanes internada, consiguió fuxir, xunto a otros pocos, de Gurs, aprovechando que la vixilancia francesa menguó temporalmente por cuenta de tomar de París pola [[Wehrmacht]] y la so meyora escontra'l sur.<ref>Elisabeth Young-Bruehl, páxs. 223ss. y, con dalguna diferencia menor, Katrin T. Tenenbaum (Universidá de Roma) nes sos aclaraciones a la correspondencia, editada por ella (2005), ente Arendt y Adler-Rudel (vease [https://web.archive.org/web/20110723142457/http://hannaharendt.net/documents/briefe_1.html la traducción del testu al alemán en hannaharendt.net]).</ref> Nuna carta a [[Salomon Adler-Rudel]], Arendt narraba pocu dempués les circunstancies de los internamientos de refuxaos procedentes de l'Alemaña nazi.<ref>[https://web.archive.org/web/20110723142440/http://hannaharendt.net/documents/briefe_2.html Correspondencia ente H. Arendt y S. Adler-Rudel], carta del 2 d'abril de 1941.</ref> Ella y el so home pasaron el periodu que siguió en [[Montauban]], y Arendt llogró llograr pasaportes pa [[Lisboa]] gracies a la rede que creó'l periodista norteamericanu, [[Varian Fry]], en Marsella, que la ayudar a escapar xunto a otros conocíos artistes y pensadores xudíos. Una gran amistá xunió-y nel exiliu francés col entós entá llargamente desconocíu [[Walter Benjamin]], al que tamién sofitó materialmente. Tres la so muerte, intentó ensin ésitu en 1945 que se publicar les obres de Benjamin na editorial Schocken. Solo pudo publicar los sos ensayos en 1969 nos [[Estaos Xuníos|EE.&nbsp;UU.]], con anotaciones y un prólogu propios.<ref>''Illuminations. Walter Benjamin. Essays and Reflections.'' (Ed. Hannah Arendt) Schocken, Nueva York 1969.</ref> === Emigración a los EE.&nbsp;UU., trabayu y llucha por un exércitu xudíu === En mayu de 1941 Arendt llegó, col so home y la so madre, a [[Nueva York]], pasando por [[Lisboa]]. La familia vivió primeramente nun pequeñu hotel, d'una diminuta beca que recibía de la organización de refuxaos sionista. Arendt ameyoró aína les sos conocencies d'inglés. A partir d'ochobre de 1941 trabayó como redactora na revista xudeo-alemana ''[[Aufbau]]'', en Nueva York. Escribía con regularidá una curtia [[Columna (prensa)|columna]] llamada «''This means You''» («Esto refierse a ti»). L'[[Artículu (publicación)|artículu]] inicial, tituláu «''Mose and Washington''» («[[Moisés]] y [[George Washington|Washington]]»), tien como puntu de partida la hestoria del exiliu xudíu, so la figura de [[Moisés]]. Arendt argumenta que'l xudaísmu modernu (reformáu) perdió la so auténtica tradición, un motivu que tamién s'atopa nes tesis del so llibru sobre Rahel Varnhagen. «Ente nós crez paradóxicamente el númberu de los que sustitúin a Moisés y a [[David]] por [[George Washington|Washington]] o [[Napoleón]]...», xudíos que queríen «remocicase» a cuenta de non xudíos. Arendt repara críticamente que la hestoria (xudía) nun ye nengún vehículu del qu'unu pueda posase por caprichu; reivindica que se faiga del xudaísmu una consagración», esto ye, una arma na llucha pola llibertá. Con eso quería espertar la conciencia política xudía nel mundu. Reivindicó en munchos artículos la creación d'un exércitu xudíu propiu, que lluchara a comuña al llau de los [[Aliaos de la Segunda Guerra Mundial|aliaos]]. Nin ella nin los pocos que la secundaben consiguieron tener ésitu con esta demanda, que Arendt formuló primero qu'empezaren los asesinatos en masa nos [[campu d'exterminio|campo d'esterminiu]]. A pesar de que Arendt definíase como una sionista (secular), foi tomando posiciones cada vez más crítiques sobre la concepción sionista del mundu, que comparaba con otres ideoloxíes como'l [[socialismu]] o'l [[lliberalismu]], que faíen previsiones sobre'l futuru. Consideraba que la llibertá y la xusticia yeren los principios básicos de la política, daqué incompatible cola idea d'un [[pueblu escoyíu]]. Esta posición foi mayoritariamente refugada pola opinión pública xudía.<ref>Elisabeth Young-Bruehl páxs. 250ss.</ref> Dos años más tarde, publicó l'ensayu ''We Refugees'' («Nós los refuxaos»), nel qu'aldericaba la desastrosa situación de los [[exiliu|refuxaos]] y [[apátrida|apátrides]], que son «illegales»<ref group="lower-alpha">La pallabra n'alemán ye ''Vogelfreiheit'', lliteralmente «la llibertá de los páxaros», pero ''Vogelfrei'', l'axetivu correspondiente, significa «fora de la llei». La pallabra aplicar na [[Edá Media]] a los que fueren condergaos al [[ostracismu]] y a la espulsión de la sociedá, perdiendo tolos derechos, incluyendo'l [[derechu a la vida]] y a la [[propiedá#Teoría de la propiedá|propiedá]], y tando prohibida cualquier tipu d'asistencia al condergáu.</ref> ensin derechos. De 1944 a 1946 foi direutora d'investigación de la ''Conference on Jewish Relations'' (Conferencia de rellaciones xudíes) y, darréu hasta 1949, llectora na editorial xudía [[Salman Schocken|Schocken]]. De 1949 a 1952 trabayó como ''Executive Secretary'' (xerente) de la ''[[Jewish Cultural Reconstruction Corporation]]'' (JCR), la organización pal salvamentu y el cuidu de la [[cultura xudía]]. Hasta qu'en 1951 Heinrich Blücher consiguiera trabayu nuna universidá dando clases de filosofía, Hannah Arendt ganaba práuticamente sola'l sustentu de la familia. === Primeros viaxes a Alemaña ya informes sobre les consecuencies del réxime nazi === El 26 de xunetu de 1948 morrió la so madre, Martha Arendt, mientres el viaxe a Inglaterra nel [[Queen Mary]]. Por encargu de la JCR, Conference on Jewish Relations, Hanna Arendt viaxó a la [[República Federal Alemana]] en 1949-1950. Mientres la so estancia, atopóse, per primer vegada dende 1933, con Karl Jaspers y Martin Heidegger. Realizó un segundu viaxe en 1952. A partir d'esi momentu, viaxó tolos años a Europa mientres unos meses, en parte tamién a [[Israel]], visitando a munchos amigos y familiares, pero en cada ocasión a Karl y Gertrud Jaspers. Nel ensayu ''Besuch in Deutschland. Die Nachwirkungen des Naziregimes'' (1950: ''Visita n'Alemaña. Les consecuencies del réxime nazi'')<ref>En: ''Zur Zeit. Politische Essays.'' Hamburgu 1999, páxs. 43-70. L'artículu editóse primeramente namái en EE.&nbsp;UU.</ref> escribe de forma bien detallada sobre la situación na posguerra. Alemaña destruyó'l texíu moral del mundu occidental nun curtiu periodu gracies a crímenes que naide pensaba posibles. Millones de persones d'Europa Oriental afluyíen en masa escontra'l país destruyíu. {{cita|«Puede duldar de si la política de los Aliaos d'espulsar a toles minoríes alemanes de países non alemanes —como si nun hubiera suficientes apátrides nel mundu— foi una aición intelixente; pero ta fora de dulda que, pa los pueblos europeos que sufrieron mientres la Guerra la criminal política de población alemana, el simple fechu d'imaxinase tener que convivir con alemanes nel mesmu territoriu non yá xenera rabia, sinón horror.»}} Comprobó una interesada indiferencia na población. Europa taba cubierta por una solombra de fondu dolor causada pelos campos de concentración y d'esterminiu alemanes. Pero en nengún otru sitiu callábase tanto esta velea de destrucción y espantu como n'Alemaña. «La indiferencia cola que los alemanes mover por ente les ruines tien la so correspondencia en que naide llora a los muertos.» Sicasí, corríen munches hestories sobre'l sufrimientu de los alemanes, que se comparaben colos sufrimientos de los demás, colo que, de forma callada, n'Alemaña considerábase que la balanza había quedáu equilibrada. La fuxida de la responsabilidá y la busca de culpes nes potencies d'ocupación tán bien estendíes. «L'alemán mediu busca les causes de la última guerra non nes aiciones del réxime nazi, sinón nes circunstancies que conducieron a la espulsión d'Adán y Eva del Paraísu.» === Trabayos sobre la filosofía esistencial === Tres la Guerra, Arendt escribió dos artículos sobre [[existencialismu|filosofía esistencial]]. Na revista ''Nation'' apaeció a empiezos de 1946 el testu ''French Existentialism'' («Esistencialismu francés»), nel qu'esamina, sobremanera, el pensamientu d'[[Albert Camus]]. Espresó ante Jaspers les sos grandes esperances nun nuevu tipu de persona que, ensin nacionalismu europeo» dalgunu, ye européu y que puxa por un [[federalismu européu]]. Ente ellos cuntaba a Camus, que provenía de la [[resistencia francesa]], y en quien certificaba la honradez y la fonda comprensión política.<ref>Arendt a Jaspers, 11 de payares de 1946, páx. 103.</ref> L'artículu ''Was ist Existenzphilosophie?'' («¿Qué ye filosofía esistencial?») foi publicáu casi coles mesmes en EE.&nbsp;UU. y na revista ''[[Die Wandlung (revista)|Die Wandlung]]'', fundada por Jaspers y otros. En 1948 foi reeditáu, xuntu con otros cinco testos, como un llibru d'ensayos. Trátase de la primer edición d'un llibru so tres la publicación en 1929 de la so tesis doctoral. Nel testu desenvuelve la so propia posición dientro de la filosofía esistencial, que nun siguiría nes sos obres posteriores. Nun dexó que se reeditara la versión inglesa.<ref group="lower-alpha">Cuando Uwe Johnson preguntó en 1974 si'l testu podía ser reeditáu, atopar aceptable, pero quería esaniciar la seición sobre Heidegger, polo que'l proyeutu de la edición fracasó. ''Hannah Arendt - Uwe Johnson. Der Briefwechsel''. Frankfurt del Main 2004, páx. 114.</ref> Nesta pequeña obra alderica de forma crítica la filosofía de Martin Heidegger, al qu'atribúi una cercanía al [[nihilismu]] modernu. Heidegger nun completó nunca'l so [[ontoloxía]]. Col analís del [[Dasein]] a partir de la muerte, Heidegger sienta los fundamentos de la nihilidad del ser. El ser humanu ye descritu como similar a Dios, pero non como un ser creador de mundos», sinón como un destructor de mundos». Arendt opón a estes idees que «el ser humanu nun ye Dios y vive xuntu colos sos asemeyaos nun mundu», un pensamientu que va repitir más tarde de cutiu. Heidegger evita los conceutos [[kant]]ianos provisionales de «llibertá», «dignidá humana» y «razón», amenorgando al home a les sos funciones nel mundu y atribuyéndo-y esistencia namái al traviés de la filosofía. Amás, Arendt critica los «non-conceutos (''Unbegriffe'') mitologizantes» de Heidegger, como «pueblu» y «tierra», qu'atribuyera nes sos clases de la década de 1930 al yo» (''Selbst''). «Esa clase de concepciones namái pueden llevar fora de la filosofía, escontra dalgún tipu de superstición naturalista.» Sicasí, Arendt describe la filosofía esistencial de [[Karl Jaspers]] de forma puramente positiva. Según ella, Jaspers ruempe con tolos sistemes filosóficos, con [[cosmovisión|cosmovisiones]] y «doctrines de la totalidá», en llugar de les cualos ocúpase de «[[situación llende|situaciones llende]]» y considera la esistencia como una forma de llibertá. Asina, el ser humanu puede, «xugando cola metafísica», apalpar les llendes de lo pensable y trespasalos. Al contrariu que Heidegger, pa Jaspers la filosofía sería namái la preparación pa l'aición» al traviés de la comunicación, tomando como base la razón común a toos. Jaspers sabe que'l pensamientu de la [[trescendencia]] ta condergáu al fracasu. La filosofía de Jaspers, sorraya l'autora, anicia principalmente nos caminos del so filosofar. Estos caminos pueden sacar del caleyón ensin salida d'un fanatismu [[positivismu|positivista]] o nihilista». === Allugamientu frente a Palestina ya Israel === Hannah Arendt escribió a finales de 1948 l'artículu ''Frieden oder Waffenstillstand im Nahen Osten?'' («¿Paz o armisticiu n'Oriente Mediu?», publicáu en EE.&nbsp;UU. en xineru de 1950). L'artículu trata sobre la hestoria de [[Palestina (rexón)|Palestina]] y la fundación del [[Estáu d'Israel]]. Acordies con el testu, la paz solo puede algamar pol entendimientu y un alcuerdu xustu ente árabes y xudíos. Describe la hestoria de la inmigración dende 1907 y enfatiza que, de magar, dambos grupos tán engarraos y que —tamién pola invasión [[Imperiu otomanu|otomana]] y más tarde del [[Reinu Xuníu]]— nunca consideraron tar al mesmu nivel o inclusive nunca se consideraron como persones. Ente que describe la falta de patria o de mundu (''Weltlosigkeit'') como'l mayor problema de los xudíos, critica a la mayoría de los dirixentes [[sionista|sionistes]], que nun vieron los problemes del pueblu árabe. La so visión ye una Palestina de dos naciones sobre la base d'una política non [[Nacionalismu|nacionalista]], una [[federación]], que posiblemente podría incluyir otros estaos d'[[Oriente Mediu]]. La inmigración y l'espulsión d'una parte de la población d'orixe árabe representa una hipoteca moral, ente que los coleutivos que se basen na igualdá y la xusticia ([[kibutz]]) y la [[Universidá Hebrea de Xerusalén]], según la industrialización, tán na columna del haber. Según Arendt, Israel podía llibrase de les lleis del [[capitalismu]], yá que yera financiáu por donaciones dende EE.&nbsp;UU. y, poro, nun taba so la obligación de maximizar el beneficiu. La so esmolición yera qu'Israel siguiera una [[expansionismu|política expansionista]] agresiva, tres una [[Guerra Civil mientres el Mandatu de Palestina|guerra ganada]], que traxera la desgracia a xudíos y árabes, amás de destruyir tolos sectores económicos de dambos pueblos. Pero tenía esperances nel espíritu [[Universalismu|universalista]] del xudaísmu y nes fuercies dispuestes al entendimientu nos [[Mundu árabe|estaos árabes]].<ref>''Frieden oder Waffenstillstand im Nahen Osten''. En: ''Israel, Palästina und der Antisemitismus. Aufsätze''. Berlín 1991, páxs. 39-75.</ref> Nesa dómina había bien poques personalidaes de los llaos xudíu y árabe que sofitaren una Palestina binacional. Arendt fai referencia al primer presidente de la universidá hebrea [[Judah Leon Magnes]]<ref>Na edición mentada más arriba: Juda Leib Magnes</ref> y el políticu y catedráticu de filosofía [[El Líbanu|libanés]] [[Charles Malik]], de los que destaca la so escepcionalidá. Dambos sofitaron claramente un entendimientu ente xudíos y árabes pa la solución del problema palestín, Magnes en 1946 y Malik ante'l [[Conseyu de Seguridá de la ONX]] en mayu de 1948. Cuando n'avientu de 1948 l'antiguu dirixente de la [[organización terrorista]] antibritánica ''[[Irgún]]'', [[Menájem Beguin]], llegó a Nueva York coles mires de consiguir donaciones pal so nuevu partíu ''[[Herut]]'', ventiséis intelectuales, ente los que se cuntaben dellos d'orixe xudíu, escribieron una dura carta abierta que se publicar el 4 d'avientu de 1948 nel ''[[The New York Times|New York Times]]''.<ref>Hannah Arendt ''et al.'': «Der Besuch Menahem Begins und die Ziele seiner politischen Bewegung. Offener Brief an die "New York Times"», en: ''Israel, Palästina...'' páxs. 117s.</ref> Ente los firmantes atopábense, amás de Hannah Arendt, ente otros, Isidore Abramowitz, [[Albert Einstein]], [[Sidney Hook]] y [[Stefan Wolpe]]. Na carta alvertíen claramente contra esti partíu que consideraben de «[[estrema derecha]]» y «[[racismu|racista]]». Venti años más tarde, Arendt escribió a una amiga, la escritora norteamericana [[Mary McCarthy]], qu'Israel yera un exemplu impresionante d'igualdá ente les persones. Más importante consideraba la pasión pola sobrevivencia»<ref>N'alemán, ''Überlebensleidenschaft''.</ref> del pueblu xudíu, presente dende l'antigüedá. Espresaba'l so mieu de que'l [[Holocaustu]] pudiera repitise. Considera qu'Israel ye necesariu como llugar d'abellugu y debíu al incombustible [[antisemitismu]]. Arendt comenta que cualquier catástrofe verdadera n'Israel afectar más que casi cualesquier otra cosa.<ref>Hannah Arendt, Mary McCarthy: ''Im Vertrauen. Briefwechsel 1949-1975''. Múnich 1997, páxs. 365s. (oct. 1969)</ref> === Formes de dominiu total === Darréu dempués de la II Guerra Mundial, Arendt empezó a trabayar nun estensu estudiu sobre'l [[nacionalsocialismu]]; en 1948 y 1949 ampliáu al [[estalinismu]]. El llibru ta formáu por trés partes: ''Antisemitismus'' («[[Antisemitismu]]»), ''Imperialismus'' («[[Imperialismu]]») y ''Totale Herrschaft'' (dominiu total, «[[Totalitarismu]]»). Ente que pa les dos primeres partes Arendt pudo basase en gran midida sobre material históricu y lliterariu esistente, pa la tercer parte tuvo que trabayar la documentación de base pola so cuenta.<ref>Arendt a Jaspers, páx. 134.</ref> En 1951 apaeció la edición estauxunidense col títulu ''The Origins of Totalitarianism'' (''Los oríxenes del totalitarismu''). La versión alemana de 1955, ellaborada pola mesma Arendt y en parte distinta de la orixinal, llevaba'l títulu ''Elemente und Ursprünge totaler Herrschaft'' (lliteralmente, «Elementos y oríxenes del dominiu total»). Hasta la tercer edición de 1966 repasó y amplió la obra. El trabayu nun ye pura [[historiografía]]; más bien critica'l pensamientu [[Causalidá (filosofía)|causal]] de la mayoría de los historiadores y repara que tolos intentos de los historiadores por esplicar l'antisemitismu fueron insuficientes. Plantegó una nueva y bien aldericada tesis que diz que los movimientos totalitarios apoderar de toles [[cosmovisión|cosmovisiones]] ya ideoloxíes y pueden convertir, al traviés del [[terror]], en nueves formes d'estáu. Según Arendt, históricamente, hasta 1966, esto namái pudieron realizalo de forma completa namá'l nazismu y l'estalinismu. Al contrariu qu'otru autores, Arendt considera totalitarios puramente a estos dos sistemes y non a les dictadures de partíu únicu, como'l [[fascismu italianu]], el [[franquismu]] o'l réxime de posguerra de la [[República Democrática Alemana]]. Destaca la nueva cualidá del totalitarismu frente a les dictadures habituales. El primeru estender a toles árees de la vida humana, non yá al nivel políticu. Nel centru ta un [[movimientu de mases]]. Nel nazismu produció una inversión completa del [[sistema xurídicu]]. Crímenes, asesinatos en masa,<ref group="lower-alpha">Arendt, como Karl Jaspers, emplega'l términu ''Verbrechen gegen die Menschheit'' al traducir la espresión de los aliaos «crime against humanity» («[[crime contra la humanidá]]»), en llugar de la versión más habitual ''Verbrechen gegen die Menschlichkeit'' y acutando asina'l so sentíu. ''Menschheit'' significa n'alemán aprosimao la humanidá como xéneru, les persones, en cuantes que ''Menschlichkeit'' referir a la humanidá como cualidá astracta.</ref> yeren la regla. Amás del terror, considera que l'aspiración al dominiu mundial ye una carauterística importante del totalitarismu. Arendt pon de relieve cómo, sobre la fonderada de la [[cultura de mases|sociedad de mases]] y de la cayida de los [[estáu nación|estaos nacionales]] pola mor del imperialismu, les formes polítiques tradicionales, especialmente los partíos, fueron más débiles que los movimientos totalitarios, coles sos nueves téuniques de [[propaganda]] de mases. Al pie de les fontes históriques, Arendt emplega tamién fontes lliteraries, como por casu [[Marcel Proust]], y dialoga con numberosos pensadores dende l'Antigüedá, como Kant y [[Montesquieu]]. Aplica'l so métodu propiu de «tomar en serio y lliteralmente les opiniones ideolóxiques». Les afirmaciones d'ideólogos totalitarios seríen infravaloradas por munchos observadores.<ref>''Op. cit.'', páx. 968.</ref> Les descripciones del totalitarismu sirvieron sobremanera a los politólogos pa desenvolver teoríes del totalitarismu qu'en parte van muncho más allá de la estricta definición de Arendt. === Nacionalidá estauxunidense, desenvolvimientu profesional y allugamientos políticos === En 1951 Hannah Arendt consiguió la nacionalidá estauxunidense. Arendt sufriera enforma como [[apátrida]], porque lo consideraba una esclusión de la sociedá humana. La ciudadanía significaba pa ella «el derechu a tener derechos».<ref>''Op. cit.'', páx. 614.</ref> Pa solucionar esti problema esixía una ampliación de la [[Constitución de los Estaos Xuníos|constitución de los EE.&nbsp;UU]]. pola cual naide podría perder el so [[nacionalidá]] si con ello convirtiérase n'apátrida. N'Alemaña, en 1933, Hannah Arendt atopábase de camín a una carrera académica normal, con cátedra na universidá. El nazismu destruyó esos planes. Nes sos cartes y hasta poco primero de la so muerte, señalaba que nun tener nin bienes nin posición, lo que, según la so propia opinión, contribuyó a la independencia del so pensamientu. Una y otra vez demostró valor personal, por casu al traviés del so trabayu n'organizaciones xudíes mientres el nazismu. Los sos allugamientos personal y públicu frente a los acontecimientos políticos causaben de cutiu discutinios ente los sos oponentes, pero tamién ente los sos amigos; el so [[valor cívicu]] foi teníu frecuentemente por intransixencia y combatíu como tal. Nun testu curtiu de 1948 tituláu ''Avantu on research'', Arendt noma les temes polítiques más importantes de la dómina. Estrema ente problemes centrales de la dómina: {{cita|«totalitarismu, la cuestión racial, la decadencia del sistema d'estaos nación européu, la emancipación de los [[descolonización|pueblos coloniales]], la lliquidación del [[imperialismu británicu]]»}} y los problemes puramente xudíos: {{cita|«antisemitismu, l'asuntu de Palestina, migraciones, falta de patria, etc.».<ref group="lower-alpha">Nel inglés orixinal: "''Totalitarism, the race question, the decay of the European nation state system, the emancipation of colonial peoples, the liquidation of British imperialism''" y "''Antisemitism, the Palestine issue, migrations, homelessness, etc.''" Citáu en: I. Pilling, páxs. 13s. Trátase d'una [[tesis doctoral]], que se basa nel so mayor parte en fontes orixinales tantu publicaes como inédites.</ref>}} Poco antes escribiera a Jaspers: {{Cita|''Unter freien Umständen sollte eigentlich jeder einzelne entscheiden dürfen, was er nun gerne sein möchte, Deutscher oder Jude oder was immer [...] Woran mir liegen würde, und was man heute [1947] nicht erreichen kann, wäre eigentlich nur eine solche Änderung der Zustände, daß jeder frei wählen kann, wo er seine politischen Verantwortlichkeiten auszuüben gedenkt und in welcher kulturellen Tradition er sich am wohlsten fühlt.''|col2=So circunstancies de llibertá, tou individuu tendría de poder decidir lo que quier ser, alemán o xudíu o lo que seya [...] Si de mi dependiera, y ye daqué que nun se puede algamar na actualidá [1947], habría a cencielles un cambéu de les circunstancies, de tala forma que toos pudieren escoyer llibremente ónde piensen desenvolver la so responsabilidá política y en qué tradición cultural atópense más cómodos.|Arendt, ''Arendt a Jaspers'' páx. 127.}} A la edá de 47 años, consiguió en 1953 una cátedra temporal nel [[Brooklyn College]] de Nueva York, en parte gracies al ésitu consiguíu en EE.&nbsp;UU. col so llibru sobre'l totalitarismu. En Nueva York trabayó, xuntu con [[Martin Buber]] y otros, pola fundación del ''[[Leo Baeck Institut]]'', un centru de documentación ya investigación de la historia de los xudíos de fala alemana. Los fondos tán disponibles de forma dixital nel ''[[Jüdisches Museum Berlin]]''. Na década de 1950, en conexón col analís del totalitarismu, Arendt entamó un trabayu sobre'l [[marxismu]]. De les sos investigaciones preliminares surdieron dellos artículos, ensayos y lleiciones. En 1953 publicó en ''Aufbau'' el testu: ''Gestern waren wir noch Kommunisten...'' (''Ayeri yéramos inda comunistes...'').<ref>Edición orixinal en EE.&nbsp;UU.; reedición: ''In der Gegenwart. Übungen zum politischen Denken II.'' Múnich 2000, páxs. 228ss.</ref> Arendt estrema ellí ente «antiguos comunistes» y «ex comunistes». Los primeres yeren bien artistes que fueron emplegaos como reclamu, bien aquellos qu'entendieren les implicaciones de los [[Procesos de Moscú]], el [[Pactu Ribbentrop-Mólotov]] o la falta de democracia interna del partíu y en consecuencia retirárense a la so vida privada. Los segundos convertiríen les sos conocencies del comunismu como trampolín pa una nueva carrera como espertos [[Anticomunismu|anticomunista]] y de la [[Guerra Fría]]. Gran esmolición produció-y mientres esta dómina la [[Macarthismo|persecución]] nos EE.&nbsp;UU. d'antiguos comunistes, intelectuales y artistes por [[Joseph McCarthy]] y los sos siguidores. Entrín y non valoraba'l [[Revolución húngara de 1956|llevantamientu húngaru de 1956]] como exemplu d'ensayu d'una revolución pacífica con trazos d'un sistema de conseyos. En 1960 publicó ''Die ungarische Revolution und der totalitäre Imperialismus'' (''La revolución húngara y l'imperialismu totalitariu''; n'inglés apaeció como parte del la segunda edición de ''The Origins of Totalitarism'') y en 1961 ''Between Past and Future'' (''Ente'l pasáu y el futuru''; seis ensayo sobre'l pensamientu políticu). Yá a mediaos de la década de 1950, Arendt realizara una solicitú de cobru de daños y perxuicios al Estáu alemán (''[[Deutsche Wiedergutmachungspolitik]]'') poles inxusticies sufiertes sol réxime nazi, solicitú que foi refugada en diverses ocasiones. Karl Jaspers escribió una carta asegurando que la obra sobre Rahel Varnhagen, na so versión de 1933, yera un trabayu posdoctoral rematáu con ésitu, que-y dexara la docencia nuna universidá alemana, y que nun pudo ser presentada por causa de la xubida al poder del réxime nazi. Nun foi hasta 1972 que Arendt consiguió una cifra importante del Gobiernu Federal alemán. El so casu convertir nun [[precedente]], de forma qu'otros beneficiáronse darréu de los sos llargos pleitos. Manifestar en diverses ocasiones de forma crítica cola [[Konrad Adenauer|yera Adenauer]]. Dempués de que, nun empiezu, los criminales nazis malapenes fueren castigaos, tres el procesu a [[Adolf Eichmann|Eichmann]], adulces foise xulgando a los peores. {{cita|«Una mala señal son les condenes increíblemente leves qu'emiten los tribunales. Creo que por 6500 xudíos asesinaos con gas consígense 3 años y 6 meses, o asina [...] Esta llamada república ye realmente "como antes" (''wie gehabt''). Y tampoco el desenvolvimientu económicu va ayudar al llargu plazu a superar esta situación política.»<ref>Arendt a Jaspers páx. 52 sig. (xunetu-agostu de 1962).</ref>}} Nos años siguientes trató en diverses ocasiones la discriminación de los negros nos EE.&nbsp;UU., la cuestión negra», que la so solución consideraba imprescindible pa la esistencia de la República.<ref group="lower-alpha">Tamién hubo una fuerte discutiniu por causa de estes declaraciones, yá que, a pesar de qu'esixía la fundamental igualdá política y de derechos, tamién s'oponía arelladamente al sistema de cuotes o a cualesquier otra forma de preferencies.</ref> Condergó en numberoses ocasiones la [[Guerra de Vietnam]], por casu tres un analís de los [[Papeles del Pentágonu]], que publicó sol títulu ''Lying in Politics'' (''La mentira na política'') en 1971. En xunu de 1968 escribió a Jaspers: «Dame la impresión de que los neños del próximu sieglu van estudiar l'[[Movimientu del 68|añu 1968]] como nós estudiamos la [[revolución de 1848]].»<ref>''Arendt an Jaspers'', páxs. 715s.</ref> Arendt simpatizaba col [[movimientu estudiantil]] mundial, pero criticó con durez los posteriores abusos que percibió. Na so obra ''Macht und Gewalt'' (''Poder y violencia''), publicada en 1970 simultáneamente n'inglés y alemán, fai un analís detalláu de la rebelión estudiantil y estrema los conceutos de «poder» (''Macht'') y «violencia» (''Gewalt'').<ref group="lower-alpha">N'alemán puede emplegase la pallabra ''Gewalt'', «violencia» o «fuercia», nel sentíu de «poder» o «potestá», como nel casu de ''Staatsgewalt'', «autoridá pública» / «poder públicu», o ''richterliche Gewalt'', «poder xudicial».</ref> Por «poder» (''Macht'') entiende una influencia importante de los ciudadanos sobre los asuntos políticos, dientro del marcu de la constitución y les lleis. Nenguna forma de gobiernu sobrevive ensin una base de poder. Inclusive'l totalitarismu, que reposa en gran midida na violencia, precisa'l sofitu de munchos. A Adelbert Reif comentó-y en 1970, nuna entrevista, qu'apreciaba nos estudiantes les ganes d'actuar» y «l'enfotu de poder camudar les coses coles mesmes fuercies». En EE.&nbsp;UU. apaeció per primer vegada n'enforma tiempu un movimientu políticu bonal que non yá faía arrobinada, sinón qu'actuaba por motivos casi puramente morales. Per otra parte, refugaba'l desenvolvimientu ulterior del movimientu na forma de «[[fanatismu]]», «[[ideoloxía|ideoloxíes]]» y «[[vandalismu]]». «Les coses bones na hestoria tienen davezu una bien curtia duración.» Asina, por casu, ye como nutrimos güei (1970) entá de la curtia [[Democracia ateniense|dómina clásica griega]].<ref>Adelbert Reif: ''Interview mit H.A.''(1970). En: ''Macht und Gewalt.'' Múnich 1970, páxs. 107 y 109.</ref> === El procesu de Eichmann === ==== Cobertoria del procesu y discutinios posteriores ==== [[Ficheru:Adolf Eichmann.jpg|thumb|170px|Adolph Eichmann mientres el xuiciu (1962).]] D'abril a xunu de 1961, Arendt asistió como reportera de la revista ''[[The New Yorker]]'' al [[procesu de Eichmann|procesu]] contra [[Adolf Eichmann]] en Xerusalén. D'ende surdieron primeramente dellos artículos y dempués el so llibru más conocíu y más aldericáu hasta'l presente,<ref>Pal discutiniu actual, consúltense especialmente los analises críticos de los investigadores del Holocaustu [[Raul Hilberg]] y [[David Cesarani]].</ref> ''[[Eichmann en Xerusalén]]'' (EeJ), col subtítulu ''Un informe sobre la lloria del mal''. Publicóse primero en 1963 en EE.&nbsp;UU. y pocu dempués n'Alemaña Occidental. Adolf Eichmann fuera deteníu, clandestinamente, pol serviciu secretu israelín, el [[Mossad]], n'Arxentina en 1960 y treslladáu a Xerusalén. La bien aldericada espresión que Arendt emplegó pa referise a Eichmann, «la [[lloria del mal]]», acabó convirtiéndose nuna frase fecha. {{Cita|''In dieren letzten Minuten war ye, als zöge Eichmann selbst das Fazit der langen Lektion in Sachen menschlicher Verruchtheit, der wir beigewohnt hatten - das Fazit von der furchtbaren »Banalität des Bösen«, vor der das Wort versagt und an der das Denken scheitert.''|col2=Foi como si naquellos últimos minutos [Eichmann] resumiera la lleición que la so llarga carrera de maldá enseñónos, la lleición de la tarrecible ''[[lloria del mal]]'', ante la que les pallabres y el pensamientu siéntense impotentes.|Arendt, ''Eichmann en Xerusalén''<ref>''Eichmann en Xerusalén'', Barcelona 1999, páx.368, traducción del inglés de Carlos Ribalta; orixinal alemán: ''Eichmann in Xerusalem. Ein Bericht von der Banalität des Bösen. '' Múnich 1986, páx. 371.</ref>}} Alredor de la obra hubo intensos discutinios. Sobremanera, la espresión «lloria» en rellación a un asesín en masa foi atacada dende distintos frentes, ente otros tamién por [[Hans Jonas]]. [[Raul Hilberg]] tamién criticó la idea de la lloria del mal».<ref>''Eichmann war nicht banal'' (Eichmann nun yera banal), ''Die Welt'', 28 d'agostu de 1999</ref> Na so introducción a la edición alemana de 1964, Arendt esplica la eleición del términu: {{cita|«[...] nel informe solo alderícase la posible lloria del mal nel terrén de lo fáctico, como un fenómenu que yera imposible pasar por altu. Eichmann nun yera [...] [[Macbeth]] [...]. Sacante una dilixencia pocu común por faer tou aquello que pudiera ayudar a espolletar, nun tenía absolutamente nengún motivu.»<ref>EeJ páx. 56.</ref>}} Nunca asesinaría a un superior. Nun yera tontu, sinón «a cencielles irreflexivo». Esto habría-y predestinado pa convertise n'unu de los mayores criminales de la so dómina. Esto ye «banal», quiciabes inclusive «risible». Nun se-y puede atopar fondures demoníacas, por muncha voluntá que se-y ponga. Aun así, nun ye ordinariu. {{cita|«Qu'un tal alloñamientu de la realidá y irreflexión n'unu puedan xenerar más desgracies que tolos impulsos malvaos intrínsecos del ser humanu xuntos, eso yera de fechu la lleición que podía aprendese en Xerusalén. Pero yera una lleición y non una esplicación del fenómenu nin una teoría sobre él.»}} Nuna carta a [[Mary McCarthy]], Arendt comenta: «[...] la espresión "lloria del mal" como tal ta en contraposición al "mal radical" [Kant] qu'emplegué nel llibru sobre'l totalitarismu.»<ref>Arendt a McCarthy, páx. 234 (setiembre de 1969).</ref> El tipu de crime, según Arendt, nun yera fácilmente clasificable. Lo qu'asocedió nel [[campu de concentración d'Auschwitz]] nun tuvo exemplos anteriores. La espresión, proveniente del [[Imperialismu británicu|imperialismu inglés]], «asesinatu en masa alministrativo», afaíse-y meyor que «[[xenocidiu]]». ==== Alderique sobre'l papel de los conseyos xudíos ==== [[Ficheru:Female prisoners in Ravensbr%C3%BCck chalk marks show selection for transport.jpg|250px|thumb|Muyeres xudíes deportaes.]] Amás de lo dicho, tamién se-y reprochó a Arendt el ver el papel de los [[conseyu xudíu|conseyos xudíos]] de forma demasiáu crítica. Eichmann esixera la cooperación» de los xudíos y haber llográu en «una midida realmente sorprendente». De camín a la muerte, los xudíos veríen a pocu alemanes. Los miembros de los conseyos xudíos llograríen de los nazis un «enorme poder sobre la vida y la muerte», «hasta que fueron deportaos ellos mesmos». Asina, por casu, les llistes de tresporte nel [[campu de concentración de Theresienstadt]] fueron realizaes pol conseyu xudíu. {{cita|«Esti papel de los dirixentes xudíos na destrucción del so propiu pueblu ye pa los xudíos ensin dulda el capítulu más escuru en tola so escura hestoria.»<ref>EeJ páx. 209.</ref>}} L'antiguu [[rabín]] de Berlín [[Leo Baeck]], unu de los representantes xudíos más importantes d'Alemaña, comentara que yera meyor pa los xudíos nun saber el so destín, una y bones la espera de la muerte namái sería más dura.<ref>EeJ páx. 210.</ref> Esti curtiu pasaxe foi criticáu de forma especialmente dura por munches organizaciones xudíes. Nuna carta a Mary McCarthy del 16 de setiembre de 1963, Arendt escribió qu'oyera que la ''[[Anti-Defamation League]]'' unviara una carta circular a tolos rabinos de Nueva York por que'l día d'Añu Nuevu (''[[Rosh hai Shana]]'', 4 d'ochobre) predicaren en contra d'ella. Na esitosa campaña política tratar de crear una imaxe» pa despintar l'auténticu llibru. Arendt sentíase impotente frente a la gran cantidá de persones crítiques que teníen dineru, personal ya influencies.<ref>Arendt a McCarthy páxs. 231ss.</ref> Hannah Arendt sintió como un aliviu» atopase nel xuiciu con «antiguos miembros xudíos de la [[resistencia xudía mientres l'Holocaustu|resistencia]]». «La so entrada n'escena estornaba la pantasma d'una docilidad xeneral [...].»<ref>EeJ páx. 215.</ref> Nos campos d'esterminiu, «polo xeneral, les entregues direutes de les víctimes pa la so execución [fueron] realizaes polos comandos xudíos.» «Tou esto yera espeluznante, pero nun yera un problema moral. La seleición [...] de los trabayadores nos campos realizábenlo les [[SS]], que teníen una marcada preferencia polos elementos criminales.» El problema moral foi la collaboración de granos [de sable] na [[solución final]].<ref>EeJ páx. 216.</ref> [[Gershom Scholem]] indicó, dellos meses dempués de la publicación del llibru, qu'echaba de menos un xuiciu equilibráu. «Nos campos destruyíase la dignidá de les persones y, tal como diz usté mesma, llevar a collaborar na so propia destrucción, ayudando na execución de los demás recluyíos y otros actos similares. ¿Y por eso ten de tar borrosa la frontera ente víctimes y verdugos? ¡Qué perversidad! Y nós tenemos de llegar y dicir que los mesmos xudíos tuvieron el so "participación" nel asesinatu de xudíos.»<ref>Gershom Scholem: ''Wir waren beide nicht dabei.'' En: ''Der Zeitgeist''. Suplementu semimensual de ''[[Aufbau]]'', n.° 208, Nueva York, 20 d'avientu de 1963, páxs. 17s.</ref> ==== Responsabilidá personal frente a responsabilidá coleutiva ==== Na so conferencia ''Persönliche Verantwortung in der Diktatur'' (''Responsabilidá personal na dictadura''), que presentó en 1964 y 1965 n'Alemaña, Arendt aprofiaba de nuevu que la so publicación sobre'l procesu de Eichmann yera puramente un informe de los fechos». Los sos críticos y [[apologética|apologetas]], otra manera, aldericaríen problemes de [[filosofía moral]]. Ella oyera con espantu afirmar, ente otres coses, que «agora sabemos qu'hai un Eichmann en cada unu de nós». Pero, según Arendt, el ser humanu ye un ser qu'actúa llibremente y ye responsable de los sos actos. Poro, la culpa recayería sobre unes determinaes persones. Refuga decididamente la idea d'una culpa coleutiva. {{cita|«Onde toos son culpables, nun lo ye naide [...]. Siempres consideré como la quintaesencia del tracamundiu moral que na Alemaña de la posguerra aquellos que taben dafechu llibres de culpa comentaren ente ellos y aseguraren al mundu qué culpables sentíense, cuando, sicasí, namái unos pocos de los criminales taben dispuestos a amosar siquier el menor rastru d'arrepentimientu.»}} Arendt consideraba que'l procesu contra Eichmann realizárase correutamente. Designó como jurídicamente irrelevante la defensa de Eichmann afirmando qu'él fuera namái una ruedecilla nel enorme engranaje del aparatu burocráticu. Foi executáu en xusticia. Mientres el nacionalsocialismu, tolos niveles de la sociedá oficial tuvieron implicaos nos crímenes. Como exemplu noma la serie de midíes antisemites qu'antecedieron a los crímenes en masa y que fueron consentíes en toos y cada unu de los casos «hasta que se llegó a un puntu nel que yá nun podía pasar nada peor.» Los fechos nun fueron realizaos por «gánsteres, bisarmes o sádicos engafentaos, sinón polos miembros más respetables de la honorable sociedá.» Asina, a los que collaboraron y siguieron órdenes nun tien de preguntar -y -yos «¿por qué obedecisti?», sinón «¿por qué collaborasti?». La mesma Hannah Arendt señaló qu'ella mesma quiciabes nun habría tao al altor d'eses esixencies: «¿Quién diz que yo, que condergo una inxusticia, afirmo ser incapaz de realizala yo mesma?».<ref>''Persönliche Verantwortung in der Diktatur.'' En: ''Israel, Palästina...'', páxs. 7-38.</ref> ==== Antisemitismu árabe ==== Nel informe Eichmann, Arendt vía'l naciente [[antisemitismu árabe]] como una continuación de les idees y aiciones nazis. {{cita|«Los periódicos en [[Damascu]] y [[Beirut]], en [[El Cairu]] y [[Xordania]] nun azorronaben nin la so simpatía por Eichmann nin la so pena por que nun hubiera "termináu'l trabayu"; un programa radiofónicu dende El Cairo, el día del entamu del procesu, inclusive dirixó una indireuta a los alemanes, a los qu'inda echaba en cara que, "na última Guerra, los aviones alemanes nun sobrevolaren y bombardeado les colonies xudíes"».<ref>EeJ páx. 81.</ref>}} ==== Edición hebrea posterior ==== Cuando pel branu de 2000 editar en [[Tel Aviv]] una traducción al hebréu de ''Eichmann en Xerusalén'' como primer obra de Arendt, volvió encender el discutiniu. Principalmente tratábase de la crítica de Arendt al desenvolvimientu del procesamientu. Nesti contestu acusóse-y de despintar principios [[antisionismu|antisionistas]].<ref>[https://web.archive.org/web/20070930081722/http://sti1.uni-duisburg.de/publikationen/kalonymos/2000/2000_4.pdf Revista Kalonymos, N° 4 (2000), páx. 11 y sig.]</ref> Amás, refugóse la so concepción del papel de los conseyos xudíos y el conceutu de «lloria del mal», tal como asocediera na primer edición del llibru. ==== Verdá y política ==== De resultes de les numberoses reaiciones negatives a la publicación del so informe sobre'l procesu y el llibru que surdió d'ende, Hannah Arendt cavilgó en 1964 nel so ensayu ''Wahrheit und Politik'' (''Verdá y política'') sobre si ye siempres correutu dicir la verdá y xulgó les munches «mentires» que se dixeren sobre los fechos qu'ella reportara. Esti testu amuesa, tal como aprofia explícitamente na edición norteamericana de 1967, que se caltién firme nel so pensamientu y que tamién, en retrospectiva, refuga los métodos de los sos críticos. Pero l'ensayu trata principalmente de la rellación ente la [[Filosofía]] y la [[Política]], de la rellación ente les verdaes de razón» y les verdaes de fechu». === Enseñanza na universidá y premios === Na primavera de 1959 llogró mientres un semestre una cátedra como profesora convidada na prestixosa [[universidá de Princeton]]. Foi la primer muyer n'enseñar na institución. De 1963 a 1967, Hannah Arendt foi caderalga na [[universidá de Chicago]] y de 1967 a 1975 na ''Graduate Faculty'' de la ''[[La Nueva Escuela|New School for Social Research]]'' en Nueva York. Ellí atópase una gran parte del so legáu póstumu.<ref>[https://web.archive.org/web/20080509171053/http://www.newschool.edu/gf/centers/research-centers.htm Hannah Arendt Center].</ref> En EE.&nbsp;UU. honrar con numberosos [[doctor honoris causa|doctoraos honoris causa]]. Tamién na [[República Federal Alemana]] recibió prestixosos premios: en 1959 el [[Lessing-Preis der Freien und Hansestadt Hamburg]] y en 1967 el [[Sigmund-Freud-Preis für wissenschaftliche Prosa|premiu Sigmund Freud]] de l'[[Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung|Academia Alemana pa Llingua y Escritura]] en [[Darmstadt]]. En 1969, la American Academy premió'l so trabayu con una [[medaya Emerson-Thoreau]]; el so discursu d'agradecimientu caltúvose.<ref>El testu del discursu (del 9 d'abril de 199) tópase impresu en: H. Arendt, ''Reflections'', 2007, ISBN 978-0-8047-4499-7, p. 282s; [http://memory.loc.gov/cgi-bin/ampage?collId=mharendt&fileName=05/051300/051300page.db&recNum=0 disponible en llinia na web de The Library of Congress] (enllaz consultáu'l 6 d'ochobre de 2009).</ref> En 1975, el gobiernu danés apurrió-y el [[premiu Sonning]] poles sos aportaciones a la cultura europea. === Desenvolvimientu del so pensamientu en discursos y ensayos === Con ocasión de la receición del premiu Lessing en 1959, Arendt espresó la so «actitú» (''Gesinnung'') nel so discursu sobre [[Gotthold Ephraim Lessing|Lessing]] ''Von der Menschlichkeit in finsteren Zeiten'' (''De la humanidá en tiempos aciagos''). La crítica, nel sentíu de Lessing, sería siempres entender y xulgar n'interés del mundu, polo qu'enxamás puede convertise nuna [[cosmovisión]] «que s'estableciera nuna perspeutiva posible». Nun ye que la rocea» escontra la [[Ilustración]] o'l [[Humanismu]] del sieglu XVIII enzanque l'aprendizaxe de Lessing, sinón que ye'l sieglu XIX cola so «obsesión pola hestoria» y la so «complicidá cola [[ideoloxía]]» lo que s'interpon ente Lessing y nós. L'oxetivu sería la llibertá de pensamientu «ensin l'edificiu de la tradición», con intelixencia, fondura y valentía. Una verdá absoluta nun esiste, yá que, nel intercambiu colos demás, conviértese nel intre nuna opinión ente opiniones» y nuna parte del diálogu infinitu de la humanidá, nun espaciu onde hai munches voces. Toa verdá unillateral que namái ta basada nuna opinión ye «inhumana».<ref>Discursu sobre Lessing. ''Von der Menschlichkeit in finsteren Zeiten.'' Múnich 1960.</ref> Poco primero de la so muerte, aprofió nel so discursu por cuenta de la concesión del premiu Sonnig cuántu apreciaba los EE.&nbsp;UU. como [[Estáu de derechu]]. Tratar nesi casu del [[imperiu de la llei]] ([[Constitución de los Estaos Xuníos d'América|Constitución de los EE.&nbsp;UU.]]) y non del de les persones. Sicasí, como ciudadana norteamericana, siguía enferronándose a la llingua alemana. Sorrayó l'importante papel de [[Ocupación de Dinamarca pola Alemaña Nazi|Dinamarca]] na II Guerra Mundial, que consiguió, al traviés de presión política (tamién realizada pol [[Cristián X de Dinamarca|rei]]) y de la opinión pública, salvar de la [[deportación]] a los xudíos que s'atopaben en Dinamarca. «Eso nun asocedió en nengún otru llugar».<ref>''Die Sonning-Preis-Rede.'' Copenhague 1975. En: ''Text und Kritik. Zeitschrift für Literatur'', nᵘ 9, 2005, páxs. 3-11.</ref> Tomando como exemplu la [[Revolución húngara de 1956]], Arendt abogó no político por una república de conseyos (''Räterepublik'')<ref>Vease tamién [[sóviet]] y [[:w:de:R%C3%A4terepublik|Räterepublik]] na Wikipedia alemana</ref> que tomara como base la [[llibertá individual]], un ideal d'estáu que tamién defendía'l so home Heinrich Blücher, qu'en 1919 tuvo envolubráu como [[Lliga Espartaquista|espartaquista]] nes lluches de la [[Revolución de Payares]] y na formación de los llamaos [[Conseyos de Trabayadores y Soldaos]]. Arendt toma como puntu de partida'l que toles persones tán capacitaes pal pensamientu» y polo tanto pa la política y que l'espaciu políticu nun puede tar acutáu pa especialistes. Arendt redactó, de cutiu en trabayos d'encargu pa revistes, ensayos sobre personaxes contemporáneos que tuvieron importancia por contribuciones estraordinaries na so vida, el so trabayu políticu o lliterariu. Realizó semblanzas de los personaxes más variaos, como la que fizo sobre'l [[papa]] [[Juan XXIII]], col títulu ''The Christian Pope'' (''El papa cristianu'', 1965). Otres semblanzas biográfiques fueron les de Isak Dinesen (seudónimu de [[Karen Blixen]]), los sos amigos [[Hermann Broch]], [[Walter Benjamin]] y [[Wystan H. Auden]], amás de [[Bertolt Brecht]], [[Robert Gilbert]] –l'amigu del so home– y [[Nathalie Sarraute]], la representante francesa del «''[[Nouveau Roman]]''». Estos ensayos apaecieron, faciendo referencia al poema de Brecht ''[[An die Nachgeborenen]]'' (''A los descendientes''), en 1968 sol títulu ''Men in dark times'' (''Homes en tiempos escuros''; ampliáu con otros testos na versión alemana: ''Menschen in finsteren Zeiten'', 1989). Ente les biografíes atópase tamién la primera que realizó, ''A heroine of Revolution'' (''Una heroína de revolución'', 1966; n'alemán: ''[[Rosa Luxemburg]]'', 1968). Arendt valora a la revolucionaria como una marxista xudíu-alemana d'orixe polacu, marxista non ortodoxa y de pensamientu independiente. Luxemburg nunca pertenecería a los «[[relixón política|creyentes]]» que tomaben la política como sustitutivu de la relixón. Más bien atrevíase a criticar públicamente a [[Lenin]]. Por causa de la so voluntá propia y el despreciu polos arribistas y el defensores del estatus, Arendt afirma que Luxemburg atopábase de cutiu nel marxe del movimientu comunista. Como opositora radical a la guerra, lluchadora pola llibertá política y una democracia ensin llendes, atraxo de cutiu crítiques na so contra. El so allugamientu moral basar nel códigu d'honor d'una pequeña élite d'intelectuales xudíos d'[[Europa Oriental]], que se víen a sigo mesmos como [[ciudadanu del mundu cosmopolites]]. L'autora compara'l derechu de la [[República de Weimar]] y de la [[Yera Adenauer]]. Nel momentu del asesinatu de [[Karl Liebknecht]] y Rosa Luxemburg, el poder atopábase práuticamente en manes del [[Freikorps]]. Sicasí, l'asesín y el secuaz fueron condergaos a una pena –anque pequeña– de cárcel, ente que'l gobiernu de [[Bonn]], de la [[Alemaña Occidental|RFA]], daba a entender que nel asesinatu de los dos tratar d'una execución según el [[Belixerancia#Derechu de guerra derechu de guerra]] y que, poro, tratóse d'una aición llegal. === Comparanza ente les revoluciones y constituciones francesa y estauxunidense === Nel so llibru ''On Revolution'' (n'español, ''Sobre la revolución'', n'alemán ''Über die Revolution''), apaecíu en 1963 y que, al igual que ''La condición humana'', basar en material de les sos clases, Arendt compara la [[Revolución francesa]] cola [[Guerra d'Independencia de los Estaos Xuníos|Revolución americana]], asitiando tamién nesti llibru lo político nel centru del so pensamientu. Acordies cola so tesis, la Revolución francesa fracasó col [[el Terror|Terror]] de [[Maximilien de Robespierre|Robespierre]], qu'intentó superar la miseria social y crear una sociedá igualitaria sobre una base moral. La Revolución americana, otra manera, pudo escorrer oxetivos casi puramente políticos, porque la [[cuestión social]] nun yera tan ingriente. D'esta forma foi posible fundar una [[república]] llibre, na que'l ciudadanu tenía los mesmos derechos que los sos conciudadanos en tolos asuntos públicos políticos, calteniendo tola pluralidá. La creencia filosófica nel progresu nun tien de convertir se nun criteriu nel ámbitu políticu, tal como foi'l casu na Revolución francesa. Precisamente la implementación d'idees filosófiques foi lo que condució al gobiernu del terror. Na Revolución americana materializáronse los principios de l'antigüedá y los de [[Montesquieu]]: el principiu de la [[separación de poderes]]<ref>''Über die Revolution'' (ÜdR). Múnich 1974, páx. 198.</ref> y el de la llimitación del poder al traviés del [[federalismu]] de repúbliques pequeñes con un poder central. La comunidá política de los [[Padres Pelegrinos]] realizara una federación, el ''[[Pactu del Mayflower|Mayflower Compact]]'', que consistía nun actu de comprometese unos colos otros (''Sichaneinanderbindens'')». {{cita|''Die politische Gemeinschaft, die auf Grund dieres «Bundes» entsteht, enthält die Quelle für die Macht, die allen denen zufließt, die ihm angehören und die außerhalb der politischen Gemeinschaft zur Ohnmacht verurteilt wären. Im Gegensatz hierzu erwirbt der Staat, der aus der Zustimmung der Untertanen entsteht, ein Machtmonopol, das außerhalb des Zugriffs der Beherrschten steht, die aus dieser politischen Ohnmacht nur heraustreten können, wenn sie beschließen, dean Staatsapparat zu brechen […].''|col2=La comunidá política que surde d'esti pactu» contién la fonte del poder, que flúi a toos aquellos que pertenecen a él y taríen condergaos a la impotencia fora de la comunidá política. De forma contraria, l'Estáu que surde de l'aprobación de los súbditos consigue'l monopoliu del poder, que queda fora del algame de los gobernaos, que namái pueden salir d'esa impotencia política si deciden romper l'aparatu del Estáu [...].|Arendt<ref>ÜdR, páx. 221.</ref>}} La [[Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos]] de 1776 respondió, según Arendt, a esti principiu de la llibertá nel marcu d'una [[Constitución de los Estaos Xuníos d'América|Constitución de los EE.&nbsp;UU.]], ente que la [[Constitución francesa de 1791]] surdió sobre la base d'un [[Centralismu|Estáu nacional centralizáu]], que nun daba más poder a los ciudadanos, sinón que-yos daba menos. Asina, la Constitución francesa de 1791 surdió d'una [[monarquía absoluta]] y l'estauxunidense d'una «[[Sistema de gobiernu mistu#Monarquía llindada|monarquía llindada]]». Por ello en Francia, de magar, la voluntá de la nación ye la fonte de les lleis», ente que n'EE.&nbsp;UU., siguiendo a Montesquieu, el poder del Estáu ta llindáu poles lleis.<ref>ÜdR, páx. 203.</ref> === Sobre cuestiones étiques === Arendt postula que'l ser humanu nun ye nin bonu nin ye malu por naturaleza. Según la concepción de Arendt, namái l'individuu lleva la responsabilidá de los sos propios actos. Por ello tienen de sancionase los crímenes, pero tamién les mentires polítiques. N'Estaos con una constitución que regula la vida política ye más fácil pal individuu portase según un patrón moral», qu'en tiempos tenebrosos». Precisamente tantu más difícil ye pensar, xulgar y actuar so formes de gobiernu non democrátiques. Les persones que interactúan políticamente sobre una base de veracidá personal, nun actúen necesariamente de forma moral nel ámbitu priváu. Arendt refuga'l recursu a la [[trescendencia]] o la conciencia moral (''Gewissen'') como base de la [[moral]], yá que ta convencida de que los [[Valor (axoloxía)|valores]] xeneraos per estes víes son manipulables. Pa ella, el totalitarismu ye un sistema nel que'l [[códigu moral]] hasta entós imperante ye reinterpretado. {{cita|''Denn so wie Hitlers «Endlösung» in Wirklichkeit bedeutete, dass die Elite der Nazipartei auf das Gebot «Du sollst töten» verpflichtet wurde, so erklärte Stalins Verlautbarung das «Du sollst falsches Zeugnis reden» zur Verhaltensregel für alle Mitglieder der bolschewistischen Partei.''|col2=Según la «[[solución final]]» de Hitler realmente significaba que la élite del partíu nazi taba obligada a cumplir el mandamientu «vas matar», d'igual forma un comunicáu de Stalin esplicaba'l «vas dar falsu testimoniu» como regla de comportamientu pa tolos miembros del partíu [[Bolxevismu|bolxevique]].|Arendt<ref>EuU páx.645.</ref>}} Aquellos que nun collaboraron col nacionalsocialismu preguntar hasta qué puntu podríen vivir en paz consigo mesmos si cometieren determinaes aiciones. La llinia de separación trescurría de forma ortogonal a toles diferencies sociales, culturales y d'educación. Constatábase'l colapsu total de la sociedá honorable».<ref>''Persönliche Verantwortung in der Diktatur'', ''loc. cit.'', páxs. 33s.</ref> Arendt cita'l [[imperativu categóricu]] de Kant y contrapone l'egoísmu a les esixencies de la comunidá. Nel procesu desenvuelve la idea d'una ética comuñal que tien de ser axustada de nuevu una y otra vez. Arendt echa en cara a los filósofos el que s'ocuparen demasiao pocu de la [[Pluralismu (filosofía)|pluralidá]] del ser humanu. Amás hai una especie d'enemistá de la mayoría de los filósofos contra toa forma de política. Al contrariu d'otru pensadores, Arendt ve, inclusive dempués de la dómina del totalitarismu, una esperanza pal mundu gracies a cada ser humanu que naz y que puede empezar de nuevu. La maldá, el mal, Arendt considerar como un fenómenu de falta de xuiciu. El ser humanu siempres ta rellacionáu con otros –tamién nel crime–, desenvuelve una voluntá que ta enfrentada a la voluntá d'otros y tien de cavilgar sobre les sos aiciones; si non, convertir en daquién empobináu (''getriebene''). Na so lleición maxistral de 1965 ''[[Über das Böse]]'' (''Sobre'l mal''), publicada de forma póstuma, Arendt ocupar d'ufiertar una definición, de múltiples facetes, del mal, qu'inclúi tantu lo particular del nacionalsocialismu y los sos campos d'esterminiu como'l «mal universal» de Kant. === Publicaciones y conferencies públiques, llucha pola llibertá y l'estáu de derechu === Los llibros y artículos de Arendt publicar n'inglés y alemán con redaiciones parcialmente distintes. Ye'l casu, por casu, de ''Elemente und Ursprünge totaler Herrschaft'' (''Los oríxenes del totalitarismu'', 1951, 1955) y ''Macht und Gewalt'' (1970). Dalgunos de los sos testos traducir ella mesma, al empar que los ameyoraba, ente qu'otros traducir profesionales y dempués correxir Arendt. La so amiga [[Mary McCarthy]] repasó dalgunes de les obres escrites en llingua inglesa. En parte, había artículos preparatorios editaos en revistes, sobremanera en EE.&nbsp;UU., Alemaña y Francia. Tamién nes sos clases emplegaba material de les sos futures publicaciones, comentaba pasaxes colos alumnos antes de publicar, al igual que faía na so correspondencia. Les conferencies, les entrevistes, la participación en congresos y meses redondes, sobremanera nos EE.&nbsp;UU. y la República Federal, sirvíen pal espardimientu de les sos idees. La forma d'espresase de Hannah Arendt ye racional y sobria. De cutiu emplega los conceutos con un significáu distintu del que tienen nel llinguaxe coloquial o científicu habitual. Dacuando, invierte'l significáu corriente convirtiéndolo nel so contrariu. Les sos tesis esponer de forma clara y direuta. Mientres llargu tiempu, Hannah Arendt rehuyó presentase en públicu. Esto espresar por última vegada nel so discursu d'agradecimientu pol [[Premiu Sonnig]] en [[Dinamarca]], poco primero de la so muerte. Yá en 1955 escribía a Heinrich Blücher al respeutu: «Nengún ésitu ayúdame a superar permanecer na vida pública” [...] Lo que non consigo ye tar na palestra y permanecer costantemente nella.»<ref>''Hannah Arendt. Heinrich Blücher. Briefe.'' München 1999, p. 353.</ref> Faía una distinción radical» ente lo «privao y públicu».<ref>Arendt a Blücher, páx. 469 (mayu de 1958).</ref> El so intercambiu epistolar, nel que dacuando espresa dures crítiques sobre dalgunos de los sos contemporáneos, ella cuntar ente lo perteneciente a la so vida privada. Ente que la so correspondencia con Jaspers, Blücher, McCarthy, Blumenfeld y [[Uwe Johnson|Johnson]] pudo publicar casi na so totalidá, falten casi toles cartes a Heidegger y [[Hermann Broch|Broch]]. Munches de les cartes a otros amigos permanecen ensin publicar. A Arendt dio-y apuru realizar la [[laudatio]] de [[Karl Jaspers]], cuando esti recibió en 1958 el ''[[Friedenspreis des Deutschen Buchhandels]]'', principalmente pola so amistá con él –quiciabes tamién pola so amistá con Heidegger–. Pero Jaspers pidir. Pa la ocasión espunxo los sos conceutos de «lo público», «persona» y «obra»: según [[Marco Tuliu Cicerón|Cicerón]], nuna ''laudatio'' celébrase la dignidá d'una persona» en «lo público» y non yá polo que respecta a los sos colegues. En dómina moderna estendióse'l prexuiciu» de que namái «la obra» pertenez a la esfera pública. Dende'l puntu de vista de Arendt, magar el procesu de trabayu» nun ye asuntu públicu, sicasí, nes obres que nun son puramente académiques, sinón la resultancia de «actos y pallabres vives», apaez una humanidá» (''Personhaftigkeit''), en llatín ''[[humanitas]]'', que Kant y Jaspers llamen ''Humanität''. Esta humanidá namái pueden algamar aquellos que s'atrevan a esponer la so persona y la so obra al riesgu de lo público». Jaspers espresárase non yá filosófica sinón tamién políticamente más allá del ámbitu académicu, nel ámbitu públicu. Como persona individual, buscara l'intercambiu llibre con otros. Namái asina ye posible ser «[[Razón|racional]]». El premiáu, d'esta manera, contribuyiría a «allumar la esistencia» en tiempos del dominiu de la violencia, non como representante d'Alemaña, sinón como representante de la razón. Arendt representa la idea d'una persona d'espíritu [[Llibertá|llibre]] cuando diz, rematando: «Ye'l reinu de la ''humanitas'', al que cualesquier puede llegar dende l'orixe que-y ye propiu. Aquellos, qu'entren, reconócense…»<ref>H. Arendt: ''Karl Jaspers. Rede zur Verleihung des Friedenspreises des deutschen Buchhandels.'' Múnich 1958.</ref> Mientres los actos conmemorativos de la muerte de Jaspers de la [[universidá de Basilea]] en marzu de 1969, Arendt volvió a esta tema: Jaspers representaría con perfeición la trinidá» de razón, llibertá y comunicación.<ref>Publicáu en: Hannah Arendt y Karl Jaspers: ''Briefwechsel 1926-1969'', páxs. 719ss.</ref> Hannah Arendt nunca se vio como una [[Marxismu|marxista]]. Más bien aprofiaba'l so orixe na filosofía. Sicasí, atribuyía a [[Karl Marx|Marx]], al contrariu qu'a otros ideólogos» del sieglu XIX, «valor» y «sentíu de la xusticia» y apreciaba los sos analises y a él mesmu como «rebeldes y revolucionarios». Sicasí refugaba la «[[ficción]]» del [[comunismu]]. Nella faltaba toa referencia a un pensamientu [[Utopía|utópicu]]. Los términos ''esquierda'' y ''derecha'', como categoríes polítiques, nun apaecen na so obra. El centru de gravedá de los sos analises taba nes cosmovisiones polítiques, esto ye, nes ideoloxíes como bases pa los estaos, a les que depués xulgaba en función del grau de llibertá política y [[estáu de derechu]] que concedíen al individuu nel espaciu públicu y especialmente nel políticu, o bien el grau d'aquéllos que l'individuu puede, xunto a otros, consiguir. Nuna carta a Johnson en 1972 diz a esti respectu: la llibertá ye-y muncho más importante que'l [[socialismu]] o'l [[capitalismu]].<ref>Arendt an Johnson, p. 79.</ref> Estremaba puramente ente trés formes de gobiernu: la [[democracia]], [[república]] o república de conseyos (''Räterepublik'') y similares en cuanto sistemes distintos de llibertá; la [[dictadura]] o «[[tiranía]]» en cuanto réximes de opresión «normales»; y, a lo último, el «[[totalitarismu]]». === Rellaciones y amistaes === Les amistaes teníen muncha importancia na vida de Hannah Arendt. Amás de la so estrecha rellación de compañerismu col so maríu, que morrió en 1970, Arendt cultivó intenses amistaes con, ente otros, [[Mary McCarthy]], [[Kurt Blumenfeld]], [[Uwe Johnson]],<ref group="lower-alpha">Nuna carta del 6 de xunetu de 1970, Arendt prohibió a Johnson llamar a un personaxe col so nome nel ciclu de noveles ''Jahrestage''. Johnson escoyó entós un seudónimu. Arendt tampoco lo aceptó. Escribió: «Nun me siento del tou bien cuando daquién cita lo qu'escribí; ye una especie de robu de la llibertá, como si quixéraseme encasillar –a pesar de que naturalmente soi yo mesma quien s'hai encasillado–.» Tamién protestó en contra de que la fixera apaecer como la condesa Seydlitz», porque escaeciera evidentemente'l so orixe xudíu. (Arendt a Johnson, páxs. 39s.)</ref> pero sobremanera con [[Karl Jaspers]] y tamién, hasta'l final, con [[Martin Heidegger]]. Esta última amistá con Martin Heidegger tenía un calter especial; ente qu'espresó delles vegaes de forma despreciatible la so opinión sobre Heidegger como persona, por casu en cartes a Jaspers del 29 de setiembre de 1950 y el 26 d'ochobre de 1959, consideraba tantu a Jaspers como a Heidegger los dos meyores filósofos contemporáneos. En 1950, Arendt volvió alicar l'amistá con Heidegger, anque se caltuvo ambivalente. Comentó-y a Blumenfeld a finales de 1957 que taba impresionada col trabayu de Heidegger sobre ''Identität und Differenz'', pero al empar ríase del so estilu: «cítase ya interprétase a sigo mesmu como si fora un testu de la Biblia».<ref>Arendt a Blumenfeld, páx. 197.</ref> De la so principal obra filosófica, ''Vita activa'' (''La condición humana''), unvió un exemplar a Heidegger cola nota de que si tou funcionara de forma correuta ente ellos, dedicaría-y el llibru. Heidegger nun-y contestó ya inclusive atayó'l contautu mientres dalgún tiempu. Decepcionada, escribió a Jaspers en 1961: {{cita|«Sé qu'él [H.] nun puede soportar que'l mio nome apaeza en públicu, qu'escriba llibros, etc. Mientres enforma tiempu estafé-y, por dicir, con al respeutive de la mio vida; siempres actué como si tou esto nun esistiera y como si yo nun supiera cuntar hasta trés, por dicilo asina, sacante cuando se trata de la interpretación de les sos propies coses», pos nesi casu apreciaba que supiera cuntar inclusive hasta cuatro. «Con éses, de sópitu la estafa fíxome demasiáu aburrida y punxéronme un güeyu moráu.»<ref>Arendt a Jaspers, p. 494.</ref>}} En nengún de los sos escritos conocíos Heidegger menta nin fai referencia a los trabayos de Hannah Arendt. Con ocasión del 80ᵘ aniversariu de Heidegger en 1969, yá tres la muerte de Jaspers, Arendt lleó una ponencia na radio pública [[Bayerischer Rundfunk]], na qu'afirmó: «Nós, que queremos homenaxar a pensadores anque la nuesa vida tea asitiada en mediu del mundu, nun podemos evitar atopar llamativu, inclusive enojoso, que tantu [[Platón]], como Heidegger, nel momentu que entemeciéronse nos asuntos humanos, tomaren el so abellugu en tiranos y caudiellos (''Führer'')». Arendt llama a esa preferencia una deformación profesional». «Pos l'enclín escontra la tiranía puede amosase en casi tolos grandes pensadores (Kant ye la gran esceición).» Citando a Heidegger, sigue: bien pocos tienen la capacidá d'ablucase de lo senciello y [...] tomar esi plasmu como casa. [...] Con esos pocos, finalmente ye indiferente a ónde-yos lleven les nubes del so sieglu. Pos la nube que percuerre'l pensamientu de Heidegger –como la que sigue soplando dempués de milenios dende la obra de Platón- nun procede del sieglu. Vien de lo perantiguo, y aquello que manda ye daqué completu que, como tou lo completo, retorna a lo perantiguo».<ref>''Martin Heidegger ist achtzig Jahre alt.'' Reedición en: ''Menschen in finsteren Zeiten,'' ''loc. cit.',' p. 183s.</ref> Seique Arendt nun escribiría esi pasaxe en vida de Karl Jaspers, que siempres se tuvo como un demócrata. Arendt sofitó bien viviegamente la publicación nos Estaos Xuníos de delles obres de Jaspers, lo mesmo que de Heidegger. Buscó editoriales, supervisó parcialmente les traducciones y editó la versión norteamericana de ''Die großen Philosophen'' (''Los grandes filósofos''). Na correspondencia respeutiva trata sobre esa ayuda en repitíes ocasiones. Dambos taben bien interesaos na publicación de les sos obres nos EE.&nbsp;UU. y estimaron a Arendt la so ayuda. A pesar de les munches coses que-yos dixebraben, nun se lliberar nunca del elitismu suxetivista de [[Heidegger]], el so antiguu maestru y amigu, a quien almiraba percima de too: “Tu yes el primeru en saber que nun esiste naide como tu”, escribíalu en 1971 yá vieya.<ref>{{cita llibru|apellíos=Saña Alcón|nome=Heleno|enllaceautor=Heleno Saña|títulu=Atles del pensamientu universal|añu=2008|editorial=Almuzara|isbn=978-84-92516-04-9|páxines=303}}</ref> === ''Denktagebuch'' === Principalmente ente 1950 y 1960, y daqué menos intensamente de 1963 a 1970, Hannah Arendt escribió a mano n'alemán –con esceición de cites testuales en llatín, inglés y francés y de la última parte, qu'escribió principalmente n'inglés– un diariu de pensamientos» (''Denktagebuch''), como espresó a la so amiga y alministradora del so legáu, Lotte Köhler.<ref>''Nachwort''. En: Hannah Arendt: ''Denktagebuch. Zweiter Band.'' München 2002, páx. 827.</ref> Nestos 28 cuadiernos, ordenaos per años y meses, dialoga con numberosos filósofos y pensadores políticos. El centru de gravedá topar n'el pensadores antiguos griegos, pero tamién estudia a [[Pensamientu romanu|pensadores romanos]], de la [[Filosofía de la Edá Media|Edá Media]] y sobremanera [[Filosofía moderna|pensadores modernos]]. Alderique con fondura sobre la filosofía y el pensamientu políticu de [[Platón]] (acordies colos sos conceutos nos testos orixinales), que considera de forma crítica na tradición d'[[Aristóteles]] y Heidegger. De cutiu trata sobre Kant, Heidegger y Marx (sobremanera alrodiu del so conceutu de trabayu), pero tamién sobre [[Friedrich Nietzsche|Nietzsche]], [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]] y munchos otros [[Filosofía política|pensadores políticos]]. A ello tienen d'añedir, en menor midida, a dellos poetes y escritores, como [[Friedrich Hölderlin|Hölderlin]], [[Emily Dickinson|Dickinson]], [[Johann Wolfgang Goethe|Goethe]], [[Fiódor Dostoievski|Dostoievski]] y [[Franz Kafka|Kafka]], ente otros; amás escribe dellos poemes propios que nun fueron publicaos en vida. Tamién inclúi reflexones sobre'l llinguaxe. Con esta fonderada, Arendt desenvuelve los sos conceutos, como por casu los de «natalidá« (''Gebürtlichkeit''), «pluralidá'» y «[[wikt:ente|ente]]» (''Zwischen''). Emplega conceutos d'usu corriente con un significáu más específicu: asina, por casu, lo político, la llibertá, el trabayu, la producción, el pensamientu, l'aición, el xulgar, el mal, el poder, la violencia, la verdá, la mentira y l'ideoloxía. Amás cavilga sobre la hestoria, la política y notablemente menos sobre la sociedá, según les ciencies históriques, polítiques y la [[socioloxía]] y delibera sobre pensamientos relixosos. Les sos anotaciones curties y claramente estructuradas sobre cada tema formen una de les bases de les sos declaraciones tantu escrites como orales, tantu les públiques como les privaes que nos llegaron. Sol títulu de ''Denktagebuch'', en 2002 publicar n'Estaos Xuníos y Alemaña les anotaciones, xuntu con un pequeñu cuadiernu sobre Kant non datáu (escritu [[circa|c.]] 1964). === Vieyera y muerte === [[Ficheru:GraveHannahArendt..jpg|thumb|200px|Llábana nel Bard College en Annandale-on-Hudson, [[Nueva York (estáu)|Nueva York]]]] Al contrariu qu'otros estudiosos, Hannah Arendt nun realizó una obra tardida» o «de vieyera». Más bien lo que fizo foi siguir desenvolviendo de cutio el so pensamientu políticu y amosó de cutiu el so [[valor cívicu]]. Nun hubo rotures fondes. A pesar de los sacudiones esteriores, sobremanera l'apaición del totalitarismu, el conxuntu de la so obra ta cerráu en sí mesmu y nun hubo munches correiciones de fondu. Asina, basándose nel conceutu kantianu del «mal radical» qu'adoptó, formuló en 1961 la tesis de la lloria del mal», y depués defender a pesar de la hostilidá qu'amenó mientres años. Nes sos cartes fala del so deséu de caltenese granible hasta la muerte. Tres un primera [[infartu de miocardiu]] en 1974, retomó los sos escritos y l'enseñanza y en 1975 tuvo un segundu infartu mortal nel so despachu, en presencia d'amigos. Les oraciones aciages pronunciar, ente otros, el so vieyu amigu [[Hans Jonas]] y representantes de los sos alumnos.<ref>Hans Jonas: ''Handeln, Erkennen, Denken. Zu Hannah Arendts philosophischem Werk'', en: ''Hannah Arendt. Materialien zu ihrem Werk'', ed. Adelbert Reif, Viena, 1979, páxs. 353-370. Primer edición: ''Social Research'', Nueva York, añu 44, n.° 1, primavera de 1977.</ref> == Obres principales == === ''Rahel Varnhagen. Lebensgeschichte einer deutschen Jüdin aus der Romantik.'' === El manuscritu pa la so gran obra de mocedá sobre [[Rahel Varnhagen]]<ref>''Rahel Varnhagen. Lebensgeschichte einer deutschen Jüdin aus der Romantik. (RV)'' München, Zürich 1981.</ref> redactar Arendt en Berlín ente 1931 y empiezos de 1933. Los dos últimos capítulos, sobre la so teoría del [[Dalit|paria]] y el ''[[parvenu]]'', fueron escritos nel exiliu en París en 1938. La obra editar por primer vegada en 1958, publicada pol [[Institutu Leo Baeck]], con un prólogu escritu esi añu n'inglés, traducíu del alemán. La edición alemana salió a la venta en 1959. La obra basar en cartes publicaes o inédites, amás del diariu de Varnhagen, que Arendt evalúa en parte per primer vegada. L'autora describe la so obra a Jaspers como ''«llibru de muyeres»''<ref>Arendt a Jaspers (1956), páx. 332.</ref> y, nel prólogu, como una aportación a la [[Historia de los xudíos n'Alemaña|historia de los xudíos alemanes]]. Usando como exemplu a la protagonista, nacida en 1771, amuesa'l fracasu del intentu d'[[asimilación (socioloxía)|asimilación]] de xudíos ricos y cultos nel sieglu XIX debíu a la medría del antisemitismu social. Ilustrada y sofitada na razón, Rahel Levin consiguiera formar en Berlín el so propiu [[salón lliterariu]] y asina tratar de tu a tu a lliteratos, científicos y filósofos, pero nun consiguió la entrada na alta sociedá alemana. Pa consiguir alzase hasta la nobleza o a lo menos hasta l'alta sociedá, Rahel intentó delles vegaes ensin ésitu superar el so xudaísmu por aciu un matrimoniu. Fracasó dos veces pol so orixe xudíu y una vegada pola idea de la inferioridá de la muyer frente al home. Tres estes esperiencies, camudó'l so apellíu al de ''Robert'', pa faer visible tamién exteriormente la so separación de la identidá xudía. A empiezos del sieglu XIX apaecieron los primeres [[panfletu|panfletos]] modernos ''Contra los xudíos'', a los que siguió una fola d'antisemitismu. En 1806 cerróse'l salón de Rahel arriendes de la [[Invasiones napoleóniques|invasión napoleónica]]. Los nuevos salones lliterarios de Berlín que s'abrir a partir de 1809 son descritos por Arendt como círculos políticu-lliterarios, apoderaos pola aristocracia y de cuñu patrióticu, con estatutos que prohibíen l'accesu a muyeres, franceses, [[filistéu|filistéos]] y xudíos. Rahel intentó entós inclusive adoptar una forma filosófica del [[nacionalismu]] de [[Johann Gottlieb Fichte|Fichte]], pa «formar parte». Según Arendt, esto nun podía funcionar, «pos l'antisemitismu patriótico, del que Fichte tampoco s'atopaba bien llueñe, envelenaba toles rellaciones ente xudíos y non xudíos.»<ref>RV 1981, páx. 143.</ref> Finalmente conoció en 1808 a [[Karl August Varnhagen von Ense|August Varnhagen]], dexóse bautizar por él y consiguió averase a la deseyada asimilación gracies al tardíu matrimoniu. Yá en 1815 surdió de nuevu abiertamente y con fuercia l'antisemitismu. En 1819 hubo [[pogromos]] en [[Prusia]]. Gracies al ascensu nel trabayu, un [[títulu nobiliariu]] y una meyora de la so situación económica, August von Varnhagen trataba a la grana de la sociedá. Rahel algamara'l so oxetivu. Yera «tonta» y «inmensamente feliz», xulga Arendt, pol fechu de «que clementemente dexárase-y participar».<ref>RV 1981 páx. 206.</ref> Con too y con eso, l'actitú de Rahel caltúvose ambivalente. Siguía sintiéndose como una estraña» nuna sociedá antisemita y quexábase de que les muyeres tuvieren dafechu determinaes pol estatus del home y el fíu y bien de cutiu nun fueren vistes como persones con espíritu propiu. Arendt define como un ''parvenu'' a una persona que «engaña» pa introducise nuna sociedá a la que nun pertenez. Son eses mentires les que, según Arendt, apoderen a la perfeición Rahel y el so home. A él llamar ''parvenu'', a ella asitiar ente paria y ''parvenu'', una y bones l'engañu y l'hipocresía pal ascensu social paecíen-y cada vez más una mentira y una carga. De 1821 a 1832, Rahel von Varnhagen dirixó un segundu salón, de nuevu con invitaos pernomaos. Pero esti círculu lliterariu, inclusive más que'l primeru, caltúvose como una ilusión de comunidá ya integración. Fora del salón, los Varnhagen siguíen tando aisllaos y nun consiguieron nenguna invitación a los círculos deseyaos. Arendt conclúi: nuna sociedá polo xeneral antisemita, los xudíos namái pueden asimilase si tamién asimilen l'antisemitismu. Los xudíos asimilaos d'Europa tamién se caltuvieron como marxinaos (''Außenseiter'') o paries, porque nel so mayor parte nun fueron reconocíos per una gran parte de la nobleza nin, sobremanera, pola [[burguesía]]. Magar los ricos podíen realizar el papel de ''parvenu'', el fechu tenía de mercase con mentires, sumisión ya hipocresía. Nun yera posible superar el estatus del marxináu mal vistu. Dellos paries convertir en rebeldes y caltuvieron asina la so identidá. Rahel naguaba, según Arendt, hasta poco primero de la so muerte, la completa asimilación como persona na sociedá. Namái a la fin de la so vida adoptó una postura clara, reconvertir de nuevu en xudía y paria. D'equí d'equí p'arriba vio clara la realidá del antisemitismu. Como siguidora de [[Claude Henri de Rouvroy de Saint-Simon|Saint-Simon]] demandaba igualdá y derechos ensin considerancia del orixe. === ''Los oríxenes del totalitarismu'' === Na primer parte de la so obra principal, ''Elemente und Ursprünge totaler Herrschaft'', ''[[Los oríxenes del totalitarismu]]'', de casi mil páxina, Arendt reconstrúi'l desenvolvimientu del antisemitismu nos sieglos XVIII y XIX; na segunda parte cunta'l desenvolvimientu y el funcionamientu del racismu y l'imperialismu nel sieglu XIX y principios del XX; y na tercera describe los dos formes de totalitarismu (qu'ella llama «dominación total»), el nacionalsocialismu y l'[[estalinismu]], sobre la fonderada de la so tesis de la creciente destrucción del espaciu políticu pola [[alienación]] del individuu na [[sociedá de mases]]. ==== Antisemitismu, imperialismu y totalitarismu ==== Arendt refuga toles [[ideoloxía|ideoloxíes]] del sieglu XIX, como'l [[cientificismu]] de los burgueses, por casu el casu del [[darwinismu]]. Pero tamién refuga'l [[idealismu]] como orixe del conceutu nacionalsocialista de llei natural». Igualmente asítiase de forma crítica frente al optimismu históricu filosóficu con respectu al progresu, que s'amuesa por casu nel [[marxismu]], y les concepciones pesimistes de la hestoria, yá que refuga toa representación llinial de la evolución histórica, y, nel so llugar, ta convencida de la posibilidá d'un nuevu empiezu o d'un fracasu de cada nueva xeneración. El [[antisemitismu]] convertir nel sieglu XVIII y XIX nuna ideoloxía irracional amestada al [[nacionalismu]]. Especialmente importante pal desenvolvimientu d'esta ideoloxía de les naciones y pueblos ye, según ver Arendt, el [[imperialismu]], qu'estudia, tomando como ferramienta la teoría del imperialismu de [[Rosa Luxemburg]],<ref>EuU 2005, páx. 334., vease tamién EuU 1995, páx. 254.</ref> como base del desenvolvimientu posterior del antisemitismu y el racismu. Ente que l'antisemitismu nacional» busca la espulsión de los xudíos del país, l'antisemitismu imperial» busca l'aniquilación de los xudíos en toles naciones. L'imperialismu descompunxo los espacios políticos de la sociedá, al esaniciar les torgues de política interior y esterior que torgaben la espansión del capital. Arendt espande'l conceutu marxista del imperialismu cola dimensión del [[racismu]] y critica l'amenorgamientu del discutiniu sobre'l [[capitalismu]] a pures cuestiones económiques. El móvil políticu del imperialismu ye l'intentu d'estremar la humanidá en «races de señores y esclavos», en «negros y blancos».<ref>EuU 1955, páx. 209.</ref> Nel cursu de la so política de conquista del mundu, los réximes totalitarios aumentaron enforma'l númberu de refuxaos y apátrides y esforciáronse en destruyir les sos posiciones xurídicu y moral, pa eslleir a los estaos nación dende dientro: {{cita|''Wen immer die Verfolger als Auswurf der Menschheit aus dem Lande jagten – Juden, Trotzkisten und so weiter –, wurde überall auch als Auswurf der Menschheit empfangen, und wen sie für unerwünscht und lästig erklärt hatten, wurde zum lästigen Ausländer, wo immer er hinkam.''|col2=Quienquiera que los persiguidores espulsaren del país como escoria de la humanidá xudíos, [[Trosquismu|trosquistes]], etc.–, tamién yera recibíu como escoria de la humanidá perdayuri, y cuando se-y declaraba como indeseado y cafiante, recibíase-y como estranxeru cafiante, en cualquier llugar onde fueren.|Arendt<ref>Dambes cites: EuU 1995, S. 425.</ref>}} La cuestión de por qué los xudíos fueron escoyíos como víctimes ocupó a la pensadora política de cutiu. Yá na introducción critica a los historiadores que nun van más allá de la imaxe del «[[xudíu errante]]» (''Ewiger Jude''), del antisemitismu natural y eterno o qu'espublicen la teoría del «[[cabeza de turcu]]», o bien la teoría de la válvula» pa esplicar l'aniquilación de los xudíos per parte de los nazis. {{cita|''Wenn ye wahr ist, daß die Menschheit immer darauf bestanden hat, Juden zu ermorden, dann ist Judenmord eine normale, menschliche Betätigung und Judenhaß eine Reaktion, die man noch nicht einmal zu rechtfertigen braucht.''|col2=Si ye ciertu que la humanidá siempres aportunó n'asesinar a los xudíos, entós l'asesinatu de xudíos ye una actividá normal y humano y l'odiu a los xudíos una reaición que nin siquier fai falta xustificar.|Arendt<ref>EuU 1995, S. 30f.</ref>}} Sicasí, de fechu nun hai nada tan «terriblemente bono de recordar» como la inocencia de toos aquellos que se vieron atrapaos pola máquina del terror».<ref>EuU 1995, páxs. 30s.</ref> ==== Delimitación y carauterización del totalitarismu ==== Arendt acuta'l conceutu de totalitarismu al [[nacionalsocialismu]], que terminó cola muerte d'[[Adolf Hitler|Hitler]], y l'[[estalinismu]], que la so implementación ella asitia ente 1929 y la muerte de [[Josif Stalin|Stalin]] en 1953, dientro de la hestoria de la [[Xunión Soviética]]. Trátase, según la so concepción, de «variaciones del mesmu modelu».<ref>EuU 1986 -TB-, p. 640.</ref> A última hora, pa la política totalitaria nun son importantes l'[[Estáu]] y la [[nación]], sinón el [[movimientu de mases]], que se sofita n'ideoloxíes como'l [[racismu]] o'l [[marxismu]].<ref> EuU 1995, p. 507.</ref> Como carauterístiques d'esa forma de gobiernu ve: el tresformamientu de les [[Clase social|clases]] —sobre la base d'intereses— en movimientos de mases fanátiques, l'abandonu de la [[Solidaridá (socioloxía)|solidaridá]] de grupu, el ''[[Führerprinzip]]'', los [[asesinatu masivu|asesinatos en masa]], la pasividá de les víctimes, les delaciones, según l'almiración pol crime». Arriendes d'ello, el siguidores de movimientos de mases totalitarios nun son permeables a los argumentos ya ignoren el so instintu propiu de sobrevivencia. Los líderes totalitarios se vanaglorian de los sos crímenes y anuncien otros nuevos. Executen «lleis de la naturaleza o de la hestoria». Ente que el [[materialismu dialécticu]] basar nes meyores tradiciones, el racismu ye penosamente vulgar. Dambes ideoloxíes resultaben na eliminación de «lo perxudicial» o lo superfluo con vistes a qu'un movimientu avance ensin torgues.<ref>EuU 1986 –TB –, páxs. 948ss.</ref> Pa Arendt, el totalitarismu ye la única forma d'Estáu cola que nun puede haber una coesistencia o un compromisu. ;Alianza temporal ente populacho y élite Los movimientos totalitarios tán carauterizaos según Arendt pola llealtá de los sos siguidores. Precisamente una gran parte de la [[élite]] intelectual y artística identificóse —a lo menos por un tiempu— col gobiernu totalitariu. La élite renegaría (con bones razones) de la sociedá primero que'l fundimientu del sistema de clases» xenerara a los individuos de la masa» (''Massenindividuen'') y agora podría «entender» les mases. Otramiente, el [[wikt:vulgo|populacho]], al que nun-y afecten les constituciones, partíos o sistemes morales y qu'inclúi los baxos fondos y la canaya, tamién ta al marxe de la sociedá. Taría per primer vegada dispuestu y na posición d'entamar a les mases y, yá que nun puede aspirar a una carrera llaboral, a ocupar puestos políticos. Los líderes de los partíos pensaben qu'ello diba a desacreditar al populacho, pero foi al contrariu, una y bones la posición de les mases yera tan desesperada que yá nun teníen esperances nuna sociedá burguesa. El fanatismu histéricu» de Hitler y la crueldá vengatible» de Stalin teníen, según Arendt, traces carauterístiques del populacho. {{cita|''Jedenfalls beruhte das zeitweilige Bündnis zwischen Elite und Mob weitgehend auf dem echten Vergnügen, das der Mob der Elite bereitete, als er daranging, die Respektabilität der guten Gesellschaft zu entlarven, ob nun die deutschen Stahlbarone dean «Anstreicher [[Adolf Hitler|Hitler]]» empfingen oder ob das Geistes- und Kulturleben mit plumpen und vulgären Fälschungen aus seiner akademischen Bahn geworfen wurde.''|col2=Sía que non, l'alianza temporal ente élite y populacho folgaba en gran midida sobre l'auténticu divertimiento que producía ente les élites el que la canaya esmazcarara la respetabilidad de la bona sociedá, tantu cuando los barones del aceru alemán recibíen al pintor de brocha gorda Hitler», como cuando la vida intelectual y cultural foi descarrilada de la so vía académica por falsificaciones burdas y vulgares.|Arendt<ref>EuU 1986 -TB-, páxs. 703 y 713.</ref>}} Darréu, la élite tuvo especialmente estelada pol radicalismu, pola eliminación de la separación ente lo privao y lo público y pola captura de la totalidá del ser humanu per mediu de la cosmovisión correspondiente. La élite consideraba que los convencimientos de la canaya yeren pures, non como les maneres de comportamientu de la burguesía, debilitaos pola hipocresía. Pero les esperances de dambos grupos nun se cumplieron, una y bones los líderes de los movimientos totalitarios, que procedíen en gran parte de la canaya, nun representaben nin los intereses d'ésta nin los de los siguidores intelectuales, sinón que naguaben «[[milenarismu|reino milenarios]]». Les iniciatives de la élite y la canaya seríen más bien torgues en «la creación d'aparatos funcionales de dominación y esterminiu». Los dirixentes prefirieron volver echar mano de la masa de [[filistéu|filistéos]] [[pequeña burguesía|pequeñoburgueses]] [[Gleichschaltung|sincronizaos]]».<ref>N. del t. «''Massen gleichgeschalteter [[:de:Spießbürger|Spießer]]''» nel orixinal alemán.</ref><ref>EuU 1986 -TB-, páxs. 719ss.</ref> ;Propaganda totalitaria y adoctrinamiento Mientres la canaya y l'élite por sigo mesmes queríen revolucionar tou lo esistente al traviés del terror, a les mases namái-y les podía integrar nes organizaciones totalitaries al traviés de la [[propaganda]]. Los movimientos totalitarios tresformen la perceición de la realidá de la sociedá y afitar en significaos universales. El movimientu absorbió ideoloxíes d'una sociedá racial o [de] una sociedá ensin clases y ensin nación»<ref>EuU 1986 -TB-, p. 706.</ref> y espublizó teoríes sobre [[Teoría conspirativa|combalechadures]] contra la sociedá per parte de los xudíos o los enemigos del partíu. Pal casu del nacionalsocialismu, Arendt ejemplifica el significáu d'esti fenómenu al traviés de ''[[Los protocolos de los sabios de Sion]]''. Hai que preguntar cómo ye posible qu'esta evidente falsificación aportara a la Biblia d'un movimientu de mases».<ref>EuU 1986 -TB-, p. 30.</ref> Cola creencia na combalechadura xudía mundial» y los sos elementos modernos, podíen tresmitise soluciones a los problemes modernos. «Son específicamente los elementos modernos a los que ''Los Protocolos'' deben la so estraordinaria actualidá, son los que tienen un efeutu más fuerte que l'amiestu d'antigües supersticiones, muncho más banal.»<ref>EuU 1986 -TB-&nbsp; p. 758, vease tamién páxs. 757ss.</ref> Tamién nel estalinismu atopa traces antisemites que siguen el modelu nazi. La referencia a una conxura mundial xudía nel sentíu de ''Los sabios de Sion'', el cambéu de significáu del términu «[[sionismu]]», qu'incluyía a toles organizaciones non sionistes y polo tanto a tolos xudíos, emprestábase meyor a la realización de les aspiraciones a un dominiu mundial que'l [[capitalismu]] o'l [[imperialismu]], gracies a la rensía antisemita presistente na población.<ref>EuU 1986 -TB-, páxs. 641s.</ref> Tres tomar de poder de los movimientos», según l'autora, la propaganda foi sustituyida pol [[adoctrinamiento]]. El terror agora non yá dirixíase contra los supuestos enemigos, sinón tamién contra los amigos que s'habíen vueltu incómodos. La entrega de los miembros fieles llegaba asina a tal puntu que taben dispuestos a sacrificar les sos vides pol líder o'l partíu en cualquier momentu. Arendt lo ejemplifica na actitú de los acusaos nos [[Procesos de Moscú]]. Les mentires sobre los «conspiradores», argumenta Arendt, nun se debilitaben pol so obviedad: {{cita|«D'esta forma, nin la evidente impotencia de los xudíos contra'l so esterminiu consiguió destruyir la fábula sobre la omnipotencia de los xudíos, nin la lliquidación de los [[Trosquismu|trosquistes]] en Rusia y l'asesinatu de [[Trotski]] consiguieron destruyir la fábula de la conxura de los trosquistes contra la Xunión Soviética.»<ref>EuU 1986 -TB-, páx. 739 y sig. y 763.</ref>}} ;El terror como esencia del totalitarismu Mientres la dómina del nacionalsocialismu, sigue Arendt, l'aparatu de poder foi establecíu na so totalidá, [[Gleichschaltung|uniformizado]] y, adulces, estructurado de forma cada vez más radical y inescrutable. El derechu al asesinatu», xuntu colos métodos pa esaniciar la conocencia de la sociedá, convertir na cosmovisión visible. {{cita|«Que los nazis queríen conquistar el Mundu, espulsar a pueblos "ayenos" y "extirpar a los biolóxicamente minusválidos" yera tan pocu secretu como la [[Revolución mundial]] y los planes de conquista mundial del bolxevismu rusu.''»<ref>EuU 1986 -TB-, p. 794.</ref>}} Ente que los nazis caltuvieron siempres la ficción de la conxura mundial xudía, los [[bolxevique]]s camudaron la so ficción en diverses ocasiones: de la conxura mundial trotskista, pasando pol [[imperialismu]], hasta la conxura de los «[[cosmopolites ensin raigaños]]», etc. El preséu de poder de Stalin yera'l tresformamientu de los partíos comunistes en filiales del [[Komintern]] rusu, apoderáu per Moscú. Dientro del mundu totalitariu» apoderaba l'aparatu policial en forma de [[policía secreta]], [[OGPU]] o [[Gestapo]]. El númberu de xudíos o otros grupos asesinaos nos campos d'esterminiu y concentración nazis o de los muertos na guerra de depredación» son demostrables. Dende les fontes que tenía Arendt, una cuantificación precisa de les víctimes del estalinismu nun yera posible. Los asesinatos diben dende les lliquidaciones nos [[gulag]], hasta les perdes mientres la [[coleutivización de la tierra]], los [[Procesos de Moscú]] o la llimpieza xeneral de tola burocracia. Arendt sofitóse, ente otres coses, n'informaciones d'intelectuales nuevos rusos contemporáneos sobre les «[[Purga (política)|purgues]] masives, secuestros y esterminiu de pueblos enteros».<ref>EuU 1986 -TB-, páxs. 639s y 827.</ref> Hannah Arendt describe los campos de concentración y esterminiu como instituciones d'esperimentación que sirvíen pa la eliminación de persones, la humildación d'individuos y pa demostrar que los seres humanos pueden ser apoderaos totalmente. La identidá, la pluralidá y l'espontaneidá teníen de ser aniquilaes. Los campos yeren centrales pal caltenimientu del poder; los crímenes y les crueldaes yeren tan espantibles, el terror tan grande, que fácilmente-yos resultaben increíbles a aquellos que nun taben implicaos. Ello ye que la verdá de les víctimes ofendía'l [[sentíu común]]. Los anuncios» de Hitler, «repitíos cientos de vegaes, diciendo que los xudíos yeren parásitos qu'había qu'esterminar», nun yeren creyíos. El terror frente al «mal radical» trai consigo la conocencia de que pa esto nun hai nenguna midida política, histórica nin moral. Los campos de concentración tán siempres fuera del sistema penal normal. Basar nel homicidiu de la [[persona xurídica]]». El ser humanu ye amenorgáu a: «xudíu», «portador de bacilos», «esponente de clases en desapaición». Nel casu de los criminales y los presos políticos, según Arendt, l'aniquilación de la persona xurídica nun ye posible por entero, «yá que saben por qué tán ellí». Sicasí, la mayoría de los presos yera dafechu inocente. Precisamente esos fueron los liquidaos nes [[cámara de gas|cámares de gas]], ente que los auténticos enemigos del réxime yeren, de cutiu, asesinaos antes.<ref>EuU 1986 -TB-, páxs. 907ss. y 916ss.</ref> La desapaición de los derechos» del ser humanu ye una condición previa pal so dominiu total» y ye válida pa cualesquier habitante d'un sistema totalitariu. A esto añede'l «asesinatu de la [[persona moral]]». Trátase d'un sistema del olvidu, qu'algamaba hasta los círculos familiares y d'amistaes de los afeutaos. La muerte se anonimizaba. Obrar de forma moral y les cuestiones de conciencia nun yeren posibles. Arendt cita l'informe d'[[Albert Camus]] sobre una muyer a la que los nazis fixéron-y escoyer cuál de los sos trés fíos tenía de ser asesináu. Lo único que queda entós pa evitar la conversión de les persones en cadabres vivientes» ye'l caltenimientu de la diferencia, la identidá». Hannah Arendt tien bien presente les condiciones nos tresportes a los campos, la [[decalvación]], el desnudu, la tortura y l'asesinatu. Ente que les [[Sturmabteilung|SA]] asesinaben con «odiu» y «brutalidá ciega», l'asesinatu nel campu de concentración yera un actu d'aniquilación mecanizado», en parte ensin bestialidá individual», realizáu por persones normales, que fueren educaes pa pertenecer a les [[SS]].<ref>EuU 1986 -TB-, páxs. 929ss.</ref> El terror, como ''esencia'' d'un gobiernu totalitariu, produz primeramente una peculiar fuercia d'atraición sobre persones modernes desarraigadas, pa faer más tarde les mases más trupes y destruyir toles rellaciones ente les persones. El ''principiu'' ye la ideoloxía, «la coaición interna», reinterpretada y asimilada de tala forma que les persones, llenes de mieu, desesperación y abandonu, son impulsaes a la so propia muerte, si «unu mesmu» pertenez, a lo último, a los «superfluos» o «parásitos».<ref>EuU 1986 -TB-, páxs. 960ss. Arendt toma de Montesquieu la distinción ente ''Wesen'' («esencia») y ''Prinzip'' («principiu») d'un gobiernu.</ref> A la fin, Arendt sorraya que'l dominiu total, el totalitarismu, nun se derrumbar nun llargu procesu, sinón que lo fai de forma repentina, negando'l siguidores la so participación nos crímenes ya inclusive la so pertenencia al movimientu. === ''La condición humana'' (''Vita activa'') === Al contrariu que Heidegger, Arendt basaba'l so pensamientu na nacencia del individuu y non na muerte. La so segunda obra principal, ''The Human Condition'', ''La condición humana'', publicáu en 1958 y traducíu al alemán por ella mesma col títulu ''Vita activa oder Vom tätigen Leben'' (1960),<ref>''Vita activa oder Vom tätigen Leben.'' (VA) Múnich, Zúrich -TB- 2006.</ref> ta dedicada principalmente a la filosofía y nella Hannah Arendt desenvuelve esta idea de la nacencia. Cola nacencia empieza la capacidá de realizar un nuevu empiezu. L'individuu tien la xera de configurar el mundu, en conexón coles demás persones. Con ello fai referencia a les condiciones básiques de la vida activa del ser humanu, que Arendt llinda a «trabayar, producir, actuar» (''Arbeiten, Herstellen, Handeln''). Estrema d'eso la «[[esencia]]» o «naturaleza» del ser humanu, que nun ye posible definir conceptualmente y nun son accesibles a la conocencia humana. Los intentos de definiles terminen «davezu con dalguna clase de construcciones de daqué divín».<ref>VA -TB- 2006, páx. 21.</ref> L'aición ta, dende'l so puntu de vista, más estrechamente amestada a la nacencia que'l trabayar y el producir. ==== Trabayar y producir ==== El [[trabayu (filosofía)|trabayu]] sirve a la subsistencia del individuu y de la especie. Arriendes d'ello, el trabayu pertenez necesariamente a la vida humana, pero tamién a tou otru ser vivu. El trabayu nun ta, asina lo considera Arendt, amestáu a la llibertá, sinón que representa una coaición al caltenimientu de la vida, que subyace de cutio al home, dende la so nacencia hasta la muerte. Sobre la base del trabayu, l'individuu empieza a cavilgar sobre la finitud de la so esistencia. Pa fuxir d'esa certidume, l'home alza un mundu propiu artificial, paralelu al natural, pal que produz oxetos de distintos materiales. Arendt parte de qu'esti mundu ye estable y que l'individuu puede construyir rellaciones personales colos oxetos y fenómenos producíos. Un exemplu ye'l sentimientu de «volver a casa». Nun mundu en constante cambéu, el ser humanu nun puede sentise en casa. La distinción introducida por Arendt ente ''arbeiten'' («trabayar») y ''herstellen'' («producir», «fabricar») tamién se refier a la [[Producción (economía)|producción]] (''Produktion''). Como productos del trabayu (''Produkte der Arbeit'') menta los bienes de consumu, que son «consumíos», ente que productos de la fabricación o construcción (''Produkte des Herstellens'') son aquellos que son «precisaos» o «usaos» (''gebraucht''). ==== Aición ==== Finalmente, l'[[aición social|aición]], ''das Handeln'', en tantu sirve a la fundamentación y caltenimientu de la comunidá política, crea les condiciones pa una continuidá de les xeneraciones, pa l'alcordanza y, d'esta forma, pa la hestoria. Trescurre ''ente'' los individuos y amuesa al empar la singularidá, la diferencia y el [[Pluralismu (política)|pluralismu]] del ser humanu. El ser humanu singular puede, según Arendt, sobrevivir nuna sociedá ensin enxamás trabayar o producir daqué por sigo mesmu. L'aición consiste na interaición política, que ye fundamental pa Arendt. La comunicación, esto ye, «atopar la pallabra fayadiza nel momentu oportunu», yá ye aición. «Muda ser namái la violencia y, yá namái por esa razón, la mera violencia enxamás va poder reivindicar grandor».<ref>VA -TB- 2006, páx. 36.</ref> Arendt aprofia: a pesar de que l'individuu sepa que ye un ser humanu, ensin aición nun va ser reconocíu como tal polos demás. El títulu escoyíu pa la edición alemana, ''Vita activa'', fai referencia a esti cursu de pensamientos. L'aición realizar nel espaciu públicu. Pa Arendt, la forma más clara de la so realización atopar na [[polis]] griega, onde'l trabayu trescurría nel espaciu priváu del llar –con toles consecuencies d'un despotismu–, ente que l'aición trescurría nel espaciu públicu del [[ágora]]. Esti llugar públicu yera'l de la ''vita activa'', de la comunicación, la conformanza y la llibertá política ente iguales. ==== Del procesu de comprensión nel espaciu políticu a la sociedá de mases ==== Otra manera, según Arendt, mientres la Edá Media producióse un desplazamientu sobre la base de la [[dogma#Cristianismu|dogmática cristiana]]. La llibertá suprema pal ser humanu taba entós na «''[[vita contemplativa]]''» empobinada a Dios. Nello valorábase l'elementu de la fabricación artesana o artística percima del pensamientu (filosóficu) y l'aición (política). L'home convertir nel ''[[Homo faber]]'', esto ye, creador d'un mundu artificial. El «mudu plasmu» que dende la filosofía antigua yera consideráu como «el principiu y el fin de toa filosofía» y que namái yera accesible a unos pocos, perdió significáu en favor de la mirada intuitivo y contemplativo de los trabayadores artesanales».<ref>VA -TB- 2006, páxs. 387s.</ref> Arendt critica la [[filosofía cristiana]] occidental. Anque la mayoría de los filósofos espresáronse sobre cuestiones polítiques, práuticamente nengún tomó darréu parte del discursu políticu. Consideraba como única esceición a [[Nicolás Maquiavelo|Maquiavelo]]. A pesar de que con [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]] lo político esperimentó una revalorización, Arendt diríxese sobremanera contra la idea de Hegel de la necesidá del desenvolvimientu históricu. La idea del [[Absolutu (metafísica)|absolutu]] como meta de la hestoria lleva a la ideoloxía, asina a la xustificación de práutiques non democrátiques y, finalmente, a les formes del totalitarismu. L'individuu modernu tamién s'alloñar de lo político por causa de la «radical suxetividá de la so vida emocional» por cuenta de «conflictos internos interminables». Los individuos son [[Normalización (socioloxía)|normalizaos socialmente]]; les esviadures d'esa norma son refugaos como asociales o anormales. Llegar al fenómenu de la [[Cultura de mases|sociedad de mases]], col dominiu de la [[burocracia]]. Nel procesu iguálense les clases y les agrupaciones sociales y son controlaes col mesmu poder. La igualación, el conformismu no público lleva a que lo carauterístico y la particularidá» convertir n'asuntos privaos de los individuos. Grandes mases de persones desenvuelven l'enclín al [[despotismu]], o bien d'un individuu, o bien de la mayoría.<ref>VA -TB- 2006, p. 51ss.</ref> Tamién na idea de la historicidad de Heidegger como condición fundamental de la esistencia humana atopa l'autora que'l pensamientu ta fondiáu na contemplación. Una «''vita activa''» implica sicasí faer entrugues sobre los principios de lo político y les condiciones de la llibertá. Arendt, al igual que Jaspers, vía la filosofía moral de Kant, na que la cuestión sobre les condiciones de la pluralidá humana taba en primer planu, como un aproximamientu a esto. Kant non yá contemplara como llexisladores y xueces a los homes d'estáu y los filósofos, sinón a tolos seres humanos, y llegaría asina a la esixencia d'una república, a la que la investigadora xúntase. Nesta obra, Arendt estudia'l tresformamientu históricu de conceutos como llibertá, igualdá, felicidá, espaciu públicu, [[privacidá]], sociedá y política, y describe con exactitú'l cambéu de significáu nel contestu históricu correspondiente. El so puntu de referencia ye l'[[Antigua Grecia]], cuantimás, la dómina del [[diálogu socráticu]]. Según la so manera de ver, hai que fondiar nel presente los espacios perdíos de lo político modificaos y, con ello, intentar faer que sían fértiles les capacidaes de los individuos llibres que piensen y actúen de forma política, y qu'intenten estremase unos d'otros. Arendt ve como contrariu a esto l'espublizáu [[behaviorismu]], que'l so oxetivu ye «amenorgar» al ser humanu en toles sos actividaes «al nivel d'un ser vivu condicionáu perdayures y que se porta de forma correspondiente».<ref>VA -TB- 2006, páxs. 55s.</ref> === ''Sobre la revolución'' === Nel llibru ''On Revolution'' (1963, editáu n'alemán en 1965, col títulu ''Über die Revolution'') analiza ya interpreta les revoluciones [[Revolución francesa|francesa]] y [[Revolución estauxunidense|estauxunidense]], anque tamién menta otres. Fai una crítica de les sociedaes que surdieron d'eses revoluciones. Pa ello emplega un conceutu de revolución distintu al habitual. El so principal oxetivu ye determinar les carauterístiques esenciales del espíritu revolucionariu». Reconoz éstes como la posibilidá d'empezar daqué nuevu y l'[[aición social|aición común]] del ser humanu. {{cita|''In der Sprache des 18. Jahrhunderts heißen [die Prinzipien des revolutionären Geistes] öffentliche Freiheit, öffentliches Glück, öffentlicher Geist.''|col2=Nel llinguaxe del sieglu XVIII, [los principios del espíritu revolucionariu] llámense llibertá pública, felicidá pública y espíritu públicu.|Arendt<ref>ÜdR -TB- 1974, páxs. 284 y 286.</ref>}} Arendt plantega la entruga de por qué l'espíritu de la revolución» nun atopó nenguna [[institución]] y por tantu perdióse. Pa esta cuestión parte de [[Thomas Jefferson]] que, tres el so mandatu como tercer [[presidente de los Estaos Xuníos]], cavilgó na so correspondencia sobre lo asocedío. Como propuesta de solución, Arendt contempla'l ''ward-system'' de Jefferson, que tamién llama «''Elementarrepubliken''», «repúbliques elementales». Según Jefferson, tres la Revolución norteamericana y l'introducción de la [[Constitución de los Estaos Xuníos d'América|Constitución]], nun hubo nenguna institución na que'l pueblu pudiera apurrir daqué a los asuntos públicos. La ancestral rellación ente gobernantes y gobernaos caltuviérase. Antes y mientres la Revolución estauxunidense'l pueblu podía participar viviegamente nos acontecimientos políticos nos ''townhalls'', los conceyos. Los inmigrantes faíen un bon usu d'esa posibilidá. Sicasí, tres la Revolución, les persones retiráronse cada vez más a la so vida privada, escorríen los sos intereses privaos ya interesábense menos polos asuntos públicos. Como alternativa a la democracia de partíos representativos, Arendt prefier una república de [[Conseyu obreru|conseyos obreros]] o [[sóviet]]s. La [[democracia representativa]] nun ye capaz de dexar participar al pueblu na vida política. Basándose nes esperiencies posteriores a la [[Primer Guerra Mundial]], señala que'l [[sistema multipartidista]] ye inda menos curiosu que'l [[sistema bipartidista]] inglés o estauxunidense, yá que caltién nel so interior el calter de la [[Unipartidismu|dictadura unipartidista]]. Elementos del sistema de conseyos obreros apaecen según Arendt en casi toles revoluciones, hasta les de [[Revolución francesa de 1848|febreru]] y de [[Revolución alemana de 1848-1849|marzu de 1848]]. Describe los conseyos como pacíficos, non partidistes y comenenciudos en construyir un nuevu Estáu. Los [[Partíu políticu|partíos]], tantu d'izquierdes como de dereches o revolucionarios, víen nos conseyos y los soviets una fuerte competencia, polo qu'amenaron baturiciu en contra d'ellos y, a lo postrero siempres tuvieron la posibilidá d'aniquilalos con ayuda del Estáu. Hannah Arendt prefería esti sistema políticu a la [[democracia direuta]], porque nes democracies de partíos el ser humanu siéntese como gobernáu, y ési nun yera precisamente'l sentíu de les revoluciones. Sicasí, la posibilidá de la participación política a distintos niveles avérase muncho más a les idees de lo político de Arendt, que sorraya: {{cita|''daß keiner glücklich genannt werden kann, der nicht an öffentlichen Angelegenheiten teilnimmt, daß niemand frei ist, der nicht aus Erfahrung weiß, was öffentliche Freiheit ist, und daß niemand frei oder glücklich ist, der keine Macht hat, nämlich keinen Anteil an öffentlicher Macht.''|col2=que nun se puede llamar feliz a quien nun participa nes cuestiones públiques, que naide ye llibre si nun conoz por esperiencia lo que ye la llibertá pública y que naide ye llibre nin feliz si nun tien nengún poder, esto ye, nenguna participación nel poder público.|Arendt<ref>ÜdR -TB- 1974, p. 326s.</ref>}} === Pensar, querer, xulgar === Les obres ''Das Denken'' («El pensar») y ''Das Wollen'' («El querer») publicar de forma póstuma en 1989, editándose de nuevu en 1998 na antoloxía ''Vom Leben des Geistes'' («Sobre la vida del espíritu»). Esti trabayu básase de la mesma nes clases que dio Arendt de 1973 a 1974. La tercer parte, ''Das Urteilen'' («El xuiciu»), foi arrexuntada pol [[ciencia política|politólogo]] [[Ronald Beiner]] basándose nos manuscritos de les lleiciones de Arendt sobre Kant, sobremanera les de 1970, tres dalguna preparación del material per parte de Mary McCarthy, l'alministradora del legáu. Arendt nun quier, tal como escribe na introducción, con esti títulu tan pretencioso actuar como «filósofu», como «pensadora d'oficiu» (según la espresión de Kant<ref>Kant, ''[[Crítica de la razón pura]]'', B 871.</ref>), pero tampoco dexa-yos el pensamientu puramente a estos. L'orixe de los sos estudios foi, ente otros, el llibru sobre Eichmann, nel qu'analizó los actos monstruosos» d'un malfechor corriente» y «irreflexivo». Esto llevó a la cuestión de si'l pensamientu, esto ye, el costume d'investigalo tou, ensin considerancia de les resultaos, pertenez a les condiciones que protexen al ser humanu de faer el mal.<ref>''Vom Leben des Geistes.'' (LdG) München, Zürich 1998 -TB-, páxs. 14s.</ref> ==== El pensar ==== Na so obra sobre ''El pensar'', Arendt amplía les idees de ''Vita activa'' (''La condición humana''), describiendo dende agora la «''vita contemplativa''», esto ye, les actividaes intelectuales, como'l so igual o inclusive como cimeru a aquélla. Trata d'acotar les sos afirmaciones nel llibru de Eichmann sobre la lloria del mal» cola tesis de qu'esti tipu d'actos malvaos tán rellacionaos col defectu de pensamientu''», cola «irreflexividad» (''Gedankenlosigkeit''). Plantega la cuestión siguiente: {{cita|''Könnte vielleicht das Denken als solches – die Gewohnheit, alles zu untersuchen, was sich begibt oder die Aufmerksamkeit erregt, ohne Rücksicht auf die Ergebnisse und dean speziellen Inhalt – zu dean Bedingungen gehören, die die Menschen davon abhalten oder geradezu dagegen prädisponieren, Böses zu tun?''|col2=¿Podría quiciabes el pensamientu como tal –el costume d'investigar tou lo qu'asocede o llama l'atención ensin tener en cuenta les resultaos y el so conteníu especial– pertenecer a les condiciones que torguen o que pela cueta predisponen a los seres humanos a faer el mal?|Arendt<ref>LdG 1998 -TB-, p. 15.</ref>}} Como lema asitió na introducción un pequeñu testu de ''Was heißt Denken?'' («¿Que significa pensar?») de Heidegger, nel que se destacar el significáu del pensamientu en sí. De nuevu, Arendt escuerre los conceutos remontando hasta'l so orixe. [[Ética]] y [[moral]], según Arendt, son les espresiones griegues y romanes pa costume y vezu. El términu (alemán) ''Gewissen'' (conciencia moral), sicasí, significa «saber unu mesmu» y pertenez a tolos procesos del pensamientu. Considera que namái les persones bones» son capaces de desenvolver una mala conciencia, ente que criminales davezu tienen una bona conciencia. Ética y moral (lliteralmente: costumes y vezos) partiríen, no fundamental, de la [[premisa]] contraria. Dende l'Antigüedá, el pensamientu ye una forma d'aición. Arendt estrema la so comprensión del pensamientu tantu de Platón y [[Aristóteles]], qu'entendíen el pensamientu como observación pasiva, como del [[cristianismu]], que convirtió la filosofía na criada de la teoloxía» y el pensamientu en meditación y contemplación. Tamién ye crítica col enfoque modernu, nel que'l pensamientu sirve principalmente a la [[Empirismo|ciencia empírica]]. Considera les [[matemátiques]], en cuanto pensamientu puru, como la reina de les ciencies».<ref>LdG 1998 -TB-, p. 18.</ref> Critica la hexemonía de les [[ciencies naturales]] como modelu d'esplicación pa tolos fenómenos, tamién los sociales y políticos, y señala la importancia de la reflexón sobre les llimitaciones de la vida humana. El significáu del pensamientu na vida pública, que se tresforma cada vez más en vida llaboral, recula en gran midida. La «''vita activa''», el producir y l'actuar, vencen a la «''vita contemplativa''», la busca de sentíu, que primeramente –sobremanera mientres la [[Edá Media]]– foi prioritaria. En consecuencia'l ser humanu cai nun [[dilema]], yá que, per una parte, precisamente se enfatiza la individualidá na [[sociedá de mases]] democrática, pero, por otra, la sociedá de mases pon llendes al discutiniu nel espaciu públicu. Nesti tratáu, basáu nes sos notes pa les sos lleiciones, comenta'l pensamientu de numberosos filósofos que razonaron sobre'l pensamientu –como contemplación del ser–. Nesti contestu, trató tola so vida a los grandes pensadores como si fueren contemporáneos, al igual que fixera Jaspers. Ente que el pensamientu ta presente como daqué invisible en toa esperiencia y tiende a xeneralizar, les otres dos actividaes espirituales tán muncho más próximes al mundu de los fenómenos, el «''Erscheinungswelt''», porque se trata siempres de lo «individual»: de realizar xuicios sobre'l pasáu, que los sos resultaos son una preparación pal querer. ==== La voluntá ==== Según Arendt, la voluntá anicia nel mambís de les criatures, según nel pensamientu racional. Destaca'l significáu de la voluntá como'l talentu propio del ser humanu de superar lo vieyo pa poder empezar colo nuevo. Esa voluntá, xunida a la natalidá» de los seres humanos non iguales, sinón que piensen de forma diverxente («''Differenz''»), fai posible per una parte la llibertá, pero por otra contién el peligru de l'aición dafechu bonal ya intuitiva. Dexa claro: «les aiciones llibres del ser humanu son infrecuentes».<ref>LdG 1998 -TB-, p. 209.</ref> Al pie de la so historia, Arendt escuerre'l conceutu de la voluntá. Sería desconocíu na Antigua Grecia y namái ganaría gran significación na dómina moderna, en rellación col de la [[interioridá]] («la esperiencia interna»). En paralelu, investiga la voluntá como una facultá interna del ser humanu pa decidir con qué figura quier amosase al mundu fenoménicu («''Erscheinungswelt''»). Según eso, la voluntá crea colos sos proyeutos la persona», por dicir, que puede faese responsable del so calter (el so «ser» completu). Equí desmárcase de les influyentes tesis [[Filosofía marxista|marxistes]] y [[Esistencialismu|esistencialistes]], que consideren al home como creador de sigo mesmu. Esta falsa conclusión correspuende a la insistencia moderna na voluntá como sustituta del pensamientu. ==== El xuiciu ==== Al igual que foi trenta años antes nel so trabayu sobre la [[filosofía esistencial]] de Heidegger y Jaspers, Arendt toma posición nel [[problema de los universales]] medieval y de nuevu a favor del [[nominalismu]]. Nel so fragmentu ''Das Urteilen. Texte zu Kants politischer Philosophie'' («El xuiciu. Testos sobre la filosofía política de Kant»), publicáu de forma póstuma ensin permisu, cavilga sobre'l llevar a cabu ''xuicios'' como daqué suxetivu. Estudia la teoría del xuiciu estéticu» na ''[[Crítica del xuiciu]]'' de Kant, considerando'l xuiciu estéticu como modelu pal xuiciu políticu. Esti xuiciu basar nel pensamientu ensin la mediación d'un conceutu o un sistema. Como exemplu, Arendt menta que cuando se califica una rosa de formosa, llegar a esi xuiciu ensin pasar pola xeneralización de que toles roses son belles y que por tantu esta tamién.<ref>''Das Urteilen.'' (DU) Múnich, 1998 -TB-, p. 25; comparar con p. 89.</ref> Asina que nun esiste una categoría roses» o una naturaleza de la rosa», más bien namái la rosa individual, que ye xulgada per cada persona dende la so perspeutiva personal. La conocencia de los distintos puntos de vista ye designáu por Arendt como «pensamientu representativu». Esti pensamientu presupon tomar una posición nel mundu que nun ye la mesma, ensin abandonar la mesma identidá. Los xuicios nun se basen, pos, nuna representación moral determinada y interiorizada. La facultá de xulgar de la que dispón el ser humanu, según entiendi Arendt, tien daqué que ver cola capacidá d'actuar, de tomar el puntu de vista del otru y, nel procesu, de abstraerse de la mesma voluntá.<ref>Vease tamién: Linda M. G. Zerilli: ''Einsicht in die Perspektive. Nach dem Ende aller Maßstäbe: Hannah Arendts Überlegungen zur demokratischen Urteilskraft sind von ungebrochener Aktualität,'' en: [[Frankfurter Rundschau]], 7 de xineru de 2006; y la mesma en [http://www.republicart.net/disc/publicum/zerilli01_de.pdf ''„Wir fühlen unsere Freiheit.“ Einbildungskraft und Urteil im Denken Hannah Arendts,''] 2004; según Annette Vowinckel: ''Hannah Arendt.'' Leipzig 2006, páxs. 98ss.</ref> == Obres (seleición) == * [[1929]]: ''El conceutu del amor en San Agustín: Ensayu d'una interpretación filosófica''. Tesis doctoral, dirixida por Karl Jaspers. Trad. de [http://www.ifs.csic.es/es/personal/agustin.serranu Agustín Serrano]. Madrid, Alcuentru, 2001, ISBN 978-84-7490-632-5. La versión española foi traducida de ''Love and Saint Augustine'', editáu por Joanna Vecchiarelli Scott y Judith Chelius Stark, Prenses Universitaries de Chicago, 1996. La versión alemana orixinal titúlase ''Der Liebesbegriff bei Augustin. Versuch einer philosophischen Interpretation''. Berlín, 1929. Reeditáu por Philo Verlagsgesellschaft, Berlín, 2003, ISBN 3-86572-343-8. * [[1951]] ''Los oríxenes del totalitarismu''. Trad. de Guillermo Solana. Taurus, 1974. Traducción reeditada por Alianza Editorial, 2006, con prólogu de Salvador Giner ISBN 978-84-206-4771-5. Orig. n'inglés, ''The Origins of Totalitarianism''; Nueva York, 1951; versión alemana: ''Elemente und Ursprünge totaler Herrschaft'', Frankfurt del Main, 1955; 10ª ed. Piper, Múnich, 2003 {ISBN 3-492-21032-5}. * [[1958]] ''[[Rahel Varnhagen]]: vida d'una muyer xudía''. Trad. de Daniel Najmías. Barcelona, Lumen, 2000 {ISBN 978-84-264-4958-0}. Edic. orig. n'inglés: ''Rahel Varnhagen: The Life of a Jewess'', Londres, 1958; vers. alem. ''Rahel Varnhagen: Lebensgeschichte einer deutschen Jüdin aus der Romantik''. Piper, Múnich, 1959; reediciones n'alemán: 1981, 1998 {ISBN 3-492-20230-6}. * [[1958]] ''La condición humana''. Trad. Ramón Gil. Barcelona, Paidós, 1993 {ISBN 84-7509-855-X}. Edic. orig. n'inglés: ''The Human Condition'', University Press, Chicago, 1958. Edic. n'alemán: ''Vita activa oder vom tätigen Leben'', Kohlhammer, Stuttgart, 1960; Piper, Múnich, 1967, 3ª ed. 2002 {ISBN 3-492-23623-5}. * [[1963]] ''Eichmann en Xerusalén. Un estudiu sobre la lloria del mal''. Trad. de Carlos Ribalta. Barcelona, Lumen, 1967, 1999, 2003 {ISBN 978-84-264-1345-1}. N'inglés: ''Eichmann in Xerusalén: a Report on the Banality of Evil'' (1963), orixinalmente publicáu na revista ''New Yorker''. Versión n'alemán: ''Eichmann in Xerusalem. Ein Bericht von der Banalität des Bösen'', Piper, Múnich, 1964; 14ª edic. 1986 {ISBN 3-492-20308-6}. * [[1961]] ''Ente'l pasáu y el futuru. Ocho ejercicio sobre la reflexón política''. Trad. Ana Poljak. Península, 1993, 2003 {ISBN 84-8307-535-0}. Versión alemana: ''Zwischen Vergangenheit und Zukunft. Übungen im politischen Denken I'', compilación de testos de 1954–1964 editaos por Ursula Ludz, Piper, Múnich, 1994, 2ª edic. revisada, 2000 {ISBN 3-492-21421-5}. Inclúi, ente otros, ''Between Past and Future'' (1961, ampliáu en 1968); ''Die Krise in der Erziehung'' (1958), ''Wahrheit und Politik'' (1967). * [[1963]] ''Sobre la revolución''. Trad. Pedro Bravo. Revista d'Occidente, 1967. Reeditáu por Alianza Editorial, 1998, 2004. ISBN 84-206-5806-5. Orixinal n'inglés: ''On Revolution'', Nueva York, 1963; versión alemana: ''Über die Revolution'', Piper, Múnich, 1963, 4ª ed. 2000 {ISBN 3-492-21746-X}. * [[1968]] ''Homes en tiempos d'escuridá''. Trad. Claudia Ferrari. Barcelona, Gedisa, 1990. N'alemán: ''Menschen in finsteren Zeiten''. Ensayos y otros testos (1955–1975) editaos por Ursula Ludz, Piper, Múnich, 2001 {ISBN 3-492-23355-4}. ''Walter Benjamin; Bertolt Brecht; Hermann Broch; Rosa Luxemburg''. Traducción de Lluis Izquierdo y José Cana Tembleque. Anagrama, Barcelona, 1971. 204 pp. (Testu orixinal: ''Men in Dark Times'', Harcourt, Brace and World, Inc. Nueva York, 1968.) * [[1969]] "Martin Heidegger, el octogenario", ''Revista d'Occidente'', nᵘ 84, páxs. 261 ss. Tamién en "Martin Heidegger o'l pensamientu como actividá pura", ''Archipiélagu'', nᵘ 9, 1992 ("Martin Heidegger ist achtzig Jahre alt", ''Merkur'' 23, nᵘ 10, páxs. 893-902). * [[1969]] ''Crisis de la [[República]]''. Trad. de Guillermo Solana. Madrid, Taurus, 1973, 1988. (''Crisis of the Republic''). * [[1970]] ''Sobre la violencia''. Trad. de Guillermo Solana. Madrid, Alianza Editorial, 2005. ISBN 84-206-5980-0 (''On Violence'', Nueva York y Londres, 1970. Versión alemana de Gisella Uellenberg revisada pola autora: ''Macht und Gewalt'', Piper, Múnich, 1970; 15ª ed. 2003 {ISBN 3-492-20001-X}). * [[1972]] ''Crisis de la República'', inclúi "La mentira en política", "Desobediencia civil", "Sobre la violencia" y "Política y Revolución. Un comentariu". Trad. de Teresa Arijon y Edgardo Russo. Buenos Aires, El concu de plata, 2005. ISBN 978-987-3743-40-5 (Crises of the Republic, New York: Harcourt, Brace, Jovanovich, 1972). * [[1972]] ''Verdá y mentira na política'', trad. Roberto Ramos Fontecoba, Páxina Cerbuna, Barcelona, 2017 (''Wahrheit und Lüge in der Politik'', Piper Verlag, Múnich, 1972). * [[1978]] ''La vida del espíritu''. Trad. Fernando Montoro y Ricardo Vallespín. Madrid, Centru d'Estudios Constitucionales, 1984. Trad. reeditada por Paidós en Barcelona. ISBN 978-84-493-1251-9. Obra publicada póstumamente (basada nes [[conferencies Gifford]] de 1972-1974), primero n'inglés: ''The Life of the Mind'', Nueva York, 1978; n'alemán: ''Vom Leben des Geistes''. Vol. 1 ''Das Denken''; vol. 2 ''Das Wollen''; Piper, Múnich, 1979; tamién nun solu tomu (Piper, 1998, 2002) {ISBN 3-492-22555-1}. * [[1978]] ''The Jew as a Pariah: Jewish Identity and Politics in the Modern Age''. * [[1982]] ''Conferencies sobre la filosofía política de Kant''. Trad. de Carmen Corrolada. Barcelona, Paidós, 2003 {ISBN 84-493-1387-2}. ''Lectures on Kant's Political Philosophy'', Chicago, 1982. Versión alemana: ''Das Urteilen. Texte zu Kants politischer Philosophie'', Piper, Múnich, 1985, ISBN 3-492-22560-8. Lleiciones de 1970, publicaes póstumamente. * [[1997]] "¿Qué ye la política?". Traducción de Rosa Sala Carbó. Barcelona, Paidós, 1997. ISBN 84-493-0405-9. Títulu orixinal: "Was ist Politik? Aus dem NachlaB" (1993. R. Pipper GmbH & Co. KG, Munich). * [[2002]] ''Diariu filosóficu 1950-1973''. Trad. de Raúl Gabás. Barcelona, Herder, 2006. 2 vols (Vol. I: 'Diariu filosóficu 1950-1973', páxines 1 a 800. Vol II: 'Notes y apéndices', páxines 801 a 1174). ISBN 84-254-2340-6 (''Denktagebuch 1950–1973''. Editáu por Usula Ludz y Ingeborg Nordmann. 2 volumes. Piper Verlag, Múnich y Zürich, 2002 ISBN 3-492-04429-8). * [[2003]] ''Responsabilidá y xuiciu''. Ed. Jerome Kohn. Barcelona, Paidós, 2007. ISBN 978-84-493-1993-8 (''Responsibility and Judgment'', Random House, 2003, ISBN 978-0-8052-4212-6). * Hannah Arendt / Martin Heidegger: ''Correspondencia 1925-1975 y otros documentos de los legaos''. Editada por Úrsula Ludz. Traducción de Adan Kovacsics. Editorial Herder, Barcelona, 2000. ISBN 84-254-2109-8. (''Briefe 1925 bis 1975 und andere Zeugnisse'', Vittorio Klostermann GmbH, Frankfurt del Main, 1999). * Hannah Arendt / Karl Jaspers: ''Correspondencia 1926-1969''. Publicáu en 1992 por Lotte Köhler y Hans Saner: ''Correspondence 1926-1969'', Nueva York; n'alemán: ''Briefwechsel 1926–1969'', Piper, Múnich, 2001, ISBN 3-492-21757-5. * Hannah Arendt / Mary McCarthy: ''Ente amigues. Correspondencia ente Hannah Arendt y Mary McCarthy''. Edición, introducción y prólogu de Carol Brightman. Traducción d'Ana María Becciú. Barcelona, Lumen, 1999 (hai reedición en 2006). ISBN 978-84-264-1611-7. (''Between Friends: The Correspondence of Hannah Arendt and Mary McCarthy 1949-1975''. Nueva York, Secker & Warburg, 1995; alem.: ''Im Vertrauen. Briefwechsel 1949–1975'', Múnich, 1995, ISBN 3-492-22475-X). * ''Ensayos de comprensión. 1930 - 1954''. Trad. d'Agustín Serrano de Haro, Alfredo Serrano de Haro y Gaizka Larrañaga Argárate. Madrid, Caparrós editores, 2005. Volume con 41 testos de diversa estensión y procedencia (artículos, reseñes de llibros, conferencies, entevistes). * ''Karl Marx y la tradición del pensamientu políticu occidental''. Trad. d'Agustín Serrano de Haro. Madrid, Alcuentru, 2007. * [[2013]] ''La última entrevista y otres conversaciones'', trad. Ana González y Diego Ruiz, Páxina Cerbuna, Barcelona, 2016 (''The Last Interview and Other Conversations'', Melville House, Nueva York, 2013). * [[2014]] [http://eunomia.tirant.com/?p=2927 "La gran tradición"], ''Eunomía: revista en cultura de la llegalidá'', num. 6. Trad. Alfonso Ballesteros. * [[2017]] ''Nel presente. Ensayos políticos'', trad. Roberto Ramos Fontecoba, Páxina Cerbuna, Barcelona. == Influencia == Arendt fíxose famosa col so llibru ''Los oríxenes del totalitarismu''. Esta obra, que na actualidá pertenez al canon de la formación política, tráxo-y munchos sofitos ya innumberables invitaciones pa conferencies. «Foi la primer teórica qu'entendió'l totalitarismu como una nueva forma de poder políticu na [[hestoria universal|historia de la humanidá]].»<ref>[[Seyla Benhabib]]: ''Hannah Arendt. Die melancholische Denkerin der Moderne.'' Hamburgu, 1998, páx. 9.</ref> Sirvió en parte como base pa un conceutu ampliáu del totalitarismu y como argumentu contra la [[Xunión Soviética#La Xunión Soviética dempués de Stalin|Xunión Soviética post estalinista]] mientres la [[Guerra Fría]]. De resultes, foi criticada una y otra vez por [[socialismu|socialista]] más bien ortodoxos. Sicasí, nel ámbitu académicu y tamién en parte de la intelectualidá d'esquierda, al empar, non solo apreciábense los sos estudios sobre'l nazismu, sinón que tamién los sos tempranos analises del estalinismu como sistema totalitariu. Sobremanera nos EE.&nbsp;UU. y en Francia estos alderiques fomentaron la nacencia d'una [[Nueva Izquierda (Estaos Xuníos)|Nueva Izquierda]] non dogmática. El filólogu estauxunidense y activista palestín [[Edward Said]], que la so obra centrar nel [[poscolonialismu]], consideraba a Hannah Arendt como unu de los teóricos del [[imperialismu]] qu'empobinen tantu «de forma imperialista como antimperialista», basándose na crítica de Arendt del escritor [[Joseph Conrad]] en ''The Origins of Totalitarism''.<ref>Subseición: ''[[Joseph Conrad|Conrad]] als literarische Quelle für Arendt'' (EuU 1986 -TB-, páxs. 407–413).</ref> El so maestru, Karl Jaspers, calificó'l llibru nel prefaciu de la tercer edición como «historiografía de gran estilu». Comentó que fuera ellaboráu colos medios de la investigación histórica y l'analís sociolóxicu. La obra daría «la visión fonda al traviés de la cual una forma de pensamientu filosóficu empieza a ser capaz de xulgar na realidá política». Según Jaspers, Arendt nun da conseyos, sinón que tresmite conocencies que sirven a la [[dignidá humana]] y a la [[Razón (filosofía)|razón]]. Sobremanera na década de 1960, el so reportaxe sobre'l procesu a Eichmann en Xerusalén produció un gran discutiniu. Les memories de Eichmann,<ref>Irmtrud Wojak: ''Eichmanns Memoiren. Ein kritischer Essay.'' Frankfurt del Main, 2004</ref> qu'amuesen el so fuerte y sustantivu antisemitismu, inda nun taben disponibles pa Arendt cuando escribió tantu los reportaxes como'l llibru. Gran parte de los críticos señalen anguaño que Arendt subestimó l'antisemitismu de Eichmann como motivación. La obra inda ye refugada o inorada de cutiu, pero al empar atopa cada vez más reconocencia y atención –como toles obres de Arendt–. Asina, por casu, [[Jan Philipp Reemtsma]] señaló en 1998 que, dende'l llibru sobre Eichmann de Arendt, o inclusive dende antes, tratar d'esplicar cola enfermedá les aiciones del autor d'un delitu («patologización del criminal») yá nun yera válidu.<ref>En: J.Ph. Reemtsma, ''Laudatio für Saul Friedländer anlässlich der Verleihung des Geschwister-Scholl-Preises 1998''; [https://web.archive.org/web/20071018061151/http://buchhandel-bayern.de/geschwister-scholl-preis/1998_laudatio.shtml testu disponible en llinia].</ref> El sociólogu [[Hauke Brunkhorst]] estudió en 1999 la rellación ente [[Jürgen Habermas|Habermas]] y Arendt. Na década de 1970 «Jürgen Habermas afayó les coincidencies de la so teoría de l'[[aición comunicativa]] cola teoría de Arendt sobre'l poder y la violencia, creando'l conceutu de "poder comunicativu"». Pero Habermas caltuvo la so distancia con «l'[[Aristóteles|aristotelismu]] de Arendt y [...] cola so crítica de la Revolución francesa». Los discípulos de Habermas [[Helmut Dubiel|Dubiel]], Ulrich Rödel y Günther Frankenberg intentaron na so obra ''Die demokratische Frage'' (1990; «La cuestión democrática») «reparar con ayuda de Arendt el déficit democráticu de l'antigua [[teoría crítica]]».<ref>Hauke Brunkhorst: ''Hannah Arendt''. Múnich, 1999, p. 150.</ref> Asina, según Brunkhorst, empezó la gran influencia de Hannah Arendt na década de 1980, cuando la ''civil society'' ([[sociedá civil]]) taba a la orde del día. La ocasión yera, per una parte, la política [[Neolliberalismu|neolliberal]] de [[Ronald Reagan]] y [[Margaret Thatcher]] y, por otra, la política de la Xunión Soviética. [[Seyla Benhabib]] pregúntase cómo s'esplica la renacencia de Arendt. «Tres la cayida del comunismu autoritariu y desque la [[marxismu|teoría marxista]] ta en retrocesu en tol mundu, el pensamientu de Hannah Arendt surdió como la teoría crítica política del momentu post totalitariu». Tamién pal [[feminismu]] modernu ye Arendt «un exemplu impresionante y secretu d'una de les nueses "anteriores madres"».<ref>Benhabib páxs. 18 y 21.</ref> Sicasí, el movimientu feminista de les décades de 1970 y 1980 apenes faía referencia a les sos obres. Nos últimos años, [[Ralf Dahrendorf]] incluyó con reserves a Hannah Arendt ente los pocos pensadores humanistes independientes y llibres del sieglu anterior. [[Ficheru:HannahArendtHeidelberg 1.jpg|thumb|Placa conmemorativa (2006) na vivienda de Arendt en Heidelberg, Schlossberg 16, sol [[Castiellu de Heidelberg]].]] A Arendt reprochóse-y de cutiu qu'había subestimado la [[cuestión social]]. En 1972 respondió nuna conversación con amigos que, por casu, la construcción de viviendes yera una cuestión de l'alministración, pero tamién contién aspeutos políticos, como'l problema de la integración.<ref>''Ich will verstehen. Selbstauskünfte zu Leben und Werk.'' Múnich, Zúrich -TB- 1996, páxs. 77ss.</ref> Ella mesma acutó cada vez más de forma esplícita'l so pensamientu a lo político, poniendo de forma radical en cuestión les tradiciones y cosmovisiones. [[Elisabeth Young-Bruehl]] señala que'l conceutu políticu de Arendt del perdón y del nuevu empiezu poner en práutica quince años dempués de la so muerte na [[Comisión de la verdá y la reconciliación]] de [[Sudáfrica]]: {{cita|«les sos idees sobre'l perdón y el so llibru sobre Eichmann influyeron y viéronse reflexaos na aición, el nuevu empiezu, que traxo la Comisión de la verdá y la reconciliación de Sudáfrica, que, per primer vegada na hestoria, convirtió'l perdón nun principiu guía pa un Estáu.»<ref>Elisabeth Young-Bruehl: ''Why Arendt Matters'', Londres 2006, p. 112.</ref>}} Nun esiste nenguna [[escuela filosófica]] o política que se remonte a Hannah Arendt. La so estensa y variada obra ufierta la posibilidá d'escoyer párrafos y cites pa xustificar el puntu de vista propiu. Según les sos propies pallabres, al contrariu qu'otros munchos intelectuales importantes contemporáneos, nun foi nunca socialista o comunista, pero tampoco dafechu sionista, nin-y la podía incluyir en nengún otru esquema. Esta ye la razón de que mientres enforma tiempu namái unos pocos científicos, como [[Ernst Vollrath]],<ref>Antonia Grunenberg, [https://web.archive.org/web/20070928152912/http://www.hannah-arendt.de/preistraeger/preis_2001_7.html ''Ernst Vollrath – Denkwege und Aufbrüche''], discursu pa la concesión del Premiu Hannah Arendt, 2001. (Enllaz consultáu'l 6 d'ochobre de 2009.)</ref> estudiaren en fondura la obra completa de Arendt. Esto camudó radicalmente nos últimos años. Na dómina de los [[Postmodernismo|postmodernos]], el so «pensamientu ensin barandielles individual ye más bien apreciáu, ente otres razones porque, como se señala de cutiu, el so camín vital ya intelectual amuesen una gran coincidencia. == Legáu == Dende 1995 apúrrese'l [[Premiu Hannah Arendt]] al pensamientu políticu, financiáu pela ciudá de [[Bremen (ciudá)|Brema]] y la [[Fundación Heinrich Böll]].<ref>[https://web.archive.org/web/20090221023938/http://hannah-arendt.de/verein/frame_verein.html Información sobre'l Premiu Hannah-Arendt (Hannah-Arendt-Preis) na web hannah-arendt.de]. Enllaz consultáu'l 6 d'ochobre de 2009.</ref> Dende 1993 trabaya l'asociación «Institutu Hannah Arendt pal estudiu del totalitarismu» (Hannah-Arendt-Institut für Totalitarismusforschung y.V., HAIT) en [[Dresde]]. L'Institutu tien por oxetivu estudiar «les dictadures totalitaries por derechu propiu». Historiadores y sociólogos tienen d'analizar de forma empírica les estructures políticu y social del nazismu y del réxime de la [[República Democrática Alemana]]. L'Institutu amás realiza xornaes sobre Hannah Arendt y promueve publicaciones póstumes. El direutor hasta 2008, [[Gerhard Besier]], revesosu pola so cercanía a la [[ciencioloxía]], escribió en ''[[Die Welt]]'' sobre Arendt: «Pensamientu lóxicu, un conceutu concisu, una construcción claro y madurecío: estes coses nun yeren el so fuerte.»<ref>''[http://www.welt.de/print-welt/article91353/Die_Totalitarismustheorie_ist_gescheitert.html Die Totalitarismustheorie ist gescheitert]''.</ref> En [[Zúrich]], onde Arendt lleó la so ponencia ''Freiheit und Politik'' («Llibertá y política») en 1958,<ref>''Freiheit und Politik'' (Impresu en: ''Die neue Rundschau'', 69, 1958, cuadiernu 4). En: ''Zwischen Vergangenheit und Zukunft. Übungen im politischen Denken I.'' Múnich, 1994, páxs. 201s.</ref> realizar de 1996 a 2000 de forma añal les Xornaes de Hannah Arendt, que s'ocupaben del so pensamientu políticu, cada añu dende un nuevu puntu de vista. Dende 1998 realícense tamién en [[Hannover]] tolos branos eventos similares, que los sos resultaos publicar.<ref>[https://web.archive.org/web/20060208072711/http://www.hannah-arendt-hannover.de/index.html Sitio web «Hannah Arendt in Hannover»], con información sobre les Xornaes de Hannah Arendt. Enllaz consultáu'l 6 d'ochobre de 2009.</ref> Na [[Universidá de Oldenburgu|Universidá Carl von Ossietzky]] d'[[Oldenburgu]], [[Antonia Grunenberg]] fundó en 1999 el Centru Hannah Arendt.<ref>[http://www.uni-oldenburg.de/arendt-zentrum/ Sitiu web del Hannah Arendt-Zentrum] na Universidá de Oldenburgu. Enllaz consultáu'l 6 d'ochobre de 2009.</ref> Tien orixinales o copies de la mayoría de los documentos mandaos por Hannah Arendt. Amás, editen los ''Hannah Arendt Studien'', en forma de coleición de llibros. A esto hai qu'añedir les xornaes y otros eventos sobre les obres de Hannah Arendt y polo xeneral sobre la vida intelectual del sieglu XX. La Sociedá Hannah Arendt húngara, que funciona dende 1997, diríxese sobremanera a los pedagogos y ocúpase, ente otres coses, de formular una nueva definición de los Derechos Humanos sofitándose na tesis de Arendt de que l'asesinatu masivu ya industrial namái foi posible porque los [[Declaración de los Derechos Humanos|Derechos Humanos]] nun tuvieron fundamentación filosófica, nin cuayaren de forma política, sinón qu'a cencielles fueron proclamaos.<ref>[http://www.hae.hu/inform.htm Sitio web (n'inglés) de la Hannah Arendt Association (Hungría)]. Enllaz consultáu'l 6 d'ochobre de 2009.</ref> Wolfgang Heuer edita en Berlín el ''Hannah-Arendt-Newsletter'' con collaboraciones n'alemán, inglés y dacuando en francés, na que se publicaron trabayos inéditos de Arendt.<ref>[http://www.hannaharendt.net Sitio web HannahArendt.net]. Enllaz consultáu'l 6 d'ochobre de 2009.</ref> Aprosimao dende'l cambéu de sieglu puede falase d'una auténtica esplosión del pensamientu de Arendt n'Alemaña. En Hannover, Marburgu y Heidelberg asitiáronse plaques conmemorativas nos sos llugares de residencia. Diose'l so nome a delles escueles,<ref>Por casu: [https://web.archive.org/web/20081007111932/http://hagh.bildung-rp.de/index2.html Hannah-Arendt-Gymnasium n'Haißloch], [http://www.han-nah.de Hannah-Arendt-Gymnasium en Barsinghausen], [http://www.hannah-arendt-schule.de/ Hannah-Arendt-Schule en Hannover], [http://www.has-fl.de/index.html Hannah-Arendt-Schule en Flensburg] o'l [[Hannah-Arendt-Gymnasium]] en Neukölln, Berlín.</ref> cais y places. Realícense actos públicos, simposios y esposiciones nel so honor. En conmemoración del 30ᵘ aniversariu de la so muerte en 2005 y, pocu dempués, en conmemoración de la so 100ᵘ cumpleaños editáronse innumberables artículos y llibros. Nes universidaes y otros centros d'investigación, interesar por Hannah Arendt, amás de filósofos, politólogos y otros estudiosos de les ciencies sociales, tamién historiadores y filólogos. L'asteroide [[100027 Hannaharendt]] recibió'l so nome (1990) n'honor a l'autora.<ref>[http://www.cfa.harvard.edu/iau/lists/NumberedMPs100001.html Llista d'asteroides (100.000-105.000) en IAU Minor Planet Center]. Enllaz consultáu'l 22 de setiembre de 2009.</ref> L'Institutu de Formación Cultural y Política que [[Elisa Carrió]] fundó en mayu de 2004 na Ciudá Autónoma de [[Buenos Aires]] lleva'l nome de '''Hannah Arendt'''. <ref>[http://www.pagina12.com.ar/diario/elpais/1-34809-2004-05-02.html Enllaz consultáu'l 30 d'agostu de 2016.</ref> == Películes == [[Hannah Arendt (película)|Hannah Arendt]], direutora: [[Margarethe von Trotta]], cola participación de [[Barbara Sukowa]], Alemaña, Francia, Luxemburgu, 2012, 113 min. == Notes == {{llistaref|group=lower-alpha}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == === Bibliografía emplegada === * Auer, D.; Rensmann, Lars; y Schulze Wessel, Julia (eds.) ''Arendt und Afato'', Suhrkamp, Frankfurt, 2003, ISBN 3-518-29235-8 * Barley, Delbert. ''Hannah Arendt. Einführung in ihr Werk''. Verlag Karl Alber, Friburgu de Brisgovia - Múnich, 1990, ISBN 3-495-47662-8 * Benhabib, Seyla. ''Hannah Arendt. Die melancholische Denkerin der Moderne''. Hamburgu, 1998. Orixinal n'inglés:''The Reluctant Modernism of Hannah Arendt'', 1996. Hai trad. esp.: ''El reluctante modernismu de Hannah Arendt. El diálogu con Martin Heidegger''. Valencia, Episteme, 1996 * [[Besier, Gerhard]] et al. (ed.) ''Totalitarianism and Liberty. Hannah Arendt in the 21st Century'', Ksiegarnia Akademicka, Cracovia, 2008, ISBN 978-83-7188-057-5 * Bielfeldt, Friedrich. ''Das Politikverständnis von Hannah Arendt'', GRIN-Verlag, Múnich, 2008 ISBN 3-638-95360-2 * Breier, Karl-Heinz. ''Hannah Arendt zur Einführung'', Junius, Hamburgu, 1992; 2ª ed. aum. 2005, ISBN 3-88506-345-X * Brocke, Edna y Klein-Rusteberg, Karl-Heinz (prólogu). ''Treue als Zeichen der Wahrheit. Hannah Arendt: Werk und Wirkung'', Dokumentationsband zum Symposium. (Ed. Alte Synagoge) Klartext, Essen, 1997, ISBN 3-88474-585-9 * Brunkhorst, Hauke. «Antisemitismus und Totalitarismus im Werk Hannah Arendts», en: "Babylon. Beiträge zur jüdischen Gegenwart", cuadiernu 22, Neue Kritik, Frankfurt, 2007, ISBN 978-3-8015-0386-4 * Brunkhorst, Hauke. ''Hannah Arendt'' (ed. Otfried Höffe). C.H. Beck, Múnich, 1999, ISBN 3-406-41948-8 * Budi Hardiman, Fransisco. ''Die Herrschaft der Gleichen. Masse und totalitäre Herrschaft. Eine kritische Überprüfung der Texte von [[Georg Simmel]], [[Hermann Broch]], [[Elias Canetti]] und Hannah Arendt''. Frankfurt del Main et al., Peter Lang, 2001, ISBN 3-631-37929-3 (Tesis doctoral, Múnich, 2001) * Christophersen, Alf y Schulze, Claudia. «Chronologie eines Eklats. Hannah Arendt und Paul Tillich». En: ''Zeitschrift für Neuere Theologiegeschichte'' (ZNThG) Jg. 9. 2002, páxs. 98 - 130. [https://web.archive.org/web/20030509073908/http://www.degruyter.de/journals/znthg/pdf/9_98.pdf] * Diner, Dan: «Marranische Einschreibungen. Erwägungen zu verborgenen Traditionen bei Hannah Arendt», en: "Babylon. Beiträge zur jüdischen Gegenwart", cuadiernu 22, Neue Kritik, Frankfurt, 2007, ISBN 978-3-8015-0386-4. * [[Paolo Flores D'Arcais|Flores d' Arcais, Paolo]]: ''Libertärer Existenzialismus. Zur Aktualität der Theorie von Hannah Arendt.'' Neue Kritik, Frankfurt, 1997, ISBN 3-8015-0253-8. Orig. italianu, ''Esistenza y libertá''. Xénova, Marietti, 1990. Hai trad. esp.: ''Hannah Arendt, esistencia y llibertá''. Trad. César Cansino. Madrid, Tecnos, 1996. * Fritze, Lothar: «Hannah Arendt weitergedacht. Ein Symposium». ''Schriften des Hannah-Arendt-Institut für Totalitarismusforschung'' (HAIT), vol.35, Vandenhoeck & Ruprecht, Dresde, 2008, ISBN 3-525-36913-1. * Ganzfried, Daniel, y Hefti, Sebastian (eds.): ''Hannah Arendt. Nach dem Totalitarismus'', Eva Wissenschaft, Hamburgu, 1997, ISBN 3-434-52003-1. Seleición de les ponencies de simposio con ocasión de les Xornaes Hannah Arendt» de Zúrich, 1996. * Gleichauf, Ingeborg: ''Hannah Arendt'', DTV, 2ª edic. 2005. * [[Antonia Grunenberg|Grunenberg, Antonia]]: ''Hannah Arendt und Martin Heidegger. Geschichte einer Liebe'', Piper, Múnich, 2006, ISBN 3-492-04490-5. * Hahn, Barbara: ''Hannah Arendt. Leidenschaften, Menschen und Bücher'', Berlin Verlag, 2005, ISBN 3-8270-0561-2; Berliner Tachenbuch Verlag, 2007, ISBN 3-8333-0481-2. * Harms, Klaus: ''Hannah Arendt und Hans Jonas. Grundlagen einer philosophischen Theologie der Weltverantwortung'', WiKu-Verlag, Berlín, 2003, ISBN 3-936749-84-1. * Heuer, Wolfgang: ''Citizen. Persönliche Integrität und politisches Handeln. Eine Rekonstruktion des politischen Humanismus Hannah Arendts'', Akademie, Berlín, 1992, ISBN 3-05-002189-6. * Heuer, Wolfgang. ''Hannah Arendt'', Rowohlt, Reinbek, 1987; 7ª edic., 2004, ISBN 3-499-50379-4. * Heuer, W. y Wild, Thomas: «Hannah Arendt». En: ''Text und Kritik. Zeitschrift für Literatur'', cuadiernu 166/167, Múnich, 2005, ISBN 3-88377-787-0. * Kemper, Peter (ed.) ''Die Zukunft des Politischen, Ausblicke auf Hannah Arendt'', Frankfurt, Fischer TB, 1993, ISBN 3-596-11706-2. Inclúi contribuciones d'O. Höffe, Y. Vollrath, O. Negt, M. Greven, B. Guggenberger, M. Jay y O. Kallscheuer. * [[Julia Kristeva|Kristeva, Julia]]: ''Das weibliche Genie. Hannah Arendt'', Philo, Berlín-Viena, 2001, ISBN 3-8257-0186-7. (Orixinal en francés, de 1999.) Hai trad. esp.: ''El xeniu femenín, 1. Hannah Arendt''. Barcelona, [http://www.paidos.com/lib.asp?COD=75507 Paidós], 2000. * Kulla, Ralf: ''Politische Macht und politische Gewalt. Krieg, Gewaltfreiheit und Demokratie im Anschluß an Hannah Arendt und Carl von Clausewitz.'' Hamburgu, Verlag Dr. Kovač, 2005 (= ''Schriften zur internationalen Politik'', vol.12), ISBN 3-8300-2026-0. * Kulla, Ralf: ''Revolutionärer Geist und republikanische Freiheit. Über die verdrängte Nähe von Hannah Arendt und Rosa Luxemburg. Mit einem Vorwort von Gert Schäfer.'' Hánover, Offizin-Verlag, 1999 (= ''Diskussionsbeiträge des Instituts für Politische Wissenschaft der Universität Hannover'', vol. 25), ISBN 3-930345-16-1. * Ludz, Ursula, y Nordmann, Ingeborg: «Hannah Arendts ''Denktagebuch''» (sobre la edición de la obra) y «Spuren jüdischen Denkens im ''Denktagebuch''», en: ''Donnerstagshefte'', nᵘ 6, Hg./Verlag Alte Synagoge, Essen, 2003, ISBN 3-924384-38-X. * Marchart, Oliver: ''Neu beginnen. Hannah Arendt, die Revolution und die Globalisierung'', con prólogu de Llinda Zerilli; Verlag Turia & Kant, 2005, ISBN 3-85132-421-8. * Meints, Waltraud; Klinger, Katherine (eds.): ''Politik und Verantwortung. Zur Aktualität von Hannah Arendt'', Hánover, 2004, ISBN 3-930345-43-9. * Philipp zum Kolk, ''Hannah Arendt und Carl Schmitt. Ausnahme und Normalität - Staat und Politik.'' Peter Lang Verlag, Frankfurt, 2009, ISBN 978-3-631-59232-8. * Pilling, Iris: ''Denken und Handeln als Jüdin Peter Lang'', Frankfurt del Main, 1996, ISBN 3-631-48913-7 (tesis doctoral). * Prinz, Alois: ''Beruf Philosophin oder die Liebe zur Welt. Die Lebensgeschichte der Hannah Arendt'', Beltz & Gelberg, Weinheim & Basel 1998, ISBN 3-407-78879-7; reed. 2006, ISBN 3-407-80985-9. Hai trad. esp. ''La filosofía como oficiu o l'amor al mundu. La vida de Hannah Arendt''. Trad. de Belén Ibarra de Diego. Barcelona, Herder, 2001. * Reif, Adalbert (ed.): ''Hannah Arendt. Materialien zu ihrem Werk'', Europa, Viena, 1979, ISBN 3-203-50718-8. * Rose, Uta-D., ''Die Komplexität politischen Handelns. Die Liberalismus-Kommunitarismus-Debatte im Lichte des Denkens von Hannah Arendt'', Waldkirch, Edition Gorz, 2004, ISBN 3-938095-01-6. * Scherer, Georg: «Der Liebesbegriff bei Hannah Arendt und bei Augustin», en: ''Donnerstagshefte'', nᵘ 6, Hg./Verlag Alte Synagoge, Essen, 2003, ISBN 3-924384-38-X. * Schindler, Roland W.: ''Geglückte Zeit - gestundete Zeit. Hannah Arendts Kritik der Moderne'', Campus, Frankfurt et al., 1996. * Schönherr-Mann, Hans-Martin: ''Hannah Arendt. Wahrheit, Macht, Moral'', Beck, Múnich, 2006, ISBN 3-406-54107-0, ISBN 978-3-406-54107-0. * Schulze Wessel, Julia: ''Ideologie der Sachlichkeit. Hannah Arendts politische Theorie des Antisemitismus'', Suhrkamp, Frankfurt, 2006, ISBN 3-518-29396-6. * Seitz, Jacob Stefan: ''Hannah Arendts Kritik der politisch-philosophischen Tradition. Unter Einbeziehung der französischen Literatur zu Hannah Arendt'', Herbert Utz Wissenschaft, Múnich, 2002, ISBN 3-8316-0168-2. * Seyla Benhabib y Raluca Eddon: «From Anti-Semitism to "the Right to Have Rights". The Jewish Roots of Hannah Arendt's Cosmopolitanism», en: "Babylon. Beiträge zur jüdischen Gegenwart", cuadiernu 22, Neue Kritik, Frankfurt, 2007, ISBN 978-3-8015-0386-4. * Smith, Gary (ed.): ''Hannah Arendt Revisited: «Eichmann in Xerusalem» und die Folgen'', Suhrkamp 2135, Frankfurt, 2000, ISBN 978-3-518-12135-1. * Sontheimer, Kurt: ''Hannah Arendt. Der Weg einer großen Denkerin''. Múnich, 2005, ISBN 3-492-04382-8. * Thaa, W., y Probst, L. (eds.) ''Die Entdeckung der Freiheit. Amerika im Denken Hannah Arendts'' Philo, Berlín, Viena, 2003 ISBN 3-8257-0338-X * Volk, Christian: ''Urteilen in dunklen Zeiten. Eine neue Lesart von Hannah Arendts «Banalität des Bösen»'', 2005, Lukas, Berlín, ISBN 3-936872-54-6. * Vowinckel, Annette: ''Arendt'', Reclam, Leipzig, 2006, ISBN 978-3-379-20303-6. * Vowinckel, Annette: ''Geschichtsbegriff und Historisches Denken bei Hannah Arendt'', Böhlau, Colonia, 2001, ISBN 3-412-03401-0. * Vowinckel, Annette: ''Hannah Arendt. Zwischen deutscher Philosophie und jüdischer Politik'', Lukas Verlag f. Kunst- o. Geistesgeschichte, Berlín, 2004, ISBN 978-3-936872-36-1. * Wagenknecht, Achim: ''Einführung in die politische Philosophie Hannah Arendts'', Tectum Verlag, Marburgu, 1995, ISBN 978-3-89608-908-3. Testu [http://achimwagenknecht.de/Arendt/index.htm disponible en llinia (n'alemán)], tamién [http://achimwagenknecht.de/Arendt/Arendt.pdf como archivu PDF]. * Wolfgang Heuer y Irmela von der Lühe (eds.) ''Dichterisch denken. Hannah Arendt und die Künste'', Wallstein, Gotinga, 2007, ISBN 978-3-8353-0131-3. Inclúi (páxs. 213-223) notes inédites de Arendt sobre «Übungen in Vorstellungskraft». * Young-Bruehl, Elisabeth: ''Hannah Arendt. Leben, Werk und Zeit''. Frankfurt, 1982, 2004, ISBN 3-596-16010-3. Orixinal n'inglés: ''Hannah Arendt. For Love of the World''. [[Yale University Press]], 1982. Hai trad. esp.: ''Hannah Arendt. Una biografía''. Trad. Manuel Llopis Valdés. Valencia, Alfons el Magnànim, 1993. Reeditáu con nuevu prólogu en Barcelona, Paidós, 2006. * Young-Bruehl, Elisabeth: ''Why Arendt Matters'', Yale University Press, Londres, 2006, ISBN 0-300-12044-3. === Bibliografía adicional === * Adler, Laura: ''Hannah Arendt''. Trad. d'Isabel Margelí. Barcelona, Destín, 2006. * Ballesteros, Alfonso, ''Innovación versus caltenimientu. La tensión ente la política y el derechu na obra de Hannah Arendt'', Madrid, Centru d'Estudios Políticos y Constitucionales, 2016. * Birulés, Fina (compiladora): ''Hannah Arendt: l'arguyu de pensar''. Barcelona, Gedisa, 2000. Artículos de Seyla Benhabib, Richard J. Bernstein, Laura Boella, Margaret Canovan, Françoise Collin, Roberto Esposito, Salvador Giner, Martin Jay, Hans Jonas, Claude Lefort, Mary McCarthy y Albrecht Wellmer. * Birulés, Fina: ''La especificidá de lo político: Hannah Arendt''. Valencia, Episteme, 1996. * Birulés, Fina: ''Un heriedu ensin testamentu: Hannah Arendt''. Barcelona, [http://web.archive.org/web/http://www.herdereditorial.com/ficha.php?id=1592&cat=3 Herder], 2007. * Bárcena, Fernando: ''Hannah Arendt. Una filosofía de la natalidá''. Barcelona, [http://www.herdereditorial.com/ficha.php?cat=&sub=&p=1&id=1571&o= Herder], 2006. * Brunkhorst, Hauke: ''El legáu filosóficu de Hannah Arendt''. Trad. de Manuel Abella y José Luis López de Lizaga. Madrid, Biblioteca Nueva, 2006. * [[Antonio Campillo Meseguer|Campillo, Antonio]]: ''El llugar del xuiciu. Seis testigos del sieglu XX: Arendt, Canetti, Derrida, Espinosa, Hitchcock y Trías''. Madrid, Biblioteca Nueva, 2009. * Cruz, Manuel (editor): ''El sieglu de Hannah Arendt''. Barcelona, Paidós, 2006. * Ettinger, Elsbieta: ''Hannah Arendt y Martin Heidegger''. Trad. de Daniel Najmías. Barcelona, Tusquets, 1996 (''Hannah Arendt/Martin Heidegger''. Yale University Press) * Govea Cabrera, Jorge. ''Visión de la política en Hannah Arendt'', Maracaibo, Venezuela, Frónesis (Revista de Filosofía Xurídica, Social y Política), Institutu de Filosofía del Derechu Dr. J.M. Delgado Ocando, Universidá del Zulia, ISSN 1315-6268-Dep. llegal pp 199402ZU33, Vol. 17, Non. 2, mayu-agostu, 2010, páxs. 217 - 239. * {{cita llibru|apellíu=Gutiérrez de Cabiedes|nome=Teresa|títulu=El conxuru de la comprensión. Vida y obra de Hannah Arendt|url=http://www.ediciones-encuentro.es/Amuesa.php?&llibru=10000395|edición=1ª|añu=2009|editorial=[[Ediciones Atopo]]|isbn=978-84-9920-002-6}} * Hill, M.A. (comp.) ''Hannah Arendt: The Recovery of the Public World''. New York, St. Martin's Press, 1979 * May, L. Kohn, J. (comp.) ''Hannah Arendt. Twenty Years Later''. The MITPress * Parekh, Bhikhu. ''Hannah Arendt and the Search for a New Political Philosophy''. Londres, Macmillan, 1981. * Pressacco, Carlos F. (ed.) 'Totalitariasmo, lloria y despolitización. L'actualidá de Hannah Arendt'. 2006. * Prior, Ángel. ''Voluntá y responsabilidá en Hannah Arendt''. Madrid, Biblioteca Nueva, 2009. * Reif, Adelbert: ''Paroles amb Hannah Arendt'' Trad. de Ramon Farrés. Barcelona, Lleonard Muntaner, 2006. * Roviello, A.M. & M. Weyembergh (coords): ''Hannah Arendt et la modernité''. París, Vrin, 1992. * Salto Sánchez de la Corrolada, Ana. ''La Dignidá Humana: Dignidá de la Muyer''. Madrid, PPC, 2007. * Sánchez Muñoz, Cristina. ''Hannah Arendt: l'espaciu de la política''. Madrid, [https://web.archive.org/web/20090206233155/http://www.cepc.es/catalogo_publicaciones.asp Centru d'Estudios Políticos y Constitucionales], 2003. * Dellos autores, ''Hannah Arendt, El legáu d'una mirada''. Ediciones Sequitur, Madrid, 2008. Ensayos de Fina Birulés, Daniel Mundu, Agustín Serrano de Haro, Dana Vila, Richard Bernstein, Margaret Canovan, [[Albrecht Wellmer]], George Kateb y Jacques Taminiaux. * Villa, Dana (ed): ''The Cambridge Companion to Hannah Arendt''. Cambridge & New York, [[Cambridge University Press]], 2000 * Williams, Gareth (ed.), ''Hannah Arendt: Critical Assessments of leading Political Philosophers'', 4 vols., Londres, Routledge, 2005. *Zamora, J.A. y Arribas, S. (coord.) ''Hannah Arendt. Pensar en tiempos aveseos''. Arbor 186 ( 742). 2010. [[Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques]]. {{doi|10.3989/arbor.2010.i742}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikiquote}} * [http://onrevolution.narod.ru/arendt/index.html On Revolution.] H. Arendt Portal * [http://www.alcoberro.info/planes/arendt0.html Dosier Arendt], testos de [[Salvador Giner]] y otros sobre Arendt * [https://web.archive.org/web/20080416163316/http://turan.uc3m.es/uc3m/dpto/HC/AGR/totalitarismu.html Totalitarismu, hestoria y lloria del mal], Antonio Gómez Ramos, Universidá Carlos III de Madrid * [http://www.difusioncultural.uam.mx/revista/xunu2000/arendt.html Hannah Arendt: cómo enfrentar la lloria del mal], Alexandra Délano, * [http://filosofiapalomar.blogspot.com.es/2013/10/hannah-arendt-y-la lloria-del-mal.html Hannah Arendt y la lloria del mal] videu y ensayu, Jesús Palombar, * [http://elblogdehannaharendt.blogspot.com/ Videoconferencias con Hannah Arendt]. Recopilación Juan Pablo Galeano Rei * [http://www.youtube.com/watch?v=WDovm3A1wI4#t=59 Entrevista a Hannah Arendt]''¿Qué queda? Queda la llingua materna''. Entrevista a Hannah Arendt realizada por Günter Gauss y emitida pola televisión d'Alemaña Occidental el 28 d'ochobre de 1964. Subtitular en castellán pa poder esfrutar los hispanofalantes d'esti notable documentu. '''Visión de la política en Hannah Arendt'''. Jorge Govea Cabrera * http://revistas.luz.edu.ve/index.php/frone/article/view/6244 * http://www.scielo.org.ve/scielo.php?pid=S1315-62682010000200006&script=sci_arttext <br /> ---- {{traducíu ref|de|Hannah Arendt}} {{NF|1906|1975|Arendt, Hannah}} {{Tradubot|Hannah Arendt}} [[Categoría:Filósofos y filósofes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Filósofos y filósofes d'Alemaña]] [[Categoría:Filósofos políticos]] [[Categoría:Sociólogos y sociólogues d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores d'Alemaña]] [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Periodistes d'opinión]] [[Categoría:Esistencialistes]] [[Categoría:Politólogos d'Alemaña]] [[Categoría:Historiadores del Holocaustu]] [[Categoría:Sociólogos y sociólogues]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Persones de Hannover]] 8xxr6ato87ev1j1sc57iknvfmtiiacv 0 137926 3709330 3708892 2022-08-18T13:42:21Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Justin Pierre James Trudeau''' ([[Ottawa]], {{Fecha d'entamu|25|12|1971}}) ye un políticu lliberal [[Canadá|canadiense]]. Tres la victoria por mayoría absoluta del [[Partíu Lliberal de Canadá|Partíu Lliberal]] nes eleiciones federales d'ochobre de 2015, ye'l [[Primer ministru de Canadá|primer ministru]] de [[Canadá]] dende'l 4 de payares de 2015. Lidera'l [[Partíu Lliberal de Canadá|Partíu Lliberal]] dende'l 14 d'abril de 2013.<ref name=Victoria /> Dende 2008 ye [[Parllamentu de Canadá|parllamentariu]] pol [[distritu eleutoral]] de Papineau. Ye'l fíu primoxénitu de [[Pierre Trudeau]], ex&nbsp;[[primer ministru de Canadá]], consideráu'l refundador del [[Canadá]] modernu.<ref name=ElPais>{{cita noticia|enlaceautor1=Marc Bassets|títulu=La ‘trudeaumanía' resurde en Canadá|url=http://internacional.elpais.com/internacional/2015/10/17/america/1445119064_087491.html|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2015|editorial=El País|fecha=18 d'ochobre de 2015}}</ref> == Biografía personal== Nació en Ottawa, el 25 d'avientu de 1971, cuando'l so padre, [[Pierre Trudeau]], llevaba trés años como primer ministru de Canadá. La so madre ye [[Margaret Trudeau|Margaret Sinclair]], escritora, actriz, fotógrafa y fía de quien fora ministru de Pesca canadiense [[James Sinclair]]. [[Ficheru:ETalk2008-Justin_Trudeau_Sophie_Gregoire.jpg|thumb|left|Justin Trudeau y la so esposa [[Sophie Grégoire]] nel Festival de Cine de Toronto de 2008.]] Realizó los sos estudios nel Colexu [[Jean-de-Brébeuf]], onde tamién estudiara'l so padre. Darréu foi a la [[Universidá McGill]] onde se llicenció en lliteratura inglesa y a la [[Universidá de Columbia Británica]] onde llogró una llicenciatura n'educación. En 1994 empecipió con un grupu d'amigos un viaxe al traviés de Francia, España, Marruecos, Sahara, Benín, Rusia, China, Tailandia y Vietnam. Al so regresu a Canadá exerció como profesor de francés y matemátiques na [[West Point Grey Academy]] y nel Colexu Secundariu Sir Winston Churchill de [[Vancouver]]. En 2002 establecer de nuevu en Montreal y realizó estudios d'inxeniería na Escuela Politéunica de la [[Universidá de Montreal]] (2002-2003). De 2005 a 2006 estudió una maestría en xeografía medioambiental na [[Universidá McGill]].<ref name=Huff>{{cita web|títulu=Contender: The Justin Trudeau Story (eBook PART 1)|url=http://www.huffingtonpost.ca/2013/03/05/delidiar-justin-trudeau-story-ebook-part-1_n_2782493.html|idioma=en|editorial=Huffington Post|fecha=3 de mayu de 2013|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2015}}</ref> El 28 de mayu de 2005 casóse con [[Sophie Grégoire]], presentadora de televisión y profesora de yoga, con quien tien trés fíos: Xavier James Trudeau (nacíu'l 18 d'ochobre de 2007), Ella-Grace Trudeau (nacida'l 15 febreru de 2009) y Hadrian Trudeau (nacíu'l 28 de febreru de 2014). N'ochobre de 2014 publicó les sos memories nel llibru ''Common ground'' nel que cunta les ambivalencies d'una infancia privilexada, pero marcada pola separación de los sos padres en 1977 y los problemes de la so madre, afeutada de trestornu bipolar. Tres esta separación, el so padre [[Pierre Elliott Trudeau]] llogró la custodia de los trés fíos.<ref>{{cita llibru|nome1=Justin Trudeau|títulu=Common Ground|url=http://www.amazon.ca/Common-Ground-Justin-Trudeau/dp/1443433373|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{cita noticia|enlaceautor1=Susana Mas|títulu=Photo GalleriesCanada Votes Justin Trudeau memoir: 7 surprising revelations from Common Ground|url=http://www.cbc.ca/news/politics/justin-trudeau-memoir-7-surprising-revelations-from-common-ground-1.2805502|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2015|editorial=CBC News|fecha=20 d'ochobre de 2014|idioma=inglés}}</ref> == Biografía política == Al igual que'l so padre, el so güelu maternu, James Sinclair, tamién se dedicó a la política, aportando a ministru de Pesca de Canadá. Dende neñu, Justin yera simpatizante del Partíu Lliberal. Na escuela yá yera conocíu por ser un vidueñu defensor del federalismu qu'impulsó'l so padre, quien abogaba por una sociedá billingüe y equitativa y yera contrariu al separatismu del Quebec.<ref name=LaVanguardia /> Sicasí, desque en 1984 el so padre dexó'l poder, viviera de manera discreta. La so única apaición pública hasta entós, fuera arriendes de la muerte del so hermanu Michel en 1998, por causa de un ábanu de nieve, na cual Justin convertir nel voceru de la familia.<ref>{{cita noticia|enlaceautor1=Anthony DePalma|títulu=Pierre Trudeau's Youngest Son Believed Killed in Avalanche|url=http://www.nytimes.com/1998/11/16/world/pierre-trudeau-s-youngest-son-believed-killed-in-avalanche.html|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2015|editorial=New York Times|fecha=16 de payares de 1998|idioma=en}}</ref> Nun foi hasta ochobre de 2000 mientres la so intervención nel funeral del so padre na basílica de Notre-Dame, en Montreal, cuando apaez na escena pública a los ventiocho años. El so aponderamientu emocionó a personalidaes y amigos del difuntu como [[Fidel Castro]], [[Jimmy Carter]] y el cantante [[Leonard Cohen]], que, según les cróniques de los medios de comunicación, escucharon embaíos la intervención de quien con dicción y maneres impecables, glosó la figura del so padre al traviés d'anécdotes de la infancia. La so pallabres, n'inglés y francés, cautivaron a munchos y pocu dempués del funeral yá s'empezar a falar de la posibilidá d'una "dinastía Trudeau" a pesar de qu'entós Justin esplicó qu'él yera maestru y nun tenía planes pa incorporase a la política.<ref name=LaVanguardia>{{cita noticia|enlaceautor1=Eva Millet|títulu=Justin Trudeau, a la solombra del padre perfectu|url=https://www.lavanguardia.com/gente/quien/20150125/54423938635/justin-trudeau-sombra-padre-perfectu.html|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2015|editorial=La Vanguardia|fecha=25 de xineru de 2015}}</ref> [[Ficheru:Justin_Trudeau_supporting_Gerard_Kennedy_1.jpg|thumb|Justin Trudeau sofitando a Gerard Kennedy en 2006.]] En 2006 mientres la convención del [[Partíu Lliberal de Canadá|Partíu Lliberal]] implicóse sofitando al candidatu [[Gerard Kennedy (políticu)|Gerard Kennedy]] p'asumir la direición del partíu y tres la so eliminación sumar a la candidatura de [[Stéphane Dion]] que finalmente venció na cuarta votación. El 29 d'abril de 2007 Trudeau foi escoyíu polos militantes del [[Partíu Lliberal de Canadá]] como candidatu lliberal na circunscripción de Papineau a les eleiciones federales.<ref>{{cita web|títulu=Pierre Trudeau's Eldest Son, Justin, Seeks to Run in Montreal|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=awtoi3gEd_6k&refer=canada|idioma=inglés|fecha=22 de febreru de 2007|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2015}}</ref> Consiguió ganar l'escañu venciendo a la diputada saliente Vivian Barbot del [[Bloc_québécois|Bloque Quebequés]] y en 2011 foi reelixíu nunos comicios nos que'l Partíu Lliberal pasó a ser tercer fuercia político. El 25 de setiembre de 2012, Trudeau anunció la so candidatura a liderar el [[Partíu Lliberal de Canadá]] tres la dimisión de [[Michael Ignatieff]]. Compitió con otros cinco candidatures: Martin Cauchon, Deborah Coyne, Martha Hall Findlay, Joyce Murray y Karen McCrimmon. La so candidatura afaró y n'abril de 2013 foi escoyíu col 80,1% de los 104 000 votos emitíos.<ref>{{cita web|títulu=Justin Trudeau convertir nel nuevu líder del Partíu Lliberal de Canadá|url=http://noticiasmontreal.com/93208/justin-trudeau-convertir en-el-nuevu-líder-del partíu lliberal-de-canada/|editorial=Noticies Montreal|fecha=14 d'abril de 2013|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2015}}</ref> El 19 d'ochobre de 2015 Justin Trudeau ganó les eleiciones xenerales ganando al conservador [[Stephen Harper]]. El Partíu Lliberal algamó la mayoría absoluta na Cámara de los Comunes con casi'l 40 % de los votos, llogrando 180 de los 338 escaños, frente a los 99 del Partíu Conservador y los 44 de los socialdemócrates NPD.<ref name=RT>{{cita noticia|títulu=Canada, qui est le nouveau Premier ministre Justin Trudeau et que va-t-il changer?|url=https://francais.rt.com/international/8763-canada-victoire-justin-trudeau|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=RT|fecha=20 d'ochobre de 2015}}</ref> Trudeau realizó una campaña puerta a puerta con propuestes económiques contraries a l'austeridá fiscal y llogró dar la vuelta a los sondeos con una victoria más amplia de lo qu'inclusive los sos siguidores esperaben.<ref name=Victoria>{{cita noticia|enlaceautor1=Marc Bassets|títulu=El lliberal Trudeau pon fin a una década conservadora en Canadá|url=http://internacional.elpais.com/internacional/2015/10/20/america/1445299360_943027.html|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=El País|fecha=20 d'ochobre de 2015}}</ref> Tres la victoria, convertir nel primer ministru de Canadá y xuró nel cargu xunto al so gabinete'l 4 de payares del 2015. N'asumiendo, dixo que la so prioridá sería baxar los impuestos de la clase media y aumentar los del 1% más ricu, amás d'ameyorar les rellaciones colos pueblos nativos y crear un gobiernu tresparente y abierto.<ref>{{cita web|títulu=Justin Trudeau signals new style on 1st day as Canada's 23rd prime minister|url=http://www.cbc.ca/news/politics/canada-trudeau-lliberal-cabinet-ministers-1.3302743|editorial=CBC News|fecha=4 de payares de 2015|fechaaccesu=16 de payares de 2015|idioma=en|autor=Kathleen Harris}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Prime Minister Justin Trudeau on his cabinet and its promise to Canadians|url=http://www.macleans.ca/politics/ottawa/prime-minister-justin-trudeau-on-his-cabinet-and-its-promise-to-canadians/|editorial=Maclean's|fecha=4 de payares de 2015|fechaaccesu=16 de payares de 2015|idioma=en}}</ref> A otru día d'asumir, comunicó-y al presidente d'Estaos Xuníos Barack Obama la so intención de retirar a les fuercies canadienses del combate contra l'Estáu Islámicu y dexales solo p'aprovir entrenamientu.<ref>{{cita noticia|enlaceautor1=Rob Gillies|títulu=Canadá retirar de la llucha contra l'Estáu Islámicu|url=http://eleconomista.com.mx/internacional/2015/10/21/canada-retírase-llucha-contra-estáu-islamico|fechaaccesu=16 de payares de 2015|editorial=El Cronista|fecha=21 d'ochobre de 2015}}</ref> == Posiciones polítiques == === Tarificación del carbonu === En febreru de 2015, anunció que'l so gobiernu adoptaría una política de [[Comerciu_de_derechos_de_emisión|tarificación del carbonu]], con un preciu base pa tol país, dexando a caúna de les provincies establecer los sos propios oxetivos. Considera qu'esta midida va dexar avanzar nel desenvolvimientu de la industria d'[[Arenas d'alquitrán de Athabasca|arenes d'alquitrán]] y la construcción d'[[Oleoducto|oleoducto]], calteniendo'l mediu ambiente y la reputación de Canadá.<ref>{{cita noticia|enlaceautor1=Shawn McCarthy|títulu=Trudeau announces carbon-pricing plan if Liberals win election|url=http://www.theglobeandmail.com/news/politics/trudeau-vows-to-adopt-carbon-pricing-if-liberals-win-election/article22842010/|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=The Globe and Mail|fecha=6 de febreru de 2015|idioma=en}}</ref> === Reforma democrática === Ta a favor de la llibertá de votu de los diputaos nel Parllamentu, d'un procesu abiertu de nominación de candidatures y de la eliminación de toa publicidá gubernamental partidista. Nun bancia ente los candidatos a liderar el partíu pronunciar en contra d'una manera d'escrutiniu proporcional,<ref>{{cita web|enlaceautor1=Althia Raj|títulu='Contender: The Justin Trudeau Story'|url=http://www.huffingtonpost.ca/2013/03/05/delidiar-justin-trudeau-ebook-download_n_2784222.html|editorial=The Huffington Post Canada|idioma=en|fecha=3 de mayu de 2013|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|páxina=30}}</ref> posición denunciada pola organización Fair Vote Canadá, organismu ciudadanu defensor de la reforma eleutoral.<ref>{{cita web|títulu=Let's make 2015 the last unfair election|url=http://campaign2015.fairvote.ca/|idioma=inglés|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015}}</ref> === Reforma del Senáu === Envalorando que'l Senáu ta mináu por dos principales problemes: el sectarismu y el clientismo políticu, en xineru de 2014 anunció un plan de reforma pola cual "solo los diputaos escoyíos a la Cámara de los Comunes van ser miembros del [[caucus]] lliberal nacional". Polo tanto los 32 antiguos senadores lliberales yá nun son miembros del caucus. Comprométese tamién a "establecer un procesu públicu, abiertu y tresparente pa nomar y confirmar a los senadores [y a] solamente nomar senadores independientes".<ref>{{cita web|títulu=Mettre fin à la partisanerie et au favoritisme politique au Sénat|url=http://thornhill.liberal.ca/fr/plan-de-reforme-du-senat/?utm_medium=blogue_post|editorial=Lliberal|idioma=fr|fecha=29 de xineru de 2014|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015}}</ref> === Tresparencia del gobiernu === Tres l'escándalu de Mike Duffy que punxo de relieve la falta de control de gastos de los senadores, en xunu de 2013 propunxo un plan pa publicar los gastos de viaxe de los diputaos, senadores y del so personal, trimestralmente nun formatu que facilite la consulta y l'investigación. Coles mesmes, anunció un proyeutu de llei destináu a l'apertura al públicu de les deliberaciones de la Oficina d'Economía Interna de la Cámara de los Comunes.<ref>{{cita noticia|enlaceautor1=Josh Wingrove|títulu=Trudeau releases plan to show what MPs are spending|url=http://www.theglobeandmail.com/news/politics/trudeau-releases-plan-to-show-what-mps-are-spending/article12359075/#dashboard/follows/|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=The Globe and Mail|idioma=en}}</ref> En xunu de 2014, presentó nel Parllamentu un proyeutu de llei con delles enmiendes a la llei d'accesu a la información. Estes enmiendes daríen al Comisionado d'Información el poder d'ordenar al gobiernu desvelar documentos y establecer como principiu xeneral que'l gobiernu tien de ser "abiertu por defectu" y que lo secreto ten de ser solo esceición; el proyeutu contemplaba la eliminación de los costos acomuñaos al llogru d'un documentu.<ref>{{cita noticia|títulu=Trudeau veut faciliter la vie des demandeurs d'accès à l'information|url=http://www.lapresse.ca/actualites/politique/politique-canadienne/201406/11/01-4774803-trudeau-veut-faciliter-la-vie-des-demandeurs-dacces-a-linformation.php|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=La Presse Canadienne|fecha=11 de xunu de 2014|idioma=fr}}</ref> Tamién incorporaba diversos encamientos formulaos pola Comisionada [[Suzanne Legault]], un proyeutu de llei que foi bien acoyíu nos medios de comunicación.<ref>{{cita noticia|títulu=Justin Trudeau's openness-by-default|url=http://www.theglobeandmail.com/globe-alderique/editorials/justin-trudeaus-open-by-default/article19129329/|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=Globe Editorial|fecha=11 de xunu de 2014|idioma=en}}</ref><ref>{{cita noticia|enlaceautor1=Alex Boutilier|títulu=Bringing Canada's access to information back from the brink|url=http://www.thestar.com/news/canada/2015/09/11/bringing-canadas-access-to-information-back-from-the-brink.html|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=The Star|fecha=11 de setiembre de 2015|idioma=en}}</ref> === A favor del albuertu y del matrimoniu ente persones del mesmu sexu=== Justin Trudeau declaró en diverses ocasiones tar a favor del derechu a decidir de les muyeres, una posición que xeneró una dura reacción de los grupos antialbortistas y que tuvo presente mientres la campaña eleutoral.<ref>{{cita noticia|enlaceautor1=Michelle Zilio|títulu=Trudeau defends abortion position after graphic flyers target Lliberal leader|url=http://www.ctvnews.ca/politics/trudeau-defends-abortion-position-after-graphic-flyers-target-lliberal-leader-1.2371906|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=CTV News|fecha=13 de mayu de 2015|idioma=en}}</ref><ref>{{cita noticia|enlaceautor1=Anastasia Subervi|títulu=Emplegaos postales negar a distribuyir volantes anti albuertu en Canadá|url=http://espanol.upi.com/Noticies-destacaes/2015/08/06/Emplegaos-postales-negar a-distribuyir-volantes-anti-albuertu-en-Canad/3981438888297/|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=UPI|fecha=6 d'agostu de 2015}}</ref> En 2014 prohibió que los miembros del so partíu que s'opunxeren al albuertu pudieren ser candidatos si nun se comprometíen a votar a favor. Argumentó que quería un gobiernu absolutamente a favor de decidir y que «nun yera'l rol de nengún gobiernu llexislar no qu'una muyer decide faer col so cuerpu». Tamién se manifestó a favor del matrimoniu ente persones del mesmu sexu y participó en delles marches de la comunidá homosexual.<ref>{{cita web|títulu=Justin Trudeau says anti-abortion candidates can't run as Liberals|url=http://news.nationalpost.com/news/canada/justin-trudeau-says-anti-abortion-candidates-cant-run-as-liberals|editorial=National Post|idioma=en|autor=Joan Bryden|fecha=7 de mayu de 2014|fechaaccesu=15 de payares de 2015}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Statement by Lliberal Party of Canada Leader Justin Trudeau on the International Day Against Homophobia and Transphobia|url=https://www.liberal.ca/statement-by-lliberal-party-of-canada-leader-justin-trudeau-on-the-international-day-against-homophobia-and-transphobia/|editorial=Lliberal.ca|idioma=en|fecha=15 de mayu de 2015|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015}}</ref> Justin Trudeau manifestó que l'albuertu y el matrimoniu ente persones del mesmu sexu yeren parte de los sos «principios bases». Espresó que nun podría «complacer» a los que tuvieren en contra yá que tien que sostener les sos propies idees. Al aldericar sobre estes temes con xente que considerara oponese como principiu base, dixo: «probablemente hai pocu llugar pa un alcuerdu. Espero qu'haya abondu llugar n'otres cuestiones por que consideren votame».<ref name="life">{{cita web|títulu=Justin Trudeau says gai ‘marriage' and abortion are ‘core principles' in new memoir|url=https://www.lifesitenews.com/news/justin-trudeau-says-gay-marriage-and-abortion-reflect-his-core-principles-i|editorial=Life Site News|autor=Pete Baklinski|idioma=en|fecha=20 d'ochobre de 2014|fechaaccesu=15 de payares de 2015}}</ref> === Llegalización de la mariguana === Trudeau amuésase abiertamente a favor de la mariguana. Envalora que los gastos rellacionaos cola criminalización de la sustancia pol gobiernu de Harper (500 millones de dólares per añu) son una perda y que la llegalización implicaría l'amenorgamientu de ganancies de los traficantes y del crime entamáu.<ref name=Mariguana>{{cita noticia|títulu=Légalisation de la marijuana : les conservateurs décrient la nouvelle position de Trudeau|url=http://www.radio-canada.ca/regions/colombie-britannique/2013/07/26/002-trudeau-legalisation-marijuana.shtml|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=Radio Canadá|fecha=26 de xunetu de 2013|idioma=fr}}</ref> Realizó declaraciones públiques reconociendo qu'él mesmu fumó mariguana en dalguna ocasión y que lu marcó na so posición el fechu de que'l so hermanu Michel, que morrió nun ábanu, foi procesáu por posesión de drogues.<ref>{{cita noticia|títulu=Justin Trudeau dit avoir fumé de la marijuana depuis son élection comme député|url=http://www.radio-canada.ca/nouvelles/Politique/2013/08/22/004-justin-trudeau-a-fume-marijuana.shtml|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=Radio Canadá|fecha=22 d'agostu de 2013|idioma=fr}}</ref> === Política internacional === Mientres la so primer visita a Washington el 24 d'ochobre de 2013, afirmó que Canadá tenía d'arreyase más na escena internacional ya intervenir de manera constructivasobremanera nel conflictu palestín israelín. Considera que les antigües misiones de caltenimientu de la paz nes que Canadá xugó un papel importante mientres la Guerra Fría yá nun s'afaen a les realidaes del mundu de güei, sicasí envalora qu'hai munchos llugares onde Canadá, por cuenta de la so historia, pue tar presente y xugar un papel positivu.<ref>{{cita noticia|enlaceautor1=Paul Koring|títulu=Trudeau fai la so primer visita a Washington|url=http://www.theglobeandmail.com/news/politics/trudeau-joins-madeleine-albright-julia-gillard-in-progressive-washington-panel/article15054554/#dashboard/follows/|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=The Globe and Mail|fecha=24 d'ochobre de 2013|idioma=en}}</ref> Asitióse a favor de roblar el [[Tratáu de Comerciu d'Armes]] robláu por EE.&nbsp;UU. y más de 90 países,<ref>{{cita web|títulu=Justin Trudeau llance un appel aux conservateurs déçus|url=http://ici.radio-canada.ca/sujet/elections-canada-2015/2015/10/12/004-trudeau-parti-lliberal-appel-conservateurs-decus-stephen-harper.shtml|editorial=Radio Canadá|idioma=fr|fecha=12 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015}}</ref> tratáu qu'en 2013 el primer ministru [[Stephen Harper]] negar a roblar.<ref>{{cita noticia|títulu=Canadá refuga roblar el tratáu de comerciu d'armes de la ONX. Otros 90 países sí lu fixeron|url=http://noticiasmontreal.com/112076/canada-refuga-roblar-tratáu-de-comerciu-de-armes-de-la-onu-otros-90-paises-si facer/|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015|editorial=Noticies Montreal|fecha=25 de setiembre de 2013}}</ref> Mientres la campaña eleutoral, Trudeau comprometer a nun participar na coalición internacional liderada per Estaos Xuníos nos bombardeos contra'l grupu terrorista [[Estáu Islámicu]] en Siria ya Iraq. Sí s'asitió a favor d'ayudar a formar a les fuercies locales pa vencer al Estáu Islámicu sobre'l terrén y aumentar l'ayuda humanitaria. Na crisis d'abelugaos el Partíu Lliberal comprometer a aceptar darréu 25,000 persones provinentes de Siria y a invertir 100&nbsp;millones de dólares canadienses pa la so acoyida frente a la posición de Harper que mientres la campaña eleutoral foi acusáu d'ordenar a los funcionarios atayar la tramitación de pidimientos d'asilu.<ref name=RT /> ===Relixón=== Trudeau ye católicu y dixo creer «nos principios comunes en toles grandes relixones». Sicasí, plantegó'l so conflictu con dogmes de la Ilesia, particularmente «que daquién que nun foi un sinceru católicu prauticante nun pueda ingresar al [[Cielu (relixón)|Cielu]]». Considerar «estrañu ya inaceptable». Sobre la incidencia de la relixón nel Estáu, consideró: «Anque les creencies privaes tienen que ser valoraes y respetaes, son fundamentalmente ayenes al serviciu públicu» y ye sobre eso de lo que trata'l lliberalismu.<ref name="life"/> ===Igualdá de xéneru=== Trudeau dixo tar «arguyosu de ser feminista». Espresó que'l Partíu Lliberal ye contundente na defensa de los derechos de les muyeres y que son el partíu de la [[Carta Canadiense de los Derechos y les Llibertaes]].<ref>{{cita noticia|títulu=Justin Trudeau: The rise of the feminist and pro-choice Canadian Prime Minister who wants to legalise marijuana 'right away'|url=http://www.independent.co.uk/news/people/justin-trudeau-the-self-declared-feminist-and-pro-choice-prime-minister-of-canada-who-wants-to-a6700976.html|fechaaccesu=16 de payares de 2015|autor=Heather Saul|idioma=en|editorial=The Independent|fecha=20 d'ochobre de 2015}}</ref> Mientres la campaña de les eleiciones llexislatives de 2015 comprometer a formar un conseyu de ministros paritario con igual númberu d'homes que de muyeres.<ref name=RT /> En xurando como Primer Ministru preguntóse-y por qué consideraba que la paridá de sexos yera importante y respondió: «Porque tamos nel añu 2015».<ref>{{cita noticia|títulu=Prime Minister Justin Trudeau Explains Importance Of Gender Parity With 3-Word Answer|url=http://www.huffingtonpost.ca/2015/11/04/justin-trudeau-gender-parity-because-it-s-2015_n_8474386.html?dir=World|fechaaccesu=16 de payares de 2015|editorial=Huffington Post|idioma=en|fecha=4 de payares de 2015}}</ref> {{Socesión | títulu = [[Ficheru:Liberale Partei Kanadas Logo.svg|50px]]<br/>[[Líder]] del [[Partíu Lliberal de Canadá]] | periodu = [[2013]]-actualidá | predecesor =[[Bob Rai]] | socesor =''Nel cargu'' | títulu2 = [[Ficheru:Coat of arms of Canada rendition.svg|20px]]<br/>[[Primer Ministru de Canadá]] | periodu2 = [[2015]]-actualidá | predecesor2 =[[Stephen Harper]] | socesor2 =''Nel cargu'' }} == Publicaciones == * ''Common ground'' (2014) == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Justin_Trudeau}} * [http://www.justin.ca/ Sitio web] (n'[[idioma inglés|inglés]]) * [http://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/america_del norte/canada/justin_trudeau Biografía de Justin Trudeau por CIDOB] (n'[[idioma español|español]]) {{NF|1971||Trudeau, Justin}} {{Tradubot|Justin Trudeau}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Canadá]] [[Categoría:Persones d'Ottawa]] [[Categoría:Primeros ministros de Canadá]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] iuue5htl2y8y2cty06b07bmyky47jyt 0 137933 3709784 3708370 2022-08-19T09:12:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Ficha d'organismu oficial |nome = Comité pa la Seguridá del Estáu<br />''<sup>Комитет государственной безопасности</sup>'' |nome_orixinal = |nome_oficial = Comité pa la Seguridá del Estáu |logo = Emblema_KGB.svg |anchu_logo = 150px |títulu_logo = Emblema del KGB |sellu = |anchu_sello = |títulu_sello = |imaxe = RIAN archive 142949 Lubyanka Square in Moscow.jpg |anchu_imaxe = 275 px |título_imagen = Antiguu cuartel xeneral del KGB na [[Plaza Lubianka]]. |creáu = {{Fecha|13|marzu|1954}} |predecesora = [[NKVD]] |disueltu = {{Fecha|3|avientu|1991}} |socesora = [[Serviciu Federal de Seguridá|FSB]] |xurisdicción = [[Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética]] |país = {{URSS}} |see = [[Moscú]] |latd=55 |latm=45 |lats=31.2 |latNS=N |longd=37 |longm=37 |longs=32.16 |longEW=Y |region_code = |emplegaos = |presupuestu = |ministru = |ministru_par = |direutor = |direutor_pos = |direutor2 = |direutor2_pos = |dependiente_de = |baxu_la so_dependencia = |sitio_web = |notes = }} El '''Comité pa la Seguridá del Estáu''',<ref>{{Cita web|url=http://www.fundeu.es/consulta/la-kgb-o-el-kgb/|títulu=KGB|editorial=[[Fundéu BBVA]]|fecha=3 de marzu de 2016}}</ref> o más comúnmente '''KGB''' (en rusu, {{Audiu|ru-KGB.ogg|Комит́ет госуд́арственной безоп́асности}}, ''Komitet gosudarstvennoy bezopasnosti'' (КГБ), foi'l nome de l'[[Serviciu d'Intelixencia|axencia d'intelixencia]], lo mesmo que de l'axencia principal de [[policía secreta]] de la [[Xunión Soviética]] del [[13 de marzu]] de [[1954]] al [[6 de payares]] de [[1991]]. El dominiu del KGB foi aprosimao'l mesmu que'l de la [[Axencia Central d'Intelixencia|CIA]] o la división de contrainteligencia del [[FBI]] n'[[Estaos Xuníos]]. Foi conocíu popularmente como '''El Centru'''.<ref>Frattini, Eric. KGB Historia del Centro. Editorial: EDAF, ISBN 84-414-1708-3</ref> Encargar de llograr y analizar tola información d'intelixencia de la nación. Sumió cuando s'eslleió la Xunión Soviética. A partir d'ellí surdió'l [[Serviciu d'Intelixencia Estranxera]], que pasó a dirixir les actividaes d'espionaxe fuera del país y caltener tola documentación referente a la KGB. == Historia == === El KGB nos países del bloque socialista === De la mesma manera (y colos mesmos procedimientos) que la [[Ojrana]] mientres el réxime zarista, de la qu'en cierta manera ye socesora, mientres la [[Guerra Fría]] la xera del KGB na [[Xunión Soviética]] y los [[Bloque del Este|países socialistes]] yera supervisar exhaustivamente la opinión pública, la subversión interna y les posibles intrigues desestabilizadores nel bloque soviéticu. El KGB allegó en sofitu de los gobiernos comunistes ya intervieno na [[Revolución húngara de 1956]] y na llamada [[Primavera de Praga]] en 1968. Dempués de la revuelta húngara, el presidente del KGB [[Iván Serov]] supervisó personalmente la "normalización" del país tres la intervención soviética. Arriendes d'ello, el KGB tenía siguimientu per satélite de les poblaciones del Estáu pa evitar que se produxeren "actitúes nocives" y "actos contrarios". Encalorar la [[Primavera de Praga]], derrocando a un gobiernu comunista con enclinos separatistes, foi'l so mayor llogru. La llinia dura del KGB preparó a miembros del Partíu Comunista de Checoslovaquia, como [[Alois Indra]] y [[Vasiľ Biľak]], p'asumir el poder tres la intervención del [[Exércitu Soviéticu]]. La invasión tuvo consecuencies pal KGB. El KGB, qu'actuaba sofitáu polos servicios secretos allegaos, recibió nesta ocasión gran respaldu de la [[Stasi]] pa controlar la situación posterior a la intervención. El KGB agorara la inestabilidá política, de resultes de l'ascensión al poder del papa [[Xuan Pablo II]], primer Obispu de Roma polacu; por causa de los sos sermones separatista y anticomunista contra'l gobiernu del [[Partíu Obreru Unificáu Polacu]]. Sobre esta tema especulóse que'l KGB tuvo arreyáu nel atentáu sufiertu pol Obispu de Roma [[Xuan Pablo II]],<ref>[http://www.elsalvador.com/vertice/2006/050306/Internacional.html Los soviéticos y l'ataque al Obispu de Roma.]</ref> hipótesis qu'ex axentes del KGB como [[Mijaíl Lyubímov]] desmintieron siempres,<ref>[http://actualidad.rt.com/actualidad/internacional/issue_3200.html EX AXENTE DESMIENTE QUE KGB TEA RELLACIONÁU CON ATENTÁU A JUAN PABLO II]</ref> a pesar de que según delles axencies esisten supuestes pruebes. El [[Słożba Bezpieczeństwa]] y el KGB infiltraron con ésitu espíes nel naciellu sindicatu [[Solidarność|Solidaridá]] y la [[Ilesia católica]] y na [[operación X]], en coordinación col xeneral [[Wojciech Jaruzelski|Jaruzelski]] y el Partíu Comunista de Polonia, declararon la [[Llei Marcial en Polonia|llei marcial en Polonia]]. Sicasí, la maniobra resultó infructuosa dau l'enfoque desestabilizador y anticomunista de [[Solidarność|Solidaridá]], fechu que debilitó fatalmente el gobiernu comunista de Polonia en [[1989]]. === Operaciones notables === Cola [[Operación Trust]], la [[OGPU]] consiguió engañar a munchos dirixentes rusos de la derecha, contrarrevolucionarios y miembros del [[Movimiento Blanco]] pa tornar a la URSS, onde seríen xulgaos. El [[NKVD]] se infiltró y destruyó grupos trosquistes, en 1940; l'español [[Ramón Mercader]] foi l'axente encargáu del asesinatu de [[León Trotsky|Trotsky]] na [[Ciudá de Méxicu]]. Una de les midíes qu'utilizó'l KGB foi la desinformación, como una manera de desacreditar a los enemigos de la URSS. Na década de 1960, gracies a información d'[[Anatoliy Golitsyn]], desertor del KGB, el direutor de contraespionaxe de la [[CIA]], James Jesus Angleton, creyó que'l KGB tenía [[Axente tapáu|topos]] en dos llugares clave: el departamentu de contraespionaxe de la CIA y el departamentu de contrainteligencia del [[FBI]], al traviés de los que podríen conocer y controlar el contraespionaxe terrorista de EE.&nbsp;UU. pa protexer a los axentes KGB infiltrados y enzancar la captura de comunistes. Per otra parte, la contrainteligencia del KGB investigó les fontes d'intelixencia estranxeres, de cuenta que los espíes podríen "oficialmente" aprobar a un axente doble na CIA como si fuera daquién d'enfotu. La CIA prindó a dalgunos de los presuntos topos, como [[Aldrich Ames]] y [[Robert Hanssen]]. N'ocasiones, el KGB esanició enemigos de la Xunión Soviética, principalmente desertores del bloque soviéticu, yá fuera direutamente o p'ayudar a los servicios secretos d'otros países comunistes. Unu de los casos nos que se cree que'l KGB tuvo presuntamente implicáu ye l'accidente aereu nel que morrió [[Dag Hammarskjöld]] en [[1961]]. Un casu más célebre inda na historia del espionaxe ye'l supuestu envelenamientu del disidente búlgaru [[Georgi Markov]], a quien se-y inyectó una bola de ricina por aciu la punta d'un [[paragües búlgaru|paragües]] que s'especula foi diseñáu pol KGB, en 1978.<ref>{{cita llibru | títulu=Armes químiques: La ciencia en manes del mal | autor=Pita, René | url=https://books.google.es/books?id=L3vqAGcKhGIC&pg=PA416&lpg=PA416&dq=vladimir+kostov+paragües&source=bl&ots=obSHBCPHxP&sig=5BLjEJteTf1KDEHUgpVPxslaw6M&hl=es&sa=X&ei=1qVzUp3iOYfE0QWIsoHACQ&ved=0CDYQ6AEwAQ#v=onepage&q=vladimir%20kostov%20paragües&f=false| añu=2008 | id= ISBN 978-84-96780-42-2}}</ref> == Estructura == === Direición xeneral === [[Ficheru:KGB entrance.jpg|250px|thumb|Entrada principal del cuartel xeneral del KGB.]] La direición del KGB consistía nun presidente, unu o dos primeros vicepresidentes, y cuatro a seis vicepresidentes. La direición colexada, formada pol presidente, los vicepresidentes, el xefes de direutoriu y unu o dos dirixentes de les organizaciones del KGB en cada [[Repúbliques de la URSS|república]], axuntábase a la de tomar decisiones claves. === Los direutorios === El KGB taba entamáu en diversos direutorios, dalgunos d'ellos con estatus de ''alto'' por cuenta de la so importancia. * '''El 1º Altu Direutoriu''' (operaciones nel estranxeru): responsable d'operaciones esteriores y contrainteligencia. Esti altu direutoriu tenía numberosos subdireutorios nel so interior, asignaos cada unu d'ellos a una zona xeográfica del planeta. * '''El 2º Altu Direutoriu''': responsable de la contrainteligencia y el control políticu nel interior de la Xunión Soviética. * '''El 3º Altu Direutoriu''' (Fuercies Armaes): responsable de la contrainteligencia militar y el control políticu de les Fuercies Armaes soviétiques. * '''El 4º Direutoriu''': seguridá nos tresportes. * '''El 5º Altu Direutoriu''': tamién responsable de la seguridá interior, orixinalmente combatía la disidencia política; más tarde asumió xeres del 2º Altu Direutoriu, como'l control de la disidencia relixosa, los intelectuales y la censura de los medios de comunicación; foi renombráu ''Direutoriu Z'' (Direutoriu Proteutor del Orde Constitucional) en [[1989]]. * '''El 6º Direutoriu''': contrainteligencia económica y seguridá industrial. * '''El 7º Direutoriu''': responsable de la provisión d'equipos y métodos de vixilancia, siguimientu y escuches. * '''El 8º Altu Direutoriu''': responsable de comunicaciones, vixilancia de comunicaciones estranxeres, sistemes criptológicos usaos poles divisiones del KGB, tresmisiones a estaciones nel estranxeru y desenvolvimientu de teunoloxía de comunicación. * '''El 9º Direutoriu''' (Serviciu de Proteición del KGB): fuercia de guardias compuesta de 40.000 homes pa servicios d'escolta y seguridá de los dirixentes del [[PCUS]] y les instalaciones más importantes del gobiernu soviéticu (incluyíes instalaciones d'armes nucleares). Operaben asina mesmu na vixilancia del [[Metro-2 de Moscú]] y nel control del sistema telefónicu ente'l gobiernu y el PCUS. * '''El 15º Direutoriu''': Seguridá d'Instalaciones del Gobiernu. * '''El 16º Direutoriu''': Intercepción de Comunicaciones. Xubíu de departamentu a direutoriu, operaba nos sistemes telefónicu y telegráficu del gobiernu de la URSS, asegurando la intercepción de toles comunicaciones d'interés pal KGB. * '''Direutoriu de Guardias Fronterizos''': fuercia de seguridá fronteriza compuesta de 245.000 homes esplegada a lo llargo de les fronteres soviétiques en contingentes terrestres, navales y del aire. * '''Direutoriu d'Operaciones y Teunoloxía''': responsable de tolos centros científicos y llaboratorios del KGB, encargaos de la producción de material d'escuches, venenu, sicotrópicos, etc. === Les seiciones === El KGB tamién taba formáu poles siguiente seición y destacamentos independientes: * Departamentu de Personal * Departamentu de Finances * Departamento d'Administración * Secretariado * Direición de Sofitu Téunicu * Archivo * Comité del [[PCUS]] * Fuercia de Guardias del [[Kremlin de Moscú|Kremlin]] –baxu control del 9º Direutoriu-. Yera la escolta del [[Presidium del Sóviet Supremu de la Xunión Soviética|Presidium]] del [[Sóviet Supremu de la URSS]]. Les estructures de los destacamentos d'Operaciones Especiales del KGB (OSNAZ) como'l [[Grupo Alfa]], el Grupu Beta, el Delfín y el [[Vympel|Výmpel]] siguen anguaño ensin conocese. == Direutores == {| {{tablaguapa}} !Direutores de la KGB !1917–1991 |- |[[Felix Edmundovich Dzerzhinsky|Félix Edmúndovich Dzerzhinsky]] (Cheka/GPU/OGPU) |1917–1926 |- |[[Viacheslav Menzhinski|Viacheslav Rudolfovich Menzhinski]] (OGPU) |1926–1934 |- |[[Génrij Yagoda|Guénrij Grigóryevich Yagoda]] (NKVD) |1934–1936 |- |[[Nikolái Yezhov|Nikolái Ivánovich Yezhov]] (NKVD) |1936–1938 |- |[[Lavrenti Beria|Lavrenti Pávlovich Beria]] (NKVD) |1938–1941 |- |[[Vsévolod Nikoláyevich Merkúlov]] (NKGB) |1941 (febreru–xunetu) |- |[[Lavrenti Beria|Lavrenti Pávlovich Beria]] (NKVD) |1941–1943 |- |[[Vsévolod Nikoláyevich Merkúlov]] (NKGB/MGB) |1943–1946 |- |[[Víktor Abakúmov|Víktor Semyónovich Abakúmov]] (MGB) |1946–1951 |- |[[Semyon Ignatyev|Semión Denísovich Ignátyev]] (MGB) |1951–1953 |- |[[Lavrenti Beria|Lavrenti Pávlovich Beria]] (MGB) |1953 (marzu–xunu) |- |[[Sergéi Kruglov|Serguéi Nikíforovich Kruglov]] (MGB) |1953–1954 |- |[[Ivan Serov|Iván Aleksándrovich Serov]] (KGB) |1954–1958 |- |[[Aleksandr Nikoláyevich Shelepin]] (KGB) |1958–1961 |- |[[Vladímir Yefímovich Semichastny]] (KGB) |1961–1967 |- |[[Yuri Andrópov|Yuri Vladímirovich Andrópov]] (KGB) |1967–1982 |- |[[Vitaly Fedorchuk|Vitali Vasílievich Fedorchuk]] (KGB) |1982 (mayu–avientu) |- |[[Víktor Chébrikov|Víktor Mijáilovich Chébrikov]] (KGB) |1982–1988 |- |[[Vladímir Kryuchkov|Vladímir Aleksándrovich Kryuchkov]] (KGB) |1988–1991 |- |[[Vadim Bakatin|Vadim Víktorovich Bakatin]] (KGB) |1991 (agostu–payares) |} == Ver tamién == * [[Serviciu Federal de Seguridá]] (FSB) * [[Direutoriu Principal d'Intelixencia]] (GRU) * [[Serviciu d'Intelixencia Estranxera]] (SVR) * [[Serviciu d'intelixencia]] * [[Checa]] * [[Primer Departamentu (Xunión Soviética)]] * [[Spetsnaz]] * [[Serviciu Federal de Proteición (Rusia)]] == Referencies == <!--This article uses the Cite.php citation mechanism. If you would like more information on how to add references to this article, please see http://meta.wikimedia.org/wiki/Cite/Cite.php --> {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|KGB}} * {{cita web|url = http://www.fsb.ru/fsb/history.htm|títulu = История создания [Istoriya Sozdaniya] (Historia de la so creación)|fechaaccesu = 11 de xunetu de 2008|autor =|enllaceautor=|fecha =|idioma = Rusu|sitiuweb=|editorial = FSB de Rusia (Páxina oficial del Serviciu Secretu Rusu)|últimu =|primero =}} * {{cita web|url = http://fdzerzhinsky.narod.ru/nachalochk1.html|títulu = ВЧК - начало пути [VCHK - Nachalo Puti] (VChK, l'entamu del camín)|fechaaccesu = 11 de xunetu de 2008|autor =|enllaceautor=|fecha =|idioma = Rusu|sitiuweb=|editorial =|postreru =|primeru =}} {{wikcionariu|KGB}} {{Tradubot|KGB}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:KGB| ]] [[Categoría:Sigles]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 3clfxedf7ig1x2o8ai1n252ip77jyh1 0 138101 3709600 3602856 2022-08-19T07:12:49Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{otros usos|Partíu Nacionalsocialista de los Trabayadores Xaponeses|otru Partíu Nacional Socialista Paraguayu|otros partíos de nome "Partíu Nacional Socialista"}} {{Ficha de partíu políticu | nome = Partíu Nacionalsocialista Obreru Alemán | nome_nativu = Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei | color = #964B00 | imaxe = Parteiadler der Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (1933–1945).svg | tamañu = 150px | presidente = non | líder = {{Desplegable|1=[[Anton Drexler]] <small>(1920-1921)</small>|2=[[Adolf Hitler]] <small>(1921-1945)</small>|3=[[Martin Bormann]] <small>(1945)</small>}} | voceru = | fundación = 24 de febreru de 1920 | disolución = 10 d'ochobre de 1945 | precedíu = [[Partíu Obreru Alemán]] | ideoloxía = [[Nacionalsocialismu]]<br>[[Antisemitismu]]<br>[[Panxermanismu]]<br>[[Anticomunismu]]<br>[[Anticapitalismu]]<br>[[Llaicismu|Antilaicismo]]{{ensin referencies}} | posición = [[Estrema derecha]]<ref>{{cita llibru|apellíos=Bobbio|nome=Norberto|enllaceautor=Norberto Bobbio|títulu=Derecha y esquierda: razones y significaos d'una distinción política|añu=1995|editorial=Taurus|isbn=8430600825|ubicación=Madrid|páxina=163}}</ref><ref>{{cita llibru|apellíos=Gallego|nome=Ferrán|enllaceautor=Ferran Gallego Margalef|títulu=De Múnich a Auschwitz: una historia del nazismu, 1919-1945|añu=2006|editorial=Plaza & Janés, DeBOLS!LLO|isbn=84-9793-937-9|ubicación=Barcelona|oclc=298323695|url=https://books.google.es/books?id=mcFYcgP1XkMC|fechaaccesu=13 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{cita llibru|apellíos=Ferro|nome=Marc|enllaceautor=Marc Ferro|títulu=Siete homes en guerra|añu=2008|editorial=Ariel|isbn=978-84-344-5396-8|oclc=444842427|ubicación=Barcelona|url=https://books.google.es/books?id=O4Dq0bFepeUC|fechaaccesu=13 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{cita llibru|apellíos=Spielvogel|nome=Jackson J.|títulu=Historia Universal. Civilización d'Occidente|añu=2010|editorial=Cengage Learning|ubicación=Méxicu|edición=7ª|isbn=978-607-481-139-1|oclc=466347062|volume=2|url=https://books.google.es/books?id=xB2gfjb4i0sC|fechaaccesu=13 d'abril de 2012|páxina=813}}</ref> | mocedá = [[Mocedaes Hitlerianes]] | organización1 = • [[Sturmabteilung]] <small>(SA)</small><br />• [[Schutzstaffel]] <small>(SS)</small> | organización1_título = Grupo paramilitares | membresía = 8,5 millones <small>(1945)</small><ref>Chris McNab (2011). ''Hitler's Master Plan'', Amber Books Ltd, {{ISBN|1-907446-96-6}}, páxs. 22-23</ref> | sede = [[Casa Parda]],<ref>Rick Steves (2010). ''Rick Steves Snapshot Munich, Bavaria & Salzburg''. [[Berkeley, California]], USA; New York, New York, USA: Avalon Travel, páx. 28</ref> [[Múnich]] | país = [[Alemaña nazi|Alemaña]] | internacional = [[Conferencia fascista de Montreux de 1934|Conferencia fascista de Montreux]] <small>(observador)</small> | publicación = ''[[Völkischer Beobachter]]'' | eslogan = ''Ein Volk, ein Reich, ein Führer'' <small>(Un Pueblu, un Imperiu, un Líder)</small> }} El '''Partíu Nacionalsocialista Obreru Alemán''' (n'alemán, ''{{audiu|De-Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei.ogg|Nationalsozialistische Deutsche Arbeiter Partei}}''; embrivíu como '''NSDAP'''), conocíu coloquialmente como '''Partíu Nazi''', foi un [[partíu políticu]] activu n'Alemaña ente 1920 y 1945 que la so ideoloxía sofitar nel [[nazismu]]. El so predecesor foi'l [[Partíu Obreru Alemán]] (DAP), qu'esistió ente 1919 y 1920. El partíu surdió al calor de la cultura [[racista]], [[derechiega]] y [[ultranacionalista]] de los [[Freikorps]], unidaes paramilitares que combatieron los llevantamientos comunistes que se producieron al términu de la [[Primer Guerra Mundial]].<ref>Thomas D. Grant. ''Stormtroopers and Crisis in the Nazi Movement: Activism, Ideology and Dissolution''. Londres, Inglaterra, Reinu Xuníu; Nueva York, EE.UU: Routledge, 2004. páxs. 30–34, 44.</ref> La defensa d'una forma de ''socialismu'' yera común en sectores derechiegos dende la dómina de [[Otto von Bismarck|Bismarck]] y hasta años dempués de la Primer Guerra Mundial, sectores qu'influyeron nel nazismu.<ref>Stern, Fritz Richard. ''The Politics of Cultural Despair: A Study in the Rise of the Germanic Ideology''. [[University of California Press]], 1974 [1961]. p. 296.</ref> [[Arthur Moeller van den Bruck]], del [[Movimientu Revolucionariu Conservador]], acuñó'l términu «[[Tercer Reich]]»<ref>Burleigh, Michael. ''The Third Reich: A New History''. Pan MacMillan, 2001. p. 75.</ref> y abogaba por una ideoloxía que combinara'l [[nacionalismu]] típicu de la [[Derecha política|derecha]] y el [[socialismu]] de la [[Izquierda política|esquierda]].<ref>Redles, David ''Nazi End Times; The Third Reich as a Millennial Reich'', en Kinane, Karolyn & Ryan, Michael A. (eds). ''End of Days: Essays on the Apocalypse from Antiquity to Modernity''. McFarland and Co., 2009. páx. 176</ref> Na práutica, el partíu utilizó'l términu ''socialismu'' pa intentar atraer a la [[clase obrera]] y asina alloñar del [[comunismu]] ([[KPD]]) y la [[socialdemocracia]] ([[SPD]]), de la qu'utilizó el términu nacionalismu p'atraer a los sectores nacionalistes y conservadores.<ref>Otis C. Mitchell (2008). ''Hitler's Stormtroopers and the Attack on the German Republic, 1919–1933''. Jefferson, [[Carolina del Norte]], EE.UU: McFarland & Company, Inc., páx. 47</ref> Nun principiu el discursu del partíu centrar na llucha contra les grandes empreses, con una marcada retórica anti-burguesa y [[anticapitalista]]; sicasí, darréu fueron anidiando estos postulaos y llograron el sofitu y financiamientu de grandes empreses industriales y riques personalidaes. Dende la década de 1930, el partíu empobinó los sos postulaos al [[antisemitismu]] y al antimarxismo.<ref>Frank McDonough. ''Hitler and the Rise of the Nazi Party''. Pearson/Longman, 2003. p. 64.</ref> Dende 1921, el líder del partíu foi [[Adolf Hitler]], quien foi nomáu [[canciller d'Alemaña|canciller]] pol presidente [[Paul von Hindenburg]] en 1933, en llogrando'l partíu en 1932 dos victories con mayoría simple nes eleiciones democrátiques parllamentaries. Rápido, Hitler estableció un [[réxime totalitariu]]<ref>Burch, Betty Brand (1964). ''Dictatorship and Totalitarianism: Selected Readings'', páx. 58</ref> liquidando les instituciones democrátiques de la [[República de Weimar]] ya instauró el llamáu Tercer Reich. Los nazis impunxeron la so dictadura antidemocráticamente pero con una apariencia de llegalidá formal gracies al [[Decretu de la quema del Reichstag]] y a la [[Llei Habilitante de 1933]]. El primeru dexó-y esaniciar al KPD como fuercia político y la segunda autorizaba al gobiernu a llexislar ensin la intervención de les Cámares. L'aprobación d'esta llei suponía un cambéu de la Constitución y, por ello, riquía ser aprobada por dos tercios de los miembros del Reichstag, mayoría que solo pudo llograr cola ausencia obligada de tolos parllamentarios comunistes y axustando el votu favorable de los [[Partíu de Centru (Alemaña)|católicos de centru]].<ref group="nota">Namái 94 socialdemócrates del [[SPD]], d'un total de 120 que formaben el grupu parllamentariu, pudieron votar en contra de la Llei Habilitante. El restu de parllamentarios del grupu socialdemócrata non pudo presentase, al igual que'l grupu parllamentariu del Partíu Comunista, que los sos diputaos fueren yá deteníos na so totalidá y que con toa probabilidá votaren en contra. Si pudieren asistir, los nazis nun llograren los dos tercios de votos favorables necesarios pa un cambéu de la Constitución.</ref> El racismu foi una exa central de la ideoloxía nazi. Los nazis trataron d'ampliar la área d'espansión de los [[pueblos xermanos]] al traviés de la pureza racial, la [[euxenesia]], amplios programes de bienestar social y un despreciu sistemáticu del valor del individuu, que podía ser sacrificáu pol bien del Estáu nazi y en pos d'una raza aria cimera». Pa caltener la supuesta ''pureza'' y ''fuercia'' de la [[raza aria]], los nazis esterminaron a xudíos, [[romaninos]], discapacitaos, homosexuales, [[testigos de Xehová]], africanos y disidentes políticos fundamentalmente d'esquierda por toa [[Europa]], qu'ocuparen mientres la primer metá de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Si nun yeren asesinaos, imponíase-yos la segregación y esclusión de la sociedá.<ref>Simone Gigliotti, Berel Lang. ''The Holocaust: a reader''. Malden, [[Massachusetts]], [[Estaos Xuníos]]; Oxford, Inglaterra, Reinu Xuníu; Carlton, Victoria, Australia: Blackwell Publishing, 2005. p. 14.</ref> En total unos 11 millones de persones finaríen por cuenta de estes polítiques, lo que nel casu xudíu (ente cinco y seis millones de víctimes) conozse como [[Holocaustu]]. Anguaño, les teoríes raciales propies de la ideoloxía nazi son refugaes de manera universal por escarecer de fundamentos científicos.<ref>Encyclopedia of Pseudoscience: ''From Alien Abductions to Zone Therapy, "Racial Theories"'', editáu por William F. Williams, páxs. 293-294</ref> Tres la derrota alemana na Segunda Guerra Mundial en 1945, foi declaráu illegal y organización criminal, y los líderes que nun se suicidaron fueron arrestaos, culpaos y xulgaos por [[crímenes de guerra]], contra la humanidá y contra la paz nos [[Xuicios de Núremberg]], celebraos ente payares de 1945 y ochobre de 1946. == Historia == === Oríxenes === En xineru de 1919, el mecánicu ferroviariu [[Anton Drexler]] fundaba en Múnich (xuntu con [[Gottfried Feder]], [[Dietrich Eckart]], [[Alfred Rosenberg]], [[Hermann Esser]] y [[Karl Harrer]]) el [[Partíu Obreru Alemán (nazi)|Partíu Alemán de los Trabayadores]] (''Deutsche Arbeiterpartei''), como unu de los movimientos etnicistas (n'alemán ''[[völkisch]]'') qu'esistíen en [[Baviera]] y n'Alemaña como resultáu de la derrota teutona na [[Primer Guerra Mundial]]. Pa investigar a los distintos grupos políticos de Múnich, el Serviciu d'Intelixencia del Exércitu alemán unvió al nuevu [[cabu (exércitu)|cabu]] Adolf Hitler por que controlara les actividaes de dichu partíu. Hitler participa nuna xunta'l 16 de setiembre de 1919 y ye convidáu a xuntase al movimientu poles sos dotes como orador, anque muncho depués declaró ser el miembru númberu 7 del Partíu», pa faer creer que fuera unu de los fundadores. En realidá foi'l 7º miembru del comité central y responsable de propaganda. Mientres la so xestión empezaron a cuntase los miembros del partíu, empecipiándose la cuenta nel númberu 500 pa dar idea de gran cantidá, polo cual quedó asignáu'l 555 a Hitler. Según el llibru ''Datos pa la historia del NSDAP'', una publicación nazi de la dómina, el partíu cuntaba con 64 miembros en 1919. El 24 de febreru de 1920 celebróse, a pidimientu de Hitler, el primer mitin multitudinariu del partíu en Múnich, onde'l mesmu Hitler lleó los 25 puntos del Programa del Partíu, escritos por él y [[Anton Drexler]] y que pretendíen, entemeciendo antiliberalismo, [[panxermanismu]] y [[antisemitismu]], ganase al proletariáu pa la causa nacionalista. Dichos puntos constituyeron el programa dogmáticu del nazismu y nunca fueron camudaos. Nesta mesma asamblea decidió'l cambéu de nome del movimientu, pasando a denominase ''Partíu Nacional Socialista Alemán de los Trabayadores'', que les sos sigles n'alemán son NSDAP. En 1921, Hitler yera'l so máximu dirixente, y el so oratoria considerábase'l principal motivu de la crecedera del partíu, qu'en 1923 tenía 50&nbsp;000 afiliaos. [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 146-1978-004-12A, NSDAP-Versammlung im Bürgerbräukeller, München.jpg|thumb|280px|Asamblea del Partíu Nazi na cervecería [[Bürgerbräukeller]], en [[Múnich]], l'añu [[1923]].]] Dempués de protagonizar el fracasáu [[Putsch de Múnich]] el [[9 de payares]] de [[1923]], el NSDAP foi prohibíu y, con Hitler en prisión, producióse una cierta fragmentación del movimientu nazi. Llevantada la prohibición, el partíu foi refundado el 25 de febreru de 1925 col mesmu nome, y Hitler consiguió la xefatura del partíu. Mientres Hitler centrar na actividá política y nel cultu a la so imaxe, ésti mandó n'otros l'alministración del partíu; [[Philip Bouhler]], [[Franz Xaver Schwarz]] y [[Max Amann]] fueron en bona midida'l autores de la reconstrucción del partíu.<ref name="p.117">David R.L. Litchfield (2013). ''Hitler's Valkyrie: The Uncensored Biography of Unity Mitford'', The History Press, páx. 117</ref> Franz Xaver Schwarz, concienzudo y refechu, convertir nel tesoreru nacional del partíu y reconstruyó la estructura alministrativa y financiera del NSDAP.<ref name="p.117" /> Foi tamién Schwarz el que punxo'l dineru pa financiar la publicación del llibru de Hitler, ''[[Mein Kampf]]'',<ref>Charles Hamilton (1984). ''Leaders & Personalities of the Third Reich, Vol. 1'', R. James Bender Publishing, páx. 340</ref> y el qu'axustó l'adquisición de la nueva sede central del partíu, la llamada "[[Casa Parda]]", en 1930. Dempués de que'l so intentu de [[golpe d'estáu]] fracasara en [[Baviera]], los nazis participaron nes eleiciones restantes de los años venti. Nes eleiciones de la década de 1930, impulsaos polos problemes económicos d'[[Alemaña]] debíos a la incipiente [[Gran Depresión]], amontaron los sos votos considerablemente convirtiéndose nel segundu partíu mayor nel ''[[Reichstag (parllamentu alemán)|Reichstag]]'', lo qu'ameyoró la so posición n'años vivientes. Nes [[eleiciones parllamentaries d'Alemaña de xunetu de 1932|eleiciones parllamentaries de xunetu de 1932]], a pesar de l'amenaza de proscripción de les [[Sturmabteilung|SA]] (''Sturmabteilung'', Seiciones d'Asaltu, l'exércitu priváu del partíu) en 1932, los nazis algamaron un total de 13,57 millones de votos, y convirtiéronse nel bloque más votáu nel [[Reichstag (parllamentu)|Parllamentu]]. Sicasí, esta victoria foi insuficiente por que Hitler aportara a la Cancillería. === Toma del poder === {{AP|Machtergreifung}} Depués de forxar una alianza col Centru Católicu y los Nacionalistes nel Parllamentu, y en vista de que los nazis ganaren 2 procesos eleutorales, Hitler foi nomáu pol presidente [[Paul von Hindenburg|Hindenburg]] [[canciller d'Alemaña|canciller]] el [[30 de xineru]] de [[1933]]. Darréu realizáronse nueves eleiciones parllamentaries, y los nazis y los sos aliaos nacionalistes algamaron la mayoría de la que se sirvieron p'aprobar la [[Llei Habilitante de 1933]], destinada a poner el poder absoluto nes manes de Hitler. Dempués de la proscripción o cancelación de tolos demás partíos (5 de xunetu de 1933) y la prohibición de formar nuevos (14 de xunetu de 1933), los nacionalsocialistes convertir nel únicu partíu políticu restante. Esto yera parte de la ''[[Gleichschaltung]]'' (lliteralmente '[[sincronización]]', términu usáu nun sentíu [[política|políticu]] pa describir el procesu por aciu el cual el [[Alemaña nazi|réxime nazi]] estableció socesivamente un sistema de control [[totalitarismu|totalitariu]] sobre l'individuu). Nomaron a les SA como brazu armáu del Réxime y a les [[SS]] como un organismu auxiliar de les SA, amás de crear la Policía Secreta del Estáu (n'alemán: ''Geheime Staats Polizei'', coles sigles [[Gestapo]]). El [[himnu]] del Partíu Nazi yera'l ''[[Horst Wessel Lied]]'' (''Cantar de [[Horst Wessel]]'') dedicada a unu de los mártires iniciales del movimientu, Horst Wessel, muertu mientres les habituales esfriegues caleyeres con oponentes políticos. Cada miembru del Partíu al ingresar recibía una constancia por escritu que duraba seis meses, anovable por seis meses más. Al añu recibía un cartón onde se dexaba constar que la persona yera militante activu y tenía un espaciu pa pegar los dolce estampillas correspondientes a la mensualidá, pos el partíu yera financiáu polos sos propios miembros. A los dos años recibía un llibru coloráu de membresía onde constaben los datos y semeyes del militante, les sos aportaciones políticu y financieru, según los sos deberes y derechos como miembru del partíu. === El fin === L'esfuerciu bélicu lleváu a cabu polos aliaos n'Europa tuvo de resultes que tol territoriu del Reich nazi quedara so dominiu de los vencedores de la [[Segunda Guerra Mundial]]. En Proclamar nᵘ1» al pueblu alemán de marzu de 1945,<ref>{{cita web|autor=Dwight D. Eisenhower|títulu=Proklamation Nr. 1 von Xeneral Eisenhower an das deutsche Volk, März 1945|url=http://www.hdg.de/lemo/html/dokumente/Nachkriegsjahre_erklaerungEisenhowerProklamationNr1/index.html|obra=LeMO: Lebendige Museum Online|fechaaccesu=18 d'agostu de 2012|idioma=alemán}}</ref><ref name="Johnson">{{cita web|títulu=Proclama nᵘ1: testu y notes|url=http://historian.jimdo.com/5-dokumente-documents/|fechaaccesu=18 d'agostu de 2012|obra=Johnson Sammlung: Dokumente/Documents|fecha=1944/45|idioma=alemán ya inglés}}</ref> el xeneral [[Dwight D. Eisenhower]], comandante en xefe de les Fuercies Aliaes, anunció diverses midíes que diben adoptase na Alemaña ocupada, ente les cualos taben la disolución del NSDAP, la [[Gestapo]], les [[SS]], el [[Volksgerichtshof|Tribunal Popular]] y la de cualesquier otru órganu xurisdiccional especial creáu mientres el [[Tercer Reich]]. Proclamar tamién alvertía de la intención de los aliaos de xulgar a tolos líderes civiles y militares del partíu consideraos responsables de la comisión de cualquier delitu o otomía.<ref name="Johnson"/> Pocos meses dempués del fin de la guerra, los cuatro potencies ocupantes d'Alemaña roblaron l'alcuerdu de 20 de setiembre de 1945, que la so seición 11.1 declaró illegal oficialmente al Partíu Nazi.<ref>{{cita web|autor=Universidá Católica de la Plata. Facultá de Derechu. Cátedra I de Derechu Internacional Públicu. Facultá de Derechu|títulu=Agreement Between the Governments of the United Kingdom, the United States of America, and the Union of Soviet Socialist Republics, and the Provisional Government of the French Republic on Certain Additional Requirements to be Imposed on Germany (September 20, 1945)|url=http://www.dipublico.com.ar/?p=8656|fechaaccesu=18 d'agostu de 2012|idioma=inglés}}</ref> Mientres los [[xuicios de Núremberg]], el Tribunal declaró como una organización criminal al Partíu Nazi y el so Cuerpu de Líderes, declarándolo prohibíu en tol territoriu alemán y sancionando l'espardimientu de les idees [[nacionalsocialista|nacionalsocialistes]] y de los sos símbolos. Esta responsabilidá basóse principalmente en: * La participación masiva de los sos militantes nos fechos de violencia de la [[Nueche de los cristales rotos]], del 9 y 10 de payares de [[1938]], cuando miles de tiendes de propiedá xudía fueron destruyíes, escalaes y quemaes en tol territoriu alemán, fechu del cual quedaron los teletipos que comprobaben les orientaciones daes a la militancia pa entamar y llevar a cabu estos sabotaxes. * La participación formal del partíu na [[Conferencia de Wannsee]], onde se determinó llevar a cabu la llamada «[[Solución Final]]» pa esterminar al pueblu xudíu, fechu del cual tuvieron conocencia en mayor o menor grau dellos dirixentes del partíu. * El partíu foi responsable al traviés de los sos organismos del reclutamiento forzosu d'obreros nos territorios conquistaos. * La vixilancia llevada a cabu de manera sistemática per parte de los sos miembros contra la población civil, detallando en reportes que depués pasaríen a la [[Gestapo]], sobre la conducta y visión política de los miembros de cada comunidá. * Participación de manera sistemática en sofitu a les [[SS]], de la matanza conocida como «[[Nueche de los cuchiellos llargos]]» del [[30 de xunu]] de [[1934]], onde bona parte del Cuerpu de Líderes de les SA fueron deteníos y executaos ensin xuiciu dalgunu. Finalmente, toles persones afiliaes al NSDAP fueron declaraes como criminales quitando a toes aquelles qu'arrenunciaren a cualesquier de los sos cargos o membresía antes del [[1 de setiembre]] de [[1939]]. Esta prohibición sigue güei día. == Congresos del partíu == {{AP|Congresos de Núremberg}} [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 119-0289, München, Hitler bei Einweihung "Braunes Haus".jpg|thumb|200px|Los miembros del Partíu Nazi en 1930.]] [[Ficheru:NSDAP Alte Garde.svg|thumb|200px|Estandarte correspondiente a la Vieya Guardia del Partíu Nazi.]] [[Adolf Hitler|Hitler]] decidió realizar, a ser posible cada añu, un congresu de tolos militantes del partíu a nivel nacional. Nestos eventos atopaben les unidaes de les [[Sturmabteilung|SA]], [[SS]], [[Mocedaes Hitlerianes]], [[Lliga de Rapaces Alemanes]] o BDM, [[NSKK]] y Cuerpu de Líderes del Partíu. {| {{tablaguapa}} !width="140"|Fecha !width="230"|Denominación oficial !width="20"|Llugar |- |[[27 de xineru]] de [[1923]] |– |[[Múnich]] |- |[[4 de xunetu]] de [[1926]] |– |[[Weimar]] |- |[[20 d'agostu]] de [[1927]] |– |[[Núremberg]] |- |[[2 d'agostu]] de [[1929]] |– |Núremberg |- |[[30 d'agostu]]-[[3 de setiembre]] de [[1933]] |''Der Kongress des Sieges'' (Congresu de la Victoria). |Núremberg |- |[[5 de setiembre|3]]-[[10 de setiembre]] de [[1934]] |''Triumph des Willens'' (Trunfu de la Voluntá). |Núremberg |- |[[10 de setiembre|10]]-[[16 de setiembre]] de [[1935]] |''Reichsparteitag der Freiheit'' (Día del Partíu de la Llibertá). |Núremberg |- |[[8 de setiembre|8]]-[[14 de setiembre]] de [[1936]] |''Reichsparteitag der Ehre'' (Día del Partíu del Honor). |Núremberg |- |[[6 de setiembre|6]]-[[13 de setiembre]] de [[1937]] |''Reichsparteitag der Arbeit'' (Día del Partíu del Trabayu). |Núremberg |- |[[5 de setiembre|5]]-[[12 de setiembre]] de [[1938]] |''Reichsparteitag Grossdeutschland'' (Día del Partíu de la Gran Alemaña). |Núremberg |- |[[2 de setiembre|2]]-[[11 de setiembre]] de [[1939]]<ref group="nota">El congresu nun llegó a celebrase yá que foi atayáu d'imprevistu'l 1 de setiembre, por cuenta de la [[Invasión alemana de Polonia de 1939|Invasión alemana de Polonia]] y l'empiezu de la [[Segunda Guerra Mundial]].</ref> |''Reichsparteitag des Friedens'' (Día del Partíu de la Paz). |Núremberg |} Los congresos fueron filmados dende los sos entamos, pero a partir de 1933, cola incorporación del soníu y so la direición de [[Leni Riefenstahl]], adquirieron la categoría de verdaderos documentales cinematográficos. En particular, los trés que reflexen los congresos celebraos ente 1933 y 1935: ''[[Der Sieg des Glaubens]]'', ''[[Triumph des Willens]]'' y ''[[Tag der Freiheit: Unsere Wehrmacht]]''. Yera'l mesmu Hitler, non el so ministru de Propaganda, quien supervisaba la organización de los congresos, decidía los principales aspeutos escenográficos, el oradores que teníen d'intervenir y, sobremanera, el qu'esixía que fueren filmados de la meyor manera posible.<ref>{{cita llibru|apellíos=Trimborn|nome=Jürgen|títulu=Leni Riefenstahl: a life|añu=2007|editorial=Faber and Faber|páxines=87 y ss|allugamientu=New York|url=https://books.google.es/books?id=IY575wkO03kC|fechaaccesu=3 de mayu de 2012|idioma=inglés|oclc=67773900|isbn=9780374184933}}</ref> == Organización == [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-H12168, Nürnberg, Reichsparteitag der NSDAP.jpg|thumb|240px|Dalgunos de los altos dirixentes del Partíu nel Congresu de 1938; puede reparase a [[Martin Bormann]], [[Wilhelm Frick]], [[Robert Ley]] y [[Julius Schaub]], ente otros.]] La máxima autoridá del partíu yera'l [[Führer]], [[Adolf Hitler]], a quien nun s'aldericaba nenguna de les sos decisiones. Debaxo del Führer atopábase'l conxuntu de los ''[[Reichsleiter]]'' o Xefes del Reich, nomaos pol Führer y compuestu polos ministros titulares, ensin cartera y dellos líderes propios del partíu que teníen asignada una xurisdicción nacional. Toos ellos conformaben el ''Reichsleitung''. Esti primer nivel directivu tenía al so cargu departamentos d'organización, personal, finances, propaganda y xurisdicción. Dende tomar del poder, en 1933, toos estos líderes reproducieron na estructura gubernativa estatal la organización burocrática del partíu. El ''Reichsleitung'' tamién incluyía seiciones dedicaes a Política esterior, censura de prensa, archivos del partíu, Política colonial, direición del grupu parllamentariu del [[Reichstag (parllamentu alemán)|Reichstag]] y el Departamentu de Representantes del [[Führer]] pal control de la Educación Política ya Ideolóxica del Partíu.{{ensin referencies}} El siguiente nivel inferior yera'l ''[[Divisiones alministratives de l'Alemaña nazi|Gau]]'' o distritu, dirixíu polos ''[[Gauleiter]]''. El númberu de ''Gaue'' n'[[Alemaña]] y nos territorios ocupaos en 1943 yera de 43. Cada ''Gau'' taba estremáu en delles unidaes alministratives menores llamaes ''[[Kreise]]'' (círculos), caúna d'elles empobinada por un ''Kreisleiter''. El númberu de ''Kreise'' en 1943 yera de 920. Cada ''Kreis'', de la mesma, taba estremáu en dellos [[Ortsgruppen]] o grupos locales, dirixíos polos ''Ortsgruppenleiter'' (líder de grupu llocal). El ''Ortsgruppe'' yera la unidá básica del NSDAP y tenía de tar formáu, siquier, por 15 militantes. Los 30.601 ''Ortsgruppen'' fueron estremaos en ''Zellen'' (célules), dirixíos por un ''Zellenleiter'' (líder de célula) y les 121.406 ''Zellen'' fueron estremaes en 539.774 ''Block'' (bloques), dirixíes por un ''Blockleiter'' o líder de bloque. El ''Blockleiter'' yera responsable de 40 o 60 llares y caltenía un archivu (''Haushaltskarten'') sobre toles persones al so cargu nel qu'evaluaba les actitúes de cada ciudadanu escontra'l partíu y l'Estáu. Pa l'acción nel estranxeru, el partíu cuntaba con un departamentu especial: el [[NSDAP/AO]], qu'empezó a funcionar en 1931. === Financiamientu esterior === El Bancu Harriman foi la conexón principal de [[Wall Street]] con compañíes nazis y colos variaos intereses de [[Fritz Thyssen]] n'[[Estaos Xuníos]], quien foi unu de los principales financieros tempranos del Partíu Nazi hasta 1938. Toles transaiciones fueron dafechu aprobaes pol departamentu de l'Ayalga d'Estaos Xuníos, que aportunó en qu'estauxunidenses remanaren los intereses alemanes (nazis) n'Estaos Xuníos. Una vegada declarada la guerra en 1941, el Presidente [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] robló la Llei de Comerciu col enemigu (''Trading With the Enemy Act''). El 20 d'ochobre de 1942, el Gobiernu estauxunidense ordenó la prinda de tolos activos nazis nel país. [[Prescott Bush]], padre del presidente [[George H. W. Bush]] y güelu del presidente [[George W. Bush]] respeutivamente, según el so suegru [[Samuel Walker]], fueron condergaos en virtú d'esa llei. == Resultaos eleutorales == [[Ficheru:Parti Nazi aux élections législatives ES.svg|thumb|250px|Evolución eleutoral (1924-1933).]] {| class=wikitable |- ! Eleiciones ! |# de votos ! % de votos ! # d'escaños ! +/– ! Nota |- ! align=center style="font-weight: normal;"|'''[[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de mayu de 1924|1924 (may.)]]''' | align=right|1.918.329 | align=center|6,55 | {{Ficha de partíu políticu/escaños|32|472|hex=#964B00}} | <center>–</center> | Partíu ilegalizado.<ref group="nota">El Partíu nazi, que tres el fracasu del [[Putsch de Múnich]] de 1923 había vistu restrigidadas les sos actividaes, allegó a les eleiciones de 1924 sol nome ''[[Nationalsozialistische Freiheitspartei]]'' (NSFP). So estes sigles tamién allegaben a los comicios otres fuercies d'estrema derecha como la ''[[Deutschvölkische Freiheitspartei]]'' (DVFP).</ref> |- ! align=center style="font-weight: normal;"|'''[[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña d'avientu de 1924|1924 (dic.)]]''' | align=right|907.242 | align=center|3,00 | {{Ficha de partíu políticu/escaños|14|492|hex=#964B00}} | {{decrease}} 18 | Partíu ilegalizado.<ref group="nota">El Partíu Nazi volvió allegar a los comicios dientro del ''[[Nationalsozialistische Freiheitspartei]]'' (NSFP), anque'l NSDAP volvería ser llegalizáu'l 27 de febreru de 1925.</ref> |- ! align=center style="font-weight: normal;"|'''[[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de 1928|1928]]''' | align=right|810.127 | align=center|2,63 | {{Ficha de partíu políticu/escaños|12|491|hex=#964B00}} | {{decrease}} 2 | |- ! align=center style="font-weight: normal;"|'''[[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de 1930|1930]]''' | align=right|6.379.672 | align=center|18,25 | {{Ficha de partíu políticu/escaños|107|577|hex=#964B00}} | {{increase}} 95 | Tres el "[[Crack del 29]]". |- ! align=center style="font-weight: normal;"|'''[[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de xunetu de 1932|1932 (jul.)]]''' | align=right|13.745.680 | align=center|37,27 | {{Ficha de partíu políticu/escaños|230|608|hex=#964B00}} | {{increase}} 123 | Tres les [[Eleición presidencial d'Alemaña de 1932|eleiciones presidenciales]]. |- ! align=center style="font-weight: normal;"|'''[[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de payares de 1932|1932 (nov.)]]''' | align=right|11.737.021 | align=center|33,09 | {{Ficha de partíu políticu/escaños|196|584|hex=#964B00}} | {{decrease}} 34 | |- ! align=center style="font-weight: normal;"|'''[[Eleiciones parllamentaries d'Alemaña de 1933|1933 (mar.)]]''' | align=right|17.277.180 | align=center|43,91 | {{Ficha de partíu políticu/escaños|288|647|hex=#964B00}} | {{increase}} 92 | Tres el nomamientu de Hitler como Canciller. |} == Ver tamién == * [[Alemaña nazi]] * ''[[Braunes Haus]]'' * [[Nazismu]] * [[Desnazificación]] * [[Neonazismu]] * [[Mocedaes Hitlerianes]] * ''[[Schutzstaffel]]'' (SS) * ''[[Sturmabteilung]]'' (SA) * [[Nazismu y relixón]] == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == # ''Daten für Geschichte der NSDAP'' (Datos pa la Historia del NSDAP), pol Profesor y Oficial SA Hans Volz, Múnich, ediciones del NSDAP, 1937. # ''Organizationsbuch der NSDAP'', ediciones del NSDAP, Múnich 1943 (llibru d'Organización del Partíu Nazi editáu pol mesmu Partíu en Múnich cada añu. Publicáronse dellos llibros d'esti tipu pal consumu de los mesmos militantes qu'ingresaben al Partíu). # [http://www.axishistory.com Axis History], sitio web calteníu por Marcus Wendel y dellos historiadores reconocíos. # ''Hitler'', pol catedráticu Alan Bullock. # ''Hitler, némesis 1889–1936'', pol profesor Ian Kershaw. == Enllaces esternos == {{Commons|Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei|preposición=sobre'l}} {{Tradubot|Partido Nacionalsocialista Obrero Alemán}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Partíu Nacionalsocialista Obreru Alemán]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 9s7blxor3lwfnxciv8acptsu3nuwqou 0 138208 3709182 3691800 2022-08-18T12:35:51Z Omarete 35 removed [[Category:Caballeros de la Orde de los Santos Mauricio y Lázaro]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Samuel Finley Breese Morse''' {{nym}}, foi un [[inventor]] y [[pintor]] d'[[Estaos Xuníos]] que, xuntu col so asociáu [[Alfred Vail]], inventó ya instaló un sistema de [[telegrafía]] n'[[Estaos Xuníos]], el primeru de la so clase. Trátase del [[Telégrafu#Telégrafu Morse|telégrafu Morse]], que dexaba tresmitir mensaxes por aciu pulsos llétricos cifraos nel [[códigu Morse]], tamién inventáu por él. El 1 de xineru de [[1845]], Morse y Vail inauguraron la primer llinia telegráfica d'[[Estaos Xuníos]] ente [[Washington D. C.|Washington]] y [[Baltimore]], qu'utilizaba'l so sistema de telegrafía.<ref name="MorseII">{{cita llibru|apellíu=Unión Internacional de Telecomunicaciones|enllaceautor=Unión Internacional de Telecomunicaciones|títulu=Del semáforu al satélite|fechaaccesu=23 de setiembre de 2013|añu=15 de marzu de 1965|ubicación=Xinebra|capítulu=Los pioneros del telégrafu|páxina=28|cita=Morse consiguió en 1843 trenta mil dólares pa una llinia telegráfica ente Washington y Baltimore; esta llinia inauguró'l 1º de xineru de 1845}}</ref> == Biografía == [[Ficheru:Retrato de David C. de Forest - Samuel Finley Breese Morse.jpg|thumb|left|Retrato de David C. de Forest - Samuel Finley Breese Morse]] Samuel Morse nació en [[Charlestown (Boston)|Charlestown]], un vecinderu del área urbana de [[Boston]]. Yera'l primer fíu del [[xeógrafu]] y [[pastor (ministru relixosu)|pregueru]] [[Jedidiah Morse]] (1761-1826) y de Elizabeth Ann Finley Breese (1766-1828).<ref>{{cita web |url=http://www.morsehistoricsite.org/history/morse.html |títulu=Samuel F. B. Morse |fechaaccesu=14 de febreru de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061212073521/http://www.morsehistoricsite.org/history/morse.html |fechaarchivu=12 d'avientu de 2006 }}</ref> Dio entamu a los sos estudios na [[Phillips Academy]] d'[[Andover (Massachusetts)|Andover]], d'onde pasó al [[Yale College]], formándose en [[Filosofía|filosofía relixosa]], [[matemática]] y veterinaria equina. Y tamién estudió [[lletricidá]] con [[Benjamin Silliman]] y [[Jeremiah Day]]. Caltúvose financieramente cola pintura. En 1810, graduar con honores [[Phi Beta Kappa]].<ref>En 1961, Yale honrar col nome de [[Morse College]], unu de los sos dolce [[:en:residential college|residencies universitaries]].</ref> Nos sos años d'estudiante afayó la so vocación pola [[pintura]] y decidió dedicase a ella, pero tamién-y atraíen los recién [[descubrimientu|descubrimientos]] y esperimentos al respective de la [[lletricidá]]. Por una temporada, trabayó en Boston pa un editor y darréu viaxó a [[Inglaterra]] pa estudiar dibuxu en [[Londres]], y pasó a ser un reconocíu pintor d'escenes históriques, que'l so cuadro más célebre ye la semeya de [[La Fayette]] (1825). De regresu a [[Nueva York]], convirtiérase unu de los retratistes más importantes del país, y formaba parte de los grupos intelectuales más distinguíos. En 1826 foi unu de los fundadores y primer presidente de l'[[Academia Nacional de Dibuxu d'Estaos Xuníos|Academia Nacional de Dibuxu]]. A los 27 años conoció a [[Lucrecia Walker]], una bella y culta moza de la que se namoró. La pareya casóse y tuvieron cuatro fíos, pero siete años dempués al poco de nacer el cuartu, la so muyer morrió, dexando desconsoláu al inventor. A pesar de ser un xeniu, nun llegó a ganar enforma dineru como pintor y mientres esos años malvivía colos sos escasos ingresos. N'ocasiones, llegaba a pasar díes ensin comer, no qu'esperaba'l pagu por dalgún cuadru o lleición de pintura. Samuel Finley Breese Morse casaríase darréu en segundes nupcias. [[Ficheru:SamuelMorse.jpg|thumb|180px|left|Morse con un prototipu de la so invención.]] El so latente interés polos asuntos de la lletricidá concretar mientres el regresu d'un viaxe per Europa, qu'entamó tres la muerte de Lucrecia. Cuando estudió en [[Yale]] aprendiera que si s'atayaba un circuitu vía un reblaneda y asocedióse-y qu'eses interrupciones podíen llegar a usase como un mediu de comunicación. Esta posibilidá encegoló-y. Al llegar a tierra d'aquel viaxe en 1832 yá diseñara un incipiente [[telégrafu]] y empezaba a desenvolver la idea d'un sistema telegráficu d'alambres con un electromagneto incorporáu. El 6 de xineru de 1833, Morse realiza la so primer demostración pública del so telégrafu. A la edá de cuarenta y un años, internar na xera de construyir un telégrafu práuticu y espertar l'interés del públicu y del gobiernu nel aparatu pa depués ponelo en marcha. En 1835 apaeció'l primer modelu telegráficu que desenvolvió Morse. Dos años más tarde abandonó la pintura pa dedicase dafechu a los sos esperimentos, lo qu'escurecería los sos méritos como pintor. === Actividá nel movimientu anticatólico y antiinmigrante === Morse foi un líder nel movimientu [[anticatolicismu nos Estaos Xuníos]] y [[Xenofobia|antiinmigrante]] de mediaos del sieglu 19. En 1836, postulóse infructuosamente como alcalde de [[Nueva York]] pol [[partíu Nativista]], recibiendo namái 1496&nbsp;votos. Morse trabayó pa xunir a los [[protestantes]] contra les instituciones católiques (incluyíes les escueles), y quería prohibir la participación de los católicos de los cargos públicos, amás de llindar la inmigración dende países católicos.<ref>Billington, Ray A. 'Anti-Catholic Propaganda and the Home Missionary Movement, 1800–1860' ''The Mississippi Valley Historical Review'', Vol. 22, Non. 3, (December, 1935), páxs. 361–384. Published by Organization of American Historians. [http://www.jstor.org/stable/1892624 Jstor.org]</ref> === Últimos años === [[Ficheru:Samuel Morse.jpg|159px|thumb|Semeya de Samuel F. B. Morse por [[Mathew Brady]], ente 1855-1865.]] En [[1838]] perfeccionara yá'l so códigu de señales, qu'a base de puntos y rayes llegó a conocese y usase mundialmente como "[[Códigu Morse]]". Intentó enllantar llinies telegráfiques primero n'[[Estaos Xuníos]] y depués n'[[Europa]] pero ambos intentos fracasaron. A lo último Morse consiguió que'l [[Congresu de los Estaos Xuníos|Congresu]] del so país aprobara un proyeutu de llei p'apurrir 30.000 dólares asignaos a la construcción d'una llinia telegráfica de 60 [[km]]. Dellos meses dempués el proyeutu foi aprobáu, y la llinia estender a lo llargo de 37 milles ente [[Baltimore]] y [[Washington D. C.|Washington]].<ref name=Stover> {{cita llibru|nome=John F.|apellíos=Stover|títulu=History of the Baltimore and Ohio Railroad|allugamientu=[[West Lafayette, Indiana]]|editorial=[[Purdue University Press]]|añu=1987 (|isbn=0-911198-81-4)|páxines=59–60}}</ref> Realizó una impresionante demostración el [[1 de mayu]] de [[1844]], cuando les noticies de la nominación del [[Partíu Whig de los Estaos Xuníos|Partíu Whig]] de [[Henry Clay]] pa Presidente, foi telegrafiada dende la so Convención en Baltimore al Capitoliu en Washington.<ref name=Stover /> El [[24 de mayu]] de [[1844]], Morse tresmitió'l mensaxe que se fadría tan famosu: "Que nos forxó Dios" (traducción lliteral)<ref name=Stover/> o tamién: "Lo que Dios creó" ("''[[:Ficheru:The First Telegraph.jpg|What hath God wrought]]''", una cita [[Biblia|bíblica]], [[Llibru de los Númberos|Númberos]] 23:23) dende la cámara de la corte suprema nel suétanu del [[Capitoliu de los Estaos Xuníos|Capitoliu]] en [[Washington, D.C.]] a [[Baltimore (Maryland)|Baltimore]]. A pesar de lo notable del so trabayu, Morse tuvo d'enfrentase a la oposición de supersticiosos que culpaben al so inventu de tolos males.{{ensin referencies}} Amás, l'inventu taba siendo desenvueltu simultáneamente n'otros países y por otros científicos, polo que Morse se vio envolubráu en llargos pleitos pa llograr los derechos del so sistema. Estos derechos fuéron-y finalmente reconocíos en 1854 pola Corte Suprema de los Estaos Xuníos. Col so inventu, Morse ganó una gran fortuna cola que mercó una estensa propiedá, y nos sos últimos años dedicar a faer obres [[filantropía|filantrópiques]], apurriendo sumes considerables a escueles como Vassar College y l'Universidá de Yale amás d'otres asociaciones misioneres y de caridá. Morse finó de [[neumonía]] el 2 d'abril de 1872, a los 80 años, xuntu cristhian david lopez na so casa del númberu 5 de la Cai 22 Oeste de [[Nueva York]], y foi soterráu nel [[Campusantu de Green-Wood]], en [[Brooklyn]].<ref> {{cita noticia |títulu=Obituary: Prof. Samuel Finley Breese Morse |url=http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9F03Y2D91739EF34BC4B53DFB2668389669FDE |formatu=fee |editorial=New York Times |fecha=3 d'abril de 1872 |fechaaccesu= 17 d'ochobre de 2009 |páxina=5 |cita=El profesor Morse morrió anueche a les 20 en puntu, la so condición aportó a bien baxa pocu dempués del amanecer. Anque esperada, la muerte d'esti home distinguíu va ser recibíu con pesar per miles a los que yera conocíu pola fama.}}</ref> == Patentes == * [https://www.google.com/patents?id=Xx5AAAAAEBAJ&printsec=abstract&zoom=4&dq=1647 Patente 1.647, Meyora na manera de comunicar información per mediu de señales pola aplicación del electromagnetismu, 20 de xunu 1840] * [https://www.google.com/patents?id=C1cqAAAAEBAJ&printsec=abstract&zoom=4&dq=re79 Patente 1.647 (Reedición #79), Meyora na manera de comunicar información per mediu de señales pola aplicación del electromagnetismu, 15 de xineru 1846] * [https://www.google.com/patents?id=LVcqAAAAEBAJ&printsec=abstract&zoom=4&dq=re117 Patente 1.647 (Reedición #117), Meyora de telégrafos electromagnéticos, 13 de xunu 1848] * [https://www.google.com/patents?id=LlcqAAAAEBAJ&printsec=abstract&zoom=4&dq=re118 Patente 1.647 (Reedición #118), Meyora de telégrafos electromagnéticos, 13 de xunu 1848] * [https://www.google.com/patents?id=uMxBAAAAEBAJ&printsec=abstract&zoom=4&dq=3316#PPA2,M1 Patente 3.316, Métodu d'introducción de cables en tubos metálicos, 5 d'ochobre 1843] * [https://www.google.com/patents?id=TcVCAAAAEBAJ&dq=4453&jtp=1#PPA4,M1, Patente 4.453, Meyora de telégrafos electromagnéticos, 11 d'abril 1846] * [https://www.google.com/patents?id=OTRFAAAAEBAJ&printsec=abstract&zoom=4&dq=6420#PPA1,M1 Patente 6.420, Meyora de los telégrafos llétricos, 1 de mayu 1849] == Eponimia == * El '''[[códigu morse]]''' lleva'l nome del so inventor. * El [[Morse (cráter)|cráter llunar Morse]] lleva esti nome na so memoria.<ref>{{gpn|4043|Morse}}</ref> * El [[asteroide]] [[(8672) Morse]] tamién conmemora'l so nome.<ref name=jpl>{{cita web |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=8672 |títulu=(8672) Morse |editorial=Jet Propulsion Laboratory| fechaaccesu=22 de setiembre de 2015 |idioma=inglés}}</ref> == Ver tamién == * [[Lletricidá]] * [[Hestoria de la lletricidá]] * [[Códigu Morse]] * [[Telégrafu]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Reinhardt, Joachim, "''[http://www.th.physik.uni-frankfurt.de/~jr/gif/stamps/s_morse2.jpg Samuel F. B. Morse] (1791–1872) Congo, 1988''". * Mabee, Carleton, The American Leonardo: A Life of Samuel F.B. Morse (1943, reimpreso en 1969); William Kloss, Samuel F.B. Morse (1988); Paul J. Staiti, Samuel F.B. Morse (1989). Knopf, 1944) (Ganador del Premiu Pulitzer de biografía de 1944) * Samuel F. B. Morse, ''[https://books.google.com/books?id=J-LChYFcUf8C&printsec=titlepage&dq=Samuel+Morse+conspiracy Foreign Conspiracy Against the Liberties of the United States: The Numbers Under the Signature]'' ([[Harvard University Press]] 1835,1855) * [[Kenneth Silverman]], ''[https://books.google.com/books?id=t4KdYr5GbikC&dq=Samuel+Morse Lightning Man – The Accursed Life of Samuel F.B. Morse]'' ([http://www.perseusbooksgroup.com/dacapo/index.jsp De Capo Press] 2004) * Paul J. Staiti, ''Samuel F. B. Morse'' (Cambridge 1989). * Lauretta Dimmick, ''Mythic Proportion: Bertel Thorvaldsen's Influence in America'', ''Thorvaldsen: l'ambiente, l'influsso, il mitu,'' ed. P. Kragelund & M. Nykjær, Roma 1991 (Analecta Romana Instituti Danici, Supplementum 18.), pp.&nbsp;169–191 * Tom Standage, ''The Victorian Internet''. Londres: Weidenfeld & Nicholson, 1998) pp.&nbsp;21–40 * [[:en:Samuel I. Prime|Prime]], ''Life of S. F. B. Morse''. New York, 1875 * Y. L. Morse (editor), el so fíu, ''Samuel Finley Breese Morse, his Letters and Journals'''. Dos vols. Boston, 1914 * {{cita llibru|apellíos=Swayne|nome=Josephine Latham|títulu=The Story of Concord Told by Concord Writers|allugamientu=Boston|editorial=Y.F. Worcester Press|añu=1906}} * {{Obra citada| apellíu= Iles| nome= George| añu= 1912| títulu = Leading American Inventors| llugar=New York| editorial= Henry Holt and Company| url = http://www.archive.org/details/leadingamericani00ilesrich|páxines=119–157}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} * [http://www.biografiar.com/biografias/samuel-morse/index.html Biografía de Samuel Morse] {{NF|1791|1872|Morse, Samuel}} {{Tradubot|Samuel Morse}} [[Categoría:Telegrafía]] [[Categoría:Inventores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Filántropos y filántropes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Pintores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Unitarios]] [[Categoría:Caballeros de la Lexón d'Honor]] [[Categoría:Esclavistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] g0bqtqzex3oqi7puhqva6y7761px1rc 0 138285 3709576 3702521 2022-08-19T06:59:18Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Tombuctú''' (oficialmente, {{lang-fr|'''Tombouctou'''}}; en [[Koyra chiini]]: '''''Tumbutu'''''), moteyada «la de los 333 santos», ye una ciudá asitiada a siete quilómetros del [[ríu Níxer]], capital de la rexón col so [[Rexón de Tombuctú|mesmu nome]], na [[Malí|República de Malí]]. Colos sos {{esd|35 657}} habitantes ye la llocalidá más poblada de la rexón y la decimotercer ciudá del país.<ref name=censo /> La so situación xeográfica fai de la ciudá un puntu d'alcuentru ente [[África Occidental]] y les poblaciones [[nómada|nómaes]] [[Etnia bereber|beréberes]] y los [[pueblu árabe|árabes]] del norte. Tien una llarga historia como puestu avanzáu de comerciu, ya interseición de la [[Comerciu transahariano|ruta comercial transahariana]] de norte a sur. Fízose próspera por [[Mansa Musa]], rei del [[Imperiu de Malí]] quien se anexonó pacíficamente la ciudá en [[1324]].<ref name=Cruelest_amazon_entry>{{cita web |url=http://www.amazon.com/Cruelest-Journey-Hundred-Miles-Timbuktu/dp/0792274571/ref=pd_bbs_sr_1?ie=UTF8&s=books&qid=1217561655&sr=8-1 |títulu=Amazon.com listing for the "Cruelest Journey: 600 Miles to Timbuktu"}}</ref><ref name=Cruelest>{{cita web |url=http://www.kirasalak.com/Cruelest.html |títulu=Kira Salak's official webpage on "The Cruelest Journey" |autor=Kira Salak |idioma=inglés |fechaaccesu=11 de payares de 2008}}</ref> Ye'l llar de la prestixosa [[Universidá de Sankore]] y d'otres [[madrasa|madrases]], y foi capital intelectual y espiritual y centru pal espardimientu del [[islam]] en toa [[África]] mientres los sieglos [[sieglu XV|XV]] y [[sieglu XVI|XVI]]. Los sos trés grandes mezquites, [[Mezquita de Djingareyber|Djingareyber]], Sankore y [[Mezquita Sidi Yahya|Sidi Yahya]], recuerden la edá d'oru de Tombuctú. Anque de cutio restauraos, estos monumentos tán güei so l'amenaza de la desertificación, una y bones la ciudá ta fecha principalmente de folla.<ref>{{cita web |url=http://whc.unesco.org/pg.cfm?cid=31&id_site=119 |títulu=Tombouctou - UNESCO World Heritage Centre: |idioma=francés |fechaaccesu=11 de payares de 2008 |autor=[[Unesco]]}}</ref> Según dellos estudios, Tombuctú tuvo una de les primeres universidaes del mundu.<ref>http://www.timbuktufoundation.org/university.html</ref> Estudiosos locales y coleicionistes inda cunten con una impresionante coleición d'antiguos testos griegos d'aquella dómina,<ref>Timbuktu. (2007). Encyclopædia Britannica. Chicago: Encyclopædia Britannica</ref> y nel [[sieglu XIV]] fueron escritos y copiaos importantes llibros, estableciendo la ciudá como centru d'una importante tradición escrita n'África.<ref>{{cita web |url=http://www.muslimmuseum.org/LegacyOfTibmuktu.aspx |títulu=Legacy of Timbuktu: Wonders of the Written Word Exhibit |editor=International Museum of Muslim Cultures |autor=Okolo Rashid |fechaaccesu=11 de payares de 2008 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090209112453/http://muslimmuseum.org/LegacyOfTibmuktu.aspx |fechaarchivu=9 de febreru de 2009 }}</ref> == Etimoloxía == Esisten delles teoríes pa intentar esplicar l'orixe del nome de la ciudá. Per un sitiu, créese que se compón de la unión de ''tin'', que significa «llugar» y ''buktu'', que ye'l nome d'una vieya muyer maliense conocida pola so honestidá y que vivió na rexón. Los [[tuareg]] y otros viaxeros confiaben a esta muyer toles sos pertenencies que nun teníen usu nel so viaxe de regresu al norte. Asina, cuando estos volvíen a casa y preguntáben-yos ónde dexara les sos pertenencies, estos respondíen que les dexaren en Tin Buktu, esto ye «el llugar onde vivi Buktu». Para [[Abderrahmane Ye Saâdi]] la ciudá recibe esi nome por cuenta de que, nos sos oríxenes, dalgún bien foi curiáu por un esclavu llamáu Buctú<!--traducíu a pronunciación castellana-->, que significa «d'[[Essuk]]» (una llocalidá del norte de Malí, de cutiu referida por historiadores árabes como Tadmakka). Por tanto, en [[Llingües bereberes|bereber]] significaría «el llugar de Buctú».<ref name=etimologia>{{cita web |url=http://www.jeuneafrique.com/jeune_afrique/article_jeune_afrique.asp?art_cle=LIN15106dovieuotcuo0 |títulu=D'où vient le nom de Tombouctou? |autor=Domonique Mataillet |editor=Jeune Afrique |añu=15 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=13 de payares de 2008 |idioma=francés}}</ref> Otra teoría de [[René Basset]] propón que provién del idioma bereber antiguu, nel que ''buqt'' significa «llueñe», asina que ''Tin-Buqt'' significaría «un llugar alloñáu», como alloñada ye una llocalidá nel [[Desiertu d'El Sáḥara]]. Pa otros, como l'esplorador alemán del sieglu&nbsp;XIX [[Heinrich Barth]], la segunda parte del nome provién de la pallabra árabe ''nekba'', que significa «duna», significando por tanto llugar de dunes» o «depresión ente les dunes».<ref name=etimologia /> == Historia == === Oríxenes === [[Ficheru:Salt from Timbuktu.jpg|thumb|Plaques de sal en Tombuctú.]] La ciudá foi fundada polos [[tuareg]] en redol al añu [[años 1100|1100]] pola so proximidá al ríu Níxer como un puestu de comerciu, mientres la dinastía [[Mandinga]].<ref name=peatom>{{cita web |url=http://www.peatom.info/3y3/viajes/16365/aldu-a-timbuctu/ |títulu=Camín de Timbuctú |autor=Camino Sayago |editor=Peatom |fechaaccesu=10 de payares de 2008 |añu=19 de xunetu de 2008}}</ref><ref name=canalhistoria>{{cita web |url=http://www.history.com/classroom/unesco/timbuktu/history.html |títulu=Timbuktu, Mali |autor=[[History|History Channel]] |idioma=inglés |fechaaccesu=11 de payares de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080808130745/http://www.history.com/classroom/unesco/timbuktu/history.html |fechaarchivu=8 d'agostu de 2008 }}</ref> Tombuctú yera'l puntu d'entrada al Desiertu d'El Sáḥara na ruta transahariana de norte a sur; equí axuntábense los camelleros tuareg, quien comerciaban cola [[sal]] que traíen del [[Mar Mediterraneo|Mediterraneu]] ya intercambiar por [[oru]], [[fruta]] y [[pexe]] coles tribus negres que teníen dichos bienes a esgaya. La procedencia del oru col que comerciaban estes tribus yera desconocida, y sumáu al fechu que nun se dexaba la entrada a la ciudá a los non musulmanes, anició les más diverses lleendes sobre la ciudá. Un antiguu proverbiu de Malí dicía: {{Cita|L'oru vien del sur, el sal del norte y el dineru del país del home blancu; pero los cuentos maraviyosos y la pallabra de Dios solo atópense en Tombuctú.|Proverbiu maliense}} Mientres el [[sieglu XIV]] construyóse la muralla actual y la primer mezquita. Tuvo la so mayor rellumanza mientres el reináu de los [[Askia]] ([[1493]]-[[1591]]), con más de {{esd|100 000}} habitantes de diverses etnies: [[bereberes]], [[pueblu árabe|árabes]], [[Mauritania|mauritanos]], [[bamba (etnia)|bambas]] y tuareg. Los habitantes taben entamaos en barriaes, onde s'arrexuntaben, pero calteniendo activa la ciudá por aciu el comerciu. Pero Tombuctú tamién foi famosa pola so cultura, y convirtióse nun centru d'estudios islámicos gracies a les diverses facultaes de la so universidá. Cuando la prohibición a los non musulmanes foi llevantada, mientres la dómina francesa, llegaron a la so universidá lletraos y científicos de distintos llugares, [[España|españoles]], [[Exiptu|exipcios]], [[Van Dir|perses]] y de tol [[Magreb]]. === Dominiu del Imperiu de Malí === En [[1312]], [[Mansa Musa]] convertir nel rei del [[Imperiu de Malí]], y foi él quien convirtió a Tombuctú nun importante centru comercial y nun gran centru d'estudios islámicos. Entós, l'imperiu controlaba gran parte de les rutes comerciales ente l'oru del sur y el sal del norte; doce años dempués se anexonó la ciudá y potenciar como puntu d'unión d'estes rutes comerciales.<ref name=canalhistoria /> Mansa Musa foi un devotu musulmán, interesáu n'espandir la influencia del [[islam]]. Nos sos primeros años como rei, unvió a ciudadanos malienses a estudiar nes universidaes [[Marruecos|marroquines]]; a la fin del so reináu estos ciudadanos volvieron y establecieron los sos propios centros d'estudiu na ciudá.<ref name=canalhistoria /> Como musulmán, ordenó la construcción de grandes mezquites (ente elles la [[mezquita de Djingareyber]] en Tombuctú, pol arquiteutu granadín [[Abu Haq Ye Saheli]] en 1326<ref>Manuel Pimentel. L'arquiteutu de Timbuctú, Barcelona, 2008.</ref>), biblioteques y madrasas. Anque l'Imperiu Malí perdió'l control sobre la rexón nel [[sieglu XV|sieglu&nbsp;XV]], la ciudá permaneció como'l mayor centru islámicu del [[África subsaḥariana]].<ref name=canalhistoria /> === Dominiu del Imperiu songhai === [[Ficheru:Medersa Sankore.jpg|thumb|Puertes de la Universidá islámica de Sankore.]] Magar sol control de Mansa Musa la ciudá espolletó, la edá dorada de Tombuctú llegó sol dominiu del [[Imperiu songhai]]; la ciudá foi conquistada poles tropes unviaes pol rei [[Sonni Alí]] en [[1468]]. Esti monarca, animista convencíu, escorrió'l musulmanes y especialmente a los círculos intelectuales de Tombuctú.<ref name=canalhistoria /> El so socesor, [[Askia Mohamed I el Grande|Askia Mohamed I]] foi sicasí un devotu musulmán qu'utilizó a los estudiantes como asesores llegales sobre cuestiones étiques. Sol so reináu, la relixón y l'estudiu ocuparon de nuevu un llugar principal nel Imperiu songhai. Estudiantes de tol mundu islámicu allegaron a la [[Universidá de Sankore]] (una de les primeres d'África) y a les 180 madrasas coles que cuntaba la ciudá, onde s'enseñaba [[teoloxía]], [[Sharia|llei islámica]] y [[lliteratura]]. Unos {{esd|25 000}} alumnos estudiaron un rigorosu programa académicu.<ref name=canalhistoria /> === Dominiu marroquín === En [[1591]], tropes mandaes pol [[Rei de Marruecos|sultán de Marruecos]] conquistaron la ciudá y otres poblaciones de la zona. La espedición taba formada en gran midida por [[Moriscu|moriscos]], al mandu de los cualos atopábase un moriscu castellán conocíu como [[Yuder Pachá]]; la mayor parte d'estos soldaos quedar en Tombuctú y fundiéronse cola población llocal.<ref name=webislam>{{cita web |url=http://www.webislam.com/?idn=5455 |títulu=Al-Andalus en Timbuctú |fechaaccesu=11 de payares de 2008 |autor=Webislam |añu=16 d'abril de 2006}}</ref> El dominiu marroquín duró casi doscientos años, al cabu de los cualos los sultanes perdieron interés pela ciudá cuidao que nun llegaren a controlar les mines d'oru y que resultaba demasiao caru caltener el poder nominal sobre la mesma y sobre la rexón polo xeneral. [[Ficheru:Berber Trade with Timbuktu 1300s.jpg|thumb|left|Tombuctú vistu dende la distancia por [[Heinrich Barth]], el 7 de setiembre de [[1853]].]] Mientres sieglos la entrada a la ciudá tuvo vedada a non [[musulmán|musulmanes]]. El primer européu qu'entró na ciudá foi [[Llión l'Africanu]], un musulmán [[Granada|granadín]] que tuvo nella na primer metá del [[sieglu&nbsp;XVI|sieglu XVI]] acompañando al so tíu nun viaxe diplomáticu. El primer européu non musulmán n'entrar en Tombuctú foi l'esplorador escocés [[Alexander Gordon Laing]], que salió de [[Trípoli (Libia)|Trípoli]] en febreru de [[1825]] col enfotu de estudiar la cuenca del ríu Níxer. Llegó a Tombuctú n'agostu de [[1826]] y foi obligáu a colar poques selmanes dempués, anque nun llegó bien llueñe, pos foi asesináu nel desiertu. (Enantes, seique l'escocés [[Mungo Park]] llogró llegar a ella, pero afogar nel Níxer y con él perdió'l diariu en que lo cuntaba). [[Ficheru:Barthtimbuktu.jpg|thumb|Tombuctú, según el llibru ''Heinrich Barth, viaxes y descubrimientos'', de [[1858]].]] Poco dempués, en [[1827]], visitó la ciudá'l francés [[René Caillié]], que llegó saleando pel ríu Níxer amarutáu de musulmán. Permaneció nella dos selmanes, tomando notes que depués publicaría nel so llibru ''Journal d'un voyage à Tombouctou'' (''Diariu d'un viaxe a Tombuctú''), nel añu [[1830]], de vuelta yá en [[Francia]]. Convirtióse asina nel primer européu en volver de Tombuctú pa cuntalo, anque finó pocos años dempués por cuenta de una enfermedá contraida n'África. Años antes tuviera'l marineru francés [[Paul Jubert]], quien llegó a la ciudá en sufriendo un naufraxu frente a les mariñes de Marruecos y [[Senegal]], siendo fechu prisioneru y conducíu a Tombuctú, onde foi vendíu como esclavu; nunca recuperó la so llibertá y finó al cabu de dellos años en Marruecos como cautivu. === Dominiu francés === En [[1893]] la ciudá cai so la dominación colonial francesa, non ensin la resistencia de los tuareg, que sufrieron grandes baxes. La ocupación francesa caltener hasta [[1960]], cuando'l [[Sudán francés]] independizar col nome de [[Malí|República de Malí]]. === Dempués de la independencia de Malí === [[Ficheru:Mali1974-123 hg.jpg|thumb|Tombuctú en [[1974]].]] La ciudá de Tombuctú, magar la so historia, enfrentar a diversos problemes de calter natural y económicu. De primeres, la situación de la ciudá, bien próxima al desiertu, convertir n'oxetu de fuertes [[Nube de polvo|tormenta de sable]]. Debíu, tamién, a la so proximidá al ríu Níxer, Tombuctú sufre les [[Avenida (hidroloxía)|crecíes]] del ríu que dexen a la ciudá dafechu aisllada. Cuando esto asocede, tan solo puede aportase a ella o abandonala per mediu del tresporte marítimu o cruciando'l desiertu.<ref name=pais>{{cita publicación |url=https://www.elpais.com/articulo/portada/Timbuctu/puertu/ermu/elpepusoceps/20060806elpepspor_7/Tes |editorial=[[El País]] |títulu=Timbuctú, el puertu del desiertu |fecha=6 d'agostu de 2006}}</ref> Per otru llau, el [[turismu]] siempres foi unu de los baluartes más importantes de la mítica ciudá. Sicasí, hai pocos restos que reflexen la rica historia de Tombuctú, siendo la [[mezquita de Djingareyber]] una de les poques atraiciones históriques que permanecen de pies. Les guíes turístiques apenes faen fincapié en Tombuctú y eso refléxase nuna perda considerable de turistes. Un vieyu llocal de Tombuctú recuerda que «antes tol mundu quería venir a Tombuctú, pero agora yá nun vien naide. Solo cuatro turistes. Y los pocos que vienen llárguense aína. Busquen palacios, monumentos y muralles, y cuando nun los ven creen que nun hai nada que valga la pena».<ref name="pais" /> Pa tratar de rellanzar turísticamente la ciudá, el gobiernu de Malí construyó un nuevu aeropuertu na ciudá, inauguráu en [[2006]].<ref name="pais" /> ==== Destrucción ==== {{AP|Destrucción del patrimoniu cultural de Tombuctú}} Nel contestu de la [[rebelión tuareg de 2012]], el [[1 d'abril]] la ciudá cayó en manes del [[Movimientu Nacional pa la Lliberación del Azawad]], una y bones les fuercies militares de Malí retirar d'ella práuticamente ensin lluchar.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/04/01/actualidad/1333275303_214156.html |títulu=Los independentistes tuareg tomen les grandes ciudaes del norte de Malí |fechaaccesu=7 d'abril de 2012 |autor=[[El País (España)|El País]] |fecha=1 d'abril de 2012}}</ref> Mientres los primeros díes la situación foi d'un enorme descontrol, incluyendo saqueos, ensin sabese quién controla la ciudá.<ref name="saqueos">{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/04/04/actualidad/1333558574_866495.html |títulu="Lleváronse hasta les cames y les puertes del hospital" |fechaaccesu=7 d'abril de 2012 |autor=[[El País (España)|El País]] |fecha=4 d'abril de 2012}}</ref> Tres conquistar tuareg d'esta ciudá, dende delles instituciones culturales internacionales fixéronse numberosos llamamientos pa poner fin a esta situación y caltener les ayalgues artístiques que s'atopen nesta ciudá.<ref>{{cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/04/03/actualidad/1333478928_227545.html |títulu=“Hai que salvar el patrimoniu de Tombuctú” |fechaaccesu=7 d'abril de 2012 |autor=[[El País (España)|El País]] |fecha=3 d'abril de 2012}}</ref> Gran parte de los monumentos históricos de la ciudá fueron [[Destrucción del patrimoniu cultural de Tombuctú|destruyíos]] pol [[Yihadismu|grupu terrorista islámicu]] [[Ansar ad-Din]] al consideralos «impíos». El gobiernu maliense, por cuenta de la so debilidá estructural, nun llogró acabar colos terroristes. La Comunidá Internacional movilizar contra estes baltaderes pero tampoco foi capaz de frenar la traxedia. == Xeografía == [[Ficheru:Map of River Niger-es.svg|thumb|Situación de Tombuctú nel cursu del ríu Níxer.]] La rexón de Tombuctú, práuticamente desértica, ocupa una superficie de {{esd|496 611}} km², una área similar a la d'[[España]]. La ciudá ta asitiada na zona norte del ríu Níxer, xusto onde esti más s'avera al desiertu d'El Sáḥara. Foi xunida al ríu por aciu canales qu'entá esisten y funcionen. Sirvir pol [[puertu (navegación)|puertu]] de Kabara, asitiáu a doce quilómetros al este. Mientres sieglos la ciudá viose amenazada pola meyora de les dunes. So la direición de la [[Unesco]] lleváronse a cabo trabajo pa estabilizales y caltener la ciudá de la so meyora.<ref name=nytimes>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2007/08/07/world/africa/07mali.html |títulu=Timbuktu Hopes Ancient Texts Spark a Revival |autor=Lydia Polgreen |editor=[[New York Times]] |añu=7 d'agostu de 2007 |fechaaccesu=13 de payares de 2008 |idioma=inglés}}</ref> === Clima === Tombuctú pertenez a la franxa más septentrional del [[Sahel]] y la más greba. Les [[precipitaciones]] añales tán en redol a un promediu de 160&nbsp;mm y concéntrense mientres cuatro meses de branu nel momentu del [[monzón]]. Agostu ye'l más lluviosu con un total de 63,5&nbsp;mm, pero les agües son irregulares d'un añu a otru. Tocantes a les temperatures, esperimenten variaciones importantes a lo llargo del día. En [[branu]] les temperatures máximes devasen los 40&nbsp;°C ente qu'en [[iviernu]] les temperatures mínimes baxen hasta los 15&nbsp;°C ya inclusive daqué menos. Nestes condiciones la vexetación qu'esiste ye mínima y los cultivos son imposibles ensin riego. <!--Infobox begins--> {{Clima |single_line=yes <!--Entering Yes will display metric and imperial units on same line.--> |ubicación=Tombuctú, Malí |Xin record high C = 41.6 |Feb record high C = 43.5 |Mar record high C = 46.1 |Abr record high C = 48.9 |May record high C = 49.0 |Xun record high C = 49.0 |Xnt record high C = 46.0 |Ago record high C = 46.5 |Set record high C = 45.0 |Och record high C = 48.0 |Pay record high C = 42.5 |Avi record high C = 40.0 |year record high C = 49.0 |Xin high C = 30.0 |Feb high C = 33.2 |Mar high C = 36.6 |Abr high C = 40.0 |May high C = 42.2 |Xun high C = 41.6 |Xnt high C = 38.5 |Ago high C = 36.5 |Set high C = 38.3 |Och high C = 39.1 |Pay high C = 35.2 |Avi high C = 30.4 |year high C = 36.8 |Xin low C = 13.0 |Feb low C = 15.2 |Mar low C = 18.5 |Abr low C = 22.5 |May low C = 26.0 |Xun low C = 27.3 |Xnt low C = 25.8 |Ago low C = 24.8 |Set low C = 24.8 |Och low C = 22.7 |Pay low C = 17.7 |Avi low C = 13.5 |year low C = 21.0 |Xin record low C = 1.7 |Feb record low C = 7.5 |Mar record low C = 7.0 |Abr record low C = 8.0 |May record low C = 18.5 |Xun record low C = 17.4 |Xnt record low C = 18.0 |Ago record low C = 20.0 |Set record low C = 18.9 |Och record low C = 13.0 |Pay record low C = 11.0 |Avi record low C = 3.5 |year record low C = 1.7 |Jan rain mm = 0.6 |Feb rain mm = 0.1 |Mar rain mm = 0.1 |Apr rain mm = 1.0 |May rain mm = 4.0 |Jun rain mm = 16.4 |Jul rain mm = 53.5 |Aug rain mm = 73.6 |Sep rain mm = 29.4 |Oct rain mm = 3.8 |Nov rain mm = 0.1 |Dec rain mm = 0.2 |year rain mm = 182.8 |unit rain days = 0.1 mm |Jan rain days = 0.1 |Feb rain days = 0.1 |Mar rain days = 0.1 |Apr rain days = 0.6 |May rain days = 0.9 |Jun rain days = 3.2 |Jul rain days = 6.6 |Aug rain days = 8.1 |Sep rain days = 4.7 |Oct rain days = 0.8 |Nov rain days = 0.0 |Dec rain days = 0.1 |year rain days = 25.3 |Xin sun = 263.9 |Feb sun = 249.6 |Mar sun = 269.9 |Abr sun = 254.6 |May sun = 275.3 |Xun sun = 234.7 |Xnt sun = 248.6 |Ago sun = 255.3 |Set sun = 248.9 |Och sun = 273.0 |Pay sun = 274.0 |Avi sun = 258.7 |year sun = 3106.5 |source 1 = [[World Meteorological Organization]],<ref> {{cita web |url= http://www.worldweather.org/034/c00134.htm |títulu= World Weather Information Service – Tombouctou (1950-2000) |fechaaccesu=14 de febreru de 2011 |editorial= World Meteorological Organization}}</ref> NOAA (sun 1961–1990)<ref name = NOAA> {{cita web |url= ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG__I/M1/61223.TXT |títulu= Tomb (Tombouctou) Climate Normals 1961-1990 |editorial= [[National Oceanic and Atmospheric Administration]] |fechaaccesu=12 d'ochobre de 2015}}</ref> |fecha=August 2010 |source 2 = Meteo Climat (record highs and lows)<ref name = meteoclimat> {{cita web |url= http://meteo-climat-bzh.dyndns.org/index.php?page=stati&id=682 |títulu= Station Tombouctou |editorial= Meteo Climat |idioma=francés |fechaaccesu=10 de xunu de 2016}}</ref> }}<!--Infobox ends--> == Economía == [[Ficheru:Airport in Timbuktu.jpg|thumb|Aeropuertu de Tombuctú.]] [[Ficheru:Bactombou.png|thumb|Tresbordador en Tombuctú.]] La ciudá ye'l centru económicu de la rexón. Alluga los principales servicios públicos y tamién ye la sede d'[[ONG]] que trabayen na zona. Ye un centru comercial de productos básicos, especialmente de sal, que s'estrayi de les mines de Taoudeni (700&nbsp;km al norte); esta solía llegar a la ciudá en camellos, sicasí, cada vez lleguen menos camellos y más camiones. Tamién se comercia colos testiles, el cueru y dellos oxetos d'artesanía tuareg. Como principal centru turísticu de la rexón, tien dos hoteles y delles [[axencia de viaxes|percancies de viaxes]]. == Tresporte == Puede llegase a la ciudá n'avión nel vuelu selmanal que xune la ciudá con Mopti (cuando'l númberu de viaxeros ye abondu); en coche pel camín que lleva a Douentza; por [[tresbordador]] al traviés del ríu Níxer o bien en caravana travesando'l desiertu. Una canal, que sumiera por cuenta de sedimentación, conectaba la ciudá direutamente al ríu Níxer. El gobiernu [[Libia|libiu]] financió un proyeutu construyir otra canal navegable que llevara de nuevu les agües del ríu hasta la ciudá, que se terminó en [[setiembre de 2007]].<ref name=nytimes /> == Alministración == Tombuctú ye la capital de la [[Tombuctú (rexón)|rexón del mesmu nome]]. Coles mesmes ser del [[Tombuctú (círculu)|círculu]] y de la [[Tombuctú (comuña)|comuña]] homónimos. == Demografía == {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; float: right; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; text-align: center" |-style="background-color: black; color: white;" !colspan=2|Evolución de la población<ref name=censo /> |----- |-style="background-color: black; color: white; font-weight: bold;" | Añu | Habitantes |----- | 1976 | 19.166 |-bgcolor="#EFEFEF" | 1987 | 31.962 |----- | 1998 | 31.973 |-bgcolor="#EFEFEF" | 2008 | 35.657 |} Tombuctú ye la llocalidá más poblada de la rexón homónima, con 35.657 habitantes.<ref name=censo /> En redol a un 80% d'ellos falen una [[llingües songhay|llingua songhay]] llamada [[idioma koyra chiini|koyra chiini]]. Grupos más pequeños, que suponíen el 10% de la población cada unu primero que fueren espulsaos mientres la [[rebelión Tuareg (1990-1995)|rebelión Tuareg de 1990 a 1995]], falen [[hasanía]] y [[llingües bereberes|tamashek]]. Los moriscos que llegaron cola invasión marroquina del [[sieglu XVI|sieglu&nbsp;XVI]] y entemeciéronse cola población llocal caltuvieron el so idioma, un amiestu del castellán y del árabe; col pasu del tiempu un gran númberu de términos castellanos pasaron al songhay.<ref name=webislam /> Na so dómina de mayor rellumanza, mientres el reináu de los Askia, la ciudá cuntó con más de 100.000 habitantes de diverses etnies: bereberes, árabes, mauritanos, bambas y tuareg.<ref name=webislam /> == Cultura == === Monumentos === {{Ficha de Patrimoniu de la Humanidá | Nome = Tombuctú | Imaxe = Djingareiber cour.jpg | Tamañu = 270 | Pie = [[Mezquita de Djingareyber]] | País = {{MLI}} | Tipu = '''<span style="color:#F4A460">Cultural</span>''' | Criterios = ii, iv, v | ID = 119rev | Rexón = [[Patrimoniu de la Humanidá n'África|África]] | Añu = 1988 | Extensión = | peligru = 1990-2005<br/>dende '''<span style="color:#FF0000">2012</span>''' | Coordenaes = non }} La mayor parte del área de la ciudá ta dedicada a mercaos y espacios públicos. Les sos cais son de sable, estreches y tropezoses. Unu de los llugares más atrayentes pal visitante ye la so muralla, d'unos 5&nbsp;km, pero tamién la [[Mezquita de Djingareyber]] (la grande), construyida en [[1325]] pol arquiteutu granadín [[Abu Haq Ye Saheli|Ishaq Ye Saheli]], a pidimientu del [[mansa de Malí|Mansa]] (''[[Imperiu de Malí|Emperador de Malí]]'') [[Mansa Musa|Musa]]. Esta ye la única mezquita a la que pueden aportar los visitantes non musulmanes. Tamién ye apreciable la guapura de la [[Mezquita de Sankore]], convertida n'universidá islámica; el [[Palaciu Buctú]] y la [[Mezquita Sidi Yahya]], alcordances de la edá d'oru d'esta ciudá. La [[desertización]] y l'acumuladura d'arena trayida pol vientu secu ''[[harmattan]]'', destruyó la vexetación, el suministru d'agua y munches estructures históriques de la ciudá. Arriendes de la so declaración como [[Patrimoniu de la Humanidá]] pola [[Unesco]] en [[1988]] desenvolviéronse programes pa caltener y protexer la ciudá de la meyora de los sables del desiertu.<ref name=nytimes /><ref>{{cita web |url=http://whc.unesco.org/en/news/245 |títulu=Mali Launches Development of Timbuktu Management and Conservation Plan |autor=[[Unesco]] |añu=10 d'abril de 2006 |fechaaccesu=15 de payares de 2008}}</ref> Sicasí, la inestabilidá política (con tintes relixosos) del país llevó a la destrucción de templos<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2012/06/30/actualidad/1341070202_174744.html Los islamistes malienses destrúin el mausoléu d'un santu en Tombuctú]</ref> A fines de setiembre de [[2003]], terminóse la construcción de la Biblioteca Andalusí de Tombuctú», onde s'alluguen más de 3.000 volumes con manuscritos de tan rica cultura, pertenecientes na so mayoría a los [[sieglu XV|sieglos&nbsp;XV]] y [[sieglu XVI|XVI]].<ref>{{cita web |url=http://www.islamyal-andalus.org/control/noticia.php?id=476 |títulu=El periplu d'una biblioteca |autor=Jesús Sánchez Xaén |editor=Islam y A el-Andalus |añu=xineru de 2005 |fechaaccesu=15 de payares de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071109115753/http://www.islamyal-andalus.org/control/noticia.php?id=476 |fechaarchivu=9 de payares de 2007 }}</ref> «[[La Caravana del manuscritu andalusí]]» ye un documental de [[Lidia Peralta]] que narra la historia d'estos manuscritos, conocíos como los [[Manuscritos de Tombuctu]]. La ciudá foi nomada a ser una de les [[Nueves siete maravíes del mundu modernu]]; llegó hasta la final, pero finalmente nun ganó. == Ciudaes hermanaes == Les [[hermanamientu de ciudaes|ciudaes hermanaes]] con Tombuctú son: * {{bandera|GER}} [[Chemnitz]], [[Alemaña]]<ref name=bbcnews>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/6062360.stm |títulu=Search on for Timbuktu's twin" |autor=[[BBC News]] |añu=18 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=10 de payares de 2008 |idioma=inglés}}</ref><ref name=sz>{{cita web |url=http://www.sz-online.de/nachrichten/artikel.asp?id=554820 |títulu=Von China bis nach Mali - Chemnitz ist international |autor=[[Süddeutsche Zeitung]] online |añu=11 d'avientu de 2003 |fechaaccesu=10 de payares de 2008 |idioma=alemán}}</ref> * {{bandera|GBR}} [[Hay-on-Wye]], [[Gales]], [[Reinu Xuníu]]{{demostrar}} * {{bandera|TUN}} [[Kairuán]], [[Tunicia]]<ref name=bbcnews /> * {{bandera|MAR}} [[Marrakech]], [[Marruecos]]<ref name=bbcnews /> * {{bandera|FRA}} [[Saintes]], [[Francia]]<ref name=bbcnews /> * {{bandera|EUA}} [[Tempe (Arizona)|Tempe]], [[Arizona]], [[Estaos Xuníos]]<ref name=bbcnews /> * {{bandera|Sáḥara Occidental}} [[Tifariti]], [[Sáḥara Occidental]] == Fuentes == == Referencies == {{llistaref|2}} === Bibliografía === * "Los otros españoles. Los manuscritos de Timbuctú: Andalusíes nel Níxer" [[Ismael Diadié]] y [[Manuel Pimentel]]. (Edición Martínez Roca, Madrid, 2004). * "Los postreros visigodos. La Biblioteca de Timbuctú" Ismael Diadié (RD Editores, 2003) La biblioteca de Timbuctú y la saga de los Kati. * "De Córdoba a Timbuktu, historia del renegáu Sulayman del Pozu" Adelina Cano y Vicente Millán (Almuzara, 2006) Rellaciones ente la Península Ibérica y la Curva del Níxer al traviés de la biografía de Sulayman del Pozu, unu de los bajá de Timbuktu d'orixe cordobés. == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://whc.unesco.org/fr/list/116/ Tombuctú] ([[Unesco]]) (n'[[idioma inglés|inglés]] y en [[idioma francés|francés]]) * [http://www.elcorresponsal.com/modules.php?name=News&file=article&sid=5064 Timbuctú, una Alexandría nel África negra] * [http://unesdoc.unesco.org/images/0018/001894/189454s.pdf Tombuctú desvela un llau ocultu de la historia d'África], ''El Corréu de la UNESCO'', 2007-5, páxs. 7-9 * [http://unesdoc.unesco.org/images/0006/000666/066613so.pdf#66052 En Tombuctú, centru de cultura medieval, el comerciu del llibru yera'l más prósperu], ''El Corréu de la UNESCO'', ochobre de 1959. * [http://www.historiasdenuestroplaneta.com/tombuctu/ Diariu d'un viaxe en autostop hasta Tombuctú, con testimoniu de los sos habitantes] {{Tradubot|Tombuctú}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Azawad]] [[Categoría:Historia del islam]] [[Categoría:Llocalidaes de Malí]] [[Categoría:Patrimoniu de la Humanidá en Malí]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con referencies a la RAE]] k1t19eu0heqcbfi5an3z9wzsogp9yr5 0 138323 3709545 3528807 2022-08-19T06:32:45Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Oviedo el viajero JMM.JPG|miniatura|Estatua dedicada al viaxeru na ciudá d'[[Uviéu (España)|Uviéu]] (España).]] '''Viaxe''' ye'l cambéu na [[lugar|ubicación]] de les persones que se realiza al traviés de los medios de [[tresporte]], yá sían mecánicos o de tracción animal, o'l viaxe realizáu puramente a cuerpu. Los viaxes pueden ser llevaos a cabu por [[diversión|recreación]] (como parte del [[turismu]] o pa visitar [[amistá|amigos]] y [[familia]]), pero tamién por munches otres razones, como la [[arte|práctico artística]] o la [[migración humana|migración]], pa fuxir d'una [[guerra]], por motivos de [[salú]], etc. Nos países desenvueltos esiste una peramplia rede de tresporte públicu a tolos niveles, nel ámbitu de la mesma ciudá, dientro d'una nación y de xacíu de forma internacional, cubierta principalmente pol [[ferrocarril]] y l'[[aviación]], o con vehículos apropiaos al traviés de [[cai]]s, [[carretera|carreteres]], y [[Camín rural|caminos]]. Puede viaxase al traviés del cielu, como pue ser el casu de dirixibles, helicópteros, aviones, globos... al traviés del océanu, ríos y mares, por aciu embarcaciones, en fondures submarines por aciu el submarín (anque ye un vehículu primordialmente de guerra), pel espaciu por aciu cohetes espaciales y tresbordadores, y el más estendíu, per tierra, principalmente polos tramu asfaltaos pol home (carreteres), casi puramente col usu de dalgún vehículu (automóvil, autocar, bicicleta...), según en trenes usando la rede de ferrocarril. == Viaxes y turismu == Munchos estudios determinaron que'l turismu y los viaxes tuvieron históricamente amestaos. Sicasí, a diferencia d'otros tipos de desplazamientu, el turismu adquier una naturaleza comercial. El viaxe turísticu sería consecuencia d'un aumentu nel tiempu llibre y de meyores salariales producíes poles lluches sindicales y la meyora teunolóxica en materia de movilidá.<ref>Pastoriza, Y. (2011): ''La conquista de les vacaciones, curtia historia del turismu n'Arxentina''. Buenos Aires: Edhasa, 2011.</ref><ref>Wallingre, N. (2007): ''Historia del turismu arxentín''. Buenos Aires: Ediciones Turístiques, 2007.</ref><ref>Woodside, A. G., y King, R. I. (2001): «An updated model of travel and tourism purchase-consumption systems», artículu na revista ''Journal of Travel & Tourism Marketing'', 10 (1), páxs.&nbsp;3-27.</ref><ref>Guzmán, L. F. J. (1986): ''Teoría turística: un enfoque integral del fechu social''. Bogotá: Universidá Externado de Colombia, 1986.</ref> Esta visión lleva a cuestionar la idea de qu'antes de la [[modernidá]] esistieren práutiques turístiques n'otres sociedaes o civilizaciones yá estinguíes. Hai pruebes abondes p'afirmar qu'otres civilizaciones tuvieron les sos propies práutiques turístiques, al marxe del turismu modernu. Dellos académicos -como [[Teodoro Mommsen]]- afirmen que'l primera turista na Historia foi l'emperador romanu [[Adriano]], quien nació en [[Italica]] na romana [[Hiberia]] y percorrió col so viaxes tolos rincones del so imperiu (vease [[Adriano#Viaxes]]). == Ver tamién == * [[Axencia de viaxes]] * [[Albergue xuvenil]] * [[Estación turística]] * [[Hostal]] * [[Hostelería]] * [[Mochileru]] * [[Vuelu espacial]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Viaxes}} {{RAI|viaxe}} {{Tradubot|Viaje}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Viaxe|Viaxe]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] fyplug9pxqq5marhdenh2wfkco6wy1i 0 138409 3709805 3423251 2022-08-19T09:14:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{orde}} La '''Orde de Lenin''' (en [[idioma rusu|rusu]] ''Орден Ленина'', ''Orde Lenina''), llamada asina pol líder de la [[Revolución rusa de 1917|Revolución rusa]], foi la segunda [[condecoración]] nacional n'orde d'importancia de la [[Xunión Soviética]] y la más alta condecoración civil. La Orde yera dada: * A los civiles, por servicios destacaos al Estáu; * A los miembros de les fuercies armaes, por serviciu exemplar; * A los promotores de l'amistá y la cooperación ente los pueblos y el fortalecimientu de la paz * Por otros servicios meritorios al Estáu y a la sociedá soviética. Los premiaos como [[Héroe de la Xunión Soviética]] o [[Héroe del Trabayu Socialista]] recibíen simultáneamente la Orde, que yera concedida pol [[Presidium]] del [[Sóviet Supremu]]. Esta foi dada tamién a ciudaes, compañíes, fábriques, rexones, unidaes militares y navíos. Foi establecida pol Comité Central el [[6 d'abril]] de [[1930]]. El primer gallardoniáu foi'l periódicu [[Komsomolskaia Pravda]] el [[23 de mayu]] de [[1930]]. Los primeres gallardoniaos estranxeros fueron dos mecánicos d'aeronaves [[Estaos Xuníos|estauxunidenses]], el [[10 de setiembre]] de [[1934]], pola so participación nes operaciones de busca y rescate de la nave [[Desastre del Cheliuskin|Cheliuskin]]. == Carauterístiques == El diseñu final de la Orde de Lenin foi aprobáu en [[1934]]. Consistía d'una medaya conteniendo un discu cola imaxe de [[Vladimir Lenin]] en [[platín]]. El discu ta arrodiáu por dos espiges de [[trigu]] en [[oru]], y una bandera colorada cola pallabra ''Lenin'' (''Ленин''). Sobre la izquierda apaez una estrella colorada, y l'emblema del focete y el martiellu, tamién en colloráu, allugar na parte inferior. La medaya yera usada na parte izquierda del pechu, orixinalmente ensin cinta, y depués con una cinta colorada con dos bandes marielles a cada llau. == Dellos premiaos == [[Ficheru:Vrachi-timashuk.png|thumb|200px|[[Ukaz|Decretu]] del Presidium de [[1953]] pol que se concedió la '''Orde de Lenin''' a [[Lidia Timashuk]].]] * Toles Repúbliques soviétiques * Ciudaes ** [[Moscú]] ** [[Leningráu]] ** [[Volgográu]] * Compañíes ** El diariu [[Pravda]] ** La fábrica d'automóviles [[Gorkovski Avtomobilny Zavod]] (GAZ) * Persones ** [[Fidel Castro]] (1926-2016), presidente [[cubanu]]. ** [[Yuri Gagarin]] (1934-1968), [[cosmonauta]]. ** [[Valentina Tereshkova]] (n. 1937), cosmonauta. ** [[Mario del Mónaco]] (1915-1982), [[tenor]] italianu. ** [[Nikita Khrushchov]] (1894-1971), [[Presidente del Conseyu de Ministros de la URSS|presidente]] del [[Conseyu de Ministros de la URSS|Conseyu de Ministros]]. ** [[Nikolái Ostrovski]] (1904-1936), escritor. ** [[Kim Philby]] (1912-1988), doble axente británicu/soviéticu. ** El mariscal [[Josip Broz Tito]] (1892-1980), presidente de Yugoslavia 1945-1980. ** [[Oleg Antonov]] (1906-1984), inxenieru aeronáuticu. ** [[Lev Yashin]] (1929-1990), futbolista. ** [[Viktor Chukarin]] (1921-1984), [[ximnasta artísticu]]. ** [[Larisa Latynina]] (n. 1934), [[ximnasta artística]]. ** El mariscal [[Gueorgui Zhúkov]] (1896-1974). ** [[Yakov Borisovich Zel'dovich|Yakov Zel'dovich]] (1914-1987), científicu. ** [[Vladislav Tretiak]] (n. 1952), xugador de [[ḥoquei sobre xelu]]. ** [[Lyudmila Pavlichenko]] (1916-1974), francotiradora. ** [[Nikolai Chebotarev]] (1894-1947), matemáticu. ** [[Máximu Gorki]] (1868-1936), escritor. ** El mariscal [[Konstantin Rokossovsky]] (1896-1968). ** El xeneral [[Andréi Vlásov]] (1900-1946), que depués collaboró colos [[nazi]]s. ** [[Dmitri Maksútov]] (1896-1964), ópticu. ** El sarxentu [[Melitón Kantaria]] (1920-1993). ** [[Arnaldo Tamayo Méndez]] (n. 1942), cosmonauta cubanu. ** [[Rubén Ruiz Ibárruri]] (1920-1942), combatiente español. ** [[Vasili Záitsev]] (1915-1991), francotirador. ** [[Semion Nomokonov]] (1900-1973), francotirador. ** [[Nikolái Kámov]] (1902-1973), constructor d'helicópteros. ** [[África de las Heras]] (1909-1988), espía [[ceutí]], darréu nacionalizada soviética. ** [[Elena Mukhina]] (1960-2006), ximnasta artística. ** [[Dolores Ibárruri]] (1895-1989), Secretaria Xeneral del [[Partíu Comunista d'España]]. ** [[Hồ Chí Minh]] (1890-1969), líder [[vietnamita]]. == Ver tamién == *[[Órdenes, condecoraciones y medayes de la Xunión Soviética]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.russian-medals.net/chkord4.htm Orde de Lenin - 1930] (n'inglés) {{Tradubot|Orden de Lenin}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Órdenes, condecoraciones y medayes de la Xunión Soviética|Orde de Lenin]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] t5vhd5x9rdoycsmhhstgf3i1swqn7da 0 138421 3709310 3668797 2022-08-18T13:39:48Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Padre de familia}} {{serie de televisión}} '''''Family Guy''''' ye una [[serie de televisión]] animada d'[[Estaos Xuníos]] p'adolescentes y adultos creada pol direutor, guionista y cantante [[Seth MacFarlane]] en 1999. La serie centrar nos Griffin, una [[familia disfuncional]] que los sos componentes son: los padres [[Peter Griffin|Peter]] y [[Lois Griffin|Lois]]; los sos fíos [[Meg Griffin|Meg]], [[Chris Griffin|Chris]], y [[Stewie Griffin|Stewie]]; y el so perru [[antropomorfismu|antropomorfu]] [[Brian Griffin|Brian]]. La serie ta asitiada na ciudá ficticia de [[Quahog]], [[Rhode Island]]. La clasificación varia en TV PG y TV 14. La serie foi creada por MacFarlane en faciendo dos curtiumetraxes ''[[Larry Shorts|The Life of Larry]]'' y ''[[Larry Shorts|Larry & Steve]]''. MacFarlane rediseñó los protagonistes de los curtios fechos por él; Larry y el so perru Steve, llamándolos Peter y Brian, respeutivamente. MacFarlane apurrió un pilotu de 15 minutos a la FOX que lo emitió'l 20 d'avientu de 1998. Dempués de la emisión del pilotu la serie recibió lluz verde y empezó la so producción. Poco dempués de terminar la tercer temporada de ''Padre de familia'' en 2001, FOX atayó la serie, pero por cuenta de la demanda del públicu y la medría de les ventes de los [[DVD]]<ref>{{cita web | url = http://www.usatoday.com/life/television/news/2004-03-24-family-guy_x.htm | títulu = &#39;Family Guy' un-canceled, thanks to DVD sales success | fechaaccesu = 4 de febreru de 2007 | editorial = [[USA Today|USAToday.com]] }}</ref> más les reposiciones en [[Adult Swim]], la serie volvió en 2004 convenciendo a la cadena de que reemitieran la serie. == Historia == ''Padre de familia'' crear en 1999 tres (la so predecesora) ''[[Larry Shorts]]'' atrayendo l'atención de FOX mientres los anuncios na [[Super Bowl XXXIII|Super Bowl de 1999]]. Anuncióse la so cancelación, pero un cambéu na direición de la cadena y les demandes del públicu fixéron-yos reconsiderar la so postura, volver# a entamar na [[Episodios de Padre de familia#Temporada 3|tercer temporada]], tres el final de la temporada, la serie foi atayada de nuevu. Les reposiciones en Adult Swim impulsaron l'interés de que'l programa siguiera, más los beneficios nes ventes de los DVD nun añu (2.2 millones de copies al añu) anovaron l'interés de la cadena.<ref>McKinley, Jesse. [http://www.nytimes.com/2005/05/02/arts/television/02fami.html?_r=1&oref=slogin "Canceled and Resurrected, on the Air and Onstage"], ''[[The New York Times]]'', May 2, 2005. Accessed December 3, 2007. "First off, there was the countdown to the season premiere of "Family Guy," the animated Fox sitcom, which had been canceled in 2002, only to be revived after the show's DVD sales and its syndicated ratings caught the network's attention."</ref> ''Padre de familia'' volvió a la producción en 2004 produciéndose cuatro temporaes más (d'un total de siete) y una película direuta en DVD titulada ''Stewie Griffin: The Untold Story''. La serie celebró oficialmente'l [[Stewie Kills Lois|episodiu 100]] mientres la [[Episodios de Padre de familia#Temporada 6|sesta temporada]] na seronda de 2007, consiguiente a la sindicación de la serie.<ref>"Stewie Kills Lois" is the 104th separate half-hour episode, but was advertised as 100th because the three episodes that comprised ''[[Stewie Griffin: The Untold Story]]'' are not included in Fox's official episode count. Fox also counts the hour long episode "[[Blue Harvest]]" as two separate episodes.</ref> Anguaño, la serie tien contratada hasta 2017 la producción de nuevos episodios.<ref name=bigdeal>{{cita publicación|nome=Eric|apellíu=Goldman|títulu=Big New Deal for Family Guy's Seth MacFarlane|url=http://tv.ign.com/articles/871/871629p1.html|editorial=''[[IGN (sitiu web)|IGN]]''|fecha=5 de mayu de 2008|fechaaccesu=11 de mayu de 2007}}</ref> === Creación === ''Padre de familia'' emitióse'l [[31 de xineru]] de [[1999]] n'[[Estaos Xuníos]], previu al [[Super Bowl XXXIII]]. En ''Family Guy Live in Montreal'', [[Seth MacFarlane]] comentó que quería faer un programa animáu pa impresionar a una moza. Seth MacFarlane escribió'l primer episodiu del que seria'l pilotu de ''Padre de familia'' pal programa ''The Cartoon Cartoon Show'' de [[Cartoon Network]]. La serie llamábase ''[[Larry Shorts]]'' del [[Seth MacFarlane|mesmu creador]] (predecesora de ''Padre de familia''). [[Brian Griffin]] foi inspiráu en Steve, un perru antropomorfu d'aquella serie tresmanao y atopao por Larry, un gordu fatu del que s'inspiró pa crear a [[Peter Griffin|Peter]]. Mientres el tiempu d'esos episodios hubo munchos personaxes que tuvieron semeyances colos personaxes de ''Padre de familia'' (por casu, un pilotu espertu n'amiestes que resultó ser [[Glenn Quagmire|Quagmire]]). Por cuenta de que l'audiencia principal de Cartoon Network yera dirixida principalmente pal públicu infantil, la serie ''Larry Shorts'' tuvo un conteníu bastante nidiu a diferencia de ''Padre de familia''. La serie emitir hasta los díes presentes n'Estaos Xuníos en FOX el 31 de xineru de 1999 dempués de la Super Bowl XXXIII. Esti episodiu captó l'atención de 22 millones de televidentes. El programa emitióse como una serie regular n'abril y añediéronse seis episodio más hasta completar la [[Episodios de Padre de familia#Temporada 1|primer temporada]] a mediaos de mayu. La primer temporada tuvo siete episodio onde s'introdució a los personaxes principales. La [[Episodios de Padre de familia#Temporada 2|segunda temporada]] empezó'l 23 de setiembre de 1999 y tuvo la competencia d'otres series. Dempués de solu dos episodios de la segunda temporada, ''Padre de familia'' foi retirada de la programación y emitida a la temporada. La emisión volvió en marzu de 2000 hasta'l final de temporada con 21 episodios. La [[Episodios de Padre de familia#Temporada 3|tercer temporada]] contenía 21 episodios emitíos dende'l 11 de xunetu de 2001 hasta febreru de 2002. Mientres les emisiones de la segunda y tercer temporada, la FOX contraprogramó con frecuencia la serie dellos díes siguíos, por cuenta de ello decayó l'audiencia de la serie. Cuando ''Padre de familia'' emitir en [[Reinu Xuníu]] y los DVD que fueron publicaos ellí (12 de payares de 2001), los siete primeros episodios de la segunda temporada fueron incluyíos nel DVD de la primer temporada compensando'l númberu de capítulos nos dos primeros DVD a 14 cada unu. Esto resultó en que les tiraes posteriores en DVD taben etiquetaes incorreutamente no que se refier a la temporada orixinal norteamericana (exemplu: la séptima temporada en DVD (''6 n'EE.XX.'') contenía episodios de la sesta (''5 n'EE.XX.)).'' Hubo un gran alderique mientres la segunda y tercer temporada sobre los rumores de si ''Padre de familia'' sería anovada o cancelada. La FOX anunció en públicu que la serie diba ser atayada a la fin de la segunda temporada. Nun intentu de convencer a FOX pa volver a entamar la emisión del programa, dellos fans ablayaos abrieron [[website]]s, crearon pidimientos de firmes y escribieron cartes a la cadena. Un cambéu na direición de la cadena dexó la producción de trelce nuevos episodios, formando la base de la tercer temporada. Bien conscientes de lo incierto del futuru del programa, los guionistes fixeron referencia a dicha incertidume en munchos episodios, cuantimás en ''[[The Thin White Line]]'', onde la Fox dexó-yos dicir la pallabra ''fuck'' (nel minutu 15:55 del episodiu) per primer vegada, ensin despintalo por aciu ruios de fondu como por casu una campana. A cambéu se superpuso un pitíu. ''Padre de familia'' caltuvo amás una fuerte competencia con ''[[Survivor (USA)|Survivor]]'' y ''[[Friends]]'' compartiendo'l mesmu horariu d'emisión a les 20:00, lo cual foi mentáu (tres la so segunda cancelación) en ''[[Stewie Griffin: The Untold Story]]''. Mientres la tercer temporada, FOX anunció la cancelación definitiva de la serie. === Intentos de reemisión === La cancelación de la serie na tercer temporada foi un golpe pa los fans, quien fixeron esfuercios pa convencer a FOX de que volvieren volver# a entamar la serie. Realizóse un pidimientu online llogrando cerca de 100.000 firmes, tamién hubo unviaes masives de correos electrónicos a la cadena, cartes a los executivos de la FOX (dalgunes con amenaces de boicó) y manifestaciones como protesta pa "salvar" ''Padre de familia''. Tres los esfuercios d'otres cadenes, especialmente [[United Paramount Network|UPN]] p'adquirir los derechos d'emisión de ''Padre de familia'' fallaron. === Regresu a la televisión === En 2003, ''Padre de familia'' llogró'l so primer pase sindicáu na cadena canadiense [[Teletoon (Canadá)|Teletoon]], onde rápido algamó una popularidá masiva, gracies a les frecuentes emisiones. Munchos meses dempués, los reestrenos de la serie finalmente atoparon un llar fixu nel bloque nocherniegu Adult Swim de la cadena Cartoon Network, na que siguió retresmitiéndose a lo llargo de 2008. Según un informe de prensa de Cartoon Network {{cquote|''Padre de familia'' lidera la so franxa horaria ente aquellos d'ente 18 a 24, y dacuando fixo frente a programes como ''[[The Late Show with David Letterman]]'' y ''[[The Tonight Show with Jay Leno]]'' ente aquellos de 18 a 34 y de 18 a 24<ref>{{cita publicación|nome=Stephen|apellíu=Battaglio|títulu=The Second Life of Brian|editorial=TV Guide|fecha=1 al 7 de mayu de 2005}}</ref>}} La serie llogró un gran ésitu de ventes en DVD en poniéndose a la venta nel mercáu estauxunidense ([[NTSC]], [[Códigos rexonales DVD|Rexón 1]]) el 15 d'abril de 2003. Estremada en dos volúmenes, ''Padre de familia'' vendió 2.2 millones d'unidaes de DVD el primer añu,<ref>{{cita publicación|nome=Jennifer|apellíu=Netherby|títulu=DVD keeps Family alive|editorial=Videu Business|fecha=[[29 de marzu]] de [[2004]]}}</ref> superando otres publicaciones de DVD de 2003 de demás series de televisión, incluyendo ''[[Sex and the City]]'' y les temporaes de ''[[Friends]]''. La significativa audiencia en Cartoon Network en combinación coles ventes ensin precedentes de los DVD fixo correr los rumores alrodiu de los planes de la FOX pa volver a entamar la serie. El 19 de payares de 2003, [[Y!]] y el so [http://www.eonline.com website] informaron que FOX tuvo axustando col creador de ''Padre de familia'', Seth MacFarlane pa volver a entamar la emisión del programa con 35 nuevos episodios. El 27 de febreru de 2004, nuna entrevista a [[IGN (sitiu d'Internet)|IGN]], MacFarlane confirmó que la producción de ''Padre de familia'' volvería volver# a entamar.<ref>{{cita web|url=http://dvd.ign.com/articles/495/495464p1.html?fromint=1|títulu=The Family Guy To Return&nbsp;— Production begins for a 2005 return to TV.|fechaaccesu=12 de xunetu de 2006|apellíu=Patrizio|nome=Andy|fecha=[[27 de febreru]] de [[2004]]|editorial=IGN.com}}</ref> MacFarlane dio más detalles nuna entrevista concedida a la [[British Broadcasting Corporation|BBC]].<ref>{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/cult/news/cult/2004/02/17/13587.shtml|títulu=Cult Television&nbsp;— Family Guy|fechaaccesu=12 de xunetu de 2006|editorial=BBC.co.uk|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060521053030/https://www.bbc.co.uk/cult/news/cult/2004/02/17/13587.shtml|fechaarchivu=21 de mayu de 2006}}</ref> El 26 de marzu de 2004, FOX, anunció oficialmente'l so compromisu pa la producción de siquier 22 episodios de Padre de familia pa la so emisión en 2005. [[Adult Swim]] dexó una puerta abierta a que se tresmitieren estos episodios, empezando'l 1 de mayu de 2005, Seth MacFarlane declaró, {{cita|Emocióname increíblemente que teamos trabayando otra vegada en ''Padre de familia''. Toos esos mozos alloriaos que se emperraban en que yo traxera'l programa de vuelta agora van poder dexar de fadiame y pasar a asuntos más serios, como salvar ''[[Coupling (serie estauxunidense)|Coupling]]''}}. La premier de la [[Episodios de Padre de familia#Temporada 4|cuarta temporada]] de ''Padre de familia'' emitir en FOX, el 1 de mayu de 2005 a les 21:00 [[Tiempu del Este|hora esti n'Estaos Xuníos]] riéndose en primer llugar de los problemes pasaos de la serie al amosase un [[flax back]] ambientáu en 2002 nel episodiu ''[[North by North Quahog]]'' onde [[Peter Griffin|Peter]] fai mención de toles series que teníen que fracasar (y de fechu fracasaron) por que los volvieren a reponer. Una razón importante del ésitu actual de la serie ye la franxa televisiva del domingu nueche xunto a otros programes animaos de la FOX. El reestreno de la cuarta temporada dio empiezu'l 9 de xunu de 2005 en Adult Swim. Dos años dempués de la cancelación de ''Padre de familia'' llanzóse la película direutamente en DVD ''[[Stewie Griffin: The Untold Story|Family Guy Presents Stewie Griffin: The Untold Story]]'', película formada por trés episodios de ''Padre de familia'' combinaos nuna única trama (con escenes adicionales).<ref>{{cita web|url=http://www.eonline.com/News/Items/0,1,16794,00.html|títulu="Family Guy" Flick Hits DVD|fechaaccesu=12 de xunetu de 2006|fecha=[[21 de xunu]] de [[2005]]|apellíu=Grossberg|nome=Josh|editorial=Y! Online|urlarchivu=https://archive.is/20120629050925/http://uk.eonline.com/news/Items/0,1,16794,00.html|fechaarchivu=29 de xunu de 2012}}</ref> La película de 88 minutos de duración tuvo ensin clasificación d'edaes (nel [[Reinu Xuníu]] calificar con 15), incluyendo audiocomentario, material esaniciáu y otros conteníos adicionales. A la fin de la cuarta temporada, en mayu de 2006, emitióse una versión editada de la película. L'argumentu de la mesma céntrase en Stewie atopándose a la so "yo" del futuru y como va ser el so porvenir. Originariamente la película diba realizase antes de los episodios de televisión, pero la cinta retardóse cuando arrincaron les idees pa los episodios El mesmu día de la publicación del DVD, [[Variety]] informó que 20th Century Fox diera lluz verde a la producción de 22 nuevos episodios de ''Padre de familia'', que empezaría la so emisión el 10 de setiembre de 2006 en FOX.<ref>{{cita publicación|url=http://www.variety.com/article/VR1117929843?categoryid=14&cs=1&s=h&p=0|nome=Josef|apellíu=Adalian|títulu=Fox forges 'Family' tie: Goodman new 'Guy' at 20th Century|fechaaccesu=12 de xunetu de 2006|fecha=27 de setiembre de 2005|editorial=Variety.com}}</ref> Producióse un [[Padre de Familia (videoxuegu)|videoxuegu]] sol sellu de [[2K Games]] y foi desenvueltu por [[High Voltage Software]]. El xuegu publicó'l 25 d'ochobre de 2006 para [[PlayStation Portable|PSP]], [[Xbox]] y [[PlayStation 2]].<ref>{{cita web|url=http://www.yankidank.com/article.php?story=20050204152539206|títulu="Family Guy" Video Game Announced|fechaaccesu=12 de xunetu de 2006|fecha=2 d'abril de 2005|editorial=Yankidank.com|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060627100339/http://www.yankidank.com/article.php?story=20050204152539206|fechaarchivu=27 de xunu de 2006}}</ref><ref>{{cita web|url=http://xbox.ign.com/articles/693/693857p1.html|títulu=Family Guy Plays to Consoles This Fall|fechaaccesu=12 de xunetu de 2006|fecha=6 de marzu de 2006|apellíu=Adams|nome=David|editorial=IGN.com}}</ref><ref>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.planet-familyguy.com/pfg/features/413/FamilyGuyVideoGamePreviewpart1/|títulu=Family Guy video game preview (part 1)|fecha=10 d'ochobre de 2006|nome=Andy|editorial=Planet Family Guy}} |2=http://www.planet-familyguy.com/pfg/features/413/FamilyGuyVideoGamePreviewpart1/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Fóise-y concedida la calificación M p'adultos y 15 nel Reinu Xuníu. La producción de la sesta temporada (2007-2008) empezó en xineru tres dos meses de parón na producción.<ref>[http://www.tv.com/tracking/viewer.html?tid=98822&ref_id=348&ref_type=101 Family Guy - TV.com Tracking<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref> === Pleitos === En marzu de 2007, l'actriz [[Carol Burnett]] presentó una demanda contra [[20th Century Fox]], alegando que se cometió una infracción del copyright y estropióse la so imaxe al presentala nun [[Peterotica|episodiu]] como una llimpiadora d'un sex-shop ensin el so permisu. Dempués de lo asocedío, Burnett declaró que la FOX violó los sos derechos públicos. Pidió seis millones de dólares por perxuiciu a la so imaxe. El 4 de xunu de 2007, el xuez de distritu Dean Pregerson tornó la demanda, argumentando qu'aquella parodia ta protexida pola primer enmienda de la constitución de los Estaos Xuníos.<ref name="SmokingGun">{{cita web | url = http://www.thesmokinggun.com/archive/years/2007/0316072carolburnett1.html | títulu= Carol Burnett v. "Family Guy" | fechaaccesu= 9 d'avientu de 2007 | fecha= 16 de marzu de 2007 | publicación= The Smoking Gun | editorial= Courtroom Television Network }}</ref><ref name="APcharwoman">{{cita web |url = http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/03/16/AR2007031601508.html |títulu= Carol Burnett Sues Over Use of Charwoman | fechaaccesu= 9 d'avientu de 2007 | autor= Associated Press | enllaceautor= Associated Press | fecha= 16 de marzu de 2007 | publicación= [[Washington Post|washingtonpost.com]] | editorial= The Associated Press }}</ref> El 3 d'ochobre de 2007, [[Bourne Co. Music Publishers]] denunció a la serie por infracción del copyright del cantar "When You Wish Upon a Star" por causa de una parodia d'esti cantar por una llamada "I Need a Jew", del episodiu "[[When You Wish Upon a Weinstein]]". Bourne Co. únicu propietariu de los derechos del cantar, alegó que la música asonsañada ye idéntica a la orixinal raspiando la copia amás de lletres [[Antisemitismu|antisemita]].<ref>{{cita web |url = https//www.cnn.com/2007/SHOWBIZ/TV/10/04/wishuponastar.lawsuit.ap/index.html |títulu = It's 'Wish Upon a Star' vs. 'Family Guy&#39; |fechaaccesu = 4 d'ochobre de 2007 |editorial = CNN.com |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20071011004945/https//www.cnn.com/2007/SHOWBIZ/TV/10/04/wishuponastar.lawsuit.ap/index.html |fechaarchivu = 11 d'ochobre de 2007 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://news.yahoo.com/s/ap/20071004/ap_on_en_mu/wish_upon_a_star_lawsuit |títulu = Classic song's owner sues over spoof |fechaaccesu = 6 d'ochobre de 2007 |apellíu = Neumeister |nome = Larry |enllaceautor = The Associated Press |fecha = 4 d'ochobre de 2007 |publicación = Yahoo! News |editorial = The Associated Press |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20071011074201/http://news.yahoo.com/s/ap/20071004/ap_on_en_mu/wish_upon_a_star_lawsuit |fechaarchivu = 11 d'ochobre de 2007 }}</ref><ref>{{cita court | litigants = Bourne Co., vs. Twentieth Century Fox Film Corporation, Fox Broadcasting Company, Twentieth Century Fox Television, Inc., Twentieth Century Fox Home Entertainement, Inc., Fuzzy Door Productions, Inc., The Cartoon Network, Inc., Seth MacFarlane, Walter Murphy | volume = | reporter = | opinion = | pinpoint = | court = [[United States District Court for the Southern District of New York|United States District Court, Southern District of New York]] | fecha= 3 d'ochobre de 2007 | url = http://www.schwimmerlegal.com/family%20guy%20complaint.pdf }} "Defendants' infringing activities have cause and will continue to cause Bourne great and irreparable harm. By associating Bourne's song with such offensive lyrics and other content in the episode, Defendants are harming the value of the song."</ref> N'avientu de 2007, l'actor [[Art Metrano]] demandó a la serie por infringir el copyright nuna escena de ''[[Stewie Griffin: The Untold Story]]'', onde apaecía [[Xesucristu|Jesús]] asonsañando una actuación so na qu'escontra xuegos máxicos coles sos manes (por casu, faer creer qu'un deu salta d'una mano a la otra) mientres tararea la sintonía "Fine and Dandy". Los abogaos de Metrano reclamen qu'esta actuación protexer so términos llegales del copyright d'Estaos Xuníos del 1976.<ref>{{cita web | url = http://www.tv.com/story/10569.html?om_act=convert&om_clk=news&tag=headlines;title;0 | títulu= Family Guy sued …again | fechaaccesu= 9 d'avientu de 2007 | apellíu= Surette | nome= Tim | fecha= 7 d'avientu de 2007 | publicación= [[TV.com]] | editorial= TV.com }}</ref><ref>{{cita court | litigants = Arthur Metrano, vs. Twentieth Century Fox Film Corporation, Seth MacFarlane, Steve Callaghan and Alex Borstein | court = [[United States District Court for the Central District of California|United States District Court, Central District of California]] | fecha= 5 d'avientu de 2007 | url = http://www.aolcdn.com/tmz_documents/1206_metrano_fox_wm.pdf }}</ref> === Fuelga de guionistes === {{AP|Fuelga de guionistes en Hollywood de 2007-2008}} [[Ficheru:Seth mcfarlane speaks at wga rally.jpg|thumb|200px|Seth MacFarlane falando na [[fuelga de guionistes en Hollywood de 2007-2008|fuelga de guionistes]] celebrada en [[Culver City, California|Culver City]] el 9 de payares de 2007.]] Mientres la [[fuelga de guionistes en Hollywood de 2007-2008]], la producción oficial de la serie detener en cuasi la totalidá del mes d'avientu de 2007 y dellos meses dempués. La FOX siguió produciendo episodios ensin el consentimientu espreso de Seth MacFarlane, lo qu'él calificó nuna entrevista a [[Variety]] de "monumental cagada" (''a colossal dick move''). Anque MacFarlane refugó siguir trabayando na serie, el so contratu cola FOX encamentába-y a contribuyir en dellos episodios y continues producciones.<ref>{{cita publicación|url=http://www.variety.com/article/VR1117975944.html?categoryid=2821|títulu=Fox to air new 'Guy' Sunday; MacFarlane hopes network changes plans|apellíu=Adalian|nome=Josef|editorial=''Variety''|fechaaccesu=13 de payares de 2007|fecha=13 de payares de 2007}}</ref> La producción volvió volver# a entamar dempués del fin de la fuelga y los episodios fueron emitíos con regularidá dende'l 17 de febreru de 2008.<ref>[http://foxflash.com/div.php/main/page?aID=1z4&ID=74, Stewie is on the lam on “Family Guy”, Sunday, May 18, on Fox], press release from [[Fox Broadcasting Company|Fox]]</ref> == Producción == === Ficha téunica === {{AP|Guionistes de Padre de familia|Direutores de Padre de familia}} Mientres la so hestoria, ''Padre de familia'' tuvo dellos productores executivos, ente los que s'atopen, Seth MacFarlane, [[Daniel Palladino]], [[Lolee Aries]] y David Zuckerman. David Goodman xunir al programa como coproductor executivu na tercer temporada onde promocionó a productor executivu.<ref>{{cita llibru|títulu=Family Guy: The Official Episode Guide, Seasons 1–3|apellíos=Steve|nome=Callaghan|enllaceautor=Steve Callaghan|añu=2005|editorial=HarperCollins|allugamientu=New York City|isbn=9780060833053|páxina=158|fechaaccesu=August&nbsp;24, 2009}}</ref> Alex Borstein tamién trabayó como executiva y supervisora de producción pa la cuarta y quinta temporada.<ref>{{cita web |url=http://www.film.com/celebrities/alex-borstein/14744926 |títulu=Alex Borstein from Family Guy |obra=[[Film.com]] |fechaaccesu=August&nbsp;24, 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090428042209/http://www.film.com/celebrities/alex-borstein/14744926 |fechaarchivu=28 d'abril de 2009 }}</ref> Tocantes a [[Steve Callaghan]] y [[Mark Hentemann]], fueron xubíos a showrunners.<ref name="showrunners">{{cita web|url=http://www.movieweb.com/news/NEaGsfagwuqtdc|títulu=Mark Hentemann and Steve Callaghan Take Over Family Guy|obra=MovieWeb|fechaaccesu=27 d'ochobre de 2009}}</ref> L'equipu de guionistes contribúi por aciu idees l'usu que dan a cada personaxe en cada episodiu. Si la mayoría d'ellos comparten la idea de la trama del episodiu, MacFarlane da'l so vistu bonu, MacFarlane recibe de la FOX, presupuestu pa llevar a cabu la producción. Nos primeros meses de producción, los guionistes tuvieron que compartir la mesma sala col equipu téunicu de la serie ''[[King of the Hill]]''.<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=http://videu.yahoo.com/watch/1929619/2891934 |títulu=Inside Media at MTR (2006): ''Family Guy'' 3 |obra=Yahoo! Videu |fechaaccesu=August&nbsp;24, 2009}} |2=http://videu.yahoo.com/watch/1929619/2891934 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> En delles entrevistes y audiocomentarios de DVD de la primer temporada, MacFarlane comentó ser fan de los programes radiofónicos de los [[años 1930]] y [[Años 1940|40]], cuantimás, ''Suspense'', thriller que lu sirvió d'inspiración pa da-y nomes a los episodios, que siempres faíen alusión a la muerte como ''[[Death Has A Shadow]]'' y ''[[Mind Over Murder]]''. Más tarde esplicó'l so equipu téunicu detuvo la convención de títulos dempués de que los episodios yeren difíciles d'identificar y utilizaron nomes más novedosos.<ref>{{cita web|url=http://tv.ign.com/articles/696/696615p1.html|títulu=William S. Paley TV Fest: Family Guy |obra=ING|fechaaccesu=October&nbsp;3, 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://au.videu.search.yahoo.com/videu/play?p=Inside+Media+at+MTR+%282006%29%3A+%27Family+Guy%27+4&n=21&ei=utf-8&js=1&fr=oni_onnetwork_YVID&tnr=20&vide=0001145708790 |títulu=Inside Media at MTR (2006): ''Family Guy'' 7 |obra=Yahoo! Videu |fechaaccesu=September&nbsp;3, 2009}}</ref> Tres el discutiniu producíu nel descansu de la [[Super Bowl XXXVIII|Super Bowl de 2004]], los guionistes viéronse obligaos a rebaxar el tonu d'humor negro del so programa nes emisiones televisives.<ref>{{cita web|url=http://videu.yahoo.com/watch/1929585/2891983 |títulu=Inside Media at MTR (2006): ''Family Guy'' 10 |obra=Yahoo! Videu |fechaaccesu=August&nbsp;24, 2009}}</ref> En 2009, Fox negar a emitir un [[Partial Terms of Endearment|episodiu]] que trataba sobre'l [[albuertu inducíu|albuertu]].<ref>{{cita web|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/08/13/AR2009081303559.html?hpid=artsliving |títulu=Family Guy Channels Controversy Onstage |obra=[[The Washington Post]] |nome=Emily |apellíu=Yahr |fecha=August&nbsp;14, 2009 |fechaaccesu=September&nbsp;3, 2009}}</ref> Anque nun esistía confirmación de que la FOX venciera los derechos d'emisión a les cadenes internacionales, tou paecía indicar que sí, yá que taba previstu que l'episodiu emitir nel [[Reinu Xuníu]] al traviés de [[BBC 3]] el 20 de xunu de 2010.<ref name="UKairedate">{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/programmes/b00sttg1|títulu=BBC - BBC Three Programmes - Family Guy, Series 8, Partial Terms of Endearment|editorial=bbc.co.uk|fechaaccesu=15 de xunu de 2010}}</ref> La serie tuvo dellos direutores como [[Dan Povenmire]], [[Pete Michels]] y [[Peter Shin]].<ref name="AM3">{{cita publicación|url=http://mag.awn.com/index.php?ltype=pageone&category2=&article_non=3534&page=3|títulu=From Swampy & Dan Remaneces ''Phineas and Ferb''.|autor=Strike, Joe.|publicación=Animation World Magacín|fecha=1 de febreru de 2008|páxines=3|urlarchivu=https://www.webcitation.org/65AjH0fjb?url=http://www.awn.com/articles/production/swampy-dan-remaneces-iphineas-and-ferbi|fechaarchivu=3 de febreru de 2012}}</ref> Povenmire debutó col episodiu ''[[Road to Rhode Island]]'' de la segunda temporada.<ref>[[#FG|Callaghan]] (2005), p. 90</ref> MacFarlane aseguró que Povenmire tien una cantidá substancial de llibertá creativa y confió nél.<ref name="QA">{{cita web|url= http://www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/news/y3i0bc78baf8235f8b4159fd786ff9f8736|títulu= Q&A: Dan Povenmire|urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090822162217/http://www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/news/y3i0bc78baf8235f8b4159fd786ff9f8736|fechaarchivu= 22 d'agostu de 2009|autor= Bond, Paul.|fecha= 7 de xunu de 2009|obra= [[The Hollywood Reporter]]}}</ref> A partir de la séptima temporada, abandonó la serie pa producir ''[[Phineas y Ferb]]''.<ref name=P&F>{{cita web|url=http://news.toonzone.net/articles/30427/family-guy-volume-seven-who-says-seven-is-a-lucky-number|títulu="Family Guy Volume Seven": Who Says Seven is a Lucky Number?|fecha=13 de xunetu de 2009|fechaaccesu=6 d'agostu de 2009|editorial=Toon Zone|apellíu=Martinez|nome=Kevin|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090818073045/http://news.toonzone.net/articles/30427/family-guy-volume-seven-who-says-seven-is-a-lucky-number|fechaarchivu=18 d'agostu de 2009}}</ref> === Repartu === {{AP|Actores de Padre de familia}} [[Ficheru:Seth MacFarlane by Gage Skidmore.jpg|thumb|100px|Seth MacFarlane.]] [[Seth MacFarlane]] empresta la so voz a trés de los personaxes principales: [[Peter Griffin|Peter]], [[Brian Griffin|Brian]] y [[Stewie Griffin]].<ref>{{cita noticia|títulu=Cartoonist MacFarlane funny guy of Fox's 'Family' Subversive voice of series is his|obra=[[USA Today]]|autor=Graham, Jefferson|fecha=29 de xineru de 1999|páxina=Y7|fechaaccesu=November&nbsp;6, 2009}}</ref> MacFarlane escoyó interpretar la voz a esos personaxes creyendo que podría ser más fácil interpretalos que pidir a otros actores que lu intentaren.<ref name="MacFarlaneTIME" /> La inspiración pa poner la voz a Peter, viéno-y d'un guardia de seguridá al qu'oyía falar mientres estudiaba na escuela de diseñu.<ref>{{cita noticia|url=http://www.projo.com/tv/content/projo_20050430_macfarlan.1d6c9b8.html|obra=Providence Journal TV|autor=Smith, Andy|títulu=A Real Family Reunion|fecha=30 d'abril de 2005|fechaaccesu=28 d'agostu de 2009}}</ref> La voz de Stewie ta basada na del actor [[Rex Harrison]],<ref name="foxnews">{{cita noticia|url=http://www.foxbusiness.com/portal/site/fb/menuitem.5b2f8f9bb693bd972f08aa8738d48a0c/?vgnextoid=8y1a04y62a94d110VgnVCM10000086c1a8c0RCRD&redirected=true|títulu=Seth MacFarlane's $2 Billion Family Guy Empire|autor=Dean, John|editorial=[[Fox Business]]|fecha=1 de payares de 2008|fechaaccesu=24 d'agostu de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100923005419/http://www.foxbusiness.com/portal/site/fb/menuitem.5b2f8f9bb693bd972f08aa8738d48a0c/?vgnextoid=8y1a04y62a94d110VgnVCM10000086c1a8c0RCRD&redirected=true|fechaarchivu=23 de setiembre de 2010}}</ref> n'especial, afitar na so actuación na película de 1964 ''[[My Fair Lady (película de 1964)|My Fair Lady]]''.<ref>{{cita noticia|títulu=American Idiots|obra=[[The New Yorker]]|fecha=16 de xineru de 2006|autor=Franklin, Nancy|fechaaccesu=November&nbsp;6, 2009}}</ref> Con Brian, MacFarlane utiliza la so voz natural.<ref name="MacFarlaneTIME">{{cita noticia|url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1844711,00.html|títulu=Family Guy's Seth MacFarlane|autor=Cruz, Gilbert|fecha=26 de setiembre de 2008|obra=[[Time|TIME]]|fechaaccesu=28 d'agostu de 2009}}</ref> Tamién dio les sos voces a otros personaxes secundariu y minoritariu, los más conocíos son [[Glenn Quagmire]], [[Tom Tucker]] y [[Carter Pewterschmidt]].<ref name="TVGuide cast">{{cita web|url=http://www.tvguide.com/tvshows/family-guy/cast/100148 |títulu=Family Guy Cast and Details |obra=[[TV Guide]] |fechaaccesu=August&nbsp;24, 2009}}</ref> [[Ficheru:Alex Borstein by Gage Skidmore.jpg|left|thumb|100px|Alex Borstein.]] [[Alex Borstein]] pon les sos voces a [[Lois Griffin]], [[Tricia Takanawa]], [[Loretta Brown]] y [[Barbara Pewterschmidt]].<ref name="MetromixLois">{{cita noticia|url=http://newyork.metromix.com/events/article/q-and-a-alex/782347/content|títulu=Q&A: Alex Borstein|autor=Miller, Kirk|fecha=19 de payares de 2008|obra=[[Metromix]]|fechaaccesu=28 d'agostu de 2009}}</ref> A l'actriz ufiertáron-y interpretar la voz nel [[Death Has A Shadow|primer episodiu]] mientres actuaba en ''[[MADtv]]''. Ella nun conocía a MacFarlane nin los sos trabayos y declaró que foi "de verdá, daquién qu'enxamás vio".<ref name="TVGLois">{{cita web|url=http://www.tvguide.com/news/Alex-Borstein-Lois-36289.aspx |títulu=Alex Borstein (Lois) Laughs at the Once-Dead ''Family Guy''<nowiki>'</nowiki>s Longevity |fecha=November&nbsp;13, 2006 |work=[[TV Guide]]|fechaaccesu=24 d'agostu de 2009}}</ref> Coles mesmes, Borstein actuaba nun teatru de Los Angeles, onde interpretaba a una madre pelirroxa que la so voz taba basada nuna de les sos primes.<ref name="MetromixLois" /><ref name="TVGLois" /> Nun principiu, la voz del [[Lois Griffin|personaxe]] yera bien lenta, pero MacFarlane al oyela retrucó-y, "Fai que suene un pocu más cafiante, y da-y más velocidá, o sinón cada episodiu va tener que durar cuatro hores".<ref name="MetromixLois" /> [[Ficheru:Seth Green by Gage Skidmore.jpg|thumb|100px|Seth Green.]] [[Seth Green]] interpreta principalmente a [[Chris Griffin]] y [[Neil Goldman]].<ref name="TVGuide cast" /><ref>{{cita noticia|títulu=Seth Green fits right in with new ''Family''. |pub-periódica=[[USA Today]] |nome=Jefferson |apellíu=Graham |fecha=April&nbsp;9, 1999 |fechaaccesu=September&nbsp;3, 2009}}</ref> Green dixo basase nel personaxe de ''[[The Silence of the Lambs (película)|The Silence of the Lambs]]'', [[Jame Gumb|Buffalo Bill]].<ref>{{cita noticia|títulu=Fans help 'Family Guy' return to Fox|obra=[[Observer-Reporter]]|fecha=29 d'abril de 2005|páxina=Y5}}</ref> La so principal inspiración pa emprestar la so voz a Chris vieno al pensar, cómo sonaría Buffalo Bill si tuviera falando dende un McDonalds a la xente.<ref>{{cita videu|people=[[Seth Green|Green, Seth]]|títulu=Stewie Griffin: The Untold Story: Audiu Commentary|medium=DVD|fecha=27 de setiembre de 2005}}</ref> [[Ficheru:Mila Kunis by Gage Skidmore.jpg|left|thumb|100px|Mila Kunis.]] [[Mila Kunis]] y [[Lacey Chabert]], dambes, interpretaron a [[Meg Griffin]].<ref name="TVGuide cast" /> [[Lacey Chabert|Esta postrera]] emprestó la so voz al [[Meg Griffin|personaxe]] mientres los primeres 15 episodios. Sicasí nunca apaeció nos creitos por motivos contractuales.<ref name="interview" /> Finalmente dexó la serie debíu al conflictu cola so axenda (''[[Party of Five]]'' y xeres escolares). Kunis consiguió'l papel en pasando una pruebes ya interpretar al personaxe según indicábase-y nel guión, en parte y por cuenta de que actuaba en ''[[That '70s Show]]''.<ref name="MTR 7">{{enllaz rotu|1={{cita web |url=http://cosmos.bcst.yahoo.com/up/player/popup/?rn=245724&cl=2891958&src=tv&ch=245724 |títulu=Inside Media at MTR (2006): ''Family Guy'' 7 |obra=Yahoo! Videu |fechaaccesu=August&nbsp;24, 2009 }} |2=http://cosmos.bcst.yahoo.com/up/player/popup/?rn=245724&cl=2891958&src=tv&ch=245724 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> MacFarlane volvió llamar dempués de la so primer audición y pidió-y que falara más adulces al empar qu'[[Enunciáu|enunciara]] más. Una vegada dixo tener al personaxe baxu control, foi contratada.<ref name="MTR 7" /> Kunis describió al personaxe como un "chivu espiatoriu". Esplicó, "A Meg encréspase-y abondo, pero tien gracia. Ye como'l fíu medianu. Ella ye l'estereotipu de l'adolescente de 14 años, cuando tu tienes la popularidá mientres la to pubertá y lo que pasa cuando non. Ella ta condergada a aguantar una vida d'humildaciones, y eso ye risonderu".<ref>{{cita web|url=http://www.buddytv.com/articles/family-guy/milas-kunis-talks-about-workin-11435.aspx |títulu=Mila Kunis Talks About Working on ''Family Guy'' and Her Upcoming Movie |obra=BuddyTV |apellíu=De Leon |nome=Kris |fecha=September&nbsp;25, 2007 |fechaaccesu=September&nbsp;3, 2009}}</ref> [[Ficheru:Mike Henry by Gage Skidmore.jpg|thumb|100px|Mike Henry.]] [[Mike Henry]] empresta la so voz a [[Cleveland Brown|Cleveland]], [[Cleveland Brown Jr.|el so fíu]] y al [[John Herbert|vieyu Herbert]], al igual qu'otros personaxes minoritarios o secundarios como Bruce y el Sordu engrasado.<ref>{{cita noticia|títulu=Behind the scenes of 'Family Guy' *** Character 'voice' star to speak|obra=[[The Advocate]]|fecha=19 de payares de 2006|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=AD&p_theme=ad&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=11597438A790F3B8&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM excerpt}}</ref> Henry conoció a MacFarlane na Escuela de Diseñu de Rhode Island, con quien se caltuvo en contautu dempués de la graduación.<ref name="Henry" /> Unos años dempués, MacFarlane preguntó-y si quería formar parte d'una serie; a lo qu'él aportó pa ser actor de voz y guionista.<ref name="Henry" /> Henry interpretó la voz de Cleveland en siendo influyíu por unu de los sos compañeros de baloncestu de [[Virxinia]], que tenía un acentu rexonal abondo particular.<ref>{{cita web|url=http://www.youtube.com/watch?v=tRBOx3f_ZRs|títulu=Mike Henry: The Origins of Cleveland and Herbert|fechaaccesu=16 d'abril de 2009}}</ref> Mientres los cuatro primeres temporaes, apaeció acreditáu como collaborador, pero a partir de la quinta temporada foi consideráu actor principal.<ref name="Henry">{{cita noticia|títulu=Mike Henry of "Family Guy" talks voices, gags and instinct|fecha=11 de setiembre de 2008|obra=[[Campus Times]]|url=http://www.campustimes.org/mike-henry-of-family-guy-talks-voices-gags-and-instinct-1.743902|fechaaccesu=8 de setiembre de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091016192410/http://www.campustimes.org/mike-henry-of-family-guy-talks-voices-gags-and-instinct-1.743902|fechaarchivu=16 d'ochobre de 2009}}</ref> [[Ficheru:PatrickWarburtonJan07.jpg|left|thumb|100px|Patrick Warburton.]] Na repartida tamién s'inclúin actores como: [[Patrick Warburton]] quien interpreta la voz de [[Joe Swanson]];<ref>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/celebrities/patrick-warburton/credits/169214|títulu=Patrick Warburton:Credits|obra=[[TV Guide]] |fechaaccesu=October&nbsp;27, 2009}}</ref> [[Adam West]] al so [[Alcalde Adam West|homónimu]];<ref>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/celebrities/adam-west/credits/138187|títulu=Adam West Credits|obra=[[TV Guide]] |fechaaccesu=October&nbsp;27, 2009}}</ref> [[Jennifer Tilly]] ye [[Bonnie Swanson]];<ref>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/celebrities/jennifer-tilly/credits/156658|títulu=Jennifer Tilly:Credits|obra=[[TV Guide]] |fechaaccesu=October&nbsp;27, 2009}}</ref> [[John G. Brennan]] ye [[Mort Goldman]]; [[Carlos Alazraqui]], Johnatan Weed;<ref name = "Knight">{{cita episodiu |títulu = [[Mr. Saturday Knight]] |series = Family Guy|credits = Steve Callaghan (writer) |network = [[Fox Broadcasting Company]]|airdate = 2001-09-05 |season = 3 |number = 9}}</ref><ref name="TVGuide cast3">{{cita web|url=http://www.tvguide.com/celebrities/carlos-alazraqui/credits/189632|títulu=Carlos Alazraqui: Credits|obra=[[TV Guide]] |fechaaccesu=October&nbsp;8, 2009}}</ref> [[Adam Carolla]] y [[Norm MacDonald]] como Muerte;<ref>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/celebrities/adam-carolla/credits/195025|títulu=Adam Carolla:Credits|obra=[[TV Guide]] |fechaaccesu=October&nbsp;27, 2009}}</ref> [[Lori Alan]] ye [[Diane Simmons]];<ref>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/celebrities/lori-alan/credits/216395|títulu=Lori Alan:Credits|obra=[[TV Guide]] |fechaaccesu=October&nbsp;27, 2009}}</ref> [[Phil LaMarr]] ye [[Ollie Williams]].<ref>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/celebrities/phil-lamarr/credits/212839|títulu=Phil LeMarr:Credits|obra=[[TV Guide]] |fechaaccesu=October&nbsp;27, 2009}}</ref> El caricaturista, [[Butch Hartman]] apaeció en dellos episodios interpretando a dellos personaxes.<ref>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/celebrities/butch-hartman/credits/195927|títulu=Butch Hartman:Credits|obra=[[TV Guide]] |fechaaccesu=November&nbsp;5, 2009}}</ref> El guionista [[Danny Smith]] emprestó la so voz a dellos personaxes, ente ellos, Ernie, el pollu xigante.<ref>{{cita web|url=http://www.tvguide.com/celebrities/danny-smith/credits/209563|títulu=Danny Smith:Credits|obra=[[TV Guide]] |fechaaccesu=October&nbsp;27, 2009}}</ref> La serie cuntó cola collaboración de dellos artistes invitaos, de dellos oficios, a lo llargo de tolos episodios, ente los que s'inclúin actores, atletes, autores, grupos musicales y músicos amás de científicos. Munchos de los invitaos interpretáronse a sigo mesmos. [[Leslie Uggams]] foi la primera n'apaez como sí mesma en ''[[Mind Over Murder]]''.<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.film.com/tv/family-guy/season-1-1998/episode-4-mind-over-murder/14854397|editorial=[[Film.com]]|títulu=Family Guy: Mind Over Murder|fechaaccesu=10 d'avientu de 2009}} |2=http://www.film.com/tv/family-guy/season-1-1998/episode-4-mind-over-murder/14854397 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Nel episodiu ''[[Not All Dogs Go to Heaven]]'' cuntar con cuasi tou'l repartu de ''[[Star Trek: The Next Generation]]'': [[Patrick Stewart]], [[Jonathan Frakes]], [[Brent Spiner]], [[LeVar Burton]], [[Gates McFadden]], [[Michael Dorn]], [[Wil Wheaton]], [[Denise Crosby]] y [[Marina Sirtis]] siendo este l'episodiu con más artistes convidaos de tola séptima temporada.<ref name="Hollywood">{{cita web |url=http://www.thrfeed.com/2009/02/star-trek-next-generation-family-guy.html |títulu=&#39;Trek' cast to reunite on 'Family Guy&#39; |fechaaccesu=27 de febreru de 2009 |fecha=25 de febreru de 2009 |obra=[[The Hollywood Reporter]] }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.digitalspy.co.uk/ustv/a147923/trek-cast-to-reunite-on-family-guy.html |títulu=&#39;Trek' cast to reunite on 'Family Guy&#39; |fechaaccesu=27 de febreru de 2009 |nome=Dan |apellíu=French |fecha=26 de febreru de 2009 |editorial=[[Digital Spy]] }}</ref> === Llocalización === [[Ficheru:Providence skyline2.jpg|thumb|150px|D'esquierda a derecha: One Financial Center, 50 Kennedy Plaza y Bank of America Tower.]] Mientres la so dómina d'estudiante na [[Escuela de Diseñu de Rhode Island]], MacFarlane moró en [[Providence (Rhode Island)|Providence]], arriendes d'ello, la serie tien semeyances con delles zones [[Rhode Island|rodhense]] del universu real.<ref name="interview">{{cita web |nome=Daniel Robert |apellíu=Epstein |url=http://www.ugo.com/channels/filmTv/features/familyguy/sethmacfarlane.asp |títulu=Interview with Seth MacFarlane, creator of The Family Guy |obra=[[UGO Networks]] |fechaaccesu=November&nbsp;23, 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081201185246/http://www.ugo.com/channels/filmtv/features/familyguy/sethmacfarlane.asp |fechaarchivu=1 d'avientu de 2008 }}</ref><ref>{{cita noticia|nome=James |apellíu=Bartlett |url=http://greatreporter.com/mambo/content/view/1383/11/ |títulu=Seth MacFarlane&nbsp;– he's the "Family Guy" |obra=Greatreporter.com |fecha=March&nbsp;12, 2007 |fechaaccesu=November&nbsp;23, 2008}}</ref> De cutiu, MacFarlane fai usu de dellos sitios del [[Rhode Island|Estáu]] como [[Pawtucket (Rhode Island)|Pawtucket]] y [[Buddy Cianci]]. Nuna entrevista concedida a [[WNAC-TV|WNAC Fox 64 News]], argumentó que la [[Quahog|ciudá]] ta basada nel mapa de [[Cranston (Rhode Island)|Cranston]].<ref>{{cita publicación|títulu=Family Guy writer at Bryant |publicación=The Providence Journal |fecha=September&nbsp;24, 2008 |fechaaccesu=August&nbsp;24, 2009}}</ref> En dellos episodios, pueden trate na distancia los rascacielos de Providence.<ref name="interview" /> Los trés edificios que pueden guardase son, d'esquierda a derecha y del más alloñáu al más cercanu, [[One Financial Center]], [[50 Kennedy Plaza]] y [[Bank of America Tower (Rhode Island)|Bank of America Tower]]. Dende l'ángulu nel que tán asitiaos esos edificios, indiquen al televidente, que Quahog ta allugada al oeste del centru de Providence, en casu de que Quahog esistiera de verdá. Sicasí, n'otros episodios revélase que la ciudá tien accesu al mar, anque solo Cranston y Providence tienen mariñes. De casualidá hai un fechu real ente la llocalidá ficticia y Providence, tratar de la 31 de la Cai Spooner, asitiada na mesma ciudá xusto al oeste del [[Parque Roger Williams]].<ref>{{cita publicación|editorial=Arrow Map, Inc. |títulu=Arrow Street Atlas of Rhode Island with Southeastern Massachusetts and Southeastern Connecticut |añu=1999 |páxina=13 |section=L5 |isbn=1-55751-405-4}}</ref> == Personaxes == {{AP|Personaxes de Padre de familia}} La serie xira en redol a les aventures de [[Peter Griffin]], un cabileñu, pero bien intencional obreru. Peter ye de raigaños [[Católicos irlandeses|católicu irlandeses]] con un marcáu acentu ente [[Rhode Island|rhodense]] y del este de [[Massachusetts]].<ref>{{cita noticia|títulu=Cavalcade Of Cartoons, Non Joke: Animated Shows Make Up A Third Of The Midseason Replacements For Axed Fall Premieres |pub-periódica=[[The Charlotte Observer]]|fechaaccesu=3 d'agostu de 2009}}</ref> Ta casáu con [[Lois Griffin]], una [[ama de casa]] y [[Pianista|profesora de pianu]] que tien una voz nasal y acentu carauterísticu de [[Nueva Inglaterra]]. Antes de casase con Peter, vivía arrodiada de luxos na casona Pewterschmidt ente lo más alto de la sociedá.<ref>{{cita web|títulu=Family funny business |editorial=[[Tribune Company]]|obra=[[Chicago Tribune]] |nome=Michael |apellíu=Hines|fechaaccesu=9 d'avientu de 2009}}</ref> Dambos tienen trés fíos: [[Meg Griffin|Meg]], una moza adolescente con problemes d'integración social (tantu nel institutu como na familia); [[Chris Griffin|Chris]], fíu medianu con [[sobrepesu]] y carente d'intelixencia, ye una versión xuvenil del so padre; y [[Stewie Griffin]], un ñácaru con comportamientos adultos, nes primeres cinco temporaes tuvo intenciones de [[matricidio|matar a la so madre]] con resultaos baldíes, sicasí nes siguientes temporaes esplotóse la so ambigüedá sexual y paez camudar la so rellación con Lois.<ref>{{cita noticia|apellíu=James |nome=Caryn |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9402Y1DD1Y39F93AA15752C0A96F958260 |títulu=TV Weekend; Where Matricide Is a Family Value |editorial=New York Times Company|obra=New York Times|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2008 | fecha=29 de xineru de 1999}}</ref> Con ellos moró [[Brian Griffin]] hasta la docena temporada, el perru de la familia (enantes caleyeru) con vicios humanos y capaz de caltener una conversación fluyida coles persones, anque sigue siendo consideráu como animal en munchos aspeutos.<ref>{{cita noticia|nome=Jefferson |apellíu=Graham |títulu=Fox revisits ''Family Guy''. |editorial=Gannett Company|pub-periódica=[[USA Today]]|fechaaccesu=2 de xunetu de 2009}}</ref> Finalmente, cuando finó atropelláu, foi reemplazáu por Vinny, un perru con acentu italianu. Yá na prémiére de la temporada declarárase qu'unu de los integrantes de la familia diba morrer.<ref name="ep">[https://www.europapress.es/tv/noticia-padre-familia-mata-protagonistes-20131125122933.html ''Padre de familia'' matu a unu de los sos protagonistes- La muerte cute a los Griffin], Europa Press.</ref> Sicasí, nel episodiu "Christmas Guy", Stewie consigue viaxar al pasáu xustu a tiempu pa poder salvar a Brian. Tamién [[Seth MacFarlane]], el creador de la serie, anunció al traviés de Twiter qu'en realidá nunca quixeren matar a Brian, namái lo fixeron pa ganar más audiencia. La mayoría de personaxes secundarios y recurrentes apaecen xuntu cola familia protagonista. Ente los que s'inclúin los sos vecinos: [[Glenn Quagmire]], un pilotu d'aerollinies comerciales conocíu pola so [[hipersexualidá]]; [[Cleveland Brown]] y el so exmujer [[Loretta Brown]] y el fíu de dambos; [[Joe Swanson]], un [[policía]] [[paraplejia|parapléxicu]] casáu con [[Bonnie Swanson]] cola que tien una fía dende la séptima temporada, Susie (cabo destacar que Bonnie tuvo embarazada cuasi siete temporaes); [[Mort Goldman]], un [[farmacéuticu]] [[hipocondria]]co, que tuvo casáu con [[Muriel Goldman]] con quien tuvo un fíu: [[Neil Goldman]]. Herbert, un vieyu [[Pedofilia|pedofilo]]. En cuanto al noticieru, [[Quahog 5|Tom Tuker y Diane Simmons]] son el presentadores del informativu (nel casu de Diane, esta tuvo que ser remplazada tres [[And Then There Were Fewer|el so fallecimientu]]), xuntu ellos tán [[Tricia Takanawa]], reportera a la que se refieren como "l'[[Asia|asiática]]" y [[Ollie Williams]], d'oficiu [[Meteoroloxía|meteorólogu]]. Otru personaxe ye [[Alcalde Adam West|Adam West]], [[alcalde]] de la ciudá basáu nel [[Adam West|actor homónimu]].En ciertos episodios l'home [[Kool-Aid|kool-aid]], apaez cada vez que daquién diz tres veces Oh-non! == Guía d'episodios == {{AP|Episodios de Padre de familia|l1=Episodios de Padre de familia}} Anguaño tase emitiendo la [[Episodios de Padre de familia#Temporada 16|temporada número dieciséis]] n'[[Estaos Xuníos]]. Esiste un alderique si la temporada actual ye'l dieciséis o quince una y bones la temporada cuatro foi estremada en dos dexando a pensar que yeren la temporada cuatro y cinco. Na páxina oficial de ''Padre de familia'' confirmóse que la [[Episodios de Padre de familia#Temporada 4|temporada número cuatro]], a pesar de ser estremada en dos, ye solo una temporada. == Carauterístiques == === Flashbacks === Na mayoría d'episodios, la trama ye atayada por siquier un [[sketch]] denomináu [[flashback]] aleatoriu. El segmentu dacuando guarda dalguna rellación col argumentu del episodiu y contién una referencia cultural. La mayoría d'ellos, tán interpretaos por artistes invitaos, dacuando por aciu rodaxe en [[imaxe real]], incluyendo apaiciones de [[Conway Twitty]] en tres episodio, [[Will Ferrell]] en ''[[Jungle Love]]'' y dacuando por aciu una combinación d'[[imaxe real]] con [[animación]]. Un exemplu sería un baille de [[claqué]] ente Stewie y [[Gene Kelly]] en ''[[Road to Rupert]]''. Dellos sketches fueron criticaos duramente, bien pola crítica o por otros dibuxantes, quien comenten que la serie céntrase demasiáu nos ''flashbacks'' aleatorios en llugar del recurrente humor de la trama.<ref>{{cita web |url=http://www.fhm.com/reviews/tv/seth-macfarlane--exclusive-interview-with-the-family-guy-guy-20090624 |títulu=Family Guy<nowiki>'</nowiki>s Seth MacFarlane interviewed! |work=[[FHM]] |fecha=June&nbsp;24, 2009 |fechaaccesu=September&nbsp;2, 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090831065643/http://www.fhm.com/reviews/tv/seth-macfarlane--exclusive-interview-with-the-family-guy-guy-20090624 |fechaarchivu=31 d'agostu de 2009 }}</ref><ref>{{cita web|url=http://articles.latimes.com/2009/jul/17/entertainment/et-emmy-family17?pg=2 |títulu=Family Guy breaks the funny bone barrier with Emmy nod |obra=[[Los Angeles Times]] |nome=Scott |apellíu=Collins |fecha=July&nbsp;17, 2009 |fechaaccesu=September&nbsp;2, 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://dvd.ign.com/articles/744/744835p1.html |títulu=Family Guy – Volume Four Review |obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]] |nome=Michael |apellíu=Drucker |fecha=November&nbsp;8, 2006 |fechaaccesu=September&nbsp;2, 2009}}</ref> === Banda sonora === En dellos episodios recurrióse a la música, la mayoría en forma de númberu musical, que son usaos como parte del argumentu, dellos exemplos son ''[[Brian Sings and Swings]]'' y ''[[From Method To Madness]]'', d'igual manera utilizar pa realizar [[sátira|sátires]] como nel cantar ''The Freaking [[Federal Communications Commission|FCC]]'' en ''[[PTV (Padre de familia)|PTV]]'' y ''Vasectomy Song'' de ''[[Sibling Rivalry]]''. Mientres la secuencia inicial de la [[Emmy Awards|Gala de los Premios Emmy de 2007]],<ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1565098/20070719/timberlake_justin.jhtml |títulu=Justin Timberlake May Add Emmy To That Box: ''SNL'' Viral Hit Nominated |nome=Gil |apellíu=Kaufman |obra=MTV |fecha=July&nbsp;19, 2007 |fechaaccesu=August&nbsp;31, 2009}}</ref> Stewie y Brian fixeron un dueto tituláu ''You can Find It On TV'', onde se ríen de les series televisives de 2007. Cantares gallardoniaos nos [[Emmy Awards|premios Emmy]] hubo dos a la meyor tema musical y composición; ''My Drunken Irish Dad'' de ''[[Peter's Two Dads]]'' y ''You've Got a Lot to See'' de ''[[Brian Wallows and Peter's Swallows]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.hollywood.com/content/feature_detail.aspx?id=1111041&p=15 |títulu=2002 Emmy Awards: Winners! |obra=Hollywood.com |fecha=September&nbsp;9, 2003 |fechaaccesu=August&nbsp;31, 2009 |urlarchivu=https://archive.is/20120629050928/http://www.hollywood.com/content/feature_detail.aspx?id=1111041&p=15 |fechaarchivu=29 de xunu de 2012 }}</ref> Munchos temes musicales fueron incluyíos en ''[[Family Guy: Live in Vegas]]'' ente otres más.<ref>{{cita web|url=http://www.rollingstone.com/reviews/album/7265312/review/7313550?utm_medium=CDreview |títulu=Family Guy In Vegas : The Family Guy : Review |obra=[[Rolling Stone]] |nome=Barry |apellíu=Walters |fecha=June&nbsp;2, 2005 |fechaaccesu=August&nbsp;23, 2009}}</ref> === Episodios Road to... === Los episodios tipu "[[Road to...]]" son consideraos de dalguna manera, una carauterística más de la serie.<ref name=ign>{{cita web| autor = Haque, Ahsan | títulu = Family Guy: "15 Minutes of Shame" Review | editorial = [[IGN (sitiu web)|IGN]] | url = http://tv.ign.com/articles/996/996824p1.html| fechaaccesu=4 d'avientu de 2009}}</ref> ''Road to Rhode Island'', emitida nel 2000, foi la primera d'una llarga serie. Les cualos fueron una idea de MacFarlane el realizar una parodia de los siete ''[[Road to...]]'' protagonizaes por [[Bing Crosby]], [[Bob Hope]] y [[Dorothy Lamour]].<ref name="Road to">{{cita web|url=http://movies.ign.com/articles/429/429628p10.html|títulu=Interview with Seth MacFarlane|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]] |fechaaccesu=December&nbsp;9, 2009}}</ref> MacFarlane basar nes películes como fonte d'inspiración debíu al ciñu que sentía por elles y por dellos númberos musicales,<ref name="Road to" /> como lo ye ''Road to Rhode Island'', rellacionáu de manera direuta colos films.<ref name="Road to" /> Tamién amosó interés en faer un especial o un episodiu direct to video.<ref name="Road to" /> Estos episodios, de normal inclúin a Brian y a Stewie diendo a dalgún llugar alloñáu de [[Quahog]].<ref>{{cita web|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|autor=Haque, Ahsan|url=http://tv.ign.com/articles/996/996824p1.html|títulu=Family Guy Flashback: "Road to Rhode Island" Review|fechaaccesu=11 d'avientu de 2009}}</ref> La mayoría de los episodios fueron dirixíos por Dan Povenmire hasta ''[[Road to Rupert]]''.<ref name=P&F /> == Influencies culturales == ''Padre de familia'' foi la primer serie en tornar a la parrilla televisiva por cuenta de la venta de DVD.<ref name=DVDsales /> Tres la vuelta dempués de la so cancelación, empezó a influyir n'otros programes producíos por MacFarlane como ''[[American Dad]]'', lo que'l comentó como un amiestu ente ''Padre de familia'' y ''[[All in the Family]]''.<ref name =Flack>{{cita web|url=http://www.flakmag.com/features/macfarlane.html|títulu=Seth MacFarlane's Third Act.|fechaaccesu= 21 d'avientu de 2007|obra=Flak Magacín}}</ref> Tanto ''Padre de familia'', ''American Dad'' y ''[[The Cleveland Show]]'', vienen del mesmu mundu ficticiu.<ref name =Flack /> La serie tamién foi d'influencia pa les series en [[imaxe real]] como ''[[The Winner]]'', tamién producida por MacFarlane, que tien la mesma clase de comicidad que ''Padre de familia'', pero cola diferencia de que nun tien bones crítiques per parte de la prensa especializada.<ref>{{cita web|url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2007/03/02/DDG94OD1OR1.DTL&type=tvradio|títulu=''Corddry's sitcom not stupid funny, just really stupid|fechaaccesu= 1 d'avientu de 2009|obra=San Francisco Chronicle}}</ref> == Receición y llogros == === Ésitu === ''Padre de familia'' recibió munches crítiques positives per parte de los críticos. Catherine Seipp del ''National Review Online'' referir a la serie como "puerca pero desaxeradamente risondera".<ref>{{cita web|url=http://www.nationalreview.com/seipp/seipp200502040749.asp|títulu=Return of the Family Guy|obra=NRO|fechaaccesu=October&nbsp;3, 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081026013857/http://www.nationalreview.com/seipp/seipp200502040749.asp|fechaarchivu=26 d'ochobre de 2008}}</ref> Caryn James del ''[[New York Times]]'' fixo mención de la "escandalosa familia satírica" de la serie y les "parodies y posibilidaes risibles" de la mesma.<ref>{{cita web|url=http://www.nytimes.com/1998/09/13/arts/the-new-season-television-critic-s-choice-a-little-dysfunctional-family-fun.html|títulu=The New Season/Television: Critic's Choice; A Little Dysfunctional Family Fun|obra=NYT|fechaaccesu=October&nbsp;3, 2009}}</ref> ''[[Sydney Morning Herald]]'' nomó a ''Padre de familia'' "el programa de la selmana" nel 21 d'abril de 2009 refiriéndose a la serie como "una obra maestra de la cultura popular.<ref>{{cita web|url=http://www.smh.com.au/news/entertainment/tv--radio/tv-reviews/show-of-the-week-family-guy/2009/04/20/1240079595389.html|títulu=Show Of The Week: Family Guy|títulu=Show of the Week: Family Guy|obra=SMI|fechaaccesu=October&nbsp;3, 2009}}</ref> Frazier Mooore del ''[[Seattle Times]]'' mentó'l so "humor ansioso y ensin fin sobre les emisiones fuertes". Tamién se refirió como "un humor intelixente que quita l'aliendu" y dixo que "l'amiestu de lo xenial cola crudeza del humor ayuda a entender l'atracción tan grande qu'amena". Remató definiéndola como "bocayona, ordinaria y esquisitamente ofensiva".<ref>{{cita web|url=http://seattletimes.nwsource.com/html/television/2008032607_tvfamilyguy04.html|títulu=Return of the Family Guy|obra=NRO|fechaaccesu=October&nbsp;3, 2009}}</ref> La serie tamién atraxo l'atención de munches celebridaes, ente ellos, [[Emily Blunt]], quien declaró que ''Padre de familia'' ye la so serie favorita y espresó un gran interés en ser una artista invitada del programa.<ref>{{cita web|url=http://www.nation.com.pk/pakistan-news-newspaper-daily-english-online/Entertainment/12-Jun-2009/Emily-Blunt-wants-to-star-in-Family-Guy|títulu=Emily Blunt wants to star in Family Guy<!--INSERT TITLE-->}}</ref> [[George Lucas]] reveló nuna entrevista con MacFarlane que tien tolos episodios en [[TiVo]] ensin necesidá de mercase los DVD, amás de que ye l'únicu programa que ve xuntu con ''[[Jackass]]''. MacFarlane declaró que [[Lucasfilm]] siempres s'amosó receptiva cuando ''Padre de familia'' pretendía asonsañar les sos obres.<ref>{{cita noticia|nome=Bonnie|apellíu=Burton|títulu="Family Guy" Creator Reveals Star Wars Cred|url=http://www.starwars.com/community/news/rocks/f20070921/index.html|editorial=''Starwars.com''|fecha=21 de setiembre de 2007|fechaaccesu=11 d'avientu de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110905151825/http://www.starwars.com/community/news/rocks/f20070921/index.html|fechaarchivu=5 de setiembre de 2011}}</ref> Nancy Franklin del ''[[New Yorker]]'' dixo que ''Padre de familia'' ta convirtiéndose nuna de les meyores series d'animación qu'esisten, al comentar la so popularidá y la so rivalidá, dixo inclusive que ye meyor que ''[[The Simpsons]]'' tocantes a calidá refierse.<ref>{{cita noticia|nome=|apellíu=|títulu=American Idiots Seth MacFarlane's animated empire.|url=http://www.newyorker.com/archive/2006/01/16/060116crte_television|editorial=[[The New Yorker]].com|fecha=16 de xineru de 2006 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2009}}</ref> La serie tamién foi un ésitu en [[Hulu]] aportando a el segundu programa más vistu por detrás de ''[[Saturday Night Live]]''.<ref>http://tvbythenumbers.com/2009/12/31/hulu-movers-shakers-2009-recap/37371</ref> === Crítiques y discutinios === ''Padre de familia'' recibió crítiques negatives. Por casu, Ken Tucker de ''Entertainment Weekly'' cargó con frecuencia contra'l programa, calificándola con una "D",<ref>{{cita web|url=http://www.ew.com/ew/article/0,,273010,00.html|títulu=Family Guy|apellíu=Tucker|nome=Ken|fecha=4 de setiembre de 1999|obra=Entertainment Weekly|fechaaccesu=28 de febreru de 2009}}</ref> y nomándola como'l peor programa de la temporada televisiva 1999-2000.<ref>{{cita web| apellíu = Tucker| nome = Ken|títulu= Television| editorial = [[Entertainment Weekly]]| fecha = 21 d'avientu de 2001| url = http://www.ew.com/ew/article/0,,252798_3,00.html|fechaaccesu= 21 d'ochobre de 2009}}</ref> La [[Parents Television Council|PTC]], asociación fundada por [[L. Brent Bozell III]] publicó crítiques destructives contra la serie. la cual ye considerada por esti grupu como'l "peor programa televisivu n'hores de máxima audiencia pa los televidentes" nos años 2000,<ref>{{cita web | url = http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/top10bestandworst/2000top/main.asp | títulu = Top 10 Best & Worst Family Shows on Network Television, 1999–2000 TV Season | fechaaccesu = 12 d'avientu de 2006 | obra = ParentsTV.org | editorial = Parents Television Council | cita = ...unbelievably foul... }}</ref> 2005,<ref>{{cita web | url = http://www.parentstv.org/PTC/publications/reports/top10bestandworst/main.asp | títulu = Rating the Top 20 Most Popular Prime Time Broadcast TV Shows Watched by Children Ages 2–17, 2004–2005 | fechaaccesu = 12 d'avientu de 2006 | obra = ParentsTV.org | editorial = Parents Television Council | cita = ... pushing the limits of decency with heavy sexual innuendo and sexual themes. }}</ref> y 2006.<ref name="bw0506">{{cita web | url = http://www.parentstv.org/ptc/publications/reports/top10bestandworst/2006/main.asp | títulu = Top 10 Best and Worst Shows on Primetime Network TV 2005–2006 | fechaaccesu = 21 d'avientu de 2006 | obra = ParentsTV.org | editorial = Parents Television Council | cita = ... pushing the limits of decency with heavy sexual innuendo and sexual themes. }}</ref> Dellos episodios tuvieron esi "honor" de liderar esa categoría por razones de [[Palabrota|lenguaje desaveniente]], [[Nudismu|desnudez]] [[animada]] y [[violencia|conteníu violentu]]. La organización notó como con frecuencia esta serie tien munchu siguidores ente los neños d'ente 2 y 12 años, la PTC intenta precaver a los padres de que los sos fíos pueden trate atraíos pola serie por cuenta de la so [[Dibuxos animaos|formatu animáu]] cuando la mesma va dirixida a un [[Animación p'adultos públicu más adultu]].<ref>{{cita web | títulu = Family Guy – Parents Television Council Family TV Guide Show Page | obra = ParentsTV.org | editorial = [[Parents Television Council]] | url = http://www.parentstv.org/ptc/shows/main.asp?shwid=504 | fechaaccesu = 20 de mayu de 2007}}</ref> La serie recibe frecuentemente crítiques per parte d'otres series debíu tamién en parte al so humor. ''Los Simpsons'' describieron a Peter Griffin como un [[Clonación|clon]] de [[Homer Simpson]] nun [[Treehouse of Horrors XIII|especial de Halloween]],<ref>{{cita episodiu|episodelink=Treehouse of Horror XIII#Send in the Clones |títulu=Send in the Clones |serieslink=The Simpsons |series=The Simpsons |network=Fox |airdate=November&nbsp;3, 2002 |season=14 |number=292}}</ref> y tamién como un fuxitivu acusáu de "[[Plaxu|Plagiarismo]]"<ref>Italianismu n'inglés de la pallabra "Plaxu"</ref> nel episodiu ''[[The Italian Bob]]''. ''Padre de familia'' tamién foi oxetu de la sátira de ''[[South Park]]'' al salir referenciaos nun episodiu de doble duración (''[[Cartoon Wars Part I]]'' y ''[[Cartoon Wars Part II]]''),<ref>{{cita episodiu|títulu=[[Cartoon Wars Part I]] & [[Cartoon Wars Part II|II]] |series=South Park |serieslink=South Park |credits=Created by [[Matt Stone]] and [[Trey Parker]] |network=Comedy Central}}</ref> onde los personaxes dicen que los chistes de la serie son intercambiables y carente de rellación cola trama; per otru llau, los [[Guionistes de Padre de familia|guionistes]] son retrataos como [[manatí]]s que se dediquen a recoyer "pelotes d'idees" y son llevaes por un tubu, cada pelota lleva una pallabra escrita talmente que con cinco pelotes puede formase una oración. MacFarlane respondió a esa crítica diciéndo-yos que ye dafechu ciertu y los sos camientos fundaos, inclusive fai alusión a dellos sketches y chistes qu'una vegada escritos nel guión, son recortaos y darréu treslladaos a otru [[Episodios de Padre de familia|episodio futuru]].<ref>{{cita videu|títulu=Family Guy, Volume 4, Commentary |formatu=DVD}}</ref> === Gallardones === ''Padre de familia'' y la repartida fueron nomaos a diez [[Emmy Awards]] ganando tres premios:<ref name="IMDBawards" /> * 2000: Al meyor doblaxe - Seth MacFarlane pola so voz de Stewie Griffin * 2002: Música y lletres - Walter Murphy (compositor), Seth MacFarlane (escritor) * 2007: Al meyor trabayu individual en animatica - Steven Fonti (artista de storyboard) La serie tamién foi nomada a diez [[Annie Awards|Annie]] llevándose tres premios, dos en 2006 y unu en 2008. La serie tamién foi nomada a un [[Golden Real Award]] en trés causes llevándose unu.<ref name="IMDBawards">{{cita web |url = https://www.imdb.com/title/tt0182576/awards |títulu = Awards for "Family Guy" |fechaaccesu = 13 d'ochobre de 2007 |obra = The Internet Movie Database |editorial = Internet Movie Database Inc. }}</ref><ref>{{cita web|url=http://animatedtv.about.com/od/showsaz/a/emmy2004.htm|títulu=2004-2005 Emmy Nominations}}</ref> En 2009, foi nomada al Emmy pa la meyor serie de comedia. Esto ye un llogru significativu considerando que la última serie animada en ser nomada foi ''[[The Flintstones]]'' y que sicasí ''[[The Simpsons]]'' enxamás consiguieron nenguna nominación na mesma categoría.<ref>{{cita web|url=http://www.latimes.com/news/nationworld/world/la-et-emmy-family17-2009jul17,0,5898425.story |títulu=Family Guy breaks the funny bone barrier with Emmy nod}}</ref> === Audiencia n'Estaos Xuníos === {| {{tablaguapa}} width=100% |- style="background-color:#e0e0e0" valign="bottom" align="center" ! Temporada !Entamu de temporada !Final de temporada !Temporada televisiva !Ranking ! Espectadores<br />(en millones) |- style="background-color:#e0e0e0" |- style="background-color:#F9F9F9" | align=center|'''[[Primer temporada de Padre de familia|1]]''' | 31 de xineru de 1999 | 16 de mayu de 1999 | 1999 ! 33<ref name="1999Ratings">{{cita noticia|url=http://theenvelope.latimes.com/extras/lostmind/ratings/1998_1999.htm|títulu=1998-1999 Television Season Top Rated Shows|fechaaccesu=19 de payares de 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061031060351/http://theenvelope.latimes.com/extras/lostmind/ratings/1998_1999.htm|fechaarchivu=31 d'ochobre de 2006}}</ref> ! 12.80<ref name="1999Ratings"/> |- style="background-color:#F9F9F9" | align=center|'''[[Segunda temporada de Padre de familia|2]]''' | 23 de setiembre de 1999 | 1 d'agostu de 2000 | 1999–2000 ! 114<ref name="autogenerated1999">{{cita web|url=http://fbibler.chez.com/tvstats/recent_data/1999-00.html|títulu=TV Ratings 1999–2000|fechaaccesu=17 de xunetu de 2011|fecha=26 de xunetu de 2002|editorial=Fbibler.chez.com}}</ref> ! 6.32<ref name="autogenerated1999"/> |- style="background-color:#F9F9F9" | align=center|'''[[Tercer temporada de Padre de familia|3]]''' | 11 de xunetu de 2001 | 9 de payares de 2003 | 2001–02 ! 125<ref name="season3ratings">{{cita noticia |url=http://www.usatoday.com/life/television/2002/2002-05-28-year-end-chart.htm |títulu=How did your favorite show rate? |fechaaccesu=4 de xineru de 2009 |fecha= 28 de mayu de 2002 |editorial=''USA Today''}}</ref> ! 4.50<ref name="season3ratings"/> |- style="background-color:#F9F9F9" | align=center|'''[[Cuarta temporada de Padre de familia|4]]''' | 1 de mayu de 2005 | 14 de mayu de 2006 | 2005–06 ! 68<ref name="season4ratings">{{enllaz rotu|1=http://www.hollywoodreporter.com/hr/search/article_display.jsp?vnu_content_id=1002576393|títulu=Series}} ''The Hollywood Reporter''</ref> ! 7.90<ref name="season4ratings"/> |- style="background-color:#F9F9F9" | align=center|'''[[Quinta temporada de Padre de familia|5]]''' | 10 de setiembre de 2006 | 20 de mayu de 2007 | 2006–07 ! 71<ref name="season5ratings">{{enllaz rotu|1=http://www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/television/features/y3ifbfdd1bcb53266ad8d9a71cad261604f?pn=1|títulu=2006–07 primetime wrap}} ''The Hollywood Reporter''</ref> ! 8.20<ref name="season5ratings"/> |- style="background-color:#F9F9F9" | align=center|'''[[Sesta temporada de Padre de familia|6]]''' | 23 de setiembre de 2007 | 4 de mayu de 2008 | 2007–08 ! 84<ref name="season6ratings">{{cita web|editorial=ABC Medianet|fecha=28 de mayu de 2008|url=http://abcmedianet.com/web/dnr/dispDNR.aspx?id=052808_06|títulu= Season Program Rankings from 09/24/07 through 05/25/08|fechaaccesu=3 de xunetu de 2009}}</ref> ! 7.94<ref name="season6ratings"/> |- style="background-color:#F9F9F9" | align=center|'''[[Séptima temporada de Padre de familia|7]]''' | 28 de setiembre de 2008 | 17 de mayu de 2009 | 2008–09 ! 69<ref name="season7ratings">{{cita web|editorial=ABC Medianet|fecha=19 de mayu de 2009|url=http://abcmedianet.com/web/dnr/dispDNR.aspx?id=051909_05|títulu= Season Program Rankings from 09/22/08 through 05/17/09 |fechaaccesu=3 de xunetu de 2009}}</ref> ! 7.56<ref name="season7ratings"/> |- style="background-color:#F9F9F9" | align=center|'''[[Octava temporada de Padre de familia|8]]''' | 27 de setiembre de 2009 | 23 de mayu de 2010 | 2009–10 ! 53<ref name="0910season">{{cita web|editorial=Deadline|fecha=27 de mayu de 2010|url=http://www.deadline.com/2010/05/full-series-rankings-for-the-2009-10-broadcast-season/|títulu= Full Series Rankings For The 2009–10 Broadcast Season |fechaaccesu=18 de mayu de 2010|nome=Nellie |apellíu=Andreeva}}</ref> ! 7.73<ref name="0910season"/> |- style="background-color:#F9F9F9" | align=center|'''[[Novena temporada de Padre de familia|9]]''' | 26 de setiembre de 2010 | 22 de mayu de 2011 | 2010–11 ! 56<ref name="1011season">{{cita web|url=http://www.deadline.com/2011/05/full-2010-11-season-series-rankers/|títulu=Full 2010–2011 TV Season Series Rankings|fechaaccesu=28 de mayu de 2011|apellíu=Andreeva|nome=Nellie|fecha=27 de mayu de 2011|editorial=Deadline}}</ref> ! 7.66<ref name="1011season"/> |- style="background-color:#F9F9F9" | align=center|'''[[Décima temporada de Padre de familia|10]]''' | 25 de setiembre de 2011 | 20 de mayu de 2012 | 2011-12 ! 70<ref name="1112season">{{Enllaz rotu|{{cita web|url=http://www.deadline.com/2011/05/full-2011-12-season-series-rankers/|títulu=Full 2011–2012 TV Season Series Rankings|fechaaccesu=28 de mayu de 2011|apellíu=Andreeva|nome=Nellie|fecha=27 de mayu de 2011|editorial=Deadline}} |http://www.deadline.com/2011/05/full-2011-12-season-series-rankers/}}</ref> !7.30<ref name="1112season"/> |- style="background-color:#F9F9F9" | align=center|'''[[Undécima temporada de Padre de familia|11]]''' | 30 de setiembre de 2012 | 19 de mayu de 2013 | 2012-13 ! 63<ref name="1213season">{{Enllaz rotu|{{cita web|url=http://www.deadline.com/2011/05/full-2011-12-season-series-rankers/|títulu=Full 2012–2013 TV Season Series Rankings|fechaaccesu=28 de mayu de 2011|apellíu=Andreeva|nome=Nellie|fecha=27 de mayu de 2011|editorial=Deadline}} |http://www.deadline.com/2011/05/full-2011-12-season-series-rankers/}}</ref> !6.94<ref name="1213season"/> |} == Otres producciones == === Stewie Griffin: La hestoria enxamás contada === {{AP|Stewie Griffin: La hestoria enxamás cuntada}} Al traviés de la serie creóse la película pa televisión ''[[Stewie Griffin: La hestoria enxamás contada]]''. Emitíu n'España como tres capítulos incompletos cola so terminación nel siguiente volume. === Family Guy Live === Pa promover la serie y, tal como Newman describió, "llevar l'interés pol programa más allá de los siguidores más acérrimos",<ref name="VarietyLive!" /> la FOX entamó cuatro actuaciones de ''Padre de familia'', llamaes ''Family Guy Live!'' onde los actores de repartu realicen una llectura del guión d'un episodiu al públicu. Amás de realizar una actuación musical pal álbum ''[[Family Guy: Live in Vegas]]''.<ref name="VarietyLive!">{{cita noticia|títulu=Family Guy Center Stage|obra=[[Variety]]|fecha=10 de marzu de 2005|autor=Adalian, Josef|páxina=1}}</ref> En 2004, los actores realizaron un actu públicu nel [[Festival Risible de Montreal]].<ref name="VarietyLive!" /> Otramiente, llegaron a actuar en [[Los Angeles]] y [[Ciudá de Nueva York|Nueva York]], escosando llocalidaes y actuando frente a 1.200 espectadores en cada sitiu.<ref>{{cita noticia|url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,155143,00.html|títulu=&#39;Family Guy' Returns to FOX|editorial=[[Fox News]]|fecha=30 d'abril de 2005|fechaaccesu=3 de xunetu de 2009}}</ref> === Videoxuegos === {{AP|Padre de familia (videoxuegu)}} En 2006, realizóse un [[videoxuegu]] basáu na serie, publicáu por [[2K Games]] y desenvueltu por [[High Voltage Software]]. Apaez disponible para [[Xbox]], [[PlayStation 2]] y [[PlayStation Portable]]. La trama del xuegu reflexa la estructura d'un episodiu de la serie con elementos d'aventura.<ref>{{cita web|url=http://www.mobygames.com/game/family-guy-video-game |títulu=Family Guy Video Game! |obra=[[MobyGames]] |fechaaccesu=August&nbsp;23, 2009}}</ref> El productu recibió crítiques desemeyaes, de les cualos un 50% son favorables pa la edición en PlayStation 2,<ref>{{cita web|url=http://www.metacritic.com/games/platforms/ps2/familyguy |títulu=Family Guy (ps2) reviews |obra=[[Metacritic]] |fechaaccesu=August&nbsp;29, 2009}}</ref> 51% pa la [[PlayStation Portable|PSP]],<ref>{{cita web|url=http://www.metacritic.com/games/platforms/psp/familyguy |títulu=Family Guy (psp) reviews |obra=[[Metacritic]] |fechaaccesu=August&nbsp;29, 2009}}</ref> y 53% pa la Xbox,<ref>{{cita web |url=http://www.metacritic.com/games/platforms/xbx/familyguy |títulu=Family Guy (xbx) reviews |obra=[[Metacritic]] |fechaaccesu=August&nbsp;23, 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081220044118/http://www.metacritic.com/games/platforms/xbx/familyguy |fechaarchivu=20 d'avientu de 2008 }}</ref> según una crítica de [[Metacritic]]. El xuegu recibe allabancies pol so humor,<ref>{{cita web |url=http://www.1up.com/do/reviewPage?cId=3154624 |títulu=Family Guy Review |obra=[[1UP.com]] |nome=Sam |apellíu=Kennedy |fecha=October&nbsp;23, 2006 |fechaaccesu=August&nbsp;29, 2009 |urlarchivu=https://archive.is/20120629050958/http://www.1up.com/do/reviewPage?cId=3154624 |fechaarchivu=29 de xunu de 2012 }}</ref> pero recibe males crítiques pola brevedá del xuegu,<ref>{{cita web|títulu=http://www.psxextreme.com/ps2-reviews/510.html |títulu=Family Guy Review |obra=PSX Estreme |nome=Ben |apellíu=Dutka |fecha=December&nbsp;21, 2006 |fechaaccesu=August&nbsp;29, 2009}}</ref> y el so "xugabilidá carente d'interés".<ref>{{cita web|url=http://www.gamespot.com/xbox/adventure/familyguy/review.html |títulu=Family Guy Review for Xbox |obra=[[GameSpot]] |nome=Alex |apellíu=Navarro |fecha=October&nbsp;24, 2006 |fechaaccesu=August&nbsp;23, 2009}}</ref> Family Guy: Back to the Multiverse, que se centra nel episodiu "Road to the Multiverse", foi llanzáu'l 20 de payares de 2012. === Spin off === {{AP|The Cleveland Show}} [[Ficheru:Mike Henry by Gage Skidmore.jpg|thumb|150px|Semeya de Mike Henry, l'actor de Cleveland na serie.]] En 2009, FOX estrenó un [[Serie derivada|spin-off]] tituláu ''[[The Cleveland Show]]''. ''[[The Hollywood Reporter]]'' anunció nun principiu los planes esistentes en producir una serie derivada de ''Padre de familia'' que se centrara en [[Cleveland Brown|Cleveland]]. MacFarlane, Henry y [[Richard Appel]] crearon la serie.<ref>{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/h/content_display/news/y3ibde8ca74de470b93d12371ef61c0ef91 |títulu=The Hollywood Reporter |fechaaccesu=February&nbsp;29, 2008 |obra=hollywoodreporter.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080530010941/http://www.hollywoodreporter.com/h/content_display/news/y3ibde8ca74de470b93d12371ef61c0ef91 |fechaarchivu=30 de mayu de 2008 }}</ref> El [[Cleveland Brown|personaxe principal]] fixo alusión del programa nel episodiu ''[[Baby Not on Board]]''.<ref name="s03y10">{{cita episodiu|títulu= Baby Not On Board|episodelink=Baby Not On Board|series=Family Guy|serieslink= Family Guy|network= Fox|airdate=November 2, 2008|season=7|number=4}}</ref> La serie estrenó'l 27 de setiembre de 2009.<ref>{{cita web|url=http://www.thefutoncritic.com/news.aspx?id=20090615fox01 |títulu=FOX Announces Fall Premiere Dates For The 2009–2010 Season |obra=The Futon Critic |fecha=June&nbsp;15, 2009 |fechaaccesu=August&nbsp;23, 2009}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.foxflash.com/div.php/main/page?aID=1z2z2z252z1z2 |títulu=Fox Primetime – The Cleveland Show – Fact Sheet |obra=Fox Flax |fechaaccesu=August&nbsp;29, 2009 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6BUfsbJ49?url=http://www.foxflash.com/div.php/main/page?aID=1z2z2z252z1z2 |fechaarchivu=18 d'ochobre de 2012 }}</ref> Tres la cancelación de la serie ''King of the Hill'',<ref>{{cita web|url=http://www.comingsoon.net/news/tvnews.php?id=50165|títulu=Fox Not Renewing King of the Hill |obra=comingsoon.net |fecha=31 d'ochobre de 2008 |fechaaccesu=25 de mayu de 2009}}</ref> el treslláu de la serie ''[[Sit Down, Shut Up]]'' a la franxa del sábadu nueche,<ref>{{cita web|url=http://www.thefutoncritic.com/news.aspx?id=8200|títulu=Exclusive: Fox to "Sit Down" in Late Night this Fall}}</ref> y la renovación de ''American Dad'', ''Los Simpsons'' y "Bob's Burgers" son les úniques series animaes del bloque "Animation Domination" de FOX non creaes por MacFarlane. La serie, taba pensada pa emitir una [[Primer Temporada de The Cleveland Show|primer temporada]] de 22 episodios,<ref>{{cita web|url=http://hollywoodinsider.ew.com/2008/11/the-family-guy.html|títulu=EW: Fox orders full season of 'Family Guy' spin-off|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090222182949/http://hollywoodinsider.ew.com/2008/11/the-family-guy.html|fechaarchivu=22 de febreru de 2009}}</ref> pero finalmente la [[Fox Broadcasting Company|cadena]] mandó la producción d'una [[Primer Temporada de The Cleveland Show|segunda]] con 13 episodios, faciendo la suma de 35 episodios. L'anunciu fixo'l 3 de mayu de 2009, primero que diera empiezu la primer temporada.<ref name="season2">{{cita web|url=http://www.tvsquad.com/2009/05/04/the-cleveland-show-renewed-before-it-begins/|títulu=The Cleveland Show renewed before it begins}}</ref> Por cuenta de los altos índices d'audiencia, la FOX volvió ordenar más episodios, esta vegada 9 pa la segunda temporada faciendo un total de 44.<ref>{{cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/h/content_display/news/y3id8ce138992a53121b4b8137dc51hala285|títulu=Fox orders second full season of The Cleveland Show}}</ref> == Merchandising == A feches del 2009, fueron publicaos seis llibros sobre ''Padre de familia'', toos col sellu de [[HarperCollins]] dende 2005.<ref>{{cita web|url=http://www.harpercollins.com/search/index.aspx?kw=family+guy |títulu=Search results: Family Guy |obra=[[HarperCollins]] |fechaaccesu=August&nbsp;23, 2009}}</ref> El primer exemplar foi ''[[Family Guy: Stewie's Guide to World Domination]]''(ISBN 978-0-06-077321-2), escritu por Steve Callaghan. Redactáu al estilu de novela gráfica, la trama centrar nos planes de Stewie por querer [[Dominación global|apoderar el mundu]] a pesar de ser un lactante.<ref>{{cita web|url=http://www.harpercollins.com/books/9780060773212/Family_Guy_Stewies_Guide_to_World_Domination/index.aspx |títulu=Family Guy: Stewie's Guide to World Domination by Steve Callahan |obra=[[HarperCollins]] |fechaaccesu=August&nbsp;23, 2009}}</ref> Otros exemplares son ''[[Family Guy: It takes a Village Idiot, and I Married One (llibru)|Family Guy: It Takes a Village Idiot, and I Married One]]'' (ISBN 978-0-7528-7593-4) onde se detallen en fondura los sucesos del episodiu ''[[It Takes a Village Idiot, and I Married One]]'',<ref>{{cita web|url=http://www.harpercollins.com/books/9780061143328/Family_Guy_It_takes_a_Village_Idiot_and_I_Married_One/index.aspx |títulu=Family Guy: It Takes a Village Idiot, and I Married One |obra=HarperCollins |fechaaccesu=December&nbsp;26, 2008}}</ref> y ''[[Family Guy and Philosophy: A Cure for the Petarded]]'' (ISBN 978-1-4051-6316-3), una coleición de 17 ensayos afondando les conexones ente la serie y los [[filosofía|filósofos]] de la hestoria.<ref>{{cita web |url=http://www.hartwick.edu/x21175.xml |títulu=Philosophy Professor Jeremy Wisnewski Publishes Book on ''Family Guy''. |obra=[[Hartwick College]] |fechaaccesu=August&nbsp;23, 2009 |fecha=September&nbsp;18, 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100527204648/http://www.hartwick.edu/x21175.xml |fechaarchivu=27 de mayu de 2010 }}</ref> La serie foi un ésitu no comercial.<ref>{{cita noticia|títulu=Some Television Reruns Hit Their Prime on DVD |pub-periódica=[[Los Angeles Times]] |nome=Cott |apellíu=Collins |fecha=November&nbsp;13, 2005 |páxina=A1}}</ref> ''Padre de familia'' foi la primer serie televisiva en volver emitise tres la so venta rápida de DVD.<ref name=DVDsales /><ref>{{cita noticia|títulu=Family Guy un-canceled, thanks to DVD sales success; Cartoon returning after 2-year hiatus |pub-periódica=[[USA Today]] |nome=Gary |apellíu=Levin |fecha=March&nbsp;25, 2004 |páxina=D3}}</ref> Col primer volume de les dos primeres temporaes vendieron un total de 1,67 millones d'unidaes, superando'l récor de ventes de 2003 por un DVD d'otra serie, ente que'l segundu volume vendió otru millón.<ref name=DVDsales>{{cita web|url=http://www.usatoday.com/life/television/news/2004-03-24-family-guy_x.htm |títulu=Family Guy un-canceled, thanks to DVD sales success |obra=[[USA Today]] |nome=Gary |apellíu=Levin |fecha=March&nbsp;24, 2004 |fechaaccesu=August&nbsp;24, 2009}}</ref><ref>{{cita web|títulu=It's Not TV. It's TV on DVD |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1101040419-610063,00.html |obra=[[Time]] |nome=James |apellíu=Poniewozik |fecha=April&nbsp;11, 2004 |fechaaccesu=August&nbsp;29, 2009}}</ref> Les temporaes seis y siete debutaron nel quintu llugar del llistáu de ventes de DVD n'Estaos Xuníos;<ref>{{cita web|url=http://www.reuters.com/article/boxOfficeCharts/idUSN0738957420081107 |títulu=Top DVD Sales for the 11/15/2008 issue |obra=[[Reuters]] |fecha=November&nbsp;7, 2008 |fechaaccesu=August&nbsp;31, 2009}}</ref><ref name="thenumbers">{{cita web|url=http://www.the-numbers.com/dvd/charts/weekly/2009/20090621.php |títulu=US DVD Sales Chart for Week Ending Jun&nbsp;21, 2009 |obra=The Numbers |fecha=June&nbsp;21, 2009 |fechaaccesu=August&nbsp;24, 2009}}</ref> La séptima edición foi la que más stock escosó con un total de 171.000 unidaes vendíes el 21 de xunu de 2009.<ref name="thenumbers" /> ''[[Blue Harvest]]'' foi publicáu en xineru de 2008 y algamó el primer llugar del top de ventes del país,<ref name=Blue /> amás de ser el primer DVD de ''Padre de familia'' n'incluyir una copia dixital pa descargar nel iPod.<ref name=Blue>{{cita web|url=http://www.reuters.com/article/televisionNews/idUSN2317366320080124 |títulu=Force is with "Family Guy" DVD |nome=Thomas K. |apellíu=Arnold |fecha=January&nbsp;23, 2009 |obra=Reuters |fechaaccesu=August&nbsp;31, 2009}}</ref> MacFarlane grabó n'esclusiva material de la voz de Peter y otros personaxes pa un [[pinball]] de la compañía [[Stern Pinball]].<ref>{{cita noticia|títulu=Family Guy pinball is freakin' sweet|autor=Finley, Adam|editorial=[[TV Squad]]|url=http://www.tvsquad.com/2007/02/03/family-guy-pinball-is-freakin-sweet/#|fecha=3 de febreru de 2007|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2009}}</ref> En 2004, salió al mercáu la primer serie de figures de los personaxes creaes por [[Mezco Toyz]], cada personaxe tenía'l so propiu modelu salvu Stewie, del que se crearon dos modelos distintos.<ref>{{cita noticia|títulu=Here's the Offbeat Stuff that true geeks are made of|obra=[[Winston-Salem Journal]]|autor=Clodfelter, Tim|fecha=11 de payares de 2004|páxina=33}}</ref> Nel trascurrir de los años, fabricáronse cuatro series más con dellos modelos de Peter.<ref>{{cita noticia|autor=Szadkowski, Joseph|obra=[[The Washington Times]]|fecha=3 de xunu de 2006|títulu=Undead monster doomed to wander the high seas}}</ref> En 2008, el personaxe de Peter Griffin fixo presencia en dellos anuncios de los restoranes [[Subway]] pa faer promoción de dicha cadena de comida rápida.<ref name="BostonGlobeSubway">{{cita noticia|títulu=The year in advertising|autor=Steinberg, Brian|obra=[[The Boston Globe]]|fecha=30 d'avientu de 2007|url=http://www.boston.com/business/globe/articles/2007/12/30/the_year_in_advertising/?páxina=2|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2009}}</ref><ref>{{cita noticia|títulu=Subway – it's for the fat-loving guy, too|obra=[[The News Tribune]]|fecha=30 de payares de 2007}}</ref> == Miscelánea == Nel exemplar 1000 de la revista ''[[Entertainment Weekly]]'', Brian Griffin foi escoyíu como "el perru perfectu pa la familia televisiva".<ref>{{cita publicación|títulu=TV: Breaking Down the List |publicación=Entertainment Weekly |númberu=#999/1000 |fecha=June&nbsp;27 & July&nbsp;4, 2008 |páxina=56}}</ref> ''[[Wizard Magacín]]'' calificó a Stewie como'l nonagesimoquinto [[villanu]] de tolos tiempos.<ref>{{cita publicación|fecha=July&nbsp;2006 |títulu=The 100 Greatest Villains of All Time |publicación=[[Wizard (magacín)|Wizard]] |númberu=177 |páxina=86 |fechaaccesu=February&nbsp;9, 2009}}</ref> ''[[The Times]]'' consideró a ''Padre de familia'' como la cuadrigesimoquinta meyor serie del 2009.<ref>{{cita web|url=http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/tv_and_radio/article6061203.ece |títulu=The 50 best US television shows |fecha=April&nbsp;15, 2009 |obra=[[The Times]] |fechaaccesu=September&nbsp;1, 2009 | llugar=London}}</ref> Según [[IGN (sitiu web)|IGN]], la serie ocupa'l séptimu puestu nel so top 100.<ref name="ign100">{{cita web|títulu=7, Family Guy|url=http://tv.ign.com/top-100-animated-tv-series/7.html|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fechaaccesu=24 de xineru de 2009|fecha=14 d'ochobre de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100616145453/http://tv.ign.com/top-100-animated-tv-series/7.html|fechaarchivu=16 de xunu de 2010}}</ref> == Ver tamién == * ''[[American Dad!]]'' * ''[[The Cleveland Show]]'' * ''[[The Simpsons]]'' * ''[[Futurama (serie de televisión)|Futurama]]'' * ''[[Seth MacFarlane's Cavalcade of Cartoon Comedy]]'' == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{wikiquote}} {{commonscat}} * [http://www.familyguy.com/ Páxina oficial] (n'inglés). * [http://www.foxtv.es/Padre-de-familia/ Fox España-Páxina oficial] (n'español). {{IMDb títulu|0182576|Padre de familia}} * [http://familyguy.wikia.com/wiki/Main_Page Wikia de ''Padre de familia''] (n'inglés). * [https://web.archive.org/web/20061008195716/http://nomolestar.mundofox.com/ Páxina oficial de les series animaes de Fox]. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Series de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Series de televisión n'inglés]] [[Categoría:Series de televisión d'animación]] [[Categoría:Parodies]] [[Categoría:Sátira]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] n5ec22ks94ojca3gg1kf1p4xttf8u14 0 139107 3709725 3708832 2022-08-19T09:06:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: Francisco Lleón => Francisco León wikitext text/x-wiki {{persona}} '''José Victoriano Huerta Márquez'''<ref>Paez haber conflictu sobre l'apellíu maternu, yá que apaez como Ortega na obra de [[Fernando Orozco Llinares]] según dellos sitios del gobiernu. Pero'l [http://www.colotlan.gob.mx/biografias.html sitiu oficial de Colotlán, Jalisco], según los rexistros de bautismu y matrimoniu según microfilmados de la [[Sociedá de Xenealoxía d'Utah]], igual que'l certificáu de la so muerte del estáu de Texas, amuesen que'l so madre llamábase María Lázara del Abellugu Márquez</ref> {{nym}} foi un [[inxenieru]] y [[militar]] mexicanu, [[Gobiernu de facto|presidente de Méxicu]] ente [[1913]] y [[1914]] como resultáu d'un [[Decena Tráxica|golpe d'estáu (la llamada Decena Tráxica)]]. == Mocedá y educación == Huerta nació'l [[23 de marzu]] de [[1845]] na ranchería d'Agua Gordo, conceyu de [[Colotlán]], [[Jalisco]], fíu de Jesús Huerta Córdoba y María Lázara del Abellugu Márquez Villalobos. Cuando Victoriano tenía quince años, el xeneral [[Donato Guerra]] visitó la so ciudá natal y espresó el so deséu de contratar a un secretariu particular. Huerta, que sabía lleer y escribir, por asistir a la escuela municipal dirixida pol sacerdote del llugar, ufiertóse como voluntariu.<ref>Taibo, 2009; 55</ref> Como compensa a los sos servicios encamentóse-y y concedió una beca pa estudiar nel [[Heroicu Colexu Militar de Méxicu|Colexu Militar]], onde llogró notes sobresalientes que lu fixeron merecedor d'una reconocencia especial; el presidente [[Benito Juárez]], el primer indíxena en llegar a la presidencia, emponderar mientres la so visita al colexu p'apurrir les reconocencies a los cadetes coles siguientes pallabres: {{cita|De los indios que s'eduquen como usté, la patria espera enforma.<ref name="BJ">[http://www.colotlan.gob.mx/biografias.html Biografía de Victoriano Huerta n'http://www.colotlan.gob.mx]</ref>}} Al graduase foi comisionado al Cuerpu d'Inxenieros y desempeñóse en llabores topográficos na rexón de [[Puebla]] y l'Estáu de [[Veracruz de Ignacio de la Llave|Veracruz]], onde conoció a [[Emilia Águila]], con quien se casó'l [[21 de payares]] de [[1880]] na [[Ciudá de Méxicu]]<ref>Genealogical Society of Utah, Film 0035853</ref> y con quien tendría once fíos.<ref>Taibo, 2009; 56</ref> Los nomes de los sos fíos vivos al momentu de finar Huerta yeren Jorge, María Elisa, Víctor, Lluz, Elena, Dagoberto, Eva y Celia.<ref>Obituariu de ''El Paso Times''</ref> == Xestión militar == Pal añu de [[1890]] Huerta algamara'l grau de coronel y siete años más tarde empezaría una llarga trayeutoria nel combate a les rebeliones indíxenes que se xeneraben por tol país. N'avientu de [[1900]] combatió a los [[yaqui]]s en [[Sonora]] y en [[1902]] a los [[Cultura maya|mayes]] en [[Yucatán (Méxicu)|Yucatán]] y [[Quintana Roo]].<ref name="G">Garciadiego, 2005; 159</ref> Mientres la so estancia nel sureste desenvolvió [[tabayón]]s, una enfermedá que la acompañaría'l restu de la so vida. En concluyendo la so campaña na [[Península de Yucatán]] Huerta recibió'l grau de xeneral brigadier, la Medaya al Méritu Militar y foi nomáu miembru de la Suprema Corte Militar de la Nación gracies a los esfuercios del so amigu'l xeneral [[Bernardo Reyes]], exgobernador de [[Nuevo León]] y secretariu de Guerra y Marina. En [[1907]] pidió permisu por razones de salú y visitó a Reyes en [[Monterrey]], ciudá onde trabayó como xefe d'Obres Públiques dos años y mediu aplicando les sos conocencies d'inxeniería civil nel trazáu de les cais, ya inclusive na construcción del Hotel Ancira. Cuando Reyes foi unviáu a [[Europa]] en [[1909]] Huerta decidió tornar a la [[Ciudá de Méxicu]] y empezar a impartir clases de [[matemática|matemátiques]]. N'españando la [[Revolución mexicana|revolución]] convocada por [[Francisco I. Madero]], Huerta solicitó la so reincorporación al exércitu y tres l'arrenunciu de [[Porfirio Díaz]], Huerta foi l'encargáu d'escoltar el convói presidencial d'ésti al puertu de Veracruz,<ref name="G"/> cosa qu'a don Porfirio nun lu prestó del tou pos nunca confió dafechu nél. Huerta permaneció fiel al exércitu mientres el gobiernu interín de [[Francisco León de la Barra]] pero participó en delles aiciones de provocación al exércitu rebalbu comandado por [[Emiliano Zapata]], lo cual llevantó barruntos de insubordinación y tan puestu Madero asumió la presidencia ordenó la so dimisión de les fuercies armaes. Sicasí, tres la rebelión de [[Pascual Orozco]], Madero reconsideró'l so decisión y poner al mandu de les tropes del gobiernu federal. Huerta tuvo un desempeñu impresionante y convirtióse nun héroe nacional. Mientres escorría a Orozco aldu al norte tuvo un fregáu col comandante rebalbu [[Francisco Villa]], quien se negó a tornar unos caballos que los sos homes robaren a les tropes de Huerta. Enfurecido, mandar arrestar y ordenó fusilalo. Los hermanos del presidente Madero intervinieron y Villa namái tuvo presu dellos díes na Ciudá de Méxicu, lo cual enraxonó a Huerta. Al tornar a la capital ratificó la so llealtá al presidente Madero y mientres se sometía a un tratamientu de tabayones Madero facer arrenunciar.<ref>Taibo, 2009; 57</ref> == Xestión política == [[Ficheru:Victoriano Huerta y su gabinete.tif|280px|thumb|Victoriano Huerta y el so gabinete]] Tres la rebelión de [[Félix Díaz]] (na que participaba'l so amigu'l [[Bernardo_reis|Xeneral Bernardo Reyes]]), Huerta tornó les ufiertes de los golpistes por medrana a solu ser utilizáu. Sicasí, tres la muerte de Reyes ufiertó los sos servicios a Madero quien lo volvió a poner al mandu del exércitu. A los pocos díes, Huerta xunir a los sublevaos pero foi afayáu pol hermanu de Madero, quien lo arrestó y acusar frente al presidente. Madero nun creyó les versiones y poner en llibertá, solo pa enterase dos díes depués que Huerta lo traicionó aliáu con [[Aureliano Blanquet]], xefe del 29º Batallón y se autonombraba xefe del Executivu, obligándolo a arrenunciar. Huerta y Félix Díaz, aliaos con [[Henry Lane Wilson]], embaxador d'Estaos Xuníos en Méxicu, suscribieren el [[Pactu de la Embaxada]], tamién conocíu como [[Pactu de la Ciudadela]].<ref name="GD">Garciadiego, 2005; 169</ref> De primeres Félix Díaz sosprender pola noticia, pos el plan inicial yera que Díaz ocuparía la presidencia al trunfu de la rebelión. Sicasí, Huerta llogró convencelo de que lo dexara gobernar de manera interina pa pacificar a los maderistes. El [[22 de febreru]] de [[1913]] Madero y el vicepresidente [[Pino Suárez|José Ma. Pino Suárez]] fueron [[Asesinatu de Francisco I. Madero y José María Pino Suárez|arteramente executaos]]. Tres una efímera presidencia provisional de 45 minutos per parte de [[Pedro Lascuráin]], Huerta asumió'l poder en mediu del caos ya instaló una dictadura militar que llegó inclusive a eslleir al Congresu de la Unión. [[Ficheru:Desconocimiento de Victoriano Huerta como Jefe del Poder Ejecutivo de la República.tif|280px|thumb|Venustiano Carranza desconoz a Victoriano Huerta como Xefe del Poder Executivu de la República]] Sicasí, dende los primeros díes del gobiernu de Huerta, [[Venustiano Carranza]], gobernador de [[Coahuila]], desconocería al presidente y formaría l'Exércitu Constitucionalista qu'a lo postrero terminaría ganando al gobiernu federal el 13 d'agostu de [[1914]]. == Exiliu y muerte == [[Ficheru:Victoriano Huerta.jpg|thumbnail|right|200px|De izq. a der.: José C. Delgado, Victoriano Huerta y Abraham F. Ratner.]]Huerta dir al exiliu, primero viaxando a [[Kingston (Xamaica)|Kingston]], a bordu del cruceru alemán [[SMS Dresden (1908)|SMS ''Dresden'']].<ref name=war>Thomas Herbert Russell, "America's War for Humanity", BiblioBazaar, LLC, 2009, p. 500, [https://books.google.com/books?id=9SGGuoj3JRsC&pg=PA500&dq=Victoriano+Huerta+Xamaica&as_brr=3&cd=3#v=onepage&q=Victoriano%20Huerta%20Xamaica&f=false]</ref> D'ende dirixióse a [[Gran Bretaña]],<ref>[http://www.excelsior.com.mx/espresiones/2014/07/14/970767 Periódicu Excelsior, Victoriano Huerta, el so camín escontra l'exiliu]</ref> llegando al puertu de [[Bristol]] el 16 d'agostu de 1914, nel vapor británicu HMS Patia de la [[United Fruit Company]].<ref>[https://www.newspapers.com/newspage/138994003/ St Louis Post del 17 agostu 1914]</ref> Dempués viaxó a [[España]] (Barcelona y Madrid) y llegó a los [[Estaos Xuníos]] n'abril de 1915. Una vegada yá empecipiada n'Europa la [[Primer Guerra Mundial]], Huerta contautar con funcionarios del [[Imperiu Alemán]] por que retornara al poder, financiando una posible revuelta. Tornó a América n'abril de 1915, llegando a [[Nueva York]] cola so familia, onde llogró entrevistase con Franz von Rintelen, un oficial naval del espionaxe alemán quien-y ufiertó dineru y armes pa intentar un [[golpe d'estáu]] en Méxicu y que depués el réxime de Huerta empecipiara una guerra contra Estaos Xuníos. Tales charres fueron interceptaes pol espionaxe d'Estaos Xuníos. En contactando col so antiguu rival [[Pascual Orozco]] y reclutarlo pa la so combalechadura, Huerta viaxó a [[El Paso (Texas)|El Paso]], [[Texas]], pero'l [[27 de xunu]] de 1915 foi deteníu pola policía d'Estaos Xuníos na estación de tren de [[Newman (Nuevu Méxicu)|Newman]], [[Nuevu Méxicu]], xuntu con Pascual Orozco, siendo acusáu de violar les lleis de neutralidá por conspirar xuntu con una potencia batallosa, siendo qu'aquel día el réxime de [[Woodrow Wilson]] procuraba evitar la entrada d'EE.XX. na ''Gran Guerra'' pero caltenía simpatíes escontra la [[Triple Entente]]. Huerta quedó encarceláu primeramente na prisión militar de Fort Bliss en Texas, en pagando una fianza dexóse-y salir de la prisión militar y pasar a un arrestu domiciliariu por cuenta del so bien mala traza de salú, pero al intentar nuevamente entrar en Méxicu foi encarceláu otra vegada poles autoridaes d'Estaos Xuníos. Huerta morrió na prisión d'El Paso'l [[13 de xineru]] de [[1916]], víctima de [[cirrosis hepática]] y [[ictericia]], enfermedaes causaes pol so conocíu vezu d'abusar del consumu de bébores alcohóliques, especialmente'l [[coñá]], que consumía n'enormes cantidaes. Foi soterráu nel campusantu La Concordia, hasta que los sos restos fueron soterraos al campusantu Evergreen, n'[[El Paso (Texas)|El Paso]].<ref name="GD"/> Anque se caltuvo que la causa de la so muerte tuvo causada pola ictericia, tamién esistieron fuertes barruntos de que podría ser envelenáu polos Estaos Xuníos.<ref>Lee Stacy (2002). [https://books.google.es/books?id=DSzyMGh8pNwC&pg=PA405&dq=Victoriano+Huerta+cirrhosis&cd=1&redir_esc=y#v=onepage&q=Victoriano%20Huerta%20cirrhosis&f=false ''Mexico and the United States''], Marshall Cavendish, páx. 405</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * {{cita llibru | nome = Raymond | apellíu = Caballeru | títulu = Lynching Pascual Orozco, Mexican Revolutionary Hero and Paradox| editorial = Create Space | añu = 2015 | isbn = 978-1514382509 }} *{{cita llibru |apellíu=Garciadiego D. |nome= Javier |enllaceautor=Javier Garciadiego |títulu= La Revolución mexicana: cróniques, documentos, planes y testimonios|url=https://books.google.com.mx/books?id=vXVfFWadHkEC&pg=PA159&dq=Pactu+de+la Ciudadela&hl=es&ei=x1XOS-mKBYuStgPB-6GvDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA#v=onepage&q=Apauto%20de%20la%20Ciudadela&f=false |fechaaccesu=31 de mayu de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=2005 |editor= |editorial=Universidá Nacional Autónoma de Méxicu |ubicación=Méxicu |isbn=970-32-0685-9 |capítulo= |páxina= |cita= }} *{{cita llibru |apellíu=Taibo II |nome= Paco Ignacio|enllaceautor=Paco Ignacio Taibo II |títulu=Temporada de zopilotes |url= |fechaaccesu=24 de mayu de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=2009 |editor= |editorial=[[Editorial Planeta|Planeta]] |ubicación=Méxicu |isbn= 978-607-07-0116-0|capítulo= |páxina= |cita= }} * {{cita llibru | apellíos = Greenleaf | nome = Richard Y. | enllaceautor = Richard Y. Greenleaf | títulu = Victoriano Huerta: a reappraisal | editorial = Centru d'Estudios Mexicanos, Mexico City College | añu = 1960 | isbn = | url = }} == Ver tamién == * [[Decena tráxica]] * [[Historia de Méxicu]] * [[Revolución mexicana]] == Enllaces esternos == {{Wikisource|Decretu de disolución del Poder Llexislativu de_México (1913)}} * [http://www.tshaonline.org/handbook/online/articles/fhu81 Handbook of Texas Online: Victoriano Huerta] (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20080917123739/http://www.colotlan.gob.mx/conceyu/biografias.html Biografía] nel sitiu oficial de Coltlán, Jalisco * [http://www.ramosfamily.org/nextgen/getperson.php?personID=I2440 Xenealoxía y descendencia de Victoriano Huerta] * [https://books.google.com.pe/books?id=DSzyMGh8pNwC&pg=PA405&dq=Victoriano+Huerta+cirrhosis&cd=1&redir_esc=y#v=onepage&q=Victoriano%20Huerta%20cirrhosis&f=false Mexico and the United States] *[http://presidentes.mx/victoriano-güerta] {{Socesión | títulu = [[Ficheru:Coat of arms of Mexico.svg|45px]]<br/>[[Presidente de Méxicu]] | periodu = [[1913]] - [[1914]] | predecesor = [[Pedro Lascuráin]] | socesor = [[Francisco Carvajal]] | títulu2 = [[Secretaría de Gobernación (Méxicu)|Secretariu de Gobernación]] | periodu2 = [[1913]] | predecesor2 = [[Rafael L. Hernández]] | socesor2 = [[Alberto García Granados]] }} {{NF|1845|1916|Huerta, Victoriano}} {{Tradubot|Victoriano Huerta}} [[Categoría:Dictadores]] [[Categoría:Militares de Méxicu]] [[Categoría:Líderes amerindios]] [[Categoría:Presidentes de Méxicu]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] pk8kxhljfzknzlkzfvihfdde9tr3r8g 0 139108 3709714 3704771 2022-08-19T09:05:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: Francisco Lleón => Francisco León wikitext text/x-wiki {{Ficha de conflictu militar |nome_batalla= Decena Tráxica |imaxe= Decena trágica.JPG |descripción_imaxe= ''Soldaos sulevaos n'aición mientres la Decena Tráxica'' |conflictu= [[Revolución mexicana]] |fecha= [[9 de febreru]]-[[19 de febreru]] |resultáu= Traición de [[Victoriano de la Huerta]]<br />Asesinatu de:<br /> [[Francisco I. Madero]]<br /> y [[José María Pino Suárez]] |combatientes1= [[Maderismo|Lleales maderistes]] |combatientes2= Porfiristas, Reyistas y Felicistas |comandante1= [[Lauro Villar]]<br />[[Ángel Ortiz Monesteriu]]<br />[[Victoriano Huerta]]<br />[[Ángel García Peña]]<br />[[Felipe Ánxeles]] |comandante2= [[Félix Díaz]]<br />[[Bernardo Reyes]]{{MEC}}<br />[[Manuel Mondragón]]<br />[[Aureliano Blanquet]]<br />[[Gregorio Ruiz]]{{MEC}}<br />[[Victoriano Huerta]] |soldaos1= |soldaos2= |baxes1= 500 militares<br />5000 civiles |baxes2= }} Conozse como '''Decena Tráxica''' al [[golpe d'Estáu|golpe militar]] que tuvo llugar del [[9 de febreru|9]] al [[19 de febreru]]<ref>{{cita web |url = http://www.uom.edu.mx/rev_trabayadores/pdf/64/64_Rosendo_Bolivar.pdf|títulu = La Decena Tráxica |fechaaccesu=13 de mayu de 2010|autor = Bolívar Meza, Rosendo|fecha = 2007|editorial = Universidá Obrera de Méxicu "Vicente Lombardo Toledano" |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131207142448/http://www.uom.edu.mx/rev_trabayadores/pdf/64/64_Rosendo_Bolivar.pdf |fechaarchivu=7 d'avientu de 2013}}</ref> de [[1913]] pa derrocar a [[Francisco I. Madero|Francisco I Madero]] de la [[Xefes d'Estáu de Méxicu|presidencia de Méxicu]]. La sulevación empecipió na [[Ciudá de Méxicu]], onde un grupu de disidentes comandado pol xeneral [[Manuel Mondragón]] llevantóse n'armes y punxo en llibertá a los xenerales [[Bernardo Reyes]] y [[Félix Díaz]], quienes taben presos. Darréu, asaltaron delles dependencies de gobiernu y decretaron l'[[estáu de sitiu]].<ref name="rosendo2">Bolívar Meza, p. 2 </ref> Al ganar a villa mancáu'l xeneral [[Lauro Villar]], defendiendo'l [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]], Madero nomó nel so llugar a [[Victoriano Huerta]].<ref name="rosendo2" /> Al pasu de los díes solicitóse l'arrenunciu de Madero y [[José María Pino Suárez]], lo cual foi refugáu. El 17 de febreru, [[Gustavo A. Madero]] afayó que Huerta taba n'arreglos colos opositores y llevar ante'l presidente, quien nun creyó n'el so pallabres y lliberar.<ref name="rosendo3">Bolívar Meza, p. 3</ref> Poco dempués, Huerta robló un alcuerdu —l'[[Pactu de La Ciudadela|Apauto de la Embaxada]]— na sede de la embaxada d'Estaos Xuníos en Méxicu, col sofitu del embaxador [[Henry Lane Wilson]], con Félix Díaz, na so calidá de xefe del exércitu federal, peracabando la so traición destituyendo al presidente y al vicepresidente. Esi mesmu día, Madero y Pino Suárez fueron prindaos, y obligaos a arrenunciar a otru día. El 20 de febreru, Victoriano Huerta foi designáu presidente por aciu una serie de maniobres ilexítimes, polo que foi conocíu como «l'usurpador». Anque hai constitucionalistas, como Felipe Tena Ramírez, qu'argumenten que jurídicamente nun hubo una usurpación sinón más bien una alta traición vía [[golpe d'Estáu]].<ref name="rosendo4">Bolívar Meza, p. 4 </ref> La revuelta remató'l 22 de febreru col asesinatu de Madero y Pino Suárez.<ref name="rosendo5">Bolívar Meza, p. 5 </ref> == Antecedentes == Cuando [[Francisco I. Madero]] llegó a la [[Presidente de Méxicu|Presidencia de Méxicu]] caltuvo venceyos con persones allegaes a [[Porfirio Díaz]]; tratando de caltener la estabilidá económica, social y de caltener la inversión estranxera, nun realizó grandes reformes na infraestructura de gobiernu; y caltuvo intactu l'exércitu federal porfirista, llicenciando a les tropes rebalbes.<ref>Gonzales, p.91</ref><ref>Pérez López-Portillo, p. 208</ref> Esto causó que perdiera'l sofitu de munchos revolucionarios que consideraben que nun s'identificaba coles clases marxinaes.<ref name="gon92" /> Los hacendados tampoco taben contentos yá que esperaben midíes más enérxiques pa frenar la revolución llabradora zapatista. La prensa facer oxetu de crítiques que dacuando rayaron na ridiculización, lo que foi debilitando la so fuercia político.<ref>Bolívar Meza, p. 1</ref> Cuando dellos revolucionarios abandonar, llamó al xeneral [[Victoriano Huerta]] pa lluchar contra [[Pascual Orozco]] y [[Emiliano Zapata]], que se llevantaren n'armes. Les élites militares sumar a la oposición buscando la oportunidá pa derrocalo, ente los dirixentes d'esti movimientu taben el xeneral [[Bernardo Reyes]] y el xeneral [[Félix Díaz]], que cuntaba col sofitu de los porfiristas nel exiliu.<ref name="gon92">Gonzales, p. 92</ref> Dempués de romper rellaciones con Madero, Bernardo Reyes abelugar en [[San Antonio (Texas)|San Antonio]], [[Texas]], ya intentó entamar dende allá un llevantamientu. El [[16 de setiembre]] de [[1911]] proclamó'l [[Plan de la Soledá]], que nun consiguió sofitu n'[[Estaos Xuníos]], nin en [[Méxicu]]. Al ver que'l so intentu resultó fallíu, tornó ganáu a Méxicu y apurrióse voluntariamente el [[25 d'avientu]] de 1911 en [[Llinares (Nuevo León)|Llinares]], [[Nuevo León]], dende onde foi treslladáu a la cárcel militar de Santiago de Tlatelolco.<ref>Aguilar Camín y Meyer, p. 24</ref> Félix Díaz encabezó otru llevantamientu en [[Veracruz]] el [[16 d'ochobre]] de [[1912]], esti col enfotu de restablecer l'antiguu réxime, pero foi conteníu rápido poles fuercies federales y encarceláu na [[Palaciu de Lecumberri|Penitenciaría de Lecumberri]].<ref> Pérez López-Portillo, p. 210</ref> Madero decidió nun executalos.<ref name="gon94" /> Los xenerales [[Manuel Mondragón]] y [[Gregorio Ruiz]], acompañaos del empresariu [[Cecilio Ocón]], axuntar n'ochobre de 1912 en [[L'Habana]], [[Cuba]]. La so intención yera entamar una combalechadura pa derrocar a Madero, polo que más tarde visitaron na cárcel a Reyes y a Díaz, quien tuvieron acordies colos planes. Reyes propunxo convocar a Huerta a participar nel movimientu, pero él refugó la invitación porque consideraba que nun yera'l momentu fayadizu.<ref name="rosendo2" /> Per otru llau, el gobiernu d'Estaos Xuníos nun taba acordies cola política interna de Madero. Les fuelgues, los reclamos polos derechos de los trabayadores y los pidimientos de les clases acomodaes d'acutar la entrada de capital estranxeru, afectaben a munches de les sos compañíes. Diose entamu a una campaña contra'l gobiernu mexicanu evidenciada na prensa estauxunidense y nes quexes del so gobiernu pola falta de seguridá pa los sos ciudadanos aniciaos en Méxicu y por una supuesta discriminación» sufierta por estos y les sos empreses.{{harvnp|Flores Torres|2007|pp=214-215}} L'embaxador [[Henry Lane Wilson]] resentíu con Madero, a quien solicitara un subsidiu económicu decoroso» —solicitú que fuera refugada—,<ref name="OEM">{{cita web |url = http://www.oem.com.mx/esto/notas/n1029328.htm |títulu = Histories Estraordinaries: L'asesinatu de Madero y Pino Suárez; La combalechadura y el cuartelazo |fechaaccesu=16 de mayu de 2010 |autor = Domínguez Aragonés, Edmundo |últimu = |primero = |fecha = 1 de febreru de 2009 |obra = |editorial = ''La revolución social en Méxicu'' (1960) de Manuel González Ramírez, citáu en ''El Sol de Méxicu'': Na web de la Organización Editorial Mexicana |cita = N'avientu de 1911 Wilson presentóse en casa de Rafael Hernández, secretariu de Gobernación, y díxo-y: "Señor, enforma-y estimaría los so pervalible intervención ante la Presidencia de la República por que se m'asigne la cantidá de 50 mil peso al añu, porque'l mio sueldu d'embaxador nun me produz lo suficiente pa sosteneme col parabuxel que ye necesariu gastar na mio posición. El señor presidente don Porfirio Díaz asignábame un subsidiu mensual decoroso, ya igual cosa espero del señor presidente Madero". El presidente Madero negar a otorgar aquel "subsidiu" a un representante d'un gobiernu estranxeru: "Tal actu ye traición a la patria", precisólu a Hernández.}}</ref> contribuyó en gran parte a amontar la presión, espublizando noticies alarmantes y suxuriendo al presidente [[William Howard Taft]], la necesidá d'una intervención armada o inclusive derrocar al réxime maderista.{{harvnp|Flores Torres|2007|pp=214-215}}{{harvnp|Flores Torres|2007|p=327}} == La sulevación == === 9 de febreru === La sulevación empecipió la madrugada del domingu [[9 de febreru]] de [[1913]] na [[ciudá de Méxicu]], cuando los xenerales [[Manuel Mondragón]] y [[Gregorio Ruiz]] llevantaron n'armes a un grupu de cadetes de la Escuela Militar d'Aspirantes de Tlalpan según a la tropa del cuartel de Tacubaya.<ref>Taracena, 1998; 153</ref> Los sos oxetivos yeren el [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]], pa prindar al secretariu de [[Secretaría de la Defensa Nacional (Méxicu)|Guerra]] [[Ángel García Peña]]; la prisión de Santiago Tlatelolco, pa lliberar al xeneral [[Bernardo Reyes]]; y la [[Palaciu de Lecumberri|prisión de Lecumberri]], pa lliberar al xeneral [[Félix Díaz]].{{harvnp|Flores Torres|2007|p=328}}<ref name="pineda198">Pineda Gómez, p. 198</ref> Un grupu de vanguardia de la Escuela d'Aspirantes llogró tomar el control de Palaciu Nacional faciendo prisioneros a García Peña, [[Gustavo A. Madero]] —quien pasara la nueche investigando los movimientos de la combalechadura y yá punxera al tantu de los fechos al presidente—, y al intendente del sitiu [[Adolfo Bassó]].<ref>Taibo, 2009; 34-35</ref> Sicasí, gracies a la puesta reaición del xeneral [[Lauro Villar]], fiel al gobiernu de Madero, el Palaciu foi recuperáu y los prisioneros lliberaos. Una pequeña fuercia del 24.° Batallón del cuartel de San Pedro y San Pablo y del 1.° de caballería enfusó peles puertes traseres tomando por sorpresa a los golpistes.<ref>Taibo, 2009; 36-38</ref> Mentanto Bernardo Reyes y Félix Díaz fueren lliberaos. Los golpistes dirixir a Palaciu Nacional, un pequeñu grupu de vanguardia lideráu por Gregorio Ruiz amedranó la rindición pero foi fechu prisioneru, parte de la so tropa desertó y sumóse a los lleales.<ref>Taracena, 1998; 154<br />Taibo; 2009; 45</ref> A la defensa xuniérense'l coronel Morelos y el vicealmirante [[Ángel Ortiz Monesteriu]].<ref>Taibo, 2009; 42</ref> El gruesu de la columna de rebeldes foi encabezáu por Bernardo Reyes, a la so llegada al [[Plaza de la Constitución (Ciudá de Méxicu)|Zócalo]] esperar una llinia de tiradores. El xeneral [[Lauro Villar]], encargáu de la defensa, salió al alcuentru y frente a la presencia d'un ensame de curiosos solicitó tres veces a Reis que depunxera les armes; pela so parte, Reyes intentó convencelo por que se xuniera al movimientu golpista.<ref>Taibo, 2009; 47</ref> Por cuenta de la negativa de Villar, Reyes intentó dise enriba d'él nel so cabalgadura, lo que desamarró un mapa de disparos. Reyes foi de los primeres en morrer acribilláu, ente que Lauro Villar salió mancáu nel costazu esquierdu. Los lleales tuvieron 43 baxes y los rebeldes aproximao 115.<ref>Taibo, 2009; 48</ref>Hubo 805 víctimes en total, la mayor parte civiles.<ref name="pineda198" /> Dempués d'esti primer fracasu, les fuercies rebalbes se desbandaron. A pesar de cuntar con superioridá numbérica, Díaz y Mondragón decidieron abelugase en [[La Ciudadela (ciudá de Méxicu)|La Ciudadela]]. L'edificiu, que funcionaba como depósitu d'armes y municiones, atopábase abellugáu polos xenerales Rafael Dávila y Manuel P. Villareal. Foi tomáu a traición a les 11:30&nbsp;a.&nbsp;m,<ref name="gon94">Gonzales, p. 94</ref> tres un curtiu intercambiu de disparos, Villareal foi mancáu y rematáu pel costazu. D'esta forma los golpistes tuvieron a la so disposición 27 cañones, 8500 rifles, 100 ametralladores, 5000 obuses y venti millones de cartuchos.<ref>Taibo, 2009; 60</ref> [[Ficheru:MaderoArrivesDecenaTragica.JPG|350px|thumb|[[Francisco I. Madero]] mientres la [[Marcha de la Llealtá]]]] Madero que s'atopaba nel [[Castiellu de Chapultepec]] fuera informáu per teléfonu de lo asocedío, alredor de les 7:00&nbsp;a.&nbsp;m. García Peña rindiólu personalmente los informes de la recuperación del Palaciu,<ref name="Zay71">Zayas Enríquez, p. 71</ref> polo que'l presidente salió aldu al Palaciu Nacional, curiáu por cadetes del [[Heroicu Colexu Militar (Méxicu)|Colexu Militar]] y xendarmes de la capital que fueren rexuntaos pal so defensa pol llicenciáu [[Federico González Garza]] —gobernador del Distritu Federal—, acompañáu por miembros del so gabinete y amigos, no que se denominó la «[[Marcha de la Llealtá]]».<ref name="Zay71" /><ref>{{cita web |url = http://bicentenario.gob.mx/index.php?option=com_jevents&task=icalrepeat.detail&evid=1402&Itemid=0&year=2010&month=02&day=09&uid=6167afe5f01y35b451cf5df467b513fd |títulu = Cola de la llealtá (1913) |fechaaccesu=16 de mayu de 2010 |editorial = Bicentenariu.gob.mx}}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.sedena.gob.mx/index.php?id_art=85 |títulu = 9 de febreru de 1913 Marcha de la llealtá |fechaaccesu=16 de mayu de 2010 |editorial = Sedena.gob.mx}}</ref> La marcha foi lenta, tuvieron que detenese na Fotografía Daguerre por cuenta de que un francotirador de los rebeldes disparó a la caravana dende'l [[Bancu de Méxicu|edificiu de la Mutua]]. Mientres esti receso, el presidente Madero foi algamáu pol so hermanu Gustavo, quien lu informó del fracasu de la segunda intentona. Coles mesmes, el xeneral Victoriano Huerta, que fuera avisáu de los acontecimientos llegó al llugar. Por instancies del ministru de Guerra, Huerta foi nomáu comandante militar de la plaza en sustitución del xeneral Villar, quien fuera mancáu mientres el combate.<ref name="gon94" /><ref>Pérez López-Portillo, p. 212</ref> Esti fechu sería consideráu más palantre un llamentable error.<ref name="gon94" /> Al llegar a Palaciu'l presidente estructuró la defensa, mandó llamar a los cuerpos militares, de [[Tlalpan]], [[San Juan Teotihuacan]], [[Chalco de Díaz Covarrubias|Chalco]] y [[Toluca]]. Unviar a La Ciudadela a un grupu de guardias presidenciales al mandu del mayor Emiliano López Figueroa por que pidieren la rindición de los rebeldes, pero esti movimientu foi inútil, López Figueroa foi prindáu y los lleales esvalixáronse, ente ellos llogró escapar [[Francisco L. Urquizo]].<ref>Taibo, 2009; 63</ref> A les 3:00&nbsp;p.&nbsp;m., Madero decidió treslladase a [[Cuernavaca]] pa pidir personalmente ayuda al xeneral [[Felipe Ánxeles]], militar del so enfotu que s'atopaba combatiendo coles sos tropes a [[Emiliano Zapata]].<ref>Flores Rangel, p. 329</ref> Madero pasó la nueche nel Hotel Bellavista. Na capital, Huerta ordenó'l fusilamiento del xeneral [[Gregorio Ruiz]], bien probablemente pa callalo, pos ésti sabía de les conversaciones previes que Huerta caltuviera colos rebeldes.<ref>Taibo, 2009; 67</ref> La Ciudadela caltener n'aselu, los rebeldes ganaron la simpatía de la clase alta, señores y señorites de reconocíes families partieron cigarros y llambionaes a los sulevaos. === 10 de febreru === Na mañana del 10 de febreru Madero y Ánxeles llegaron a la capital pol aldu de [[Xochimilco]] y [[Tepepan]], fueron recibíos pol ministru de Guerra Ángel García Peña. A pesar de la insistencia del presidente pa nomar a Ánxeles como xefe de la plaza, el ministru ignoró'l pidimientu y decidió respetar el escalafón militar calteniendo a Huerta nel mandu. El númberu de lleales aumentó, les tropes de Cuernavaca llegaron pela tarde a la capital, coles mesmes cuatro regimiento de Celaya y Teotihuacan, y les tropes de Querétaro al mandu de [[Guillermo Rubio Navarrete]]. En total cuntar con seis mil homes. Dende Toluca llegó un telegrama bien urxente: {{cita|Cuartel Xeneral de Toluca, 10 de febreru de 1913.<br /> Supi qu'en Méxicu se diz qu'he defeccionado. Protesto enérxicamente contra esa falsa versión, y ruegu a usté qu'esta la mio protesta fáigase pública. Respetuosamente.|[[Aureliano Blanquet]].}} El presidente Madero unvió-y respuesta de momentu: «Nunca punxi en dulda la so llealtá, güei mando faer rectificaciones».<ref>Díaz Zermeño, 2004; 66</ref> Un conseyu militar presidíu por Huerta llevar a cabu pa estructurar un plan d'ataque que consistiría nun ataque fronteru a La Ciudadela conformáu por cuatro columnes que dirixíes por Ánxeles, [[Gustavo Mass]], Eduardo Cauz y José María Delgado siendo sofitaes pola artillería de Rubio Navarrete. Mientres les fuercies lleales reagrupáronse, les fuercies rebalbes tuvieron tiempu pa reorganizase y tomar posiciones en redol a La Ciudadela.<ref>Taibo, 2009; 69-71</ref> === 11 de febreru === [[Ficheru:Dead Mexican rebel.jpg|300px|thumb|Un civil muertu mientres les aiciones béliques]] A les 10:30 a.&nbsp;m. del [[11 de febreru]] empezaron les aiciones béliques. Huerta ordenó l'ataque d'artillería, pero solo apurrió-y a Ánxeles obuses de metralla que nun faíen nengún dañu a La Ciudadela y a Rubio Navarrete nun lu dexó en claro los sos oxetivos. Siguiendo'l plan alcordáu, los cuatro columnes de lleales realizaron una meyora frontera siendo blancu direutu de los rebeldes. Acordies con Urquizo, quien foi testigu de los acontecimientos, «namái siendo bien animal podía creese que pudiera tomase una fortaleza montaos a caballu y caminando por un llugar barríu poles ametralladores».<ref>Taibo, 2009; 72-75</ref> Les cais quedaron llenes de cadabres d'homes y caballos, esi día hubo más de quinientos muertos y mancaos.<ref>Krauze, 2009; 66</ref> El [[Reló Chinu]] allugáu na glorieta de [[Avenida Bucareli|Bucareli]] y Atenes, que fuera agasayáu por esi gobiernu por cuenta de les celebraciones del [[Centenariu de la Independencia Mexicana|centenariu de la Independencia de Méxicu]], foi dafechu estrozáu. Mientres l'intre del día, Huerta entrevistóse de callao con Díaz, alcordando ente dambos asemeyar que los sulevaos de la Ciudadela taben abarganaos y entamar el derrocamientu de Madero, tratando de causar el menor númberu de baxes ente los sos siguidores.{{harvnp|Flores Torres|2007|pp=218-219}} Dellos autores señalen que la entrevista llevar a cabu na [[colonia Roma]], na casa Enrique Cepeda, quien yera compadre y antiguu compañeru de Huerta, anque dalgunos otros señalen que foi nel restorán El Globo.<ref>Taibo, 2009; 74</ref> Mentanto dexóse'l pasu d'alimentos y suministros a los sitiaos.<ref name="gon94" /> Cuando Madero recibió les noticies del fracasu reclamó-y a Huerta non solamente les resultaos, sinón el dexar el pasu de cebera a La Ciudadela. En primer instancia Huerta negó l'acusación, pero una vegada que foi confrontado colos testigos que lo reportaren acotó que se trataba d'una estratexa pa concentrar a los rebeldes y de esta forma rematalos. A pesar de los barruntos de tolos maderistes, el presidente decidió confirmar a Huerta nel mandu. Los disparos menguaron pela nueche.<ref>Taibo, 2009; 76-77</ref> === 12 de febreru === [[Ficheru:Belem 5249225018 f1c2011dc6 o.jpg|thumb|250px|Cárcel de Belén dempués del cañoneo rebalbu]] El fueu d'artillería empezó a les 6:00&nbsp;a.&nbsp;m., los golpistes dirixeron los sos disparos a la cárcel de Belén provocando un motín y un intentu de fuga masiva. Dellos de los prófugos xunir al alzamientu. La táctica de la tropa felicista consistió en disparar gran parte de les granaes almacenaes, al paecer cola cuenta de producir un efeutu propagandísticu p'atraer l'atención y posible intervención estauxunidense.<ref>Pineda Gómez, p. 199</ref> Huerta dirixía a les tropes que yeren fieles al presidente per zones primeramente establecíes con Díaz mandándolos al suicidiu, coles mesmes protexó a los sos incondicionales. Llanzó una segunda carga de rurales con resultaos similares al día anterior, les baxes de los lleales sumaron un centenar d'homes. Estes escaramuzas causaron munches víctimes civiles ente los vecinos de La Ciudadela.{{harvnp|Flores Torres|2007|p=218}}<ref>Pedraja, p. 180</ref> D'esta forma intentóse demostrar que'l gobiernu de Madero yera incapaz de frenar la sulevación.<ref>Taibo, 2009; 78-80</ref> === 13 de febreru === [[Ficheru:Ciudad decena 9.jpg|thumb|250px|Torre de la ilesia del campu florío]] El cañoneo persistió, un disparu estrozó la puerta Mariana del Palaciu Nacional, d'esta forma los rebeldes demostraron que lo teníen al so algame. La llucha armada estender peles cais de Victoria, Morelos y Doctor Vértiz. Cayeron granaes qu'estropiaron al club americanu allugáu na esquina de les cais de San Francisco y Gante y al [[Casino Alemán]] na cai de López. Los golpistes apoderar de la torre de la ilesia del Campu Florío, faciendo d'esti llugar l'escenariu principal de los combates. El gobiernu recibió dos millones de cartuchos pa fusiles y cañones procedentes de [[Veracruz]]. L'[[Embaxada de los Estaos Xuníos en Méxicu|embaxador estauxunidense]] [[Henry Lane Wilson]], quien repunaba al presidente Madero, unvió informes alarmistes y esaxeraos de lo que socedía al presidente del so país, [[William Howard Taft]], col enfotu de promover una intervención. Por aciu una visita d'Enrique Cepeda a la embaxada, alcordóse una entrevista ente l'embaxador, Félix Díaz y Victoriano Huerta pa trazar el plan qu'esaniciaría a Madero.<ref>Taibo, 2009; 84-84</ref> === 14 de febreru === El 14 de febreru llegaron a la capital les tropes d'Oaxaca, per otra parte el xeneral [[Aureliano Blanquet]], que s'atopaba en Toluca combatiendo al zapatismo al mandu del 29.° Batallón, llegó a la periferia de la Ciudá de Méxicu y permaneció nos llanos de Tlaxpana por órdenes de Huerta.<ref name="can64">Díaz Zermeño, p.67</ref> Les nueves tropes entraron n'aición mientres l'intre del día pero con resultaos adverses, dos compañíes defeccionaron y pasáronse al llau de los rebeldes. Los sos ataques nuevamente fracasaron. Huerta nuevamente mintió a Madero argumentando falta de fusiles y d'homes.<ref>Taibo, 2009; 90</ref> Anque los sulevaos taben sitiaos, faciendo obviu que'l llevantamientu fracasara, l'oxetivu de too esto yera faer sentir incertidume ente la población, según medrana d'una posible intervención estauxunidense, pa xustificar un [[golpe d'Estáu]] n'ares d'algamar la paz, que n'apariencia, el gobiernu de Madero nun llograba consiguir.<ref>Pineda Gómez, p. 200</ref> Enteráu de los rumores d'una posible intervención estauxunidense, Madero unvió una telegrama al so homólogu [[William H. Taft]] nel que dicía tar informáu d'un posible desembarcu de tropes estauxunidenses en mariñes mexicanes col enfotu de salvaguardar los bienes y la vida de les sos connacionales que moraben en Méxicu. Solicitó-y evitar esta aición pa nun empiorar la situación prometiendo salvaguardar na midida de lo posible la vida de los sos compatriotes. === 15 de febreru === L'embaxador Wilson, que sofitaba los planes de los golpistes, tuvo enteráu dende'l principiu del posible conveniu colos rebeldes y echar# voz de al gobiernu d'Estaos Xuníos. Amás pa desacreditar al gobiernu mexicanu y a los embaxadores llatinoamericanos que taben a favor de Madero, trató de intranquilizar a parte del cuerpu diplomáticu européu —compuestu pol contralmirante Paul von Hintze d'[[Alemaña]], Francis W. Stronge d'[[Inglaterra]] y [[Bernardo Cólogan y Cólogan|Bernardo J. Cólogan y Cólogan]] d'[[España]]— por que-y ufiertaren el so respaldu acotando la incompetencia de Madero.{{harvnp|Flores Torres|2007|p=218}} Col sofitu d'esti cuerpu diplomáticu solicitó al gobiernu sustituyir nel control del orde na capital, a los soldaos pola policía, yá como diría más tarde [[Manuel Márquez Sterling]], ministru de [[Cuba]], esta midida resultába-y bien conveniente: {{cita|[...] el personal policiaco yera de la dómina de Don [[Porfirio Díaz]], asina se marxinaba a los soldaos revolucionarios y dábase-yos tol mandu a la policía porfirista que sofitó en gran midida'l Cuartelazo.{{harvnp|Flores Torres|2007|p=220}}|}} El ministru de Rellaciones, [[Pedro Lascuráin]] y un grupu de venticuatro senador d'oposición axuntar pa pidir a Madero'l so arrenunciu. El presidente caltuvo firme a la presiones polítiques de diplomáticos y senadores. A pesar de que la casa particular de la familia Madero atopábase llueñe de los enfrentamientos bélicos, foi amburada. Más tarde, Huerta designó al xeneral Aureliano Blanquet p'abelugar el Palaciu Nacional.<ref>Taibo, 2009; 92-93</ref> === 16 de febreru === [[Ficheru:Ciudadela.png|thumb|350px|Persones en [[La Ciudadela (ciudá de Méxicu)|La Ciudadela]] mientres la Decena Tráxica.]] [[Ficheru:Ciudad decena 8.jpg|thumb|Torre de la 6ª demarcación de policía]] A les 2:00&nbsp;a.&nbsp;m. del 16 de febreru apautó un armisticiu por 24 hores. La ciudadanía salió a les cais p'aprovise d'alimentos, delles families que permanecieren nes zones de peligru abandonaron les sos cases escontra sitios más seguros. Nel intre de la mañana un grupu de carros violaron l'armisticiu al enfusar en La Ciudadela p'apurrir provisiones a los rebeldes, quien amás realizaron meyores na periferia de La Ciudadela pa instalar les sos ametralladores. A les 2:00&nbsp;p.&nbsp;m. el fueu reinicióse. La torre de la 6ª demarcación de policía foi destruyida pol bombardéu. L'escritor y periodista [[John Kenneth Turner]] foi arrestáu poles fuercies rebalbes cuando intentaba tomar fotografíes de les escenes dantesques nes zones destruyíes polos cañones. L'autor del llibru ''[[Méxicu bárbaru]]'', obra que criticaba fuertemente al [[porfiriato]], despintó la so identidá pa salvaguardar la so vida. Cuando Madero per segunda ocasión reclamó a Huerta la inefectividad de los ataques y la violación al armisticiu, el xeneral argumentó que tou formaba parte de la so estratexa pa concentrar a los rebeldes y aniquilalos. El coronel Rubén Morales, asistente de Madero, entamó un ataque nocherniegu pero Huerta torgar. El secretariu particular de Madero, [[Juan Sánchez Azcona]] sosprendió a Huerta entrevistándose con Alberto García Grandados y Enrique Cepeda, dambos simpatizantes de los golpistes. [[Alberto J. Pani]], amigu y collaborador del presidente nel so informe diariu informó-y de la posibilidá d'un alcuerdu de los sitiadores y los sitiaos. A pesar de les alvertencies de la patente desllealtá de Huerta, Madero siguió col enfotu de él.<ref>Taibo, 2009; 95-99</ref> === 17 de febreru === Pela mañana recibióse un cablegrama del presidente Taft, quien indicó a Madero que los sos informes yeren inesactos esplicando que les fuercies navales estauxunidenses atopábense tan solo nuna posición de precuru natural y que nun esistía nenguna orde de desembarcu, sicasí atopábase al tantu de lo qu'asocedía en Méxicu al traviés de les noticies del embaxador Henry Lane Wilson.<ref>Taracena, 1998; 155</ref> Les presiones polítiques per parte de los senadores d'oposición, el cuerpu diplomáticu y Lascuráin siguieron, llegando al estremu de proponer a Huerta como gobernador xeneral de Méxicu. Madero entrevistar col xeneral pa preguntar al respeutu de los rumores d'esta propuesta, Huerta confirmó que yera ciertu pero afirmó nun tar interesáu n'aceptala.<ref>Taibo, 2009; 100-101</ref> Poco más tarde, [[Gustavo Adolfo Madero]] —hermanu del presidente— y [[Jesús Urueta]] afayaron que Huerta, en llugar de combatir a los rebeldes, taba efeutivamente en tratos con Félix Díaz y les sos tropes. Gustavo con pistola en mano detuvo a Huerta y llevar ante Madero.<ref>Krauze, 2009; 68</ref> Frente al presidente, Huerta negó ser parte de la combalechadura y comprometióse a prindar a los rebeldes en 24 hores. Ensin tomar en cuenta que Huerta tuviera rellaciones con Díaz y Reyes na dómina del [[porfiriato]] y de los rumores de qu'intentaría baltar al gobiernu, Madero lliberar y concedió-y les 24 hores que solicitó pa comprobar la so llealtá.<ref name="rosendo3" /> {{cita|«Prometo a usté, señor presidente, que mañana tou terminaría..»|[[Victoriano Huerta]].}} El presidente creyó-y a Huerta, y, por que llimara aspereces col so hermanu, persuadió a dambos por que se axuntaren a otru día. Henry Lane Wilson visitó La Ciudadela pa siguir el so llabor de mediación ente Huerta y Díaz. Cuando l'embaxador atopar col escritor John Kenneth Turner pidió-y sincerarse colos sos captores, Mondragón sentenciar a muerte, tuvo a puntu de ser fusiláu, sicasí al considerar que l'aición nun sería bien vista pol gobiernu estauxunidense, dos díes más tarde, los golpistes decidieron lliberar. L'escritor dirixir a Veracruz pa salir del país.<ref>Taibo, 2009; 103-104 y 120-121</ref> Pela nueche, [[Alfredo Roble Domínguez]], antiguu militante del [[maderismo]] que s'alloñara del presidente, visitó Palaciu Nacional pa dar parte de la confabulación de Huerta con Félix Díaz. Madero refutó l'informe.<ref>Taibo, 2009; 105</ref> === 18 de Febreru === Esti día definió'l golpe d'Estáu en tres escenario, el presidente y el vicepresidente fueron arrestaos en palaciu Nacional, Gustavo A. Madero foi fechu prisioneru nel restorán Gambrinus, y axustóse un pactu colos golpistes por aciu la intervención de Henry Lane Wilson na embaxada de los Estaos Xuníos. En palaciu Nacional el xeneral Aureliano Blanquet dio les órdenes d'arrestu contra Madero al coronel Teodoro Jiménez Riveroll, quien en compañía del mayor Pedro Esquierdu, Enrique Cepeda y un grupu de soldaos, aprució una xunta que celebraba'l presidente. Mientres los momentos d'agarradiella y tracamundiu intercambiáronse disparu. Marcos Hernández cayó muertu al interponer el so cuerpu pa salvar la vida al presidente. El capitán [[Gustavo Garmendia]] disparó la so arma matando al coronel Riveroll y al mayor Esquierdu. Cepeda foi mancáu pero llogró escapar. Darréu'l presidente y una pequeña comitiva baxaron les escaleres pa falar col restu de la tropa nel patiu, foi entós cuando'l xeneral [[Aureliano Blanquet]], personalmente, facer prisioneru. A pesar del reclamu de Madero, quien lo llamó traidor, la detención de Madero y [[José María Pino Suárez|Pino Suárez]] llevar a cabu. [[Juan Sánchez Azcona]], [[Jesús Urueta]] y el capitán Garmendia llograron escapar,<ref>Taibo, 2009; 108-109</ref> non asina [[Adolfo Bassó]] quien tamién foi fechu prisioneru. Nel restorán Gambrinus, a la 1:50&nbsp;p.&nbsp;m., Gustavo A. Madero, quien s'axuntara col xeneral Huerta pa xintar, foi sorpresivamente aprehendido por venticinco guardabosques.<ref>Taracena, 1998; 156</ref> Una vegada que Huerta confirmó l'ésitu de les aiciones perpetaes en palaciu, convocó al xeneral Felipe Ánxeles pa da-y órdenes. Una vegada qu'ésti se reportó, Huerta ufiertó-y asumir la direición del [[Heroicu Colexu Militar|Colexu Militar]] o acompañar a Madero al exiliu a Cuba pa depués tornar y dirixir la institución. Ánxeles inclinar pola segunda opción, sicasí foi fechu prisioneru por Blanquet.<ref>Taibo, 2009; 111</ref> Mentanto Enrique Cepeda entrevistar col embaxador [[Henry Lane Wilson]] pa informa-y lo asocedío en palaciu y nel restorán Gambrinus. L'embaxador echara voz de al presidente Taft y al [[Departamentu d'Estáu]] d'Estaos Xuníos que los rebeldes habíen aprehendido a Madero y Pino Suárez una hora y media primero que estos fechos asocedieren.<ref>Ulloa, 2009; 777</ref> En La Ciudadela, l'informe de les detenciones foi recibíu con muestres d'allegría, los felicistas percorrieron les cais de la ciudá espardiendo la noticia y glayando vives a Félix Díaz. Un grupu d'ellos dirixóse a les instalaciones del periódicu maderista ''[[Nueva Yera (periódicu)|Nueva Yera]]'' p'amburales.<ref>Taibo, 2009; 112</ref> A les 9:30 p.m. Henry Lane Wilson convocó a parte del cuerpu diplomáticu y recibió na embaxada de los Estaos Xuníos a los golpistes. Per una parte llegó Victoriano Huerta acompañáu d'Enrique Cepeda y el xeneral [[Joaquín Maas Flores]], y por otra Félix Díaz acompañáu del xeneral Fidencio Hernández y Rodolfo Reyes. Foi esti postreru l'encargáu de redactar el [[Pactu de la Embaxada]], que se dio a conocer de manera oficial como [[Pactu de La Ciudadela]],<ref>Garciadiego, 2005; 159-161<br />Ulloa, 2009; 778</ref> el cual establecía desconocer al gobiernu de Madero y Pino Suárez y establecer un gobiernu provisional al mandu de Victoriano Huerta con un gabinete conformáu por reyistas y felicistas. Félix Díaz tornó formar parte del gabinete pa preparar col so partíu con mires a la futura eleición presidencial, que, hipotéticamente, favorecer.<ref>Labastida, 2002; 97</ref> A partir d'esi momentu dar por terminaes les aiciones béliques, foi robláu un manifiestu pol cual garantizábense les llibertaes y orde pa nacionales y estranxeros, consolidándose asina la paz nacional.<ref>Sordu, 2010; 174</ref> Poco dempués, Aureliano Blanquet foi xubíu a xeneral de división. Los padres de Madero, les sos hermanes solteres, y la so esposa, [[Sara Pérez Romero]], pidieron asilu na embaxada xaponesa, llugar onde pasaron esa nueche.<ref>Taibo, 2009; 116</ref> == Los asesinatos == === 19 de febreru === [[Ficheru:109.- DCLXII.2.21.1.20.0042 - Fuerzas federales en el Zócalo de la Ciudad de México durante la Decena Trágica.tif|miniaturadeimagen|Fuercies rurales nel Zócalo de la Ciudá de Méxicu, 19 de febreru de 1913.]] Los festexos en La Ciudadela siguieron hasta l'amanecer del día 19. Al calor del enfile, los soldaos esixeron a Félix Díaz la entrega de los hermanos Madero. Huerta opúnxose, pos precisaba l'arrenunciu oficial del presidente pa dar llegalidá a la usurpación, a cambéu, apurrió-yos a [[Gustavo A. Madero]] y a [[Adolfo Bassó]]. Los prisioneros fueron conducíos por Joaquín Maas y Luis Fuentes ante la presencia de Mondragón, quien, en vengación poles muertes de Reyes y Ruiz, ordenó la so muerte. Por cuenta de les arengues que [[Cecilio Ocón]] dirixó a la soldadesca, al filu de les 2:00&nbsp;a.&nbsp;m., Gustavo foi cruelmente martirizado.<ref>Breceda, 1985; 299</ref> Nes contornes de La Ciudadela arrincáron-y l'únicu güeyu que tenía dexándolo ciegu, patiscar, humildar, cutir de cutio, un capitán disparólu, entá muertu'l so cuerpu foi tullíu y los soldaos siguieron disparándolu. Estrayxéron-y el güeyu postizu, el so cadabre foi quemáu, tenía trenta y siete mancaes de bala. Darréu, Adolfo Bassó foi fusiláu, él mesmu dio les órdenes al pelotón de fusilamiento.<ref>Taracena, 1998; 157</ref> Antes del amanecer, nel mesmu llugar, foi asesináu'l periodista y xefe políticu de Tacubaya, Manuel Uviéu, con quien Mondragón tenía vieyes reñedielles.<ref>Taibo, 2009; 119</ref> A mediudía, el embaxadores de Cuba y España recibieron instrucciones específiques pa nun reconocer al nuevu gobiernu. L'embaxador [[Manuel Márquez Sterling]], esmolecíu poles vides de Madero y Pino Suárez, ufiertó-yos asilu políticu en [[L'Habana]], el so gobiernu dispunxera'l cruceru ''Cuba'' en Veracruz pa tal fin.<ref>Taibo, 2009; 120-121</ref> Huerta aseguró que respetaría les sos vides si roblaben los sos arrenuncios y aceptaben la ufierta cubana. [[Pedro Lascuráin]] pidió a Huerta garantíes de la so pallabra de respetar a los presos y ésti con una imaxe de la [[Nuesa Señora de Guadalupe (Méxicu)|Virxe de Guadalupe]], que dixo diéra-y la so madre dende la so infancia y que caltenía de magar, xuró por esa imaxe a Lascuráin que cumpliría cola so pallabra. Poco dempués, una comisión de diputaos presentóse ante Francisco Madero y Pino Suárez pa solicitar los sos arrenuncios colos mesmos términos. So estes garantíes y condiciones roblaron los sos arrenuncios:<ref>Breceda, 1985; 300</ref> {{cita|Ciudadanos Secretarios de la Honorable Cámara de Diputaos:<br /> En vista de los acontecimientos que se desenvolvieron d'ayeri acá, na Nación, y pa mayor tranquilidá d'ella, faemos formal arrenunciu de los nuesos cargos de Presidente y Vicepresidente, respeutivamente, pa los que fuimos escoyíos. Protestamos lo necesario.|Méxicu, 19 de febreru de 1913. Francisco I. Madero, José María Pino Suárez.}} [[Pedro Lascuráin]] presentó arrenunciar ante'l Congresu que s'atopaba axuntáu en sesión estraordinaria, pa consiguir el [[quórum]] necesariu riquióse la presencia de dellos diputaos suplentes. El documentu foi sometíu a votación. Aprobóse l'arrenunciu de Pino Suárez con 119 votos a favor roblando en contra los diputaos Alarcón, Escudero, [[Leopoldo Hurtado Espinosa|Hurtado Espinosa]], Méndez, Morales, Luis T. Navarro, Ortega y [[Luis Manuel Rojas|Rojas]]. L'arrenunciu de Madero foi aprobada con 123 votos a favor, opunxéronse Alarcón, Escudero, Hurtado Espinoza, Pérez y Rojas. El dictame foi aprobáu por J.R. Azpe, Manuel Padilla, Manuel F. del Focete, José Marianu Pontón y José María de la Garza. Acordies cola Constitución, Pedro Lascuráin asumió la presidencia interina de la República, la so única xestión foi nomar a Victoriano Huerta como secretariu de Gobernación, aprobáu'l trámite, arrenunció al so cargu. El so mandatu duró 45 minutos, foi'l más curtiu de la historia de Méxicu, d'esta forma cubrir con un mantu de llegalidá'l golpe d'Estáu.<ref>Labastida, 2002; 100-101</ref> === 20 de febreru === Dende'l so aprehensión, Madero y Pino Suárez permanecieron nel Palaciu Nacional, esperando en devanéu un tren que los conduciría al puertu de [[Veracruz]], d'onde s'embarcaríen a [[Cuba]], que'l so embaxador [[Manuel Márquez Sterling]] hasta se quedara a dormir "en zapatos" na so improvisada habitación, al exiliu. Sarita, como se conocía a la esposa de Madero, tenía proteición de la delegación xaponesa. Pela tarde del xueves 20 entrevistar col embaxador estauxunidense p'abogar pola vida del so maríu. L'embaxador comentó-y qu'él alvirtiéra-y a Madero enforma tiempu tras qu'eso pasaría y qu'agora pagaba les consecuencies del so mal gobiernu. A la fin dixo a Sara "que nun s'esmoleciera, que nun-y pasaría nada a Madero".<ref>Taibo, 2009; 123-124</ref> Esi mesmu día, cuando'l diputáu [[Luis Manuel Rojas]], correlixonariu [[Francmasonería|masón]] de Lane Wilson, pidió-y interceder pola vida del ex-presidente, l'embaxador negóse respondiendo "que taba seguro que Madero se llevantaría n'armes nuevamente, ensangreciendo y perxudicando seriamente al país".<ref>Taracena, 1998; 160-162</ref> === 21 de febreru === De nada sirvieron les xestiones de los sos familiares, amigos y de los ministros de Cuba, [[Chile]] y [[Xapón]] ante Wilson por que fixera valir la influencia que tenía sobre Huerta, una y bones l'embaxador respondió-yos qu'él, como diplomáticu, nun podía interferir nos asuntos internos de Méxicu.<ref>Labastida, 2002; 102-103</ref> El gabinete de Huerta axuntar pa decidir el destín de Madero y Pino Suárez, nun se llegó a nenguna conclusión, sicasí consideróse la peligrosidá d'unvialos a Veracruz, pos en dichu estáu les tropes y la marina nun reconoceríen a Huerta hasta que'l [[Senáu de Méxicu|Senáu]] reconociera al nuevu gobiernu. Dempués Huerta realizó una receición pal cuerpu diplomáticu, mientres la ceremonia Henry Lane Wilson lleó un discursu apináu d'afalagos. L'embaxador de Cuba fora visitar a los prisioneros y ante la medrana de Pino Suárez de ser asesinaos pasó la nueche con ellos. Madero tenía meyor humor y motivó a los presentes pa pasar una velada prestosa. Pino Suárez dixo que al yá nun se-yos d'utilidá a Huerta, seríen asesinaos. Escribió una carta al so amigu [[Serapio Rendón Alcocer|Serapio Rendón]] onde-y pidía velar polos sos fíos y consolar a la so esposa.<ref>Krauze, 2009; 70</ref> Pela nueche, Madero recibió la visita de la so madre, Merced González Treviño, quien-y echar# voz de lo que pasara con Gustavo, la noticia lo trastornó, pasó la nueche llorando en silenciu la so muerte.<ref>Taibo, 2009; 125-128</ref> === 22 de febreru === Félix Díaz, Manuel Mondragón, Aureliano Blanquet y Victoriano Huerta, coordinaron les aiciones pa desfacer de Madero y Pino Suárez, Lane Wilson tuvo al tantu de les mesmes. Alredor de les 6:00&nbsp;p.&nbsp;m. el mayor de rurales, [[Francisco Cárdenas]] foi llamáu a presentase a los salones de la Presidencia. Entrevistar col xeneral Blanquet, quien-y comentó que'l país precisar pa un gran serviciu. De siguío foi presentáu al ministru de Guerra, Manuel Mondragón quien lu esplicó que la misión consistía en matar a Madero y Pino Suárez asonsañando un asaltu. Cárdenas aceptó, pero solicitó escuchar la confirmación per parte de Huerta, ésti díxo-y que'l resolución, pol bien de la patria, fuera consensuada pol conseyu de ministros. Cuando Cárdenas preguntó pola vida del xeneral Felipe Ánxeles, Huerta aportó a respetala.<ref>Taibo, 2009; 130-131</ref> Aureliano Blanquet ordenó-y al cabo Rafael Pimienta que se reportara con Cárdenas p'ayudar na comisión. Una vegada empecipiada la operación, Huerta dirixir a la embaxada estauxunidense onde había una receición que celebraba'l natalicio de [[George Washington]]. Acordies con Márquez Sterling, a les 10:00&nbsp;p.&nbsp;m. d'esa nueche chárense Madero, Pino Suárez y Ánxeles. Venti minutos más tarde espertar cola noticia de que seríen treslladaos, Madero preguntó al guardia por qué nun se-yos informó antes pa tar vistíos. El coronel Joaquín Chicarro, encargáu de la custodia de los prisioneros, echar# voz de que seríen llevaos a la [[Penitenciaría de Lecumberri]]. El xeneral Ánxeles incorporóse preguntando si él sería treslladáu, a lo cual Cárdenas contestó: "Non, xeneral, usté queda equí. Ye la orde que tenemos". El ex-presidente y el exvicepresidente fueron baxaos al patiu del Palaciu onde dos vehículos -yos esperaben. Dambos vehículos fueron consiguíos por Cecilio Ocón, unu d'ellos, nel que viaxó Madero, yera un Peerless reformáu como un [[Packard]], foi rentado por [[Ignacio de la Torre y Mier]] y conducíu por Ricardo Hernández; l'otru, nel que viaxó Pino Suárez, yera un Protos propiedá d'Alberto Murphy y foi conducíu por Ricardo Romero.<ref>Labastida, 2002; 103</ref> La pequeña escolta militar tuvo conformada por Francisco Cárdenas, Rafael Pimienta, Francisco Ugalde y Agustín Figueres. Cecilio Ocón llamó per teléfonu al direutor de la penitenciaria, Luis Ballesteros, p'avisa-y que la caravana yá saliera.<ref>Taibo, 2009; 135</ref> Al momentu de llegar a Lecumberri los automóviles pasaron de llargu la entrada principal y esviáronse escontra l'estremu más estremáu de la penitenciaría,<ref>Krauze, 2009; 71</ref> Francisco Cárdenas, l'home encargáu d'asesinar a Madero, ordenólu: "Baxe usté, coyona" y ante la negativa d'ésti disparó-y na cabeza, morriendo nel asientu del coche. Pela so parte, Pino Suárez intentó fuxir pero foi mancáu por Rafael Pimienta. Foi rematáu nel suelu, el so cuerpu rexistró trece impacto de bala. Darréu los militares, p'asemeyar l'asaltu, dispararon contra los vehículos y llimpiaron los llurdios de sangre qu'había nel interior de los automóviles. Los choferes, testigos involuntarios de los asesinatos, fueron encamentaos a guardar silenciu.<ref>Taracena, 1998; 171</ref> Poco dempués de la medianueche, Cárdenas reportóse en palaciu pa rindir el so informe al xeneral Victoriano Huerta, ésti atopábase metanes una conferencia de prensa echando voz de qu'un ensame engafuráu asaltara a la escolta que curiaba y conducía a Madero y Pino Suárez a la penitenciaría. Huerta, [[Manuel Mondragón|Mondragón]] y [[Francisco León de la Barra|De la Barra]] informaron a la prensa que se realizaría una investigación pa esclariar los fechos. Una vegada fecha esta declaración, Mondragón pagó a los asesinos la cantidá de dieciocho mil pesos.<ref>Taibo, 2009; 136-138</ref> == Reaiciones y consecuencies == === 23 de febreru === El diputáu [[Luis Manuel Rojas]], convencíu de la participación del embaxador estauxunidense nel golpe d'Estáu, lleó un discursu, redactáu [[J'accuse...!|al estilu]] d'[[Émile Zola]], ante'l plenu de la Cámara:<ref>Taracena, 1998, 161<br />Labastida, 2002; 115-116</ref> {{cita|Yo acuso a míster Henry Lane Wilson, embaxador de los Estaos Xuníos en Méxicu, ante l'honorable criteriu del gran pueblu americanu, como responsable moral de la muerte de los señores Francisco I. Madero y José María Pino Suárez, que fueron electos pol pueblu, presidente y vicepresidente de la República mexicana, en 1911 [...]<br /> Yo acuso al embaxador Wilson d'amosar parcialidá en favor de la reaición, dende la primer vegada que don Félix Díaz llevantar n'armes en Veracruz [...]<br /> Yo acuso al embaxador Wilson de que por una rensía personal escontra'l presidente Madero, de que dio pruebes clares en delles ocasiones, nun fixo usu del so gran poder moral ante los homes del nuevu orde de coses, n'ayuda de los prisioneros [...]<br /> Yo acuso al embaxador Wilson d'entemetese personalmente na política de Méxicu, contribuyendo de manera poderosa a la cayida de los gobiernos del presidente Díaz y del presidente Madero. Al contestar una comunicación del xeneral Huerta, aconseyólu que fixérase autorizar pol Congresu de la Unión pa llegalizar el nuevu orde de coses [...]<br /> Yo acuso al embaxador Wilson de que nin por un natural sentimientu d'humanidá asocedióse-y nel postreru estremu, amparar a los prisioneros so la bandera americana, a sida de que nun quería cargar cola responsabilidá de lo que dempués fixeren los señores Madero y Pino Suárez [...] |[[Luis Manuel Rojas]], 23 de febreru de 1913.}} El ''Yo acuso'' de Rojas foi publicáu, la tesis de confabulación foi secundada pol periodista Norman Hapgood. Victoriano Huerta entainar a defender a Lane Wilson argumentáu que les muertes de Madero y Pino Suárez habíense por cuenta de la imprudencia de los sos partidarios. El [[Secretaría de Gobernación (Méxicu)|secretariu de Gobernación]], [[Alberto García Granados]], aseguró que Rojas sería desaforáu pa responder y probar les sos acusaciones.<ref>Taracena, 1998, 162</ref> Nel mes de marzu, l'acabante nomar presidente d'Estaos Xuníos [[Woodrow Wilson]] destituyó a Henry Lane Wilson del so cargu. El exembajador retirar a [[Nuevu Méxicu]] fracasando nos sos intentos por que'l gobiernu de los Estaos Xuníos reconociera al gobiernu de Huerta. === 27 de febreru === [[Pascual Orozco]] reconoció al gobiernu de Huerta, xunió les sos fuercies al nuevu réxime ya intentó convencer a [[Emiliano Zapata]], per mediu del so padre, de faer lo mesmo ufiertándo-y el puestu de gobernador. El caudiellu negar de manera atayante, catalogó les aiciones del nuevu gobiernu como un "espectáculu lúgubre", afirmó qu'él nun fixera una revolución pa "asaltar puestos públicos", consideró a Orozco un traidor y en respuesta mandó fusilar al so padre.<ref>Krauze, 2009; 109</ref> El 30 de mayu, Zapata modificó'l [[Plan de Ayala]].<ref>Ulloa, 2009; 785</ref> === 26 de marzu === El gobernador del estáu de [[Coahuila]], [[Venustiano Carranza]], proclamó'l [[Plan de Guadalupe]], per mediu del cual desconocióse al gobiernu golpista de Victoriano Huerta. Por aciu esti pronunciamientu Carranza se autonombró primer xefe del [[Exércitu Constitucionalista]], el movimientu armáu pa derrocar a Huerta estendióse rápido a los estaos de [[Sonora]], [[Chihuahua]], [[Durango]] y [[Coahuila]]. Xunir a esti movimientu [[Pablo González Garza|Pablo González]], [[Álvaro Obregón]] y [[Francisco Villa]].<ref>Sordu, 2010; 178</ref> El gobiernu de Huerta llegaría al so fin el 13 d'agostu de 1914 al roblase los [[Trataos de Teoloyucan]].<ref>Ulloa, 2009; 792</ref> Sicasí, la [[Revolución mexicana]] siguió'l so cursu. El 25 d'agostu de 1913, nueve diputaos de la XXVI Llexislatura publicaron un manifiestu nel campu revolucionario carrancista:<ref>Labastida, 2002, 116</ref> {{cita|El cuartelazo de La Ciudadela nun foi una revolución sinón una asonada militar, aseguren, y nunca na historia del mundu, los cuartelazos llevaron nes sos bayonetes envelenaes d'odios y despechos la voz de too un pueblu. Los señores secretarios d'Estáu qu'opinaron pol arrenunciu nun obraron patrióticamente [...] Los señores diplomáticos que se dexaron suxurir al presidente constitucional de la República mexicana que tenía d'arrenunciar al so cargu, cometieron un actu de osadía, plenu d'ignorancia y falta de respetu. Nenguna llei de Derechu Internacional Públicu, nenguna práutica diplomática, autoricen a un ministru estranxeru a entemetese nos asuntos políticos esencialmente internos del país cerca del cual tán acreditaos [...] Y principalmente dalgunos de los señores senadores del Congresu de la Unión, ensin nengún sofitu constitucional y solamente empuestos por una perversidad sutil fía del mieu y de la conveniencia personal, aconseyaron la traición y fueron el sostén políticu del atentáu Huerta-Díaz [...] Estos antecedentes, acentúen el redactores del manifiestu, fueron la causa determinante de los crímenes que Huerta tenía antemanaos y resueltos desque foi nomáu, por el mesmu señor Madero, xefe de la División del Norte.|[[Isidro Fabela]], Francisco Escalera, Alfredo Álvarez, [[Eduardo Hai]], Carlos M. Ezquerro, [[Roque González Garza]], Luis G. Unda, Manuel Pérez Romero, Serapio Aguirre.}} La resultancia de les investigaciones oficiales que se realizaron por órdenes de Huerta y Mondragón dar a conocer el 13 de setiembre: el Tribunal Militar dictaminó que les muertes fueren responsabilidá de trés desconocíos, que de la mesma morrieren al intentar lliberar a Madero y Pino Suárez.<ref>Taibo, 2009; 141</ref> == Repercusiones == La resultancia política de la Decena Tráxica consistió n'alzar interinamente al xeneral Victoriano Huerta a la presidencia de la República, dende la cual volvió poner en vixencia'l yá abolíu réxime porfirista, ensin Díaz a la cabeza. Tamién implicó'l fracasu de les meyores democrátiques que se punxeren en práutica mientres la campaña presidencial de Madero.<ref>{{cita publicación |url=http://www.historicas.unam.mx/publicaciones/revistas/moderna/vols/ehmc03/021.pdf|títulu=La Decena Tráxica|apellíos=Valero Silva |nome=José|fecha=|publicación=Estudio d'Historia Moderna y Contemporánea de Méxicu, Institutu d'Investigaciones Históriques, UNAM |fechaaccesu=25 de febreru de 2017|doi=|pmid=}}</ref> == Ver tamién == * [[Presidente de Méxicu]] * [[Revolución mexicana]] * [[Pactu de La Ciudadela]] * [[Asesinatu de Francisco I. Madero y José María Pino Suárez]] * [[Méxicu en 1913]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíu=Aguilar Camín |nome=Héctor |enllaceautor=Héctor Aguilar Camín|apellíos2=Meyer |nome2= Lorenzo| enllaceautor2= Lorenzo Meyer |títulu = [https://books.google.com/books?id=BUsu0Xky6iwC&printsec=frontcover&dq=Cecilio+Oc%C3%B3n&source=gbs_book_similarbooks#v=onepage&q&f=false In the shadow of the Mexican revolution: contemporary Mexican history, 1910-1989] | añu = 1993| editorial = UT Press| isbn = 978-029-27-0451-0}} * {{cita web |url = http://www.uom.edu.mx/rev_trabayadores/pdf/64/64_Rosendo_Bolivar.pdf|títulu = La Decena Tráxica |fechaaccesu=13 de mayu de 2010|autor = Bolívar Meza, Rosendo|fecha = 2007|editorial = Universidá Obrera de Méxicu "Vicente Lombardo Toledano" |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131207142448/http://www.uom.edu.mx/rev_trabayadores/pdf/64/64_Rosendo_Bolivar.pdf |fechaarchivu=7 d'avientu de 2013}} * {{cita llibru |apellíu= Breceda |nome=Alfredo |enllaceautor= |títulu=Méxicu revolucionariu |url=http://www.bicentenario.gob.mx/bdb/bdbpdf/MexicoRevolucionario/MEXICO_REVOLUCIONARIU_TOMU_1_Los_dias_d'el_cuartelazo.pdf |fechaaccesu=9 de xunu de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=1985 |editor= |editorial= [[Institutu Nacional d'Estudios Históricos de les Revoluciones de Méxicu]] |ubicación=Méxicu |isbn=968-805-264-7 |capítulo= |páxina=|cita= }} * {{cita llibru |apellíu=Díaz Zermeño |nome=Héctor | títulu = [https://books.google.com.mx/books?id=aIhmby-uUHoC&pg=PA66&dq=Se%C3%B1or+Presidente+de+la+Rep%C3%BAblica.+Bien+urxente:+Supi++que+en+M%C3%A9xico+dizse+que+he+defeccionado.+Protesto&cd=6#v=onepage&q=Se%C3%B1or%20Presidente%20de%20la%20Rep%C3%BAblica.%20Bien%20urxente%3A%20He%20sabíu%20que%20en%20M%C3%A9xico%20se%20diz%20que%20he%20defeccionado.%20Protesto&f=false Cancerbero del traidor Victoriano Huerta o militar lleal?: Aureliano Blanquet (1848-1919)] | añu = 2004| editorial = UNAM| isbn = 970-32-2219-6}} * {{cita llibru |apellíu=Flores Rangel |nome=Juan José | títulu = [https://books.google.com/books?id=OVjDVkMfQlwC&pg=RA2-PA327&dq=Decena+Tr%C3%A1gica&hl=en&ei=Jh_tS4amG5GGswPC06XUDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDAQ6AEwAzgK#v=onepage&q=Decena%20Tr%C3%A1gica&f=false Historia de Méxicu] | añu = 2005| editorial = Cengage Learning Editores| isbn = 9789706863201}} * {{cita llibru |apellíu=Flores Torres| nome = Óscar | títulu = L'otru llau del espeyu: Méxicu na memoria de los xefes de misión estauxunidenses (1822-2003) |url= https://books.google.com/books?id=tpArJ10q2MMC&pg=PA224&dq=Decena+Tr%C3%A1gica&hl=en&ei=wCPtS8H1GIOStgOcvOnhDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCQQ6AEwADigAQ#v=onepage&q=Decena%20Tr%C3%A1gica&f=false | añu = 2007| editorial = Comité Mexicanu de Ciencies Históriques d'El Colexu de Méxicu| isbn = 978-970-95-0400-2}} * {{cita llibru |apellíu=Garciadiego D. |nome=Javier |enllaceautor=Javier Garciadiego |títulu= La Revolución mexicana: cróniques, documentos, planes y testimonios|url=https://books.google.com.mx/books?id=vXVfFWadHkEC&pg=PA159&dq=Pactu+de+la Ciudadela&hl=es&ei=x1XOS-mKBYuStgPB-6GvDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA#v=onepage&q=Apauto%20de%20la%20Ciudadela&f=false |fechaaccesu=31 de mayu de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=2005 |editor= |editorial=Universidá Nacional Autónoma de Méxicu |ubicación=Méxicu |isbn=970-32-0685-9 |capítulo= |páxina=|cita= }} * {{cita llibru | apellíos = Gonzales |nome=Michael J. | títulu = [https://books.google.com/books?id=se17aQLbKioC&pg=PA94&dq=Decena+Tr%C3%A1gica&hl=en&ei=GyXtS_6KJoK6swOolYHHDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAjiqAQ#v=onepage&q&f=false The Mexican Revolution, 1910-1940] | añu = 2002| editorial = UNM Press| isbn = 9780826327802}} * {{cita llibru |apellíu=Krauze |nome=Enrique |enllaceautor=Enrique Krauze |títulu=Biografía del poder|url= |fechaaccesu=31 de mayu de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=2009 |editor= |editorial=Tusquets Editor Méxicu |ubicación=Méxicu |isbn=978-607-421-024-8 |capítulo= |páxina=|cita= }} * {{cita llibru |apellíu=Labastida |nome= Horacio |enllaceautor= |títulu= Belisario Domínguez y l'estáu criminal: 1913-1914 |url=https://books.google.com.mx/books?id=PDxy7SLT2Y8C&pg=PA104&dq=autom%C3%B3llaín+Peerless&hl=es-419&sa=X&ei=mVuLT9aoMYK82wWcsYG4CQ&ved=0CEkQ6AEwBA#v=onepage&q=Pedro%20Antonio%20de%20los%20Santos&f=false |fechaaccesu=10 de xunu de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=2002 |editor= |editorial=[[Sieglu XXI Editores]] |ubicación=Méxicu |isbn=968-23-2385-1 |capítulo= |páxina=|cita= }} * {{cita llibru | apellíos = Pedraja Tomán| nome = René del títulu = [https://books.google.com/books?id=RhNzcCNIoeIC&pg=PA183&dq=victoriano+güerta&hl=en&ei=Ywf0S9KRDI3UsgPRwKmCDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDEQ6AEwAw#v=onepage&q=victoriano%20güerta&f=false Wars of Latin America, 1899-1941]| añu = 2004| editorial = McFarland| isbn = 9780786425792}} * {{cita llibru |apellíu=Pérez López-Portillo| nome = Raúl | títulu = [https://books.google.com/books?id=SnSAPuW3VL8C&pg=PA209&dq=Decena+Tr%C3%A1gica&hl=en&ei=Jh_tS4amG5GGswPC06XUDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CDUQ6AEwBDgK#v=onepage&q=Decena%20Tr%C3%A1gica&f=false Historia curtiu de Méxicu]| añu = 2002| editorial = Silex Ediciones| isbn = 9788477371137}} * {{cita llibru | apellíos = Pineda Gómez| nome = Francisco | títulu = [https://books.google.com/books?id=DJIT_3JtQYYC&pg=PA218&dq=Decena+Tr%C3%A1gica&hl=en&ei=wCPtS8H1GIOStgOcvOnhDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CC0Q6AEwAjigAQ#v=onepage&q=Decena%20Tr%C3%A1gica&f=false La Revolución del Sur 1912-1914]| añu = 2005| editorial = Ediciones Yera| isbn = 9789684116221}} * {{cita llibru | apellíos = Simpson| nome = Lesley Byrd| títulu = [https://books.google.com/books?id=FSVazWetR6sC&pg=PA269&dq=%22Bernardo+Reyes+%22&hl=en&ei=LZzvS4O5G6GQtAOx_Jy8Dw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CCsQ6AEwATgy#v=onepage&q=%22Bernardo%20Reis%20%22&f=false Many Mexicos]| añu = 1959| editorial = [[University of California Press]]| isbn = 978-0520011809}} * {{cita llibru |apellíu=Sordu Cerdeño |nome=Reynaldo |enllaceautor= |apellíu2=Sierra Moncayo |nome2=María Julia |títulu=Atles conmemorativo 1810-1910-2010 |url= |fechaaccesu=21 de mayu de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=2010 |editor= |editorial=[[Sieglu XXI Editores]], [[Senáu de la República (Méxicu)|Senáu de la República]] [[LXI Llexislatura del Congresu de la Unión de Méxicu|LXI Llexislatura]] |ubicación= Méxicu |isbn=978-607-03-0141-4 |capítulo= |páxina=|cita= }} * {{cita llibru | apellíos = Taibo II| nome = Paco Ignacio| enllaceautor= Paco Ignacio Taibo II| títulu = Temporada de zopilotes| añu = 2009| editorial = Planeta| isbn = 978-607-07-0116-0}} * {{cita llibru |apellíu= Taracena |nome=Alfonso |enllaceautor= Alfonso Taracena |títulu=Francisco I. Madero. Biografía |url= |fechaaccesu=13 de mayu de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=1998 |editor= |editorial= Porrúa |ubicación= Méxicu |isbn= 968-452-047-6 |capítulo= |páxina=|cita= }} * {{cita llibru |apellíu=Ulloa Ortiz|nome=Berta |enllaceautor= |títulu=Historia xeneral de Méxicu |url= |fechaaccesu=14 de mayu de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=2009 |editor=[[Daniel Cosío Villegas]] ''et al'' |editorial= [[El Colexu de Méxicu]]|ubicación=Méxicu |isbn=968-12-0969-9 |capítulu=La llucha armada |páxines=757-821 |cita= }} * {{cita llibru | apellíos =Zayas Enríquez |nome=Rafael de | títulu = [https://books.google.com/books?id=zK6bi4EqSvcC&pg=PA61&dq=victoriano+güerta&hl=en&ei=Ywf0S9KRDI3UsgPRwKmCDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CD8Q6AEwBg#v=onepage&q=victoriano%20güerta&f=false The Case of Mexico and the Policy of President Wilson] | añu = 2009| editorial = BiblioBazaar, LLC,| isbn = 9781110783588}} == Enllaces esternos == * {{cita web |url=http://www.oem.com.mx/oem/notes/n1029328.htm |títulu=L'asesinatu de Madero y Pino Suárez. La combalechadura y el cuartelazo |fechaaccesu=9 de xunu de 2012 |apellíu=Domínguez Aragonés |nome=Edmundo |fecha=1 de febreru de 2009 |obra=Organización Editorial Mexicana |idioma= |cita= }} * {{cita web |url=http://www.inehrm.gob.mx/Portal/PtMain.php?pagina=exp-caida-anunciada-galeria|títulu=Crónica d'una cayida anunciada. Galería d'imáxenes |fechaaccesu=9 de xunu de 2012|apellíu=[[Institutu Nacional d'Estudios Históricos de les Revoluciones de Méxicu]]|nome=|fecha=|obra=[[Secretaría d'Educación Pública (Méxicu)|Secretaría de Eduación Pública]]|idioma=|cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120129153010/http://www.inehrm.gob.mx/Portal/PtMain.php?pagina=exp-caida-anunciada-galeria |fechaarchivu=29 de xineru de 2012}} * {{cita web |url=http://www.bicentenario.gob.mx/audiolibros/REV_13.html |títulu=La Decena Tráxica (artículu n'audiu) |fechaaccesu=9 de xunu de 2012 |apellíu=Malpica |nome=Javier |fecha= |obra=Nueva Biblioteca del Neñu Mexicanu |idioma= |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131205194349/http://www.bicentenario.gob.mx/audiolibros/REV_13.html |fechaarchivu=5 d'avientu de 2013 }} * {{cita web |url=http://www.memoriapoliticademexico.org/Testos/6Revolucion/1913MDT.html |títulu=Don Francisco I. Madero na Decena Tráxica |fechaaccesu=9 de xunu de 2012 |apellíu=Tapia |nome= Lucio |fecha= |obra=Memoria Política de Méxicu |idioma= |cita= }} {{Tradubot|Decena Trágica}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Batalles de la Revolución mexicana|Decena]] [[Categoría:Escándalos políticos en Méxicu]] [[Categoría:Historia de la Ciudá de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] dat2r6gp21pdmbs3ni7igun3flwm7el 0 139109 3709736 3660425 2022-08-19T09:09:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: Lleón de la Barra => León de la Barra wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Francisco I Madero-retouched.jpg|thumb|Madero.]] El '''maderismo''' foi'l primeru de los movimientos que conformaron la [[Revolución mexicana]]. Foi dirixíu por [[Francisco I. Madero]] ente 1909 y 1910. El so oxetivu principal foi llograr la rexeneración democrática del país al traviés del sufraxu efectivu y la non reeleición de los funcionarios públicos. Estes idees fueron afiguraes por Madero nel so llibru ''[[La socesión presidencial en 1910]]'', que llevantó ámpula ente la clase política mexicana ya inclusive dexó que Madero s'entrevistara col presidente [[Porfirio Díaz]]. Madero presentóse como candidatu presidencial en 1910 contra Porfirio Diaz, anque poco primero de les eleiciones foi encarceláu con cuenta de declarar ganador al xeneral Díaz. Al escapar de la cárcel, proclama'l [[Plan de San Luis]], base ideolóxica de la revolución maderista. Los Maderistes fueron la fracción revolucionario y partidario a dellos ideales del Partíu Lliberal Mexicanu, y en sí, a les idees reformadores moderaes de Francisco I. Madero. De primeres de la Revolución, la mayoría de los revolucionarios taba a favor d'estes ideoloxíes moderaes y non tan anarquistes, como les de Ricardo Flores Magón, anque esti tenía una visión más amplia de lo qu'una revolución en realidá yera. Los Pelemistas cola so evolución ideolóxica anarcocomunista fueron ganaos a traición en Tijuana, polo que s'abelugaron n'Estaos Xuníos pa siguir la so llucha, que llueu s'escastó al nun xunise colos ideales maderistes de revolución política que yeren mayoría. Los Maderistes llogren la Presidencia con Tomar de Ciudad Juárez al mandu de Pascual Orozco, y colos Trataos de Ciudad Juárez y dempués del interinaje de León de la Barra lleguen al poder. Cola Decena Tráxica y l'oposición de rebeldes como Emiliano Zapata y Pascual Orozco, los maderistes llueu s'eslleen y formen un frente Constitucionalista en contra de Victoriano Huerta que dempués, cola cayida del réxime Huertista, convertir nuna llucha ente ideales socialistes (Villistas y Zapatistas) y capitalistes (Obregoncistas y Carrancistas). La revuelta contra Díaz empezó'l 20 de payares de 1910, y llueu s'estendió a tol país. El presidente viose obligáu a dimitir el 25 de mayu de 1911, colo que terminó'l movimientu armáu empobináu por Madero.<ref>[[Héctor Treviño|Treviño, Héctor]] (1997). Historia de Méxicu. Méxicu: Castillo.</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * [[Gloria Esquivel|Esquivel, Gloria]] (1996). Historia de Méxicu. Oxford: Harla. * [[Salvador Moreno|Moreno, Salvador]] (1995). Historia de Méxicu. Méxicu: Ediciones Pedagóxiques. {{Tradubot|Maderismo}} [[Categoría:Revolución mexicana]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] jj3ti3ss2zae6kv2ycxjsctcya8kco5 0 139797 3709364 3708913 2022-08-18T13:46:10Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Stanislav Serguéyevich Govorujin''' (en [[Idioma rusu|rusu]]: Станислав Сергеевич Говорухин; [[Bereznikí]], [[29 de marzu]] de [[1936]]-[[14 de xunu]] de [[2018]])<ref>{{Cita noticia|apellíos=Krechetova|nome=Angelina|títulu=Умер режиссер Станислав Говорухин|url=https://www.vedomosti.ru/lifestyle/articles/2018/06/14/772732-umer?utm_medium=push|fecha=14 de xunu de 2018|fechaaccesu=14 de xunu de 2018|periódicu=Vedomosti.|allugamientu=|páxina=|númberu=|idioma=rusu}}</ref> foi unu de los direutores [[Xunión Soviética|soviéticos]] de cine más populares en [[Rusia]] dende los años sesenta. Les sos películes, de cutiu con una fonderada detectivesco o d'aventures, tán de normal apoderaes por un personaxe masculín fuerte que busquen vengación p'actos criminales, pero comúnmente tien que transgredir dalguna norma social pa tener ésitu. == Biografía == Govorujin nació en [[Bereznikí]], [[Óblast de Sverdlovsk]] (agora Perm Krai). Los sos padres divorciáronse antes de la so nacencia. El so padre Sergei Georgievich Govorujin venía de Don Cossacks y foi arrestáu como parte de la campaña xenocida de descosaquización empecipiada por Yakov Sverdlov. Tuvo exiliáu en Siberia onde morrió alredor del añu 1938 a la edá de 30 años. La so madre Praskovya Afanasievna Glazkova foi una modista. Venía de la rexón del Volga d'una senciella familia rusa que yeren maestros d'escuela na so aldega. Ella crió a Sergei y a la so hermana Inessa la cual morrió a los 53 años. Empezó la so carrera como [[xeólogu]] en 1958. Entós xunióse a un estudiu de televisión en [[Kazán]] y se enroló nel [[Universidá Panrusa Guerásimov de Cinematografía|Instituto de Cinematografía Gerásimov]] (VGIK). Mientres el periodu soviéticu, Govorujin destacó poles sos esitoses adautaciones de clásicos adolescentes, incluyendo ''[[Robinson Crusoe]]'' (1973), ''[[Les aventures de Tom Sawyer]]'' (1981), ''[[Los fíos del capitán Grant]]'' (1983) o ''Désyat Negrityat'' (adautación de ''[[Diez negrinos (película)|Diez negrinos]]'', 1987). Dirixó dos películes protagonizaes por [[Vladímir Vysotski]] - ''Vertical'' (1967) y ''[[El llugar d'alcuentru nun puede ser camudáu]]'' (1979), unu de los filmes de cultu de la dómina soviética tardida. Tres la ''[[perestroika]]'', Govorujin camudó'l cine pola política. Aportó a unu de los líderes del Partíu Democráticu Rusu. En 1990, dirixó un documental bastante críticu cola sociedá soviética, tituláu "''Nun podemos vivir asina''". Anque les sos películes fueren xeneralmente inoraes polos críticos, esti filme fadría-y ganar el [[premiu Nika]], en 1998, al meyor direutor. Foi nesi momentu cuando Govorujin publicó una estensa entrevista con [[Aleksandr Solzhenitsyn]]. Govorujin foi miembru de la [[Duma Estatal]] dende la so inauguración en 1993, llevando mientres un tiempu'l Comité de Cultura. Tres la [[Crisis constitucional rusa de 1993]], abandonó l'anticomunismu democrático y se posturó nel llau de la oposición nacionalista comunista. En 1996 sofitó a [[Guennadi Ziugánov]] contra [[Borís Yeltsin]] mientres la segunda ronda de les eleiciones presidenciales. Nel añu 2000, tomó parte nes [[Eleiciones presidenciales de Rusia de 2000|eleiciones presidenciales ruses]], pero nun foi escoyíu. Nuna eleición de la Duma en 2005, l'oponente de Govorujin, el periodista y satirista [[Víktor Shenderóvich]], acusar de financiase illegalmente pa consiguir la victoria. Mientres los sos últimos años foi partidariu del presidente [[Vladímir Putin]] y formó parte de [[Rusia Xunida]]. Antes de finar, Govorujin volviera al cine, coprotagonizando xunto a [[Alisa Friendlich]] la serie de detectives "''Lóxica femenina''" y realizó una película sobre la vengación, ''El tirador de primera Voroshílov'', (con [[Mijaíl Uliánov]] como protagonista). == Vida personal == Govorujin tuvo casáu dos vegaes. Tuvo un fíu del so primer matrimoniu: Sergey Govorujin (1961-2011). Sergey foi corresponsal de guerra, escritor y direutor de documentales, participó en distintos conflictos armaos en Taxiquistán, Yugoslavia, Afganistán y los dos guerres de Chechenia ente 1994 y 2005. En 1995, foi mancáu por terroristes chechenos, y perdió una de les sos piernes.<ref>{{Cita web|url=http://posleslovie.com/index/0-2|títulu=АВТОБИОГРАФИЧЕСКАЯ СПРАВКА|idioma=rusu}}</ref> Sicasí, él siguió'l so trabayu, participando en delles organizaciones non gubernamentales dedicaes a ayudar a los veteranos de guerra con discapacidá. En 2011, sobrevivió a un accidente cerebrovascular y morrió dellos díes dempués a la edá de 50 años.<ref>{{Cita web|url=http://www.kinokultura.com/2012/35r-zemlialiudei.shtml|títulu=Sergei Govorujin: Land of Men (Zemlia liudei, 2011)|idioma=rusu}}</ref> Del so segundu matrimoniu tuvo y dos fíos y una fía. Mientres la década de 1990, Stanislav Govorujin interesóse profesionalmente na pintura de paisaxes. Dirixó una serie d'esposiciones dende 1998.<ref>{{Cita web|url=http://www.govoruhin.ru/hobby.htm|títulu=Станислав Говорухин: Увлечение|idioma=rusu}}</ref> Govorujin pertenecía a la [[Ilesia ortodoxa rusa]]. En 2016, mientres el so 80 cumpleaños, el [[Cirilo I de Moscú|Patriarca Kirill de Moscú]] dio-y la clase II Orde de Sergio de Radonezh.<ref>{{Cita web|url=http://www.patriarchia.ru/db/text/4395486.html|títulu=Святейший Патриарх Кирилл поздравил кинорежиссера С.С. Говорухина с 80-летием со дня рождения|fecha=29 de marzu de 2016|idioma=rusu}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == [[Ficheru:Станислав Сергеевич Говорухин.jpeg|thumb|left|Stanislav Govorujin.]] {{commonscat|Stanislav Govorukhin}} * {{IMDb nome|0332892}} * [http://govoruhin.ru Sitiu oficial de Stanislav Govorujin] * [http://www.kinomag.ru/author-auz763.html Biografía de Stanislav Govorujin] {{NF|1936|2018|Govorujin, Stanislav}} {{Tradubot|Stanislav Govorujin}} [[Categoría:Direutores de cine de Rusia]] [[Categoría:Direutores de cine de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Rusia Xunida]] [[Categoría:Diputaos y diputaes de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] pumiy3s0gg31x0f8m6y6w35yksd214w 0 139997 3709166 3671083 2022-08-18T12:12:04Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Floyd Mayweather Jr. vs. Conor McGregor}} {{temporada deportiva}} '''''Floyd Mayweather Jr. vs. Conor McGregor'''''<ref>{{cita web |url=http://www.mayweathervsmcgregorlivestreamppv.org/ |títulu=Conor McGregor vs. Floyd Mayweather: THE MONEY FIGHT PREVIEW |apellíu= |nome= |fecha=|website= |publicación=The Money Fight|archive-url=|archive-date=|dead-url=|fechaaccesu=}}</ref><ref>{{cita web |apellíu=Mazique |nome=Brian |títulu=Conor McGregor Reportedly Knocked Out In Sparring For 'Money Fight' With Floyd Mayweather Jr.|url=https://www.forbes.com/sites/brianmazique/2017/07/17/conor-mcgregor-reportedly-knocked-out-in-sparring-for-money-fight-with-floyd-mayweather-jr/|magacín=[[Forbes]] |fecha=17 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2017}}</ref><ref>[http://mmajunkie.com/2017/07/conor-mcgregor-floyd-mayweather-money-fight-world-tour-circus-begins Money Fight world tour circus begins] mmajunkie.com 2017/07</ref><ref>{{cita web |url=http://www.worldboxingnews.net/2017/01/31/news/floyd-mayweather-v-conor-mcgregor-the-money-fight |títulu=Floyd Mayweather v Conor McGregor – The Money Fight |nome=Mayweather v |apellíu=McGregor|website=WBN - World Boxing News |fechaaccesu=1 d'agostu de 2017}}</ref> (denominada '''''The Money Fight'''''; {{lang-ast|El combate del dineru}}) foi un combate de [[boxéu]] que tuvo llugar el [[26 d'agostu]] de [[2017]] nel [[T-Mobile Arena]] de [[Las Vegas]] ([[Nevada]], [[Estaos Xuníos]]) y enfrentó al invictu y once veces campeón del mundu [[Floyd Mayweather, Jr.]] escontra l'excampeón multidivisional y entós [[campeón de Pesu Llixeru de UFC]] [[Conor McGregor]].<ref>{{cita web |url=https://sports.yahoo.com/floyd-mayweather-conor-mcgregor-fight-finalized-aug-26-205101486.html |títulu=Floyd Mayweather-Conor McGregor fight finalized for Aug. 26 |publicación=}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.espn.com/boxing/story/_/id/19637155/floyd-mayweather-conor-mcgregor-megafight-finalized-aug-26 |títulu=Floyd Mayweather-Conor McGregor megafight finalized for Aug. 26 |fecha=13 de xunu de 2017|work=ESPN |fechaaccesu=15 de xunu de 2017}}</ref> Mayweather Jr. ganó'l combate por [[nocaut|nocaut téunicu]] nel ''round'' 10, retirándose invictu de l'actividá boxística y superando el récor perfectu que compartía (49-0) col miembru del [[Salón Internacional de la Fama del Boxéu Salón de la Fama]] [[Rocky Marciano]]. == Historia == Tres el so ésitu na promoción d'[[artes marciales mistes]] [[Ultimate Fighting Championship]] (UFC), [[Conor McGregor]] manifestó en [[2016]] tar interesáu nun combate de [[boxéu]] contra [[Floyd Mayweather Jr]], aquel día retiráu de l'actividá deportiva.<ref>{{cita web |url=http://uk.complex.com/sports/2016/03/conor-mcgregor-open-idea-fighting-floyd-mayweather-boxing-match |títulu=Conor McGregor Open to the Idea of Fighting Floyd Mayweather in Boxing Match: “Come At Me”}}</ref> Nesi momentu, Mayweather llamó a [[Freddie Roach]] pa volver entrenar si'l combate finalmente llevábase a cabu.<ref>{{cita web |url=https://www.thesun.co.uk/archives/boxing/1223459/the-fight-is-going-to-happen-trainer-freddie-roach-told-by-floyd-mayweather-that-bout-with-conor-mcgregor-is-on/ |títulu='The fight is going to happen': Freddie Roach told by Floyd Mayweather that bout with Conor McGregor is ON |apellíu=Sheridan |nome=Jim |fecha=29 de mayu de 2016|work=|newspaper=The Sun |idioma=en-US|fechaaccesu=23 d'avientu de 2016|via=}}</ref> Daquella, el presidente de UFC, [[Dana White]], desmintió cualquier rumor del posible pleitu, yá que McGregor taba baxu contratu con [[Zuffa|Zuffa, LLC]], la compañía dueña de UFC. El 7 de marzu de 2017, Mayweather pidió a McGregor «roblar el contratu» y «faer qu'asoceda», argumentando que «si Conor McGregor realmente quier qu'esti combate llevar a cabu, que dexe de vender fumu a tol mundu». Mayweather declaró que solo un combate con McGregor fadría-y salir del retiru.<ref>{{cita web |url=http://www.mmafighting.com/2017/3/11/14892400/floyd-mayweather-im-officially-out-of-retirement-for-conor-mcgregor |títulu=Floyd Mayweather: ‘I’m officially out of retirement for Conor McGregor’ |apellíu=Newswire |nome=MMA Fighting |fecha=11 de marzu de 2017|website=MMA Fighting|fechaaccesu=14 de xunu de 2017}}</ref> El 16 de marzu, White venció na so posición de que s'oficializara'l combate y dixo que nun quitaría a McGregor de la ensundiosa bolsa que xeneraría.<ref>{{cita web |url=http://www.express.co.uk/sport/boxing/780013/Conor-McGregor-v-Floyd-Mayweather-UFC-president-Dana-White-allows-go-ahead |títulu=Conor McGregor v Floyd Mayweather: UFC president makes O-turn on fight |apellíu=Gray |nome=James |fecha=16 de marzu de 2017|work=Express.co.uk|fechaaccesu=15 de xunu de 2017 |idioma=en}}</ref><ref>{{cita web |url=http://uproxx.com/sports/conan-obrien-conor-mcgregor-floyd-mayweather-fight-update-dana-white/ |títulu=Dana White Gives Conan A Positive Update On McGregor Vs. Mayweather |fecha=16 de marzu de 2017|work=UPROXX|fechaaccesu=15 de xunu de 2017 |idioma=en-US}}</ref> Finalmente, el 18 de mayu, McGregor supuestamente aportó a tolos términos de Mayweather y robló el contratu.<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/sports/news/conor-mcgregor-signs-contract-to-fight-floyd-mayweather-w482909 |títulu=Conor McGregor Signs 'Record-Breaking Deal' to Fight Floyd Mayweather|work=Rolling Stone|fechaaccesu=14 de xunu de 2017}}</ref><ref>[http://www.highsnobiety.com/2017/06/14/floyd-mayweather-conor-mcgregor-fight-confirmed/ The Mega Fight Between Floyd Mayweather Jr. & Conor McGregor Is Officially Happening], ''Highsnobiety'', Alec Banks, June 14, 2017</ref> == Composición == === Cinturón === El 23 d'agostu de 2017, el [[Conseyu Mundial de Boxéu]] (CMB) dio a conocer el «''[[Money Belt]]''», una petrina fecha puramente pal ganador del combate. Ta fechu de piel de [[caimán]], pesa 1,5 kg, tien [[oru]] de 24 [[kilate]]s y consta de 3.360 [[diamante]]s, 600 [[zafiru|zafiros]] y 300 [[esmeralda|esmeraldes]].<ref>{{cita web |url=https://www.mmamania.com/2017/8/23/16193588/floyd-mayweather-vs-conor-mcgregor-winner-gets-money-belt-made-of-thousands-of-diamonds-sapphires|títulu=Floyd Mayweather vs. Conor McGregor winner gets ‘Money Belt’ made of thousands of diamonds and sapphires|fechaaccesu=25 d'agostu de 2017|autor=''McCooper, Jonathan''|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref> === Árbitru, xueces y regles === El 16 d'agostu de 2017 dar a conocer les autoridaes pal combate:<ref>{{cita web |url=http://www.boxingnewsonline.net/referee-and-judges-confirmed-for-floyd-mayweather-vs-conor-mcgregor/ |títulu=Referee and judges confirmed for Floyd Mayweather vs Conor McGregor - Boxing News |fecha=16 d'agostu de 2017|work=Boxing News|fechaaccesu=16 d'agostu de 2017 |idioma=en-US}}</ref> * '''Árbitru''': Robert Byrd. * '''Xueces''': Burt Clements, Dave Moretti y Guido Cavalleri. Primeramente los guantes del combate seríen de 10 [[Toma (unidá de masa)|tomes]], homologados pola [[Comisión Atlética del Estáu de Nevada]] (NSAC).<ref name="mcgregor-pleased" /> McGregor afirmó que deseyaba sustituyilos polos de 8 tomes, no que Mayweather tuvo d'alcuerdu.<ref name="mcgregor-pleased"> {{cita web |apellíu=Dan |nome=Rafael | url= http://www.espn.com/boxing/story/_/id/20362700/conor-mcgregor-pleased-switch-smaller-gloves-boxing-match-floyd-mayweather-jr |títulu=Conor McGregor happy with smaller gloves, but sees pros and cons to it |publicación=espn.com |fecha=16 d'agostu de 2017 |fechaaccesu=16 d'agostu de 2017 }}</ref> De la mesma, si McGregor daba un golpe illegal (coldada, patada, rodiyada, etc.) impondríase-y una gran multa económica.<ref>{{cita web |url=https://as.com/masdeporte/2017/08/18/polideportivo/1503092029_272420.html|títulu=Mayweather revela la multa de McGregor por un golpe illegal|editorial=AS.com|autor=Álvaro Carrera|fecha=21 d'agostu de 2017|fechaaccesu=21 d'agostu de 2017}}</ref> == Combate == McGregor empezó impetuosu los primeros cuatro asaltos, demostrando la so capacidá pa boxear y de complicar al rival. A partir del quintu asaltu empezó a perder el so impulsu, situación aprovechada por Mayweather pa cutir al irlandés con contundencia, dexándolo desubicado nel cuadriláteru y ensin reaición. Nel décimu asaltu, l'árbitru determinó acabar el combate por cuenta de la incapacidá de McGregor pa defendese de los golpes que-y solmenaba Mayweather. Mientres el combate, escuchar de manera constante [[ulla|ulles]] del públicu pol probe espectáculu brindáu de parte de los protagonistes. === Crítiques === En oficializándose el combate ente Mayweather y McGregor, empezó una agua de crítiques per parte de boxeadores profesionales y especialistes de la materia, quien consideraron la engarradiella como un circu», por cuenta de que un peleador inespertu como McGregor, magar prauticar boxéu como aficionáu antes de ser profesional n'artes marciales mistes, nun tendría oportunidá frente a unu de los meyores de la historia como Mayweather. Señalaron amás que l'únicu oxetivu de xestionar el combate y montar l'espectáculu yera recibir la mayor cantidá d'ingresos económicos en tolos frentes, enllordiando asina la reputación d'esti deporte. Ente los críticos d'esti combate tuvieron [[Mauricio Sulaimán]], [[Manny Pacquiao]], [[Gennady Golovkin]], [[Óscar de la Hoya]], [[Juan Manuel Márquez]], [[Érik Morales]] y [[Saúl Álvarez|Saúl «Canelu» Álvarez]].<ref>http://laaficion.milenio.com/box/las-vegas-floyd_mayweather-conor_mcgregor-circu-engarra-mileniu-la_aficion_0_1017498241.html</ref> === Discutiniu === Una selmana dempués del combate, Conor MacGregor almitió na so cuenta de [[Twitter]] que se "burlló" de tol mundu del boxéu depués de recibir el dineru apautáu pol combate. L'irlandés espresó que “l'home del que tol mundu del boxéu burllóse salió pela puerta grande del circu” ensin cumplir nada de lo que prometió que diba faer sobre'l cuadriláteru y emprestándose a tol engañu” que tamién diseñó Mayweather, al faer que se caltuviera nel cuadriláteru por 10 asaltos. “L'orangután presu qu'obedeció les regles del circu y arriquecióse a más nun poder d'ello”, escribió McGregor en Twitter. Toos el siguidores de MacGregor respondiéron-y afirmativamente reenviando a otros 20 000 usuarios lo qu'escribió y más de 70 000 “gústame na so cuenta. De momentu hubo voces de protesta dientro del mundu del boxéu y del deporte profesional d'Estaos Xuníos que pidieron una investigación, al traviés de les más altes instancies deportives y xudiciales sobre les aiciones de la Comisión Atlética de Nevada, quien finalmente autorizaron el combate.<ref>http://www.elcolombiano.com/deportes/otros deportes/mcgregor-califica-de-circu-la engarradiella-con-mayweather-AC7224156</ref> == Cifres == {{Imaxe múltiple | align = right | total_width = 320 | image1 = Floyd Mayweather, Jr. cropped.jpg | width1 = | height1 = 300 | image2 = Conor McGregor, UFC 189 World Tour London (2).jpg | width2 = | height2 = 300 | footer = [[Floyd Mayweather Jr.]] y [[Conor McGregor]]. }} Les previsiones antes del combate establecíen en cuasi 5 millones el númberu de compres [[PPV]], alzando una cifra total cercana a los 495 millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]] n'ingresu televisivos. Tocantes a les entraes, el [[T-Mobile Arena]] tuvo cerca de completar el so aforu. Unos 18&nbsp;000 aficionaos guardaron en direutu l'allampáu combate p'asegurar más de 100 millones de dólares en taquilla. El preciu de les entraes bazcuyaba ente los 3&nbsp;000 la más barata y más de 100&nbsp;000 la más cara, superando con bastante floxura'l preciu promediu d'una entrada pal [[Floyd Mayweather Jr. vs Manny Pacquiao|Mayweather-Pacquiao]] de 2015 (4&nbsp;456 dólares). El boxeador norteamericanu, con solo xubir al ring, aseguróse un cheque por 100 millones de dólares. McGregor ingresó 30 millones fixos pol mesmu conceutu, una cantidá a la que nunca s'averó nos sos combates na UFC (la so bolsa récor nel octágono yera de 3 millones). Espérase que col so porcentaxe del PPV, la taquilla y el [[merchandising]], 'Money' ingrese un total de 350 millones a los sos bolsos. Hai que recordar que se trata de la segunda vegada que Mayweather garantízase una bolsa asemeyada. En 2015, el so cheque final en enfrentándose a Pacquiao foi de 250 millones. Sumando los porcentaxes correspondientes a McGregor de los rubros extradeportivos, l'artista marcial ingresa a la so cuenta bancaria cerca de 100 millones de dólares.<ref>https://www.marca.com/boxeo/2017/08/27/59a260f0ca474179348b45d8.html</ref> El combate espertó l'interés de celebridaes del cine y la música qu'asistieron al T-Mobile Arena, destacar la presencia d'[[Angelina Jolie]], [[Drake (músicu)|Drake]], [[Diddy]], [[Mark Wahlberg]], [[Denzel Washington]], [[Charlize Theron]], [[LL Cool J]], [[Jamie Foxx]], [[Rick Ross]], [[Adam Levine]], [[Michael Bay]], [[Avicii]], y [[Demi Lovato]], quien interpretó l'himnu d'Estaos Xuníos na ceremonia previa. Tamién asistieron la estrella del baloncestu [[LeBron James]] y personalidaes d'otros medios como [[Elon Musk]], [[Bob Kraft]] y [[Jeff Beacher]].<ref>http://www.vanguardia.com.mx/articulo/la celebridaes-que-diran-presente-en-la engarradiella-de-mayweather-vs-mcgregor</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [https://www.wbcboxing.com/ Web oficial] del [[Conseyu Mundial de Boxéu]] (WBC) * [https://joshuavswilder.info Boxing Live Stream] [https://joshuavswilder.info Anthony Joshua vs Deontay Wilder] , The most awaited fight {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Boxéu]] [[Categoría:Deporte n'Estaos Xuníos]] [[Categoría:2017]] ezd7p9cxrwxt5ol3fd6rzu58wf89br5 0 140014 3709321 3709008 2022-08-18T13:41:07Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{PA|copyedit|Referencies adicionales|t=20161209212830}} {{Ficha de conflictu militar |nome_batalla =Guerra contra el<br />narcotráficu en Méxicu |imaxe = Fuerza del Estado Michoacán.jpg |descripción_imaxe = Elementos del exércitu nun enfrentamientu en Apantzingan Michoacán |conflictu = [[Guerra contra les drogues]] |fecha = Dende'l [[21 d'avientu]] de [[2006]]–en cursu ({{Edá n'años, meses y díes|21|12|2006|{{CURRENTDAY}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTYEAR}}}}) |lugar = {{bandera2|Méxicu}} |causes = <li> * Enfrentamientos ente cárteles del narcotráficu provocaben un ambiente de violencia devasando n'armamentu a los cuerpos de policías municipales y estatales. * El gobiernu mexicanu declara la guerra a los cárteles. * El gobiernu llanza una ofensiva militar. * Cartelos reaccionaron violentamente. * Surdimientu de grupos de autodefensa. |combatientes1 = <li> * ''' {{MEX}}''' *: {{bandera imaxe|Logo of the Mexican Army.svg}} [[Exércitu Mexicanu|Exércitu]] *: {{bandera imaxe|Naval Jack of Mexico.svg}} [[Armada de Méxicu|Armada]] *: [[Ficheru:Logo of the Mexican Air Force.svg|20px]] [[Fuercia Aérea Mexicana|Fuercia Aérea]] *: [[Ficheru:Mexico Federal Police Shield.png|20px|link=]] [[Policía Federal (PF)|Policía Federal]] *: [[Ficheru:SEGOB logo 2012.svg|20px]] [[Secretaría de Gobernación (Méxicu)|SEGOB]] *: [[Ficheru:PGR logo 2012.svg|20px]] [[Procuradoría Xeneral de la República (Méxicu)|PGR]] *: [[Ficheru:SEMAR logo 2012.svg|20px]] [[Secretaría de Marina (Mexico)|SEMAR]] *: [[Ficheru:SEDENA logo 2012.svg|20px]] [[Secretaría de la Defensa Nacional (Méxicu)|SEDENA]] *: [[Ficheru:Centro de Investigación y Seguridad Nacional - Logo.svg|20px|link=]] [[Centru d'Investigación y Seguridá Nacional|CISEN]] * [[Grupos de Autodefensa Comuñal|Policía Popular]] '''Sofitu internacional''' * {{USA}} *: [[Ficheru:Seal_of_the_United_States_Department_of_Justice.svg|20px]] [[Departamentu de Xusticia de los Estaos Xuníos|DOJ]] **: [[Ficheru:Dea_color_logo.svg|20px]] [[Alministración pal Control de Drogues|DEA]] **: [[Ficheru:Seal of the Federal Bureau of Investigation.svg|20px]] [[FBI]] **: [[Ficheru:Seal of the United States Marshals Service.jpg|20px]] [[Cuerpu d'Alguaciles d'Estaos Xuníos|USMS]] * {{COL}}<ref>{{cita web |url=http://www.voanoticias.com/content/colombia-asesora-mexico-drogues-violencia--114667999/94314.html |títulu=Colombia asesora a Méxicu |publicación=Voz d'América |fecha=25 de xineru de 2011}}</ref> *: [[Ficheru:Fiscalía General de la Nación (Colombia) logo.svg|20px]] [[Fiscalía Xeneral de la Nación (Colombia)|Fiscalía]] *: [[Ficheru:Flag of the Colombian Army.svg|20px]] [[Exércitu Nacional de Colombia]] *: [[Ficheru:Coat of arms of colombian national police.svg|20px]] [[Policía Nacional de Colombia]] ---- '''Grupos guerrilleros''' * {{bandera imaxe|ERPI.jpg}} [[Exercito Revolucionariu del Pueblu Insurxente|ERPI]]<ref name="ejecentral">{{cita web |url=http://www.ejecentral.com.mx/guerrilla-contra-narcu títulu xunen guerrilles contra'l narcu en Guerreru |publicación=Exa Central |fecha=10 d'ochobre de 2014}}</ref> * {{bandera imaxe|Bandera del EPR.gif}} [[Exércitu Popular Revolucionariu|EPR]]<ref name="ejecentral" /> * [[Ficheru:Ejército Zapatista de Liberación Nacional, Flag.svg|20px|border]] [[EZLN]]'' (En desalcuerdu col conflictu)'' <ref>{{cita web |url=http://www.narconews.com/Issue33/articulo971.html |títulu=Los zapatistas refuguen la llucha contra'l narcotráficu |publicación=The Narcu News Bulletin |fecha=8 de mayu de 2004}}</ref><ref>{{cita web |url=http://rpp.pe/mundo/actualidad/guerra-contra-narcos-destruira-mexico-senala-lider-del-ezln-noticia-336528 |títulu="Guerra contra "narcos" va destruyir Méxicu", señala líder del EZLN |publicación=RPP Noticias |fecha=14 de febreru de 2011}}</ref> * [[Ficheru:Flag of the FAR-LP.svg|20px|border]] FAR-LP<ref>{{cita web |url=http://www.sinembargo.mx/02-12-2013/833120 |títulu=Son les FAR-LP y preséntense como guerrilla; aprucieron en Guerrero y acusen a Peña Nieto de represión |publicación=Sicasí.mx: Periodismu Dixital |fecha=2 d'avientu de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://eleconomista.com.mx/sociedad/2013/12/02/far-lp-nuevu-grupu-guerrilleru-mexico |títulu=FAR-LP, nuevu grupu guerrilleru en Méxicu |publicación=L'Economista |fecha=2 d'avientu de 2013}}</ref> |combatientes2 = <li> * '''Principales Cárteles''' * [[Cártel de Sinaloa|Sinaloa]] * [[Los Matu Zetas|Jalisco Nueva Xeneración]] * ''[[Cartelu (organización ilícita)|Guerres internes ente cartelos]]'' '''Debilitaos''' * [[Cartelu del Nordés]] * [[Cártel del Golfu]] * [[Guerreros Xuníos]] * [[Cártel de Tijuana|Tijuana]] '''Desarticulaos y/o Inactivos''' * [[Los Zetas]] * [[Cártel de Juárez|Juárez]] * [[Caballeros templarios (cártel)|Caballeros Templarios-Guardia Michoacana]] * [[Cártel del Mileniu|Mileniu]] * [[La Familia Michoacana]] * [[Cártel de los Beltrán Leyva|Beltrán Leyva-Los Mazatlecos]] * [[Los Negros]] * [[La Mano con Güeyos]] * [[Cártel de Colima]] * [[Cártel Independiente d'Acapulco|Independiente d'Acapulco]] </li> ---- |comandante1 = <li> '''2006-2012''' <br/> {{bandera|Méxicu}} [[Felipe Calderón Hinojosa]] <br /> {{bandera|Méxicu}} [[Mariano Francisco Saynez Mendoza]] <br /> {{bandera|Méxicu}} [[Guillermo Galván Galván]] <br /> {{bandera|Méxicu}} [[Marisela Morales]] <br /> '''2012-Anguaño''' <br /> {{bandera|Méxicu}} [[Enrique Peña Nieto]] <br /> {{bandera|Méxicu}} [[Salvador Cienfuegos Zepeda]] <br /> {{bandera|Méxicu}} [[Vidal Francisco Soberón Sanz]] <br /> {{bandera|Méxicu}} [[Arely Gómez González]] <br /> {{bandera|Méxicu}} [[Jesús Murillo Karam]] (2012-2015) ---- '''Autodefensas de Méxicu''' * [[Hipólito Mora]] * [[José Manuel Mireles Valverde|José Manuel Mireles]]<ref>[http://www.radioformula.com.mx/notes.asp?Idn=384369 Hospitalicen a Hipólito Mora líder de autodefensas de La Ruana nel DF<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref><br /> ''(prindáu)'' |comandante2 = <li> * [[Amado Carrillo]][[Asesinatu|†]] * [[Osiel Cárdenas Guillén]] ''(prindáu)'' * [[Omar Treviño Morales|Omar Treviño]] ''(prindáu)'' * [[Alfredo Beltrán Leyva]] ''(prindáu)'' * [[Arturo Beltrán Leyva]]{{MEC}} * [[Vicente Carrillo Fuentes|Vicente Carrillo]] ''(prindáu)'' * [[Luis Fernando Sánchez Arellano|L. Fernando Sánchez]] ''(prindáu)'' * [[Servando Gómez Martínez|Servando Gómez]] ''(prindáu)'' * [[Édgar Valdez Villarreal]] ''(prindáu)'' * [[Juan Francisco Treviño]] ''(prindáu)'' * [[Cleotilde Rentería]] ''(prindáu)'' * [[Homero Cárdenas Guillén]][[Infartu|†]] ''(presuntamente)'' * [[Juan José Esparragoza]][[Infartu|†]] ''(presuntamente)'' * [[Joaquín Guzmán Loera|Joaquín Guzmán]] ''(prindáu)'' * [[Ignacio Renteria]] ''(prindáu)'' * [[josé María Guizar]] ''(prindáu)'' * [[Ismael Zambada García|Ismael Zambada]] (prófugo) * [[Nemesio Oseguera Cervantes|Nemesio Oseguerra]] (prófugo) * [[Fausto Isidro Meza]] (prófugo) * [[Juan Gerardo Treviño]] (prófugo) * [[Juan Pablo Ledezma]] (prófugo) * [[Alicia Arellano Félix]] (prófuga) * [[Enedina Arellano Félix]] (prófuga) |soldaos1 = '''Militares:'''<br />260,000<br /> '''Policías federales:'''<br />35,000 "'Policías y Fuercies Estatales"':<br />190,800 "'Grupos de Autodefensas"':<br />23,300-53,900 |soldaos2 = 450.000 <ref name="Chew Sanchez 2014">{{cita publicación |títulu = Paramilitarism and State -Terrorism in Mexico as a Case Study of Shrinking Functions of the Neolliberal State|apellíu = Chew Sanchez|nome = Martha|fecha = 2014|publicación = PERSPECTIVES ON GLOBAL DEVELOPMENT AND TECHNOLOGY}}</ref> |baxes1 = <li> -2887 elementos de seguridá de los cualos * 490 (2006-2016) son soldaos de los cualos el 96% morrieron en combate.<ref>{{cita web |url=http://www.eleconomista.com.mx |títulu=Páxina en www.eleconomista.com.m<!-- títulu xeneráu-->}}</ref> * 197 soldaos sumíos (2007-2016)<ref>[http://www.eluniversal.com.mx/articulo/nacion/seguridá/2016/08/4/ve-que-narcu-busca-reclutar-militares-desertores)</ref> * 8 suicidios y 305 afeutaos mentalmente por estrés postraumatico (2007-2016)<ref>{{cita web |url=http://www.animalpolitico.com |títulu=Páxina en www.animalpolitico.co<!-- títulu xeneráu-->}}</ref> * 175 marinos<ref name="resume" >{{cita publicación |nome=Maria de la Lluz|apellíu=Gonzales|títulu=Suman 10 mil 475 execuciones nesta alministración: PGR|fecha=25 de marzu de 2009|url=http://www.eluniversal.com.mx/nacion/166613.html|obra=L'Universal |fechaaccesu=30 de marzu de 2009}}</ref><ref name="repitida_1">{{cita web |url=http://www.exonline.com.mx/diariu/noticia/primer/pulsonacional/pgr_apuntar pa_un_violentu_2009/448366|títulu=PGR apuntar pa un violentu 2009|nome=Lemic |apellíu=Madrid|editorial=Excelsior|fecha=17 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=17 d'avientu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090209011257/http://www.exonline.com.mx/diariu/noticia/primer/pulsonacional/pgr_apuntar pa_un_violentu_2009/448366 |fechaarchivu=9 de febreru de 2009}}</ref> * 552 policías federales(2006-2016)<ref name="sdpnoticias_1">{{cita web |url=http://www.sdpnoticias.com/nacional/2016/12/10/10-anos-de-guerra-contra-el narcu-dexaron--mil-200-federales-muertos|títulu=Páxina en www.sdpnoticias.com<!-- títulu xeneráu-->}}</ref> * 1822 Policías municipales, y Estatales * 105 baxes na PGR<ref name="sdpnoticias_1"/> * 2 helicópteros baltaos (unu de la fuercia aérea, otru de la fiscalía de Michoacán) otros más estropiaos. *Dellos vehículos de tresporte militares y policiales estropiaos o destruyíos. |baxes2 = Más de 80.000 sicarios<br /> Más de 121.199 deteníos.<ref name="resume" /><ref>[http://www.eluniversal.com.mx/notas/672485.html Oficial: más de 22 mil 700 muertos per violencia] ''[[El Universal (Méxicu)|El Universal]]''. Consultáu'l 13-04-2010.</ref><br /> <!--Total: 16.977 muertes + les de 2010: --> Más de 28.000 muertes en 963 enfrentamientos ([[Centru d'Investigación y Seguridá Nacional|CISEN]])<ref>[http://www.eluniversal.com.mx/notas/699304.htmlCISEN: 28 mil muertos por guerra a narcu] ''[[El Universal (Méxicu)|El Universal]]''. Consultáu'l 04-08-2010.</ref><br /> 486 muertes en 2006.<br /> 2.477 muertes en 2007.<ref>{{cita publicación |títulu=Bodies of Mexican xeneral, 2 soldiers found|fecha=3 de febreru de 2009|editorial=CNN News|url=http://edition.cnn.com/2009/WORLD/americas/02/03/mexico.soldiers/index.html |fechaaccesu=30 de marzu de 2009}}</ref><br /> 6.290 muertes en 2008.<ref name="repitida_1" /><ref>{{cita publicación |títulu=Mexico: 1,000 killed in drug violence so far in '09|editorial=USA Today|url=http://www.usatoday.com/news/world/2009-02-26-mexico-drug-violence_N.htm |fechaaccesu=26 d'agostu de 2009}}</ref><br /> 9.724 muertes en 2009.<ref>{{cita publicación |nome=Esther|apellíu=Sanchez|títulu=Aumenta nivel de violencia del narcu|fecha=1 de xineru de 2010|url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/648979.html|obra=L'Universal |fechaaccesu=4 de xineru de 2010}}</ref><br /> 15.273 muertes en 2010.<ref>{{cita publicación |títulu=Executaos|fecha=13 de xineru de 2011|url=http://elsiglodetorreon.com.mx/noticia/590766.html |fechaaccesu=13 de xineru de 2011}}</ref> <br /> 24,068 muertes en 2011 18,061 muertes hasta ochobre de 2012 |baxes4 = 106 199 mientres el sexeniu de Felipe Calderon 72 176 mientres l'alministración actual del 1 d'avientu de 2012 a ochobre de 2017 de Peña Nieto 178&nbsp;262 muertos hasta marzu de 2015<ref>{{cita publicación |títulu= “Maquilla” gobiernu de Calderón cifra de muertos por guerra antinarco: PRD|fecha=12 de xineru de 2012|url=http://www.proceso.com.mx/?p=294667|obra=Proceso}}</ref> }} La '''guerra contra'l narcotráficu''' ye un [[Guerra|conflicto armáu]] internu llibráu en '''[[Méxicu]]''' qu'enfrenta'l [[Política de Méxicu|Estáu mexicanu]] y los [[Grupos de Autodefensa Comuñal|Grupos de Autodefensa Popular y Comuñal]] contra los [[Cartelu (organización ilícita)|cárteles]] que controlen diverses actividaes illegales, principalmente'l [[narcotráficu|tráficu illegal de drogues]]. Esta situación empezó'l [[11 d'avientu]] de [[2006]], cuando'l gobiernu federal anunció un operativu contra'l crime entamáu nel estáu de [[Michoacán]], onde a lo llargo de 2006 contabilizárense cerca de 500 asesinatos ente miembros de los cárteles del narcotráficu (vease «[[Cronoloxía de la guerra contra'l narcotráficu en Méxicu]]»).<ref>[http://www.jornada.unam.mx/2006/12/12/index.php?section=politica&article=014n1pol «El gobiernu declarar en guerra contra'l hampa; empecipia aiciones en Michoacán»]. En ''La Jornada'', 12 d'avientu de 2006. Consultáu'l 23 de xunu de 2011.</ref> Pa enfrentalos, el gobiernu mexicanu privilexó l'usu de les fuercies armaes. Dende l'entamu del conflictu movilizóse a la [[Policía Federal (Méxicu)|Policía Federal]] en compañía de los cuerpos de seguridá de cada entidá federativa y de diversos conceyos. A ellos hanse sumáu'l [[Exércitu Mexicanu|Exércitu]] y la [[Armada de Méxicu|Marina]].<ref>{{cita web |url=http://www.capitaledomex.com.mx/reportaxe/avanza-combate-contra-el narcu |títulu=Avanza combate contra'l narcu |publicación=Diariu Capital: Estáu de Mexico |fecha=26 de xunu de 2015 |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2015}}</ref> Acordies con datos de la Secretaría de Seguridá Pública Federal, hasta marzu de 2010 detuviérase a 121.199 persones a les cualos venceyóse con grupos del crime entamáu. Los grupos más afeutaos poles detenciones son los cárteles [[cártel del Golfu|del Golfu]] y [[Los Zetas]].<ref>[http://www.eluniversal.com.mx/notas/672485.html «Oficial: más de 22 mil 700 muertos per violencia»]. En ''L'Universal'', 13 d'abril de 2010. Consultáu'l 23 de xunu de 2011.</ref> Munchos de los deteníos nun recibieron sentencia entá.<ref>[http://www.eluniversal.com.mx/notas/736097.html«Guerra al narcóticu afuega penales»]. En ''L'Universal'', 10 de xineru de 2011. Consultáu'l 23 de xunu de 2011.</ref> Dalgunes de les aprehensiones y abatimientos más notables son les d'[[Édgar Valdez Villarreal]], José de Jesús Méndez Vargas alíes "El Chango" y [[Heriberto Lazcano Lazcano]]. Ente avientu de 2006 y xineru de 2012 envalórase que morrieron alredor de 60.000 persones por aciu execuciones, enfrentamientos ente bandes rivales y agresiones a l'autoridá.<ref>[http://www.proceso.com.mx/?p=290774 «Mendoza, Y. (2011) Cinco años de guerra, 60 mil muertos»].</ref><ref>{{cita web |url=http://www.proceso.com.mx/?p=276308|títulu=19/Xunetu/2012 ''Procesu''}}</ref> Esti númberu de víctimes engloba a narcotraficantes, efeutivos de los cuerpos de seguridá y civiles. Ente los civiles atópense periodistes, defensores de los derechos humanos y persones ensin identidá o non identificaes que son executaes polos cárteles. Otres estimaciones lleguen a contabilizar hasta 150 mil muertos.<ref>{{cita web |url=http://www.jornada.unam.mx/2012/03/28/politica/005n1pol|títulu=28/Marzu/2012, ''La Jornada''}}</ref> Ente los narcotraficantes finaos n'operaciones realizaes poles fuercies del gobiernu atópense [[Arturo Beltrán Leyva]], [[Ignacio Coronel Villarreal]], [[Antonio Ezequiel Cárdenas Guillén]] y [[Nazario Moreno]]. Desconocer con precisión el númberu d'asesinatos de persones ensin rellación con actividaes delictives —que son llamaes «daños colaterales» pol gobiernu<ref>[http://www.jornada.unam.mx/2010/04/13/index.php?section=politica&article=005n1pol «Muertes de civiles nel combate al crime, "daños colaterales": Galván»]. En ''La Jornada'' 13 d'abril de 2010. Consultada'l 23 de xunu de 2011.</ref>—, que fueron denunciaos por diversu organizaciones.<ref>{{cita web |url=http://www.imagen.com.mx/saldo-de-la guerra-contra-el-narcotrafico-en-mexico |títulu=Saldo de la guerra contra'l narcotráficu en Méxicu |publicación=Imaxe Radio |fecha=29 de xunu de 2012 |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2015}}</ref> En diversos sectores del país reparóse una medría n'el indicadores d'incidencia del delitu. [[Ciudad Juárez|Juárez]] convirtióse na ciudá más insegura del mundu, onde se cometieron más asesinatos qu'en tol territoriu d'[[Afganistán]] nel añu 2009.<ref name="Univision">[http://noticias.univision.com/article/966042/2012-03-29/narcotrafico/noticies/ciudá-juarez-la-urbe-mas-peligrosa-mundu Ciudad Juárez, la urbe más peligrosa del mundu: EU] http://www.univision.com/</ref> Paradóxicamente, dicha ciudá fronteriza ye unu de los puntos que recibió un mayor númberu d'efeutivos de seguridá.<ref>{{cita web |url=http://www.seguridadjusticiaypaz.org.mx/sala-de-prensa/58-cd-juarez-per segundu anu-consecutivu-la ciudá-mas-esforcia-del mundu |títulu=Cd. Juárez, per segundu añu consecutivu, la ciudá más violenta del mundu |publicación=Seguridá, Xusticia y Paz: Conseyu ciudadanu pola Seguridá Pública y la Xusticia Penal A.C. |fecha=11 de xineru de 2010 |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2015}}</ref> == Antecedentes == Dada'l so allugamientu xeográficu, [[Méxicu]] foi utilizáu como un puntu de parada y transbordo pa narcóticos y contrabandu ente [[América Llatina]] y los mercaos d'[[Estaos Xuníos]]. Contrabandistes mexicanos suministraben alcohol a los gángsters de los Estaos Xuníos mientres la dómina de la prohibición nesti país, y l'apaición del comerciu illegal de drogues colos EE.XX. empezó cuando la llei de prohibición de drogues aprobar en 1933. Escontra'l final de la década de 1960, los contrabandistes de narcóticos mexicanos empezaron a introducir drogues a gran escala. Mientres les décades de [[Años 1970|1970]] y [[Años 1980|1980]], [[Pablo Escobar]] yera'l principal esportador de [[cocaína]] y ocupóse de les redes criminales del negociu en tol mundu. Cuando s'intensificaron los operativos de vixilancia en [[Florida]] y el [[Caribe]], Escobar y les demás organizaciones criminales [[colombia]]nas formaron asociaciones con traficantes mexicanos pa tresportar cocaína per Méxicu faía Estaos Xuníos.<ref>{{cita llibru |títulu=DEA History|editorial=US DEA|url=http://www.usdoj.gov/dea/pubs/history/history_part2.pdf |fechaaccesu=21 de setiembre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060823025801/http://www.usdoj.gov/dea/pubs/history/history_part2.pdf |fechaarchivu=23 d'agostu de 2006}}</ref> Esto llogróse fácilmente por cuenta de que Méxicu yera una fonte importante pa Estaos Xuníos de [[heroína]] (producida gracies a los cultivos d'[[Papaver somniferum|amapola]] o adormidera concentraos nel llamáu [[Triangulo Doráu]] mexicanu: [[Sinaloa]], [[Durango]] y [[Chihuahua]], amás de 6 estaos más<ref>http://expansion.mx/nacional/2016/06/28/el mapa-de-l'amapola-en-mexico-la franxa-del-pacifico-concentra-los cultivos</ref>) y de [[cannabis]] (perdiendo importancia nel comerciu binacional dende la so llegalización, con fines melecinales, en dellos estaos del país [[Estaos Xuníos|norteamericanu]]) pal mercáu d'Estaos Xuníos, amás que los traficantes de droga mexicanos yá establecieren una infraestructura que taba dispuesta a sirvir a los traficantes de Colombia. A mediaos de la década de 1980, les organizaciones mexicanes taben bien establecíes y yeren confiables nel tresporte de cocaína colombiana. Nun primer momentu, les bandes mexicanes fueron integraes pa solo tresportala pagándo-yos por esti serviciu; pero a finales de 1980, les organizaciones de tresporte mexicanes y los narcotraficantes colombianos establecieron un alcuerdu de pagu pol productu.<ref name="Stratfor Intelligence">{{cita publicación |títulu=Mexico, U.S., Italy: The Cocaine Connection |fecha=18 de setiembre de 2008 |editorial=Stratfor Intelligence |url=http://www.stratfor.com/analysis/20080918_mexico_o_s_italy_cocaine_connection |fechaaccesu=20 de setiembre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081122003922/http://stratfor.com/analysis/20080918_mexico_o_s_italy_cocaine_connection |fechaarchivu=22 de payares de 2008 }}</ref> Los tresportistes mexicanos polo xeneral dábase-yos el 35% o'l 50% de cada unviada de cocaína. Esta disposición significaba que les organizaciones mexicanes taben implicaes na distribución, según el tresporte de la cocaína, y convirtiéronse en traficantes terribles nel so propiu derechu. Na actualidá y depués de delles décades de disputes y guerres ente los cartelos mexicanos, amás de la desarticulación y debilitamientu de dellos d'estos per parte de les autoridaes de Méxicu y d'Estaos Xuníos, el [[Cártel de Sinaloa]] ye l'únicu que caltuvo'l so poder internacional magar los golpes sufiertos na so estructura depués de la captura y extradicción del so máximu líder, [[Joaquín Guzmán Loera|Joaquin "Chapo" Guzman]], a Estaos Xuníos, apoderándose del tráficu de cocaína colombiana nos mercaos mundiales gracies a los contactos establecíos cola [[guerrilla]] de les [[FARC]] y los [[paramilitar]]es de les [[Autodefensas Xuníes de Colombia|AUC]], ayudaos tamién nel esmantelamientu, per parte de les autoridaes colombianes, del últimu cartelu importante que quedaba nel país: El [[Cartelu del Norte del Valle]]. Depués de la desmovilización d'estos grupos batallosos en Colombia, los contactos pasen a aquellos que nun aceptaron desmovilizarse conformando les llamaes [[Bacrim|Bandes Criminales o Bacrim]], siendo'l Cartelu de Sinaloa el principal comprador de la cocaína que producen estos grupos criminales nes selves colombianes, compres que se faen n'efeutivu o intercambiando armes por drogues. Dizse que'l Cartelu de Sinaloa, al igual que [[Los Zetas]], merca cocaína colombiana en [[Venezuela]] al llamáu "[[Cartelu de los Soles]]", una organización criminal supuestamente conformada por miembros corruptos de les [[Fuercies Armaes de Venezuela|fuercies armaes]] d'esti país enquistados nel poder. Los Zetas tamién tienen negocios en Colombia, non tan importantes como los del Cartelu de Sinaloa, pa merca-y cocaína al [[Clan del Golfu]]. Dambes organizaciones tamién trafican con [[Droga sintética|drogues sintétiques]] como [[metanfetaminas]], que traen d'[[Asia]] pa Estaos Xuníos. L'equilibriu de poder ente los distintos cartelos mexicanos viénose moviendo de cutio, arriendes de la guerra ente cartelos, entós que nueves organizaciones remanecíen y les mayores debilitar hasta'l colapsu. Una interrupción nel sistema, tales como les detenciones o muertes de líderes de los cartelos, xeneraben grandes derramamientos de sangre pa ver quien seria'l socesor.<ref name="Burton">{{cita publicación |nome=Fred |apellíu=Burton |títulu=Mexico: The Price of Peace in the Cartelu Wars |fecha=2 de mayu de 2007 |editorial=Stratfor Global Intelligence |url=http://www.stratfor.com/mexico_price_peace_cartelu_wars |fechaaccesu=16 d'agostu de 2009}}</ref> Por cuenta de que les aiciones del gobiernu mexicanu yeren males pal negociu del tráficu de drogues, los cárteles empezaron a sobornar funcionarios mexicanos pa tomar midíes contra un cartelu rival o dexaben fugar información d'intelixencia sobre les operaciones del cartelu rival pal [[gobiernu mexicanu]] o pa l'[[Alministración pal Control de Drogues]] de los Estaos Xuníos. Ente que munchos factores contribuyeron a la esguilada de violencia, los analistes de seguridá na [[Ciudá de Méxicu]] trazaron los oríxenes del flaxelu creciente de la desintegración a un alcuerdu implícitu de tola vida ente los narcotraficantes y los gobiernos controlaos pol [[Partíu Revolucionariu Institucional]] (PRI), que perdió'l so control sobre'l poder político a partir de finales de 1980.<ref>{{cita publicación |nome=Jana |apellíu=Bussey |títulu=Drug lords rose to power when Mexicans ousted old government |fecha=15 de setiembre de 2008 |agency=McClatchy Newspapers |fechaaccesu=16 de setiembre de 2008}}</ref> === Entamos de la guerra ente cartelos === Los enfrentamientos ente los cartelos de la droga rivales empezaron en serio dempués de la detención en 1989 de [[Miguel Ángel Félix Gallardo]], quien dirixía los negociu de les drogues en Méxicu col poderosu [[Cartelu de Guadalaxara]], desintegrándose pa estremar el negociu ente cuatro (4) organizaciones criminales que terminaron enfrentándose ente sigo pol control total del negociu ilícitu, provocando atentaos contra los antiguos socios del Cartelu de Guadalaxara qu'afectaron tamién a civiles inocentes, estes organizaciones fueron: [[Cartelu de Sinaloa]], [[Cartelu del Golfu]], [[Cartelu de Tijuana]] y [[Cartelu de Juarez]].<ref>{{cita publicación |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/1867842.stm |títulu=Analysis: Mexico's drug wars continue |fecha=12 de marzu de 2002 |editorial=BBC News}}</ref> Hubo una posa nos combates mientres la [[Años 1990|década de 1990]] magar fechos relevantes asocedíos nesta dómina como los asesinatos de [[Luis Donaldo Colosio]] y [[Paco Stanley]], pero la violencia siguió y empioró na [[Años 2000|década del 2000]], quedando menguaes les organizaciones de Tijuana y Juarez, ente que les del Golfu y Sinaloa terminaron atomizándose pa conformar otres estructures que se siguieron enfrentando ente sigo, dalgunes entá actives como [[Los Zetas]], [[Cártel de Jalisco Nueva Xeneración|Jalisco Nueva Xeneración]], [[Guerreros Xuníos]] y [[Cartelu del Nordés]]; y otres que fueron esaniciaes por aiciones de cartelos rivales o de les autoridaes como [[La Familia Michoacana]], [[Caballeros Templarios (cártel)|Caballeros Templarios]], [[Cártel del Mileniu]] y [[Cártel de los Beltrán Leyva]], ente otres. Magar esta atomización, el Cartelu de Sinaloa ye la más poderosa de les organizaciones criminales de Méxicu y una de les más importantes del mundu. === Los presidentes del PAN === Antes del añu 2000, el partíu políticu [[Partíu Revolucionariu Institucional (Méxicu)|PRI]] gobernó Méxicu mientres 70 años, nesti tiempu los cárteles de la droga ampliaron la so poder y la corrupción, les operaciones de llucha contra les drogues centráronse principalmente na destrucción de la mariguana y el cultivu d'opiu nes rexones de monte, nunca se realizaron operaciones militares a gran escala en centros urbanos, hasta'l cambéu de réxime nel añu 2000, cuando'l partíu [[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|PAN]] ganó la presidencia empezar a faer ofensives contra los cartelos nel so propiu terrén.{{ensin referencies}} ==== Presidencia de Vicente Fox ==== En 2004 el presidente [[Vicente Fox]] unvió tropes militares a [[Nuevu Laredo]] a combatir a los cárteles. Envalórase qu'alredor de 110 persones morrieron en Nuevu Laredo, ente xineru y agostu de 2005 de resultes de los enfrentamientos ente'l Cártel del Golfu y el de Sinaloa. .<ref>{{cita publicación |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4144686.stm |títulu=Gang wars plague Mexican drugs hub |fecha=14 d'agostu de 2005 |editorial=BBC News |nome=Claire |apellíu=Marshall}}</ref> En 2005 el cártel de la Familia Michoacán establecer nel estáu de Michoacán amontando la violencia.{{ensin referencies}} ==== Presidencia de Felipe Calderón ==== El 10 d'avientu de 2006, Calderon declaró una ofensiva total contra tou cártel de la droga en Méxicu. Dando oficialmente entamu a la guerra contra'l narcotráficu. El 11 d'avientu de 2006, l'entós presidente electu [[Felipe Calderón Hinojosa|Felipe Calderón]] unvió 6.500 soldaos del Exércitu mexicanu al estáu de [[Michoacán]] pa poner fin al narcu violencia nesi estáu. Esta aición ye considerada como la primer represalia importante fecha contra'l narcu violencia, y ye xeneralmente vista como l'entamu de la guerra contra'l narcotráficu.<ref name="iht.com">{{cita publicación | url = http://www.iht.com/articles/ap/2006/12/11/america/EL XEN_Mexico_Drug_Violence.php | títulu = Mexican government sends 6,500 to state scarred by drug violence | fecha = 11 d'avientu de 2002 |obra=International Herald Tribune }}</ref> A midida que pasaba'l tiempu, Calderón siguió intensificando la so campaña contra les drogues, y xuntu con él, los índices delictivos, violencia, probeza, corrupción y ataques a la población civil nel que na actualidá hai unos 267,494 soldaos que participen xuntu coles fuercies policiales estatales y federales. Envalórense más de 103,000 muertes nel so sexeniu. Pero tamién la desarticulacion o debilitamientu de cartelos de la droga. {{ensin referencies}} === Enrique Peña Nieto === Al tomar protesta'l 1 d'avientu de 2012, dempués de roblar el Pactu per Méxicu, llanzáronse nueves ofensives esta vegada más entamaes poles fuercies militares de les 3 órdenes de gobiernu. Pa entamos del 2014, los índices delictivos, probeza, corrupción y violencia baxaren na zona norte, centru y sureste del país, pero en setiembre d'esi añu dio la [[Conflictu de Ayotzinapa|desapaición de 43 normalistas]] en [[Iguala]], [[Estáu de Guerrero|Guerrero]]. Envalórense qu'agora son 220.000 los efeutivos de les fuercies armaes y 60.500 de la policía federal mexicana. A pesar d'esto, envalórense 66.000 muertes dende 1 d'avientu de 2014 al 12 de xineru del 2017; igualmente, destacar nel sexeniu de Peña Nieto la recaptura y extradicción a [[Estaos Xuníos]] del líder del [[Cartelu de Sinaloa]], [[Joaquin Guzman Loera|Joaquín "El Chapo" Guzmán]], la captura de [[Luis Fernando Sánchez Arellano]], el debilitamientu de los cartelos na [[Norte de Méxicu|zona norte]] y el surdimientu de bandes delincuenciales en Guerrero, [[Michoacán]] y [[Colima]] como los sucesos más notables de la guerra. === Principales causes === ==== Tráficu de droga ==== Méxicu tien un importante tránsitu de drogues al traviés de la frontera con Estaos Xuníos y ye un país productor de drogues. Ye'l principal provisor estranxeru de cannabis, anque'l so comercialización perdió importancia por cuenta de la llegalización, con fines melecinales, en dellos estaos norteamericanos, y un importante puntu d'entrada de la cocaína d'[[América del Sur]]<ref>{{cita publicación |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/3540686.stm |títulu=BBC NEWS – Americas – US anti-drug campaign 'failing' |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2014|obra=BBC News|fecha=6 d'agostu de 2004}}</ref> y la [[metanfetanima]] d'[[Asia]] a Estaos Xuníos. Al empiezu de les sos actividaes con drogues ilícites, la metá de los ingresos de los cárteles proveníen de la producción y comercialización de cannabis pero, col pasar del tiempu y l'aumentu del consumu n'Estaos Xuníos d'otres sustances psicoactivas como la cocaína, heroína y metanfetaminas, el comerciu d'estes pasaron a ser la so principal fonte d'ingresos, sobremanera de cocaína, que traen de Colombia.<ref>{{cita publicación | url=http://www.nytimes.com/2012/06/17/magazine/how-a-mexican-drug-cartelu-makes-its-billions.html?pagewanted=all | obra=The New York Times | títulu=How a Mexican Drug Cartelu Makes Its Billions | fecha=15 de xunu de 2012}}</ref> El [[Departamentu d'Estáu d'Estaos Xuníos]] envalora que'l 90% de la cocaína qu'entra n'Estaos Xuníos producir en Colombia <ref>{{cita publicación |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/3540686.stm |títulu=US anti-drug campaign 'failing' |fecha=6 d'agostu de 2004 |editorial=BBC News}}</ref>(siguíu por [[Bolivia]] y [[Perú]]) <ref>{{cita publicación |títulu=A Look at Major Drug-Producing Countries |fecha=29 de febreru de 2008 |editorial=Newsvine |url=http://www.newsvine.com/_news/2008/02/29/1335526-a-look-at-major-drug-producing-countries |agency=Associated Press |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> y que la principal ruta de tránsitu ye al traviés de Méxicu. Los cartelos de la droga en Méxicu controlen aprosimao'l 70% de los narcóticos estranxeros que flúin nos Estaos Xuníos.<ref>Creechan, James. "An overview of drug cartels in Mexico" Paper presented at the annual meeting of the American Society of Criminology (ASC), Los Angeles Convention Center, Los Angeles, CA, Nov 01, 2006 . 2009-05-24 [http://www.allacademic.com/meta/p126166_index.html] {{wayback|url=http://www.allacademic.com/meta/p126166_index.html |fecha=20071128065714}} </ref> A pesar de que Méxicu representa namái una pequeña parte de la producción d'heroína en tol mundu, Méxicu suministra la mayor parte, sinón casi toa, la heroína que consume Estaos Xuníos.<ref name="ColleenCook">{{cita llibru |títulu=Mexico's Drug Cartels |obra=CRS Report for Congress |nome=Colleen W. |apellíu=Cook |editorial=Congressional Research Service |páxina=2 |fecha=16 d'ochobre de 2007 |url= https://fas.org/sgp/crs/row/RL34215.pdf |fechaaccesu=10 de mayu de 2016}}</ref> ==== Uso ==== La prevalencia del consumu de drogues ilícites en Méxicu ye inda baxa en comparanza con [[Canadá]] y los [[Estaos Xuníos]],<ref name="NIH" /> sicasí, col creciente papel de Méxicu nel tráficu y producción de drogues ilícites, la disponibilidad d'estes sustances aumentó dende la década de 1980.<ref name="NIH">{{cita publicación |doi=10.1080/10826080500411478 |issn=1082-6084 |volume=41 |númberu=5 |páxines=707–727 |apellíu=Brouwer |nome=Kimberly C |autor2=Patricia Case |autor3=Rebeca Ramos |autor4=Carlos Magis-Rodríguez |autor5=Jesus Bucardo |autor6=Thomas L Patterson |autor7=Steffanie A Strathdee |títulu=Trends in production, trafficking, and consumption of methamphetamine and cocaine in Mexico |publicación=Substance Use & Misuse |añu=2006 |pmc=2757051 |pmid=16603456}}</ref> Nes décades anteriores a esti periodu, el consumu nun se xeneralizaba. Según los informes, les drogues en Méxicu son consumíes por persones con altu estatus socioeconómico, intelectuales y artistes.<ref name="NIH" /> Estaos Xuníos d'América ye'l mayor consumidor de cocaína del mundu,<ref>{{cita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2086.html|títulu=The World Factbook|editorial=CIA |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2014}}</ref> lo mesmo que de otres drogues illegales,<ref>{{cita publicación | url=http://www.cbsnews.com/news/us-leads-the-world-in-illegal-drug-use/|títulu = U.S. Leads the World in Illegal Drug Use |editorial=CBS News | fecha=1 de xunetu de 2008}}</ref> la so demanda ye lo que motiva al negociu de la droga, l'oxetivu principal de los cárteles de la droga mexicanos ye introducir narcóticos a los Estaos Xuníos. La tasa d'esportación de cocaína a los EE.XX. menguó gracies a que los controles fronterizos fixéronse más estrictos en respuesta a los ataques del 11 de setiembre.<ref name="NIH" /> De resultes el preciu de les drogues aumentó, especialmente nes zones fronterices populares ente los turistes de baxos ingresos d'[[América del Norte]]. Les unviaes de drogues de cutiu retrásense nes ciudaes fronterices de Méxicu antes de la entrega a estauxunidenses; lo qu'obligó a los traficantes de droga a aumentar los precios pa tener en cuenta los costos de tresporte de los productos al traviés de fronteres internacionales, polo que ye un negociu más rentable pa los capos de la droga, y probablemente contribuyó a les mayores tases de consumu llocal de drogues.<ref name="NIH" /> Col aumentu de consumu de cocaína, producióse un aumentu paralelu de la demanda de tratamientu d'usuarios de drogues en Méxicu.<ref name="NIH" /> ==== Probeza ==== Unu de los principales factores qu'impulsa la guerra contra les drogues de Méxicu ye la voluntá de les persones, principalmente de clase baxa pa ganar dineru fácil xuniéndose a les organizaciones criminales, y el fracasu del gobiernu p'apurrir los medios llegales pa la creación de puestos de trabayu bien pagos. De 2004 a 2008, la porción de la población que recibe menos de la metá del ingresu mediu aumentó del 17% al 21% y la proporción de población que vive en condiciones de probeza estrema o moderada aumentó del 35 al 46% (52 millones de persones) ente 2006 y 2010.<ref>{{cita web |url=http://blogs.worldbank.org/governance/violence-and-crime-in-mexico-at-the-crossroads-of-misgovernance-poverty-and-inequality |títulu=Violence and crime in Mexico at the crossroads of misgovernance, poverty and inequality |editorial=World Bank blogue |fechaaccesu=14 d'agostu de 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121020160702/http://blogs.worldbank.org/governance/violence-and-crime-in-mexico-at-the-crossroads-of-misgovernance-poverty-and-inequality |fechaarchivu=20 d'ochobre de 2012 }}</ref><ref name="oecd.org">{{cita web |url=http://www.oecd.org/dataoecd/35/8/49363879.pdfwork=oecd.org|títulu=Page not found |fechaaccesu=13 de xunetu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150626122849/http://www.oecd.org/dataoecd/35/8/49363879.pdfwork%3Doecd.org |fechaarchivu=26 de xunu de 2015}}</ref><ref>[http://web.coneval.gob.mx/Informes/Evaluaci%C3%B3n%202011/Informe%20de%20Evaluaci%C3%B3n%20de%20la%20Pol%C3%ADtica%20de%20Desenvolvimientu%20Social%202011/Informe_de_evaluacion_de_politica_social_2011.pdf] {{wayback|url=http://web.coneval.gob.mx/Informes/Evaluaci%C3%B3n%202011/Informe%20de%20Evaluaci%C3%B3n%20de%20la%20Pol%C3%ADtica%20de%20Desenvolvimientu%20Social%202011/Informe_de_evaluacion_de_politica_social_2011.pdf |fecha=20131021025820}} </ref> Ente los países de la [[OCDE]], Méxicu tien el segundu mayor grau de disparidad económica ente los desaxeradamente probes y desaxeradamente ricos. La parte inferior del diez per cientu na xerarquía dispón d'ingresos de 1,36% de los recursos del país, ente que'l diez per cientu dispón del 36%. La OCDE tamién señala que los gastos presupuestaos de Méxicu pal aliviu de la probeza y el desenvolvimientu social son namái alredor d'un terciu de la media de la OCDE.<ref name="oecd.org" /> En 2012 envaloróse que los cartelos mexicanos empleguen a más de 450.000 persones en forma direuta y que más de 3,2 millones de persones dependíen de forma indireuta nel tráficu de drogues.<ref name="Chew Sanchez 2014"/> En ciudaes como [[Ciudad Juárez]], hasta'l 60% de la economía dependía de tomar de dineru ilexítimo.<ref>{{cita llibru |títulu = Murder City: Ciudad Juárez and the Global Economy's New Killing Fields|apellíu = Bowden|nome = C|editorial = First Nation Books.|añu = 2011}}</ref> Los cartelos mexicanos nun se llindaron solo a les drogues básiques (cocaína, heroína y cannabis), tamién empezaron na década del 2000 col tráficu de [[Droga sintética|drogues sintétiques]] como les [[anfetamina|anfetamines]] y [[metanfetamina|metanfetamines]] fabricaes en Méxicu, pero que los sos componentes vienen d'[[Asia]] ([[China]], específicamente).<ref>http://www.radioformula.com.mx/notes.asp?Idn=721487&idFC=2017</ref> ==== Ineficacia del Sistema Educativu ==== L'analfabetismu y la falta d'educación escorrieron a Méxicu mientres gran parte de la so historia. En 1940, el 58% de tolos mexicanos mayores de seis años yeren analfabetos; en 1960, el 38%.<ref name="alba">Francisco Alba, ''The Population of Mexico: Trends, Issues, and Policies'' (New Brunswick: Transaction Books, 1982), 52.</ref> El censu nacional de 1960 atopó qu'a midida que tolos mexicanos mayores de cinco años, el 43,7% nun completara un añu de la escuela, el 50,7% completara seis años o menos de la escuela, y namái el 5,6% restante siguiera estudiando dempués de seis años de la escuela.<ref name="alba" /> == Oríxenes == === Cartelos mexicanos=== [[Ficheru:Drug traffic routes in Mexico.svg|thumb|250px|Rutes del tráficu de drogues]] La nacencia de la mayoría de los cárteles de la droga mexicanos remontar al antiguu axente xudicial mexicanu, Policía Federal [[Miguel Ángel Félix Gallardo]] ("El padrín"), que fundó'l [[Cártel de Guadalaxara]] en 1980 y controló la mayor parte del comerciu illegal de drogues en Méxicu y los corredores de tráficu al traviés de la frontera ente Méxicu y Estaos Xuníos, xuntu con [[Juan García Abrego]] en tola década de 1980.<ref name="Time">{{cita publicación |autor=Tim Padgett and Elaine Shannon |títulu=The Border Monsters |url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,1000094,00.html |obra =Time |fechaaccesu=8 de febreru de 2010 |fecha=11 de xunu de 2001}}</ref> Empezó pol contrabandu de mariguana y opiu nos EE.UU; y foi'l primer xefe de la droga mexicanu pa enllazar con cárteles de la cocaína de [[Colombia]] na década de 1980. Al traviés de les sos conexones, Félix Gallardo convertir nel home clave pal [[Cártel de Medellín]], que foi dirixíu por [[Pablo Escobar]].<ref name="Last Narcu">{{cita llibru |apellíu1=Beith |nome1=Malcolm |títulu=The Last Narcu |editorial=Grove Press |añu=2010 |allugamientu=New York |páxines=40–55 |isbn=978-0-8021-1952-0}}</ref> Esto llogróse fácilmente porque Félix Gallardo yá estableciera una infraestructura que taba dispuesta a sirvir a los traficantes con sede en Colombia. [[Ficheru:Mexico cartel map May 2010.svg|thumb|left|Mapa de los territorios controlaos polos cartelos de la droga en Méxicu hasta 2010 según el reporte [[Stratfor]]<ref>{{cita web |url= http://www.wickenburg-az.com/wp-content/uploads/2010/11/Smuggling_1-4.jpg |títulu=Smuggling |editorial=wickenburg-az.com |fechaaccesu=10 de mayu de 2016}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.stratfor.com/memberships/162432/analysis/20100514_mexican_drug_cartels_update |títulu=Free Article for Non-Members |editorial=Stratfor |fecha=17 de mayu de 2010 |fechaaccesu=28 de marzu de 2011 |deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101113024556/http://www.stratfor.com/memberships/162432/analysis/20100514_mexican_drug_cartels_update |fechaarchivu=13 de payares de 2010 }}</ref> {{legend|red|[[Cártel de Tijuana]]}} {{legend|orange|[[Cártel de los Beltrán Leyva]]}} {{legend|yellow|[[Cártel de Sinaloa]]}} {{legend|olive|[[Cártel de Juárez]]}} {{legend|green|[[La Familia Michoacana]]}} {{legend|cyan|[[Cártel del Golfu]]}} {{legend|blue|[[Los Zetas]]}} {{legend|lightgray|Territorios en disputa}}]] Nun había cárteles nesi momentu en Méxicu.<ref name="Last Narcu"/> Félix Gallardo foi'l señor de los traficantes de la droga mexicanos.<ref name="Last Narcu"/> Supervisó toles operaciones; nun yera namái él, los sos amigos, y los políticos que-y daben proteición.<ref name="Last Narcu"/> Sicasí, el [[Cártel de Guadalaxara]] sufrió un duru golpe en 1985, cuando foi prindáu'l co-fundador del grupu [[Rafael Caro Quintero]], y más tarde condergáu pol asesinatu del axente de la DEA [[Enrique Camarena Salazar|Enrique Camarena]].<ref>{{cita publicación |nome=Hector |apellíu=Tobar |url=http://articles.latimes.com/1989-12-13/news/mn-117_1_mexican-drug-lord |títulu=Drug Lord Convicted in Camarena's 1985 Murder : Narcotics: He draws a prison term of 40 years. A Mexican judge sentences his 'enforcer' and 23 others in the U.S. drug agent's killing |obra=[[Los Angeles Times]] |fecha=27 de xunu de 2003 |fechaaccesu=31 de marzu de 2012}}</ref><ref name="Organized">{{cita llibru |títulu=World Encyclopedia of Organized Crime |páxina=167 |nome=Jay Robert |apellíu=Nash |añu=1993 |isbn=0-306-80535-9 |editorial=De Capo Press}}</ref> Félix Gallardo dempués caltuvo un perfil baxu y en 1987 treslladar cola so familia a [[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]]. Acordies con Peter Dale Scott, el Cártel de Guadalaxara espolletó en gran parte porque esfrutaba de la proteición de la Direición Federal de Seguridá (DFS), en virtú del so xefe Miguel Nazar Haro.<ref name="autogenerated7">[[Peter Dale Scott]] (2000), [http://www.variant.org.uk/pdfs/issue11/Variant11.pdf "Washington and the politics of drugs"], ''Variant'', 2(11)</ref> "El Padrín", entós decidió estremar l'oficiu que controlaba, yá que sería más eficiente y habría menos probabilidaes de ser baltáu na redada de l'aplicación d'una llei.<ref name="Last Narcu"/> Gallardo convocó a los principales traficantes de drogues del país nuna casa n'[[Acapulco de Juárez|Acapulco]], onde se designaron places y territorios.<ref name="Last Narcu" /> La ruta de Tijuana diría a los hermanos Arellano Félix. La ruta Ciudad Juárez diría a la familia Carrillo Fuentes. Miguel Caro Quintero correría los corredor de Sonora. El control de Matamoros, que más tarde se convertiría nel Cártel del Golfu, quedaría en manes del so fundador Juan García Ábrigu. Pela so parte, [[Joaquín Guzmán Loera]] y [[Ismael Zambada García]] fadríase cargu de les operaciones de la mariña del Pacíficu, convirtiéndose nel Cártel de Sinaloa. Guzmán y Zambada al veteranu de [[Héctor Luis Palma Salazar]] de vuelta a la corrada. Félix Gallardo diba supervisar les operaciones nacionales, mientres se caltién conexones importantes, pero él yá nun diba controlar tolos detalles de la empresa.<ref name="Last Narcu" /> Félix Gallardo foi deteníu'l 8 d'abril de 1989.<ref name="NYTimes">{{cita publicación |nome=Larry |apellíu= Rohter|títulu=In Mexico, Drug Roots Run Deep |fecha=16 d'abril de 1989 |url=http://www.nytimes.com/1989/04/16/world/in-mexico-drug-roots-run-deep.html |obra=[[The New York Times]] |fechaaccesu=31 de marzu de 2012}}</ref> A pesar de que la violencia ente los cárteles de la droga tuviera asocediendo muncho primero de qu'empezara la guerra, el gobiernu caltuvo una postura pasiva polo xeneral, en rellación cola violencia de los cárteles na década de 1990. Eso camudó a partir del 2000, cuando los cárteles que emanaron del desapaecíu Cartelu De Guadalaxara empezaron a competir peles rutes de tráficu escontra estaos xuníos. Cola creación de los zetas per parte del Cartelu del golfu, esta unidá paramilitar utilizó'l métodu de <nowiki>''o cooperes o pescuezu''</nowiki>, toos ellos miembros de les especiales mexicanes. Los Zetas nacieron como'l brazu armáu del cártel del Golfu. Formáu por ex miembros d'élite del [[Exércitu mexicanu]], detectáronse ente les sos files a ex militares guatemalianos, los violentos [[kaibiles]], entrenaos na llucha contrainsurgente. [[Ficheru:Militaresmexicanos-Matamoros.JPG|thumb|250px|Soldaos mexicanos cateando una casa d'operaciones del Cártel del Golfu]] == Operaciones militares == === Operativu conxuntu Michoacán === El 11 d'avientu de 2006, el presidente electu [[Felipe Calderón Hinojosa|Felipe Calderón]] unvió 6.500 tropes federales al estáu de [[Michoacán]] pa poner fin a la violencia provocada polos cárteles de la droga ellí ([[Operativu Conxuntu Michoacán|Operación Michoacán]]). Esta aición ye considerada como la primera gran operación contra'l crime entamáu, y ye xeneralmente vista como'l puntu d'entamu de la guerra ente'l gobiernu y los cartelos de la droga.<ref name="war">{{cita publicación |nome=Ioan |apellíu=Grillo |títulu=Mexico cracks down on violence |fecha=11 d'avientu de 2006 |url=http://www.seattlepi.com/national/295578_mexico12.html |obra=Seattle Post-Intelligencer|agency=Associated Press |fechaaccesu=29 de payares de 2006}}</ref> A midida que pasaba'l tiempu, Calderón siguió intensificando la so campaña contra les drogues. === Operación Noreste === La [[Operación Noreste|operación noreste]] ye l'operativu realizáu nos estaos de [[Nuevo León]], [[Tamaulipas]], [[San Luis Potosí]], y [[Coahuila de Zaragoza|Coahuila]] poles fuercies armaes, coles mires d'abrasar les operaciones del [[Cártel del Golfu|Cártel Del Golfu]], [[Cártel de Sinaloa|Sinaloa]], y [[Los Zetas]] Anque l'oxetivu de Calderón yera poner fin a les guerres violentes ente líderes de los cárteles rivales, los críticos argumenten qu'ensin dase cuenta, Calderón fixo que'l problema empiorara. Los métodos que Calderón adoptó fixeron que los cárteles volvieren más agresivos los sos métodos. Estos métodos agresivos traduciéronse n'execuciones públiques y tortures realizaes contra militares, policías y miembros de los cárteles rivales, qu'ayuda a semar el mieu y la medrana nos ciudadanos. Dellos líderes de cárteles tán siendo removíos de los sos cargos, yá seya porque son deteníos o executaos, de resultes les lluches pol poder de lideralgu nos cartelos volviéronse más intenses, lo que resulta nuna mayor violencia dientro de los mesmos cartelos.<ref>{{cita web |apellíu=Llee|nome=Roger|títulu=The Mexican Drug War (2006-Present)|url=http://www.historyguy.com/mexico_drug_war.htm|editorial=The History Guy |fechaaccesu=22 de mayu de 2012}}</ref> [[Operación Escorpión]]: El so oxetivu foi la desarticulación del comandu conocíu como los escorpiones. Les fuercies militares concentrar en ganar a los altos mandos de los cárteles cola esperanza de que cuando se llogre la organización caya destruyida xunto al so líder. La llucha resultante pa ocupar el puestu dexáu vacante apocayá ye'l que pon en peligru la esistencia de munches vides nel cartelu. Polo xeneral, los cárteles estremar en dos y créase más caos. Los cárteles de la droga son más agresivos y contundentes de lo que yeren nel pasáu y nesti puntu, los cartelos tienen una gran parte del poder en Méxicu. Calderón basóse principalmente nos militares pa defender y lluchar contra l'actividá de los cárteles. Les fuercies militares entá nun dieron resultaos significatives na llucha contra los cárteles violentos debíu en parte a que se precisen datos que tienen de ser daos poles corporaciones estatales y municipales, pero estes corporaciones son sospechoses de ser corruptes y en munches ocasiones nun son bien colaborativas colos militares.<ref>{{cita web |títulu=World Report 2012: Mexico {{!}} Human Rights Watch|url=http://www.hrw.org/world-report-2012/mexico|editorial=Human Rights Watch |fechaaccesu=22 de mayu de 2012}}</ref>[[Ficheru:Mexican troops operating at a random checkpoint 2009.jpg|thumb|Una unidá del Exércitu Mexicanu fornida con un [[Lanzagranadas Mk 19]] nun reten de vehículos]] En 2007, diose un conflictu ente los Gobernadores de Coahuila, Humberto Moreira Valdez y de Chihuahua, José Reyes Baeza dambos del PRI y el Presidente Felipe Calderón del PAN, por una poca y mala coordinación nos operativos federales nesos 2 estaos. En 2008, la situación empioró cola contraofensiva de los cartelos dende'l sur y noroeste del país, onde buscaben llegar escontra la rexón nordeste del país, pero esta vegada les tropes federales salieron d'esa rexón pa detener la meyora de los grupos criminales, dexando soles a les tropes estatales el cual nun taben preparaes p'aguantar ensin el sofitu Federal, por consecuencia a finales d'esi añu los cartelos per mediu d'enfrentamientos y ataques llograron tomar control na rexón, notando Ciudad Juárez, Torrexón, Reynosa, Moteyada y Saltillo. Foi hasta 2012 cuando la estratexa camudóse dando pasu a les victories, captures y meyores de les Fuercies Federal y Estatal na rexón, que dio pasu a la desarticulación o debilitamientu de los cartelos, una baxa na incidencia delictiva y la puxanza del comerciu llocal. == Esguilada del conflictu (2009 - 2012) == El conflictu causo innumberables baxes a los cárteles mexicanos , polo qu'estos empezaron a abrasar les sos actividaes adulces, otros optaron por retirar se del conflictu pero los cárteles más poderosos (CDG, ZETAS, CDS, LA FAMILIA, TIJUANA) decidieron siguir engarrando'l control de los sos territorios. El númberu de víctimes amontóse significativamente col tiempu. Acordies con l'informe Stratfor, el númberu de muertes rellacionaes coles drogues en 2006 y 2007 (2.119 y 2.275) más que dobláu a 5.207 en 2008. El númberu aumentáu entá más sustancialmente nos próximos dos años, a partir de 6.598 en 2009 a más de 11.000 en 2010. Acordies con datos del gobiernu mexicanu, los númberos de mortalidá son entá más alto: 9.616 en 2009, 15.273 en 2010, llegando a un total de 47.515 homicidios, desque les operaciones militares contra los narcos empezaron en 2006, como s'indica nel informe del gobiernu de xineru de 2012.<ref name="stratfor">{{cita web |url=http://www.stratfor.com/weekly/20101215-mexico-and-cartelu-wars-2010?utm_campaign=101216&elq=b1b5d866b6a74b31a7b5ad7de5742eaf|títulu=Mexico and the Cartelu Wars in 2010|editorial=Stratfor |fechaaccesu=28 de marzu de 2011}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.guardian.co.uk/world/2011/jan/13/mexico-drug-deaths-figures-calderon|títulu=Mexico drug wars have killed 35,000 people in four years|obra=The Guardian|fecha=13 de xineru de 2011 |fechaaccesu=7 d'avientu de 2012|allugamientu=London|nome=Haroon|apellíu=Siddique}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.nytimes.com/2012/01/12/world/americas/mexico-updates-drug-war-death-toll-but-critics-apueste-data.html|títulu=Mexico Updates Death Toll in Drug War to 47,515, but Critics Apueste the Data|obra=The New York Times|fecha=11 de xineru de 2012 |fechaaccesu=7 d'avientu de 2012|nome=Damien|apellíu=Cave}}</ref> El conflictu adulces foi enfoscando, y de un momentu d'equí p'arriba tolos cartelos taben enfrentaos ente sigo, respetando bien pocu les aliances que teníen ente ellos. ====== Conflictu Zetas/Cartelu del Golfu ====== A partir de 2009 el grupu conocíu como Los Zetas controlaba más de la metá del estáu de Tamaulipas y una cuarta parte del territoriu nacional, lo que lo convirtió na organización más peligrosa del país. El 30 de xineru de 2010, dellos integrantes de Los Zetas, so les órdenes de Treviño Morales, secuestraron y executaron a 16 miembros del Cártel del Golfu en [[Reynosa, Tamaulipas]], dempués d'una disputa xenerada pol asesinatu de Víctor Peña Mendoza, alies "El Concorde 3," llugarteniente de [[Miguel Treviño Morales]], líder de Los Zetas.<sup>[[Samuel Flores Borrego#cite note-FOOTNOTEGrayson2012.7B.7B.7Bc.7D.7D.7D197-8|8]]</sup> Mientres la captura, los del Golfu forzaron a Peña Mendoza a que camudara de bandu y dexara a Los Zetas. Al nun faelo, foi executáu, presuntamente por órdenes de Flores Borrego.<sup>[[Samuel Flores Borrego#cite note-FOOTNOTEGrayson2012.7B.7B.7Bc.7D.7D.7D197-8|8]]</sup> Cuando Treviño Morales enterar de lo asocedío, dio-y un ultimátum a Flores Borrego y a [[Jorge Eduardo Costilla Sánchez]]. Dempués de la rotura de dambes organizaciones, tolos cárteles mexicanos alliniar en dos bandos, una encabezadura por Los Zetas y [[Cártel de los Beltrán Leyva]] y l'otra encabezadura pol [[Cártel de Sinaloa]] y el cártel del golfu. El conflictu de primeres favoreció al Cártel Del Golfu, provocando un repliegue de los Zetas. Tan solo un mes dempués, los Zetas llancen una contraofensiva masiva contra'l CDG recuperando'l territoriu perdíu. En febreru de 2010 provócase una guerra ente'l [[Cártel del Golfu]] y Los Zetas, principalmente nel estáu de [[Tamaulipas]], dando como resultáu que numberoses ciudaes fronterices convertir en "pueblo fantasma", tal ye'l casu de la franxa fronteriza conocida como "La Frontera Chica" conformada peles ciudaes de Miguel Alemán, Mier, Camargo y Nueva Ciudá Guerrero. Ye por eso qu'en payares de 2010 l'exércitu mexicanu, xuntu cola Policía Federal y la Marina, estienden les sos actividaes y ponen en marcha un operativu en redol al norte del estáu de Tamaulipas, dexando que cientos de families tornaren a los sos llares dempués de meses d'exiliu n'otros estaos, principalmente en conceyos como Mier, onde se da'l regresu d'alredor de 4000 persones. Calderón dixo que los cárteles buscaben "reemplazar al gobiernu" y de "tar tratando d'imponer un monopoliu al traviés de la fuercia de les armes, ya inclusive tán tratando d'imponer les sos propies lleis".<ref>{{cita publicación |títulu=Mexican cartels move beyond drugs, seek domination |fecha=4 d'agostu de 2010 |editorial=MSNBC News |url=http://www.msnbc.msn.com/id/38565051/ns/world_news-americas/ |agency=Associated Press |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2010}}</ref> A partir de payares de 2010 la marina armada de Méxicu empecipia un barríu dende les mariñes de Tamaulipas pa frenar a los violentos cárteles del golfu y los zetas ([[Operación Noreste|vease Operación Noreste]]), colo que se llogró'l repliegue de dambos cárteles a rancherías, carreteres y les contornes de les ciudaes tamaulipecas, dexando que miles de families tornaren a les sos cases. El 7 d'ochobre de 2012, l'[[Armada de Méxicu]] respondió a una denuncia civil qu'informaba de la presencia d'homes armaos en Sabines, [[Coahuila]]. A la llegada de l'armada de Méxicu, los homes armaos llanzaron granaes contra los marinos dende un vehículu en movimientu, lo que provocó un tirotéu que dexó al líder Zeta, Lazcano y otru pistoleru muertu y un mancáu leve del llau de la marina.<ref>{{cita publicación |títulu=Zetas boss Heriberto Lazcano's death confirmed|url=http://www.guardian.co.uk/world/2012/oct/09/zetas-boss-heriberto-lazcano-death-confirmed |fechaaccesu=9 d'ochobre de 2012|publicación=[[The Guardian]]|fecha=9 d'ochobre de 2012|allugamientu=Mexico City |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6BISnP0Ut?url=http://www.guardian.co.uk/world/2012/oct/09/zetas-boss-heriberto-lazcano-death-confirmed |fechaarchivu=9 d'ochobre de 2012}}</ref> Nel vehículu atopáronse, 12 granaes, posiblemente, un llanzador de granaes propulsadas por cohetes y dos fusiles, acordies con l'Armada.<ref name="aljaz">{{cita publicación |títulu=Mexico says Zetas cartelu boss killed|url=https//www.aljazeera.com/news/americas/2012/10/201210942716300668.html |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2012|publicación=[[Al Jazeera]]|fecha=9 d'ochobre de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6BITdsZ2y?url=https//www.aljazeera.com/news/americas/2012/10/201210942716300668.html |fechaarchivu=10 d'ochobre de 2012|deadurl=no}}</ref> L'Armada llogró confirmar la muerte del líder Zeta "Z-40" al traviés de la verificación de buelgues dactilares y fotografíes del so cadabre antes d'apurrir el cuerpu a les autoridaes llocales.<ref>{{cita publicación |apellíu=Grant|nome=Will|títulu=Mexico: Body of Zetas drug cartelu leader Lazcano stolen|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-19880968 |fechaaccesu=9 d'ochobre de 2012|publicación=[[BBC News]]|fecha=9 d'ochobre de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6BISrnsw9?url=https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-19880968 |fechaarchivu=10 d'ochobre de 2012}}</ref> Lazcano yera'l líder más poderosu del cártel de los zetas hasta que foi abatíu.<ref name="reutersmost">{{cita publicación |apellíu=Gaynor|nome=Tim|títulu=Mexico says kills top Zetas drug lord but body snatched|url=http://www.reuters.com/article/2012/10/09/us-mexico-drugs-idUSBRE8980ZD20121009 |fechaaccesu=9 d'ochobre de 2012|publicación=[[Reuters]]|fecha=9 d'ochobre de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6BIY1gqPO?url=http://www.reuters.com/article/2012/10/09/us-mexico-drugs-idUSBRE8980ZD20121009 |fechaarchivu=10 d'ochobre de 2012|deadurl=no|allugamientu=Mexico City}}</ref>Esta muerte produció hores dempués de que la Marina detuvo a un altu miembru de los zetas en Nuevu Laredo, Tamaulipas, Salvador Alfonso Martínez Escobedo. ==== Situación nel pacíficu ==== Ente que nos estaos de Guerrero y Michoacán llevar a cabu importantes operativos en contra de los cárteles, nel estáu de Sinaloa el combate centróse más na destrucción de plantios de mariguana, y llaboratorios de metanfetaminas, con escaramuzas menores ente les fuercies armaes y comandos del Cártel de Sinaloa. Torres Félix, unu de los líderes del cártel de Sinaloa, morrió nun tirotéu col Exércitu Mexicanu na comunidá de Oso Viejo, en Culiacán, Sinaloa tempranu na mañana del 13 d'ochobre de 2012. El so cuerpu foi unviáu al centru forense y foi xixiláu por militares, col fin d'evitar que'l cuerpu fuera robáu.<ref>{{cita publicación |títulu=Exércitu ablaya a Manuel Torres Félix, "El Ondeado", presuntu líder del cártel de Sinaloa|url=http://www.vanguardia.com.mx/ejercitoabateamanueltorresfelixelondeadopresuntoliderdelcarteldesinaloa-1395623.html |fechaaccesu=13 d'ochobre de 2012|publicación=[[La Vanguardia]]|fecha=13 d'ochobre de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6BODwGGAL?url=http://www.vanguardia.com.mx/ejercitoabateamanueltorresfelixelondeadopresuntoliderdelcarteldesinaloa-1395623.html |fechaarchivu=13 d'ochobre de 2012|deadurl=no|idioma=es}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu=Valdez|nome=Cynthia|títulu=Asesinen en Sinaloa a presuntu llugarteniente de "El Chapo|url=http://www.milenio.com/cdb/doc/noticies2011/3d4f180203y1ab24f8b2147b1d1a76d9 |fechaaccesu=13 d'ochobre de 2012|publicación=[[Mileniu]]|fecha=13 d'ochobre de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6BOE2lRiz?url=http://www.milenio.com/cdb/doc/noticies2011/3d4f180203y1ab24f8b2147b1d1a76d9 |fechaarchivu=13 d'ochobre de 2012|deadurl=no|idioma=es}}</ref> Dempués del tirotéu, los militares confiscaron dellos alixos d'armes, municiones y otros materiales.<ref>{{cita publicación |títulu=Mexican army kills Sinaloa cartelu leader|url=http://latino.foxnews.com/llatín/news/2012/10/13/mexican-army-kills-sinaloa-cartelu-leader/ |fechaaccesu=13 Ochobre2012|publicación=Fox News|fecha=13 d'ochobre de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6BOEP0UJV?url=http://latino.foxnews.com/llatín/news/2012/10/13/mexican-army-kills-sinaloa-cartelu-leader/ |fechaarchivu=13 d'ochobre de 2012}}</ref> Antes de la so muerte, Torres Félix foi una figura clave ya importante narcotraficante d'Ismael Zambada García y Joaquín Guzmán Loera, l'home más buscáu de Méxicu.<ref>{{cita publicación |títulu=Ablayen a Manuel Torres Félix del cártel de Sinaloa|url=http://www.cronica.com.mx/nota.php?id_nota=697929 |fechaaccesu=13 d'ochobre de 2012|publicación=[[La Crónica de Güei]]|fecha=13 d'ochobre de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121013232809/http://www.cronica.com.mx/nota.php?id_nota=697929 |fechaarchivu=13 d'ochobre de 2012|deadurl=no|idioma=es}}</ref> == Disputa ente faiciones y nueva etapa de la guerra / Enrique Peña Nieto (2012-presente) == ===== Nueva etapa y estratexa de la guerra ===== El 1 d'avientu del 2012 toma posesión el nuevu presidente [[Enrique Peña Nieto]], a los so llegada dio una actualización, reforzamientu y meyores a les estratexes implementaes pol Gobiernu Federal nel conflictu, el reforzamientu del Operativu Noroeste que dexó la captura de líderes y el descensu per primer vegada dende 2007 de los índices delictivos na Zona Norte y en tol país. En Coahuila, Chihuahua, Nuevo León, Tamaulipas, Baxa California, Michoacán, Guanajuato y Sonora fueron los estaos más notables. Cola retirada gradual de les fuercies armaes de les cais (35% menos qu'en 2012), y la so unvió solamente a zones bien conflictives del país como Guerrero, Sinaloa, Tamaulipas y Durango como nueva estratexa de combate, los cárteles teníen el camín práuticamente llibre pa recuperar el control de les sos places. Sicasí por cuenta de les constantes captures y abatimientu per parte de les fuercies armaes, pa 2013 los únicos cartelos que se calteníen intactos yeren el cartelu de Sinaloa, el de los caballeros templarios, y el [[Cártel de Jalisco Nueva Xeneración|Cártel de Jalisco nueva Xeneración]]. Los demás cartelos enfrenten anguaño'l retu de caltener lideralgos estables, como lo ye'l casu de los zetas y el CDG los cualos dempués d'a muerte de los sos principales líderes estazar en docenes de célules más pequeñes pero más violentes, anguaño solo 3 cárteles siguen o tán fuertes. ===== Llevantamientu de los grupos de Autodefensa ===== El 24 de febreru de 2013 llevar a cabu'l llevantamientu armáu de los [[Grupos de Autodefensa Comuñal|Grupos de autodefensa]] en [[La Ruana|la ruana]] y [[Tepalcatepec|Tepacaltepec]] nel estáu de Michoacán, por iniciativa d'un llimoneru local llamáu Hipólito Mora y en contra de los grupos criminales de la Familia Y los Caballeros templarios los que calteníen nun estáu de semi-esclavitú a la población michoacana. Darréu La Policía Comuñal entama'l so propiu llevantamientu nel estáu de Guerrero sol mandu de Nestora Salgado. A partir d'esti momentu en tol país anicien movimientos similares. Los enfrentamientos dar en tol estáu de Michoacán provocando numberoses baxes a los Caballeros Templarios. Pa xineru de 2014 les autodefensas controlaben la metá del territoriu michoacano y siguieron avanzando hasta tener el control del 70% del estáu, facilitando la captura de 10 de los principales líderes de los caballeros templarios. N'abril de 2014 el conseyu de autodefensas sostién alcuerdos col gobiernu federal pa llevar a cabu'l desarme de los grupos armaos. Nestes xuntes empiecen a surdir disputes ente los autodefensas, quien esixíen primero la captura de Servando Gómez "''La Tuta''", antes d'aportar al desarme. El 7 de xunu, [[José Manuel Mireles Valverde|José Manuel Mireles]] ex voceru de les autodefensas ye prindáu so cargos de posesión d'armes de fueu esclusivu del exércitu. El 16 d'avientu de 2014 dase un enfrentamientu ente un grupu conocíu como los H3 Y el grupu de autodefensas comandado por Hipólito mora, dexando como saldo 11 muertos ente ellos el fíu del fundador de les autodefensas. Dempués de la captura de Mireles y l'amenorgamientu de Hipólito Mora, los grupos de autodefensa fueron oxetivos d'ataques per parte d'un nuevu cartelu'l de los viagra y los H3. Desaguando na disolución del movimientu, pero en pallabres del propiu fundador: ''“Tamos seles, arguyosos porque fiximos coses importantes. Somos persones probes que siempres buscamos el bien común. Hai coses positives que sacamos d'eso, de tomar les armes y engarrar contra Los Caballeros Templarios”'', espresó Mora Chávez. Munchos ex autodefensas espresen que'l so principal motivu (yera desfacer del xugu de los caballeros templarios) polo qu'aseguren valió la pena'l so movimientu. En febreru de 2016 El gobernador Silvano Aureoles asegura que les autedefensas seríen eslleíes y apurrió 700 reconocencies a civiles que participaren nesti movimientu. Y abrióse la convocatoria pa tolos que quixeren participar na nueva policía estatal. Finalmente en parte gracies al movimientu armáu, el postreru líder templariu foi prindáu, y el cartelu de los caballeros templariu dar por desarticuláu, anguaño distintes célules de los Caballeros Templarios ente ellos «los viagras» y los «h3» apuéstense'l control territorial del estáu, a esto sumóse la intervención del CJNG. === Quebra de los Zetas y El CDG === Depués de la muerte de Heriberto Lazcano Lazcano, y la captura de Miguel Ángel Treviño Morales, el lideralgu paso a manes de Omar Treviño Morales quien ye prindáu dempués de dos años nel mandu. Dempués de la captura de Omar Treviño Morales Alies el Z42 en 2015, el so hermanu Juan Francisco Treviño Morales asumió'l lideralgu de Los Zetas ante'l descontentu d'otros líderes que tamién naguaben col control de la organización. Felicidad apuesta pol lideralgu llevó a enfrentamientos ente les distintes faiciones de Los Zetas pol control de los territorios, y por tal motivu Juan Francisco Alíes Kiko Treviño re-nomó a les célules sol so mandu como Cártel Del Nordés, (sábese qu'asina se llamaba a l'antigua alianza ente los Zetas y los beltran leyva) y darréu fíxose pública la so creación, teniendo entendíu que'l so principal bastión seria la plaza de [[Nuevu Laredo]]. Per otru llau el cártel del golfu sufrió la so propia quebra dempués del arrestu de [[Mario Ramírez Treviño]], cuando [[Homero Cárdenas Guillén]] tomo'l mandu de la organización escudándose na so faición (Los ciclones), esto nun foi bien vistu por Los coloraos comandado por '''[[:en:Juan_Mejía_González|Juan Reyes Mejía González]]''' líder de Los colloraos, nin por Juan Manuel Loisa Salinas (comandante toru) líder de los metros. De resultes d'estes quebres internes dio una alianza ente dos faiciones del cártel de los Zetas y El Cártel Del Golfu, Grupu operativu zeta, y Grupo Bravo del CDG los que rápido se fixeron de places nel estáu de tamaulipas y amenaciaron con tomar represalies contra les faiciones que nun s'alliniaren a la nueva organización,<ref name='nota'>http://www.blog-del-narco.com/2016/07/8-meses-de-guerra-ente-los-zetas-vs.html</ref> sumida en febreru de 2018 cola captura del últimu Zeta orixinal [[José María Guizar Valencia]], alies Z-43, en [[Ciudá de Méxicu]].<ref>https://www.elpais.com.uy/mundo/cayo-mexico-narcu-z43-xefe-zetas.html</ref> === Disputa ente'l Cartelu de Jalisco, Sinaloa y los Beltran Leyva === Dempués de la recaptura del El Chapo Guzmán, grupos armaos intentaron faese con territorios baxu control del Cártel de Sinaloa. Ente estos grupos atopa'l [[Cártel de Jalisco Nueva Xeneración]], que declárose enemigu del Cártel de Sinaloa, Y cobrando rápido fuercia ante la incompetencia de les autoridaes municipales pa frenar la so espansión, el cartelu de Jalisco internar en territorios del CDS, y empecipió una campaña d'ataques en contra de los grupos de autodefensa que controlen Michoacán, reactivando la violencia na zona sur y pacíficu del País.<ref>{{cita publicación |títulu=El Cártel Jalisco Nueva Xeneración amenacia dominiu del Cártel de Sinaloa|url=http://www.posta.com.mx/nacional/el cartelu-jalisco-nueva-generacion-amenacia-dominiu-del cartelu-de-sinaloa|fecha=12 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=10 de payares de 2016|periódicu=POSTA}}</ref> El día [[1 de mayu]] de [[2015]] pola presunta detención del líder del Cartelu [[Jalisco]] Nueva Xeneración (CJNG) Nemesio Oseguera Cervantes, el Mencho o "El Cuini", el cártel efeutua una serie d'ataques cordinados nel estáu de Jalisco en contra de les fuercies federales, desencadenó, una serie de narcobloqueos na zona metropolitana de carreteres y poblaciones , xenerando quemes de vehículos, gasolineres y sucursales bancaries. Envalórase que se tien un saldu de 7 persones muertes, 15 mancáu, 15 deteníos, según el gobernador Aristóteles Sandoval. Amás de los narcobloqueos los sicarios supuestamente pertenecientes al Cártel de Jalisco Nueva Xeneración (CJNG) balten a un helicópteru del exércitu onde muerren 3 militares. Esti ataque xeneráu de manera coordináu estender a diversos estaos de la República Mexicana ente ellos [[Colima]], [[Guanajuato]] y [[Michoacán]]. Con base a los acontecimientos rexistraos activóse'l Códigu Coloráu'l cual representa un estáu d'alerta a la población, del cual surdió una paranoya del cual llegaben imáxenes d'autos totalmente amburaos, y gasolineres en llapaes, sucursales bancaries totalmente esmantelaes, coles mesmes estos fechos provocaron una serie de rumores sobre l'estáu de tresporte y movimientu de les persones y hasta la falta de llibertá de los gobernantes del estáu. El 30 de setiembre de 2016 elementos del Exércitu fueron emboscados per una banda criminal en [[Culiacán]], cuando treslladaben a Julio Óscar Ortiz Vega, alies "El Kevin", dempués de la so captura. Estos fechos dexaron como saldo 6 militares muertos y ocho mancaos, según el rescate d'Ortiz Vega. Trés soldaos que fueron ablayaos mientres l'enfrentamientu morrieron quemaos dientro de los vehículos.<ref>{{cita web |url=http://www.oem.com.mx/elsoldecuautla/notes/n4296595.htm|títulu=Visita Peña Nieto a militares mancaos por emboscada en Sinaloa|obra=El Sol de Guautla |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2016}}</ref> Ante esti ataque, el [[Secretariu de la Defensa Nacional]], [[Salvador Cienfuegos Zepeda]], declaró nun homenaxe a los soldaos muertos: ''"Esti artero y cobarde ataque nun ye namái una falta al Exércitu o a les Fuercies Armaes; ye tamién una falta a la naturaleza humana, a la convivencia coleutiva, a los principios sociales, a les lleis que dimos y al Estáu de derechu. Los nuesos soldaos fueron emboscados por otru grupu… d'enfermos, insanos, besties criminales con armes d'altu calibre... Seres ensin conciencia...".''<ref>{{cita publicación |títulu=“Sepan que vamos con tou” con “la fuercia que seya necesaria”, alvierte la Sedena|url=http://suracapulco.mx/6/sepan-que-vamos-con-tou-con-la fuercia-que-sea-necesaria-alvierte-la-sedena/ |fechaaccesu=28 de payares de 2016|periódicu=El Sur d'Acapulco I Periódicu de Guerreru|idioma=es-mx}}</ref> === Operación Barcina === A les 8 de la nueche'l Xueves 9 de febreru del 2017, el mesmu cuerpu de elite que llogró la captura de Joaquín Guzmán Loera (el chapo Guzmán) realizó un operativu pa prindar al líder del [[Cártel de los Beltrán Leyva|cártel de los mazatlecos]], Juan Francisco Patrón Sánchez. Lo que lo convirtió nun oxetivu prioritariu, foi la so presunta responsabilidá na emboscada del 30 de setiembre del añu anterior en contra de tropes Mexicanes, a lo llargo del día realizáronse 3 enfrentamientos en Tepic Nayarit, mientres l'Operativu los elementos de la marina realizaron disparos dende un helicópteru pa faer recular a los criminales, y que les tropes en tierra pudieren ingresar al área. <ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/entrada-de-opinion/columna/carlos-loret-de-mola/nacion/2017/02/13/operacion-barcina-l'ataque-al títulu=Operacion Barcina Por carlos loret de mola |fechaaccesu=16 de febreru de 2017|autor=Carlos Loret De Mola}}</ref> == Situación actual == A pesar de la desarticulación de la mayoría de los cartelos contra los que se llanzó la ofensiva militar de 2006, y les captures y/o muertes de 35 de los 40 capos más buscaos poles autoridaes mexicanes, el principal oxetivu de la ofensiva militar (menguar la violencia) entá esta llueñe de ser alcanzáu; les muertes siguen amontándose día ente día por cuenta de que los cartelos debilitar y estazar empeñar en nun perder el poder llocal ya internacional (esto últimu, nel casu del [[Cartelu del Nordés]]) qu'entá tienen, convirtiendo les ciudaes y rexones de la so influencia en campos de batalla ente ellos mesmos, provocando cientos de muertes incluyendo civiles. Pa finales de 2015, la mayoría de los enfrentamientos dar ente faiciones d'una mesma organización quien engarren pol control territorial; pela so parte, les fuercies armaes siguen tratando de frenar estos enfrentamientos. Per otru llau, tolos díes hai más y más civiles armándose pa protexese de los ataques de los cartelos trabayando en llabores de seguridá. Dende'l 2017, la guerra ta nun estáu d'estancamientu onde nun hai visibles ganadores nin perdedores, con esceición de los capos encarcelaos y les organizaciones disueltes ya inactives. Según los analistes, unu de los oxetivos del combate al crime entamáu yera quebrar estes organizaciones por que pudieren ser trataes con más facilidá poles policías federales, estatales y llocales. Dichu oxetivu esta llueñe de ser cumplíu por cuenta de que, hasta 2017, los cartelos de [[Cártel de Jalisco Nueva Xeneración|Jalisco Nueva Xeneración]] y de [[Cártel de Sinaloa|Sinaloa]] entá caltienen les sos estructures criminales magar los golpes daos, según la so capacidá operativa. Ello ye que el Cártel de Sinaloa convertir na organización criminal más poderosa de Méxicu y una de les más importantes del mundu por cuenta de los sos contactos internacionales, en cada continente, pa traficar drogues y armes, faciendo cuestionable la estratexa del [[gobiernu mexicanu]] na so llucha contra'l narcotráficu. A 2018, los actuales xefes d'estos cartelos son los capos más importantes de Méxicu y oxetivos d'altu valor pa les autoridaes de [[Méxicu]] y d'[[Estaos Xuníos]]: [[Nemesio Oseguera Cervantes]], xefe del Cartelu Jalisco Nueva Xeneración, y [[Ismael Zambada Garcia]], xefe del Cartelu de Sinaloa; esti postreru, lleva más de 40 años escapando de la llei. El gobiernu d'[[Estaos Xuníos]] ufierta un pagu de USD$5 millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]], per caúnu, a quien brinde información que conduzan a les sos captures y/o muertes. == Propaganda de los Cárteles == Los cárteles dedicáronse a la propaganda relixosa y les operaciones psicolóxiques pa influyir sobre los sos rivales y los que tán dientro del so área d'influencia. Ellos usen banderes, "narcomantas" y "narcoejecuciones" p'amenaciar a los sos rivales. Dellos cartelos parten folletos y volantes pa llevar a cabo campañes de rellaciones públiques. Munchos cárteles fueron capaces de controlar la redolada de la información polos qu'amenacien a periodistes, blogueros, y otros que falen en contra d'ellos. Tienen estratexes de contratación empobinaes a los adultos nuevos a xunise a los sos grupos. Ellos acuñaron la pallabra "narcu", y la pallabra convirtióse en parte de la cultura mexicana. Hai música, programes de televisión, lliteratura, bebíes, alimentos, y arquiteutura que fueron marcaes como "narcu".<ref>{{cita publicación |títulu=Mexico Security Avantu: Mitigating the Threat of Affiliate Groups|url=http://www.stratfor.com/sample/analysis/mexico-security-avantu-mitigating-threat-affiliate-groups |fechaaccesu=10 d'abril de 2012|editorial=Stratfor|fecha=8 de febreru de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120414131932/http://www.stratfor.com/sample/analysis/mexico-security-avantu-mitigating-threat-affiliate-groups |fechaarchivu=14 d'abril de 2012}}</ref> == Paramilitares == Los paramilitares son una alternativa de los cárteles, estos grupos trabayen xunto a ellos p'apurrir proteición. Esta proteición empecipiar col enfoque de caltener el tráficu de drogues; Sicasí, los grupos paramilitares agora aseguren otres industries pervalibles como'l petroleu y la minería. Suxurióse que l'aumentu de los grupos paramilitares coincide cola perda de la seguridá dientro del gobiernu. Estos grupos paramilitares producir nun gran númberu de maneres. De primeres, hubo grandes foles de les fuercies armaes d'élite y espertos en seguridá del gobiernu qu'abandonaron el llau del gobiernu y xuniéronse al llau de los cárteles, de cutiu con grandes sobornos y una oportunidá pa los tipos de riqueza que nun pueden recibir nes posiciones del gobiernu. El grupu paramilitar, [[Los Zetas]], ye'l mayor grupu de paramilitares en Méxicu. Dalgunos de los miembros d'élite de les fuercies armaes que se xunen a los paramilitares tán entrenaos n'Escueles Americanes. Estos paramilitares empezaron a salir d'una desregulación del exércitu mexicanu que foi reemplazáu amodo poles empreses de seguridá privada.<ref>{{cita publicación |títulu = Paramilitarism and State-Terrorism in Mexico as a Case Study of Shrinking Functions of the Neolliberal State|apellíu = Chew Sánchez|nome = M. I.|fecha = 2014|publicación = Perspectives On Global Development & Technology}}</ref> Los paramilitares, incluyendo los Zetas, entraron agora en territorios desconocíos. Protexen non yá cárteles de la droga, sinón tamién a munchos otros sectores económicamente rentables, como'l petroleu, el gas, el secuestru y l'electrónica de falsificación. Producióse una perda completa y total de control per parte del gobiernu y la única respuesta foi aumentar la presencia del exércitu, sobremanera un exércitu que los sos funcionarios son de cutiu son pagos o que yá tán na nómina de cárteles de la droga. Los Estaos Xuníos intervieno pa ufiertar sofitu na "guerra contra les drogues" pola forma del financiamientu, l'entrenamientu y sofitu militar d'Estaos Xuníos, y el tresformamientu del sistema xudicial mexicanu en paralelu'l sistema americanu.<ref>{{cita publicación |títulu = Paramilitarism and State - Terrorism in Mexico as a Case Study of Shrinking Functions of the Neolliberal State|apellíu = Chew Sánchez|nome = Martha|fecha = 2011|publicación = Perspectives On Global Development & Technology}}</ref> == Armes == === Contrabandu d'armes === [[Ficheru:AK47.jpg|thumb|[[AK-47]] (llocalmente conocida como ''Cuernu de chivu'')]] [[Ficheru:AR15 A3 Tactical Carbine pic1.jpg|thumb|Carabina táctica AR-15 A3]] Los mexicanos tienen un derechu constitucional que-yos dexa tener armes de fueu,<ref name="Arms Trafficking">{{cita publicación |nome=Barnard |apellíu=Thompson |títulu=An Inside Look at Mexican Guns and Arms Trafficking |fecha=21 de mayu de 2010 |url=http://mexidata.info/id2684.html |obra=Mexidata.info |fechaaccesu=11 d'avientu de 2010 |cita=The inhabitants of the United Mexican States have the right to have arms in their domicile for their protection and legitimate defense |deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101125114503/http://mexidata.info/id2684.html |fechaarchivu=25 de payares de 2010 }}</ref> llegalmente pueden mercase armes de fueu nuna tienda na Ciudá de Méxicu, pero ye desaxeradamente difícil.<ref>{{cita web |url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=105848207 |títulu=At Mexico's Lone Gun Shop, Army Oversees Sales |editorial=NPR |fecha=24 de xunu de 2009 |fechaaccesu=28 de marzu de 2011}}</ref> La gran mayoría d'armes utilizaes por civiles mexicanos son del mercáu d'armes d'Estaos Xuníos.<ref name="autu1">{{cita publicación |url=http://articles.cnn.com/2011-09-06/justice/mexico.o.s..citizen.detained_1_mexican-attorney-grenade-mexican-federal-police |títulu=American citizen in Mexican custody on arms-trafficking |editorial=CNN |fecha=6 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=6 de setiembre de 2011}}</ref><ref name="Borderland Beat">{{cita web |url=http://www.borderlandbeat.com/2011/09/american-citizen-in-mexican-custody-on.html |títulu=American citizen in Mexican custody |obra=[[Borderland Beat]] |fecha=6 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=6 de setiembre de 2011}}</ref> Les granaes y llanzacohetes introducir de contrabandu al traviés de les frontera de [[Guatemala]], como arrayadures d'anteriores conflictos centrales-estauxunidense.<ref name="heavy weapons">[http://www.laht.com/article.asp?CategoryId=14091&ArticleId=390473 "Mexican Cartels Get Heavy Weapons from Central America, U.S. Cables Say"], ''Latin American Herald Tribune'', ''La Jornada'', and Wikileaks.</ref> Sicasí, delles granaes tamién s'introducen de contrabandu dende los EE.XX. a Méxicu <ref name="reuters.com">{{cita web |url=http://www.reuters.com/article/us-mexico-grenades-idUSTRE78579420110906|títulu=U.S. man nabbed for smuggling grenade parts to Mexico cartelu|autor=Reuters Editorial|fecha=6 de setiembre de 2011|obra=Reuters |fechaaccesu=23 d'abril de 2016}}</ref> o robáu del exércitu mexicanu. .<ref name="autu2">{{cita web |url=http://www.borderlandbeat.com/2010/09/state-police-arsenal-raided-in.html |títulu=State Police Arsenal Raided in Chihuahua City |obra=[[Borderland Beat]] |fecha=28 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=28 de marzu de 2011}}</ref> Les armes más comunes utilizaes polos cartelos son el [[AR-15]], [[Fusil M16|M16]], [[Carabina M4|M4]], [[AK-47]] y rifles d'asaltu AKM. Les pistoles son bien diverses, pero'l FN Five-Seven (moteyáu Matapolicias o asesín de policías per parte de delincuentes) <ref>{{cita web |url=http://eleconomista.com.mx/notes-online/politica/2009/03/03/matapolicias-arma-preferida-delincuencia |títulu="Matapolicías", arma preferida de la delincuencia |fechaaccesu=23 d'abril de 2016}}</ref> ye una opción popular por cuenta de la so capacidá furadora.<ref>{{cita publicación |nome=Eduardo |apellíu=Castillo |autor2=Michelle Roberts |títulu=Mexico's weapons cache stymies tracing |fecha=7 de mayu de 2009 |agency=Associated Press |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/n/a/2009/05/06/international/i111117D34.DTL&hw=gun&sn=014&sc=1000 |obra=The San Francisco Chronicle |fechaaccesu=9 de mayu de 2009 |deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090703011254/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=%2Fn%2Fa%2F2009%2F05%2F06%2Finternational%2Fi111117D34.DTL&hw=gun&sn=014&sc=1000 |fechaarchivu=3 de xunetu de 2009 }}</ref> Conócense llanza-granaes que s'utilizaron en contra de les fuercies de seguridá mexicanes, H & K G36s y carabines M4 con llanza granaes M203 fueron confiscados. === Oríxenes de les armes === [[Ficheru:Francisco arrested by the DEA.jpg|thumb|250px|Francisco Javier Arellano Félix prindáu pola DEA]] Dellos investigadores afirmaron que la mayoría de les armes que s'utilicen en Méxicu nun son de vendedores d'armes nos Estaos Xuníos, afirmen que les armes que s'utilicen son robaes por desertores de les fuercies del gobiernu, o se llogren de los mercaos negros d'[[América Central]]. Tamién esiste una fuerte evidencia pa la conclusión opuesta, lo qu'indica que munches de les armes rastreables provienen de los mercaos d'armes d'Estaos Xuníos y festivales que nun tienen regulaciones pa los compradores, y hai una coincidencia xeográfica ente l'orixe americanu de delles armes de fueu y los llugares onde estes armes prindáronse: principalmente nos estaos del norte de Méxicu <ref>{{cita web |url=http://www.elfinanciero.com.mx/sociedá/trafico-de-armes-problema-complexu-y-multifactorial-sedena.html|títulu=Tráficu d'armes, problema complexu y multifactorial: Sedena|sitiuweb=www.elfinanciero.com.mx |fechaaccesu=16 de marzu de 2016}}</ref> la mayoría de les granaes y llanzacohetes introducir de contrabandu al traviés de les fronteres de Guatemala de Centroamérica. Sicasí, delles granaes tamién s'introducen de contrabandu dende los EE.XX. a Méxicu o son robaes al exércitu mexicanu. Funcionarios del DHS declararon que la estadística ye engañosa: d'aprosimao 30.000 armes prindaes en casos de drogues en Méxicu en 2004-2008, 7200 paecíen tener orixe n'Estaos Xuníos, aprosimao 4.000 fueron fabricaes pola ATF, y el 87 per cientu de los -3480-aniciáu nos Estaos Xuníos.<ref name="gao.gov">{{cita web |url=http://www.gao.gov/new.items/d09709.pdf |títulu=Appendix III: Comments from the Department of Homeland Security |fecha=xunu de 2009 |obra=Report to Congressional Requesters: Firearms Trafficking: U.S. Efforts to Combat Arms Trafficking to Mexico Face Planning and Coordination Challenges |editorial=United States Government Accountability Office |páxina=77 |id=GAO-09-709 |formatu=PDF |fechaaccesu=10 de xunetu de 2012}}</ref><ref name="StratFor">{{cita publicación |nome=Scott |apellíu=Stewart |títulu=Mexico's Gun Supply and the 90 Percent Myth |fecha=10 de febreru de 2011 |url=http://www.stratfor.com/weekly/20110209-mexicos-gun-supply-and-90-percent-myth |editorial=Stratfor Global Intelligence |fechaaccesu=19 de febreru de 2011}}</ref> Nun esfuerciu por controlar el contrabandu d'armes de fueu, el gobiernu d'EE.XX. ta ayudando a Méxicu cola teunoloxía, l'equipu y la formación.<ref>{{cita publicación |nome=Colby |apellíu=Goodman |nome2=Michel |apellíu2=Marco |títulu=U.S. Firearms Trafficking to Mexico: New Data and Insights Illuminate Key Trends and Challenges |obra=Working Paper Series on U.S.-Mexico Security Cooperation |editorial=Woodrow Wilson International Center for Scholars |fecha=Setiembre de 2010 |url=http://www.wilsoncenter.org/news/docs/U.S.%20Firearms%20Trafficking%20to%20Mexico-%20Goodman%20Final.pdf |formatu=PDF |deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110426102836/http://www.wilsoncenter.org/news/docs/U.S.%20Firearms%20Trafficking%20to%20Mexico-%20Goodman%20Final.pdf |fechaarchivu=26 d'abril de 2011 }}</ref> El Proyeutu Gunrunner yera unu d'esos esfuercios ente los EE.XX. y Méxicu pa collaborar na llocalización d'armes de fueu que s'importen illegalmente de los EE.XX.<ref name="OIG page 1">{{cita publicación |autor=U.S. Office of the Inspector Xeneral (OIG) – Evaluation and Inspections Division |títulu=Review by the Office Inspector Xeneral (OIG) of the Bureau of Alcohol, Tobacco, Firearms and Explosives' (ATF) implementation of Project Gunrunner |editorial=U.S. Department of Justice |allugamientu=United States of America |páxina=1 |fecha=payares de 2010 |url= http://www.justice.gov/oig/reports/ATF/y1101.pdf |formatu=PDF}}</ref> En 2008, informóse falsamente que'l noventa per cientu de les armes, yá seya prindaes en Méxicu o interceptaes yeren de los Estaos Xuníos. El Departamentu de Seguridá Nacional d'EE.XX. y otros estenaron estes afirmaciones, señalando que l'amuesa mexicana presentada pal rastrexu de la ATF ye la fraición de les armes prindaes que paecen ser mercaes nos EE.XX. o importáu nos EE.XX.<ref name="gao.gov" /><ref name="StratFor" /> En 2015, los informes oficiales del gobiernu d'Estaos Xuníos y l'Oficina d'Alcohol, Tabacu, Armes de Fueu y Esplosivos (ATF) reveló que nos últimos años, los cárteles mexicanos ameyoraron el so poder n'armes de fueu, y que'l 70% de les sos armes provienen de los EE.XX. Munchos d'eses armes fabricar en [[Rumanía]] y [[Bulgaria]], y depués son importaes a EU. Los cárteles mexicanos adquieren les armes de fueu, principalmente nos estaos del sur de [[Texas]], [[Arizona]] y [[California]]. Dempués de los Estaos Xuníos, los cinco principales países d'orixe de les armes de fueu prindaes en Méxicu fueron [[España]], [[China]], [[Italia]], [[Alemaña]] y [[Rumanía]]. Estos cinco países representen el 17% de les armes de fueu de contrabandu en Méxicu.<ref>{{cita web |títulu = Mexican drug cartels reinforce their fire power|url = http://www.eluniversal.com.mx/articulo/english/2016/01/24/mexican-drug-cartels-reinforce-their-fire-power|sitiuweb = L'Universal |fechaaccesu=25 de xineru de 2016}}</ref> === Proyeutu Gunrunner === El [[Proyeutu Gunrunner]] tien l'oxetivu de detener la venta y esportación d'armes d'Estaos Xuníos a Méxicu col fin de debilitar armamentísticamente y económicamente a los Cárteles de la droga.<ref name="Gunrunner">{{cita web |títulu=Project Gunrunner |fecha=17 de febreru de 2011 |editorial=BATFE |url=http://www.atf.gov/firearms/programs/project-gunrunner/ |fechaaccesu=26 de febreru de 2011 |deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110220033714/http://www.atf.gov/firearms/programs/project-gunrunner/ |fechaarchivu=20 de febreru de 2011 }}</ref> Sicasí, en febreru de 2011, provocó un escándalu cuando'l proyeutu foi acusáu de llevar a cabu lo contrario, afayóse que dexa y facilita les ventes d'armes de fueu pa los traficantes, y dexa que les armes sían llevaes llibremente a Méxicu. Delles de les armes vendíes sol Proyeutu Gunrunner fueron recuperaes de la escena del crime en [[Arizona]],<ref name="ATF Weapons">{{cita publicación |nome=Lori |apellíu=Gliha |títulu=Weapons linked to controversial ATF strategy found in Valley crimes |fecha=1 de xunetu de 2011 |editorial=KNXV-TV, ABC15.com |url=http://www.abc15.com/dpp/news/local_news/investigations/weapons-linked-to-controversial-atf-strategy-found-in-valley-crimes |fechaaccesu=1 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110703035905/http://www.abc15.com/dpp/news/local_news/investigations/weapons-linked-to-controversial-atf-strategy-found-in-valley-crimes |fechaarchivu=3 de xunetu de 2011 }}</ref> y n'escenes de crímenes en Méxicu,<ref name="Fast and Furious Map">{{cita publicación |títulu=Fast and Furious Investigation |añu=2011 |editorial=U.S. Department of Justice |url=http://www.justice.gov/usao/az/press_releases/2011/Fast_Furious_Map_ATF.pdf |obra=BATFE |fechaaccesu=14 de febreru de 2011 |deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110220180218/http://www.justice.gov/usao/az/press_releases/2011/Fast_Furious_Map_ATF.pdf |fechaarchivu=20 de febreru de 2011 }}</ref> lo que resulta nun considerable discutiniu.<ref name="CBS News">{{cita publicación |apellíu=Attkisson |nome=Sharyl |títulu=Gunrunning scandal uncovered at the ATF |fecha=23 de febreru de 2011 |editorial=CBS News |url=http://www.cbsnews.com/stories/2011/02/23/eveningnews/main20035609.shtml?tag=channelMore;pop |fechaaccesu=25 de febreru de 2011}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=CCRKBA to Holder on ATF Scandal: 'Investigate and Fire, or Resign' |fecha=24 de febreru de 2011 |url=http://www.prnewswire.com/news-releases/ccrkba-to-holder-on-atf-scandal-investigate-and-fire-or-resign-116840913.html |editorial=PR Newswire |fechaaccesu=26 de febreru de 2011}}</ref><ref name="CBS 2008">{{cita publicación |nome=Sharyl |apellíu=Attkisson |títulu=Documents point to ATF "gun running" since 2008 |fecha=8 de marzu de 2011 |editorial=CBS News |url=http://www.cbsnews.com/stories/2011/03/08/eveningnews/main20040803.shtml?tag=contentMain;contentAux |fechaaccesu=9 de marzu de 2011}}</ref> Un incidente notable foi la "[[Operación Cisne Negru]]", onde Joaquín Guzmán Loera foi finalmente prindáu. La ATF confirma qu'una de les armes que l'[[Armada de Méxicu]] prindó mientres la operación foi una arma vendida mientres el Proyeutu Gunrunner.<ref>{{cita web |url=http://www.milenio.com/policia/arma_Chapo-Rapido_y_Furiosu-Chapo_arma_Rapido_Furiosu-armes_rapido_furiosu_0_701929899.html?utm_term=Policia|títulu=Arma en xoril de 'El Chapo' sí ye de Rápidu y Furiosu: EU|sitiuweb=Mileniu |fechaaccesu=16 de marzu de 2016}}</ref> Munches armes del Proyeutu Gunrunner atopar nun compartimiento secretu de la "casa de seguridá" de José Antonio Marrufo "El Xaguar", unu de los llugartenientes más sanguinarios de Guzmán. Acúsase-y de munches muertes en Ciudad Juárez, incluyendo la bultable masacre de 18 pacientes del centro rehabilitación "El Aliviane". Créese que Marrufo mandó a los sos homes armaos con armes mercaes nos Estaos Xuníos.<ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/entrada-de-opinion/columna/hector-de-mauleon/nacion/2016/05/10/el-chapo-queria-ciudá-juarez|títulu='El Chapo' quería Ciudad Juárez|sitiuweb=L'Universal |fechaaccesu=17 de mayu de 2016}}</ref> == Efeutos en Méxicu == === Damnificados === A finales de 2013, el númberu envaloráu de muertos na guerra contra en narcotráficu en Méxicu foi de más de 111.000 persones. Hasta l'añu 2012, el númberu de muertos en payares taba en 18.161.<ref>{{cita publicación |url=http://www.zetatijuana.com/ZETA/reportajez/el presidente-de-les-83-mil-ejecución/ |títulu=El Presidente de les 83 mil ejecución |publicación=Selmanariu Zeta |fecha=26 de payares de 2012 |idioma=español|deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121129045039/http://www.zetatijuana.com/ZETA/reportajez/el presidente-de-les-83-mil-ejecución/ |fechaarchivu=29 de payares de 2012 }}</ref> Al traviés de 2013, el númberu de muertos en payares taba en 10.929.<ref>{{cita web |url=http://www.excelsior.com.mx/opinion/lleo-zuckermann/2013/11/25/930406|títulu=Once meses del sexeniu de Peña: Casi once mil execuciones|obra=Excélsior |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2014}}</ref> === Ataques contra civiles. === En consecuencia de les constantes engarradielles internes de los cartelos, amontáronse los ataques a la población civil, pasando de ser daños colaterales a oxetivos de los mesmos criminales, yá seya por intimidación, por denunciar crímenes, o por sofitar a grupos enemigos. * [[25 de xineru]]. El cártel del golfu y los zetas tienen una rotura definitiva, y empecipia un conflictu ente dambos cartelos pol control de [[Tamaulipas]] dambos grupos pola necesidá de <nowiki>''soldaos'' empiecen a reclutar por aciu la ''lleva''</nowiki> a cientos de mozos nel estáu. * [[31 de xineru]]. [[Masacre de Villes de Salvárcar]]. 14 mozos son asesinaos y 14 son mancaos —3 d'ellos van morrer de resultes de l'agresión— nuna fiesta d'estudiantes nesi vecinderu de [[Ciudad Juárez]] ([[Chihuahua]]). * [[23 de febreru]]. Dase'l primer enfrentamientu Masivu en [[Ciudá Mier]] (Tamaulipas) nel cual participen convóis de más de 30 carrocetes del CDG Y los Zetas lo que provoca un éxodu masivu de civiles para a fuxir de los combates * [[10 de xunu]]. Un comandu armáu ataca'l centru de rehabilitación pa drogadictos Fe y Vida de [[Chihuahua (Chihuahua)]] y dexa 19 muertos. según les primeres versiones, nel centru de rehabilitación cristianu taben internaos miembros de la peada de «Los Mexicles», venceyaos al [[Cártel de Sinaloa]], que caltienen una guerra cola banda de «Los Azteques», amestaos al [[Cártel de Juárez]].<ref>{{cita web |url=https://www.abc.es/20100612/internacional/masacre-mexico-201006120003.html|títulu=Un sangrientu ataque a una clínica dexa siquier 19 muertos en Méxicu}}</ref><ref>{{cita web |url=http://198.104.137.165/mundu/america/64685-masacre-en-un albergue-dexa-19-muertos-en-mexico |títulu=Masacre nun albergue dexa 19 muertos en Méxicu |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://198.104.137.165/mundu/america/64685-masacre-en-un albergue-dexa-19-muertos-en-mexico |fechaarchivu=27 d'abril de 2017}}</ref> * [[14 de xunu]]. 12 axentes federales perdieron la vida al ser emboscados, según los medios llocales ya internacionales, en vengación por detenciones de miembros de [[La Familia Michoacana]]. Con éstes y sumáu el fechu del 10 de xunu más les distintes execuciones a lo llargo del país, sumaron 77 les víctimes mortales, la prensa nacional calificó a esa fin de selmana como la xornada más violenta mientres el gobiernu de [[Felipe Calderón Hinojosa]].<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/america/2010/06/17/mexico/1276792707.html|títulu=35 sicarios entamaron la emboscada na que morrieron 12 policías federales, Noticies «Diariu El Mundo d'España»}}</ref><ref>{{cita web |url=http://noticias.latam.msn.com/ve/internacional/articulo_afp.aspx?cp-documentid=24567423|títulu=Siquier 27 muertos en xornada violenta venceyada al narcotráficu en Méxicu, Noticies Terra de Venezuela}}</ref> * [[27 d'ochobre]]. Un comandu armáu en [[Tepic]] asesina a 15 moces la tarde nun autolavado denomináu Autolavado Gamboa na colonia Rei Nayar nel fechu conocíu como la [[Masacre del 27 d'ochobre]]. * [[26 de xunu]]. El cantante de banda [[Sergio Vega]], conocíu como ''El Shaka'', ye asesináu pela rodiada de la ciudá de [[Los Mochis]], [[Sinaloa (estáu)|Sinaloa]]. * [[28 de xunu]]. El candidatu [[Rodolfo Torre Cantú]] pol [[Partíu Revolucionariu Institucional|PRI]] quien yera favoritu pa llegar a ocupar la gobernatura del estáu mexicanu de [[Tamaulipas]] foi emboscado y asesináu xuntu col so comitiva na Carretera Federal 70 entamo Sotu La Marina -[[Ciudad Victoria]].<ref>{{cita web |url=http://sdpnoticias.com/sdp/contenido/nacional/2010/06/28/2012/1069577 |títulu=Cronología del atentáu}}</ref> Les investigaciones apunten a sicarios de [[Los Zetas]].<ref>{{cita web |url=http://sdpnoticias.com/sdp/contenido/nacional/2010/06/29/18/1069701|títulu=Van tres «zetas» por muerte de Rodolfo Torre Cantú}}</ref> * [[15 de xunetu]]. Ye asesináu'l sobrín del gobernador electu del estáu de [[Chihuahua]], [[César Duarte Jáquez]] nun presuntu secuestru.<ref>{{cita web |url=http://www.cronica.com.mx/nota.php?id_nota=519224|títulu=Maten a sobrín de César Duarte, gobernador electu de Chihuahua}}</ref> * [[15 de xunetu]]. Perpétase un ataque direutu a tresportes de fuercies federales en [[Ciudad Juárez]], un presuntu [[Coche bomba]] foi españáu o truñáu según distintes versiones, contra dos patrulles, utilizando esplosivos plásticos [[C-4]],<ref>{{cita web |url=https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=456716}}</ref> * [[16 de xunetu]]. Los zetas y el cártel del golfu efectúen una serie d'ataques y emboscaes na ciudá de [[Nuevu Laredo]] [[Tamaulipas]] en contra de llocales de comerciantes, amás d'un enfrentamientu con fuercies federales en poniente de la ciudá, ye unu de los enfrentamientos meyor documentados de tol conflictu. * [[18 de xunetu]]. [[Masacre de Torrexón]]. 17 persones muerren y nueve más son mancaes nuna fiesta de cumpleaños nel conceyu de [[Torrexón]]. Los responsables atopaben presos nel Centru de Readaptación Social de la ciudá, y treslladáronse al llugar de los fechos en vehículos, armes y vestuariu de los cuerpos de seguridá del penal.<ref>[http://www.informador.com.mx/mexico/2010/219222/6/son-17-les-victimas-de-masacre-en-torreon-confirma-fiscalia.htm «Son 17 les víctimes de masacre en Torrexón, confirma fiscalía»], en ''L'Informador'', 19 de xunetu de 2010.</ref> * [[22 d'agostu|22]]-[[23 d'agostu]]. [[Primer masacre de San Fernando]]. 72 inmigrantes indocumentados son asesinaos n'El Huizachal, conceyu de [[San Fernando (Tamaulipas)|San Fernando]] ([[Tamaulipas]]). El sobreviviente Freddy Lala, [[Ecuador|ecuatorianu]], denuncia los fechos a les autoridaes mexicanes.<ref> Adicionalmente , Alden Rivera , el vice-canciller d'Hondures , dixo qu'un mozu hondureñu , tamién sobre-viviente de la matanza ( que'l so nome caltener ocultu , por razones de seguridá del mozu hondureñu y de la so familia ) ayudó al ecuatorianu Luis Fredy Lala Pomavilla . Según el vice-canciller d'Hondures , Alden Rivera , el mozu hondureñu y l'ecuatorianu de primeres fuxeron xuntos , pero dempués dixebráronse . ( http://www.americaeconomia.com/politica-sociedad/politica/hondureno-que-sobrevivio-la matanza-se-escondio-ente-les carbes ) . Tamién sobre-vivieron una muyer n'estáu avanzáu d'embaranzu y una neña ( Nun se conoz la edá averada nin de la muyer embarazada nin de la neña ) . Tampoco se conoz la nacionalidá de la muyer embarazada nin de la neña .( http://www.eluniverso.com/2010/09/04/1/1360/embarazada-fía-sobrevivieron-masacre.html ) . En total son cuatro ( 4 ) sobrevivientes : un ecuatorianu , un hondureñu , una muyer y una neña de nacionalidá ensin conocer . [http://www.americaeconomia.com/politica-sociedad/mundo/sobreviviente-de-la masacre-en-tamaulipas-rellata-la so-dramatica-odisea «Sobreviviente de la masacre en Tamaulipas rellata la so dramática odisea»]. En ''América Economía'', 2 de setiembre de 2010. Consultáu'l 24 de xunu de 2011.</ref> * [[28 d'avientu]]. [[Ataque a Tierres Rojas]]. Ante amenacies de narcotraficantes, los pobladores [[Pueblu tepehuán|tepehuanos]] de Tierres Rojas, nel conceyu de [[Mezquital (Durango)|Mezquital]] ([[estáu de Durango|Durango]]), abandonen la llocalidá p'abelugase na sierra. La población foi afarada por un comandu armáu. Los fechos conocen dellos díes dempués.<ref>[http://www.jornada.unam.mx/2011/01/13/index.php?section=politica&article=009n1pol «Afaren 60 pistoleros la comunidá indíxena Tierres Rojas, en Durango»]. En ''La Jornada'', 13 de xineru de 2011.</ref> ==== Desapaición forzada d'iguala de 2014 ==== La '''[[desapaición forzada d'Iguala de 2014]]''' foi una serie d'episodios de violencia asocedíos mientres la nueche del [[26 de setiembre]] y la madrugada del [[27 de setiembre]] del [[2014]], nel que la policía municipal d'[[Iguala de la Independencia (Guerrero)|Iguala]] (220&nbsp;km al sur de la ciudá de Méxicu) en complicidá con miembros del cártel de Guerreros Xuníos escorrió y atacó a estudiantes de la [[Escuela Normal Rural Raúl Isidro Burgos|Escuela Normal Rural de Ayotzinapa]] (257&nbsp;km al sureste d'Iguala). En dichu enfrentamientu resultaríen mancaos periodistes y civiles. Los fechos dexaron un saldu de siquier 9&nbsp;persones finaes, 43&nbsp;estudiantes [[desapaición forzada de persones|sumíos]] d'esa escuela normal rural y 27&nbsp;mancaos.<ref>[http://mexico.cnn.com/nacional/2014/09/27/iguala-guerreru-tien-una nueche violenta-con-ataques-y-muertes «Iguala (Guerrero) tien un vienres violentu con ataques y muertes»] {{Wayback|url=http://mexico.cnn.com/nacional/2014/09/27/iguala-guerreru-tien-una nueche violenta-con-ataques-y-muertes |fecha=20160117194852 }}, artículu del 27 de setiembre de 2014 nel sitiu web CNN Méxicu. Consultáu'l 19 d'ochobre de 2014.</ref><ref>[http://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/1049703.considera-onu-una-desaparicion-forzada.html «Considera ONU una desapaición forzada»], artículu del 22 d'ochobre de 2014 nel diariu ''[[El Sieglu de Torrexón]]''. Consultáu'l 23 d'ochobre de 2014. {{cita|La Oficina del Altu Comisionado de les Naciones Xuníes pa los Derechos Humanos considera "[[w|desapaición forzada]]" el casu de los 43 estudiantes d'Iguala, nel estáu mexicanu de Guerrero, según el so representante axuntu nesti país, Jesús Peña Palacios.}}</ref> === Masacres y esplotación de migrantes === Los cárteles participen nel secuestru, rescate, asesinatu, robu y estorsión de migrantes que viaxen dende América Central al traviés de Méxicu nel so camín escontra El Norte (Estaos Xuníos y Canadá). Dacuando los cartelos obliguen a los migrantes a xunise a la so organización y trabayar pa ellos. Les fueses comunes que fueron afayaes en Méxicu contienen los cuerpos de munchos migrantes.<ref>{{cita publicación | nome=Tracy |apellíu=Wilkinson | títulu=Body count from mass graves in Mexico rises to 145 | fecha=15 d'abril de 2011 | url=http://articles.latimes.com/2011/apr/15/world/la-fg-mexico-bodies-20110416 | obra=Los Angeles Times |fechaaccesu=18 d'agostu de 2011}}</ref> En 2011, 177 cadabres de migrantes fueron afayaos nuna fuesa común en Tamaulipas, la mesma zona onde los cuerpos de 72 migrantes fueron afayaos en 2010.<ref>{{cita publicación |url=https//www.cnn.com/2013/09/02/world/americas/mexico-drug-war-fast-facts/|títulu=Mexico Drug War Fast Facts (CNN.com)|fecha=2 de setiembre de 2013|editorial=CNN |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2014}}</ref> Nun casu en San Fernando, Méxicu, la mayoría de los muertos yeren migrantes y "morrieren por causa de un fuerte traumatismu na cabeza." <ref>{{cita publicación | nome=Nick |apellíu=Miroff |autor2=William Booth | títulu=Mass graves in Mexico reveal new levels of savagery | fecha=24 d'abril de 2011 | url=http://www.washingtonpost.com/world/mass-graves-in-mexico-reveal-new-levels-of-savagery/2011/04/23/AFPoasbE_story.html | obra=The Washington Post |fechaaccesu=18 d'agostu de 2011}}</ref> Los cárteles tamién s'han infiltrado nes axencies d'inmigración del gobiernu mexicanu, y realizaron agresiones y amenaces a los funcionarios d'inmigración.<ref name="pressly">[https://www.bbc.co.uk/iplayer/episode/b0132p7v/Crossing_Continents_Murder_migration_and_Mexico/ Crossing Continents: Murder, migration and Mexico], Linda Pressly BBC, August 2011</ref> La Comisión Nacional de Derechos Humanos de Méxicu (Comisión Nacional de los Derechos Humanos, CNDH) diz que 11.000 migrantes fueren secuestraos en 6 meses en 2010 por cartelos de la droga.<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-12549484 More than 11,000 migrants abducted in Mexico], BBC, 23 Febreru 2011</ref> === Tráficu d'humanos === Hai venceyos documentados ente los cárteles de la droga y el tráficu de persones pa utilizalos en trabayos forzaos, prostitución forzada y violación. La esposa d'un narcu describió'l sistema nel que les moces convertir en prostitutes y depués vense obligaes a trabayar nes fábriques de droga.<ref name="lcacho">{{cita publicación |apellíu=Saner|nome=Emine|títulu=Mexican journalist Lydia Cachu: 'I don't scare easily'|url=http://www.guardian.co.uk/world/2012/sep/01/lydia-cachu-mexican-journalist-interview?newsfeed=true |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012|publicación=[[The Guardian]]|fecha=31 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Ac7TuTaF?url=http://www.guardian.co.uk/world/2012/sep/01/lydia-cachu-mexican-journalist-interview?newsfeed=true |fechaarchivu=12 de setiembre de 2012|deadurl=no|allugamientu=London}}</ref> Alredor del añu 2011, según informes, Los Zetas empezaron a movese nel negociu de la prostitución (incluyida la prostitución de neños) dempués de ser primeramente namái "provisores" de les muyeres nes redes yá esistentes.<ref>{{cita publicación |apellíu=O'Connor |nome=Anne-Marie|títulu=Mexican cartels move into human trafficking|url=http://www.washingtonpost.com/world/americas/mexican-cartels-move-into-human-trafficking/2011/07/22/gIQArmPVcI_story.html |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012|publicación=[[The Washington Post]]|fecha=27 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Ac7c6WNy?url=http://www.washingtonpost.com/world/americas/mexican-cartels-move-into-human-trafficking/2011/07/22/gIQArmPVcI_story.html |fechaarchivu=12 de setiembre de 2012|deadurl=no}}</ref> El Departamentu d'Estáu d'EE.XX. diz que la práutica del trabayu forzosu en Méxicu ye mayor n'estensión que la prostitución forzada.<ref>{{cita web |títulu=Trafficking in Persons Report 2010|url=http://www.state.gov/j/tip/rls/tiprpt/2010/142760.htm|editorial=United States Department of State |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6Ac7lGeoL?url=http://www.state.gov/j/tip/rls/tiprpt/2010/142760.htm |fechaarchivu=12 de setiembre de 2012|deadurl=no}}</ref> Periodistes mexicanos como Lydia Cachu fueron amenaciaos, cutíos, violaos y obligaos a exiliase por informar sobre estos fechos.<ref name="lcacho" /> == Ver tamién == * [[Cronoloxía de la guerra contra'l narcotráficu en Méxicu]] * [[Líderes del narcu más buscaos en Méxicu]] * [[Blogue del Narcu]] * [[Implicación de la CIA nel tráficu de drogues]] * [[Iniciativa Mérida]] * [[Llista de periodistes asesinaos en Méxicu]] * [[Movimientu pola Paz con Xusticia y Dignidá]] * [[Narcotráficu en Méxicu]] * [[Operativu Conxuntu Michoacán]] * [[Crisis política en Méxicu de 2006]] == Referencies == {{llistaref|4}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20120322114931/http://www.literalmagazine.com/es/archive-L24bowden.php?section=hive&lang=pládanos La guerra contra les drogues] * [http://www.sedena.gob.mx/pdf/ocn/1808.pdf Resultaos reportaos pola SEDENA nel entestáu de 2008.] * [http://www.elperiodicodemexico.com/nota.php?id=271873 Viéndense armes de narcotraficantes mexicanos] * [https://web.archive.org/web/20110817033947/http://geocrimen.cide.edu/resources/Ponencies-y-Medios/Vilalta---Crime-entamáu-v24Abril2011.pdf Patrones y enclinos de les muertes rellacionaes col crime entamáu (CIDE)] {{Tradubot|Guerra contra el narcotráfico en Méxicu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Guerra contra'l narcotráficu en Méxicu|Guerra contra'l narcotráficu en Méxicu]] [[Categoría:Historia de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] rca48mstcw9hi4h2lbp59avpcv6y4gd 0 140041 3710066 3426150 2022-08-19T11:34:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: Nozales => Nogales (California) wikitext text/x-wiki {{revisáu}} [[Archivu:Mexican-American border at Nogales.jpg|300px|thumb|Frontera ente [[Nogales (Sonora)|Nogales, Méxicu]] (derecha) y [[Nogales (Arizona)|Nogales, Estaos Xuníos]] (esquierda), apréciense patrulles de frontera del llau estauxunidense llistes a detener a los inmigrantes irregulares y la sobrepoblación del llau mexicanu.]] Considérase '''inmigración irregular''' (''inmigración illegal'') al [[movimientu migratoriu]] de persones al traviés de les [[Frontera|fronteres]] ensin atender los requerimientos llegales del país de destín. La persona que s'atopa nesta situación ye un ''inmigrante irregular''. == L'aporte de la inmigración == Dende una visión de llargu plazu esti fenómenu brinda una gran contribución y desenvolvimientu social a los países<ref>https://www.elboletin.com/noticia/158761/nacional/la-inmigracion-mejora-la-economia-del-primer-mundo-y-de-los-paises-en-desarrollo.html</ref>, al permitir la migración social y cultural qu'arriquez la economía y les costumes llocales del país receptor <ref name="inmig">http://www.estudiosdeldesarrollo.mx/coleccion_america_latina/rellaciones-estado1/RelacionesEstado1_11lainmigracion.pdf</ref>. Al pasar el tiempu, los inmigrantes (inclusive los irregulares) acaben asimilándose a la población llocal y fundiéndose con ella<ref name="inmig"/>. El componente demográficu tamién ye importante, por casu, nel casu de dellos países europeos que ven menguada la so población nativa por avieyamientu de la mesma, y reciben de forma llegal o illegal a miles d'inmigrantes pa cubrir les vacantes de trabayu. A pesar del mieu esistente ente gran parte de los ciudadanos d'un país receptor, ciertos estudios de la [[OCDE]]<ref name="inmig2">http://www.oecd.org/fr/publications/como-los-inmigrantes-contribuyen-a-la-economia-de-los-paises-en-desarrollo-9789264291904-es.htm Cómo los inmigrantes contribuyen a la economía de los países en desarrollo</ref> y la [[OIT]]<ref name="inmig2"/> demostraron que la inmigración nun contribúi al aumentu del [[desemplegu]] llocal nin al [[dumping salarial|amenorgamientu de salarios]]. L'estudiu destacaba que los inmigrantes contribúin al aumentu de la demanda nel sector de bienes y servicios nel país destín y beneficia a los sos llugares d'orixe pola cantidá de [[remesa|dinero que se-yos unvia a les families]]. == Les sos condiciones == Pal inmigrante la opción d'abandonar la so [[cultura]], familia y país por un futuru inciertu ye una decisión psicolóxicamente difícil. Namái la toma ante la imposibilidá de llograr un futuru nel so país d'orixe énte'l [[desemplegu]] y la falta d'oportunidaes económiques. La posibilidá d'unviar asina sían unos pocos dólares o euros a les sos families ye lo qu'obliga a miles de persones a tomar esti camín cada añu, entá a cuenta de arriesgar les sos propies vides nel difícil percorríu de la inmigración. Polo xeneral, l'inmigrante irregular tuvo una gran señardá pel so país y la so cultura y pola familia que dexó darrera. Ye peor inda cuando siéntese escorríu poles autoridaes llocales con fines de deportación, lo qu'asocede en munchos casos. La gran mayoría tienen que pagar a una persona por que los ayudar a pasar y tamién, en munchos casos, son [[xenofobia|discriminaos]] y maltrataos polos ciudadanos del país receuptor. Magar que son dos fenómenos amestaos con frecuencia, ye importante estremar el [[Tráficu illegal de persones|tráficu d'inmigrantes]] (''smuggling'' n'inglés) de la [[Trata de persones|trata de seres humanos]]. L'elementu clave del tráficu ye la entrada y permanencia clandestina del inmigrante irregular, ente que na trata, esa facilitación de la entrada ye manipulada p'asegurar la esplotación ([[esplotación sexual|sexual]], [[esplotación llaboral|llaboral]]) del inmigrante. == Midíes aplicaes al respective de la inmigración irregular == === Estaos Xuníos d'América === ==== Patrulla Fronteriza de los Estaos Xuníos ==== En mayu de 1924 enllantóse la [[Patrulla Fronteriza de los Estaos Xuníos]] la que, ente munches otres funciones, na área d'inmigración illegal, encárgase de: * Detectar y prevenir la entrada illegal d'estranxeros nos Estaos Xuníos. * Torgar el contrabandu d'estranxeros nos Estaos Xuníos. ==== Reformes ==== ===== Llei Migratoria HB56 d'Alabama<ref>http://www.consulmexatlanta.org/consulmex/pdf/temes/HB56-Alabama/ALABAMA_Guia_HB56_Lo_que_los mexicanos_tienen de saber_V6.pdf</ref> ===== Esta llei, qu'entró a valir en mayu de 2011, conseña que la policía pueda investigar y detener a cualquier individuu del que se tenga un “razonable barruntu” de ser un indocumentáu. Consiente tamién que los inmigrantes indocumentaos nun tengan accesu a beneficios públicos. Inclusive, desixe a les escueles públiques y a les empreses que determinen la situación migratoria de los sos alumnos y trabayadores. Nel casu de los alumnos indocumentaos, nun van poder matriculase en nenguna escuela o universidá pública d'Alabama.<ref>http://www.sexenio.com.mx/articulo.php?id=5326</ref> ===== Llei Migratoria SB20 de Carolina del Sur<ref>http://inmigracion.about.com/od/Inmigracionporestados/a Llei Restrictiva-De-La-Inmigraci-On-Sb-20-De-Carolina-Del Sur.htm</ref> ===== Entró a valir el 1ᵘ de xineru del 2012 y obliga a les empreses a garantizar que los sos emplegaos cunten con tolos permisos inmigratorios necesarios pa poder trabayar n'Estaos Xuníos. Tamién afita que se tien de verificar el estatus migratoriu de los estranxeros que tean cumpliendo una conderga nel estáu. === Italia === En 2008, [[Silvio Berlusconi]] aprobó una llei na que la inmigración irregular considerábase un delitu con penes de cárcel.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1014540 Italia criminaliza la inmigración illegal]</ref> === España === En 2010 la llocalidá catalana de [[Vic]] quixo aprobar una llei pa torgar l'[[Padrón municipal d'habitantes|empadronamientu]] a los inmigrantes ensin papeles.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2010/01/13/barcelona/1263387735.html Vich aprueba'l vetu a los 'ensin papeles' col sofitu de CiU, ERC y PSC]</ref> Con esta llei lo que se pretendía, según l'alcalde Josep María Vila d'Abadal, ye avanzar na integración de la inmigración y poner a les persones inmigraes dientro de la comunidá. A la fin el conceyu echóse p'atrás por cuenta de la oposición de l'[[Abogacía del Estáu]].<ref>[http://www.lavanguardia.es/ciudadanos/noticias/20100121/53874958859/vic-empadronara-a-los inmigrantes-ensin-papeles-pero-amuesa-el so-desalcuerdu.html Vich acata "la orde" d'empadronar a los inmigrantes ensin papeles anque amuesa'l so desalcuerdu]</ref> Según la Llei Orgánica 4/2000, los estranxeros van poder esfrutar n'España de los derechos y les llibertaes reconocíos nel Títulu I de la Constitución Española, según lo establecío nos Trataos Internacionales. Les normes relatives a los derechos fundamentales de los estranxeros van ser interpretaes conforme a la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos|Declaración Universal de Derechos Humanos]]. Por tanto, entiéndese que los ciudadanos estranxeros van poder exercer los sos derechos nes mesmes condiciones que los ciudadanos españoles. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.europarl.europa.eu/news/public/focus_page/018-47961-033-02-06-902-20090202FCS47946-02-02-2009-2009/default_es.htm "Les sanciones a empresarios que contraten illegales tomen forma na PE"] Artículu de la web del [[Parllamentu Européu]](05/02/09) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Inmigración]] [[Categoría:Derechu internacional]] [[Categoría:Derechos humanos]] 7nwl2y44ux3p7utp19f4viy1iz1g6nj 0 140063 3709553 3666721 2022-08-19T06:40:03Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{temporada deportiva}} [[Ficheru:1994 world cup.png|thumb|250px|Mapa según les resultaos de 1994]] La '''XV [[Copa Mundial de Fútbol]]''' desenvolver nos [[Estaos Xuníos]], ente'l [[17 de xunu]] y el [[17 de xunetu]] de [[1994]]. [[Estaos Xuníos]] foi escoyíu como sede del Mundial, y tamién, per primer vegada na historia, xenerando gran discutiniu por ser un país ensin tradición futbolística, por cuenta de la popularidá d'otros deportes como'l [[baloncestu]], el [[béisbol]] y el [[fútbol americanu]]. Sicasí, y debíu al desenvolvimientu económicu y a la infraestructura de dichu país, l'eventu tuvo un gran ésitu marcando cifres históriques d'asistencia de públicu y recaldación financiera, imbatibles hasta'l día de güei, ya inclusive dexó'l desenvolvimientu del ''[[soccer]]'' n'Estaos Xuníos, volviéndose un deporte bien importante en dichu país. Foi tamién la última Copa Mundial que constó de 24 seleiciones participantes, lo que dexaba la clasificación a octavos de final de los cuatro meyores terceros llugares de la fase de grupos. Desenvolver en 10 sedes que los sos estadios en promediu allugaron a 70.000 espectadores. {{Sel|Brasil}} y {{Sel|Italia}} enfrentar na final nel [[Estadiu Rose Bowl]] de [[Pasadena (California)|Pasadena]], na ciudá de [[Los Angeles (California)|Los Angeles]]. Primeramente Brasil fuera l'únicu país d'[[América]] allugáu nos cuartos de final siendo'l restu europeos. N'empatando ensin goles, tantu nel tiempu reglamentariu como na [[prórroga]], dambos equipos enfrentar na primer final d'una Copa Mundial determinada nuna [[Tiros dende'l puntu penal|riola de penaltis]]. Finalmente, l'equipu suramericanu coronóse tetracampeón entós que el italianu [[Roberto Baggio]] errara'l so últimu tiru pa dexar el marcador 3:2 a favor de la escuadra brasilana. Ente los xugadores que destacaron atópense los brasilanos [[Romário]] y [[Bebeto]], l'italianu [[Roberto Baggio]], el {{Sel|Bulgaria|búlgaru}} [[Hristo Stoichkov]], el {{Sel|Rusia|rusu}} [[Oleg Salenko]], el {{Sel|Rumanía|rumanu}} [[Gheorghe Hagi]], el {{Sel|Países Baxos|neerlandés}} [[Dennis Bergkamp]], el {{Sel|Bélxica|belga}} [[Michel Preud'homme]], los {{Sel|Suecia|suecos}} [[Martin Dahlin]] y [[Kennet Andersson]] y el {{Sel|Alemaña|alemán}} [[Jürgen Klinsmann]]. Per otru llau, el {{Sel|Arxentina|arxentín}} [[Diego Armando Maradona]] foi espulsáu del tornéu depués de detecta-y [[efedrina]] nun control antidopaxe tres el partíu ante {{Sel|Nixeria}} y marcando un gol ante {{Sel|Grecia}}. La mascota del tornéu foi'l [[Canis lupus familiaris|perru]] ''[[Striker (mascota)|Striker]]''. El cantar oficial del eventu foi "Gloryland" interpretada por [[Daryl Hall]] and the Sound of the Blackness inspirada por una cantarada popular antiabolicionista d'Estaos Xuníos del sieglu XIX "L'Himnu de la Batalla de la República".<ref>[https://www.marca.com/reportajes/2010/05/estados_unidos_1994/ Italia rompiónos la ñariz y el corazón]</ref> Igualmente, el tornéu marcó l'estrenu del [[Himnu de la FIFA]] na ceremonia previa de los partíos. [[Roger Milla]], futbolista {{Sel|Camerún|camerunés}} de 42 años, convertir nel xugador más veteranu en xugar nun Mundial y tamién en marcar un gol nun mundial (ante [[Seleición de fútbol de Rusia|Rusia]]). Milla caltuvo esi récor hasta [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|2014]], cuando foi superáu pol colombianu [[Faryd Mondragón]]. == Antecedentes y eleición == [[Ficheru:WorldCup1994BulgariaGermany.jpg|300px|thumb|[[Lothar Matthäus]] de {{sel|Alemaña}} anota un [[penalti]] nos cuartos de final del tornéu frente a {{sel|Bulgaria}}.]] Tres l'arrenunciu de [[Colombia]] pa entamar la [[Copa Mundial de Fútbol de 1986]], [[Brasil]], [[Canadá]], [[Méxicu]] y [[Estaos Xuníos]] presentaron les sos candidatures pa entamar l'eventu. Sicasí, la candidatura d'Estaos Xuníos nun tuvo sofitu internacional, polo que'l gobiernu de dichu país decidió arrenunciar y sofitar al so vecín del sur, que foi [[eleición de la sede de la Copa Mundial de Fútbol#Copa Mundial de Fútbol de 1986|electu]] unánimemente, en cuenta de tener el sofitu de la [[FIFA]] pa ser la sede del eventu de [[1994]], que tenía posibilidá de volver a [[América]]. Estaos Xuníos representó pa la [[FIFA]] un llugar de suma importancia, por cuenta de la so poder económicu. Sicasí, el ''[[soccer]]'' (como ye llamáu'l fútbol en dicha nación) nun yera un deporte popular ya inclusive nin siquier esistía una lliga de fútbol profesional (contrariu al fútbol femenín del que'l país ye'l meyor representante históricu y axudicaríase [[Copa Mundial Femenina de Fútbol de 1991|la primer edición de la Copa Mundial Femenina de Fútbol]] en 1991), dichos factores negativos víense evidentemente reflexaos na ausencia del [[Seleición de fútbol de los Estaos Xuníos|escoyíu d'Estaos Xuníos]] en participaciones mundialistas dende [[Copa Mundial de Fútbol de 1954|1954]] hasta [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|1986]]. Mientres la FIFA sofitó la candidatura de los Estaos Xuníos como una forma d'estender la práutica del deporte nel país, gran parte de la comunidá internacional tuvo en contra de llevar l'eventu más importante del fútbol a un país que nun se practicaba masivamente. [[Marruecos]] y [[Brasil]] presentaron candidatures, pero la del país [[África|africanu]] representó la posibilidá más clara de realizar el tornéu per primer vegada nun continente en que'l fútbol desenvolvíase rápido. Finalmente, y a pesar del refugu ya inconformismu de dellos grupos tradicionalistes, Estaos Xuníos foi [[eleición de la sede de la Copa Mundial de Fútbol#Copa Mundial de Fútbol de 1994|electu]] por 10 votos a favor, siete pa los marroquinos, dos pa Brasil y Chile tornó la so candidatura'l [[4 de xunetu]] de [[1988]]. En siendo dada la sede a los Estaos Xuníos, el gobiernu de dichu país, empezó colos preparativos del eventu y a cumplir a la FIFA la so promesa d'incentivar el fútbol na nación. A pesar de los esfuercios de la [[Federación de Fútbol de los Estaos Xuníos]], ente los que destacaron, fomentar la competitividá de la so seleición nel so papel de anfitriona per mediu de la contratación del entrenador serbiu [[Bora Milutinović]] qu'había empobináu exitosamente a les seleiciones de [[Seleición de fútbol de Méxicu|Méxicu]] y [[Seleición de fútbol de Costa Rica|Costa Rica]] nes Copes Mundiales de [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|1986]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1990|1990]] respeutivamente y con quien se vio un resurdimientu del fútbol d'Estaos Xuníos a principios de la década de 1960 en destacando n'importantes torneos previos, según la creación de la [[Major League Soccer]] en [[1993]], el públicu norteamericanu nun s'interesó pol balompié. Una encuesta del ''[[USA Today]]'' realizada díes antes del entamu de la Copa Mundial informó de que solo un 25% de los ciudadanos d'Estaos Xuníos sabíen de la realización del eventu y que un 15% d'ellos vería un partíu. Los diarios del país criticaron la organización del tornéu: un periódicu dicía ''«Equí'l fútbol ye'l deporte del futuru, y siempres lo será»'', mientres una editorial del ''[[Washington Post]]'' señalaba que ''«el fútbol ye un xuegu que los ciudadanos d'Estaos Xuníos enseñamos a los nuesos neños hasta que son abondo mayores pa faer daqué interesante»''. Tres l'entamu del tornéu, un 10% de les noticies deportives del ''[[New York Times]]'' falaba de la Copa Mundial, ente que un 70% taba dedicáu al [[béisbol]]. Tan solo dos años dempués d'haber consiguíu ser los anfitriones mundialistas, la ciudá d'Estaos Xuníos d'[[Atlanta]] foi electa sede de los Xuegos Olímpicos del Centenariu a realizase en [[Xuegos Olímpicos de 1996|1996]] convirtiéndose nel tercer país n'entamar dos eventos de dicha magnitú nun periodu de dos años (enantes facer [[Méxicu]] y [[Alemaña]]) y muncha prensa deportiva norteamericana tamién tuvo mayormente inclinada a los detalles de la organización de la Olimpiada lo mesmo que de los atletes nacionales con mires a esti eventu nes sos etapes previes de preparación. Inclusive, el partíu inaugural ente Alemaña y Bolivia nun foi tresmitíu por nenguna cadena nacional, que prefirieron cubrir el [[Abiertu de Golf d'Estaos Xuníos]], y mientres tol tornéu l'atención tuvo marcada pol xuiciu a la ex estrella del fútbol americanu [[O.J. Simpson]] pola muerte de la so ex muyer Nicole Brown, apostrando la Copa a segundu planu. Sicasí, tres la histórica victoria de la seleición llocal al combináu de {{Sel|Colombia}} y collo el so históricu pase a octavos de final, el públicu d'Estaos Xuníos empezó a participar del eventu. Una nueva encuesta del ''USA Today'' señalaba que'l 88% de los ciudadanos d'Estaos Xuníos sabía que'l Mundial yera realizáu nos Estaos Xuníos y un 44% del total aseguró que vería siquier un partíu per televisión. Otramiente, creció'l númberu d'espectadores locales nos partíos apostaos a lo llargo del país. El Mundial de 1994 ye'l tornéu con mayor asistencia na historia de la Copa del Mundu, con un promediu de cuasi 69.000 espectadores per partíu. L'asistencia total de cerca de 3,6 millones nel tornéu final, sigue siendo'l más altu na historia del Mundial, a pesar de l'ampliación de la competencia de 24 a 32 equipos (y 52 a 64 partíos) nos torneos siguientes de 1998 d'equí p'arriba. Grecia, Nixeria y Arabia Saudita fixeron les sos primeres apaiciones nes finales; Noruega'l so primera dende 1938, Bolivia dende 1950 y Suiza dende 1966. == Organización == === Sedes === {{AP|Estadiu Mundialista}} Pa la Copa Mundial, estableciéronse 9 sedes a lo llargo del país, ocupando estadios utilizaos principalmente pa la práutica del [[fútbol americanu]], por cuenta de la inesistencia de campos especializaos de ''soccer''. La mayoría estos estadios allugar en [[suburbiu|suburbios]] allugaos cerca de les grandes ciudaes. Por cuenta de que gran parte de la población mundial desconocía l'allugamientu d'estos suburbios, el Comité Organizador llamó a les sedes col nome del [[área metropolitana]] que los contenía. <center> {| {{tablaguapa}} style="text-align:center;" |- ! [[Ficheru:Seal of Chicago, Illinois.svg|25px]] [[Chicago]], Illinois !! [[Ficheru:Seal of Dallas.svg|25px]] [[Dallas]], Texas !! colspan="2" | [[Pasadena (California)|Pasadena]], California<br /><small> (Área de [[Ficheru:Seal of Los Angeles.svg|25px]] Los Angeles)</small> |- | [[Soldier Field]] || [[Estadiu Cotton Bowl|Cotton Bowl]] || colspan=2 | [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] |- | Capacidá: '''63&nbsp;117''' || Capacidá: '''63&nbsp;998''' || colspan=2 | Capacidá: '''91&nbsp;794''' |- | [[Ficheru:Soldier Field Chicago aerial view.jpg|230px|Soldier Field]] | [[Ficheru:Cottonbowldallas.png|260px|Cotton Bowl]] |colspan="2"| [[Ficheru:Rose Bowl Stadium satellite view.png|280px|Rose Bowl]] |- ! [[Pontiac (Michigan)|Pontiac]], Michigan<br /><small>(Área de [[Ficheru:Seal of Detroit (B&W).svg|25px]] Detroit)</small> | colspan=2 rowspan=4 |{{Mapa de llocalización+|Estaos Xuníos|float=center|anchu=550|lugar= {{Mapa de llocalización~|Estaos Xuníos|lat=34.161389|long=-118.1675|label='''[[Pasadena (California)|Pasadena]]''' (Los&nbsp;Ánxeles)|position=right}} {{Mapa de llocalización~|Estaos Xuníos|lat=42.645833|long=-83.255|label='''[[Pontiac (Michigan)|Pontiac]]''' (Detroit)|position=top}} {{Mapa de llocalización~|Estaos Xuníos|lat=37.429167|long=-122.138056|label='''[[Stanford (California)|Stanford]]''' (San&nbsp;Francisco)|position=right}} {{Mapa de llocalización~|Estaos Xuníos|lat=40.812222|long=-74.076944|label='''[[East Rutherford]]''' (Nueva&nbsp;York)|position=bottom}} {{Mapa de llocalización~|Estaos Xuníos|lat=28.539167|long=-81.402778|label='''[[Orlando (Florida)|Orlando]]'''|position=bottom}} {{Mapa de llocalización~|Estaos Xuníos|lat=41.862222|long=-87.616667|label='''[[Chicago]]'''|position=left}} {{Mapa de llocalización~|Estaos Xuníos|lat=32.779722|long=-96.759722|label='''[[Dallas]]'''|position=bottom}} {{Mapa de llocalización~|Estaos Xuníos|lat=42.0927|long=-71.267442|label='''[[Foxborough]]''' (Boston)|position=top}} {{Mapa de llocalización~|Estaos Xuníos|lat=38.889722|long=-76.971667|label='''[[Washington, D.C.]]'''|position=left}} }} ! [[East Rutherford]], Nueva Jersey<br /><small>(Área de [[Ficheru:Seal of New York City.svg|25px]] Nueva York)</small> |- | [[Pontiac Silverdome]] || [[Giants Stadium]] |- | Capacidá: '''77&nbsp;557''' || Capacidá: '''75&nbsp;338''' |- | [[Ficheru:Pontiacdome.png|280px|Rose Bowl]] | [[Ficheru:Giants Stadium aerial.jpg|250px|Giants Stadium]] |- ! [[Foxborough]], Massachusetts<br /><small>(Área de [[Ficheru:Seal of Boston, Massachusetts.svg|25px]] Boston)</small> !! [[Stanford (California)|Stanford]], California<br /><small>(Área de [[Ficheru:SFSEAL.svg|25px]] San Francisco)</small> !! [[Ficheru:Seal of Orlando, Florida.svg|25px]] [[Orlando (Florida)|Orlando]], Florida !! [[Ficheru:Seal of Washington, D.C.svg|25px]] [[Washington, D.C.]] |- | [[Foxboro Stadium]] || [[Stanford Stadium]] || [[Estadiu Citrus Bowl|Citrus Bowl]] || [[Robert F. Kennedy Memorial Stadium]] |- | Capacidá: '''53&nbsp;644''' || Capacidá: '''80&nbsp;906''' || Capacidá: '''61&nbsp;219''' || Capacidá: '''53&nbsp;142''' |- | [[Ficheru:Foxborostade.png|250px|Foxboro Stadium]] | [[Ficheru:Stanford Stadium satellite view.png|250px|Stanford Stadium]] | [[Ficheru:Citrus Bowl aerial view.jpg|250px|Citrus Bowl]] | [[Ficheru:RFK Stadium aerial photo, 1988.JPEG|250px|Robert F. Kennedy Memorial Stadium]] |} </center> === Regles === Los 24 equipos que participaron na fase final se divideron en seis grupos de cuatro equipos cada unu. Dientro de cada grupu enfréntense una vegada ente sigo, pol [[sistema de toos contra toos]]. Según la resultancia de cada partíu otorgar, per primer vegada na Copa del Mundu, tres puntos al ganador, un puntu a cada equipu en casu d'empate, y nengunu al perdedor. El cambéu na puntuación al ganador obedeció al deséu de la FIFA de promover un xuegu más ofensivu. Pasaron a la siguiente ronda los dos equipos de cada grupu meyor asitiaos y los cuatro meyores terceros. L'orde de clasificación determinar teniendo en cuenta los siguientes criterios, n'orde de preferencia: :# El mayor númberu de puntos llograos teniendo en cuenta tolos partíos del grupu :# La mayor [[diferencia de goles]] teniendo en cuenta tolos partíos del grupu :# El mayor númberu de goles a favor anotaos teniendo en cuenta tolos partíos del grupu Si dos o más equipos quedaben igualaos según les pautes anteriores, les sos posiciones van determinar por aciu los siguientes criterios, n'orde de preferencia: :# El mayor númberu de puntos llograos nos partíos ente los equipos en cuestión :# La diferencia de goles teniendo en cuenta los partíos ente los equipos en cuestión :# El mayor númberu de goles a favor anotaos per cada equipu nos partíos apostaos ente los equipos en cuestión :# Sortéu del comité organizador de la Copa Mundial La segunda ronda inclúi toles fases dende los octavos de final hasta la final. Por aciu el sistema d'[[eliminación direuta]] clasificábense los cuatro semifinalistes. Los equipos perdedores de les semifinales xueguen un partíu pol tercer y cuartu puestu, ente que los ganadores apuesten el partíu final, onde'l vencedor llogra la Copa Mundial. Si dempués de los 90 minutos de xuegu'l partíu atópase empatáu xuégase un [[Prórroga#Fútbol|tiempu suplementariu]] de dos etapes de 15 minutos caúna. Si la resultancia sigue empatáu tres esta prórroga, el partíu definir pol procedimientu de [[tiros dende'l puntu penal]]. == Equipos participantes == {{AP|Equipos participantes na Copa Mundial de Fútbol de 1994}} La Copa Mundial tuvo un récor de 144 países inscritos, ente los que destacaben l'ingresu de los nuevos países formaos de la desintegración de países de llarga tradición futbolística como [[Yugoslavia]], [[Checoslovaquia]] y la [[Xunión Soviética]]. Hai de solliñar l'ausencia, y la sorprendente eliminación de dos grandes seleiciones [[UEFA|europees]]: {{sel|Inglaterra}} (siendo esta la so última ausencia) y {{sel|Francia}} (siendo esta la so última ausencia, y tamién el so segundu mundial consecutivu ensin participar). Esta foi la primer vegada, dende 1938, na que nenguna de les asociaciones del [[Reinu Xuníu]] (Inglaterra, Gales, Irlanda del Norte y {{sel|Escocia}}) participó. Tamién foi'l regresu a un Mundial d'[[Seleición de fútbol d'Alemaña|Alemaña]] como seleición única, depués de la disolución (y posterior unificación) de l'[[República Democrática Alemana|Alemaña Democrática]] tres la cayida del [[Muriu de Berlín]] en [[1989]]. En ''cursiva'', los debutantes na [[Copa Mundial de Fútbol]]. {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=72% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !colspan=6|Clasificatorias |- align=center bgcolor=#EBF5FF |width=16.6%|[[Clasificación de CAF pa la Copa Mundial de Fútbol de 1994|CAF]] |width=16.6%|[[Clasificación de AFC pa la Copa Mundial de Fútbol de 1994|AFC]] |width=16.6%|[[Clasificación d'UEFA pa la Copa Mundial de Fútbol de 1994|UEFA]] |width=16.6%|[[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1994|Concacaf]] |width=16.6%|[[Clasificación de OFC pa la Copa Mundial de Fútbol de 1994|OFC]] |width=16.6%|[[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1994|Conmebol]] |} {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=72% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !colspan=7|Equipos participantes |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|GER}} |width=25%|{{selb|BUL}} |width=25%|''{{selb|GRE}}'' |width=25%|{{selb|NOR}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |''{{selb|KSA}}'' |{{selb|CMR}} |{{selb|IRL}} |{{selb|NED}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|ARG}} |{{selb|COL}} |{{selb|ITA}} |{{selb|Rumanía}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|BEL}} |{{selb|KOR}} |{{selb|MAR}} |''{{selb|RUS}}''<ref>Primer participación de [[Rusia]]. Sicasí, esta seleición ye considerada como socesora de la {{Sel|Xunión Soviética|seleición}} de la [[Xunión Soviética]], esistente hasta [[1992]] y que participó n'ocho causes primeramente.</ref> |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|BOL}} |{{selb|ESP}} |{{selb|MEX}} |{{selb|SWE}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|BRA}} |{{selb|USA}} |''{{selb|NGA}}'' |{{selb|SUI}} |} === Sortéu === {{AP|Sortéu de la Copa Mundial de Fútbol de 1994}} La composición de los cuatro bolilleros basar na Clasificación Mundial FIFA (establecíu en 1993) y nes resultaos de los equipos calificaos nos trés Mundiales anteriores. El ranking pre-tornéu de los equipos amosar ente paréntesis. {| {{tablaguapa}} style="width:98%;" |- !width=20%| Bombu 1 (Top 5 + anfitrión) !width=20%| Bombu 2 (Europa 1-6) !width=20%| Bombu 3 (Europa 7-10 + Asia) !width=20%| Bombu 4 (África + resto d'América) |- | {{selb|USA}} {{small|(Anfitrión) (23)}}<br /> {{selb|GER}} {{small|(Campeón 1990) (1)}}<br /> {{selb|ARG}} {{small|(Subcampeón 1990) (8)}}<br /> {{selb|ITA}} {{small|(Terceru 1990) (4)}}<br /> {{selb|BRA}} {{small|(3)}}<br /> {{selb|BEL}} {{small|(27)}} | {{selb|BUL}} {{small|(29)}}<br /> {{selb|ESP}} {{small|(5)}}<br /> {{selb|IRL}} {{small|(14)}}<br /> {{selb|NED}} {{small|(2)}}<br /> {{selb|ROU}} {{small|(7)}}<br /> {{selb|RUS}} {{small|(19)}} | {{selb|GRE}} {{small|(31)}}<br /> {{selb|NOR}} {{small|(6)}}<br /> {{selb|SWE}} {{small|(10)}}<br /> {{selb|SUI}} {{small|(12)}}<br /> {{selb|KOR|variante=1949}} {{small|(37)}}<br /> {{selb|KSA}} {{small|(34)}} | {{selb|CMR}} {{small|(24)}}<br /> {{selb|MAR}} {{small|(28)}}<br /> {{selb|NGA}} {{small|(11)}}<br /> {{selb|BOL}} {{small|(43)}}<br /> {{selb|COL}} {{small|(17)}}<br /> {{selb|MEX}} {{small|(16)}} |} == Resultaos == * ''Los horarios correspuenden a la hora llocal, según la zona horaria de cada partíu: :[[Tiempu del Este]]: EDT ''([[UTC-4]])'' :[[Tiempu estándar del Centru]]: CDT ''([[UTC-5]])'' :[[Tiempu del Pacíficu]]: PDT ''([[UTC-7]])'' '''Lleenda:''' <small>Pts: Puntos; PX: Partíos xugaos; PG: Partíos ganaos; PE: Partíos empataos; PP: Partíos perdíos; GF: Goles a favor; GC: Goles en contra; Dif: Diferencia de goles.</small> === Primer fase === ==== Grupu A ==== {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=45% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Seleición !width=5% | Pts. !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif. |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ROU}}''' |'''6'''||3||2||0||1||5||5||0 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|SUI}}''' |'''4'''||3||1||1||1||5||4||1 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|USA}}''' |'''4'''||3||1||1||1||3||3||0 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|COL}} |'''3'''||3||1||0||2||4||5||-1 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 1:1''' (1:1) |visita = Suiza |paísvisita = Suiza |fecha = [[18 de xunu]] de [[1994]], 11:30 EDT |estadiu = [[Pontiac Silverdome]] |ciudá = [[Detroit]] |asistencia = 73.425 |refe = [[Francisco Lamolina]] ([[Arxentina]]) |goleslocal = [[Eric Wynalda|Wynalda]] {{gol|44}} |golesvisita = [[Georges Bregy|Brégy]] {{gol|39}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3051/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Colombia |paíslocal = Colombia |resultáu = 1:3''' (1:2) |visita = Rumanía |paísvisita = Rumanía |fecha = [[18 de xunu]] de [[1994]], 16:30 PDT |estadiu = [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] |ciudá = [[Los Angeles (California)|Los Angeles]] |asistencia = 91.856 |refe = [[Jamal Al-Sharif]] ([[Siria]]) |goleslocal = [[Adolfo Valencia|Valencia]] {{gol|43}} |golesvisita = [[Florin Răducioiu|Răducioiu]] {{gol|15||89}}<br />[[Gheorghe Hagi|Hagi]] {{gol|34}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3053/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Rumanía |paíslocal = Rumanía |resultáu = 1:4''' (1:1) |visita = Suiza |paísvisita = Suiza |fecha = [[22 de xunu]] de [[1994]], 16:00 EDT |estadiu = [[Pontiac Silverdome]] |ciudá = [[Detroit]] |asistencia = 61.428 |refe = [[Nadj Jouini]] ([[Tunicia]]) |goleslocal = [[Gheorghe Hagi|Hagi]] {{gol|35}} |golesvisita = [[Alain Sutter|Sutter]] {{gol|16}}<br />[[Stéphane Chapuisat|Chapuisat]] {{gol|52}}<br />[[Adrian Knup|Knup]] {{gol|65||72}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3062/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 2:1''' (1:0) |visita = Colombia |paísvisita = Colombia |fecha = [[22 de xunu]] de [[1994]], 16:30 PDT |estadiu = [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] |ciudá = [[Los Angeles (California)|Los Angeles]] |asistencia = 93.689 |refe = [[Fabio Baldes]] ([[Italia]]) |goleslocal = [[Andrés Escobar|Escobar]] {{gol|35|a.g.}}<br />[[Earnie Stewart|Stewart]] {{gol|52}} |golesvisita = [[Adolfo Valencia|Valencia]] {{gol|90}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3063/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Estaos Xuníos |paíslocal = Estaos Xuníos |resultáu = 0:1''' (0:1) |visita = Rumanía |paísvisita = Rumanía |fecha = [[26 de xunu]] de [[1994]], 13:00 PDT |estadiu = [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] |ciudá = [[Los Angeles (California)|Los Angeles]] |asistencia = 93.689 |refe = [[Mario van der Ende]] ([[Países Baxos]]) |golesvisita = [[Dan Petrescu|Petrescu]] {{gol|18}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3073/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Suiza |paíslocal = Suiza |resultáu = 0:2''' (0:1) |visita = Colombia |paísvisita = Colombia |fecha = [[26 de xunu]] de [[1994]], 13:00 PDT |estadiu = [[Stanford Stadium]] |ciudá = [[San Francisco (California)|San Francisco]] |asistencia = 83.401 |refe = [[Peter Mikkelsen]] ([[Dinamarca]]) |golesvisita = [[Hermán Gaviria|Gaviria]] {{gol|44}}<br />[[Harold Lozano|Lozano]] {{gol|90}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3074/report.html#nosticky }} ==== Grupu B ==== {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=45% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Seleición !width=5% | Pts. !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif. |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|BRA}}''' |'''7'''||3||2||1||0||6||1||5 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|SWE}}''' |'''5'''||3||1||2||0||6||4||2 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|RUS}} |'''3'''||3||1||0||2||7||6||1 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|CMR}} |'''1'''||3||0||1||2||3||11||-8 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Camerún |paíslocal = Camerún |resultáu = 2:2''' (1:1) |visita = Suecia |paísvisita = Suecia |fecha = [[19 de xunu]] de [[1994]], 16:30 PDT |estadiu = [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] |ciudá = [[Los Angeles (California)|Los Angeles]] |asistencia = 93.194 |refe = [[Alberto Tejada Noriega]] ([[Perú]]) |goleslocal = [[David Embé|Embé]] {{gol|31}}<br />[[François Omam-Biyik|Omam-Biyik]] {{gol|47}} |golesvisita = [[Roger Ljung|Ljung]] {{gol|8}}<br />[[Martin Dahlin|Dahlin]] {{gol|75}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3056/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 2:0''' (1:0) |visita = Rusia |paísvisita = Rusia |fecha = [[20 de xunu]] de [[1994]], 13:00 PDT |estadiu = [[Stanford Stadium]] |ciudá = [[San Francisco (California)|San Francisco]] |asistencia = 81.061 |refe = [[Lim Kee Chong]] ([[Mauriciu]]) |goleslocal = [[Romário]] {{gol|26}}<br />[[Rayí]] {{gol|52|pen.}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3057/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 3:0''' (1:0) |visita = Camerún |paísvisita = Camerún |fecha = [[24 de xunu]] de [[1994]], 13:00 PDT |estadiu = [[Stanford Stadium]] |ciudá = [[San Francisco (California)|San Francisco]] |asistencia = 83.401 |refe = [[Arturo Brizio Carter]] ([[Méxicu]]) |goleslocal = [[Romário]] {{gol|39}}<br />[[Márcio Santos]] {{gol|66}}<br />[[Bebeto]] {{gol|73}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3067/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Suecia |paíslocal = Suecia |resultáu = 3:1''' (1:1) |visita = Rusia |paísvisita = Rusia |fecha = [[24 de xunu]] de [[1994]], 19:30 EDT |estadiu = [[Pontiac Silverdome]] |ciudá = [[Detroit]] |asistencia = 71.528 |refe = Joël Quiniou ([[Francia]]) |goleslocal = [[Tomas Brolin|Brolin]] {{gol|37|pen.}}<br />[[Martin Dahlin|Dahlin]] {{gol|59||81}} |golesvisita = [[Oleg Salenko|Salenko]] {{gol|4|pen.}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3068/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Rusia |paíslocal = Rusia |resultáu = 6:1''' (3:0) |visita = Camerún |paísvisita = Camerún |fecha = [[28 de xunu]] de [[1994]], 13:00 PDT |estadiu = [[Stanford Stadium]] |ciudá = [[San Francisco (California)|San Francisco]] |asistencia = 74.914 |refe = [[Jamal Al-Sharif]] ([[Siria]]) |goleslocal = [[Oleg Salenko|Salenko]] {{gol|15||41||44|pen.|72||75}}<br />[[Dmitri Rádchenko|Radchenko]] {{gol|81}} |golesvisita = [[Roger Milla|Milla]] {{gol|46}} |sucesu = A los sos 42 años, [[Roger Milla]] convertir nel xugador de mayor edá, en convertir un gol nuna Copa del Mundu.<br />[[Oleg Salenko]] convertir nel primer xugador n'anotar cinco goles nun mesmu partíu d'una Copa del Mundu. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3079/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 1:1''' (0:1) |visita = Suecia |paísvisita = Suecia |fecha = [[28 de xunu]] de [[1994]], 16:00 EDT |estadiu = [[Pontiac Silverdome]] |ciudá = [[Detroit]] |asistencia = 77.217 |refe = [[Sándor Puhl]] ([[Hungría]]) |goleslocal = [[Romário]] {{gol|46}} |golesvisita = [[Kennet Andersson|K. Andersson]] {{gol|23}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3080/report.html#nosticky }} ==== Grupu C ==== {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=45% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Seleición !width=5% | Pts. !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif. |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|GER}}''' |'''7'''||3||2||1||0||5||3||2 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ESP}}''' |'''5'''||3||1||2||0||6||4||2 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|KOR}} |'''2'''||3||0||2||1||4||5||-1 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|BOL}} |'''1'''||3||0||1||2||1||4||-3 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Alemaña |paíslocal = Alemaña |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Bolivia |paísvisita = Bolivia |fecha = [[17 de xunu]] de [[1994]], 14:00 CDT |estadiu = [[Soldier Field]] |ciudá = [[Chicago]] |asistencia = 63.117 |refe = [[Arturo Brizio Carter]] ([[Méxicu]]) |goleslocal = [[Jürgen Klinsmann|Klinsmann]] {{gol|61}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3049/report.html#nosticky }} {{Partíos |local = {{sel|España}} {{bandera|España}} |resultáu = 2:2''' (0:0) |visita = {{bandera|Corea del Sur|1949}} {{sel|Corea del Sur}} |fecha = [[17 de xunu]] de [[1994]], 18:30 CDT |estadiu = [[Estadiu Cotton Bowl]] |ciudá = [[Dallas]] |asistencia = 56.247 |refe = [[Peter Mikkelsen]] ([[Dinamarca]]) |goleslocal = [[Julio Salinas|Salinas]] {{gol|51}}<br />[[Jon Andoni Goikoetxea|Goikoetxea]] {{gol|55}} |golesvisita = [[Hong Myung-bo|M.B. Hong]] {{gol|85}}<br />[[Seo Jung-Woon|J.W. Seo]] {{gol|90}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3050/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Alemaña |paíslocal = Alemaña |resultáu = 1:1''' (0:1) |visita = España |paísvisita = España |fecha = [[21 de xunu]] de [[1994]], 15:00 CDT |estadiu = [[Soldier Field]] |ciudá = [[Chicago]] |asistencia = 63.113 |refe = [[Ernesto Filippi]] ([[Uruguái]]) |goleslocal = [[Jürgen Klinsmann|Klinsmann]] {{gol|48}} |golesvisita = [[Jon Andoni Goikoetxea|Goikoetxea]] {{gol|14}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3060/report.html#nosticky }} {{Partíos |local = {{sel|Corea del Sur}} {{bandera|Corea del Sur|1949}} |resultancia = 0:0 |visita = {{bandera|Bolivia}} {{sel|Bolivia}} |fecha = [[23 de xunu]] de [[1994]], 19:30 EDT |estadiu = [[Foxboro Stadium]] |ciudá = [[Boston]] |asistencia = 54.453 |refe = [[Leslie Mottram]] ([[Escocia]]) |sucesu = Primer y únicu puntu na actualidá de {{sel|Bolivia}}. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3065/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Bolivia |paíslocal = Bolivia |resultáu = 1:3''' (0:1) |visita = España |paísvisita = España |fecha = [[27 de xunu]] de [[1994]], 15:00 CDT |estadiu = [[Soldier Field]] |ciudá = [[Chicago]] |asistencia = 63.089 |refe = [[Rodrigo Badilla]] ([[Costa Rica]]) |goleslocal = [[Erwin Sánchez|Sánchez]] {{gol|67}} |golesvisita = [[Josep Guardiola|Guardiola]] {{gol|19|pen.}}<br />[[José Luis Pérez Caminero|Caminero]] {{gol|66||70}} |sucesu = [[Erwin Sánchez]] convierte l'únicu gol que tien {{sel|Bolivia}} nun Mundial na actualidá. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3075/report.html#nosticky }} {{Partíos |local = {{sel|Alemaña}} {{bandera|Alemaña}} |resultáu = 3:2''' (3:0) |visita = {{bandera|Corea del Sur|1949}} {{sel|Corea del Sur}} |fecha = [[27 de xunu]] de [[1994]], 15:00 CDT |estadiu = [[Estadiu Cotton Bowl]] |ciudá = [[Dallas]] |asistencia = 63.998 |refe = [[Joël Quiniou]] ([[Francia]]) |goleslocal = [[Jürgen Klinsmann|Klinsmann]] {{gol|12||37}}<br />[[Karlheinz Riedle|Riedle]] {{gol|20}} |golesvisita = [[Hwang Sun-hong|S.H. Hwang]] {{gol|52}}<br />[[Hong Myung-bo|M.B. Hong]] {{gol|63}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3076/report.html#nosticky }} ==== Grupu D ==== {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=45% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Seleición !width=5% | Pts. !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif. |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|NGA}}''' |'''6'''||3||2||0||1||6||2||4 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|BUL}}''' |'''6'''||3||2||0||1||6||3||3 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ARG}}''' |'''6'''||3||2||0||1||6||3||3 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|GRE}} |'''0'''||3||0||0||3||0||10||-10 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Arxentina |paíslocal = Arxentina |resultáu = 4:0''' (2:0) |visita = Grecia |paísvisita = Grecia |fecha = [[21 de xunu]] de [[1994]], 12:30 EDT |estadiu = [[Foxboro Stadium]] |ciudá = [[Boston]] |asistencia = 54.456 |refe = [[Arturo Angeles]] ([[Estaos Xuníos]]) |goleslocal = [[Gabriel Batistuta|Batistuta]] {{gol|2||44||89|pen.}}<br />[[Diego Armando Maradona|Maradona]] {{gol|60}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3059/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Nixeria |paíslocal = Nixeria |resultáu = 3:0''' (2:0) |visita = Bulgaria |paísvisita = Bulgaria |fecha = [[21 de xunu]] de [[1994]], 18:30 CDT |estadiu = [[Estadiu Cotton Bowl]] |ciudá = [[Dallas]] |asistencia = 44.132 |refe = [[Rodrigo Badilla]] ([[Costa Rica]]) |goleslocal = [[Rashidi Yekini|Yekini]] {{gol|21}}<br />[[Daniel Amokachi|Amokachi]] {{gol|43}}<br />[[Emmanuel Amunike|Amunike]] {{gol|55}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3061/report.html#nosticky |sucesu=[[Rashidi Yekini]] anota'l primer gol de {{sel|Nixeria}} en Mundiales. <br/>Primer victoria de {{sel|Nixeria}} en Mundiales.}} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Arxentina |paíslocal = Arxentina |resultáu = 2:1''' (2:1) |visita = Nixeria |paísvisita = Nixeria |fecha = [[25 de xunu]] de [[1994]], 16:00 EDT |estadiu = [[Foxboro Stadium]] |ciudá = [[Boston]] |asistencia = 54.453 |refe = [[Bo Karlsson]] ([[Suecia]]) |goleslocal = [[Claudio Caniggia|Caniggia]] {{gol|21||28}} |golesvisita = [[Samson Siasia|Siasia]] {{gol|8}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3071/report.html#nosticky |sucesu=[[Diego Armando Maradona|Diego Maradona]] ye acompañáu pal control anti doping, retirándose del campu de xuegu, acompañáu d'una mozu que lu lleva de la mano p'asistir al control.<br />[[Claudio Caniggia]] convirtió'l gol 1500 na historia de les Copes Mundiales.}} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Bulgaria |paíslocal = Bulgaria |resultáu = 4:0''' (1:0) |visita = Grecia |paísvisita = Grecia |fecha = [[26 de xunu]] de [[1994]], 11:30 CDT |estadiu = [[Soldier Field]] |ciudá = [[Chicago]] |asistencia = 63.130 |refe = [[Ali Bujsaim]] ([[Emiratos Árabes Xuníos]]) |goleslocal = [[Hristo Stoitchkov|Stoitchkov]] {{gol|5|pen.|55|pen.}}<br />[[Iordan Letchkov|Letchkov]] {{gol|65}}<br />[[Daniel Borimirov|Borimirov]] {{gol|90}} |sucesu = Primer victoria de {{sel|Bulgaria}} en Mundiales. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3072/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Grecia |paíslocal = Grecia |resultáu = 0:2''' (0:1) |visita = Nixeria |paísvisita = Nixeria |fecha = [[30 de xunu]] de [[1994]], 19:30 EDT |estadiu = [[Foxboro Stadium]] |ciudá = [[Boston]] |asistencia = 53.001 |refe = [[Leslie Mottram]] ([[Escocia]]) |golesvisita = [[Finidi George|Finidi]] {{gol|45}}<br />[[Daniel Amokachi|Amokachi]] {{gol|90}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3083/report.html#nosticky |sucesu=Primer clasificación de {{sel|Nixeria}} a una segunda fase d'un Mundial.}} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Arxentina |paíslocal = Arxentina |resultáu = 0:2''' (0:0) |visita = Bulgaria |paísvisita = Bulgaria |fecha = [[30 de xunu]] de [[1994]], 18:30 CDT |estadiu = [[Estadiu Cotton Bowl]] |ciudá = [[Dallas]] |asistencia = 63.998 |refe = [[Nadj Jouini]] ([[Tunicia]]) |golesvisita = [[Hristo Stoitchkov|Stoitchkov]] {{gol|61}}<br />[[Nasko Sirakov|Sirakov]] {{gol|90}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3084/report.html#nosticky }} ==== Grupu E ==== {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=45% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Seleición !width=5% | Pts. !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif. |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|MEX}}''' |'''4'''||3||1||1||1||3||3||0 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|IRL}}''' |'''4'''||3||1||1||1||2||2||0 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ITA}}''' |'''4'''||3||1|||1||1||2||2||0 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|NOR}} |'''4'''||3||1||1||1||1||1||0 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Italia |paíslocal = Italia |resultáu = 0:1''' (0:1) |visita = Irlanda |paísvisita = Irlanda |fecha = [[18 de xunu]] de [[1994]], 16:00 EDT |estadiu = [[Giants Stadium]] |ciudá = [[Nueva York]] |asistencia = 75.338 |refe = [[Mario van der Ende]] ([[Países Baxos]]) |golesvisita = [[Ray Houghton|Houghton]] {{gol|11}} |sucesu = Primer victoria de {{sel|Irlanda}} en Mundiales. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3052/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Noruega |paíslocal = Noruega |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Méxicu |paísvisita = Méxicu |fecha = [[19 de xunu]] de [[1994]], 16:00 EDT |estadiu = [[Robert F. Kennedy Memorial Stadium|RFK Memorial Stadium]] |ciudá = [[Washington D. C.|Washington]] |asistencia = 52.395 |refe = [[Sándor Puhl]] ([[Hungría]]) |goleslocal = [[Kjetil Rekdal|Rekdal]] {{gol|84}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3055/report.html#nosticky |sucesu=Primer victoria de {{sel|Noruega}} en Mundiales.}} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Italia |paíslocal = Italia |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Noruega |paísvisita = Noruega |fecha = [[23 de xunu]] de [[1994]], 16:00 EDT |estadiu = [[Giants Stadium]] |ciudá = [[Nueva York]] |asistencia = 74.624 |refe = [[Helmut Krug]] ([[Alemaña]]) |goleslocal = [[Dino Baggio|D. Baggio]] {{gol|69}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3064/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Méxicu |paíslocal = Méxicu |resultáu = 2:1''' (1:0) |visita = Irlanda |paísvisita = Irlanda |fecha = [[24 de xunu]] de [[1994]], 12:30 EDT |estadiu = [[Estadiu Citrus Bowl|Citrus Bowl]] |ciudá = [[Orlando (Florida)|Orlando]] |asistencia = 60.790 |refe = [[Kurt Röthlisberger]] ([[Suiza]]) |goleslocal = [[Luis García Postigo|García]] {{gol|42||65}} |golesvisita = [[John Aldridge|Aldridge]] {{gol|84}} | |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3066/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Irlanda |paíslocal = Irlanda |resultáu = 0:0 |visita = Noruega |paísvisita = Noruega |fecha = [[28 de xunu]] de [[1994]], 12:30 EDT |estadiu = [[Giants Stadium]] |ciudá = [[Nueva York]] |asistencia = 72.404 |refe = [[José Torres Cadena]] ([[Colombia]]) |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3077/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Italia |paíslocal = Italia |resultáu = 1:1''' (0:0) |visita = Méxicu |paísvisita = Méxicu |fecha = [[28 de xunu]] de [[1994]], 12:30 EDT |estadiu = [[Robert F. Kennedy Memorial Stadium|RFK Memorial Stadium]] |ciudá = [[Washington D. C.|Washington]] |asistencia = 52.535 |refe = [[Francisco Lamolina]] ([[Arxentina]]) |goleslocal = [[Daniele Massaro|Massaro]] {{gol|48}} |golesvisita = [[Marcelino Bernal|Bernal]] {{gol|57}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3078/report.html#nosticky }} ==== Grupu F ==== {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=45% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Seleición !width=5% | Pts. !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif. |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|NED}}''' |'''6'''||3||2||0||1||4||3||1 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|KSA}}''' |'''6'''||3||2||0||1||4||3||1 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|BEL}}''' |'''6'''||3||2||0||1||2||1||1 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|MAR}} |'''0'''||3||0||0||3||2||5||-3 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Bélxica |paíslocal = Bélxica |resultáu = 1:0''' (1:0) |visita = Marruecos |paísvisita = Marruecos |fecha = [[19 de xunu]] de [[1994]], 12:30 EDT |estadiu = [[Estadiu Citrus Bowl|Citrus Bowl]] |ciudá = [[Orlando (Florida)|Orlando]] |asistencia = 61.219 |refe = [[José Torres Cadena]] ([[Colombia]]) |goleslocal = [[Marc Degryse|Degryse]] {{gol|11}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3054/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Países Baxos |paíslocal = Países Baxos |resultáu = 2:1''' (0:1) |visita = Arabia Saudita |paísvisita = Arabia Saudita |fecha = [[20 de xunu]] de [[1994]], 19:30 EDT |estadiu = [[Robert F. Kennedy Memorial Stadium|RFK Memorial Stadium]] |ciudá = [[Washington D. C.|Washington]] |asistencia = 50.535 |refe = [[Manuel Díaz Vega]] ([[España]]) |goleslocal = [[Wim Jonk|Jonk]] {{gol|50}}<br />[[Gaston Taument|Taument]] {{gol|86}} |golesvisita = [[Fuad Amin|Amin]] {{gol|18}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3058/report.html#nosticky |sucesu=[[Fuad Amin]] marcó'l primer gol de {{sel|Arabia Saudita}} en Mundiales.}} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Bélxica |paíslocal = Bélxica |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Países Baxos |paísvisita = Países Baxos |fecha = [[25 de xunu]] de [[1994]], 12:30 EDT |estadiu = [[Estadiu Citrus Bowl|Citrus Bowl]] |ciudá = [[Orlando (Florida)|Orlando]] |asistencia = 62.387 |refe = [[Renato Marsiglia]] ([[Brasil]]) |goleslocal = [[Philippe Albert|Albert]] {{gol|65}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3069/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Arabia Saudita |paíslocal = Arabia Saudita |resultancia = 2:1''' (2:1) |visita = Marruecos |paísvisita = Marruecos |fecha = [[25 de xunu]] de [[1994]], 12:30 EDT |estadiu = [[Giants Stadium]] |ciudá = [[Nueva York]] |asistencia = 76.322 |refe = [[Philip Don]] ([[Inglaterra]]) |goleslocal = [[Sami Al Jaber|Al Jaber]] {{gol|7|pen.}}<br />[[Fuad Amin|Amin]] {{gol|45}} |golesvisita = [[Mohammed Chaouch|Chaouch]] {{gol|26}} |sucesu = Primer enfrentamientu ente dos países árabes nun Mundial.<br />Primer victoria de {{sel|Arabia Saudita}} en Mundiales. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3070/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Marruecos |paíslocal = Marruecos |resultáu = 1:2''' (0:1) |visita = Países Baxos |paísvisita = Países Baxos |fecha = [[29 de xunu]] de [[1994]], 12:30 EDT |estadiu = [[Estadiu Citrus Bowl|Citrus Bowl]] |ciudá = [[Orlando (Florida)|Orlando]] |asistencia = 60.578 |refe = [[Alberto Tejada Noriega]] ([[Perú]]) |goleslocal = [[Hassan Nader|Nader]] {{gol|47}} |golesvisita = [[Dennis Bergkamp|Bergkamp]] {{gol|43}}<br />[[Bryan Roy|Roy]] {{gol|77}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3081/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Bélxica |paíslocal = Bélxica |resultáu = 0:1''' (0:1) |visita = Arabia Saudita |paísvisita = Arabia Saudita |fecha = [[29 de xunu]] de [[1994]], 12:30 EDT |estadiu = [[Robert F. Kennedy Memorial Stadium|RFK Memorial Stadium]] |ciudá = [[Washington D. C.|Washington]] |asistencia = 52.959 |refe = [[Hellmut Krug]] ([[Alemaña]]) |golesvisita = [[Saeed Al-Owairan|Owairan]] {{gol|5}} |sucesu = Primer clasificación de {{sel|Arabia Saudita}} a una segunda fase d'un Mundial. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=337/match=3082/report.html#nosticky }} ==== Meyores terceros ==== Los cuatro meyores equipos d'estos seis determinar de la siguiente manera: * Mayor númberu de puntos llograos en tolos partíos de grupu; * Diferencia de goles en tolos partíos de grupu; * Mayor númberu de goles marcaos en tolos partíos de grupu; * Sortéu per parte de la comisión organizadora de la FIFA. <br /> {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=45% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=45% | Seleición !width=8% | Grupu !width=5% | Pts. !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif. |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ARG}} |'''D''' |'''6'''||3||2||0||1||6||3||3 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|BEL}} |'''F''' |'''6'''||3||2||0||1||2||1||1 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|USA}} |'''A''' |'''4'''||3||1||1||1||3||3||0 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ITA}} |'''E''' |'''4'''||3||1||1||1||2||2||0 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|RUS}} |'''B''' |'''3'''||3||1||0||2||7||6||1 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|KOR|variante=1949}} |'''C''' |'''2'''||3||0||2||1||4||5||-1 |} Los axugamientos de los octavos de final fueron definíos de la siguiente manera: * '''Partíu 1''': 2.° del grupu A v 2.° del grupu C * '''Partíu 2''': 1.° del grupu D v 3.° del grupu B/E/F * '''Partíu 3''': 1.° del grupu B v 3.° del grupu A/C/D * '''Partíu 4''': 1.° del grupu F v 2.° del grupu E * '''Partíu 5''': 1.° del grupu C v 3.° del grupu A/B/F * '''Partíu 6''': 1.° del grupu E v 2.° del grupu D * '''Partíu 7''': 1.° del grupu A v 3.° del grupu C/D/E * '''Partíu 8''': 2.° del grupu B v 2.° del grupu F Los axugamientos de los partíos 2, 3, 5 y 7 dependen de quien sían los terceros llugares que se clasifiquen a los octavos de final. La siguiente tabla amuesa les distintes opciones pa definir a los rivales de los ganadores de los grupos A, B, C y D. {{cuadru color|#CCFFCC}} – Combinación que se dio nesta edición. {| class=wikitable width=90% !width=20%|Si los 4 meyores terceros son de los grupos: !width=20%|El 1.° del grupu A xuega con: !width=20%|El 1.° del grupu B xuega con: !width=20%|El 1.° del grupu C xuega con: !width=20%|El 1.° del grupu D xuega con: |- |A, B, C y D||3.° del grupu C||3.° del grupu D||3.° del grupu A||3.° del grupu B |- |A, B, C y E||3.° del grupu C||3.° del grupu A||3.° del grupu B||3.° del grupu E |- |A, B, C y F||3.° del grupu C||3.° del grupu A||3.° del grupu B||3.° del grupu F |- |A, B, D y E||3.° del grupu D||3.° del grupu A||3.° del grupu B||3.° del grupu E |- |A, B, D y F||3.° del grupu D||3.° del grupu A||3.° del grupu B||3.° del grupu F |- |A, B, E y F||3.° del grupu E||3.° del grupu A||3.° del grupu B||3.° del grupu F |- |A, C, D y E||3.° del grupu C||3.° del grupu D||3.° del grupu A||3.° del grupu E |- |A, C, D y F||3.° del grupu C||3.° del grupu D||3.° del grupu A||3.° del grupu F |- |A, C, E y F||3.° del grupu C||3.° del grupu A||3.° del grupu F||3.° del grupu E |-bgcolor=CCFFCC |A, D, E y F||3.° del grupu D||3.° del grupu A||3.° del grupu F||3.° del grupu E |- |B, C, D y E||3.° del grupu C||3.° del grupu D||3.° del grupu B||3.° del grupu E |- |B, C, D y F||3.° del grupu C||3.° del grupu D||3.° del grupu B||3.° del grupu F |- |B, C, E y F||3.° del grupu E||3.° del grupu C||3.° del grupu B||3.° del grupu F |- |B, D, E y F||3.° del grupu E||3.° del grupu D||3.° del grupu B||3.° del grupu F |- |C, D, E y F||3.° del grupu C||3.° del grupu D||3.° del grupu F||3.° del grupu E |} === Segunda fase === {{Copa de 16 |fondu=#EBF5FF |fondu2=#006699 |cantu2=#8f8f8f; color:white <!--Feches--> |octavos=[[2 de xunetu|2]] al [[5 de xunetu]] de [[1994]] |cuartos=[[9 de xunetu|9]] y [[10 de xunetu]] de [[1994]] |semifinal=[[13 de xunetu]] de [[1994]] |final=[[17 de xunetu]] de [[1994]] <!--Equipu 1/resultancia 1/Equipu 2/resultancia 2 --> <!--Octavos de final--> |'''{{selb|ROU}}'''|'''3'''|{{selb|ARG}}|2 |{{selb|KSA}}|1|'''{{selb|SWE}}'''|'''3''' |'''{{selb|NED}}'''|'''2'''|{{selb|IRL}}|0 |'''{{selb|BRA}}'''|'''1'''|{{selb|USA}}|0 |{{selb|MEX}}|1&nbsp;{{small|(1)}}|'''{{selb|BUL}}''' <small>([[Tiros dende'l puntu penal|p]])</small>|'''1&nbsp;{{small|(3)}}''' |'''{{selb|GER}}'''|'''3'''|{{selb|BEL}}|2 |'''{{selb|ESP}}'''|'''3'''|{{selb|SUI}}|0 |{{selb|NGA}}|1|'''{{selb|ITA}}''' <small>([[Prórroga|t.s.]])</small>|'''2''' <!--Cuartos de final--> |{{selb|ROU}}|2&nbsp;{{small|(4)}}|'''{{selb|SWE}}''' <small>([[Tiros dende'l puntu penal|p]])</small>|'''2&nbsp;{{small|(5)}}''' |{{selb|NED}}|2|'''{{selb|BRA}}'''|'''3''' |'''{{selb|BUL}}'''|'''2'''|{{selb|GER}}|1 |{{selb|ESP}}|1|'''{{selb|ITA}}'''|'''2''' <!--Semifinal--> |{{selb|SWE}}|0|'''{{selb|BRA}}'''|'''1''' |{{selb|BUL}}|1|'''{{selb|ITA}}'''|'''2''' <!--Final--> |'''{{selb|BRA}}''' <small>([[Tiros dende'l puntu penal|p]])</small>|'''0&nbsp;{{small|(3)}}'''|{{selb|ITA}}|0&nbsp;{{small|(2)}} }} ==== Octavos de final ==== {{Partíos |deporte = fútbol |local = Alemaña |paíslocal = Alemaña |resultáu = 3:2''' (3:1) |visita = Bélxica |paísvisita = Bélxica |fecha = [[2 de xunetu]] de [[1994]], 12:00 CDT |estadiu = [[Soldier Field]] |ciudá = [[Chicago]] |asistencia = 60.246 |refe = [[Kurt Röthlisberger]] ([[Suiza]]) |goleslocal = [[Rudi Völler|Völler]] {{gol|6||40}}<br />[[Jürgen Klinsmann|Klinsmann]] {{gol|11}} |golesvisita = [[Georges Grun|Grun]] {{gol|8}}<br />[[Philippe Albert|Albert]] {{gol|90}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=338/match=3085/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol | |local = España |paíslocal = España |resultáu = 3:0''' (1:0) |visita = Suiza |paísvisita = Suiza |fecha = [[2 de xunetu]] de [[1994]], 16:30 EDT |estadiu = [[Robert F. Kennedy Memorial Stadium|RFK Memorial Stadium]] |ciudá = [[Washington D. C.|Washington]] |asistencia = 53.121 |refe = [[Mario van der Ende]] ([[Países Baxos]]) |goleslocal = [[Fernando Fierro|Fierro]] {{gol|15}}<br />[[Luis Enrique Martínez García|Luis Enrique]] {{gol|74}}<br />[[Txiki Begiristain|Begiristain]] {{gol|86|pen.}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=338/match=3086/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Arabia Saudita |paíslocal = Arabia Saudita |resultancia = 1:3''' (0:1) |visita = Suecia |paísvisita = Suecia |fecha = [[3 de xunetu]] de [[1994]], 12:00 CDT |estadiu = [[Estadiu Cotton Bowl]] |ciudá = [[Dallas]] |asistencia = 60.277 |refe = [[Renato Marsiglia]] ([[Brasil]]) |goleslocal = [[Fahad Al-Ghesheyan|Al-Ghesheyan]] {{gol|85}} |golesvisita = [[Martin Dahlin|Dahlin]] {{gol|6}}<br />[[Kennet Andersson|K. Andersson]] {{gol|51||88}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=338/match=3087/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Rumanía |paíslocal = Rumanía |resultáu = 3:2''' (2:1) |visita = Arxentina |paísvisita = Arxentina |fecha = [[3 de xunetu]] de [[1994]], 13:30 PDT |estadiu = [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] |ciudá = [[Los Angeles (California)|Los Angeles]] |asistencia = 90.469 |refe = [[Pierluigi Pairetto]] ([[Italia]]) |goleslocal = [[Ilie Dumitrescu|Dumitrescu]] {{gol|11||18}}<br />[[Gheorghe Hagi|Hagi]] {{gol|58}} |golesvisita = [[Gabriel Batistuta|Batistuta]] {{gol|16|pen.}}<br />[[Abel Balbo|Balbo]] {{gol|75}} |sucesu = Primer clasificación de {{sel|Rumanía}} a Cuartos de final d'un Mundial. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=338/match=3088/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Países Baxos |paíslocal = Países Baxos |resultáu = 2:0''' (2:0) |visita = Irlanda |paísvisita = Irlanda |fecha = [[4 de xunetu]] de [[1994]], 12:00 EDT |estadiu = [[Estadiu Citrus Bowl|Citrus Bowl]] |ciudá = [[Orlando (Florida)|Orlando]] |asistencia = 61.355 |refe = [[Peter Mikkelsen]] ([[Dinamarca]]) |goleslocal = [[Dennis Bergkamp|Bergkamp]] {{gol|11}}<br />[[Wim Jonk|Jonk]] {{gol|41}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=338/match=3089/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Estaos Xuníos |paísvisita = Estaos Xuníos |fecha = [[4 de xunetu]] de [[1994]], 12:30 PDT |estadiu = [[Stanford Stadium]] |ciudá = [[San Francisco (California)|San Francisco]] |asistencia = 84.147 |refe = [[Joël Quiniou]] ([[Francia]]) |goleslocal = [[Bebeto]] {{gol|72}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=338/match=3090/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Nixeria |paíslocal = Nixeria |resultáu = 1:2''' (1:1, 1:0) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[5 de xunetu]] de [[1994]], 13:00 EDT |estadiu = [[Foxboro Stadium]] |ciudá = [[Boston]] |asistencia = 54.367 |refe = [[Arturo Brizio Carter]] ([[Méxicu]]) |goleslocal = [[Emmanuel Amunike|Amunike]] {{gol|25}} |golesvisita = [[Roberto Baggio|R. Baggio]] {{gol|88||100|pen.}} |prórroga = sí |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=338/match=3091/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Méxicu |paíslocal = Méxicu |resultáu = 1:1''' (1:1, 1:1) |visita = Bulgaria |paísvisita = Bulgaria |fecha = [[5 de xunetu]] de [[1994]], 16:30 EDT |estadiu = [[Giants Stadium]] |ciudá = [[Nueva York]] |asistencia = 71.030 |refe = [[Jamal Al Sharif]] ([[Siria]]) |goleslocal = [[Alberto García Aspe|García Aspe]] {{gol|18|pen.}} |golesvisita = [[Hristo Stoichkov|Stoichkov]] {{gol|6}} |sucesu = Primer clasificación de {{sel|Bulgaria}} a Cuartos de final d'un Mundial. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=338/match=3092/report.html#nosticky |prórroga = sí |penaltis1 = [[Alberto García Aspe|García Aspe]] {{penfallo|Esviáu}}<br />[[Marcelino Bernal|Bernal]] {{penfallo|Atayáu}}<br />[[Jorge Rodríguez Esquivel|Rodríguez]] {{penfallo|Atayáu}}<br />[[Claudio Suárez|Suárez]] {{pengol}} |penaltis2 = {{penfallo|Atayáu}} [[Krassimir Balakov|Balakov]]<br />{{pengol}} [[Bontcho Guenchev|Guenchev]]<br />{{pengol}} [[Daniel Borimirov|Borimirov]]<br />{{pengol}} [[Iordan Letchkov|Letchkov]] |resultáu penaltis = 1:3 }} ==== Cuartos de final ==== {{Partíos |deporte = fútbol |local = Italia |paíslocal = Italia |resultáu = 2:1''' (1:0) |visita = España |paísvisita = España |fecha = [[9 de xunetu]] de [[1994]], 12:00 EDT |estadiu = [[Foxboro Stadium]] |ciudá = [[Boston]] |asistencia = 53.400 |refe = [[Sándor Puhl]] ([[Hungría]]) |goleslocal = [[Dino Baggio|D. Baggio]] {{gol|25}}<br />[[Roberto Baggio|R. Baggio]] {{gol|87}} |golesvisita = [[José Luis Pérez Caminero|Caminero]] {{gol|58}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=796/match=3097/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Países Baxos |paíslocal = Países Baxos |resultáu = 2:3''' (0:0) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = [[9 de xunetu]] de [[1994]], 14:30 CDT |estadiu = [[Estadiu Cotton Bowl]] |ciudá = [[Dallas]] |asistencia = 63.500 |refe = [[Rodrigo Badilla]] ([[Costa Rica]]) |goleslocal = [[Dennis Bergkamp|Bergkamp]] {{gol|64}}<br />[[Aron Winter|Winter]] {{gol|76}} |golesvisita = [[Romário]] {{gol|53}}<br />[[Bebeto]] {{gol|63}}<br />[[Branco]] {{gol|81}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=796/match=3098/report.html#nosticky }} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol | |local = Bulgaria |paíslocal = Bulgaria |resultáu = 2:1''' (0:0) |visita = Alemaña |paísvisita = Alemaña |fecha = [[10 de xunetu]] de [[1994]], 12:00 EDT |estadiu = [[Giants Stadium]] |ciudá = [[Nueva York]] |asistencia = 72.000 |refe = [[Jose Torres Cadena]] ([[Colombia]]) |goleslocal = [[Hristo Stoichkov|Stoichkov]] {{gol|75}}<br />[[Iordan Letchkov|Letchkov]] {{gol|78}} |golesvisita = [[Lothar Matthäus|Matthäus]] {{gol|47|pen.}} |sucesu = Primer clasificación de {{sel|Bulgaria}} a una Semifinal d'un Mundial. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=796/match=3096/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Rumanía |paíslocal = Rumanía |resultáu = 2:2''' (1:1, 0:0) |visita = Suecia |paísvisita = Suecia |fecha = [[10 de xunetu]] de [[1994]], 12:30 PDT |estadiu = [[Stanford Stadium]] |ciudá = [[San Francisco (California)|San Francisco]] |asistencia = 83.500 |refe = [[Philip Don]] ([[Inglaterra]]) |goleslocal = [[Florin Răducioiu|Răducioiu]] {{gol|88||101}} |golesvisita = [[Tomas Brolin|Brolin]] {{gol|78}}<br />[[Kennet Andersson|K. Andersson]] {{gol|115}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=796/match=3095/report.html#nosticky |prórroga = sí |penaltis1 = [[Florin Răducioiu|Răducioiu]] {{pengol}}<br />[[Gheorghe Hagi|Hagi]] {{pengol}}<br />[[Ioan Lupescu|Lupescu]] {{pengol}}<br />[[Dan Petrescu|Petrescu]] {{penfallo|Atayáu}}<br />[[Ilie Dumitrescu|Dumitrescu]] {{pengol}}<br />[[Miodrag Belodedici|Belodedici]] {{penfallo|Atayáu}} |penaltis2 = {{penfallo|Esviáu}} [[Hakan Mild|Mild]]<br />{{pengol}} [[Kennet Andersson|K. Andersson]]<br />{{pengol}} [[Tomas Brolin|Brolin]]<br />{{pengol}} [[Klas Ingesson|Ingesson]]<br />{{pengol}} [[Roland Nilsson|Nilsson]]<br />{{pengol}} [[Henrik Larsson|Larsson]] |resultáu penaltis = 4:5 }} ==== Semifinales ==== {{Partíos |deporte = fútbol |local = Bulgaria |paíslocal = Bulgaria |resultáu = 1:2''' (1:2) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[13 de xunetu]] de [[1994]], 16:00 EDT |estadiu = [[Giants Stadium]] |ciudá = [[Nueva York]] |asistencia = 74.110 |refe = [[Joël Quiniou]] ([[Francia]]) |goleslocal = [[Hristo Stoichkov|Stoichkov]] {{gol|44|pen.}} |golesvisita = [[Roberto Baggio|R. Baggio]] {{gol|20||25}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=3461/match=3100/report.html#nosticky }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Suecia |paíslocal = Suecia |resultáu = 0:1''' (0:0) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = [[13 de xunetu]] de [[1994]], 16:30 PDT |estadiu = [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] |ciudá = [[Los Angeles (California)|Los Angeles]] |asistencia = 91.856 |refe = [[José Torres Cadena]] ([[Colombia]]) |golesvisita = [[Romário]] {{gol|80}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=3461/match=3099/report.html#nosticky }} ==== Tercer llugar ==== {{Partíos |deporte = fútbol |local = Suecia |paíslocal = Suecia |resultáu = 4:0''' (4:0) |visita = Bulgaria |paísvisita = Bulgaria |fecha = [[16 de xunetu]] de [[1994]], 12:30 PDT |estadiu = [[Estadiu Rose Bowl]] |ciudá = [[Los Angeles]] |asistencia = 91.500 |refe = [[Ali Bujsaim]] ([[Emiratos Árabes Xuníos]]) |goleslocal = [[Tomas Brolin|Brolin]] {{gol|8}}<br />[[Hakan Mild|Mild]] {{gol|30}}<br />[[Henrik Larsson|Larsson]] {{gol|37}}<br />[[Kennet Andersson|Andersson]] {{gol|40}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=3460/match=3103/report.html#nosticky }} ==== Final ==== {{AP|Final de la Copa Mundial de Fútbol de 1994}} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 0:0 |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[17 de xunetu]] de [[1994]] 12:30 |estadiu = [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] |ciudá = [[Los Angeles (California)|Los Angeles]] |asistencia = 94.194 |refe = {{bandera|HUN}} [[Sándor Puhl]] |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=3459/match=3104/report.html#nosticky |prórroga = sí |penaltis1 = [[Márcio Santos]] {{penfallo|Atayáu}}<br />[[Romário]] {{pengol}}<br />[[Branco]] {{pengol}}<br />[[Dunga]] {{pengol}} |penaltis2 = {{penfallo|Esviáu}} [[Franco Baresi|Baresi]]<br />{{pengol}} [[Demetrio Albertini|Albertini]]<br />{{pengol}} [[Alberigo Evani|Evani]]<br />{{penfallo|Atayáu}} [[Daniele Massaro|Massaro]]<br />{{penfallo|Esviáu}} [[Roberto Baggio|R. Baggio]] |resultáu penaltis = 3:2 |sucesu = Primer final que termina n'empate y que se define nos penales.<br/> Primer final que termina ensin goles. }} <br /> {| cellspacing=0 width=100% |- | align="center" |<br /> |- |align=center|<br />{{bandera|Brasil|tamañu=60px}} |- |align=center|'''Campeón<br />{{Sel|Brasil}}''' |- |align=center|'''Cuartu títulu''' |} == Estadístiques finales == {| align=center cellpadding="4" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50% colspan=2|Equipu !width=5%|Pts !width=5%|PX !width=5%|PG !width=5%|PE !width=5%|PP !width=5%|GF !width=5%|GC !width=5%|Dif !width=10%|Rend |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''1 |align=left|{{selb|BRA}} |'''17'''||7||5||2||0||11||3||8||81,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''2 |align=left|{{selb|ITA}} |'''14'''||7||4||2||1||8||5||3||66,7% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- style="border-top:1px solid #222;" align=center |'''3 |align=left|{{selb|SWE}} |'''12'''||7||3||3||1||15||8||7||57,1% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''4 |align=left|{{selb|BUL}} |'''10'''||7||3||1||3||10||11||-1||47,6% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- style="border-top:1px solid #222;" align=center |'''5 |align=left|{{selb|GER}} |'''10'''||5||3||1||1||9||7||2||66,7% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''6 |align=left|{{selb|ROU}} |'''10'''||5||3||1||1||10||9||1||66,7% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''7 |align=left|{{selb|NED}} |'''9'''||5||3||0||2||8||6||2||60,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''8 |align=left|{{selb|ESP}} |'''8'''||5||2||2||1||10||6||4||53,3% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- style="border-top:1px solid #222;" align=center |'''9 |align=left|{{selb|NGA}} |'''6'''||4||2||0||2||7||4||3||50,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''10 |align=left|{{selb|ARG}} |'''6'''||4||2||0||2||8||6||2||50,0% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''11 |align=left|{{selb|BEL}} |'''6'''||4||2||0||2||4||4||0||50,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''12 |align=left|{{selb|KSA}} |'''6'''||4||2||0||2||5||6||-1||50,0% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''13 |align=left|{{selb|MEX}} |'''5'''||4||1||2||1||4||4||0||41,7% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''14 |align=left|{{selb|USA}} |'''4'''||4||1||1||2||3||4||-1||33,3% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''15 |align=left|{{selb|SUI}} |'''4'''||4||1||1||2||5||7||-2||33,3% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''16 |align=left|{{selb|IRL}} |'''4'''||4||1||1||2||2||4||-2||33,3% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- style="border-top:1px solid #222;" align=center |'''17 |align=left|{{selb|NOR}} |'''4'''||3||1||1||1||1||1||0||44,4% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''18 |align=left|{{selb|RUS}} |'''3'''||3||1||0||2||7||6||+1||33,3% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''19 |align=left|{{selb|COL}} |'''3'''||3||1||0||2||4||5||-1||33,3% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''20 |align=left|{{selb|KOR|variante=1949}} |'''2'''||3||0||2||1||4||5||-1||22,2% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''21 |align=left|{{selb|BOL}} |'''1'''||3||0||1||2||1||4||-3||11,1% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''22 |align=left|{{selb|CMR}} |'''1'''||3||0||1||2||3||11||-8||11,1% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''23 |align=left|{{selb|MAR}} |'''0'''||3||0||0||3||2||5||-3||0,00% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''24 |align=left|{{selb|GRE}} |'''0'''||3||0||0||3||0||10||-10||0,00% |} == Premios y reconocencies == === Bota d'Oru === {{AP|Goliadores de la Copa Mundial de Fútbol}} El xugador que convirtiera la mayor cantidá de goles mientres el tornéu va recibir el premiu Bota d'Oru.<ref>{{cita web|url=http://es.fifa.com/tournaments/archive/worldcup/usa1994/awards/index.html|títulu=Premiu de la Copa Mundial de la FIFA Estaos Xuníos 1994|fechaaccesu=11 d'agostu de 2014|autor=FIFA.com}}</ref><ref>{{cita web|url=http://es.fifa.com/tournaments/archive/worldcup/usa1994/statistics/players/topgoals.html|títulu=Máximos goles - Copa Mundial de la FIFA Estaos Xuníos 1994|fechaaccesu=11 d'agostu de 2014|autor=FIFA.com}}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50%|Xugador !width=45%|Seleición !width=5%|Goles |- bgcolor=#D0e7FF |[[Ficheru:Star Ouro.svg|15px]] '''[[Oleg Salenko]]''' |'''{{selb|RUS}}''' !6 |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Prata.svg|15px]] [[Hristo Stoitchkov]] |{{selb|BUL}} !6 |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Bronze.svg|15px]] [[Kennet Andersson]] |{{selb|SWE}} !5 |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Bronze.svg|15px]] [[Romário]] |{{selb|BRA}} !5 |- |[[Roberto Baggio]] |{{selb|ITA}} !5 |- |[[Jürgen Klinsmann]] |{{selb|GER}} !5 |- |[[Gabriel Batistuta]] |{{selb|ARG}} !4 |- |[[Martin Dahlin]] |{{selb|SWE}} !4 |- |[[Florin Răducioiu]] |{{selb|ROU}} !4 |- |[[Bebeto]] |[[Ficheru:Flag of Brazil.svg|20px|Bandera de Brasil]] {{Sel|Brasil}} !3 |- |[[Dennis Bergkamp]] |{{selb|NED}} !3 |- |[[Tomas Brolin]] |{{selb|SWE}} !3 |- |[[José Luis Pérez Caminero]] |{{selb|ESP}} !3 |- |[[Gheorghe Hagi]] |{{selb|ROU}} !3 |} == Ver tamién == == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|FIFA World Cup 1994}} * [http://es.fifa.com/worldcup/archive/usa1994/index.html Estaos Xuníos 1994 en FIFA.com] * [https://web.archive.org/web/20070421182711/http://www.todoslosmundiales.com.ar/mundiales/1994usa/1994.htm ToLos Mundiales - Estaos Xuníos 1994] * [http://www.worldcup-history.com/index.php?siden=VM&aaret=1994 World Cup History - United States 1994] {{en}} {{ socesión | predecesor = {{bandera|Italia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1990|Italia 1990]] | títulu = [[Copa Mundial de Fútbol]] | periodu = XV edición | socesor = {{bandera|Francia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|Francia 1998]] }} {{Tradubot|Copa Mundial de Fútbol de 1994}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Copa Mundial de Fútbol de 1994| ]] [[Categoría:Estaos Xuníos en 1994]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 2nyju8uobwujw1m28ar453kaba9ami4 0 140065 3709601 3649129 2022-08-19T07:13:29Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{temporada deportiva}} La '''Copa Mundial de Fútbol de 1934''' foi la segunda edición del [[Copa Mundial de Fútbol|campeonatu mundial]] de [[fútbol]] masculín entamáu pola [[FIFA]]. Tuvo llugar n'[[Italia]] ente'l 27 de mayu y el 10 de xunu de 1934. Dempués del ésitu de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|edición de 1930]] n'[[Uruguái]], esta foi la primer vegada que'l campeonatu celebrar nun país d'[[Europa]]. Debíu al númberu de federaciones comenenciudes en participar, la FIFA estableció una [[Clasificación pa la Copa Mundial de Fútbol de 1934|fase de clasificación]] pa cubrir les 16 places disponibles, na qu'inclusive Italia participó a pesar de ser el anfitrión. [[Seleición de fútbol d'Uruguái|Uruguái]], ganadora en 1930, negar a participar porque Italia nun quixo allegar al so Mundial, siendo hasta la fecha l'únicu campeón que nun quixo defender el so títulu. Ello ye que solo participaron cuatro estaos non europeos: {{self|Arxentina}}, {{self|Brasil}}, {{self|los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos}} y {{self|Exiptu}}, primer país d'[[África]] que tomaba parte. En total, diez países debutaron na competición. La organización esanició la fase de grupos y camudó el formatu por una fase d'[[eliminación direuta]] a partíu únicu, daqué que solo se repitiría na [[Copa Mundial de Fútbol de 1938|edición de 1938]]. En casu d'empate xugaría una [[Prórroga (deporte)#Fútbol|prórroga]] de 30 minutos, y si la resultancia siguía igual tenía d'apostase un alcuentru de desempate a otru día. La gran final ente {{self|Italia}} y {{self|Checoslovaquia}}, celebrada nel [[estadiu Nacional del Partíu Nacional Fascista]], remató con victoria de los anfitriones por 2–1, y foi la primera que precisó d'un tiempu suplementariu pa resolvese. Al marxe de lo deportivo, la Copa Mundial de 1934 foi utilizada pol dictador [[Benito Mussolini]] dende un puntu de vista propagandísticu y nacionalista, coles mires de vender al esterior los llogros ya ideales del [[fascismu italianu]].<ref name=":12">{{Cita web |títulu=1934: Mussolini pulls the levers |url=http://www.uefa.com/worldcup/news/newsid=24834.html |fechaaccesu=28 de xunetu de 2015 |idioma=inglés |editorial=[[UEFA]]}}</ref> La seleición tresalpina, primida pa consiguir el títulu, foi acusada de gociar d'arbitraxes favorables mientres esti tornéu.<ref name=":12" /> == Antecedentes == [[Ficheru:Secondi campionati mondiali calcio del 1934 (World Cup 1934 stamp) - 50 cent - violetto - 1934 - Kingdom of Italy stamp.jpg|thumb|260x260px|Sellu postal italianu que conmemora la Copa Mundial de Fútbol de 1934.]] L'ésitu de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1930]] motivó a la FIFA pa celebrar una segunda edición cuatro años dempués, tal que s'alcordó nos distintos congresos del organismu. Puesto que Uruguái allugó'l campeonatu inaugural, aceptóse qu'un estáu d'Europa acoyera la de 1934. Nel XXI Congresu de la FIFA, celebráu n'[[8 d'ochobre|ochobre]] de [[1932]] en [[Estocolmu]], el comité executivu anunció que la Copa Mundial de 1934 tendría llugar n'[[Italia]]. Antes de llegar a esa decisión hubo un intensu alderique.<ref name=":0">{{Cita web |títulu=El Congresu de Zúrich, la Copa del Mundu y l'actitú d'Alemaña |url=http://hemeroteca.mundodeportivo.com/preview/1932/10/09/pagina-1/624192/pdf.html |sitiuweb=hemeroteca.mundodeportivo.com |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |fecha=9 d'ochobre de 1932|editorial=[[Mundo Deportivo]]}}</ref> Sábese que [[Suecia]] quería presentar una candidatura, pero acabaron retirándola porque Italia tenía un proyeutu más avanzáu.<ref name=":0" /> Per otra parte, [[Alemaña]] solicitara a la FIFA que'l fútbol tornara a los [[Xuegos Olímpicos de Berlín 1936]] tres la so ausencia cuatro años tras.<ref name=":0" /> La prueba [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Berlín 1936|volvió celebrase]] pero solu con xugadores amateur, quedando la Copa Mundial como'l tornéu profesional por excelencia.<ref name=":1">{{Cita web |títulu=Fútbol y fascismu: los mundiales de Mussolini y Hitler |url=http://www.jotdown.es/2013/08/futbol-y-fascismu-los mundiales-de-mussolini-y-hitler/ |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |editorial=[[Jot Down]] |fecha=1 d'agostu de 2013}}</ref> Detrás de la propuesta de la [[Federación Italiana de Fútbol]] taba'l gobiernu del dictador [[Benito Mussolini]], quien utilizó l'eventu dende un puntu de vista propagandísticu y nacionalista pa unificar el país.<ref name=":1" /><ref name=":9">{{Cita web |títulu=Italia 1934 foi'l Mundial de Benito Mussolini |url=http://deportes.terra.com/futbol/internacional/italia-1934-foi-el mundial-de-benito-mussolini,a20293y555adc310VgnVCM5000009ccceb0aRCRD.html |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |fecha=14 de febreru de 2013|editorial=[[Terra]]}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Mundial Italia 1934: El 'calcio' gana a encomalo |url=http://www.nacion.comblogsel_buzon_de_rodrigo/Mundiales_de_futbol-FIFA-Mundial_Italia_1934-Seleccion_de_Italia_10_1408159171.html |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |fecha=13 d'abril de 2014|editorial=[[La Nación (Arxentina)|La Nación]]}}</ref> Una vegada foi-y dau, Mussolini primió a los cargos direutivos del deporte nacional, al seleccionador [[Vittorio Pozzo]] y a los sos futbolistes por que conquistaren el títulu, como más tarde acabaron reconociendo dalgunos d'ellos.<ref name=":1" /> Italia quería asegurase l'ésitu nel so Mundial inclusive antes de la so concesión, cuando en [[1931]] autorizó la llegada de suramericanos con [[Natural|ascendencia italiana]] (''oriundi'') como los arxentinos [[Luis Monti]], [[Attilio Demaría]], [[Enrique Guaita]] y [[Raimundo Orsi]], y del brasilanu [[Anfilogino Guarisi]], que dempués fueron nacionalizaos.<ref name=":1">{{Cita web |títulu=Fútbol y fascismu: los mundiales de Mussolini y Hitler |url=http://www.jotdown.es/2013/08/futbol-y-fascismu-los mundiales-de-mussolini-y-hitler/ |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |editorial=[[Jot Down]] |fecha=1 d'agostu de 2013}}</ref> El comité organizador tampoco remacarió en gastos, al asignar un presupuestu de 3,5 millones de llires y hasta ocho sedes con estadios nuevos o reformaos pa la ocasión: [[Boloña]], [[Florencia]], [[Xénova]], [[Milán]], [[Nápoles]], [[Roma]] (sede de la final), [[Turín]] y [[Trieste]].<ref name=":0" /> == Equipos participantes == {{AP|Equipos participantes na Copa Mundial de Fútbol de 1934|Clasificación pa la Copa Mundial de Fútbol de 1934}} El comité organizador unvió invitaciones a les federaciones d'[[Europa]], [[América]], [[África]] y [[Asia]] pa enllenar los 16 cupos disponibles. Al llegar al [[28 de febreru]] de [[1933]], fecha llende d'inscripción, apuntárense un total de 32 países. Por esta razón, establecer por primer vegada una fase clasificatoria ente toles seleiciones. Los distintos grupos establecer por proximidá xeográfica p'aforrar costos. Toles seleiciones taben obligaes a participar na fase clasificatoria, incluyendo al país organizador. Italia apostó una eliminatoria a doble partíu contra {{sel|Grecia}}, anque nun tuvo problemes pa pasar; depués de ganar a los helenos por 4–0 en [[Milán]], dambos países llegaron a un alcuerdu y la vuelta nunca se celebró. Amás clasificáronse otros 11 países europeos: {{sel|Alemaña}}, {{sel|Austria}}, {{sel|Bélxica}}, {{sel|Checoslovaquia}}, {{sel|España}}, {{sel|Francia}}, {{sel|Hungría}}, {{sel|Países Baxos}}, {{sel|Rumanía}}, {{sel|Suecia}} y {{sel|Suiza}}. Los cuatro asociaciones del [[Reinu Xuníu]] –[[Seleición de fútbol d'Inglaterra|Inglaterra]], [[Seleición de fútbol d'Escocia|Escocia]], [[Seleición de fútbol de Gales|Gales]] y [[Seleición de fútbol d'Irlanda del Norte|Irlanda del Norte–]], naquella dómina engarraes cola FIFA, refugaron participar na Copa Mundial y siguieron col so campeonatu propiu, el [[British Home Championship]]. Los únicos representantes de [[Suramérica]] fueron {{sel|Arxentina}} y {{sel|Brasil}}, quien nun apostaron nengún partíu pola retirada de los sos rivales. Los arxentinos tuvieron a puntu de nun viaxar porque arrenunciaron en primer instancia. El so rival d'eliminatoria, {{sel|Chile}}, podía allegar direutamente pero tampoco quixo participar. Al haber una plaza vacante, l'[[Asociación del Fútbol Arxentino|Asociación Arxentina de Football (Amateurs y Profesionales)]] rectificó la so decisión. Con tou, los clubes profesionales de l'acabante crear [[Lliga Arxentina de Football]] negar a vencer a los sos profesionales y la albiceleste viaxó a Europa con un plantel dafechu amateur.<ref name=":3">{{Cita web |títulu=Hai 80 años, Arxentina yera esaniciada del Mundial d'Italia 1934 con un plantel amateur |url=http://www.telam.com.ar/notas/201405/64870-fai-80-anos-arxentina-yera-esaniciada-del mundial-de-italia-1934-con-un plantel-amateur.html |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |editorial=[[Télam]]|fecha=27 de mayu de 2015}}</ref> Sicasí, l'ausencia más notable foi la de {{sel|Uruguái}}, vixente campeona, en protesta porque Italia refugara la so invitación pal Mundial de 1930. Los uruguayos son los únicos campeones mundiales que nun pudieron defender el so títulu. Nes eliminatories d'África y Asia, {{sel|Exiptu}} llogró la clasificación depués de ganar n'ida y vuelta a una seleición de {{sel|Palestina}} formada por nueve británicos, seis xudíos y un solu árabe.<ref>{{Cita web |títulu=A long wait for a home game |url=http://blogs.reuters.com/soccer/2008/10/24/a-long-wait-for-a-home-game/ |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |nome=Julian |apellíu=Rake |fecha=24 d'ochobre de 2008 |idioma=inglés |editorial=[[Reuters]]}}</ref> La última plaza que decidiría al representante d'[[América del Norte]], ente {{sel|Estaos Xuníos}} y {{sel|Méxicu}}, xugar na [[Roma|capital italiana]] el [[24 de mayu]] de [[1934]], tan solu trés díes antes de la inauguración, y concluyó con victoria estauxunidense por 4–2.<ref name=":2">{{Cita web |títulu=World Cup History: 1934 |url=http://www.espnfc.com/fifa-world-cup/story/1834539/world-cup-history-1934 |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |editorial=[[ESPN]]}}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=70% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !colspan=4|Equipos participantes |-bgcolor=#EBF5FF |width=25% align=left|{{bandera|GER|imperiu}} ''{{self|Alemaña|}}'' |width=25% align=left|{{bandera|BRA|1889}} {{self|Brasil}} |width=25% align=left|{{bandera|USA|1912}} {{self|los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos}} |width=25% align=left|{{bandera|NED}} ''{{self|los Países Baxos|Países Baxos}}'' |-bgcolor=#EBF5FF |align=left|{{bandera|ARG|variante=alt}} {{self|Arxentina}} |align=left|{{bandera|CSK}} ''{{self|Checoslovaquia}}'' |align=left|{{bandera|FRA}} {{self|Francia}} |align=left|{{bandera|ROU}} {{self|Rumanía}} |-bgcolor=#EBF5FF |align=left|{{bandera|AUT}} ''{{self|Austria}}'' |align=left|{{bandera|EGY|1922}} ''{{self|Exiptu}}'' |align=left|{{bandera|HUN|1920}} ''{{self|Hungría}}'' |align=left|{{bandera|SWE}} ''{{self|Suecia}}'' |-bgcolor=#EBF5FF |align=left|{{bandera|BEL}} {{self|Bélxica}} |align=left|{{bandera|ESP|1931}} ''{{self|España}}'' |align=left|{{bandera|ITA|1861}} ''{{self|Italia}}'' |align=left|{{bandera|SUI}} ''{{self|Suiza}}'' |} == Organización == === Formato de competición === [[Ficheru:Stadio Comunale Benito Mussolini.jpg|thumb|300x300px|El [[estadiu Benito Mussolini]] (actual Olímpicu de [[Turín]]) foi construyíu pa la ocasión.]] La II Copa Mundial celebrar ente'l [[27 de mayu]] y el [[10 de xunu]] de [[1934]], poco tiempu dempués de rematar les lligues europees. Per primer vegada na historia del tornéu usó un sistema d'[[eliminación direuta]] a partíu únicu. Pa resolver los empates nel tiempu reglamentariu xugábase una [[Prórroga (deporte)|prórroga]] de 30 minutos. Y si el marcador siguía igualáu, tenía d'apostase un partíu de desempate a otru día.<ref name=":2" /> Tolos partíos de cada fase apostábense'l mesmu día, en sedes distintes. Pa configurar les eliminatories, el comité organizador estableció unes cabeces de serie» que nun s'enfrentaríen ente sigo nos octavos de final. D'esta miente, quería asegurase que les seleiciones más fuertes llegaren hasta'l final. El postreru participante confirmáu, Estaos Xuníos, conocióse tan solu trés díes antes de la inauguración.<ref name=":2" /> === Sedes === {{AP|Estadios de la Copa Mundial de Fútbol}}El comité organizador cuntaba con estadios de recién construcción como'l [[Estadiu Nacional del Partíu Nacional Fascista]] (remocicáu en [[1927]]), l'[[Estadiu Giuseppe Meazza|Estadiu de San Siro]] ([[1926]]), l'[[Estadiu Renato Dall'Llabra|Estadiu Littoriale]] de [[Boloña]] ([[1927]]) y l'[[Estadiu Artemio Franchi (Florencia)|Estadiu Giovanni Berta]] de [[Florencia]] ([[1931]]). L'[[Estadiu Nacional del Partíu Nacional Fascista|Estadiu Nacional]] de Roma, sede de la gran final, y el [[Estadiu Luigi Ferraris]] fueron remocicaos pa la ocasión. Con motivu del eventu construyeron trés instalaciones más. La más moderna foi'l [[Estadiu Benito Mussolini]] de [[Turín]], llamáu asina n'honor al líder fascista, que les sos obres empezaron en setiembre de [[1932]] y nun concluyeron hasta mayu de [[1933]]. Orixinalmente planiáu pa 65.000 espectadores, sobre'l verde construyó una pista d'[[atletismu]] por que pudiera allugar más competiciones. Cuando Mussolini perdió'l poder, foi rebautizado «Comunale». L'[[Stadio Giuseppe Grezar|Estadiu Littorio]] de [[Trieste]] abrió les sos puertes el [[29 de setiembre]] de [[1932]], ente que el [[Stadio Giorgio Ascarelli|Giorgio Ascarelli]] de [[Nápoles]] nun s'inauguró hasta'l [[27 de mayu]] de [[1934]], yá en plena Copa, nel partíu ente [[Seleición de fútbol d'Exiptu|Exiptu]] y [[Seleición de fútbol d'Hungría|Hungría]]. Na actualidá, solo permanecen abiertos los estadios de [[Milán]], [[Florencia]], [[Xénova]] y [[Turín]]. El campu de Nápoles quedó destruyíu polos bombardeos de los [[Aliaos de la Segunda Guerra Mundial|aliaos]] en [[1942]], y el restu fueron reemplazaos por otres instalaciones. <center> {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" |- ![[Ficheru:Insigne Romanum coronatum.svg|15px]] [[Roma]] ![[Bologna]] |rowspan="8"|{{Mapa de llocalización+|Italia|anchu=300|float=center|caption=|border=none|lugar= {{Mapa de llocalización~|Italia|lat_deg=44.492314|lon_deg=11.309667|label='''[[Bologna]]'''}} {{Mapa de llocalización~|Italia|lat_deg=43.780822|lon_deg=11.282258|label='''[[Florencia]]'''}} {{Mapa de llocalización~|Italia|lat_deg=44.416431|lon_deg=8.952428 |label='''[[Xénova]]'''|position=bottom}} {{Mapa de llocalización~|Italia|lat_deg=45.478025|lon_deg=9.124206 |label='''[[Milán]]'''}} {{Mapa de llocalización~|Italia|lat_deg=40.859722|lon_deg=14.293333|label='''[[Napoles]]'''}} {{Mapa de llocalización~|Italia|lat_deg=41.927222|lon_deg=12.472222|label='''[[Roma]]'''}} {{Mapa de llocalización~|Italia|lat_deg=45.633333|lon_deg=13.8 |label='''[[Trieste]]'''}} {{Mapa de llocalización~|Italia|lat_deg=45.04175 |lon_deg=7.650014 |label='''[[Turín]]'''}} }} ! [[Ficheru:FlorenceCoA.svg|15px]] [[Florencia]] ! [[Ficheru:Provincia di Genova-Stemma.svg|20px]] [[Xénova]] |- | ''[[Estadiu Nacional del Partíu Nacional Fascista|Stadio Nazionale PNF]]''<br />Capacidá: '''40&nbsp;000''' | ''[[Estadiu Renato Dall'Ara|Stadio del Littoriale]]''<br />Capacidá: '''38&nbsp;000''' | ''[[Estadiu Artemio Franchi (Florencia)|Estadiu Giovanni Berta]]''<br />Capacidá: '''40&nbsp;000''' | ''[[Estadiu Luigi Ferraris|Stadio Luigi Ferraris]]''<br />Capacidá: '''35&nbsp;000''' |- | [[Ficheru:Stadio Pnf.jpg|180px]] | [[Ficheru:Stadio Littoriale.jpg|180px]] | [[Ficheru:Stadio Comunale Giovanni Berta.jpg|180px]] | [[Ficheru:Stadio Marassi vecchio.jpg|180px]] |- ! [[Ficheru:CoA Città di Milano.svg|15px]] [[Milán]] ! [[Ficheru:CoA Città di Napoli.svg|15px]] [[Nápoles]] ! [[Ficheru:Trieste-Stemma.svg|15px]] [[Trieste]] ! [[Ficheru:Turin coat of arms.svg|15px]] [[Turín]] |- | ''[[Estadiu Giuseppe Meazza|Stadio San Siro]]''<br />Capacidá: '''35&nbsp;000''' | ''[[Stadio Giorgio Ascarelli]]''<br />Capacidá: '''40&nbsp;400''' | ''[[Stadio Giuseppe Grezar|Stadio del Littorio]]''<br />Capacidá: '''25&nbsp;000''' | ''[[Estadiu Olímpicu de Turín|Stadio Benito Mussolini]]''<br />Capacidá: '''40&nbsp;000''' |- | [[Ficheru:StadioMilano1934.jpg|180px]] | [[Ficheru:StadioPartenopeo.jpg|180px]] | [[Ficheru:StadiodelLittorio.jpg|200px]] | [[Ficheru:Stadio Comunale Benito Mussolini.jpg|180px]] |- |} </center> == Desarrollu == === Octavos de final === [[Ficheru:Match Holland-Switzerland 19340527.jpg|thumb|306x306px|Lance de la eliminatoria ente [[Seleición de fútbol de Suiza|Suiza]] y [[seleición de fútbol de Países Baxos|Países Baxos]].]] La Copa Mundial de Fútbol de 1934 nun tuvo un partíu inaugural puramente dichu, pos los octavos de final apostáronse'l mesmu día ([[27 de mayu]]) y a la mesma hora (16:30 [[UTC +1]]). {{sel|Italia}} debutó nel [[Estadiu Nacional del Partíu Nacional Fascista|Estadiu Nacional de Roma]] ante {{sel|Estaos Xuníos}}, entá escosa pol so alcuentru clasificatorio contra {{sel|Méxicu}} tres díes antes y con un combináu de xugadores amateur. Los italianos desfacer del so rival ensin apuros, con un contundente 7–1.<ref name=":2" /> L'equipu tresalpín taba formáu na so mayoría por xente de la [[Juventus de Turín]], pero la estrella d'esi choque con una tripleta foi [[Angelo Schiavio]], del [[Bologna Football Club 1909|Bolonia F. C.]] Amás d'Italia, los países con más opciones yeren los de d'[[Europa Central]]. La seleición de {{sel|Austria}}, dirixida por [[Hugo Meisl]], solo había perdíu dos partíos dende [[1931]] y conocer como ''[[Wunderteam]],''<ref name=":4">{{Cita web |títulu=Entrenador clásicu: Hugo Meisl |url=http://es.fifa.com/classicfootball/coaches/coach=61643/ |sitiuweb=FIFA.com |fechaaccesu=10 de xunetu de 2014}}</ref> tantu por el so estilu de xuegu ofensivu como polos sos talentosos futbolistes, ente los que destacaba [[Matthias Sindelar]].<ref>{{Cita web |títulu=Matthias Sindelar: el drama d'un xeniu |url=http://www.diariosdefutbol.com/2009/06/26/matthias-sindelar-el drama-de-un xeniu/ |fechaaccesu=23 de xunu de 2013 |editorial=Diarios de fútbol|fecha=26 de xunu de 2009}}</ref> Magar el so rival {{sel|Francia}} llegó a ponese per delantre, Sindelar anotó l'empate y llegóse a una prórroga na que los austriacos imponer por 3–2. La otra favorita yera {{sel|Checoslovaquia}}, tamién con más apuros de los esperaos. Nel so enfrentamientu contra {{sel|Rumanía}} tuvieron que remontar con goles d'[[Antonín Puč]] y [[Oldřich Nejedlý]] (2–1). {{sel|Hungría}} precisó cuatro tantos pa torar a una competitiva {{sel|Exiptu}} (4–2) y {{sel|Suiza}} clasificar ensin apuro ante {{sel|Países Baxos}} (3–2) con doblete de [[Leopold Kielholz]], un delanteru que precisaba gafes pa xugar.<ref>{{Cita web |títulu=Quién foi… Leopold Kielholz: el goliador con gafes |url=http://blogs.20minutos.es/quefuede/2014/08/15/quien-foi-leopold-kielholz-el goliador-con-gafes/ |fechaaccesu=27 de xunetu de 2015|fecha=15 d'agostu de 2014 |editorial=[[20 Minutos]]}}</ref> Nengún de los dos equipos suramericanos pudo pasar de ronda, magar que dambos yeren cabeces de serie. {{sel|Arxentina}} viaxó a Italia con un combináu amateur, nel que solo dos homes ([[Alfredo Devincenzi|Devincenzi]] y [[Arcadio López]]) tuvieren esperiencia internacional, y nun foi capaz de torar a {{sel|Suecia}}, un contrincante que tampoco xugaba con profesionales. Nun alcuentru bien apostáu, los escandinavos terminaron venciendo por 3–2.<ref name=":3">{{Cita web |títulu=Hai 80 años, Arxentina yera esaniciada del Mundial d'Italia 1934 con un plantel amateur |url=http://www.telam.com.ar/notas/201405/64870-fai-80-anos-arxentina-yera-esaniciada-del mundial-de-italia-1934-con-un plantel-amateur.html |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |editorial=[[Télam]]|fecha=27 de mayu de 2015}}</ref> La mayor sorpresa foi la eliminación de {{sel|Brasil}} a manes de {{sel|España}}. Los españoles desempeñaron un bon nivel de xuegu y al terminar la primer parte diben ganando 3–0 con goles de [[José Iraragorri]] y [[Isidro Lángara]]. Y anque la estrella brasilana [[Leônidas da Silva]] retayó distancies na continuación, nun foi abonda pa evitar la derrota por 3–1. Amás, el porteru [[Ricardo Zamora]] convertir nel primeru que detuvo un penalti na historia del tornéu.<ref name=":5">{{Cita web |títulu=El primer pique ente Italia y España |url=https://www.marca.com/reportajes/2010/02/italia_1934/2010/02/08/seccion_01/1265664609.html |fechaaccesu=15 de xunu de 2010|fecha=23 de febreru de 2010 |editorial=[[Diariu Marca]]}}</ref> D'esta miente, tolos clasificaos pa cuartos de final fueron europeos. === Cuartos de final === El duelu más emocionante d'esta fase foi'l qu'enfrentó a {{sel|Italia}} y {{sel|España}} nel [[Estadiu Artemio Franchi (Florencia)|estadio Giovanni Berta]] de [[Florencia]]. Nun partíu desaxeradamente duru y físicu, [[Luis Regueiro]] marcó pasada la media hora y el tresalpín [[Giovanni Ferrari]] igualó antes del descansu. La prórroga nun resolvió'l marcador y con 1–1 foi necesariu desempatar a otru día, el [[1 de xunu]]. Siete de los once titulares españoles perdieron esi alcuentru per mancadura o cansanciu, ente ellos [[Ricardo Zamora]] con dos costilla rotes.<ref name=":5" /> A la fin Italia imponer pola mínima con gol de [[Giuseppe Meazza]]. Los españoles reclamaron falta sobre'l porteru nel tantu de Meazza y presentaron una quexa porque l'árbitru, [[René Mercet]], anuló dos goles llegales a Regueiro y [[Jacinto Quincoces|Quincoces]].<ref>{{Cita web |títulu=Mussolini atayó'l suañu d'España y del Equipu Maravía pa ganar 'el so' Mundial |url=http://www.libertaddigital.com/deportes/futbol/2014-02-13/mussolini-atayo-el-sueno-de-espana-y-del-equpo-maravía-pa-ganar-el so-mundial-1276510613/ |fechaaccesu=27 de xunetu de 2015|fecha=13 de febreru de 2014 |editorial=[[Libertad Digital]]}}</ref> El discutiniu nun evitó'l pase d'Italia a semifinales.<ref name=":5" /> El restu de choques resolver nel tiempu reglamentariu. El rival italianu en semifinales sería {{sel|Austria}}, que se desfacer de {{sel|Hungría}} por 2–1. [[Johann Horvath|Horvarth]] y [[Karl Zischek|Zischek]] punxeron al ''Wunderteam'' per delantre y el delanteru [[György Sárosi]] retayó distancies dende'l puntu de penalti, pero los maxares quedaron n'inferioridá numbérica poles mancadures, pos naquella dómina nun se dexaben los cambeos. En [[Milán]], {{sel|Alemaña}} ganó a {{sel|Suecia}} por 2–1 con más dificultaes de les esperaes; nun foi hasta la segunda parte cuando [[Karl Hohmann]] marcó dos goles en tres minutos, decisivos pa decantar la situación. Y finalmente {{sel|Checoslovaquia}} precisó remontar a una convincente {{sel|Suiza}} pa esaniciala por 3–2, nel [[Estadiu Olímpicu de Turín|estadiu Benito Mussolini]] de [[Turín]]. === Semifinales === La primer semifinal ente {{sel|Italia}} y {{sel|Austria}}, celebrada nel [[estadio San Siro]] de [[Milán]], saldar con victoria pola mínima de los tresalpinos (1–0). Austria llegaba con una bona racha deportiva y, magar tener más problemes de los previstos, llegó hasta semifinales con opciones de títulu.<ref name=":4" /> Sicasí, [[Hugo Meisl]] nun podía cuntar col so organizador [[Johann Horvath]] por mancadura y declaró al so amigu, el seleccionador italianu [[Vittorio Pozzo]], que «nun tenemos nenguna opción».<ref name=":4" /> La ''azzurra'' marcó a los nueve minutos por aciu d'[[Enrique Guaita]], nun tanto polémicu porque los austriacos reclamaron falta sobre'l so porteru [[Peter Platzer]]. Nun xuegu bien igualáu, los anfitriones aguantaron en defensa y clasificáronse pa la final de la so Copa Mundial. L'otru xuegu, ente {{sel|Checoslovaquia}} y {{sel|Alemaña}} nel [[Estadiu Nacional del Partíu Nacional Fascista|Estadiu Nacional de Roma]], resolver con trunfu checoslovacu por 3–1. La estrella que se desfacer de los zagueros xermanos foi'l delanteru [[Oldřich Nejedlý]], autor d'una tripleta que-y coronó máximu goliador de la competición.<ref name=":6">{{Cita web |títulu=Germany's Greatest World Cup moments: 1934 FIFA World Cup |url=http://www.vavel.com/en/international-football/germany-bundesliga/344583-germany-s-greatest-world-cup-moments-1934-fifa-world-cup.html |fechaaccesu=27 de xunetu de 2015 |idioma=inglés |fecha=4 de mayu de 2014 |sitiuweb=Vavel.com}}</ref> Los alemanes nun pudieron faer nada frente a la superioridá téunica del so rival, y el porteru [[František Plánička]] atayó les poques ocasiones qu'éstos pudieron consiguir. === Tercer llugar === La Copa Mundial de 1934 foi la primera na que s'apostó un partíu pol tercer llugar, el qu'enfrentó a les seleiciones de {{sel|Alemaña}} y {{sel|Austria}}. L'alcuentru apostar nel [[Stadio Giorgio Ascarelli|estadiu Giorgio Ascarelli]] de [[Nápoles]] el [[7 de xunu]], tres díes antes de la final. La estrella austriaca [[Matthias Sindelar]] nun figuró nel once titular, anque la columna vertebral del ''Wunderteam'' caltúvose. Los xermanos apoderaron dende'l primer minutu y gracies a los goles d'[[Ernst Lehner]] y [[Edmund Conen]] llegaron 3–1 al descansu. A pesar del gol de [[Karl Sesta]] pa retayar distancies, Alemaña proclamóse vencedora de la final de consolación. === Final === {{AP|Final de la Copa Mundial de Fútbol de 1934|l1 = Final de la Copa Mundial de Fútbol de 1934}} [[Ficheru:Frantisek planicka x gianpiero combi.jpg|thumb|Los capitanes [[Gianpiero Combi]] (Italia) y [[František Plánička]] (Checoslovaquia) danse esquitar ante la mirada del colexáu [[Ivan Eklind]].]] La final de la Copa Mundial ente {{sel|Italia}} y {{sel|Checoslovaquia}} apostar en [[Roma]] el [[10 de xunu]] de [[1934]], a les 17:30 hores, con más de 50.000 espectadores qu'enllenaron el [[Estadiu Nacional del Partíu Nacional Fascista]] so un intensu calor.<ref name=":14">{{Cita web |títulu=Mondiali 1934: 80 anni fa a Roma primo trionfo azzurro, 2-1 alla Cecoslovacchia |url=http://www.gazzetta.it/Calcio/Mondiali/10-06-2014/mondiali-1934-80-anni-fa-roma-primo-trionfo-azzurro-2-1-cecoslovacchia-80886514606.shtml |fechaaccesu=28 de xunetu de 2015 |idioma=italianu |editorial=[[La Gazzetta dello Sport]] |fecha=10 de xunu de 2014}}</ref> Italia partía como favorita pol so papel d'organizador y poles innovaciones del entrenador [[Vittorio Pozzo]], quien introdució les concentraciones de preparación (''ritiro''), el sistema defensivu con posición piramidal y un xuegu físicu.<ref name=":7">{{Cita web |títulu=Italy World Cup Rewind: 1934 vs. Czechoslovakia |url=http://bleacherreport.com/articles/1924518-italy-world-cup-rewind-the-first-title-1934-final-vs-czechoslovakia |fechaaccesu=27 de xunetu de 2015 |fecha=17 de xineru de 2014 |idioma=inglés |editorial=[[Bleacher Report]]}}</ref> Sicasí, la prensa nacional yera consciente de que los checoslovacos teníen munches opciones gracies al porteru Plánička y la so tarrecible llinia d'ataque.<ref name=":6" /><ref name=":7" /> El presidente [[Benito Mussolini]], encegoláu col ésitu organizativo y la venta de los llogros del [[fascismu italianu]], axuntó al escoyíu tresalpín antes del pitíu inicial y encamentó-yos nun discursu a ganar de toes toes.<ref name=":7" /> Dalgunos de los xugadores llegaron a sentise amenaciaos pol mensaxe.<ref name=":1">{{Cita web |títulu=Fútbol y fascismu: los mundiales de Mussolini y Hitler |url=http://www.jotdown.es/2013/08/futbol-y-fascismu-los mundiales-de-mussolini-y-hitler/ |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |editorial=[[Jot Down]] |fecha=1 d'agostu de 2013}}</ref> El italo-arxentín [[Luis Monti]], primer home qu'apostaba dos finales d'un Mundial, llegó a declarar años más tarde: {{cita|«En 1930, n'Uruguái, queríen matame si ganaba, y n'Italia, cuatro años más tarde, si perdía».}} Benito Mussolini taba presenten nel palcu d'autoridaes col so uniforme militar.<ref name=":14" /> Los xugadores italianos, como yera costume, fixeron el [[saludu fascista]] nel centru del campu, ente que los checoslovacos caltuvieron la formación. La sorpresa llegó cuando l'árbitru suecu [[Ivan Eklind]] tamién llevantó'l brazu, según conocióse más tarde a pidimientu de les autoridaes.<ref name=":7" /><ref name=":8">{{Cita web |títulu=Soccer And Dictatorships: A Love Story |url=http://worldsoccertalk.com/2012/04/04/soccer-and-dictatorships-a-love-story/ |fechaaccesu=27 de xunetu de 2015 |fecha=4 d'abril de 2014 |sitiuweb=www.worldsoccertalk.com}}</ref> Dempués de los himnos, los capitanes [[Gianpiero Combi]] y Plánička dieron la mano y guardaron el sortéu de campos. El xuegu resultó bien igualáu y emocionante.<ref name=":7" /> Italia intentó amenaciar la portería de Plánička con balones aéreos, incapaces de sosprender al arqueru. Pela so parte, los checoslovacos nun superaron la ferrial llinia defensiva italiana y llegóse al descansu ensin goles nel marcador. A pesar de la cada vez mayor durez local y la permisividad arbitral,<ref name=":8" /> Checoslovaquia apoderó la segunda parte y nel minutu 71 adelantrar con un gol d'[[Antonín Puč]] en xugada personal.<ref name=":14" /> La situación complicárase-y al equipu de Pozzo, quien tuvo que faer variaciones táctiques pa superar a los zagueros bohemios.<ref name=":7" /> Finalmente, [[Raimundo Orsi]] consiguió l'empate a nueve minutos del final.<ref name=":14" /> Col contrincante yá escosu, [[Angelo Schiavio]] fixo'l 2–1 definitivu nel minutu 95 de la prórroga. Italia proclamóse asina campeona del mundu per primer vegada na so historia.<ref name=":7" /><ref name=":14" /> Roma vivió un ambiente de fiesta tres el pitíu final. Les seleiciones d'Italia, Checoslovaquia y Alemaña apaecieron sobre'l terrén de xuegu como los trés primeres clasificaes. Los italianos recibieron nel verde dos títulos: la [[Troféu de la Copa Mundial de Fútbol|Copa de la Victoria]], de manes de [[Jules Rimet]], y un troféu apurríu por Benito Mussolini, la ''Coppa del Duce'', seis veces más grande que l'anterior.<ref name=":8" /> Amás lleváronse una prima de 20.000 llires per cabeza y fueron nomaos «comendadores al Méritu Deportivu».<ref name=":1">{{Cita web |títulu=Fútbol y fascismu: los mundiales de Mussolini y Hitler |url=http://www.jotdown.es/2013/08/futbol-y-fascismu-los mundiales-de-mussolini-y-hitler/ |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |editorial=[[Jot Down]] |fecha=1 d'agostu de 2013}}</ref> == Resultaos == === Cuadru de desenvolvimientu === [[Ficheru:Schiavio goal in planicka 1934.jpg|thumb|El gol de [[Angelo Schiavio|Schiavio]] a [[František Plánička|Plánička]] dio a Italia la so primer Copa Mundial.]] {{Copa de 16 |fondu=#EBF5FF |fondu2=#006699 |cantu2=#8f8f8f; color:white <!--Feches--> |octavos=27 de mayu de 1934 |cuartos=31 de mayu y 1 de xunu de 1934 |semifinal=3 de xunu de 1934 |final=10 de xunu de 1934 <!--Equipu 1/resultancia 1/Equipu 2/resultancia 2 --> <!--Octavos de final--> |{{bandera|ITA|1861}} '''{{self|Italia}}'''|'''7'''|{{bandera|USA|1912}} {{self|los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos}}|1 |{{bandera|ESP|1931}} '''{{self|España}}'''|'''3'''|{{bandera|BRA|1889}} {{self|Brasil}}|1 |{{bandera|HUN|1920}} '''{{self|Hungría}}'''|'''4'''|{{bandera|EGY|1922}} {{self|Exiptu}}|2 |{{bandera|AUT}} '''{{self|Austria}}'''|'''3'''|{{bandera|FRA}} {{self|Francia}}|2 |{{bandera|SUI}} '''{{self|Suiza}}'''|'''3'''|{{bandera|NED}} {{self|Países Baxos}}|2 |{{bandera|CSK}} '''{{self|Checoslovaquia}}'''|'''2'''|{{bandera|ROU}} {{self|Rumanía}}|1 |{{bandera|SWE}} '''{{self|Suecia}}'''|'''3'''|{{bandera|ARG|variante=alt}} {{self|Arxentina}}|2 |{{bandera|GER|imperiu}} '''{{self|Alemaña}}'''|'''5'''|{{bandera|BEL}} {{self|Bélxica}}|2 <!--Cuartos de final--> |{{bandera|ITA|1861}} '''{{self|Italia}}'''|'''1(1)'''|{{bandera|ESP|1931}} {{self|España}}|1(0) |{{bandera|HUN|1920}} {{self|Hungría}}|1|{{bandera|AUT}} '''{{self|Austria}}'''|'''2''' |{{bandera|SUI}} {{self|Suiza}}|2|{{bandera|CSK}} '''{{self|Checoslovaquia}}'''|'''3''' |{{bandera|SWE}} {{self|Suecia}}|1|{{bandera|GER|imperiu}} '''{{self|Alemaña}}'''|'''2''' <!--Semifinal--> |{{bandera|ITA|1861}} '''{{self|Italia}}'''|'''1'''|{{bandera|AUT}} {{self|Austria}}|0 |{{bandera|CSK}} '''{{self|Checoslovaquia}}'''|'''3'''|{{bandera|GER|imperiu}} {{self|Alemaña}}|1 <!--Final--> |{{bandera|ITA|1861}} '''{{self|Italia}}'''|'''2'''|{{bandera|CSK}} {{self|Checoslovaquia}}|1 |campeón= {{bandera|ITA|1861}} {{self|Italia}}}} === Octavos de final === {{Partíu |local = {{self|Suecia}} {{bandera|SWE}} |visita = {{bandera|ARG|variante=alt}} {{self|Arxentina}} |resultáu = 3:2''' (1:1) |fecha = 27 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Renato Dall'Ara|Stadio del Littoriale]] |ciudá = [[Boloña]] |asistencia = 14{{esd}}000 |refe = {{bandera|Austria}} [[Erwin Braun]] |goleslocal = [[Sven Jonasson|Jonasson]] {{gol|9||67}}<br />[[Knut Kroon|Kroon]] {{gol|79}} |golesvisita = [[Ernesto Belis|Belis]] {{gol|4}}<br />[[Alberto Galateo|Galateo]] {{gol|48}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=204/match=1102/index.html#nosticky }} {{Partíu |local = {{self|Alemaña}} {{bandera|GER|imperiu}} |visita = {{bandera|BEL}} {{self|Bélxica}} |resultáu = 5:2''' (1:2) |fecha = 27 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Artemio Franchi (Florencia)|Stadio Giovanni Berta]] |ciudá = [[Florencia]] |asistencia = 8000 |refe = {{bandera|Italia|1861}} [[Francesco Mattea]] |goleslocal = [[Stanislaus Kobierski|Kobierski]] {{gol|25}}<br />[[Otto Siffling|Siffling]] {{gol|49}}<br />[[Edmund Conen|Conen]] {{gol|66||70||87}} |golesvisita = [[Bernard Voorhoof|Voorhoof]] {{gol|29||43}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=204/match=1108/index.html#nosticky }} <br /> {{Partíu |local = {{self|Suiza}} {{bandera|SUI}} |visita = {{bandera|NED}} {{self|Países Baxos|Países Baxos}} |resultáu = 3:2''' (2:1) |fecha = 27 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Giuseppe Meazza|Stadio San Siro]] |ciudá = [[Milán]] |asistencia = 33{{esd}}000 |refe = {{bandera|SWE}} [[Ivan Eklind]] |goleslocal = [[Leopold Kielholz|Kielholz]] {{gol|7||43}}<br />[[André Abegglen|Abegglen]] {{gol|66}} |golesvisita = [[Kick Smit|Smit]] {{gol|29}}<br />[[Lleen Vente|Vente]] {{gol|69}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=204/match=1133/index.html#nosticky }} {{Partíu |local = {{self|Checoslovaquia}} {{bandera|CSK}} |visita = {{bandera|ROU}} {{self|Rumanía}} |resultáu = 2:1''' (0:1) |fecha = 27 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Stadio Giuseppe Grezar|Stadio del Littorio]] |ciudá = [[Trieste]] |asistencia = 9000 |refe = {{bandera|BEL}} [[John Langenus|Jean Langenus]] |goleslocal = [[Antonín Puč|Puč]] {{gol|50}}<br />[[Oldřich Nejedlý|Nejedlý]] {{gol|67}} |golesvisita = [[Stefan Dobay|Dobay]] {{gol|11}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=204/match=1141/index.html#overview#nosticky }} <br /> {{Partíu |local = {{self|Hungría}} {{bandera|HUN|1920}} |visita = {{bandera|EGY|1922}} {{self|Exiptu}} |resultáu = 4:2''' (2:2) |fecha = 27 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Stadio Giorgio Ascarelli]] |ciudá = [[Nápoles]] |asistencia = 9000 |refe = {{bandera|Italia|1861}} [[Rinaldo Barlassina]] |goleslocal = [[Pál Teleki (futbolista)|Teleki]] {{gol|11}}<br />[[Geza Toldi|Toldi]] {{gol|31||61}}<br />[[Jeno Vincze|Vincze]] {{gol|53}} |golesvisita = [[Abdel Fawzi|Fawzi]] {{gol|35||39}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=204/match=1119/index.html#nosticky }} {{Partíu |local = {{self|Austria}} {{bandera|AUT}} |visita = {{bandera|FRA}} {{self|Francia}} |resultáu = 3:2''' (1:1, 1:1) |fecha = 27 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Olímpicu de Turín|Stadio Benito Mussolini]] |ciudá = [[Turín]] |asistencia = 16{{esd}}000 |refe = {{bandera|NED}} [[Johannes van Moorsel]] |goleslocal = [[Matthias Sindelar|Sindelar]] {{gol|44}}<br />[[Toni Schall|Schall]] {{gol|93}}<br />[[Josef Bican|Bican]] {{gol|109}} |golesvisita = [[Jean Nicolas|Nicolas]] {{gol|18}}<br />[[Georges Verriest|Verriest]] {{gol|116|pen.}} |prórroga = sí |sucesu = Primer partíu en que se xugó tiempu suplementariu na historia de los mundiales. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=204/match=1104/index.html#nosticky }} <br /> {{Partíu |local = {{self|España}} {{bandera|ESP|1931}} |visita = {{bandera|BRA|1889}} {{self|Brasil}} |resultáu = 3:1''' (3:0) |fecha = 27 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Luigi Ferraris|Stadio Luigi Ferraris]] |ciudá = [[Xénova]] |asistencia = 21{{esd}}000 |refe = {{bandera|GER|imperiu}} [[Alfred Birlem]] |goleslocal = [[José Iraragorri|Iraragorri]] {{gol|18|pen.|25}}<br />[[Isidro Lángara|Lángara]] {{gol|29}} |golesvisita = [[Leônidas da Silva|Leônidas]] {{gol|55}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=204/match=1111/index.html#nosticky }} {{Partíu |local = {{self|Italia}} {{bandera|ITA|1861}} |visita = {{bandera|USA|1912}} {{self|los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos}} |resultáu = 7:1''' (3:0) |fecha = 27 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Nacional del Partíu Nacional Fascista|Stadio Nazionale PNF]] |ciudá = [[Roma]] |asistencia = 25{{esd}}000 |refe = {{bandera|SUI}} [[René Mercet]] |goleslocal = [[Angelo Schiavio|Schiavio]] {{gol|18||29||64}}<br />[[Raimundo Orsi|Orsi]] {{gol|20||69}}<br />[[Giovanni Ferrari|Ferrari]] {{gol|63}}<br />[[Giuseppe Meazza|Meazza]] {{gol|90}} |golesvisita = [[Aldo Donelli|Donelli]] {{gol|57}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=204/match=1135/index.html#nosticky }} === Cuartos de final === {{Partíu |local = {{self|Alemaña}} {{bandera|GER|imperiu}} |visita = {{bandera|SWE}} {{self|Suecia}} |resultáu = 2:1''' (0:0) |fecha = 31 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Giuseppe Meazza|Stadio San Siro]] |ciudá = [[Milán]] |asistencia = 3000 |refe = {{bandera|Italia|1861}} [[Rinaldo Barlassina]] |goleslocal = [[Karl Hohmann|Hohmann]] {{gol|60||63}} |golesvisita = [[Gösta Dunker|Dunker]] {{gol|82}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=418/match=1129/index.html#nosticky }} {{Partíu |local = {{self|Checoslovaquia}} {{bandera|CSK}} |visita = {{bandera|SUI}} {{self|Suiza}} |resultáu = 3:2''' (1:1) |fecha = 31 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Olímpicu de Turín|Stadio Benito Mussolini]] |ciudá = [[Turín]] |asistencia = 12{{esd}}000 |refe = {{bandera|AUT}} [[Alois Beranek]] |goleslocal = [[František Svoboda|Svoboda]] {{gol|24}}<br />[[Jiří Sobotka|Sobotka]] {{gol|49}}<br />[[Oldřich Nejedlý|Nejedlý]] {{gol|82}} |golesvisita = [[Leopold Kielholz|Kielholz]] {{gol|12}}<br />[[Willy Jaeggi|Jaeggi]] {{gol|78}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=418/match=1143/index.html#nosticky }} <br /> {{Partíu |local = {{self|Austria}} {{bandera|AUT}} |visita = {{bandera|HUN|1920}} {{self|Hungría}} |resultáu = 2:1''' (1:0) |fecha = 31 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Renato Dall'Ara|Stadio del Littoriale]] |ciudá = [[Boloña]] |asistencia = 23{{esd}}000 |refe = {{bandera|Italia|1861}} [[Francesco Mattea]] |goleslocal = [[Johann Horvath|Horvath]] {{gol|8}}<br />[[Karl Zischek|Zischek]] {{gol|51}} |golesvisita = [[György Sárosi|Sárosi]] {{gol|60|pen.}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=418/match=1106/index.html#nosticky }} {{Partíu |local = {{self|Italia}} {{bandera|ITA|1861}} |visita = {{bandera|ESP|1931}} {{self|España}} |resultáu = 1:1''' (1:1, 1:1) |fecha = 31 de mayu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Artemio Franchi (Florencia)|Stadio Giovanni Berta]] |ciudá = [[Florencia]] |asistencia = 35{{esd}}000 |refe = {{bandera|BEL}} [[Luis Baert]] |goleslocal = [[Giovanni Ferrari|Ferrari]] {{gol|44}} |golesvisita = [[Luis Regueiro|Regueiro]] {{gol|30}} |prórroga = sí |sucesu = Primer empate na historia de los Mundiales. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=418/match=1122/index.html#overview#nosticky }} ;Desempate {{Partíu |local = {{self|Italia}} {{bandera|ITA|1861}} |visita = {{bandera|ESP|1931}} {{self|España}} |resultáu = 1:0''' (1:0) |fecha = 1 de xunu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Artemio Franchi (Florencia)|Stadio Giovanni Berta]] |ciudá = [[Florencia]] |asistencia = 43{{esd}}000 |refe = {{bandera|SUI}} [[Rene Mercet]] |goleslocal = [[Giuseppe Meazza|Meazza]] {{gol|11}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=418/match=1123/index.html#nosticky }} === Semifinales === {{Partíu |local = {{self|Checoslovaquia}} {{bandera|Checoslovaquia}} |visita = {{bandera|Alemaña|imperiu}} {{self|Alemaña}} |resultáu = 3:1''' (1:0) |fecha = 3 de xunu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Nacional del Partíu Nacional Fascista|Stadio Nazionale PNF]] |ciudá = [[Roma]] |asistencia = 15{{esd}}000 |refe = {{bandera|ITA|1861}} [[Rinaldo Barlassina]] |goleslocal = [[Oldřich Nejedlý|Nejedlý]] {{gol|21||69||80}} |golesvisita = [[Rudolf Noack|Noack]] {{gol|62}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=3492/match=1130/index.html#nosticky }} <br /> {{Partíu |local = {{self|Italia}} {{bandera|ITA|1861}} |visita = {{bandera|AUT}} {{self|Austria}} |resultáu = 1:0''' (1:0) |fecha = 3 de xunu de 1934, 16:30 |estadiu = [[Estadiu Giuseppe Meazza|Stadio San Siro]] |ciudá = [[Milán]] |asistencia = 35{{esd}}000 |refe = {{bandera|SWE}} [[Ivan Eklind]] |goleslocal = [[Enrique Guaita|Guaita]] {{gol|19}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=3492/match=1107/index.html#overview#nosticky }} === Tercer llugar === {{Partíu |local = {{self|Alemaña}} {{bandera|GER|imperiu}} |visita = {{bandera|AUT}} {{self|Austria}} |resultáu = 3:2''' (3:1) |fecha = 7 de xunu de 1934, 18:00 |estadiu = [[Stadio Giorgio Ascarelli]] |ciudá = [[Nápoles]] |asistencia = 7000 |refe = {{bandera|ITA|1861}} [[Albino Carraro]] |goleslocal = [[Ernest Lehner|Lehner]] {{gol|1||42}}<br />[[Edmund Conen|Conen]] {{gol|27}} |golesvisita = [[Johann Horvath|Horvath]] {{gol|28}}<br />[[Karl Sesta|Sesta]] {{gol|54}} |sucesu = {{self|Alemaña}} convertir nel primera debutante en quedar en tercer llugar. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=3491/match=1105/index.html#overview#nosticky }} === Final === {{AP|Final de la Copa Mundial de Fútbol de 1934}} {{Partíu |local = {{self|Italia}} {{bandera|ITA|1861}} |visita = {{bandera|CSK}} {{self|Checoslovaquia}} |resultáu = 2:1''' (1:1, 1:0) |fecha = 10 de xunu de 1934, 17:30 |estadiu = [[Estadiu Nacional del Partíu Nacional Fascista|Stadio Nazionale PNF]] |ciudá = [[Roma]] |asistencia = 55{{esd}}000 |refe = {{bandera|SWE}} [[Ivan Eklind]] |goleslocal = [[Raimundo Orsi|Orsi]] {{gol|81}}<br />[[Angelo Schiavio|Schiavio]] {{gol|95}} |golesvisita = [[Antonín Puč|Puč]] {{gol|71}} |prórroga = sí |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=3490/match=1134/index.html#nosticky |sucesu = Ye la primer final en que s'apuesta [[Prórroga (deporte)|tiempu suplementariu]].<br/>[[Seleición de fútbol d'Italia|Italia]] ye'l segundu país que debuta na Copa Mundial y sale campeón.<br/>[[Seleición de fútbol d'Italia|Italia]] ye la primer seleición d'Europa en salir campeón del mundu. }} <br /> {| cellspacing=0 width=100% |- |align=center| |- |align=center|{{bandera|Italia|1861|tamañu=50x50px}} |- |align=center|'''Campeón'''<br />'''{{Self|Italia}}'''<br />1ᵉʳ títulu |} == Estadístiques == Na siguiente tabla sumir 2 puntos per partíu ganáu y 1 por partíu empatáu. {| align=center cellpadding="4" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50% colspan=2|Equipu !width=5%|Pts !width=5%|PX !width=5%|PG !width=5%|PE !width=5%|PP !width=5%|GF !width=5%|GC !width=5%|Dif !width=10%|Rend |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''1 |align=left|{{bandera|ITA|1861}} {{self|Italia}} |'''9'''||5||4||1||0||12||3||+9||90,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''2 |align=left|{{bandera|CSK}} {{self|Checoslovaquia}} |'''6'''||4||3||0||1||9||6||+3||75,0% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- style="border-top:1px solid #222;" align=center |'''3 |align=left|{{bandera|GER|imperiu}} {{self|Alemaña}} |'''6'''||4||3||0||1||11||8||+3||75,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''4 |align=left|{{bandera|AUT}} {{self|Austria}} |'''4'''||4||2||0||2||7||7||0||50,0% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- style="border-top:1px solid #222;" align=center |'''5 |align=left|{{bandera|ESP|1931}} {{self|España}} |'''3'''||3||1||1||1||4||3||+1||50,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''6 |align=left|{{bandera|HUN|1920}} {{self|Hungría}} |'''2'''||2||1||0||1||5||4||+1||50,0% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''7 |align=left|{{bandera|SUI}} {{self|Suiza}} |'''2'''||2||1||0||1||5||5||0||50,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''8 |align=left|{{bandera|SWE}} {{self|Suecia}} |'''2'''||2||1||0||1||4||4||0||50,0% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |- style="border-top:1px solid #222;" align=center |'''9 |align=left|{{bandera|ARG|variante=alt}} {{self|Arxentina}} |'''0'''||1||0||0||1||2||3||-1||0,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''9 |align=left|{{bandera|FRA}} {{self|Francia}} |'''0'''||1||0||0||1||2||3||-1||0,0% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''9 |align=left|{{bandera|NED}} {{self|los Países Baxos|Países Baxos}} |'''0'''||1||0||0||1||2||3||-1||0,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''12 |align=left|{{bandera|ROU}} {{self|Rumanía}} |'''0'''||1||0||0||1||1||2||-1||0,0% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''13 |align=left|{{bandera|EGY|1922}} {{self|Exiptu}} |'''0'''||1||0||0||1||2||4||-2||0,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''14 |align=left|{{bandera|BRA|1889}} {{self|Brasil}} |'''0'''||1||0||0||1||1||3||-2||0,0% |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''15 |align=left|{{bandera|BEL}} {{self|Bélxica}} |'''0'''||1||0||0||1||2||5||-3||0,0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''16 |align=left|{{bandera|USA|1912}} {{self|los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos}} |'''0'''||1||0||0||1||1||7||-6||0,0% |} == Reconocencies == === Goliadores === {{AP|Goliadores de la Copa Mundial de Fútbol}} {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50%|Xugador !width=45%|Seleición !width=5%|Goles |- bgcolor=#D0e7FF |[[Ficheru:Star Ouro.svg|15px]] '''[[Oldřich Nejedlý]]''' |{{bandera|CSK}} '''{{self|Checoslovaquia}}''' !5 |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Prata.svg|15px]] [[Edmund Conen]] |{{bandera|GER|imperiu}} {{self|Alemaña}} !4 |- bgcolor=#EBF5FF |[[Ficheru:Star Prata.svg|15px]] [[Angelo Schiavio]] |{{bandera|ITA|1861}} {{self|Italia}} !4 |- |[[Leopold Kielholz]] |{{bandera|SUI}} {{self|Suiza}} !3 |- |[[Raimundo Orsi]] |{{bandera|ITA|1861}} {{self|Italia}} !3 |} === Equipu estelar === {{AP|Premios de la Copa Mundial de Fútbol}} {| align=center cellpadding="2" cellspacing="2" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=80% |- bgcolor=#006699 style="color:white" !Porteros !Defensores !Mediocampistes !Delanteros |- bgcolor=#EBF5FF |align=left| {{bandera|España|1931|tamañu=17px}} [[Ricardo Zamora]]<br /> |align=left| {{bandera|ITA|1861|tamañu=17px}} [[Eraldo Monzeglio]]<br /> {{bandera|España|1931|tamañu=17px}} [[Jacinto Quincoces]]<br /> |align=left| {{bandera|ITA|1861|tamañu=17px}} [[Luis Monti]]<br /> {{bandera|ITA|1861|tamañu=17px}} [[Attilio Ferraris]]<br /> {{bandera|España|1931|tamañu=17px}} [[Leonardo Cilaurren]] <br /> |align=left| {{bandera|ITA|1861|tamañu=17px}} [[Giuseppe Meazza]]<br /> {{bandera|ITA|1861|tamañu=17px}} [[Raimundo Orsi]]<br /> {{bandera|ITA|1861|tamañu=17px}} [[Enrique Guaita]]<br /> {{bandera|CZE|tamañu=17px}} [[Oldřich Nejedlý]]<br /> {{bandera|AUT|tamañu=17px}} [[Matthias Sindelar]] |} == Miscelánea == === Impautu nel fútbol italiano === [[Ficheru:Vittorio Pozzo 1920 year.jpg|thumb|[[Vittorio Pozzo]], seleccionador d'Italia na Copa Mundial de 1934.]] La victoria d'Italia na Copa Mundial supunxo un puntu d'inflexón pal [[fútbol n'Italia|fútbol nacional]], que creciera enforma nos últimos años gracies al trabayu de [[Vittorio Pozzo]], nel cargu dende [[1929]].<ref name=":13">{{Cita web |títulu=Entrenador clásicu: Vittorio Pozzo |url=http://es.fifa.com/classicfootball/coaches/coach=61560/ |sitiuweb=FIFA.com |fechaaccesu=27 de xunetu de 2015}}</ref> El seleccionador introdució una nueva [[táctica]], basáu nel modelu de pirámide de la dómina (2 defenses, 3 mediocentros y 5 delanteros) pol que dexaba dos centrales gradiaos na área, retrasaba la posición de los mediocampistes de banda y daba protagonismu n'ataque a los interiores.<ref name=":13" /> El llamáu «Métodu» sentó les bases del fútbol defensivo actual.<ref name=":13" /> La seleición italiana siguió ganando títulos mientres la [[década de 1930]] y asumió un papel de potencia mundial, con una xeneración de grandes futbolistes liderada por [[Giuseppe Meazza]]. Seis meses dempués de la so victoria, la ''azzurra'' enfrentar a Inglaterra na llamada «[[Batalla de Highbury]]», y anque perdió por 3–2 la so actuación sirvió pa cuestionar el tradicional dominiu británicu. En [[1936]] ganó la [[medaya d'oru]] nos [[Xuegos Olímpicos de Berlín 1936|Xuegos Olímpicos de Berlín]] con un equipu formáu por estudiantes. Y en la [[Copa Mundial de Fútbol de 1938]] consiguieron revalidar el títulu, apostando siempres pola seguridá defensiva. Pozzo caltúvose como seleccionador hasta [[1948]].<ref name=":13" /> Los llogros d'Italia recibieron una notable cobertoria nos [[medios de comunicación]] nacionales, que convirtieron a esti deporte nun fenómenu de mases. === Discutiniu === Nel planu negativu, suelse recordar la Copa Mundial de 1934 como unu de los mayores exemplos d'usu políticu del deporte.<ref name=":9">{{Cita web |títulu=Italia 1934 foi'l Mundial de Benito Mussolini |url=http://deportes.terra.com/futbol/internacional/italia-1934-foi-el mundial-de-benito-mussolini,a20293y555adc310VgnVCM5000009ccceb0aRCRD.html |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |fecha=14 de febreru de 2013|editorial=[[Terra]]}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Italia 1934: La 'azzurra' afacer al guión establecíu |url=https://www.marca.com/reportajes/2010/02/italia_1934/2010/02/08/seccion_01/1265663014.html |fechaaccesu=27 de xunetu de 2015|editorial=[[Diariu Marca]]}}</ref><ref name=":10">{{Cita web |títulu=Soccer historians tell FIFA 1934, 1978 World Cups were suspicious |url=http://www.cbc.ca/sports/soccer/soccer-historians-tell-fifa-1934-1978-world-cups-were-suspicious-1.1406564 |fechaaccesu=27 de xunetu de 2015 |idioma=inglés |editorial=[[Canadian Broadcasting Corporation]] |fecha=25 d'abril de 2013}}</ref> El gobiernu del dictador [[Benito Mussolini]] quería amosar los supuestos llogros que'l [[fascismu italianu]] algamara mientres los sos 12 años de gobiernu. Eso reflexóse en toles facetes del tornéu, ensin que la [[FIFA]] pudiera evitalo. El país enllenar de cartelos alegóricos, con futbolistes faciendo'l [[saludu fascista]], y los partíos de la seleición italiana cuntaben cola presencia de destacaos miembros del gobiernu y de la [[Milicia Voluntaria pa la Seguridá Nacional]] (camises negres), con un efeutu apavoriante ente los rivales.<ref name=":1" /> Les presiones llegaron al senu de la seleición; [[Vittorio Pozzo]] recibía telegrames onde se-y encamentaba a la victoria, y xente como [[Luis Monti]] sintió mieu ante les consecuencies d'una posible derrota.<ref>{{Cita web |títulu=La historia de Luis Monti |url=http://www.libertaddigital.com/deportes/futbol/2015-05-07/la historia-de-lluis-monti-el-futbolista-arxentín-que-vivio-so-la-coaccion-de-mussolini-1276547372/ |fechaaccesu=27 de xunetu de 2015 |fecha=7 de mayu de 2015|editorial=[[Libertad Digital]]}}</ref> La [[Federación Italiana de Fútbol]] (FIGC) llogró convencer a cinco futbolistes suramericanos d'[[pueblu italianu|ascendencia italiana]] por que xugaren per Italia, siendo los casos más notables [[Luis Monti]], finalista na [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|Copa Mundial de 1930]] con [[Seleición de fútbol d'Arxentina|Arxentina]], y [[Raimundo Orsi]], autor del primer gol d'Italia na final. Según esplica'l periodista español [[Alfredo Relaño]] nel so llibru ''Tantos mundiales, tantes histories'', la FIGC violara'l reglamentu de la [[FIFA]] de la dómina, qu'establecía que «''el xugador que representara a una Asociación Nacional en partíu internacional nun va ser calificáu pa representar a otra Asociación sinón dempués d'un plazu de trés años de residencia nel territoriu de la so nueva Asociación''». Monti y [[Attilio Demaría|Demaría]] fueren internacionales con Arxentina en xunetu de [[1931]] y aquel día nun cumplíen trés años n'Europa. Aun así, la FIFA dexó-yos xugar. Dellos medios ya historiadores aseguren que'l gobiernu de Mussolini influyó por que los árbitros fueren benévolos con Italia.<ref name=":1" /><ref name=":10" /><ref>{{Cita web |títulu=Cinco triquiñuelas pa poder ganar un Mundial |url=https://www.marca.com/reportajes/2010/02/italia_1934/2010/02/09/seccion_01/1265706740.html |fechaaccesu=15 de xunu de 2010 |editorial=[[Diariu Marca]] |fecha=23 de febreru de 2010}}</ref><ref name=":11">{{Cita web |títulu=Der Skandal-Schiri aus der Schweiz - Wmmomente |url=http://www.20min.ch/wm2010/wmmomente/story/15896864 |fechaaccesu=27 de xunetu de 2015 |idioma=alemán |sitiuweb=www.20minuten.ch |fecha=22 de xunu de 2010}}</ref> Una de les actuaciones más polémiques dar nel partíu de desempate de cuartos de final contra España, onde'l colexáu suizu [[René Mercet]] anuló dos goles españoles y concedió el de [[Giuseppe Meazza]] cuando presuntamente fixo falta al porteru nel remate.<ref name=":11" /> Tiempu dempués súpose que l'[[Asociación Suiza de Fútbol]] sancionáralu a perpetuidad de resultes d'esa mala actuación.<ref>{{Cita web |títulu=Home advantage bolsters hosts |url=http://www.si.com/more-sports/2010/06/10/wc-hostnations |fechaaccesu=27 de xunetu de 2015 |editorial=[[Sports Illustrated]] |idioma=inglés}}</ref> El llabor na final del suecu [[Ivan Eklind]] (árbitru) y del belga [[Louis Baert]] ([[Árbitru asistente|asistente]]) foi tamién bien criticada, pero dambos siguieron trabayando ya inclusive fueron convidaos a la [[Copa Mundial de Fútbol de 1938]]. == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíu=Crouch |nome=Terry |títulu=The World Cup: The Complete History |editorial=Aurum |allugamientu=[[Londres]] |añu=2002 |isbn=978-1-85410-843-2}} * {{cita llibru |apellíu=Goldblatt |nome=David |títulu=The Ball is Round: A Global History of Football |editorial=Penguin |ubicación=Londres |añu=2007 |isbn=978-0-14-101582-8}} * {{cita llibru |apellíu=Relaño |nome=Alfredo |títulu=Tantos mundiales, tantes histories |editorial=Roca Editorial |añu=2014 |ubicación=Barcelona |isbn=978-84-15242-66-6}} * {{cita llibru |apellíu=Varios autor |títulu=Historia de los mundiales de fútbol (Vol. 1) |editorial=[[Diariu As]] |añu=2006 |ubicación=Madrid |isbn=84-934628-0-2}} * {{cita llibru |apellíu=Wilson |nome=Jonathan |títulu=Inverting the Pyramid: The History of Football Tactics |editorial=Orion |ubicación=Londres |añu=2008 |isbn=978-1-4091-0204-5}} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat|FIFA World Cup 1934}} * [http://es.fifa.com/worldcup/archive/italy1934/index.html Italia 1934 en FIFA.com] * [http://www.fussballdaten.de/wm/1934/ Estadístiques de la Copa Mundial de Fútbol de 1934] {{ socesión | predecesor = {{bandera|URU}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|Uruguái 1930]] | títulu = [[Copa Mundial de Fútbol]] | periodu = II edición | socesor = {{bandera|FRA}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1938|Francia 1938]] }} {{Tradubot|Copa Mundial de Fútbol de 1934}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Copa Mundial de Fútbol| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:1934]] 0p4ammkwzabltdrhbp8f3j27r1kw9o2 0 140225 3709505 3677273 2022-08-19T05:54:46Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{ficha xenérica}} La '''industria testil''' ye'l sector de la industria dedicáu a la [[producción (economía)|producción]] de [[Fibra testil|fibres]] —[[fibra natural]] y [[fibra sintética|sintética]]—, [[filáu|filaos]], [[tela|teles]] y productos rellacionaos cola [[Corte y confección|confección]] de [[ropa]]. Anque dende'l puntu de vista téunicu ye un sector distintu, nes estadístiques económiques suelse incluyir la industria del [[calzáu]] como parte de la industria testil.<ref>[http://www.insht.es/InshtWeb/Conteníos/Documentacion/TextosOnline/EnciclopediaOIT/tomo3/89.pdf La industria testil: historia, salú y seguridá], [[Leon J. Warshaw]], en insht.es</ref> Los materiales testiles —fibres, [[filos]], [[tela|teles]] y [[ropa]]— son productos de [[consumu]] masivu razón pola que la industria testil y de la confección xenera gran cantidá d'emplegos direutos ya indireutos, un pesu importante na economía mundial y una fuerte incidencia sobre'l [[emplegu]] y la [[tasa de desemplegu]] nos países onde s'instala. Ye unu de los sectores industriales más revesosu, tantu na definición de [[trataos comerciales internacionales]] como pol so tradicional incumplimientu de mínimes [[condiciones llaborales]] y [[salariu|salariales]] pol so [[Desllocalización industrial|desllocalización]] constante.<ref name="IndustriALL global_1">[http://www.industriall-union.org/es/llograr-meyora-mundial-al-roblar-les marques-de-minoristes-l'alcuerdu-sobre-seguridá-de-les ¡Lo llogramos! – Meyora mundial al roblar les marques de minoristes l'Alcuerdu sobre seguridá de les fábriques en Bangladesh, [[IndustriALL global union]], 1&/5/2013]</ref> Les '''fábriques testiles''' son los llugares onde se desenvuelve'l [[trabayu (economía)|trabayu]] y ellaboración de los distintos materiales. Primeramente'l trabayu realizar por muyeres nes sos cases, depués en talleres más o menos fayadizos y finalmente n'instalaciones fabriles pa la ellaboración de hilaturas y confección de prendes. Na actualidá n'América Llatina denominar [[maquiladoras]].<ref>{{cita llibru |autor=Cravy, Altha J. |títulu=Women and work in Mexico's maquiladoras |publicación=Rowman & Littlefield |añu=1998 |isbn=978-0-8476-8886-9 |páxines=71-73 |url=https://books.google.com/books?id=rVpeJt_o93IC&pg=PA71}}</ref> == Historia de la industria testil == === La manufactura testil - fibrilla natural === {{VT|Manufactura|telar|fibra natural}} La manufactura testil ye una fase de la [[producción económica]] [[bienes económicos|bienes]] y consiste nel tresformamientu de [[materies primes]], nun principiu [[fibra natural]] —[[Llinu testil|llinu]], [[cáñamu]], [[algodón]], [[llana]], [[seda]], [[cueru]], etc.—, en productos testiles manufacturados, productos ellaboraos o productos terminaos pal so [[Distribución (negocios)|distribución]] y [[consumu]] —[[filos|hilaturas]], [[tela|teles]], [[vistíu]] y [[calzáu]]—. Les xeres fundamentales son el trabayu de llimpieza y preparación de [[fibres]] tantu vexetales como animales, el [[filáu]] —[[hilandería]]—, la [[tejeduría]] —utilizando'l [[telar]]— según la [[Tintoreru|tintorería]] y otros acabaos. Finalmente si prepara'l vistíu precisará'l so [[confección]]. === La industria testil na revolución industrial === {{AP|Revolución Industrial|fibra sintética}} [[Ficheru:Marshall's flax-mill, Holbeck, Leeds - interior - c.1800.jpg|thumb|220px|Dibuxu de la fábrica testil Marshall's Mills pal tratamientu del [[Llinu testil|llinu]], en [[Holbeck]], [[Leeds]], [[Inglaterra]]. Suplementu de la revista ''Penny'', avientu de 1843.]] Nel [[Revolución industrial|cursu de la revolución téunica ya industrial]] que se rexistró en numberoses naciones mientres la terminación del [[sieglu XVIII]] y el primer cuartu del [[sieglu XIX]] hubo una gran aplicación a la industria de nueves máquines y del vapor como elementu motor y emplegar nueves téuniques en toles esferes de l'actividá humana, tamién se fabricaron les primeres máquines pa texer como'l [[telar mecánicu]], inventu del clérigu inglés [[Edmund Cartwright]]. Escontra'l final del sieglu XVII n'Inglaterra, la industria tradicional viose adelantrada y rápido degolada n'importancia por una nuevu caña testil; el [[algodón]], importáu entós de la [[India]]. El mercáu del algodón había alcanzáu tal magnitú que nun podía ser satisfechu namái poles importaciones. La producción nacional establecióse fundamentalmente en Mánchester, onde'l mugor del so clima torgaba que les fibres fixérense dures y argayadices. Nun principiu los métodos fueron los mesmos que yeren yá emplegaos polos trabayadores manuales. El rendimientu resultaba tan probe y la necesidá d'una meyora téunica fíxose tan aguda que les primeres invenciones apaecieron dende mediaos del sieglu XVIII, anque nun fueron inda bien aplicaes. En 1733, [[John Kay]] inventó la [[lanzadera volante]], que dexaba que se texera a mano muncho más rápido. La industria del algodón adoptó la danzadera de Kay, a partir de 1760. En 1738 patentóse la primera jenny, una máquina de filar ensin los deos, según definía'l so propiu autor. La intensificación de la [[mecanización]] adquirió un ritmu cada vez más rápidu na industria testil inglesa. El desenvolvimientu téunicu testil exerció tamién la so influencia en cañes amiestes como les del blanquéu, el [[tinte]] la [[impresión]]. La sustitución de la enerxía humana pola maquinaria favoreció la estensión del sistema fabril nes hilaturas. Desque s'inventaron les primeres máquines de filar hubo industriales que les instalaron arrexuntaes en grandes edificios próximos a fontes d'enerxía hidráulica. Cola invención de la máquina d'agua esti sistema estendióse inda más. == Sectores testiles == *Producción de fibres. Les fibres son les materies primes básiques de toa producción testil, dependiendo del so orixe, les fibres son xeneraes pola agricultura, la ganadería, la química o la petroquimica. *[[Fibra natural]] y fabricación de [[fibra sintética]] *[[Hilandería]]. Ye'l procesu de convertir les fibres en filos. *[[Tejeduría]]. Ye'l procesu de convertir filos en teles (vease tamién [[Sarga (texíu)|sarga]]). *[[Tintoreru|Tintorería]] y acabaos. Son los procesos de tiñir y ameyorar les carauterístiques de filos y teles por aciu procesos físicos y químicos. *[[Confección]]. Ye la fabricación de ropa y otros productos testiles a partir de teles, filos y accesorios. *[[Alta cordura]]. El sector dedicáu a la remuneración d'artículos de luxu. Anque produz cantidaes menores d'artículos, estos son de gran valor y crean les modes que determinen la direición del mercáu. *[[Non texíu]]s. Producción de teles direutamente dende fibres ensin pasar procesos de hilatura y tejeduría. *Texíos téunicos. === Otros sectores económicos rellacionaos === * Agricultura y ganadería provisores de [[Fibra natural|fibres naturales]]. * Química y petroquímica, provisores de [[Fibra sintética|fibres sintétiques]], colorantes, suavizantes y otros aditivos. * Metalmecánica y electrónica, provisores de maquinaria testil. == Eventos rellacionaos coles condiciones de trabayu na industria testil == Dalgunos de los más importantes sucesos —movilizaciones sindicales o desastres— rellacionaos cola industriales testil y de la confección son los siguientes. * 1909 - [[Fuelga nes fábriques de camises de Nueva York en 1909]] * 1911 - [[Quema na fábrica Triangle Shirtwaist de Nueva York]] * 2013 - [[Colapsu del edificiu en Savar]] == Grandes empreses testiles mundiales == [[Ficheru:Zara_Store_Sydney.jpg|thumb|[[Inditex]], d'orixe español, ye unu de los grupos testiles más grandes del mundu.]] === Empreses con alcuerdos internacionales en materia d'accidentes === A raigañu del [[colapsu del edificiu en Savar]] en 2013 los sindicatos y numberoses empreses llegaron a alcuerdos pa prevenir los accidentes y ameyorar les condiciones llaborales de los trabayadores testiles, na so mayoría muyeres.<ref>[http://www.naiz.info/eu/iritzia/articulos/bangladesh-mango-y-la corte-veríes Bangladesh: Mangu y El Corte Inglés], Juan Hernández Zubizarreta, naiz, 16/5/2013</ref><ref name="IndustriALL global_1">[http://www.industriall-union.org/es/llograr-meyora-mundial-al-roblar-les marques-de-minoristes-l'alcuerdu-sobre-seguridá-de-les ¡Lo llogramos! – Meyora mundial al roblar les marques de minoristes l'Alcuerdu sobre seguridá de les fábriques en Bangladesh, [[IndustriALL global union]], 1&/5/2013]</ref> Ente les grandes empreses testiles y de confección del mundu atópense:<ref>[http://www.industriall-union.org/sites/default/files/uploads/documents/2013-05-13_-_accord_on_fire_and_building_safety_in_bangladesh_0.pdf Accord on Fire and Building Safety in Bangladesh, 13/5/2013, en IndustriALL Global Union]</ref> <div style="font-size:100%; column-count:3;"> * [[Inditex]] - [[Zara]], [[España]]. * [[H&M]], [[Suecia]]. * [[C&A]], [[Holanda]] * PVH, * [[Maxingvest]]-[[Tchibo]], [[Alemaña]] * [[Tesco]], [[Reinu Xuníu]] * Marks & Spencer, * [[Primark]], [[Irlanda]] * [[El Corte Inglés]], [[España]] * jbc * [[Mangu (moda)]], [[España]] * [[Carrefour]] * Helly Hansen * G-Star Raw, [[Holanda]] * [[Aldi]], [[Alemaña]] * [[New Look]] * Mothercare * Loblaws * Sainsbury's * [[Benetton Group|Benetton]], [[Italia]] * N Brown Group * [[Stockmann]], [[Finlandia]] * WE Europe * [[Esprit Holdings]], [[Ḥong Kong]]-[[Alemaña]] * [[REWE Group]], [[Alemaña]] * Next, [[Reinu Xuníu]] * [[Lidl]], [[Alemaña]] * Hess Natur, * Switcher, * [[A&F]], [[Estaos Xuníos]], * Style Femenine. </div> === Empreses ensin alcuerdos internacionales de prevención d'accidentes === Delles empreses negar a la firma d'alcuerdos internacionales sobre prevención d'accidentes; ente elles:<ref>[http://www.infolibre.es/noticias/mundu/2013/05/28/la empresa fabricante_fast_retailing_torna_pactu_por_seguridá_bangladesh_4162_1022.html Uniqlo torna'l pactu pola seguridá en Bangladesh, InfoLibre, 28/5/2013]</ref> * Fast Retailing (pa marques Uniqlo y Theory), [[Xapón]].<ref>[https://elpais.com/elpais/2014/03/21/gente/1395404000_526683.html «El Uniqlo que puede con Zara.» 22/3/2104.] ''El País''.</ref> * [[Gap (empresa)|GAP]], [[Estaos Xuníos]] * [[Wal-Mart]], Estaos Xuníos * [[Nike]], Estaos Xuníos == Industria testil en Méxicu == La industria testil en Méxicu tien una gran importancia na [[economía]]. Emplega sobremanera a [[muyeres]] y el modelu dexó a [[Méxicu]] competir nel mercáu internacional. Esto foi posible gracies a [[salariu|baxos salarios]] y nules o mínimes reivindicaciones sindicales —[[condiciones llaborales]] indignes y [[igualdá salarial]] inesistente— según nula [[proteición ambiental]]. El modelu a finales de la primer década del sieglu XXI —2009— entró en crisis y riquía una renovación qu'incluyera una competitividá responsable y un trabayu decente pa los trabayadores del sector, sobremanera muyeres.<ref>[https://web.archive.org/web/20140324172356/http://es.maquilasolidarity.org/sites/ye.maquilasolidarity.org/files/RSM-Crisis_y_Sector_Vistíu_en_Mexico-2009-10.pdf «La crisis y los sos efeutos na industria testil y del vistíu de Méxicu.»] Rede de Solidaridá de la Maquila</ref><ref>[http://www.wharton.universia.net/index.cfm?fa=viewArticle&id=911 «El dragón chinu amenaza de nuevu a la industria testil mexicana.»] Política y Gobiernu, en wharton.universia.net</ref> == Industria testil en Tailandia == [[Tailandia]], xuntu con [[Bangladex]] y otros países asiáticos, tien una fuerte presencia de la industrial testil polos baxos costos llaborales, l'amplia [[fuercia de trabayu]], escases esixencies medioambientales, bona llocalización n'Asia y cooperación ente'l gobiernu del país y el sector priváu. La industria testil da emplegu a más d'un millón de persones y cuenta con 4592 fábriques na área d'influencia de [[Bangkok]].<ref name="SubcontratacionTextilTailandia">{{cita publicación|títulu=Subcontratación de la producción testil en Tailandia|publicación=ICEX - Oficina Económica y Comercial de la Embaxada d'España en Bangkok|fecha=xunetu de 2004|fecha = xunetu de 2004|páxines=48|url=http://elordenmundial.files.wordpress.com/2012/10/em-tailandia-subcontratacion-de-la-produccion-testil_8737_.pdf|fechaaccesu=20 de xunu de 2014}}</ref> Xeneralmente les fábriques son propiedá d'empresarios tailandeses que subcontraten con compradores internacionales o de les empreses internacionales más destacaes que prefieren tener les sos propies fábriques. Delles empreses son propiedá de los trabayadores como respuesta a les pésimes condiciones de trabayu. Asina ocurrre con Dignity Returns y Try Arm.<ref name="TrabajoEsclavo">{{cita noticia|nome=Laura|apellíos=Villadiego|títulu=Fábriques testiles contra'l trabayu esclavu|url=http://periodismohumano.com/sociedad/fabriques-testiles-contra-el trabayu esclavu.html|editorial=Periodismu humanu|fecha=5 de xunu de 2014|fechaaccesu=20 de xunu de 2014}}</ref> == Ver tamién == <div style="font-size:100%; column-count:3;"> * [[Cronoloxía de les teunoloxíes del vistíu y testiles]] * [[Fibra artificial]] * [[Fibra natural]] * [[fibra sintética]] * [[Fibra testil]] * [[Geotextil]] * [[Lanzadera volante]] * [[Máquina de filar]] * [[Telar]] * [[Telar de garrote]] * [[Telar de Jacquard]] * [[Testil]] </div> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Textile industry|Industria testil}} * [http://www.dmoz.org/World/Español/Negocios/Testiles/ Industria testil en Open Directory] * [http://www.insht.es/InshtWeb/Conteníos/Documentacion/TextosOnline/EnciclopediaOIT/tomo3/89.pdf La industria testil: historia, salú y seguridá], [[Leon J. Warshaw]] {{Tradubot|Industria textil}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Industria testil| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] g0ybo464sbcfpzhovogfejlve1luxvm 0 140285 3709264 3708878 2022-08-18T13:36:13Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'eleición |país = Méxicu |variante = |anchu = 52 |nome_eleición = Eleiciones federales de Méxicu de 2018 |fecha_eleición = [[Domingu]] {{Fecha|1|7|2018}} |endisputa = <small>[[Presidente de Méxicu|Presidente de la República]]<br>[[Senáu de Méxicu|128 senadores]]<br>[[Cámara de Diputaos (Méxicu)|500 diputaos]]</small> |endisputa2 = |periodu = Cinco años y diez meses<ref name=Reforma/> <small>(presidente)</small><br />Seis años <small>(senadores)</small><br />Tres años <small>(diputaos)</small> |eleición_anterior = Eleiciones federales de Méxicu de 2015 |fecha_anterior = 2015 |siguiente_eleición = Eleiciones federales en Méxicu de 2021 |siguiente_fecha = 2021 |tipu = Ordinaria |campaña = [[30 de marzu]] - {{Fecha|27|6|2018}} |alderique = [[22 d'abril]] <small>([[Ciudá de Méxicu]])</small><br>[[20 de mayu]] <small>([[Tijuana]])</small><br>[[12 de xunu]] <small>([[Mérida (Méxicu)|Mérida]])</small> <!--Demografía eleutoral--> |habitantes = 123&nbsp;520&nbsp;000<ref>{{Cita web|url=https://www.statista.com/statistics/263748/total-population-of-mexico/|títulu=Mexico - total population 2012-2022 Statistic|fechaaccesu=2018-07-01|sitiuweb=Statista|idioma=en}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Notimex|títulu=Méxicu cunta con 123.5 millones d'habitantes|url=https://www.eleconomista.com.mx/politica/Mexico-cunta-con-123.5-millones-de-habitantes-20170710-0116.html|fechaaccesu=2018-07-01|periódicu=L'Economista}}</ref> |rexistraos = 89&nbsp;332&nbsp;031<ref>{{cita noticia |títulu =89.3 millones de mexicanos van poder votar esti 1 de xunetu, según INE |url =https://www.forbes.com.mx/89-3-millones-de-mexicanos-podran-votar-esti-1-de-xunetu-segun-ine/ |periódicu =Forbes |fecha =28 de mayu de 2018 |fechaaccesu =28 de xunu de 2018}}</ref> |votantes = |votantes2 = |participación = |participación_ref = |participación_ant = 63.14 |participación2 = |participación2_ref = |color_participación = |válidos = |válidos2 = |blancos = |blancos2 = |nulos = |nulos2 = |ensin_marcar = |ensin_marcar2 = <!--Partíos y candidatos--> <!-- Andrés Manuel López Obrador --> | imaxe3 = File:Lenín Moreno con el líder mexicano López Obrador (cropped).png | candidatu3 = [[Andrés Manuel López Obrador]] | color3 = #B5261e | partíu3 = [[Movimiento Regeneración Nacional|Morica]] | líder3 = | coalición3 = [[Xuntos Vamos Faer Historia]] | partíu1_coalición3 = [[Ficheru:Morena logo (Mexico).svg|20px]] [[Movimiento Regeneración Nacional]] | partíu2_coalición3 = [[Ficheru:PES logo (Mexico).svg|20px]] [[Partíu Alcuentru Social]] | partíu3_coalición3 = [[Ficheru:PT logo (Mexico).svg|20px]] [[Partíu del Trabayu (Méxicu)|Partíu del Trabayu]] | votos3 = | votos3_ant = 15896999 | porcentaxe3 = | escaños3 = | escaños3_ant = | senadores3 = | senadores3_ant = | diputaos3 = | diputaos3_ant = 47 | gobernaciones3 = | alcaldíes3 = | conceyales3 = <!-- Ricardo Anaya Cortés --> | imaxe1 = File:Ricardo Anaya Cortés head shot in September 2011.jpg | candidatu1 = [[Ricardo Anaya Cortés]] | color1 = #0070b8 | partíu1 = [[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|PAN]] | líder1 = | coalición1 = [[Per Méxicu al frente]] | partíu1_coalición1 = [[Ficheru:PAN (Mexico).svg|20px]] [[Partíu Aición Nacional]] | partíu2_coalición1 = [[Ficheru:PRD logo (Mexico).svg|20px]] [[Partíu de la Revolución Democrática]] | partíu3_coalición1 = [[Ficheru:MC Party (Mexico).svg|20px]] [[Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)|Movimientu Ciudadanu]] | votos1 = | votos1_ant = 12786647 | porcentaxe1 = | escaños1 = | escaños1_ant = | senadores1 = | senadores1_ant = 34 | diputaos1 = | diputaos1_ant = 108 | gobernaciones1 = | alcaldíes1 = | conceyales1 = <!-- José Antonio Meade Kuribreña --> | imaxe2 = File:Mexican Foreign Minister José Antonio Meade (16295258100) (cropped).jpg | candidatu2 = [[José Antonio Meade Kuribreña]] | color2 = #00923F | partíu2 = [[Partíu Revolucionariu Institucional|PRI]] | líder2 = | coalición2 = [[Toos per Méxicu]] | partíu1_coalición2 = [[Ficheru:PRI Party (Mexico).svg|20px]] [[Partíu Revolucionariu Institucional]] | partíu2_coalición2 = [[Ficheru:PVE logo (Mexico).svg|20px]] [[Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]] | partíu3_coalición2 = [[Ficheru:PNA Party (Mexico).svg|20px]] [[Nueva Alianza (partíu políticu)|Nueva Alianza]] | votos2 = | votos2_ant = 19226784 | porcentaxe2 = | escaños2 = | escaños2_ant = | senadores2 = | senadores2_ant = 55 | diputaos2 = | diputaos2_ant = 204 | alcaldíes2 = | conceyales2 = <!-- Jaime Rodríguez Calderón --> | imaxe4 = Ficheru:Xunta col Gobernador Electu de Nuevo León, Jaime Rodríguez. (cropped).jpg | candidatu4 = [[Jaime Rodríguez Calderón]] | color4 = #92B815 | partíu4 = [[Candidatures independientes de Méxicu|Indep.]] | votos4 = | porcentaxe4 = <!-- Margarita Zavala Gómez del Campo--> | imaxe5 = Ficheru:Margarita Zavala (cropped).jpg | candidatu5 = ''[[Margarita Zavala]]''<ref group=lower-alpha>[[Margarita Zavala]] tornó a la so candidatura'l [[16 de mayu]].</ref> | color5 = #000080 | partíu5 = ''[[Candidatures independientes de Méxicu|Indep.]]'' | porcentaxe5 = <!--Mapes, diagrames ya información adicional--> |mapa_títulu = Resultaos por estáu |mapa = Ficheru:Mexico general election 2018.svg |mapa_tamañu = 300px |leyenda_mapa1 = {{lleenda|#0070b8|RAC|testu2=}} {{lleenda|#00923F|JAMK|testu2=}} |leyenda_mapa2 = {{lleenda|#B5261e|AMLO|testu2=}} {{lleenda|#92B815|JHRC|testu2=}} |mapa_subtítulu = |diagrama_títulu= |diagrama = |diagrama_tamañu = |lleenda1 = |lleenda2 = |diagrama2_títulu= |diagrama2 = |diagrama2_tamañu = |lleenda1_2 = |lleenda2_2 = |títulu_barras = |barrasX = |color_barrasX = |porcentaxe_barrasX = |subtítulu_barras = |cargu = [[Ficheru:Seal of the Government of Mexico.svg|30px]]<br />[[Presidente de Méxicu]] |predecesor = {{Nowrap|[[Enrique Peña Nieto]]}} |socesor = [[Andrés Manuel López Obrador]] |extra_encabezadura = |extra_conteníu = {{llistaref|group=lower-alpha}} |extra_encabezáu2 = |extra_conteníu2 = |sitio_web = [https://www.ine.mx/ www.ine.mx] }} Les '''eleiciones federales de [[Méxicu]] de 2018''', denominaes oficialmente pola autoridá eleutoral como'l '''Procesu Eleutoral Federal [[2017]]-[[2018]]''',<ref>{{cita web |url=https://centralelectoral.ine.mx/2017/06/28/avanza-ine-en-organizacion-del procesu eleutoral-federal-2017-2018/ |títulu=''Avanza INE n'Organización del Procesu Eleutoral Federal 2017-2018'' |fechaaccesu=26 d'agostu de 2017 |sitiuweb=ine.mx |fecha=28 de xunu de 2017}}</ref> llevar a cabu'l domingu [[1 de xunetu]] de [[2018]]. Van Ser entamaes pol [[Institutu Nacional Eleutoral (Méxicu)|Institutu Nacional Eleutoral]] (INE) y nelles anovarán los siguientes cargos d'eleición popular a nivel federal:<ref name=DOF>{{cita publicación |fecha=31 d'agostu de 2017 |títulu= RESOLUCIÓN del Conseyu Xeneral del Institutu Nacional Eleutoral pola que s'aprueba exercer la facultá d'atraición p'afaer a una fecha única la conclusión del periodu precampañas y el relativu pa axenciar sofitu ciudadanu, según establecer les feches p'aprobación del rexistru de candidates y candidatos poles autoridaes competentes pa los Procesos Eleutorales Llocales concurrentes col Procesu Eleutoral Federal 2018 |publicación=[[Diariu Oficial de la Federación (Méxicu)|Diariu Oficial de la Federación]] |volume=Tomo DCCLXVII |númberu=24 |allugamientu=[[Ciudá de Méxicu]] |editorial=[[Secretaría de Gobernación (Méxicu)|Secretaría de Gobernación]] |url=http://www.dof.gob.mx/nota_detalle.php?codigo=5495707&fecha=31/08/2017 |fechaaccesu=4 de setiembre de 2017}}</ref> * '''[[Presidente de Méxicu|Presidente de la República]]'''. Xefe d'Estáu y de Gobiernu de Méxicu, electu por única ocasión pa un periodu de cinco años y diez meses ensin posibilidá de reeleición. Anque los periodos presidenciales en Méxicu usualmente duren seis años, la reforma política eleutoral de 2014 estableció qu'a partir del añu 2024 la fecha d'entamu del periodu presidencial camudaría del 1 d'avientu al 1 d'ochobre, lo que resultó nel amenorgamientu del periodu 2018 - 2024. * '''[[Senáu de Méxicu|128 senadores]]'''. Miembros de la cámara alta del [[Congresu de la Unión]]. 96 escoyíos n'eleición per estáu, esto ye, tres senador electos de manera direuta por cada [[Estaos de Méxicu|estáu de la República]] (dos electos por mayoría relativa y unu dau pol principiu de primera minoría) y 32 electos por representación proporcional a partir d'una llista nacional por partíu. Toos ellos por un periodu de seis años a partir del 1 d'agostu del 2018 con posibilidá de reeleición por un periodu adicional. * '''[[Cámara de Diputaos de Méxicu|500 diputaos federales]]'''. Miembros de la cámara baxa del Congresu de la Unión. 300 escoyíos por [[mayoría simple]] y 200 por aciu el principiu de [[Escrutiniu proporcional plurinominal|representación proporcional]] a partir de cinco llistes rexonales por partíu. Toos ellos electos pa un periodu de trés años a partir del 1 d'agostu del 2018 cola posibilidá de reeleición por hasta tres periodos adicionales. Nengún partíu va poder tener más de 300 diputaos na cámara baxa. El INE, institución autónoma encargada constitucionalmente del desenvolvimientu de les eleiciones federales en Méxicu, declaró formalmente empecipiáu'l procesu'l [[8 de setiembre]] de [[2017]], calificáu como «el más grande na historia» del país pol númberu de cargos en disputa y porque el mesmu día de la xornada eleutoral federal van realizase eleiciones llocales en 30 de los 32 estaos de la República.<ref>{{cita noticia|author= Andrés Becerril|títulu=Suena'l silbatazo eleutoral; arrinca procesu 2017-2018|url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2017/09/08/1187023|publisher=Excélsior|date=8 de setiembre de 2017|fechaaccesu=8 de setiembre de 2017}}</ref> == Antecedentes == Na eleición presidencial previa, realizada'l [[Eleiciones federales en Méxicu de 2012|1 de xunetu de 2012]], resultó vencedor [[Enrique Peña Nieto]], de la coalición [[Compromisu per Méxicu]] ([[Partíu Revolucionariu Institucional]] y [[Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]]), con 19 millones 158 mil 592 votos, frente a los 15 millones 848 mil 827 votos del so contendente más cercanu, [[Andrés Manuel López Obrador]], de la coalición [[Movimientu Progresista]] ([[Partíu de la Revolución Democrática]], [[Partíu del Trabayu (Méxicu)|Partíu del Trabayu]] y [[Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)|Movimientu Ciudadanu]]).<ref>{{cita web |url=http://portal.te.gob.mx/conteníu/dictame-del-computo-final |títulu=Dictame del cómputu final, calificación xurisdiccional de la eleición, declaración de validez y de Presidente Electu de los Estaos Xuníos Mexicanos |fechaaccesu=3 de setiembre de 2017 |sitiuweb=te.gob.mx }}</ref> La victoria de Peña Nieto, ratificada pol [[Tribunal Eleutoral del Poder Xudicial de la Federación (Méxicu)|Tribunal Eleutoral del Poder Xudicial de la Federación]] (TEPJF) el 31 d'agostu d'esi añu, significó'l regresu del Revolucionariu Institucional (PRI) a la presidencia depués de doce años de gobiernos [[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|panistas]].<ref>{{cita noticia |nome =Ariadna |apellíu =García |nome2=Nayeli |apellíos2=Cortés |títulu =PRI torna a Los Pinos |url =http://archivo.eluniversal.com.mx/notas/892299.html |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =28 d'avientu de 2012 |fechaaccesu =3 de setiembre de 2017}}</ref> El procesu eleutoral, sicasí, foi oxetu de crítiques y acusaciones de [[Fraude eleutoral|fraude]] ya irregularidaes<ref>{{cita noticia |nome =Pablo |apellíu =de Llanu |títulu =Obrador presenta les sos pruebes del supuestu mercadéu de votos del PRI |url =https://elpais.com/internacional/2012/07/26/actualidad/1343261863_773704.html |periódicu =[[El País]] |fecha =25 de xunetu de 2012 |fechaaccesu =3 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{cita noticia |nome =Salvador |apellíu =Camarena |títulu =La xusticia refuga la impugnación de les eleiciones mexicanes |url =https://elpais.com/internacional/2012/08/31/mexico/1346382285_975818.html |periódicu =[[El País]] |fecha =31 d'agostu de 2012 |fechaaccesu =3 de setiembre de 2017}}</ref> —compra de votos, gastu escesivu y tratu mediáticu preferencial pa Peña Nieto—. Peña Nieto, exgobernador del [[Estáu de Méxicu]] —2005-2011—, encabezó les preferencies eleutorales con una intención de votu que variaba ente'l 39 y el 54 per cientu.<ref name=OlmedaArmesto/> Olmeda y Armesto (2013) señalen que la so candidatura sofitar na so imaxe personal y nes estructures territoriales y clientelares del partíu. Sicasí, el [[movimientu YoSoy132]] llegó a poner en dulda la victoria del priista. Nes eleición rexistró una participación del 63% del padrón eleutoral. Los autores amiesten que la so victoria puede esplicase a partir de tres factores: la perda de popularidá del entós presidente, el panista [[Felipe Calderón Hinojosa|Felipe Calderón]], la capacidá del priista d'evitar divisiones nel PRI y la persistente «perceguera» de dellos sectores de la sociedá a la figura de López Obrador.<ref name=OlmedaArmesto>{{cita publicación |apellíu=Olmeda |nome=Juan C. |apellíos2=Armesto |nome2=María Alejandra |añu=2013 |títulu=Méxicu: el regresu del PRI a la presidencia |publicación=Revista de Ciencia Política |volume=33 |númberu=1 |páxines=247-267 |doi=10.4067/S0718-090X2013000100012 |url=http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0718-090X2013000100012 |fechaaccesu=3 de setiembre de 2017}}</ref> Yá na presidencia, Peña Nieto algamó los niveles d'aprobación más baxos en venti años; el 86% de desaprobación en xineru de 2017 foi'l so nivel más baxu de popularidá.<ref>{{cita noticia |nome =Elidet |apellíu =Sotu |títulu =Asina llega Enrique Peña Nieto al so Quintu Informe de Gobiernu |url =http://www.nacion321.com/gobierno/asi-llega-enrique-pena-nietu-a-el so-quintu-informe-de gobiernu periódicu =Nación 321 |fecha =31 d'agostu de 2017 |fechaaccesu =3 de setiembre de 2017}}</ref> Al respective de les eleiciones llexislatives, nesa ocasión el PRI llogró la mayor cantidá de votos, anque non abondos p'algamar la mayoría llexislativa.<ref name=OlmedaArmesto/> Anque varió la distribución de los escaños, con base nes resultaos de la eleición, el PRI algamó 207 na [[Cámara de Diputaos (Méxicu)|Cámara de Diputaos]] —trenta menos que les [[Eleiciones federales de Méxicu de 2009|eleiciones previes de 2009]]— y 52 nel [[Senáu de Méxicu|Senáu]]. Pela so parte, el [[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|Partíu Aición Nacional]] (PAN) llegó a los 114 diputaos y 38 senadores y el Partíu de la Revolución Democrática (PRD) a los 100 diputaos y 22 senadores. El Partíu del Trabayu (PT), el Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu (PVEM), el Movimientu Ciudadanu (MC) y el [[Nueva Alianza]] (SETU) partiéronse'l restu de los asientos nel Senáu y la Cámara.<ref>{{cita publicación |apellíu=Bravo-Ahuja Ruiz |nome=María Marcela |añu=2013 |títulu=Resultaos eleutorales y perspectives 2012. Reposicionamientos partidistes |publicación=Estudios Políticos |númberu=28 |páxines=11-32 |url=http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0185-16162013000100002 |fechaaccesu=3 de setiembre de 2017}}</ref> Darréu, nes [[Eleiciones federales de Méxicu de 2015|eleiciones entemedies de 2015]] —renovación de la Cámara de Diputaos—, fixeron la so apaición trés nuevos partíos: el [[Morica (partíu políticu)|Movimiento Regeneración Nacional]] (Morica) —creáu por López Obrador—, que llogró 35 diputaos, el [[Partíu Alcuentru Social]] (PES) —ocho diputaos— y el [[Partíu Humanista (Méxicu)|Partíu Humanista]], que perdió'l rexistru al nun llegar al trés per cientu del total de votos. El PRI llogró 203 diputaos, 109 el PAN, 56 el PRD, 47 el PVEM, 25 el MC, once'l SETU y seis el PT.<ref>{{cita noticia |nome =Hernández Cháirez |apellíu =Angelle |títulu =INE da vida a trés nuevos partíos políticos |url =http://www.elfinanciero.com.mx/politica/ine-da-vida-a trés nuevos-partíos-politicos.html |periódicu =El Financieru |fecha =9 de xunetu de 2014 |fechaaccesu =3 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{cita noticia |nome =Felipe |apellíu =Arrodia |títulu =INE confirma: PT y Partíu Humanista pierden rexistru |url =http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/ine-confirma-pt-y-partíu-humanista-pierden-rexistru.html |periódicu =El Financieru |fecha =3 de setiembre de 2015 |fechaaccesu =3 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=Martínez Hernández |nome=Aldo Adrián |títulu=Eleiciones y cambéu d'élites n'América Llatina, 2014 y 2015 |url=https://books.google.com/books?id=MKZ3DAAAQBAJ&pg=PA213&lpg=PA213 |fechaaccesu=3 de setiembre de 2017 |edición=Primer |añu=2016 |editor=Manuel Alcántara Sáez y María Laura Tagina |editorial=Ediciones [[Universidá de Salamanca]] |allugamientu=[[Salamanca]] |isbn=978-84-9012-607-3 |capítulu=Ente la continuidá y el desencantu. Les eleiciones entemedies en Méxicu 2015 |páxines=213}}</ref> Nesa ocasión, [[Manuel Clouthier Carrillo]] convertir nel primer diputáu federal independiente.<ref>{{cita noticia |nome =Cynthia |apellíu =Valdez |títulu =Clouthier, primer diputáu federal independiente |url =http://www.milenio.com/estado/eleiciones_Sinaloa-Clouthier_gana_como_candidatu_independiente-gana_0_532746896.html |periódicu =[[Mileniu (periódicu)|Mileniu]] |fecha =8 de xunu de 2015 |fechaaccesu =3 de setiembre de 2017}}</ref> == Cargos == [[Ficheru:Eleiciones estatales de México de 2018.svg|miniaturadeimagen|derecha|350px|Eleiciones estatales de 2018.]] Nestes eleiciones va escoyer al [[Presidente de Méxicu|presidente de la República]] (xefe d'Estáu y de Gobiernu de Méxicu), que va empezar el so gobiernu'l 1 d'avientu de 2018. Por única ocasión va desempeñar el so cargu por un periodu de cinco años y diez meses por cuenta de que, cola Reforma Política-Eleutoral de 2014, va adelantrar a partir del 2024 l'empiezu de los mandatos presidenciales al [[1 d'ochobre]] del añu de la eleición. Poro, esta va ser la última eleición na que la toma de posesión realizará'l [[1 d'avientu]].<ref name=Reforma>{{cita web |url=http://www.gob.mx/cms/uploads/attachment/file/3080/EXPLICACION_AMPLIADA_REFORMA_POLITICA_ELECTORAL.pdf |títulu=Reforma Política–Eleutoral |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016 |sitiuweb=gob.mx }}</ref> Igualmente va anovase el [[Congresu de la Unión]] cola eleición de 128 senadores (miembros de la cámara alta), trés por cada [[Estaos de Méxicu|estáu de la República]] escoyíos de forma direuta y 32 por una llista nacional, y 500 diputaos (miembros de la cámara baxa), 300 escoyíos por [[mayoría simple]] y 200 por [[Escrutiniu proporcional plurinominal|representación proporcional]]. Dambos van empezar el so periodu, de seis años pa los primeres y de trés pa los segundos, el 1 de setiembre de 2018 y van conformar la [[LXIV Llexislatura del Congresu de la Unión de Méxicu|LXIV Llexislatura]]. Per otra parte, cola Reforma Política-Eleutoral, a partir d'estes eleición déxase la reeleición de senadores y diputaos hasta por un máximu de 12 años. Esto ye, cuatro periodo consecutivos pa los diputaos y dos pa los senadores.<ref>{{cita web |url=http://reformas.gob.mx/reforma-politica-eleutoral/que-ye |títulu=Reforma Política–Eleutoral: ¿Qué ye? |fechaaccesu=26 d'agostu de 2017 |sitiuweb=reformes.gob.mx }}</ref> Sicasí, en dambos casos, la reeleición tendrá de ser pola mesma vía pola que resultó electu la vegada primera.<ref name=Reforma/> De forma simultánea, van realizase [[Eleiciones estatales de Méxicu|eleiciones llocales]] en 30 estaos de la República, onde se van escoyer diversos cargos, incluyendo'l gobernadores de [[Eleiciones estatales de Chiapas de 2018|Chiapas]], [[Eleiciones estatales de Guanajuato de 2018|Guanajuato]], [[Eleiciones estatales de Jalisco de 2018|Jalisco]], [[Eleiciones estatales de Morelos de 2018|Morelos]], [[Eleiciones estatales de Puebla de 2018|Puebla]], [[Eleiciones estatales de Tabasco de 2018|Tabasco]], [[Eleiciones estatales de Veracruz de 2018|Veracruz]] y [[Eleiciones estatales de Yucatán de 2018|Yucatán]] y el xefe de Gobiernu de [[Eleiciones de la Ciudá de Méxicu de 2018|Ciudá de Méxicu]].<ref name=Proceso>{{cita noticia |nome =Carina |apellíu =García |títulu =Proceso eleutoral de 2018 va arrincar el 8 de setiembre |url =http://www.eluniversal.com.mx/articulo/nacion/politica/2017/06/23/procesu-eleutoral-de-2018-arrincara-el-8-de setiembre periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =23 de xunu de 2017 |fechaaccesu =23 de xunetu de 2017}}</ref> Nesti sentíu, Puebla y Veracruz escoyeron en 2016 gobernadores pa un periodu de dos años pa dexar la homologación de les sos eleiciones de 2018 coles federales.<ref>{{cita noticia |nome =Alejandra |apellíu =Arteaga |títulu =Puebla y Veracruz: les minigubernaturas de dos años |url =http://www.milenio.com/politica/minigubernaturas_2_anos-2_anos_Veracruz_Puebla-eleiciones_2016_0_746925450.html |periódicu =[[Mileniu (periódicu)|Mileniu]] |fecha =30 de mayu de 2016 |fechaaccesu =27 d'agostu de 2017}}</ref> Poro, en 2018, van escoyese un total de 3326 cargos d'eleición popular a nivel nacional.<ref name=Proceso/> == Llexislación == === Votantes === La [[Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos]] establez nel so artículu 35 el derechu de tolos ciudadanos mexicanos mayores de 18 años y con «una manera honesta de vivir»— a votar nes eleiciones populares.<ref name=Constitución/> Nesti sentíu, la Llei Xeneral d'Instituciones y Procedimientos Eleutorales determina que votar ye «un derechu y una obligación que s'exerz pa integrar órganos del Estáu d'eleición popular», indica que'l votu en Méxicu ye «universal, llibre, secretu, direutu, personal y intransferible» y señala que, pa exercelo, los ciudadanos tienen de tar rexistraos nel Rexistru Federal d'Eleutores y cuntar con una credencial pa votar.<ref name=leygeneral>{{cita web |url=http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/pdf/LGIPE_270117.pdf |títulu=Ley Xeneral d'Instituciones y Procedimientos Eleutorales |fechaaccesu=23 de xunetu de 2017 |sitiuweb=diputaos.gob.mx }}</ref> === Sistema eleutoral === El sistema eleutoral mexicanu ye mistu, yá que utiliza diversos «mecanismos pa convertir los votos en puestos de representación»<ref>{{cita publicación |apellíu=Pérez Corzu |nome=Alejandro Daniel |añu=2013 |títulu=¿Sistema o sistemes eleutorales? El casu mexicanu a nivel federal |publicación=Fechos y Derechos |númberu=14 |editorial=[[Universidá Nacional Autónoma de Méxicu]] |url=https://revistes.juridicas.unam.mx/index.php/fechos-y-derechos/article/view/6815/8751 |fechaaccesu=23 de xunetu de 2017}}</ref> —[[mayoría relativa]], [[representación proporcional]] y primer minoría—.<ref>{{cita web |url=http://sil.gobernacion.gob.mx/Glosariu/definicionpop.php?ID=191 |títulu=Primer minoría |fechaaccesu=23 de xunetu de 2017 |sitiuweb=sil.gobernacion.gob.mx}}</ref> Ente que el presidente de Méxicu ye escoyíu «por mayoría relativa y votu direutu de los ciudadanos mexicanos»,<ref name=leygeneral/> la Constitución Política establez nel so artículu 52, que la Cámara de Diputaos va tar integrada por 300 diputaos electos por votación mayoritaria relativa» —«[[Distritos eleutorales federales de Méxicu|por aciu el sistema de distritos eleutorales uninominales]]»— y 200 pol principiu de representación proporcional, votaos en [[Circunscripciones eleutorales de Méxicu|circunscripciones plurinominales]].<ref name=Constitución/> Pela so parte, nel so artículu 56 determina que la Cámara de Senadores integrar de 128 senadores, 32 electos por representación proporcional y de los restantes, trés per cada estáu de la República, dos son escoyíos por mayoría relativa y unu asignáu a la primer minoría —candidatos del partíu políticu qu'ocupe'l segundu llugar nel númberu de votos recibíos—.<ref name=Constitución>{{cita web|url=http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/pdf/1_240217.pdf|títulu=Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos|fechaaccesu=23 de xunetu de 2017|sitiuweb=diputaos.gob.mx|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170712065329/http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/pdf/1_240217.pdf|fechaarchivu=12 de xunetu de 2017}}</ref> L'[[Institutu Nacional Eleutoral (Méxicu)|Institutu Nacional Eleutoral]] (INE) ye l'organismu encargáu de les eleiciones federales en Méxicu. Nestes postreres, encárgase, ente otres coses, de la preparación de la xornada eleutoral, la impresión de documentos y la producción de materiales eleutorales, los escrutinios y cómputos y la declaración de validez.<ref name=leygeneral/> === Candidatos === Nes eleiciones tienen derechu a participar los nueve [[Partíos políticos de Méxicu|partíos políticos nacionales]] con rexistru ante'l INE: PRI, PAN, PRD, PT, PVEM, MC, SETU, Morica y PES.<ref>{{cita web |url=https://www.ine.mx/actores-politicos/partíos-politicos/ |títulu=Partíos Políticos |fechaaccesu=29 de xunetu de 2017 |sitiuweb=ine.mx }}</ref> Estos pueden participar en solitariu o en [[Coalición eleutoral|coalición]]. Nesti sentíu, la Llei Xeneral de Partíos Políticos establez, nel so artículu 87, que los partíos políticos nacionales van poder formar coaliciones pa les eleiciones de Presidente de los Estaos Xuníos Mexicanos [...]», por aciu «solicitú de rexistru del conveniu de coalición» ante l'órganu eleutoral.<ref>{{cita web |url=http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/pdf/LGPP_130815.pdf |títulu=Ley Xeneral de Partíos Políticos |fechaaccesu=29 de xunetu de 2017 |sitiuweb=diputaos.gob.mx }}</ref> Pela so parte, l'artículu terceru de la Llei Xeneral d'Instituciones y Procedimientos Eleutorales establez el derechu de los ciudadanos a ser votaos pa tolos puestos d'eleición popular, teniendo les calidaes qu'establez la llei de la materia y solicitar el so rexistru de manera independiente, cuando cumplan los requisitos, condiciones y términos que determine esta Llei». L'artículu 362 dexa la participación de [[Candidatu independiente|candidatos independientes]] nes eleiciones presidenciales.<ref>{{cita web |url=http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/pdf/LGIPE_270117.pdf |títulu=Ley Xeneral d'Instituciones y Procedimientos Eleutorales |fechaaccesu=29 de xunetu de 2017 |sitiuweb=diputaos.gob.mx }}</ref> === Accesu a persones con discapacidá === El Compromisu d'Accesu a los Derechos Políticu-Eleutorales de les Persones con Discapacidá ye un protocolu d'inclusión, que per primer vegada<ref>{{Cita noticia|títulu=Garantizaos los derechos políticu eleutorales de persones con discapacidá nes eleiciones de 2018 - Central Eleutoral|url=http://centralelectoral.ine.mx/2018/03/15/garantizaos-los-derechos-politico-eleutorales-de-persones-con-discapacidá-en-les eleiciones-de-2018/|fecha=15 de marzu de 2018|fechaaccesu=18 de marzu de 2018|periódicu=Central Eleutoral}}</ref> forma parte del procesu eleutoral de les [[Eleiciones federales en Méxicu de 2018]]. El resolución garantiza'l derechu al votu pa les Persones con Discapacidá y ta conformada por una serie de garantíes les cualos dexen l'accesu o desplazamientu llibre a los caxellos eleutorales, l'asistencia nel procesu de votación y la participación na xornada eleutoral per parte d'estes persones. ;Antecedentes Nel añu 2017, l'[[Institutu Nacional Eleutoral (Méxicu)|Institutu Nacional Eleutoral]] (INE) y el [[Conseyu Nacional pa Prevenir la Discriminación]] (CONAPRED) buscaron establecer polítiques públiques en materia de participación ciudadana,<ref>{{Cita noticia|títulu=Próximes eleiciones van ser les más incluyentes na historia de Méxicu: INE {{!}} 24 Hores|url=http://www.24-hores.mx/2018/03/12/proximas-eleiciones-seran-les-incluyentes-en-la historia-mexico-ine/|fecha=12 de marzu de 2018|fechaaccesu=18 de marzu de 2018|periódicu=24 Hores}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nacion321.com/eleiciones/8-formes-de-discriminacion-eleutoral-y-como-erradicarlas|títulu=8 formes de discriminación eleutoral y cómo erradicarlas}}</ref> les cualos fueron enfocaes na promoción de los derechos humanos, partiendo de principios d'igualdá y non discriminación. Estes polítiques fueron enfocaes pa los grupos vulnerables de la población mexicana nos cualos inclúyense: les Persones Indíxenes, Persones Adultes Mayores, Persones con Discapacidá y Persones Trans.<ref>{{Cita web|url=http://www.mvsnoticias.com/#!/noticies/ine-preve-que-proximas-eleiciones-sían-les-mas-incluyentes-en-la historia-de-mexico-16|títulu=INE preve que próximes eleiciones sían les más incluyentes na historia de Méxicu|fecha=12 Mar 2018}}</ref> Como un resultáu d'estos esfuercios, el 15 de marzu de 2018, foi presentáu'l Compromisu d'Accesu a los Derechos Políticu-Eleutorales de les Persones con Discapacidá, que foi ellaboráu en xunto pol INE, el [[Tribunal Eleutoral del Poder Xudicial de la Federación (Méxicu)|Tribunal Eleutoral del Poder Xudicial de la Federación]] y por diversu Organizaciones Civiles. ;Oxetivos Al traviés d'un decálogu, estableciéronse los derechos pa la población oxetivu, xuntu coles obligaciones de les y los funcionarios de caxellu. El documentu conformar polos siguientes artículos: # Cuntar con una credencial pa votar con fecha vixente pal procesu d'eleición y tar rexistráu na llista nominal. # Recibir sofitu d'una persona d'enfotu pa poder votar nun caxellu, en casu de que'l votante precisar. # Dexar l'accesu a los caxellos eleutorales con perros guía o cualquier sofitu téunicu. # Recibir tratu respetuosu de les y los funcionarios de caxellu, con orientación clara y senciella pa poder votar, dirixiéndose a la Persona con Discapacidá, o a los sos acompañantes, y en casu necesariu otorgar más tiempu pa la emisión del votu'l día de la xornada eleutoral. # Cuntar con espacios accesibles nos caxellos, que cumplan coles dimensiones pa la circulación y llibre desplazamientu. # Asitiar nun llugar visible un cartelu d'identificación pa persones que rican atención preferencial, cola cuenta d'aportar a los caxellos y que esti seya respetáu. # Les y los funcionarios de caxellu tienen de conocer el material accesible, que tien de ser fayadizu y funcional pa toles persones con cualquier tipu de discapacidá. # Les y los funcionarios de caxellos tienen derechu a ser consultaes y consultaos, antes y mientres el procesu eleutoral sobre les midíes d'inclusión que tienen de ser tomaes. # Les Persones con Discapacidá pueden exercer y promover el so derechu a ser observadores y observadores eleutorales. # Tien de presentase cualquier quexa ante les autoridaes competentes si comete dalguna falta en contra del derechu al votu pa les Persones con Discapacidá. == Organización == [[Ficheru:Voto extranjero.jpg|miniaturadeimagen|derecha|300px|Paquete eleutoral que recibieron los mexicanos residentes nel estranxeru.]] El Procesu Eleutoral Federal 2017-2018 empecipió'l 8 de setiembre de 2017.<ref>{{cita noticia |nome =Carolina |apellíu =Rivera |títulu =Arrinca procesu eleutoral aldu al 2018 |url =http://www.milenio.com/politica/procesu_electoral-eleiciones_2018-presidencia-ine-que se vota_en_el_2018_0_1026497411.html |periódicu =[[Mileniu (periódicu)|Mileniu]] |fecha =8 de setiembre de 2017 |fechaaccesu =8 de setiembre de 2017}}</ref> Primeramente a mediaos d'agostu, el INE aprobó un presupuestu de 6 mil 778 millones de [[Pesu mexicanu|pesos]] pal financiamiento de partíos políticos y candidatos independientes. Trátase del «más altu de la historia que l'Estáu mexicanu va destinar a financiar la política», según declaró'l presidente del institutu, [[Lorenzo Córdova Vianello|Lorenzo Córdova]].<ref>{{cita noticia |títulu =INE aprueba gastu históricu pa 2018; va partir 6.7 mil MDP a partíos ya independientes |url =http://www.animalpolitico.com/2017/08/ine-gastu-partíos-2018/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =18 d'agostu de 2017 |fechaaccesu =2 de setiembre de 2017}}</ref> Al sumar el presupuestu de los partíos a nivel estatal, esta cifra aumenta a los 11 mil 904 millones de pesos.<ref>{{cita noticia |nome =Sánchez Maldonado |apellíu =Montserrat |títulu =2018 va ser un añu de bayura pa los partíos políticos: van recibir 11.9 mil mdp pa gastar |url =http://www.animalpolitico.com/2017/08/partíos-politicos-presupuestu-2018/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =22 d'agostu de 2017 |fechaaccesu =2 de setiembre de 2017}}</ref> Per otra parte, ente'l 1 de setiembre de 2017 y el 31 de marzu de 2018 va realizase'l rexistru de mexicanos pal [[Votu a distancia|voto dende l'estranxeru]].<ref>{{cita noticia |nome =Carina |apellíu =García |títulu =Llama INE a connacionales votar dende l'estranxeru |url =http://www.eluniversal.com.mx/nacion/politica/llama-ine-connacionales-votar-dende-l'estranxeru periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =29 d'agostu de 2017 |fechaaccesu =2 de setiembre de 2017}}</ref> Envalórase que cada votu d'esti tipu va tener un costo de más de 650 pesos.<ref>{{cita noticia |nome =Dora |apellíu =Villanueva |títulu =Más de 650 pesos, votu nel esterior |url =http://eleconomista.com.mx/sociedad/2017/08/30/mas-650-pesos-voto-esterior |periódicu =[[L'Economista (Méxicu)|L'Economista]] |fecha =30 d'agostu de 2017 |fechaaccesu =2 de setiembre de 2017}}</ref> Igualmente, a finales d'agostu de 2017, el INE aprobó la homologación de trés feches de preparación de les eleiciones llocales y federales.<ref name=DOF/> Por esta razón, tantu a nivel estatal, como federal, el 6 de febreru de 2018 establecióse como fecha llende pa axenciar sofitu ciudadanu pa candidatos independientes, cinco díes dempués van rematar les precampañas y el 29 de marzu realizará l'aprobación del rexistru de candidatures pal procesu federal.<ref>{{cita web |url=https://centralelectoral.ine.mx/2017/08/28/homologa-ine-calendarios-eleutorales-llocales-y-federales-2017-2018/ |títulu=Homologa INE calendarios eleutorales llocales y federales 2017-2018 |fechaaccesu=4 de setiembre de 2017 |fecha=28 d'agostu de 2017 |sitiuweb=ine.mx }}</ref> El mesmu mes d'agostu, el INE solicitó un presupuestu de 25.4 mil millones de pesos pa 2018.<ref>{{cita noticia|títulu =El INE va pidir 25 mil mdp pa 2018, el presupuestu más altu de la so historia, y asina lo xustifica |url =http://www.animalpolitico.com/2017/08/ine-presupuestu-mas-alto-historia/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =24 d'agostu de 2017 |fechaaccesu =13 de payares de 2017}}</ref> Sicasí, en payares, la Cámara de Diputaos retayó'l so presupuestu en 800 millones de pesos, otorgando al institutu 24 mil 215 millones 327 pesos.<ref>{{cita noticia |nome =Horacio |apellíu =Jiménez |títulu =Retayen diputaos 800 mdp al INE pa 2018 |url =http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/retayen-diputaos-800-mdp-al-ine-pa-2018 |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =9 de payares de 2017 |fechaaccesu =13 de payares de 2017}}</ref> Espérense 59.7 millones de comerciales a lo llargo del procesu eleutoral, un promediu de 304 mil per día, espublizaos ente'l seis de la mañana y los dolce de la nueche en 3111 concesionaries de radio y televisión, y protagonizaos por partíos, precandidatos, candidatos y autoridaes eleutorales».<ref>{{cita noticia |nome =Carina |apellíu =García |títulu =Apunta INE “agua” de 304 mil spots al día |url =http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/apunta-ine-agua-de-304-mil-spots-al-dia |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =17 d'avientu de 2017 |fechaaccesu =17 d'avientu de 2017}}</ref> El 31 de xineru, escoyer a los nacíos ente febreru y marzu pa conformar les meses eleutorales de les eleiciones. Del total de 11.4 millones de ciudadanos va escoyer a 1.4 millones por que fungan como funcionarios de caxellu.<ref>{{cita noticia |nome =Magali |apellíu =Juárez |títulu =Persones nacíes en febreru y marzu van integrar caxellos el primeru de xunetu |url =http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/nacíos-en-febreru-y-marzu-integraren-caxellos-el-primeru-de-xunetu.html |periódicu =El Financieru |fecha =31 de xineru de 2018 |fechaaccesu =31 de xineru de 2018}}</ref> === Conteo rápido === En payares de 2017, el INE aprobó cambeos al Reglamentu d'Eleiciones nun intentu d'acelerar el [[conteo rápido]] y el [[Programa de Resultaos Eleutorales Preliminares]] (PREP) nes hores siguientes a la eleición.<ref>{{cita web |url=https://centralelectoral.ine.mx/2017/11/22/aprueba-conseyu-xeneral-cambeos-al reglamentu-de-eleiciones-pa-dar-garantia-y-certidume-al procesu eleutoral-2017-2018/ |títulu=Aprueba Conseyu Xeneral cambeos al Reglamentu d'Eleiciones, pa dar garantía y certidume al Procesu Eleutoral 2017-2018 |fechaaccesu=3 de marzu de 2018 |fecha=22 de payares de 2017 |sitiuweb=centralelectoral.ine.mx/}}</ref> Sicasí, a mediaos de febreru del 2018, el Tribunal Eleutoral del Poder Xudicial de la Federación (TEPJF) anuló parte de los cambeos, qu'implicaben una apertura previa de les urnes eleutorales pa identificar y reasitiar les boletas depositaes incorreutamente. Según el tribunal, esa midida entepasaba «les facultaes del INE» y transgredía «los principios de reserva de llei, certidume y seguridá xurídica».<ref>{{cita noticia |títulu =El Tribunal Eleutoral revoca cambeos del INE pa entainar conteo de votos |url =https://www.animalpolitico.com/2018/02/conteo-voto-tribunal-eleutoral-ine/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =16 de febreru de 2018 |fechaaccesu =3 de marzu de 2018}}</ref> La situación causó un choque» ente les autoridaes eleutorales. El INE afirmó que l'anulación implicaría retrasos nel conteo rápidu, lo que, de la mesma, afalaría «suspicacias», xeneraría «incertidume» y dexaría «autoproclamaciones de victoria».<ref>{{cita noticia |nome=Alonso |apellíu=Urrutia |títulu=Inestabilidad nel país si retrasen resultaos del conteo rápidu: INE |url =http://www.jornada.unam.mx/2018/02/20/politica/003n1pol |periódicu =[[La Jornada]] |fecha =20 de febreru de 2018 |fechaaccesu =3 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita noticia |nome=Carina |apellíu=García |títulu =Resultáu na madrugada de conteo rápido xeneraría incertidume: INE |url =http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/ine-alvierte-de-incertidume-y-especulacion-tres-decision-del-tepjf-sobre-conteo |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =19 de febreru de 2018 |fechaaccesu =3 de marzu de 2018}}</ref> Pela so parte, el TEPJF defendió la so sentencia ya indicó qu'abrir les urnes y reasitiar les boletas «podría llevantar barruntos».<ref>{{cita noticia |nome=Carina |apellíu=García |títulu =TEPJF defende retrasu en conteo rápidu |url =http://www.eluniversal.com.mx/nacion/politica/tepjf-defende-retrasu-en-conteo-rapido |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =21 de febreru de 2018 |fechaaccesu =3 de marzu de 2018}}</ref> Darréu, l'institutu reportó que buscaba otres alternatives p'acelerar el procesu<ref>{{cita noticia |títulu =INE busca alternativa p'acelerar conteo de votos |url =http://www.milenio.com/eleiciones-mexico-2018/ine-alternatives-acelerar-conteo-rapido-votos-prep-tribunal-eleutoral-noticies_0_1123087734.html |periódicu =[[Mileniu (periódicu)|Mileniu]] |fecha =16 de febreru de 2018 |fechaaccesu =3 de marzu de 2018}}</ref> y más tarde presentó, el 22 de febreru, una ruta alternativa» qu'implicaba utilizar la información presentada nes fueyes d'operación de cómputu» de los funcionarios de caxellu.<ref>{{cita noticia |nome=Ana |apellíu=Langner |nome2=Dora |apellíu2=Villanueva |títulu =El INE presenta alternativa pal conteo rápidu |url =https://www.eleconomista.com.mx/politica/El-INE-presenta-alternativa-pa-el-conteo-rapido-20180222-0165.html |periódicu =L'Economista |fecha =22 de febreru de 2018 |fechaaccesu =3 de marzu de 2018}}</ref> Con esto, el INE comprometer a dar a conocer a les 23:00 hores del 1 de xunetu los enclinos de votación de la eleición presidencial.<ref>{{cita noticia |títulu =El INE va espublizar enclinos d'eleición presidencial a les 23:00 hores |url =https://www.informador.mx/mexico/El-INE-difundira-enclinos-de-eleccion-presidencial-a-les-2300-hores-20180223-0014.html |periódicu =L'Informador |fecha =23 de febreru de 2018 |fechaaccesu =3 de marzu de 2018}}</ref> Esti mecanismu aprobóse seis díes dempués.<ref>{{cita noticia |nome=Magali |apellíu=Juárez |títulu =Conteo rápido va tar llistu na nueche del 1 de xunetu: INE |url =http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/conteo-rapido-estara-llistu-en-la nueche-del-1-de-xunetu-ine |periódicu =El Financieru |fecha =28 de febreru de 2018 |fechaaccesu =3 de marzu de 2018}}</ref> === Candidatures independientes === Pa estes eleiciones rexistráronse 283 aspirantes a candidatures independientes: 48 a la Presidencia, 54 al Senáu y 181 pa la Cámara de Diputaos.<ref>{{cita noticia |nome =Horacio |apellíu =Jiménez |títulu =Un millón de mexicanos sofita a independientes |url =http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/un-millon-de-mexicanos-sofita-independientes |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =17 de payares de 2017 |fechaaccesu =22 de payares de 2017}}</ref> Pal primer casu, los aspirantes tienen de recoyer 866 mil 593 firmes (1% de la llista nominal nacional) en 17 estaos del país. Nel casu de les senadurías, los candidatos tienen de sumar el 2% de la llista nominal estatal y pertenecientes siquier a la metá de los distritos eleutorales. Finalmente, pa diputaciones, tien de recoyer el 2% de la llista nominal del distritu eleutoral federal y pertenecientes siquier a la metá de les seiciones eleutorales.<ref>{{cita web |url=http://www.ine.mx/wp-content/uploads/2017/09/DEPPP-CI-A1-Porcentaxes.pdf |títulu=Anexu 1. Cantidaes equivalentes al porcentaxe de sofitu ciudadanu pa candidatures independientes |fechaaccesu=22 de payares de 2017 |sitiuweb=ine.mx}}</ref> Pa la recueya de firmes, el INE pagó 4.8 millones de pesos pal desenvolvimientu de l'[[aplicación móvil]] «Sofitu Ciudadanu INE». Sicasí, l'aplicación foi criticada por falles y problemes al momentu del rexistru de les firmes.<ref>{{cita noticia |nome =Sonia |apellíu =Corona |títulu =Una 'app' imposible pa les presidenciales de Méxicu |url =https://elpais.com/internacional/2017/11/03/mexico/1509739142_239468.html |periódicu =[[El País]] |fecha =3 de payares de 2017 |fechaaccesu =22 de payares de 2017}}</ref> A entamos d'avientu, [[Jaime Rodríguez Calderón]], gobernador de Nuevo León, foi'l primera aspirante a candidatu independiente a la presidencia n'algamar la cifra mínima de 866 mil robles. Sicasí, solo cuntaba col sofitu de siquier el 1% del padrón eleutoral en tres estaos del país —de 17 riquíos—: Nuevo León, Estáu de Méxicu y Tabasco.<ref>{{cita noticia |autor =Redaición |títulu ='Broncu' consigue 102% de firmes de sofitu riquíes pol INE |url =http://www.jornada.unam.mx/ultimas/2017/12/12/2018tarascu2019-consigue-102-de-firmes-de sofitu riquíes-por-el-ine-3740.html |periódicu =[[La Jornada]] |fecha =12 de payares de 2017 |fechaaccesu =18 de payares de 2017}}</ref> Un mes dempués, [[Margarita Zavala]] tamién superó l'estragal mínimu de firmes, anque non la dispersión riquida.<ref>{{cita noticia |autor =Carina García |títulu =Supera Zavala estragal de firmes pa candidatura independiente |url =http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/supera-zavala-estragal-de-firmes-pa candidatura independiente |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =5 de xineru de 2018 |fechaaccesu =10 de xineru de 2018}}</ref> Igualmente, [[Armando Ríos Piter]] superó'l númberu riquíu, anque non la dispersión, a entamos de febreru.<ref>{{cita noticia |autor =Aurora Zepeda |títulu =Llogra Ríos Piter 866 mil 593 firmes |url =http://www.excelsior.com.mx/nacional/2018/02/05/1218339 |periódicu =Excélsior |fecha =5 de febreru de 2018 |fechaaccesu =7 de febreru de 2018}}</ref>Finalmente, pal 19 de febreru de 2018 (fecha llende de recueya de firmes), solo ''El Tarascu'', Armando Ríos Piter y Margarita Zavala llograron superar l'estragal de firmes y la dispersión del 1% de la llista nominal en más de 17 estaos de la República.<ref>{{Cita web|url=http://www.vanguardia.com.mx/articulo/per primer vegada-mexico-tendra-candidatos-presidenciales-independientes|títulu=Per primer vegada Méxicu va tener candidatos presidenciales independientes {{!}} Vanguardia|fechaaccesu=20 de febreru de 2018|sitiuweb=www.vanguardia.com.mx }}</ref> == Eleición presidencial == === Eleiciones internes === ==== Partíu Aición Nacional ==== [[Ficheru:PAN logo (Mexico).svg|esquierda|80px]] El 14 de xunu de 2015, [[Margarita Zavala]], ex [[primer dama de Méxicu]], anunciu que buscaría la candidatura pa 2018 pol [[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|Partíu Aición Nacional]] (PAN) o pela vía independiente.<ref>{{cita noticia |títulu=Margarita Zavala desatapa aspiración Presidencial pa 2018 |url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2015/06/14/1029450 |periódicu=[[Excelsior (periódicu)|Excélsior]]|fecha=14 de xunu de 2015 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016 }}</ref> El 23 de xineru de 2016, llanzó la so plataforma política «Yo Con Méxicu».<ref>{{cita noticia |nome=Ariadna |apellíu=García |títulu=Zavala llanza la so plataforma política "Yo con Méxicu" |url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/nacion/politica/2016/01/23/zavala-llanza-la so-plataforma-politica-yo-con-mexico |periódicu=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha=23 de xineru de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> El 27 de xunetu de 2016 sumóse [[Rafael Moreno Valle Rosas]], gobernador de [[Puebla]] de 2011 a 2017.<ref>{{cita noticia |títulu=Rafael Moreno Valle 'desatapa' aspiraciones rumbo al 2018 |url=http://www.informador.com.mx/mexico/2016/683272/6/rafael-moreno-valle-desatapa-aspiraciones-rumbo-al-2018.htm |periódicu=[[L'Informador (Méxicu)|L'Informador]] |fecha=8 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> Ente otros posibles candidatos mentar a [[Miguel Márquez Márquez]], gobernador de [[Guanajuato]] dende 2012,<ref>{{cita noticia |títulu=Miguel Márquez Márquez caltién abierta la puerta pal 2018 |url=http://eleconomista.com.mx/politica/2016/06/07/miguel-marquez-marquez-caltién-abierta-puerta-2018 |periódicu=[[L'Economista (Méxicu)|L'Economista]] |fecha=7 de xunu de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> a [[Ricardo Anaya Cortés]], presidente del PAN dende agostu del 2015,<ref>{{cita noticia |nome=Susana |apellíu=Guzmán |títulu=Si Ricardo Anaya ye candidatu, el PAN va ser terceru, asegura Cordero |url=http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/si-ricardo-anaya-ye-candidatu-el pan-sera-terceru-asegura-corderu.html |periódicu=El Financieru |fecha=30 d'agostu de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> y tamién al exgobernador de [[Baxa California]], [[Ernesto Ruffo Appel]]. El 4 d'abril de 2017 el [[Gobernador de Veracruz]] Actual [[Miguel Ángel Yunes Linares]] dixo que buscaría la candidatura del 2018 pol PAN. El 8 de mayu de 2017 [[Juan Carlos Romero Hicks]], exgobernador de [[Guanajuato]] y Senador de la República, fixo pública la so aspiración pa buscar la candidatura a la Presidencia pol PAN. El 6 d'ochobre de 2017, Zavala presentó'l so arrenunciu al PAN tres 33 años de militancia y anunció les sos intenciones de delidiar como candidata independiente.<ref>{{cita noticia |títulu=Zavala arrenunciu al PAN, va buscar candidatura independiente |url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/margarita-zavala-emitir%C3%A1-pronunciamientu-sobre-la so candidatura periódicu=Políticu MX |fecha=6 d'ochobre de 2017 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2017}}</ref> Na eleición interna del PAN, Anaya como presidente del partíu, atayó les votaciones y someter a una recueya de sofitos, actu que criticaron los sos adversarios, nomando la so actual candidatura como'l «dedazo amarutáu».<ref>{{Cita noticia|títulu=Dedazo amarutáu, el métodu de Anaya ~ L'Heraldu de Méxicu|url=https://heraldodemexico.com.mx/opinion/dedazo-amarutáu-el-metodo-de-anaya/|fecha=21 de payares de 2017|fechaaccesu=25 de mayu de 2018|periódicu=L'Heraldu de Méxicu}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Anaya niega que precandidatura fuera por 'dedazo'|url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2017/12/19/1208866|fecha=19 d'avientu de 2017|fechaaccesu=25 de mayu de 2018|periódicu=Excélsior}}</ref> ==== Partíu Revolucionariu Institucional ==== [[Ficheru:PRI logo (Mexico).svg|esquierda|80x80px]] El [[Partíu Revolucionariu Institucional]] (PRI) modificó los sos estatutos na XXII Asamblea pa dexar la postulación d'un ciudadanu ensin militancia como'l so candidatu a la presidencia, «siempres y cuando el prestíu y la fama del ciudadanu escoyíu pongan al partíu en condición competitiva pa ganar». Coles mesmes, axustóse que tal persona tenía de comprometese cola Declaración de Principios y el Programa d'Aición del partíu.<ref>{{cita noticia |títulu =PRI quita candaos pa escoyer candidatu presidencial; van por carru completu en 2018 |url =http://www.animalpolitico.com/2017/08/pri-define-esti-sabado-los requisitos-debera-cumplir-candidatu-2018/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =12 d'agostu de 2017 |fechaaccesu =23 de payares de 2017 }}</ref> Sicasí, refugóse la propuesta de que'l candidatu fuera escoyíu per mediu d'una consulta abierta a los militantes.<ref>{{cita noticia |nome =Luis Pablo |apellíu =Beauregard |títulu =El PRI define les regles pa escoyer el candidatu presidencial ente duldes sobre la so neutralidá |url =https://elpais.com/internacional/2017/10/20/mexico/1508450941_189425.html |periódicu =[[El País]] |fecha =20 d'ochobre de 2017 |fechaaccesu =23 de payares de 2017}}</ref> N'ochobre de 2017, escoyóse la convención nacional de delegaos» como'l métodu d'eleición del candidatu presidencial.<ref>{{cita noticia |nome =José |apellíu =Gil Olmo |títulu=Convención de delegaos, vía qu'aprueba'l PRI pa escoyer candidatu presidencial al 2018 |url =http://www.proceso.com.mx/508231/convencion-delegaos-via-aprueba-pri-escoyer-candidatu-presidencial-al-2018-videu |periódicu =[[Procesu (revista)|Procesu]] |fecha =20 d'ochobre de 2017 |fechaaccesu =23 de payares de 2017}}</ref> Nesti sentíu, el 23 de payares, el PRI llanzó la convocatoria pa la seleición del candidatu. El rexistru de comenenciudos va realizase'l 3 d'avientu y el 18 de febreru de 2018 va efeutuase la convención de delegaos.<ref>{{cita noticia |nome =Luis Pablo |apellíu =Beauregard |títulu =El candidatu presidencial del PRI va ser designáu en febreru de 2018 |url =https://elpais.com/internacional/2017/11/24/mexico/1511492589_845436.html |periódicu =[[El País]] |fecha =23 de payares de 2017 |fechaaccesu =23 de payares de 2017}}</ref><ref>{{cita noticia |títulu =PRI emite convocatoria pa candidatura presidencial 2018 |url =https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/pri-emite-convocatoria-pa candidatura presidencial/ |periódicu =Políticu MX |fecha =23 de payares de 2017 |fechaaccesu =23 de payares de 2017}}</ref> Diversos personaxes espresaron les sos intenciones de llograr la candidatura priista pa estos comicios. Yá dende'l 28 de marzu de 2016, [[Ivonne Ortega Pacheco]], gobernadora de Yucatán ente 2007 y 2012, anunció que quería «tar na boleta eleutoral» de 2018.<ref>{{cita noticia |nome=Horacio |apellíu=Jiménez |títulu=Quiero tar na boleta de 2018 xunto a Zavala: Ivonne Ortega |url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/nacion/politica/2016/03/28/quiero-tar-en-la-boleta-de-2018-xuntu-zavala-ivonne-ortega |periódicu=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha=28 de marzu de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> A ella sumáronse múltiples miembros del [[gabinete d'Enrique Peña Nieto]], como'l secretariu de Gobernación, [[Miguel Ángel Osorio Chong]],<ref>{{cita noticia |nome=Álvaro |apellíu=Delgado |títulu=Osorio Chong yá empecipió la so campaña aldu al 2018; anubre redes con spots |url=http://www.proceso.com.mx/456645/osorio-chong-yá-empecipio-campana-rumbo-al-2018-anubre-redes-spots |periódicu=[[Procesu (revista)|Procesu]] |fecha=27 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> el secretariu d'Educación, [[Aurelio Nuño Mayer]], el secretariu de Facienda, [[José Antonio Meade Kuribreña]],<ref>{{cita noticia |nome=Mathieu |apellíu=Tourliere |títulu=José Antonio Meade, el sigiloso aspirante prianista |url=http://www.proceso.com.mx/454756/jose-antonio-meade-sigiloso-aspirante-prianista |periódicu=[[Procesu (revista)|Procesu]] |fecha=13 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> el secretariu de Turismu, [[Enrique de la Madrid Cordero]],<ref>{{Cita web|url=http://www.razon.com.mx/spip.php?page=columnista&id_article=339539|títulu=Enrique de la Madrid muévese :: Carlos Urdiales :: La Razón :: 6 de marzu de 2017|fechaaccesu=6 de marzu de 2017|sitiuweb=www.razon.com.mx}}</ref> el secretariu de Salú, [[José Narro Carbayos]],<ref>{{cita noticia |títulu=Saltillense na llista de presidenciables pal 2018 |url=http://www.vanguardia.com.mx/articulo/saltillense-en-la llista-de-presidenciables-pa-el-2018 |periódicu=La Vanguardia |fecha=19 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=11 de xineru de 2017}}</ref> y el secretariu de Rellaciones Esteriores, [[Luis Videgaray Casu]].<ref>{{cita noticia |nome=Horacio |apellíu=Jiménez |títulu=Pal 2018 hai más que Videgaray, Nuño y Osorio |url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/nacion/politica/2015/08/17/pa-el-2018-hai-mas-que-videgaray-nuno-y-osorio |periódicu=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha=17 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> N'otros potenciales candidatos llegar a mentar a [[Manlio Fabio Beltrones]], exgobernador de Sonora ente 1991 y 1997 y ex-presidente del PRI,<ref>{{cita noticia |nome=Sergio |apellíu=Rincón |títulu=La retirada táctica” de Beltrones abre una engarradiella interna pol PRI pa 2018 |url=http://www.univision.com/noticias/eleiciones-en-mexico/la retirada-tactica-de-beltrones-abre-una engarradiella interna-por-el-pri-pa-2018 |periódicu=[[Univision]] |fecha=22 de xunu de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> y [[Eruviel Ávila Villegas]], exgobernador del [[Estáu de Méxicu]] ente 2011 y 2017.<ref>{{cita noticia |títulu=Eruviel Ávila yá ye'l punteru del PRI en preferencies pal 2018 |url=http://www.vanguardia.com.mx/articulo/eruviel-avila-yá-ye-el punteru-del-pri-en-preferencies-pa-el-2018 |periódicu=La Vanguardia |fecha=24 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> Anque nun entamu, José Antonio Meade refugó que los cambeos estatutarios fueren un traxe a la midida» pa favorecelo,<ref>{{cita noticia |nome =Juan Carlos |apellíu =Miranda |títulu =Refuga Meade que los cambeos nos estatutos del PRI sían un traxe a la midida |url =http://www.jornada.unam.mx/2017/08/23/sociedad/013n1pol |periódicu =[[La Jornada]] |fecha =23 d'agostu de 2017 |fechaaccesu =30 de payares de 2017}}</ref> dende agostu de 2017 llegóse-y a considerar «el tapáu» del PRI.<ref>{{cita noticia |nome =Álvaro |apellíu =Delgado |títulu =El PRI yá tien el so “tapáu”: Meade |url =http://www.proceso.com.mx/498476/pri-yá-tapáu-meade |periódicu =[[Procesu (revista)|Procesu]] |fecha =10 d'agostu de 2017 |fechaaccesu =30 de payares de 2017}}</ref> En payares siguiente, consideróse que Videgaray «desatapó» a Meade mientres un discursu ante'l cuerpu diplomáticu de Méxicu, nel que lo comparó col fundador del partíu, [[Plutarco Elías Calles]], por ocupar cuatro secretaríes en dos gobiernos. Poco dempués, Videgaray negó desatapar a Meade.<ref>{{cita noticia |títulu =Videgaray desatapa a Meade como candidatu y depués pénase en Twitter |url =http://www.animalpolitico.com/2017/11/videgaray-meade-candidatu/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =23 de payares de 2017 |fechaaccesu =30 de payares de 2017}}</ref><ref>{{cita noticia |nome = Mathieu |apellíu =Tourliere |títulu =Videgaray “desatapa” a Meade ante'l cuerpu diplomáticu; con él “Méxicu tien aldu y claridá”, diz |url =http://www.proceso.com.mx/512154/videgaray-desatapa-a-meade-ante-cuerpu-diplomatico-mexico-rumbo-claridad-diz |periódicu =[[Procesu (revista)|Procesu]] |fecha =22 de payares de 2017 |fechaaccesu =30 de payares de 2017}}</ref> Pela so parte, el presidente [[Enrique Peña Nieto]] aseguró al respeutu: «Anden bien despistaos toos, el PRI nun escueye a los sos candidatos por aplausos».<ref>{{cita noticia |nome = Gustavo |apellíu =Castillo |títulu =Anden “bien despistaos toos”, diz Peña sobre 'destape' |url =http://www.jornada.unam.mx/ultimas/2017/11/23/anden-201cbien-despistaos-toos201d-diz-pena-sobre-falsu-destape-5255.html |periódicu =[[La Jornada]] |fecha =23 de payares de 2017 |fechaaccesu =30 de payares de 2017}}</ref> Sicasí, el 27 de payares, Meade arrenunció al so cargu y anunció les sos intenciones de buscar la candidatura priista.<ref>{{cita noticia |nome =Francisco |apellíu =Reséndiz |títulu =Dexa José Antonio Meade la Secretaría de Facienda |url =http://www.eluniversal.com.mx/nacion/politica/dexa-meade-facienda |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =27 de payares de 2017 |fechaaccesu =30 de payares de 2017 }}</ref> Dempués de axenciar el sofitu de los trés sectores y cuatro organizaciones que conformen el partíu,<ref>{{cita noticia |nome =Luis Pablo |apellíu =Beauregard |títulu =Meade pruébase'l traxe de candidatu |url =https://elpais.com/internacional/2017/11/28/mexico/1511843716_746925.html |periódicu =[[El País]] |fecha =27 de payares de 2017 |fechaaccesu =30 de payares de 2017}}</ref> el PRI aprobó que pudiera rexistrase como precandidato.<ref>{{cita noticia |nome =Ariadna |apellíu =García |títulu =Aprueba PRI que Meade rexístrese como aspirante a candidatu |url =http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/aprueba-pri-que-meade-rexístrese-como-aspirante-candidatu |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =29 de payares de 2017 |fechaaccesu =30 de payares de 2017}}</ref> L'anunciu foi criticáu pola oposición y calificáu de «[[dedazo]]».<ref>{{cita noticia |títulu =Más de lo mesmo: oposición critica l'anunciu de Meade camín de 2018 |url =http://www.animalpolitico.com/2017/11/meade-reaiciones/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =27 de payares de 2017 |fechaaccesu =30 de payares de 2017}}</ref> Meade rexistróse como precandidato el 3 d'avientu.<ref>{{cita noticia |títulu =Meade rexistrar en PRI y llanza indireuta por amnistía a narcos |url =https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/cen-del-pri-est%C3%A1-llistu-pa-rexistru-de-meade-como-precandidato/ |periódicu =Políticu MX |fecha =3 d'avientu de 2017 |fechaaccesu =3 d'avientu de 2017}}</ref> Poco dempués, el 6 d'avientu, arrenunció'l secretariu d'Educación, [[Aurelio Nuño Mayer]], pa coordinar la campaña presidencial priista.<ref>{{cita noticia |títulu =Nuño confirma que va coordinar campaña de Meade |url =https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/presidencial/nu%C3%B1o-confirma-que se xunir%C3%A1-al equipu-de-meade/ |periódicu =Políticu MX |fecha =6 d'avientu de 2017 |fechaaccesu =6 d'avientu de 2017}}</ref> ==== Partíu de la Revolución Democrática ==== [[Ficheru:PRD logo (Mexico).svg|esquierda|80px]] Con respectu al [[Partíu de la Revolución Democrática]] (PRD), l'únicu políticu qu'espresó'l so interés en competir pola presidencia foi [[Miguel Ángel Mancera]], xefe de gobiernu de la [[Ciudá de Méxicu]] electu pal periodu 2012–2018.<ref>{{cita noticia|apellíu=Arrodia|nome=Felipe|títulu=Mancera diz sí al 2018 cola esquierda... ensin Morena|url=http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/mancera-diz-si-al-2018-con-la esquierda-ensin-morena.html|fecha=5 d'ochobre de 2016|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016|periódicu=El Financieru }}</ref><ref>{{cita noticia|apellíu=Aldaz|nome=Phenélope|títulu=Miguél Ángel Mancera repite deséu de dir pola Presidencia|url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/nacion/politica/2016/08/7/miguel-angel-mancera-repite-deséu-de-dir-pola presidencia|fecha=7 d'agostu de 2016|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016|periódicu=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] }}</ref> Sicasí, ente otros posibles candidatos mentar a [[Marcelo Ebrard]], xefe de Gobiernu del Distritu Federal ente 2006 y 2012; [[Cuauhtémoc Cárdenas Solórzano]], xefe de Gobiernu del Distritu Federal ente 1997 y 1999 y tres veces candidatu a la Presidencia de Méxicu; [[Silvano Aureoles Coneyu]], gobernador de [[Michoacán]] dende 2015 y a [[Graco Ramírez]], gobernador de [[Morelos]] dende 2012. ==== Partíu del Trabayu ==== [[Ficheru:PT logo (Mexico).svg|esquierda|80x80px]] En xunu de 2017 la dirigencia del [[Partíu del Trabayu (Méxicu)|Partíu del Trabayu]] (PT) y l'III Congresu Nacional Estraordinariu del partíu [[Movimiento Regeneración Nacional]] (Morica) aprobaron competir en xunto nos comicios de 2018.<ref>{{Cita noticia|títulu=El PT decide dir n'alianza con AMLO pal 2018 - Procesu|url=http://www.proceso.com.mx/492378/pt-decide-dir-en-alianza-amlo-2018|fecha=24 de xunu de 2017|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=Procesu }}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Resuelve PT dir n'alianza con AMLO al 2018|url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/nacion/politica/2017/06/24/resuelvi-pt-dir-en-alianza-con-amlo-al-2018|fecha=24 de xunu de 2017|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universal }}</ref> El 13 d'avientu de 2017 el partíu formalizó la coalición «[[Xuntos Vamos Faer Historia]]» con Morena y el [[Partíu Alcuentru Social]] (PES). Esi mesmu día, [[Andrés Manuel López Obrador]] rexistróse como precandidato del PT a la presidencia. Esta ye la tercer ocasión que'l Partíu del Trabayu postula a López Obrador como presidente, tres les [[Eleiciones federales en Méxicu de 2006|eleiciones de 2006]] y los [[Eleiciones federales en Méxicu de 2012|comicios de 2012]], quedando en segundu llugar en dambos casos.<ref name=":6">{{cita noticia|autor=Redaición|títulu=Morica, PT y Alcuentru Social roblen coalición camín d'eleición de 2018|url=http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/morica-pt-y-alcuentru-social-roblen-coalicion-eleutoral.html|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=El Financieru}}</ref> ==== Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu ==== [[Ficheru:PVE logo (Mexico).svg|esquierda|80x80px]] El [[Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]] (PVEM), al traviés del senador [[Pablo Escudero Morales|Pablo Escudero]] y otros militantes, propunxeron como candidatu presidencial al senador y coordinador de la so bancada nel senáu, Carlos Ponte,<ref>{{cita noticia |títulu= PVEM desatapa a presidenciable y prime a PRI por alianza 2018 |url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/pvem-desatapa-presidenciable-y-prime-pri-por alianza-2018/ |periódicu=Políticu.mx |fecha=24 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2017}}</ref> aspiración qu'aceptó, anque tamién mentó la posibilidá d'una alianza col PRI.<ref>{{cita noticia |títulu= Carlos Ponte va buscar la Presidencia en 2018 |url=http://planoinformativo.com/nota/id/535718/noticia/carlos-ponte-buscara-la presidencia-en-2018 |periódicu=Planu informativu |fecha=29 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2017}}</ref> Esti partíu tamién consideró la posibilidá de xunise al «[[Frente Ampliu Opositor]]» propuestu pol PAN y el PRD.<ref>{{cita noticia |títulu= PVEM da esplda al PRI; voltia al PAN y PRD pa 2018 |url=http://www.imagendelgolfo.mx/noticiasveracruz/mexico/41194551/pvem-da-el llombu-al-pri-y-voltia-al pan-y-prd-pa-conformar-alianza-de-cara-a-comicios-del-2018.html |periódicu=imaxe del golfu |fecha=28 de xunu de 2017 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2017}}</ref> El 26 de xunetu de 2017, un grupu de militantes —ente los que s'atopaben 24 llexisladores y 57 alcaldes— publicaron un esplegáu nel cual mentaron a la maestra Julia Carabias y al inxenieru [[Cuauhtémoc Cárdenas Solórzano]] como posibles candidatos presidenciales.<ref>{{Cita web|url=http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/carabias-y-cardenas-posibles-candidatos-del-pvem-pa-2018.html|títulu=Carabias y Cárdenas posibles candidatos del PVEM pa 2018|fechaaccesu=7 de payares de 2017|sitiuweb=www.elfinanciero.com.mx}}</ref> El PVEM trató d'integrase na coalición opositora entós llamada Frente Ciudadanu per Méxicu,<ref>{{Cita noticia|títulu=PVEM, cerca d'amestase al frente|url=http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/avancen-negociaciones-del-frente-ciudadanu-con-el partíu verde.html|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=El Financieru}}</ref> anque finalmente llográronse namái aliances nes eleiciones llocales.<ref>{{Cita noticia|títulu=PVEM va sumar a Frente Ciudadanu en CDMX con mires a 2018|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/pvem-sumase%C3%A1-frente-ciudadanu-en-cdmx-con-mires-2018/|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017}}</ref> Tres esta situación, el 29 de payares de 2017, Carlos Ponte —quien fuera electu como líder nacional del partíu— ufiertó-y a [[José Antonio Meade Kuribreña]] la precandidatura del so partíu,<ref name=":5" /> la cual finalmente foi aceptada pol abanderáu priísta el 11 d'avientu.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Rivera|nome=Carolina|títulu=PVEM adopta a Meade como precandidato a la Presidencia|url=http://www.milenio.com/politica/jose-antonio-meade-presidente-candidatu-presidencia-pvem-pri-mileniu-noticies_0_1082891872.html|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=Mileniu }}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=PVEM arropa a Meade y van xuntos nel 2018|url=https://www.razon.com.mx/pvem-arropa-a-meade-van-xuntos-en-2018/|fecha=12 d'avientu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=La Razón }}</ref>[[Ficheru:MC Party (Mexico).svg|80x80px|esquierda]] ==== Movimientu Ciudadanu ==== [[Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)|Movimientu Ciudadanu]] (MC) postuló a [[Ricardo Anaya Cortés]] como'l so precandidato a la presidencia de Méxicu como parte de la coalición [[Per Méxicu al frente]]. ==== Partíu Nueva Alianza ==== [[Ficheru:PNA logo (Mexico).svg|esquierda|80x80px]] Dientro del [[Nueva Alianza (partíu políticu)|partíu Nueva Alianza]] (SETU), [[Gabriel Quadri de la Torre]], candidatu a la presidencia por esti partíu en 2012, manifestó'l so interés de volver participar como candidatu del so partíu nos comicios de 2018. La formación política confirmó que consideraba a Quadri como posible candidatu en casu de que'l partíu compitiera en solitariu nes eleiciones federales, sicasí, la decisión atopábase suxeta a una eventual alianza col PRI o cola coalición «[[Frente Ciudadanu per Méxicu]]».<ref>{{Cita noticia|títulu=Nueva Alianza por dir solo en 2018, Quadri posible candidatu|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/nueva-alianza-por-dir-solo-en-2018-quadri-posible-candidatu/|fechaaccesu=7 de payares de 2017}}</ref> Al respective de esta última alianza, les negociaciones terminaron fallando por cuenta de la falta d'alcuerdos na designación de candidatos.<ref>{{Cita noticia|títulu=​Retira Nueva Alianza solicitú pa sumase al frente|url=http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/retira-nueva-alianza-solicitú-pa sumase-al frente|fecha=23 de payares de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universal }}</ref> El 13 d'avientu de 2017 el partíu integrar a la coalición «[[Toos per Méxicu]]» col [[Partíu Revolucionariu Institucional]] (PRI) y el [[Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]] (PVEM), colos cualos va compartir candidatu presidencial, depués de que'l PRI aprobara l'alianza.<ref>{{Cita noticia|títulu=PRI aprueba Coalición con PVEM y Setu - Televisa News|url=http://noticieros.televisa.com/ultimas-noticias/nacional/2017-12-13/pri-aprueba-coalicion-pvem-y-setu/|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=Televisa News }}</ref> ==== Movimiento Regeneración Nacional ==== [[Ficheru:Morena logo (Mexico).svg|esquierda|82x82px]] El [[Movimiento Regeneración Nacional]] (Morica) va escoyer el so candidatu presidencial per mediu d'una encuesta na que va participar [[Andrés Manuel López Obrador]], presidente del partíu y dos veces candidatu presidencial.<ref>{{cita noticia|títulu=Morica va escoyer al so candidatu presidencial por encuesta; va presentar el so gabinete n'avientu|url=http://www.animalpolitico.com/2017/11/morena-candidatu-presidencial-encuesta-gabinete/|fecha=20 de payares de 2017|fechaaccesu=24 de payares de 2017|periódicu=[[Animal Políticu]]}}</ref> El exdiputado [[Gerardo Fernández Noroña]] espresó en payares les sos intenciones de competir pola candidatura.<ref>{{cita noticia|títulu=Noroña va engarrar a AMLO candidatura de Morica-PT en 2018|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/noro%C3%B1-engarrar%C3%A1-amlo-candidatura-de-morica-pt-en-2018/|fecha=21 de payares de 2017|fechaaccesu=24 de payares de 2017|periódicu=Políticu MX }}</ref> El mesmu mes, mientres el Congresu Nacional Estraordinariu de Morena, López Obrador presentó'l Proyeutu Alternativu de Nación 2018-2024», col que buscaría per tercer ocasión la presidencia, ya indicó que'l 14 d'avientu presentaría la so propuesta de gabinete.<ref>{{cita noticia|títulu=Proyeutu de AMLO promete acabar cola corrupción|url=http://www.siempre.mx/2017/11/proyeutu-de-amlo-promete-acabar-con-la-corrupcion/|fecha=21 de payares de 2017|fechaaccesu=24 de payares de 2017|periódicu=[[Siempres!]]}}</ref> El 12 d'avientu, López Obrador rexistróse ante la Comisión Nacional d'Eleiciones de Morena como precandidato y presentó el so arrenunciu a la presidencia del partíu.<ref>{{cita noticia|títulu=López Obrador rexístrase como precandidato a la Presidencia|url=http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/lopez-obrador-rexístrase-como-precandidato.html|fecha=12 d'avientu de 2017|fechaaccesu=12 d'avientu de 2017|periódicu=El Financieru}}</ref> El mesmu día, Noroña arrenunció de les sos intenciones de buscar la candidatura.<ref>{{cita noticia|títulu=Fernández Noroña yá nun va ser precandidato presidencial de Morena|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/presidencial/fern%C3%A1ndez-noro%C3%B1-yá-nun ser%C3%A1-precandidato-presidencial-de-morica/|fecha=12 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=Políticu MX}}</ref> Sicasí, a otru día, rexistróse como precandidato José Francisco Mendoza Sauceda, capitán de Marina en retiru.<ref>{{cita noticia|apellíu=Zavala|nome=Misael|títulu=Capitán retiráu de la Marina va competir contra AMLO por candidatura de Morena|url=http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/capitan-retiráu-de-la-marina-competira-contra-amlo-por candidatura-de-morica|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]]}}</ref> «Eso ye lo que significa la eleición presidencial del 2018, vamos trunfar, la tercera ye la vencida», declaró con al respective de la so candidatura.<ref>{{cita noticia|apellíu=González|nome=Isabel|títulu=AMLO pide a militantes de MORICA preparar pa eleición de 2018|url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2016/08/06/1109409|fecha=6 d'agostu de 2016|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016|periódicu=[[Excélsior]] }}</ref> N'agostu de 2016, López Obrador indicara que'l so partíu nun fadría aliances con otros partíos pa les eleiciones de 2018.<ref>{{cita noticia|apellíu=Pérez|nome=Fredy Martín|títulu=MORICA nun va faer aliances con PRD y PT camín de 2018: AMLO|url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/nacion/politica/2016/08/7/morena-non-hara-aliances-con-prd-y-pt-aldu-2018-amlo|fecha=7 d'agostu de 2016|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016|periódicu=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] }}</ref><ref>{{cita noticia|títulu=Morica va solo en 2018: AMLO|url=http://www.milenio.com/politica/Eleiciones_2016_Morena_AMLO-AMLO_eleiciones_Morica-Lopez_Obrador_2018_0_752324816.html|fecha=8 d'agostu de 2016|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016|periódicu=[[Mileniu (periódicu)]] }}</ref> Anque dempués sofitóse la idea d'aliase al [[Partíu del Trabayu (Méxicu)|Partíu del Trabayu]] (PT), según esti postreru decidió aliase con Morena pa la eleición del 2018. El PT oficializó'l so alcuerdu de coalición con Morena a entamos de payares de 2017 ya indicó que rexistraría l'alianza'l 4 d'avientu.<ref>{{cita noticia|apellíu=Rueda|nome=Rivelino|títulu=AMLO refuga aliances de Morena pa 2018, sacante col PT|url=http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/prd-ye-personero-del-regimen-nun vamos-con-ellos-en-2018-amlo.html|fecha=11 de xunu de 2017|fechaaccesu=24 de payares de 2017|periódicu=El Financieru|nome2=Héctor|apellíu2=Gutiérrez}}</ref><ref>{{cita noticia|apellíu=García|nome=Carina|títulu=El PT oficializa coalición con Morena|url=http://www.eluniversal.com.mx/nacion/politica/el-pt-oficializa-coalicion-con-morica/|fecha=3 de payares de 2017|fechaaccesu=24 de payares de 2017|periódicu=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] }}</ref><ref>{{cita noticia|apellíu=Meraz|nome=Andrea|títulu=PT va rexistrar alianza con Morena'l 4 d'avientu|url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2017/11/23/1203170|fecha=23 de payares de 2017|fechaaccesu=24 de payares de 2017|periódicu=[[Excélsior]] }}</ref> ==== Partíu Alcuentru Social ==== [[Ficheru:PES logo (Mexico).svg|esquierda|80px]] El 27 d'agostu de 2017, el [[Partíu Alcuentru Social]] (PES) anunció que probablemente delidiaría con un candidatu propiu nos comicios presidenciales de 2018,<ref>{{Cita noticia|títulu=Decide Alcuentru Social nun dir n'alianza con otros partíos en 2018|url=https://www.sdpnoticias.com/nacional/2017/08/27/decide-alcuentru-social-nun dir-en-alianza-con-otros partíos-en-2018|fecha=27 d'agostu de 2017|fechaaccesu=7 de payares de 2017|periódicu=SDPnoticias.com}}</ref> situación que foi confirmada'l 4 de payares.<ref name=":2">{{Cita noticia|títulu=Decide Alcuentru Social nun dir n'alianza con otros partíos en 2018|url=http://planoinformativo.com/554537/pes-competira-ensin-aliances-en-2018-nacionales}}</ref> El 9 d'ochobre, Alejandro González Murillo, coordinador parllamentariu del partíu, dio a conocer que la so formación política atopar en conversaciones con [[Margarita Zavala]] por qu'encabece la propuesta presidencial.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Monroy|nome=Jorge|títulu=Atopo Social axusta con Margarita|url=https://www.eleconomista.com.mx/politica/Alcuentru-Social-axusta-con-Margarita-20171010-0168.html|fechaaccesu=7 de payares de 2017|periódicu=L'Economista}}</ref> Tamién se menta a [[Hugo Eric Flores Cervantes]], presidente nacional del partíu como otra opción en casu de nun espolletar les conversaciones con Zavala o otra personalidá política.<ref>{{Cita web|url=https://www.publimetro.com.mx/mx/noticies/2017/08/27/confidencial-perfilen-flores-candidatu-presidencial-de la pes.html|títulu=#Confidencial: Perfilen a Flores como candidatu presidencial de la PES|fechaaccesu=7 de payares de 2017|sitiuweb=Publimetro Méxicu }}</ref> Per otru llau, el mesmu dirixente del partíu declaró que l'alcalde de [[Cuernavaca]], [[Cuauhtémoc Blanco]], taba consideráu como una opción alternativa pa la eleición federal, sicasí, Blanco foi designáu como candidatu a gobernador na [[Eleiciones estatales de Morelos de 2018|eleición estatal]] de [[Morelos]] pola mesma organización.<ref>{{Cita web|url=https://www.publimetro.com.mx/mx/noticies/2017/10/26/candidatu-presidencial-propiu-xenerar-identidá-partíu-hugo-eric-flores.html|títulu=Candidatu presidencial propiu pa xenerar identidá de partíu: Hugo Eric Flores|fechaaccesu=7 de payares de 2017|sitiuweb=Publimetro Méxicu}}</ref> En payares de 2017 anuncióse oficialmente que'l partíu tenía dos posibles opciones: presentase en solitariu o formar una alianza xuntu con Morena.<ref name=":3">{{cita noticia|títulu=Nun vamos axustar col PRI; vamos solos o con Morena: PES|url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2017/12/07/1206250|fecha=7 d'avientu de 2017|fechaaccesu=9 d'avientu de 2017|periódicu=[[Excélsior]] }}</ref> Finalmente, el 13 d'avientu de 2017 anuncióse que'l partíu designó a Andrés Manuel López Obrador como'l so precandidato presidencial, depués de formar una alianza con Morena y el Partíu del Trabayu sol nome Xuntos vamos faer historia».<ref name=":4">{{Cita noticia|títulu=Partíu del Trabayu y Alcuentru Social anuncien coalición con Morena|url=http://expansion.mx/politica/2017/12/13/partíu-del trabayu-y-alcuentru-social-anuncien-coalicion-con-morena|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=Espansión }}</ref> ==== Independientes ==== {{AP|Candidatures independientes de Méxicu}} ===== Primeres intenciones ===== Diverses persones espresaron el so interés en buscar una candidatura a la presidencia pela vía independiente. [[Jorge Castañeda Gutman|Jorge Castañeda]],<ref>{{cita noticia |títulu=Jorge Castañeda quier ser el primer presidente independiente de Méxicu |url=http://eleconomista.com.mx/sociedad/2016/06/01/jorge-castaneda-quier-ser-primer-presidente-independiente-mexico |periódicu=[[L'Economista (Méxicu)|L'Economista]] |fecha=1 de xunu de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> académicu, escritor y Secretariu de [[Secretaría de Rellaciones Esteriores (Méxicu)|Rellaciones Esteriores]] mientres el sexeniu de [[Vicente Fox]] que, al igual que Ferriz de Con, suxurió una sola candidatura. Como argumentos a favor, señala la dificultá d'arrexuntar les firmes pa llograr el rexistru, considerando que son necesaries pocu más de 800,000 nun periodu curtiu de tiempu y solo pudiendo roblar por una persona, amás de los entueyos qu'implicaría crear un equipu de trabayu y gabinete en tan pocu tiempu, siendo que'l rexistru llograríase xustu antes d'empezar el periodu de campaña.<ref>{{cita llibru |apellíos=G. Castañeda|nome=Jorge|enllaceautor=Jorge Castañeda Gutman|títulu=Namái asina: por una axenda ciudadana independiente|url=http://soloasi.mx/|fechaaccesu=7 de xineru de 2017|añu=2015|editorial=Penguin Random House Grupu Editorial|isbn=978-607-314-142-0|allugamientu=Blvd. Miguel de Cervantes Saavedra núm. 301, 1er pisu, colonia Granada, delegación Miguel Hidalgo, C.P. 11520, Méxicu, D.F.|páxina=71|capítulu=III. Namái asina: Por una candidatura independiente única en 2018}}</ref> Finalmente, el [[8 de mayu]] de 2017, Castañeda abandonó les sos intenciones de presentar una candidatura independiente en favor del proyeutu políticu presentáu pol senador [[Armando Ríos Piter]].<ref>{{Cita web|url=http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/rios-piter-estima-a-castaneda-por llombarada.html|títulu=Río Piter estima a Castañeda por llombarada|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|sitiuweb=www.elfinanciero.com.mx}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Castañeda baxar de 2018, ¿otros independientes van faer lo mesmo?|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/casta%C3%B1eda-baxar de-2018-otros-independientes-har%C3%A1n-lo-mesmu/|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017}}</ref> Tamién se mentó la posibilidá de que [[Jaime Rodríguez Calderón]], gobernador independiente de [[Nuevo León]] dende 2015, participe.<ref>{{cita noticia |nome=Ricardo |apellíu=Gómez |títulu=En 2018 diría solo: 'Tarascu' |url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/nacion/politica/2016/05/23/en-2018-iria-solu-tarascu |periódicu=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha=23 de mayu de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> Anque lo consideró, [[Juan Ramón de la Fuente]], ex rector de la [[Universidá Nacional Autónoma de Méxicu|UNAM]], negó en marzu de 2016 aspirar a una candidatura.<ref>{{cita noticia |nome=Guadalupe |apellíu=Irízar |títulu=Nun voi por candidatura.- De la Fonte |url=http://www.reforma.com/aplicacioneslibre/articulo/default.aspx?id=782869&md5=20bd48a453d37a7178ab820y4314a121&ta=0dfdbac11765226904c16cb9ad1b2efe |periódicu=[[Reforma (periódicu)|Reforma]] |fecha=2 de marzu de 2016 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2016}}</ref> El [[Exércitu Zapatista de Lliberación Nacional]] (EZLN) y el [[Congresu Nacional Indíxena]], mientres el Quintu Congresu Nacional Indíxena, nomaron, el 28 de mayu de 2017, a [[María de Jesús Patricio Martínez]], médica yerbolera [[Nahuatl|nahua]], como'l so representante y futura candidata a les eleiciones federales del 2018.<ref>{{Cita web|url=http://www.sinembargo.mx/28-05-2017/3227204|títulu=Sinembargo: María de Jesús Patricio, una reconocida médicu tradicional nahua, ye candidata 2018 del EZLN|fechaaccesu=28 de mayu de 2017|sitiuweb=Sicasí}}</ref> [[Gerardo Fernández Noroña]], políticu y activista, tamién espresara'l so interés por participar na guerra. Anque, el 14 de setiembre de 2017, tornóse a favor d'[[Andrés Manuel López Obrador]].<ref>{{Cita web|url=http://www.lanetanoticias.com/116792/fernandez-norona-baxa-guerra-presidencial-torna-amlo|títulu=Fernández Noroña tórnase a favor de AMLO|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|sitiuweb=www.lanetanoticias.com}}</ref> Nuna columna de xineru de 2017 en [[L'Economista (Méxicu)|L'Economista]], Roy Campos noma a quien califica como posibles pero improbables; [[Denise Dresser]], escritora y académica; [[Emilio Álvarez Icaza]], sociólogu; y a [[Carlos Slim]], empresariu, que'l so nome recibió atención dempués de la victoria de [[Donald Trump|Donald J. Trump]] na guerra pola presidencia n'Estaos Xuníos, y por una subsecuente comida con este.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Campos|nome=Roy|títulu=Méxicu 2018: los presidenciables|url=http://eleconomista.com.mx/columnes/columna-especial-politica/2016/12/19/mexico-2018-presidenciables|fechaaccesu=8 de xineru de 2017}}</ref> El 26 de febreru de 2017, una plataforma ciudadana denominada 'Agora' anunció les sos intenciones de presentar al ex secretariu de la [[Comisión Interamericana de Derechos Humanos|CIDH]], [[Emilio Álvarez Icaza]] como candidatu a la Presidencia de la República, yá seya por aciu una candidatura independiente, llogrando alcuerdos con dalgún partíu políticu o por aciu una coalición. El movimientu cunta col sofitu de dellos intelectuales y activistes como [[Javier Sicilia]] o la columnista [[Denise Dresser]].<ref>{{Cita web|url=http://www.animalpolitico.com/2017/02/icaza-movimientu-agora-presidencia/|títulu=Postulen a Álvarez Icaza pa la presidencia en 2018|fechaaccesu=28 de febreru de 2017|sitiuweb=www.animalpolitico.com}}</ref> El [[8 d'ochobre]] anunció'l so retiru de la guerra presidencial por considerar que la so candidatura sería «funcional a los intereses y estratexes del PRI», l'activista argumentó que l'eleváu númberu de propuestes ciudadanes pueden estazar el votu opositor.<ref>{{Cita web|url=http://www.animalpolitico.com/2017/10/emilio-alvarez-icaza-candidatura-independiente/|títulu=Nun voi ser funcional al PRI: Emilio Álvarez Icaza retira la so candidatura independiente pa 2018|fechaaccesu=9 d'ochobre de 2017|sitiuweb=www.animalpolitico.com}}</ref> El senador de la república y ex perredista [[Armando Ríos Piter]], anunció en marzu de 2017 les sos intenciones de delidiar como candidatu independiente a la Presidencia de Méxicu,<ref>{{Cita noticia|títulu=Río Piter "desatápase" pa candidatura presidencial en 2018|url=https://www.sdpnoticias.com/nacional/2017/03/31/rios-piter-desatapar pa-candidatura-presidencial-en-2018|fecha=31 de marzu de 2017|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=SDPnoticias.com}}</ref> el políticu sumó a la so candidatura a Jorge Castañeda,<ref>{{Cita web|url=http://www.animalpolitico.com/2017/05/jorge-castaneda-candidatura-independiente/|títulu=http://www.animalpolitico.com/2017/05/jorge-castaneda-candidatura-independiente/|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|sitiuweb=www.animalpolitico.com}}</ref> el candidatu aseguró que pretende retrucar el modelu del partíu francés [[En Marcha]], y propónse a postular a candidatos independientes: 300 al Congresu, 64 al Senáu y 1 a la Presidencia con un programa d'esquierda moderada.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Badillo|nome=Diego|títulu=Voi independiente pero non solo: Ríos Piter|url=http://eleconomista.com.mx/sociedad/2017/05/21/voi-independiente-non-solo-rios-piter|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017}}</ref> Al igual que Ferriz de Con y enantes Castañeda, considera que ye necesariu que namái se presente un candidatu independiente pa llograr nun estremar el votu empobináu en contra de los partíos políticos.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Arellano|nome=Silvia|títulu=Movimientu independiente, única alternativa: Ríos Piter|url=http://www.milenio.com/politica/armando_rios_piter-senáu-prd-movimientu_independiente-mileniu-noticies_0_953904884.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=Mileniu}}</ref> El representante cunta col sofitu de Jorge Castañeda amás de la escritora y periodista [[Guadalupe Loaeza]] quien causó discutiniu al comparar a Ríos Piter col Presidente francés [[Emmanuel Macron]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Guadalupe Loaeza resalta semeyances ente Ríos Piter y Macron|url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2017/06/12/1169253|fecha=12 de xunu de 2017|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=Excélsior}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.animalpolitico.com/blogueros-rigorosu-remix/2017/05/10/el-macron-mexicanu/|títulu=http://www.animalpolitico.com/blogueros-rigorosu-remix/2017/05/10/el-macron-mexicanu/|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|sitiuweb=www.animalpolitico.com}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíu=Redaición|títulu=Un 'Macron a la mexicana', ¿en verdá ye posible?|url=http://www.huffingtonpost.com.mx/2017/07/17/un-macron-a-la mexicana-en-verdá-ye-posible_a_23034484/|fecha=17 de xunetu de 2017|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=Huffington Post}}</ref> Al 14 d'ochobre, fecha llende pal rexistru d'aspiración ante'l INE, un total de 74 persones presentaron al institutu les sos intenciones de delidiar como independientes pa la presidencia.<ref>{{cita noticia|títulu=74 independientes rexistrar en INE pa la Presidencia|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/59-aspirantes-rexistrar en-ine-antes-de-terminar-el plazu/|fecha=14 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=15 d'ochobre de 2017|periódicu=Políticu MX}}</ref> El 6 d'ochobre, [[Margarita Zavala]] anunció la so salida del [[Partíu Aición Nacional]] por diferencies como la direutiva nacional del organismu políticu entós ([[Ricardo Anaya Cortés|Ricardo Anaya]])<ref>{{Cita noticia|títulu=Margarita Zavala arrenuncia al PAN; va como independiente|url=http://www.eluniversal.com.mx/nacion/politica/voi del pan-ensin-rencor-margarita-zavala|fecha=6 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=9 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universal}}</ref> y rexistróse como independiente seis díes dempués.<ref>{{cita noticia|títulu=Margarita Zavala yá se rexistró como independiente|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/margarita-zavala-rexístrase-esti xueves-como-independiente/|fecha=12 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=12 d'ochobre de 2017|periódicu=Políticu MX}}</ref> ===== Rexistros ===== El 27 de setiembre de 2017, el periodista [[Pedro Ferriz de Con]] foi'l primer ciudadanu en rexistrase ante'l INE como candidatu independiente pa les eleiciones presidenciales. Ente'l 10 d'ochobre y el 8 de febreru del añu siguiente, tendrá d'axuntar 866 mil 593 firmes en 17 estaos pa llograr el rexistru.<ref>{{cita noticia |nome =Rafael |apellíu =Montes |títulu =Ferriz de Con formaliza en INE intención de ser candidatu en 2018 |url =http://www.milenio.com/politica/pedro_ferriz_de_con candidatura independiente-ine-rexistro-eleiciones_2018-mileniu_0_1037896299.html |periódicu =[[Mileniu (periódicu)|Mileniu]] |fecha =27 de setiembre de 2017 |fechaaccesu =2 d'ochobre de 2017 }}</ref> Díes dempués, el 4 d'ochobre, el senador independiente Armando Ríos Piter, tamién presentó'l so rexistru pa candidatura independiente ante'l INE.<ref>{{cita noticia |títulu=Río Piter rexístrase ante'l INE como independiente a 2018 |url =https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/r%C3%ADos-piter-rexístrase-ante-el-ine-como-independiente-2018/ |periódicu =Políticu MX |fecha =4 d'ochobre de 2017 |fechaaccesu =4 d'ochobre de 2017 }}</ref> Coincidiendo en fecha, l'académicu de la [[Universidá Autónoma del Estáu de Méxicu]], Edgar Portillo allegó al INE pa presentar el so rexistru formal.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Redaición|títulu=Edgar Ulises Portillo: el catedráticu que quier ser presidente de Méxicu|url=http://www.huffingtonpost.com.mx/2017/10/05/edgar-ulises-portiellu-el-catedratico-que-quier-ser-presidente-de-mexico_a_23234036/|fecha=5 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=9 d'ochobre de 2017|periódicu=Huffington Post}}</ref> El día 7 del mesmu mes rexistráronse [[María de Jesús Patricio Martínez]], representante del EZLN y el [[Congresu Nacional Indíxena|CNI]],<ref>{{Cita web|url=http://wradio.com.mx/radio/2017/10/08/nacional/1507420265_339358.html|títulu rexistra representante del EZLN “Marichuy” ante'l INE como aspirante presidencial|fechaaccesu=9 d'ochobre de 2017|apellíu=Méxicu|nome=W Radio|fecha=8 d'ochobre de 2017|sitiuweb=W Radio Méxicu}}</ref> y [[Jaime Rodríguez Calderón]], conocíu como «El Tarascu», gobernador independiente de [[Nuevo León]].<ref>{{Cita noticia|títulu='El Tarascu' rexístrase como candidatu independiente a la Presidencia|url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2017/10/07/1193236|fecha=7 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=9 d'ochobre de 2017|periódicu=Excélsior}}</ref> Solo 3 aspirantes independientes ([[Jaime Rodríguez Calderón]], [[Margarita Zavala]] y [[Armando Rios Piter]]) llograron cumplir colos requisitos que'l INE estableció; polo que s'espera la completa revisión de les firmes pa la formalización de les sos candidatures. El 16 de marzu'l INE detectó inconsistencies na recueya de firmes del aspirante Jaime Rodríguez "El Tarascu" y Armando Ríos Piter, que-yos torgaríen llegar a la boleta eleutoral.<ref>{{cita noticia |títulu =“El Tarascu” y Ríos Piter, fora de la boleta eleutoral |url =http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/el tarascu-y-rios-piter-fora-de-la-boleta-eleutoral |periódicu =L'UNIVERSAL |fecha =16 de marzu de 2018 |fechaaccesu =17 de marzu de 2018 }}</ref> El 23 de marzu, tres el so derechu d'audiencia de los candidatos nos que pudieron revisar los sos sofitos, el INE confirmó que Margarita Zavala ye la única candidata independiente en llograr pasar l'estragal de firmes necesaries p'apaecer na boleta eleutoral, depués de que al Jaime Rodríguez va recuperar 14 mil apoyo.<ref>{{Cita web|url=https://aristeguinoticias.com/2203/mexico/confirma-ine-que-margarita-zavala-ye-la-unica-que-algamo-l'estragal-de-firmes/|títulu=Confirma INE que Margarita Zavala ye la única qu'algamó l'estragal de firmes - Aristegui Noticies|fechaaccesu=1 d'abril de 2018|sitiuweb=aristeguinoticias.com}}</ref> A la 1:00 hores del 30 de marzu mientres una sesión especial del Conseyu Xeneral del INE oficializóse la única candidatura independiente; [[Margarita Zavala|Margarita Ester Zavala Gómez del Campo]] que va ser la primer muyer independiente en llegar a la boleta eleutoral. Pel otru llau los conseyeros refugaron les solicitúes de rexistru como candidatos Independientes d'a la Presidencia solicitaes polos demás aspirantes, yá que nun cumplieron colos lineamientos y requisitos de sofitos ciudadanos necesarios.<ref>{{Cita noticia|títulu=Oficializa INE negativa a "El Tarascu" y Ríos Piter pa delidiar a la presidencia|url=http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/oficializa-ine-negativa-el tarascu-y-rios-piter-pa-delidiar-la presidencia|fecha=30 de marzu de 2018|fechaaccesu=1 d'abril de 2018|periódicu=L'Universal}}</ref> El 10 d'abril el [[Tribunal Eleutoral del Poder Xudicial de la Federación (Méxicu)|Tribunal Eleutoral del Poder Xudicial]] votó a favor de sumar a la guerra a Jaime Rodríguez Calderón, depués d'una reclamación interpuesta pol so abogáu Javier Náñez Pro, entós que el INE refugara la so candidatura por irregularidaes nes firmes de sofitu.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/internacional/2018/04/10/actualidad/1523349178_499043.html |títulu=El Tribunal Eleutoral mete a El Tarascu na carrera presidencial con una polémica decisión |obra=El País |fecha=10 d'abril de 2018 |fechaaccesu=10 d'abril de 2018}}</ref> El 16 de mayu de 2018, Margarita Zavala fixo pública'l so arrenunciu a la candidatura presidencial de Méxicu.<ref>[https://expansion.mx/nacional/2018/05/16/margarita-zavala-arrenunciu-a-la so-candidatura Margarita Zavala arrenuncia a la so candidatura.]</ref> == Candidatos == {| {{tablaguapa}} |- ! rowspan="2" width="200px" |'''Partíu o coalición''' ! width="200px" |[[Per Méxicu al frente]]<ref name=":1" /> ! width="200px" |[[Toos per Méxicu]]<ref name=":5" /> ! width="200px" |[[Xuntos Vamos Faer Historia]]<ref name="RT">{{cita web|url=https://actualidad.rt.com/actualidad/263428-principales-candidatos-presidenciales-mexico|títulu=Méxicu: Los partíos políticos ratifiquen a los sos candidatos presidenciales|fechaaccesu=19 de febreru de 2018|autor=RT}}</ref> ! width="200px" |[[Candidatures independientes de Méxicu|Independiente]]<ref>{{cita noticia|apellíu=García|nome=Carina|títulu=Respuende por INE rexistru de Margarita Zavala como candidata independiente|url=http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/respuende por-ine-rexistru-de-margarita-como-candidata-independiente|fecha=30 de marzu de 2018|fechaaccesu=30 de marzu de 2018|periódicu=L'Universal}}</ref> ! width="200px" |[[Candidatures independientes de Méxicu|Independiente]] |- | align="center" |[[Ficheru:PAN_logo_(Mexico).svg|25px|link=Partíu Aición Nacional (Méxicu)]][[Ficheru:PRD logo (Mexico).svg|25px|link=Partíu de la Revolución Democrática]][[Ficheru:MC_Party_(Mexico).svg|25px|link=Movimientu Ciudadanu]] | align="center" |[[Ficheru:PRI Party (Mexico).svg|24x24px|link=Partíu Revolucionariu Institucional]][[Ficheru:PVE logo (Mexico).svg|24x24px|link=Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu|PVEM]][[Ficheru:PNA_logo_(Mexico).svg|24x24px|link=Nueva Alianza (partíu políticu)|SETU]] | align="center" |[[Ficheru:Morena_logo_(Mexico).svg|26x26px|link=Movimiento Regeneración Nacional]][[Ficheru:PT_logo_(Mexico).svg|26x26px|link=Partíu del Trabayu (Méxicu)]][[Ficheru:PES_logo_(Mexico).svg|26x26px|link=Partíu Alcuentru Social]] | align="center" |[[Ficheru:Margarita Zavala independiente.png|centráu|25x25px]] | align="center" |[[Ficheru:BRONCO.svg|centráu|25x25px]] |- | rowspan="1" align="center" |'''Candidatos''' | align="center" |[[Ficheru:Ricardo Anaya 2015.jpg|centráu|150x150px]]<br />[[Ricardo Anaya Cortés]]<ref name="RT" /> | align="center" |[[Ficheru:Mexican_Foreign_Minister_(16295258100)_(cropped).jpg|Jose Antonio Meade Kuribreña|x150px]]<br />[[José Antonio Meade Kuribreña]]<ref name="RT" /> | align="center" |[[Ficheru:Lenín Moreno con el líder mexicano López Obrador (Recortado).png|159x159px]]<br />[[Andrés Manuel López Obrador]]<ref name="RT" /> | align="center" |[[Ficheru:Margarita Zavala 2018 (cropped).jpg|Margarita Zavala|x150px]]<br />''[[Margarita Zavala]]'' | align="center" |[[Ficheru:Reunión con el Gobernador Electo de Nuevo León, Jaime Rodríguez..jpg|Jaime Rodríguez Calderón|x150px]]<br>[[Jaime Rodríguez Calderón]]<ref>{{cita noticia|apellíu=Suárez|nome=Alejandro|títulu=Tribunal Eleutoral respuende por como candidatu presidencial a Jaime Rodríguez "El Tarascu"|url=https://www.elsoldepuebla.com.mx/mexico/politica/tribunal-eleutoral-respuende por-como-candidatu-presidencial-a-jaime-rodriguez-el tarascu-1602208.html|fecha=9 d'abril de 2018|fechaaccesu=9 d'abril de 2018|periódicu=El Sol de Puebla}}</ref> |- | align="center" |'''Lema''' | align="center" |''De frente al futuru, Anaya presidente''<ref name="lemas">{{cita web|url=https://www.animalpolitico.com/2018/03/candidatos-spots-eleiciones/|títulu=Los candidatos yá tienen llistos los sos spots pa les campañes, esto ye lo que prometen n'ellos|autor=Animal Políticu Redaición|fecha=25 de marzu de 2018}}</ref> | align="center" |''Avanzar contigo, xuníos''<ref name="lemas" /> | align="center" |''Xuntos Vamos Faer Historia''<ref>{{cita web|url=http://lopezobrador.org.mx/2018/02/11/anuncia-amlo-que-el-18-de-febreru-sera-la-postulacion-de-la candidatura-a-la presidencia-de-la-republica//|títulu=Anuncia AMLO que'l 18 de febreru, va ser la postulación de la candidatura a la Presidencia de la República|autor=AMLO|fecha=11 de febreru de 2018}}</ref> | align="center" |''Valor ye Margarita''<ref>{{cita web|url=https://m.huffingtonpost.com.mx/2018/03/05/zavala-tambien-tien-el so-conseyu-politico_a_23377644/|títulu=Zavala tamién tien el so conseyu políticu|autor=Redaición|fecha=5 de marzu de 2018}}</ref> | align="center" |''Una Voluntá al empar''<ref>{{Cita web|url=https://twitter.com/JaimeRdzNL|títulu=JAIME RDZ EL TARASCU (@JaimeRdzNL) {{!}} Twitter|fechaaccesu=10 d'abril de 2018|sitiuweb=twitter.com}}</ref> |} == Campañes == [[Ficheru:Encuestas presidencial por candidato México 2018.svg|miniaturadeimagen|derecha|400px|Evolución de los trés principales candidatos n'encuestes a partir de xineru de 2018.]] === Precampañas === El periodu de precampaña empecipió'l 14 d'avientu de 2017. Esti estender por sesenta díes y nél los partíos y aliances tamién teníen d'ellaborar les sos plataformes eleutorales. Nesi tiempu, les formaciones cuntaron con trenta minutos diarios nes 3111 estaciones de radio y televisión pa espardimientu de propaganda.<ref>{{cita noticia |títulu =Empecipien precampañas esti 14 d'avientu |url =https://www.eleconomista.com.mx/politica/Empecipien-precampanaseste-14-de-avientu-20171213-0088.html |periódicu =L'Economista |fecha =13 d'avientu de 2017 |fechaaccesu =9 de febreru de 2018}}</ref> Esta foi la primer ocasión na que toles coaliciones presentaron precandidatos únicos, polo que'l INE nun consideró que se frayara'l principiu de equidad nos comicios.<ref>{{cita noticia |títulu =Primer vegada que coaliciones tienen precandidatos únicos: INE |url =http://www.excelsior.com.mx/nacional/2018/02/08/1218980 |periódicu =Excélsior |fecha =8 de febreru de 2018 |fechaaccesu =9 de febreru de 2018}}</ref> Sicasí, esta situación acarretó crítiques al considerar qu'hai «ausencia de guerra interna».<ref>{{cita noticia |títulu =Periodu de precampaña ye “ausencia de guerra interna”, dicen encuestadores |url =http://noticieros.televisa.com/ultimas-noticias/nacional/2018-01-10/periodu-precampana-ye-ausencia-delidie-interna-dicen-encuestadores/ |periódicu =Noticieros Televisa |fecha =10 de xineru de 2018 |fechaaccesu =9 de febreru de 2018}}</ref> Nesti sentíu, el mesmu conseyeru presidente del INE, Lorenzo Córdoba, almitió a entamos de febreru de 2018 que la precampaña «sabe enforma a campaña antemanada».<ref>{{cita noticia |títulu =Córdova acepta que precampaña sabe enforma a campaña antemanada |url =https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/presidencial/c%C3%B3rdova-acepta-que-precampa%C3%B1-sabe-enforma-riola%C3%B1-antemanada/ |periódicu =Políticu MX |fecha =8 de febreru de 2018 |fechaaccesu =9 de febreru de 2018}}</ref> Na precampaña, los «precandidatos dirixir a afiliaos, simpatizantes y militantes del partíu que los sofita coles mires de convertise nel candidatu oficial» y nella nun pueden solicitar el votu, contratar tiempu de televisión y radio, nin degolar los topes de gastos establecíos en 67 millones 222 mil 417 pesos.<ref>{{cita noticia |títulu =AMLO, Meade y Anaya: lo que NUN pueden faer en precampaña |url =http://www.nacion321.com/eleiciones/amlo-meade-y-anaya-lo-que-nun pueden-faer-en-precampana |periódicu =Nación 321 |fecha =14 d'avientu de 2017 |fechaaccesu =9 de febreru de 2018}}</ref> ==== Ricardo Anaya ==== [[Ricardo Anaya Cortés|Ricardo Anaya]], de la coalición [[Per Méxicu al frente]], empezó la so precampaña con un mitin efeutuáu en [[Amealco de Bonfil]], [[Querétaro]].<ref>{{cita noticia|títulu=Anaya arrinca precampaña: va ser "austera y bien allegre"|url=http://www.milenio.com/politica/ricardo-anaya-precampana-2018-queretaro-amealco-pan-prd-eleiciones_0_1084691579.html|fecha=14 d'avientu de 2017|fechaaccesu=10 de febreru de 2018|periódicu=Mileniu}}</ref> Nesti periodu foi criticáu pol presuntu arriquecimientu ilícitu de la so familia per mediu d'un negociu inmobiliariu. Propunxo un gobiernu de coalición ente los partíos integrantes de la coalición. Igualmente plantegó una [[renta básica universal]], amontar el [[salariu mínimu]] y un «modelu educativu flexible».<ref name=acaben/> Hasta'l 28 de xineru, foi'l precandidato con más gastos 9 millones 689 mil 296.92 pesos, anque solo reportara 2 millones 481 mil 830.<ref name=gasten/> ==== Andrés Manuel López Obrador ==== [[Andrés Manuel López Obrador]], de la coalición [[Xuntos Vamos Faer Historia]], empecipió la so precampaña cola presentación de parte del que sería'l so gabinete presidencial, integráu por ocho homes y ocho muyeres. Ente ellos destacóse a [[Olga Sánchez Cordero]], exministra de la Suprema Corte, como secretaria de Gobernación; [[Héctor Vasconcelos]], diplomáticu, como secretariu de Rellaciones Esteriores, y Carlos Manuel Urzúa, investigador y matemáticu, como secretariu de Facienda.<ref>{{cita noticia|títulu=López Obrador presenta a la so propuesta de gabinete|url=http://expansion.mx/politica/2017/12/14/lopez-obrador-presenta-a-la so-propuesta-de-gabinete|fecha=14 d'avientu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=[[Espansión (revista)|Espansión]]}}</ref><ref>{{cita noticia|títulu=Los homes y muyeres qu'integraríen el gabinete de AMLO|url=https://www.forbes.com.mx/presenta-amlo-posible-gabinete-llista-nomes/|fecha=14 d'avientu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=Forbes}}</ref><ref>{{cita noticia|apellíu=de la Rosa|nome=Yared|títulu=N'actu d'arranque de precampaña Obrador presenta al so gabinete ideal|url=https://www.razon.com.mx/en-actu-de-arranque-de-precampana-obrador-presenta-a-el so gabinete ideal/|fecha=14 d'avientu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=[[La Razón (Méxicu)|La Razón]]}}</ref> Hasta'l 28 de xineru, foi'l precandidato con menos gastos: 2 millones 915 mil 660.54 pesos ya igual cantidá d'ingresos.<ref name=gasten>{{cita noticia |nome =Carlos |apellíu =Paz |títulu =#AsíSeLasGastan: López Obrador, el que menos gasta en precampañas |url =http://www.milenio.com/negocios/gasto-precandidatos-presidencia-eleiciones-2018-lopez-obrador-amlo-meade-anaya-zavala_0_1116488589.html |periódicu =Mileniu |fecha =5 de febreru de 2018 |fechaaccesu =10 de febreru de 2018}}</ref> Nesti periodu, López Obrador apoderó nes encuestes, delles vegaes con amplia ventaya con rellación al segundu llugar.<ref name=acaben>{{cita noticia|títulu=AMLO, Anaya y Meade acaben precampañas con escándalos y ataques|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/presidencial/amlo-anaya-y-meade-acaben-precampa%C3%B1-con-esc%C3%A1ndalos-y-ataques/|fecha=9 de febreru de 2018|fechaaccesu=10 de febreru de 2018|periódicu=Políticu MX}}</ref> Llegó a considerar decretar una amnistía pa terminar cola violencia nel país. Sicasí, tal propuesta foi duramente criticada.<ref>{{cita noticia|títulu=Propuesta d'amnistía de AMLO desamarra crítiques|url=https://lasillarota.com/nacion/propuesta-amnistia-amlo-desamarra-criticas-amlo-amnistia-criminales-critiques/192271|fecha=4 d'avientu de 2017|fechaaccesu=10 de febreru de 2018|periódicu=La Siella Rota}}</ref> Igualmente, propunxo crear nuevamente la [[Secretaría de Seguridá Pública (Méxicu)|Secretaría de Seguridá Pública]], derogar la [[Reforma educativa en Méxicu de 2012-2013|reforma educativa]] y establecer un salariu pa mozos que nun estudien nin trabayen. El so críticos rellacionar con un presuntu intentu de [[Rusia]] por intervenir nes eleiciones y con supuestos sofitos d'[[Elba Esther Gordillo]].<ref name=acaben/> Per otra parte, múltiples políticos abandonaron los sos partíos pa xunise a él. L'anterior foi'l casu de [[Gabriela Cueves]], senadora panista.<ref>{{cita noticia|apellíu=Guzmán|nome=Susana|títulu=Gabriela Cueves dexa'l PAN y sumir a AMLO|url=http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/gabriela-cueves-dexa-el pan-y sumir-a-amlo.html|fecha=21 de xineru de 2018|fechaaccesu=10 de febreru de 2018|periódicu=El Financieru}}</ref> Tamién se xunieron a la so campaña [[Tatiana Clouthier Carrillo|Tatiana Clouthier]], como coordinadora xeneral y [[Marcelo Ebrard]] y [[Ricardo Monreal]], como coordinadores rexonales.<ref name=acaben/> Cerró'l so precampaña con un mitin na ciudá de [[Guadalajara (Méxicu)|Guadalajara]], [[Jalisco]].<ref>{{cita noticia |nome =Héctor |apellíu =Escamilla |títulu =AMLO cierra precampaña en Jalisco ante más de cinco mil persones |url =https://www.publimetro.com.mx/mx/noticies/2018/02/11/amlo-cierra-precampana-jalisco-ante-mas-cinco-mil-persones.html |periódicu =Publímetro |fecha =11 de febreru de 2018 |fechaaccesu =12 de febreru de 2018}}</ref> Tamién s'informó que'l 18 de febreru oficializaría la so candidatura presidencial.<ref>{{cita noticia |títulu =AMLO va convertir en candidatu presidencial el 18 de febreru |url =https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/presidencial/amlo-convertise%C3%A1-en candidatu presidencial-el-18-de febreru periódicu =Políticu MX |fecha =11 de febreru de 2018 |fechaaccesu =12 de febreru de 2018}}</ref> ==== José Antonio Meade Kuribreña==== [[José Antonio Meade Kuribreña|José Antonio Meade]], de la coalición [[Toos per Méxicu]], empezó la precampaña con un mitin en [[San Juan Chamula]], [[Chiapas]].<ref>{{cita noticia|títulu=José Antonio Meade arrinca precampaña en Chiapas|url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2017/12/14/1207739|fecha=14 d'avientu de 2017|fechaaccesu=10 de febreru de 2018|periódicu=Excélsior}}</ref> === Intercampañas === El periodu de intercampaña efeutuar del 12 de febreru al 29 de marzu. Según la llexislación mexicana, nesi tiempu suspenden los actos proselitistes y los candidatos tienen prohibíu faer llamaos al votu y apaecer n'anuncios de radio o televisión. Pela so parte, los anuncios llindar a partíos y non coaliciones, polo que namái se dexa l'espardimientu d'información ideolóxica, principios y valores» de les formaciones partidistes. En contraste, a los candidatos sí se-yos dexa axuntase a puerta zarrada colos sos equipos, dar entrevistes y emplegar les sos cuentes de redes sociales «ensin que se faiga mención a la tema eleutoral».<ref>{{cita noticia |títulu =¿Qué son les intercampañas? |url =https://www.eleconomista.com.mx/politica/Que-son-les-intercampanas-20180211-0101.html |periódicu =L'Economista |fecha =11 de febreru de 2018 |fechaaccesu =7 de marzu de 2018 }}</ref><ref>{{cita noticia |títulu =Güei termina periodu de precampañas y empecipien les intercampañas |url =https://www.debate.com.mx/culiacan/Güei-termina-periodu-de-precampanas-y-empecipien-les-intercampanas-20180211-0049.html |periódicu =Alderique |fecha =11 de febreru de 2018 |fechaaccesu =7 de marzu de 2018}}</ref> Per otra parte, el INE tamién determinó prohibir los alderiques y les meses redondes ente candidatos,<ref>{{cita noticia |títulu =Candidatos nun pueden asistir a alderiques nin meses redondes mientres intercampañas, define'l INE |url =https://www.animalpolitico.com/2018/02/candidatos-nun pueden-asistir-alderiques-intercampanas/ |periódicu =Animal Políticu |fecha =19 de febreru de 2018 |fechaaccesu =7 de marzu de 2018}}</ref> situación que, sumada a la que se calificó de «ambigüedá» nes regles pa esti periodu, acarretó-y crítiques.<ref>{{cita noticia |nome =Mónica |apellíu =Cruz |títulu =Una posa eleutoral esfrez les campañes camín de les presidenciales de Méxicu |url =https://elpais.com/internacional/2018/02/11/mexico/1518307910_799387.html |periódicu =El País |fecha =12 de febreru de 2018 |fechaaccesu =7 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita noticia |títulu =Meade critica al INE por prohibir alderiques mientres intercampaña |url =http://noticieros.televisa.com/ultimas-noticias/nacional/2018-02-20/meade-critica-ine-prohibir-alderiques-mientres-intercampana/ |periódicu =Noticieros Televisa |fecha =20 de febreru de 2018 |fechaaccesu =7 de marzu de 2018}}</ref> Sicasí, a entamos de marzu, el [[Tribunal Eleutoral del Poder Xudicial de la Federación]] (TEPJF) determinó revocar la prohibición y dexar los alderiques en intercampaña.<ref>{{cita noticia |nome =Tania |apellíu =Rosas |títulu =Tribunal tira vetu del INE a alderiques |url =http://www.excelsior.com.mx/nacional/2018/03/10/1225381 |periódicu =Excélsior |fecha =10 de marzu de 2018 |fechaaccesu =26 de marzu de 2018}}</ref> Magar los llamaos de Meade, Anaya y Zavala, López Obrador refugó participar n'alderiques distintos a los trés apautaos pol INE nel periodu de les campañes eleutorales.<ref>{{cita noticia |nome =Jacobo |apellíu =García |títulu=López Obrador refuga participar en más alderiques como esixen Anaya y Meade |url =https://elpais.com/internacional/2018/03/12/mexico/1520886777_914354.html |periódicu =El País |fecha =13 de marzu de 2018 |fechaaccesu =26 de marzu de 2018}}</ref> === Campañes === Les campañes eleutorales empecipiaron el primer minutu del vienres 30 de marzu.<ref>{{cita noticia |títulu=Méxicu 2018: candidatos presidenciales empecipien campaña |url =http://www.dw.com/es/m%C3%A9xico-2018-candidatos-presidenciales-empecipien-campa%C3%B1a/a-43192419 |periódicu =DW |fecha =30 de marzu de 2018 |fechaaccesu =30 de marzu de 2018}}</ref> Hores antes, el INE aprobó los trés candidatures presidenciales partidistes y la única independiente, la de Margarita Zavala.<ref>{{cita noticia |nome =Carolina |apellíu =Rivera |títulu =Aprueba INE candidatures de los trés coaliciones |url =http://www.milenio.com/eleiciones-mexico-2018/ine-candidatures-presidenciales-lorenzo-cordova-arrinquen-campanes_0_1147685542.html |periódicu =Mileniu |fecha =30 de marzu de 2018 |fechaaccesu =30 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita noticia |títulu =El INE respuende por a Margarita Zavala como candidata, magar sofitos irregulares y casos de fotocopies |url =https://www.animalpolitico.com/2018/03/margarita-zavala-ine-candidatura/ |periódicu =Mileniu |fecha =30 de marzu de 2018 |fechaaccesu =30 de marzu de 2018}}</ref> Anaya y Zavala fueron los primeres en dar entamu a les sos campañes, el primeru con un [[Hackathon|hackatón]] na Ciudá de Méxicu y la postrera con un mitin nel [[Monumentu a la Independencia]] de la mesma ciudá.<ref>{{cita noticia |nome =Javier |apellíu=Lafuente |nome2=Sonia |apellíu2=Corona |títulu =Los candidatos conservadores arrinquen la campaña eleutoral mexicana |url =https://elpais.com/internacional/2018/03/30/mexico/1522393929_969776.html |periódicu =El País |fecha =30 de marzu de 2018 |fechaaccesu =30 de marzu de 2018}}</ref> Pela so parte, López Obrador y Meade fixeron lo propio'l domingu 1 d'abril, el primeru con un actu en [[Ciudad Juárez]] y el segundu con un mitin en [[Mérida (Méxicu)|Mérida]].<ref>{{cita noticia |títulu=López Obrador y Meade arrinquen les sos carreres esti domingu |url =http://www.elfinanciero.com.mx/eleiciones-2018/lopez-obrador-y-meade-arrinquen-les sos-carreres-esti domingu periódicu =El Financieru |fecha =1 d'abril de 2018 |fechaaccesu =1 d'abril de 2018}}</ref> == Coaliciones eleutorales == === Xuntos Vamos Faer Historia === {{VT|Xuntos Vamos Faer Historia}} [[Ficheru:Alianza por la esperanza de México.svg|derecha|343x343px]] El [[24 de xunu]] de 2017, el [[Partíu del Trabayu (Méxicu)|Partíu del Trabayu]] aprobó presentase a les eleiciones de 2018 nuna alianza eleutoral col [[Movimiento Regeneración Nacional]], sicasí la coalición nun foi rexistrada oficialmente ante les instancies eleutorales. Dende Morena facilitóse l'alianza de resultes de la declinación del candidatu del PT [[Óscar González Yáñez]], quien arrenunció a la so candidatura solicitando'l votu en favor de [[Delfina Gómez Álvarez]], abanderada morenista nos [[Eleiciones estatales del Estáu de Méxicu de 2017|comicios estatales del Estáu de Méxicu de 2017]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=Dixital|nome=Mileniu|títulu=PT alcuerda dir con Morena pola Presidencia nel 2018|url=http://www.milenio.com/politica/pt-morica-eleiciones_2018-alianza-presidencia-andres_manuel_lopez_obrador_0_980902074.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=Mileniu}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Aprueba PT coalición con Morena n'eleiciones de 2018|url=https://www.sdpnoticias.com/nacional/2017/06/25/aprueba-pt-coalicion-con-morena-en-eleiciones-de-2018|fecha=25 de xunu de 2017|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=SDPnoticias.com}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://aristeguinoticias.com/2506/mexico/prd-respuende por-frente-ampliu-en-2018-pt-dir con-morica-documentu/|títulu=PRD respuende por “frente ampliu” en 2018; PT dir con Morena (Documentu)|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|sitiuweb=aristeguinoticias.com}}</ref> Nun principiu especulóse sobre la posibilidá d'un frente qu'arrexuntara a tolos partíos d'esquierda: Morena, PRD, PT y MC. Sicasí, [[Andrés Manuel López Obrador]] refugó cualquier tipu d'alcuerdu por diferencies polítiques, marcaes especialmente tres les eleiciones nel Estáu de Méxicu, cuando los candidatos del PRD y Movimientu Ciudadanu siguieron coles sos campañes refugando sofitar a la candidata de Morena, como lo fixo'l Partíu del Trabayu.<ref>{{Cita web|url=http://www.animalpolitico.com/2017/06/prd-amlo-alianza-2018/|títulu=http://www.animalpolitico.com/2017/06/prd-amlo-alianza-2018/|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|sitiuweb=www.animalpolitico.com}}</ref> A finales payares de 2017, dirixente de Morena y [[Partíu Alcuentru Social]] (PES) anunciaron que taben en plátiques pa formar una posible alianza.<ref>{{cita noticia|apellíu=Almazán|nome=Jorge|títulu=Morica ta en plátiques con Alcuentru Social camín de 2018|url=http://www.milenio.com/politica/alianza-morica-amlo-partíu-alcuentru-social-pes-eleiciones-2018-yeidckol-polevnsky_0_1075692729.html|fecha=29 de payares de 2017|fechaaccesu=9 d'avientu de 2017|periódicu=[[Mileniu (periódicu)|Mileniu]] }}</ref> Nesti sentíu, Hugo Eric Flores, presidente de la PES, afirmó «tenemos dos opciones, dir solos o con Morena».<ref name=":3" /> El 13 d'avientu oficializóse la coalición ente Morena, el PT y la PES sol nome Xuntos vamos faer historia»,<ref name=":4" /> tres la firma del conveniu designar a Andrés Manuel López Obrador como precandidato de los trés formaciones polítiques.<ref>{{Cita web|url=http://www.nacion321.com/eleiciones/morica-y-alcuentru-social-oficialicen-el so-union-aldu-a-2018|títulu=Morica y Alcuentru Social oficialicen la so unión camín de 2018|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|autor=Nación321|fecha=13 d'avientu de 2017}}</ref> Trátase d'una coalición parcial que va impulsar a López Obrador como candidatu presidencial y, al respective de les eleiciones llexislatives: a Morena corresponderá-y escoyer candidatos en 150 distritos eleutorales federales y 32 distritos al Senáu, 75 diputaos y 16 senadores pa PT y 75 diputaos y 16 senadores pa la PES.<ref name=":6" /><ref>{{cita noticia|apellíu=Zavala|nome=Misael|títulu=Roblen alcuerdu Morica, PES y PT pa dir en coalición|url=http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/roblen-alcuerdu-morica-pes-y-pt-pa-dir-en-coalicion|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]]}}</ref> L'alianza, sicasí, recibió crítiques por tratase d'una coalición ente partíos d'esquierda (Morica y PT) y una formación rellacionada cola derecha evanxélica» (PES).<ref>{{cita noticia|apellíu=Camhaji|nome=Elías|títulu=López Obrador se alía col conservador Alcuentru Social pa les eleiciones de 2018|url=https://elpais.com/internacional/2017/12/13/mexico/1513189205_438858.html|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=[[El País]]}}</ref> Ante esto, la presidenta nacional de Morena [[Yeidckol Polevnsky]] mentó que Morica cree na inclusión, el trabayu conxuntu pa «rescatar a Méxicu» y que van siguir defendiendo los derechos humanos,<ref>{{cita noticia|nome=El Financieru Bloomberg|títulu=En Morena creemos na inclusión: Yeidckol ante les crítiques por alianza cola PES|url=https://www.youtube.com/watch?v=Q--bk5vFcQE|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=El Financieru Bloomberg (En [[Youtube]])}}</ref> pela so parte [[Hugo Eric Flores Cervantes]], presidente nacional del Partíu Alcuentru Social, mentó que «la única posibilidá d'un cambéu real nel nuesu país ye la qu'esta encabezando Andrés Manuel López Obrador» y que'l so partíu decidiera ponese «del llau correutu de la historia».<ref>{{cita noticia|nome=El Financieru Bloomberg|títulu=La única opción pa camudar el país ye la qu'encabeza AMLO: Hugo Eric Flores|url=https://www.youtube.com/watch?v=XsTrelNcUQM|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=El Financieru Bloomberg (En [[Youtube]]).}}</ref> === Per Méxicu al frente === {{VT|Per Méxicu al frente}} El [[4 de setiembre]] de 2017 dar a conocer la creación d'una coalición camín de les eleiciones de 2018 sol nome [[Frente Ciudadanu per Méxicu]], ta integrada polos Partíos [[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|Aición Nacional]], [[Partíu de la Revolución Democrática|de la Revolución Democrática]] y [[Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)|Movimientu Ciudadanu]]. L'alianza eleutoral va presentar un candidatu común nes eleiciones coles mires de ganar a los abanderaos del [[Partíu Revolucionariu Institucional|PRI]] y [[Morica (partíu políticu)|Morica]], según el promotores del alcuerdu «nun ye una alianza tradicional de partíos sinón un frente ampliu, daqué muncho más robustu con académicos, intelectuales, organizaciones de la sociedá civil y ciudadanos»,<ref name=":1" /> inclusive dellos dirixentes como [[Dante Delgado Rannauro|Dante Delgado]], presidente nacional de MC, dixeron que l'alcuerdu va dir más allá del procesu eleutoral.<ref name=":1">{{Cita noticia|títulu=PAN, PRD y MC respuenden por Frente pero ensin definir los sos algames|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/pan-respuende por-frente-opositor-con-el-prd-pa-2018/|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.diariocambio.com.mx/2017/nacional/item/19923-confírmase-el-frente-opositor-pan-mc-y-prd-iran-en-alianza-pa-2018|títulu confírmase'l Frente Opositor: PAN, MC y PRD van dir n'alianza pa 2018|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|sitiuweb=www.diariocambio.com.mx}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=El PAN, el PRD y Movimientu Ciudadanu van constituyir un frente común pa 2018|url=http://expansion.mx/politica/2017/09/04/el pan-el-prd-y-movimientu-ciudadanu-constituiran-un frente-comun-pa-2018|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=Espansión}}</ref><ref name=":0">{{Cita noticia|títulu=Rexistren Frente Ampliu ante'l INE|url=http://www.eluniversal.com.mx/nacion/politica/rexistren-frente-ampliu-ante-el-ine|fecha=5 de setiembre de 2017|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universal}}</ref> El [[5 de setiembre]] el frente foi rexistráu oficialmente ante l'Institutu Nacional Eleutoral.<ref>{{Cita web|url=http://www.reforma.com/aplicacioneslibre/preacceso/articulo/default.aspx?id=1202357&utm_medium=@reformanacional&utm_campaign=pxtwitter&urlredirect=http://www.reforma.com/aplicaciones/articulo/default.aspx?id=1202357&utm_medium=@reformanacional|títulu=Formalicen PAN, PRD y MC Frente ante INE|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|sitiuweb=www.reforma.com}}</ref><ref name=":0" /> Los partíos integrantes confirmaron que la coalición va allegar a les eleiciones presidenciales y nes votaciones pa diputaos, senadores, nes eleiciones llocales, el frente presentar con delles variantes al respective de l'alianza nacional acordies coles situaciones de poder políticu de cada unu de los sos integrantes.<ref>{{Cita noticia|títulu=PAN, PRD y MC formalicen bloque; rexistren alianza 'Per Méxicu al frente'|url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2017/12/09/1206656|fecha=9 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=Excélsior}}</ref> Dellos integrantes de los trés partíos amosaren el so refugu a la midida y anunciaron que nun repitiríen eses aliances nes eleiciones llocales.<ref>{{Cita noticia|títulu=PAN Jalisco refuga frente con MC; PRD buscar|url=http://www.informador.com.mx/jalisco/2017/737847/6/pan-jalisco-refuga-frente-con-mc-prd-buscar.htm|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=L'Informador}}</ref> La coalición «Per Méxicu al frente rexistróse ante'l INE el 8 d'avientu de 2017.<ref>{{cita noticia |títulu =Frente rexistróse y perfilen precampaña Anaya-Mancera |url =https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/presidencial/frente-rexistrase%C3%A1-y-perfilen-precampa%C3%B1-anaya-mancera/ |periódicu =Políticu MX |fecha =8 de setiembre de 2017 |fechaaccesu =9 d'avientu de 2017 }}</ref> Un día dempués, el presidente del PAN, Ricardo Anaya, arrenunció al so puestu y espresó les sos intenciones de ser el candidatu de l'alianza.<ref>{{cita noticia |títulu =Anaya arrenunció al PAN, va por candidatura del Frente |url =https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/presidencial/anaya-arrenunciu-al pan-va-por candidatura-del-frente/ |periódicu =Políticu MX |fecha =9 de setiembre de 2017 |fechaaccesu =9 d'avientu de 2017 }}</ref> El xefe de Gobiernu de la Ciudá de Méxicu, Miguel Ángel Mancera, que tamién buscaba esa candidatura anunció'l mesmu día qu'arrenunciaba de les sos aspiraciones presidenciales y criticó el métodu escoyíu pa escoyer al candidatu.<ref>{{cita noticia |nome =Javier |apellíu =Lafuente |títulu =Mancera arrenunciu a les sos aspiraciones presidenciales tres la formación del Frente |url =https://elpais.com/internacional/2017/12/09/mexico/1512844300_981474.html |periódicu =El País |fecha =9 d'avientu de 2017 |fechaaccesu =9 d'avientu de 2017 }}</ref> Nun principiu se entablaron negociaciones pa incluyir a los partíos [[Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu|Verde Ecoloxista de Méxicu]] y [[Nueva Alianza (partíu políticu)|Nueva Alianza]], nel primer casu namái concretáronse alcuerdos llocales,<ref>{{Cita noticia|apellíos=C.V.|nome=DEAMOS, Desarrollu de Medios, S.A. de|títulu=La Jornada: Líderes del Frente Ciudadanu per Méxicu axusten incorporación de PVEM y Setu|url=http://www.jornada.unam.mx/2017/11/09/politica/006n1pol|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=La Jornada}}</ref> ente que cola formación turquesa nun hubo nengún alcuerdu al esistir discrepancies al respective de la seleición del candidatu presidencial.<ref>{{Cita web|url=http://www.animalpolitico.com/2017/11/frente-nueva-alianza-eleiciones/|títulu=Nueva Alianza refuga xunise al frente Ciudadanu|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|sitiuweb=www.animalpolitico.com}}</ref> === Toos per Méxicu === {{VT|Toos per Méxicu}} Nun principiu especulóse la posibilidá de crear una coalición ente'l PRI, el Partíu Verde, Alcuentru Social y Nueva Alianza, depués del ésitu de la mesma alianza nel Estáu de Méxicu mientres les eleiciones estatales de 2017.<ref>{{Cita web|url=https://www.centronline.mx/conteníu/2017/06/16/110424/pri-apostara-a-la-gran-coalicion-con-pvem-setu-y-pes-en-2018-chidiac|títulu=PRI va apostar a la gran coalición con PVEM, SETU y PES en 2018: Chidiac|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|apellíu=Puebla|nome=Centro|sitiuweb=www.centronline.mx}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Partíos pequeños y Frente Ampliu, ¿cómo fueron les sos aliances?|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/partíos-peque%C3%B1vos-y-frente-ampliu-c%C3%B3mo-fueron--les sos-aliances/|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017}}</ref> Per otru llau, [[Enrique Ochoa Reza]], presidente nacional del [[Partíu Revolucionariu Institucional]] aseguró que la so organización nun refugaba xunise con otres formaciones polítiques de cara a les eleiciones presidenciales.<ref>{{Cita noticia|títulu=El PRI nun refugó dir n'alianza pal 2018: Ochoa Reza|url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2017/07/28/1178402|fecha=28 de xunetu de 2017|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=Excélsior}}</ref> Dende les eleiciones presidenciales de 2006, el PRI presentóse a les votaciones n'alianza col [[Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]], sicasí, en xunetu del 2017, el PVEM empezó a plantegar la posibilidá de delidiar pola so propia cuenta col coordinador parllamentariu Carlos Ponte como candidatu,<ref>{{Cita noticia|títulu=PVEM desatapa a presidenciable y prime a PRI por alianza 2018|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/pvem-desatapa-presidenciable-y-prime-pri-por alianza-2018/|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Pablo Escudero “desatapa” a Carlos Ponte como candidatu del PVEM al 2018|url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/nacion/politica/2017/07/23/pablo-escuderu-desatapa-carlos-ponte-como-candidatu-del-pvem-a la fecha=23 de xunetu de 2017|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universal}}</ref> sicasí, los verdes esploraron otres alternatives, inclusive dende la organización llegar a falar de la posibilidá de xunise al frente Ampliu del PAN, PRD y MC,<ref>{{Cita noticia|apellíos=Alderica|nome=El títulu="PVEM abiertu a aldericar Frente Ampliu pa 2018"|url=https://www.debate.com.mx/politica/PVEM-abiertu-a-aldericar-Frente-Ampliu-pa-2018-20170628-0226.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=L'ALDERIQUE}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Arellano|nome=Angélica Mercado y Silvia|títulu=El Verde ta abiertu al frente ampliu del PAN y el PRD|url=http://www.milenio.com/politica/partíu_verde-pvem-frente_ampliu-pan-prd-pri-mileniu_noticies_0_982702060.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=Mileniu}}</ref> sicasí, el partíu nun foi consideráu pal alcuerdu final federal, y namái integróse a la coalición en delles eleiciones estatales. Tres el refugu parcial per parte del frente opositor, yá que namái concretáronse alcuerdos a nivel llocal, el PVEM volvió pensar nel so aliáu tradicional, especialmente pola apertura del PRI pa crear una coalición eleutoral colos verdes y otres formaciones polítiques allegaes.<ref>{{Cita noticia|títulu=El PRI prepara coalición eleutoral con PVEM y Setu aldu al 2018 - Procesu|url=http://www.proceso.com.mx/514040/el-pri-prepara-coalicion-eleutoral-con-pvem-y-setu-aldu-al-2018|fecha=6 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=Procesu}}</ref> El 29 de payares confirmóse l'ufierta per parte de Carlos Ponte pa entablar una coalición, magar, la ufierta foi dirixida escontra [[José Antonio Meade Kuribreña]], tomóse como una aceptación de la propuesta priísta.<ref name=":5">{{Cita noticia|títulu=Carlos Ponte ufierta alianza PVEM-Meade pa eleición 2018|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/carlos-ponte-ufierta-alianza-pvem-meade-pa-elecci%C3%B3n-2018/|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017}}</ref> El 11 d'avientu de 2017 roblóse un alcuerdu ente'l PRI y el Partíu Verde pa designar a Meade como precandidato común de los dos partíos,<ref>{{Cita web|url=https://lasillarota.com/nacion/roblen-alianza-pri-y-pvem-pa-2018-con-candidatu-unico-pri-pvem-carlos-ponte-meade-alianza/193784|títulu=Roblen alianza PRI y PVEM pa 2018 con candidatu únicu {{!}} La Siella Rota|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|sitiuweb=lasillarota.com}}</ref> polo que se caltuvo l'alianza que dambes formaciones caltuvieron dende les eleiciones de 2006.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Villanueva|nome=Salvador Corona y Dora|títulu decide futuru n'eleición: Meade|url=https://www.eleconomista.com.mx/politica/Decídese-futuru-en-eleccion-Meade-20171211-0171.html|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=L'Economista}}</ref> Amás del PVEM, lleváronse a cabo negociaciones ente'l PRI y [[Nueva Alianza (partíu políticu)|Nueva Alianza]], partíu que taba preparáu pa delidiar pola so cuenta, pero abiertu a la posibilidá de diálogu con cualquier institutu políticu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Nueva Alianza prepárase solo pa 2018: Luis Castro|url=http://www.eluniversal.com.mx/nacion/politica/nueva-alianza-prepárase-solo-pa-2018-lluis-capo|fecha=20 d'agostu de 2017|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universal}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Nueva Alianza va dir con candidatu propiu pa eleición 2018|url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/nueva-alianza-dir%C3%A1-con candidatu propiu-pa-elecci%C3%B3n-2018/|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017}}</ref> Nun principiu el SETU axustaba la so adhesión a la coalición «Per Méxicu al frente», sicasí, les conversaciones fracasaron por desalcuerdos al respective de los candidatos, lo que llevó a la posibilidá d'una alianza col PRI y el PVEM. El 6 d'avientu celebró una xunta ente Meade y Luis Castro Obregón, dirixente nacional de Nueva Alianza, pa entablar plátiques ante un posible alcuerdu políticu en busca de «una posible coalición partidista, social y ciudadana capaz de ganar nes próximes eleiciones».<ref>{{Cita noticia|títulu=Meade busca una coalición con Nueva Alianza|url=http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/avérase-meade-a-nueva-alianza-analicen-posible-coalicion.html|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=El Financieru}}</ref> El 13 d'avientu, en sesión estraordinaria del Conseyu Políticu Nacional del PRI, aprobóse la coalición col PVEM y el SETU.<ref>{{cita noticia |nome =Ariadna |apellíu =García |títulu =Aprueba PRI coalición con PVEM y Setu |url =http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/aprueba-pri-coalicion-con-pvem-y-setu |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =13 d'avientu de 2017 |fechaaccesu =13 d'avientu de 2017 }}</ref> El PRI, PVEM y SETU rexistraron la so coalición «Meade ciudadanu per Méxicu» el 14 d'avientu ante'l INE y que va ser encabezada pol precandidato José Antonio Meade.<ref>{{cita noticia |títulu =PRI rexistra la coalición 'Meade ciudadanu per Méxicu' |url =http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/pri-rexistra-coalicion-meade-ciudadanu-por-mexico.html |periódicu =El Financieru |fecha =15 d'avientu de 2017 |fechaaccesu =15 d'avientu de 2017}}</ref> El INE determinó en xineru de 2018, que la coalición debía de camudar el so nome yá que podría xenerar «condiciones de inequidad na guerra». L'organismu dio diez díes a los partíos pa echar voz de el cambéu de nome.<ref>{{cita noticia |títulu =El INE ordena a PRI, PVEM y Setu que camuden el nome de la so coalición |url =http://expansion.mx/politica/2018/01/05/el-ine-preve-ordenar-a-pri-pvem-y-setu-que-camuden-el nome-de-el so-coalicion?internal_source=PLAYLIST |periódicu =Espansión |fecha =5 de xineru de 2018 |fechaaccesu =10 de xineru de 2018}}</ref> L'alianza determinó camudar el so nome a «Toos per Méxicu».<ref>{{cita noticia |títulu =Toos per Méxicu, el nuevu nome de la coalición que postula a Meade |url =https://www.eleconomista.com.mx/politica/Toos-por-Mexico-el-nuevu-nome-de-la-coalicion-que-postula-a-Meade-20180115-0087.html |periódicu =L'Economista |fecha =15 de xineru de 2018 |fechaaccesu =15 de xineru de 2018}}</ref> == Encuestes == === Eleición presidencial === {{AP|Encuestes d'intención de votu pa la eleición presidencial de Méxicu de 2018}} ==== Precampañas ==== [[Ficheru:Tendencia histórica de la intención de voto.png|derecha|miniaturadeimagen|450px|Enclín históricu de la intención de votu polos candidatos a la presidencia de Méxicu en 2018.]] A lo llargo del periodu de precampañas, López Obrador lideró na mayoría de les encuestes d'intención de votu per candidatu pa la eleición presidencial. Nun analís pa ''[[El País]]'', Kiko Llaneres analizó'l promediu de doce sondeo publicaos hasta entamos de febreru de 2018. A partir de les resultaos, López Obrador lideraba col 37%, siguíu de Anaya (27%), Meade (25%), Zavala (7%) y Rodríguez Calderón (3%). Llaneres indicaba que'l candidatu morenista cuntaba «con una ventaya clara, pero non definitiva».<ref name=Lidera>{{cita noticia |nome =Kiko |apellíu =Llaneres |títulu=López Obrador lidera la carrera eleutoral en Méxicu nun escenariu de gran incertidume |url =https://elpais.com/internacional/2018/02/06/mexico/1517881364_171872.html |periódicu =[[El País]] |fecha =7 de febreru de 2018 |fechaaccesu =1 de marzu de 2018}}</ref> Coles mesmes, señalaba que'l modelu d'incertidume «diz que'l [[marxe d'error]] de les encuestes en Méxicu rondaría agora mesmu [7 de febreru de 2018] los 11 puntos». Igualmente, destacóse tamién l'altu nivel de ciudadanos indecisos sobre'l so votu.<ref name=Lidera/> Nesti sentíu, el porcentaxe d'indecisos llegó a rexistrase tan alto como 28% —percima de tolos precandidatos— según ''L'Heraldu de Méxicu''.<ref>{{cita noticia |títulu =Encuesta L'Heraldu: Indecisos degolen a candidatos |url =https://heraldodemexico.com.mx/pais/encuesta-l'heraldu indecisos-degolen-candidatos/ |periódicu =L'Heraldu |fecha =31 de xineru de 2018 |fechaaccesu =1 de marzu de 2018}}</ref> Pela so parte, en xineru, un sondéu de Buendía & Laredo pa ''[[El Universal (Méxicu)|El Universal]]'' indicaba que 54% de los encuestaos taba «dudosu de por quién votar».<ref>{{cita web |url=http://interactivo.eluniversal.com.mx/graficos/online/pdf-18/PDF-PreferenciaElectoralparaelecciondepresidente.pdf |títulu=Preferencia eleutoral pa eleición de Presidente |fechaaccesu=1 de marzu de 2018 |fecha=xineru de 2018 |sitiuweb=eluniversal.com.mx}}</ref> Al términu de les precampañas, López Obrador calteníase como'l meyor asitiáu. El so porcentaxe d'intención de votu varió ente 32 y 38 per cientu, el de Anaya ente 23 y 27 por cierto y el del Meade ente 16 y 22 por cierto.<ref name=acaben/> Amestando delles encuestes posteriores a la finalización de la precampaña, ''La Siella Rota'' indicaba que, con base nel promediu de nueve sondeo, el morenista «encabeza les resultaos&nbsp;con una diferencia de 7 puntos porcentuales» sobre Anaya: 36.5% pa López Obrador, 29.5% pa Anaya y 25% de les preferencies pal priista. Ente que López Obrador ocupó'l primer llugar nos nueve encuestes, Anaya algamó'l segundu en siete y Meade en dos. La diferencia ente primer y segundu llugar varió ente trés —según Suasor— y trece puntos —según Parametría—.<ref>{{cita noticia |títulu =Balance d'encuestes pon a AMLO y Anaya como piqueros |url =https://lasillarota.com/segun-nueve-encuestes-asi-van-presidenciables-nacion-lsr/205901 |periódicu =La Siella Rota |fecha =16 de febreru de 2018 |fechaaccesu =1 de marzu de 2018}}</ref> ==== Intercampañas ==== Nesti sentíu, nun segundu analís pa ''El País'', Llaneres reportaba'l 2 de marzu qu'un promediu de sondeos caltenía a López Obrador al frente (38%) siguíu de Anaya (29%), Meade (24%), Zavala (6%) y Rodríguez Calderón (3%). Sicasí, indicaba que Anaya foi'l «el más beneficiáu» de los movimientos de coordinación». Nes sos pallabres, el panista «podría crecer» a cuenta de los candidatos independientes y de «un posible voto de refuga contra López Obrador». Tamién destacaba qu'esti postreru imponse sobre Anaya por 10 puntos, pero la so ventaya sobre Meade sería'l doble: 21 puntos».<ref>{{cita noticia |nome =Kiko |apellíu =Llaneres |títulu =Anaya, el candidatu mexicanu que menos refugu xenera nes encuestes |url =https://elpais.com/internacional/2018/03/02/mexico/1519952160_131897.html |periódicu =[[El País]] |fecha =2 de marzu de 2018 |fechaaccesu =1 de marzu de 2018}}</ref> L'enclín a favor de López Obrador caltener mientres les intercampañas. Una estimación de ''Bloomberg'' a entamos de marzu dába-y un 42.2% d'intención de votu, el so segundu nivel más altu dende'l 43.50% rexistráu'l 18 d'avientu de 2017. Coles mesmes, asitiaba a Anaya en segundu llugar (27.4%) y a Meade en terceru (20.6%).<ref>{{cita noticia |títulu =AMLO dio un brincu de 3 puntos en 2 díes: Bloomberg; y la distancia ente Anaya y Meade acentúase |url =http://www.sinembargo.mx/09-03-2018/3395034 |periódicu =Sicasí |fecha =9 de marzu de 2018 |fechaaccesu =31 de marzu de 2018}}</ref> En febreru de 2018, el morenista foi tamién quien recibió «mayor cobertoria mediática [...] [y] foi del que meyor falóse». Ente que Anaya enfrentó la mayor cobertoria negativa, pola denuncia de [[llaváu de dineru]] nel so contra.<ref>{{cita noticia |nome =Juan Ricardo |apellíu =Pérez |títulu =AMLO torna a los positivos y ye el que tien la mayor cobertoria |url =http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/amlo-torna-a-los positivos-y-ye-el-que-tien-la-mayor-cobertoria |periódicu =El Financieru |fecha =6 de marzu de 2018 |fechaaccesu =31 de marzu de 2018}}</ref> Con al respective de l'enfotu nes encuestes, un sondéu de ''El Financieru'' atopó que, anque un 60% de los encuestaos amosaba interés en conocer les resultaos, un 56% nun confiaba nellos. En resume, l'estudiu conclúi que «l'interés devasa a la credibilidá».<ref>{{cita noticia |nome =Alejandro |apellíu =Moreno |títulu =¿Quién lu cree a les encuestes? |url =http://www.elfinanciero.com.mx/opinion/alejandro-moreno/quien lu cree-a-les encuestes periódicu =El Financieru |fecha =9 de marzu de 2018 |fechaaccesu =31 de marzu de 2018}}</ref> Según ''El Diariu de Juárez'', a mediaos de marzu'l morenista atropaba 39.4% d'intención de votu («intervalu d'enfotu» de 36.4 y 42.2), siguíu del panista con 28.6% y el candidatu priista con 22.1%.<ref>{{cita noticia |nome =Javier |apellíu =Olmo |títulu =AMLO avanza |url =http://diario.mx/Nacional/2018-03-18_f49dbf5b/amlo-avanza/ |periódicu =El Diariu de Juárez |fecha =19 de marzu de 2018 |fechaaccesu =31 de marzu de 2018}}</ref> Cuasi al términu de les intercampañas y entamu de les campañes eleutorales, ''Bloomberg'' envaloraba un 42.4% d'intención de votu pa López Obrador, 24.9% pa Anaya y 22.8% pa Meade.<ref>{{cita noticia |títulu=López Obrador, favoritu pa ganar la Presidencia de Méxicu, publica The Economist |url =http://www.m-x.com.mx/2018-03-30/lopez-obrador-favoritu-pa-ganar-la presidencia-de-mexico-publica-the-economist/ |periódicu =Revista Emeequis |fecha =30 de marzu de 2018 |fechaaccesu =31 de marzu de 2018}}</ref> Nun tercer analís de ''El País'', el promediu d'encuestes daba un 41.2% a Obrador, 28% al candidatu panista y 22% a Meade. Coles mesmes, la primer predicción eleutoral d'esi mediu envaloraba en 79% les posibilidá de ganar del morenista, 16% les de Anaya y 5% les del priista. Amás, con respectu al analís de les encuestes, envaloróse un amenorgamientu de los indecisos del 25% al 21%. Sicasí, el so autor esclariaba que «[l]a victoria de López Obrador ye cuasi tan probable como llanzar un dadu y evitar el seis [y] eso nun ye una certidume [...]».<ref>{{cita noticia |nome =Kiko |apellíu =Llaneres |títulu=López Obrador ye favoritu nes encuestes y tien un 79% de probabilidaes de ganar |url =https://elpais.com/internacional/2018/03/30/mexico/1522420662_105488.html |periódicu =El País |fecha =31 de marzu de 2018 |fechaaccesu =31 de marzu de 2018}}</ref> Otru analís, de ''[[Newsweek|Newsweek n'Español]]'', con base en venticinco encuestes publicaes ente payares de 2017 y marzu de 2018, envaloraba una intención de votu al 22 de marzu de 38% a 46% pa López Obrador, 23% a 30% pa Anaya Cortés y 21% a 28% pa Meade Kuribreña, según un 95% de probabilidaes de ganar pal primeru, 3% pal segundu y 1% pal terceru.<ref>{{cita noticia |nome =Gerardo |apellíu =Orantes Jordan |títulu =ANALÍS / AMLO, con 95% de probabilidaes de trunfu |url =http://newsweekespanol.com/2018/03/analisis-amlo-con-95-de-probabilidaes-de trunfu periódicu =Newsweek n'Español |fecha =28 de marzu de 2018 |fechaaccesu =31 de marzu de 2018}}</ref> ==== Campañes ==== N'abril, ''El País'' reportó nel so tercer analís y la so segunda predicción eleutoral una medría de dos puntos porcentuales nel promediu de votos pa López Obrador y de seis nes sos posibilidaes de victoria. El promediu d'encuestes asitiaba a Obrador a la cabeza con 43%, siguíu de Anaya con 28% y Meade con 22%. Per otra parte, dábense 85% de posibilidaes de victoria al morenista, anque s'esclariaba que'l marxe d'error «supera los 16 puntos pa un candidatu col 40% de votos [...] [polo que] nun tien garantizada la so victoria». Al analizar datos de nueve encuestadoras «que fixeron dos o más sondeos dende avientu [de 2017]», Llaneres detectó una crecedera pa López Obrador, un retrocesu pa Anaya y un estancamientu pa Meade.<ref>{{cita noticia |nome =Kiko |apellíu =Llaneres |títulu=López Obrador aumenta la so ventaya nes encuestes y tien un 85% de probabilidaes de ganar |url =https://elpais.com/internacional/2018/04/20/mexico/1524221306_832397.html |periódicu =El País |fecha =21 d'abril de 2018 |fechaaccesu =21 d'abril de 2018}}</ref> A mediaos de mes, la encuesta de Parametría, según ''Forbes'', indicaba que la inclusión de [[Jaime Rodríguez Calderón]] na guerra eleutoral nun tenía «un impautu significativu nes preferencies eleutorales» y dába-y un 2% d'intención de votu.<ref>{{cita noticia |títulu ='El Tarascu' nun mueve'l tableru eleutoral: encuesta de Parametría |url =https://www.forbes.com.mx/el tarascu-nun mueve-el tableru eleutoral-encuesta-de-parametria/ |periódicu =Forbes |fecha =13 d'abril de 2018 |fechaaccesu =21 d'abril de 2018}}</ref> Pela so parte, nes encuestes publicaes n'abril la diferencia ente'l primera y segundu llugar varió ente los nueve puntos según ''L'Universal'' y los ventidós puntos reportaos por ''Reforma''.<ref>{{cita noticia |títulu =Encuesta de Reforma da a AMLO 22 puntos de ventaya sobre Anaya en preferencies eleutorales |url =https://www.animalpolitico.com/2018/04/amlo-encuesta-reforma-intencion-votu/ |periódicu =Animal Políticu |fecha =18 d'abril de 2018 |fechaaccesu =21 d'abril de 2018}}</ref><ref>{{cita noticia |títulu =Encuesta de Reforma da a AMLO 22 puntos de ventaya sobre Anaya en preferencies eleutorales |url =https://www.animalpolitico.com/2018/04/amlo-encuesta-reforma-intencion-votu/ |periódicu =Animal Políticu |fecha =18 d'abril de 2018 |fechaaccesu =21 d'abril de 2018}}</ref> Previu al primer alderique presidencial, la estimación de ''Bloomberg'' asitiaba a López Obrador al frente con una intención de votu efeutiva de 46.6%, siguíu de Anaya con 27.9% y Meade con 18.6%.<ref>{{cita noticia |títulu =AMLO baxa 0.70% y la so ventaya con Anaya (quien xube 1.10, a 27.90%) ye de 18.70 puntos; Meade cuasi igual |url =http://www.sinembargo.mx/24-04-2018/3411325 |periódicu =Sicasí |fecha =24 d'abril de 2018 |fechaaccesu =24 d'abril de 2018}}</ref> Pela so parte, la encuesta d'encuestes de ''Newsweek n'Español'', basada en 34 encuestes nacionales, envaloró una intención de votu al 19 d'abril de 45% pal morenista, 27% pal panista y 20% pal candidatu priista y 99% de probabilidaes de ganar pal primeru.<ref>{{cita noticia |nome =Saúl |apellíu =Arellano |títulu =Lo que dicen les encuestes: quién tien mayor probabilidá de trunfu |url =https://newsweekespanol.com/2018/04/lo-que-dicen-les encuestes-quien-tien-mayor-probabilidá-de trunfu periódicu =Newsweek n'Español |fecha =19 d'abril de 2018 |fechaaccesu =24 d'abril de 2018}}</ref> El 23 d'abril, una encuesta de ''Reforma'' refundió que'l 36% de los 245 ciudadanos entrugaos consideraron a Anaya el ganador del alderique, siguíu de López Obrador con 34%.<ref>{{cita noticia |nome =Janet |apellíu =Cacelín |títulu=Ricardo Anaya, "el mayor beneficiáu" tres el primer alderique presidencial en Méxicu |url =https://www.univision.com/noticias/eleiciones-mexico-2018/ricardo-anaya-el-mayor-beneficiáu-tres-el-primer-alderique-presidencial-en-mexico |periódicu =Univision |fecha =23 d'abril de 2018 |fechaaccesu =24 d'abril de 2018}}</ref> Nesti sentíu, pa 32% de los 436 encuestaos por ''El Financieru'' tamién el panista foi'l ganador, siguíu del morenista con 29%.<ref>{{cita noticia |títulu =32% de mexicanos dixo que Anaya ye'l ganador del alderique |url =http://www.elfinanciero.com.mx/nacional/32-de-mexicanos-dixo-que-anaya-ye-el ganador-del alderique periódicu =El Financieru |fecha =24 d'abril de 2018 |fechaaccesu =24 d'abril de 2018}}</ref> En contraste, 40.95% creyó que ganó López Obrador y 39.68% Anaya na encuesta de Massive Caller y nun estudiu de ''24 Hores'', pa 38% el ganador foi Meade y pa 26% Obrador.<ref>{{cita noticia |títulu =¿Quién ganó y quién perdió'l primer alderique presidencial? |url =https://www.forbes.com.mx/quien-gano-y-quien-perdio-primer-alderique-presidencial/ |periódicu =Forbes |fecha =23 d'abril de 2018 |fechaaccesu =24 d'abril de 2018}}</ref> La encuesta de ''Reforma'' del 2 de mayu, una de les primeres publicaes tres el primer alderique, caltenía a López Obrador a la cabeza con una diferencia de dieciocho puntos con Anaya, quien rexistró una crecedera de cuatro puntos con al respective de la midida previa del mesmu periódicu.<ref>{{cita noticia |títulu =AMLO caltiénse, Anaya crez y Meade baxa en preferencies tres primer alderique, según encuesta de Reforma |url =https://www.animalpolitico.com/2018/05/amlo-caltiénse-anaya-crez-y-meade-baxa-en-preferencies-tres-primer-alderique-segun-encuesta-de reforma periódicu =Animal Políticu |fecha =2 de mayu de 2018 |fechaaccesu =2 de mayu de 2018}}</ref> Nel casu del segundu alderique, les encuestes de Conteo y Numerus, publicaes por Quadratin y ''24 Hores'', respeutivamente, dieron por ganador al candidatu priista. En contraste, Massive Caller reveló qu'una mayoría de los sos encuestaos consideraron a Anaya Cortés el ganador. Finalmente, la empresa Global Media Servicios dio como vencedor del alderique a López Obrador con un 43%.<ref>{{cita noticia |títulu=Guerra d'encuestes, ¿quién ganó'l 2do alderica? |url =https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/presidencial/empecipia-guerra-de-encuestes-qui%C3%A9n-gan%C3%B3-el-2do-alderica/ |periódicu =Políticu MX |fecha =21 de mayu de 2018 |fechaaccesu =3 de xunu de 2018}}</ref><ref>{{cita noticia |títulu =Quién ganó y quién perdió'l segundu alderique presidencial |url =https://www.forbes.com.mx/quien-gano-y-quien-perdio-el-segundu-alderique-presidencial/ |periódicu =Forbes |fecha =21 de mayu de 2018 |fechaaccesu =3 de xunu de 2018}}</ref> Un cuartu analís de Kiko Llaneres y Javier Lafuente pa ''El País'' refundió un aumentu na intención de votu pa López Obrador (48%) y 92% de posibilidaes de ganar al 3 de xunu. En pallabres de los analistes, los alderiques nun amenorgaron la so posición nes encuestes». Sicasí, tamién nesa ocasión, esclariaron que la victoria lopezobradorista nun ye una certidume». En total, la intención de votu, basada nun promediu d'encuestes, daba a Obrador 48.2%, 27.5% a Anaya y 19.5% a Meade.<ref>{{cita noticia |nome =Kiko |apellíu =Llaneres |nome2=Javier |apellíu2=Lafuente |títulu=López Obrador xube nes encuestes y tien un 92% de probabilidaes de ganar |url =https://elpais.com/internacional/2018/06/02/mexico/1527944682_565930.html |periódicu =El País |fecha =3 de xunu de 2018 |fechaaccesu =3 de xunu de 2018}}</ref> Pela so parte, una actualización al 31 de mayu de la encuesta d'encuestes de GPPolls asitió en 52% la intención de votu del candidatu morenista y 99.99% la so probabilidá de ganar.<ref>{{cita noticia |títulu =AMLO con 99.99 % de ganar diz GP Polls |url =https://regeneracion.mx/amlo-con-99-99-de-ganar-diz-gppolls/ |periódicu =Rexeneración |fecha =1 de xunu de 2018 |fechaaccesu =3 de xunu de 2018}}</ref> De forma similar, a finales de mayu, na estimación de ''Bloomberg'', Obrador superó'l 50% d'intención de votu (52.8%), siguíu del panista con 25.7%, Meade con 19.1% y Calderón con 2.7%.<ref>{{cita noticia |títulu =AMLO poner nel visu de les encuestes Bloomberg: Llega a 52.8% - #Candidatum |url =https://www.vanguardia.com.mx/articulo/amlo-poner en-el visu-de-les encuestes-bloomberg-llega-528-candidatum |periódicu =Vanguardia |fecha =31 de mayu de 2018 |fechaaccesu =3 de xunu de 2018}}</ref> Les últimes encuestes publicaes antes de la [[veda eleutoral]] calteníen una ventaya pal candidatu morenista d'hasta 32 puntos porcentuales. Según ''Reforma'', López Obrador cerró la campaña eleutoral col 51% d'intención de votu, siguíu de Anaya Cortés con 27% y 19% pa Meade Kuribreña. Pela so parte, Parametría rexistró na so última encuesta una preferencia bruta de 45%, 19% y 15%, respeutivamente. En contraste, na encuesta de ''El Financieru'', qu'asitió al morenista a la cabeza con 54% de les preferencies, el priista llegó al segundu llugar con 22%, siguíu del panista con 21%.<ref>{{cita noticia |nome =Pablo |apellíu =Gómez Barrio |títulu=Resultaos de les últimes encuestes dan una amplia ventaya a López Obrador en Méxicu |url =http://www.rcinet.ca/es/2018/06/27/resultaos-de peracabar-encuestes-dan-una-amplia-ventaya-a-lopez-obrador-en-mexico/ |periódicu =[[Radio Canadá Internacional]] |fecha =27 de xunu de 2018 |fechaaccesu =27 de xunu de 2018}}</ref><ref>{{cita noticia |títulu =Encuestes dan amplia ventaya a AMLO a unos díes de les eleiciones |url =https://www.forbes.com.mx/encuestes-dan-amplia-ventaya-a-amlo-a-unos-dias-de-les eleiciones periódicu =Forbes |fecha =27 de xunu de 2018 |fechaaccesu =27 de xunu de 2018}}</ref> Nel so últimu analís pa ''El País'', Llaneres afirmó que'l promediu de sondeos daben a Obrador el 49% de la intención de votu (una ventaya de 22 puntos col segundu llugar), 97% de posibilidaes de ganar y un marxe d'error d'hasta once puntos. Anque nun refugó un escenariu distintu nes eleiciones, esclarió que «un error de 20 puntos [de les encuestes] ye pocu frecuente».<ref>{{cita noticia |nome =Kiko |apellíu =Llaneres |títulu =Por qué la victoria de López Obrador ye bien probable, según les encuestes |url =https://elpais.com/internacional/2018/06/26/mexico/1530028476_088201.html |periódicu =El País |fecha =26 de xunu de 2018 |fechaaccesu =29 de xunu de 2018}}</ref> Nes sos últimes actualizaciones, realizaes el 27 de xunu, el Barómetru Eleutoral ''Bloomberg''» daba un 51.2% d'intención de votu a López Obrador y 25.5% a Anaya Cortés, Oraculus un 48.8% y un 26.9%, respeutivamente, ''Newsweek'' y GPPolls 49% al primeru y 25% al segundu. Estos postreros tamién indicaron que'l morenista tenía 99.9% de «probabilidá de trunfu».<ref>{{cita noticia |autor=Redaición |títulu =…Y, per otru llau, AMLO cierra en 51.2%. Sumaos, Anaya, Meade y “El Tarascu” tienen 49.1%: Bloomberg |url =http://www.sinembargo.mx/27-06-2018/3434200 |periódicu =Sicasí |fecha =27 de xunu de 2018 |fechaaccesu =29 de xunu de 2018}}</ref><ref>{{cita noticia |autor=Redaición |títulu =GPPolls {{!}} Actualización 27 de xunu |url =https://newsweekespanol.com/2018/06/gppolls-actualizacion-27-de xunu periódicu =Newsweek |fecha =27 de xunu de 2018 |fechaaccesu =29 de xunu de 2018}}</ref> === Eleición llexislativa === {{AP|Encuestes d'intención de votu pa la eleición llexislativa de Méxicu de 2018}} Una proyeición publicada a entamos de febreru de 2018, na que s'analizaben 32 encuestes pa senadores aplicaes nos [[estaos de Méxicu]] y considerábense namái escaños por mayoría relativa y primer minoría, envaloróse que la coalición Xuntos Vamos Faer Historia» atoparíase a la cabeza con un total de 48 llexisladores, siguida de «Per Méxicu al frente» con 36 y «Toos per Méxicu» con diez. La suma final de 96 senadores completar con un total de dos independientes. Acordies cola mesma proyeición, de los cinco circunscripciones, les primeres dos seríen les que más votos daríen a l'alianza «Per Méxicu al frente», ente que nes últimes trés apoderaría «Xuntos Vamos Faer Historia».<ref name=massivecallerfeb18>{{cita web |url=https://politico.mx/central-eleutoral/eleiciones-2018/congresu/encuestes-perfilen-que-senáu-va ser-ente-morena-y-el frente/ |títulu=Encuestes perfilen batalla pol Senáu ente Morena y el "Frente" |fechaaccesu=9 de febreru de 2018 |fecha=Febreru de 2018 |sitiuweb=politico.mx}}</ref> Con al respective de la Cámara de Diputaos, una encuesta de Consulta Mitofsky y ''[[L'Economista (Méxicu)|L'Economista]]'' publicada en mayu proyeutaba que Morica sería la primer fuercia con ente 115 y 142 diputaos, siguíu del PAN con ente 94 y 116 escaños y el PRI con ente 54 y 72. En términos de coaliciones, «Xuntos Vamos Faer Historia» sumaría ente 195 y 262 diputaos.<ref name=primerafuerza>{{cita noticia |nome =Leopoldo |apellíu =Hernández |títulu =Morica podría ser primer fuercia en San Llázaro |url =https://www.eleconomista.com.mx/politica/Morica-podria-ser-primer-fuercia-en-San-Lazaro-20180504-0014.html |periódicu =L'Economista |fecha =4 de mayu de 2018 |fechaaccesu =4 de mayu de 2018}}</ref> == Resultaos == L'[[Institutu Nacional Eleutoral (Méxicu)|Institutu Nacional Eleutoral]] realizó'l día de les eleiciones un conteo rápidu de les resultaos de los caxellos por aciu el Programa de Resultaos Eleutorales Preliminares (PREP). Los datos ufiertaos pol PREP «tienen un calter informativu y nun son definitivos y tán suxetos a cambeos,por tantu nun tienen efeutos xurídicos».<ref>{{cita web |url=https://www.ine.mx/voto-y-eleiciones/prep/ |títulu=¿Qué ye'l PREP? |fecha=2018 |fechaaccesu=11 de mayu de 2018 |autor=Institutu Nacional Eleutoral |enllaceautor=Institutu Nacional Eleutoral (Méxicu) }}</ref> Pasaes les 23:00 hores del día de la eleición, el conseyeru presidente del INE informó sobre les resultaos del conteo rápidu que dio un marxe de votación d'ente 53% y 53.8% a López Obrador, lo que lo convirtió nel «virtual ganador». En segunda posición, asitióse Anaya Cortés con ente 22.1% y 22.8%, siguíu de Meade Kuribreña con ente 15.7% y 16.3% y Rodríguez Calderón con ente 5.3% y 5.5%.<ref>{{cita noticia |autor =Redaición |títulu =Yá sabes quién ganó... AMLO, virtual Presidente |url =http://www.milenio.com/politica/amlo-gana-presidencia-mexico-conteo-rapido |periódicu =Mileniu |fecha =1 de xunetu de 2018 |fechaaccesu =1 de xunetu de 2018}}</ref> === Presidente de Méxicu === {{Resultaos eleutorales | títulu = | eleición = Presidente de Méxicu | vuelta = Resultaos | amosar_imaxes = sí | títulu_partíos = Partíu/coalición | amosar_nombre = si | amosar_escaños = non | color1 = B5261Y | imaxe1 = Andrés Manuel López Obrador (agosto 2017).jpg | nome1 = [[Andrés Manuel López Obrador]] | partíu1 = {{seición desplegable|títulu=[[Xuntos Vamos Faer Historia]] |datos= * [[Movimiento Regeneración Nacional]] * [[Partíu del Trabayu (Méxicu)|Partíu del Trabayu]] * [[Partíu Alcuentru Social]] }} | votos1 = | porcentaxe1 = | color2 = 0070B8 | imaxe2 = CropAnaya2011.jpg | nome2 = [[Ricardo Anaya Cortés]] | partíu2 = {{seición desplegable|títulu=[[Per Méxicu al frente]] |datos= * [[Partíu Aición Nacional]] * [[Partíu de la Revolución Democrática]] * [[Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)|Movimientu Ciudadanu]] }} | votos2 = | porcentaxe2 = | color3 = 00923F | imaxe3 = Mexican Foreign Minister (16295258100) (cropped).jpg | nome3 = [[José Antonio Meade Kuribreña]] | partíu3 = {{seición desplegable|títulu=[[Toos per Méxicu]] |datos= * [[Partíu Revolucionariu Institucional]] * [[Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]] * [[Nueva Alianza (partíu políticu)|Nueva Alianza]] }} | votos3 = | porcentaxe3 = | color4 = 92B815 | imaxe4 = Reunión_con_el_Gobernador_Electo_de_Nuevo_León,_Jaime_Rodríguez..jpg | nome4 = [[Jaime Rodríguez Calderón]] | partíu4 = [[Candidatures independientes de Méxicu|Candidatura independiente]] | votos4 = | porcentaxe4 = | color5 = 000080 | imaxe5 = Margarita_Zavala_De_Calderon_(cropped).jpg | nome5 = ''[[Margarita Zavala]]''{{refn|group=lower-alpha|Zavala arrenunció oficialmente a la so candidatura'l 17 de mayu. Sicasí, el so nome va apaecer na boleta eleutoral.<ref>{{cita noticia |nome =Ana |apellíu =Langner |títulu =INE confirma l'arrenunciu de Margarita Zavala |url =https://www.eleconomista.com.mx/politica/INE-confirma-l'arrenunciu-de-Margarita-Zavala-20180517-0080.html |periódicu =L'Economista |fecha =17 de mayu de 2018 |fechaaccesu =20 de mayu de 2018}}</ref>}} | partíu5 = ''[[Candidatures independientes de Méxicu|Candidatura independiente]]'' | votos5 = | porcentaxe5 = | votos_válidos = | porcentaje_voto_válidos = | votos_nulos = | porcentaje_voto_nulos = | votos_en_blancu = | porcentaxe_votos_en_blancu = | votos_emitíos = | porcentaje_participación = | abstención = | porcentaje_astención = | inscritos = 89&nbsp;123&nbsp;355<ref>{{cita noticia |títulu =89.3 millones de mexicanos van poder votar esti 1 de xunetu, según INE |url =https://www.forbes.com.mx/89-3-millones-de-mexicanos-podran-votar-esti-1-de-xunetu-segun-ine/ |periódicu =Forbes |fecha =28 de mayu de 2018 |fechaaccesu =28 de xunu de 2018}}</ref> | población = 123&nbsp;520&nbsp;000 (2017)<ref>{{Cita web|url=https://www.statista.com/statistics/263748/total-population-of-mexico/|títulu=Mexico - total population 2012-2022 Statistic|fechaaccesu=2018-07-01|sitiuweb=Statista|idioma=en}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Notimex|títulu=Méxicu cunta con 123.5 millones d'habitantes|url=https://www.eleconomista.com.mx/politica/Mexico-cunta-con-123.5-millones-de-habitantes-20170710-0116.html|fechaaccesu=2018-07-01|periódicu=L'Economista}}</ref><ref>{{cita noticia |nome =Antonio |apellíu=Alonso |nome2=Yolanda |apellíu2=Clemente |títulu =Asina llega Méxicu a les eleiciones presidenciales |url =https://elpais.com/elpais/2018/06/28/media/1530197617_273124.html |periódicu =El País |fecha =29 de xunu de 2018 |fechaaccesu =30 de xunu de 2018}}</ref> | fonte = [https://www.ine.mx/conteo-rapido/index.html Conteos Rápidos pa los Procesos Eleutorales Federal y Llocales 2017-2018]<ref>{{Obra citada|títulu=Tercer Mensaxe del Conseyeru Presidente del INE en Cadena Nacional|apellíos=INETV|url=https://www.youtube.com/watch?v=gjFq_Fg_veg|fechaaccesu=2018-07-02|fecha=2018-07-01}}</ref> }} {{llistaref|group=lower-alpha}} === Cámara de Senadores === {| {{tablaguapa}} style="margin: auto; text-align: center;" |- style="line-height: 1em;" ! colspan="3" rowspan="2" |Partíu !colspan="2" |Resultaos ! colspan="3" |Escaños ! rowspan="2" |Total |- !Votos !Porcentaxe !Mayoría relativa !Primer minoría !Plurinominal |- | bgcolor=05338D | |[[Ficheru:PAN logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Partíu Aición Nacional]] |[[Partíu Aición Nacional]] | |{{porcentaxe|0.0||05338D}} | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|128|05338D}} |- | bgcolor=009150 | |[[Ficheru:PRI logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Partíu Revolucionariu Institucional]] |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] | |{{porcentaxe|0.0||009150}} | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|128|009150}} |- | bgcolor=FFD700 | |[[Ficheru:PRD logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Partíu de la Revolución Democrática]] |[[Partíu de la Revolución Democrática]] | |{{porcentaxe|0.0||FFD700}} | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|128|FFD700}} |- | bgcolor=04B404 | |[[Ficheru:PVE logo (Mexico).png|25px|centráu|link=Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]] |[[Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]] | |{{porcentaxe|0.0||04B404}} | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|128|04B404}} |- | bgcolor=DA251D | |[[Ficheru:PT logo (Mexico).svg |25px|centráu|link=Partíu del Trabayu (Méxicu)]] |[[Partíu del Trabayu (Méxicu)|Partíu del Trabayu]] | |{{porcentaxe|0.0||DA251D}} | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|128|DA251D}} |- | bgcolor=48D1CC | |[[Ficheru:PNA logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Nueva Alianza (partíu políticu)]] |[[Nueva Alianza (partíu políticu)|Nueva Alianza]] | |{{porcentaxe|0.0||48D1CC}} | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|128|48D1CC}} |- | bgcolor=FF8C00 | |[[Ficheru:MC Party (Mexico).svg|25px|centráu|link=Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)]] |[[Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)|Movimientu Ciudadanu]] | |{{porcentaxe|0.0||FF8C00}} | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|128|FF8C00}} |- | bgcolor=800000 | |[[Ficheru:Morena logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Movimiento Regeneración Nacional]] |[[Movimiento Regeneración Nacional]] | |{{porcentaxe|0.0||800000}} | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|128|800000}} |- | bgcolor=722Y85 | |[[Ficheru:PES logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Partíu Alcuentru Social]] |[[Partíu Alcuentru Social]] | |{{porcentaxe|0.0||722Y85}} | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|128|722Y85}} |- | bgcolor=808080 | |[[Ficheru:Gray-Candidatura independiente.svg|25px|centráu|link=Candidatures independientes de Méxicu]] |[[Candidatures independientes de Méxicu|Candidatos independientes]] | |{{porcentaxe|0.0||808080}} | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|128|808080}} |- style="line-height: 1em;" ! colspan="3" style="font-size: small;" |Votos nulos/Candidatos ensin rexistrar ! !{{porcentaxe|0.0||F0F0F0}} | colspan="4" | |- style="line-height: 1em;" ! colspan="3" |Total ! !{{porcentaxe|100.0||808080}} !64 !32 !32 !128 |} === Cámara de Diputaos === {| {{tablaguapa}} style="margin: auto; text-align: center;" |- style="line-height: 1em;" ! colspan="3" rowspan="2" |Partíu !colspan="2" |Resultaos ! colspan="2" |Escaños ! rowspan="2" |Total |- !Votos !Porcentaxe !Mayoría relativa !Plurinominal |- | bgcolor=05338D | |[[Ficheru:PAN logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Partíu Aición Nacional]] |[[Partíu Aición Nacional]] | |{{porcentaxe|0.0||05338D}} | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|500|05338D}} |- | bgcolor=009150 | |[[Ficheru:PRI logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Partíu Revolucionariu Institucional]] |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] | |{{porcentaxe|0.0||009150}} | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|500|009150}} |- | bgcolor=FFD700 | |[[Ficheru:PRD logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Partíu de la Revolución Democrática]] |[[Partíu de la Revolución Democrática]] | |{{porcentaxe|0.0||FFD700}} | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|500|FFD700}} |- | bgcolor=04B404 | |[[Ficheru:PVE logo (Mexico).png|25px|centráu|link=Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]] |[[Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]] | |{{porcentaxe|0.0||04B404}} | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|500|04B404}} |- | bgcolor=DA251D | |[[Ficheru:PT logo (Mexico).svg |25px|centráu|link=Partíu del Trabayu (Méxicu)]] |[[Partíu del Trabayu (Méxicu)|Partíu del Trabayu]] | |{{porcentaxe|0.0||DA251D}} | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|500|DA251D}} |- | bgcolor=48D1CC | |[[Ficheru:PNA logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Nueva Alianza (partíu políticu)]] |[[Nueva Alianza (partíu políticu)|Nueva Alianza]] | |{{porcentaxe|0.0||48D1CC}} | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|500|48D1CC}} |- | bgcolor=FF8C00 | |[[Ficheru:MC Party (Mexico).svg|25px|centráu|link=Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)]] |[[Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)|Movimientu Ciudadanu]] | |{{porcentaxe|0.0||FF8C00}} | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|500|FF8C00}} |- | bgcolor=800000 | |[[Ficheru:Morena logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Movimiento Regeneración Nacional]] |[[Movimiento Regeneración Nacional]] | |{{porcentaxe|0.0||800000}} | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|500|800000}} |- | bgcolor=722Y85 | |[[Ficheru:PES logo (Mexico).svg|25px|centráu|link=Partíu Alcuentru Social]] |[[Partíu Alcuentru Social]] | |{{porcentaxe|0.0||722Y85}} | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|500|722Y85}} |- | bgcolor=808080 | |[[Ficheru:Gray-Candidatura independiente.svg|25px|centráu|link=Candidatures independientes de Méxicu]] |[[Candidatures independientes de Méxicu|Candidatos independientes]] | |{{porcentaxe|0.0||808080}} | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|500|808080}} |- style="line-height: 1em;" ! colspan="3" |Votos nulos/Candidatos ensin rexistrar ! !{{porcentaxe|0.0||F0F0F0}} | colspan="3" | |- style="line-height: 1em;" ! colspan="3" |Total ! !{{porcentaxe|100.0||808080}} !300 !200 !500 |} == Controversies == === Asesinatos de políticos === {{AP|Asesinatos de políticos mientres el procesu eleutoral de Méxicu de 2018}} Dende l'entamu del procesu eleutoral en setiembre de 2017 y hasta el 27 de xunu de 2018, un total de 133 políticos fueron asesinaos en 26 estaos de Méxicu, principalmente en [[Oaxaca]] y [[Guerrero]], cada unu con 26 homicidios. De la cifra, 28 yeren precandidatos o aspirantes, 20 candidatos rexistraos y el restu ediles y exediles, diputaos, dirixentes y militantes partidistes. Na so mayoría miembros del PRI (45), siguíu de Morena (20), PRD (18) y PAN (14). Tamién se rexistraron 548 agresiones —incluyíos los 133 asesinatos—, 47 intentos d'homicidiu y 50 muertes de familiares de políticos.<ref>{{cita noticia |nome =Fernando |apellíu =Miranda |títulu =Acaben campañes con récor nel nivel de violencia |url =http://www.eluniversal.com.mx/estados/acaben-campanes-con-record-en-el nivel-de violencia periódicu=[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha=28 de xunu de 2018|fechaaccesu=28 de xunu de 2018}}</ref> A mediaos de xunu, nun comunicáu conxuntu la [[Xunión Europea]] (XE) y les embaxaes de [[Noruega]] y [[Suiza]] espresaron la so esmolición pola violencia nel procesu comicial y llamentaron los decesos.<ref>{{cita noticia |títulu=XE, Noruega y Suiza espresen esmolición per violencia nel procesu eleutoral |url =http://www.elfinanciero.com.mx/eleiciones-2018/ue-y-embaxaes-espresen-preocupacion-por violencia-en-el procesu eleutoral |periódicu =El Financieru |fecha =14 de xunu de 2018 |fechaaccesu =14 de xunu de 2018}}</ref> === Intervención estranxera === En múltiples ocasiones acusóse a otros países d'intentar intervenir nel procesu eleutoral mexicanu. N'abril de 2017, [[John Kelly]], entós secretariu de Seguridá Nacional d'Estaos Xuníos, declaró que la eleición d'un presidente izquierdista en Méxicu «nun sería bonu pa Estaos Xuníos o Méxicu». Créese que la declaración foi en referencia a López Obrador y causó discutiniu al considerase un intentu por influyir nel so contra.<ref>{{cita noticia |títulu =“Un presidente d'esquierda nun sería bonu pa Méxicu nin para EU”: John Kelly |url =http://www.proceso.com.mx/481116/presidente-esquierda-bonu-mexico-nin-eu-john-kelly |periódicu =Procesu |fecha =5 d'abril de 2017 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref><ref>{{cita noticia |nome =Stephen |apellíu =Dinan |títulu =Trump administration wades into Mexican election, warns against left-wing candidate |url =https://www.washingtontimes.com/news/2017/apr/5/trump-administration-wades-mexican-election/ |periódicu =The Washington Post |fecha =5 d'abril de 2017 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref><ref>{{cita noticia |títulu =Mexico apures respect from U.S. for 2018 presidential election |url =https://www.reuters.com/article/us-usa-mexico-election/mexico-apures-respect-from-o-s-for-2018-presidential-election-idUSKBN1782O1 |periódicu =Reuters |fecha =6 d'abril de 2017 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref><ref>{{cita noticia |nome =Christopher |apellíu =Woody |títulu =Mexico wants John Kelly and John McCain to butt out of its election |url =http://www.businessinsider.com/mexico-protest-john-kelly-john-mccain-comments-about-leftist-election-2017-4 |periódicu =Business Insider |fecha =17 d'abril de 2017 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> Más tarde n'avientu d'esi añu, H. R. McMaster, asesor de Seguridá Nacional de la Casa Blanca, aseguró que [[Rusia]] llanzara una campaña «pa influyir na eleición presidencia de Méxicu de 2018 y amenar la división», ensin definir los métodos emplegaos na supuesta interferencia y ensin indicar el candidatu que sería favorecíu pol Kremlin.<ref>{{cita noticia |nome =David |apellíu=Alire Garcia |nome2=Noe |apellíu2=Torres |títulu=Russia meddling in Mexican election: White House aide McMaster |url =https://www.reuters.com/article/us-mexico-russia-usa/russia-meddling-in-mexican-election-white-house-aide-mcmaster-idUSKBN1EW0UD |periódicu =Reuters |fecha =7 de xineru de 2018 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> Nesti sentíu, en xineru siguiente, el periodista [[Lleón Krauze]] tamién sollertó pola posible inxerencia rusa.<ref>{{cita noticia |títulu =Sollerten por una posible inxerencia rusa nes eleiciones presidenciales de Méxicu |url =https://www.infobae.com/america/mexico/2018/01/15/sollerten-una-posible-inxerencia-rusa-en-les eleiciones presidenciales-de-mexico/ |periódicu =Infobae |fecha =15 de xineru de 2018 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> Amás, Frida Ghitis de ''[[The Washington Post]]'' coincidió ya indicó que Rusia sofitaba a López Obrador.<ref>{{cita noticia |títulu =¿Rusia sofita a AMLO de cara a les eleiciones? Esto diz el Washington Post |url =http://www.nacion321.com/eleiciones/rusia-sofita-a-amlo-de-cara-a-les eleiciones-esto-diz-el-washington-post |periódicu =Nación 321 |fecha =11 de xineru de 2018 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> Igualmente, Enrique Ochoa Reza, presidente del PRI, afirmó ensin evidencies que los intereses rusos y de Venezuela» sofitaben al candidatu izquierdista.<ref>{{cita noticia |títulu =Intereses de Rusia y Venezuela sofiten a “López”: PRI |url =http://www.proceso.com.mx/518252/intereses-de-rusia-y-venezuela-sofiten-lopez-pri |periódicu =Procesu |fecha =12 de xineru de 2018 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> En respuesta, López Obrador burllar de los rumores del sofitu rusu.<ref>{{cita noticia |títulu =AMLO burllar de rumores sobre sofitu rusu a la so campaña |url =https://www.forbes.com.mx/amlo-búrllase-rumores-sofito-rusu-campana/ |periódicu =Forbes |fecha =18 de xineru de 2018 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> Pela so parte, el INE refugó que Rusia o dalgún axente esternu pudiera intervenir nos comicios. «Nun tenemos [...] nenguna evidencia de que nengún de los candidatos a la Presidencia de la República tea recibiendo un sofitu d'esta naturaleza», indicó Marco Baños, conseyeru eleutoral.<ref>{{cita noticia |títulu =¿Pue Rusia intervenir nes eleiciones en Méxicu? El INE asegura que non |url =https://expansion.mx/politica/2018/01/12/pue-rusia-intervenir-en-les eleiciones-en-mexico-el-ine-asegura-que-non |periódicu =Espansión |fecha =12 de xineru de 2018 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> Coles mesmes, [[Serguéi Lavrov]], ministru d'Esterior rusu, negó los rumores d'intervención.<ref>{{cita noticia |títulu =Por 'rusofobia', acúsennos d'interferir n'eleiciones en Méxicu: canciller |url =http://www.eluniversal.com.mx/mundo/por-rusofobia-acúsennos de-interferir-en-eleiciones-en-mexico-canciller |periódicu =L'Universal |fecha =19 de xineru de 2018 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> Per otra parte, nel mesmu xineru, apaecieron murios con mensaxes a favor de López Obrador, roblaos pol [[Partíu Socialista Xuníu de Venezuela]] (PSUV), en delles ciudaes de Venezuela.<ref>{{cita noticia |títulu =Apaecen bardes pintaes en sofitu a AMLO en Venezuela |url =https://www.elsoldemexico.com.mx/mexico/politica/apaecen-bardes-pintaes-en-sofitu-a-amlo-en-venezuela-557610.html |periódicu =El Sol de Méxicu |fecha =9 de xineru de 2018 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> Sicasí, Morica calificó la situación de guerra puerca»<ref>{{cita noticia |nome =Misael |apellíu=Zavala |títulu =Morica denuncia guerra puerca d'opositores en Venezuela |url =http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/morena-denuncia-guerra-puerca-de-opositores-en-venezuela |periódicu =L'Universal |fecha =9 de xineru de 2018 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> y el PSUV refugó ser autor de los mensaxes. «Nun ye política nin del Partíu Socialista de Venezuela nin del gobiernu bolivariano entemetese na política interna de nengún país», aseguró al respeutu Jacobo Torres, vicepresidente internacional del partíu.<ref>{{cita noticia |títulu =Partíu de Venezuela niega faer pintes a favor de AMLO |url =http://www.milenio.com/internacional/venezuela-andres-manuel-lopez-obrador-amlo-bardes-pintes-mileniu-noticies_0_1100889998.html |periódicu =Mileniu |fecha =10 de xineru de 2018 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> Amás, nuna entrevista pa la revista ''Líder Méxicu'', l'estratega derechiegu venezolanu [[JJ Rendón]] declaró que fadría «tou lo que tea al mio algame dientro de la llei, por que AMLO nun llegue a la presidencia». Primeramente, Rendón trabayó pal [[Partíu Revolucionariu Institucional|PRI]] mientres la campaña presidencial de Peña Nieto en 2012.<ref>{{cita noticia |títulu =PRI desmarcar del publicista JJ Rendón; AMLO pide evitar violencia política |url =https://aristeguinoticias.com/1401/mexico/pri-desmarcar del publicista-jj-rendon-amlo-pide-evitar-violencia-politica/ |periódicu =Aristegui Noticies |fecha =14 de xineru de 2018 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> L'alianza de medios de comunicación Verificáu 2018 comprobó que s'arrobinaron en redes sociales noticies falses d'esta intervención de Venezuela en favor de López Obrador, resultando ser manipulaciones dixitales<ref>{{Cita web|url=https://verificáu.mx/nicolas-maurezo-campana-amlo/|títulu=Nicolás Maduro, ¿detrás de la campaña de AMLO?|fechaaccesu=18 de marzu de 2018|sitiuweb=verificáu.mx}}</ref>. === Posible fraude del PRI === N'avientu de 2017, ''[[Rexeneración (periódicu)|Rexeneración]]'' alvirtió sobre la posibilidá de que'l [[Partíu Revolucionariu Institucional|PRI]] cometiera fraude eleutoral, indicando que la controversial [[Llei de Seguridá Interior (Méxicu)|Llei de Seguridá Interior]] podría ser el mediu p'amenorgar les protestes pol potencial fraude.<ref>{{cita noticia |títulu =PRI prepara un fraude eleutoral en 2018, sollerten académicos y espertos política |url =https://regeneracion.mx/pri-prepara-un fraude eleutoral-en-2018-sollerten-academicos-y-espertos/ |periódicu =Rexeneración |fecha =25 d'avientu de 2017 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> Pela so parte, ''Bloomberg'' sofitó esa teoría y nun artículu so, Tony Payan, direutor del Centru Méxicu del Institutu Baker de la [[Universidá Rice]], suxurió que yeren posibles la compra de votos y los ataques informáticos. La nota tamién suxurió que Meade podría tar recibiendo sofitos indebíos del presupuestu destináu a la publicidá oficial del presidente Peña Nieto.<ref>{{cita noticia |nome =Nacha |apellíu=Cattan |nome2=Eric |apellíu2=Martin |títulu =Mexico's Presidential Election Could Get Really Dirty |url =https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-12-18/mexico-s-biggest-election-could-turn-dirty-it-s-happened-before |periódicu =Bloomberg |fecha =18 d'avientu de 2017 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> El mesmu mes, ''[[The New York Times]]'' reportó que Peña Nieto gastara cerca de dos mil millones de dólares en publicidá a lo llargo de los sos cinco años nel cargu, la cifra más alta gastada por cualesquier mandatariu mexicanu. Amás, l'artículu mentaba esmoliciones sobre'l 68% de periodistes qu'almitíen nun creer tener abonda llibertá d'espresión. Pa sofitar la so postura, el mediu citaba a [[Carmen Aristegui]], despidida dempués de revelar l'[[Investigación per conflictu d'interés d'Enrique Peña Nietu|escándalu de la Casa Blanca de Peña]].<ref>{{cita noticia |nome =Azam |apellíu=Ahmed |títulu =Col so enorme presupuestu de publicidá, el gobiernu mexicanu controla los medios de comunicación |url =https://www.nytimes.com/es/2017/12/25/con-el so-enorme-presupuestu-de-publicidá-el gobiernu mexicanu-controla-los medios-de-comunicacion-pri-pena-nietu/ |periódicu =The New York Times |fecha =25 d'avientu de 2017 |fechaaccesu =20 de xineru de 2018}}</ref> === Irregularidaes n'atroxu de firmes === El 11 de xineru de 2018, el INE anunció una investigación sobre irregularidaes na recueya de firmes n'aspirantes a candidatures independientes a la Cámara de Diputaos. Informóse que dellos problemes incluian el rexistru de sofitos con fotocopies de la credencial d'eleutor y non la orixinal o l'usu de llicencies de manexu y similares.<ref>{{cita noticia |títulu =INE detecta irregularidaes nel atroxu de firmes d'aspirantes independientes a diputaos |url =http://www.animalpolitico.com/2018/01/ine-independientes-diputaos-irregularidaes/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =11 de xineru de 2018 |fechaaccesu =8 de febreru de 2018}}</ref> Cuatro díes dempués, dar a conocer que 28 de los 65 aspirantes recoyeren fraudulentamente les firmes. Con base nuna amuesa de 900 firmes, confirmóse que 24 presentaben «inconsistencies o irregularidaes» que llevaron a la revisión del total de firmes. Nesta ocasión, l'usu de credenciales non válides, fotocopies y la simulación yeren los errores más comunes.<ref>{{cita noticia |nome = Santiago |apellíu =Igartúa |títulu =El INE investiga a aspirantes independientes por fraude en firmes |url =http://www.proceso.com.mx/518635/el-ine-investiga-aspirantes-independientes-por fraude-en firmes periódicu =[[Procesu (revista)|Procesu]] |fecha =15 de xineru de 2018 |fechaaccesu =8 de febreru de 2018}}</ref> Tamién s'afayó'l llogru de sofitos de forma illegal per parte de los aspirantes per mediu de la usurpación y mercar-venta de credenciales d'eleutor» y abarruntóse de la compra de padrones eleutorales.<ref>{{cita noticia |títulu =Afaya INE fraude en firmes d'independientes |url =https://aristeguinoticias.com/1101/mexico/afaya-ine-fraude-en-firmes-de-independientes/ |periódicu =Aristegui Noticies |fecha =11 de xineru de 2018 |fechaaccesu =7 de febreru de 2018}}</ref> Poles irregularidaes, la Comisión de Prerrogativas y Partíos Políticos del INE determinó negar el rexistru a 23 aspirantes que llograren el númberu de firmes necesariu.<ref>{{cita noticia |títulu =INE va negar rexistru a 23 aspirantes a diputaos independientes por irregularidaes en firmes |url =http://www.animalpolitico.com/2018/02/ine-aspirantes-diputaos-independientes-firmes/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =1 de febreru de 2018 |fechaaccesu =7 de febreru de 2018}}</ref> === Robu y destrucción de boletas eleutorales === [[Ficheru:CiudadanoMexicanoEjerciandoElVoto.JPG|derecha|miniaturadeimagen|250x250px|Votante introduciendo los sos boletas mientres les eleiciones.]] El 28 de xunu de 2018, el INE informó que 34 paquetes eleutorales —cinco federales y ventinueve llocales— fueren robaos o destruyíos en dellos estaos del país.<ref>{{cita noticia |nome=Carina |apellíu=García |nome2=Horacio |apellíu2=Jiménez |títulu =INE reporta 34 paquetes eleutorales robaos nel país; refuga afectación |url =http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/ine-reporta-34-paquetes-eleutorales-robaos-en-el-pais-refuga-afectacion |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =29 de xunu de 2018 |fechaaccesu =29 de xunu de 2018}}</ref> Los incidentes rexistraos qu'arreyaron robu o destrucción de boletas eleutorales incluyeron a [[Macuspana]], [[Tabasco]], onde se denunció'l robu de 11 mil 025 boletas conteníes en cinco paquetes eleutorales —dos federales y trés llocales—.<ref>{{cita noticia |títulu =Roben en Tabasco cinco paquetes eleutorales con más de 11 mil boletas |url =https://www.animalpolitico.com/2018/06/roben-tabasco-boletas-paquetes/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =26 de xunu de 2018 |fechaaccesu =28 de xunu de 2018}}</ref> Per otra parte, en [[San Juan Quiahije]], [[Oaxaca]], robáronse y quemaron mientres el so treslláu 8204 boletas;<ref>{{cita noticia |axencia=[[Agence France-Presse]] |títulu =Roben y quemen más de 8 mil boletas eleutorales en conceyu d'Oaxaca |url =https://www.animalpolitico.com/2018/06/roben-y-quemen-boletas-oaxaca/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =27 de xunu de 2018 |fechaaccesu =28 de xunu de 2018}}</ref> en [[Coatzacoalcos]], [[Veracruz de Ignacio de la Llave|Veracruz]], reportóse'l robu, per parte de persones armaes, de 2800 boletas;<ref>{{cita noticia |nome=Ana |apellíu=Osorio |títulu =Grupu armáu roba más de 2,800 boletas eleutorales en Coatzacoalcos, Veracruz |url =https://www.animalpolitico.com/2018/06/roben-boletas-coatzacoalcos-veracruz/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =27 de xunu de 2018 |fechaaccesu =28 de xunu de 2018}}</ref> en [[Tamaulipas]] amburóse la casa d'un funcionariu de caxellu colo que tamién se destruyó papelería eleutoral;<ref>{{cita noticia |nome=Carina |apellíu=García |nome2=Horacio |apellíu2=Jiménez |títulu =Robo de boletas en Oaxaca, Veracruz y Tamaulipas nun afecta eleición: INE |url =http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/robu-de-boletas-en-oaxaca-veracruz-y-tamaulipas-nun afecta-eleccion-ine |periódicu =[[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |fecha =27 de xunu de 2018 |fechaaccesu =28 de xunu de 2018}}</ref> en [[Huixtán]], [[Chiapas]] reportóse'l robu de cuasi 600 boletas pa la eleición local,<ref>{{cita noticia |nome=Arturo |apellíu=Estrada |títulu=Hombre armaos roben cuasi 600 boletas eleutorales en Chiapas |url =http://www.elfinanciero.com.mx/eleiciones-2018/homes-armaos-roben-cuasi-600-boletas-eleutorales-en-chiapas |periódicu =El Financieru |fecha =29 de xunu de 2018 |fechaaccesu =29 de xunu de 2018}}</ref> y en [[Tlaxcala]] sustraer un paquete con 732 boletas.<ref>{{cita noticia |autor=[[Notimex]] |títulu =Róbense 732 boletas eleutorales en Tlaxcala |url =https://www.excelsior.com.mx/nacional/róbense-732-boletas-eleutorales-en-tlaxcala/1248762 |periódicu =[[Excélsior]] |fecha =28 de xunu de 2018 |fechaaccesu =29 de xunu de 2018}}</ref> Polo anterior, les autoridaes eleutorales ordenaron reimprimir les boletas ya identificar los folios de les robaes p'anulales y torgar el so usu mientres los comicios.<ref>{{cita noticia |autor=Redaición |títulu =INE reimprimirá boletas en Tabasco, Veracruz y Oaxaca; diz que va poder identificar les que fueron robaes |url =https://www.animalpolitico.com/2018/06/ine-reimprimir-boletas-robaes/ |periódicu =[[Animal Políticu]] |fecha =27 de xunu de 2018 |fechaaccesu =28 de xunu de 2018}}</ref> === Cancelación de caxellos === Nos díes previos a les eleiciones empezar a anunciar la cancelación de caxellos en diversos estaos. El 28 de xunu de 2018, el INE dio a conocer que nun instalaría doce casilla eleutorales na rexón norte del estáu de [[Jalisco]], en concretu nos conceyos de [[Bolaños]] y [[Mezquitic]], esto de resultes d'un conflictu territorial ente la comunidá [[huichol]] y ganaderos del vecín estáu de [[Nayarit]]. De resultes d'ello, nel primer conceyu namái van instalase cuatro de los diez caxellos planiaos; ente que nel segundu va proceder col allugamientu de 18 de los 24 centros de votación previstos primeramente,<ref>{{Cita noticia|títulu=Comunidad wixárica frena instalación de caxellos en Jalisco por reclamu de tierres - Proceso|url=https://www.proceso.com.mx/540643/comunidá-wixarica-frena-instalacion-de-caxellos-en-jalisco-por reclamu-de-tierres|fecha=2018-06-28|fechaaccesu=2018-07-01|periódicu=Procesu}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Nun va haber instalación de 12 caxellos en Zona Norte de Jalisco, confirma'l INE|url=https://www.informador.mx/jalisco/El-INE-confirma-que-non-habra-instalacion-de-12-caxellos-en-Zona-Norte-20180628-0113.html|fechaaccesu=2018-07-01|periódicu=L'Informador :: Noticies de Jalisco, Méxicu, Deportes & Entretenimientu}}</ref> la decisión foi confirmada'l 30 de xunu.<ref>{{Cita noticia|apellíu=García|nome=Georgina|títulu=Autoridad eleutorales de Jalisco deciden nun instalar 12 caxellos|url=http://www.elfinanciero.com.mx/eleiciones-2018/autoridaes-eleutorales-de-jalisco-deciden-nun instalar-12-caxellos|fechaaccesu=2018-07-01|periódicu=El Financieru}}</ref> Per otru llau, el 28 de xunu miembro de la [[Pueblu purépecha|comunidá purépecha]] se movlizaron en [[Michoacán]] pa demostrar la so inconformidad cola instalación de caxellos al asegurar qu'actuaben «en defensa de la llibre autodeterminación de les comunidaes orixinaries»,<ref>{{Cita noticia|títulu=Conseyu Indíxena bloquia carretera contra la instalación de caxellos eleutorales en Michoacán - Procesu|url=https://www.proceso.com.mx/540692/conseyu-indigena-bloquia-carretera-contra-la-instalacion-de caxellos eleutorales-en-michoacan|fecha=2018-06-28|fechaaccesu=2018-07-01|periódicu=Procesu}}</ref> les manifestaciones presentar por aciu bloqueos carreteros principalmente.<ref>{{Cita web|url=https://aristeguinoticias.com/2906/mexico/comunidaes-indigenas-en-michoacan-non-permitiran-instalacion-de caxellos eleutorales/|títulu=Comunidad indíxenes en Michoacán nun van dexar instalación de caxellos eleutorales - Aristegui Noticies|fechaaccesu=2018-07-01|sitiuweb=aristeguinoticias.com}}</ref> El mesmu día, el INE anunció que nun instalaría 45 caxellos que se teníen planiaes.<ref>{{Cita noticia|títulu=Confirma'l INE que nun s'instalarán 45 caxellos en Michoacán|url=https://www.excelsior.com.mx/nacional/confirma-el-ine-que nun s'instalaren-45-caxellos-en-michoacan/1248736|fecha=2018-06-28|fechaaccesu=2018-07-01|periódicu=Excélsior}}</ref> Darréu, les autoridaes eleutorales llograron empecipiar el procesu d'instalación cola ayuda de les autoridaes policiaques,<ref>{{Cita noticia|títulu=Llega paquetería eleutoral a Nahuatzen; prometen eleiciones|url=http://www.lavozdemichoacan.com.mx/regional/llega-paqueteria-eleutoral-a-nahuatzen-si-habra-eleiciones/|fechaaccesu=2018-07-01|periódicu=La Voz de Michoacan}}</ref> sicasí, vecinos de Nahuatzen sustraxeron parte del material de votación,<ref>{{Cita noticia|títulu=Vecinos de Nahuatzen, en Michoacán, quemen boletas eleutorales|url=http://www.eluniversal.com.mx/eleiciones-2018/vecinos-de-nahuatzen-en-michoacan-quemen-boletas-eleutorales|fecha=2018-06-30|fechaaccesu=2018-07-01|periódicu=L'Universal}}</ref> polo que'l 30 de xunu ampliar a 62 el númberu de centros de votación atayaos pol INE en nueve llocalidaes de siete conceyos<ref>{{Cita web|url=https://www.animalpolitico.com/2018/06/caxellos-daos-de-baxa-michoacan/|títulu=Van 62 caxellos cancelaos en Michoacán {{!}} Animal Políticu|fechaaccesu=2018-07-01|sitiuweb=www.animalpolitico.com}}</ref> – [[Paracho de Verduzco|Paracho]], [[Charapan]], [[Chilchota (conceyu)|Chilchota]], [[Conceyu de Nahuatzen|Nahuatzen]], [[Quiroga (Michoacán)|Quiroga]], [[Tingambato (conceyu)|Tingambato]] y [[Conceyu de Cherán|Cherán]] –.<ref>{{Cita web|url=https://verificáu.mx/van-45-caxellos-daos-de-baxa-en-zona-purepecha-de-michoacan-analicen-atayar-mas-tres-incidentes/|títulu=Van 62 caxellos daos de baxa en zona Purépecha de Michoacán; analicen atayar más tres incidentes Verificáu 2018|fechaaccesu=2018-07-01|sitiuweb=verificáu.mx}}</ref> Amás, el 27 de xunu, confirmóse que tampoco s'instalaríen caxellos de votación nel conceyu de [[Tila (Chiapas)|Tila]], en [[Chiapas]], en llegando a un alcuerdu ente habitantes llocales y les autoridaes eleutorales.<ref>{{Cita noticia|títulu=Nun van instalar caxellos eleutorales nel conceyu de Tila, Chiapas|url=https://www.excelsior.com.mx/nacional/nun instalaren-caxellos-eleutorales-en-el conceyu-de-tila-chiapas/1248543|fecha=2018-06-28|fechaaccesu=2018-07-01|periódicu=Excélsior}}</ref> == Ver tamién == * [[Eleiciones concurrentes de Méxicu de 2018]] * [[Eleiciones federales de Méxicu]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Mexican xeneral election, 2018}} * [https://www.ine.mx/voto-y-eleiciones/eleiciones-2018 Eleiciones 2018 en Méxicu] na páxina oficial del [[Institutu Nacional Eleutoral (Méxicu)|Institutu Nacional Eleutoral]]. {{Socesión|títulu= [[Eleiciones federales de Méxicu]] | periodu = 2018 | predecesor = [[Eleiciones federales de Méxicu de 2015]] | socesor = {{Nowrap|[[Eleiciones federales en Méxicu de 2021]]}} | títulu2 = Eleición presidencial de Méxicu | periodu2 = 2018 | predecesor2 = [[Eleiciones federales en Méxicu de 2012|Eleición presidencial de 2012]] | socesor2 = [[Eleiciones federales en Méxicu de 2024|Eleición presidencial de 2024]]}} {{Tradubot|Eleiciones federales de Méxicu de 2018}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Eleiciones de Méxicu de 2018| ]] [[Categoría:Eleiciones federales de Méxicu|2018]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] rm8bqf140uksei422g6xqoy1pwc0l2a 0 140290 3709303 3708911 2022-08-18T13:39:21Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha de partíu políticu | nome = Per Méxicu al frente | color = #05338D | image = {{imaxe múltiple |posición_tabla = center | anchu = 80 | disposición = centrar | semeya1 = PAN logo (Mexico).svg | semeya2 = PRD logo (Mexico).svg | semeya3 = MC Party (Mexico).svg }} | pie = Partíos que conformen la coalición | tipu_cimeru_1 = Presidentes de los partíos | superior_1 = [[Ficheru:PAN (Mexico).svg|20px]] [[Damián Zepeda Vidales]] <br> [[Ficheru:PRD logo (Mexico).svg|20px]] [[Manuel Granados Covarrubias]] <br>[[Ficheru:MC Party (Mexico).svg|20px]] [[Dante Delgado Rannauro]] | fundación = [[29 de setiembre]] de [[2017]]<ref>{{cita web |url=http://www.milenio.com/politica/frente_ciudadanu_por_mexico-ine-mexico-creacion-mileniu-noticies_0_1039096317.html |títulu=INE aprueba creación del Frente Ciudadanu per Méxicu |fecha=29 de setiembre de 2017 |obra=Mileniu |fechaaccesu=22 d'avientu de 2017}}</ref> | tipu_cimeru_2 = Candidatu presidencial | superior_2 = [[Ricardo Anaya Cortés]] | ideoloxía = | posición = | coalición = [[Ficheru:PAN (Mexico).svg|20px]] [[Partíu Aición Nacional]]<br/>[[Ficheru:PRD logo (Mexico).svg|20px]] [[Partíu de la Revolución Democrática]]<br/>[[Ficheru:MC Party (Mexico).svg|20px]] [[Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)|Movimientu Ciudadanu]] | sede = Méxicu | país = Méxicu | web = [http://frenteciudadanopormexico.mx/ frenteciudadanopormexico.mx] }} '''Per Méxicu al frente''' (antes llamáu '''Frente Ciudadanu per Méxicu''', '''Frente Ampliu Democráticu''' y '''Frente Ampliu Opositor''')<ref>{{Cita web|url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2017/09/04/1186147|títulu=Aprueba Aición Nacional el Frente Ampliu Opositor col PRD|fechaaccesu=18 d'avientu de 2017|sitiuweb=m.excelsior.com.mx|idioma=es-es}}</ref> ye una coalición política [[Méxicu|mexicana]] conformada pol [[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|Partíu Aición Nacional]] (PAN), el [[Partíu de la Revolución Democrática]] (PRD) y el [[Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)|Movimientu Ciudadanu]] (MC) pa competir nes [[eleiciones federales en Méxicu de 2018|eleiciones federales de 2018]]. == Historia == [[Ficheru:Coalición Por México al Frente.svg|300px|thumb|Estaos de Méxicu onde la coalición presenta candidatos a diputaos federales y senadores.]] === Antecedentes === La primer ocasión que'l PAN y el PRD establecieron una alianza foi nes [[eleiciones estatales de San Luis Potosí de 1991]] y el so primer trunfu conxuntu foi nes [[eleiciones estatales de Nayarit de 1999]]. De 1991 a 2017 dambos partíos aliar en 21 ocasiones, en 16 estaos distintos, trunfando en 11 comicios.<ref>{{Cita web|url=http://www.nacion321.com/eleiciones/que-tan-esitosa-ye-l'alianza eleutoral-ente-el pan-y-el-prd|títulu=¿Qué tan esitosa ye l'alianza eleutoral ente'l PAN y el PRD?|fechaaccesu=21 de xineru de 2018|autor=Israel Macedo Serna|enllaceautor=|fecha=24 de payares de 2016|sitiuweb=|editorial=Nación 321|idioma=}}</ref> La derrota del PAN y el PRD nes [[Eleiciones federales en Méxicu de 2012]], según la salida d'[[Andrés Manuel López Obrador]] del PRD, xeneró qu'estos dos partíos averar a pesar de les fregadures llograes nes [[Eleiciones federales en Méxicu de 2006|eleiciones de 2006]].<ref>{{Cita web|url=http://www.animalpolitico.com/blogueros-blogue-invitáu/2017/01/23/aliances-prd-pan-tao-mexico/|títulu=Les aliances que viví del PRD y el PAN|fechaaccesu=18 de xineru de 2018|autor=Sergio Leyva|enllaceautor=|fecha=23 de xineru de 2017|sitiuweb=|editorial=Animal Políticu|idioma=}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://intoleranciadiario.com/detalleOpinion/5434/l'asuntu-de-les aliances partidaries|títulu=L'asuntu de les aliances partidaries|fechaaccesu=18 de xineru de 2018|autor=Rubén Moreno|enllaceautor=|fecha=15 de xineru de 2016|sitiuweb=|editorial=Intolerancia Diariu|idioma=}}</ref> === Conformanza === El 4 de setiembre de 2017 dar a conocer la creación d'una coalición camín de les eleiciones de 2018 sol nome '''Frente Ciudadanu per Méxicu''', integrada pol [[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|Partíu Aición Nacional]] (PAN), el [[Partíu de la Revolución Democrática]] (PRD) y [[Movimientu Ciudadanu (partíu políticu)|Movimientu Ciudadanu]] (MC). L'alianza eleutoral va presentar un candidatu común nes eleiciones coles mires de ganar a los abanderaos del PRI y MORICA, según el promotores del alcuerdu «nun ye una alianza tradicional de partíos sinón un frente ampliu, daqué muncho más robustu con académicos, intelectuales, organizaciones de la sociedá civil y ciudadanos», inclusive dellos dirixentes como [[Dante Delgado Rannauro|Dante Delgado]], coordinador nacional de Movimientu Ciudadanu, dixeron que l'alcuerdu va dir más allá del procesu eleutoral.<ref name=":1">{{Cita noticia|títulu=PAN, PRD y MC respuenden por Frente pero ensin definir los sos algames|url=https://politico.mx/central-eleutoral/elecciones-2018/pan-respuende por-frente-opositor-con-el-prd-pa-2018/|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017}}</ref><ref name=":2">{{Cita web|url=http://www.diariocambio.com.mx/2017/nacional/item/19923-confírmase-el-frente-opositor-pan-mc-y-prd-iran-en-alianza-pa-2018|títulu confírmase'l Frente Opositor: PAN, MC y PRD van dir n'alianza pa 2018|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|sitiuweb=www.diariocambio.com.mx|idioma=es-es}}</ref><ref name=":3">{{Cita noticia|títulu=El PAN, el PRD y Movimientu Ciudadanu van constituyir un frente común pa 2018|url=http://expansion.mx/politica/2017/09/04/el pan-el-prd-y-movimientu-ciudadanu-constituiran-un frente-comun-pa-2018|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=Espansión|idioma=es-MX}}</ref><ref name=":0">{{Cita noticia|títulu=Rexistren Frente Ampliu ante'l INE|url=http://www.eluniversal.com.mx/nacion/politica/rexistren-frente-ampliu-ante-el-ine|fecha=5 de setiembre de 2017|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universal|idioma=es}}</ref> El 5 de setiembre'l frente foi rexistráu oficialmente ante'l [[Institutu Nacional Eleutoral (Méxicu)|Institutu Nacional Eleutoral]].<ref name=":0" /><ref>{{Cita web|url=http://www.reforma.com/aplicacioneslibre/preacceso/articulo/default.aspx?id=1202357&utm_medium=@reformanacional&utm_campaign=pxtwitter&urlredirect=http://www.reforma.com/aplicaciones/articulo/default.aspx?id=1202357&utm_medium=@reformanacional|títulu=Formalicen PAN, PRD y MC Frente ante INE|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|sitiuweb=www.reforma.com}}</ref> Los partíos integrantes nun confirmaron si la coalición namái va allegar a les eleiciones presidenciales o si van presentar llistes conxuntes nes votaciones pa diputaos, senadores y nes eleiciones llocales. Dellos integrantes de los trés partíos yá amosaron el so refugu a la midida y anunciaron que nun van repitir eses aliances nes eleiciones llocales,<ref>{{Cita noticia|títulu=PAN Jalisco refuga frente con MC; PRD buscar|url=http://www.informador.com.mx/jalisco/2017/737847/6/pan-jalisco-refuga-frente-con-mc-prd-buscar.htm|fechaaccesu=5 de setiembre de 2017|periódicu=L'Informador|idioma=es}}</ref> anque nos fechos el Frente ta diseñáu dende l'entamu pa considerar una alianza d'algame nacional, y considera nel so diseñu, la posibilidá de dexar candidatures separaes en distritos específicos, o nel ámbitu estatal.<ref name=":2" /><ref name=":3" /> El día 8 d'avientu rexistraron ante'l INE como coalición eleutoral denominada '''Per Méxicu al frente''', de la mesma, los dirixentes nacionales del PAN y el PRD, arrenunciaron a los sos puestos. El primeru, [[Ricardo Anaya Cortés|Ricardo Anaya]], pa buscar la candidatura presidencial y [[Alejandra Barrales]], del PRD, pa buscar la candidatura a la xefatura de gobiernu de la [[Ciudá de Méxicu]].<ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/elecciones-2018/damian-zepeda-l'home cercanu-anaya-que-agora-dirixe-al pan |títulu=Damián Zepeda, el cercanu a Anaya qu'agora dirixe al PAN |obra=L'Universal |fecha=9 d'avientu de 2017 |fechaaccesu=22 d'avientu de 2017}}</ref> == Resultaos eleutorales == === Presidencia de Méxicu === {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" !Añu !colspan="2" |Candidatu !Votación !Porcentaxe !Llugar !Resultáu |- |'''[[Eleiciones federales de Méxicu de 2018|2018]]''' |[[Ricardo Anaya Cortés]] |[[Ficheru:Ricardo Anaya 2015.jpg|centro|124x124px]] | | | | |} === Eleiciones al Congresu de la Unión Diputaos ==== {| {{tablaguapa}} ! rowspan="2" |Añu !colspan="2" |Distritu !colspan="2" |RP ! rowspan="2" |# d'escaños ! rowspan="2" |{{creciente}}/{{Decreciente}} ! rowspan="2" |Posición ! rowspan="2" |Presidencia |- !votos !% !votos !% |- ![[Eleiciones federales de Méxicu de 2018|2018]] | | | | | | | | |} ==== Senadores ==== {| {{tablaguapa}} ! rowspan="2" |Añu !colspan="2" |Distritu !colspan="2" |RP ! rowspan="2" |# d'escaños ! rowspan="2" |{{creciente}}/{{Decreciente}} ! rowspan="2" |Posición ! rowspan="2" |Presidencia |- !votos !% !votos !% |- ![[Eleiciones federales de Méxicu de 2018|2018]] | | | | | | | | |} === Gubernaturas === {| {{tablaguapa}} ! rowspan="2" |Añu !colspan="2" |Gubernaturas ! rowspan="2" |Comentarios |- ! Resultaos ! {{creciente}}/{{Decreciente}} |- ![[Eleiciones federales de Méxicu de 2018|2018]] | {{Ficha de partíu políticu/escaños|0|6|hex=#FFD700}} | |De les 9 gubernaturas, l'alianza completa solo llogróse en 6 estaos: [[Eleiciones estatales de Chiapas de 2018|Chiapas]], [[Eleiciones estatales de Guanajuato de 2018|Guanajuato]], [[Eleiciones estatales de Puebla de 2018|Puebla]], [[Eleiciones estatales de Tabasco de 2018|Tabasco]], [[Eleiciones estatales de Veracruz de 2018|Veracruz]] y la [[Eleiciones de la Ciudá de Méxicu de 2018|Ciudá de Méxicu]]. |} == Ver tamién == * [[Xuntos Vamos Faer Hestoria]] * [[Toos per Méxicu]] * [[Partíos políticos de Méxicu]] * [[Ricardo Anaya Cortés]] * [[Eleiciones federales de Méxicu de 2018]] == Referencies == {{llistaref|2}} {{Tradubot|Por Méxicu al Frente}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Coaliciones eleutorales de Méxicu]] [[Categoría:Eleiciones de Méxicu de 2018]] [[Categoría:Organizaciones polítiques de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] bqhuii6vbbh0ejts418zqm1ovkddajj 0 140295 3709711 3685563 2022-08-19T09:05:22Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{otros usos|Presidente de Méxicu|descripción del cargu otros uso|Emperador de Méxicu|descripción del cargu}} [[Ficheru:Mexican Presidential Standard.svg|thumb|Estandarte presidencial de [[Méxicu]]]] [[Ficheru:Palacio Nacional, México D.F., México, 2013-10-16, DD 119.JPG|thumb|[[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]] sede del poder executivu federal]] Los '''Gobernantes de [[Méxicu]]''' son quien ocuparon la titularidá del poder Executivu del país, y son al empar ''[[Xefes d'Estáu]]'' y ''[[Xefe de Gobiernu|Xefes de Gobiernu]]''. Dicha titularidá, establecióse acordies colos réximes adoptaos pel país a lo llargo de la so historia. En dos causes foi monárquicu, so la figura d'un ''[[Emperador de Méxicu]]''. Mientres les repúbliques [[Estáu federal|federales]], el titular del Executivu foi denomináu como ''[[Presidente de Méxicu|Presidente de los Estaos Xuníos Mexicanos]]''. En contraste, mientres les repúbliques [[Estáu unitariu|centrales]] el titular llamóse solamente como ''Presidente de la República'', acordies cola [[Siete Ley|Constitución de los Siete Lleis]] y les ''Bases Orgániques''. Amás, cuando quedó vacante'l puestu, recurrióse a distintos cargos corporativos o individuales pa cubrir interinamente la xefatura del poder Executivu, por aciu rexencies, xuntes, triunviratos o xefatures provisionales. Acordies cola [[Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos|Constitución]] vixente, esta responsabilidá recái anguaño nel ''[[Presidente de Méxicu|Presidente de los Estaos Xuníos Mexicanos]]'', titular del Poder Executivu Federal.<ref>{{cita web |url=http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/articulos/80.pdf|títulu=Artículu 80 de la Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos|fechaaccesu=12 de payares de 2017}}</ref> La cronoloxía de los gobernantes de Méxicu ye complexa pola inestabilidá política del país mientres los primeros cincuenta y seis años de vida independiente, y mientres la segunda década (y parte de la tercera) del sieglu XX. Inclusive en cuatro momento de la so historia, esistieron al empar dos titulares del Executivu, paralelos, encabezando faiciones distintes en guerres civiles o esternes. La primera foi mientres la [[Guerra de Reforma]] en qu'había un gobiernu lliberal (baxu [[Benito Juárez]]) y otru gobiernu conservador (ente quien destaquen [[Felix María Zuloaga|Zuloaga]] y [[Miguel Miramón]]); la segunda cuando había un gobiernu repúblicano (encabezáu por [[Benito Juárez|Juárez]]) y otru monárquicu (baxu [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano I]]); un terceru foi al entamu del porfiriato cuando había un gobiernu revolucionariu (qu'encabezaba [[Porfirio Díaz]]) y otru llegalista (que defendía [[José María Iglesias]]); y finalmente una cuarta ocasión, cuando coesistieron los gobiernos constitucionalista (de [[Venustiano Carranza]]) y convencionalista (sosteníu por [[Francisco Villa]] y [[Emiliano Zapata]]). Los presidentes almiten de la mesma otra clasificación, atendiendo al orixe del so mandatu. Munches fueron les variantes, complicaes poles contradicciones que confunden les diverses denominaciones. Por ello deben considerar les siguientes definiciones:<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 7-8}}</ref> * '''Presidente constitucional'''.- Ye'l que foi electu pal cargu según los mecanismos dispuestos pola constitución vixente. * '''Presidente interín'''.- Ye'l designáu, por aciu el mecanismu constitucional correspondiente, pa ocupar temporalmente la presidencia n'ausencia del presidente constitucional. * '''Presidente sustitutu'''.- Ye'l designáu pa concluyir el mandatu constitucional atayáu por arrenunciu, incapacidá, o muerte del presidente de la República. * '''Presidente provisional'''.- Ye'l que transitoria y de volao ocupa la presidencia, en tantu la instancia llegal facultada escueye un presidente constitucional, interín o sustitutu. * '''Vicepresidente n'exerciciu de la presidencia'''.- Ye una figura establecida pola Constitución de 1824 per mediu de la cual el ''vicepresidente'' suplía les ausencies temporales o definitives del presidente constitucional; ensin qu'asumiera o se convirtiera en presidente interín, sustitutu o provisional. Exemplu: Valentín Gómez Farías en toes y cada una de les vegaes que se fixo cargu del Executivu. * '''Presidente de facto'''.- Ye'l qu'asume'l cargu ensin que mediara nengún mecanismu constitucional. * '''Titular del Executivu'''.- Ye'l qu'asume l'exerciciu del Poder Executivu ensin que medie nengún mecanismu constitucional y ensin que se-y designe como presidente so nengún tipu; col fin de poder algamar darréu'l cargu de presidente acordies colos mecanismos constitucionales. Les designaciones son variaes, por casu: [[Porfirio Díaz]] como "Xefe del Executivu" en deponiendo a [[Sebastián Lerdo de Tejada]] y [[Venustiano Carranza]] como "Primer Xefe del Executivu" en deponiendo a [[Victoriano Huerta]] y a los presidentes convencionistas. Les siguientes llistes, amás de numberar a tolos gobernantes de la dómina independiente y dixebrales poles distintes etapes o formes de gobiernu, tamién contempla a aquelles autoridaes reconocíes pol [[Independencia de Méxicu|Movimientu insurxente]] como responsables del mandu executivu del mesmu. A la fin d'esta llista consideraránse datos complementarios y estadístiques xenerales de quien ocuparon el cargu. En total dende la consumación de la independencia en [[1821]] Méxicu tuvo: * 3 órganos colexaos depositarios del poder executivu (les rexencies de 1821 y 1822, el [[Supremu Poder Executivu (Méxicu, 1823-1824)|Supremu poder executivu de 1823-24]] y el Triunviratu de 1829). * 2 [[Emperador de Méxicu|Emperadores]]; [[Agustín de Iturbide|Agustin I]] y [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano I]] * 64 presidentes en 105 periodos de gobiernu; incluyendo'l presidentes emanados del [[Plan de Tacubaya]] en [[1858]] (paralelos al gobiernu constitucional de [[Benito Juárez]]) y a los de la [[Convención d'Aguascalientes]] (paralelos al gobiernu, primero de facto y depués constitucional de [[Venustiano Carranza]]).<ref>{{cita llibru |nome=Varios autores |enllaceautor= |títulu= Tou Méxicu. Compendiu Enciclopédicu 1985|fechaaccesu=25 d'ochobre de 2010 |idioma=español|añu=1985|editorial=Gales Editores, Televisa SA, Enciclopedia de Méxicu, SA de CV y Banca Confia SNC |allugamientu= |isbn=968-7167-02-5|capítulu=La Historia: Presidentes de Méxicu. Entidá d'orixe, edá y permanencia nel poder |páxines=280-282 |cita=}}</ref> ** 50 gobiernos fueron constitucionales, ** 33 fueron interinos, 6 vicepresidentes n'exerciciu del cargu, 4 de facto, 6 provisionales y 6 sustitutos.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 236-244}}</ref> == Gobiernu insurxente (1810-1815) == ==== Xeneralísimu d'América (1810-1811) ==== Gobiernu del qu'Hidalgo yera cabeza, con dos ministros, unu de ''Gracia y Xusticia'' y otru denomináu ''Secretaría d'Estáu y del Despachu''. Hidalgo llexislaba como suprema autoridá. El 21 de setiembre de 1810 Hidalgo foi nomáu capitán xeneral del movimientu insurxente, cargu que tenía apareyaos (según la llexislación española) potestaes militares, pero tamién de gobiernu; Allende foi reconocíu coles mesmes como teniente xeneral. Un mes dempués, el 22 d'ochobre, Hidalgo foi nomáu como Xeneralísimu y Allende como capitán xeneral. Hidalgo ordenó la publicación de ''[[L'Espertador Americanu]]'' y expedió, el [[6 d'avientu]], un [[Decretu contra la esclavitú, les gabeles y el papel selláu|decretu p'abolir la esclavitú y los tributos]]. Hidalgo y Allende fueron prindaos el 21 de marzu de 1811, recayendo la máxima autoridá n'Ignacio López Rayón, quien entamaría darréu un gobiernu. {| class=wikitable |- !width= 35px| !width= 35px| !width=150px|Xeneralísimu !width=150px|Periodu !Notes |- | [[Ficheru:Estandarte de Hidalgo.svg|100px]] | [[Ficheru:Miguel Hidalgo retrato.png|100px]] | [[Miguel Hidalgo y Costiella]] | {{fecha|22|10|1810}} - {{fecha|24|1|1811}} | Iniciador de la independencia mexicana, el 22 d'ochobre en [[Acámbaro]] foi nomáu Xeneralísimu de les Amériques. En Méxicu ye consideráu [[Padre de la Patria]]. |- | [[Ficheru:Insignia de Allende. Gemela con águila mexicana (detalle).jpg|100px]] | [[Ficheru:Ignacio Allende (detalle).jpg|100px]] | [[Ignacio Allende]] | {{fecha|24|1|1811}} - {{fecha|21|3|1811}} | Nomáu polos militares del movimientu como Xeneralísimu, al desaposia-y esti títulu a Miguel Hidalgo. |} ==== Suprema Xunta Nacional Americana (1811-1813) ==== {{AP|Xunta de Zitácuaro}} [[Ignacio López Rayón]] convocó a los líderes insurxentes pa conformar una xunta de gobiernu que foi instituyida'l [[19 d'agostu]] de [[1811]] na Ciudá de [[Heroica Zitácuaro]]. Sicasí, esta xunta foi clisada polos ésitos militares de [[José María Morelos]] nel Sur. Al prinicipio trataron d'incorporalo como parte de la xunta; pero terminó siendo sustituyida pol [[Congresu de Anáhuac|Congresu de Chilpancingo]] al incorporar como diputaos a tolos sos vocales. {| class=wikitable |- !width= 50px| !width=150px|Xunta !width=150px|Periodu !width= 50px| !width=150px|Vocales !Notes |- | rowspan=4 | [[Ficheru:Sello de la Junta Nacional de Zitácuaro.svg|100px]] | rowspan=4 | [[Xunta de Zitácuaro|Suprema Xunta Nacional Americana]] | rowspan=4 | {{fecha|19|8|1811}} - {{fecha|13|10|1813}} | [[Ficheru:General Ignacio López Rayón.png|60px]] | [[Ignacio López Rayón]] | Presidente de la [[Xunta de Zitácuaro|Suprema Xunta]] ({{fecha|21|8|1811}} - {{fecha|13|9|1813}}). Ellaboró los [[Elementos Constitucionales]]. |- | [[Ficheru:José María Liceaga.jpg|50px]] | [[José María Liceaga]] | Vocal. |- | [[Ficheru:José Sixto Berdusco.jpg|50px]] | [[José Sixto Verduzco]] | Vocal. |- | [[Ficheru:Retrato del excelentísimo señor don José María Morelos.png|50px]] | [[José María Morelos]] | Vocal. Nomáu pola Suprema Xunta'l 19 jul. 1812, tres los sos ésitos militares nel Sur. Morelos acusa de recibíu'l nomamientu en Tehuacán, Pue., el 4 sep. 1812. <ref> http://mhiel.mx/Morelos/data/1812-1813%203/ctl.php?id=44 </ref> |} ==== Congresu de Anáhuac (1813-1814) ==== El día [[6 de payares]] de [[1813]] el [[Congresu de Anáhuac]] decretó formalmente la [[Acta Solemne de la Declaración d'Independencia de l'América Septentrional|''Independencia de l'América Septentrional'']].<ref>{{cita web |url= http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1813_112/Declaraci_n_de_Independencia_de_M_xico_150.shtml |títulu= Acta solemne de la declaración de la independencia de l'América Septentrional |fechaaccesu= 22 feb. 2012 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |formatu= |obra= |editor= |editorial= |fecha= 6 nov. 1813 |allugamientu= Chilpancingo |idioma= |cita= }}</ref> Primeramente, el [[14 de setiembre]] de [[1813]], esti Congresu instalárase na ciudá de [[Chilpancingo]] y a otru día, el [[15 de setiembre]], escoyó a [[José María Morelos]] como [[Xeneralísimu]] de les ''Armes Americanes'' nel que, d'alcuerdu al reglamentu del mesmu Congresu, recayó'l poder Executivo insurxente.<ref>{{cita web |url= http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1813_112/Reglamentu_pa_la_reuni_n_del congresu_y_el_de_lo_1378.shtml |títulu= Reglamentu pa la xunta del congresu y el de los trés poderes, publicáu por José María Morelos |fechaaccesu= 22 feb. 2012 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |formatu= |obra= |editor= |editorial= |fecha= 11 sep. 1813 |allugamientu= Chilpancingo |idioma= |cita= }}</ref><ref name="Morelos">{{cita web |url= http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1813_112/Elecci_n_de_Morelos_como_Xeneral_simo_encargáu_d'el_Poder_Executivu_pol votu_del Congresu.shtml |títulu= Eleición de Morelos como Xeneralísimu, encargáu del Poder Executivu, pol votu del Congresu |fechaaccesu= 22 feb. 2012 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |formatu= |obra= |editor= |editorial= |fecha= 15 sep. 1813 |allugamientu= Chilpancingo |idioma= |cita= }}</ref> {| class=wikitable |- !width= 50px| !width=150px|Xeneralísimu !width=150px|Periodu !Notes |- | [[Ficheru:Retrato del excelentísimo señor don José María Morelos.png|100px]] | [[José María Morelos]] | {{fecha|15|9|1813}} - {{fecha|24|10|1814}} | [[Xeneralísimu]] de les Armes Americanes, depositariu del poder Executivu.<ref name="Morelos"/> |} ==== Supremu Gobiernu Mexicanu (1814-1815) ==== Darréu, el [[24 d'ochobre]] de [[1814]] el Congresu emitió'l [[Constitución de Apatzingán|''Decretu Constitucional pa l'América Mexicana'']],<ref name="Const1814">{{cita web |url= http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1814_111/Decretu_constitucional_pa_la llibertá_de_la_Am_rica_mexicana_sancionáu_en_Apatzingan_22_de_Ochobre_de_1814.shtml |títulu= Decreto constitucional pa la llibertá de l'América mexicana, sancionáu en Apatzingan á 22 d'ochobre de 1814 |fechaaccesu= 22 feb. 2012 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |formatu= |obra= |editor= |editorial= |fecha= 24 oct. 1814 |allugamientu= Chilpancingo |idioma= |cita= }}</ref> primer constitución mexicana, que estableció que'l poder Executivu recayería nun ''Supremu Gobiernu'', pal cual nomó a trés vocales: [[José María Liceaga]], [[José María Cos]] y [[José María Morelos]]. Esti cuerpu trabayó hasta que Morelos foi prindáu poles tropes realistes el [[5 de payares]] de [[1815]]. Los restos del Congresu trataron de da-y continuidá al gobiernu insurxente nomando a Ignacio Nales como miembru del Supremu Gobiernu, pero'l xeneral [[Manuel Mier y Terán]] eslleir finalmente'l 15 d'avientu de 1815.<ref name="Teran">{{cita web |url= http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1816_109/Manifiestu_expedíu_en_Tehuac_n_por_Manuel_de_Mier_y_Ter_n_esplicando_les razones que la movieron_a_eslleir_el Congresu.shtml |títulu= Manifiestu expedíu en Tehuacán por Manuel de Mier y Terán, esplicando les razones que la movieron a eslleir el Congresu |fechaaccesu= 22 feb. 2012 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |formatu= |obra= |editor= |editorial= |fecha= 16 ene. 1816 |allugamientu= Tehuacán |idioma= |cita= }}</ref> {| class=wikitable |- !width= 50px| !width=150px|Triunviratu !width=150px|Periodu !width= 50px| !width=150px|Vocales !Notes |- | rowspan=3 | [[Ficheru:Gran Sello del Supremo Gobierno Mexicano.svg|100px]] | rowspan=3 | Supremu Gobiernu de 1814<ref name="Const1814"/> | rowspan=3 | {{fecha|24|10|1814}} - {{fecha|5|12|1815}} | [[Ficheru:José María Liceaga.jpg|50px]] | [[José María Liceaga]] | Vocal. Presidente del Supremu Gobiernu del {{fecha|24|10|1814}} a la {{fecha|5|11|1815}} |- | [[Ficheru:Retrato del excelentísimo señor don José María Morelos.png|50px]] | [[José María Morelos]] | Vocal. Presidente del Supremu Gobiernu del {{fecha|24|2|1815}} hasta la so aprehensión la {{fecha|5|11|1815}} |- | [[Ficheru:JoseMariaCoss.jpg|50px]] | [[José María Cos]] | Vocal. |- | [[Ficheru:Gran Sello del Supremo Gobierno Mexicano.svg|100px]] | Supremu Gobiernu de 1815 | {{fecha|13|11|1815}} - {{fecha|15|12|1815}} | [[Ficheru:Gran Sello del Supremo Gobierno Mexicano.svg|50px]] | [[Ignacio Nales]] | Vocal nomáu la {{fecha|13|11|1815}} pa sustituyir a Morelos. Fungió hasta la desapaición del Supremu Gobiernu.<ref name="Teran"/> |} == Primer Imperiu (1821-1823) == A otru día de la entrada del [[Exércitu Trigarante]] a la ciudá de Méxicu, instalóse'l [[28 de setiembre]] de [[1821]] la '''Xunta Provisional Gubernativa''' compuesta por 34 persones la cual, dempués de decretar el [[Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu]], decidió estremar los poderes del nuevu imperiu. D'esta manera, la xunta asignó les xeres del poder Llexislativu y nomó una rexencia en quien depositaría los poder Executivo compuesta por [[Agustín de Iturbide]] como presidente; Juan O'Donojú como primer rexente; y Manuel de la Bárcena, José Isidro Yáñez y Manuel Velázquez de León como 2°, 3° y 4° rexentes, respeutivamente; quedando asina peracabada la Independencia de Méxicu. ==== Rexencies (1821-1822) ==== {| class=wikitable |- !width= 50px| !width=150px|Rexencia !width=150px|Periodu !width= 50px| !width=150px|Miembru !Notes |- | rowspan=6 | [[Ficheru:Sello de Gobierno del Primer Imperio Mexicano.svg|100px]] | rowspan=6 | Rexencia de 1821 | rowspan=6 | {{fecha|28|11|1821}} - {{fecha|11|4|1822}} | [[Ficheru:Agustin de Iturbide.jpg|50px]] | [[Agustín de Iturbide]] | Presidente de la primer rexencia. |- | [[Ficheru:JuanODonoju.jpg|50px]] | [[Juan O'Donojú]] | Finó la {{fecha|8|10|1821}} |- | [[Ficheru:Manuel de la Bárcena.png|50px]] | [[Manuel de la Bárcena]] | |- | [[Ficheru:José Isidro Yañez.jpg|50px]] | [[José Isidro Yáñez]] | |- | [[Ficheru:Sello de Gobierno del Primer Imperio Mexicano.svg|50px]] | [[Manuel Velázquez de León y Pérez]] | |- | [[Ficheru:José Antonio Joaquín Pérez Martínez y Robles.png|50px]] | [[Antonio Pérez Martínez y Robles]] | Sustituyó la {{fecha|9|10|1821}} a [[Juan O'Donojú|Juan d'O'Donojú y O'Rian]] |- | rowspan=5 | [[Ficheru:Sello de Gobierno del Primer Imperio Mexicano.svg|100px]] | rowspan=5 | Rexencia de 1822 | rowspan=5 | {{fecha|11|4|1822}} - {{fecha|18|5|1822}} | [[Ficheru:Agustin de Iturbide.jpg|50px]] | [[Agustín de Iturbide]] | Presidente de la segunda rexencia, formada en sesión secreta pol Congresu. |- | [[Ficheru:José Isidro Yañez.jpg|50px]] | [[José Isidro Yáñez]] | |- | [[Ficheru:Sello de Gobierno del Primer Imperio Mexicano.svg|50px]] | [[Miguel Valentín y Tamayo]] | |- | [[Ficheru:Manuel de Heras Soto.jpg|50px]] | [[Manuel de Heras Sotu]] | |- | [[Ficheru:Presidente Nicolas Bravo.PNG|50px]] | [[Nicolás Bravo]] | |} ==== Emperador (1822-1823) ==== {| class=wikitable |- bgcolor="LightSteelBlue" !width=50px | !width=150px|Emperador !width=150px|Periodu !width=50px | !width=150px|Consorte !Notes |- | [[Ficheru:Emperor Agustin I kroningsportret.JPG|200px]] | [[Agustín de Iturbide|Agustín I]] | {{fecha|19|5|1822}} - {{fecha|19|3|1823}} | [[Ficheru:Emperatriz Ana Maria by Josephus Arias Huerta.jpg|200px]] | [[Ana María Huarte]] | Foi proclamáu Emperador pol Congresu Constituyente, sofitáu pol pueblu y l'exércitu. Tres el descubrimientu d'una combalechadura, Iturbide eslleió'l Congresu, lo qu'anició tensiones que derivaron nel descontentu de la clase política mexicana. Poco dempués, Santa Anna proclamó la República; Iturbide reinstaló el Congresu y abdicó ante él.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 131-132}}</ref> |} == Gobiernu provisional (1823-1824) == Tres l'abdicación del emperador [[Agustín de Iturbide]], el Congresu Constituyente formó un gobiernu provisional depositáu en trés persones (un triunviratu); pero como dellos de los nomaos nun taben na capital, nomáronse suplentes pa ocupar los sos llugares interinamente. Esti cuerpu colexáu tenía una presidencia rotativa ente los sos miembros cada mes. {{VT|Supremu Poder Executivu}} {| class=wikitable |- !width= 50px| !width=150px|Triunviratu !width=150px|Periodu !width= 50px| !width=150px|Individuu !Notes |- | rowspan=6 |[[Ficheru:Escudo de la Primera República Federal de los Estaos Xuníos Mexicanos.svg|100px]] | rowspan=6 |[[Supremu Poder Executivu]] | rowspan=6 |{{fecha|31|3|1823}} - {{fecha|10|10|1824}} | [[Ficheru:Presidente Nicolas Bravo.PNG|50px]] | [[Nicolás Bravo]] | Presidente del Supremu Poder Executivu mientres los meses de xunu de 1823, abril y agostu de 1824. |- | [[Ficheru:Guadalupe Victoria - 02.jpg |50px]] | [[Guadalupe Victoria]] | Presidente del Supremu Poder Executivu mientres los meses de xunetu y ochobre de 1824. |- | [[Ficheru:Pedro Celestino Negrete.png|50px]] | [[Pedro Celestino Negrete]] | Presidente del Supremu Poder Executivu dende'l 31 de marzu al 30 d'abril de 1823 |- | [[Ficheru:José Mariano de Michelena.png|50px]] | [[Mariano Michelena|José Mariano Michelena]] | Suplente. Presidente del Supremu Poder Executivu mientres los meses de mayu, xunetu, ochobre de 1823 y xineru de 1824. |- | [[Ficheru:Miguel dominguez.jpg|50px]] | [[Miguel Domínguez]] | Suplente. Presidente del Supremu Poder Executivu mientres los meses d'agostu, payares, del 8 al 31 d'avientu de 1823, febreru, mayu y setiembre de 1824. |- | [[Ficheru:Vicente Ramón Guerrero Saldaña.png|50px]] | [[Vicente Guerrero]] | Suplente escoyíu tiempu dempués. Presidente del Supremu Poder Executivu mientres los meses de setiembre, del 1º al 8 d'avientu de 1823, marzu y xunu de 1824. |} == Primer República Federal (1824-1836) == {{VT|Constitución Federal de los Estaos Xuníos Mexicanos de 1824|Primer República Federal de Méxicu}} Col [[Acta Constitutiva de la Federación Mexicana|Acta Constitutiva de 1824]] constituyóse la Primer República Federal y cola [[Constitución Federal de los Estaos Xuníos Mexicanos de 1824|Constitución de 1824]] depositóse'l poder Executivo nun individuu, denomináu [[Presidente de los Estaos Xuníos Mexicanos]]; quien sería sustituyíu nes sos ausencies por un vicepresidente. {| class=wikitable |- bgcolor="LightSteelBlue" !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !width=150px|Grupu políticu !Notes |- | style="background:Gray| | [[Ficheru:Guadalupe Victoria - 02.jpg|150px]] | [[Guadalupe Victoria]] | '''1º''' | [[Durango]] | {{fecha|10|10|1824}} - {{fecha|31|3|1829}} | [[Candidatu independiente|Independiente]] | Primer presidente constitucional de Méxicu. Electu en [[Eleiciones federales de Méxicu de 1824|1824]]. Magar el periodu taba contempláu pa empecipiar el 1 d'abril de 1825, por determinación del congresu esti empezó'l 10 ochobre al tar acabante promulgar la constitución y cesar les sos funciones el Supremu Poder Executivu, del cual el mesmu Victoria yera presidente nesi momentu. Por ello'l so periodu foi de cuatro años y cinco meses. Gana un intentu de golpe d'estáu del vicepresidente Bravo.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 133}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Vicente Ramón Guerrero Saldaña.png|150px]] | [[Vicente Guerrero]] | '''2º''' | [[Estáu de Guerrero|Guerrero]] | {{fecha|1|4|1829}} - {{fecha|17|12|1829}} | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Llegó tres la declaración de nulidá de la eleición de 1829, que ganó Gómez Pedraza, polo cual foi presidente constitucional. Foi depuestu pola rebelión del vicepresidente [[Anastasio Bustamante]]. Mientres la so presidencia'l españoles intenten reconquistar a Méxicu a lo cual desamarrar la [[Batalla de Tampico (1829)|Batalla de Tampico]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 134}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Jose Maria Bocanegra.PNG|150px]] | [[José María Bocanegra]] | '''3º''' | [[Aguascalientes]] | {{fecha|17|12|1829}} - {{fecha|23|12|1829}}<ref>{{cita web |url= http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1829_116/Alcuerdu_de_la_C_mara_de_Diputaos_Elecci_n_de presidente interín_de_la_Rep_blica_en_el_Excmo_Sr_D_Jos_Mar_a_Bocanegra.shtml |títulu=Alcuerdo de la Cámara de Diputaos. Eleición de presidente interín de la República nel Escelentísimu Sr. D. José María Bocanegra.|fechaaccesu= 8 de xunetu de 2011}}</ref> | [[Partíu Popular Yorkino]] ([[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]]) | Presidente interín. Designáu pa cubrir la llicencia concedida a [[Vicente Guerrero]] pol Congresu, quien cola infructuosamente pa detener la revuelta del vicepresidente Bustamante; ante'l trunfu golpista, Bocanegra vese obligáu a arrenunciar.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=135}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Triunvirato 1830.png|150px]] | [[Pedro Vélez|Vélez]]-[[Luis Quintanar|Quintanar]]-[[Lucas Alamán|Alamán]] (Triunviratu) | | [[Zacatecas]] (Pedro Vélez)<br />[[Querétaro]] (Luis Quintanar)<br />[[Guanajuato]] (Lucas Alamán) | {{fecha|23|12|1829}} - {{fecha|31|12|1829}}<ref>{{cita web |url= http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1829_116/Alcuerdu_del conseyu_de_gobiernu_Nomamientu_de_asociaos_a el_Excmo_Sr_Presidente_de_la_Suprema_Corte_de_Xusticia_pa_exercer_el_supremu_poder_executivu.shtml |títulu=Alcuerdo del conseyu de gobiernu. Nomamientu d'asociaos al Escelentísimu Sr. Presidente de la Suprema Corte de Xusticia, pa exercer el supremu poder executivu.|fechaaccesu= 8 de xunetu de 2011}}</ref> | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | [[Pedro Vélez]] Presidente de la Corte Suprema de Xusticia engargado del despachu del poder Executivu en compañía de dos individuos nomaos pol Congresu, según la Constitución, [[Luis Quintanar]] y [[Lucas Alamán]], en tantu enriba a la capital Bustamante p'asumir el gobiernu. Gobiernu comúnmente llamáu [[Triunviratu]]. |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Anastasio Bustamante y Oseguera, portrait.jpg|150px]] | [[Anastasio Bustamante]] |'''4º''' | [[Michoacán]] | {{fecha|1|1|1830}} - {{fecha|13|8|1832}} | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Vicepresidente encargáu del poder Executivu. Asume'l cargu como resultáu de la rebelión empecipiada por él contra Guerrero, quien ye asesináu un añu más tarde. Bustamante ye acusáu d'ordenar el magnicidiu.<ref name="Bustamante">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 136}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Melchor Muzquiz.png|150px]] | [[Melchor Múzquiz]] | '''5º''' | [[Coahuila]] | {{fecha|13|8|1832}} - {{fecha|24|12|1832}} | [[Partíu Popular Yorkino]] ([[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]]) | Presidente interín. Nomáu pa cubrir la llicencia solicitada por Bustamante pa detener infructuosamente la rebelión de Santa Anna. Arrenuncia ante'l trunfu de la revuelta.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 137}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Manuel Gomez Pedraza.jpg|150px]] | [[Manuel Gómez Pedraza]] | '''6º''' | Querétaro | {{fecha|24|12|1832}} - {{fecha|31|3|1833}}<ref>{{cita web |url= http://www.bicentenario.gob.mx/index.php?option=com_content&view=article&id=578|títulu=Manuel Gómez Pedraza.|fechaaccesu= 8 de xunetu de 2011}}</ref> | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Presidente constitucional que, a instancies de Santa Anna, asume'l cargu pa concluyir el periodu que tuvo de gobernar como socesor electu de Victoria.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=138}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Valentín Gómez Farías, portrait.JPG|150px]] | [[Valentín Gómez Farías]] | '''7º''' | [[Jalisco]] | {{fecha|1|4|1833}} - {{fecha|16|5|1833}} | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Vicepresidente encargáu del poder Executivu. Asume'l cargu al empecipiar el cuatrieniu presidencial, ante l'ausencia de Santa Anna na capital.<ref name="Gómez Farías">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=139}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Antonio López de Santa Anna, siglo XIX, óleo sobre tela.png|150px]] | [[Antonio López de Santa Anna]] |'''8º''' | [[Veracruz]] | {{fecha|16|5|1833}} - {{fecha|3|6|1833}} | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Presidente constitucional. Presentar na capital pa empecipiar formalmente la so presidencia.<ref name= "Santa Anna">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=153-154}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Valentín Gómez Farías, portrait.JPG|150px]] | Valentín Gómez Farías | 2º Mandatu | Jalisco | {{fecha|3|6|1833}} - {{fecha|18|6|1833}} | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Vicepresidente encargáu del poder Executivu. Asume per segunda ocasión pa cubrir la llicencia dada pol Congresu a Santa Anna, quien se retira a la so facienda de Veracruz argumentando un mala traza de salú.<ref name="Gómez Farías" /> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Antonio López de Santa Anna, siglo XIX, óleo sobre tela.png|150px]] | Antonio López de Santa Anna |2º Mandatu | Veracruz | {{fecha|18|6|1833}} - {{fecha|3|7|1833}} | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Presidente titular. Reasume la presidencia al términu de la so llicencia.<ref name= "Santa Anna" /> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Valentín Gómez Farías, portrait.JPG|150px]] | Valentín Gómez Farías | 3ᵉʳ Mandatu | Jalisco | {{fecha|3|7|1833}} - {{fecha|27|10|1833}} | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Vicepresidente encargáu del poder Executivu. Asume per tercer ocasión pa cubrir nueva llicencia del Congresu dada a Santa Anna.<ref name="Gómez Farías" /> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Antonio López de Santa Anna, siglo XIX, óleo sobre tela.png|150px]] | Antonio López de Santa Anna |3ᵉʳ Mandatu | Veracruz | {{fecha|27|10|1833}} - {{fecha|15|12|1833}} | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Presidente titular. Torna a asumir per tercer vegada la presidencia.<ref name= "Santa Anna" /> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Valentín Gómez Farías, portrait.JPG|150px]] | Valentín Gómez Farías | 4º Mandatu | Jalisco | {{fecha|15|12|1833}} - {{fecha|24|4|1834}} | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Vicepresidente encargáu del poder Executivu. Asume per cuarta llicencia dada a Santa Anna. Remata les primeres reformes lliberales del país. Ye depuestu por una rebelión conservadora, que sofita Santa Anna. Gómez Farías cola al exiliu.<ref name="Gómez Farías" /> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Antonio López de Santa Anna, siglo XIX, óleo sobre tela.png|150px]] | Antonio López de Santa Anna | 4º Mandatu | Veracruz | {{fecha|24|4|1834}} - {{fecha|28|1|1835}} | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente titular. Torna de la so llicencia a asumir per cuarta vegada la presidencia. Sofitáu polos conservadores, revierte les reformes lliberales.<ref name= "Santa Anna" /> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Miguel Barragan Oleo (480x600).png|150px]] | [[Miguel Barragán]] | '''9º''' | [[San Luis Potosí]] | {{fecha|28|1|1835}} - {{fecha|27|2|1836}} | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente interín. Ye nomáu pa cubrir nueva llicencia de Santa Anna. El [[23 d'ochobre]] de [[1835]] instáurase'l réxime centralista. Gravemente enfermu, arrenunciu al cargo díes antes de finar.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 140}}</ref> |} == República Centralista (1836-1846) == Les Lleis Constitucionales o Constitución de los Siete Lleis decretar ente 1835 y 1836, que establecen la '''República de Méxicu''', so un réxime unitariu o central. {| class=wikitable |- bgcolor="LightSteelBlue" !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !width=150px |Grupu políticu !Notes |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Jose Justo Corro.PNG|150px]] | [[José Justo Corro]] | '''10º''' | Jalisco | [[27 de febreru]] de [[1836]]-<br>[[19 d'abril]] de [[1837]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente interín. Nomáu pa sustituyir a Barragán. Terminar de promulgar les [[Siete Ley]]. Como respuesta, [[Texas]] declara la so [[Independencia de Texas|independencia]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=141}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Anastasio Bustamante y Oseguera, portrait.jpg|150px]] | Anastasio Bustamante | 2º Mandatu | Michoacán | [[19 d'abril]] de [[1837]]-<br>[[18 de marzu]] de [[1839]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente constitucional electu pal periodu de 1837-1845, d'alcuerdu al réxime de les [[Siete Ley]]. Mientres la so presidencia asocede la [[Guerra de los Pasteles]]. Movimientos federalistes en Zacatecas, San Luis Potosí, Veracruz, Yucatán y California.<ref name="Bustamante">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 136}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Antonio López de Santa Anna, siglo XIX, óleo sobre tela.png|150px]] | Antonio López de Santa Anna | 5º Mandatu | Veracruz | [[18 de marzu]] de [[1839]]–<br>[[10 de xunetu]] de [[1839]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente interín. Ocupa'l cargu por llicencia dada a Bustamante, quien sale a combatir los biltos federalistes.<ref name= "Santa Anna" /> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Presidente Nicolas Bravo.PNG|150px]] | [[Nicolás Bravo]] | '''11º''' | Guerrero | [[10 de xunetu]]-<br>[[18 de xunetu]] de [[1839]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente interín, en sustitución de Santa Anna.<ref name= "Bravo">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 142}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Anastasio Bustamante y Oseguera, portrait.jpg|150px]] | Anastasio Bustamante | 3ᵉʳ Mandatu | Michoacán | [[18 de xunetu]] de [[1839]]-<br>[[22 de setiembre]] de [[1841]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente constitucional, reasume la presidencia.<ref name="Bustamante">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 136}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Francisco Javier Echeverria.PNG|150px]] | [[Francisco Javier Echeverría]] | '''12º''' | Veracruz | [[22 de setiembre]]-<br>[[10 d'ochobre]] de [[1841]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] |Bustamante designar presidente interín con aprobación del Congresu, (siendo secretariu de Facienda) en tantu esti parte nuevamente a combatir a los federalistes. Arrenunció productu d'un golpe d'estáu<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=143}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Antonio López de Santa Anna, siglo XIX, óleo sobre tela.png|150px]] | Antonio López de Santa Anna | 6º Mandatu | Veracruz | [[10 d'ochobre]] de [[1841]]–<br>[[26 d'ochobre]] de [[1842]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Presidente provisional, llegó al cargu sofitáu por Mariano Paredes cola promesa de restablecer la Constitución de 1824. Convocatoria a un nuevu Congresu Constituyente, eslleíu por Bravo. Declara obligatoria la educación ente los siete y quince años por decretu'l 26 d'ochobre de 1842.<ref name= "Santa Anna" /> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Presidente Nicolas Bravo.PNG|150px]] | Nicolás Bravo | 2º Mandato | Guerrero | [[26 d'ochobre]] de [[1842]]-<br>[[14 de mayu]] de [[1843]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] |Santa Anna designar presidente sustitutu con sofitu del congresu, mientres este tomaba llicencia del cargu.<ref name= "Bravo">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 142}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Antonio López de Santa Anna, siglo XIX, óleo sobre tela.png|150px]] | Antonio López de Santa Anna | 7º Mandatu | Veracruz | [[14 de mayu]]–<br>[[6 de setiembre]] de [[1843]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] |Retomó'l poder depués de rematar la so llicencia, nuevamente como presidente provisional.<ref name= "Santa Anna" /> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Valentin Canalizo Oleo (480x600).png|150px]] | [[Valentín Enrío]] | '''13º''' | [[Nuevo León]] | [[7 de setiembre]] de [[1843]]-<br>[[4 de xunu]] de [[1844]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Asume la presidencia sustituta como presidente del Conseyu d'Estáu.<ref name= "Enrío">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 144}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Antonio López de Santa Anna, siglo XIX, óleo sobre tela.png|150px]] | Antonio López de Santa Anna | 8º Mandatu | Veracruz | [[4 de xunu]]–<br>[[12 de setiembre]] de [[1844]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] |Col establecimientu del nuevu orde llegal de les ''Bases orgániques'' (1843), ye electu constitucionalmente pal periodu 1844-1849.<ref name= "Santa Anna" /> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Jose Joaquin de Herrera Oleo (480x600).png|150px]] | [[José Joaquín de Herrera]] | '''14º''' | Veracruz | [[12 de setiembre]]-<br>[[21 de setiembre]] de [[1844]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Nomáu presidente interín por ausencia d'Enrío, que s'atopaba fora de la ciudá de Méxicu y nun podía recibir el cargu.<ref name= "Herrera">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 149}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Valentin Canalizo Oleo (480x600).png|150px]] | Valentín Enrío | 2º Mandatu | Nuevo León | [[21 de setiembre]]-<br>[[6 d'avientu]] de [[1844]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Asume la presidencia interina como sustitutu de Santa Anna. Ye prindáu polos rebeldes federalistes y espulsáu del país.<ref name= "Enrío">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 144}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru: Jose Joaquin de Herrera Oleo (480x600).png|150px]] | José Joaquín de Herrera | 2º Mandatu | Veracruz | [[6 d'avientu]] de [[1844]]-<br>[[30 d'avientu]] de [[1845]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Presidente constitucional; Foi puestu nel poder polos insurrectos contra Santa Anna. Mientres el so periodu Estaos Xuníos amestóse Texas. Herrera dispunxo la organización d'un exércitu pa la guerra inminente.<ref name= "Herrera">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 149}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Mariano Paredes y Arrillaga (480x600).png|150px]] | [[Mariano Paredes y Arrillaga]] |'''15º''' | [[Ciudá de Méxicu|Distritu Federal]] | [[31 d'avientu]] de [[1845]]-<br>[[28 de xunetu]] de [[1846]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente interín tres el golpe d'Estáu de 1845. Mientres el so gobiernu, [[República de Yucatán|Yucatán]] declárase independiente y [[Estaos Xuníos]] -y [[Intervención Norteamericana en Méxicu|declara la guerra a Méxicu]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 145}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Presidente Nicolas Bravo.PNG|150px]] | Nicolás Bravo | 3ᵉʳ Mandato | Guerrero | [[28 de xunetu]]-<br>[[6 d'agostu]] de [[1846]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] |Presidente interín impuestu tres la torna de Santa Anna, quien sicasí nun asume'l poder por atopar se en combate.<ref name= "Bravo">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 142}}</ref> |} == Segunda República Federal (1846-1853) == Méxicu adoptó la forma de gobiernu federal nel contestu de la [[Intervención Norteamericana en Méxicu]]. Mientres esti periodu'l país perdió más de la metá del so territoriu. Al términu de la guerra, siguieron los conflictos ente lliberales y conservadores. El periodu conclúi cola ascensión d'Antonio López de Santa Anna a la presidencia, cargu qu'exerció con traces dictatoriales. {| class=wikitable |- bgcolor="LightSteelBlue" !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !width=150px|Partíu !Notes |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Jose Mariano Salas Oleo (480x600).png|150px]] | [[José Mariano Salas]] | '''16°''' | Distritu Federal | [[6 d'agostu]]-<br>[[23 d'avientu]] de [[1846]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] |Presidente Provisional. Realizó la restauración de la Constitución de 1824 y convocó a eleiciones que ganaría Antonio López de Santa Anna pal periodu 1846-1850.<ref name= "Salas">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=146}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Valentín Gómez Farías, portrait.JPG|150px]] | Valentín Gómez Farías | 5º Mandatu | Jalisco | [[23 d'avientu]] de [[1846]]-<br>[[21 de marzu]] de [[1847]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Como vicepresidente electu, asume la presidencia en sustitución de Santa Anna, que combate a los estauxunidenses nel norte. Pretendió financiar la guerra cola venta de los bienes eclesiásticos, lo que desamarra la [[Rebelión de los Polkos]].<ref name="Gómez Farías" /> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Antonio López de Santa Anna, siglo XIX, óleo sobre tela.png|150px]] | Antonio López de Santa Anna | 9º Mandatu | Veracruz | [[21 de marzu]]–<br>[[2 d'abril]] de [[1847]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Dempués de destituyir a Gómez Farías y ponelo presu, Santa Anna asume per pocos díes la presidencia constitucional antes de ponese nuevamente al frente del exércitu que combatía a los estauxunidenses. Perdió toles batalles.<ref name= "Santa Anna" /> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Pedro M. Anaya.PNG|150px]] | [[Pedro María Anaya]] | '''17º''' | [[Hidalgo]] | [[2 d'abril]]-<br>[[20 de mayu]] de [[1847]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Asumi como interín, pero dexa'l puestu pa salir al mandu de combate.<ref name= "Anaya">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 147}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Antonio López de Santa Anna, siglo XIX, óleo sobre tela.png|150px]] | Antonio López de Santa Anna | 10º Mandatu | Veracruz | [[20 de mayu]]–<br>[[16 de setiembre]] de [[1847]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Reasume la presidencia titular, pero arrenuncia cuando les tropes estauxunidenses tomen la Ciudá de Méxicu.<ref name= "Santa Anna" /> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Manuel de la Peña y Peña.PNG|150px]] | [[Manuel de la Peña y Peña]] | '''18º''' | Distritu Federal | [[16 de setiembre]]-<br>[[13 de payares]] de [[1847]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Nomáu sustitutu, tresllada'l Gobiernu Federal a [[Santiago de Querétaro|Querétaro]] y empecipia negociaciones de paz con Estaos Xuníos.<ref name= "De la Peña">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 148}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Pedro M. Anaya.PNG|150px]] | Pedro María Anaya | 2º Mandato | Hidalgo | [[13 de payares]] de [[1847]]-<br>[[8 de xineru]] de [[1848]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] |Presidente interín<ref name= "Anaya">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 147}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Manuel de la Peña y Peña.PNG|150px]] | Manuel de la Peña y Peña | 2º Mandatu | Distritu Federal | [[8 de xineru]]-<br>[[2 de xunu]] de [[1848]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Torna como presidente sustitutu pa concluyir les negociaciones de paz y firma del [[Tratáu de Guadalupe Hidalgo]].<ref name= "De la Peña">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 148}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru: Jose Joaquin de Herrera Oleo (480x600).png|150px]] | José Joaquín de Herrera | 3ᵉʳ Mandatu | Veracruz | [[2 de xunu]] de [[1848]]-<br>[[15 de xineru]] de [[1851]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] |Tres la restitución del orde llegal de la carta magna de 1824, Herrera ye electu presidente constitucional el so periodu de trés años foi'l primeru que cerró de manera pacífica la entrega del poder dende 1829.<ref name= "Herrera">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 149}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Mariano Arista Oleo (480x600).png|150px]] | [[Mariano Aresta]] | '''19º''' | San Luis Potosí | [[15 de xineru]] de [[1851]]-<br>[[5 de xineru]] de [[1853]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Presidente constitucional. Arrenunció tres el llevantamientu santannista del [[Plan del Hospiciu]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 150}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Juan Bautista Ceballos Oleo (480x600).png|150px]] | [[Juan Bautista Ceballos]] | '''20º''' | Durango | [[5 de xineru]]-<br>[[8 de febreru]] de [[1853]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] |Presidente interín.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 151}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Manuel María Lombardini.PNG|150px]] | [[Manuel María Lombardini]] | '''21°''' | Distritu Federal | [[8 de febreru]]-<br>[[20 d'abril]] de [[1853]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Asumió como Presidente Provisional, mientres Santa Anna llegaba a la capital.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=152}}</ref> |} === Dictadura (1853-1855) === La última estancia de Santa Anna na presidencia de Méxicu tuvo marcada polos enclinos dictatoriales con qu'exerció'l poder. Nesta ocasión, Santa Anna fíxose llamar ''La so Alteza Serenísima'' y restauró les [[Siete Ley|Siete Ley centralistes]]. {| class=wikitable |- bgcolor="LightSteelBlue" !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !Notes |- | style="background:red| | [[Ficheru:Antonio Lopez de Santa Anna 1850 (480x600).png|150px]] | Antonio López de Santa Anna | 11º Mandatu | Veracruz | [[20 d'abril]] de [[1853]]-<br>[[12 d'agostu]] de [[1855]] | Oficialízase'l [[Himnu Nacional Mexicanu]]. Sol so gobiernu, róblase'l [[Venta de La Mesilla|Tratáu de La Mesilla]], pol que vendió parte del norte de Sonora y Chihuahua a Estaos Xuníos.<ref name= "Santa Anna" /> |} == La Reforma (1855-1867) == El periodu de la Reforma ta marcáu polos conflictos por aciu los cualos los lliberales impunxéronse sobre'l conservadores del sieglu XIX. Esta abarca la [[Revolución d'Ayutla]], que llevó a la so conclusión la dictadura de Santa Anna; la [[Guerra de Reforma]], la instauración del [[Segundu Imperiu Mexicanu]] y la resistencia republicana encabezada por [[Benito Juárez]]. {| class=wikitable |- bgcolor="LightSteelBlue" !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !width=150px |Partíu !Notes |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Martín Carrera.PNG|150px]] | [[Martín Carrera]] | '''22º''' | [[Puebla]] | [[12 d'agostu]]-<br>[[12 de setiembre]] de [[1855]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente interín nomáu en sustitución de Santa Anna tres el llevantamientu d'Ayutla. Arrenunciu al nun poder conciliar les posiciones de conservadores y lliberales.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 155}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Rómulo Díaz de la Vega.PNG|150px]] | [[Rómulo Díaz de la Vega]] | '''23°''' | Distritu Federal | [[12 de setiembre]]-<br>[[3 d'ochobre]] de [[1855]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Asumió como xefe militar de la capital el poder Executivo ''de facto''.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 156}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:General Juan Álvarez.jpg|150px]] | [[Juan Álvarez]] | '''24º''' | Guerrero | [[4 d'ochobre]]-<br>[[11 d'avientu]] de [[1855]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Presidente interín nomáu por una xunta insurxente en Cuernavaca. Promúlgense dalgunes de les [[Lleis de Reforma]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 157}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:Ignacio Comonfort.PNG|150px]] | [[Ignacio Comonfort]] | '''25º''' | Puebla | [[11 d'avientu]] de [[1855]]-<br>[[21 de xineru]] de [[1858]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Presidente interín tres l'arrenunciu d'Álvarez, en que'l so gabinete ocupaba'l ministeriu de Guerra, darréu ye electu constitucionalmente y asume el 1 d'avientu de 1857. Promulgación de la [[Constitución de 1857]]. Conclúi'l so gobiernu con un autu[[golpe d'Estáu]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 158}}</ref> |} ==== Presidente reconocíu polos lliberales mientres la Guerra de Reforma ==== {| class=wikitable |- bgcolor="LightSteelBlue" !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !width=150px|Partíu !Notes |- | style="background:red| | [[Ficheru:Retrato de Benito Juárez, 1861-1862.png|150px]] | [[Benito Juárez]] | '''26º''' | [[Oaxaca]] | [[21 de xineru]] de [[1858]]-<br>[[18 de xunetu]] de [[1872]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Asume de forma interina tres l'arrenunciu de Comonfort, na so calidá de Presidente de la Suprema Corte de Xusticia. Nun ye reconocíu polos conservadores, que sofiten el [[Plan de Tacubaya]] y nomen presidente a Zuloaga. Tres el fin de la [[Guerra de Reforma]] ye electu constitucionalmente pal periodu 1861-1865. Mesmu que foi estendíu por causa de la [[Segunda intervención francesa en Méxicu|Intervención francesa]], hasta que se restableciera la república<ref name= "Juárez">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 159-161}}</ref> |} ==== Presidentes reconocíos polos conservadores mientres la Guerra de Reforma ==== El [[Plan de Tacubaya]] proclamáu polos conservadores contra'l gobiernu lliberal foi sofitáu en primer instancia pol presidente [[Ignacio Comonfort]]. Sicasí, el conservadores nun vieron con bonos güeyos que'l presidente caltuviera negociaciones paraleles colos lliberales y desconocer el [[11 de xineru]] de [[1858]]. So la [[Constitución de 1857]], na que se suprimió'l cargu de vicepresidente, el Presidente de la [[Suprema Corte de Xusticia]] tenía d'ocupar la presidencia interina del país. D'esta miente, [[Benito Juárez]] llegó a la presidencia ensin votación popular. Como'l [[Plan de Tacubaya]] desconocía la Constitución de [[1857]], el conservadores nomaron presidentes interinos. Nel marcu de la guerra, el gobiernu juarista abandonó la [[Ciudá de Méxicu]] y el conservadores establecer na capital. {| class=wikitable |- bgcolor="LightSteelBlue" !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !width=150px|Partíu !Notes |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Félix María Zuloaga Oleo (480x600).png|150px]] | [[Félix María Zuloaga]] | '''27º''' | [[Sonora]] | [[21 de xineru]]-<br />[[24 d'avientu]] de [[1858]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Nomáu Presidente interín como Xefe del Exércitu Rexenerador pol cambéu del Plan de Tacubaya.<ref name="Zuloaga">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 161-162}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Manuel Robles Pezuela Oleo (480x600).png|150px]] | [[Manuel Robles Pezuela]] | '''28°''' | Guanajuato | [[24 d'avientu]] de [[1858]]-<br />[[21 de xineru]] de [[1859]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente Provisional.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 162-163}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:Jose Mariano Salas Oleo (480x600).png|150px]] | José Mariano Sales | 2° mandatu | Distritu Federal | [[21 de xineru]]-<br />[[2 de febreru]] de [[1859]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente provisional. Apostaba la presidencia a Zuloaga.<ref name= "Salas" /> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:General Miguel Miramón.jpg|150px]] | [[Miguel Miramón]] | '''29º''' | Distritu Federal | [[2 de febreru]] de [[1859]]-<br />[[13 d'agostu]] de [[1860]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Ocupó la presidencia como presidente sustitutu.<ref name="Miramón">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 164-165}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:José Ignacio Pavón.PNG|150px]] | [[José Ignacio Pavón]] | '''30º''' | Veracruz | [[13 d'agostu]]-<br />[[15 d'agostu]] de [[1860]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Como presidente de la Suprema Corte de Xusticia al serviciu de los conservadores, ocupó la presidencia interina p'apurrila nuevamente a Miramón. Dempués d'esti actu, volvió a la Corte, d'onde salió mientres el gobiernu de Juárez.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 163-164}}</ref> |- | style="background:blue| | [[Ficheru:General Miguel Miramón.jpg|150px]] | Miguel Miramón | 2º Mandatu | Distritu Federal | [[15 d'agostu]]-<br />[[24 d'avientu]] de [[1860]] | [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]] | Presidente interín<ref name="Miramón">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 164-165}}</ref> |- |} El conservadores fueron ganaos definitivamente na [[Batalla de Calpulalpan]] el 22 d'avientu de 1860, y el 1 de xineru de 1861 los lliberales recuperaron la capital. Los remanentes de les milicies conservadores siguieron combatiendo mientres parte de 1861. == Xunta Cimera de Gobiernu == Xunta Superior de Gobiernu, conocida como “Los Notables” o “Xunta de los 35”<ref> DELLOS Autores, Enciclopedia Política de Méxicu: Tomos I a VIII, Institutu Belisario Domínguez, 2010</ref> {| class=wikitable |- !width= 50px| !width=150px| !width=150px|Periodu !width= 50px| !width=150px|Miembru !Notes |- | | | [[21 de xunu]] de 1863 al [[10 de xunetu]] de 1863 | | [[Teodosio Llares]]<ref>Cronoloxía de los Alministradores De La Facienda Pública Mexicana (1821-2012), juridicas.unam.mx</ref> | Titular de la Xunta |} == Segundu Imperiu Mexicanu (1863-1867) == {{Ap|Segundu Imperiu Mexicanu|l1 = Segundu Imperiu Mexicanu}}En [[1863]] el conservadores decidieron unviar una representación a Europa pa ufiertar la corona del [[Segundu Imperiu Mexicanu|Imperiu Mexicanu]] a [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano d'Habsburgu]], archiduque d'Austria. Tres delles negociaciones, Maximiliano y la so esposa [[Carlota de Bélxica]] aceptaron la ufierta y viaxaron a Méxicu. El segundu Imperiu Mexicanu duró de 1863 a 1867, y foi sosteníu pol exércitu conservador mexicanu y l'exércitu [[Francia|francés]] con lexones voluntaries d'[[Austria-Hungría]] y [[Bélxica]]. ==== Rexencia (1863-1864) ==== {| class=wikitable |- !width= 50px| !width=150px|Rexencia !width=150px|Periodu !width= 50px| !width=150px|Miembru !Notes |- | rowspan=3 |[[Ficheru:Coat of Arms of the First Mexican Empire.svg|100x100px]] | rowspan=3 |Rexencia de 1863 | rowspan=3 |[[11 de xunetu]] de [[1863]]-<br />[[10 d'abril]] de [[1864]] | [[Ficheru:Juan Nepomuceno Almonte LT.jpg|50px]] | [[Juan Nepomuceno Almonte]] | Fíu de [[José María Morelos]] y socesor de Félix María Zuloaga como Supremu Xefe de la Nación pol bandu de los conservadores, Almonte fungió como rexente en compañía del xeneral [[José Mariano Salas]] y del arzobispu de [[Archidiócesis de Méxicu|Méxicu]], [[Pelagio Antonio de Labastida y Dávalos]]. |- | [[Ficheru:Jose Mariano Salas Oleo (480x600).png|50px]] | José Mariano Salas | |- | [[Ficheru:Pelagio Antonio de Labastida y Dávalos.jpg|50px]] | [[Pelagio Antonio de Labastida y Dávalos]] | |} ==== Emperador (1864-1867) ==== {| class=wikitable |- !width=50px | !width=150px|Emperador !width=150px|Periodu !width=50px | !width=150px|Consorte !Notes |- | [[Ficheru:Emperador Maximiliano I de Mexico.jpg|200px]] | [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano I]] | [[10 d'abril]] de [[1864]]-<br />[[15 de mayu]] de [[1867]] | [[Ficheru:Charlotte, Empress of Mexico.jpg|200px]] | [[Carlota de Méxicu|María Carlota Amalia]] | Maximiliano y Carlota exercieron el gobiernu en Méxicu mientres el periodu señaláu, pero nun fueron reconocíos pola resistencia republicana encabezada por [[Benito Juárez]]. Foi fusiláu nel [[cuetu de les Campanes]] ([[Querétaro]]) el [[19 de xunu]] de [[1867]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 166-168}}</ref> |} == República Restaurada (1867-1876) == Tres l'ayuda militar de los [[Estaos Xuníos]], el presidente d'Estaos Xuníos [[Andrew Johnson]] sofitó a [[Benito Juárez]] con táctiques Militares y armamentu, amás d'amenaciar a los gobiernos europeos d'una posible invasión estauxunidense so la [[Doctrina Monroe]], el presidente lliberal [[Benito Juárez]] llogró la restauración de la república dempués de la retirada del exércitu francés y el fusilamiento del emperador [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano]] y de conservadores mexicanos como [[Miguel Miramón]] y [[Tomás Mejía]]. {| class=wikitable |- bgcolor="LightSteelBlue" !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !width=150px |Partíu !Notes |- | style="background:red| | [[Ficheru:Retrato de Benito Juárez, 1861-1862.png|150px]] | [[Benito Juárez]] | Sigui | Oaxaca | [[15 de mayu]] de [[1867]]-<br>[[18 de xunetu]] de [[1872]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Juárez gobernó en forma ininterrumpida de 1858 a 1872, la fecha conseñada d'entamu nesti renglón correspuende a la Restauración de la República. Tres el reestablecimientu de la república foi reelecto pa los periodos 1867-1871 y 1871-1875 que nun concluyó.<ref name= "Juárez">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 159-161}}</ref> |- | style="background:purple| | [[Ficheru:Sebastián Lerdo de Tejada, oleo sobre tela.jpg|150px]] | [[Sebastián Lerdo de Tejada]] | '''31º''' | Veracruz | [[18 de xunetu]] de [[1872]]-<br>[[20 de payares]] de [[1876]] | Partíu Republicanu Progresista | Asume la presidencia como interín al morrer Benito Juárez, na so calidá de presidente de la Suprema Corte de Xusticia de la Nación. Convocó a eleiciones, que ganó, y asumió agora como constitucional pal periodu 1872-1876. Depués intentó reelixise en 1876, pero finalmente arrenunció pola rebelión de Tuxtepec, 11 díes antes de rematar el so mandatu.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 168-169}}</ref> |- | style="background:red| | [[Ficheru:José María Iglesias Oleo (480x600).png|150px]] | [[José María Iglesias]] | '''32º''' | Distritu Federal | |[[20 de payares]] de [[1876]]-<br>[[6 d'avientu]] de [[1876]] | [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Presidencia interina paralela a la de [[Porfirio Díaz]] del 20 de payares de [[1876]] 6 d'avientu de [[1876]], asume como presidente de la suprema corte.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 169-170}}</ref> |} == Porfiriato (1876-1911) == {| class=wikitable |- !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !width=150px |Partíu !Notes |- | style="background:red| |[[Ficheru:Porfirio Diaz en 1867.png|150px]] |[[Porfirio Díaz]] |'''33°''' | Oaxaca |[[27 de payares]] de [[1876]]-<br>[[6 d'avientu]] de [[1876]] |[[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] |Asumió ''de facto'' como encargáu del poder Executivu pa poder escoyese darréu como presidente de la República, con base nel [[Plan de Tuxtepec]], en desconociendo a Iglesias.<ref name= "Díaz">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 173-175}}</ref> |- | style="background:red| |[[Ficheru:Juan Nepomuceno Méndez Oleo (480x600).png|150px]] |[[Juan N. Méndez|Juan Nepomuceno Méndez]] |'''34°''' | Puebla |[[6 d'avientu]] de [[1876]]-<br>[[16 de febreru]] de [[1877]] |[[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] |Asumió como presidente interín dempués de ser designáu por Porfirio Díaz, al desconocer a Iglesias.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 171}}</ref> |- | style="background:red| |[[Ficheru:Porfirio Diaz en 1867.png|150px]] |[[Porfirio Díaz]] |2° Mandatu | Oaxaca |[[17 de febreru]] de [[1877]]-<br>[[30 de payares]] de [[1880]] |[[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] | Volvió asumir la presidencia de ''de facto'' el 17 de febreru, antes de ser electu presidente constitucional, condición qu'asumió'l 5 de mayu.<ref name= "Díaz">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 173-175}}</ref> |- | style="background:red| |[[Ficheru:Manuel González, óleo.jpg|150px]] |[[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]] |'''35º''' | [[Tamaulipas]] |[[1 d'avientu]] de [[1880]]-<br>[[30 de payares]] de [[1884]] |[[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] |Presidente Constitucional<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 172}}</ref> |- | style="background:#0047AB| |[[Ficheru:Porfirio Diaz in uniform.jpg|150px]] |[[Porfirio Díaz]] |3º Mandatu | Oaxaca |[[1 d'avientu]] de [[1884]]-<br>[[25 de mayu]] de [[1911]] |Unión Lliberal, Círculu Nacional Porfirista, Partíu Nacional Reeleccionista |En tornando a la presidencia, se reeligiría socesivamente en 1888, 1892, 1896, 1900, 1904 (establecióse'l periodu sexenal) y 1910.<ref name= "Díaz">{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 173-175}}</ref> |} == Revolución (1911-1928) == {| class=wikitable |- !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !width=150px |Partíu !Notes |- | style="background:gray| |[[Ficheru:Francisco Leon de la Barra.jpg|150px]] |[[Francisco León de la Barra]] |'''36º''' | Querétaro |[[25 de mayu]] de [[1911]]-<br>[[6 de payares]] de [[1911]] |[[Candidatu independiente|Independiente]] |Presidente interín tres l'arrenunciu de Porfirio Díaz.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 175-176}}</ref> |- | style="background:#800000| |[[Ficheru:Francisco I Madero.jpg|150px]] |[[Francisco I. Madero]] |'''37º''' | Coahuila |[[6 de payares]] de [[1911]]-<br>[[19 de febreru]] de [[1913]] |[[Partíu Constitucional Progresista]]<ref> [http://www.memoriapoliticademexico.org/Efemerides/8/11081911.html Convención del Partíu Constitucional Progresista.] </ref> |Mientres un golpe militar foi obligáu a arrenunciar xuntu col so vicepresidente [[José María Pino Suárez]]. Al treslladalos a prisión fueron asesinaos.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 176-178}}</ref> |- | style="background:#800000| |[[Ficheru:Pedro Lascurain.jpg|150px]] |[[Pedro Lascuráin Pared|Pedro Lascuráin]] |'''38º''' | Distritu Federal |[[19 de febreru]] de [[1913]] (17:15 a 18:00) |[[Partíu Constitucional Progresista]]<ref> [http://www.memoriapoliticademexico.org/Efemerides/8/11081911.html Convención del Partíu Constitucional Progresista.] </ref> |Por ministeriu de llei, al tar la presidencia y a la vicepresidencia vacantes tenía de recayer el cargu nos miembros del gabinete. Lascurain asumió como interín el cargu por ser el secretariu de Rellaciones Esteriores. Nomó a Huerta como secretariu de Gobernación y presentó el so arrenunciu, tou en menos de 45 minutos,<ref>[http://www.bicentenario.gob.mx/index.php?option=com_content&view=article&id=612 Biografía de Pedro Lascuráin, consultáu'l 3 de mayu de 2010]</ref> llegalizando'l golpe d'Estáu.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 178-179}}</ref> |- | style="background:gray| |[[Ficheru:V Huerta.jpg|150px]] |[[Victoriano Huerta]] |'''39º''' | Jalisco |[[19 de febreru]] de [[1913]]-<br>[[15 de xunetu]] de [[1914]] |[[Candidatu independiente|Independiente]] | Llegó a la presidencia interina tres un golpe d'Estáu en contra de Madero.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 179-180}}</ref> |- | style="background:gray| |[[Ficheru:Francisco S Carvajal.jpg|150px]] |[[Francisco Carvajal|Francisco S. Carvajal]] |'''40º''' | [[Campeche]] |[[15 de xunetu]] de [[1914]]-<br>[[13 d'agostu]] de [[1914]] |[[Candidatu independiente|Independiente]] | Presidente interín. Capituló polos [[trataos de Teoloyucan]] coles fuercies armaes opuestes a Huerta.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 180-181}}</ref> |- | style="background:gray| |[[Ficheru:Eulalio Gutierrez.jpg|150px]] |[[Eulalio Gutiérrez Ortiz]] |'''41º''' | Coahuila |[[6 de payares]] de [[1914]]-<br>[[16 de xineru]] de [[1915]] |[[Convención d'Aguascalientes|Convencionista]] | Nomáu presidente interín pola [[Convención d'Aguascalientes]]. Arrenuncia ante la llegada de los villistas a la Ciudá de Méxicu.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 182-183}}</ref> |- | style="background:gray| |[[Ficheru:Roque_González_Garza.jpg|150px]] |[[Roque González Garza]] |'''42º''' | Coahuila |[[16 de xineru]] de [[1915]]-<br>[[9 de xunu]] de [[1915]] |[[Convención d'Aguascalientes|Convencionista]] | Nomáu presidente interín pola [[Convención d'Aguascalientes]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=183-184}}</ref> |- | style="background:gray| |[[Ficheru:Francisco Lagos Chazaro.png|150px]] |[[Francisco Lagos Cházaro]] |'''43º''' | Veracruz |[[9 de xunu]] de [[1915]]-<br>[[10 d'ochobre]] de [[1915]] |[[Convención d'Aguascalientes|Convencionista]] | Nomáu presidente interín pola [[Convención d'Aguascalientes]]. Tresllada'l gobiernu a [[Toluca de Lerdo|Toluca]] por instrucción de la Convención y finalmente arrenuncia.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 184-185}}</ref> |- | style="background:#D4AA00| |[[Ficheru:Venustiano Carranza ca. 1917.jpg|150px]] |[[Venustiano Carranza]] |'''44º''' | Coahuila |[[13 d'agostu]] de [[1914]]-<br>[[21 de mayu]] de [[1920]] | [[Partíu Lliberal Constitucionalista (Méxicu)|Partíu Lliberal Constitucionalista]] | Asumió'l gobiernu como Xefe del Exércitu Constitucionalista, exerciendo l'executivu ''de facto'' ente'l [[13 d'agostu]] de [[1914]] y [[30 d'abril]] de [[1917]]. El [[1 de mayu]] asumió'l cargu de manera constitucional, siendo'l primeru en ser electu por sufraxu direutu, y tamién el primeru so l'acabante promulgar carta magna. Desconoció los gobiernos emanados de la [[Convención d'Aguascalientes]] (Gutiérrez, González Garza y Lagos Cházaro). Primíu polos sos opositores, abandonó la Ciudá de Méxicu y foi asesináu nel so intentu d'escapar a Veracruz.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 186-187}}</ref> |- | style="background:#D4AA00| | [[Ficheru:Adolfo_de_la_Huerta.jpg|150px]] | [[Adolfo de la Huerta]] |'''45º''' | Sonora | [[1 de xunu]] de [[1920]]-<br>[[30 de payares]] de [[1920]] | [[Partíu Lliberal Constitucionalista (Méxicu)|Partíu Lliberal Constitucionalista]] | Ocupa la presidencia interina acordies col [[Plan d'Agua Prieta]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 188-189}}</ref> |- | style="background:#CE1126| |[[Ficheru:Alvaro Obregon.jpg|150px]] |[[Álvaro Obregón]] |'''46º''' | Sonora | [[1 d'avientu]] de [[1920]]-<br>[[30 de payares]] de [[1924]] | [[Partíu Llaborista Mexicanu]] | Presidente constitucional. En 1922, sofita les misiones culturales del entós secretariu d'Educación, [[José Vasconcelos]]<ref>{{cita web |url=http://www.comie.org.mx/congresu/memoriaelectronica/v09/ponencies/at09/PRE1178909741.pdf|títulu=Les misiones culturales ente 1922 y 1927|fechaaccesu=19 de payares de 2017}}</ref><ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=189-191}}</ref> |- | style="background:#CE1126| |[[Ficheru:Plutarco Elias Calles.jpg|150px]] |[[Plutarco Elías Calles]] |'''47º''' | Sonora |[[1 d'avientu]] de [[1924]]-<br>[[30 de payares]] de [[1928]] | [[Partíu Llaborista Mexicanu]] | Realícense reformes constitucionales estendiendo'l periodu presidencial a seis años. Aprueba lleis que llinden la llibertá de cultu, dando entamu a la [[Guerra Cristera]].<ref>{{Harvsp|Delgado de Cantú|2008|pp = 352-360}}</ref><ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=191-193}}</ref> |} == Maximato (1928-1934) == {{VT|Maximato}} {| class=wikitable |- !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !width=150px |Partíu !Notes |- style="background: | style="background:#CE1126| |[[Ficheru:Emilio Portes, portrait.jpg|150px]] |[[Emilio Portes Gil]] |'''48º''' | Tamaulipas |[[1 d'avientu]] de [[1928]]-<br>[[5 de febreru]] de [[1930]] | [[Partíu Llaborista Mexicanu]]<br><small>El [[Partíu Nacional Revolucionariu]] fundóse tres meses dempués de qu'asumió la presidencia</small> |Presidente interín tres el [[asesinatu d'Álvaro Obregón]], quién foi electu pal periodu de 1928 a 1932. Mientres el so gobiernu fúndase'l [[Partíu Nacional Revolucionariu]] (PNR), dase l'autonomía a la [[Universidá Nacional de Méxicu]], encara la [[rebelión escobarista]] y conclúi el conflictu cristero.<ref name=":0">{{Harvsp|Delgado de Cantú|2008|pp = 362-376}}</ref><ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 193-194}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Pascual_Ortiz_Rubio.jpg|150px]] |[[Pascual Ortiz Rubio]] |'''49º''' | Michoacán |[[5 de febreru]] de [[1930]]-<br>[[2 de setiembre]] de [[1932]] |[[Partíu Nacional Revolucionariu]] |Ganador de les [[Eleiciones presidenciales de 1929 en Méxicu|eleiciones]] estraordinaries del [[17 de payares]] de [[1929]]. El [[2 de setiembre]] de 1932, a otru día del so II informe presidencial, Ortiz Rubio presentó'l so arrenunciu sol cargu de que delles persones nun la dexaben exercer les sos facultaes constitucionales de Primer Mandatariu.<ref name=":0" /><ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 194-195}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Abelardo.rodriguez.jpg|150px]] |[[Abelardo L. Rodríguez]] |'''50º''' | Sonora |[[2 de setiembre]] de [[1932]]-<br>[[30 de payares]] de [[1934]] |[[Partíu Nacional Revolucionariu]] |D'alcuerdu a la [http://www.cddhcu.gob.mx/organi/leyorg.htm Llei Orgánica del Congresu de los Estaos Xuníos Mexicanos] la propuesta del presidente sustitutu facer pol grupu parllamentariu del partíu nel que militaba'l presidente a sustituyir el PNR, quien propunxo a ''Abelardo L. Rodríguez''. Cuando s'escuchó'l so nome na terna del PNR, foi ovacionado, dando a entender que sería electu por unanimidá.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 195-196}}</ref> |} == Presidencies sexenales (Dende 1934) == {| class=wikitable |- !width=50px colspan=2| !width=150px|Presidente !width=40px|Númberu !width=150px|Estáu d'orixe !width=150px|Periodu !width=150px |Partíu !Notes |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Lazaro cardenas2.jpg|150px]] |[[Lázaro Cárdenas del Río]] |'''51º''' | Michoacán |[[1 d'avientu]] de [[1934]]-<br>[[30 de payares]] de [[1940]] |[[Partíu Nacional Revolucionariu]] |Nacionalizó la industria petrolero, fundó [[PEMEX]], l'[[IPN|Institutu Politéunicu Nacional]] y l'[[INAH|Institutu Nacional d'Antropoloxía y Historia]]. Créase'l [[Partíu de la Revolución Mexicana]] (PRM) a partir del PNR y fúndase el [[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|Partíu Aición Nacional]]. Dio asilu a los refuxaos de la [[Guerra Civil Española|guerra civil española]].<ref>{{Harvsp|Delgado de Cantú|2008|pp = 379-396}}</ref> Dio asilu al ideólogu comunista [[León Trotsky]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 196-198}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Manuel Ávila Camacho.JPG|150px]] |[[Manuel Ávila Camacho]] |'''52º''' | Puebla |[[1 d'avientu]] de [[1940]]-<br>[[30 de payares]] de [[1946]] |[[Partíu de la Revolución Mexicana]] |Empecipió'l so mandatu con acusaciones de fraude eleutoral. Mientres el so mandatu creóse'l [[IMSS]] y l'[[Institutu Nacional de Cardioloxía|INC]], axustó la delda esterna productu de les nacionalizaciones de Lázaro Cárdenas. Méxicu entró na [[Segunda Guerra Mundial|segunda guerra mundial]] unviando a la [[Fuercia Aérea Espedicionaria Mexicana|fuercia aérea espedicionaria mexicana]]. El 18 de xineru de 1946 crea'l [[Partíu Revolucionariu Institucional]] (PRI) a partir del PRM.<ref>{{Harvsp|Delgado de Cantú|2008|pp = 408-416}}</ref><ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 198-200}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Miguel_Aleman.jpg|150px]] |[[Miguel Alemán Valdés]] |'''53º''' | Veracruz |[[1 d'avientu]] de [[1946]]-<br>[[30 de payares]] de [[1952]] |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] |Otorgó'l votu de la muyer n'eleiciones municipales. La so política foi d'enclín nacionalista, impulsó ensin ésitu la [[industrialización por sustitución d'importaciones]] ante l'aumentu de la inflación. Aumentó'l gastu públicu destináu a impulsar la economía y menguó el designáu al gastu social. Promovió una política anticomunista cola eliminación de la izquierda sindical y la depuración del PRI.<ref>{{Harvsp|Delgado de Cantú|2008|pp = 417-424}}</ref><ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 200-202}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Adolfo Ruiz Cortines.png|150px]] |[[Adolfo Ruiz Cortines]] |'''54º''' | Veracruz |[[1 d'avientu]] de [[1952]]-<br>[[30 de payares]] de [[1958]] |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] |Siguió cola política nacionalista. Otorgó'l votu universal a la muyer. La rápida crecedera económica xeneró que la inflación siguiera aumentando, polo que plantegó'l [[desenvuelvo estabilizador]], deteniendo la inflación y dexando que'l valor de la moneda establecer en $12.50 [[Pesu mexicanu|pesos]] por [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólar]]. En 1958 enfrentó'l conflictu agrariu, la fuelga magisterial y la fuelga de ferrocarrileros.<ref>{{Harvsp|Delgado de Cantú|2008|pp = 424-429}}</ref><ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 203-204}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Adolfo López Mateos (1963).jpg|150px]] |[[Adolfo López Mateos]] |'''55º''' | [[Estáu de Méxicu]] |[[1 d'avientu]] de [[1958]]-<br>[[30 de payares]] de [[1964]] |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] |Reafitó l'usu de la [[doctrina Estrada]] ante la [[revolución cubana]]. Concluyó'l [[Parque Públicu Federal El Chamizal|conflictu del Chamizal]] con Estaos Xuníos de forma favorable pa Méxicu. Nacionalizó la industria llétrico, creó'l [[ISSSTE]] y la [[Comisión Nacional de Llibros de Testu Gratuitos]]. Menguó la inflación y algamó tases de crecedera del 6% añal.<ref>{{Harvsp|Delgado de Cantú|2008|pp = 431-435}}</ref><ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp=205-206}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Gustavo Diaz Ordaz.JPG|150px]] |[[Gustavo Díaz Ordaz]] |'''56º''' | Puebla |[[1 d'avientu]] de [[1964]]-<br>[[30 de payares]] de [[1970]] |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] |Impulsó'l non intervencionismu y condergó la [[Ocupación estauxunidense de la República Dominicana (1965-1966)|ocupación estauxunidense de la República Dominicana]]. Mientres el so mandatu celebrar en Méxicu los [[Xuegos Olímpicos de Méxicu 1968|Xuegos Olímpicos de 1968]] y la [[Copa Mundial de Fútbol de 1970]]. El so gobiernu foi criticáu como autoritariu pol [[Movimientu de 1968 en Méxicu|movimientu del 68]], reprimíu diez díes antes del entamu de los Xuegos Olímpicos na Matanza de Tlatelolco.<ref>{{Harvsp|Delgado de Cantú|2008|pp = 436-448}}</ref><ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 207-208}}</ref> |- style="background: | style="background:green| | |[[Luis Echeverría Álvarez]] |'''57º''' | Distritu Federal |[[1 d'avientu]] de [[1970]]-<br>[[30 de payares]] de [[1976]] |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] |El 10 de xunu de 1971 hai una represión contra estudiantes conocida como [[Matanza del Xueves de Corpus]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 209-210}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Lopez Portillo 1979.jpg|150px]] |[[José López Portillo y Pacheco]] |'''58º''' | Distritu Federal |[[1 d'avientu]] de [[1976]]-<br>[[30 de payares]] de [[1982]] |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] |Impulsó una [[Reforma política en Méxicu de 1977|reforma política]] pa dexar la participación activa d'otros partíos na política nacional. Empecipió la esplotación a gran escala de los pozos petroleros nel golfu de Méxicu, llogrando una crecedera del 9% añal en 1979. Tres años dempués, cola baxa nos precios del petroleu, la moneda foi devaluada de $26.88 a $49.00 pesos per dólar. Al concluyir el so sexeniu decretó la nacionalización de los bancos.<ref>{{Harvsp|Delgado de Cantú|2008|p = 471-482}}</ref><ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 211-212}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:De la madrid1.jpg|150px]] |[[Miguel de la Madrid Hurtado]] |'''59º''' | [[Colima]] |[[1 d'avientu]] de [[1982]]-<br>[[30 de payares]] de [[1988]] |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] |Un [[Terremotu de Méxicu de 1985|terremotu de 8.1 graos]] na Escala de Richter solmena a la Ciudá de Méxicu'l Xueves 19 de setiembre de 1985.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 213-214}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Carlos_Salinas.jpg|150px]] |[[Carlos Salinas de Gortari]] |'''60º''' | Distritu Federal |[[1 d'avientu]] de [[1988]]-<br>[[30 de payares]] de [[1994]] |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] |Ganó les eleiciones de [[1988]], non reconocíes pol conxuntu de candidatos de la oposición. Privatización masiva d'empreses estatales. Firma del [[Tratáu de Llibre Comerciu d'América del Norte]]. Encara la nacencia del [[Exércitu Zapatista de Lliberación Nacional]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 215-217}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Ernesto Zedillo World Economic Forum (2008).jpg|150px]] |[[Ernesto Zedillo Ponce de León]] |'''61º''' | Distritu Federal |[[1 d'avientu]] de [[1994]]-<br>[[30 de payares]] de [[2000]] |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] |Foi candidatu sustitutu del Partíu Revolucionariu Institucional, depués del asesinatu del candidatu orixinal, [[Luis Donaldo Colosio]], Funda'l [[Fobaproa]], nel sureste de Méxicu'l 22 d'avientu de 1997 dase la [[Matanza de Acteal]].<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 217-219}}</ref> |-style="background:" | style="background:blue| |[[Ficheru:Vicente Fox flag.jpg|150px]] |[[Vicente Fox Quesada]] |'''62º''' | Distritu Federal |[[1 d'avientu]] de [[2000]]-<br>[[30 de payares]] de [[2006]] |[[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|Partíu Aición Nacional]] |La so eleición significó l'alternanza nel poder en Méxicu, depués de más de 70 años de dominiu del [[Partíu Revolucionariu Institucional]] y los sos partíos antecedentes. Mientres la so campaña prometió atrapar "pexes gordos" de la corrupción, pero esto nun asocedió.<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 219-222}}</ref> |-style="background:" | style="background:blue| |[[Ficheru:Felipe Calderon H.jpg|150px]] |[[Felipe Calderón Hinojosa]] |'''63º''' | Michoacán |[[1 d'avientu]] de [[2006]]-<br>[[30 de payares]] de [[2012]] |[[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|Partíu Aición Nacional]] | Foi nomáu presidente tres [[Discutiniu ya irregularidaes de la eleición presidencial de 2006 en Méxicu|una polémica eleición]]. Empecipió la [[Guerra contra'l narcotráficu en Méxicu|guerra contra'l narcotráficu]] pa combatir a los grupos delictivos del país, estratexa qu'en terminando'l so sexeniu dexó 121 mil muertes rellacionaes.<ref>[http://www.milenio.com/cdb/doc/noticies2011/c0239f2y49c89f05b5f7ed557d155902]</ref><ref>{{cita web |url = http://www.excelsior.com.mx/nacional/2014/03/12/948239|títulu = Nel sexeniu de Calderón hubo 121 mil muertes|autor = Robles de la Rosa, Leticia|enllaceautor = |fecha = 12 de marzu de 2014|idioma = |editorial = Excelsior|fechaaccesu = 27 de xunetu de 2015|sitiuweb = }}</ref> Decretó la estinción de [[Lluz y Fuercia del Centru]] por cuenta del so altu costo y baxu rendimientu.<ref>{{cita web |url = http://www.jornada.unam.mx/2009/10/11/politica/005n1pol|títulu = Decreta Calderón la estinción de Lluz y Fuercia; ye inconstitucional: SME|autor = Martínez, Fabiola; Castillo, Gustavo y Salgado, Agustín|enllaceautor = |fecha = 11 d'ochobre de 2009|idioma = |editorial = La xornada|fechaaccesu = 27 de xunetu de 2015|sitiuweb = }}</ref><ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 222-225}}</ref> |- style="background: | style="background:green| |[[Ficheru:Presidente_Enrique_Peña_Nieto._Fotografía_oficial.jpg|150px]] |[[Enrique Peña Nieto]] |'''64º''' | Estáu de Méxicu |[[1 d'avientu]] de [[2012]]-<br>Nel cargu |[[Partíu Revolucionariu Institucional]] |Adquirió'l cargu nuna polémica eleición.<ref>{{cita web |url = http://www.proceso.com.mx/?p=313518|títulu= Eleición mercada: L'escándalu Peña Nieto-Soriana|autor = Vergara, Rosalía|enllaceautor = |fecha = 12 de xunetu de 2012|idioma = |editorial = Procesu|fechaaccesu = 8 d'agostu de 2015|sitiuweb = }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.vivelohoy.com/noticies/8113359/crez-escandalo-por supuestu fraude-electoral-en-mexico|títulu = Escándalu crez de xacíu fraude eleutoral en Méxicu.|autor = López, Octavio|enllaceautor = |fecha = 7 de mayu de 2012|idioma = |editorial = Vívilo Güei|fechaaccesu = 8 d'agostu de 2015|sitiuweb = }}</ref> Mientres el so gobiernu concrétense más de diez reformes estructurales, ente elles la enerxética, hacendaria y educativa.<ref>[http://www.oem.com.mx/oem/notes/n3521457.htm]</ref> El so mandatu enfrenta una crísis de credibilidá pola [[Desapaición forzada n'Iguala de 2014|desapaición forzada de Ayotzinapa]] y múltiples [[Investigación per conflictu d'interés d'Enrique Peña Nietu|acusaciones de conflictu d'intereses y corrupción]].<ref>{{cita web |url = http://www.informador.com.mx/suplementos/2015/604197/6/la-triple-crisis-de pena nietu.htm|títulu = La triple crísis de Peña Nietu|autor = Enrique Toussaint|enllaceautor = |fecha = 19 de xunetu de 2015|idioma = |editorial = L'informador|fechaaccesu = 27 de xunetu de 2015|sitiuweb = }}</ref><ref>{{cita web |url = http://aristeguinoticias.com/0911/mexico/la casa blanca-de-enrique-pena-nietu/|títulu = La casa blanca d'Enrique Peña Nieto (investigación especial)|autor = Aristegui Noticies|enllaceautor = |fecha = 9 de payares de 2014|idioma = |editorial = |fechaaccesu = 27 de xunetu de 2015|sitiuweb = }}</ref> |} == Datos complementarios == [[Ficheru:Coat of arms of Mexico City, Mexico.svg|thumb|right|150px|Escudu de la Ciudá de Méxicu; la entidá d'orixe de la mayor cantidá de gobernantes]] === Gobernantes per llugar orixe === {{AP|Gobernantes de Méxicu por llugar d'orixe}} Evidentemente, [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano I d'Habsburgu]] ye l'únicu ''Xefe d'Estáu y de Gobiernu'' que nun nació nel territoriu nacional (''n. en [[Viena]], [[Imperiu Austriacu]])''. Salvo esa notable esceición y amás del casu del emperador [[Agustín de Iturbide|Agustín I]] (n. en [[Morelia|Valladolid]], [[Michoacan|Intendencia de Valladolid]]), tolos gobernantes nacieron nel actual territoriu mexicanu; los 64 presidentes nacieron en 18 entidaes distintes. Sobresal el fechu de que nunca hubo unu nacíu en dalgún de los antiguos territorios qu'integraron el país, esto ye, los territorios perdíos na [[Intervención d'Estaos Xuníos en Méxicu|Guerra contra Estaos Xuníos]] ([[California]], [[Arizona]], [[Nuevu Méxicu]], [[Texas]], [[Nevada]] y [[Utah]]) o nes provincies de Centroamérica mientres l'[[Primer Imperiu Mexicanu|Imperiu d'Agustín de Iturbide]] ([[Guatemala]], [[Hondures]], [[El Salvador]], [[Nicaragua]] y [[Costa Rica]]). La [[Ciudá de Méxicu]] ye la entidá d'orixe de la mayor cantidá de mandatarios na historia con 13. Pela cueta nengún ciudadanu orixinariu d'[[Aguascalientes]], [[Baxa California]], [[Baxa California Sur]], [[Chiapas]], [[Chihuahua]], [[Estáu de Guerrero|Guerrero]], [[Estáu d'Hidalgo|Hidalgo]], [[Estáu de Morelos|Morelos]], [[Nayarit]], [[Quintana Roo]], [[Sinaloa]], [[Tabasco]], [[Tlaxcala]] y [[Yucatán]] algamaron la presidencia de la república. Tomando en cuenta'l criteriu de temporalidá que rixe sobre los datos históricos, tienen de considerase los siguientes casos: -[[Vicente Guerrero]], [[Nicolás Bravo]] y [[Juan Álvarez]], nacieron en zones que corresponderíen anguaño al [[Estáu de Guerrero]] creáu hasta [[1849]], polo qu'oficialmente nacieron na [[Estáu de Méxicu|Intendencia de Méxicu]], por cuenta de ello inclúyense na cifra de dicha entidá. -Procede'l mesmu casu con [[Pedro María Anaya]] quien nació nun área que güei ye parte d'[[Estáu d'Hidalgo|Hidalgo]], creáu en [[1869]], polo qu'oficialmente nació na [[Estáu de Méxicu|Intendencia de Méxicu]] y amiéstase nel númberu de dicha entidá. -Similar situación aplica en [[José María Bocanegra]] nacíu oficialmente nuna llocalidá qu'anguaño esta nel territoriu d'[[Aguascalientes]], creáu en 1857, polo que formalmente nació na intendencia de [[Zacatecas]].<ref name "Presidentes">{{cita llibru |apellíos= Villalpando |nome= José Manuel|títulu= Historia de Méxicu al traviés de les sos gobernantes|edición= Segunda Edición|fecha= avientu de 2010|editorial= Planeta |ubicación= Méxicu|isbn= 978-970-37-0770-6|páxines=}}</ref> ==== Númberos per entidá ==== * [[Ciudá de Méxicu]]: 13 * [[Veracruz de Ignacio de la Llave|Veracruz]]: 8 * [[Estáu de Méxicu]]: 6 * [[Coahuila]]: 5 * [[Puebla]]: 5 * [[Sonora]]: 5 * [[Michoacán]]: 4 * [[Jalisco]]: 3 * [[Querétaro]]: 2 * [[Durango]]: 2 * [[Oaxaca]]: 2 * [[San Luis Potosí]]: 2 * [[Tamaulipas]]: 2 * [[Zacatecas]]: 1 * [[Campeche]]: 1 * [[Colima]]: 1 * [[Nuevo León]]: 1 * [[Guanajuato]]: 1 === Gobernantes per grupu o partíu políticu === [[Ficheru:Lucas Alamán, portrait.jpg|thumb|right|150 px|[[Lucas Alamán]] fundador del [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]].]] [[Ficheru:José María Luis Mora.png|thumb|right|150px|[[José María Luis Mora]], precursor del [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]].]] ==== Antecedentes ==== Resulta inesactu históricamente y ambiguu plantegar un llistáu sobre la pertenencia a [[Partíos políticos de Méxicu|partíos políticos]] de los presidentes de Méxicu nos primeros trenta años de vida independiente. Primero porque la estructura, funciones y composición de dichos institutos políticos como los conocemos anguaño, nun esistieron sinón hasta'l [[sieglu XX]]; y segundu, les carauterístiques de los primeros grupos denominaos "partíos" nel sieglu XIX nun funcionar como tal sinón hasta la segunda metá de dicha centuria. La llexislación mexicana en materia eleutoral mientres la primer metá del [[sieglu XIX]], non solo nun fala de partíos, sinón que nun yeren necesarios, yá que los cargos d'eleición popular direuta en conceyos, distritos y estaos nun riquir de nengún tipu de pertenencia, afiliación o sofitu corporativu. Amás, nos métodos d'eleición de la presidencia de la república, que fueron: per mediu de la mayoría de llexislatures estatales ([[Constitución de 1824]]), polos integrantes de los poderes de la Unión ([[Siete Ley]] y Bases orgániques) y Colexu Eleutoral ([[Constitución de 1857]]), volvíase intrescendente la presencia de grupos políticos nacionales cohesionados y entamaos (como un partíu). En concencia habría qu'añedir les complexidaes de fundir grupos políticos nun país tan estensu y costantemente sopelexáu por guerres internes y esternes. Sicasí nuna dómina na qu'apenes se desenvolvíen los primeros métodos de participación ciudadana, si foi facederu, principalmente na [[Ciudá de Méxicu]], la integración de grupos políticos que compartíen idees y proyeutos, entamaos a manera d'asociaciones, ensin estructura, estatutos o lideralgos corporativos. Y que la so función yera más la de sofitar a líderes militares y políticos que pudieren aspirar al poder públicu, y llevar con ellos les idees del so gremiu. Les primer agrupaciones, a les que tuvieron venceyaos los mandatarios (tres l'establecimientu de la república) fueron les logias masóniques; per un sitiu la del ritu escocés d'enclín lliberal y del otru la del ritu yorkino d'enclín conservador. Darréu estos convertiríense en federalistes y centralistes respeutivamente; finalmente na década de 1850 constituyéronse como [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]] y [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]], los primeres de la historia de Méxicu. Sicasí, entá cuando les nueves llexislaciones crearon les figures de los partíos políticos pa entamar y facilitar la participación ciudadana, nunca foi requisitu constitucional p'aportar a este o dalgún otru puestu. Por ello dellos gobernantes pueden ser enmarcaos ensin filiación partidista, incluyendo con ellos a dambos [[Emperador de Méxicu|Emperadores]], magar [[Agustin de Iturbide|Iturbide]] yera d'enclín conservador y [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano]] lliberal, nunca pertenecieron a un grupu políticu.<ref>{{cita web |url=http://historico.juridicas.unam.mx/publica/librev/rev/qdiuris/cont/18/cnt/cnt3.pdf|títulu=La eleición del presidente de la república na historia constitucional mexicana|fechaaccesu=13 de payares de 2017}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.inap.org.mx/portal/images/RAP/les%20idees%20politicas%20y%20los%20partíos%20en%20mexico.pdf|títulu=Les idees polítiques y los partíos en Méxicu|fechaaccesu=13 de payares de 2017}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.diputados.gob.mx/sedia/museo/cuaderno/Partíos_politicos_Mexico.pdf|títulu=Partíos políticos en Méxicu|fechaaccesu=13 de payares de 2017}}</ref><ref>{{cita web |url=https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/llibros/1/116/9.pdf|títulu=Orixe y evolución de los partíos políticos en Méxicu|fechaaccesu=12 de payares de 2017}}</ref><ref>{{cita web |url=http://webpages.cegs.itesm.mx/servicios/hdem/definicion/impresion/idees_pol.htm|títulu=Ideas políticas en el México independiente|fechaaccesu=12 de payares de 2017}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.senado.gob.mx/library/archivo_historico/contenido/boletines/boletin_39.pdf|títulu= Les campañes presidenciales en Méxicu|fechaaccesu=16 de payares de 2017}}</ref><ref>{{cita llibru |nome=Varios autores |enllaceautor= |títulu= Tou Méxicu. Compendiu Enciclopédicu 1985|fechaaccesu=30 de mayu de 2018 |idioma=español|añu=1985|editorial=Gales Editores, Televisa SA, Enciclopedia de Méxicu, SA de CV y Banca Confia SNC |allugamientu= |isbn=968-7167-02-5|capítulu=L'Estáu: Partíos Políticos |páxines=89-94 |cita=}}</ref> ==== Considerancies ==== * [[Antonio López de Santa Anna]] nunca tuvo xuntáu formalmente a nengún grupu políticu; yera común que les sos constantes entraes y salíes a la presidencia tuvieren sofitaes por unu o otru grupu (federalistes y centralistes; lliberales y conservadores), amás d'oldear les sos formes de gobernar col réxime vixente, yá fuera la República Central o Federal. Polo cual asígnase-y na llista con aquel grupu que lu impulsó en particular, per caúnu de los sos ingresos a la primer maxistratura.<ref name= "Santa Anna" /> * [[Emilio Portes Gil]] asumió la presidencia de la república de forma interina'l 1 d'avientu de 1928, tres meses antes de la fundación del [[Partíu Revolucionariu Institucional|Partíu Nacional Revolucionariu]]; magar el mesmu Porte Gil participó de la formación del organismu y afilióse al, sol criteriu de temporalidá, nun aportó a la presidencia por dichu partíu. Anque n'estrictu sentíu tampoco per mediu del gobernante [[Partíu Llaborista Mexicanu]] (quien lo propunxo, siendo secretariu de Gobernación de [[Plutarco Elías Calles]]), una y bones el declarábase independiente. Sicasí asítiase-y nel partíu gobernante, pos del tenía de venir el presidente interín d'alcuerdu a la constitución.<ref>{{cita web |url=http://www.diputados.gob.mx/sedia/sia/spi/DPI-37-Mar-2002.pdf|títulu=Suplencia presidencial|fechaaccesu=13 de payares de 2017}}</ref> * Un gran númberu de partíos políticos locales, rexonales y agrupaciones polítiques nacionales sofitaron la candidatura de [[Plutarco Elías Calles]], sicasí al nun tar reglamentada o oficializada como coalición, na práutica solo foi electu pol [[Partíu Llaborista Mexicanu]].<ref>{{cita llibru |títulu=Diariu d'alderiques de la Cámara de Diputaos, n'Enciclopedia Parllamentaria de Méxicu|otros=serie IV, vol 3, tom 2|editorial=Cámara de Diputaos|allugamientu=Méxicu|páxines=129-130.}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=Lajous|nome=Alejandra|títulu=Los partíos políticos en Méxicu|añu=1985|editorial=Premia|ubicación=Méxicu|capítulu=Apéndiz 4|páxines=181}}</ref> *Ente [[1958]] y [[1982]] los denominaos ''partíos satélite'' ([[Partíu Nacionalista Mexicanu]], [[Partíu Popular (Méxicu)|Partíu Popular]], [[Partíu Auténticu de la Revolución Mexicana]] y [[Partíu Popular Socialista (Méxicu)|Partíu Popular Socialista]]) postularon a los mesmos candidatos que'l PRI; al nun ser formalmente coaliciones y yá que la llei eleutoral solo contemplaba los votos del partíu ganador, en realidá nunca aportaron al poder.<ref>{{cita web |url=https://nexos.com.mx/?p=3334|títulu=50 años del PRI. El Partíu del Estáu. II. Fundación, Llucha Eleutoral y Crisis del Sistema|fechaaccesu=13 de payares de 2017}}</ref> *El [[Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]] integró coaliciones eleutorales formales col [[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|Partíu Aición Nacional]] nes [[Eleiciones federales de Méxicu de 2000|eleiciones de 2000]] con [[Vicente Fox]] y en [[Eleiciones federales de Méxicu de 2012|2012]] col PRI sofitando a Enrique Peña Nieto; llogró'l trunfu en dambes ocasiones. Por llei les coaliciones eleutorales nun son nos fechos coaliciones de gobiernu, polo que, anque foi respaldu'l primer añu del gobiernu foxista y ser del sexeniu de Peña Nieto, nun ye un partíu n'exerciciu del poder. * Siete presidentes nun pertenecíen o taben venceyaos a nengún grupu políticu formalmente, al llegar al poder: [[Guadalupe Victoria]], [[Francisco León de la Barra]], [[Victoriano Huerta]], [[Francisco S. Carvajal]], [[Eulalio Gutiérrez]], [[Roque González Garza]] y [[Francisco Lagos Cházaro]]. * A partir del so tercer y definitivu ingresu a la presidencia en 1884, y les sos socesives reeleiciones, [[Porfirio Díaz]] yera sofitáu por grupos políticos, anque denominaos "partíos", yeren transitorios, solo participaben na eleición sofitando a Díaz y nun operaben más allá de la xornada eleutoral, polo que nun se puede dicir, que na práutica, exerciera'l poder dalgún partíu nel [[Porfiriato]].<ref>{{cita web |url=http://www.senado.gob.mx/library/archivo_historico/contenido/boletines/boletin_39.pdf|títulu= Les campañes presidenciales en Méxicu|fechaaccesu=16 de payares de 2017}}</ref> ==== Númberos per partíu políticu ==== * [[Partíu Lliberal (Méxicu)|Partíu Lliberal]]: 16 Presidentes * [[Partíu Conservador (Méxicu)|Partíu Conservador]]: 16 Presidentes * [[Partíu Revolucionariu Institucional]]: 14 Presidentes * Ensin grupu: 7 Presidentes * [[Partíu Llaborista Mexicanu]]: 3 Presidentes * [[Partíu Constitucional Progresista]]: 2 Presidentes * [[Partíu Lliberal Constitucionalista (Méxicu)|Partíu Lliberal Constitucionalista]]: 2 Presidentes * [[Partíu Aición Nacional (Méxicu)|Partíu Aición Nacional]]: 2 Presidentes * Partíu Republicanu Progresista: 1 Presidente <small>Nun s'inclúi a Santa Anna nos númberos de Lliberales y Conservadores polo señalao nel primer párrafu de les considerancies.</small> === Nacencies === {{AP|Gobernantes de Méxicu por edá}} * El primeru de los futuros gobernantes en nacer foi [[Anastasio Bustamante]], el [[27 de xunetu]] de [[1780]]; trés años antes del natalicio del primer gobernante mexicanu qu'asumió'l poder, [[Agustín de Iturbide]] (n. [[27 de setiembre]] de [[1783]]). * Ente la nacencia del primer mandatariu, l'emperador [[Agustín de Iturbide|Agustín I]] (1783) y el del presidente [[Enrique Peña Nieto]] (1966), los gobernantes mexicanos nacieron en dalguna de toles décades subsecuentes. * [[Manuel Robles Pezuela]] nació'l [[23 de mayu]] de [[1817]], nel inda [[Virreinatu de la Nueva España]]; foi'l postreru gobernante que nun nació como ciudadanu mexicanu. * [[José María Iglesias]] (n. [[5 de xineru]] [[1823]]) foi'l primeru de los futuros gobernantes que nació dempués de la consumación de la independencia, polo cual seria'l primera "ciudadanu mexicanu"; sicasí [[Miguel Miramón]] nacíu'l [[29 de setiembre]] de [[1832]], ocupó la presidencia primero que el, siendo'l primeru exerciendo'l mandu en calidá de ''mexicanu por nacencia''. *El yá mentáu [[José María Iglesias]] y [[Sebastián Lerdo de Tejada]] (n. [[24 d'abril]] [[1823]]), presenten la singularidá de ser los únicos que nacieron como ciudadanos d'un réxime monárquicu ([[Primer Imperiu Mexicanu]]). * [[José Ignacio Pavón]] foi'l postreru presidente que nació nel [[sieglu XVIII]] (n. 11 d'agostu de 1791); anque ente los sos antecesores, [[José Mariano Salas]] y [[Francisco Javier Echeverría]], fueren los ''postreros de los futuros gobernantes'' que nacieron nesi sieglu, dambos en 1797. * El primer presidente nacíu nel [[sieglu XIX]], foi [[Mariano Aresta]] ([[26 de xunetu]] de [[1802]]); anque ente los futuros gobernantes, [[Manuel María Lombardini]] nació tres díes antes. * [[Adolfo Ruiz Cortines]] (n. 30 d'avientu de 1889) foi'l postreru que nació nel [[Sieglu XIX]]. * [[Miguel Alemán Valdés]] foi'l primeru que nació nel [[sieglu XX]] ([[29 de setiembre]] de [[1900]]). * [[José López Portillo]] foi'l primeru de los futuros gobernantes nacíu dempués de la [[Revolución Mexicana]] y de la promulgación de l'actual Constitución ([[16 de xunu]] de [[1920]]). Sicasí, el primeru en gobernar con esa particularidá foi'l so antecesor [[Luis Echeverría]] (n. 17 de xineru de 1922) * Solu cuatro gobernantes nacieron mientres la Guerra d'Independencia: [[Juan Bautista Ceballos]] ([[13 de mayu]] de [[1811]]), [[Ignacio Comonfort]] ([[12 de marzu]] de [[1812]]), [[Manuel Robles Pezuela]] ([[23 de mayu]] de [[1817]]) y [[Juan N. Méndez]] (2 de xunetu de 1820); y solo unu mientres la Revolución: [[Gustavo Díaz Ordaz]] ([[12 de marzu]] de [[1911]]).<ref name "Presidentes">{{cita llibru |apellíos= Villalpando |nome= José Manuel|títulu= Historia de Méxicu al traviés de les sos gobernantes|edición= Segunda Edición|fecha= avientu de 2010|editorial= Planeta |ubicación= Méxicu|isbn= 978-970-37-0770-6|páxines=}}</ref> === Gobernantes finaos o asesinaos mientres el so mandatu === Solo 3 mandatarios mexicanos finaron nel exerciciu del cargu, amás de tres caso de ''expresidentes'' que merecen una mención estreme: * [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano I]] foi fusiláu'l [[19 de xunu]] de [[1867]], depués del trunfu del bandu republicanu sobre les tropes imperiales y el so consecuente aprehensión en [[Santiago de Querétaro]], estos darréu condergaríen a muerte al emperador y executar nesa llocalidá nel Cuetu de les Campanes. * [[Venustiano Carranza]] foi l'únicu Presidente de Méxicu que foi asesináu mientres ocupaba'l cargu. Esto asocedió en [[Tlaxcalantongo]], [[Puebla]], acribilláu poles tropes del Xeneral [[Rodolfo Herrero]], nel cursu de la [[Revolución d'Agua Prieta|rebelión obregonista]], la madrugada del [[21 de mayu]] de [[1920]] mientres dormía nun [[jacal]]. * [[Benito Juárez]] foi l'únicu Presidente de Méxicu que finó de causes naturales mientres el so mandatu, por causa d'[[anxina de pechu]] el [[18 de xunetu]] de [[1872]] en [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]]. ** [[Francisco I. Madero]] foi asesináu'l [[22 de febreru]] de [[1913]], trés díes depués de ser obligáu a arrenunciar al cargu'l [[19 de febreru]]. ** [[Miguel Barragán]] morrió de causes naturales el 1 de marzu de 1836, dos díes depués de dexar la presidencia a [[José Justo Corro]], aun así recibió honores en [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Nacional]]. ** [[Álvaro Obregón]] foi l'únicu presidente electu de la historia, asesináu antes de tomar el cargu. La so muerte tuvo llugar en 1928 depués de llograr la reelección (yá gobernara ente 1920-24).<ref name "Presidentes">{{cita llibru |apellíos= Villalpando |nome= José Manuel|títulu= Historia de Méxicu al traviés de les sos gobernantes|edición= Segunda Edición|fecha= avientu de 2010|editorial= Planeta |ubicación= Méxicu|isbn= 978-970-37-0770-6|páxines=}}</ref> === Trayeutoria previa === {{AP|Gobernantes de Méxicu por trayeutoria previa}} Antes d'ocupar dalguna de les xefatures del estáu mexicanu, dellos de los mandatarios desenvolvieron actividaes o protagonizaron acontecimientos de relevancia na vida pública de la historia mexicana. Destaquen principalmente pola trescendencia histórica de los sos actos [[Agustín de Iturbide]] y [[Vicente Guerrero]], que'l so pactu selláu nel [[Plan d'Iguala]] peracabó la [[Independencia de Méxicu|Independencia]]; xuntu con ellos, fueron participantes bien activos del movimientu independentista, los tamién insurxentes [[Guadalupe Victoria]], [[Nicolas Bravo]] y [[Juan Álvarez]]. Antes d'aceptar el tronu mexicanu, [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano d'Habsburgu]] yera segundu na llinia de socesión al tronu del [[Imperiu Austriacu]], posición a la qu'arrenunciaba al aceptar la corona mexicana. Sobresalen los casos de trés futuros presidentes que fueron protagonistes en batalles contra invasores estranxeros y a cada unu redituó reconocencia popular: Santa Anna ([[Batalla de Tampico (1829)]], [[Miguel Miramón]] ([[Batalla de Chapultepec]]) y [[Porfirio Díaz]] ([[Toma de Puebla (1867)]]). Finalmente, trés de los principales líderes de la [[Revolución Mexicana|Revolución]] algamaron la presidencia: [[Francisco I. Madero]], [[Venustiano Carranza]] y [[Alvaro Obregón]]. Nel rubro de los cargos públicos, y ensin contemplar el darréu anterior a la presidencia; ventiocho presidentes fueron gobernadores de dalgún estáu, ente ellos sobresalen los casos de [[Venustiano Carranza]] y [[Eulalio Gutiérrez]], por ser los únicos que tamién fueron alcaldes, y polo tanto los primeres qu'ocuparon el poder executivo de los trés niveles de gobiernu (municipal, estatal y federal), cola particularidá de que Carranza llegó a los trés puestos por eleición popular. Solo cinco de los presidentes (Victoria, Bravo, Ruiz Cortines, Díaz Ordaz y Fox) fueron primeramente diputaos, y solo Díaz Ordaz tamién fuera Senador, mesmu cargu qu'ocupó López Mateos. Y salvo aquel presidentes de la suprema corte, que por ministeriu de llei exercieron la presidencia de la república, nunca un miembru del poder xudicial llegó a la primer maxistratura. En cuantes que nel gabinete presidencial seis futuros presidentes habíen desempañado parte de la so carrera.<ref name "Presidentes">{{cita llibru |apellíos= Villalpando |nome= José Manuel|títulu= Historia de Méxicu al traviés de les sos gobernantes|edición= Segunda Edición|fecha= avientu de 2010|editorial= Planeta |ubicación= Méxicu|isbn= 978-970-37-0770-6|páxines=}}</ref> ==== Cargu anterior inmediatu ==== L'actual constitución prohibe l'exerciciu de cualquier cargu públicu, a lo menos seis meses antes de la eleición. Condición que nun esistió en nengún de los antiguos réximes constitucionales, polo qu'en dellos casos el mandatariu dixebrar del cargu que desempeñaba un curtiu tiempu antes d'asumir l'executivu. Nesti estremáu la principal considerancia ye dixebrar a aquel presidentes emerxentes (sustitutos, interinos y provisionales) que los sos cargos correspondíen al que, por mandatu de llei, cubría l'ausencia del presidente titular; y aquellos qu'electos constitucionalmente, teníen otru cargo antes de tomar posesión. * Nel primer casu; seis veces el vicepresidente ([[Valentín Gómez Farías|Gómez Farías]] 5 y [[Anastasio Bustamante|Bustamante]]), cuatro veces el presidente del Conseyu d'Estáu (el cuartu poder so los réximes centralistes: [[Nicolas Bravo|Bravo]] 2 y [[Valentín Enrío|Enrío]] 2), dos causes el [[Secretaría de la Defensa Nacional (Méxicu)|secretariu de Guerra o Defensa]] ([[Miguel Barragán|Barragán]] y [[Abelardo L. Rodríguez|Rodríguez]]), una'l secretariu de Xusticia ([[José Xusto Cuerro|Corro]]), seis causes el presidente de la [[Suprema Corte de Xusticia de la Nación (Méxicu)|Suprema Corte]] ([[Manuel de la Peña y Peña|De la Peña]] 2, [[Juan Bautista Ceballos|Ceballos]], [[Benito Juárez|Juárez]], [[Sebastián Lerdo de Tejada|Lerdo]] y [[José María Iglesias|Iglesias]]), tres veces el [[Secretaría de Rellaciones Esteriores (Méxicu)|secretariu de Rellaciones Esteriores]] ([[José María Bocanegra|Bocanegra]], [[Pedro Lascuráin Paredes|Lascuráin]] y [[Francisco Carvajal|Carvajal]]), una'l [[Secretaría de Facienda y Creitu Públicu (Méxicu)|secretariu de Facienda]] ([[Francisco Javier Echeverría|F.J. Echeverría]]), una vegada un diputáu ([[Nicolas Bravo|Bravo]]), una'l [[Secretaría de Gobernación (Méxicu)|secretariu de Gobernación]] ([[Emilio Portes Gil|Portes Gil]]) y cuatro gobernador (Sonora: [[Adolfo de la Huerta|De la Huerta]], Ciudá de Méxicu: [[Martín Carrera|Carrera]] y [[Rómulo Díaz de la Vega]], Estáu de Méxicu: [[Melchor Múzquiz|Múzquiz]]) sustituyeron de forma emerxente al presidente titular. El restu de los mandatarios transitorios o envernaes nun teníen nengún cargu, na mayoría de los casos por que tomaben el poder por efeutu d'un golpe d'estáu o rebelión. * Nel segundu casu, el de los electos constitucionalmente, y omitiendo a los que yeren presidentes transitorios antes de ser titulares: cuatro veces el [[Secretaría de la Defensa Nacional (Méxicu)|secretariu de Guerra o Defensa]] ([[Mariano Aresta|Aresta]], [[Manuel González Flores|González]], [[Lázaro Cárdenas del Río Cárdenas]] y [[Manuel Ávila Camacho|Ávila Camacho]]), cinco causes el [[Secretaría de Gobernación (Méxicu)|secretariu de Gobernación]] (Calles, Alemán, Ruiz Cortines, Díaz Ordaz y Echeverría), dos el [[Secretaría de Programación y Presupuestu (Méxicu)|secretariu de Programación y presupuestu]] (De la Madrid y Salinas), una vegada los secretarios de [[Secretaría del Trabayu y Previsión Social (Méxicu)|Trabayu]] (López Mateos), [[Secretaría de Facienda y Creitu Públicu (Méxicu)|Facienda]] (López Portillo) y [[Secretaría d'Enerxía (Méxicu)|Enerxía]] (Calderón), dos gobernadores ([[Guanajuato]]-[[Vicente Fox|Fox]] y Estáu de Méxicu - Peña Nieto) y un embaxador (en Brasil - Ortiz Rubio) fueron electos de manera constitucional. Los demás nun ostentaben nengún cargu públicu al momentu de postulase, ser electu o llegar al cargu.<ref name "Presidentes">{{cita llibru |apellíos= Villalpando |nome= José Manuel|títulu= Historia de Méxicu al traviés de les sos gobernantes|edición= Segunda Edición|fecha= avientu de 2010|editorial= Planeta |ubicación= Méxicu|isbn= 978-970-37-0770-6|páxines=}}</ref> Nel casu de los emperadores: * [[Agustín de Iturbide]] antes d'asumir el tronu yera presidente de la rexencia qu'exercía los poder executivo. * [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano d'Habsburgu]] nun ocupaba nengún cargu al momentu que-y foi ufiertáu'l tronu, sicasí primeramente foi [[Reinu lombardu-vénetu|Virréi de Lombardia-Venecia]] (1857-1859). ==== Formación y ocupación ==== {{AP|Gobernantes de Méxicu por formación y ocupación}} [[Ficheru:Escudo-UNAM-escalable.svg|thumb|right|150px|Escudu de la [[UNAM]]. De les sos antecesores y facultaes surdió la mayor cantidá de gobernantes.]] La convulsa historia mexicana marcada por guerres internes y esternes, vuelve un elementu carauterísticu, el que más de la metá de tolos sos gobernantes (emperadores y presidentes) fueren militares en dalgún momentu de la so vida; en total 34 de los 66 personaxes que detentaron el poder executivo participaron como elementos de les fuercies armaes. Anque ye precisu matizar los siguientes aspeutos; que solo 25 d'ellos tuvieron dafechu dedicaos a la carrera militar (alternada cola política de xacíu); y de estos, solo 23 tuvieron una formación académica dafechu militar. En concencia ye precisu señalar que la formación militar, especialmente la del sieglu XIX, nun yera ayena a otres esferes públiques, pos la educación en planteles militares incluyía cuestiones como humanidaes, alministración pública y otres asignatures que complementaben un eventual serviciu públicu. Tou ello en gran midida porque la educación postcolonial taba en manes del cleru y l'exércitu. El postreru presidente con formación militar foi [[Manuel Ávila Camacho]]; en cuantes que'l primer presidente con formación dafechu civil foi [[José María Bocanegra]]. La [[Llicenciatura en Derechu|carrera de lleis]] y l'[[Abogáu|abogacía]] son la carrera y oficiu más común ente los distintos gobernantes del país. Les distintes carreres que cursaron los gobernantes son [[contadoría]], [[xurisprudencia]], economía, agricultura, inxeniería en topografía, medicina y pedagoxía. Ensin considerar los posgrados realizaos, la [[UNAM]] (y les sos antecesores o filiales), ye la escuela de la que egresaron la mayor cantidá de gobernantes, nueve en total. En concencia apaecen tamién aquellos gobernantes nacíos en círculos sociales que priorizaben la educación privada que formaba p'actividaes de tipu familiar como alministrar faciendes o negocios, bien común nos sieglos XVIII y XIX. Nesti rubro sobresal la formación recibida por [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano d'Habsburgu]], quien como tolos herederos a un tronu, son formaos como eventuales gobernantes, esto ye, n'árees dedicaes al exerciciu del poder políticu. Más allá de les carreres estudiaes, los oficios o oficios variaron, apurriendo casos de quien fueron hacendados, empresarios, escritores, historiadores, arrieros, catedráticos, maestros y rectores.<ref name "Presidentes">{{cita llibru |apellíos= Villalpando |nome= José Manuel|títulu= Historia de Méxicu al traviés de les sos gobernantes|edición= Segunda Edición|fecha= avientu de 2010|editorial= Planeta |ubicación= Méxicu|isbn= 978-970-37-0770-6|páxines=}}</ref> === Postgobierno === La influencia exercida pol ex-presidente [[Plutarco Elías Calles]] sobre'l presidentes [[Emilio Portes Gil]], [[Pascual Ortiz Rubio]] y [[Abelardo L. Rodríguez]], nun periodu denomináu como [[Maximato]], y el consecuente enfrentamientu con [[Lázaro Cárdenas del Río|Lázaro Cárdenas]]; llevó a replantegar el papel de los antiguos gobernantes pa evitar conflictos socesorios y sostener el papel de máxima autoridá del titular del executivu. Por ello, anque n'apariencia'l papel de los expresidentes paeciera ser d'alloñamientu y retiru, esto solo asocedió na dómina d'hexemonía del PRI. Yá que yera común dende'l sieglu XIX que los ex gobernantes siguieren desempañando roles activos na vida pública. Ocho expresidentes fueron gobernadores (Victoria, Anaya, Bravo, Díaz de la Vega, Comonfort, González, León de la Barra y L. Rodríguez), siete fueron parte del [[Congresu de la Unión]] (cinco diputaos y dos senadores), [[José María Bocanegra]] foi presidente de la [[Suprema Corte de Xusticia de la Nación (Méxicu)|Suprema Corte]], amás de secretariu de Gobernación y Facienda; xuntu con él, cuatro más volvieron al poder executivu, pero como secretarios d'estáu (De la Huerta, Calles, Porte Gil, y Cárdenas). Dos más fueron embaxadores (Díaz Ordaz y Echeverría) y otros dos (Alemán y De la Madrid) encabezaron dependencies federales por mandatu presidencial. Mención estreme para [[Valentín Gómez Farías]], quien presidió'l congresu constituyente que promulgó la [[Constitución de 1857]], recordando que nes sos curties presidencies impulsó les primeres llexislaciones lliberales, antecedentes de les [[Lleis de Reforma]].<ref name "Presidentes">{{cita llibru |apellíos= Villalpando |nome= José Manuel|títulu= Historia de Méxicu al traviés de les sos gobernantes|edición= Segunda Edición|fecha= avientu de 2010|editorial= Planeta |ubicación= Méxicu|isbn= 978-970-37-0770-6|páxines=}}</ref> ==== Fallecimientu ==== *De tolos presidentes, siete morrieron fora del país: Mariano Aresta en [[Alta Mar]] en 1855; Juan Bautista Ceballos en [[París]] en 1859; Sebastián Lerdo de Tejada en [[Nueva York]] en 1889; Porfirio Díaz en [[París]], en 1915; Francisco León De la Barra en [[Biarritz]], [[Francia]], en 1939; Victoriano Huerta n'[[El Paso (Texas)|El Paso]], en 1916 y Abelardo L. Rodríguez en [[La Jolla]], [[California]], en 1967. *El ex-presidente que más tiempu tuvo de vida pospresidencial foi [[Emilio Portes Gil]], quien morrió'l 10 d'avientu de 1978; 48 años, 10 meses y 5 díes dempués de terminar el so mandatu (el [[5 de febreru]] de [[1930]]). *El ex-presidente, yá fináu, más llonxevu de la historia foi [[Pedro Lascuráin Pared|Pedro Lascuráin]], quien morrió'l 21 de xunetu de 1952; a los 96 años y 70 díes d'edá (nació'l 12 de mayu de 1856).<ref name "Presidentes">{{cita llibru |apellíos= Villalpando |nome= José Manuel|títulu= Historia de Méxicu al traviés de les sos gobernantes|edición= Segunda Edición|fecha= avientu de 2010|editorial= Planeta |ubicación= Méxicu|isbn= 978-970-37-0770-6|páxines=}}</ref> ==== Llugar de sepultura ==== * Los restos del Emperador [[Agustín de Iturbide]] atópense dientro d'una urna espuesta na ''Capiya de San Felipe de Jesús'' de la [[Catedral metropolitana de la Ciudá de Méxicu]]. Nesi mesmu cortil atopen parte de los restos de [[Miguel Barragan]] y [[Anastasio Bustamante]] * L'Emperador [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano I d'Habsburgu]] atópase soterráu na [[Cripta Imperial de Viena]], xuntu cola mayor parte de la [[Casa d'Habsburgu|dinastía Habsburgu]] * El mausoléu dientro del [[Monumentu a la Independencia|Ángel de la Independencia]] caltién los restos de trés gobernantes que tamién fueron insurxentes: [[Vicente Guerrero]], [[Guadalupe Victoria]] y [[Nicolas Bravo]]. * Una situación igual asocede coles columnes del [[Monumentu a la Revolución (Méxicu)|Monumentu a la Revolución]], cuatro de los cinco personaxes soterraos ende, amás de líderes revolucionarios, fueron presidentes de Méxicu: [[Francisco I. Madero]], [[Venustiano Carranza]], [[Plutarco Elias Calles]] y [[Lázaro Cárdenas del Río]]. * La [[Rotonda de les Persones Pernomaes (Méxicu)|Rotonda de les persones pernomaes]], cortil creada en 1872 como campusantu p'aquellos personaxes destacaos en distintos ramos de la vida nacional, abeluga les tumbes de [[Mariano Aresta]], [[Valentín Gómez Farías]], [[José María Iglesias]], [[Juan N. Méndez]], [[Manuel de la Peña y Peña]], [[Juan Alvarez]], [[Sebastián Lerdo de Tejada]] y [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]]. <gallery> Ficheru:EXPRestos Agustin de Iturbide 27Sep2010 CatMetMex.JPG|Urna colos restos de Iturbide en Catedral. Ficheru:Maximilian.von.Mexico.jpg|Balta de Maximiliano na Cripta Imperial de Viena Ficheru:Monumentu a la Independencia (El Angel).jpg|Ángel de la Independencia; la so base contién un mausoléu. Ficheru:Mexico df Monumentu a la Revolución (Méxicu).JPG|Monumentu a la Revolución; les columnes funcionen como criptes. Ficheru:ViewIllustriousPersonRotundaDF.JPG|Vista panorámica de la Rotonda de les persones pernomaes. </gallery> ==== Coesistencia de gobernantes y exgobernantes ==== *El primer gobernante del Méxicu independiente, l'[[Emperador de Méxicu|Emperador]] [[Agustín de Iturbide]] abdicó al tronu'l 19 de marzu de 1823, y foi fusiláu'l 19 de xunetu de 1824, casi tres meses primero que [[Guadalupe Victoria]] tomara posesión como [[Presidente de Méxicu|Presidente]]; polo cual, esti postreru, foi'l primer mandatariu que nun coesistió con nengún ex gobernante. *Esta situación, la d'un gobernante titular que nun tuviera nengún antecesor vivu, solo producióse de nuevu a partir del 11 de febreru de 1898 cola muerte de [[Félix María Zuloaga]]. Nesi momentu al presidente [[Porfirio Díaz]] nun-y sobrevivía nengún predecesor; inclusive mientres el so llargu mandatu morrieren Rómulo Díaz de la Vega, Sebastián Lerdo de Tejada, José María Iglesias, Manuel González y Juan N. Méndez. Caltuvo dicha condición hasta'l so arrenunciu'l 25 de mayu de 1911. *Nel otru estremu; hubo un ralu de la historia nel que coesistieron un gobernante titular y 13 expresidentes. Esto asocedió a partir del [[16 de setiembre]] de [[1847]] cuando toma posesión de la presidencia [[Manuel de la Peña y Peña]], y hasta antes de la muerte de [[Mariano Paredes y Arrillaga]] el 7 de setiembre de 1849. Al entamu del so gobiernu permanecíen con vida: [[José María Bocanegra]], [[Anastasio Bustamante]], [[Manuel Gómez Pedraza]], [[Valentín Gómez Farías]], [[Antonio López de Santa Anna]], [[José Justo Corro]], [[Nicolas Bravo]], [[Francisco Javier Echeverría]], [[Valentín Enrío]], [[Mariano Paredes y Arrillaga]], [[José Mariano Salas]], [[Pedro María Anaya]] y [[José Joaquín de Herrera]]. Nesi periodu asocedieron los dos mandatos de De la Peña, el segundu de Anaya y el terceru de Herrera; polo que la singularidá caltúvose invariable, porque evidentemente De la Peña volvióse'l ex-presidente númberu trelce de los otros. Nel mandatu de Herrera morreríen Paredes, Enrío y De la Peña. ==== Expresidentes vivos ==== <gallery> |[[Luis Echeverría Álvarez]], 1970-1976 ({{edá|17|1|1922}}) Ficheru:Carlos Salinas.jpg|[[Carlos Salinas de Gortari]], 1988-1994 ({{edá|3|4|1948}}) Ficheru:Ernesto Zedillo Ponce de Leon World Economic Forum 2013.jpg|[[Ernesto Zedillo]], 1994-2000 ({{edá|27|12|1951}}) Ficheru:Vicente Fox flag.jpg|[[Vicente Fox]], 2000-2006 ({{edá|2|7|1942}}) Ficheru:Felipe Calderon 20090130.jpg|[[Felipe Calderón Hinojosa]], 2006-2012 ({{edá|18|8|1962}}) </gallery> === Edaes === {{AP|Gobernantes de Méxicu por edá}} Salvo la constitución de les [[Siete Ley]], tolos réximes constitucionales, establecíen como edá mínima p'aspirar al cargu la de trenta y cinco años, la mentada carta magna del gobiernu conservador allugar en 40. Sicasí los cuatro gobernantes más nuevos de la historia, teníen una edá menor por cuenta de distintes circunstancies. El mandatariu mexicanu más nuevu de la historia [[Miguel Miramón]] tenía 27 años, 4 meses y 4 díes d'edá cuando l'asumió'l poder el 2 de febreru de 1859; pudo aportar a ella ante'l desconocimientu de la vixente [[Constitución de 1857]], una y bones el documentu que regia al gobiernu conservador, el [[Plan de Tacubaya]] nun especificaba nenguna edá. Tal que funcionen los sistemes de gobiernu monárquicos, que nun piden, nin especifiquen edá p'aportar al tronu, resulta natural que [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano I]] aportara al a los 31 años. Finalmente nos casos de [[Roque González Garza]] (29 años) y [[Eulalio Gutiérrez Ortiz]] (33 años) fueron mandatarios so les normes de la [[Convención d'Aguascalientes]] que nun especificaron edaes pa la designación como presidente interín. Fora d'esos casos escepcionales, el presidente electu constitucionalmente más nuevu de la historia foi [[Francisco I. Madero]], que tenía 38 años y siete díes d'edá al momentu de tomar posesión. Nel estremu contrariu, el de más d'edá, hai dos casos sobresalientes. [[José Ignacio Pavón]] foi'l presidente de mayor edá al momentu de tomar posesión del cargu, por culpa de que el 13 d'agostu de 1860 tenía 69 años y dos díes d'edá. Sicasí nun ye'l de mayor edá qu'ocupó'l poder executivo, dicha condición pertenez-y a [[Porfirio Diaz]], que na so postrera toma de posesión el 1°d'avientu de 1910 tenía 80 años, 2 meses y 16 díes (lo que lo convierte tamién nel de mayor edá electu constitucionalmente); y al momentu d'abandonar la presidencia'l 25 de mayu de 1911 tenía 80 años, 8 meses y 10 díes.<ref name "Presidentes">{{cita llibru |apellíos= Villalpando |nome= José Manuel|títulu= Historia de Méxicu al traviés de les sos gobernantes|edición= Segunda Edición|fecha= avientu de 2010|editorial= Planeta |ubicación= Méxicu|isbn= 978-970-37-0770-6|páxines=}}</ref> === Eleición === Acordies colos sistemes d'eleición presidencial establecíos polos distintos réximes constitucionales, y omitiendo los casos de los emperadores [[Agustín de Iturbide]] y [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano d'Habsburgu]], solo 31 de los 64 mandatarios so la denominación de presidentes, fueron electos constitucionalmente: *6 pol sistema de mayoría nes llexislatures estatales ([[Constitución de 1824]]): [[Guadalupe Victoria]], [[Vicente Guerrero]], [[Manuel Gómez Pedraza]], [[Antonio López de Santa Anna]], [[José Joaquín de Herrera]] y [[Mariano Aresta]]. *2 por aciu el formatu d'eleición polos miembros de los trés poderes de la Unión ([[Siete Ley]] y Bases Orgániques): [[Anastasio Bustamante]] y [[Antonio López de Santa Anna]]. *6 sol modelu de sufraxu indireutu per mediu d'un Colexu Eleutoral ([[Constitución de 1857]]): [[Ignacio Comonfort]], [[Benito Juárez]] (3 ocasiones), [[Sebastián Lerdo de Tejada]], [[Porfirio Díaz]] (8 vegaes), [[Manuel González]] y [[Francisco I. Madero]]. *18 de conformidá col actual sistema d'eleición direuta: Venustiano Carranza, Álvaro Obregón, Plutarco Elías Calles, Pascual Ortiz Rubio, Lázaro Cárdenas, Manuel Ávila Camacho, Miguel Alemán Valdés, Adolfo Ruiz Cortines, Adolfo López Mateos, Gustavo Díaz Ordaz, Luis Echeverría, José López Portillo, Miguel De la Madrid, Carlos Salinas, Ernesto Zedillo, Vicente Fox, Felipe Calderón y Enrique Peña Nieto.<ref>{{cita web |url=http://historico.juridicas.unam.mx/publica/librev/rev/qdiuris/cont/18/cnt/cnt3.pdf|títulu=La eleición del Presidente de la República na historia constitucional mexicana|fechaaccesu=10 de payares de 2017}}</ref> Les reeleiciones tuvieron dexaes por toles cartes magnas, hasta la reforma constitucional de 1933 que les prohibió definitivamente. ==== Mayor cantidá de vegaes electu constitucionalmente ==== * [[Porfirio Díaz]] 8 (1877, 1884, 1888, 1892, 1896, 1900, 1904, 1910) * [[Benito Juárez]] 3 (1861, 1867, 1871) ==== Más vegaes ocupando la presidencia de la república ==== * Dolce gobernantes ocuparon la Presidencia en más d'una ocasión: [[Antonio López de Santa Anna]], [[Porfirio Díaz]], [[Valentín Gómez Farías]], [[Benito Juárez]], [[Anastasio Bustamante]], [[Nicolás Bravo]], [[José Joaquín de Herrera]], [[Pedro María Anaya]], [[Manuel de la Peña y Peña]], [[Valentín Enrío]], [[Miguel Miramón]] y [[José Mariano Salas]]. * De los dolce que repitieron nel cargu, solo Antonio López de Santa Anna, Porfirio Díaz y Benito Juárez fueron reelectos n'eleiciones formales. * [[Antonio López de Santa Anna]] foi nomáu como presidente (titular o interín) solo en cinco causes; sicasí, ocupó la maxistratura en 11 ocasiones distintes por cuenta de que tornaba al cargu tres les llicencies daes pol Congresu. Sicasí lo anterior, si súmase'l tiempu efectivu en qu'ocupó'l cargu de presidente, ye pocu más de 5 años. Cúntense les ocasiones executaes yá seya de manera constitucional, interina, provisional o como sustitutu: * [[Antonio López de Santa Anna]] 11 * [[Porfirio Díaz]] 9 * [[Valentín Gómez Farías]] 5 * [[Benito Juárez]] 4 * [[Anastasio Bustamante]] 3 * [[Nicolás Bravo]] 3 * [[José Joaquín de Herrera]] 3 * [[Pedro María Anaya]] 2 * [[Manuel de la Peña y Peña]] 2 * [[Valentín Enrío]] 2 * [[Miguel Miramón]] 2 * [[José Mariano Salas]] 2 === Tiempu nel poder === Les constituciones de [[Constitución de 1824|1824]] y [[constitución de 1857|1857]] establecieron el periodu de cuatro años pal cargu de presidente, como se mento con anterioridá, el de [[Guadalupe Victoria]] foi más llargu (cinco meses más) al unificase col so mandatu del Supremu Poder Executivu qu'había fungido como ente executivu provisional. So esi formatu de duración, solo el, Benito Juárez, Manuel González y Porfirio Díaz completar; Sicasí tamién Juárez recibió una prórroga pal final del so primer mandatu (1861-1865), estensión que duraría hasta'l trunfu de la república sobre l'imperiu y l'eventual convocatoria d'eleiciones (1867). Los dos réximes constitucionales conservadores ([[Siete Ley]] en 1836 y Bases Orgániques en 1843), afitaron n'ocho y cinco años los periodos de duración del cargu, respeutivamente; Sicasí, solo unu per cada formatu foi electu para dichos ralos, Bustamante por ocho y Santa Anna por cinco, y nengún completó'l periodu. La [[Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos de 1917|constitución de 1917]] tamién estableció los cuatro años como periodu de duración; la reforma constitucional de 1927 modificar y allugó en seis años a partir del periodu 1928-1934. Álvaro Obregón fuera electu orixinalmente para dichu ralu, depués de la so muerte antes de tomar posesión, Emilio Portes Gil convocó a eleiciones pa un periodu nuevu (1930-1936), pero col arrenunciu del escoyíu Pascual Ortiz Rubio pa esi periodu, un nuevu presidente interín, Abelardo L. Rodríguez, convoco a eleiciones pa un mandatu nuevu (1934-1940). La inestabilidá d'amplios momentos de la historia mexicana dexó duraciones bien curties nos periodos presidenciales, en gran midida por tratar se de mandatarios transitorios o temporales. El de menor duración, [[Pedro Lascuráin]] permaneció 45 minutos nel poder el 19 de febreru de 1913, namái pa dexar el trespasu llegal del poder al golpista Victoriano Huerta, nomándolo secretariu de Gobernación, por qu'al empar, l'arrenunciara y esto volviera al dictador el so eventual socesor. Nel otru estremu, les reeleiciones dexaron a Juárez y Díaz superar cualquier rexistru de periodos continuos o acumulaos. Primero que ellos, los 4 años, cinco meses y 21 díes continuos de Guadalupe Victoria; y los 6 años, nueve meses y catorce díes acumulaos (en tres periodos) d'Anastasio Bustamante yeren les mayores cifres de tiempu pal xefe del executivu. La inestabilidá en concencia algamó a los únicos periodos de gobiernu con duración vitalicia, los de los emperadores [[Agustín de Iturbide|Agustín I]] (nueve meses y ventiséis díes) y [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano I]] (trés años, dos meses y nueve díes).<ref>{{Harvsp|Villalpando|2010|pp= 236-244}}</ref> Ente [[1824]] y [[1872]] solo 2 presidentes completaron los sos periodos constitucionales: [[Guadalupe Victoria]] y Benito Juárez (el so últimu periodu nun foi completáu por cuenta del so fallecimientu). D'últimes, y hasta [[Presente (tiempu)|l'actualidá]] solo 19 presidentes concluyeron el periodu constitucional pal que fueron electos, xuntu colos 2 yá mentaos: [[Manuel del Refugio González Flores|Manuel González]], [[Porfirio Díaz]] (l'últimu periodu nun lo concluyó por arrenunciu), Álvaro Obregón, Plutarco Elías Calles, Lázaro Cárdenas, Manuel Ávila Camacho, Miguel Alemán Valdés, Adolfo Ruiz Cortines, Adolfo López Mateos, Gustavo Díaz Ordaz, Luis Echeverría, José López Portillo, Miguel De la Madrid, Carlos Salinas, Ernesto Zedillo, Vicente Fox y Felipe Calderón. ==== Mayor tiempu continuu nel poder ==== * [[Porfirio Díaz]] 26 años 5 meses 25 díes (1884-1911) * [[Benito Juárez]] 14 años, 6 meses, 2 díes (1858-1872) ==== Mayor tiempu acumuláu nel poder ==== * [[Porfirio Díaz]] 30 años, 3 meses y 20 díes (1876, 1877-1880 y de 1884-1911) ==== Menor tiempu continuu nel poder ==== * [[Pedro Lascurain]] 45 minutos (17:15 hrs. - 18:00 hrs. del 19 de febreru de 1913) * [[José Ignacio Pavón]] 2 díes (14-15 d'agostu de 1860) * [[José María Bocanegra]] 6 díes (18 al 24 d'avientu de 1829) * [[Nicolás Bravo]] 7 díes (28 de xunetu al 4 d'agostu de 1846) * [[Porfirio Díaz]] 8 díes (28 de payares al 6 d'avientu de 1876) * [[Nicolás Bravo]] 9 díes (10 al 19 de xunetu de 1839) * [[José Joaquín de Herrera]] 9 díes (12 al 21 de setiembre de 1844) === Presidencia vacante o acéfala === A pesar de la inestabilidá que quitó nel sieglu XIX en Méxicu, solo nuna ocasión en dicha centuria produció un periodu de baleró de poder na xefatura del executivu: *[[20 de marzu]]-[[30 de marzu]] de [[1823]]; depués de l'abdicación del [[Emperador de Méxicu]] [[Agustín de Iturbide|Agustín I]], el congresu constituyente tardientu diez díes en conformar un órganu colexáu que s'encargara de les funciones executives del gobiernu. El 31 de marzu estableció'l [[Supremu Poder Executivu (Méxicu, 1823-1824)|Supremu Poder executivu]]. Nel restu de la centuria, el Triunviratu de 1829, los mecanismos de sustitución inmediata y les presidencies ''de facto'' de [[Rómulo Díaz de la Vega]] y [[Porfirio Díaz]] evitaron la acefalía del gobiernu en momentos d'emerxencia o cambéu súbitu. Sicasí les remortines de la [[Revolución mexicana]] producieron un episodiu de baleró del poder executivu: *[[22 de mayu]]-[[31 de mayu]] de 1920; depués del asesinatu del presidente [[Venustiano Carranza]], los grupos políticos presentes nel congresu, tardaron 10 díes en llograr un alcuerdu na aplicación del artículu 84 constitucional (el de la socesión emerxente de la presidencia), nomando finalmente a un políticu de postura neutral ante les fraiciones engarraes, el gobernador de [[Sonora]] [[Adolfo de la Huerta]]. Nel marcu del mesmu movimientu revolucionariu y les sos consecuencies, hai dos situaciones a considerar. *Anque'l [[Plan de Guadalupe]] otorgába-y 039;'de facto'' la xefatura del executivu a [[Venustiano Carranza]], nel mesmu momentu del arrenunciu de [[Francisco S. Carvajal]] el 14 d'agostu de 1914; na práutica nun podía exercer les funciones de gobiernu por non tar encabezando les instituciones de la capital y debíu al estáu xeneral de guerra que imperaba nel país. Per otru llau, nun foi sinón hasta'l [[6 de payares]] que foi designáu [[Eulalio Gutiérrez Ortiz]] como presidente interín y asumió les funciones del poder executivu. Téunicamente hubo una acefalía de dos meses y diecisiete díes. *Pascual Ortiz Rubio arrenunció al cargu'l 2 de setiembre de 1932, magar la so decisión foi anunciada en tiempu y forma, pasaron delles hores hasta que se conoció'l nome del so socesor, el xeneral [[Abelardo L. Rodríguez]], quien tomó posesión hasta a otru día. El vacíu de poder solo duru unes hores, ensin mayor incidencia.<ref name "Presidentes">{{cita llibru |apellíos= Villalpando |nome= José Manuel|títulu= Historia de Méxicu al traviés de les sos gobernantes|edición= Segunda Edición|fecha= avientu de 2010|editorial= Planeta |ubicación= Méxicu|isbn= 978-970-37-0770-6|páxines=}}</ref> == Ver tamién == * [[Presidente de Méxicu]] * [[Emperador de Méxicu]] * [[Huey Tlatoani]] * [[Virréis de Nueva España]] * [[Gobernantes de Méxicu por edá]] * [[Gobernantes de Méxicu por llugar d'orixe]] * [[Gobernantes de Méxicu por trayeutoria previa]] * [[Gobernantes de Méxicu por formación y ocupación]] == Referencies == {{llistaref|2}} === Bibliografía === {{Refcomienza}} * {{cita llibru |apellíu = Delgado de Cantú|nome = Gloria M.|enllaceautor = |títulu = Historia de Méxicu. Legáu históricu y pasáu recién.|url = |fechaaccesu = |añu = 2008|editorial = Pearson Educación|isbn = 978-970-26-1274-2|editor = |ubicación = |páxina = |idioma = |capítulu = }} * {{cita llibru |apellíu=García Puron |nome=Manuel |títulu=Méxicu y los sos gobernantes |volume=v. 2. |ubicación=Méxicu |editorial=Joaquín Porrua |añu=1984 }} * {{cita llibru |apellíu=Orozco Llinares |nome=Fernando |títulu=Gobernantes de Méxicu |ubicación=Méxicu |editorial=Panorama Editorial |añu=1985 |isbn=968-38-0260-5}} * {{cita llibru |apellíu=Vázquez-Gómez |nome=Juana |títulu=Diccionariu de gobernantes y héroes nacionales de Méxicu (1325-2006) |allugamientu=Ciudá de Méxicu |editorial=Editorial Patria |añu=2007 |isbn=978-978-81-7035-2 }} * {{cita llibru |apellíos= Villalpando |nome= José Manuel|títulu= Historia de Méxicu al traviés de les sos gobernantes|edición= Segunda|fecha= avientu de 2010 |añu=2010 |editorial= Planeta |ubicación= Méxicu|isbn= 978-970-37-0770-6 }} {{Reftermina}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Heads of state of Mexico}} * [http://mexicomaxico.org/Voto/PresidentesMexicoBiografias.htm#AB Biografíes entestaes de los gobernantes de Méxicu] * [http://www.inep.org/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=215 L'adicción al poder. Reelección o Non Reelección I] * [http://www.museopresidentes.mx/ Muséu de los Presidentes Coahuilenses] {{Socesión |títulu= Gobernantes de Méxicu |periodu = 1821 - Actualidá |predecesor = [[Virréis de Nueva España]] |socesor = }} {{Tradubot|Anexo:Gobernantes de Méxicu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Presidentes de Méxicu|Presidentes de Méxicu]] [[Categoría:Emperadores de Méxicu]] [[Categoría:Xefes d'Estáu|Mexico]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7hi6dvmxvtlybnmpo7trhj5za52n2yx 0 140378 3709502 3689421 2022-08-19T05:53:23Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{estremar|Reinu zirí de Granada|Reino de Granada (Corona de Castiella)}} {{Ficha d'estáu sumíu |nome_oficial = {{lang|ar|إمارة غرﻧﺎﻃﺔ}}<br />''Imārat Ġarnāṭah'' |nome_completu = Emiratu de Granada |nome_común = |continente = |forma_de_gobiernu = [[Monarquía hereditaria]] |status = [[Estáu vasallu]] de la [[Corona de Castiella]]{{#tag:ref|A lo llargo de la so historia, el Reinu nazarí realizó [[Tributo|pagos tributarios]] a la [[Corona de Castiella]] salvu situaciones esceicionales y cambeos de bandu ocasionales.|group="nota"}} |añu_entamu = 1238 |añu_fin = 1492 |eventu_entamu = '''[[Muhammad ibn Nasr|Establecimientu]]''' |eventu_fin = '''[[Toma de Granada]]''' |fecha_entamu = |fecha_fin = [[2 de xineru]] de [[1492]] |eventu1 = [[Pactu de Xaén]] |fecha_eventu1 = [[1246]] |eventu2 = [[Batalla del Saláu]] |fecha_eventu2 = [[1340]] |eventu3 = [[Guerra de Granada]] |fecha_eventu3 = [[1482]]-[[1492]] |eventu_anterior1 = |fecha_eventu_anterior1 = |p1 = Imperiu almohade |bandera_p1 = Flag of Morocco 1147 1269.svg |s1 = Reinu de Granada (Corona de Castiella) |bandera_s1 = Estandarte del Reino de Granada.svg |imaxe_bandera = |bandera = |imaxe_escudu = Coat of Arms of the Emirate of Granada (1013-1492).svg |símbolu = Escudu del reinu nazarí de Granada |mapa = Reino de Granada.svg |aclaración_mapa= Reinu nazarí en [[1482]], antes del empiezu de la [[Guerra de Granada]]. |capital = [[Granada musulmana|Gharnāṭah]] |latd = 37 |latm = 10 |latNS = N |longd = 3 |longm = 35 |longEW = W |lema_nacional = |idioma_principal = [[Árabe andalusí]] |idioma = [[Árabe clásicu]] |relixón = [[sunismu|Islam suní]] |moneda = |títulu_líder = [[Sultanes de la dinastía Nazarí|Emir]] |líder1 = [[Muhammad ibn Nasr|Muhammad I]] |añu_líder1 = 1238-1273 |líder2 = [[Boabdil|Muhammad XII]] |añu_líder2 = 1486-1492 |títulu_gobernante = |gobernante1 = |añu_gobernante1 = |gobernante2 = |añu_gobernante2 = |datos_añu1 = [[1252]] |datos_superficie1 = 30000 |datos_población1 = |datos_añu2 = |datos_población2 = |datos_añu3 = |datos_población3 = |miembru_de = |notes = }} El '''Reinu nazarí de Granada''', tamién conocíu como '''Emiratu de Granada''' o '''Sultanatu de Granada''',<ref group="nota">A partir del sieglu {{versalita|xiv}} los monarques nazaríes adoptaron el títulu de [[sultán]], rompiendo cola tradición yá que hasta entós usaron el títulu d'emires.</ref> foi un [[Estáu]] [[Islam|musulmán]] asitiáu nel sur de la [[península ibérica]], con capital na ciudá de [[Granada musulmana|Granada]], qu'esistió mientres la [[Edá Media]]. El reinu foi fundáu en [[1238]] pol noble [[nazarí]] [[Muhammad ibn Nasr]], anque orixinalmente tenía'l so centru de poder asitiáu en Xaén. Unos años dempués el monarca nazarí treslladó la so corte a Granada, alredor de la cual entamó'l so nuevu estáu. El reinu sobrevivió nesta precaria situación gracies al so favorable allugamientu xeográficu, tantu pa la defensa del territoriu como pal caltenimientu del comerciu colos reinos cristianos peninsulares, colos musulmanes del Magreb y colos [[Xénova|xenoveses]] al traviés del [[Mediterraneu]], lo que fizo que tuviera una [[diversificación|economía diversificada]]. Sicasí, foi perdiendo territorios pasu ente pasu frente a la Corona de Castiella, hasta la so definitiva desapaición tres la [[Guerra de Granada]], caltenida ente [[1482]] y [[1492]]. El reinu nazarí de Granada sería l'últimu Estáu musulmán de la [[península ibérica]], l'antigua [[al-Ándalus]]. El so últimu rei foi [[Boabdil|Muhammad XII]] (conocíu como Boabdil el Mozu), derrocáu polos [[Reis Católicos]], que se vio obligáu a rindir Granada'l 2 de xineru de 1492. Tres esto foi definitivamente incorporáu a la [[Corona de Castiella]] como [[Reinu de Granada (Corona de Castiella)|Reinu de Granada]]. == Historia == === Orixe y entamos === Tres la derrota [[almohade]] en [[1212]] na [[batalla de las Navas de Tolosa]], empezó a tomar importancia nel sureste d'al-Ándalus la dinastía [[nazarí]], llinaxe d'orixe árabe, que'l so fundador foi [[Muhammad ibn Nasr|Alhamar «el Roxu»]], que se proclamó sultán en [[1232]], siendo reconocíu como tal poles oligarquíes de [[Guadix]], [[Baza (Granada)|Baza]], [[Jaén|Xaén]], a lo que se xunió l'anexón de la [[Taifa de Málaga]] en [[1238]], o la sumisión d'[[Almería]]. En [[1234]] declaróse [[Feudalismu|vasallu]] del poder de [[Córdoba (España)|Córdoba]], pero en [[1236]] [[Fernandu III de Castiella|Fernandu III]] conquistó dicha ciudá y Alhamar fíxose vasallu del rei castellanu, lo que-y permitió caltener la so independencia. En [[1238]] Alhamar amplió los sos dominios conquistando Granada, pero en [[1246]] Fernandu III -y [[Asediu de Xaén (1245-1246)|arrampuñó Xaén]], pa consolidar les sos conquistes nel [[valle del Guadalquivir]], lo qu'obligó a Alhamar a roblar el [[Pactu de Xaén]], nel que reconocía al monarca castellanu como señor d'aquel territoriu y quedaba obligáu a paga-y [[paries (tributu)|paries]] pa consiguir paces de venti años. Al compás en que remataben les conquistes de [[Fernandu III de Castiella|Fernandu III]] nel [[Valle del Guadalquivir]], tuvieron llugar delles sulevaciones mudéxares, como fueron la Rebelión o [[Revuelta mudéxar de 1264]],<ref>Alejandro García Sanjuán [http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=1195799 ''Causes inmediates y algame de la revuelta mudéxar de 1264''], en ''Mudéxares y moriscos, cambeos sociales y culturales: actes del ''Simposio Internacional de Mudejarismo'' (9. 2002. Teruel), 2004,'' ISBN 84-96053-08-3, páxs. 505-518</ref> nel [[Reinu de Sevilla (Corona de Castiella)|Reinu de Sevilla]], igual que los mudéxares del [[Reinu de Murcia (Corona de Castiella)|reinu de Murcia]], dambos de bien recién incorporación a la [[Corona de Castiella]].<ref>[http://www.jarique.com/historia_mudejares.htm ''La rebelión de los mudéxares murcianos (1264-1266)'']</ref> A pesar del sofitu militar granadín, la mayor parte de la población mudéxar del [[Valle del Guadalquivir]] foi espulsada tres la represión y movióse al Reinu nazarí.<ref name="FCortazar213">[[Fernando García de Cortázar|García de Cortázar y Ruiz d'Aguirre, Fernando]], páx. 213</ref> Hubo una segunda gran revuelta mudéxar na [[Corona d'Aragón]] (principalmente, nel [[reinu de Valencia]]) [[Revuelta mudéxar de 1276|en 1276]] (enllargada hasta 1304),<ref>Torró Abá, Josep “El problema del hábitat fortificáu nel sur del Reinu de Valencia dempués de la segunda revuelta mudéxar (1276-1304)”. Añales de la Universidá d'Alicante. Historia Medieval. N. 7 (1988-1989). ISSN 0212-2480, páxs. 53-81</ref> na que la caballería granadina intervieno en sofitu de los mudéxares sulevaos.<ref name="FCortazar212">[[Fernando García de Cortázar|García de Cortázar y Ruiz d'Aguirre, Fernando]], páx. 212</ref> Castiella, a la muerte de Fernandu III en [[1252]], yera l'únicu Estáu qu'entá tenía fronteres colos musulmanes, que se vieron amenorgaos a los macizos penibéticos y la mariña que va dende [[Barbate]] hasta [[Aguilas]] y con un Estáu d'una superficie d'aproximadamente unos 30.000&nbsp;km².<ref>[[José Ángel García de Cortázar]], páx. 339</ref> La frontera ente los dos reinos, la denominada ''[[Frontera de Granada|Banda Morisca]]'', superaba los 1000&nbsp;km de llargor.<ref>[[José Ángel García de Cortázar]], páx. 192</ref> === Una dómina de prosperidá === El estatus de Granada como territoriu tributariu y la so posición xeográfica favorable, colos montes de [[Sierra Nevada (España)|Sierra Nevada]] como barrera natural, ayudaron a enllargar el reinu nazarí dexando espolletar al pequeñu emiratu como puntu d'intercambiu comercial ente la Europa medieval y el [[Magreb]]. De fechu Granada foi una ciudá próspera mientres la [[Crisis]] qu'afaró a Europa. Granada tamién sirvió d'abellugu pa los musulmanes que fuxíen de la Reconquista. Diba ser na [[Granada musulmana|Granada d'esta dómina]] onde se diba a producir unu de los más intensos florecimientos culturales del [[Islam]].<ref name="FCortazar227">[[Fernando García de Cortázar|García de Cortázar y Ruiz d'Aguirre, Fernando]], páx. 227</ref> El so reflexu más evidente, quiciabes sía'l conxuntu palaciegu de l'[[Alhambra]], tou un universu zarráu en sí mesmu de palacios, xardinos, fontes y estanques.<ref name="FCortazar227" /> A pesar de la so prosperidá económica, los conflictos políticos yeren constantes, y esta debilidá foi aprovechada polos cristianos, que fueron conquistando pequeños territorios al reinu granadín. Sicasí, delles tentatives castellanes acabaron n'atayantes fracasos, como los desastres de [[Batalla de Moclín (1280)|Moclín (1280)]],<ref>González Jiménez, Manuel. ''Alfonsu X el Sabiu'', «capítulu XII», páxs. 336-337</ref> [[Desastre de la Vega de Granada|la Vega de Granada (1319)]]<ref>{{cita llibru |apellíu=Suárez Fernández|nome=Luis|enllaceautor=Luis Suárez Fernández|editorial=Ediciones Rialp S. A.|otros Volume II|títulu=Historia d'España, Antigua y Media|url=https://books.google.es/books?id=oM93XvTFdPIC&printsec=frontcover&dq=lluis+suarez+fernandez#v=onepage&q=lluis%20suarez%20fernandez&f=false|edición=2ª|añu=1976|ubicación=Madrid|isbn=84-321-1884-2|páxines=246}}. Vease tamién la siguiente obra:{{cita publicación | apellíu = García Fernández | nome = Manuel | enllaceautor = | añu = 1998 | títulu = Tensiones nobiliaries y gobiernu municipal en Córdoba mientres la minoría d'Alfonso XI (1312-1325) | publicación = Historia, instituciones, documento | volumen = | númberu = 25 | páxines = 235-248 | editorial = Universidá de Sevilla: Departamentu d'Historia Medieval y Ciencies y Téuniques Historiográfiques | ubicación = Sevilla | issn = 0210-7716 | url = http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=634128 | fechaaccesu = | resumenprofano = | fuenteprofano = | fechaprofano = | cita =}}</ref> o [[Batalla de Guadix|Guadix (1362)]].<ref>{{cita llibru |apellíu=López de Ayala|nome=Pero|enllaceautor=Pero López de Ayala|títulu=Cróniques de los reis de Castiella: Don Pedro, Don Enrique II, Don Xuan I, Don Enrique III|url=https://books.google.es/books?id=qcsWAAAAQAAJ&pg=PA334&dq=linuesa+1361+enriquez&hl=es&ei=BCh5Tc2gFs3fsgbR8-XtBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC0Q6AEwAQ#v=onepage&q=linuesa%201361%20enriquez&f=false|añu=1779|ubicación=Madrid|páxines=339|capítulu=I}}</ref> De la mesma, los exércitos nazaríes llanzaben numberoses ''[[razias]]'' sobre los territorios cristianos, con resultancies desemeyaes: derrotes como [[Batalla de Linuesa|Linuesa (1361)]] o victories como [[Sitiu d'Alxecires (1369)|Alxecires (1369)]].<ref>{{cita llibru |apellíos=Torremocha Silva et al.|nome=Antonio|títulu=Al-Binya, La Ciudá Palatina Meriní d'Alxecires|añu=1999|editorial=Alxecires: Fundación municipal de cultura José Luis Cano|id=ISBN 978-84-89227-20-0|páxines=316}}</ref> Ente [[1351]] y [[1369]] los nazaríes aprovecharon la [[Primer Guerra Civil Castellana|Guerra Civil]] que taba teniendo llugar en [[Corona de Castiella|Castiella]] ente los pretendientes [[Pedru I de Castiella|Pedru I]] y [[Enrique II de Castiella|Enrique II]]. Esti conflictu, al par que dexó escosada a la [[Corona de Castiella]], concedió al reinu nazarí unos años de paz nos que pudo caltener la so estratexa esterior ensin interferencia de los castellanos. Por cuenta de l'apertura de nueves rutes comerciales direutes ente'l [[Reinu de Portugal]] y [[África]] a partir del [[sieglu XV]], [[Granada]] empezó a perder la so posición estratéxica y convirtióse nun llugar menos importante. Cola unión de les Corones de [[Corona de Castiella|Castiella]] y [[Corona d'Aragón|Aragón]] en [[1469]], la so situación complicóse y nun pudo faer frente a la espansión cristiana. === Decadencia y cayida final === [[Ficheru:Vistaloja.JPG|thumb|230px|La cayida de Loxa en [[1486]] marcó l'empiezu de la [[Guerra de Granada|meyora cristiana escontra Granada]] que remataría en [[1492]] cola [[Toma de Granada|toma de la capital]].]] Tres esta dómina de rellumanza, el reinu quedó sol gobiernu de distintos soberanos que fueron incapaces de caltener el control del territoriu. Col fin de la [[Guerra de Socesión Castellana|Guerra Civil Castellana]] escontra [[1480]] y el definitivu asentamientu de [[Sabela I de Castiella|Sabela I]] nel tronu, dábense por primer vegada en [[Corona de Castiella|Castiella]] les condiciones necesaries pa realizar la conquista total de [[Granada musulmana|Granada]], que se víen favorecíes pola crisis política y económica nel Reinu nazarí.<ref name="MAL">{{cita web |url= http://mural.uv.es/juasajua/granada.htm|fechaaccesu=1 de febreru de 2012|autor= Miguel Ángel Ladero|títulu = Granada, historia d'un país islámicu (1232-1571)}}</ref> Les guerres civiles granadines yeren causaes poles lluches internes ente dos facciones del poder [[nazarí]]: los partidarios del emir [[Muley Hacén|Abú l-Hasan Alí]] y del so hermanu [[El Zagal]], y los partidarios del fíu del emir, [[Boabdil|Muhammad XII Boabdil]].<ref name="MAL" /> Esti postreru, prindáu polos castellanos, robló con Fernando una tregua que confirmaba'l so vasallaxe, al que darréu se xuniríen otros pactos. A partir de [[1484]] los Reis Católicos llevaron a cabu una llarga y aportunante serie d'asedios no que se denominó la ''[[Guerra de Granada]]'', utilizando la novedosa artillería que condució a tomar progresiva de les places granadines una tres otra.<ref name="FCortazar261">[[Fernando García de Cortázar|García de Cortázar y Ruiz d'Aguirre, Fernando]], páx. 261</ref> Sobre'l solitariu reinu de la [[Media lluna (símbolu)|media lluna]] balanciáronse les tropes de les Corones de [[Corona de Castiella|Castiella]] y [[Corona d'Aragón|Aragón]], na culminación del vieyu suañu de la [[Reconquista]].<ref name="FCortazar261" /> Tres la [[Toma de Málaga (1487)|perda de Málaga]] en [[1487]] y la perda del territoriu oriental (la ''[[Cora de Bayyāna]]'') en [[1489]] dexen al Estáu granadín nuna grave situación.<ref name="FCortazar261" /> En [[1491]] dispúnxose'l cercu de Granada y la construcción de [[Santa Fe (Granada)|Santa Fe]], el campamentu base dende'l que los [[Reis Católicos]] dirixen les operaciones d'asediu. El tiempu y l'actitú pautista de [[Boabdil]] influyeron a favor de Castiella, y la [[Capitulaciones de Granada|capitulación de Granada]] tuvo llugar el [[2 de xineru]] de [[1492]].<ref name="MAL" /> Asina terminaben más de 250 años d'esistencia del Reinu nazarí. == Gobiernu == === Organización territorial === [[Ficheru:Alhambra Granada desde Albaicin.jpg|thumb|230px|Vista de l'[[Alhambra de Granada]], el llugar onde moraba'l rei del Reinu Nazarí de Granada.]] El Reinu de Granada comprendía parte de les provincies actuales de [[provincia de Xaén (España)|Xaén]], [[Rexón de Murcia|Murcia]] y [[provincia de Cádiz|Cádiz]], y la totalidá d'[[provincia d'Almería|Almería]], [[provincia de Málaga|Málaga]] y [[provincia de Granada|Granada]], pero foi amenorgándose hasta que nel [[sieglu XV]] tomaba aproximao les provincies actuales de Granada, Almería y Málaga. El reinu taba estremáu en circunscripciones territoriales y [[alministración|alministratives]], denominaes [[taha|tahes]]. A la frontera ente'l reinu de Granada y los territorios de la Corona de Castiella denominábase-y la [[Frontera de Granada|Banda Morisca]], d'ende que munchos pueblos d'[[Andalucía Occidental]] llámense «''de la Frontera [con Granada]''». Asina mesmu, el Reinu nazarí sufrió d'un importante problema de [[superpoblación]].{{ensin referencies}} La [[Granada musulmana|capital nazarí]], Granada, convirtióse nos sieglos [[Sieglu XIV|XIV]] y [[Sieglu XV|XV]] nuna de les ciudaes más prósperes d'una [[Europa]] afarada pola [[crisis del sieglu XIV]]. Yera un centru comercial y cultural de primer orde que llegó a cuntar con unos 165.000 habitantes y del que se caltienen perimportantes conxuntos urbanísticos como l'[[Alhambra]] y el [[Generalife]].<ref>Tertius Chandler. ''Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census'' (1987), St. David's University Press ([https://web.archive.org/web/20080211233018/http://www.etext.org/Politics/World.Systems/datasets/citypop/civilizations/citypops_2000BC-1988AD etext.org]). ISBN 0-88946-207-0.</ref> Nel [[Albaicín]] vivíen los artesanos y el restu de la población ocupó la parte llana escontra'l sur, con grandes industries, aduanes y la [[Madraza de Granada|madrasa]] (''المدرسة''). Anguaño queden numberoses muertes como l'[[Alcaicería]], la [[Corrolada del Carbón]] o'l trazáu de les cais hasta l'antigua puerta de Bibarrambla. Otres ciudaes d'importancia yeren [[Almería]] –anque'l so periodu de rellumanza fuera nos sieglos XI y XII colos reinos de Taifas–, [[Málaga]], [[Guadix]] y [[Baza (Granada)|Baza]]. La contorna de [[La Alpujarra|Las Alpujarras]], magar nun cuntaba con nenguna ciudá d'importancia, yera una zona bien poblada y de gran importancia económica pal Reinu, situación que perduraría hasta la [[Rebelión de las Alpujarras|sulevación de 1568]], tres la cual la mayor parte de la población islámica abandonaría la contorna. === Política esterior === [[Ficheru:Spanish kingdoms 1360.jpg|thumb|right|260px|Posición del Reinu Nazarí nel [[Mediterraneu Occidental]], escontra [[1360]].]] Nos sos entamos el reinu de Granada foi un reinu aliáu de la [[Corona de Castiella]], anque darréu tuviera que faese tributariu d'ella pa caltener la so independencia. La monarquía caltúvose gracies a les concesiones a los castellanos, a la necesidá d'éstos de consolidar les sos conquistes y a los pactos colos [[benimerines]] del [[Magreb]].<ref name="FCortazar211">[[Fernando García de Cortázar|García de Cortázar y Ruiz d'Aguirre, Fernando]], páx. 211</ref> Esta difícil situación caltúvose gracies a la diplomacia y l'habilidá política de ciertos reis nazaríes. Mientres bona parte del sieglu XIV les lluches ente cristianos y benimerines, col sofitu nazarí, pol control del [[Estrechu de Xibraltar]] diben ser una constante, con una llarga historia d'aliances y traiciones, de perdes y conquistes.<ref name="FCortazar211" /> En [[1305]] los nazaríes conquistaron [[Ceuta]], anque en [[1309]] los [[Benimerines]] reconquistar gracies a l'ayuda [[Corona d'Aragón|aragonesa]]. En [[1325]], tres l'asesinatu del so padre [[Ismail I de Granada|Ismaíl I]], [[Muhammed IV de Granada|Mohámed IV]] aportó al tronu de Granada, quien en [[1333]] arrampuñó [[Alxecires]] y [[Xibraltar]] a los castellanos,<ref name="FCortazar211" /> anque nun pudo esfrutar de los sos ésitos militares porque foi asesináu esi mesmu añu, a los 18 años d'edá, asocediéndo-y el so hermanu menor [[Yusuf I de Granada|Yúsuf I]]. En [[1384]] los nazaríes volvieron conquistar [[Ceuta]] otra vegada, pa trés años dempués volver a perdela a manes del [[Sultanatu benimerín|Reinu de Fez]]. La [[Batalla del Salado]] en [[1340]] supunxo un seriu castigu tantu pa Nazaríes como [[Benimerines]], pos éstos nunca más volveríen intervenir na [[Península Ibérica]] y, poro, los reis nazaríes perdíen asina l'ayuda militar del [[Norte d'África]].<ref name="FCortazar215">[[Fernando García de Cortázar|García de Cortázar y Ruiz d'Aguirre, Fernando]], páx. 215</ref> Sicasí, la derrota nel Salado nun supunxo nengún escalabru pa Granada, que llueu volvería a la política de pagos y vasallaxe con [[Corona de Castiella|Castiella]]. Tres la rellumanza d'estos reis, especialmente [[Muhammed V de Granada|Muhámmed V]], les lluches dinástiques marcaron la vida del reinu, lo que fizo que la esistencia del reinu dependiera en gran midida de la voluntá de los reis de [[Corona de Castiella|Castiella]] y de les rellaciones d'equilibriu colos reis d'[[Corona d'Aragón|Aragón]]. === Defensa === [[Ficheru:Kitab-i Bahriye Kingdom of Granada.png|miniaturadeimagen|Mapa de les mariñes del reinu de Granada nun atles náuticu otomanu del sieglu XVI.]] ==== Exércitu ==== Cuando [[Muhammad ibn Nasr]], el primer [[Sultanes de la dinastía Nazarí|rei nazarí]], aseguró los dominios del Reinu de Granada, estableció l'esquema básicu del que sería'l [[exércitu]] del reinu. Nel Reinu Nazarí de Granada l'[[Nobleza|estamentu noble]] taba formáu por dos grupos: l'autóctonu y el foranu.<ref name=Def-alm-musu>{{cita llibru |nome=José Ángel|apellíu=Tapia Garrido|títulu=Almería musulmana II (1172/1492)|páxines=70-72|editorial=Cajal|allugamientu=Almería|añu=1986|isbn=84-85219-67-8}}</ref> L'autóctonu taba formáu los antiguos [[terrateniente]]s, que teníen grandes posesiones y estensos [[señoríu|señoríos]]; vivíen folgadamente, dacuando hasta con luxu. El foranu integraba les families nobles que se vieron obligaes a emigrar de los territorios ocupaos polos cristianos; los sos miembros víense obligaos a buscar emplegu na corte y malvivíen cuando nun lo algamaben. Ibn al-Ahmar enroló a los foranos nel Exércitu granadín; por eso ésti taba formáu primeramente por dos cuerpos de [[milicia|milicies]]: unu permanente y asalariáu, formáu polos nobles y encabezáu pol rei, y otru, la [[Muttavia]], de [[mercenariu|mercenarios]] temporales reclutaos pa una determinada empresa y nel que s'apuntaben los guerreros de toa condición social.<ref name=Def-alm-musu /> A partir de [[1264]], lleguen dende [[Tremecén]] al reinu nazarita los primeros voluntarios encabezaos polos hermanos [[Abu Tabit Amir ibn Idris]] y [[Abu al-Muarrif Muhammad]], polo que s'entama otra milicia regular formada por voluntarios bereberes y exiliaos marroquinos. Amás d'estos cuerpos, los reis nazaritas, recordando'l vezu de los [[Califatu Omeya|omeyes cordobeses]] y de los reis taifas del [[sieglu XI]], encamienten la so guardia personal a un cuerpu especial formáu namái por [[Cristianismu|cristianos]], [[Corona de Castiella|castellanos]] mayoritariamente, desterraos o fuxíos de la so tierra, dacuando cautivos, [[Islamización|islamizaos]] o [[Renegáu|elches]].<ref name=Def-alm-musu /> ==== Marina ==== La flota de guerra nazarita tenía la so base principal nel [[puertu d'Almería]]. Sicasí, la flota yera débil, pocu pimpanu y emplegábase más na [[piratería]] pola mariña de la [[Corona d'Aragón]] qu'en guerra abierta. Los habitantes del reinu nazarí yeren pocu aficionaos a la marina, según cuenta [[Ibn Jaldún]], de los que diz que yeren «estranxeros na mar».<ref name=Def-alm-musu /> L'armada nazarita víase obligada a enrolar mercenarios, [[almogávar]]es coraxosos y aventureros de la mar, que'l so ideal yera la piratería. Nel periodu más brillosu de la marina de guerra granadina, el sieglu XIV, destacaron dos almerienses: el [[Caíd|qaid]] Abu-l-Hasan y el so sobrín, Abu Abd Allah Ibn Salvator.<ref name=Def-alm-musu /> == Economía nazarí == [[Ficheru:Reino de Granada cuarto dírhem 23111.jpg|miniaturadeimagen|Moneda de [[plata]] acuñada en Granada pol reinu nazarí.]] Pa faer posible la so sobrevivencia, l'Emiratu hubo de faer un importante esfuerciu p'aumentar les fontes de riqueza agraria y mercantil al traviés d'aprovechamientu máximu de les [[téuniques de riegu]] por aciu una minuciosa regulación del usu y repartida de l'agua nes [[Vega (xeografía)|vegues]] y [[Hoya de Guadix|hoyes]] granadines.<ref name="GraLaderoEconomía">{{cita web |url= http://mural.uv.es/juasajua/granada.htm|títulu= Granada, Historia d'un País islámicu (1232-1571)|fechaaccesu=7 de febreru de 2012|autor= Miguel Ángel Ladero}}</ref> Asina, estes apurríen una gran bayura de productos [[Horticultura|hortícoles]] y [[Fruticultura|frutícoles]] destinaos tanto pal mercáu interior como l'esterior, compensando'l déficit en ceberes del emiratu que, n'ocasiones, teníen qu'importar.<ref name="GraLaderoEconomía" /> La economía complementábase cola ganadería nes zones montascoses, la pesca nes costeres, los recursos mineros de sureste, según la cerámica y sobremanera l'artesanía testil de la seda, base de la [[Economía urbana|vida económica urbana]] y del [[Comerciu internacional|comerciu esterior]].<ref name="GraLaderoEconomía" /> === Comerciu === Unu de los elementos básicos de la economía granadina yera'l comerciu.<ref name="FCortazar232">[[Fernando García de Cortázar|García de Cortázar y Ruiz d'Aguirre, Fernando]], páx. 232</ref> El control cristianu del [[Estrechu de Xibraltar]] dende la [[Batalla del Saláu]] ([[1340]]) y la conquista d'[[Alxecires]] ([[1344]]), cortó al Reinu de Granada l'auxiliu militar dende'l Norte d'África, pero tamién aguiyó un comerciu ente la [[Europa Occidental|Europa atlántica]] y el [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]] del que los Nazaríes beneficiáronse descomanadamente.<ref name="FCortazar232" /> Los sos puertos convertir n'escales básiques pa los comerciantes, de la que los sos productos abrir a otros mercaos: [[Catalanes]] y, especialmente [[República de Xénova|Xenoveses]],<ref>[http://digibug.ugr.es/bitstream/10481/25160/1/21762168.pdf El Xenoveses en Granada]</ref> establecieron consulaos en [[Málaga]], [[Almería]], [[Adra]] o [[Almuñécar]], los principales puertos del Reinu.<ref name="FCortazar232" /> El comerciu col [[Magreb]] y el [[Norte d'África]] algamó una gran importancia, a la que depués siguiríen les redes comerciales cola [[Corona d'Aragón]]: [[Cataluña]], [[Reinu de Valencia|Valencia]] y [[Reinu de Mallorca|Mallorca]].<ref name="GraLaderoEconomía" /> El control castellanu del Estrechu de Xibraltar revalorizó'l valor de los productos granadinos, sobremanera la [[seda]], [[azucre]], [[frutos secos]] y les [[Engraulidae|anchovetas]].<ref name="GraLaderoEconomía" /> A partir d'entós el comerciu cola [[Corona de Castiella]], especialmente con [[Sevilla]], adquirió una gran importancia.<ref>[[José Ángel García de Cortázar]], páx. 416</ref> La esportación de la seda, que tuvo los sos principales centros en Granada, Málaga, [[Vélez-Málaga]] o [[Ronda (Málaga)|Ronda]], convertir n'unu de los principales productos de manufactura,<ref name="FCortazar232" /> y la so importancia foi tal que los Reis Católicos estableceríen dempués de [[1492]] la llamada "[[Renta de la seda de Granada]]". Tamién se producíen intercambios comerciales a lo llargo de la [[Banda morisca|frontera terrestre granadina]], de cutiu realizaos de forma illegal.<ref name="GraLaderoEconomía" /> == Sociedá == [[Ficheru:Patio de los leones colonnes.jpg|thumb|250px|right|Columnes nazaríes del [[Patiu de los Lleones]], nel [[Alhambra|Palaciu de la Alhambra]] de [[Granada]].]] Conforme avanzaba la conquista castellana, munchos andalusíes decidíen fuxir escontra'l sur de la península. Asina, cuando cayeron en manes castellanes los reinos de [[Reinu de Córdoba (Corona de Castiella)|Córdoba]], [[Reinu de Xaén (Corona de Castiella)|Xaén]], [[Reinu de Sevilla (Corona de Castiella)|Sevilla]] y [[Reinu de Murcia (Corona de Castiella)|Murcia]], dellos habitantes decidieron colase al Reinu Nazarí de Granada. Les minoríes xudío y mozárabe, que fueren abondoses en periodos anteriores na zona del Reinu Nazarí, casi sumieren mientres la dominación [[almohade]]. Sicasí, asina consolidóse'l Reinu de Granada, volvieron los xudíos, traíos polos mercaderes cristianos qu'establecieron los sos consulaos nes principales poblaciones granadines. La presencia de mozárabes amenorgar a grupos sueltos, refuxaos políticos y mercaderes, que fueron autorizaos a prauticar la so relixón en priváu. Calcular en 500.000 los musulmanes qu'abandonaron el valle del Guadalquivir camín del Reinu Nazarí o escontra'l Norte d'África.<ref>[[José Ángel García de Cortázar]], páx. 190</ref> Podíen estremase dos grupos principales: la vieya población autóctona y la nueva población venida de les tierres conquistaes; y dos amenorgaos: los voluntarios africanos y los elches y cautivos. Les circunstancies nes que vivieron los habitantes nazaríes, fai que castellanos y aragoneses influyan sobremanera na indumentaria, la comida y la bébora.<ref name=Sociedá>{{cita llibru |nome=José Ángel|apellíu=Tapia Garrido|títulu=Almería musulmana II (1172/1492)|páxines=66-69|editorial=Cajal|allugamientu=Almería|añu=1986|isbn=84-85219-67-8}}</ref> == Arte == {{AP|Arte nazarí}} == Ver tamién == * [[Al-Ándalus]] * [[Cronoloxía d'al-Ándalus]] * [[Sultanes de la dinastía Nazarí]] * [[Cronoloxía de Reconquistar]] * [[Historia d'al-Ándalus]] * [[Reinu de Granada (Corona de Castiella)]] * [[Romance de Abenámar]] * [[Taifa de Granada]] == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * {{cita llibru |apellíu=[[Juan Eslava Galán|Eslava Galán, Juan]]|títulu=L'agonía del reinu nazarí de Granada|fechaaccesu=29 de febreru de 2012|añu=2009|editorial=[[Caxa Granada]]|allugamientu=[[Granada]]|isbn=9788496660892}} * {{cita llibru |apellíu=[[Antonio Gala|Gala, Antonio]]|títulu=Granada de los Nazaríes|fechaaccesu=29 de febreru de 2012|añu=2006|editorial=Fundación José Manuel Lara|allugamientu=[[Sevilla]]|isbn=9788496556300}} * {{cita llibru |apellíu=[[Fernando García de Cortázar|García de Cortázar y Ruiz d'Aguirre, Fernando]]|títulu=Atles d'Historia d'España|fechaaccesu=29 de xineru de 2012|añu=2005|editorial=Editorial Planeta|ubicación=Madrid|isbn=9788420639291}} * {{cita llibru |apellíu=[[José Ángel García de Cortázar|García de Cortázar y Ruiz d'Aguirre, José Ángel]]|títulu=Historia d'España Alfaguara II: La dómina medieval|fechaaccesu=29 de xineru de 2012|añu=1981|editorial=[[Alianza Editorial]]|ubicación=Madrid}} * {{cita llibru |apellíu=[[Ibn al-Jatib]]|títulu=Historia de los Reis de la Alhambra: la rellumada de la lluna llena alrodiu de la dinastía nazarí|fechaaccesu=29 de febreru de 2012|añu=2010|editorial=[[Universidá de Granada]]|allugamientu=[[Granada]]|isbn=9788433851864}} * [[Miguel Ángel Ladero Quesada|Ladero Quesada, Miguel Ángel]] (1979). ''Granada. Historia d'un país islámicu (1232-1571)'', Madrid: Gredos. * Ladero Quesada, Miguel Ángel (2002). ''Les guerres de Granada nel sieglu XV'', Barcelona, Ariel. ISBN 84-344-6667-8 * López de Coca (1989), José Y.; ''El Reinu de Granada na dómina de los Reis Católicos. Repoblación, comerciu, frontera'', Granada: Universidá de Granada. * {{cita llibru |apellíu=[[William Montgomery Watt|Montgomery Watt, W.]]|títulu=Historia de la España Islámica|fechaaccesu=29 de xineru de 2012|añu=2002|editorial=[[Alianza Editorial]]|isbn=9788420639291}} * {{cita llibru |apellíu=Peláez Rovira|nome=Antonio|títulu=L'emiratu nazarí de Granada nel sieglu XV: dinámica política y fundamentos sociales d'un estáu andalusí|fechaaccesu=29 de febreru de 2012|añu=2009|editorial=[[Universidá de Granada]]|allugamientu=[[Granada]]|isbn=9788433849823}} * {{cita llibru |apellíu=Pérez de Hita|nome=Ginés|títulu=Guerres civiles de Granada: dos partes nun tomu|fechaaccesu=29 de febreru de 2012|añu=2009|editorial=Maxtor|allugamientu=[[Valladolid]]|isbn=9788497616799}} * {{cita llibru |apellíu=Salicrú i Lluch|nome=Roser|títulu=El sultanatu nazarí de Granada, Xénova y la corona d'Aragón nel sieglu XV|fechaaccesu=29 de febreru de 2012|añu=2007|editorial=[[Universidá de Granada]]|allugamientu=[[Granada]]|isbn=9788433846242}} * {{cita llibru |apellíu=Torres Delgado|nome=Cristóbal|títulu=L'antiguu reinu nazarí de Granada: (1232-1340)|fechaaccesu=29 de febreru de 2012|añu=1974|editorial=Anel|allugamientu=[[Granada]]|isbn=8440076436}} * {{cita llibru |apellíu=Torres Delgado|nome=Cristóbal|títulu=El Reinu Nazarí de Granada|fechaaccesu=29 de febreru de 2012|añu=1997|editorial=Albaida|allugamientu=Granada|isbn=8486521386}} * {{cita llibru |apellíu=Wert|nome=Juan Pablo|títulu=El reinu nazarí de Granada|fechaaccesu=29 de febreru de 2012|añu=2010|editorial=Akal|ubicación=Madrid|isbn=9788446003137}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Emirate of Granada}} * [http://users.ipfw.edu/jehle/deisenbe/Other_Hispanic_Topics/Cisneros_y_la quema_de_los manuscritos granadinos.htm Daniel Eisenberg: Cisneros y la quema de los manuscritos granadinos] publicáu en "Journal of Hispanic Philology". {{Tradubot|Reino nazarí de Granada}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Al-Ándalus| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] i9eb32xuoik8euid1pan5sjwkyk2ytx 0 140533 3709519 3664551 2022-08-19T06:10:59Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''Nike Inc.'''{{refn|group="nota"|N'Estaos Xuníos, y de forma oficial, pronúnciase {{IPA2|ˈnaɪki}}. N'otros países de fala inglesa, ta estendida la pronunciación {{IPA2|'naɪk}}.<ref>{{Cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/sport/article-2642681/Nike-pronounced-Nikey-chairman-brand-confirms-responding-letter |títulu=Nike IS pronounced Nikey, chairman of shoe giant finally confirms |apellíu=Collins |nome=Paul |fecha=29 de mayu de 2014 |editorial=[[Daily Mail]] |fechaaccesu=29 de mayu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.theguardian.com/media/shortcuts/2014/jun/03/nike-how-to-pronounce-correctly-brand-names-audi-adidas-porsche-yvessaintlaurent |títulu=It's official: Nike rhymes with spiky - and you're saying all these wrong too <nowiki>|</nowiki> Global <nowiki>|</nowiki> The Guardian |fechaaccesu=11 de mayu de 2016 |apellíu=Jeffries |nome=Stuart |fecha=3 de xunu de 2014 |sitiuweb=[[The Guardian]] |idioma=en}}</ref>}} (del [[Idioma griegu|griegu]]: Νίκη, ''[[Niké]]'', diosa de la victoria;<ref>{{Cita web |url=http://www.brandemia.org/nike-la historia-del-logo-mas-famosu-del mundu/ |títulu=Nike, la historia del logo más famosu del mundu editorial=Brandemia_ |autor={{versalita|García}}, Modestu}}</ref> {{nyse|NKE}}) ye una empresa [[multinacional]] [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] dedicada al diseñu, desenvolvimientu, fabricación y comercialización de calzáu, ropa, equipu, accesorios y otros artículos deportivos. Ye unu de los mayores provisores de material deportivo,<ref>{{Cita web |url=http://uk.reuters.com/article/2008/06/26/business-nike-results-dc-idUKWNAS924120080626 |títulu=Nike profit up but shares tumble on U.S. concerns |editorial=Reuters UK |idioma=inglés |fecha=26 de xunu de 2008}}</ref> con unos ingresos de más de 24,100 millones de [[dólares d'Estaos Xuníos]] y un total en 2012 d'unos 44,000 emplegaos. La [[marca (rexistru)|marca]] por sigo sola tien un valor de 15,900 millones de dólares d'Estaos Xuníos, lo que la convierte na marca más pervalible ente les corporaciones deportives.<ref>{{Cita web |url=http://www.forbes.com/2010/02/03/most-powerful-sports-names-tiger-woods-nike-cmo-network-sports-brands.html |títulu=The World's Top Sports Brands |editorial=Forbes |autor={{versalita|J. Schwartz}}, Peter |idioma=inglés |fecha=2 de marzu de 2010}}</ref> La empresa foi fundada'l [[20 de xineru]] de [[1964]] como ''Blue Ribbons Sports'' por Phil Knight y Bill Bowerman,<ref>{{Cita web |url=http://nikeinc.com/pages/about-nike-inc |títulu=About Nike, Inc. |editorial=Nike, Inc. |idioma=inglés}}</ref> y convirtióse oficialmente en ''Nike Inc.,'' el [[30 de mayu]] de [[1971]]. Nike comercializa los sos productos so la so propia marca, según so ''Nike Golf'', ''Nike Pro'', ''Nike +'', ''Air Jordan'', ''Nike Skateboarding'', ''Hurley InternationalyConverse'', ''Nike CR7'',<ref>>{{Cita web |url=http://store.nike.com/es/es_es/pw/cristiano-ronaldo/a04 |títulu=Nike CR7 |editorial=Nike, Inc.}}</ref> ente otres. Nike tamién foi dueñu de Bauer Ḥoquei (Nike Bauer) ente 1995 y 2008, y enantes propiedá de Cole Haan y [[Umbru (marca)|Umbru]].<ref>{{Cita web |url=http://www.tsn.ca/nhl/news_story/?ID=230199&hubname=nhl |títulu=Nike sells Bauer Ḥoquei for $200 million |editorial=TSN.ca |idioma=inglés |fecha=21 de febreru de 2008 |autor={{versalita|The Canadian Press}} |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080225100443/http://www.tsn.ca/nhl/news_story/?ID=230199&hubname=nhl |fechaarchivu=25 de febreru de 2008 }}</ref> Amás de la ropa deportivo y l'equipu de fabricación, la compañía ye dueña de les tiendes Niketown. Nike ye patrocinador de munchos atletes d'altu nivel y equipos deportivos de tol mundu, col famosu eslogan «''Just do it.''» y el logo, llamáu Swoosh, creáu por Carolyn Davidson, esquematización d'una nala de [[Niké]], diosa griega de la victoria.<ref>{{Cita web |url=http://sobrecuriosidades.com/2009/09/18/l'orixe-del nome-y-del-logo-de-nike/ |títulu=L'orixe del nome y del logo de Nike |editorial=Sobre curiosidad |autor={{versalita|Crivellini}}, Juan}}</ref> ==Historia y Orixe== [[Ficheru:Old Nike logo.jpg|thumb|Antiguu logo de Nike, Inc.]]Foi fundada como '''''Blue Ribbon Sports''''', o BRS, pol deportista de la [[Universidá d'Oregón]] [[Phil Knight]] y el so entrenador, William Jay "Bill" Bowerman. La empresa empezó distribuyendo calzáu de la firma ''Onitsuka Tiger'' (anguaño [[ASICS]]) hasta 1971, cuando BRS llanzó'l so primer productu propiu, col emblema de la marca diseñáu por [[Carolyn Davidson]]. Según [[Otis Davis]], un deportista, quien Bowerman entrenó na [[Universidá d'Oregón|Universidá d'Oregon]], que más tarde pasó a ganar dos medayes d'oru nos [[Xuegos Olímpicos de 1960|xuegos olímpicos de 1960]]. Bowerman fixo'l primer par de zapatos Nike pa él, lo que contradiz l'afirmación de que se fixeron por [[Phil Knight]]. Diz Davis. “díxo-y a Tom Brokaw que yo yera'l primeru. Nun m'importa lo que dicen tolos multimillonarios. En 1964, nel so primer añu nel negociu, BRS vendió 1.300 pares de zapatos pa correr ganando en total 8.000 $. Antes de 1965 la nueva compañía adquiriera un emplegáu a tiempu completu, y les ventes algamaren los 20.000 $. En 1966, El BRS abrió la so primer tienda allugada nel 3107 Picu Boulevard, en [[Santa Monica (California)]], xunto a un salón de guapura. En 1967, debíu al rápidu aumentu de les ventes, el BRS espandió les sos operaciones al per menor y distribución na mariña este, en [[Wellesley (Massachusetts)|Wellesley, Massachusetts]]. En 1971, la rellación ente BRS y [[ASICS|Onitsuka Tiger]] taba llegando al so fin. BRS preparar pa llanzar la so propia llinia de calzáu, lo que llevaría'l [[Swoose|Swoosh]] de nuevu diseñu por [[Carolyn Davidson]]. El Swoosh utilizar por primer vegada por Nike el 18 de xunu de 1971, y el 22 de xineru de 1974 rexistrar na [[Oficina de Patentes y Marques d'Estaos Xuníos]] En 1976, la compañía contrató a John Brown and Partners, con sede en Seattle, como la so primer axencia de publicidá. Al añu siguiente, l'axencia creó'l primera "anunciu de marca" de Nike, llamáu "Nun hai llinia de meta", nel que nun s'amosó nengún productu de Nike. En 1980, Nike algamara una cuota de mercáu del 50% nel mercáu de calzáu deportivo d'Estaos Xuníos, y la compañía fíxose pública n'avientu d'esi añu.[[Ficheru:NikeFactoryStoreVaughanMills.JPG|thumb|Un Nike Store nel centru de [[Buenos Aires]], [[Arxentina]].]] Xuntos, Nike y Wieden + Kennedy crearon impresión y anuncios de televisión. Wieden + Kennedy sigue siendo l'axencia de publicidá principal de Nike. Foi co-fundador de l'axencia Dan Wieden, quien acuñó'l lema agora famosu "Just Do It" pa una campaña publicitaria de Nike 1988, que foi escoyida por Advertising Age como unu de los cinco lemas más importantes del sieglu 20 y que ta consagráu na [[Smithsonian Institution]].<ref name="nikebiz.com">{{Cita web |url=http://www.nikebiz.com/company_overview/history/1980s.html |títulu=Company Overview : History : 1970s |editorial=Nikebiz |fechaaccesu=4 de marzu de 2010}}</ref> Walt Stack apaeció nel primer anunciu de Nike "Just Do It", que s'estrenó'l 1 de xunetu de 1988.<ref>{{cita noticia |url=http://www.oregonlive.com/business/index.ssf/2008/07/nikes_just_do_it_slogan_celebr.html |títulu=Nike's 'Just Do It' slogan celebrates 20 years &#124; Oregon Business News |editorial=OregonLive.com |fechaaccesu=4 de marzu de 2010 |fecha=18 de xunetu de 2008}}</ref> Wieden atribúi la inspiración pal lema de "hagámoslo" (''let's do it''), les últimes pallabres pronunciaes por [[Gary Gilmore]] antes de ser executáu.<ref name="NYT">{{cita noticia |url=http://www.nytimes.com/2009/08/20/business/media/20adco.html?_r=3&ref=business |autor=Peters, Jeremy W. |títulu=The Birth of 'Just Do It' and Other Magic Words |fecha=19 d'agostu de 2009 |obra=The New York Times |fechaaccesu=30 de setiembre de 2009}}</ref> A lo llargo de la década de 1980, Nike amplió la so llinia de productos pa tomar munchos deportes y rexones de tol mundu. [[Ficheru:Nike Osaka.jpg|thumb|left|250px|Vista d'una tienda Nike n'[[Osaka]], [[Xapón]].]] A principios de los años 80 popularizar n'Estaos Xuníos l'usu del calzáu deportivo pal usu diariu y esto xuntu coles estratexes de patrociniu fai que Nike llegue a los llares estauxunidenses de forma masiva. A mediaos de los 80, la empresa traviesa una crisis de la mano del so competidor [[Reebok]], ésta superaríase gracies a la contratación en 1985 del novatu sensación de baloncestu llamao [[Michael Jordan]] que va llevar a la marca a cotes de mercáu inédites hasta la fecha. Nesti llustru ye cuando se creó'l eslogan publicitariu más conocíu de la marca, «''[[Just Do It]]''», reconocíu inclusive como marca autónoma en munchos ámbitos. Nos últimos años, movió'l focu del so negociu dende la producción, qu'anguaño cuerre al cargu d'[[Subcontratación|empreses esternes]], a la imaxe de [[marca]], como símbolu del espíritu del deporte y la autosuperación. === Alquisición d'Umbru === Nike fabricante de ropa y calzáu deportivo, en payares de 2008, adquirió la marca [[Umbru (marca)|Umbru]] nuna operación que valoró a la firma británica en 285 millones de [[llibra esterlina|llibres esterlines]] (340 millones d'euros). Umbru vio nesta compra una oportunidá p'ampliar el so negociu internacional. La marca deportiva tuvo que perfilar les sos mires de beneficios pa 2008 ante la cayida nes ventes de la camiseta de la [[Seleición de fútbol d'Inglaterra]] [[Umbru (marca)|Umbru]] aportó a la propuesta de Nike en valorando que'l so rendimientu financieru va tener menos desequilibrios al pasar d'un añu con un gran tornéu de fútbol (como un Mundial o la Eurocopa) a otru ensin torneos d'esi tipu. Y ye que la cayida nes ventes de la camiseta de la seleición inglesa repercutía na so cotización en Bolsa. [[Umbru (marca)|Umbru]] alvirtió que los beneficios en 2008 nun algamar los pronósticos tres les probes ventes d'equipamientu en 2007. Les aiciones resintiéronse ante esti anunciu y cerraron a 165 peniques. Nike dixo que los accionistes d'[[Umbru (marca)|Umbru]] van recibir 193,06 peniques per títulu, lo que representa una prima d'aprosimao un 61% sobre'l preciu de zarru del valor. Sicasí, Nike vendió a [[Umbru (marca)|Umbru]] nel mes de mayu del añu 2012 por un preciu de 174 millones d'euros a la principal compañía de xestión de marques nel mundu Iconix Brand Group una y bones la idea de Nike yera centrase nes sos marques con mayor potencial de crecedera. == Marca == [[Ficheru:Nike Shoes2.jpg|thumb|Unes zapatielles y un balón de [[fútbol]], fabricaos por Nike, col clásicu [[Isotipo (diseñu)|isotipo]] de la marca.]] El isotipo, denomináu "swoosh" denomináu asina yá que yera'l soníu que s'escuchaba al momentu de correr, foi creáu pola estudiante de diseñu, [[Carolyn Davidson]] en 1971. == Productos == [[Ficheru:HypervenomPhelon.jpg|thumb|Nike Hypervenom, modelu de tacos de [[fútbol]] realizáu por Nike.|211x211px]] [[Ficheru:Airjordan1985-1st.JPG|thumb|Un par de zapatielles de baloncestu Nike Air Jordan [[I]].]] [[Ficheru:Niketown08.jpg|thumb|Niketown en [[Oxford Circus]], [[Londres]].]] Nike fabrica una amplia gama d'equipamientu deportivu. Los sos primeros productos fueron zapatos de pista pa correr. Na actualidá tamién se faen zapatos, camisetes, pantalones curtios, y demás accesorios, pa una amplia gama de deportes, incluyendo atletismu, béisbol, ḥoquei sobre xelu, tenis, fútbol, el lacrosse de baloncestu, y el cricket. Nike Air Max, ye una llinia de zapatos llanzaos per primer vegada por Nike Inc. en 1987. Amestar más recién a la llinia son el Nike 6.0, NYX Nike y Nike SB zapatos, diseñaos pal skateboarding. Nike presentó apocayá los zapatos de cricket llamáu ''Zoom Air New Yorker'', diseñáu pa ser un 30% más llixeru que los sos competidores. En 2009, Nike presentó'l Air Jordan XX3, una zapatiella de baloncestu d'altu rendimientu. [[Ficheru:Estilo mas vendido.jpg|270px|miniaturadeimagen|Unu de los estilos más vendíos, tocantes a moda y non a deporte.]] Nike acomuñóse apocayá con Apple Inc. pa producir el productu Nike+ que monitorea el desempeñu d'un corredor al traviés d'un dispositivu de radiu nel zapatu qu'enllaza col [[iPod]] o [[iPhone]]. El productu xenera estadístiques útiles, pero foi criticáu polos investigadores. En 2004, Nike llanzó'l Programa de Capacitación SPARQ / División. Tamién llanzó al mercáu los tenis [[Daddy Yankee]] n'honor a dicha celebridá p'algamar máxima popularidá n'[[Estaos Xuníos]] y el mundu enteru. Esta producción foi idea de Phil Knight roblando un contratu millonariu pa usar el so prestíu na venta, al escuchar los sos cantares, yá que se vendieron como pan caliente en toa [[Llatinoamérica]]. Dalgunes de les nueves zapatielles Nike contienen Flywire y espluma Lunarlite p'amenorgar el pesu. El 15 de xunetu de 2009, la Nike+ FuelBand foi llanzada nes tiendes. La execución de los rexistros de productos a distancia y les caloríes gastaes, caltién la hora, y tamién brinda a los corredores nuevos programes en llinia que podríen intentar correr. El 2010 Nike Pro Combat, coleición de camiseta, fueron usaos polos equipos de les siguientes universidaes: Miami, New York, Boise State University, Florida, Oregón State University, Texas Christian University, Virginia Tech, Virginia Occidental, y Pittsburgh. <big>'''Fabricación'''</big> Nike tien más de 500 llugares en tol mundu y oficines en 45 países fora d'Estaos Xuníos. La mayoría de les fábriques tán asitiaes n'Asia, incluyendo Indonesia, China, Taiwán, India, Tailandia, Vietnam, Paquistán, Filipines, Malasia y la República de Corea. Nike nun s'atreve a revelar información sobre'l contratu coles empreses que funciona. Sicasí, por cuenta de les dures crítiques per parte de delles organizaciones como Barbie.com, Nike sopelexó información sobre'l so contratu de fábriques nel so Informe de Gobiernu Corporativu. [[Ficheru:SC Wiener Neustadt vs. FC Admira Wacker Mödling 2014-08-23 (057).jpg|350px|thumb|Modelu de Nike utilizáu nel [[2014]].]] == Patrocinios == {{AP|Patrocinios de Nike}} Nike Plus pela so parte, ye l'alianza de la marca con Apple que dexó en 2006 el llanzamientu d'una zapatiella intelixente dotada con un sensor que se coneuta col iPod Nano y dexa conocer el rendimientu al correr. A nivel megaglobal, Nike foi responsable'l 2008 d'entamar la carrera con más participantes na historia, foi'l pasáu 31 d'agostu y llamóse The Human Race. Nella participaron más de millón de participantes que corrieron 10 km de forma simultánea en 25 ciudaes de diversos países. Otru puntu importante a destacar son, ta claro, los deportistes patrocinaos pola empresa. En tola so esistencia, grandes figures fueron iconu de la pipa”, como: [[Michael Jordan]], [[Cristiano Ronaldo]], [[Kyrie Irving]], [[Roger Federer]], [[Tiger Woods]], [[Kobe Bryant]], [[Ronaldinho]], [[Manny Pacquiao]], [[Neymar]], [[Ronaldo]], [[Rafael Nadal]], [[Serena Williams]], [[María Sharápova]], [[Eric Koston]], [[Radamel Falcao]], [[Lebron James]], [[Arturo Vidal]], ente munchos otros. Otramiente, instituciones deportives como los equipos de fútbol: [[FC Barcelona]], [[AS Monaco]], [[Atlético Nacional]], [[San Lorenzo de Almagro]], [[Boca Juniors]], [[Rosario Central]] [[Atlético de Madrid]], [[Paris Saint-Germain]], [[Inter de Milán]], [[Manchester City]], [[Club Alianza Lima]], [[Club Cuetu Porteño]], [[Club Libertad]], [[Zenit San Petersburgu]], [[Corinthians]], [[Internacional de Porto Alegre]], [[Club América]], [[Club de Fútbol Pachuca]], [[Seleición de fútbol de Brasil]], [[Seleición de fútbol de Francia]], [[Seleición de fútbol de Portugal]], [[Seleición de fútbol de Turquía]], [[Seleición de fútbol de Nixeria]] y [[Seleición de fútbol de Chile]]. Amás, encargóse de patrocinar eventos o torneos, como la [[Copa Libertadores d'América]], l'Abiertu de Tenis d'Australia, el [[Tour de Francia]], [[Copa América]], [[Lliga Panamiega de Baloncestu]] ente otros. == See == La sede mundial de Nike tán arrodiada pela ciudá de [[Beaverton]], pero ta nun radiu [[Unincorporated area|non incorporáu]] del [[Condáu de Washington (Oregón)]]. La ciudá intentó anexonar pola fuercia al so territoriu la sede de Nike, lo que dio llugar a una demanda de Nike, y la [[Lobbying|presión]] de la empresa que finalmente terminó na Llei del Senáu 887 de 2005 d'Oregón. So los términos d'esi proyeutu de llei, foi-y específicamente prohibíu a Beaverton l'anexón pola fuercia la tierra que Nike y [[Columbia Sportswear]] ocupen nel condáu de Washington mientres 35 años, ente que Electro Scientific Industries y Tektronix reciben la mesma proteición pero a los 30 años. Nike ta entamando la construcción de la so sede mundial en Beaverton con una espansión de 3,2 millones de pies cuadraos. El diseñu va tener como oxetivu la certificación [[LLEÉI|LLEÉI Platino]] y va tar cubiertu por lluz natural, y un centru de tratamientu d'agües residuales. == Discutiniu == Nike contrató más de 700 tiendes en tol mundu y tien oficines allugaes en 45 países fora de los Estaos Xuníos. La mayoría de les fábriques atopar n'Asia, incluyendo Indonesia, China, Taiwán, India, Tailandia, Vietnam, Paquistán, Filipines, Méxicu y Malasia. Nike nun s'atreve a revelar información alrodiu de les empreses contratistes que trabaya. Sicasí, por cuenta de les dures crítiques per parte de delles organizaciones como CorpWatch, Nike reveló información alrodiu de les sos fábriques contratistes nel Informe de Gobiernu Corporativu. === Fábriques d'esplotación === Nike foi criticáu pola contratación de fábriques (conocíes como fábriques d'esplotación de Nike) en países como [[China]], [[Vietnam]], [[Indonesia]] y [[Méxicu]]. Labor Watch Vietnam, un grupu d'activistes, afayó que les fábriques contrataes por Nike violaron les lleis de salariu mínimu y tiempu extra en Vietnam dende 1996, anque Nike afirma qu'esta práutica detúvose. La empresa foi oxetu de munches crítiques: les condiciones de trabayu de cutiu son bien probes y l'esplotación de mano d'obra barata nel estranxeru emplegáu nes [[zones de llibre comerciu]] , onde los sos productos fabríquense típicamente. Les fontes d'estes crítiques incluyir nel llibru de [[Naomi Klein]], [[Non Logo]] y nos documentales de [[Michael Moore]]. Hai munches campañes feches por munchos colexos y universidaes, cuantimás [[Movimientu antiglobalización|contra la globalización]], según dellos grupos antiexplotación como'l d'Estudiantes Xuníos contra la Esplotación. === Allegamientos de trabayu infantil === Mientres la década de 1990, Nike foi oxetu de crítiques pol usu de [[trabayu infantil]] en [[Camboya]] y [[Paquistán]] nes fábriques contraer pa la fabricación de balones de fútbol. Anque Nike tomó midíes pa frenar o siquier amenorgar la práutica, siguen contratando la so producción a empreses qu'operen n'árees onde la regulación y la supervisión desaparente faen que sía difícil asegurar que nun se ta utilizando trabayu infantil. En 2001, un documental de la BBC afayó escurrimientos de trabayu infantil y males condiciones de trabayu nuna fábrica de Camboya utilizáu por Nike. El documental centrar en seis neñes, que trabayaron siete díes a la selmana, de cutiu 16 hores al día. === Fuelga na fábrica de China === N'abril de 2014, una de les mayores fuelgues en China continental llevar a cabu nel Yue Yuen Holdings [[Dongguan]] fábrica de zapatos, produciendo, ente otros, pa Nike. Yue Yuen pagó menos de 250 yuanes (40.82 dólares) per mes. El salariu mediu en Yue Yuen ye 3000 yuanes per mes. La fábrica emplega a 70.000 persones. Esta práutica taba vixente mientres casi 20 años. == Rexistru Ambiental == Según la organización ambientalista Clean Air-Cool Planet, con sede en Nueva Inglaterra, Nike figura ente los trés primeres empreses (d'un total de 56) nuna encuesta d'empreses amigues del clima. Nike tamién foi emponderáu pol so Nike Grind programa (que cierra'l [[ciclu de vida del productu]] ) por grupos como Climate Counts. Una campaña qu'empezó Nike pal Día de la Tierra 2008 foi un comercial que cuntó cola estrella de baloncestu [[Steve Nash]] que llevaba zapatos de Nike reciclaos, que fueren construyíos en febreru de 2008 a partir de pieces de cueru y piel sintético de residuos de pisos de la fábrica. El zapatu recicláu tamién ufiertó una suela compuesta del cauchu ground-up d'un programa del reciclaje del zapatu. Nike afirma qu'esti ye'l primer zapatu de baloncestu de rendimientu que se creó a partir de residuos de fabricación, pero solo produció 5.000 pares pa la venta. Otru proyeutu que Nike empezó ye'l programa Nike Reuse-A-Shoe. Esti programa, empecipiáu en 1993, ye'l programa más llargu de Nike que beneficia tantu al mediu ambiente como a la comunidá coleccionando zapatos vieyos de cualquier tipu pa procesalos y reciclalos. El material que se produz de siguío, utilizar p'ayudar a crear superficies deportives, tales como canches de baloncestu, pistes de carreres y xuegos infantiles. Un proyeutu al traviés de la [[University of North Carolina at Chapel Hill|Universidá de Carolina del Norte en Chapel Hill]] atopó trabayadores que fueron espuestos a tóxicos [[isocianatos]] y otres sustances químiques nes fábriques de calzáu en [[Thailand|Tailandia]] . Amás de la inhalación, la esposición dérmica foi'l mayor problema atopáu. Esto podría resultar en reaiciones alérxiques incluyendo reaiciones asmátiques. == Notes == {{llistaref|group="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Nike, Inc.}} * [http://www.nike.com/ Páxina oficial de Nike] {{Tradubot|Nike}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Empreses d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 2mvjxcpybxgis3ykhrlm70rcaxfigxz 0 140606 3709425 3708979 2022-08-18T15:26:50Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{otros usos|Andrew Groves|el diseñador de moda inglés}} {{persona}} '''Andrew Stephen Grove''' ({{lang-hu|Gróf András István}}; {{nym|paréntesis=non}})<ref>http://www.theverge.com/2016/3/21/11280004/andy-grove-intel-ceo-dies</ref> foi un [[empresariu]] y [[científicu]] húngaru-estauxunidense. Foi unu de los primeros emplegaos d'[[Intel Corporation]] y nos últimos tiempos xugó papeles clave pal so ésitu. == Biografía == === Infancia y educación === Grove nació d'una familia [[Xudíu|xudía]] de clase media en [[Budapest]], [[Hungría]] y finó el 21 de marzu de 2016 por causes qu'entá nun son clares. Al crecer, foi conocíu polos sos amigos pol nome de "Andris". A la edá de cuatro años, Andris foi diagnosticáu d'[[escarlatina]]. La enfermedá foi cuasi mortal, y anque sobrevivió, sufrió una perda significativa d'audición como resultáu. Mientres la [[revolución húngara de 1956]] abandonó'l so llar y a la so familia al abellugu de la nueche y emigró a los Estaos Xuníos, llegando a [[Nueva York]] en 1957.<ref>Grove volvió narrar la historia de los sos primeros años, la so fuxida d'Hungría, y el so establecimientu en Nueva York con un nuevu nome y una nueva vida nes sos memories "''Swimming Across'' (''Cruciando a nadu'')."</ref> Grove y la so esposa Eva casar en 1958 y tuvieron dos fíos. Grove llogró la [[llicenciatura]] n'[[inxeniería química]] pol [[City College of New York]] en 1960, y el [[PhD|doctoráu]] n'inxeniería química pola [[Universidá de California, Berkeley]] en 1963. === Carrera === Grove trabayó na compañía [[Fairchild Semiconductor]] antes de convertise nel tercer emplegáu de la naciente [[Intel Corporation]]. Llegó a presidente d'Intel en 1979, a [[direutor executivu|CEO]] en 1987, y a presidente de la xunta directiva y CEO en 1997. A Grove reconózse-y el tresformar a Intel d'una productora de chips de memoria a una de les manufactureras de microprocesadores más dominantes del mundu. Mientres el so mandatu como direutor executivu Grove llogró una medría del 994 % na capitalización del mercáu d'Intel, de 18&nbsp;000 millones a 197&nbsp;000 millones de dólares, convirtiéndola entós daquella na compañía más pervalible del mundu.<ref>{{cita web | url=http://www.portfolio.com/resources/executive-profiles/21463 | títulu=Conde Nast Porfolio Executive Profiles| fechaaccesu=6 d'avientu de 2007 | editorial=Portfolio.com}}</ref> Abandonó'l so puestu de direutor executivu en mayu de 1998 y siguió siendo presidente del cuerpu directivu hasta payares de 2004. Grove sigue'l so llabor n'Intel como conseyeru. Anque Grove foi verdaderamente'l tercer emplegáu d'Intel, en realidá dióse-y el númberu cuatro por un error alministrativu. [[Leslie L. Vadász]] foi contratada por Andy Grove y alla dióse-y el númberu trés por esi mesmu error. [[Robert Noyce]] y [[Gordon E. Moore]] fueron los cofundadores d'Intel, xuntu con otros seis que se fueren de Fairchild Semiconductor. Noyce afirma ser el catalizador del grupu y dalgunos suxuren que la cultura relaxada d'Intel foi una aportación que Noyce traxérase de Fairchild. Per otra parte, Grove yera desaxeradamente competitivu y tantu a él como a la compañía conocíase-yos pol lema «Namái sobreviven los paranoicos». Sicasí, Noyce yera anticompetitivo por naturaleza, inclusive hasta'l puntu de que, como señala Tom Wolfe en "Hooking Up" ("Coneutando"), toles places d'aparcamientu taben ensin asignar, de cuenta que el que primero llegara yera'l primeru que podía aparcar. Esta diferencia nos sos estilos de trabayu produció supuestamente ciertu grau de resfregón ente Noyce y Grove. == Reconocencies y ésitos == * Premiu de la Professional Strategic Management a la Vida Profesional (2001)<ref>[https://web.archive.org/web/20060923213131/http://www.smsweb.org/activities/awards/winners_2001.html Strategic Management Society - Páxina principal<!-- Bot generated title -->]</ref> * Medaya d'Honor de la IEEE 2000 (2000)<ref>[http://www.ieee.org/portal/pages/about/awards/pr/mohpr.html IEEE Gallardoniaos cola Medaya d'Honor<!-- Bot generated title -->]</ref> * [[Persona del añu]] 1997 de la revista [[TIME]]<ref>[http://www.time.com/time/special/moy/grove/opener1.html TIME: Persona del añu<!-- Bot generated title -->]</ref> * Líder Teunolóxicu del Añu de la revista Industry Week (1997)<ref>[https://web.archive.org/web/20081205144612/http://www.industryweek.com/ReadArticle.aspx?ArticleID=296&SectionID=38 IndustryWeek : Líder Teunolóxicu del Añu 1997<br />Andy Grove: Legáu de la Era de la Información<!-- Bot generated title -->]</ref> * Direutor Executivu del Añu de la revista CEO magacín (1997)<ref>[https://web.archive.org/web/20081202041333/http://www.chiefexecutive.net/ME2/dirmod.asp?sid=&nm=&type=Publishing&mod=Publications%3A%3AArticle&mid=8F3A7027421841978F18BE895F87F791&tier=4&id=0BFBAE24CCC64D449D7Y850143A83CA2 Direutor Executivu del Añu 1997 | Artículo | Índice de Direutores Executivos<!-- Bot generated title -->]</ref> * Premiu Medaya al Rendimientu de la AEA (1993) * Premiu a la Reconocencia del Lideralgu n'Inxeniería de la [[IEEE]] (1987)<ref>[http://www.ieee.org/web/aboutus/history_center/biography/grove.html IEEE - Andrew S. Grove, 1936<!-- Bot generated title -->]</ref> * En 2003 entró nel U.S. Business Hall of Fame. * En 2006 realizó un donativo de 26&nbsp;000&nbsp;000 de dólares d'Estaos Xuníos al New York City College, el mayor que recibió nunca esta institución. == Llibros == === Llibros escritos por Andrew Grove === * {{cita llibru | autor= A. S. Grove| títulu=Physics and Technology of Semiconductor Devices (Física y teunoloxía de los mecanismos semiconductores, n'inglés)| editorial=Wiley | añu=1967 |isbn=0-471-32998-3}} * {{cita llibru | autor= A. S. Grove| títulu=One on One With Andy Grove (De frente con Andy Grove, n'inglés)| editorial= Penguin Putnam | añu= 1988|isbn=0-14-010935-8}} * {{cita llibru | autor= A. S. Grove| títulu=High Output Management (Alministración d'altu rendimientu, n'inglés) | editorial= Random House | añu= 1995|isbn=0-679-76288-4}} * {{cita llibru | autor= A. S. Grove| títulu=Only the Paranoid Survive (Namái sobreviven los paranoicos, n'inglés) | editorial=Doubleday | añu=1996 |isbn=0-385-48258-2}} * {{cita llibru | autor= A. S. Grove| títulu=Swimming Across: A Memoir (Cruciando a nadu: les mios memories, n'inglés)| editorial= | añu= 2001|isbn=0-446-67970-4}} * {{cita llibru | autor= Robert Burgelman and A. S. Grove| títulu=Strategy Is Destiny: How Strategy-Making Shapes a Company's Future (La estratexa ye'l destín: cómo la estratexa conforma'l futuru d'una compañía, n'inglés) | editorial= | añu= 2001 |isbn=0-684-85554-2}} * {{cita llibru | autor= Robert A. Burgelman, Andrew S. Grove and Philip E. Meza | títulu=Strategic Dynamics: Concepts and Cases (Dinámica estratéxica: conceutos y casos, n'inglés) | editorial= McGraw-Hill/Irwin| añu= 2005 |isbn=0-07-312265-3 }} === Llibros sobre Andrew Grove === * {{cita llibru | autor= Tim Jackson | títulu=Inside Intel: Andy Grove and the Rise of the World's Most Powerful Chip Company (Dientro d'Intel: Andy Grove y la nacencia de la compañía de chips más poderosa del mundu, n'inglés)| editorial= Plume| añu= 1998|isbn=0-452-27643-8}} * {{cita llibru | autor= Richard Tedlow| títulu=Andy Grove (n'inglés) | editorial= Penguin| añu= 2006|isbn=978-1-59184-139-5}} == Cites == * ''Cuando llegó la televisión per primer vegada, Le xente intentaba vela como una radio con imáxenes. Tamos agora na etapa na qu'internet ye una televisión con probes conexones.'' * ''Una regla fundamental en teunoloxía diz que tou lo que pueda faese va faese.'' * ''L'ésitu alimenta'l preste. El preste alimenta'l fracasu. Namá'l paranoicu sobrevive.'' * ''Igual qu'usté nun dexaría a un compañeru emplegáu robar una pieza de la oficina, nun tendría de dexar a cualesquier colase col tiempu de los sos compañeros direutores.'' * ''La énfasis nel rendimientu ye la clave d'ameyorar la productividá, ente que buscar aumentar l'actividá puede dar como resultancia xusta lo contrario.'' * ''Tien qu'aparentar que ta seguro al cien per cien. Tien qu'entrar n'aición; nun puede duldar o diversificar. Cualesquier otra cosa va condergar los sos esfuercios al fracasu.'' * ''La teunoloxía ende ta, nin ye bona, nin ye mala. ¿Ye l'aceru bono, o malu?'' * ''Ye más fácil pidir perdón que perdir permisu.''{{ensin referencies}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.intel.com/pressroom/kits/bios/grove.htm Biografía proporcionada por Intel.com], n'inglés. * [http://www.ieee.org/web/aboutus/history_center/biography/grove.html Biografía en IEEE], n'inglés. * Páxina web sobre llibros: [https://web.archive.org/web/20070329132109/http://www.twbookmark.com/authors/89/2267/ Cruciando a nadu], [https://web.archive.org/web/20081210190003/http://www.pfdf.org/leaderbooks/grove/high-output.html Direición d'Altu Rendimientu], [https://web.archive.org/web/20081210190023/http://www.pfdf.org/leaderbooks/grove/only-the-paranoid.html Namá'l paranoicu sobrevivi], n'inglés. * [http://hbswk.hbs.edu/item/5561.html La vida y milagros d'un estauxunidense], n'inglés. * [http://www.time.com/time/special/moy/grove/opener1.html TIME: Home del añu], n'inglés. * [http://www.wired.com/wired/archive/9.06/intel.html Entrevista de wired.com], n'inglés. * [http://iinnovate.blogspot.com/2007/03/andy-grove-former-ceo-and-chairman-of.html Entrevista de iinnovate], n'inglés. * [http://www.calcars.org/calcars-news/982.html Ambiciosos oxetivos de conversión de Andy Grove en Plug-In 2008], n'inglés. {{socesión |predecesor = [[Gordon Moore]] |títulu = Direutor Executivu d'Intel |periodu = 1987-1998 |socesor = [[Craig Barrett]] }} {{NF|1936|2016|Grove, Andrew}} {{Tradubot|Andrew Grove}} [[Categoría:Empresarios y empresaries d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Inxenieros y inxenieres d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medaya d'honor del IEEE]] [[Categoría:Persones d'Intel]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones de Budapest]] f2opiyjh205c2zwap3msfrwxlxcoc4q 0 140702 3709247 3708854 2022-08-18T13:34:37Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|American Horror Story}} {{serie de televisión}} '''''American Horror Story''''' ye una [[serie de televisión]] de [[drama]] y [[horror (xéneru)|horror]] creada y producida por [[Ryan Murphy]] (''[[Glee]]'') y [[Brad Falchuk]] (''[[Nip/Tuck]]''). Describióse como una [[Serie d'antoloxía|serie antolóxica]], yá que cada temporada realízase como una miniserie independiente, con un grupu de personaxes distintos, escenarios distintos y una trama que tien el so propiu empiezu, desarrollu y final. La primer temporada, que'l so nome camudar a ''[[American Horror Story: Murder House]]'', tien llugar en 2011 y cunta la historia d'una familia que se camuda a una casa que foi arrenegada polos sos anteriores habitantes, mientres la temporada asoceden una serie de sucesos paranormales. ''Murder House'' tien como centru a la familia Harmon, que s'atopa integrada por Ben, un siquiatra, Vivien, una artista y la so fía Violet, la tipica adolecente incomprendida. Estos camúdense de Boston a Los Angeles, yá que dempués de que Vivien perdiera un embaranzu y seis meses dempués atopara a Ben engañar con una alumna, decidieron empezar de nuevu. El plan paecía condergáu dende'l principiu, pero entá ye más tar cuando mercaron una preciosa casa residencial por un preciu demasiáu baxu, por cuenta de los sucesos que habian pasáu antes naquella casa yá que los dueños anteriores tuvieron un tráxicu final nella. La segunda, titulada ''[[American Horror Story: Asylum]]'', tien llugar en 1964 en Massachusetts y cunta la historia de los residentes d'un hospital psiquiátricu, nesta temporada rellaten hestories de supuestos asesinos seriales y el [[lesbianismu]] na dómina de los [[años 1960]]. Esta temporada sigue a los pacientes, médicos y monxes que s'ocupen de la Institución Mental Briarcliff, creada pa tratar y allugar a criminales allunaos. Los guardias que dirixen la institución son la ríxida Hermana Jude ([[Jessica Lange]]), la so segunda al mandu la Hermana Mary Eunice ([[Lily Rabe]]) y el fundador de la institución, el monseñor Timothy Howard ([[Joseph Fiennes]]). Los médicos encargaos de tratar a los pacientes nel asilu inclúin al siquiatra Dr. Oliver Thredson ([[Zachary Quintu]]) y al científicu sádicu Dr. Arthur Arden ([[James Cromwell]]). Ente los pacientes, munchos de los cualos dicen ser inxustamente institucionalizaos, incluyir a la periodista lesbiana Llana Winters ([[Sarah Paulson]]), l'acusáu d'asesinatu en serie Kit Walker ([[Evan Peters]]), y la presunta asesina Grace ([[Lizzie Brocheré]]). Tamién hai elementos espirituales y científicos que manipolien a los habitantes de Briarcliff, incluyendo posesión demoníaca y hasta estraterrestres. La tercer temporada, ''[[American Horror Story: Coven]]'', tien llugar nel [[sieglu XIX]] y nel añu [[2013]], y rellata l'enfrentamientu ente bruxes y prauticantes de [[vudú]], cola apaición especial de Madame [[Delphine LaLaurie]] interpretada por [[Kathy Bates]]. Pasaron más de 300 años dende los aturbolinaos díes de los xuicios de Salem. Aquelles bruxes que llograron escapar agora tán en peligru d'estinción. Tán produciéndose misteriosos ataques y pollo, deciden unviar a les más nueves a una escuela especial en Nueva Orleans onde puedan aprender a protexese. Una d'elles ye Zoe ([[Taissa Farmiga]]), que llega al llugar despintando un tarrecible secretu. Amás, sollertada poles recién agresiones, Fiona ([[Jessica Lange]]), la bruxa Suprema, decide volver al llugar pa protexer a les suyes, y asegurase de que naide s'interponga nel so camín. La cuarta temporada, llamada ''[[American Horror Story: Freak Show]]'', empieza la so historia na tranquila y consoñenta aldega de Jupiter, Florida. L'añu ye 1952. Acaba de llegar a la ciudá una grupu d'intereses humanos, que coincide cola estraña apaición d'una entidá escura qu'amenacia xabazmente la vida de los habitantes. La quinta temporada, ''[[American Horror Story: Hotel]]'', asítiase en [[2015]] y cunta la historia d'un hotel envueltu n'asesinatos y nos misterios y adicciones de quien lo moren, esta temporada ye bien similar a la primera, una y bones l'hotel tamién ye víctima d'una "maldición", nesta temporada inclúyese la historia d'un asesín serial qu'analaya pol hotel. Coles mesmes, cuntaron cola cantante [[Lady Gaga]] pa esta nueva temporada. La sesta temporada, ''[[American Horror Story: Roanoke]]'', cunta la historia d'un matrimoniu que se camuda a una casa colonial en [[Carolina del Norte]], ensin esperar los sucesos paranormales y peligros que los esperen. La séptima temporada, ''[[American Horror Story: Cult]]'', asítiase nel mes de payares del [[2016]] y sigue a un cultu que va intentar apavorar a un vecinderu tres el día de les [[Eleiciones presidenciales d'Estaos Xuníos de 2016|eleiciones presidenciales d'Estaos Xuníos]]. [[Sarah Paulson]] y [[Evan Peters]] son los únicos actores que tuvieron presentes en toles temporaes. Colo que de cutio se confirma'l so regresu. La serie tresmitir na canal de televisión [[FX (canal de televisión)|FX]] n'[[Estaos Xuníos]].<ref>{{Cita web |url=http://www.digitalspy.com.au/ustv/news/a330926/sons-of-anarchy-american-horror-story-premiere-dates-set.html |títulu='Sons of ', 'American Horror Story' premiere dates set |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2011 |apellíu=Wightman |nome=Catriona |fecha=21 de xunetu de 2011 |editorial=Digital Spy |idioma=inglés}}</ref> La serie foi bien recibida polos críticos de televisión. El repartu foi falagáu, especialmente l'actriz [[Jessica Lange]].<ref>{{Cita web |url=http://popwatch.ew.com/2011/12/15/this-weeks-cover-the-best-and-worst-of-2011/ |títulu=Best & Worst of 2011 Issue, Dec. 23, 2011 |fecha=15 d'avientu de 2011 |sitiuweb=[[Entertainment Weekly]]}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.mtv.com/photos/best-tv-characters-2011/1675331/6765683/photo.jhtml |títulu=Best TV Characters of 2011 |editorial=[[MTV]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131008202453/http://www.mtv.com/photos/best-tv-characters-2011/1675331/6765683/photo.jhtml |fechaarchivu=8 d'ochobre de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.tvguide.com/PhotoGallery/Best-Performances-1039823/1039859 |títulu=Best Performances of 2011 |sitiuweb=[[TV Guide]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131013195055/http://www.tvguide.com/PhotoGallery/Best-Performances-1039823/1039859 |fechaarchivu=13 d'ochobre de 2013}}</ref> La serie tien índices d'audiencia altos pa la cadena FX y la so primer temporada foi la serie de televisión per cable más importante del añu.<ref>{{Cita web |url=http://www.avclub.com/articles/american-horror-story-to-completely-ditch-season-o,67002/ |títulu=American Horror Story to completely ditch season one characters, story, do something new in season two |fechaaccesu=22 d'avientu de 2011 |apellíu=VanDerWerff |nome=Todd |sitiuweb=The A.V. Club}}</ref>Cada episodiu tien una duración d'ente 40 y 60 minutos, dependiendo de la temporada y del pesu que tenga la trama. == Sinopsis == === ''Murder House'' (2011) === {{AP|American Horror Story: Murder House|l1=American Horror Story: Murder House}} La primer temporada, retitulada ''American Horror Story: Murder House'' tien llugar nel [[2011]] y sigue a la familia Harmon: Ben ([[Dylan McDermott]]) d'oficiu [[siquiatra]], la so esposa Vivien ([[Connie Britton]]), y la so fía adolescente Violet ([[Taissa Farmiga]]), quien se camuden de [[Boston]] a [[Los Angeles]] dempués de que Vivien tenga un albuertu involuntariu y Ben una aventura con una de les sos alumnes. La familia camudar a una casa restaurada, y llueu se van atopar colos antiguos residentes de la casa, los Langdon: Constance ([[Jessica Lange]]), la so fía Addie ([[Jamie Brewer]]) y el desfigurado Larry Harvey ([[Denis O'Hare]]). Ben y Vivien intenten alicar la so rellación, mientres Violet sufriendo de [[depresión]], atopa consuelu con Tate ([[Evan Peters]]), un paciente del so padre. Los Langdon y Larry inflúin con frecuencia na vida de los Harmon, una y bones la familia afaya que la casa ta embruxada por tolos que morrieron nella. Ente los cualos tán les pantasmes Moira, l'ama de llaves ([[Frances Conroy]])/([[Alexandra Breckenridge]]) y la primer dueña, Nora Montgomery ([[Lily Rabe]]). === ''Asylum'' (2012-13) === {{AP|American Horror Story: Asylum}} La historia tien llugar en [[1964]], nel Manicomiu Católicu Briarcliff, construyíu en [[1908]], que funcionó como'l centru de [[tuberculosis]] más grande del país, onde morrieron 46.000 persones. En [[1962]] el llugar ye mercáu pola [[Ilesia católica|Ilesia Católica]] y convertíu nun manicomiu pa criminales allunaos dirixíu pol Monseñor Timothy Howard ([[Joseph Fiennes]]). Ellí ye unviáu Kit Walker ([[Evan Peters]]), un mozu que trabayaba nuna [[gasolinera]], acusáu de matar a la so esposa Alma Walker ([[Britne Oldford]]). Kit ye lleváu al manicomiu siendo confundíu col asesín en serie ''Bloody Face'', quien espelleyaba a les sos víctimes (siempres muyeres) y cortába-yos la cabeza. Pero en realidá, Alma foi secuestrada por estraterrestres xuntu col so maríu, tornando solo esti postreru a la Tierra. Naide cree la historia de Kit, sacante Grace ([[Lizzie Brocheré]]), una interna. Dientro del manicomiu, va atopar con terroríficos personaxes como'l doctor Arthur Arden ([[James Cromwell]]) y la hermana Jude ([[Jessica Lange]]), quien zarra a Llana Winters ([[Sarah Paulson]]), una periodista lesbiana curiosa alrodiu de ''Bloody Face''. Les coses complíquense dientro del asilu cuando la hermana Mary Eunice ([[Lily Rabe]]), monxa protexía de la hermana Jude, sufre una posesión satánica. Estraños sucesos tienen llugar nel manicomiu, onde reinen l'horror, la inxusticia, la llocura, el tratu inhumanu y el dolor. === ''Coven'' (2013-14) === {{AP|American Horror Story: Coven}} La temática de la historia ye alrodiu de la [[bruxería]]. Asitiar en [[2013]], con [[flashbacks]] del [[sieglu XIX]]. Cuando la familia de Zoe Benson ([[Taissa Farmiga]]) afaya que tien habilidaes distintes ye unviada a Miss Robicheaux's Academy, institutu que presenta una crisis por cuenta de la posible estinción de les descendientes de Salem, onde atopa a trés nuevos bruxes más, la caprichosa y vanidosa Madison Montgomery ([[Emma Roberts]]), Queenie ([[Gabourey Sidibe]]), una muñeca vudú humana, y Nan ([[Jamie Brewer]]), quien tien [[telepatía]]. Cordelia Foxx ([[Sarah Paulson]]), direutora del institutu y la so madre Fiona Goode ([[Jessica Lange]]), bruxa Suprema del aquelarre (la más poderosa), faen lo posible por caltener el so llinaxe de pies, lluchando contra los sos enemigos, los cazadores de bruxes y reinar Vudú [[Marie Laveau]] ([[Angela Bassett]]). Ente que Fiona, na busca de los sos intereses personales atopar cola sádica racista [[Delphine LaLaurie]] ([[Kathy Bates]]), inmortal por cuenta de un conxuru Vudú dende'l [[sieglu XIX]] por culpa de Laveau. La historia complicar colos intentos de la bruxa fanática de la moda y líder del Conseyu de bruxes Myrtle Snow ([[Frances Conroy]]) de sacar a flote les perverses intenciones de Fiona, según tamién la llegada de la resucitada bruxa del banzáu Misty Day ([[Lily Rabe]]). Les sos temes principales son la opresión y sobre usar tol potencial que tenemos, según tamién la necesidá de reconocer y pertenecer a una "tribu". === ''Freak Show'' (2014-15) === {{AP|American Horror Story: Freak Show}} La historia desenvolver nel pequeñu pueblu de [[Jupiter (Florida)|Jupiter, Florida]], y céntrase n'unu de los últimos circos de fenómenos restantes en [[1952]] y les aiciones que los miembros del mesmu cometen con tal de caltener el so negociu a flote y ganase l'aceptación de la xente. Esti show d'horror ta al cargu d'Elsa Mars ([[Jessica Lange]]), quien suaña con atopar un llar pa los sos "bisarmes", pero de callao va faer lo posible pa consiguir fama. Elsa adquier pa les sos files a los siameses Bette y Dott Tattler ([[Sarah Paulson]]), como un plan pa incentivar el so negociu. Otros miembros del espectáculu inclúin a Jimmy Darling ([[Evan Peters]]), el "nueva manes de llagosta", quien tien [[ectrodactilia]] y suaña con dexar la so vida de feriante tres y tener una vida normal. La madre de Jimmy, la muyer barbuda, Ethel Darling ([[Kathy Bates]]), quien ye la mano derecha d'Elsa y caltién tantu la llei como l'orde nel llugar. Dell Toledo ([[Michael Chiklis]]), y la so esposa, de tres pecho, Desiree Dupree ([[Angela Bassett]]), lleguen a formar parte del espectáculu. Los problemes empiecen cuando un estafador llamáu Stanley ([[Denis O'Hare]]) entama matar fenómenos con ayuda de Maggie Esmeralda ([[Emma Roberts]]) quien se fai pasar como una [[vidente]]. Paralelamente esquízase la historia de la familia Mott, Gloria ([[Frances Conroy]]) trata d'esconder los impulsos asesín y psicópata del so consentíu fíu Dandy ([[Finn Wittrock]]). Los flashbacks establecer na [[década de 1940]], y un [[Anacronía (lliteratura)|flashforward]] a la [[década de 1960]]. === ''Hotel'' (2015-16) === {{AP|American Horror Story: Hotel}} La historia tien llugar en [[2015]] en Los Angeles, California nel hotel Cortez, que foi construyíu col fin de convertise nuna cámara de tortura pa los sos güéspedes. Foi fundáu por James Patrick March ([[Evan Peters]]) y anguaño ta so l'alministración de la [[Vampiru|vampiresa]] de 111 años d'edá, Elizabeth Johnson / La Condesa ([[Lady Gaga]]) quien vive xunto al so amante Donovan ([[Matt Bomer]]) ex drogadictu y fíu d'Iris ([[Kathy Bates]]), quien trabaya como xerente y recepcionista del hotel pa nun dixebrase del so fíu. John Lowe ([[Wes Bentley]]) investiga un casu d'asesinatos en serie en nome de los [[10 mandamientos]], mientres sobrolleva problemes familiares cola so esposa la Dra. Alex Lowe ([[Chloe Sevigny]]) en perdiendo al so fíu Holden 5 años tras. Dalgunos de los residentes del hotel son Sally McKenna ([[Sarah Paulson]]), una yonqui grunge pantasma que paez saber más de lo que paez sobre'l "asesín de los 10 mandamientos", y el chigre ténder [[tresxéneru]] Liz Taylor ([[Denis O'Hare]]). L'hotel ye vendíu al [[diseñador de moda]] Will Drake ([[Cheyenne Jackson]]) (a quien La Condesa entama seducir y matalo pa quedase cola so fortuna), quien trai al hotel al modelu Tristán Duffy ([[Finn Wittrock]]), quien llama l'atención de La Condesa, faciendo qu'esta refugue a Donovan, lo que lo fai rellacionase con una vieya amiga de Elizabeth y actriz, Ramona Royale ([[Angela Bassett]]), cola cual entama una vengación. El casu del "asesín de los 10 mandamientos" guía a John Lowe a les puertes del hotel, onde los sos problemes van agravar al atopase col so fíu perdíu rondando los pasiellos del hotel y cayendo nuna inminente llocura. Les temes principales de la temporada inclúin l'adicción, la vengación y el perdón, y la busca del amor y la sensualidá na distinta visión de los sos personaxes. Establécense flashbacks nes décades de 1920, 1970, 1980 y 1990, con un epílogu establecíu en 2022.... === ''Roanoke'' (2016) === {{AP|American Horror Story: Roanoke}} La historia empieza con un documental que lleva por nome ''My Roanoke Nightmare''. La profesora de [[yoga]] Shelby Miller ([[Lily Rabe]]) (interpretada por Audrey Tindall) ([[Sarah Paulson]]) y el so maríu Matt Miller ([[Andre Holland]]) (interpretáu por Dominic Banks) ([[Cuba Gooding Jr.]]) camudar a Carolina del Norte, dempués de que Shelby sufrió un albuertu. Ellí merquen una casa del [[sieglu XVII]], que nel pasáu foi escenariu de dellos asesinatos. Acompañar Llei Harris ([[Adina Porter]]) (interpretada por Monet Tumusiime) ([[Angela Bassett]]), la hermana de Matt. Ellos ignoren que nel monte cercanu habiten los [[pantasma|pantasmes]] de Thomasin White (interpretada por Agnes Mary Winstead) ([[Kathy Bates]]), a la que llamen "La Carnicera" y que ye la líder de la [[colonia de Roanoke|colonia perdida de Roanoke]], na que s'atopa'l so fíu Ambrose White (interpretáu por Dylan) ([[Wes Bentley]]). Nel territoriu tamién habita la bruxa del monte, Scathatch (interpretada por [[Lady Gaga]]), que se namora de Matt, según la zaguina familia Polk, y la pantasma del primer dueñu de la casa, Edward Phillippe Mott (interpretáu por Rory Monahan) ([[Evan Peters]]). Mientres el documental amuésase como Matt, Shelby y Lee intenten sobrevivir mientres los seis díes siguíos de la lluna de sangre dempués de que Lee perdiera a la so fía Flora, y el so maríu Mason finara en misterioses circunstancies, de les que Lee ye sospechosa. L'ésitu del show fai que'l productor, Sidney Aaron James ([[Cheyenne Jackson]]) intente faer una segunda parte a manera de reality llamáu "Return to Roanoke: Three days in Hell", onde va zarrar tantu a les persones reales (Shelby, Matt y Lee, quien busca la redención al ser acusada de la muerte del so maríu) como a los actores que los interpretaron, y nun van tardar n'asoceder desgracies. Centrar nos años dende'l [[2014]] al [[2017]], ya inclúi na so temática una crítica escontra la capacidá de la [[televisión]] de dar la imaxe que quiera sobre una tema y la influyencia d'esta nel públicu y nos arreyaos, tamién la tema de la temporada inclúi'l xuiciu, el fanatismu y l'esploración. === ''Cult'' (2017) === {{AP|American Horror Story: Cult|l1=American Horror Story: Cult}} La historia sigue a Ally Mayfair-Richards, quien quedó apavoriada dempués que Donald Trump ye escoyíu presidente tres les eleiciones presidenciales d'Estaos Xuníos de 2016, remaneciendo les sos fobias y traumas, y Kai Anderson, un remanador quien recluta xente estropiada alredor del so vecinderu pa formar un cultu col fin d'apoderar el mundu, imponiendo mieu na comunidá por aciu actos violentos amarutaos de payasos. Esta temporada tamién xira en redol a la esposa de Ally, Ivy, que sale de casa dempués de les fobias de Ally detrás del so sentíu de la opinión ya intentando protexer al so fíu, Oz; La hermana de Kai y unu de los miembros del cultu, Winter, quien pasa a ser la neñera de les Mayfair-Richards; y el siquiatra de Ally, Rudy Vincent, quién paez tener unu qu'otru secretu. FX anovó la serie pa una séptima temporada, preparada de mano a emitise'l 5 de setiembre del 2017. Según afirmó'l mesmu Ryan Murphy, la séptima temporada tendría un llau políticu. Pero'l 20 de xunetu del 2017, la tema de la temporada ye anunciáu como ''Cult'', enfocando en sociedaes secretes. Amás, va tar coneutada con ''Freak Show'' y va tener una "historia moderna". Los únicos actores que van tar na temporada son [[Sarah Paulson]] y [[Evan Peters]] de protagonistes. El 28 de marzu del 2017, El comediante Billy Eichner, xúnese oficialmente al repartu de la serie como recurrente y va interpretar na vida del personaxe de Paulson. El 6 d'abril del 2017, confírmase que [[Billie Lourd]] va integrar al repartu de la serie, conocida por interpretar a ''Chanel #3'', unu de los protagonistes de ''[[Scream Queens (serie de televisión)|Scream Queens]]''. El 15 de mayu del 2017, [[Leslie Grossman]] xunir al repartu de la serie y ye una de les actrices quien trabayó enantes n'otra series de Ryan Murphy, ''[[Nip/Tuck]]'' y ''[[Popular (serie de televisión)|Popular]]''. Dellos actores que van tornar na temporada son [[Cheyenne Jackson]], [[Adina Porter]], [[Mare Winningham]], [[Frances Conroy]] (dambes Mare y Frances confirmaes por Ryan Murphy en redes sociales el 20 de xunetu de 2017) y [[Emma Roberts]] (confirmada'l 1 d'agostu poles [[redes sociales]] tantu Ryan Murphy como la mesma Emma). El 21 de xunu del 2017, confirmóse que [[Colton Haynes]] va ser parte del repartu de la serie y ye conocíu por haber interpretáu papeles en ''[[Teen Wolf (serie de televisión de 2011)|Teen Wolf]]'', ''[[Arrow]]'' y tamién en ''[[Scream Queens (serie de televisión)|Scream Queens]]''. El 29 de xunu del 2017, l'actriz [[Alison Pill]] xunir a la temporada de la serie. El 3 d'agostu de 2017 conozse que l'actor y activista [[Chaz Bono]] vuelve a la serie tres la so apaición na anterior temporada. === Octava temporada (2018) === {{AP|Octava temporada de American Horror Story}} El 12 de xineru de 2017, la serie anovar pa una octava temporada, que va salir al aire en 2018.<ref name="Andreeva">{{cita web|url=https://deadline.com/2017/01/american-horror-story-renewed-seasons-8-9-fx-1201883939/amp/|títulu= 'American Horror Story' Renewed For Seasons 8 & 9 By FX -TCA|obra=Deadline|nome=Nellie|apellíu=Andreeva|fecha=12 de xineru de 2017|fechaaccesu=3 d'abril de 2018|idioma=en}}</ref> El 5 de xineru de 2018, el creador de la serie y productor executivu [[Ryan Murphy]] anunció que la temporada va establecer nel futuru.<ref name="Hibberd">{{cita publicación|url=https://ew.com/tv/2018/01/05/american-horror-story-season-8-future/|títulu=''American Horror Story'' shock: Season 8 is set in the future|fechaaccesu=20 de marzu de 2018|fecha=5 de xineru de 2018|apellíu=Hibberd|nome=James|obra=[[Entertainment Weekly]]|idioma=en}}</ref> El 6 d'abril de 2018, revelóse que la octava temporada va establecer en 18 meses nel futuru, n'ochobre de 2019, y va cuntar con un tonu similiar a ''Asylum'' y ''Coven''.<ref name="DeadlineS8details">{{cita publicación|url=http://deadline.com/2018/04/american-horror-story-season-8-joan-collins-evan-peters-fyc-1202360242/|títulu=Ryan Murphy Confirms 'American Horror Story' Season 8 Is Set "18 Months From Today"; Joan Collins To Play Evan Peters' Grandmother|fechaaccesu=6 d'abril de 2018|fecha=6 d'abril de 2018|apellíu=Blyth|nome=Antonia|obra=Deadline.com|idioma=en}}</ref> El 14 de xunu de 2018, Murphy anunció por cambéu de planes que la temporada crossover de ''Murder House'' y ''Coven'' va ser nesta temporada, y non na novena. La filmación pa la temporada empieza'l 16 de xunu de 2018.<ref name="DeadlineS8details" /> ====Casting==== El 1 d'ochobre de 2017, anuncióse que [[Sarah Paulson]] va tornar pa la octava temporada y va usar aparatos dentales.<ref name="Lynch">{{cita web|url=https://www.adweek.com/tv-video/after-winning-all-the-awards-as-marcia-clark-sarah-paulson-is-starring-in-3-separate-tv-shows|títulu=Sarah Paulson Has Taken FX, the Emmys and Movie Studios by Storm. Next up: Netflix|obra=Adweek|apellíu=Lynch|nome=Jason|fecha=1 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=1 d'ochobre de 2017|idioma=en}}</ref> El 20 de marzu de 2018, anuncióse que [[Kathy Bates]] y [[Evan Peters]] tornaríen y van formar parte del repartu principal con Paulson.<ref name="Stack">{{cita publicación|url=https://ew.com/tv/2018/03/20/american-horror-story-kathy-bates-season-8/|títulu=''American Horror Story'': Kathy Bates to return for season 8|fechaaccesu=20 de marzu de 2018|fecha=20 de marzu de 2018|apellíu=Stack|nome=Tim|work=Entertainment Weekly|idioma=en}}</ref> El 4 d'abril de 2018, anuncióse que [[Joan Collins]] xuniérase a la repartida nun rol ensin especificar.<ref name="Rose">{{cita web|url=https://hollywoodreporter.com/live-feed/ryan-murphy-american-crime-story-future-scrapping-monica-lewinsky-season-1099146|títulu=Ryan Murphy on 'American Crime Story' Future and Scrapping Monica Lewinsky Season|fechaaccesu=4 d'abril de 2018|fecha=4 d'abril de 2018|apellíu=Rose|nome=Lacey|obra=Hollywood Reporter|idioma=en}}</ref> Peters va interpretar a un peluqueru risible y Collins va interpretar a la so güela.<ref name="DeadlineS8details" /> [[Adina Porter]], [[Cheyenne Jackson]], [[Billy Eichner]], y [[Leslie Grossman]] fueron confirmaos pa tornar.<ref name="Bentley">{{cita noticia|url=https://hollywoodreporter.com/amp/live-feed/all-american-horror-story-season-8-details-far-1100745|títulu='American Horror Story' Season 8: Evan Peters, Billy Eichner, Cheyenne Jackson, More Returning|fechaaccesu=10 d'abril de 2018|date=7 d'abril de 2018|last=Bentley|first=Jean|work=Hollywood Reporter|idioma=en}}</ref> El 18 de mayu de 2018, anuncióse que [[Billie Lourd]] tornaría pa la octava temporada.<ref>{{cita publicación|url=http://deadline.com/2018/05/american-horror-story-billie-lourd-return-season-8-cast-ryan-murphy-fx-booksmart-movie-olivia-wilde-1202394276/amp/|títulu=Billie Lourd To Return To 'American Horror Story' For Season 8, Joins 'Booksmart' Movie|fechaaccesu=18 de mayu de 2018|fecha=18 de mayu de 2018|apellíu=Bentley|nome=Jean|obra=Deadline|idioma=en}}</ref> El 17 de xunu de 2018, [[Emma Roberts]] reveló que va volver pa la octava temporada y que volverá representar el so papel como Madison Montgomery de ''Coven''.<ref name=CovenReturn>{{cita noticia|url=http://deadline.com/2018/06/emma-roberts-american-horror-story-madison-montgomery-coven-murder-house-1202412329/|títulu=Emma Roberts Teases Return of 'American Horror Story's Madison Montgomery|fechaaccesu=June 17, 2018|date=June 17, 2018|last=Ramos|first=Dino-Ray|website=Deadline Hollywood|idioma=en}}</ref> Ryan Murphy anunció que les otres bruxes de ''Coven'' fueren convidaes a tornar.<ref name=CovenReturn/> Murphy tamién declaró que-y pidió a [[Anjelica Huston|Angelica Huston]] que s'una al repartu.<ref>{{Cite news|url=https://www.wmagazine.com/story/joan-collins-joins-american-horror-story|títulu=Joan Collins Is Joining American Horror Story Because, Well, of Course She Is|last=Munzenrieder|first=Kyle|work=W Magacín|fechaaccesu=2018-06-19|language=en}}</ref> === Novena temporada (2019) === El 12 de xineru de 2017, la serie anovar pa una novena temporada, que va salir al aire en 2019.<ref name="Andreeva"/> El 5 de xineru de 2018, Murphy anunció que la novena temporada probablemente habría un [[crossover]] ente ''Murder House'' y ''Coven'',<ref name="Hibberd"/> y anuncióse per primer vegada'l 30 d'ochobre de 2016.<ref>{{cita noticia|url=https://ew.com/article/2016/10/30/ahs-murder-house-coven-crossover-season/amp/|títulu=American Horror Story: Ryan Murphy announces Murder House, Coven season|fechaaccesu=3 d'abril de 2018|date=30 d'ochobre de 2016|last=Snetiker|first=Marc|work=Entertainment Weekly|idioma=en}}</ref> == Episodios == {{AP|Episodios de American Horror Story|l1=Episodios de American Horror Story}} == Repartu y personaxes == {{VT|Personaxes de American Horror Story|l1=Personaxes de American Horror Story}} Murder House: El repartu principal taba formáu por [[Connie Britton]], [[Dylan McDermott]], [[Evan Peters]], [[Taissa Farmiga]], [[Denis O'Hare|Denis O´Hare]] y [[Jessica Lange]]. Hai de solliñar a los personaxes qu'apaecieron tola temporada con personaxes importantes pero son trataos como secundarios. Los más importantes son: [[Frances Conroy]], [[Alex Breckenridge|Alexandra Breckenridge]], [[Kate Mara]], [[Lily Rabe]], [[Jamie Brewer]], [[Zachary Quintu]], [[Sarah Paulson]]... Asylum: Hubo bastantes cambeos esta temporada: [[Jessica Lange]] y [[Evan Peters]] son los únicos que repiten un papel protagonista una y bones [[Connie Britton]], [[Taissa Farmiga]] y [[Denis O'Hare|Denis O´Hare]] colar de la serie y [[Dylan McDermott]] pasa a ser secundariu. Secundaries como [[Kate Mara]], [[Jamie Brewer]] y [[Alex Breckenridge|Alexandra Breckenridge]] tamién se van ente que [[Lily Rabe]], [[Zachary Quintu]] y [[Sarah Paulson]] convertir en protagonistes. [[Frances Conroy]] sigui siendo secundaria. Los nuevos fichaxes de la serie son: [[Joseph Fiennes]], [[Lizzie Brocheré]] y [[James Cromwell]] como protagonistes y [[Naomi Grossman]] y [[Chloë Sevigny|Chloe Devigny]] como secundaries. Coven: Tolos fichaxes de la segunda temporada dir de la serie: [[James Cromwell]], [[Joseph Fiennes]], [[Lizzie Brocheré]], [[Leslie Jordan]] y [[Chloë Sevigny|Chloe Devigny]]. Tamién [[Dylan McDermott]] y [[Zachary Quintu]] vanse. [[Sarah Paulson]], [[Evan Peters]], [[Jessica Lange]] y [[Lily Rabe]] siguen como parte del repartu principal. Dellos actores de la primer temporada tornaron a la serie: [[Denis O'Hare|Denis O´Hare]] y [[Taissa Farmiga]] como protagonistes y [[Jamie Brewer]] como secundaria. Dempués de dos temporaes, [[Frances Conroy]] convertir en protagonista. [[Kathy Bates]] y [[Emma Roberts]] xunir a la serie como principales mientres [[Angela Bassett|Angela Basset]], [[Danny Huston]] y [[Gabourey Sidibe]] como secundarios. Freak Show: Bastantes actores siguieron na serie como protagonistes: [[Sarah Paulson]], [[Evan Peters]], [[Frances Conroy]], [[Denis O'Hare|Denis O´Hare]], [[Emma Roberts]], [[Kathy Bates]] y [[Jessica Lange]]. [[Lily Rabe]] y [[Jamie Brewer]] llindar a apaecer como convidaes. [[Danny Huston]] y [[Gabourey Sidibe]] caltener en segundu planu ente qu'[[Angela Bassett|Angela Basset]] convertir en protagonista. [[Taissa Farmiga]] abandona de nuevu la serie. [[Michael Chiklis]] y [[Finn Wittrock]] son los fichaxes principales de la temporada. Tamién los numberosos actores de los fenómenos como [[Naomi Grossman]] (secundaria na segunda temporada), [[Matt Fraser]], [[Amazon Eve]], [[Wes Bentley]]... Artistes como [[Neil Patrick Harris]], [[David Burtka]] y [[Matt Bomer]] tamién son convidaos. Hotel: Tres cuatro temporaes consecutives, [[Jessica Lange]] y [[Frances Conroy]] colar de la serie. [[Evan Peters]], [[Sarah Paulson]], [[Kathy Bates]], [[Angela Bassett|Angela Basset]] y [[Denis O'Hare|Denis O´Hare]] siguen siendo protagonistes. [[Emma Roberts]], [[Michael Chiklis]] y [[Danny Huston]] abandonen la serie, al igual que los actores de los fenómenos de la cuarta temporada como [[Matt Fraser]], [[Amazon Eve]]... [[Wes Bentley]], [[Matt Bomer]] y [[Chloë Sevigny|Chloe Sevigny]], dempués de ser secundarios (los dos primeros na cuarta y Chloe na segunda) convertir en protagonistes, mientres [[Finn Wittrock]] apaez como secundariu. [[Cheyenne Jackson]] y la famosa cantante [[Lady Gaga]], son los nuevos protagonistes (al pie de los yá mentaos) de la temporada. [[Mare Winningham]] apaez como secundaria y [[Lily Rabe]] vuelve ser una invitada. Roanoke: [[Kathy Bates]], [[Sarah Paulson]], [[Evan Peters]], [[Angela Bassett|Angela Basset]], [[Denis O'Hare|Denis O´Hare]], [[Cheyenne Jackson]] y [[Wes Bentley]] siguen una vegada más como protagonistes. Actores como [[Matt Bomer]], [[Mare Winningham]] y [[Chloë Sevigny|Chloe Sevigny]] nun apaecen esta temporada. [[Lady Gaga]] y [[Finn Wittrock]] apaecen solo como secundarios. [[Lily Rabe]] vuelve convertise en protagonista. Los fichaxes d'esta temporada son: [[André Holland]] y [[Cuba Gooding Jr.]] Cult: [[Sarah Paulson]], [[Evan Peters]] y [[Cheyenne Jackson]] tornen como protagonistes. [[Adina Porter]] vuelve pa la temporada, les nueves amiestes son [[Billie Lourd]] y [[Alison Pill]], [[Chaz Bono]] [[Billy Eichner]] [[Leslie Grossman]] y [[Colton Haynes]] sumir como secundarios, [[Frances Conroy]] y [[Emma Roberts]] tornen a la serie como convidaes, [[Lady Gaga]] y tres 6 temporaes consecutives [[Lily Rabe]] nun tornen pa la temporada. Octava temporada: [[Sarah Paulson]], [[Kathy Bates]] y [[Evan Peters]] tornen como protagonistes. [[Adina Porter]], [[Cheyenne Jackson]], [[Billy Eichner]], [[Leslie Grossman]], [[Billie Lourd]], [[Emma Roberts]], [[Dylan McDermott]] y [[Lady Gaga]] tornen pa esta temporada. La nueva adicion ye l'actriz britanica [[Joan Collins]]. {{#section-h:Personaxes de American Horror Story|Repartu}} == Promoción == Como parte de la promoción pa la serie, FX llanzó una campaña «House Call», na que los espectadores en casa podríen xunise y tar de frente con un personaxe de la serie.<ref>{{Cita web |url=http://www.cinemablend.com/television/American-Horror-Story-Continues-Creepy-Promos-Plus-Horror-House-Call-Campaign-34176.html |títulu=American Horror Story Continues Creepy Promos Plus A Horror House Call Campaign |fechaaccesu=10 d'agostu de 2011 |apellíu=Carp |nome=Jesse |fecha=10 d'agostu de 2011 |sitiuweb=Television Blend}}</ref> Antes del estrenu de la serie, FX llanzó delles pistes pa refundiar lluz na serie. Ufiertóse-yos na canal de YouTube oficial de la serie. Diez pistes fueron llanzaes, titulaes «Cello», «Baby», «Couples», «Coffin», «Lying Down», «Fire», «Stairs», «Melt», «Rede Cello» y «Rubber Bump».<ref>{{Cita web |url=http://www.cinemablend.com/television/American-Horror-Story-Promos-Creepy-Clues-34082.html |títulu=American Horror Story Promos Are Creepy Clues |fechaaccesu=5 d'agostu de 2011 |apellíu=Carp |nome=Jesse |fecha=5 d'agostu de 2011 |sitiuweb=Television Blend}}</ref> El 15 de setiembre de 2011, FX llanzó un sitiu web que dexa que los visitantes faigan una xira na casa del crime al traviés de décades y busquen pistes.<ref>{{Cita web |url=http://www.youregoingtodieinthere.com |títulu=You're Going To Die In There &#124; American Horror Story |fechaaccesu=28 d'avientu de 2011 |editorial=Youregoingtodieinthere.com}}</ref> == Producción == === Concepción === {{Cquote|Lo que visti nel final de la temporada yera'l final de la casa Harmon. La segunda temporada de la serie va tener llugar n'otra casa nueva o edificiu teníu. Al igual qu'anguaño, cada temporada del programa va tener un principiu, un entemediu y un final. La segunda temporada nun va tener llugar en Los Angeles, anque ta claro que va ser n'Estaos Xuníos, pero n'otru llugar.|Ryan Murphy alrodiu de American Horror Story<ref name="Mullins" />}} El creadores Murphy y Falchuk empezaron a trabayar en ''American Horror Story'' primero que la producción de ''[[Glee (serie de televisión)|Glee]]'' empezara.<ref>{{Cita web |url=http://insidetv.ew.com/2011/10/05/american-horror-story-ryan-murphy-exclusive/ |títulu=&#39;American Horror Story' co-creator Ryan Murphy talks premiere, his favorite scene, and identity of Rubber Man -- EXCLUSIVE |apellíu=Stack |nome=Tim |fecha=5 d'ochobre de 2011 |sitiuweb=Entertainment Weekly}}</ref> Murphy quería faer lo opuesto a lo que fixera enantes y asina empezó'l so trabayu na serie. «Pasé de ''Nip/Tuck'' a ''Glee'', asina que tenía sentíu que quixera faer daqué difícil y foscu. Y siempres amé, como Brad tamién, el xéneru de terror. Asina que foi daqué natural pa mi». Dixo: «Tamos faciendo una pieza llimpia, dulce, optimista, non cínica, quería faer daqué que de dalguna manera tapara'l llau distintu de la mio personalidá».<ref>{{Cita web |url=http://insidetv.ew.com/2011/10/05/american-horror-story-ryan-murphy-exclusive/ |títulu=&#39;American Horror Story' co-creator Ryan Murphy talks premiere, his favorite scene, and identity of Rubber Man -- EXCLUSIVE |apellíu=Stack |nome=Tim |fecha=5 d'ochobre de 2011 |sitiuweb=Entertainment Weekly}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.sfx.co.uk/2011/11/05/american-horror-story-interview-people-want-to-be-scared/ |títulu=American Horror Story Interview: “People Want To Be Scared” |apellíu=Nash |nome=Steve |fecha=5 de payares de 2011 |sitiuweb=SFX}}</ref> Falchuk taba intrigado pola idea de poner un puntu de vista distinta nel xéneru de terror, diciendo que'l so oxetivu principal en crear la serie yera asustar a los espectadores. «Quies que les persones tean un pocu fuera de balance dempués», dixo.<ref>{{Cita web |url=http://www.afterelton.com/tv/2011/10/ryan-murphy-brad-falchuk-interview-american-horror-story |títulu=Ryan Murphy and Brad Falchuk Talk "American Horror Story": Blood, Infidelity, and Zachary Quintu |apellíu=Juergens |nome=Brian |fecha=3 d'ochobre de 2011 |sitiuweb=AFTERELTON |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111207130823/http://www.afterelton.com/tv/2011/10/ryan-murphy-brad-falchuk-interview-american-horror-story |fechaarchivu=7 d'avientu de 2011}}</ref> El tonu escuru de la serie refléxase depués de ''[[Solombres tenebroses (serie de televisión)|Dark Shadows]]'', en que la güela de Murphy obligar a ver cuando yera nueva.<ref>{{Cita web |url=http://nymag.com/daily/entertainment/2011/08/ryan_murphy_talks_american_hor.html |títulu=Ryan Murphy Talks American Horror Story |apellíu=Adalian |nome=Josef |fecha=6 d'agostu de 2011 |sitiuweb=Vulture}}</ref> Amás, la serie inspirar en películes clásiques de terror como ''[[Rosemary's Baby (película)|Rosemary's Baby]]'' de [[Roman Polanski]] y ''[[La rellumada (película)|The Shining]]'' por [[Stanley Kubrick]].<ref>{{Cita web |url=http://www.sfx.co.uk/2011/11/05/american-horror-story-interview-people-want-to-be-scared/ |títulu=Ryan Murphy and Brad Falchuk On Dark "American Horror Story" |apellíu=Gold |nome=Kenn |fecha=2 d'ochobre de 2011 |sitiuweb=Mediablvd}}</ref> Dende'l principiu, Murphy y Falchuk entamaron que cada temporada de la serie cuntaría una historia distinta.<ref name="Mullins">{{Cita web |url=http://web.archive.org/web/http://uk.eonline.com/news/watch_with_kristin/american_horror_story__season_two_scoop/282480?cmpid=rss-000000-rssfeed-365-topstories&utm_medium=rssfeeds |títulu=American Horror Story Season Two Scoop: New House and (Mostly) New Faz |apellíu=Mullins |nome=Jenna |fecha=22 d'avientu de 2011 |sitiuweb=Y! Online}}</ref> Dempués que'l final de la primer temporada salió al aire, Murphy faló de los sos planes de camudar el repartu y allugamientu pa la segunda temporada. Dixo, sicasí, que dellos actores van tornar interpretando personaxes dafechu distintos, criatures, bisarmes, etcétera. «Les hestories de los Harmon termináronse. Les persones que van tar tornando van interpretar nuevos personaxes», anunció.<ref name="Mullins" /> === Desarrollu de historiar === {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | testu = [[Ryan Murphy]] y [[Brad Falchuk]], creadores de la serie. | semeya1 = Ryan Murphy by Gage Skidmore.jpg | anchu1 = 103 | semeya2 = Brad Falchuk by Gage Skidmore.jpg | anchu2 = 100 }} En febreru del 2011, FX anunció oficialmente qu'ordenara l'episodiu piloto pa una posible serie de Ryan Murphy y Brad Falchuk, con dambos como guionistes y Murphy dirixiendo. Anuncióse que [[Dante Di Loreto]] sería los productor executivu. La producción de la serie empezó n'abril del 2011.<ref>{{Cita web |url=http://www.hitfix.com/articles/fx-orders-american-horror-story-from-glee-pair/ |títulu=FX orders 'American Horror Story' from 'Glee' pair |fechaaccesu=17 de febreru de 2011 |apellíu=Fienberg |nome=Daniel |fecha=17 de febreru de 2011 |sitiuweb=Entertainment Weekly}}</ref> El 18 de xunetu del 2011, FX oficialmente anunció que'l proyeutu convirtiérase nuna serie.<ref name="seriespickedup">[http://thefutoncritic.com/news/2011/07/18/fx-orders-american-horror-story-to-series-702212/20110718fx01/ FX Orders "American Horror Story" to Series]</ref> === Escritura === Murphy y Falchuk escribieron el guión del episodiu piloto, con Murphy dirixiendo. El 3 d'agostu del 2011, anuncióse que Tim Minear, Jennifer Salt, [[James Wong]] y Jessica Sharzer xuniérense a la serie como guionistes.<ref>{{Cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/live-feed/american-horror-story-adds-tim-218735 |títulu=&#39;American Horror Story' Adds Tim Minear, 3 More Writers (Exclusive) |fechaaccesu=3 d'agostu de 2011 |apellíu=Goldberg |nome=Lesley |fecha=3 d'agostu de 2011 |sitiuweb=The Hollywood Reporter}}</ref> Murphy y Falchuk coescribieron el segundu episodiu y Alfonso Gómez-Rejón dirixir. === Casting === Los anuncios del ''casting'' empezaron en marzu de 2011, con [[Connie Britton]] siendo la primera en ser escoyida, interpretando al personaxe principal femenina, Vivien Harmon<ref>{{Cita web |url=http://insidetv.ew.com/2011/03/18/connie-britton-ryan-murphy-american-horror-stor/ |títulu='Friday Night Lights' star Connie Britton cast in Ryan Murphy's 'American Horror Story' pilot |fechaaccesu=18 de marzu de 2011 |apellíu=Stransky |nome=Tanner |fecha=18 de marzu de 2011 |sitiuweb=Entertainment Weekly}}</ref> Britton dixo que tomó un riesgu en tomar el papel de Vivien. Cuando Murphy presentó-y el papel, él dixo: «Esto ye daqué que nós nunca te vimos faer enantes. Va Camudar lo que tuvisti faciendo». Ella taba intrigada polo qu'él-y presentaba y finalmente, decidió tomar el papel.<ref>{{Cita noticia |apellíos=Carter |nome=Gayle Jo |títulu=What you don't know about TV's Connie Britton |url=http://yourlife.usatoday.com/health/story/2011-12-06/What-you-dont-know-about-TVs-Connie-Britton/51653380/1 |fecha=6 d'avientu de 2011 |obra=USA Today}}</ref> Nuna entrevista con ''[[Entertainment Weekly]]'', el cocreador de la serie, Ryan Murphy, dixo qu'él-y dixo a Connie Britton, enantes, que'l so personaxe Vivien morrería na primer temporada. «Realmente teníamos tola temporada trazada dende l'empiezu», dixo. «Nes xuntes colos principales actores, los personaxes principales, Connie, Dylan [McDermott] y Jessica [Lange], mientres intentábamos atrapalos, fuimos capaces de dicir, equí ye onde empieces, este ye l'empiezu, y asina ye como termines. Asina que, sí, fui capaz de dici-y a Connie realmente tola serie».<ref>{{Cita web |url=http://insidetv.ew.com/2011/12/15/american-horror-story-ryan-murphy-vivien-birth/ |títulu='American Horror Story': Ryan Murphy warns finale's brutal llabor scene is 'the most shocking scene we've ever done' – EXCLUSIVE |apellíu=Stack |nome=Tim |fecha=15 d'avientu de 2011 |sitiuweb=[[Entertainment Weekly]]}}</ref> [[Denis O'Hare]] xunir al repartu a finales de marzu como Larry Harvey.<ref>{{Cita web |url=http://www.deadline.com/2011/03/denis-ohare-joins-ryan-murphys-fx-pilot-american-horror-story/ |títulu=Denis O'Hare Joins Ryan Murphy's FX Pilot 'American Horror Story' pilot |fechaaccesu=30 de marzu de 2011 |apellíu=Andreeva |nome=Nellie |fecha=30 de marzu de 2011 |sitiuweb=Deadline}}</ref> [[Jessica Lange]] xunir al repartu n'abril como Constance, faciendo'l so primer papel regular na televisión.<ref>{{Cita web |url=http://www.deadline.com/2011/04/jessica-lange-to-star-in-ryan-murphybrad-falchuks-fx-pilot-american-horror-story/ |títulu=Jessica Lange To Star In Ryan Murphy/Brad Falchuk's FX Pilot 'American Horror Story' |fechaaccesu=13 d'abril de 2011 |apellíu=Andreeva |nome=Nellie |fecha=13 d'abril de 2011 |sitiuweb=Deadline}}</ref> Lange sentíase atraida pol papel porque nun riquir un compromisu de 22 episodios como una serie. «¡Eso foi grande pa mi», dixo ella. «Nun taba a puntu de comprometeme a seis meses. Ufiertáronme series antes, y determinada a nun faelo, porque nun puedo faer esi tipu de compromisu por poco tiempu». [[Dylan McDermott]] foi escoyíu como'l protagonista Ben Harmon a finales d'abril. El so personaxe foi descritu primeramente como «un guapu y masculín terapeuta pero sensible, quien ama a la so familia pero mancó a la so esposa».<ref>{{cita web |url=http://www.deadline.com/2011/04/dylan-mcdermott-to-star-in-ryan-murphys-fx-pilot-american-horror-story/|títulu=Dylan McDermott To Star In Ryan Murphy's FX Pilot 'American Horror Story'|apellíu=Andreeva |nome=Nellie|obra=Deadline|fecha=29 d'abril de 2011|fechaaccesu=29 d'abril de 2011}}</ref> McDermott dixo que quería faer el papel pa romper el so papel anterior como Bobby Donnell na serie ''[[The Practice]]''. «Esto foi exactamente'l por qué quixi faer esta serie - pa camudar y faer un personaxe distintu. Les persones piensen de mi como'l tipu de ''The Practice''... Quería camudar esa noción na so cabeza y con esperanza toi faciendo eso», dixo.<ref>{{cita noticia |url=http://blogs.wsj.com/speakeasy/2011/10/05/dylan-mcdermott-ryan-murphy-talk-horror-self-gratification/|títulu=Dylan McDermott, Ryan Murphy Talk 'American Horror Story'|apellíu=Michals |nome=Susan |obra=The Wall Street Journal|fecha=5 d'ochobre de 2011|fechaaccesu=10 d'avientu de 2011}}</ref> En mayu, [[Taissa Farmiga]] y [[Evan Peters]] fueron los postreros actores en ser escoyíos, interpretando a Violet Harmon y Tate Langdon.<ref>{{cita web |url=http://www.deadline.com/2011/05/american-horror-story-casts-young-leads/|títulu='American Horror Story' Casts Young Leads|apellíu=Andreeva |nome=Nellie|obra=Deadline|fecha=5 de mayu de 2011|fechaaccesu=5 de mayu de 2011}}</ref> Farmiga dixo qu'amó a Violet «darréu» y que «Ella tenía agalles pa ella, ella tenía actitú». Murphy describió a Tate como la «verdadera bisarma» de la serie, amestando: «Pal gran creitu de Evan y el creitu de los escritores, creo que Evan fixo un trabayu increíblemente difícil en faer una bisarma simpática». [[Zachary Quintu]] xunir a la repartida n'agostu como Chad, l'antiguu dueñu de la casa.<ref>{{cita web |url=http://www.deadline.com/2011/08/zachary-quintu-joins-fxs-horror-story-show-to-do-2-part-halloween-episode/|títulu=Zachary Quintu To Join FX's 'Horror Story', Show To Do 2-Part Halloween Episode|apellíu=Andreeva |nome=Nellie|obra=Deadline|fecha=26 d'agostu de 2011|fechaaccesu=26 d'agostu de 2011}}</ref> [[Teddy Sears]] foi escoyíu pa interpretar a Pat la pareya de Chad.<ref>{{cita web|url=http://www.afterelton.com/tv/2011/08/teddy-sears-zachary-quintu-american-horror-story|títulu=Teddy Sears Cast as Zachary Quintu's Partner on "American Horror Story"|apellíu=Jensen|nome=Michael|obra=AfterElton.com|fecha=1 de setiembre de 2011|fechaaccesu=1 de setiembre de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120116103623/http://www.afterelton.com/tv/2011/08/teddy-sears-zachary-quintu-american-horror-story|fechaarchivu=16 de xineru de 2012}}</ref> === Filmación === [[Ficheru:1120 Winchester Place Los Angeles CA.jpg|thumb|right|1120 Westchester Place, allugamientu de la casa utilizada na serie.]] L'episodiu piloto foi rodáu nuna casa en Country Club Park, [[Los Angeles]], [[California]], que sirve como la casa encantada y escena del crime na serie. Diseñada y construyida alredor de 1908 por [[Alfred Rosenheim]], el presidente del [[American Institute of Architects|Institutu estauxunidense d'Arquiteutos]] de Los Angeles, la casa enantes fuera utilizada como un conventu.<ref name="keeps">{{Cita noticia |apellíos=Keeps |nome=David A. |títulu=Set Pieces: The haunted house of 'American Horror Story'. |url=http://latimesblogs.latimes.com/home_blog/2011/10/american-horror-story-house.html |fecha=31 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=5 de payares de 2011 |periódicu=[[Los Angeles Times]]}}</ref><ref>{{cita web |nome=Adrian Glick |apellíu=Kudler |fecha=4 d'ochobre de 2011 |títulu=''American Horror Story'' Gave Alfred Rosenheim House in Country Club Park an Early Halloween Costume |editorial=curbed.com |url=http://la.curbed.com/archives/2011/10/american_horror_story_gave_country_club_park_rosenheim_house_early_halloween_costume.php |fechaaccesu=13 d'ochobre de 2011 }}</ref> Una [[capiya]] colindante foi borrada usando [[Computer-generated imagery|CGI]].<ref>{{cita web |nome=Kristin |apellíu=Dos Santos |enllaceautor=Kristin Do Santos |fecha=27 de xineru de 2012 |títulu=The American Horror Story House Is on the Market for How Much? Come Take a Tour Inside! |editorial=[[Y! Online]] |url=http://www.eonline.com/news/watch_with_kristin/american_horror_story_house_on_market/289730 |fechaaccesu=13 de febreru de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120131084130/http://www.eonline.com/news/watch_with_kristin/american_horror_story_house_on_market/289730 |fechaarchivu=31 de xineru de 2012 }}</ref> La serie ta filmada en sets que son un retruque exactu de la casa.<ref>{{cita noticia |nome=Jen |apellíu=Chaney |fecha=5 d'ochobre de 2011 |títulu=Connie Britton on 'American Horror Story,' 'Friday Night Lights' and what she learned from Rob Zombie |newspaper=The Washington Post |url=http://www.washingtonpost.com/blogs/celebritology/post/connie-britton-on-american-horror-story-friday-night-lights-and-what-she-learned-from-rob-zombie/2011/10/05/gIQASLAiNL_blogue.html |fechaaccesu=13 d'ochobre de 2011 }}</ref> Detalles como les ventanes [[Louis Comfort Tiffany]], y llámpares de bronce, fueron recreaes pa caltener l'aspeutu de la casa. Por cuenta de un programa de producción «bien agresivu» y col pilotu de la serie teniendo qu'esperar a los cocreadores, Ryan Murphy y Brad Falchuk, de ''Glee'' empieza la so segunda temporada, anuncióse que'l final de temporada sería trenta minutos más curtiu de lo entamao. A Murphy asocedióse-y el plan de faer un episodiu de noventa minuto.<ref>Andreeva, Nellie (November 18, 2011).[http://www.deadline.com/2011/11/american-horror-story-two-hour-finale-will-be-trimmed-to-90-minutes/ 'American Horror Story' Two-Hour Finale Will Be Trimmed To 90 Minutes], [[Deadline.com]], November 24, 2011.</ref> L'episodiu salió al aire'l 21 d'avientu de 2011. === Secuencia de los creitos d'apertura === Los títulos de creitu fueron creaos por Kyle Cooper y la so compañía Prologue, que tamién creó los de la serie ''[[The Walking Dead (serie de televisión)]]'' o los de la película de David Fincher ''[[Se7en]]'' (1995). La tema musical foi compuestu por César Davila-Irizarry y el músicu Charlie Clouser.<ref>{{cita web |url=http://insidetv.ew.com/2011/09/28/american-horror-story-opening-credits/|títulu=&#39;American Horror Story': Watch the terrifying opening credits sequence – EXCLUSIVE VIDEO|nome=Tim|apellíu=Stack|obra=Entertainment Weekly|fecha=28 de setiembre de 2011}}</ref> La secuencia de la primer temporada ta fecha nel suétanu de los Harmon ya inclúi imáxenes de neños ensin nacer (o albuertos), ñácaros en xarros, calaveres, un vistíu de bautizu, un uniforme d'enfermera, y una figura sosteniendo un par de tisories cubiertes con sangre. Murphy describió la secuencia como un mini-misteriu y dixo que «Nel momentu que veas el novenu episodiu d'esta temporada, cada imaxe nesa secuencia va ser esplicada».<ref>{{cita web |url=http://screenrant.com/american-horror-story-opening-credits-mcrid-133840/|títulu='American Horror Story' Opening Credits Are Totally Creepy [Updated]|apellíu=Crider|nome=Michael|obra=Screen Rant|fecha=3 d'agostu de 2011|fechaaccesu=29 de setiembre de 2011}}</ref> La secuencia de la segunda temporada contién imáxenes del [[hospital psiquiátricu]] Briarcliff en decadencia, con dalgunos de los sos pacientes en plenu estáu de llocura. Altérnense escenes de los pacientes analayando polos pasiellos o faciendo postures estrañes, como caminar pámpana arriba poles escaleres, somorguiase nes bañeres o a cencielles acercamientos a les sos cares. Vese una estatua de la [[Virxe María]] y un doctores qu'arreyen un paciente a una camiya. Llógrase apreciar curties imáxenes d'órganos humanos. Na secuencia de la tercer temporada apaecen unes figures humanes cubiertes dafechu con túniques negres y sombrero estilo [[Capirote]] del mesmu color. Los nomes de los actores apaecen sobre un fondu abuxáu con distintos dibuxos escuros y accidentes. Amuésense escenes de [[práutiques ocultistes]] y de [[vudú]], mientres apaecen [[minotauros]] y animales utilizaos pa faer sacrificios, según criatures malvaes y esquelétiques. Apaez una foguera y bruxes baillando a la so alredor no que paez ser un [[aquelarre]]. La secuencia de la cuarta temporada contién figures sobre les [[fobias]] que tien la xente sobre los circos, tamién s'amuesen l'espectáculu de fenómenos. Faciendo referencia a dellos fenómenos que la so esistencia ta comprobada ya inspiren a los personaxes pertenecientes al circu.<ref>{{Cita web |url=http://variety.com/2015/tv/news/watch-american-horror-story-hotel-opening-sequence-gets-biblical-1201607498/ |títulu=Watch: 'American Horror Story: Hotel' Opening Sequence Gets Biblical |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015 |sitiuweb=Variety.com}}</ref> Na secuencia de la quinta temporada amuésense distintes imáxenes d'humanos deformados saliendo de colchones, una novia caminando por pasiellos, una muyer siendo atrapada por unes manes nun colchón, neños corriendo polos pasiellos y otres coses vistes dende una mirilla d'una puerta d'una habitación. Amás d'amosar los [[10 Mandamientos]] cuando amuesen los nomes de los actores. Na sesta temporada, nun tien nenguna secuencia, amás, na introducción solo apaez el títulu orixinal de la serie "American Horror Story" y la tema musical foi camudáu a los creitos finales. La secuencia de la séptima temporada presenta la tema musical interpretáu per una banda de desfile, incluyendo les trompetes. La secuencia ye una [[aición en vivu]]. Ente que na secuencia visual inclúi a unos payasos sailendo d'un ataúd, unes mázcares de [[Donald Trump]] y de [[Hillary Clinton]], una estatua de [[Benjamin Franklin]], un cadabre d'un perru muertu por gases toxicos, un carrusel, manes enllordiaes de sangre nun lavavo, un truébanu d'abeyes, un bote de fumu tóxico qu'acaba d'abrir, furacos en delles partes del cuerpu con inseutos que faen alusión a la [[tripofobia]], una bandera estauxunidense chiscada de sangre acopmañada del himnu nacional d'[[Estaos Xuníos]], persones enllordiaes de sangre teniendo sexu y unes manes esposadas. ==Conexones ente temporaes== === Murder House === Primer temporada coneutada con quinta temporada y sesta temporada. Esta coneutada con ''Hotel'' cuando Elizabeth, nos años 20', realiza un albuertu na casa y ye ende onde naz el so fíu deforme Bartholomew. Marcy, l'axente de bienes raíz, tamién apaez nel hotel, amás de Billie Dean Howard, la médium, fai actu de presencia nel hotel; ente que nel albuertu, antes mentáu, apaez el doctor Charles Montgomery na casa comparte escena con La Condesa. Tamién hai referencies na sesta temporada, ''Roanoke'', la pallabra "Croatoan" ye usada pa estornar espíritos na antigüedá de la colonia, tal como Elías Cunningham dichu. Al igual que la casa de Murder House, la casa de la colonia de Roanoke tamién tien un pasáu escuru. === Asylum === Segunda temporada coneutada con cuarta temporada y sesta temporada. Na cuarta temporada, ''Freak Show'' hai 2 grandes conexones la primera y más evidente ye'l personaxe de Pepper ([[Naomi Grossman]]), la so vida nel circu d'Elsa antes de terminar zarrada en Briarcliff y la segunda ye nel penúltimu episodiu, Massimo Dolcefino faló d'un nazi que tuviera torturándo-y mientres un periodu de tiempu: Hans Gruper -anque con otru nome, Arthur Arden- , yera un nazi. Y darréu una moza que dicía ser Anna Frank, Charlotte Brown, llegó al asilu y atopóse con unu de los doctores encargaos de realizar pruebes inhumanes a los nazis mientres l'Holocaustu: Hans Gruper que, como tapadoria pola Operación Papperclip, faíase llamar Arthur Arden y tamién foi'l mesmu que tueyo les piernes d'Elsa con una motosierra. vuelve conectase cola sesta temporada, ''Roanoke''. Llana Winters, la periodista sobreviviente de Briarcliff, entrevista a Lee Harris nel so nuevu programa ''The Llana Winters Special'' tres el so retiru. === Coven === Tercer temporada coneutada con quinta temporada y sesta temporada. Na quinta temporada, ''Hotel'', Queenie visita l'Hotel Cortez pa una grabación de ''[[The Price is Right]]'', depués, ye atacada por Ramona Royale y muerre a manes de March. Na sesta temporada, ''Roanoke'', Scathach, la bruxa del monte, yera la primera Suprema Orixinal, que tamién ella tien poderes llindaos. === Freak Show === Cuarta temporada coneutada con segunda temporada, sesta temporada y séptima temporada. Pepper, una de les pacientes de Briarcliff en "Asylum", mora nel show de fenómenos d'Elsa Mars antes de ser unviada al manicomiu. Igualmente, la hermana Mary Eunice fai la so apaición n'unu de los episodios. Nel documental, ''My Roanoke Nightmare'', Edward Phillipe Mott, l'ancestru de Gloria y Dandy Mott, constrúi la casa de Roanoke, siendo'l primer dueñu del llugar, que llueu ye asesináu por Thomasin y los colonos. Tamién se sabe que Dandy Mott ye l'últimu miembru de la familia Mott, siendo afogáu por Dessire, Jimmy, Bette y Dot. === Roanoke === La sesta temporada ye, hasta'l momentu, la temporada que más conexones tien coles demás (teniendo rellación colos cuatro primeres temporaes) siendo namái Hotel cola única que nun guardó escenes referentes de mancomún. Les referencies nesta temporada que pueden cuntase mientres la temporada qu'enllazaron coles demás fueron les siguientes: la casa embruxada, Llana Winters, la primer bruxa suprema, y l'ancestru Mott. === Cult === Na séptima temporada, Twisty el payasu ye una figura bien conocida y tien siguidores, historietes risibles, y figures d'aición. Tamién se menta a Llana Winters nel peracabo episodiu. Ally vuélvese una figura pública y refuga llamaes d'axentes que busquen entrevistala, a lo qu'ella comenta qu'inclusive refugu a Llana Winters. == Receición == === Receición de la crítica === ''American Horror Story'' foi recibida xeneralmente con crítiques positives. L'episodiu piloto llegó a 61 % en [[Metacritic]], basáu en 29 reseñes.<ref>{{cita web|url=http://www.metacritic.com/tv/american-horror-story/season-1|títulu=American Horror Story: Season 1|obra=Metacritic|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2011}}</ref> Ken Tucker de ''[[Entertainment Weekly]]'' premió al episodiu piloto con una B+, declarando: «AHS ye abondo respigante, tol tiempu: un montón de berros, sexu, plasmos, cares tullíes, comportamientu psicóticu y bebes muertos».<ref>{{cita web|url=http://www.ew.com/ew/article/0,,20532698,00.html|títulu=American Horror Story|obra=Entertainment Weekly|apellíu=Tucker|nome=Ken|fechaaccesu=28 de setiembre de 2011}}</ref> Chuck Barney del ''[[San Jose Mercury News]]'' dixo: «La mayoría de los shows televisivos, dempués d'un ratu, salen de la memoria. Esta te va escorrer hasta nos suaños».<ref>{{cita web|url=http://www.mercurynews.com/entertainment/ci_19012510?nclick_check=1|títulu=Chuck Barney: Scary, sexy 'American Horror Story' gets its freak on|apellíu=Barney|nome=Chuck|fechaaccesu=30 de setiembre de 2011}}</ref> Hank Stuever de ''[[The Washington Post]]'' dixo nel so reseña que «refaer les coses ye una de les faltes de Murphy, pero esti show tien un estilu engañador y ye daqué grotescu».<ref>{{cita web|url=http://www.washingtonpost.com/wp-srv/artsandliving/television/features/2011/fall-tv/|títulu=2011 TV season: Few smooth takeoffs, many bumpy arrivals|obra=The Washington Post|apellíu=Stuever|nome=Hank|fecha=21 de setiembre de 2011}}</ref> Matt Fowler d'[[IGN (sitiu web)|IGN]] TV escribió que «l'episodiu piloto contenía más estilu que sustancia, pero que ye totalmente visible». Fowler escribió que «atrapaba, yera un esperimentu subversivu» y punxo como referencia a ''[[The Amityville Horror (película de 1979)|Amityville Horror]]'', ''[[La rellumada (película)|La rellumada]]'' y ''[[Twin Peaks]]''.<ref>{{cita web|url=http://tv.ign.com/articles/119/1197850p1.html|títulu=American Horror Story: "Pilot" Review|obra=IGN|apellíu=Fowler|nome=Matt|fecha=5 d'ochobre de 2011}}</ref> Non toes reseñar fueron favorables: Alan Sepinwall de HitFix dio-y a la serie una D−, diciendo: «Ta bien percima del máximu, cuando'l máximu ye un espectru microscópicu nel so raru espeyu, y esta llenu de soníos raros, personaxes que ye posible que nun escaezas anque ye probable que lo deseyes».<ref>{{cita web|url=http://www.hitfix.com/blogs/whats-alan-watching/posts/review-fxs-american-horror-story-an-overwrought-mess|títulu=Review: FX's 'American Horror Story' an overwrought mess|obra=HitFix|apellíu=Sepinwall|nome=Alan|fecha=4 d'ochobre de 2011}}</ref> === Índices d'audiencia === L'episodiu piloto llogró un nivel d'audiencia de &nbsp;6 ente adultos ente la edá de 18-49 y llogró 3,2 millones d'espectadores,<ref>{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2011/10/06/wednesday-cable-american-horror-story-premiere-south-park-return-top-mlb-playoffs-ghost-hunters-nick-swardson-more/106412/|títulu=Wednesday Cable: 'American Horror Story' Premiere, 'South Park' Return Top MLB Playoffs + 'Ghost Hunters,' 'Nick Swardson' & More|obra=TV by the Numbers|apellíu=Seidman|nome=Robert|fecha=6 d'ochobre de 2011}}</ref> y tuvo un total de 5&nbsp;2 millones ente dos emisiones.<ref>{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2011/10/06/american-horror-story-scares-up-3-2-million-viewers-in-premiere-telecast/106372/|títulu=&#39;American Horror Story' Scares Up 3.2 Million Viewers in Premiere Telecast|obra=TV by the Numbers|apellíu=Seidman|nome=Robert|fecha=6 d'ochobre de 2011}}</ref> Este foi'l meyor númberu que FX recibió nun estrenu de serie. L'episodiu ayudó a faer qu'ochobre fuera'l mes más vistu en FX en tolos tiempos. L'episodiu foi siguíu por 3&nbsp;2 millones d'espectadores en 59 países.<ref>{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2011/11/15/international-premiere-of-american-horror-story-scares-up-big-numbers-on-fox-international-channels/110862/|títulu=International Premiere Of 'American Horror Story' Scares Up Big Numbers On Fox International Channels|obra=TV by the Numbers|apellíu=Gorman|nome=Bill|fecha=15 de payares de 2011}}</ref> Los niveles d'audiencia aumentaron mientres la serie progresaba, col cuartu episodiu recibió un índiz d'audiencia de 1&nbsp;7 ente adultos de 18-49 años, una décima de percima que l'episodiu piloto.<ref>{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2011/10/27/wednesday-cable-ratingsamerican-horror-story-rises-edges-south-park-psych-daily-show-ultimate-fighter-more/108711/|títulu=Wednesday Cable Ratings:'American Horror Story' Series High Edges 'South Park' + 'Psych,' 'Daily Show,' 'Ultimate Fighter' & More|obra=TV by the Numbers|apellíu=Gorman|nome=Bill|fecha=28 d'ochobre de 2011|fechaaccesu=29 d'ochobre de 2011}}</ref> El séptimu episodiu tuvo una audiencia de 3,06 millones, recibiendo un índiz d'audiencia de 1,8 ente adultos de 18-49.<ref>{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2011/11/17/wednesday-cable-ratings-american-horror-story-rises-south-park-psych-real-world-ultimate-fighter-mythbusters-more/111026/|títulu=Wednesday Cable Ratings:'American Horror Story' Series High + 'South Park' + 'Psych,' 'Real World,' 'Ultimate Fighter,' 'Mythbusters,' & More|obra=TV by the Numbers|apellíu=Gorman|nome=Bill|fecha=17 de payares de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.thefutoncritic.com/ratings/2011/11/17/american-horror-story-surdes-to-series-highs-in-multiple-deamos-671302/20111117fx01/|títulu="American Horror Story" Surdes to Series Highs in Multiple Demos|obra=The Futon Critic|fecha=17 de payares de 2011}}</ref> El final de temporada foi vistu por 3&nbsp;22 millones d'espectadores y recibió un índiz d'audiencia de 1&nbsp;8 compartíu ente adultos de 18-49.<ref>{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2011/12/22/wednesday-cable-ratings-american-horror-story-rises-leads-night-sons-of-guns-moonshiners-top-chef-hot-in-cleveland-more/114490/|títulu=Wednesday Cable Ratings: 'American Horror Story' Finale Rises, Leads Night + 'Sons Of Guns,' 'Moonshiners,' 'Top Chef', 'Hot In Cleveland' & More|obra=TV by the Numbers|apellíu=Gorman|nome=Bill|fecha=22 d'avientu de 2011|fechaaccesu=22 d'avientu de 2011}}</ref> La primer temporada empató cola serie ''[[Falling Skies]]'' de TNT como la serie más grande de cable del añu ente adultos de 18-49.<ref name="VanDerWerff">{{cita web|url=http://www.avclub.com/articles/american-horror-story-to-completely-ditch-season-o,67002/|títulu=American Horror Story to completely ditch season one characters, story, do something new in season two|apellíu=VanDerWerff|nome=Todd|obra=The A.V. Club|fechaaccesu=22 d'avientu de 2011}}</ref> En Reinu Xuníu, estrenar con 128&nbsp;200 espectadores. El segundu episodiu vio un aumentu del 27 %, recibiendo una audiencia total de 158&nbsp;700.<ref>{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2011/11/15/international-premiere-of-american-horror-story-scares-up-big-numbers-on-fox-international-channels/110862/|títulu=International Premiere Of 'American Horror Story' Scares Up Big Numbers On Fox International Channels|apellíu=Gorman|nome=Bill|obra=TV by the Numbers|fechaaccesu=15 de payares de 2011}}</ref> [[Ficheru:American Horror Story Viewership Chart 2.jpg|850x620px|center|Audiencia alcanzada en cada episodiu de American Horror Story nos Estaos Xuníos (En millones)]] === Premios y nominaciones === {{AP|Premios y nominaciones de American Horror Story}} ''American Horror Story'' ganó 40 premios de los sos 179 nominaciones. La franquicia ganó 18 nominaciones a los [[Premios Primetime Emmy]], con [[Jessica Lange]] pola actriz secundaria escepcional nuna Miniserie o Película y a la Meyor Actriz Principal nuna Miniserie o Película, James Cromwell por ganar l'Actor de Repartu Destacada nuna Miniserie o Película, y Kathy Bates ganar l'actriz secundaria escepcional nuna Miniserie o Película.<ref name="Emmy64">{{cita web|url=http://www.emmys.com/nominations/2012/|títulu=The 64th Primetime Emmy Awards 2012|fechaaccesu=5 d'abril de 2013|publisher=Emmys.com}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.usatoday.com/story/life/tv/2013/09/22/emmy-award-winners-list/2850095/|títulu=Emmys 2013: And the winners are|work=USA Today|date=23 de setiembre de 2013|fechaaccesu=4 d'avientu de 2013}}</ref> Na edición 33ª Creative Arts Emmy Award ganarón dos veces a la Meyor Peluquería pa una Miniserie o Película,<ref>{{cita web|url=http://www.emmys.com/articles/hbo-leads-winners-2012-creative-arts-emmys-cbs-first-among-networks-show-airs-september-22-|títulu=HBO Leads Winners at 2012 Creative Arts Emmys, CBS First Among Networks, Show Airs September 22 on ReelzChannel|date=15 de setiembre de 2012|publisher=Emmys.com|fechaaccesu=26 de setiembre de 2012}}</ref> y una vegada cada a la Meyor Edición de Soníu pa una Miniserie, Película o Especial, y Traxes en Miniserie, Película o Especial.<ref>{{cita web|last=Andreeva|first=Nellie|url=http://www.deadline.com/2013/09/creative-arts-emmy-awards-2013-winners-live/|títulu=HBO, 'Behind The Candelabra' Lead Creative Arts Emmy Awards; Bob Newhart, Dan Bucatinsky, Melissa Leo, Carrie Preston, Heidi Klum & Tim Gunn, 'Undercover Boss', 'South Park' & Tony Awards Among Winners|publisher=Deadline.com|fechaaccesu=4 d'avientu de 2013}}</ref> Recibióse siete nominaciones a los [[Golden Globe Award]], con Lange y Gaga como ganadores a la Meyor Actriz de Repartu nuna Serie, Miniserie o Película pa Televisión.<ref name="GoldenGlobe69">{{cita web|url=http://www.goldenglobes.org/browse/?param=/year/2011|títulu=The 69th Annual Golden Globe Awards (2012)|fechaaccesu=5 d'abril de 2013|publisher=GoldenGlobes.org}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.washingtonpost.com/lifestyle/style/list-of-winners-for-the-golden-globes/2012/01/15/gIQArvJ81P_story.html|títulu=Golden Globe winners: Christopher Plummer, Morgan Freeman, Idris Elba and more |date=15 de xineru de 2012|work=The Washington Post}}</ref> y trés [[Screen Actors Guild Award]], con Lange ganadora a la Meyor actriz femenina nuna Serie Dramática.<ref name="SAG18">{{cita web|url=http://www.sagawards.org/awards/nominees-and-recipients/18th-annual-screen-actors-guild-awards|títulu=The 18th Annual Screen Actors Guild Awards 2012|fechaaccesu=5 d'abril de 2013|publisher=SagAwards.org}}</ref> les reconocencies adicionales inclúin: el premiu American Film Institute pa Top Programa de Televisión Diez,<ref>{{cita web|url=http://www.afi.com/about/releases/2012/AFI_Awards_2012_Honorees_Announced.aspx|títulu=AFI Almanac Honors Ten Most Outstanding Motion Pictures and Television Programs of the Year|publisher=American Film Institute|date=10 d'avientu de 2012|fechaaccesu=18 d'avientu de 2012}}</ref> el Premiu del Gremiu de Direutores d'Arte por Excelencia en Diseñu de Producción,<ref>{{cita web|url=http://www.deadline.com/2013/02/art-directors-guild-awards-2013-winners-list/|títulu=Art Directors Guild Awards 2013|publisher=Deadline.com|date=2 de febreru de 2013|fechaaccesu=3 de febreru de 2013}}</ref> el [[Bram Stoker Award]] pal Llogru Cimeru nun guión,<ref name="PastWinners">{{cita web|títulu=Past Bram Stoker Nominees and Winners|url=http://www.horror.org/stokerwinnom.htm|publisher=HWA official website|fechaaccesu=24 de xineru de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120121055526/http://www.horror.org/stokerwinnom.htm|fechaarchivu=21 de xineru de 2012}}</ref> y dos Critics' Choice Television Award na actuación pa Zachary Quintu y [[Sarah Paulson]],<ref>{{cita web|last=Webb Mitovich|first=Matt|date=18 de xunu de 2012|url=http://www.tvline.com/2012/06/18/2nd-annual-critics-choice-awards-winners/|títulu=Critics' Choice Awards: Homeland, Community, Breaking Bad, Parks and Sherlock Win Big|publisher=[[TVLine]]|fechaaccesu=29 de xunu de 2013}}</ref> el Premiu de Medios GLAAD por Meyor Miniserie de TV,<ref name="GLAAD24">{{cita web|url=http://www.glaad.org/blog/new-normal-perks-being-wallflower-among-glaad-media-award-recipients-los-angeles|títulu=The New Normal, The Perks of Being a Wallflower among GLAAD Media Award Recipients in Los Angeles|first=Megan|last=Townsend|date=20 d'abril de 2013|publisher=GLAAD.org}}</ref> el Golden Reel Award a la Meyor Edición de Soníu,<ref>{{cita web|títulu=2013 Golden Reel Award Winners & Nominees: Television|url=http://www.mpse.org/goldenreels/2013awards/tvnominees.html|publisher=[[Motion Picture Sound Editors]]|fechaaccesu=28 de febreru de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130328202902/http://www.mpse.org/goldenreels/2013awards/tvnominees.html|fechaarchivu=28 de marzu de 2013}}</ref> un Satellite Award a la Meyor serie en Xéneru de televisión, y un Satellite Award Honorariu de Lange a la Meyor Actuación nuna Serie de TV, según Meyor Actriz nuna Miniserie.<ref>{{cita web|url=http://www.pressacademy.com/award_cat/2011/|títulu=2011 Satellite Winners|publisher=PressAcademy.com|date=December 2011}}</ref> == Tresmisión Internacional == {| {{tablaguapa}} width=60% |- ! País ! Canal ! Fecha de llanzamientu |- | {{GER}} | [[Fox Broadcasting Company|FOX Channel]] | 9 de payares de 2011<ref name="Fox_1">{{Cita web |url=http://www.serienjunkies.de/news/fox-channel-american-horror-story-34573.html |títulu=FOX Channel zeigt American Horror Story bereits ab November |fechaaccesu=22 de setiembre de 2011 |fecha=22 de setiembre de 2011 |editorial=serienjunkies.d'idioma Alemán}}</ref> |- | {{AUS}} | Eleven | 1 de payares de 2011 |- | {{CAN}} | [[City tv (Canadá)|CITY]] | 24 de xineru de 2011 |- | {{BRA}} | [[FOX Broadcasting Company Llatinoamérica|FOX]] | 7 de payares de 2011 |- | {{ESP}} | [[FOX (España)|FOX]] | 7 de payares de 2011 |- | {{EUA}} | [[FX (canal de televisión)|FX]] | 24 de xineru de 2011 |- | {{UK}} | [[FX (Fox)|FX]] | 7 de payares de 2011<ref>{{Cita web |url=https://www.facebook.com/photo.php?pid=8381413&l=bfd758996a&id=68013525669 |títulu=FX UK's Photos |fechaaccesu=20 de setiembre de 2011 |fecha=13 de setiembre de 2011 |editorial=FX UK on Facebook }}</ref> |- | {{GUA}}<br />{{HON}}<br />{{BOL}}<br />{{PAN}}<br />{{ARG}}<br />{{CHI}}<br />{{COL}}<br />{{CRC}}<br />{{ECU}}<br />{{ESA}}<br />{{PAR}}<br />{{PER}}<br />{{URU}}<br />{{VEN}}<br />{{NIC}}<br /> | [[FX Llatinoamérica|FX]] | 8 de payares de 2011 |- | {{MEX}} | [[FOX Broadcasting Company Llatinoamérica|FOX]] (1 - 3) [[FX (Fox)|FX]] (4 - presente) | 24 d'ochobre de 2011<ref name="Fox_1" /> |- | {{JAP}} | FOX Channel Japan | 12 de payares de 2011 |- | {{POL}} | [[FX (Fox)|FX]] | 12 de payares de 2011<ref>{{cita web |url=http://media2.pl/media/83791-Fox-American-Horror-story-w-Polsce-tuz-po-premierze-w-USA.html |títulu=Fox: "American Horror story" w Polsce el toż po premierze w USA |editorial=media2.pl |fecha=21 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=21 de setiembre de 2011}}</ref> |- | {{GRE}} | [[FX (Fox)|FX]] | 13 de payares de 2011 |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.fxnetworks.com/ahs''American Horror Story'' sitiu oficial] (non disponible dende España) * {{IMDb títulu|1844624|American Horror Story}} * [http://www.tv.com/shows/american-horror-story/ ''American Horror Story''] en [[TV.com]] * [http://teaserstv.blogspot.com.ar/2015/11/habra-sesta-temporada-de-american.html Sesta temporada de American Horror Story] * [http://www.cherencov.com/2016/06/24/american-horror-story-rueden-la temporada-6-en-los-angeles/ American Horror Story, rueden la temporada 6 en Los Angeles] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Series de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Series de televisión n'inglés]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ch3kcwma4mvr0f2duzr0e5yol7z5wpw 0 140762 3709289 3656353 2022-08-18T13:38:21Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha de tornéu de fútbol | num = XL | tornéu = [[Copa América]] | pais = [[Colombia]] | añu = [[2001]] | nome = XL Copa América<br />Copa América Colombia 2001 | imaxe = | tamañu = | descripción = | participantes = 12 | calificaos = | plantiapais = {{bandera2|Colombia}} | fechainicia = [[11 de xunetu]] | fechatermina = [[29 de xunetu]] | campeón = '''{{selb|COL}}''' | subcampeón = {{selb|MEX}} | tercerllugar = {{selb|HON}} | cuartullugar = {{selb|URU}} | partíos = 26 | goles = 60 | glspp = 2,31 | espectadores = 665&nbsp;131 | esppp = 25&nbsp;043,5 | paisgol = Colombia | goliador = [[Víctor Hugo Aristizábal]] (6) | paismey = Honduras | meyor = [[Amado Guevara]] | paisport = Colombia | mejport = [[Oscar Córdoba]] }} La '''Copa América 2001''' foi la 40ª edición de la [[Copa América]] de [[fútbol]] (foi la primer Copa América del [[sieglu XXI]]). Esta versión del tornéu realizar en [[Colombia]], ente'l [[11 de xunetu|11]] y [[29 de xunetu]] de [[2001]], siendo la primer oportunidá que se desenvolvió esti eventu en dichu país, esta [[Seleición de fútbol de Colombia|seleición]] coronóse campeona per primer vegada del certame siendo tamién la primer vegada qu'una seleición nacional gana dichu tornéu continental ensin conceder nengún gol. El tornéu foi entamáu pola [[Confederación Suramericana de Fútbol]]. Esta foi la última edición del tornéu que se llevó a cabu alternamente cada dos años, yá que a cuntar del añu [[Copa América 2004|2004]], l'eventu realizar por única vegada cada trés años. El campeón {{sel|Colombia}} clasificó a la [[Copa Confederaciones 2003]]. == Organización == === Eleición === La decisión foi tomada por consensu de los presidentes de les asociaciones miembru de la Conmebol y el so presidente [[Nicolás Leoz]] nel añu de [[1987]], nel cual definiérase la rotación de países sede de la [[Copa América]] dende 1989 hasta 2005.<ref name="Cronologia">{{cita web|url=http://www.elcolombiano.com/proyeutos/copaamerica/colombia2001/noticias/crono_5.htm|títulu=Cronología de la Copa América de Colombia|editor=El Colombianu|fecha=5 de xunetu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> Primeramente, Colombia entamó'l [[Campeonatu Sudamericanu Sub-20 de 1964]], les ediciones [[Campeonatu Sudamericanu Sub-20 de 1987|1987]] y [[Campeonatu Sudamericanu Sub-20 de 1992|1992]] amás del [[Campeonatu Sudamericanu Sub-17 de 1993]]. En [[1974]], la [[FIFA]] axudicó a Colombia la responsabilidá d'entamar la [[Copa Mundial de Fútbol de 1986]], pero'l presidente [[Belisario Betancur]] anunció en payares de [[1982]] la declinación de sedar ante la imposibilidá de cumplir colos requerimientos que FIFA esixe pa celebrar l'eventu.<ref>{{cita web|url=http://www.eltiempo.comblogsel_blogotazo/2010/06/la-murnia-y-vergonzosa-histori.php|títulu=La murnia y vergonzosa hestoria del Mundial Colombia 86|editor=Blogotazo / El Tiempu|autor=Andrés Ospina|fecha=8 de xunu de 2010}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.arcotriunfal.com/328/asi_arrenunciamos_al mundial_de_futbol_de_1986.html|títulu=Asina arrenunciamos al mundial de fútbol de 1986|editor=Arcotriunfal.com|fecha=15 de xunu de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130727232245/http://arcotriunfal.com/328/asi_arrenunciamos_al mundial_de_futbol_de_1986.html|fechaarchivu=27 de xunetu de 2013}}</ref> === Inconvenientes pa la realización === [[Ficheru:Andrespastranaarango.png|thumb|right|150px|[[Andrés Pastrana]], presidente de Colombia 1998-2002.]] Anque Colombia yera la sede designada pa la realización del tornéu,<ref name="Cronologia"/> diversos inconvenientes de seguridá punxeron en fierros la realización del certame y provocaron que dos seleiciones fueren sustituyíes. Sol contestu del [[conflictu armáu en Colombia]] y el [[Diálogos de paz ente'l gobiernu Pastrana y les FARC (1998-2002)|procesu de paz]] que se llevaba a cabu, el grupu guerrilleru [[Fuercies Armaes Revolucionaries de Colombia|FARC]] perpetó dos talos [[Terrorismu|ataques terroristes]] mientres tol primer semestre de 2001, posterior a la realización del sortéu.<ref name="Cronologia"/> Sicasí, el 5 de xunu de 2001, foi ratificada la sede pa Colombia.<ref name="Todavia"/><ref>{{cita web|url=http://www.elcolombiano.com/proyeutos/copaamerica/colombia2001/noticias/ratificada_xunu5.htm|títulu=Colombia ratificada como sede de la Copa América 2001|editor=El Colombianu|fecha=5 de xunu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> A pesar de la decisión primeramente tomada, el detonante por que la [[Conmebol]] decidiera axuntase de forma estraordinaria'l 28 de xunu de 2001 en [[Buenos Aires]] pa decidir si'l tornéu realizábase o se camudaba la sede,<ref name="Cronologia"/> foi'l [[secuestru]] del dirixente deportivu [[Hernán Mejía Campuzano]], quien foi lliberáu poco primero de la xunta.<ref name="Todavia">{{cita web|url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-434656|títulu=Colombia inda puede ser sede de la Copa América|editor=El Tiempu|fecha=29 de xunu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> {{cita|«Quitar a Colombia la Copa ye'l peor de los atentaos».|[[Andrés Pastrana]], [[Presidente de Colombia]] nun discursu televisáu al país.<ref name="Todavia"/><ref name="Retiren"/>}} Tres les deliberaciones, la decisión del máximu ente del fútbol suramericano foi suspender a Colombia como país organizador del eventu.<ref name="Todavia"/><ref name="Retiren">{{cita web|url=http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2001/06/28/637017.shtml?utm_medium=buscavoz|títulu=Retiren a Colombia como sede de la Copa América|editor=La Voz de Galicia|fecha=29 de xunu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> El presidente de Colombia, [[Andrés Pastrana]] encargar d'encabezar personalmente la xestión por que la Conmebol considerara la so decisión.<ref>{{cita web|url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-434658|títulu=Pastrana xugóse un partíu estreme|editor=El Tiempu|fecha=29 de xunu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> Mentanto, el presidente de la [[Confederación Brasilana de Fútbol]], [[Ricardo Teixeira]], presentaba oficialmente la candidatura de [[Brasil]] pa entamar la Copa América 2001 nel menor tiempu posible, en casu qu'a Colombia -y fora retirada la organización del tornéu.<ref>{{cita web|url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-434667|títulu=Brasil quier acopar|editor=El Tiempu|fecha=29 de xunu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> Depués, la Conmebol decidió ratificar a Colombia como país organizador pero cola posibilidá d'aplazala para [[2002]].<ref>{{cita web|url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-432389|títulu=La Copa de la incertidume|editor=El Tiempu|fecha=2 de xunetu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.explored.com.ec/noticies-ecuador/copa-america-queda-pa-2002-121868-121868.html|títulu=Copa América queda pa 2002|editor=Explored.ec|fecha=1 de xunetu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140830190403/http://www.explored.com.ec/noticies-ecuador/copa-america-queda-pa-2002-121868-121868.html|fechaarchivu=30 d'agostu de 2014}}</ref> Quien espresó'l so inconformidad col eventual aplazamientu de la Copa pa xineru o agostu de 2002 foi la empresa dueña de los derechos de televisión, [[Grupu Traffic|Traffic]]. Amás de la eventual demanda por daños y perxuicios a la Conmebol,<ref>{{cita web|url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-430100|títulu=Copa América xugaría esti mes|editor=El Tiempu|fecha=5 de xunetu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> argumentaron que si se realizaba en xineru cruciar cola [[Copa d'Oru de la Concacaf 2002|Copa Oro de la Concacaf]], na cual participaríen {{sel|Costa Rica}} y {{sel|Canadá}}, y de ser en xunetu o agostu perdería interés pola cercanía cola finalización de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|Copa Mundial de Fútbol]] a realizase en [[Corea del Sur]] y [[Xapón]].<ref>{{cita web|url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-432885|títulu=Copa, depsués del Mundial|editor=El Tiempu|fecha=2 de xunetu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-428927|títulu=Copa yá!|editor=El Tiempu|fecha=5 de xunetu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> Finalmente, Conmebol confirmó la realización de la Copa América 2001 na sede y feches previstes primeramente. === Árbitros === * {{bandera|Bolivia}} [[René Ortubé]]. * {{bandera|Méxicu}} Gilberto Alcalá. * {{bandera|Paraguái|1990}} [[Ubaldo Aquino]]. * {{bandera|Perú}} Gilberto Hidalgo. * {{bandera|Uruguái}} [[Jorge Larrionda]]. * {{bandera|Arxentina}} [[Ángel Sánchez (árbitru)|Ángel Sánchez]]. * {{bandera|Colombia}} [[Óscar Ruiz]]. * {{bandera|Colombia}} [[John Toru Rendón]]. * {{bandera|Ecuador|1900}} Roger Zambrano. * {{bandera|Canadá}} Mauricio Navarro. * {{bandera|Chile}} [[Mario Sánchez Yantén|Mario Sánchez]]. * {{bandera|Brasil}} [[Carlos Simon]]. * {{bandera|Venezuela|1954}} Luis Solórzano. === Sedes === Mientres el sortéu de los grupos fueron presentaes los siete ciudaes y los estadios que recibieron la Copa América 2001,<ref name="Sortéu1"/> estes fueron [[Barranquilla]], [[Cali]], [[Medellín]] (partíos de los grupos A, B, y C, respeutivamente), [[Pereira]], [[Armenia (Quindío)|Armenia]], [[Manizales]] (cuartos de final y semifinal) y [[Bogotá]] (partíu pol tercer llugar y final).<ref>{{cita web|url=http://www.colombia.com/futbol/especiales/0701_copa_america/sedes/|títulu=Especial Copa América: Sedes|editor=Colombia.com|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> <center> {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" |- !width=285|[[Armenia (Quindío)|Armenia]] !width=400|[[Barranquilla]] !width=285|[[Bogotá]] |- |[[Estadiu Centenariu d'Armenia|Estadiu Centenariu]] |[[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez|Estadiu Metropolitanu]] |[[Estadiu El Campín|Estadiu Nemesio Camacho]] |- |Capacidá: '''35 000''' |Capacidá: '''60&nbsp;000''' |Capacidá: '''48&nbsp;500''' |- |[[Image:Estadio_Centenario_de_Armenia.jpg|200px]] |[[Ficheru:Estadio Metropolitano de Baranquilla 2011.jpg|250px]] |[[Ficheru:El campín - 13 September 2011.jpg|200px]] |- ![[Cali]] ! colspan="1" rowspan="14" |{{Mapa de llocalización+ |Colombia |float=center|anchu=400|caption= |lugar= {{Mapa de llocalización~ |Colombia |lat=4.799999 |long=-75.698438 |label=[[Pereira]] |position=left }} {{Mapa de llocalización~ |Colombia |lat=10.926930 |long=-74.800485 |label=[[Barranquilla]] |position=right }} {{Mapa de llocalización~ |Colombia |lat=4.645851 |long=-74.077498 |label=[[Bogotá]] |position=right}} {{Mapa de llocalización~ |Colombia |lat=3.429880 |long=-76.541172 |label=[[Cali]] |position=right}} {{Mapa de llocalización~ |Colombia |lat=5.056627 |long=-75.489705 |label=[[Manizales]] |position=right }} {{Mapa de llocalización~ |Colombia |lat=6.256739 |long=-75.590262 |label=[[Medellín]] |position=right}} {{Mapa de llocalización~ |Colombia |lat=4.400000 |long=-75.752061 |label=[[Armenia (Quindío)|Armenia]] |position=left }} }} ![[Manizales]] |- |[[Estadiu Pascual Guerrero]] |[[Estadiu Palogrande]] |- |Capacidá: '''42&nbsp;200''' |Capacidá: '''45&nbsp;000''' |- |[[Ficheru:Pascual Guerrero U-20WC 2011 CMR-NZL.JPG|200px]] |[[Ficheru:Estadio Palogrande CRC - ESP 2011.jpg|200px]] |- ![[Medellín]] ![[Pereira]] |- |[[Estadiu Atanasio Girardot]] |[[Estadiu Hernán Ramírez Villegas]] |- |Capacidá: '''53&nbsp;700''' |Capacidá: '''35&nbsp;000''' |- |[[Ficheru:Estadio Atanasio Girardot-Medellin.JPG|Estadiu Atanasio Girardot-Medellín|200px]] |[[Ficheru:Q 079.JPG|200px]] |- |}</center> === Regles === [[Ficheru:Estadiometropolitano2009.JPG|thumb|220px|El [[estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez]] foi la sede del partíu inaugural de la Copa y de los alcuentros del Grupu A.]] Los 12 equipos participantes estremar en tres grupos de cuatro equipos cada unu. Dientro de cada grupu, cada equipu xuega trés partíos, unu contra cada unu de los demás miembros del grupu. Según la resultancia de cada partíu otorgar trés puntos al ganador, unu a cada equipu en casu d'empate y nengunu al perdedor. Pasen a la siguiente ronda los dos equipos de cada grupu meyor clasificaos y los dos meyores terceros. L'orde de clasificación determinar teniendo en cuenta los siguientes criterios, n'orde de preferencia: # El mayor númberu de puntos llograos teniendo en cuenta toes los partíos del grupu. # La mayor diferencia de goles sumaos teniendo en cuenta toes los partíos del grupu. # El mayor númberu de goles a favor anotaos teniendo en cuenta toes los partíos del grupu. # Si l'empate fora ente dos equipos que nun xugaron ente sí'l postreru partíu del so grupu, va declarase vencedor a quien lo fixera nel partíu xugáu ente ellos. # Si l'empate producir ente dos equipos que xugaron ente sí'l postreru partíu del so grupu, va dar# en definir la posición por aciu la execución de tiros dende'l puntu penal, conforme a les disposiciones de la FIFA. # Sortéu del comité organizador de la Copa América. La segunda ronda inclúi toles fases dende los Cuartos de final hasta la Final. El ganador de cada partíu pasa a la siguiente fase, y el perdedor queda esaniciáu. Nel partíu final el campeón llogra la Copa América, clasificando a la [[Copa FIFA Confederación 2003]]. Si depués de los 90 minutos de xuegu'l partíu atópase empatáu, xuégase una [[prórroga]] de dos etapes de 15 minutos caúna. Si la resultancia sigue empatáu tres esti tiempu extra, el partíu definir por [[tiros dende'l puntu penal]] nuna riola de cinco lanzamiento pa cada equipu. L'equipu que menos falle va ser el ganador. Si dempués d'esta definición persiste l'empate, recurrir a la execución d'un nuevu llanzamientu per cada equipu, repitiéndose hasta qu'un equipu aventaye al otru executando dambos el mesmu númberu de tiros. === Mascota === La mascota del certame foi ''Amériko'', un estraterrestre futbolista que'l so diseñu taba inspiráu nel [[manga]] [[Xapón|xaponés]] estilu [[Dragon Ball]], [[Dragon Ball Z]], [[Pokémon]], [[Digimon]], [[Monster Rancher]] y [[Doraemon|Doraemon El Gatu Cósmicu]]. Foi diseñada en [[Miami]] pola Organización Comercial Copa LLC.<ref>[http://www.elcolombiano.com/proyeutos/copaamerica/colombia2001/mascota.htm Amériko, una mascota moderna]</ref> == Equipos participantes == {{AP|Equipos participantes na Copa América 2001}} Mientres el sortéu de la competencia, realizáu'l 10 de xineru de 2001 nel auditoriu de [[Corferias]], en [[Bogotá]],<ref name="Sortéu1">{{cita web|url=http://www.conmebol.com/articulos_ver.jsp?id=20269&slangab=S|títulu=Primer pasu de Colombia 2001|editor=Conmebol.com|fecha=10 de xineru de 2001|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061027094822/http://www.conmebol.com/articulos_ver.jsp?id=20269&slangab=S|fechaarchivu=27 d'ochobre de 2006}}</ref><ref name="Sortéu2">{{cita web|url=http://www.elcolombiano.com/proyeutos/copaamerica/grupos/grupos_home.htm|títulu=El sortéu dexó a los dos téunicos colombianos engarraos|editor=El Colombianu|autor=Esperanza Palacio Molina|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> taben llistes pa participar los diez seleiciones afiliaes a la [[Conmebol]] y dos invitaos, que yeren {{sel|Méxicu}} y {{sel|Canadá}}. Sicasí, {{sel|Canadá}} arrenunció de participar na Copa América por cuenta de que nun pudo axuntar a tiempu a los sos principales futbolistes una y bones la Copa d'Oru que se diba a realizar esi añu foi aplazada pal añu siguiente y los escoyíos canadienses que fueren convocaos fueron desconvocados pocos díes antes de la realización de la Copa América, y rápido el comité organizador llogró concretar a {{sel|Costa Rica}} pa reemplazalo a pesar de la negativa de los clubes de la [[Primer División de Costa Rica|Primer División]] que fueron indemnizaos pola [[Federación Costarricense de Fútbol]].<ref name="Canada">{{cita web|url=http://wvw.nacion.com/ln_ee/2001/xunetu/07/deportes1.html|títulu=A la Copa América|editor=La Nación|fecha=7 de xunetu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> Poco primero de empecipiar la competencia, los integrantes de la seleición de {{sel|Arxentina}} alegaron amenaces de muerte pa poner en fierros la so participación hasta hores antes de la ceremonia inaugural.<ref name="Arxentina1">{{cita web|url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-428256|títulu=Arxentina ye obstinada |editor=El Tiempu|fecha=7 de xunetu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> {{cita|«La falta de seguridá esistente en Colombia foi'l criteriu que s'impunxo pa ratificar la posición inicial».|Óscar Giménez, presidente d'[[Asociación Atlética Argentinos Juniors|Argentinos Juniors]] esplicando la postura de [[Julio Grondona]] y l'[[Asociación del Fútbol Arxentino|AFA]] pa confirmar l'arrenunciu d'Arxentina a la Copa América 2001.<ref name="Arxentina2"/>}} Ante l'arrenunciu del equipu ''albiceleste'',<ref group=n.>''Albiceleste'' ye unu de los [[llamatu|llamatos]] tradicionales de la [[Seleición de fútbol d'Arxentina]].</ref><ref name="Arxentina2">{{cita web|url=http://edant.clarin.com/diario/2001/07/11/d-04401.htm|títulu=Non: la AFA púnxo-y fin a la novela|editor=Diariu Clarín|fecha=11 de xunetu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> l'escoyíu d'{{sel|Hondures}} foi convidáu d'urxencia la nueche previa a la inauguración del tornéu, 48 hores antes del so primer partíu. Ante la rapidez de los fechos, el téunicu [[Ramón Maradiaga]] convocó al grupu de xugadores que llegó a Colombia nun avión dispuestu poles [[Fuercies Militares de Colombia|Fuercies Militares]].<ref name="Honduras">{{cita web|url=http://wvw.nacion.com/ln_ee/2001/xunetu/11/deportes3.html|títulu=Honduras va xugar acopar|editor=La Nación|fecha=11 de xunetu de 2001|fechaaccesu=12 de xunetu de 2011}}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=75% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !colspan=4|Equipos participantes |- align=left bgcolor=#EBF5FF |width=25%|{{selb|BOL}} |width=25%|{{selb|BRA}} |width=25%|{{selb|CHI}} |width=25%|{{selb|COL}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|CRC}} |{{selb|ECU|variante=1900}} |''{{selb|HON}}'' |{{selb|MEX}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|PAR|variante=1990}} |{{selb|PER}} |{{selb|URU}} |{{selb|VEN|variante=1954}} |} * En ''cursiva'' les seleiciones que participen per primer vegada. {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=75% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !colspan=2|Equipos retiraos |- align=left bgcolor=#EBF5FF |width=25%|{{selb|ARG}} |width=25%|{{selb|CAN}} |} == Resultaos == <span style="font-size:90%;"> * ''Los horarios correspuenden a la de [[Colombia]] ([[UTC-5]]).'' * '''Lleenda:''' Pts: Puntos; PX: Partíos xugaos; PG: Partíos ganaos; PE: Partíos empataos; PP: Partíos perdíos; GF: Goles a favor; GC: Goles en contra; Dif: Diferencia de goles.</span> === Primer fase === ==== Grupu A ==== {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|COL}}''' |'''9'''||3||3||0||0||5||0||+5 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|CHI}}''' |'''6'''||3||2||0||1||5||3||+2 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|ECU|variante=1900}} |'''3'''||3||1||0||2||5||5||0 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|VEN|variante=1954}} |'''0'''||3||0||0||3||0||7||–7 |} <br /> {{Partíos | local = {{self-d|ECU|variante=1900}} | resultancia = 1:4''' (0:1) | visita = {{selb|CHI}} | fecha = [[11 de xunetu]] de [[2001]], 18:00 | estadiu = [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez|Estadiu Metropolitanu]] | ciudá = [[Barranquilla]] | refe = {{bandera|Bolivia}} [[René Ortubé]] ([[Bolivia]]) | asistencia = 40&nbsp;000 | goleslocal = [[Cléber Chalá|Chalá]] {{gol|53}} | golesvisita = {{gol|29}} [[Reinaldo Navia|Navia]]<br />{{gol|73}} {{gol|90}} [[Cristian Montecinos|Montecinos]]<br />{{gol|85}} [[Marcelo Corrales|Corrales]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929111411/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=A&id=1&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|COL}} | resultáu = 2:0''' (1:0) | visita = {{selb|VEN|variante=1954}} | fecha = [[11 de xunetu]] de [[2001]], 20:45 | estadiu = [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez|Estadiu Metropolitanu]] | ciudá = [[Barranquilla]] | refe = {{bandera|Bolivia}} [[René Ortubé]] ([[Bolivia]]) | asistencia = 60&nbsp;000 | goleslocal = [[Freddy Grisales|Grisales]] {{gol|15}}<br />[[Víctor Hugo Aristizábal|Aristizábal]] {{gol|59|pen.}} | reporte = https://web.archive.org/web/20080708112400/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=A&id=2&slangab=S }} <br /> {{Partíos | local = {{self-d|CHI}} | resultáu = 1:0''' (0:0) | visita = {{selb|VEN|variante=1954}} | fecha = [[14 de xunetu]] de [[2001]], 16:15 | estadiu = [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez|Estadiu Metropolitanu]] | ciudá = [[Barranquilla]] | refe = {{bandera|Méxicu}} Gilberto Alcalá ([[Méxicu]]) | asistencia = 43&nbsp;000 | goleslocal = [[Cristian Montecinos|Montecinos]] {{gol|78}} | reporte = https://web.archive.org/web/20070929120936/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=A&id=7&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|COL}} | resultáu = 1:0''' (1:0) | visita = {{selb|ECU|variante=1900}} | fecha = [[14 de xunetu]] de [[2001]], 18:30 | estadiu = [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez|Estadiu Metropolitanu]] | ciudá = [[Barranquilla]] | refe = {{bandera|Paraguái|1990}} [[Ubaldo Aquino]] ([[Paraguái]]) | asistencia = 59&nbsp;113 | goleslocal = [[Víctor Hugo Aristizábal|Aristizábal]] {{gol|29}} | reporte = https://web.archive.org/web/20080708112405/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=A&id=8&slangab=S }} <br /> {{Partíos | local = {{self-d|ECU|variante=1900}} | resultancia = 4:0''' (2:0) | visita = {{selb|VEN|variante=1954}} | fecha = [[17 de xunetu]] de [[2001]], 18:30 | estadiu = [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez|Estadiu Metropolitanu]] | ciudá = [[Barranquilla]] | refe = {{bandera|Perú}} Gilberto Hidalgo ([[Perú]]) | asistencia = 30&nbsp;000 | goleslocal = [[Agustín Delgado (futbolista)|Delgado]] {{gol|19}} {{gol|63}}<br />[[Ángel Oswaldo Fernández|Fernández]] {{gol|29}}<br />[[Edison Méndez|Méndez]] {{gol|60}} | reporte = https://web.archive.org/web/20070929133956/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=A&id=13&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|COL}} | resultáu = 2:0''' (1:0) | visita = {{selb|CHI}} | fecha = [[17 de xunetu]] de [[2001]], 20:45 | estadiu = [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez|Estadiu Metropolitanu]] | ciudá = [[Barranquilla]] | refe = {{bandera|Uruguái}} [[Jorge Larrionda]] ([[Uruguái]]) | asistencia = 58&nbsp;000 | goleslocal = [[Víctor Hugo Aristizábal|Aristizábal]] {{gol|10|pen.}}<br />[[Eudalio Arriaga|Arriaga]] {{gol|90+2}} | reporte = https://web.archive.org/web/20080708112355/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=A&id=14&slangab=S }} ==== Grupu B ==== {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|BRA}}''' |'''6'''||3||2||0||1||5||2||+3 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|MEX}}''' |'''4'''||3||1||1||1||1||1||0 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|PER}}''' |'''4'''||3||1||1||1||4||5||–1 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|PAR|variante=1990}} |'''2'''||3||0||2||1||4||6||–2 |} <br /> {{Partíos | local = {{self-d|PER}} | resultáu = 3:3''' (1:1) | visita = {{selb|PAR|variante=1990}} | fecha = [[12 de xunetu]] de [[2001]], 17:30 | estadiu = [[Estadiu Olímpicu Pascual Guerrero]] | ciudá = [[Santiago de Cali|Cali]] | refe = {{bandera|Arxentina}} [[Ángel Sánchez (árbitru)|Ángel Sánchez]] ([[Arxentina]]) | asistencia = 28&nbsp;420 | goleslocal = [[Abel Lobatón|Lobatón]] {{gol|16}}<br /> [[Juan Pajuelo|Pajuelo]] {{gol|57}}<br /> [[José Guillermo De la Cortil|De la Cortil]] {{gol|72}} | golesvisita = {{gol|23}} {{gol|64}} [[Virgilio Ferreira|Ferreira]]<br />{{gol|90+1}} [[Silvio Garay|Garay]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929122325/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=B&id=3&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|BRA}} | resultáu = 0:1''' (0:1) | visita = {{selb|MEX}} | fecha = [[12 de xunetu]] de [[2001]], 19:45 | estadiu = [[Estadiu Olímpicu Pascual Guerrero]] | ciudá = [[Santiago de Cali|Cali]] | refe = {{bandera|Colombia}} [[Óscar Ruiz]] ([[Colombia]]) | asistencia = 32&nbsp;863 | golesvisita = {{gol|5}} [[Jared Borgetti|Borgetti]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929111853/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=B&id=4&slangab=S }} <br /> {{Partíos | local = {{self-d|BRA}} | resultáu = 2:0''' (1:0) | visita = {{selb|PER}} | fecha = [[15 de xunetu]] de [[2001]], 16:00 | estadiu = [[Estadiu Olímpicu Pascual Guerrero]] | ciudá = [[Santiago de Cali|Cali]] | refe = {{bandera|Uruguái}} [[Jorge Larrionda]] ([[Uruguái]]) | asistencia = 25&nbsp;000 | goleslocal = [[Guilherme de Cássio Alves|Guilherme]] {{gol|9}}<br /> [[Denílson de Oliveira|Denílson]] {{gol|85}} | reporte = https://web.archive.org/web/20070929122731/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=B&id=9&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|PAR|variante=1990}} | resultancia = 0:0 | visita = {{selb|MEX}} | fecha = [[15 de xunetu]] de [[2001]], 18:15 | estadiu = [[Estadiu Olímpicu Pascual Guerrero]] | ciudá = [[Santiago de Cali|Cali]] | refe = {{bandera|Ecuador|1900}} Roger Zambrano ([[Ecuador]]) | asistencia = 26&nbsp;475 | reporte = https://web.archive.org/web/20070929111159/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=B&id=10&slangab=S }} <br /> {{Partíos | local = {{self-d|PER}} | resultáu = 1:0''' (0:0) | visita = {{selb|MEX}} | fecha = [[18 de xunetu]] de [[2001]], 17:30 | estadiu = [[Estadiu Olímpicu Pascual Guerrero]] | ciudá = [[Santiago de Cali|Cali]] | refe = {{bandera|Bolivia}} [[René Ortubé]] ([[Bolivia]]) | asistencia = 23&nbsp;997 | goleslocal = [[Roberto Holsen|Holsen]] {{gol|48}} | reporte = https://web.archive.org/web/20070929134353/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=B&id=15&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|BRA}} | resultáu = 3:1''' (0:1) | visita = {{selb|PAR|variante=1990}} | fecha = [[18 de xunetu]] de [[2001]], 19:45 | estadiu = [[Estadiu Olímpicu Pascual Guerrero]] | ciudá = [[Santiago de Cali|Cali]] | refe = {{bandera|Arxentina}} [[Ángel Sánchez (árbitru)|Ángel Sánchez]] ([[Arxentina]]) | asistencia = 24&nbsp;558 | goleslocal = [[Alexsandro de Souza|Alex]] {{gol|60}}<br />[[Xulianu Belletti|Belletti]] {{gol|84}}<br />[[Denílson de Oliveira|Denílson]] {{gol|90+3}} | golesvisita = {{gol|11|pen.}} [[Guido Alvarenga|Alvarenga]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929104418/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=B&id=16&slangab=S }} ==== Grupu C ==== {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|CRC}}''' |'''7'''||3||2||1||0||6||1||+5 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|HON}}''' |'''6'''||3||2||0||1||3||1||+2 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|URU}}''' |'''4'''||3||1||1||1||2||2||0 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|BOL}} |'''0'''||3||0||0||3||0||7||–7 |} <br /> {{Partíos | local = {{self-d|BOL}} | resultáu = 0:1''' (0:0) | visita = {{selb|URU}} | fecha = [[13 de xunetu]] de [[2001]], 18:00 | estadiu = [[Estadiu Atanasio Girardot]] | ciudá = [[Medellín]] | refe = {{bandera|Canadá}} Mauricio Navarro ([[Canadá]]) | asistencia = 19&nbsp;625 | golesvisita = {{gol|64}} [[Ernesto Javier Chevantón|Chevantón]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929122427/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=C&id=5&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|HON}} | resultáu = 0:1''' (0:0) | visita = {{selb|CRC}} | fecha = [[13 de xunetu]] de [[2001]], 20:15 | estadiu = [[Estadiu Atanasio Girardot]] | ciudá = [[Medellín]] | refe = {{bandera|Chile}} [[Mario Sánchez Yantén|Mario Sánchez]] ([[Chile]]) | asistencia = 20&nbsp;000 | golesvisita = {{gol|63}} [[Paulo Wanchope|Wanchope]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929122039/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=C&id=6&slangab=S | nota= Primer trunfu de Costa Rica nuna Copa America }} <br /> {{Partíos | local = {{self-d|URU}} | resultáu = 1:1''' (0:1) | visita = {{selb|CRC}} | fecha = [[16 de xunetu]] de [[2001]], 18:00 | estadiu = [[Estadiu Atanasio Girardot]] | ciudá = [[Medellín]] | refe = {{bandera|Brasil}} [[Carlos Simon]] ([[Brasil]]) | asistencia = 17&nbsp;655 | goleslocal = [[Carlos María Morales|Morales]] {{gol|53}} | golesvisita = {{gol|28}} [[Paulo Wanchope|Wanchope]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929122009/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=C&id=11&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|HON}} | resultáu = 2:0''' (0:0) | visita = {{selb|BOL}} | fecha = [[16 de xunetu]] de [[2001]], 20:15 | estadiu = [[Estadiu Atanasio Girardot]] | ciudá = [[Medellín]] | refe = {{bandera|Colombia}} [[John Toru Rendón]] ([[Colombia]]) | asistencia = 12&nbsp;400 | goleslocal = [[Amado Guevara|Guevara]] {{gol|53}} {{gol|68}} | reporte = https://web.archive.org/web/20070929134124/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=C&id=12&slangab=S }} <br /> {{Partíos | local = {{self-d|BOL}} | resultáu = 0:4''' (0:1) | visita = {{selb|CRC}} | fecha = [[19 de xunetu]] de [[2001]], 18:00 | estadiu = [[Estadiu Atanasio Girardot]] | ciudá = [[Medellín]] | refe = {{bandera|Venezuela|1954}} Luis Solórzano ([[Venezuela]]) | asistencia = 23&nbsp;862 | golesvisita = {{gol|45}} {{gol|71}} [[Paulo Wanchope|Wanchope]]<br />{{gol|63}} [[Steven Bryce|Bryce]]<br />{{gol|84}} [[Rolando Fonseca|Fonseca]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929105643/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=C&id=17&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|HON}} | resultáu = 1:0''' (0:0) | visita = {{selb|URU}} | refe = {{bandera|Ecuador|1900}} Roger Zambrano ([[Ecuador]]) | fecha = [[19 de xunetu]] de [[2001]], 20:15 | estadiu = [[Estadiu Atanasio Girardot]] | ciudá = [[Medellín]] | asistencia = 26&nbsp;000 | goleslocal = [[Amado Guevara|Guevara]] {{gol|86}} | reporte = https://web.archive.org/web/20070929125215/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=C&id=18&slangab=S }} ==== Meyores terceros puestos ==== Los dos meyores de los terceros puestos avancen a la segunda ronda. {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=45% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=29% | Equipu !width=5% | Gr !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left| '''{{selb|URU}}''' |align=center|'''C''' |'''4'''||3||1||1||1||2||2||0 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|PER}}''' |align=center|'''B''' |'''4'''||3||1||1||1||4||5||–1 |- align=center |align=left| {{selb|ECU|variante=1900}} |align=center|'''A''' |'''3'''||3||1||0||2||5||5||0 |} ===Segunda fase=== {{Copa 8 y Bronce|titre=#D0e7FF|fond=#F5FAFF <!--Cuartos de final--> |[[Pereira]], [[22 de xunetu]]|{{selb|CHI}}|0|'''{{selb|MEX}}'''|'''2''' |[[Armenia (Quindío)|Armenia]], [[22 de xunetu]]|{{selb|CRC}}|1|'''{{selb|URU}}'''|'''2''' |[[Armenia (Quindío)|Armenia]], [[23 de xunetu]]|'''{{selb|COL}}'''|'''3'''|{{selb|PER}}|0 |[[Manizales]], [[23 de xunetu]]|{{selb|BRA}}|0|'''{{selb|HON}}'''|'''2''' <!--Semifinales--> |[[Pereira]], [[25 de xunetu]]|'''{{selb|MEX}}'''|'''2'''|{{selb|URU}}|1 |[[Manizales]], [[26 de xunetu]]|'''{{selb|COL}}'''|'''2'''|{{selb|HON}}|0 <!--Final--> |[[Bogotá]], [[29 de xunetu]]| {{selb|MEX}} |0| '''{{selb|COL}}''' |1 <!--Tercer llugar--> |[[Bogotá]], [[29 de xunetu]]|{{selb|URU}}|2 <small>(4)</small>|'''{{selb|HON}}'''|'''2 <small>(5)</small>''' }} ====Cuartos de final==== {{Partíos | local = {{self-d|CHI}} | resultáu = 0:2''' (0:1) | visita = {{selb|MEX}} | fecha = [[22 de xunetu]] de [[2001]], 15:00 | estadiu = [[Estadiu Hernán Ramírez Villegas]] | ciudá = [[Pereira]] | refe = {{bandera|Brasil}} [[Carlos Simon]] ([[Brasil]]) | asistencia = 16&nbsp;053 | golesvisita = {{gol|17}} [[Jesús Arellano (futbolista)|Arellano]]<br />{{gol|78}} [[Daniel Osorno|Osorno]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929123632/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=Q&id=19&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|CRC}} | resultáu = 1:2''' (0:0) | visita = {{selb|URU}} | fecha = [[22 de xunetu]] de [[2001]], 17:30 | estadiu = [[Estadiu Centenariu d'Armenia|Estadiu Centenariu]] | ciudá = [[Armenia (Quindío)|Armenia]] | refe = {{bandera|Colombia}} [[Óscar Ruiz]] ([[Colombia]]) | asistencia = 18&nbsp;000 | goleslocal = [[Paulo Wanchope|Wanchope]] {{gol|52}} | golesvisita = {{gol|60|pen.}} [[Rodrigo Lemos|Lemos]]<br />{{gol|87}} [[Pablo Lima|Lima]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929105838/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=Q&id=20&slangab=S }} <br /> {{Partíos | local = {{self-d|COL}} | resultáu = 3:0''' (0:0) | visita = {{selb|PER}} | fecha = [[23 de xunetu]] de [[2001]], 17:30 | estadiu = [[Estadiu Centenariu d'Armenia|Estadiu Centenariu]] | ciudá = [[Armenia (Quindío)|Armenia]] | refe = {{bandera|Méxicu}} Gilberto Alcalá ([[Méxicu]]) | asistencia = 35&nbsp;000 | goleslocal = [[Víctor Hugo Aristizábal|Aristizábal]] {{gol|50}}, {{gol|69}} <br /> [[Giovanni Hernández|Hernández]] {{gol|65}} | reporte = https://web.archive.org/web/20080708112410/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=Q&id=21&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|HON}} | resultáu = 2:0''' (0:0) | visita = {{selb|BRA}} | refe = {{bandera|Paraguái|1990}} [[Ubaldo Aquino]] ([[Paraguái]]) | fecha = [[23 de xunetu]] de [[2001]], 19:45 | estadiu = [[Estadiu Palogrande]] | ciudá = [[Manizales]] | asistencia = 24&nbsp;360 | goleslocal = [[Xulianu Belletti|Belletti]] {{gol|57|a.g.}} <br /> [[Saúl Martínez|Martínez]] {{gol|90+4}} | reporte = http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=Q&id=22&slangab=S }} ====Semifinales==== {{Partíos | local = {{self-d|MEX}} | resultáu = 2:1''' (1:1) | visita = {{selb|URU}} | fecha = [[25 de xunetu]] de [[2001]], 19:45 | estadiu = [[Estadiu Hernán Ramírez Villegas]] | ciudá = [[Pereira]] | refe = {{bandera|Arxentina}} [[Ángel Sánchez (árbitru)|Ángel Sánchez]] ([[Arxentina]]) | asistencia = 31&nbsp;964 | goleslocal = [[Jared Borgetti|Borgetti]] {{gol|14}} <br /> [[Alberto García Aspe|García Aspe]] {{gol|67|pen.}} | golesvisita = {{gol|32}} [[Richard Morales|Morales]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929123644/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=S&id=23&slangab=S }} {{Partíos | local = {{self-d|COL}} | resultáu = 2:0''' (1:0) | visita = {{selb|HON}} | fecha = [[26 de xunetu]] de [[2001]], 19:45 | estadiu = [[Estadiu Palogrande]] | ciudá = [[Manizales]] | refe = {{bandera|Chile}} [[Mario Sánchez Yantén|Mario Sánchez]] ([[Chile]]) | asistencia = 42&nbsp;000 | goleslocal = [[Gerardo Bedoya|Bedoya]] {{gol|6}} <br /> [[Víctor Hugo Aristizábal|Aristizábal]] {{gol|63}} | reporte = https://web.archive.org/web/20080708112415/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=S&id=24&slangab=S }} ====Tercer llugar==== {{Partíos | local = {{self-d|URU}} | resultáu = 2:2''' (2:2) | visita = {{selb|HON}} | fecha = [[29 de xunetu]] de [[2001]], 14:00 | estadiu = [[Estadiu Nemesio Camacho El Campín|Estadiu El Campín]] | ciudá = [[Bogotá]] | refe = {{bandera|Perú}} Gilberto Hidalgo ([[Perú]]) | asistencia = 43&nbsp;500 | goleslocal = [[Joe Bizera|Bizera]] {{gol|21}}<br />[[Andrés Javier Martínez|Martínez]] {{gol|44}} | golesvisita = {{gol|14}} [[Saúl Martínez|Martínez]]<br />{{gol|41}} [[Júnior Izaguirre|Izaguirre]] | reporte = https://web.archive.org/web/20070929132816/http://www.conmebol.com/competiciones_evento_reporte.jsp?eventu=1055&anu=2001&dv=A&flt=Y&id=25&slangab=S | penaltis1 = [[Gonzalo Sorondo|Sorondo]] {{pengol}}<br />[[Carlos Eduardo Gutiérrez|Gutiérrez]] {{penfallo}}<br />[[Julio Rodríguez Cristóbal|Rodríguez]] {{pengol}}<br />[[Rodrigo Lemos Posende|Lemos]] {{pengol}}<br />[[Rubén Olivera da Rosa|Olivera]] {{pengol}} | penaltis2 = {{pengol}} [[Reinaldo Pineda|Pineda]]<br />{{pengol}} [[Saúl Martínez|Martínez]]<br />{{pengol}} [[Ricky Denis García|García]]<br />{{pengol}} [[Ninrol Medina|Medina]]<br />{{pengol}} [[Júnior Izaguirre|Izaguirre]] | resultáu penaltis = 4:5 | sucesu = Primer vegada na historia de la Copa América que'l tercer llugar definir por aciu la ronda de penales. }} ====Final==== {{AP|Final de la Copa América 2001}} {{Partíos | local = {{self-d|Colombia}} | resultáu = 1:0''' (0:0) | visita = {{selb|Méxicu}} | fecha = [[29 de xunetu]] de [[2001]], 16:30 | estadiu = [[Estadiu Nemesio Camacho El Campín|Estadiu El Campín]] | ciudá = [[Bogotá]] | refe = {{bandera|Paraguái|1990}} [[Ubaldo Aquino]] ([[Paraguái]]) | asistencia = 48&nbsp;600<ref>{{cita web|url = http://www.elcolombiano.com/proyeutos/copaamerica/esnoticia/caminocampeon29.htm|títulu = El camín del campeón |autor = www.elcolombiano.com|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2010}}</ref> | goleslocal = [[Iván Ramiro Córdoba|I. Córdoba]] {{gol|65}}}} {{clear}} {| cellspacing=0 width=100% |- |align=center| |- |align=center|{{bandera|Colombia|tamañu=50px}} |- |align=center|'''Campeón'''<br />'''{{sel|Colombia}}'''<br />'''1ᵉʳ títulu''' |} == Estadístiques == {| align=center cellpadding="4" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50% colspan=2|Equipu !width=5%|Pts !width=5%|PX !width=5%|PG !width=5%|PE !width=5%|PP !width=5%|GF !width=5%|GC !width=5%|Dif !width=10%|Rend |- align=center bgcolor=#D0e7FF !1 |align=left|{{selb|COL}} |'''18'''||6||6||0||0||11||0||11||100.0% |- align=center !2 |align=left|{{selb|MEX}} |'''10'''||6||3||1||2||5||3||2||55.5% |- style="border-top:1px solid #222;" align=center bgcolor=#D0e7FF !3 |align=left|{{selb|HON}} |'''10'''||6||3||1||2||7||5||2||55.5% |- align=center !4 |align=left|{{selb|URU}} |'''8'''||6||2||2||2||7||7||0||44.4% |- style="border-top:1px solid #222;" align=center bgcolor=#D0e7FF !5 |align=left|{{selb|CRC}} |'''7'''||4||2||1||1||7||3||4||58.3% |- align=center !6 |align=left|{{selb|BRA}} |'''6'''||4||2||0||2||5||4||1||50.0% |- align=center bgcolor=#D0e7FF !7 |align=left|{{selb|CHI}} |'''6'''||4||2||0||2||5||5||0||50.0% |- align=center !8 |align=left|{{selb|PER}} |'''4'''||4||1||1||2||4||8||−4||33.3% |- style="border-top:1px solid #222;" align=center bgcolor=#D0e7FF !9 |align=left|{{selb|ECU|variante=1900}} |'''3'''||3||1||0||2||5||5||0||33.3% |- align=center !10 |align=left|{{selb|PAR}} |'''2'''||3||0||2||1||4||6||−2||22.2% |- align=center bgcolor=#D0e7FF !11 |align=left|{{selb|BOL}} |'''0'''||3||0||0||3||0||7||−7||0.0% |- align=center !12 |align=left|{{selb|VEN|variante=1954}} |'''0'''||3||0||0||3||0||7||−7||0.0% |} == Premios y reconocencies == === Goliadores === {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50%|Xugador !width=45%|Seleición !width=5%|Goles |- bgcolor=#D0e7FF |'''[[Víctor Hugo Aristizábal|Víctor Aristizábal]]''' |'''{{selb|COL}}''' !6 |- |[[Paulo Wanchope]] |{{selb|CRC}} !5 |- |[[Cristian Montecinos]] |{{selb|CHI}} !3 |- |[[Amado Guevara]] |{{selb|HON}} !3 |- |[[Saúl Martínez]] |{{selb|HON}} !3 |- |[[Denílson de Oliveira|Denilson]] |{{selb|BRA}} !2 |- |[[Agustín Delgado Chalá|Agustín Delgado]] |{{selb|ECU}} !2 |- |[[Jared Borgetti]] |{{selb|MEX}} !2 |- |[[Virgilio Ferreira Romero|Virgilio Ferreira]] |{{selb|PAR}} !2 |} === Meyor xugador del tornéu === * {{bandera|Hondures}} [[Amado Guevara]].<ref>http://www.rsssf.com/tabless/sachampfulltrivia.html#best-players</ref> == Clasificáu a Acopar Confederaciones 2003 == {| style="font-weight: bold; text-align: center; width: 100%;" | width="16,6%" | {{bandera|Colombia|tamañu=50px}} |- | {{sel|Colombia}} <small>'''Campeón'''</small> |} == Ver tamién == * [[Colombia na Copa América 2001]]. == Notes y referencies == === Notes === {{llistaref|group=n.}} === Referencies === {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20061027093108/http://www.conmebol.com/articulos_ver.jsp?id=28295&slangab=S Conmebol: Copa América 2001] * [http://www.rsssf.com/tables/2001safull.html Copa América 2001] na [[RSSSF]] {{en}} {{socesión | predecesora = {{bandera|Paraguái|1990}} [[Copa América 1999|Paraguái 1999]] | títulu = [[Copa América]] | periodu = {{bandera2|Colombia}} [[2001]] | socesora = {{bandera|Perú}} [[Copa América 2004|Perú 2004]] }} {{Tradubot|Copa América 2001}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:2001]] [[Categoría:Copa América|2001]] [[Categoría:Copa América 2001| ]] [[Categoría:Colombia en 2001]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 4vntxb9zbkgzyvi832xgurojz4xdg90 0 140822 3709339 3694760 2022-08-18T13:43:08Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Lucas Vázquez''' {{nym}}<ref name="Ficha">{{cita web |url=http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/es/1193040472515/1202789032935/jugador/Jugador/Lucas.htm |títulu=Ficha de Lucas Vázquez |autor=Real Madrid C.F. - Web Oficial |fechaaccesu=25 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120701150142/http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/es/1193040472515/1202789032935/jugador/Jugador/Lucas.htm |fechaarchivu=1 de xunetu de 2012 }}</ref> ye un [[futbolista]] [[España|español]] que xuega como [[Estremu (fútbol)|estremu derechu]] nel [[Real Madrid Club de Fútbol]] de la [[Primer División d'España]].<ref name="Ficha"/> Tamién ye internacional absolutu cola [[Seleición de fútbol d'España|Seleición Española]]. Formáu nel so Galicia natal y nes [[Fútbol base del Real Madrid Club de Fútbol|categoríes inferiores]] del [[Real Madrid Club de Fútbol]], llegó al primer equipu tres una temporada vencíu nel [[Real Club Deportivo Español]]. Nel fútbol base madrilanu llogró na [[Segunda División B d'España 2010/11|temporada 2011-12]] un ascensu a la [[Segunda División d'España|2ª División]],<ref>{{cita web |url=http://www.ligabbva.com/news/2012/05/27/el-mirandes-xube-a-la lliga-alantre.html |títulu=El Castiella xube a 2ª División |fechaaccesu=18 de xunetu de 2012 |autor=LigaBBVA.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140606204609/http://www.ligabbva.com/news/2012/05/27/el-mirandes-xube-a-la lliga-alantre.html |fechaarchivu=6 de xunu de 2014 }}</ref> y el campeonatu de la categoría,<ref>{{cita web |url=http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/es/ActualidadCantera1112/1330108958055/noticia/Cronica/0-3:_El_Castiella,_campeon_de_Segunda_B.htm |títulu=El Castiella, campeón de la 2ª División "B" |fechaaccesu=18 de xunetu de 2012 |autor=Realmadrid.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120716022951/http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/es/ActualidadCantera1112/1330108958055/noticia/Cronica/0-3:_El_Castiella,_campeon_de_Segunda_B.htm |fechaarchivu=16 de xunetu de 2012 }}</ref> títulos que precedieron a los de la so etapa profesional, onde destaquen un [[Primer División d'España|campeonatu de lliga]], trés [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lligues de Campeones]] y dos [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA|Mundiales de Clubes]]. == Trayeutoria == === Inicio y primeros años === Lucas Vázquez empezó a xugar nel equipu del so pueblu, el [[C.C.D. Curtis]], so les órdenes del so primer entrenador, el navarru Alberto Josa de Borobia, dende'l que foi incorporáu a les inferiores del [[Ural Club De Fútbol]] de La Coruña, onde realizó bien bones campañes. Foi ficháu pol [[Real Madrid Club de Fútbol]] en 2007 pa los sos [[Fútbol base del Real Madrid Club de Fútbol|categoríes inferiores]], debutando nel [[Fútbol Base del Real Madrid|tercer equipu xuvenil]] y foi xubiendo poles distintes categoríes hasta llegar al [[Real Madrid Club de Fútbol "C"]], segundu equipu filial, na temporada 2010-11.<ref name="Ficha"/> Un añu antes ganó la Copa de Campeones y la Lliga Xuvenil xunto a xugadores como [[Álvaro Morata]], [[Álex Fernández Iglesias|Álex Fernández]] y [[Dani Carvajal]], amás d'algamar la final de la Copa del Rei col [[Fútbol Base del Real Madrid|Xuvenil "A"]] del conxuntu blancu.<ref name=XENERA>{{cita web |url=https://www.marca.com/2010/06/26/futbol/mas_futbol/1277538276.html |títulu=Una xeneración pa la hestoria |fecha=[[26 de xunu]] de 2010 |obra=Marca.com |idioma=español}}</ref> Na temporada 2011/12, concretamente'l 21 d'agostu de 2011, fixo'l so debú en [[Segunda División B d'España|2ª División "B"]] col primer equipu filial, el [[Real Madrid Castilla Club de Fútbol]] nun partíu ganáu por 1-0 contra'l [[Real Sporting de Xixón "B"]].<ref name=BDLUCAS>{{cita web |url=https://www.bdfutbol.com/es/p/j101266.html?temp=2011-12 |títulu=Estadístiques de Lucas Vázquez |fechaaccesu=25 de xunetu de 2012 |autor=Bdfutbol.com}}</ref> El so primer gol oficial col equipu producir nel empate 2-2 frente al [[La Roda Club de Fútbol]] del 25 de febreru de 2012. Dicha temporada apostó la [[Promoción d'ascensu a Segunda División d'España 2011|fase de promoción d'ascensu]], na que collechó una derrota y un empate frente al [[Club Deportivo Alcoyano]] que nun fueron abondos pa xubir de categoría, daqué que sí consiguió un añu dempués en ganando na [[Promoción d'ascensu a Segunda División d'España 2012|fase de promoción d'ascensu]] al [[Cádiz Club de Fútbol]] por 8-1 nel global de la eliminatoria, y por 6-0, tamién nel global, al [[Club Deportivo Mirandés]] proclamándose asina campeones de la [[Segunda División B d'España|2ª División "B"]] y llogrando l'ascensu a la [[Segunda División d'España|2ª División]]. === Etapa profesional y afitamientu === Na temporada 2012-13, el xugador tuvo a les órdenes d'[[Alberto Toril]] nel regresu del equipu filial a la segunda categoría del fútbol español, lo que supunxo'l so debú nel fútbol profesional. Nel branu del 2014, sale vencíu con opción de compra escontra'l [[RCD Español]] qu'adquier los sos derechos federativos. Debutó ante'l [[Sevilla F.C.]] na segunda xornada con una derrota por 1-2. Na séptima xornada anotó'l so primera tantu na 1ᵉʳ división española ante la [[Real Sociedad]] nuna victoria por 2-0. A finales de la temporada 2014/15, dempués de que la so cesión nel club terminara, el RCD Español manifestó la so intención d'exercer la so opción de compra, pero pocos díes dempués el Real Madrid tamién exerció'l so derechu de recompra a pidimientu del so entrenador [[Rafael Benítez|Rafa Benítez]].<ref>[http://futbol.as.com/futbol/2015/06/25/primer/1435189250_534700.html Diariu AS 25/06/2015]</ref> <ref>[http://futbol.as.com/futbol/2015/07/02/primer/1435832335_597456.html El Madrid fai oficial la vuelta de Lucas Vázquez por 5 años. Diariu AS 2/7/2015]</ref> Tres el so pasu pol conxuntu españolista onde realizó bien bones presentaciones, retorna a la primer plantía del club madrilanu. Debuta nel primer equipu del [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C.F.]] el [[24 de xunetu]] de [[2012]] —antes del so pasu per Barcelona— nel [[Estadiu Carlos Tartiere (2000)|Estadiu Carlos Tartiere]] contra'l [[Real Uviéu]] nun partíu amistosu de la pretemporada, onde anotaría'l primer gol de los blancos, y el primeru na so carrera cola camiseta del primer equipu.<ref>{{cita web |url=http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/es/Actualidá_Primer_Equipu/1330111587548/noticia/Cronica/1-5:_El Real_Madrid_arrinca_con_goliada.htm |títulu=Crónica Real Madrid-Uviéu |fechaaccesu=25 de xunetu de 2012 |autor=Realmadrid.com}}</ref> Na pretemporada 2014/2015 viaxó col primer equipu p'apostar la International Champions Cup, xugando titular los dos primeros partíos contra [[Inter de Milán]] y [[AS Roma]] Ganó'l so primera [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] col [[Real Madrid C.F.]] na final de [[Milán]] del [[28 de mayu]] de [[2016]] (1-1) contra l'Atléticu de Madrid. Entró nel minutu 76 al terrén de xuegu del [[Giuseppe Meazza]] por [[Karim Benzema]] y anotó el primer tantu de la riola de penaltis que dio "la oreyona" al conxuntu blancu. En payares de 2017 superó los cien partíos oficiales col Real Madrid, siendo'l de la centena l'apostáu frente a la [[Unión Deportiva Las Palmas]] correspondiente al campeonatu de lliga.<ref name="LUC100">{{cita web |url=http://www.realmadrid.com/noticias/2017/11/lucas-vazquez-100-partíos-oficiales-con-el real-madrid-|editor=Páxina oficial del Real Madrid|títulu=Lucas Vázquez: 100 partíos oficiales col Real Madrid|fechaaccesu=19 de payares de 2017}}</ref> Los mesmos fueron llograos en seis competiciones: Lliga (69), Lliga de Campeones (19), Copa del Rei (6), Mundial de Clubes (2), Supercopa d'Europa (2) y Supercopa d'España (2).<ref name="LUC100"/> En xineru de 2018 consiguió'l so primer doblete goliador col Real Madrid nel partíu de vuelta d'octavos de final de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]] ante'l [[Club Deportivo Numancia de Soria|Numancia]].<ref>{{cita web |url=https://as.com/futbol/2018/01/10/primer/1515622705_175966.html|títulu=Lucas, suplente exemplar|fechaaccesu=11 de xineru de 2018|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref> == Seleición nacional == Lucas debutó na seleición española nun amistosu preparatorio pa la [[Eurocopa 2016]] en ganar ante {{Sel|Xeorxa}} por 0-1, onde ingresó de titular, pero tres un discretu partíu, salió nel minutu 61 por [[David Silva]]. Depués, foi convocáu per primer vegada como internacional absolutu pa xugar la Eurocopa. Nun xugó en nengún de los trés partíos de fase de grupos, pero debutó n'octavos de final contra [[Seleición de fútbol d'Italia|Italia]], sustituyendo a [[Álvaro Morata|Morata]]. El partíu terminar perdiendo por 2-0 frente al conxuntu Italianu, siendo esaniciaos del tornéu. El [[21 de mayu]] de [[2018]] foi escoyíu pol entrenador [[Julen Lopetegui]] p'apostar la [[Copa Mundial de Fútbol de 2018]]. == Estadístiques == === Clubes === [[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]] ''Actualizáu al postreru partíu xugáu'l '''{{fecha2|19|5|2018}}'''.'' {| style="background: #F9F9F9; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" align="center" border="1" cellpadding="2" width=75% |- style="background:#DDDDDD" ! rowspan="2" width="200px" | Club ! rowspan="2" width="30px" | Div. ! rowspan="2" width="75px" | Temporada !colspan="3" width="100px" | Lliga !colspan="3" width="100px" | Copes <sup>([[#1|1]])</sup> ! colspan="3" width="100px" | Internacional <sup>([[#2|2]])</sup> ! colspan="3" width="80px" | Total <sup>([[#3|3]])</sup> ! rowspan="2" | Media<br />goliadora |-style="background:#DDDDDD" ! align="center" | [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] ! align="center" | [[Gol#Fútbol|Goles]] ! align="center" | [[Gol#Asistencia|Asist.]] ! align="center" | [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] ! align="center" | [[Gol#Fútbol|Goles]] ! align="center" | [[Gol#Asistencia|Asist.]] ! align="center" | [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] ! align="center" | [[Gol#Fútbol|Goles]] ! align="center" | [[Gol#Asistencia|Asist.]] ! align="center" | [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] ! align="center" | [[Gol#Fútbol|Goles]] ! align="center" | [[Gol#Asistencia|Asist.]] |- style="text-align: center;" |rowspan=2 align=center| '''[[Real Madrid Club de Fútbol "C"|Real Madrid C. F. "C"]]'''<br /><small>{{ESP}}</small> | rowspan="1" valign="center" |[[Tercer División d'España|3ª]] |2010-11 |7||2||1||-||-||-||style=color:#ccc colspan="3"|<small>''Inacsesibles''</small> !7||2||1||0,29 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan="2" | Total club !!7!!2!!1!!0!!0!!0!!0!!0!!0!!7!!2!!1!!0,29 |- style="text-align: center;" |rowspan=5 align=center| '''[[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Castilla C. F.]]'''<br /><small>{{ESP}}</small> |- style="text-align: center;" | rowspan="1" valign="center" |[[Segunda División B d'España|2ª B]] |align=center|2011-12 |align=center|23 |align=center|4 |align=center|2 |align=center|3 |align=center|- |align=center|- |style=color:#ccc colspan="3"|<small>''Inacsesibles''</small> !align=center|26 !align=center|4 !align=center|2 !align=center|0,15 |- style="text-align: center;" | rowspan="2" valign="center" |[[Segunda División d'España|2ª]] |align=center|2012-13 |align=center|26 |align=center|3 |align=center|3 |align=center| - |align=center| - |align=center| - |style=color:#ccc colspan="3"|<small>''Inacsesibles''</small> !align=center|26 !align=center|3 !align=center|3 !align=center|0,12 |- style="text-align: center;" |2013-14 |40||8||9||-||-||-||style=color:#ccc colspan="3"|<small>''Inacsesibles''</small> !40!!8!!9!!0,20 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan="2" | Total club !89!!15!!14!!3!!0!!0!!0!!0!!0!!92!!15!!14!!0,16 |- |rowspan=3 align=center| '''[[Real Club Deportivo Español|R. C. D. Español]]'''<br /><small>{{ESP}}</small> |- style="text-align: center;" | rowspan="1" valign="center" |[[Primer División d'España|1ª]] |2014-15 | 33||3||6||6||1||1||-||-||- ! 39 ! 4 ! 7 ! 0,10 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan="2" | Total club !33!!3!!6!!6!!1!!1!!0!!0!!0!!39!!4!!7!!0,10 |- | rowspan="5" align="center" | '''[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]]'''<br /><small>{{ESP}}</small> |- style="text-align: center;" | rowspan="3" valign="center" |[[Primer División d'España|1ª]] |[[Temporada 2015/16 del Real Madrid Club de Fútbol|2015-16]] |25||4||5||1||-||-||7||-||2 !33 !4 !7 !0,12 |- style="text-align: center;" |[[Temporada 2016/17 del Real Madrid Club de Fútbol|2016-17]] |33||2||7||4||1||2||13||1||3<!--https://archive.is/20170705212630/http://www.laliga.es/jugador/lucas-vazquez--> !50!!4!!12!!0,08 |- style="text-align: center;" |[[Temporada 2017-18 del Real Madrid Club de Fútbol|2017-18]] |33||4||8||7||3||4||13||1||4 !53||8||16||0,19 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan="2" | Total club!!91!!10!!20!!12!!4!!6!!33!!2!!9!!136!!16!!35!!0,13 |- align="center" bgcolor="000000" style="color: white;" ! colspan="3" | Total carrera !!220!! 30 !!41!! 21 !! 5 !!7!!33!! 2 !!9!!274!! 37 !!57!! 0,14 |- | colspan="16"| <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup><small> Inclúi datos de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]], [[Supercopa d'España]] (2014-Act.). En casu d'equipu filial referir a los partíos de play-off (2011-14).</small> <div id="2"><sup>'''(2)'''</sup><small> Inclúi datos de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] (2015-Act.); [[Supercopa d'Europa]], [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA Mundial de Clubes]] (2016-Act.).</small> <div id="3"><sup>'''(3)'''</sup><small> Nun inclúi goles en partíos amistosos. (Datos d'asistencies incompletos).</small> |} <center><small>''Fuentes: [http://es.uefa.com/teamsandplayers/players/player=250040521/profile/index.html UEFA] - [http://www.laliga.es/jugador/lucas-vazquez LFP] - [https://www.bdfutbol.com/es/j/j101266.html Bdfutbol] - [http://www.transfermarkt.co.uk/en/lucas/leistungsdaten/spieler_221316.html Transfermarkt] - [https://www.resultados-futbol.com/jugador/2012/Lucas-94324 ResultadosFutbol]''</small></center> <!----------Seleición http://www.sefutbol.com/jugadores/lucas-v-0 ----------------> == Palmarés == === Campeonatu categoríes inferiores === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Títulu !width="180"|Club !width="120"|País !width="70"|Añu |-align=center |[[División d'Honor Xuvenil]] |[[Real Madrid Xuvenil]] |{{ESP}} |[[2010]] |-align=center |[[Copa de Campeones de División d'Honor Xuvenil|Copa de Campeones]] |[[Real Madrid Xuvenil]] |{{ESP}} |[[2010]] |-align=center |[[Segunda División B d'España|Segunda División "B"]] |[[Real Madrid Castilla Club de Fútbol|Real Madrid Castilla]] |{{ESP}} |[[Segunda División d'España 2011/12|2011/12]] |} <small><center>''Nota: en '''negrina''' competición vixente.''</small></center> {|align="center" bgcolor="#f9f9f9" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" width=100% |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width="9%" align=center rowspan=2 colspan="2"| Equipu(s) ! width="28%" colspan=4 border 1px #000000| Nacionales ! width="7%" align=center rowspan=2 | Subtotal ! width="21%" colspan=3 border 1px #000000| Continentales ! width="14%" colspan=2 border 1px #000000| Mundiales ! width="7%" align=center rowspan=2 | Subtotal ! width="7%" align=center rowspan=2 | Total |- align="center" bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" | width="7%"|<small>'''{{abreviatura|Lliga|Lliga nacional}}|| width="7%"|<small>'''{{abreviatura|Copa|Copa nacional}}|| width="7%"|<small>'''{{abreviatura|Supercopa|Supercopa nacional}}|| width="7%"|<small>'''{{abreviatura|{{nowrap|Copa de la Lliga}}|Copa de la Lliga nacional / Campeonatos de grupos inferiores}}|| width="7%"|<small>'''{{abreviatura|C1|Copa d'Europa / Lliga de Campeones / Eurocopa}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|C2|Copa de la UEFA / Lliga Europa / Eurocopa Sub-21}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|C4|Supercopa de la UEFA / Eurocopa Sub-19 / Eurocopa Sub-17}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|M1|Intercontinental / Mundial / Xuegos Olímpicos / Mundial Sub-20}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|M2|Mundial de Clubes / Confederaciones / Meridian Cup / Mundial Sub-17}} |- align=center | <small>{{bandera|ESP}}</small> | align="left"|'''{{nowrap|[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]]}} | [[Ficheru:Liga_trophy_(adjusted).png |16px|link=Primer División d'España 2016-17]] | – | [[Ficheru:RFEFSCE2.png|venceyu=https://es.wikipedia.org/wiki/Supercopa_de_Espa%C3%B1a_de_F%C3%BAtbol_2017|22x22px]] | – | bgcolor=#EFEFEF|'''2''' | [[Ficheru:Coppacampioni.png|13px|link=Lliga de Campeones de la UEFA 2015-16]] [[Ficheru:Coppacampioni.png|13px|link=Lliga de Campeones de la UEFA 2016-17]] [[Ficheru:Coppacampioni.png|13px|link=Lliga de Campeones de la UEFA 2017-18]] | – | [[Ficheru:UEFASP2.png|venceyu=https://es.wikipedia.org/wiki/Supercopa_de_Europa_2016|20x20px]] [[Ficheru:UEFASP2.png|venceyu=https://es.wikipedia.org/wiki/Supercopa_de_Europa_2017|20x20px]] | – | | bgcolor=#EFEFEF|'''7'''|| bgcolor="#CCDDCC" |'''9''' |- align=center | <small>{{bandera|ESP}}</small> | align="left"|'''{{nowrap|[[Seleición de fútbol d'España|Seleición d'España]]}} | – | – | – | – | bgcolor=#EFEFEF|'''– | – | – | – | – | – | bgcolor=#EFEFEF|'''–''' || bgcolor="#CCDDCC" |'''–''' |- align="center" bgcolor=#000000 style="color:white;" | colspan="2"|'''Total | '''1 '''|| '''–'''|| '''1 '''|| –||'''2 '''||'''3'''|| –||'''2 '''|| '''–''' |'''2''' |'''7''' |'''9''' |} <small><center>''Actualizáu al últimu títulu conquistáu'l '''{{fecha2|26|5|2018}}'''.''</small></center> == Notes y referencies == === Notes === {{llistaref|group="n"}} === Referencies === {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20120701150142/http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/es/1193040472515/1202789032935/jugador/Jugador/Lucas.htm Ficha de Lucas Vázquez, en ''Realmadrid.com''] * [https://www.bdfutbol.com/es/j/j101266.html Ficha del xugador en BDFutbol.com] * [http://www.lavozdegalicia.es/noticia/deportes/2014/03/26/baza-gallega-carlo/0003_201403G26P43994.htm?utm_medium=buscavoz La baza gallega de Carlo Ancelotti] * [http://www.lavozdegalicia.es/noticia/deportes/2014/10/06/lucas-vazquez-pega-estiron/0003_201410G6P35995.htm Lucas Vázquez pega l'estirón] * {{Twitter|lucasvazquez91}} * {{Facebook|lucasvazquez1991}} * {{Instagram|lucasvazquez91}} {{NF|1991||Vazquez, Lucas}} {{Tradubot|Lucas Vázquez}} [[Categoría:Futbolistes de Galicia]] [[Categoría:Futbolistes de la seleición masculina d'España]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 2018]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones de la provincia d'A Coruña]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] ae9nc5p5d0437hxguq1zc8vsorjqlae 0 140914 3709592 3340511 2022-08-19T07:09:26Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Gary Lineker}} {{persona}} '''Gary Winston Lineker''', [[Orde del Imperiu Británicu|OBE]] {{nym}} ye un [[Fútbol|ex-futbolista]] [[Inglaterra|inglés]] de los [[años 1980]], consideráu unu de los meyores [[Delanteru|delanteros centru]] del mundu de la so dómina. Consiguió coronase a lo más goliador del [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|Mundial de Méxicu 86]] con 6 anotaciones. Amás, foi gallardoniáu col Balón de Plata en [[1986]] y el Balón de Bronce de [[1991]]. Ye de los pocos xugadores en tola historia que nun recibieron nin una tarxeta mariella mientres la so carrera. Polos sos trés años como futbolista del [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] aprendió a falar [[Idioma español|castellanu]] fluidamente. == Trayeutoria == Empezó a destacar nel club de la so ciudá natal, el [[Leicester City Football Club|Leicester City]], col que debutó na [[Premier League]] inglesa con tan solo 19 años. Nos sos dos úniques temporaes nel Leicester, Lineker marcó un total de 50 goles y llamó l'atención de los grandes clubes europeos, que puxaron polos sos servicios. Fichó pol [[Everton Football Club|Everton]] pel branu de [[1985]]. Tan solo xugó una temporada nel club de [[Liverpool]], marcó 39 goles y ganó una [[Community Shield]] ante'l [[Manchester United Football Club|Manchester United]]. En [[1986]], en parte gracies a la so bona actuación na [[Copa Mundial de Fútbol de 1986]], recibió'l troféu del [[Balón d'Oru|Balón de Plata]], que lo estremó como'l segundu meyor xugador européu del añu. Tres el so ésitu n'Inglaterra fichó pol [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] nel branu de [[1986]]. Nes temporaes [[Primer División d'España 1986/87|1986/87]] y [[Primer División d'España 1987/88|1987/88]] marcó respeutivamente 20 y 16 goles en lliga, más los anotaos en [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]] y competiciones europees. Na [[Primer División d'España 1988/89|temporada 1988/89]] baxó ostensiblemente les sos marques goliadores por causa de que'l nuevu entrenador barcelonista, [[Johan Cruyff]], alliniar como [[estremu (fútbol)|estremu]] esquierdu. Na so etapa barcelonista conquistó una [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] ([[1988]]) y una [[Recopa d'Europa|Recopa]] d'Europa ([[1989]]). En [[1989]] volvió a [[Inglaterra]], enrolado nes files del [[Tottenham Hotspur F.C.|Tottenham Hotspur]]. Tuvo tres temporaes colos ''Spurs'', colos que conquistó la [[FA Cup]] en [[1991]]. Esi mesmu añu aceptó una multimillonaria ufierta del [[Nagoya Grampus Eight]], un equipu de la lliga xaponesa, onde Lineker punxo puntu final a la so carrera en [[1994]]. Dempués del so retiru dedicar a comentar fútbol pa la [[BBC]], realizando un programa llamáu ''Les botes doraes de Gary Lineker'' (''Gary Lineker's Golden Boots''), onde presentaba reportaxes sobre grandes xugadores y téunicos de mundiales anteriores. == Seleición nacional == Lineker debutó con {{sel|Inglaterra}} en [[1984]]. Foi'l máximu goliador de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1986]], con seis dianes, un hat-trick a Polonia, dos a Paraguay y un gol a Arxentina. En perdiendo ante [[Seleición de fútbol d'Alemaña|Alemaña]] por penaltis nes semifinales del Mundial d'[[Copa Mundial de Fútbol de 1990|Italia 90]], pronunció una de les sos frases más conocida ye: ''"El fútbol ye un xuegu simple: 22 homes cuerren detrás d'un balón mientres 90 minutos y, a la fin, los alemanes siempres ganen"''. <br> La que foi actualizada dáu'l partíu de Suecia Vs. Alemaña nel [[Copa_Mundial_de_Fútbol_de_2018|Mundial de Rusia 2018]] ''"El fútbol ye un xuegu simple: 22 homes cuerren detrás d'un balón mientres 90 minutos y, a la fin, los alemanes siempres ganen, sacante güei qu'espulsaron a [[Jérôme_Boateng|Boateng]] y foi un 11 vs. 10 dende'l minutu 80 y Alemaña ganó con gol de Kroos nel 90"''. <br> Pero darréu nuevamente actualizada dáu'l partíu de Corea del Sur Vs. Alemaña nel [[Copa_Mundial_de_Fútbol_de_2018|Mundial de Rusia 2018]] ''"El fútbol ye un xuegu senciellu. 22 homes escuerren una pelota por 90 minutos y a la fin, los alemanes yá non siempres ganen. La versión anterior ta confinada a la historia"'' En total xugó colos ''pross'' 80 partíos nos qu'anotó 48 goles, 10 d'ellos nos 2 mundiales que xugó (seis en 1986 y cuatro en 1990). == Participaciones en Copes del Mundu == {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Mundial !width="100"|Sede !width="120"|Resultáu !width="50"|Partíos !width="50"|Goles |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1986]] |{{Méxicu}} |[[Inglaterra na Copa Mundial de Fútbol de 1986|Cuartos de final]] |5 |6 |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1990]] |{{ITA}} |[[Inglaterra na Copa Mundial de Fútbol de 1990|Cuartu llugar]] |7 |4 |} == Clubes == {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="170"|País !width="120"|Añu !width="120"|Goles |-align=center |[[Leicester City Football Club|Leicester City]] |{{ENG}} |[[1978]]-[[1985]] |103 |-align=center |[[Everton Football Club|Everton]] |{{ENG}} |[[1985]]-[[1986]] |38 |-align=center |[[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |{{ESP}} |[[1986]]-[[1989]] |52 |-align=center |[[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur]] |{{ENG}} |[[1989]]-[[1992]] |90 |-align=center |[[Nagoya Grampus Eight]] |{{JPN}} |[[1992]]-[[1994]] |8 |} == Palmarés == === Campeonatos nacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Títulu !width="140"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Football League Second Division|Second Division]] |[[Leicester City Football Club|Leicester City]] |{{ENG}} |[[1980]] |-align=center |[[Charity Shield|Community Shield]] |[[Everton Football Club|Everton]] |{{ENG}} |[[1985]] |-align=center |[[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |[[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |{{ESP}} |[[1988]] |-align=center |[[FA Cup]] |[[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur]] |{{ENG}} |[[1991]] |} === Copes internacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Títulu !width="140"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Recopa d'Europa de fútbol|Recopa d'Europa]] |[[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |{{ESP}} |[[1989]] |} === Distinciones individuales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="300"|Distinción !width="150"|Añu |-align=center |[[Balón d'Oru|Balón de Plata]] |[[1986]] |-align=center |[[Goliadores de la Copa Mundial de Fútbol Máximo goliador de la Copa Mundial de Fútbol]] |[[1986]] |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikiquote|Gary Lineker}} {{socesión | predecesor = {{bandera|Italia}} [[Paolo Rossi]] | títulu = Bota d'Oru de la Copa Mundial de la FIFA socesor = {{bandera|Italia}} [[Salvatore Schillaci]]| periodu = [[1986]]}} {{NF|1960||Lineker, Gary}} [[Categoría:Futbolistes d'Inglaterra]] [[Categoría:Futbolistes FIFA 100]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1986]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1990]] [[Categoría:Comentaristes deportivos del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Persones de Leicester]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 4fng6mu77ivguyhx0a2xdykx8r2ul81 0 140920 3709309 3709047 2022-08-18T13:39:41Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Ryan Thomas Gosling '''([[London (Ontario)|London]], [[Ontario]], [[12 de payares]] de [[1980]]) ye un actor, direutor de cine, escritor y músicu [[canadianu]]. Tuvo l'atención del públicu como estrella infantil en ''[[Mickey Mouse Club]]'' de [[Disney Channel]] (dende 1993 hasta 1995) y apaeció n'otros programes d'entretenimientu familiar incluyendo ''[[Are You Afraid of the Dark?]]'' (1995), ''[[Goosebumps]]'' (1996), ''Breaker High'' (1997-98) y ''Young Hercules'' (1998-99). El so primer papel importante nel cine foi en ''[[El creyente|The believer]]'' (2001), y depués construyó una reputación poles sos interpretaciones en películes independientes como ''[[Murder by numbers]]'' (2002), ''[[The Slaughter Rule]]'' (2002), ''[[The United States of Leland]]'' (2003) y ''[[Stay (película de 2005)|Stay]]'' (2005). Tuvo atención pública en 2004 con un papel protagonista en ''[[The Notebook (película)|The Notebook]]'', pola que ganó cuatro [[Teen Choice Awards]] y un premiu MTV Movie Award. La so actuación en ''[[Half Nelson]]'' (2006) tuvo nomada por un Premiu a l'Academia y el so papel en ''[[Lars and the Real Girl]]'' (2007) tuvo nomada pol Globu d'Oru. En 2007, protagonizó na película de suspense ''[[Quebre]]''. Dempués d'una posa de trés años, protagonizó ''[[Blue Valentine (película)|Blue Valentine]]'' y ''[[All Good Things]]'' en 2010. La so actuación nesta postrera valió-y una segunda nominación al Globu d'Oru. L'añu 2011 resultó ser un añu históricu pal actor yá que apaeció en tres películes: ''[[Crazy, Stupid, Love]]'', el thriller ''[[Drive (película de 2011)|Drive]]'' y el drama políticu ''[[The Ides of March (película)|The Ides of March]]''. En 2013, protagonizó'l thriller ''[[Gangster Squad]]'', el drama xeneracional ''[[The Place Beyond the Pines]]'', y ''[[Only God Forgives]]''. Debutó como direutor con ''[[Lost River]]'', que foi estrenada en 2014. La so banda, [[Dead Man's Bones]], llanzó'l so primer álbum en 2009.<ref>[http://www.nme.com/news/various-artists/46538 "L'actor Ryan Gosling va llanzar un álbum cola banda Dead Man's Bones"]. ''[[NME]]'' (2009-08-06), 27 de setiembre, 2011.</ref> == Primeros años == Gosling pasó la mayor parte de la so vida en Ontario (nació en [[London (Ontario)|London]]), <ref>{{cita web |url=http://www.theguardian.pe.ca/Canada---World/Arts/2011-01-04/article-2089490/Ryan-Gosling-says-onscreen-intimacy-in-Blue-Valentine-just-happened/1 |títulu=Ryan Gosling diz qu'en pantalla la intimidá en 'Blue Valentine' 'a cencielles pasó' |obra=The Guardian |fecha=4 de xineru de 2011 |fechaaccesu=23 de febreru de 2011 |urlarchivu=https://archive.is/20120629080312/http://www.theguardian.pe.ca/Canada---World/Arts/2011-01-04/article-2089490/Ryan-Gosling-says-onscreen-intimacy-in-Blue-Valentine-just-happened/1 |fechaarchivu=29 de xunu de 2012 }}</ref> pero creció en Cornwall.<ref>[http://www.tribute.ca/people/ryan-gosling/8468/ "Ryan Golsing Bio"], ''Tribute.ca'', accessed October 01, 2011.</ref> Ye fíu de Donna, una secretaria, y Thomas Gosling, un trabayador nuna fábrica de papel. Los sos padres yeren [[mormones]],<ref>Marcus, Lilit. [http://www.beliefnet.com/Entertainment/Movies/2007/10/In-Love-With-A-Real-Doll.aspx "Namoráu d'una Muñeca Real"]. ''Beliefnet.com'', accessed October 01, 2011.</ref> y Gosling dixo que "crecimos siendo bastante relixosos... yera parte de too - lo que comíen, cómo pensaben."<ref name="guardian%202007-02-18">Wood, Gaby (February 18, 2007). [http://www.guardian.co.uk/culture/2007/feb/18/awardsandprizes.oscars "'Vivu en Skid Row. Nun puedes penerar la realidá'"]. ''[[The Guardian]]'', accessed October 01, 2011.</ref> Los sos padres divorciáronse cuando él yera un neñu. Él y la so hermana mayor fueron criaos pola so madre,<ref name="paper">{{cita noticia|apellíu=Winters Keegan|nome=Rebecca|coautor=|títulu=The Oddball |obra=Time |fecha=4 d'ochobre de 2008|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1668471,00.html |fechaaccesu=4 d'ochobre de 2007}}</ref> una esperiencia que Gosling acreditó con ser programáu pa "pensar como una moza. Toi atraíu a películes que tienen personaxes femeninos fuertes porque hai personaxes fuertes femeninos na mio vida."<ref>Shone, Tom (September 11, 2011). [http://www.telegraph.co.uk/culture/film/film-news/8750070/In-the-driving-seat-interview-with-Ryan-Gosling.html "Nel asientu de conducir: entrevista con Ryan Gosling"]. ''[[The Daily Telegraph]]'', accessed October 01, 2011.</ref> Actuó desque yera pequeñu. Él y la so hermana mayor, Mandi, cuatro años mayor que Gosling, cantaben xuntos en bodes; fixo un tributu a [[Elvis Presley]],<ref name="INTERVIEWMAGAZINE">Carell, Steve. [https://web.archive.org/web/20110817060841/http://www.interviewmagazine.com/film/ryan-gosling/2 "Ryan Gosling"]. ''[[Interview (magacín)|Interview]]'' magacín, accessed October 01, 2011.</ref> y tuvo arreyáu nuna compañía de danza local.<ref>Feinberg, Scott (December 19, 2010). [http://scottfeinberg.com/gosling "Entrevista: Ryan Gosling, ¿l'actor más finu del mundu a los 30 años?"] ''Scottfeinberg.com'', accessed October 01, 2011.</ref> Actuar yera "la única cosa que faía pa ser emponderáu. Diome enfotu en mi mesmu." Cuando tenía doce años, asistió a una audición abierta en Montreal, ganando un papel en ''The Mickey Mouse Club''; esto obligar a vivir en Florida por un tiempu. Nun tenía "amigos" cuando yera neñu,<ref>''GQ'', January 2011, p. 50.</ref> y yera acosáu na escuela primaria.<ref>[http://www.celebrityspider.com/ryangosling.html Celebrity Spider – Ryan Gosling<!-- Bot generated title -->] {{Wayback|url=http://www.celebrityspider.com/ryangosling.html |date=20120128095514 }}</ref> "Non nuna manera murnia y de "probe de mi". Nun quería a nengunu. Gustábame tar solu. Foi namái cuando tuvi 14, 15 años que tuvi amigos."<ref name="thetimes1">[http://www.thetimes.co.uk/tto/arts/film/article3165431.ece Noticies de Reinu Xuníu, el mundu y opinión]. The Times (2011-11-17). Retrieved on 2011-11-22.</ref> "Odiaba ser un neñu. Nun me gustaba que me dixeren que faer, nun me gustaba'l mio cuerpu, nun me gustaba nada d'eso. Ser un neñu y xugar y toes eses coses volvíenme llocu."<ref name="guardian%202007-02-18"/><ref>Stone, Jay (September 14, 2011). [http://www.canada.com/entertainment/movie-guide/Interview+Ryan+Gosling+roll/5365122/story.html#ixzz1YHvefrpN "Entrevista: Ryan Gosling ta nun rollu"]. ''Canada.com'', accessed October 01, 2011.</ref> En Primer Grau, al ser fuertemente influyíu por ''[[Rambo: First Blood]]'', llevó cuchiellos de carne a la escuela y tirar a los otros neños mientres el recréu. Esti incidente llevar a la suspensión.<ref>[http://www.canada.com/entertainment/movie-guide/Interview+Ryan+Gosling+roll/5365122/story.html#ixzz1YHvefrpN Interview: Ryan Gosling ta nun rollu]. Canada.com (2011-09-14). Retrieved on 2011-11-22.</ref> Yera incapaz de lleer, lo que lo atopó "bien frustante. Nun podía absorber nada d'información, asina que causé problemes."<ref name="autogenerated1">Karger, Dave. (2007-04-20) [http://www.ew.com/ew/article/0,,20035877,00.html Focu en Ryan Gosling]. EW.com. Retrieved on 2011-11-22.</ref> Mientres asistía a la escuela, foi diagnosticáu con [[trestornu por déficit d'atención]], prescribióse-y [[Ritalin]], y foi asitiáu nuna clase pa estudiantes con necesidaes especiales. Poro, la so madre dexó'l so trabayu y foi [[educación nel llar educáu nel so llar]] mientres un añu.<ref>Norman, Neil (April 22, 2007). [https://web.archive.org/web/20100201115651/http://www.independent.co.uk/news/people/profiles/ryan-gosling-the-childrens-champion-445685.html "Ryan Gosling: El campeón de los neños"]. ''[[The Independent]]'', accessed October 11, 2011.</ref> Gosling dixo que la educación nel llar dio-y "un sentíu d'autonomía que nunca perdí". Dexó la secundaria a los 17 años pa enfocase na so carrera como actor. Desenvolvió un acentu peculiar a una edá temprana, depués esplicó, "De neñu, pensé que tener un acentu canadianu nun sonaba duru. Pensé que los mozos tendríen de sonar como Marlon Brando. Asina que agora tengo un acentu falsu que nun puedo entemecer bien, asina que yá nun ye falsu."<ref>''W'', October 2010, p. 89.</ref><ref name="people1">[http://www.people.com/people/ryan_gosling Ryan Gosling]. People.com. Retrieved on 2011-11-22.</ref> == Carrera d'actuación == === Como neñu === En 1993, a los dolce años, Gosling asistió a una audición abierta en [[Montreal]] por una renacencia de ''[[Mickey Mouse Club]]'' de [[Disney Channel]].<ref>[http://movies.about.com/od/thenotebook/a/notebkrg062004_3.htm Ryan Gosling Interview – The Notebook Movie]. Movies.about.com (2010-06-17). Retrieved on 2011-11-22.</ref> Dióse-y un contratu de dos años y camudóse a [[Orlando (Florida)|Orlando]], [[Florida]]. Apaeció en pantalla menos que los demás porque él "realmente nun taba p'aspirar en comparanza colo que los otros mozos yeren capaces de faer."<ref>[http://marquee.blogs.cnn.com/2010/10/26/ryan-gosling-reveals-his-wedding-singer-past/ Ryan Gosling reveals his wedding singer past – The Marquee Blogue – CNN.com Blogues]. Marquee.blogs.cnn.com. Retrieved on 2011-11-22.</ref> Sicasí, él describió'l trabayu como "los meyores dos años."<ref>[http://www.people.com/people/ryan_gosling/biography Ryan Gosling Biography]. People.com. Retrieved on 2011-11-22.</ref> Los miembros del repartu incluyíen a [[Justin Timberlake]], [[Britney Spears]] y [[Christina Aguilera]], y Gosling acreditó la esperiencia de inculcar nellos "esti gran sentíu de focu".<ref name="angelfire%2Ecom">Anderson, Jones. [http://www.angelfire.com/celeb2/rygos/whothehellart.html "Who the Hell is This?"] ''Angelfire.com'', accessed November 3, 2011.</ref> Particularmente fíxose amigu cercanu de Timberlake y vivieron xuntos mientres seis meses mientres el segundu añu del show. La madre de Timberlake convertir nel guardián llegal de Gosling dempués que la so madre tornara a Canadá por razones de trabayu.<ref>{{cita web |url=http://www.usmagazine.com/entertainment/news/justin-timberlake-i-stole-a-golf-cart-with-ryan-gosling-20112510|títulu=http://www.usmagazine.com/entertainment/news/justin-timberlake-i-stole-a-golf-cart-with-ryan-gosling-20112510}}</ref> Gosling dixo que nun tán en contautu: "Ye como la secundaria. Tienes amigos xeniales, y depués te faes mayor y tienes la to propia vida. Él sofítame enforma, y yo sofitar enforma, enforma y toi desaxeradamente arguyosu d'él." Tamién apaeció en series de televisión canadienses y películes incluyendo ''[[Goosebumps]],<ref>[https://www.imdb.com/name/nm0331516/ "Ryan Gosling"] en [[IMDb]].</ref> [[Are You Afraid of the Dark?]], Breaker High,'' y en 1998, camudar a [[Nueva Zelanda]] para filmar la serie ''Young Hercules.''<ref>[https://www.imdb.com/title/tt0169516/plotsummary Resume de la trama pa 'Young Hercules' (1998)"] en [[IMDb]].</ref> === Películes independientes === [[Ficheru:RyanGoslingSept10TIFF.jpg|thumb|left|150px|Gosling en 2010.]] A los diecinueve años, decidió dir por "películes series." Foi dexáu pol so axente y supo lo difícil que ye consiguir trabayu: "Ye bien difícil a los neños de televisión romper l'estigma. Tou lo que tienes ye una cinta [[VHS]] to en ''The Mickey Mouse Club'' llevando un curtidor falsu y engarrando con esfinxes imaxinaries."<ref name="nytimes%2Ecom">Lim, Dennis (14 setiembre de 2011). [http://www.nytimes.com/2011/09/18/movies/ryan-gosling-and-ides-of-march.html?pagewanted=all "Un rompecorazones atopa'l so llau fuerte"]. ''The New York Times'', accessed November 3, 2011.</ref> Llogró un papel como un mozu xudíu Neo-Nazi na película ''[[El creyente|The Believer]]'', en 2001. El direutor Henry Bean dixo qu'escoyó a Gosling porque él "entendía daqué de la relixón. El mormonismu ye bien esixente, y te aislla de la manera en que lo fai'l xudaísmu. Y él tenía tou eso."<ref>[http://www.nerve.com/content/twist-of-faith-an-interview-with-the-believer-direutor-henry-bean "Twist of Faith"] {{Wayback|url=http://www.nerve.com/content/twist-of-faith-an-interview-with-the-believer-direutor-henry-bean |date=20120320042658 }}. ''The Nerve'' (May 17, 2002), accessed November 3, 2011.</ref> La so actuación fíxo-y ganar bones crítiques. Kevin Thomas de ''Los Angeles Times'' emponderó; "una actuación electrizante y convincente,"<ref>Thomas, Kevin (May 17, 2002). [http://articles.latimes.com/2002/may/17/entertainment/et-thomas17 "'Believer' Nun cunta la hestoria entera"]. ''Los Angeles Times'', accessed November 3, 2011.</ref> ente que [[Roger Ebert]] de ''Chicago Sun-Times'' atopar como un "mozu actor poderosu."<ref>Ebert, Roger (June 14, 2002). [http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20020614/REVIEWS/206140302 "The Believer"]. ''Rogerebert.suntimes.com'', accessed November 3, 2011.</ref> Todd McCarthy de ''Variety'' sintió que'l so "actuación dinamita" podría "malapenes ser meyor".<ref>McCarthy, Todd (January 25, 2001). [http://www.variety.com/review/VE1117797162?refcatid=31 "The Believer"]. ''Variety'', accessed November 3, 2011.</ref> Lisa Schwarzbaum de ''[[Entertainment Weekly]]'' describió la so actuación como "esplosiva" y "fascinante".<ref>Schwarzbaum, Lisa (May 24, 2002). [http://www.ew.com/ew/article/0,,238147,00.html "The Believer"]. ''Entertainment Weekly'', accessed November 3, 2011.</ref> Carly Meyer de ''San Francisco Chronicle'' dixo que "Gosling da una actuación apasionada. L'ex neñu del Club Mickey Mouse convertir nuna amenaza asegurada y pimpana. Crear cuando'l so personaxe cute al rival musculosu skinhead."<ref>Meyer, Carla (June 14, 2002). [http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2002/06/14/DD122516.DTL&ao=2#ixzz1anCDGrVy "The Believer"]. ''San Francisco Chronicle'', accessed November 3, 2011.</ref> La película ganó un Grand Jury Prize nel [[Festival de cine de Sundance]]<ref>[http://www.filmfestivals.com/servlet/JSCRun?obj=ShowNewsSundance&CfgPath=ffs/filinfo&Cfg=news.cfg&news=xeneral&text_id=16297 "The Believer gana premiu Grand Jury Prize"] {{Wayback|url=http://www.filmfestivals.com/servlet/JSCRun?obj=ShowNewsSundance&CfgPath=ffs%2Ffilinfo&Cfg=news.cfg&news=xeneral&text_id=16297 |date=20110605002558 }}. ''FilmFestivals.com'' (January 28, 2001), accessed October 01, 2011.</ref> y Gosling describir como "La película que de dalguna manera fíxome un regalu: la carrera que tengo agora. Atopábame en Sundance y de secute la xente preguntábame sobre'l mio oficiu. Asina que tuvi qu'asonsañar que tenía unu." Na película de 2002, ''[[Murder by Numbers]]'',<ref>[http://www.festival-cannes.com/en/archives/ficheFilm/id/3158458/year/2002.html "Murder by Numbers"] nel ''Festival de Cannes''.</ref> Gosling y [[Michael Pitt]] interpretaron a un par d'estudiantes de secundaria que creíen que podíen cometer el crime perfectu. [[Sandra Bullock]] protagonizó como una detective encargada pa investigar el crime. La película estrenó na alfombra colorada del [[Festival de Cannes]] lo cual Gosling atopó "contundente": "Tenía mieu de triar el vistíu de Sandy, ello ye que facer un par de vegaes... Fui alvertíu en nun faer eso de mano... Intenté nun poner atención a namás."<ref>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?NR=1&v=ueFShG6P_2g|títulu=http://www.youtube.com/watch?NR=1&v=ueFShG6P_2g}}</ref> Lisa Schwarzbaum de ''Entertainment Weekly'' describir como "un talentu fenomenal inclusive asina".<ref>{{cita web |url=http://www.ew.com/ew/article/0,,231506,00.html|títulu=http://www.ew.com/ew/article/0,,231506,00.html}}</ref> Mick LaSalle de ''San Francisco Chronicle'' dixo: "L'equilibriu de Gosling ye estrañu en daquién tan nuevu, y él caltién la pantalla bien nos sos alcuentros con Bullock."<ref>{{cita web |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/c/a/2002/04/19/DD145435.DTL&type=movies|títulu=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=/c/a/2002/04/19/DD145435.DTL&type=movies}}</ref> Peter Rainer de ''New York Magazine'' sintió qu'él tenía "una presencia na pantalla de mercuriu."<ref>{{cita web |url=http://nymag.com/nymetro/movies/reviews/5929/|títulu=http://nymag.com/nymetro/movies/reviews/5929/}}</ref> Sicasí, Todd McCarthy de ''Variety'' sintió que los actores nuevos "fuertes y carismáticos" taben "afloxaos pol guión".<ref>{{cita web |url=http://www.variety.com/review/VE1117917458?refcatid=31|títulu=http://www.variety.com/review/VE1117917458?refcatid=31}}</ref> En 2002, apaeció en ''[[The Slaughter Rule]]'',<ref>[https://www.imdb.com/title/tt0266971/awards "The Slaughter Rule (2002)"] en [[IMDb]].</ref> qu'esplora la rellación ente un xugador de fútbol de secundaria y el so entrenador con problemes en Montana. Gosling dixo que la oportunidá de trabayar con [[David Morse]] facer un "meyor actor."<ref>{{cita web|url=http://www.independent-magazine.org/node/496|títulu=http://www.independent-magazine.org/node/496|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120401195738/http://www.independent-magazine.org/node/496|fechaarchivu=1 d'abril de 2012}}</ref> Stephen Holden de ''The New York Times'' describió a Gosling como "material de gran estrella" con una "intensidá y crudeza que recuerden al nuevu [[Matt Dillon]]."<ref>{{cita web |url=http://movies.nytimes.com/movie/review?res=9F02Y4D71Y3BF93AA15750C0A9649C8B63&partner=Rotten%20Tomatoes|títulu=http://movies.nytimes.com/movie/review?res=9F02Y4D71Y3BF93AA15750C0A9649C8B63&partner=Rotten%20Tomatoes}}</ref> Manohla Dargis de ''Los Angeles Times'' foi atraíu por "el talentu en brutu de Gosling y la magnificencia del gran campu abierto de la película".<ref>{{cita web |url=http://articles.latimes.com/2003/jan/24/entertainment/et-dargis24|títulu=http://articles.latimes.com/2003/jan/24/entertainment/et-dargis24}}</ref> En 2003, actuó en ''[[The United States of Leland]]'', como un adolescente encarceláu pol asesinatu d'un neñu con discapacidá.<ref>[https://www.imdb.com/title/tt0301976/awards "The United States of Leland (2003)"] en [[IMDb]].</ref> Sintióse atraíu pol papel porque "Leland yera tan distintu. Ye'l tipu de personaxe que nun ta nes películes tan siguíu - los personaxes que son emocionalmente desconectaos en tola película."<ref>{{cita web |url=http://ie.movies.ign.com/articles/504/504008p1.html|títulu=http://ie.movies.ign.com/articles/504/504008p1.html}}</ref> Roger Ebert de ''Chicago Sun-Times'' sintió'l "actor talentosu fai tou que pueda faese con Leland, pero'l personaxe vien de conceutos d'un escritor, non de la vida."<ref>{{cita web |url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20040402/REVIEWS/404020302|títulu=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20040402/REVIEWS/404020302}}</ref> A.O. Scott de ''The New York Times'' notó que'l "Sr. Gosling, que la so intelixente vixilante te fai recordar al nuevu [[Sean Penn]], que llucha por rescatar a Leland de les garres del clixé."<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2004/04/02/movies/02LLUELLA.html?ex=1112418000&en=1075764f9fedd415&ei=5083&partner=Rotten%20Tomatoes|títulu=http://www.nytimes.com/2004/04/02/movies/02LLUELLA.html?ex=1112418000&en=1075764f9fedd415&ei=5083&partner=Rotten%20Tomatoes}}</ref> David Rooney de ''Variety'' sintió que'l so "actuación d'una sola nota, ensin espresión alteriada nun tien nada de los cantos magnéticos de les sos meyores de trabayu en ''The Believer''."<ref>{{cita web |url=http://www.variety.com/review/VE1117919715?refcatid=31|títulu=http://www.variety.com/review/VE1117919715?refcatid=31}}</ref> === ''The Notebook'' y ''Half Nelson'' === [[Ficheru:RyanGosling10-19.JPG|thumb|180px|left|Gosling fora d'un conciertu cola so banda, Dead Man's Bones en Montreal, Canadá n'ochobre de 2009.]] En 2004, protagonizó xunto a [[Rachel McAdams]] en ''[[The Notebook (película)|The Notebook]]''. La película fixo estrelles a los sos dos protagonistes, tuvo una resonancia enorme y frecuentemente apaez en llistes de les películes más romántiques. La química ente Gosling y McAdams foi remarcada, con ''The New York Times'' diciendo, "Les sos actuaciones son tan bonales y con combustible que rápido te indentificas colos novios imprudentes, qu'encarnen una inocencia que tien tou pero sumida de la vida de los adolescentes estauxunidenses. Y contra el to propiu xuiciu, te enraigones por que la pareya venza les probabilidaes en contra d'ellos."<ref>{{cita noticia| url=http://movies.nytimes.com/movie/review?res=9Y0DE5D91Y39F936A15755C0A9629C8B63 | obra=The New York Times | nome=Stephen | apellíu=Holden | títulu=FILM REVIEW; Cuando l'amor ye la llocura y la vida ye una camisa de fuercia | fecha=25 de xunu de 2004}}</ref> En 2005, apaeció como un mozu estudiante d'arte alteriáu en ''Stay'', un thriller psicolóxicu co-protagonizáu con [[Naomi Watts]] y [[Ewan McGregor]]. Nuna crítica poca falaguera, Manohla Dargis de ''The New York Times'' dixo que Gosling, "como los sos fans, merez meyor."<ref>{{cita web |url=http://movies.nytimes.com/2005/10/21/movies/21stay.html|títulu=http://movies.nytimes.com/2005/10/21/movies/21stay.html}}</ref> Todd McCarthy de ''Variety'' sintió que'l "capaz" McGregor y Gosling "nun ufiertaron nada nuevo de lo qu'amosaren antes."<ref>{{cita web |url=http://www.variety.com/review/VE1117928621?refcatid=31|títulu=http://www.variety.com/review/VE1117928621?refcatid=31}}</ref> Gosling se inmutó pola reaición negativa: "Un neñu de diez años vieno escontra'l mio na cai, y díxome, '¿yes el tipu de ''Stay''? ¿De qué trataba esa película?' Creo qu'eso ye xenial. Toi tan arguyosu sí daquién diz, 'Hey, tuvisti horrible nesa película,' como sí me dixeren que los fixi llorar."<ref>{{cita web |url=http://www.wmagazine.com/celebrities/archive/ryan_gosling#ixzz1aqqvfP8o|títulu=http://www.wmagazine.com/celebrities/archive/ryan_gosling#ixzz1aqqvfP8o}}</ref> En 2006, protagonizó en ''[[Half Nelson]]'' como un profesor de secundaria adictu a les drogues que forma una rellación con una moza estudiante. La so actuación dio-y crítiques bien favorables. Kenneth Turan de ''[[Los Angeles Times]]'' describó "una actuación fascinante, causal pero qu'apodera, y qu'amuesa el tipu de comprensión fonda de los actores de poco calter."<ref>{{cita web |url=http://articles.latimes.com/2006/aug/25/entertainment/et-nelson25|títulu=http://articles.latimes.com/2006/aug/25/entertainment/et-nelson25}}</ref> Claudia Puig de ''USA Today'' dixo que la película "establez a Ryan Gosling como unu de los meyores actores de la so xeneración."<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/2006-08-17-half-nelson_x.htm|títulu=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/2006-08-17-half-nelson_x.htm}}</ref> Ruthe Stein de ''San Francisco Chronicle'' fixo comparances con [[Marlon Brando]] y dixo qu'él habita'l so personaxe "con toa carauterística de la so cara y partícula del so cuerpu y alma... A naide que-y importa sobre una gran actuación va querer estrañar la so actuación."<ref>{{cita web |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2006/08/25/DDGBAKNVBU1.DTL|títulu=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2006/08/25/DDGBAKNVBU1.DTL}}</ref> [[Roger Ebert]] de ''Chicago Sun-Times'' dixo, "esta actuación, viniendo dempués de ''The Believer'', prueba qu'él ye unu de los meyores actores trabayando en películes contemporánees."<ref>{{cita web |url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20060914/REVIEWS/609140302|títulu=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20060914/REVIEWS/609140302}}</ref> Ann Hornaday de ''The Washington Post'' sintió que'l so "actuación ye reminiscencia del so espectacular (y pocu vista) actuación" en ''The Believer''<ref>{{cita web |url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/08/24/AR2006082400431.html|títulu=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/08/24/AR2006082400431.html}}</ref> ente que Manohla Dargis de ''The New York Times'' sintió qu'él "eslluma entá más brillosu", de lo que fizo en ''The Believer''.<ref>{{cita web|url=http://movies.nytimes.com/2006/08/11/movies/11half.html|títulu=http://movies.nytimes.com/2006/08/11/movies/11half.html|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111101010803/http://movies.nytimes.com/2006/08/11/movies/11half.html|fechaarchivu=1 de payares de 2011}}</ref> Tuvo nomáu por un Premiu Óscar, un [[Premios del Sindicatu d'Actores|Premiu del Sindicatu d'Actores]], y un [[Broadcast Film Critics Association]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110622012805/http://movies.yahoo.com/movie/1808746892/awards ''Half Nelson'' – Premios & Nominaciones] en Yahoo Movies.</ref> y ganó por Meyor Actor nos [[Premios Independent Spirit]]. Interpretó a un introvertíu que se namora d'una muñeca na comedia ''[[Lars and the Real Girl]]''. Roger Ebert sintió "una película sobre una muñeca d'amor de tamañu natural" que se convirtiera en "una declaración afirme de vida d'esperanza" por "una actuación por Ryan Gosling que diz coses que nun pueden ser diches."<ref>{{cita web |url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20071018/REVIEWS/710180304|títulu=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20071018/REVIEWS/710180304}}</ref> Ann Hornaday describió la so actuación como "un milagru pequeñu, non yá porque él ye dafechu y vunerablemente abiertu como home qu'esencialmente ta apagáu, sinón porque él camuda y crez tan imperceptiblemente ante los nuesos güeyos."<ref>{{cita web |url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/10/18/AR2007101802350.html|títulu=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/10/18/AR2007101802350.html}}</ref> Kenneth Turan de ''[[Los Angeles Times]]'' almiró'l so "sinceridá infrayable y ensin xarramicar."<ref>{{cita web |url=http://www.latimes.com/entertainment/news/movies/cl-et-lars12oct12,1,6957463.story|títulu=http://www.latimes.com/entertainment/news/movies/cl-et-lars12oct12,1,6957463.story}}</ref> Claudia Puig de ''USA Today'' dixo, "El conmovedor Gosling encarna al cabileñu Lars con xestos (un ceguñu repitíu que se siente particularmente auténticu) trayendo'l so calter duce a la vida viva."<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/2007-10-11-lars_N.htm|títulu=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/2007-10-11-lars_N.htm}}</ref> Sicasí, Manohla Dargis sintió que "l'actuación ye un error de cálculu raru nuna carrera brillosa na so mayoría."<ref>{{cita web|url=http://movies.nytimes.com/2007/10/12/movies/12lars.html|títulu=http://movies.nytimes.com/2007/10/12/movies/12lars.html|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120217231755/http://movies.nytimes.com/2007/10/12/movies/12lars.html|fechaarchivu=17 de febreru de 2012}}</ref> Tuvo nomáu por un Globu de Globu d'Oru per Meyor Actor - Comedia o musical, un Premiu al Sindicatu d'Actores y un Broadcast Film Critics Association y ganó un [[Premios Satellite|Premiu Satellite]]. Protagonizó xunto a [[Anthony Hopkins]] en ''[[Quebre]]'' en 2007. Orixinalmente, refugara'l papel, pero depués camudó d'opinión cuando Hopkins inscribióse: "Ye un maestru, y ye importante ver a los maestros trabayar."<ref>{{cita web |url=http://articles.latimes.com/2007/apr/22/entertainment/ca-quebre22|títulu=http://articles.latimes.com/2007/apr/22/entertainment/ca-quebre22}}</ref> Los críticos esfrutaron la pareya de Gosling y Hopkins. Claudia Puig de ''USA Today'' declaró que "ver a un veteranu como Hopkins verbalmente afechu con unu de los meyores actores nuevos en Hollywood vale la pena'l preciu d'almisión."<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/2007-04-19-quebre_N.htm|títulu=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/2007-04-19-quebre_N.htm}}</ref> === Mayor reconocencia === [[Ficheru:Ryan Gosling TIFF 2011.jpg|290px|thumb|Ryan Gosling nel Festival Internacional de Cine de Toronto en 2011.]] Gosling protagonizó en cinco películes d'altu perfil en 2010 y 2011. "Nunca tuvi tanta enerxía," dixo Gosling. "Toi más emocionáu en faer películes de lo que solía. Solía tarrecer a esto. Yera tan emotivu y agobiante. Pero atopé una manera de prestame mientres lo faigo. Y creo qu'eso se traduz nes películes." Tamién dixo que se siente "ablayáu" cuando nun trabaya. En 2010, co protagonizó con [[Michelle Williams (actriz)|Michelle Williams]] en ''[[Blue Valentine (película)|Blue Valentine]]'',<ref>[http://riskybusiness.hollywoodreporter.com/2010/05/19/cannes-ryan-gosling-michelle-williams-talk-blue-valentine/ Film Blogue & Box Office Analysis – Risky Business – The Hollywood Reporter<!-- Bot generated title -->]</ref> de Derek Cianfrance. La película de baxu presupuestu foi improvisada na so mayoría: "La mayoría de les películes cuando actúes, trates de bloquiar les lluces y los remolques. Equí, te teníes qu'alcordar que tabes faciendo una película," dixo Gosling.<ref>{{cita noticia| url=http://www.guardian.co.uk/film/2011/jan/09/ryan-gosling-blue-valentine-filme | location=London | obra=The Guardian | nome=Alice | apellíu=Fisher | títulu=La vida de Ryan | fecha=9 de xineru de 2011}}</ref> Peter Travers de ''[[Rolling Stone]]'' escribió que la película contenía "dos de les actuaciones más esplosives y emocionales que vas ver per nenguna parte."<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/movies/reviews/blue-valentine-20101229|títulu=http://www.rollingstone.com/movies/reviews/blue-valentine-20101229}}</ref> Mick LaSalle de ''San Francisco Chronicle'' sintió qu'él "trai un entendimientu pre-natural de xente a la so actuación."<ref>{{cita web |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2011/01/07/MVK31GPNCQ.DTL|títulu=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2011/01/07/MVK31GPNCQ.DTL}}</ref> A.O. Scott de ''[[The New York Times]]'' atopar "convincente como un vieyu, desesperáu Dean, y quiciabes un pocu menos como la versión nueva."<ref name="movies%2Enytimes%2Ecom">{{cita web|url=http://movies.nytimes.com/2010/12/29/movies/29blue.html|títulu=http://movies.nytimes.com/2010/12/29/movies/29blue.html|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110824024018/http://movies.nytimes.com/2010/12/29/movies/29blue.html|fechaarchivu=24 d'agostu de 2011}}</ref> Michael Philips de ''The Chicago Tribune'' describir como "un actor de considerables fontes emocionales" con "un instintu d'esllumar a la so manera al traviés d'una escena en parte o improvisada."<ref>{{cita web|url=http://www.chicagotribune.com/entertainment/movies/sc-mov-0104-blue-valentine-20110107,0,1314084.column|títulu=https://archive.is/20120703144559/www.chicagotribune.com/entertainment/movies/sc-mov-0104-blue-valentine-20110107,0,1314084.column|urlarchivu=https://archive.is/20120703144559/www.chicagotribune.com/entertainment/movies/sc-mov-0104-blue-valentine-20110107,0,1314084.column|fechaarchivu=3 de xunetu de 2012}}</ref> Owen Gleiberman de ''[[Entertainment Weekly]]'' notó que "él interpreta a Dean como un trabayador de clase obrera sarcásticu, pero cuando la so roxura desamarrar, l'actuación tórnase poderosa. Conviértese un estudiu respigante nes feríes de la masculinidad defensiva."<ref>{{cita web |url=http://www.ew.com/ew/article/0,,20453723,00.html|títulu=http://www.ew.com/ew/article/0,,20453723,00.html}}</ref> Wesley Morris de ''[[The Boston Globe]]'' sintió que l'actuación - cola so "acentu de Queens, la intencionalidad, la congoxa."<ref>{{cita web|url=http://articles.boston.com/2011-01-07/ae/29339496_1_blue-valentine-williams-and-gosling-cindy/2|títulu=http://articles.boston.com/2011-01-07/ae/29339496_1_blue-valentine-williams-and-gosling-cindy/2|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120527222725/http://articles.boston.com/2011-01-07/ae/29339496_1_blue-valentine-williams-and-gosling-cindy/2|fechaarchivu=27 de mayu de 2012}}</ref> Tuvo nomáu por un Globu d'Oru al Meyor Actor - en Película. Tamién, narró ''ReGeneration'', un documental qu'esplora'l cinismu de la mocedá d'anguaño escontra causes sociales y polítiques.<ref>[http://www.hollywoodnews.com/2010/05/04/ryan-gosling-to-narrate-phillip-montgomerys-regeneration/ "Ryan Gosling narra 'ReGeneration' de Phillip Montgomery"]. ''HollywoodNews.com'' (May 04, 2010), accessed October 01, 2011.</ref> L'añu 2011 ver espandir los sos horizontes. Apaeció nel so primer papel risible, en ''[[Crazy, Stupid, Love]]''.<ref name="The%20Playlist%3A%20Steve%20Carell%27s%20%27Crazy%2C%20Stupid%2C%20Love%27%20Hits%20Theaters%20April%2022%2C%202011">[http://theplaylist.blogspot.com/2010/07/steve-carells-crazy-stupid-love-hits.html "'Crazy, Stupid, Love' de Steve Carell llega a los cines el 22 d'abril de 2011"], ''Theplaylist.blogspot.com'' (July 01, 2010), accessed October 01, 2011.</ref> Ann Hornaday de ''[[The Washington Post]]'' dixo que "la so presencia seductiva suxure que quiciabes atopemos al nuesu próximu [[George Clooney]]."<ref>{{cita web |url=http://www.washingtonpost.com/gog/movies/crazy-stupid-love,1167442/critic-review.html|títulu=http://www.washingtonpost.com/gog/movies/crazy-stupid-love,1167442/critic-review.html}}</ref> Roger Ebert atopó "la sorpresa ye Ryan Gosling. Yo considerar un actor magníficu, y ver interpretar tou dende un anti-semita (''[[El creyente|The Believer]]'') a un neñu asesín (''[[Murder by Numbers]]'')."<ref>{{cita web |url=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20110727/REVIEWS/110729985/-1/RSS|títulu=http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20110727/REVIEWS/110729985/-1/RSS}}</ref> Wesley Morris de ''The Boston Globe'' emponderó'l so "misteriu d'ídolu de matinée... Gosling ye l'actor nuevu más naturalmente sexual que tienen les películes."<ref>{{cita web |url=http://articles.boston.com/2011-07-29/ae/29830041_1_dan-fogelman-emma-stone-commas/2|títulu=http://articles.boston.com/2011-07-29/ae/29830041_1_dan-fogelman-emma-stone-commas/2}}</ref> Peter Travers de ''[[Rolling Stone]]'' declaró qu'él "anota un golpe de gracia risible."<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/movies/reviews/crazy-stupid-love-20110728|títulu=http://www.rollingstone.com/movies/reviews/crazy-stupid-love-20110728}}</ref> Claudia Puig de ''[[USA Today]]'' sintió que se revela como "sorprendente", "un don pa la comedia."<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/2011-07-27-crazy-stupid-love_n.htm?csp=34life&utm_campaign=Feed%3A+UsatodaycomMovies-TopStories+%28Life+-+Movies+-+Top+Stories%29|títulu=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/2011-07-27-crazy-stupid-love_n.htm?csp=34life&utm_campaign=Feed%3A+UsatodaycomMovies-TopStories+%28Life+-+Movies+-+Top+Stories%29}}</ref> El so primer papel d'aición foi en ''[[Drive (película de 2011)|Drive]]''.<ref name="La%20producci%C3%B3n%20empieza%20en%20DRIVE%20de%20Nicolas%20Winding%20protagonizada%20por%20Ryan%20Gosling%20y%20Carey%20Mulling">Golberg, Matt (27 de setiembre, 2010). [http://www.collider.com/2010/09/27/drive-production-starts-ryan-gosling-carey-mulligan/ "La producción empieza en DRIVE de Nicolas Winding protagonizada por Ryan Gosling y Carey Mulling"], ''Collider.com'', con accesu'l 01 d'ochobre de 2011.</ref> Roger Ebert de ''The Chicago Sun-Times'' declaró qu'él "ye un actor carismáticu, como foi [[Steve McQueen (actor)|Steve McQueen]]. Encarna presencia y sinceridá... amosó un regalu d'atopar personaxes poderosos [y] puede llograr casi cualquier cosa."<ref>{{cita web |url=http://www.rogerebert.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20110914/REVIEWS/110919988/-1/RSS|títulu=http://www.rogerebert.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20110914/REVIEWS/110919988/-1/RSS}}</ref> Claudia Puig de ''[[USA Today]]'' sintió que "nes manes d'un actor menor, ''Driver'' podría ser un recipiente vacíu. Pero Gosling bombia'l personaxe minimalista con complexidá esmolecedora."<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/story/2011-09-15/drive-ryan-gosling/50420192/1?csp=34life&utm_campaign=Feed%3A+UsatodaycomMovies-TopStories+%28Life+-+Movies+-+Top+Stories%29|títulu=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/story/2011-09-15/drive-ryan-gosling/50420192/1?csp=34life&utm_campaign=Feed%3A+UsatodaycomMovies-TopStories+%28Life+-+Movies+-+Top+Stories%29}}</ref> Joe Morgenstern de ''Wall Street Journal'', "el misteriu permanente de como-y les iguar en tener tanto impautu con tan pocu esfuerciu. Ye irresistible pa comparar el so estilu económicu al de [[Marlon Brando]]... Pero siendo incomparable como Brando, él podría ser educáu al puntu del autu-asonsaña. Que nun pasó al Señor Gosling... Él y la so poderosa película, que ye últimamente sobre un momentu de gracia, merezse l'unu al otru. Ye'l minimalista más elegante del mediu."<ref>{{cita web |url=http://online.wsj.com/article/SB10001424053111903927204576572542212463116.html?mod=WSJ_ArtsEnt_LifestyleArtEnt_2|títulu=http://online.wsj.com/article/SB10001424053111903927204576572542212463116.html?mod=WSJ_ArtsEnt_LifestyleArtEnt_2}}</ref> Peter Travers de ''Rolling Stone'' describir como "dinamita nel papel, silenciosu, estoicu, qu'irradia misteriu."<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/movies/reviews/drive-20110908|títulu=http://www.rollingstone.com/movies/reviews/drive-20110908}}</ref> Tamién foi dirixíu por [[George Clooney]] nel drama políticu ''[[The Ides of March]]'', que s'estrenó nel [[Festival Internacional de Cine de Venecia]].<ref name="George%20Clooney%20y%20Ryan%20Gosling%20en%20Ides%20of%20March">Murray, Rebecca (21 d'ochobre, 2010). [http://movies.about.com/b/2010/10/31/george-clooney-ryan-gosling-ides-march.htm "George Clooney y Ryan Gosling en 'Ides of March'"] {{Wayback|url=http://movies.about.com/b/2010/10/31/george-clooney-ryan-gosling-ides-march.htm |date=20121006001439 }}. ''About.com'', con accesu'l 01 d'ochobre, 2011.</ref> Claudia Puig de ''[[USA Today]]'' sintió qu'él demostró una "complexu amiestu d'idealismu y comenenciosu."<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/story/2011-10-06/ides-of-march/50682700/1?csp=34life&utm_campaign=Feed%3A+UsatodaycomMovies-TopStories+%28Life+-+Movies+-+Top+Stories%29&utm_content=Google+Reader|títulu=http://www.usatoday.com/life/movies/reviews/story/2011-10-06/ides-of-march/50682700/1?csp=34life&utm_campaign=Feed%3A+UsatodaycomMovies-TopStories+%28Life+-+Movies+-+Top+Stories%29&utm_content=Google+Reader}}</ref> Joe Morganstern de ''Wall Street Journal'' dixo que Gosling y [[Philip Seymour Hoffman]] "son eminentemente bien forníos pa interpretar variaciones nes sos temes principales de personaxes. Sicasí, nengún actor tien gran material pa esconxuralo nel guión."<ref>{{cita web |url=http://online.wsj.com/article/SB10001424052970203476804576614793239029526.html|títulu=http://online.wsj.com/article/SB10001424052970203476804576614793239029526.html}}</ref> Roger Ebert sintió qu'él "una vegada más taba interpretando a un personaxe con una presencia insistente."<ref>{{cita web |url=http://www.rogerebert.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20111005/REVIEWS/111009992/-1/RSS|títulu=http://www.rogerebert.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20111005/REVIEWS/111009992/-1/RSS}}</ref> En 2011 completó'l trabayu pa la película ''[[The Place Beyond the Pines]]'', dirixida por Derek Cianfrance, de ''[[Blue Valentine (película)|Blue valentine]]''.<ref>{{cita web|url=http://collider.com/derek-cianfrance-place-beyond-the-pines/74634/ |títulu=Derek Cianfrance fala THE PLACE BEYOND THE PINES con Ryan Gosling |editorial=Collider.com |fecha=4 de febreru de 2011 |fechaaccesu=23 de febreru de 2011}}</ref> La repartida incluyó a [[Bradley Cooper]], [[Rose Byrne]], [[Eva Mendes]] y [[Ray Liotta]] y la película estrenar en 2013. Gosling interpretó a Luke, un pilotu d'acrobacies de motocicletes que roba bancos pa caltener a la so familia. Ryan referir a les dificultaes de filmar escenes de robu con reales emplegaos de bancos: "Tengo que roba-yos cerca de venti veces primero que se detengan en tar emocionaos de tar na película. Les primeres venti tomes son básicamente xente sonriendo coles sos manes enriba."<ref>{{cita web |url=http://nymag.com/daily/entertainment/2011/09/ryan_gosling_1.html|títulu=http://nymag.com/daily/entertainment/2011/09/ryan_gosling_1.html}}</ref> Amás, en 2011 filmó ''[[The Gangster Squad]]'', un drama criminal ente la policía y la mafia de Los Angeles. El repartu incluyó a [[Sean Penn]], [[Josh Brolin]], [[Emma Stone]], [[Michael Pena]] y [[Nick Nolte]] y la película estrenar n'ochobre de 2012.<ref>{{cita web|url=http://blogs.indiewire.com/theplaylist/archives/2011/09/28/gangster_squad_targets_the_oscars_with_october_19_2012_release_date/|títulu=http://blogs.indiewire.com/theplaylist/archives/2011/09/28/gangster_squad_targets_the_oscars_with_october_19_2012_release_date/|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111018203528/http://blogs.indiewire.com/theplaylist/archives/2011/09/28/gangster_squad_targets_the_oscars_with_october_19_2012_release_date/|fechaarchivu=18 d'ochobre de 2011}}</ref> L'actor va interpretar al Sarxentu Jerry Wooters, un oficial de LAPD qu'intenta ser más astutu que'l xefe mafiosu Mickey Cohen. El direutor ye Rubén Fleischer de ''[[Zombieland]]'' y Gosling dixo, "Ye bien, bien distintu [de les sos otres películes] y creo que ta faciendo un gran trabayu hasta agora."<ref name="blogues%2Eindiewire%2Ecom">{{cita web|url=http://blogs.indiewire.com/theplaylist/archives/ryan_gosling_calls_upcoming_project_only_god_forgives_the_strangest_thing_h/|títulu=http://blogs.indiewire.com/theplaylist/archives/ryan_gosling_calls_upcoming_project_only_god_forgives_the_strangest_thing_h/|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111031052449/http://blogs.indiewire.com/theplaylist/archives/ryan_gosling_calls_upcoming_project_only_god_forgives_the_strangest_thing_h|fechaarchivu=31 d'ochobre de 2011}}</ref> En xineru de 2012, empezó a grabar ''[[Only God Forgives]]'', la so segunda collaboración col direutor Nicholas Winding Refn de ''[[Drive (película de 2011)|Drive]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.bangkokpost.com/arts-and-culture/film/262431/hard-drive|títulu=http://www.bangkokpost.com/arts-and-culture/film/262431/hard-drive}}</ref> Interpretó a un gánster que s'enfrenta a un ex-policía que cree qu'él ye Dios. La hestoria xira en redol de la so madre, interpretada por Kristin Scott Thomas, quien lu ordenar al so fíu a que se vengue de la muerte del so hermanu. Gosling describió'l guión como "la cosa más estraña que lleí y va faese más estraña." Pa la preparación d'esti papel realizó un completu entrenamientu [[Muay thai|Muay Thai]]. En 2015, formó parte de la repartida de ''[[The Big Short]]'', onde compartió protagonismu con [[Christian Bale]], [[Steve Carell]] y [[Brad Pitt]]. En 2016, protagonizó ''[[The Nice Guys]]'' con [[Russell Crowe]], la película tien una calificación de 91%, basáu en 244 comentarios, con una nota media de 7.5 / 10. N'avientu del presente añu va estrenase ''[[La La Land (película)|La La Land]]'', película musical estauxunidense empobinada y escrita por [[Damien Chazelle]]. La película ye una versión moderna del musical hollywoodiense, los protagonistes son Gosling como un pianista de jazz que se namora d'una aspirante actriz [[Emma Stone]], en Los Angeles, California. Amás ta arreyáu n'otra película que nun tien fecha oficial d'estrenu, ''[[Lawless (película)|Lawless]]'',<ref>{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/terrence-malick-ryan-gosling-christian-bale-255938|títulu=http://www.hollywoodreporter.com/news/terrence-malick-ryan-gosling-christian-bale-255938}}</ref> de [[Terrence Malick]]. La película ye protagonizada por [[Christian Bale]], [[Cate Blanchett]], [[Rooney Mara]] y [[Haley Bennett]]. == Vida privada == [[Ficheru:RyanGosling07TIFF.jpg|upright|left|thumb|80px|Gosling nel Festival Internacional de Cine de Toronto en 2007.]] Foi pareya de [[Sandra Bullock]], a la que conoció en ''[[Murder by Numbers]]'', ente [[2002]] y [[2003]].<ref>[http://www.people.com/people/sandra_bullock/biography/0,,20053788_10,00.html "Celebrity Central - Sandra Bullock"]. ''[[People (magacín)|People magacín]]'', accessed October 01, 2011.</ref> Dempués conoció a [[Rachel McAdams]] nel rodaxe de ''[[The Notebook (película)|The Notebook]]'' ([[2004]]) y el direutor declaró que «''odiábense''». El mesmu Gosling confesó que «''inspirábamos lo peor en cada unu''». {{Cita|''Foi una esperiencia estraña: rodar una hestoria d'amor y nun llevate bien cola to compañera. Dos años dempués atopamos en [[Nueva York]] y empezamos a pensar que, quiciabes, tábamos equivocaos l'unu col otru.|Ryan Gosling}} Empecipiaron una rellación en [[2005]] y un añu más tarde un periodista preguntó polos planes de boda. La respuesta del actor canadianu foi clara: «''preguntar''».<ref>{{cita web |url=http://www.wmagazine.com/celebrities/archive/ryan_gosling?currentPage=2|títulu=http://www.wmagazine.com/celebrities/archive/ryan_gosling?currentPage=2}}</ref> {{Cita|''Rachel McAdams ye'l gran amor de la mio vida''|Ryan Gosling}} Pero, en 2008 la rellación llegó al so fin. {{Cita|''Les muyeres tán enoxaes conmigo. Pregúntenme que cómo pudi dexar dir a una moza asina''|Ryan Gosling}} Y confesó: {{Cita|''La nuesa rellación foi muncho más romántica que'' The Notebook|Ryan Gosling}}<ref>Lehner, Marla (October 17, 2007). [http://www.people.com/people/article/0,,20152855,00.html "Ryan Gosling consuelen fans dempués de la rotura con Rachel McAdams"]. ''[[People (magacín)|People magacín]]'', accessed October 01, 2011.</ref> Nel añu [[2011]] empecipió una rellación con [[Eva Mendes]]. En setiembre de 2014 tuvieron una fía llamada Esmeralda Amada. El 29 d'abril de 2016 la pareya tuvo la so segunda fía llamada Amada Lee. Ryan tien un perru llamáu George, al que rescató d'una perrera en [[Los Angeles]].<ref>[http://www.peoplepets.com/people/pets/gallery/0,,20513463,00.html#20993900 "Ryan Gosling: Crazy, Stupid, Puppy Love"]. ''[[People (magacín)|People magacín]]'']</ref> Tien un tatuaxe de ''[[The Giving Tree]]'' nel so brazu esquierdu.<ref>[http://www.nzherald.co.nz/entertainment/news/article.cfm?c_id=1501119&objectid=10753776 "Ryan Gosling's accidental tattoo"]. ''[[The New Zealand Herald]]'' (September 13, 2011), accessed October 01, 2011.</ref><ref>[http://www.zimbio.com/Ryan+Gosling/articles/Z2iJGPf3S5J/Ryan+Gosling+New+Tattoo+Hog "Ryan Gosling & el so nuevu tatuaxe y gochu"]. ''[[Zimbio.com]]'' (August 06, 2009), accessed October 01, 2011.</ref> Da sofitu a delles causes sociales, y trabayó particularmente col proyeutu ''Enough'', viaxando en [[2010]] al este del [[República Democrática d'El Congu|Congo]]. Foi representante de [[Hollywood]] na Conferencia Nacional de [[2008]], onde faló sobre Darfur. {{Cita|''Por dalguna razón, hai interés per parte de la xente no que faigo. Tengo que dicir que toi encantáu de tener estes esperiencies.''|Ryan Gosling}}<ref>{{cita noticia| url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/07/09/AR2008070900046.html | obra=The Washington Post | first1=Amy | last1=Argetsinger | first2=Roxanne | last2=Roberts | títulu=Ryan Gosling como Activista de Darfur y Estrella solidaria | fecha=9 de xunetu de 2008}}</ref> Declaró que ye gran almirador del «''actor d'actores''» [[Gary Oldman]] y definir como'l so actor favoritu. Gústa-y montar a caballu y xugar al axedrez. === Propietariu de restorán === Gosling ye copropietariu de Tagine, un restorán marroquín en [[Beverly Hills]], [[California]].<ref>Longton, Bryce (December 10, 2008). [https://web.archive.org/web/20110427172346/http://www.blackbookmag.com/article/los-angeles-10-best-celebrity-owned-hotspots/5194]. ''[[BlackBook (magacín)|BlackBook magacín]]'', accessed October 01, 2011.</ref><ref>{{cita web|url=http://www.taginebeverlyhills.com/home.php|títulu=http://www.taginebeverlyhills.com/home.php|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110923152417/http://www.taginebeverlyhills.com/home.php|fechaarchivu=23 de setiembre de 2011}}</ref> "Superviso los menús," dixo. "Soi un auténticu gourmet... En realidá, nunca quixi ser propietariu pero unu de los mios amigos llamóme una nueche, dixo que'l so primu dir de la ciudá y precisaba vender el restorán... Nesi momentu nun taba tan ocupáu asina que gasté tol mio dineru nél."<ref name="tagine">{{cita web |url=http://entertainment.stv.tv/showbiz/274907-calamari-fan-ryan-gosling/|títulu=http://entertainment.stv.tv/showbiz/274907-calamari-fan-ryan-gosling/}}</ref> "Taba en ruines y tuvi qu'anovalo yo mesmu."<ref>{{cita web|url=http://www.musicrooms.net/showbiz/36956-ryan-gosling-believes-in-hard-work.html|títulu=http://www.musicrooms.net/showbiz/36956-ryan-gosling-believes-in-hard-work.html|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120113230227/http://www.musicrooms.net/showbiz/36956-ryan-gosling-believes-in-hard-work.html|fechaarchivu=13 de xineru de 2012}}</ref> "Pasé un añu trabayando nello y agora encántame." == Música == En 2007, Gosling fixo un discu en solitariu llamáu ''Put Me In the Car'', disponible pa descargues n'internet.<ref>{{cita web |url=http://theplaylist.blogspot.com/2007/07/ryan-gosling-goes-indie-rock.html|títulu=http://theplaylist.blogspot.com/2007/07/ryan-gosling-goes-indie-rock.html}}</ref> Tamién esi mesmu añu, Gosling y el so amigu, Zach Shields formaron la banda [[indie rock]] [[Dead Man's Bones]]. Conocer en 2005, cuando Ryan salía con [[Rachel McAdams]] y Zach cola so hermana, Kayleen, respeutivamente.<ref>{{cita web |url=https://www.facebook.com/deadmansbones?sk=info|títulu=https://www.facebook.com/deadmansbones?sk=info}}</ref> Concibieron el proyeutu como un musical con tema de monstruo pero establecer en formar una banda cuando se dieron cuenta qu'asitiar una escena sería demasiáu caru.<ref name="allmusic_1">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/dead-mans-bones-r1643207/review|títulu=http://www.allmusic.com/album/dead-mans-bones-r1643207/review}}</ref> Grabaron el so debú homónimu col Coru de Neños de Silverlake Conservatory y aprendieron a tocar tolos preseos.<ref name="allmusic_1"/> Gosling contribuyó con voces, guitarra, baxu y cello nel discu.<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/news/breaking-dead-mans-bones-20091014|títulu=http://www.rollingstone.com/music/news/breaking-dead-mans-bones-20091014}}</ref> L'álbum foi llanzáu al traviés de ANTI-Records el 6 d'ochobre de 2009, y recibió na so mayoría bones crítiques.<ref>{{cita web |url=http://www.metacritic.com/music/dead-mans-bones/critic-reviews|títulu=http://www.metacritic.com/music/dead-mans-bones/critic-reviews}}</ref> Pitchfork gustó-y por un "discu únicu, llamativu y querible" y reconoció que "ente que la mayoría de les temes supernaturales son más de fiestes de Halloween d'escuela, hai un puñáu de momentos realmente esmolecedores.<ref>{{cita web |url=http://pitchfork.com/reviews/albums/13543-dead-mans-bones/|títulu=http://pitchfork.com/reviews/albums/13543-dead-mans-bones/}}</ref> ''Spin Magacín'' sintió que l'álbum, "nun invierte la regla que los actores faen dudosos a los músicos pop, pero la so collaboración con Zach Shields tien un encantu innegablemente escuru."<ref>{{cita web |url=http://www.spin.com/reviews/dead-mans-bones-dead-mans-bones-anti|títulu=http://www.spin.com/reviews/dead-mans-bones-dead-mans-bones-anti}}</ref> En setiembre de 2009, Gosling y Shields tuvieron una residencia de tres noche nel Teatru Bob Baker Marionette, onde actuaron xunto a cadarmes de neón y pantasmes que rellumaben.<ref>Breihan, Tom. (2009-09-01) [http://pitchfork.com/news/36373-dead-mans-bones-gear-up-for-residencyin-a-puppet-theater/ Dead Man's Bones fornir pa morar... nun teatru de títeres | News]. Pitchfork. Retrieved on 2011-11-22.</ref> Depués fixeron una xira de trelce feches n'América del Norte n'ochobre de 2009, usando un coru de neños llocal en cada show.<ref>[https://web.archive.org/web/20090919185528/http://pitchfork.com/news/36293-dead-mans-bones-ryan-gosling-and-zach-shields-announce-first-tour/ Dead Man's Bones (Ryan Gosling y Zach Shields) Anuncien primer xira]. Pitchfork. August 21, 2009</ref><ref>Phillips, Amy. (2009-01-11) [http://pitchfork.com/news/34432-meet-dead-mans-bones-ryan-gosling-and-zach-shields/ Meet Dead Man's Bones: Ryan Gosling y Zach Shields | News]. Pitchfork. Retrieved on 2011-11-22.</ref> En llugar d'un actu d'apertura, un show de talentos llevar a cabu cada nueche.<ref>[http://www.thefader.com/2009/08/24/dead-mans-bones-announce-first-tour/ Dead Man's Bones Anuncien primer xira « The FADER]. Thefader.com (2009-08-24). Retrieved on 2011-11-22.</ref> En setiembre de 2010, presentar nel festival FYF Festival. En 2011, l'actor faló de les sos intenciones de grabar un segundu discu. Nun va apaecer un coru de neños nel siguiente álbum porque "nun puedes fumar, nun puedes xurar, nun puedes enfilate. Tienes qu'asegurate que tengan pizza y vaigan al bañu. Nun ye de bien rock 'n' roll."<ref>[https://archive.is/20120629080348/http://www.canada.com/entertainment/movie-guide/Ryan+Gosling+TIFF/5347898/story.html Ryan Gosling ye Mr. TIFF]. Canada.com (2011-09-02). Retrieved on 2011-11-22.</ref> == Filmografía == === Cine === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !Títulu !Papel ! class="unsortable" | Notes y premios |- |1999 | ''{{sortname|The|Unbelievables|nolink=yes}}'' | Josh | |- | 2000 | ''[[Remember the Titans]]'' | Alan Bosley | |- | 2001 | ''[[El creyente|The Believer]]'' | Danny Balint | Premiu Russian Guild of Film Critics por Meyor Actor Estranxeru<br />Nomáu — [[Chicago Film Critics Association]] por Meyor Actuación Promesa {{small|(tamién por ''[[Murder by Numbers]]'')}}<br />Nomáu — [[Premiu Independent Spirit al meyor actor|Independent Spirit Award por Meyor Actor]] |- |rowspan="2"|2002 | ''[[Murder by Numbers]]'' | Richard Haywood | Nomáu — [[Chicago Film Critics Association]] Award por Meyor Actor Promesa {{small|(tamién por ''[[El Creyente|The Believer]]'')}} |- | ''{{sortname|The|Slaughter Rule}}'' | Roy Chutney | |- | 2003 | ''{{sortname|The|United States of Leland}}'' | Leland P. Fitzgerald | |- | 2004 | ''[[The Notebook (película)|The Notebook]]'' | Noah Calhoun | MTV Movie Award por Meyor Besu {{small|(compartíu con [[Rachel McAdams]])}}<br />[[Teen Choice Award]] por Eleición d'Actor de Película – Drama<br />Teen Choice Award por Eleición a Meyor Actuación – Male<br />Teen Choice Award por Eleición de Película con Química {{small|(compartíu con [[Rachel McAdams]])}}<br />Teen Choice Award {{small|(compartíu con [[Rachel McAdams]])}}<br />Teen Choice Award por Escena d'Amor en Película {{small|(compartíu con [[Rachel McAdams]])}}<br />Nomáu — Teen Choice Award por Escena de Baille en Película {{small|(compartíu con [[Rachel McAdams]])}} |- | 2005 | ''[[Stay (película de 2005)|Stay]]'' | Henry Letham | |- | 2006 | ''[[Half Nelson]]'' | Dan Dunne | [[Premiu Independent Spirit al meyor actor]]<br />Stockholm International Film Festival Award por Meyor Actor <br />Seattle International Film Festival Award por Meyor Actor<br />Les Palmes Film Festival Award por Meyor Actor<br />[[National Board of Review]] por Actuación Masculina<br />Village Voice Film Poll – Meyor Actor<br />Nomáu — [[Óscar al meyor actor]]<br />Nomáu — Broadcast Film Critics Association Award por Meyor Actor<br />Nomáu — Chicago Film Critics Association Award por Meyor Actor<br />Nomáu— Chlotrudis Award por Meyor Actor<br />Nomáu — Online Film Critics Society Award por Meyor Actor<br />Nomáu — Satellite Award por Meyor Actor – Película<br />Nomáu — Screen Actors Guild Award por Escelente Actuación por un Actor Masculín nun Papel Principal<br />Nomáu — St. Louis Gateway Film Critics Association Award por Meyor Actor<br />Nomáu — Toronto Film Critics Association Award por Meyor Actor |- |rowspan="2"|2007 | ''[[Quebre]]'' | Willy Beachum | Nomáu — [[Teen Choice Award]] por Actor de Película – Horror/Thriller |- | ''[[Lars and the Real Girl]]'' | Lars Lindstrom | Satellite Award por Meyor Actor<br />Nomáu — Broadcast Film Critics Association Award por Meyor Actor<br />Nomáu — Chicago Film Critics Association Award por Meyor Actor<br />Nomáu— Chlotrudis Award por Meyor Actor<br />Nomáu — [[Globu d'Oru al meyor actor - Comedia o musical]]<br />Nomáu — PRISM Award por Meyor Actuación en Película<br />Nomáu — [[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor actor protagonista]] <br />Nomáu — St. Louis Gateway Film Critics Association Award por Meyor Actor |- |rowspan="3"|2010 | ''[[All Good Things]]'' | David Marks | Nomáu — PRISM Award por Meyor Actuación nuna Película |- | ''[[Blue Valentine (película)|Blue Valentine]]'' | Dean Pereira | Chlotrudis Award por Meyor Actor<br />Nomáu — Broadcast Film Critics Association Award por Meyor Actor<br />Nomáu — Chicago Film Critics Association Award por Meyor Actor<br />Nomáu — Detroit Film Critics Society Award por Meyor Actor<br />Nomáu — [[Globu d'Oru al meyor actor - Drama|Globu d'Oru per Meyor Actor]] <br />Nomáu — London Film Critics Circle Award por Actor del Añu<br />Nomáu — Online Film Critics Society Award por Meyor Actor<br />Nomáu — [[Satellite al meyor actor de repartu - drama]] <br />Nomáu — Utah Film Critics Association Awards por Meyor Actor |- | ''ReGeneration'' | Narrador | Documental<ref>{{cita web |url=http://www.regeneration-themovie.com |títulu=ReGeneration – The Movie |fechaaccesu=23 de febreru de 2011}}</ref> |- |rowspan="3"|2011 | ''[[Crazy, Stupid, Love.]]'' | Jacob Palmer | Nomáu — [[Globu d'Oru al meyor actor - Comedia o musical]] |- | ''[[Drive (película de 2011)|Drive]]'' | El conductor | [[Satellite al meyor actor de repartu - drama]] Premiu Dublin Film Critics' Circle por Meyor Actor<ref>[http://entertainment.ie/cinema/news/The-Dublin-Film-Critics-Circle-Announce-Best-Of-2011/95786.htm The Dublin Film Critics Circle Announce Best Of 2011]. Entertainment.ie. Retrieved on 2011-12-23.</ref><br /> Nomáu — Premiu Broadcast Film Critics Association por Meyor Actor<br /> Nomáu — Premiu London Film Critics Circle por Actor del Añu<ref>[http://www.awardsdaily.com/2011/12/drive-tinker-tailor-soldier-spy-lead-london-critics-circle-film-awards-nominations/ Drive & Tinker Tailor Soldier Spy lead London Critics' Circle Film Awards nominations]. Awardsdaily.com. Retrieved on 2011-12-23.</ref><br /> Nomáu — [[Premiu Independent Spirit al meyor actor]] <br /> Nomáu — Premiu St. Louis Gateway Film Critics Association por Meyor Actor<br /> Nomáu — Women Film Critics Circle por Meyor Actor<ref name="awardsdaily1">[http://www.awardsdaily.com/2011/12/the-women-film-critics-circle-awards/ The Women Film Critics Circle Awards]. Awardsdaily.com. Retrieved on 2011-12-23.</ref> |- | ''[[The Ides of March (película)|The Ides of March]]'' | Stephen Meyers | Nomáu — Premiu Broadcast Film Critics Association por Meyor Repartu<br />Nomáu — [[Globu d'Oru al meyor actor - Drama]]<br />Nomáu — Women Film Critics Circle por Meyor Actor<ref name="awardsdaily1"/><br /> |- |rowspan="4"|2013 | ''{{sortname|The|Gangster Squad}}'' | Sgto. Jerry Wooters | |- | ''{{sortname|The|Place Beyond the Pines}}'' | Luke Glanton | |- | ''[[Only God Forgives]]'' | Julian | |- | ''[[White Shadow]]'' | | Productor executivu |- | 2014 | ''[[Lost River]]'' | | Direutor, escritor y productor |- | 2015 | ''[[The Big Short]]'' | Jared Vennett | |- |rowspan="2"|2016 | ''[[The Nice Guys]]'' | Holland March | |- | ''[[La La Land (película)|La La Land]]'' | Sebastian Wilder | [[Globu d'Oru al meyor actor - Comedia o musical]] Nomáu — Oscar al meyor Actor Nomáu — Premios BAFTA al Meyor Actor Nomáu — Crítica cinematográfica al meyor Actor Nomáu — Sindicatu d'actores al meyor Actor |- | rowspan="2" | 2017 | ''[[Song to Song]]''<ref>{{cita web|url=http://collider.com/terrence-malick-weightless-song-to-song-image/|títulu=Terrence Malick's 'Weightless' Gets New Title, First Official Image, and Release Date|publisher=Collider.com|date=3 de xineru de 2017|fechaaccesu=3 de xineru de 2017}}</ref> | Bv | Completáu<ref>{{cita web|url=http://thefilmstage.com/news/leonard-nimoy-on-spock-malick-completes-austin-set-drama-ben-wheatleys-top-10-criterions-and-more/|títulu=Leonard Nimoy on Spock, Malick Completes Austin-Set Drama, Ben Wheatley's Top 10 Criterions, and More|publisher=TheFilmStage.com|date=27 de febreru de 2015|fechaaccesu=27 de febreru de 2015}}</ref> |- | ''[[Blade Runner 2049]]'' | Oficial K |Completáu | |- | 2018 |''First Man'' |[[Neil Armstrong]] | Pre producción |- |} === Televisión === {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !Títulu !Papel ! class = "unsortable" | Episodiu(s) y notes |- | 1993–1995 | ''[[Mickey Mouse Club]]'' | Él mesma Serie de televisión |- | 1995 | ''[[Are You Afraid of the Dark?]]'' | Jamie Leary | 5.02 "The Tale of Station 109.1" |- |rowspan="7"|1996 | ''PSI Factor: Chronicles of the Paranormal'' | Adam | 1.01 "Dream House/UFO Encounter" |- | ''Kung Fu: The Legend Continues'' | Kevin | 4.09 "Dragon's Lair" |- | ''Road to Avonlea'' | Bret McNulty | 7.09 "From Away" |- | ''[[Goosebumps]]'' | Greg Banks | 1.15 "Say Cheese and Die" |- | ''The Adventures of Shirley Holmes'' | Sean | 1.01 "The Case of the Burning Building" |- | ''[[Flax Forward (serie de televisión)|Flax Forward]]'' | Scott Stuckey | 1.11 "Double Bill" y 1.21 "Skate Bait" |- | ''Ready or Not'' | Matt Kalinsky | 4.05 "I Do, I Don't" |- | 1997–1998 | ''Breaker High'' | Sean Hanlon | Serie de televisión |- | 1998 | ''Nothing Too Good for a Cowboy'' | Tommy | Película de televisión |- | {{sort|1998.1|1998–1999}} | ''Young Hercules'' | Hercules | | Serie de televisión |- | {{sort|1998.2|1998–1999}} | ''[[Hercules: The Legendary Journeys]]'' | Zylus | 5.17 "The Academy" |- | 2005 | ''I'm Still Here: Real Diaries of Young People Who Lived During the Holocaust'' | Ilya Gerber (voz) | Documental de televisión<ref>[https://www.imdb.com/title/tt0464062/ "I'm Still Here: Real Diaries of Young People Who Lived During the Holocaust (2005)"] at [[IMDb]].</ref> |- |} == Premios y nominaciones == === Óscar === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0. " style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#77dd77" align="center"|- ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultancia''' |- |2006||[[Óscar al meyor actor|Meyor actor]]||''[[Half Nelson]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2016||[[Óscar al meyor actor|Meyor actor]]||''[[La La Land (película)|La La Land]]''||{{Celda|Nomáu}}<ref>{{cita web|url=http://www.clarin.com/extra-show/cine/oscar-2017-dieron-conocer-nomaos_0_B1uhBAEDl.html|títulu=Oscar 2017: tolos nomaos|fecha=24 de xineru de 2017|editorial=''Clarín''}}</ref> |- |} === Globos d'Oru === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0. " style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#77dd77" align="center"|- ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultancia''' |- |2007||[[Globu d'Oru al meyor actor - Comedia o musical|Meyor actor - Comedia o musical]]||''[[Lars and the Real Girl]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2010||[[Globu d'Oru al meyor actor - Drama|Meyor actor - Drama]]||''[[Blue Valentine (película)|Blue valentine]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2011||[[Globu d'Oru al meyor actor - Comedia o musical|Meyor actor - Comedia o musical]]||''[[Crazy, Stupid, Love]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2011||[[Globu d'Oru al meyor actor - Drama|Meyor actor - Drama]]||''[[The Ides of March (película)|The Ides of March]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2016||[[Globu d'Oru al meyor actor - Comedia o musical|Meyor actor - Comedia o musical]]||''[[La La Land (película)|La La Land]]''||{{Celda|Ganador}}<ref>{{cita web|url=http://larepublica.pe/espectaculos/837938-globos-de-oru-2017-ryan-gosling-gana-premiu-meyor-actor-de-comedia-por-la-la-land-video|títulu=Globu d'Oru 2017: Ryan Gosling gana premiu a meyor actor de comedia por ''La La Land''|fechaaccesu=11 de xineru de 2017|fecha=8 de xineru de 2017|editorial=''La República''}}</ref> |- |} === BAFTA === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0. " style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#77dd77" align="center"|- ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultancia''' |- |2016||[[BAFTA al meyor actor|Meyor actor]]||''[[La La Land (película)|La La Land]]''||{{Celda|Nomáu}}<ref>{{cita web|url=http://www.lanacion.com.ar/1974532-premios-bafta-2017-toos-los-nomaos|títulu=Premios BAFTA 2017: tolos nomaos|fechaaccesu=11 de xineru de 2017|fecha=10 de xineru de 2017|editorial=''La Nación''}}</ref> |- |} === Sindicatu d'Actores === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0. " style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#77dd77" align="center"|- ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultancia''' |- |2006||[[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor actor protagonista|Meyor actor]]||''[[Half Nelson]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2007||[[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor actor protagonista|Meyor actor]]||''[[Lars and the Real Girl]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2016||[[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor actor protagonista|Meyor actor]]||''[[La La Land (película)|La La Land]]''||{{Celda|Nomáu}}<ref>{{cita web|url=http://www.infobae.com/america/entretenimiento/2016/12/14/sag-awards-2017-la llista completa-de-nomaos/|títulu=SAG Awards 2017: la llista completa de nomaos|fechaaccesu=11 de xineru de 2017|fecha=14 d'avientu de 2016|editorial=''Infobae''}}</ref> |- |} === Crítica Cinematográfica === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0. " style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#77dd77" align="center"|- ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultancia''' |- |2006||[[Premiu de la Crítica Cinematográfica al meyor actor|Meyor actor]]||''[[Half Nelson]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2007||[[Premiu de la Crítica Cinematográfica al meyor actor|Meyor actor]]||''[[Lars and the Real Girl]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2010||[[Premiu de la Crítica Cinematográfica al meyor actor|Meyor actor]]||''[[Blue Valentine (película)|Blue valentine]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2011||[[Premiu de la Crítica Cinematográfica al meyor actor|Meyor actor]]||''[[Drive (película de 2011)|Drive]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2016||[[Premiu de la Crítica Cinematográfica al meyor actor|Meyor actor]]||''[[La La Land (película)|La La Land]]''||{{Celda|Nomáu}}<ref>{{cita web|url=http://www.lanacion.com.ar/1966031-critics-choice-awards-toos-los-nomaos|títulu=Critic's Choice Awards: tolos nomaos|fechaaccesu=11 de xineru de 2017|fecha=11 d'avientu de 2016|editorial=''La Nación''}}</ref> |- |} === Independent Spirit === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0. " style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#77dd77" align="center"|- ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultancia''' |- |2001||[[Independent Spirit Award al meyor actor|Meyor actor]]||''[[El creyente|The Believer]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |2006||[[Independent Spirit Award al meyor actor|Meyor actor]]||''[[Half Nelson]]''||{{Celda|Ganador}} |- |2011||[[Independent Spirit Award al meyor actor|Meyor actor]]||''[[Drive (película de 2011)|Drive]]''||{{Celda|Nomáu}} |- |} === Satellite === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0. " style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#77dd77" align="center"|- ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultancia''' |- |2016||[[Satellite al meyor actor - Musical o Comedia|Meyor actor]]||''[[La La Land (película)|La La Land]]''||{{Celda|Nomáu}}<ref>{{cita web|url=https://nosubmarines.com/2016/11/30/satellite-awards-2016-nominaciones/|títulu=Satellite Awards 2016: Nominaciones|fecha=30 de payares de 2016|apellíu=Ortego|nome=Verónica|editorial=''Non Submarines''}}</ref> |- |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{IMDb nome|0331516}} * [http://www.myspace.com/deadmansbones Myspace Oficial de Dead Man's Bones] {{NF|1980||Gosling, Ryan}} {{Tradubot|Ryan Gosling}} [[Categoría:Actores y actrices de cine de Canadá]] [[Categoría:Actores y actrices d'Ontario]] [[Categoría:Actores y actrices de televisión de Canadá]] [[Categoría:Actores y actrices infantiles de Canadá]] [[Categoría:Candidatos al premiu Óscar al meyor actor]] [[Categoría:Músicos y músiques de Canadá]] [[Categoría:Ganadores del Globu d'Oru al meyor actor de comedia o musical]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 9qhd4rinmfcs2pk4zji5wjvvd9zlyla 0 140966 3709328 3638023 2022-08-18T13:42:04Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Juan Fernando Quintero Paniagua''' {{nym}} ye un [[futbolista]] [[colombianu]] que xuega de [[centrocampista|volante creativu]] y anguaño milita en [[Club Atlético River Plate|River Plate]] d'[[Arxentina]]. == Trayeutoria == Juan Fernando Quintero ye fíu de Lina Paniaugua y Jaime Quintero, [[sumíu]] a manes del [[Exércitu Nacional de Colombia]] <ref>{{cita web |url=https://www.kienyke.com/deportes/futbol/papa-juan-fernando-quintero|títulu= Al pá de Juan Fernando Quintero sumir l'Exércitu. |editor=Revista Kien y Ké |fechaaccesu= 29 de xunu de 2018}}</ref> === Envigado F. C. === Nel añu 2005 empezó a amosar les sos condiciones nel tradicional tornéu Poni Fútbol que s'apuesta en [[Medellín]].<ref>{{cita web |url=http://www.lospaisitas.org/index.php?option=com_content&view=article&id=199:juan-fernando-quintero-punxo-a-envigado-futbol-club-cerca-de-la permanencia&catid=71:futbol&Itemid=62|títulu=Juan Fernando Quintero punxo a Envigado Fútbol Club cerca de la permanencia|editor=Web oficial de la Corporación Deportiva Los Paisitas|fechaaccesu=4 de xineru de 2012}}</ref> La so posterior formación deportiva y debú profesional facer con [[Envigado Fútbol Club|Envigado F. C.]] El so primer gol como profesional marcar nel empate a un gol frente al [[Cúcuta Deportivu]] el 11 de setiembre de 2010. Volvería marcar el 26 de setiembre nel empate 1-1 como visitantes contra'l [[Deportivu Pereira]]. Destacar na [[Serie de promoción (Colombia)#2010|serie de promoción 2010]] contra [[Asociación Deportivu Campera|Deportiva Campera]], marcando'l gol de la victoria nel partíu d'ida.<ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/tornéu-postobon/noticias/envigado-pegu-primeru-y-vencio-0-1-a la campera-en-la-promocion/8576160|títulu=Envigado pegó primero y venció 0-1 a la Campera na Promoción|editor=Futbolred.com|fecha=12 d'avientu de 2010}}</ref> Sicasí, nel duelu de vuelta, sufrió una delicada mancadura depués d'una violenta falta del defensor rival [[Germán Mera]] que lu causó quebra de [[tibia]].<ref>{{cita web |url=http://www.elcolombiano.com/BancoConocimiento/J/juan_fernando_quinteru_foi_sometíu_a_una_cirugia/juan_fernando_quinteru_foi_sometíu_a_una_cirugia.asp|títulu=Juan Fernando Quintero foi sometíu a una ciruxía|editor=El Colombianu|fecha=16 d'avientu de 2010}}</ref> Depués de cuatro meses de recuperación, Quintero tornó a les canches mientres el [[Tornéu Apertura 2011 (Colombia)|Tornéu Apertura 2011]]. === Atlético Nacional === En xineru de 2012 concretóse'l so fichaxe per parte d'[[Atlético Nacional]] una vegada superó los exámenes médicos demostró la so gran calidá col equipu. El so debú seria'l 29 de xineru de 2012 na goliada 4 a 0 sobre'l [[Deportivu Cali]]. El so primer gol anotar el 15 de febreru pal empate a un gol con [[Sucre Fútbol Club (Colombia)|Sucre F. C.]] pola [[Copa Colombia]]. El 18 de febreru seria la figura del ''clásicu colombianu'' marcando un golazu de tiru llibre pa da-y la victoria en [[El Campín]] 3 a 2 sobre [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]]. <br>Depués de les sos bones presentaciones ye pretendíu por [[Delfino Pescara 1936|Pescara]] d'Italia, y en xunetu de 2012 concrétase la so llegada al club italianu. === Pescara Calcio === Nel periodu que pasa nel [[Pescara Calcio]] llogra destacar na [[Serie A (Italia)|Serie A]], con actuaciones más que sobresalientes. Llogró marcar el so primer gol n'[[Europa]], de tiru llibre, frente al [[Bologna Football Club 1909|Bologna]] nel empate a un gol como visitantes, llogrando ganase'l llamatu de «La nueva promesa». Depués d'un añu nel [[Delfino Pescara 1936|Pescara]] y tres una bona actuación nel [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013|Mundial de Turquía Sub-20]] foi ficháu pol [[Fútbol Club Porto|Porto]] por un valor de 4.5 millones d'euros. === FC Porto === ==== Temporada 2013/14 ==== [[Ficheru:Juan Fernando Quintero.jpg|miniaturadeimagen|180px|Juan Fernando Quintero entrenando con [[Fútbol Club Porto|Porto]].]] Foi ficháu pol [[Fútbol Club Porto|Porto]] por un valor de 4.5 millones d'euros, el 50% del so pase.<ref>{{cita web |url=http://www.caracol.com.co/noticias/deportes/el volante-juan-fernando-quintero-es-nuevo-jugador-del-porto/20130628/nota/1924414.aspx|títulu= El volante Juan Fernando Quintero ye nuevu xugador del Porto.|fechaaccesu=28 de xunu de 2013}}</ref> El primer partíu de Quintero oficial col Porto foi Supertaça Cândido de Oliveira, onde entró como sustitutu al minutu 76, cuando Porto yá taben alantre por 3-0. Porto pasó a ganar el partíu, dando asina daría la so primer vuelta olimpica non yá n'Europa, sinón na so carrera del club. Quintero debutó nel so primer partíu de lliga pal club contra'l [[Vitória Futebol Clube|Vitória Setúbal]], adelantrándose como un sustitutu y anotando menos d'un minutu dempués. Quintero apurrió la so primer asistencia pal club dos selmanes más tarde frente a [[Futebol Clube Paços de Ferreira|Pacos de Ferreira]] na victoria por 1-0. Nun partíu contra'l [[Vitória Guimarães]], Quintero sacó un penalti que foi convertíu con ésitu, otorgando d'esta miente una asistencia na victoria por 1-0 en casa. Quintero entró nel minutu 90 contra [[Futebol Clube de Arouca|Arouca]], onde-y fixeron una falta cerca de la cancha y convierte un impresionante gol de tiru llibre, segundos dempués de namái entrar. Nel Porto nun tuviera muncha continuidá y tan solo llogró ser titular en 3 de los 13 partíos qu'apostara. En 9 partíos apostaos por [[Lliga ZON Sagres|Lliga]], marcó 2 goles (unu d'ellos de tiru llibre) y dio 3 asistencies, debuta na [[UEFA Champions League 2013-14|Champions League]] col equipu portugués nel 2013 y llogra xugar 3 partíos, en toos entrando nel segundu tiempu. Pa finales d'avientu por non tener munchos minutos nel primer equipu, decide xugar nel [[Fútbol Club Porto "B"|Porto B]], nel cual apuesta un partíu como titular de principiu a fin, y tamién llegó a afirmar a los medios de comunicación que taría dispuestu a camudar de club pa consiguir minutos y ganar rendimientu de cara al [[Mundial de Brasil 2014|Mundial del 2014]]. El 23 de marzu de 2014 da-y la victoria al so equipu pola mínima frente al [[Clube de Futebol Vos Belenenses|Belenenses]]. Quintero fixo la so primer apaición de 90 minutos pal Porto'l 6 d'abril de 2014, nun partíu en casa contra l'[[Académica de Coimbra]]. Fixo una asistencia, de nuevu al so compañeru d'equipu y compatriota [[Jackson Martínez]], cuando recibió una falta nel cuadru nel minutu 38, lo que dio llugar a un penalti marcáu por Jackson. Quintero anotó'l so cuartu gol de la temporada, una selmana dempués, nel minutu 91 na victoria por 3-1 sobre'l [[Sporting Clube de Braga|Sporting Braga]], tres una contra qu'él empezó. El 21 d'abril, Quintero entró como suplente del segundu tiempu contra compatriotes norteños [[Rio Ave Futebol Clube|Rio Ave]] y tuvo un impautu significativu pal partíu. Tuvo arreyáu nos trés goles. Termino la temporada con cuatro goles en 33 partíos, daqué satisfactoriu teniendo en cuenta que casi siempres foi suplente. ==== Temporada 2014/15 ==== Quintero perdió'l primer partíu de lliga del Porto de la temporada por cuenta de una muerte na familia, pero tornó a la escuadra Porto pal próximu partíu de Lliga frente al [[Futebol Clube Paços de Ferreira|Pacos de Ferreira]]. Entrando en llugar del mancáu [[Cristian Tello]], apurrió una asistencia una vegada más al so compañeru colombianu [[Jackson Martínez]], pal únicu gol na victoria por 1-0 de Porto. Quintero anotó'l so primer gol de la temporada ante'l [[Futebol Clube de Arouca|Arouca]] de llarga distancia, Porto terminó ganando 0-5. Llegó col so equipu hasta los cuartos de final de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2014-15|Champions League]] onde fueron esaniciaos pol [[FC Bayern München|Bayern Múnich]] al perder nel global por 7-4, anque'l nun entró en nengún de los dos partíos, xugó 4 partíos del tornéu continental. Termina la so segunda temporada col [[Fútbol Club Porto|Porto]] con 29 alcuentros apostaos y dos goles anotaos. Na última fecha ye titular na victoria del so equipu 2-0 contra [[Futebol Clube Penafiel|Peñafiel]] xugando 63 minutos y saliendo como figura tres una xugada de ''crack'' que fizo a pesar de nun terminar en gol.<ref>{{cita web |url=http://www.antena2.com.co/futbol-internacional/noticias/juan-fernando-quintero-brill%C3%B3-el-porto-8?utm_medium=twitter|títulu=Juan Fernando Quintero rellumó col Porto.|fechaaccesu=22 de mayu de 2015}}</ref> === Stade Rennais === El 31 d'agostu seria confirmáu como nuevu xugador del [[Stade Rennais Football Club|Stade Rennais]] de la [[Ligue 1]] de [[Francia]] vencíu per un añu pol [[Fútbol Club Porto|Porto]].<ref>{{cita web |url=http://www.elcolombiano.com/juan-fernando-quintero-xugara-a-prestamo-en-el-rennes-YX2635562|títulu=Juan Fernando Quintero xugara vencíu nel Rennes frances|fechaaccesu=31 d'agostu de 2015}}</ref> <br>El so debú oficial seria'l 18 d'ochobre entrando al minutu 72 na derrota 1-4 contra'l [[Olympique Gymnaste Club de Nice|Niza]] dando l'asistencia pal descuentu del so equipu. El so únicu gol seria'l 11 d'avientu nel empate a un gol frente al [[Stade Malherbe Caen|Caen]]. === Independiente Medellín === El 12 de setiembre de 2016 foi confirmada la cesión al equipu [[Independiente Medellín]], hasta'l 31 d'avientu de 2017 p'apostar [[Superliga de Colombia]], [[Lliga Águila]], [[Copa Águila]] y [[Copa Libertadores]]. El 21 de xineru de 2017 debuta nel partíu valíu pola final d'ida de la superliga contra [[Independiente Santa Fe|Santa Fe]] nel qu'empaten a cero goles. El so primer gol marcar el 18 de febreru dándo-y la victoria al so club pola mínima frente al [[Once Caldas]] marcando de penalti. El 9 de marzu marca'l so primer doblete col club na goliada 4 por 1 sobre'l [[Deportiva Campera]] marcando dos goles de media distancia y saliendo como la figura del partíu. Nel so debú na [[Copa Libertadores 2017]] col ''colloráu del monte'' marca'l gol del el so club de penalti na derrota 3 a 1 como locales frente a [[Club Atlético River Plate|River Plate]]. El 26 d'abril da-y la victoria al so club 2 a 1 como visitantes pola [[Copa Libertadores]] en casa del [[Foot Ball Club Melgar|Melgar]]. El so primer gol nel [[Tornéu Finalización 2017 (Colombia)|Finalización 2017]] facer el 30 de xunetu de tiru llibre pa la victoria pola mínima sobre [[Cortuluá]]. El 26 d'agostu da-y la victoria al so club pola mínima nel [[clasico paisa]] frente a [[Atlético Nacional]]. === River Plate === El 24 de xineru de 2018 ye presentáu como nuevu xugador de [[Club Atlético River Plate|River Plate]] proveniente del [[FC Porto]] a préstamu per un añu y con una opción de compra de 3.500.000 euros.<ref>{{cita web |url=http://m.eltiempo.com/amp/deportes/futbol-internacional/juan-fernando-quintero-yá-ye-del-river-plate-de-arxentina-174738|títulu=Juan Fernando Quintero foi presentáu por River Plate|fechaaccesu=24 de xineru de 2018}}</ref> Debuta'l 3 de febreru xugando los postreros 26 minutos na victoria 2-0 sobre [[Club Olimpo]]. El [[22 d'abril]] marcó'l so primer gol na victoria 0-3 sobre [[Arsenal Fútbol Club]]. == Clubes == {| align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align="center" bgcolor="#DDDDDD" style="color:black;" ! width="170" |Club ! width="170" |País ! width="120" |Añu |-align="center" |[[Envigado Fútbol Club|Envigado F. C.]] |{{COL}} |[[2009]] - [[2011]] |- align="center" |[[Atlético Nacional]] |{{COL}} |[[2011]] - [[2012]] |- align="center" |[[Delfino Pescara 1936|Pescara]] |{{ITA}} |[[2012]] - [[2013]] |- align="center" |[[Fútbol Club Porto|Porto]] |{{POR}} |[[2013]] - [[2015]] |- align="center" |[[Stade Rennais Football Club|Stade Rennais]] |{{FRA}} |[[2015]] - [[2016]] |- align="center" |[[Independiente Medellín]] |{{COL}} |[[2016]] - [[2017]] |- align="center" |[[Club Atlético River Plate|River Plate]] |{{ARG}} |[[2018]] - Presente |} == Seleición nacional == === Categoríes inferiores === Na [[Nómines de la seleición de fútbol de Colombia Sub-20|Seleición Colombia sub-20]] heredó'l dosal 10 qu'utilizó [[James Rodríguez]] enantes. Quintero xugaría'l so primer partíu cola [[Nómines de la seleición de fútbol de Colombia Sub-20|Seleición Colombia sub-20]] ante la [[Seleición de fútbol sub-20 de Chile|Seleición Chilena]] pol [[Campeonatu Suramericanu Sub-20 de 2013|Campeonatu Suramericanu Sub-20 2013]], Quintero anotaría l'únicu gol de la tricolor nel partíu pela vía del penalti, pero finalmente'l partíu ganar [[Seleición de fútbol sub-20 de Chile|Chile]] por 2-1. Quintero volvería anotar contra [[Seleición de fútbol sub-20 d'Arxentina|Arxentina]] pola últimu fecha del Grupu A, pero nun sería abondu porque perderíen por 3-2 colos albicelestes, a pesar d'esto, [[Seleición de fútbol sub-20 de Colombia|Colombia]] clasificar al Hexagonal Final. Quintero marcaría 3 goles más nel Hexagonal ante [[Seleición ecuatoriana de fútbol|Ecuador]], [[Seleición Peruana de Fútbol|Perú]] y marcaría unu de los 2 goles que-y daríen el títulu suramericanu a Colombia ante [[Seleición de fútbol sub-20 de Paraguái|Paraguái]]. Dempués del campeonatu, Quintero sería escoyíu pola [[Conmebol]] como'l [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20 de 2013|Meyor Xugador del Suramericanu Sub-20]]. [[Seleición de fútbol sub-20 de Colombia|Colombia]] xugaría nel Grupu C ante la anfitriona [[Seleición de fútbol sub-20 de Turquía|Turquía]], [[Seleición de fútbol d'Australia|Australia]] y [[Seleición de fútbol d'El Salvador|El Salvador]]. Juan Fernando marcaría ante [[Seleición de fútbol sub-20 de Turquía|Turquía]] y ante [[Seleición de fútbol d'El Salvador|El Salvador]], al terminar la Fase de grupos, la [[FIFA]] reconocer como'l meyor xugador de la primer fase de la [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013]].<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/o20worldcup/news/newsid=2133383/|títulu=Quintero, el destacáu|editor=[[FIFA]]|fechaaccesu=9 de xunetu de 2013|fecha=8 de xunetu de 2013}}</ref> Polos octavos de final, Colombia enfrentaría a [[Seleición de fútbol de Corea del Sur|Corea del Sur]], nun partíu nel que Quintero marcaría un terrible golazu de tiru llibre nel minutu 94 cuando la Seleición Coreana ganaba por 1-0, esta anotación sería elegída al terminar el campeonatu como'l [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013|Meyor Gol del Mundial Sub-20]], Increíblemente, Corea del Sur esaniciaría a Colombia en penaltis por 8-7 (Quintero anotaría na riola de penaltis). ; Goles internacionales {| {{tablaguapa}} ! # !! Fecha !! Llugar !! Rival !! Gol !! Resultáu !! Competición |- bgcolor="#FFCCCC" | 1 || 13-1-2013 || [[Estadiu Malvines Arxentines]], [[Ciudá de Mendoza|Mendoza]], [[Arxentina]] || {{Selb|CHI}} || '''1'''-2 || '''1'''-2 || [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20 de 2013|Campeonatu Suramericanu Sub-20]] |- bgcolor="#FFCCCC" | 2 || 17-1-2013 || [[Estadiu Malvines Arxentines]], [[Ciudá de Mendoza|Mendoza]], [[Arxentina]] || {{Selb|ARG}} || '''2'''-3 || '''2'''-3 || [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20 de 2013|Campeonatu Sudamaericano Sub-20]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 3 || 20-1-2013 || [[Estadiu Malvines Arxentines]], [[Ciudá de Mendoza|Mendoza]], [[Arxentina]] || {{Selb|ECU}} || '''2'''-0 || '''2'''-1 || [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20 de 2013|Campeonatu Suramericanu Sub-20]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 4 || 27-1-2013 || [[Estadiu Malvines Arxentines]], [[Ciudá de Mendoza|Mendoza]], [[Arxentina]] || {{Selb|PER}} || '''1'''-0 || '''1'''-0 || [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20 de 2013|Campeonatu Suramericanu Sub-20]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 5 || 03-2-2013 || [[Estadiu Malvines Arxentines]], [[Ciudá de Mendoza|Mendoza]], [[Arxentina]] || {{Selb|PAR}} || '''1'''-0 || '''2'''-1 || [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20 de 2013|Campeonatu Suramericanu Sub-20]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 6 || 25-6-2013 || [[Estadiu Yeni Rize Şehir]], [[Trabzon]], [[Turquía]] || {{Selb|TUR}} || 0-'''1''' || 0-'''1'''|| [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013|Copa Mundial Sub-20]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 7 || 28-6-2013 || [[Estadiu Gaziantep Kamil Ocak]], [[Gaziantep]], [[Turquía]] || {{Selb|SLV}} || 0-'''3''' || 0-'''3''' || [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013|Copa Mundial Sub-20]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 8 || 03-7-2013 || [[Estadiu Hüseyin Avni Aker]], [[Trabzon]], [[Turquía]] || {{Selb|KOR}} || '''1'''-1 || '''1'''-1 || [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013|Copa Mundial Sub-20]] |} ==== Participación Suramericanos ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="220"|Campeonatu !width="120"|See !width="60"|Resultáu !width="25"|Partíos !width="25"|Goles |-align=center |[[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20 de 2013|Suramericanu Sub-20 de 2013]] |{{ARG}} |'''Campeón''' |9 |5 |} ==== Participaciones en Copes del Mundu ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="3" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Mundial !width="120"|See !width="120"|Resultáu !width="50"|Partíos !width="50"|Goles |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013|Copa Mundial Sub-20 de 2013]] |{{Selb|TUR}} |Octavos de final |4 |3 |} === Seleición nacional === [[Ficheru:Colombia and Ivory Coast match at the FIFA World Cup 2014-06-19 (16).jpg|miniaturadeimagen|250px|Quintero de llombu cola [[Seleición de fútbol de Colombia|Seleición Colombia]] en [[Brasil 2014]].]] El 19 de mayu de [[2012]] recibió'l so primer llamáu a la [[Seleición de fútbol de Colombia|Seleición Colombia]] pa los partíos d'eliminatories contra Perú y Ecuador. El 16 d'ochobre de 2012 debuta cola seleición de mayores de Colombia, nun partíu amistosu contra la seleición de Camerún nel Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez de la ciudá de Barranquilla. El partíu terminó 2-1 a favor del combináu "cafeteru". Quintero foi sustituyíu nel minutu 46', cuando empezó'l segundu tiempu. Depués de la so vinculación al [[Porto]],y el so debú frente al [[Napoli]], Quintero ye convocáu pa xugar un partíu amistosu frente al combináu de Serbia en Barcelona'l 14 d'agostu de 2013 teniendo bien bona actuación. El 28 d'agostu de 2013 recibiría'l so segundu llamáu a la Seleición Colombia de Mayores, pa los partíos que s'apostaríen contra Ecuador y Uruguái, correspondientes a les feches 15 y 16 de les eliminatories. El 13 de mayu de 2014 foi incluyíu pol entrenador [[José Pekerman]] na llista preliminar de 30 xugadores con mires a la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014]].<ref>{{cita web |url=http://www.elcolombiano.com/BancoConocimiento/P/pekerman_entrega_llista_de_30_convocaos_de_la_seleccion_de_colombia_pa_el mundial_de_brasil/pekerman_entrega_llista_de_30_convocaos_de_la_seleccion_de_colombia_pa_el mundial_de_brasil.asp|editor=[[El Colombianu]]|títulu=Pekerman entrega llista de 30 convocaos de la Seleición de Colombia pal Mundial|fecha=13 de mayu de 2014|fechaaccesu=15 de mayu de 2014}}</ref><ref>{{cita web |url=http://fcf.com.co/index.php?option=com_content&view=article&id=5632:llista-de-preseleccionaos-de-colombia&catid=4:&Itemid=1101&Itemid=296|editor=[[Federación Colombiana de Fútbol]]|títulu=Llista de preseleccionaos de Colombia|fecha=13 de mayu de 2014|fechaaccesu=15 de mayu de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140517153539/http://fcf.com.co/index.php?option=com_content&view=article&id=5632%3Apunta-de-preseleccionaos-de-colombia&catid=4%3A&Itemid=1101&Itemid=296|fechaarchivu=17 de mayu de 2014}}</ref> Finalmente, foi escoyíu na nómina definitiva de 23 xugadores el 2 de xunu.<ref>{{cita web |url=http://www.theguardian.com/football/2014/jun/05/colombia-squad-world-cup-2014|títulu=Colombia 2014 World Cup Squad: the 23 chosen by José Pekerman|obra=The Guardian|fecha=5 de xunu de 2014|fechaaccesu=23 de xunu de 2014|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.elpais.com.co/elpais/deportes/noticias/falcao-garcia-xugara-mundial-brasil-2014-con-seleccion-colombia|títulu=Ensin Falcao, Pekerman confirmó la llista de los 23 convocaos de Colombia al Mundial|fecha=2 de xunu de 2014|obra=[[El País (Colombia)|El País]]|fechaaccesu=23 de xunu de 2014}}</ref> El so debú nel Mundial [[Brasil 2014]] dar na fase de grupos contra Costa de Marfil, el 19 de xunu de 2014, entrando nel minutu 53 en remplazo por [[Víctor Ibarbo]]. Cuando llevaba 17 minutos nel campu de xuegu, anota'l so primer gol cola [[Seleición de fútbol de Colombia|Seleición Colombia]], sentenciando'l 2-1 a favor de los cafeteros y sellando la clasificación de Colombia a octavos de final. El 11 de mayu del 2015 foi escoyíu por [[José Pekerman]] nos 30 pre-convocaos p'apostar la [[Copa América 2015]].<ref>{{cita web |url=http://fcf.com.co/index.php/les seleiciones/seleccion-mayores/2018-llista-tentativa-seleccion-colombia-pa-copa-america-chile-2015|títulu=Llista tentativa Seleición Colombia pa Copa América Chile 2015|fechaaccesu=11 de mayu de 2015}}</ref> El 28 de mayu confírmase que Juan Fernando Quintero pierde la [[Copa América 2015]] tres un problema na so rodía esquierda.<ref>{{cita web |url=http://www.deportesrcn.com/noticia-video/juan-fernando-quintero-fora-de-la copa-america-deportes-37760|títulu=Juan Fernando Quintero, fora de la Copa América|fechaaccesu=28 de mayu de 2015}}</ref> El 16 de marzu de 2018 volvió ser llamáu a la [[Seleición Colombia]] pa los amistosos previos a [[Rusia 2018]] frente a [[Seleición de fútbol de Francia|Francia]] y [[Seleición de fútbol d'Australia|Australia]] n'[[Europa]].<ref>{{cita web |url=http://caracol.com.co/radio/2018/03/16/deportes/1521222183_350647.html|títulu=Cantillo, Espinosa, Mojica y Juan Fernando Quintero novedad de Colombia en convocatoria|fechaaccesu=16 de marzu de 2018}}</ref> El 23 de marzu anota'l gol de la victoria 2-3 ante [[Seleición de fútbol de Francia|Francia]] marcando al minutu 87 depués d'ingresar por [[James Rodríguez]]. El 14 de mayu de 2018 foi incluyíu pol entrenador [[José Néstor Pékerman|José Pekerman]] na llista preliminar de 35 xugadores p'apostar la [[Copa Mundial de Fútbol de 2018]].<ref>{{cita web |url=https://colombia.as.com/colombia/2018/05/14/futbol/1526330876_741200.html|títulu=Pékerman da llista preliminar de 35 convocaos pa Rusia|fechaaccesu=14 de mayu de 2018}}</ref> Finalmente seria incluyíu na llista de los 23 escoyíos. El [[19 de xunu]] debuta nel [[Rusia 2018|Mundial 2018]] marcando l'únicu gol del so equipu de tiru llibre, siendo'l primer gol que se fai per debaxo de la barrera nun mundial, a la fin cayeríen derrotaos 2-1 frente a [[Seleición de fútbol de Xapón|Xapón]]. ==== Participaciones n'Eliminatories al Mundial ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Eliminatories !width="90"|Resultáu !width="35"|Partíos !width="50"|Goles |-align=center |[[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Eliminatories Mundial de 2014]] |bgcolor=#CCFFCC|2° llugar |1 |0 |} ==== Participaciones en Copes del Mundu ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="3" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Mundial !width="120"|See !width="120"|Resultáu !width="50"|Partíos !width="50"|Goles !width="50"|Asis. |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 2014]] |{{Selb|BRA}} |[[Colombia na Copa Mundial de Fútbol de 2014|Cuartos de final]] |3 |1 |0 |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 2018]] |{{RUS}} |[[Colombia na Copa Mundial de Fútbol de 2018|''En xuegu'']] |3 |1 |2 |} ==== Estadístiques ==== {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #f7f8ff; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" |-style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px|Seleición !rowspan="2" width=100px|Añu !colspan="2" width=110px|Amistosos !colspan="2" width=110px|Copa<br />América !colspan="2" width=110px|Copa<br />Mundial !colspan="2" width=110px|Eliminatories<br />Mundialistas !colspan="2" width=110px|Total |-style="background:#DDDDDD" !width=30px|PX !width=30px|G !width=30px|PX !width=30px|G !width=30px|PX !width=30px|G !width=30px|PX !width=30px|G !width=30px|PX !width=30px|G |-style="text-align: center;" |rowspan="1" align=center valign=center|'''{{bandera|Colombia}} [[Seleición de fútbol de Colombia|Colombia Sub-20]]'''<br /> |[[2013]] | 0 || 0 || 9 || 5 || 4 || 3 || -- || -- || 13 || 8 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2" | Total ! 0 !! 0 !! 9 !! 5 !! 4 !! 3 !! -- !! -- !! 13 !! 8 |-style="text-align: center;" |rowspan="1" align=center valign=center|'''{{bandera|Colombia}} [[Seleición de fútbol de Colombia|Colombia Sub-23]]'''<br /> |[[2016]] | 1 || 1 || 0 || 0 || 0 || 0 || 2 || 1 || 3 || 2 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2" | Total ! 1 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 2 !! 1 !! 3 !! 2 |-style="text-align: center;" |rowspan="6" align=center valign=center|'''{{selb|Colombia}}''' |-style="text-align: center;" |[[2012]] | 1 || 0 || -- || -- || -- || -- || -- || -- || 1 || 0 |-style="text-align: center;" |[[2013]] | 1 || 0 || -- || -- || -- || -- || 1 || 0 || 2 || 0 |-style="text-align: center;" |[[2014]] | 5 || 0 || -- || -- || 3 || 1 || -- || -- || 8 || 1 |-style="text-align: center;" |[[2015]] | 2 || 0 || -- || -- || -- || -- || -- || -- || 2 || 0 |-style="text-align: center;" |[[2018]] | 2|| 1 || -- || -- || 3 || 1 || -- || -- || 5 || 2 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2" | Total ! 11 !! 1 !! -- !! -- !! 6 !! 2 !! 1 !! 0 !! 18 !! 3 |} ==== Goles internacionales ==== {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" width="100%" |- style="background:beige" bgcolor="#DDDDDD" ! # !! Fecha !! Llugar !! Rival !! Gol !! Resultáu !! Competición |-align=center bgcolor="#C8FFC8" |1 || [[19 de xunu]] de [[2014]] || [[Estadiu Mané Garrincha|Estádio Nacional de Brasília Mané Garrincha]], [[Brasilia]], [[Brasil]] || {{Selb|CIV}} || '''2''' - 0 || '''2''' - 1 || [[Copa Mundial de Fútbol de 2014]] |-align="center" bgcolor="#C8FFC8" |2 || [[23 de marzu]] de [[2018]] || [[Estadiu de Francia]], [[Saint-Denis]], [[Francia]] || {{Selb|FRA}} || 2 - '''3''' || 2 - '''3''' || [[Amistosu]] |-align=center bgcolor="#FFCCCC" |3 || [[19 de xunu]] de [[2018]] || [[Mordovia Arena]], [[Saransk]], [[Rusia]] || {{Selb|JPN}} || '''1''' - 1 || '''1''' - 2 || [[Copa Mundial de Fútbol de 2018]] |} == Estadístiques == === Clubes === * <small>''Actualizáu hasta'l [[14 de mayu]] de [[2018]].''</small> {| style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; clear:center" border="1" align="center" cellpadding="4" cellspacing="2" |- style="background:#DDDDDD" ! width="150" rowspan="2" |Club ! width="30" rowspan="2" |Div. ! width="50" rowspan="2" | Temporada !colspan="3" | Lliga !colspan="3" | Copes<br />Nacionales<sup>([[#1|1]])</sup> ! colspan="3" | Torneos<br />Internacionales<sup>([[#1|2]])</sup> ! colspan="3" | Total ! rowspan="2" | Media<br />goliadora<sup>([[#1|3]])</sup> |- style="background:#DDDDDD" ! align="center" | [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] ! align="center" | [[Gol#Fútbol|Goles]] ! align="center" | [[Gol#Asistencia|Asist.]] ! align="center" | [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] ! align="center" | [[Gol#Fútbol|Goles]] ! align="center" | [[Gol#Asistencia|Asist.]] ! align="center" | [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] ! align="center" | [[Gol#Fútbol|Goles]] ! align="center" | [[Gol#Asistencia|Asist.]] ! align="center" | [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] ! align="center" | [[Gol#Fútbol|Goles]] ! align="center" | [[Gol#Asistencia|Asist.]] |- style="text-align: center;" |rowspan="4" align=center valign="center"|'''[[Envigado Fútbol Club|Envigado]]'''<br/><small>{{COL}} |rowspan=3 valign="center"|[[Categoría Primer A|1ª]] |[[Temporada 2009 del fútbol colombiano|2009]] |11 || 1 || 1 || align=center colspan=3|— || align=center colspan=3|— ! 11 !! 1 !! 1 !! 0,09 |- style="text-align: center;" |[[Temporada 2010 del fútbol colombiano|2010]] |18 || 3 || 2 || 9 || 4 || 0 || align=center colspan=3| — ! 27 !! 7 !! 2 !! 0,26 |- style="text-align: center;" |[[Temporada 2011 del fútbol colombiano|2011]] |14 || 1 || 3 || 3 || 2 || 0 || align=center colspan=3| — ! 16 !! 1 !! 3 !! 0,06 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' !43 !! 5 !! 6 !! 11 !! 4 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 54 !! 9 !! 6 !! 0,17 |- style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign="center"|'''[[Atlético Nacional]]'''<br/><small>{{COL}} |rowspan=1 valign="center"|[[Categoría Primer A|1ª]] |[[Temporada 2012 del fútbol colombiano|2012]] |15 || 2 || 2 || 6 || 2 || 0 || 7 || 0 || 1 ! 28 !! 4 !! 3 !! 0,14 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' !15 !! 2 !! 2 !! 6 !! 2 !! 0 !! 7 !! 0 !! 1 !! 28 !! 4 !! 3 !! 0,14 |- style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign="center"|'''[[Delfino Pescara 1936|Pescara]]'''<br/><small>{{ITA}} |rowspan=1 valign="center"|[[Serie A (Italia)|1ª]] |[[Serie A (Italia) 2012-13|2012-13]] |17 || 1 || 2 || align=center colspan=3| — || align=center colspan=3| — ! 17 !! 1 !! 2 !! 0,06 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' !17 !! 1 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 17 !! 1 !! 2 !! 0,06 |- style="text-align: center;" |rowspan="3" align=center valign="center"|'''[[Fútbol Club Porto|Porto]]'''<br/><small>{{POR}} |rowspan=2 valign="center"|[[Primeira Liga|1ª]] |[[Primeira Liga 2013-14|2013-14]] |22 || 4 || 4 || 7 || 0 || 1 || 5 || 0 || 0 ! 34 !! 4 !! 5 !! 0,12 |- style="text-align: center;" |[[Primeira Liga 2014-15|2014-15]] |20 || 2 || 7 || 5 || 1 || 2 || 5 || 0 || 2 ! 30 !! 3 !! 11 !! 0,10 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' !42 !! 6 !! 11 !! 12 !! 1 !! 3 !! 10 !! 0 !! 2 !! 64 !! 7 !! 16 !! 0,11 |- style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign="center"|'''[[Stade Rennais Football Club|Stade Rennais]]'''<br/><small>{{FRA}} |rowspan=1 valign="center"|[[Ligue 1|1ª]] |[[Ligue 1 2015-16|2015-16]] |12 || 1 || 2 || 2 || 0 || 0 || align=center colspan=3| — ! 14 !! 1 !! 2 !! 0,07 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' !12 !! 1 !! 2 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 14 !! 1 !! 2 !! 0,07 |- style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign="center"|'''[[Independiente Medellín]]'''<br/><small>{{COL}} |rowspan=1 valign="center"|[[Categoría Primer A|1ª]] |[[Temporada 2017 del fútbol colombiano|2017]] |25 || 13 || 8 || 6 || 1 || 0 || 5 || 2 || 2 ! 36 !! 16 !! 10 !! 0,44 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' !25 !! 13 !! 8 !! 6 !! 1 !! 0 !! 5 !! 2 !! 2 !! 36 !! 16 !! 10 !! 0,44 |- style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign="center"|'''[[Club Atlético River Plate|River Plate]]'''<br/><small>{{ARG}} |rowspan=1 valign="center"|[[Primer División d'Arxentina|1ª]] |[[Campeonatu de primer División 2017-18 (Arxentina)|2018]] |13 || 1 || 2 || align=center colspan=3| — || 4 || 0 || 2 ! 17 !! 1 !! 4 !! 0,08 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' !13 !! 1 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 4 !! 0 !! 2 !! 17 !! 1 !! 4 !! 0,08 |- style="color: white;" align="center" bgcolor="000000" !colspan="3" | Total na so carrera !167 !! 29 !! 33 !! 37 !! 8 !! 3 !! 26 !! 2 !! 7 !! 230 !! 39 !! 43 !! 0,17 |- | colspan="16"| <div id="1"><sup>'''(1)''' </sup><small>Les copes nacionales referir a la [[Copa de la Lliga de Portugal]], [[Copa de Portugal]], [[Supercopa de Portugal]], [[Copa Colombia]], [[Copa Arxentina (fútbol)|Copa Arxentina]] y [[Supercopa Arxentina]].</small> <div id="2"><sup>'''(2)''' </sup><small>Les copes internacionales referir a la [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]], [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] y [[Lliga Europea de la UEFA|Lliga Europea]].</small> <div id="3"> <sup>'''(3)'''</sup><small> '''Nun inclúi''' datos de partíos amistosos nin categoríes inferiores.</small> |} == Palmarés == === Torneos nacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Títulu !width="180"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Copa Colombia]] |[[Atlético Nacional]] |{{COL}} |[[Copa Colombia 2012|2012]] |-align=center |[[Supercopa de Portugal]] |[[Fútbol Club Porto|Porto]] |{{POR}} |[[2013]] |-align=center |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Supercopa Arxentina]] |[[Club Atlético River Plate|River Plate]] |{{ARG}} |[[Supercopa Arxentina 2017|2018]] |} === Torneos internacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Títulu !width="180"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20 de 2013|Suramericanu Sub-20]] |[[Seleición de fútbol de Colombia|Colombia Sub-20]] |{{ARG}} |[[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20 de 2013|2013]] |} === Distinciones individuales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="1" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="380"|Títulu !width="110"|Club !width="70"|Llugar !width="70"|Añu |-align=center |[[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20 de 2013|Meyor Xugador del Suramericanu Sub-20]] |[[Seleición de fútbol de Colombia|Colombia Sub-20]] |{{ARG}} |[[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20 de 2013|2013]] |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013|Meyor Xugador de la primer fase de la Copa Mundial Sub-20]] |[[Seleición de fútbol de Colombia|Colombia Sub-20]] |{{TUR}} |[[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013|2013]] |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013|Meyor Gol de Copa Mundial Sub-20]] |[[Seleición de fútbol de Colombia|Colombia Sub-20]] |{{TUR}} |[[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013|2013]] |-align=center |} == Na Música == Dende avientu de 2015 Juanfer ingresu al mundu de la música como [[cantante]] de [[Regueton]] paralelamente a la so faceta de futbolista faciendo un remix con Element Black nel cantar 'Cibernauta', un añu más tarde llanzo xunto a [[Luigi 21 Plus]] el cantar 'Non te namores'. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Juan Fernando Quintero}} * {{enllace rotu|1=[http://sistema.www.dimayorcolombia.com/info/participante/19632/show/iframe/1 Ficha en Dimayor] |2=http://sistema.www.dimayorcolombia.com/info/participante/19632/show/iframe/1 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://el.soccerway.com/players/juan-fernando-quintero/74510/ Ficha en Soccerway] {{NF|1993||Quintero, Juan Fernando}} {{Tradubot|Juan Fernando Quintero}} [[Categoría:Futbolistes de Colombia]] [[Categoría:Futbolistes del Fútbol Club Porto]] [[Categoría:Futbolistes internacionales de Colombia]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 2018]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] [[Categoría:Persones de Barranquilla]] d1ssy2ty8bank3pbgy41ikipicxf0yy 0 141161 3709528 3682545 2022-08-19T06:16:52Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Xeografía}} El '''Júcar''' ye un [[ríu]] de la [[península ibérica]], asitiáu nel este d'[[España]]. Tien un llargor de 498&nbsp;[[Quilómetru|km]], traviesa les provincies de [[Provincia de Cuenca|Cuenca]], [[Provincia d'Albacete|Albacete]] y [[Provincia de Valencia|Valencia]], y desagua nel [[mar Mediterraneu]]. Yera conocíu como ''Sucro'' polos romanos. Naz a 1700&nbsp;[[msnm]], na aguada meridional del cuetu de San Felipe ([[Montes Universales]]) na paraxa conocida como los Güeyos de Valdeminguete y cerca tamién de la nacencia de los ríos [[Río Cuervu|Cuervu]] ([[cuenca del Tajo]]), [[Ríu Guadalaviar|Guadalaviar]]-[[Turia]], [[Cabriel]] (cuenca del Júcar) y del propiu [[Tajo]], na [[Cordal Ibéricu]]. Puede dicise que les principales sierres de la zona estremera ente Cuenca y Teruel, cuantimás, los Montes Universales, constitúin el principal ''[[divortium aquarum]]'' o la principal [[divisoria]] d'agües ente los ríos de l'[[aguada]] atlántica y los que drenan escontra'l [[Mar mediterraneu|Mediterraneu]] incluyendo, obviamente, a la cuenca del ríu [[Ebro]] cola nacencia del [[ríu Jiloca]] nel sosuelu de les parameras de [[Pozondón]] (al norte de los Montes Universales). == Toponimia de la cuenca del Júcar == Un recién trabayu de Joan Carles Membrado Tena, de la Universidá de Valencia, que se titula '''Toponimia sucronense en Valencia''', presenta un enfoque bien detalláu d'esta tema, abondo complexu por cuanto coesisten topónimos d'orixe pre-romanu con otros puramente romanos, árabes (bien numberosos, especialmente nel cursu baxu, na Contorna de La Ribera), catalanes y castellanos.<ref>Joan Carles Membrado Tena. Toponimia sucronense en Valencia. Barcelona: ''Biblio 3W, REVISTA BIBLIOGRÁFICA DE XEOGRAFÍA Y CIENCIES SOCIALES''. Universidá de Barcelona. Vol. XVII, nᵘ999, 5 de payares de 2012 [http://www.ub.es/geocrit/b3w-999.htm]</ref> == Curso == === Cursu cimeru === [[Archivu:Río Júcar 1.jpg|thumb|250px|left|Ríu Júcar dende El Ventano del Diañu (provincia de Cuenca).]] Nel so cursu altu, el ríu Júcar percuerre les tierres montascoses de [[provincia de Cuenca|Cuenca]] con una direición norte-sur nuna zona de precipitaciones medies cimeres a los 800 mm añales polo qu'algama un caudal absolutu en [[Cuenca (España)|Cuenca]] de 11,25 m³/s y un relativu de 11,43 l/s/k². [[Archivu:Cuenca-2000 rio jucar 01.jpeg|thumb|250px|Ríu Júcar al so pasu por Cuenca.]] Esta parte del so cursu ye por demás pintoresca y podría definise como un verdaderu mostrariu de formes [[Karst|cárstiques]] del [[Relieve terrestre|relieve]]. N'especial abonden los [[Cañón (xeomorfoloxía)|cañones]] y gargüelos entallaos polos mesmos ríos, según les [[cueva|cueves]], les [[torca|torces]], [[dolina|dolines]], [[lenar]]es y otros fenómenos d'[[erosión]] fluvial en roques [[caliar]]s. Los exemplos más notables d'estes formes cárstiques pueden atopase na [[Ciudá Encantada]], en Las Majadas y n'el mesmu calce del ríu Júcar y dellos de los sos afluentes, como ye'l casu del ríu [[Huécar]] na mesma ciudá de Cuenca, que forma la [[Focete del Huécar]], onde s'atopen les famoses [[Cases Colgaes|Cases colgaes]] de Cuenca y na acumuladura de magres de descalcificación de les [[marga|marges]] nes partes ablayaes, formando lo que se conoz como [[dolina|dolines]] o planicies magrices. Antes de llegar al Ventano del Diañu recibe al so afluente, el ríu Uña, pel so marxe derecha, que forma una [[Llaguna d'Uña|llaguna]] xustu antes de la confluencia, al represar les sos agües pol dique que se forma na ribera derecha del Júcar. [[Archivu:Jucar Cuenca.jpg|thumb|250px|right|Ríu Júcar al so pasu por Cuenca]] === Cursu mediu === [[Archivu:Alarcón.jpg|thumb|left|300px|Vista de Alarcón col so castiellu y el banzáu de Enchideros.]] [[Archivu:RIO_JUCAR_EN_ALCALA.jpg|thumb|left|300 px|El ríu Júcar en Alcalá del Júcar.]] [[Archivu:Río Júcar en Cortes de Pallás.jpg|thumb|300 px|left|Les agües del Júcar nel banzáu de Cortes de Pallás inda caltienen el color típicu que presenta al salir de la Serranía de Cuenca.]] En realidá, nun resulta fácil esplicar lo que podríamos definir como cursu mediu nel casu del ríu Júcar. Si tratar d'un pequeñu [[Riega (hidrografía)|riega]], nel que pueden identificase sobre'l terrén los trés partes en que s'estrema ([[cuenca de receición]], canal de desaguadoriu y [[conu de deyección]]) nun se presentaría esti problema. Y tampoco se presentaría nel casu d'un ríu típicu, nel qu'ente la parte montascosa de mayor pindiu y el cursu baxu, con un desnivel mínimu, preséntase una parte Entemedia na que la que la rimada y l'erosión que produz son entá abondo fuertes (el Guadalquivir sería un exemplu nesti sentíu). Pero nel casu del Júcar, la salida escontra la llanura aluvial que forma la contorna valenciana de [[La Ribera (Valencia)|La Ribera]] vien de una zona bastante abrupta, onde'l ríu va bien encaxáu y esa llanura aluvial constitúi una zona bastante amenorgada. Con éses el Júcar podría considerase como un ríu que namái presenta, a les traces, dos tramos: unu montascosu (o con mayor propiedá, mesetario) y unu d'llanura. En resume, el cursu mediu del Júcar podría considerase allugáu ente [[Villalba de la Sierra]] (cerca del Ventano del Diañu) y el Banzáu de Tous (84 msnm) nel empiezu de La Ribera que yá forma parte del cursu inferior. [[Archivu: Júcar en Millares.jpg|thumb|350px|El Júcar enagües enriba de Millares, encaxáu nun fondu cañón nel macizu del [[Caroche]] (Caroig).]] Sicasí, esta estensa parte media del Júcar nun ye dafechu uniforme, y presenta tramos onde forma meandros divagantes y otres zones de mayores pindios, nos que s'encaxar fondamente, como ye la área de [[Meandro encaxáu|meandros encaxaos]] onde s'atopa la llocalidá d'[[Alarcón (España)|Alarcón]]. Precisamente, ye nesta llocalidá onde s'atopa la [[Presa de Alarcón|presa homónima]] que embalsa les agües del Júcar a lo llargo de más de 40 km de llargor, lo cual da idea de la escasa rimada nesti tramu. El que s'encaxe nel relieve en Alarcón significa l'entamu d'una zona de mayor pindiu nel puntu onde s'esvia de nuevu escontra'l sur, onde empieza la gran curva escontra l'este pa salir de la rexón de La Mancha. [[Archivu:Maldonado Wiki Takes La Manchuela 06.jpg|miniaturadeimagen|Capes de roca sedimentaria erosionadas pel ríu cerca de [[Jorquera (Albacete)|Maldonado (Jorquera)]].]] Antes va recoyer, per mediu d'un calce artificial dende [[Albacete]] (conceyu pol qu'escurre'l Júcar), el [[Canal de María Cristina|Canal de la Reina María Cristina]], y al altor de la llocalidá de [[Valdeganga]], los escedentes hídricos qu'esquiten polos rebosaderos del acuíferu de Los Llanos, nutríu esti de la mesma pola cuenca endorreica del Río Xardín/Balazote que vien dende l'alta [[Sierra d'Alcaraz]]. Con éses en [[La Mancha]] (concretamente, en [[La Manchuela]]), el Júcar describe un arcu d'unos 90º y camuda la so direición escontra l'este, como resultáu d'un antiguu fenómenu de [[Captura fluvial|captura]] qu'asocedió hai unos dos millones d'años,<ref>Cosme Morillo. ''Guía y mapa de la naturaleza d'España''. Madrid: Anaya Touring Club, 2000, 1ª edición, p. 116</ref> y dempués del coldu de captura, toma la direición escontra l'este pa buscar el Mediterraneu, y el so cursu dibuxa numberosos meandros encaxaos (el Focete del Júcar, con cortes d'unos 150 m d'altor, ente [[Jorquera (Albacete)|Jorquera]] y [[Alcalá del Júcar]]), abiertos nuna especie de relieve llixeramente plegáu que formaba orixinalmente la divisoria d'agües ente l'aguada atlántica y la mediterránea. Equí'l so caudal absolutu mengua por cuenta del usu de les sos agües (antes yá s'empecipió'l tresvase Tajo - Segura) y la menor cantidá d'agües. Cosme Morillo descríbenos el fenómenu de captura y les consecuencies del mesmu: {{cita|''Nesti mar interior (referir a La Manchuela hai unos 100 millones d'años, esto ye, nel Terciariu), que s'estendía dende Cofrentes hasta La Roda y que tenía la so mayor fondura en Alcalá de Júcar, depositáronse les grandes capes horizontales de sedimentos que güei nos amuesa'l gran cañón. Pero primero que ésti abriérase pola aición erosiva del ríu, foi precisu que se produxera un cambéu importante nel trazáu del so calce''. ''Porque'l Júcar non siempres corrió en busca del Mediterraneu y hubo un tiempu en que'l destín de les sos agües yera l'Atlánticu, a onde llegaben en desaguando nel Guadiana''. ''Nun ta claru qué foi lo que determinó'l cambéu d'aldu, pero desque ésti producióse, hai l'orde d'unos dos millones d'años, el ríu llabró la espectacular socesión de meandros encaxaos, qu'algamen hasta 150 m de fondura, que s'estiende dende [[La Jorquera]] hasta'l banzáu d'El Molinar.'' (Cosme Morillo, 2000) <ref>Cosme Morillo. ''Guía y mapa de la naturaleza d'España''. Madrid: Anaya Touring Club, 2000, 1ª edición, p. 116</ref>}}. Amás de los meandros divagantes tamién esisten antiguos meandros abandonaos que dan fe d'una antigua migración del calce cuando la erosión regresiva del ríu prindó'l cursu actual del mesmu, colo que los meandros yá esistentes, empezaron a afondase y encaxar nel relieve (<ref>Meandros abandonaos nel [[regueru de Abengibre]] na marxe izquierda del ríu Júcar, cerca de La Jorquera en Google maps: [https://www.google.es/maps/place/02248+Jorquera,+Albacete/@39.1752721,-1.5302911,2330m/data=!3m1!1y3!4m5!3m4!1s0xd66y7880f6a9f13:0xf6c49b859ae89399!8m2!3d39.1750302!4d-1.5214676]</ref>). Poco dempués vuelve encaxar na depresión teutónica de norte a sur por onde escurre la carretera N - 330 y en Cofrentes, onde s'alluga una [[Central nuclear de Cofrentes|central nuclear]], recibe al [[Cabriel]] (el so afluente más importante) y les sos agües son represadas nel [[banzáu de Cais]], tres de lo cual vuelve encaxar fondamente nel [[Macizu del Caroig]], a lo llargo d'un cañón d'unos 350 m d'altor, ente les [[muela (xeografía)|muela]]s de [[Cortes de Pallás]] y del Albeitre. Nesta zona encaxada ente estratos buzando escontra fuera del calce, lo qu'indica probablemente un antiguu anticlinal falláu y erosionado (abargane anticlinal), visible na imaxe tomada cerca del saltu de Millares, el ríu haise represado nuna socesión de banzaos gradiaos hasta llegar al más recién ya importante, el banzáu de Tous, allugáu a unos 84 metros sobre'l nivel del mar, a partir del cual entramos de llenu na llanura aluvial de la Ribera. === Cursu baxu === [[Archivu:Concurso regional de pesca en Fortaleny, en el río Júcar.JPG|thumb|300px|left|Concursu rexonal de pesca (ensin muerte) en [[Fortaleny]], na vera derecha del ríu Júcar.]] En travesando la zona montascosa del Caroche y salir del banzáu de Tous, algama'l so máximu caudal en [[Sumacárcel]], con 49,22 m³/s y 2,75 l/s/k²; nesti puntu, o pa ser más precisos, na Masía de Mompó (nel tradicional sitiu d'aforu), el Júcar abrir na llanura dempués de pasar polos cañones y gargüelos onde s'alluga'l banzáu de Tous, y a partir d'esi momentu los sos niveles mengüen debíu al intensu aprovechamientu pal regadío nes Riberes [[Ribera Alta (Valencia)|Alta]] y [[Ribera Baxa (Valencia)|Baxa]]. [[Archivu:Estación de bombeo de agua del Júcar.JPG|thumb|200px|Bombéu de l'agua del Júcar pal riego de los arrozales de Sueca. Puede trate la tubería de aducción y la torre d'entrada del suministru llétricu al motor de bombéu.]] Los últimos tramos del cursu encaxáu ente montes faciliten l'alimentación soterraño de dellos manantiales artesianos ("güeyos" del ríu Verde, manantiales de l'antigua canal de la Reva) qu'esisten na Ribera. Tamién la Canal Júcar-Turia sale artificialmente en forma soterraña dende'l banzáu de Tous p'aprucir a un km al norte de la nueva población de Tous, dende onde se dirixe escontra'l nordés, pa regar una bona parte de la Ribera Alta y de la Güerta Sur de Valencia. Esta zona ye la so llanura aluvial, de gran importancia económica, por cuenta de la agricultura, siendo la zona más densamente poblada del so cursu. La planicie ta formada por apurrir tantu del mesmu Júcar como de los sos afluentes Magro y Albaida. Equí'l ríu describe un percorríu tropezosu con meandros y asitiándose en cotes más altes que les tierres allegantes, dalgunes d'elles importantes [[marjal]]es como l'[[Albufera de Valencia]]. [[Archivu:Desembocadura del río Júcar.JPEG|thumb|left|250px|Desaguada del ríu Júcar. Podemos ver tamién parte de la ciudá de Cullera a la derecha, y el so castiellu a la izquierda.]] Nel cursu baxu atópense delles ciudaes importantes, como ye'l casu de [[Carcaixent]], [[Alzira]], allugada orixinalmente nun meandro del ríu qu'arrodiaba dafechu a la ciudá (el nome d'[[Alzira]] significa isla n'árabe), [[Algemesí]] (xuntu al ríu Magro, cerca de la so desaguada nel Júcar), [[Sueca (Valencia)|Sueca]] y [[Cullera]], yá na desaguada. Esta ye tamién la zona con mayor riesgu d'hinchentes al configurar la llanura aluvial del ríu cerca de la so desaguada. Tres un percorríu de 497,5 km desagua en [[Cullera]] ([[Provincia de Valencia|Valencia]]), non ensin antes sirvir de puertu deportivu pa centenares d'embarcaciones, inclusive de tamañu respetable, como puede trate fácilmente dende'l castiellu. El cursu baxu del Júcar ye zona naranjera por excelencia ('''[[Vicente Blasco Ibáñez]]''' describe perbién la zona na so famosa novela ''Entre naranjos'') y tamién arrocera, anque yá na Ribera Baxa, a lo llargo de les acequias que, saliendo del propiu ríu, van desaguar na Albufera. Una obra monumental en tres tomo sobre la Historia de La Ribera, apaecía nel 2001, constitúi una fonte escelente, non yá pa la historia de la contorna sinón tamién pa la so xeografía (los aspeutos físicos pueden consultase nel primer tomu), pa la toponimia (tomu II), los aspeutos económicos y munchos otros: la de '''Tomás Peris Albentosa'''.<ref>Peris Albentosa, Tomás: ''Historia de La Ribera''. Alcira: editorial Bromera, 2001, tres tomo</ref> == El Júcar y l'arte == === Lliteratura === Pocu autores han ambientáu les sos obres na cuenca del ríu Júcar. El motivu d'esti fechu puede debese a la fragmentación impuesta pol relieve en dicha cuenca, lo que torga una bona comunicación a lo llargo del ríu. De fechu el Júcar y los sos afluentes son en gran parte trevesaos peles grandes víes de comunicación por aciu obres importantes d'inxeniería: recordemos el puertu de Contreras nel Cabriel (qu'esistía na carretera nacional de Madrid a Valencia antes de la construcción del Banzáu de Contreras, por onde agora pasa l'A-III) y el trazáu de la [[Vía Augusta]] pa enllazar (al traviés de la so interseición col ríu na antigua ciudá de ''[[Sucro oppidum|Sucro]] '', actual villa d'[[Albalat de la Ribera|Albalat]]) a la ciudá romana de ''Valentia'' ([[Valencia]]) cola tamién romana de ''Saetabis'' ([[Xàtiva]]). Ente los autores que se refieren a llugares allugaos na cuenca del ríu Júcar podemos citar, amás de Vicente Blasco Ibáñez, yá nomáu, a [[Antonio José Cavanilles]], [[Azorín]] y [[Joan Fuster]], ente otros. ==== Antonio José Cavanilles ==== Anque nun ye un representante de la lliteratura de ficción, Cavanilles ye dignu de mención pol estraordinariu valor científicu de la so obra cume sobre'l Reinu de Valencia (Cavanilles, 1797).<ref>Antonio José Cavanilles. ''Observaciones sobre la historia natural, xeografía, agricultura, población y frutos del Reyno de Valencia''. 2 tomos. Madrid: Imprenta Real, 1797. Edición facsimilar de Albatros, Valencia, 1997</ref> Na so obra fai una detallada esplicación sobre la cuenca baxa del Júcar enfatizando los problemes d'hinchentes qu'obligaron al abandonu de dellos poblaos allugaos nes zones crítiques mientres les crecíes (por casu, la destrucción del llugar llamáu de Paixarella, na confluencia del ríu Albaida col Júcar por dellos hinchentes nel sieglu XVIII), a l'agricultura de toles poblaciones de La Ribera y, sobremanera, a los efeutos del cultivu creciente del arroz en tierres de dicha contorna. La so oposición al cultivu del arroz basar nel fechu de qu'esistía una correlación estrecha ente'l cultivu del arroz y la mayor mortalidá de la zona con al respective de les zones o conceyos nos que nun se cultivaba esta cebera: {{cita|''La esperiencia dio orixe a aquel proverbiu valencianu: Si vols viure poc y ferte ric, vesten a Alberíc; si en vols mes, a Masalavés''. Como si dixera: ''si quies arriquecer y depués morrer, vete a Alberíc a vivir; ó ve a Masalavés, onde más ciertu ye'' (Antonio José Cavanilles).<ref>Antonio José Cavanilles. Obra citada, Tomu primeru, p. 196</ref>}} ==== Luis de Góngora y Azorín ==== [[Luis de Góngora y Argote]] escribió en 1603 un poema tituláu ''Nos pinares del Júcar'', como parte de la selección ''Poemes de l'alma'' y ellí fai referencia al ríu Júcar, como escenariu de los bailles d'unes serranes (referir a la Serranía de Cuenca).<ref>Luis de Góngora. ''Poemes de l'alma. Nos pinares del Júcar'' [http://www.poemas-del-alma.com/lluis-de-gongora-en-los pinares-de-jucar.htm]</ref> Y José Martínez Ruiz, más conocíu pol so seudónimu d'[[Azorín]], remembra parte de dichu poema na so novela '''Don Juan''' de 1922: <div style="text-align: left; margin: 3px; font-size: 100%"> {{cita|''Una moza va y vien pola casa y les tierres. Llámase Virginia y ye fía del cachicán.''<br /> '''Nos pinares del Júcar'''<br /> '''vi baillar a unes serranes,'''<br /> '''al son de l'agua nes piedres'''<br /> '''y al son del vientu nes cañes...'''<br /> '''¡Qué bien baillen les serranes,'''<br /> '''qué bien baillen!'''<br /> (Azorín)<ref>Azorín: ''Don Juan''. Madrid: Imprenta de Rafael Caro Raggio, editor, 1922, p. 143-144</ref>}} Con al respective de la copla incluyida nesta última obra, [[Ángel Lacalle]] fai referencia al orixe popular y por tanto, anónimu, de la mesma: {{cita|''Sobre un cantar popular escribió Azorín esta páxina en que nos cunta les habilidaes y virtúes de Virginia, la moza más alta y espodada de Paracuellos que desque quebra l'alba hasta la nueche nun se cansa de traxinar y qu'amás ye la moza que meyor bailla na Plaza'' (Ángel Lacalle <ref>Ángel Lacalle. ''Vida Española. Testos d'español modernu''. Barcelona: Bosch, Casa Editorial, 1948, páxines 125 (Una aldeana) y 215 (Comentariu).</ref>)}} ==== Vicente Blasco Ibáñez ==== Como yá se señaló, Blasco Ibáñez ambienta dalguna de les sos noveles pela redolada del Júcar, nel cursu baxu d'esti ríu, cuantimás, na obra a la que nos referimos, ''Entre naranjos'', obra que se desenvuelve en Alcira y na que se describe una riada del Júcar: {{cita|''La única esmolición yera si llovería coles mesmes nos montes de Cuenca. Si baxaba agua d'allá, l'hinchente sería cosa seria. Y los curiosos faíen esfuercios al anochecer por aldovinar el color de les sos agües, tarreciendo veles corites, señal cierta de que veníen de la otra provincia'' ([[Vicente Blasco Ibáñez]]).<ref>Vicente Blasco Ibáñez: ''Entre naranjos'' (1900)</ref>}} ==== Joan Fuster ==== L'escritor, poeta, filólogu, historiador y ensayista valencianu '''Joan Fuster''', nacíu na ciudá de Sueca en 1922, ye unu d'el escritores que más s'esmolecieron pola investigación de la xeografía y historia de la [[Comunidá Valenciana]] polo xeneral y de la contorna de La Ribera en particular (Sueca, la so ciudá natal, ye la capital de la contorna de la [[Ribera Baxa (Valencia)|Ribera Baxa]]). Na so obra ''El País valencianu'' (Joan Fuster, 1962)<ref>Joan Fuster. ''El País valencianu''. Barcelona: Ediciones Destino, 1962</ref> fai una escelente descripción xeográfica y histórica de la cuenca inferior del Júcar, enfatizando el desenvolvimientu económicu de la rexón col cultivu de la naranxal (empecipiáu nel sieglu XVII en [[Carcaixent]] y [[Alzira]], como tamién señaló Cavanilles) y del arroz, centráu na Ribera Baxa: {{cita|''El Júcar sale al nuesu alcuentru. Nos sos meandros finales, y magar la continua sangría que vien careciendo a lo llargo de la Ribera, topar más caudalosu que nunca, con brenga entá p'anubrir los espaciosos términos de Cullera y Sueca. Dos cálceres, cerca d'esta última ciudá, arrínquen-y l'agua necesario al inmensu arrozal ya inda-y queda enforma que, lenta y magriza, arrenunciar nel mar'' ([[Joan Fuster]], 1962).<ref>Joan Fuster: ''El país valencianu''. Barcelona: Ediciones Destino, 1962, páxs. 355-356</ref>}} === Cine y televisión === Foi llevada a la televisión en formatu de serie la novela ''Entre naranjos'' de '''Vicente Blasco Ibáñez''', centrada en Alcira. Nel cine'l ríu Júcar cobra un protagonismu especial na película ''[[Volver (2006)|Volver]]'' de '''[[Pedro Almodóvar]]''' yá que ye onde'l so protagonista, ''Raimunda'' (interpretada por [[Penélope Cruz]]) sotierra al so home dientro de la nevera na que lo metiera en matándolo en casa. La zona ye un monte fluvial onde amás ta marcáu un árbol con un corazón y señala el llugar onde ta soterráu. == Réxime fluvial == El [[Réxime fluvial|réxime]] del ríu na so cabecera ye pluvio-nival con un máximu primaveral y un caudal abondosu. Nel so cursu medio y baxo depende más de les agües estacionales, algamando un máximu serondiegu coincidiendo cola "[[gota fría]]" tan carauterística de les tierres valencianes. De resultes de les agües enchentes algamó los caudales más altos d'España, tres el [[Ebro]]. Les principales [[inundación|riaes]] de la historia en Alcira son: * [[4 de payares]] de [[1864]]: 13.000 m³/s, conocida como ''Riada de San Carlos''. * [[20 d'ochobre]] de [[1982]]: 16.000 m³/s, conocida como ''[[Pantanada de Tous]]''. * [[5 de payares]] de [[1987]]: 5.200 m³/s == Canales y acequias == [[Archivu:Canal Júcar-Turia.jpg|thumb|right|300 px|La canal Júcar Turia nel términu municipal de [[Carlet]]]] * [[Canal de María Cristina]]: [[Albacete]] * Acequia de Texer: [[Tarazona de la Mancha]] * Canal Júcar-Turia: [[Banzáu de Tous]] * Real Acequia Gradia: [[Sumacárcel]] * Acequia particular de Antella: Sumacárcel * Acequia de Carcagente: Sumacárcel * [[Acequia Real del Júcar]]: [[Antella]] * Acequia de la Campana: [[Riola]] * Acequia Madre de Sueca: [[Riola]] * Acequia de Cuatro Pueblo: [[Riola]] * Acequia de Cullera marxe derecha: [[Sueca (Valencia)|Sueca]] * Acequia Madre de Cullera marxe esquierda: [[Sueca (Valencia)|Sueca]] == Banzaos == Na so cuenca hai una serie de banzaos dedicaos a la producción d'enerxía hidroeléctrica, la regulación del ríu pa prevenir hinchentes y l'aprovechamientu pal regadío y el consumu humanu. La [[central nuclear de Cofrentes]] usa les agües del Júcar pal enfriamientu de la planta. Amás, la enerxía sobrante n'hores de baxu consumu emplegar pa bombiar agua al [[banzáu de La Muela]] allugáu sobre la [[muela (xeografía)|Muela]] de Cortes de Pallás, que contribúi a aumentar el potencial hidroeléctricu de les centrales nel calce del propiu Júcar (Central Hidroeléctrica de Cortes de Pallás). Los banzaos más importantes na cuenca del Júcar son el de La Toba, agües enriba de la población d'[[Uña]] y en plena Serranía de Cuenca; el [[banzáu de Alarcón]] tamién agües enriba de la llocalidá de Alarcón; el banzáu d'El Picazo, asitiáu mui cerca del anterior y que la so presa queda debaxo del viaductu de l'autovía de Valencia (A-3); el banzáu del Molinar (coordenaes {{Coord|39.2076556|-1.2404233|dim:500}}), mui cerca de la llende de la provincia d'Albacete con Valencia; el [[banzáu de Cais]], que recueye les agües tantu del Júcar como del so afluente más importante, el Cabriel; el [[Banzáu de Cortes II|de Cortes II]]; el [[banzáu d'El Naranxeru]]; el de Cortes de Pallás y la [[Presa de Tous]] na salida a la llanura de la contorna de la Ribera, na [[provincia de Valencia]]. Nos sos afluentes destaquen el [[banzáu de Contreras]] nel [[Cabriel]], el de Forata nel [[Magro]], el Gradia nel [[ríu Gradia]] y el de Bellús nel [[ríu Albaida]].[[Archivu:Central Electrica.jpg|miniaturadeimagen|Central hidroeléctrica en Jorquera.]] == Otros usos == Los banzaos y canales para riego, les represas pa la producción d'hidroelectricidá o pa usos industriales (los exemplos de la central de Cofrentes, onde les agües del Júcar utilizar pa esfrecer la planta termonuclear, y munchos otros), el suministru d'agua potable, el navegación fluvial (nos postreros km, nes acequias que drenan escontra la Albufera, na ruta turística fluvial ente Cofrentes y Cortes de Pallás), la pesca fluvial (pesca deportiva) y el turismu son dalgunos de los usos bien importantes d'esti ríu, el más importante y usáu de la Comunidá Valenciana. Ye unu de los principales ríos pa la práutica del piragüismu recreativu nel sistema Ibéricu, incluyendo tantu tramos d'agües braves (Cortaos de Villalba, Dos Aguas) como d'agües seles y de iniciación.<ref>''Al Sur del Pirinéu: Guía d'agües braves n'España (2013)''. Cuenca: Alonso F. & Calvo M (eds.), 432 p</ref> L'empléu de les agües del Júcar nos tramos finales del ríu (puertu deportivu y concursos de pesca) vienen completar la cita de '''Joan Fuster''' yá indicada que se refier al usu tan intensu y, poro, al enorme valor económicu d'esti ríu. Ye probable qu'esti ríu sía, con rellación al so caudal, el más utilizáu y el que mayor valor económicu tien ente los ríos d'España. == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Sucro oppidum]] * [[Hidrografía d'España]] * [[Cuenca hidrográfica del Júcar]] * [[Xunta Central de Regantes de la Mancha Oriental]] * [[Tresvase Tajo-Segura]] == Enllaces esternos == {{commonscat|Júcar River}} * [http://www.embalses.net/cuenca-7-jucar.html Estáu de los banzaos de la cuenca del Júcar] * [https://web.archive.org/web/20110305042156/http://servicios2.marm.es/sia/visualizacion/lda/fisico/ Llibro Dixital de l'Agua. Ministeriu de Mediu Ambiente y Mediu Rural y Marín.] * [https://web.archive.org/web/20110625091052/http://servicios2.marm.es/sia/consultes/servlet/consultes.GlobalFilter?tipu=masiva&sid=generate Visor xeográficu del Sistema Integráu de Xestión de l'Agua. Ministeriu de Mediu Ambiente y Mediu Rural y Marín] * [https://web.archive.org/web/20110305042115/http://servicios2.marm.es/sia/indicadores/ Sistema d'Indicadores de l'Agua] {{ORDENAR:Jucar}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ríos d'España]] [[Categoría:Castiella-La Mancha]] [[Categoría:Comunidá Valenciana]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 2zts6k59d64vuxobt77a16s8ho8f99k 0 141238 3709493 3670071 2022-08-19T05:33:12Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{ficha de competición de ciclismu|Q1051050}} La '''37ª edición de la [[Vuelta a España]]''' apostar del [[20 d'abril]] al [[9 de mayu]] de [[1982]] con un percorríu de 3456 km estremáu nun prólogu y 19 etapes, dos d'elles dobles, con entamu en [[Santiago de Compostela]] y final en [[Madrid]]. Participaron 100 corredores partíos en 10 equipos de los que namái llograron rematar la prueba 76 ciclistes. El vencedor, l'español [[Marino Lejarreta]], cubrió la prueba a una velocidá media de 36,855 km/h. El belxicanu [[Michel Pollentier]] y el suecu [[Sven-Ake Nilsson|Sven-Åke Nilsson]] acompañáron-y nel podiu final de Madrid. Sicasí nengunu d'ellos partía ente los favoritos iniciales de la prueba yá que yera [[Claude Criquielion]] el candidatu estranxeru más firme al trunfu final y ente los españoles sonaben como ganadores un gran númberu de ciclistes, destacando ente ellos [[Juan Fernández (ciclista)|Juan Fernández]], [[Vicente Belda]], [[Pedro Muñoz (ciclista)|Pedro Muñoz]], [[Faustino Rupérez]], [[Alberto Fernández Blanco|Alberto Fernández]] o [[Ángel Arroyo]]. Tres el dominiu inicial del belga [[Eddy Planckaert]] nos sprints, Criquielion facer col maillot mariellu na 4ª etapa, Santander-[[Reinosa]]. La sesta etapa supunxo la primer etapa de la historia emitida en direutu por [[Televisión Española|TVE]]. La victoria foi para José Luis Laguía. Ángel Arroyo tomó'l lideralgu a la fin de la 10ª etapa, na cual xubiéronse delles cotes montascoses. Sosprendentemente, a otru día, nuna etapa ensin gran dificultá, Arroyo perdía casi un minutu al respective de los sos rivales, permaneciendo en primer posición por bien pocos segundos. Sicasí, na contrarreló de la 15ª etapa, el corredor abulense realizó una escelente etapa y asitiábase destacáu na xeneral. La 17ª etapa, con empiezu en [[San Fernando de Henares]] y final nel [[puertu de Navacerrada]], suponía la última etapa de monte de la Vuelta. [[Pedro Muñoz (ciclista)|Pedro Muñoz]], [[Vicente Belda]] y Ángel Arroyo llegaron a meta destacaos. Na meta final de [[Madrid]], Ángel Arroyo yera coronáu como vencedor de la [[Vuelta a España]]. Sicasí, Arroyo daría positivu nel control antidopaxe de la etapa de Navacerrada, amás d'otru corredores, ente los que s'incluyíen Muñoz, Belda y [[Alberto Fernández Blanco|Fernández]]. [[Ángel Arroyo]] foi quitáu del títulu, que pasó a manes d'un mozu [[Marino Lejarreta]]. == Etapes == {| {{tablaguapa}} width="98%" | bgcolor="#CCCCCC" |'''Etapa''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" |'''Fecha''' | bgcolor="#CCCCCC" |'''Percorríu''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" |'''Km''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" |'''Ganador''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" |'''Líder''' |-bgcolor="#EFEFEF" | Prólogu || align="center" | [[20 d'abril]] || [[Santiago de Compostela]] || align="center" | 6,7 (CRI) || {{Bandera|Francia}} [[Marc Gomez]]|| {{Bandera|Francia}} [[Marc Gomez]] |- | 1ªa || align="center" | [[21 d'abril]] || [[Santiago de Compostela]]-[[La Coruña]] || align="center" | 97 || {{Bandera|Bélxica}} [[Eddy Planckaert]] || {{Bandera|Francia}} [[Marc Gomez]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 1ªb || align="center" | [[21 d'abril]] || [[La Coruña]]-[[Lugo]] || align="center" | 97 || {{Bandera|Bélxica}} [[Eddy Planckaert]] || {{Bandera|Francia}} [[Marc Gomez]] |- | 2ª || align="center" | [[22 d'abril]] || [[Lugo]]-[[Xixón]] || align="center" | 240 || {{Bandera|Bélxica}} [[Eddy Planckaert]] || {{Bandera|Francia}} [[Marc Gomez]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 3ª || align="center" | [[23 d'abril]] || [[Xixón]]-[[Santander (España)|Santander]] || align="center" | 208 || {{Bandera|Bélxica}} [[Eddy Planckaert]] || {{Bandera|Francia}} [[Marc Gomez]] |- | 4ª || align="center" | [[24 d'abril]] || [[Santander (España)|Santander]]-[[Reinosa]] || align="center" | 196 || {{Bandera|España}} [[Antonio Coll]] || {{Bandera|Bélxica}} [[Claude Criquielion]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 5ª || align="center" | [[25 d'abril]] || [[Reinosa]]-[[Logroño]] || align="center" | 230 || {{Bandera|España}} [[Ángel Camarillo]] || {{Bandera|Bélxica}} [[Claude Criquielion]] |- | 6ª || align="center" | [[26 d'abril]] || [[Logroño]]-[[Zaragoza]] || align="center" | 190 || {{Bandera|España}} [[José Luis Laguía]] || {{Bandera|Bélxica}} [[Claude Criquielion]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 7ª || align="center" | [[27 d'abril]] || [[Zaragoza]]-[[Sabiñánigo]] || align="center" | 146 || {{Bandera|España}} [[Enrique Martínez Heredia]] || {{Bandera|Bélxica}} [[Claude Criquielion]] |- | 8ª || align="center" | [[28 d'abril]] || [[Sabiñánigo]]-[[Lleida]] || align="center" | 216 || {{Bandera|España}} [[Jesús Hernández Úbeda]] || {{Bandera|Bélxica}} [[Claude Criquielion]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 9ª || align="center" | [[29 d'abril]] || [[Bacica de Segre]]-[[Puigcerdá]] || align="center" | 182 || {{Bandera|España}} [[José Luis Laguía]] || {{Bandera|Bélxica}} [[Claude Criquielion]] |- | 10ª || align="center" | [[30 d'abril]] || [[Puigcerdá]]-[[Sant Quirze del Vallès]] || align="center" | 181 || {{Bandera|Suecia}} [[Sven-Ake Nilsson|Sven-Åke Nilsson]]|| {{Bandera|España}} [[Ángel Arroyo]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 11ª || align="center" | [[1 de mayu]] || [[Sant Quirze del Vallès]]-[[Barcelona]] || align="center" | 143 || {{Bandera|España}} [[José Luis Laguía]] || {{Bandera|España}} [[Ángel Arroyo]] |- | 12ª || align="center" | [[2 de mayu]] || [[Salou]]-[[Nules]] || align="center" | 200 || {{Bandera|Bélxica}} [[Eddy Planckaert]] || {{Bandera|España}} [[Ángel Arroyo]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 13ª || align="center" | [[3 de mayu]] || [[Nules]]-[[Antella]] || align="center" | 195 || {{Bandera|España}} [[José Reciu]] || {{Bandera|España}} [[Ángel Arroyo]] |- | 14ª || align="center" | [[4 de mayu]] || [[Antella]]-[[Albacete]] || align="center" | 153 || {{Bandera|Francia}} [[Dominique Arnaud]] || {{Bandera|España}} [[Ángel Arroyo]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 15ªa || align="center" | [[5 de mayu]] || [[Albacete]]-[[Tomelloso]] || align="center" | 119 || {{Bandera|Bélxica}} [[Eddy Vanhaerens]]|| {{Bandera|España}} [[Ángel Arroyo]] |- | 15ªb || align="center" | [[5 de mayu]] || [[Tomelloso]]-[[Campo de Criptana]] || align="center" | 35 (CRI) || {{Bandera|España}} [[Ángel Arroyo]] || {{Bandera|España}} [[Ángel Arroyo]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 16ª || align="center" | [[6 de mayu]] || [[Campo de Criptana|C. de Criptana]]-[[San Fernando de Henares]] || align="center" | 176 || {{Bandera|Bélxica}} [[Willy Sprangers]] ||{{Bandera|España}} [[Ángel Arroyo]] |- | 17ª || align="center" | [[7 de mayu]] || [[San Fernando de Henares]]-[[Puertu de Navacerrada|Navacerrada]] || align="center" | 178 ||{{Bandera|España}} [[Marino Lejarreta]]||{{Bandera|España}} [[Marino Lejarreta]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 18ª || align="center" | [[8 de mayu]] || [[Palazuelos de Eresma]] ([[Destileríes y Crianza del Güisqui S.A.|Destileríes Dyc]]) || align="center" | 184 ||{{Bandera|España}} [[Juan Fernández (ciclista)|Juan Fernández]]|| {{Bandera|España}} [[Marino Lejarreta]] |- | 19ª || align="center" | [[9 de mayu]] || [[Madrid]] || align="center" | 84 || {{Bandera|Bélxica}} [[Eddy Vanhaerens]]|| {{Bandera|España}} [[Marino Lejarreta]] |-bgcolor="#EFEFEF" |} == Equipos participantes == {| width="100%" | valign="top" width="50%" | {| style="background:#f9f9f9; border-collapse: collapse;" width="100%" border="2" | bgcolor="#CCCCCC" align="center" width="50%" | '''Equipu''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" width="50%" | '''Xefe de files''' |- | align="center" | '''''[[Kelme (equipu ciclista)|Kelme]]''''' || align="center" | [[Juan Fernández (ciclista)|Juan Fernández]] |- | align="center" | '''''Zor''''' || align="center" | [[Faustino Rupérez]] |- | align="center" | '''''Wickes''''' || align="center" | [[Eddy Planckaert]] |- | align="center" | '''''[[Wolber-Spidel]]''''' || align="center" | [[Sven-Ake Nilsson|Sven-Åke Nilsson]] |- | align="center" | '''''[[Reynolds (equipu ciclista)|Reynolds]]''''' || align="center" | [[Ángel Arroyo]] |- |} | valign="top" width="50%" | {| style="background:#f9f9f9; border-collapse: collapse;" width="100%" border="2" | bgcolor="#CCCCCC" align="center" width="50%" | '''Equipu''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" width="50%" | '''Xefe de files''' |- | align="center" | '''''[[Teka (equipu ciclista)|Teka]]''''' || align="center" | [[Marino Lejarreta]] |- | align="center" | '''''[[Safir (equipu ciclista)|Safir]]''''' || align="center" | [[Michel Pollentier]] |- | align="center" | '''''Güesu''''' || align="center" | [[Ginés García Perán|Ginés García]] |- | align="center" | '''''[[Puch-Eorotex]]''''' || align="center" | [[Reimund Dietzen]] |- | align="center" | '''''Van de Ven - Moser''''' || align="center" | [[Dirk Heirweg]] |- |} |} == Clasificaciones == Nesta edición de la Vuelta a España se diputaron seis clasificaciones que dieron les siguientes resultancies: {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- ! align="center" bgcolor=yellow | '''Clasificación xeneral antes de conocese los positivos de la 17ª etapa''' |- | {| align="center" |- | 1. || [[Ángel Arroyo]] ||{{España}}|| REY || 95h 45' 28" |- | 2. || [[Marino Lejarreta]] ||{{España}}|| TEK || align="right" | + 1' 55" |- | 3. || [[Alberto Fernández Blanco|Alberto Fernández]] ||{{España}}|| TEK || align="right" | + 1' 57" |- | 4. || [[Michel Pollentier]] ||{{Bélxica}}|| SAF || align="right" | + 2' 13" |- | 5. || [[Sven-Ake Nilsson|Sven-Åke Nilsson]] ||{{Suecia}}|| WOL || align="right" | + 3' 12" |- | 6. || [[Faustino Rupérez]] ||{{España}}|| ZOR || align="right" | + 4' 09" |- | 7. || [[José Luis Laguía]] ||{{España}}|| REY || align="right" | + 4' 32" |- | 8. || [[Pierre-Raymond Villemiane]] ||{{Francia}}|| WOL || align="right" | + 4' 38" |- | 9. || [[Stefan Mutter]] ||{{Suiza}}|| PUC || align="right" | + 6' 14" |- | 10. || [[Jaime Vilamajo]] ||{{España}}|| KEL || align="right" | + 6' 15" | |} |} {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- ! align="center" bgcolor=yellow | '''Clasificación xeneral''' |- | {| align="center" |- | 1. || [[Marino Lejarreta]] ||{{España}}|| TEK || 95h 47' 23" |- | 2. || [[Michel Pollentier]] ||{{Bélxica}}|| SAF || align="right" | + 18" |- | 3. || [[Sven-Ake Nilsson|Sven-Åke Nilsson]] ||{{Suecia}}|| WOL || align="right" | + 1' 17" |- | 4. || [[Faustino Rupérez]] ||{{España}}|| ZOR || align="right" | + 2' 14" |- | 5. || [[José Luis Laguía]] ||{{España}}|| [[Reynolds (equipu ciclista)|REY]] || align="right" | + 2' 37" |- | 6. || [[Pierre-Raymond Villemiane]] ||{{Francia}}|| WOL || align="right" | + 2' 43" |- | 7. || [[Stefan Mutter]] ||{{Suiza}}|| PUC || align="right" | + 4' 18" |- | 8. || [[Jaime Vilamajo]] ||{{España}}|| KEL || align="right" | + 4' 19" |- | 9. || [[Marc Durant]] ||{{Francia}}|| WOL || align="right" | + 5' 10" |- | 10. || [[Álvaro Pino]] ||{{España}}|| ZOR || align="right" | + 5' 53" | |} |} {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- style="color:white;" ! align="center" bgcolor="#000099" | '''Clasificación por puntos''' |- | {| align="center" |- | 1. || [[Stefan Mutter]] ||{{Suiza}}|| PUC || 172 puntos |- | 2. || [[José Luis Laguía]] ||{{España}}|| [[Reynolds (equipu ciclista)|REY]] || align="right" | 133 puntos |- | 3. || [[Eddy Vanhaerens]] ||{{Bélxica}}|| SAF || align="right" | 128 puntos |- |} |} {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- style="color:white;" ! align="center" bgcolor="green" | '''Clasificación del monte''' |- | {| align="center" |- | 1. || [[José Luis Laguía]] ||{{España}}||[[Reynolds (equipu ciclista)|REY]]|| 90 puntos |- | 2. || [[Juan Fernández (ciclista)|Juan Fernández]] ||{{España}}|| KEL || align="right" | 60 puntos |- | 3. || [[José Reciu]] ||{{España}}|| KEL || align="right" | 53 puntos |- |} |} {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- style="color:white;" ! align="center" bgcolor="red" | '''Clasificación de meter volantes''' </font> |- | {| align="center" |- | 1. || [[Benny Schepmans]] ||{{Bélxica}}|| VVM || 34 puntos |- |} |} {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- ! align="center" bgcolor="orange" | '''Clasificación de los sprints especiales''' |- | {| align="center" |- | 1. || [[Marc Van Geel]] ||{{Bélxica}}|| SAF || - |- |} |} {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- ! align="center" bgcolor="#90D0HALA" | '''Clasificación por equipos''' |- | {| align="center" |- | 1. || [[Kelme (equipu ciclista)|Kelme]] ||{{España}}|| KEL || 287h 14' 05" |- |} |} == Banda sonora == [[Televisión Española|TVE]] cubre esta prueba escoyendo como banda sonora'l cantar "Me estoy volviendo loco", del grupu tecno [[Azul y Negro]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.lavuelta.com/08/espanol/historia/index.html?a=1982&y=6 Sitio web oficial de la Vuelta a España] {{Vuelta a España}} {{Tradubot|Vuelta a España 1982}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Vuelta a España|1982]] [[Categoría:Ciclismu n'España en 1982]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 430ww1afc4rx7x5zgees83rn50kj99c 0 141251 3709508 3602371 2022-08-19T05:59:07Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Ficha de competición de ciclismu|Q528378}} La '''51ª edición de la [[Vuelta a España]]''' apostar del [[7 de setiembre|7]] al [[29 de setiembre]] de [[1996]] ente les llocalidaes de [[Valencia]] y [[Madrid]], con un percorríu de 22 etapes y 3898 km, que'l vencedor percorrió a una velocidá media de 39,986 km/h. [[Tony Rominger]] tornó a la carrera que-y fixo grande años tras en ganando'l [[Giro d'Italia 1995]]. En frente, l'equipu ONCE, con [[Laurent Jalabert]], ganador del añu anterior, y [[Alex Zülle]] al frente. [[Miguel Indurain]], cinco veces ganador del [[Tour de Francia]], llegaba pa ganar la única [[Grandes Vueltes|Gran Vuelta]] que-y quedaba por ganar, dempués de fracasar nel so intentu de ganar el [[Tour de Francia 1996|sestu Tour de Francia]] consecutivu. Los primeros díes de competición trescurrieron tranquilos pa los favoritos, con ensame de llegaes al sprint. El maillot mariellu foi pasando ente dellos sprinters por causa de les bonificaciones en metes volantes y llinia de llegada. La primer contrarreló, de 46 quilómetros, na 10ª etapa, foi'l primer duelu ente los candidatos al trunfu final. Rominger llevóse'l trunfu d'etapa, con Zülle a namái 2 segundos y Indurain a 27. El restu de corredores remataron bien desamoraos. Sicasí, na clasificación xeneral la situación yera distinta, pos Rominger atopábase yá bastante alloñáu de Zülle y Indurain. Jalabert permanecía cerca d'ellos, en tercer posición. La 12ª etapa, con final nel [[Monte Naranco|Alto del Naranco]], supunxo'l primer golpe contra Miguel Indurain, que perdió un minutu al respective de Zülle y asitiábase a más de dos na xeneral, en tercer llugar. Zülle y Jalabert pasaben a comandar la carrera con relativa tranquilidá. A otru día, na etapa de los [[Llagos de Cuadonga]], Indurain retirábase ante la sorpresa xeneralizada del públicu, cuando colaba retrasáu por detrás del líder de la carrera. La Vuelta quedaba en manes del equipu ONCE. El tercer clasificáu, Laurent Dufaux, atopar a más de cinco minutos de Zülle. La única etapa [[Pirineos|pirenaica]], con final na [[Aramón Cerler|Estación de Cerler]], namái sirvió por que el ONCE demostrara la so superioridá. Sicasí, na 19ª etapa, Jalabert perdió munchos minutos y dexaba vía llibre a Zülle p'axudicase'l so primera [[Vuelta ciclista a España]]. La contrarreló apostada na 21ª etapa fizo que Rominger algamara'l so segundu trunfu d'etapa y la 3ᵉʳ posición na xeneral. Finalmente, la Vuelta vio un podiu totalmente [[Suiza|suizu]], col trunfu d'[[Alex Zülle]], la segunda posición de [[Laurent Dufaux]] y la tercer plaza de [[Tony Rominger]], que tamién axudicar la clasificación del monte. Esta foi la peor vuelta de la historia pa los ciclista [[España|españoles]] al ser la primer ocasión na que nun llograron nenguna victoria d'etapa, siendo'l primeru na xeneral final [[Fernando Escartín]] nel puestu décimu. == Etapes == {| {{tablaguapa}} width="98%" | bgcolor="#CCCCCC" |'''Etapa''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" |'''Fecha''' | bgcolor="#CCCCCC" |'''Percorríu''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" |'''Km''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" |'''Ganador''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" |'''Líder''' |-bgcolor="#EFEFEF" | 1ª || align="center" | [[7 de setiembre]] || [[Valencia]] - [[Valencia]] || align="center" | 162 ||{{Bandera|Italia}} [[Biagio Conte]]||{{Bandera|Italia}} [[Biagio Conte]] |- | 2ª || align="center" | [[8 de setiembre]] || [[Valencia]] - [[Cuenca (España)|Cuenca]] || align="center" | 210 ||{{Bandera|Italia}} [[Nicola Minali]]||{{Bandera|Italia}} [[Biagio Conte]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 3ª || align="center" | [[9 de setiembre]] || [[Cuenca (España)|Cuenca]] - [[Albacete]] || align="center" | 167 || {{Bandera|Francia}} [[Laurent Jalabert]]||{{Bandera|Francia}} [[Laurent Jalabert]] |- | 4ª || align="center" | [[10 de setiembre]] || [[Albacete]] - [[Murcia]] || align="center" | 166,5 ||{{Bandera|Bélxica}} [[Tom Steels]]||{{Bandera|Francia}} [[Laurent Jalabert]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 5ª || align="center" | [[11 de setiembre]] || [[Murcia]] - [[Almería]] || align="center" | 208 ||{{Bandera|Países Baxos}} [[Jeroen Blijlevens]] ||{{Bandera|Francia}} [[Laurent Jalabert]] |- | 6ª || align="center" | [[12 de setiembre]] || [[Almería]] - [[Málaga]] || align="center" | 196,5 ||{{Bandera|Italia}} [[Fabio Baldato]]||{{Bandera|Italia}} [[Fabio Baldato]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 7ª || align="center" | [[13 de setiembre]] || [[Málaga]] - [[Marbella]] || align="center" | 171 ||{{Bandera|Italia}} [[Fabio Baldato]]||{{Bandera|Italia}} [[Fabio Baldato]] |- | 8ª || align="center" | [[14 de setiembre]] || [[Marbella]] - [[Xerez de la Frontera]] || align="center" | 220 ||{{Bandera|Italia}} [[Nicola Minali]]||{{Bandera|Italia}} [[Fabio Baldato]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 9ª || align="center" | [[15 de setiembre]] || [[Xerez de la Frontera]] - [[Córdoba (España)|Córdoba]] || align="center" | 203,5 || {{Bandera|Italia}} [[Nicola Minali]]||{{Bandera|Italia}} [[Fabio Baldato]] |- | 10ª || align="center" | [[17 de setiembre]] || [[El Tiemblo]] - [[Ávila]] || align="center" | 46,5 (CRI) ||{{Bandera|Suiza}} [[Tony Rominger]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 11ª || align="center" | [[18 de setiembre]] || [[Ávila]] - [[Salamanca]] || align="center" | 188 ||{{Bandera|Italia}} [[Marco Antonio Di Renzo]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |- | 12ª || align="center" | [[19 de setiembre]] || [[Benavente (Zamora)|Benavente]] - [[Monte Naranco|Alto del Naranco]] || align="center" | 188 ||{{Bandera|Italia}} [[Daniele Nardello]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 13ª || align="center" | [[20 de setiembre]] || [[Uviéu]] - [[Llagos de Cuadonga]] || align="center" | 159 || {{bandera|FRA}} [[Laurent Jalabert]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |- | 14ª || align="center" | [[21 de setiembre]] || [[Cangues d'Onís]] - [[Parque de la Naturaleza de Cabárceno|Parque de Cabárceno]] || align="center" | 202,5 ||{{Bandera|Italia}} [[Biagio Conte]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 15ª || align="center" | [[22 de setiembre]] || [[Cabárceno (Penagos)|Cabárceno]] - [[Sierra de la Demanda|Alto Cruz de la Demanda]] ([[Ezcaray]])|| align="center" | 220 ||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |- | 16ª || align="center" | [[23 de setiembre]] || [[Logroño]] - [[Sabiñánigo]] || align="center" | 221 ||{{Bandera|Italia}} [[Nicola Minali]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 17ª || align="center" | [[24 de setiembre]] || [[Sabiñánigo]] - [[Aramón Cerler|Cerler/Ampriu]] || align="center" | 165,5 ||{{Bandera|Colombia}} [[Oliverio Rincón]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |- | 18ª || align="center" | [[25 de setiembre]] || [[Benasque]] - [[Zaragoza]] || align="center" | 219,5 ||{{Bandera|Rusia}} [[Dimitri Konyshev]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 19ª || align="center" | [[26 de setiembre]] || [[Getafe]] - [[Ávila]] || align="center" | 217 ||{{Bandera|Suiza}} [[Laurent Dufaux]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |- | 20ª || align="center" | [[27 de setiembre]] || [[Ávila]] - [[Palazuelos de Eresma]] ([[Destileríes y Crianza del Güisqui S.A.|Destileríes Dyc]]) || align="center" | 209,5 || {{Bandera|Italia}} [[Gianni Bugno]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |-bgcolor="#EFEFEF" | 21ª || align="center" | [[28 de setiembre]] || [[Segovia]] - [[Palazuelos de Eresma]] ([[Destileríes y Crianza del Güisqui S.A.|Destileríes Dyc]])|| align="center" | 43 (CRI) ||{{Bandera|Suiza}} [[Tony Rominger]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |- | 22ª || align="center" | [[29 de setiembre]] || [[Madrid]] - [[Madrid]] || align="center" | 157,5 ||{{Bandera|Bélxica}} [[Tom Steels]]||{{Bandera|Suiza}} [[Alex Zülle]] |-bgcolor="#EFEFEF" |} == Equipos participantes == {| width="100%" | valign="top" width="50%" | {| style="background:#f9f9f9; border-collapse: collapse;" width="100%" border="2" | bgcolor="#CCCCCC" align="center" width="50%" | '''Equipu''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" width="50%" | '''Xefe de files''' |- | align="center" | '''''ONCE''''' || align="center" | [[Laurent Jalabert]] |- | align="center" | '''''[[AKI-Gipièmme]]''''' || align="center" | [[Dimitri Konyshev]] |- | align="center" | '''''Banesto''''' || align="center" | [[Miguel Indurain]] |- | align="center" | '''''Cantina Tollo''''' || align="center" | [[Stefano Dante]] |- | align="center" | '''''Euskadi''''' || align="center" | [[Igor González de Galdeano]] |- | align="center" | '''''[[Gewiss-Playbus]]''''' || align="center" | [[Vladislav Bobrik]] |- | align="center" | '''''Kelme Artiach''''' || align="center" | [[Fernando Escartín]] |- | align="center" | '''''[[Lotus Festina]]''''' || align="center" | [[Laurent Dufaux]] |- | align="center" | '''''Maia - Jumbo''''' || align="center" | [[Manuel Abreu Campos]] |- | align="center" | '''''Mapei''''' || align="center" | [[Tony Rominger]] |- |} | valign="top" width="50%" | {| style="background:#f9f9f9; border-collapse: collapse;" width="100%" border="2" | bgcolor="#CCCCCC" align="center" width="50%" | '''Equipu''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center" width="50%" | '''Xefe de files''' |- | align="center" | '''''MG - Technogym''''' || align="center" | [[Gianni Bugno]] |- | align="center" | '''''Motorola''''' || align="center" | [[Bobby Julich]] |- | align="center" | '''''MX Onda - Eurosport''''' || align="center" | [[Marcel Wüst]] |- | align="center" | '''''Petit Casino''''' || align="center" | [[Armand de las Cuevas]] |- | align="center" | '''''[[Team Polti]]''''' || align="center" | [[Davide Rebellin]] |- | align="center" | '''''Saeco''''' || align="center" | [[Francesco Casagrande]] |- | align="center" | '''''Santa Clara''''' || align="center" | [[Romes Gainetdinov]] |- | align="center" | '''''Scrigno''''' || align="center" | [[Davide Casarotto]] |- | align="center" | '''''Telekom''''' || align="center" | [[Michael Andersson]] |- | align="center" | '''''TVM''''' || align="center" | [[Maarten Dean Bakker]] |- |} |} == Clasificaciones == {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- ! align="center" bgcolor=yellow | '''Clasificación xeneral''' |- | {| align="center" |- | 1. || [[Alex Zülle]] || {{Suiza}} || ONC || 97h 31' 46" |- | 2. || [[Laurent Dufaux]] || {{Suiza}} || FES || align="right" | + 6' 23" |- | 3. || [[Tony Rominger]] || {{Suiza}} || MAP || align="right" | + 8' 29" |- | 4. || [[Roberto Pistore]] || {{Italia}} || MGT || align="right" | + 10' 13" |- | 5. || [[Stefano Faustini]] || {{Italia}} || AKI || align="right" | + 11' 21" |- | 6. || [[Georg Totschnig]] || {{Austria}} || POL || align="right" | + 11' 33" |- | 7. || [[Davide Rebellin]] || {{Italia}} || POL || align="right" | + 13' 16" |- | 8. || [[Andrea Perón]] || {{Italia}} || MOT || align="right" | + 14' 46" |- | 9. || [[Bobby Julich]] || {{Estaos Xuníos}} || MOT || align="right" | + 15' 10" |- | 10. || [[Fernando Escartín]] || {{España}} || KEL || align="right" | + 18' 36" | |} |} {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- style="color:white;" ! align="center" bgcolor="#000099" | '''Clasificación por puntos''' |- | {| align="center" |- | 1. || [[Laurent Jalabert]] || {{Francia}} || ONC || 237 puntos |- | 2. || [[Nicola Minali]] || {{Italia}} || GEW || 163 puntos |- | 3. || [[Tom Steels]] || {{Bélxica}} || MAP || 142 puntos |- |} |} {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- style="color:white;" ! align="center" bgcolor="green" | '''Clasificación del monte''' |- | {| align="center" |- | 1. || [[Tony Rominger]] || {{Suiza}} || MAP || 177 puntos |- | 2. || [[Laurent Jalabert]] || {{Francia}} || ONC || 120 puntos |- | 3. || [[Dimitri Konyshev]] || {{Rusia}} || AKI || 107 puntos |- |} |} {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- style="color:white;" ! align="center" bgcolor="red" | '''Clasificación de Meter Volantes''' |- | {| align="center" |- | 1. || [[Jürgen Werner]] || {{Alemaña}} || TEL || 50 puntos |} |} {| border="1" cellspacing="0" align="center" cellpading="2" |- ! align="center" bgcolor="#90D0HALA" | '''Clasificación por equipos''' |- | {| align="center" |- | 1. || Team Polti || {{Italia}} || POL || 293h 10' 54" |- |- |} |} == Banda sonora == [[Televisión Española|TVE]] cubrió esta prueba escoyendo como banda sonora'l cantar "Morica", cantada por [[Ana Obregón|Ana]] y [[Ramón García|Ramón]]. {{Vuelta a España}} {{Tradubot|Vuelta a España 1996}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Vuelta a España|1996]] [[Categoría:Ciclismu n'España en 1996]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] c05id88ko2k8fjcidzupk7t97nmrjro 0 141265 3709378 3650476 2022-08-18T13:48:08Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{ficha de competición de ciclismu|Q755135}} [[Ficheru:Tribunavuelataaespaña2010.JPG|thumb|Tribuna de meta de la 1ᵉʳ etapa en [[Sevilla]].]] La '''65ª edición de la [[Vuelta a España]]''' apostar dende'l [[28 d'agostu]] hasta'l [[19 de setiembre]] de [[2010]] ente les llocalidaes de [[Sevilla]] y [[Madrid]], con un percorríu de 3.242,6 km partíos en 21 etapes. La novedá d'anguaño foi que'l primera clasificáu de la xeneral camudó'l [[xerséi oro]] pol [[maillot coloráu]], igual que s'utiliza'l términu ''La colorada'' pa referise al [[Selección española de fútbol combinao español de fútbol]]. Amás, suprimióse la categoría especial na catalogación de los puertos (asemeyándose al [[Giro d'Italia|Giro]]) amenorgándose asina la durez teórica de delles de les etapes; rellacionáu con ello los puertos finales d'etapa tamién se dexaron ensin catalogación cola indicación "final n'alto" (cola mesma puntuación qu'un puertu de 1ª anque duplicada al ser final n'alto). Ocho lugar fueron salíes inédites nel 2010, les d'[[Alcalá de Guadaíra]], [[Caravaca de la Cruz]], [[Villena]], [[Vilanova i la Geltrú]], [[Rincón de Sotu]], [[Solares]], [[Peñafiel]] y [[Piedrahíta (Ávila)|Piedrahíta]]; ente que tamién fueron finales inéditos d'etapa [[Valdepeñas de Xaén]], [[Orihuela]], [[Vilanova i la Geltrú]], [[Ayer|Cotobello]], [[Peñafiel]] y [[Bola del Mundu]].<ref>[https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2009/12/16/ciclismo/1260966885.html Crono nocherniega de mano y maillot coloráu]</ref> El ganador final foi [[Vincenzo Nibali]] (quien amás se fixo cola clasificación de la combinada y una etapa). Segundu foi [[Ezequiel Mosquera]] y en tercer posición remató [[Peter Velits]].<ref name="UCI xeneral"/><ref name="Dopaxe"/> Nes clasificaciones secundaries impunxéronse [[Mark Cavendish]] (puntos), [[David Moncoutié]] (monte) y [[Team Katusha|Katusha]] (equipos). == Equipos participantes == {{AP|Participantes de la Vuelta a España 2010|l1=Participantes de la Vuelta a España 2010}} Había dieciséis equipos confirmaos dende 2008, estos yeren los equipos de categoría [[UCI ProTour 2008#Equipos (18)|UCI ProTour 2008]] que permanecíen n'activu.<ref>{{cita web|url=http://www.diariovasco.com/20091103/deportes/ciclismo/evans-problema-pa-tour-20091103.html|títulu=Evans, problema pal Tour|fechaaccesu=[[27 de xunu]] de [[2010]]}}</ref> Darréu diéronse les invitaciones que fueron pa los de categoría [[UCI ProTour 2010|UCI ProTour]] del [[Team Katusha]], [[Sky Professional Cycling Team]] y [[Garmin-Transitions]] y los de categoría [[UCI World Ranking 2010#Equipos Profesionales Continentales (21)|Profesional Continental]] del [[Xacobeo Galicia]], [[Andalucía CajaSur]] y [[Cervélo Test Team]]; polo tanto l'únicu equipu ProTour del 2010 que se quedó fora foi'l [[Team RadioShack]].<ref>[http://www.biciciclismo.com/cas/site/noticias-ficha.asp?id=27424 La Vuelta a España anuncia les sos 22 equipos: Cervélo sí, RadioShack fuera]</ref> Formando asina un pelotón de 198 ciclistes (cerca de la llende de 200 establecíu pa carreres profesionales), con 9 corredores cada equipu, de los qu'acabaron 156;<ref>[https://web.archive.org/web/20101122191646/http://www.lavuelta.com/10/es/resultados/index.html?y=21 etapa 21 - San Sebastián de los Reyes Madrid 85,0 km-Domingo 19 de setiembre-CLASIFICACIÓN XENERAL INDIVIDUAL POR TIEMPOS]</ref> con 154 clasificaos tres la desclasificaciones de [[David García Dapena]] y [[Ezequiel Mosquera]] por dopaxe (ver seición ''[[Vuelta a España 2010#Positivos na Vuelta Positivos na Vuelta]]'').<ref name="UCI xeneral"/> Los equipos participantes fueron:<ref>[https://web.archive.org/web/20100828150621/http://www.lavuelta.com/10/es/equipos/participantes.html?y=1 Llista de participantes]</ref> [[Ficheru:Circuitourbanonocturno.JPG|thumb|Recta del circuitu nocherniegu urbanu de la 1ᵉʳ etapa ([[contrarreló (ciclismu)#Contrarreló por equipos|contrarrreloj por equipos]]) en [[Sevilla]].]][[Ficheru:Salidavuelta2010.JPG|thumb|Salida del [[Xacobeo Galicia]] na 1ᵉʳ etapa ([[contrarreló (ciclismu)#Contrarreló por equipos|contrarreló por equipos]]), realizada pela nueche en [[Sevilla]].]] [[Ficheru:Ciclistaencalentamiento.JPG|thumb|Ciclistes del equipu [[Française des Jeux (equipu ciclista)|Française des Jeux]] nel entrenamientu previu a la ([[contrarreló (ciclismu)#Contrarreló por equipos|contrarreló por equipos]]) en [[Sevilla]].]] {| {{tablaguapa}} |- !Equipu !Cód. [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]] !Categoría !Xefe de files |- | {{Bandera|SUI}} '''[[Cervélo Test Team]]'''<ref>El nº1 del equipu y de la vuelta, supuestu líder, foi para [[Iñigo Cuesta]] como homenaxe a los sos 17 ediciones corriendo esta carrera.</ref> | CTT | [[UCI World Ranking 2010#Equipos Profesionales Continentales (21)|Profesional Continental]] | {{Bandera|ESP}} [[Carlos Sastre]] |- | {{Bandera|FRA}} '''[[Ag2r-La Mondiale]]''' | ALM | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|IRL}} [[Nicolas Roche]] |- | {{Bandera|ESP}} '''[[Andalucía-CajaSur]]''' | ACA | [[UCI World Ranking 2010#Equipos Profesionales Continentales (21)|Profesional Continental]] | {{Bandera|ESP}} [[José Ángel Gómez Marchante]] |- | {{Bandera|KAZ}} '''[[Astana (equipu ciclista)|Astana]]'''<ref>El númberu acabáu en 1, supuestu líder del equipu, diba ser para [[Óscar Pereiro]] pero foi sustituyíu a última hora por mancadura por [[Sergey Renev]] quedándose este col númberu acabáu en 1 anque nun fora'l líder.</ref> | AST | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|AUS}} [[Allan Davis]]<br />{{Bandera|ITA}} [[Enrico Gasparotto]] |- | {{Bandera|FRA}} '''[[Bouygues Télécom (equipu ciclista)|Bbox Bouygues Télécom]]''' | BTL | [[UCI World Ranking 2010#Equipos Profesionales Continentales (21)|Profesional Continental]] | {{Bandera|SUI}} [[Johann Tschopp]]<br />{{Bandera|FRA}} [[Nicolas Vogondy]] |- | {{Bandera|ESP}} '''[[Caisse d'Epargne (equipu ciclista)|Caisse d'Epargne]]''' | GCE | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|ESP}} [[David Regueru]] |- | {{Bandera|FRA}} '''[[Cofidis, -y Crédit en Ligne]]'''<ref>El númberu acabáu en 1, supuestu líder del equipu, diba ser para [[Rein Taaramäe]] pero foi sustituyíu a última hora por mancadura por [[Samuel Dumoulin]] quedándose este col númberu acabáu en 1 anque nun fora'l líder.</ref> | COF | [[UCI World Ranking 2010#Equipos Profesionales Continentales (21)|Profesional Continental]] | {{Bandera|FRA}} [[David Moncoutie]] |- | {{Bandera|ESP}} '''[[Euskaltel-Euskadi]]''' | EUS | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|ESP}} [[Igor Antón]] |- | {{Bandera|ESP}} '''[[Footon-Servetto]]''' | FOT | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|ESP}} [[Arkaitz Durán]] |- | {{Bandera|FRA}} '''[[Française des Jeux]]''' | FDJ | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|FRA}} [[Christophe -y Mevel]] |- | {{Bandera|USA}} '''[[Garmin-Transitions]]''' | GRM | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{bandera|USA}} [[Thomas Danielson]]<br />{{bandera|USA}} [[Tyler Farrar]]<br />{{bandera|USA}} [[Christian Vande Velde]] |- | {{Bandera|ITA}} '''[[Lampre (equipu ciclista)|Lampre-Farnese Vini]]''' | LAM | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|ITA}} [[Alessandro Petacchi]]<br />{{bandera|KAZ}} [[Andréi Kashechkin]] |- | {{Bandera|ITA}} '''[[Liquigas (equipu ciclista)|Liquigas]]''' | LIQ | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|ITA}} [[Daniele Bennati]]<br />{{Bandera|CZE}} [[Roman Kreuziger]]<br />{{Bandera|ITA}} [[Vincenzo Nibali]] |- | {{Bandera|BEL}} '''[[Omega Pharma-Lotto]]''' | OLO | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|BEL}} [[Jan Bakelants]]<br />{{Bandera|BEL}} [[Philippe Gilbert]] |- | {{Bandera|BEL}} '''[[Quick Step (equipu ciclista)|Quick Step]]''' | QST | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|ESP}} [[Carlos Barredo]]<br />{{Bandera|ITA}} [[Dario Cataldo]] |- | {{Bandera|NLD}} '''[[Rabobank (equipu ciclista)|Rabobank]] | RAB | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|COL}} [[Mauricio Ardila]]<br />{{Bandera|RUS}} [[Denís Menshov]] |- | {{Bandera|GBR}} '''[[Sky Professional Cycling Team]]''' | SKY | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|SWE}} [[Thomas Lövkvist]] |- | {{Bandera|USA}} '''[[Team HTC-Columbia]]''' | THR | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|GBR}} [[Mark Cavendish]]<br />{{Bandera|USA}} [[Tejay van Garderen]] |- | {{Bandera|RUS}} '''[[Team Katusha]]''' | KAT | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|ESP}} [[Joaquim Rodríguez]] |- | {{Bandera|ITA}} '''[[Team Milram]]''' | MRM | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|GER}} [[Robert Förster]]<br />{{Bandera|GER}} [[Markus Fothen]] |- | {{Bandera|DAN}} '''[[Team Saxo Bank]]''' | SAX | [[UCI ProTour 2010#Equipos (18)|UCI ProTeam]] | {{Bandera|LUX}} [[Andy Schleck]]<br />{{Bandera|LUX}} [[Fränk Schleck]] |- | {{Bandera|ESP}} '''[[Xacobeo Galicia]]''' | XAC | [[UCI World Ranking 2010#Equipos Profesionales Continentales (21)|Profesional Continental]] | {{Bandera|ESP}} [[Ezequiel Mosquera]] |} == Etapes == {{AP|Etapes de la Vuelta a España 2010|l1=Etapes de la Vuelta a España 2010}} {| {{tablaguapa}} width="100%" | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''Etapa''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''Fecha''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''Percorríu''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''km''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''Ganador''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''Líder''' |- | align="center"| 1ª || align="center"| [[28 d'agostu]] || [[Sevilla]]-[[Sevilla]] [[Ficheru:History.gif|16px]] || align="center"| 13 ([[Contrarreló (ciclismu)#Contrarreló por equipos|CRE]]) || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Team HTC-Columbia|HTC-Columbia]] || {{bandera|Reinu Uníu}} [[Mark Cavendish]] |- | align="center"| 2ª || align="center"| [[29 d'agostu]] || [[Alcalá de Guadaíra]]-[[Marbella]] || align="center"| 173,7 || {{bandera|Bielorrusia}} [[Yauheni Hutarovich]] || {{bandera|Reinu Uníu}} [[Mark Cavendish]] |- | align="center"| 3ª || align="center"| [[30 d'agostu]] || [[Marbella]]-[[Málaga]] [[Ficheru: Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]] || align="center"| 157,3 || {{bandera|Bélxica}} [[Philippe Gilbert]] || {{bandera|Bélxica}} [[Philippe Gilbert]] |- | align="center"| 4ª || align="center"| [[31 d'agostu]] || [[Málaga]]-[[Valdepeñas de Xaén]] [[Ficheru: Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]] || align="center"| 183,8 || {{bandera|España}} [[Igor Antón]] || {{bandera|Bélxica}} [[Philippe Gilbert]] |- | align="center"| 5ª || align="center"| [[1 de setiembre]] || [[Guadix]]-[[Lorca]] || align="center"| 198,8 || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tyler Farrar]] || {{bandera|Bélxica}} [[Philippe Gilbert]] |- | align="center"| 6ª || align="center"| [[2 de setiembre]] || [[Caravaca de la Cruz]]-[[Murcia]] || align="center"| 148,6 ||{{bandera|Noruega}} [[Thor Hushovd]]||{{bandera|Bélxica}} [[Philippe Gilbert]] |- | align="center"| 7ª || align="center"| [[3 de setiembre]] || [[Murcia]]-[[Orihuela]] || align="center"| 148,6 ||{{bandera|Italia}} [[Alessandro Petacchi]]||{{bandera|Bélxica}} [[Philippe Gilbert]] |- | align="center"| 8ª || align="center" | [[4 de setiembre]] || [[Villena]]-[[Xorret de Catí]] [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 190 || {{bandera|Francia}} [[David Moncoutié]]||{{bandera|España}} [[Igor Antón]] |- | align="center"| 9ª || align="center"| [[5 de setiembre]] || [[Calpe]]-[[Alcói]] [[Ficheru: Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]] || align="center"| 187,7 || {{bandera|España}} [[David López García|David López]] || {{bandera|España}} [[Igor Antón]] |- | align="center"| 10ª || align="center"| [[7 de setiembre]] || [[Tarragona]]-[[Vilanova i la Geltrú]] || align="center"| 175,7 ||{{bandera|España}} [[Imanol Erviti]]||{{bandera|España}} [[Joaquim Rodríguez]] |- | align="center"| 11ª || align="center" | [[8 de setiembre]] || [[Vilanova i la Geltrú]]-{{bandera|Andorra}} [[Andorra]] ([[Vallnord#Pal-Arinsal|Vallnord/Sector Pal]]) [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 208,4 ||{{bandera|España}} [[Igor Antón]]||{{bandera|España}} [[Igor Antón]] |- | align="center"| 12ª || align="center" | [[9 de setiembre]] ||{{bandera|Andorra}} [[Andorra la Vieya]]-[[Lleida]] || align="center"| 172,5 ||{{bandera|Reinu Uníu}} [[Mark Cavendish]]||{{bandera|España}} [[Igor Antón]] |- | align="center"| 13ª || align="center" | [[10 de setiembre]] || [[Rincón de Sotu]]-[[Burgos]] || align="center"| 196 || {{bandera|Reinu Uníu}} [[Mark Cavendish]]||{{bandera|España}} [[Igor Antón]] |- | align="center"| 14ª || align="center"| [[11 de setiembre]] || [[Burgos]]-[[Peña Cabarga]] [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 178 || {{bandera|España}} [[Joaquim Rodríguez]]||{{bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]] |- | align="center"| 15ª || align="center"| [[12 de setiembre]] || [[Solares]]-[[Llagos de Cuadonga]] [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 187,3 || ''Ensin ganador''<ref name="barredo">[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20695&EditionID=460334&SeasonID=478&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=0&Phase1ID=587764&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=-1&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Results-Cycling-Road 2010 Men Elite Vuelta a España (ESP/HIS)] Páxina oficial UCI</ref> ||{{bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]] |- | align="center"| 16ª || align="center"| [[13 de setiembre]] || [[Xixón]]-[[Ayer|Cotobello]] [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 181,4 ||{{bandera|España}} [[Mikel Nieve]]||{{bandera|España}} [[Joaquim Rodríguez]] |- | align="center"| 17ª || align="center"| [[15 de setiembre]] || [[Peñafiel]]-[[Peñafiel]] [[Ficheru:History.gif|16px]] || align="center"| 46 ([[Contrarreló (ciclismu)|CRI]]) || {{bandera|SVK}} [[Peter Velits]] ||{{bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]] |- | align="center"| 18ª || align="center"| [[16 de setiembre]] || [[Valladolid]]-[[Salamanca]] || align="center"| 148,7 ||{{bandera|Reinu Uníu}} [[Mark Cavendish]]||{{bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]] |- | align="center"| 19ª || align="center"| [[17 de setiembre]] || [[Piedrahíta (Ávila)|Piedrahíta]]-[[Toledo]]|| align="center"| 231,2 ||{{bandera|Bélxica}} [[Philippe Gilbert]]||{{bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]] |- | align="center"| 20ª || align="center"| [[18 de setiembre]] || [[San Martín de Valdeiglesias]]-[[Bola del Mundu]] [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 172,2 ||{{bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]]<ref name="tabla resultaos">[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19004&SportID=102&CompetitionID=20695&EditionID=460334&SeasonID=478&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=467068&Phase1ID=-1&Phase2ID=0&Phase3ID=0&CompetitionCodeInv=1&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Results - Cycling - Road 2010-Men Elite World Ranking #20 - Vuelta a España (ESP/HIS)] {{Wayback|url=http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19004&SportID=102&CompetitionID=20695&EditionID=460334&SeasonID=478&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=467068&Phase1ID=-1&Phase2ID=0&Phase3ID=0&CompetitionCodeInv=1&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 |date=20160304104229 }}</ref><ref name="Dopaxe"/> || {{bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]] |- | align="center"| 21ª || align="center"| [[19 de setiembre]] || [[San Sebastián de los Reyes]]-[[Madrid]] || align="center"| 85,2 || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tyler Farrar]]||{{bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]] |- ! !colspan=2| Total || 3.242,6 || colspan=2| |} == Clasificaciones finales == Les clasificaciones oficiales definitives feuron les siguientes (teniendo en cuenta qu'a [[Ezequiel Mosquera]] y [[David García Dapena|David García]] (corredores del [[Xacobeo Galicia]]), fueron quitaos del 2º y 11º puestos respeutivamente y a Mosquera la victoria de la etapa de la [[Bola del Mundu]],<ref name="tabla resultaos"/> por consumu ambos de Hydroxyethyl y amás Da Pena tamién por [[Eritropoyetina|EPO]]):<ref name="UCI xeneral"/> [[Ficheru:Vincenzo Nibali-Vuelta 2010-crop.jpg|thumb|150px|[[Vincenzo Nibali]], vencedor de la Vuelta 2010, col maillot coloráu.]] [[Ficheru:Vuelta a España 2010 - Brindis - Mosquera, Nibali y Velits.jpg|thumb|150px|Brinde ente los trés primeros clasificaos. D'esquierda a derecha: [[Ezequiel Mosquera|Mosquera]], [[Vincenzo Nibali|Nibali]] y [[Peter Velits|Velits]].]] === Clasificación xeneral === {| {{tablaguapa}} !Posición !Ciclista !Equipu !Tiempu |- bgcolor=red | align="center"| [[Ficheru:Jersey red.svg|25px]] | '''{{Bandera|ITA}} [[Vincenzo Nibali]]''' [[Ficheru:Jersey white.svg|25px]] | '''[[Liquigas]]''' | align=right| '''87h 18' 33"''' |- | <center>DSQ | {{Bandera|ESP}} <s>[[Ezequiel Mosquera]]</s> <ref name="UCI xeneral"/><ref name="Dopaxe">Ver seición ''[[Vuelta a España 2010#Positivos na Vuelta Positivos na Vuelta]]''.</ref> | <s>[[Xacobeo Galicia]]</s> | align=right| <s>+ 41"</s> |- | <center>2 | {{Bandera|SVK}} [[Peter Velits]] | [[HTC Columbia]] | align=right| + 3' 02" |- | <center>3 | {{Bandera|ESP}} [[Joaquim Rodríguez]] | [[Team Katusha]] | align=right| + 4' 20" |- | <center>4 | {{Bandera|LUX}} [[Frank Schleck]] | [[Team Saxo Bank]] | align=right| + 4' 43" |- | <center>5 | {{Bandera|ESP}} [[Xavier Tondo]] | [[Cervélo]] | align=right| + 4' 52" |- | <center>6 | {{Bandera|IRL}} [[Nicolas Roche]] | [[Ag2r-La Mondiale]] | align=right| + 5' 03" |- | <center>7 | {{Bandera|ESP}} [[Carlos Sastre]] | [[Cervélo]] | align=right| + 6' 06" |- | <center>8 | {{Bandera|USA}} [[Thomas Danielson]] | [[Garmin-Transitions]] | align=right| + 6' 16" |- | <center>9 | {{Bandera|ESP}} [[Luis Llión Sánchez]]<ref name="UCI xeneral"/><ref name="Dopaxe"/> | [[Caisse d'Epargne (equipu ciclista)|Caisse d'Epargne]] | align=right| + 7' 42" |- | <center>10 | {{Bandera|ESP}} [[Mikel Nieve]] | [[Euskaltel-Euskadi]] | align=right| + 10' 58" |- | <center>11 | {{Bandera|RUS}} [[Vladimir Karpets]] | [[Katusha]] | align=right| + 13' 07" |- | <center>12 | {{Bandera|FRA}} [[David Moncoutie]] | [[Cofidis]] | align=right| + 14' 34" |- | <center>13 | {{Bandera|FRA}} [[Christophe -y Mevel]] | [[Francaise des Jeux]] | align=right| + 16' 38" |- | <center>14 | {{Bandera|ESP}} [[Rubén Plaza]] | [[Caisse d'Epargne]] | align=right| + 16' 42" |- | <center>15 | {{Bandera|RUS}} [[Vladimir Gusev]] | [[Katusha]] | align=right| + 17' 56" |} (DSQ) Descalificáu por dar positivu en hidroxietil === Clasificación de los puntos === {| {{tablaguapa}} !Posición !Ciclista !Equipu !Tiempu |- bgcolor=lightgreen | align="center"| [[Ficheru:Jersey green.svg|25px]] | '''{{Bandera|GBR}} [[Mark Cavendish]]''' | '''[[Team HTC-Columbia|HTC-Columbia]]''' | align=right| '''156''' |- | <center>2 | {{Bandera|USA}} [[Tyler Farrar]] | [[Garmin-Transitions]] | align=right| 149 |- bgcolor=red | <center>3 | {{Bandera|ITA}} [[Vincenzo Nibali]] [[Ficheru:Jersey white.svg|25px]] | [[Liquigas-Doimo]] | align=right| 119 |- | <center>4 | {{Bandera|ESP}} [[Joaquim Rodríguez]] | [[Team Katusha|Katusha]] | align=right| 110 |- | <center>5 | {{Bandera|BEL}} [[Philippe Gilbert]] | [[Omega Pharma-Lotto]] | align=right| 104 |} === Clasificación del monte === {| {{tablaguapa}} !Posición !Ciclista !Equipu !Puntos |- bgcolor=dodgerblue | align="center"| [[Ficheru:Jersey_blue.svg|25px]] | '''{{Bandera|FRA}} [[David Moncoutié]] | '''[[Cofidis, -y Crédit en Ligne]]''' | align=right| '''51''' |- | <center>2 | {{Bandera|ESP}} [[Serafín Martínez]] | [[Xacobeo Galicia]] | align=right| 43 |- | <center>4 | {{Bandera|ESP}} [[Joaquim Rodríguez]]<ref name="UCI monte">[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20695&EditionID=460334&SeasonID=478&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=467068&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=536472&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Results - Cycling - Road 2010-Men Elite World Ranking #20 - Vuelta a España (ESP/HIS)-28 Aug-19 Sep 2010 - Xeneral classification: Seville - Madrid-Mountain] {{Wayback|url=http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20695&EditionID=460334&SeasonID=478&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=467068&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=536472&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 |date=20160304103306 }}</ref><ref name="Dopaxe"/> | [[Team Katusha|Katusha]] | align=right| 29 |- bgcolor=red | <center>5 | {{Bandera|ITA}} [[Vincenzo Nibali]] [[Ficheru:Jersey_white.svg|25px]] | [[Liquigas-Doimo]] | align=right| 26 |- | <center>6 | {{Bandera|ESP}} [[Luis Llión Sánchez]] | [[Caisse d'Epargne (equipu ciclista)|Caisse d'Epargne]] | align=right| 25 |} === Clasificación combinada === {| {{tablaguapa}} !Posición !Ciclista !Equipu !Puntos |- bgcolor=#FFFFEE | align="center"| [[Ficheru:Jersey white.svg|25px]] | '''{{Bandera|ITA}} [[Vincenzo Nibali]]''' [[Ficheru:Jersey red.svg|25px]] | '''[[Liquigas-Doimo]]''' | align=right| '''9''' |- | <center>3 | {{Bandera|ESP}} [[Joaquim Rodríguez]]<ref name="UCI combinada">{{enllaz rotu|1=[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20695&EditionID=460334&SeasonID=478&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=467068&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=536483&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Results - Cycling - Road 2010-Men Elite World Ranking #20 - Vuelta a España (ESP/HIS)-28 Aug-19 Sep 2010 - Xeneral classification: Seville - Madrid-Combination] |2=http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20695&EditionID=460334&SeasonID=478&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=467068&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=536483&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref name="Dopaxe"/> | [[Team Katusha|Katusha]] | align=right| 12 |- | <center>4 | {{Bandera|FRA}} [[David Moncoutie]] | [[Cofidis, -y Crédit en Ligne]] | align=right| 23 |- | <center>5 | {{Bandera|LUX}} [[Frank Schleck]] | [[Team Saxo Bank|Saxo Bank]] | align=right| 25 |- | <center>6 | {{Bandera|ESP}} [[Xavier Tondo]] | [[Cervélo Test Team|Cervélo]] | align=right| 32 |} === Clasificación por equipos === {| {{tablaguapa}} !Posición !Equipu !Tiempu |- bgcolor=orange | align="center"| [[Ficheru:Jersey yellow number.svg|25px]] | '''{{Bandera|RUS}} [[Team Katusha|Katusha]] | align=right| '''261h 48' 04"''' |- | <center>2 | {{Bandera|ESP}} [[Caisse d'Epargne (equipu ciclista)|Caisse d'Epargne]] |align=right| + 33" |- | <center>3 | {{Bandera|ESP}} [[Xacobeo Galicia]] | align=right| + 12' 33" |- | <center>4 |{{Bandera|SUI}} [[Cervélo Test Team|Cervélo]] |align=right| + 17' 50" |- | <center>5 | {{Bandera|FRA}} [[Ag2r-La Mondiale]] | align=right| + 35' 42" |} == Evolución de les clasificaciones == {| {{tablaguapa}} style="text-align: center; font-size:smaller;" |- style="background-color: #efefef;" !width="12%"| Etapa<br />(Vencedor) !style="background:red;" width="12%"| Clasificación xeneral<br />[[Ficheru:Jersey red.svg|25px]] !style="background:lightgreen;" width="12%"| Clasificación pde los puntos<br />[[Ficheru:Jersey green.svg|25px]] !style="background:dodgerblue;" width="12%"| Clasificación del monte<br />[[Ficheru:Jersey blue.svg|25px]] !style="background:#FFFFEE;" width="12%"| Clasificación combinada<br />[[Ficheru:Jersey white.svg|25px]] !style="background:orange;" width="12%"| Clasificación por equipos<br />[[Ficheru:Jersey yellow number.svg|25px]] |- | 1ᵉʳ etapa [[Ficheru:History.gif|16px]] ([[Contrarreló (ciclismu)#Contrarreló por equipos|CRE]])<br />([[Team HTC-Columbia|HTC-Columbia]]) | style="background:#F08080;" rowspan="2"| [[Mark Cavendish]] | style="background:#50C878;" rowspan="1"| [[Mark Cavendish]] | ''nun s'apurrió'' | style="background:white;" rowspan="1"| [[Mark Cavendish]] | style="background:NavajoWhite;" rowspan="3"| [[Team HTC-Columbia|HTC-Columbia]] |- | 2ª etapa<br />([[Yauheni Hutarovich]]) | style="background:#50C878;" rowspan="1"| [[Yauheni Hutarovich]] | style="background:lightblue;" rowspan="1"| [[Mickaël Delage]] | style="background:white;" rowspan="1"| [[Javier Ramírez Abeya]] |- | 3ᵉʳ etapa [[Ficheru: Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]]<br />([[Philippe Gilbert]]) | style="background:#F08080;" rowspan="5"| [[Philippe Gilbert]] | style="background:#50C878;" rowspan="1"| [[Philippe Gilbert]] | style="background:lightblue;" rowspan="6"| [[Serafín Martínez]] | style="background:white;" rowspan="1"| [[Serafín Martínez]] |- | 4ª etapa [[Ficheru: Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]]<br />([[Igor Antón]]) | style="background:#50C878;" rowspan="2"| [[Igor Antón]] | style="background:white;" rowspan="2"| [[Vincenzo Nibali]] | style="background:NavajoWhite;" rowspan="11"| [[Caisse d'Epargne (equipu ciclista)|Caisse d'Epargne]] |- | 5ª etapa<br />([[Tyler Farrar]]) |- | 6ª etapa<br />([[Thor Hushovd]]) | style="background:#50C878;" rowspan="1"| [[Philippe Gilbert]] | style="background:white;" rowspan="2"| [[Philippe Gilbert]] |- | 7ª etapa<br />([[Alessandro Petacchi]]) | style="background:#50C878;" rowspan="4"| [[Mark Cavendish]] |- | 8ª etapa [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />([[David Moncoutié]]) | style="background:#F08080;" rowspan="2"| [[Igor Antón]] | style="background:white;" rowspan="2"| [[Vincenzo Nibali]] |- | 9ª etapa<br />([[David López García|David López]]) | style="background:lightblue;" rowspan="13"| [[David Moncoutié]] |- | 10ª etapa<br />([[Imanol Erviti]]) | style="background:#F08080;" rowspan="1"| [[Joaquim Rodríguez]] | style="background:white;" rowspan="1"| [[David Moncoutié]] |- | 11ª etapa [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />([[Igor Antón]]) | style="background:#F08080;" rowspan="3"| [[Igor Antón]] | style="background:#50C878;" rowspan="1"| [[Igor Antón]] | style="background:white;" rowspan="3"| [[Igor Antón]] |- | 12ª etapa<br />([[Mark Cavendish]]) | style="background:#50C878;" rowspan="10"| [[Mark Cavendish]] |- | 13ª etapa<br />([[Mark Cavendish]]) |- | 14ª etapa [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />([[Joaquim Rodríguez]]) | style="background:#F08080;" rowspan="2"| [[Vincenzo Nibali]] | style="background:white;" rowspan="6"| [[Joaquim Rodríguez]] |- | 15ª etapa [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />(''Ensin ganador'')<ref name="barredo"/> | style="background:NavajoWhite;" rowspan="7"| [[Katusha (equipu ciclista)|Katusha]] |- | 16ª etapa [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />([[Mikel Nieve]]) | style="background:#F08080;" rowspan="1"| [[Joaquim Rodríguez]] |- | 17ª etapa [[Ficheru:History.gif|16px]] ([[Contrarreló (ciclismu)|CRI]])<br />([[Peter Velits]]) | style="background:#F08080;" rowspan="5"| [[Vincenzo Nibali]] |- | 18ª etapa<br />([[Mark Cavendish]]) |- | 19ª etapa<br />([[Philippe Gilbert]]) |- | 20ª etapa [[Ficheru:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />([[Vincenzo Nibali]]) | style="background:white;" rowspan="2"| [[Vincenzo Nibali]] |- | 21ª etapa<br />([[Tyler Farrar]]) |- !colspan=1| '''Final''' !style="background:red;" rowspan="1"| [[Vincenzo Nibali]] !style="background:lightgreen;" rowspan="1"| [[Mark Cavendish]] !style="background:dodgerblue;" rowspan="1"| [[David Moncoutié]] !style="background:#FFFFEE;" rowspan="1"| [[Vincenzo Nibali]] !style="background:orange;" rowspan="1"| [[Katusha (equipu ciclista)|Katusha]] |} == Dopaxe == === Roy Sentjens === [[Roy Sentjens]] foi espulsáu de la carrera'l 9 de setiembre por un dopaxe anterior por [[Eritropoyetina#EPO recombinante y compuestos homólogos|EPO recombinante]] nun analís sorpresa realizáu'l 16 d'agostu.<ref>[https://www.marca.com/2010/09/08/ciclismo/1283972081.html?a=c48b838333a070679cdb5f556b998231&t=1328542328 Sentjens dexa la Vuelta por dar positivu por EPO]</ref> A otru día Roy esplicó los fechos y confesó la so culpabilidá diciendo que mercó diches sustances en delles farmacías de [[Barcelona]]. Coles mesmes, decidió nun pidir l'analís de l'amuesa B porque yá sabía cuál yera la resultancia y punxo puntu final a la so trayeutoria deportiva.<ref>[http://www.biciciclismo.com/cas/site/noticias-ficha.asp?id=30341 Sentjens diz que mercó EPO en farmacies de Barcelona (Ampliación)]</ref> === Positivos na Vuelta === El 30 de setiembre de 2011, 11 díes dempués de la finalización d'esta Vuelta, afayáronse "resultancies analítiques adversos" n'el corredores del [[Xacobeo Galicia]] [[David García Dapena]] y [[Ezequiel Mosquera]] por presencia de hydroxyethyl ([[almidón]]) en controles realizaos na Vuelta'l [[16 de setiembre]].<ref>[http://www.uci.ch/Modules/ENews/ENewsDetails.asp?source=SiteSearch&id=NzA4Mw&MenuId=12628&CharValList=&CharTextList=&CharFromList=&CharToList=&txtSiteSearch=&LangId=1 Adverse Analytical Findings for Da Pena and Mosquera]</ref> Dicha sustancia nun se considera dopaxe pero si podría ser niciu d'ello, posible "enmascarador" de sustances prohibíes, y por eso abrióse-yos una investigación.<ref>[http://www.lavozdegalicia.es/deportes/2010/09/30/00031285836949852615858.htm La UCI confirma que s'investiga a Ezequiel Mosquera y David García]</ref><ref>[http://www.as.com/ciclismo/articulo/mosquera-garcia-dapena-positivu-enmascarador/dasclm/20101001dasdaicic_5/Tes Mosquera y García Dapena, positivu por enmascarador]</ref> ==== David García Dapena ==== Diez díes dempués, tres un segundu control adversu esta vegada positivu por [[Eritropoyetina|EPO]], Dapena foi suspendíu<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.uci.ch/Modules/ENews/ENewsDetails.asp?id=NzEwMQ&MenuId=MTYxNw&LangId=1&BackLink=%2FTemplates%2FUCI%2FUCI5%2Flayout%2Easp%3FMenuID%3DMTYxNw%26LangId%3D1 Press release - Second Adverse Analytical Finding: David Garcia Da Pena provisionally suspendéi] |2=http://www.uci.ch/Modules/ENews/ENewsDetails.asp?id=NzEwMQ&MenuId=MTYxNw&LangId=1&BackLink=%2FTemplates%2FUCI%2FUCI5%2Flayout%2Easp%3FMenuID%3DMTYxNw%26LangId%3D1 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> hasta'l 5 d'ochobre de 2012 (sanción de 2 años). Amás, foi quitáu pola [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]], non solo de los resultaos dende la fecha del positivu, sinón de toles sos resultancies na Vuelta.<ref name="UCI xeneral"/> Un añu dempués confesó la so culpabilidá.<ref>[http://www.biciciclismo.com/cas/site/noticias-ficha.asp?id=42992 David García confiesa'l so dopaxe : “Yera consciente de que me taba dopando”]</ref><ref>[http://www.lavozdegalicia.es/deportes/2011/09/04/0003_201109V4P48991.htm?utm_medium=buscavoz Cometí'l peor error de la mio vida]</ref> ==== Ezequiel Mosquera ==== Mientres, el casu de Mosquera foi muncho más complexu, al nun esistir un positivu puramente dichu. De fechu fichó pol [[Vacansoleil Pro Cycling Team]] anque'l so equipu nun-y allinió en nenguna carrera por cuenta que'l so casu taba abiertu. Finalmente en payares de 2011 fíxose pública la sanción de 2 años.<ref>[http://www.20minutos.es/noticia/1228719/0/mosquera/dopaje/federacion/ Mosquera, sancionáu dos años, carga contra la Federación Española de ciclismu]</ref><ref>[https://elpais.com/diario/2011/11/18/deportes/1321570804_850215.html Mosquera, dos años de sanción]</ref> Amás, dicha sanción empezó a cuntar desque esta fixo pública, nun pudiendo volver hasta'l 15 de payares de 2013 asina que, na práutica, nun podría correr hasta la temporada 2014,<ref>[https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2011/11/22/ciclismo/1321976838.html Mosquera denuncia una persecución política]</ref> por cuenta de qu'en teoría si pudo correr mientres el periodu posterior a conocese l'amuesa anómala. En principiu, -al contrariu que con [[David García Dapena]]- nun foi quitáu pola [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]] de les sos resultancies na Vuelta y posteriores carreres. Nesta Vuelta ganó la 20ª etapa, quedó segundu na 11ª etapa y terceru na 14ª etapa como resultancies parciales más destacaos; amás, nes clasificaciones finales foi segundu na xeneral y terceru nel monte como resultancies finales más destacaos)<ref name="UCI xeneral"/> por cuenta de que dicha sustancia por sigo sola nun ye considerada positivu. Depués de conocese la sanción, foi desclasificáu de toles resultancies a partir del 28 d'agostu de 2010.<ref name="sanciones">[http://www.uci.ch/Modules/BUILTIN/getObject.asp?MenuId=MTU3Mjg&ObjTypeCode=FILE&type=FILE&id=Nzk5OTY&LangId=1 Anti-doping Rule Violations] Páxina oficial UCI</ref> En xunu de 2014 l'Audiencia Nacional anuló la sanción por dopaxe por defectu de forma pero la UCI caltién anulaos los resultaos de Mosquera basándose na sentencia del TAS (Tribunal d'Arbitraxe Deportivu) de 2012.<ref>{{cita web|títulu=La UCI nun va reabrir el casu del positivu de Ezequiel Mosquera|url=http://ciclismo.as.com/ciclismo/2016/01/11/mas_ciclismo/1452542973_919694.html|fecha=12 de xineru de 2016|fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> ==== Carlos Barredo ==== N'ochobre de 2012, la Xunión Ciclista Internacional abrió una investigación contra [[Carlos Barredo]], ganador de la 15ª etapa nos Llagos de Cuadonga, por anomalíes nel so pasaporte biolóxicu.<ref>[http://www.sitiodeciclismo.net/txtzfiche.php?berid=10527 Barredo exerz de anfitrión] sitiodeciclismo.net</ref><ref>[http://www.elperiodico.com/es/noticias/deportes/uci-abre-procedimientu-disciplinariu-carlos-barredo-presuntu-dopaxe-2229085 La UCI abre un procedimientu disciplinariu a Carlos Barredo por presuntu dopaxe] elperiodico.com</ref> Casi dos años dempués (xunetu de 2014) y cuando yá se retirara del ciclismu profesional foi sancionáu con 2 años de suspensión y anuláronse toles sos resultancies dende 2007 a 2011, colo cual foi-y retirada la victoria d'etapa y foi desclasificáu de la xeneral onde rematara 43º.<ref>[http://www.diariovasco.com/deportes/ciclismo/201407/13/menchov-barredo-sío-suspendíos-20140713003116-v.html Menchov y Barredo fueron suspendíos pola UCI] diariovasco.com</ref> === Nueves clasificaciones === Tres el resolución definitivu de tolos casos de dopaxe la [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]] dio en faer nueves clasificaciones y los resultaos de Sentjens, Dapena, Mosquera y Barredo fueron anulaos y oficialmente fueron desclasificaos de la ronda española cola indicación "0 DSQ" (descalificáu) anque indicando'l tiempu y puntos de les clasificaciones parcial y final (finales nel casu de Dapena, Mosquera y Barredo que si acababaron la ronda). Por ello toles sos resultancies fueron anulaos y los sos puestos quedaron vacantes; sacante na de la clasificación xeneral parcial y final de Dapena y Mosquera, que al consiguir resultancies destacaes (2º y 11º respeutivamente), les sos esclusiones supunxeron que los corredores que quedaron por detrás d'ellos (hasta'l 20º) xubieren unu o dos puestos na clasificación, quedando vacantes la ventiavu primer y ventiavu segunda posición.<ref name="UCI xeneral">[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20695&EditionID=460334&SeasonID=478&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=0&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=-1&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Men Elite World Ranking #20 - Vuelta a España (ESP/HIS) 28 Aug-19 Sep 2010 - Xeneral classification: Seville - Madrid-Xeneral] {{Wayback|url=http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20695&EditionID=460334&SeasonID=478&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=0&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=-1&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 |date=20160304111532 }}</ref> Teniendo les sos participaciones solo incidencia na clasificación por equipos como sueli ser habitual nestos casos d'espulsión de corredores. Estes sanciones nun tuvieron incidencia nel [[UCI World Ranking]] una y bones los puntos de Dapena nun pasaron a otru corredores, ente que Mosquera siguió apaeciendo una y bones el so casu resolvióse cuando les clasificaciones yá taben remataes.<ref>[http://www.uci.html.infostradasports.com/cache/2/THEASP.ASP@PAGEID%3D102007&SportID%3D102&CompetitionID%3D24055&SeasonID%3D478&EventID%3D12146&GenderID%3D1&ClassID%3D1&EventPhaseID%3D577000&Phase1ID%3D0&TaalCode%3D2&StyleID%3D0&Cache%3D2.html?367611 UCI WorldTour Ranking - 2010-Final result-Individual]</ref> == Banda sonora == Anguaño la sintonía de la Vuelta perteneció al cantar "Otra Oportunidá", del grupu [[Preciaos]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20130909035608/http://historia.lavuelta.com/es/anio.asp?a=2010 Web oficial] * [http://www.uci.html.infostradasports.com/cache/2/THEASP.ASP@PAGEID%3D102004&SportID%3D102&CompetitionID%3D20695&SeasonID%3D478&ClassID%3D1&GenderID%3D1&EventID%3D12146&EventPhaseID%3D467068&Phase1ID%3D-1&TaalCode%3D2&StyleID%3D0&Cache%3D2.html?32253 Vuelta a España 2010 (web oficial del UCI World Calendar 2010)] * [https://web.archive.org/web/20160304104229/http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19004&SportID=102&CompetitionID=20695&EditionID=460334&SeasonID=478&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=467068&Phase1ID=-1&Phase2ID=0&Phase3ID=0&CompetitionCodeInv=1&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Vuelta a España 2010 (web oficial de la UCI)] {{Vuelta a España}} {{Tradubot|Vuelta a España 2010}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Vuelta a España|2010]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 30oyjh6zo4egkc7wdlaulandv29kyqt 0 141397 3709227 3708203 2022-08-18T13:29:03Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha de competición de ciclismu|Q725576}} La '''94ª edición del [[Giro d'Italia]]''' apostar ente'l [[7 de mayu|7]] al [[29 de mayu]] de [[2011]] sobre 3469&nbsp;km (en principiu fueron 3494,5 pero la 14ª etapa modificóse un día antes d'apostase pola so peligrosidá y la 21ª túvose qu'encurtiar por motivos loxísticos), dende [[Venaria Reale]] hasta [[Milán]]. Esta edición tuvo trés [[Contrarreló (ciclismu)|contrarrelós]] (una d'elles [[Contrarreló (ciclismu)#Contrarreló por equipos|por equipos]] y otra cronoescalada). La primer selmana, como davezu, foi bona pa los [[esprínter]]s. A partir de la séptima etapa empezó'l monte con una etapa de solu 110&nbsp;km con llegada n'alto qu'empezó en [[Maddaloni]]. Darréu, entrar n'[[Austria]] nes etapes 13ª y 14ª onde s'apostaron dos etapes d'altu monte. Amás —igual que l'añu anterior— pasáronse tramos de carretera ensin asfaltar, estos fueron nes etapes 5ª (onde pasaron polos tramu más llargos y difíciles), y nes 14ª y 20ª (por cuenta de que los altos de [[Crostis]] y [[Finestre]] respeutivamente nun s'atopen dafechu asfaltaos). Sicasí, finalmente anulóse l'ascensión al Crostis debíu al mala traza de la baxada (ver seición ''[[Giro d'Italia 2011#Supresión del Crostis|Supresión del Crostis]]'').<ref name="Crostis">[http://www.biciciclismo.com/cas/site/noticias-ficha.asp?id=39085 Giro: ¡Nin se xube nin se baxa'l Monte Crostis! El percorríu alternativu (Ampliación)]</ref> Foi catalogada pola prensa especializada como una de les más difíciles de la historia desque se fixo pública la ruta del so percorríu, nel mes d'ochobre de 2010, principalmente pol so llargor (3.494,5 km) y el so terrén empobináu casi na so totalidá a los escaladores (18 de les 21 etapes teníen dificultaes qu'evitaben l'[[sprínter|esprint]] masivu). El percorríu descomanadamente esixente y vertical foi catalogáu como "brutal"<ref>[https://web.archive.org/web/20120331051919/http://www.teamsky.com/article/0,27290,17546_6463848,00.html Mount Etna and Monte Zoncolan both feature]</ref> pol direutor deportivu del [[Team Sky|Sky]], [[Sean Yates]], lo que provocó crítiques enfocaes a que pa cualquier corredor sería más fácil y beneficiosu coronase campeón del [[Tour de Francia 2011]] en llugar de faelo na presente edición del Giro. Per primer vegada en munchos años utilizó la catalogación habitual de los puertos (1ª, 2ª, 3ª y 4ª) en cuenta de solamente por colores. Magar ello siguióse ensin utilizar la categoría Especial, colo que la mayoría de puertos tuvieron numberaos una categoría per debaxo de lo que taríen n'otres carreres qu'utilicen esti tipu de catalogación. Na 3ᵉʳ etapa finó'l ciclista belga [[Wouter Weylandt]] en sufriendo una perdura cayida nel descensu del [[Passo del Bocco]], cerca de [[Mezzanego]] (ver seición ''[[Giro d'Italia 2011#Fallecimientu de Wouter Weylandt|Fallecimientu de Wouter Weylandt]]''). En principiu'l ganador final foi [[Alberto Contador]] (qu'amás ganó dos etapes y la clasificación por puntos) pero foi desclasificáu de resultes del [[Casu Contador]] (ver seición ''[[Giro d'Italia 2011#Alberto Contador y el Casu Contador|Alberto Contador y el Casu Contador]]'').<ref name="UCI"/> Polo que'l ganador final foi [[Michele Scarponi]] (quien amás, tres la desclasificación de Contador, facer cola clasificación por puntos)<ref name="UCI puntos">[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20559&EditionID=564828&SeasonID=480&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=564829&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=588981&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Results - Cycling - Road 2011-Men Elite UCI WorldTour Ranking #10 - Giro d'Italia (ITA/UWT)-07 May-29 May 2011 - Xeneral classification: Venaria Reale - Milan-Points]</ref> siguíu de [[Vincenzo Nibali]] y [[John Gadret]], respeutivamente.<ref name="UCI xeneral">[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20559&EditionID=564828&SeasonID=480&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=0&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=-1&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Results - Cycling - Road 2011-Men Elite UCI WorldTour Ranking #10 - Giro d'Italia (ITA/UWT)-07 May-29 May 2011 - Xeneral classification: Venaria Reale - Milan-Xeneral] {{Wayback|url=http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20559&EditionID=564828&SeasonID=480&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=0&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=-1&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 |date=20110821053017 }}</ref> Les otres clasificaciones secundaries fueron para [[Stefano Garzelli]] (monte),<ref name="UCI monte"/> [[Roman Kreuziger]] (mozos),<ref name="UCI mozos">[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20559&EditionID=564828&SeasonID=480&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=564829&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=589000&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Men Elite UCI WorldTour Ranking #10 - Giro d'Italia (ITA/UWT)-07 May-29 May 2011 - Xeneral classification: Venaria Reale - Milan-Youth]</ref> [[Jan Bakelants]] (metas volantes)<ref>[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20559&EditionID=564828&SeasonID=480&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=564829&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=589002&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Men Elite UCI WorldTour Ranking #10 - Giro d'Italia (ITA/UWT)-07 May-29 May 2011 - Xeneral classification: Venaria Reale - Milan-Sprint]</ref> y [[Pro Team Astana|Astana]] (equipos).<ref name="UCI equipos">[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20559&EditionID=564828&SeasonID=480&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=564829&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=588983&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Men Elite UCI WorldTour Ranking #10 - Giro d'Italia (ITA/UWT)-07 May-29 May 2011 - Xeneral classification: Venaria Reale - Milan-Team Time]</ref> == Equipos participantes == {{AP|Participantes del Giro d'Italia 2011|l1=Participantes del Giro d'Italia 2011}} Diben participar los 18 equipos de categoría [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] (al tener obligada y asegurada la so participación); más 4 de categoría [[Circuitos Continentales UCI#2011|Profesional Continental]] onde había 2 fixos que yeren el [[Androni Giocattoli-C.I.P.I.]] y [[Farnese Vini-Neri Sottoli]], mientres los candidatos pa les otres 2 posibles invitaciones seríen el [[Acqua & Sapone]], [[Colnago-CSF Inox]] y [[Geox-TMC]].<ref>[http://www.biciciclismo.com/cas/site/noticias-ficha.asp?id=33358 Analís. Les invitaciones de Tour, Giro y Vuelta: Poques pero importantes duldes]</ref> Sicasí, finalmente, la [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]] concedió un permisu especial pa poder convidar a los 3 candidatos, devasando asina la llende de 200 corredores pa carreres profesionales.<ref>[http://www.biciciclismo.com/cas/site/noticias-ficha.asp?id=36416 El Giro d'Italia convida a cinco equipos (Ampliación)]</ref> Tres esta selección tomaron parte na carrera 23 equipos: los 18 de categoría [[UCI ProTour 2010|UCI ProTour]]; más 5 de categoría [[Circuitos Continentales UCI#2011|Profesional Continental]] convidaos pola organización ([[Androni Giocattoli-C.I.P.I.]], [[Farnese Vini-Neri Sottoli]], [[Acqua & Sapone]], [[Colnago-CSF Inox]] y [[Geox-TMC]]). Formando asina un pelotón de 207 ciclistes (la cantidá más alta d'equipos y ciclistes nuna [[Grandes Vueltes|Gran Vuelta]] dende la [[Vuelta a España 2002]]), con 9 corredores cada equipu, de los qu'acabaron 159.<ref>[http://www.gazzetta.it/Speciali/Giroditalia/2011/classifiche/it/t_21_class_CLGEN.shtml CLASSIFICHE DELLA TAPPA 21-CLASSIFICA UFFICIALE]</ref> Los equipos participantes fueron:<ref>[http://www.gazzetta.it/Speciali/Giroditalia/2011/it/squadre.shtml?lang=it SQUADRE INVITATE]</ref><ref>[http://www.biciciclismo.com/cas/site/noticias-ficha.asp?id=38597 Dosales oficiales del Giro d'Italia]</ref> {| {{tablaguapa}} |- !Equipu !Cód. [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]] !Categoría !Xefe de files |- | {{Bandera|ITA}} '''[[Acqua & Sapone]]''' | ASA | [[Circuitos Continentales UCI#2011|Profesional Continental]] | {{Bandera|ITA}} [[Stefano Garzelli]] |- | {{Bandera|FRA}} '''[[Ag2r La Mondiale]]''' | ALM | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|ITA}} [[Rinaldo Nocentini]] |- | {{Bandera|ITA}} '''[[Androni Giocattoli-C.I.P.I.]]''' | AND | [[Circuitos Continentales UCI#2011|Profesional Continental]] | {{Bandera|COL}} [[José Serpa]]<br />{{Bandera|ITA}} [[Emanuele Sella]]<br />{{Bandera|VEN}} [[José Rujano]] |- | {{Bandera|USA}} '''[[BMC Racing Team]]'''<ref>El númberu acabáu en 1, supuestu líder del equipu, diba ser para [[Alessandro Ballan]] pero foi sustituyíu a última hora por un supuestu casu de dopaxe por [[Chris Barton]] quedándose este col númberu acabáu en 1 anque nun fora'l líder.</ref><ref name="preinscritos"/> | BMC | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|SUI}} [[Mathias Frank]]<br />{{Bandera|NOR}} [[Alexander Kristoff]] |- | {{Bandera|IRL}} '''[[Colnago-CSF Inox]]''' | COG | [[Circuitos Continentales UCI#2011|Profesional Continental]] | {{Bandera|ITA}} [[Domenico Pozzovivo]] |- | {{Bandera|ESP}} '''[[Euskaltel-Euskadi]]''' | EUS | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|ESP}} [[Igor Antón]] |- | {{Bandera|ESP}} '''[[Geox-TMC]]''' | GEO | [[Circuitos Continentales UCI#2011|Profesional Continental]] | {{Bandera|RUS}} [[Denís Menshov]]<br />{{Bandera|ESP}} [[Carlos Sastre]] |- | {{Bandera|USA}} '''[[HTC-Highroad]]''' | THR | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|GBR}} [[Mark Cavendish]]<br />{{Bandera|BLR}} [[Kanstantsin Sivtsov]]<br />{{Bandera|ITA}} [[Marco Pinotti]] |- | {{Bandera|RUS}} '''[[Katusha Team]]''' | KAT | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|ESP}} [[Joaquim Rodríguez]] |- | {{Bandera|ITA}} '''[[Lampre-ISD]]''' | LAM | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|ITA}} [[Michele Scarponi]]<br />{{Bandera|ITA}} [[Alessandro Petacchi]] |- | {{Bandera|LUX}} '''[[Leopard Trek]]'''<ref>El númberu acabáu en 1, supuestu líder del equipu, diba ser para [[Daniele Bennati]] pero foi sustituyíu a última hora por mancadura por [[Brice Feillu]] quedándose este col númberu acabáu en 1 anque nun fora'l líder.</ref><ref name="preinscritos"/><ref name="Brice"/> | LEO | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|GER}} [[Fabian Wegmann]]<br />{{Bandera|SUI}} [[Oliver Zaugg]] |- | {{Bandera|ITA}} '''[[Liquigas-Cannondale]]''' | LIQ | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|ITA}} [[Vincenzo Nibali]] |- | {{Bandera|ESP}} '''[[Movistar Team]]''' | MOV | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|ESP}} [[David Regueru]] |- | {{Bandera|BEL}} '''[[Omega Pharma-Lotto]]''' | OLO | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|BEL}} [[Jan Bakelants]] |- | {{Bandera|KAZ}} '''[[Pro Team Astana]]''' | AST | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|CZE}} [[Roman Kreuziger]] |- | {{Bandera|GBR}} '''[[Farnese Vini-Neri Sottoli]]''' | FAR | [[Circuitos Continentales UCI#2011|Profesional Continental]] | {{Bandera|ITA}} [[Giovanni Visconti (ciclista)|Giovanni Visconti]] |- | {{Bandera|BEL}} '''[[QuickStep Cycling Team]]''' | QST | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|ITA}} [[Dario Cataldo]]<br />{{Bandera|GER}} [[Gerald Ciolek]] |- | {{Bandera|NLD}} '''[[Rabobank Cycling Team]]<ref>El númberu acabáu en 1, supuestu líder del equipu, diba ser para [[Theo Bos]] pero foi sustituyíu a última hora por mancadura por [[Graeme Brown]] quedándose este col númberu acabáu en 1 anque nun fora'l líder.</ref><ref name="preinscritos"/> | RAB | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|NED}} [[Steven Kruijswijk]]<br />{{Bandera|NED}} [[Pieter Weening]] |- | {{Bandera|DAN}} '''[[Saxo Bank Sungard]]''' | SBS | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|ESP}} [[Alberto Contador]] |- | {{Bandera|GBR}} '''[[Sky Procycling]]''' | SKY | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|SWE}} [[Thomas Lövkvist]] |- | {{Bandera|USA}} '''[[Team Garmin-Cervélo]]''' | GRM | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|USA}} [[Tyler Farrar]]<br />{{Bandera|FRA}} [[Christophe -y Mével]] |- | {{Bandera|USA}} '''[[Team RadioShack]]''' | RSH | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|POR}} [[Tiago Machado]] |- | {{Bandera|NED}} '''[[Vacansoleil-DCM Pro Cycling Team]]''' | VAC | [[UCI WorldTour 2011#Equipos (18)|UCI ProTour]] | {{Bandera|ITA}} [[Matteo Carrara]] |} == Etapes == {| {{tablaguapa}} width="99%" | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''Etapa''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''Fecha''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''Percorríu''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''km''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''Ganador''' | bgcolor="#CCCCCC" align="center"| '''Líder''' |- |1ª | align="center"| [[7 de mayu]] || [[Venaria Reale]]-[[Turín]] [[Archivu:History.gif|16px]] || align="center"| 19,3 ([[Contrarreló (ciclismu)#Contrarreló por equipos|CRE]]) || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[HTC-Highroad]] || {{bandera|Italia}} [[Marco Pinotti]] |- |2ª | align="center"| [[8 de mayu]] || [[Alba (Italia)|Alba]]-[[Parma]] || align="center"| 244 || {{bandera|Italia}} [[Alessandro Petacchi]] || {{bandera|Reinu Uníu}} [[Mark Cavendish]] |- |3ª | align="center"| [[9 de mayu]] || [[Reggio Emilia]]-[[Rapallo]] || align="center"| 173 || {{bandera|España}} [[Ángel Viciosu]] || {{bandera|Reinu Uníu}} [[David Millar]] |- |4ª | align="center"| [[10 de mayu]] || [[Quarto dei Mille]]-[[Livorno]] || align="center"| 216 || ''Etapa neutralizada'' || {{bandera|Reinu Uníu}} [[David Millar]] |- |5ª | align="center"| [[11 de mayu]] || [[Piombino]]-[[Orvieto]] [[Archivu:Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]] || align="center"| 191 || {{bandera|Países Baxos}} [[Pieter Weening]] || {{bandera|Países Baxos}} [[Pieter Weening]] |- |6ª | align="center"| [[12 de mayu]] || [[Orvieto]]-[[Fiuggi|Fiuggi Terme]] || align="center"| 216 || {{bandera|España}} [[Francisco Airosu]] || {{bandera|Países Baxos}} [[Pieter Weening]] |- |7ª | align="center"| [[13 de mayu]] || [[Maddaloni]]-[[Mercogliano|Montevergine di Mercogliano]] [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 110 || {{bandera|Bélxica}} [[Bart De Clercq]] || {{bandera|Países Baxos}} [[Pieter Weening]] |- |8ª |align="center"| [[14 de mayu]] || [[Sapri]]-[[Tropea]] || align="center"| 217 || {{bandera|Italia}} [[Oscar Gatto]] || {{bandera|Países Baxos}} [[Pieter Weening]] |- |9ª | align="center"| [[15 de mayu]] || [[Messina]]-[[Etna]] [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 169 || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Venezuela}} [[José Rujano]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador">Ver seición ''[[Giro d'Italia 2011#Alberto Contador y el Casu Contador|Alberto Contador y el Casu Contador]]''.</ref> || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Bielorrusia}} [[Kanstantsín Siutsou]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- |10ª | align="center"| [[17 de mayu]] || [[Termoli]]-[[Teramo]] || align="center"| 156 || {{bandera|Reinu Uníu}} [[Mark Cavendish]] || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Bielorrusia}} [[Kanstantsín Siutsou]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- |11ª | align="center"| [[18 de mayu]] || [[Tortoreto|Tortoreto Lido]]-[[Castelfidardo]] [[Archivu:Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]] || align="center"| 142 || {{bandera|Francia}} [[John Gadret]] || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Bielorrusia}} [[Kanstantsín Siutsou]]<ref name="tabla xeneral">[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19004&SportID=102&CompetitionID=20559&EditionID=564828&SeasonID=480&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=564829&Phase1ID=-1&Phase2ID=0&Phase3ID=0&CompetitionCodeInv=1&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Men Elite UCI WorldTour Ranking #10 - Giro d'Italia (ITA/UWT)]</ref><ref name="Casu Contador"/> |- |12ª | align="center"| [[19 de mayu]] || [[Castelfidardo]]-[[Rávena]] || align="center"| 184 || {{bandera|Reinu Uníu}} [[Mark Cavendish]] || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Bielorrusia}} [[Kanstantsín Siutsou]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- |13ª | align="center"| [[20 de mayu]] || [[Spilimbergo]]- {{bandera|Austria}} [[Grossglockner]] [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 167 || {{bandera|Venezuela}} [[José Rujano]] || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- |14ª | align="center"| [[21 de mayu]] || {{bandera|Austria}} [[Lienz]]-[[Monte Zoncolan]] [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 165<ref name="etapa 14">En principiu na etapa taba previstu que se xubiera al altu del [[Crostis]] pa un total de 220 km, pero debíu al mala traza de la baxada y a diverses protestes por esa decisión amenorgar a los 165 km que finalmente s'apostaron (ver seición ''[[Giro d'Italia 2011#Supresión del Crostis|Supresión del Crostis]]'').</ref> || {{bandera|España}} [[Igor Antón]] || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- |15ª | align="center"| [[22 de mayu]] || [[Conegliano]]-[[Gardeccia]]/[[Val di Fassa]] [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 229 || {{bandera|España}} [[Mikel Nieve]] || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Italia}} [[Michele Scarponi]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- |16ª | align="center"| [[24 de mayu]] || [[Belluno]]-[[valbelluna|Nevegal]] [[Archivu:History.gif|16px]] [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 12,7 ([[Contrarreló (ciclismu)|CRI]]) || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Italia}} [[Michele Scarponi]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- |17ª | align="center"| [[25 de mayu]] || [[Feltre]]-[[Tiranu (Italia)|Tiranu]] [[Archivu:Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]] || align="center"| 230 || {{bandera|Italia}} [[Diego Ulissi]] || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Italia}} [[Michele Scarponi]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- |18ª | align="center"| [[26 de mayu]] || [[Morbegno]]-[[San Pellegrino Terme]] [[Archivu:Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]] || align="center"| 151 || {{bandera|Italia}} [[Eros Capecchi]] || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Italia}} [[Michele Scarponi]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- |19ª | align="center"| [[27 de mayu]] || [[Bérgamo]]-[[Macugnaga]] [[Archivu:Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]] || align="center"| 209 || {{bandera|Italia}} [[Paolo Tiralongo]] || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Italia}} [[Michele Scarponi]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- |20ª | align="center"| [[28 de mayu]] || [[Verbania]]-[[Sestriere]] [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] || align="center"| 242 || {{bandera|Bielorrusia}} [[Vasil Kiryienka]] || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Italia}} [[Michele Scarponi]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- |21ª | align="center"| [[29 de mayu]] || [[Milán]]-[[Milán]] [[Archivu:History.gif|16px]] || align="center"| 26<ref name="etapa 21">En principiu la etapa taba previstu que tuviera un total de 31,5 km, pero por cuenta de problemes loxísticos debíos a les eleiciones municipales amenorgar a los 26 km que finalmente s'apostaron.</ref> ([[Contrarreló (ciclismu)|CRI]]) || {{bandera|Reinu Uníu}} [[David Millar]] || {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> {{bandera|Italia}} [[Michele Scarponi]]<ref name="tabla xeneral"/><ref name="Casu Contador"/> |- !colspan=3| Total || '''3.489''' || colspan=2| |} == Clasificaciones finales == === Clasificación xeneral - Maglia rosa === {| {{tablaguapa}} |- !Posición !Ciclista !Equipu !Tiempu |- | align=center| ''DSQ'' | {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> || <s>[[Saxo Bank Sungard]]</s> || align=right| <s>84h 05' 14"</s> |-bgcolor=#F660AB | align=center| [[Archivu:Jersey pink.svg|25px]] | {{Bandera|Italia}} [[Michele Scarponi]]<ref name="UCI xeneral"/><ref name="Casu Contador"/>|| [[Lampre-ISD]] || align=right| 84h 11' 24" |- | align=center| 2 | {{Bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]] || [[Liquigas-Cannondale]] || align=right| + 46" |- | align=center| 3 | {{Bandera|Francia}} [[John Gadret]] || [[Ag2r-La Mondiale]] || align=right| + 03' 54" |- | align=center| 4 | {{Bandera|España}} [[Joaquim Rodríguez]] || [[Team Katusha]] || align=right| + 04' 55" |-bgcolor=lightblue | align=center| 5 | {{Bandera|República Checa}} [[Roman Kreuziger]] || [[Pro Team Astana|Astana]] || align=right| + 05' 18" |- | align=center | 6 | {{Bandera|Venezuela}} [[José Rujano]] || [[Androni Giocattoli-C.I.P.I.]] || align=right| + 06' 02" |- | align=center| 7 | {{Bandera|Rusia}} [[Denis Menchov]] || [[Geox-TMC]] || align=right| + 06' 08" |- | align=center| 8 | {{Bandera|Holanda}} [[Steven Kruijswijk]] || [[Rabobank Cycling Team|Rabobank]] || align=right| + 07' 41" |- | align=center| 9 | {{Bandera|Bielorrusia}} [[Kanstantsin Sivtsov]] || [[HTC-Highroad]] || align=right| + 08' 00" |- | align=center| 10 | {{Bandera|España}} [[Mikel Nieve]] || [[Euskaltel-Euskadi]] || align=right| + 09' 58" |- | <center>11 | {{Bandera|FRA}} [[Hubert Dupont]] | [[Ag2r La Mondiale]] | align=right| + 18' 16" |- | <center>12 | {{Bandera|ITA}} [[Dario Cataldo]] | [[QuickStep Cycling Team]] | align=right| + 18' 23" |- | <center>13 | {{Bandera|ESP}} [[David Regueru]] | [[Movistar Team]] | align=right| + 26' 56" |- | <center>14 | {{Bandera|FRA}} [[Christophe -y Mevel]] | [[Garmin-Cervelo]] | align=right| + 32' 08" |- | <center>15 | {{Bandera|SUI}} [[Johann Tschopp]] | [[BMC Racing]] | align=right| + 35' 20" |} <small>(DSQ) Descalificáu por dar positivu en clembuterol</small> === Clasificación por puntos - Maglia rossa === {| {{tablaguapa}} |- !Posición !Ciclista !Equipu !Puntos |- | align=center| ''DSQ'' | {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> || [[Saxo Bank Sungard]] || align=center| <s>202</s> |-bgcolor=red | align=center| 1 | {{bandera|Italia}} [[Michele Scarponi]] || [[Lampre-ISD]] || align=center| 122 |- | align=center| 2 | {{Bandera|Italia}} [[Vincenzo Nibali]] || [[Liquigas-Cannondale]] || align=center| 121 |- | align=center| 3 | {{Bandera|Venezuela}} [[José Rujano]] || [[Androni Giocattoli-C.I.P.I.]] || align=center| 107 |- | align=center| 4 | {{Bandera|Francia}} [[John Gadret]] || [[Ag2r-La Mondiale]] || align=center| 97 |- | align=center| 5 | {{Bandera|España}} [[Joaquin Rodríguez]] || [[Katusha Team|Katusha]] || align=center| 87 |} === Clasificación del monte - Maglia verde === {| {{tablaguapa}} |- !Posición !Ciclista !Equipu !Puntos |-bgcolor=#50C878 | align=center| [[Archivu:Jersey green.svg|25px]] | {{Bandera|ITA}} '''[[Stefano Garzelli]]''' || '''[[Acqua & Sapone]]''' || align=center| '''67''' |- | align=center| ''DSQ'' | {{bandera|España}}<s>[[Alberto Contador]]</s> || [[Saxo Bank Sungard]] || align=center| <s>58</s> |- | align=center| 2 | {{bandera|VEN}} [[José Rujano]]<ref name="UCI monte">[http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19006&SportID=102&CompetitionID=20559&EditionID=564828&SeasonID=480&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=564829&Phase1ID=0&Phase2ID=0&Phase3ID=0&PhaseClassificationID=589001&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Men Elite UCI WorldTour Ranking #10 - Giro d'Italia (ITA/UWT)-07 May-29 May 2011 - Xeneral classification: Venaria Reale - Milan-Mountain]</ref><ref name="Casu Contador"/> || [[Androni Giocattoli-C.I.P.I.]] || align=center| 43 |- | align=center| 3 | {{Bandera|ESP}} [[Mikel Nieve]] || [[Euskaltel-Euskadi]] || align=center| 39 |- | align=center| 4 | {{Bandera|ITA}} [[Gianluca Brambilla]] || [[Colnago-CSF Inox]] || align=center| 29 |- | align=center| 5 | {{Bandera|Bielorrusia}} [[Vasil Kiryienka]] || [[Movistar Team|Movistar]] || align=center| 24 |} === Clasificación de los mozos - Maglia bianca === {| {{tablaguapa}} |- !Posición !Ciclista !Equipu !Tiempu |-bgcolor=lightblue | align=center| [[Archivu:Jersey white.svg|25px]] | {{Bandera|CZE}} '''[[Roman Kreuziger]]''' || '''[[Pro Team Astana|Astana]]'''|| align=right| '''84h 16' 42"''' |- | align=center| 2 | {{Bandera|NED}} [[Steven Kruijswijk]] || [[Rabobank Cycling Team|Rabobank]] || align=right| + 2' 23" |- | align=center| 3 | {{Bandera|USA}} [[Peter Stetina]] || [[Team Garmin-Cervélo|Garmin-Cervélo]] || align=right| + 38' 41" |- | align=center| 4 | {{Bandera|BEL}} [[Jan Bakelants]] || [[Omega Pharma-Lotto]] || align=right| + 43' 39" |- | align=center| 5 | {{Bandera|BEL}} [[Bart De Clercq]] || [[Omega Pharma-Lotto]] || align=right| + 52' 57" |} === Clasificación de meter volantes - Premiu traguardi volanti === {| {{tablaguapa}} |-bgcolor=grey !Posición !Ciclista !Equipu !Puntos |-bgcolor=lightgrey | align=center| 1 | {{Bandera|BEL}} '''[[Jan Bakelants]]''' || '''[[Omega Pharma-Lotto]]'''|| align=center| 26 |- | align=center| 2 | {{Bandera|ESP}} [[Pablo Lastras]] || [[Movistar Team|Movistar]] || align=center| 13 |- | align=center| 3 | {{Bandera|GER}} [[Sebastian Lang]] || [[Omega Pharma-Lotto]] || align=center| 10 |- | align=center| 4 | {{Bandera|ITA}} [[Stefano Garzelli]] || [[Acqua & Sapone]] || align=center| 8 |- | align=center| 5 | {{Bandera|NED}} [[Bram Tankink]] || [[Rabobank Cycling Team]] || align=center| 8 |} === Clasificación por equipos - Fast team === {| {{tablaguapa}} |- !Posición !Equipu !Tiempu |-bgcolor=#FF4500 | align=center| [[Archivu:Jersey yellow number.svg|25px]] | {{Bandera|KAZ}} '''[[Pro Team Astana|Astana]]''' || align=right| '''252h 44' 52"''' |- | align=center| 2 | {{Bandera|ESP}} [[Movistar Team|Movistar]] || align=right| + 10' 00" |- | align=center| 3 | {{Bandera|FRA}} [[Ag2r La Mondiale]] || align=right| + 11' 23" |- | align=center| 4 || {{Bandera|RUS}} [[Katusha Team|Katusha]] || align=right| + 24' 46" |- | align=center| 5 | {{Bandera|ESP}} [[Geox-TMC]] || align=right| +38' 41" |} == Evolución de les clasificaciones == {| {{tablaguapa}} style="text-align: center; font-size:smaller;" |- style="background-color: #efefef;" !width="13%"| Etapa<br />(Vencedor) !style="background:#F660AB;" width="15%"| Clasificación xeneral<br />[[Archivu:Jersey pink.svg|25px]]<br />''Maglia rosa'' !style="background:red;" width="15%"| Clasificación por puntos<br />[[Archivu:Jersey red.svg|25px]]<br />''Maglia rossa'' !style="background:#50C878;" width="15%"| Clasificación del monte<br />[[Archivu:Jersey green.svg|25px]]<br />''Maglia verde'' !style="background:lightblue;" width="15%"| Clasificación de los mozos<br />[[Archivu:Jersey white.svg|25px]]<br />''Maglia bianca'' !style="background:#FF4500;" width="15%"| Clasificación por equipos<br />[[Archivu:Jersey yellow number.svg|25px]]<br />''Fast team'' |- | 1ᵉʳ etapa [[Archivu:History.gif|16px]] ([[Contrarreló (ciclismu)#Contrarreló por equipos|CRE]])<br />([[HTC-Highroad]]) | style="background:pink;"| [[Marco Pinotti]] | ''nun s'apurrió'' | ''nun s'apurrió'' | style="background:#FFFFEE;" rowspan="2"| [[Bjorn Selander]] | style="background:#FF6347;" rowspan="2"| [[HTC-Highroad]] |- | 2ª etapa<br />([[Alessandro Petacchi]]) | style="background:pink;"| [[Mark Cavendish]] | style="background:#F08080;" rowspan="11"| [[Alessandro Petacchi]] | style="background:lightgreen;"| [[Sebastian Lang]] |- | 3ᵉʳ etapa<br />([[Ángel Viciosu]]) | style="background:pink;" rowspan="2"| [[David Millar]] | style="background:lightgreen;" rowspan="2"| [[Gianluca Brambilla]] | style="background:#FFFFEE;" rowspan="2"| [[Jan Bakelants]] | style="background:#FF6347;" rowspan="2"| [[Team Garmin-Cervélo|Garmin-Cervélo]] |- | 4ª etapa<br />(Etapa neutralizada) |- | 5ª etapa [[Archivu:Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]]<br />([[Pieter Weening]]) | style="background:pink;" rowspan="4"| [[Pieter Weening]] | style="background:lightgreen;" rowspan="2"| [[Martin Kohler]] | style="background:#FFFFEE;" rowspan="4"| [[Steven Kruijswijk]] | style="background:#FF6347;" rowspan="4"| [[Movistar Team]] |- | 6ª etapa<br />([[Francisco Airosu]]) |- | 7ª etapa [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />([[Bart De Clercq]]) | style="background:lightgreen;" rowspan="2"| [[Bart De Clercq]] |- | 8ª etapa<br />([[Oscar Gatto]]) |- | 9ª etapa [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />(<s>[[Alberto Contador]]</s> [[José Rujano]]) | style="background:pink;" rowspan="4"| <s>[[Alberto Contador]]</s><br />[[Kanstantsín Siutsou]] | style="background:lightgreen;" rowspan="4"| [[Filippo Savini]] | style="background:#FFFFEE;" rowspan="13"| [[Roman Kreuziger]] | style="background:#FF6347;" rowspan="13"| [[Pro Team Astana|Astana]] |- | 10ª etapa<br />([[Mark Cavendish]]) |- | 11ª etapa [[Archivu:Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]]<br />([[John Gadret]]) |- | 12ª etapa<br />([[Mark Cavendish]]) |- | 13ª etapa [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />([[José Rujano]]) | style="background:pink;" rowspan="2"| <s>[[Alberto Contador]]</s><br />[[Vincenzo Nibali]] | style="background:#F08080;" rowspan="1"| <s>[[Alberto Contador]]</s><br />[[Roberto Ferrari]] | style="background:lightgreen;" rowspan="1"| <s>[[Alberto Contador]]</s><br />[[José Rujano]] |- | 14ª etapa [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />([[Igor Antón]]) | style="background:#F08080;" rowspan="8"| <s>[[Alberto Contador]]</s><br />[[Michele Scarponi]] | style="background:lightgreen;" rowspan="1"| <s>[[Alberto Contador]]</s><br />[[Gianluca Brambilla]] |- | 15ª etapa [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />([[Mikel Nieve]]) | style="background:pink;" rowspan="7"| <s>[[Alberto Contador]]</s><br />[[Michele Scarponi]] | style="background:lightgreen;" rowspan="7"| [[Stefano Garzelli]] |- | 16ª etapa [[Archivu:History.gif|16px]] [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]] ([[Contrarreló (ciclismu)|CRI]])<br />(<s>[[Alberto Contador|A. Contador]]</s> [[Vincenzo Nibali]]) |- | 17ª etapa [[Archivu:Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]]<br />([[Diego Ulissi]]) |- | 18ª etapa [[Archivu:Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]]<br />([[Eros Capecchi]]) |- | 19ª etapa [[Archivu:Geobox Mountain.svg|16px|Etapa de mediu monte]]<br />([[Paolo Tiralongo]]) |- | 20ª etapa [[Archivu:Logo montagne Yama.svg|16px|Etapa de monte]]<br />([[Vasil Kiryienka]]) |- | 21ª etapa [[Archivu:History.gif|16px]] ([[Contrarreló (ciclismu)|CRI]])<br />([[David Millar]]) |- |'''Final''' | style="background:#F660AB;" rowspan="1"| '''[[Michele Scarponi]]''' | style="background:red;" rowspan="1"| '''[[Michele Scarponi]]''' | style="background:#50C878;" rowspan="1"| '''[[Stefano Garzelli]]''' | style="background:lightblue;" rowspan="1"| '''[[Roman Kreuziger]]''' | style="background:#FF4500;" rowspan="1"| '''[[Pro Team Astana|Astana]]''' |} == Fallecimientu de Wouter Weylandt == [[Archivu:DavidMillarRosaGiro2011.jpg|thumb|150px|Pelotón neutralizáu nel homenaxe a [[Wouter Weylandt]] na 4ª etapa. Na imaxe'l líder [[David Millar]] xuntu con dos corredores del [[Leopard-Trek]].]] Na tercer etapa, ente [[Reggio Emilia]] y [[Rapallo]], el corredor [[Bélxica|belga]] [[Wouter Weylandt]], del equipu [[Leopard-Trek]], sufrió una cayida nel descensu del Passo del Bocco, precisando [[RCP]]; nun pudo superar les sos graves mancadures nel craniu y finó de resultes d'esta cayida pocos minutos dempués. A pesar de que nun primer momentu comunicóse qu'alendaba por sigo solo. Dempués de la so muerte diverses informaciones afirmaron que Weylandt entró nel equipu del Giro en sustitución del mancáu [[Daniele Bennati]]<ref>[http://www.as.com/ciclismo/articulo/weylandt-gregariu-corria-xiro-casualidá/20110509dasdascic_12/Tes?utm_campaign=Spanish+Sports&utm_term=Spanish+Sports&utm_content=Spanish+Sports Weylandt, un gregariu que corría'l Giro por casualidá]</ref> fechu que nun foi asina yá que Wouter taba na preselección del so equipu<ref name="preinscritos">[http://www.biciciclismo.com/cas/site/noticias-ficha.asp?id=38101 Llista de Pre-inscritos nel Giro d'Italia]</ref> entrando [[Brice Feillu]] en llugar de Daniele.<ref name="Brice">[http://www.biciciclismo.com/cas/site/noticias-ficha.asp?id=38442 Feillu sustitúi a Bennati nel Leopard-Trek del Giro]</ref> Na siguiente etapa, la cuarta, los participantes fueron nel pelotón mientres tola etapa, y na llegada tolos corredores del so equipu, xuntu col so meyor amigu [[Tyler Farrar]], entraron de la mano n'alcordanza del ciclista belga.<ref>[https://www.marca.com/2011/05/09/ciclismo/giro_italia/1304951568.html Traxedia nel Giro: muerre Wouter Weylandt]</ref> == Supresión del Crostis == Un día antes de la disputa de la 14ª etapa anulóse la xubida y baxada del Crostis, penúltimu puertu de dicha etapa, a instancies de la [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]], pola peligrosidá del puertu (sobremanera polos tramu estrechos ensin asfaltar una vegada coronáu l'altu). Esto supunxo'l retayu de la etapa en 20 km, añedir como alternativa l'altu del Tualis de segunda categoría.<ref name="Crostis"/> === Protestes nel Tualis y nuevu retayu de la etapa === Sicasí, y ante les protestes de los ''[[tifosi]]'', la etapa túvose que retayar 24,5 km más, evitando'l pasu pol altu del Tualis onde taba previstu que los aficionaos cortaren la carrera. Dicha decisión tomar en plenu intre de la etapa minutos antes de pasar perhí pa evitar el treslláu de les protestes a otru llugar. Asina'l corredores tomaron direutamente direición [[Ovaro]] pa xubir al [[Monte Zoncolan]].<ref>[http://www.cicloweb.it/news/2011/05/21/protesta-sul-tualis-un-blocco-della-corsa-attendeva-i-corridori-ecco-perche-la-soppr Protesta sul Tualis, un blocco della corsa attendeva i corridori, ecco perché la soppressione]</ref> == Castigu a Visconti na etapa 17 == Na etapa 17, con final en [[Tiranu (Italia)|Tiranu]], [[Giovanni Visconti (ciclista)|Giovanni Visconti]] foi'l primeru en cruciar la llinia de meta pero moviera illegalmente a [[Diego Ulissi]] y arriendes d'ello, al español [[Pablo Lastras]], circunstancia pola que foi desclasificáu. Estos trés diben escapaos del restu del grupu, polo que s'alcordó apostrar a Visconti a la tercer posición.<ref> [http://www.elcolombiano.com/BancoConocimiento/G/xiro_de_italia_17_etapa_dexo_descalificáu_a_giovanni_visconti/giro_de_italia_17_etapa_dexo_descalificáu_a_giovanni_visconti.asp Diego Ulissi ganó la etapa 17 del Giro]</ref> == Himnu incorreutu en Milán == El ganador del Giro, [[Alberto Contador]], nun escuchó l'himnu [[España|español]] actual (ensin lletra), sinón la [[Marcha Real#Versión con lletra de José María Pemán|versión con lletra de José María Pemán de 1928]].<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=tN07rgIr0Gw Contador escuchando l'himnu]</ref> Nun ye la primer vegada qu'a Alberto -y asocede tal situación de sona-y un himnu incorreutu pa homenaxar la so victoria, yá que nel [[Tour de Francia 2009]] sonó-y l'himnu danés.<ref name="Contador nel podiu de París col himnu...danés">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=eWsDxv_IcKw |títulu=Contador nel podiu de París col himnu...danés |fechaaccesu=23 d'agostu de 2011 |fecha=[[27 de xunetu]] de [[2009]] |editor= [[RTVE]]}}</ref> == Alberto Contador y el Casu Contador == {{AP|Caso Contador}} A pesar de que [[Alberto Contador]] nun diera positivu nesta carrera nin nes anteriores mientres l'añu, el [[6 de febreru]] de [[2012]] la [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]], a instancies del [[Tribunal Arbitral del Deporte|TAS]], decidió anular toles resultaos del ciclista español mientres el 2011 por cuenta del so positivu por [[clembuterol]] nel [[Tour de Francia 2010]].<ref name="UCI">{{enllaz rotu|1={{Cita web |url=http://www.uci.ch/Modules/ENews/ENewsDetails.asp?id=NzgzNg&MenuId=MTkyNw&LangId=1&BackLink=%2Ftemplates%2FUCI%2FUCI5%2Flayout%2Easp%3FMenuId%3DMTkyNw%26LangId%3D1 |títulu=Alberto Contador case: the consequences of the CAS ruling |fecha=6 de febreru de 2012 |fechaaccesu=9 de febreru de 2012 |editor=[[Xunión Ciclista Internacional|UCI]] |idioma=inglés }} |2=http://www.uci.ch/Modules/ENews/ENewsDetails.asp?id=NzgzNg&MenuId=MTkyNw&LangId=1&BackLink=%2Ftemplates%2FUCI%2FUCI5%2Flayout%2Easp%3FMenuId%3DMTkyNw%26LangId%3D1 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref name="sancion">[https://www.rtve.es/deportes/20120206/alberto-contador-sancionado-dos-anos-tribunal-arbitraxe-deportivu/493859.shtml Contador, sancionáu por 2 años per dopaxe pol Tribunal d'Arbitraxe Deportivu]</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.larazon.es/noticia/4889-el-tour-2010-pa-andy-schleck-y-el xiru-2011-pa-michele-scarponi |títulu=El Tour 2010, pa Andy Schleck; y el Giro 2011, pa Michele Scarponi |fecha=[[6 de febreru]] de [[2012]] |fechaaccesu=11 de febreru de 2012|[[La Razón (España)|La Razón]]}}</ref> Polo tanto oficialmente Contador foi desclasificáu de la ronda italiana cola indicación "0 DSQ" (descalificáu) anque indicando'l tiempu y puntos de les clasificaciones parcial y final. Na que ganara la 9ª y 16ª etapes; segundu na 8ª, 13ª, 14ª y 19ª etapes; terceru na 15ª y 21ª etapes y quintu na 11ª etapa como resultaos parciales más destacaos; amás, nes clasificaciones finales foi ganador de la xeneral y na de por puntos y segundu na del monte como resultaos finales más destacaos. Toles sos resultaos parciales fueron anulaos y el so puestu quedó vacante sacante nos que salió victoriosu nel que'l segundu coyó'l so puestu quedándose'l segundu vacante; y na de la clasificación xeneral diaria y final que nesi casu la so esclusión supunxo que los corredores que quedaron por detrás d'él (hasta'l 21ᵘ) xubieren un puestu na clasificación, quedando vacante la ventiavu primer posición.<ref name="UCI xeneral"/> Teniendo la so participación solo incidencia na clasificación por equipos como sueli ser habitual nestos casos d'espulsión de corredores. Esta sanción nun tuvo incidencia nel [[UCI World Ranking 2010|UCI World Ranking]] por cuenta de que la temporada yá rematara cuando se decidió la sanción, sicasí la [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]] anunció qu'estudiaría la descalificación del [[Team Saxo Bank]] como equipu de categoría [[UCI ProTour]] una y bones Alberto axuntaba'l 68% de los puntos col qu'equipu llogró tar en dicha categoría nel 2012.<ref>{{enllaz rotu|1={{Cita web |url=http://www.uci.ch/Modules/ENews/ENewsDetails.asp?id=NzgzNg&MenuId=MTkyNw&LangId=1&BackLink=%2Ftemplates%2FUCI%2FUCI5%2Flayout%2Easp%3FMenuId%3DMTkyNw%26LangId%3D1 |títulu=Alberto Contador case: the consequences of the CAS ruling |fecha=6 de febreru de 2012 |fechaaccesu=11 de marzu de 2012 |editor=[[Xunión Ciclista Internacional|UCI]] |idioma=inglés }} |2=http://www.uci.ch/Modules/ENews/ENewsDetails.asp?id=NzgzNg&MenuId=MTkyNw&LangId=1&BackLink=%2Ftemplates%2FUCI%2FUCI5%2Flayout%2Easp%3FMenuId%3DMTkyNw%26LangId%3D1 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> == Referencies y notes == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Giro d'Italia 2011}} * [http://www.gazzetta.it/Speciali/Giroditalia/2011/it/static/rivivi_xiro.shtml Web oficial] * [http://www.uci.html.infostradasports.com/cache/2/THEASP.ASP@PAGEID%3D102004&SportID%3D102&CompetitionID%3D20559&SeasonID%3D480&ClassID%3D1&GenderID%3D1&EventID%3D12146&EventPhaseID%3D564829&Phase1ID%3D-1&TaalCode%3D2&StyleID%3D0&Cache%3D2.html?343227 Giro d'Italia 2011 (web oficial del UCI WorldTour)] * [http://www.uci.infostradasports.com/asp/lib/TheASP.asp?PageID=19004&SportID=102&CompetitionID=20559&EditionID=564828&SeasonID=480&ClassID=1&GenderID=1&EventID=12146&EventPhaseID=564829&Phase1ID=-1&Phase2ID=0&Phase3ID=0&CompetitionCodeInv=1&Detail=1&Ranking=0&All=0&TaalCode=2&StyleID=0&Cache=8 Giro d'Italia 2011 (web oficial de la UCI)] {{Giro d'Italia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Giro d'Italia|2011]] [[Categoría:UCI WorldTour 2011]] [[Categoría:Ciclismu n'Italia en 2011]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7dav01u6v2at906qp9cgwkljt0lh6as 0 141722 3709197 3254354 2022-08-18T13:12:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20210227235057}} {{persona}} '''Carol Ann Blazejowski''' {{nym}} ye una ex-xugadora de [[baloncestu]] d'[[Estaos Xuníos]]. Foi campeona del mundu con [[Seleición femenina de baloncestu d'Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] nel [[Campeonatu Mundial de Baloncestu Femenín de 1979|Mundial de Corea del Sur de 1979]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20120805122140/http://www.hoophall.com/hall-of-famers/tag/carol-a-blazejowski Ficha en hoophall] {{NF|1956||Blazejowski, Carol}} [[Categoría:Xugadores de baloncestu de Nueva Jersey]] [[Categoría:Miembros del Basketball Hall of Fame]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu]] 9lrzzn21uw8l65eowuqvk3q79io1m6a 0 141727 3709460 3610456 2022-08-18T17:35:44Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20201024160021}} {{referencies|t=20201024155805}} {{persona}} '''Cynthia Louise Brown''' {{nym}} ye una ex-xugadora de [[baloncestu]] d'[[Estaos Xuníos]]. Consiguió 2 medayes con [[Seleición femenina de baloncestu d'Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] en mundiales y Xuegos Olímpicos. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/br/cindy-brown-1.html Ficha en Sports reference] * [http://www.basketball-reference.com/wnba/players/b/brownci01w.html Perfil en basketball reference] {{NF|1965||Brown, Cindy}} [[Categoría:Xugadores de baloncestu d'Oregón]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu de la WNBA]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu]] [[Categoría:Persones de Portland]] 2tmwp5dqpglnww2twwz4771nbn6loym 0 141786 3709431 3599301 2022-08-18T15:31:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: xugadora [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => xugadora d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Lisa Leslie''' {{nym}} ye una ex-xugadora d'[[Estaos Xuníos]] de [[baloncestu]] de [[Los Angeles Sparks]], foi una de les xugadores fundadores de la [[WNBA]]. Mide 1'96 cm y pesa 77 kg. y xugaba como pívot. Foi la xugadora femenina de baloncestu más reconocida a nivel mundial y {{ensin referencies|probablemente la meyor de la hestoria.}} Foi la primer xugadora que realizó un [[mate (baloncestu)|mate]] nun partíu de la [[WNBA]]. Retiróse a finales de 2009 pa dedicase a los sos fíos y familia y últimamente{{cuándo}} empezó a realizar servicios de modelaje (modelu). == Institutu y Universidá == Yá nel institutu destacó pol so altor y la so habilidá anotadora. Yera capaz d'apoderar dafechu los partíos, llegando inclusive a anotar un récor de 101 puntos nel descansu d'un partíu d'institutu. Probablemente rompiera'l récor de [[Cheryl Miller]] de 105 puntos nel partíu, si l'otru equipu nun se retirara nel descansu. Lisa xugó nel equipu de la [[Universidá del Sur de California|Universidá de Southern California]], siendo escoyida cuatro veces nel quintetu ideal de la conferencia All-Pacific Ten == WNBA == En ganando'l tornéu [[Xuegos Olímpicos|olímpicu]] de baloncestu en [[Atlanta 96]], Lisa Leslie fichó pol equipu de Los Angeles Sparks cuando se fundó la WNBA, en 1997. Yá declarara les sos intenciones de faer un mate nun partíu, ya intentó faelo nel primer partíu contra [[New York Liberty]], pero falló. Lideró la lliga en rebotes en 1997 (9,5 rpp) y 1998 (10,2 rpp) Nos primeros años de la competición, a finales de los 90', los Sparks llegaben de cutio al play-off, pero nun consiguieron nengún títulu ante'l dominiu de les [[Houston Comets]], que se llevaron tolos títulos. En ganando l'oru en [[Xuegos Olímpicos de Sydney 2000|Sydney 2000]], Lisa Leslie lideró a los Sparks pa ganar la final de la WNBA de 2001, contra [[Charlotte Sting]]. Esi añu consiguió los premios de [[MVP de la Temporada de la WNBA|MVP]] de la lliga regular, el [[all-star game]] y les finales. En 2002, ganó'l campeonatu del mundu con Estaos Xuníos, siendo nomada MVP, y consiguió bater la marca de 3000 puntos el [[22 de xunetu]]. Amás, el [[30 de xunetu]], contra [[Miami Sol]], convertir na primer xugadora que fizo un mate na hestoria de la WNBA. == Selección == <ref>[https://www.marca.com/jjoo/2008/2008/08/23/baloncestu/1219511906.html EE.XX. llogra l'oru y Leslie entra na lleenda]</ref> == Enllaces esternos == * [http://www.basketball-reference.com/wnba/players/l/leslili01w.html Ficha en basketball-reference] * [http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/-y/llisa-leslie-1.html Ficha en sports-reference] == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1972||Leslie, Lisa}} {{Tradubot|Lisa Leslie}} [[Categoría:Xugadores de baloncestu de California]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu de la seleición femenina d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu de la WNBA]] [[Categoría:Miembros del Basketball Hall of Fame]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu]] d7c24m337ecd025cie1rot7d1sfjyv4 0 141805 3709305 3616817 2022-08-18T13:39:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20201015105851}} {{persona}} '''Cheryl D. Miller''' {{nym}} ye una ex-xugadora de [[baloncestu]] d'[[Estaos Xuníos]]. Con 1,87 d'estatura, el so puestu natural na cancha yera'l d'[[aleru (baloncestu)|aleru]]. Ye la hermana del tamién profesional [[Reggie Miller]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20090831070229/http://www.hoophall.com/hall-of-famers/tag/cheryl-miller Ficha en Hall of famers] * [https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/mi/cheryl-miller-1.html Ficha en sports-reference] {{NF|1964||Miller, Cheryl}} [[Categoría:Xugadores de baloncestu d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Miembros del Basketball Hall of Fame]] [[Categoría:Entrenadores de baloncestu d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Deportistes de California]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu]] b1kseqrlcan5nlgjw75daax5ca494ab 0 141814 3709465 3284643 2022-08-18T17:37:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20210319175451}} {{persona}} '''Cindy Jo Noble ''' {{nym}} ye una ex-xugadora de [[baloncestu]] d'[[Estaos Xuníos]]. Consiguió dos medayes con [[Seleición femenina de baloncestu d'Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]], ente [[Copa Mundial de Baloncestu Femenín|mundiales]] y [[Xuegos Olímpicos]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/no/cindy-noble-1.html Ficha en sports-reference] {{NF|1958||Noble, Cindy}} [[Categoría:Xugadores de baloncestu d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones d'Ohio]] bhh02yofhnmvhoq5r2mljt5ys64co5i 0 141853 3709499 3624844 2022-08-19T05:51:01Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Diana Lorena Taurasi''' {{nym}} ye una xugadora de [[baloncestu]] d'Estaos Xuníos que pertenez a la plantía de la [[Phoenix Mercury]] de la [[WNBA]] y al [[UMMC Ekaterinburg]] de la Lliga de Rusia. Dáu'l so gran palmarés, ye davezu reconocida como una de les meyores xugadores de baloncestu de la historia, en xunu de 2017 convertir na máxima anotador de la historia de la WNBA superando a [[Tina Thompson]]<ref>{{cita web |url =http://baloncesto.as.com/baloncesto/2017/06/19/nba/1497859270_959356.html| títulu =Diana Taurasi, máxima anotadora na historia de la WNBA| fechaaccesu = [[23 de xunu]] de [[2017]]| fecha = [[19 de xunu]] de [[2017]]| editor = [[Diariu AS]]}}</ref> en [[2011]] foi escoyida como parte de les 15 meyores xugadores de la historia de la WNBA<ref>{{cita web |url =https://www.si.com/nba/photos/2011/07/23wnbas-top-15-players-of-all-time| títulu =WNBA's Top 15 Players of All Time| fechaaccesu = [[23 de xunu]] de [[2017]]| idioma = inglés| editor = [[Sports Illustrated]]}}</ref> y en [[2016]] tamién foi incluyida nun Top20 de la WNBA na so 20º aniversariu. == Trayeutoria deportiva == === WNBA === Foi escoyida na primer posición del [[Draft de la WNBA]] de [[2004]] por [[Phoenix Mercury]], el campeones de lliga entós daquella. Na so primer temporada na [[WNBA]] realizó unos promedios de 17.0 puntos, 4.4 rebotes y 3.9 asistencies per partíu. Sicasí, Phoenix nun se clasificó pa los Playoffs, pero foi escoyida como [[All-Star Game de la WNBA|All Star]] y como [[Rookie del Añu de la WNBA|Rookie del Añu]]. Nun xugaría'l so primeres Playoffs hasta l'añu [[2007]], pero nesi añu llegaron a la final y llograron vencer a les [[Detroit Shock]] por 3-2. A pesar de les sos bones actuaciones na final, el MVP de les Finales sería pa la so compañera [[Cappie Pondexter]]. Volvería repitir títulu nel añu [[2009]] y [[2014]] y esta vegada si foi escoyida como Meyor Xugadora de la Final, siendo la única xuntu con [[Cynthia Cooper]], en consiguir esti gallardón en más d'una ocasión. Nel añu 2015 decidió nun apostar la temporada de la WNBA, por una condición que-y impunxo'l so equipu européu [[UMMC Ekaterinburg]]. L'equipu rusu pagar 1,5 millones de dólares en cuenta de xugar pa ellos mientres los meses d'iviernu y folgando el branu que ye cuando se xuega la WNBA, p'algamar un rendimientu mayor.<ref>{{cita web |url =http://www.espn.com/wnba/story/_/id/12272047/diana-taurasi-opts-sit-2015-wnba-season| títulu =Taurasi to rest, skip WNBA season| fechaaccesu = [[25 de xunu]] de [[2017]]| fecha= [[4 de febreru]] de [[2015]]| editor = [[ESPN]]|idioma=inglés}}</ref> == Vida personal == El padre foi un [[futbolista]] [[italia|italianu]] y la so madre yera de nacionalidá [[arxentina]]. La so vida trescurrió ente Arxentina y Estaos Xuníos, siendo esta última la so nacionalidá. Ye por eso tamién que fala'l [[castellán]] y l'[[idioma inglés|inglés]]. Tuvo casada con Rodrigo Gil dende'l 2005 hasta'l 2008, y en [[2017]] casóse cola so ex-compañera en Phoenix [[Penny Taylor]].<ref>{{cita web |url =https://basketfem.com/2017/05/16/diana-taurasi-y-penny-taylor-formalicen-la so-relacion-casandose/| títulu =DIANA TAURASI Y PENNY TAYLOR FORMALICEN LA SO RELLACIÓN CASÁNDOSE| fechaaccesu = [[24 de xunu]] de [[2017]]| fecha= [[16 de mayu]] de [[2017]]| editor = basketfem.com}}</ref> === Discutiniu === La [[FIBA]] obliga a vistir con un pantalón curtiu percima de la rodía con un anchor máximo de 2 centimétros na piel y la prenda. Diana negóse a vistir asina y costó-y una multa de 500 euros per partíu. A pesar d'ello la xugadora negar a vistir d'esa forma.<ref>Diariu Públicu[https://www.publico.es/416824/multa-a-una baloncestista-por non-vistir-femenina Multa a una baloncestista por non vistir femenina]</ref> == Gallardones y llogros == === Títulos con Phoenix Mercury === * '''Campeona de la [[WNBA]] (3):''' [[Temporada 2007 de la WNBA|2007]], [[Temporada 2009 de la WNBA|2009]] y [[Temporada 2014 de la WNBA|2014]] * '''Campeona de la [[Conferencia Oeste (WNBA)|Conferencia Oeste]] (3):''' [[Temporada 2007 de la WNBA|2007]], [[Temporada 2009 de la WNBA|2009]] y [[Temporada 2014 de la WNBA|2014]] === Títulos n'Europa === * '''Campeona de la [[Eurolliga Femenina|Eurolliga]] (6):''' 2007–2010, 2013, 2016 * '''Campeona de la Lliga de Rusia (7):''' 2007, 2008, 2013–2017 * '''Campeona de la Copa de Rusia (3):''' 2013, 2014, 2017 * '''Campeona de la Lliga de Turquía (1):''' 2011 * '''Campeona de la Copa de Turquía (1):''' 2012 === Distinciones individuales === * '''[[MVP de les Finales de la WNBA]] (2):''' [[Temporada 2009 de la WNBA|2009]] y [[Temporada 2014 de la WNBA|2014]] * '''[[MVP de la Temporada de la WNBA]] (1):''' [[Temporada 2009 de la WNBA|2009]] * '''[[All-Star Game de la WNBA|All-Star]] (7):''' [[Temporada 2004 de la WNBA|2004]]-[[Temporada 2007 de la WNBA|2007]], [[Temporada 2009 de la WNBA|2009]], [[Temporada 2011 de la WNBA|2011]], [[Temporada 2013 de la WNBA|2013]] y [[Temporada 2014 de la WNBA|2014]] * '''[[Meyor Quintetu de la WNBA]] (9):''' [[Temporada 2004 de la WNBA|2004]], [[Temporada 2006 de la WNBA|2006]]-[[Temporada 2011 de la WNBA|2011]], [[Temporada 2013 de la WNBA|2013]] y [[Temporada 2014 de la WNBA|2014]] * '''[[Meyor Quintetu de la WNBA|Segundu Meyor Quintetu de la WNBA]] (2):''' [[Temporada 2005 de la WNBA|2005]] y [[Temporada 2016 de la WNBA|2016]] * '''[[Rookie del Añu de la WNBA]] (1)''': [[Temporada 2004 de la WNBA|2004]] * '''[[Peak Performers de la WNBA|Máxima Anotadora de la WNBA]] (5):''' [[Temporada 2006 de la WNBA|2006]], [[Temporada 2008 de la WNBA|2008]]-[[Temporada 2011 de la WNBA|2011]] * '''Top15 Meyores Xugadores de la Historia de la WNBA:''' 2011 * '''Top20 Meyores Xugadores de la Historia de la WNBA:''' 2016 * '''Xugadora del Añu n'Estaos Xuníos (4):''' 2006, 2010, 2012 y 2016 * '''Máxima Anotadora de la Eurolliga (4):''' 2009, 2010, 2012 y 2016 == Estadístiques == {{Lleenda estadístiques NBA}} {| {{tablaguapa}} |- | style="background:#afe6ba; width:3em;"| |Denota temporaes nes que l'equipu de Taurasi foi Campeona de la WNBA |- | style="background:#D3D3D3"; width:3em;"| |Líder de la lliga |- === WNBA === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%; text-align:right;" |- ! Añu!! Equipu!! PX!! PT!! MPP!! %TC!! %3P!! %TL!! RPP!! APP!! ROB!! TPP!! PPP |- | style="text-align:left;"| [[2004 WNBA season|2004]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | '''34''' || '''34''' || 33.2 || .416 || .330 || .710 || 4.4 || 3.9 || 1.3 || 0.7 || 18.0 |- | style="text-align:left;"| [[2005 WNBA season|2005]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | 33 || 33 || 33.0 || .410 || .313 || .801 || 4.2 || 4.5 || 1.2 || 0.8 || 16.0 |- | style="text-align:left;"| [[2006 WNBA season|2006]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | '''34''' || '''34''' || '''33.9''' || .452 || .397 || .781 || 3.6 || 4.1 || 1.2 || 0.8 || style="background:#D3D3D3"|'''25.3''' |- | style="text-align:left;background:#afe6ba;"| [[2007 WNBA season|2007]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | 32 || 32 || 32.0 || .440 || .367 || .835 || 4.2 || 4.3 || '''1.4''' || 1.1 || 19.2 |- | style="text-align:left;"| [[2008 WNBA season|2008]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | '''34''' || '''34''' || 31.9 || .446 || .360 || .870 || 5.1 || 3.6 || '''1.4''' || '''1.4''' || style="background:#D3D3D3"|24.1 |- | style="text-align:left;background:#afe6ba;"| [[2009 WNBA season|2009]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | 31 || 31 || 31.5 || '''.461''' || '''.407''' || .894 || '''5.7''' || 3.5 || 1.2 || '''1.4''' || style="background:#D3D3D3"|20.4 |- | style="text-align:left;"| [[2010 WNBA season|2010]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | 31 || 31 || 32.2 || .427 || .374 || '''.912''' || 4.3 || 4.7|| 1.2 || 0.6 || style="background:#D3D3D3"|22.6 |- | style="text-align:left;"| [[2011 WNBA season|2011]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | 32 || 32 || 30.2 || .449 || .395 || .903 || 3.2 || 3.6 || 0.8 || 0.6 || style="background:#D3D3D3"|21.6 |- | style="text-align:left;"| [[2012 WNBA season|2012]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | 8 || 8 || 20.8 || .436 || .395 || .900 || 1.6 || 2.3 || 0.5 || 0.5 || 14.0 |- | style="text-align:left;"| [[2013 WNBA season|2013]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | 32 || 32 || 32.3 || .456 || .347 || .854 || 4.2 || '''6.2''' || 0.7 || 0.5 || 20.3 |- | style="text-align:left;background:#afe6ba;"|[[2014 WNBA season|2014]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | 33 || 33 || 32.3 || .454 || .365 || .874 || 3.8 || 5.6 || 0.7 || 0.3 ||16.2 |- | style="text-align:left;"| [[2016 WNBA season|2016]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | 33 || 33 || 29.8 || .396 || .350 || .909 || 3.0 || 3.9 || 0.9 || 0.1 || 17.8 |- | style="text-align:left;"| [[2017 WNBA season|2017]] | style="text-align:left;"| [[Phoenix Mercury|Phoenix]] | 31 || 31 || 28.5 || .400 || .384 || .912 || 3.0 || 2.7 || 0.5 || 0.3 || 17.9 |- style="background:skyBlue;" | style="text-align:left;"| '''Total''' | | 398 || 398 || 31.4 || .434 || .368 || .863 || 4.0 || 4.2 || 1.0 || 0.7 || 19.8 |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.dianataurasi.com Web oficial] * [https://web.archive.org/web/20081007172746/http://www.wnba.com/playerfile/diana_taurasi.html Perfil de Taurasi en WNBA.com] * [http://www.wnba.com/draft2004/prospect_diana_taurasi.html Ficha de Taurasi del Draft de la WNBA de 2004] * [https://web.archive.org/web/20060405175344/http://www.usolympicteam.com/26_21632.htm Ficha como xugadora de la selección de baloncestu d'Estaos Xuníos] * [https://web.archive.org/web/20060524224332/http://www.uconnhuskies.com/sports/WBasketball/2003/Roster/dianataurasi.html Biografía de la Universidá de Connecticut] {{NF|1982||Taurasi, Diana}} {{Tradubot|Diana Taurasi}} [[Categoría:Xugadores de baloncestu de California]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu de la WNBA]] [[Categoría:Feministes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] qpciwpryc5hjw17te9t65cbxrz324m3 0 141903 3710061 3593605 2022-08-19T11:34:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Sara Ballantyne |llugar nacencia = |fecha nacencia = {{Fecha|14|10|1960|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medayista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |0|1|1 }} }} '''Sara Ballantyne''' ([[14 d'ochobre]] de [[1960]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Cross country (ciclismu)|campu al traviés]], ganadora de dos medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte]], plata en [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1990|1990]] y bronce en [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1994|1994]].<ref>[http://www.the-sports.org/sara-ballantyne-mountain-bike-spf35757.html «Sara Ballantyne»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1990|1990]] |align=left| [[Durango (Coloráu)|Durango]] ({{USA}}) | {{Med-p}} | Campu al traviés |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1994|1994]] |align=left| [[Vail (Coloráu)|Vail]] ({{USA}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1960||Ballantyne, Sara}} {{Tradubot|Sara Ballantyne}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 8es5oklnd2ghulq75wq7pczfw85mihn 0 141917 3710024 3355844 2022-08-19T11:30:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Dorothy Bausch |nombrecompleto = Dorothy Lee Bausch |imaxe= Dotsie Bausch WCh 2011.jpg |tamañu imaxe = 205px |llugar nacencia = [[Lexington (Kentucky)|Lexington]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|6|3|1973|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |0|1|0 | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |0|1|0 }} }} '''Dorothy Lee Bausch''' –conocida como '''Dotsie Bausch'''– ([[Lexington (Kentucky)|Lexington]], [[6 de marzu]] de [[1973]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista na prueba de persecución por equipos. Participó nos [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012]], llogrando una medaya de plata na prueba de persecución por equipos (xuntu con [[Sarah Hammer]], [[Lauren Tamayo]] y [[Jennie Reed]]).<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ba/dotsie-bausch-1.html «Dotsie Bausch»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó una medaya de plata nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2011]], na prueba de persecución por equipos.<ref>[http://www.the-sports.org/dotsie-bausch-track-cycling-spf111355.html «Dotsie Bausch»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|2012]] |align=left| [[Londres]] ({{GBR}}) | {{Med-p}} | Persecución por equipos |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2011|2011]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-p}} | Persecución por equipos |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1973||Bausch, Dotsie}} {{Tradubot|Dotsie Bausch}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 1oul4wnaq5uzdquhsts9wddeqhqxzwc 0 141958 3710047 3593590 2022-08-19T11:32:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Melissa Buhl |llugar nacencia = |fecha nacencia = {{Fecha|25|1|1982|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medayista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |1|0|2 }} }} '''Melissa Buhl''' ([[25 de xineru]] de [[1982]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de campu al traviés pa cuatro, ganadora de tres medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2007|2007]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2009|2009]].<ref>[http://www.the-sports.org/melissa-buhl-mountain-bike-spf10152.html «Melissa Buhl»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2007|2007]] |align=left| [[Fort William]] ({{GBR}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés pa 4 |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2008|2008]] |align=left| [[Val di Sole]] ({{ITA}}) | {{Med-o}} | Campu al traviés pa 4 |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2009|2009]] |align=left| [[Camberra]] ({{AUS}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés pa 4 |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1982||Buhl, Melissa}} {{Tradubot|Melissa Buhl}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 7p13cau27x0r31qomsfb6lmx1qbd2eq 0 141967 3710049 3365367 2022-08-19T11:32:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Michelle Cairns |llugar nacencia = |fecha nacencia = |llugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu BMX]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu BMX]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu BMX|Campeonatu Mundial]] |1|0|0 }} }} '''Michelle Cairns''' ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[BMX]], ganadora d'una medaya d'oru nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu BMX de 1997]], na carrera femenina.<ref>[http://www.the-sports.org/michelle-cairns-bmx-cycling-spf52279.html «Michelle Cairns»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu BMX|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu BMX de 1997|1997]] |align=left| [[Saskatoon]] ({{CAN}}) | {{Med-o}} | Carrera |- </center> == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Michelle Cairns}} [[Categoría:Ciclistes de BMX d'Estaos Xuníos|Cairns, Michelle]] [[Categoría:Ciclistes|Cairns, Michelle]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu|Cairns, Michelle]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] adw7l0f7mw8f0jmgdv23qspdl3qhgav 0 141972 3710016 3193810 2022-08-19T11:29:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Connie Carpenter-Phinney}} {{persona}} '''Helen Constance Carpenter-Phinney''' {{nym}}, conocida como '''Connie Carpenter-Phinney''', ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[patinaxe de velocidá sobre xelu|patinaxe de velocidá]] y [[ciclismu]] (nes modalidaes de [[Ciclismu en ruta|ruta]] y [[Ciclismu en pista|pista]]). Ta casada col exciclista profesional [[Davis Phinney]] y madre del ciclista [[Taylor Phinney]]. Participó en dos [[Xuegos Olímpicos]], nes ediciones de branu llogró una medaya d'oru en [[Los Angeles 1984]], na carrera de ruta, y nes d'iviernu'l 7º llugar en [[Sapporo 1972]], nos 1500 m de patinaxe de velocidá.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ca/connie-carpenter-phinney-1.html «Connie Carpenter-Phinney»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó dos medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta]], plata en [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta de 1977|1977]] y bronce en [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta de 1981|1981]].<ref>[http://www.the-sports.org/connie-carpenter-phinney-cycling-spf306246.html «Connie Carpenter-Phinney»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> Nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]] consiguió dos medayes, oru en [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1983|1983]] y plata en [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1982|1982]], dambes na prueba de persecución individual.<ref>[http://www.the-sports.org/connie-carpenter-track-cycling-spf379836.html «Connie Carpenter-Phinney»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== ===Ciclismu en ruta=== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Los Angeles 1984|1984]] |align=left| [[Los Angeles]] ({{USA}}) | {{Med-o}} | Ruta |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta de 1977|1977]] |align=left| [[San Cristóbal (Venezuela)|San Cristóbal]] ({{VEN}}) | {{Med-p}} | Ruta |-align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta de 1981|1981]] |align=left| [[Praga]] ({{TCH}}) | {{Med-b}} | Ruta |- </center> ===Ciclismu en pista=== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1982|1982]] |align=left| [[Leicester]] ({{GBR}}) | {{Med-p}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1983|1983]] |align=left| [[Zúrich]] ({{SUI}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{NF|1957||Carpenter-Phinney, Connie}} [[Categoría:Patinadores de velocidá sobre xelu d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] lieo56zxwk5oz0d3sfxfkstiah7ybke 0 141976 3710036 3516162 2022-08-19T11:31:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20210502094334}} {{persona}} '''Kelly Catlin''' {{nym}} foi una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista en pruebes de persecución. Participó nos [[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016]], llogrando una medaya de plata na prueba de persecución por equipos (xuntu con [[Sarah Hammer]], [[Chloé Dygert]] y [[Jennifer Valente]]).<ref>[https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ca/kelly-catlin-1.html «Kelly Catlin»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó 5 medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]], nos años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2016|2016]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2018|2018]].<ref>[http://www.the-sports.org/kelly-catlin-track-cycling-spf404967.html «Kelly Catlin»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> Suicidóse'l [[7 de marzu]] de [[2019]] a los veintitrés años d'edá<ref>[https://www.marca.com/ciclismo/2019/03/11/5c85b020ca47418c678b45df.html Suicídase la ciclista d'Estaos Xuníos Kelly Catlin, plata nos XXOO de Rio 2016]</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|2016]] |align=left| [[Rio de Janeiro]] ({{BRA}}) | {{Med-p}} | Persecución por equipos |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2016|2016]] |align=left| [[Londres]] ({{GBR}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2017|2017]] |align=left| [[Ḥong Kong]] ({{CHN}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2017|2017]] |align=left| [[Ḥong Kong]] ({{CHN}}) | {{Med-b}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2018|2018]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2018|2018]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-b}} | Persecución individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{ProCyclingStats}} {{NF|1995||Catlin, Kelly}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] nk79fttxm68zuuy501wksvtoncwstvw 0 142006 3710057 3362886 2022-08-19T11:33:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|20181111000000}} {{persona}} '''Penny Davidson''' ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Ciclismu de monte#Descensu|descensu]], ganadora d'una medaya de bronce nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1990]].<ref>[http://www.the-sports.org/penny-davidson-mountain-bike-spf35657.html «Penny Davidson»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1990|1990]] |align=left| [[Durango (Coloráu)|Durango]] ({{USA}}) | {{Med-b}} | Descensu |- |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|el sieglu XX||Davidson, Penny}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 8p1ll2xa5ruwhm91jgs53m9mi3fz9v3 0 142007 3710040 3593583 2022-08-19T11:31:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Lea Davison |imaxe= Lea Davison La Bresse 2012.jpg |tamañu imaxe = 215px |llugar nacencia = [[Siracusa (Nueva York)|Siracusa]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|19|5|1983|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medayista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |0|1|1 }} }} '''Lea Davison''' ([[Siracusa (Nueva York)|Siracusa]], [[19 de mayu]] de [[1983]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Cross country (ciclismu)|campu al traviés]],<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/da/llea-davison-1.html «Lea Davison»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> ganadora de dos medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte]], plata en [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2016|2016]] y bronce en [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2014|2014]].<ref>[http://www.the-sports.org/llea-davison-mountain-bike-spf10434.html «Lea Davison»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2014|2014]] |align=left| [[Hafjell]]/[[Lillehammer]] ({{NOR}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2016|2016]] |align=left| [[Nové Město na Moravě|Nové Město]] ({{CZE}}) | {{Med-p}} | Campu al traviés |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1983||Davison, Lea}} {{Tradubot|Lea Davison}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] lept8uxhi5mzfov5ecuh1tfhmt369wz 0 142017 3710067 3593609 2022-08-19T11:34:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Susan DeMattei |nombrecompleto = Susan Marie DeMattei |llugar nacencia = [[San Francisco (California)|San Francisco]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|15|10|1962|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Xuegos Olímpicos]] |0|0|1 | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |0|1|0 }} }} '''Susan Marie DeMattei''' ([[San Francisco (California)|San Francisco]], [[15 d'ochobre]] de [[1962]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Cross country (ciclismu)|campu al traviés]]. Participó nos [[Xuegos Olímpicos d'Atlanta 1996]], llogrando una medaya de bronce na prueba de campu al traviés.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/de/susan-demattei-1.html «Susan DeMattei»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó una medaya de plata nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1994]].<ref>[http://www.the-sports.org/susan-demattei-mountain-bike-spf28104.html «Susan DeMattei»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos d'Atlanta 1996|1996]] |align=left| [[Atlanta]] ({{USA}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1994|1994]] |align=left| [[Vail (Coloráu)|Vail]] ({{USA}}) | {{Med-p}} | Campu al traviés |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1962||DeMattei, Susan}} {{Tradubot|Susan DeMattei}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de bronce]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 69uqbosq6tzv9rg8hvkwd1xex8si0mr 0 142026 3710041 3201145 2022-08-19T11:32:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Leigh Donovan''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Ciclismu de monte#Descensu|descensu]], ganadora de tres medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1995|1995]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2001|2001]].<ref>[http://www.the-sports.org/leigh-donovan-mountain-bike-spf36599.html «Leigh Donovan»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1995|1995]] |align=left| [[Kirchzarten]] ({{AUT}}) | {{Med-o}} | Descensu |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1996|1996]] |align=left| [[Cairns]] ({{AUS}}) | {{Med-p}} | Descensu |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2001|2001]] |align=left| [[Vail (Coloráu)|Vail]] ({{USA}}) | {{Med-b}} | Descensu |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1971||Donovan, Leigh}} {{Tradubot|Leigh Donovan}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] acqscxsbnamt1key7tq7zxqfmvb3lck 0 142034 3710059 3361081 2022-08-19T11:34:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Renee Duprel |llugar nacencia = [[Bellevue (Washington)|Bellevue]] [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = |llugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |0|1|0 }} }} '''Renee Duprel''' ([[Bellevue (Washington)|Bellevue]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], ganadora d'una medaya de plata nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1990]], na prueba de velocidá individual.<ref>[http://www.the-sports.org/renee-duprel-track-cycling-spf379609.html «Renee Duprel»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1990|1990]] |align=left| [[Maebashi]] ({{JAP}}) | {{Med-p}} | Velocidá individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1965||Duprel, Renee}} {{Tradubot|Renee Duprel}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] q72jlaat1qe8v4i3wuurrn3t2sweahn 0 142037 3709400 3356577 2022-08-18T14:12:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Chloé Dygert |imaxe= Chloé Dygert WCh 2018.jpg |llugar nacencia = [[Brownsburg (Indiana)|Brownsburg]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|1|1|1997|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu]] |disciplina = [[Ciclismu en pista|Pista]] y [[Ciclismu en ruta|ruta]] |equipo = {{Columnes}} 2016- {{Nueva columna}} [[Sho-Air Twenty20]] {{Final columnes}} |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |0|1|0 | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |5|0|0 }} }} '''Chloé Dygert''' ([[Brownsburg (Indiana)|Brownsburg]], [[1 de xineru]] de [[1997]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista en probar persecución; anque tamién apuesta carreres de [[Ciclismu en ruta|ruta]]. Participó nos [[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016]], llogrando una medaya de plata na prueba de persecución por equipos (xuntu con [[Sarah Hammer]], [[Kelly Catlin]] y [[Jennifer Valente]]).<ref>[https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/dy/chloe-dygert-1.html «Chloé Dygert»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó 5 medayes d'oru nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]], nos años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2016|2016]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2018|2018]].<ref>[http://www.the-sports.org/chloe-dygert-track-cycling-spf426588.html «Chloé Dygert»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|2016]] |align=left| [[Rio de Janeiro]] ({{BRA}}) | {{Med-p}} | Persecución por equipos |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2016|2016]] |align=left| [[Londres]] ({{GBR}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2017|2017]] |align=left| [[Ḥong Kong]] ({{CHN}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2017|2017]] |align=left| [[Ḥong Kong]] ({{CHN}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2018|2018]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2018|2018]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |} </center> ==Palmarés== '''2017''' * [[Campeonatu Panamericanu de Ciclismu en Ruta 2017|Campeonatu Panamericanu Contrarreló]] [[Ficheru:Gold medal america.svg|15px]] * [[Campeonatu Panamericanu de Ciclismu en Ruta 2017|Campeonatu Panamericanu Contrarreló Sub-23]] [[Ficheru:Gold medal america.svg|15px]] '''2018''' * 1 etapa de la [[Joe Martin Stage Race Women]] * 2 etapes del [[Tour de Gila femenín|Tour de Gila]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{ProCyclingStats}} * [http://www.sitiodeciclismo.net/coureurfiche.php?coureurid=90754 Ficha en sitiodeciclismo.net] {{NF|1997||Dygert, Chloe}} {{Tradubot|Chloé Dygert}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] gjm9pnf4x87hfemdurxjnofkhuys4jb 0 142041 3710026 2951219 2022-08-19T11:30:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200430100105}} {{persona}} '''Janie Eickhoff''' (tamién conocida sol so nome de casada '''Janie Quigley''') {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista nes pruebes de persecución individual y [[Ciclismu en pista#Puntuación|puntuación]]. Ganó siete medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1989|1989]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1996|1996]].<ref>[http://www.the-sports.org/jeannie-quigley-eickhoff-track-cycling-spf379227.html «Janie Eickhoff»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> == Medayeru internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1989|1989]] |align=left| [[Lyon]] ({{FRA}}) | {{Med-b}} | Puntuación |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1991|1991]] |align=left| [[Stuttgart]] ({{GER}}) | {{Med-p}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1991|1991]] |align=left| [[Stuttgart]] ({{GER}}) | {{Med-b}} | Puntuación |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1992|1992]] |align=left| [[Valencia]] ({{ESP}}) | {{Med-b}} | Puntuación |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1993|1993]] |align=left| [[Hamar]] ({{NOR}}) | {{Med-b}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1994|1994]] |align=left| [[Palermo]] ({{ITA}}) | {{Med-b}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1996|1996]] |align=left| [[Mánchester]] ({{GBR}}) | {{Med-p}} | Puntuación |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1970||Eickhoff, Janie}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Ciclistes]] 84ssrqmw36bkxt4263yue9d5h2n7xxb 0 142043 3710007 3363937 2022-08-19T11:28:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Cheri Elliott |llugar nacencia = |fecha nacencia = {{Fecha|17|4|1970|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |0|0|1 }} }} '''Cheri Elliott''' ([[17 d'abril]] de [[1970]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Ciclismu de monte#Descensu|descensu]], ganadora d'una medaya de bronce nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1998]].<ref>[http://www.the-sports.org/cheri-elliott-mountain-bike-spf48618.html «Cheri Elliott»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1998|1998]] |align=left| [[Mont-Sainte-Anne]] ({{CAN}}) | {{Med-b}} | Descensu |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1970||Elliott, Cheri}} {{Tradubot|Cheri Elliott}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] s0td9540ay11k2d2n1ceghagodxxt7t 0 142070 3710032 3201131 2022-08-19T11:31:06Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Juliana Furtado |llugar nacencia = [[Nueva York]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|4|4|1967|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medayista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |2|0|0 }} }} '''Juliana Furtado''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] nes disciplines de [[Cross country (ciclismu)|campu al traviés]] y [[Ciclismu de monte#Descensu|descensu]],<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/fu/juli-furtado-1.html «Juliana Furtado»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> ganadora de dos medayes d'oru nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte]], nos años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1990|1990]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1992|1992]].<ref>[http://www.the-sports.org/juli-fortado-mountain-bike-spf35673.html «Juliana Furtado»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1990|1990]] |align=left| [[Durango (Coloráu)|Durango]] ({{USA}}) | {{Med-o}} | Campu al traviés |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1992|1992]] |align=left| [[Bromont]] ({{CAN}}) | {{Med-o}} | Descensu |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1967||Furtado, Juliana}} {{Tradubot|Juliana Furtado}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] dsldfef5p27375iyosqzcbxc811pwni 0 142085 3710038 3357403 2022-08-19T11:31:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Kimberly Geist |imaxe= Kimberly Geist WCh 2018.jpg |tamañu imaxe = 220px |llugar nacencia = [[Allentown (Pennsylvania)|Allentown]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|29|4|1987|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medayista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |2|0|1 }} }} '''Kimberly Geist''' ([[Allentown (Pennsylvania)|Allentown]], [[29 d'abril]] de [[1987]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista nes pruebes de persecución por equipos y [[Ciclismu en pista#Puntuación|puntuación]]. Ganó tres medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]], ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2015|2015]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2018|2018]].<ref>[http://www.the-sports.org/kimberly-geist-track-cycling-spf83288.html «Kimberly Geist»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2015|2015]] |align=left| [[Saint-Quentin-en-Yvelines|Saint-Quentin]] ({{FRA}}) | {{Med-b}} | Puntuación |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2017|2017]] |align=left| [[Ḥong Kong]] ({{CHN}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2018|2018]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1987||Geist, Kimberly}} {{Tradubot|Kimberly Geist}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] c4i95h8umo9s40dxj49upsf5keo3ywa 0 142088 3710050 3363613 2022-08-19T11:33:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Missy Giove |llugar nacencia = |fecha nacencia = {{Fecha|20|1|1972|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medayista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |1|0|3 }} }} '''Missy Giove''' ([[20 de xineru]] de [[1972]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Ciclismu de monte#Descensu|descensu]], ganadora de cuatro medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1993|1993]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2002|2002]].<ref>[http://www.the-sports.org/missy-giove-mountain-bike-spf36144.html «Missy Giove»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1993|1993]] |align=left| [[Métabief]] ({{FRA}}) | {{Med-b}} | Descensu |-align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1994|1994]] |align=left| [[Vail (Coloráu)|Vail]] ({{USA}}) | {{Med-o}} | Descensu |-align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1996|1996]] |align=left| [[Cairns]] ({{AUS}}) | {{Med-b}} | Descensu |-align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2002|2002]] |align=left| [[Kaprun]] ({{AUT}}) | {{Med-b}} | Descensu |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1972||Giove, Missy}} {{Tradubot|Missy Giove}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] tw52retufzclwd692dlx3rjq3n28knm 0 142101 3710030 3361417 2022-08-19T11:30:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Jessica Grieco |llugar nacencia = [[Allentown (Pennsylvania)|Allentown]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|10|8|1973|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |0|0|1 }} }} '''Jessica Grieco''' ([[Allentown (Pennsylvania)|Allentown]], [[10 d'agostu]] de [[1983]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], ganadora d'una medaya de bronce nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1993]], na carrera por puntos.<ref>[http://www.the-sports.org/jessica-grieco-track-cycling-spf251199.html «Jessica Grieco»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1993|1993]] |align=left| [[Hamar]] ({{NOR}}) | {{Med-b}} | Puntuación |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1983||Grieco, Jessica}} {{Tradubot|Jessica Grieco}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] cdmpp7ikbqm72p7atwstylfv7qu0vkx 0 142121 3710062 3352836 2022-08-19T11:34:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Sarah Hammer |nombrecompleto = Sarah Kathryn Hammer |imaxe= Sarah Hammer at the 2010 UCI Track Cycling World Championships, Copenhagen, Denmark - 20100324.jpg |llugar nacencia = [[Redondo Beach]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|18|8|1983|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |0|4|0 | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |8|5|2 }} }} '''Sarah Kathryn Hammer''' ([[Redondo Beach]], [[18 d'agostu]] de [[1983]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista nes pruebes de persecución y [[Ciclismu en pista#Ómnium|ómnium]]. Foi ocho veces campeona mundial (cinco en persecución individual, dos en ómnium y una en persecución por equipos). Participó en trés [[Xuegos Olímpicos de Branu]], ente los años [[Beixín 2008|2008]] y [[ Rio de Janeiro 2016|2016]], llogrando en total cuatro medayes de plata, dos en [[Londres 2012]], nes pruebes de persecución por equipos (xuntu con [[Dotsie Bausch]], [[Lauren Tamayo]] y [[Jennie Reed]]) y ómnium, y les otres dos en [[Rio de Janeiro 2016]], repitiendo medayes nes mesmes pruebes (en persecución faciendo equipu con [[Kelly Catlin]], [[Chloe Dygert]] y [[Jennifer Valente]]).<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ha/sarah-hammer-1.html «Sarah Hammer»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó 15 medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2006|2006]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2017|2017]].<ref>[http://www.the-sports.org/sarah-hammer-track-cycling-spf15058.html «Sarah Hammer»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|2012]] |align=left| [[Londres]] ({{GBR}}) | {{Med-p}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|2012]] |align=left| [[Londres]] ({{GBR}}) | {{Med-p}} | Ómnium |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|2016]] |align=left| [[Rio de Janeiro]] ({{BRA}}) | {{Med-p}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|2016]] |align=left| [[Rio de Janeiro]] ({{BRA}}) | {{Med-p}} | Ómnium |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2006|2006]] |align=left| [[Burdeos]] ({{FRA}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2007|2007]] |align=left| [[Palma de Mallorca]] ({{ESP}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2008|2008]] |align=left| [[Mánchester]] ({{GBR}}) | {{Med-p}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2010|2010]] |align=left| [[Ballerup]] ({{DAN}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2011|2011]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2011|2011]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-p}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2011|2011]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-p}} | Ómnium |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2012|2012]] |align=left| [[Melbourne]] ({{AUS}}) | {{Med-b}} | Ómnium |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2013|2013]] |align=left| [[Minsk]] ({{BLR}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2013|2013]] |align=left| [[Minsk]] ({{BLR}}) | {{Med-o}} | Ómnium |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2014|2014]] |align=left| [[Cali]] ({{COL}}) | {{Med-o}} | Ómnium |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2014|2014]] |align=left| [[Cali]] ({{COL}}) | {{Med-p}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2016|2016]] |align=left| [[Londres]] ({{GBR}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2016|2016]] |align=left| [[Londres]] ({{GBR}}) | {{Med-b}} | Ómnium |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2017|2017]] |align=left| [[Ḥong Kong]] ({{CHN}}) | {{Med-p}} | Puntuación |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1983||Hammer, Sarah}} {{Tradubot|Sarah Hammer}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 8fhvvxp53e8fhqj9ovj9rphzoqocd53 0 142177 3710031 3593577 2022-08-19T11:30:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Jill Kintner''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] nes modalidaes de [[BMX]] y [[Ciclismu de monte|monte]]. Participó nos [[Xuegos Olímpicos de Beixín 2008]], llogrando una medaya de bronce na carrera femenina de BMX<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ki/jill-kintner-1.html «Jill Kintner»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}</ref><ref>[http://www.the-sports.org/jill-kintner-bmx-cycling-spf25221.html «Jill Kintner»] en The-Sports.org {{en}}</ref>. Ganó seis medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2003|2003]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2009|2009]]<ref>[http://www.the-sports.org/jill-kintner-mountain-bike-spf10166.html «Jill Kintner»] en The-Sports.org {{en}}.</ref>. ==Palmarés internacional== ===Ciclismu BMX=== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Beixín 2008|2008]] | align=left| [[Beixín]] ({{CHN}}) | {{Med-b}} | Carrera |} </center> ===Ciclismu de monte=== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2003|2003]] |align=left| [[Lugano]] ({{SUI}}) | {{Med-b}} | Campo al traviés pa 4 |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2004|2004]] |align=left| [[Les Gets]] ({{FRA}}) | {{Med-p}} | Campo al traviés pa 4 |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2005|2005]] |align=left| [[Livigno]] ({{ITA}}) | {{Med-o}} | Campu al traviés pa 4 |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2006|2006]] |align=left| [[Rotorua]] ({{NZL}}) | {{Med-o}} | Campu al traviés pa 4 |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2007|2007]] |align=left| [[Fort William]] ({{GBR}}) | {{Med-o}} | Campu al traviés pa 4 |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2009|2009]] |align=left| [[Camberra]] ({{AUS}}) | {{Med-p}} | Campo al traviés pa 4 |} </center> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{NF|1981||Kintner, Jill}} [[Categoría:Ciclistes de BMX d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Beixín 2008]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de bronce]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de ciclismu]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] qv0icfewpsi2ibv1i1cl40pm5qjubsa 0 142185 3710072 3593616 2022-08-19T11:35:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Willow Koerber |llugar nacencia = |fecha nacencia = {{Fecha|12|12|1977|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medayista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |0|0|2 }} }} '''Willow Koerber''' ([[12 d'avientu]] de [[1977]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Cross country (ciclismu)|campu al traviés]], ganadora de dos medayes de bronce nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte]], nos años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2009|2009]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2010|2010]].<ref>[http://www.the-sports.org/willow-koerber-mountain-bike-spf10423.html «Willow Koerber»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2009|2009]] |align=left| [[Camberra]] ({{AUS}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2010|2010]] |align=left| [[Mont-Sainte-Anne]] ({{CAN}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1977||Koerber, Willow}} {{Tradubot|Willow Koerber}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] tmntci88os8ryfz8t0u2ms06unzi7t6 0 142221 3710071 3593613 2022-08-19T11:34:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Tara Llanes |llugar nacencia = [[West Covina]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|28|11|1976|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medayista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |0|1|3 }} }} '''Tara Llanes''' ([[West Covina]], [[28 de payares]] de [[1976]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] nes disciplines de campu al traviés pa cuatro y dual, ganadora de cuatro medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte]], ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2000|2000]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2005|2005]].<ref>[http://www.the-sports.org/tara-llanes-mountain-bike-spf10507.html «Tara Llanes»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2000|2000]] |align=left| [[Sierra Nevada (España)|Sierra Nevada]] ({{ESP}}) | {{Med-p}} | Dual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2001|2001]] |align=left| [[Vail (Coloráu)|Vail]] ({{USA}}) | {{Med-b}} | Dual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2004|2004]] |align=left| [[Les Gets]] ({{FRA}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés pa 4 |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2005|2005]] |align=left| [[Livigno]] ({{ITA}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés pa 4 |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1976||Llanes, Tara}} {{Tradubot|Tara Llanes}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] qepiz15y2j31yd1vinx8ino2gas7ki2 0 142232 3710042 3356925 2022-08-19T11:32:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Margaret Maass |llugar nacencia = [[Scotch Plains]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|17|11|1959|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |0|0|1 }} }} '''Margaret Maass''' –conocida como '''Peggy Maass'''– ([[Scotch Plains]], [[17 de payares]] de [[1959]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], ganadora d'una medaya de bronce nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1985]], na prueba de persecución individual.<ref>[http://www.the-sports.org/peggy-maass-track-cycling-spf379714.html «Margaret Maass»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1985|1985]] |align=left| [[Bassano del Grappa|Bassano]] ({{ITA}}) | {{Med-b}} | Persecución individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1959||Maass, Margaret}} {{Tradubot|Margaret Maass}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] s41ppda7wi1g0q6t9lg33uo9c8g0f5q 0 142249 3710060 3593603 2022-08-19T11:34:06Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Ruth Matthes |llugar nacencia = [[Sun Valley (Idaho)|Sun Valley]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|11|11|1965|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medayista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |1|1|3 }} }} '''Ruth Matthes''', conocida como '''Ruthie Matthes''' ([[Sun Valley (Idaho)|Sun Valley]], [[11 de payares]] de [[1965]]), ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Cross country (ciclismu)|campu al traviés]],<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ma/ruthie-matthes-1.html «Ruth Matthes»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> ganadora de cinco medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1990|1990]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1996|1996]].<ref>[http://www.the-sports.org/ruthie-matthes-mountain-bike-spf35781.html «Ruth Matthes»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1990|1990]] |align=left| [[Durango (Coloráu)|Durango]] ({{USA}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1991|1991]] |align=left| [[Barga]] ({{ITA}}) | {{Med-o}} | Campu al traviés |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1992|1992]] |align=left| [[Bromont]] ({{CAN}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1993|1993]] |align=left| [[Métabief]] ({{FRA}}) | {{Med-b}} | Campu al traviés |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1996|1996]] |align=left| [[Cairns]] ({{AUS}}) | {{Med-p}} | Campu al traviés |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1965||Matthes, Ruth}} {{Tradubot|Ruth Matthes}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] p8mu7gu6pezcrl65sgajtps3ohq40yw 0 142252 3710048 3361349 2022-08-19T11:32:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Melissa Mayfield |llugar nacencia = [[Northville (Míchigan)|Northville]] [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = |llugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medayista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |0|0|2 }} }} '''Melissa Mayfield''' –conocida como '''Mindee Mayfield'''– ([[Northville (Míchigan)|Northville]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista na prueba de persecución individual. Ganó dos medayes de bronce nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]], nos años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1987|1987]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1988|1988]].<ref>[http://www.the-sports.org/melinda-mayfield-track-cycling-spf379704.html «Melissa Mayfield»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1987|1987]] |align=left| [[Viena]] ({{AUT}}) | {{Med-b}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1988|1988]] |align=left| [[Gante]] ({{BEL}}) | {{Med-b}} | Persecución individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1963||Mayfield, Melissa}} {{Tradubot|Melissa Mayfield}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] n9zwq0biaen050fmuobczcumcbya46k 0 142256 3710043 3274327 2022-08-19T11:32:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Marie McGilvary''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[BMX]], ganadora de tres medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu BMX]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu BMX de 1997|1997]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu BMX de 2001|2001]].<ref>[http://www.the-sports.org/marie-mcgilvary-bmx-cycling-spf52296.html «Marie McGilvary»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu BMX|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu BMX de 1997|1997]] |align=left| [[Saskatoon]] ({{CAN}}) | {{Med-b}} | Carrera |-align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu BMX de 1998|1998]] |align=left| [[Melbourne]] ({{AUS}}) | {{Med-p}} | Carrera |-align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu BMX de 2001|2001]] |align=left| [[Louisville]] ({{USA}}) | {{Med-p}} | Carrera |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Marie McGilvary}} [[Categoría:Ciclistes de BMX d'Estaos Xuníos|McGilvary, Marie]] [[Categoría:Ciclistes|McGilvary, Marie]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] rvoyxz406s4y9dw071qcqz9qfkapod6 0 142298 3710065 3350643 2022-08-19T11:34:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Sue Novara |llugar nacencia = [[Flint (Míchigan)|Flint]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|22|11|1955|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medayista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |2|4|1 }} }} '''Sue Novara''' ([[Flint (Míchigan)|Flint]], [[22 de payares]] de [[1955]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista na prueba de velocidá individual. Ganó siete medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1974|1974]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1980|1980]].<ref>[http://www.the-sports.org/sue-novarra-track-cycling-spf379884.html «Sue Novara»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1974|1974]] |align=left| [[Montreal]] ({{CAN}}) | {{Med-p}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1975|1975]] |align=left| [[Liexa|Rocourt]] ({{BEL}}) | {{Med-o}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1976|1976]] |align=left| [[Monteroni di Lecce]] ({{ITA}}) | {{Med-p}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1977|1977]] |align=left| [[San Cristóbal (Venezuela)|San Cristóbal]] ({{VEN}}) | {{Med-p}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1978|1978]] |align=left| [[Múnich]] ({{RFA|RFA}}) | {{Med-p}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1979|1979]] |align=left| [[Ámsterdam]] ({{NED}}) | {{Med-b}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1980|1980]] |align=left| [[Besançon]] ({{FRA}}) | {{Med-o}} | Velocidá individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1955||Novara, Sue}} {{Tradubot|Sue Novara}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 8ghwkwrjmvj5ofz4keb6f6lh36r4qxg 0 142305 3710019 3365572 2022-08-19T11:29:44Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Cynthia Olavarri |llugar nacencia = [[Pleasant Hill (California)|Pleasant Hill]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|23|3|1955|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |0|1|0 }} }} '''Cynthia Olavarri''' ([[Pleasant Hill (California)|Pleasant Hill]], [[23 de marzu]] de [[1955]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], ganadora d'una medaya de plata nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1983]], na prueba de persecución individual.<ref>[http://www.the-sports.org/cynthia-olavarri-track-cycling-spf379798.html «Cynthia Olavarri»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1983|1983]] |align=left| [[Zúrich]] ({{SUI}}) | {{Med-p}} | Persecución individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1955||Olavarri, Cynthia}} {{Tradubot|Cynthia Olavarri}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] m5tmu6mznajjh86z516ukpjzsd25xir 0 142314 3710017 3541669 2022-08-19T11:29:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Connie Paraskevin}} {{persona}} '''Constance Anne Paraskevin''' {{nym}}, conocida como ''' Connie Paraskevin''', ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[patinaxe de velocidá sobre xelu]] y [[ciclismu en pista]], especialista nes pruebes de velocidá. Tuvo casada col tamién ciclista [[Roger Young]], polo que'l so nome apaeció tamién como '''Connie Paraskevin-Young'''. Participó nuna edición de los [[Xuegos Olímpicos d'Iviernu]], [[Sarajevo 1984]], y en trés de los [[Xuegos Olímpicos de Branu]], ente los años [[Seúl 1988|1988]] y [[Atlanta 1996|1996]], llogrando una medaya de bronce en [[Seúl 1988]], na prueba de velocidá individual.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/pa/connie-paraskevin-young-1.html «Connie Paraskevin-Young»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó ocho medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1982|1982]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1991|1991]].<ref>[http://www.the-sports.org/connie-paraskevin-young-track-cycling-spf57362.html «Connie Paraskevin-Young»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Seúl 1988|1988]] |align=left| [[Seúl]] ({{KOR}}) | {{Med-b}} | Velocidá individual |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|1992]] |align=left| [[Barcelona]] ({{ESP}}) | {{Med-b}} | Persecución individual |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1982|1982]] |align=left| [[Leicester]] ({{GBR}}) | {{Med-o}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1983|1983]] |align=left| [[Zúrich]] ({{SUI}}) | {{Med-o}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1984|1984]] |align=left| [[Barcelona]] ({{ESP}}) | {{Med-o}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1985|1985]] |align=left| [[Bassano del Grappa|Bassano]] ({{ITA}}) | {{Med-p}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1986|1986]] |align=left| [[Colorado Springs]] ({{USA}}) | {{Med-b}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1987|1987]] |align=left| [[Viena]] ({{AUT}}) | {{Med-b}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1990|1990]] |align=left| [[Maebashi]] ({{JAP}}) | {{Med-o}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1991|1991]] |align=left| [[Stuttgart]] ({{GER}}) | {{Med-b}} | Velocidá individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{NF|1961||Paraskevin-Young, Connie}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Patinadores de velocidá sobre xelu d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de bronce]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones de Detroit]] rb3jausatz1q2oe0gg83t720sfuer5c 0 142341 3710035 3365578 2022-08-19T11:31:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Kathleen Pruitt |llugar nacencia = |fecha nacencia = {{Fecha|26|12|1982|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |0|0|1 }} }} '''Kathleen Pruitt''' ([[26 d'avientu]] de [[1982]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Ciclismu de monte#Descensu|descensu]], ganadora d'una medaya de bronce nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2009]].<ref>[http://www.the-sports.org/kathy-pruitt-mountain-bike-spf10143.html «Kathleen Pruitt»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2009|2009]] |align=left| [[Camberra]] ({{AUS}}) | {{Med-b}} | Descensu |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1982||Pruitt, Kathleen}} {{Tradubot|Kathleen Pruitt}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] hf1i9i7ztz0gjekz6tnjryc1961cym6 0 142353 3710028 2868347 2022-08-19T11:30:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu}} {{persona}} {{persona |nome = Jennie Reed |nombrecompleto = Jennie Idell Reed |imaxe= Jennie Reed WCh 2011.jpg |tamañu imaxe = 210px |llugar nacencia = [[Bellevue (Washington)|Bellevue]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|20|4|1978|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |0|1|0 | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |1|1|2 }} }} '''Jennie Idell Reed''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista nes pruebes de velocidá, [[Ciclismu en pista#Keirin|keirin]] y persecución por equipos. Participó en trés [[Xuegos Olímpicos de Branu]], llogrando una medaya de plata en [[Londres 2012]], na prueba de persecución por equipos (xuntu con [[Sarah Hammer]], [[Dotsie Bausch]] y [[Lauren Tamayo]]), el 7º llugar en [[Beixín 2008]] (velocidá individual) y el 10º llugar en [[Atenes 2004]], tamién en velocidá.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/re/jennie-reed-1.html «Jennie Reed»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó cuatro medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2004|2004]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2011|2011]].<ref>[http://www.the-sports.org/jennie-reed-track-cycling-spf14137.html «Jennie Reed»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> == Medayeru internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|2012]] |align=left| [[Londres]] ({{GBR}}) | {{Med-p}} | Persecución por equipos<ref group=n>Compitió na ronda de clasificación.</ref> |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2004|2004]] |align=left| [[Melbourne]] ({{AUS}}) | {{Med-b}} | Keirin |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2008|2008]] |align=left| [[Mánchester]] ({{GBR}}) | {{Med-o}} | Keirin |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2008|2008]] |align=left| [[Mánchester]] ({{GBR}}) | {{Med-b}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2011|2011]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-p}} | Persecución por equipos |} </center> == Palmarés == * [[2005]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en velocidá [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en keirin [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en 500 m. contrarreló [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] * [[2006]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en velocidá [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en keirin [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en 500 m. contrarreló [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en velocidá por equipos [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] * [[2007]] ** Campeona a los Campeonatos Panamericans en keirin ** Campeona de los Estaos Xuníos en velocidá [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en keirin [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en persecución por equipos [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] * [[2008]] ** [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2008|Campeona del mundu de keirin]] [[Archivu:Jersey_rainbow.svg|20x20px]] * [[2010]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en madison [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en scratch [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] * [[2011]] ** Campeona de los Estaos Xuníos en persecución por equipos [[Archivu:MaillotUSA.PNG|20x20px]] * [[2012]] ** Medaya de plata a los [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Xuegos Olímpicos]] de [[Londres]] en Persecución por equipos (con [[Sarah Hammer]], [[Dotsie Bausch]] y [[Lauren Tamayo]])[[Archivu:Med_2.png]] === Resultaos a la [[Copa del Mundu de ciclismu en pista|Copa del Mundu]] === * [[Copa del Mundu de ciclismu en pista de 2004|2004]] ** 1º na '''Clasificación xeneral''' y a la prueba de [[Mánchester|Manchester]], en keirin * [[Copa del Mundu de ciclismu en pista de 2007-2008|2007-2008]] ** 1º en [[Los Angeles]], en keirin == Notes == {{llistaref|group=n}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.sitiodeciclismo.net/coureurfiche.php?coureurid=15427 Ficha en ''sitiodeciclismo.net''] * [http://www.cyclebase.nl/index.php?lang=en&page=renner&id=36539 Ficha en ''cyclebase.nl''] {{NF|1978||Reed, Jennie}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de ciclismu]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] anr7zmjw8qsqing1w1x5j1ecybvo9i2 0 142355 3710046 3355966 2022-08-19T11:32:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} }} '''Mary Jane Reoch''' ([[Filadelfia]], [[2 de xineru]] de [[1945]]–[[Dallas]], [[11 de setiembre]] de [[1993]]) foi una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], ganadora de dos medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]], plata en [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1975|1975]] y bronce en [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1976|1976]].<ref>[http://www.the-sports.org/mary-jane-reoch-track-cycling-spf379917.html «Mary Jane Reoch»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1975|1975]] |align=left| [[Liexa|Rocourt]] ({{BEL}}) | {{Med-p}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1976|1976]] |align=left| [[Monteroni di Lecce]] ({{ITA}}) | {{Med-b}} | Persecución individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1945|1993|Reoch, Mary Jane}} {{Tradubot|Mary Jane Reoch}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] sm2mp5q3gchlbhqs6nwi0921ryos47o 0 142366 3710025 3363362 2022-08-19T11:30:25Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Hannah Roberts |llugar nacencia = |fecha nacencia = |llugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu BMX]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu BMX]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu Urbanu|Campeonatu Mundial]] |1|0|0 }} }} '''Hannah Roberts''' ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite en [[ciclismu]] na modalidá de [[BMX]], ganadora d'una medaya d'oru nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu Urbanu de 2017]], na prueba d'estilu llibre.<ref>[http://www.the-sports.org/hannah-roberts-bmx-cycling-spf518659.html «Hannah Roberts»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu Urbanu|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu Urbanu de 2017|2017]] |align=left| [[Chengdu]] ({{CHN}}) | {{Med-o}} | Estilu llibre |- </center> == Referencies == {{llistaref}} {{ORDENAR:Roberts, Hannah}} {{Tradubot|Hannah Roberts}} [[Categoría:Ciclistes de BMX d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] jldg2j2x7f5pfzylk6is7h5rjkrm7ln 0 142417 3710037 3201156 2022-08-19T11:31:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Kim Sonier''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Ciclismu de monte#Descensu|descensu]], ganadora de dos medayes de plata nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte]], nos años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1992|1992]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1993|1993]].<ref>[http://www.the-sports.org/kim-sonier-mountain-bike-spf35918.html «Kim Sonier»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1992|1992]] |align=left| [[Bromont]] ({{CAN}}) | {{Med-p}} | Descensu |-align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 1993|1993]] |align=left| [[Métabief]] ({{FRA}}) | {{Med-p}} | Descensu |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1961||Sonier, Kim}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] s0r1ke4j4k6vz34rvzfv7bnpqplatoe 0 142426 3710045 3361355 2022-08-19T11:32:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Marla Streb |imaxe=Marla headshot from Alabama clinic.png |tamañu imaxe = |llugar nacencia = |fecha nacencia = {{Fecha|24|6|1965|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu de monte]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu de monte]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |0|0|1 }} }} '''Marla Streb''' ([[24 de xunu]] de [[1965]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu de monte]] na disciplina de [[Ciclismu de monte#Descensu|descensu]], ganadora d'una medaya de bronce nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2000]].<ref>[http://www.the-sports.org/marla-streb-mountain-bike-spf36932.html «Marla Streb»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu de Monte de 2000|2000]] |align=left| [[Sierra Nevada (España)|Sierra Nevada]] ({{ESP}}) | {{Med-b}} | Descensu |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1965||Streb, Marla}} {{Tradubot|Marla Streb}} [[Categoría:Ciclistes de monte d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] hx9epgoasya1nychdpji27rtlb31g6e 0 142441 3710039 3354150 2022-08-19T11:31:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Lauren Tamayo |nombredenacimiento = Lauren Franges |llugar nacencia = [[Bethlehem (Pennsylvania)|Bethlehem]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|25|10|1983|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |0|1|0 }} }} '''Lauren Tamayo''' (nacida como '''Lauren Franges''', [[Bethlehem (Pennsylvania)|Bethlehem]], [[25 d'ochobre]] de [[1983]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista na prueba de persecución por equipos. Participó nos [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012]], llogrando una medaya de plata na prueba de persecución por equipos (xuntu con [[Sarah Hammer]], [[Dotsie Bausch]] y [[Jennie Reed]]).<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ta/lauren-tamayo-1.html «Lauren Tamayo»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref><ref>[http://www.the-sports.org/lauren-tamayo-track-cycling-spf111356.html «Lauren Tamayo»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|2012]] |align=left| [[Londres]] ({{GBR}}) | {{Med-p}} | Persecución por equipos |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1983||Tamayo, Lauren}} {{Tradubot|Lauren Tamayo}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] qc83ml6ntdjvewzzpryl24hdisslzu7 0 142448 3710069 3360565 2022-08-19T11:34:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Tammy Thomas |llugar nacencia = [[Yazoo City]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|11|1|1970|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu en pista]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |0|1|0 }} }} '''Tammy Thomas''' ([[Yazoo City]], [[11 de xineru]] de [[1970]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], ganadora d'una medaya de plata nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2001]], na prueba de velocidá individual.<ref>[http://www.the-sports.org/tammy-a-thomas-track-cycling-spf378216.html «Tammy Thomas»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2001|2001]] |align=left| [[Amberes]] ({{BEL}}) | {{Med-p}} | Velocidá individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1970||Thomas, Tammy}} {{Tradubot|Tammy Thomas}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] qzmtjy3fe4fdnbw1h3c2afv1axt5x7g 0 142461 3710058 3365588 2022-08-19T11:33:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Rebecca Twigg |nombrecompleto = Rebecca Twigg |imaxe= Twigg9906 699.jpg |tamañu imaxe = 205px |llugar nacencia = [[Honolulu]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|26|3|1963|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu]] |disciplina = [[Ciclismu en pista|Pista]] y [[Ciclismu en ruta|ruta]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |0|0|1 | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |6|1|0 }} {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en ruta]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |0|1|0 | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta|Campeonatu Mundial]] |0|1|0 }} }} '''Rebecca Twigg''' ([[Honolulu]], [[26 de marzu]] de [[1963]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista na prueba de persecución individual; anque tamién apostó carreres de [[Ciclismu en ruta|ruta]]. Participó en trés [[Xuegos Olímpicos de Branu]], ente los años [[Los Angeles 1984|1984]] y [[Atlanta 1996|1996]], llogrando dos medayes, plata en [[Los Angeles 1984]], na prueba de ruta, y bronce en [[Barcelona 1992]], en persecución individual.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/tw/rebecca-twigg-1.html «Rebecca Twigg»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó siete medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1982|1982]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1995|1995]].<ref>[http://www.the-sports.org/rebecca-twigg-track-cycling-spf57371.html «Rebecca Twigg»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> En carretera llogró la medaya de plata nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta de 1983]], na prueba de ruta.<ref>[http://www.the-sports.org/rebecca-twigg-cycling-spf32405.html «Rebecca Twigg»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== ===Ciclismu en pista=== {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4| [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|1992]] |align=left| [[Barcelona]] ({{ESP}}) | {{Med-b}} | Persecución individual |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1982|1982]] |align=left| [[Leicester]] ({{GBR}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1984|1984]] |align=left| [[Barcelona]] ({{ESP}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1985|1985]] |align=left| [[Bassano del Grappa|Bassano]] ({{ITA}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1986|1986]] |align=left| [[Colorado Springs]] ({{USA}}) | {{Med-p}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1987|1987]] |align=left| [[Viena]] ({{AUT}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1993|1993]] |align=left| [[Hamar]] ({{NOR}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1995|1995]] |align=left| [[Bogotá]] ({{COL}}) | {{Med-o}} | Persecución individual |} </center> ===Ciclismu en ruta=== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Seúl 1988|1988]] |align=left| [[Seúl]] ({{KOR}}) | {{Med-p}} | Ruta |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta de 1983|1983]] |align=left| [[Altenrhein]] ({{SUI}}) | {{Med-p}} | Ruta |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1963||Twigg, Rebecca}} {{Tradubot|Rebecca Twigg}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de bronce]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] qvdg5d5a1e1jnzl14tbhambds2lgzx3 0 142468 3710029 3354596 2022-08-19T11:30:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Jennifer Valente |imaxe= Jennifer Valente WCh 2018.jpg |llugar nacencia = [[San Diego (California)|San Diego]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|24|12|1994|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Ciclismu]] |disciplina = [[Ciclismu en pista|Pista]] y [[Ciclismu en ruta|ruta]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Ciclismu en pista]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |0|1|0 | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |3|2|0 }} }} '''Jennifer Valente''' ([[San Diego (California)|San Diego]], [[24 d'avientu]] de [[1994]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite en [[ciclismu]] na modalidá de [[Ciclismu en pista|pista]], especialista en probar persecución. Participó nos [[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016]], llogrando una medaya de plata na prueba de persecución por equipos (xuntu con [[Sarah Hammer]], [[Kelly Catlin]] y [[Chloé Dygert]]).<ref>[https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/va/jennifer-valente-1.html «Jennifer Valente»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó 5 medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2015|2015]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2018|2018]].<ref>[http://www.the-sports.org/jennifer-valente-track-cycling-spf197176.html «Jennifer Valente»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Ciclismu nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|2016]] |align=left| [[Rio de Janeiro]] ({{BRA}}) | {{Med-p}} | Persecución por equipos |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2015|2015]] |align=left| [[Saint-Quentin-en-Yvelines|Saint-Quentin]] ({{FRA}}) | {{Med-p}} | Persecución individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2016|2016]] |align=left| [[Londres]] ({{GBR}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2017|2017]] |align=left| [[Ḥong Kong]] ({{CHN}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2018|2018]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-o}} | Persecución por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 2018|2018]] |align=left| [[Apeldoorn]] ({{NED}}) | {{Med-p}} | Puntuación |} </center> == Referencies == {{llistaref}} ==Enllaces esternos== * {{ProCyclingStats}} {{NF|1994||Valente, Jennifer}} {{Tradubot|Jennifer Valente}} [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Ciclistes]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 8iugdd9rawegmnf5vp5g972i7lxr61n 0 142511 3710063 3591405 2022-08-19T11:34:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Sheila Young}} {{persona}} '''Sheila Grace Young''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[patinaxe de velocidá sobre xelu]] y en [[ciclismu en pista]], especialista nes pruebes de velocidá. El so maríu, [[Jim Ochowicz]], tamién compitió en ciclismu. Como patinadora de velocidá participó en dos [[Xuegos Olímpicos d'Iviernu]], nos años [[Sapporo 1972|1972]] y [[Innsbruck 1976|1976]], llogrando en total trés medayes en [[Innsbruck 1976]], oru nos 500 m, plata nos 1500 m y bronce nos 1000 m.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/yo/sheila-young-1.html «Sheila Young»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Amás llogró tres medayes d'oru nel [[Campeonatu Mundial de Patinaxe de Velocidá sobre Xelu en Distancia Curtia]], ente los años 1973 y 1976, y dos medayes de bronce nel [[Campeonatu Mundial de Patinaxe de Velocidá sobre Xelu]], nos años [[Campeonatu Mundial de Patinaxe de Velocidá sobre Xelu de 1975|1975]] y [[Campeonatu Mundial de Patinaxe de Velocidá sobre Xelu de 1976|1976]].<ref>[http://www.the-sports.org/sheila-young-speed-skating-spf83755.html «Sheila Young»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> En ciclismu ganó seis medayes nel [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1972|1972]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1982|1982]].<ref>[http://www.the-sports.org/sheila-young-track-cycling-spf379858.html «Sheila Young»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== ===Patinaxe de velociadad sobre xelo=== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Patinaxe de velocidá nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Patinaxe de velocidá nos Xuegos Olímpicos de Innsbruck 1976|1976]] |align=left| [[Innsbruck]] ({{AUT}}) | {{Med-o}} | 500 m |- align=center | [[Patinaxe de velocidá nos Xuegos Olímpicos de Innsbruck 1976|1976]] |align=left| [[Innsbruck]] ({{AUT}}) | {{Med-p}} | 1500 m |- align=center | [[Patinaxe de velocidá nos Xuegos Olímpicos de Innsbruck 1976|1976]] |align=left| [[Innsbruck]] ({{AUT}}) | {{Med-b}} | 1000 m |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Patinaxe de Velocidá sobre Xelo|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Patinaxe de Velocidá sobre Xelu de 1975|1975]] |align=left| [[Assen]] ({{NED}}) | {{Med-b}} | Clasificación xeneral |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Patinaxe de Velocidá sobre Xelu de 1976|1976]] |align=left| [[Gjøvik]] ({{NOR}}) | {{Med-b}} | Clasificación xeneral |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Patinaxe de Velocidá sobre Xelu en Distancia Curtia|Campeonatu Mundial en Distancia Curtia]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Patinaxe de Velocidá sobre Xelu en Distancia Curtia|1973]] |align=left| [[Oslu]] ({{NOR}}) | {{Med-o}} | Clasificación xeneral |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Patinaxe de Velocidá sobre Xelu en Distancia Curtia|1975]] |align=left| [[Gotemburgu]] ({{SWE}}) | {{Med-o}} | Clasificación xeneral |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Patinaxe de Velocidá sobre Xelu en Distancia Curtia|1976]] |align=left| [[Berlín Occidental|Berlín]] ({{RFA|RFA}}) | {{Med-o}} | Clasificación xeneral |} </center> ===Ciclismu en pista=== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1972|1972]] |align=left| [[Marsella]] ({{FRA}}) | {{Med-b}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1973|1973]] |align=left| [[San Sebastián]] ({{Bandera2|ESP|1945}}) | {{Med-o}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1975|1975]] |align=left| [[Liexa|Rocourt]] ({{BEL}}) | {{Med-b}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1976|1976]] |align=left| [[Monteroni di Lecce]] ({{ITA}}) | {{Med-o}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1981|1981]] |align=left| [[Brno]] ({{TCH}}) | {{Med-o}} | Velocidá individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Pista de 1982|1982]] |align=left| [[Leicester]] ({{GBR}}) | {{Med-p}} | Velocidá individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{NF|1950||Young, Sheila}} [[Categoría:Patinadores de velocidá sobre xelu d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Ciclistes de pista d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Campeones del mundu de ciclismu]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'oru]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de bronce]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 98l3vadw6ham5hs81xg5vv9came7zxc 0 142534 3709173 3284738 2022-08-18T12:18:52Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Karolina Kowalkiewicz}} {{persona}} '''Karolina Kowalkiewicz''' {{nym}} ye una peleadora [[polaca]] d'[[artes marciales mistes]] qu'anguaño compite na categoría de [[peso paya]] femenín en [[Ultimate Fighting Championship]]. == Carrera n'artes marciales mistes == === Ultimate Fighting Championship === A finales d'ochobre de 2015, anuncióse que Kowalkiewicz roblara cola UFC. Enfrentar a Randa Markos el 19 d'avientu de 2015 n'[[UFC on Fox: dos Anjos vs. Cerrone 2|UFC on FOX 17]].<ref>{{cita web|url=http://www.mmafighting.com/2015/10/7/9476855/randa-markos-takes-on-debuting-karolina-kowalkiewicz-at-ufc-on-fox-17|títulu=Randa Markos takes on debuting Karolina Kowalkiewicz at UFC on FOX 17|editorial=mmafighting.com}}</ref> Tuvo ésitu nel so debú, ganando la engarradiella por decisión unánime.<ref>{{cita noticia|url=http://mmajunkie.com/2015/12/ufc-on-fox-17-results-karolina-kowalkiewicz-outworks-randa-markos-for-decision|títulu=UFC on FOX 17 results: Karolina Kowalkiewicz outworks Randa Markos for decision|editorial=mmajunkie.com|autor=Ben Fowlkes|fecha=19 d'avientu de 2015|fechaaccesu=19 d'avientu de 2015}}</ref> Kowalkiewicz enfrentar a Heather Jo Clark el 8 de mayu de 2016 n'[[UFC Fight Night: Overeem vs. Arlovski|UFC Fight Night 87]] en Rotterdam, Países Baxos.<ref>{{cita web|url = http://mmajunkie.com/2016/03/heather-jo-clark-vs-karolina-kowalkiewicz-added-to-ufc-fight-night-87-in-rotterdam|títulu = Heather Jo Clark vs. Karolina Kowalkiewicz added to UFC Fight Night 87 in Rotterdam|website = MMAjunkie|idioma = en-US|fechaaccesu = 27 de marzu de 2016}}</ref> Ganó la engarradiella por decisión unánime.<ref>{{cita web|url = http://mmajunkie.com/2016/05/ufc-fight-night-87-results-karolina-kowalkiewicz-gets-past-tough-heather-jo-clark|títulu = UFC Fight Night 87 results: Karolina Kowalkiewicz gets past tough Heather Jo Clark|website = MMAjunkie|idioma = en-US|fechaaccesu = 11 de mayu de 2016}}</ref> Kowalkiewicz ganó a [[Rose Namajunas]] por decisión estremada'l 30 de xunetu de 2016 nel [[UFC 201]]. Kowalkiewicz perdió ante l'actual campeona [[Joanna Jędrzejczyk]] el 12 de payares de 2016 en [[UFC 205]].<ref>{{cita web|url=http://fansided.com/2016/09/23/joanna-jedrzejczyk-vs-karolina-kowalkiewicz-ufc-205/|títulu=Report: Joanna Jędrzejczyk to defend title against Karolina Kowalkiewicz at UFC 205|editorial=fansided.com|autor=José Youngs|fecha=23 de setiembre de 2016|fechaaccesu=23 de setiembre de 2016}}</ref> Kowalkiewicz enfrentar a Claudia Gadelha el 3 de xunu de 2017 nel eventu co-estelar del [[UFC 212]]. Perdió la engarradiella por sumisión na primer ronda. Kowalkiewicz enfrentar a Jodie Esquibel el 21 d'ochobre de 2017 en [[UFC Fight Night: Cerrone vs. Till]]. Ganó la engarradiella por decisión unánime.<ref>{{Cite news|url=http://mmajunkie.com/2017/10/ufc-fight-night-118-results-karolina-kowalkiewicz-overwhelms-in-emotional-win-jodie-esquibel|títulu=UFC Fight Night 118 results: Karolina Kowalkiewicz overwhelms in emotional win Jodie Esquibel|date=21 d'ochobre de 2017|work=MMAjunkie|fechaaccesu=21 d'ochobre de 2017|language=en-US}}</ref> == Campeonatos y llogros == *'''[[Ultimate Fighting Championship]]''' **[[Llista de Premios del UFC|Engarra de la Nueche]] (Una vegada) == Récor n'artes marciales mistes == {| class="wikitable sortable" style="font-size: 85%;" |- ! Resultáu !Récor ! class="unsortable" width="112pt"| Oponente !class="unsortable" width="125pt"| Métodu !Eventu !Fecha !Ronda !Tiempu !Llocalización ! Notes |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|12–2 |{{bandera|USA}} [[Felice Herrig]] |Decisión (estremada) |[[UFC 223]] |[[7 d'abril]] de [[2018]] |align=center|3 |align=center|5:00 |{{bandera|USA}} [[Brooklyn, New York]] || |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|11–2 |{{bandera|USA}} [[Jodie Esquibel]] |Decisión (unánime) |[[UFC Fight Night: Cerrone vs. Till]] |[[4 de xunu]] de [[2017]] |align=center|3 |align=center|5:00 |{{bandera|POL}} [[Gdańsk]] || |- |style="background: #ffcccc" align='center'|Derrota |align=center|10–2 |{{bandera|BRA}} [[Claudia Gadelha]] |Sumisión (rear naked choke) |[[UFC 212]] |[[4 de xunu]] de [[2017]] |align=center|1 |align=center|2:12 |{{bandera|BRA}} [[Rio de Janeiro, Brasil]] || |- |style="background: #ffcccc" align='center'|Derrota |align=center|10–1 |{{bandera|POL}} [[Joanna Jędrzejczyk]] |Decisión (unánime) |[[UFC 205]] |[[12 de payares]] de [[2016]] |align=center|5 |align=center|5:00 |{{bandera|USA}} [[Ciudá de Nueva York|Nueva York]] |{{small|Pol [[Campeonatu de Peso Paja de Muyeres de UFC]].}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|10–0 |{{bandera|USA}} [[Rose Namajunas]] |Decisión (estremada) |[[UFC 201]] |[[30 de xunetu]] de [[2016]] |align=center|3 |align=center|5:00 |{{bandera|USA}} [[Atlanta, Georgia]] |{{small|Engarradiella de la nueche.}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|9–0 |{{bandera|USA}} [[Heather Jo Clark]] |Decisión (unánime) |[[UFC Fight Night: Overeem vs. Arlovski]] |[[8 de mayu]] de [[2016]] |align=center|3 |align=center|5:00 |{{bandera|NED}} [[Rotterdam]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|8–0 |{{bandera|CAN}} [[Randa Markos]] |Decisión (unánime) |[[UFC on Fox: dos Anjos vs. Cerrone 2]] |[[30 de xunetu]] de [[2016]] |align=center|3 |align=center|5:00 |{{bandera|USA}} [[Atlanta, Georgia]] |{{small|Debú nel pesu paya femenino.}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|7–0 |{{bandera|BRA}} [[Kalindra Faria]] |Decisión (estremada) |KSW 30: Genesis |[[21 de febreru]] de [[2015]] |align=center|3 |align=center|5:00 |{{bandera|POL}} [[Poznan]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|6–0 |{{bandera|JAP}} [[Mizuki Inoue]] |Decisión (estremada) |Invicta FC 9: Honchak vs. Hashi |[[1 de payares]] de [[2014]] |align=center|3 |align=center|5:00 |{{bandera|USA}} [[Davenport, Iowa]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 5–0 |{{bandera|AUT}} [[Jasminka Cive]] |Sumisión (armbar) |KSW 27: Cage Time |[[17 de mayu]] de [[2014]] |align=center| 1 |align=center| 3:53 |{{bandera|POL}} [[Gdańsk]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 4–0 |{{bandera|CZE}} [[Simona Soukupova]] |Decisión (unánime) |KSW 24: Clash of the Giants |[[28 de setiembre]] de [[2013]] |align=center| 3 |align=center| 1:26 |{{bandera|POL}} [[Łódź]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 3–0 |{{bandera|POL}} [[Marta Chojnoska]] |Sumisión (rear naked choke) |KSW 23: Khalidov vs. Manhoef |[[8 de xunu]] de [[2013]] |align=center| 1 |align=center| 1:11 |{{bandera|POL}} [[Gdańsk]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 2–0 |{{bandera|POL}} [[Paulina Bońkowska]] |Decisión (unánime) |KSW 21: Ultimate Explanation |[[1 d'avientu]] de [[2012]] |align=center| 3 |align=center| 5:00 |{{bandera|POL}} [[Varsovia]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 1–0 |{{bandera|POL}} [[Marzena Wojas]] |TKO (golpes) |Estreme Fighting Sports 2 |[[18 de mayu]] de [[2012]] |align=center| 1 |align=center| 3:12 |{{bandera|POL}} [[Gdynia]] | |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1985||Kowalkiewicz, Karolina}} [[Categoría:Prauticantes d'artes marciales mistes]] [[Categoría:Boxeadores de Polonia]] [[Categoría:Kickboxers de Polonia]] [[Categoría:Persones de Łódź]] s5u1xjo8o9sphlawycegxjrztkl9at2 0 142638 3709908 3661921 2022-08-19T09:22:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Ángela Ruiz Robles''' {{nym}} foi una [[Maestres de la Segunda República|maestra]], [[Escritor|escritora]] y [[Inventor|inventora]] [[España|española]], precursora del [[llibru electrónicu]]. == Biografía == Nacida en [[Villamanín]] ([[Provincia de Llión|Llión]]) el 28 de marzu de 1895, fía d'Elena Robles y Feliciano Ruiz. Realizó los sos estudios cimeros na Escuela de Maxisteriu de Llión, onde impartió les sos primeres clases de taquigrafía, mecanografía y contabilidá mercantil ente 1915 y 1916. En 1917 foi docente y direutora na Escuela de [[La Pola de Gordón|Gordón]], en Llión. En 1918 llogró la plaza de maestra en Santoxenia de Mandia, una aldega próxima a Ferrol. Tuvo ellí hasta 1928.<ref name="album">{{gl}} [http://www.culturagalega.org/album/detalle.php?id=87 .álbum de mulleres. «Ángela Ruiz Robles. Mestra exemplar, escritora ya inventora non eido da didáctica.»] [[Consello da Cultura Galega]]. Consultáu'l 28 de marzu de 2016.</ref> El 18 d'avientu de 1925, recibe «una distinción especial polos sos indiscutibles méritos n'agradecimientu a la so dedicación y l'atención desinteresada» promovida poles sos convecinos.<ref>Diariu''Ideal Gallego'', 18 d'avientu de 1925.</ref> En 1934 realiza un importante llabor como [[maestres de la Segunda República|xerente]] de la Escuela Nacional de Neñes del Hospiciu. En 1945 ye profesora de la Escuela Obrera gratuita. En 1948 enseña taquigrafía, ortografía, gramática y mecanografía nel Colexu Ibáñez Martín. En 1959 apuerta al cargu de direutora, que caltuvo hasta la so xubilación. Ente 1938 y 1946 escribe, da conferencies, edita y reedita la mayor parte de la so obra científica, un total de dieciséis llibros.<ref name=album/> Los sos trés primeros son: ''Compendiu d'ortografía castellana'', ''Ortografía castellana'' y ''Taquigrafía martiniana embrivida moderna''. Imparte clases a opositores d'aduanes, correos, telégrafos y pal ingresu n'altos estudios mercantiles na academia p'adultos de la so propiedá, Elmaca.<ref>Deriváu de los nomes de los sos trés fíes: Elena, Elvira y María del Carmen.</ref> == Etapa como inventora == Ente 1944 y 1949 realiza dellos proyeutos. En 1944 realizó'l proyeutu del atles científicu-gramatical, cola cuenta de dar a conocer España con gramática, sintaxis, morfoloxía, ortografía y fonética. Dempués realizó'l proyeutu de la máquina taquimecanográfica. En 1949 desenvuelve la primer propuesta d'enciclopedia mecánica. Patentada con fecha 7 d'avientu de 1949, según la patente núm. 190.698. En 1962 realízase un prototipu de la enciclopedia mecánica, construyíu nel Parque d'Artillería de Ferrol (La Coruña), siendo ella mesma quien dirixó los trabayos. Dende'l 2006, la Enciclopedia formó parte de la Esposición del [[Muséu Pedagóxicu de Galicia]] (MUPEGA)<ref>[http://museos.xunta.gal/es/mupega MUPEGA]</ref> en [[Santiago de Compostela]] (La Coruña) hasta'l 4 de mayu de 2012, que pasó a la Esposición permanente del [[Muséu Nacional de Ciencia y Teunoloxía]] de La Coruña.<ref>[http://www.muncyt.es/portal/site/MUNCYT/menuitem.b771b22810y2963a24b3171001432hala0/?vgnextoid=30f5248cf1c5a210VgnVCM1000001034y20aRCRD MUNCYT].</ref> == Descripción de la enciclopedia mecánica == {{cita|Abierta, consta de dos partes. Na de la esquierda lleva una serie d'abecedarios automáticos, en tolos idiomes: con una perllixera presión sobre un pulsiador preséntense les lletres que se deseyen, formando pallabres, frases, lleición o tema y toa clase d'escritos. Na parte cimera de los abecedarios lleva a la derecha una bobina con toa clase de dibuxu llinial, y na de la esquierda otra con dibuxu d'adornu y figura. Na parte inferior de los abecedarios, un plásticu pa escribir, operar o dibuxar. Na parte interior, un estoxu pa guardar asignatures. Na parte de la derecha van les asignatures, pasando per debaxo d'una llámina tresparente ya irrompible, pudiendo llevar la propiedá d'aumentos, pueden ser estos llibros lluminosos y allumaos pa poder lleelos ensin lluz. A la derecha y esquierda de la parte por onde pasen les materies lleva dos bobines, onde s'asitien los llibros que se deseye lleer en cualquier idioma; por un movimientu de los mesma van pasando toles temes, faciendo les paraes que se quieran o queda recoyíu. Les bobines son automátiques y puede movese del estoxu de la Enciclopedia y estendese, quedando tola asignatura a la vista; puede tar sobre una mesa (como los llibros actuales) o perpendicular, facilitando comodidá al llector, evitando con ello gran númberu d'esfuercios intelectuales y físicos. Toles pieces son recambiables. Zarráu, queda del tamañu d'un llibru corriente y de facilísimo manexu. P'autores y editores el costu de les sos obres amenórgase considerablemente, por non precisar nin pasta nin enllibráu y queda impresa d'una tirada, o caúna de los sos parte (si consta de delles), resultando esti procedimientu un bien xeneral.<ref>''Gaceta de l'Actualidá Téunica''. Añu II, núm 14, setiembre 1955</ref><ref>[http://proyectoidis.org/el llibru-mecanico-de-angela-ruiz-carbayos/ Proyeutu Idis - El llibru mecánicu d'Ángela Ruiz Robles]</ref>}} == Fallecimientu == Muerre en Ferrol (La Coruña) el 27 d'ochobre de 1975. {{cita|Doña Ángela foi una gran maestra, profesora d'otres munches maestres. Otra condición personalísima de la so vocación: la investigación, el maxín premiáu pol Gobiernu. El so llabor docente pue ser citada como arguyu d'España, del so esfuerciu surdió la Enciclopedia Mecánica, la catalogación práctico y asimilable de los signos, la didáctica de formar los idiomes qu'antes d'ella nun se conocíen. Los sos desvelos por enllantar los sos llibros, los sos métodos, fueron munches vegaes frustraciones. Queda l'exemplu de la constancia, del so arguyu por llamase inventora, por ser maestra. El pésame ye estensivu a la población investigadora d'esti país, porque perdió una gran personalidá didáctica y ejemplarísima».<ref>''Téunica ya Invención'', nᵘ 255, p. 16, Madrid, 1975.</ref>}} Ta soterrada nel panteón familiar del campusantu de [[Serantes (Ferrol)|Serantes]], Ferrol (La Coruña). == Premios y reconocencies == La base fundamental del so trabayu anició siempres na so necesidá vital d'anovar los ámbitos de la pedagoxía y la didáctica. * (1947) [[Cruz d'Alfonso X el Sabiu]], pol so llabor social y les sos innovaciones pedagóxiques en reconocencia a la so carrera profesional. La imposición realizar nel Conceyu de Ferrol (La Coruña) el 19 de xunetu de 1950. * (1952) Medaya d'Oru y Diploma na 1ª Esposición Nacional d'Inventores Españoles. * (1956) El Ministeriu d'Educación Nacional concede'l Llazu de la [[Orde d'Alfonso X el Sabiu]]. * (1957) Oscar a la invención na Feria Oficial y Nacional de Zaragoza. * (1957) Medaya de Bronce na Esposición Internacional de Bruxeles. * (1958) Medaya de Bronce poles novedaes pedagóxiques de Bruxeles. * (1959) Ye nomada Xestora Delegada de los Inventores Españoles pa la Rexón de Galicia. * (1963) Medaya de Plata na Esposición Internacional d'Invenciones de Bruxeles. * (1964) Diploma y Medaya na Esposición de Sevilla. * (1968) Medaya de Xinebra a los inventores españoles. * (1970) Esposición nel Salón del Maxín nel Palaciu de Cristal de Madrid. * (1973) Ye nomada Xefa provincial de la Federación Politéunica Científica del Maxín Internacional. Pertenez a la Federación Politéunica Científica del Maxín Internacional en calidá d'Inxenieru en Maxín ya Investigación Científica. == Precursora del llibru dixital == La enciclopedia mecánica yera necesaria según les sos esplicaciones porque: «allixera'l pesu de les carteres de los alumnos, fai más curiosu l'aprendizaxe y afai la enseñanza al nivel de cada estudiante. Portátil, que pese pocu, d'usu en casa y nel colexu, cola posibilidá d'afaese a alumnos de tolos niveles y a los que tengan problemes de visión. Sofita al aprendizaxe con soníos. Enseña dellos idiomes. Facilita l'aprendizaxe na escuridá incorporando lluz. Da soporte por qu'otros maestros añedan los sos propios materiales y amenorgar costos».<ref>Elena Rojas Romero na revista ''Colamos'', cuartu trimestre de 2010.</ref>«Los llibros mecánicos apurren bien de ventayes. El míu foi escurríu pa tolos idiomes y facilita grandemente'l trabayu a profesores y alumnos. Ideovisual, respuende al progresu del vivir actual y cumple les lleis d'enseñanza xeneral. Pola so calidá de internacionalidad, facilita nel mundu l'arte d'enseñar a profesores, pedagogos, especialistes de la enseñanza. Ye curiosa y práutica. Trátase d'una pedagoxía ultramoderna qu'actúa les realidaes pedagóxiques. Aida a la ciencia de la Enseñanza y creo que cumple los fines que punxi al escurrilo».<ref>Emece2, Santiago nel periódicu ''El Correo Gallego'', 3 d'agostu de1 1962.</ref> En 1970 en Bruxeles, el vicepresidente pa España, delegáu oficial p'América Llatina y direutor de la revista ''Téunica ya Invención'', declara na presentación de la investigación realizada por un equipu de científicos mientres siete años en busca d'inventos españoles: {{cita|En 20 sieglos, tantu n'España como n'otres naciones, asegúrolu qu'en nengún de los numberosos centros d'investigación que consultemos esistía referencia dalguna sobre inxenios d'orixe femenín. Creo que la situación nun ye solo española, porque tantu equí como nel restu de los países la muyer significó abondo pocu. La única inventora española ye Doña Ángela Ruiz Robles miembro de la Orde d'Alfonso X el Sabiu y posesora de numberosos premios nacionales ya internacionales a la invención. Doña Ángela atópase representada nesta Esposición por trés inxenios verdaderamente importantes no qu'a la enseñanza refierse: la máquina taquimecanográfica, un atles llingüísticu gramatical y l'enciclopedia mecánica que foi aprobada pol Ministeriu Educación y Ciencia pa testu d'enseñanza.<ref>Diariu ''Femenín'', entrevista realizada por Mayte Mancebu, 1970.</ref>}} {{cita|En 1970 refugó una proposición en Washington d'esplotar les sos patentes en EE.&nbsp;UU. porque quería que fuera desenvuelta nel so país, «porque Ferrol foi'l so trubiecu». En 1949 adelantrar al so tiempu preconizando la llegada de la nueva yera de los llibros electrónicos, podemos dicir que'l primer llibru electrónicu nació en Ferrol gracies ella.<ref>Entrevista a la so fía en ''La Voz de Galicia'', 16 abril de 2010.</ref>}} En 1998, el Conceyu de Ferrol, rínde-y un homenaxe a toa'l so llabor realizáu nel Colexu Públicu Ibáñez Martín, el so últimu llugar de trabayu. Dende'l 2006 el Muséu Pedagóxicu de Galicia (MUPEGA) en Santiago de Compostela, dispón de la Enciclopedia Mecánica pa la so esposición, lo mesmo que de la máquina mecanográfica qu'ella utilizaba. Ente 2009 y 2010 el Conceyu de Ferrol, incorpora la so vida nes publicaciones ''Ferrol en Femenín I: Muyeres na Historia de la Ciudá. Rutes turística''; en 2010 en ''Ferrol en Femenín II: Los primeros pasos na historia de la Educación: XVIII-XX''.<ref>Ferrol en Femenín I, pp. 36 a 38 y Ferrol en Femenín II, pp. 32, 33.</ref> N'ochobre de 2010-febreru 2011: la enciclopedia mecánica formó parte de la Esposición Ex libris. Los llibros de Galicia» na Fundación Ciudá de la Cultura de Santiago de Compostela (La Coruña). N'ochobre de 2011 la Escuela Téunica Cimera d'Inxenieríes Informática y de Telecomunicación de la [[Universidá de Granada]] fai-y un homenaxe como la precursora del ''e-book''.<ref>[http://etsiit.ugr.es/pages/biblioteca/actividad#__doku_homenaxe_a...angela_ruiz_robles_octubre_2011 Conferencia «Ángela Ruiz Robles. la percursora del e-book» por María J. Fórtiz]</ref> El 29 de payares de 2011 apaez nel catálogu ''200 años de la promulgación de la Llei de patentes n'España'' nel apartáu de muyeres, editáu por Ministeriu d'Industria.<ref>[http://www.oepm.es/comun/documentos_rellacionaos/Publicaciones/monografias/200_Anios_de_Patentes.pdf Catálogu «200 añu de patentes»]</ref> En 2012 apaez na ''Cronoloxía de la edición dixital: 100 años d'evolución teunolóxica'' del Maxín Internacional en calidá d'Inxenieru en Maxín ya Investigación Científica.<ref>{{cita web |url = http://www.dosdoce.com/articulo/estudios/3725/edicion-digital/ |títulu = Cronoloxía de la edición dixital (1912-2012)|autor = dosdoce|fecha = 12 de xineru de 2012 |fechaaccesu=25 d'avientu de 2012}}</ref> En 2013 editóse polos ministerios d'Economía y Competitividá y el d'Educación, Cultura y Deporte: ''Ángela Ruiz Robles y l'invención del llibru mecánicu''. Na publicación intégrense les patentes de 1949 y 1962 qu'Ángela Ruíz Robles presentó del so procedimientu mecánicu, llétricu y a presión d'aire pa la llectura de llibros» y de la enciclopedia mecánica. La monografía cunta con un anexu con imáxenes de los prototipos.<ref>[http://www.mineco.gob.es/portal/site/mineco/menuitem.d27y450d6789dd5c6a5af299026041a0/?vgnextoid=424y98abb49c0410VgnVCM1000001d04140aRCRD ''Ángela Ruiz Robles y l'invención del llibru mecánicu''.]</ref> N'este mesmu añu la comunidá científica informática, arrexuntada na Sociedá Científica Informática d'España (SCIE) y nel Congresu Nacional d'Informática (CEDI) na so convocatoria d'una nueva edición de los Premios Nacionales d'Informática na so octava edición creó ente otros, el Premiu Ángela Ruiz Robles a les actividaes institucionales, corporatives o individuales que potencien el emprendimiento na área de les teunoloxíes de la información y qu'aguiyen la innovación, la tresferencia de conocencia, la creación d'empléu, l'apertura de nuevos mercaos, la relevancia ya impautu internacional, etc.<ref>[http://www.scie.es/premios-nacionales-de-informática/edicion-2013 Premios Nacionales d'Informática 2013.]</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.oepm.es/comun/documentos_rellacionaos/Publicaciones/Colamos/numbero39.pdf El llibru mecánicu, precursor del llibru dixital, nació en 1949 y la so inventora foi una maestra d'El Ferrol] * [http://etsiit.ugr.es/pages/biblioteca/actividad#__doku_homenaxe_a...angela_ruiz_robles_octubre_2011 Homenaxe a... Ángela Ruiz Robles (ochobre 2011)] * [http://www.metropolirosa.com/angela-ruiz-carbayos-maestra-rural-ferrolana-foi-precursora-del llibru dixital Ángela Ruiz Robles, maestra rural ferrolana, foi precursora del llibru dixital] * [http://cultura.elpais.com/cultura/2016/03/28/actualidad/1459145834_002175.html Ángela Ruiz Robles: Google rinde homenaxe a la española precursora del llibru electrónicu] {{NF|1895|1975|Ruiz Robles, Angela}} {{Tradubot|Ángela Ruiz Robles}} [[Categoría:Inventores d'España]] [[Categoría:Llibros electrónicos]] [[Categoría:Profesores de la provincia de Llión]] [[Categoría:Inventores]] [[Categoría:Maestres de la Segunda República Española]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] dddigzznsyh63ty9g70va6woh3117yh 0 142726 3709423 3589955 2022-08-18T15:25:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Christopher Wesson Bosh''' {{nym}} ye un ex-xugador de [[baloncestu]] d'[[Estaos Xuníos]], que desenvolvió la so carrera ente los [[Toronto Raptors]] y los [[Miami Heat]] de la [[NBA]]. Con 2,11 m. d'altor xugaba na posición de [[nala-pívot]]. Bosh dexó la universidá de [[Georgia Tech]], tres un añu d'estudiu y presentóse al [[Draft de la NBA de 2003]] siendo escoyíu en cuarta posición polos [[Toronto Raptors]], n'unu de los drafts más competitivos de tolos tiempos, con xugadores del calibre de [[LeBron James]], [[Dwyane Wade]] (que más tarde seríen los sos compañeros nos [[Miami Heat]]) y [[Carmelo Anthony]]. Mientres la so estancia en [[Toronto]], convertir nuna de les estrelles de la [[NBA]], llegando a xugar cinco [[All-Star Game de la NBA|All-Star Games]] y ser escoyíu nel segundu quintetu de la NBA. Dir de Toronto como'l líder de tolos tiempos de la franquicia en puntos, [[rebote (baloncestu)|rebotes]], [[tapón (baloncestu)|tapones]], dobles y minutos xugaos. Foi moteyáu como '''CB4''' pol comentarista Swirsky Chuck, y ye una combinación de les iniciales de Bosh y el númberu que lleva na so camiseta.<ref>NBA.com [http://www.nba.com/raptors/news/gallay_040324.html "The Birthday Bosh"], consultáu [[febreru de 2011]].</ref> Tienen una fundación llamada "Chris Bosh Foundation" onde promueve el deporte y l'educación a neños de [[Dallas]] y Toronto. == Carrera == === Universidá === Empezó xugando nel equipu del institutu al qu'allegaba, el ''Lincoln High School'' o Institutu Lincoln de [[Dallas (Texas)|Dallas]], [[Texas]]. Ellí establecióse como la estrella del grupu, llevando al equipu a ganar el Campeonatu Nacional con un balance perfectu de 40-0. La so gran temporada foi reconocida con importantes premios personales, como'l ''Xugador del Añu d'Institutu'' o'l ''Xugador del Añu de Texas''. Mientres esta etapa afirmaba que quería paecese na forma de xugar al xugador [[Kevin Garnett]], con quien se-y comparó darréu. Darréu, na so etapa como universitariu graduar nel [[Georgia Tech Yellow Jackets|Institutu Teunolóxicu de Xeorxa]], onde promedió 15.6 puntos, 9 rebotes y 2.2 tapones per partíu. Tres el so primer añu decidió dexar la carrera y pasar a ser un miembru seleccionable del draft. === NBA === Nel [[Draft de la NBA de 2003]] foi'l cuartu xugador escoyíu ente tolos candidatos, siendo l'equipu que-y escoyó los [[Toronto Raptors]]. Con una estatura de 2,11 [[metros]] y un pesu de 106,6 [[quilogramu|kg]], Chris Bosh ye un xugador con una escelente velocidá y axilidá y con una gran capacidá de caltener la pelota pa un xugador del so tamañu. Ta consideráu como unu de los xugadores más infravalorados de la lliga, pos a pesar de la so escelente calidá y potencial nun tien la mesma reconocencia que [[LeBron James]], [[Carmelo Anthony]] o [[Dwyane Wade]] (anque tamién ye ciertu que nun-y benefició tar nun equipu modestu como hasta agora ser los Toronto Raptors). Ye amás una persona sele y relaxao, polo que se caltién un pocu alloñáu del centru d'atención. Añu a añu Bosh ameyoró les sos habilidaes, como ye d'esperar nun xugador nuevu y con tanto talentu. Esti ameyoramientu foi reconocida al ser escoyíu p'apostar l'[[All-Star Game de la NBA|All-Star Game]] de [[2006]] en [[Houston]] como reserva, siendo'l tercer xugador na hestoria de los Raptors en llograr esti finxu, por detrás de [[Vince Carter]] y [[Antonio Davis]]. Na siguiente campaña repitiría nel [[All-Star Game de la NBA|All Star]] de [[2007]] en [[Las Vegas]], anque esta vegada como titular pola [[Conferencia Este]]. De cutiu denominar '''CB4''', llamatu que nun principiu-y punxo la comentarista habitual de los [[Toronto Raptors]] [[Chuck Swirsky]], faciendo alusión a una película col mesmu nome y que coles mesmes coincide coles sos iniciales y col so númberu nel equipu. La so mayor puntuación nun partíu consiguir el [[4 d'abril]] de [[2010]], ante los [[Golden State Warriors]], anotando 42 puntos. Camudar a Miami pa formar parte del Miami Heat na temporada 2010-2011 formando'l denomináu Big Three, xunto a LeBron James y Dwyane Wade, llegando hasta les finales onde tuvo una impresionante actuación pero'l so equipu cayó víctima de los Dallas Mavericks no que se consideró la revancha del 2006, onde Miami Heat arrampuñó-y el títulu a Dallas Mavericks entós que estos ganaben la serie por 2-0. Na temporada 2011-2012, encurtiada por un Lockout, Miami Clasifica pa PlayOff onde s'enfrenten a NY Knicks, ónde Bosh demostró la so fuercia y ganaron la serie 4-1. Bosh máncase'l músculu abdominal nel primer xuegu de la serie contra Indiana Pacer en segunda ronda y Miami Heat cayó 1-2 na serie yá que nun podíen contener a los homes grandes como Roy Hibbert. Ye ende onde les crítiques a Chris Bosh empezaron a ser afalagos y empezaron a convencese de que Bosh ye pieza fundamental nes aspiraciones al títulu per Miami Heat. Bosh piérdese los siguientes 9 Xuegos de Playoff, Miami gana la serie a Indiana, y la serie contra boston estiéndese. Torna nel 7º partíu pa demostrar que ta llistu. Chris Bosh proclámase campeón de la NBA con Miami Heat ganándo-y la serie al Oklahoma City Thunder por 4-1, anotando 24 puntos y 7 rebotes nel quintu partíu de les finales, xugáu nel American Airlines Arena de Miami. Tres la marcha de LeBron James, quien dexó al equipu con dos aniellos más, Bosh decidió siguir nel Miami Heat. Empezó la temporada ameyorando los sos númberos al respective de les últimes campañes y foi escoyíu pa xugar el All Star. Pero, foi tres esti cuando-y fueron detectaos coágulos nos pulmones, dando asina por rematada la so temporada. El 2 de xunu de 2017, el doctores que trataben la enfermedá de Bosh dixeron que nun podría siguir xugando al baloncestu, lo que provocó'l fin de la so carrera profesional.<ref>mundodeportivo.com [http://www.mundodeportivo.com/baloncesto/nba/20170603/423157026185/chris-bosh-non-volvera-a-xugar.html Chris Bosh nun volverá xugar], consultáu en xunu de 2017</ref> == Estadístiques de la so carrera na NBA == {{Lleenda estadístiques NBA}} {| {{tablaguapa}} |- | style="background:#afe6ba; width:3em;"|† |Denotes temporaes nes que Bosh ganó'l [[Campeones de la NBA|Campeonatu de la NBA]] |} === Temporada regular === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%; text-align:right;" |- ! Añu !! Equipu !! PX !! PT !! MPP !! %TC !! %3P !! %TL !! RPP !! APP !! ROB !! TPP !! PPP |- |align="left" | {{nbay|2003}} |align="left" | [[Toronto Raptors|Toronto]] | 75 || 63 || 33.5 || .459 || .357 || .701 || 7.4 || 1.0 || .8 || '''1.4''' || 11.5 |- |align="left" | {{nbay|2004}} |align="left" | [[Toronto Raptors|Toronto]] | '''81''' || '''81''' || 37.2 || .471 || .300 || .760 || 8.9 || 1.9 || .9 || '''1.4''' || 16.8 |- |align="left" | {{nbay|2005}} |align="left" | [[Toronto Raptors|Toronto]] | 70 || 70 || '''39.3''' || .505 || .000 || .816 || 9.2|| '''2.6''' || .7 || 1.1 || 22.5 |- |align="left" | {{nbay|2006}} |align="left" | [[Toronto Raptors|Toronto]] | 69 || 69 || 38.5 || .496 || .343 || .785 || 10.7 || 2.5 || .6 || 1.3 || 22.6 |- |align="left" | {{nbay|2007}} |align="left" | [[Toronto Raptors|Toronto]] | 67 || 67 || 36.2 || .494 || '''.400''' || '''.844''' || 8.7 || '''2.6''' || .9 || 1.0 || 22.3 |- |align="left" | {{nbay|2008}} |align="left" | [[Toronto Raptors|Toronto]] | 77 || 77 || 38.0 || .487 || .245 || .817 || 10.0 || 2.5 || .9 || 1.0 || 22.7 |- |align="left" | {{nbay|2009}} |align="left" | [[Toronto Raptors|Toronto]] | 70 || 70 || 36.1 || .518 || .364 || .797 || '''10.8''' || 2.4 || .6 || 1.0 || '''24.0''' |- |align="left" | {{nbay|2010}} |align="left" | [[Miami Heat|Miami]] | 77 || 77 || 36.3 || .496 || .240 || .815 || 8.3 || 1.9 || .8 || .6 || 18.7 |- |style="text-align:left;background:#afe6ba;"|{{nbay|2011}}† |align="left" | [[Miami Heat|Miami]] | 57 || 57 || 35.2 || .487 || .286 || .821 || 7.9 || 1.8 || .9 || .8 || 18.0 |- |style="text-align:left;background:#afe6ba;"|{{nbay|2012}}† |align="left" | [[Miami Heat|Miami]] | 74 || 74 || 33.2 || '''.535''' || .284 || .798 || 6.8 || 1.7 || .9 || '''1.4''' || 16.6 |- |align="left" | {{nbay|2013}} |align="left" | [[Miami Heat|Miami]] | 79 || 79 || 32.0 || .516 || .339 || .820 || 6.6 || 1.1 || '''1.0''' || 1.0 || 16.2 |- |style="text-align:left;"|{{nbay|2014}} |align="left"|[[Miami Heat|Miami]] |44||44||35.4||.460||.375||.772||7.0||2.2||.9||.6||21.1 |- |style="text-align:left;"|{{nbay|2015}} |align="left"|[[Miami Heat|Miami]] |53||53||33.5||.467||.365||.795||7.4||2.4||.7||.6||19.1 |- class="sortbottom" | style="text-align:center;" colspan="2" | Total |893||881||35.8||.494||.335||.799||8.5||2.0||.8||1.0||19.2 |- class="sortbottom" | style="text-align:center;" colspan="2" | All-Star |9||3||19.4||.524||.333||.533||5.1||1.1||1.0||.2||10.9 |} === Playoffs === {| class="wikitable sortable" style="font-size:95%; text-align:right;" |- ! Añu !! Equipu !! PX !! PT !! MPP !! %TC !! %3P !! %TL !! RPP !! APP !! ROB !! TPP !! PPP |- |align="left" | [[Playoffs NBA 2007|2007]] |align="left" | [[Toronto Raptors|Toronto]] | 6 || 6 || 37.0 || .396 || .200 || '''.842''' || '''9.0''' || 2.5 || .8 || '''1.8''' || 17.5 |- |align="left" | [[Playoffs NBA 2008|2008]] |align="left" | [[Toronto Raptors|Toronto]] | 5 || 5 || '''39.8''' || .472 || .143 || .833 || '''9.0''' || '''3.6''' || '''1.6''' || .4 || '''24.0''' |- |align="left" | [[Playoffs NBA 2011|2011]] |align="left" | [[Miami Heat|Miami]] | 21 || 21 || 39.7 || .474 || .000 || .814 || 8.5 || 1.1 || .7 || .9 || 18.6 |- |align="left" | [[Playoffs NBA 2012|2012]] |align="left" | [[Miami Heat|Miami]] | 14 || 10 || 31.4 || .493 || '''.538''' || .827 || 7.8 || .6 || .4 || 1.0 || 14.0 |- |align="left" | [[Playoffs NBA 2013|2013]] |align="left" | [[Miami Heat|Miami]] | '''23''' || '''23''' || 32.7 || .458 || .405 || .733 || 7.3 || 1.5 || 1.0 || 1.6 || 12.1 |- |align="left" | [[Playoffs NBA 2014|2014]] |align="left" | [[Miami Heat|Miami]] | 20 || 20 || 34.3 || '''.507''' || .405 || .750 || 5.6 || 1.1 || .9 || 1.0 || 14.9 |-class="sortbottom" | align="center" colspan="2" | '''Total''' | 89 || 85 || 35.2 || .473 || .386 || .800 || 7.5 || 1.3 || .8 || 1.1 || 15.6 |} == Gallardones y llogros == === Títulos internacionales de seleición === * Medaya de bronce nel [[Campeonatu mundial de baloncestu de 2006]] en Xapón. * Medaya d'Oru en Los [[Xuegos Olímpicos]] de Beixín 2008. === Considerancies personales === * Escoyíu pa xugar l'[[All-Star Game de la NBA|All Star]] de [[2013]] en [[Houston]] cola [[Conferencia Este]] (como titular). * Escoyíu pa xugar l'[[All-Star Game de la NBA|All Star]] de [[2012]] n'[[Orlando (Florida)|Orlando]] cola [[Conferencia Este]] (como acuta). * Escoyíu pa xugar l'[[All-Star Game de la NBA|All Star]] de [[2007]] en [[Las Vegas]] cola [[Conferencia Este]] (como titular). * Escoyíu pa xugar l'[[All-Star Game de la NBA|All Star]] de [[2006]] en [[Houston]] cola [[Conferencia Este]] (como acuta). * Escoyíu nel equipu de los ''Rookies'' pal partíu contra los ''Sophomores'' del [[All-Star Game de la NBA|All-Star Game]] de [[2004]] en [[Los Angeles]]. * Escoyíu nel equipu de los ''Sophomores'' pal partíu contra los ''Rookies'' del [[All-Star Game de la NBA|All-Star Game]] de [[2005]] en [[Denver]]. * Escoyíu [[Xugador Más Pervalible|MVP]] del mes de la [[Conferencia Este]] de la [[NBA]] en xineru de [[2007]]. * Integrante del ''NBA All-Rookie'' (primer equipu) na [[temporada 2003-04 de la NBA|temporada 2003-04]]. * Anotó 42 puntos, el so récor personal hasta'l momentu, nel partíu de los Raptors ante Golden State el 4 d'abril de 2010. * Escoyíu "[[Rookie del añu]]" de la temporada [[2002]]-[[2003]] de la [[NCAA|Lliga Universitaria]]. == Filmografía == {| {{tablaguapa}} ! Añu !Títulu !Personaxe !Notes |- | 2013 | ''[[Jessie (serie de televisión)|Jessie]]'' | El Mesmu / Estrella Convidada | Episodiu "''Say Yes to the Messy Drees''" |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.nba.com/playerfile/chris_bosh/index.html Páxina de Chris Bosh] en NBA.com (n'inglés). * {{basketball-reference}} * [http://www.ultimatenba.com/fichas/estadisticas/premios/nba/jugador/ChrisBosh-433.html Tou sobre Chris Bosh] Estadístiques NBA, llogros personales, galería de semeyes, caricatures y wallpapers * [https://web.archive.org/web/20130529234754/http://chris-bosh.com/ Páxina oficial de Chris Bosh] {{twitter|@chrisbosh}} {{NF|1984||Bosh, Chris}} {{Tradubot|Chris Bosh}} [[Categoría:Xugadores de baloncestu de la NBA]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu de Texas]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu de la seleición masculina d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Beixín 2008]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones de Dallas]] eb7xqxsmm7y7ur6z1ump8vc00qncwte 0 142990 3709537 3688753 2022-08-19T06:27:32Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Correxir}} {{otros usos|La Revolución de Mayu (película)|otru=Revolución de mayu de 1811}} {{Ficha de revolución | nome = Revolución de Mayo | imagen = 25 de mayo por F. Fortuny.jpg | tamañu = 250px | pieimagen = ''La Revolución de Mayu'' por [[Francisco Fortuny (pintor)|Francisco Fortuny]] | fecha =18 al 25 de mayu de 1810 | llugar = [[Virreinatu del Río de la Plata]] | impulsores = [[Antonio Luis Beruti]]<br />[[Cornelio Saavedra]]<br />[[Juan José Castelli]]<br />[[Juan José Paso]]<br />[[Manuel Belgrano]]<br />[[Mariano Moreno]]<br />[[Nicolás Rodríguez Peña]]<br />[[Hipólito Vieytes]]<br />[[Martín Rodríguez]]<br />[[Juan José Viamonte]]<br />[[Eustoquio Díaz Vélez]]<br />[[Domingo French]] | motivos = [[Abdicaciones de Bayona]], [[Invasiones Ingleses]] | ideoloxíes = [[Lliberalismu]] y [[contractualismu]] | saliente = [[Baltasar Hidalgo de Cisneros]] | gobiernu1 = [[Virréi|Virreinatu]] | entrante = [[Primer Xunta]] | gobiernu2 = [[Xunta de gobiernu]] }} La '''Revolución de Mayu''' foi una serie d'[[Revolución política|acontecimientos revolucionarios]] asocedíos en [[mayu]] de [[1810]] na ciudá de [[Buenos Aires]], [[capital (política)|capital]] del [[Virreinatu del Río de la Plata]], dependiente del [[Reinu d'España|rei d'España]], y que tuvieron de resultes la destitución del [[virréi]] [[Baltasar Hidalgo de Cisneros]] y el so reemplazu pola [[Primer Xunta]] de gobiernu. Los eventos de la Revolución de Mayu asocedieron mientres l'intre de la llamada ''Selmana de Mayu'', ente'l [[18 de mayu]], fecha de la confirmación oficial de la cayida de la [[Xunta Suprema Central]], y el [[25 de mayu]], fecha d'asunción de la Primer Xunta. La Revolución de Mayu empecipió'l procesu de [[surdimientu del Estáu Arxentín]] ensin proclamación de la [[independencia]] formal, una y bones la Primer Xunta nun reconocía l'autoridá del [[Conseyu de Rexencia d'España ya Indies]], pero entá gobernaba nominalmente en nome del rei d'España [[Fernandu VII]], quien fuera depuestu poles [[Abdicaciones de Bayona]] y el so llugar ocupáu pol [[Francia|francés]] [[José Bonaparte]]. {{Cita|Xuráis a Dios el nuesu Señor y a estos Santos Evanxelios reconocer la Xunta Provisional Gubernativa de les provincia del Río de La Plata a nome del Sr. D. Fernando Séptimu, y para guarda de los sos augustos derechos, obedecer los sos órdenes y decretos, y nun atentar direuta nin indireutamente contra la so autoridá, tirando pública y privadamente a les sos seguridá y respetu.<br>Toos xuraron; y toos van morrer primero que frayen la sagrada obligación que s'impunxeron. {{cita Harvard|Gaceta de Buenos Aires (1810-1821)|1910|p=13}}}} Esta manifestación de llealtá, conocida como la [[mázcara de Fernandu VII]], ye considerada por dellos historiadores como una maniobra política que despintaba les intenciones independentistes. Otros sostienen qu'asumir esto sería como considerar que los revolucionarios yeren «cínicos, embusteros y traidores».<ref>{{cita llibru |autor=De Gandía, Enrique |enllaceautor=Enrique de Gandía |títulu=La revisión de la historia arxentina |añu=1952 |allugamientu=Buenos Aires |editorial=Edición Antonio Zamora |páxines=25-32}}</ref> La [[declaración d'independencia de l'Arxentina]] tuvo llugar seis años dempués mientres el [[Congresu de Tucumán]] el [[9 de xunetu]] de [[1816]]. == Causes == === Causes esternes === [[Ficheru:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|La [[declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos]] en [[1776]] inspiró movimientos similares nes [[Hispanoamérica|colonies españoles n'América]]. Oliu de [[John Trumbull]] (1819).]] [[Ficheru:Joseph-Bonaparte.jpg|thumb|La coronación n'[[España]] de [[José Bonaparte]] semó duldes sobre la llexitimidá de l'autoridá [[virréi|virreinal]].]] La [[declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos]] en [[1776]] de [[Gran Bretaña]] sirvió como un exemplu pa los [[criollos]] de qu'una revolución ya independencia n'[[Hispanoamérica]] yeren posibles. La [[Constitución de los Estaos Xuníos d'América|Constitución estauxunidense]] proclamaba que tolos homes yeren [[Igualdad ante la llei iguales ante la llei]] (anque, daquella, dicha proclamación nun algamar a los [[Esclavitú|esclavos]]), defendía los derechos de [[propiedá]] y [[llibertá]] y establecía un sistema de gobiernu [[República|republicanu]]. De la mesma, dende finales del [[sieglu XVIII]] empezárense a espublizar los ideales de la [[Revolución francesa]] de [[1789]], na cual una [[asamblea popular]] remató con sieglos de [[monarquía]] cola destitución y execuciones del rei de [[Francia]] [[Lluis XVI]] y la so esposa [[María Antonieta]] y la supresión de los privilexos de los [[Nobleza|nobles]]. La [[Declaración de los Derechos del Home y del Ciudadanu]], que los sos principios yeren ''[[Liberté, égalité, fraternité]]'' («llibertá, igualdá, fraternidá»), tuvo una gran repercusión ente los mozos de la [[burguesía]] criolla. La Revolución francesa motivó tamién la espansión n'Europa de les idees [[Lliberalismu|lliberales]], qu'impulsaben les llibertaes políticu y económicu. Dellos lliberales políticos influyentes de dicha dómina, opuestos a les monarquíes y al [[absolutismu]], yeren [[Voltaire]], [[Jean-Jacques Rousseau]], [[Montesquieu]], [[Denis Diderot]] y [[Jean Le Rond d'Alembert]], ente que'l principal representante de la [[economía lliberal]] yera [[Adam Smith]], autor del llibru ''[[La riqueza de les naciones]]'' que proponía'l [[llibre comerciu]]. Anque l'espardimientu de diches idees taba bien acutada nos territorios españoles, pos nun se dexaba l'ingresu de tales llibros al traviés de les [[aduana|aduanes]] o la posesión ensin autorizar, igualmente espublizábense en forma clandestina. Les idees lliberales algamaron inclusive al ámbitu [[Clérigu|eclesiásticu]], [[Francisco Suárez]] (1548-1617) sostenía que'l [[poder políticu]] nun pasa de Dios al gobernante en forma direuta sinón por entemediu del pueblu. Ésti sería entós, acordies con Suárez, el que tien el poder y lo delega n'homes que remanen al [[estáu]] y si dichos gobernantes nun exercieren apropiadamente la so función de xerentes del [[bien común]] tresformar en [[Tiranía|tiranos]] y el pueblu tendría'l derechu de derrocalos o enfrentalos, y establecer nuevos gobernantes.<ref name="Santillán 387" /> En Gran Bretaña, mentanto, empecípiase la [[revolución industrial]], y pa satisfaer llargamente les necesidaes de la so propia población precisaba nuevos [[mercáu|mercaos]] a los cualos vender la so creciente producción de [[carbón]], [[aceru]], [[tela|teles]] y [[ropa]]. Gran Bretaña naguaba que'l comerciu de les [[Colonia alministrativa|colonies]] españoles n'América dexara de tar [[monopoliu|monopolizado]] pol so [[metrópolis]]. Pa llograr esti fin intentó conquistales –intentona fallida nel [[Ríu de la Plata]] por aciu los dos [[Invasiones Ingleses]], de [[1806]] y [[1807]]– o bien promovió la so emancipación. N'[[Europa]] desenvolvíense les [[Guerres Napoleóniques]], qu'enfrentaron al [[Primer Imperiu Francés|Imperiu Napoleónicu]] francés contra Gran Bretaña y [[España]], ente otros países. [[Francia]] tuvo una gran ventaya inicial y, por aciu les [[abdicaciones de Bayona]], forzó l'arrenunciu de [[Carlos IV d'España]] y el so fíu Fernandu VII. Estos fueron reemplazaos nel tronu español por [[José Bonaparte]], hermanu del [[emperador]] [[Francia|francés]] [[Napoleón Bonaparte]]. La monarquía española intentó aguantar formando la [[Xunta Suprema d'España ya Indies]] o [[Xunta Suprema Central]] y, tres la derrota d'ésta, el [[Conseyu de Rexencia d'España ya Indies]] o [[Conseyu de Rexencia d'España ya Indies|Conseyu de Rexencia]]. === Causes internes === [[Ficheru:Francisco Goya - Portrait of Ferdinand VII of Spain in his robes of state (1815) - Prado.jpg|thumb|El [[Monarca|rei]] [[Fernandu VII d'España]]. Semeya de [[Francisco Goya]] (1815).]] A lo llargo del sieglu XVIII, les reformes nel [[Imperiu Español]] llevaes alantre pola [[Casa de Borbón]] —que reemplazó a la [[Casa d'Austria]] a partir del [[16 de payares]] de [[1700]]— tresformaron la [[Hispanoamérica]] d'aquel entós de "reinos" relativamente autónomos, en [[Colonia alministrativa|colonies]] dafechu dependientes de decisiones tomaes n'España en beneficiu d'ella.<ref>{{cita llibru |apellíu=Levene |nome=Ricardo |enllaceautor=Ricardo Levene |títulu=Les indies nun yeren colonies |editorial=Espasa-Calpe |allugamientu=Buenos Aires, Méxicu |añu=1951 }}</ref> Ente les principales reformes borbóniques n'América destacóse la creación del [[Virreinatu del Río de la Plata]] en [[1776]], qu'axuntó territorios dependientes hasta entós del bien estensu [[Virreinatu de Perú]], y dio una importancia principal a la so capital, la ciudá de [[Buenos Aires]], que tuviera una significación secundaria hasta esi momentu.<ref>{{cita llibru |apellíu=[[Kossok]] |nome=Manfred |títulu=El virreinatu del Río de la Plata; la so estructura económicu social |editorial=Hyspamérica |añu=1986 }}</ref> Nel Virreinatu del Río de la Plata'l [[comerciu esterior]] yera un [[monopoliu]] d'España y llegalmente nun se dexaba'l comerciu con otres potencies. Esta situación yera altamente desventayosa pa Buenos Aires una y bones la [[Monarquía Española|corona española]] embrivía la unviada de barcos camín de dicha ciudá. Esta decisión de la metrópolis deber a que la [[piratería]] obligaba a unviar a los barcos de comerciu con una fuerte escolta militar, y yá que Buenos Aires nun cuntaba con recursos d'[[oru]] nin de [[plata]] nin disponía de poblaciones [[indíxena|indíxenes]] establecíes de les cualos llograr recursos o someter al sistema d'[[encomienda]], unviar los convóis de barcos a la ciudá yera muncho menos rentable que si yeren unviaos a [[Méxicu]] o [[Lima]]. Cuidao que los productos que llegaben de la metrópolis yeren escasos, caros ya insuficientes pa caltener a la población, tuvo llugar un gran desenvolvimientu del [[Contrabandu de Buenos Aires|contrabandu]], que yera toleráu pola mayoría de los gobernantes locales. El comerciu ilícitu algamaba montos similares al del comerciu autorizáu con España.<ref>{{cita llibru | apellíu = Abad de Santillán |nome= Diego |enllaceautor= Diego Abá de Santillán |títulu= [[Historia Arxentina (enciclopedia)|Historia Arxentina]] |añu= 1965 |editorial= Buenos Aires: TEA (Tipográfica Editora Arxentina) |páxina=391|capítulu= La Revolución de Mayu: Factores converxentes y determinantes }}</ref> Nesti contestu formaron dos grupos de poder estremaos: 1- Los que reclamaben el comerciu llibre pa importar direutamente con cualquier país ensin tener que necesariamente mercar toles mercaderías triangulaes per España. Dientro d'esti grupu del comerciu llibre pueden estremase de la mesma a un grupu de poderosos contrabandistes criollos o españoles acomuñaos a los mercaderes ingleses que fomentaben la nula proteición de la manufactura local y per l'otru llau a un grupu que magar quería romper el monopoliu español, nun deseyaba una desprotección de la manufactura y producción locales ([[Mariano Moreno]]). 2- Los comerciantes monopolistes, autorizaos pola Corona española, quien refugaben el llibre comerciu y defendíen pola continuidá del monopoliu yá que si los productos entraben llegalmente menguaríen les sos ganancies. Na organización política, especialmente dende la fundación del Virreinatu del Río de la Plata, l'exerciciu de les instituciones residentes recayía en funcionarios designaos pola corona, casi puramente españoles provenientes de la metrópolis, ensin vinculación colos problemes ya intereses [[América|americanos]]. Llegalmente nun había diferenciación de [[Clase social|clases sociales]] ente españoles peninsulares y del virreinatu, pero na práutica los cargos más importantes recayíen nos primeres. La [[burguesía]] [[criollu|criolla]], fortalecida pola revitalización del comerciu ya influyida poles nuevu idees, esperaba la oportunidá p'aportar a la conducción política. La rivalidá ente los habitantes nacíos na colonia y los de la España europea dio llugar a un bracéu ente los partidarios de l'autonomía y quien deseyaben caltener la situación establecida. Aquellos a favor de l'autonomía llamar a sigo mesmos [[patriota|patriotes]], americanos, [[suramericanu|suramericanos]] o [[criollu|criollos]], ente que los partidarios de la realeza española llamar a sigo mesmos [[Exércitu Realista n'América|realistes]]. Los patriotes yeren señalaos despectivamente polos realistes como insurxentes, facciosos, rebalbos, sediciosos, revolucionarios, descreyíos, herexes, llibertinos o caudiellos; ente que los realistes yeren de la mesma trataos en forma despreciatible como sarracenos, godos, gallegos, chapetones, matuchos o maturrangos polos patriotes. [[Ficheru:Retrato de D. Carlota Joaquina.jpg|thumb|La coronación de [[Carlota Joaquina de Borbón]] foi de volao considerada una alternativa a la Revolución.]] [[Buenos Aires]], la capital del Virreinatu, llogró una gran reconocencia ante les demás ciudaes del mesmu depués d'espulsar a les tropes ingleses en dos oportunidad mientres les [[Invasiones Ingleses]].<ref>Esti prestíu foi utilizáu como argumentu pol patriota [[Juan José Paso]] pa xustificar nel [[cabildru abiertu]] que Buenos Aires tomara la iniciativa de reemplazar al virréi ensin consultar primeramente a les otres ciudaes.</ref> La victoria contra les tropes ingleses afaló los ánimos independentistes una y bones el virreinatu llograra defendese solo d'un ataque esternu, ensin ayuda d'España. Mientres dichu conflictu constituyéronse milicies criollas que depués tendríen un importante pesu políticu, la principal d'elles yera'l [[Reximientu de Patricios]] lideráu por [[Cornelio Saavedra]]. Una alternativa considerada antes de la revolución foi'l [[Carlotismu]], que consistía en sofitar a la [[infanta]] [[Carlota Joaquina de Borbón]], hermana del rei [[Fernandu VII d'España]] y esposa y princesa [[consorte]] del príncipe rexente [[Xuan VI de Portugal|Juan de Portugal]], por que se punxera al mandu de toles colonies españoles como [[Rexencia (política)|rexente]]. Taba capacitada pa faelo pola derogación de la [[Llei Sálica]] en [[1789]], y la so intención sería prevenir una posible meyora francesa sobre les mesmes. L'intentu nun foi sofitáu polos españoles peninsulares, pero sí por dellos nucleu revolucionarios que víen nello la posibilidá d'independizase nos fechos d'España. Ente ellos atopábense [[Juan José Castelli]], [[Juan José Paso]], [[Antonio Luis Beruti]], [[Hipólito Vieytes]] y [[Manuel Belgrano]]; otros revolucionarios como [[Mariano Moreno]] y [[Cornelio Saavedra]] taben en desalcuerdu. Sicasí, la mesma infanta renegó de tales sofitos, y denunció al virréi les motivaciones revolucionaries conteníes nes cartes de sofitu que lu unviaron. Ensin nengún otru respaldu importante, les pretensiones de Carlota fueron escaecíes. Inclusive dempués de la revolución hubo delles aisllaes propuestes de coronación de la Infanta como estratexa dilatoria, pero ésta taba dafechu en contra de los sucesos asocedíos. Nuna carta unviada a [[José Manuel de Goyeneche]] dixo: {{Cita|Nestes circunstancies creo de la mio tener de rogate y encargate qu'emplegues tolos tos esfuercios en llegar cuanto antes a Buenos Aires; y acabes d'una vegada con aquellos zaguinos revolucionarios, coles mesmes execuciones que practicasti na ciudá de La Paz.<ref>{{cita llibru | apellíu = Abad de Santillán |nome= Diego |enllaceautor= Diego Abá de Santillán |títulu= [[Historia Arxentina (enciclopedia)|Historia Arxentina]] |añu= 1965 |editorial= Buenos Aires: TEA (Tipográfica Editora Arxentina) |páxines= 395, 396 |capítulu= La Revolución de Mayu: Factores converxentes y determinantes }}</ref>}} === Corrientes de pensamientu subxacentes === [[Ficheru:Suarez LOC hec.13754 (cropped).jpg|thumb|El [[sacerdote]] [[xesuita]] [[Francisco Suárez]], de la [[Escuela de Salamanca]]]] Dende mediaos del sieglu XVIII nel Ríu de la Plata, al igual que lo qu'asocedía nel restu de l'América española, dos [[corrientes de pensamientu]] distintes influyeron na cosmovisión filosófica qu'impactó na aición política. Estes posiciones siguieron mientres el procesu que s'empecipió en [[1810]] y que remató cola [[Independencia de l'Arxentina|emancipación]].<ref>[http://www.cea.org.ar/07-prensa/ilesia_y_comunidá_nacional_1.htm "Ilesia y Comunidá Nacional" XLII Asamblea Plenaria de la Conferencia episcopal arxentina. 9 de mayu de 1981]</ref> La primer corriente de pensamientu yera d'inspiración [[cristiana]]. Ella tuvo dos principales sub escueles. La más enraigonada foi la escuela sostenida pola doctrina del sacerdote [[xesuita]] [[Francisco Suárez]],<ref>{{cita llibru |autor=[[Atilio Dell'Oru Maini]]; Miguel A. Fiorito; [[Gustavo Franceschi]]; [[Guillermo Furlong]]; Oscar R. Güel; Faustino J. Legón; Doncel Menossi; Juan P. Ramos y Isidoro Ruiz Moreno |títulu=Guarda y suxestión del filósofu Francisco Suárez: la so influencia na Revolución de Mayu |añu=1959 |editorial=Ed. Guillermo Kraft Llindada }}</ref> de la [[Escuela de Salamanca]], qu'apregonó que ''l'autoridá ye dada por Dios pero non al rei sinón al pueblu''<ref>Abá de Santillán (1965): 409</ref> que foi sopelexada polos profesores de la [[Universidá Mayor Real y Pontificia San Francisco Xavier de Chuquisaca]] y aprendía polos sos estudiantes, munchos de los cualos fueron dellos de los posteriores [[patriotes]] qu'impulsaron la Revolución de Mayu. La otra escuela inspirar na [[Revolución Americana]] que, anque tuvo otros oríxenes, acuñó pa sigo como lema nacional la frase ''[[In God we trust]]'' qu'n'[[Idioma inglés|inglés]] significa: «En Dios confiamos» y que sintetiza acabadamente el pensamientu de los revolucionarios de les primitives colonies [[Estaos Xuníos|norteamericanes]].<ref>[http://www.rebanadasderealidad.com.ar/espul-09-15.htm Corrientes interpretatives de la Revolución de mayu de 1810] {{Wayback|url=http://www.rebanadasderealidad.com.ar/espul-09-15.htm |date=20150924085301 }}</ref> La segunda corriente de pensamientu foi [[racionalismu|racionalista]], [[llaicismu|laicista]] y [[Voltaire|iluminista]] que sofitó la filosofía política de [[Voltaire]] y de la [[Revolución Francesa]].<ref>{{cita llibru |autor=[[Diego Abá de Santillán|Abá de Santillán, Diego]] |títulu=La Revolución de Mayu: Factores converxentes y determinantes |serie=Historia Arxentina |añu=1965 |editorial=TEA |páxina=391}}</ref> Escontra principios del sieglu XIX, nel Ríu de la Plata, dambes corrientes de pensamientu viéronse reflexaes al traviés de diversos patriotes que xestaron la emancipación. Asina, el [[militar]] [[Cornelio Saavedra]], [[frai]] [[Cayetano Rodríguez]], frai [[Francisco de Paula Castañeda]], el [[presbíteru]] [[Pedro Ignacio de Castro Barros]], el [[llicenciáu]] [[Manuel Belgrano]], [[Esteban Agustín Gascón]], [[Gregorio García de Tagle]], ente munchos otros, fueron defensores del [[Historia de la Ilesia católica n'Arxentina|pensamientu católicu y de la Ilesia]] en contra'l [[anticatolicismu]] de los grupos lideraos primero por [[Mariano Moreno]] y [[Juan José Castelli]],<ref>Hugo Wast ([[Gustavo Martínez Zuviría]]), ''Añu X'', Ed. Goncourt, Bs. As., 1970.</ref><ref>“Les etapes de mayu y el verdaderu Moreno”, ediciones Theoría. Bs. As., 1963, páx. 73</ref> y dempués por [[Bernardino Rivadavia]] quien se valió de polítiques [[regalista|regalistes]] y laicisantes.<ref>[http://www.razonyrevolucion.org/ryr/index.php?option=com_content&view=article&id=2202:un-reformador-llaicu-y-agrariu-rivadavia-y-la-expropiacion-a ordenar-eclesiasticas-santiago-rossi&catid=249:el-aromo-nd-70-qfin-de-recorridoq&Itemid=110 Rivadavia y l'espropiación a les órdenes eclesiástiques]</ref> == Antecedentes a la revolución == === El virréi Liniers === [[Ficheru:Santiago de Liniers.jpg|thumb|Retrato de [[Santiago de Liniers]] ([[Muséu Naval de Madrid]]).]] Tres la victoria llograda mientres les Invasiones Ingleses, la población de Buenos Aires nun aceptó que'l [[virréi]] [[Rafael de Sobremonte]] retomara'l cargu, yá que mientres l'ataque fuxera de la ciudá camín de [[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]] col erariu públicu. Magar Sobremonte facer obedeciendo una llei que databa de la dómina de [[Pedro de Cevallos]], qu'indicaba qu'en casu d'ataque esterior teníen de ponese a resguardu los fondos reales, dicha aición facer apaecer como un cobarde a los güeyos de la población.<ref name="LLUNA" /> Nel so llugar, el nuevu virréi foi [[Santiago de Liniers]], héroe de reconquistar, escoyíu por aclamación popular. Sicasí, la xestión de Liniers empezó a recibir cuestionamientos. El principal adversariu políticu de Liniers yera'l gobernador de [[Montevidéu]], [[Francisco Javier de Elío]], quien los enrió nuna denuncia sobre l'orixe francés de Liniers: argumentaba que yera inaceptable qu'un compatriota de Napoleón Bonaparte, en guerra con España nesi entós, ocupara'l cargu. Sicasí, a pesar de los reclamos de Liniers, nun pudo brindar pruebes concretes de que'l virréi complotara con los franceses. Elío negar a reconocer l'autoridá de Liniers y formó [[Xunta de Montevideo|una xunta de gobiernu en Montevideo]], independiente de les autoridaes de Buenos Aires. Nesi entós confluyeron dellos sectores con distintes opiniones sobre cuál tenía de ser el camín a siguir nel Virreinatu del Río de la Plata. Una situación análoga a la que se taba viviendo asocediera un sieglu antes, mientres la [[Guerra de Socesión española]] ente los [[austracistas]] y los [[Casa de Borbón|borbónicos]], na que mientres quince años los dominios españoles d'ultramar nun sabíen a quién reconocer como'l rei lexítimu. Naquella oportunidá una vegada que s'instaló [[Felipe V d'España|Felipe V]] nel tronu español los funcionarios americanos reconocer y tou volvió al so cursu. Probablemente en 1810, munchos, especialmente españoles, creíen que bastaba con formar una xunta y esperar a que n'España retornara la normalidá.<ref name="LLUNA">{{cita llibru | apellíu = Luna |nome= Félix |enllaceautor= Félix Luna |títulu= [[Curtia historia de los arxentinos]] |añu= 1997 |editorial= Planeta Arxentina |id= 950-742-811-9 |páxina=272|capítulu= La etapa colonial / Les Invasiones Ingleses }}</ref> === Asonada de Álzaga === {{AP|Asonada de Álzaga}} L'alcalde y comerciante español afincáu en Buenos Aires [[Martín de Álzaga]] y los sos siguidores, fixeron españar una [[asonada de Álzaga|asonada]] coles mires de destituyir al virréi Liniers. El [[1 de xineru]] de [[1809]], un [[cabildru abiertu]] esixó l'arrenunciu de Liniers y designó una Xunta a nome de Fernandu VII, presidida por Álzaga; les milicies españoles y un grupu de persones convocaos pola campana del cabildru sofitaron la rebelión. Les milicies criollas encabezaes por Cornelio Saavedra arrodiaron la plaza, provocando la dispersión de los sulevaos. Los cabezaleros fueron desterraos y los cuerpos militares sulevaos fueron disueltos. De resultes, el poder militar quedó en manes de los criollos que sostuvieren a Liniers y la rivalidá ente criollos y españoles peninsulares acentuóse. Los responsables de la intriga, desterraos a [[Carmen de Patagones]], fueron rescataos por Elío y llevaos a Montevideo. === Nomamientu del virréi Cisneros === [[Ficheru:Baltasar Hidalgo de Cisneros.jpg|thumb|[[Baltasar Hidalgo de Cisneros]], el postreru [[virréi]] en [[Buenos Aires]] ([[Muséu Naval de Madrid]]).]] N'España la Xunta Suprema Central decidió terminar colos enfrentamientos nel Virreinatu del Río de la Plata disponiendo'l reemplazu del virréi Liniers por don [[Baltasar Hidalgo de Cisneros]], quien aportó a Montevideo en xunu de [[1809]]. La Xunta Suprema Central unvió al nuevu virréi con instrucciones bien precises: la detención de los partidarios de Liniers y la de los criollos que secretamente bregaben pola independencia.<ref>Cattáneo, José Luis. Un tal Mariano Moreno. Editorial Dunken. Buenos Aires. 2013. P. 33. ISBN 978-987-02-6373-9.</ref> El trespasu del mandu facer en [[Colonia del Sacramento]], Javier de Elío aceptó l'autoridá del nuevu virréi y eslleió la Xunta de Montevideo, volviendo ser gobernador de la ciudá. Cisneros rearmó les milicies españoles disueltes tres la asonada contra Liniers, ya indultó a los responsables de les mesmes. En Buenos Aires [[Juan Martín de Pueyrredón]] axuntar colos xefes militares pa tratar de desconocer l'autoridá del nuevu virréi. Esti plan cuntó col sofitu de Saavedra, Belgrano, [[Eustoquio Díaz Vélez]], [[Juan José Viamonte]], [[Miguel de Azcuénaga]], Castelli y Pasu, pero non col vistu bonu de Liniers, que se caltuvo lleal a los realistes. === Baturiciu revolucionariu nel Altu Perú === [[Ficheru:Pedro Murillo.jpg|thumb|[[Pedro Murillo]], por [[Joaquín Pinto]].]] {{AP|Revolución de Chuquisaca|Xunta Tuitiva}} El descontentu colos funcionarios españoles manifestóse tamién nel interior del Virreinatu del Río de la Plata, particularmente nel [[Alto Perú]]. El [[25 de mayu]] de [[1809]] una [[Revolución de Chuquisaca|revolución]] destituyó al [[Intendencia|gobernador]] y presidente de la [[Real Audiencia de Llamargues]] o [[Chuquisaca]], [[Ramón García de Llión y Pizarro]], acusáu de sofitar al [[protectoráu]] [[Portugal|portugués]]; el mandu militar recayó nel coronel [[Juan Antonio Álvarez de Arenales]]. L'autoridá civil quedó en situación indecisa, de cuenta que foi en parte exercida pol mesmu Arenales. El [[16 de xunetu]] na ciudá de [[La Paz]] otru movimientu revolucionariu lideráu pol coronel [[Pedro Domingo Murillo]] y otros patriotes obligó a arrenunciar al gobernador intendente [[Tadeo Dávila]] y al [[obispu]] de La Paz, [[Remigio de la Santa y Ortega]]. El poder recayó nel cabildru hasta que se formó la [[Xunta Tuitiva de los Derechos del Pueblu]], presidida por Murillo. La revolución de Chuquisaca nun se proponía alteriar la fidelidá al rei, ente que la revolución de La Paz proclamóse abiertamente independiente. Anguaño'l historiadores tienen diverses interpretaciones sobre si la revolución de Chuquisaca tuvo motivaciones [[independentismu|independentistes]] o si foi namái una disputa ente fernandistas y carlotistas. Arriendes d'ello, esisten desalcuerdos sobre si la primera [[Guerres d'independencia hispanoamericana|revolución independentista en Hispanoamérica]] foi la de Chuquisaca o la de La Paz.<ref>Los investigadores [[Juan Reyes]] y [[Genoveva Lloza]] sostienen la segunda posición, argumentando que se caltuvo'l sistema de gobiernu español y nun se sofitó la revolución en La Paz, ver: ''La Razón''. El primer gobiernu llibre llatinoamericanu. 16/7/2006, ente qu'otros como [[Teodocio Imaña]], [[Gabriel René Moreno]] en ''La gran revolución de Chuquisaca'' de Ramiro Prudencio Lizón, 22/5/2004, Corréu del Sur o [[Felipe Pigna]] en [[Los mitos de la historia arxentina]], Grupu editorial Norma, 26 edición, 2007, Arxentina, ISBN 987-545-149-5, páxines 224/5, capítulu: La Revolución de Mayu, sostienen que la de Chuquisaca foi una revolución independentista, citando como'l so principal fundamentu'l [[siloxismu de Chuquisaca]] o siloxismu altoperuano: «¿Tien De siguise la suerte d'España o aguantar n'América? Les Indies son un dominiu personal del rei d'España; el rei ta torgáu de reinar; depués les Indies tienen de gobernase a sigo mesmes». [[Bernardo de Monteagudo]].</ref>Mientres el procesu instruyíu arriendes de les revoluciones en Chuquisaca y La Paz mentar a Rousseau y el so llibru ''[[El contratu social]]'' como [[cuerpu del delitu|cuerpos del delitu]].<ref name="Santillán 387">{{cita llibru | apellíu = Abad de Santillán |nome= Diego |enllaceautor= Diego Abá de Santillán |títulu= [[Historia Arxentina (enciclopedia)|Historia Arxentina]] |añu= 1965 |editorial= Buenos Aires: TEA (Tipográfica Editora Arxentina) |páxina=387|capítulu= La Revolución de Mayu: Factores converxentes y determinantes }}</ref> La reaición de los funcionarios españoles ganó estos movimientos: el de La Paz foi estrapáu sangrientamente por un exércitu unviáu dende'l [[Virreinatu de Perú]], ente que el de Chuquisaca foi encaloráu por tropes qu'unvió'l virréi Cisneros. Les midíes tomaes pol virréi contra diches revoluciones acentuaron la rensía de los criollos contra los españoles peninsulares, yá qu'Álzaga foi indultáu de la prisión recibida tres la so asonada, lo cual reforzaba ente los criollos la sensación de inequidad.<ref>{{cita llibru |apellíos= Pigna |nome= Felipe |enllaceautor= Felipe Pigna |editorial= Grupu editorial Norma |títulu= [[Los mitos de la historia arxentina]] |edición= 26 |añu= 2007 |allugamientu= [[Arxentina]] |isbn= 987-545-149-5 |páxines= 226, 227 |capítulu= La Revolución de Mayu}}</ref> Ente otros, Castelli tuvo presente nos alderiques de la [[Universidá de Charca|Universidad de San Francisco Xavier]] onde s'allumó'l siloxismu de Chuquisaca, que influyó les sos postures na Selmana de Mayu.<ref name="Chuquisaca">{{cita llibru |autor=Pacho O'Donell |títulu=El Berru Sagráu |editorial=Editorial Suramericanu |allugamientu=Buenos Aires |añu=1998 |isbn=9500713314}}</ref> === Reformes económiques y midíes polítiques de Cisneros === Nel planu económicu, ante les dificultaes y costos del comerciu con España, Cisneros aceptó la propuesta de Mariano Moreno ya instauró el 6 de payares de 1809 el llibre comerciu coles demás potencies. Los principales beneficiaos yeren Gran Bretaña y los sectores ganaderos qu'esportaben cueros. Sicasí, los comerciantes que se beneficiaben del contrabandu reclamaron a Cisneros qu'anule'l llibre comerciu, a lo cual aportó pa nun perder el so sofitu. Esto provocó de la mesma que los ingleses, con Mac Kinnon y el capitán Doyle como representantes, reclamaren una revisión de la midida, faciendo valir el calter d'aliaos contra Napoleón d'España y Gran Bretaña. Mariano Moreno tamién criticó l'anulación, formulando la [[Representación de los Hacendados]], que ye considerada como l'informe de [[política económica]] más completu de la dómina del virreinatu. Cisneros resolvió finalmente otorgar una prórroga al llibre comerciu, que remató'l 19 de mayu de 1810. El 25 de payares de 1809 Cisneros creó'l Xulgáu de Vixilancia Política, coles mires d'escorrer a los [[francesáu|francesaos]] y a aquellos qu'afalaren la creación de réximes políticos que s'opunxeren a la dependencia d'América d'España. Esta midida y un bandu emitíu pol virréi previniendo al vecinderu de «rabeliscos qu'estendiendo noticies falses y seductivas, pretenden caltener la discordia» fíxo-yos pensar a los [[porteño (xentiliciu)|porteños]] que bastaba namái una sida formal por qu'españara la revolución. Por eso, n'abril de 1810, Cornelio Saavedra espresába-yos a'l so allegaos: {{cita|Entá nun ye tiempu; dexen ustedes que les breves maurezan y entós vamos comer.<ref>citáu en ''Crónica Histórica Arxentina'', Tomu I, páx.145. (1968) Ed. CODEX.</ref>}} == Cronoloxía de la Selmana de Mayu == La ''Selmana de Mayu'' ye la selmana que trescurrió en Buenos Aires, ente'l [[18 de mayu|18]] y el [[25 de mayu]] de [[1810]], que s'empecipió cola confirmación de la cayida de la Xunta Suprema Central y desaguó na destitución del virréi Cisneros y l'asunción de la Primer Xunta. El llunes 14 de Mayu llegó al puertu de Buenos Aires la [[goleta]] de guerra británica [[HMS Mistletoe|HMS ''Mistletoe'']], procedente de [[Xibraltar]], con periódicos del mes de xineru qu'anunciaben la disolución de la Xunta Suprema Central al ser tomada la ciudá de [[Sevilla]] polos franceses, que yá apoderaben casi tola Península, señalando que dellos diputaos abelugárense na [[isla de Llión]], en [[Cádiz]]. La Xunta yera unu de los últimos bastiones del poder de la corona española, y cayera ante'l [[imperiu napoleónicu]], que yá alloñara con anterioridá al rei Fernandu VII por aciu les Abdicaciones de Bayona. El día 17 conocer en Buenos Aires noticies coincidentes llegaes a Montevideo el día 13 na [[fragata]] británica [[HMS John Paris|HMS ''John Paris'']], amestándose que los diputaos de la Xunta fueren refugaos estableciéndose una Xunta en Cádiz. Constituyérase un Conseyu de Rexencia d'España ya Indies, pero nengunu de los dos barcos tresmitió esa noticia. Cisneros intentó despintar les noticies estableciendo una rigorosa vixilancia en redol a les naves de guerra britániques y prindando tolos periódicos que desembarcaron de los barcos, pero unu d'ellos llegó a manes de Manuel Belgrano y de Juan José Castelli. Estos encargar d'espublizar la noticia, que ponía n'entredichu la llexitimidá del virréi, nomáu pola Xunta cayida.<ref>Historia Arxentina. Páx. 31. Escritu por Jorge Fernández, Julio César Rondina. Publicáu por Universidá Nac. de la Mariña, 2004. ISBN 987-508-331-3, 9789875083318</ref> Tamién se punxo al tantu de les noticies a Cornelio Saavedra, xefe del reximientu de Patricios, que n'ocasiones anteriores desaconseyara tomar midíes contra'l virréi. Saavedra consideraba que, dende un puntu de vista estratéxicu, el momentu ideal p'actuar sería cuando les fuercies napoleóniques llograren una ventaya decisiva na guerra contra España. Al conocer les noticies de la cayida de la Xunta de Sevilla, Saavedra consideró que'l momentu había llegáu.<ref name="Memories">[[Cornelio Saavedra]], ''[[Memoria autógrafa]]'', en Biblioteca de Mayu, tomu II, páxines 1050-1051, 1966.</ref> El grupu encabezáu por Castelli inclinar pola realización d'un cabildru abiertu, mientres los militares criollos proponíen deponer al virréi pola fuercia. === Vienres 18 de mayu === Ante'l nivel de conocencia pública alcanzáu pola noticia de la cayida de la Xunta de Sevilla, Cisneros realizó una proclama onde reafitaba gobernar en nome del rei Fernandu VII, pa intentar aselar los ánimos. Cisneros faló de la delicada situación na península, pero nun confirmó en forma esplícita que la Xunta cayera, magar yera consciente d'ello.<ref>{{cita llibru | apellíu = Abad de Santillán |nome= Diego |enllaceautor= Diego Abá de Santillán |títulu= [[Historia Arxentina (enciclopedia)|Historia Arxentina]] |añu= 1965 |editorial= Buenos Aires: TEA (Tipográfica Editora Arxentina) |páxina=404|capítulu= Les xornaes de Mayu de 1810: Divulgación de les noticies sobre'l cursu de la invasión francesa a España }}</ref> Parte de proclamar dicía lo siguiente: {{Cita|N'América española va subsistir el tronu de los Reis Católicos, nel casu de que venciera na península. (...) Nun va tomar la superioridá determinación dalguna que nun sía primeramente alcordada n'unión de toles representaciones de la capital, a que darréu s'axunten les de les sos provincies dependientes, mentanto qu'acordies con los demás virreinatos establez una representación de la soberanía del señor Fernandu VII.<ref>{{cita llibru |apellíos= Pigna |nome= Felipe |enllaceautor= Felipe Pigna |editorial= Grupu editorial Norma |títulu= [[Los mitos de la historia arxentina]] |edición= 26 |añu= 2007 |allugamientu= [[Arxentina]] |isbn= 987-545-149-5 |páxina=229|capítulu= La Revolución de Mayu}}</ref> }} El grupu revolucionariu principal axuntábase indistintamente na casa de [[Nicolás Rodríguez Peña]] o na jabonería de Hipólito Vieytes. Allegaben a eses xuntes, ente otros, Juan José Castelli, Manuel Belgrano, Juan José Paso, Antonio Luis Beruti, Eustoquio Díaz Vélez, [[Feliciano Antonio Chiclana]], [[José Darragueira]], [[Martín Jacobo Thompson]] y Juan José Viamonte. Otru grupu rexuntar na quinta de Orma, encabezáu por [[frai]] [[Ignacio Grela]] y ente los que se destacar [[Domingo French]]. Dellos criollos xuntáronse esa nueche na casa Rodríguez Peña. Cornelio Saavedra, quien se topaba en [[San Isidro (Buenos Aires)|San Isidro]], foi llamáu d'urxencia y allegó a la xunta na que decidió solicitase al virréi la realización d'un cabildru abiertu pa determinar los pasos a siguir pol virreinatu. Pa esa comisión fueron designaos Castelli y [[Martín Rodríguez]].<ref>{{cita llibru | apellíu = Domínguez |nome= Luis L. |títulu= Historia Arxentina |añu= 1861 |editorial= Imp. del Orde |páxines= 204-205 |capítulo= Sección V: la Revolución. Capítulu 1: el 25 de mayu de 1810. }}</ref> === Sábadu 19 de mayu === En pasando la nueche tratando la tema, mientres la mañana Saavedra y Belgrano axuntar col [[alcalde de primer votu]], [[Juan José de Lezica]], y Castelli col síndicu procurador, [[Julián de Leyva]], pidiendo'l sofitu del [[Cabildru de Buenos Aires]] pa xestionar ante'l virréi un cabildru abiertu, espresando que de nun concedese, «facer por sigo solo'l pueblu o morrería nel intentu». === Domingo 20 de mayu === [[Ficheru:Castelli y Cisneros.jpg|thumb|Demanda ante'l virréi Cisneros pola realización d'un [[cabildru abiertu]]. Baxorrelieve de [[Gustavo Eberlein]].]] Lezica tresmitió a Cisneros el pidimientu que recibiera, y ésti consultó a Leyva, quien s'amosó favorable a la realización d'un cabildru abiertu. Antes de tomar una decisión el virréi citó a los xefes militares por que se presenten a los siete hores de la tarde nel fuerte.<ref>{{cita llibru | apellíu = Domínguez |nome= Luis L. |títulu= Historia Arxentina |añu= 1861 |editorial= Imp. del Orde |páxines= 205-206 |capítulo= Sección V: la Revolución. Capítulu 1: el 25 de mayu de 1810. }}</ref> Según cuenta Cisneros nes sos ''Memories'', recordólos: {{cita|(...) les repitíes protestes y xuramentos de fidelidá con que m'ufiertaren defender l'autoridá y sostener l'orde públicu y encamenté-yos a poner n'exerciciu la so fidelidá al serviciu de S.M. y de la patria.}} Primero que los militares convocaos ingresaren al fuerte, los batallones d'urbanos fueron acuartelaos y provistos de munición de guerra. Nun foi casualidá que fuera Saavedra el que falara por toos: yera'l comandante del cuerpu de Patricios, la unidá militar más importante del Virreinatu. Nos sos ''Memories'', escrites munchos años dempués d'estos sucesos, Saavedra describió aquella xunta esplicando qu'ante'l silenciu de los sos compañeros "yo fui'l que dixo": {{cita|Señor, son bien diverses les dómines del 1º de xineru de 1809 y la de mayu de 1810, en que topamos. Naquella esistía la España, anque yá invadida por Napoleón; nésta, toa ella, toles sos provincies y places tán apoderaes por aquel conquistador, sacante solu Cádiz y la islla de Llión, como nos aseguren les gacetes qu'acaben de venir y V.Y. nel so proclama d'ayeri. ¿Y qué, señor? ¿Cádiz y la islla de Llión son España? (...) ¿Los derechos de la Corona de Castiella a que s'incorporaron les Américas, recayeron en Cádiz y la islla de Llión, que son una parte de les provincies d'Andalucía? Non señor, nun queremos siguir la suerte de la España, nin ser apoderaos polos franceses, resolvimos reasumir los nuesos derechos y caltenenos por nós mesmos. El qu'a V.Y. dio autoridá pa mandanos yá nun esiste; de consiguiente usté tampoco la tien yá, asina que nun cunte coles fuercies del mio mandu pa sostenese nella. Esto mesmu sostuvieron tolos mios compañeros. Con esti desengañu, concluyó diciendo: "Pos señores, va faese'l cabildru abiertu que se solicita. Y n'efeutu fíxose'l 22 del mesmu mayu"|{{cita Harvard|Saavedra|1960|p=1052}}}} Al anochecer producióse una nueva xunta en casa de Rodríguez Peña, onde'l xefes militares comunicaron lo asocedío. Decidió unviase darréu a Castelli y a Martín Rodríguez a entrevistase con Cisneros nel fuerte, facilitando'l so ingresu'l comandante Terrada de los [[Granaderos de Terrada|granaderos provinciales]] que se topaba de guarnición esi día. El virréi atopábase xugando a los naipes col brigadier Quintana, el fiscal Caspe y el edecán Coicolea cuando los comisionados aprucieron. Martín Rodríguez nos sos ''Memories'' rellató cómo foi la entrevista, onde Castelli dirixir a Cisneros asina: {{cita|Excelentísimo señor: tenemos el sentimientu de venir en comisión pol pueblu y l'exércitu, que tán n'armes, a intimar a V.Y. la cesación nel mandu del virreinatu.}} Cisneros respondió: {{cita|¿Qué atrevencia ye ésti? ¿Cómo se pilla asina a la persona del Rei nel so representante?}} Pero Rodríguez (según los sos ''Memories'') detener alvirtiéndo-y: {{Cita|Señor: cinco minutos ye'l plazu que se nos dio pa volver cola contestación, vea V.Y. lo que fai.}} Solamente defendió la posición de Cisneros el síndicu procurador del cabildru, Julián de Leyva. Ante la situación, Caspe llevó a Cisneros al so despachu pa deliberar xuntos unos momentos y depués tornaron. El virréi resignóse y dexó que se realizara'l cabildru abiertu. Según cuenta Martín Rodríguez nos sos ''Memories'' póstumes, escrites munchos años dempués, les sos pallabres fueron: {{Cita|Señores, cuanto siento los males que van venir sobre esti pueblu a resultes d'esti pasu; pero cuidao que el pueblu nun me quier y l'exércitu abandóname, faigan ustedes lo que quieran.<ref>{{cita llibru |apellíos= Pigna |nome= Felipe |enllaceautor= Felipe Pigna |editorial= Grupu editorial Norma |títulu= [[Los mitos de la historia arxentina]] |edición= 26 |añu= 2007 |allugamientu= [[Arxentina]] |isbn= 987-545-149-5 |páxina=231|capítulu= La Revolución de Mayu}}</ref> }} El cabildru abiertu celebraríase'l 22 de mayu siguiente. L'historiador Roberto Marfany determinó que tanto l'acta del cabildru del 21 de mayu como l'informe de Cisneros del 22 de xunu de 1810 despintaron y/o deformaron la verdá de los acontecimientos: l'arrenunciu de Cisneros foi alcordada colos militares na nueche del día 20. Los rexidores Ocampo y Domínguez llevaron esi arrenunciu a la mañana del 21 por que Cisneros roblar, pero la entrevista tresformar nuna solicitú de cabildru abiertu y la so correspondiente autorización, que ye lo qu'en definitiva queríen l'alcalde Lezica y el virréi. Según Marfany, el congresu o cabildru abiertu foi entós un recursu oficial desesperáu de Cisneros pa salvar col votu "de los bonos", "el "vecinderu sensatu", "vecinos de distinción" o los "principales vecinos" la so autoridá en trance de vencer, y conclúi que nun fueron los juntistas civiles o militares quien solicitaron el cabildru abiertu. {{Cita|Ye opinión aceptada como verdá que foi la Revolución quien xestiono'l cabildru abiertu [...]. La principal historiografía envalora que nesa asamblea "adoptaríense les midíes que la critica situación aconseyaba", fórmula imprecisa que nun define'l móvil de la Revolución nin pudo afayar el verdaderu orixe d'esi cabildru abiertu.|{{cita Harvard|Marfany|1981|p=11 y ss.}}}} Otra de les inexactitudes involuntaries de Saavedra —según Marfany por cuenta de los 16 años trescurríos— foi dicir que Cisneros terminó aquella xunta aceptando la realización del cabildru abiertu "que se solicita". La historiografía almitió de fechu que'l testu de la invitación al cabildru abiertu mandar a la imprenta'l día 21, ''a posteriori'' de que Cisneros roblara l'autorización respeutiva afitando fecha y hora pa la xunta, pero Marfany afayó que foi unviáu'l mesmu día 20 y que, por esa razón, la fecha y hora taben en blancu nel formulariu impresu. Si fuera unviáu'l día 21, esos dos datos, que yá se conocíen, figuraren impresos na invitación y nun fuera necesariu completalos a mano. Esa mesma nueche representó una obra de teatru que'l so tema yera la tiranía, llamada ''Roma Salvada'', a la cual allegaron bona parte de los revolucionarios. El xefe de la policía intentó convencer al actor de que nun se presentara y que, cola escusa de qu'ésti tuviera enfermu, la obra fuera reemplazara con ''Misantropía y arrepentimientu'', del poeta alemán Kotzebue. Los rumores de censura policial estender con rapidez, polo que Morante salió ya interpretó la obra prevista, na cual interpretaba a [[Marco Tuliu Cicerón|Cicerón]]. Nel cuartu actu, Morante esclamaba lo siguiente: {{Cita|Ente rexir al mundu o ser esclavos ¡Escoyéi, vencedores de la tierra! ¡Glories de Roma, maxestá mancada! ¡Del to sepulcru al pie, patria, despierta! César, Murena, Lúculo, escucháime: ¡Roma esixe un caudiellu nes sos querelles! Guardemos la igualdá pa otros tiempos: ¡El Galu yá ta en Roma! ¡La vuesa empresa del gran Camilo precisa'l fierro! ¡Un dictador, un vengador, un brazu! ¡Designái al más dignu y yo siguir!<ref>{{Cita web |títulu= La gran selmana de 1810 |obra=Publicación on-line de la Biblioteca dixital arxentina www.biblioteca.clarin.com |editorial= Carlos Casavalle Editor, Imprenta y Llibrería de Mayu |autor=Vicente Fidel López |añu=1896 |allugamientu=Buenos Aires}}</ref>}} Dicha escena encendió los ánimos revolucionarios, que desaguaron nun aplausu frenético a la obra. El mesmu Juan José Paso llevantóse y glayó «¡Viva Buenos Aires llibre!». === Llunes 21 de mayu === [[Ficheru:Invitación al Cabildo Abierto.jpg|thumb|Invitación al [[Cabildru Abiertu]] del 22 de mayu]] A los trés, el Cabildru empecipió los sos trabayos de rutina, pero viéronse atayaos por seiscientos homes armaos, arrexuntaos sol nome de Lexón Infernal», qu'ocuparon la Plaza de la Victoria, güei [[Plaza de Mayu]], y esixeron a berros que se convocara a un cabildru abiertu y destituyérase al virréi Cisneros. Llevaben una semeya de Fernandu VII y nel ojal de les sos chaquetes una cinta blanca que simbolizaba la unidá criollu-española.<ref>citáu en ''Crónica Histórica Arxentina'', Tomu I, páx.148. (1968) Ed. CODEX.</ref> Ente los agitadores destacáronse Domingo French y Antonio Beruti. Estos resabiaben de Cisneros y nun creíen que fora a cumplir la so pallabra de dexar la celebración del cabildru abiertu del día siguiente. El síndicu Julián de Leyva nun tuvo ésitu n'aselar al ensame al asegurar que'l mesmu celebraríase como taba previstu. La xente aselóse y esvalixó gracies a la intervención de Cornelio Saavedra, xefe del Reximientu de Patricios, qu'aseguró que los reclamos de la Lexón Infernal cuntaben col so sofitu militar y quien comunicó qu'él personalmente diba a {{cita|designar les guardias pa les aveníes de la Plaza con oficiales de Patricios y que diches guardias taríen a les órdenes del Capitán Eustoquio Díaz Vélez, de que la so adhesión, de nenguna manera, podía duldar el pueblu.<ref>Rodríguez Bosch, Raúl (1986).«Eustoquio Díaz Vélez. Soldáu de la Independencia y l'Organización Nacional». Editora Selene. Buenos Aires. Páxina 21. ISBN 950-95007-2-0.</ref>}} El 21 de mayu partieron cuatrocientos cincuenta invitaciones ente los principales [[vecín|vecinos]] y autoridaes de la capital. La llista d'invitaos foi ellaborada pol Cabildru teniendo en cuenta a los vecinos más prominentes de la ciudá. Sicasí l'encargáu de la so impresión, Agustín Donáu, compañeru de French y Beruti, imprimió munches más de les necesaries y partir ente los criollos. {{cita|El Escelentísimu Cabildru convoca á Vd. por que se sirva asistir, precisamente mañana 22 del corriente, á los nueve, ensin etiqueta dalguna, y en clase de vecín, al cabildru abiertu que con avenencia del Escelentísimu Sr. Virréi alcordó celebrar; teniendo de manifestar esta esquela á les tropes que van guarnir les aveníes d'esta plaza, por que se-y dexe pasar llibremente.}} === Martes 22 de mayu === De los cuatrocientos cincuenta convidaos al cabildru abiertu solamente participaron unos doscientos cincuenta. French y Beruti, al mandu de seiscientos homes armaos con cuchiellos, [[trabucos]] y fusiles, controlaron l'accesu a la plaza, cola cuenta d'asegurar que'l cabildru abiertu fuera acopáu por criollos. [[Ficheru:Cabildo abierto.jpg|thumb|''El cabildru abiertu'', según [[Juan Manuel Blanes]].]] El cabildru abiertu enllargar dende la mañana hasta la medianueche, cuntando con diversos momentos, ente ellos la llectura de proclamar del Cabildru, l'alderique, «que faía de suma duración l'actu», como s'escribió nel documentu o acta, y la votación, individual y pública, escrita per cada asistente y pasada a l'acta de la sesión. L'alderique nel Cabildru tuvo como tema principal la llexitimidá o non del gobiernu y de l'autoridá del [[virréi]]. El principiu de la [[retroversión de la soberanía]] plantegaba que, sumíu'l monarca lexítimu, el poder volvía al pueblu, y que ésti tenía [[Derechu d'autodeterminación derechu]] a formar un nuevu gobiernu. Hubo dos asities principales engarraes: los que consideraben que la situación tenía de caltenese ensin cambeos, sofitando a Cisneros nel so cargu de virréi, y los que sosteníen que tenía de formase una [[Xunta (gobiernu)|xunta de gobiernu]] nel so reemplazu, al igual que n'España. Nun reconocíen l'autoridá del Conseyu de Rexencia d'España y d'Indies argumentando que les colonies n'América nun fueren consultaes pa la so formación.<ref>{{Cita web |títulu= La crisis de la monarquía española y les revoluciones hispániques |autor= Alejandro Pasino |fecha=12 de xineru de 00 |editorial= Portal Educar }}</ref> L'alderique tomó tamién, de manera tanxencial, la rivalidá ente criollos y españoles peninsulares, una y bones quien proponíen caltener al virréi consideraben que la voluntá de los españoles tenía de primar por sobre la de los criollos. El primer orador foi l'obispu de Buenos Aires, [[Benito Lué y Riega]], máxima autoridá de la ilesia llocal, que sostuvo la primer postura: {{Cita|Non solamente nun hai por qué faer novedá col virréi, sinón qu'inda cuando nun quedara parte dalguna de la España que nun tuviera sojuzgada, los españoles que s'atoparen na América tienen de tomar y reasumir el mandu d'elles y que ésti namái podría venir a manes de los fíos del país cuando yá nun hubiera un español nél. Anque quedara un solu vocal de la Xunta Central de Sevilla y aportara a les nueses sableres, tendríamos de recibir como al Soberanu.<ref>{{cita llibru |apellíos= Pigna |nome= Felipe |enllaceautor= Felipe Pigna |editorial= Grupu editorial Norma |títulu= [[Los mitos de la historia arxentina]] |edición= 26 |añu= 2007 |allugamientu= [[Arxentina]] |isbn= 987-545-149-5 |páxina=234|capítulu= La Revolución de Mayu}}</ref>}} Juan José Castelli faló de siguío, y sostuvo que los pueblos americanos teníen d'asumir la direición de los sos destinos hasta que cesara la torga de Fernandu VII de tornar al tronu. {{Cita|Dende la salida del Infante don Antonio, de Madrid, caducara'l Gobiernu Soberanu d'España, qu'agora con mayor razón tenía de considerase haber expirado cola disolución de la Xunta Central, porque, amás de ser acusada de infidencia pol pueblu de Sevilla, nun tenía facultaes pal establecimientu del Supremu Gobiernu de Rexencia; yá porque los poderes de los sos vocales yeren personalísimos pal gobiernu, y nun podríen delegarse, yá pola falta de concurrencia de los Diputaos d'América na eleición y establecimientu d'aquel gobiernu, deduciendo d'equí'l so ilegitimidad, la reversión de los derechos de la Soberanía al pueblu de Buenos Aires y el so llibre exerciciu na instalación d'un nuevu gobiernu, principalmente nun esistiendo yá, como se suponía nun esistir, la España na dominación del señor don Fernando Séptimu.<ref name="Chuquisaca" />}} [[Ficheru:Cabildoabierto-Subercaseaux 2.jpg|thumb|''Cabildru abiertu del 22 de mayu de 1810|Cuadru pintáu por [[Pedro Subercaseaux]] por encargu, indicación y supervisión d'Adolfo Carranza con motivu del festexu del Centenariu de la Revolución de Mayu]] [[Pascual Ruiz Huidobro]] espunxo que, cuidao que l'autoridá que designara a Cisneros había caducáu, ésti tenía de considerase dixebráu de toa función de gobiernu, y que, na so función de representante del pueblu, el Cabildru tenía d'asumir y exercer l'autoridá. El fiscal [[Manuel Genaro Villota]], representante de los españoles más conservadores, señaló que la ciudá de Buenos Aires nun tenía derechu a tomar decisiones unillaterales sobre la llexitimidá del virréi o'l Conseyu de Rexencia ensin faer [[Decisión per consensu|partes del alderique]] a les demás ciudaes del Virreinatu. Argumentaba qu'ello rompería la unidá del país y establecería tantes soberaníes como pueblos. Juan José Paso dio-y la razón nel primer puntu, pero adució que la situación del conflictu n'Europa y la posibilidá de que les fuercies napoleóniques prosiguieren conquistando les colonies americanes demandaben una solución urxente.<ref>{{cita llibru |apellíos= Pigna |nome= Felipe |enllaceautor= Felipe Pigna |editorial= Grupu editorial Norma |títulu= [[Los mitos de la historia arxentina]] |edición= 26 |añu= 2007 |allugamientu= [[Arxentina]] |isbn= 987-545-149-5 |páxina=237|capítulu= La Revolución de Mayu}}</ref> Adució entós l'argumentu de ''la hermana mayor'', pola cual Buenos Aires tomaba la iniciativa de realizar los cambeos que xulgaba necesarios y convenientes, baxu espresar condición de que les demás ciudaes seríen convidaes a pronunciase lo más llueu.<ref>{{cita llibru | apellíu = Luna |nome= Félix |enllaceautor= Félix Luna |títulu= [[Curtia historia de los arxentinos]] |añu= 1994 |editorial= Buenos Aires: Planeta / Espeyu de l'Arxentina |id= 950-742-415-6 |páxina=62|capítulu= 1810 y los sos efeutos / La Revolución }}</ref> La [[figura retórica]] de la Hermana mayor», comparable a la [[xestión de negocios]], ye un nome que fai una analoxía ente la rellación de Buenos Aires y les otres ciudaes del Virreinatu con una [[rellación filial]]. [[Ficheru:Cornelio Saavedra.jpg|thumb|La postura de [[Cornelio Saavedra]] foi la qu'acabó imponiéndose.]] El cura [[Juan Nepomuceno Solá]] cuntaba que el mandu tenía d'apurrise al Cabildru, pero namái en forma provisional, hasta la realización d'una xunta gubernativa con llamamientu a representantes de toles poblaciones del virreinatu. El comandante [[Pedro Andrés García]], íntimu amigu de Saavedra, comentó al votar: «Que considerando la suprema llei la salú del pueblu y alvertíu y entá tocáu por sigo mesmu la fervencia y encaloramientu d'él por cuenta de los escurrimientos de la Metrópolis, por que se varie'l Gobiernu, que ye a lo qu'aspira, cree d'absoluta necesidá'l qu'asina se realice, antes de tocar desgraciaos estremos, como los que se persuade habría, si entá nun se resolviera asina na disolución d'esta Pernomada Xunta; repite poles conocencies que nos díes d'antesdayeri, ayeri y anueche tocó por sigo mesmu, aselando los ánimos de los que con instancia nel pueblu asina lu piden».{{Harvnp|De Gandía|1960|p=110}} Cornelio Saavedra propunxo que'l mandu se delegara nel Cabildru hasta la formación d'una xunta de gobiernu, na manera y forma que'l Cabildru envalorara conveniente. Fixo resaltar la frase de que «(...) y non queda dulda de que'l pueblu ye'l que confier l'autoridá o mandu». A la de la votación, la postura de Castelli acoplar a la de Saavedra. Depués de los discursos, dar# en votar pola continuidá del virréi, solo o asociáu, o pola so destitución. La votación duró hasta la medianueche, y decidióse por amplia mayoría destituyir al virréi: cientu cincuenta y cinco votos contra sesenta y nueve. Los votos contrarios a Cisneros distribuyir de la siguiente manera:<ref>{{cita llibru | apellíu = Abad de Santillán |nome= Diego |enllaceautor= Diego Abá de Santillán |títulu= [[Historia Arxentina (enciclopedia)|Historia Arxentina]] |añu= 1965 |editorial= Buenos Aires: TEA (Tipográfica Editora Arxentina) |páxina=409|capítulu= Les xornaes de Mayu de 1810: Divulgación de les noticies sobre'l cursu de la invasión francesa a España }}</ref>. * Fórmula según la cual l'autoridá recái nel Cabildru: cuatro voto * Fórmula de Juan Nepomuceno de Sola: dieciocho voto * Fórmula de Pedro Andrés García, Juan José Paso y [[Luis José Chorroarín]]: venti voto. * Fórmula de Ruiz Huidobro: venticinco voto * Fórmula de Saavedra y Castelli: ochenta y siete voto === Miércoles 23 de mayu === Tres la finalización del Cabildru abiertu asitiáronse avisos en diversos puntos de la ciudá qu'informaben de la creación de la Xunta y la convocatoria a diputaos de les provincies, y llamaba a abstenese d'intentar aiciones contraries al orde públicu. Pela mañana axuntóse'l Cabildru pa cuntar los votos emitíos el día anterior y emite un documentu: {{cita|fecha la regulación col más refechu exame resulta d'ella que'l Escelentísimu Señor Virréi tien de cesar nel mandu y recái ésti provisoriamente nel Escelentísimu Cabildru (...) hasta la ereición d'una Xunta qu'hai de formar el mesmu Escelentísimu Cabildru, na manera qu'envalore conveniente.|{{cita Harvard|Pigna|2007|p=238}}}} === Xueves 24 de mayu === El día 24 el Cabildru, a propuesta del síndicu Leyva, conformó la nueva Xunta, que tenía de caltenese hasta la llegada de los diputaos del restu del Virreinatu. Taba formada por: '''Presidente y comandante d'armes''': * Baltasar Hidalgo de Cisneros '''Vocales''': * Cornelio Saavedra (militar, criollu) * Juan José Castelli (abogáu, criollu) * Juan Nepomuceno Solá (sacerdote, español) * [[José Santos Incháurregui]] (comerciante, español) Dicha fórmula respondía a la propuesta del obispu Lué y Riega de caltener al virréi nel poder con dellos asociaos o adxuntos, a pesar de que nel Cabildru abiertu la mesma fuera ganada nes eleiciones. Los cabildantes consideraben que d'esta forma contendríense les amenaces de revolución que teníen llugar na sociedá.<ref>{{cita llibru | apellíu = Abad de Santillán |nome= Diego |enllaceautor= Diego Abá de Santillán |títulu= [[Historia Arxentina (enciclopedia)|Historia Arxentina]] |añu= 1965 |editorial= Buenos Aires: TEA (Tipográfica Editora Arxentina) |páxina=410|capítulu= Les xornaes de Mayu de 1810: Divulgación de les noticies sobre'l cursu de la invasión francesa a España }}</ref> Coles mesmes, incluyóse un reglamentu constitucional de trece artículo, redactáu por Leyva, que rexiría'l remanar de la Xunta. Ente los principios incluyíos, prevíase que la Xunta nun exercería'l [[poder xudicial]], que sería asumíu pola Audiencia; que Cisneros nun podría actuar ensin el respaldu de los otros integrantes de la Xunta; que'l Cabildru podría deponer a los miembros de la Xunta que faltaren a los sos deberes y tenía d'aprobar les propuestes de nuevos [[impuestu|impuestos]]; que se sancionaría una [[amnistía]] xeneral respectu de les opiniones emitíes nel cabildru abiertu del 22; y que se pidiría a los cabildros del interior qu'unviaren diputaos. Los comandantes de los cuerpos armaos dieron la so conformidá, incluyendo a Saavedra y Pedro Andrés García. Cuando la noticia foi dada a conocer, tantu'l pueblu como les milicies volvieron ximelgase, y la plaza foi invadida por un ensame comandada por French y Beruti. La permanencia de Cisneros nel poder, anque fora con un cargu distintu al de virréi, yera vista como una burlla a la voluntá del Cabildru Abiertu. El coronel Martín Rodríguez esplicar asina: {{Cita|Si nós comprometemos a sostener esa combinación que caltién nel gobiernu a Cisneros, en bien poques hores tendríamos qu'abrir fueu contra'l nuesu pueblu, nuesos mesmos soldaos abandonaríennos; toos ensin esceición reclamen la separación de Cisneros.<ref>{{Cita web |url=http://www.pagina12.com.ar/diario/contratapa/13-273506-2015-05-26.html |títulu=La participación popular en Mayu |autor=[[Pacho O'Donnell|O'Donnell, Pacho]] |editorial=Páxina/12 |allugamientu=Buenos Aires |fecha=26 de mayu de 2015 |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2016}}</ref>}} Hubo un discutiniu na casa de Rodríguez Peña, llugar en que s'axuntaron dirixentes civiles y oficiales de los cuerpos, ente ellos: Manuel Belgrano, Eustoquio Díaz Vélez, Domingo French y Feliciano Antonio Chiclana onde se llegó a duldar de la llealtá de Saavedra. Castelli comprometer a intervenir por que'l pueblu fuera consultáu nuevamente, y ente Mariano Moreno, Matías Irigoyen y Feliciano Chiclana aselar a los militares y a la mocedá de la plaza. Finalmente decidieron desfaer lo fecho, convocar nuevamente al pueblu y llograr del cabildru un cambéu sustancial con una llista de candidatos propios. Cisneros nun podía figurar. Pela nueche, una delegación encabezada por Castelli y Saavedra presentar na residencia de Cisneros informando l'estáu de baturiciu popular y sulevación de les tropes, y demandando el so arrenunciu. Llograron consiguir en forma verbal la so dimisión. Un grupu de patriotes reclamó na casa del síndicu Leyva que se convocara nuevamente al pueblu, y magar les sos resistencies iniciales finalmente aportó a faelo. === Vienres 25 de mayu === Mientres la mañana del 25 de mayu, un gran ensame empezó a axuntase na plaza de la Victoria, actual plaza de Mayu, lideraos polos milicianos de Domingo French y Antonio Beruti. Reclamábase l'anulación del resolución del día anterior, l'arrenunciu definitivu del virréi Cisneros y la formación d'otra [[Xunta de gobiernu]]. L'historiador [[Bartolomé Mitre]] afirmó que French y Beruti partín'[[Escarapela d'Arxentina|escarapeles celestes y blanques]] ente los concurrentes; historiadores posteriores ponen en dulda dicha afirmación, pero sí consideren facederu que se partieren distintivos ente los revolucionarios. Ante les demorances n'emitise un resolución, la xente empezó a ximelgase, reclamando: {{cita|¡El pueblu quier saber de qué se trata!}} L'ensame invadió la sala capitular, reclamando l'arrenunciu del virréi y l'anulación del resolución tomáu'l día anterior. El Cabildru axuntar a los nueve de la mañana y reclamó que'l baturiciu popular fora reprimida pola fuercia. Con esti fin convocar a los principales comandantes, pero éstos nun obedecieron les órdenes impartíes. Los que sí lo fixeron afirmaron que non solo nun podríen sostener al gobiernu, sinón tampoco a les sos tropes, y qu'en casu d'intentar reprimir les manifestaciones seríen desobedecidos por estes. Cisneros siguía aguantándose a arrenunciar, y tres enforma esforcio los capitulares llograron que ratificara y formalizara los términos del so arrenunciu, abandonando pretensiones de caltenese nel gobiernu. Esto, sicasí, resultó insuficiente, y representantes del ensame aconceyáu na plaza reclamaron que'l pueblu reasumiera l'autoridá delegada nel Cabildru Abiertu del día 22, esixendo la formación d'una Xunta. Amás, disponíase la unviada d'una espedición de quinientos homes p'aidar a les provincies interiores. Llueu llegó a la sala capitular l'arrenunciu de Cisneros, «emprestándose á ello cola mayor arrogancia y franqueza, sufríu á amosar el puntu á que llega la so considerancia pola tranquilidá pública y precuru de mayores desordes».<ref name="Actes">{{Cita web |títulu= Actes capitulares dende'l 21 hasta'l 25 de mayu de 1810 |editor= http://www.gutenberg.org/ Proyeutu Gutembreg}}</ref> La composición de la Primer Xunta surde d'un escritu presentáu por French y Beruti y sofitáu por un gran númberu de firmes. Sicasí, nun hai una posición unánime ente los historiadores sobre l'autoría de dichu escritu. Dalgunos como [[Vicente Fidel López]] sostienen que foi puramente productu de la iniciativa popular. Pa otros, como l'historiador [[Miguel Ángel Scenna]], lo más probable ye que la llista fuera la resultancia d'una negociación ente trés partíos, qu'allugaríen a trés candidatos cada unu: los carlotistas, los juntistas o alzaguistas, y el partíu milicianu». Belgrano, Castelli y Pasu yeren carlotistas. Los partidarios de Álzaga yeren Moreno, Matheu y Larrea. Nun hai dulda de que Saavedra y Azcuénaga representaben al poder de les milicies formaes mientres les invasiones ingleses; nel casu de Alberti, esta pertenencia ye más problemática.<ref>Scenna, Miguel Ángel, ''Les breves madures. Memorial de la Patria, tomu I'', páx. 231 y 232, Ed. La Bastilla, Bs. As., 1984. ISBN 950-008-021-4</ref> Los capitulares salieron al balcón pa presentar direutamente a la ratificación del pueblu'l pidimientu formuláu. Pero, dau lo avanzada de la hora y l'estáu del tiempu, la cantidá de xente na plaza menguara, cosa que Julián de Leyva adució pa faer risión la pretensión de la diputación de falar en nome del pueblu. Esto apinó la paciencia de los pocos que se topaben na plaza sol orbayu. A partir d'esi momentu (diz l'acta del Cabildru), {{Cita|... oyer ente aquellos les voces de que si hasta entós procediérase con prudencia porque la ciudá nun esperimentara desastres, sería yá preciso echar mano a los medios de violencia; que les xentes, por ser hora inoportuna, retirárense a les sos cases; que se tocara la campana de Cabildru, y que'l pueblu rexuntar naquel llugar pa prestu del Conceyu; y que si per falta del mayuelu nun se faía usu de la campana, mandaríen ellos tocar xenerala, y que s'abrir los cuarteles, y nesi casu sufriría la ciudá lo qu'hasta entós se procuró evitar.<ref name="Actes" />}} El mayuelu de la campana del cabildru fuera mandáu retirar pol virréi Liniers tres l'[[asonada de Álzaga]] de 1809. Ante la perspeutiva de violencies mayores, el petitoriu foi lleíu en voz alta y ratificáu polos asistentes. El reglamentu que rexiría a la Xunta foi, a les traces, el mesmu que se propunxera pa la Xunta del 24, añediendo que'l Cabildru controlaría l'actividá de los vocales y que la Xunta nomaría reemplazantes en casu de producise vacantes. La titulada ''Xunta provisional gubernativa de la capital del Río de la Plata'' —según consta en proclamar del 26 de mayu de 1810— que la tradición y l'historiografía conocen como la "[[Primer Xunta]]", taba compuesta de la siguiente manera:<ref>L'orde en que se menten los miembros de la Xunta ye l'orde en qu'emprestaron xuramentu, y que suel ser interpretáu como reflexu d'una rellación de poder, o de la importancia relativa de los sectores arreyaos nel desenvolvimientu de la Revolución.</ref> [[Ficheru:Juramento de la 1° Junta Gubernativa Argentina - Subercaseaux.JPG|thumb|Xuramentu de la [[Primer Xunta]].]] * [[Cornelio Saavedra]] '''Vocales''' * Dr. [[Juan José Castelli]] * [[Manuel Belgrano]] * [[Miguel de Azcuénaga]] * Dr. [[Manuel Alberti]] * [[Domingo Matheu]] * [[Juan Larrea (políticu)|Juan Larrea]] '''Secretarios''' * Dr. [[Juan José Paso]] * Dr. [[Mariano Moreno]] La Xunta yera un cuerpu plural que taba integrada por nueve miembros, siete d'ellos americanos —o criollos— y dos españoles peninsulares; estos postreros yeren Matheu y Larrea. Dende'l puntu de vista social taba conformada por representantes de diversos sectores de la sociedá: Saavedra y Azcuénaga yeren militares, Belgrano, Castelli, Moreno y Pasu yeren abogaos, Larrea y Matheu yeren comerciantes, y Alberti yera sacerdote. Dende'l puntu de vista políticu, los trés partíos revolucionarios taben representaos por trés miembros cada unu: Saavedra, Azcuénaga y Alberti yeren moderaos, Castelli, Belgrano y Pasu yeren carlotistas y Matheu, Larrea y Moreno yeren juntistas o alzaguistas.<ref>{{cita llibru |apellíu=Ramallo |nome=Jorge María |títulu=Los grupos políticos na Revolución de Mayu |fechaaccesu=2 de setiembre de 2012 |añu=1983 |editorial=Ediciones Macchi |allugamientu=Buenos Aires |isbn=950-037-024-7 |páxines=69-80}}</ref> Darréu, Saavedra faló al ensame aconceyao so l'agua, y depués treslladóse al Fuerte ente salves d'artillería y toques de campana.{{cita|Coles mesmes que'l sol poner nel horizonte, una compañía de Patricios mandada por Don Eustoquio Díaz Vélez anunciaba, al son de caxes y voz de pregoneros, que'l Virréi de les Provincies Xuníes del Río de la Plata había caducáu, y que'l Cabildru reasumía el mandu supremu del Virreynato por voluntá del pueblu.<ref>Mitre, Bartolomé (1887). <Historia de Belgrano y de la Independencia Arxentina>. Edición Félix Lajouane. Buenos Aires. Cuarta edición.</ref>}} El mesmu 25, Cisneros espachó a José Melchor Lavín camín de [[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]], p'alvertir a Santiago de Liniers lo asocedío y reclama-y aiciones militares contra la Xunta. == Proclama del 26 de mayu == [[Ficheru:Proclama de Mayo.jpg|thumb|Proclama de la [[Primer Xunta|Xunta provisional gubernativa de la capital del Río de la Plata]] del 26 de mayu de 1810.]] El 26 de mayu de 1810, la Primer Xunta —oficialmente la Xunta Provisional Gubernativa de la capital del Río de la Plata»— emitió una proclama que dirixó «a los habitantes d'ella, y de les provincies del so cimeru mandu», dando noticia de la nueva autoridá surdida de los sucesos de la Revolución de Mayu. == Circular a los cabildros del interior == Na acta del Cabildru de Buenos Aires del 25 de mayu, indicar a la Xunta qu'unviara una circular a los cabildros del interior, por que les provincies unvien diputaos a la capital: {{Cita|Estremáu X: que los referíos SS. espachen ensin perdida de tiempu ordenes circulares a los Xefes de lo interior y demas a quien correspuende, encargandoles bien estrechamente baxo de responsabilidá, faigan que los respeutivos Cabildros de cada unu convoquen per mediu d'esqueles a la parte principal y mas sana del vecinderu, por que formando un congresu de solos los que naquella forma fueren llamaos escueyan los sos representantes y estos hayan d'axuntase á la mayor brevedá nesta Capital.<ref>Revista d'Indies, 2004, vol. LXIV, núm. 231, páxs. 349-382, {{ISSN|0034-8341}} [http://revistadeindias.revistas.csic.es/index.php/revistadeindias/article/viewFile/544/611 (formatu][[PDF]])</ref>}} La Xunta fixo una circular el 27 de mayu solicitando la eleición de los diputaos: {{Cita|Coles mesmes importa que V. quede entendíu que los diputaos han de dise incorporando nesta xunta, conforme y pol orde de la so llegada á la capital, por qu'asina se faigan de la parte d'enfotu públicu que convien al meyor serviciu del rei y gobiernu de los pueblos, imponiéndose con cuanta anticipación convien á la formación de la xeneral de los graves asuntos que toquen al gobiernu. Por lo mesmo, va haber d'acelerar la unviada de diputaos, entendiendo tener de ser unu per cada ciudá ó villa de les provincies, considerando que l'ambición de los estranxeros puede escitase á aprovechar la dilación na xunta pa defraudar á La so Maxestá los lexítimos derechos que se trata de caltener.<ref>[[s:Circular a les provincies del interior del 27 de mayu de 1810|Circular a les provincies del interior del 27 de mayu de 1810]]</ref>}} L'haber derrocáu al virréi y a la xunta qu'en principiu se formó pa representalo, reemplazándolos pola Primer Xunta foi daqué escandalosu pa munchos y polo tanto les primeres reaiciones nel virreinatu ante asoceder nun fueron los meyores: * En Córdoba armó una [[Contrarrevolución de Córdoba|contrarrevolución]], liderada por Liniers. * En [[ciudá de Mendoza|Mendoza]] hubo delles reticencies n'aceptar a la nueva Xunta. * En [[ciudá de Salta|Salta]] hubo munchos discutinios. * La resistencia foi activa nel Altu Perú, [[Paraguái]] y Montevideo. == La versión de Cisneros == El virréi Cisneros brindó la so versión de los fechos de la selmana de mayu nuna carta empobinada al rei Fernandu VII, con fecha 22 de xunu de 1810: {{Cita|Había yo ordenáu que s'apostara pa esti actu una compañía en cada bocacái de les de la plaza con cuenta de que nun se dexara entrar nella nin xubir a les Cases Capitulares persona dalguna que nun fora de les citaes; pero la tropa y el oficiales yeren del partíu; faíen lo que los sos comandantes preveníenlos secretamente y éstos preveníenlos lo que-yos ordenaba la faición: negaben el pasu a la plaza a los vecinos honraos y devasar a los de la confabulación; teníen dellos oficiales copia de les esqueles de convidada ensin nome y collos introducíen a les cases del Conceyu a suxetos ensin citar pol Cabildru o porque los conocíen de la parcialidá o porque los ganaben con dineru, asina ye que nuna Ciudá de más de trés mil vecinos de distinción y nome solamente allegaron doscientos y de éstos, munchos pulperos, dellos artesanos, otros fíos de familia y los más inorantes y ensin les menores nociones p'aldericar un asuntu de la mayor gravedá.<ref>Archivu Xeneral d'Indies. Sevilla. Y. 122 C.C.L.26, 1810. Carta del Virréi de Buenos Aires onde cuenta a La so Maxestá con dellos documentos qu'acompaña, de los sucesos asocedíos na Capital, nel mes de mayu d'aquel añu. Buenos Aires, 23 de xunu de 1810.</ref>}} == Intenciones revolucionaries == {{AP|Mázcara de Fernandu VII}} Anque'l gobiernu surdíu'l 25 de mayu pronunciaba fiel al rei español depuesto Fernandu VII, los historiadores coinciden en que dicha llealtá yera a cencielles una maniobra política.<ref>{{cita llibru |apellíos= Pigna |nome= Felipe |enllaceautor= Felipe Pigna |editorial= Grupu editorial Norma |títulu= [[Los mitos de la historia arxentina]] |edición= 26 |añu= 2007 |allugamientu= [[Arxentina]] |isbn= 987-545-149-5 |páxina=243|capítulu= La Revolución de Mayu}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíos= Halperín Donghi |nome= Tuliu |enllaceautor= Tuliu Halperín Donghi |editorial= Alianza |títulu= Historia contemporánea d'América Llatina |añu= 1974 |allugamientu= [[Madrid]]}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíu= Luna |nome= Félix |enllaceautor= Félix Luna |editorial= La Nación |títulu= Grandes protagonistes de la historia arxentina: Mariano Moreno |añu= 2004 |mes= agostu |allugamientu= Buenos Aires |isbn= 950-49-1248-6 |páxina=25|capítulo= Consecuencies de la asonada}}</ref> La Primer Xunta nun xuró fidelidá al Conseyu de Rexencia d'España ya Indies, un organismu de la [[Monarquía Española]] entá en funcionamientu, y en 1810 la posibilidá de que Napoleón Bonaparte fuera derrotáu y Fernandu VII volviera al tronu, lo cual asocedió finalmente'l 11 d'avientu de [[1813]] cola firma del [[Tratáu de Valençay]], paecía remota ya inverosímil. El propósitu del engañu consistía en ganar tiempu pa fortalecer la posición de la causa patriótica, evitando les reaiciones que motivaría una revolución aduciendo qu'entá se respetaba l'autoridá monárquica y que nun se realizó revolución dalguna. La maniobra ye conocida como la Mázcara de Fernandu VII» y foi caltenida pola Primer Xunta, la [[Xunta Grande]], el [[Primer Triunviratu (Arxentina)|primer]], [[Segundu Triunviratu (Arxentina)|segundu]] y [[Tercer Triunviratu (Arxentina)|Tercer Triunviratu]] y los [[Direutor Supremu de les Provincies Xuníes del Río de la Plata direutor supremos]], hasta la declaración de la [[Independencia de l'Arxentina]], en [[1816]]. Cornelio Saavedra faló privadamente de la tema con Juan José Viamonte nuna carta del 27 de xunu de 1811.{{cita|...les Cortes estranxeres y bien particularmente la d'Inglaterra, nada esixen, más que llevemos alantre'l nome de Fernando y l'odiu a Napoleón; nestes exes consiste'l que nun sía (Inglaterra) nuesa enemiga declarada... la Corte d'Inglaterra... nun se considera obligada... a sostener una parte de la monarquía española contra la otra... a condición que reconozan el so soberanu lexítimu... depués, si nós nun reconociéramos a Fernando, tendría la Inglaterra derechu... a sostener a los nuesos contrarios... y declararíanos la guerra... Metanes estes poderoses considerancies quier el... ciudadanu Zamudio gláyese: ¡Independencia! ¡Independencia! ¿Qué (se) pierde en que de pallabra y por escritu digamos: ¡Fernando! ¡Fernando!<ref>M. Deleis y col. ''Cartes que fixeron la historia'', Buenos Aires, Edit. Aguilar, 2001, páx.116</ref>}} Pa Gran Bretaña'l cambéu yera favorable, yá que facilitaba'l comerciu coles ciudaes de la zona ensin qu'ésti se viera atrabancáu pol monopoliu del mesmu qu'España caltenía coles sos colonies. Sicasí, Gran Bretaña priorizaba la guerra n'Europa contra Francia, aliada a los sectores del poder español qu'inda nun fueren sometíos, y nun podía apaecer sofitando a los movimientos independentistes americanos nin dexar que l'atención militar d'España estremar en dos frentes distintes. En consecuencia primieron por que les manifestaciones independentistes nun se fixeren esplícites. Dicha presión foi exercida por [[Lord Strangford]], embaxador d'Inglaterra na corte de Rio de Janeiro, que manifestó'l so sofitu a la Xunta pero condicionar {{Cita|...siempres que la conducta d'esa Capital sía consecuente y calténgase a nome del Sr. Dn. Fernandu VII y de los sos lexítimos socesores.<ref>{{Cita web |títulu= Historia del Revisionismu |autor= [[José María Rosa]] |añu= 1968 |mes= ochobre |obra= Historia del Revisionismu y otros ensayos editorial= Merlín }}</ref>}} Los grupos que sofitaron o llevaron alantre la revolución nun yeren dafechu homoxéneos nos sos propósitos, y dellos teníen intereses desemeyaos ente sigo. Los criollos progresistes y los mozos, representaos na xunta por Moreno, Castelli, Belgrano o Pasu, aspiraben a realizar una fonda reforma política, económica y social. Per otru llau, los militares y burócrates, que los sos criterios yeren llevaos alantre por Saavedra, namái pretendíen una renovación de cargos: aspiraben a mover a los españoles del exerciciu esclusivu del poder, pero heredando los sos privilexos y atribuciones. Los comerciantes y hacendados subordinaben la cuestión política a les decisiones económiques, especialmente les referíes a l'apertura o non del comerciu con los ingleses. Finalmente, dellos grupos embaraxaron posibilidaes de reemplazar a l'autoridá del Conseyu de Rexencia pola de Carlota Joaquina de Borbón o pola corona británica, pero tales proyeutos tuvieron escasa repercusión. Estos grupos trabayaron xuntos pal fin común d'espulsar a Cisneros del poder, pero al conformase la Primer Xunta empezaron a manifestar les sos diferencies internes. Na revolución nun intervinieron factores [[relixón|relixosos]], por cuenta de que toles corrientes revolucionaries y realistes coincidíen nel so sofitu a la [[Catolicismu|relixón católica]]. Aun así, la mayor parte de los dirixentes eclesiásticos oponer a la revolución. Nel Altu Perú los realistes y les autoridaes relixoses procuraron oldear a los revolucionarios con [[Herexía|herexes]], pero los dirixentes revolucionarios siempres impulsaron polítiques conciliatorias nos aspeutos relixosos. Los cures y flaires, sicasí, taben estremaos xeográficamente, los de les provincies «de baxo» yeren lleales a la revolución, ente que los del Altu Perú prefirieron siguir lleales a la monarquía.<ref>Di Stéfano, Roberto, ''El púlpitu y la plaza'', Ed. Sieglu XXI d'Arxentina, Bs. As., 2004. ISBN 987-1105-75-4</ref><ref>Di Stéfano, Roberto y Zanatta, Loris, ''Historia de la Ilesia Arxentina'', Ed. Grijalbo Mondadori, Bs. As., 2000. ISBN 987-9397-17-7</ref><ref>* Calvo, Nancy, Di Stéfano, Roberto y Gallu, Klaus, ''Los cures de la Revolución'', Ed. Emecé, Bs. As., 2002. ISBN 950-04-2396-0</ref> == Acontecimientos posteriores == [[Ficheru:Primera Junta.jpg|thumb|''La [[Primer Xunta]]''. Oliu de [[Julio Vila y Prades]].]] {{AP|Primer Xunta}} {{VT|Surdimientu del Estáu Arxentín}} Nin el conseyu de Rexencia, nin los miembros de la [[Real Audiencia]] nin la población española proveniente d'Europa creyeron la premisa de la llealtá al rei Fernandu VII, y nun aceptaron d'acordies la nueva situación. Los miembros de l'Audiencia nun quixeron tomar [[xuramentu]] a los miembros de la Primer Xunta, y al faelo facer con manifestaciones de despreciu. El 15 de xunu los miembros de la Real Audiencia xuraron fidelidá de callao al Conseyu de Rexencia y unviaron circulares a les ciudaes del interior, llamando a desoyer al nuevu gobiernu. Pa detener les sos maniobres la Xunta convocó a tolos miembros de l'audiencia, al obispu Lué y Riega y al antiguu virréi Cisneros, y col argumentu de que les sos vides corríen peligru fueron embarcaos nel buque británicu Dart. El so capitán Marcos Brigut recibió instrucciones de Larrea de nun detenese en nengún puertu americanu y de treslladar a tolos embarcaos a les [[Islles Canaries]]. Tres la esitosa [[deportación]] de los grupos mentaos nomóse una nueva Audiencia, compuesta íntegramente por criollos lleales a la revolución. Cola esceición de Córdoba, les ciudaes que güei formen parte de l'[[Arxentina]] sofitaron a la Primer Xunta. L'Altu Perú nun se pronunciaba en forma abierta, por cuenta de los desenllaces de les revoluciones en Chuquisaca y La Paz de poco antes. El Paraguay taba indecisu. Na [[Banda Oriental]] calteníase un fuerte bastión realista, según en [[Chile]]. [[Ficheru:Mariano Moreno.jpg|thumb|[[Mariano Moreno]], unu de los integrantes más bultables de la [[Primer Xunta]].]] Santiago de Liniers encabezó una [[Contrarrevolución de Córdoba|contrarrevolución]] en Córdoba, contra la cual dirixóse'l primer movimientu militar del gobiernu patriu. Montevideo taba meyor preparada p'aguantar un ataque de Buenos Aires, y la [[Cordal de los Andes]] establecía una efeutiva barrera natural ente los revolucionarios y los realistes en Chile, polo que nun hubo enfrentamientos militares hasta la realización del [[Encruz de los Andes]] por [[José de San Martín]] y l'[[Exércitu de Los Andes]] dellos años dempués. A pesar del alzamientu de Liniers y el so prestíu como héroe de les Invasiones Ingleses, la población cordobesa polo xeneral sofitaba a la revolución, lo cual llevaba a que'l poder del so exércitu viérase mináu por deserciones y sabotaxes.<ref>{{cita llibru |apellíu= Luna |nome= Félix |enllaceautor= Félix Luna |editor= [[La Nación (Arxentina)|La Nación]] |títulu= Grandes protagonistes de la Historia Arxentina - Mariano Moreno |edición= 1 |añu= 2004 |mes= agostu |editorial= Planeta |allugamientu= [[Buenos Aires]] |ISBN= 950-49-1248-6 |páxina=108|capítulu= L'Enemigu - La contrarrevolución}}</ref> L'alzamientu contrarrevolucionario de Liniers foi rápido encaloráu poles fuercies comandadas por [[Francisco Ortiz de Ocampo]]. Sicasí, una vegada prindaos Ocampo negar a [[fusilamiento|fusilar]] a Liniers yá que engarrara xunto a él nes Invasiones Ingleses, polo que la execución foi realizada por Castelli. Depués d'encalorar dicha rebelión dar# en unviar espediciones militares a les diverses ciudaes del interior, reclamando sofitu pa la Primer Xunta. Reclamóse'l [[serviciu militar]] a casi toes families, tanto probes como riques, ante lo cual la mayor parte de les families patricies decidíen unviar a les sos [[esclavitú|esclavos]] al exércitu en llugar d'a los sos fíos. Esta ye una de les razones del amenorgamientu de la [[población negra n'Arxentina]]. La Primer Xunta amplió'l so númberu de miembros incorporando en sí mesma a los diputaos unviaos peles ciudaes que sofitaben a la Revolución, dempués de lo que la Xunta pasó a ser conocida como la [[Xunta Grande]]. == Consecuencies == Según l'historiador [[Félix Luna]] nel so llibru ''[[Curtia historia de los arxentinos]]'', una de les consecuencies principales de la Revolución de Mayu sobre la sociedá, que dexaba de ser un virreinatu, foi'l cambéu de [[paradigma]] col cual considerábase la rellación ente'l pueblu y los [[gobiernu|gobernantes]]. Hasta aquel entós, primaba la concepción del [[bien común]]: en tantu respetábase dafechu a l'autoridá monárquica, si considerábase qu'una orde proveniente de la corona d'España yera perxudicial pal bien común de la población llocal, cumplir a medies o la inoraba. Esto yera un procedimientu habitual. Cola revolución, el conceutu del bien común dio pasu al de la [[soberanía popular]], impulsáu por persones como Moreno, Castelli o Monteagudo, que sostenía que, n'ausencia de les autoridaes lexítimes, el pueblu tenía derechu a designar a los sos propios gobernantes. Col tiempu, la soberanía popular daría pasu a la [[regla de la mayoría]], que plantega que ye la mayoría de la población la que determina, siquier en teoría, al gobiernu n'exerciciu. Esta maduración d'idees foi lenta y progresiva, y llevó munches décades hasta cristalizase d'una manera [[eleiciones|eleutoral]], pero foi lo que llevó finalmente a l'adopción del [[República|sistema republicanu]] como forma de gobiernu d'Arxentina. Otra consecuencia, tamién según el mentáu historiador, foi la disgregación de los territorios que correspondíen al Virreinatu del Río de la Plata. La mayor parte de les ciudaes que la componíen teníen poblaciones, producciones, mentalidaes, contestos ya intereses distintos ente sigo. Estos pueblos calteníense xuníos gracies a l'autoridá del gobiernu español; al sumir ésta, les poblaciones de Montevideo, Paraguay y l'Altu Perú empezaron a alloñase de Buenos Aires. La escasa duración del Virreinatu del Río de la Plata, d'apenes trenta y ocho años, nun llogró que se forxara un sentimientu [[patriotismu|patrióticu]] que les amestara como una unidá común. [[Juan Bautista Alberdi]] consideró a la Revolución de Mayu una de les primeres manifestaciones de les disputes de poder ente la ciudá de Buenos Aires y les del interior, unu de les exes alredor del cual xiraron les [[guerres civiles arxentines]]. Escribió nos sos ''[[Escritos póstumos]]'': {{cita|La revolución de Mayu de 1810, fecha per Buenos Aires, que tuvo de tener por oxetu únicu la independencia de la República Arxentina respectu d'España, tuvo amás el de desafiar a la provincia de Buenos Aires de la Nación Arxentina, o más bien el d'imponer l'autoridá de la so provincia a la nación desafiada d'España. Esi día cesó'l poder español ya instalóse el de Buenos Aires sobre les provincies arxentines.}} La vida cultural sufrió un florecimientu ensin igual, cuantimás na cantidá de publicaciones, pos frente al únicu periódicu dexáu, la revolución dio rienda suelta a numberosos periódicos como ''La Lira Argentina'', ''[[Gazeta de Buenos Aires]]'', ''[[El Correo de Comerciu]]'', ''Mártir o Llibre'', ''El Censor de la Revolución'', ''L'Independiente'' y ''El Berru del Sud''. Lo mesmo puede dicise de les espresiones lliteraries, onde surden poetes revolucionarios como [[Bartolomé Hidalgo]], [[Vicente López y Planes]] y [[Esteban de Luca]].<ref>Harari, Fabián. [http://www.elortiba.org/pdf/harari_hominos_asustaos.pdf «Hominos asustaos.-» (Grupu d'Investigación de la Revolución de Mayu - [[CEICS]])] {{Wayback|url=http://www.elortiba.org/pdf/harari_hominos_asustaos.pdf |date=20150924000424 }}</ref> == Analís historiográficu == [[Ficheru:Piramide-de-Mayo-Buenos-Aires.jpg|thumb|La [[Pirámide de Mayu]], asitiada na [[plaza de Mayu]], en [[Buenos Aires]].]] La primer escuela notable d'interpretación [[historiografía|historiográfica]] de la [[historia d'Arxentina]] foi la fundada por Bartolomé Mitre. Mitre consideraba a la Revolución de Mayu como una espresión icónica del igualitarismu políticu, como'l conflictu ente les llibertaes modernes y la opresión representada pola monarquía española, y l'intentu d'establecer una organización nacional sobre principios constitucionales en contraposición al lideralgu de los caudiellos.<ref name="Inconclusa">{{cita llibru | apellíos = Poli Gonzalvo |nome= Alejandro |títulu= Mayu, la revolución inconclusa |añu= 2008 |editorial= Buenos Aires: Editorial Emece |id= 978-950-04-3030-2 }}</ref> Pela so parte, [[Esteban Echeverría]] sintetizaba los ideales de Mayu nos conceutos de [[progresu]] y [[democracia]]. Nel futuru, dichos conceutos seríen la exa alredor del cual estremaríense la historia canónica de la [[Revisionismu históricu n'Arxentina|historia revisionista]] no referío a los eventos de Mayu. La versión canónica reivindica'l progresu y xustifica l'abandonu o demoranza de la concreción de los ideales democráticos pa nun poner en riesgu la prosperidá económica aduciendo que la sociedá d'entós entá nun taba capacitada p'aprovechar apropiadamente la llibertá política. Dicha situación foi conocida como la instauración de la República posible».<ref name="Inconclusa" /> Na sienda opuesta, el revisionismu criticaba abiertamente la non conformanza d'una democracia auténtica. L'historiador [[José María Rosa]], por casu, afirmó que la historia canónica presentaba a la revolución como'l productu esclusivu d'un sector amenorgáu de la población movíu pol deséu de llibertaes de comerciu y llibertaes individuales, embriviendo la implicación de les mases populares o'l deséu de la independencia pola independencia mesma.<ref>{{Cita web |títulu= La enseñanza de historiar |autor= [[José María Rosa]] |añu= 1968 |mes= ochobre |obra= Historia del Revisionismu y otros ensayos editorial= Merlín }}</ref> Coles mesmes, Rosa consideró que la historia canónica embrivía o despintaba les postures polítiques de Manuel Belgrano, presentándolo sicasí namái como un líder militar. La figura de Mariano Moreno tamién motivó disputes polos sos métodos confrontativos. Dellos historiadores ver como'l principal impulsor de la Revolución, o bien del gobiernu surdíu d'ésta, ente qu'otros relativizan la so influencia. Tamién esisten disparidades sobre la so considerancia o non como [[xacobín]], l'enraigono o esraizadura popular de les sos postures, o l'analís del so pensamientu, les sos fontes o les sos aiciones. Sicasí, más allá de los xuicios de valor de cada historiador, hai consensu ente los mesmos en considerar a Mariano Moreno como unu de los protagonistes de Mayu cola postura revolucionaria más radical y decidida.<ref name="Inconclusa" /> A lo último, anque paez evidente que nun puede asignase a un día y a un fechu puntual la carga simbólica de la independencia y constitución de l'Arxentina llibre y soberana, hai quien consideren el 9 de xunetu, fecha de la declaración de la independencia, como iconu de la nacencia del país, y otros, a la fecha del 25 de mayu. Unu de los motivos del alderique tien que ver col fechu de qu'hai quien consideren que la Revolución de Mayu foi un acontecimientu protagonizáu solo per Buenos Aires ente que la Declaración de la Independencia foi un actu que cuntó cola activa participación de les provincies. Paez claro, eso sí, que la Revolución de Mayu ye la celebración del entamu d'una serie d'acontecimientos que desaguaron na formalización de la independencia en 1816.<ref>''Bicentenariu patriu: ¿2010 o 2016?'' por Gabriel Conte, 21/05/2008, en Mdz on line.</ref> == Homenaxes == {{AP|Centenariu Arxentín}} {{AP|Bicentenariu d'Arxentina}} [[Ficheru:Buenos Aires - Fiestas mayas en Plaza de Mayo en 1899.jpeg|thumb|''Fiestes mayes'' en [[plaza de Mayu]] en 1899.]] Na actualidá, el [[25 de mayu]] ye recordáu como una fecha patria n'Arxentina, col calter de [[Feriaos n'Arxentina|feriáu nacional]]. El mesmu ye inamovible, polo que se celebra exactamente'l 25 independientemente del día de la selmana. La fecha foi feriáu d'[[Uruguái]] dende [[1834]] hasta [[1933]], col nome Día d'América. Nel añu 1910 «[[Centenariu Arxentín|El Centenariu]] de la Revolución de Mayu foi celebráu con toa'l grandor que correspondía a la prosperidá de les elites, y esi mesmu añu... nel mes d'abril, [[Roque Sáenz Peña]] foi escoyíu presidente de la República. Bien pocu dempués diba facer# posible, por aciu la llei eleutoral que recuerda'l so nome, l'exerciciu del sufraxu universal a tolos varones mayores de dieciocho años, en comicios d'exemplar llimpieza».<ref> {{cita llibru |apellíu= Luna |nome= Félix |títulu= Historia Integral de l'Arxentina Volume II |añu= 2006 |editorial= Planeta |edición= 1° |ISBN= 950-49-1586-8 |páxines= 805 y ss. }}</ref> Yá a finales del [[sieglu XIX]] Arxentina diba consiguiendo un papel destacáu nel mundu occidental gracies al progresu que-y brindó'l comerciu de los sos productos agrícoles y ganaderos, como la carne, el cueru, la llana y el trigu, lo qu'arriqueció grandemente a les families estancieras, a los frigoríficos y a otros comerciantes qu'empezaron a adoptar les formes de vida de los sectores sociales altos d'Europa y Estaos Xuníos de la [[belle époque]]. Sicasí esta pimpana realidá oldeaba cola situación de millones d'inmigrantes que —atraíos poles posibilidaes qu'ufiertaba esti ricu país— cruciaron l'océanu Atlánticu en procura d'una meyor calidá de vida, en paz y con posibilidaes de progresu y ascensu socioeconómico, qu'estes tierran ufiertáben-yos nesi entós. Magar la gran mayoría d'ellos, en poco tiempu, fuéronse integrando al texíu social y conformaron la base del destacáu estratu social mediu arxentín, otros —sicasí— siguieron viviendo en condiciones de probeza. [[Ficheru:Tedeum Centenario.jpg|thumb|[[Centenariu arxentín|Centenariu de la Revolución de Mayu]]. [[Tedeum]] del 25 de mayu de [[1910]]. El presidente arxentín [[José Figueroa Alcorta]] y la [[Infanta]] [[Isabel de Borbón y Borbón|Isabel de Borbón]] a la cabeza.]] [[Ficheru:Frondizi en el acto de 25 de mayo de 1960.jpeg|thumb|El presidente [[Arturo Frondizi]] xuntu al presidente del Conseyu Nacional de Gobiernu d'Uruguái, [[Eduardo Víctor Haedo]], en 1960, nun actu pol [[Sesquicentenario d'Arxentina|Sesquicentenario de la Revolución de Mayu]].]] Ello nun foi óbice pa mientres los festexos del Centenariu Arxentín llegaren al país embaxadores y comitivas especiales pa tan importante celebración, que fueron recibíos pol presidente [[José Figueroa Alcorta]] y agospiaos —en munchos casos— poles families tradicionales. La visita más esperada foi la de la Infanta [[Isabel de Borbón y Borbón|Isabel de Borbón]], tía del rei [[Alfonso XIII]] d'[[España]], quien s'agospió con tola pómpara nel palaciu de la familia Bary, na avenida Alvear y qu'inaugurara un nuevu edificiu conocíu como'l Palaciu Vera que fuera edificáu pol so propietariu, el ricu estanciero [[Eustoquio Díaz Vélez (fíu)]], precisamente na [[Avenida de Mayu]], la nueva y más prestixosa vía de la ciudá de Buenos Aires. Aportaron tamién mandatarios de países hermanos como [[Pedro Montt]], presidente de Chile y Eugenio Larraburu, vicepresidente de [[Perú]]. Representaciones d'Uruguái, Estaos Xuníos, Francia, [[Italia]], [[Alemaña]], [[Holanda]] y [[Xapón]] figuraron ente la llista de los estaos participantes que participaron de los diversos desfiles castrenses. El pimpanu y novísimo [[Teatru Colón]] foi l'escenariu d'una gran función de la llírica onde foi cantada la obra [[Rigoletto]] por [[Titta Ruffo]], l'impresionante barítonu italianu. Pero los festexos pol primer sieglu de la Revolución de Mayu non solamente fueron a nivel estatal sinón que tamién llegaron a Arxentina intelectuales y escritores d'aquella dómina: [[Ramón del Valle Inclán]], [[Jacinto Benavente]], [[Vicente Blasco Ibáñez]] —éstos de la madre patria—, [[Georges Clemenceau]], [[Jean Jaurès]] y [[Anatole France]] –estos trés últimos, franceses–. Por cuenta de El Centenariu alzáronse monumentos escurríos poles distintes y progresistes comunidaes qu'habitaben la yá cosmopolita ciudá de Buenos Aires y qu'anguaño son escepcionales esponentes de la so arquiteutura históricu urbana. [[Ficheru:Bicentenario - Videomapping sobre el Cabildo (1).jpg|thumb|[[Bicentenariu d'Arxentina|Bicentenariu Arxentín]]. Videomapping sobre'l [[Cabildru colonial|Cabildru]].]] Nel añu [[2010]] cumpliéronse doscientos años de la Revolución de Mayu, lo que motivó les celebraciones del [[Bicentenariu de la República Arxentina]]. La fecha, según tamién la imaxe d'un Cabildru en forma xenérica, utilizar en diverses variantes pa homenaxar la Revolución de Mayu. Dos de les más notables son l'Avenida de Mayu y la Plaza de Mayu, nesta postrera alzóse la [[Pirámide de Mayu]] al añu de la revolución, que foi reconstruyida col so aspeutu actual en [[1856]]. «25 de mayu» ye'l nome de diverses divisiones alministratives, llocalidaes, espacios públicos y accidentes xeográficos de l'Arxentina; pueden mentase el [[departamentu Venticinco de Mayu (San Juan)|departamentu Venticinco de Mayu]] en [[Provincia de San Juan|San Juan]], la llocalidá de [[Venticinco de Mayu (Buenos Aires)|Venticinco de Mayu]] na Provincia de Buenos Aires, la [[Plaza 25 de Mayu (Rosario)|plaza 25 de Mayu]] en [[Rosario (Arxentina)|Rosario]], la Plaza 25 de Mayu en La Rioxa y la islla Venticinco de Mayu» (conocida internacionalmente como [[isla Rey Jorge]]). Tamién s'utiliza un Cabildru conmemorativo nes monedes de [[Nuevu pesu arxentín|25 centavos]], y una imaxe del [[Sol de Mayu]] nes de 5 centavos. === La Revolución de Mayu na cultura popular === El calter de fecha patria del 25 de mayu motiva que cada añu la mesma sía descrita con frecuencia nes revistes infantiles arxentines, como por casu [[Billiken]], según tamién en manuales d'usu escolar nes [[escuela primaria|escueles primaries]]. Diches publicaciones suelen omitir dellos aspeutos del eventu históricu que pola so violencia o conteníu político podríen considerase desavenientes pa menores d'edá, tales como l'eleváu [[arma]]mentismu de la población d'aquella dómina (consecuencia de la preparación contra la segunda Invasión Inglesa o les lluches sociales ente los criollos y los españoles continentales. Nel so llugar, enfocar a la revolución como un eventu desprovistu de violencia y qu'[[Fatalismu|inevitablemente]] asocedería quiera que non, ponse l'acentu n'aspeutos [[Folclor|folclóricos]] y secundarios tales como l'estáu del tiempu del 25 y si esi día llovía o non, o si l'usu de [[paragües]] taba estendíu o llindáu a una minoría.<ref>{{cita llibru |apellíos= Pigna |nome= Felipe |enllaceautor= Felipe Pigna |editorial= Grupu editorial Norma |títulu= Los mitos de la historia arxentina |edición= 26 |añu= 2007 |allugamientu= [[Arxentina]] |isbn= 987-545-149-5 |páxines= 217-218 |capítulu= La Revolución de Mayu}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor= Fabián Harari |títulu= La Revolución que Billiken despintónos |añu= 2008 |publicación= [[Revista Ventitrés|Ventitrés]] |volume= II |númberu= 516 |id= 1851-6602, páxines 22-27 }}</ref> Tamién se presenten como personaxes arquetípicos de la revolución a diversos [[pregoneru|pregoneros]], ente ellos el vendedor de veles, l'[[aguador|aguatero]], la [[mazamorrera]] partiendo [[empanada|empanaes]] ente los concurrentes a la plaza'l 25 de mayu.<ref>{{Cita web |url= http://www.criticadigital.com.ar/impresa/index.php?secc=nota&nid=4681 |títulu= “¿A qué especie pertenez un negru?” |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2008 |apellíu= Lanata |nome= Jorge |enllaceautor= Jorge Lanata |fecha=19 de mayu de 2008 |editorial= [[Crítica de l'Arxentina]] }}</ref> [[Ficheru:La revolución de mayo (Mario Gallo, 1909).ogg|right|250px|Película muda del añu 1909: ''[[La Revolución de Mayu (película)|La Revolución de Mayu]]''.]] Los acontecimientos fueron representaos en ''[[La Revolución de Mayu (película)|La Revolución de Mayu]]'', una de les primeres [[película muda|películes mudes]] d'Arxentina, filmada nel añu 1909 por [[Mario Gallu]] y estrenáu en [[1910]], añu del centenariu. Foi'l primera [[filme]] de ficción arxentín realizáu con [[actor|actores]] profesionales.<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.listal.com/video/100153579 «La Revolución de Mayu (Mario Gallu, 1909).»] |2=http://www.listal.com/video/100153579 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Ente los cantares inspiraos nos sucesos de mayu atopa'l «[[Candombe de 1810]]». El cantante de [[tangu|tangos]] [[Carlos Gardel]] interpretó «[[El sol del 25]]», con lletra de [[Domingo Lombardi]] y [[Santiago Rocca]], y «[[Salve Patria]]» d'[[Eugenio Cárdenas]] y [[Guillermo Barbieri]]. [[Pedro Berruti]], pela so parte, creó «[[Gavota de Mayu]]»,<ref>[https://web.archive.org/web/20110913150114/http://www.editorialescolar.com/pedroberruti.htm]</ref> con música folclórica. Nesta celebración, como asina tamién na del [[9 de xunetu]] ye bien común que'l pueblu prepare o peracaba [[locro]], y nes escueles primaries bébase un tradicional [[chocolate]] caliente. == Ver tamién == * [[Adhesión de la Intendencia de Salta a la Revolución de Mayu]] * [[Centenariu Arxentín]] * [[Bicentenariu de la República Arxentina]] * [[Guerra de la Independencia Arxentina]] == Notes == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru | apellíu = Abad de Santillán |nome= Diego |enllaceautor= Diego Abá de Santillán |títulu= [[Historia Arxentina (enciclopedia)|Historia Arxentina]] |añu= 1965 |editorial= Buenos Aires: TEA (Tipográfica Editora Arxentina) }} * {{cita llibru |apellíu=De Gandía |nome=Enrique |títulu= Historia del 25 de Mayu: nacencia de la llibertá y de la independencia arxentines |otros Volume 4 de Biblioteca d'historia |añu=1960 |editorial=Editorial Claridá |allugamientu=Buenos Aires (Arxentina)}} * {{cita llibru | apellíu = María Alonso, Roberto Elisalde, Enrique Vázquez |títulu= Historia : Arxentina y el mundu contemporaneu |añu= 1994 |editorial= Buenos Aires: Editorial Aique |isbn= 950-701-203-6 }} * {{cita llibru | apellíu = Luna |nome= Félix |enllaceautor= Félix Luna |títulu= [[Curtia historia de los arxentinos]] |añu= 1994 |editorial= Buenos Aires: Planeta / Espeyu de l'Arxentina |isbn= 950-742-415-6 }} * {{cita llibru |apellíos= Pigna |nome= Felipe |enllaceautor= Felipe Pigna |editorial= Grupu editorial Norma |títulu= Los mitos de la historia arxentina |edición= 26 |añu= 2007 |allugamientu= [[Arxentina]] |isbn= 987-545-149-5}} * {{cita llibru | apellíos = Poli Gonzalvo |nome= Alejandro |títulu= Mayu, la revolución inconclusa |añu= 2008 |editorial= Buenos Aires: Editorial Emece |isbn= 978-950-04-3030-2 }} * {{Cita publicación |apellíu=Saavedra |nome=Cornelio |títulu= Memoria autógrafa |añu=1960 |publicación=Senado de la Nación. Biblioteca de Mayu. Coleición d'obres y documentos pa la historia arxentina. Autobiografíes |volumen=2 |páxines=1033 y ss.}} == Enllaces esternos == {{wikiquote}} {{wikisource|Actes capitulares dende'l 21 hasta'l 25 de mayu de 1810 en Buenos Aires}} * [http://www.me.gov.ar/efeme/25demayo/index.html 25 de mayu de 1810] (Producción del Ministeriu d'Educación de la Nación) * [http://www.todo-argentina.net/historia/revmayo/antecedentes_esternos_america.html La revolución de Mayu (antecedentes, fechos y consecuencies)] * [https://web.archive.org/web/20090503150452/http://www.encuentro.gov.ar/Content.aspx?Id=599 Película muda sobre la Revolución de Mayu] (realizada en 1910) * [https://web.archive.org/web/20120907133811/http://cehms.com.ar/aut_serrao_03_003.htm A 200 años de la Revolución de Mayu. Mayu ¿Una o delles revoluciones?] {{Tradubot|Revolución de Mayo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Revolución de Mayu| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tm3rfrblkd00ooe8jz85x999iuvz3fh 0 142996 3709482 3662979 2022-08-19T05:25:10Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Burning of Sodomites.jpg|thumb|200px|right|Quema de sodomites en 1482.]] La '''sodomía''' ye un términu d'orixe [[relixón|relixosu]] que fai referencia a determinaos [[comportamientu|comportamientos]] [[sexualidá|sexuales]], históricamente utilizáu pa describir l'actu del [[sexu añal]] o [[sexu oral|oral]] ente persones del mesmu sexu y demás práutiques homosexuales. El [[DALLA]] conseña tamién la sodomía como la rellación sexual ente una persona y un animal.<ref>{{DALLA|sodomía|44971}}</ref> Esti últimu casu denomínase na doctrina católica ''sodomía imperfecta'', ente que les rellaciones ente persones del mesmu sexu yeren consideraes ''sodomía perfecta'' y castigaes cola pena d'escomunión.<ref>{{cita llibru |apellíos1=Carrasco|nome1=Rafael|títulu=Inquisición y represión sexual en Valencia|fecha=1985|editorial=Laetas Ediciones|isbn=84-7584-048-5|páxina=31}}</ref> Como heriedu de la cultura [[Xudaísmu y cristianismu|xudeocristiana]], en dellos idiomes occidentales emplégase'l xentiliciu sodomita pa designar a quien practiquen diversa clase de práutiques sexuales que s'esvien de la normalidá dende la óptica cristiana, como por casu: [[homosexualidá]], [[sexu añal]], [[sexu oral]], [[sadomasoquismu]], etc. Na Italia de finales del Renacimientu, al pintor [[Giovanni Antonio Bazzi]] (1477-1549) llamábenlu 039;'Il Sodoma'' («el sodomita» o homosexual). == Etimoloxía == El términu ''sodomía'' provién del nome de l'antigua ciudá de [[Sodoma]] (''Sedom'' n'[[idioma hebréu|hebréu]], deriváu del raigañu ''sod''= secretu), que según la [[Biblia]] foi destruyida por [[Dios]] poles sos munchos pecaos (vease [[Sodoma]] y [[Gomorra]]). Na fala actual identificar cola práutica del sexu añal porque los sodomites pretendieron abusar sexualmente de los mensaxeros unviaos a rescatar a Lot, cuando la ciudá yá taba condergada polo grave de los sos múltiples pecaos, que nesti casu particular de los mensaxeros foi más bien una violación de les Lleis de la [[Hospitalidá]], cuidao que la violación física nin siquier peracabóse.{{ensin referencies}} == Historia == La sodomía na [[Edá Media]] y na [[Edá Moderna]] implicaba diversos «actos contra natura», pero principalmente yera emplegáu nel casu del sexu añal. L'orixe del términu ta na ''[[Biblia]]'', na historia de [[Sodoma y Gomorra]]. La identificación del pecáu de Sodoma» col [[sexu añal]] y non cola [[hospitalidá|falta d'hospitalidá]] o la [[lluxuria]] polo xeneral, se documenta per primer vegada en [[Agustín d'Hipona|san Agustín]] ([[354]]-[[430]]). Nun va ser hasta'l [[sieglu&nbsp;XI]] cuando apaeza la pallabra «sodomía» nel ''Liber Gommorrhianus'' del monxu benedictín [[Petrus Damianus]], pal que la pallabra incluyía toes aquelles actividaes sexuales que nun sirvíen pa la reproducción. Por cuenta de que les pallabres pa denominar la homosexualidá nun apaecieron hasta'l [[sieglu&nbsp;XIX]], emplegábase'l términu sodomita» pa denominar a los homes que teníen rellaciones sexuales con otros homes. Les [[lesbianismu|lesbianes]] yeren inoraes en gran midida, anque muyeres que practicaren el sexu añal tamién cayíen sol epítetu sodomita». Les primeres persecuciones d'homosexuales per sodomía son de metá del sieglu VI, cuando l'emperador [[Bizanciu|bizantín]] [[Justiniano I|Justiniano]] y la so esposa [[Teodora]] prohiben los actos contra natura» por motivos políticos, amparándose en razones relixoses.<ref name="Spencer">{{cita llibru |autor=Spencer, Colin|títulu=Homosexuality. A history.|añu=1996| editorial = Londres: Fourth Ta|id=1-85702-447-8}}</ref> La llei prevía como castigo la capadura y el paséu públicu peles cais. Nun hai pruebes de que la Ilesia Ortodoxa enxamás sofitara l'edictu. Hasta'l sieglu XIII, la sodomía nun yera castigada na mayoría de los países europeos; nun yera más qu'unu de tantos [[pecáu|pecaos]] qu'apaecíen nos testos eclesiásticos. L'actitú camudó nel intre de les Cruzaes, nes que la propaganda antiislámica identificaba a los musulmanes con sodomites que violaben a obispos y neños cristianos.<ref name="Eisenberg">{{cita web |autor=Daniel Eisenberg|añu=1999|url=http://users.ipfw.edu/jehle/DEISENBE/Other_Hispanic_Topics/escondida.pdf|títulu=Homosexuality in Spanish history and culture|obra=|editor=|fechaaccesu=30 d'abril de 2007|idioma=inglés}}</ref> Poco dempués identificábase la sodomía cola [[herexía]] y ente 1250 y 1300 introduciéronse lleis que castigaben cola muerte dichu pecáu. Estes lleis emplegar sobremanera como ferramientes polítiques, como foi'l casu de los [[templarios]] o del asesinatu d'[[Eduardu II d'Inglaterra]], o en casos d'apeligrar la paz social, como en casos de [[violación|violaciones]] o [[pederastia]].<ref name="Spencer" /><ref name="Aldrich">{{cita llibru |autor=Aldrich, Robert (Ed.)|títulu=Gleich und anders|añu=2007| editorial = Hamburgo: Murmann|id=978-3-938017-81-4}}</ref> Polo xeneral, la homosexualidá taba bastante estendida,<ref name="Aldrich" /> siendo l'elementu clave la discreción. En dellos llugares, como [[Londres]] y [[Ámsterdam]] (en 1730 y 1733), diéronse foles de persecución contra los sodomites. Les lleis contra la sodomía caltener nos países europeos y, polo xeneral, nes naciones occidentales hasta los sieglos XIX y XX. En Francia, les lleis contra la sodomía fueron anulaes mientres la [[Revolución francesa]]. N'Inglaterra [[Enrique VIII d'Inglaterra]] introdució la ''[[Buggery act (1533)|Buggery Act]]'' en 1533, que castigaba la sodomía (llamada ''buggery'') cola forca. La llei nun foi esaniciada hasta 1861. N'Alemaña'l [[Artículu 175 (Alemaña)|párrafu 175]] nun foi dafechu abolíu hasta 1994. === España === {{AP|Homosexualidá n'España}} Como nel restu del Occidente medieval, nos reinos ibéricos considerar a la [[homosexualidá]] como'l peor de los delitos contra la moralidá polo que yera conocíu como'l pecáu "''abominable''" o "''nefando''" (el "pecáu que nun se puede nomar"). Los reos d'esti delitu yeren [[castracion|capaos]] y [[lapidación|lapidados]].<ref name=kamen258259>{{cita llibru |apellíu=Kamen |nome=Henry |enllaceautor=Henry Kamen |títulu=La Inquisición Española. Una revisión histórica |edición=3ª |añu=2011 |añu-orixinal=1999 |editorial=Crítica|ubicación=Barcelona |isbn=978-84-9892-198-4 |páxines=258-259 }}</ref> [[Jerónimo Muntzer]], que visitó la península ibérica ente 1494 y 1495, cuntó que se colgar de los pies a los acusaos de sodomía, capábase-yos y de siguío arreyar los testículos al pescuezu.<ref name=perz8788>{{cita llibru |apellíu=Pérez |nome=Joseph |enllaceautor=Joseph Pérez |títulu=Curtiu Historia de la Inquisición n'España |añu=2012 |añu-orixinal=2009 |editorial=Crítica|ubicación=Barcelona |isbn=978-84-08-00695-4 |páxines=87-88}}</ref> N'España nun fueron les Cruzaes sinón la perceición de los reinos peninsulares musulmanes lo que llevó a identificar la sodomía col islamismu y la herexía.<ref name="Eisenberg" /> Una pragmática del 22 d'agostu de 1497 promulgada polos [[Reis Católicos]] ordenó que se-yos aplicara'l castigu que yera más avezáu nel restu d'estaos europeos —ser quemáu vivu—, xuntu cola confiscación de los sos bienes.<ref name=kamen258259></ref><ref name=perz8788></ref> La [[Inquisición española]], siguiendo los pasos de la [[Inquisición pontificia]] medieval, ocupóse de primeres de los delitos de [[sodomía (derechu)|sodomía]] pero en 1509 el [[Conseyu de la Suprema]] ordenó a los tribunales que nun actuaren contra los homosexuales, sacante si taben implicaos en casos de herexía —que yera la competencia esclusiva del Santu Oficiu—.<ref name=kamen258259></ref> Primeramente hubiera protestes de delles instituciones, como la que presentó la ciudá de Cartaxena en 1504 o la de Murcia al añu siguiente, porque consideraben que la sodomía nun tenía de ser xulgada pola Inquisición sinón polos tribunales ordinarios. Según Joseph Pérez, foi la presión de los poderes civiles —incluyíes les [[Cortes de Castiella]]— les qu'obligaron a la Suprema a escluyir la sodomía de la xurisdicción inquisitorial.<ref name=perz8788></ref> Sicasí, la Inquisición de la [[Corona d'Aragón]] consiguió que'l papa [[Clemente VII (papa)|Clemente VII]] en 1524 autorizar a escorrer a los "sodomites", independientemente de si yeren herexes o non. Asina, la competencia sobre esti delitu difirió ente la [[Corona de Castiella]] —equí los tribunales inquisitoriales cumplieron la orde de la Suprema y nun s'ocuparon del "pecáu nefando", que la so xurisdicción correspondía a los tribunales secular y eclesiásticu ordinarios—, y la d'Aragón, onde la Inquisición foi'l tribunal encargáu d'escorrer a los homosexuales, competencia a la que "enxamás arrenunciaríen [el inquisidores] a pesar de les repitíes quexes formulaes nes [[Cortes de Monzón (1533)|Cortes de Monzón]] de 1533". Amás foi l'únicu tribunal inquisitorial de toa Europa que tenía xurisdicción sobre la sodomía, porque nin la [[inquisición romana]] nin la [[inquisición portuguesa]], como na [[Corona de Castiella]], teníen xurisdicción sobre ella.<ref name=kamen258259></ref> La Inquisición aragonesa aplicó la pena de ser quemáu vivu a los homosexuales (tantu homes como muyeres), anque a los menores de venticinco años, "que yeren inevitablemente una gran proporción d'estos acusaos", fueron condergaos a [[galeres (pena)|galeres]] en siendo azotaos. Amás el Conseyu de la Suprema conmutó munches sentencies de muerte, especialmente si tratar de miembros del [[cleru]], que, según Henry Kamen, "constituyó siempres una proporción bien alta de los acusaos". La mesma benevolencia amosaron escontra los homosexuales que yeren nobles, como asocedió nel casu de [[Pedro Luis Garcerán de Borja]], [[Gran Maestre]] de la [[Orde de Montesa]] a quien, dempués d'un procesu que duró trés años, el tribunal de Valencia condergó al pagu d'una fuerte multa, pudiendo volver dempués a ocupar cargos.<ref name=kamen258259></ref> De los trés tribunales de la Corona d'Aragón el más severu foi ensin dulda el de Zaragoza. Ente 1570 y 1630 xulgó 543 casos (ente los que s'inclúin tamién los de "[[bestialismo]]" pos la Inquisición contabilizar na mesma categoría que la homosexualidá) de los que 102 remataron cola condena a muerte.<ref name=kamen258259></ref> == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Sodomía (Derechu)|Aspeutos llegales sobre la sodomía]] * [[Llexislación sobre la homosexualidá nel mundu]] * [[Historia de la homosexualidá]] * [[Historia de la homosexualidá n'España]] {{Tradubot|Sodomía}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Relixón y sexualidá]] [[Categoría:Erotismu]] [[Categoría:Historia LGBT]] [[Categoría:Teoloxía moral]] [[Categoría:Teoloxía moral católica]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] gy8unru1ug2jc8k13setps9iqyf6tqn 0 143008 3709892 3638109 2022-08-19T09:21:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Lua Maria Blanco''' ([[São Paulo]], [[5 de marzu]] de [[1987]])<ref name="anoluablanco">{{cita web|url=http://caras.uol.com.br/perfil/lua-blancu|títulu=Perfis Lua Blanco|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|sitiuweb=Cares|idioma=portugués|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130602102807/http://caras.uol.com.br/perfil/lua-blancu|fechaarchivu=2 de xunu de 2013}}</ref> ye una [[actriz]], [[cantante]], [[compositora]], [[vlog]]uera, [[presentadora]] y, dacuando, [[modelu (moda)|modelu]] brasilana. Foi protagonista de la novela [[Rebalba (telenovela brasilana)|Rebelde Rio]] (version brasilera de la novela mexicana "[[Rebelde (telenovela)|Rebelde")]] pero yá participó de les telenoveles ''[[Três Irmãs (telenovela)|Três Irmãs]]'' y ''[[Malhação]]''. Anguaño ye Anita na novela [[A Força do Querer]] de la Rede Globo. == Biografía == Lua Blanco nació en [[São Paulo]] pero anicia anguaño en [[Rio de Janeiro]]. Foi criada nuna gran familia de músicos, ye fía de Billy Blanco Jr. (músicu) xuntu con María Claudia Blanco (profesora d'inglés) y nieta de [[Billy Blanco]] iconu de [[Bossa Nova]]. Ye la segunda de seis hermanos, el mayor [[Pedro Sol]] y los menores Ana Terra, [[Estrela Blanco]], Daniel Céu y Marisol.<ref>{{cita web |url= http://caras.uol.com.br/dia-das-maes-2012/lua-blancu-ana-terra-y-estrela-revelam-importancia-da-mae-pa-familia|títulu=Lua Blanco, Ana Terra y Estrela revelam a importância da mãy para a família |fechaaccesu=10 de payares de 2016 |sitiuweb= Cares Online |idioma= portugués |cita= }}</ref> Foi alfabetizada n'inglés y portugués pola so ma, por causa de música y proyeutos sociales de los sos padres camudar con frecuencia llegando a vivir dos años en [[Perú]], consiguiendo asina fluidez, tamién, n'[[Idioma español|español]].<ref name="infancia">{{cita web|url=http://revistadm.com.br/artigos/ler/751/parabens-lua-blancu|títulu=A atriz completa 25 anos y conversou com a xente sobre a influência de seus pais na carreira|sitiuweb=Revista DM|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=portugués}}</ref> Dende pequeña escontra, xuntos colos sos padres y hermanos, presentaciones musicales, llegando a gravar un CD "O Trem do Arcu-Iris" con músiques infantiles en portugués y partes n'inglés.<ref>{{cita web|URL = http://extra.globo.com/tv-y-lazer/lua-blancu-de-rebelde-revela-que-seu-maior-sonho-ser-mae-6444028.html|títulu = Lua Blanco, de 'Rebelde', revela que seu maior sonho é ser mãy|data = |fechaaccesu= 18 d'ochobre de 2012 |autor = |sitiuweb = Extra |idioma=portugués }}</ref> == Carrera == Influyida pola so familia paterna heredó'l gustu pola música,y el gustu poles artes pola so familia materna. Empecipió la so carrera musical a los 18 años con pequeñes presentaciones en chigres y cases de show de [[Rio de Janeiro]] col grupu "Familia Blanco" mientres dos años ( [[2004]]-[[2005]]), gravando mas un CD "Familia Blanco - É Natal" ([[2004]]).<ref name="familiablancoenatal">{{citar web|url= https://itunes.apple.com/gb/album/y-natal/id361556539 |títulu=É Natal - Família Blanco|sitiuweb=iTunes|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=inglés}}</ref>{{cita|Meu avô yera o meu avô. Ele me ensinou a gostar de Bossa Nova, a pidir a benção y fazer piadas infames.|Lua Blanco, em entrevista para o Extra.|http://extra.globo.com/tv-y-lazer/lua-blancu-de-rebelde-revela-que-seu-maior-sonho-ser-mae-6444028.html = }} Mientres la facultá formó la so primer banda "Llárima Flor" colos sos compañeros, el nome foi n'homenaxe a un de los cantares del so güelu. Lua yera [[vocalista]] y [[compositora]]. === 2006—2011: Entamu de la carrera d'actriz === Lua entamu nel teatru en [[2008]] nel personaxe de Isolda, na obra "Romeu y Isolda".<ref name="carrera" /> Nel mesmu añu estrenó tamién na Tv, nuna participación na novela "[[Três Irmãs (telenovela)|Três Irmãs]]" nel papel de Bia, una surfista.<ref name="carrera">{{cita web|url=http://atrevidinha.uol.com.br/atrevidinha/beleza-idolos/84/artigo212851-1.asp|títulu=Conheça Lua Blanco, a loirinha com cara de anjo que promete causar muito na versão brasileira de RBD y ainda ganhar o posto de sua rebalba favorita|sitiuweb=Atrevidinha|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=portugués}}</ref> En [[2009]], de nuevu nel teatru interpretó a Mariana en ''[[Spring Awakening (musical)|O Espertar da Primavera]]'' (''[[Spring Awakening]]''),,<ref name="espertar">{{cita web|url=http://www.moellerbotelho.com.br/index.php/o-espertar-da-primavera|títulu=O Espertar da Primavera|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|publicación=Möeller & Botelho|idioma=portugués}}</ref> musical de que ganó la so primer versión llatina polos consagraos Charles Möeller y Cláudio Botelho. Tamién nel mesmu añu, participo de la [[Malhação (16ª temporada)|décima-sesta temporada]] de ''[[Malhação]]'' inerprtando a la roquera Joe y nel segundu semestre del mesmu añu formó parte del staff de conductores de la ''[[TV Globinho]]'' ([[Rede Globo]]).<ref name="tvglobinho">{{cita web|url=http://redeglobo.globo.com/Tv_globo/Noticias/0,,MUL1301686-16162,00-NOVO+TIME+DE+APRESENTADORES+DO+TV+GLOBINHO+ESTREIA+NESTA+SEGUNDA.html|títulu= Novo time de apresentadores do TV Globinho estreia nesta segunda, 14|sitiuweb=Globo|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=portugués}}</ref> En [[2010]] foi llanzáu un CD colos cantares del musical,<ref name="cdodespertar">{{cita web|url=http://ofuxico.terra.com.br/noticies-sobre-famosos/xuliana-alves-y-sergio-marone-prestigiam-lancamento-de-cd/2010/01/11-86081.html|títulu= Xuliana Alves y Sérgio Marone prestigiam lançamento de CD|sitiuweb=O Fuxico|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=portugués}}</ref> y participó del programa ''[[Aventuras do Didi|As Aventuras do Didi]]'' ([[Rede Globo]]) onde dio vida a dellos personaxes. Amás, re-gravó los sucessos del añu ''"[[A Thousand Miles]]"'' ([[Vanessa Carlton]]) y''"[[Umbrella]]"'' ([[Rihanna]]) dambos llanzaos nel albún Relaxing Bossa - Volume 4.<ref name="relaxingbossanova">{{cita web|url=https://itunes.apple.com/us/album/relaxing-bossa-lounge-4/id365805861|sitiuweb=iTunes|títulu=Relaxing Bossa Lounge 4|fechaaccesu=31 de marzu de 2013|idioma=portugués}}</ref> De primeres del [[2011]], Lua estrenó na pantalla grande na película "''Teus Olhos Meus"'' col personaxe de Talia, so direición de Caio Sóh.<ref name="teusolhosmeus">{{cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt1895545/|títulu=Teus Olhos Meus (2011)|sitiuweb=IMDB|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=inglés}}</ref> === 2011-2013: Rebeldes === {{AP|Rebalbos_(banda)|l1=Banda Rebalbes}} En 2011 robló contratu cola televisora [[Rede Record]] pa ser protagonista de la novela [[Rebalba (telenovela brasilana)|Rebelde]], interpretando a Roberta Messi,<ref name="RobertaM">{{cita web|URL=http://entretenimiento.r7.com/rebelde/personagens/lua-blancu.html|títulu=Conheça o personagem Roberta Messi da novela Rebalba |sitiuweb=Portal R7 |fechaaccesu=16 de outubro de 2011|idioma=portugués}}</ref> d'onde surdió'l grupu musical [[Rebalbos (banda)|Rebeldes]], el so personaxe yera una de los seis integrantes, esto llevó a Lua a dexar la so banda "Llárima Flor". Con [[Rebalbos (banda)|Rebeldes]] percorrió les [[ciudaes de Brasil]] mientres los sos shows.<ref name="presentaciones ">{{cita web|URL=http://entretenimento.r7.com/jovem/noticias/-show-da-banda-rebalbes-vai-ser-uma-grande-festa-diz-sophia-abrahao-20111016.html |títulu=“Show da banda Rebalbes vai ser uma grande festa”, diz Sophia Abrahão |sitiuweb=Portal R7|fechaaccesu=16 de outubro de 2011|idioma=portugués}}</ref> La novela tuvo'l so fin a finales del 2012, dempués d'eso Lua, llueñe de la TV dedicar a los shows de la tour "Nada Pode Paranos" que tuvo'l so últimu show el día 4 de mayu del 2013 en [[Minas Gerais]], [[Belo Horizonte]]. === 2013-2015: Vuelta al teatru y la televisión === A principios del 2013, Lua gravó un dúu col cantante João Teles, vocalista de la banda Pietros, cantando y participando del videoclip del cantar ''"Tou Dia"'',<ref name="tododia">{{cita web|url=http://contigo.abril.com.br/noticias/lua-blancu-canta-em-clipe-de-banda-assista|títulu=Lua Blanco canta em clipe de banda; Assista!|publicación=Contigo|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=portugués|urlarchivu=https://archive.is/20130628011817/http://contigo.abril.com.br/noticias/lua-blancu-canta-em-clipe-de-banda-assista|fechaarchivu=28 de xunu de 2013}}</ref> llanzáu n'abril. Tamién participó d'otru dúu col cantor Rodrigo Fragoso na música ''"Tudo Vai Camudar"''.<ref name="tudovaimudar">{{cita web|URL=http://caras.uol.com.br/canal/nacionais/post/lua-blancu-vai-lancar-carreira-solu-em-curtiu-musica-rebalbu |títulu=Lua Blanco vai lançar carreira solu em curtia|publicación=Cares|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=portugués}}</ref> El 27 de febreru, volvió al teatru como Anne na comedia ''Stand Up'' al llau de Matheus Souza, que dirixó y escribió la obra.<ref name="standup">{{cita web|url=http://caras.uol.com.br/canal/cares-non-teatru/post/lua-blancu-volta-aos-palcos-em-comedia-teatro-peca-stand-up-rebalbu-rio-de-janeiro#image0|títulu=Lua Blanco volta aos palcos em comédia non Rio|fechaaccesu= 21 de Maio de 2013|publicación= Cares Uol|idioma=portugués}}</ref> Debíu al sucesu, la obra tuvo en cartelos una temporada mas.<ref name="standupsegundatemporada">{{cita web|url=http://docedezoito.com/entretenimento/lua-blancu-voltara-para-o-teatru-com-a-segunda-temporada-da-peca-stand-up-non-rio-de-janeiro/|títulu=Lua Blanco voltará para o teatru com a segunda temporada da peça “Stand Up”, non Rio de Janeiro|publicación=Doce Dezoito|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=portugués|urlarchivu=https://archive.is/20130629013133/http://docedezoito.com/entretenimento/lua-blancu-voltara-para-o-teatru-com-a-segunda-temporada-da-peca-stand-up-non-rio-de-janeiro/|fechaarchivu=29 de xunu de 2013}}</ref> Nel mesmu añu, participó del musical ''As Coisas Que Fizemos y Não Fizemos'' nel papel de Paula, que cuntó cola participación de l'actriz [[Giselle Batista|Giselle Bautista]], so la direición y autoría otra vegada de Matheus Souza.<ref name="ascoisasquefizemos">{{cita web|url= http://www.sescrio.org.br/programacao/18/04/13/as-coisas-que-fizemos-y-nao-fizemos|títulu=As Coisas Que Fizemos Y Que Não Fizemos|publicación=Sesc Rio|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=portugués}}</ref> En xunetu realizó participaciones especiales na obra ''Tudo Por um Popstar'' , una hestoria basada nel llibru homónimu de [[Thalita Rebouças]], cola adautación de [[Gustavo Reiz]], dirixida por [[Pedro Vasconcelos]] y con direición musical de Jules Vandystad, onde cantó xuntu al repartu les músiques ''"I'm Yours"'' de [[Jason Mraz]], ''"Tou Dia",'' ''"[[Meu Jeito, Seu Jeito]]"'' de la so antigua banda [[Rebalbes (banda)|Rebeldes]], ente outras. Lua gravó un cantar llamáu ''"Turnaround"'' especialmente pa la banda sonora de la película ''The Brazilian (A Brasileira),'' producida por Uri Singer y Fabio Golombek, protagonizáu polos atores [[Fernanda Machado]], Greg Tuculescu, [[Dean Cain]], [[Mariel Hemingway]], Scott Rodgers, ente otros. En 25 de setiembre de [[2013]], marca la so torna a les telenoveles en ''[[Pecáu Mortal (telenovela)|Pecáu Mortal]]'', na Rede Record, onde interpretó a la duce y sensata Silvinha. Pola dómina en que se retrata la trama y poles semeyances cola actriz qu'interpretó a la so madre, Lua camudó radicalmente'l so visual, dexando de llau los rulos rubios, por un tonu de castañal escura y pelos llisos.<ref name="pecadomortal">{{cita web|url=http://extra.globo.com/tv-y-lazer/telinha/sonia-llima-lua-blancu-serao-mae-filha-em-pecáu-mortal-9135246.html|títulu=Sônia Lima y Lua Blanco serão mãy y filha em 'Pecáu mortal'|publicación=Extra|fechaaccesu=3 d'agostu de 2013|idioma=portugués}}</ref> N'entamu de [[2014]], Lua Blanco fui escoyida pa ser parte do repartu do espectáculu "''Se Eu Fosse Você – O Musical"''.<ref name="seeufossevoce">{{cita web|url=http://www.estadao.com.br/noticias/arteelazer,sucesso-non-cinema-se-eu-fosse-voce-vai-virar-musical,1116327,0.htm|títulu=Sucesso non cinema, 'Se Eu Fosse Você' vai virar musical|fechaaccesu=17 de Janeiro de 2014|publicación=Táião|idioma=portugués}}</ref><ref>{{citar web|URL = http://www.contracenarte.com/2014/03/se-eu-fosse-voce-ganha-versao-musical.html|títulu = 'Se eu Fosse Você' ganha versão musical nas mãos de Daniel Filho|publicación= Contracenarte |idioma=portugués}}</ref> A obra ye una adautación de la película de gran sucesu en taquilla ''[[Se Eu Fosse Você]]'', que tamién foi afechu a la televisión. Lua interpretó a Bia, fía de los protagonistes Helena ([[Cláudia Netto]]) y Claudio ([[Nelson Freitas]]), so supervisión artística de [[Daniel Filho]], testu de Flávio Marinho, direición, coreografía d'Alonso Folles y direición musical de [[Guto Graça Mello]], l'estrenu foi'l día 21 de marzu de [[2014]], na ciudá do [[Rio de Janeiro (cidade)|Rio de Janeiro]], y el día [[15 d'agostu|15 d'agostu de]] [[2014]], en [[São Paulo]].<ref>{{cita web|URL = http://abroadwayeaqui.com.br/2014/01/08/conheca-o-casal-de-se-eu-fosse-voce-o-musical/|títulu = CONHEÇA O CASAL DE “S'EU FOSSE VOCÊ – O MUSICAL”|fechaaccesu= 8 de janeiro de 2014|publicación = A Broadway é Aqui |idioma=portugués}}</ref> Em Setiembre, gravo o videoclip de la música ''"Fall My Way"'', en [[Copacabana]], col cantor ''Kevin White''. N'ochobre, empecipio les grabaciones de la película ''"Turbulencia"'' comedia romántica empobinada por Tiago Venâncio y filmada casi na so totalidá na rexón sur de Rio de Janeiro, en ciudaes como Resende, Volta Redonda y Itatiaia ,<ref name="turbulencia">{{citar web|URL = http://kogut.oglobo.globo.com/noticies-da-tv/coluna/noticia/2014/08/marcos-caruso-sera-pai-de-gregorio-duvivier-em-film.html|títulu = Lua em Turbulência|fechaaccesu = 17 d'agostu de 2014|publicación= Patricia Kogut |idioma=portugués}}</ref> Turbulencia foi llanzáu oficialmente recién el 15 de setembro de 2016 en cines d'esa mesma region. Nél, Lua interpreta una de los cuatro protagonistes, Paula la temperamental y meyor amiga de Agatha ([[Monique Alfradique]]).<ref>{{cita web|URL = http://jornalbeirario.com.br/?p=44210|títulu= Film produzido na região estreia nos cinemas do país|fechaaccesu=6 de setiembre de 2016 |publicación= Jornal Beirario |idioma=portugués}}</ref> === 2015 - Anguaño: Primeir álbum === El 2 d'avientu de 2015, Lua llanzó un single promocional ''"'''Eu y o Tempo'''"'' y un e-book autobiográficu, pa promover o llanzamientu do'l so primer álbum. A la temporada empezó una campaña na plataforma da ''Banque'', onde vendía'l so CD solu autografiado, la versión ''deluxe'', cuadiernos, auriculares, proteutores de celular, etc. Col dineru recaldáu financióse'l so primer Tour . El 25 del mesmu mes, como regalu de navidá pa les sos fans, lliberó un segundu single promocional ''"'''O Mundu Tou'''"''. Yá en 2016, el 27 de febreru llanzó'l so primera single oficial ''"'''Perde Tudo'''"''. Un mes dempués, el 5 de marzu zarróse la campaña con un 102% del total desado. El 21 de marzu, empezó cola entrega de los productos adquiríos mientres la campaña, la versión dixital del so primer álbum d'estudiu llamáu "'''Mão Non Sonho'''". El CD cunta con participaciones de los sos hermanos, [https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Estrela_Blanco&oldid=44136600 Estrela Blanco], Daniel Blanco, Pedro Sol, Ana Terra y Marisol Blanco nel estribillu del cantar "'''Gosto do Amanhã'''", del so ex compañeru de banda [https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Micael_Borges&oldid=45184140 Micael Borges] na música "'''Vem Não Vem'''" y del cantante Gugu Peixoto en "'''Tanto'''". El día 21 de Mayu, Lua dio entamu a'l so primer tour solo, "'''Mão Non Sonho Tour"''' na ciudá do Rio de Janeiro. Por encuanto nun fueron sopelexaes más feches. Yá en setiembre, llanzó en toles plataformes dixitales oficialmente o CD '''“Mão Non Sonho"''' y el 14 d'ochobre llanzóse oficialmente. == Trayeutoria == === Televisión === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! colspan="6" style="background: CornflowerBlue;" | Telenoveles/ Series |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! Añu !Nome !Personaxe !Notes ! Canal ! Ref. |- | 2008 | ''[[Três Irmãs (telenovela)|Três Irmãs]]'' | Lua (Luana) | Personaxe secundariu |[[Rede Globo]] |<ref name="carrera" /> |- | 2009 | ''[[Malhação (16ª temporada)|Malhação]]'' | Joe | Personaxe secundariu | [[Rede Globo]] |<ref name="carrera" /> |- | 2011/2012 |''[[Rebelde (telenovela brasileira)|Rebelde]]'' | Roberta Messi | Protagonista | [[Rede Record]] |<ref name="RobertaM"/> |- | 2013/2014 |''[[Pecáu Mortal (telenovela)|Pecáu Mortal]]'' | Silvia De Almeida (Silvinha) | Personaxe secundariu | [[Rede Record]] |<ref name="pecadomortal" /> |- | - | Sessão 80 | Alice | Protagonista | - | |- | 2017 | A força do querer | Anita | | Rede Globo |<ref>{{Cita web|url=http://www.otvfoco.com.br/lua-blancu-fecha-contratu-com-globo-y-estara-em-proxima-novela/|títulu=Lua Blanco fecha contratu com Globo y estara em proxima novela|fechaaccesu=12 d'avientu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=portugués|sitiuweb=TV FOCU|editorial=}}</ref> |} {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="6" style="background: CornflowerBlue;" | Programes |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! Añu !Títulu !Personaxe !Notes ! Canal ! Ref. |- |[[2004]] |[[Xuxa Dance]] |<nowiki>-</nowiki> |<nowiki>-</nowiki> |[[Rede Globo]] | |- | [[2009]] | ''[[TV Globinho]]'' | Ella mesma Conductora | [[Rede Globo]] |<ref name="tvglobinho" /> |- | [[2010]] |''[[Aventuras do Didi]]'' | Grace y otros personajens | - | [[Rede Globo]] |<ref name="carrera" /> |- | [[2012]] |''[[Especiais da Rede Record|Rebalbos pa Sempre]]'' | Ella mesma | Especial de Fin d'Añu | [[Rede Record]] |<ref>{{cita web |url=http://natelinha.uol.com.br/noticias/2012/10/31/especial-rebeldes-pa-sempre-comeca-a-ser-formatado-na-record-154117.php |títulu=Especial "Rebeldes pa Sempre" começa a ser formatado na Record |sitiuweb=Na Telinha |fecha=31 de outubro de 2012 |fechaaccesu=13 de dezembro de 2012|idioma=portugués}}</ref> |} === Cine === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="5" style="background: CornflowerBlue;" | Películes |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! Añu !Película !Personaxe !Ref |- | 2011 | ''Teus Olhos Meus'' | Taila |<ref name="teusolhosmeus" /> |- | 2014|2016 | ''Turbulência'' | Paula |<ref name="turbulencia" /> |- |2017 |Ela É O Cara |Renata | |} === Teatru === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="5" style="background: CornflowerBlue;" | Teatru |-align="center" bgcolor="#cccccc" ! Añu !Obra !Personaxe !Ref |- | 2008 | ''Romeu & Isolda'' | Isolda |<ref name="carrera" /> |- | 2009 - 2010 | ''[[Spring Awakening (musical)|O Espertar da Primavera]]'' | Mariana |<ref name="espertar" /> |- |rowspan=3| 2013 | ''Stand Up'' | Anne |<ref name="standup" /> |- | ''As Coisas Que Fizemos y Não Fizemos'' | Paula |<ref name="ascoisasquefizemos" /> |- | ''Tudo Por Um Pop Star'' | Participación especial como ella mesma | |- |rowspan=2| [[2014]] | ''[[Se Eu Fosse Você|Se Eu Fosse Você, O musical]]'' | Bia |<ref name="seeufossevoce" /> |- | ''Deu Branco'' | Participação especial como ela mesma |<ref>{{cita web|URL = http://www.getvamos.com/events/deu-branco-recebe-lua-blancu-08-09-segunda-s-21h-g-vea/7175847|títulu = DEU BRANCO RECEBE LUA BLANCO - 08 / 09 SEGUNDA às 21h GÁVEA|publicación= Get Vamos}}</ref> |- | 2015 | 5 contra nem 1 | Participación especial como ella mesma | |- | rowspan="1" |2015 - 2016 | Primeiro Sinal | Nina | |- |2017 |American Idiot | - |} === Internet === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! colspan="5" style="background: CornflowerBlue;" | Web |- align="center" bgcolor="#cccccc" ! Anu !Títulu !Nota !Canal |- | 2015 - actualidá | ''Lua Blanco Oficial'' | "[[Videoblog]]"<br>"Non Estúdio com Lua" | [[YouTube]] |- |} == Discografía == [[:m:wAnexo:Discografia de Rebeldes (banda)|Discografía|Rebalbes]] ;Álbumes d'estudiu * 2011: ''[[Rebalbos (álbum)|Rebeldes]]'' * 2012: ''[[Meu Jeito, Seu Jeito]]'' ;Álbuns ao vivo * 2012: ''[[Rebalbos - Ao vivo]]'' ;DVD * 2012: ''[[Rebalbos - Ao vivo]]'' == Premios y reconocencies == {| class="wikitable plainrowheaders sortable" |- ! Añu !Premiu !Categoría !Indicación ! Resultáu !Ref |- |rowspan="6"| [[2011]] |rowspan="4"|{{bandera|Brasil}} [[Caprichu Awards]] | Cantora Nacional | ''Rebeldes'' | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|url=http://capricho.abril.com.br/awards/2011/musica.shtml|títulu=Caprichu Awards 2011 - Música|publicación=Caprichu|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=portugués}}</ref> |- | Melhor Atriz Nacional |rowspan="12"| [[Rebelde (telenovela brasileira)|''Roberta Messi'' en ''Rebelde'']] | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|url=http://capricho.abril.com.br/awards/2011/cinema-tv.shtml|títulu=Caprichu Awards 2011 - TV|publicación=Capricho|fechaaccesu=21 de mayu de 2013|idioma=portugués}}</ref> |- | Melhor Beijo De Ficação | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|url=http://capricho.abril.com.br/awards/2011/cinema-tv.shtml|títulu=Caprichu Awards 2011 - TV|publicación=Capricho|fechaaccesu=21 de mayu de 2013|idioma=portugués }}</ref> |- | Casal Real | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|url=http://capricho.abril.com.br/awards/2011/musica.shtml|títulu= Caprichu Awards 2011 -TV|sitiuweb =Caprichu|fechaaccesu=21 de mayu de 2013|idioma=portugués}}</ref> |- | {{BRA}} [[Universu Online|UOL PopTevê]] | Atriz Revelação | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|url=http://televisao.uol.com.br/ultimas-noticias/2011/12/22/rebelde-conquista-trés-categorias-da-eleicao-melhores-do-anu-do-popteve.jhtm|títulu="Rebelde" conquista três categorias da eleição Melhores do Anu do PopTevê|publicación=Uol|fechaaccesu=22 d'avientu de 2011|idioma=portugués}}</ref> |- |{{bandera|Brasil}} [[Prêmio Extra de Televisão de 2011|Prêmio Extra de Televisão]] | Revelação Feminina | {{celda|Nomada}} |<ref name="premioextra">{{cita web|url=http://entretenimento.r7.com/famosos-y-tv/noticias/record-tem-nove-indicacoes-ao-premiu-extra-de-tv-20111019.html|títulu=Record tem nove indicaçõye ao Prêmio Extra de TV|fechaaccesu=21 de mayu de 2013|publicación=R7|idioma=portugués}}</ref><ref>{{cita web|url=http://extra.globo.com/tv-y-lazer/premiu-extra-tv-2011/premiu-extra-de-tv-thalita-carauta-janete-do-foina-total-escolhida-revelacao-feminina-3350727.html|títulu=Prêmio Extra de TV: Thalita Carauta, a Janete do 'Foina total', é escolhida revelação feminina|fechaaccesu=21 de mayu de 2013|publicación=Redação Extra Online |idioma=portugués}}</ref> |- |rowspan="8"| [[2012]] |{{bandera|Brasil}} [[Prêmio Contigo! de TV de 2012|Prêmio Contigo! de TV]] | Revelação da TV | {{celda|Nomada}} |<ref>{{cita web|URL = http://contigo.abril.com.br/eventos/14-premiu-contigo-de-tv/indicaos/35-revelacao-da-tv|títulu = Indicaos a Melhor Revelação da TV|fechaaccesu = 21 de mayu de 2013 |autor = |publicación = Contigo!|idioma=portugués}} </ref> |- | {{bandera|Brasil}} Meus Prêmios Record | Melhor Atriz Adolescente | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|url=http://www.recordistas.net/2012/12/meus-premios-record-2012-resultancia.html|títulu=vencedores"|publicación=R7|fechaaccesu=21 de mayu de 2013|idioma=portugués}}</ref> |- | {{bandera|Brasil}} Prêmio Arte Qualidade Brasil | Atriz Revelação | {{celda|Nomada}} |<ref>{{cita web|URL = http://ego.globo.com/famosos/semeyes/2012/05/famosos-vao-ao-premiu-qualidade-brasil-2012.html#|títulu = Famosos vão ao prêmio Qualidade Brasil 2012|fechaaccesu = 25 de xunetu de 2014|publicación = Ego|idioma=portugué }}</ref> |- |{{bandera|Brasil}} [[Meus Prêmios Nick 2012|Meus Prêmios Nick]] | Atriz Favorita | {{celda|Nomada}} |<ref>{{cita web|url=http://jovem.ig.com.br/cultura/mix/2012-08-13/veja-os-indicaos-ao-meus-premios-nick-2012.html|títulu=Veja os indicaos ao "Meus Prêmios Nick 2012"|publicación=iG|fechaaccesu=21 de mayu de 2013|idioma=portugués}}</ref> |- | {{bandera|Brasil}} Melhores Do Anu NT | Melhor Atriz Adolescente | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|url=http://natelinha.ne10.uol.com.br/noticias/2012/12/28/internautes-elegem-os-melhores-do-anu-nt-confira-llista-completa-de-vencedores-192252.php|títulu=Internautes elegem os "Melhores do Anu NT"; confira llista completa de vencedores|publicación=NT|fechaaccesu=28 d'avientu de 2012|idioma=portugués|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140728114300/http://natelinha.ne10.uol.com.br/noticias/2012/12/28/internautes-elegem-os-melhores-do-anu-nt-confira-llista-completa-de-vencedores-192252.php|fechaarchivu=28 de xunetu de 2014}}</ref> |- | {{bandera|Brasil}} [[Prêmio Extra de Televisão de 2012|Prêmio Extra de Televisão]] | Ídolu Teen | {{celda|Nomada}} |<ref>{{cita web|url=http://extra.globo.com/tv-y-lazer/premiu-extra-tv/premiu-extra-de-tv-2012-vote-nos-melhores-da-televisao-6378676.html|títulu=Prêmio Extra de TV 2012: vote nos melhores da televisão|publicación=Extra|fechaaccesu=21 de mayu de 2013 |idioma=portugués}}</ref> |- |rowspan="2"|{{bandera|Brasil}} [[Caprichu Awards]] | Melhor Beijo da Ficção | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|url=http://capricho.abril.com.br/awards/2012/musica.shtml|títulu=Caprichu Awards 2012 |publicación=Capricho |fechaaccesu=21 de mayu de 2013 |idioma=portugués }}</ref> |- | Cantora Nacional |''Rebeldes'' | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|url=http://capricho.abril.com.br/awards/2012/musica.shtml|títulu=Caprichu Awards 2012 |publicación=Capricho |fechaaccesu=21 de mayu de 2013 |idioma=portugués}}</ref> |- |rowspan="6"| [[2013]] |rowspan="2"|{{bandera|EUA}} [[Shorty Awards]] | Brazil |rowspan="2"|Ella Mesma | {{celda|Nomada}} |<ref name="theshortyawards">{{cita web|url=http://shortyawards.com/category/brazil|títulu=Brazil Shorty Award Leaders|publicación=shortawards.com|fechaaccesu=21 de mayu de 2013|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130502172636/http://shortyawards.com/category/brazil|fechaarchivu=2 de mayu de 2013}}</ref> |- | Future Celebrity | {{celda|Nomada}} |<ref name="theshortyawards1">{{cita web|url=http://shortyawards.com/category/futurecelebrity|títulu=Future Celebrity Shorty Award Leaders|publicación=shortawards.com|fechaaccesu=21 de Maio de 2013|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130501084252/http://shortyawards.com/category/futurecelebrity|fechaarchivu=1 de mayu de 2013}}</ref> |- | {{bandera|Brasil}}[[Troféu Imprensa de 2013|Troféu Imprensa]] | Melhor Atriz de Novela | ''Roberta Messi'' en ''[[Rebelde (telenovela brasileira)|Rebelde]]'' | {{celda|Nomada}} |<ref>{{cita web|url=http://www.otvfoco.com.br/confira-os-vencedores-do-trofeu-imprensa-2013/|títulu=Troféu Imprensa 2013|publicación=TV Focu|idioma=portugués}}</ref> |- | {{bandera|Brasil}} Trans Brasil TV | Melhor Atriz/Cantora |rowspan="11"| Ela Mesma | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|url=http://transbrasiltv.tv.br/premio_2013.htm|títulu=Trans Brasil 2013 2013|publicación=TBT|fechaaccesu=21 de payares de 2013|idioma=portugués|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131113050524/http://www.transbrasiltv.tv.br/premio_2013.htm|fechaarchivu=13 de payares de 2013}}</ref> |- | {{bandera|Brasil}} Premiu Jovem | Melhor Clipe | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|url=https://twitter.com/PremioJovem/status/384705127296139265|títulu=PrêmioJovem twitta|publicación= Premiu Jovem|fechaaccesu=21 de payares de 2013 |idioma=portugués}}</ref> |- | {{bandera|Brasil}} Login Teen Awards | Instagram Favoritu | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=http://portalloginteen.com.br/2013/12/login-teen-awards-2013-conheca-os.html|títulu=Login Teen 2013 2013|publicación=Login Teen|fechaaccesu=27 de Dezembro de 2013 |idioma=portugués}} |2=http://portalloginteen.com.br/2013/12/login-teen-awards-2013-conheca-os.html |bot=InternetArchiveBot }}</ref> |- |rowspan="8"| [[2014]] |rowspan="7"|{{bandera|EUA}} [[Shorty Awards]] | Brazil | {{celda|Nomada}} |<ref name="theshortyawards"/> |- | Actress | {{celda|Nomada}} |<ref name="theshortyawards2">{{cita web|url = http://shortyawards.com/category/celebrity|títulu = Celebrity Shorty Award Leaders|publicación = shortawards.com|fechaaccesu = 21 de mayu de 2013|idioma = inglés|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110716064250/http://shortyawards.com/category/celebrity|fechaarchivu = 16 de xunetu de 2011}} </ref> |- | Celebrity | {{celda|Nomada}} |<ref>{{cita web|URL = http://shortyawards.com/category/6th/celebrity|títulu = Celebrity Shorty Award Leaders|fechaaccesu = 25 de xunetu de 2014|publicación = Shorty Awards|idioma = Inglés}} </ref> |- | Singer | {{celda|Nomada}} |<ref>{{cita web|URL = http://shortyawards.com/category/6th/singer|títulu = Singer Shorty Award Leaders|fechaaccesu = 25 de xunetu de 2014 |sitiuweb = Shorty Awards |idioma = Inglés}} </ref> |- | Music | {{celda|Nomada}} |<ref>{{cita web|URL = http://shortyawards.com/category/6th/music|títulu = Music Shorty Award Leaders|fechaaccesu =25 de xunetu de 2014 |sitiuweb = Shorty Awards|idioma= inglés}} </ref> |- | Instagrammer | {{celda|Nomada}} |<ref>{{cita web|URL = http://shortyawards.com/category/6th/Instagrammer|títulu = Instagrammer Shorty Award Leaders|fechaaccesu = 25 de xunetu de 2014|autor = |sitiuweb =shortawards.com |idioma = Inglés}} </ref> |- | Vox Populi | {{celda|Ganadora}} |<ref name="theshortyawards12">{{cita web|url = http://shortyawards.com/rules|títulu = Rules - The Shorty Awards|sitiuweb = shortawards.com|fechaaccesu = 21 de mayu de 2013|idioma = inglés}} </ref> |- | {{bandera|Brasil}} Premiu Jovem | Jovem do Anu | {{celda|Ganadora}} |<ref>{{cita web|URL = http://buzzshow.tv/Login?rel=show/premiu-jovem-brasileiro-premiu-jovem-brasileiro#_=_ |títulu = Premiu Jovem Brasileiro|data = |fechaaccesu = 20/012014|autor = |sitiuweb = Buzz Show|idioma=portugués}} </ref> |- | rowspan="9" |[[2015]] |{{bandera|EUA}} [[Shorty Awards]] | Brazil | Ella Mesma | {{celda|Nomada}} |<ref>{{cita web|URL = http://febreteen.com.br/2015/04/confira-os-finalistes-do-shorty-awards-2015/|títulu=Shorty Awards|fechaaccesu = 30/11/15|sitiuweb= Febre Teen|idioma=portugués}} </ref> |- | rowspan="5" |{{bandera|Brasil}} Premiu Jovem | Melhor Espetáculo Teatral | Primeiro Sinal | {{celda|Ganadora}} |<ref name="portalsucesso.com.br" /> |- | Melhor Twitter | @lua_blancu | {{celda|Nomada}} |<ref name="portalsucesso.com.br" /> |- | Jovem do anu |rowspan="3" |Ella Mesma | {{celda|Nomada}} |<ref name="portalsucesso.com.br" /> |- | Melhor Atriz | {{celda|Nomada}} |<ref name="portalsucesso.com.br" /> |- | Melhor Cantora | {{celda|Nomada}} |<ref name="portalsucesso.com.br">{{cita web|url=http://www.portalsucesso.com.br/noticias/premiu-jovem-brasileiro-chega-segunda-fase|títulu=Prêmio Jovem Brasileiro chega segunda fase|data = |fechaaccesu= 30/11/15|sitiuweb= Portal Sucesso|idioma=portugués}}</ref> |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Lua Blanco}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cantantes de Brasil]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Persones de São Paulo]] 464gkc6j7i6p0ckx82460ik2i5oshja 0 143010 3709427 3635407 2022-08-18T15:29:24Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki '''''Cisxéneru''''' (embrivíu ''cis-'' o ''ci-'', pa simplificar) ye un [[neoloxismu]] y [[Tecnicismu#Llingüística|tecnicismu]] d'orixe alemán propiu del campu [[interdisciplinariu]] de los [[estudios de xéneru]], términu que ye utilizáu pa faer referencia a aquellos individuos que la so [[identidá de xéneru]] coincide col sexu que-yos foi ''[[asignación de sexu asignáu]]'' nel momentu de la nacencia.{{Harvnp|Gates|2011}}{{Harvnp|Gregoire|Jungers|2007|p=59}} Lo opuesto a ''cisxéneru'' ye denomináu [[tresxéneru]].{{Harvnp|Schilt|Westbrook|2009|pp=440-464}} El neoloxismu y tecnicismu ''cisexualidad'' foi introducíu en 1991 pol [[psiquiatría|psiquiatra]] y [[sexoloxía|sexólogu]] alemán [[Volkmar Sigusch]] pa establecer que, yá que hai transexuales, tien d'haber ''cisexuales'' y que'l camientu común de la evidente esistencia de coincidencia ente xéneru sexual ya identidá sexual nun ye tan evidente.{{Harvnp|Volkmar|1992}}{{Harvnp|Volkmar|2005|p=210}} {{conteníu|llende=3}} == Orixe == El psiquiatra y sexólogu alemán [[Volkmar Sigusch]] (1940) usó'l neoloxismu «zissexuell» (cisexual) nuna publicación [[Revisión por pares|revisada por pares]]. Nel so ensayu de 1998 ''The neosexual revolution'' [La revolución ''neosexual''], cita como orixe del términu al so artículu de 1991, publicáu en dos partes, ''Die transsexuellen und unser nosomorpher blick'' [Los transexuales y la nuesa visión nosomórfica].{{Harvnp|Volkmar|1998}} Amás utilizar nel títulu d'un artículu publicáu en 1995 ''Transsexueller wunsch und zissexuelle abwehr'' [Deséu transexual y defensa ''cisexual''].{{Harvnp|Volkmar|1995}} == Etimoloxía == El [[Neologismo#Clasificación de los neoloxismos|neoloxismu de forma]] ''cisxéneru'' provién del [[Idioma alemán|alemán]] ''cisgender''. Ta compuestu pol prefixu d'orixe [[Llatín|llatín]] [[wikt:cis-|cis-]] y pol [[vocablu]] xéneru. El [[prefixu]] ''cis-'' significa: ‘del llau d'acá’, ‘de la parte d'acá’.<ref name="etimologia01"/> Esti usu puede tráte-y na distinción cis-trans en [[química]], puntualmente na [[isomería cis-trans]]; o nel criteriu de complementación xeográfica en [[Cáucasu septentrional|Ciscaucasia]] que significaría, dende la perspeutiva rusa, ‘d'esti llau d'[[El Cáucasu]]’; tamién nel términu [[Galia Cisalpina]] ‘la [[Galia]] d'esti llau de los [[Alpes]]’ utilizáu na [[antigua Roma]]; y más apocayá pa la rexón de [[Cixordania]] ‘La rexón d'esti llau del [[ríu Xordán]]’ y [[Trexordania]] ‘La rexón más allá del [[ríu Xordán]]’, dambos dende la perspeutiva de la vera occidental del ríu Xordán. Ye [[antónimu]] al prefixu d'orixe llatín [[wikt:trans-|trans-]] ‘al traviés’, ‘más allá’, ‘d'un llau a otru’. El [[vocablu]] «[[wikt:xéneru|xéneru]]» provién del llatín ''gěnus'', ''generis'', venceyaos al raigañu [[Idioma indoeuropéu|indoeuropea]] *xen~ ‘dar a lluz’, ‘parir’, ‘niciar’, ‘producir’; *janas ‘xéneru humanu’.<ref name="etimologia02"/> En [[Idioma griegu antiguu|griegu antiguu]] γυνἠ /gynē/ ‘fema’ de γἐνος /génos/ ‘xéneru’, ‘orixe’. En llatín significa ‘fonduxe’, ‘llinaxe’, ‘nacencia’, ‘clase’ o ‘tipu natural de daqué’ y tamién un xéneru gramatical.<ref name="etimologia02"/> Nesti casu significa ‘clase’ o ‘tipu natural'. Puede tráte-y en: xeneral, conxénitu, unigénito, primoxénitu, conxénere, dexenerar, et cétera.<ref name="etimologia02"/> Nel contestu de los [[estudios de xéneru]], ''cisxéneru'' describe la concordanza ente'l [[Xéneru (ciencies sociales)|xéneru]], esto postreru tal que ye entendíu na [[socioloxía]]; y el sexu asignáu al nacer.<ref name="definición"/> == Usu == === Activismu social === Esisten dellos derivaos de los términos ''cisxéneru'' y ''cisexual'', aniciaos dientro del ámbitu de los estudios de genéro, que fueron tomaos emprestaos por dellos activistes sociales anglofalantes de los [[Estaos Xuníos]] dientro del so llinguaxe corriente. Estes pallabres inclúin «cis male» (''cismasculino'') pa varón asignáu al nacer», «cis female» (''cisfeminino'') pa fema asignada al nacer», análogamente «cis man» (''cishombre'') y «cis woman» (''cismujer'');<ref name="TheAdvocate"/> y ''cissexism'' (''cisexismo'') y ''sexual assumption'' (''asunción sexual'').{{Harvnp|Serano|2009|pp=164-165}} Amás, nun estudiu publicáu nel ''[[Journal of the International AIDS Society]]'' [Revista de la sociedá internacional del SIDA] de Canadá, utilizó'l términu ''cisnormativity'' (cisnormatividad) como símil a la ''heteronormatividad'' de los estudios sobre [[diversidá sexual]].{{Harvnp|Logie|James|Tharao|Loutfy|2012}}{{Harvnp|Ou Jin Lee|Brotman|2011|pp=241-274}} Un axetivu rellacionáu ye ''géneronormativo'' porque, como escribe'l doctor en filosofía n'estudios de xéneru y sexualidá, estudios sobre gais, lesbianes y tresxéneru, Eli R. Green; ye usáu ''cisgendered'' (''cisgenerado''), en llugar de les común «''gender normative''» (normativa de xéneru); pa referise a persones que nun s'identifiquen con una esperiencia diversa de xéneru, ensin imponer la esistencia d'una espresión normativa de xéneru.{{Harvnp|Green|2006|p=247}} Ye por esto que ''cisgender'' ye preferible porque, a diferencia del términu ''géneronormativo'', nun implica que les identidaes tresxéneru sían anormales. La escritora, artista de ''[[spoken word]]'', [[bisexual]], [[tresxéneru]] activista y [[bióloga]] estadunidense [[Julia Serano]]; definió a los ''cisexuales'' como «''persones que nun son transexuales y que solo esperimentaron la sincronía ente los sos sexos físicos y mentes''», ente que cisxéneru ye un términu un pocu más estrechu p'aquellos que nun s'identifiquen como transexuales, que ye una categoría cultural más grande que la más clínica transexual.{{Harvnp|Serano|2009|p=12}} Pa l'[[Australia|australiana]] Jessica Cadwallader, [[Doctoráu|doctora]] en filosofía n'estudios críticos y culturales; ''cissexual'' (cisexual) ye «una forma de llamar l'atención sobre la [[norma social]] non marcada, contra la cual identifícase una persona [[tresxéneru]], na qu'ésta siente que la so [[identidá de xéneru]] coincide col so cuerpu y sexu.{{Harvnp|Sullivan|Murray|2009|p=17}} Los términos ''cisgender'' (cisxéneru) y ''cissexual'' (cisexual) fueron utilizaos nun artículu de 2006 publicáu nel ''Journal of lesbian studies'' [Revista d'estudios lésbicos]{{Harvnp|Green|2006|p=247}} y nel 2007 nel llibru ''[[Whipping girl]]'' [L'azotadora] de Serano,{{Harvnp|Serano|2009}} dempués de lo cual el términu ganó cierta popularidá ente los activistes y académicos de fala inglesa.<ref name="activistes"/> Jillana Enteen escribió nel so llibru ''Virtual english: queer internets and digital creolization'' [Inglés virtual: ''queers'' d'internet y criollización dixital] publicáu nel 2009 que ''cissexual'' (cisexual) «''tien la intención d'amosar qu'hai supuestos enllastraos y codificados al suponer esta conformindad ensin fisuras''».{{Harvnp|Enteen|2009|p=177}} Serano tamién usa'l términu ''cisexismo'' y definir como «la creencia de que los xéneros identificaos como transexuales son inferiores o menos auténticos que los de los ''cisexuales''».{{Harvnp|Serano|2009|p=33|ps=Tamién define ''cisxéneru'' como sinónimu de «non tresxéneru» y ''cisexual'' como sinónimu de «non transexual».}} Nel 2010, el términu [[Privilexu (socioloxía)|privilexu]] ''cisxéneru'' apaeció na lliteratura académica definíu como: «el conxuntu de ventayes non devengadas que tienen los individuos quien s'identifiquen col xéneru que se-yos asignó al nacer; diches ventayes débense namái porque tienen una identidá ''cisxéneru''».{{Harvnp|Anderson|Middleton|2011|p=83|ps=En: «Head ladies center for teacup chain»: Exploring cisgender privilege in a (predominantly) gai male context.}} Nel gremiu académido psiquiátricu, l'usu del términu ye importante pa los estudios sobre tresxéneru dende 1990.<ref name="psiquiatría"/> D'otra parte, dalgunos creen que l'usu del términu ''cisxéneru'', fora de los estudios especializaos, ye simple [[correición política]].<ref name="correición"/> En febreru de 2014, Facebook empezó a ufiertar opciones de xéneru personalizaes», lo que dexa a los usuarios identificase con unu o más términos rellacionaos col xéneru d'una llista de seleición la cual inclúi ''cis'', ''cis female'', ''cis male'', ''cis man'', ''cis woman'', ''cisgender'', ''cisgender female'', ''cisgender male'', ''cisgender man'', ''cisgender woman''; ente otres 46 opciones pa un total de 56.<ref name="opciones"/> == Crítiques == === Dende'l feminismu y estudios de xéneru === {{VT|Feminismo|Estudio de xéneru}} La feminista Krista Scott-Dixon, escribió nel 2009: «''prefiero'l términu “non trans” pa otres opciones como “cisexual” o “cisgenerado”''».{{Harvnp|Scott-Dixon|2009}} Sostién esta opinión porque cree que'l términu «non-trans» [non tresxéneru] ye más claru pal promediu de la población y va ayudar a l'aceptación de les persones tresxéneru per parte de la sociedá. L'académica d'estudios sobre muyeres y xéneru Mimi Marinucci, escribe que dalgunos consideren que'l binariu «cisxéneru-tresxéneru» ye tan peligrosu o contraproducente como'l [[Binarismu de xéneru|binariu de xéneru]] «masculín-femenín», yá que arrexunta a les persona que s'identifiquen como lesbianes, gais o bisexuales (LGB) de forma arbitraria y simplaya cola clase ''[[Heteronormatividad|héteronormativa]]'' de persones como opuestes a les persones tresxéneru. Al tipificar a les persones LGB xunto a les persones heterosexuales, les persones «non tresxéneru» pueden tar faciendo una suxerencia problemática que suxure que los individuos LGB, a diferencia de los tresxéneru, «nun esperimenten desaxustes ente la so propia identidá de xéneru y espresión de xéneru y ente les mires culturales con al respective de la identidá y espresión de xéneru.{{Harvnp|Marinucci|2010|pp=125-126}} Glosswitch escribió na revista británica ''New Statesman'' que si un binariu esencial de xéneru nun esiste, entós la idea de que la identidá d'unu coincida col so xéneru enllarga la esistencia d'un arquetipu.<ref name="glosswitch"/> === Dende les organizaciones de intersexuales === {{VT|Intersexualidá}} Les persones [[Intersexualidá|intersexuales]], nacen con carauterístiques sexuales físiques atípiques que pueden complicar la asignación sexual y derivar nun tratamientu médicu involuntariu o forzosu.{{Harvnp|Dreger|2003}}<ref name="OMS"/> Acordies con el proyeutu ''[[Interact Advocates for Intersex Youth]]'' [Defensa recíproca pola mocedá intersexual], el términu ''cisxéneru'' «''puede aportar a confusu''» en rellación coles persones con condiciones ''intersexuales''.<ref name="IAIY"/> [[Hida Viloria]], activista intersexual de la [[Intersex Campaign for Equality]] conclúi que, les falles llingüístiques del términu ''cisxéneru'' manifiesten les dificultaes al emplegar un modelu de sexu y xéneru equivocadamente binariu pa describir a los seres humanos. Igualmente, l'empléu de la frase «sexu asignáu al nacer» niega la esistencia de la intersexualidá biolóxica y, poro, a les persones intersexuales. El términu ''cisxéneru'' tamién torna l'asuntu de la mutilación xenital realizada a los intersexuales. Viloria suxure l'usu del témino «non tresxéneru» pa les persones que la so identidá de xéneru coincide col so sexu y «tresxéneru» p'aquellos individuos nos que tal coincidencia nun se presenta; pos son más precises y nun asignen de manera coercitiva la identidá de xéneru y, amás, fadríase usu d'un marcu llingüísticu «tresxéneru afirmativu» y centráu no tresxéneru. Remata la so conclusión diciendo que la distinción ente persones qu'esperimenten privilexos de xéneru y ente quien non, suxure l'usu de los términos «xéneru normativu» y «variante de xéneru», pos tamién son precisos y nun asignen coercitivamente una identidá de xéneru, por casu: al usar el términu «xéneru normativu (variante)» les lesbianes machorra van poder ser descrites con precisión como «variante de xéneru» al esaminar los privilexos de xéneru y nun quedar refundíes como ''cisxéneru'' o tresxéneru.<ref name="Hida"/> La [[Intersex Human Rights Australia]] [Derechos humanos intersexuales Australia] argumenta que la mayoría de les persones intersexuales nun son tresxéneru, polo que'l términu ye problemáticu por cuenta de la esperiencia particular de los intersexuales quien esperimenten un tratamientu médicu involuntariu pa imponer carauterístiques sexuales arquetípicas».<ref name="IHRA"/> El doctor [[Cary Gabriel Costello]], intersexual y [[transexual masculín]], profesor y defensor de los derechos de los tresxéneru y intersexuales; propunxo'l términu «ipso gender» (ipsogénero) en llugar de ''cisxéneru'' pa les persones intersexuales que tán acordies con el sexu asignáu médicamente.<ref name="sandeen"/> == Ver tamién == {{llista de columnes|2| * [[Cishomonormatividad]] * [[Correición política]] * [[Estudios de xéneru]] * [[Feminismu]] * [[Intersexualidá]] * [[Mansplaining]] * [[Heteronormatividad]] * [[Tresxéneru]] }} == Referencies == {{llistaref|2|refs= <ref name="etimologia01"> {{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|de Echegaray}} |nome = Don Eduardo |añu = 1887 |títulu = Diccionariu xeneral etimolóxicu de la llingua española |url = https://archive.org/stream/diccionariogener02echeuoft#page/256/mode/2up |volume = Tomo II |páxina = 256 |lugar = Madrid |editorial = Faquineto |apellíu-editor = Faquineto |nome-editor = José María |formatu = Resurso en llinia |fechaaccesu = 11 de marzu de 2018 }}</ref> <ref name="etimologia02">1). {{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|de Echegaray}} |nome = Don Eduardo |añu = 1887 |títulu = Diccionariu xeneral etimolóxicu de la llingua española |url = https://archive.org/stream/diccionariogener03echeuoft#page/520/mode/2up |volume = Tomo III |páxina = 520 |lugar = Madrid |editorial = Faquineto |apellíu-editor = Faquineto |nome-editor = José María |formatu = Resurso en llinia |fechaaccesu = 11 de marzu de 2018 }} ---- 2). {{cita web |url = https://dicciomed.usal.es/pallabra/xenero |títulu = xéneru |fechaaccesu = 11 de marzu de 2018 |fecha = Ensin fecha editorial = Ediciones Universidá de Salamanca }} ---- 3). {{cita web |url = http://etimologias.dechile.net/?gue.nero |títulu = Etimoloxía de xéneru |fechaaccesu = 11 de marzu de 2018 |autor = {{Versalitas|Anders}}, Valentín et ál. |fecha = Ensin fecha }}</ref>. <ref name="definición">1) {{cita web |url = https://www.ngenespanol.com/el-mundo/el-mundo-identidad-sexual-y-de-genero-definicion-de-identidad-de-genero/ |títulu = El glosario del género |fechaaccesu = 12 de marzu de 2018 |autor = National Geographic n'español |fecha = 17 de xineru de 2017 |sitiuweb = National Geographic |idioma = español |cita = Cisxéneru: términu pa describir a una persona que la so identidá de xéneru coincide cola sexualidá biolóxica que se-y asignó al nacer (embrívese dacuando como “cis”). }} ---- 2) {{cita web |url = https://www.merriam-webster.com/dictionary/cisgender |títulu = cisgender |fechaaccesu = 12 de marzu de 2018 |editor = Merriam-Webster Dictionary |editorial = Merriam-Webster |idioma = inglés |cita = de, en rellación con, o ser una persona que la so identidá de xéneru correspuende col sexu que la persona tuvo o col que foi identificada al nacer. :'''Inglés''': of, relating to, or being a person whose gender identity corresponds with the sex the person had or was identified as having at birth. }} </ref> <ref name="TheAdvocate">{{cita web |url = https://www.advocate.com/transgender/2015/07/31/true-meaning-word-cisgender |títulu = The true meaning of the word 'cisgender' |títulotrad = El verdaderu significáu de la pallabra «cisxéneru» |fechaaccesu = 12 de marzu de 2018 |apellíu = Brydum |nome = Sinnivie |fecha = 31 de xunetu de 2015 |sitiuweb = [[The Advocate]] |idioma = inglés |cita = Cuando una persona tresxéneru llapada a daquién “cisgender lesbian” (lesbiana cisxéneru) o “cis gay man” (home gai cis), de cutiu facer de manera negativa; postula Tannehill. La adición de “cis” o “''cisxéneru''” usar pa implicar un ciertu nivel de despreciu y un deséu de que, los asina referíos, abandonen los discutinios sobre temes tresxéneru. Tamién implica que nun pueden o nun quieren entender les cuestiones tresxéneru. :'''Inglés''': When someone is referred to as a 'cisgender lesbian' or 'cis gay man' by a transgender person, it is often in a negative way," Tannehill posits. "The addition of 'cis' or 'cisgender' is used to imply a certain level of contempt and a desire that they leave discussions on transgender issues. It also implies that they don't, can't, or won't ever understand transgender issues. }} </ref> <ref name="activistes">1) {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Pfeffer}} |nome = Carla |añu = 2009 |fecha = Trans (formative) relationships: What we learn about identities, bodies, work and families from women partners of trans men |títulu = Rellaciones trans (formatives): lo qu'aprendemos les muyeres compañeres d'homes tresxéneru sobre identidaes, cuerpos, trabayu y familia |url = https://www.researchgate.net/profile/Carla_Pfeffer/publication/30864266_Trans_Formative_Relationships_What_We_Learn_About_Identities_Bodies_Work_and_Families_from_Women_Partners_of_Trans_Men/links/00b49521426b97fed9000000/Trans-Formative-Relationships-What-We-Learn-About-Identities-Bodies-Work-and-Families-from-Women-Partners-of-Trans-Men.pdf |serie = Ph.D dissertation |editorial = Department of sociology, University of Michigan |idioma = inglés |formatu = pdf }} ---- 2) {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Williams}} |nome = Rhaisa |añu = 2010 |títulu = Contradictory realities, infinite possibilities: Language mobilization and self-articulation amongst black trans women |títulotrad = Realidaes contradictories, posibilidaes infinites: movilización del llinguaxe y autoarticulación ente muyeres negres tresxéneru |url = https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1005&context=mcnair_scholars |publicación = Penn McNair research journal |volume = Vol. 2 |númberu = Non. 1 |editorial = Penn libraries, University of Pennsilvania |idioma = inglés |formatu = pdf |fechaaccesu = 12 de marzu de 2018 }} ---- 3) {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Drescher}} |nome = Jack |añu = 2010 |títulu = Queer diagnoses: parallels and contrasts in the history of homosexuality, gender variance, and the diagnostic and statistical manual |títulotrad = Diagnósticos ''queer'': paralelismos y contrastes na hestoria de la homosexualidá, la variación de xéneru y el manual de diagnósticu y estadística |volume = Vol. 39 |númberu = Non. 2 |páxines = 427-460 |editorial = Archives of sexual behavior |idioma = inglés |issn = 1573-2800 |pmid = 19838785 |doi = 10.1007/s10508-009-9531-5 }} </ref> <ref name="psiquiatría">1) {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Aultman}} |nome = B. |fecha = 1 de mayu de 2014 |títulu = Cisgender |títulotrad = Cisxéneru |publicación = Transgender studies quuarterly |volume = Vol. 1 |númberu = Non. 1-2 |páxines = 61-62 |editorial = Duke University Press |idioma = inglés |doi = 10.1215/23289252-2399614 }} ---- 2) {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Tate}} |apellíos2 = {{Versalitas|Bettergarcia}} |apellíos3 = {{Versalitas|Brent}} |nome = Charlotte Chucky |nome2 = Jay N. |nome3 = Lindsay M. |fecha = Marzu de 2015 |títulu = Re-assessing the role of gender-related cognitions for self-esteem — The importance of gender typicality for cisgender adults |títulotrad = Revaluando la función de les cogniciones rellacionaes col xéneru pa l'autoestima — La importancia de la tipicidad de xéneru pa los adultos cisxéneru |publicación = Sex Roles |volumen = Vol. 72 |númberu = Non. 5-6 |páxines = 221-236 |editorial = Springer |idioma = inglés |doi = 10.1007/s11199-015-0458-0 }} </ref> <ref name="correición">1) {{cita publicación |nome = Vittorio |apellíu = Hernández |títulu = What’s your choice – male, female, transgender, intersex?: other gender options now available for Facebook users |url = http://www.ibtimes.com.au/whats-your-choice-male-female-transgender-intersex-other-gender-options-now-available-facebook-users |periódicu = International Business Times |fecha = 14 de febreru de 2014 |fechaaccesu = 13 de marzu de 2018 |idioma = inglés |cita = Facebook acaba de mover un pasu na escalera de la correición política al poner a disposición de les sos más de mil millones de miembros en tol mundu otres opciones de xéneru, amás del avezáu home o muyer. :'''Inglés''': Facebook just moved a notch up the political correctness ladder by making available to its more than 1 billion members worldwide other gender options besides the avezáu male and female. }} ---- 2) {{cita publicación |nome=Martin |apellíu = Daubney |títulu = Was 2014 the year political correctness went stark raving mad? |url = https://www.telegraph.co.uk/men/thinking-man/11294974/Was-2014-the-year-political-correctness-went-stark-raving-mad.html |periódicu = The Telegraph |fecha = 16 d'avientu de 2014 |idioma = inglés |cita = Anguaño viose que la correición política vuélvese siniestra, gracies a les reacciones indignes y mojigatas de la policía de la CP de les redes sociales, argumenta Martin Daubney. :'''Inglés''': This year has seen political correctness turn sinister, thanks to the outraged, sanctimonious reactions of social media's PC police, argues Martin Daubney. }} ---- 3) {{cita publicación |nome = Damian |apellíu = Thompson |títulu = The march of the new political correctness |url = http://new.spectator.co.uk/2015/02/the-march-of-the-new-political-correctness/ |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20151004073230/http://new.spectator.co.uk/2015/02/the-march-of-the-new-political-correctness/ |fechaarchivu= 4 d'ochobre de 2015 |periódicu = The Spectator |fecha = 7 de febreru de 2015 |fechaaccesu = 13 de marzu de 2018 |idioma = inglés |cita = Na primer fola de correición política, la pallabra desaveniente” yera abonda p'avergoñar a un orador y face-y guardar silenciu. La nueva correición política, remasterizada digitalmente, basar nun léxicu de victimización en constante espansión. ''Terf'' significa: “Trans-exclusionary radical feminism” (Feminismu radical transexcluyente), esto ye, feministes transfóbicas. Los Swerf “Sex worker-exclusionary radical feminists” (Feministes radicales prostitutaexcluyente), feministes que creen que la prostitución femenina prime a les muyeres. :'''Inglés''': In the first wave of political correctness, the word ‘inappropriate’ was enough to shame a speaker into silence. The new, digitally remastered PC draws on an ever-expanding lexicon of victimhood. Terf stands for trans-exclusionary radical feminism — i.y. ‘transphobic’ feminists. Swerfs are sex worker-exclusionary radical feminists who think prostitution oppresses women. }} ---- 4) {{cita publicación |nome = Neil |apellíu = MacDonald |títulu = 'Mansplaining' the return of political correctness |url = http://www.cbc.ca/news/world/mansplaining-the-return-of-political-correctness-1.2999060 |periódicu = CBC News |fecha = 17 de marzu de 2015 |fechaaccesu = 13 de marzu de 218 |idioma = inglés |cita = ''[[Mansplaining|Machoexplicación]]'' el regresu de la correición política }} ---- 5) {{cita publicación |nome = Dot |apellíu = Wordsworth |títulu = How we ended up ‘cisgender’ — The history of a tendentious word |url = http://new.spectator.co.uk/2015/11/how-we-ended-up-cisgender/ |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20151112200858/http://new.spectator.co.uk/2015/11/how-we-ended-up-cisgender/ |fechaarchivu= 12 de payares de 2015 |periódicu = The Spectator |fecha = 7 de payares de 2015 |fechaaccesu = 13 de marzu de 2018 |idioma = inglés |cita = Cómo terminamos en “cisxéneru” — La hestoria d'una pallabra tendenciosa }} </ref> <ref name="opciones">1) {{cita publicación |nome = Brandon |apellíu = Griggs |títulu = Facebook goes beyond 'male' and 'female' with new gender options |url = https://www.cnn.com/2014/02/13/tech/social-media/facebook-gender-custom/index.html |periódicu = CNN |fecha = 13 de febreru de 2014 |fechaaccesu = 13 de marzu de 2014 |idioma = inglés |cita = Facebook va más allá de “masculín” y “femenín” coles nueves opciones de xéneru }} ---- 2) {{cita publicación |nome = Vittorio |apellíu = Hernández |títulu = What’s your choice – male, female, transgender, intersex?: other gender options now available for Facebook users |url = http://www.ibtimes.com.au/whats-your-choice-male-female-transgender-intersex-other-gender-options-now-available-facebook-users |periódicu = International Business Times |fecha = 14 de febreru de 2014 |fechaaccesu = 13 de marzu de 2018 |idioma = inglés |cita = ¿Cuál ye la so eleición, masculín, femenín, tresxéneru, intersexual? Otres opciones de xéneru agora tán disponibles pa los usuarios de Facebook }} </ref> <ref name="glosswitch">{{cita publicación |nome = Glosswitch |fecha = 6 de febreru de 2014 |títulu = I don't feel I “match” my gender, so what does it mean to be called cis? |títulotrad = Nun siento que “coincida” col mio xéneru, entós ¿qué significa ser nomáu ''cis''? |url = https://www.newstatesman.com/lifestyle/2014/02/i-dont-feel-i-match-my-gender-so-what-does-it-mean-be-called-cis |fechaaccesu = 13 de marzu de 2018 }} </ref> <ref name="OMS">{{cita llibru |autor = OHCHR, UN Women, UNAIDS, UNDP, UNFPA, UNICEF y WHO |fecha = Mayu de 2014 |títulu = Eliminating forced, coercive and otherwise involuntary sterilization — An interagency statement |títulu-trad = Eliminación de la esterilización forzada, coercitiva y por demás involuntaria Declaración interinstitucional |url = http://www.who.int/reproductivehealth/publications/gender_rights/eliminating-forced-sterilization/en/ |fechaaccesu = 13 de mayu de 2018 |editorial = Sexual and reproductive health |idioma = inglés |isbn = 9789241507325 }} </ref> <ref name="IAIY">{{cita web |nome = Ensin autor |fecha = 13 de marzu de 2018 |títulu = What is intersex? An intersex FAQ by Inter/Act |títulotrad = ¿Qué ye intersexual? Entrugues frecuentes contestaes por Inter/Act |url = http://interactyouth.org/post/97343969730/inter-act-has-been-working-with-mtvs-faking-it-on |editorial = Inter/Act Yout |idioma = inglés |sitiuweb = Inter/Act Youth |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20140916025255/http://interactyouth.org/post/97343969730/inter-act-has-been-working-with-mtvs-faking-it-on |fechaarchivu = 16 de setiembre de 2014 |cita = Cisxéneru: cuando la identidá de xéneru d'una persona coincide col sexu asignáu. Por casu, una persona asignada muyer al nacer que s'identifica como muyer, ye considerada cisxéneru. Esti términu puede confundir a les persones intersexuales polo que dalgunos lo usen y otros non. :'''Inglés''': Cisgender- When a person’s gender identity matches their assigned sex. For example, a person assigned female at birth and identifies as a woman is considered cisgender. This term can get confusing with intersex individuals - some use it, some don’t. }} </ref> <ref name="Hida">{{cita web |url = https://hidaviloria.com/caught-in-the-gender-binary-blind-spot-intersex-erasure-in-cisgender-rhetoric/ |títulu = Caught in the gender binary blind spot: intersex erasure in cisgender rhetoric |títulotrad = Atrapáu nel puntu ciegu del binarismu de xéneru: la intersexualidá ye borrada de la retórica ''cisxéneru'' |fechaaccesu = 13 de marzu de 2018 |apellíu = Viloria |nome = Hida |fecha = 18 d'agostu de 2014 |idioma = inglés }} </ref> <ref name="IHRA">{{cita web |url = https://ihra.org.au/allies/ |títulu = Intersex for allies |títulotrad = Intersexo p'aliaos |fechaaccesu = 13 de marzu de 2018 |fecha = 21 de payares de 2012 |sitiuweb = Intersex Human Rights Australia |idioma = inglés |cita = Munches persones intersexuales tuvieron una esperiencia involuntaria de tratamientu médicu pa imponer carauterístiques sexuales estereotípiques, o tán a puntu de sufrilos. Esto fai que seya problemáticu describir a una persona intersexual como ''cisxéneru''. :'''Inglés''': Many intersex people have an experience of involuntary medical treatment to impose stereotypical sex characteristics, or are at risk of this. This can make descriptions of intersex people as “cis” or “cisgender” problematic. }} </ref> <ref name="sandeen">{{cita web |url = http://lgbtweekly.com/2014/09/18/ipso-gender-a-third-term-for-intersex-people/ |títulu = Ipso gender: A third term for intersex people |títulotrad = ''Ipsogénero'': un tercer términu pa les persones intersexuales |fechaaccesu = 13 de marzu de 2018 |apellíu = Sandeen |nome = Autumn |fecha = 18 de setiembre de 2014 |sitiuweb = LGBT Weekly |idioma = inglés |cita = Cary Grabiel Costello, Ph.D., suxurió un tercer términu pa les persones intersexuales: «ipsogénero». En química, que apurre'l llinguaxe de los isómeros ''cis-'' y ''trans-'', esisten sustances químiques basaes nuna estructura d'aníu, llamaes aniellos d'arenu. Cuando se realiza una sustitución química nel mesmu llugar del aniellu conózse-y como sustitución ''ipso'' :'''Inglés''': Cary Gabriel Costello, Ph.D., has suggested a third term for intersex people: ipso gender. In chemistry, which gives us the language of cis and trans isomers, there are chemicals based upon a ring structure, called arene rings. When a chemical substitution is made in the same place on the ring, this is referred to as “ipso” substitution. }} </ref> }} == Bibliografía == === Llibros === ==== Activismu social ==== *{{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|Serano}} |nome = Julia |añu = 2009 |títulu = Whipping girl — A transsexual woman on sexism and the scapegoating of femininity |títulu-trad = L'azotadora — Sobre una muyer transexual nel sexismu y sobre el chivu espiatoriu de la feminidad |llugar = Nueva York, Estaos Xuníos |editorial = Seal Press |idioma = inglés |isbn = 1580051545 |oclc = 726734680 }} *{{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|Marinucci}} |nome = Mary |añu = 2010 |títulu = Feminism is queer — The intimate connection between queer and feminist theory |títulu-trad = El feminismu ye raru — La conexón íntima ente la teoría ''queer'' y la feminista |editorial = Zed Books |idioma = inglés |isbn = 9781848134751 |oclc = 738383967 }} ==== Estudios de xéneru ==== * {{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|Volkmar}} |nome = Sigusch |añu = 1992 |títulu = Geschlechtswechsel |títulu-trad = Cambéu de xéneru |llugar = [[Hamburgu]], [[Alemaña]] |editorial = Klein |idioma = alemán |isbn = 3922930077 }} *{{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|Volkmar}} |nome = Sigusch |añu = 2005 |títulu = Neosexualitäten — Über dean kulturellen Wandel von liebe und perversion |títulu-trad = Neosexaulidades — Sobre'l cambéu cultural d'amor y perversión |lugar = Frankfur am Main, Alemaña; Nueva York, Estaos Xuníos |editorial = Campus |idioma = alemán |isbn = 3-593-37724-1 |oclc = 654328450 }} * {{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|Gregoire}} |apellíu2 = {{Versalitas|Jungers}} |nome = Jocelyn |nome2 = Christin M. |añu = 2007 |títulu = The counselor's companion — What every beginning counselor needs to know |títulu-trad = L'acompañante del conseyeru — Lo que tou conseyeru principiante precisa saber |llugar = Mahwah, Nueva Jersey |editorial = Lawrence Erlbaum Associates |idioma = inglés |isbn = 0805856838 |oclc = 71552208 }} *{{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|Enteen}} |nome = Xuliana |añu = 2009 |títulu = Virtual English: queer internets and digital creolization |títulu-trad = Inglés virtual: ''queers'' d'internet y criollización dixital |llugar = Nueva York, Estaos Xuníos |editorial = Taylor & Francis |idioma = inglés |isbn = 9780415977241 }} *{{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|Sullivan}} |apellíu2 = {{Versalitas|Murray}} |nome = Nikki |nome2 = Samantha |añu = 2009 |títulu = Somatechnics : queering the technologisation of bodies |títulu-trad = ''Somatécnicas'': «esviando» la ''tecnologización'' de los cuerpos |fechaaccesu = 12 de marzu de 2018 |llugar = Surrey, Inglaterra |editorial = [[Ashgate Publishing]] |idioma = inglés |isbn = 0-7546-7530-0 }} * {{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|Anderson}} |apellíu2 = {{Versalitas|Middleton}} |nome = Sharon K. |nome2 = Valerie A. |añu = 2011 |títulu = Explorations in diversity — Examining privilege and oppression in a multicultural society |títulu-trad = Esploraciones na diversidá — Esaminando'l privilexu y la opresión nuna sociedá multicultural |edición = 2.<sup>a</sup> |llugar = Belmont, California, Estaos Xuníos |editorial = Brooks/Cole |idioma = inglés |isbn = 9780840032157 |oclc = 641676888 }} * {{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|Gates}} |nome = Gary J. |añu = 2011 |títulu = How many people are lesbian, gai, bisexual, and transgender? |títulu-trad = ¿Cuántes persones son lesbianes, gais, bisexuales y transexuales? |url = https://williamsinstitute.law.ucla.edu/wp-content/uploads/Gates-How-Many-People-LGBT-Apr-2011.pdf |fechaaccesu = 11 de marzu de 2018 |llugar = Los Angeles, California, EE.XX. |editorial = The Williams Institute, UCLA School of Law |idioma = inglés |formatu = pdf }} ==== Psicoloxía ==== * {{cita llibru |apellíu = {{Versalitas|Dreger}} |nome = Alice Domurat |añu = 2003 |títulu = Hermaphrodites and the medical invention of sex |títulu-trad = Hermafrodites y l'invención médica del sexu |edición = 4. <sup>a</sup> |llugar = Cambridge, Massachussetts, Estaos Xuníos |editorial = Harvad University Press |idioma = inglés |isbn = 0674001893 |oclc = 254768449 }} === Publicaciones científiques === ==== Estudios de xéneru ==== * {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Volkmar}} |nome = Sigusch |añu = 1995 |títulu = Transsexueller wunsch und zissexuelle abwehr |títulotrad = Deseyo transexual y defensa ''cisexual'' |publicación = Psyche |volume = Vol. 49 (9-10) |páxines = 811-837 |idioma = alemán |pmid = 7480808 }} * {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Volkmar}} |nome = Sigusch |añu = 1998 |títulu = The neosexual revolution |títulotrad = La revolución ''neosexual'' |publicación = Archives of sexual behavior |volume = Vol. 27 |númberu = Non. 4 |páxines = 331-359 |idioma = inglés |pmid = 9681118 |doi = 10.1023/A:1018715525493 }} * {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Green}} |nome = Eli R. |añu = 2006 |títulu = Debating trans inclusion in the feminist movement |títulotrad = L'alderique sobre la inclusión de les tresxéneru nel moviemiento feminista |publicación = Journa of lesbian studies |volume = Vol. 10, 2006 |númberu = Non. 1-2 |páxines = 231-348 |idioma = inglés |doi = 10.1300/j155v10n01_12 |fechaaccesu = 12 de marzu de 2018 }} * {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Schilt}} |apellíos2 = {{Versalitas|Westbrook}} |nome = Kristen |nome2 = Lloréu |añu = 2009 |títulu = Doing Gender, doing heteronormativity — “Gender normals”, transgender people, and the social maintenance of heterosexuality |títulotrad = Faciendo xéneru, faciendo ''heteronormatividad — «Normes de xéneru», persones tresxéneru y el caltenimientu social de la heterosexualidá |serie = Genger & society |publicación = SAGE Journals |volume = Vol. 23 |númberu = Non. 4 |páxines = 440-464 |idioma = inglés |doi = 10.1177/0891243209340034 |id = 12 de marzu de 2018 }} * {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Ou Jin Lee}} |apellíos2 = {{Versalitas|Brotman}} |nome = Edward |nome2 = Shari |añu = 2011 |títulu = Identity, refugeeness, belonging: experiences of sexual minority refugees in Canada |títulotrad = Identidá, abellugu, pertenencia: Esperiencies de refuxaos de minoríes sexuales en Canadá |publicación = Canadian review of sociology |volume = Vol. 48 |númberu = NON. 3 |idioma = inglés |doi = 10.1111/j.1755-618X.2011.01265.x |fechaaccesu = 12 de marzu de 2018 }} * {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Logie}} |apellíos2 = {{Versalitas|James}} |apellíos3 = {{Versalitas|Tharao}} |apellíos4 = {{Versalitas|Loutfy}} |nome = Carmen H. |nome2 = Llana |nome3 = Wangari |nome4 = Mona |añu = 2012 |títulu = “We don't exist”: a qualitative study of marginalization experienced by HIV-positive lesbian, bisexual, queer and transgender women in Toronto, Canada |títulotrad = «Nun esistimos»: un estudiu cualitativu de la marxinación esperimentada por lesbianes, muyeres bisexuales, ''queer'' y tresxéneru VIH positives en Toronto, Canadá |publicación = Journal of the international AIDS society |volume = Vol 15 |númberu = Non. 2 |idioma = inglés |doi = 10.7448/IAS.15.2.17392 |id = 12 de marzu de 2018 }} === Estudios sobre la muyer === * {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Scott-Dixon}} |nome = Krista |añu = 2009 |títulu = Public health, private parts: a feminist public-health approach to trans issues |títulotrad = Salú pública, partes privaes: un enfoque feminista de salú pública pa los problemes de los tresxéneru |publicación = Hypatia. A journal of feminist philosophy |volume = Vol. 24 |númberu = Non. 3 |páxines = 33-55 |idioma = inglés |doi = 10.1111/j.1527-2001.2009.01044.x }} === Psiquiatría === * {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Aultman}} |nome = B. |fecha = 1 de mayu de 2014 |títulu = Cisgender |títulotrad = Cisxéneru |publicación = Transgender studies quuarterly |volume = Vol. 1 |númberu = Non. 1-2 |páxines = 61-62 |editorial = Duke University Press |idioma = inglés |doi = 10.1215/23289252-2399614 }} * {{cita publicación |apellíu = {{Versalitas|Tate}} |apellíos2 = {{Versalitas|Bettergarcia}} |apellíos3 = {{Versalitas|Brent}} |nome = Charlotte Chucky |nome2 = Jay N. |nome3 = Lindsay M. |fecha = Marzu de 2015 |títulu = Re-assessing the role of gender-related cognitions for self-esteem — The importance of gender typicality for cisgender adults |títulotrad = Revaluando la función de les cogniciones rellacionaes col xéneru pa l'autoestima — La importancia de la tipicidad de xéneru pa los adultos cisxéneru |publicación = Sex Roles |volumen = Vol. 72 |númberu = Non. 5-6 |páxines = 221-236 |editorial = Springer |idioma = inglés |doi = 10.1007/s11199-015-0458-0 }} {{Tradubot|Cisgénero}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Sexualidá]] [[Categoría:Roles de xéneru]] [[Categoría:Privilexu social]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] kpjtn9kbwd2m6pnpokex1qj2zyj2rtf 0 143033 3709806 3652052 2022-08-19T09:14:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: Flores nel áticu => Flowers in the Attic wikitext text/x-wiki {{Referencies adicionales|t=20170507004356}} El '''incestu''' —del [[llatín]] ''incestus'',<ref>[http://lema.rae.es/drae/?val=incesto Definición d'incestu] en ''[[DRAE|DRAE Ventiava segunda edición]]'' Consultáu'l 10 de xunu de 2011</ref> esto ye, '"incasto", "non castu"— ye la práutica de [[rellación sexual|rellaciones sexuales]] ente individuos bien próximos por [[consanguinidá]] —[[parentescu]] biolóxicu o consanguíneu—. Califícquense como incestuoses, en toles cultures, a les rellaciones sexuales ente hermanos, ente madres o padres y los sos fíos, ente dambos güelos y nietos, y asina tolos ancestros consanguíneos colos sos descendientes. Tamién, anque la consanguinidá ye menor, en munches cultures considérense incestuoses les rellaciones sexuales ente tíos y sobrinos. A lo llargo de la historia y en distintos ámbitos socioculturales, primó la [[prohibición del incestu]] y la busca de nuevos venceyos de [[parentescu]] fuera del grupu social d'origen —familia d'orientación—, magar el grau de rellación nel que queden prohibíes varia según cada contestu. Esta regla denominar [[exogamia]], por contraposición a la [[endogamia]]. L'[[antropoloxía del parentescu]] estudió la organización dual de la sociedá en distintes [[cultures primitives]] pa llegar a la conclusión de que los individuos buscaron tradicionalmente pareya fuera del grupu familiar. El conceutu d'organización dual de la sociedá fai referencia al agrupamientu de los seres humanos en siquier dos segmentos tribales rivales. Estos tendríen calter de [[clan]] y los sos llinaxes, en casu de poder establecer el nexu xenealóxicu con un antepasáu concretu, buscaríen establecer una nueva rellación social d'amistá y de cooperación mutua por aciu lo que se denomina «matrimonio» —rellación d'afinidá o d'alianza enantes aludida—.<ref>[[Marcel Mauss|MAUSS, MARCEL]]: [[Ensayu sobre'l don]] </ref> Sicasí, atópense delles esceiciones históriques a la prohibición universal del incestu. Tenemos los casos de les [[monarquía|monarquíes]] del [[Antiguu Exiptu]] —vease, por casu, la biografía de [[Cleopatra VII|Cleopatra]], quien gobernó en matrimoniu primeru con unu de los sos hermanos y depués con otru; la de los monarques del [[Tahuantinsuyo]] y les de los antiguos monarques [[Ḥawai|ḥawaianos]]—. En tolos casos primaba una «[[razón d'Estáu]]» que podía resumise nel intentu de caltener concentráu'l poder nuna familia —[[dinastía]]—; por esto, tales incestos solíen ser dacuando nominales y [[llegal|llegalizaos]]; tales incestos concluyíen frecuentemente con guerres dinástiques [[fratricidiu|fratricides]].<ref>[[Claude Lévi-Strauss|Lévi-Strauss, C.]] (1969). ''[[Les estructures elementales del parentescu]]'', cap. I.</ref> Sicasí, esisten bien poques cultures y sociedaes nes que les rellaciones pseudoincestuosas son una práutica social común y aceptada. Nun se traten de verdaderos incestos sinón de [[poliandria|poliandries]], nes cualos una muyer puede tener a dellos maríos y tales maríos fueron o son varones hermanos ente ellos —de fechu eso asocede bien frecuentemente en toles cultures, una y bones una muyer puede habese casáu y teníu [[concúbito]] con un maríu o noviu y depués col hermanu del mesmu—. Nesi sentíu, ye posible falar d'aquel individuu rellacionáu con otru al traviés de la rellación de [[filiación]] —[[patrifiliación]], nel casu de la rellación d'un individuu varón o fema col so padre biolóxicu, y [[matrifiliación]], nel casu de la rellación ente un individuu varón o fema cola so madre biolóxica—.{{ensin referencies}} == Esplicaciones sobre l'incestu == === Prohibición del incestu en families matricéntricas === Amás de les razones biolóxiques —centraes nos peligros d'una [[xenética]] [[endogamia|endogámica]]—, célebres [[antropoloxía|antropólogos]], como [[Claude Lévi-Strauss]], repararon que la interdicción o prohibición del incestu favorez l'escurrir de la [[cultura]] por cuenta de la [[exogamia]]:<br /> *L'incestu amuesa que'l parentescu en toles sociedaes yera matrilineal. *Les sociedaes más antigües de toles rexones promovieron la prohibición del incestu por cuestiones d'economía práutica: pola ventaya que supónía consiguir ayuda familiar ya incorporar varones del esterior a la familia matricéntrica. Foi precisamente la [[familia matricéntrica]] la qu'afayó la gran ventaya que supónía incorporar varones del esterior, porque implicaba consiguir ayuda familiar, polo que se convirtieron n'[[exogamia|exógamas]]. Asina que la exogamia —pola que los pretendientes yeren esternos a la familia de la novia— surdió puramente por cuestiones d'economía práutica de les sociedaes matricéntricas, y la manera de llevala a cabu yera la prohibición del incestu: imponiendo la regla de prohibir rellaciones sexuales ente parientes consanguíneos. === Esplicación biolóxicu-xenética === Unu de los principales motivos agregaos modernamente pola [[ciencia]], reforzando la considerancia de que l'incestu siga prohibíu en munches llexislaciones, ye que los seres humanos que nacen de rellaciones incestuoses cuerren con cada nueva xeneración endógama un riesgu más alto de desenvolver problemes físicos hereditarios d'habelos y como productu de la tresmisión de cuadros xenéticos paralelos. L'amenorgáu cuadru xenéticu heredáu plantega que, como resultancia del incestu, amenórgase la [[variabilidá xenética]] más flexible ya ideal, que dexa la [[diversidá biolóxica|diversidá de traces]], y fai que s'alce'l númberu de rexistros a escoyer por azar con cada recombinación [[cigotu|cigótica]] ante cambio esternos sobre la [[especie (bioloxía)|especie]] pa la so [[sobrevivencia]], pola incidencia ente individuos con rellación de parentescu consanguíneu ente sigo, tantu per vía llinial como per vía colateral. Poro, esta teoría biolóxica-xenética sofita la idea de que les sociedaes más primitives desenvolver de manera [[exogamia|exógama]] y non endogámica, como se creyó equivocadamente nel pasáu. ==== Esplicación pol [[complexu mayor de histocompatibilidad|CMH]] ==== Los recién estudios de [[xenética]] y [[psicoloxía evolutiva]] con toa certidumbre —vease [[complexu mayor de histocompatibilidad y selección sexual]]— indiquen que, ente los [[seres sexuaos]], los individuos machos y femes d'una mesma especie suelen optar non solo polos más aparentemente aptos —por casu, machos forníos y —n'aves— de plumaxes llamativos y con escelentes espresiones de cortexu, o individuos fértiles d'unu y otru sexu aparentemente más saludables—, sinón qu'un factor determinante pa formar pareyes —esto inclúi al ser humanu— pa reproducise ye la [[exogamia]] pola inconsciente atraición sexual —en gran parte mediada poles [[feromones]]— que provoquen les diferencies del [[complexu mayor de histocompatibilidad]] y [[selección sexual]], yá que tales diferencies suelen tornar repeticiones de [[xen]]es alteriaos y coles mesmes favorecer la [[inmunidá celular|inmunidá]] de la prole. === Esplicación psicoanalítica === [[Sigmund Freud]] encetó l'estudiu del incestu al traviés de la teoría psicoanalítica. Partía de la idea de qu'esistía una "horda primitiva" promiscua na que la rivalidá ente machos pol accesu sexual a les femes provocó'l recursu a la [[violencia]] y el [[homicidiu]] dientro del propiu grupu de parentescu. Primeramente, en ''[[Tótem y tabú]]'' [[Sigmund Freud]] atopa una primer esplicación pa la exogamia: l'enfrentamientu ente individuos —especialmente varones— que pertenecíen al mesmu grupu sociofamiliar dio llugar a un iñerizu al incestu, non pol tipu de rellación que constitúi en sí, sinón pola agresividá y les muertes —principiando pola del [[padre]]— causaes dientro del propiu grupu social. [[Jacques Lacan]] sintetiza gran parte del trabayu de Freud y de Lévi-Strauss, y llogra esplicar l'incestu dende un puntu de vista [[Jacques Lacan#Estructuralismu y post estructuralismu|estructuralista]]: Lacan concuerda con Freud, nel sentíu de que l'incestu ye un impulsu básicu de la [[psique]] humana, yá que s'atopa nel [[inconsciente]] de too ser humanu —sía varón esto ye muyer—: volver a la unidá cola madre y quedar nel [[deséu de la madre]]; solo la intervención de quien cumple la [[función paterna]] evita tal [[alienación]], y esto ye l'esquema del [[complexu d'Edipu]] qu'impulsa, dramáticamente, a tolos individuos escontra la exogamia.<br /> Analises posteriores conclúin qu'una gran parte de les cultures comparten un ''aborrecencia psicolóxica'' desenvueltu escontra la práutica de rellaciones sexuales o la tenencia de rellaciones de parentescu adicionales ente individuos de la mesma familia venceyaos por otra rellación de parentescu previa na que los roles y rangos de cada miembru tán fuertemente delimitados, al alteriar les normes de conducta y dinámica d'equipu cohesiva con nuevos llazos de ciñu y consiguientes celos [[complexu d'Edipu|edípicos]]. === Esplicación social === Otru de los aspeutos destacaos avera del orixe del incestu ye'l rellacionáu cola alteración de les [[rellaciones sociales]] o de l'harmonía social ente families. Per una parte, l'incestu traería consigo'l retrotraimiento del grupu y el repliegue social sobre sí mesmu. Al amenorgase les rellaciones de parentescu al senu intrafamiliar como elementu de autoperpetuación, esaníciase la posibilidá d'ampliar les [[redes sociales]] del grupu con otros [[grupos sociales]]. Ello pue ser especialmente negativu, cuidao que l'establecimientu d'una rellación d'alianza o d'afinidá ente dos grupos sociales ye la que se fai posible ente otres víes per mediu del matrimoniu. Ello da llugar a una ampliación de les redes sociales en casu de necesidá económica, conflictu territorial o busca de sofitu por diversu motivos.{{ensin referencies}} Al respeutive de l'harmonía intrafamiliar, entiéndese que l'incestu supón el tracamundiu de los roles sociales ya inclusive l'alteración de les rellaciones xerárquiques dientro del grupu —por casu, la ocupación del rol de padre y home coles mesmes—.{{ensin referencies}} Cualesquier que fuera la forma en que s'haya aniciáu o practicáu la prohibición del incestu, seya que non les rellaciones sexuales o amoroses ente miembros de distintu sexu o del mesmu, ente iguales o distintes edaes y ente distintes clases sociales, sían familiares o non, tuvieron siempres supeditaes n'inferior reconocencia a la final potestá de los padres o miembros cimeros de la mesma familia, que hasta feches bien recién —y entá en vixencia ente munches sociedaes— decidíen férreamente sobre los [[matrimonios]] y cualesquier otres aliances qu'hubiera ente dos individuos pa reconocelos como permanentes o temporalmente almitibles pal fondu y estructura social, y suxetos a una fuerte reconocencia o refugu vetu per parte d'estos. Entá nun siendo miembros prohibíos, el sexu o'l matrimoniu como reconocencia llegal d'ésti foi siempres unu de los atributos sociales que más inxerencia recibieron siempres los individuos miembros del mesmu, mayor entá opresivamente cuanto menor valor social tuvieren como persones inferiores, llibres o esclavos, y davezu de los adultos mayores sobre los más nuevos. === Esplicación demográfica === Les primeres poblaciones humanes de [[cazadores pañadores]] carauterizar por tener [[índiz de mortalidá elevaos índices de mortalidá]], tantu ente la población adulta como ente la infantil. La precaria alimentación d'esos grupos faía que'l periodu de [[lactancia]] de los [[neonatos]] y la dependencia respeuto de la madre biolóxica fuera enforma mayor que na situación actual. Pa cuando los fíos teníen maduror sexual, les sos madres yá yeren femes vieyes —la esperanza media de vida rondaba como muncho en redol a los 30 años— incapaces de niciar más proxenie. Por cuenta de esto, los individuos nuevos teníen que buscar l'accesu sexual ente les muyeres esternes a la mesma familia. La práutica d'esti vezu impuestu pola mesma bioloxía humana del momentu torgaba l'incestu. Dellos autores clásicos, como [[Lewis Henry Morgan]], [[John Ferguson McLennan]] o [[Johann Jakob Bachofen]], falen del fechu d'un procesu d'aprendizaxe cultural per mediu del cual el mesmu vezu de los individuos fizo que la práutica del incestu fuera dexada de llau. Sicasí, la práutica nun precisaría una supresión social tan estricta, cuidao que non toles rellaciones sexuales llevar a cabu al envís de tener descendencia y tienen como resultancia, ente la mayor parte de los [[primates]], resultaos de [[ciñu]] y llazos más reforzaos que nos grupos de miembros tan amenorgaos y de mortalidá tan alta como ente los homes del [[paleolíticu]]. == Estatus llegal == * N'[[España]] L'incestu ta dexáu, ensin la posibilidá de casase.<ref>{{Cita web |url=http://www.elnuevodia.com/noticias/locales/nota/dondeeslegalelincesto-2017361/ |títulu=El Nuevu Día |fechaaccesu=30 d'avientu de 2016 |sitiuweb=www.elnuevodia.com}}</ref> * N'[[Estaos Xuníos]] la llei varia por estáu ** En [[Nueva Jersey]] les rellaciones sexuales ente familiares adultos son dexaes, pero ensin la posibilidá de casase en parientes d'hasta tercer grau —tíos y sobrinos o bisagüelos y bisnietos— ** En [[Oklahoma]] l'incestu ye illegal<ref>{{Cita noticia |títulu=Una madre y la so fía, acusaes d'incestu en casándose n'EEXX |url=https://www.elmundo.es/sociedad/2016/09/08/57d16d88268y3hala5148b4632.html |fechaaccesu=30 d'avientu de 2016|periódicu=ELMUNDO}}</ref> ** En [[Nuevu Méxicu]] l'incestu ye illegal.<ref>{{Cita web |url=http://www.infobae.com/america/eeuu/2016/08/08/madre-y-fíu-dispuestos-a-dir-a-la-carcel-por-la so-relacion-intima/ |títulu=Madre y fíu, dispuestos a dir a la cárcel pola so rellación íntima |fechaaccesu=30 d'avientu de 2016 |idioma=español|sitiuweb=Infobae}}</ref> * En [[Francia]] L'incestu ye llegal, pero ensin la posibilidá de casase. * En [[Venezuela]] l'incestu ta prohibíu según el Títulu VII del Códigu Penal venezolanu, onde de la mesma se -y compara colos delitos de la bigamia y l'adulteriu.<ref>[https://temasdederecho.wordpress.com/tag/delitu-de-incestu/ «Delitu d'Incestu»]</ref> == Mitoloxía ya incestu == [[Ficheru:James Barry 001.jpg|thumb|''Zeus y Hera'', de James Barry.]] ;[[Mitoloxía griega]] * [[Edipu]] y [[Yocasta]] * [[Tiestes]] viola a la so fía [[Tiestes|Pelopia]], y de esa unión naz [[Egisto]]. * El míticu [[Adonis]] nació de la unión del rei [[Tíes (mitoloxía)|Tíes]] y la so fía [[Mirra (mitoloxía)|Mirra]]. * El dios [[Zeus]] tomó a la so hermana [[Deméter]], cola cual tuvo a [[Perséfone]] y a [[Yaco]]. * El dios [[Zeus]] tomó a la so hermana [[Hera]], cola cual tuvo a [[Ares]], [[Hebe (mitoloxía)|Hebe]], [[Eris (mitoloxía)|Eris]], [[Ilitía]] y —según delles versiones— a [[Hefesto]]. ;[[Mitoloxía exipcia]] * [[Osiris]] y [[Isis]] ; [[Medioevo]] * [[Arturo Pendragón]] —[[Rei Arturu]]— y [[Morgana]] -y Fay. De la unión del rei Arturo y de la so media hermana Morgana nació [[Mordred]]. ; Mitoloxía [[guaraníes|guaraní]] * Tau y Kerana Práuticamente en toles [[mitoloxía]] esisten rellatos que refieren a un [[incestu primordial]], que resuélvese al traviés d'una interdicción —prohibición—, yá que, por casu, ente los griegos l'incestu yera acomuñáu a la [[hybris]]. == Personaxes históricos ya incestu == '''Antiguu Exiptu''' * La dinastía ptolemaica y munchos de los faraones predecesores. '''Roma Antigua''' Dellos emperadores fueron acusaos de cometer incestu polos historiadores clásicos: * [[Nerón]] cola so madre [[Agripina la Menor]] * [[Calígula]] colos sos trés hermanes: Agripina la Menor, [[Xulia Drusila]] y [[Xulia Livila]]. * [[Cómodu]] de violar a les sos hermanes. * [[Caracalla]] de tener comerciu carnal con [[Julia Domna]], la so madre. '''Edá Media''' Según lleendes negres recoyíes en llibros d'investigación histórica como "Los papes y el sexu" d'[[Eric Frattini]] y "La vida sexual de los papes" de Nigel Cawthorne, dellos papes fueron acusaos de cometer incestu. * [[Xuan XII]] y la so hermanasca. '''Renacimientu''' * [[Alejandro VI]] y la so fía [[Lucrecia Borgia]], asina mesmu esta col so hermanu [[César Borgia]]. * [[Paulo III]] y la so fía [[Constanza Farnesio]]. '''Europa Moderna''' * [[Dinastía Habsburgu]] === L'incestu na Biblia === [[Ficheru:Loth and his daughters mg 0028.jpg|thumb|200px|''[[Lot y les sos fíes]]'', oliu de [[Simon Vouet]].]] Na [[Biblia]] apaecen casos d'incestu, como por casu el de les fíes de [[Lot (bíblicu)|Lot]] col so padre alcoholizado: <br /><br /> ''La mayor dixo a la pequeña: "El nuesu padre ye vieyu y nun hai nengún home nel país que s'una a nós, como se fai en tol mundu''. <br /> ''Ven, vamos da-y [[vinu]] al nuesu padre, vamos chanos con él y asina vamos niciar descendencia".'' ''N'efeutu, solmenaron vinu al so padre aquella mesma nueche, y entró la mayor y chóse col so padre, ensin qu'él s'enterara de cuándo ella chóse nin cuándo se llevantó.'' ''A otru día dixo la mayor a la pequeña: "Mira, yo chéme anueche col mio padre. Vamos solmena-y vieno tamién esta nueche, y entres tu a chate con él, y asina vamos niciar del nuesu padre descendencia."'' ''Solmenaron, pos, tamién aquella nueche vieno al so padre, y llevantándose la pequeña char con él, ensin qu'él s'enterara de cuándo ella chóse nin cuándo se llevantó.'' ''Les dos fíes de [[Lot (bíblicu)|Lot]] quedaron [[embaranzu|encintas]] del so padre''.<br />[[Xénesis]] 19, 31-36 <br /><br /> O'l casu de Sara y el so mediu hermanu [[Abrahám]]: <br /> ''....a la verdá tamién ye la mio hermana, fía del mio padre, mas non fía de la mio madre, y tomar por muyer.''<br /> Xénesis 20:12 <br /><br /> Sicasí, la [[Llei de Moisés]] prohibe explícitamente l'incestu, en [[Llevíticu]] 18:8-18 y 20:11-21. ==L'incestu na cultura== ===L'incestu nel cine=== Delles películes nes que s'enceta l'incestu son: *''[[El soplíu al corazón]]'', de [[Louis Malle]]. *''[[:en:La Lluna (1979 filme)|La lluna]]'', de [[Bernardo Bertolucci]]. *''[[Spanking the Monkey]]'', de [[David O. Russell]]. *''[[Soñadores]]'', de [[Bernardo Bertolucci]]. *''[[Amor, estrañu amor]]'', de [[Walter Hugo Khouri]]. *''[[Only God Forgives]]'', de [[Nicolas Winding Refn]]. *''[[Boku wa Imōto nin Koi o Suru (película)|Boku wa Imōto nin Koi o Suru]]'', de Hiroshi Ando. *''[[Såsom i en spegel]]'', d'[[Ingmar Bergman]]. *''[[Flowers in the Attic]]'', de [[V. C. Andrews]]. *''[[Daniel y Ana]]'', de [[Michel Franco]]. *''[[Sword Art Online]]'', de [[Reki Kawahara]]. *''[[Géminis]]'', d'[[Albertina Carri]]. ===L'incestu na lliteratura=== Delles obres lliteraries enceten l'incestu: *[[Anaïs Nin#Diarios de Anaïs Nin: versiones inexpurgadas|Delles seiciones]] primeramente censuraes pero darréu publicaes de los ''Diarios'' d'[[Anaïs Nin]] falen alrodiu de la so rellación sexual col so padre. *Na novela ''[[Cien años de soledad]]'', del [[Premiu Nobel de Lliteratura]] [[Gabriel García Márquez]], l'incestu ye unu de les pilastres centrales de la trama. Por casu explicitamente a la fin d'esta novela esprésase: ''Amaranta Úrsula quédase embarazada y nin ella nin Aureliano, saben qu'en realidá son tida y sobrín. Ella muerre mientres el partu, dempués de dar a lluz a un ñácaru '''con cola de gochu''', tal que Úrsula agorara nel so momentu, cerrando asina'l círculu de la hestoria. Dafechu afaráu, Aureliano bebe hasta enfilase. Cuando s'alcuerda del ñácaru, al pequeñu Aureliano yá lo comieron les formigues.'' *La novela ''Forbidden'' de Tabitha Suzuma fala sobre la rellación de dos hermanos. *La novela ''[[Flowers in the Attic]]'' por [[Virginia Cleo Andrews]] trata sobre'l namoramientu de dos hermanos. *Nel llibru ''[[Muyeres Asesines]]'', de [[Marisa Grinstein]], falar del casu tituláu "Cecilia, hermana", una nueva artesana que caltenía una rellación col so hermanu y que, por traición, matar. *Na saga de fantasía medieval ''[[Cantar de xelu y fueu]]'', de [[George R. R. Martin]], cítense los matrimonios incestuosos ente los miembros de la dinastía [[Targaryen]] pa caltener la pureza de sangre, amás de la rellación amorosa ente la reina Cersei Lannister y el so hermanu mellizu Jaime Lannister. == Ver tamién == * * [[Antropoloxía del parentescu]] * [[Complexu d'Edipu]] * [[Complexu de Electra]] * [[Teoría de l'alianza]] * [[Qarqacha]] * [[Efeutu Westermarck]] * [[The Loud House]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Gómez Naranxal, Cristino José: ''L'incestu: una modalidá relacional y un secretu bien guardáu'', Anroart Ediciones, 2004. * Robert Parkin y Linda Stone: ''Antropoloxía del parentescu y de la familia''. Editorial Universitaria Ramón Areces 2007. * [http://www.elciudadano.cl/2010/05/03/incestu-y-patriarcáu/ Martín-Cano Abreu, Francisca: ''Incestu y patriarcáu''. Editáu por C. A. Sotomayor Demuth, nel periódicu chilenu ''El Ciudadanu''.] == Enllaces esternos == * [http://www.aivi.es Sitio web oficial de l'Asociación Internacional de les Víctimes del Incestu] * [http://www.terra.com/salud/articulo/html/sal1335.htm?PPC=sumarios "Apareyamientu de primos nun trai tantu riesgu de defectos xenéticos" de Terra.com] * [http://biologia.uab.es/divulgacio/genpob.html#teorias ''La xenética de poblaciones'' d'Antonio Barbadilla. Departamentu de Xenética y Microbioloxía. Universidá Autónoma de Barcelona - Ver Sociobioloxía] * [[Higino]]: ''Fábules'' (''Fabulae)''. ** 253: ''Quién tuvieron coyunda contra la llei'' (''[Quae] contra fas concubuerunt)''. *** [http://www.theoi.com/Text/HyginusFabulae5.html#238 Testu inglés] nel [http://www.theoi.com/ sitio] Theoi. **** Ed. de 1872 n'[[Internet Archive]]: [http://archive.org/stream/hyginifabulae00hygigoog#page/n200/mode/2up testu llatín] en [[facsímil]] electrónicu. *[http://www.criticadelibros.com/lliteratura-erotica/la casa-del incestu-anais-nin/ ''La casa del incestu'', d'[[Anaïs Nin]]. Una visión lliteraria del incestu.] Reseña de la obra. {{Tradubot|Incesto}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Incestu| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] e4yx2hjitncrnaerdtl73z4eyuptuay 0 143034 3709382 3709065 2022-08-18T13:48:40Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Óscar Jaenada}} {{persona}} '''Óscar Jaenada''' {{nym}} ye un actor [[España|español]]. == Biografía == Xubió a los escenarios con 13 años pa representar una obra de [[Shakespeare]], anque profesionalmente suañaba con ser inxenieru aeronáuticu. Sicasí l'alcordanza de les tardes nes que la so güela llevába-y al Cine Rívoli fixo floriar la so vena artística, tal como comentó na revista ''[[Fotogramas (revista)|Fotogramas]]''. Prescindió de formación dalguna, una y bones la preparación de les escueles faía-y sentir incómodu. La so preparación como actor forxóse sobre les tables. Nel grupu de teatru l'Endoll de Esplugues de Llobregat, representó ''Traficantes de prestar'' escrita pol mesmu, nel centru cultural L'Avenç. La so intención yera protestar contra'l mundu y espresar el so desalcuerdu col estáu de coses. Cola mesma intención crítica intervién en ''[[Escuadra escontra la muerte]]'' (1997), obra d'[[Alfonso Xastre]] de conteníu antibelicista. A estes obres sumar ''[[Much Ado About Nothing]]'' (1996), ''[[Esperando a Godot]]'' (1994), ''Cartes a Hércules Poirot'' (1995), ''[[Aprobáu n'inocencia]]'' y ''Perversidad sexual en Chicago'' (1998). Pa ganase la vida decidió treslladase a [[Madrid]] y consiguió emplegu como camareru nel [[Hard Rock Café]], onde conoció al direutor de casting [[Luis San Narciso]], quien s'afitó nél y suxurió el so nome pa intervenciones episódiques en ''[[7 vidas]]'' y ''[[Compañeros (serie de televisión)|Compañeros]]'' . La direutora de casting [[Carmen Utrilla]] afitar nel pa intervenciones esporádiques en ''[[El comisario]]'' y ''[[Hospital Central (serie de televisión)|Hospital Central]]''. Nel cine llogró unos papeles en películes como [[Lisístrata]] (2003) y ''[[Descongélate]]'' (2003), onde incorporó a un direutor de cine que finaba de secute pa desdicha de los sos protagonistes. Bien pocu dempués [[Achero Mañas]] ufiertó-y el papel protagonista de '' [[Payares (película)|Payares]]'' ([[2003]]) en que'l so repartida figuraben un amiestu ente actores nuevos y veteranos como [[Íngrid Rubio]], [[Juan Díaz (actor español)|Juan Díaz]], [[Javier Ríos]], [[Juan Diego (actor)|Juan Diego]], [[Nuria Gàgo]], [[Amparo Baró]]... Nella l'intérprete encarnó a un actor (Alfredo) de gran vitalidá que se ganaba la vida actuando nel teatru de la cai, n'[[Retiru (Madrid)|El Retiru]], impactando na vida de los sos amigos, quien, yá mayores, remembren la so mítica figura. Con esta película l'actor acomuñó la so imaxe cola del artista indomable, amontesáu, en perenne conflictu cola sociedá que lu arrodia, con un toque de xabacismu, y que'l so estilu de vida subversivu nun taba dexáu nun mundu deseosu de liquida-y lliteralmente. Óscar Jaenada foi candidatu al [[Premiu Goya como meyor actor revelación]] por esti personaxe. Compartió terna con [[Fernando Tejero]], [[Víctor Clavijo]] y [[Juan Sanz]], anque nun pudo dir a la ceremonia d'entrega porque taba rodando n'[[Arxentina]] la comedia ''[[El xuegu de la verdá (película de 2004)|El xuegu de la verdá]]'' ([[Álvaro Fernández Armero]], 2004). Nella'l so meyor amigu —encarnáu por [[Tristán Ulloa]]—, un mozu mortalmente enfermu, reveló-y el so deséu d'amorecer cola so novia. [[Natalia Verbeke]] y [[María Esteve]] completaron la repartida. Al so regresu a [[España]] ufiertáron-y munches comedies. Ente elles, ''[[XXL (película)|XXL]]'' (2004), en que'l so estrenó llegó a declarar que namái la fixo por dineru. Asina mesmu consiguió un papel fixu na serie ''[[Javier ya no vive solo]]''. [[Emilio Aragón]], [[Fernando Guillén Cuervo]], [[Cristina Marcos]], [[Alejo Sauras]], [[Emilio Gutiérrez Caba]] y [[María Adánez]] fueron los sos compañeros. Nella encarnó a Marcos, a un nuevu profesor del centru que tres el so calter rebalbu escuende agudos traumas infantiles y deséu plenu de dedicar la so vida a los neños. Cuando taba a puntu de encasillarse na comedia, [[Jaime Chávarri]] unvió-y un guión sobre la vida de [[Camarón de la Isla]]. L'actor, desconocedor hasta esi momentu del personaxe, tuvo duldes sobre aceptar una y bones nun sabía cantar. Finalmente'l so hermanu Victor Jaenada ([[artista visual]]) aportunó-y por que se decidierá por dichu papel. Óscar Jaenada viose obligáu a dexase'l pelo llargu y aprender a fumar, a palmotiar, a mirar y alendar como'l cantautor. Direutor y actor pretendíen ufiertar la imaxe d'un artista incapaz de superar la muerte del padre, que llucha por encaxar nuna sociedá que lu xulga pola so procedencia xitana; reserváu, adictu a la [[heroína]] y la [[cocaína]], y finalmente baltáu por un agresivu [[cáncer de pulmón]]. ''[[Camarón (película)|Camarón]]'' (2005), na que compartió escena con Verónica Sánchez (que dio vida a "La Chispa"), [[Jacobo Dicenta]] (como Luquitas), Raúl Rocamora (qu'encarnó a Paco de Lucía) o Andoni García (como'l Neñu de la Vega), ente otros; estrenar nel velódromu de Anoeta nel [[Festival de Cine de San Sebastián]], onde la crítica yá señalaba los rumores a un posible [[Premiu Goya]]. [[Verónica Sánchez]] allegó con él al festival, nel que los gacetilleros apostaron pol so "consagración definitiva", precisamente con un papel que, como'l de ''Payares'', encaxaba con esi ecu llexendariu. Ensin propone-y lo Jaenada entrara a formar parte de cierta "cultura oficial". Les sos declaraciones faíen alusión a qu'antes del estrenu del filme, yá llevaba rodada tres películes más: el thriller ''[[Somme]]'', ''[[Skizo]]'' de Jesús Ponce ([[2004]]) y ''[[Días azules]]'' (2005) na que dos actores d'amplia formación, [[Javier Ríos]] y [[Javier Pereira]], interpretaron a los sos hermanos. El 15 d'avientu de 2005 Óscar foi nomáu al [[Premiu Goya a la meyor interpretación masculina protagonista]] xunto a [[Manuel Alexandre]], [[Eduard Fernández]] y [[Juan José Ballesta]]. Al enterase de la so candidatura, Óscar allegrar de que compartiera terna con otros trés intérpretes que respetaba. Nueve díes dempués yera propuestu pal [[Fotogramas de Plata]] y el Premiu del [[Círculu d'Escritores Cinematográficos]]. L'atribuyó estos pagos al fechu de que cuntaba con dos personaxes bien estimosos, anque señaló que «hai munchos meyores llabores y menos reconocíes que la mía». L'añu presentar d'esta manera con reconocencies oficiales ente que na so axenda profesional embaraxábase la posibilidá d'intervenir en proyeutos como ''Toos amábamos a Gloria Code'' xunto a [[Rubén Ochandiano]] y [[Lluís Homar]], y que finalmente refugó. A principios de 2006 les sos candidatures llograes l'añu anterior concretar nos sos respeutivos gallardones. Una selmana dempués de que'l Círculu d'Escritores Cinematográficos reconociéralu como'l meyor actor del añu, Óscar estimó'l so Premiu Goya a [[Jaime Chávarri]], Achero Mañas, [[Luis San Narciso]] y a la so familia, que faía tan solo unos minutos sufriera un apagón de lluz na so casa. Finalmente'l [[20 de febreru]] recibía de manes d'[[Angie Cepeda]] el Fotogramas de Plata. Jaenada estimó'l premiu al responsable de que se caltuviera la cuota de pantalla del cine español. Esi mesmu añu estrena ''[[Skizo]]'' empobinada por [[Jesús Ponce]]. Un mes dempués exerció de maestru de ceremonies con [[Candela Peña]] na gala inaugural del [[Festival de Málaga]]. Una selmana dempués llograba una candidatura a la Unión d'Actores pol so trabayu con Chavarri. A la espera de la entrega de premios, Jaenada rodó en mayu ''[[La vida abismal]]'', dirixida por [[Ventura Pons]]. Nel 2011, intervieno na película ''[[Pirates of the Caribbean: On Stranger Tides]]'', onde faía d'oficial español, xunto a otros actores como [[Penélope Cruz]] y [[Johnny Depp]], que faía de [[Jack Sparrow]]. Esti rol y la so imaxe fueron aprovechaos por Oscar pa la serie de [[Telecinco]] ''[[Pirates (serie de televisión)|Pirates]]'', xunto a [[Pilar Rubio]] que s'estrenó este mesmu añu. == Vida privada == Tien un fíu cola tamién actriz [[Bárbara Goenaga]] nacíu a mediaos de febreru de 2011, cola que se rellacionó sentimentalmente dende l'añu 2000 hasta finales de 2012. N'abril de 2017 foi condergáu a seis meses de prisión por falsificar un títulu de patrón d'embarcación.<ref>https://www.20minutos.es/noticia/3305305/0/xuez-conderga-al-actor-oscar-jaenada-seis-meses-carcel-por-falsificar-titulo-patron-embarcacion/?utm_campaign=Postlink</ref> == Trayeutoria profesional == === Filmografía === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu || Película || Personaxe || Direutor |- | rowspan="2" |2003 || ''[[Lisístrata]]''|| || [[Francesc Bellmunt]] |- | ''[[Descongélate]]'' || || [[Félix Sabroso]] |- | 2003 || ''[[Payares (película)|Payares]]'' ||Alfredo || [[Achero Mañas]] |- | rowspan="2" | 2004 || ''[[El xuegu de la verdá (película de 2004)|El xuegu de la verdá]]'' || || [[Álvaro Fernández Armero]] |- | ''[[XXL (película)|XXL]]'' || Fali || [[Julio Sánchez Valdés]] |- | rowspan="4" | 2005 || ''[[Camarón (película)|Camarón]]'' || [[Camarón de la Isla]] || [[Jaime Chávarri]] |- | ''[[Carne de neón (curtiu)|Carne de neón]]'' || || |- | ''[[Skizo]]'' || || [[Jesús Ponce]] |- | ''Somme'' || Gabriel || |- | rowspan="3" | 2006 || ''[[Días azules]]'' || Boris || [[Miguel Santesmases]] |- | ''[[La vida abismal]]'' || El Chinu || [[Ventura Pons]] |- | ''[[Skizo]]'' || Iván || [[Jesús Ponce]] |- | 2007 || ''[[Toos tamos convidaos]]'' || Josu Jon || [[Manuel Gutiérrez Aragón]] |- | rowspan="2" | 2008 || ''[[Sukalde Kontuak]]'' || || |- | ''[[Che: Guerrilla]]'' || [[David Adriazola Veizaga]] (Darío) || [[Steven Soderbergh]] |- | 2009 || ''[[Trash (película de 2009)|Trash]]'' || David || [[Carles Torras]] |- | rowspan="3" | 2010 || ''[[L'heriedu Valdemar]]'' || Nicolás Trémel || [[José Luis Alemán]] |- | ''[[The Losers (película)|The Losers]]'' || Cougar || [[Sylvain White]] |- | ''[[L'heriedu Valdemar II: La solombra prohibida]]'' || Nicolás Trémel || [[José Luis Alemán]] |- | 2011 || ''[[Pirates of the Caribbean: On Stranger Tides]]'' || "L'Español" || [[Rob Marshall]] |- | rowspan="3" | 2012 || ''[[¡Buscando a Eimish]]'' || "Lucas" || [[Ana Rodríguez Rosell]] |- | ''[[¡Atracu!]]'' || || [[Eduard Cortés]] |- | ''[[The Cold Light of Day|La fría lluz del día]]'' || [[Dueñu de Fabrik]] || [[Mabrouk El Mechri]] |- | 2014 || ''[[Cantinflas (película)|Cantinflas]]'' || [[Cantinflas|Mario Moreno "Cantinflas"]] || [[Sebastián del Amo]] |- | rowspan="2" | 2016 || ''[[The Shallows|Infiernu azul]]'' || Carlos || [[Jaume Collet-Serra]] |- |''[[Manes de piedra]]'' |Chaflán | [[Jonathan Jakubowicz]] |- | 2017 || ''[[Oru (película)|Oru]]'' || Gorriamendi || [[Agustín Díaz Yanes]] |} === Teatru === * ''[[Traficantes de prestar]]'' realizáu xuntu con [[Angel Torner]] (1992) * ''[[Aprobáu n'inocencia]]'' (1991) * ''[[Danni y Roberta]]'' (1997) * ''[[Escuadra escontra la muerte]]'' (1997) * ''[[Perversidad sexual en Chicago]]'' (1998) * ''[[Les cartes de Hércules Poirot]]'' (1995) * ''[[Much Ado About Nothing]]'' (1996) * ''[[Bajarse al moro (obra de teatru)|Bajarse al moro]]'' (1992) * ''[[Esperando a Godot]]'' (1994) * ''[[Equí hi hai mullader]]'' (1991) === Televisión === * ''[[Javier ya no vive solo]]'' * ''[[Ciudá del sur]]'' * ''[[7 vidas]]'', episódicu * ''[[Hospital Central (serie de televisión)|Hospital Central]]'', episódicu * ''[[Al salir de clase]]'', (2000), episódicu * ''[[El comisario]]'' (2000-2001), episódicu (3 capítulos). * ''[[Compañeros (serie de televisión)|Compañeros]]'', episódicu * ''[[A las once en casa]]'', episódicu * ''[[Qué vida más murnia]]'', episódicu (sesta temporada, episodiu 52). * ''[[Pirates: L'ayalga perdida de Yáñez el Sanguinario]]'' (2011), protagonista * ''[[Luis Miguel (serie de televisión)|Luis Miguel]]'' (2018), Luis Rei === Escritor === * ''Traficantes de prestar'', obra de teatru. == Videoclips musicales == * ''Nun foi bonu, pero foi lo meyor'', Bunbury&Vegues. * ''Mentirosu Mentirosu'', Iván Ferreiro. * ''La Bola'', Haze * "Somos Anormales", [[René Pérez]] == Premios == === [[Premios Platino]] <ref>{{cita publicación |apellíos=SensaCine|títulu=Ganadores de los Premios Platino 2015|url=http://www.sensacine.com/noticias/cine/noticia-18529723/|fechaaccesu=25 de xineru de 2018|periódicu=SensaCine.com}}</ref> === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu || Categoría || Película || Resultáu |- |[[Premios Platino de 2015|2015]]||[[Platino al meyor actor|Meyor Actor]]||''[[Cantinflas (película)|Cantinflas]]''||{{celda|Ganador|'''Ganador'''}} |} === [[Premios Goya]] === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu || Categoría || Película || Resultáu |- |2005 || [[Premiu Goya a la meyor interpretación masculina protagonista]]|| ''[[Camarón (película)|Camarón]]''|| '''Ganador''' |- | 2003|| [[Premiu Goya al meyor actor revelación]]|| ''[[Payares (película)|Payares]]'' || Candidatu |- |} === [[Premiu Ariel]] === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu || Categoría || Película || Resultáu |- | 2015|| [[Premiu Ariel al meyor actor|Meyor Actor]]|| ''[[Cantinflas (película)|Cantinflas]]''|| Nomáu |} === [[Fotogramas de Plata]] === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu || Categoría || Película || Resultáu |- |2005 || Fotogramas de Plata al meyor actor de cine|| ''Camarón ''|| '''Ganador''' |- |} === [[Unión d'Actores]] === * Candidatu al Premiu de meyor actor protagonista de cine ([[2003]]), [[2005]]. * Candidatu al Premiu al meyor actor revelación ([[2003]]). === [[Medayes del Círculu d'Escritores Cinematográficos]] === * Candidatu al premiu de meyor actor revelación (2003). * [[Medaya del CEC al meyor actor|Medaya al meyor actor]] por [[Camarón (película)|''Camarón'']] (2005).<ref>{{cita web |títulu=Medayes del CEC a la producción española de 2005|url=http://www.cinecec.com/EDITOR/premiu/palmares/2005.htm|obra=[[Círculu d'Escritores Cinematográficos]]|fechaaccesu=2 d'abril de 2016}}</ref> === [[Premios Sant Jordi]] === * Candidatu al Premiu de Meyor Actor Español (2005). === Otros premios === * Pinu d'Oru [[2005]] nel Festival de Pina Mar. * Meyor actor nel Festival Cinespaña de Toulouse ([[2004]]) por ''[[Payares (película)|Payares]]'' de Achero Mañas. * Biznaga de plata nel Festival de cine de Málaga por ''[[Toos tamos convidaos]]'' (2009). * Premiu Gaudí de cine (2010) pola so interpretación en ''[[El Perdedores (película)|The Losers]]''. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{Páxina web|http://www.oscarjaenada.com/}} * {{IMDb nome|1049982}} {{NF|1975||Jaenada, Oscar}} [[Categoría:Actores y actrices de cine de Cataluña]] [[Categoría:Actores y actrices de teatru de Cataluña]] [[Categoría:Actores y actrices de la provincia de Barcelona]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Goya a la meyor interpretación masculina protagonista]] [[Categoría:Persones d'Esplugues de Llobregat]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tbug0x0b8g9m9194iemtlc795rugzcv 0 143072 3709358 3709043 2022-08-18T13:45:24Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha de taxón | name = Carabela Portuguesa | status = ne | image = Portuguese Man-O-War (Physalia physalis).jpg | image_width = 250 px | image_caption = ''Physalia physalis'' | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Cnidaria]] | classis = [[Hydrozoa]] | ordo = [[Siphonophora]] | familia = [[Physaliidae]] | genus = [[Physalia]] | species = '''P. physalis''' | species_authority = ([[Carlos Linneo|Linnaeus]], 1758) }} La '''carabela portuguesa''' ('''''Physalia physalis'''''), tamién conocida como '''fragata portuguesa''', '''agua malo''', '''botella azul''' o '''falsa aguamala''', ye una [[especie]] [[monotípica]] d'[[hydrozoa|hidrozoo]] [[Siphonophora|sifonóforo]] de la [[familia (bioloxía)|familia]] [[Physaliidae]].<ref>{{ITIS|ID=719181|taxón=Physalia physalis }}</ref> Suelse atopar en mar abiertu en toles agües templaes del planeta, cuantimás nes rexones [[Zona intertropical|tropical]]es y subtropicales de los océanos [[Océanu Pacíficu|Pacíficu]] y [[Océanu Índicu|Índicu]], según na [[corriente del Golfu]] [[Océanu Atlánticu|atlántica]]. La so picadura ye peligrosa y bien doliosa.<ref>{{cita web |url=http://www.mu.ieo.es/aguamales/physphy.htm |títulu=Physalia physalis |fechaaccesu=2 de xunetu de 2010|autor=Institutu Oceanográficu de Murcia}}</ref> == Carauterístiques == [[Ficheru:Physalia physalis, Tayrona national park, Colombia.jpg|thumb|left|Carabela portuguesa en [[Colombia]].]] Con apariencia d'[[Aguamala (animal)|aguamala]], la carabela ye en realidá un [[Colonia_(bioloxía)|organismu colonial]] que los sos individuos especializar pa caltener viva la colonia. Trátase d'una agrupación de [[hidroide]]s que s'estremen el trabayu: el neumatóforo (parte que llexa o vela), los gastrozoides ([[dixestión]]), dactilozoides (detección y captura de preses, y defensa) y los gonozoides (ocupar de la reproducción).<ref>[http://www.thecephalopodpage.org/MarineInvertebrateZoology/Physaliaphysalis.html Marine Invertebrates of Bermuda]</ref> Ta formada por una [[Vela (náutica)|vela]] xelatinosa d'ente 15 y 30&nbsp;cm<ref name=jan>{{cita web |url=http://www.juntadeandalucia.es/salud/ZHD/aguamales/Physalia.pdf |títulu=Physalia physalis |fechaaccesu=26 de febreru de 2014 }}</ref> que-y dexa percorrer los océanos impulsada polos vientos, les marees y les corrientes marines, ente que del cuerpu central cuelguen numberosos [[tentáculu|tentáculos]] que lu sirven p'atrapar a les sos preses y qu'estendíos puede llegar a midir hasta 50 metros,<ref>[http://www.key-biscayne.com/beach_park/facts/manowar.shtml Portuguese Man-Of-War] {{Wayback|url=http://www.key-biscayne.com/beach_park/facts/manowar.shtml |date=20091216043942 }} Key Biscayne, Florida</ref> anque de normal tienen una estensión d'unos 10 metros.<ref>[http://animals.nationalgeographic.com/animals/invertebrates/portuguese-man-of-war.html Portuguese Man-of-War]. [[National Geographic]].</ref> Estos tentáculos tán provistos de cápsules urticantes denominaes [[cnidocitos]] que pueden paralizar a un [[pexe]] grande y afectar seriamente al ser humanu. Estes cápsules, ante l'estímulu apropiáu, lliberen un filamentu buecu espiralado d'un únicu usu llamáu [[Cnidoblasto|nematocisto]], que puede ser de distintos tipos: simples airoses, allongamientos llargos de los tentáculos que s'endolquen alredor de la presa, y escayos o escayos que pueden inyectar una [[toxina]] proteica que paraliza a la presa. Los tentáculos tienen por oxetu envolubrar a les preses ya introduciles na boca hasta la [[Cnidaria#gastrodermis|cuévanu gastrovascular]], onde empieza la dixestión.[[Ficheru:Physalia physalis1.jpg|thumb|''Ilustración de la Physalia physalis'', 1807|602x602px]] == Depredador y presa == La carabela portuguesa ye un [[carnívoru]]. Colos sos tentáculos que son venenosos, atrapa y paraliza a la so presa. Polo xeneral, prinda pequeños organismos acuáticos como [[peces]] y [[plancton]]. Como depredadores tán les tortúes [[tortúa boba|boba]] y [[tortúa carey|de carey]] yá que la so piel ye demasiáu gruesa por que'l venenu de la picadura afectar. El llimiagu de mar ''[[Glaucus atlanticus]]'' tamién s'alimenta de la carabela portuguesa al igual que'l [[cascoxu violeta]] ''[[Janthina janthina]]''. El [[pulpo manta]] ye inmune al venenu de la Carabela portuguesa, ya individuos nuevos lleven tentáculos de Carabela portuguesa, presumiblemente con fines ofensivos y/o defensivos. La dieta principal del [[pez lluna]] consta d'aguamales, pero tamién puede incluyir exemplares de carabela. == Comensalismo y simbiosis == Un pequeñu pexe, ''[[Nomeus gronovii]]'' (pez carabela portuguesa), ye parcialmente inmune al venenu de les célules urticantes y puede vivir ente los tentáculos. Al paecer, evita los tentáculos más grandes, que son urticantes, pero alimentar de los tentáculos más pequeños debaxo de la vexiga de gas. La carabela portuguesa atópase de cutiu con una variedá d'otros pexes marinos, incluyendo [[pexe payasu]] y el [[xurel]]. El pexe payasu puede nadar ente los tentáculos con inmunidá, posiblemente por cuenta del so mocu, que nun activa los nematocistos. Toos estos pexes ardíciense llogrando abellugu de los depredadores proporcionáu polos tentáculu urticantes, y pa la carabela, la presencia d'estos pexes puede atraer a otros pexes p'alimentase. == Rellación col ser humanu == Nel ser humanu, el venenu de la carabela portuguesa tien consecuencies neurotóxicas, citotóxicas y cardiotóxicas, produciendo un dolor bien intensu,<ref name=jan/> ya inclusive se rexistraron casos de muerte.<ref name = Riedl>{{cita llibru |autor = Riedl, R. |títulu = Fauna y Flora del Mar Mediterraneu |añu = 2011 |idioma = español |páxines = 904 |ubicación = Barcelona, España |editorial = Ediciones Omega |isbn = 978-84-282-0767-6}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat}} {{Wikispecies}} [http://news.nationalgeographic.com/news/features/2014/08/140821-portuguese-man-of-war-animal-ocean-science-pictures/?utm_campaign=Content&sf4290991=1 Reportaxe fotográficu y esplicativu] en [[National Geographic]]. {{Tradubot|Physalia physalis}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Siphonophora]] [[Categoría:Planctología]] [[Categoría:Especies descrites por Linnaeus]] [[Categoría:Animales descritos en 1758]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] sua0ikrxx5hc6wecnyegk8iq3dcp0df 0 143118 3709362 3670724 2022-08-18T13:45:54Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Sense8}} {{serie de televisión}} '''''Sense8''''' ye una [[serie web]] d'[[Estaos Xuníos]] de [[ciencia ficción]] producida por [[Netflix]] y creada, escrita y empobinada poles [[Hermanes Wachowski]] y <ref>{{cita web|url = https://twitter.com/straczynski/status/575033209383092224|títulu = JMichael Straczynski on Twitter|obra = Twitter|fechaaccesu = 11 de marzu de 2015}}</ref> [[Joseph Michael Straczynski|J. Michael Straczynski]].<ref>{{cita web|url = http://www.prnewswire.com/news-releases/only-on-netflix-sci-fi-giants-the-wachowskis-and-j-michael-straczynski-team-up-to-create-sense8-200215501.html|títulu = Only On Netflix: Sci-Fi Giants The Wachowskis And J. Michael Straczynski... -- BEVERLY HILLS, Calif., March 27, 2013 /PRNewswire/ --|fecha = 27 de marzu de 2013|obra = prnewswire.com|fechaaccesu = 19 d'ochobre de 2014}}</ref> La primera [[temporada]] consta de 12 episodios, de 50-60 minutos de duración y estrenóse en [[Netflix]], plataforma de ''[[streaming]]'' multimedia de la mesma productora, el 5 de xunu de 2015.<ref>{{cita web|url = http://www.videoedge.net/news/production/watch-trailer-wachowskis-new-netflix-series-sense8/360486|títulu = Watch the Trailer for the Wachowskis' New Netflix Series 'Sense8'.|obra = videoedge.net|fechaaccesu = 11 de mayu de 2015}}</ref> La segunda temporada estrenóse'l 23 d'avientu de 2016, con un capítulu especial de navidá de 2 hores. El restu de la temporada xubir a Netflix el 5 de mayu de 2017. Les crítiques d'esta segunda temporada fueron bien bones, inclusive ameyorando les de la primera.<ref>{{Cita web|url=https://www.imdb.com/title/tt2431438/epvote?ref_=ttep_sa_4|títulu=Calificación IMDB por capítulu|fechaaccesu=11 de mayu de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.rottentomatoes.com/tv/sense8|títulu=Sense8 en Rottentomatoes.com|fechaaccesu=11 de mayu de 2017}}</ref> Sicasí, por motivos económicos, el 1 de xunu d'esi mesmu añu (2017), Netflix anunció la cancelación de la serie, dexando abierta la trama. Ante les presiones en redes sociales per parte de los fans y tres diálogu ente les Hermanes Wachowski y Netflix, el 29 de xunu anuncióse que Netflix va producir un capítulu final de serie de dos hores de duración, nel que se van resolver les incógnites. El so estrenu foi'l 8 de xunu de 2018.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Dixital|nome=Mileniu|títulu=¡Ganaron los fans! Sense8 torna pa cuntar la so final|url=http://www.milenio.com/hey/television/sense8-regresu-netflix-nueva_temporada-episodiu_final-wachowski-mileniu-noticies_0_983901792.html|fechaaccesu=29 de xunu de 2017|periódicu=Mileniu|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Ye oficial: Netflix diz-y adiós a 'Sense8', nun va haber más temporaes|url=http://www.chilango.com/tv/netflix-canciella-sense8/|fecha=1 de xunu de 2017|fechaaccesu=1 de xunu de 2017|periódicu=Chilango}}</ref> [[Hermanes Wachowski|Lana y Lilly Wachowski]], conocíes como les hermanes Wachowski, fueron responsables de la mayor parte de la direición de la serie, ente que'l restu foi dirixíu por un númberu de persones que yá collaboraren con elles nel pasáu, incluyendo al codireutor de ''[[Cloud Atlas]]'', [[Tom Tykwer]]. La trama xira alredor d'ocho desconocíos, caúnu d'una parte distintu del mundu, que de sópitu se conecten mental y emocionalmente y son capaces de sentir, ver y escuchar lo mesmo que l'otru. La serie esplora temes como la [[política]], la [[identidá cultural|identidá]], el [[racismu]], la [[sexualidá]], el [[xéneru (ciencies sociales)|xéneru]] y la [[relixón]]. El [[8 d'agostu]] de [[2015]], (fecha que coincide col cumpleaños de los ocho personaxes principales dientro del universu de la serie<ref>{{cita web|url=http://zap2it.com/2015/08/2015-renewed-tv-shows-list-2/|títulu=A list of 2014-15 renewed TV shows|fechaaccesu=8 d'agostu de 2015|fecha=8 d'agostu de 2015|obra=Zap2It|idioma=inglés}}</ref>) la cuenta oficial de [[Twitter]] de ''Sense8'' publicó un videu de los miembros del repartu anunciando que la serie fuera anovada por [[Netflix]] pa una segunda temporada, programada pal [[2017]].<ref>{{cita web|títulu=Protagonistes de 'Sense8' confirmen segunda temporada|url=http://www.milenio.com/hey/television/Sense8_segunda_temporada-Sense8_Alfonso_Herrera-Sense8_Netflix_0_569343150.html|obra=Mileniu|idioma=español|fecha=8 d'agostu de 2015|fechaaccesu=8 d'agostu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|títulu = Sense8 - Renewed for second season on Netflix|url = http://www.spoilertv.com/2015/08/sense8-renewed-for-second-season-on.html?utm_medium=Trending|fechaaccesu = 8 d'agostu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.hitfix.com/the-dartboard/sense8-gets-a-birthday-renewal-from-netflix|títulu=Sense8 gets a birthday renewal from Netflix|obra=HitFix|fechaaccesu=8 d'agostu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://twitter.com/netflix/status/630030865054109698|títulu=Netflix US on Twitter|obra=Twitter|fechaaccesu=8 d'agostu de 2015}}</ref> == Sinopsis == ''Sense8'' cunta la hestoria d'ocho desconocíos (Will, Riley, Capheus, Sun, Lito, Kala, Wolfgang y Nomi) de distintes cultures, races y orientaciones sexuales que, dempués d'esperimentar la tráxica muerte d'una muyer al traviés de visiones o suaños, atópense mental y emocionalmente coneutaos. Al traviés d'esta conexón, son capaces de comunicase, sentise y compartir les sos conocencies, idiomes y habilidaes. Mientres intenten afayar por qué tán coneutaos y qué significa la so conexón, reciben ayuda d'un home misteriosu llamáu Jonas, que ye otru ''sensate''. Sicasí, otru home llamáu ''Whispers'' intenta prindalos. ''Whispers'' utiliza'l mesmu poder telepáticu que los protagonistes tienen pa entrar nes sos mentes, invadiendo los sos pensamientos y emociones. De la mesma esquízase la so vida en caúna de les sos cultures y países según la so sexualidá. == Repartu == === Principal === Los ocho personaxes principales son llamaos «sensates» (senseight) y comparten el mesmu día de nacencia, 8 d'agostu. Anque los actores mesmos tán nel rangu d'edá d'ente 25 y 35&nbsp;años, los sos personaxes tienen 27 años al empezar la serie. Mientres la primer temporada, los personaxes nun se conocen físicamente, pero apaecen xuntos en pantalla dada la so conexón. Nesta primer temporada afondar na cultura y circunstancies de cada unu. <!--Incorreutu: un sensate realmente nun puede tar presente con otru sensate, polo tanto nun hai bilocación. Como nun hai bilocación, esto nun ta rellacionáu tampoco cola física cuántica (qu'afirma qu'una partícula subatómica pue tar en dos llugares coles mesmes).--> ==== Sensates ==== {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" width=100% ! colspan="2" rowspan="2" width="20%" | Nacionalidá del personaxe Actor !rowspan="2" width="20%" | Personaxe !rowspan="2" width="30%" | Descripción ! colspan="2" align="20%" | Temporada |- !width="10%" | 1ª !width="10%" | 2ª |- |{{Bandera|Estaos Xuníos}} |[[Brian J. Smith]] |Will Gorski | Un policía de Chicago escorríu por un asesinatu non resueltu del so niñez. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|Islandia}} |[[Tuppence Middleton]] |Riley Blue |Nacida como Riley Gunnarsdottir, una DJ islandesa; con un pasáu atristuríu que lu fixo fuxir a Londres. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|Kenia}} |[[Aml Ameen]]<br /><small>(1ª temporada)</small> /<br />[[Toby Onwumere]]<br /><small>(2ª temporada)</small> |Capheus Onyango "Van Damme" |Un caritatible conductor de Matatu (minibús) en Nairobi con un gran sentíu de xusticia. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|Corea del Sur}} |[[Bae Doona]] |Sun Bak |Una muyer de negocios de Seúl y estrella naciente en kickboxing underground. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera | España}} |[[Miguel Ángel Montés]] |Lito Rodríguez |Un famosu actor de películes d'aición que despinta la so orientación sexual a los medios. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|India}} |[[Tina Desai]] |Kala Dandekar |Una química farmacéutica y devota hinduista de Mumbai que ta comprometida pa casase con un home que nun amar. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|Alemaña}} |[[Max Riemelt]] |Wolfgang Bogdanow |Un lladrón de caxes fuertes de Berlín que tien asuntos pendientes col so padre y forma parte del crime entamáu. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|Estaos Xuníos}} |[[Jamie Clayton]] |Nomi Marks |Una muyer transexual de San Francisco, bloguera política y hacker. | colspan="2"|{{sí}} |} ==== Otros principales ==== {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" width=100% ! colspan="2" rowspan="2" width="20%" | Actor !rowspan="2" width="25%" | Personaxe !rowspan="2" width="30%" | Descripción !colspan="3" align="20%" | Temporada |- !width="10%" | 1ª !width="10%" | 2ª |- |{{Bandera|Estaos Xuníos}} |[[Daryl Hannah]] |Anxélica "Angel" Turing |Una ''sensate'' d'un grupu (cla) anterior que vien ser la madre» de los ocho nuevos ''sensates'' cuando activa la conexón psíquica d'ellos. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|Reinu Xuníu}} |[[Naveen Andrews]] |Jonas Maliki |Un ''sensate'' d'un grupu distintu que se rellaciona colos ocho nuevos ''sensates''. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|Estaos Xuníos}} |[[Terrence Mann]] |Milton Bailey Brandt "Whispers" |Un anterior ''sensate'' vueltu contra la so propia clase y quién dirixe un grupu de persones que quieren prindar y matar ''sensates''. Pa llograr los sos fines, usa nomes falsos como "Dr. Matheson" y "Gibbons". | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|Méxicu}} |[[Alfonso Herrera (actor)|Alfonso Herrera]] |Hernando de la Fonte |Noviu de Lito y la familia escoyida de Daniela y Lito. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|Méxicu}} |[[Eréndira Ibarra]] |Daniela Velázquez |Ex novia de Joaquín, quien ayuda a Lito a despintar la so orientación sexual y vuélvese la so amiga incondicional. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|India}} |[[Anupam Kher]] |Sanyam Dandekar |Padre de Kala. Dueñu del restorán Dandekar. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|Inglaterra}} |[[Freema Agyeman]] |Amanita "Neets" Caplan |Novia de Nomi. Sofita a Nomi y a tou la cla de los ''sensates''. | colspan="2"|{{sí}} |- |{{Bandera|Corea del Sur}} |[[Sukku Son]] |Detective Mun |Un detective qu'investiga la fuxida de la cárcel de Sun Bak. Tien un fuerte sentimientu de pescudar la verdá, mientres empieza a sentir interés por ella. | colspan="2"|{{sí}} |} === Recurrentes === {{llista de columnes|2| * [[Ness Bautista]] como Diego Morales, el meyor amigu y compañero policía de Will, de Chicago.<ref name="variety"/> * [[Joe Pantoliano]] como Michael Gorski, padre de Will, policía en retiru.<ref name="variety"/> * [[William Burke (actor)|William Burke]] como Deshawn, un miembru xuvenil d'una banda de Chicago. * [[Joseph Mawle]] como Nyx, un traficante de drogues. * [[Frank Dillane]] como Shugs, un amigu cercanu de Riley y noviu de Bambie.<ref>{{Cita web|url=http://www.interviewmagazine.com/film/frank-dillane/|títulu=Frank Dillane|obra=Interview Magacín|fechaaccesu=21 d'abril de 2015}}</ref> * [[KK (musician)|Kristián Kristiansson]] como Gunnar, pianista clásicu, el padre de Riley.<ref>{{Cita web|url=http://www.visir.is/magarnir-kk-og-eythor-med-hlutverk-i-sense8-thattunum/article/2015150608964|títulu=Vísir - Mágarnir KK og Eyþór með hlutverk í Sense8-þáttunum|obra=visir.is|fechaaccesu=13 de xunetu de 2015| idioma= islandés}}</ref> * [[Paul Ogola]] como Jela, el meyor amigu de Capheus y sociu nel serviciu del bus Van Damm.<ref name="mediamaxnetwork"/> * [[Clica Seii]] como Shiro, madre de Capheus, quien ta gravemente carez de [[sida]].<ref name="mediamaxnetwork">{{Cita web|url=http://mediamaxnetwork.co.ke/peopledaily/?p=105642|archive-url=http://web.archive.org/web/20141008111925/http://mediamaxnetwork.co.ke/peopledaily/105642/hollywood-glitterati-brings-action-city/|fechaarchivu=8 d'ochobre de 2014|títulu=Hollywood glitterati brings action to the city|autor=People Daily|obra=People Daily|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141008111925/http://mediamaxnetwork.co.ke/peopledaily/105642/hollywood-glitterati-brings-action-city/}}</ref> * [[Lwanda Jawar]] como Githu, el líder de la peada Superpower, en Nairobi.<ref name="mediamaxnetwork"/> * [[Biko Nyongesa]] como un miembru de la peada Superpower.<ref>{{Cita web|url=http://allafrica.com/stories/201409110894.html|títulu=allAfrica.com: Kenyan Actor, Film Direutor Cast in Hollywood Series|obra=allAfrica.com|fechaaccesu=11 de mayu de 2015}}</ref> * [[Peter King Mwania]] como Silas Kabaka, un xefe criminal que s'avera a Capheus pa obligalo a que trabaye pa él.<ref>{{Cita web|url=http://mediamaxnetwork.co.ke/peopledaily/121247/hollywood-recognises-acting/|títulu=This is why Hollywood recognises my acting|obra=People Daily|fechaaccesu=28 de payares de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141204171428/http://mediamaxnetwork.co.ke/peopledaily/121247/hollywood-recognises-acting/|fechaarchivu=4 d'avientu de 2014}}</ref> * [[Rosa Katanu]] como Amondi Kabaka, la fía de Silas. * [[Llei Geung-young]] como Kang-Dae Bak, un home de negocios y padre de Sun y Joong-Ki Bak.<ref name="soompi">{{Cita web|url=http://www.soompi.com/2014/09/23/bae-doo-na-films-wachowski-brothers-new-series-sense8-in-seoul/|títulu=Bae Doo Na Films Wachowskis' New Series, "Sense8", in Seoul - Soompi|obra=Soompi|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2014}}</ref> * [[Llei Ki-chan]] como Joong-Ki Bak, l'hermanu menor de Sun.<ref name="soompi"/> * [[Myung Gye-Nam]] como'l maestru de kickboxing de Sun.<ref name="soompi"/> * [[Raúl Méndez]] como Joaquín Flores, el acosador, celosu y violentu ex noviu de Daniela.<ref name="excelsior"/><ref>{{Cita web|url=http://gazetanews.com/perfil-raul-mendez-cinema/|títulu=Perfil: Raul Mendez – Cinema|obra=Gazeta News - Jornal Brasileiro nos EUA / Florida - Brazilian News|fechaaccesu=31 de mayu de 2015| idioma= portugués}}</ref> * [[Ari Brickman]] como'l direutor hispanofalante de les películes de Lito. * [[Huzane Mewawala]] como Daya Dandekar, hermana de Kala. * [[Natasha Rastogi]] como Priya Dandekar, madre de Kala y Daya, esposa de Sanyam.<ref name="tellychakkar"/> * [[Purab Kohli]] como Raxen Rasal, el prometíu de Kala.<ref name="tellychakkar"/> * [[Darshan Jariwala]] como Manendra Rasal, padre de Raxen y home de Sahana.<ref name="tellychakkar">{{Cita web|url=http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/purab-kohli-natasha-rastogi-darshan-jariwala-tena-desae-be-part-of-international-series|títulu=Purab Kohli, Natasha Rastogi, Darshan Jariwala, Tena Desae to be part of international series Sense 8|autor=Tellychakkar Team|obra=tellychakkar.com|fechaaccesu=21 de payares de 2014}}</ref> * [[Mita Vashisht]] como Sahana Rasal, madre de Raxen y esposa de Manendra Rasal.<ref name="tellychakkar"/> * [[Shruti Bapna]] como Devi, l'amiga de Kala.<ref>{{Cita web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Shruti-Bapna-lands-a-role-in-an-international-series/articleshow/45248973.cms|títulu=Shruti Bapna lands a role in an international series|obra=The Times of India|fechaaccesu=24 de payares de 2014}}</ref> * [[Maximilian Mauff]] como Félix Bernner, el meyor amigu de Wolfgang. * [[Christian Oliver]] como Steiner, un xefe de mafia alemán que ta engarráu col so primu Wolfgang y con Félix.<ref>{{Cita web|url=http://www.myfanbase.de/serien/sense8/interviews/?pid=21491|títulu=Interviews: Exclusive interview with Christian Oliver|autor=myFanbase Team|obra=myfanbase.de|fechaaccesu=31 de mayu de 2015}}</ref> * [[Sylvester Groth]] como Sergei Bogdanow, tíu de Wolfgang y padre de Steiner. * [[Adam Shapiro]] como'l Dr. Metzger, médicu de Nomi y emplegáu de Whispers.<ref name="variety">{{Cita web|url=http://variety.com/2015/digital/news/sense8-wachowski-netflix-thriller-1201489818/|títulu=[VIDEO] 'Sense8′ is the Wachowskis' Matrix-Style Netflix Show - Variety|autor=Whitney Friedlander|obra=Variety|fechaaccesu=11 de mayu de 2015}}</ref> * [[Maximilienne Ewalt]] como Grace, la madre de Amanita. * [[Michael X. Sommers]] como Bug, un vieyu amigu de Nomi con cual solía [[hacker|hackear]]. * [[Ma Dong-seok]] faciendo un [[cameo]] como'l guardaespaldes a la salida d'un club en Seúl.<ref name="soompi"/><ref>{{cita videu|url=https://www.youtube.com/watch?v=iEqgazD-69M|títulu=[K STAR] Ma Dong-seok made a cameo appearance in [sense8] 마동석, 워쇼스키 남매 작품에 '깜짝 출연&#39;|mediu=Youtube|fecha=12 de xunu de 2015|fechaaccesu=13 de xunetu de 2015}}</ref> * [[Rajesh Khera]] como un planiador de bodes.<ref>{{Cita web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/tv/news/Rajesh-Khera-to-play-Betaal-in-Sinhasan-Battisi/articleshow/45371917.cms|títulu=Rajesh Khera to play Betaal in Sinhasan Battisi|obra=The Times of India|fechaaccesu=5 d'avientu de 2014}}</ref> * [[Lilja Þórisdóttir]] como Yrsa, un sensate d'un grupu antiguu. * [[Arantza Ruiz]] como una fan de Lito Rodríguez. * [[Fernanda Borches]] como una periodista, quien discrimina a Lito sobre la so orientación sexual. }} == Episodios == === 1ª temporada === {| class="wikitable plainrowheaders" style="width:100%;" |- style="color:white" ! style="background:#4488cc;"| Nᵘ<br>(serie) ! style="background:#4488cc;"| Nᵘ<br />(temp.) ! style="background:#4488cc;"| Títulu !style="background:#4488cc;"| Empobináu por ! style="background:#4488cc;"| Escritu por ! style="background:#4488cc;"| Fecha d'emisión Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 1 | EpisodioNúmero2 = 1 | Títulu = "[[Resonancia límbica]]" | DirigidoPor = [[Hermanes Wachowski]] | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = Al traviés de visiones, ocho desconocíos son testigos de la misteriosa muerte d'una muyer. Los desconocíos Capheus, Sun, Nomi, Kala, Riley, Lito, Will y Wolfgang viven en distintes partes del mundu ([[Nairobi]], [[Seúl]], [[San Francisco (California)|San Francisco]], [[Mumbai]], [[Londres]], [[Méxicu DF]], [[Chicago]] y [[Berlín]] respeutivamente) y a partir de les visiones compartíes empiecen a esperimentar una conexón sobrenatural que-yos dexa entrar nos pensamientos y emociones de los sos pares. Mientres trepen colo que creen son allucinaciones, son forzaos a trepar coles adversidaes nes sos vides. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 2 | EpisodioNúmero2 = 2 | Títulu = "Tamos xuníos" | DirigidoPor = [[Hermanes Wachowski]] | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = Mientres participaba de la fiesta del arguyu gai en San Francisco xunto a la so novia, Amanita, Nomi pierde la conciencia en viendo a un misteriosu home ente l'ensame, Jonas. Depués de ser internada, recibe la noticia de que la so salú ta en peligru y ye retenida en contra de la so voluntá. Lito intenta esconder un secretu que más tarde ye afayáu por Daniela, lo que los lleva a una inesperada situación. La familia de Kala y la del so prometíu axuntar nuna celebración, mientres ella cuestiona'l compromisu. Riley consigue escapar d'una situación peligrosa. Will, quien cree tar perdiendo la cordura, atopar con Jonas. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 3 | EpisodioNúmero2 = 3 | Títulu = "Los que saben apuésten-y a la perr* flaca" | DirigidoPor = [[Hermanes Wachowski]] | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = Mientres les vides de los sensates complíquense, la so nueva habilidá vuélvese esencial. Lito empieza a vivir una doble vida cola ayuda de Daniela. Nomi ye retenida hostilmente, y Amanita executa un plan desesperáu pa rescatala. Capheus recibe ayuda d'un amigu pa mercar medicina pa la so madre, quien carez [[SIDA]]. Sun siéntese acorviada pola so complexa rellación col so padre y hermanu, mientres recuerda a la so difunta madre. Resuelve volver a les engarradielles underground de kickboxing. Mentanto, l'autobús de Capheus ye asaltada violentamente per una banda caleyera. Nesi momentu, Capheus coneutar con Sun y llogra vengase de los delincuentes, pero non ensin faese con un peligrosu enemigu. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 4 | EpisodioNúmero2 = 4 | Títulu = "What's Going On?" | DirigidoPor = Tom Tykwer | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = Wolfgang consigue un comprador pa la mercancía que robó xunto al so amigu, Felix, y gasta el dineru que llogra celebrando. Capheus pasa por un bon momentu yá que, tres la so fazaña, el so autobús ye'l más popular. Amás, ye contactáu por un home poderosu que-y encarga una misteriosa misión en cuenta de medicina pa la so madre. Sun vese forzada a tomar una decisión difícil cuando s'afaya que'l so hermanu taba arreyáu en transaiciones illegales na empresa del so padre. Nomi llega a un puntu de non torna cuando se programa una peligrosa intervención quirúrxica a efectuase asina sía posible. Will contáctase telepáticamente con Jonas, quien ta en prisión, y recibe información sobre la naturaleza de la conexón que comparte col restu de los sensates. Riley escucha'l cantar [[What's Up?]], xenerando una sintonización ensin precedentes ente los sensates. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 5 | EpisodioNúmero2 = 5 | Títulu = "L'arte ye como la relixón" | DirigidoPor = [[James McTeigue]] | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = Lito esperimenta la menstrual al traviés de Sun. Amás, coneutar con Will metanes una grabación cuando él taba metanes una persecución policiaca. Riley y Capheus visítense y comparten un momentu íntimu. Capheus cuerre un gran riesgu pa protexer la mercancía que-y encamentaren. Capheus visita a Sun, quien asume les implicaciones de la difícil decisión que tomó. L'apartamentu de Nomi y Amanita ye asaltáu. Kala ta a puntu de casase, pero la ceremonia ye atayada pola inesperada visita de Wolfgang. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 6 | EpisodioNúmero2 = 6 | Títulu = "Demonios" | DirigidoPor = [[Hermanes Wachowski]] | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = Will y Riley afayen que nun son productu de les sos imaxinaciones. Mentanto, la vida de Riley ta en peligru, pero ye salvada cola ayuda de Will. Sun asume la responsabilidá de los crímenes que'l so hermanu cometiera, siendo procesada darréu. Nomi y Amanita busquen abellugu en casa de la madre d'esta. Capheus tien de dexar de llau'l gran númberu de pasaxeros que demanden el serviciu del so autobús p'atender el recién alcuerdu que fizo con un home mafiosu, Githu. Ésti alcuerdu consiste en treslladar a la fía de Githu al hospital por que esta pueda llevar a cabu'l so tratamientu contra la leucemia ensin correr peligru de ser identificada. Wolfgang, Will, Nomi y Lito comparten un momentu íntimu, mientres Riley y Sun afayen les semeyances ente les sos vides. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 7 | EpisodioNúmero2 = 7 | Títulu = "¿Que fadría Nancy Drew?" | DirigidoPor = James McTeigue | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = Nomi consigue equipamientu con un vieyu amigu pa investigar al doctor que lu retenía. Llueu, afayen información atanante. Sun afacer a la vida en prisión, faciendo amigues y enemigues. Riley viaxa a [[Islandia]] a ver el so padre, a pesar de creer que ta maldita y que la so visita va traer problemes. Will tien visiones. Kala y Wolfgang visítense y vuélvense más cercanos. Una fan de Lito píde-y un autógrafu nun restorán. Hernando y Daniela ver nuna difícil situación cuando l'ex noviu d'ella consigue información sensible pa la carrera de Lito. Capheus entiende qué peligrosu ye Githu. Félix, l'amigu de Wolfgang, ye víctima d'un inesperáu ataque. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 8 | EpisodioNúmero2 = 8 | Títulu = "A la fin toos vamos ser xulgaos pol valor de los nuesos corazones" | DirigidoPor = Dan Glass | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = Riley afaya la verdá sobre la so «maldición». Sun vese arreyada nuna engarradiella na cárcel, que trai consecuencies inesperaes. Will sigue compartiendo con Riley y el so venceyu vuélvese más fuerte. Nomi fai nuevos descubrimientos cola ayuda de Will. La policía intenta atrapala, pero consigue escapar cola ayuda de Will, Sun y Capheus. El padre del prometíu de Kala confiésalu que nun ta acordies con el compromisu. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 9 | EpisodioNúmero2 = 9 | Títulu = "La muerte non te dexa despidite" | DirigidoPor = [[Hermanes Wachowski]] | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = Riley fai descubrimientos sobre la so nueva vida. El padre de Sun comprometer a faese cargu de la estafa pola qu'ella taba en prisión. Lito ta ablayáu como secuencia del términu de la so rellación y ye visitáu por Nomi. Nesi momentu comparten momentos significativos de los sos pasaos. Riley y Capheus visítense tamién p'aldericar les sos vides y emociones. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 10 | EpisodioNúmero2 = 10 | Títulu = "¿Qué ye ser humanu?" | DirigidoPor = [[Hermanes Wachowski]] | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = Will coneutar con Jonas y afaya dellos aspeutos sobre la so naturaleza y el peligru que ronda a los sensates. Kala y Capheus visítense. Wolfgang toma una decisión complicada y vese envueltu nuna situación venturera de la cual llogra salir cola ayuda de Lito. Riley y Will vístanse otra vegada, y alderiquen lo que sienten l'unu pol otru. Lito enfrentar al exnovio de Daniela y consigue ganalo cola ayuda de Wolfgang. Mientres Will ve los fueos artificiales en celebración del 4 de xunetu n'[[Estaos Xuníos]] en compañía del so padre, ye visitáu por Sun y Capheus. La rellación de Lito vuelve a la normalidá. Riley garrasti a la función del so padre y comparte el [[Conciertu pa pianu nᵘ 5 (Beethoven)|Conciertu pa pianu nᵘ 5]] (de Beethoven) colos sensates, quien recuerden les sos nacencies. Riley alica un momentu tráxicu del so pasáu. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 11 | EpisodioNúmero2 = 11 | Títulu = "Da la vuelta y camuda el futuru" | DirigidoPor = Tom Tykwer | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = La salú de Riley atópase debilitada. Will y Nomi son sollertaos por Jonas del peligru que cuerre Riley ya intenten ayudar. L'hermanu de Sun la visita na cárcel pa da-y la noticia del supuestu suicidiu del so padre, pero ella dulda qu'esti diga la verdá. Capheus atopar en gran peligru cuando la banda criminal que prometió asesinalo, captura al so xefe y Githus, y oblíga-y a asesinalo. Capheus llogra safase milagrosamente y cola ayuda de Sun. Kala intenta detener a Wolfgang, quién taba determináu a misión suicida, pero nun lu consigue. Sun aconseya a Kala. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 12 | EpisodioNúmero2 = 12 | Títulu = "Nun puedo dexala" | DirigidoPor = [[Hermanes Wachowski]] | EscritoPor = [[Hermanes Wachowski]] y J. Michael Straczynski | FechadeEmisiónorig = 5 de xunu de 2015 | ResumenBreve = Riley ye tresportáu a les instalaciones de BPO. Ella alica l'accidente automovilísticu que mató al so maríu y a la so fía recién nacida. Will llega a Islandia y cuerre a la instalación. Yrsa visita a Riley diciéndo-y que se mate pa salvar el restu del so grupu. Riley garra l'arma d'un guardia, pero Will convencer de que se detenga. Wolfgang revela al so tíu que mató al so padre cuando yera neñu, y agora a Steiner, antes de finalmente matalo. Will y Kala ayudar a escapar. Kala ta espantada pola violencia y Wolfgang dase cuenta de que nun tienen futuru xuntos. Amanita, Nomi, Lito, Jonas, Sun, Kala, Capheus y Wolfgang ayuden a Will a rescatar a Riley. Mientres escapen, Whispers llogra faer contautu visual con Will, lo que-y dexa entrar a la cabeza de Will. Riley entra en llerza mientres conducen a la zona onde asocedió'l so accidente automovilísticu. Jonas diz-y a Will que la única forma en que puede protexer la so clúster agora ye suicidase. Sicasí, Will toma abondos sedantes pa dexase inconsciente y diz-y a Riley qu'agora ye la única oportunidá del grupu. Riley lleva un Will drogáu con ella nun bote, una y bones los ocho sensates ver por primer vegada xuntos. | LineaColor = 2D4B56 }} |} === 2ª temporada === {| class="wikitable plainrowheaders" style="width:100%;" |- style="color:white" ! style="background:#4488cc;"| Nᵘ<br>(serie) ! style="background:#4488cc;"| Nᵘ<br />(temp.) ! style="background:#4488cc;"| Títulu !style="background:#4488cc;"| Empobináu por ! style="background:#4488cc;"| Escritu por ! style="background:#4488cc;"| Fecha d'emisión Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 13 | EpisodioNúmero2 = 1 | Títulu = "Feliz Añu Nuevu de m**rda" (Especial de Navidá) | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]] y [[J. Michael Straczynski]] | FechadeEmisiónorig = 23 d'avientu de 2016 | ResumenBreve = Will y Riley esconder nuna casa segura, onde Will usa heroína pa bloquiar xuxurios. Kabaka mércalu a Capheus un nuevu matatu pa paga-y por salva-y la vida. Nomi y Amanita camudar con Bug porque Nomi inda ye escorrida febrilmente por axentes del gobiernu. Kala y Raxen cásense, pero Wolfgang inda ta nos sos pensamientos. Lito negar a negar la so homosexualidá pa gran disgustu de los sos axentes dempués de que Joaquín publica les semeyes d'él y Hernando; depués ye desallugáu del so departamentu. Enfrentar a la so madre, que amorosamente aceptar. L'hermanu de Sun contrata homes pa matala na prisión, pero ella ganar cola ayuda del grupu. Jonas diz-y a Will que'l so grupu nun ye'l primeru en nacer por Anxélica y que Whispers toma melecines pa bloquiar les sos habilidaes sensoriales. Whispers visita al pá de Will p'amedranalo a él. Félix espertar nel hospital y vuelve a la normalidá. La tía de Wolfgang diz-y qu'ente al crime entamáu como'l so tíu, pero él refugar. Más tarde, los sicarios de Volker perpeten un tirotéu y escuerren a Wolfgang, pero él ganar con ayuda del grupu. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 14 | EpisodioNúmero2 = 2 | Títulu = "¿Quién soi?" | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]] y [[J. Michael Straczynski]] | FechadeEmisiónorig = 5 de mayu de 2017 | ResumenBreve = Ente episodios d'inconsciencia inducida pola heroína, Will intenta aprender más sobre Whispers y BPO, con Riley ocupándose d'él. Capheus ye entrevistáu por una periodista llamada Zakia, y los dos desenvuelven una atraición. Wolfgang y Felix reciben un club nocherniegu por un home llamáu Sebastian Fuchs ensin esplicación. La carrera de Lito sufre una recesión dempués de la so salida. Nomi y Amanita van a Chicago pa investigar los oríxenes evolutivos de los 'sensates', onde aprienden d'un homínidu tempranu teorizado llamáu 'Homo Sensorium', que puede comunicase de manera similar a ellos. Oyen una conferencia del Dr. Kolovi que menta que'l Homo Sensorium foi aniquiláu pol Homo Sapiens. Dempués de la conferencia, falen con Kolovi, quien reconoz una imaxe de Whispers como un antiguu alumnu llamáu Matheson. Tamién visiten a la madre de Sara Patrell y entérense de qu'otros sensates, incluyíos Jonas, Angelica y Whispers, visitar dempués de la desapaición de Sara. Riley ye capaz d'engañar a Whispers faciéndo-y creer qu'ella y Will inda tán n'Islandia, ente qu'en realidá tán en Amsterdam. Will discierne que Whispers ta en Londres, y puede visitalo mientres s'axunta con un altu directivu de BPO llamáu Richard Wilson Croome. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 15 | EpisodioNúmero2 = 3 | Títulu = "Mutualismos obligaos" | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]] y [[J. Michael Straczynski]] | FechadeEmisiónorig = 5 de mayu de 2017 | ResumenBreve = Will chantajea a Croome pa una xunta de frente, a lo que Croome apuerta, enoxando a Whispers. En Corea del Sur, homes amarutaos de guardias de la prisión intenten asesinar a Sun, pero ella ye salvada pola intervención de la so compañera de celda Min-jung. Al suponer que los homes fueron contrataos pol so hermanu, ella aprovecha la oportunidá d'escapar de la prisión con Min-jung. Lito pierde'l so papel na so próxima gran película. Felix y Wolfgang visiten el loft de Fuchs. Fuchs quier qu'usen les sos conexones col inframundu pa desactivar una guerra de peaes que podría alteriar la so operación de llavadura de dineru a gran escala . Wolfgang afaya que la pareya de Fuchs, Lila Facchini, tamién ye una 'sensate'. Will axuntar con Croome, quien afirma que la misión de BPO foi una vegada pa fomentar la cooperación ente los 'sensates' y los humanos, pero que dempués del 11 de setiembre y la Guerra contra'l Terror: la prima dada al secretu y la soberanía significaba que los 'sensate' clasificábense como amenaces a la seguridá nacional. Como amuesa de bona voluntá, Croome da-y a Will les mesmes píldores bloquiadores qu'usa Whispers. Sicasí, Croome ye atacáu y asesináu por Whispers al traviés d'unu de los sos títeres lobotomizados. Al nun poder matar a Will tamién, Whispers matu a la so propia marioneta. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 16 | EpisodioNúmero2 = 4 | Títulu = "Polifonía" | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]] y [[J. Michael Straczynski]] | FechadeEmisiónorig = 5 de mayu de 2017 | ResumenBreve = Will escapar del muséu onde conoció a Croome. Nomi y Amanita dícen-y a Bug sobre los sensates. Capheus desactiva un disturbiu sobre l'agua. Kala queda atrapada nun disturbiu nel so templu pola nuevu llei anti-relixón que foi defendida pol padre de Raxen. Amanita ye siguida pol axente Bendix, pero llogra perdelo. Riley toma les pastillas que Croome dio-y a Will pa ser estudiaes pol so amigu que fai y viende drogues pa fiestes. Capheus ye entrevistáu sobre'l so papel na desactivación de los disturbios. Lito visita al padre de Raoul Pasquale, un periodista mexicanu que sumió va un tiempu y que yera un sensate nun grupu nacíu d'Anxélica y un antiguu amigu de Lito. El padre de Raoul amuésalu a Lito una cinta que Raoul tenía de Whispers realizando los sos esperimentos de zombis con Todd, un miembru del grupu de Raoul que yera devotamente relixosu y creía que taba malditu. Dos policías atopen a Sun en Corea del Sur. Ella escapa, pero da cuenta de qu'unu d'ellos, el detective Mun, yera'l so antiguu competidor d'artes marciales. Jonas poner en contautu col clúster pa dici-yos que ta a puntu de ser asesináu por BPO. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 17 | EpisodioNúmero2 = 5 | Títulu = "El mieu nunca resolvió nada" | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]] y [[J. Michael Straczynski]] | FechadeEmisiónorig = 5 de mayu de 2017 | ResumenBreve = Los sensates lloren la muerte de Jonas. Capheus ye encetáu por un partíu políticu, y pídese-y que se postule como candidatu a la eleición, pero él refugar. Sun vuelve col so mentor. El detective Mun nun se queda tras, pero, pa la so sorpresa, ufiertar a ayudar. Kala empieza a abarruntar de les práutiques comerciales del so home. Nomi ta cansada de vivir como un fuxitivu, y Bug usa los sos contactos con Anonymous pa llograr un interruptor de muerte "Y-death" (Muerte Electrónica) que va borrar toles órdenes y rexistros gubernamentales de la so esistencia. Lito ufiertar a un viaxe a São Paulo como gran maestru d'un desfile del arguyu gai. El grupu ta d'alcuerdu en que'l mieu frenar, y alcuerda tomar midíes coraxoses pa llevar la llucha a BPO, agora consciente de qu'hai otros grupos en tol mundu, Riley entama un gran polveru n'Ámsterdam pa llamar l'atención d'otros sensates. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 18 | EpisodioNúmero2 = 6 | Títulu = "Aisllaos penriba, coneutaos per embaxo" | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]] y [[J. Michael Straczynski]] | FechadeEmisiónorig = 5 de mayu de 2017 | ResumenBreve = Dempués del deliriu, otros dos sensates comunicar con Riley; el Viejo de Güei, un vieyu escocés, y Puck, el químicu australianu qu'analizó les píldores bloquiadores. Cola so llibertá recién descubierta, Nomi acepta asistir a la boda de la so hermana, y viaxa con Amanita p'alcontrar la cabaña d'Anxélica. Lito acepta entamar el desfile del arguyu gai en São Paulo, onde sale a la lluz público frente a millones de persones. Wolfgang y Kala consuman la so conexón, al igual que Capheus y la so novia periodista Zakia. Wolfgang intenta ganar l'enfotu de Lila ayudar mientres asesina al xefe del crime entamáu, Volker Bhom. Riley coneutar col Viejo de Güei na so casa solariega n'Escocia, onde revela que tuvo arreyáu na creación de BPO con Ruth Al-Sadaawi. Usando la so conexón a los sensates en tol mundu. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 19 | EpisodioNúmero2 = 7 | Títulu = "Nun hai llugar pal odiu nel mio corazón" | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]] y [[J. Michael Straczynski]] | FechadeEmisiónorig = 5 de mayu de 2017 | ResumenBreve = Riley fai un ventureru viaxe a Chicago p'atopase con un contautu de BPO. Al volver de São Paulo, Lito, Hernández y Daniela enfrentar a los padres de Daniela y Joaquín qu'amenacien con desconocela si sigue la so rellación colos dos homes homosexuales. Al llegar con seguridá a Chicago, Riley ye escoltada por Diego, ex compañeru de la policía de Will. Diego ta furiosu con Will por sumir, pero Will esculpar con Riley y píde-y el so ayuda. Capheus revela les sos ambiciones polítiques a la so madre, quien primeramente ta furiosa, pero camuda d'opinión y ufiérta-y sofitu. Sun visita les tumbes de los sos padres y enfréntase al detective Mun. Mun diz-y que si ella puede vencelo na llucha, ella puede caminar llibre, pero si pierde, va llevar so custodia. Dempués d'una engarradiella llarga ya intensa, Mun ye noquiáu y Sun allóñase. Riley atopar col contautu de BPO, quien-y da más información sobre la formación del grupu y da-y una direición n'Inglaterra onde s'escuende Whispers. Will diríxese ellí y sospriéndese al afayar que Jonas inda ta vivu, dempués de ser salváu por daquién llamáu 'El Secretariu'. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 20 | EpisodioNúmero2 = 8 | Títulu = "Lo único que quiero ye una bala más" | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]] y [[J. Michael Straczynski]] | FechadeEmisiónorig = 5 de mayu de 2017 | ResumenBreve = Jonas ta vivu porque la so vida ta estrechamente amestada a Whispers y al presidente de BPO, precisa que Jonas ayudar a esaniciar les oposiciones polítiques. El presidente nun confía en Whispers, y la so familia ta empezando a cuestionalo pol so trabayu y los sos motivos pa caltenelos a salvo. Capheus enfrenta problemes cola so campaña, con anuncios negativos. Lito tarrez la perda de la so carrera. Sun afaya que'l so hermanu va asistir a una gala y cola ayuda de Lito va poder sirvir cócteles de callao. Riley investiga más sobre'l casu de la desapaición de Sarah cola ayuda de Diego. Kala pregúntase si debería o nun cunta-y a Raxen sobre les sos conexones y los sos sentimientos escontra Wolfgang mientres Raxen alluga los sos propios secretos. Wolfgang garrasti a la cena con Lila sabiendo perbién que ye una emboscada. Lila revela'l so plan pa faer de Berlín un abellugu seguru pa los sensates, llibres de sapiens. Dempués d'un tirotéu, Wolfgang escapa por pocu con y Lila termina pretendiendo ser una víctima. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 21 | EpisodioNúmero2 = 9 | Títulu = "El verdaderu significáu de la familia" | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]] y [[J. Michael Straczynski]] | FechadeEmisiónorig = 5 de mayu de 2017 | ResumenBreve = Riley, Will y Diego alcuentren la casa del asistente de BPO que-yos dio l'allugamientu de Whispers solo p'afayar que se suicidó. La boda de la hermana de Nomi ye atayada pol axente Bendix qu'apruz p'arrestala, pero cuando se ve confrontado por Amanita, nun puede presentar una orde d'arrestu. Daniela atopa'l guión perfectu pa Lito, y depués sosprender a él y a Hernando al entamar una xunta con un gran productor de Hollywood en menos d'una hora. Capheus dase cuenta de que lo tán siguiendo dos homes: enfrentar a unu d'ellos p'afayar que Silas Kabaka unviar pa protexelo. Kabaka acepta que tendría de siguir la so campaña, y revela que ta namoráu de la so madre. Will ta afaráu al saber que'l so padre ta morriéndose, y conéctase con él al traviés de Riley antes de morrer. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 22 | EpisodioNúmero2 = 10 | Títulu = "Si'l mundu ye un escenariu, la identidá nun ye más qu'un disfraz" | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]] y [[J. Michael Straczynski]] | FechadeEmisiónorig = 5 de mayu de 2017 | ResumenBreve = Will llamenta la perda del so padre ente que tamién se ta quedando ensin bloquiadores, ente que Kala formuló más bloquiadores. Sun fai con ésitu los cócteles cola ayuda de Lito y él llogra con ésitu l'audición de Hollywood por cuenta de Sun. Kala entá tien sentimientos por Wolfgang. Capheus pronunció'l so primer discursu como candidatu que salió terriblemente mal por cuenta de la llegada de violentos agitadores. Surden disturbios y unu de los sos axentes de seguridá intenta asesinalo. Pero ye salváu por Will y Githu, el líder de la peada a quien Capheus una vegada enfrentó nel so trabayu pa Kabaka. Al llegar al so llar, Capheus recibe enfotu de los sos motivos per parte de la so madre y los sos amigos. L'episodiu termina con Sun na gala col so hermanu a la vista, llistu pa baltalo. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 23 | EpisodioNúmero2 = 11 | Títulu = "¿Quies guerra?" | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]] y [[J. Michael Straczynski]] | FechadeEmisiónorig = 5 de mayu de 2017 | ResumenBreve = Sun garrasti a la gala del so hermanu, onde Mun vieno arrestar a Joong-Ki, pero esti postreru llogra mancar a Mun y escapar. Sun escorrer nuna motocicleta, cola ayuda de la so clúster Capheus, y llogra detenelo, pero decide dexalo vivir. Ella ye arrestada, pero'l so grupu y Puck, que inesperadamente apaez en Seúl, ayudar a escapar. El ministru Tae Park alloña a Joong-Ki y tapar. Nomi y Amanita propónense matrimoniu la una a la otra. Capheus ye visitáu polos locales qu'escucharon el so discursu y decidieron dase a conocer. Raxen revela a Kala que ta arreyáu nuna investigación de corrupción política y quier que se camude a París pa la so proteición. Kala y Wolfgang profésense'l so amor y deciden axuntase en París, sicasí, Lila vendió a Wolfgang a Whispers y prindar. Kala avísa-y a tol grupu asoceder y deciden viaxar darréu a Londres. Whispers va nel cuartu d'interrogaciones y atópase con Will, él quería allugalo pero diz-y que nun puede y depués de que lo cutiera dase cuenta qu'él esta ende y píde-y ayuda a Jonas pero da cuenta que va sofitar a Whispers pa caltenese vivu. Jonas intenta llamar al 'Secretariu' p'avisa-y qu'esta asocediendo un problema y cuando toquen la puerta, Sun noquiar y cola ayuda del grupu llogren secuestralo a Jonas y Whispers nuna carroceta de la OPB y vanse a salvar a Wolfgang. El grupu xuntóse físicamente per primer vegada. | LineaColor = 2D4B56 }} {{Llista d'episodios | EpisodioNúmero = 24 | EpisodioNúmero2 = 12 | Títulu = "Amor Vincit Omnia" (Especial) | DirigidoPor = [[Lana Wachowski]] | EscritoPor = [[Lana Wachowski]], [[J. Michael Straczynski]] y [[Aleksandar Hemon]] | FechadeEmisiónorig = 8 de xunu de 2018 | ResumenBreve = Los "sensate" lluchen coldu a coldu colos sos aliaos pa salvar al grupu y frenar a los sos enemigos d'una vegada por toes. Les pasiones desencadenar nun final arrasador. | LineaColor = 2D4B56 }} |} == Música == [[Tom Tykwer]] y [[Johnny Klimek]], quien compunxeron música pa ''[[Cloud Atlas]]'' y tuvieron una contribución menor na [[banda sonora]] de ''[[The Matrix Revolutions]]'' como parte de [[Pale 3]], compunxeron la música de la serie, que foi [[orquestación|orquestada]] por [[Gene Pritsker]].<ref>{{cita web|url=http://variety.com/2015/tv/reviews/sense8-wachowskis-netflix-review-1201499916/|títulu='Sense8′ Review: The Wachowskis' Netflix Series - Variety|autor=Brian Lowry|obra=Variety|fechaaccesu=27 de mayu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.genepritsker.com/#!bio/c1bf2|títulu=Gene Pritsker Composer|obra=Gene Pritsker Composer|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2014}}</ref> La músca foi grabada pola [[Orquesta Sinfónica MDR]].<ref>{{cita web|url=http://www.lvz.de/Kultur/Medien/Die-neue-Netflix-Produktion-Sense8-ist-eine-Episodenserie-der-Matrix-Macher|títulu=Die neue Netflix-Produktion "Sense8" ist eine Episodenserie der "Matrix"-Macher / Medien / Kultur - LVZ - Leipziger Volkszeitung|autor=LVZ-Online|obra=lvz.de|fechaaccesu=5 de xunu de 2015| idioma=Alemán}}</ref> [[Ethan Stoller]] y [[Gabriel Isaac Mounsey]], antes collaboradores de les Wachowski y de Tykwer respeutivamente, reciben creitu por componer música adicional. Stoller tamién se desempeñó como l'editor musical de la serie. El títulu del cuartu episodiu de la serie, «What's going on?», referir a la lletra del cantar «[[What's Up?]]» de [[4 Non Blondes]], que apaez na escena en que Nomi escapar del hospital. Cuando Nomi dixo qu'eses pallabres tuvieron n'el so cabeza toa'l día, Amanita reconoció'l cantar diciendo que yera'l cantar perfectu pa una lobotomía.<ref>{{Obra citada|url=http://www.avclub.com/tvclub/sense8-whats-going-220808|títulu=Review: Sense8: "What's Going On" |nome=Rowan |apellíu=Kaiser |fecha=12 de xunu de 2015 |obra=[[The A.V. Club]]|fechaaccesu=20 de xunu de 2015}}</ref> == Receición == La receición de ''Sense8'' per parte de l'audiencia foi llargamente positiva. En Netflix, más de 500.000 usuarios calificaron la serie con un promediu de 4.1/5.<ref>{{Cita web|url=http://www.netflix.com/sense8|títulu=Watch Sense8 Online - Netflix|fecha=16 de xunu de 2015|obra=netflix.com|fechaaccesu=16 de xunu de 2015}}</ref> La crítica profesional foi menos entusiasta pero aun así recibió la serie favorablemente. [[Rotten Tomatoes]], reportó una aprobación de 69 % con una calificación promediu de 5.8/10 basada en 35&nbsp;opiniones. El consensu del sitiu diz «dalgunos de los escenarios tán en cantu de lo ilóxico, pero la diversidá de personaxes y les creatives interseiciones ente les sos hestories caltienen a ''Sense8'' convincente».<ref>{{Cita web|url=http://www.rottentomatoes.com/tv/sense8/s01/|títulu=Sense8: Season 1|fecha=5 de xunu de 2015|obra=rottentomatoes.com|fechaaccesu=26 de xunu de 2015}}</ref> En [[Metacritic]], a la serie asignóse-y una puntuación de 63/100, basada en 23&nbsp;opiniones, indicando «opiniones xeneralmente positives».<ref>{{Cita web|url=http://www.metacritic.com/tv/sense8|títulu=Sense8|obra=Metacritic|fechaaccesu=6 de xunu de 2015}}</ref> Menos d'ocho díes dempués del so estrenu, ''[[Variety]]'' reportó que la serie fuera [[Infracción de derechos d'autor copiada illegalmente]] más de 500.000 vegaes, a pesar de la so distribución dixital.<ref>{{cita web|url=http://variety.com/2015/digital/news/netflix-sense8-piracy-wachowskis-1201514526/|títulu='Sense8′ Piracy Netflix Wachowskis - Variety|author=Todd Spangler|work=Variety|fechaaccesu=12 de xunu de 2015}}</ref> == Ver tamién == * [[Programación orixinal distribuyida por Netflix]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|en|Sense8|665817992|parcial|6 jun 2015}} * {{Official website|http://www.netflix.com/sense8|Sense8 en Netflix}} * {{IMDb títulu|id=2431438}} * {{facebook|Sense8TV|Sense8}} * {{twitter|sense8|Sense8}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Series de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Series de televisión n'inglés]] [[Categoría:Series de televisión de Netflix]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] 8v5e3dg9gjmm6pb9pwcanfruoauwkco 0 143282 3709851 3690071 2022-08-19T09:18:24Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{película}} '''''Cruel Intentions''''' ye una película d'[[Estaos Xuníos]] del añu 1999 dirixida por [[Roger Kumble]] basada na novela ''[[Les Liaisons dangereuses]]'' del escritor [[Choderlos de Laclos]]. Con [[Sarah Michelle Gellar]], [[Reese Witherspoon]], [[Ryan Phillippe]] y [[Selma Blair]] como protagonistes. Otres adautaciones de la mesma novela son les películes ''[[Dangerous Liaisons]]'' (Stephen Frears, 1988) y ''[[Valmont (película)|Valmont]]'' (Miloš Forman, 1989). == Sinopsis == Kathryn (Sarah Michelle Gellar) y el so hermanascu Sebastián (Ryan Phillippe), son estudiantes d'una escuela secundaria esclusiva, l'Institutu de Nueva York. Faen un apueste por un Xaguar (automóvil): si Sebastián llogra tener rellaciones sexuales con Annette (Reese Witherspoon) que ye una nueva estudiante y fía del direutor, primero que les sos creencies cumplir (llegar virxe al matrimoniu), Kathryn va tener que chase con Sebastián; sicasí, si Sebastián nun lo llogra, Kathryn va quedar col vehículu. El destín fai que l'asuntu nun termine como s'espera... pa nengunu. == Argumentu == [[Manhattan]], dómina actual, escontra fines del iviernu y empiezu de les clases, onde estudien los ricos mediohermanos Sebastian Valmont ([[Ryan Phillippe]]) y Kathryn Merteuil ([[Sarah Michelle Gellar]]), [[Perversión sexual|malvaos]] y vanidosos. Kathryn foi abandonada pol so noviu, Court Reynolds, quien la dexó por Cecile Caldwell ([[Selma Blair]]) a quien la so madre, la [[racista]] Sra. Caldwell ([[Christine Baranski]]), dexara sol so cuidu, creyendo na so exemplaridá como estudiante. Despechada, propón a Sebastian seducir a Cecile, pa unviar a Court semeyes d'ellos xuntos. Cecile, mentanto, empezar a namorar del so profesor de [[música]], Ronald Clifford ([[Sean Patrick Thomas]]), al cual la so madre nun miraba con bonos güeyos, yá que yera de raza [[Afroamericanu|negra]]. Amás, la cobarde Cecile nun solía estimar colos mozos, polo qu'allegó a Kathryn, quien lu enseñó a besar correutamente, emprestándose ella mesma. Por eses feches, Sebastian faló-y a Kathryn de Annette Hargrove ([[Reese Witherspoon]]), la fía del nuevu direutor de la escuela, que defendía l'[[astinencia sexual]] hasta que la rellación seya realmente sincera. Kathryn negó-y dafechu dalguna posibilidá de seducila y apostaron que si él nun lo consiguía, regalaría-y el so queríu [[Xaguar XK140]], pero de ganar, ella dexaría-y que tuvieren sexu. Sebastian siempres deseyara al so [[mediohermana]]. Sebastian propunxo a la so tida allugar na so gran casona a Annette, lo cual ella aceptó encantada. Cuando la tía presentar, ellos, yá a soles, comentaron la entrevista. Sebastian non entiendía la posición d'ella y Annette dexólu bien claro que nun va ser una de les sos preses, yá que taba bien informada alrodiu de la so reputación. Bien enoxáu y en casa del so amigu [[Homosexualidá|homosexual]] Blain ([[Joshua Jackson]]), Sebastian trató d'esplicase cómo sabía ella sobre la so obsesión coles moces. Blain preguntó-y d'ónde yera ella, por ver si conocía a daquién que la puediera prevenir. Al saber que yera de [[Kansas]], dixo que podría ser Greg McConnell ([[Eric Mabius]]), conocíu [[Fútbol americanu|futbolista]] y amigu de Annette. Sebastian recuerdó quita-y la so novia. Blain contradíxolu y reveló-y que Greg yera homosexual, yá que cada mes meter nel so cuartu y escusábase diciendo que taba borrachu, amás d'amenacialo con cutilo si dicía-y a daquién. Mientres Sebastian urdía una vengación, Blain díxo-y que Greg diría velo esa nueche, esautamente a los dolce. Esi día más tarde, Annette escuchó [[música clásica]] proveniente de la piscina, y atopó a Sebastianquien regaló-y un bolsu bastante llamativu col so nome grabáu, y ella aceptar, sosprendida. Sebastian convidar a nadar, y al dise a asitiar el traxe de bañu, ella ver por fuercia desnudu, de llombu, y desnudu llanzar a la piscina. Los sos intentos de seducción nun tuvieron ésitu, y ella comentó que yá taba comprometida con daquién más, pero qu'esti atopar de viaxe n'[[Europa]] y que lo estrañaba bien de. Si acasu podríen tener amistá, pero tamién lu duldaba. Yá en casa del so amigu, Sebastián escuchó los gañíos de dambos dende el cuartu allegante, y esperó a que diera la medianueche. Al ingresar, retiró la sábana que los cubrir. Greg asitióse la so ropa interior rápido mientres Blain chábase tranquilamente. De manera intimidante, Sebastian preguntó a Greg por qué lo acusara con Annette. Greg negar y Sebastian creyólu y pidiólu qu'ayudar a investigar quién fuera, non ensin alverti-y que si non lo faía diba revelar por tola escuela'l secretu de la so homosexualidá, pudiendo perder la so carrera y a la so familia. Greg, mientres un paséu pola sablera, trató de saca-y la información a Annette. Más tarde, Sebastian recibió una llamada de Greg revelándo-y que fuera la Sra. Caldwell. Esa mesma tarde, nel departamentu, Sebastian atopar con Kathryn y xuntos entamaron la forma de faer que la Sra. Caldwell enterar d'un supuestu romance ente Cecile y Ronald, lo cual dir a alloriar dafechu. Depués de que lo fixeron, la Sra. Caldwell, con una carta d'amor na mano, aprució na clase de violín, despidió a Ronald y mandó a Cecile al so cuartu castigada. Al salir de la casa, Ronald atopar colos maquiavélicos hermanascos, quien lo encamentaron a escribir a Cecile una carta na cual dixéra-y tou lo que sentía por ella. Cuando Kathryn trató de xuntar a Sebastian con Cecile, este empezó a duldar, acotando que de toes los sos mezquindades, esa sería la peor. Kathryn reveló entós que'l so odiu deber al fechu de tener qu'aparentar ser una neña bona pa pertenecer a la [[clase alta]] [[neoyorquina]], y a que siempres sería abandonada pola mor "tontuelas inocentes" como Cecile. Como fora, Sebastian sedució a Cecile, faciéndo-y creer que sería mediador ente ella y Ronald. A otru día, na casona de la so tía, Sebastian moflar de Cecile. La tía de Sebastian pidió-yos a él y a Anette que fueren voluntarios nun llar de vieyos, a lo qu'ella aportó darréu. Pa evitar cayer en desgracia ante dambes, Sebastian aportó, bien al so pesar. Cecile cuntólu a Kathryn lo que pasó ente ella y Sebastian, y ella aconseyólu que siguiera dormiendo con cuantos homes cruciárase, pa tener esperiencia con qué satisfaer a Ronald. Sebastian, tres un par de pillaes, confesólu a Anette qu'en realidá nun la pasó bien nel llar de vieyos, y esta díxo-y qu'eso nun lo faía una mala persona y que debía de tomase a sí mesmu más llixeramente. Sebastian empezó genuinamente a namorase de Anette, pero cuando ella díxo-y que nun confiaba entá nél, dio en manipoliala, diciéndo-y que se va dir a la ciudá y que él non s'acomuñar con hipócrites que dicíen esperen l'amor, cuando lo teníen frente a les sos ñarices. Confundida, Anette acabó venciendo, pero Sebastian sintió culpa y nun tuvo rellaciones con ella. Anette, col corazón rotu, foise a otru día a quedase na casona d'unos amigos de los sos padres, pero Sebastian atopar y profesó-y el so amor, mesmu que finalmente peracabaron. Kathryn, en siendo atopada pol so hermanascu con Ronald na cama, ufiertóse-y a Sebastian, una y bones esti ganara l'apueste. Pero teniendo como focu amorosu a Anette, Sebastian refugar. Enoxada pol refugu y asustada de tar perdiendo inflúi sobre'l so hermanascu, Kathryn amenació con revelar la so rellación a tol mundu, lo cual destruyiría la reputación de dambos. Asina, Sebastian rompió con Anette de manera bien cruel. Al volver con Kathryn pa reclamar el so premiu pol apueste, esta informólu qu'en realidá tuviera xugando con él tol tiempu, y que namái quería probar que Sebastian abandonaría a la única persona a la que verdaderamente amar por salvaguardar la so reputación. Desesperáu Sebastian intentó recuperar a Anette, pero esta ignoró tolos sos intentos. Finalmente este optó por apurrir -y el so diariu íntimu, que esplicaba absolutamente tola situación, y rogólu que lo perdonara. Kathryn llamó a Ronald diciéndo-y que Sebastian pegára-y, revelando amás la [[rellación sexual]] qu'él tuvo con Cecile. Furiosu por esto, Ronald enfrentar a Sebastian nuna engarradiella brutal metanes la cai. Cuando Anette, quien salió dispuesta a perdonar a Sebastian, se encuentró con esti panorama, intentó dixebralos, pero quedó tendida sobre l'avenida, mientres un taxi dirixir escontra ella a toa velocidá. Sebastian emburriar escontra una banda, recibiendo'l golpe. Antes de morrer profesó-y el so amor a Anette y ésta se lo retribuyó. Al empiezu del añu escolar y nel funeral del so hermanascu, Kathryn dio un [[Arrogancia|sobeyosa]] discursu sobre cómo intentó salvar al so hermanascu de la perdición. Cuando los alumnos presentes empezaron a salir abruptamente en mediu del discursu, una furiosa Kathryn siguir fuera de la [[capiya]]. Ellí atopóse con que toos taben lleendo una copia del diariu de Sebastian (tituláu "Cruel Intentions"), onde por añadidura se mentaba que Kathryn yera adicta a la [[cocaína]], que escondía nel [[crucifixu]] del so [[Rosario (catolicismu)|rosariu]]. Cecile dio-y una copia a Kathryn antes de colase sonriente. Cuando'l direutor de la escuela abrió'l crufijijo, virtiendo la cocaína, la reputación impecable de Kathryn quedó destruyida. La película cierra con Anette andando nel luxosu auto de Sebastian, y recordando tolos bonos momentos vivíos con él. == Premios y nominaciones == {| {{tablaguapa}} !align="left"|Añu !align="left"|Ceremonia !align="left"|Categoría !align="left"|Resultáu |- |rowspan=14|2000 |align="left"|Blockbuster Entertainment Award |align="left"|Actriz Favorita de Repartu, [[Reese Witherspoon]] |align="center"|'''Ganáu ''' |- |rowspan=5|Golden Slate |align="left"|Meyor Banda Sonora Orixinal |align="center"|'''Ganáu ''' |- |align="left"|Meyor Actriz Principal, [[Sarah Michelle Gellar]] |align="left"|Nominación |- |align="left"|Meyor Película |align="left"|Nominación |- |align="left"| Meyor Banda Sonora de Película |align="center"|'''Ganáu''' |- |align="left"|Meyor Película |align="left"|Nominación |- |rowspan=4|[[MTV Movie Awards]] |align="left"|Meyor Interpretación Femenina, [[Sarah Michelle Gellar]] |align="center"|'''Ganáu''' |- |align="left"|Meyor Actuación Masculina, [[Ryan Phillippe]] |align="left"|Nominación |- |align="left"|Meyor Villana, [[Sarah Michelle Gellar]] |align="left"|Nominación |- |align="left"|Meyor Película - Drama |align="center"|'''Ganáu''' |- |rowspan=3|[[Teen Choice Awards]] |align="left"|Meyor Actor, [[Ryan Phillippe]] |align="left"|Nominación |- |align="left"|Meyor Actriz, [[Reese Witherspoon]] |align="left"|Nominación |- |align="left"|Meyor Escena d'Amor y Sexu: ([[Reese Witherspoon]], [[Ryan Phillippe]]) |align="center"|Nominación |- |} == Soundtrack == # [[Placebo (banda)|Placebo]] - "[[Every You Every Me]] (Single Mix)" # [[Fatboy Slim]] - "[[Praise You]] (Radio Editada)" # [[Blur]] - "[[Coffee & TV]]" # [[Day One]] - "Bedroom Dancing (primer grabación)"<ref>hipervinculo escontra la páxina</ref> # [[Counting Crows]] - "Colorblind" # [[Kristen Barry]] - "Ordinary Life" # [[Marcy Playground]] - "[[Comin' Up From Behind]]" # [[Skunk Anansie]] - "[[Secretly]]" # [[Craig Armstrong]] (con [[Elizabeth Fraser]])- "This Love" # [[Aimee Mann]] - "You Could Make A Killing" # [[Faithless]] - "Addictive" # [[Abra Moore]] - "Trip On Love" # [[Bobby Bare, Jr.|Bare, Jr.]] - "You Blew Me Off" # [[The Verve]] - "[[Bitter Sweet Symphony]] (versión álbum)" # [[The Cardigans]]- "Lovefool" # Eduard Shearmur - instrumental sound == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb títulu|0139134|Cruel Intentions}} * {{Amg movie|v176612|Cruel Intentions}} * {{rotten Tomatoes|id=cruel_intentions |títulu=Cruel Intentions}} * {{metacritic filme|cruelintentions}} {{Tradubot|Cruel Intentions}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ircayj5iqnzh635m1i2n8gxgfze23ys 0 143368 3709343 3680106 2022-08-18T13:43:20Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{película}} '''''Pacific Rim: Uprising''''' ye una película estauxunidense de [[Cine de ciencia ficción|ciencia ficción]] y bisarmes de 2018, dirixida por [[Steven S. DeKnight]] y escrita por DeKnight, Emily Carmichael, Kira Snyder y T.S. Nowlin. Ye la secuela de la cinta de [[Legendary Entertainment|Legendary Pictures]] del 2013 ''[[Pacific Rim]]''. La cinta tien como protagonistes a [[John Boyega]], [[Scott Eastwood]], Cailee Spaeny, Jing Tian y [[Karan Brar]] con [[Rinko Kikuchi]], [[Charlie Day]] y [[Burn Gorman]] tornando a los sos papeles de la primer película. Foi estrenada'l 22 de marzu 2018 al traviés d'[[Universal Studios|Universal Pictures]]. == Sinopsis == La hestoria trescurre nun futuru cercanu. Dempués de la primer invasión estraterrestre que sufrió la humanidá, la llucha entá nun terminó. El planeta vuelve ser asediado polos Kaiju, una raza de alienígenas colosales, que remanecen dende un portal interdimensional no fondero del [[océanu Pacíficu]] coles mires de destruyir a la raza humana. Ante esta nueva amenaza pa la cual los humanos nun tán preparaos, los Jaegers, robots xigantes de guerra pilotaos por dos persones pa sobrollevar la inmensa carga neuronal que trai manipolialos, yá nun tán al altor de lo que se-yos vien enriba. Va Ser entós cuando los sobrevivientes de la primer invasión, amás de nuevos personaxes como'l fíu de Pentecost ([[John Boyega]]), van tener qu'escurrir la manera de sosprender al enorme enemigu, apostando por nuevu estratexes defensives y d'ataque. Cola Tierra en ruines ya intentando reconstruyise, esta nueva batalla puede ser decisiva pal futuru.<ref>{{cita web |url=http://www.sensacine.com/peliculas/pelicula-216485/|títulu=Pacific Rim: Uprising |fechaaccesu=28 de xineru de 2017|autor=SensaCine.com}}</ref> == Kaijus == * Hakuja: Ye unu de los trés kaijus qu'apaecen y darréu fúndense. Tien apariencia de cocodrilu con seis pates, trés de cada llau (Categoría 4). * Shrikethorn: Tien apariencia de tiburón esmartiello, con escayos nel llombu, y ye capaz de producir rayos d'afigura (Categoría 4). * Rajin: Tene l'apariencia d'un tiranosauriu de gran tamañu y tien l'habilidá de redirixir la enerxía de los golpes llanzaos escontra él (Categoría 5). *K-jaegers: Son drones Jaeger creaos a partir de partes kaiju, capaces d'abrir resquiebros nel suelu del océanu Pacíficu (Híbridu). *Mega-Kaiju: Ye la fusión ente los trés kaijus, Shrikethorn, Hakuja y Raijin. Ye bien grande y combina les habilidaes de los trés anteriores (Híbridu). == Jaegers == *November Ajax: Jaeger qu'apaez mientres patrulla [[Santa Monica (California)|Santa Monica]], [[California]] (Modelu 6). *Bracer Phoenix: Ye un Jaeger de tres piloto con grandes ametralladores na so parte media (Modelu 5). *Guardian Bravo: Jaeger unviáu pa lluchar contra los kaijus. Utiliza un llátigu llétricu (Modelu 6). *Gipsy Avenger: Socesor del Gipsy Danger. El so armamentu consiste d'espaes-sierra y un cañón d'afigura (Modelu 6). *Saber Athena: Jaeger que participa de la batalla contra los kaijus. Tien como principal armamentu un cargador de partícules (Modelu 6). *Titan Redeemer: La so arma principal consiste nuna maza xigantesca nel so brazu esquierdu, conocida como "M19 Morning Star", capaz de crear efeutos sísmicos. Cola so arma secundaria, "EMP Mist Grenade", puede atayar señales llétriques. (Modelu 6). *Valor Omega: Un Jaeger fuertemente blindáu que se centra na potencia de fueu. Ta armáu con dos cañones en cada unu de los sos antebrazos. (Modelu 6). *Scrapper: Jaeger pequeñu controláu por un solu pilotu, creáu a partir de restos d'otros Jaeger. *Obsidian Fury: Ye un Jager controláu por un celebru secundariu de kaiju armáu con dos espaes-sierra. == Argumentu == Diez años dempués de la Batalla de la Fienda, l'ex piloto Jaeger, Jake Pentecost, fíu del héroe de la Guerra de Kaiju, Stacker Pentecost, gánase la vida robando y vendiendo partes de Jaeger nel mercáu negru de [[California]]. Dempués de que rastrexa parte del nucleu de poder de Jaeger discapacitáu nel taller secretu de l'adolescente entusiasta Jaeger, Amara Namani, dambos son arrestaos pol Cuerpu de Defensa Pan-Pacíficu. La hermana adoptiva de Jake y la secretaria xeneral del PPDC, Mako Mori, dan-y a Jake una opción ente la prisión y tornar al PPDC como instructor con Amara como'l so recluta. Al llegar a [[Ḥong Kong]] Shatterdome, Jake empieza a entrenar a los cadetes del programa Jaeger col so ex copilotu, Nate Lambert. Nate y Mako revélen-y que'l programa Jaeger ta amenaciáu pol programa de drones de Shao Corporation, qu'ufierta la producción masiva de jaegers controlaos a distancia, desenvueltos por Liwen Shao y el Dr. Newt Geiszler. Mako va apurrir una evaluación final pa determinar l'autorización de los drones nuna xunta del conseyu del PPDC en Sydney, pero ye asesinada pol pícaru Jaeger Obsidian Fury primero que pueda denunciar. La so muerte lleva al conseyu del PPDC a autorizar el programa de drones y ordenar el so esplegue inmediatu. Momentos antes de la so muerte, Mako tresmitió l'allugamientu d'una instalación de producción de Jaeger en [[Siberia]]. Jake y Nate viaxen a la zona nel so propiu Jaeger, pero Obsidian Fury destrúi'l complexu y arreyar na batalla. Al destruyir el so reactor, afayen que Obsidian Fury taba controlada por un celebru secundariu de Kaiju, que según les pruebes creció na Tierra. Cuando los drones lleguen a los sos respeutivos allugamientos, son prindaos por celebros Kaiju clonaos y simultáneamente ataquen Shatterdom en tol mundu, infligiendo grandes baxes a les fuercies del PPDC y incapacitando a casi tolos Jaeger. Hermann Gottlieb busca ayuda de Geiszler, ensin saber que Geiszler ye'l celebru detrás del ataque, una y bones el Precursores, la raza alienígena que creó'l Kaiju, tomaron el so mente por cuenta de derivar regular colos celebros de Kaiju. Tratando de destruyir el mundu pa los Precursores, Geiszler, agora l'emisariu de los Precursores, ordena a los híbridos drone-Kaiju abrir nueves fiendes en tol mundu. Anque Shao puede destruyir los híbridos, trés poderosos Kaiju -Raijin, Hakuja y Shrikethorn- remanecen de les fiendes y xúnense en [[Tokiu]]. L'equipu da cuenta de que l'oxetivu de los Precursores ye activar l'[[Aniellu de Fueu del Pacifico|Aniellu de Fueu]] españando'l [[Monte Fuji]] con el sangre químicamente reactiva del Kaiju, espardiendo gas tóxico na atmósfera y aniquilando tola vida na Tierra, terraformando el planeta pa la colonización del Precursor. Los cadetes movilícense mientres Gottlieb y Shao reparen los cuatro Jaegers restantes del PPDC; Gottlieb inventa cohetes de sangre Kaiju, que llancen l'equipu a Tokiu. Anque los Jaeger primeramente refuguen al Kaiju, l'Emisariu Precursor fundir nuna xigantesca bestia qu'apodera rápido al equipu, matando a un cadete, mancando a Nate y dexando a Gipsy Avenger como l'únicu Jaeger operativu. Jake y Amara pilotean contra'l "Mega Kaiju", con Shao nel pequeñu Jaeger Scrapper d'Amara, un solu pilotu, ayudar a llanzar al Jaeger más grande al Mega Kaiju y sobrevivir a la esplosión, que mata a la criatura. Nate toma l'Emisariu Precursor so custodia. L'Emisariu Precursor tando en cautividá, amenaza con que los sos amos van atacar el mundu una y otra vez. Jake respuende que la próxima vegada, la humanidá va tar llista y va ser la qu'ataque a los Precursores. == Repartu == {{llista de columnes|2| * [[John Boyega]] como Jake Pentecost.<ref>{{cita publicación |apellíos=Jr|nome=Mike Fleming|títulu=‘Star Wars' John Boyega Takes Lead In ‘Pacific Rim' Sequel|url=http://deadline.com/2016/06/john-boyega-pacific-rim-sequel-star-wars-the-force-awakens-1201767756/|fecha=6 de xunu de 2016 |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=Deadline|idioma=en-US}}</ref><ref name=":0">{{cita web |url=http://omegaunderground.com/2017/01/09/rinko-kikuchi-and-karl-urban-are-in-pacific-rim-uprising-character-names-revealed/|títulu=Rinko Kikuchi and Karl Urban Are In ‘Pacific Rim: Uprising'; Character Names Revealed? |fechaaccesu=16 de xineru de 2017 |apellíu=Marc|nome=Christopher|fecha=9 de xineru de 2017|sitiuweb=Omega Underground}}</ref> El fíu del fináu Stacker Pentecost y l'hermanu adoptivu de Mako Mori. *[[Scott Eastwood]] como Nate Lambert.<ref>{{cita publicación |títulu=Scott Eastwood in Early Talks to Join 'Pacific Rim 2'|url=http://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/scott-eastwood-early-talks-join-907874 |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter}}</ref><ref name=":0" /> Un oficial nel Cuerpu de Defensa Pan Pacific y pilotu de Gipsy Avenger. * [[Cailee Spaeny]] como Amara Namani.<ref name=":0" /><ref>{{cita publicación |apellíos=Kroll|nome=Justin|títulu=Newcomer Cailee Spaeny Lands Female Lead in ‘Pacific Rim 2' (EXCLUSIVE)|url=http://variety.com/2016/film/news/cailee-spaeny-cast-in-pacific-rim-sequel-1201861762/|fecha=15 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=Variety|idioma=en-US}}</ref> Cadete nel Cuerpu de Defensa Pan Pacific. Ella ye'l pilotu de Scrapper, y dempués del so conscripción nel PPDC, convertir nel copilotu de Bracer Phoenix y Gipsy Avenger. *[[Rinko Kikuchi]] como Mako Mori.<ref name=":0" /> La fía adoptiva del fináu Stacker Pentecost, y hermana adoptiva de Jake Pentecost. *[[Charlie Day]] como'l Dr. Newt Geiszler.<ref name=":0" /> Ye un científicu que trabaya nel K-Science Lab del Pan Pacific Defense Corps. *[[Burn Gorman]] como'l Dr. Hermann Gottlieb.<ref name=":0" /> Ye un científicu que trabaya nel K-Science Lab del Pan Pacific Defense Corps, y ye el compañeru de Geiszler. *Levi Meaden como Ilya<ref>{{cita publicación |apellíos=McNary|nome=Dave|títulu=‘Aftermath' Star Levi Meaden Joins ‘Pacific Rim' Sequel (EXCLUSIVE)|url=http://variety.com/2016/film/news/aftermath-levi-meaden-pacific-rim-sequel-1201868465/|fecha=23 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=Variety|idioma=en-US}}</ref> *[[Adria Arjona]]<ref>{{cita publicación |apellíos=D'Alessandro|nome=Anthony|títulu=‘Pacific Rim 2' Adds ‘Emerald City's Adria Arjona|url=http://deadline.com/2016/09/pacific-rim-2-adria-arjona-emerald-city-1201826444/|fecha=26 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=Deadline|idioma=en-US}}</ref> *Rahart Adams<ref>{{cita publicación |apellíos=N'Duka |nome=Amanda|títulu=Austin Stowell Cast In ‘Horse Soldiers'; Rahart Adams Boards ‘Pacific Rim' Sequel|url=http://deadline.com/2016/11/austin-stowell-horse-soldiers-rahart-adams-pacific-rim-2-1201854430/|fecha=15 de payares de 2016 |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=Deadline|idioma=en-US}}</ref> *[[Karan Brar]] como Suresh.<ref>{{cita publicación |apellíos=N'Duka |nome=Amanda|títulu=Pacific Rim 2 Casts Karan Brar; Neil Brown Jr. Joins Marlon Wayans In ‘Naked'|url=http://deadline.com/2016/10/pacific-rim-2-karan-brar-neil-brown-jr-marlon-wayans-naked-1201838610/|fecha=18 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=Deadline|idioma=en-US}}</ref> *Jing Tian<ref>{{cita publicación |apellíos=Kroll|nome=Justin|títulu=‘Pacific Rim 2' Adds Chinese Actress Jing Tian|url=http://variety.com/2016/film/news/pacific-rim-2-john-boyega-jing-tian-1201867544/|fecha=21 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=Variety|idioma=en-US}}</ref> *Nick Y. Tarabay *Ivanna Sakhno<ref>{{cita publicación |apellíos=N'Duka |nome=Amanda|títulu=‘X-Men' Actress Lana Condor Joins ‘Alita: Battle Angel'; ‘Pacific Rim' Sequel Adds Ivanna Sakhno|url=http://deadline.com/2016/10/x-men-llana-condor-alita-battle-angel-pacific-rim-2-ivanna-sakhno-1201834792/|fecha=11 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=Deadline|idioma=en-US}}</ref> *Zhang Jin<ref>{{cita publicación |apellíos=McNary|nome=Dave|títulu=Chinese Action Star Zhang Jin Joins ‘Pacific Rim 2'|url=http://variety.com/2016/film/asia/chinese-star-zhang-jin-pacific-rim-2-1201924008/|fecha=22 de payares de 2016 |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=Variety|idioma=en-US}}</ref> *[[Mackenyu]] como Ryoichi<ref>{{cita publicación |apellíos=|nome=|títulu="Mackenyu (çœ&#x;剣ä˝') on Twitter: "I will be playing the role Ryoichi in the up coming filme"PACIFIC RIM: Maelstrom" Very happy to be joining the team. https://t.co/kKShLfTSiD https://t.co/oKLGZHcplL""|url=https://twitter.com/Mackenyu1116/status/791522177002516480|fecha= |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=Twitter|páxina=}}</ref> *Shyrley Rodríguez<ref name=":1">{{cita publicación |apellíos=N'Duka |nome=Amanda|títulu=Shyrley Rodriguez & Chinese Stars Added To ‘Pacific Rim 2'; Cole Sand Enrolls In ‘Magic Camp'|url=http://deadline.com/2016/11/shyrley-rodriguez-pacific-rim-2-wheels-cole-sand-magic-camp-1201857096/|fecha=22 de payares de 2016 |fechaaccesu=16 de xineru de 2017|periódicu=Deadline|idioma=en-US}}</ref> *Wesley Wong<ref name=":1" /> *Lily Ji<ref name=":1" /> *Chen Zitong<ref name=":1" /> *Lan Yingying<ref name=":1" /> *Qian Yongchen<ref name=":1" /> *Xiao Yang (cameo)<ref name=":1" /> *[[Kim Jeong-hoon]] (cameo)<ref name=":1" /> *[[Dustin Clare]]<ref>[http://deadline.com/2017/03/skylar-astin-ghosts-of-war-dustin-clare-pacific-rim-uprising-1202034699/ Dustin Clare Joins ‘Pacific Rim Uprising']</ref> }} == Música == El compositor [[John Paesano]] foi orixinalmente anunciáu pa escribir la [[Música cinematográfica|banda sonora]] de la película, reemplazando al compositor de la primer película, [[Ramin Djawadi]].<ref>{{cita web |url=http://www.pacificrim2-movie.com/news/john-pesano-score-pacific-rim-uprising |títulu=JOHN PAESANO TO SCORE PACIFIC RIM: UPRISING}}</ref> Sicasí, en xineru de 2018 anuncióse que Paesano fuera reemplazáu por [[Lorne Balfe]].<ref>{{cita web |url=http://filmmusicreporter.com/2018/01/24/lorne-balfe-scoring-pacific-rim-uprising/ |títulu=Lorne Balfe Scoring ‘Pacific Rim Uprising' |obra=Film Music Reporter |fecha=24 de xineru de 2018 |fechaaccesu=14 de marzu de 2018}}</ref> == Llanzamientu == ''Pacific Rim: Uprising'' foi estrenada en cines de tol mundu'l 23 de marzu de 2018.<ref>{{cita web |url=http://deadline.com/2016/06/pacific-rim-2-release-date-john-boyega-gets-guillermo-del toru universal-pictures-1201781932/|títulu="'Pacific Rim 2' Starring John Boyega Gets 2018 Release Date For Legendary". |fechaaccesu=30 de xunu de 2016|autor=Deadline|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=|editorial=}}</ref> Primeramente la so fecha d'estrenu programárase pal 23 d'agostu de 2018<ref>{{cita publicación |títulu=A New Universal Movie Calendar Shifts Warcraft and Pacific Rim 2 to Summer - ComingSoon.net|url=http://www.comingsoon.net/movies/news/433431-a-new-universal-movie-calendar-shifts-warcraft-and-pacific-rim-2-to-summer|fecha=23 d'abril de 2015 |fechaaccesu=21 de xineru de 2017|periódicu=ComingSoon.net|idioma=en-US}}</ref> y la so fecha d'estrenu inicial fuera'l 4 de febreru de 2017. == Receición == ''Pacific Rim: Uprising'' recibió reseñes xeneralmente mistes de parte de la crítica, lo mesmo que de l'audiencia. Nel portal d'internet [[Rotten Tomatoes]] la película tien una aprobación del 46%, basada en 153 reseñes, con una calificación de 5 sobre 10, ente que per parte de l'audiencia recibió una aprobación del 58%, basada en 28.255 votos, con una calificación de 3.3 sobre 5.<ref>{{Obra citada|títulu=Pacific Rim Uprising|idioma=en|títulu-trad=|apellíos=|nome=|enllaceautor=|url=https://www.rottentomatoes.com/m/pacific_rim_uprising/ |fechaaccesu=24 de marzu de 2018|sined=|editorial=Rotten Tomatoes|en=|editor=|nome-editor=|enllace-editor=|cita=}}</ref> La páxina [[Metacritic]] dio-y a la película una puntuación de 44 de 100, basada en 43 reseñes, indicando "reseñes mistes".<ref>{{Obra citada|títulu=Pacific Rim: Uprising|títulu-trad=|apellíos=|nome=|enllaceautor=|url=http://www.metacritic.com/movie/pacific-rim-uprising/ |fechaaccesu=24 de marzu de 2018|sined=|editorial=Metacritic|en=|editor=|nome-editor=|enllace-editor=|cita=}}</ref> Les audiencies de [[CinemaScore]] diéron-y una "B" nuna escala d'A+ a F, ente que nel sitiu [[Internet Movie Database|IMDb]] los usuarios diéron-y una puntuación de 5.9 sobre 10, en base a más de 30 mil voto.<ref>{{Obra citada|títulu=Pacific Rim: Uprising|títulu-trad=|apellíos=|nome=|enllaceautor=|url=https://www.imdb.com/title/tt2557478/ |fechaaccesu=24 de marzu de 2018|sined=|fecha=23 de marzu de 2018|en=|apellíos2=|nome2=|apellíos3=|nome3=|editorial=IMDb|nome-editor=|enllace-editor=|cita=}}</ref><ref>{{Obra citada|títulu=Pacific Rim: Uprising|títulu-trad=|apellíos=|nome=|enllaceautor=|url=http://www.ultrapeliculashd.com/ |fechaaccesu=24 de marzu de 2018|sined=|fecha=23 de marzu de 2018|en=|apellíos2=|nome2=|apellíos3=|nome3=|editor=|nome-editor=|enllace-editor=|cita=}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.pacificrimmovie.com/ Web oficial] * {{IMDb títulu|2557478}} {{Tradubot|Pacific Rim: Uprising}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cine de ciencia ficción de los años 2010]] [[Categoría:Películes distribuyíes en sistemes IMAX]] [[Categoría:Películes de Legendary Pictures]] [[Categoría:Películes d'Universal Pictures]] [[Categoría:Películes de Warner Bros.]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tvazahpdj64v8spmh2adp8om0qurf3d 0 143430 3709995 3669703 2022-08-19T10:57:58Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{Referencies|t=20170627094920}}[[Ficheru:Polyamory.svg|thumb|right|El corazón infinitu ye un símbolu frecuente del poliamor.<ref>{{cita web |url=http://www.cnn.com/2013/10/26/living/relationships-polyamory/|títulu=Polyamory: When Three Isn't a Crowd|fechaaccesu=20 de payares de 2013|apellíu=Grinberg|nome=Emanuella|obra=CNN Living|editorial=CNN}}</ref>]] '''Poliamor''' ye un [[neoloxismu]] que significa tener más d'una rellación íntima, [[amor]]osa, [[sexualidá|sexual]] y duradera de manera simultánea con delles persones, col plenu consentimientu y conocencia de tolos amores arreyaos. L'individuu que se considera a sí mesmu emocionalmente capaz de tales rellaciones definir a sigo mesmu como poliamoroso, dacuando embrivíu como «poli». Con frecuencia descríbese como "non-[[monogamia]] [[consensu|consensual]], [[ética]] y [[responsable]]".{{ensin referencies}} La pallabra úsase dacuando nun sentíu más ampliu pa referise a rellaciones sexuales o romántiques que nun son sexualmente esclusives, anque esisten desalcuerdos alrodiu de qué tan llargamente s'aplica'l términu; la carauterística definitiva más llargamente aceptada ye la so énfasis na ética, honestidá y tresparencia con tolos arreyaos. Siendo'l términu poliamor usáu de forma xeneral pa describir delles formes de rellaciones múltiples una y bones les práutiques poliamorosas son diverses, reflexando les eleiciones y filosofíes de los individuos arreyaos. El términu "poliamoroso/a" puede referise a la naturaleza d'una rellación en dalgún puntu nel tiempu o a una filosofía o orientación relacional que marca una [[Identificación (psicoloxía)|identidá]]. == Historia del términu == [[Ficheru:Reivindicación del poliamor.jpg|thumb|Dos manifestantes portando una pancarta del grupu de poliamor na marcha LGBT en Madrid (España).]] Poliamor ye una pallabra [[wikt:híbridu|híbrida]]: del [[idioma griegu|griegu]] ''poli:'' ‘munchos', y del [[llatín]] ''amor''. Foi acuñada xebradamente por delles persones: [[Morning Glory Zell-Ravenheart|Morning Glory]], nel so artículu «A bouquet of lovers» (1990) afaló la popularización del términu, y Jennifer Wesp, quien en 1992 creó un grupu de noticies n'[[Internet]]: alt.polyamory. Sicasí, el términu apaeció dacuando dende los [[años 1960|años sesenta]], ya inclusive fora de la cultura poliamorosa n'infinidá de rellaciones anteriores al surdimientu del términu; por casu, nos [[años 1920|años venti]] con [[William Moulton Marston]], según na tradición de munches etnies y cultures qu'inda prevalecen.<ref>{{cita web |títulu=Vivir llibre ensin Exes Poliamor |url=http://relacionesfelizes.simplesite.com/|fechaaccesu=24 de mayu de 2016}}</ref> El conceutu aniciar nel ámbitu anglofalante, y desígnase por aciu la pallabra ''polyamory''. Pa traducir esti conceutu al idioma español, utilízase la pallabra ''poliamor'' y non ''poliamoría'', y sostiense qu'esto se debe a que n'español nun esiste la pallabra "amoría". Pero la pallabra "poli" tampoco esiste nel idioma español, la partícula "amory", contenida nel neoloxismu "polyamory", tampoco esiste como pallabra nel idioma inglés nesti contestu, inclusive la pallabra "amor" n'inglés fai referencia a un tipu d'ánxel, o bien a un asteroide. La pallabra "polyamory" ta compuesta por una partícula tomada del griegu (poly) y otra tomada del llatín (amory), y correspuende a un neoloxismu, polo cual resulta incoerente intentar que l'equivalente n'español sía una pallabra presistente nel vocabulariu. Les pallabres del idioma inglés que tienen una etimoloxía greco-llatina y terminen en "y" (anatomy, battery, etc.) son de normal traducíes al español con pallabres terminaes en "ía" (anatomía, batería etc.), sufixu griegu que forma sustantivos qu'indiquen un estáu o una cualidá astracta, o una actividá. Por tou esto, a pesar de la masificación del términu "poliamor", la traducción "poliamoría" resulta ser la más apropiada, pero naide usar nin va usar porque amás de fea ye malo de pronunciar. == Definición == Les persones que s'identifiquen como poliamorosas típicamente refuguen la visión de que la exclusividad sexual y relacional son necesaries pa tener rellaciones amoroses fondes, comprometíes y al llargu plazu. Aquellos abiertos a, o emocionalmente compatibles pal poliamor pueden embarcase nuna rellación poliamorosa siendo solteros o tando yá nuna rellación monógama o abierta. El sexu nun ye necesariamente un interés primariu nes rellaciones poliamorosas, que usualmente consisten na busca de construcción de rellaciones al llargu plazu con más d'una persona basaos n'alcuerdos mutuos, onde'l sexu ye solamente un aspeutu más en diches rellaciones. Na práutica, les rellaciones poliamorosas son bastante diverses ya individualizaes d'alcuerdu a aquellos que participen nelles. Pa munchos, estes rellaciones constrúyense idealmente sobre valores como l'enfotu, llealtá, la negociación de llendes y la [[comprensión]], de la que se superen los [[celos]], la [[posesividad]], y refúguense les [[normes culturales]] restrictives. Puede dase una íntima unión fonda bien poderosa ente trés o más persones. Les habilidaes y actitúes necesaries pa remanar rellaciones poliamorosas amiesten retos que nun s'atopen frecuentemente nel modelu tradicional de rellaciones al llargu plazu de "pareyes y matrimonios". El Poliamor puede riquir un aproximamientu más fluyíu y flexible a la rellación amorosa, y al tiempu operar nun complexu sistema de llendes y regles. Adicionalmente, los participantes d'una rellación poliamorosa pueden nun tener, nin esperar que los sos compañeros tengan, preconceptos alrodiu de la duración de la rellación, en contraste colos matrimonios monógamos onde la unión pa tola vida ye xeneralmente la meta. Sicasí, les rellaciones poliamorosas pueden y dacuando duren munchos años. Los dos ingredientes esenciales del conceutu poliamor son «más d'unu» y «amor», esto ye, espérase que más de dos persones puedan, nun mesmu tiempu, tar rellacionaes amorosamente y arreyaes nes sos vides y cuidu mutuu, en dimensiones múltiples. Esti términu nun s'aplica a les meres rellaciones sexuales ensin compromisu, [[orxía|orxíes]] anónimes, pernoctas, amoríos, [[prostitución]], [[Monogamia|monogamia seriada]] o otres definiciones populares d'[[intercambiu de pareya]] (''swinging'', n'inglés). El términu pretende ser incluyente. Nesti sentíu, inclúi toles orientaciones sexuales ([[Heterosexualidá|heterosexuales]], [[homosexual|homosexuales]], [[bisexual]]es, etc.), y nun intenta escluyir particularmente a los adeptos al «[[intercambiu de pareya]]», si estos acueyen el términu pa incluyise nél. === Formes de poliamor === Delles formes de poliamor son les siguientes: ==== Polifidelidad ==== {{AP|Polifidelidad}} Arreya múltiples rellaciones romántiques onde'l contautu sexual acutar a los miembros específicos del grupu. ==== Rellaciones xerárquiques ==== Estrema ente rellación primaria» y «secundaria» (por casu la mayoría de los matrimonios abiertos). ==== Poligamia ==== {{AP|poligamia}} Onde una persona casóse con dellos maríos ([[poliandria]]) o delles esposes ([[polixinia]]), que pueden tar o non casaos o caltener rellaciones ente sigo. ==== Rellación grupal y matrimoniu grupal ==== {{AP|matrimoniu grupal}} Onde se considera que tolos miembros tán igualmente acomuñaos unos ente otros. El términu foi popularizáu por dellos novelistes como [[Robert Heinlein]] (en ''[[Foresteru en tierra estraña]]'' y ''[[La lluna ye una cruel amante]]''), [[Robert Rimmer]] y [[Valentine Starhawk]]. ==== Redes de rellaciones conexes ponderaes ==== Onde cada persona puede tener delles rellaciones, en diversos graos d'importancia, con delles persones. ==== Rellaciones monu-poliamorosas ==== Onde unu de los integrantes ye monógamu pero acepta que l'otru nun lo sía y sostenga rellaciones esternes. ==== Arreglos xeométricos ==== Describir pol númberu de persones arreyaes y la so rellación de conexón. Por casu, «[[tríada (amor)|tríada]]» o «[[Corte (amor)|corte]]», tanto como en xeometríes V, N y W, onde'l vértiz (llamáu «pivós») correspuende al individuu que tien dos conexión. Cuando caltienen rellaciones toos ente toos denominar triángulu o [[trieja]] en casu de ser trés, cuadreja en casu de ser cuatro y asina socesivamente. ==== Clan o tribu ==== Onde les rellaciones d'amistá, amor y sexualidá obedecen a redes complexes ente los sos miembros, calteniendo ente toos una identidá y cuidu común. Delles persones pueden describise como poliamorosos inclusive calteniendo rellaciones esclusives, al caltener llazos afeutivos con más d'una persona. == Diferencies ente poliamor y poligamia == La pallabra «[[poligamia]]» usar pa referise a una manera codificada de matrimoniu o unión múltiple (especialmente aquellos as que tienen una base relixosa o tradicional), ente que'l términu «poliamor» implica una rellación definida por alcuerdos ente los miembros, más qu'una norma cultural. Asina, anque poligamia y poliamor son de cutiu trataos por neófitos como conceutos similares, los dos términos tán basaos en distintes filosofíes ya ideales, y poca interacción asocede ente los que se dicen «polígamos» y «poliamorosos». El poliamor foi practicáu por comunidaes alternatives de sociedaes modernes ya industrializaes, como'l movimientu hippie nos años 1960's n'Estaos Xuníos, y tamién por diversu grupos anarquistes, y polo xeneral supón la igualdá xerárquica ente los xéneros (femenín, masculín y/o otros). Los valores poliamorosos de respetu, honestidá, comunicación y negociación son allegaes a estos grupos, y munchos de los problemes atopaos nes rellaciones poliamorosas tienen paralelos, y pueden atopar solución por métodos o idees similares, nun mutuu arriquecimientu. Sicasí, les actitúes individuales varien llargamente; dientro de cada unu d'estos grupos, dellos miembros atopen otros grupos objetables. La poligamia, sicasí, tiende a asoceder en sociedaes tradicionales de países ensin industrializar o pocu industrializaos como dellos países d'África y el mediu oriente, y en ciertes comunidaes indíxenes. La poligamia nun implica igualdá xerárquica ente los xéneros, otra manera, ye perfectamente compatible col patriarcáu, cola esclavitú de la muyer y col [[Raptu de la novia|matrimoniu per secuestru]]. Na poligamia lo más avezáu ye que sía solo l'home quien tien múltiples esposes ([[polixinia]]), non asina la muyer, que ta subordinada a un únicu home. == Rellación abierta == {{AP|Rellación abierta}} Denota una rellación (usualmente ente dos persones) onde los participantes son llibres de tener otres rellaciones; cuando diches persones tán casaes, denominar [[matrimoniu abiertu]]. La rellación abierta» y el «poliamor» son términos distintos, anque dacuando una o delles rellaciones abiertes pudieren desaguar en rellaciones poliamorosas. * Delles rellaciones ponen restricciones estrictes pa los sos miembros (por casu: la [[polifidelidad]]); tales rellaciones son poliamorosas, pero nun son abiertes. * Delles rellaciones dexen sexu fora de la rellación primaria, pero non amor o romance; tales rellaciones son abiertes pero non poliamorosas. * Dellos poliamorosos nun ven dicotomíes ente «rellacionaos y non rellacionaos», ente «amores y non amores»; ensin estes divisiones, pierde sentíu clasificar les rellaciones como abiertes o zarraes. El términu «rellación abierta» ye comúnmente usáu por persones que desconocen el términu «poliamor», pos esisten puntos de mancomún ente los dos términos. == Amor llibre == {{AP|Amor llibre}} Nun marca nenguna restricción a la de rellacionase ente delles persones. * Delles rellaciones ponen restricciones estrictes pa los sos miembros (por casu: la [[polifidelidad]]); tales rellaciones son poliamorosas, pero nun son basaes nel amor llibre. * Delles rellaciones dexen sexu fora de la rellación primaria, pero prohiben l'amor o romance; tales rellaciones son abiertes pero non poliamorosas nin tampoco basaes nel amor llibre. * Delles rellaciones dexen sexu y l'amor o romance fora de la rellación primaria, pero prohiben el fechu de faelo públicu; tales rellaciones son abiertes y poliamorosas pero ensin basar nel amor llibre. == Valores dientro del poliamor == Reparar que los valores aldericaos equí son ideales. Como asocede con cualesquier otru ideal, delles vegaes los sos siguidores quédense curtios n'algamar. Pero'l frayo sustancial d'un ideal dientro d'una rellación poliamorosa tómase tan seriu como cualesquier otru frayo n'otru tipu de rellaciones. === Fidelidá === La mayoría de los poliamorosos definen la fidelidá como «honestidá colos sos amores al respective de les sos rellaciones, cumpliendo los compromisos establecíos con cada unu d'ellos», en contraposición a la definición clásica na [[monogamia]] «el compromisu con un solu amor esclusivo, con prohibición mutua de rellaciones sexuales o amoroses con otres persones». La fidelidá ye la capacidá de nun engañar, nun traicionar a los demás. Ye un valor moral que brota del amor a una persona pervalible, que se fai valir pola so riqueza interna, y en quien puede confiase. La fidelidá ye entós non solo la emoción y el gustu de tar con esa persona, sinón el cumplimientu de la pallabra dada, y la llucha por negase a pensar namái en beneficiu propiu. Una actitú hedonista lleva a confundir l'amor personal cola mera pasión, que presenta una condición efímera. L'egoísmu y el placer convirtiéronse en dos xigantes que torguen tener una rellación sana, estable y de beneficiu pa les persones. Una rellación poliamorosa esixe menos esfuerciu n'entender una rellación de pareya indisoluble (matrimoniu) como una manera d'unidá que merez respetu incondicional, quedando de manifiestu la medrana de comprometese pola vida, mancando asina a otros individuos, a la familia y finalmente a la sociedá entera, pos hai un enclín a pensar qu'una persona puede disponer arbitrariamente de tolos seres colos que trata, como si fueren meros oxetos. Con éses vivir la fidelidá traducir na allegría de compartir con daquién la mesma vida y esta de la mesma otorgar identidá personal, autoestima, dignidá, honorabilidá y harmonía. === Honestidá y respetu === La mayoría de los poliamorosos resalta la importancia del respetu y la comunicación con tolos sos amores. Despintar información ―inclusive nun alcuerdu del tipu «nun cuntes mientres non te pregunten»― paez daqué engañosu, una y bones la persona difícilmente puede remanar la verdá o confianza ante los sos amores. L'amor tien d'aceptase como parte de la vida de la persona, más que como daqué apostráu. === Comunicación y negociación === Yá que, pola so propia esencia, nun esiste un modelu estándar» de rellación poliamorosa, los participantes de cada rellación establecen llibremente cómo tien de funcionar la so rellación. Lo importante ye que se defina claramente ente tolos miembros implicaos, porque si nun se definen les regles de la rellación les mires fallíes pueden ser desaxeradamente dañibles a la rellación. Por esta razón, munchos poliamorosos esfórciense explícitamente en decidir con tolos arreyaos les regles básiques de la rellación. A diferencia d'otres formes de rellaciones negociaes (po exemplu, un alcuerdu prenupcial) los poliamorosos comúnmente tomen la negociación como un procesu continuu a lo llargo de la vida de la rellación. En rellaciones convencionales, los participantes pueden establecer un conxuntu de mires comunes ensin tener qu'axustales conscientemente, a cencielles siguen estándares sociales (un maríu y esposa esperen sofitu financieru unu del otru, por casu). Una y bones les rellaciones poliamorosas nun se basen n'estándares sociales como puntu de partida, dientro de la rellación tiense qu'alcordar muncho más per mediu de la comunicación, el mutuu respetu y la comprensión. Los poliamorosos usualmente tomen una visión pragmática nes sos rellaciones: acepten que delles vegaes ellos y los sos amores van cometer errores y faltes a los sos ideales. Cuando esto asocede, la comunicación ye la canal importante pa reparar los daños causaos. === Desapegadura === Les persones en rellaciones convencionales de cutiu alcuerden nun buscar otres rellaciones en nenguna circunstancia, yá que pondríen en peligru la rellación primaria, yá fuera esleiéndola o sustituyéndola. Los poliamorosos creen qu'estes restricciones nun son de fechu lo meyor nuna rellación, yá que tiende a reemplazar l'enfotu por prohibiciones posesives, y ponen les rellaciones nun marcu de propiedá y control («tu yes mio»). Esto reflexa camientos culturales onde les restricciones paecen necesaries pa frenar «deslizamientos» de la pareya, o onde la otra rellación cercana pudiera ser una seria amenaza a la dilución del venceyu. Los poliamorosos perciben al amor de la so pareya como un arriquecimientu na vida de la so pareya, más qu'una amenaza pal so venceyu. El vieyu dichu «Si ames daqué, déxalo llibre; si torna ye to, si non, nunca lo foi» describe una visión similar. Por esta razón, munchos poliamorosos ven la visión posesiva de les rellaciones como daqué que se debe evitar. Esto rique un bonu llabor d'enfotu. (Una simple prueba: ¿Al ver que'l to amor atopa otru sociu o socia sería causa de felicidá pa ti o alarma (celos)?. Anque la desapegadura ye una parte importante de munches rellaciones poliamorosas, nun ye universal como los otros valores aldericaos enriba. Delles alternatives inclúin arreglos nos cualos una rellación primaria posesiva ye combinada con rellaciones secundaries desapegaes (común nel matrimoniu abiertu), y rellaciones asimétriques nes cualos la posesión» solo aplícase nun sentíu. === Compersión === La '''compersión''' [sic] ye un estáu emocional de felicidá empática esperimentáu al ver a otru individuu esperimentar felicidá y allegría. El términu surdió de les comunidaes que practiquen les rellaciones abiertes y la poligamia pa definir un estáu opuestu a los [[celos]] cuando la so pareya salía con otra persona. Les sociedaes que practiquen el poliamor definen la compersión como un términu comúnmente usáu pa describir «cuando una persona esperimenta sentimientos positivos al ver a la so pareya esfrutando d'otra rellación. Delles vegaes llamáu daqué totalmente contrariu a los [[celos]]» == Crítiques al poliamor == === Oxeción relixosa === La mayoría de les denominaciones relixoses (incluyendo toles cristianes) esperen qu'una persona escueya una pareya sexual o marital. Inclusive aquelles que dexen rellaciones polígames comúnmente llindar a una forma ríxida definida de matrimoniu (usualmente [[polixinia]]). Los líderes relixosos cristianos nun ven al poliamor como una forma propia del amor, sinón como una secuencia de rellaciones utilitaries, onde en caúna d'elles y nel meyor de los casos, dos persones úsense mutuamente en calidá d'oxetos desechables, ensin otru oxetu real que'l gozu erótico, na qu'ignoren la calidá de dambos como persones úniques ya irrepetibles, dignes dambes de too respetu y considerancia. === División del amor === Una crítica común al poliamor ta basada na evidencia que al estremar l'amor ente delles pareyes, esi amor menguar. De xacíu que l'amor nun paez daqué físicamente tanxible como pa ser divisible. Sicasí, toa rellación implica tiempu, espaciu, bienes materiales, y dedicación. Los cualos solo puede una persona dar a otres varies de manera estremada. Otra manera, el recíprocu nun ye ciertu, una y bones una persona puede tomar recursos físicos de delles tanto como tenga capacidá d'acumuladura. Pos anque l'amor como conceutu astractu sía indivisible, cuando se concreta nun esiste un solu tipu d'amor, y lo primero pa clasificalo y entendelo, ye consideralo como un intercambiu, hai «daqué» que se da y «daqué» que se recibe, ente dos o más persones que son al empar donantes y receptores. Importa pos, pa entendelo, quien son los participantes de la rellación, qué se da, qué se recibe, y cuál ye'l balance del fluxu. Los poliamorosos refuguen esta visión del amor, argumentando que l'amor nun se mengua pola división. Un argumentu usualmente sosteníu ye qu'una persona que tien dos fíos nun amar menos a cualesquier d'ellos pola esistencia del otru. Al faer esto, primero, confunden distintos tipos d'amor, cuidao que l'amor de padres a fíos ye d'una naturaleza muncho más oblativa que l'amor sexual. Y, segundu, entienden l'amor como daqué conceptual ensin ver que, al materializase, convertir en recursos finitos y divisibles, por casu: El tiempu que lu dedico a X ye tiempu que yá nun voi poder dedica-y a Y. Un poliamoroso, sicasí, podría de la mesma impugnar que tales divisiones del amor son namái encasillamientos dafechu arbitrarios y ensin base real p'axudica-yos tales carauterístiques de forma inherente. Al valorar, amás, los llazos afeutivos de forma tan pragmática y utilitarista llegar a la conclusión de considerar como daqué negativu'l simple fechu de faer nuevos amigos, cuidao que los divisores de los recursos materiales y tiempu tamién aumenten. Aquellos que valoren la monogamia de cutiu ven la fuercia y enfotu que puede construyise en pareyes duraderes por tar enfocaos non tantu al otru como a unos fines comunes, tal como la formación y desenvolvimientu d'una familia, la creación d'un patrimoniu y historia común, el [[cuidu]] mutuu y la llucha conxunta por llograr que la rellación sía xusta, satisfactoria y duradera. Los prauticantes de la monogamia pueden tener otres rellaciones enriquecedoras amás de la que tienen cola pareya sexual, pero estes distintes rellaciones escluyan los intereses sexuales, pos nun consideren que la única manera de rellacionase con otru sía al traviés del sexu. Ello ye que acutar el compromisu sexual a una pareya esclusiva, fomenta la lliberación del restu de les rellaciones d'intereses sexuales, cuantimás cuando la rellación ye dafechu monogámica. Por casu, a una persona que viva una rellación monogámica satisfactoria, será-y relativamente senciellu cuando sale de fiesta caltener los sos intereses sexuales estremaos d'otres persones. Anque realmente esto nun asocede si la rellación monogámica nun ye realmente satisfactoria pa una parte de la pareya, yá sía porque sía una monogamia inculcada socialmente o por ciertes presiones sociales o de la otra parte de la pareya, por casu por aciu chantaxe. === Índiz de fracasu === Les rellaciones poliamorosas de cutiu son criticaes porque nun duren. Ye difícil llegar a númberos precisos sobre la llonxevidá de les rellaciones poliamorosas en comparanza coles monógames por delles razones. Al igual que munchos grupos de rellaciones non-tradicionales, los poliamorosos nun espublicen el so estatus de rellación. Comúnmente, solo aquelles que fracasen en públicu llegar a percibir. El criteriu de «ésitu» de los sos participantes non siempres coincide con una meta establecida pola convención monógama. El poliamor ye muncho más fluyíu que'l matrimoniu tradicional, asina les rellaciones poliamorosas camuden o terminen na midida que los sos participantes consideren conveniente. Una rellación qu'arriquez les vides de los sos participantes usualmente considérase «esitosa» inclusive cuando llegue a un fin. Yá que esto ye parte del fluxu del poliamor y puede terminar ensin l'amargura qu'acompaña a munches de les rotures de munchos matrimonios monógamos. Yá que sexu y sexualidá traen munchos sentimientos na xente, ye difícil pa les persones averase al parámetru de «ésitu» de les rellaciones poliamorosas, cuando los poliamorosos y los sos opositores cada unu fai aserciones basaes en seleiciones específiques d'evidencia» (pa sofitar el so puntu de vista). Por casu, aquellos que nun s'inclinen a estes rellaciones pueden xulgar al tipu de rellación sofitaos nos fracasos d'una particular instancia d'estos, inclusive cuando nun lleguen a xulgar la institución completa del matrimoniu como fracasu pol divorciu d'una pareya en particular. Otres crítiques pueden sofitase na observación de rellaciones non-tradicionales qu'escarecen de la énfasis que'l poliamor pon na honestidá, negociación y respetu. Escarecer d'un estudiu académicu seriu nesta área, a cencielles nun hai un estudiu que compare rellaciones monógames con poliamorosas, yá sía en función de duración (na midida d'aquelles rellaciones que faen un compromisu de «vida»), o en función de satisfaer les mires de los que participen. Ente que un observador profanu pudiera reparar munches rellaciones poliamorosas que terminen, los adeptos al poliamor reparen que relativamente poques rellaciones monógames tampoco son verdaderamente esitoses: citando l'índiz de divorciu, el númberu de matrimonios que se caltienen xuntos solu por apariencia, o'l númberu onde hai engañu o tristura. Asina, hasta que nun esistan estudios serios, les reclamaciones en dambos sentíos tienen de tomase como anecdótiques, con sofitos potenciales, y verdaderamente acientíficas. === Indisposición/ineptitú al compromisu === El poliamor ye vistu de cutiu como una indisposición o ineptitú pa faer compromisos duraderos con unu de los amores, especialmente un compromisu de exclusividad sexual a una persona a lo llargo de la so vida entera, tal como asocede nel tradicional matrimoniu monógamu. Sicasí, los poliamorosos comúnmente vense a sigo mesmos faciendo munchos más compromisos, tantos como un padre al comprometese a amar a tolos sos fíos. Una espresión común usada polos poliamorosos ye: «Somos fieles a toos nuesos amores». == Contracríticas == Dalgunes de les crítiques de los poliamorosos escontra los monógamos son les siguientes:<ref>{{cita web |apellido1=diaz|nome1=alejandra|títulu=como satisfaer a un home na cama|url=https://www.comolevantarsupasion.com/|fecha=15-08-17|fechaaccesu=15 d'agostu de 2017}}</ref> La visión sistémica atopa que l'amor que surde nel grupu poliamoroso pue ser daqué inalcanzable por una persona o una pareya no particular. Los poliamorosos consideren que les rellaciones monógames bien frecuentemente tán basaes na aceptación irreflexiva de mandatos sociales y relixosos irracionales y nocivos tales como la posesividad, la dependencia y los celos. Pa ser poliamoroso precísase trescender esta imposición cultural ―ya inclusive llegal―, al traviés del usu de la razón, pa llegar a una comprensión más fonda y amplia de lo que significa'l fenómenu d'amar, pa finalmente poder esperimentar un sinceru respetu escontra la llibertá individual de la persona amada nel so derechu a esplorar la so propia esistencia, nuna dimensión humana tan importante como lo ye la vida amoroso y sexual. Polo anterior, munchos poliamorosos consideren que'l poliamor ye una forma cimera de la nuesa capacidá humana d'amar, describiendo'l poliamor como más evolucionada que la monogamia. Antropológicamente falando, considérase la monogamia una norma cultural surdida darréu al sedentarismu agrícola y l'apaición de la propiedá privada, considerada inclusive una norma non natural a la nuesa especie humana, tal como lo menta l'antropólogu Christopher Ryan.<ref>[http://edition.cnn.com/2010/OPINION/07/27/ryan.promiscuity.normal/index.html Promiscuity normal], de Christopher Ryan.</ref> Por millones d'años, les fuercies evolutives configuraron un Homo Sapiens con una sexualidá colectivo y compartío, onde les femes trataben de copular con tolos homes. Nos [[chimpancé]]s y [[bonobos]] (99&nbsp;% de los xenes de los seres humanos) puede trate esta conducta nel so estáu puru. Como respuesta a la crítica de «división del amor aldericada antes, los poliamorosos creen que les persones que tienen un solu amor tienen una capacidá inferior d'amar qu'aquellos que son capaces d'amar a más persones al empar, con tou lo que'l conceutu d'amor implica: amar con llibertá y responsabilidá. Na mayoría de les rellaciones monógames preséntase bien frecuentemente lo que se denomina de manera peyorativa «ser infiel», «poner cuernos» o «engañar». Asina, la diferencia ente los poliamorosos y los monógamos nun ye que los primeres tengan delles rellaciones amoroses simultánees y los segundos non; la verdadera diferencia anicia en que los primeres facer de manera abierta y madura, y los segundos facer recurriendo a la mentira. Nel meyor de los casos («meyor» según los sos propios valores y según la so llindada concepción de fidelidá), los monógamos amen a una sola persona al empar. Según la visión del poliamor, l'amar solo a una persona quier dicir esplorar una sola forma d'amar, una y bones nenguna persona ye capaz d'apurrir a otra toles posibilidaes d'esperiencies qu'ufierta l'Amor. La idea contraria ―idea que s'atopa na base de la monogamia― deriva de la creencia ególatra y evidentemente errónea de qu'una sola persona puede dar tou lo que la so pareya precisa en cuestiones de tenrura, erotismu, comprensión, comunicación candial, sofitu emocional, etc. Otra manera, los poliamorosos reconocen con humildá y sensatez qu'una persona solo puede ufiertar al ser amáu, y recibir del mesmu, una esperiencia amorosa única ya irrepetible y polo tanto llindada. Comúnmente na monogamia, el fechu d'empezar a esperimentar un nuevu amor conduz a comparances negatives col amante actual («esti NUN tien, esti NUN me da, esti NUN fai, etc., lo qu'esti otru SÍ tien, SÍ fai, SÍ me da...»), xenerando conflictos emocionales insolubles y en postreres provocando la desapaición del amor anterior: el reemplazu d'unu pol otru. Esto nun puede debese sinón a un déficit na capacidá y «habilidá» d'amar. En resume, pa los monógamos l'amor que se siente por un amante «mengua» y/o «deteriora» l'amor que se siente por otru; pa los poliamorosos l'amor que se siente y vívese con un amante «alimenta» o «aumenta» l'amor que se siente por tolos amantes. Cabo añedir qu'esta visión del poliamoroso implica que l'amor ye daqué que s'esfruta y non daqué que se da, y de nenguna manera ye compatible col conceutu románticu del amor como «entrega total», pos la donación de tiempu, espaciu, y dedicación de l'actividá personal solo puede dase estremada a delles persones, ente qu'unu puede tomar de delles persones, acumulativamente, tou lo que se-y ufierte, pola simple razón de que somos unu, y los demás son dellos. Los celos propios de les persones partidaries de la monogamia ―amás de proceder del instintu más básicu de perpetuación de la especie― xustificar pol fechu de que efeutivamente nes rellaciones monógames, magar se caltienen rellaciones simultánees clandestinamente, ye bien frecuente que al cabu d'un tiempu una de les pareyes sía abandonada y reemplazada pola otra, dada la prohibición moral de caltener dambes rellaciones al empar. Pela so parte, los poliamorosos convencíos nun tarrecen ser abandonaos pol fechu de que'l ser amáu ame a otres persones. Esto nun quier dicir que nel poliamor nun se presenten conflictos, enfriamientu del amor y rotures, pero asumir que los motivos de la separación provienen de la mesma rellación y non de rellaciones ayenes. Asina, vemos cómo na monogamia'l mandatu que pretende velar pol caltenimientu de la rellación («te prohibo amar a otra persona»), munches vegaes convertir nel motivu de la so rotura. En contraposición, nel poliamor el respetu a la llibertá («puedes amar a toes aquelles persones qu'espierten en ti'l sentimientu amorosu») xenera felicidá y la felicidá revertir nun mayor amor escontra la persona que reconoz esa llibertá. Na práutica, munchos poliamorosos atestiguaron cómo'l so ser amáu (lléase «unu de los sos seres amaos») tórnase inda más amorosu con ellos dempués de compartir con otru(s) amante(s), cuidao que al traviés de toles sos esperiencies va arriqueciéndose como amante y como persona. A pesar d'estes crítiques a la monogamia, ye precisu añedir que munchos poliamorosos pueden ver el poliamor y la monogamia como caminos de vida igualmente válidos onde la meyor eleición depende de cada individuu. == Población poliamorosa == Escontra xunetu de 2009, calculábase qu'esistíen más de 500,000 rellaciones poliamorosas nos Estaos Xuníos. == Día del Poliamor == Dende l'Asociación Poliamor Madrid, con representantes d'otres partes d'España decidió'l día del solsticiu de branu (20 o 21 de xunu) como día del Poliamor, yá que ye'l Solsticiu de branu, el día con más lluz del añu, como símbolu de la lluz qu'apurre esti tipu de rellación na vida. === Poliamorosos famosos === * [[Jean-Paul Sartre]] * [[Simone de Beauvoir]] * [[William Wilkie Collins]] * [[Aleksandra Kolontái]] * [[William Moulton Marston]] * [[Percy Bysshe Shelley|Percy Shelley]] * [[Eric S. Raymond]] * [[Anaïs Nin]] * [[Iván do Acebro]] * [[Miguel Angel Bareno]] * [[Carlos Lopez Olivares]] == Películes y Series == * ''[[Ilona llega cola agua]]'', película de [[Sergio Cabrera]]. * ''[[The Last Temptation of Christ]]'' película de [[Martin Scorsese]] (1988), basada nuna novela (1966) de [[Nikos Kazantzakis]]. * ''[[Soñadores]]'', película empobinada por [[Bernardo Bertolucci]] (2003) * ''[[Poliamore]]'' (n'español, ''Poliamor'') película producida por [[Groovy Filmes]] en coproducción con Brasil, Méxicu y Arxentina, de [[Rodrigo Rueda Terraces]], [[Mariana Pedroza]] y [[Frandu Almeida]] (2006). * ''[[Cumbia callera]]'', de [[René O. Villarreal]] (Méxicu, 2007). * ''[[Dieta mediterránea (película)|Dieta mediterránea]]'', dirixida por [[Joaquín Oristrell]] (España, 2009). * ''[[Castiellos de cartón]]'', dirixida por [[Salvador García Ruiz]] (España, 2009), sobre la novela d'[[Almudena Grandes]]. * ''[[Les Aparicio]]'' telenovela producida por Argos Comunicación pa Cadena Tres (Méxicu, 2010). * ''[[Savages]]'', película d'[[Oliver Stone]]; centrar en trés (dos homes y una muyer) que s'amar. (Estaos Xuníos, 2012). * ''[[Triloxía Millennium]]'', basaes nes noveles de [[Stieg Larsson]], onde puede reparase qu'unu de los protagonistes, Mikael Blomkvist, practica'l poliamor al rellacionase afectivamente con Ericka Berger, según con diversos personaxes tales como Lisbeth Salander o Mónica Figuerola. * ''[[Vicky Cristina Barcelona]]'', de [[Woody Allen]]. * ''[[Butch Cassidy and the Sundance Kid]]'', de [[George Roy Hill]]. * ''[[Paint Your Wagon]]'', de [[Joshua Logan]]. * ''[[You Me Her]]'' (n'español, ''Tu, yo y ella''), serie producida por [[Netflix]], creada por [[John Scott Shepherd]] (EUA-Canadá, 2016). * [[Star Trek: Enterprise|Star Trek Enterprise]] Nesta serie el '''doctor Phlox''' ye un [[Denobulanos|denobulano]] que fai de [[médicu]] na nave [[Enterprise (NX-01)]]. Los denobulanos practiquen la [[poligamia]], la [[poliandria]] y el poliamor. Cada denobulano y denobulana puede tener 3 cónyuges que, de la mesma, pueden tener otros trés.​ Amás de la so visión tremendamente lliberal sobre'l sexu. * ''[[El negociu]]'', serie brasilana producida por HBO Llatinoamérica ([[O Negócio]]) que trata sobre'l mundu ficticiu de la prostitución en Brasil y que presenta una comunidá de poliamor per parte d'una de les protagonistes. == Llibros == * ''[[Los novios de Gael]]'', de [[Sanz i Vila]] (Ediciones Hidroavión. España, 2016). * ''[[Ética Promiscua]]'', de [[Dossie Easton y Janet W. Hardy]] (Editorial Melusina, 2013). == Ver tamién == * [[Comuña]] * [[Clan]] * [[Monogamia obligatoria]] * [[Poligamia]] * [[Poliandria]] * [[Polifidelidad]] * [[Círculu de Bloomsbury]] * [[Amor llibre]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * BAIGORRIA, Osvaldo (comp.): [http://www.artesintecho.org.ar/textospensadores/Baigorria%20-%20El%20amor%20llibre.pdf ''L'amor llibre. Eros y anarquía''.] Buenos Aires: Llibros de Anarres, primer edición, 2006. ISBN 987-22440-3-0. * ''[[EASTON, Dossie]]''; y ''[[HARDY, Janet W.]]'': ''[[Ética promiscua]]'', ''[[The Ethical Slut]]''. Melusina, 2013. ISBN 978-84-96614-89-5. [http://www.melusina.com/rcs_gene/Estractu_145-Y_Etica_promiscua_IMPRENTA.pdf Ver resume.] * ROMI, Juan Carlos: [http://www.aap.org.ar/publicaciones/forense/forense-23/05_romi23.pdf «El pluralismu sexual».] En: ''Psiquiatría Forense, Sexoloxía y Praxis'', añu 16, vol. 6, nᵘ 3, abril de 2009. Páx.23 y siguientes. * THALMANN, Yves-Alexandre: [https://es.scribd.com/doc/86215991/Les Virtúes-Del-Poliamor ''Les virtúes del poliamor. La maxa de los amores múltiples''.] Plataforma, 2008. ISBN 9788496981157. * NERI ARRIAGA, Diana Marina. ''[http://www.elciudadano.cl/2014/07/09/108775/cinco-estrategia-contra-amoroses-pa-la-construccion-etica-politica-de-un camín-autonomo/ Cinco estrategia contra-amoroses pa la construcción ética-política d'un camín autónomu.]'' Ponencia presentada nel X Alcuentru Nacional de Empoderamiento Femenín. Pachuca, Hidalgo, Mx. Marzu del 2014. * NERI ARRIAGA, Diana Marina. ''[https://www.academia.edu/3653677/Abc_poliamoso_o_poliamor_3_ Abc poliamoso o poliamor/contra-amor pa primerizos,Pero… ¿Quién nun lo ye?]'' * Esaminando los mitos y verdaes del poliamor ''[http://amorlibre.org/esaminando-los mitos-y-verdaes-del-poliamor/]'' == Enllaces esternos == * Vasallu, Brigitte: [http://www.pikaramagazine.com/2013/03/romper-la monogamia-como-apuesta-politica/ «Romper la monogamia como apuesta política»,] ''Pikara Magacín''. {{Tradubot|Poliamor}} [[Categoría:Rellaciones interpersonales|Poliamoria]] [[Categoría:Poliamor]] [[Categoría:Subcultures|Poliamoria]] [[Categoría:Amor]] [[Categoría:Poligamia]] [[Categoría:Rellaciones íntimes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] mhbe6m5a71dbya8ktdspef18iv3lnbm 0 144426 3709426 3709032 2022-08-18T15:28:10Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Natalia Lafourcade}} {{persona}} [[Ficheru:Natalia Lafourcade 2014 (cropped).jpg|alt=Natalia Lafourcade 2014 |miniaturadeimagen|Natalia Lafourcade 2014]] '''María Natalia Lafourcade Silva''' {{nym}}, más conocida como '''Natalia Lafourcade''' ye una [[cantante]], [[compositora]], [[Productor musical|productora musical]], [[arreglista]], [[Diseñu de moda|diseñadora]], [[filantropía|filántropa]] y [[activista]] mexicana. Nacida na Ciudá de Méxicu y críada na [[Coatepec (Veracruz)|Ciudá de Coatepec]], [[Veracruz]]. Foi la primer persona educada musicalmente sol ''Métodu Macarsi'' desenvueltu pola so madre p'ayudar na rehabilitación tres un accidente con un caballu que sufrió a los 6 años.<ref>{{cita publicación |url=http://www.macarsi.com.mx/revista.pdf|títulu=Revista Macarsi|apellíos=Silva Contreras|nome=María del Carmen|fecha=2007|publicación=Revista Macarsi|fechaaccesu=1 de mayu de 2018|doi=|pmid=}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíos=Dominguez|nome=Daniel|títulu=La cantante Natalia Lafourcade nun se detien ante nada|url=https://www.prensa.com/cine_y_mas/Natalia-Lafourcade-detien_7_4589610994.html|fecha=4 d'ochobre de 2016|fechaaccesu=10 de mayu de 2013|periódicu=La Prensa|páxina= |númberu=}}</ref> Los sos primeros ésitos llegaron de primeres de la década de los 2000 col so primeres senciellos y el so álbum debú que llegaron a los primeros llugares de popularidá nel so país natal y considérase-yos como dalgunes de los cantares más influyentes d'esa dómina.<ref>{{cita web |url=https://listas.20minutos.es/lista/top-200-de-los-meyores-cantares-en-espanol-de-los-2000s-en-mexico-114152/|títulu=Top 200 de los meyores cantares n'español de los 2000s en Méxicu|fecha=25 de xunu de 2009|cita=Llugar 45}}</ref> Cuenta con seis materiales discográficos como solista, trés d'ellos recibieron discu de platín y unu discu d'oru. Foi intérprete xuntu con [[Miguel (cantante)|Miguel]] de la [[Óscar al meyor cantar orixinal|cantar ganador del Óscar]], «[[Remember Me (Cantar de Pixar)|Remember Me]]» de la película [[Cocu (película)|Cocu]] en 2017. Por cuenta de ello presentóse na celebración de [[Premios Óscar de 2018|los premios en 2018]].<ref>{{cita publicación |apellíos=Kasumov|nome=Aziza|títulu=Oscars: Watch All of the Musical Performances From the Show|url=https://www.hollywoodreporter.com/lists/oscars-2018-performances-watch-1091581|fecha=4 de marzu de 2018|fechaaccesu=1 de mayu de 2018|periódicu=The Hollywood Reportes|allugamientu=|páxina=1|númberu=|idioma=Inglés}}</ref> Na so trayeutoria artística ganó innumberables reconocencies nacionales ya internacionales, ente ellos un [[Premios Grammy]], ocho [[premios Grammy Llatín]], cinco premios MTV Video Music Awards Llatinoamérica, ente otros. Los sos cantares más destacaos son «[[Tu sí sabes quereme|Tu si sabes quereme]]», «[[Hasta'l raigañu (cantar)|Hasta'l raigañu]]», «[[Nunca ye abondu]]», «[[Un derechu de nacencia]]», y «[[Nel 2000]]» . Collaboró con artistes como [[Juan Gabriel]], [[Kevin Johansen|Kevin Johanssen]], [[Eugenia León]], [[Lila Downs]], [[Julieta Venegas]], [[Carlos Rivera]] y [[Los Cojolites]]. Asina mesmu interpretó temes de grandes compositores como [[Agustín Lara]], [[Roberto Cantoral]], [[María Grever]] y [[Augusto Polo Campos]]. == Biografía == === 1984-2000: primeros años y entamos de la so carrera === María Natalia Lafourcade Silva nació un 26 de febreru na Ciudá de Méxicu, anque vivió la so infancia en Coatepec, Veracruz, arrodiada de música y arte. Ye fía de [[Gastón Lafourcade|Gastón Lafourcade Valdenegro]], catedráticu chilenu de la [[Universidá Nacional Autónoma de Méxicu]] (UNAM) y maestru de la Facultá de Belles Artes de la [[Universidá Autónoma de Querétaro]]. Amás, ye'l fundador de l'Asociación d'Organistes y Clavecinistas de Chile. María del Carmen Silva Contreras, la so madre, cursó la carrera de pianista con especialidá en pedagoxía musical y ye creadora del ''Métodu Macarsi'' pa la formación musical y el desenvolvimientu integral y humanu de los neños y educadores, qu'afixo y prauticó en Natalia de resultes d'un golpe que recibió na frente por un caballu, cola cuenta de ayudar na so rehabilitación per mediu de la música. Amás, ye sobrina del escritor chilenu, [[Enrique Lafourcade]]. Natalia Lafourcade dende la edá de 2 años amosó [[Aptitud|aptitud]] artístiques. Ella mesma diz qu'axuntaba a los vecinos y empezaba a asonsañar a distintos cantantes. Nesi tiempu tomó clases de [[flauta]], [[baille]], [[pintura]], [[teatru]], [[pianu]], [[guitarra]], [[saxofón]] y [[cantar]]. Cuando tenía diez años, incursionó na música [[Vernáculu|vernácula]] xunto al so meyor amiga Renée Laniado Cabrales. Dempués de vivir dellos años en Coatepec, treslladóse xuntu cola so madre a la Ciudá de Méxicu onde ingresó al Institutu Pedagóxicu Anglu Español na cai de Sadi Carnot, y en [[1998]], gracies al so talentu, a los 14 años Natalia incorporar a un grupu de música de Pop llamáu "Twist", integráu por ella, Tabatha ex-integrante del [[Jeans (grupu)|Grupu Jeans]] y Pamela exconductora d'un programa infantil de [[TV Azteca]]. Sicasí, el grupu se desintegró al añu siguiente. Natalia afirma qu'una de les coses que nun-y prestaben d'esti grupu yera faer [[sincronía de llabios]] y por eso empezó a buscar alternatives. Al terminar la secundaria, ingresó a l'Academia de Música Fermatta, onde conoció a [[Ximena Sariñana]], Juan Manuel Torreblanca y Alonso Cortés, quien sería'l baterista de La Forquetina años más tarde. Nel añu 2000, el productor Loris Ceroni escuchó les maquetes que recibiera de Natalia y decidió producir el so primer discu como solista. === 2001-2004: primeros ésitos === {{AP|Natalia Lafourcade (álbum)}} En xunu de 2002 publicó'l so primer discu: ''Natalia Lafourcade''. Los senciellos d'esti discu fueron 'Busca Un Problema', '[[Nel 2000]]', 'Te Quiero Dar' y 'Mírame, Mírate'. Simultáneamente, foi la collaboradora principal na banda sonora de ''[[Amar Duel]]'', cola tema principal 'Amar Duel' y la versión acústica del mesmu, amás de tres canciones del so primer discu ('Busca Un Problema', '[[Nel 2000]]' y 'El Destín') y grabó una tema a dúu con [[León Larregui]], 'Llevate A Marte'. Coles mesmes, contribuyó col cantar 'Un Coríu' na banda sonora de ''[[Temporada de coríos]]''. Pal zarru de la xira del so primer discu nel [[Teatru Metropólitan]], Natalia Lafourcade dexó de presentase como solista y empezó a presentase, xuntu cola so banda (Alonso Cortés, [[Cesar Chanona]] y Yunuen Viveros), como 'Natalia y la Forquetina'. === 2005-2007: ''Casa'', transciones y ''Les 4 estaciones del amor'' === {{AP|Casa (álbum)}} En [[2005]], Natalia y La Forquetina llanzó ''[[Casa (álbum)|Casa]]''. Producíu, na so mayoría, por Emmanuel del Real de [[Café Tacuba|Café Tacvba]]. Los senciellos d'esti discu fueron 'Ser Humanu', 'Casa', 'Cuartu Enriba' y 'Piel Canelo'. El [[2 de xunu]] de [[2006]] Natalia y La Forquetina anunció la so separación pa trabayar en proyeutos distintos y dio un últimu conciertu en San Luis Potosí. ==== ''Les 4 estaciones del amor'' (2007) ==== {{AP|Les 4 estaciones del amor}} Natalia Lafourcade treslladar a [[Canadá]] onde conoció a la banda People Project, con quien entá collabora frecuentemente. Natalia tornó a Méxicu y empezó a trabayar en ''Les 4 estaciones del Amor'', el so primer discu instrumental, en collaboración cola Orquesta Sinfónica Xuvenil del Estáu de Veracruz (OSJEV). El discu tamién incluyía un DVD onde narraba tol procesu pa llograr un discu instrumental. Collaboró nel ''Unplugged'' de [[Julieta Venegas]], onde tocó dellos preseos incluyendo'l banjo y foi participante de la Red Bull Music Academy na so edición 2008, que tuvo llugar en Barcelona. Nesi mesmu añu, empezó a grabar el so cuartu álbum, mientres esti tiempu tamién dio un conciertu nel teatru Metropolitan xunto a [[Juan Son]], exvocalista de Porter. === 2008-2011: ''Hu Hu Hu'' y collaboraciones === {{AP|Hu hu hu}} Dende 2008, Natalia atopábase entamando'l so próximu álbum, que empezó a entamos de 2009, el discu nomáu [[Hu Hu Hu (álbum)|Hu Hu Hu]] (espresión d'allegría), que se publicar en mayu de 2009, nel discu participen artistes de Rock y Pop de talla internacional como son el casu de [[Julieta Venegas]] y [[Juan Son]], el primer senciellu alternativu qu'ella propunxo foi la tema 'Azul', sicasí, la discográfica dio a conocer en radio y prensa el senciellu "Ella Ye Guapa" simultáneamente. El discu foi encamentáu mientres el branu de 2009. Natalia empúnxose en dellos proyeutos y faise notar nesti discu la influencia de la so estancia en Canadá y el so anterior discu Les 4 Estaciones del Amor. N'avientu de 2009, [[Hu Hu Hu]] tuvo la so presentación oficial nel Teatru Fru Fru, na Ciudá de Méxicu, onde tuvo convidaos como Lo Blondo de [[Hello Seahorse!]], Furland y [[Carla Morrison]]. Xunir al proyeutu altruista "Un Techu Pa El mio País", que tien como fin promover el desenvolvimientu comuñal per mediu de la construcción de viviendes provisionales pa xente de baxos recursos económicos y otros proyeutos de habilitación social. Emprestó la so voz pa doblar a la princesa na película animada CGI "El Gatu con Botes", de producción francesa y distribuyida por En Pantalla Producciones. Ende compartió creitos con Kalimba y Juan José Origel. 2010 foi l'añu de les collaboraciones pa Natalia. Grabó con a la banda española [[El Canto del loco]] el cantar 'Contigo' y colos mexicanos [[Los Daniels]], el cantar 'Quixera saber'. Tamién recibió nos IMA's el premiu a Meyor Nuevu Productor pol esitosu álbum "Mientres Tu Dormíes" de [[Carla Morrison]] y un premiu [[Telehit]]. Nel mesmu añu, volvió de xira per Xapón y facer nun planu más instrumental nel que se dexó notar la so crecedera musical y artístico. Asina realizó'l documental "14 díes en Xapón", que s'incluyó na reedición de Hu Hu Hu. La xira Hu Hu Hu estender por Suramérica, Europa, Estaos Xuníos, Méxicu y Xapón y terminó con una presentación esitosa nel Festival Iberoamericanu de Cultura Musical [[Vive Llatín]] 2011, llogrando asina una reconciliación con esti públicu tres el so desafortunáu recibimientu na presentación de 2003. En 2012 realizó un ensamble cola [[Banda de Música del Estáu d'Oaxaca]] ufiertando un conciertu na Plaza de la Danza de la [[Ciudá d'Oaxaca]], onde interpretó temes tradicionales oaxaqueños, boleros según temes del so repertoriu. === 2012-2014: ''Muyer Divina - Homenaxe a Agustín Lara'' === {{AP|Muyer divina, homenaxe a Agustín Lara}} El so álbum ''Muyer Divina - Homenaxe a [[Agustín Lara]]'' foi llanzáu 18 de setiembre de 2012. Pa esta producción Natalia fíxose acompañar de músicos convidaos con quien reinterpreta les clásiques temes de Lara, pa ser compilados nun discu doble que contién un DVD, grabáu nos foros de la so compañía discográfica. Ente los invitaos a esti discu destaquen [[Miguel Bosé]], Leonardo de Lozanne, [[Gilberto Gil]], el cantautor uruguayu [[Jorge Drexler]], Emmanuel del Real, de [[Café Tacvba]], [[Lila Downs]], el músicu venezolanu-estauxunidense [[Devendra Banhart]], según el grupu DLD y [[Kevin Johansen]], esti postreru quien participa na tema "Fuxitiva", primer senciellu de la producción llanzáu en descarga dixital. Col cantar ''Azul'', con Rodrigo Amarante como convidáu, participó na banda sonora de la película mexicana [[Güeros]].<ref>{{cita web |apellido1=Marin |nome1=Ricardo |títulu=Soundtrack de la selmana: Güeros |url=http://ibero909.fm/soundtrack-de-la selmana-gueros/ |obra=Ibero 90.9|fecha=17 de marzu de 2015 |fechaaccesu=13 d'abril de 2015}}</ref> Por esti discu Lafourcade llogró, n'avientu de 2013, un discu de platín y oru por más de 94,000 ventes.<ref>{{cita publicación |títulu=Recibe Natalia Lafourcade Discu de Platín y Oru por "Muyer Divina" - See more at: http://radioformula.com/notes.asp?Idn=377798#sthash.RBoSGAlO.dpuf |fechaaccesu=13 d'abril de 2015 |obra=Radio Fórmula|axencia=Notimex}}</ref> === 2015-2017: ''Hasta El Raigañu'' === {{AP|Hasta'l raigañu}} Del so siguiente álbum, ''[[Hasta'l raigañu]]'', llanzáu en marzu de 2015, esprender el senciellu "Nunca ye abondu", que foi llanzáu n'avientu de 2015 y asitióse nes llistes de popularidá de [[Monitor Llatín]] Méxicu na categoría Pop.<ref>{{cita web |títulu=Charts monitorLATINO Méxicu |url=http://www.monitorlatino.com/mondayChartsConsult_History.aspx?year=2015&mes=3&selmana=12&formatu=1&pais=1 |fechaaccesu=25 de marzu de 2015}}</ref> Y ye con esti discu que, na decimosesta versión de los [[Premios Grammy Llatinos|Latin Grammy]], ganó los premios nes nominaciones Meyor Cantar del Añu y Meyor Cantar Alternativu" por "[[Hasta'l raigañu (cantar)|Hasta'l raigañu]]", Meyor Álbum de Música Alternativa, Meyor Inxeniería de Grabación pa un Álbum y Grabación del Añu.<ref>{{cita web |títulu= Premios Grammy Llatinos 2015: Natalia Lafourcade, la gran ganadora de la nueche |url= http://www.lanacion.com.ar/1847029-premios-grammy-llatinos-2015-natalia-lafourcade-la-gran-ganadora-de-la nueche |sitiuweb= www.lanacion.com.ar |fechaaccesu=20 de payares de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu= Natalia Lafourcade, reina de la nueche |url= https://www.elpais.com.uy/divertite/musica/natalia-lafourcade-reina-nueche.html |sitiuweb= www.elpais.com.uy |fechaaccesu=21 de payares de 2015}}</ref> === 2017-actualidá: ''Muses'' === {{AP|Muses (un homenaxe al folclor llatinoamericanu en manes de Los Macorinos, vol. 1)|Muses (un homenaxe al folclor llatinoamericanu en manes de Los Macorinos, vol. 2)}} El 5 de mayu de 2017, Natalia Lafourcade presentó'l so nuevu álbum, ''[[Muses (un homenaxe al folclor llatinoamericanu en manes de Los Macorinos, vol. 1)|Muses]]'', acompañada de Los Macorinos, músicos de vieya escuela qu'enantes trabayaron con artistes como Chavela Vargas. El primer senciellu del álbum, "[[Tu sí sabes quereme|Tu si sabes quereme]]", algamó 22 millones de reproducciones en Spotify nos dos primeros meses de la so publicación.<ref name=":0">{{cita publicación |títulu=Natalia Lafourcade llanza'l so álbum "Muses" - Boom On line |url=http://boomonline.com/natalia-lafourcade-llanza-el so-album-muses/ |fecha=10 de mayu de 2017 |fechaaccesu=13 de mayu de 2017|periódicu=Boom On line}}</ref> Nesti álbum Lafourcade retoma l'enclín empecipiáu en ''Hasta'l Raigañu'' d'homenaxar a los autores qu'influyeron la so carrera musical. "''Dempués de ''Hasta'l Raigañu'', tomé más conciencia de los proyeutos musicales que fadría nel mio camín y entendí que nesa busca constante, preciso esplorar el nuesu pasáu, la nuesa esencia, al traviés de cantares y hestories que s'escuenden ente acordes y melodíes''", afirma Lafourcade, "''Fiximos ''Muses'' cola propuesta de rescatar ayalgues escondíes y escaecíes. Ye un homenaxe al folclor llatinoamericanu en manes de Los Macorinos''".<ref name=":0" /> L'álbum foi certificáu oru en Méxicu por superar les 30,000 ventes.<ref name="facebook.com">{{cita web |url=https://www.facebook.com/CertificacionesAmprofon/photos/a.656944507763497.1073741851.167176543406965/666530956804852/?type=3&theater|títulu=Certificaos Musicales Amprofon|fechaaccesu=20 d'agostu de 2017|sitiuweb=www.facebook.com|idioma=es}}</ref> Del 19 al 30 d'agostu realizó un Tour per Arxentina que se llamó "Tu sí sabes [[Arxentina]]", con un ésitu arrasador: [[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]], [[Rosario (Arxentina)|Rosario]], [[Buenos Aires]], [[La Plata]], [[Mar del Plata]] y [[Mendoza (ciudá)|Mendoza]] fueron escenarios testigu d'un paséu pola música de [[Méxicu]] y otres rexones d'América. Nesta oportunidá los escenarios que lu recibieron fueron de fuerte convocatoria, incluyendo dos shows sold out en [[La Trastienda Club]] y la famosa sala “Ballena Azul” del CCK [[Centru Cultural Néstor Kirchner]] que dexó a un gran númberu de fanáticos fuera una y bones les entraes escosar en quince minutos. Pa finales de 2017, Natalia participó na música orixinal de la película [[Cocu (película)|Cocu]] de [[Disney Pixar|Disney-Pixar]] interpretando dos versiones del cantar '''[[Remember Me (Cantar de Pixar)|Recuérdame]]''' o '''[[Remember Me (Cantar de Pixar)|Remember Me]]'''. Pa la versión de Méxicu y Hispanoamérica ella interpréto una versión en solitariu que nun apaeció na película, pero sí foi incluyida nel discu, la versión final foi la de [[Carlos Rivera]]. Na versión estauxunidense Natalia interpreta'l cantar xuntu col estauxunidense [[Miguel (cantante)|Miguel]], siendo la tema principal. Esta versión ganó'l [[Premiu Óscar|Premiu Oscar]] como Meyor cantar orixinal.<ref>{{cita web |url=http://oscar.go.com/nominees/music-original-song|títulu=Music (Orixinal Song)-Oscar Nominees 2018{{!}} 90th Academy Awards}}</ref> En febreru de 2018 llanzó l'álbum llamáu [[Muses (un homenaxe al folclor llatinoamericanu en manes de Los Macorinos, vol. 2)|Muses Volumen 2]] qu'inclúi temes de la so propia composición como Danza de Gardenies, Güei el mio día unu y el rellanzamientu del cantar de protesta [[Un derechu de nacencia]]. Tamién s'inclúin cantares de grandes compositores llatinoamericanos como [[Alvaro Carrillo]], [[Augusto Polo Campos]] y [[María Grever]].<ref>{{cita publicación |títulu=Asina suena "Muses Vol. 2", lo nuevo de Natalia Lafourcade|url=http://cnnespanol.cnn.com/2018/02/10/asi-suena-muses-vol-2-lo-nuevo-de-natalia-lafourcade/|fecha=10 de febreru de 2018|fechaaccesu=5 de marzu de 2018|periódicu=CNN n'español|páxina=}}</ref> Tres el llanzamientu de Muses Volumen 2 realizó una xira per Europa presentandóse nel [[KOKO (sala de conciertos)|Teatru KOKO]] de Londres, nel [[Bataclan|Bataclán]] de París, na Sala Apolo de Barcelona y nes ciudaes de Madrid y Ferrol.<ref>{{cita publicación |títulu=Natalia Lafourcade fai cimblar la sala KOKO de Londres|url=http://www.eliberico.com/natalia-lafourcade-cimblar-la sala-koko-londres/|fecha=13 de febreru de 2018|fechaaccesu=5 de marzu de 2018|periódicu=L'Ibéricu Gratuitu|páxina=}}</ref> Por cuenta de la nonimación de '''[[Remember Me (Cantar de Pixar)|Remember Me]]''', tres la xira europea Natalia Lafourcade presentar nel escenariu de los [[Premios Óscar de 2018|90° Premios Óscares]] xunto a [[Gael García Bernal]] y [[Miguel (cantante)|Miguel]]. El cantar foi finalmente escoyida como la ganadora.<ref>{{cita publicación |títulu=Natalia Lafourcade y el folclor mexicanu na gala del Oscar|url=https://www.debate.com.mx/show/Natalia-Lafourcade-Gael-Garcia-cocu-recuerdame-premios-oscar-20180304-0317.html|fecha=4 de marzu de 2018|fechaaccesu=5 de marzu de 2018|periódicu=L'alderique|páxina=}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=The 2018 Oscar Winners: Full List|url=https://www.nytimes.com/2018/03/04/arts/oscar-winners.html|fecha=4 de marzu de 2018|fechaaccesu=5 de marzu de 2018|periódicu=The New York Times|páxina=}}</ref> A mediaos d'abril de 2018 anuncia que va siguir col "[[Muses Tour]]" con recitales nel [[Teatru Gran Rex]], Chile, Canadá y Estaos Xuníos, pa depués cerrar la xira en Mexico. Dempués d'esto anunció que se va tomar una posa na so carrera musical. <ref>{{cita publicación |títulu=Natalia Lafourcade anuncia posa na so carrera|url=http://www.eluniversal.com.mx/espectaculos/musica/natalia-lafourcade-anuncia-posa-en-la so-carrera|fecha=18 d'abril de 2018|fechaaccesu=30 d'abril de 2018|periódicu=L'Universal|idioma=es}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíos=Doallo|nome=Darío|títulu=Natalia Lafourcade: "Voi en contra de lo que marca la industria musical"|url=https://www.clarin.com/espectaculos/musica/natalia-lafourcade-voy-marca-industria-musical_0_ryvFIO9nM.html|fechaaccesu=30 d'abril de 2018|idioma=es}}</ref> {{cita|"Pa nada. A cencielles pienso que llegó'l momentu d'investigar esa otra parte que tengo pendiente pa conmigo mesma. '''Avisu y esclario: nun voi dexar de faer música porque ye lo qu'amu y ye la mio vida'''."|''Natalia Lafourcade pa Clarín''|col2=}} == Filantropía y activismu == === Filantropía === Natalia sofita a la organización [[TECHU]] enantes conocida como Un Techu pal mio País, una [[ONG]] destinada a la construcción de viviendes pa xente de baxos recursos. Asina mesmu tamién collabora con [[Save the Children]] dende 2011 siendo embaxadora d'iniciatives como la meyora de la calidá educativa y la llibre espresión de neñes y neños. En 2017, tres los Terremotos de Méxicu, Natalia xunir a los esfuercios de reconstrucción del [[Centru de documentación del Son Jarocho]] entamando un conciertu en Anaheim, California que cuntó cola participación d'artistes como [[Mon Laferte]], [[Carlos Rivera]] y Augusto Bracho. Toes la ganancies fueron donaes al centru pa empezar les obres.<ref>{{cita publicación |apellíu=Redaición|títulu=La incansable llucha de Natalia Lafourcade pa salvar un pedacito de la cultura mexicana|url=https://www.univision.com/especiales/latin-grammy/la-incansable-llucha-de-natalia-lafourcade-pa-salvar-un-pedacito-de-la cultura mexicana|fecha=14 de payares de 2017|fechaaccesu=4 d'abril de 2018|periódicu=Univision|páxina=}}</ref> === Activismu === En 2012 mientres [[Eleiciones federales en Méxicu de 2012|eleiciones federales en Méxicu]] xunir al [[Movimientu YoSoy132]] que refugaba la imposición mediática del candidatu y posterior ganador [[Enrique Peña Nieto]]. Como sofitu a esti movimientu autoproclamado como "Primavera Mexicana" compunxo'l cantar "[[Un derechu de nacencia]]" que darréu grabó con artistes como [[Julieta Venegas]], [[Carla Morrison]], Madamme Recámier y Marian Ruzzi.<ref>{{cita publicación |apellíu=Redaición|títulu=Músicos llancen “Un Derechu de nacencia”, cantar de sofitu pal #YoSoy132|url=http://www.sinembargo.mx/28-06-2012/278539|fecha=28 de xunu de 2012|fechaaccesu=4 d'abril de 2018|periódicu=Sicasí|páxina=}}</ref> En 2014 manifestó por redes sociales la so indignación pola desapaición de 43 normalistas nos fechos de la [[Desapaición forzada d'Iguala de 2014|desapaición forzada d'Iguala]].<ref>{{cita publicación |apellíos=Amézquita Pinu|nome=Carolina|títulu=Los famosos sumir a les manifestaciones en Méxicu pa esixir xusticia pa los 43|url=http://peopleenespanol.com/article/famosos-manifestaciones-43-ayotzinapa-cai13-pepe-aguilar-latin-grammy-redes-ayotzinapa/|fecha=21 de payares de 2014|fechaaccesu=4 d'abril de 2018|periódicu=People n'Español|páxina=}}</ref> Yá en 2018 coincidentemente de primeres d'otru [[Eleiciones federales en Méxicu de 2018|procesu eleutoral en Méxicu]]; Natalia rellanzó'l cantar "[[Un derechu de nacencia|Derechu de nacencia]]" yá dafechu desligada del Movimientu 132 que sumió en 2013. En xunu de 2018 sumóse como una de los promotores de la iniciativa "El Día Dempués" que los sos fundamentos son l'actitú crítica colos gobernantes escoyíos tres la [[Eleiciones federales en Méxicu de 2018|eleiciones del 1 de xunetu del 2018]] calteniendo la civilidad y el sentíu democráticu.<ref>{{cita publicación |apellíos=Track Record|títulu=Natalia Lafourcade asegura que'l cambéu nun lu va a traer un presidente|url=http://imparcialoaxaca.mx/en-escena/122470/natalia-lafourcade-asegura-que-el cambéu nun lu va-a-traer-un presidente/|fecha=10 de febreru de 2018|fechaaccesu=4 d'abril de 2018|periódicu=L'Imparcial|páxina=}}</ref><ref>{{cita web |url=http://eldiadespues.mx/quien-somos/|títulu=¿Quién somos? {{!}} El Día Dempués}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu=Redaición|títulu=Diego Luna, Iñárritu, Del Toro, Cuarón, Lafourcade y otres grandes figures mexicanes xunir pa 'El día dempués' de les eleiciones|url=https://cnnespanol.cnn.com/2018/06/20/diego-lluna-inarritu-del toru-cuaron-lafourcade-y-otres-grandes-figures-mexicanes-xunir pa-el-dia-despues-de-les eleiciones/|fecha=20 de xunu de 2018|fechaaccesu=21 de xunu de 2018|periódicu=CNN n'español|allugamientu=Ciudá de Méxicu|páxina= |númberu=}}</ref> == Discografía == ;'''Álbumes d'estudiu''' <center> {|class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" border="1" ! scope="col" rowspan="2" style="width:11em;"| Álbum ! scope="col" rowspan="2" style="width:19em;"| Detalles ! scope="col" colspan="5"| Posición más alta nes llistes ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| [[Certificaciones de ventes discográfiques nel mundu|Certificaciones]] ! scope="col" rowspan="2" style="width:14em;"| Ventes |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|{{bandera|Méxicu}}<br />[[AMPROFON|MEX]]<br /><ref name="webcitation_1">{{cita web |url=http://www.webcitation.org/6887sVkyh |títulu= Top 100 Méxicu, Selmana del 21 al 27 de mayu de 2012 |obra=[[AMPROFON]] |editorial= Hung Medien |fechaaccesu=28 de mayu de 2012}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|{{bandera|España}}<br />[[PROMUSICAE|SPA]]<br /><ref name="webcitation_1">{{cita web |url=http://www.webcitation.org/6887sVkyh |títulu= Top 100 Méxicu, Selmana del 21 al 27 de mayu de 2012 |obra=[[AMPROFON]] |editorial= Hung Medien |fechaaccesu=28 de mayu de 2012}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|{{bandera|Estaos Xuníos}}<br />[[Top Latin Albums]]<br /><ref name="Billboard">{{cita web |url=http://www.billboard.com/artist/1486304/carla-morrison/chart |títulu=Billboard - Carla Morrison |editorial= [[Biallboard]] |fechaaccesu=27 de payares de 2012 |idioma=inglés}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|{{bandera|Estaos Xuníos}}<br />[[Latin Pop Albums]]<br /><ref name="Billboard"/> ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|{{bandera|Italia}}<br />[[FIMI|ITA]]<br /><ref name="webcitation_1">{{cita web |url=http://www.webcitation.org/6887sVkyh |títulu= Top 100 Méxicu, Selmana del 21 al 27 de mayu de 2012 |obra=[[AMPROFON]] |editorial= Hung Medien |fechaaccesu=28 de mayu de 2012}}</ref> |- |style="text-align:left;"| <center>''[[Natalia Lafourcade (álbum)|Natalia Lafourcade]]''</center> |style="text-align:left;"| * Llanzamientu: 8 de xunetu de 2002 * Sellos discográficos: [[Sony Music]]<ref name="NLiTunes">{{cita web |url=https://itunes.apple.com/mx/album/natalia-lafourcade/id373992049 |títulu=Natalia Lafourcade - Natalia Lafourcade |fechaaccesu=8 de xunetu de 2002 |editorial=[[iTunes]] |idioma=inglés}}</ref> * Formatu: [[Discu compactu|CD]], [[Descarga dixital]] * Calificación d'[[Allmusic]]:{{Rating|4.5|5}}<ref name="AllMusic">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/natalia-lafourcade-mn0000859026/discography |títulu= Discography - Natalia Lafourcade |obra=[[Allmusic]] |fechaaccesu=11 d'ochobre de 2015}}</ref> | 1 || — || — || — || — |style="text-align:left;"| * {{bandera|Méxicu}}AMPROFON: Platino + oru<ref name="platinoro">{{cita web |url=http://www.amprofon.com.mx/certificaciones-amprofon.php?discográfica=&anio=&tipoAlbum=&tipoCertificacion=&aniocer=&key=natalia+lafourcade&action=Buscar |títulu= AMPROFON Certificación - Natalia Lafourcade |fechaaccesu=27 de xunu de 2003 |obra=[[AMPROFON]]}}</ref> |style="text-align:left;"| * {{bandera|Méxicu}}MEX: 225&nbsp;000<ref name="platinoro"/> * [[Ficheru:Crystal Clear app internet.png|20px]]Mundu: 225&nbsp;000<ref name="platinoro"/> |- |style="text-align:left;"| <center>''[[Hu Hu Hu]]''</center> |style="text-align:left;"| * Llanzamientu: 25 de mayu de 2009 * Sellos discográficos: [[Sony BMG|Sony&BMG]]<ref name="HHHiTunes">{{cita web |url=https://itunes.apple.com/mx/album/hu-hu-hu/id318715206 |títulu=Natalia Lafourcade - Hu Hu Hu |fechaaccesu=25 de mayu de 2009 |editorial=[[iTunes]] |idioma=inglés}}</ref> * Formatu: CD, Descarga dixital * Calificación d'[[Allmusic]]:{{Rating|4|5}}<ref name="AllMusic"/> | 9 || — || — || — || — |style="text-align:left;"| |style="text-align:left;"| |- |style="text-align:left;"| <center>''[[Hasta'l Raigañu]]''</center> |style="text-align:left;"| * Llanzamientu: 17 de marzu de 2015 * Sellos discográficos: Sony Music<ref name="HLRiTunes">{{cita web |url=https://itunes.apple.com/mx/album/hasta-la-raiz/id964663060 |títulu=Natalia Lafourcade - Hasta El Raigañu |fechaaccesu=17 de marzu de 2015 |editorial=[[iTunes]] |idioma=inglés}}</ref> * Formatu: [[Discu compactu|CD]], Descarga dixital, [[Discu de vinilu|LP]] * Calificación d'[[Allmusic]]:{{Rating|4.5|5}}<ref name="AllMusic"/> | 1 || 73 || 12 || 6 || 82 |style="text-align:left;"| * {{bandera|Méxicu}}AMPROFON: Doble Platín<ref name="Doble platín">{{cita web |url=https://www.facebook.com/CertificacionesAmprofon/photos/a.352187651572519.1073741842.167176543406965/394047790719838/?type=3&src=https%3A%2F%2Fscontent-dfw1-1.xx.fbcdn.net%2Fhphotos-xat1%2Fv%2Ft1.0-9%2F11924556_394047790719838_559536677208959030_n.png%3Foh%3D5dfdf136023c85a100cbc923f767f74a%26oe%3D56F9FA28&size=590%2C707&fbid=394047790719838 |títulu= AMPROFON Certificación - Natalia Lafourcade |fechaaccesu=27 d'agostu de 2015 |obra=[[AMPROFON]]}}</ref> * {{bandera|Italia}}FIMI: oru |style="text-align:left;"| * {{bandera|Méxicu}}MEX: 120&nbsp;000 * {{Bandera|Italia}}ITA: 20&nbsp;000 * [[Ficheru:Crystal Clear app internet.png|20px]]Mundu: 140&nbsp;000 |- |''Musas'' | * Llanzamientu: 2017 | | | | | | | |- |''[[Musas Vol. 2]]'' | * Llanzamientu: 2018 | | | | | | | |- |''[[Un canto por México]]'' | * Llanzamientu: 2020 | | | | | | | |- |} </center> ;'''Álbumes Homenaxes''' <center> {|class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" border="1" ! scope="col" rowspan="2" style="width:11em;"| Álbum ! scope="col" rowspan="2" style="width:19em;"| Detalles ! colspan="3" scope="col" | Posición más alta nes llistes ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| [[Certificaciones de ventes discográfiques nel mundu|Certificaciones]] ! scope="col" rowspan="2" style="width:14em;"| Ventes |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|{{bandera|Méxicu}}<br />[[AMPROFON|MEX]]<br /><ref name="webcitation_1">{{cita web |url=http://www.webcitation.org/6887sVkyh |títulu= Top 100 Méxicu, Selmana del 21 al 27 de mayu de 2012 |obra=[[AMPROFON]] |editorial= Hung Medien |fechaaccesu=28 de mayu de 2012}}</ref> !{{bandera|Estaos Xuníos}}<br />[[Top Latin Albums]] !{{bandera|Estaos Xuníos}}<br />[[Latin Pop Albums]] |- |style="text-align:left;"| <center>''[[Muyer Divina, Homenaxe a Agustín Lara]]''</center> |style="text-align:left;"| * Llanzamientu: 18 de setiembre de 2012 * Sellos discográficos: [[Sony Music]]<ref name="MDiTunes">{{cita web |url=https://itunes.apple.com/mx/album/muyer-divina-homenaxe-agustin/id560357352 |títulu=Natalia Lafourcade - Muyer Divina, Homenaxe a Agustín Lara |fechaaccesu=18 de setiembre de 2012 |editorial=[[iTunes]] |idioma=inglés}}</ref> * Formatu: CD, Descarga dixital * Calificación d'[[Allmusic]]: | 3 |— |— |style="text-align:left;"| * {{bandera|Méxicu}}AMPROFON: Platino + oru<ref name="platinoro2">{{cita web |url=http://www.amprofon.com.mx/certificaciones-amprofon.php?discográfica=&anio=&tipoAlbum=&tipoCertificacion=&aniocer=&key=natalia+lafourcade&action=Buscar |títulu= AMPROFON Certificación - Natalia Lafourcade |fechaaccesu=28 de xineru de 2014 |obra=[[AMPROFON]]}}</ref> |style="text-align:left;"| * {{bandera|Méxicu}}MEX: 95&nbsp;000<ref name="platinoro2"/> * [[Ficheru:Crystal Clear app internet.png|20px]]Mundu: 95&nbsp;000<ref name="platinoro2"/> |- |[[Muses (un homenaxe al folclor llatinoamericanu en manes de Los Macorinos, vol. 1)]] | * Llanzamientu: 5 de mayu de 2017 * Sellos discográficos: [[Sony Music]]<ref>{{cita web |url=https://itunes.apple.com/mx/album/muses/id1223429015|títulu=Muses de Natalia Lafourcade en iTunes|fechaaccesu=20 d'agostu de 2017|sitiuweb=iTunes}}</ref> * Formatu: CD + DVD, Discu de Vinilu, Descarga dixital, Stremaing * Calificación d'[[Allmusic]]:{{Rating|4|5}}<ref name="AllMusic"/> |3<ref>{{cita web |url=https://web.archive.org/web/20170625033409/http://www.amprofon.com.mx/top-album.php|títulu=Top 20 - Selmanal {{!}} Amprofon|fechaaccesu=20 d'agostu de 2017|fecha=25 de xunu de 2017}}</ref> |30<ref>{{cita web |url=https://www.billboard.com/charts/latin-albums/2017-05-27|títulu=Latin Albums Billboard|fechaaccesu=2 d'avientu de 2017|fecha=2 d'avientu de 2017}}</ref> |9<ref>{{cita web |url=https://web.archive.org/web/20170625033409/http://www.amprofon.com.mx/top-album.php|títulu=Latin Pop Albums Billboard|fechaaccesu=2 d'avientu de 2017|fecha=2 d'avientu de 2017}}</ref> | * {{bandera|Méxicu}}AMPROFON: Oru<ref name="facebook.com"/> | * {{bandera|Méxicu}}MEX: 30,000 |- |[[Muses (un homenaxe al folclor llatinoamericanu en manes de Los Macorinos, vol. 2)]] | * Llanzamientu: 9 de febreru de 2018 * Sellos discográficos: [[Sony Music]]<ref>{{cita web |url=https://itunes.apple.com/us/album/muses-homenaje-al-folclor-llatinoamericanu-en-manos/1336174660|títulu=Muses Vol 2 de Natalia Lafourcade en iTunes|fechaaccesu=9 de febreru de 2018|sitiuweb=iTunes}}</ref> * Formatu: CD + DVD, Descarga dixital, Stremaing * Calificación d'[[Allmusic]]:{{Rating|4|5}} | | | | |} </center> ;'''Álbumes Con Bandes''' <center> {|class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" border="1" ! scope="col" rowspan="2" style="width:11em;"| Álbum ! scope="col" rowspan="2" style="width:19em;"| Detalles ! scope="col" colspan="1"| Posición más alta nes llistes ! scope="col" rowspan="2" style="width:12em;"| [[Certificaciones de ventes discográfiques nel mundu|Certificaciones]] ! scope="col" rowspan="2" style="width:14em;"| Ventes |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:90%;"|{{bandera|Méxicu}}<br />[[AMPROFON|MEX]]<br /><ref name="webcitation_1">{{cita web |url=http://www.webcitation.org/6887sVkyh |títulu= Top 100 Méxicu, Selmana del 21 al 27 de mayu de 2012 |obra=[[AMPROFON]] |editorial= Hung Medien |fechaaccesu=28 de mayu de 2012}}</ref> |- |style="text-align:left;"| <center>''[[Twist (álbum de Twist)|Twist]]''</center> |style="text-align:left;"| * con Twist * Llanzamientu: 1998 * Sellos discográficos: [[Sony Music]]<ref name="Twisti">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/julieta-venegas-mn0000836376 |títulu=Julieta Venegas - Julieta Venegas RELEASES |fechaaccesu=30 de xunu de 2010 |editorial=Allmusic |idioma=inglés}}</ref> * Formatu: [[Discu compactu|CD]], [[Descarga dixital]] * Calificación d'[[Allmusic]]: | — |style="text-align:left;"| |style="text-align:left;"| |- |style="text-align:left;"| <center>''[[Casa (álbum)|Casa]]''</center> |style="text-align:left;"| * con Natalia y La Fourquetina * Llanzamientu: 1 de setiembre de 2005 * Sellos discográficos: [[Sony BMG|Sony&BMG]]<ref name="CASAiTunes">{{cita web |url=https://itunes.apple.com/mx/album/casa/id401027817 |títulu=Natalia y La Fourquetina - Casa |fechaaccesu=1 de setiembre de 2005 |editorial=[[iTunes]] |idioma=inglés}}</ref> * Formatu: CD, Descarga dixital * Calificación d'[[Allmusic]]:{{Rating|4|5}}<ref name="AllMusic"/> | 1 |style="text-align:left;"| * {{bandera|Méxicu}}AMPROFON: Oru<ref name="oru">{{cita web |url=http://www.zeleb.mx/n/por-que-natalia-lafourcade-nomo-a-la so-album-hasta-la-raiz-014553|títulu=¿POR QUÉ NATALIA LAFOURCADE NOMÓ AL SO ÁLBUM HASTA EL RAIGAÑU?|fechaaccesu=1 de febreru de 2016|obra=[[AMPROFON]]}}</ref> |style="text-align:left;"| * {{bandera|Méxicu}}MEX: 50&nbsp;000<ref name="oru"/> * [[Ficheru:Crystal Clear app internet.png|20px]]Mundu: 50&nbsp;000<ref name="oru"/> |- |} </center> ;'''EP''' <center> {|class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" border="1" ! scope="col" style="width:9em;"| Títulu !scope="col" style="width:16em;"| Detalles |- |style="text-align:left;"| <center>''[[Les 4 estaciones del amor|Les 4 Estaciones Del Amor]]''</center> |style="text-align:left;"| * Llanzamientu: 27 de payares de 2007 * Sellos discográficos: [[Sony Music]]<ref>{{cita web |url=https://itunes.apple.com/us/album/les-4-estaciones-del amor-ep/id271870834 |títulu=Natalia Lafourcade - Les 4 Estaciones Del Amor |fechaaccesu=27 de payares de 2007 |editorial=[[iTunes]] |idioma=inglés}}</ref> * Formatu: CD, Descarga dixital |} </center> ;'''Senciellos''' * «Busca Un Problema» * «[[Nel 2000]]» * «Te Quiero Dar» * «Mírame, Mírate» * «Elefantes» * «Ser Humanu» * «Casa» * «Azul» * «Ella Ye Guapa» * «Cursis Melodíes» * «Nun Vinisti» * «La Fuxitiva» <small>(con [[Kevin Johansen]])</small> * «Llimosna» <small>(con [[Emmanuel del Real|Meme]])</small> * «Muyer Divina» <small>(con [[Adrián Dárgelos]])</small> * «Aventurera» <small>(con [[Álex Ferreira]])</small> * «[[Hasta'l raigañu (cantar)|Hasta'l Raigañu]]» * «Nunca ye abondu» * «Lo que Construyimos» * «El mio Llugar Favoritu» * «[[Tu sí sabes quereme]]» <small>(con Los Macorinos)</small> * «[[Mexicana formosa]]» <small>(versión [[mariachi]], con [[Carlos Rivera (cantante)|Carlos Rivera]])</small> * «[[Ciudá formosa]]» * «Danza de Gardenies» * «Alma Mio» * «Desdeñosa» <small>(con [[Eugenia León]] y [[Omara Portuondo]])</small> ;Otros senciellos / cantares * «Amar Duel» * «Llevate A Marte» * «El Destín» * «O Coríu (Un Coríu)» * «Solamente Te Doilo A Ti» * «Piel Canelo» * «Hu Hu Hu» <small>(con [[Julieta Venegas]])</small> * «[[Un Derechu de nacencia]]» == Videografía == * "Busca Un Problema" * "[[Nel 2000]]" * "Amar Te Duel" * "Te Quiero Dar" * "Elefantes" * "Un Coríu" * "Ser Humanu" * "Casa" * "Piel Canelo" * "Cuartu Enriba" * "Azul" * "Ella Ye Guapa" * "Cursis Melodíes" * "Nun Vinisti" * "L'amor acaba" * "La Fuxitiva" * "Llimosna" * "Muyer Divina" * "Aventurera" * "Nunca ye abondu" * "Hasta'l raigañu" * "Lo que Construyimos" * "El mio Llugar Favoritu" * "Tu Sí Sabes Quereme" * "Rocío de tolos campos" * "Te Ví Pasar" * "[[La mio tierra veracruzana|La mio Tierra Veracruzana]]" * "Soledad y El Mar" * "El to Acostumástime" * "Mexicana Formosa" * "Danza de Gardenies" * "Alma Mio" == Collaboraciones == {| {{tablaguapa}} ! align="center"| Añu ! align="center"| Títulu ! align="center"| Artista ! align="center"| Álbum |- | rowspan="5"|[[2002]] |"Con Les Fueyes Les Formigues" (Versión Orixinal)" |Natalia Lafourcade |"El que la fai cantar (Primer Actu)" |- |"Amar Duel" |Natalia Lafourcade |rowspan="3"|''Banda sonora de la película [[Amar Duel]]'' |- |"Amar Duel (Acústica)" |Natalia Lafourcade |- |"Llevate A Marte" |Natalia Lafourcade & [[León Larregui]] |- |"Nel 2000 (Versión Acústica)" |Natalia Lafourcade |"Ultra FM (CD Promocional)" |- | rowspan="2"|[[2003]] |"L'Apostador" |[[Control Machete]] & Natalia Lafourcade |''[[Unu, dos: Bandera]]'' |- |"Día De Suerte" |[[Kalimba]] & Natalia Lafourcade |''Aerosoul'' |- | rowspan="6"|[[2005]] |"O Coríu (Un Coríu)" |Natalia Lafourcade & La Forquetina |''Banda sonora de la película [[Temporada de patos|Temporada de Coríos]]'' |- |"Xardín" |[[Liquits]] & Natalia Lafourcade |''Xardín'' |- |"Ayudar Ye Amar" |[[Pepe Aguilar]], [[Ensin Bandera]], [[Reyli]], Natalia Lafourcade & La Forquetina |''Himnu Teletón 2005'' |- |"Y Tou Para Qué" |Natalia Lafourcade & La Forquetina |''X (Diez) Discu 2 (Tributu)'' |- |"Tarde (Eclís Llunar)" |Quem |''Caleyeru'' |- |"España (En Vivu)" |Fernando Toussaint & Aguamala, Natalia Lafourcade |''Fernando Toussaint & Aguamala (En direuto)'' |- | rowspan="3"|[[2006]] |"Amar Duel (En direuto)" |[[Reik]], Natalia Lafourcade & La Forquetina |''Sesión Metropolitana'' |- |"Piel Canelo" |Natalia Lafourcade & La Forquetina |''Viva [[Tin Tan]] (Tributu)'' |- |"Duel" |Natalia Lafourcade |''People Project'' |- | rowspan="2"|[[2007]] |"Estelar" |Capitán Melao |''Llárima'' |- |"Host of a Ghost", "Host of a Ghost versión Acústica" en direuto |Porter y Natalia Lafourcade |Grabación de Atemahawk y Coachella |- | rowspan="7"|[[2008]] |"Dende Güei" |San Salvador |''El Boleru Chilautero'' (Solo fai coru) |- |"Espiral" en direuto |Natalia Lafourcade, Juan Son y Los Dynamite |Teatru Metropolitan |- |"Young Professionals" |Natalia Lafourcade & Piper Davis |rowspan="4"|''Various Assets 'Not for sale': Barcelona 2008'' |- |"Just Words" |Natalia Lafourcade, [[Russell Eleváu]] & Piper Davis |- |"How Many, How Many" |Natalia Lafourcade & Piper Davis |- |"Agua Que Cai" |Natalia Lafourcade |- |"Papillo" |Natalia Lafourcade |"Dall'Amico/Gavrilov" (Nun hai CD físicu, pero consiguir n'Internet) |- | rowspan="6"|[[2009]] |"Voi Vivir Pa Ti" |[[Los Amigos Invisibles]] & Natalia Lafourcade |''[[Commercial]]'' |- |"Mira, Mira" |[[Celso Piña]] & Natalia Lafourcade |''Ensin fecha de caducidá'' |- |"Luna (Remix)" |[[Zoé]] |''Reptiletric (Revisitado)'' |- |"Contigo" |[[El Canto del loco]] & Natalia Lafourcade |''Radio La Colifata Presenta:'' |- |"Vaqueros" |Liquits & Natalia Lafourcade |''Quimonu en llapaes y el regresu de los inseutos'' |- |"Diente Blanco, Non Te Vaigas" |Natalia Lafourcade & [[Emmanuel del Real]] |''Yo Nunca Vi Televisión (Tributu)'' |- | rowspan="6"|[[2010]] |"Hawaii, Bombay" |Natalia Lafourcade |''Tributu a: Ana Josè Nacho (Mecano)'' |- |"Palombu Queríu" |Natalia Lafourcade |''Brindando a José Alfredo Jiménez (Tributu)'' Nun s'incluyó'l cantar nel discu |- |"El Billoriu" |Natalia Lafourcade |''Bimexicano, Los nuesos Clásicos Fechos Rock'' |- |"Paxarín Del Amor" |[[Carla Morrison]] & Natalia Lafourcade |''Mientres Tu Dormíes'' |- |"Quixera Saber" |Los Daniels & Natalia Lafourcade |''A Casa'' |- |"Llargu" |Natalia Lafourcade & [[Torreblanca|Juan Manuel Torreblanca]] |''Defensa'' |- | rowspan="9"|[[2011]] |"Llevamos Tan Bien" |Mariel Mariel & Natalia Lafourcade |''La música ye bona'' |- |"Amanecí En Los tos Brazos" |rowspan="2"|[[Alondra de la Parra]] & Natalia Lafourcade |rowspan="5"|''Traviesu Carmesí'' |- |"Farolín" |- |"Cielito Llindu" |rowspan="3"|Natalia Lafourcade, Alondra de la Parra, [[Ely Guerra]] & [[Denise Gutiérrez|Lo Blondo]] |- |"Sandunga" |- |"Solamente Una vegada" |- |"Nueche d'amor" |[[Leonel García]] & Natalia Lafourcade |''Leonel García y los sos Amigos en Navidá'' |- |"Quixera saber (En direuto)" |rowspan="2"|Los Daniels & Natalia Lafourcade |rowspan="2"|''A casa vuelvo'' |- |"Quixera saber (Acústica)" |- | rowspan="10"|[[2012]] |"Vines [Remix]" |Gregory Rogove & Natalia Lafourcade |''Piana'' |- |"Ámpulas" |Natalia Lafourcade |''Mental Movies'' |- |"Estrañar" |Liquits & Natalia Lafourcade |rowspan="2"|''Ven, ven'' |- |"Toes son flores" |Liquits & Natalia Lafourcade |- |"Mira, Mira" |Celso Piña & Natalia Lafourcade |''Zona Preferente- En direuto dende l'Auditoriu Nacional |- |"Cisne de pan" |Austin TV |''Caballeros del Albedríu |- |"Si Nun Pueden Querete" |[[Miguel Bosé]] & Natalia Lafourcade |''Papitwo (Edición de luxu)'' |- |"Nun tien nome" |[[Kevin Johansen]] & Natalia Lafourcade |''Bi |- |"Medley: Cuando voi llegar / Mustak" |Natalia Lafourcade, Slajem K op, [[Emmanuel del Real]] & Yajvalel Vinajel |rowspan="2"|''Fechu en Méxicu'' |- |"Nana Guadalupe" |[[Lila Downs]], Natalia Lafourcade & Lupe Esparda |- | rowspan="13"|[[2013]] |"El fin" |Natalia Lafourcade |''[[Juan Gabriel]] (Discu entá en grabación)'' |- |"Burbuyes d'Amor" |[[Eugenia León]] & Natalia Lafourcade |''Ciudadana del Mundu Volume 1'' |- |"Amigos Animales" |Pol Nada & Natalia Lafourcade |''Te Vamos Salvar (solo en iTunes)'' |- |"Confieso" |Leonel García & Natalia Lafourcade |''Toes Mios'' |- |"Mamina" |Rawayana & Natalia Lafourcade |''Rawayanaland (solo en iTunes)'' |- |"Nun Quiero Los tos Besos" |Natalia Lafourcade & Ana Cañes |''Volta'' |- |"Cuenta Hasta Diez" |Natalia Lafourcade & Javier Blake |''Nun Sé Si Cortame Les Venes O Dexame les Llargues - Sountrack'' |- |"Alluma" |Natalia Lafourcade & Pablo Sbaraglia |''L'Increíble Magnetismu Del Gran Hotel Glamour Shuffle (Nel cantar del cd nun participa Natalia)'' |- |"Viaxe Por Lo Eterno" |Natalia Lafourcade & Reyno |''Discu debú de Reyno entá en grabación '' |- |"María" |Natalia Lafourcade & La Oreja de Van Gogh |''Primer Fila '' |- |"Que naide sepa'l mio sufrir" |Natalia Lafourcade |''Grandes Ésitos de les Sonores cola más Grande: La Sonora Santanera'' |- |"L'Amor Acaba" |Natalia Lafourcade |''José José: Un tributu 1 & 2'' |- |"Una Mañana" |Natalia Lafourcade & José José |''José José: Duetos Volume 1'' |- |rowspan="6"|[[2014]] |"Un Derechu De nacencia" |Natalia Lafourcade & Banda Filarmónica del CECAM |''Xëëw'' |- |"So what" |Leonel García (León Polar) & Natalia Lafourcade |''Life & muerte'' (Solo dixital y una pequeña edición Vinil + CD) |- |"Mieu" |Pepe Aguilar & Natalia Lafourcade |''Pepe Aguilar MTV Unplugged'' |- |"A Ónde Vamos Parar" |Gilberto Santa Rosa & Natalia Lafourcade |''Preciso Un Boleru'' |- |"La Llamada" |Ismael Serrano & Natalia Lafourcade |''El mio Problema'' |- |"Abrir Y Cerrar" |Ventilader & Natalia Lafourcade |''Nun Ye Un Adiós'' |- | rowspan="3"|[[2015]] |"Yá Non Vivu Por Vivir" |Juan Gabriel & Natalia Lafourcade |''Los Dúu'' |- |"Slowly" |Leiva & Natalia Lafourcade |''Giralunas: Un Homenaxe a Luis Eduardo Aute'' |- |"Caótica guapura" |Esteman & Natalia Lafourcade |''Caótica guapura'' |- | rowspan= "2"|[[2016]] |"Ey, Dios" |[[Illya Kuryaki and the Valderramas]] & Natalia Lafourcade |''L.H.O.N'' |- |"Gulliver" |[[Miguel Bosé]], Natalia Lafourcade & [[Alex González]] / [[Sergio Vallín]] de [[Maná (banda)|Maná]] |''Bosé: MTV Unplugged'' |- | rowspan="5"|[[2017]] | "Salvadidas de Xelu" |[[Jorge Drexler]] & Natalia Lafourcade |''Salvadidas de Xelu'' |- |"De la lluna al sol" |[[David Aguilar]] & Natalia Lafourcade |''Siguiente'' |- | "Vivir con valor" |Adan Jodorowsky & Natalia Lafourcade |''Vivir con valor'' |- |"[[Remember Me (Cantar de Pixar)|Remember Me]]" |[[Miguel (cantante)|Miguel]] & Natalia Lafourcade |''Banda sonora de la película [[Cocu (película)|Cocu]]'' |- |"Nada ye verdá" |[[Los Cojolites]] & Natalia Lafourcade |''Rema, rema'' |- | rowspan="5"|[[2018]] | "[[Nunca ye abondu]]" |[[Los Angeles Azules]] & Natalia Lafourcade |''De plaza en plaza'' |- |} == Filmografía == {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Película''' || '''Personaxe''' || '''Direutor''' || '''Notes''' |- |[[2013]] || [[No se aceptan devoluciones]] || || [[Eugenio Derbez]] ||Banda sonora |- |rowspan="3"|[[2012]] || [[El cielu na to mirada]] || Fernanda Domínguez || Pitipol Ybarra ||Actuación debut |- |Equí ente nos || || Patricia Martínez de Velasco || Banda sonora |- |El Xoril Secretu || Ella mesma Participación estelar (serie de televisión) |- |[[2011]] || En Busca del Soníu del Vientu || Ella mesma || Nahuel Lerena || Documental |- |[[2010]] || Amar nun ye querer || Ella mesma || Guillermo Barba || Actuación estelar |- |[[2009]] ||[[La Véritable Histoire du Chat Botté]] || La princesa || Jérôme Deschamps, Pascal Hérold y<nowiki> </nowiki>Macha Makeïeff ||Doblaxe pa Llatinoamérica |- |[[2007]] || [[Neñes mal (película)|Neñes mal]] || || Fernando Sariñana ||Banda sonora |- |[[2004]] || [[Temporada de patos|Temporada de Coríos]] || || [[Fernando Eimbcke]] || Cantar Principal |- |[[2002]] || [[Amar te duel]] || || rowspan="4"|Fernando Sariñana ||Mayor parte de la Banda sonora |} == Galería == <gallery> File:Natalia LafourcadeInsomnia.jpg|House of Blues 2010 File:Natalia Lafourcade Cholula2014.jpg|Qué Chula Cholula 2014 File:Natalia Lafourcade FG2016.jpg|Festival Gabo 2016 File:Natalia LafourcadeCRF2.jpg|Corona Revolution Fest 2017 File:Natalia Lafourcade 2018 Gran Rex 17.jpg|Gran Rex Arxentina 2018 </gallery> == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{Facebook|NataliaLafourcadeMx}} * {{YouTube|o = NataliaLaFourcade|Natalia Lafourcade}} * [https://www.youtube.com/channel/UCxRULEz6kS0PMxCzOY25GhQ Canal VEVO de Natalia Lafourcade] en [[YouTube]] * [https://www.instagram.com/natalialafourcade Natalia Lafourcade] en [[Instagram]] * {{Twitter|Lafourcade|Natalia Lafourcade}} * [http://lafourcade.com.mx/ Sitiu oficial] * [https://open.spotify.com/artist/1hcdI2N1023RvSwLzTtdsp Reproducir Natalia Lafourcade] en Spotify {{NF|1984||Lafourcade, Natalia}} [[Categoría:Cantantes de pop de Méxicu]] [[Categoría:Cantantes de boleru]] [[Categoría:Cantantes de folclor]] [[Categoría:Compositores de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] qxvo7xxpr5cbcz088sh4gvzhu08mmgh 0 144531 3709354 3498720 2022-08-18T13:44:53Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Natalie Cassidy''' ye una actriz [[británica]], más conocida por interpretar a [[Sonia Branning|Sonia Branning-Fowler]] na serie británica ''[[EastEnders]]''. == Biografía == En 2002 y con solu 19 años Natalie perdió a la so madre por causa de cáncer d'intestín. En setiembre del [[2004]] Natalie someter a una operación pa engrandar los sos senos de la talla 36A a 36D.<ref>[http://skyliving.sky.com/celebrity/Natalie-Cassidys-Dream-Boob-Job Natalie Cassidy's Dream Boob Job]</ref> Ye bien bona amiga de los actores [[James Alexandrou]] y Paul O'Grady. Tamién foi bien cercana y bien bona amiga de la finada actriz [[Wendy Richard]], a quien vía como a una segunda madre, dempués de la muerte de Wendy en febreru del [[2009]] debíu al cáncer Natalie casi sufre una crisis nerviosa. Nel so testamentu Wendy dexó-y xoyes y llibros de cocina.<ref>[http://www.mirror.co.uk/celebs/news/2009/04/21/natalie-cassidy-s-near-nervous-breakdown-and-more-in-mirror-co-uk-s-tuesday-gossip-round-up-115875-21294799/ Natalie Cassidy’s near nervous breakdown]</ref> N'ochobre del [[2008]] comprometer col actor Ben Porter, sicasí Natalie rompió'l so compromisu marzu del [[2009]]. Tres meses dempués empezó a salir con un policía llamáu Jamie.<ref>[http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1193128/Natalie-Cassidys-arresting-new-romance-Ex-EastEnder-finds-love-policeman.html Natalie Cassidy's arresting new romance: Ex-EastEnder finds love again with a policeman]</ref> En xunu del [[2009]] empezó a salir col xerente de tresporte Adam Cottrell. En 16 de marzu de [[2010]] Natalie anunció que taben esperando al so primer ñácaru xuntos.<ref>[http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1258252/Natalie-Cassidy-pregnant-child.html 'I'm pregnant!': Natalie Cassidy expecting her first child with boyfriend of nine months!]</ref><ref>[http://www.metro.co.uk/showbiz/817647-ex-eastender-natalie-cassidy-pregnant-with-her-first-child-and-looking-towards-marriage Ex-Eastender Natalie Cassidy pregnant with her first child and looking towards marriage]</ref><ref>[http://www.nowmagazine.co.uk/celebrity-news/446763/natalie-cassidy-announces-she-s-pregnant/1/ Natalie Cassidy announces she's pregnant]</ref><ref>[http://www.digitalspy.co.uk/showbiz/news/a208921/natalie-cassidy-announces-pregnancy.html?rss Natalie Cassidy announces pregnancy]</ref> En mayu del [[2010]] Natalie y Adam comprometiéronse mientres s'atopaben de vacaciones n'[[Italia]]. Más tarde el 28 de setiembre del mesmu añu diéron-y la bienvenida a la so primer fía, Eliza Beatrice Cottrell. L'actriz [[Patsy Palmer]] y John Burns son los padrinos de Eliza.<ref>[http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1352287/Natalie-Cassidy-takes-daughter-Loose-Women-Denise-Van-Outen-row.html Bringing up baby: Natalie Cassidy takes daughter onto Loose Women]</ref><ref>[http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1317817/Natalie-Cassidy-gives-birth-daughter-Eliza-Beatrice.html 'It's beyond magical, it's like a miracle': Natalie Cassidy can't contain her joy after giving birth to daughter Eliza Beatrice!]</ref><ref>[http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1321820/Natalie-Cassidy-shows-adorable-daughter-Eliza-brings-newborn-park.html Natalie Cassidy dotes over daughter Eliza on first family outing to the park]</ref> El 25 de mayu de [[2011]] Adam foi acusáu de dos delitos por golpes y dos per dañu criminal dempués de qu'una engarradiella ente él y Natalie volviérase física. A otru día Natalie anunció que la so rellación con Adam terminara y que'l so compromisu habíase canceláu.<ref>[http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1391149/Natalie-Cassidy-calls-engagement-splitting-fianc-Adam-Cottrell.html Natalie Cassidy 'splits from fiancé Adam Cottrell' after his arrest over alleged assault on former EastEnders star]</ref> Nel [[2012]] Natalie tornó con Adam,<ref>[http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2103270/Natalie-Cassidy-reunited-violent-ex-fiance-Adam-Cottrell.html 'We are back together': Natalie Cassidy has reunited with her violent ex fiance Adam Cottrell!!!!]</ref><ref>[http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/showbiz/tv/soaps/4139692/Patsy-Palmer-backs-Natalie-Cassidy-and-Adam-Cottrell.html Natalie Cassidy backs to Adam Cottrell]</ref> pero terminaron nuevamente a finales del [[2013]].<ref>[http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2520729/Natalie-Cassidy-spotted-time-split-Adam-Cottrell.html EastEnders actress Natalie Cassidy wears all black as she's spotted for the first time since split from fiancé Adam Cottrell after four years together]</ref> Dende'l [[2014]] Natalie empezó a salir col camarógrafu Marc Humphreys.<ref>[http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2750671/Natalie-Cassidy-picture-happiness-enjoys-day-new-boyfriend-Marc-Humphreys-daughter-Eliza.html Natalie Cassidy is the picture of happiness as she enjoys day out with new boyfriend Marc Humphreys]</Ref> A finales d'ochobre del [[2015]] anunciaron que se comprometieren.<ref>[http://www.ok.co.uk/celebrity-news/natalie-cassidy-engaged?utm_medium=traffic.outbrain&utm_term=traffic.outbrain&utm_content=traffic.outbrain&utm_campaign=traffic.outbrain EastEnders star Natalie Cassidy is engaged!]</Ref> A mediaos de febreru del [[2016]] la pareya anunció que taben esperando al so primer ñácaru xuntos<ref>[http://www.digitalspy.com/showbiz/eastenders/news/a783412/eastenders-star-natalie-cassidy-shares-the-happy-news-that-shes-pregnant/ 'We're expecting!' EastEnders star Natalie Cassidy shares the happy news that she's pregnant]</ref> y el 29 d'agostu de [[2016]] diéra-y la bienvenida a la so primer fía, Joanie Elizabeth Cassidy-Humphreys.<ref>[http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-3764161/Natalie-Cassidy-gives-birth-baby-girl-Joanie-Elizabeth-introduces-new-arrival-adorable-Twitter-snap.html Natalie Cassidy gives birth to baby girl Joanie Elizabeth and introduces new arrival with adorable Twitter snap]</ref> == Carrera == Natalie tien una voz de [[sopranu]]. Nel [[2007]] llanzó un DVD pa faer exercicios llamáu "Then and Now Workout", que convirtióse nel DVD pa perder pesu más vendíu a finales del mesmu añu. El 21 d'avientu de [[1993]] y con solu diez años xunir al repartu de la esitosa serie británica [[EastEnders]] onde interpreta a [[Sonia Branning|Sonia Jackson-Fowler]], hasta'l 2 de febreru de [[2007]].<ref>[https://www.bbc.co.uk/programmes/b006m86d/profiles/sonia-jackson BBC :: EastEnders Official Website - Sonia Fowler]</ref> Nel [[2010]] tornó como personaxe recurrente en dellos episodios del 8 al 18 de febreru y darréu apaeció de nuevu nun episodiu'l 21 de xineru de [[2011]].<ref>[http://www.digitalspy.co.uk/soaps/s2/eastenders/news/a293725/sonia-to-make-one-off-enders-return.html Sonia to make one-off 'Enders return]</ref> El 14 de xineru de [[2014]] Natalie tornó a la serie.<ref>[http://www.digitalspy.co.uk/soaps/s2/eastenders/news/a523538/eastenders-confirms-sonia-fowler-return.html 'EastEnders' confirms Sonia Fowler return]</Ref><ref>[http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2460095/Natalie-Cassidy-prepares-make-EastEnders-return.html Sonia's back! Natalie Cassidy prepares to make her EastEnders return... seven years after she moved out of Albert Square]</Ref> Nel [[2009]] participó na séptima temporada del concursu [[Strictly Come Dancing]], la so pareya foi'l baillarín profesional Vincent Simone, la pareya quedó en quintu llugar. Nel [[2010]] y con seis meses d'embaranzu Natalie tomóse una llicencia de maternidá del programa "The 5 O'Clock Show". Esi mesmu añu Y4 confirmó que Natalie tendría'l so propiu programa llamáu "Natalie Cassidy: Becoming Mum". == Filmografía == ===Series de televisión=== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Títulu !! Personaxe !! Notes |- | rowspan="1" align="center"| 1993 - 2007, 2010, 2011, 2014 - presente || ''[[EastEnders]]''<ref>[https://www.bbc.co.uk/eastenders/ EastEnders Official Website]</ref> || rowspan="1" align="center"| [[Sonia Branning|Sonia Fowler]] || '''1,200''' episodios |- | rowspan="1" align="center"| 2009 || ''Psychoville'' || rowspan="1" align="center"| Lorraine || '''2''' episodios |} ===Películes=== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Títulu !! Personaxe !! Notes |- | rowspan="1" align="center"| 2009 || ''Things Talk'' || rowspan="1" align="center"| Dellos || ''emprestó la so voz'' |- | rowspan="1" align="center"| 2004 || ''London'' || rowspan="1" align="center"| Méndiga || xunto a [[Harriet Walter]] |} ===Apaiciones=== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Programa !! Notes |- | rowspan="1" align="center"| 2006 - 2009 || ''[[Strictly Come Dancing]]'' || '''concursante''' |- | rowspan="1" align="center"| 2009 || ''Strictly Come Dancing: It Takes Two'' || '''11''' episodios - ''documental'' |} ===Teatru=== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Obra !! Personaxe !! Teatru |- | rowspan="1" align="center"| 2008 || ''Gertrude's Secret'' || rowspan="1" align="center"| - || rowspan="1" align="center"| Oxford Playhouse |- | rowspan="1" align="center"| 2008 || ''The Cherry Orchard'' || rowspan="1" align="center"| - || rowspan="1" align="center"| Chichester Festival Theatre |- | rowspan="1" align="center"| 2007 || ''Bedroom Farce'' <small>(tour)</small> || rowspan="1" align="center"| - || rowspan="1" align="center"| - |- | rowspan="1" align="center"| 2007 || ''The Natura Monologues'' <small>(tour)</small> || rowspan="1" align="center"| - || rowspan="1" align="center"| - |} == Premios y nominaciones == {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Categoría !! Premiu !! Serie !! Resultáu |- | [[2006]] || ''Most Popular Actress'' || National Television Award || ''[[EastEnders]]'' || style="background:#ffdddd" |Nomada |- | [[2004]] || ''Best Dramatic Performance from a Young Actor or Actress'' || British Soap Award || ''[[EastEnders]]'' || style="background: #ddffdd"|Ganadora |- | [[2003]] || ''Hero of the Year'' || British Soap Award || ''[[EastEnders]]'' || style="background:#ffdddd" |Nomada |- | [[2003]] || ''Best Dramatic Actress'' || British Soap Award || ''[[EastEnders]]'' || style="background:#ffdddd" |Nomada |- | [[2003]] || ''Best Actress'' || British Soap Award || ''[[EastEnders]]'' || style="background:#ffdddd" |Nomada |- | [[2001]] || ''Best Actress'' || British Soap Award || ''[[EastEnders]]'' || style="background: #ddffdd"|Ganadora |- | [[2001]] || ''Best Soap Actress'' || TV Quick Award || ''[[EastEnders]]'' || style="background: #ddffdd"|Ganadora |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Natalie Cassidy}} * {{IMDb nome|0144231|Natalie Cassidy}} * [http://www.tv.com/natalie-cassidy/person/160919/summary.html Natalie Cassidy on TV.com] * [http://www.digitalspy.com/celebrities/natalie-cassidy/ Digital Spy :: Celebrity News - Natalie Cassidy] * [http://www.dailymail.co.uk/home/search.html?searchPhrase=natalie+cassidy Natalie Cassidy News] * [http://www.zimbio.com/Natalie+Cassidy Natalie Cassidy - zimbio] {{NF|1983||Cassidy, Natalie}} {{Tradubot|Natalie Cassidy}} [[Categoría:Actores y actrices de televisión d'Inglaterra]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] aa2p325ybn8kyxvc2hfury6cj2k2dky 0 144627 3709296 3708906 2022-08-18T13:38:51Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Miren Nekane San Miguel Bergaretxe''' {{nym}}, más conocida como '''Nekane San Miguel''', ye una xueza española. Anguaño ye [[Maxistráu|maxistrada]] de l'[[Audiencia Provincial (España)|Audiencia Provincial]] de [[Vizcaya]] na Sala 4ª de lo Penal. == Biografía == Nekane San Miguel llicencióse en Derechu y empezó a trabayar d'abogada en 1976, primero en [[Éibar]] y depués en [[Mondragón]]. En 1991 empezó a trabayar como xueza,<ref>{{cita web |url=https://goiena.eus/arrasate/1386609305242-nekane-san-miguel-orain-guztion-ahotan-dabilena-aspaldi-salatu-genuen-baina-ia-inori-ez-zitzaion-interesatu|títulu=Nekane San Miguel: "Orain guztion ahotan dabilena aspaldi salatu genuen, baina ia inori ez zitzaion interesatu"|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|sitiuweb=goiena.eus|idioma=eu}}</ref> dempués d'aprobar les oposiciónes y pasar pola [[Escuela Xudicial Española|Escuela Xudicial de Barcelona]]. Como xueza tuvo en [[Galicia]] y en [[Tolosa (Guipúzcoa)|Tolosa]]. En 1997 empezó a trabayar nel Xulgáu de lo Penal. Dende l'añu 2000 ye Maxistrada de l'Audiencia Provincial de [[Vizcaya]], na 4ª Sala.<ref>{{cita web |url=http://www.ikasbil.eus/web/ikasbil/dokutekako-fitxa?p_p_id=56_INSTANCE_fLB1&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_count=1&groupId=10138&articleId=419056|títulu=Nekane San Miguel: "Gaur egun, lehenago salatzen da indarkeria matxista"|obra=HABE Ikasbil|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|idioma=eu}}</ref> En 2010, taba ente les meyor asitiaes pal relevar a María Victoria Cintu na presidencia y cuntaba col respaldu de la vocal nel [[Conseyu Xeneral del Poder Xudicial]] del [[Partíu Nacionalista Vascu|PNV]] [[Margarita Uria|Margarita Uría]].<ref>{{cita web |url=http://www.diariovasco.com/v/20100209/al-dia-local/nekane-miguel-ente-meyor-20100209.html|títulu=Nekane San Miguel, ente les meyor asitiaes pal relevu|fecha=9 d'ochobre de 2010|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|sitiuweb=diariovasco.com}}</ref> Collabora con [[Juezas y xueces pa la Democracia]] y en munches ponencies.<ref>{{cita web |url=http://publicacionesjuecesdemocracia.blogspot.com.es/2016/03/boletin-de-violencia-de-xenero-numbero-2.html|títulu=Boletín de Violencia de Xéneru, núm. 2, 2016|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|autor=Juezas y xueces pa la Democracia|fecha=17 de marzu de 2016|sitiuweb=JJpD Publicaciones}}</ref> === Euskera === Nekane San Miguel trabayó enforma a favor del [[euskera]] na Alministración de Xusticia. De les poques sentencies n'euskera, munches son de Nekane San Miguel.<ref>{{cita web |url=http://www.poderjudicial.es/search/conteníos.action?action=contentpdf&databasematch=AN&reference=2337719&links=%22MIREN%20NEKANE%20SAN%20MIGUEL%20BERGARECHE%22&optimize=20040527&publicinterface=true|títulu=Sentencia del 25 d'ochobre de 2001|fechaaccesu=|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=poderjudicial.es|idioma=eu}}</ref> Denunció munches vegaes que'l euskera nun progresó na xusticia y qu'hai munches torgues.<ref>{{cita publicación |títulu='Epaitegietan ez du aurrera egin euskararen erabilerak'|url=http://www.argia.eus/argia-astekaria/2220/nekane-san-miguel|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|periódicu=Argia|idioma=eu|fecha=28 de febreru de 2010}}</ref> Amás participa con dellos medios n'euskera,<ref>{{cita web |url=https://goiena.eus/komunitatea/nsmiguel|títulu=Nekane San Miguel|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|sitiuweb=goiena.eus|idioma=eu}}</ref> analizando la situación del euskera y la xusticia. === Conflictos === En 2004 la Fiscalía punxo una querella contra los maxistraos Ruth Alonso, Edorta Josu Herrera y Nekane San Miguel, a quien acusó d'incurrir nun delitu de prevaricación, al rebaxar la pena de prisión impuesta a un maltratador a una multa, al nun aplicar la última reforma llegal acometida en setiembre de 2003.<ref>{{cita publicación |apellíu=SER|nome=Cadena|títulu=Xueces pa la Democracia denuncia "persecución" a la xuez Alonso|url=http://cadenaser.com/ser/2004/03/10/espana/1078879811_850215.html|fecha=10 de marzu de 2004|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|periódicu=Cadena SER|fecha=10 de marzu de 2004}}</ref> Dende [[Juezas y xueces pa la Democracia]] n'Euskadi aseguróse que'l fiscal tendría que presentar un recursu d'amparu y que, al marxe del error, qu'esistió, había un intentu de "persecución" contra los trés maxistraos. Diverses personalidaes polítiques, ente elles [[Rafa Larreina]] d'[[Eusko Alkartasuna]], criticaron a la Fiscalía y denunciaron qu'había un intentu d'establecer el pensamientu únicu, tamién nel mundu de la Judicatura, lo que calificaron de bien peligrosu.<ref>{{cita web |url=http://www.larreina.net/200403/hala-diz-que-la querella-de-la-fiscalia-contra-alonso-ferrera-y-san-miguel-%C2%B4respuende-a-un-espiritu-de-vengación%C2%B4|autor=Rafa Larreina|títulu=EA diz que la querella de la Fiscalía contra Alonso, Herrera y San Miguel ´respuende a un espíritu de vengación´|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|sitiuweb=larreina.net|fecha=10 de marzu de 2004}}</ref> El sindicatu [[ERNE]] tamién criticó a San Miguel cuando citó como testigos a dellos ertzainas en vacaciones. Nekane San Miguel defendía que decidir sobre la llibertá provisional d'una persona yera una cuestión más importante, lo que foi sofitáu por [[Juezas y xueces pa la Democracia]].<ref>{{cita publicación |títulu=Xueces pa la Democracia defende les citaciones de ‘ertzainas’ en vacaciones|url=https://elpais.com/ccaa/2013/07/18/paisvasco/1374145422_254810.html|fecha=18 de xunetu de 2013|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|periódicu=El País}}</ref> == Publicaciones == * ''Cárcel y Derechos Humanos'', 2003, Tercer Prensa Editorial S.A., ISBN 9788487303630.<ref>{{cita web |url=https://www.casadellibro.com/llibro-carcel-y-derechos-humanos/9788487303630/938770?gclid=eaiaiqobchmiy7zd96nu1wividltch06zg-heayyasabegick_d_bwe&utm_medium=cpc|títulu=CARCEL Y DERECHOS HUMANOS|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|sitiuweb=casadellibro.com}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Nekane San Miguel}} [[Categoría:Xueces d'España]] [[Categoría:Vizcainos]] [[Categoría:Miembros de Xueces pa la Democracia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] eif7r1clrszd37tcez1tuk6x6g2seka 0 144780 3710051 3447645 2022-08-19T11:33:06Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Nicole Mustilli |llugar nacencia = |fecha nacencia = {{Fecha|24|3|1978|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Esgrima]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Esgrima]] femenina}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial d'Esgrima|Campeonatu Mundial]] |1|0|0 }} }} '''Nicole Mustilli''' ([[24 de marzu]] de [[1978]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió n'[[esgrima]], especialista na modalidá de [[sable]]. Ganó una medaya d'oru nel [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2000]], na prueba por equipos.<ref>[http://fie.org/fencers/Nicole-MUSTILLI-6668/ «Nicole Mustilli»]. Base de datos de la FIE {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial d'Esgrima|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Prueba |-align=center | [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2000|2000]] |align=left| [[Budapest]] ({{HUN}}) | {{Med-o}} | Sable por equipos |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1978||Mustilli, Nicole}} {{Tradubot|Nicole Mustilli}} [[Categoría:Xugadores d'esgrima d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] bc92zgq2w1rzix0c8antmkk0cqhpm2j 0 144789 3710052 3354382 2022-08-19T11:33:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Nicole Palma |imaxe = |tamañu imaxe = |pie = |nombrecompleto = |llugar nacencia = |fecha nacencia = [[23 de febreru]] de [[1993]] ({{edá|23|2|1993}}) |llugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Taekwondo]] |medalla = {{Medalla deportiva|[[Taekwondo]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Xuegos Panamericanos]] |0|0|1 }} }} '''Nicole Palma''' ([[23 de febreru]] de [[1993]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[taekwondo]], ganadora d'una medaya de bronce nos [[Taekwondo nos Xuegos Panamericanos de 2011|Xuegos Panamericanos de 2011]] na categoría de –57 kg.<ref>[http://www.taekwondodata.com/nicole-palma.ad75.html Nicole Palma] en Taekwondo Data {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4 align=center| [[Xuegos Panamericanos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Categoría |- |align=center| [[Taekwondo nos Xuegos Panamericanos de 2011|2011]] |align=left| [[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]] ({{MEX}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –57 kg |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1993||Palma, Nicole}} {{Tradubot|Nicole Palma}} [[Categoría:Lluchadores de taekwondo d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 80vz0aj9m3451r48qghp4ck7dq1uot9 0 144804 3710053 3447646 2022-08-19T11:33:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Nicole Ross |imagen= Nicole Ross 2014 Saint-Maur WCup (cropped).jpg |llugar nacencia = [[Nueva York]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|15|1|1989|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Esgrima]] |medallista olímpicu = |medayes = {{Medaya deportiva|[[Esgrima]] femenina}} {{Tabla de medayes | [[Campeonatu Mundial d'Esgrima|Campeonatu Mundial]] |0|1|0 }} }} '''Nicole Ross''' ([[Nueva York]], [[15 de xineru]] de [[1989]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite n'[[esgrima]], especialista na modalidá de [[florete]]. Ganó una medaya de plata nel [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2017]], na prueba por equipos.<ref>[http://fie.org/fencers/Nicole-ROSS-12269/ «Nicole Ross»]. Base de datos de la FIE {{en}}.</ref> Participó nos [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012]], ocupando'l 6º llugar nel tornéu por equipos, y el 25º na prueba individual.<ref>[https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ro/nicole-ross-1.html «Nicole Ross»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial d'Esgrima|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Prueba |-align=center | [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2017|2017]] |align=left| [[Leipzig]] ({{GER}}) | {{Med-p}} | Florete por equipos |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1989||Ross, Nicole}} {{Tradubot|Nicole Ross}} [[Categoría:Xugadores d'esgrima d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 8zkrlnq36fta5lzejti8ggdizsxq1pr 0 144810 3710054 3361264 2022-08-19T11:33:25Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Nicole Stone |llugar nacencia = [[Princeton (Nueva Jersey)|Princeton]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|4|2|1971|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Esquí]] |disciplina = [[Esquí acrobáticu]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Esquí acrobáticu]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Esquí acrobáticu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |1|0|0 | [[Campeonatu Mundial d'Esquí Acrobáticu|Campeonatu Mundial]] |1|0|1 }} }} '''Nicole Stone''' –conocida como '''Nikki Stone'''– ([[Princeton (Nueva Jersey)|Princeton]], [[4 de febreru]] de [[1971]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[esquí acrobáticu]], especialista na prueba de saltu aereu. Participó en dos [[Xuegos Olímpicos d'Iviernu]], nos años [[Lillehammer 1994|1994]] y [[Nagano 1998|1998]], llogrando una medaya d'oru en [[Nagano 1998]], na prueba de saltu aereu.<ref>[https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/st/nikki-stone-1.html «Nicole Stone»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó dos medayes nel [[Campeonatu Mundial d'Esquí Acrobáticu]], oru en [[Campeonatu Mundial d'Esquí Acrobáticu de 1995|1995]] y bronce en [[Campeonatu Mundial d'Esquí Acrobáticu de 1999|1999]].<ref>[https://data.fis-ski.com/dynamic/athlete-biography.html?sector=FS&competitorid=59032&type=result «Nicole Stone»] na páx. de la [[Federación Internacional d'Esquí|FIS]] {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4| [[Esquí acrobáticu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Esquí acrobáticu nos Xuegos Olímpicos de Nagano 1998|1998]] |align=left| [[Nagano]] ({{JAP}}) | {{Med-o}} | Saltu aereu |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial d'Esquí Acrobáticu|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial d'Esquí Acrobáticu de 1995|1995]] |align=left| [[La Clusaz]] ({{FRA}}) | {{Med-o}} | Saltu aereu |-align=center | [[Campeonatu Mundial d'Esquí Acrobáticu de 1999|1999]] |align=left| [[Meiringen]] ({{SUI}}) | {{Med-b}} | Saltu aereu |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1971||Stone, Nicole}} {{Tradubot|Nicole Stone}} [[Categoría:Esquiadores acrobáticos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Lillehammer 1994]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Nagano 1998]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'oru]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'oru de Nagano 1998]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] sql3j29ylev8rs32e8fcku1ve8o4aoi 0 144969 3710055 2877249 2022-08-19T11:33:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200103115719}} {{persona}} '''Nina Cutro-Kelly''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite en [[yudu]], ganadora d'una medaya de bronce nos [[Yudu nos Xuegos Panamericanos de 2015|Xuegos Panamericanos de 2015]], y dos medayes de bronce nel [[Campeonatu Panamericanu de Yudu]] nos años [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2015|2015]] y [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2017|2017]].<ref>[http://www.judoinside.com/judoka/19137 Nina Cutro-Kelly] en JudoInside.com {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4 align=center| [[Xuegos Panamericanos]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Yudu nos Xuegos Panamericanos de 2015|2015]] |align=left| [[Toronto]] ({{CAN}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| +78 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2015|2015]] |align=left| [[Edmonton]] ({{CAN}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| +78 kg |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2017|2017]] |align=left| [[Panamá (ciudá)|Ciudá de Panamá]] ({{PAN}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| +78 kg |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1984||Cutro-Kelly, Nina}} [[Categoría:Yudoques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Nueva York]] euiq3nm3xhj6nkag0011vypnsy7lezg 0 145138 3710056 3446189 2022-08-19T11:33:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Noelle Pikus-Pace |llugar nacencia = [[Provo (Utah)|Provo]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|8|12|1982|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Skeleton]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Skeleton]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Skeleton nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |0|1|0 | [[Campeonatu Mundial de Skeleton|Campeonatu Mundial]] |2|3|0 }} }} '''Noelle Pikus-Pace''' ([[Provo (Utah)|Provo]], [[8 d'avientu]] de [[1982]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en ''[[skeleton]]''. Participó nos [[Xuegos Olímpicos de Sochi 2014]], llogrando la medaya de plata na prueba femenina individual.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/pi/noelle-pikus-pace-1.html «Noelle Pikus-Pace»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó cinco medayes nel [[Campeonatu Mundial de Skeleton]] ente los años 2005 y 2013.<ref>[http://www.the-sports.org/noelle-pikus-pace-skeleton-spf12162.html «Noelle Pikus-Pace»] en The-Sports.org {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Skeleton nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Prueba |-align=center | [[Skeleton nos Xuegos Olímpicos de Sochi 2014|2014]] |align=left| [[Sochi]] ({{RUS}}) | {{Medaya de plata Individual |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Skeleton|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Prueba |-align=center | [[2005]] |align=left| [[Calgary]] ({{CAN}}) | {{Medaya de plata Individual |- align=center | [[2007]] |align=left| [[Sankt Moritz]] ({{SUI}}) | {{Medaya d'oru Individual |- align=center | [[2007]] |align=left| [[Sankt Moritz]] ({{SUI}}) | {{Medaya de plata}} | Equipu mistu |-align=center | [[2013]] |align=left| [[Sankt Moritz]] ({{SUI}}) | {{Medaya d'oru}} | Equipu mistu |-align=center | [[2013]] |align=left| [[Sankt Moritz]] ({{SUI}}) | {{Medaya de plata Individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[https://web.archive.org/web/20150403130515/http://www.fibt.com/en/skeleton/athletes.html Base de datos de la FIBT] {{en}}. {{NF|1982||Pikus-Pace, Noelle}} {{Tradubot|Noelle Pikus-Pace}} [[Categoría:Prauticantes de skeleton d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] p4103kr9gnjmb0ah3zldgrpiknv7ih6 0 145201 3709180 3580420 2022-08-18T12:26:13Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Nong Tum}} {{persona}} '''Parinya Charoenphol''' (en [[Idioma tailandés|tailandés]] : ปริญญา เจริญผล ; RTGS : Parinya Charoenphon; {{nym|paréntesis=non}}), moteyada '''Toom''', tamién conocida pol nome artísticu '''Parinya Kiatbusaba''' y el nome coloquial '''Nong Toom''', ye una [[Boxéu|boxeadora]] tailandesa, excampeona de [[Muay thai|Muay Thai]] (boxéu tailandés), [[Modelu (moda)|modelu]] y [[actriz]]. Ella ye una [[kathoey]], un [[tercer xéneru]] tailandés.<ref>{{Cita web|url=http://www.parinyamuaythai.com/ParinyaMuayThai/ABOUT_US.html|títulu=ABOUT US|fechaaccesu=20 de marzu de 2018|fecha=15 de xunetu de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110715043754/http://www.parinyamuaythai.com/ParinyaMuayThai/ABOUT_US.html|fechaarchivu=15 de xunetu de 2011}}</ref> == Primeros años == Dende bien temprana edá, yá yera consciente de la so [[identidá de xéneru]] femenina. Dempués d'un curtiu periodu como [[monxu budista]], empezó a entrenar como boxeadora, y finalmente xunióse a un campamentu de Muay Thai en [[Chonburi]]. El so oxetivu yera ganar abondu dineru pa caltener a los sos padres probes y pagar la [[ciruxía de reasignación de sexu]]. == Vida pública y ésitu == La so vida pública empezó en febreru de 1998, con una victoria nel [[Lumpini Boxing Stadium]] de [[Bangkok]], el centru del mundu de Muay Thai. Los medios tailandeses taben comprensiblemente intrigados pola novedá y l'incongruencia d'apaecer maquillada nel ring de boxéu, definiéndose como una [[kathoey]] o “lady boy” a la edá de 16 años y, porque ganaba y depués besaba a un oponente más grande y musculosu. Darréu, declaró que'l besu dempués de ganar a los sos oponentes yera una sida por ser bien axatada con ellos. Anque'l gobiernu tailandés torgara primeramente a los atletes kathoey participar nel equipu nacional de voleibol por medrana a una reacción negativa del restu del mundu, l'establecimientu Muay Thai acoyó a Nong Toom, y los funcionarios de turismu promocionar como «indicativu de les maravíes que s'atopen». En Tailandia, el Muay Thai tuviera nuna depresión de dellos años nel momentu, y Nong Toom revitalizara en gran midida los medios y l'interés públicu nel deporte, como lo demuestren les mayores ventes d'entraes y los ingresos del estadiu a partir de la so llegada. Ella foi perfilada en delles revistes, y apaeció en munchos videos musicales tailandeses. Darréu, el so perfil públicu empezó a esmorecese, pero les sos engarradielles con oponentes estranxeros, según el so viaxe a Xapón pa lluchar contra un rival xaponés, caltener nes noticies. Pa la seronda de 1998 había poca cobertoria de Nong Toom nos medios principales o de boxéu. En 1999, Nong Toom causó considerable publicidá al anunciar el so retiru del kick boxing, la so intención de convertise en cantante y el so plan de sometese a una ciruxía de reasignación de sexu. Primeramente foi refugada por dalgunos de los ciruxanos de Bangkok a los qu'allegó (cuidao que fixera la transición de sexu automedicándose al tomar anticonceutivos orales), pero pudo sometese a la ciruxía de cambéu de sexu en 1999 nel [[Yanhee International Hospital]], a la edá de 18 años. El 26 de febreru de 2006 Nong Toom tornó como boxeadora. Ella lluchó un partíu d'exhibición pal nuevu ximnasiu de Fairtex Pattaya caña (re-bautizáu como Nong Toom Fairtex ximnasiu) lluchando un concursu de 140 llibres contra'l xaponés Kenshiro Lookchaomaekhemthong. Nong Toom ganó por decisión unánime dempués de la engarradiella a tres asalto, dexando al so rival con una corte cerca del so güeyu per un coldu na última ronda. Nong Toom taba entamando otra engarradiella d'exhibición pal 2006 cola boxeadora Lucía Rijker, quien interpretó al letal “Osu Azul” na película [[Million Dollar Baby]]. El 31 de mayu de 2008, Nong Toom tuvo una engarradiella contra Pernilla Johansson en Rumble of the Kings n'Estocolmu, Suecia, y ganó por decisión. En 2010, Nong Toom abrió un campamentu de boxéu, Parinya Muay Thai, en Pranburi, Tailandia, que tien y dirixe xuntu col actor y escritor d'Estaos Xuníos Steven Khan. Anguaño enseña Muay Thai y aeróbicos a neños na Escuela Baan Po Yai. == Películes y apaiciones n'otros medios == La so hestoria rellatar na película de 2003 Beautiful Boxer na que foi retratada pol kickboxer masculín Asanee Suwan. La película ganó dellos premios nacionales ya internacionales, pero abrir a un ésitu llindáu en Tailandia. Llegó a los cines d'Estaos Xuníos en 2005. El direutor de la película, Ekachai Uekorngtham, tamién escribió l'actuación en solitariu Boxing Cabaré pa Nong Toom, qu'actuó nel branu de 2005 nel Singapore Arts Festival y más tarde en Bangkok. La vida de Nong Toom como kathoey tamién forma parte del llibru ''Ladyboys: The Secret World of Thailand's Third Gender'', de Maverick House Publishers. La so hestoria tamién s'incluyó nel documental National Geographic de Julina Khusaini ''Hidden Genders'' (2003). <!-- {{maltraducido}} Ella tuvo un papel destacáu nel 2006 película de superhéroes - película d'acción Mercurio home , xugando hermanos tresxéneru del personaxe del títulu y demostrar la so maña nel kickboxing los villanos. En 2006, apaeció como estrella convidada na serie de televisión de SBS " World Record Pizza " y Rallarsving (Suecia). --> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} * {{cita noticia |nome=Joseph |apellíu=Kahn |títulu=Was That a Lady I Saw You Boxing? |publicación=[[The New York Times]] |fecha=4 d'abril de 1998 |url=https://www.nytimes.com/1998/04/04/world/bangkok-journal-was-that-a-lady-i-saw-you-boxing.html |fechaaccesu=7 de marzu de 2015 |idioma=en }} * {{cita noticia |apellíu=Somporn |nome=Supop |fecha=23 de febreru de 2006 |url=http://www.nationmultimedia.com/2006/02/22/headlines/headlines_20001353.php |títulu=Sex change boxer is back in the ring |publicación=[[The Nation (Tailandia)|The Nation]] |fechaaccesu=7 de marzu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070128082513/http://www.nationmultimedia.com/2006/02/22/headlines/headlines_20001353.php |fechaarchivu=28 de xineru de 2007 |idioma=en }} {{NF|1981||Tum Nong}} [[Categoría:Boxeadores de Tailandia]] g8c1k28njkhumrbjouoot7e3v2wno57 0 145402 3709769 3690034 2022-08-19T09:11:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Virxinia Cleo Andrews''', más conocida como '''V.C. Andrews''' o '''Virxinia C. Andrews''' {{nym}}<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0028892/ |títulu=imdb.com |fechaaccesu=26 de mayu de 2015}}</ref> foi una [[escritora]] d'[[Estaos Xuníos]] famosa pola so novela ''[[Flores nel áticu]]''. Cuando yera una adolescente sufrió una cayida que-y produció mancadures que la obligaron a permanecer el restu de la so vida nuna siella de ruedes. Trabayó como artista comercial mientres publicaba delles noveles curties y rellatos en distintes revistes hasta que la so obra ''Flores nel áticu'' consiguió'l númberu&nbsp;1 de les llistes y convirtióse nuna escritora d'ésitu. Morrió a la edá de 63 años de [[cáncer de mama]]. == Llibros == Los sos trabayos combinen el [[terror]] góticu y la hestoria d'una saga familiar, incluyendo la descripción de tarrecibles secretos o amores prohibíos. L'ésitu de les sos obres (traducíes a numberosos idiomes) fixo qu'otru autor, [[Andrew Neiderman]], fuera contratáu tres la muerte de l'autora pa siguir la escritura de noveles que siguen siendo publicaes col nome de V. C. Andrews. === Saga Dollanganger === La primer serie de noveles de Andrews centrar na vida de la familia Dollanganger y publicóse ente 1979 y 1986. Les dos primeres noveles, ''Flores nel áticu'' y ''Pétalos al vientu'', centrar nos neños Dollanganger: Chris, Cathy, Cory y Carrie. Dempués de perder al so padre nun accidente, los Dollangangers son encarcelaos nun áticu pola so madre y horrible güela; ''Flores nel áticu'' fala del so encarcelamientu, la muerte d'unu de los neños y el posterior escape de los otros trés. ''Pétalos al vientu'' retoma la hestoria xusto dempués del so escape de la bufarda. ''Si hubiera escayos'' y ''Granes del ayeri'' siguen cuntando la so hestoria. Nestes, l'enfoque camuda a los neños de Cathy: Jory y Bart dempués de la mudanza d'una misteriosa muyer y el so mayordomu a la casa d'al llau y el cambéu de Bart escontra los sos padres arriendes de les visites a felicidá casa. ''Xardín aveséu'' ye una precuela que cunta la hestoria de los güelos, Olivia y Malcolm Foxworth, y los padres de los neños, Corinne Foxworth (solletráu Corrine nos primeros cuatro de la serie y, de siguío, escritu Corinne en ''Xardín aveséu''), y Christopher Foxworth Dollanganger. * ''[[Flores nel áticu]]'' ([[1979]]) * ''[[Pétalos al vientu]]'' ([[1980]]) * ''[[Si hubiera escayos]]'' ([[1981]]) * ''[[Granes del ayeri]]'' ([[1984]]) * ''[[Xardín aveséu]]'' ([[1986]], terminada por [[Andrew Neiderman]]) === Saga Casteel === ''La saga Casteel'' foi la segunda serie de noveles escrites por Andrews. Los cinco llibros fueron publicaos ente 1985 y 1990. Dos llibros fueron publicaos antes de la muerte de Andrews y trés dempués. Trátase de la última serie que se sabe empecipió la mesma Andrews. La serie sigue la vida d'una familia con problemes de [[Virxinia Occidental]], orixinalmente dende'l puntu de vista de Heaven, una moza que la so madre de catorce años d'edá morrió mientres el partu, y ocúpase de la so rellación d'amor/odio col so padre. El narrador mover a la fía de Heaven, Annie, y depués a Leigh, madre de Heaven. * ''Heaven'' (1985) * ''Dark Angel'' (1986) * ''''Fallen Hearts'''' (1988) (empezada por Andrews, terminada por Neiderman) * ''Gates of Paradise'' (1989) ("inspiráu" por Andrews, termináu por Neiderman) * ''Web of Dreams'' (1990) ("inspiráu" por Andrews, termináu por Neiderman) === Saga Cutler === Esta serie y toles noveles posteriores fueron escritos por Neiderman, pero atribuyir a Andrews. Publicaos ente 1990 y 1993, esta serie de llibros toma cuasi 80 años de la hestoria de la familia Cutler. Los trés primeros llibros; ''Dawn'', ''Secretos de la mañana'', y ''El fíu del tapecer'', siguen al personaxe Dawn dende la so infancia hasta'l so matrimoniu y posterior regresu a la casona Cutler. ''Xuxurios de medianueche'' centrar na fía de Dawn, Christie. ''La hora más escura'', l'últimu llibru de la serie, remontar nel tiempu pa centrase na güela de la Dawn, Lillian. * ''Dawn'' (1990) * ''Secrets of the Morning'' (1991) * ''Twilight's Child'' (1992) * ''Midnight Whispers'' (1992) * ''Darkest Hour'' (1993) === Saga Landry === Esta serie de noveles centrar na familia Landry; Ruby Landry, la so fía Pearl, y la madre de Ruby, Gabrielle (llamada Gabriel en ''Tarnished Gold''). Les noveles, asitiaes nos banzaos de [[Luisiana]], publicar ente 1994 y 1996. * ''[[Ruby (Andrews novel)|Ruby]]'' (1994) * ''[[Pearl in the Mist]]'' (1994) * ''[[All That Glitters (V. C. Andrews novel)|All That Glitters]]'' (1995) * ''[[Hidden Jewel]]'' (1995) * ''[[Tarnished Gold]]'' (1996) === Saga Logan === La serie sigue a Melody Logan dende un parque de remolques en [[Virxinia Occidental]] hasta [[Cape Cod]] mientres ayuda a los sos familiares a trepar colos problemes que preferiríen escaecer. Melody empieza como'l personaxe principal en ''Melody'', ''Heart Song'' y ''Unfinished Symphony''. El cuartu llibru, ''Music in the Night'', cunta la hestoria de la prima de Melody, Laura, que morrió antes de los acontecimientos del primer llibru. El quintu llibru, ''Olivia'', sirve como precuela de la serie, con Olivia, la tía güela de Melody, como'l personaxe principal. * ''Melody'' (1996) * ''Heart Song'' (1997) * ''Unfinished Symphony'' (1997) * ''Music in the Night'' (1998) * ''Olivia'' (1999) === Saga Orphans === La serie Güérfanos centrar na vida de cuatro adolescentes güérfanos, Janet (Butterfly), Crystal, Brooke y Raven, quien son unviaos al orfanatu Lakewood House. * ''Butterfly'' (1998) * ''Crystal'' (1998) * ''Brooke'' (1998) * ''Raven'' (1998) * ''Runaways'' (1998) * ''Orphans'' (2000) (omnibus) === Saga Wildflowers === La serie Wildflowers tratar d'un grupu de moces qu'asisten a terapia per orde d'un tribunal y por qué se-yos ordenar asistir. Los cuatro primeros sirven como precuelas de les sesiones de terapia, ente que'l postreru trata sobre lo que pasó dempués. El sestu llibru ye la escoyeta de les primeres cuatro histories de la serie. * ''Misty'' (1999) * ''Star'' (1999) * ''Jade'' (1999) * ''Cat'' (1999) * ''Nel xardín'' (1999) * ''The Wildflowers'' (2001) (omnibus) === Saga Hudson === La serie cunta la hestoria de Rain Arnold Hudson, una neña concebíu nuna rellación birracial ente un home negru y una muyer blanca rica. La so hestoria cuntar en ''Rain'', ''Lightning Strikes'' y ''Eye of the Storm''. El cuartu llibru, ''The End of the Rainbow'', ye la hestoria de la so fía, Summer. La serie terminara con cuatro llibros, hasta qu'una precuela, titulada ''Gathering Clouds'', anuncióse. El llibru llanzóse xuntu cola adautación a película de ''Rain'' y revelar la hestoria de la madre biolóxica de Rain. * ''Rain'' (2000) * ''Lightning Strikes'' (2000) * ''''Eye of the Storm'''' (2000) * ''''The End of the Rainbow'''' (2001) * ''Gathering Clouds'' (2007) === Saga Shooting Stars === La serie Shooting Stars cunta la hestoria de cuatro chiques, caúna con antecedentes, educación y talentos distintos. Cada unu de los primeros cuatro llibros centrar en caúna de les moces, ''Cinnamon'', una actriz que trepa cola so güela dominante; ''Ice'', un cantante que la so madre desea nunca tener una fía; Rose, una baillarina que trepa coles consecuencies del suicidiu del so padre, y Honey, una violinista que'l so güelu ve a un pecáu en tou lo qu'ella fai. L'últimu llibru ye Falling Stars, cuntada dende'l puntu de vista de Honey, nel que los cuatro chiques axuntar na Escuela Senetsky d'Artes en Nueva York onde traten d'afayar los secretos de la so instructora, Madame Senetsky. * ''Cinnamon'' (2001) * ''Ice'' (2001) * ''Rose'' (2001) * ''Honey'' (2001) * ''Falling Stars'' (2001) * ''Shooting Stars'' (2002) (omnibus) === Saga DeBeers === La serie de la familia DeBeers ye la hestoria de Willow DeBeers, quien s'entera pol so cruel madrasca que la so verdadera madre foi una paciente del so padre. Los dos primeros llibros, ''Willow'' y ''Wicked Forest'' rellaten l'alcuentru de Willow cola so madre y el so mediu hermanu en Palm Beach, Florida, el so matrimoniu, que termina de forma amargosa, y la nacencia de la so fía, Hannah, quien ye'l personaxe principal de ''Twisted Roots''. ''Into the Woods'' ye la primera precuela de la serie sobre Grace, la madre de Willow, y lo que la llevó a ser internada nel hospital. ''Hidden Leaves'' y ''Dark Seed'' tán rellataos dambos dende la perspeutiva del padre de Willow, Claude, y cunten cómo conoció a Grace y cómo nació Willow. Curiosamente, delles noveles na serie DeBeers presenten cartes de personaxes d'otres noveles de V.C. Andrews, como Ruby Landry y Annie Stonewall. * ''Willow'' (2002) * ''Wicked Forest'' (2002) * ''Twisted Roots'' (2002) * ''Into the Woods'' (2003) * ''Hidden Leaves'' (2003) * ''Dark Seed'' (2001) [y-book agora impresu n'exemplares de ''Hidden Leaves''] === Saga Broken Wings === La serie Broken Wings trata sobre trés delincuentes xuveniles, Robin Taylor, Teal Sommers, y Phoebe Elder, y cómo caúna actua por delles razones. Son unviaes a la Escuela pa Neñes de la Dra. Foreman, al cargu de la abusiva Dra. Foreman, nuna parte aisllada del sudoeste. * ''Broken Wings'' (2003) * ''Midnight Flight'' (2003) === Saga Gemini === La serie Gemini sigue a Celeste, una moza que se ve obligada pola so madre, fanática de la Nueva Yera, a asumir la identidá del so hermanu ximielgu muertu, Noble. La hestoria de Celeste rellatar en ''Celeste'' y ''Black Cat''. El tercer llibru, ''Child of Darkness'', tratar de la fía de Celeste, Baby Celeste. * ''Celeste'' (2004) * ''Black Cat'' (2004) * ''Child of Darkness'' (2005) === Saga Shadows === La serie Shadows trata sobre una adolescente llamada April Taylor, quien ye baxa d'altor, non demasiáu talentosa o popular, y gorda. El primer llibru centrar na rellación de April cola so atlética hermana mayor, Brenda, y la muerte de los sos padres. El segundu llibru centrar nes aventures de April dempués de camudase con una familia adoptiva en California. * ''April Shadows'' (2005) * ''Girl in the Shadows'' (2006) === Saga Early Spring === La única novela de V.C. Andrews en presentar a una neña pequeña mientres tol llibru. Jordan March, a diferencia de tolos demás personaxes de V.C. Andrews que tienen dieciséis o dolce, empieza de seis años y depués cumple los siete. El llibru tratar d'una neña que se ta desenvolviendo bien rápido. * ''Broken Flower'' (October 2006) * ''Scattered Leaves'' (Feb 27, 2007) === Saga Secrets === Según Neiderman, esta serie trata sobre «la hestoria de dos neñes de ciudaes pequeñes, un asesinatu, y l'áticu qu'utilicen y converten en daqué bien especial». Neiderman esplica que los dos llibros tán inspiraos llevemente nuna hestoria real. * ''Secrets in the Attic'' (September 2007) * ''Secrets in the Shadows'' (April 2008) === Saga Delia === La serie Delia trata sobre una moza llatina, Delia, que los sos padres morrieron nun accidente de tráficu en Méxicu y cómo debe ella faer frente a vivir cola so tía nuna familia mexicanu-estauxunidense, rica y dacuando cruel. * ''Delia's Crossing'' (September 2008) * ''Delia's Heart'' (December 2008) * ''Delia's Gift'' (February 2009) === Saga Heavenstone === * ''Heavenstone Secrets'' (2009) * ''Secret Whispers'' (March 2010) === Saga Kindred === * ''Daughter of Darkness'' (2010) * ''Daughter of Light'' (2012) === Saga March Family === * ''Family Storms'' (2011) * ''Cloudburst'' (2011) === Saga Forbidden === * ''The Forbidden Sister'' (2013) * ''The Forbidden Heart [Y-book]'' (2013) * ''Roxy's Story'' (2013) == Ver tamién == * [[Novela gótica]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|ca|V. C. Andrews}} {{NF|1923|1986|Andrews, Virxinia Cleo}} {{Tradubot|Virxinia Cleo Andrews}} [[Categoría:Persones de Virxinia]] [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Novelistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores de terror]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] k4r6p48umthdnekh7d6vxk5pu5a9cmg 3709780 3709769 2022-08-19T09:12:32Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Virginia Cleo Andrews''', más conocida como '''V.C. Andrews''' o '''Virginia C. Andrews''' {{nym}}<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0028892/ |títulu=imdb.com |fechaaccesu=26 de mayu de 2015}}</ref> foi una [[escritora]] d'[[Estaos Xuníos]] famosa pola so novela ''[[Flores nel áticu]]''. Cuando yera una adolescente sufrió una cayida que-y produció mancadures que la obligaron a permanecer el restu de la so vida nuna siella de ruedes. Trabayó como artista comercial mientres publicaba delles noveles curties y rellatos en distintes revistes hasta que la so obra ''Flores nel áticu'' consiguió'l númberu&nbsp;1 de les llistes y convirtióse nuna escritora d'ésitu. Morrió a la edá de 63 años de [[cáncer de mama]]. == Llibros == Los sos trabayos combinen el [[terror]] góticu y la hestoria d'una saga familiar, incluyendo la descripción de tarrecibles secretos o amores prohibíos. L'ésitu de les sos obres (traducíes a numberosos idiomes) fixo qu'otru autor, [[Andrew Neiderman]], fuera contratáu tres la muerte de l'autora pa siguir la escritura de noveles que siguen siendo publicaes col nome de V. C. Andrews. === Saga Dollanganger === La primer serie de noveles de Andrews centrar na vida de la familia Dollanganger y publicóse ente 1979 y 1986. Les dos primeres noveles, ''Flores nel áticu'' y ''Pétalos al vientu'', centrar nos neños Dollanganger: Chris, Cathy, Cory y Carrie. Dempués de perder al so padre nun accidente, los Dollangangers son encarcelaos nun áticu pola so madre y horrible güela; ''Flores nel áticu'' fala del so encarcelamientu, la muerte d'unu de los neños y el posterior escape de los otros trés. ''Pétalos al vientu'' retoma la hestoria xusto dempués del so escape de la bufarda. ''Si hubiera escayos'' y ''Granes del ayeri'' siguen cuntando la so hestoria. Nestes, l'enfoque camuda a los neños de Cathy: Jory y Bart dempués de la mudanza d'una misteriosa muyer y el so mayordomu a la casa d'al llau y el cambéu de Bart escontra los sos padres arriendes de les visites a felicidá casa. ''Xardín aveséu'' ye una precuela que cunta la hestoria de los güelos, Olivia y Malcolm Foxworth, y los padres de los neños, Corinne Foxworth (solletráu Corrine nos primeros cuatro de la serie y, de siguío, escritu Corinne en ''Xardín aveséu''), y Christopher Foxworth Dollanganger. * ''[[Flores nel áticu]]'' ([[1979]]) * ''[[Pétalos al vientu]]'' ([[1980]]) * ''[[Si hubiera escayos]]'' ([[1981]]) * ''[[Granes del ayeri]]'' ([[1984]]) * ''[[Xardín aveséu]]'' ([[1986]], terminada por [[Andrew Neiderman]]) === Saga Casteel === ''La saga Casteel'' foi la segunda serie de noveles escrites por Andrews. Los cinco llibros fueron publicaos ente 1985 y 1990. Dos llibros fueron publicaos antes de la muerte de Andrews y trés dempués. Trátase de la última serie que se sabe empecipió la mesma Andrews. La serie sigue la vida d'una familia con problemes de [[Virxinia Occidental]], orixinalmente dende'l puntu de vista de Heaven, una moza que la so madre de catorce años d'edá morrió mientres el partu, y ocúpase de la so rellación d'amor/odio col so padre. El narrador mover a la fía de Heaven, Annie, y depués a Leigh, madre de Heaven. * ''Heaven'' (1985) * ''Dark Angel'' (1986) * ''''Fallen Hearts'''' (1988) (empezada por Andrews, terminada por Neiderman) * ''Gates of Paradise'' (1989) ("inspiráu" por Andrews, termináu por Neiderman) * ''Web of Dreams'' (1990) ("inspiráu" por Andrews, termináu por Neiderman) === Saga Cutler === Esta serie y toles noveles posteriores fueron escritos por Neiderman, pero atribuyir a Andrews. Publicaos ente 1990 y 1993, esta serie de llibros toma cuasi 80 años de la hestoria de la familia Cutler. Los trés primeros llibros; ''Dawn'', ''Secretos de la mañana'', y ''El fíu del tapecer'', siguen al personaxe Dawn dende la so infancia hasta'l so matrimoniu y posterior regresu a la casona Cutler. ''Xuxurios de medianueche'' centrar na fía de Dawn, Christie. ''La hora más escura'', l'últimu llibru de la serie, remontar nel tiempu pa centrase na güela de la Dawn, Lillian. * ''Dawn'' (1990) * ''Secrets of the Morning'' (1991) * ''Twilight's Child'' (1992) * ''Midnight Whispers'' (1992) * ''Darkest Hour'' (1993) === Saga Landry === Esta serie de noveles centrar na familia Landry; Ruby Landry, la so fía Pearl, y la madre de Ruby, Gabrielle (llamada Gabriel en ''Tarnished Gold''). Les noveles, asitiaes nos banzaos de [[Luisiana]], publicar ente 1994 y 1996. * ''[[Ruby (Andrews novel)|Ruby]]'' (1994) * ''[[Pearl in the Mist]]'' (1994) * ''[[All That Glitters (V. C. Andrews novel)|All That Glitters]]'' (1995) * ''[[Hidden Jewel]]'' (1995) * ''[[Tarnished Gold]]'' (1996) === Saga Logan === La serie sigue a Melody Logan dende un parque de remolques en [[Virginia Occidental]] hasta [[Cape Cod]] mientres ayuda a los sos familiares a trepar colos problemes que preferiríen escaecer. Melody empieza como'l personaxe principal en ''Melody'', ''Heart Song'' y ''Unfinished Symphony''. El cuartu llibru, ''Music in the Night'', cunta la hestoria de la prima de Melody, Laura, que morrió antes de los acontecimientos del primer llibru. El quintu llibru, ''Olivia'', sirve como precuela de la serie, con Olivia, la tía güela de Melody, como'l personaxe principal. * ''Melody'' (1996) * ''Heart Song'' (1997) * ''Unfinished Symphony'' (1997) * ''Music in the Night'' (1998) * ''Olivia'' (1999) === Saga Orphans === La serie Güérfanos centrar na vida de cuatro adolescentes güérfanos, Janet (Butterfly), Crystal, Brooke y Raven, quien son unviaos al orfanatu Lakewood House. * ''Butterfly'' (1998) * ''Crystal'' (1998) * ''Brooke'' (1998) * ''Raven'' (1998) * ''Runaways'' (1998) * ''Orphans'' (2000) (omnibus) === Saga Wildflowers === La serie Wildflowers tratar d'un grupu de moces qu'asisten a terapia per orde d'un tribunal y por qué se-yos ordenar asistir. Los cuatro primeros sirven como precuelas de les sesiones de terapia, ente que'l postreru trata sobre lo que pasó dempués. El sestu llibru ye la escoyeta de les primeres cuatro histories de la serie. * ''Misty'' (1999) * ''Star'' (1999) * ''Jade'' (1999) * ''Cat'' (1999) * ''Nel xardín'' (1999) * ''The Wildflowers'' (2001) (omnibus) === Saga Hudson === La serie cunta la hestoria de Rain Arnold Hudson, una neña concebíu nuna rellación birracial ente un home negru y una muyer blanca rica. La so hestoria cuntar en ''Rain'', ''Lightning Strikes'' y ''Eye of the Storm''. El cuartu llibru, ''The End of the Rainbow'', ye la hestoria de la so fía, Summer. La serie terminara con cuatro llibros, hasta qu'una precuela, titulada ''Gathering Clouds'', anuncióse. El llibru llanzóse xuntu cola adautación a película de ''Rain'' y revelar la hestoria de la madre biolóxica de Rain. * ''Rain'' (2000) * ''Lightning Strikes'' (2000) * ''''Eye of the Storm'''' (2000) * ''''The End of the Rainbow'''' (2001) * ''Gathering Clouds'' (2007) === Saga Shooting Stars === La serie Shooting Stars cunta la hestoria de cuatro chiques, caúna con antecedentes, educación y talentos distintos. Cada unu de los primeros cuatro llibros centrar en caúna de les moces, ''Cinnamon'', una actriz que trepa cola so güela dominante; ''Ice'', un cantante que la so madre desea nunca tener una fía; Rose, una baillarina que trepa coles consecuencies del suicidiu del so padre, y Honey, una violinista que'l so güelu ve a un pecáu en tou lo qu'ella fai. L'últimu llibru ye Falling Stars, cuntada dende'l puntu de vista de Honey, nel que los cuatro chiques axuntar na Escuela Senetsky d'Artes en Nueva York onde traten d'afayar los secretos de la so instructora, Madame Senetsky. * ''Cinnamon'' (2001) * ''Ice'' (2001) * ''Rose'' (2001) * ''Honey'' (2001) * ''Falling Stars'' (2001) * ''Shooting Stars'' (2002) (omnibus) === Saga DeBeers === La serie de la familia DeBeers ye la hestoria de Willow DeBeers, quien s'entera pol so cruel madrasca que la so verdadera madre foi una paciente del so padre. Los dos primeros llibros, ''Willow'' y ''Wicked Forest'' rellaten l'alcuentru de Willow cola so madre y el so mediu hermanu en Palm Beach, Florida, el so matrimoniu, que termina de forma amargosa, y la nacencia de la so fía, Hannah, quien ye'l personaxe principal de ''Twisted Roots''. ''Into the Woods'' ye la primera precuela de la serie sobre Grace, la madre de Willow, y lo que la llevó a ser internada nel hospital. ''Hidden Leaves'' y ''Dark Seed'' tán rellataos dambos dende la perspeutiva del padre de Willow, Claude, y cunten cómo conoció a Grace y cómo nació Willow. Curiosamente, delles noveles na serie DeBeers presenten cartes de personaxes d'otres noveles de V.C. Andrews, como Ruby Landry y Annie Stonewall. * ''Willow'' (2002) * ''Wicked Forest'' (2002) * ''Twisted Roots'' (2002) * ''Into the Woods'' (2003) * ''Hidden Leaves'' (2003) * ''Dark Seed'' (2001) [y-book agora impresu n'exemplares de ''Hidden Leaves''] === Saga Broken Wings === La serie Broken Wings trata sobre trés delincuentes xuveniles, Robin Taylor, Teal Sommers, y Phoebe Elder, y cómo caúna actua por delles razones. Son unviaes a la Escuela pa Neñes de la Dra. Foreman, al cargu de la abusiva Dra. Foreman, nuna parte aisllada del sudoeste. * ''Broken Wings'' (2003) * ''Midnight Flight'' (2003) === Saga Gemini === La serie Gemini sigue a Celeste, una moza que se ve obligada pola so madre, fanática de la Nueva Yera, a asumir la identidá del so hermanu ximielgu muertu, Noble. La hestoria de Celeste rellatar en ''Celeste'' y ''Black Cat''. El tercer llibru, ''Child of Darkness'', tratar de la fía de Celeste, Baby Celeste. * ''Celeste'' (2004) * ''Black Cat'' (2004) * ''Child of Darkness'' (2005) === Saga Shadows === La serie Shadows trata sobre una adolescente llamada April Taylor, quien ye baxa d'altor, non demasiáu talentosa o popular, y gorda. El primer llibru centrar na rellación de April cola so atlética hermana mayor, Brenda, y la muerte de los sos padres. El segundu llibru centrar nes aventures de April dempués de camudase con una familia adoptiva en California. * ''April Shadows'' (2005) * ''Girl in the Shadows'' (2006) === Saga Early Spring === La única novela de V.C. Andrews en presentar a una neña pequeña mientres tol llibru. Jordan March, a diferencia de tolos demás personaxes de V.C. Andrews que tienen dieciséis o dolce, empieza de seis años y depués cumple los siete. El llibru tratar d'una neña que se ta desenvolviendo bien rápido. * ''Broken Flower'' (October 2006) * ''Scattered Leaves'' (Feb 27, 2007) === Saga Secrets === Según Neiderman, esta serie trata sobre «la hestoria de dos neñes de ciudaes pequeñes, un asesinatu, y l'áticu qu'utilicen y converten en daqué bien especial». Neiderman esplica que los dos llibros tán inspiraos llevemente nuna hestoria real. * ''Secrets in the Attic'' (September 2007) * ''Secrets in the Shadows'' (April 2008) === Saga Delia === La serie Delia trata sobre una moza llatina, Delia, que los sos padres morrieron nun accidente de tráficu en Méxicu y cómo debe ella faer frente a vivir cola so tía nuna familia mexicanu-estauxunidense, rica y dacuando cruel. * ''Delia's Crossing'' (September 2008) * ''Delia's Heart'' (December 2008) * ''Delia's Gift'' (February 2009) === Saga Heavenstone === * ''Heavenstone Secrets'' (2009) * ''Secret Whispers'' (March 2010) === Saga Kindred === * ''Daughter of Darkness'' (2010) * ''Daughter of Light'' (2012) === Saga March Family === * ''Family Storms'' (2011) * ''Cloudburst'' (2011) === Saga Forbidden === * ''The Forbidden Sister'' (2013) * ''The Forbidden Heart [Y-book]'' (2013) * ''Roxy's Story'' (2013) == Ver tamién == * [[Novela gótica]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|ca|V. C. Andrews}} {{NF|1923|1986|Andrews, Virginia Cleo}} {{Tradubot|Virginia Cleo Andrews}} [[Categoría:Persones de Virginia]] [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Novelistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores de terror]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] l0y6yxufokecmcy4fvyj7ek9y5kpyar 3709788 3709780 2022-08-19T09:13:06Z YoaR 37624 removed [[Category:Persones de Virginia]]; added [[Category:Persones de Virxinia]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Virginia Cleo Andrews''', más conocida como '''V.C. Andrews''' o '''Virginia C. Andrews''' {{nym}}<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0028892/ |títulu=imdb.com |fechaaccesu=26 de mayu de 2015}}</ref> foi una [[escritora]] d'[[Estaos Xuníos]] famosa pola so novela ''[[Flores nel áticu]]''. Cuando yera una adolescente sufrió una cayida que-y produció mancadures que la obligaron a permanecer el restu de la so vida nuna siella de ruedes. Trabayó como artista comercial mientres publicaba delles noveles curties y rellatos en distintes revistes hasta que la so obra ''Flores nel áticu'' consiguió'l númberu&nbsp;1 de les llistes y convirtióse nuna escritora d'ésitu. Morrió a la edá de 63 años de [[cáncer de mama]]. == Llibros == Los sos trabayos combinen el [[terror]] góticu y la hestoria d'una saga familiar, incluyendo la descripción de tarrecibles secretos o amores prohibíos. L'ésitu de les sos obres (traducíes a numberosos idiomes) fixo qu'otru autor, [[Andrew Neiderman]], fuera contratáu tres la muerte de l'autora pa siguir la escritura de noveles que siguen siendo publicaes col nome de V. C. Andrews. === Saga Dollanganger === La primer serie de noveles de Andrews centrar na vida de la familia Dollanganger y publicóse ente 1979 y 1986. Les dos primeres noveles, ''Flores nel áticu'' y ''Pétalos al vientu'', centrar nos neños Dollanganger: Chris, Cathy, Cory y Carrie. Dempués de perder al so padre nun accidente, los Dollangangers son encarcelaos nun áticu pola so madre y horrible güela; ''Flores nel áticu'' fala del so encarcelamientu, la muerte d'unu de los neños y el posterior escape de los otros trés. ''Pétalos al vientu'' retoma la hestoria xusto dempués del so escape de la bufarda. ''Si hubiera escayos'' y ''Granes del ayeri'' siguen cuntando la so hestoria. Nestes, l'enfoque camuda a los neños de Cathy: Jory y Bart dempués de la mudanza d'una misteriosa muyer y el so mayordomu a la casa d'al llau y el cambéu de Bart escontra los sos padres arriendes de les visites a felicidá casa. ''Xardín aveséu'' ye una precuela que cunta la hestoria de los güelos, Olivia y Malcolm Foxworth, y los padres de los neños, Corinne Foxworth (solletráu Corrine nos primeros cuatro de la serie y, de siguío, escritu Corinne en ''Xardín aveséu''), y Christopher Foxworth Dollanganger. * ''[[Flores nel áticu]]'' ([[1979]]) * ''[[Pétalos al vientu]]'' ([[1980]]) * ''[[Si hubiera escayos]]'' ([[1981]]) * ''[[Granes del ayeri]]'' ([[1984]]) * ''[[Xardín aveséu]]'' ([[1986]], terminada por [[Andrew Neiderman]]) === Saga Casteel === ''La saga Casteel'' foi la segunda serie de noveles escrites por Andrews. Los cinco llibros fueron publicaos ente 1985 y 1990. Dos llibros fueron publicaos antes de la muerte de Andrews y trés dempués. Trátase de la última serie que se sabe empecipió la mesma Andrews. La serie sigue la vida d'una familia con problemes de [[Virxinia Occidental]], orixinalmente dende'l puntu de vista de Heaven, una moza que la so madre de catorce años d'edá morrió mientres el partu, y ocúpase de la so rellación d'amor/odio col so padre. El narrador mover a la fía de Heaven, Annie, y depués a Leigh, madre de Heaven. * ''Heaven'' (1985) * ''Dark Angel'' (1986) * ''''Fallen Hearts'''' (1988) (empezada por Andrews, terminada por Neiderman) * ''Gates of Paradise'' (1989) ("inspiráu" por Andrews, termináu por Neiderman) * ''Web of Dreams'' (1990) ("inspiráu" por Andrews, termináu por Neiderman) === Saga Cutler === Esta serie y toles noveles posteriores fueron escritos por Neiderman, pero atribuyir a Andrews. Publicaos ente 1990 y 1993, esta serie de llibros toma cuasi 80 años de la hestoria de la familia Cutler. Los trés primeros llibros; ''Dawn'', ''Secretos de la mañana'', y ''El fíu del tapecer'', siguen al personaxe Dawn dende la so infancia hasta'l so matrimoniu y posterior regresu a la casona Cutler. ''Xuxurios de medianueche'' centrar na fía de Dawn, Christie. ''La hora más escura'', l'últimu llibru de la serie, remontar nel tiempu pa centrase na güela de la Dawn, Lillian. * ''Dawn'' (1990) * ''Secrets of the Morning'' (1991) * ''Twilight's Child'' (1992) * ''Midnight Whispers'' (1992) * ''Darkest Hour'' (1993) === Saga Landry === Esta serie de noveles centrar na familia Landry; Ruby Landry, la so fía Pearl, y la madre de Ruby, Gabrielle (llamada Gabriel en ''Tarnished Gold''). Les noveles, asitiaes nos banzaos de [[Luisiana]], publicar ente 1994 y 1996. * ''[[Ruby (Andrews novel)|Ruby]]'' (1994) * ''[[Pearl in the Mist]]'' (1994) * ''[[All That Glitters (V. C. Andrews novel)|All That Glitters]]'' (1995) * ''[[Hidden Jewel]]'' (1995) * ''[[Tarnished Gold]]'' (1996) === Saga Logan === La serie sigue a Melody Logan dende un parque de remolques en [[Virginia Occidental]] hasta [[Cape Cod]] mientres ayuda a los sos familiares a trepar colos problemes que preferiríen escaecer. Melody empieza como'l personaxe principal en ''Melody'', ''Heart Song'' y ''Unfinished Symphony''. El cuartu llibru, ''Music in the Night'', cunta la hestoria de la prima de Melody, Laura, que morrió antes de los acontecimientos del primer llibru. El quintu llibru, ''Olivia'', sirve como precuela de la serie, con Olivia, la tía güela de Melody, como'l personaxe principal. * ''Melody'' (1996) * ''Heart Song'' (1997) * ''Unfinished Symphony'' (1997) * ''Music in the Night'' (1998) * ''Olivia'' (1999) === Saga Orphans === La serie Güérfanos centrar na vida de cuatro adolescentes güérfanos, Janet (Butterfly), Crystal, Brooke y Raven, quien son unviaos al orfanatu Lakewood House. * ''Butterfly'' (1998) * ''Crystal'' (1998) * ''Brooke'' (1998) * ''Raven'' (1998) * ''Runaways'' (1998) * ''Orphans'' (2000) (omnibus) === Saga Wildflowers === La serie Wildflowers tratar d'un grupu de moces qu'asisten a terapia per orde d'un tribunal y por qué se-yos ordenar asistir. Los cuatro primeros sirven como precuelas de les sesiones de terapia, ente que'l postreru trata sobre lo que pasó dempués. El sestu llibru ye la escoyeta de les primeres cuatro histories de la serie. * ''Misty'' (1999) * ''Star'' (1999) * ''Jade'' (1999) * ''Cat'' (1999) * ''Nel xardín'' (1999) * ''The Wildflowers'' (2001) (omnibus) === Saga Hudson === La serie cunta la hestoria de Rain Arnold Hudson, una neña concebíu nuna rellación birracial ente un home negru y una muyer blanca rica. La so hestoria cuntar en ''Rain'', ''Lightning Strikes'' y ''Eye of the Storm''. El cuartu llibru, ''The End of the Rainbow'', ye la hestoria de la so fía, Summer. La serie terminara con cuatro llibros, hasta qu'una precuela, titulada ''Gathering Clouds'', anuncióse. El llibru llanzóse xuntu cola adautación a película de ''Rain'' y revelar la hestoria de la madre biolóxica de Rain. * ''Rain'' (2000) * ''Lightning Strikes'' (2000) * ''''Eye of the Storm'''' (2000) * ''''The End of the Rainbow'''' (2001) * ''Gathering Clouds'' (2007) === Saga Shooting Stars === La serie Shooting Stars cunta la hestoria de cuatro chiques, caúna con antecedentes, educación y talentos distintos. Cada unu de los primeros cuatro llibros centrar en caúna de les moces, ''Cinnamon'', una actriz que trepa cola so güela dominante; ''Ice'', un cantante que la so madre desea nunca tener una fía; Rose, una baillarina que trepa coles consecuencies del suicidiu del so padre, y Honey, una violinista que'l so güelu ve a un pecáu en tou lo qu'ella fai. L'últimu llibru ye Falling Stars, cuntada dende'l puntu de vista de Honey, nel que los cuatro chiques axuntar na Escuela Senetsky d'Artes en Nueva York onde traten d'afayar los secretos de la so instructora, Madame Senetsky. * ''Cinnamon'' (2001) * ''Ice'' (2001) * ''Rose'' (2001) * ''Honey'' (2001) * ''Falling Stars'' (2001) * ''Shooting Stars'' (2002) (omnibus) === Saga DeBeers === La serie de la familia DeBeers ye la hestoria de Willow DeBeers, quien s'entera pol so cruel madrasca que la so verdadera madre foi una paciente del so padre. Los dos primeros llibros, ''Willow'' y ''Wicked Forest'' rellaten l'alcuentru de Willow cola so madre y el so mediu hermanu en Palm Beach, Florida, el so matrimoniu, que termina de forma amargosa, y la nacencia de la so fía, Hannah, quien ye'l personaxe principal de ''Twisted Roots''. ''Into the Woods'' ye la primera precuela de la serie sobre Grace, la madre de Willow, y lo que la llevó a ser internada nel hospital. ''Hidden Leaves'' y ''Dark Seed'' tán rellataos dambos dende la perspeutiva del padre de Willow, Claude, y cunten cómo conoció a Grace y cómo nació Willow. Curiosamente, delles noveles na serie DeBeers presenten cartes de personaxes d'otres noveles de V.C. Andrews, como Ruby Landry y Annie Stonewall. * ''Willow'' (2002) * ''Wicked Forest'' (2002) * ''Twisted Roots'' (2002) * ''Into the Woods'' (2003) * ''Hidden Leaves'' (2003) * ''Dark Seed'' (2001) [y-book agora impresu n'exemplares de ''Hidden Leaves''] === Saga Broken Wings === La serie Broken Wings trata sobre trés delincuentes xuveniles, Robin Taylor, Teal Sommers, y Phoebe Elder, y cómo caúna actua por delles razones. Son unviaes a la Escuela pa Neñes de la Dra. Foreman, al cargu de la abusiva Dra. Foreman, nuna parte aisllada del sudoeste. * ''Broken Wings'' (2003) * ''Midnight Flight'' (2003) === Saga Gemini === La serie Gemini sigue a Celeste, una moza que se ve obligada pola so madre, fanática de la Nueva Yera, a asumir la identidá del so hermanu ximielgu muertu, Noble. La hestoria de Celeste rellatar en ''Celeste'' y ''Black Cat''. El tercer llibru, ''Child of Darkness'', tratar de la fía de Celeste, Baby Celeste. * ''Celeste'' (2004) * ''Black Cat'' (2004) * ''Child of Darkness'' (2005) === Saga Shadows === La serie Shadows trata sobre una adolescente llamada April Taylor, quien ye baxa d'altor, non demasiáu talentosa o popular, y gorda. El primer llibru centrar na rellación de April cola so atlética hermana mayor, Brenda, y la muerte de los sos padres. El segundu llibru centrar nes aventures de April dempués de camudase con una familia adoptiva en California. * ''April Shadows'' (2005) * ''Girl in the Shadows'' (2006) === Saga Early Spring === La única novela de V.C. Andrews en presentar a una neña pequeña mientres tol llibru. Jordan March, a diferencia de tolos demás personaxes de V.C. Andrews que tienen dieciséis o dolce, empieza de seis años y depués cumple los siete. El llibru tratar d'una neña que se ta desenvolviendo bien rápido. * ''Broken Flower'' (October 2006) * ''Scattered Leaves'' (Feb 27, 2007) === Saga Secrets === Según Neiderman, esta serie trata sobre «la hestoria de dos neñes de ciudaes pequeñes, un asesinatu, y l'áticu qu'utilicen y converten en daqué bien especial». Neiderman esplica que los dos llibros tán inspiraos llevemente nuna hestoria real. * ''Secrets in the Attic'' (September 2007) * ''Secrets in the Shadows'' (April 2008) === Saga Delia === La serie Delia trata sobre una moza llatina, Delia, que los sos padres morrieron nun accidente de tráficu en Méxicu y cómo debe ella faer frente a vivir cola so tía nuna familia mexicanu-estauxunidense, rica y dacuando cruel. * ''Delia's Crossing'' (September 2008) * ''Delia's Heart'' (December 2008) * ''Delia's Gift'' (February 2009) === Saga Heavenstone === * ''Heavenstone Secrets'' (2009) * ''Secret Whispers'' (March 2010) === Saga Kindred === * ''Daughter of Darkness'' (2010) * ''Daughter of Light'' (2012) === Saga March Family === * ''Family Storms'' (2011) * ''Cloudburst'' (2011) === Saga Forbidden === * ''The Forbidden Sister'' (2013) * ''The Forbidden Heart [Y-book]'' (2013) * ''Roxy's Story'' (2013) == Ver tamién == * [[Novela gótica]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|ca|V. C. Andrews}} {{NF|1923|1986|Andrews, Virginia Cleo}} {{Tradubot|Virginia Cleo Andrews}} [[Categoría:Persones de Virxinia]] [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Novelistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores de terror]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 2ok4d8e3fiwso8pytbe841tb53nnyoy 3709801 3709788 2022-08-19T09:14:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: Flores nel áticu => Flowers in the Attic wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Virginia Cleo Andrews''', más conocida como '''V.C. Andrews''' o '''Virginia C. Andrews''' {{nym}}<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0028892/ |títulu=imdb.com |fechaaccesu=26 de mayu de 2015}}</ref> foi una [[escritora]] d'[[Estaos Xuníos]] famosa pola so novela ''[[Flowers in the Attic]]''. Cuando yera una adolescente sufrió una cayida que-y produció mancadures que la obligaron a permanecer el restu de la so vida nuna siella de ruedes. Trabayó como artista comercial mientres publicaba delles noveles curties y rellatos en distintes revistes hasta que la so obra ''Flowers in the Attic'' consiguió'l númberu&nbsp;1 de les llistes y convirtióse nuna escritora d'ésitu. Morrió a la edá de 63 años de [[cáncer de mama]]. == Llibros == Los sos trabayos combinen el [[terror]] góticu y la hestoria d'una saga familiar, incluyendo la descripción de tarrecibles secretos o amores prohibíos. L'ésitu de les sos obres (traducíes a numberosos idiomes) fixo qu'otru autor, [[Andrew Neiderman]], fuera contratáu tres la muerte de l'autora pa siguir la escritura de noveles que siguen siendo publicaes col nome de V. C. Andrews. === Saga Dollanganger === La primer serie de noveles de Andrews centrar na vida de la familia Dollanganger y publicóse ente 1979 y 1986. Les dos primeres noveles, ''Flowers in the Attic'' y ''Pétalos al vientu'', centrar nos neños Dollanganger: Chris, Cathy, Cory y Carrie. Dempués de perder al so padre nun accidente, los Dollangangers son encarcelaos nun áticu pola so madre y horrible güela; ''Flowers in the Attic'' fala del so encarcelamientu, la muerte d'unu de los neños y el posterior escape de los otros trés. ''Pétalos al vientu'' retoma la hestoria xusto dempués del so escape de la bufarda. ''Si hubiera escayos'' y ''Granes del ayeri'' siguen cuntando la so hestoria. Nestes, l'enfoque camuda a los neños de Cathy: Jory y Bart dempués de la mudanza d'una misteriosa muyer y el so mayordomu a la casa d'al llau y el cambéu de Bart escontra los sos padres arriendes de les visites a felicidá casa. ''Xardín aveséu'' ye una precuela que cunta la hestoria de los güelos, Olivia y Malcolm Foxworth, y los padres de los neños, Corinne Foxworth (solletráu Corrine nos primeros cuatro de la serie y, de siguío, escritu Corinne en ''Xardín aveséu''), y Christopher Foxworth Dollanganger. * ''[[Flowers in the Attic]]'' ([[1979]]) * ''[[Pétalos al vientu]]'' ([[1980]]) * ''[[Si hubiera escayos]]'' ([[1981]]) * ''[[Granes del ayeri]]'' ([[1984]]) * ''[[Xardín aveséu]]'' ([[1986]], terminada por [[Andrew Neiderman]]) === Saga Casteel === ''La saga Casteel'' foi la segunda serie de noveles escrites por Andrews. Los cinco llibros fueron publicaos ente 1985 y 1990. Dos llibros fueron publicaos antes de la muerte de Andrews y trés dempués. Trátase de la última serie que se sabe empecipió la mesma Andrews. La serie sigue la vida d'una familia con problemes de [[Virxinia Occidental]], orixinalmente dende'l puntu de vista de Heaven, una moza que la so madre de catorce años d'edá morrió mientres el partu, y ocúpase de la so rellación d'amor/odio col so padre. El narrador mover a la fía de Heaven, Annie, y depués a Leigh, madre de Heaven. * ''Heaven'' (1985) * ''Dark Angel'' (1986) * ''''Fallen Hearts'''' (1988) (empezada por Andrews, terminada por Neiderman) * ''Gates of Paradise'' (1989) ("inspiráu" por Andrews, termináu por Neiderman) * ''Web of Dreams'' (1990) ("inspiráu" por Andrews, termináu por Neiderman) === Saga Cutler === Esta serie y toles noveles posteriores fueron escritos por Neiderman, pero atribuyir a Andrews. Publicaos ente 1990 y 1993, esta serie de llibros toma cuasi 80 años de la hestoria de la familia Cutler. Los trés primeros llibros; ''Dawn'', ''Secretos de la mañana'', y ''El fíu del tapecer'', siguen al personaxe Dawn dende la so infancia hasta'l so matrimoniu y posterior regresu a la casona Cutler. ''Xuxurios de medianueche'' centrar na fía de Dawn, Christie. ''La hora más escura'', l'últimu llibru de la serie, remontar nel tiempu pa centrase na güela de la Dawn, Lillian. * ''Dawn'' (1990) * ''Secrets of the Morning'' (1991) * ''Twilight's Child'' (1992) * ''Midnight Whispers'' (1992) * ''Darkest Hour'' (1993) === Saga Landry === Esta serie de noveles centrar na familia Landry; Ruby Landry, la so fía Pearl, y la madre de Ruby, Gabrielle (llamada Gabriel en ''Tarnished Gold''). Les noveles, asitiaes nos banzaos de [[Luisiana]], publicar ente 1994 y 1996. * ''[[Ruby (Andrews novel)|Ruby]]'' (1994) * ''[[Pearl in the Mist]]'' (1994) * ''[[All That Glitters (V. C. Andrews novel)|All That Glitters]]'' (1995) * ''[[Hidden Jewel]]'' (1995) * ''[[Tarnished Gold]]'' (1996) === Saga Logan === La serie sigue a Melody Logan dende un parque de remolques en [[Virginia Occidental]] hasta [[Cape Cod]] mientres ayuda a los sos familiares a trepar colos problemes que preferiríen escaecer. Melody empieza como'l personaxe principal en ''Melody'', ''Heart Song'' y ''Unfinished Symphony''. El cuartu llibru, ''Music in the Night'', cunta la hestoria de la prima de Melody, Laura, que morrió antes de los acontecimientos del primer llibru. El quintu llibru, ''Olivia'', sirve como precuela de la serie, con Olivia, la tía güela de Melody, como'l personaxe principal. * ''Melody'' (1996) * ''Heart Song'' (1997) * ''Unfinished Symphony'' (1997) * ''Music in the Night'' (1998) * ''Olivia'' (1999) === Saga Orphans === La serie Güérfanos centrar na vida de cuatro adolescentes güérfanos, Janet (Butterfly), Crystal, Brooke y Raven, quien son unviaos al orfanatu Lakewood House. * ''Butterfly'' (1998) * ''Crystal'' (1998) * ''Brooke'' (1998) * ''Raven'' (1998) * ''Runaways'' (1998) * ''Orphans'' (2000) (omnibus) === Saga Wildflowers === La serie Wildflowers tratar d'un grupu de moces qu'asisten a terapia per orde d'un tribunal y por qué se-yos ordenar asistir. Los cuatro primeros sirven como precuelas de les sesiones de terapia, ente que'l postreru trata sobre lo que pasó dempués. El sestu llibru ye la escoyeta de les primeres cuatro histories de la serie. * ''Misty'' (1999) * ''Star'' (1999) * ''Jade'' (1999) * ''Cat'' (1999) * ''Nel xardín'' (1999) * ''The Wildflowers'' (2001) (omnibus) === Saga Hudson === La serie cunta la hestoria de Rain Arnold Hudson, una neña concebíu nuna rellación birracial ente un home negru y una muyer blanca rica. La so hestoria cuntar en ''Rain'', ''Lightning Strikes'' y ''Eye of the Storm''. El cuartu llibru, ''The End of the Rainbow'', ye la hestoria de la so fía, Summer. La serie terminara con cuatro llibros, hasta qu'una precuela, titulada ''Gathering Clouds'', anuncióse. El llibru llanzóse xuntu cola adautación a película de ''Rain'' y revelar la hestoria de la madre biolóxica de Rain. * ''Rain'' (2000) * ''Lightning Strikes'' (2000) * ''''Eye of the Storm'''' (2000) * ''''The End of the Rainbow'''' (2001) * ''Gathering Clouds'' (2007) === Saga Shooting Stars === La serie Shooting Stars cunta la hestoria de cuatro chiques, caúna con antecedentes, educación y talentos distintos. Cada unu de los primeros cuatro llibros centrar en caúna de les moces, ''Cinnamon'', una actriz que trepa cola so güela dominante; ''Ice'', un cantante que la so madre desea nunca tener una fía; Rose, una baillarina que trepa coles consecuencies del suicidiu del so padre, y Honey, una violinista que'l so güelu ve a un pecáu en tou lo qu'ella fai. L'últimu llibru ye Falling Stars, cuntada dende'l puntu de vista de Honey, nel que los cuatro chiques axuntar na Escuela Senetsky d'Artes en Nueva York onde traten d'afayar los secretos de la so instructora, Madame Senetsky. * ''Cinnamon'' (2001) * ''Ice'' (2001) * ''Rose'' (2001) * ''Honey'' (2001) * ''Falling Stars'' (2001) * ''Shooting Stars'' (2002) (omnibus) === Saga DeBeers === La serie de la familia DeBeers ye la hestoria de Willow DeBeers, quien s'entera pol so cruel madrasca que la so verdadera madre foi una paciente del so padre. Los dos primeros llibros, ''Willow'' y ''Wicked Forest'' rellaten l'alcuentru de Willow cola so madre y el so mediu hermanu en Palm Beach, Florida, el so matrimoniu, que termina de forma amargosa, y la nacencia de la so fía, Hannah, quien ye'l personaxe principal de ''Twisted Roots''. ''Into the Woods'' ye la primera precuela de la serie sobre Grace, la madre de Willow, y lo que la llevó a ser internada nel hospital. ''Hidden Leaves'' y ''Dark Seed'' tán rellataos dambos dende la perspeutiva del padre de Willow, Claude, y cunten cómo conoció a Grace y cómo nació Willow. Curiosamente, delles noveles na serie DeBeers presenten cartes de personaxes d'otres noveles de V.C. Andrews, como Ruby Landry y Annie Stonewall. * ''Willow'' (2002) * ''Wicked Forest'' (2002) * ''Twisted Roots'' (2002) * ''Into the Woods'' (2003) * ''Hidden Leaves'' (2003) * ''Dark Seed'' (2001) [y-book agora impresu n'exemplares de ''Hidden Leaves''] === Saga Broken Wings === La serie Broken Wings trata sobre trés delincuentes xuveniles, Robin Taylor, Teal Sommers, y Phoebe Elder, y cómo caúna actua por delles razones. Son unviaes a la Escuela pa Neñes de la Dra. Foreman, al cargu de la abusiva Dra. Foreman, nuna parte aisllada del sudoeste. * ''Broken Wings'' (2003) * ''Midnight Flight'' (2003) === Saga Gemini === La serie Gemini sigue a Celeste, una moza que se ve obligada pola so madre, fanática de la Nueva Yera, a asumir la identidá del so hermanu ximielgu muertu, Noble. La hestoria de Celeste rellatar en ''Celeste'' y ''Black Cat''. El tercer llibru, ''Child of Darkness'', tratar de la fía de Celeste, Baby Celeste. * ''Celeste'' (2004) * ''Black Cat'' (2004) * ''Child of Darkness'' (2005) === Saga Shadows === La serie Shadows trata sobre una adolescente llamada April Taylor, quien ye baxa d'altor, non demasiáu talentosa o popular, y gorda. El primer llibru centrar na rellación de April cola so atlética hermana mayor, Brenda, y la muerte de los sos padres. El segundu llibru centrar nes aventures de April dempués de camudase con una familia adoptiva en California. * ''April Shadows'' (2005) * ''Girl in the Shadows'' (2006) === Saga Early Spring === La única novela de V.C. Andrews en presentar a una neña pequeña mientres tol llibru. Jordan March, a diferencia de tolos demás personaxes de V.C. Andrews que tienen dieciséis o dolce, empieza de seis años y depués cumple los siete. El llibru tratar d'una neña que se ta desenvolviendo bien rápido. * ''Broken Flower'' (October 2006) * ''Scattered Leaves'' (Feb 27, 2007) === Saga Secrets === Según Neiderman, esta serie trata sobre «la hestoria de dos neñes de ciudaes pequeñes, un asesinatu, y l'áticu qu'utilicen y converten en daqué bien especial». Neiderman esplica que los dos llibros tán inspiraos llevemente nuna hestoria real. * ''Secrets in the Attic'' (September 2007) * ''Secrets in the Shadows'' (April 2008) === Saga Delia === La serie Delia trata sobre una moza llatina, Delia, que los sos padres morrieron nun accidente de tráficu en Méxicu y cómo debe ella faer frente a vivir cola so tía nuna familia mexicanu-estauxunidense, rica y dacuando cruel. * ''Delia's Crossing'' (September 2008) * ''Delia's Heart'' (December 2008) * ''Delia's Gift'' (February 2009) === Saga Heavenstone === * ''Heavenstone Secrets'' (2009) * ''Secret Whispers'' (March 2010) === Saga Kindred === * ''Daughter of Darkness'' (2010) * ''Daughter of Light'' (2012) === Saga March Family === * ''Family Storms'' (2011) * ''Cloudburst'' (2011) === Saga Forbidden === * ''The Forbidden Sister'' (2013) * ''The Forbidden Heart [Y-book]'' (2013) * ''Roxy's Story'' (2013) == Ver tamién == * [[Novela gótica]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|ca|V. C. Andrews}} {{NF|1923|1986|Andrews, Virginia Cleo}} {{Tradubot|Virginia Cleo Andrews}} [[Categoría:Persones de Virxinia]] [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Novelistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores de terror]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 8xrh1wdhjum0jy8qg5u1b7elmc11v8a 3709863 3709801 2022-08-19T09:19:22Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Virginia Cleo Andrews''', más conocida como '''V.C. Andrews''' o '''Virginia C. Andrews''' {{nym}}<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0028892/ |títulu=imdb.com |fechaaccesu=26 de mayu de 2015}}</ref> foi una [[escritora]] d'[[Estaos Xuníos]] famosa pola so novela ''[[Flowers in the Attic]]''. Cuando yera una adolescente sufrió una cayida que-y produció mancadures que la obligaron a permanecer el restu de la so vida nuna siella de ruedes. Trabayó como artista comercial mientres publicaba delles noveles curties y rellatos en distintes revistes hasta que la so obra ''Flowers in the Attic'' consiguió'l númberu&nbsp;1 de les llistes y convirtióse nuna escritora d'ésitu. Morrió a la edá de 63 años de [[cáncer de mama]]. == Llibros == Los sos trabayos combinen el [[terror]] góticu y la hestoria d'una saga familiar, incluyendo la descripción de tarrecibles secretos o amores prohibíos. L'ésitu de les sos obres (traducíes a numberosos idiomes) fixo qu'otru autor, [[Andrew Neiderman]], fuera contratáu tres la muerte de l'autora pa siguir la escritura de noveles que siguen siendo publicaes col nome de V. C. Andrews. === Saga Dollanganger === La primer serie de noveles de Andrews centrar na vida de la familia Dollanganger y publicóse ente 1979 y 1986. Les dos primeres noveles, ''Flowers in the Attic'' y ''Pétalos al vientu'', centrar nos neños Dollanganger: Chris, Cathy, Cory y Carrie. Dempués de perder al so padre nun accidente, los Dollangangers son encarcelaos nun áticu pola so madre y horrible güela; ''Flowers in the Attic'' fala del so encarcelamientu, la muerte d'unu de los neños y el posterior escape de los otros trés. ''Pétalos al vientu'' retoma la hestoria xusto dempués del so escape de la bufarda. ''Si hubiera escayos'' y ''Granes del ayeri'' siguen cuntando la so hestoria. Nestes, l'enfoque camuda a los neños de Cathy: Jory y Bart dempués de la mudanza d'una misteriosa muyer y el so mayordomu a la casa d'al llau y el cambéu de Bart escontra los sos padres arriendes de les visites a felicidá casa. ''Xardín aveséu'' ye una precuela que cunta la hestoria de los güelos, Olivia y Malcolm Foxworth, y los padres de los neños, Corinne Foxworth (solletráu Corrine nos primeros cuatro de la serie y, de siguío, escritu Corinne en ''Xardín aveséu''), y Christopher Foxworth Dollanganger. * ''[[Flowers in the Attic]]'' ([[1979]]) * ''[[Pétalos al vientu]]'' ([[1980]]) * ''[[Si hubiera escayos]]'' ([[1981]]) * ''[[Granes del ayeri]]'' ([[1984]]) * ''[[Xardín aveséu]]'' ([[1986]], terminada por [[Andrew Neiderman]]) === Saga Casteel === ''La saga Casteel'' foi la segunda serie de noveles escrites por Andrews. Los cinco llibros fueron publicaos ente 1985 y 1990. Dos llibros fueron publicaos antes de la muerte de Andrews y trés dempués. Trátase de la última serie que se sabe empecipió la mesma Andrews. La serie sigue la vida d'una familia con problemes de [[Virxinia Occidental]], orixinalmente dende'l puntu de vista de Heaven, una moza que la so madre de catorce años d'edá morrió mientres el partu, y ocúpase de la so rellación d'amor/odio col so padre. El narrador mover a la fía de Heaven, Annie, y depués a Leigh, madre de Heaven. * ''Heaven'' (1985) * ''Dark Angel'' (1986) * ''''Fallen Hearts'''' (1988) (empezada por Andrews, terminada por Neiderman) * ''Gates of Paradise'' (1989) ("inspiráu" por Andrews, termináu por Neiderman) * ''Web of Dreams'' (1990) ("inspiráu" por Andrews, termináu por Neiderman) === Saga Cutler === Esta serie y toles noveles posteriores fueron escritos por Neiderman, pero atribuyir a Andrews. Publicaos ente 1990 y 1993, esta serie de llibros toma cuasi 80 años de la hestoria de la familia Cutler. Los trés primeros llibros; ''Dawn'', ''Secretos de la mañana'', y ''El fíu del tapecer'', siguen al personaxe Dawn dende la so infancia hasta'l so matrimoniu y posterior regresu a la casona Cutler. ''Xuxurios de medianueche'' centrar na fía de Dawn, Christie. ''La hora más escura'', l'últimu llibru de la serie, remontar nel tiempu pa centrase na güela de la Dawn, Lillian. * ''Dawn'' (1990) * ''Secrets of the Morning'' (1991) * ''Twilight's Child'' (1992) * ''Midnight Whispers'' (1992) * ''Darkest Hour'' (1993) === Saga Landry === Esta serie de noveles centrar na familia Landry; Ruby Landry, la so fía Pearl, y la madre de Ruby, Gabrielle (llamada Gabriel en ''Tarnished Gold''). Les noveles, asitiaes nos banzaos de [[Luisiana]], publicar ente 1994 y 1996. * ''[[Ruby (Andrews novel)|Ruby]]'' (1994) * ''[[Pearl in the Mist]]'' (1994) * ''[[All That Glitters (V. C. Andrews novel)|All That Glitters]]'' (1995) * ''[[Hidden Jewel]]'' (1995) * ''[[Tarnished Gold]]'' (1996) === Saga Logan === La serie sigue a Melody Logan dende un parque de remolques en [[Virginia Occidental]] hasta [[Cape Cod]] mientres ayuda a los sos familiares a trepar colos problemes que preferiríen escaecer. Melody empieza como'l personaxe principal en ''Melody'', ''Heart Song'' y ''Unfinished Symphony''. El cuartu llibru, ''Music in the Night'', cunta la hestoria de la prima de Melody, Laura, que morrió antes de los acontecimientos del primer llibru. El quintu llibru, ''Olivia'', sirve como precuela de la serie, con Olivia, la tía güela de Melody, como'l personaxe principal. * ''Melody'' (1996) * ''Heart Song'' (1997) * ''Unfinished Symphony'' (1997) * ''Music in the Night'' (1998) * ''Olivia'' (1999) === Saga Orphans === La serie Güérfanos centrar na vida de cuatro adolescentes güérfanos, Janet (Butterfly), Crystal, Brooke y Raven, quien son unviaos al orfanatu Lakewood House. * ''Butterfly'' (1998) * ''Crystal'' (1998) * ''Brooke'' (1998) * ''Raven'' (1998) * ''Runaways'' (1998) * ''Orphans'' (2000) (omnibus) === Saga Wildflowers === La serie Wildflowers tratar d'un grupu de moces qu'asisten a terapia per orde d'un tribunal y por qué se-yos ordenar asistir. Los cuatro primeros sirven como precuelas de les sesiones de terapia, ente que'l postreru trata sobre lo que pasó dempués. El sestu llibru ye la escoyeta de les primeres cuatro histories de la serie. * ''Misty'' (1999) * ''Star'' (1999) * ''Jade'' (1999) * ''Cat'' (1999) * ''Nel xardín'' (1999) * ''The Wildflowers'' (2001) (omnibus) === Saga Hudson === La serie cunta la hestoria de Rain Arnold Hudson, una neña concebíu nuna rellación birracial ente un home negru y una muyer blanca rica. La so hestoria cuntar en ''Rain'', ''Lightning Strikes'' y ''Eye of the Storm''. El cuartu llibru, ''The End of the Rainbow'', ye la hestoria de la so fía, Summer. La serie terminara con cuatro llibros, hasta qu'una precuela, titulada ''Gathering Clouds'', anuncióse. El llibru llanzóse xuntu cola adautación a película de ''Rain'' y revelar la hestoria de la madre biolóxica de Rain. * ''Rain'' (2000) * ''Lightning Strikes'' (2000) * ''''Eye of the Storm'''' (2000) * ''''The End of the Rainbow'''' (2001) * ''Gathering Clouds'' (2007) === Saga Shooting Stars === La serie Shooting Stars cunta la hestoria de cuatro chiques, caúna con antecedentes, educación y talentos distintos. Cada unu de los primeros cuatro llibros centrar en caúna de les moces, ''Cinnamon'', una actriz que trepa cola so güela dominante; ''Ice'', un cantante que la so madre desea nunca tener una fía; Rose, una baillarina que trepa coles consecuencies del suicidiu del so padre, y Honey, una violinista que'l so güelu ve a un pecáu en tou lo qu'ella fai. L'últimu llibru ye Falling Stars, cuntada dende'l puntu de vista de Honey, nel que los cuatro chiques axuntar na Escuela Senetsky d'Artes en Nueva York onde traten d'afayar los secretos de la so instructora, Madame Senetsky. * ''Cinnamon'' (2001) * ''Ice'' (2001) * ''Rose'' (2001) * ''Honey'' (2001) * ''Falling Stars'' (2001) * ''Shooting Stars'' (2002) (omnibus) === Saga DeBeers === La serie de la familia DeBeers ye la hestoria de Willow DeBeers, quien s'entera pol so cruel madrasca que la so verdadera madre foi una paciente del so padre. Los dos primeros llibros, ''Willow'' y ''Wicked Forest'' rellaten l'alcuentru de Willow cola so madre y el so mediu hermanu en Palm Beach, Florida, el so matrimoniu, que termina de forma amargosa, y la nacencia de la so fía, Hannah, quien ye'l personaxe principal de ''Twisted Roots''. ''Into the Woods'' ye la primera precuela de la serie sobre Grace, la madre de Willow, y lo que la llevó a ser internada nel hospital. ''Hidden Leaves'' y ''Dark Seed'' tán rellataos dambos dende la perspeutiva del padre de Willow, Claude, y cunten cómo conoció a Grace y cómo nació Willow. Curiosamente, delles noveles na serie DeBeers presenten cartes de personaxes d'otres noveles de V.C. Andrews, como Ruby Landry y Annie Stonewall. * ''Willow'' (2002) * ''Wicked Forest'' (2002) * ''Twisted Roots'' (2002) * ''Into the Woods'' (2003) * ''Hidden Leaves'' (2003) * ''Dark Seed'' (2001) [e-book agora impresu n'exemplares de ''Hidden Leaves''] === Saga Broken Wings === La serie Broken Wings trata sobre trés delincuentes xuveniles, Robin Taylor, Teal Sommers, y Phoebe Elder, y cómo caúna actua por delles razones. Son unviaes a la Escuela pa Neñes de la Dra. Foreman, al cargu de la abusiva Dra. Foreman, nuna parte aisllada del sudoeste. * ''Broken Wings'' (2003) * ''Midnight Flight'' (2003) === Saga Gemini === La serie Gemini sigue a Celeste, una moza que se ve obligada pola so madre, fanática de la Nueva Yera, a asumir la identidá del so hermanu ximielgu muertu, Noble. La hestoria de Celeste rellatar en ''Celeste'' y ''Black Cat''. El tercer llibru, ''Child of Darkness'', tratar de la fía de Celeste, Baby Celeste. * ''Celeste'' (2004) * ''Black Cat'' (2004) * ''Child of Darkness'' (2005) === Saga Shadows === La serie Shadows trata sobre una adolescente llamada April Taylor, quien ye baxa d'altor, non demasiáu talentosa o popular, y gorda. El primer llibru centrar na rellación de April cola so atlética hermana mayor, Brenda, y la muerte de los sos padres. El segundu llibru centrar nes aventures de April dempués de camudase con una familia adoptiva en California. * ''April Shadows'' (2005) * ''Girl in the Shadows'' (2006) === Saga Early Spring === La única novela de V.C. Andrews en presentar a una neña pequeña mientres tol llibru. Jordan March, a diferencia de tolos demás personaxes de V.C. Andrews que tienen dieciséis o dolce, empieza de seis años y depués cumple los siete. El llibru tratar d'una neña que se ta desenvolviendo bien rápido. * ''Broken Flower'' (October 2006) * ''Scattered Leaves'' (Feb 27, 2007) === Saga Secrets === Según Neiderman, esta serie trata sobre «la hestoria de dos neñes de ciudaes pequeñes, un asesinatu, y l'áticu qu'utilicen y converten en daqué bien especial». Neiderman esplica que los dos llibros tán inspiraos llevemente nuna hestoria real. * ''Secrets in the Attic'' (September 2007) * ''Secrets in the Shadows'' (April 2008) === Saga Delia === La serie Delia trata sobre una moza llatina, Delia, que los sos padres morrieron nun accidente de tráficu en Méxicu y cómo debe ella faer frente a vivir cola so tía nuna familia mexicanu-estauxunidense, rica y dacuando cruel. * ''Delia's Crossing'' (September 2008) * ''Delia's Heart'' (December 2008) * ''Delia's Gift'' (February 2009) === Saga Heavenstone === * ''Heavenstone Secrets'' (2009) * ''Secret Whispers'' (March 2010) === Saga Kindred === * ''Daughter of Darkness'' (2010) * ''Daughter of Light'' (2012) === Saga March Family === * ''Family Storms'' (2011) * ''Cloudburst'' (2011) === Saga Forbidden === * ''The Forbidden Sister'' (2013) * ''The Forbidden Heart [e-book]'' (2013) * ''Roxy's Story'' (2013) == Ver tamién == * [[Novela gótica]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|ca|V. C. Andrews}} {{NF|1923|1986|Andrews, Virginia Cleo}} {{Tradubot|Virginia Cleo Andrews}} [[Categoría:Persones de Virxinia]] [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Novelistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores de terror]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] smt74ning1brqlr042mwj4fj0ohnod7 0 145944 3710044 2876965 2022-08-19T11:32:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200103120145}} {{persona}} '''Marisa Lee Pedulla''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[yudu]], ganadora d'una medaya de bronce nel [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 1997]] na categoría de –52 kg.<ref>[http://www.judoinside.com/judoka/6540 Marisa Pedulla] en JudoInside.com {{en}}.</ref> Participó nos [[Xuegos Olímpicos d'Atlanta 1996]], onde acabó séptima na categoría de –52 kg.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/pe/marisa-pedulla-1.html Marisa Pedulla] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 1997|1997]] |align=left| [[Guadalajara (Méxicu)|Guadalajara]] ({{MEX}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –52 kg |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1969||Pedulla, Marisa}} [[Categoría:Yudoques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Pennsylvania]] 7nu3y8n0991kc1sxvzkn3a832a661o7 0 146011 3709232 3373658 2022-08-18T13:29:40Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Marisol Valle García''' {{nym}} foi la xefa de policía del [[Práxedis G. Guerrero (conceyu)|Conceyu de Práxedis G. Guerrero]] mientres dos meses.<ref>[http://mexico.cnn.com/nacional/2010/10/20/la-nueva-xefa-de-la-policia-en-chihuahua-almite-tener-mieu La nueva xefa de la policía en Chihuahua almite tener mieu]</ref><ref name="CB1">{{cita web|apellíu=Lundin|nome=Leigh |títulu=A Fistful of Valour |url=http://www.criminalbrief.com/?p=14303 |obra=Crime News |editorial=Criminal Brief |fecha=24 d'ochobre de 2010 |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2010}}</ref> Ye estudiante de [[Criminoloxía]]. Foi la única qu'aceptó'l cargu nuna de les zones más peligroses del país y numberosos medios de prensa moteyáron-y la muyer más valiente de [[Méxicu]]».<ref>[http://mexico.cnn.com/nacional/2010/10/18/una estudiante-de-20-anos-encargada-de-policia-en-violentu-conceyu Una estudiante de 20 años, encargada de policía en violentu conceyu]</ref><ref>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/muyer/valiente/Mexico/elpepuint/20101020elpepuint_5/Tes?utm_medium=twitter La muyer más valiente de Méxicu]</ref> El comandante de policía anterior, Manuel Castro, aceptó esti cargu en xineru del 2009, durando una selmana nel cargu antes de ser secuestráu, torturáu y degolláu. Dende Manuel Castro naide tomara'l cargu, y con xusta razón, yá que se tarrecía qu'a la siguiente persona con esi cargu asocediéra-y lo mesmo. El nivel de compromisu que tien Marisol nun ye namái col so pueblu, sinón tamién cola so vida. Dos meses dempués d'aportar al cargu, Marisol Valle García pidió llicencia per maternidá, y fuxó a los EEXX; onde pidió asilu políticu.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/muyer/valiente/Mexico/fuga/Estaos/Xuníos/elpepuint/20110305elpepuint_2/Tes La muyer más valiente de Méxicu fugar a Estaos Xuníos]</ref> == Notes == {{llistaref}} {{NF|1989||Valles Garcia, Marisol}} {{Tradubot|Marisol Valles}} [[Categoría:Persones de Chihuahua]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] hcdt6h0w8g0c1auxnt3kvvpkdca0nwe 0 146408 3710034 3365126 2022-08-19T11:31:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Kaitlyn Farrington |llugar nacencia = [[Hailey (Idaho)|Hailey]], [[Estaos Xuníos]] |fecha nacencia = {{Fecha|18|12|1989|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Snowboard]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Snowboard]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Snowboard nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |1|0|0 }} }} '''Kaitlyn Farrington''' ([[Hailey (Idaho)|Hailey]], [[18 d'avientu]] de [[1989]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite en ''[[snowboard]]'', especialista na prueba de ''[[halfpipe]]''. Participó nos [[Xuegos Olímpicos de Sochi 2014]], llogrando la medaya d'oru na prueba de ''halfpipe''.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/fa/kaitlyn-farrington-1.html «Kaitlyn Farrington»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref><ref>[https://data.fis-ski.com/dynamic/athlete-biography.html?sector=SB&listid=&competitorid=132636 «Kaitlyn Farrington»] na páx. de la [[Federación Internacional d'Esquí|FIS]] {{en}}.</ref> ==Medayeru internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Snowboard nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Snowboard nos Xuegos Olímpicos de Sochi 2014|2014]] |align=left| [[Sochi]] ({{RUS}}) | {{Med-o}} | ''Halfpipe'' |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1989||Farrington, Kaitlyn}} {{Tradubot|Kaitlyn Farrington}} [[Categoría:Snowboarders d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'oru]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] bihwyzifstgtl4fjgqrjj60d9bteoju 0 146578 3709341 3165731 2022-08-18T13:43:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Cheryl Studer''' {{nym}} ye una [[sopranu]] d'[[Estaos Xuníos]] de destacada actuación na década 1985-1995, de inusual versatilidad en repertoriu italianu, francés y alemán, sobresalió como sopranu llíricu-dramática. Foi la sopranu más promocionada y grabada d'esi periodu, con una vasta discografía. Destacó como Elisabeth en [[Tannhäuser]] y Elsa en [[Lohengrin]], de [[Wagner]], y como [[Salomé (ópera)|Salome]] y [[La muyer ensin solombra]], de [[Richard Strauss]]. == Trayeutoria == De moza estudió pianu y viola. A los dolce años, dempués d'escuchar l'álbum "La [[Calles]] à Paris", decidió que quería ser cantante d'[[ópera]] y empezó lleiciones de cantar na so ciudá natal. Estudió nel Conservatoriu de Oberlin, cerca de [[Cleveland (Ohio)|Cleveland]]. Al treslladase la so familia a [[Tennessee]], siguió los sos estudios na Universidá de Tennessee en [[Knoxville]]. Llamó l'atención de [[Leonard Bernstein]], quien-y ufiertó una beca mientres tres verano nel Centru de Música Berkshire en Tanglewood (1975 a 1977), onde estudió con [[Phyllis Curtin]]. Debutó nel [[Festival de Tanglewood]] en 1976 cola ''[[BWV 244|Pasión según San Mateo]]'' de [[Bach]] cola [[Orquesta Sinfónica de Boston]] so la direición de [[Seiji Ozawa]], quien la convidó a una serie de conciertos cola [[BSO]] nel [[Symphony Hall]] mientres la temporada 1978-1979. Nel branu de 1979, coló al Institutu Schubert en Baden bei Wien, [[Austria]], onde siguió un cursu pa estudiantes estranxeros del arte del [[Lied]] [[Cultura d'Alemaña|alemán]]. Ente los sos maestros esi branu tuvieron [[Irmgard Seefried]], [[Brigitte Fassbaender]] y [[Hans Hotter]]. El gran [[barítonu]] convenció a Cheryl Studer por que permaneciera n'[[Europa]] el restu del añu y estudiara con él na ''Hochschule für Musik und darstellende Kunst'' en [[Viena]]. Dempués d'un añu en [[Viena]], y a pidimientu de [[Hans Hotter]], Cheryl Studer fixo una prueba pa [[Wolfgang Sawallisch]] quien la contrató como miembru permanente de la [[Ópera Estatal de Baviera]], onde tuvo mientres dos temporaes consecutives. A la fin de la temporada 1981-82, dexó [[Múnich]] y xunióse al Teatru estatal de [[Darmstadt]] mientres dos temporaes, antes de dir a [[Berlín]] pa entrar a formar parte de la [[Deutsche Oper Berlin]] mientres les temporaes 1984-85 y 1985-86. El so primera gran papel foi Violetta en [[La Traviata]] como artista convidada del Teatru Estatal de [[Braunschweig]] na primavera de 1983. Debutó nos Estaos Xuníos col rol de Micaela ([[Carmen (ópera)|Carmen]]) en 1984 cola [[Ópera Llírica de Chicago]]. Cantó nos principales teatros d'ópera del mundu: [[Gran Teatre del Liceu]], [[Barcelona]] (debutó en 1986 como Freia, [[Das Rheingold]]), [[Ópera de París]] (debutó esi mesmu añu como [[Die Zauberflöte|Pamina]]), [[Ópera de San Francisco]] (debutó en 1986 como [[Die Meistersinger von Nürnberg|Eva]]), [[Royal Opera House]], [[Covent Garden]] (debutó en 1987 como Elisabeth), [[La Scala]] (debutó en 1987 como [[Don Giovanni|Donna Anna]]), [[Ópera Estatal de Viena]] (debutó en 1989 como [[Elektra (ópera)|Chrysothemis]]). Esi mesmu añu cantó nel [[Festival de Salzburgu]] el mesmu papel. Nel [[Metropolitan Opera]] debutó en 1988 como ''Micaela'' de Carmen, tornó en 1990 como ''Donna Anna'' para [[Don Giovanni]] con [[Thomas Hampson]] y Elettra d'[[Idomeneo]] con [[Anthony Rolfe-Johnson]]. Amás de ''La Traviata'' en 1991 tornó pa les sos últimes actuaciones como la ''Mariscala'' en [[El caballeru de la rosa]] de Richard Strauss depués de nueve años na temporada 2000. Nel repertoriu wagneriano, actuó nel [[Festival de Bayreuth]] ente 1985 y 1990, interpretando a ''Elisabeth'' en [[Tannhäuser]] so la direición de [[Giuseppe Sinopoli]], papel qu'alternó col de ''Elsa'' en [[Lohengrin]] na producción de [[Werner Herzog]] dirixida por Peter Schneider, interpretaciones dambes recoyíes en DVD y nes que collechó gran ésitu. Tornó en 1998 y 1999 como ''Senta'' nel [[L'holandés errante (ópera)|L'holandés errante]], tamién so la batuta de Schneider y en 2000 sustituyó nuna función a [[Waltraud Meier]] como ''Sieglinde'' en [[L'Aniellu del Nibelungo]], de nuevu so la batuta de Sinopoli.<ref>[http://www.wagneropera.net/RW-Performers/Cheryl-Studer.htm Cheryl Studer at Bayreuth | Wagneropera.net] {{Wayback|url=http://www.wagneropera.net/RW-Performers/Cheryl-Studer.htm |fecha=20101201105844 }}</ref> Debíu al esfuerciu riquíu ante tantu compromisos y una versatilidad estilística de tal magnitú, la so voz empezó a dar signos de fatiga vocal temprana.<ref>[http://www.welt.de/print-welt/article627348/Der_Fall_einer_Operndiva.html Der Fall einer Operndiva - Nachrichten DIE WELT - WELT ONLINE]</ref> La so carrera internacional entró en abrupta declinación a partir del añu 2000.<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.tagesspiegel.de/kultur/toenende-stille/1562758.html Karriereende: Tönende Stille - Kultur - Tagesspiegel]</ref> En 1999 la [[Ópera Estatal de Baviera]] rescindió'l so contratu pa cantar [[Der Freischütz]] argumentando que la so voz nun yera la que fuera y la sopranu demandó a la casa d'ópera<ref>[http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/arts-the-dives-not-for-spurning-1190016.html Arts: The diva's not for spurning - Arts & Entertainment - The Independent]</ref> Ente 2001-2005 asumió'l rol de Sieglinde en [[Tokiu]] y [[Beijin]], cantando tamién [[Arabella]] en [[Zurich]]. Nos últimos años práuticamente retirada de la escena internacional, apaez en conciertos y clases maxistrales esporádicamente. Desempeñóse como profesora en [[Würzburg]] onde debutó como direutora d'escena nuna producción d'[[Ariadne auf Naxos]]. == Repertoriu == El so repertoriu cubrió'l d'una [[sopranu]] d'enorme versatilidad: dende los papeles [[Wolfgang Amadeus Mozart|mozartianos]] de'' Reina de la Nueche, Donna Anna, Elettra'' y ''Condesa Almaviva'', hasta los [[Richard Wagner|wagnerianos]] de Sieglinde, Senta, Gutrune, Eva, Elisabeth o Elsa, dende la [[Guillaume Tell|Mathilde]] de [[Gioacchino Rossini|Rossini]] a la Lucia de [[Gaetano Donizetti|Donizetti]], dende les [[Giuseppe Verdi|verdianas]] Odabella y Violetta a la Marguerite de [[Charles Gounod|Gounod]] y les grandes heroínes de [[Richard Strauss]] como Salome, Crysotemis, la Emperatriz de [[La muyer ensin solombra]], Arabella, Ariadne y la Mariscala de [[Der Rosenkavalier]]. Llegó a tomar un repertoriu de más de 70 roles, anque dalgunos d'estos personaxes namái fueron grabaos n'estudiu. Amás, cultivó'l [[lied]] al traviés de recitales apaeciendo igualmente como solista en conciertu con diverses orquestes. == Discografía selecta == [[Wagner]] * L'Aniellu del Nibelungo (Ortlinde) / Janowski, Staatskapelle Dresden, 1980 * Les Faes (Drolla) / Sawallisch, Ópera Estatal de Baviera, 1983 * Rienzi (Irene) / Sawallisch, Ópera Estatal de Baviera, 1983 * L'Aniellu del Nibelungo (Gutrune) / Levine, Metropolitan de Nueva York, 1988 * L'Aniellu del Nibelungo (Sieglinde) / Haitink, Ópera Sinfónica de la Radio de Baviera, 1988 * Tannhäuser (Elisabeth) / Sinopoli, Philharmonia Orchestra, 1988 * Tannhäuser (Elisabeth) / Sinopoli, Festival de Bayreuth, 1989 (DVD) * Lohengrin (Elsa) / Schneider, Festival de Bayreuth, 1990 (DVD) * L'holandés errante (Senta) / Sinopoli, Deustche Oper de Berlín, 1991 * Lohengrin (Elsa) / Abbado, Staatsoper de Viena, 1991 (DVD) * Los Maestros Cantores de Nuremberg (Eva) / Sawallisch, Ópera Estatal de Baviera, 1993 * [[Wesendonck Lieder]] y [[Liebestod]] de [[Tristán y Isolda (ópera)|Tristán y Isolda]] / Sinopoli, Staatskapelle Dresden, 1994 [[Richard Strauss]] * La muyer ensin solombra (Emperatriz) / Sawallisch, Orquesta Sinfónica de la Radio de Baviera, 1988 * Elektra (Chrysotemis) / Abbado, Staatsoper de Viena, 1989 (DVD) * Elektra (Chrysotemis) / Sawallisch, Orquesta Sinfónica de la Radio de Baviera, 1990 * Salomé (Salomé) / Sinopoli, Deustche Oper de Berlín, 1990 * La muyer ensin solombra (Emperatriz) / Solti, Staatsoper de Viena, 1992 (DVD) [[Verdi]] * Los víspores sicilianos (Duque Elena) / Muti, Scala de Milán, 1989 * Attila (Odabella) / Muti, Scala de Milán, 1991 (DVD) * La Traviata (Violetta) / Levine, Metropolitan de Nueva York, 1991 * Otello (Desdémona) / Chung, Ópera de París, 1993 * Rigoletto (Gilda) / Levine, Metropolitan de Nueva York, 1993 * Aida (Aida) / Downes, Covent Garden de Londres, 1994 (DVD) [[Mozart]] * La flauta máxica (Pamina) / Marriner, Saint Martin-in-the-Fields, 1989 * Don Giovanni (Donna Anna) / Muti, Filarmónica de Viena, 1990 * El raptu del serrallo (Constanze) / Weil, Sinfónica de Viena, 1991 * Les bodes de fígaro (Condesa de Almaviva) / Abbado, Filarmónica de Viena, 1994 [[Rossini]] y [[Donizetti]] * Guillermo Tell (Matilde) / Muti, Scala de Milán, 1988 * Lucia di Lammermoor (Miss Lucia) / Marin, Sinfónica de Londres, 1990 * Semiramide (Semiramide) / Marin, Sinfónica de Londres, 1992 * Il viaggio a Reims (Madama Cortese) / Abbado, Filarmónica de Berlín, 1992 Repertoriu francés * Los cuentos de Hoffmann] (Giuletta) / Tate, Staatskapelle Dresden, 1989 * Fausto (Margarita) / Plasson, Toulouse, 1991 * Herodiade (Salomé) / Plasson, Toulouse, 1994 Repertoriu americanu * Susannah (Susannah) / Nagano, Lyon, 1994 * [[Samuel Barber]], Complete Songs, con [[Thomas Hampson]] / Browning, Emerson String Quartet, 1994 Otros * [[La vilba allegre]], dirixida por [[John Eliot Gardiner]] (''Hanna Glawari''). * [[Requiem Alemán]] empobináu por Claudio Abbado, 1992. * [[Ludwig Spohr]]: Jessonda / Albrecht, Orquesta de la Radio de Berlín, 1984 * [[Franz Schubert]]: ''Fierrabrás'' (Florinda) / Abbado, Orquesta de Cámara d'Europa, 1988 == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20070325223316/http://home.total.net/~mrgdp/ Cheryl Studer Home Page] * [https://web.archive.org/web/20070423213451/http://home.total.net/~mrgdp/biograph.html Biografía] * [http://www.youtube.com/results?search_query=Cheryl+Studer&search=Search Cheryl Studer] en You Tube * [http://www.bach-cantatas.com/Bio/Studer-Cheryl.htm Bio n'inglés] {{NF|1955||Studer, Cheryl}} {{Tradubot|Cheryl Studer}} [[Categoría:Ganadores del premiu Grammy]] [[Categoría:Cantantes de Michigan]] [[Categoría:Sopranos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] s854a8k94pld2ws2dydn6a3amxr3ohr 0 146584 3710008 3058346 2022-08-19T11:28:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20201015094218}} {{persona}} '''Cheyenne Lewis''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite en [[taekwondo]], ganadora d'una medaya d'oru nos [[Taekwondo nos Xuegos Panamericanos de 2015|Xuegos Panamericanos de 2015]], y una medaya d'oru nel [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 2018]].<ref>[http://www.taekwondodata.com/cheyenne-lewis.afoo.html Cheyenne Lewis] en Taekwondo Data {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4 align=center| [[Xuegos Panamericanos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Categoría |- |align=center| [[Taekwondo nos Xuegos Panamericanos de 2015|2015]] |align=left| [[Toronto]] ({{CAN}}) |align=center| {{medaya d'oru}} |align=center| –57 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 2018|2018]] |align=left| [[Spokane (Washington)|Spokane]] ({{USA}}) |align=center| {{medaya d'oru}} |align=center| –62 kg |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1996||Lewis, Cheyenne}} [[Categoría:Lluchadores de taekwondo d'Estaos Xuníos]] qeuonb8h8m87t60eglxv5lwe738ajj9 0 146632 3709386 3638929 2022-08-18T13:58:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Chien-Shiung Wu''' {{nym}} foi una [[física]] d'[[Estaos Xuníos]] nacida en [[China]] esperta en [[radioactividá]]. Wu trabayó nel [[Proyeutu Manhattan]], onde contribuyó a desenvolver el procesu pa dixebrar l'uraniu metálicu n'[[Isótopo|isótopo]] d'[[uraniu-235]] y [[Uraniu|uraniu-238]] por aciu espardimientu gaseosu. Ye conocida por llevar a cabu'l [[Esperimentu de Wu]], que contradicía la llei hipotética del caltenimientu de la paridá. Por esti descubrimientu, los sos colegues [[Tsung-Dao Lee]] y [[Chen Ning Yang]] ganaron el [[Premiu Nobel de Física de 1957]], y Wu foi gallardoniada col primera [[Premiu Wolf en Física]] en 1978. Les sos aportaciones en física esperimental fueron tan importantes que foi comparada cola química y física [[Marie Curie]], y moteyar como "la Primer Dama de la Física", "la Marie Curie china" o "la reina de la investigación nuclear".<ref name="chiang">{{cita web|last=Chiang|first=T.-C.|date=27 de payares de 2012|títulu=Inside Story: C S Wu&nbsp;– First Lady of physics research|url=http://cerncourier.com/cws/article/cern/51556|work=[[CERN Courier]]|fechaaccesu=5 d'abril de 2014}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=10 increíbles muyeres de la ciencia|url=http://www.culturizate.com/10-increibles-muyeres-de-la ciencia/|fecha=20 de setiembre de 2017|fechaaccesu=10 de xunu de 2018|periódicu=Culturizate|idioma=es-ES}}</ref> == Infancia y educación == Wu nació na ciudá de Liuhe en Taicang, provincia de Jiangsu (China) el 31 de mayu de 1912,<ref>{{cita web|url=http://www.nasonline.org/publications/biographical-memoirs/memoir-pdfs/wu-chien-shiung.pdf|last=Benczer-Koller|first=Noemie|añu=2009|títulu=Chien-Shiung Wu, 1912–1997|publisher=[[National Academy of Sciences]]|format=PDF}}</ref> y foi la segunda de trés fíos de Wu Zhong-Yi ({{zh|t=吳仲裔|labels=non}}) y Fan Fu-Hua. El costume familiar yera que los neños d'esta xeneración tuvieren a Chien como'l primer personaxe del so nome, siguíu polos personaxes de la frase Ying-Shiung-Hao-Jie, que significa "héroes y figures destacaes". Por esti motivu, Wu tenía un hermanu mayor, Chien-Ying, y un hermanu menor, Chien-Hao. Wu y el so padre taben bien xuníos y él afalar por que desenvolviera los sos intereses de forma apasionada, nun ambiente onde taba arrodiada de llibros, revistes y periódicos.{{sfn|McGrayne|1998|p=254–260}} Recibió la so educación primaria en Ming De School, una escuela pa neñes fundada pol so padre y dexó la so ciudá natal en 1923 con 11 años pa dir a la Escuela Normal Femenina Non. 2 de Suzhou. Yera un internáu con clases pa formación de profesoráu, según para estudiantes de secundaria. L'almisión a la formación docente yera más competitiva, yá que nun cobraba pola matrícula o la xunta, y garantizaba un trabayu al graduase. Anque la so familia podría haber pagu, Wu escoyó la opción más competitiva, y asitióse nel novenu llugar ente unos 10.000 solicitantes.{{sfn|McGrayne|1998|p=254–260}} En 1929, Wu graduar de les primeres de la so clase y foi almitida na [[Universidá Nacional Central]] en [[Nankín]]. Acordies coles regulaciones gubernamentales de la dómina, los estudiantes universitarios de formación docente que deseyaben treslladase a les universidaes precisaben sirvir como maestros d'escuela mientres un añu. Nel casu de Wu, esto solo aplicóse nominalmente y foi dar clase a la Escuela Pública de Shanghai, que'l so presidente nesi momentu yera'l filósofu [[Hu Shih]], a que les sos clases asistió.{{sfn|Chiang|2014|pp=15–19}}<ref>{{cita web|url=http://www.china.com.cn/info/2010-03/04/content_19524321.htm|language=zh|fechaaccesu=16 d'agostu de 2015|títulu=吴健雄|publisher=China Network|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151103185507/http://www.china.com.cn/info/2010-03/04/content_19524321.htm|archivedate=3 de payares de 2015|df=mdy-all}}</ref> De 1930 a 1934, Wu estudió na Universidá Central Nacional (más tarde renombrada [[Universidá de Nankín]] y reinstalada en [[República de China|Taiwán]]), primero en matemátiques y depués en física,<ref name="Weinstock">{{cita publicación|last=Weinstock|first=M.|date=15 d'ochobre de 2013|títulu=Chien-Shiung Wu: Courageous Hero of Physics|url=http://blogs.scientificamerican.com/guest-blogue/2013/10/15/channeling-ada-lovelace-chien-shiung-wu-courageous-hero-of-physics/|journal=[[Scientific American]]|fechaaccesu=17 d'ochobre de 2013}}</ref> y arreyóse na política estudiantil. Les rellaciones ente China y Xapón yeren tirantes nesi momentu, y los estudiantes taben encamentando al gobiernu a tomar una llinia más fuerte con Xapón.{{sfn|Chiang|2014|pp=30–31}} Wu foi escoyida como una de les líderes estudiantiles polos sos colegues porque consideraben que yá que ella yera una de los meyores estudiantes de la universidá, les autoridaes podríen perdonar la so participación o siquier pasala por altu. Siendo esi'l casu, tuvo curiáu de nun desdexar los sos estudios.<ref>{{cita publicación|journal=Biographical Memoirs|last=Benczer-Koller|first=Noemie|títulu=Chien-Shiung Wu 1912–1997|añu=2009|pp=3–16|publisher=National Academy of Sciences|fechaaccesu=5 May 2015|url=http://www.nasonline.org/publications/biographical-memoirs/memoir-pdfs/wu-chien-shiung.pdf}}</ref> Dirixó protestes qu'incluyeron una sentada nel Palaciu Presidencial en Nankín, onde los estudiantes fueron recibíos pol presidente [[Chiang Kai-shek]].{{sfn|Chiang|2014|pp=30–31}} Mientres dos años dempués de la so graduación, realizó estudios de posgráu en física y trabayó como asistente na [[Universidá de Zhejiang]]. Fízose investigadora nel Institutu de Física de l'[[Academia Sínica]]. El so supervisor yera'l profesor Gu Jing-Wei, que llograra'l so doctoráu nel estranxeru na [[Universidá de Michigan]] (UM), y animó a Wu a faer lo mesmo. Wu foi aceptada pola UM y el so tíu, Wu Zhou-Zhi, apurrió-y los fondos necesarios. Embarcar pa los Estaos Xuníos con una amiga, Dong Ruo-Fen ({{zh|c=董若芬|labels=non}}), una química de [[Taicang]], n'agostu de 1936. Los sos padres y el so tíu despidir d'ella y nunca los volvió a ver.{{sfn|Chiang|2014|pp=31–34}} == Berkeley == [[Ficheru:Left_to_right_Chien-shiung_Wu_(1912-1997)_and_Dr._Brode_(6891734435).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Left_to_right_Chien-shiung_Wu_(1912-1997)_and_Dr._Brode_(6891734435).jpg|left|miniaturadeimagen|Chien-Shiung Wu con [[Wallace Brode]] na [[Universidá de Columbia]] en 1958.]]Les dos muyeres llegaron a [[San Francisco (California)|San Francisco]], onde los planes de Wu pa estudios de posgráu camudaron dempués de visitar la [[Universidá de California en Berkeley]].<ref name="Weinstock2">{{cita publicación|last=Weinstock|first=M.|date=15 d'ochobre de 2013|títulu=Chien-Shiung Wu: Courageous Hero of Physics|url=http://blogs.scientificamerican.com/guest-blogue/2013/10/15/channeling-ada-lovelace-chien-shiung-wu-courageous-hero-of-physics/|journal=[[Scientific American]]|fechaaccesu=17 d'ochobre de 2013}}</ref> Conoció al físicu Luke Chia-Liu Yuan, nietu de [[Yuan Shikai]] (el primer Presidente de la República de China y autoproclamado Emperador de China). Yuan amosó-y el [[Llaboratoriu Nacional Lawrence Berkeley|Llaboratoriu de Radiación]], que'l so direutor yera'l físicu [[Ernest Lawrence]], que ganó'l Premiu Nobel de Física en 1939 pola so invención del [[acelerador de partícules]] [[ciclotrón]].{{sfn|McGrayne|1998|p=254–260}} Wu enterar de qu'en Michigan les muyeres nun podíen utilizar la entrada principal del campus y decidió que prefería estudiar en Berkeley. Yuan llevar a ver a Raymond T. Birge, xefe del departamentu de física, y ufiertó-y a Wu un llugar na escuela de posgráu a pesar de que l'añu académicu yá empezara. Wu entós abandonó definitivamente los sos planes d'estudiar en Michigan y matriculóse en Berkeley. Ente los sos compañeros de clase atopaben el estauxunidense Robert R. Wilson y el canadiense George Volkoff. Ente les sos amistaes atopábense Ursula Schaefer, una estudiante d'hestoria que decidió quedase n'Estaos Xuníos en llugar de tornar a l'[[Alemaña nazi]],<ref>{{cita noticia|url=http://wc.arizona.edu/papers/90/1/16_1_m.html|títulu=Ursula Lamb, UA historien, dies at 82|first=Melanie|last=Klein|newspaper=[[Arizona Daily Wildcat]]|date=21 d'agostu de 1996|deadurl=yes|archiveurl=https://archive.is/20150405025057/http://wc.arizona.edu/papers/90/1/16_1_m.html|archivedate=5 d'abril de 2015|df=mdy-all}}</ref> y Margaret Lewis, una estudiante postdoctoral estauxunidense. Wu solicitó una beca a la fin del so primer añu, pero había prexuicios contra los estudiantes asiáticos, y a Wu y Yuan ufiertóse-yos places de profesores auxiliares con menor retribución. Yuan solicitó y llogró una beca nel [[Institutu de Teunoloxía de California]] (Caltech).{{sfn|Chiang|2014|p=172}} Wu fixo grandes progresos na so educación y na so investigación. Anque Lawrence yera oficialmente'l so supervisor, tamién trabayó estrechamente col físicu [[Emilio Gino Segrè|Emilio Segrè]]. La so tesis tenía dos partes separaes. La primera yera sobre la [[radiación de frenáu]], la [[radiación electromagnético]] producida pola desaceleración d'una partícula cargada cuando ye esviada por otra partícula cargada, típicamente un [[electrón]] por un [[nucleu atómicu]]. Ella investigó esto usando una emisión beta de [[Isótopos de fósforu|fósforu 32]], un isótopu radioactivu fácilmente producíu nel ciclotrón que Lawrence y el so hermanu John H. Lawrence taben evaluando pal so usu nel tratamientu del [[cáncer]] y como trazador radioactivu. Esto marcó'l primer trabayu de Wu col [[Desintegración beta|decaimiento beta]], una tema sobre'l cual ella convertir nuna autoridá.<ref>{{cita publicación|last=Wu|first=Chien-Shiung|date=March 1941|títulu=The Continuous X-Rays Excited by the Beta-Particles of {{chem|32|P}}|journal=[[Physical Review]]|volume=59|issue=6|pages=481–488|bibcode=1941PhRv...59..481W|doi=10.1103/PhysRev.59.481}}</ref> La segunda parte de la so tesis yera sobre la producción d'isótopos radioactivos de [[xenón]] producíos pola [[fisión nuclear]] del [[uraniu]] colos ciclotrones de 37 y 60 pulgaes nel Llaboratoriu de Radiación.<ref>{{cita publicación|last=Wu|first=Chien-Shiung|last2=Segrè|first2=Emilio|authorlink2=Emilio Segrè|date=March 1945|títulu=Radioactive Xenons|journal=[[Physical Review]]|volume=67|issue=5–6|pages=142–149|bibcode=1945PhRv...67..142W|doi=10.1103/PhysRev.67.142}}</ref> Wu terminó'l so doctoráu en xunu de 1940, y foi reconocida pola hermandá honorífica [[Phi Beta Kappa]]. A pesar de los encamientos de Lawrence y Segrè, nun pudo consiguir un puestu nuna universidá, polo que permaneció nel Llaboratoriu de Radiación como becaria postdoctoral.{{sfn|Wang|1970–80|p=365}} == Segunda Guerra Mundial == Wu y Yuan casar na casa de [[Robert Andrews Millikan|Robert Millikan]], supervisor académicu de Yuan y presidente de Caltech, el 30 de mayu de 1942. Nenguna de les sos families pudieron asistir debíu al españíu de la [[Guerra del Pacíficu (1937-1945)|Guerra del Pacíficu]]. Camudar a la mariña este de los Estaos Xuníos, onde Wu convertir en miembru de la facultá del [[Smith College]], una universidá privada pa muyeres en [[Northampton]], [[Massachusetts]], mientres Yuan trabayaba en radar pa RCA. Ella atopó'l trabayu frustrante, yá que namái podía dar clase y nun había oportunidá pa la investigación. Pidió ayuda a Lawrence, qu'escribió cartes d'encamientu a delles universidaes. Smith respondió convirtiendo a Wu en profesora acomuñada y aumentando el so sueldu. Aceptó un trabayu na [[Universidá de Princeton]] en [[Nueva Jersey]] como instructora d'oficiales navales.{{sfn|Chiang|2014|p=66}} En marzu de 1944, Wu xunir al Proyeutu Manhattan nos llaboratorios de materiales d'aleación sustitutos (SAM) na [[Universidá de Columbia|Universidá de Colombia]]. Vivía nun cuartu nel campus y volvía a Princeton les fines de selmana. El papel de los Llaboratorios SAM, encabezaos pol científicu [[Harold Clayton Urey|Harold Urey]], foi sofitar el programa d'[[espardimientu gaseosu]] (K-25) pal [[arriquecimientu d'uraniu]] del Proyeutu Manhattan. Wu trabayó xuntu col físicu [[Leo James Rainwater|James Rainwater]] nun grupu empobináu por William W. Havens, Jr. que la so xera yera desenvolver la instrumentación del detector de radiación.{{sfn|Wang|1970–80|p=365}}[[Ficheru:Chien-Shiung_Wu_(1912-1997)_in_1963_-_Restoration.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Chien-Shiung_Wu_(1912-1997)_in_1963_-_Restoration.jpg|left|miniaturadeimagen|Chien-Shiung Wu en 1963 na Universidá de Columbia]]En setiembre de 1944, Wu foi contactada pol inxenieru de distritu de Manhattan, el coronel Kenneth Nichols. El Reactor B apocayá comisionado nel allugamientu de Hanford atopárase con un problema inesperáu, arrincando y apagando a intervalos regulares. John Archibald Wheeler abarruntaba qu'un productu de fisión, [[xenón-135]], con una vida media de 9,4 hores, yera'l culpable, y podría ser un [[venenu nuclear]]. Segrè entós recordó'l trabayu que Wu fixera en Berkeley sobre los isótopos radioactivos del xenón. L'artículu sobre la tema entá nun fuera publicáu, pero Wu y Nichols fueron al so cuartu y recoyeron el borrador mecanografiado preparáu pa la publicación ''[[Physical Review]]''. El xenón-135 yera'l culpable; resultó tener una seición tresversal d'absorción de neutrones inesperadamente grande.{{sfn|Chiang|2014|pp=95–96}} Dempués del final de la guerra n'agostu de 1945, Wu aceptó la ufierta d'un puestu como profesora acomuñada d'investigación en Columbia. La comunicación con China foi restaurada, y Wu recibió una carta de la so familia, pero los planes de visitar China fueron atayaos pola [[Guerra civil china]], y la nacencia en 1947 d'un fíu, Vincent Yuan ({{zh|t=袁緯承|labels=non}}), que creció pa convertise nun físicu como los sos padres. En 1949, Yuan xunir al Llaboratoriu Nacional de Brookhaven y la familia camudar a [[Long Island]]. Dempués de que los comunistes llegaren al poder en China esi añu, el padre de Wu escribió encamentándola a nun tornar. Como'l so pasaporte fuera expedíu pol gobiernu del Kuomintang, resultába-y difícil viaxar al estranxeru. Esto finalmente llevar a tomar la decisión de llograr la ciudadanía estauxunidense en 1954. Ella permanecería en Columbia pol restu de la so carrera. Convertir en profesora acomuñada en 1952, profesora titular en 1958 y catedrática de física [[Michael Pupin|Michael I. Pupin]] en 1973. El so alumnos llamar la Dama del Dragón, pol personaxe d'esi nome na tira risible ''[[Terry y los pirates]]''.{{sfn|Chiang|2014|p=114}} == Bibliography == * {{cita publicación|last=Wu|first=C.-S.|añu=1950|títulu=Recent Investigation of the Shapes of β-Ray Spectra|journal=[[Reviews of Modern Physics]]|volume=22|issue=4|pages=386–398|bibcode=1950RvMP...22..386W|doi=10.1103/RevModPhys.22.386}} * {{cita llibru|last=Wu|first=C. S.|first2=S. A.|last2=Moszkowski|títulu=Beta Decay|publisher=[[Interscience Publishers]]|location=New York|añu=1966|lccn=65-21452|oclc=542299}} * {{cita publicación|last=Wu|first=C.-S.|añu=1975|títulu=Can We Save Basic Research?|journal=[[Physics Today]]|volume=281|issue=12|pages=88|bibcode=1975PhT....28l..88W|doi=10.1063/1.3069274}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.wcs.org.tw The Foundation] (bilingual) * [https://web.archive.org/web/20140419224249/http://www.physics.ucla.edu/~cwp/Phase2/Wu%2C_Chien_Shiung%40841234567.html UCLA Physics] * [http://www.columbia.edu/cu/record/archives/vol22/vol22_iss15/record2215.16.html Eulogy-biography] (Columbia) * [https://web.archive.org/web/20041031061954/http://physics.nist.gov/GenInt/Parity/people/Wu.html A large black/white photo and a mini-bio] {{NF|1912|1997|Wu, Chien-Shiung}} {{Tradubot|Chien-Shiung Wu}} [[Categoría:Persones del Proyeutu Manhattan]] [[Categoría:Gallardoniaos col Premiu Comstock de Física]] [[Categoría:Persones de Shanghai]] [[Categoría:Físicos y físiques de China]] [[Categoría:Físicos y físiques]] [[Categoría:Científicos y científiques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:National Medal of Science]] [[Categoría:Premiu Wolf en Física]] [[Categoría:Persones de China]] [[Categoría:Persones candidates al premiu Nobel de Física]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 9n9dm3narhaqzdht6zzowi0hai24f53 0 146700 3709389 3498957 2022-08-18T14:04:06Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona | nome = Chloe Bennet | imaxe = Chloe Bennet at PaleyFest 2014.jpg | tamañu d'imagen = | pie d'imaxe = Bennet en 2014 | nome de nacencia = Chloe Wang | fecha de nacencia = {{Fecha|18|4|1992|edá}}<ref name="Birth Year"/> | llugar de nacencia = {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Chicago]], [[Illinois]], [[Estaos Xuníos]] |estatura = {{altor|m=1.67}} | ocupación = [[Actriz]], [[cantante]] |añu debú = 2010 |añu retiro = presente | sitio web = | IMDb = 4032297 }} '''Chloe Bennet''' (nacida '''Chloe Wang''' el [[18 d'abril]] de [[1992]])<ref name="Birth Year">{{cita web|url=https://twitter.com/ChloeBennet4/status/334757326064087042|títulu=Just for the record I just turned 21 in April! I'm not 22!|apellíu=Bennet|nome=Chloe|editorial=[[Twitter]]|idioma=inglés|fecha=15 de mayu de 2013|fechaaccesu=7 d'agostu de 2013}}</ref> ye una [[actriz]] y [[cantante]] d'[[Estaos Xuníos]]. Ye conocida por interpretar a [[Daisy Johnson|Daisy Johnson/Skye]] na serie de l'[[American Broadcasting Company|ABC]] ''[[Agents of S.H.I.E.L.D.]]'' == Primeros años == Bennet nació'l 18 d'abril de 1992, en [[Chicago]], [[Illinois]], fía de Stephanie y Bennet Wang.<ref name="profile">{{cita web|url=http://articles.chicagotribune.com/2013-12-09/entertainment/chi-chloe-bennet-profile-20131209_1_chloe-bennet-grant-ward-agent-phil-Coulson|títulu=Chloe Bennet brings humor and heart to 'Agents of S.H.I.E.L.D.'|obra=[[Chicago Tribune]]|fecha=9 d'avientu de 2013|fechaaccesu=9 d'avientu de 2013|idioma=inglés}}</ref> El so padre ye [[Pueblu chinu|chinu]] y la so madre caucásica. A los 15 años, camudar a [[República Popular China|China]] pa siguir una carrera como cantante.<ref name=Hiltbrand/> Camudó'l so nome a «Chloe Bennet» dempués de tener problemes acutando actuaciones col so apellíu.<ref>{{cita noticia|apellíu=Wong|nome=Tony|títulu=Actress Chloe Bennet says changing her name changed her luck|url=http://www.thestar.com/entertainment/television/2014/05/11/actress_chloe_bennet_says_changing_her_name_changed_her_luck.html#|fechaaccesu=12 de mayu de 2014|publicación=[[Toronto Star|The Toronto Star]]|fecha=11 de mayu de 2014|idioma=inglés}}</ref> == Carrera == Mientres taba en China, Bennet estudió [[Mandarín estándar|mandarín]] en [[Shanghai]]<ref name=Hiltbrand>{{cita web|apellíu=Hiltbrand|nome=David|url=http://www.philly.com/philly/entertainment/television/20131112_Chloe_Bennet_out_to_impress_the_guys.html?c=r|títulu=Chloe Bennet out to impress the guys|editorial=Philly.com|idioma=inglés|fecha=12 de payares de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140311044312/http://www.philly.com/philly/entertainment/television/20131112_Chloe_Bennet_out_to_impress_the_guys.html?c=r|fechaarchivu=11 de marzu de 2014}}</ref> y en [[Beixín]].<ref>{{cita web|url=http://www.alivenotdead.com/chloewang/details.html|títulu=Chloe Wang|editorial=alivenotdead.com|fechaaccesu=12 de mayu de 2014|idioma=inglés}}</ref> Ella llanzó'l so senciellu debú «Uh Oh» n'inglés y mandarín, siguíu por «Every Day In Between» puramente n'inglés. Depués camudóse a [[Los Angeles]], [[California]], cola so primer apaición en pantalla siendo como anfitriona d'un curtia serie de baille de branu de [[TeenNick]] ''The Nightlife''. En 2011 apaeció nel videu musical «Tonight», de la banda pop [[Corea del Sur|surcoreana]] [[Big Bang (banda)|Big Bang]]. Del 2012 al 2013 Bennet interpretó un papel de sofitu recurrente na serie dramática d'[[American Broadcasting Company|ABC]] ''[[Nashville (serie de televisión)|Nashville]]'' como Hailey.<ref name=hp/> N'avientu de 2012, Bennet foi escoyida como una regular na serie de ABC ''[[Agents of S.H.I.E.L.D.]]'',<ref name=hp>{{cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/live-feed/joss-whedons-shield-nashville-chloe-bennet-405087|títulu=Joss Whedon's 'S.H.I.E.L.D.' Pilot Enlists 'Nashville' Actress (Exclusive)|obra=[[The Hollywood Reporter]]|idioma=inglés|fecha=19 d'avientu de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url=http://tvline.com/2012/12/19/joss-whedon-shield-pilot-cast-chloe-bennet/|títulu=Joss Whedon's S.H.I.E.L.D. Pilot Completes Casting With Nashville Actress|obra=TVLine|idioma=inglés|fecha=19 d'avientu de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.movieweb.com/news/marvels-s-h-i-y-l-d-adds-chloe-bennett-as-skye|títulu=Marvel's S.H.I.E.L.D. Adds Chloe Bennett as Skye|obra=MovieWeb|idioma=inglés|fecha=19 d'avientu de 2012}}</ref> que s'estrenó'l 24 de setiembre de 2013, onde interpreta a Skye/ Daisy Johnson. == Vida personal == Bennet tuvo una rellación col actor [[Austin Nichols]] dende fines de 2013, los dos conociéndose cuando Nichols foi escoyíu pa interpretar al so interés amorosu nun episodiu de ''Agents of S.H.I.E.L.D.''<ref>{{cita web|títulu=Austin Nichols Dating Agents of S.H.I.E.L.D.'s Chloe Bennet|url=http://www.eonline.com/news/460584/austin-nichols-dating-agents-of-s-h-i-y-l-d-s-chloe-bennet|obra=Y! Online|idioma=inglés}}</ref> Arriendes de la publicación de semeyes comprometedores de l'actriz col youtuber Logan Paul fíxose pública la rotura ente Bennet y Nichols. Agora caltién una relacion con Logan Paul. == Filmografía == [[Ficheru:Chloe Bennet 2013.jpg|miniaturadeimagen|derecha|Chloe Bennet na [[Convención Internacional de Cómics de San Diego]] en 2013.]] {| class="wikitable sortable" |+ Cine !Añu !Títulu !Personaxe !class="unsortable" | Notes |- | 2014 | ''Nostradamus'' | Lane Fisher | Curtiumetraxe |- | 2015 | ''Tinker Bell and the Legend of the NeverBeast'' | Chase | Voz |} {| class="wikitable sortable" |+ Televisión ! Añu !Títulu !Personaxe !class="unsortable" | Notes |- | 2012 | ''Intercept'' | Tess | Fallíu pilotu de ABC Family |- | 2012–13 | ''[[Nashville (serie de televisión)|Nashville]]'' | Hailey | 7 episodios |- | 2013–presente | ''[[Agents of S.H.I.E.L.D.]]'' | Skye/Daisy Johnson "Quake" | Protagonista |} == Discografía == === Senciellos === * «Uh Oh» (versión n'inglés) (2011) * «Uh Oh» (versión en chinu) (2011) * «Every Day in Between»<ref>[https://itunes.apple.com/us/album/every-day-in-between-single/id428333785 iTunes - Every Day in Between - Single by Chloé Wang]</ref> (2011) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{IMDb nome|4032297}} * {{twitter|ChloeBennet4}} {{NF|1992||Bennet, Chloe}} {{Tradubot|Chloe Bennet}} [[Categoría:Actores y actrices de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] biwpl5tno341n5s9daxfuure9s68dxs 0 146717 3709390 2927999 2022-08-18T14:04:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Chloe Kim''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite en ''[[snowboard]]'', especialista na prueba de ''[[halfpipe]]''. Participó nos [[Xuegos Olímpicos de Pyeongchang 2018]], llogrando una medaya d'oru na prueba de ''halfpipe''.<ref>[https://data.fis-ski.com/dynamic/athlete-biography.html?sector=SB&listid=&competitorid=191262 «Chloe Kim»] na páx. de la [[Federación Internacional d'Esquí|FIS]] {{en}}.</ref> Amás ganó cuatro medayes d'oru nos [[X Games]]<ref>[http://xgames.espn.com/xgames/athletes/3088782/chloe-kim «Chloe Kim»] nel especial de los X Games d'[[ESPN]] {{en}}.</ref> y una medaya d'oru nos [[Xuegos Olímpicos de la Mocedá de Lillehammer 2016]].<ref name=teamusa>[https://www.teamusa.org/News/2016/February/14/Led-By-Teen-Sensation-Chloe-Kim-Team-USA-Wins-Three-Snowboarding-Medals-at-Youth-Olympics «Led By Teen Sensation Chloe Kim, Team USA Wins Three Snowboarding Medals at Youth Olympics»]. Páx. ''teamusa.org'' del [[Comité Olímpicu Estauxunidense]], 14 de febreru de 2016 {{en}}.</ref> == Biografía == Kim criar na llocalidá [[california]]na de [[Torrance (California)|Torrance]]. Los sos padres son orixinarios de [[Corea del Sur]].<ref name="NBC Yap">[https://www.nbcnews.com/news/asian-america/16-year-old-snowboarding-champion-chloe-kim-just-normal-teenager-n575411 «16-Year-Old Snowboarding Champion Chloe Kim Is Just a Regular Teenager»]. Páx. web de [[NBC News]], 23 de mayu de 2016 {{en}}.</ref> El so padre motivar a que practicara snowboard desque tenía 4 años, nel centru d'esquí Mountain High. Ente los 8 y 10 años entrenar nel [[cantón del Valais]], [[Suiza]]. Tornó a California pa entrenar, esta vegada nel centru d'esquí Mammoth Mountain.<ref>[http://www.nbcolympics.com/news/who-is-chloe-kim-olympic-snowboarding-halfpipe-team-usa «Who is Chloe Kim?»]. Páx. web de [[NBC News]], 31 d'ochobre de 2017 {{en}}.</ref> Kim xunir al equipu estauxunidense de snowboard en [[2013]]. ==Carrera deportiva== ===X Games=== A pesar de que yera bien nueva pa competir nos [[Xuegos Olímpicos de Sochi 2014]], Kim ganó una medaya de plata nos [[X Games|X Games d'Iviernu]] de 2014, na prueba de ''superpipe'', siendo superada por [[Kelly Clark]].<ref>[http://www.denverpost.com/olympics/ci_24994810/kelly-clark-wins-superpipe-and-chloe-kim-13 «Kelly Clark wins superpipe, and Chloe Kim, 13, earns silver»]. ''[[The Denver Post]]'', 25 de xineru de 2014 {{en}}.</ref> Sicasí, na edición del añu 2015, llogró superar a Kelly Clark y consiguió la medaya d'oru na mesma prueba. Con esta victoria, a los 14 años, convertir na medayista d'oru más nuevo del tornéu. En 2016 volvió llograr la medaya d'oru.<ref>[http://www.espn.com/espnw/sports/article/14752956/2016-year-firsts-x-games-snowboarder-chloe-kim «Snowboarder Chloe Kim Has Been Unstoppable In 2016. What Does She Think About It All?»]. Páx. web d'[[ESPN]], 19 de febreru de 2016 {{en}}.</ref> ===Xuegos Olímpicos de la Mocedá d'Iviernu 2016=== Llogró la medaya d'oru na prueba de ''halfpipe'' de los [[Xuegos Olímpicos de la Mocedá de Lillehammer 2016]], consiguiendo 96,50 puntos, la puntuación más alta de la hestoria de los Xuegos Olímpicos de la Mocedá hasta esi momentu.<ref name=teamusa /> Foi escoyida como abanderada pa la Ceremonia d'Apertura de los Xuegos.<ref>[https://www.teamusa.org/News/2016/February/11/Chloe-Kim-Selected-As-Team-USA-Flag-Bearer-For-Lillehammer-2016-Winter-Youth-Olympic-Games «Chloe Kim Selected As Team USA Flag Bearer For Lillehammer 2016 Winter Youth Olympic Games»]. Páx. ''teamusa.org'' del [[Comité Olímpicu Estauxunidense]], 11 de febreru de 2016 {{en}}.</ref> ===Xuegos Olímpicos de Pyeongchang 2018=== Kim llogró la medaya d'oru na prueba de ''halfpipe'' de los [[Xuegos Olímpicos de Pyeongchang 2018]], siendo la medayista d'oru más nuevo del tornéu.<ref>[https://edition.cnn.com/2018/02/13/sport/chloe-kim-snowboard-winter-olympics-intl/index.html «Chloe Kim: US teenager makes history at Winter Olympics»]. Páx. web de [[CNN]], 13 de febreru de 2018 {{en}}.</ref> == Medayeru internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Snowboard nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Competición |- align=center | [[Snowboard nos Xuegos Olímpicos de Pyeongchang 2018|2018]] | align=left| [[Pyeongchang]] ({{KOR}}) | {{Med-o}} | ''Halfpipe'' |} </center> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{NF|2000||Kim, Chloe}} {{Tradubot|Chloe Kim}} [[Categoría:Snowboarders d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Snowboarders nos Xuegos Olímpicos de Pyeongchang 2018]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'oru]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de Pyeongchang 2018]] [[Categoría:Persones de California]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 5hp5je7e2bcuk6xt0iew90dluas39id 0 146718 3709391 3538761 2022-08-18T14:05:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Chloe Lourenco Lang''' {{nym}}<ref>{{cita web |url=http://www.famousbirthdays.com/people/chloe-lang.html|títulu=Chloe Lang - Bio, Facts, Family {{!}} Famous Birthdays|fechaaccesu=20 de marzu de 2017|sitiuweb=Famous Birthdays}}</ref> ye una [[actriz]], [[baillarina]] y [[cantante]] d'[[Estaos Xuníos]]. Conocida por interpretar a [[Stephanie (LazyTown)|Stephanie Meanswell]] na serie islandesa pa neños [[Lazy Town]], col que consiguió una nominación a los [[Premios Artista Nuevu|Premios artista mozu]] == Biografía == Chloe Lang nació en [[Connecticut]], [[Estaos Xuníos]] ella [[14 de payares]] de [[2001]]. Empezó a baillar a los 2 años d'edá y formó parte de la escuela de baille [[Dance Connection]]. Apaeció en dellos anuncios de televisión como: [[Pillsbury Company|Pillsbury]], [[Baby Alive]], [[Cablevision (Estaos Xuníos)|Cablevision]], and the [[Yale-New Haven Hospital]]. En [[2013]] ye escoyida pa interpretar a [[Stephanie (LazyTown)|Stephanie Meanswell]] na serie de televisión pa neños [[Lazy Town]], al llau de los actores [[Magnús Scheving]] [[Stefán Karl Stefánsson]].<ref>{{Obra citada|títulu=LazyTown|apellíos=Scheving|nome=Magnús|url=https://www.imdb.com/title/tt0396991/|fechaaccesu=8 d'abril de 2017|fecha=1 de xineru de 2000|apellíos2=Stefánsson|nome2=Stefán Karl|apellíos3=Mauriello|nome3=Julianna Rose|apellíos4=Westwood|nome4=Julie}}</ref> El so personaxe enantes foi interpretáu poles actrices [[Julianna Rose Mauriello]] (temporaes 1 y 2) y [[Shelby Young]] (episodiu piloto). Nel añu [[2014]] Chloe por esti papel tuvo nomada a los premios [[Premios Artista Nuevu|Premios artista mozu]] na categoría ''[[Meyor actriz de serie de TV (comedia o drama) - Nueva actriz principal]]''.<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm2615023/awards|títulu=Chloe Lourenco Lang|fechaaccesu=20 de marzu de 2017|sitiuweb=IMDb}}</ref> == Vida personal == Lang ye fía de Tina y tien una hermana.<ref>{{cita web |url=https://lazytownworld.jimdo.com/about-lazytown/human-characters/chloe-lang/|títulu=Chloe Lang|fechaaccesu=27 de marzu de 2017|idioma=en-US|sitiuweb=lazytownworld.jimdo.com}}</ref> == Filmografía == === Cine === {| {{tablaguapa}} !Añu !Títulu !Papel !Notes |- |[[2010]] |[[Sundown (curtiumetraxe)|Sundown]]<ref>{{cita web |url=http://www.cinemarx.ro/persoane/Chloe-Lourenco-Lang-1960941.html|títulu=Chloe Lourenco Lang|fechaaccesu=8 d'abril de 2017|idioma=ro|sitiuweb=CinemaRx.ro}}</ref> |Chica |[[Curtiumetraxe]] |- |[[2011]] |[[Mask Face]] |Fía adoptiva | |- |[[2013]] |[[My Brother Jack]]<ref>{{Obra citada|títulu=My Brother Jack|apellíos=Dest|nome=Stephen|url=https://www.imdb.com/title/tt2363870/|fechaaccesu=8 d'abril de 2017|fecha=1 de xineru de 2000|apellíos2=Borkowski|nome2=Mark|apellíos3=Murphy|nome3=Thomas Francis|apellíos4=Hampton|nome4=Meissa}}</ref> |Neña con una flor | |- |[[2017]] |[[The Fifth Borough]]<ref>{{Obra citada|títulu=The Fifth Borough (2017)|url=https://www.imdb.com/title/tt6127764/|fechaaccesu=8 d'abril de 2017}}</ref> |Skylar |[[Curtiumetraxe]] |} === Televisión === {| {{tablaguapa}} !Añu !Títulu !Papel !Notes |- |[[2007]] |[[Doctors]] |Josie McRea |Episodiu: "''Home''" |- |[[2013]]-[[2014]] |[[LazyTown]]<ref>{{cita web |url=https://wn.com/lazytown_interview_with_actress_chloe_lang_stephanie|títulu=Lazytown Interview With Actress Chloe Lang Stephanie|fechaaccesu=8 d'abril de 2017|idioma=en|sitiuweb=World News}}</ref> |[[Stephanie (LazyTown)|Stephanie Meanswell]] |26 episodios |- |[[2016]] |[[Brooke & Carly]]<ref>{{Obra citada|títulu=Brooke & Carly (TV Series 2016– )|url=https://www.imdb.com/title/tt6092682/fullcredits|fechaaccesu=8 d'abril de 2017}}</ref> |Jasmine | |} == Anuncios de televisión == {| {{tablaguapa}} !Añu !Publicidá |- |[[2011]] |Baby Alive Doll<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://reikian.com/gallery/walmart-toys-baby-alive.html|títulu=Images of Walmart Toys Baby Alive - Reikian|fechaaccesu=27 de marzu de 2017|idioma=en-US|sitiuweb=Reikian - The Fashions Of Paradise}} |2=http://reikian.com/gallery/walmart-toys-baby-alive.html |bot=InternetArchiveBot }}</ref> |- |[[2011]] |Pillsbury Toaster Strudel<ref>{{Obra citada|títulu=Chloe Lang in the Toaster Strudel Commercial (2011)|apellíos=chloe5lang|url=https://www.youtube.com/watch?v=hgMWjywLezg|fechaaccesu=27 de marzu de 2017|fecha=19 de xunu de 2013}}</ref> |- |[[2011]] |[[Haribo]] |- |[[2011]] |Optimum |- |[[2010]] |Yale New Haven Children's Hospital |} == Premios y nominaciones == === [[Premios Artista Nuevu|Premios artista mozu]] === {| {{tablaguapa}} !Añu !Categoría !Trabayu !Resultáu |- |[[2014]] |Meyor actriz de serie de TV (comedia o drama) - Nueva actriz principal<ref>{{Obra citada|títulu=LazyTown|apellíos=Scheving|nome=Magnús|url=https://www.imdb.com/title/tt0396991/awards|fechaaccesu=8 d'abril de 2017|fecha=1 de xineru de 2000|apellíos2=Stefánsson|nome2=Stefán Karl|apellíos3=Mauriello|nome3=Julianna Rose|apellíos4=Westwood|nome4=Julie}}</ref> |[[LazyTown]] |{{celda|Nomáu}} |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome|2615023}} * {{twitter|Chloe5Lang}} * {{instagram|chloe5lang}} * [https://www.youtube.com/channel/UC9ughdFdQ7Oi53tYHF080bQ Chloe Lang] en [[YouTube]] * [https://www.facebook.com/ChloeMaxLang Chloe Lang] en [[Facebook]] {{NF|2001||Lang, Chloe}} {{Tradubot|Chloe Lang}} [[Categoría:Baillarinos y baillarines d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices infantiles d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Connecticut]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 14u6d9x0qw4pk2zu6a595igfe108qgg 0 146835 3710009 2873722 2022-08-19T11:28:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200103121331}} {{persona}} '''Christal Ransom''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[yudu]], ganadora d'una medaya de bronce nos [[Yudo nos Xuegos Panamericanos de 2011|Xuegos Panamericanos de 2011]], y una medaya de bronce nel [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2011]].<ref>[http://www.judoinside.com/judoka/17976 Christal Ransom] en JudoInside.com {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4 align=center| [[Xuegos Panamericanos]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Yudo nos Xuegos Panamericanos de 2011|2011]] |align=left| [[Guadalajara (Méxicu)|Guadalajara]] ({{MEX}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –63 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudo|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2011|2011]] |align=left| [[Guadalajara (Méxicu)|Guadalajara]] ({{MEX}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –63 kg |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1982||Ransom, Christal}} [[Categoría:Yudoques d'Estaos Xuníos]] 6x7gpe4yexidazu1hn0f1yv2ehhtp12 0 146932 3709430 3602502 2022-08-18T15:29:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Christina McHale''' {{nym}} ye una xugadora d'[[Estaos Xuníos]] de tenis. McHale ganó a dellos xugadores importantes dientro del circuitu [[WTA]], incluyendo a la entós nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Caroline Wozniacki]], a los dos vegaes campeona de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] [[Svetlana Kuznetsova]], a la campeona de [[Wimbledon]] [[Petra Kvitová]] y a la exfinalista de [[Wimbledon]] [[Marion Bartoli]]. En 2009 xunto a la croata [[Ajla Tomljanović]] proclamóse campeona en dobles junior del [[Abiertu d'Australia]]. == Biografía == Christina McHale nació en [[Teaneck (Nueva Jersey)]]. Ye fía de John y Margarita McHale. El so padre ye d'ascendencia irlandesa mientres la so madre nació en [[Cuba]]. La so familia vivió en [[Ḥong Kong]] desque ella tenía trés años hasta que cumplió los ocho, y polo cual ella fala un pocu de [[chinu mandarín]], amás de falar inglés y español de manera fluyida. Nel 2000, la familia McHale camudar de regresu a los [[Estaos Xuníos]] y mercaron una casa en [[Englewood Cliffs]], [[Nueva Jersey]]. Christina McHale anguaño entrena nel USTA Training Center in [[Carson]], [[California]]. A los 15 años, ella dexó la so casa pa dir entrenar al centru d'entrenamientu de la USTA en [[Boca Raton]], [[Florida]]. Los sos xugadores favoritos inclúin [[Andy Roddick]], [[Serena Williams|Serena]] y [[Venus Williams]], y [[Rafael Nadal]]. Nel so tiempu llibre, esfruta escuchar música y salir colos amigos. Inda mora nos suburbios d'[[Englewood Cliffs]], [[Nueva Jersey]].<ref>Stephenson, Colin. [http://www.nj.com/sports/njsports/index.ssf/2009/09/englewood_cliffs_native_christ.html "Nativa de Englewood Cliffs gana partíu de primer ronda nel Abiertu d'Estaos Xuníos"], ''[[The Star-Ledger]]'', 01 de setiembre, 2009. Recuperáu 24 d'ochobre, 2009.</ref> == Clasificación en torneos del Grand Slam == {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#efefef" ! Tornéu !! [[Torneos WTA en 2009|2009]] !! [[Torneos WTA en 2010|2010]] !! [[Torneos WTA en 2011|2011]] !! [[Torneos WTA en 2012|2012]] !! [[Torneos WTA en 2013|2013]] !! [[Torneos WTA en 2014|2014]] !! [[Torneos WTA en 2015|2015]] !! [[Torneos WTA en 2016|2016]] !! [[Torneos WTA en 2017|2017]] !! G-P !! Títulos |- |[[Abiertu d'Australia|Australian Open]] |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center"|LQ |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center"|'''4-8''' |align="center"|'''0''' |- |[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] |align="center"|- |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center"|'''2-8''' |align="center"|'''0''' |- |[[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center"| |align="center"|'''6-6''' |align="center"|'''0''' |- |[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|US Open]] |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center"| |align="center"|'''7-8''' |align="center"|'''0''' |- |[[WTA Tour Championships]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"| |align="center"|'''0-0''' |align="center"|'''0''' |} == Títulos WTA (3; 1+2) == === Individuales (1) === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Lleenda''' |- bgcolor="#FFFF99" | Grand Slam (0) |- bgcolor="#FF6666" | WTA Tour Championships (0) |- bgcolor="#0099CC" | Premier Mandatory (0) |- bgcolor="#c0d077" | Premier 5 (0) |- bgcolor="#BF94e4" | Premier (0) |- bgcolor="#50C878" | International (1) |} {| {{tablaguapa}} !Nᵘ !Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final !Resultáu |-bgcolor="#50C878" | 1. | [[18 de setiembre]] de [[2016]] | {{bandera|JPN}} [[Tornéu WTA de Tokiu 2016|Tokiu (International)]] | Dura | {{bandera|CZE}} [[Kateřina Siniaková]] | 3-6, 6-4, 6-4 |} ==== Finalista n'individuales (1) ==== {| {{tablaguapa}} !Nᵘ !Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final !Resultáu |-bgcolor="#50C878" | 1. | [[1 de marzu]] de [[2014]] | {{bandera|MEX}} [[Tornéu d'Acapulco 2014|Acapulco]] | Dura | {{bandera|SVK}} [[Dominika Cibulková]] | 6-7(3), 6-4, 4-6 |} === Dobles (2) === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Lleenda''' |- bgcolor="#FFFF99" | Grand Slam (0) |- bgcolor="#FF6666" | WTA Tour Championships (0) |- bgcolor="#0099CC" | Premier Mandatory (0) |- bgcolor="#c0d077" | Premier 5 (0) |- bgcolor="#BF94e4" | Premier (0) |- bgcolor="#50C878" | International (2) |} {|class=wikitable !Nᵘ !Fecha !Torneos !Superficie !Pareya !Oponentes !Resultáu |-bgcolor=#50C878 | 1. | [[16 de xineru]] de [[2016]] | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Hobart 2016|Hobart]] | Dura | {{bandera|CHN}} [[Han Xinyun]] | {{bandera|AUS}} [[Kimberly Birrell]]<br>{{bandera|AUS}} [[Jarmila Wolfe]] | 6-3, 6-0 |- bgcolor=#50C878 | 2. | [[16 d'ochobre]] de [[2016]] | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Tianjin 2016|Tianjin]] | Dura | {{bandera|CHN}} [[Shuai Peng]] | {{bandera|POL}} [[Magda Linette]]<br>{{bandera|CHN}} [[Xu Yifan]] | 7-6(8), 6-0 |} == Títulos ITF (4; 1+3) == {| | valign=top width=33% align=left | {|class=wikitable style="font-size:89%" |- bgcolor="#f88379" | Torneos de $100,000 |- bgcolor="#f7e98e" | Torneos de $75,000 |- bgcolor="#addfad" | Torneos de $50,000 |- bgcolor=lightblue | Torneos de $25,000 |- style="background:#ccccff;" | Torneos de $15,000 |- bgcolor="#f0f8ff" | Torneos de $10,000 |} === Individuales (1) === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nᵘ ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultáu |-bgcolor="#ADDFAD" | 1. | 5 de xunu de 2011 | {{bandera|ITA}} [[Roma]] | Tierra batida | {{bandera|RUS}} [[Yekaterina Ivanova]] | 6-2, 6-4 |- bgcolor="#addfad" | 2. | 31 de xineru de 2016 | {{bandera|USA}} [[Maui]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Raveena Kingsley]] | 6–3, 4–6, 6–4 |} ==== Finalista (2) ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nᵘ ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultáu |-bgcolor="#f0f8ff" | 1. | 22 d'ochobre de 2007 | {{bandera|BRA}} [[Itu (ciudá)|Itu]] | Tierra batida | {{bandera|ARG}} [[Mailen Auroux]] | 5-7, 2–6 |- bgcolor="#f0f8ff" | 2. | 5 d'ochobre de 2009 | {{bandera|USA}} [[Troy (Alabama)|Troy]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Alison Riske]] | 4–6, 6–2, 5–7 |} === Dobles (3) === {| {{tablaguapa}} !#!!Fecha!!Tornéu!!Superficie!!Pareya!!Oponentes en final!!Resultáu |-bgcolor=#f0f8ff |1. |15 d'ochobre de 2007 |{{bandera|BRA}} [[Serra Negra]] |Tierra batida |{{bandera|USA}} [[Allie Will]] |{{bandera|ARG}} [[Mailen Auroux]] <br /> {{bandera|ARG}} [[Tatiana Bua]] |7–5 6–3 |-bgcolor=#f0f8ff |2. |23 de xunu de 2008 |{{bandera|USA}} [[Wichita, Kansas|Wichita]] |Dura |{{bandera|USA}} [[Sloane Stephens]] |{{bandera|SVK}} [[Dominika Diešková]] <br /> {{bandera|BRA}} [[Ana-Clara Duarte]] |6–3 6–2 |-bgcolor="#ADDFAD" |3. |31 de mayu de 2010 |{{bandera|ITA}} [[Roma]] |Tierra batida |{{bandera|AUS}} [[Olivia Rogowska]] |{{bandera|BLR}} [[Iryna Kuryanovich]] <br /> {{bandera|NED}} [[Arantxa Rus]] |6–4, 6–1 |} ==== Finalista (3) ==== {| {{tablaguapa}} !#!!Fecha!!Tornéu!!Superficie!!Pareya!!Oponentes en final!!Resultáu |-bgcolor=#f0f8ff |1. |29 de mayu de 2007 |{{bandera|USA}} [[Houston]] |Dura |{{bandera|USA}} [[Kimberly Couts]] |{{bandera|BIH}} [[Helen Besovic]] <br /> {{bandera|NOR}} [[Nina Munch-Soegaard]] |6–7<sup>(2–7)</sup>, 5–7 |- bgcolor="#99BADD" |2. |8 de xunu de 2009 |{{bandera|POL}} [[Szczecin]] |Tierra batida |{{bandera|USA}} [[Asia Muhammed]] |{{bandera|CZE}} [[Michaela Paštiková]] <br /> {{bandera|SVK}} [[Lenka Tvarosková]] |1–6, 0–6 |- bgcolor="#f88379" |3. |27 d'ochobre de 2013 |{{bandera|FRA}} [[Poitiers]] |Dura (i) |{{bandera|ROU}} [[Monica Niculescu]] |{{bandera|CZE}} [[Lucie Hradecka]] <br /> {{bandera|NED}} [[Michaëlla Krajicek]] |6–7<sup>(5–7)</sup>, 2–6 |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{Wta|id=14078|name=Christina McHale}} * {{Perfil ITF|100082487}} * {{Perfil Fed Cup|id=100082487|Christina McHale}} {{NF|1992||McHale, Christina}} {{Tradubot|Christina McHale}} [[Categoría:Tenistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 24juueu4v7w2hw8rwmhbc9zdggq8qg7 0 146941 3710010 3058721 2022-08-19T11:28:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20201015165149}} {{persona}} '''Christina Park''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[taekwondo]], ganadora d'una medaya de bronce nel [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 2004]] na categoría de –72 kg.<ref>[http://www.taekwondodata.com/christina-park.a9ck.html Christina Park] en Taekwondo Data {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 2004|2004]] |align=left| [[Santu Domingu]] ({{DOM|Rep. Dominicana}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –72 kg |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1980||Park, Christina}} [[Categoría:Lluchadores de taekwondo d'Estaos Xuníos]] 6uwzd2dzmje2f3uj6amwwxgit2kev2f 0 146957 3709432 3529261 2022-08-18T15:31:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{wikificar|biografíes|t=20120304212905}} {{persona}} '''Christina Maria Kardooni''' {{nym}} ye una [[Llucha llibre profesional|lluchadora profesional]] d'[[Estaos Xuníos]], más conocida pol so nome nel ring "Christina Von Eerie". Anguaño trabaya na [[Total Nonstop Action Wrestling]] (TNA) sol nome '''Toxxin''' y tamién ye conocíu por trabayar para [[Pro Wrestling Guerrilla]] y [[Asistencia Asesoría y Alministración]] , onde foi un antiguu [[Campeonatu Mundial en Pareyes Mistu de AAA|Campeóna mista en pareyes de la AAA]] con [[Alexander Koslov|Alex Koslov.]] == Carrera como lluchador profesional == === Entamos de la so carrera (2006-2009) === Dempués de recibir la so formación na Suprema Pro Wrestling Capacitación de l'Academia na so ciudá natal de Sacramentu,Von Eerie fixo'l so debú na llucha llibre profesional en 2006 y empezó a trabayar pa delles [[la promoción de llucha llibre profesional]] s nel [[de la Mariña Oeste de los Estaos Xuníos | Costa Oeste] ]sobremanera Pro Wrestling Revolution (PWR), Insane Wrestling League (IWL), [[Xtreme Pro Wrestling]] (XPW) y espectáculu de llucha llibre Alternativa (AWS), onde consiguió'l Campeonatu Femenín en dos causes distintes. === Pro Wrestling Guerrilla (2009-2010) === Von Eerie fixo'l so debú na [[Southern California]] basáu en [[Pro Wrestling Guerrilla]] (GTP) el 4 de setiembre de 2009, en''Ensin Fronteres''Guerre, nun partíu, onde foi ganada por Candice LeRae. Ella tornó a la promoción el 30 de xineru de 2010, en''[[# WrestleReunion WrestleReunion 4 | Kurt Russellreunion]]'', onde ella compitió nun fósforu del equipu d'ocho persones d'etiquetes, onde, [[Ryan Taylor (lluchador)|Ryan Taylor]] y los hermanos Cutler (Brandon y Dustin) ganó a Candice LeRae, Robinson Jerónimo, Goodtime Johnny y [[Malaquías Jackson]] Nel siguiente eventu'l 27 de febreru, Von misteriosu y los hermanos Cutler se derrotáu nun partíu d'equipu de seis persones por etiqueta Brandon Bonham, LeRae Candice y [[Joey Ryan (lluchador)|Joey Ryan]]. Dempués de trabayar los sos primeros trés partíos nel PWG como heel Von Eerie resultó face pel so cuartu partíu'l 10 d'abril, cuando foi ganáu por Joey Ryan nun partíu intergenéricas Von Eerie volvió a la promoción el 11 de xunu, siendo derrotáu por LeRae individuales nun partíu per segunda vegada na so carrera PWG === Asistencia Asesoría y Alministración (2010) === [[Ficheru:Christina Von Eerie XPW.jpg| thumb |Von Eerie n'agostu de 2009]] El 5 de marzu de 2010, Eerie Von fixo'l so debú en [[Méxicu|mexicanu]] promoción de llucha llibre profesional [[Asistencia Asesoría y Alministración]] (AAA), como miembru de la malvada [[Glosariu de términos de la llucha llibre profesional # Estable|Alianza]]''[[Lexón Estranxera (llucha)|. La Lexón Estranxera]]''(la Lexón Estranxera) Nel so primer partíu na promoción, Von Eerie y Sexy Star derrotarón a Faby Apache y Mari Apache, El 12 de marzu, n'el'' [[Rey de Reyes (2010 )|Rey de Reyes]] '', Von Eerie,Sexy Star y Agua fueron ganaos poles apaches y Cynthia Moreno nun partíu de seis Dempués de pasar tres meses fora de AAA, Eerie tornó como titular el 20 de xunu, en sustitución de l'agua como la tercer muyer en''La Lexón Estranxera''y entrar nun [Engarradiella [(profesional que llucha) | enemistá]] col Apache hermanes, mientres la cual regularmente acomuñar cola so estrella compañeros Sexy estable y [[Jennifer Blake (lluchador)|Jennifer Fueya]] El 2 de xunetu Von misteriosu y el so''Lexón''establu [[Alex Koslov]] ganó a Faby Apache y [[Aero Star]] ganar el [[AAA Campeonatu Mundial por equipos mistos]] Esto empezó una hestoria onde Koslov namorar de Eerie sicasí nun comparte les sos emociones El 29 de xunetu Von Eeria y Blade derrotarón a los apaches nuna [[Professional tipos engarra # Lumberjack Match|Strap Match lleñador]] El 14 d'agostu en'' [[Branu de Escandalo (2010)|Branu de Escandalo]]''Eerie Von, Koslov y Sexy Star enfréntense los apaches y Star Aero nun partíu, onde dambos Von misteriosu y el Campeonatu Mundial Mistu Koslov de Tag Team y Star Sexy [[AAA Reina de Reines del Campeonatu|Reina de Reines Campeonato]] fueron na llinia. El partíu terminó con Mari Apache Estrella depositaes sexy, lo que significaba qu'ella perdió'l so títulu, ente que Von misteriosu y Koslov ellos caltienen. Nel eventu principal siguiente,''[[Héroes Inmortales IV]]''el 1 d'ochobre, Eerie Von Koslov y perdió el Mundial por equipos mistos del Campeonatu de Faby Apache y la so nueva compañera equipu de la etiqueta [[Pimpinela Escarlata]], nel aspeutu final Koslov pa AAA antes de partir escontra [[World Wrestling Entertainment]] . === Otres promociones (2010-presente) === El 27 de marzu de 2010, Eerie Von fixo una apaición d'una sola vegada pa [[Dragon Gate EE.XX.]], acompañando a [[Jon Moxley]] al ring nes grabaciones de la Mercury Rising [[pay-per-view]] en [[Phoenix (Arizona)|Phoenix]]. Mientres Moxley de [[Professional tipos de llucha coincidan con variaciones basáu en Hardcore-|duru partíu]] con [[Tommy Dreamer]], Von misteriosu entró nel ring y cutió Dreamer, quien dio en da-y un [[Martiellu (profesional que llucha) # Martiellu de Texas|Esmartiello]] El 25 d'agostu de 2010, Eerie Von participó na primera''[[NWA Championship Wrestling de Hollywood]]'', grabaciones y fixo el so debú nel cuartu episodiu, que s'emitió'l 22 d'ochobre, ganando a [[Elizabeth Miklósi|Lizzy Valentine]]. El 2 de marzu de 2011,. [[Chicago|Chicago, Illinois]] basáu na promoción de la tou-fema [[Shimmer muyeres atletes]] anunció que Eerie Von fadría'l so debú na promoción nel 26 de marzu y 27 grabaciones. Nel so partíu de debú rellumo'l 26 de marzu nel volume'', 37'', Von Eerie ganó a [[Sara Del Rey]] al traviés de countout Más tarde, esi mesmu día en''Volume 38'', Del Rey ganó a Von Eerie nuna revancha. A otru día nel volume'', 39'', Von Eerie foi ganada por [[Merced Martínez]]. Von Eerie volvió rellumar el 1 d'ochobre nel volume'', 41'', la perda de [[Porristas Melissa]] El siguiente día nel volume'', 44'', Eerie Von acomuñáu con [[Allison Peligru]], Lleva Bates y [[MsChif]] pa ganar a Serruchu, [[Melanie Cruise (lluchador)|Melanie cruceru]], Mena y Llibra [[Ella Nay Nay]] nun partíu d'equipu de muyer con ocho etiqueta === Total Nonstop Action Wrestling (2010-2011) === [[Ficheru: CVE1.JPG | thumb | left |Von Eerie nuna grabación de ''[[TNA Impact !]]'']] Al traviés del so trabayu en Méxicu de la AAA, Eerie Von recibió un partíu de prueba con [[Orlando (Florida)|Orlando]] basáu en [[Total Nonstop Action Wrestling]] (TNA), que tien un alcuerdu de trabayu cola promoción de Méxicu. El 23 d'agostu de 2010, nes grabaciones de''[[TNA Impautu !]]'', Eerie acomuñada con [[Shannon Moore]] nuna [[Glosariu de términos de la llucha llibre profesional coinciden # Dark|dark match]], onde ganó a [[Becky Bayless|Cookie]] y [[Kazuchika Okada|Okada]] Pocu dempués informóse de que roblara un contratu cola promoción. Antes del so entamu cola promoción, Eerie Von sometió a un entrenamientu más baxu [[Devon Hughes|Brother Devon]] y [[Mark LoMonaco,|Brother Ray.]] nel Team 3D Academia de Llucha Llibre Profesional y Deportes Entretenimientu. Kardooni fixo'l so debú'l 22 de setiembre apaeciendo como una artista del tatuaxe nun salón, onde Jesse Neal y Shannon Moore, del equipu [[Ink Inc.]] atacó a los [[TNA World Tag Team Championship|TNA Mundial Tag Team Champions]] [[Matt Barela|Anarquía]] y [[Shawn Hernández|Hernández]] del equipu [[Mexican América]], de vuelta a coldaes . Anarquía, dempués de ser garráu por él Nel 13 d'octubre edición de Llucha Llibre''Impact'' , Kardooni alliniar con Ink Inc., ayudar a llimpiar el ring sacando a Mexican America, cuando Anarquía,Hernández, [[Thea Trinidá|Rosita]] y [[Sarah Stock|Sarita]] intervinieron n'otra engarradiella ente los dos equipos . El 16 d'ochobre , mientres [[Bound for Glory (2011)|Bound for Glory]] Preshow, Kardooni, qu'agora trabaya como '''Toxxin''', acompañó a Moore y Neal por primer ve cuando engarraron ensin ésitu contra Mexican América pol Campeonatu de TNA World Tag Team. Nel mes de payares, en [[TNA Turning Point#2011|Turning Point]], foi ganáu por [[Mexican America]] nun combate pol [[TNA World Tag Team Championship|Campeonatu Mundial en Pareyes de la TNA]]. Tres la salida de la empresa de [[Jesse Neal]], el perfil de Toxxin foi borráu, saliendo asina de TNA. == Na llucha == [[Ficheru:Christina Von Eerie piledriver.jpg|thumb|Von Eerie realizando un Martiellu nel Thunderkitty Fabulous]] * '''Movimientos Finales''' ** [[Llucha profesional llanza Facebreaker rodía # Doble|Doble la rodía Facebreaker]] ** [[# Facebuster doble gabitu inferior facebuster | Doble gabitu inferior facebuster]] * '''[[Nomatos]]''' ** "Punk Princess" * '''[[Managers]]''' ** Buggy * '''Lluchadores Empobinaos''' ** Adán Thornstowe ** Rellumu de la lleenda ** [[Jon Moxley]] ** '''[[Ink Inc.]] (Jesse Neal y Shannon Moore)''' * ''' [[Música na llucha llibre profesional|temes entrada]] ''' ** " [[Los nanos tien de morrer # Llistáu de la pista|Like You Wanna]] "por [[Nanos (banda)|Nanos]] == Campeonatos y llogros == * '''Espectáculu de llucha llibre alternativu''' ** Campeonatu de AWS de la Muyer (2 vegaes) * ''' [[Asistencia Asesoría y Alministración]] ''' ** [[AAA Mundial Mista Tag Team Campeonatu]] ( [[hestoria Mundial AAA etiqueta mista Team Championship # Títulu|1 hora]]) - con [[Alex Koslov]] * ''' [[Pro Wrestling Illustrated]] ''' ** PWI clasificáu'l so #'''29'''de les 50 meyores lluchadores individuales femeninos nel [[Pro Wrestling Illustrated|PWI Muyer 50]] en 2011. == Referencies == {{llistaref| 2}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Christina Von Eerie}} * {{MySpace|6650439}} * {{Twitter|cvevil_138}} * [http://www.btwrestling.com/superstars/christina_von_eerie.html Ficha en Big Time Wrestling] * [http://www.onlineworldofwrestling.com/profiles/c/christina-von-eerie.html Ficha en Llucha Llibre] * [http://www.cagematch.de/?id=2&nr=7937 Ficha en Cagematch] {{NF|1989||Von Eerie, Christina}} {{Tradubot|Christina Von Eerie}} [[Categoría:Lluchadores profesionales d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] g14j6bpt1nh8r4dk09ydrnaxb7uiiu5 0 146959 3710011 2873743 2022-08-19T11:28:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20181213174740}} {{persona}} '''Christina Yannetsos''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[yudu]], ganadora d'una medaya de plata nos [[Yudo nos Xuegos Panamericanos de 2003|Xuegos Panamericanos de 2003]], y una medaya de bronce nel [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2004]].<ref>[http://www.judoinside.com/judoka/13423 Christina Yannetsos] en JudoInside.com {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4 align=center| [[Xuegos Panamericanos]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Yudo nos Xuegos Panamericanos de 2003|2003]] |align=left| [[Santu Domingu]] ({{DOM|Rep. Dominicana}}) |align=center| {{medaya de plata}} |align=center| –70 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2004|2004]] |align=left| [[Islla de Margarita]] ({{VEN}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –70 kg |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1983||Yannetsos, Christina}} [[Categoría:Yudoques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Florida]] i8tuzv9hpj4cpoy8n506f1qnq5wa1j1 0 146970 3710012 3447663 2022-08-19T11:29:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20211122151257}} {{persona}} '''Christine Becker''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió n'[[esgrima]], especialista na modalidá de [[sable]]. Ganó una medaya d'oru nel [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2000]], na prueba por equipos.<ref>[http://fie.org/fencers/Christine-BECKER-6480/ «Christine Becker»]. Base de datos de la FIE {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial d'Esgrima|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Prueba |-align=center | [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2000|2000]] |align=left| [[Budapest]] ({{HUN}}) | {{Med-o}} | Sable por equipos |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1963||Becker, Christine}} [[Categoría:Xugadores d'esgrima d'Estaos Xuníos]] r02o0sn8k879zgqz0bpbzhemohcjp6k 0 146973 3710015 3704665 2022-08-19T11:29:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Christine Joyce Feld''' {{nym}}, más conocida como '''Christine Boskoff''' foi una [[Alpinismu|montañera]] d'[[Estaos Xuníos]] de fama mundial. == Primeros años == Christine Joyce Feld yera la más nueva de cuatro fíos (con tres hermanos mayores) de Robin y Joyce Feld. Al graduase en mayu de 1991 na [[Universidá de Wisconsin-Milwaukee]], Feld gracies al so títulu de ciencies n'[[inxeniería llétrica]] entró a trabayar para [[Lockheed Corporation|Lockheed Aeronautical Systems]] n'[[Atlanta]], Georgia. Ellí yera la líder del equipu pa un grupu que diseñaba software pa un visualizador de control con lluz pal avión militar [[C-130|C-130J]]. == Carrera alpinista == La primer esperiencia de Christine Feld Boskoff del [[alpinismu]] foi un cursu de dos díes en alpinismu en 1993; en bien pocu tiempu taba esguilando picos bien esixentes téunicamente. El so primera gran cume foi [[Tariji]] nos [[Andes|Andes bolivianos]]. Tres esti ascensu empezó a entamar espediciones montañeres a [[África]], [[Méxicu]], [[Europa]] y [[América del Norte]]. Xubiendo col so maríu Keith Boskoff, en 1997 Christine Boskoff convertir na primer estauxunidense qu'algamó'l cume del [[Lhotse]]. Esi mesmu añu los Boskoff adquirieron la firma de viaxes d'aventura Mountain Madness del legáu de [[Scott Fischer]], un montañeru que [[desastre del Everest de 1996|finó xubiendo'l monte Everest en 1996]]. En 1999, Keith Boskoff se [[suicidiu|suicidó]], dexándola viuda. Tres la so muerte Christine Boskoff siguió dirixiendo Mountain Madness, entá considerada una de les principales escueles de alpinismu y servicios de guía internacionales nos Estaos Xuníos. Boskoff tuvo la distinción de ser la única muyer estauxunidense qu'algamó los cumes de seis [[ochomil]]es; otros trés espediciones a ochomiles tuvieron que volvese antes d'algamar el cume. Consiguió xubir el [[monte Everest]], [[Shisha Pangma]], [[Gasherbrum II]], [[Cho Oyu]], y [[Broad Peak]]. Fixo ascensos ivernizos del [[monte Angor]] y [[monte Kilimanjaro]] y xubió el [[Mont Blanc]] y el [[Matterhorn]]. Boskoff principalmente evitó [[Patrociniu (publicidá)|la esponsorización corporativa]] pa les sos espediciones, escoyendo xubir ensin la presión de los medios y la presión corporaqtiva. Nos sos últimos años, dirixó los sos esfuercios a picos menos conocíos y más baxos n'[[Asia]]. Boskoff vivió en [[Seattle]], [[Washington (estáu)|Washington]] y [[Norwood, Coloriáu]], y sirvió nel Board of Directors pa la entidá caritativa de [[Room to Read]]. Considerar la primer alpinista estauxunidense en grandes altitúes. Algamó seis de los catorce ochomiles: [[monte Everest]], [[Lhotse]], [[Cho Oyu]], [[Broad Peak]], [[Shisha Pangma]] y [[Gasherbrum II]]. == Desapaición en China == Boskoff y la so [[noviu]], [https://web.archive.org/web/20061117141345/http://www.mountainmadness.com/news/rockice04.cfm] [[Charlie Fowler]], empezaron un nuevu ascensu del monte Genie (un monte de 6.204 [[msnm]] que tamién ye conocida como [[Monte Genyen|Picu Genyen]]) na [[Sichuan|provincia de Sichuan]], [[China]], en payares de 2006. Dempués d'unviar un e-mail el [[8 de payares]] de [[2006]], los dos nun volvieron unviar más comunicaciones y nun allegaron a un alcuentru primeramente alcordáu col so conductor que fuera afitáu pal [[24 de payares]]. Ta documentáu que los vieron per última vegada nun monesteriu varios miles de pies per debaxo del cume de Genyen el [[12 de payares]]. Oficialmente fueron daos per sumíos el [[4 d'avientu]] de [[2006]], dempués de que nun consiguieren volver a los Estaos Xuníos como entamaren. Créese que la so muerte foi la resultancia d'un ábanu nel monte. Buscar tanto equipos de rescate chinos como estauxunidenses, pero los dos nun habíen dexáu dichu a naide qué rutes entamaben tomar. El [[27 d'avientu]] de [[2006]], los equipos de rescate atoparon el cuerpu de Charlie Fowler [https://web.archive.org/web/20061230151351/http://www.cnn.com/2006/WORLD/asiapcf/12/28/climber.identified.ap/index.html] pero la busca siguió pol cuerpu de Boskoff. El [[9 de xunetu]] de [[2007]], la compañía de Boskoff dixo que'l so cuerpu fuera atopáu la selmana anterior, anque'l peligru de la cayida de roques detuvo a los equipos de busca y torgó-yos recuperar el so cuerpu [https://web.archive.org/web/20070928140025/http://www.postcrescent.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20070709%2FAPC0101%2F70709046%2F1979]. El cuerpu de Boskoff nun foi baxáu del picu 4.300 metros mientres alredor d'un mes, hasta que 15 rescatadores pudieren xubir pel terrén predresu pa baxalo. Un fondu conmemorativo, Room to Read foi establecíu en nome de Boskoff pa beneficiar a les escueles infantiles en Nepal. Boskoff foi enantes miembru d'un conseyu de la organización [https://web.archive.org/web/20070928140025/http://www.postcrescent.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20070709%2FAPC0101%2F70709046%2F1979]. == Ver tamién == * [[Charlie Fowler]] (el so compañeru d'esguilada; atopáu muertu) * [[Monte Genyen]] (créese que ye la so postrera llocalización) == Referencies == * {{cita noticia|apellíu=Collar|nome=Jim|url=http://www.postcrescent.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20070709/APC0101/70709046/1979|títulu=Mountain climber Christine Boskoff's body found in China|editorial=The Post-Crescent|fecha=9 de xunetu de 2007|fechaaccesu=9 de xunetu de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070928140025/http://www.postcrescent.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20070709%2FAPC0101%2F70709046%2F1979|fechaarchivu=28 de setiembre de 2007}} * {{cita noticia|apellíu=Dappen|nome=Andy|url=http://www.mountainmadness.com/news/rockice04.cfm|títulu=Rock and Ice Magacín Interview with Christine Boskoff|editorial=Rock and Ice|fecha=2004-01|fechaaccesu=27 d'avientu de 2006|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061117141345/http://www.mountainmadness.com/news/rockice04.cfm|fechaarchivu=17 de payares de 2006}} * {{cita noticia |apellíu=Dizon |nome=Kristen |url=http://seattlepi.nwsource.com/lifestyle/59436_boskoff25.shtml |títulu=Seattle's Christine Boskoff: Mad about mountains |editorial=The Seattle Post-Intelligencer |fecha=25 de febreru de 2002|fechaaccesu=27 d'avientu de 2006}} * {{cita noticia|apellíu=McDonald|nome=Scott|url=http://news.yahoo.com/s/ap/20061225/ap_on_re_as/china_us_climbers|títulu=U.S. climbers in China missing 1 month|editorial=Yahoo News|fecha=25 d'avientu de 2006|fechaaccesu=27 d'avientu de 2006|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061230191502/http://news.yahoo.com/s/ap/20061225/ap_on_re_as/china_us_climbers|fechaarchivu=30 d'avientu de 2006}} * {{cita noticia |apellíu=Yardley |nome=William |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9Y06Y4D7103EF933A25754C0A9619C8B63 |títulu=World Briefing: Asia; China: Body of Climber is Found |editorial=New York Times|fecha=10 de xunetu de 2007|fechaaccesu=23 d'ochobre de 2007}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://web.archive.org/web/http://www.everestnews.com/history/climbers/boskoff.htm Biografía de Christine Boskoff] * [https://web.archive.org/web/20060711171257/http://www.gowithapro.com/classifieds/display.html?id=106 Go With a Pro Biography] {{NF|1967|2006|Boskoff, Christine}} {{Tradubot|Christine Boskoff}} [[Categoría:Alpinistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escaladores del Monte Everest]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] g04or3m0a9j2sklfvt7gvipsgxfx7at 0 146980 3709433 3498984 2022-08-18T15:32:28Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Christine Josephine Sandberg''', conocida como '''Christine Cavanaugh''' ([[16 d'agostu]] de [[1963]], [[Layton (Utah)|Layton]], [[Utah]] - [[22 d'avientu]] de [[2014]], [[Cedar City (Utah)|Cedar City]], Utah) foi una [[actor de voz|actriz de voz]] d'[[Estaos Xuníos]].<ref>{{cita noticia|títulu=Obituary: Waldo Y. Sandberg|url=http://www.deseretnews.com/article/718716/Obituary-Waldo-Y-Sandberg.html?pg=all|fechaaccesu=1 de xineru de 2015|obra=[[Deseret News]]|fecha=19 de setiembre de 1999}}</ref> Foi conocida por emprestar la so voz na película de 1995: ''[[Babe]]'' y Gosalyn Mallard en ''[[El Coríu Darkwing]]'' ente otros. Tuvo n'activu hasta 2001.<ref name=lat /><ref name=tvl /><ref name=var /> == Biografía == === Vida temprana === En 1981 estudió nel Institutu de Layton y darréu ingresaría na [[Universidá Estatal d'Utah]] y la d'[[Universidá de Ḥawai|Hawaii]] onde conocería al so futuru home: Kevin Cavanaugh, con quien contraería matrimoniu y divorciaríase en 1985.<ref name=obit>{{cita web|url=http://www.legacy.com/obituaries/latimes/obituary.aspx?n=christine-josephine-cavanaugh&pid=173657726|títulu=Christine Josephine Cavanaugh|obra=Los Angeles Times|fechaaccesu=30 d'avientu de 2014}}</ref> Sicasí, siguió calteniendo'l so apellíu de casada como nome artísticu.<ref>{{cita web|url=http://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/christine-cavanaugh-voice-babe-chuckie-rugrats-dies-51-20143012|títulu=Christine Cavanaugh, Voice Behind Babe, Chuckie on Rugrats, Dexter on Dexter's Laboratory, Dies at 51|obra=US Magacín|fechaaccesu=6 de xineru de 2015}}</ref> Cavanaugh profesaba la [[mormón|relixón mormona]].<ref>{{cita web|url=http://www.ldsfilm.com/lds_tv.html|títulu=Television Shows Made by Latter-day Saints|obra=ldsfilm.com}}</ref> === Trayeutoria artística === Debutó en 1988 como [[actor de doblaje|actriz de doblaxe]] na adautación a la [[idioma inglés|versión n'inglés]] de la película ''David and the Magic Pearl''. En 1991 pasaría a ser la voz de Gosalyn Mallard en ''El Coríu Darkwing'' y en 1994 como Chuckie Finster en ''[[Rugrats]]''. Otros proyeutos nos que trabayó foi en ''[[The Critic]]'', ''[[Sonic el Corcuspín (serie de televisión)|Sonic the Hedgehog]]'', ''[[101 dálmates: la serie|101 Dalmatians: The Series]]'', ''[[Hercules: The Animated Series]]'', ''[[The Powerpuff Girls]]'', ''[[The Wild Thornberrys]]'' y ''[[Recess]]''. En 1995 foi escoyida pa emprestar la so voz en ''Babe'' al personaxe homónimo y principal,<ref>{{cita noticia|títulu='Babe' the pig really sizzles|apellíu=Moret|nome=Jim|url=https//www.cnn.com/SHOWBIZ/Movies/Babe/index.html|fecha=7 d'agostu de 1995|obra=CNN Showbiz News|editorial=CNN|fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref> papel que refugó pa la [[Babe: Pig in the City|secuela]] de 1998, añu nel qu'aceptó dar vida a Tommy Pickles en ''Rugrats''.<ref>{{cita noticia|títulu=A Voice Actor Speaks for Herself|apellíu=Goldstein|nome=Patrick|url=http://articles.latimes.com/2001/dec/18/entertainment/et-gold18/3|fecha=18 d'avientu de 2001|obra=Los Angeles Times|fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref> Otra serie destacada na que tuvo foi ''[[Dexter's Laboratory]]'' siendo al empar la voz comercial pa la cadena ''[[Cartoon Network]]''. En 2010 llograría un [[Annie Award|Premiu Annie]] a la Meyor Actriz de Voz.<ref>{{cita web|url=http://annieawards.org/28th-annie-awards|títulu=28th Annual Annie Award Nominees and Winners (2000)|obra=AnnieAwards.org|editorial=[[ASIFA-Hollywood]]|fechaaccesu=31 de mayu de 2011}}</ref> Tocantes a la pequeña pantalla, participó en series como ''[[Salute Your Shorts]]'', ''[[Cheers]]'', ''[[Empty Nest]]'' ''[[Wings (serie de televisión)|Wings]]'', ''[[The X-Files]]'', ''[[Everybody Loves Raymond]]'', y ''[[ER (serie de televisión)|ER]]'' amás de compartir cartelu con [[Jerry Maguire]] en ''[[Soulmates]]''.<ref name=var /> === Fallecimientu === El 22 d'avientu de 2014 finó na so casa de Cedar City ensin trescender les causes. Nel momentu tenía 51 años.<ref name=lat>{{cita noticia|títulu=Christine Cavanaugh dies at 51; actress gave voice to 'Babe,' others|url=http://www.latimes.com/local/obituaries/la-me-christine-cavanaugh-20141231-story.html|newspaper=Los Angeles Times|fecha=30 d'avientu de 2014|fechaaccesu=30 d'avientu de 2014}}</ref><ref name=tvl>{{cita noticia|títulu=Christine Cavanaugh, Voice of Rugrats' Chuckie, Dead at 51|url=http://tvline.com/2014/12/30/christine-cavanaugh-dead-dies-rugrats-chuckie-voice/|fechaaccesu=30 d'avientu de 2014|editorial=[[TVLine]]|fecha=30 d'avientu de 2014}}</ref><ref name=var>McNary, Dave. [http://variety.com/2014/film/news/christine-cavanaugh-dead-chuckie-rugrats-dexters-lab-babe-1201389453/ "Christine Cavanaugh, Voice of Chuckie from ‘Rugrats,’ ‘Babe,’ Dies at 51"] ''[[Variety]]'' (December 30, 2014)</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome|0004815}} * {{Find a Grave|140658122}} * [http://www.voicechasers.com/database/showactor.php?actorid=1243 Christine Cavanaugh profile], voicechasers.com; accessed December 31, 2014. {{NF|1963|2014|Cavanaugh, Christine}} {{Tradubot|Christine Cavanaugh}} [[Categoría:Actores y actrices de voz d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] mahscn9sdmw3fbjuu4u4791evf5kejv 0 146995 3710027 3286997 2022-08-19T11:30:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20210321201231}} {{referencies|t=20200525160401}} {{persona}} '''Christine 'Grady "Chris" Gregoire''' {{nym}} ye una política d'[[Estaos Xuníos]] miembru del [[Partíu Demócrata de los Estaos Xuníos|Partíu Demócrata]]. Foi [[gobernadora]] de [[Washington (estáu)|Washington]] ente'l [[12 de xineru]] de [[2005]] y'l [[16 de xineru]] de [[2013]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{NF|1947||Gregoire}} [[Categoría:Políticos y polítiques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Gobernadores d'Estaos Xuníos]] mu7e6ae8rdtf0xxiltty6mzvnagx1ay 0 147026 3710013 2980032 2022-08-19T11:29:10Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200103120252}} {{persona}} '''Christine Penick''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[yudu]]. Ganó una medaya nel [[Campeonatu Mundial de Yudu de 1980]], y una medaya nel [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 1988]]. Nos [[Xuegos Panamericanos]] consiguió dos medayes nos años [[Yudo nos Xuegos Panamericanos de 1983|1983]] y [[Yudo nos Xuegos Panamericanos de 1987|1987]].<ref>[http://www.judoinside.com/judoka/6542 Christine Penick] en JudoInside.com {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Mundial de Yudo|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Mundial de Yudu de 1980|1980]] |align=left| [[Nueva York]] ({{USA}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –66 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Xuegos Panamericanos]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Yudo nos Xuegos Panamericanos de 1983|1983]] |align=left| [[Caraques]] ({{VEN}}) |align=center| {{medaya d'oru}} |align=center| –66 kg |- |align=center| [[Yudo nos Xuegos Panamericanos de 1987|1987]] |align=left| [[Indianapolis]] ({{USA}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –66 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudo|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 1988|1988]] |align=left| [[Buenos Aires]] ({{ARG}}) |align=center| {{medaya d'oru}} |align=center| –72 kg |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1956||Penick, Christine}} [[Categoría:Yudoques d'Estaos Xuníos]] 5psp79k40ju06bwqm8tx42n4p8rgs1t 0 147045 3709456 3166649 2022-08-18T17:34:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Christina Lee "Christy" Hemme''' {{nym}} ye una [[actriz]], [[cantante]], [[modelu (moda)|modelu]] y [[llucha llibre profesional|ex lluchadora profesional]] d'[[Estaos Xuníos]] conocida pol so trabayu na ''[[WWE, Inc.|World Wrestling Entertainment]]'' (WWE) y [[Total Nonstop Action Wrestling]] (TNA). Hemme tamién ye conocida poles sos apaición na revista [[Playboy]] n'abril de [[2005]]. == Infancia == Hemme nació en [[Poway]], [[California]], pero creció en [[California|Temecula]], [[California]]. Prestábase viendo les carreres caleyeres y de bicicletes y viendo a [[Mark Calaway|The Undertaker]], describiéndose ella mesma como una moza pocu femenina bien machona. Foi animadora mientres dos años na Temecula Valley Highref y graduóse en 1998, con 17 años. Hemme asistió al Mount San Jacinto College, onde se graduó en danza == Carrera == === World Wrestling Entertainment (2004-2005) === [[Ficheru:Christy Hemme 2.jpg|miniaturadeimagen|left|200px|Hemme na [[WWE]]]] Christy Hemme entró a la Diva Search, nun concursu pa reclutar nueves dives, onde Christy diba ganando a los sos rivales hasta que'l 20 de setiembre de 2004 anunciar a Christy que yera la ganadora, ganando $250,000 y un contratu d'un añu cola WWE. Christy foi unviada a RAW, onde tuvo un feudu con Carmella DeCesare, lo que les llevó a una llucha en [[WWE Cyber Sunday#2004|Taboo Tuesday]] el 19 d'ochobre, onde Christy ganó la llucha. N'acabando'l feudu, empezó una rivalidá pol [[WWE Women's Championship|Campeonatu Femenín de la WWE]] de la nesi entós campeona [[Trish Stratus]] una y bones esta humildar pola so apaición na cubierta de playboy d'abril, lo que les llevó a una llucha en [[Wrestlemania 21]] onde Christy foi ayudada de [[Lita]], pero Stratus ganó a Christy y retuvo el títulu, Christy tubu la so llucha de revancha la nueche siguiente pero foi ganada rápido por Stratus. Depués empezó un feudu con [[Llisa Marie Varon|Victoria]], porque Victoria púnxose celosa de la oportunidaes de Hemme, engarrando en [[WWE Night of Champions#2004|Vengeance]], onde Victoria ganó con trampa en garrándose de les cuerdes y faer el conteo a Hemme y el feudu terminó. Foi mandada a [[Smackdown]] xuntu cola diva [[Stacy Keibler]] compitieron delles vegaes, el so primer combate foi una llucha de cameo onde Christy ganó, la siguiente selmana salió xuntu con Stacy nun segmentu onde dambes vieron mal a [[Jillian Hall]] pol so defectu que tenía na cara, dempués de dos selmanes enfrentóse nuevamente a Stacy pero nun tuvo final el so combate yá que foi atayáu, a la fin besaron a Holly y fuéronse amburaes d'él, tuvo dellos combates con Stacy pero toos fueron amistosos, Dempués empezó un feudu xunto a Legion of Doom con [[Melina Pérez|Melina]] y [[MNM]], engarrando en [[WWE No Mercy#2004|No Mercy]], onde Christy y Legion of the Doom ganaron a MNM, nuna engarradiella de 3 contra 3. El 30 de payares Christy debutó na [[Ohio Valley Wrestling]], onde se xunió con [[Matt Cappotelli]] y tuvo lluches contra [[Beth Phoenix]] y [[Shelly Martínez]]. Selmanes dempués, fixo'l so regresu a ''SmackDown!'' siendo ganada por [[Melina]] en aplicándo-y el so ''Estreme Makeover'' y siendo amás, este'l so últimu alcuentru na WWE. Solo apaeció nun videoxuegu de WWE que ye Smackdown vs Raw 2006. === Total Nonstop Action Wrestling (2006-2015,2016) === [[Ficheru:Christy hemme tna.JPG|thumb|left|upright|Christy Hemme nun eventu en direuto de la ''TNA!'' n'[[Orlando (Florida)|Orlando]]]] Hemme robló un contratu cola [[Total Nonstop Action Wrestling]] n'abril de 2006, y debutó el 23 d'abril en [[Lockdown (2006)|Lockdown]]. Amás de participar nel Impact, foi la presentadora del espaciu d'Internet de la TNA, TNA Global Impact! xunto a Jeremy Borash. En Hardcore War, Hemme arbitró la engarradiella ente Traci y [[Gail Kim]]. Empezó a viaxar a [[Windsor, Ontario]] pa entrenar baxu tutelar del axente de TNA Scott D'Amore ente les grabaciones de Impact. Amás, foi la TNA Knockout of the Year de 2006. [[Ficheru:Hamada - TNA Knockout.jpg|thumb|right|Hemme engarrando contra [[Ayako Hamada|Hamada]], primero que se retirara.]] [[Ficheru:Motor City Machine Guns vs. The Rock and Rave Infection.jpg|thumb|Hemme xunto a Lance Hoyt en Impact.]] El 14 de xineru de 2007 en [[TNA Final Resolution#2007|Final Resolution]], Christy atayó la promo de Voodoo Kin Mafia avera del papel de la muyer na llucha llibre profesional, entrando nun feudu con Kip James por faltala, engarrando n'[[TNA Against All Odds#2007|Against All Odds]] onde ganó a "The Big Fat Oily Guy" nuna [[Tipos de llucha#Tuxedo match|Tuxedo match]], pero pocu dempués, Kip James esnudar. El 8 de marzu, Hemme pidió a [[Jim Cornette]] una engarradiella contra VKM, dándo-yla en [[TNA Destination X#2007|Destination X]], onde introdució a The Heartbreakers, pero perdió l'equipu de Hemme tres un golpe baxu de James y en [[Lockdown (2007)|Lockdown]] introdució un segundu equipu, Serotonin, siendo tamién ganaos por VKM. Sicasí, venció a Kip James xunto a [[The Basham Brothers|Basham & Damaja]] en [[TNA Sacrifice#2007|Sacrifice]]. En [[Slammiversary (2007)|Slammiversary]], VKM ganó a Basham and Damaja, pero l'acompañante de VKM, Lance Hoyt, camudó a [[face]] y besó a Christy. Basham and Damaja fueron despidíos de la compañía y Hemme formó un equipu con Hoyt xunto a Jimmy Rave, llamáu The Rock 'n Rave Infection, con Hemme como'l so mánager. En formando'l grupu, Hemme engarró delles vegaes pa ganar el [[TNA Women's World Championship|Campeonatu femenín]], ensin ésitu. Pel hibiernu de 2007, Christy, Rave y Hoyt tuvieron un feudu con The Latin American Xchange en siendo atacaos por una acompañante misteriosa, revelándose como [[Shelly Martínez|Salinas]] en [[TNA Final Resolution#2008|Final Resolution]] tres una victoria de LAX. Poco dempués The Rock 'n Rave Infection camudaron de [[gimmick]], actuando como una banda de Rock & Roll. El 13 de marzu, Christy, Rave y Hoyt ganaron una engarradiella de trés cotnra trés frente a LAX dempués de cutir a Salinas com una guitarra. En [[TNA No Surrender#2008|No Surrender]], perdieron una engarra frente a [[Dean Roll|Shark Boy]], [[Christopher Daniels|Curry Man]] y Super Eric. Christy volvióse [[face]] el 16 d'ochobre cuando foi atacada por The Beautiful People tres bastidores, empezando un feudu con elles, ganándoles en dos engarres siguíes xunto a ODB y Sojourner Bolt. El [[27 de payares]] foi nomada Contendiente númberu 1 pal [[TNA Women's World Championship|Campeonatu femenín]] en venciendo a Raisha Saeed. En Final Resolution 2008 enfrentar a Awesome Kong nuna llucha pol [[TNA Women's World Championship|Campeonatu femenín]] pero Raisha Saeed y Rhaka Khan atacaron fora del ring a Christy Hemme asina llogrando la descalificación nel combate. Un día antes de [[TNA Genesis]] Christy Hemme mancar del so pescuezu. Dempués de seis meses de baxa, Christy Hemme volvió al ring ganando a Sojo Bolt. La selmana siguiente Hemme participó nun knockouts fatal 4 way onde Traci Brooks llograría la victoria. Ella y [[Tara]] avanzaron a la segunda ronda del tornéu pa coronar a les nueves campeones en pareyes ganando a Sojo Bolt y [[Hamada]]. El 16 d'avientu. 2009 Christy Hemme anunció nel so podscat que se retiraría de la llucha llibre por mieu de volver mancase y continuu ocupando'l rol d'anunciadora y entrevistadora en TNA. El 26 de mayu de 2015 anuncióse que Hemme renunciu a TNA por que pudiera centrase en nuevos proyeutos.<ref>http://411mania.com/wrestling/411s-tna-impact-report-4-28-15/</ref> El 2 d'Ochobre fixo una apaición especial en [[Bound for Glory (2016)|Bound For Glory]] como parte del segmentu d'inducción de [[Gail Kim]] al [[TNA Hall of Fame]] amás anuncio la llucha pol [[TNA Knockouts Championship|Campeonatu de les Knockouts]]. == En llucha == * '''[[Términos de llucha llibre profesional#F|Movimientos finales]]''' ** ''F.F.G. – Flying Firecrotch Guillotine'' ([[Movimientos aéreos de llucha llibre profesional|Diving split-legged leg drop]]) – ([[TNA]]) ** ''Reverse Twist of Fate'' ([[Sumisiones de llucha llibre profesional|Inverted facelock]] [[Neckbreaker|neckbreaker slam]]) - 2005 ([[WWE]]) Adoptáu de [[Amy Dumas|Lita]] * '''[[Términos de llucha llibre profesional#S|Movimientos de firma]]''' ** [[Split (exerciciu físicu)|Split-legged]] [[Pinfall#Sunset flip|corner sunset flip]] ** [[Movimientos aéreos de llucha llibre profesional|Diving crossbody]] ** [[Movimientos de llucha llibre profesional|Wheelbarrow bulldog]] ** [[DDT (llucha llibre)|DDT]] ** [[Pinfall|Victory roll]] ** [[Movimientos aéreos de llucha llibre profesional|Slpit legged legdrop]] ** [[Movimientos aéreos de llucha llibre profesional|Hurricanrana]] ** [[Movimientos aéreos de llucha llibre profesional|Diving tornáu DDT]] * '''[[Términos de llucha llibre profesional#M|Managers]]''' ** [[Amy Dumas|Lita]] ** [[Llisa Marie Varon|Tara]] * '''Lluchadores empobinaos''' ** [[The Rock 'n Rave Infection]] ([[Lance Hoyt|Lance Rock]] & [[Jimmy Rave]]) ** [[The Basham Brothers|Basham & Damaja]] ** [[Nick Dinsmore|Eugene]] ** [[The Road Warriors|Legion of Doom]] ([[Joseph Laurinaitis|Animal]] & [[Jon Heidenreich|Heidenreich]]) ** The Heart Throbs (Romeo & Antonio) == Campeonatos y Llogros == * '''[[World Wrestling Entertainment]]''' ** Diva Search 2004 * '''[[Pro Wrestling Illustrated]] ''' ** Asitiada nel ''Nº42'' nos [[Pro Wrestling Illustrated#PWI Top 50 Females|PWI Female 50]] en 2008.<ref>{{cita web|url=http://www.pwpix.net/pwpixnews/headlines/223777233.php|fechaaccesu=19 de setiembre de 2008|fecha=18 de setiembre de 2008|editorial=PWPix.net|títulu=The PWI Female 50 Rankings: Who Is The Top Women's Wrestler In The World?}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.christyhemme.com Sitiu oficial de Christy] * [https://web.archive.org/web/20100326002431/http://www.tnawrestling.com/roster/superstar-roster/item/1594-christy-hemme Páxina en TNA] * {{myspace|hemmepowered}} * [http://onlineworldofwrestling.com/profiles/c/christy-hemme.html Datos] {{NF|1980||Hemme, Christy}} {{Tradubot|Christy Hemme}} [[Categoría:Exluchadores de la WWE]] [[Categoría:Exluchadores de la TNA]] [[Categoría:Cantantes de rock]] [[Categoría:Cantantes de California]] [[Categoría:Playmates]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] fpo63ni43eb08uv43lgsnvj2tsvqr7y 0 147305 3709760 3643701 2022-08-19T09:10:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{referencies|biografíes|t=20111113}} {{persona}} '''Clare Camille Johnson''' ([[Memphis]], [[Tennessee]], [[23 d'agostu]] de [[1979]]), más conocida como '''Clare Grant''', ye una [[Actuación|actriz]], productora, cantante y socialité d'[[Estaos Xuníos]]. == Carrera == Mientres estudiaba na [[Universidá de Memphis]] Grant conoció al direutor [[Craig Brewer]], quien-y dio un papel en dos películes independientes y depués escoyer pa la so película [[Black Snake Moan]], amás d'escoyela pa un papel na so serie web pa MTV ''$5 Cover''. Trabayó como modelu pa Elite Model Management en Miami, Florida y, darréu, trabayó nes pasareles d'Europa. Más tarde, actuó en delles películes independientes en Memphis, y foi escoyida pa un papel pequeño pero fundamental na película ''Na cuerda fluexa'', dempués de lo cual treslladóse a Los Angeles, California. De magar, sigue apaeciendo en proyeutos como la serie orixinal de Showtime ''Masters of Horror: Valerie on the Stairs'', ''CSI: Miami'' y ''Warren the Ape''. Trabayó como actriz de voz en Robot Chicken y desempeñó el papel principal de Megan Graves na película independiente ''The Graves'', primer llargumetraxe del escritor de cómics Brian Pulido. Clare tamién foi estrella de la serie de MTV / Craig Brewer ''$5 Cover'', sobre les pruebes y moliciones de l'actual escena musical de Memphis. Grant y Rileah Vanderbilt crearon, producieron y protagonizaron el curtiumetraxe ''Saber'', que ganó dos premios na gala de los Star Wars Fan 2010: ''Meyor Aición'' y ''Premiu del Públicu''. Grant y Vanderbilt trabayaron con Michele Boyd y Sarley Milynn sol nome de ''Team Unicorn'', que los sos proyeutos inclúin el videu musical ''G33k & G4m3r Girls'', parodia del videu de [[California Gurls]], cantar de [[Katy Perry]]. El videu volvióse viral y algamó un millón de visites na so primer selmana. Amás, el grupu produció otros videos musicales como "Unes vacaciones bien Zombie" y "superHarmony". == Vida personal == Ta casada col actor y escritor [[Seth Green]] dende'l [[1 de mayu]] de [[2010]]. La ceremonia, celebrada nel [[Ranchu Skywalker]], en [[California]], foi oficiada pol direutor de cine [[Craig Brewer]], gran amigu de Clare Grant. == Filmografía == === Cine y televisión === * Dance, Baby Dance! (2016) * [[Castle]] (1 episodiu; 2016) * Hanky Panky (2016) * Meat Cute (2016) * Evil Nature (2016) * Holidays (2016) * Dinner at Tiffani's (2 episodios; 2015-2016) * Mega Shark vs Kolossus (2015) * [[Avengers Assemble]] (2015) * Phantom Halo (2015) * Team Unicorn Saturday Action Fun Hour (pilotu pa Adult Swim) (2014) * Robot Chicken DC Comics Special II (2014) * Video Games: The Movie (2014) * The Return of Return of the Jedi: 30 Years and Counting (2013) * Iron Man: Rise of Technovore (2013) * [[Hulk y los Axentes de S.M.A.S.H.]] (3 episodios; 2013-2015) * The Insomniac (2013) * Dragonfyre (2013) * Chiller 13: Great American Slashers (2013) * Chiller 13: Most Horrifying Hook-ups (2013) * [[Star Wars: The Clone Wars (serie de televisión de 2008)|Star Wars: The Clone Wars]] (tres episodio; 2012-2013) * Robot Chicken DC Comics Special (2012) * G4's Top 100 Video Games Of All Time (2012) * Joshua Tree, 1951: A Portrait of James Dean (2012) * Non Rest for the Wicked: A Basil & Moebius Adventure (2011) * Light Masters (2011) * Jem Girls (and Boys!) Remember (2011) * [[MAD]] (2011-2013) * [[CSI: Miami]] (episodiu "Wheels Up") (2011) * [[Robot Chicken]] (episodiu "Half Assed Christmas Special") (2010) * Warren the Ape (2010) * [[Daylight Fades]] (2010) * [[Here and Now]] (serie web; 2010) * The Grave (2009) * [[$5 Cover]] (2009) * [[Saber]] (2009) * [[Robot Chicken]] (2008-2015) (actriz de voz) * Terrorvision: Follower (2008) * [[House of Fur]] (2007) * [[Send in the Clown]] (2006) * [[Black Snake Moan]], (2006) * [[Happenstance]] (2006) * [[Masters of Horror: Valerie in the Stairs]] (2006) * [[Walk the Line]] (2005) * [[The Smallest Oceans]] (2005) * [[Resolutions of the Complacent Man]] (curtiumetraxe; 2005) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{IMDb nome|1740127}} {{NF|1979||Grant, Clare}} {{Tradubot|Clare Grant}} [[Categoría:Actores y actrices de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de Tennessee]] [[Categoría:Persones de Memphis]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] o74mg0jypa5c9hk2v6crzxcj18n8xpw 0 147328 3710075 2740326 2022-08-19T11:37:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Clarissa Kyoko Mei Ling Chun ''' ([[Idioma chinu|en chinu:]]陳美玲){{nym}}, ye una [[Llucha (deporte)|lluchadora]] d'[[Estaos Xuníos]] de [[llucha llibre]]. Participó en dos [[Xuegos Olímpicos]]. Ganadora d'una medaya de bronce en [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Londres 2012]] y llogró el 5º llugar en [[Xuegos Olímpicos de Beixín 2008|Beixín 2008]] na categoría de 48&nbsp;kg.<ref>{{cita web |url=http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ch/clarissa-chun-1.html|títulu=«Biography and Olympic Results» |fechaaccesu=28 de febreru de 2016 |editorial=sports-reference.com }}</ref> Cinco veces compitió en [[Campeonatu Mundial de Llucha|Campeonatu Mundiales]], consiguiendo una medaya d'oru en [[Campeonatu Mundial de Llucha de 2008|2008]]. Ganó la medaya de bronce nos [[Xuegos Panamericanos]] de [[Llucha nos Xuegos Panamericanos de 2011|2011]]. Llogró siete medayes en [[Campeonatu Panamericanu de Llucha|Campeonatu Panamericanu]], d'oru en 2008, 2009, 2010 y 2016. Cuatro veces representó al so país na Copa del Mundu, en 2001 y 2004 clasificándose na 4ª posición. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbfoeldeak/daten.php?spid=D62F2BE4949241CAB2690C936C92D35C Perfil na páxina iat.uni-leipzig.de] ''(n'inglés)'' ' {{NF|1982||Chun, Clarissa}} {{Tradubot|Clarissa Chun}} [[Categoría:Lluchadores olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Beixín 2008]] [[Categoría:Lluchadores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de llucha]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de bronce]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de Londres 2012]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 6uyv49erwkxlbm0mvc6btcqenc8k3c0 0 147564 3709286 3678506 2022-08-18T13:38:07Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Claudionor Viana Teles Velloso''' {{nym}},<ref>{{citar web |url=http://www.monitormercantil.com.br/mostranoticia.php?id=67541 |títulu=Festa na Bahia |autor=Peixoto, Claude do Amaral |publicación=Monitor Mercantil |fecha=[[15 de setembro]] de [[2009]] |fechaaccesu=[[23 de dezembro]] de [[2009]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110101054136/http://monitormercantil.com.br/mostranoticia.php?id=67541 |fechaarchivu=1 de xineru de 2011 }}</ref> más conocida conu como '''Dona Canô''', foi una matriarca centenaria de Bahia, madre de los músicos [[Caetano Veloso]] y [[Maria Bethânia]]. Cantante de temes relixoses y vilba de José Teles Velloso (Seu Zeca), fináu en [[1983]], a los 82 años; tuvo seis fíos más otros dos adoptivos. Publicó les sos memories “''Canô Velloso, lembranças do saber viver''”, con Antônio Guerreiro de Freitas y Arthur Assis Gonçalves da Silva.<ref name="Rubim">{{citar web |url=http://iurirubim.blog.terra.com.br/2009/03/20/ba-aos-101-anos-d-canu-velloso-publica-livro-de-memories/ |títulu=BA: Aos 101 anos, D. Canô Velloso publica livro de memórias |autor=Rubim, Iuri |publicación=Terra Magazine - Blog |fecha=[[20 de março]] de [[2009]] |fechaaccesu=[[23 de dezembro]] de [[2009]]|urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://iurirubim.blog.terra.com.br/2009/03/20/ba-aos-101-anos-d-canu-velloso-publica-livro-de-memories/|fechaarchivu=4 de payares de 2015}}</ref> Entamaba dacuando Ternu de Reis.<sup>'''2'''</sup> Cano finó'l 25 d'avientu de 2012, a los 105 años d'edá, en sufriendo un cuadru d'[[isquemia]] cerebral.<ref>{{cita web |títulu=Dona Canô, mãy de Caetano Veloso y Maria Bethânia, morre aos 105 anos|url=http://www.sul21.com.br/jornal/2012/12/dona-canu-mae-de-caetano-veloso-y-maria-bethania-morre-aos-105-anos/?utm_medium=twitter|fechaaccesu=25 d'avientu de 2012|obra=Sul 21|fecha=25 d'avientu de 2012|idioma=portugués}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{Enllaz rotu|1=[http://www.chicagoano.com/blog/2011/07/08/brazils-favorite-mother-hospitalized/ La Madre Favorita de Brasil.] |2=http://www.chicagoano.com/blog/2011/07/08/brazils-favorite-mother-hospitalized/ |bot=InternetArchiveBot }} * [http://g1.globo.com/bahia/noticia/2011/09/dona-canu-recebe-filhos-y-amigos-pa-celebrar-104-anos-na-bahia.html Dona Cano festexa los sos 104.] *[http://g1.globo.com/pop-arte/noticia/2012/12/veja-repercussao-da-morte-de-dona-canu.html Obituariu en portugués] {{NF|1907|2012|Teles}} {{Tradubot|Claudionor Teles}} [[Categoría:Centenarios de Brasil]] [[Categoría:Persones de Bahia (estáu)]] [[Categoría:Diaristas de Brasil]] [[Categoría:Biógrafos y biógrafes de Brasil]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 6o873h6w7mv0qk83p3vnn6sp73znehn 0 147631 3709917 3499063 2022-08-19T09:25:54Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Colleen Celeste Camp'''<ref name="Birth Index">[http://www.familytreelegends.com/records/39461?c=search&first=colleen&last=camp California Births, 1905–1995] Familytreelegends.com.</ref> (7 de xunu de 1953 en [[San Francisco (California)|San Francisco]], [[California]]) ye una actriz y productora d'[[Estaos Xuníos]] conocida poles sos actuaciones en [[Police Academy (franquicia)|la franquicia de ''Police Academy'']] y en ''[[Clue (película)|Clue]]''.<ref name=sun>{{cita web|url=http://articles.sun-sentinel.com/1985-12-13/features/8502260841_1_roles-symbol-audition |títulu=Actress Returns To Sex Symbol Role - Sun Sentinel |publisher=Articles.sun-sentinel.com |date=13 d'avientu de 1985 |fechaaccesu=7 de febreru de 2014}}</ref> Tamién actuó en ''[[Apocalypse Now]]'' y en ''[[Election]]''. == Filmografía == Debutó nos [[años 1970|años 70]] con dellos pequeños papeles, siendo ''[[Funny Lady]]'', protagonizada por [[Barbra Streisand]] una de les sos apaiciones. Tres años tras actuó en ''[[Game of Death]]'' nel papel de Ann, novia del personaxe de [[Bruce Lee]]. Tamién interpretó la tema principal del filme: ''Will This Be The Song I'll Singing Tomorrow''. En 1979 actuó so les órdenes de [[Francis Ford Coppola]] en ''[[Apocalypse Now]]'', sicasí, gran parte de la so actuación foi suprimida nes primeres proyeiciones nos cines. Sicasí, apaecería na [[Apocalypse Now Redux|edición estendida]]. Tamién foi la primer actriz n'interpretar a Kristin Shepard, hermana del personaxe de [[Linda Gray]] en ''[[Dallas (serie de televisión)|Dallas]]'' hasta que foi sustituyida por [[Mary Crosby]].<ref>{{cita llibru|títulu=Dallas: The Complete Story of the World's Favorite Prime-Time Soap|autor=Curran, Barbara A.|añu=2005|publisher=Cumberland House Publishing|isbn=978-1581824728}}</ref> Tocantes a les comedies, actuó en 1981 en ''[[They All Laughed]]'', en 1983 en ''[[Valley Girl]]'' y en 1994 en ''[[Greedy]]''. Sicasí la so actuación más destacada foi como l'Axente Kathleen Kirkland na [[Police Academy 2: Their First Assignment|segunda]] y [[Police Academy 4: Citizens on Patrol|cuarta parte de ''Police Academy'']]. En 1982 y 1993 sería nomada a dos [[Golden Raspberry Awards]] a la Peor Actriz Secundaria polos sos papeles en ''[[The Seduction]]'' y ''[[Sliver (película)|Sliver]]''. En 1999 actuó en ''[[Election]]'' xunto a [[Reese Witherspoon]].<ref>{{cita web|url=http://movies.yahoo.com/person/colleen-camp/ |títulu=Colleen Camp &#124; Movies and Biography - Yahoo Movies |publisher=Movies.yahoo.com |date= |fechaaccesu=7 de febreru de 2014}}</ref> Tocantes a la pequeña pantalla, en 2009 apaeció nun episodiu de ''[[House M.D.]]'' y n'otres producciones como ''[[Entourage]]'' == Vida personal == Tuvo casada a partir de 1986 hasta 2001 col executivu de [[Paramount]]: [[John Goldwyn]], con quien tuvo una fía.<ref>{{cita web|url=http://www.filmreference.com/film/73/Colleen-Camp.html |títulu=Colleen Camp Biography (1953-) |publisher=Filmreference.com |date=7 de xunu de 1953 |fechaaccesu=7 de febreru de 2014}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb nome|0131974}} * {{Tcmdb name}} * {{amg name|10451}} {{NF|1950||Camp}} {{Tradubot|Colleen Camp}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Productores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 68fh3i557rglw93ysil7hq9ksi76p7i 0 147638 3710014 3696597 2022-08-19T11:29:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200103121550}} {{revisáu|t=20200103121530}} {{persona}} '''Colleen Rosensteel''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[yudu]], ganadora de dos medayes nos [[Xuegos Panamericanos]] nos años [[Yudu nos Xuegos Panamericanos de 1995|1995]] y [[Yudu nos Xuegos Panamericanos de 1999|1999]], y tres medayes nel [[Campeonatu Panamericanu de Yudu]] ente los años [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 1992|1992]] y [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 1998|1998]].<ref>[http://www.judoinside.com/judoka/3594 Colleen Rosensteel] en JudoInside.com {{en}}.</ref> Participó en trés [[Xuegos Olímpicos de Branu]] ente los años [[Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|1992]] y [[Xuegos Olímpicos de Sydney 2000|2000]], la so meyor actuación foi un novenu puestu llográu en [[Xuegos Olímpicos de Sydney 2000|Sydney 2000]] na categoría de +78 kg.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ro/colleen-rosensteel-1.html Colleen Rosensteel] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4 align=center| [[Xuegos Panamericanos]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Yudu nos Xuegos Panamericanos de 1995|1995]] |align=left| [[Mar del Plata]] ({{ARG}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| +72 kg |- |align=center| [[Yudu nos Xuegos Panamericanos de 1999|1999]] |align=left| [[Winnipeg]] ({{CAN}}) |align=center| {{medaya de plata}} |align=center| +78 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 1992|1992]] |align=left| [[Hamilton (Ontario)|Hamilton]] ({{CAN}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| +72 kg |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 1997|1997]] |align=left| [[Guadalajara (Méxicu)|Guadalajara]] ({{MEX}}) |align=center| {{medaya de plata}} |align=center| +72 kg |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 1998|1998]] |align=left| [[Santu Domingu]] ({{DOM|Rep. Dominicana}}) |align=center| {{medaya de plata}} |align=center| +78 kg |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1967||Rosensteel, Colleen}} [[Categoría:Yudoques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Pennsylvania]] l66wyw17yfvpr2uq0le3vj9o2nnqzoi 0 147697 3710077 3525069 2022-08-19T11:37:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona | nome = Concetta Scaravaglione | imaxe = Concetta Scaravaglione, American sculptor, 1900-1975.jpg | tamañu d'imaxe = 150px | pie d'imaxe = Retrato de Concetta Scaravaglione<ref>[[Ficheru:Smithsonian Institution - Archives of American Art logo.svg|20px]] Imaxe procedente de la [http://sirismm.si.edu/siris/julquickstart.htm Coleición Peter A. Juley & Son] de los [[Archivos d'Arte Americano]].</ref> | nome de nacencia = Maria Concetta | fecha de nacencia = [[1900]] | llugar de nacencia =[[Nueva York]] | fecha de fallecimientu = [[1975]] | llugar de fallecimiento = | nacionalidad = {{USA}} | área = [[escultura]] | educación = | premiu = |premios2 = |residencia = }} '''Concetta Scaravaglione''' ([[Nueva York]], 9 de Julio de 1900 - [[Ibidem|Ib.]], 24 de setiembre de 1975)<ref>Regina Soria, ''American Artists of Italian Heritage, 1776-1945: A Biographical Dictionary'', Fairleigh Dickinson Press, 1993</ref> foi una [[escultora]] d'[[Estaos Xuníos]] d'orixe italianu. La familia Scaravaglione llegara a Nueva York pocu tiempu antes del añu 1900, cuando nació Maria Concetta Scaravaglione. Yera la menor de nueve hermanos y pollo dexóse-y el privilexu de siguir la so ambición de de convertise n'artista. Asistió a clases llibres a pesar de que foi unviáu a casa d'una clase porque yera la única moza que quería asistir.<ref name="balti">{{enllaz rotu|1={{cita noticia|títulu=Italian American Woman Artists p.4 from American Artists of Italian Heritage, 1776–1945, A Biographical Dictionary, Fairleigh Dickinson Press, 1993, Regina Soria).|url=http://www.interactivemis.com/pkinlock/pdf/sepoct01.pdf|fechaaccesu=26 d'ochobre de 2010|newspaper=Baltimore's Literary News|fecha=Sept - Oct 2001}} |2=http://www.interactivemis.com/pkinlock/pdf/sepoct01.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Trabayó de día y estudió peles nueches na [[Art Students League]]. Ganó'l [[Premiu de Roma]], que financió los sos estudios na [[Academia Americana n'Italia]].<ref name="cs"/> Foi docente y desenvolvió el so trabayu artísticu que se tornó más astractu. Foi maestra en [[New York University]], [[Black Mountain College]], [[Sarah Lawrence College]] y [[Vassar College]].<ref name="cs">{{cita web|títulu=Concetta Scaravaglione|url=http://americanart.si.edu/collections/search/artwork/?id=8946|editorial=Smithsonian|fechaaccesu=26 d'ochobre de 2010}}</ref> Scaravaglione morrió en Nueva York. Hai una escultura d'ella nel [[Smithsonian]] realizada por [[Eugenie Gershoy]].<ref name="cs"/> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Concetta Scaravaglione}} {{traducíu ref|en|Concetta Scaravaglione}} {{NF|1900|1975|Scaravaglione, Concetta}} {{Tradubot|Concetta Scaravaglione}} [[Categoría:Escultores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Artistes de Nueva York]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] ed6m19bk7ps4bhdow0dzyjzazyskr6e 0 147774 3710083 3665210 2022-08-19T11:43:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Connie Francis''' (nacida como '''Concetta Rosa Maria Franconero''';<ref>{{cita web|títulu=Connie Francis ...America's Sweetheart of Song|url=http://www.mybestyears.com/InterviewSpotlights/FRANCISConnie120808.html|sitiuweb=mybestyears.com|editorial=MyBestYears|idioma=en|fecha=8 d'avientu de 2008|fechaaccesu=23 de xunu de 2017}}</ref> [[Newark (Nueva Jersey)|Newark]], [[Nueva Jersey]], [[Estaos Xuníos]]; [[12 d'avientu]] de [[1938]]) ye una [[cantante]] de [[pop]] d'[[Estaos Xuníos]] qu'algamó la so mayor fama nes décades de 1950 y 1960. A pesar de delles interrupciones na so carrera, entá sigue activa como artista. == Historia == === 1938-1955: Vida temprana y primeres apaiciones === Francis nació en Ironbound, un barriu de [[Newark (Nueva Jersey)|Newark]], [[Nueva Jersey]]. Foi la primer fía de George Franconero y Ida Franconero (nacida como Ferrari-di Vito), y pasó los sos primeros años nun barriu de [[Brooklyn]] primero que la so familia camudar a Nueva Jersey.<ref name=":0">{{cita llibru |apellíu=Francis|nome=Connie|títulu=Who's Sorry Now?|añu=1984|editorial=St. Martin's Press|isbn=0-312-87088-4}}</ref> Al crecer nun barriu italo-xudíu, Francis aprendió a falar [[yidis]], lo que la llevaría a grabar cantares posteriores en yidis y [[idioma hebréu|hebréu]].<ref name=":0"/> Na so autobiografía ''Who's Sorry Now?'', publciada en 1984, Francis cunta que'l so padre animar a apaecer regularmente en concursos de talentos, espectáculos y eventos del so barriu desque tenía cuatro años, como cantante y como acordionista. Francis asistió a la Newark Arts High School en 1951 y 1952. Más tarde, ella y la so familia camudar a [[Belleville (Nueva Jersey)|Belleville]], Nueva Jersey, y ellí graduóse como [[salutatorian]] de la Belleville High School de 1955.<ref>{{cita web|títulu=OLD SCHOOL TIES|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=MH&s_site=miami&p_multi=MH&p_theme=realcities&p_action=search&p_maxdocs=200&p_topdoc=1&p_text_direct-0=0EB361ABFA1CC71F&p_field_direct-0=document_id&p_perpage=10&p_sort=YMD_date:D&s_trackval=GooglePM|sitiuweb=nl.newsbank.com|editorial=''[[The Miami Herald]]''|idioma=en|fecha=10 de xineru de 1985|fechaaccesu=24 de xunu de 2017}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Fair-Brown|nome=Norma|títulu=A Brief History|url=http://www.nps.k12.nj.us/arts/a_brief_history.htm|sitiuweb=nps.k12.nj.us|editorial=Newark Arts High School|idioma=en|fechaaccesu=24 de xunu de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090509075633/http://www.nps.k12.nj.us/arts/a_brief_history.htm|fechaarchivu=4 de marzu de 2016}}</ref> Nesti periodu, Francis siguió actuando en festivales y concursos de talentu (dalgunos de los cualos fueron retresmitíos en [[televisión]]), apaeciendo alternativamente como Concetta Franconero y Connie Franconero. So esti últimu nome, apaeció nel programa de la [[NBC]] ''Startime Kids'' ente 1953 y 1955.<ref name=":0"/> Mientres los ensayos del programa ''Arthur Godfrey's Talent Scouts'', [[Arthur Godfrey|Godfrey]] suxuriólu que camudara'l so nome artísticu a Connie Francis pa facilitar la so pronunciación. Tamién lu aconseyó que dexara l'acordión — conseyu que, según ella, siguió con gustu, yá que taba cansándose del preséu.<ref name=":0"/> Cuasi coles mesmes, consiguió un trabayu como cantante en [[Maqueta (música)|grabaciones de demonstración]], que yeren llevaos a cantantes establecíos p'aceptar o refugar la so grabación profesional.<ref name="CD">William Ruhlmann: ''Connie Francis 1955–1959'', llibru acompañáu de set de 5 discos compactos ''White Sox, Pink Lipstick… and Stupid Cupid'', Bear Family Records BCD 16 616 EI, Hambergen (Alemaña) 1993</ref> === 1955-1957: Contratu de grabación y serie de fracasos comerciales === En 1955, ''Startime Kids'', el programa nel que participara, dexó de ser retresmitíu. En mayu del mesmu añu, George Franconero y el xerente de Francis, George Scheck, aforraron dineru pa una sesión de grabación de cuatro canciones qu'esperaben vender a una mayor discográfica so'l mesmu nome de Francis.<ref name="Roberts">Ron Roberts: ''Connie Francis Discography 1955–1973''</ref> Sicasí, nenguna compañía discográfica aceptar, principalmente porque, como cantante de demostración, la cantante podía asonsañar a otros artistes. Finalmente, [[MGM Records]] decidió roblar un contratu con ella, pero solu porque unu de les temes de Francis titulábase «Freddy», nome que resultó ser el mesmu que'l fíu d'un co-executivu de la compañía. La tema foi grabáu y convirtióse n'el so primera senciellu, pero acabó siendo un fracasu comercial, al igual que los sos ocho siguientes senciellos dir.<ref name=":0"/> A pesar d'estos fracasos, Francis foi contratada pa grabar les voces d'una escena de la película de Tuestay Weld ''Rock, Rock, Rock'' en 1956 y, más tarde, en ''Jamboree', de Freda Holloway. Dempués d'un tiempu, la cantante llogró'l so primer ésitu con un senciellu que grabó xunto a [[Marvin Rainwater]]: «The Majesty of Love». Este llegó al puestu 93 del ''[[Billboard Hot 100]]'', y consiguió vender más d'un millón de copies.<ref name="CD"/> === 1957-1959: Última oportunidá y rotura === A pesar del so ésitu con «The Majesty of Love», informóse-y que MGM Records nun anovaría'l so contratu tres el so postreru senciellu. Francis consideró una carrera en medicina y tuvo a puntu d'aceptar una beca de cuatro años na [[Universidá de Nueva York]]. No que sería la so última sesión de grabación con MGM el 2 d'ochobre de 1957,<ref name="Roberts"/> interpretó una [[Versión (música)|versión]] del cantar de 1923 «[[Who's Sorry Now?]]», escrita por Bert Kalmar y [[Harry Ruby]]. Francis afirmó que la grabó por cuenta de la insistencia del so padre, quien taba convencíu de que tendría oportunidaes de convertise nun ésitu.<ref>{{cita noticia|apellíu=Dachs|nome=David|títulu=The Story Behind Those Golden Records|url=https://news.google.com/newspapers?id=O-kuAAAAIBAJ&sjid=ajEDAAAAIBAJ&pg=3189,1141022&dq=perry+como&hl=en|fechaaccesu=26 de xunu de 2017|editorial=Rome News-Tribune|fecha=10 de mayu de 1959}}</ref> A Francis nun-y gustaba la cantar, y atrasó la grabación de les otres trés cantares d'esa sesión. Cuando se decidió a grabala, solo quedaben unos pocos segundos restantes na cinta.<ref name=":0"/> El senciellu paeció pasar desapercibíu como tolos sos llanzamientos anteriores, tal como Francis había pensáu, pero más tarde, el 1 de xineru de 1958, apaeció nel programa musical de [[Dick Clark]] ''American Bandstand'', y un mes más tarde interpretar en ''The Dick Clark Show'', tamién presentada por Clark. A mediaos d'añu, vendiérense más d'un millón de copies, y la cantante llogró saltar a la fama. N'abril de 1958, «Who's Sorry Now?» algamó'l primer puestu na ''[[UK Singles Chart]]'', y el cuartu nos [[Estaos Xuníos]]. Mientres los siguientes cuatro años, Francis foi votada como la «meyor vocalista femenina» polos espectadores de ''American Bandstand''.<ref name=":0"/> Tres el gran ésitu de «Who's Sorry Now?», Francis empezó a buscar otru cantar, una y bones MGM Records anovó'l so contratu. Tres el relativu fracasu de los sos siguientes senciellos «I'm Sorry I Made You Cry» y «Heartaches», conoció a [[Neil Sedaka]] y [[Howard Greenfield]], que cantaron delles balaes qu'escribieren pa ella. Francis díxo-yos que consideraba que les sos balaes yeren demasiáu intelectuales y sofisticaes pa la xeneración nueva y que precisaba un cantar más animáu. Greenfield suxurió darréu que cantara una tema qu'escribieren esa mesma mañana, «Stupid Cupid». El so compañeru dixo que Francis sentiríase faltada por esi cantar, pero consiguió convencelo pa tocala. A Francis gustó-y, y esta acabó llegando al puestu 14 na ''Billboard Hot 100'' y al primeru en [[Reinu Xuníu]]. L'ésitu de «Stupid Cupid» devolvió a Francis l'ésitu de la so carrera, y algamó el top 40 n'Estaos Xuníos otres siete veces mientres el restu de la década. Consiguió producir más ésitos grabando otres versiones de cantares más antiguos, como «My Happiness» y «Among My Souvenirs», amás d'interpretar les sos propies composiciones. En 1959, ganó dos discos d'oru con un senciellu de doble cara: «Lipstick on Your Collar» na A y «Frankie» na B. === 1959-1973: Estrella internacional === Siguiendo otra idea del so padre, Francis viaxó a [[Londres]] n'agostu de 1959<ref name="Roberts"/> pa grabar un [[Álbum (música)|álbum]] italianu nos estudios de grabación [[Abbey Road Studios]] d'[[EMI]].<ref name="CD"/> Tituláu ''Connie Francis Sings Italian Favorites'', l'álbum llanzar en payares de 1959, y llueu entró nes llistes d'álbumes onde permaneció por 81 selmanes, siendo'l so mayor puestu'l cuartu. A día de güei, sigue siendo l'álbum más esitosu de Francis. «Mama», un senciellu del álbum, algamó los puestos octavu y segundu nos Estaos Xuníos y el Reinu Xuníu, respeutivamente.<ref name="Souvenirs">''Souvenirs'', llibru acompañáu del set de 4 discos compactos de «Souvenirs», [[Polydor Records|Polydor]] ([[Nueva York]]) 1995, Cat.-Non. 314 533 382-2</ref> Dempués d'esti ésitu, grabó otros siete álbumes más de cantares favoritos» ente 1960 y 1964 en dellos idiomes. Estos llanzamientos marcaron el pasu de la cantante del ''[[rock and roll]]'' empobináu a los mozos a la [[Adult contemporary|música contemporánea p'adultos]], que'l so padre reconoció que yera necesariu si Francis quería siguir cola so esitosa carrera. Aun así, siguió grabando senciellos empobinaos al mercáu nuevu, y ente los más esitosos tán «Breakin' in a Brand New Broken Heart», «When the Girl in Your Arms Is the Girl in Your Heart», «Second Hand Love» y «Where the Boys Are», qu'algamaron el top 10 nes llistes d'Estaos Xuníos. Esta última tema convertir na sintonía de la primer película de nome homónimu que protagonizó Francis. A pesar de qu'apaeció en tres películes más, l'artista nunca tuvo satisfecha con ella mesma como actriz, y tres la so última película en 1966, nun aceptó más ufiertes.<ref>{{cita web|títulu=Connie Francis|url=https://www.imdb.com/name/nm0290120/|sitiuweb=IMDb.com|editorial=[[IMDb]]|idioma=en|fechaaccesu=26 de xunu de 2017}}</ref> L'ésitu del so álbum ''Connie Francis Sings Italian Favorites'' ente 1959 y 1960 llevó a la cantante a convertise nuna de les primeres artistes americanes en grabar n'otros idiomes con frecuencia. Sería siguida por otros mayores artistes como [[Wanda Jackson]], [[Cliff Richard]], [[Petula Clark]], [[Brenda Lee]], [[the Supremes]], [[Peggy March]], [[Pat Boone]], [[Lesley Gore]], [[the Beatles]] y [[Johnny Cash]], ente munchos otros. La razón d'estes grabaciones, según ella, deber a que la barrera del idioma en ciertos países europeos enzancaba l'espardimientu de los sos cantares, especialmente n'[[Alemaña]].<ref name=":0"/> Dellos exemplos fueron «Everybody's Somebody's Fool», qu'encabezó les llistes estauxunidenses, o «Jealous of you (Tango della Gelosia)» que, a pesar de que se convirtió nun gran ésitu n'Italia, nun tuvo nenguna impresión n'Alemaña. Por ello, la lletrista Ralph Maria Siegel escribió lletres n'alemán pa dellos cantares de Francis,<ref name=":0"/> y «Die Liebe ist ein seltsames Spiel», la versión alemana de «Everybody's Somebody's Fool», llegó al primer puestu de les llistes alemanes. Nun sería hasta 1960 cuando Francis empezó a grabar otres versiones de los sos cantares n'otros idiomes estranxeros amás del alemán. Mientres los años siguientes, interpretó cantares en más de 15 idiomes distintos. La cantante nun tenía fluidez en toos esos idiomes, y tenía qu'aprender les lletres de los cantares fonéticamente. Aun así, esplicó que sigo que falaba español ya italianu fluidamente, pero siempres tenía a un traductor cerca p'asegurase de que la so pronunciación fuera tan gramáticamente correuta como fuera posible. A raigañu del senciellu «Die Liebe ist ein seltsames Spiel», Francis vivió los sos mayores ésitos fora de los Estaos Xuníos. Mientres la década de 1960, non solo encabezó les llistes de numberosos países alredor del mundu, sinón que tamién foi votada como la cantante númberu unu en más de diez países. En 1960, foi nomada la cantante más popular d'Europa, y foi la primer vegada qu'un artista non européu recibía esti honor. Dende 1961 a 1963, [[Radio Luxembourg]] cerró toles sos emisiones diaries cola tema «It's Time to Say Goodnight», cantar que Francis grabara especialmente pa ellos, y que nun sería llanzada de forma oficial hasta 1996.<ref name="Twistin">Ron Roberts: ''Connie Francis 1960–1962'', llibru acompañáu de 5 discos compactos «Kissin', Twistin', Goin' Where the Boys Are», Bear Family Records BCD 16 826 EI, Hambergen ([[Alemaña]]) 1996</ref> La popularidá creciente de l'artista per tol mundu llevar a asistir a programes especiales de televisión en países como Alemaña, España, Italia o Reinu Xuníu. Inclusive mientres la [[Guerra Fría]], la so música foi bien recibida en países detrás de la [[Cortina de Fierro]], y grabó cantares con discográfiques d'esos países, como [[Melodiya]] na [[Xunión Soviética]] o [[Jugoton]] en [[Yugoslavia]].<ref name="Twistin"/> Nos Estaos Xuníos, Francis tuvo otru ésitu númberu unu en 1962: «Don't Break the Heart That Loves You», fechu que llevó a MGM a da-y a la cantante completa llibertá pa escoyer qué temes quería interpretar.<ref name="CD"/> El primer llibru autobiográficu de Francis, ''For Every Young Heart'', foi publicáu en 1963. El 3 de xunetu d'esi mesmu añu, realizó una interpretación pa la reina [[Sabela II del Reinu Xuníu|Sabela II]] nel [[Alhambra Theatre]] de [[Glasgow]], [[Escocia]]. Tamién actuó pa les tropes estauxunidenses en 1967, mientres la [[Guerra de Vietnam]]. Debíu al gran cambéu d'enclinos de 1960 (la [[Invasión británica]]), los ésitos de la cantante empezaron a aparrar a partir de 1963. El so últimu ésitu foi «Vacation», en 1962. Un númberu de cantares de Francis siguió llegando al top 40 de la ''US Hot 100'', siendo l'últimu «Be Anything (but Be Mine)» en 1964. A pesar d'ello, siguió dando numberosos conciertos, y los sos senciellos (qu'agora siguíen un estilu más maduru) entraron na [[Adult Contemporary (llista)|Adult Contemporary]] de ''[[Billboard]]'' y, inclusive, na [[Hot Country Songs]] en delles ocasiones. Francis siguió esfrutando d'estos ésitos hasta que'l so contratu con MGM Records acabar en 1969.<ref name="Souvenirs"/> En 1965, participó na edición de s'añu del [[Festival del Cantar de Sanremo]], onde ella y la so compañera d'equipu [[Gigliola Cinquetti]] interpretaron «Ho bisogno di vederti», que quedó en 5ᵘ puestu de 24 cantares.<ref>{{cita web|títulu=National Final : Italy 1962|url=http://www.esc-history.com/nf-entries.asp?country=Italy&year=1962&order=ItemNr|títulotrad=Final nacional : Italia 1962|sitiuweb=esc-history.com|idioma=en|editorial=ESC-History|fechaaccesu=27 de xunu de 2017}}</ref> Francis volvió al festival en 1967 con «Canta Ragazzina» xunto a [[Bobby Solo]], pero nun algamar la final.<ref>{{cita web|títulu=National Final : Italy 1967|url=http://www.esc-history.com/nf-entries.asp?country=Italy&year=1967&order=ItemNr|títulotrad=Final nacional : Italia 1967|sitiuweb=esc-history.com|idioma=en|editorial=ESC-History|fechaaccesu=27 de xunu de 2017}}</ref> Nos Estaos Xuníos, sicasí, la versión inglesa del cantar ganador d'esi añu, «Non pensara a me», entró na ''Billboard Hot 100'' y na Adult Contemporary.<ref name="Souvenirs"/> La popularidá de la cantante fora de los Estaos Xuníos ayudar a caltener la so carrera, inclusive cuando los sos ésitos nun yeren bien recibíos nel país. Siguió teniendo temes nes llistes de cantares mientres la década de 1970 y, inclusive a día de güei, sigue siendo bien popular nos países europeos. A finales de 1969, el so contratu con MGM Records acabó y decidió nun comprometese más cola discográfica, cansada de cuasi 15 años de grabaciones, apaiciones en vivu, trabayos en televisión y viaxes ininterrumpíos. Ente 1970 y 1973, vivió en semi-retiru, y solo apaeció dacuando como convidada especial en programes de televisión. En 1973, Francis volvió a los estudios de grabación, grabando «(Should I) Tie a Yellow Ribbon Round the Old Oak Tree?» y «Paint the Rain» en GSF Records. === 1974-1981: Traxedia y torna === Tres el so ésitu modestu con «(Should I) Tie a Yellow Ribbon Round the Old Oak Tree?», la cantante empezó a actuar con frecuencia de nuevu. Mientres la so apaición na Feria de Música de Westbury en [[Nueva York]] el 8 de payares de 1974, Francis foi [[Violación|violada]] nun hotel de la cadena [[Howard Johnson's]] na [[Carreteres estatales de Nueva York|Ruta Estatal de Nueva York 25]] en [[Jericho (Nueva York)|Jericho]], [[Nueva York]], y cuasi morrió afogada pol pesu d'un colchón que l'agresor había-y llanzáu.<ref name=":0"/> La cantante [[Demanda xudicial|demandó]] a la cadena de moteles por non apurrir seguridá fayadiza, y supuestamente acabó ganando 2,5 millones de [[dólar]]es,<ref>{{cita llibru |apellíu=W. Barrows|nome=Clayton|apellíu2=Powers|nome2=Tom|títulu=Introduction to Management in the Hospitality Industry|añu=2009|editorial=John Wiley & Sons, Inc.|allugamientu=[[Hoboken (Nueva Jersey)|Hoboken]], [[Nueva Jersey]]|páxines=319|edición=novena}}</ref> convirtiéndose n'unu de los mayores veredictos de la dómina. El culpable nunca foi atopáu.<ref>{{cita web|títulu=Interview with Connie Francis|url=http://edition.cnn.com/TRANSCRIPTS/0203/11/lkl.00.html|sitiuweb=edition.cnn.com|editorial=[[CNN]]|idioma=en|fecha=7 de febreru de 2001|fechaaccesu=2 de xunetu de 2017}}</ref> Mientres los años posteriores al incidente, Francis cayó en depresión; raramente salía de la so casa y llegó a tomar hasta 50 pastillas de [[Dextropropoxifeno|Darvon]] per día.<ref>{{cita web|apellíu=Robertson|nome=Nan|títulu=Connie Francis: comeback trail after 7 lost years|url=http://www.nytimes.com/1981/11/09/style/connie-francis-comeback-trail-after-7-lost-years.html|sitiuweb=nytimes.com|editorial=''[[The New York Times]]''|idioma=en|fecha=9 de payares de 1981|fechaaccesu=2 de xunetu de 2017}}</ref> En 1977, la cantante someter a una ciruxía nasal y perdió dafechu la so voz. Pasó por delles operaciones más y, inclusive cuando llogró recuperar la voz, foi forzada a asistir a clases vocales. Anque yá les tomara de mano, esta foi la primer vegada que se-y pidiera faelo. En 1978, Francis volvió a los estudios de grabación pa grabar un álbum tituláu ''Who's Happy Now?''. La tema principal d'este foi una versión [[Música discu|discu]] de «Where the Boys Are», que grabó n'inglés, xaponés, italianu, español y alemán, como fixera cola versión orixinal de 1960. Dellos cantares del álbum tamién fueron grabaes nesos idiomes. Les grabaciones alemanes y españoles convertir n'álbumes (''Was ich bin'' y ''Connie Francis n'Español'', respeutivamente). L'artista grabó «Comme ci, comme ça» y «I'm Me Again» en 1981, y esti postreru convertir na tema principal del so álbum [[homónimu]]. El cantar foi'l postreru senciellu de Francis n'apaecer nes llistes de ''Billboard''. === 1981-1988: Más traxedia === Otra traxedia na vida de Francis foi l'asesinatu del so hermanu, George Franconero, Jr., a quien yera bien cercana, por sicarios de la [[mafia]] americana en 1981.<ref name=":0"/><ref>{{cita web|apellíu=A. Narvaez|nome=Alfonso|títulu=Two kill a Jersey man who gave testimony on mobster activities|url=http://www.nytimes.com/1981/03/07/nyregion/two-kill-a-xerséi-man-who-gave-testimony-on-mobster-activities.html|sitiuweb=nytimes.com|editorial=''[[The New York Times]]''|idioma=en|fecha=7 de marzu de 1981|fechaaccesu=2 de xunetu de 2017}}</ref> A pesar d'ello, volvió actuar en vivu, inclusive apaeciendo nel episodiu especial del 30 aniversariu de ''American Bandstannd'' y volviendo al pueblu onde fuera violada. Esti nuevu ésitu nun duró enforma tiempu, yá que foi diagnosticada con [[Trestornu bipolar|psicosis maniacu-depresiva]], lo que llevó a detener la so carrera otros cuatro años, mientres los cualos foi a 17 hospitales. La muyer almitió que tuvo a puntu de suicidase porque los hospitales yeren «desaxeradamente deprimentes». En 1984, presentó la so autobiografía, ''Who's Sorry Now?'', que se convirtió nun ésitu de ventes de ''[[The New York Times]]''. === 1989-presente: Carrera posterior === En 1989, Connie Francis retomó la so carrera de nuevu. Pa Malaco Records, grabó un álbum doble tituláu ''Where the Hits Are'', que contenía re-grabaciones de 18 de los sos mayores ésitos, amás de seis clásicos que siempres quixera grabar, como «Are You Lonesome Tonight?» o «Torn Between Two Lovers». En 1992, un popurrí de versiones entemecíes de los sos mayores ésitos alemanes llegó a les llistes d'Alemaña. Unu de los senciellos, «Jive, Connie», acabó ente los diez senciellos meyor vendíos del añu, lo que llevó a Francis a ganar el premiu R.SH-Gold pol meyor regresu del añu» de Radiu Schleswig-Holstein, entós una de les estaciones de radio privaes más importantes.<ref>{{cita web|títulu=RSH Gold '93|url=http://www.rsh-history.de/RSH-Gold-1993.htm|sitiuweb=rsh-history.de|idioma=de|fechaaccesu=2 de xunetu de 2017}}</ref> Otru álbum recopilatorio de los sos mayores senciellos alemanes nes sos versiones orixinales tamién foi llanzáu con ésitu. Arriendes de esto, la cantante grabó dos duetos con [[Peter Kraus]],<ref>{{cita web|títulu=Peter Kraus / Connie Francis - Que Sera (CD)|url=https://www.discogs.com/Peter-Kraus-Connie-Francis-Que-Sera/release/4033797|sitiuweb=discogs.com|editorial=[[Discogs]]|idioma=en|fechaaccesu=2 de xunetu de 2017}}</ref> con quien yá trabayara enantes nes décades de 1950 y 1960. En 1996, grabó ''The Return Concert'', un álbum en direuto que foi llanzáu por [[Legacy Recordings|Click Records]]<ref>{{cita web|títulu=Connie Francis - The Return Concert Live At Trump's Castle (CD)|url=https://www.discogs.com/es/Connie-Francis-The-Return-Concert-Live-At-Trumps-Castle/release/4357567|sitiuweb=discogs.com|editorial=[[Discogs]]|idioma=en|fechaaccesu=2 de xunetu de 2017}}</ref> y, más tarde, ''With Love to Buddy'', un álbum tributo de cantares popularizaos por [[Buddy Holly]]. En marzu y ochobre de 2007, Francis actuó nel Castru Theatre de [[San Francisco]]. Tamién apaeció nun conciertu en [[Manila]], [[Filipines]], el [[día de San Valentín]] de 2008. En 2010, apaeció en [[LVH – Las Vegas Hotel & Casino|Las Vegas Hilton]] xunto a [[Dionne Warwick]], nun programa llamáu ''Eric Floyd's Grand Dives of Stage''. == Los dos Connies == Ella y la cantante-actriz [[Connie Stevens]], fueron frecuentemente confundíes ente sigo. Dambes tienen ascendencia italoamericana, dambes proceden del área de [[Nueva York]], dambes llámense Concetta y traducir al inglés como Connie, tamién modificaron los sos apellíos por unu n'inglés. Tamién nacieron nel mesmu añu, y de xacíu dambes conocieron l'ésitu na mesma dómina, de los años 50 y 60. == Biografía Fílmica == {{desactualizáu}} Dende'l 2003 ta proyeutáu llevar la so vida a la pantalla grande sol tentativo títulu: "Who´s Sorry Now?". L'argumentu fílmico foi escritu pola famosa cantante cubana [[Gloria Estefan]], quien manifestó'l so deséu de personificar a tan importante estrella musical. Nuna conferencia Estefan declaró: "Ella (Connie) nun foi inducida al [[Salón de la Fama del Rock]] entá, siendo la primer estrella Pop del mundu enteru que grabó en 9 idiomes. Contribuyó a los derechos de les persones desque foi víctima de [[violación]] nos 70... Hai una hestoria importante ende." Connie Francis declaró al respeutu: “Va Ser una película bien dramática que cunta lo que sufrí na mio vida como artista en siendo atacada. Siempres quixi cuntar la mio hestoria y la paecencia física con Gloria va ayudar muncho más”. == Trivia == * En 1956 vivió un comentáu romance col cantautor [[Bobby Darin]] de quien foi novia, pero por cuenta de la negativa del padre de Connie remató abruptamente. * Entamó una demanda llegal, pola inclusión d'una de los sos cantares ("Lollipop Lips") nuna escena de sexu del filme "Jawbreaker". * En 1963 les midíes de Connie yeren 89-58.4-90.17, 1.52 m d'estatura y 49 kg de pesu. * Foi mentada na película Nueves Bruxes (The Craft), na escena na cual la ma de Nancy diz-yos a les demás mozos que deseyaba tener una rockola con puros ésitos de Connie Francis. == Álbumes == * Who's Sorry Now? (1958) * The Exciting Connie Francis (1959) * My Thanks To You (1959) * Christmas In My Heart (1959) * Rock 'n' Roll with Connie Francis (1959) * Rock 'n' Roll Million Sellers (1960) * Italian Favorites (1960) #4 n'USA * Connie's Greatest Hits (1960)#17 n'USA * Country And Western Golden Hits (1960) * More Italian Favorites (1960) #9, n'USA * Spanish And Latin American Favorites (Conocíu n'español como: "Connie Francis canta n'español) (1960) #4 España * Connie At The Copa (1961) #65 n'USA * Connie Francis Sings Jewish Favorites (1961)n'USA * More Greatest Hits (1961)#39 n'USA * Never On Sunday (1961) #11 n'USA Songs To A Swingin' Band (1961) * Folk Song Favorites (1961) * Do The Twist (1962) #47 n'USA * Second Hand Love And Other Hits (1962) * Connie Francis Sings (1962) #111 n'USA * Country Music Connie Style (1962) #22 n'USA * Modern Italian Hits (1963) #103 n'USA * Follow The Boys (1963) #66 n'USA * Award Winning Motion Picture Hits (1963) * Great American Waltzes (1963) #94 n'USA * Big Hits From Italy (1963) #70 n'USA * The Very Best Of Connie Francis (1963) #68 n'USA * Mala Feminmena (1963) * In The Summer Of His Years (1964)#126 n'USA * Looking For Love (1964) #122 n'USA * A New Kind Of Connie (1964) #149 n'USA * Connie Francis Sings For Mama (1965) #78, n'USA * When The Boys Meet The Girls (1966) #61 n'USA * Movie Greats Of The Sixties (1966) * Live At The Sahara, Las Vegas (1966) * Happiness (1967) * Love Italian Style (1967) * My Heart Críes For You (1967) * Connie And Clyde (1968) * Connie Sings Bacharach & David (1968) * Hawaii Connie (1968) * The Wedding Cake (1969) * Connie Francis Sings Great Country Hits, Volume II (1973) * 20 All Time Greats (1977) #1 En Reinu Xuníu * Connie Sings The Big Band Hits (1977) * I'm Me Again: The Silver Anniversary Álbum (1981) * The Singles Collection (1993)#12 Reinu Xuníu * Souvenirs (CD box set) (1996) * Kissin', Twistin' And Going Where The Boys Are (1997) Otres ediciones: * Christmas In My Heart (1960, reedición del orixinal de 1959) Méxicu * Grandes Ésitos Populares (1965) Méxicu * Connie Canta n'Español (1972) Méxicu * Rock 'n' Roll Million Sellers (¿?, reedición del orixinal de 1960) Méxicu * Do The Twist (¿?, reedición del orixinal de 1962) Méxicu * My Thanks To You (¿?, reedición del orixinal de 1959) Méxicu * Spanish And Latin American Favorites (¿?, reedición del orixinal de 1960) Méxicu * Los Grandes Ésitos de Connie Francis (¿?) Méxicu * Grandes Ésitos Del Cine De Los Años 60 (¿?) Méxicu * Connie Francis en "El Patiu" (¿?) Méxicu == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{traducíu ref|en|Connie Francis}} * {{IMDb nome|id=0290120|name=Connie Francis}} * [http://www.conniefrancis.com Official Site] * [http://bjbear71.com/Ogerman/Claus.html The Work of Claus Ogerman] - sitiu que contién amplia información de Connie, semeyes, discografía etc.. (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20070311043403/http://www.quasimodobell.com/default.aspx/tabid/130/groupid/1425/gingroup/FRANCIS+CONNIE Información cola discografía completa de Connie (n'inglés)] * [http://www.freewebs.com/conniefrancis Tou sobre Connie! Biografía, cd cover scans and track listings, lps, 45rpm's, Ep, entevistes, feches de conciertos, * [Musica del Recuedo de Connie Francis http://musicadelrecuerdo.com/connie-francis/] noticies y más!(n'inglés)] {{NF|1938||Francis, Connie}} {{Tradubot|Connie Francis}} [[Categoría:Músicos y músiques de rock]] [[Categoría:Cantantes de Nueva Jersey]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Persones de Newark (Nueva Jersey)]] ei25ddekdpl2r1sqc5asq79o2e5gf36 0 148074 3710018 3487370 2022-08-19T11:29:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} }} '''Courtney Lyn Hurley''' ([[Houston]], [[30 de setiembre]] de [[1990]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió n'[[esgrima]], especialista na modalidá d'[[Espada (esgrima)|espada]]. La so hermana [[Kelley Hurley|Kelley]] tamién compitió n'esgrima. Participó en dos [[Xuegos Olímpicos de Branu]], llogrando una medaya de bronce en [[Londres 2012]], na prueba por equipos (xuntu con [[Maya Lawrence]], [[Susie Scanlan]] y [[Kelley Hurley]]), y el 5º llugar en [[Rio de Janeiro 2016]], tamién nos equipos.<ref>[https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/hu/courtney-hurley-1.html «Courtney Hurley»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref><ref>[http://fie.org/fencers/Courtney-HURLEY-11652/ «Courtney Hurley»]. Base de datos de la FIE {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Esgrima nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Prueba |-align=center | [[Esgrima nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|2012]] |align=left| [[Londres]] ({{GBR}}) | {{Med-b}} | Espada por equipos |} </center> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{commonscat}} {{NF|1990||Hurley, Courtney}} {{Tradubot|Courtney Hurley}} [[Categoría:Xugadores d'esgrima d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'esgrima]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de bronce]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de Londres 2012]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Persones de Houston]] fhr5kuawp6x3w7bhzdsesq1utpnia2b 0 148156 3709429 3662876 2022-08-18T15:29:41Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''María Cristina Burneo Salazar''' {{nym}} ye una escritora [[ecuatoriana]]. == Biografía == María Cristina Burneo Salazar Nació nel añu de 1977 en Quito Ecuador. Burneo realizó los sos estudios cimeros nel 2003 na [[Pontificia Universidá Católica del Ecuador Pontificia Universidá del Ecuador]], onde llogró'l títulu de llicenciatura en comunicación  y lliteratura con mención en lliteratura. Tres años más tarde nel 2006 llogró una Maestría  d'Estudios de la Cultura, mención Lliteratura na Universidá Andina Simón Bolívar Quito, y adquirió un PhD en Lliteratura llatinoamericana'l 2011 na Universidá de Maryland, College Park, Estaos Xuníos Beca “campus wide” de disertación doctoral Mary S. Snouffer.<ref name=":0">{{cita web |url=http://www.uasb.edu.ec/documents/10181/348140/Burneo+Salazar+Cristina/y9399bb6-c542-4504-abe9-44a3c374y0b4|títulu=CV Cristina Burneo}}</ref> Nel 2001 so la direición de Frank Holl historiador de les ciencies llanzó la so primer edición colombo-ecuatoriana-alemana, titulada "El Regresu de Humboldt", debíu al bicentenariu de la llegada d'A. Von Humboldt a Ecuador. De la mesma tradució del inglés al español un conxuntu d'ensayos sobre Federico García Lorca.  Forma parte del conseyu editorial  de la revista d'ensayu y poesía  “País secretu”, trabaya nel institutu de cultura d'Asociación Humboldt-Centru Goethe de Quito y publicó poesía en delles revistes ecuatorianes.<ref>{{cita llibru |apellíos=Burneo|nome=Cristina|enllaceautor=|títulu=El Suañu de Pierre Menard|url=|fechaaccesu=|añu=2001|editorial=Planeta|isbn=|editor=|ubicación=Quito Ecuador|páxina=|idioma=Español|capítulu=}}</ref> Nel 2001 recibió'l [[Aurelio Espinosa Pólit (premiu lliterariu)|Premiu Aurelio Espinosa Pólit]] na categoría “Ensayo”, pol llanzamientu de "El Suañu de Pierre Menard", apurríu pola [[Pontificia Universidá Católica del Ecuador]]. <ref>{{cita web |url=http://www.ecuadorinmediato.com/index.php?module=Noticias&func=news_user_view&id=21970|títulu=Premiu}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.larepublica.ec/blog/cultura/2015/11/24/apurren-premiu-aurelio-espinosa-polit-que-cumple-40-ano/|títulu=40 años}}</ref> Dende 2014 desempéñase como docente de posgráu na [[Universidá Andina Simón Bolívar]], especializándose en Derechos Humanos, Estudios de la Cultura y Lletres. Ye miembru del comité d'investigación de la Universidá Andina Simón Bolívar y miembru del comité del área de lletres y estudios culturales de la mesma universidá<ref>{{cita web |url=http://www.uasb.edu.ec/docente?cristina-burneo-s|títulu=Docente - Universidá Andina Simón Bolívar|fechaaccesu=12 d'abril de 2018|sitiuweb=www.uasb.edu.ec|idioma=es-ES}}</ref>. Foi docente convidada na Universidá de Que'l so, Arxentina, pa la maestría n'Estudios Llatinoamericanos y na Universidá de São Paulo, Brasil, nel Departamentu de Lletres Modernes<ref>{{cita web |url=http://www.uasb.edu.ec/docente?cristina-burneo-s|títulu=Docente - Universidá Andina Simón Bolívar|fechaaccesu=12 d'abril de 2018|sitiuweb=www.uasb.edu.ec|idioma=es-ES}}</ref>. A partir de 2014, ye parte de la Plataforma Nacional polos Derechos de les Muyeres y ye editora de dellos editoriales especializaos en derechos humanos y xéneru; como Plan V y La Barra Espaciadora<ref>{{cita web |url=http://www.planv.com.ec/ideas/mas_articulos/Cristina%20Burneo%20Salazar|títulu=Plan V|fechaaccesu=12 d'abril de 2018|sitiuweb=www.planv.com.ec|idioma=es}}</ref>. Tamién realiza editoriales en diarios d'espardimientu escritu del Ecuador, como El Telégrafu y Diariu GÜEI, onde analiza la situación política y de derechos nel Ecuador<ref>{{cita web |url=https://www.eltelegrafo.com.ec/contenido/autor/1/7890/cristinaburneosalazar|títulu=El Telégrafu - Cristina Burneo Salazar|fechaaccesu=12 d'abril de 2018|apellíu=Telégrafu|nome=El|sitiuweb=www.eltelegrafo.com.ec|idioma=es-es}}</ref>. == Activismu == Cristina Burneo Salazar, enfoca les sos investigaciones en Derechos Humanos y Xéneru, ente los artículos más destacaos d'esta autora, ye “Les muyeres que narren la guerra”, onde analiza les dinámiques sociales del pueblu Shuar n'Ecuador, dende l'aprobación de la esplotación minera en territoriu nativu; Burneo enfoca'l so analís na visión dende la perspeutiva de les muyeres de la sociedá Shuar que munches vegaes son inoraes por cuenta de los patrones de xéneru. La fusión ente narrativa y entrevista cola que cunta esti artículu dexa que l'autora tome tantu la perspeutiva social como la violación de derechos per parte del Estáu<ref>{{cita publicación |apellíos=Espaciadora|nome Barrer|títulu=Les muyeres que narren la guerra - La Barra Espaciadora|url=http://labarraespaciadora.com/planeta/mujer-que-narren-guerra/|fecha=23 d'abril de 2017|fechaaccesu=12 d'abril de 2018|periódicu=La Barra Espaciadora|idioma=es-ES}}</ref>. Dende'l so rol dientro de la Plataforma Nacional polos Derechos de les Muyeres, cumple con un activismu constante pola defensa de los derechos de les muyeres. Burneo establez una diferenciación ente'l [[Femicidio n'Ecuador|femicidio]] y [[feminicidio]] con al respective de la participación del Estáu dientro de les aiciones de prevención y la tipificación d'un marcu llegal pa penalizar estos casos; tamién establez la necesidá del establecimientu d'un Estáu llaicu onde nun se sigan el patrones de xéneru propuestos pola ilesia onde se considera a la muyer como un ser inferior con enclinos a la obediencia<ref>{{cita web |url=https://radialistas.net/estáu-llaicu-y-feminicidio-con-cristina-burneo/|títulu=TAO LAICU Y FEMINICIDIO CON CRISTINA BURNEO – Radialistas|fechaaccesu=12 d'abril de 2018|sitiuweb=radialistas.net|idioma=es-ES}}</ref>. == Obra == Nel so ensayu "El Suañu de Pierre Menard" cuestiona les carauterístiques esenciales de la traducción y los criterios usaos pa xulgar una traducción. Pa ella unu de los más grandes  desafíos al momentu d'implementar la traducción ye la poesía: una y bones el poema “non yá priviléxase la música específica d'una llingua sinón qu'ésta esplega una infinita gama d'ambigüedaes, connotaciones, matices y xuegos de sentíu que nun guarden rellación unívoca colos elementos de nenguna otra llingua” (C. Burneo. 2001).<ref>{{cita web |url=https://www.puce.edu.ec/documentos/catalogo_cp.pdf|títulu=Referencia El suañu de Pierre Menard}}</ref> == Publicaciones == === Llibros === * 2001: ''El sueño de Pierre Menard.'' Quitu, Planeta. Premiu Nacional de Lliteratura Aurelio Espinosa Pólit, edición ensayu. * 2012: ''En distancia infinita. Amistad y traducción en A. Gangotena.'' Quitu: UASB. * 2016: ''Dar piel''. Quitu: Trashumante. Entrevista a Jean-Luc Nancy, con R. Gordillo, R. Román y N. González, precedíu del ensayu “Piel esencial”, de Jean-Luc Nancy. Editora y traductora. * 2017: ''Acrobacia del cuerpo bilingüe. La poesía de Alfredo Gangotena''. Leiden: Almenara Press. === Ensayos literarios === * 2008 “Incursión. Sobre Topología”. Fulguraciones del instante. Aproximaciones a la poesía de Iván Carvajal. Quitu, Orogenia, 2008. * 2014 “Historias de los puentes que no se han levantado”, ''Revista de la Universidad de Antioquia'', abril-xunu, nº 316. * 2016: “La vulnerabilidad como vida posible”, con Diego Falconí Trávez. Quitu: Revista feminista ''Flor de Guanto.'' * 2016 “Descartes padre. Cuerpo en el interregno”. ''Vértigo''. Quitu: Turbina editorial. * 2017: “Cuerpo geminado”. ''Cuerpo siamés''. Quitu: Turbina editorial. === Traducciones al castellanu === * 2004: ''Ensayos sobre la obra de García Lorca'', varios autores, Madrid: Istmo. Inglés y francés. * 2008: “Se declaró la guerra”, Annie Saumont. ''Doce traductores latinoamericanos'', Buenos Aires: Dédalus. Francés. * 2010: ''Escritos satíricos y literarios'', Juan Bautista Alberdi. Traducción del prefaciu de Axel Gasquet, Buenos Aires: Ediciones del Valle. Francés. == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1977||Burneo, Cristina}} {{Tradubot|Cristina Burneo}} [[Categoría:Ensayistes d'Ecuador]] [[Categoría:Poetes d'Ecuador]] [[Categoría:Escritores en castellanu]] [[Categoría:Premiu Aurelio Espinosa Pólit]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 20q7imvbqelcy5wuz2mbbo4zvf65zdl 0 148346 3709257 3683110 2022-08-18T13:35:47Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki [[Ficheru:First_women_at_the_South_Pole_Pam_Young,_Jean_Pearson,_Lois_Jones,_Eileen_McSaveney,_Kay_Lindsay_and_Terry_Tickhill.jpg|miniaturadeimagen|400x400px|Les primeres muyeres nel [[Polu Sur]] el 12 de payares 1969 fueron [[Pam Young]], [[Jean Pearson]], [[Lois Jones]], [[Eileen McSaveney]], [[Kay Lindsay]] y [[Terry Tickhill]]. La contraalmirante [[D.F. Welch]] ta nel mediu.<br> ]] Esta ye una '''cronoloxía de les muyeres en L'Antártida'''. Nesti artículu describe munchos de los fechos inéditos y los llogros que les muyeres de diversos países llograron en distintos campos d'actividá nel continente antárticu. == Década de 650 == '''650''' * La tradición oral cuenta que l'esplorador [[maorí]], [[Ui-te-rangiora]], algamó les agües antártiques. == Década de 1770 == '''1773''' * La primer muyer occidental que visitó la rexón antártica foi [[Louise Séguin]], que saleó nel ''Roland ''con Yves Joseph de Kerguelen en 1773.[1] '''1776-1777''' * La primer científica na rexón subantártica ye l'asistente en botánica Jeanne Baret.<ref>{{cita publicación |apellíu=Roldan|nome=Gabriela|fecha=2010|títulu=Changes in the Contributions of Women to Antarctic National Programmes|url=http://www.anta.canterbury.ac.nz/documents/PCAS_13/Roldan%20G%20Review.pdf|publicación=PCAS 13 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016}}</ref> == Década de 1830 == '''1833''' * El primer rellatu escritu sobre los viaxes subantárticos dende la perspeutiva d'una muyer foi escritu por [[Abby Jane Morrell]]. [1] '''1839''' * Una náufraga ensin nome que más tarde viaxó n'el'' Eliza Scott ''y nel ''Sabrina ''viaxó "hasta onde podía vese el continente".[1] == Década de 1930 == '''1931''' * La noruega [[Ingrid Christensen]] y el so acompañante, Mathilde Wegger, son les primeres muyeres que vieron L'Antártida de les que se tien constancia.[3] '''1935''' * Caroline Mikkelsen de Dinamarca convertir na primer muyer en triar L'Antártida.<ref name="development.tas.gov.au">[http://www.development.tas.gov.au/__data/assets/pdf_file/0013/2092/Dr_Robin_Burns_Lecture_-_Non._4.pdf "Women in Antarctica: Sharing this Life-Changing Experience"], transcript of speech by Robin Burns, given at the 4th Annual Phillip Law Lecture; Hobart, Tasmania, Australia; 18 June 2005. </ref> '''1937''' * Christensen desembarcó nel monolitu Scullin, convirtiéndose na primer muyer en triar el continente antárticu, siguida de la so fía, Augusta Sofie Christensen, y otros dos muyeres: Lillemor Rachlew y Solveig Widerøeher. <ref name=":5">{{cita web |url=http://www.antarctica.gov.au/magazine/2011-2015/issue-23-december-2012/antarctic-arts-fellowship/the-first-woman-in-antarctica|títulu=The first woman in Antarctica|fecha=2012|sitiuweb=www.antarctica.gov.au|editorial=Australian Antarctic Division|idioma=en-au |fechaaccesu=27 de xunu de 2016}}</ref><ref name=":32">{{cita publicación |apellíu=Jesse|nome=Blackadder,|fecha=1 de xineru de 2013|títulu=Illuminations : casting light upon the earliest female travellers to Antarctica|url=http://researchdirect.uws.edu.au/islandora/object/uws:22583}}</ref><ref name=":12">Bogen, H. (1957). </ref> == Década de 1940 == '''1947''' * Jackie Ronne ye la primer muyer qu'esplora L'Antártida.<ref name=":1">{{cita web |url=http://www.livescience.com/31297-estreme-female-explorers.html|títulu=7 Estreme Explorers|apellíu=Gammon|nome=Katharine|fecha=28 de marzu de 2012|sitiuweb=Live Science |fechaaccesu=24 d'agostu de 2016}}</ref> '''1947-1948''' * Ronne y Jennie Darlington pasen l'iviernu. Son les primeres muyeres que pasen un añu en L'Antártida.<ref name=":3">{{cita web |url=http://antarcticsun.usap.gov/features/contentHandler.cfm?id=1954|títulu=Famous Firsts|fecha=13 de payares de 2009|sitiuweb=The Antarctic Sun|editorial=United States Antarctic Program |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> == Década de 1950 == '''1956''' * La xeóloga [[María Klenova|Maria Klenova]], de la Xunión Soviética, foi la primer muyer qu'empecipió una actividá científica en L'Antártida. Klenova ayudó a crear el primer atles de L'Antártida. <ref>{{cita web |url=http://www.theantarcticbookofcookingandcleaning.com/antarctic-women.html|títulu=Antarctic Women Then & Now|sitiuweb=The Antarctic Book of Cooking and Cleaning |fechaaccesu=27 d'agostu de 2016}}</ref> * [[Jennie Darlington]] publica'l so llibru sobre la so estancia d'un añu en L'Antártida, tituláu ''My Antarctic Honeymoon: A Year at the Bottom of the World''. <ref name=":8">{{cita web |url=http://www.phys.barnard.edu/~kay/polar/polarwomen.php|títulu=Polar Women Books|sitiuweb=Laura Kay |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016}}</ref> '''1957''' * [[Ruth Kelley]] y [[Pat Heppinstall]], dambes azafatas, convertir nes primeres muyeres que visiten una base de los Estaos Xuníos en L'Antártida. <ref name=":2">{{cita web |url=http://www.antarctic-circle.org/firsts.htm|títulu=Antarctic Firsts|fecha=4 d'ochobre de 2014|sitiuweb=Antarctic Circle |fechaaccesu=24 d'agostu de 2016}}</ref> '''1959-1960''' * [[Mary Gillham]], [[Susan Ingham]], [[Isobel Bennett]] y [[Hope McPherson]] convertir nes primeres científiques britániques y australianes que realicen investigaciones na rexón antártica en xuniéndose a una espedición ANARE ([[Australian National Antarctic Research Expedition]]) a la isla Macquarie n'avientu de 1959. <ref>{{cita web |url=http://www.antarctica.gov.au/living-and-working/stations/macquarie-island/this-week-at-macquarie-island/2014/28-march-2014/3|títulu=The women of Macquarie Island|sitiuweb=www.antarctica.gov.au|idioma=en-au |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016}}</ref> == Década de 1960 == [[Ficheru:Irene_Bernasconi_-_Viaje_Antartida_1968_-_Formacion.jpg|miniaturadeimagen|Les primeres científiques arxentines en L'Antártida mientres 1968.]] '''1960''' * [[Nel Law]] ye la primer muyer australiana en triar L'Antártida, al aterrizar en Mawson.<ref name=":7">{{cita publicación |apellíu=Blackadder|nome=Jesse|fecha=2013|títulu=Heroines of the Ice|url=http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=f5h&AN=86031010&site=ehost-live|publicación=Australian Geographic|númberu=113 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016|suscripción=yes|via=EBSCOhost}}</ref> '''1968''' * El primer equipu de muyeres [[arxentines]] que trabayen en L'Antártida. Ente elles atópense: Irene Bernasconi, bióloga; María Adela Caria, bacterióloga; Elena Martínez Fontes, bióloga, y Carmen Pujals, ficóloga.<ref>{{cita llibru |apellíu-editor1=Riffenburgh|nome-editor1=Beau|títulu=Encyclopedia of the Antarctic|fecha=2007|editorial=Routledge|allugamientu=New York|isbn=0415970245|páxina=1094|url=https://books.google.com.au/books?id=fRJtB2MNdJMC&dq=Female+argentinian+scientists+antarctica+1968&source=gbs_navlinks_s}}</ref> * La primera neozelandesa que visitó la tierra firme de L'Antártida foi Marle Darby.<ref>{{cita web |url=http://www.nzhistory.net.nz/media/photo/women-antarctica|títulu=Women in Antarctica|sitiuweb=NZ History |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> '''1969''' * El [[Congresu d'Estaos Xuníos]] llevanta la prohibición de trabayar en L'Antártida pa les muyeres norteamericanes.[18] * El primer equipu de científiques de los Estaos Xuníos, dirixíu por Lois Jones, empieza a trabayar en L'Antártida. * El primer grupu de muyeres n'algamar el Polu Sur fueron: Pam Young, Jean Pearson, Lois Jones, Eileen McSaveney, Kay Lindsay y Terry Tickhill. Les muyeres baxar de la rampla del C-130 coles mesmes. * Christine Müller-Schwarze ye la primer muyer en llevar a cabo investigaciones científiques sobre'l continente antárticu. == Década de 1970 == '''1970''' * La inxeniera Irene C. Peden ye la primer norteamericana que trabaya nel interior de L'Antártida. '''1974''' * Mary Alice McWhinnie, ye la científica en xefe na estación McMurdo, convirtiéndose asina na primer norteamericana qu'emprestó serviciu nesi cargu.<ref name=":3">{{cita web |url=http://antarcticsun.usap.gov/features/contentHandler.cfm?id=1954|títulu=Famous Firsts|fecha=13 de payares de 2009|sitiuweb=The Antarctic Sun|editorial=United States Antarctic Program |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> * McWhinnie y María Odile Cahoon convertir nes primeres muyeres en pasar l'iviernu na estación McMurdo.<ref name=":3">{{cita web |url=http://antarcticsun.usap.gov/features/contentHandler.cfm?id=1954|títulu=Famous Firsts|fecha=13 de payares de 2009|sitiuweb=The Antarctic Sun|editorial=United States Antarctic Program |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> * Déxase que les muyeres australianes viaxen al Territoriu Antárticu Australianu (AAT).<ref>{{cita publicación |apellíu=Stevens|nome=Quentin|apellíu2=Collis|nome2=Christy|fecha=2003|apellíu-editor=Gusheh|nome-editor=Maryam|apellíu-editor2=Stead|nome-editor2=Naomi|títulu=Living in the Cold Light of Reason: Colonial Settlements in Antarctica|url=http://eprints.qut.edu.au/4719/1/4719_1.pdf|publicación=The 20th Annual Conference of the Society of Architectural Historians, Australia and New Zealand|editorial=University of Sydney|páxina=9}}</ref> '''1974-1975''' * Les primeres contratistes civiles en L'Antártida fueron Elena Marty y Jan Boyd. <ref name=":3">{{cita web |url=http://antarcticsun.usap.gov/features/contentHandler.cfm?id=1954|títulu=Famous Firsts|fecha=13 de payares de 2009|sitiuweb=The Antarctic Sun|editorial=United States Antarctic Program |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> '''1975''' * Eleanor Honnywill ye la primer muyer gallardoniada cola medaya de Fuchs del British Antarctic Survey (BAS).[23] * Preguntóse-y a la Cámara de Representantes d'Australia cuántes muyeres fueren a L'Antártida hasta'l momentu: la respuesta foi "una".[15] '''1975-1976''' * Mary Alice McWhinnie, ye la primer científica en trabayar na [[Estación Palmer|Base Palmer|.]]<ref name=":3">{{cita web |url=http://antarcticsun.usap.gov/features/contentHandler.cfm?id=1954|títulu=Famous Firsts|fecha=13 de payares de 2009|sitiuweb=The Antarctic Sun|editorial=United States Antarctic Program |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> * Los trés primeres australianes en visitar el continente antárticu fueron Elizabeth Chipman, Jutta Hösel y Shelagh Robinson.[24] '''1977''' * Meher Moos convertir na primer muyer de la India en visitar L'Antártida.<ref>{{cita publicación |url=http://www.cntraveller.in/story/how-did-meher-moos-get-her-18-passports/|títulu=How Did Meher Moos Get Her 18 Passports?|apellíu=Aleem|nome=Ayesha|fecha=20 de mayu de 2015|obra=Conde Nast Traveller |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> '''1978''' * Silvia Morello de Palma, d'Arxentina, ye la primer muyer en dar a lluz en L'Antártida, el 7 de xineru.<ref>{{cita llibru |url=https://books.google.com/books?id=PYdBH4dOOM4C&lpg=PA309&ots=hdG-wMxuhj&dq=%22silvia%20morello%20de%20palma%22&pg=PA310#v=onepage&q=%22silvia%20morello%20de%20palma%22&f=false|títulu=Exploring Polar Frontiers: A Historical Encyclopedia|apellíu=Mills|nome=William James|editorial=ABC-CLIO|añu=2003|isbn=9781576074220|volume=1|allugamientu=Santu Barbara, CA|páxines=309}}</ref> '''1979''' * Primer añu en que l'Armada de los Estaos Xuníos anuncia puestos pa "voluntaries cualificaes pa pasar l'iviernu en L'Antártida".[27] '''1978-1979''' * Michele Eileen Raney ye la primer médica en trabayar tol añu en L'Antártida. Tamién foi la primer muyer en pasar l'iviernu nel Polu Sur.<ref name=":3">{{cita web |url=http://antarcticsun.usap.gov/features/contentHandler.cfm?id=1954|títulu=Famous Firsts|fecha=13 de payares de 2009|sitiuweb=The Antarctic Sun|editorial=United States Antarctic Program |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> == Década de 1980 == '''1983''' * La primer británica, Janet Thomson, xunir a la [[British Antarctic Survey]], lo que la convierte na primer británica en L'Antártida. * El 16 de payares, la norteamericana Brooke Knapp, ye la primer persona qu'aterriza na estación McMurdo mientres un vuelu alredor del mundu y la primer persona en pilotar un avión comercial sobre ambos polos, tantu'l del Norte como'l del Sur. * La xeóloga Sudipta Sengupta y la bióloga marina Aditi Pant son les primeres científiques indies que participen nuna espedición antártica. '''1984''' * [[Josefina Castellví]] ye la primer muyer [[España|española]] en participar y en coordinar una espedición internacional a L'Antártida.<ref>{{cita publicación |url=https://www.elmundo.es/ciencia/2013/12/01/529901a80ab740ed668b456y.html|títulu=La güela científica torna a L'Antártida|apellíu=Guerreru |nome=Teresa|fecha=12 de xunu de 2013|obra=El Mundo|idioma=español |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016}}</ref> '''1985''' * La primer muyer en casase nel Polu Sur ye Patricia Manglicmot, con Randall Chambers.<ref name=":2">{{cita web |url=http://www.antarctic-circle.org/firsts.htm|títulu=Antarctic Firsts|fecha=4 d'ochobre de 2014|sitiuweb=Antarctic Circle |fechaaccesu=24 d'agostu de 2016}}</ref> * Les primeres muyeres en pasar l'iviernu na estación Palmer fueron Ann Wylette y Becky Heimark.<ref name=":3">{{cita web |url=http://antarcticsun.usap.gov/features/contentHandler.cfm?id=1954|títulu=Famous Firsts|fecha=13 de payares de 2009|sitiuweb=The Antarctic Sun|editorial=United States Antarctic Program |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> '''1986''' * La primer Medaya Polar foi dada a una muyer, Virginia Fiennes, pa honrar el so trabayu na espedición Transglobe.[23] * Ann People convertir na xerente del Centru Berg Field en 1986, convirtiéndose na primer muyer norteamericana n'emprestar serviciu nun "puestu importante de lideralgu".<ref name=":33">{{cita web |url=http://antarcticsun.usap.gov/features/contentHandler.cfm?id=1951|títulu=Women Fully Integrated Into USAP Over Last 40 Years|apellíu=Rejcek |nome=Peter|fecha=13 de payares de 2009|sitiuweb=The Antarctic Sun|editorial=United States Antarctic Program |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> '''1987''' * Elizabeth Chipman publica Women on the Ice: A History of Women in the Far South (Muyeres sobre'l xelu: Una hestoria sobre les muyeres nel estremu sur).<ref name=":8">{{cita web |url=http://www.phys.barnard.edu/~kay/polar/polarwomen.php|títulu=Polar Women Books|sitiuweb=Laura Kay |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016}}</ref> '''1988''' * La norteamericana Lisa Densmore ye la primer muyer n'algamar el cume del Monte Vinson.<ref>{{cita publicación |url=http://www.livescience.com/41122-mount-vinson-antarcticas-highest-mountain.html|títulu=Mount Vinson: Antarctica's Highest Mountain|apellíu=Zimmermann|nome=Kim Ann|fecha=11 de payares de 2013|obra=Live Science |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016}}</ref> '''1987-1988''' * Les primeres muyeres sudafricanas en pasar l'iviernu na isla Marion fueron Marianna Steenkamp y Marieta Cawood.[23] '''1988-1989''' * Alison J. Clifton lidera la base de la isla Macquarie, convirtiéndose na primer muyer en dirixir una base antártica.<ref name=":6">{{cita llibru |url=https://books.google.com/books?id=PYdBH4dOOM4C&lpg=PA309&ots=hdG-wMxuhj&dq=%22silvia%20morello%20de%20palma%22&pg=PA716#v=onepage&q=woman&f=false|títulu=Exploring Polar Frontiers: A Historical Encyclopedia|apellíu=Mills|nome=William James|editorial=ABC-CLIO|añu=2003|isbn=9781576074220|volume=1|allugamientu=Santu Barbara, CA|páxines=716–717}}</ref> '''1989''' * Victoria Y. Murden y Shirley Metz son les primeres muyeres en llegar al Polu Sur per tierra.<ref name=":2">{{cita web |url=http://www.antarctic-circle.org/firsts.htm|títulu=Antarctic Firsts|fecha=4 d'ochobre de 2014|sitiuweb=Antarctic Circle |fechaaccesu=24 d'agostu de 2016}}</ref><ref>{{cita web |url=http://sports.jrank.org/pages/3366/Murden-Tori-An-unprecedented-achievement.html|títulu=Tori Murden - An Unprecedented Achievement|sitiuweb=JRank |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016}}</ref> * Denise Allen ye la primer muyer en recibir la Medaya Antártica australiana.[23] * L'australiana, Diana Patterson, al cargu de la base Mawson, convertir na primer muyer al mandu de una estación en L'Antártida.<ref name=":7">{{cita publicación |apellíu=Blackadder|nome=Jesse|fecha=2013|títulu=Heroines of the Ice|url=http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=f5h&AN=86031010&site=ehost-live|publicación=Australian Geographic|númberu=113 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016|suscripción=yes|via=EBSCOhost}}</ref> '''1989-1990''' * Joan Russell na [[estación Casey]] y [[Monika Puskeppeleit]] na Georg von Neumayer son les primeres muyeres que comandan bases en tierra firme antártica.<ref name=":6">{{cita llibru |url=https://books.google.com/books?id=PYdBH4dOOM4C&lpg=PA309&ots=hdG-wMxuhj&dq=%22silvia%20morello%20de%20palma%22&pg=PA716#v=onepage&q=woman&f=false|títulu=Exploring Polar Frontiers: A Historical Encyclopedia|apellíu=Mills|nome=William James|editorial=ABC-CLIO|añu=2003|isbn=9781576074220|volume=1|allugamientu=Santu Barbara, CA|páxines=716–717}}</ref> == Década de 1990 == [[Ficheru:Dr._In-Young_Ahn_at_the_Korean_Antarctic_Station,_King_Sejong_in_October_2015.jpg|miniaturadeimagen|In-Young Ahn na estación King Sejong en 2015; dirixó esta estación en 1991<br> ]] '''1990-1991''' * Primer grupu totalmente femenín que pasa l'iviernu facer na Georg von Neumayer, a les órdenes de Monika Puskeppeleit.[23] '''1991''' * [[In-Young Ahn]] ye la primera lideresa d'una estación d'investigación asiática (Estación Rey Sejong) y la primer muyer de Corea del Sur que punxo pie en L'Antártida.<ref>{{cita publicación |apellíu=Havermans|nome=Charlotte|fecha=avientu de 2015|títulu=Interview With the Station Leader of the South Korean Research Base King Sejong in Antarctica: Dr. In-Young Ahn|url=https://womeninpolarsciencedotorg.files.wordpress.com/2015/12/womeninpolarscience-issueii.pdf|publicación=Women in Polar Science|númberu=2|páxines=8–13 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> * Serap Tilav ye la primer muyer turca en triar el Polu Sur.<ref>{{cita web |url=http://www.polarresearch.center/serap-tilav-first-turkish-woman-at-south-pole/|títulu=Serap Tilav – First Turkish woman at South Pole|sitiuweb=Polar Research Center |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> * [[Junko Tabei]], que más tarde se convierte na primer muyer en completar los siete cumes, xube al visu del [[monte Vinson]].<ref>{{cita publicación |url=http://articles.latimes.com/1991-03-31/news/mn-2258_1_japanese-stereotypes|títulu=Japanese Woman Scales Mountains While Ignoring Society's Stereotypes|apellíu=Kurtenbach|nome=Elaine|fecha=31 de marzu de 1991|obra=Los Angeles Times |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016}}</ref> '''1992''' * [[Judy Chesser Coffman]], de l'[[Armada de los Estaos Xuníos]], foi la primer muyer piloto d'helicópteru que voló en L'Antártida, como sofitu a la National Science Foundation (NSF).<ref name="public.navy.mil">Navy Personnel Command, Timeline of Women in the US Navy, {{cita web |url=http://www.public.navy.mil/bupers-npc/organization/bupers/WomensPolicy/Pages/HistoryFirsts.aspx |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=7 de xineru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141010031421/http://www.public.navy.mil/bupers-npc/organization/bupers/WomensPolicy/Pages/HistoryFirsts.aspx |fechaarchivu=10 d'ochobre de 2014 }}</ref> '''1993''' * Ann Bancroft dirixe la primer espedición totalmente femenina al Polu Sur y conviértese na primer muyer en llegar tantu al Polu Sur como al Polu Norte.<ref name=":6">{{cita llibru |url=https://books.google.com/books?id=PYdBH4dOOM4C&lpg=PA309&ots=hdG-wMxuhj&dq=%22silvia%20morello%20de%20palma%22&pg=PA716#v=onepage&q=woman&f=false|títulu=Exploring Polar Frontiers: A Historical Encyclopedia|apellíu=Mills|nome=William James|editorial=ABC-CLIO|añu=2003|isbn=9781576074220|volume=1|allugamientu=Santu Barbara, CA|páxines=716–717}}</ref> '''1994''' * [[Liv Arnesen]] de [[Noruega]] ye la primer muyer n'esquiar en solitariu hasta'l Polu Sur.<ref name=":1">{{cita web |url=http://www.livescience.com/31297-estreme-female-explorers.html|títulu=7 Estreme Explorers|apellíu=Gammon|nome=Katharine|fecha=28 de marzu de 2012|sitiuweb=Live Science |fechaaccesu=24 d'agostu de 2016}}</ref> * Miriam-Rose Ungunmerr-Baumann y Lin Onus convertir nes primeres aboríxenes australianes que visiten L'Antártida.[41] '''1996''' * Primer añu en que delles muyeres pasen l'iviernu na [[Base Halley|base d'investigación Halley]].<ref name=":0">{{cita publicación |url=http://mashable.com/2016/08/11/wikipedia-antarctic-women-scientists/#uLRJ0SaqRqqf|títulu=New Wikipedia Project Champions Women Scientists in the Antarctic|apellíu=Bogle|nome=Ariel|fecha=11 d'agostu de 2016|obra=Mashable |fechaaccesu=24 d'agostu de 2016}}</ref> '''1996-1997''' * Laurence de la Ferrière ye la primer francesa en cruciar L'Antártida en solitariu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.cbsnews.com/news/letters-from-antarctica-22-12-1999/|títulu=Letters from Antarctica|fecha=22 d'avientu de 1999|obra=CBS News |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> * Aithne Rowse ye la primer muyer sudafricana que pasa l'iviernu en L'Antártida.<ref>{{cita publicación |url=http://blogs.sun.ac.za/antarcticlegacy/about-2/sanae-iv/|títulu=SANAE IV|obra=Antarctic Legacy of South Africa |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016}}</ref> == Década de 2000 == '''2000''' * Zhao Ping y Lin Qing son les primeres muyeres chines en pasar l'iviernu en L'Antártida.<ref>{{cita publicación |url=http://www.china.org.cn/english/2000/Aug/1118.htm|títulu=First Chinese Females to Spend Winter at Antarctica|fecha=agostu de 2000|obra=China.org |fechaaccesu=24 d'agostu de 2016}}</ref> * Caroline Hamilton y otros cuatro muyeres convertir nes primeres britániques que esquían hasta'l Polu Sur nuna espedición integrada puramente por muyeres.<ref name=":4">{{cita publicación |apellíu=Aston|nome=Felicity|fecha=setiembre de 2005|títulu=Women of the White Continent|url=http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=f5h&AN=18007340&site=ehost-live|publicación=Geographical (Campion Interactive Publishing)|volume=77|númberu=9|páxina=26 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016|suscripción=yes|via=EBSCOhost}}</ref> '''2001''' * Ann Bancroft y Liv Arnesen son les primeres muyeres en cruciar L'Antártida esquiando.<ref name=":1">{{cita web |url=http://www.livescience.com/31297-estreme-female-explorers.html|títulu=7 Estreme Explorers|apellíu=Gammon|nome=Katharine|fecha=28 de marzu de 2012|sitiuweb=Live Science |fechaaccesu=24 d'agostu de 2016}}</ref> '''2003''' * Lynne Cox namás d'una milla nes agües antártiques.<ref>{{cita web |url=http://www.cbsnews.com/stories/2003/02/12/60II/main540357.shtml|títulu=Swimming to America|apellíu=McKay|nome=Mary-Jayne|editorial=CBS News|obra=60 Minutes |fechaaccesu=21 de xunetu de 2011 |urlarchivu=http://www.cbsnews.com/stories/2003/02/12/60II/main540357.shtml |fechaarchivu=Feb 12, 2003}}</ref> * Sidonie Bosin, pilotu de la Guardia Costera d'Estaos Xuníos, ye la primera oficial de l'aviación al cargu de personal de vuelu en L'Antártida.<ref>{{cita web |url=http://www.uscg.mil/history/uscghist/womenchronology.asp|títulu=Women & the U.S. Coast Guard|sitiuweb=United States Coast Guard |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016}}</ref> '''2004''' * [[Linda Beilharz]] ye la primer muyer australiana n'esquiar hasta'l Polu Sur.<ref>{{cita publicación |url=http://australianmuseum.net.au/llinda-beilharz-oam|títulu=Linda Beilharz OAM|fecha=27 de payares de 2015|obra=Australian Museum |fechaaccesu=24 d'agostu de 2016}}</ref> * [[Jackie Ronne]] publica les sos memories sobre'l so añu en L'Antártida llamaes Primer Dama de L'Antártida: Memories de la primer muyer norteamericana en poner el pie nel continente Antárticu y envernar como miembru d'una espedición de pioneros.<ref name=":8">{{cita web |url=http://www.phys.barnard.edu/~kay/polar/polarwomen.php|títulu=Polar Women Books|sitiuweb=Laura Kay |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016}}</ref> '''2005''' * Merieme Chadid ye la primer muyer marroquina en L'Antártida.<ref>{{cita web |url=http://www.morocco.com/blog/moroccan-astronomer-merieme-chadid|títulu=Moroccan Astronomer Merieme Chadid|sitiuweb=Morroco.com |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> * Loretta Feris ye la primer muyer negra de Sudáfrica en trabayar como investigadora principal d'un proyeutu de L'Antártida.[23] '''2006''' * [[Hannah McKeand]] establez el récor absolutu de dir de la mariña al polu en solitariu y ensin sofitu en 39 díes, 9 hores y 33 minutos.<ref>{{Obra citada|títulu=Woman treks alone to South Pole in 39 days|fecha=29 d'avientu de 2006|url=https://www.theguardian.com/uk/2006/dec/30/uknews2.mainsection2|autor=Aislinn Simpson|publicación=[[The Guardian]] |fechaaccesu=12 de marzu de 2013}}</ref> * Bettine van Vuuren de Sudáfrica ye la primer muyer científica xefe na travesía de sofitu añal al Programa Antárticu Nacional de Sudáfrica de 2006.<ref>{{cita web |url=http://academic.sun.ac.za/cib/annualreports/CIB_Annual_Report_2006.pdf|títulu=Annual Report|fecha=2006|sitiuweb=academic.sun.ac.za|editorial=Centre of Excellence for Invasion Biology}}</ref><ref>{{cita web |url=http://ir.nrf.ac.za/bitstream/handle/10907/89/002rog2011.pdf?sequence=1&isAllowed=y,http://www.nrf.ac.za/sites/default/files/documents/NRF%20Grant%20Register%20Vol12.pdf|títulu=Register of Grants|fecha=2011|sitiuweb=dir.nrf.ac.za/|editorial=National Research Foundation}}</ref><ref>{{cita web |url=http://antarcticbiogeography.org/the-team/|títulu=Team Members|sitiuweb=antarcticbiogeography.org|editorial=Functional Biogeography of the Antarctic|idioma=en-US |fechaaccesu=10 de xunu de 2016}}</ref> '''2007''' * Clare O'Leary ye la primer muyer irlandesa en llegar al Polu Sur.<ref>{{cita publicación |url=http://www.irishcentral.com/news/cork-town-honors-member-of-scotts-antarctic-expedition-patrick-keohane-100-years-on-167019665-237524381.html|títulu=Cork town honors member of Scott's Antarctic Expedition Patrick Keohane 100 years on|fecha=22 d'agostu de 2012|obra=Irish Central |fechaaccesu=24 d'agostu de 2016}}</ref> * Sarah Ames d'Alemaña ye la primer muyer en completar un maratón nos siete continentes.<ref>{{cita web |url=http://www.icemarathon.com/site/51|títulu=2011 Competitors|sitiuweb=Antarctic Ice Marathon & 100k |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> '''2008''' * Sumiyo Tsuzuki ye la primer muyer xaponesa en llegar al Polu Sur.<ref>{{cita publicación |url=http://www.japantimes.co.jp/news/2008/01/25/national/40-year-old-first-japan-woman-to-reach-south-pole/|títulu=40-Year-Old First Japan Woman to Reach South Pole|fecha=25 de xineru de 2008|obra=The Japan Times |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> '''2009''' * El 4 de xineru de 2009 la [[base Matienzo]] d'[[Arxentina]] foi reabierta p'allugar por trés meses a 9 muyeres integrantes de la [[Fuercia Aérea Arxentina]], so que la so xurisdicción topar la base.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1086906 La Nación]</ref> Foi la primer vegada qu'una base antártica tuvo habitada namái por personal femenino.<ref>[https://web.archive.org/web/20090817124312/http://www.defdigital.com.ar/index.php?option=com_content&view=article&id=226%3Aexperiencia-unica-muyeres-en-la-antartida&catid=44%3Adefensa&Itemid=112 Muyeres en L'Antártida]</ref> == Década de 2010 == [[Ficheru:Felicity_Aston_in_Antarctica.JPG|miniaturadeimagen|[[Felicity Aston|Felicity Ashton]] en L'Antártida]] '''2010''' * Karla Wheelock de Méxicu dirixe la primer espedición d'América Llatina en L'Antártida.<ref>{{cita publicación |url=http://www.forbes.com.mx/karla-wheelock-hasta-el visu-de-la-montana-mas-alta/|títulu=Karla Wheelock: hasta'l visu del monte más altu|apellíu=Valls |nome=Luis|fecha=2 d'ochobre de 2013|obra=Forbes Mexico|idioma=español |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016}}</ref> '''2011''' * Maryam al-Joan ye la primer muyer de Kuwait en L'Antártida.<ref>{{cita publicación |url=https://english.alarabiya.net/articles/2011/03/05/140244.html|títulu=Awed by Antarctica, Kuwaiti Student Sets for More Exploration|fecha=5 de marzu de 2011|obra=Al Arabiya News |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> * La primer muyer afroamericana n'algamar el Polu Sur ye Barbara Hillary el 6 de xineru. Ella ye tamién la primer muyer afroamericana que tuvo nos dos polos.<ref>{{cita web |url=http://www.blackpast.org/aah/hillary-barbara-1931|títulu=Hillary, Barbara|apellíu=Pitts|nome=Vanessa|sitiuweb=Black Past |fechaaccesu=27 d'agostu de 2016}}</ref> '''2012''' * [[Felicity Ashton]], del Reinu Xuníu ye la primer persona n'esquiar sola al traviés de L'Antártida, utilizando namái la so propia fuercia muscular. Tamién ye la primer muyer en cruciar L'Antártida en solitariu.<ref>{{cita web |url=http://www.theglobeandmail.com/news/world/skier-felicity-aston-sets-antarctic-record-becomes-first-woman-to-cross-continent-alone/article2311401/?utm_medium=Feeds%3A%20RSS%2FAtom&utm_content=2311401|títulu=First woman to cross Antarctica solu sets two records|editorial=The Globe and Mail|autor=Michael Warren |fechaaccesu=28 de xineru de 2012}}</ref> * La primer muyer n'esguilar el monte Sidley foi Crina Cocu Popescu, rumana de dieciséis años d'edá.<ref>{{cita web |url=http://www.worldrecordacademy.com/travel/first_woman_to_climb_Mt_Sidley_in_Antarctica_Crina_Cocu_Popescu_sets_world_record_112731.html|títulu=First to climb Mt. Sidley in Antarctica (Female): Crina Cocu Popescu sets world record|fecha=21 de febreru de 2012|sitiuweb=World Record Academy |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> * Zeena Al Towayya ye la primer muyer d'Omán y Sahar Al Shamrani ye la primer muyer d'[[Arabia Saudita]] en viaxar a L'Antártida.<ref>{{cita publicación |url=http://calgaryherald.com/news/local-news/international-womens-day-in-antarctica|títulu=International Women's Day in Antarctica|fecha=19 de marzu de 2012|obra=Calgary Herald |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> '''2014''' * El 23 d'avientu, l'equipu femenín de los siete cumes convertir nel primer grupu de muyeres del Nepal n'esguilar los siete cumes cuando lleguen al visu del Monte Vinson.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com/espn/feature/story/_/id/12957507/group-women-become-some-first-female-nepali-climbers-hike-seven-summits|títulu=After the Seven Summits|apellíu=Roenigk|nome=Alyssa|fecha=28 de mayu de 2015|obra=ESPN |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016}}</ref> '''2016''' * La primera gran espedición compuesta solo por muyeres (78 miembros), Homeward Bound, va a L'Antártida.<ref>{{cita publicación |url=http://www.telesurtv.net/english/news/78-Women-Go-to-Antarctica-to-Spread-Word-About-Climate-Change-20160729-0038.html|títulu=78 Women Go to Antarctica|fecha=29 de xunetu de 2016|obra=Tele Sur TV |fechaaccesu=24 d'agostu de 2016}}</ref> == Ver tamién == * *Esploración ártica * [[Primeros viaxes d'esploración científica|Viaxes d'esploración científica]] europeos y americanos * [[El sur más alloñáu]] * [[Historia de L'Antártida]] * [[Llista d'esploradores polares]] * [[Muyeres en L'Antártida]] * [[Llista de muyeres antártiques]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * Blackadder, Jesse (2015). {{cita llibru |títulu=Antarctica: Music, Sounds, and Cultural Connections|url=http://press-files.anu.edu.au/downloads/press/p316261/pdf/Frozen-voices-Women-silence-and-Antarctica.pdf|añu=2015|editorial=ANU Press|editor=Hince|apellíu-editor=Hince|nome-editor=Bernadette|allugamientu=Canberra|capítulu=Frozen Voices: Women, Silence and Antarctica}} Camberra: ANU Prensa. * Burns, Robin (2001). {{cita llibru |títulu=Just Tell Them I Survived!: Women in Antarctica|url=https://books.google.com/books?id=0Xg7IO0r6hAC&lpg=PP1&dq=women%20in%20antarctica&pg=PA11#v=onepage&q=women%20in%20antarctica&f=false|añu=2001|editorial=Allen & Unwin|isbn=1865083828|allugamientu=Crows Nest, NSW}} * Burns, Robin (2007). {{cita llibru |títulu=Encyclopedia of the Antarctic|url=https://books.google.com/books?id=fRJtB2MNdJMC&lpg=PA1092&dq=%22elizabeth%20chipman%22%20antarctica&pg=PA1092#v=onepage&q=%22elizabeth%20chipman%22%20antarctica&f=false|añu=2007|editorial=Routledge|isbn=9780415970242|editor=Riffenburgh|apellíu-editor=Riffenburgh|nome-editor=Beau|allugamientu=New York|volume=1|capítulu=Women in Antarctica: From Companions to Professionals}} * Lewander, Lisbeth (2009). {{cita llibru |títulu=Cold Matters: Cultural Perceptions of Snow, Ice and Cold|url=http://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/3440996/_Nils_Holgersson_Never_Saw_Us_A_Tornedalian_Finnish_Literary_History.pdf?AWSAccessKeyId=AKIAJ56TQJRTWSMTNPEA&Expires=1472344481&Signature=lJ4X3V6O70Zp7Ug9dZ9LizxSmP0%3D&response-content-disposition=inline%3B%20filename%3DNils_Holgersson_Never_Saw_Us_A_Tornedal.pdf#page=89|añu=2009|editorial=Umea University|editor=Hansson|apellíu-editor=Hansson|nome-editor=Heidi|allugamientu=Umea|páxines=89–102|capítulu=Women and Civilisation on Ice}} Umea: Umea Universidá. pp. * Peden, Irene C. (1998). {{cita llibru |títulu=Women in the Antarctic|url=https://books.google.com/books?id=erHbNJ-clY4C&lpg=PP1&pg=PR3#v=onepage&q&f=false|añu=1998|editorial=The Haworth Press, Inc.|isbn=0789002477|editor=Rothblum|apellíu-editor=Rothblum|nome-editor=Esther D.|allugamientu=New York|capítulu=If You Fail, There Won't Be Another Woman on the Antarctic Continent for a Generation}} == Enllaces esternos == * [http://womeninantarctica.com/ Muyeres en L'Antártida] {{Tradubot|Cronología de las mujeres en la Antártida}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:L'Antártida]] [[Categoría:Llinies de tiempu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] o61hgeuk9t95cd2hy9d5cqoxe1hj6nk 0 148594 3709971 3354621 2022-08-19T10:25:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} }} '''Catherine Ann Hearn''' –conocida deportivamente como '''Cathy Hearn'''– ([[1 de xunu]] de [[1958]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[piragüismu]] na modalidá d'[[Piragüismu n'eslalon|eslalon]],<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/he/cathy-hearn-1.html «Cathy Hearn»] {{Wayback|url=http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/he/cathy-hearn-1.html |date=20121021195445 }} en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> ganadora de diez medayes nel [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1977|1977]] y [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1997|1997]].<ref>[http://www.canoeresults.eu/medals?type%5B%5D=slalom&year=&name=hearn+cat «Cathy Hearn»] en CanoeResults.eu {{en}}.</ref> El so hermanu [[David Hearn (piragüista)|David]] tamién ye una piragüista d'eslalon. ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1977|1977]] |align=left| [[Spittal]] ({{AUT}}) | {{Medaya de bronce}} | K1 por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1979|1979]] |align=left| [[Jonquière]] ({{CAN}}) | {{Medaya d'oru}} | K1 individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1979|1979]] |align=left| [[Jonquière]] ({{CAN}}) | {{Medaya d'oru}} | K1 por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1981|1981]] |align=left| [[Bala (Gales)|Bala]] ({{GBR}}) | {{Medaya de plata}} | K1 individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1981|1981]] |align=left| [[Bala (Gales)|Bala]] ({{GBR}}) | {{Medaya de bronce}} | K1 por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1987|1987]] |align=left| [[Bourg-Saint-Maurice]] ({{FRA}}) | {{Medaya de bronce}} | K1 por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1989|1989]] |align=left| [[Savage River]] ({{USA}}) | {{Medaya de plata}} | K1 por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1989|1989]] |align=left| [[Savage River]] ({{USA}}) | {{Medaya de bronce}} | K1 individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1993|1993]] |align=left| [[Mezzana]] ({{ITA}}) | {{Medaya de plata}} | K1 por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1997|1997]] |align=left| [[Três Coroas]] ({{BRA}}) | {{Medaya de bronce}} | K1 individual |} </center> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *Llista de medayistes olímpicos y mundiales en piragüismu (1936-2007): [https://web.archive.org/web/20100105013709/http://www.canoeicf.com/site/canoeint/if/downloads/result/Pages%201-41%20from%20Medal%20Winners%20ICF%20updated%202007-2.pdf?MenuID=Results%2F1107%2F0%2CMedal_winners_since_1936%2F1510%2F0 parte 1], [https://web.archive.org/web/20100105023154/http://canoeicf.com/site/canoeint/if/downloads/result/Pages%2042-83%20from%20Medal%20Winners%20ICF%20updated%202007.pdf?MenuID=Results%2F1107%2F0 parte 2]. [[Federación Internacional de Piragüismu]] {{en}}. {{NF|1958||Hearn, Catherine}} {{Tradubot|Catherine Hearn}} [[Categoría:Piragüistes n'eslalon d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] e62ucuxe4mkjs6t523fmlwlok35nkvx 0 148604 3709860 3615943 2022-08-19T09:19:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Catherine Lim''' ([[Simplificación de los calteres chinos|chinu simplificáu]]: 林宝音; [[pinyin]]: Lín Bǎoyīn) ye una [[Autor|autora]] de [[ficción]] singapurana conocida por escribir alrodiu de la sociedá singapurana y de la cultura tradicional china. Nomada como la "decana de los escritores de Singapur", Lim publicó más de 10 coleiciones d'hestories curties, cinco noveles, dos coleiciones de poemes y numberosos comentarios políticos hasta la fecha. El so comentariu social en 1994, tituláu ''[[The PAP and the people - A Great Affective Estrema]]'' y publicáu en [[The Straits Times]] criticó l'axenda de los partíos políticos líderes. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.postcolonialweb.org/singapore/literature/c.lim/c.limov.html Catherine Lim en Postcolonialweb.org] * [http://www.eclectica.org/v5n4/skea_lim.html Crítica de "Following the Wrong God Home" na Revista Ecléctica] * [https://web.archive.org/web/20070927013058/http://www.mediacorpraintree.com/js/fs.asp?ref=%2Fleapoflove.htm Comunicáu de prensa de MediaCorp Raintree Picture sobre Leap of Love] * [http://web.archive.org/web/http://news.zdnet.com/2100-9595_22-112284.html?legacy=zdnn "Catherine Lim opens e-book chapter" - ZDNet Asia. 29 de payares de 2000] * [https://web.archive.org/web/20060223072416/http://www.todayonline.com/pdf_main.asp?pubdate=20060215 Entrevista a Catherine Lim na seición Plus de TODAY. 15 de febreru de 2006] {{NF|1942||Lim, Catherine}} {{Tradubot|Catherine Lim}} [[Categoría:Escritores de Singapur]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 2f3srqgybm47ozd5i7g1jy2hcboby9c 0 148668 3709202 3503636 2022-08-18T13:14:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200322183215}} {{persona}} '''Cathy Lee Crosby''' {{nym}} ye una [[actriz]] y ex [[tenista]] profesional d'[[Estaos Xuníos]]. Algamó l'ésitu en televisión y películes nos años 80 y foi presentadora de la serie de televisión ''[[That's Incredible!]]''.<ref name=Independent>{{cita publicación |títulu=Cathy Crosby Talks About Drugs|url=https://news.google.com/newspapers?id=MmdQAAAAIBAJ&sjid=iVgDAAAAIBAJ&dq=cathy%20lee%20crosby&pg=1995%2C2973589 |fechaaccesu=17 de mayu de 2011|newspaper=The Evening Independent |fecha=26 de setiembre de 1980}}</ref><ref name=Telegraph>{{cita publicación |apellíu=Lewis |nome=Dan |títulu=Cathy Lee Crosby has an 'Incredible' job|url=https://news.google.com/newspapers?id=qasrAAAAIBAJ&sjid=Sf0FAAAAIBAJ&dq=cathy%20lee%20crosby&pg=4320%2C2987246 |fechaaccesu=17 de mayu de 2011|newspaper=The Telegraph |fecha=15 d'agostu de 1981}}</ref> == Filmografía == * 1968: ''[[It Takes a Thief (serie de televisión de 1968)|It Takes a Thief]]'' * 1973: ''[[The Laughing Policeman]]'' * 1974: ''[[Wonder Woman (película)|Wonder Woman]]'' * 1976: ''[[Trackdown (película)|Trackdown]]'' * 1979: ''[[The Dark (película)|The Dark]]'' * 1982: ''[[World War III (miniserie)|World War III]]'' * 1980-1984: ''[[That's Incredible!]]'' * 1986: ''[[WrestleMania 2]]'' * 1994: ''Untamed Love'' * 2011: ''Ablaze'' == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [https://web.archive.org/web/20130226042659/http://www.cathyleecrosby.com/ Sitio Web Oficial] * {{IMDb nome|id=0004848|name=Cathy Lee Crosby}} * {{amg name|id=15876|name=Cathy Lee Crosby}} {{NF|1944||Crosby, Cathy Lee}} [[Categoría:Persones de Los Angeles]] [[Categoría:Tenistes d'Estaos Xuníos]] {{referencies correxíes|percent=75}} inp2cnjxky9tdpdht3ws7ewmwvk1din 0 148697 3709986 3639027 2022-08-19T10:49:41Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Tradubot|CeCe Frey}} {{persona}} '''Cecelia Marie Frey''', ([[Alfabetu Fonéticu Internacional|[{{IPA|ˈSɪsɪː ˈFra͡ɪ}}]]]; {{nym}}) ―conocida como '''CeCe Frey'''― ye una [[cantante]] y [[compositora]] d'[[Estaos Xuníos]] de música [[pop]], conocida por participar y quedar en sestu llugar nel programa de televisión [[The X Factor (Estaos Xuníos, Temporada 2)]]. == Empiezos == Antes de participar en The X Factor, CeCe realizó covers de cantares como "Fighter" de [[Christina Aguilera]], "Marry The Night" de [[Lady Gaga]] y una versión de "Skyscraper" de Demi Lovato. Toes estes con videos empobinaos por un amigu. Frey trabayó como emplegada nun serviciu de corréu postal antes de audicionar pa The X Factor.<ref name=WhoisCeCe>{{cita web |url=http://www.wetpaint.com/x-factor/articles/who-is-cece-frey-x-factor-2012-contestant-background-info |títulu=Who Is CeCe Frey? Eliminated X Factor 2012 Contestant Bio |editorial=WetPaint.com |fecha=6 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=6 d'avientu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130530062612/http://www.wetpaint.com/x-factor/articles/who-is-cece-frey-x-factor-2012-contestant-background-info |fechaarchivu=30 de mayu de 2013 }}</ref><ref name=WhoisCeCe2>{{cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/live-feed/x-factors-cece-frey-talks-401177|títulu='X Factor's' CeCe Frey on Being Inspired by Adam Lambert, Getting Advice from Ke$hai: 'I'm Ready To Raise Hell' (Q&A)|editorial=Hollywoodreporter|fecha=12 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=12 d'avientu de 2012 }}</ref> Ella tenía una hermana mayor llamada Kelsey quien morrió de paralís cerebral a los 7 años d'edá, na so memoria dedícolu "Wind Beneath My Wings" de Bette Midler na selmana cuatro (etapa "aición de gracies") del concursu.<ref name=WhoisCeCe2/> Actuó en dellos musicales y concursos de talentos, tamién realizó l'himnu nacional de más de 100 vegaes. Tamién taba nuna banda llamada VolHolla! que percorrió'l Mediu Oeste y dio a conocer el so propiu [[EP]]. == 2012: "The X Factor" == Ella fizo una audición en Kansas City, Missouri con "Unchained Melody", pero [[Demi Lovato]] (una de les juezas) decepcionóse y llevanto la so mano pidiendo que pare. [[L.A. Reid]] pidió qu'escueya otru cantar. Entós cantó "Aint Non Other Man" de [[Christina Aguilera]]. Mientres Bootcamp, Frey comparar con Paige Thomas: Na primer parte, dambes cantaron [[Whitney Houston]] "I Will Always Love You" y na segunda, “Secrets” d'[[OneRepublic]]. Pasando a la casa de los xueces cantó la versión acústica de la [[LMFAO]] "Sexy and I Know It". El so mentor Demi escoyó a Frey pa competir nos shows en vivu. Ella interpreto "Because the Night" nel primer show en vivu'l 31 d'ochobre de 2012. Mientres les primeres resultaos en direuto demuestren el 1 de payares de 2012, Frey y Willie Jones quedaron no más baxo de la llista y tuvieron que “Cantar pa sobrevivir”, onde CeCe realizó "Out Here On My Own", y Lovato escoyer a permanecer na competencia, unviando a casa Jones. Frey algamó'l # 12 na selmana que siguió cantando "Eye of the Tiger" de [[Survivor]], y los xueces sigue siendo cuestionáu la so capacidá y tuvo que cantar off contra Brock. Los votantes tener nos dos de baxo, asina, ella cantó un cantar de l'artista [[Cher]], "You Haven't Seen The Last Of Me". El cantar resultó, pero dempués de nun poder llegar a una decisión, dir a un puntu muertu. Los xueces caltienen CeCe na realización, de la que se guardó nun puntu muertu. La tercer selmana foi unu de los ésitos de Cece. Ella cantó una versión simple de "All by Myself", amosando la so habilidá vocal. Anque Simon Cowell pensó qu'ella fixo tolos "trucos" que vienen col cantar, los votantes y los otros xueces esfrutaron de l'actuación, poniendo la so seguridá hasta la selmana cuatro. Na selmana cuatro dela competencia vio'l llau más emotivu de CeCe, yá que-y dedicó la cantar de Bette Midler "Wind Beneah My Wings" a Kelsey, la so hermana finada. Ella púnxose murniu mientres cantaba y nun pudo terminar el cantar, rompiendo en lloru. Los votantes poner de nuevu nos dos de baxo. Cantó de [[Kelly Clarkson]] "Because of You" y los xueces decidieron esaniciar a Beatrice Miller, calteniendo a CeCe. Esto provocó un llevantamientu d'odiu escontra Frey, una y bones la mayoría de los espectadores dicíen que Beatrice merecía tar ende más qu'ella. Sía comoquier, ella siguió na selmana cinco. Atayada, Cece dixo na so introducción en videu que "cada selmana foi una selmana de regresu". Sicasí, la quinta selmana paecía ser la gran remontada que tuviera esperando. Tanto los xueces y el públicu por igual esfrutaron de la so actuación de [[Christina Aguilera]] "Lady Marmalade", los xueces aplaudieron el so esfuerciu, pero dalgunos d'ellos nun se sentíen que sería abondu. "Vas cayer, pero vas engarrando", dixo LA Reid. Simon Cowell díxo-y que yá tenía de preparar la maleta porque nun-y faltaba enforma pa dise a casa. Ella púnxose hasta la sesta selmana polos votantes. Diose entamu a la sesta selmana de la competencia con una impresionante versión de "The Edge of Glory" de [[Lady GaGa]]. Los xueces esfrutaron d'ella, y ella siguió a apoderar les actuaciones Desafíu Pepsi con una emocionante versión de ritmu rápidu de "Part of Me", de [[Katy Perry]]. Foi una bona nueche polo xeneral pa ella, según los xueces, pero'l públicu nun tuvo d'alcuerdu, poniendo a CeCe ente los dos menos votaos nuevamente. CeCe foi esaniciada na última instancia, el 6 d'avientu de 2012, terminando en sestu llugar. Foi la postrera competidora restante na categoría d'adultos nuevos. «Yá toi llista pa dime con tou lo qu'aprendí, mientres mas te ames a ti mesmu menos precises que los demas facer» Foi l'últimu mensaxe que dexó antes de retirase. === Presentaciones === De siguío les presentaciones de CeCe Frey mientres el so intre nel programa. {|{{tablaguapa}} style="text-align:center;" |- ! scope="col" |Presentación ! scope="col" |Tema !scope="col" |Cantar ! scope="col" |Artista Orixinal ! scope="col" |Resultáu |- ! scope="row" |Audición |Llibre eleccion |"[[Ain't Non Other Man]]" |[[Christina Aguilera]] |Pasa a la Bootcamp |- ! scope="row" |Bootcamp 1 |Solu |"[[I Will Always Love You]]" |[[Whitney Houston]] |Pasa a la bootcamp 2 |- ! scope="row" |Bootcamp 2 |Grupu |colspan="2"|Nun participa |Pasa a la bootcamp 3 |- ! scope="row" |Bootcamp 3 | |"Secrets (con "'''''Paige Thomas'''''") |[[OneRepublic]] |Pasa a la casa de los xueces |- ! scope="row" |Casa de los xueces |Llibre eleccion |"[[Sexy and I Know It]]" |[[LMFAO]] |Pasa a la competencia y shows en vivu |- ! scope="row" rowspan="2"| Selmana 1 |Cantares escritos n'[[Estaos Xuníos|América]] |"Because The Night" |[[Patti Smith Group]] |Queda ente los dos menos votaos |- |Canta pa sobrevivir |"Out Here On My Own" |[[Irene Cara]] |Salvada por [[Demi Lovato]] |- ! scope="row" rowspan="2" | Selmana 2 |Cantares de [[películes]] |"[[Eye of the Tiger]]" |[[Survivor (banda)|Survivor]] |Queda ente los dos menos votaos (Puestu 12) |- | Decisión final |"You Haven't Seen The Last Of Me" |[[Cher]] |Salvada por decisión los xueces |- ! scope="row" | Selmana 3 |Dives |"All By Myself" |[[Céline Dion]] |Pasa a la siguiente ronda en 5ᵘ puestu |- ! scope="row" rowspan="2" | Selmana 4 |Aición de [[gracies]] |"Wind Beneath My Wings" |[[Bette Midler]] |Queda ente los dos menos votaos () |- |Decisión final |"Because Of You" |[[Kelly Clarkson]] |Salvada por decisión de los xueces |- ! scope="row"| Selmana 5 |Númberos unu |"[[Lady Marmalade (versión de Moulin Rouge!)|Lady Marmalade]]" |[[Christina Aguilera]] |Pasa a la siguiente ronda en 5ᵘ puestu |- ! scope="row" rowspan="2" | Selmana 6 |Cantares [[acústica|acústiques]] |"[[The Edge Of Glory]]" |[[Lady GaGa]] |rowspan="2"| Esaniciada en 6ᵘ puestu |- |Desafío [[Pepsi]] |"[[Part of Me]]" |[[Katy Perry]] |} == Discografía == ===Singles === {| {{tablaguapa}} |- !Añu !Títulu !Álbum !Notes |- |2014 |[https://www.youtube.com/watch?v=cKZ2ecljcCo Dead 2 Me] | TBA | * Llanzamientu: 7 d'ochobre de 2014 * Discográfica: ''[[LaFace Records]]'' |- |} == Influencies == Les influencies de Frey inclúin a [[Rihanna]], [[Katy Perry]], [[Lady GaGa]], [[Christina Aguilera]], [[Celine Dion]] y [[Demi Lovato]]. <Nome de ref = WhoisCeCe2 / > CeCe ye un gran fan d'[[Adam Lambert]], faló de Lambert deciendo, "Ye increíble, tien una voz lloca y él ye tan frescu, recuerdo velo en American Idol".<ref Name=WhoisCeCe2/> Ella ye tamién una gran amiga de [[Ke$hai]] quien dio'l so conseyu dempués de ser esaniciada de The X Factor <<Nunca hai que dase por vencíu y tienes de siguir alantre cola to carrera>>.<ref name=WhoisCeCe2/> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.cecemusic.com Sitiu web oficial] (n'inglés) * {{Twitter|CeCeMissXtotheO|CeCe Frey}} * {{Youtube|ceceoffical|CeCe Frey}} * {{Facebook|TheCeCeOfficial|CeCe Frey}} {{NF|1991||Frey, Cece}} [[Categoría:Cantantes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes de pop d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] jvvl5d8g48u8w7qis11hzr59r9wfktm 0 148936 3709987 2873605 2022-08-19T10:52:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200103121752}} {{persona}} '''Celita Valerie Schutz''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[yudu]], ganadora d'una medaya de plata nos [[Yudo nos Xuegos Panamericanos de 1999|Xuegos Panamericanos de 1999]], y una medaya de bronce nel [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 1998]].<ref>[http://www.judoinside.com/judoka/8991 Celita Schutz] en JudoInside.com {{en}}.</ref> Participó en trés [[Xuegos Olímpicos de Branu]] ente los años [[Xuegos Olímpicos d'Atlanta 1996|1996]] y [[Xuegos Olímpicos d'Atenes 2004|2004]], la so meyor actuación foi un novenu puestu llográu en [[Xuegos Olímpicos de Sydney 2000|Sydney 2000]] na categoría de –63 kg.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/sc/celita-schutz-1.html Celita Schutz] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4 align=center| [[Xuegos Panamericanos]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Yudo nos Xuegos Panamericanos de 1999|1999]] |align=left| [[Winnipeg]] ({{CAN}}) |align=center| {{medaya de plata}} |align=center| –63 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudo|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 1998|1998]] |align=left| [[Santu Domingu]] ({{DOM|Rep. Dominicana}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –63 kg |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1968||Schutz, Celita}} [[Categoría:Yudoques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Houston]] rqi6b0i0dtxa2006xqxiyertbk2a5k4 0 148988 3709217 3469061 2022-08-18T13:24:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Chelsea Channel Dudley''' ([[Los Angeles]], [[California]]; [[1 de setiembre]] de [[1988]]), más conocida artísticamente como '''Chanel West Coast''', ye una [[rapera]], [[cantante]], [[compositor de canciones|compositora de cantares]], [[actriz]] y [[modelu (persona)|modelu]] d'[[Estaos Xuníos]], conocida pola so participación nel programa de televisión de la [[MTV]] ''[[Ridiculousness]]''. == Biografía == El so padre ye rusu y la so madre, estauxunidense. Cuando yera neña, recibió clases de cantar y baille col sofitu de la so familia. Más tarde decidió estudiar [[violín]] pa llograr una formación musical. Estremó'l so tiempu ente North Hollywood cola so madre y Nueva York col so padre, d'oficiu DJ. Púnxose formalmente detrás del micrófonu nel estudiu de [[Hollywood Hills]] del llexendariu [[Marvin Gaye]]. A los 17 años d'edá, llanzó la so primer páxina de música en MySpace sol nome de Channel West Coast. Lil Wayne convidar al so estudiu de [[Miami]] pa tocar delles de los sos cantares. Robló un contratu con [[Young Money Entertainment]]/[[Cash Money Records]]. La primer amuesa de la so producción musical en YMCMB ye'l cantar «Karl». Dende 2011, apaez nel programa d'humor ''Ridiculousness'' de MTV. La so pasión siempres foi'l hip-hop: «quiero ser reconocida pola mio carrera como cantante y rapera y non como una estrella de TV». ==Filmografía== === Televisión === {| class="wikitable sortable" |+ Televisión ! Añu !Títulu !Rol ! class="unsortable" | Notes |- | 2009–2015 | ''[[Fantasy Factory]]'' | Ella mesma | |- | 2011 | ''[[The Hard Times of RJ Berger]]'' | Sheila | "The Better Man" (Temporada 2: episodiu 12) |- | 2011–presente | ''[[Ridiculousness]]'' | Ella mesma | |- | 2012–presente | ''Wild Grinders'' | Flipz | Voz |} === Videos musicales === {| class="wikitable sortable" |+ Videos musicales ! Añu !Títulu !Rol ! class="unsortable" | Notes |- | 2010 | "Cooler Than Me" | Meyor amiga | Videu de [[Mike Posner]] |- | 2011 2013 | "Love Letter" "Karl" | David Singer-interés románticu de Vini "Chanel West Coast" | Videu de [[Shwayze]] |- | 2013 | "Alcoholic" | "Nicola" | Videu de [[Shwayze]] |- |} {{NF|1988||West Coast, Chanel}} {{Tradubot|Chanel West Coast}} [[Categoría:Cantantes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes n'inglés]] [[Categoría:Actores y actrices de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] i9zs4k7hdtjbz7cmxifcvcycwusi6gt 3709220 3709217 2022-08-18T13:27:17Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Chelsea Chanel Dudley''' {{nym}}, más conocida artísticamente como '''Chanel West Coast''', ye una [[rapera]], [[cantante]], [[compositor de canciones|compositora de cantares]], [[actriz]] y [[modelu (persona)|modelu]] d'[[Estaos Xuníos]], conocida pola so participación nel programa de televisión de la [[MTV]] ''[[Ridiculousness]]''. == Biografía == El so padre ye rusu y la so madre ye d'Estaos Xuníos. Cuando yera neña, recibió clases de cantar y baille col sofitu de la so familia. Más tarde decidió estudiar [[violín]] pa llograr una formación musical. Estremó'l so tiempu ente North Hollywood cola so madre y Nueva York col so padre, d'oficiu DJ. Púnxose formalmente detrás del micrófonu nel estudiu de [[Hollywood Hills]] del llexendariu [[Marvin Gaye]]. A los 17 años d'edá, llanzó la so primer páxina de música en MySpace sol nome de Channel West Coast. Lil Wayne convidar al so estudiu de [[Miami]] pa tocar delles de los sos cantares. Robló un contratu con [[Young Money Entertainment]]/[[Cash Money Records]]. La primer amuesa de la so producción musical en YMCMB ye'l cantar «Karl». Dende 2011, apaez nel programa d'humor ''Ridiculousness'' de MTV. La so pasión siempres foi'l hip-hop: «quiero ser reconocida pola mio carrera como cantante y rapera y non como una estrella de TV». == Filmografía == === Televisión === {| class="wikitable sortable" |+ Televisión ! Añu !Títulu !Rol ! class="unsortable" | Notes |- | 2009–2015 | ''[[Fantasy Factory]]'' | Ella mesma | |- | 2011 | ''[[The Hard Times of RJ Berger]]'' | Sheila | "The Better Man" (Temporada 2: episodiu 12) |- | 2011–presente | ''[[Ridiculousness]]'' | Ella mesma | |- | 2012–presente | ''Wild Grinders'' | Flipz | Voz |} === Videos musicales === {| class="wikitable sortable" |+ Videos musicales ! Añu !Títulu !Rol ! class="unsortable" | Notes |- | 2010 | "Cooler Than Me" | Meyor amiga | Videu de [[Mike Posner]] |- | 2011 2013 | "Love Letter" "Karl" | David Singer-interés románticu de Vini "Chanel West Coast" | Videu de [[Shwayze]] |- | 2013 | "Alcoholic" | "Nicola" | Videu de [[Shwayze]] |- |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1988||West Coast, Chanel}} {{Tradubot|Chanel West Coast}} [[Categoría:Cantantes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes n'inglés]] [[Categoría:Actores y actrices de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 3tpt3vxncewooguntl4eb19yggwun8z 0 149035 3709999 3284625 2022-08-19T11:10:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200103115929}} {{persona}} '''Charlee Minkin''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[yudu]], ganadora d'una medaya nos [[Yudu nos Xuegos Panamericanos de 2003|Xuegos Panamericanos de 2003]], y cuatro medayes nel [[Campeonatu Panamericanu de Yudu]] ente los años [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2000|2000]] y [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2004|2004]].<ref>[http://www.judoinside.com/judoka/11404 Charlee Minkin] en JudoInside.com {{en}}.</ref> Participó nos [[Xuegos Olímpicos d'Atenes 2004]], onde foi eliminada na primer ronda de la categoría de –52 kg.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/mi/charlee-minkin-1.html Charlee Minkin] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4 align=center| [[Xuegos Panamericanos]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Yudu nos Xuegos Panamericanos de 2003|2003]] |align=left| [[Santu Domingu]] ({{DOM|Rep. Dominicana}}) |align=center| {{medaya de plata}} |align=center| –52 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu ! Llugar ! Medaya ! Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2000|2000]] |align=left| [[Orlando (Florida)|Orlando]] ({{USA}}) |align=center| {{medaya d'oru}} |align=center| –52 kg |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2002|2002]] |align=left| [[Santu Domingu]] ({{DOM|Rep. Dominicana}}) |align=center| {{medaya de plata}} |align=center| –52 kg |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2003|2003]] |align=left| [[Salvador de Bahia|Salvador]] ({{BRA}}) |align=center| {{medaya de plata}} |align=center| –52 kg |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Yudu de 2004|2004]] |align=left| [[Islla de Margarita]] ({{VEN}}) |align=center| {{medaya de plata}} |align=center| –52 kg |} </center> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1981||Minkin, Charlee}} [[Categoría:Yudoques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de San Francisco]] dimzfhfv44cpg9olbvb3l7kkqpnqwnn 0 149072 3710006 3058345 2022-08-19T11:25:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20201015094413}} {{persona}} '''Charlotte Craig''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[taekwondo]],<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/cr/charlotte-craig-1.html Charlotte Craig] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> ganadora d'una medaya nel [[Campeonatu Mundial de Taekwondo de 2007]], y tres medayes nel [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo]] ente los años [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 2008|2008]] y [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 2014|2014]].<ref>[http://www.taekwondodata.com/charlotte-craig.abes.html Charlotte Craig] en Taekwondo Data {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Mundial de Taekwondo|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Mundial de Taekwondo de 2007|2007]] |align=left| [[Beixín]] ({{CHN}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –47 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 2008|2008]] |align=left| [[Caguas]] ({{PUR}}) |align=center| {{medaya d'oru}} |align=center| –51 kg |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 2012|2012]] |align=left| [[Sucre]] ({{BOL}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –49 kg |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 2014|2014]] |align=left| [[Aguascalientes (Aguascalientes)|Aguascalientes]] ({{MEX}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –49 kg |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1991||Craig, Charlotte}} [[Categoría:Lluchadores de taekwondo d'Estaos Xuníos]] 7p06zo5o3wbq51xflpv790ezyiosd8n 0 149076 3709237 3474994 2022-08-18T13:30:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Charlotte Denman Lozier''' {{nym}} foi una [[médica]] y profesora d'[[Estaos Xuníos]]. Como [[feminista]] fixo campaña pol [[sufraxu femenín]] y asociaciones de muyeres trabayadores, según por otres organizaciones benéfiques progresistes. Lozier nació nel [[Oeste d'Estaos Xuníos]]. La so madre finó cuándo Charlotte yera entá moza, y tuvo que curiar de la so familia. Estudió medicina y convirtióse en profesora del [[New York Medical College]] pa muyeres. Lozier morrió por causa d'entueyos que se producieron tres el so embaranzu y la nacencia del so tercer fíu, que nació dellos díes antes del so fallecimientu. El [[Charlotte Lozier Institute]], que recibe'l so nome nel so honor, ye un ''think tank'' polos derechos de los fetos y foi fundáu en 2011. Trátase d'una caña d'investigación y educación de la [[Susan B. Anthony List]]. == Referencies == * {{Cita llibru|url=https://books.google.com/books?id=olX14Y9gy5cC&pg=PA82|títulu=Obituaries in American Culture|nome=Janice|fechaaccesu=11 de febreru de 2017|apellíu=Hume|páxina=82|añu=2000|editorial=University Press of Mississippi}} * {{cita llibru |apellíu= |nome= |enllaceautor= |títulu=Herald of Health |url=https://books.google.es/books?id=CqABAAAAYAAJ&pg=PA85&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=11 de febreru de 2017 |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=1870 |editor=M.L. Holbrook |editorial=Wood and Holbrook Publishers |allugamientu=Nueva York |isbn= |volume=15 |páxines= |cita= }} * {{cita llibru |apellíu=Harris |nome=Harriet Newell |títulu=Denman family history: from the earliest authentic records down to the present time |fechaaccesu=11 de febreru de 2017 |idioma=inglés |edición= |añu=1913 |editor= |editorial=Glendale News |allugamientu= |isbn= |capítulo= |páxina= |cita= }} * {{cita web |url=http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=9F00Y5DC163BE63BBC4C53DFB766838B669FDE |títulu=Death of Dr. Charlotte Lozier |fechaaccesu=11 de febreru de 2017 |apellíu= |nome= |fecha=4 de xineru de 1870 |sitiuweb=nytimes.com |idioma=inglés |cita= }} {{NF|1844|1870|Lozier, Charlotte Denman}} {{Tradubot|Charlotte Denman Lozier}} [[Categoría:Feministes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Médicos y médiques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Sufraxistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Profesores d'universidaes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] sn2wnu3josgrj7a1ow5nip30jzdsmak 0 149083 3709239 3573232 2022-08-18T13:30:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Ashley Elizabeth Fliehr'''<ref name="WRAL">{{cita web|url=http://www.wral.com/news/local/story/3511000/|títulu=Ex-wrestler Ric Flair in brawl with daughter's boyfriend|editorial=WRAL-TV, Capitol Broadcasting Company|idioma=inglés|fecha=9 de setiembre de 2008}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.cleveland.com/entertainment/index.ssf/2015/03/nxt_superstar_charlotte_looks.html|títulu=NXT superstar Charlotte eyes the Women's Championship and potential move to WWE|obra=Cleveland.com|idioma=inglés|apellíos=Smith|nome=Troy L.|fecha=4 de marzu de 2015}}</ref> {{nym}} ye una [[Llucha llibre profesional|lluchadora profesional]] d'[[Estaos Xuníos]], que trabaya pa la [[WWE]], na so marca ''[[WWE SmackDown|SmackDown Live!]]'' sol nome de '''Charlotte Flair'''. Ye una lluchadora de segunda xeneración yá que ye fía de [[Ric Flair]].<ref name="WWE"/><ref name="Reid">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/Other_News_4/article_69594.shtml|títulu=Flair News: Updated – Reid Flair reportedly dies at age 24|apellíos=Caldwell|nome=James|obra=Pro Wrestling Torch|idioma=inglés|fecha=29 de marzu de 2013}}</ref> Ente los sos llogros, foi siete veces [[Women's Championship|campeona femenina]], destáquense, cuatro veces y primer [[Raw Women's Championship|Campeona Femenina de Raw]], una vegada [[SmackDown Women's Championship|Campeona Femenina de SmackDown Live!]], una vegada [[NXT Women's Championship|Campeona Femenina de NXT]], una vegada y última [[WWE Dives Championship|Campeona de Dives]], Tambien ye [[Triple Crown Championship|Campeona de Triple Corona]] Y tambien ye [[Grand Slam Championship|Grand Slam Champion Femenina]] demás de ser parte nes primeres lluches estilu Triple Tag Team Match, Beat the Clock, [[Hell in a Cell]] y [[Money in the Bank]] ente muyeres. == Primeros años == Fliehr nació en [[Charlotte (North Carolina)|Charlotte]] como fía de [[Ric Flair]] y la so entós-esposa Elizabeth. Tien una media-hermana mayor, Megan, y un mediu-hermanu mayor, [[David Flair|David]], ente que'l so hermanu menor [[Reid Flair|Reid]] morrió en marzu de 2013. Fliehr tien dos campeonatos NCHSAA 4 A-State championships por [[voleibol]] mientres el so tiempu en Providence High School, incluyendo ser capitán d'equipu y xugadora del añu de 2004–2005. Asistió a Universidá Estatal Appalachian en [[Boone (Carolina del Norte)|Boone, North Carolina]] antes de tresferise a la Universidá Estatal de North Carolina, onde se graduó con un [[Bachelor of Science|títulu de grau]] en [[rellaciones públiques]] nel branu de 2008. Fliehr foi una [[entrenador personal|entrenadora personal]] certificada antes de convertise en lluchadora.<ref name="fcwbio">{{cita web|títulu=Charlotte|url=http://www.fcwwrestling.info/Roster/Charlotte.html|publisher=[[Florida Championship Wrestling]]|fechaaccesu=27 d'agostu de 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120830002631/http://www.fcwwrestling.info/Roster/Charlotte.html|archivedate=30 d'agostu de 2013}}</ref> == Carrera == === WWE === ==== NXT Wrestling (2012–2015) ==== El 17 de mayu de 2012, Fliehr roblo un contratu con [[WWE]] y foi asignada al territoriu de desenvolvimientu [[NXT Wrestling|NXT]].<ref>{{cita web|url=http://www.f4wonline.com/more/more-top-stories/3-news/25694-friday-update-more-on-three-hour-raw-move-more-on-live-impacts-brooke-hogan-huge-weekend-schedule-of-shows-ashley-flair-signs-nxt-tapings-tons-more|títulu=Friday update: More on three-hour Raw move, more on live Impacts, Brooke Hogan, huge weekend schedule of shows, Ashley Flair signs, NXT tapings, tons more|work=[[Premios de la Wrestling Observer Newsletter|Wrestling Observer Newsletter]]|date=18 de mayu de 2012|fechaaccesu=18 de mayu de 2012|last=Alvarez|first=Bryan|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120522034742/http://www.f4wonline.com/more/more-top-stories/3-news/25694-friday-update-more-on-three-hour-raw-move-more-on-live-impacts-brooke-hogan-huge-weekend-schedule-of-shows-ashley-flair-signs-nxt-tapings-tons-more|fechaarchivu=22 de mayu de 2012}}</ref> Adoptó'l nome de '''Charlotte''' y tuvo el so primer combate televisáu'l 17 de xunetu del 2013, nun episodiu de ''NXT'', onde ganó a [[Pamela Martinez|Bayley]].<ref name="Firstmatch">{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/ViewArticle.php?id=79009|publisher=PWInsider|date=18 de xunetu de 2013|fechaaccesu=18 de xunetu de 2013|last=Trionfo|first=Richard|títulu=WWE NXT report: number one delidiar match; tag title match; second generation wrestler debúes; women's tournament finals next week}}</ref> A finales de 2013, formó un equipu con Bayley, y dambes ganaron a [[Aksana]] y [[Alicia Fox]] el 4 de setiembre nun episodiu de ''NXT''.<ref>http://www.wrestleview.com/wwe-news/43631-wwe-nxt-results-9-5-13-swagger-vs-zayn</ref> El 10 d'ochobre nun episodiu de ''NXT'', Bayley acompañó a Charlotte nel so combate contra [[Santana Garrett]], que ganó. Mientres el combate les "BFFs (Beautiful, Fierce Females)" ([[Summer Rai]] y [[Mercedes KV|Sasha Banks]]) salieron al ring y sofitaron a Charlotte.<ref name="NXT10/10/13" /> Pa enoxu de Charlotte, les BFFs trataron de convencer a Bayley en xunise a elles.<ref>{{cita web|last=James|first=Justin|títulu=James WWE NXT results 11/6 – Week 71: Luke Harper Week continues with Harper vs. Ohno/Hero, NXT tag champs in action, Summer Rai, more, Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_74431.shtml|work=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=17 de marzu de 2014}}</ref> Sicasí, el 13 de payares nun episodiu de ''NXT'', Charlotte atacó a Bayley y xunióse a les BFFs estableciéndose como [[heel]].<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_74554.shtml|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 11/13 - Week 72: Must-see 2/3 Falls main event, Flair's daughter turns, Overall Reax|last=James|first=Justin|work=Pro Wrestling Torch|date=13 de payares de 2013|fechaaccesu=17 de marzu de 2014}}</ref><ref name="BFFs">{{cita web|last=Namako|first=Jason|títulu=WWE NXT Results – 11/14/13 (Graves/Neville – 2/3 Falls)|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/45022-wwe-nxt-results-11-14-13-graves-neville-2-3-falls|fechaaccesu=17 de payares de 2013|publisher=WrestleView}}</ref> Dempués de dos meses d'ausencia por cuenta de una mancadura, Charlotte fixo la so tornó a ''NXT'' y convirtióse en manager de Rai and Banks.<ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES' WWE NXT REPORT 1/8 – Week 80: NXT tag champs in action, Summer Rai, Tyson Kidd, Rusev, Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_75568.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=9 de xineru de 2014}}</ref><ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 1/15 – Week 81: Triple H makes announcement, Kofi vs. Rusev test match, NXT champ in action, Neville/PAC; Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_75711.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=16 de xineru de 2014}}</ref><ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES'S WWE NXT RESULTS 1/22 – Week 82: NXT Title developments heading into live Network episode, plus Miz, Cesaro, Natalya, Woods, Zayn/Generico, more; Overall Reax |url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_75861.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=23 de xineru de 2014}}</ref> En febreru de 2014, Charlotte confronto a la [[NXT Women's Championship|Campeona Femenina de NXT]] [[Paige]] mientres una entrevista con [[Renee Young]], anunciándose a si mesma como'l so siguiente retadora.<ref>http://www.diva-dirt.com/2014/02/28/video-paige-meets-her-next-challenger/</ref><ref>http://www.wrestlinginc.com/wi/news/2014/0228/571758/charlotte-interrupts-paige-celebration/</ref> Charlotte y Banks empezaron un feudu con Bayley, quien formara una alianza xunto a [[Natalya]]. El 27 de marzu nun episodiu de ''NXT'', Charlotte foi ganada por Natalya vía descalificación dempués de que Banks interfiriera.<ref>http://www.wwe.com/videos/natalya-vs-charlotte-wwe-nxt-march-27-2014-26216544</ref> El 6 d'abril, Charlotte fixo una apaición en [[WrestleMania XXX]] formando parte de la entrada pa [[Triple H]] escontra'l so combate contra [[Daniel Bryan]].<ref>{{cita web|last=Caldwell|first=James|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wweppvs/article_77522.shtml|títulu=WrestleMania 30 PPV Results (Hour 4): Dives Title|publisher=Pro Wrestling Torch|date=6 d'abril de 2014|fechaaccesu=14 d'abril de 2014}}</ref> El feudu ente Charlotte y Paige terminó'l 24 d'abril nun episodiu de ''NXT'', cuando Charlotte y Banks ganaron a [[Tenille Dashwood|Emma]] y [[Paige]] con Charlotte llogrando un pinfall sobre Paige. [[Ficheru:Charlotte WrestleMania Axxess 2014.jpg|thumb|Charlotte n'abril de 2014.|left|311x311px]]A principios de mayu, Charlotte compitió nun tornéu pol vacante al Campeonatu Femenín de NXT, ganando [[Tenille Dashwood|Emma]] na primer ronda, [[Alexa Bliss]] nes semi-finales, y [[Natalya Neidhart|Natalya]] na final del tornéu celebrada en [[NXT TakeOver#NXT TakeOver|NXT TakeOver]] pa ganar el [[NXT Women's Championship|Campeonatu Femenín]] per primer vegada.<ref name="NXTTitleWin">{{cita web|last1=Trionfo|first1=Richard|títulu=WWE NXT TAKEOVER REPORT: THREE TITLE MATCHES; A NEW NUMBER ONE DELIDIAR; HOW DO YOU SAY 'HYPED' IN RUSSIAN OR BULGARIAN?; AND MORE|url=http://www.pwinsider.com/article/85972/wwe-nxt-takeover-report-three-title-matches-a-new-number-one-delidiar-how-do-you-say-hyped-in-russian-or-bulgarian-and-more.html?p=1|website=http://www.pwinsider.com/|publisher=PWinsider|fechaaccesu=13 de xunu de 2014}}</ref> Dempués d'a cuatro-meses d'ausencia nel show, [[Summer Rai]] tornó'l 6 de xunu nun episodiu de ''NXT'', distrayyendo a Bayley y faciendo que Charlotte tuviera la victoria. Dempués del combate, Les BFFs trataron d'atacar a Bayley, solo pa ser estornaes por [[Tenille Dashwood|Emma]] y [[Paige]].<ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 6/5 – Week 100: Neville defends NXT Title, new Women's champ in action, Tyler Breeze music video debúes, Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_78851.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=6 de xunu de 2014}}</ref> Esto llevar a un six-Dives tag team match el 12 de xunu nun episodiu de ''NXT'', que les BFFs perdieron dempués de que Bayley aplicara un pin sobre Charlotte.<ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 6/12 – Week 102: Neville defends NXT Title, classic Riley-Renee commentary exchange, "Mr. NXT" sneaks onto the show; Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_78992.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=13 de xunu de 2014}}</ref> El 3 de xunetu nun episodiu de ''NXT'', Charlotte llogró vengación sobre Bayley nun tag team match, onde ella y Banks ganaron a Bayley y [[Rebecca Quin|Becky Lynch]]. Dempués del combate, Charlotte dexó a Banks nel ring siendo atacada por [[Pamela Martinez|Bayley]], con Banks oficialmente esmoreciendo l'equipu mientres un segmentu nel backstage.<ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 7/3 – Week 105: Sami Zayn vs. Justin Gabriel main event, Kidd sit-down interview, Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_79400.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=4 de xunetu de 2014}}</ref> El 24 de xunetu nun episodiu de ''NXT'', Charlotte exitosamente defendió'l so títulu ante [[Summer Rai]].<ref>{{cita web|last=James|first=Justin|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 7/24 – Week 108: Charlotte defends NXT Women's Title, Rusev cares NXT Champ; Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_79812.shtml|work=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=25 de xunetu de 2014}}</ref> Charlotte entós ganó a Bayley en [[NXT TakeOver#NXT TakeOver: Fatal 4-Way|NXT TakeOver: Fatal 4-Way]] pa retener el campeonatu. Dempués del combate, detuvo a Banks d'un ataque sobre Bayley camudando a [[Tweener]],<ref name="NXTTakeoverFatal4Way">{{cita web|last=James|first=Justin|títulu=JAMES'S WWE NXT TAKEOVER FATAL 4 WAY REPORT 9/11: Neville defends NXT Title in big main event, new NXT Tag Champs, KENTA debúes, Charlotte defends Women's Title, more|url=http://www.pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_80704.shtml|work=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=11 de setiembre de 2014}}</ref> y dempués de ganar a [[Pamela Martinez|Bayley]] nuna revancha'l 2 d'ochobre, alzo'l brazu de Bayley primero que dambes abrazárense y diérense la mano camudando a [[Face]].<ref>{{cita web|url=http://www.cagesideseats.com/2014/10/2/6881813/wwe-nxt-results-live-open-thread-for-october-2-2014-two-title-tilts|títulu=WWE NXT Results, live open thread for October 2, 2014: Two Title Tilts!|last=Rueter|first=Sean|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2014}}</ref> Siguíu d'esto, Charlotte y Bayley empezaron un feudu contra [[Mercedes Kaestner-Varnado|Sasha Banks]] y Becky Lynch a lo llargo de delles selmanes.<ref>{{cita web|url=http://www.cagesideseats.com/2014/11/6/7158059/wwe-nxt-results-live-open-thread-for-november-6-2014|títulu=WWE NXT results, live open thread for November 6, 2014|author=Rueter, Sean.|publisher=Cagesideseats|date=6 de payares de 2014|fechaaccesu=11 de payares de 2014}}</ref> Fixo la so primer Apaición nel roster principal nel episodiu especial de los [[Slammy Awards]] en ''[[WWE Raw|Raw]]'' el 8 d'avientu, onde perdió ante [[Natalya]].<ref>{{cita web|url=http://www.pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_82171.shtml|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 12/8: Complete "virtual-time" coverage of live Raw – Slammys theme, final TLC PPV hype, Cena vs. Show, Seth Green, returning stars, more|author=Caldwell, James|publisher=Professional Wrestling Torch|date=8 d'avientu de 2014|fechaaccesu=9 d'avientu de 2014}}</ref> Charlotte nuevamente defendió'l so títulu ante Sasha Banks en [[NXT TakeOver#NXT TakeOver: R Evolution|NXT TakeOver: R Evolution]] el 11 d'avientu,<ref name="Caldwell, James">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_82237.shtml|títulu=CALDWELL'S WWE NXT TAKEOVER RESULTS 12/11: Ongoing virtual-time coverage of Neville vs. Zayn for the NXT Title, Itami & Balor, Charlotte, Kevin Steen/Owens's debú, Corey Graves retires|date=11 d'avientu de 2014|fechaaccesu=11 d'avientu de 2014|author=Caldwell, James|website=Professional Wrestling Torch}}</ref> y en revanches que tomaron llugar el 25 d'avientu.<ref name="Namako, Jason">{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/52346-wwe-nxt-results-12-25-14-charlotte-banks-ii|títulu=WWE NXT RESULTS – 12/25/14 (CHARLOTTE/BANKS II)|date=25 d'avientu de 2014|fechaaccesu=1 de xineru de 2015|author=Namako, Jason|publisher=WrestleView}}</ref> Charlotte fixo una apaición adicional dientro del roster principal el 30 d'avientu nun episodiu de ''[[WWE Main Event|Main Event]]'', ganando a [[Mercedes Kaestner-Varnado|Sasha Banks]].<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/90479/ongoing-wwe-main-event-report-the-cutting-edge-peep-show-gets-a-bit-sour.html?p=1|títulu=WWE MAIN EVENT REPORT: NXT WOMEN'S CHAMP IN ACTION; WWE TAG TEAM CHAMPS IN ACTION; AND MORE|date=30 d'avientu de 2014|fechaaccesu=1 de xineru de 2015|author=Trionfo, Richard|publisher=PWInsider}}</ref> El 21 de xineru, del 2015, nun episodiu de ''NXT'', Charlotte nuevamente defendió'l so Campeonatu ante Banks.<ref>{{cita web|url=http://www.pwmania.com/wwe-nxt-results-january-21-2015|títulu=WWE NXT Results – January 21, 2015|website=PWMania|date=21 de xineru de 2015|fechaaccesu=22 de xineru de 2015}}</ref> En [[NXT TakeOver#NXT TakeOver: Rival|NXT TakeOver: Rival]], Charlotte perdió'l campeonatu ante Banks nun fatal four-way match que tamién arreyaba a Bayley y [[Rebecca Quin|Becky Lynch]] terminando col so reináu de 258 díes.<ref name="rival">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_83281.shtml#.VNyM-vmsUv4|títulu=JAMES'S WWE NXT TAKEOVER REPORT 2/11: Zayn vs. Owens NXT Title match, Women's Title semi-main event, Neville vs. Balor, Itaml; Overall Reax|date=11 de febreru de 2015|fechaaccesu=12 de febreru de 2015|author=James, Justin|publisher=Pro Wrestling Torch}}</ref> Fallu tratando de recapturar el títulu nuna revancha contra Banks la cual tomo llugar el 4 de marzu nun episodiu de ''NXT''.<ref name="spear">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_83682.shtml|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 3/4 – Week 142: Sasha vs. Charlotte for Women's Title, Crowe's in-ring debú, Alex Riley fires up, message from Sami Zayn, more; Overall Reax|date=4 de marzu de 2015|fechaaccesu=8 de marzu de 2015|author=James, Justin|website=Pro Wrestling Torch}}</ref> En [[NXT TakeOver#NXT TakeOver: Unstoppable|NXT TakeOver: Unstoppable]] el 20 de mayu, Charlotte fixo equipu con [[Pamela Martinez|Bayley]] pa ganar a [[Tenille Dashwood|Emma]] y [[Dana Brooke]].<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/93868/live-ongoing-wwe-nxt-takeover-unstoppable-report-finn-balor-versus-tyler-breeze.html?p=1|títulu=LIVE ONGOING WWE NXT TAKEOVER UNSTOPPABLE REPORT: BAYLEY AND CHARLOTTE VERSUS DANA BROOKE AND EMMA|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=20 de mayu de 2015|fechaaccesu=20 de mayu de 2015}}</ref> Dempués de ganar a [[Tenille Dashwood|Emma]] y Brooke nuevamente'l 8 de xunetu nun episodiu de ''NXT'', esta vegada faciendo equipu con Sasha Banks, Charlotte desafíu a Banks por un combate al NXT Women's Championship, que Banks acepto.<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/94986/wwe-nxt-report-highlights-of-owensbalor-the-bffs-are-back-for-one-night-who-are-the-number-one-contenders-for-the-tag-titles.html?p=1|títulu=WWE NXT REPORT: HIGHLIGHTS OF OWENS/BALOR, THE BFFs ARE BACK FOR ONE NIGHT, WHO ARE THE NUMBER ONE CONTENDERS FOR THE TAG TITLES?|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=8 de xunetu de 2015|fechaaccesu=8 de xunetu de 2015}}</ref> Dambes tuvieron el so combate pol campeonatu la selmana siguiente'l 15 de xunetu nun episodiu de ''NXT'', nel cual Banks retuvo'l campeonatu. Dempués, dambes abrazáronse y Banks alzo la mano de Charlotte como señal de respetu.<ref name="James_1">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_86230.shtml#.VaediPlVikp|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 7/15 - Week 171: Sasha vs. Charlotte battle for NXT Women's Title, Samoa Joe, Comic Con title announcement, Sami Zayn return promo, more; Reax|author=James, Justin|website=Pro Wrestling Torch|date=15 de xunetu de 2015|fechaaccesu=16 de xunetu de 2015}}</ref> Charlotte enfrento a Bayley nun combate'l 5 d'agostu nun episodiu de ''NXT'', onde Bayley llogró la victoria.<ref name="James_1">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_86230.shtml#.VaediPlVikp|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 7/15 - Week 171: Sasha vs. Charlotte battle for NXT Women's Title, Samoa Joe, Comic Con title announcement, Sami Zayn return promo, more; Reax|author=James, Justin|website=Pro Wrestling Torch|date=15 de xunetu de 2015|fechaaccesu=16 de xunetu de 2015}}</ref> ==== 2015 ==== [[Ficheru:WWE NXT 2015-03-28 00-10-07 ILCE-6000 3880 DxO (16746689143).jpg|miniaturadeimagen|Flair realizando la so entrada en NXT.]] Charlotte fixo'l so debú oficial el 13 de xunetu, del 2015 nun episodiu de ''[[WWE Raw|Raw]]'' xunto a [[Mercedes Kaestner-Varnado|Sasha Banks]] y [[Rebecca Quin|Becky Lynch]], dempués de que [[Stephanie McMahon]] llamar pa una "revolución" na división de [[WWE Diva]]s. Mientres Charlotte y Lynch aliar con [[Saraya-Jade Bevis|Paige]], quien taba nun feudu contra [[The Bella Twins#2015–presente|Team Bella]] ([[The Bella Twins]] y [[Alicia Fox]]), Banks se aliaria xunto a [[Sarona Reiher|Tamina Snuka]] y [[Trinity Fatu|Naomi]], llevándoles a una engarradiella ente los trés equipos.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_86178.shtml#.VaRjfflVikp|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 7/13: Ongoing "virtual-time" coverage of live Raw - Brock Smash, final Battleground PPV hype, more|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=13 de xunetu de 2015|fechaaccesu=13 de xunetu de 2015}}</ref> El tríu de Charlotte, Lynch y Paige foi orixinalmente moteyáu the "Submission Sorority", primero que fuera renombráu a "PCB", por cuenta de les iniciales del nome sobre cada lluchadora.<ref>{{cita web|url=http://www.pwtorch.com/artman2/publish/WWE_News_3/article_86787.shtml|títulu=WWE news: WWE introduces replacement name for Paige Trio|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=7 d'agostu de 2015|fechaaccesu=7 d'agostu de 2015}}</ref> Nel so debú eventu pago–por–ver, el 19 de xunetu, en [[WWE Battleground#2015|Battleground]], Charlotte ganó a Sasha Banks y Brie Bella nun triple-threat match, con tolos miembros de los equipos respeutivos en cada llau del ring.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wweppvs/article_86322.shtml#.VaxR3_lViko|títulu=CALDWELL'S WWE BATTLEGROUND PPV REPORT 7/19: Ongoing "virtual time" coverage of live PPV - Rollins vs. Lesnar, Cena vs. Owens III, more|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=19 de xunetu de 2015|fechaaccesu=19 de xunetu de 2015}}</ref> La nueche siguiente en ''Raw'', Charlotte ganó a Brie nun combate individual.<ref name="RawJuly20">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_86344.shtml#.Va2Z7PlViko|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 7/20: Ongoing "virtual-time" coverage of live Raw - Battleground fall-out, Undertaker opening Raw, Brock Lesnar, Road to Summerslam, more|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=20 de xunetu de 2015|fechaaccesu=20 de xunetu de 2015}}</ref> El 3 d'agostu nun episodiu de ''Raw'', Charlotte fixo a la [[WWE Dives Championship|Campeona de Dives]] Nikki Bella rindise por sumisión mientres un combate d'equipos.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_86683.shtml|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 8/3: Complete "virtual-time" coverage of live Raw - WWE Title match, Brock Lesnar returns, Roddy Piper tribute, six-man tag, Summerslam|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=3 d'agostu de 2015|fechaaccesu=5 d'agostu de 2015}}</ref> Los trés equipos finalmente enfrentáronse en [[SummerSlam (2015)|SummerSlam]] mientres un [[Tipos de combates de llucha llibre profesional#Elimination Match|three team elimination match]]. Team Bella de primeres esaniciaría a Team B.A.D., primero que Becky Lynch aplicara'l pinfall sobre Brie Bella dándo-y la victoria al equipu PCB.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wweppvs/article_87122.shtml#.Vdp6SvlViko|títulu=CALDWELL'S SUMMERSLAM REPORT 8/23: Ongoing "virtual-time" coverage of Lesnar vs. Taker, Title vs. Title, more big matches|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=23 d'agostu de 2015|fechaaccesu=23 d'agostu de 2015}}</ref> El 31 d'agostu nun episodiu de ''Raw'', dempués de superar los récores de los sos compañeres miembros de PCB nel primera [[Tipos de combates de llucha llibre profesional#Beat the Clock Challenge Match|Beat the Clock Challenge]] ente Dives, Charlotte foi nomada contendiente númberu unu pol Dives Championship.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_87253.shtml#.VeULfPlViko|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 8/31: Ongoing "virtual-time" coverage of live Raw - Sting opening Raw, Night of Champions hype, Beat the Clock, SSlam re-match, more|website=Pro Wrestling Torch|author=Caldwell, James|date=31 d'agostu de 2015|fechaaccesu=31 d'agostu de 2015}}</ref> El so combate pol títulu contra Nikki Bella foi primeramente programáu para [[WWE Night of Champions#2015|Night of Champions]],<ref>{{cita web |last1=Clapp |first1=Johnn |títulu=Dives Champion Nikki Bella vs. Charlotte |url=http://www.wwe.com/shows/nightofchampions/2015/nikki-bella-charlotte-27892647 |publisher=WWE |date=31 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2015}}</ref> pero nel so llugar foi restablecíu al Llunes precedente al pagu-por-ver en ''Raw'', dempués que Charlotte emitiera un pidimientu, concedida más tarde por [[The Authority (llucha llibre)|The Authority]], pa enfrentar a Nikki antes de superar el récor impuestu por [[April Jeanette|AJ Lee]] y convertise na Campeona de Dives col reináu más llargu.<ref>{{cita web |last1=Benignu |first1=Anthony |títulu=Charlotte confronted Dives Champion Nikki Bella |url=http://www.wwe.com/shows/raw/2015-09-07/wwe-raw-results-27929460/page-9 |publisher=WWE |date=7 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=8 de setiembre de 2015}}</ref> Charlotte ganó'l combate por descalificación cuando Brie y Nikki camudaren llugares y Charlotte aplicara'l pin sobre Brie, polo tanto nun ganó'l títulu.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_87489.shtml#.VfdsMBFViko|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 9/14: Ongoing "virtual-time" coverage of live Raw - final Night of Champions hype, Sting, two title matches, more on "season premiere"|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=14 de setiembre de 2015|fechaaccesu=14 de setiembre de 2015}}</ref> El 20 de setiembre, Charlotte recibió la so revancha en Night of Champions, onde ganó a Nikki pa ganar el Campeonatu de Dives.<ref name="Dives Champion">{{cita web|títulu = WWE Night of Champions 2015 results|url = http://www.wwe.com/shows/nightofchampions/2015/wwe-night-of-champions-2015-results-27952079|website = WWE|fechaaccesu = 21 de setiembre de 2015}}</ref> Mientres la celebración de Charlotte la nueche siguiente en ''Raw'', [[Paige]] curtiu una [[Términos de llucha llibre profesional#W|worked shoot]] [[Términos de llucha llibre profesional#P|promo]] y camudó a [[Términos de llucha llibre profesional#h|heel]], reprendiendo a les sos compañeres y a la división de Dives.<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/ViewArticle.php?id=96727&p=2|títulu=LIVE ONGOING WWE RAW REPORT: THERE IS A FOURTH HOUSE IN THE DIVES REVOLUTION AND IT IS FULL OF JEALOUSY|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=21 de setiembre de 2015|fechaaccesu=21 de setiembre de 2015}}</ref> A lo llargo d'Ochobre, Paige, tratu de reconciliase con Lynch y Charlotte<ref>{{cita web|url=http://www.pwtorch.com/index.php/2015/10/16/1015-wwe-smackdown-report-by-greg-parks/|títulu=10/15 WWE Smackdown Report by Greg Parks|author=Parks, Greg|website=Pro Wrestling Torch|date=15 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.pwtorch.com/index.php/2015/10/22/1022-wwe-smackdown-report-by-greg-parks/|títulu=10/22 WWE Smackdown Report by Greg Parks|author=Parks, Greg|website=Pro Wrestling Torch|date=22 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=22 d'ochobre de 2015}}</ref> solo p'atacales y solidificar el so cambéu a [[Términos de llucha llibre profesional#H|heel]],<ref>{{cita web|títulu=10/26 WWE Raw Results – CALDWELL'S Live Report on HIAC fall-out|url=http://www.pwtorch.com/index.php/2015/10/26/1026-wwe-raw-results-caldwells-live-report-on-hiac-fall-out/|publisher=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=26 d'ochobre de 2015}}</ref> les nueches dempués que Charlotte exitosamente retuviera'l so campeonatu contra Nikki Bella n'[[Hell in a Cell#2015|Hell in a Cell]].<ref>{{cita web|url=http://www.pwtorch.com/index.php/2015/10/25/1025-live-hiac-ppv-report-caldwells-live-coverage/|títulu=10/25 Live HIAC PPV Report – CALDWELL'S Live Coverage|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=25 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=25 d'ochobre de 2015}}</ref> El 2 de payares, dempués de que [[Paige]] ganara a Becky Lynch, Brie Bella y Sasha Banks convertir na nueva aspirante pa lluchar pol Diva's Champion en Survivor Series ante Charlotte, El 16 de payares foi eventu principal xuntu con Paige na firma de contratu pa Survivor Series , El segmentu robó la nueche dempués de que Paige fixera un comentariu fuera de sitiu sobre'l fináu hermanu de Charlotte lo que dio llugar a una engarradiella ente elles mientres el segmentu. El 17 (Tresmitíu'l 19) Ganó a Brie Bella dempués d'aplica-y la Figura 8 , El 22 de payares en Survivor Series ganó a Paige dempués d'aplica-y la Figura 8, Reteniendo. El 23 de payares Paige reclamu la so revancha dempués de decatase de que Charlotte fixera trampa al tocar les cuerdes cuando sometía a Paige, Llucha qu'acabó en DQ dempués de que nenguna tornara al ring a tiempu, Reteniendo pero sicasí foi atacada por Paige quien-y aplico'l PTO na mesa de Comentaristes. El 27 de payares foi ganada por Brie Bella vía Roll-Up dempués d'una distracción de Paige , El 30 de payares camudo a [[tweener]] dempués d'asonsañar una mancadura mientres una llucha amistosa contra Becky Lynch, ganándola vía Roll-Up poles distracciones del so padre [[Ric Flair]]. El 1 d'avientu (Tresmitíu'l 3) interfirió na llucha de Becky Lynch contra Brie Bella, atacando a esta postrera porque la había cutíu por accidente siendo descalificada Lynch y Razón pola cual reclámolu. El 13 d'avientu nel PPV TLC ganó a [[Paige]] con ayuda del so padre [[Ric Flair]] reteniendo'l so [[WWE Dives Championship]]. ==== 2016 ==== [[Ficheru:WWE Live 2016-09-07 21-15-07 ILCE-6300 1489 DxO (31053595766).jpg|miniaturadeimagen|Charlotte nun House Show en setiembre|izquierda]]Na edición del 4 de xineru en RAW, Charlotte foi ganada por Becky Lynch a pesar de la interferencia de Ric Flair. Dempués del alcuentru, Charlotte atacó a Lynch camudando a [[Términos de llucha llibre profesional|Heel]]. El 6 de xineru tresmitíu'l 8, ganó a Lynch reteniendo dempués de que Ric Flair distrayxera a esta postrera , El 11 de xineru foi atacada por Lynch mientres la so entrada atayando'l so combate contra Brie Bella. En [[Royal Rumble]] 2016, venció a [[Becky Lynch]] dempués d'una intervención per parte de [[Ric Flair]] reteniendo'l campeonatu, darréu [[Sasha Banks]] salió pa felicitala, pero rápido atacó a Flair, empezando asina un feudu. El 25 de xineru en [[WWE SmackDown|Smackdown!]] atacó a Becky Lynch y Sasha Banks interfiriendo nel so combate polo qu'acabó en descalificación. El 26 de xineru (tresmitíu'l 28), ganó a [[Natalya]], dempués de la llucha atacar pero Becky Lynch salió al so rescate. Nos siguientes díes, Charlotte empezó un feudu con [[The Bella Twins|Brie Bella]] polo qu'en [[WWE Fastlane|Fastlane]], Charlotte retuvo'l so títulu. A otru día, teníase que saber quién sería la retadora de Charlotte pa Wrestlemania 32, pero por cuenta de que la llucha ente Becky Lynch y Sasha Banks terminó nun empate, la llucha oficial de Wrestlemania 32 sería un '''Triple Threat Match''' ente elles pol [[WWE Dives Championship|Campeonatu de Dives]]. Nel Kick-Off de [[WrestleMania 32]], [[Amy Dumas|Lita]] anunció'l nuevu [[WWE Women's Championship|Campeonatu Femenín de WWE]] el cual, reemplazaría al Campeonatu de Dives que tenía Charlotte polo que, la ganadora de la llucha, sería campeona inaugural. En dichu alcuentru, Charlotte (quien se presentó con un paxellu similar al que Ric Flair usaba nes sos presentaciones) venció a Becky Lynch y a Sasha Banks gracies a la interferencia de Ric Flair, quien torgó la entrada de Sasha mientres Charlotte faía rindir a Becky. Asina Charlotte convertir na primer muyer en llograr el [[WWE Women's Championship|Campeonatu Femenín]], [[WWE Dives Championship|Campeonatu de Dives]] y [[NXT Women's Championship|Campeonatu de NXT]]. A otru día en Raw, Charlotte preparó un actu ceremonial n'honor al nuevu Campeonatu Femenín de WWE onde se presentaron [[Sasha Banks]], [[Becky Lynch]], [[Victoria Crawford|Alicia Fox]], [[Tenille Dashwood|Emma]], [[Eva Marie]], [[Natalie Neidhart|Natalya]], [[Danielle Moinet|Summer Rai]], [[C.J. Perry|Llana]], [[Trinity Fatu|Naomi]], [[Sarona Reiher|Tamina]] y [[Saraya-Jade Bevis|Paige]] pero depués de llanzar aponderamientos al so padre y alla mesma, toes los lluchadores abandonaron el ring menos Natalya quien, la confrontó y tres un encruz de pallabres, Natalya atacar aplicándo-y un ''Sharpshooter'' pero Ric Flair salvar, estableciendo una rivalidá. El 11 d'abril en Raw, Charlotte retuvo'l so títulu ante [[Natalie Neidhart|Natalya]] por descalificación yá que Ric Flair sacó al árbitru mientres faía la cuenta (mentanto, Charlotte rindiérase ante'l ''Sharpshooter'' de Natalya). En [[WWE Payback|Payback]], Charlotte venció a Natalya nuna llucha controversial. L'árbitru [[Charles Robinson]] dixo que Natalya rindiérase cuando Charlotte taba aplicándo-y el ''Sharpshooter'' pero en realidá, nun foi tal cosa (daqué que lu pasó a Bret Hart na [[Traición de Montreal]]). Tres la llucha, tantu Bret Hart como Natalya aplicáron-y el ''Sharpshooter'' a Charlotte y a Ric Flair de manera simultánea. A otru día en Raw, presentar pa esclariar el problema en Payback al pie del so padre y a Charles Robinson pero Natalya los confrontó y terminó atacando a Charlotte y aplicándo-y un ''Sharpshooter'' a Ric Flair a quien, quitó-y el so dos aniellos del [[WWE Hall of Fame]]. Tres esto, apautóse una nueva llucha ente Charlotte y Natalya onde Ric Flair ta prohibíu d'entrar al ringside. N'[[WWE Estreme Rules|Estreme Rules]], Charlotte venció a Natalya gracies a la distracción de [[Ashley Sebera|Dana Brooke]]. Tres la llucha, Ric Flair apaeció pa celebrar con ella. El 23 de mayu en Raw, Charlotte atacó verbalmente al so padre Ric, alloñar d'él y aliándose con [[Ashley Sebera|Dana Brooke]]. El 26 de mayu en SmackDown, atayó na llucha ente Brooke y Natalya, atacando a esta postrera. En [[WWE Money in the Bank#2016|Money in the Bank]], ganó xunto a Dana Brooke a Natalya y Becky Lynch.[[Ficheru:Charlotte as Divas Champion WrestleMania 32.jpg|miniaturadeimagen|Charlotte en [[WrestleMania 32]] xunto a [[Ric Flair]].]] El 19 de xunetu en SmackDown, foi unviada a Raw como parte del Draft. Esa mesma nueche, ganó xunto a Dana a Sasha Banks nun '''2-1 Handicap Match'''. En [[WWE Battleground|Battleground]], foi ganada xuntu con Dana por Sasha Banks y [[Pamela Martinez|Bayley]]. El 25 de xunetu en Raw, Charlotte perdió'l títulu ante [[Sasha Banks]]. nel episodiu siguiente de raw fixo equipu xuntu con Chris Jericho pa enfrentar a Sasha Banks y Enzo Amore resultando ganadores. Tres esto, tuvo una rivalidá con Banks. En [[SummerSlam (2016)|SummerSlam]], ganó a Sasha Banks y ganó per segunda vegada'l campeonatu. El 12 de setiembre en ''Raw'', [[Mick Foley]] apautó una llucha ente Sasha Banks, [[Pamela Martinez|Bayley]] y [[Ashley Sebera|Dana Brooke]] pa definir a la retadora #1 al Campeonatu Femenín de Raw,<ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/raw/2016-09-12#full-detail-40011532|títulu=Raw Xeneral Manager Mick Foley addressed the Raw Women's Championship situation|fechaaccesu=16 de setiembre de 2016|idioma=inglés|obra=[[WWE]]}}</ref> siendo Banks la ganadora. En [[WWE Clash of Champions#2016|Clash of Champions]],<ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/raw/2016-09-12#full-detail-40011533|títulu=Sasha Banks def. Bayley and Dana Brooke to become Non. 1 delidiar to the Raw Women's Championship|fechaaccesu=16 de setiembre de 2016|idioma=inglés|obra=[[WWE]]}}</ref> ganó a Banks y a Bayley nun ''Triple Threat Match''. El 3 d'ochobre en Raw, Banks llogró una revancha contra Charlotte. Esa nueche, foi ganada por Banks, perdiendo'l títulu. El 10 d'ochobre en Raw, foi confrontó a Banks con quien alcordó una llucha ente dambes nun '''Hell in a Cell Match''' n'[[WWE Hell in a Cell#2016|Hell in a Cell]]. Esa mesma nueche, fixo equipu con [[Rusev]] pa enfrentase a Sasha Banks y [[Roman Reigns]] nun '''Mixed Tag Team Match''', siendo Banks y Reigns el vencedores. Tres les siguientes selmanes en Raw, el so nome foi estendíu a '''Charlotte Flair'''. N'[[WWE Hell in a Cell#2016|Hell in a Cell]], ganó a Banks nel primera '''Hell in a Cell Match''' ente muyeres y ganó per tercer vegada'l [[Raw Women's Championship|Campeonatu Femenín de Raw]]. El 31 d'ochobre en Raw, anuncióse que Charlotte sería capitana del Team Raw en [[Survivor Series (2016)|Survivor Series]], xuntu con [[Nia Jax]] y [[Bayley (lluchadora)|Bayley]]. El 7 de payares en Raw, Charlotte anunció a Dana Brooke como la quinta miembru, namái pa ser correxida por Michael Cole, quien reveló a Sasha Banks como la verdadera quinta miembru. En [[Survivor Series (2016)|Survivor Series]], el Team Raw ganó al Team SmackDown, siendo les sobrevivientes Charlotte y Bayley. Tres la llucha, Charlotte atacó a Bayley. El 29 de payares en Raw, foi ganada por Banks nun '''Falls Count Anywhere Match''', perdiendo nuevamente'l campeonatu. El 5 d'avientu en Raw, dio una "sida pública" al so padre Ric Flair polo asocedío meses tras, lo que terminó siendo un engañu, yá que Charlotte terminó abofeteándolo. Esa mesma nueche, Sasha Banks retó a Charlotte a una '''Iron Man Match de 30 minutos''' para [[WWE Roadblock]], onde ganó per cuarta ocasión el [[Raw Women's Championship]] depués de dise muerte súbita al quedar empataes 2-2. En [[Royal Rumble (2017)|Royal Rumble]] venció a [[Bayley (lluchadora)|Bayley]] y retuvo el Raw Women's Championship, sicasí perder contra esta mesma'l 13 de Febreru, a les poques selmanes Charlotte pidió la so revancha pa [[WrestleMania 33]], pero'l combate viose modificáu a una amenaza de cuatro per eliminación, yá que tamién fueron añedíes [[Sasha Banks]] y [[Nia Jax]], llucha que nun llogro ganar siendo la postrera en ser esaniciada. Nel RAW post-WrestleMania 33, foi atacada por Nia Jax dempués de salir derrotaes nun combate n'equipos onde tamién yera parte [[Emma (lluchadora)|Emma]], desencadenando una llucha ente elles a la siguiente selmana onde salió ganada. ==== SmackDown Live! (2017–presente) ==== El 11 d'Abril foi unviada a [[SmackDown Live|SmackDown Live!]] como resultancia del [[WWE Superstar Shake-up|Shake-UP]], tres la so llegada ganó una oportunidá titular ante [[Trinity Fatu|Naomi]], dempués de ganala'l 18 d'abril. Na emisión de SmackDown Live! del 25 d'abril, apuesto la so llucha contra Naomi pol Campeonatu Femenín de felicidá marca, siendo este l'eventu central de la nueche, sicasí'l combate quedó ensin resultancia dempués de ser atacaes por [[Natalya]], [[Leah Van Dale|Carmella]] y [[Tamina]], marcando asina'l cambéu de Flair a [[Face]] y empezando una pequeña rivalidá xunto a Naomi y Becky Lynch contra'l nomáu "Welcoming Committee", feudu que remató en [[WWE Backlash]] cola derrota del so equipu. El 18 de xunu, Flair participó nel primer combate [[Money in the Bank]], onde compitió contra [[Natalya]], [[Tamina]], [[Carmella]] y [[Becky Lynch]], ensin emabego salió ganada gracies a la interferencia de [[James Ellsworth]], teniendo'l mesmu resultáu la revancha que se llevaría a cabu 2 selmanes dempués. El 23 de Julio en [[WWE Battleground]], salio nuevamente ganada nuna amenaza de cinco per eliminación onde tamién participaron Becky Lynch, Tamina, [[C.J. Perry|Llana]] y Natalya, siendo esaniciada por esta peracaba, poco tiempu dempués quedó inactiva del roster de SmackDown por cuenta de problemes graves de salú que tenía'l so padre. Charlotte regresu nun episodiu de Smackdown Live! onde ganó a Becky Lynch, [[Trinity Fatu|Naomi]], Tamina y Carmella, siendo asina la retadora #1 al [[SmackDown Women's Championship|Campeonatu Femenín de SmackDown Live!]] contra Natalya en [[Hell in a Cell]], sicasí'l combate quedó ensin resultancia dempués de que la campeona atacar con una siella. El 14 de Payares, ganó a Natalya ganando'l campeonatu femenín de Smackdown Live! per primer vegada, asina mesmu retener en [[Starrcade]] y [[WWE Clash of Champions|Clash of Champions]]. El 19 de Payares representando a SmackDown Live! ganó a [[Alexa Bliss]] en [[Survivor Series]]. [[Ficheru:Charlotte Flair WM34 crop.jpg|thumb|left|Flair faciendo la so entrada como la [[SmackDown Women's Championship|Campeona femenina de SmackDown]] en [[WrestleMania 34]].]] Les selmanes siguientes empezó una rivalidá col '''Riott Squad''' ([[Ruby Riott]], [[Liv Morgan]] y [[Sarah Logan]]), onde s'alió con Becky Lynch y Naomi pa enfrentales. El 11 de marzu Flair defendió'l so titulo exitosamente ante [[Ruby Riott]] en [[WWE Fastlane]], dempués de la so victoria [[Asuka (lluchadora)|Asuka]] salio pa encarar a Flair, confirmándose qu'ella diría pol campeonatu en [[WrestleMania 34]]. El 3 d'abril en [[WWE Mixed Match Challenge|Mixed Match Challenge]] foi a la final xunto a [[Bobby Roode]] contra [[The Miz]] & [[Asuka (lluchadora)|Asuka]] anque fueron ganaos a un "Buzzaw Kick" de Asuka y un "Skull Crushing Finale de Miz. Escontra Roode. Nel eventu, Flair sometería a Asuka pa retener el so campeonatu, asina terminando la racha invicta d'[[Asuka (lluchadora)|Asuka]] en 914 díes. Dempués del combate, Asuka refrendó a Flair. Na edición del 10 d'abril de Smackdown Live, '''[[The IIconics]]''' ([[Peyton Royce]] y [[Billie Kay]]) atacaron a Flair metanes una promo, y depués [[Carmella]] utilizó la so oportunidá de [[Money in the Bank]] pa ganala y llevase el campeonatu, asina concluyendo'l so reináu de 147 díes. Darréu ganaría a Peyton nuna llucha que determinaría a una de los ocho participantes del [[Money in the Bank|Money in the Bank femenín]], dicha llucha llevar a cabu él 17 de Xunu, mesma onde enfrentó a Becky Lynch, Natalya, Llana, [[Ember Moon]], Naomi, [[Sasha Banks]] y Alexa Bliss, saliendo como ganadora esta postrera. == Vida personal == Fliehr foi arrestada'l 5 de setiembre del 2008 en [[Chapel Hill (Carolina del Norte)|Chapel Hill, North Carolina]], por afrellar a un oficial de policía dempués d'una engarradiella qu'arreyaba a Fliehr, el so entós-maríu Riki Johnson y el so padre. Declárose culpable y foi sentenciada a 45 díes na cárcel, que fueron suspendíos a [[llibertá condicional]] y una fianza de $200.<ref>{{cita web|url=http://abclocal.go.com/wtvd/story?section=news/local&id=6377701|títulu=Wrestler's daughter arrested after tussle with police|date=9 de setiembre de 2008|fechaaccesu=9 de setiembre de 2008|publisher= abc11.com}}</ref> Fliehr tuvo casada con Thomas Raymond Latimer, meyor conocíu pol so nome nel ring Bram, quien anguaño trabaya para [[Total Nonstop Action Wrestling]] (TNA) en 2013. Enantes trabayó pa NXT, onde dambos se conocieron.<ref>{{cita web|url=http://www.mirror.co.uk/sport/other-sports/wrestling/tna-wrestlings-bram-famous-father-in-law-4390008|títulu=TNA Wrestling's Bram on his famous father in-law Ric Flair: 'It's not something you think about, it feels normal'|publisher=Daily Mirror|author=Ahmed, Tufayel|date=6 d'ochobre de 2014|fechaaccesu=16 d'ochobre de 2014}}</ref> El so divorciu foi rematáu'l 29 d'ochobre, del 2015, nel estáu de [[Florida]].<ref>{{cita web|url=http://pwinsider.com/article/97595/charlottebram-update.html?p=1|títulu=Charlotte-Bram update|last=Johnson|first=Mike|date=3 de payares de 2015|fechaaccesu=3 de payares de 2015|work=Pro Wrestling Insider}}</ref> Fliehr tien múltiples tatuaxes, incluyendo dos corazones percima de la so cintura, un corazón na so muñeca izquierda, una cita de la Biblia nel llau esquierdu del so torso, que diz «''guard your heart above all else, for it will determine the course of your life''» («guarda'l to corazón percima de too, porque va determinar el cursu de la to vida»), una cruz nel llau derechu del so torso, y una cita nel so antebrazu derechu, lleendo «''a little patience...''», del cantar de [[Guns N' Roses]], «[[Patience (cantar de Guns N' Roses)|Patience]]». Los dos últimos son homenaxes al so hermanu, [[Reid Flair]], quien morrió en marzu de 2013.<ref>{{cita web|títulu=How Charlotte honored her late brother with a tattoo: Superstar Ink|url=https://www.youtube.com/watch?v=fnPuXeLAlVU|obra=[[WWE]]|editorial=[[YouTube]]|idioma=inglés|fecha=19 d'agostu de 2016|fechaaccesu=5 d'abril de 2017}}</ref> En 2017 cola salida del llibru qu'escribo col so padre tituláu '''''Second Nature''''', Ashley y Ric rellaten que Riki Johnson (ex-maríu de Ashley) cutir tol tiempu, inclusive nuna ocasión el so padre arreyar nuna de les engarradielles, lo que provocó que Riki cutir tamién, [[Ric Flair]] rellató que lo provocó pa evitar que cutiera a la so fía prefiriendo que lo cutiera al, yá que Ashley nun podía alendar bien polos incontables golpes que recibiera na torso.<ref>{{Cita noticia|títulu=15 excerpts from Ric and Charlotte Flair's new book that will hit you like a knife-edge chop|url=http://www.charlotteobserver.com/entertainment/books/article170826967.html|fechaaccesu=21 de marzu de 2018|periódicu=charlotteobserver|idioma=en}}</ref> Nel mesmu llibru reveló que nun tien una bona rellación con [[Sasha Banks]] y [[Paige]], al diferir con elles en distintos aspeutos profesionales, pos aliega que dambes siempres la subestimaron por ser fía de Ric Flair, sicasí considerar bones lluchadores y xustifica los sos malos tratos col fechu de que Banks y Paige merecíen el campeonatu y les oportunidaes que Ashley recibía.<ref>{{Cita noticia|títulu=WWE News: Charlotte Flair reveals backstage falling out with Sasha Banks|url=https://www.sportskeeda.com/wwe/wwe-news-charlotte-flair-reveals-backstage-falling-out-with-sasha-banks|fecha=21 de setiembre de 2017|fechaaccesu=21 de marzu de 2018}}</ref> Confesó que la so meyor amiga ye [[Becky Lynch]], pos Lynch siempres ta acordies con tou, inclusive cuando taba solo programada pa perder combates contra Ashley. == Videu Xuegos == {| {{tablaguapa}} ! Añu !Xuegu !Notes ! Marca |- | 2015 | ''WWE SuperCard (Season: 2)'' | Debú | |- | 2016 | [[WWE 2K17]] y ''WWE SuperCard (Season: 3)'' | Como ''Raw Women's Champion'' predeterminada. | RAW |- | 2017 | [[WWE 2K18]] , ''WWE: TapMania'' y WWE SuperCard (Season 4) | | SmackDown Live! |} == En llucha == [[Ficheru:WWE Live 2016-09-07 21-23-49 ILCE-6300 1731 DxO (31089343335).jpg|miniaturadeimagen|Charlotte lluchando contra [[Sasha Banks]] en 2016.]] * '''Movimientos finales''' ** ''Figure-Eight Leglock / Figure-Eight''<ref name="Namako, Jason"/> ([[Sumisiones de llucha llibre profesional#Figure-four leglock|Bridging figure-four leglock]])<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_82477.shtml#.VQR0ti6sUv4|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 12/25 – Week 132: Charlotte vs. Sasha Banks for Women's Title on one-match show; Overall Reax|author=James, Justin|website=Pro Wrestling Torch|date=28 d'avientu de 2015|fechaaccesu=14 de marzu de 2015}}</ref><ref name="figure four">{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/51042-wwe-nxt-results-10-2-14-neville-kidd-nxt-title|títulu=WWE NXT RESULTS – 10/2/14 (NEVILLE/KIDD – NXT TITLE)|author=Namako, Jason|website=WrestleView|date=2 d'ochobre de 2014|fechaaccesu=14 de marzu de 2015}}</ref> ** ''Natural Selection''<ref>{{cita web|url=http://411mania.com/wrestling/views-from-the-hawkes-nest-nxt-takeover/|títulu=JViews from the Hawke's Nest: NXT Takeover|website=411MANIA|date=}}</ref> / ''Bow Down To The Queen''<ref name="WWE"/> ([[Cutter (llucha llibre)#Forward somersault cutter|Forward somersault cutter]], dacuando dende la [[Movimientos aéreos de llucha llibre profesional#Diamond_Dust|tercer cuerda]])<ref name="Firstmatch" /><ref name="NXT10/10/13">{{cita web|last=Namako|first=Jason|títulu=WWE NXT Results – 10/10/13 (Rob Van Dam in action)|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/44351-wwe-nxt-results-10-10-13-rob-van-dam-in-action|publisher=WrestleView|fechaaccesu=15 d'ochobre de 2013}}</ref><ref name="BFFs" /><ref name="Caldwell, James"/> –2013–presente * '''Movimientos de firma''' ** [[Movimientos de llucha llibre profesional#Piggyback three-quarter facelock jawbreaker|Backpack stunner]], dacuando usáu como contra-ataque<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/92061/wwe-nxt-report-nxt-women-in-the-main-event-an-announcer-trades-in-his-mic-for-tights-sami-zayn-speaks-and-more.html?p=1|títulu=WWE NXT REPORT: NXT WOMEN IN THE MAIN EVENT; AN ANNOUNCER TRADES IN HIS MIC FOR TIGHTS; SAMI ZAYN SPEAKS; AND MORE|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=4 de marzu de 2015|fechaaccesu=8 de marzu de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-wrestling-results/wwe-raw-results/52051-wwe-raw-results-12-8-14-live-results-from-greenville|títulu=WWE RAW RESULTS – 12/8/14 (2014 WWE SLAMMY AWARDS)|author=Tedesco, Mike|website=WrestleView|date=8 d'avientu de 2014|fechaaccesu=8 de marzu de 2015}}</ref><ref name="RAWAUGUST3"/> ** ''Charlotte's Web''<ref name="Firstmatch" /><ref name="NXT10/10/13" /> (Split-legged evasion siguíu d'un [[Pinfall#Roll-up|bridging inverted roll-up]])<ref name="Firstmatch" /><ref name="NXT10/10/13" /> ** [[Sumisiones de llucha llibre profesional#Figure-four necklock|Figure-four headscissors]], dacuando transicionado en múltiples [[Facebuster#Push up facebuster|push-up facebusters]]<ref name="NXTTitleWin" /><ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/85214/wwe-nxt-report-womens-title-status-tag-champs-versus-tag-champs-in-six-man-action-and-more.html?p=1|títulu=WWE NXT REPORT: WOMEN'S TITLE STATUS; TAG CHAMPS VERSUS TAG CHAMPS IN SIX MAN ACTION; AND MORE|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=24 d'abril de 2014|fechaaccesu=4 de xineru de 2015|quote="Charlotte with a figure four head scissors and she forces Emma over and then she drives Emma's head into the mat."}}</ref> ** [[Neckbreaker#Shoulder neckbreaker|Kneeling hangman's neckbreaker]]<ref>{{cita web|url=http://www.lordsofpain.net/reports/wwe/WWE_NXT_Results_10_2_14.html|títulu=WWE NXT Results 10/2/14|website=Lords of Pain|date=2 d'ochobre de 2014|fechaaccesu=4 de xineru de 2015|quote="Charlotte reversed with a hangmen's neckbreaker"}}</ref><ref name="figure four"/> ** [[Ataques de llucha llibre profesional#Backhand chop|Knife edge chop]], con burlles<ref>{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/44351-wwe-nxt-results-10-10-13-rob-van-dam-in-action|títulu=WWE NXT RESULTS – 10/10/13 (ROB VAN DAM IN ACTION)|author=Namako, Jason|website=WrestleView|date=10 d'ochobre de 2013|fechaaccesu=4 de xineru de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/42969-wwe-nxt-results-8-1-13-tag-team-main-event|títulu=WWE NXT RESULTS – 8/1/13 (TAG TEAM MAIN EVENT)|date=2 d'agostu de 2013|fechaaccesu=4 de xineru de 2015|author=Namako, Jason|website=WrestleView}}</ref> – adoptáu d'[[Ric Flair|el so padre]] ** [[Ataques de llucha llibre profesional#Big_boot|Running big boot]]; dacuando usáu como movimientu final<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/94478/wwe-nxt-report-joe-versus-owens-finn-balor-the-early-years-with-comments-from-becky-lynch-and-more.html?p=1|títulu=WWE NXT REPORT: JOE VERSUS OWENS, FINN BALOR . . . THE EARLY YEARS WITH COMMENTS FROM BECKY LYNCH, AND MORE|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=17 de xunu de 2015|fechaaccesu=18 de xunu de 2015}}</ref><ref name="rival"/> ** [[Ataques de llucha llibre profesional#Knee drop|Running jumping knee drop]]<ref name="RAWAUGUST3">{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-wrestling-results/wwe-raw-results/55596-wwe-raw-results-8-3-15-live-results-from-san-jose|títulu=WWE RAW RESULTS - 8/3/15 (SIX MAN TAG TEAM MAIN EVENT)|author=Martin, Adam|website=WrestleView|date=3 d'agostu de 2015|fechaaccesu=5 d'agostu de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/ViewArticle.php?id=96120&p=2|títulu=LIVE ONGOING WWE RAW REPORT: THE RAW AFTER SUMMERSLAM IS THE RAW AFTER WRESTLEMANIA OF THE SUMMER . . . TAKE WITH THAT WHAT YOU WILL|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=24 d'agostu de 2015|fechaaccesu=24 d'agostu de 2015}}</ref> - adoptáu d'[[Ric Flair|el so padre]] ** [[Movimientos aéreos de llucha llibre profesional#Moonsault|Moonsault (dacuando Corkscrew Moonsault)]]<ref name="NXTTitleWin" /><ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwsuperstarsreport/article_82522.shtml|títulu=DEHNEL'S WWE MAIN EVENT RESULTS 12/30: Edge & Christian host and joke around after Raw, Santino's New Year's, NXT champ Charlotte vs. Sasha, Usos vs. Rhodes Bros., more|author=Dehnel, Joel|website=Pro Wrestling Torch|date=31 d'avientu de 2014|fechaaccesu=9 de marzu de 2015}}</ref> ** [[Facebuster#Sitout facebuster|Sitout]] [[Facebuster#Wheelbarrow facebuster|wheelbarrow facebuster]]<ref name="Namako, Jason"/><ref>{{cita web|url=http://slam.canoe.ca/Slam/Wrestling/2014/12/25/22149851.html|títulu=Main Event: Edge and Christian's New Year's awesomeness|publisher=Slam! Sports|author=Howell, Nolan|date=31 d'avientu de 2014|fechaaccesu=1 de xineru de 2014}}</ref> ** [[Movimientos aéreos de llucha llibre profesional#Senton|Somersault senton]]<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/ViewArticle.php?id=90154&p=2|títulu=COMPLETE WWE NXT TAKEOVER [R]EVOLUTION REPORT: DOES ZAYN FINALLY WIN THE BIG ONE?; WOMEN'S WRESTLING IS ALIVE AND WELL IN THE WWE; KEVIN OWENS DEBÚES; ITAMI AND BALOR VERSUS ASCENSION; AND MORE|publisher=PWInsider|author=Trionfo, Richard|date=11 d'avientu de 2014|fechaaccesu=1 de xineru de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www1.skysports.com/other-sports/news/14203/9602768/nxt-takeover-r-evolution-results-sami-zayn-wins-nxt-title-attacked-by-kevin-owens|títulu=NXT Takeover: R Evolution results: Sami Zayn wins NXT Title; attacked by Kevin Owens|publisher=SkySports|date=12 d'avientu de 2014|fechaaccesu=1 de xineru de 2015}}</ref> ** [[Ataques de llucha llibre profesional#Spear|Spear]]<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_82239.shtml|títulu=JAMES'S WWE NXT TAKEOVER "R-EVOLUTION" REPORT 12/11: Zayn completes two-year quest, Owens debúes, more; Overall Reax|author=James, Justin|website=Pro Wrestling Torch|date=12 d'avientu de 2014|fechaaccesu=9 de marzu de 2015}}</ref><ref name="spear"/><ref name="RAWAUGUST3"/> ** [[Neckbreaker#Swinging neckbreaker|Swinging neckbreaker]]<ref>{{cita web|url=http://www.f4wonline.com/more/more-top-stories/96-wwe-news/40551-wwe-main-event-tv-report|títulu=WWE Main Event TV Report|author=Aiken, Chris|website=F4WOnline|date=30 d'avientu de 2014|fechaaccesu=9 de marzu de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402130300/http://www.f4wonline.com/more/more-top-stories/96-wwe-news/40551-wwe-main-event-tv-report|fechaarchivu=2 d'abril de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/52654-wwe-nxt-results-1-14-15-neville-zayn-nxt-title|títulu=WWE NXT RESULTS – 1/14/15 (NEVILLE/ZAYN – NXT TITLE)|author=Namako, Jason|website=WrestleView|date=14 de xineru de 2015|fechaaccesu=9 de marzu de 2015}}</ref> * '''[[Llamatu|Llamatos]]''' ** "Daddy's Little (Nature) Girl"<ref name="LittleGirl" /> ** "The Dirtiest Player in the Game"<ref name="LittleGirl"/> ** "The Flair of NXT"<ref>http://www.wwe.com/shows/wwenxt/2013-11-13/summer-rai-sasha-banks-charlotte-bffs-wronged-by-the-system-26163429/page-3</ref> ** '''"The Genetically Cimeru Athlete"'''<ref name="WWE"/> ** '''"The Woman"'''<ref name="WWE"/> ** "The Nature Girl"<ref name="LittleGirl">{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/wwenxt/2013-08-14/charlotte-qa-part-one|títulu=Charlotte: Daddy's little 'Nature Girl'|obra=[[WWE]]|idioma=inglés|fecha=15 d'agostu de 2013}}</ref> ** '''"The Queen"'''<ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/wwepayback/2016/wwe-womens-champion-charlotte-vs-natalya|títulu=Heiresses battle for the crown at WWE Payback|obra=[[WWE]]|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/raw/2016-12-26|títulu=Raw preview, Dec. 26, 2016|obra=[[WWE]]|idioma=inglés|fecha=26 d'avientu de 2016}}</ref> * '''[[Términos de llucha llibre profesional#M|Mánagers]]''' ** [[Ric Flair]]<ref name="NXTTitleWin" /> ** [[Pamela Martinez|Bayley]] ** [[Summer Rai]] ** [[Sasha Banks]] ** [[Paige]] ** [[Becky Lynch]] ** [[Ashley Sebera|Dana Brooke]] ** [[Trinity Fatu|Naomi]] * '''Lluchadores empobinaos''' ** [[Pamela Martinez|Bayley]] ** [[Summer Rai]] ** [[Sasha Banks]] ** [[Paige]] ** [[Becky Lynch]] ** [[Tenille Dashwood|Emma]] ** [[Dana Brooke]] ** [[Trinity Fatu|Naomi]] * '''Temes d'Entrada''' ** "Have it My Way" por VideoHelper (NXT; 2014) ** "Going Down" por Spider Rockets (NXT; 2014) ** '''"Recognition"''' por [[CFO$]] (NXT/WWE; 29 de mayu del 2014 – presente)<ref>{{cita web|url=https://itunes.apple.com/us/album/wwe-nxt-recognition-charlotte/id883795789|títulu=WWE NXT: Recognition (Charlotte) – Single|publisher=[[iTunes]]|fechaaccesu=29 de mayu de 2014}}</ref> ** "Stars in the Night" por CFO$ (WWE; 2015 - utilizada como miembru de [[Team PCB]]) ** "Respectful" por CFO$ (WWE; 23 de mayu del 2016 – 13 de marzu del 2017; utilizada como acompañante [[Dana Brooke]])<ref>{{cita web|url=https://itunes.apple.com/gb/album/wwe-nxt-respectful-dana-brooke/id996134961|títulu=WWE NXT: Respectful (Dana Brooke) – Single|publisher=[[iTunes]]|fechaaccesu=15 de payares de 2017}}</ref> == Campeonatos y llogros == [[Ficheru:WrestleMania 32 Axxess 2016-03-31 20-20-18 ILCE-6000 DSC04218 (26933143076).jpg|miniaturadeimagen|Charlotte foi la postrera [[WWE Dives Championship|Campeona de Dives de WWE]].]] * '''[[NXT Wrestling]]''' ** [[NXT Women's Championship]] ([[NXT Women's Championship#Llista de campeones|1 vegada]]) * '''[[WWE|World Wrestling Entertainment/WWE]]''' **[[WWE Dives Championship]] ([[WWE Dives Championship#Llista de campeones|1 vegada, última]]) ** [[Raw Women's Championship]] ([[WWE Women's Championship#Llista de campeones|4 vegaes, inaugural]]) ** [[SmackDown Women's Championship]] ([[SmackDown Women's Championship#Llista de campeones|1 vegada]]) **[[Triple Crown Championship|Triple Crown Championship Femenina]] ([[Triple Crown Championship|Primer]]) * '''''[[Pro Wrestling Illustrated]]''''' ** [[Premios del Pro Wrestling Illustrated#Rookie del añu Novata del añu]] (2014)<ref>{{cita publicación|añu=2015|títulu=Rookie of the Year|journal=[[Pro Wrestling Illustrated]]|volume=36|issue=2|pages=12–13}}</ref> ** [[Premios del Pro Wrestling Illustrated#Feudu del añu|Feudu del añu]] (2016) <small>{{small|vs. [[Sasha Banks]].}}</small> ** [[Premios del Pro Wrestling Illustrated#Muyer del añu|Muyer del añu]] (2016) ** Asitiada nel ''N°10'' nos [[Pro Wrestling Illustrated#PWI Female 50|PWI Female 50]] de 2014<ref>{{cita web|url=http://profightdb.com/pwi-female-50/2014.html|títulu=Pro Wrestling Illustrated (PWI) Female 50 for 2014|fechaaccesu=23 de xineru de 2015|publisher=The Internet Wrestling Database}}</ref> ** Asitiada nel ''Nº6'' nos PWI Female 50 de 2015<ref>{{cita web|url=http://www.profightdb.com/pwi-female-50/2015.html|títulu=Pro Wrestling Illustrated (PWI Female) 50 for 2016|fechaaccesu=17 de payares de 2017|obra=The Internet Wrestling Database|idioma=inglés}}</ref> ** Asitiada nel ''Nº1'' nos PWI Female 50 de 2016<ref>{{cita web|url=http://www.profightdb.com/pwi-female-50/2016.html|títulu=Pro Wrestling Illustrated (PWI Female) 50 for 2016|fechaaccesu=17 de payares de 2017|obra=The Internet Wrestling Database|idioma=inglés}}</ref> ** Asitiada nel ''Nº2'' nos PWI Female 50 de 2017<ref>{{cita web|url=http://www.diva-dirt.com/140164/asuka-tops-2017-pwi-female-50/|títulu=Asuka tops 2017 PWI Female 50|fechaaccesu=17 de payares de 2017|obra=Diva Dirt|idioma=inglés}}</ref> * '''''[[Premios de la Wrestling Observer Newsletter|Wrestling Observer Newsletter]]''''' ** [[Premios de la Wrestling Observer Newsletter#Peor feudu del añu Peor rivalidá del añu]] (2015) - <small>[[Team PCB]] vs. [[Team B.A.D.]] vs. [[The Bella Twins|Team Bella]] {{small|con [[The Bella Twins]], [[Alicia Fox]], [[Tamina]], [[Trinity Fatu|Naomi]], [[Sasha Banks]], [[Paige]] y [[Becky Lynch]].}}</small> ** [[List of Wrestling Observer Newsletter awards#Most Disgusting Promotional Tactic|La táctica promocional más repugnante]] (2015) - <small>con [[Paige]], utilizando la muerte de [[Reid Flair]].</small> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * {{Twitter|MsCharlotteWWE|Charlotte}} * [http://www.wwe.com/superstars/dives/charlotte Perfil de Charlotte] en [[WWE]].com * {{IMDb nome|4220563}} {{NF|1986||Flair, Charlotte}} {{Tradubot|Charlotte Flair}} [[Categoría:Lluchadores de la WWE]] [[Categoría:Lluchadores profesionales d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Lluchadores ganadores del WWE Women's Championship (2016-presente)]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 42k1y40k5kejyxp7d0sbflwuy82g3xa 0 149125 3709242 3353862 2022-08-18T13:31:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Charlotte Saunders Cushman |imaxe = Charlotte Cushman ambrotype.jpg |tamañu d'imaxe = 200px |fecha de nacencia = [[23 de xunetu]] de [[1816]] |llugar de nacencia = {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Boston|Boston, Massachusetts]] |fecha de fallecimientu = [[18 de febreru]] de [[1876]] (59 años) |llugar de fallecimiento = {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Boston|Boston, Massachusetts]] }} '''Charlotte Saunders Cushman''' ([[23 de xunetu]] de [[1816]] – [[18 de febreru]] de [[1876]]) foi una [[actriz]] de [[Teatru (arte escénico)|teatru]] d'[[Estaos Xuníos]]. == Primeros años == Nacida en [[Boston|Boston, Massachusetts]], Cushman foi afalada dende bien pequeña pola so madre a cumplir colos llabores del llar. Poco dempués, intentó entrar na carrera de l'actuación faciendo'l so debú como actriz en [[Nueva Orleáns|Nueva Orleans]], en [[1836]]. Col pasu del tiempu convertir nuna de les más grandes actrices de la so dómina, siendo esitosa tantu nel so país natal como en [[Londres]]. En faciendo d'[[Inglaterra]] el so segundu llar per dellos años, volvióse amiga de la escritora [[Geraldine Jewsbury]], quien probablemente se basó en Cushman pa crear unu de los sos personaxes de la novela ''The Half Sisters'' ([[1848]]). == Trayeutoria en teatru == [[Ficheru:Charlotte Saunders Cushman - Brady-Handy.jpg|thumb|left|Charlotte Cushman, interpretando'l personaxe Meg Merrilees.]] Cushman realizó'l so debú sobre'l [[escenariu]] na producción d'[[ópera]] ''[[Les bodes de Fígaro]]'' de [[1835]], na so ciudá natal. Al añu siguiente, apaeció nuna adautación de ''[[Macbeth]]'', que se caracterizó pola so actuación más enérxica que n'ocasiones anteriores. Dempués de llograr una temporada esitosa en Nueva Orleans, tornó a [[Nueva York]] pa roblar un contratu cola compañía Bowery Theatre.<ref name=glbtq>[https://web.archive.org/web/20070418152943/http://www.glbtq.com/arts/cushman_c.html Charlotte Cushman biography] on [[glbtq.com]]. Accessed online 9 November 2006</ref> En [[1839]], la so hermana menor [[Susan Webb Cushman]] convertir n'actriz y, a la edá de 14 años, casóse con Nelson Merriman. El so maríu abandonar cuando ella quedó embarazada, polo que Charlotte ufiertar en curiala hasta que creciera. D'esta forma, los dos hermanes volviéronse famoses al participar nuna nueva versión de ''[[Romeo y Julieta]]'', na que Charlotte interpretó a Romeo y Susan a Julieta.<ref name=glbtq /> == Enfermedá y muerte == En [[1869]], Cushman entró nun tratamientu contra'l [[cáncer de mama]]. Finalmente, finó en Boston en [[1876]], a la edá de 59 años. El so cuerpu foi soterráu nel Mount Auburn Cemetery, allugáu en [[Cambridge (Massachusetts)|Cambridge, Massachusetts]]. En [[1915]], foi inducida al Salón de la Fama de la [[Universidá de Nueva York]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://gettysburg.cdmhost.com/o?/p126301coll1,0 Fotografía de Cushman] Imaxe que forma parte d'una coleición dixital de fotografíes memorables del sieglu [[XIX]], del Gettysburg College. * [http://www.loc.gov/rr/print/caption/captioncushman.html Muerte per cáncer de mama] {{NF|1816|1876|Cushman, Charlotte}} {{Tradubot|Charlotte Saunders Cushman}} [[Categoría:Actores y actrices de teatru d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Boston]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 3yh0ote7283rhbwf2cegxkmepklk2v8 0 149204 3709258 3616749 2022-08-18T13:35:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Chellsie Marie Memmel''' {{nym}} ye una [[ximnasta artística]] d'[[Estaos Xuníos]] [[Anaheim 2003|dos veces campeona del mundu en 2003]] nes pruebes de [[barres asimétriques]] y concursu por equipos. Empezó a faer ximnasia siendo bien pequeña, yá que los sos padres tamién fueren ximnastes y yeren entrenadores. Teníen un ximnasiu llamáu ''M and M Gymnastics''. De primeres foi entrenada pol so padre, pero ente [[1995]] y [[2004]] el so entrenador foi Jim Chudy. En [[2005]] Chellsie volvió ser entrenada pol so padre. == 2003 == En [[2003]] consagrar ente la élite mundial de la ximnasia en categoría ''senior''. Consiguió la victoria individual nel ''Pacific Challenge'', un tornéu internacional onde participen ximnastes d'[[Estaos Xuníos]], [[Canadá]] y [[Australia]]. Poco primero de los Campeonatos d'Estaos Xuníos sufrió una mancadura na corval que-y torgó rindir al máximu nivel y solo pudo acabar en 10ª posición. Nes pruebes clasificatorias pa los Campeonatos Mundiales de Anaheim d'esi añu, Chellsie nun foi escoyida pal equipu d'Estaos Xuníos. En llugar d'eso escoyer pa participar nos [[Xuegos Panamericanos]] de [[Santu Domingu]], un eventu menos importante. Chellsie fixo una escelente competición nos [[Xuegos Panamericanos]], ganando la medaya d'oru na competición xeneral (per delantre del so compatriota [[Anastasia Liukin]]), por equipos y en [[barres asimétriques]]. Amás foi bronce en barra d'equilibrios pa un total de cuatro medayes. Anque nun taba escoyida pa los mundiales, la mancadura de Ashley Postell, una de les integrantes del equipu, fizo que Marta Karolyi, la responsable del equipu nacional d'EEXX llamara a Chellsie pa sustituyila. Nos Mundiales de Anaheim, [[California]], Chellsie tuvo una gran actuación na competición por equipos, onde Estaos Xuníos ganó la medaya d'oru per primer vegada na hestoria de los mundiales, per delantre de [[Rumanía]]. Chellsie clasificar pa la competición xeneral individual. Sicasí l'escesu de competiciones en poco tiempu pasáron-y factura, y les sos puntuaciones en barra d'equilibrios y n'asimétriques nun fueron bones, quedando llueñe de les medayes en 8ª posición. Dos díes depués consiguió desquitase proclamándose campeona del mundu en barres asimétriques, empatada cola so compañera Hollie Vise. == 2004 == [[2004]] foi un añu difícil pa Chellsie. Na ''American Cup'' foi 3ª tres [[Carly Patterson]] y Courtney McCool. Nesta dómina Chellsie yera considerada xunto a la campeona mundial [[Carly Patterson]] una de los dos grandes baces del equipu estauxunidense pa los [[Xuegos Olímpicos d'Atenes 2004]]. Sicasí nel mes d'abril rompió'l metatarsianu d'un pie mientres entrenaba na barra d'equilibrios. Por culpa d'esto nun pudo participar nos Campeonatos Nacionales en [[Nashville]], nin nes pruebes de clasificación pa los Xuegos Olímpicos (''Olympic trials'') en Anaheim. Intentó recuperase lo más rápido posible pa poder ser escoyida nuna de les places de llibre designación, sicasí la responsable del equipu Marta Karoyli consideró que nun llegaría bien preparada a los Xuegos y nun la escoyó. Chellsie intentó esquitase na Copa del Mundu apostada dempués de los Xuegos en [[Birmingham]], ganando l'oru en barres asimétriques == 2005 == [[2005]] foi l'añu de la so consagración. Nos Campeonatos del Estaos Xuníos foi 2ª na competición xeneral tres el so compatriota [[Anastasia Liukin]]. Llegó a los Campeonatos del Mundu de [[Melbourne]] como una de les favorites. Na competición xeneral individual ganó la medaya d'oru per delantre de Anastasia Liukin, nun final apretadísimo nel que Memmel solo sacólu a Liukin 2 milésimes de ventaya. Asina se convertía na primer estauxunidense que ganaba'l títulu mundial dende [[Shannon Miller]] en [[1994]] y la tercera de la hestoria tres [[Kim Zmeskal]] y la mesma Miller. Chellsie ganó tamién les medayes de plata en barra d'equilibrios y en barres asimétriques, en dambes por detrás de Anastasia Liukin. En total sumó tres medayes nestos campeonatos, onde nun se celebró la competición por equipos. Anguaño Chellsie Memmel nuna de los meyores ximnastes de mundu. Vive en [[Milwaukee]] y estudia na Universidá de Marquette. == Resultaos == * Xuegos Panamericanos de Santu Domingu 2003 - 1ª por equipos, 1ª individual, 1ª n'asimétriques, 3ª en barra d'equilibrios * Mundiales de Anaheim de 2003 - 1ª por equipos, 1ª n'asimétriques * Copa del Mundu de Birmingham 2004 - 1ª n'asimétriques * Mundiales de Melbourne 2005 - 1ª individual, 2ª n'asimétriques, 2ª en barra d'equilibrios. * Xuegos Olímpicos de Pekin 2008 - Ximnasia xeneral individual femenina {{medaya de plata}}. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20060820203047/http://www.got-chalk.com/chellsie/ Sitiu Oficial de Chellsie Memmel] * [http://www.mmgymnastics.com M and M Gymnastics] * {{FIG|id=343|name=Chellsie Memmel}} {{NF|1988||Memmel, Chellsie}} {{Tradubot|Chellsie Memmel}} [[Categoría:Persones de Milwaukee]] [[Categoría:Deportistes de Wisconsin]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de Beixín 2008]] [[Categoría:Ximnastes d'Estaos Xuníos nos Xuegos Olímpicos de Beixín 2008]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de ximnasia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] p2xtq7hhpoljh8k3e3ns2n5c04armop 0 149210 3709260 3682844 2022-08-18T13:36:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Chelsea Clinton |nome completu = Chelsea Victoria Clinton |imaxe = Chelsea Clinton (30401696986) (cropped).jpg | escudo = US-GreatSeal-Obverse.svg |presidente = [[Bill Clinton]] | entamu = {{Fecha d'entamu|20|xineru|1993}} | final = {{Fecha d'entamu|20|xineru|2001}} | predecesor = [[George W Bush]]<br />[[Jeb Bush]] | socesor = [[Jenna Bush]]<br />[[Barbara Pierce Bush]] | cargu5 = [[Arkansas|Primer Fía de Arkansas]] | escudu5 = Seal_of_Arkansas.svg |gobernador5= [[Bill Clinton]] | entamu5 = {{Fecha d'entamu|12|xineru|1983}} | final5 = {{Fecha d'entamu|12|12|1992}} | predecesor5 = Gai Daniels White | socesor5= Betty Tucker |gobernador6= [[Bill Clinton]] | entamu6 = {{Fecha d'entamu|27|2|1980}} | final6 = {{Fecha d'entamu|19|xineru|1981}} | predecesor6 = Barbara Pryor | socesor6 = Gai Daniels White |padres = [[Hillary Clinton]]<br />[[Bill Clinton]] |cónyuge = Marc Mezvinsky (2010-presente) |fíos = Charlotte (2014) y Aidan (2016) |nome de nacencia=|fecha de nacencia=|llugar de nacencia=|fecha de fallecimientu=|llugar de fallecimiento=|nacionalidad=|ocupación=|conocíu por cargu=[[ Estaos Xuníos |Primer Fía de los Estaos Xuníos d'América]]}} '''Chelsea Victoria Clinton''' ([[Arkansas]], [[Estaos Xuníos]], [[27 de febreru]] de [[1980]]) ye una entamadora, periodista y escritora d'[[Estaos Xuníos]]. Ye la única fía del ex-presidente d'Estaos Xuníos [[Bill Clinton]] y de [[Hillary Clinton]]. == Biografía == [[Ficheru:Bill Clinton taking the oath of office, 1993.jpg|miniaturadeimagen]] Graduóse en [[Hestoria]] pola [[Universidá de Stanford]] ([[California]]) en 2001 y la so tesis de grau foi ''Belfast Agreement in Northern Ireland''.<ref name=NYT073007>{{cita noticia | autor=Kantor, Jodi | url=http://www.nytimes.com/2007/07/31/us/politics/31chelsea.html | títulu=Primed for a Second Stint as First Daughter | editorial=[[The New York Times]] | fecha=30 de xunetu de 2007 | fechaaccesu=8 de marzu de 2008}}</ref><ref name="Purdum">{{cita noticia | url=http://www.nytimes.com/2001/06/17/national/17CHEL.html?ex=1205125200&en=c1272733823406ca&ei=5070 | títulu=''Chelsea Clinton, Still a Closed Book''| autor=Purdum, Todd S. | editorial=[[The New York Times]] | fecha=17 de xunu de 2001 | fechaaccesu= 6 d'avientu de 2009<!--earlier access=8 de marzu de 2008-->}}</ref> Dempués, fixo un máster na [[Universidá d'Oxford]] ([[Inglaterra]]), na área de [[Rellaciones Internacionales]].<ref name=cbc1>{{cita noticia | títulu =''Chelsea Clinton gets engaged''| editorial =[[Canadian Broadcasting Corporation|CBC]]| fecha =30 de payares de 2009 | url=http://www.cbc.ca/world/story/2009/11/30/chelsea-clinton-engaged.html | fechaaccesu = 22 de mayu de 2010}}</ref> N'abril de 2008 realizara conferencies en 100 campus d'estudios cimeros.<ref name="chelseavoice">{{cita noticia | url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/04/09/AR2008040903945.html?sid%3DST2008040904087&sub=AR |títulu=''Chelsea Clinton Finds Her Voice—Daughter Evolves From Quiet Supporter to Self-Assured Campaigner'' | autor=Kornblut, Anne Y.| obra=[[The Washington Post]] | páxina=A01 |fecha=10 d'abril de 2008 | fechaaccesu=10 d'abril de 2008}}</ref> == Trayeutoria profesional == En 2003, Clinton incorporar a la firma de consultoría McKinsey & Company en Nueva York, y trabayó pa Avenue Capital Group a finales de 2006. Foi copresidenta mientres la selmana pa la recaldación de fondos pa la [[Fundación Clinton]]. Darréu convirtióse en Vicepresidenta de la fundación.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Thomas|nome=Ken|títulu=Chelsea Clinton gets PhD from Oxford: For what?|url=http://www.csmonitor.com/USA/Latest-News-Wires/2014/0510/Chelsea-Clinton-gets-PhD-from-Oxford-For-what|fecha=10 de mayu de 2014|fechaaccesu=18 de marzu de 2017|periódicu=Christian Science Monitor|issn=0882-7729}}</ref> En payares de 2011, la [[NBC]] anunció que contratara a Chelsea Clinton como corresponsal especial. Unu de los sos papeles foi realizar reportaxes pa "Making a Difference" pa la NBC Nightly News y Rock Center con [[Brian Williams]].<ref>{{Cita web|url=http://www.adweek.com/tvnewser/chelsea-clintons-tv-news-debut/103254?rede=tn|títulu=Chelsea Clinton’s TV News Debú|fechaaccesu=18 de marzu de 2017|idioma=en-US|sitiuweb=www.adweek.com}}</ref> Foi un contratu de tres meses y dexó-y al empar siguir trabayando pa la [[Fundación Clinton]] y siguir la so formación. La primer apaición de Clinton foi'l 12 d'avientu de 2011, nun episodiu de Rock Center. Anque recibió delles crítiques negatives nel so trabayu, el contratu de Clinton cola NBC anovar en febreru de 2012. Rock Center terminó en mayu de 2013 y dexó la rede n'agostu de 2014.<ref>{{Cita web|url=https://www.washingtonpost.comblogserik-wemple/post/chelsea-clinton-will-stay-on-at-nbc/2012/02/17/gIQASSaeKR_blogue.html|títulu=Chelsea Clinton will stay on at NBC|fechaaccesu=18 de marzu de 2017|sitiuweb=Washington Post}}</ref> === Política === N'avientu de 2007 empezó la so campaña pol [[Partíu Demócrata de los Estaos Xuníos|Partíu Demócrata]] en favor de la candidatura de la so madre per tol país.<ref>{{cita noticia |url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2008/01/13/MNDDUEOT1.DTL |títulu=''Chelsea Clinton Steps into California Spotlight to Rally for Mother'' |nome=Carla |apellíu=Marinucci |obra=[[San Francisco Chronicle]] |fecha=14 de xineru de 2008 |fechaaccesu= 6 d'avientu de 2009<!--earlier access=8 de marzu de 2008-->}}</ref><ref>{{cita noticia |autor=Staff writer |url=http://www2.arkansasonline.com/news/2008/jan/26/chelsea-clinton-visit-asu/ |títulu=Chelsea Clinton to Visit ASU |editorial=[[Associated Press|The Associated Press]] (''via'' ''Arkansas Democrat Gazette'') |fecha=26 de xineru de 2008 |fechaaccesu=6 d'avientu de 2009<!--earlier access=8 de marzu de 2008-->}}</ref><ref>{{cita noticia | url=http://media.www.dailypennsylvanian.com/media/storage/paper882/news/2008/03/06/News/Chelsea.Clinton.Visits.Campus-3255099.shtml | títulu=''Chelsea Clinton Visits Campus'' | autor=Schultheis, Emily | editorial=The Daily Pennsylvanian | fecha=6 de marzu de 2008 | fechaaccesu=8 de marzu de 2008 | urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080309030827/http://media.www.dailypennsylvanian.com/media/storage/paper882/news/2008/03/06/News/Chelsea.Clinton.Visits.Campus-3255099.shtml | fechaarchivu=9 de marzu de 2008 }}</ref> === Publicaciones === [[Ficheru:Chelsea Clinton (30321726422).jpg|miniaturadeimagen]] En setiembre de 2015, Clinton fixo'l so debú como autora col llibru ''It's Your World: Get Informed, Get Inspired and Get Going!'', (''Este ye'l to mundu'') publicáu por Philomel Books. El llibru de 400 páxines ta dirixíu a estudiantes de secundaria (de 10 a 14 años d'edá) ya introducir nuna serie de temes sociales, como [[probeza]], [[fame]] y [[cambéu climáticu]], afalándolos a comprometese y actuar pa faer del mundu un llugar meyor. El llibru recibió aponderamientos y crítiques, ente elles que tenía un tonu descomanadamente didácticu.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Russo|nome=Maria|títulu=Chelsea Clinton’s ‘It’s Your World'|url=https://www.nytimes.com/2015/09/14/books/review/chelsea-clintons-its-your-world.html|fecha=14 de setiembre de 2015|fechaaccesu=18 de marzu de 2017|periódicu=The New York Times|issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Chelsea Clinton estrénase como escritora con un llibru de conseyos pa mozos|url=http://www.lavozdegalicia.es/noticia/gente/2015/05/21/chelsea-clinton-estrena-escritora-llibro-conseyos-jovenes/0003_201505G21P29992.htm|fecha=21 de mayu de 2015|fechaaccesu=18 de marzu de 2017|periódicu=La Voz de Galicia|idioma=es-ES}}</ref> [[Ficheru:Chelsea Clinton (10688684646).jpg|miniaturadeimagen]] En marzu de 2017 anunció la publicación en mayu del so segundu llibru, un volume infantil tituláu "''She Persisted''" (''Ella persistió)'' dedicáu a les vides de muyeres que llucharon pola igualdá d'oportunidaes colos homes. Nella inclúi la hestoria de 13 muyeres de la hestoria estauxunidense que "nun aceptaron un non como respuesta", ente elles figuren la escritora y activista sorda y ciega [[Helen Keller|Hellen Keller]], la xueza [[Sonia Sotomayor]], l'activista pola llibertá de los esclavos [[Harriet Tubman]] y la política republicana [[Margaret Chase Smith]].<ref name=":0">{{Cita web|url=http://lta.reuters.com/article/entertainmentNews/idLTAKBN16N2NJ-OUSLE|títulu=Chelsea Clinton va publicar llibru infantil tituláu Ella persistió|fechaaccesu=18 de marzu de 2017|sitiuweb=lta.reuters.com||}}</ref> El títulu fai referencia al intentu del líder de la mayoría del [[Senáu de los Estaos Xuníos|Senáu estauxunidense]], [[Mitch McConnell]], d'acallantar al so colega demócrata [[Elizabeth Warren]] mientres daba un discursu. McConnell dixo que Warren violaría una norma constitucional pol tiempu del discursu y qu'anque se-y alvirtió sobre'l fechu "ella persistió". La frase volvióse un berru de guerra pal movimientu polos [[Emancipación de la muyer derechos de les muyeres]].<ref name=":0" /> == Vida privada == Casóse con [[Marc Mezvinsky]] en 2010. En [[xineru]] de [[2014]] anuncia'l so embaranzu.<ref>{{cita web |títulu = La familia engrándase allugamientu = Chile |autor = ¡Hola!|fecha =21 de xineru de 2016 |fechaaccesu =26 de xineru de 2016}}</ref> y unos meses más tarde da a lluz a la so fía Charlotte. El so segundu fíu, Aidan, nació'l 19 de xunu de 2016.<ref>{{cita web|url=http://www.hola.com/noticias-de-actualidad/19-06-2016/122778|títulu=Chelsea Clinton da a lluz al so segundu fíu}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Chelsea Clinton}} {{NF|1980||Clinton, Chelsea}} {{Tradubot|Chelsea Clinton}} [[Categoría:Políticos y polítiques del Partíu Demócrata (Estaos Xuníos)]] [[Categoría:Empresarios y empresaries d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Familia Clinton]] [[Categoría:Familiares de presidentes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Litlerroqueños]] [[Categoría:Activistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] pey1nd5sf2fombwhyxmwuhs484koj60 0 149403 3709920 3588382 2022-08-19T09:26:14Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Dorothy Catherine Fontana''', más conocida por ''D.C. Fontana'' {{nym}} foi una guionista de televisión d'[[Estaos Xuníos]].<ref>{{cita web |url = https://www.imdb.com/name/nm0284894/bio?ref_=nm_ov_bio_sm|títulu = IMDb|autor = |enllaceautor = |fecha = |idioma = inglés|editorial = |fechaaccesu = 7 de marzu de 2015}}</ref> Tamién escribió so los [[seudónimu|seudónimos]] ''Michael Richards'' y ''J. Michael Bingham''.<ref>{{cita web |url = http://en.memory-alpha.org/wiki/D.C._Fontana|títulu = memory-alpha|autor = |enllaceautor = |fecha = |idioma = inglés|editorial = |fechaaccesu = 7 de marzu de 2015}}</ref> == Star Trek == A principios de los [[años 1960|años sesenta]], Fontana trabayaba como asistente personal de [[Gene Roddenberry]], principal fuercia creativo de la [[Star Trek: The Original Series|serie Star Trek]]. Como secretaria de Roddenberry, foi una de les primeres persones que vio'l so conceutu orixinal de la serie en [[1964]]. Trabayó na serie como editora de les hestories y escritora de continuidá. Redactó alredor d'una docena d'episodios, incluyíu ''[[Charlie X (Star Trek: The Original Series)|Charlie X]]'', el segundu episodiu n'emitise, y retocó munchos otros. En particular, desenvolvió los personaxes del [[Sr. Spock]] y la so familia nel guión de ''[[Viaxe a Babel (Star Trek: The Original Series)|Viaxe a Babel]]''.<ref name=":0">{{cita web |url = http://www.startrek.com/database_article/fontana|títulu = startrek.com|autor = CBS Entertainment|enllaceautor = |fecha = |idioma = inglés|editorial = |fechaaccesu = 7 de marzu de 2015}}</ref> Dientro de la franquicia [[Star Trek]], collaboró na [[Star Trek: The Animated Series|serie d'animación]] de 1973 y 1974, siendo amás productora de la mesma. Na serie ''[[Star Trek: The Next Generation]]'', foi coautora del guión del [[Alcuentru en Farpoint|capítulu piloto]] y de dellos otros episodios de la [[Primer temporada de Star Trek: The Next Generation|primer temporada]].<ref name=":0">{{cita web |url = http://www.startrek.com/database_article/fontana|títulu = startrek.com|autor = CBS Entertainment|enllaceautor = |fecha = |idioma = inglés|editorial = |fechaaccesu = 7 de marzu de 2015}}</ref> Na serie [[Star Trek: Deep Space Nine]] participó nel desenvolvimientu del personaxe de [[Jadzia Dax]], principalmente nel capítulu ''[[Dax (episodiu d'Espaciu fondu nueve)|Dax]]''.<ref name=":0">{{cita web |url = http://www.startrek.com/database_article/fontana|títulu = startrek.com|autor = CBS Entertainment|enllaceautor = |fecha = |idioma = inglés|editorial = |fechaaccesu = 7 de marzu de 2015}}</ref> == Otres obres == Fontana tamién redactó guiones pa series como [[The Six Million Dollar Man]], [[Babylon 5]], [[The Waltons]], [[Dallas (serie de televisión)|Dallas]], [[The Streets of San Francisco]], [[Kung fu (serie de televisión)|Kung fu]], Bonanza, [[High Chapparal]], [[Here Come the Brides]], [[The Big Valley]] y [[Ben Casey]].<ref name=":0">{{cita web |url = http://www.startrek.com/database_article/fontana|títulu = startrek.com|autor = CBS Entertainment|enllaceautor = |fecha = |idioma = inglés|editorial = |fechaaccesu = 7 de marzu de 2015}}</ref> Escribió tres llibros, ''The Brazos River'', ''Vulcan's Glory'' y ''The Questor Tapes''. Esti postreru ye una novelización d'una película de televisión, obra de Gene Roddenberry, na qu'apaez el personaxe d'un [[androide]] que ye'l precursor de [[Data (Star Trek)|Data]].<ref name=":0">{{cita web |url = http://www.startrek.com/database_article/fontana|títulu = startrek.com|autor = CBS Entertainment|enllaceautor = |fecha = |idioma = inglés|editorial = |fechaaccesu = 7 de marzu de 2015}}</ref> == Otres actividaes y premios == Foi nomada pal [[Premios WGA|Writers Guild Award]] en [[1969]] por ''[[Two Percent of Nothing]]'', episodiu de [[Then Came Bronson]]. En [[2002]] recibió'l [[Morgan Cox Award]] polos sos munchos años de trabayu na asociación.<ref name=":0">{{cita web |url = http://www.startrek.com/database_article/fontana|títulu = startrek.com|autor = CBS Entertainment|enllaceautor = |fecha = |idioma = inglés|editorial = |fechaaccesu = 7 de marzu de 2015}}</ref> Enseñó escritura de guiones nel [[American Film Institute]].<ref name=":0">{{cita web |url = http://www.startrek.com/database_article/fontana|títulu = startrek.com|autor = CBS Entertainment|enllaceautor = |fecha = |idioma = inglés|editorial = |fechaaccesu = 7 de marzu de 2015}}</ref> Fontana casóse con [[Dennis Skotak]], artista d'efectos visuales.<ref name=":0">{{cita web |url = http://www.startrek.com/database_article/fontana|títulu = startrek.com|autor = CBS Entertainment|enllaceautor = |fecha = |idioma = inglés|editorial = |fechaaccesu = 7 de marzu de 2015}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1939|2019|Fontana}} {{Tradubot|D.C. Fontana}} [[Categoría:Guionistes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Star Trek]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] f9p44q1wlorey9e8swhe1tgk7kvqpsr 0 149433 3710020 3447616 2022-08-19T11:29:51Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Dagmara Wozniak |imaxe= Dagmara Wozniak 2013 WCh.jpg |llugar nacencia = [[Wrocław]], [[Polonia]] |fecha nacencia = {{Fecha|1|7|1988|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Esgrima]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Esgrima]] femenina}} {{Tabla de medayes | [[Esgrima nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |0|0|1 | [[Campeonatu Mundial d'Esgrima|Campeonatu Mundial]] |1|0|4 }} }} '''Dagmara Wozniak''' ([[Wrocław]], [[Polonia]], [[1 de xunetu]] de [[1988]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compite n'[[esgrima]], especialista na modalidá de [[sable]]. Participó en dos [[Xuegos Olímpicos de Branu]], llogrando una medaya de bronce en [[Rio de Janeiro 2016]], na prueba por equipos (xuntu con [[Ibtihaj Muhammad]], [[Mariel Zagunis]] y [[Monica Aksamit]]), y el 8º llugar en [[Londres 2012]], na prueba individual.<ref>[https://www.sports-reference.com/olympics/athletes/wo/dagmara-wozniak-1.html «Dagmara Wozniak»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó cinco medayes nel [[Campeonatu Mundial d'Esgrima]] ente los años [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2011|2011]] y [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2015|2015]].<ref>[http://fie.org/fencers/Dagmara-WOZNIAK-9199/ «Dagmara Wozniak»]. Base de datos de la FIE {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Esgrima nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Prueba |-align=center | [[Esgrima nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|2016]] |align=left| [[Rio de Janeiro]] ({{BRA}}) | {{Med-b}} | Sable por equipos |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial d'Esgrima|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Prueba |-align=center | [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2011|2011]] |align=left| [[Catania]] ({{ITA}}) | {{Med-b}} | Sable por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2012|2012]] |align=left| [[Kiev]] ({{UKR}}) | {{Med-b}} | Sable por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2013|2013]] |align=left| [[Budapest]] ({{HUN}}) | {{Med-b}} | Sable por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2014|2014]] |align=left| [[Kazán]] ({{RUS}}) | {{Med-o}} | Sable por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial d'Esgrima de 2015|2015]] |align=left| [[Moscú]] ({{RUS}}) | {{Med-b}} | Sable por equipos |} </center> == Referencies == {{llistaref}} ==Enllaces esternos== * {{commonscat}} {{NF|1988||Wozniak, Dagmara}} {{Tradubot|Dagmara Wozniak}} [[Categoría:Xugadores d'esgrima d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'esgrima]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de bronce]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de Rio de Janeiro 2016]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] tbw27b8zs40pox6nagc9uw527ojw55b 0 149492 3710021 3058715 2022-08-19T11:29:58Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20201015163853}} {{persona}} '''Dalia Avivi''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[taekwondo]], ganadora d'una medaya de bronce nel [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 2008]] na categoría de –72 kg.<ref>[http://www.taekwondodata.com/dalia-avivi.a9qm.html Dalia Avivi] en Taekwondo Data {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 2008|2008]] |align=left| [[Caguas]] ({{PUR}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –72 kg |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1986||Avivi, Dalia}} [[Categoría:Lluchadores de taekwondo d'Estaos Xuníos]] g9y3oryqiy6wgezqv2m1dv39pylm4ud 0 149539 3710022 3362017 2022-08-19T11:30:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona |nome = Dana Chladek |nombredenacimiento = Dana Chládková |llugar nacencia = [[Děčín]], [[Checoslovaquia]] |fecha nacencia = {{Fecha|27|12|1963|edad}} |lugar fallecimientu = |fecha fallecimiento = |nacionalidad = {{USA}} |deporte = [[Piragüismu n'eslalon]] |medayista olímpicu = sí |medaya = {{Medaya deportiva|[[Piragüismu n'eslalon]] femenín}} {{Tabla de medayes | [[Piragüismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |0|1|1 | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon|Campeonatu Mundial]] |0|4|2 }} }} '''Dana Chladek''' (nacida '''Dana Chládková''', [[Děčín]], [[Checoslovaquia]], [[27 d'avientu]] de [[1963]]) ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[piragüismu]] na modalidá d'[[Piragüismu n'eslalon|eslalon]]. Participó en dos [[Xuegos Olímpicos de Branu]], [[Barcelona 1992]] y [[Atlanta 1996]], llogrando una medaya de plata en 1996 y una de bronce en 1992, dambes na prueba de K1 individual.<ref>[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/ch/dana-chladek-1.html «Dana Chladek»] en Sports-Reference.com (SR/Olympic Sports) {{en}}.</ref> Ganó seis medayes nel [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon]] ente los años [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1987|1987]] y [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1993|1993]].<ref>[http://www.canoeresults.eu/medals?year=&name=chladek+dana «Dana Chladek»] en CanoeResults.eu {{en}}.</ref> ==Palmarés internacional== <center> {| {{tablaguapa}} |- ! colspan=4| [[Piragüismu nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Piragüismu nos Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|1992]] |align=left| [[Barcelona]] ({{ESP}}) | {{Med-b}} | K1 individual |- align=center | [[Piragüismu nos Xuegos Olímpicos de Atlanta 1996|1996]] |align=left| [[Atlanta]] ({{USA}}) | {{Med-p}} | K1 individual |- ! colspan=4| [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Competición |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1987|1987]] |align=left| [[Bourg-Saint-Maurice]] ({{FRA}}) | {{Med-b}} | K1 por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1989|1989]] |align=left| [[Savage River]] ({{USA}}) | {{Med-p}} | K1 individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1989|1989]] |align=left| [[Savage River]] ({{USA}}) | {{Med-p}} | K1 por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1991|1991]] |align=left| [[Tacen]] ({{YUG}}) | {{Med-p}} | K1 individual |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1991|1991]] |align=left| [[Tacen]] ({{YUG}}) | {{Med-b}} | K1 por equipos |- align=center | [[Campeonatu Mundial de Piragüismu n'Eslalon de 1993|1993]] |align=left| [[Mezzana]] ({{ITA}}) | {{Med-p}} | K1 por equipos |} </center> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *Llista de medayistes olímpicos y mundiales en piragüismu (1936-2007): [https://web.archive.org/web/20100105013709/http://www.canoeicf.com/site/canoeint/if/downloads/result/Pages%201-41%20from%20Medal%20Winners%20ICF%20updated%202007-2.pdf?MenuID=Results%2F1107%2F0%2CMedal_winners_since_1936%2F1510%2F0 parte 1], [https://web.archive.org/web/20100105023154/http://canoeicf.com/site/canoeint/if/downloads/result/Pages%2042-83%20from%20Medal%20Winners%20ICF%20updated%202007.pdf?MenuID=Results%2F1107%2F0 parte 2]. [[Federación Internacional de Piragüismu]] {{en}}. {{NF|1963||Chladek, Dana}} {{Tradubot|Dana Chladek}} [[Categoría:Piragüistes n'eslalon d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de bronce]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] og4hzo9nmu2bh94e514v16aokpan92k 0 149547 3710023 3696608 2022-08-19T11:30:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: deportista [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => deportista d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20201015163933}} {{persona}} '''Dana Martin''' {{nym}} ye una deportista d'[[Estaos Xuníos]] que compitió en [[taekwondo]]. Ganó una medaya nel [[Campeonatu Mundial de Taekwondo de 1995]] y tres medayes nel [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo]] ente los años [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 1994|1994]] y [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 1998|1998]]. Nos [[Taekwondo nos Xuegos Panamericanos de 1995|Xuegos Panamericanos de 1995]] consiguió una medaya de bronce.<ref>[http://www.taekwondodata.com/dana-martin.a3g8.html Dana Martin] en Taekwondo Data {{en}}.</ref> == Palmarés internacional == {| {{tablaguapacentrada}} |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Mundial de Taekwondo|Campeonatu Mundial]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Mundial de Taekwondo de 1995|1995]] |align=left| [[Manila]] ({{PHI}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –65 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Xuegos Panamericanos]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Categoría |- |align=center| [[Taekwondo nos Xuegos Panamericanos de 1995|1995]] |align=left| [[Mar del Plata]] ({{ARG}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –65 kg |- ! colspan=4 align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo|Campeonatu Panamericanu]] |- ! Añu !Llugar ! Medaya !Categoría |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 1994|1994]] |align=left| [[Heredia (Costa Rica)|Heredia]] ({{CRC}}) |align=center| {{medaya de plata}} |align=center| –65 kg |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 1996|1996]] |align=left| [[L'Habana]] ({{CUB}}) |align=center| {{medaya d'oru}} |align=center| –65 kg |- |align=center| [[Campeonatu Panamericanu de Taekwondo de 1998|1998]] |align=left| [[Lima]] ({{PER}}) |align=center| {{medaya de bronce}} |align=center| –60 kg |} == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1977||Martin, Dana}} [[Categoría:Lluchadores de taekwondo d'Estaos Xuníos]] qsyeczl0r2iwxxxwq1nxg100jc1ak6x 0 150214 3709266 3708997 2022-08-18T13:36:26Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{correxir|t=20210130003243}} {{Ficha d'aeronave |nome = Embraer Y-Jets |tipu = [[Avión comercial]] |fabricante = {{bandera|Brasil}} [[Embraer]] |imaxe = Embraer190Austral.jpg |pie de semeya = [[Embraer Y-Jets#Y-190/195|Y190]] d'[[Austral Líneas Aéreas]] |diseñador = [[Embraer]] |primer vuelu = [[19 de febreru]] de [[2002]] |introducíu = [[febreru]] de [[2004]] con [[LOT Polish Airlines]] |retiráu = |estáu = En serviciu <!-- |usuarios = --> |otros usuarios = <br />{{Bandera|Méxicu}}[[Aeromexico Connect]] <br />{{Bandera|Canadá}}[[Air Canada]] <br /> {{Bandera|USA}}[[JetBlue Airways]] <br /> {{Bandera|Arxentina}}[[Austral Líneas Aéreas]] <br /> {{Bandera|Alemaña}}[[Lufthansa Rexonal]] <br /> {{Bandera|Brasil}}[[Azul Linhas Aéreas Brasileiras]] <br /> {{Bandera|USA}}[[US Airways]] <br /> {{Bandera|UK}}[[Flybe]] <br /> {{Bandera|Italia}}[[Alitalia]] <br /> {{Bandera|España}}[[Aeronova|Air Europa Express]] <br />{{Bandera|Venezuela}}[[Conviasa]] <br />{{Bandera|Colombia}}[[Copa Airlines Colombia]] <br />{{bandera|El Salvador}}[[TACA]] <br />{{bandera|Colombia}}[[Satena]] <br /> {{Bandera|Panamá}}[[Copa Airlines]] |producción = <!--años en producción, p.ex. 1970-1999, si sigue n'usu pero yá nun se fabrica--> |unidaes construyíes = 900 (el 10 d'ochobre de 2012) |costu unitariu = 27,4-34,9 millones de dólares variantes col so propiu artículu = [[Embraer Lineage 1000]] <br /> [[Embraer Y-Jets Y2]] }} Los '''Embraer Y-Jets''' formen una serie d'[[avión comercial|aviones comerciales]] de [[avión de fuselaxe estrechu|fuselaxe estrechu]] fabricaos en [[Brasil]] pol fabricante aeronáuticu [[Embraer]]. Toos ellos comparten un fuselaxe con igual seición tresversal y la mayoría de los sistemes. Les versiones 170 y 175 comparten ales y motores, estremándose namái nel llargor del fuselaxe y nel pesu máximu al despegue. Los 190 y 195 tamién comparten ales y motores. Son los mayores aviones fabricaos por [[Embraer]]. == Introducción == La serie Embraer Y-Jets componer de dos families comerciales principales y de una d'aviones executivos. El '''Y-170''' y '''Y-175''' móntense sobre'l diseñu base, ente que el '''Y-190''' y '''Y-195''' son versiones allargaes con motores distintos y ales y trenes d'aterrizaxe mayores. El 170 y el 175 comparten pieces nun 95%, al igual que'l 190 y el 195. Les families ente sigo comparten un 89% de los componentes, ente los que destaquen los fuselaxes con igual seición tresversal y la aviónica Honeywell Primus Epic EFIS suite. Anunciada na Esposición Aérea de París de 1999, y empezada a fabricar en 2002, la llinia Y-Jet ye una serie popular y de rápida espansión d'aviones rexonales. Anque de normal son designaos anteponiendo'l prefixu "Y", téunicamente son aviones rexonales "ERJ".<ref>{{Cita web|títulu=Datos sobre los Embraer 170/175/190/195| editorial= Airliners.net| url =http://www.airliners.net/info/stats.main?id=406| fechaaccesu=17 de xunetu de 2006 }}</ref> Embraer encurtió'l prefixu ERJ nes sos primeres campañes promocionales pa esaniciar la mala imaxe acomuñada a los reactores rexonales del momentu tales como la familia [[CRJ]]. Los 190 y 195 tienen capacidaes similares a les versiones convencionales del [[Douglas DC-9]] o del [[Boeing 737]], aviones estos postreros consideraos de primera llinia. === Y-170/175 === [[Ficheru:Airnorth - E170.jpg|thumb|left|Interior d'un ERJ-175 D'[[Alitalia]].]] [[Ficheru:Embraer 175 (Air Canada) 091.jpg|thumb|right|ERJ-175 d'[[Air Canada]].]] [[Ficheru:ERJ 170.JPG|thumb|ERJ 170 de [[Satena]] nel [[Aeropuertu Internacional El Dorado]] de [[Bogotá]] [[Colombia]]]] La familia Y-170 ye la más pequeña de los dos, compitiendo colos [[CRJ-900|Bombardier CRJ-900]] y [[Sukhoi Superjet 100]]. Ye tamién utilizáu como reemplazu pa los [[BAe-146]] y [[Fokker F-70]]. El Embraer 170 foi'l primer avión de la familia en ser producíu. El primer modelu salió de fábrica'l [[29 d'ochobre]] de [[2001]] y el primer vuelu de prueba realizó'l [[19 de febreru]] del añu siguiente. Sicasí, l'avión nun foi presentáu en sociedá hasta la convención de l'Asociación d'Aereollinies Rexonales de 2002. En comprobando la bona aceptación del Y-170 nel mercáu, Embraer llanzó la versión allargada Y-175 en xunu de 2003. La certificación de vuelu del 170 foi concedida cuasi dos años dempués de la primer entrega al veceru de llanzamientu [[LOT Polish Airlines]]. Les siguientes entregues fueron a otros veceros, tales como [[US Airways]]. En 2006, el Y-170 yera operáu nos Estaos Xuníos por Delta Connection, US Airways Express y United Express. El primer operador asiáticu foi Hong Kong Express Airways, con un total de 4 unidaes del Embraer 170. La [[Fuercia Aérea Colombiana]], per mediu de la so aereollinia de serviciu civil [[Satena]] incorporó 2 ERJ-170 nel so flotilla d'aeronaves, y darréu otros 4 fueron adquiríes pa operaciones de medianu algame y son operaes por otra compañía [[Colombia|colombiana]] [[Copa Airlines Colombia]]. Asina mesmu [[TAME]], Llinia Aérea del [[Ecuador]], convertir nuna de les primeres aereollinies de Suramérica n'adquirir el modelu 170 pa incorporalo na so flota, teniendo na so haber 2 aviones ERJ-170, que s'atopen n'operación dende l'añu 2006. === Y-190/195 === [[Ficheru:Azul Embraer 195 10 2009 VCP 7704.JPG|thumb|right|Embraer 195 de l'aereollinia brasilana de [[Aereollinia de baxu costo|so costo]] [[Azul Linhas Aéreas Brasileiras|Azul]].]] [[Ficheru:Avianca Central America Embraer 190 (N986TA) at Miami International Airport.jpg|miniaturadeimagen|Embraer 190 d'[[Avianca]], cola antigua livery de [[Avianca (El Salvador)|Taca Airlines]]]] [[Ficheru:Niki Embraer 190 OE-IHA.jpg|thumb|right|Embaer 190 de l'aereollinia austriaca [[Niki]] nel [[Aeropuertu d'Edimburgu]].]] La famila Y-190 formar dos versiones allargaes del modelu Y-170, forníes con mayores ales y nuevos motores, les GUE CF34-10. Rondando una capacidá de 100 places, compite con aviones pequeños de primera llinia como'l [[Boeing]] [[Boeing 717|717-200]] o'l [[Boeing 737|737-600]], según col [[Airbus]] [[Airbus A320#A318|A318]] y [[Airbus A320#A319|A319]]. El primer vuelu del Y-190 foi en marzu de 2004, y el del 195 n'avientu del mesmu añu. El veceru de llanzamientu del Y-190 foi l'[[aereollinia de baxu costo]] jetBlue con 100 pidíos y opción de 100 más. L'[[aereollinia de baxu costo]] europea [[flybe]] foi'l veceru de llanzamientu del Y-195 con 14 pidíos y opción a 14 más. Como la familia 190/195 ye del mesmu tamañu que munchos aviones de primera llinia, munches de les compañíes operen con ellos direutamente (non al traviés de subsidiarias rexonales o danzadera) y dotándolos de clase "business". [[TAME]], convertir na primer aereollinia de Suramérica y Llatinoamérica n'adquirir el modelu 190 pa incorporalo na so flota, sicasí, cuasi coles mesmes [[Copa Airlines]] de Panamá anunció la compra d'este mesmu modelu d'avión, que recibió primero que Tame recibir, lo cual convirtió-y na primera n'utilizar dichu modelu. El 17 d'avientu de 2007, Tame recibió 2 aviones más d'esti modelu, aumentando a 3 el númberu de ERJ-190 na so flota. De la mesma, [[Copa Airlines Colombia]], aereollinia filial de [[Copa Airlines]] adquirió los sos propios ERJ 190, usándolos nes sos principales rutes y con escelentes acabaos como butaques de cueru negru; esto col fin de sacar a flote la compañía yá que solo tenía aviones McDonell Douglas MD-83, anque na actualidá solo quedó con un MD-83 pa operaciones internacionales o d'alta demanda, y son los aviones d'esti tipu más vieyos del mercáu, acaba de recibir el so docenu modelu, anque yá confirmaron qu'en 2010 van dar de baxa a esti MD-83 ya incorporaren 2 Embraer ERJ190 que na actualidá operen pa Copa Airlines. Taca anunció n'ochobre de 2007 l'adquisición de 11 d'estes aeronaves, llogrando que cuatro aereollinia llatinoamericanes operen esti modelu. Ente que [[BRA Tresportes Aéreos]], aereollinia brasilana fixo'l so propiu anunciu de compra d'aviones del modelu 195, colo que pasaría a ser la primera n'operalos en Suramérica, pero la crisis pola que traviesa esta empresa dexó ensin efectu'l procesu de compra de diches aeronaves. El 17 de xunetu de 2007, un Embraer 190 de [[Copa Airlines Colombia]] salir de la pista del [[Aeropuertu Internacional Simón Bolívar]] de [[Santa Marta (Colombia)|Santa Marta]], [[Colombia]] y quedó llancáu na sablera. Esti vuelu cubría la ruta [[Cali]] - [[Santa Marta (Colombia)|Santa Marta]] y cuntaba con pocu más de 50 pasaxeros, hubo dellos mancaos, pero nengunu de gravedá. En payares de 2007 otru Embraer 190 de [[Copa Airlines Colombia]] que cubría la ruta [[Pereira]] - [[Bogotá]] tuvo que devolvese al [[Aeropuertu Internacional Matecaña]] de la ciudá de [[Pereira]], por un dañu nel sistema d'aire acondicionáu, lo que produció fumu na cabina, los pasaxeros entraron en llerza, hubo dalgunos un pocu amoriaos pero nada seriu. Con ésti incidente [[Copa Airlines Colombia]] antigua [[AeroRepública]] completa 2 falles na so flota de Embraer 190. El 31 de xunetu de 2018 un Embraer 190 qu'operaba'l [[vuelu AM2431 de Aeroméxico]] con 97 pasaxeros y 4 tripulantes a bordu, accidentar al intentar desapegar del aeropuertu de la ciudá de [[Durango]], cuando se dirixía escontra la [[Ciudá de Méxicu]]. Los primeres reportes indiquen que nun hai víctimes fatales, pero sí dellos mancaos. De manera estraoficial atribúyese l'accidente a les males condiciones meteorolóxiques al momentu d'intentar el despegue: fuertes vientos, agua y xarazo. Sicasí hai qu'esperar l'informe oficial y lo que resulte de la investigación correspondiente. L'[[aereollinia de bandera]] d'[[Arxentina]]: [[Aerolíneas Argentinas]] realizó un pidíu de 20 Embraer 190 pal so filial de cabotaxe [[Austral Líneas Aéreas]] este foi destináu pa dir reemplazando pasu ente pasu a los cuasi treinteañeros [[MD-80]]'s, estos fueron apurríos ente 2010 y 2011.<ref>{{Cita web|títulu=Información Diariu La Nación editorial= La Nación| url =http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1215751| fechaaccesu=26 d'avientu de 2009 }}</ref> Anguaño l'aereollinia tien dos unidad más pidíes. L'aereollinia de bandera de Marruecos: [[Royal Air Maroc]], realizó'l pidíu de cuatro Embraer 190 nel añu 2013, siendo apurríu l'últimu aparatu n'avientu de 2014. L'aereollinia de bandera de Venezuela: [[Conviasa]], cerró la compra d'unos 20 aviones comerciales n'avientu de 2011, nuna operación financiada pol bancu estatal de desenvolvimientu de Brasil BNDES. Les aereollinies europees como: [[Alitalia]], [[KLM]], [[British Airways]], [[Air France]] y [[Air Europa]], Operen distintes aeronaves siendo Alitalia la mayor operadora de los Y190 nel vieyu continente. <gallery> Interior LV-CMA 100 3895.JPG|Vista del interior d'un Embraer 190. Pantalla LV-CMA 100 3902.JPG|Detalle d'una pantalla enllantada nun asientu, unu de los servicios disponibles nos modelos de Embraer 190. Interior LV-CMA 100 3893.JPG|Vista de los asientos d'un Embraer 190 al serviciu d'Austral Líneas Aéreas. LV-FPT USH 20150213 145714.jpg|Vista d'una nala y una turbina d'un Embraer 190 d'Austral Líneas Aéreas nel [[Aeropuertu Internacional Malvines Arxentines]]. </gallery> === Embraer Lineage 1000 === {{AP|Embraer Lineage 1000}} El [[2 de mayu]] de [[2006]] Embraer anunció los sos planes pa construyir una versión executiva del Y-190. Esti reactor tendría la mesma estructura básica del Y-190, pero'l so algame estender a los 7778 km (4833 milles) y incluría asientos de luxu para hasta 19 persones. == Y-198 == En 2011, Embraer anunció que diba centrar la so atención nel desenvolvimientu de les versiones anovaes de la familia Y-Jet, en llugar d'en un avión totalmente nuevu. Les nueves variantes taríen meyor asitiaes pa competir col so principal rival, el [[Bombardier CSeries]], y taríen impulsaes polos nuevu motores con turbinas de mayor diámetru qu'ufierten meyores nel consumu específicu de combustible , según una situación más elevada n'aterrizaxe y, posiblemente, una nueva nala d'aluminiu o fibra de carbonu. Air Lease Corp denominó provisionalmente l'anováu Y-Jet como Y-198, y encamentó a Embraer qu'aumente'l Y-190 nuna fila (118 asientos en configuración de clase única) y el Y-195 en dos o tres files (dando cabida dende 130 a 134 pasaxeros). GUE, Pratt & Whitney y Rolls-Royce fueron los suministradores de motores que se presentaron pal modelu. el motor turbofán de Pratt & Whitney foi l'escoyíu en xineru de 2013 como motor de los aviones de les nueves versiones de Y-Jets. == Entrada en serviciu == [[Ficheru:Austral Embraer 190, Puerto Iguazu, Misiones, Argentina, Jan. 2011 - Flickr - PhillipC.jpg|thumb|right|Embraer 190 d'[[Austral Líneas Aéreas]] en Misiones, Arxentina.]] El mayor pidíu conxuntu de cualquier tipu de Y-Jets foi realizáu por [[JetBlue Airways|jetBlue]] con 100 unidaes pidíes del Y-190 y opción a 100 más. Tantu [[Air Canada]] como [[US Airways]] tamién fixeron grandes pidíos y operen flotes con aviones de dambes families. En febreru de 2006, US Airways anunció que diba convertir 57 de los sos pidíos de Y-170 en 25 de Y-190, con opción pa 32 más; [[Air Canada]] encargó 34 Y-190 más. Apocayá, [[Aerolíneas Argentinas]] mercó 20 unidaes d'esti modelu destinaes al so filial [[Austral Líneas Aéreas]], les que terminó de recibir en setiembre de 2011, convirtiéndose nel operador más importante'l Y-190 n'América Llatina. Dende'l puntu de vista del pasaxeru, los reactores Embraer son alternatives alcontradices tantu a los reactores rexonales convencionales, como los CRJ, como a los grandes aviones convencionales. La configuración en dos columnes esanicia l'odiáu asientu del mediu, amás de dexar mayor espaciu pa equipaxe de mano tantu enriba como debaxo de los asientos. Estos pueden variar según les aereollinies, pero polo xeneral tienen mayor espaciu pa les piernes y son más anchos. Un exemplu: los Y-170 operaos por [[US Airways]] tienen 46,35 cm d'anchu (18,25 pulgaes) y un espaciu pa los pies ente 78,74 y 81,28 cm (31-32 pulgaes). Nos [[Boeing 737]] de US Airways, mayores que'l Y-170, los asientos tienen namái 43,18 cm d'anchu (17 pulgaes) y ente 76,2 a 78,74 cm pa les piernes (30-31 pulgaes), d'alcuerdu a la versión del [[Boeing 737]]. Esti espaciu extra fai l'avión muncho más curiosu pa los pasaxeros.<ref>{{Cita web|títulu=Tabla comparativa d'aviones rexonales de SeatGuru|url=http://seatguru.com/charts/domestic_economy.php|fechaaccesu=17 de xunetu de 2006|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060718010008/http://www.seatguru.com/charts/domestic_economy.php|fechaarchivu=18 de xunetu de 2006}} </ref> == Pidíos y entregues == Llista de pidíos y entregues de la familia Embraer Y-Jet: {| {{tablaguapa}} style="text-align: center;" |- ! style="background: #aabccc;"|Variante !style="background: #aabccc;"|Imaxe !style="background: #aabccc;"|Pidíos ! style="background: #aabccc;"|Opciones ! style="background: #aabccc;"|Entregues ! style="background: #aabccc;"|Pidíos ensin cubrir |- ! Y-170 |[[Ficheru:Cirrus Airlines E170 D-ALIE Start.jpg|100px]] |193 |29 |183 |10 |- style="background:#efefef; color:black" ! Y-175 |[[Ficheru:Embraer 175 (Air Canada) 091.jpg|100px]] |198 |266 |163 |35 |- ! Y-190 |[[Ficheru:Air-Canada-Embraer-190-YVR.jpg|100px]] |560 |265 |451 |109 |- style="background:#efefef; color:black" ! Y-195 |[[Ficheru:Flybe emb195 g-fbeh arp.jpg|100px]] |142 |20 |111 |31 |- style="background: lavender;" colspan="7" !Total ! !1093 !580 !908 !185 |} Fonte: Embraer - datos hasta avientu de 2012.<ref name="Embraer">{{cita web |títulu= Embraer In Numbers |editorial= Embraer.com |url=http://www.embraer.com.br/en-US/ConhecaEmbraer/EmbraerNumeros/Pages/Home.aspx |fechaaccesu= 16 d'ochobre de 2012}}</ref> == Especificaciones == === Carauterístiques xenerales === * '''Tripulación''': 4 (pilotu, copilotu, de normal 2 auxiliares de vuelu) * '''Capacidá''': ** Y-170: 70-80 pasaxeros ** Y-175: 78-88 pasaxeros ** Y-190: 98-114 pasaxeros ** Y-195: 108-122 pasaxeros * '''Llargor''': ** Y-170: 29,90 m (98 pies 1 pulgada) ** Y-175: 31,68 m (103 pies 11 pulgada) ** Y-190: 36,24 m (118 pies 11 pulgaes) ** Y-195: 38,65 m (126 pies 10 pulgaes) * '''Valumbu''': ** Y-170/175: 26,00 m (85 pies 4 pulgaes) ** Y-190/195: 28,72 m (94 pies 3 pulgaes) * '''Altor''': ** Y-170/175: 9,67 m (32 pies 4 pulgaes) ** Y-190/195: 10,57 m (34 pies 8 pulgaes) * '''Pesu en vacíu:''' ** Y-170: 21140 kg ** Y-175: 21810 kg ** Y-190: 28080 kg ** Y-195: 28970 kg * '''Pesu máximu al despegue:''' ** Y-170: 35990 kg (STD) 37200 kg (LR) ** Y-175: 37500 kg (STD) 38790 kg (LR) ** Y-190: 50300 kg (LR) 51800 kg (AR) ** Y-195: 50790 kg (LR) 52290 kg (AR) * '''Motores''': ** Y-170/175: 2× [[turbofán]] [[General Electric]] [[General Electric CF34|CF34-8Y]] con 62,3 [[kN]] (13800 [[lbf]]) d'emburrie cada unu ** Y-190/195: 2× [[turbofán]] [[General Electric]] [[General Electric CF34|CF34-10Y]] con 82,3 [[kN]] (18500 [[lbf]]) d'emburrie cada unu === Prestaciones === * '''Velocidá máxima:''' 890 km/h (481 nuedos, Mach 0.82) * '''Algame:''' ** Y-170/175: 3334 km (STD) 3889 km (LR) ** Y-190/191: 3334 km (STD) 4260 km (LR) ** Y-195: 2593 km (STD) 3334 km (LR) * '''Techu de vuelu:''' 41000 pies (12500 m) * '''Rellación emburrie-pesu:''' ** Y-170: 0.42:1 ** Y-175: 0.39:1 ** Y-190: 0.41:1 ** Y-195: 0.39:1 == Accidentes == * El [[17 de xunetu]] de 2007 un Y-190 con matrícula HK-4455-X de la compañía [[AeroRepública]] (Agora [[Copa Airlines Colombia]]) y que fuera fabricáu'l 17 de xineru de 2007, cubría la ruta [[Cali]]- [[Santa Marta (Colombia)|Santa Marta]] salir de la pista del aeropuertu [[Aeropuertu Internacional Simón Bolívar|Simón Bolívar]] de la ciudá de [[Santa Marta (Colombia)|Santa Marta]]. Al paecer esi día la pista taba moyada y l'estrechu llargor d'esta facilitó que l'avión saliérase y cayera nel mar, nun hubo nengún mancáu, pero l'avión sufrió daños irreparables y consideróse perda total. La pista tuvo cerrada per unes hores. * El [[24 d'agostu]] de 2010 un Y-190 fletáu pola compañía Henan Airlines sufrió un accidente al aterrizar nel aeropuertu Lindu de la llocalidá de Yichun en China. De los 96 ocupantes finaron 42. * El [[16 de setiembre]] de 2011, el [[Vuelu 148 de TAME|vuelo 148]] de la empresa [[TAME]] con un avión Y-190 que cubría la ruta [[Loja (Ecuador)|Loja]]-[[Quitu]], con 97 pasaxeros y 6 tripulantes, en mediu del mal tiempu salir de la pista del [[SEQU|Aeropuertu Internacional Mariscal Sucre]] con 96 pasaxeros y 6 tripulantes, aproximao a les 19:15 locales (00:15 UCT), con 11 pasaxeros con feríes leves. * El [[29 de payares]] de 2013 un Y-190 de LAM Aereollinies de Mozambique estrellar nun parque natural asitiáu al noroeste de [[Namibia]], finando los sos 33 ocupantes.<ref>[https://www.rtve.es/noticias/20131130/menos-33-muertos-estrellase-avion-namibia/807142.shtml Siquier 33 muertos al estrellase un avión en Namibia] rtve.es (30 de payares de 2013). Consultáu'l 2 d'avientu de 2013.</ref> {{artículu principal|Vuelu 470 de LAM Aereollinies de Mozambique}} * La mañana del 28 d'abril de 2016 un avión de la empresa [[TAME]] sufrió un incidente cuando aterrizaba nel [[Aeropuertu Internacional Mariscal Lamar|aeropuertu Mariscal Lamar]] de [[Cuenca (Ecuador)|Cuenca]], provincia del [[Azuay]]. El sucesu rexistróse cerca de les 08:00. Nel sitiu web del aeropuertu indícase qu'a esa hora esperaba la llegada del vuelu 173 procedente de la ciudá de Quito (Pichincha). L'aereollinia informó en Twitter que l'avión, un Embraer 190, perdió pista por cuenta de les males condiciones meteorolóxiques reinantes na ciudá. Tamién detalló que nel mesmu viaxaben 87 pasaxeros y 6 tripulantes, quien nun resultaron mancaos. [http://www.eluniverso.com/noticias/2016/04/28/nota/5549730/avion-tame-pierde-pista-aeropuerto-cuenca?utm_source=fb-tw-gp&utm_medium=fb-tw-gp] * El 31 de Julio de 2018 el vuelu AM2431, un Y190 de la empresa [[Aeromexico]] sufrio un incidente tres un despegue fallíu dende l'Aeropuertu Internacional de Durango con destín nel Aeropuertu Internacional de Ciudá de Mexico. L'aeronave, que sufrio un esbarrumbe causáu por una supuesta microrrafaga, cayó cutiendo la so nala esquierda, perdiendo'l so motor esquierdu. Darréu esmúzose por unos cuantos metros perdiendo'l so segundu motor lo cual potencialmente causo empezar a amburar l'aeronave. Nel vuelu viaxaben 97 pasaxeros y 4 tripulantes de los cualos nengunu fallecio, sicasí, el Capitan del vuelu, Carlos Meyran sufrio estropio cervical. == Ver tamién == * [[Aeronaves construyíes en Latinoamerica]] * {{bandera|China}} [[ACAC ARJ21]] * {{bandera|Ucraína}} [[Antonov An-148|Antonov An-148/An-158]] * {{bandera|Canadá}} [[Bombardier CSeries]] * {{bandera|USA}}{{bandera|Alemaña}} [[Fairchild-Dornier 728]] * {{bandera|Xapón}} [[Mitsubishi Rexonal Jet]] * {{bandera|Rusia}} [[Sukhoi Superjet 100]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commons|EMBRAER Y-Jets|Embraer Y-Jets}} * [https://web.archive.org/web/20050723082734/http://www.embraer.com/english/ Web n'inglés de EMBRAER] * [http://www.airliners.net/info/stats.main?id=406 Airliners.net: Embraer Y-170/175/190/195] * [http://www.myviplife.com/main/lux_video.php?id=2 Videu sobre'l Embraer Legacy] {{Tradubot|Embraer E-Jets}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeronaves de Embraer|Y-Jets]] [[Categoría:Aviones de nala baxa]] [[Categoría:Aviones bimotores a reaición]] [[Categoría:Aeronaves comerciales de Brasil]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] bg5dorzr1cr40768zrhkc5sxebqoh9j 3709306 3709266 2022-08-18T13:39:31Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{correxir|t=20210130003243}} {{Ficha d'aeronave |nome = Embraer Y-Jets |tipu = [[Avión comercial]] |fabricante = {{bandera|Brasil}} [[Embraer]] |imaxe = Embraer190Austral.jpg |pie de semeya = [[Embraer Y-Jets#Y-190/195|Y190]] d'[[Austral Líneas Aéreas]] |diseñador = [[Embraer]] |primer vuelu = [[19 de febreru]] de [[2002]] |introducíu = [[febreru]] de [[2004]] con [[LOT Polish Airlines]] |retiráu = |estáu = En serviciu <!-- |usuarios = --> |otros usuarios = <br />{{Bandera|Méxicu}}[[Aeromexico Connect]] <br />{{Bandera|Canadá}}[[Air Canada]] <br /> {{Bandera|USA}}[[JetBlue Airways]] <br /> {{Bandera|Arxentina}}[[Austral Líneas Aéreas]] <br /> {{Bandera|Alemaña}}[[Lufthansa Rexonal]] <br /> {{Bandera|Brasil}}[[Azul Linhas Aéreas Brasileiras]] <br /> {{Bandera|USA}}[[US Airways]] <br /> {{Bandera|UK}}[[Flybe]] <br /> {{Bandera|Italia}}[[Alitalia]] <br /> {{Bandera|España}}[[Aeronova|Air Europa Express]] <br />{{Bandera|Venezuela}}[[Conviasa]] <br />{{Bandera|Colombia}}[[Copa Airlines Colombia]] <br />{{bandera|El Salvador}}[[TACA]] <br />{{bandera|Colombia}}[[Satena]] <br /> {{Bandera|Panamá}}[[Copa Airlines]] |producción = <!--años en producción, p.ex. 1970-1999, si sigue n'usu pero yá nun se fabrica--> |unidaes construyíes = 900 (el 10 d'ochobre de 2012) |costu unitariu = 27,4-34,9 millones de dólares variantes col so propiu artículu = [[Embraer Lineage 1000]] <br /> [[Embraer Y-Jets Y2]] }} Los '''Embraer Y-Jets''' formen una serie d'[[avión comercial|aviones comerciales]] de [[avión de fuselaxe estrechu|fuselaxe estrechu]] fabricaos en [[Brasil]] pol fabricante aeronáuticu [[Embraer]]. Toos ellos comparten un fuselaxe con igual seición tresversal y la mayoría de los sistemes. Les versiones 170 y 175 comparten ales y motores, estremándose namái nel llargor del fuselaxe y nel pesu máximu al despegue. Los 190 y 195 tamién comparten ales y motores. Son los mayores aviones fabricaos por [[Embraer]]. == Introducción == La serie Embraer Y-Jets componer de dos families comerciales principales y de una d'aviones executivos. El '''Y-170''' y '''Y-175''' móntense sobre'l diseñu base, ente que el '''Y-190''' y '''Y-195''' son versiones allargaes con motores distintos y ales y trenes d'aterrizaxe mayores. El 170 y el 175 comparten pieces nun 95%, al igual que'l 190 y el 195. Les families ente sigo comparten un 89% de los componentes, ente los que destaquen los fuselaxes con igual seición tresversal y la aviónica Honeywell Primus Epic EFIS suite. Anunciada na Esposición Aérea de París de 1999, y empezada a fabricar en 2002, la llinia Y-Jet ye una serie popular y de rápida espansión d'aviones rexonales. Anque de normal son designaos anteponiendo'l prefixu "Y", téunicamente son aviones rexonales "ERJ".<ref>{{Cita web|títulu=Datos sobre los Embraer 170/175/190/195| editorial= Airliners.net| url =http://www.airliners.net/info/stats.main?id=406| fechaaccesu=17 de xunetu de 2006 }}</ref> Embraer encurtió'l prefixu ERJ nes sos primeres campañes promocionales pa esaniciar la mala imaxe acomuñada a los reactores rexonales del momentu tales como la familia [[CRJ]]. Los 190 y 195 tienen capacidaes similares a les versiones convencionales del [[Douglas DC-9]] o del [[Boeing 737]], aviones estos postreros consideraos de primera llinia. === Y-170/175 === [[Ficheru:Airnorth - E170.jpg|thumb|left|Interior d'un ERJ-175 D'[[Alitalia]].]] [[Ficheru:Embraer 175 (Air Canada) 091.jpg|thumb|right|ERJ-175 d'[[Air Canada]].]] [[Ficheru:ERJ 170.JPG|thumb|ERJ 170 de [[Satena]] nel [[Aeropuertu Internacional El Dorado]] de [[Bogotá]] [[Colombia]]]] La familia Y-170 ye la más pequeña de los dos, compitiendo colos [[CRJ-900|Bombardier CRJ-900]] y [[Sukhoi Superjet 100]]. Ye tamién utilizáu como reemplazu pa los [[BAe-146]] y [[Fokker F-70]]. El Embraer 170 foi'l primer avión de la familia en ser producíu. El primer modelu salió de fábrica'l [[29 d'ochobre]] de [[2001]] y el primer vuelu de prueba realizó'l [[19 de febreru]] del añu siguiente. Sicasí, l'avión nun foi presentáu en sociedá hasta la convención de l'Asociación d'Aereollinies Rexonales de 2002. En comprobando la bona aceptación del Y-170 nel mercáu, Embraer llanzó la versión allargada Y-175 en xunu de 2003. La certificación de vuelu del 170 foi concedida cuasi dos años dempués de la primer entrega al veceru de llanzamientu [[LOT Polish Airlines]]. Les siguientes entregues fueron a otros veceros, tales como [[US Airways]]. En 2006, el Y-170 yera operáu nos Estaos Xuníos por Delta Connection, US Airways Express y United Express. El primer operador asiáticu foi Hong Kong Express Airways, con un total de 4 unidaes del Embraer 170. La [[Fuercia Aérea Colombiana]], per mediu de la so aereollinia de serviciu civil [[Satena]] incorporó 2 ERJ-170 nel so flotilla d'aeronaves, y darréu otros 4 fueron adquiríes pa operaciones de medianu algame y son operaes por otra compañía [[Colombia|colombiana]] [[Copa Airlines Colombia]]. Asina mesmu [[TAME]], Llinia Aérea del [[Ecuador]], convertir nuna de les primeres aereollinies de Suramérica n'adquirir el modelu 170 pa incorporalo na so flota, teniendo na so haber 2 aviones ERJ-170, que s'atopen n'operación dende l'añu 2006. === Y-190/195 === [[Ficheru:Azul Embraer 195 10 2009 VCP 7704.JPG|thumb|right|Embraer 195 de l'aereollinia brasilana de [[Aereollinia de baxu costo|so costo]] [[Azul Linhas Aéreas Brasileiras|Azul]].]] [[Ficheru:Avianca Central America Embraer 190 (N986TA) at Miami International Airport.jpg|miniaturadeimagen|Embraer 190 d'[[Avianca]], cola antigua livery de [[Avianca (El Salvador)|Taca Airlines]]]] [[Ficheru:Niki Embraer 190 OE-IHA.jpg|thumb|right|Embaer 190 de l'aereollinia austriaca [[Niki]] nel [[Aeropuertu d'Edimburgu]].]] La famila Y-190 formar dos versiones allargaes del modelu Y-170, forníes con mayores ales y nuevos motores, les GUE CF34-10. Rondando una capacidá de 100 places, compite con aviones pequeños de primera llinia como'l [[Boeing]] [[Boeing 717|717-200]] o'l [[Boeing 737|737-600]], según col [[Airbus]] [[Airbus A320#A318|A318]] y [[Airbus A320#A319|A319]]. El primer vuelu del Y-190 foi en marzu de 2004, y el del 195 n'avientu del mesmu añu. El veceru de llanzamientu del Y-190 foi l'[[aereollinia de baxu costo]] jetBlue con 100 pidíos y opción de 100 más. L'[[aereollinia de baxu costo]] europea [[flybe]] foi'l veceru de llanzamientu del Y-195 con 14 pidíos y opción a 14 más. Como la familia 190/195 ye del mesmu tamañu que munchos aviones de primera llinia, munches de les compañíes operen con ellos direutamente (non al traviés de subsidiarias rexonales o danzadera) y dotándolos de clase "business". [[TAME]], convertir na primer aereollinia de Suramérica y Llatinoamérica n'adquirir el modelu 190 pa incorporalo na so flota, sicasí, cuasi coles mesmes [[Copa Airlines]] de Panamá anunció la compra d'este mesmu modelu d'avión, que recibió primero que Tame recibir, lo cual convirtió-y na primera n'utilizar dichu modelu. El 17 d'avientu de 2007, Tame recibió 2 aviones más d'esti modelu, aumentando a 3 el númberu de ERJ-190 na so flota. De la mesma, [[Copa Airlines Colombia]], aereollinia filial de [[Copa Airlines]] adquirió los sos propios ERJ 190, usándolos nes sos principales rutes y con escelentes acabaos como butaques de cueru negru; esto col fin de sacar a flote la compañía yá que solo tenía aviones McDonell Douglas MD-83, anque na actualidá solo quedó con un MD-83 pa operaciones internacionales o d'alta demanda, y son los aviones d'esti tipu más vieyos del mercáu, acaba de recibir el so docenu modelu, anque yá confirmaron qu'en 2010 van dar de baxa a esti MD-83 ya incorporaren 2 Embraer ERJ190 que na actualidá operen pa Copa Airlines. Taca anunció n'ochobre de 2007 l'adquisición de 11 d'estes aeronaves, llogrando que cuatro aereollinia llatinoamericanes operen esti modelu. Ente que [[BRA Tresportes Aéreos]], aereollinia brasilana fixo'l so propiu anunciu de compra d'aviones del modelu 195, colo que pasaría a ser la primera n'operalos en Suramérica, pero la crisis pola que traviesa esta empresa dexó ensin efectu'l procesu de compra de diches aeronaves. El 17 de xunetu de 2007, un Embraer 190 de [[Copa Airlines Colombia]] salir de la pista del [[Aeropuertu Internacional Simón Bolívar]] de [[Santa Marta (Colombia)|Santa Marta]], [[Colombia]] y quedó llancáu na sablera. Esti vuelu cubría la ruta [[Cali]] - [[Santa Marta (Colombia)|Santa Marta]] y cuntaba con pocu más de 50 pasaxeros, hubo dellos mancaos, pero nengunu de gravedá. En payares de 2007 otru Embraer 190 de [[Copa Airlines Colombia]] que cubría la ruta [[Pereira]] - [[Bogotá]] tuvo que devolvese al [[Aeropuertu Internacional Matecaña]] de la ciudá de [[Pereira]], por un dañu nel sistema d'aire acondicionáu, lo que produció fumu na cabina, los pasaxeros entraron en llerza, hubo dalgunos un pocu amoriaos pero nada seriu. Con ésti incidente [[Copa Airlines Colombia]] antigua [[AeroRepública]] completa 2 falles na so flota de Embraer 190. El 31 de xunetu de 2018 un Embraer 190 qu'operaba'l [[vuelu AM2431 de Aeroméxico]] con 97 pasaxeros y 4 tripulantes a bordu, accidentar al intentar desapegar del aeropuertu de la ciudá de [[Durango]], cuando se dirixía escontra la [[Ciudá de Méxicu]]. Los primeres reportes indiquen que nun hai víctimes fatales, pero sí dellos mancaos. De manera estraoficial atribúyese l'accidente a les males condiciones meteorolóxiques al momentu d'intentar el despegue: fuertes vientos, agua y xarazo. Sicasí hai qu'esperar l'informe oficial y lo que resulte de la investigación correspondiente. L'[[aereollinia de bandera]] d'[[Arxentina]]: [[Aerolíneas Argentinas]] realizó un pidíu de 20 Embraer 190 pal so filial de cabotaxe [[Austral Líneas Aéreas]] este foi destináu pa dir reemplazando pasu ente pasu a los cuasi treinteañeros [[MD-80]]'s, estos fueron apurríos ente 2010 y 2011.<ref>{{Cita web|títulu=Información Diariu La Nación editorial= La Nación| url =http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1215751| fechaaccesu=26 d'avientu de 2009 }}</ref> Anguaño l'aereollinia tien dos unidad más pidíes. L'aereollinia de bandera de Marruecos: [[Royal Air Maroc]], realizó'l pidíu de cuatro Embraer 190 nel añu 2013, siendo apurríu l'últimu aparatu n'avientu de 2014. L'aereollinia de bandera de Venezuela: [[Conviasa]], cerró la compra d'unos 20 aviones comerciales n'avientu de 2011, nuna operación financiada pol bancu estatal de desenvolvimientu de Brasil BNDES. Les aereollinies europees como: [[Alitalia]], [[KLM]], [[British Airways]], [[Air France]] y [[Air Europa]], Operen distintes aeronaves siendo Alitalia la mayor operadora de los Y190 nel vieyu continente. <gallery> Interior LV-CMA 100 3895.JPG|Vista del interior d'un Embraer 190. Pantalla LV-CMA 100 3902.JPG|Detalle d'una pantalla enllantada nun asientu, unu de los servicios disponibles nos modelos de Embraer 190. Interior LV-CMA 100 3893.JPG|Vista de los asientos d'un Embraer 190 al serviciu d'Austral Líneas Aéreas. LV-FPT USH 20150213 145714.jpg|Vista d'una nala y una turbina d'un Embraer 190 d'Austral Líneas Aéreas nel [[Aeropuertu Internacional Malvines Arxentines]]. </gallery> === Embraer Lineage 1000 === {{AP|Embraer Lineage 1000}} El [[2 de mayu]] de [[2006]] Embraer anunció los sos planes pa construyir una versión executiva del Y-190. Esti reactor tendría la mesma estructura básica del Y-190, pero'l so algame estender a los 7778 km (4833 milles) y incluría asientos de luxu para hasta 19 persones. == Y-198 == En 2011, Embraer anunció que diba centrar la so atención nel desenvolvimientu de les versiones anovaes de la familia Y-Jet, en llugar d'en un avión totalmente nuevu. Les nueves variantes taríen meyor asitiaes pa competir col so principal rival, el [[Bombardier CSeries]], y taríen impulsaes polos nuevu motores con turbinas de mayor diámetru qu'ufierten meyores nel consumu específicu de combustible , según una situación más elevada n'aterrizaxe y, posiblemente, una nueva nala d'aluminiu o fibra de carbonu. Air Lease Corp denominó provisionalmente l'anováu Y-Jet como Y-198, y encamentó a Embraer qu'aumente'l Y-190 nuna fila (118 asientos en configuración de clase única) y el Y-195 en dos o tres files (dando cabida dende 130 a 134 pasaxeros). GUE, Pratt & Whitney y Rolls-Royce fueron los suministradores de motores que se presentaron pal modelu. el motor turbofán de Pratt & Whitney foi l'escoyíu en xineru de 2013 como motor de los aviones de les nueves versiones de Y-Jets. == Entrada en serviciu == [[Ficheru:Austral Embraer 190, Puerto Iguazu, Misiones, Argentina, Jan. 2011 - Flickr - PhillipC.jpg|thumb|right|Embraer 190 d'[[Austral Líneas Aéreas]] en Misiones, Arxentina.]] El mayor pidíu conxuntu de cualquier tipu de Y-Jets foi realizáu por [[JetBlue Airways|jetBlue]] con 100 unidaes pidíes del Y-190 y opción a 100 más. Tantu [[Air Canada]] como [[US Airways]] tamién fixeron grandes pidíos y operen flotes con aviones de dambes families. En febreru de 2006, US Airways anunció que diba convertir 57 de los sos pidíos de Y-170 en 25 de Y-190, con opción pa 32 más; [[Air Canada]] encargó 34 Y-190 más. Apocayá, [[Aerolíneas Argentinas]] mercó 20 unidaes d'esti modelu destinaes al so filial [[Austral Líneas Aéreas]], les que terminó de recibir en setiembre de 2011, convirtiéndose nel operador más importante'l Y-190 n'América Llatina. Dende'l puntu de vista del pasaxeru, los reactores Embraer son alternatives alcontradices tantu a los reactores rexonales convencionales, como los CRJ, como a los grandes aviones convencionales. La configuración en dos columnes esanicia l'odiáu asientu del mediu, amás de dexar mayor espaciu pa equipaxe de mano tantu enriba como debaxo de los asientos. Estos pueden variar según les aereollinies, pero polo xeneral tienen mayor espaciu pa les piernes y son más anchos. Un exemplu: los Y-170 operaos por [[US Airways]] tienen 46,35 cm d'anchu (18,25 pulgaes) y un espaciu pa los pies ente 78,74 y 81,28 cm (31-32 pulgaes). Nos [[Boeing 737]] de US Airways, mayores que'l Y-170, los asientos tienen namái 43,18 cm d'anchu (17 pulgaes) y ente 76,2 a 78,74 cm pa les piernes (30-31 pulgaes), d'alcuerdu a la versión del [[Boeing 737]]. Esti espaciu extra fai l'avión muncho más curiosu pa los pasaxeros.<ref>{{Cita web|títulu=Tabla comparativa d'aviones rexonales de SeatGuru|url=http://seatguru.com/charts/domestic_economy.php|fechaaccesu=17 de xunetu de 2006|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060718010008/http://www.seatguru.com/charts/domestic_economy.php|fechaarchivu=18 de xunetu de 2006}} </ref> == Pidíos y entregues == Llista de pidíos y entregues de la familia Embraer Y-Jet: {| {{tablaguapa}} style="text-align: center;" |- ! style="background: #aabccc;"|Variante !style="background: #aabccc;"|Imaxe !style="background: #aabccc;"|Pidíos ! style="background: #aabccc;"|Opciones ! style="background: #aabccc;"|Entregues ! style="background: #aabccc;"|Pidíos ensin cubrir |- ! Y-170 |[[Ficheru:Cirrus Airlines E170 D-ALIE Start.jpg|100px]] |193 |29 |183 |10 |- style="background:#efefef; color:black" ! Y-175 |[[Ficheru:Embraer 175 (Air Canada) 091.jpg|100px]] |198 |266 |163 |35 |- ! Y-190 |[[Ficheru:Air-Canada-Embraer-190-YVR.jpg|100px]] |560 |265 |451 |109 |- style="background:#efefef; color:black" ! Y-195 |[[Ficheru:Flybe emb195 g-fbeh arp.jpg|100px]] |142 |20 |111 |31 |- style="background: lavender;" colspan="7" !Total ! !1093 !580 !908 !185 |} Fonte: Embraer - datos hasta avientu de 2012.<ref name="Embraer">{{cita web |títulu= Embraer In Numbers |editorial= Embraer.com |url=http://www.embraer.com.br/en-US/ConhecaEmbraer/EmbraerNumeros/Pages/Home.aspx |fechaaccesu= 16 d'ochobre de 2012}}</ref> == Especificaciones == === Carauterístiques xenerales === * '''Tripulación''': 4 (pilotu, copilotu, de normal 2 auxiliares de vuelu) * '''Capacidá''': ** Y-170: 70-80 pasaxeros ** Y-175: 78-88 pasaxeros ** Y-190: 98-114 pasaxeros ** Y-195: 108-122 pasaxeros * '''Llargor''': ** Y-170: 29,90 m (98 pies 1 pulgada) ** Y-175: 31,68 m (103 pies 11 pulgada) ** Y-190: 36,24 m (118 pies 11 pulgaes) ** Y-195: 38,65 m (126 pies 10 pulgaes) * '''Valumbu''': ** Y-170/175: 26,00 m (85 pies 4 pulgaes) ** Y-190/195: 28,72 m (94 pies 3 pulgaes) * '''Altor''': ** Y-170/175: 9,67 m (32 pies 4 pulgaes) ** Y-190/195: 10,57 m (34 pies 8 pulgaes) * '''Pesu en vacíu:''' ** Y-170: 21140 kg ** Y-175: 21810 kg ** Y-190: 28080 kg ** Y-195: 28970 kg * '''Pesu máximu al despegue:''' ** Y-170: 35990 kg (STD) 37200 kg (LR) ** Y-175: 37500 kg (STD) 38790 kg (LR) ** Y-190: 50300 kg (LR) 51800 kg (AR) ** Y-195: 50790 kg (LR) 52290 kg (AR) * '''Motores''': ** Y-170/175: 2× [[turbofán]] [[General Electric]] [[General Electric CF34|CF34-8Y]] con 62,3 [[kN]] (13800 [[lbf]]) d'emburrie cada unu ** Y-190/195: 2× [[turbofán]] [[General Electric]] [[General Electric CF34|CF34-10Y]] con 82,3 [[kN]] (18500 [[lbf]]) d'emburrie cada unu === Prestaciones === * '''Velocidá máxima:''' 890 km/h (481 nuedos, Mach 0.82) * '''Algame:''' ** Y-170/175: 3334 km (STD) 3889 km (LR) ** Y-190/191: 3334 km (STD) 4260 km (LR) ** Y-195: 2593 km (STD) 3334 km (LR) * '''Techu de vuelu:''' 41000 pies (12500 m) * '''Rellación emburrie-pesu:''' ** Y-170: 0.42:1 ** Y-175: 0.39:1 ** Y-190: 0.41:1 ** Y-195: 0.39:1 == Accidentes == * El [[17 de xunetu]] de 2007 un Y-190 con matrícula HK-4455-X de la compañía [[AeroRepública]] (Agora [[Copa Airlines Colombia]]) y que fuera fabricáu'l 17 de xineru de 2007, cubría la ruta [[Cali]]- [[Santa Marta (Colombia)|Santa Marta]] salir de la pista del aeropuertu [[Aeropuertu Internacional Simón Bolívar|Simón Bolívar]] de la ciudá de [[Santa Marta (Colombia)|Santa Marta]]. Al paecer esi día la pista taba moyada y l'estrechu llargor d'esta facilitó que l'avión saliérase y cayera nel mar, nun hubo nengún mancáu, pero l'avión sufrió daños irreparables y consideróse perda total. La pista tuvo cerrada per unes hores. * El [[24 d'agostu]] de 2010 un Y-190 fletáu pola compañía Henan Airlines sufrió un accidente al aterrizar nel aeropuertu Lindu de la llocalidá de Yichun en China. De los 96 ocupantes finaron 42. * El [[16 de setiembre]] de 2011, el [[Vuelu 148 de TAME|vuelo 148]] de la empresa [[TAME]] con un avión Y-190 que cubría la ruta [[Loja (Ecuador)|Loja]]-[[Quitu]], con 97 pasaxeros y 6 tripulantes, en mediu del mal tiempu salir de la pista del [[SEQU|Aeropuertu Internacional Mariscal Sucre]] con 96 pasaxeros y 6 tripulantes, aproximao a les 19:15 locales (00:15 UCT), con 11 pasaxeros con feríes leves. * El [[29 de payares]] de 2013 un Y-190 de LAM Aereollinies de Mozambique estrellar nun parque natural asitiáu al noroeste de [[Namibia]], finando los sos 33 ocupantes.<ref>[https://www.rtve.es/noticias/20131130/menos-33-muertos-estrellase-avion-namibia/807142.shtml Siquier 33 muertos al estrellase un avión en Namibia] rtve.es (30 de payares de 2013). Consultáu'l 2 d'avientu de 2013.</ref> {{artículu principal|Vuelu 470 de LAM Aereollinies de Mozambique}} * La mañana del 28 d'abril de 2016 un avión de la empresa [[TAME]] sufrió un incidente cuando aterrizaba nel [[Aeropuertu Internacional Mariscal Lamar|aeropuertu Mariscal Lamar]] de [[Cuenca (Ecuador)|Cuenca]], provincia del [[Azuay]]. El sucesu rexistróse cerca de les 08:00. Nel sitiu web del aeropuertu indícase qu'a esa hora esperaba la llegada del vuelu 173 procedente de la ciudá de Quito (Pichincha). L'aereollinia informó en Twitter que l'avión, un Embraer 190, perdió pista por cuenta de les males condiciones meteorolóxiques reinantes na ciudá. Tamién detalló que nel mesmu viaxaben 87 pasaxeros y 6 tripulantes, quien nun resultaron mancaos. [http://www.eluniverso.com/noticias/2016/04/28/nota/5549730/avion-tame-pierde-pista-aeropuerto-cuenca?utm_medium=fb-tw-gp] * El 31 de Julio de 2018 el vuelu AM2431, un Y190 de la empresa [[Aeromexico]] sufrio un incidente tres un despegue fallíu dende l'Aeropuertu Internacional de Durango con destín nel Aeropuertu Internacional de Ciudá de Mexico. L'aeronave, que sufrio un esbarrumbe causáu por una supuesta microrrafaga, cayó cutiendo la so nala esquierda, perdiendo'l so motor esquierdu. Darréu esmúzose por unos cuantos metros perdiendo'l so segundu motor lo cual potencialmente causo empezar a amburar l'aeronave. Nel vuelu viaxaben 97 pasaxeros y 4 tripulantes de los cualos nengunu fallecio, sicasí, el Capitan del vuelu, Carlos Meyran sufrio estropio cervical. == Ver tamién == * [[Aeronaves construyíes en Latinoamerica]] * {{bandera|China}} [[ACAC ARJ21]] * {{bandera|Ucraína}} [[Antonov An-148|Antonov An-148/An-158]] * {{bandera|Canadá}} [[Bombardier CSeries]] * {{bandera|USA}}{{bandera|Alemaña}} [[Fairchild-Dornier 728]] * {{bandera|Xapón}} [[Mitsubishi Rexonal Jet]] * {{bandera|Rusia}} [[Sukhoi Superjet 100]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commons|EMBRAER Y-Jets|Embraer Y-Jets}} * [https://web.archive.org/web/20050723082734/http://www.embraer.com/english/ Web n'inglés de EMBRAER] * [http://www.airliners.net/info/stats.main?id=406 Airliners.net: Embraer Y-170/175/190/195] * [http://www.myviplife.com/main/lux_video.php?id=2 Videu sobre'l Embraer Legacy] {{Tradubot|Embraer E-Jets}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeronaves de Embraer|Y-Jets]] [[Categoría:Aviones de nala baxa]] [[Categoría:Aviones bimotores a reaición]] [[Categoría:Aeronaves comerciales de Brasil]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tbps5cajhd28wog9t9jtonol3rwlhly 0 150267 3709554 3639615 2022-08-19T06:40:18Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Bora-Hansgrohe}} {{equipu | patron_izq = | patron_c = | patron_der = | brazoizq = 000000 | cuerpu = 000000 | brazoder = 000000 | pantalon = 000000 }} El '''Bora-Hansgrohe''' (''códigu [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]]: '''BOH''''') ye un [[equipu ciclista]] profesional [[Alemaña|Alemán]] de categoría [[UCI ProTeam]] (máxima categoría d'equipos ciclistes). Participa del [[UCI WorldTour]] lo mesmo que de delles carreres del [[Circuitos Continentales UCI|Circuitu Continental]] principalmente les del [[UCI Europe Tour]]. == Historia == Creáu como equipu [[Circuitos Continentales UCI#Equipos Continentales|Continental]] nel 2010, y ensin llograr mayores ésitos dende la so creación, en xineru de [[2012]], anuncióse que l'equipu yera convidáu al [[Giro d'Italia 2012|Giro d'Italia]], lo cual causó muncha sorpresa.<ref>{{Enllaz rotu|1=[http://www.velofutur.es/noticias/2012/01/10/netapp-la sorpresa-del xiru-del-italia/ Netapp, la sorpresa del Giro del Italia] |2=http://www.velofutur.es/noticias/2012/01/10/netapp-la sorpresa-del xiru-del-italia/ |bot=InternetArchiveBot }} velofutur.es</ref> En marzu, llograron la primer victoria d'importancia na so historia al llograr les dos primeres posiciones na [[Settimana Coppi y Bartali]] (categoría 2.1) per mediu de [[Jan Bárta]] y [[Bartosz Huzarski]], amás de ganar la contrarreló por equipos. Nel Giro, magar remataron na posición 20 de 22 equipos,<ref>[http://www.gazzetta.it/Speciali/Giroditalia/2012/classifiche/it/t_21_class_CLSQAGEN.shtml CLASSIFICA UFFICIALE Fast Team] gazzetta.it</ref> llograron 2 segundos puestos nes etapes [[Etapes del Giro d'Italia 2012#10ª etapa|10]] y [[Etapes del Giro d'Italia 2012#14ª etapa|14]], con [[Bartosz Huzarski]] y [[Jan Bárta]].<ref>[http://www.cqranking.com/men/asp/gen/race.asp?raceid=21657 Giro d'Italia, Stage 10 : Civitavecchia - Assisi (187 km)] cqranking.com</ref><ref>[http://www.cqranking.com/men/asp/gen/race.asp?raceid=21661 Giro d'Italia, Stage 14 : Cherasco - Cervinia (205 km)] cqranking.com</ref> A principios de setiembre de 2012 anuncióse la fusión col equipu [[Circuitos Continentales UCI#Equipos Continentales|Continental]] [[Reinu Xuníu|británicu]] [[Endura Racing]], pasando a llamase l'equipu NetApp-Endura. La llicencia sigue siendo alemana y la plantía foi reforzada con 8 ciclistes del equipu británicu: [[Iker Camaño]], [[Zakkari Dempster]], [[Russell Downing]], [[René Mandri]], [[Jonathan McEvoy]], [[Erick Rowsell]], [[Scott Thwaites]] y [[Paul Voss]]<ref>[http://www.biciciclismo.com/cas/wai/noticies-ficha.asp?id=55253 El Team NetApp anuncia la so fusión con Endura Racing] biciciclismo.com</ref> A partir de la temporada 2015 l'equipu denominóse ''Team Bora-Argon 18'', de manera que'l patrociniu recayó totalmente nuna empresa alemana denominada ''Bora Lüftungstechnik GmbH'', fabricante de plaques de cocina y d'estracción de fumos, aniciada en Raubling ([[Baviera]]); El contratu ye por cinco años ya inclúi el saltu al [[UCI WorldTour|World Tour]] en 2017.<ref>{{cita web|url = http://www.biciciclismo.com/cas/site/noticias-ficha.asp?id=73390|títulu=Bora, el nuevu nome del NetApp-Endura hasta 2019 (Comunicáu|fechaaccesu = [[7 d'ochobre]] de [[2014]]|fecha = [[15 de xunetu]] de [[2014]]|editor=biciciclismo.com}}</ref> El segundu patrocinador principal ye ''Argon 18'', una marca canadiense de bicicletes. A partir del añu 2017, l'equipu xube a la máxima categoría [[UCI ProTeam]] col patrociniu de [[Hansgrohe]], empresa fabricante de sanitarios y de suministros pa baños. L'equipu va centrar nes [[Grandes Vueltes]], per un sitiu, según nes [[Clásiques (ciclismu)|clásiques]]. Pa llograr estos oxetivos llograron contratar al doble campeón mundial [[Peter Sagan]].<ref>{{cita web|títulu=Peter Sagan ye contratáu pol Bora-Hansgrohe|url=http://www.deportesrcn.com/mas-deportes/ciclismo/peter-sagan-con-esti equipu-podemos-empecipiar-una-revolucion-en-el ciclismu}}</ref><ref>{{cita noticia|títulu=Peter Sagan ye ficháu pol Bora-Hansgrohe|url=http://www.ciclo21.com/sagan-bora-foi-el-unico-realmente-comenenciudu/}}</ref> == Corredor meyor clasificáu nes Grandes Vueltes == {| {{tablaguapa}} !Añu !style="background:pink;"|[[Giro d'Italia]] [[Ficheru:Jersey_pink.svg|venceyu=https://es.wikipedia.org/wiki/Fichero:Jersey_pink.svg|24x24px]] !style="background:yellow;"|[[Tour de Francia]] [[Ficheru:Jersey_yellow.svg|venceyu=https://es.wikipedia.org/wiki/Fichero:Jersey_yellow.svg|24x24px]] !style="background:red;"|[[Vuelta a España]] [[Ficheru:Jersey_red.svg|venceyu=https://es.wikipedia.org/wiki/Fichero:Jersey_red.svg|24x24px]] |- |[[2010]] |[[Giro d'Italia 2010|-]] |[[Tour de Francia 2010|-]] |[[Vuelta a España 2010|-]] |- |[[2011]] |[[Giro d'Italia 2011|-]] |[[Tour de Francia 2011|-]] |[[Vuelta a España 2011|-]] |- |[[2012]] |[[Giro d'Italia 2012|65ᵘ]] {{bandera|República Checa}} [[Jan Bárta]] |[[Tour de Francia 2012|-]] |[[Vuelta a España 2012|-]] |- |[[2013]] |[[Giro d'Italia 2013|-]] |[[Tour de Francia 2013|-]] |'''[[Vuelta a España 2013|9ᵘ]]''' {{bandera|República Checa}} [[Leopold König|Leopald König]] |- |[[2014]] |[[Giro d'Italia 2014|-]] |'''[[Tour de Francia 2014|7ᵘ]]''' {{bandera|República Checa}} [[Leopold König|Leopald König]] |[[Vuelta a España 2014|-]] |- |[[2015]] |[[Giro d'Italia 2015|-]] |[[Tour de Francia 2015|25ᵘ]] {{bandera|República Checa}} [[Jan Bárta]] |[[Vuelta a España 2015|-]] |- |[[2016]] |[[Giro d'Italia 2016|-]] |[[Tour de Francia 2016|21ᵘ]] {{bandera|Alemaña}} [[Emanuel Buchmann]] |[[Vuelta a España 2016|54ᵘ]] {{bandera|Portugal}} [[José Mendes]] |- |[[2017]] |[[Giro d'Italia 2017|16ᵘ]] {{bandera|Austria}} [[Patrick Konrad]] |[[Tour de Francia 2017|80ᵘ]] {{bandera|Polonia}} [[Paweł Poljański]] |[[Vuelta a España 2017|39ᵘ]] {{bandera|Polonia}} [[Rafał Majka]] |- |[[2018]] |[[Giro d'Italia 2018|'''7ᵘ''']] {{bandera|Austria}} [[Patrick Konrad]] |[[Tour de Francia 2018|19ᵘ]] {{bandera|Polonia}} [[Rafał Majka]] |[[Vuelta a España 2018|A]] |} == Material ciclista == L'equipu usa bicicletes de la [[Specialized]] y equipamientu Sportful. == Clasificaciones UCI == A partir de [[2005]] la [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]] instauró los [[Circuitos Continentales UCI]], onde l'equipu ta desque se creó en [[2010]], rexistráu dientro del [[UCI Europe Tour]]. Tando nes clasificaciones del '''UCI Europe Tour Ranking''', '''UCI Aia Tour Ranking''', '''UCI Africa Tour Ranking''' y '''UCI América Tour Ranking'''. Les clasificaciones del equipu y del so ciclista más destacáu son les siguientes:<ref>[http://www.uci.html.infostradasports.com/cache/2/THEASP.ASP@PAGEID%3D19005&SportID%3D102&SeasonID%3D478&ClassID%3D1&GenderID%3D1&CompetitionCodeInv%3D1152&Detail%3D1&Ranking%3D1&All%3D0&TaalCode%3D2&StyleID%3D0&Cache%3D2.html?889187 Ranking Cycling Road 2010-2012] {{Wayback|url=http://www.uci.html.infostradasports.com/cache/2/TheASP.asp%40PageID%3D19005%26SportID%3D102%26SeasonID%3D478%26ClassID%3D1%26GenderID%3D1%26CompetitionCodeInv%3D1152%26Detail%3D1%26Ranking%3D1%26All%3D0%26TaalCode%3D2%26StyleID%3D0%26Cache%3D2.html?889187 |date=20160303185831 }} Páxina oficial [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]]</ref> {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#CCCCCC" | '''Temporada''' | '''Clasificación por equipos''' | '''Meyor corredor en la<br>clasificación individual''' | '''Posición''' |- | [[UCI Asia Tour 2009-2010|2009-2010]]<br/><small>(Asia Tour)||align="center"|54ᵘ|| {{bandera|GER}} [[Andreas Schillinger]] || align="center" |208ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI Europe Tour 2009-2010|2009-2010]]<br><small>(Europe Tour)||align="center"|33ᵘ || {{bandera|GER}} [[Andreas Schillinger]] || align="center" |155ᵘ |- | [[UCI Africa Tour 2010-2011|2010-2011]]<br/><small>(Africa Tour)||align="center" |8ᵘ|| {{bandera|RSA}} [[Daryl Impey]] || align="center" |18ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI Asia Tour 2010-2011|2010-2011]]<br/><small>(Asia Tour)||align="center" |55ᵘ|| {{bandera|GER}} [[Robert Retschke]] || align="center" |254ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI Europe Tour 2010-2011|2010-2011]]<br/><small>(Europe Tour) || align="center"|29ᵘ|| {{bandera|CZE}} [[Leopold König]] || align="center" |66ᵘ |- | [[UCI America Tour 2011-2012|2011-2012]]<br/><small>(America Tour)||align="center" |23ᵘ|| {{bandera|CZE}} [[Leopold König]] || align="center" |45ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI Asia Tour 2011-2012|2011-2012]]<br/><small>(Asia Tour)||align="center" |57ᵘ|| {{bandera|GER}} [[Grischa Janorschke]] || align="center" |188ᵘ |- | [[UCI Europe Tour 2011-2012|2011-2012]]<br/><small>(Europe Tour)||align="center" |9ᵘ|| {{bandera|GER}} [[André Schulze]] || align="center" |13ᵘ |- | [[UCI America Tour 2012-2013|2012-2013]]<br/><small>(America Tour)||align="center" |18ᵘ|| {{bandera|CZE}} [[Leopold König]] || align="center" |96ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI Asia Tour 2012-2013|2012-2013]]<br/><small>(Asia Tour)||align="center" |39ᵘ|| {{bandera|GER}} [[Ralf Matzka]] || align="center" |106ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI Europe Tour 2012-2013|2012-2013]]<br/><small>(Europe Tour)||align="center"|16ᵘ || {{bandera|CZE}} [[Jan Bárta]] || align="center" | 13ᵘ |- | [[UCI Oceania Tour 2012-2013|2012-2013]]<br/><small>(Oceania Tour)||align="center" |8ᵘ|| {{bandera|AUS}} [[Zakkari Dempster]] || align="center" |24ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI America Tour 2013-2014|2013-2014]]<br/><small>(America Tour)||align="center"|12ᵘ || {{bandera|POR}} [[Tiago Machado]] ||align="center"| 58ᵘ |- | [[UCI Asia Tour 2013-2014|2013-2014]]<br/><small>(Asia Tour)||align="center"|31ᵘ || {{bandera|AUT}} [[Daniel Schorn]] ||align="center"| 129ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI Europe Tour 2013-2014|2013-2014]]<br/><small>(Europe Tour)||align="center"|9ᵘ || {{bandera|IRL}} [[Sam Bennett]] ||align="center"| 11ᵘ |- | [[UCI Oceania Tour 2013-2014|2013-2014]]<br/><small>(Oceania Tour)||align="center"|11ᵘ || {{bandera|AUS}} [[Zakkari Dempster]] ||align="center"| 48ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI Europe Tour 2015|2015]]<br/><small>(Europe Tour)||align="center"|16ᵘ || {{bandera|IRL}} [[Sam Bennett]] ||align="center"| 21ᵘ |- | [[UCI Asia Tour 2015|2015]]<br/><small>(Asia Tour)||align="center"|47ᵘ || {{bandera|IRL}} [[Sam Bennett]] ||align="center"| 125ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI America Tour 2015|2015]]<br/><small>(América Tour)||align="center"|35ᵘ || {{bandera|GER}} [[Paul Voss]] ||align="center"| 278ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI Europe Tour 2016|2016]]<br/><small>(Europe Tour)||align="center"|10ᵘ || {{bandera|IRL}} [[Sam Bennett]] ||align="center"| 26ᵘ |- | [[UCI Asia Tour 2016|2016]]<br/><small>(Asia Tour)||align="center"|17ᵘ || {{bandera|GER}} [[Phil Bauhaus]] ||align="center"| 80ᵘ |-bgcolor="#EFEFEF" | [[UCI America Tour 2016|2016]]<br/><small>(América Tour)||align="center"|21ᵘ || {{bandera|GER}} [[Emanuel Buchmann]] ||align="center"| 107ᵘ |} A partir del [[2017]] l'equipu pasó a formar parte del [[UCI World Tour]]. {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#CCCCCC" |'''Añu''' |'''Clasificación por equipos''' |'''Meyor corredor''' |'''Posición''' |- |[[UCI WorldTour 2017|2017]]||align="center" |8ᵘ|| {{Bandera|SVK}} [[Peter Sagan]]||align="center" |4ᵘ |} == Palmarés == ''P'años anteriores, vease [[Palmarés del Bora-Hansgrohe]]'' === Palmarés 2018 === ==== [[UCI WorldTour 2018|UCI WorldTour]] ==== {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#CCCCCC" | '''Feches''' | '''Carreres''' | '''Ganador''' |- | [[19 de xineru]] || {{bandera|AUS}} 4ª etapa del [[Tour Down Under 2018|Tour Down Under]] || {{bandera|SVK}} [[Peter Sagan]] |- | [[28 de xineru]] || {{bandera|AUS}} [[Cadel Evans Great Ocean Road Race 2018|Cadel Evans Great Ocean Road Race]] || {{bandera|AUS}} [[Jay McCarthy]] |- | [[25 de marzu]] || {{bandera|BEL}} [[Gante-Wevelgem 2018|Gante-Wevelgem]] || {{bandera|SVK}} [[Peter Sagan]] |- | [[4 d'abril]] || {{bandera|ESP}} 3ᵉʳ etapa de la [[Vuelta al País Vascu 2018|Vuelta al País Vascu]] || {{bandera|AUS}} [[Jay McCarthy]] |- | [[8 d'abril]] || {{bandera|FRA}} [[París-Roubaix 2018|París-Roubaix]] || {{bandera|SVK}} [[Peter Sagan]] |- | [[29 d'abril]] || {{bandera|SUI|civil}} 5ª etapa del [[Tour de Romandía 2018|Tour de Romandía]] || {{bandera|GER}} [[Pascal Ackermann]] |- | [[11 de mayu]] || {{bandera|ITA}} 7ª etapa del [[Giro d'Italia 2018|Giro d'Italia]] || {{bandera|IRL}} [[Sam Bennett]] |- | [[17 de mayu]] || {{bandera|ITA}} 12ª etapa del [[Giro d'Italia 2018|Giro d'Italia]] || {{bandera|IRL}} [[Sam Bennett]] |- | [[27 de mayu]] || {{bandera|ITA}} 21ª etapa del [[Giro d'Italia 2018|Giro d'Italia]] || {{bandera|IRL}} [[Sam Bennett]] |- | [[5 de xunu]] || {{bandera|FRA}} 2ª etapa del [[Critérium del Dauphiné 2018|Critérium del Dauphiné]] || {{bandera|GER}} [[Pascal Ackermann]] |- | [[10 de xunu]] || {{bandera|SUI|civil}} 2ª etapa de la [[Vuelta a Suiza 2018|Vuelta a Suiza]] || {{bandera|SVK}} [[Peter Sagan]] |- | [[8 de xunetu]] || {{bandera|FRA}} 2ª etapa del [[Tour de Francia 2018|Tour de Francia]] || {{bandera|SVK}} [[Peter Sagan]] |- | [[11 de xunetu]] || {{bandera|FRA}} 5ª etapa del [[Tour de Francia 2018|Tour de Francia]] || {{bandera|SVK}} [[Peter Sagan]] |- | [[20 de xunetu]] || {{bandera|FRA}} 13ª etapa del [[Tour de Francia 2018|Tour de Francia]] || {{bandera|SVK}} [[Peter Sagan]] |- | [[29 de xunetu]] || {{bandera|GBR}} [[RideLondon-Surrey Classic 2018|RideLondon-Surrey Classic]] || {{bandera|GER}} [[Pascal Ackermann]] |} ==== [[Circuitos Continentales UCI]] ==== {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#CCCCCC" | '''Feches''' | '''Circuitu''' | '''Carreres''' | '''Ganador''' |- | [[10 de xunu]] || [[UCI Europe Tour 2018]] || {{bandera|GER}} [[Vuelta a Colonia]] || {{bandera|IRL}} [[Sam Bennett]] |- | [[26 de xunetu]] || [[UCI Europe Tour 2018]] || {{bandera|BEL}} [[Gran Premiu Pinu Cerami]] || {{bandera|GBR}} [[Peter Kennaugh]] |} ==== Campeonatos nacionales ==== {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#CCCCCC" | '''Feches''' | '''Carreres''' | '''Ganador''' |- | [[22 de xunu]] || {{bandera|POL}} [[Campeonatu de Polonia de Ciclismo Contrarreloj|Campeonatu de Polonia Contrarreló]] ([[Contrarreló (ciclismu)|CRI]]) || {{bandera|POL}} [[Maciej Bodnar]] |- | [[24 de xunu]] || {{bandera|SVK}} [[Campeonatu de Eslovaquia de Ciclismu en Ruta|Campeonatu de Eslovaquia en Ruta]] || {{bandera|SVK}} [[Peter Sagan]] |- | [[1 de xunetu]] || {{bandera|GER}} [[Campeonatu d'Alemaña de Ciclismu en Ruta|Campeonatu d'Alemaña en Ruta]] || {{bandera|GER}} [[Pascal Ackermann]] |- | [[1 de xunetu]] || {{bandera|AUT}} [[Campeonatu d'Austria de Ciclismu en Ruta|Campeonatu d'Austria en Ruta]] || {{bandera|AUT}} [[Lukas Pöstlberger]] |} == Plantía == ''P'años anteriores vease:[[Plantíes del Bora-Argon 18|Plantíes del Bora-Hansgrohe]]'' === Plantía 2018 === {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#CCCCCC" | '''Corredor'''<ref>[https://www.procyclingstats.com/team/bora-hansgrohe-2018 - PRT2018] procyclingstats.com</ref> | '''Nacencia''' | '''Nacionalidá''' | '''Equipu 2017''' |- | [[Pascal Ackermann]] || 17/01/1994 || {{GER}} || Bora-Hansgrohe |- || [[Erik Baška]] || 12/01/1994 || {{SVK}} || Bora-Hansgrohe |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Cesara Benedetti]] || 03/08/1987 || {{ITA}} || Bora-Hansgrohe |- |[[Sam Bennett]] || 16/10/1990 || {{IRL}} || Bora-Hansgrohe |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Maciej Bodnar]] || 07/03/1985 || {{POL}} || Bora-Hansgrohe |- |[[Emanuel Buchmann]] || 18/11/1992 || {{GER}} || Bora-Hansgrohe |-bgcolor="#EFEFEF" | [[Marcus Burghardt]] || 30/06/1983 || {{DEU}} || Bora-Hansgrohe |- | [[Davide Formolo]] || 25/10/1992 || {{ITA}} || [[Cannondale-Drapac Pro Cycling Team|Cannondale-Drapac]] |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Felix Großschartner]] || 13/12/1993 || {{AUT}} || [[CCC Sprandi Polkowice]] |- |[[Peter Kennaugh]] || 15/06/1989 || {{GBR}} || [[Team Sky]] |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Michal Kolář]]<ref group="2018" name="24/06">Hasta'l 24 de xunu.</ref> || 21/12/1992 || {{SVK}} || Bora-Hansgrohe |- |[[Patrick Konrad]] || 13/10/1993 || {{AUT}} || Bora-Hansgrohe |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Leopold König]] || 15/11/1987 || {{CZE}} || Bora-Hansgrohe |- |[[Rafał Majka]] || 12/09/1989 || {{POL}} || Bora-Hansgrohe |-bgcolor="#EFEFEF" | [[Jay McCarthy]] || 08/09/1992 || {{AUS}} || Bora-Hansgrohe |- |[[Gregor Mühlberger]] || 04/04/1994 || {{AUT}} || Bora-Hansgrohe |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Daniel Oss]] || 13/01/1987 || {{ITA}} || [[BMC Racing Team|BMC Racing]] |- |[[Matteo Pelucchi]] || 21/01/1989 || {{ITA}} || Bora-Hansgrohe |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Christoph Pfingsten]] || 20/11/1987 || {{GER}} || Bora-Hansgrohe |- |[[Paweł Poljański]] || 06/05/1990 || {{POL}} || Bora-Hansgrohe |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Lukas Pöstlberger]] || 10/01/1992 || {{AUT}} || Bora-Hansgrohe |- |[[Juraj Sagan]] || 23/12/1988 || {{SVK}} || Bora-Hansgrohe |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Peter Sagan]] || 26/01/1990 || {{SVK}} || Bora-Hansgrohe |- |[[Aleksejs Saramotins]] || 08/04/1982 || {{LAT}} || Bora-Hansgrohe |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Andreas Schillinger]] || 13/07/1983 || {{GER}} || Bora-Hansgrohe |- |[[Michael Schwarzmann]] || 07/01/1991 || {{GER}} || Bora-Hansgrohe |-bgcolor="#EFEFEF" |[[Rüdiger Selig]] || 19/02/1989|| {{GER}} || Bora-Hansgrohe |} <small> {{llistaref|group="2018"}} </small> '''Stagiares'''<br> Dende'l [[1 d'agostu]], los siguientes corredores pasaron a formar parte del equipu como ''stagiaires'' (aprendices a prueba). {| bgcolor9="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#CCCCCC" !Corredor !Nacencia !Nacionalidá !Equipu 2018 |- |[[Johannes Schinnagel]] || 29/05/1996 || {{GER}} || Tirol Cycling Team |} == Notes y referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [https://www.bora-hansgrohe.com/en Páxina oficial del equipu] * [http://www.sitiodeciclismo.net/ploegfiche.php?id=16350 Ficha en sitiodeciclismo.net] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Equipos ciclistes UCI ProTeam]] [[Categoría:Equipos ciclistes d'Alemaña]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] j9j2oql049t7w8zkp6qvb2cbroa5sc1 0 150272 3709351 3708904 2022-08-18T13:44:30Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Norma Monserrat Bustamante Laferte''' {{nym}}, más conocida como '''Mon Laferte''', ye una [[cantante]] y [[compositora]] [[chile|chilena]]. Toca diversos preseos musicales y les sos principales influencies son el rock, blues y pop. Arreyar na música cuando ingresó al conservatoriu de la so ciudá natal a los 13 años. Ellí permaneció un añu y mediu hasta optar por una carrera independiente, empezando a cantar en chigres de [[Valparaíso]]. Hasta la fecha vendió más de mediu millón d'álbumes alredor de Llatinoamérica y cerca de 800&nbsp;000 copies dixitales ente álbumes y singles lo que la convierte na cantante chilena con más ventes na era dixital. Algamó reconocencia nel so país natal gracies a la so participación nel programa de televisión buscatalentos ''[[Coloráu fama contrafama]]'' en 2003, quedando en tercer llugar de la [[Segunda xeneración de Coloráu|segunda xeneración]] del programa. Mientres dellos años caltúvose acomuñada al programa de [[Televisión Nacional de Chile|TVN]], sol cual llanzó'l so primer discu [[La moza de Colloráu (álbum de Monserrat Bustamante)|''La moza de Colloráu'']] y protagonizó ''[[Colloráu, la película]]'' que foi un ésitu total en Chile. Tres el so ésitu col programa,<ref>{{cita web |url=http://www.tvn.cl/programes/muybuenosdias/destacados/asi-foi-la despidida-de-monserrat-bustamante-de-colloráu-2303656 |títulu=Asina foi la despidida de Monserrat Bustamante de Colloráu editorial=TVN |idioma=español|fechaaccesu=26 de febreru de 2017}}</ref> en 2007 decidió empezar una nueva etapa sol nome de Mon Laferte y aniciar en [[Ciudá de Méxicu]]. De magar, publicó cuatro álbumes d'estudiu, algamando col terceru ''[[Mon Laferte vol. 1|Mon Laferte, vol.1]]'' gran reconocencia a nivel llatinoamericanu y una nominación [[Premios Grammy Llatinos]] a meyor álbum alternativu.<ref>{{cita web |url=http://www.radioagricultura.cl/2016/09/21/gdp-mon-laferte-ye-nomada-al-grammy-llatino-en-dos-de-los sos-categorias-detalles/ |títulu=Mon Laferte ye nomada al Grammy Llatín en dos de les sos categoríes editorial=Radio Agricultura |idioma=español|fechaaccesu=26 de febreru de 2017}}</ref> Dalgunos de los sos ésitos más destacaos son «[[Tormentu (cantar de Mon Laferte)|Tormentu]]», «[[Amor completo]]», «[[Si tu quixéresme (cantar de Mon Laferte)|Si tu quixéresme]]», «[[La to falta de querer]]» y «[[Ensóbiame]]».<ref>{{cita web |url=http://www.latercera.com/noticia/falta-querer-la-desgarradora-hestoria-detras-la-cancion-mas-murnia-mon-laferte/ |títulu=“La to falta de querer”: la desgarradora hestoria detrás del cantar más murniu de Mon Laferte |editorial=latercera |fechaaccesu=26 de febreru de 2017}}</ref> Esta última tema valió-y en 2017 el Grammy Llatín a meyor cantar alternativu.<ref>{{cita publicación |apellíos1=García|nome1=Bastián|títulu=Mon Laferte llora al ganar el so primera Grammy Llatín|url=http://www.t13.cl/noticia/tendencias/espectaculos/mon-laferte-premios-grammy-llatino-amarrame-la trenza-5-categorias|fechaaccesu=16 de payares de 2017|obra=Tele13|fecha=16 de payares de 2017}}</ref> Amás, collaboró con artistes destacaos como [[Natalia Lafourcade]],<ref>{{cita web |url=https://manati.mx/2016/02/16/mon-laferte-interpreto-amor-completo-con-natalia-lafourcade/ |títulu=Mon Laferte interpretó “Amor Completo” con Natalia Lafourcade |editorial=Manati |idioma=español|fechaaccesu=26 de febreru de 2017}}</ref> [[Julieta Venegas]], [[Llión Larregui]], [[Carla Morrison]], [[Los Trés]], [[José Luis Rodríguez (cantante)|José Luis Rodríguez ''“El Puma”'']], [[Plácido Domingo]], [[Café Tacuba]], [[Juanes]], [[Enrique Bunbury]], [[Manuel García (cantautor)|Manuel García]], [[Ana Gabriel]], [[Palmenia Pizarro]],<ref>{{cita web |url=http://caliopemagazine.com/musica/de-volada/mon-laferte-estrena-el-senciellu-amarrame-en-colaboracion-con-juanes/ |títulu=Mon Laferte estrena'l senciellu 'Ensóbiame', en collaboración con Juanes |editorial=Caliope Magacín |fechaaccesu=26 de febreru de 2017}}</ref> ente otros. == Biografía y carrera artística == === 1983-2003: Primeros años de vida === Empezó na música a bien temprana edá, afayó'l so amor a la música cuando apenes tenía 9 años, cuando participó nun festival de la so escuela, ganó'l primer llugar y recibió de premiu una guitarra, gracies a eso sintió la necesidá de componer los sos propios cantares. Crióse cola so madre, Myriam Laferte Herrera, la so güela materna Norma y la so hermana menor Solange. A los 13 años ganó una beca pa estudiar música nel conservatoriu de [[Viña del Mar]] en [[Chile]] per un añu y mediu, pero escoyó'l camín autodidacta y empezó a tocar en chigres de Viña del Mar y [[Valparaíso]].<ref name=chv>{{cita web |títulu=Mon Laferte, La chilena conocida anguaño como Mon Laferte va tar el sábadu 25 de febreru en Viña 2017 interpretando temes como La to Falta De Querer, Amor Completo y otros. |url=http://www.chilevision.cl/festival-de-vina/xuráu-2017/mon-laferte/2017-02-10/144807.html |obra=Chilevisión |fecha=10 de febreru de 2017 |fechaaccesu=6 de marzu de 2017}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=A Mon Laferte les crítiques son-y indiferentes y güei actúa nel Vive Llatín |url=http://m.excelsior.com.mx/funcion/2017/03/19/1152945 |fecha=19 de marzu de 2017 |fechaaccesu=20 de marzu de 2017|periódicu=Excelsior}}</ref> Según un reportaxe de la revista ''El Sábadu'' de ''[[El Mercurio]]'', publicáu'l 8 d'abril de 2017,<ref name=elsabado /> la so carrera empezó en 1996, cuando participó cantando na campaña municipal del candidatu [[Rodrigo González Torres]], quien buscaba la so reelección como alcalde de Viña del Mar. Primeramente empezó cantando cantares de [[Nubeluz]], cantaba antes d'una pareya de boleristas locales María Teresa Airam y Luis Alberto Martínez, nestos años presentar sol nome de ''Norma'', n'homenaxe a la so güela,<ref name=elsábado>{{cita web |url=http://impresa.elmercurio.com/Pages/NewsDetail.aspx?dt=08-04-2017%200:00:00&SupplementId=1&BodyID=0&PaginaId=4 |títulu=El Mercurio {{!}} SABADO{{!}} Páxina 4 {{!}} sábadu, 08 d'abril de 2017 |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |apellíu=Andrew Chernin |fecha=8 d'abril de 2017 |editorial=El Mercurio}}</ref> tamién foi cercana al dúu d'humoristes chilenos conocíos como los Pitusos (que participaren nel [[XXXIV Festival Internacional del Cantar de Viña del Mar]] (1993) ganando la [[gavilueta de plata]]) quien la ayudar a buscar locales pa cantar, ella nos sos entamos cantó na cai, animó shows infantiles y cantó en chigres ; nel so repertoriu solía cantar cumbies, cantares del so compatriota [[Myriam Hernández]] y de [[Thalía]] ya inclusive a los 16 años viaxó sola a [[Antofagasta]] pa cantar cerca del mercáu central. La so primer apaición en televisión foi a los 17 años nel programa ''Xube la marea'' na canal [[UCV TV]], un programa musical onde apaecíen artistes locales.<ref>{{cita web |url=http://impresa.elmercurio.com/Pages/NewsDetail.aspx?dt=08-04-2017%200:00:00&SupplementId=1&BodyID=0&PaginaId=6 |títulu=El Mercurio {{!}} Sábadu{{!}} Páxina 6 {{!}} sábadu, 8 d'abril de 2017 |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |apellíu=Andrew Chernin |fecha=8 d'abril de 2017 |editorial=El Mercurio}}</ref> === 2003-2007: La so etapa en "Coloráu fama contrafama" === En 2003, entró al programa de televisión [[Coloráu Fama Contrafama]], emitíu por [[Televisión Nacional de Chile|TVN]]. Gracies a la so destacada participación llogró grabar el so primer discu, [[La moza de Colloráu (álbum de Monserrat Bustamante)|La moza de Colloráu]], sol sellu de [[Warner Music]]. L'álbum goció de gran ésitu, llogrando Discu d'Oru y de Platín.<ref name=chv /> Con esti discu viaxó pel mundu dando conciertos en países como [[Australia]],<ref>{{cita web |url=http://www.mercurioantofagasta.cl/prontus4_noticies/site/artic/20040901/pags/20040901034306.html |títulu=Chicos de Colloráu presentar pa escolares antofagastinos |fechaaccesu=10 de mayu de 2017 |sitiuweb=www.mercurioantofagasta.cl}}</ref><ref name=":12">{{cita web |url=http://wvw.aldia.cr/ad_ee/2007/xunetu/12/farandula1164056.html |títulu=“Soi una lloca pola música” - Farándula - aldia.co.cr |fechaaccesu=10 de mayu de 2017 |sitiuweb=wvw.aldia.cr}}</ref> [[Canadá]]<ref name=":12" /> [[Costa Rica]],<ref name=":12" /><ref>{{cita web |url=http://wvw.aldia.cr/ad_ee/2007/febreru/28/farandula1011066.html |títulu=Al Día, Farándula |fechaaccesu=10 de mayu de 2017 |sitiuweb=wvw.aldia.cr}}</ref> [[Paraguái]],<ref>{{cita publicación |apellíu=Color |nome=ABC |títulu=Una fernandina gana en Coloráu - Espectaculos - ABC Color |url=http://www.abc.com.py/espectaculos/una-fernandina-gana-en-colloráu-927300.html |fechaaccesu=10 de mayu de 2017}}</ref> [[Perú]], [[Hondures]], ente otros. Unu de los mayores problemes que Mon atopó nel programa foi la sobreexposición de la so vida privada,<ref name=":4">{{cita web |url=http://impresa.elmercurio.com/Pages/NewsDetail.aspx?dt=08-04-2017%200:00:00&SupplementId=1&BodyID=0&PaginaId=7 |títulu=El Mercurio {{!}} Sábadu{{!}} Páxina 7 {{!}} sábadu, 8 d'abril de 2017 |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |apellíu=Andrew Chernin |fecha=8 d'abril de 2017 |editorial=El Mercurio}}</ref> daqué que la mesma artista chilena plantegó años más tarde nel programa ''[[Alfombra Colorada]]'' : "cuando unu nun tien educación, educación musical, les opciones que te dan na to inorancia son estos programes que non te ufierten lo qu'unu precisa como músicu, sinón que te esploten, esponen la to vida, te faen llorar, faen llorar a la to familia y te dexen como un estúpidu. ¿Por qué unu fai eso? Porque ye ignorante".<ref name=":4" /><ref>{{cita publicación |títulu=Monserrat Bustamante: “`Colloráu´ nun yera lo que precisaba" |url=https://entretenimientu.terra.cl/famosos/monserrat-bustamante-colloráu-nun yera-lo-que-precisaba,0f26d34459422410VgnVCM5000009ccceb0aRCRD.html |fechaaccesu=9 d'abril de 2017|periódicu=Terra}}</ref> Participó n'obres de teatru musical como ''[[Xesucristu Superestrella]]'', representando a [[María Madalena]]<ref>{{cita web |url=http://www.estrellavalpo.cl/prontus4_noticies/site/artic/20050316/pags/20050316150516.html |títulu=Bustamante estrena musical |fechaaccesu=16 de marzu de 2017 |fecha=16 de marzu de 2005 |sitiuweb=www.estrellavalpo.cl}}</ref> y protagonizó la obra ''[[La Quintrala (obra teatral)|La Quintrala]]''.<ref name=":1">{{cita publicación |apellíos=S.A.P. |nome=El Mercurio |títulu=Rockero y atrevida: Monserrat Bustamante vuelve al pop con nuevu nome artísticu {{!}} Emol.com |url=http://www.emol.com/noticias/magacine/2011/06/03/485194/roquera-y-atrevida-monserrat-bustamante-vuelve-al-pop-con-nuevu-nome-artistico.html |fecha=3 de xunu de 2011 |fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=Emol}}</ref> Participa cantando como parte de la orquesta nel programa [[El baille en TVN]] xunto a los cantantes [[Andrés de Llión]] y [[Loretto Canales]].<ref>{{cita web |url=http://www.mercuriovalpo.cl/prontus4_noticies/site/artic/20061013/pags/20061013012740.html |títulu="Equí va primar la competencia" |fechaaccesu=22 de marzu de 2017 |sitiuweb=www.mercuriovalpo.cl}}</ref> Tres 3 años nel programa [[Colloráu (programa de televisión)|Coloráu]], incursiono nel cine como protagonista en [[Colloráu, la película]],<ref name=":1" /> l'añu [[2007]] foi candidata a ''Reina Guachaca'' quedando en segundu llugar de les votaciones<ref>{{cita publicación |apellíos=S.A.P. |nome=El Mercurio |títulu=Les favorites a reina guachaca nun apaecieron nel llanzamientu {{!}} Emol.com |url=http://www.emol.com/noticias/magacine/2007/03/30/251077/les favorites-a-reina-guachaca-nun apaecieron-en-el llanzamientu.html |fecha=30 de marzu de 2007 |fechaaccesu=15 de marzu de 2017|periódicu=Emol}}</ref> y foi premiada con un [[Copihue d'Oru]] na categoría "[[Copihue d'Oru de 2007#Cantante femenina|Cantante femenina]]". Dempués de 4 años de fama y ésitu en Chile, decide abandonar tou por sentise vacida artísticamente.<ref>{{cita publicación |títulu=Mon Laferte: “Sentíme incómoda en Viña” - LA TERCERA |url=http://www.latercera.com/noticia/mon-laferte-sentíme-cafia-vina/ |fechaaccesu=12 de marzu de 2017|periódicu=La Tercer}}</ref> El 22 de xunu de 2007 despidir del programa [[Coloráu fama contrafama]] nuna gala nel [[Teatru Caupolicán]] y en xunetu parte a vivir y a trabayar a Méxicu.<ref name="mercuriu0804pag9">{{cita web |url=http://impresa.elmercurio.com/Pages/NewsDetail.aspx?dt=08-04-2017%200:00:00&SupplementId=1&BodyID=0&PaginaId=9 |títulu=El Mercurio {{!}} SABADO{{!}} Páxina 9 {{!}} sábadu, 08 d'abril de 2017 |fechaaccesu=10 d'abril de 2017 |apellíu=Andrew Chernin |fecha=8 d'abril de 2017 |editorial=El Mercurio}}</ref> === 2007-2008: Ciudá de Méxicu === En xunetu de 2007, Monserrat viaxa a [[Ciudá de Méxicu]] p'aprender y conocer l'ambiente musical d'esi llugar. Sofita la so estadía namái trabayando na música realizando presentaciones en dellos [[chigre|chigres]] y [[pub]]s. Mientres estes presentaciones conoció dellos músicos chilenos aniciaos en dicha ciudá colos cualos trabayó darréu, amás de grupos mexicanos como [[Café Tacuba]] y otros popularmente conocíos naquel país. === 2009-2010: L'álbum ensin publicar y problemes de salú === Mientres l'añu 2009 atopábase promocionando'l senciellu "[[Lo mesmo que yo]]" el cual diba formar parte d'un álbum que diba llanzar mientres esi añu.<ref>{{cita publicación |apellíos=S.A.P. |nome=El Mercurio |títulu=Con look Lily Allen, ex estrella de “Colloráu” adelantra nuevu discu {{!}} Emol.com |url=http://www.emol.com/noticias/magacine/2009/05/18/358686/con-look-lily-allen-ex-estrella-de-colloráu-adelantra-nuevu-discu.html |fecha=18 de mayu de 2009 |fechaaccesu=15 de marzu de 2017|periódicu=Emol}}</ref> Pero a finales de 2009, Mon ye diagnosticada con [[cáncer tiroideo]],<ref name=lasegunda_Yá_non>{{cita publicación |títulu=El radical xiru de Mon Laferte: "Yá nun me reconocen" |url=http://www.lasegunda.com/Noticias/CulturaEspectaculos/2013/01/812286/el-radical-xiru-de-mon-laferte-yá-nun me reconocen |fechaaccesu=6 de marzu de 2017 |obra=La Segunda |fecha=8 de xineru de 2013}}</ref> por esi motivu ye obligada a retirase temporalmente de los escenarios, dempués d'un llargu tiempu de tratamientos y operaciones, llogra vencer el cáncer y siguir cola música, nesta dómina asume'l nome de ''Mon Laferte'',<ref name=":0">{{cita web |url=http://m.terra.cl/noticia?n=1669129&a=entretenimientu&s=4&c=landentretenimiento&y=especiais_entretenimientu_cl |títulu=Monserrat Bustamante camuda d'identidá: agora ye Mon Laferte |fechaaccesu=15 de marzu de 2017 |fecha=11 de xunu de 2011 |sitiuweb=m.terra.cl}}</ref> esti cambéu deber a un deséu de nuevu empiezu, según lo espresao pola mesma artista al portal [[Terra Networks|Terra]] mientres una entrevista:''"el mio cambéu de nome nun ye por querer ser otra persona, ye que les circunstancies de la vida lleváronme a camudar enforma y sentí que tenía qu'empezar de cero"''.<ref name=":0" /> Tamién decide nun publicar l'álbum que se diba a llanzar mientres 2009 y empieza a trabayar nun nuevu álbum.<ref>{{Obra citada |títulu=Monserrat Bustamente recuerda la so llucha contra'l cáncer|apellíos=mujereslared |url=https://www.youtube.com/watch?v=IAkfMrf8uTg&feature=youtu.be |fechaaccesu=16 de marzu de 2017 |fecha=14 de payares de 2013}}</ref> === 2011-2012: ''Desechable'' y Factor X Chile === En 2011, llanza'l so discu [[Desechable (álbum de Mon Laferte)|Desechable]], ye'l primer discu de l'artista llanzáu en forma independiente, este contién diez canciones de les cualos se deprenden los senciellos "[[Soi (cantar de Mon Laferte)|Soi]]", "[[Depresión (cantar de Mon Laferte)|Depresión]]", "[[Tóxicu (cantar de Mon Laferte)|Tóxicu]]", "[[Desechable (cantar de Mon Laferte)|Desechable]]" y "[[Un solu home nun puedo tener (cantar de Mon Laferte)|Un solu home nun puedo tener]]". En 2012, compunxo'l cantar principal de la película peruana [[El bon Pedro]], cantar tituláu, [[Vuelve por favor (cantar de Mon Laferte)|Vuelve por favor]] que más tarde incluyiría na so nueva producción musical. Per otra parte, Mon torna a [[Chile]] y acepta la invitación pa participar como xuráu na [[Factor X (Chile) (segunda temporada)|segunda temporada]] del programa de televisión chilena, [[Factor X (Chile)|Factor X]] de TVN, xunto a [[Tito Beltrán]], [[Karen Doggenweiler]] y [[José Luis Rodríguez "El Puma"]], teniendo un ampliu recibimientu per parte del públicu chilenu agora con una nueva apariencia y un nuevu nome artísticu, Mon foi la mentora de la categoría de "Grupos" del programa, quedando en cuartu llugar na competencia. Tamién aceptó ser vocalista de la banda de [[heavy metal]] mexicana [[Mystica Girls]], banda formada por muyeres,<ref name=lasegunda_Yá_non /> d'una importante trayeutoria nel país, tocando inclusive nel Vive llatín, la banda esi mesmu añu llanza'l so primer cantar tituláu "The Conquest" incluyida nel álbum debú ''MetalRose'' llanzáu'l mesmu añu.<ref>{{cita web |autor=Marvin |títulu=La nueva "Mystica" d'una banda heavy |url=http://www.marvin.com.mx/noticies/noticias-de-musica/la-nueva-mystica-de-una banda-heavy/10312 |fechaaccesu=1 de xunetu de 2014 |obra=marvin.com.mx |fecha=12 de xunu de 2012}}</ref> === 2013: ''Tornasol'' y debú en cine peruanu === [[Ficheru:Mon Laferte en Querétaro (28526079622).jpg|miniaturadeimagen|250px|derecha|Mon Laferte en 2016.]] El 7 de xineru de 2013, llanza'l so segundu discu independiente tituláu ''[[Tornasol (álbum de Mon Laferte)|Tornasol]]'', compuestu por catorce cantares nes que collaboren distintos artistes como Paz Quintana, Mariel Mariel, [[El Viaxe de Seth]], Fakuta y Renee Mooi; nesti llarga duración esplora soníos que van dende'l rock, pasando pol reggae, pop, electrónica, ente otros, onde dexa claro una notable crecedera artística y sellu personal. Amás, nesta ocasión, Mon debuta como productora, trabayu realizáu en xunto col músicu mexicanu César "Mr." Ceya y llanzó cuatro senciellos, llamaos [[Ángel Negru (cantar de Mon Laferte)|Ángel Negru]], [[Hey Hey (cantar de Mon Laferte)|Hey Hey]], [[Orgasmu pa dos]] y [[Tornasol (cantar de Mon Laferte)|Tornasol]], más dos senciellos promocionales que son [[Vuelve por favor]] y [[Lo Que Pido]]. Con esti discu, viaxó per dellos países llatinos promocionándolo y adulces empieza a consolidar la so carrera como músicu independiente. Tamién nel añu 2013, Mon debutó nel cine peruanu en película "[[Japy Ending]]" onde interpreta a Eli, una cantante que al enterase de que'l fin de la Tierra ta cerca, pide como últimu deséu morrer nel escenariu. N'agostu del mesmu añu, Mon participó xunto a otros artistes nuna sesión especial de la banda chilena [[Les Tetes]] pa repasar parte de los grandes ésitos de l'agrupación. === 2014-2015: ''Gates of Hell'' y ''Mon Laferte Vol. 1'' === En febreru del añu 2014, Mystica Girls, la banda de metal en que Mon foi vocalista, llanzó'l so segundu discu d'estudiu, tituláu ''Gates of Hell''. Esperóse que pa ochobre del aquel añu va llanzar la so tercer producción musical como solista (cuarta si considérase l'álbum [[La moza de Colloráu (álbum de Monserrat Bustamante)|La moza de Colloráu]] de los sos entamos de carrera en Chile), dientro de la cual atópase ''[[Tormentu (cantar de Mon Laferte)|Tormentu]]'', primer cantar adelantro del nuevu material.<ref>{{cita web |autor=García,Víctor |títulu=Mon Laferte presenta “Tormentu” |url=http://www.gritaradio.com/mon-laferte-presenta-tormentu/ |fechaaccesu=1 de xunetu de 2014 |obra=gritaradio.com |fecha=10 de xunu de 2014}}</ref> Esti álbum finalmente llanzóse'l 31 de xineru de 2015, na Sala SCD Vespucio, Santiago de Chile, el so tercer álbum, [[Mon Laferte Vol.1]].<ref name=":2">{{cita publicación |títulu=Mon Laferte presenta Mon Laferte Vol. 1 na Sala SCD Plaza Vespucio |url=http://difusion.musicachilena.cl/mon-laferte-presenta-mon-laferte-vol-1-en-la sala-scd-plaza-vespucio/ |fecha=21 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=20 de marzu de 2017|periódicu=Plataforma d'Espardimientu - musicachilena.cl}}</ref> El discu cuntaba orixinalmente con 10 temes,{{#tag:ref|[[Mon Laferte vol. 1]] cuntaba orixinalmente de 10 temes, na so reedición al traviés de Discos Valiente incluyóse un cantar adicional, el cantar [[Si tu quixéresme (cantar de Mon Laferte)|Si tu quixéresme]]|group=n.}} de los cualos esprender les pistes "[[La to falta de querer]]" y "[[Amor completo]]". A una selmana del estrenu consigue'l #7 en iTunes Chile, y el #10 iTunes en Méxicu. El 25 de febreru, realízase'l llanzamientu de [[Mon Laferte Vol.1]] en Méxicu nel Foru Indie Rocks!<ref name=":2" /><ref>{{cita web |url=http://elclubdelrock.com/2015/02/19/mon-laferte-presenta-mon-laferte-vol-1-en-el foru-indie-rocks/ |títulu=Mon Laferte presenta Mon Laferte Vol. 1 nel Foru Indie Rocks! |fechaaccesu=20 de marzu de 2017 |sitiuweb=EL CLUB DEL ROCK {{!}} MAGACÍN ROCK Y METAL}}</ref> Este mesmu añu, Mon Laferte llogró enllenar la carpa intolerante del [[Vive Llatín]] el día domingu 25 de marzu. La so tema "Amor Completo" foi escoyíu como'l cantar del añu por Gritaradio, allugándolo nel puestu 1 dientro de les 100 meyores cantares de Méxicu. === 2016: Reedición de ''Mon Laferte Vol. 1'' y ésitu internacional === A mediaos del añu 2015 la cantante chilena Mon Laferte anuncia'l so nuevu contratu discográficu con Discos Valiente, una sub-división d'[[Universal Music Group|Universal Music Méxicu]] col fin de llanzar una remasterización de ''[[Mon Laferte Vol.1]] '' y el llanzamientu d'este de forma comercial. El 21 d'agostu ye'l llanzamientu de felicidá remasterización y del cantar ''[[Amor completo]]'' como primer senciellu del álbum, la tema tuvo una bona acoyida per parte del públicu mexicanu y rápido el video musical d'esta llogró devasar el millón de reproducciones na cuenta Vevo de la cantante. El 14 de setiembre Mon Laferte publica'l so segundu senciellu y pieza audiovisual del álbum, el cantar [[La to falta de querer]] que llogró convertise nun ésitu a nivel mexicanu y llatinoamericanu llegando al puestu númberu 4 nes llistes de Méxicu y llogrando hasta la fecha (xunu de 2018) más de 250 millones de reproducciones en [[Vevo]]<ref>{{Obra citada|títulu=Mon Laferte - La to Falta De Querer|apellíos=MonLaferteVEVO|url=https://www.youtube.com/watch?v=WT-VE9OyAJk|fechaaccesu=26 d'ochobre de 2017|fecha=14 d'ochobre de 2015}}</ref>, convirtiéndose nuna de los cantares más sonaos nel añu 2016 na radios mexicanes y allugándose por más de 6 meses nel top 100 de los senciellos más vendíos en [[iTunes]] Méxicu. A raigañu del llanzamientu del discu, la cantautora chilena xunir al mexicanu [[Caloncho]] nel [[Mon La Fruta Tour]] llogrando ser sold out na mayoría de los sos shows por tou Méxicu, enllenando dos veces el [[Teatru Metropólitan]] de Méxicu<ref>{{cita publicación |apellíos=OCESA |títulu=Caloncho & Mon Laferte |url=http://www.ocesa.com.mx/eventu/caloncho-mon-laferte/ |fechaaccesu=30 de mayu de 2017}}</ref> y rematando con una presentación con llenu total nel [[Auditoriu Nacional (Méxicu)]].<ref>{{cita publicación |títulu=Caloncho y Mon Laferte consiguen un sold out nel Auditoriu Nacional {{!}} Festify |url=https://festify.tv/caloncho-y-mon-laferte-consiguen-un-sold-out-en-l'auditoriu nacional/ |fecha=27 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=30 de mayu de 2017|periódicu=Festify |idioma=es-MX}}</ref> N'abril de 2016 estrénase una reedición del álbum ''[[Mon Laferte Vol.1]]'' esta vegada cola grabación del conciertu de Laferte nel lunario del auditoriu nacional y una nueva tema, el cantar ''Guapa''. El 13 de mayu Mon realiza un únicu conciertu nel teatru Cariola, llogrando'l sould out un mes antes de la fecha del conciertu. En mayu de 2016 recibió discu d'oru poles altes ventes en Méxicu del so últimu álbum. En xunu del mesmu añu Mon Laferte presentar en direuto nos ''MTV MIAW'' 2016 el cual destaca a los mozos más influyentes del mundu y que son escoyíos al traviés de votaciones por redes sociales, ganando dos de los trés categoríes a les cualos foi nomada “Video llatín del añu” pol cantar “La to falta de querer”, que yá cunta con millones de reproducciones en YouTube.<ref name=":3">{{cita publicación |apellíu=Comunicaciones |nome=Compañia Chilena de títulu Chilena Mon Laferte trunfó nos premios MTV MIAW 2016 |url=https://www.cooperativa.cl/noticias/entretencion/musica/musica-chilena/chilena-mon-laferte-trunfu-en-los premios-mtv-miaw-2016/2016-06-13/125317.html |fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=Cooperativa.cl}}</ref> Y amás, foi reconocida col premiu "Artista buzz del añu".<ref name=":3" /> Mientres el mes de xunetu, y a solu dos meses de ser gallardoniada col [[Discu d'Oru]], Mon Laferte recibe [[Discu de Platín]] pola venta de más de 60 mil copies del so álbum "Mon Laferte Vol 1" en Méxicu. El 21 de setiembre, la cantautora chilena ye doblemente nomada a los Premios Grammy Llatín 2016, nes categoríes de Meyor Nuevu Artista y Meyor Álbum de Música Alternativa, compitiendo nesta postrera con artistes como Carla Morrison, Bebe, Illya Kuryaki and the Valderramas y Esteman. Tamién ye confirmada como unu de los númberos de la gala que va celebrar una versión de los Premios Grammy Llatín d'esi añu. El 5 de payares del mesmu añu mientres la so presentación nel Festival Catrina, Mon Laferte recibe frente a 15 mil persones la certificación de Platín + Oru por más de 90 mil unidad vendíes. En payares presentar nos Premios Grammy Llatín xuntu col colombianu [[Juanes]]. N'avientu de 2016 Mon Laferte recibe'l [[Discu d'Oru]] nel so país, [[Chile]], en superando 5 mil descargues dixitales, amás de que los sos cantares como "[[La to falta de querer]]", "Amor completo", "Si tu quixéresme" atopar ente les más vendíes de iTunes Chile mientres 2016. Recibe una invitación pa cantar nel "Festival Frontera", el que se suspende por non cuntar autorización de la intendencia.<ref>{{cita publicación |apellíu=Chile. |nome=BioBioChile - La Rede de Prensa Más Grande de títulu Productora suspende Festival Frontera 2016 tres nun llograr autorización de la Intendencia |url=http://www.biobiochile.cl/noticias/artes-y-cultura/actualidad-cultural/2016/12/02/suspenden-festival-frontera-2016-tres-n-llograr-autorizacion-de-la intendencia.shtml |fecha=2 d'avientu de 2016 |fechaaccesu=2 d'abril de 2017|periódicu=BioBioChile - La Rede de Prensa Más Grande de Chile}}</ref> El 4 de mayu de 2017 llogra la so primer certificación Vevo pol so cantar "[[La to falta de querer]]" en superando les 100 millones de reproducciones en Youtube, recibiendo una reconocencia pol llogru'l día 9 de mayu del mesmu añu.<ref name=":11" /> === 2017: "Fenómenu Laferte" y ésitu nel Festival de Viña === El 7 de xineru de 2017 la cantautora chilena participa na cuarta edición [[Cume del Rock Chilenu]] , realizáu nel [[Estadiu Nacional de Chile]],<ref name=cume>{{cita web |títulu=Cume del Rock Chilenu: Mon Laferte seduz al Estadiu Nacional |url=http://www.cooperativa.cl/noticias/entretencion/musica/pop-chilenu/cume-del-rock-chilenu-mon-laferte-seduz-al estadiu nacional/2017-01-07/210842.html |editorial=Cooperativa |fecha=7 de xineru de 2017 |fechaaccesu=27 de febreru de 2017}}</ref> onde más de 35 mil persones guardaron una puesta n'escena cautivante y la so espectacular voz llevar a ser l'actuación más destacada del Cume.<ref name=cume2>{{cita web |títulu=El Cume del Rock Chilenu 2017: un calorosu festexu nacional |url=https://rocknvivo.com/2017/01/08/el cume-del-rock-chilenu-2017-un-calorosu-festexu-nacional/ |editorial=Rocknvivo |fecha=7 de xineru de 2017 |fechaaccesu=3 de marzu de 2017}}</ref> Hai de solliñar qu'esta foi l'actuación más multitudinaria hasta esa fecha de Mon Laferte en [[Chile]].{{#tag:ref|Foi superada pola actuación nel [[Fiesta de la Pampilla]] en setiembre de 2017 ante 200 mil persones.|group=n.}} En 26 de xineru de 2017 otorgar a los cantares "[[Amor completo]]" y "[[Si tu quixéresme (cantar de Mon Laferte)|Si tu quixéresme]]" Senciellu D'Oru en superando les 30&nbsp;000 descargues dixitales, ente que "[[La to falta de querer]]" foi certificáu Senciellu de Platín + Oru en degolando les 90&nbsp;000 descargues dixitales, faciendo qu'estos trés senciellos (amestando l'álbum) superen les más de 150&nbsp;000 ventes solo en [[Méxicu]]. El 24 de febreru de 2017 mientres la conferencia de prensa pola so actuación nel Festival Internacional d'El Cantar de Viña del Mar recibe'l [[Discu de Platín]] en [[Chile]] en superando les 10 mil descargues dixitales por [[Mon Laferte Vol.1]].<ref name=platinodig>{{cita web |títulu=Mon Laferte recibe discu de platín dixital |url=http://www.eldesconcierto.cl/2017/02/24/mon-laferte-recibe-discu-platín-dixital-canta-axorizar-entrugues-cafies-la prensa editorial=El Desconciertu |fecha=24 de febreru de 2017 |fechaaccesu=27 de febreru de 2017}}</ref> El día sábadu 25 de febreru presentar por primer vegada na so carrera en [[Festival de Viña del Mar 2017|la edición de 2017]] del [[Festival Internacional del Cantar de Viña del Mar]] como una de les grandes estrelles convidaes, onde se-y dio los mayores gallardones del certame: [[Gavilueta de plata]] y d'[[Gavilueta d'oru|Oro]], ante más de 15 mil persones.<ref>{{cita web |url=http://www.emol.com/noticias/Espectaculos/2017/02/26/846804/Mon-Laferte-revoluciona-a-la-Quinta-Vergara-y-publico-pide-gavilueta-de-platín.html |títulu=Mon Laferte revoluciona a la Quinta Vergara y públicu pide gavilueta de platín Fonte: Emol.com - http://www.emol.com/noticias/Espectaculos/2017/02/26/846804/Mon-Laferte-revoluciona-a-la-Quinta-Vergara-y-publico-pide-gavilueta-de-platín.html |editorial=Emol |fechaaccesu=1 de marzu de 2017}}</ref> La euforia del públicu foi tanta que-y esixíen a la organización del festival da-y la [[Gavilueta (gallardón)#Gavilueta de Platín|Gavilueta de Platín]], que solo dar dos veces na hestoria del festival ([[Luis Miguel]] en 2012 y [[Isabel Pantoja]] en representación de [[Juan Gabriel]] en 2017).<ref>{{cita web |url=http://www.cooperativa.cl/noticias/entretencion/festival-de-vina/show/mon-laferte-desperto-a la bisarma-en-vina-2017/2017-02-26/025300.html |títulu=Espertó'l "Bisarma": Fin del show de Mon Laferte desamarró la roxura del públicu de Viña editorial=24hores |idioma=español|fechaaccesu=1 de marzu de 2017}}</ref> Tres nun da-y la ( por cuenta de que'l premiu reconoz la trayeutoria), el públicu torgó la realización normal del eventu por más de 20 minutos, atayando la premiación de la competencia internacional, yá que ciscaben el dichu gallardón y la vuelta al escenariu pa l'artista.<ref>{{cita web |url=http://www.cooperativa.cl/noticias/entretencion/festival-de-vina/show/mon-laferte-desperto-a la bisarma-en-vina-2017/2017-02-26/025300.html |títulu=Mon Laferte espertó a la Bisarma en Viña 2017 |editorial=Cooperativa |idioma=español|fechaaccesu=1 de marzu de 2017}}</ref> Foi primer vegada en tola hestoria del festival que'l públicu esixe la gavilueta de platín a un artista. Alicando escenes que nun se víen dende los grandes shows na dómina d'oru del festival na década de 1980. El show de Laferte ye consideráu por munchos como'l meyor show del festival na década de 2010 comparable a los shows d'estrelles mundiales como [[Sting]] y [[Elton John]] siendo enclín amás a otru día en [[Youtube]] cuando'l so show llegó al 1.000.000 de visites en tan solo 24 hores. Amás convirtióse na '''Reina de la Bisarma''' concursu que cuntó cola participación de más de 32 mil persones ente prensa y públicu, Laferte llogró superar a Valentina Saini y [[Lali Espósito]], llogrando'l primer llugar de la competencia que se realizó per primer vegada, instancia en que recibió la corona y la banda tres esti llogru,<ref>{{cita web |url=http://www.24horas.cl/tendencias/festival-de-vina-del mar-2017/mon-laferte-convertir en-la reina-de la bisarma-del festival-de-vina-del mar-2312126 |títulu=Mon Laferte convertir na reina de la bisarma del Festival de Viña del Mar |editorial=24hores |fechaaccesu=1 de marzu de 2017}}</ref> amás foi nomada '''Reina de la prensa''' que cuntó cola participación de 32.000 persones ente públicu y prensa acreditada del Festival, ganando unos aros de la Xoyería Barón.<ref>{{cita publicación |apellíos=TVN |nome=24Hores.cl |títulu=Mon Laferte ye coronada como reina de la prensa festivalera en Viña 2017 |url=http://www.24horas.cl/tendencias/festival-de-vina-del mar-2017/mon-laferte-ye-coronada-como-reina-de-la prensa festivalera-en-vina-2017-2313490 |fechaaccesu=8 de marzu de 2017|periódicu=24horas.cl}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Mon Laferte ye coronada como reina de la prensa festivalera |url=https://musica.terra.cl/festival-de-vina/mon-laferte-ye-coronada-como-reina-de-la prensa festivalera,46149c737ba7297ac83cfa316089b50bse6nj8h0.html |fechaaccesu=8 de marzu de 2017|periódicu=Terra}}</ref> El 8 de marzu de 2017 llogra ingresar el ranking [[Social 50]] de [[Billboard]], apaeciendo nel númberu 42.<ref>{{cita publicación |apellíos=TVN |nome=24Hores.cl |títulu=Mon Laferte llogra asitiase n'importante llista de Billboard superando a Lady Gaga y Coldplay |url=http://www.24horas.cl/tendencias/espectaculosycultura/mon-laferte-llogra-asitiase-en-importante-llista-de-billboard--2322094 |fechaaccesu=8 de marzu de 2017|periódicu=24horas.cl}}</ref> El 11 de marzu de 2017 llogró entrar nos álbumes mas veníos de iTunes [[Bermudes]] allugándose na posición N°15 siendo la primer artista chilena en consiguir allugar un álbum nel país caribeñu.<ref>{{cita web |títulu=Mon Laferte {{!}} Back to index {{!}} 11 de marzu de 2017, 18:20 EST|url=http://kworb.net/itunes/artist/monlaferte.html |editorial=kworb.net |fecha=11 de xineru de 2017 |fechaaccesu=11 de marzu de 2017}}</ref> El 19 de marzu de 2017 participa per segunda vegada nel Festival [[Vive Llatín 2017|Vive Llatín]], esta vegada nel escenariu ''Escenariu Indiu Pilsner Plata'', onde cantó en direuto con [[Juanes]] el cantar [[Ensóbiame]].<ref>{{cita publicación |apellíos=Salines |nome=Vania |títulu=Mon Laferte revela qué momentu -y "sacó'l corazón d'emoción" va dos años |url=http://www.ahoranoticias.cl/noticies/tendencias/192914-mon-laferte-revela-que momentu-y saco-el-corazon-de-emocion-fai-dos-anos.html |fechaaccesu=20 de marzu de 2017|periódico=www.ahoranoticias.cl}}</ref> Díes dempués del so Vevo Certified, el 09 de mayu de 2017 [[Mon Laferte Vol.1]] llogra certificar Doble [[Discu de Platín]] + [[Discu d'Oru]] en [[Méxicu]] en distribuyendo más de 150 mil copies.<ref name=":11" /> El día 24 de xunetu recibe certificación Triple [[Discu de Platín]] en [[Méxicu]] y Cuátruple [[Discu de Platín]] en [[Chile]], por algamar más de 180 mil copies y 40 mil copies vendíes respeutivamente.<ref name=":13">{{cita web |url=https://www.instagram.com/p/BW8KlMDAagZ/|títulu=Publicación de Instagram de mon laferte • 24 de Jul de 2017 a la(s) 6:53 UTC|fechaaccesu=26 de xunetu de 2017|sitiuweb=Instagram|idioma=es}}</ref> === 2017-2018: ''La trenza'' === Mientres mediaos de 2016 la cantautora chilena empezó a trabayar no que sería'l so cuartu álbum d'estudiu "[[La trenza]]" el cual llanzóse'l 28 d'abril de 2017. El discu foi grabáu ente [[Méxicu]] y [[Chile]] onde se van rescatar tintes del folclor chilenu y mexicanu, amás de soníos llatinoamericanos carauterísticos na rexón como los [[Música andina|ritmos andinos]] de [[Perú]], [[Bolivia]] y el norte de [[Chile]] , anque ensin escaecer balaes col soníu carauterísticu de Mon. Según pallabres de la cantante chilena define al discu "un portal ente Méxicu y Chile" onde rescata lo vivío mientres la so xira y otros momentos tantu profesionales como personales. El 10 de febreru de 2017 llanza'l single [[Ensóbiame]] xunto a [[Juanes]], una collaboración del xéneru cumbia, el videu musical foi estrenáu en MTV el mesmu día y darréu na plataforma VEVO. Simultáneamente llanza'l mesmu día'l cantar Yo Te Qui, disponible en plataformes de streaming y Apple Music. El día del so llanzamientu'l single debutó nos más vendíos de iTunes [[Méxicu]], [[Chile]], [[Costa Rica]], [[Ecuador]], [[Colombia]] y [[Bolivia]], amás, previu al llanzamientu, llogró convertise en poques hores en Trending Topic na plataforma [[Twitter]] y darréu n'Enclín en [[Youtube]] nel so país natal [[Chile]]. Na actualidá la cantante chilena ta de xira entá presentando'l so álbum anterior, incluyendo nel so repertoriu les producciones "Ensóbiame" y "Yo Te Qui", que fueron estrenaes en direuto nel show [[Festival de Viña del Mar 2017|Festival de Viña del Mar]]. El single "Ensóbiame" convertir na primer artista chilena en consiguir allugar un single ente los cinco primeros d'enclinos en Spotify Mundial y paralelu a esto nel númberu 1 en Spotify Méxicu y Chile simultáneamente, según númberu 1 y 4 en YouTube Chile y Méxicu respeutivamente con más de dos millones de reproducciones en tan solo 4 díes. Na actualidá'l videu lleva más de 40 millones de visites en Youtube a dos meses de la so publicación. El single entró nos 40 principales de países como [[Colombia]], [[Méxicu]] y [[Chile]], gociando de gran popularidá nos países antes yá mentaos. El 14 d'abril de 2017 convertir na artista chilena más escuchada nes radios de [[Chile]] asitiándose con cuatro senciellos nes principales radios del so país, el so cantar [[Ensóbiame]] xunto a [[Juanes]] foi'l cantar chilenu más tocada nes radios del país dende'l so llanzamientu, con un total de 4135 execuciones según datos de la SCD ([[Sociedá Chilena del Derechu d'Autor]]). Ye más: dende marzu a la fecha, el dueto de Laferte con Juanes allugar nel segundu llugar del ranking xeneral, que considera tantu música chilena como estranxera<ref>{{cita publicación |apellíos=Mon |nome=Mon |títulu=Mon Laferte convertir na más escuchada en radio y apunta discu pa mayu |url=http://www.latercera.com/noticia/mon-laferte-conviértese-la-mas-escuchada-radios-apunta-discu-mayu/ |fechaaccesu=14 d'abril de 2017|periódico=www.latercera.com}}</ref> El 5 de mayu de 2017 otorgar al single [[Ensóbiame]] la certificación de Senciellu o [[Discu d'Oru]] en [[Chile]], [[Colombia]] y [[Méxicu]], nesti postreru superando les 30 mil descargues, díes de dempués d'esti llogru'l 11 de mayu [[Ensóbiame]] ye certificáu como "Streaming d'Oru" en superando les 4 millones de reproducciones en plataformes dixitales en [[Chile]]. El 28 d'abril estrena l'álbum [[La trenza]], que contién 11 cantares, onde esiste la collaboración de [[Juanes]],<ref name=":9">{{cita publicación |títulu=¡Por fin llegó!: Escucha La Trenza, el nuevu álbum de Mon Laferte — Rock&Pop |url=http://www.rockandpop.cl/2017/04/fin-llego-escucha-la trenza nuevu-album-mon-laferte/ |fecha=28 d'abril de 2017 |fechaaccesu=2 de mayu de 2017|periódicu=Rock&Pop}}</ref> [[Enrique Bunbury]],<ref name=":9" /> [[Manuel García (cantautor)|Manuel García]]<ref name=":9" /><ref name=":10">{{cita publicación |títulu=Mon Laferte llanzó portada del so nuevu discu "La trenza" y adelantos de los sos cantares |url=http://www.fmdos.cl/noticies/mon-laferte-portada-la trenza/ |fecha=20 d'abril de 2017 |fechaaccesu=2 de mayu de 2017|periódicu=Fmdos}}</ref> y del grupu chilenu los Celestinos.<ref name=":10" /> El día del so llanzamientu l'álbum entró direutamente al N°1 en iTunes [[Méxicu]] y [[Chile]]. Amás en tan solu dos selmanes de la so publicación "La Trenza" debutó nel N°1 en discos físicos en [[Méxicu]] y foi certificáu como [[Discu d'Oru]] en Méxicu en superando les 30 mil copies vendíes, y solo un mes dempués foi certificáu en [[Chile]] el Discu de Platín por 60 mil copies vendíes y Doble Discu de Platín en [[Chile]] por 20 mil copies vendíes, mientres la so Ensóbiame Tour en [[Chile]],les sos presentaciones en [[Santiago de Chile]] fueron los díes 20 y 21 de xunu, Mon Laferte tamién aprovechó de grabar nel so país natal un nuevu y esclusivu DVD para los sos fans .<ref name=":11">{{cita publicación |títulu=Presentar en Méxicu cantante chilena Mon Laferte |url=http://www.portalpolitico.tv/espectaculos/presentar en-mexico-cantante-chilena-mon-laferte |fecha=10 de mayu de 2017 |fechaaccesu=10 de mayu de 2017|periódicu=PortalPolitico.tv}}</ref> Tres la so visita a [[Colombia]] como parte del [[Ensóbiame Tour]], el 03 de xunetu la cantante chilena recibió'l [[Discu de Platín]] pol so senciellu "Ensóbiame" por superar les 10&nbsp;000 descargues dixitales, dos díes depués, el 5 de xunetu, antes del so conciertu en [[Perú]] dióse-y el [[Discu d'Oru]] tamién pol so senciellu con [[Juanes]]. El día 24 de xunetu de 2017 recibe discu de platín en [[Méxicu]] y doble discu de platín en [[Chile]] pol álbum [[La trenza]].<ref name=":13" /> En setiembre de 2017, la cantante chilena realizó una xira promocional de la so [[Ensóbiame Tour]] per primer vegada n'[[España]], n'ónde se va presentar nel mes de payares en [[Madrid]] y [[Barcelona]].<ref name=":13" /> El día 20 de setiembre llego a [[Chile]] pa celebrar les fiestes patries del so país onde participó na clausura de la [[Fiesta de la Pampilla]] en [[Coquimbo]], [[Chile]], onde se presentó ante 200 mil persones.<ref>{{cita publicación |títulu=FOTO {{!}} La llocura por Mon Laferte na Pampilla resumida nuna atanante imaxe aérea|url=http://www.eldinamo.cl/entretencion/2017/09/22/semeya-la llocura-por-mon-laferte-en-la-pampilla-resumida-en-una-atanante-imaxe-area/|fechaaccesu=26 de setiembre de 2017|periódicu=https://www.facebook.com/el.dinamo|idioma=es}}</ref> [[Ficheru:Mon Laferte en el Auditorio Nacional.jpg|miniaturadeimagen|Mon Laferte nel Auditoriu Nacional el 5 d'ochobre de 2017 presentando l'Ensóbiame Tour.]] El 5, 6 y 7 d'ochobre presentóse ante un [[Auditoriu Nacional (Méxicu)|Auditoriu Nacional]] apináu<ref>{{cita publicación |apellíu=Comunicaciones|nome=Compañia Chilena de|títulu=Mon Laferte conquistó a Méxicu nel so primer show nel Auditoriu Nacional|url=http://www.cooperativa.cl/noticias/entretencion/musica/musica-chilena/mon-laferte-conquisto-a-mexico-en-el so-primer-show-en-l'auditoriu nacional/2017-10-06/175655.html|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2017|periódicu=Cooperativa.cl|idioma=es}}</ref> y el 8 d'ochobre la cantante chilena participó nel eventu benéficu ''"Tamos Xuníos Mexicanos"'' n'[[Plaza de la Constitución (Ciudá de Méxicu)|El Zócalo de Ciudá de Méxicu]] ante una 170 mil persones que coriaron los sos cantares<ref>{{cita publicación |apellíu=González|nome=Alejandro Chamorro|títulu=[VIDEO] El solidariu xestu de Mon Laferte coles víctimes de terremotu en Méxicu|url=http://www.ahoranoticias.cl/noticies/tendencias/207286-video-el-solidariu-xestu-de-mon-laferte-con-les-victimas-de-terremoto-en-mexico.html|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2017|periódico=www.ahoranoticias.cl|idioma=es-LA}}</ref>. Llogra cinco nominaciones a los premios [[Grammy Llatinos]] nes categoríes: ''"Grabación del Añu"'', ''"Cantar del Añu"'', ''Álbum del Añu"'', ''"Meyor álbum de música alternativa"'' y ''"Meyor cantar alternativu"'',<ref>{{cita publicación |apellíos=Tvn|nome=24Hores.cl|títulu=Mon Laferte llogra cinco nominaciones nos Grammy Llatín 2017|url=http://www.24horas.cl/tendencias/espectaculosycultura/mon-laferte-llogra-cinco-nominaciones-en-los-grammy-llatino-2017-2515090|fecha=26 de setiembre de 2017|fechaaccesu=26 de setiembre de 2017|periódicu=24Hores.cl|idioma=es-ES}}</ref> ganando'l premiu como ''"Meyor cantar alternativu"'' pol cantar "[[Ensóbiame]]",<ref>{{cita web |url=http://www.t13.cl/noticia/tendencias/espectaculos/mon-laferte-premios-grammy-llatino-amarrame-la trenza-5-categorias|títulu=Mon Laferte llora al ganar el so primera Grammy Llatín|fechaaccesu=17 de payares de 2017|apellíu=13|nome=Tele|sitiuweb=https://www.facebook.com/teletrece|idioma=es-LA}}</ref> amás un premiu [[MTV Europe Music Awards|MTV EMA]] como ''"Meyor artista llatinoamericana zona norte"''.<ref>{{cita web |url=http://www.t13.cl/noticia/tendencias/espectaculos/mon-laferte-gana-mtv-ema-solo-dias-la so-gran-nueche-grammy-llatín|títulu=Mon Laferte gana un MTV EMA a namái díes de la so gran nueche nel Grammy Llatín|fechaaccesu=17 de payares de 2017|apellíu=13|nome=Tele|sitiuweb=https://www.facebook.com/teletrece|idioma=es-LA}}</ref> El 10 de payares estrenaron cuatro cantares ''«Palombina»'', ''«Airada»'', ''«Alelí»'' ( onde fai una collaboración [[Caloncho]]) y ''«Cuando yera flor»'' na versión La trenza deluxe del álbum La trenza<ref>{{cita publicación |títulu=Mon Laferte llanza edición deluxe de La Trenza con cuatro canciones inédites|url=http://culto.latercera.com/2017/11/10/mon-laferte-llanza-edicion-deluxe-la trenza-cuatro-canciones-ineditas/|fecha=10 de payares de 2017|fechaaccesu=30 de payares de 2017|periódicu=Cultu|idioma=es-MX}}</ref>, esti tamién inclúi un DVD con material d'una de presentaciones nel [[Teatru Caupolicán]] en Santiago de Chile de la xira [[Ensóbiame Tour]]<ref>{{cita web |url=https://www.monlaferte.com/single-post/2017/11/19/La Trenza-Deluxe|títulu=Mon Laferte|fechaaccesu=30 de payares de 2017|sitiuweb=Mon Laferte}}</ref>. Foi escoyida pol diariu [[El Mercurio]] y ''Muyeres empresaries'' dientro de les ''«100 muyeres líderes del añu 2017»''<ref>{{cita web |url=http://impresa.elmercurio.com/Pages/SupplementDetail.aspx?dt=28-01-20140:00:00&SupplementID=19&BodyID=17|títulu=El Mercurio - Revista 100 MUYERES LÍDERES|fechaaccesu=28 de payares de 2017|sitiuweb=impresa.elmercurio.com}}</ref>. El 18 d'avientu participa nel so mayor conciertu en solitariu nel [[Movistar Arena]] hasta'l momentu, en [[Santiago de Chile]] ante quince mil, onde participó [[Pedropiedra]] como telonero, cola collaboración del [[Rulu (músicu chilenu)|Rulu]] y [[Manuel García (cantautor)|Manuel García]].<ref>{{cita publicación |títulu=Mon Laferte tuvo la so gran nueche ante un apináu Movistar Arena|url=http://culto.latercera.com/2017/12/18/mon-laferte-gran-nueche-ante-apinao-movistar-arena/|fecha=18 d'avientu de 2017|fechaaccesu=20 d'avientu de 2017|periódicu=Cultu|idioma=es-MX}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Mon Laferte y el so Ensóbiame Tour nel Movistar Arena: Testigos d'un Amor Completo - Parlante.cl|url=http://www.parlante.cl/mon-laferte-amarrame-movistar-arena-testigos-amor-completo/|fecha=19 d'avientu de 2017|fechaaccesu=20 d'avientu de 2017|periódicu=Parlante.cl|idioma=es-ES}}</ref> El 14 de xineru de 2018, participa nel conciertu del tenor español [[Plácido Domingo]] xunto a la [[Orquesta Filarmónica de Bogotá]] llamáu «Chile nel mio corazón», nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] en [[Santiago de Chile]], por cuenta del so 50 aniversariu de la so primer presentación en Chile, onde l'artista chile interpreta una versión sinfónica del cantar [[Tormentu (cantar de Mon Laferte)|Tormentu]], dempués realiza un dúu xuntu al tenor español nun medley de cantares populares "[[Perfidia (cantar)|Perfidia]]", "[[Frenesí (cantar)|Frenesí]]" y la "[[La última nueche]]", depués d'un [[bis]] interpreta xuntu al tenor el tangu «[[El día que me quieras]]» y rematando el conciertu dambos cantaron xunto a Plácido Domingo fíu, la sopranu portorriqueña [[Ana María Martínez]], el guitarrista Pablo Sáinz Villegas y l'orquesta el cantar «[[Gracies a la vida (cantar)|Gracies a la vida]]» de [[Violeta Parra]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Comunicaciones|nome=Compañia Chilena de|títulu=Plácido Domingo celebró con multitudinariu show los 50 años de la so primer visita|url=http://www.cooperativa.cl/noticias/entretencion/musica/shows-en-chile/prestáu-domingu-celebro-con-multitudinariu-show-los-50-anos-de-el so/2018-01-14/232435.html|fechaaccesu=15 de xineru de 2018|periódicu=Cooperativa.cl|idioma=es}}</ref> == Activismu == === Sofitu a la comunidá LGBT === N'ochobre de 2011, la cantante participó nel zarru del conciertu pola [[diversidá sexual]] xuntu al [[Movimientu d'Integración y Lliberación Homosexual]] en [[Santiago de Chile]]. Presentó'l so primer álbum independiente ''[[Desechable (álbum de Mon Laferte)|Desechable]]'' y el so espectáculu foi atendíu por más de 30 mil persones nes cais de la ciudá.<ref>{{Obra citada|títulu=Mon Laferte Cola pola diversidá|apellíos=Mon Laferte|url=https://www.youtube.com/watch?v=p_NHV3jrDwE&feature=youtu.be|fechaaccesu=28 de payares de 2017|fecha=31 d'ochobre de 2011}}</ref> Un de los sos cantares titulada «[[Él (cantar de Mon Laferte)|Él]]» de ''[[Desechable (álbum de Mon Laferte)|Desechable]]'' fai referencia a un home con quien nun puede formalizar una rellación en Chile, que protexe declarando qu'él ye [[homosexual]].<ref>{{Obra citada|títulu=Track by track: Mon Laferte "Desechable" (segunda parte)|apellíos=Mon Laferte|url=https://www.youtube.com/watch?v=cjisLMV-h_s&feature=youtu.be|fechaaccesu=28 de payares de 2017|fecha=24 de xunetu de 2011}}</ref> === Veganismu === Mon Laferte ye [[vegana]]. Nun utiliza pieles nin productos d'orixe animal en sofitu a los [[derechos de los animales]].<ref name="excelsior veg">{{cita web |fechaaccesu=18 de payares de 2017|url=http://www.excelsior.com.mx/funcion/2016/08/08/1109779|títulu=Mon Laferte: 'Los sentimientos afecten la voz'|fecha-publicación=8 d'agostu de 2016|allugamientu=Los Angeles, California|sitiuweb=[[Excélsior]]|deadurl=no|urlarchivu=https://archive.today/20171118090351/http://www.excelsior.com.mx/funcion/2016/08/08/1109779|fechaarchivu=18 de payares de 2017}}</ref> N'ochobre de 2013 volvióse [[vexetariana]] y en 2017 realizó la transición al veganismu.<ref name="ciudadanu veg">{{cita web |fechaaccesu=18 de payares de 2017|url=http://www.elciudadano.cl/chile/mon-laferte-y-el so llau vexetarianu-nun utilizo-nada-de-animales-me-parecia-super-falsu-comermelos/03/28/|títulu=Mon Laferte y el so llau vexetarianu: “Nun utilizo nada d'animales, paecíame súper falsu comémelos”|fecha-publicación=28 de marzu de 2017|sitiuweb=[[El Ciudadanu (Chile)|El Ciudadanu]]|deadurl=no|urlarchivu=https://archive.today/20170512165855/http://www.elciudadano.cl/chile/mon-laferte-y-el so llau vexetarianu-nun utilizo-nada-de-animales-me-parecia-super-falsu-comermelos/03/28/|fechaarchivu=12 de mayu de 2017}}</ref><ref>{{cita web |fechaaccesu=18 de payares de 2017|url=https://www.marca.com/tiramillas/alcuentros/mon-laferte/2017/09/12/index.html|sitiuweb=[[Marca (periódicu)|Marca]]|títulu=El llectores entrevisten a Mon Laferte |fecha-publicación=12 de setiembre de 2017 |nome=Monserrat|apellíu=Bustamante|deadurl=no|urlarchivu=http://archive.is/Y1ONb|fechaarchivu=18 de payares de 2017}}</ref><ref>{{cita web |url=https://twitter.com/monlaferte|títulu=Twitter de Mon Laferte|fechaaccesu=18 de payares de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161124202722/https://twitter.com/monlaferte|fechaarchivu=24 de payares de 2016|deadurl=no}}<br /> Nota: Na so descripción actual de Twitter descríbese como "Vegan" (traducíu del inglés: "vegana"), ente que nel pasáu facer como "Vexetariana".</ref> == Influencies y estilu == L'artista cultivó distintos estilos mientres la so carrera dende la [[balada]], [[rock pop]], [[heavy metal]] (coles bandes Abaddon y Mystica Girls), [[boleru]], [[valse]], [[cumbia]], [[reggae]], [[ska]], ente otros. Polo que reconoció múltiples influencies en diversos estilos musicales, ente los que s'atopen [[Bjork]], [[Violeta Parra]],<ref name=":5">{{cita web |url=http://www.ar13.cl/musica/mon-laferte-respondio-a-entrugues-cafies-cantando |títulu=Mon Laferte respondió a entrugues incómodes cantando |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |idioma=en |sitiuweb=www.ar13.cl}}</ref><ref name=":11" /> [[Chabela Vargas]],<ref name=":5" /><ref name=":6">{{cita publicación |apellíos=Burstein |nome=Sergio |títulu=Mon Laferte, nomada a dos Latin Grammy, crea arte col esgarriu |url=http://www.hoylosangeles.com/espectaculos/musica/hoyla-mus-mon-laferte-nomada-a-dos-latin-grammy-crea-arte-con-l'esgarriu-story.html |fechaaccesu=9 d'abril de 2017|periódicu=hoylosangeles.com}}</ref> [[Cecilia Pantoja|Cecilia]],<ref name=":5" /> [[Palmenia Pizarro]],<ref name=":5" /> [[Los Angeles Negros]],<ref>{{cita web |url=https://www.instagram.com/p/BTFPeTUhxt9/|títulu=Publicación de Instagram d'El mio Bon Amor • 19 de Abr de 2017 a la(s) 9:24 UTC|fechaaccesu=9 d'agostu de 2017|sitiuweb=Instagram|idioma=es}}</ref> [[Los Trés]],<ref>{{cita publicación |títulu=Mon Laferte tien pa' la hestoria a cupido - www.lacuarta.com |url=http://www.lacuarta.com/noticia/mon-laferte-tien-pa-la hestoria-a-cupido/ |fechaaccesu=9 d'abril de 2017|periódico=www.lacuarta.com}}</ref><ref name=":7">{{cita web |url=http://nwnoticias.com/#!/noticias/mon-laferte-con-l'arte-el mio-generacion-quito la sede-trés-decadas-de-silenciu |títulu=Newsweek n'español |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |sitiuweb=nwnoticias.com}}</ref> [[Yuri (cantante)|Yuri]],<ref name=":5" /> [[Amy Winehouse]],<ref>{{cita web |url=https://www.theclinic.cl/2017/04/08/la vida-mon-laferte-llargu-camín-recorrio-monserrat-bustamante-convertise-la estrella-agora/ |títulu=La vida antes de Mon Laferte: El llargu camín que percorrió Monserrat Bustamante pa convertise na estrella que ye agora |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |fecha=8 d'abril de 2017 |sitiuweb=The Clinic Online}}</ref><ref name=":6" /><ref name=":11" /> [[Juan Gabriel]],<ref>{{cita web |url=http://www.t13.cl/noticia/tendencias/espectaculos/mon-laferte-esta-con-el-corazon-estrozáu-tres-el-sueno-que-non-podra-cumplir-con-juan-gabriel |títulu=Mon Laferte ta col corazón estrozáu tres el suañu que nun va poder cumplir con Juan Gabriel |fechaaccesu=9 d'abril de 2017 |apellíu=13 |nome=Tele |sitiuweb=https://www.facebook.com/teletrece}}</ref><ref name=":11" /> [[Los Panchos]],<ref name=":11" /> [[Edith Piaf]],<ref name=":6" /> [[Toña la Negra]],<ref name=":6" /> [[Café Tacvba]],<ref name=":7" /> [[Aterciopelaos]],<ref name=":7" /> [[Beatles]],<ref name=":8">{{cita web |url=http://melomanosmag.cl/2011/05/12/mon-laferte-soterrando-el-pasáu/ |títulu=Mon Laferte: Soterrando'l pasáu |fechaaccesu=10 d'abril de 2017 |fecha=12 de mayu de 2011 |sitiuweb=Melómanos Magacín}}</ref>[[Los Saicos|Saicos]],<ref name=":10">{{cita web |url=http://rpp.pe/musica/internacional/mon-laferte-tar-en-peru-ye-como-tar-en-casa-noticia-1062371?utm_medium=nota |títulu=Mon Laferte: "Tar en Perú ye como tar en casa" |fechaaccesu=11 de xunetu de 2018 |idioma=es |sitiuweb=www.rpp.pe}}</ref><ref name=":">{{cita web |url=https://www.peru21.pe/espectaculos/cinco-canciones-llegar-preparaos-conciertu-mon-laferte-videos-85961 |títulu=Cinco cantares pa llegar preparaos al conciertu de Mon Laferte [VIDEOS] |fechaaccesu=11 de xunetu de 2018 |idioma=es |sitiuweb=www.peru21.pe}}</ref> [[Led Zeppelin]],<ref name=":8" /><ref name=":11" /> [[Radiohead]],<ref name=":8" /> [[Nirvana (banda)|Nirvana]],<ref name=":7" /> [[Pearl Jam]],<ref name=":7" /> [[Pantera (banda)|Pantera]],<ref name=":7" /> ente otros artistes, tamién de músicos contemporáneos a ella como [[Natalia Lafourcade]],<ref name=":6" /> [[Carla Morrison]],<ref name=":6" /> [[Pascuala Ilabaca]]<ref name=":5" /> y [[Ximena Sariñana]].<ref name=":6" /> == Discografía == {{AP|Discografía de Mon Laferte|l1=Discografía de Mon Laferte}} === Álbumes d'estudiu === * [[2003]]: ''[[La moza de Colloráu (álbum de Monserrat Bustamante)|La moza de Colloráu]]'' (como ''[[Monserrat Bustamante]]'') * [[2011]]: ''[[Desechable (álbum de Mon Laferte)|Desechable]]'' * [[2013]]: ''[[Tornasol (álbum de Mon Laferte)|Tornasol]]'' * [[2015]]: ''[[Mon Laferte vol. 1|Mon Laferte, vol. 1]]'' * [[2017]]: ''[[La trenza]]'' === Álbumes en collaboración === * [[2010]]: ''Abaddon'' (con Abaddon) * [[2012]]: ''MetalRose'' (con Mystica Girls) * [[2014]]: ''Gates of Hell'' (con Mystica Girls) * [[2016]]: We Love Disney (Llatín) (nel cantar ''«Toos quieren ser un gatu jazz»'' con [[Esteman]] y [[Caloncho]]) * [[2018]]: Toos somos MAS (nel cantar ''«Invéntame»'') == Filmografía == * [[2006]]: ''[[Colloráu, la película]]'' * [[2013]]: ''[[Japy Ending]]'' * [[2016]]: ''[[Flesh to Play]]'' == Televisión == {| {{tablaguapa}} |- style="background:#ccc; text-align:center;" ! colspan="5" style="background: LightSteelBlue;" | Televisión |- style="background:#ccc; text-align:center;" ! Añu !Programa !Rol ! Notes ! Canal |- |[[2003]]-[[2007]] |[[Colloráu (programa de televisión)|Coloráu, fama contrafama]] | Concursante y depués parte del staff | El staff yera conocíu como'l ''[[Clan Colorada]]'' |[[Ficheru:TVN Chile logo.svg|cantu|20px]] |- |[[2006]] |[[Floribella (telenovela chilena)|Floribella]] |Actriz |Realiza'l papel de ''Jazmín''. |[[Ficheru:TVN Chile logo.svg|cantu|20px]] |- |[[2006]] |[[El baille en TVN]] |Cantante | |[[Ficheru:TVN Chile logo.svg|cantu|20px]] |- |[[2012]] |[[Factor X (Chile)|Factor X]] |Xuráu | |[[Ficheru:TVN Chile logo.svg|cantu|20px]] |- |[[2014]] |[[Do-Remix]] |Cantante |Participa en dos capítulos de la segunda temporada <br> versionando los cantares ''«Vuelvo»'' y ''«Amor, amor»''. |[[Ficheru:TVN Chile logo.svg|cantu|20px]] |- |[[2017]] |[[Festival de Viña del Mar 2017|Festival de Viña del Mar]] |Xuráu | Tamién participó como artista convidáu nel festival. |[[Ficheru:Chilevision NoEffect.svg|cantu|20px]] |- |[[2018]] |[[MTV Millennial Awards]] | Presentadora | | [[Ficheru:MTV_Logo_2010.svg|cantu|20px]] |} == Xires == * [[Xira Desechable]] (2011-2012) * [[Xira Tornasol]] (2013-2014) * [[Mon Laferte Vol.1 Tour]] (2014-2015) * [[Mon La Fruta Tour]] (2016) {{#tag:ref|Xira xunto a [[Caloncho]].|group=n.}} * [[Si Tour Quixéresme]] (2016 - 2017) * [[Ensóbiame Tour]] (2017-2018) * [[Amar Tour]] (2018) {{#tag:ref|Xira xunto a [[Juanes]] y como convidáu especial a [[Caloncho]] per Estaos Xuníos y Canadá.|group=n.}} == Premios y nominaciones == {|class="wikitable sortable" !Añu !Premiu !Categoría !Trabayu !Resultáu |- |2007 |[[Copihue d'Oru de 2007|Copihue d'Oru]] |Cantante femenina |rowspan="2"|Ella |{{Celda|Ganadora}} |- |rowspan="8"|2016 |rowspan="3"|[[MTV Millenial Awards]] |Artista Buzz |{{Celda|Ganadora}} |- |Video Llatín del Añu |"[[La to falta de querer]]" |{{Celda|Ganadora}} |- |Collaboración del Añu |"El Palmar" <small>(con [[Caloncho]])</small> |{{Celda|Nomada}} |- |[[MTV Europe Music Awards 2016|EMA's]] |Meyor Artista Llatinoamericanu Norte |rowspan="2"|Ella |{{Celda|Nomada}} |- |rowspan="2"|[[Premios Grammy Llatinos 2016|Grammy Llatinos]] |Meyor Nuevu Artista |{{Celda|Nomada}} |- |Meyor Álbum Alternativu |"[[Mon Laferte Vol.1]]" |{{Celda|Nomada}} |- |Premios Shock |Meyor Artista o Agrupación "Nueva Fola Llatinoamericana" |rowspan="7"|Ella |{{Celda|Ganadora}} |- |Premios Telehit |Meyor Artista o Agrupación rock |{{Celda|Ganadora}} |- |rowspan="23"|2017 |Fans Choice Awards |Meyor firma d'autógrafos y/o showcase del añu en Méxicu categoría Rock |{{Celda|Ganadora}} |- |rowspan="4"|[[LVIII Festival Internacional del Cantar de Viña del Mar|Festival de Viña del Mar]] |Gavilueta de Plata |{{Celda|Ganadora}} |- |Gavilueta d'Oro |{{Celda|Ganadora}} |- |Reina de la Bisarma |{{Celda|Ganadora}} |- |Reina de la Prensa |{{Celda|Ganadora}} |- |rowspan="4"|[[MTV Millenial Awards]] |Videu del añu |rowspan="2"|"[[Ensóbiame]]" <small>(con [[Juanes]])</small> |{{Celda|Nomada}} |- |Collaboración del añu |{{Celda|Nomada}} |- |Meyor artista Méxicu |rowspan="2"|Ella |{{Celda|Ganadora}} |- |#InstaCrush |{{Celda|Nomada}} |- |rowspan="2"|[[Vevo]] Certified |rowspan="2"| 100 Millones de reproducciones |"[[La to falta de querer]]" |{{Celda|Ganadora}} |- |rowspan="4"|"[[Ensóbiame]]" |{{Celda|Ganadora}} |- |rowspan=5|[[Premios Grammy Llatinos 2017|Grammy Llatinos]] |Grabación del añu |{{Celda|Nomada}} |- |Cantar del añu |{{Celda|Nomada}} |- |Meyor cantar alternativu |{{Celda|Ganadora}} |- |Álbum del añu |rowspan="2"|"[[La trenza]]" |{{Celda|Nomada}} |- |Meyor álbum de música alternativa |{{Celda|Nomada}} |- |[[MTV Europe Music Awards 2017|EMA's]] |Meyor Artista Llatinoamericanu Norte |rowspan="6"|Ella |{{Celda|Ganadora}} |- |rowspan=3|Premios Telehit |Meyor artista pop/rock |{{Celda|Ganadora}} |- |Meyor actu de la nueche |{{Celda|Ganadora}} |- |Visti'l mio chiste |{{Celda|Ganadora}} |- |rowspan=2|[[Copihue d'Oru de 2017|Copihue d'Oru]] |Meyor Grupu o cantante popular o tropical |{{Celda|Ganadora}} |- |Personaje revelación |{{Celda|Nomada}} |- |rowspan=2|[[Vevo]] Certified |rowspan=2|100 Millones de reproducciones |"[[Amor completo]]" |{{Celda|Ganadora}} |- |rowspan="11"|2018 |"[[El mio bon amor (cantar de Mon Laferte)|El mio bon amor]]" <small>(con [[Enrique Bunbury|Bunbury]])</small> |{{Celda|Ganadora}} |- |Fans Choice Awards |Meyor firma d'autógrafos y/o showcase del añu en Méxicu categoría Rock |rowspan="2"|Ella |{{Celda|Nomada}} |- |rowspan="2"|[[MTV Millenial Awards]] |Artista más chingón de Méxicu |{{Celda|Nomada}} |- |Videu del añu |rowspan="1"|"[[Antes de ti]]" |{{Celda|Nomada}} |- |rowspan="5"|[[Premios Pulsiar]] |Artista del añu |rowspan="1"|Ella |{{Celda|Nomada}} |- |Meyor artista pop |rowspan="2"|"[[La trenza]]" |{{Celda|Ganadora}} |- |Álbum del añu |{{Celda|Nomada}} |- |Cantar del añu |rowspan="3"|"[[Ensóbiame]]" |{{Celda|Ganadora}} |- |Cantar más escucháu nes radios chilenes |{{Celda|Ganadora}} |- |rowspan="2"|[[Sociedá d'Autores y Compositores de Méxicu|SACM Méxicu]] |rowspan="2"|Presea Ésitu SACM |{{Celda|Ganadora}} |- |[[La to falta de querer]] |{{Celda|Ganadora}} |} == Notes == {{llistaref|group=n.}} == Referencies == {{llistaref|4}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://monlaferte.com/ Sitio web oficial de Mon Laferte] * {{Facebook|monlaferte}} * {{Twitter|MonLaferte}} * {{Instagram|monlaferte}} * [http://www.mysticagirls.com/ Sitio web oficial de Mystica Girls] {{NF|1983||Laferte, Mon}} {{Tradubot|Mon Laferte}} [[Categoría:Activistes LGBT de Chile]] [[Categoría:Actores y actrices de cine de Chile]] [[Categoría:Cantantes de Chile]] [[Categoría:Cantantes de heavy metal]] [[Categoría:Cantantes de pop de Chile]] [[Categoría:Cantantes de latin pop]] [[Categoría:Cantantes de rock de Chile]] [[Categoría:Cantantes de boleru]] [[Categoría:Cantautores de Chile]] [[Categoría:cantantes en castellanu]] [[Categoría:Cantantes n'inglés]] [[Categoría:Compositores de Chile]] [[Categoría:Direutores de vídeos musicales]] [[Categoría:Productores discográficos de Chile]] [[Categoría:Guitarristes de rock]] [[Categoría:Sobrevivientes de cáncer]] [[Categoría:Persones de Viña del Mar]] [[Categoría:Compositores de Chile]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] fgqa2877c58m842198w56wl9khao40v 0 150376 3710070 3505976 2022-08-19T11:34:51Z XabatuBot 43102 iguo testu: Nozales => Nogales (California) wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Ismael Zambada García}} {{persona}} '''Ismael Mario Zambada García''' {{nym}} , alies ''El Mayu'', ye un [[narcotráficu|narcotraficante]] [[Méxicu|mexicanu]] que, xunto a [[Joaquín Guzmán Loera]] y [[Juan José Esparragoza Moreno]], "L'Azul", lideraron el [[Cártel de Sinaloa]]. Presumir que, tres la captura de Guzmán y la supuesta muerte de Esparragoza, "El Mayu" quedó como'l máximu líder de la organización criminal, pero delegando la mayoría de les operaciones del cartelu a dellos de los mandos medios. Desempeñóse como coordinador loxísticu pal Cártel de Sinaloa y ayudó na esportación de [[cocaína]] y [[heroína]] dende Méxicu escontra delles ciudaes d'[[Estaos Xuníos]] al traviés de túneles, trenes, barcos, aviones, submarinos, avionetes y helicópteros. == Trayeutoria == "El Mayu empecipió la so trayeutoria nel narcotráficu na década de los setenta, nel [[Cártel de Guadalaxara]], organización empobinada por [[Miguel Ángel Félix Gallardo]] , [[Ernesto Fonseca Carrillo]] y [[Rafael Caro Quintero]]. Depués trabayó nel [[Cártel de Juárez]] d'[[Amado Carrillo]], "El Señor de los Cielos", nel cual xubió hasta asumir el so lideralgu tres la muerte de Carrillo .En contraste con otros narcotraficantes, Zambada siempres procuró caltener un perfil baxu, lo cual dexó-y permanecer práuticamente intocable frente a les autoridaes mexicanu y d'Estaos Xuníos mientres más de tres décades.<ref>{{cita publicación | nome= | apellíu= | coautor= | títulu=Los trés cares d'El Mayu Zambada | fecha=7 de xunu de 2007 | editorial=L'Universal | url =http://www.eluniversal.com.mx/notas/429771.html | publicación= | páxina= | fechaaccesu= 13 de payares de 2008 | idioma= }}</ref> La so mayor actividá criminal dar a finales d'esa mesma década, cuando'l gobiernu federal aprehendió a los entós máximos capos de la droga en Méxicu, toos sinaloenses: [[Rafael Caro Quintero]]; [[Ernesto Fonseca Carrillo]] y [[Miguel Ángel Félix Gallardo]], tíu de los [[Cártel de Tijuana|hermanos Arellano Félix]], colos cualos formara un pactu, que rompióse por non cumplir y protexer a [[Joaquín Guzmán Loera|Joaquín "El Chapo" Guzmán]].<ref name=oríxenes>{{cita publicación| nome=| apellíu=| coautor=| títulu=Ismael Zambada García| fecha=23 de xineru de 2008| editorial=La Vida Mafiosa| url=http://lavidamafiosa.blogspot.com/2007/08/el mayu-zambada.html| publicación=| páxina=| fechaaccesu=13 de payares de 2008| idioma=| urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071014000416/http://lavidamafiosa.blogspot.com/2007/08/el mayu-zambada.html| fechaarchivu=14 d'ochobre de 2007}}</ref><ref> {{Obra citada| first=Ramón J. | last=Miró| coauthors=| contribution=ORGANIZED CRIME AND TERRORIST ACTIVITY IN MEXICO, 1999-2002| títulu=Criminal and Terrorist Activity in Mexico| editor-first=Glenn Y.| editor-last=Curtis| coeditors=| publisher=Federal Research Division - Library of Congress| place=USA| pages=| date=February 2003| añu=| id= | contribution-url=http://www.loc.gov/rr/frd/pdf-files/OrgCrime_Mexico.pdf| format=| fechaaccesu=12 de payares de 2008}}</ref> Yá empecipiaos los años noventa, la reestructuración de les organizaciones criminales mexicanes que siguió a otres detenciones importantes, tales como les de los líderes de los llamaos cárteles [[Cártel de Tijuana|De Tijuana]] ([[Benjamín Arellano Félix]]) y [[Cártel del Golfu|Del Golfu]] ([[Osiel Cárdenas Guillén]]), derivó na invasión de places y territorios "controlaos", según una guerra ente los distintos grupos, tantu esistentes como emerxentes, y ente ésos y les [[Fuercies Armaes de Méxicu|fuercies armaes]] y [[Policía Federal (Méxicu)|policía federal]] mexicana, apostándose les rutes pal trasiegu y distribución de droga. A partir de 2001, "El Mayu" Zambada empezó a trabayar en collaboración con El Chapo" Guzmán, reforzando al Cártel de Sinaloa, especialmente al traviés del so fíu, [[Vicente Zambada Borrina]], quien xugó un papel clave nel cartelu al coordinar la unviada de delles tonelaes de cocaína dende distintos países de [[Centroamérica|Centro]] y [[Suramérica]] vía Méxicu, con destín a los [[Estaos Xuníos]]. Esiste la versión estraoficial de qu'Ismael Zambada recurrió a la ciruxía plástica pa camudase la cara, evitando asina la so identificación. Son poques les imáxenes actuales que se tienen d'él. Cuando Joaquín "Chapo" Guzmán foi deteníu en febreru de 2014, el so gran aliáu Ismael "El Mayu" Zambada, y unu de los sos mentores, tomó'l so llugar al mandu del Cártel de Sinaloa. Esi mesmu día, la [[Alministración pal Control de Drogues|DEA]] convirtió al ''Mayu'' nel capo más poderosu del [[Norte de Méxicu]] y l'únicu que nunca foi prindáu poles autoridaes. Ismael 'El Mayu' Zambada convirtióse nuna lleenda nos montes de Sinaloa, les que se convirtieron nel so abellugu mientres la so trayeutoria de 40 años nel mundu del narcotráficu y, magar los megaoperativos de les fuercies de seguridá mexicanes na so contra, nunca foi atrapáu. La [[Fiscalía de Méxicu|Fiscalía]] apunta a que foi ''El Mayu'' quien preparó y entamó la segunda fuga del ''Chapo'', coles mires de quitar un pocu la presión qu'exercíen les autoridaes mexicanes sobre él. El xefe d'operaciones de la DEA, [[Jack Riley]], afirmó que "El Mayu ye'l narcotraficante más poderosu. Creo que la organización que formó ye la más sólida qu'esiste porque perduró na hestoria del narcotráficu internacional", apuntó. Y ye que Zambada trabayó principalmente p'amontar la producción d'heroína del cártel, al empar que se consolidó como unu de los principales contactos pa introducir a Estaos Xuníos la cocaína proveniente de [[Colombia]]. '''¿Cómo escapó El Mayu a la persecución mientres décades?''' Zambada poques vegaes usa la violencia p'abrir mercaos. La so manera d'operación ye'l dineru que lu sirve especialmente pa mercar proteición de les autoridaes y de les comunidaes serranes onde se mueve, según comentarios d'espertos mexicanos a la cadena [[BBC]]. Amás, optó por caltener se al marxe de la sangrienta guerra llibrada pol so aliáu 'El Chapo' contra los cárteles enemigos, anque cunta con grandes grupos de sicarios a la so disposición con armes d'altu calibre pa movese llibremente nel so territoriu, el denomináu "[[Triangulo Doráu]]": La [[Sierra (xeografía)|sierra]] que traviesa los estaos de [[Sinaloa]], [[Durango]] y [[Chihuahua]] que, amás, ye'l [[epicentru]] del [[Narcotráficu en Méxicu|narcotráficu mexicanu]] polos sos estensos cultivos de [[mariguana]] y [[Papaver somniferum|amapola]]; esta postrera, pa producir la heroína que termina nes cais d'[[Estaos Xuníos]]. Casi nunca duerme dos veces nel mesmu sitiu, al periodista [[Julio Scherer]] confesólu en 2010 que "nunca" baxa de los montes concluyendo que "pueden garrame en cualquier momentu… o nunca". El Mayu Zambada safó les autoridaes por más de 4 décades, por eso ye consideráu'l capo más poderosu de Méxicu. ===Familia=== Ye padre de 10 fíos, ente ellos: Vicente Zambada Borrina, alies "El Vicentillo", quien xugó un papel clave nel [[cártel de Sinaloa]] al coordinar la unviada de delles tonelaes de cocaína dende distintos países de Centru y Suramérica, vía Méxicu, con destín a los Estaos Xuníos. Vicente foi prindáu xuntu colos sos escoltes pol [[Exércitu Mexicanu]] el 18 de marzu de 2009, portando armes consideraes d'usu esclusivu de les fuercies armaes; el 18 de febreru de 2010 foi estraditáu a Estaos Xuníos pa enfrentar cargos federales. Otru fíu del ''Mayu'', [[Serafín Zambada Ortiz]], foi arrestáu cola so esposa en payares de 2013 cuando cruciaba la frontera en [[Nogales]], [[Arizona]], quedando dempués ella en llibertá. [[Ismael Zambada Imperial]], alies "El Mayito Gordu", foi prindáu pola [[Armada de Méxicu]] nuna comunidá de la ciudá de [[Culiacán]], Capital del estáu de [[Sinaloa]]. El 20 d'ochobre de 2008 arrestaron a [[Jesús Zambada García]], alies “El Patrón”, hermanu d'Ismael Zambada y a [[Jesús Zambada Reyes]] de 21 años, el so sobrín y fíu de [[Reynaldo Zambada]].<ref name=jesus > [http://www.noroeste.com.mx/publicaciones.php?id=420690&id_seccion= Detienen a hermanu de ´El Mayu´ Zambada]</ref> La [[Procuradoría Xeneral de la República (Méxicu)|PGR]] de Méxicu rellaciona a "El Patrón" col asesinatu del ex coordinador de Seguridá Rexonal de la [[Policía Federal Preventiva]], [[Édgar Millán]].<ref>El del "'''JT'''" mano derecha en Badiraguato Sinaloa encargáu de la distribución de cocaína ( desconozse'l paradoriu) maríu de Evelia Zambada Macíaz prima de Mayu cómplices en múltiples asesinatos y distribución d'armes</ref> == Entrevista con Julio Scherer García<ref>Procesu Non. 1744, 4 d'abril de 2010.</ref> == El 4 d'abril de 2010 publicar nel selmanariu [[Procesu (revista)|Procesu]] Non. 1744, una entrevista fecha pol [[periodista]] mexicanu Julio Scherer García al Mayu Zambada. En felicidá entrevista, él fai declaraciones sobre la so vida personal y espresa la so propia opinión al respective de la [[guerra contra'l narcotráficu en Méxicu]]. Na portada del exemplar d'esa publicación apaez Zambada abrazando a Scherer. Cuando Julio Scherer pregunta al Mayu pol so fíu Vicentillo, él contesta: :"Ye'l mio primoxénitu, el primeru de cinco. Dígo-y "miyu". Tamién ye'l mio compadre." -Y sigue: "Tengo a la mio esposa, cinco muyeres, quince nietos y un bisnietu. Elles, los seis, tán equí, nos ranchos; son fíes del monte, como yo. El monte ye la mio casa, la mio familia, la mio proteición, la mio tierra, l'agua que bebo. La tierra siempres ye bona; el cielu, non." Na última parte de la entrevista, cuando Julio Scherer cuestiona al capo sobre la guerra contra'l narcotráficu, Zambada ejemplifica la so propia concepción sobre la tema por aciu una situación hipotética: :"Un día decido apurrime al gobiernu por que me [[Fusilamiento|"fusile"]] (sic). El mio casu tien de ser exemplar, un escarmientu pa toos. Fusílenme y españa la euforia. Pero al cabu de los díes vamos sabiendo que nada camudó." [...] "El problema del narcu envolubra a millones. ¿Cómo apoderalos? Tocantes a los capos zarraos, muertos o estraditaos, los sos remplazos yá anden perhí." [...] "El ''narcu'' ta na sociedá, enraigonáu, como la corrupción."[...] == Pagu == Depués de les 3 captures del [[Chapo Guzmán]] (na postrera llevar a cabu la so estradición a [[Estaos Xuníos]]), Ismael Zambada García ye, anguaño, unu de los capos más buscáu en [[Méxicu]]<ref>{{cita publicación | nome= | apellíu= | coautor= | títulu= tres la detención de Joaquín Guzmán. La PGR busca a Ismael Zambada García | fecha=2008 | editorial=La Procuradoría Xeneral de la República | url =http://www.pgr.gob.mx/Servicios/fuxitivos/opera_consulta.asp?pagina=2&TamPagina=72&orde=nome&estatus=A&sexu=A&tipu=img | publicación= | páxina= | fechaaccesu= 14 de payares de 2008 | idioma= }}</ref> y Estaos Xuníos; esti postreru, ufierta un pagu de 5 millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]] por información que conduza a la so captura o muerte.<ref name=reward> {{Cita web |url=http://www.state.gov/p/inl/narc/rewards/39415.htm |títulu=Compensa por Ismael Zambada García |fechaaccesu=13 de payares de 2008 |editorial=DOS - Bureau of International Narcotics and Law Enforcement Affairs |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050830042503/http://www.state.gov/p/inl/narc/rewards/39415.htm |fechaarchivu=30 d'agostu de 2005 }}</ref> == Ver tamién == * [[Narcotraficantes más buscaos de Méxicu]] * [[Guerra contra'l narcotráficu en Méxicu]] * [[Cártel del Golfu]] * [[Cártel de Tijuana]] * [[Cártel de Sinaloa]] * [[Narcu submarín]] * [[Iniciativa Mérida]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{NF|1948||Zambada Garcia, Ismael}} [[Categoría:Narcotraficantes de Méxicu]] [[Categoría:Persones de Sinaloa]] [[Categoría:Prófugos]] [[Categoría:Los diez fuxitivos más buscaos pol FBI]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 1586vptv14kqzby8vhhfo22s2f4olwq 0 150388 3709315 3708207 2022-08-18T13:40:09Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|The Originals}} {{otros usos|The Originals (episodiu)|l'episodiu de [[The Vampire Diaries]]}} {{serie de televisión}} '''''The Originals''''' ye una [[serie de televisión]] d'[[Estaos Xuníos]] de xéneru dramáticu, creada por Julie Plec. La serie ye una [[serie derivada]] de ''[[The Vampire Diaries (serie de televisión)|The Vampire Diaries]]'' creada por [[Kevin Williamson]] y Plec, basada na [[The Vampire Diaries (serie)|serie de llibros del mesmu nome]] escrita por [[L. J. Smith]]. La serie ye protagonizada por [[Joseph Morgan]]. Foi estrenada'l 3 d'ochobre de 2013<ref>{{cita web|url=http://tvline.com/2013/07/29/the-cw-premiere-dates-2013-fall-revised/|títulu=Fall Premiere Shuffle: Vampire Diaries, Originals and Supernatural Get Earlier Start Dates|fecha=29 de xunetu de 2013|fechaaccesu=29 de xunetu de 2013|idioma=inglés|apellíu=Roots|nome=Kimberley|obra=TV Line}}</ref> y remató el 1 d'agostu de 2018.<ref name="Final"/> == Argumentu == === Primer temporada === {{AP|Primer temporada de The Originals|l1=Primer temporada}} Siguiendo una pista misteriosa de que se ta xestando una intriga contra él, Klaus ([[Joseph Morgan]]) viaxa a la ciudá qu'él y la so familia ayudaron a construyir: [[Nueva Orleans]]. La investigación de Klaus lléva-y a un realcuentru col so antiguu protexíu, Marcel ([[Charles Michael Davis]]), un vampiru que tien el control total de los habitantes humanos y sobrenaturales de la ciudá. Decidíu a ayudar al so hermanu a atopar la redención, Elijah ([[Daniel Gillies]]) va en busca de Klaus y llueu s'entera de que Hayley ([[Phoebe Tonkin]]) tamién llegó al barriu francés en busca de pistes sobre la so hestoria familiar, y cayó en manes d'una poderosa bruxa llamada Sophie (Daniella Pineda), quien-yos revela daqué que fai replantegase les coses a Klaus y que puede volver xunir a la so familia. Les tensiones ente les facciones sobrenaturales de la ciudá tán a puntu de rompese mientres Marcel gobierna con absolutu poder. Pa Klaus, la idea de responder ante'l so poderosu protexíu ye impensable, y comprométese a recuperar lo que dalguna vegada foi so, polo qu'al pie de Elijah formen una difícil alianza coles bruxes p'asegurar que Nueva Orleans va rexir por Los Orixinales una vegada más. === Segunda temporada === {{AP|Segunda temporada de The Originals|l1=Segunda temporada}} Klaus y Hayley tienen de caltener la farsa de la muerte de la so fía ente que, cola ayuda de Elijah, intenten retomar el control del barriu francés que-yos foi arrampuñáu por Francesca y la so alianza coles bruxes. Tres la muerte de Francesca, los llobos siguen so les órdenes d'Esther, quien tuvo'l cuerpu de Cassie y traíu de vuelta a Finn y Kol p'ayudar nel so plan de purificar al restu de los sos fíos pa tener un nuevu empiezu como familia. Mentanto, Marcel intenta crear un nuevu exércitu de vampiros pa tomar la ciudá y Davina busca la manera de crear un conxuru que-y dexe dixebrar a Marcel y Josh del llinaxe de Klaus p'asina poder utilizar a Mikael p'asesinalo. === Tercer temporada === {{AP|Tercer temporada de The Originals|l1=Tercer temporada}} Cola llegada a Nueva Orleans de Lucien Castle, el primer vampiru convertíu por Klaus, los Mikaelson reciben l'alvertencia d'una profecía sobre la destrucción de la so familia, unu por un amigu; unu por un enemigu, y unu pola familia y la noticia de qu'aquellos hai quien niciaron preparar pa entrar nuna guerra pa protexer al so creador. Asina mesmu, Tristán de Martel llega a la ciudá xunto a una sociedá secreta de vampiros antiguos conocida como los Strix pa curiar de Elijah, el so creador. Llueu, Elijah y Klaus empiecen a abarruntar de les verdaderes intenciones de Tristán y Lucien y deciden faer frente a la profecía pola so cuenta, ayudaos por Freya y Hayley; sicasí, la llegada d'Aurora de Martel -hermana de Tristán y expareja de Klaus- pa protexer a Rebekah -la so creadora- complica les coses. Una vegada que Rebekah ye alvertida sobre la profecía, los sos hermanos pídenlu qu'abandone la so busca p'alicar a Kol y axúntese con ella pa poder defendese xuntos, sicasí, Rebakah ye alcontrada por Aurora y arrenegada cola sede de sangre. Una vegada de vuelta en Nueva Orleans, Freya intenta parar la maldición, pero falla, y ye cuando Rebekah píde-y a Elijah que-y clave una daga y cumpla la parte de la profecía que fala sobre la familia por que nun tenga qu'esmolecese de ser traicionáu por Klaus. === Cuarta temporada === {{AP|Cuarta temporada de The Originals|l1=Cuarta temporada}} Dempués de cinco años, Hayley llogra espertar a los Mikaelson de suañu inducíu y tornen a Nueva Orleans pa rescatar a Klaus, quien foi calteníu cautivu por Marcel. Marcel y los Mikaelson faen un pactu pa los orixinales dexen el Barriu Francés d'una vegada por toes, sicasí, Hope y un grupu de neños vuélvense'l blancu d'un antiguu y malváu espíritu conocíu como ''The Hollow'', que busca volver al mundu de los vivos por aciu el sacrificiu de neños. ''The Hollow'' axuntó suficientes siguidores y una vegada que sintió'l poder de Hope, busca apoderase d'este. Los Mikaelson, Marcel y Vincent xunen fuercies pa tratar de destruyir al espíritu pero tou ye en devanéu, yá que ''The Hollow'' llogra volver a la vida y ansía el poder de Hope, polo que se convierte nel so principal oxetivu. Vincent afaya que ''The Hollow'' pudo ser detenida fai mil quinientos años y qu'antes de morrer, creó la maldición de los homes llobu. Pa poder salvar a Hope y prindar a ''The Hollow'', Klaus, Elijah, Rebekah y Kol acepten el plan de Vincent pa estremar el poder del espíritu en cuatro y convertise cada unu nuna prisión pa este, teniendo que caltenese alloñaos l'unu del otru, rompiendo asina la so promesa de permanecer xuntos por y pa siempres. === Quinta temporada === {{AP|Quinta temporada de The Originals|l1=Quinta temporada}} La familia Mikaelson esta separada pa evitar que ''The Hollow'' manque a l'adolescente Hope Mikaleson, quien lleva estudiando mientres 7 años na Escuela Salvatore allugada en Mystic Falls, los 4 hermanos refaen les sos vides, Rebekah vive en Nueva York con Marcel; Kol casóse con Davina; Klaus torna a ser un maniáticu asesín compulsivu, creando rumores de que se volvió llocu, dexó d'escribi-y y llamar a la so fía y Elijah escaeció absolutamente tou alrodiu del so pasáu y tien una nueva pareya llamada Antoinette, Klaus suel reparalo, pero él nun lo reconoz. Cada vez que dalgún Mikaleson ta cerca d'otru, asoceden eventos catastróficos. La maxa malvao qu'habita nellos ye bien fuerte, nun llibru d'un antiguu vidente predixo la cayida de la ciudá de Nueva Orleans, por una tarrecible escuridá llena de catástrofes ente les cualos ta "la muerte de tolos primoxénitos". Per otra parte, Hope, depués de la muerte de Hayley, fai hasta lo imposible por axuntar a la so familia asina tenga arriesgar la so vida. == Repartu == {{AP|Personaxes de The Originals|l1=Personaxes de The Originals}} {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" width=100% ! rowspan="2" width=13% | Actor !! rowspan="2" width=20% | Personaxe !! colspan="5" | Temporada |- ! width="11%" | [[Primer temporada de The Originals|1]] ! width="11%" | [[Segunda temporada de The Originals|2]] ! width="11%" | [[Tercer temporada de The Originals|3]] ! width="11%" | [[Cuarta temporada de The Originals|4]] ! width="11%" | [[Quinta temporada de The Originals|5]] |- | [[Joseph Morgan]] | Niklaus "Klaus" Mikaelson | style="background: #ddffdd" colspan="5" align="center"| Principal |- | [[Daniel Gillies]] | Elijah Mikaelson | style="background: #ddffdd" colspan="5" align="center"| Principal |- | [[Claire Holt]] | Rebekah Mikaelson | style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| Principal | style="background: #e2BFFA" colspan="4" align="center"| Invitada especial |- | [[Phoebe Tonkin]] | Hayley Marshall | style="background: #ddffdd" colspan="5" align="center"| Principal |- | [[Charles Michael Davis]] | Marcellus "Marcel" Gerard | style="background: #ddffdd" colspan="5" align="center"| Principal |- | [[Daniella Pineda]] | Sophie Deveraux | style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| Principal | colspan="4" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na"| |- | [[Leah Pipes]] | Camille "Cami" O'Connell | style="background: #ddffdd" colspan="3" align="center"| Principal | style="background: #e2BFFA" colspan="2" align="center"| Invitada especial |- | [[Danielle Campbell]] | Davina Claire | style="background: #ddffdd" colspan="3" align="center"| Principal | style="background: #e2BFFA" colspan="2" align="center"| Invitada especial |- | [[Yusuf Gatewood]] | Vincent Griffin/Finn Mikaelson | style="background: #ffffbb" colspan="1" align="center"| Invitáu |style="background: #ddffdd" colspan="4" align="center"| Principal |- | [[Riley Voelkel]] | Freya Mikaelson | colspan="1" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na"| | style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| Recurrente |style="background: #ddffdd" colspan="3" align="center"| Principal |- | Summer Fontana |rowspan="2" | Hope Mikaelson | colspan="3" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na"| | style="background: #ffdddd" colspan="1" align="center"| Recurrente |style="background: #ffffbb" colspan="1" align="center"| Invitada |- | [[Danielle Rose Russell]] | colspan="4" style="background: #ececec; color: grey; vertical-align: middle; text-align: center; " class="table-na"| | style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| Principal |- | Steven Krueger | Joshua "Josh" Rozsa | style="background: #ffdddd" colspan="4" align="center"| Recurrente |style="background: #ddffdd" colspan="1" align="center"| Principal |} {{Imaxe múltiple | posición_tabla = center | títulu = Repartu de ''The Originals''| posición_título = center | fondu_de_títulu = Azure | semeya1 = Joseph Morgan at PaleyFest 2014.jpg | anchu1 = 110 | testu1 = Joseph Morgan | alineación_texto1 = center | semeya2 = Daniel Gillies at PaleyFest 2014.jpg | anchu2 = 110 | testu2 = Daniel Gillies | alineación_texto2 = center | semeya3 = Claire Holt at PaleyFest 2014.jpg | anchu3 = 110 | testu3 = Claire Holt | alineación_texto3 = center | semeya4 = Phoebe Tonkin at PaleyFest 2014.jpg | anchu4 = 110 | testu4 = Phoebe Tonkin | alineación_texto4 = center | semeya5 = Charles Michael Davis at PaleyFest 2014.jpg | anchu5 = 110 | testu5 = Charles Michael Davis | alineación_texto5 = center | semeya6 = Leah Pipes at PaleyFest 2014.jpg | anchu6 = 110 | testu6 = Leah Pipes | alineación_texto6 = center | semeya7 = Danielle Campbell at PaleyFest 2014.jpg | anchu7 = 110 | testu7 = Danielle Campbell | alineación_texto7 = center | semeya8 = | anchu8 = 110 | testu8 = Riley Voelkel | alineación_texto8 =center }} == Episodios == {{AP|Episodios de The Originals|l1=Episodios de The Originals}} {{:Episodios de The Originals}} == Desenvuelvo == === Producción === En xineru de 2013, dar a conocer que [[Julie Plec]], de la serie, ta desenvolviendo una posible serie derivada titulada''The Originals''.<ref>{{cita web|url=http://www.sensacine.com/noticias/series/noticia-18510154/|títulu=CW entama un 'spin-off' de 'Cróniques Vampíricas' centráu en Klaus|fecha=14 de xineru de 2013|fechaaccesu=23 de xineru de 2013}}</ref> Un [[The Originals (episodiu)|pilotu]] de la serie salió al aire'l [[25 d'abril]] de [[2013]] como parte la [[The Vampire Diaries (temporada 4)|cuarta temporada]] de ''The Vampire Diaries''. El 26 d'abril, [[The CW]] ordenó oficialmente que se desenvolviera una serie pa la temporada 2013-2014, que cuntaría con 13 episodios.<ref>{{cita web|url=https://twitter.com/cadlymack/status/327900016767291392|títulu=Non. Episodios|fechaaccesu=28 d'abril de 2013|fecha=26 d'abril de 2013|obra=[[Twitter]]|last=MacKenzie|first=Carina|idioma=inglés}}</ref> La serie cunta con Julie Plec y Michael Narducci como productores y Leslie Morgenstein, Bob Levy y Gina Girolamo como productores executivos. L'episodiu piloto foi esrito por Plec y empobináu por Chris Grismer. L'actriz [[Marguerite MacIntyre]] xunir al equipu d'escritores.<ref>{{cita web|url=https://twitter.com/Caryshotwife/status/337107656982528000|títulu=“@liztigelaar: Congrats to @Caryshotwife who not only rocks xérif pants on #TVD but is also a writer on #TheOriginals. #eae #doublethreat”|fecha=21 de mayu de 2013|fechaaccesu=22 de xunetu de 2013|idioma=inglés|obra=[[Twitter]]|last=MacIntyre|first=Marguerite}}</ref> El rodaxe del pilotu empezó'l [[5 de marzu]] de [[2013]] y terminó'l [[21 de marzu]].<ref>{{cita web|url=https://twitter.com/julieplec/status/314650303054110720|títulu=Final del rodaxe|obra=[[Twitter]]|last=Plec|first=Julie|fecha=21 de marzu de 2013|fechaaccesu=26 d'abril de 2013|idioma=inglés}}</ref> Mientres la [[Convención Internacional de Cómics de San Diego]] del 2013, dar a conocer que'l primer episodiu de la serie va cuntar los acontecimientos que tienen llugar nel pilotu dende'l puntu de vista de Elijah.<ref>{{cita web|url=http://www.hypable.com/2013/07/20/the-originals-comic-con-fan-panel-report/|títulu=‘The Originals' Comic-Con fan panel report|fechaaccesu=22 de xunetu de 2013|fecha=20 de xunetu de 2013|last=Gold|first=Gabrielle|idioma=inglés}}</ref> El 10 d'ochobre, The CW anunció l'encargu de tres episodio complementarios pa la serie.<ref>{{cita web|url=http://m.hollywoodreporter.com/live-feed/cws-originals-tomorrow-people-reign-647291|títulu=The CW Orders More Scripts for 'Originals,' 'Tomorrow People' and 'Reign'|last=Ng|first=Philiana|obra=The Hollywood Reporter|fecha=10 d'ochobre de 2013|fechaaccesu=10 d'ochobre de 2013|idioma=inglés}}</ref> El 11 de payares de 2013, The CW anunció que-y daría a la serie una temporada completa con 22 episodios.<ref>{{cita web|url=http://tvline.com/2013/11/11/the-originals-full-season-order-reign-tomorrow-people/|títulu=The CW Picks Up The Originals Plus 2 Other Freshman Series For Full Seasons|fecha=11 de payares de 2013|idioma=inglés|obra=TV Line|last=Solomon|first=Misha|fechaaccesu=11 de payares de 2013}}</ref> El 13 de febreru de 2014, la serie foi anovada pa una segunda temporada,<ref>{{cita web|url=http://tvline.com/2014/02/13/the-cw-renewals-2014-supernatural-reign-the-originals-renewed-early/|títulu=The CW Issues Early Renewals to Supernatural, Reign, The Originals and 2 Other Series|fecha=13 de febreru de 2014|last=Ausiello|first=Michael|obra=TV Line|fechaaccesu=13 de febreru de 2014|idioma=inglés}}</ref> que foi estrenada'l 2 d'ochobre de 2014.<ref name="TO2">{{cita web|url=http://tvline.com/2014/06/25/cw-fall-tv-schedule-2014-arrow-vampire-diaries/|títulu=The CW's Fall Schedule Opens in Early October, The Flash Gets Big Boost|last=Webb Mitovich|first=Matt|obra=TV Line|fecha=25 de xunu de 2014|fechaaccesu=25 de xunu de 2014|idioma=inglés}}</ref> El 11 de xineru de 2015, anuncióse la renovación de la serie pa una tercer temporada,<ref>{{cita web|url=http://insidetv.ew.com/2015/01/11/cw-renews-8/|títulu=The CW renews 8 shows for next season|fecha=11 de xineru de 2015|fechaaccesu=11 de xineru de 2015|idioma=inglés|obra=[[Entertainment Weekly]]|last=Hibberd|first=James}}</ref> que foi estrenada'l 8 d'ochobre de 2015.<ref name="TO3">{{cita web|url=http://tvline.com/2015/06/24/the-cw-premiere-dates-fall-2015-arrow-flax/|obra=TV Line|títulu=The CW Sets Fall Premiere Dates for ''Vampire Diaries'', ''Flax'', ''Arrow'' and More|fecha=24 de xunu de 2015|apellíu=Swift|nome=Andy|fechaaccesu=24 de xunu de 2015|idioma=inglés}}</ref> El 11 de marzu de 2016, la serie recibió la renovación pa una cuarta temporada de trece episodio,<ref>{{cita web|url=http://tvline.com/2016/03/11/cw-renewed-shows-2016-new-season-lineup-arrow-the-flash-the-100/|títulu=The CW Renews ''The Flash'', ''Vampire Diaries'', ''The 100'', ''Reign'' (!) and 7 Others|apellíu=Ausiello|nome=Michael|fecha=11 de marzu de 2016|idioma=inglés|obra=TV Line|fechaaccesu=11 de marzu de 2016}}</ref> que foi estrenada'l 17 de marzu de 2017.<ref name="TO4">{{cita web|url=http://tvline.com/2016/11/16/the-100-season-4-premiere-date/|títulu=CW Sets Midseason Dates for ''The 100'', ''The Originals'', ''Riverdale''{{'}}s Premiere, the ''Legends''{{'}} Big Move and More|fecha=16 de payares de 2016|obra=TV Line|fechaaccesu=16 de payares de 2016|apellíu=Webb Mitovich|nome=Matt|idioma=inglés}}</ref> El 10 de mayu de 2017, The CW anunció qu'anovaría la serie pa una quinta temporada.<ref>{{cita web|títulu=''The Originals'' Renewed for Season 5|url=http://tvline.com/2017/05/10/the-originals-renewed-season-5-the-cw/|apellíu=Swift|nome=Andy|fecha=10 de mayu de 2017|idioma=inglés|obra=TVLine|fechaaccesu=11 de mayu de 2017}}</ref> El 20 de xunetu de 2017, Julie Plec anunció que la quinta temporada sería la postrera.<ref>{{Cita web|url=https://twitter.com/julieplec/status/888088396362649600|títulu=An announcement….. #TheOriginalspic.twitter.com/pizW1LIsdS|fechaaccesu=22 de xunetu de 2017|apellíu=Plec|nome=Julie|fecha=20 de xunetu de 2017|sitiuweb=@julieplec}}</ref> === Casting === [[Joseph Morgan]] tuvo nel proyeutu dende'l momentu de la so concepción. El 13 de xineru de 2013, anuncióse vía [[Twitter]] la participación de [[Phoebe Tonkin]]. El 22 de xineru de 2013, revelóse que [[Daniel Gillies]] taría nel repartu principal; la eleición de [[Daniella Pineda]] foi anunciada'l 1 de febreru, [[Charles Michael Davis]], [[Danielle Campbell]], y [[Leah Pipes]] fueron anunciaos pocos díes dempués. El 13 de febreru de 2013, dar a conocer que [[Claire Holt]] xunir al repartu.<ref>{{cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/live-feed/vampire-diaries-spinoff-originals-claire-holt-421332|títulu='Vampire Diaries' Spinoff 'The Originals' Adds Claire Holt|fecha=13 de febreru de 2013|obra=[[The Hollywood Reporter]]|last=Goldberg|first=Leslie|idioma=inglés|fechaaccesu=26 d'abril de 2013}}</ref> El 30 de xunetu de 2013, anuncióse que [[Steven Krueger]] va interpretar a Josh, un mozu que va de fiesta a Nueva Orleans y termina nel chigre de Marcel.<ref name="Josh">{{cita web|url=http://vampirediaries.alloyentertainment.com/steven-krueger-cast-in-the-originals-730131/|títulu=Casting News: Steven Krueger Joins The Originals|idioma=inglés|fecha=30 de xunetu de 2013|fechaaccesu=30 de xunetu de 2013}}</ref> Tamién foi confirmada la participación de [[Shannon Kane]] como Sabine, una bruxa que se xune a Klaus pa ganar a Marcel.<ref>{{cita web|url=http://vampirediaries.alloyentertainment.com/shannon-kane-cast-as-witch-sabine-806131/|títulu=Casting News: Shannon Kane joins The Originals as Sabine|fecha=6 d'agostu de 2013|fechaaccesu=6 d'agostu de 2013|idioma=inglés}}</ref> El 27 d'agostu de 2013, dar a conocer que [[Sebastian Roché]] xunir al repartu pa retomar el so personaxe de Mikael, el patriarca de la familia Orixinal, según la incorporación de [[Todd Stashwick]] como'l padre Kieran, un sacerdote con un escuru pasáu.<ref name="Mikael&Kieran">{{cita web|url=http://blog.zap2it.com/frominsidethebox/2013/08/m-the-originals-casts-vampire-diaries-patriarch-sebastian-roche-and-supernatural-shapeshifter-todd-sta.html|fecha=27 d'agostu de 2013|obra=Zap2It|fechaaccesu=27 d'agostu de 2013|idioma=inglés|títulu='The Originals' casts 'Vampire Diaries' patriarch Sebastian Roche and 'Supernatural' shapeshifter Todd Stashwick|last=Bucksbaum|first=Sydney}}</ref> Un día más tarde, [[Alexandra Metz]] foi escoyida pa interpretar a Katie, una misteriosa bruxa.<ref name="Katie">{{cita web|url=http://www.spoilertv.com/2013/08/the-vampire-diaires-season-5-casting.html|títulu=The Originals - Casting News - Alexandra Metz gets arc|fecha=28 d'agostu de 2013|idioma=inglés|last=Suhail|first=Babar|fechaaccesu=30 d'agostu de 2013|obra=Spoiler TV}}</ref> El 15 d'ochobre de 2013, informóse que [[Shane Coffey]] foi contratáu pa interpretar a Tim.<ref name="Tim">{{cita web|url=http://www.eonline.com/news/469981/spoiler-chat-scoop-on-supernatural-walking-dead-american-horror-story-the-originals-and-more?cmpid=sn-000000-twitterfeed-365-kristin&utm_campaign=twitterfeed_kristin&dlvrit=51396|títulu=Spoiler Chat: Scoop on Supernatural, Walking Dead, American Horror Story, The Originals and More!|editor=Y! Online|fecha=15 d'ochobre de 2013|fechaaccesu=16 d'ochobre de 2013|idioma=inglés}}</ref> El 1 de payares de 2013, anuncióse que [[Michael Trevino]] sería primer miembru del repartu de ''[[The Vampire Diaries (serie de televisión)|The Vampire Diaries]]'' en realizar un crossover na serie.<ref name="Tyler">{{cita web|fechaaccesu=2 de payares de 2013|idioma=inglés|obra=Entertainment Weekly|url=http://insidetv.ew.com/2013/11/01/vampire-diaries-michael-trevino-tyler-originals/|títulu=Vampire Diaries': Michael Trevino confirms ‘Originals' crossover — EXCLUSIVE|last=Bierly|first=Mandy}}</ref> == Receición == === Receición de la crítica === Eric Goldman de ''[[IGN (sitiu web)|IGN]]'' calificó al episodiu piloto como grandiosu y dio-y una puntuación de 9.8, comentando: "Bonu, toi dientro. ''The Originals'' foi, poques gracies, un episodiu piloto centráu nos personaxes y el mundu d'una potencial serie derivada de ''The Vampire Diaries'' nesta seronda. Y en esi aspeutu foi un ésitu sólidu, faciendo un gran trabayu n'establecer una nueva dinámica con dellos personaxes yá esistentes -y dellos nuevos".<ref>{{cita web|url=http://www.ign.com/articles/2013/04/26/the-vampire-diaries-the-originals-review|títulu=THE VAMPIRE DIARIES: "THE ORIGINALS" HAIL TO THE KING, BABY.|last=Goldman|first=Eric|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=25 d'abril de 2013|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2013|idioma=inglés}}</ref> Al respective de ''[[Always and Forever (episodiu de The Originals)|Always and Forever]]'', l'estrenu de la serie, Goldman calificar de bonu y dio-y una puntuación de 9.9, diciendo: "''The Originals'' toma una táctica interesante col so primer episodiu yá que tien tonelaes de trames que fueron creaes en ''The Vampire Diaries'', lo cual dexó a los productores nun apiertu. Ellos quieren qu'esta serie sía accesible a nuevos espectadores, pero eso significa que tienen qu'esplicar coses que los fans de seriar madre yá conocen. ¿La solución? Amosanos eventos que yá vimos pero con una perspeutiva distinta y con nuevos detalles añedíos. En sí, l'episodiu debú de ''The Originals'' ye un sólidu empiezu pa la serie. Pero'l fechu de que repite momentos que los espectadores de ''The Vampire Diaries'' yá vieron, namái aumenta'l deséu d'afayar lo que realmente vien de siguío".<ref>{{cita web|url=http://www.ign.com/articles/2013/10/02/the-originals-always-and-forever-review|títulu=THE ORIGINALS: "ALWAYS AND FOREVER" REVIEW COME ORIXINAL.|last=Goldman|first=Eric|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=2 d'ochobre de 2013|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2013|idioma=inglés}}</ref> === Receición del públicu === L'episodiu piloto foi vistu por 2.24 millones d'espectadores acordies con Nielsen Media Research, recibiendo 1.0 millones d'espectadores d'ente 18-49 años.<ref>{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2013/04/26/thursday-final-ratings-the-vampire-diaries-the-big-bang-theory-american-idol-adjusted-up/179734/|títulu=Thursday Final Ratings: 'The Vampire Diaries', 'The Big Bang Theory' & 'American Idol' Adjusted Up|fecha=26 d'abril de 2013|fechaaccesu=26 d'abril de 2013|obra=TV by the Numbers|last=Kondolojy|first=Amanda|idioma=inglés}}</ref> Mentanto, l'estrenu la serie foi vistu por 2.21 millones d'espectadores acordies con Nielsen Media Research, recibiendo 1.0 millones ente los espectadores 18-49 años.<ref>{{cita web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2013/10/04/thursday-final-ratings-big-bang-theory-greys-anatomy-parks-and-recreation-welcome-to-the-family-sían-saves-the-world-michael-j-fox-show/206890/|títulu=Thursday Final Ratings: 'Big Bang Theory', 'Grey's Anatomy' & 'The Originals' Adjusted Up; 'Parks And Recreation', 'Welcome to the Family', 'Sean Saves the World', 'Michael J. Fox Show', & 'Parenthood' Adjusted Down|fecha=4 d'ochobre de 2013|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2013|idioma=inglés|obra=TV by the Numbers|last=Bibel|first=Sara}}</ref> == Premios y nominaciones == {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%;" |- align="center" ! style="background:#b72f2f;" | Añu !style="background:#b72f2f;" | Premiu !style="background:#b72f2f;" | Categoría !style="background:#b72f2f;" | Nomaos ! style="background:#b72f2f;" | Resultancia |- |rowspan="5"|2014 |rowspan="2"|[[People's Choice Awards]] | Nuevu drama de televisión favoritu | ''The Originals'' |{{celda|Nomáu}} |- | Actor favoritu nuna serie nueva |rowspan="2"|[[Joseph Morgan]] | {{celda|Ganador}} |- |rowspan="2"|[[Teen Choice Awards]]<ref>{{cita web|url=http://teenchoiceawards.com/tcnews.aspx|títulu=FIRST WAVE OF "TEEN CHOICE 2014" NOMINEES ANNOUNCED|fechaaccesu=20 de xunu de 2014|idioma=inglés|obra=[[Teen Choice Awards]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140701143335/http://www.teenchoiceawards.com/tcnews.aspx|fechaarchivu=1 de xunetu de 2014}}</ref> | Meyor actor de televisión de fantasía/ciencia ficción | {{celda|Nomáu}} |- | Meyor actriz de televisión de fantasía/ciencia ficción | [[Claire Holt]] | {{celda|Nomada}} |- |rowspan="1"|[[Emmy Awards]] | Meyor peluquería | ''The Originals'' |{{celda|Nomáu}} |- |rowspan="1"|2015 |rowspan="1"|[[Teen Choice Awards]] | Meyor actor de televisión de fantasía/ciencia ficción | ''Joseph Morgan'' |{{celda|Nomáu}} |- |rowspan="1"|2016 |rowspan="1"|[[Teen Choice Awards]] | Meyor Besu | ''Leah Pipes & Joseph Morgan'' |{{celda|Nomaos}} |- |rowspan="1"|2017 |rowspan="1"|[[Teen Choice Awards]] | Meyor actor de televisión de fantasía/ciencia ficción | ''Joseph Morgan'' |{{celda|Nomáu}} |} == The Originals: The Awakening == El 27 d'ochobre de 2014, [[The CW Television Network|The CW]] anunció'l llanzamientu d'una [[serie web]] de cuatro partes titulada ''The Originals: The Awakening'', protagonizada por [[Nathaniel Buzolic]] y centrada na hestoria de Kol en 1914, cuando taba tratando de formar una alianza coles bruxes del [[Barriu Francés de Nueva Orleans]].<ref>{{cita web|títulu=Nathaniel Buzolic Returns as Kol in The Originals Web Series—Get Your First Look!|url=http://www.eonline.com/news/589956/nathaniel-buzolic-returns-as-kol-in-the-originals-web-series-get-your-first-look?cmpid=sn-000000-twitterfeed-365-kristin&utm_campaign=twitterfeed_kristin&dlvrit=51396|fecha=27 d'ochobre de 2014|idioma=inglés|autor=Tierney Bricker|fechaaccesu=18 de payares de 2014|obra=Y! Online}}</ref> La serie foi estrenada'l 10 de payares de 2014.<ref>{{cita web|url=http://insidetv.ew.com/2014/10/28/the-originals-awakening-kol-web-series/|títulu='The Originals' is launching a Kol-centric web series|last=Highfill|first=Samantha|obra=[[Entertainment Weekly]]|fecha=28 d'ochobre de 2014|idioma=inglés|fechaaccesu=18 de payares de 2014}}</ref> == Serie derivada == ''{{AP|Legacies (serie de televisión)|l1=Legacies}}'' El 2 agostu de 2017, anuncióse que se taba desenvolviendo una serie derivada de ''The Originals'' centrada en Hope Mikaelson, la fía de Klaus Mikaelson y Hayley Marshall. [[Julie Plec]], creadora de ''The Originals'' y co-creadora de ''[[The Vampire Diaries]]'', escribió'l guión del pilotu y atribúyese-y la creación de la serie.<ref>{{cita web|url=http://thefutoncritic.com/news/2017/08/02/development-update-wednesday-august-2-839510/12227/|títulu=Development Update: Wednesday, August 2|sitiuweb=The Futon Critic|fecha=2 d'agostu de 2017|fechaaccesu=24 de xunetu de 2018}}</ref> El 17 de xineru de 2018, revelóse que la filmación del pilotu entraría en producción nel segundu trimestre de 2018.<ref>{{cita web|url=http://www.tvratingsguide.com/2018/01/the-originals-spinoff-ordered-to-pilot.html|títulu=The Originals Spinoff - Ordered to Pilot?|apellíu=Ducote|nome=Jonathan|obra=The TV Ratings Guide|fechaaccesu=24 de xunetu de 2018}}</ref> El 6 de marzu de 2018, anuncióse que s'ordenar realizar un pilotu pa la serie, pero en llugar de pilotu tradicional, Plec apurriría una presentación piloto de la serie de quince minutos a [[The CW]].<ref>{{cita web|url=http://deadline.com/2018/03/the-vampire-diaries-the-originals-universe-spinoff-matt-davis-danielle-rose-russell-cast-hope-centric-series-the-cw-aria-shahghasemi-quincy-fouse-jenny-boyd-and-kaylee-bryant-1202312569/|títulu='TVD/The Originals' Universe Spinoff: Matt Davis & Danielle Rose Russell Lead Cast of Hope-Centric Series In Works At the CW|nome=Nellie|apellíu=Andreeva|fecha=6 de marzu de 2018|fechaaccesu=24 de xunetu de 2018|obra=[[Deadline Hollywood]]}}</ref> El 11 de mayu de 2018, anuncióse que la serie derivada, titulada ''Legacies'', ordenóse como una serie pa emitise mientres 2018-2019.<ref>{{cita web|url= http://ew.com/tv/2018/05/11/cw-orders-originals-spinoff-legacies/|títulu=The CW picks up Legacies, the Hope-centric Originals spin-off|sitiuweb=[[Entertainment Weekly]]|apellíu=Highfill|nome=Samantha|fecha=11 de mayu de 2018|fechaaccesu=24 de xunetu de 2018}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * {{Web oficial|http://www.cwtv.com/shows/the-originals}} (n'inglés). * [http://www.mtvla.com/tv/destacado/the-originals/ MTV Llatinoamérica: Sitiu Oficial] * {{IMDb títulu|2632424|The Originals}} {{ORDENAR:Originals, The}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Series de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Series de televisión n'inglés]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] mx3k119ab4beabz1akd4c8ygz5c464g 0 150399 3709283 3708862 2022-08-18T13:37:54Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{temporada deportiva}} El '''Campeonatu Descentralizáu 2018''' ye la edición númberu 102 de la [[Primer División de Perú]] y el númberu 53 so la denominación de [[Tornéu Descentralizáu|Descentralizáu]]. == Sistema de xuegu == El campeonatu ta constituyíu de tres torneos curtios: Tornéu de Branu, Tornéu Apertura y Tornéu Clausura; semifinales que van ser xugaes ente los ganadores del los trés torneos curtios y l'equipu con mayor puntaje acumuláu; y una final ente los ganadores d'estes. El Tornéu de Branu va ser el primer tornéu en xugase. Nél, los dieciséis equipos fueron estremaos en dos grupos d'ocho cada unu por aciu sortéu.<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Descentralizáu 2018: conoz tolos detalles del sortéu del fixture de los torneos de la temporada|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/descentralizáu-2018-vivu-sortéu-fixture-tornéu-verano-apertura-clausura-temporada-60143|fecha=15 de xineru de 2018|fechaaccesu=15 de xineru de 2018|periódicu=Diariu Depor|páxina=|cita=El Tornéu de Branu va tar conformáu por dos grupos [...]}}</ref> Dientro de cada grupu los equipos van xugar ente sigo dos veces, por aciu el [[sistema de toos contra toos]], totalizando catorce partíos cada unu. Al términu de los catorce feches los primeres de cada grupu van clasificar pa la final, que va xugase a doble partíu. L'equipu ganador va clasificar a les semifinales del campeonatu. Darréu va xugase el Tornéu Apertura y, dempués, la Clausura. Na Apertura los dieciséis equipos van xugar ente sigo, una vegada, por aciu sistema de toos contra toos totalizando quince partíos cada unu. Al términu de los quince feches el primer equipu va proclamase campeón y va clasificase a les semifinales. Na Clausura va ser de la mesma manera, pero con localía invertida con respectu a l'Apertura. Pa concluyir, el campeones de los trés torneos y el meyor allugáu de la tabla acumulada del campeonatu van enfrentar nes semifinales, en partíos d'ida y vuelta. Los ganadores de les llaves van xugar la final del campeonatu, tamién en partíos d'ida y vuelta, y el ganador proclamaráse campeón nacional. Esta información va confirmar cola publicación de les bases per parte de la ADFP. == Equipos participantes == Nel tornéu participen 16 equipos: los catorce primeros del [[Campeonatu Descentralizáu 2017]] más el campeón de la [[Segunda División Peruana 2017|Segunda División 2017]] y el campeón de la [[Copa Perú 2017]]. === Ascensos y descensos === Los clubes [[Club Juan Aurich|Juan Aurich]] y [[Club Sport Alianza Atléticu Sullana|Alianza Atléticu]] baxaron la temporada pasada y fueron reemplazaos por [[Sport Boys Association|Sport Boys]] y [[Escuela Municipal Deportivu Binacional|Binacional]]. Sport Boys xubió depués de ganar la [[Segunda División Peruana 2017|Segunda División 2017]], ente que Binacional facer tres ganar la [[Copa Perú 2017]]. Esti postreru va xugar per primer vegada en [[Primer División de Perú|Primer División]]. <center> {| |- style="vertical-align: top;" | {| class="wikitable sortable" ! align="center"|Pos ! width=320|Xubíos a la [[Primer División de Perú|Primer División]] |- style="background: #ACE1AF;" |1 |[[Sport Boys Association|Sport Boys]] Campeón de la [[Segunda División Peruana 2017|Segunda División 2017]] |-style="background: #ACE1AF;" |1 | [[Escuela Municipal Deportivu Binacional|Binacional]] Campeón de la [[Copa Perú 2017]] |} | {| class="wikitable sortable" ! align="center"|Pos ! width=350|Baxaos a la [[Segunda División de Perú]] |- style="background: #FF8888;" |15 |[[Club Juan Aurich|Juan Aurich]] na [[Campeonatu Descentralizáu 2017#Tabla final|tabla final 2017]] |- style="background: #FF8888;" |16 |[[Club Sport Alianza Atléticu Sullana|Alianza Atléticu]] na [[Campeonatu Descentralizáu 2017#Tabla final|tabla final 2017]] |} |} </center> === Datos de los clubes === {| {{tablaguapa}} style="width:100%; font-size:88%" |- !width="250"|Equipu !width="150"|Ciudá !width=200|Entrenador !width="200"|Estadiu !width="50"|Capacidá !width=100|Provisor !width=200|Auspiciador |- |[[Academia Deportiva Cantolao|Academia Cantolao]] |[[Callao]] |{{Bandera|PER}} [[Guillermo Esteves]].<ref name="DTs">{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Fichaxes 2018: conoz a los téunicos que van dirixir nel Descentralizáu|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/fichaxes-2018-futbol-peruanu-conoz-tecnicos-dirigiran-descentralizáu-58140|fecha=26 d'avientu de 2017|fechaaccesu=26 d'avientu de 2017|periódicu=Diariu Depor|páxina=}}</ref> |[[Estadio Miguel Grau (Callao)|Miguel Grau]] |{{Esd|17 000}} |{{bandera|PER}} Verco |{{bandera|}} |- |[[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] |[[Lima]] |{{bandera|URU}} [[Pablo Bengoechea]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Alianza Lima: Pablo Bengoechea anovó contratu per un añu más|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-pablo-bengoechea-renovo-contrato-anu-56437|fecha=8 d'avientu de 2017|fechaaccesu=15 d'avientu de 2017|periódicu=Diariu Depor|páxina=}}</ref> |[[Estadio Alejandro Villanueva|Alejandro Villanueva]] |{{Esd|35 000}} |{{bandera|USA}} [[Nike]] |{{bandera|}} |- |[[Ayacucho Fútbol Club|Ayacucho F. C.]] |[[Ayacucho]] |{{bandera|URU}} [[Mario Viera]].<ref name="DTs" /> |[[Estadiu Municipal de Huanta |Municipal de Huanta]] |{{Esd|7 000}} |{{bandera|PER}} [[Real (marca)|Real]] |{{bandera|}} |- |[[Escuela Municipal Deportivu Binacional|Binacional]] |[[Arequipa]] |{{bandera|PER}} Luis Flores.<ref name="DTs" /> |[[Estadiu 25 de Payares|25 de Payares]] |21 000 |{{bandera|PER}} Kino |{{bandera|}} |- |[[Club Deportivo Comerciantes Xuníos|Comerciantes Xuníos]] |[[Cutervo]] |{{bandera|PAR}} [[Rolando Chilavert]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Comerciantes Xuníos anunció a Rolando Chilavert como nuevu téunicu|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/comerciantes-xuníos-anunciu-rolando-chilavert-nuevu-tecnico-57123|fecha=15 d'avientu de 2017|fechaaccesu=18 d'avientu de 2017|periódicu=Diariu Depor|páxina=}}</ref> |[[Estadio Carlos A. Olivar|Carlos A. Olivares]].<ref name="Municipal-Comerciantes">{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Deportivu Municipal y Comerciantes Xuníos tendrán de camudar d'estadiu p'apostar el Descentralizáu 2018|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/deportivu-municipal-comerciantes-xuníos-deberan-camudar-sedes-descentralizáu-2018-58944|fecha=3 de xineru de 2018|fechaaccesu=4 de xineru de 2018|periódicu=Diariu Depor|páxina=}}</ref> |12 000 |{{bandera|Perú}} Crack |{{bandera|}} |- |[[Club Centro Deportivu Municipal|Deportivu Municipal]] |[[Lima]] |{{bandera|PER}} [[Víctor Rivera]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Víctor Rivera robló por "50 años" con Municipal, según afirmó na so presentación|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/victor-rivera-roblo-50-anos-deportivu-municipal-dixo-presentacion-56282|fecha=7 d'avientu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=Diariu Depor|páxina=}}</ref> |[[Estadiu Nacional de Perú|Nacional]].<ref name="Municipal-Comerciantes" /> |50 000 |{{Bandera|PER}} [[Walon Sport|Walon]] |{{bandera|}} |- |[[Foot Ball Club Melgar|F. B. C. Melgar]] |[[Arequipa]] |{{bandera|COL}} [[Hernán Torres]]. |[[Estadiu Monumental de la UNSA|Monumental de la UNSA]] |40 370 |{{bandera|PER}} [[Walon Sport|Walon]] |{{bandera|}} |- |[[Asociación Civil Real Atléticu Garcilaso|Real Garcilaso]] |[[Cusco]] |{{Bandera|URU}} [[Tabaré Silva]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Fichaxes 2018: Óscar Ibáñez va dirixir a Real Garcilaso na Copa Libertadores|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/fichaxes-2018-oscar-ibanez-dirigira-real-garcilaso-copa-libertadores-56897|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=Diariu Depor|páxina=}}</ref> |[[Estadiu Inca Garcilaso de la Vega|Garcilaso de la Vega]] |{{Esd|42 000}} |{{bandera|PER}} [[Walon Sport|Walon]] |{{bandera|PER}} Caxa Cusco |- |[[Sport Boys Association|Sport Boys]] |[[Callao]] |{{bandera|PER}} [[Wilmar Valencia]] .<ref name="DTs" /> |[[Estadio Miguel Grau (Callao)|Miguel Grau]] |{{Esd|17 000}} |{{bandera|PER}} Sfera 3 |{{bandera|}} |- |[[Club Sport Huancayo|Sport Huancayo]] |[[Huancayo]] |{{bandera|ARG}} Marcelo Grioni.<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Fichaxes 2018: Marcelo Grioni quedar a dirixir nel Perú|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/sport-huancayo-marcelo-grioni-queda-dirixir-peru-2018-56751|fecha=12 d'avientu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017|periódicu=Diariu Depor|páxina=}}</ref> |[[Estadiu Huancayo|Huancayo]] |{{Esd|20 000}} |{{bandera|PER}} [[Walon Sport|Walon]] |{{bandera|PER}} Caxa Huancayo |- |[[Club Sport Rosario|Sport Rosario]] |[[Huaraz]] |{{Bandera|ARG}} [[Fernando Nogara]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Fichaxes 2018: Sport Rosario tien nuevu téunicu pa la próxima temporada|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/fichaxes-2018-sport-rosariu-nuevu-tecnico-proxima-temporada-57702|fecha=21 d'avientu de 2017|fechaaccesu=25 d'avientu de 2017|periódicu=Diariu Depor|páxina=}}</ref> |[[Estadiu Roses Pampa|Roses Pampa]] |{{Esd|20 000}} |{{bandera|PER}} Palant |{{bandera|PER}} {{bandera|ARG}} Argenper |- |[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] |[[Lima]] |{{bandera|Chile}} [[Mario Salas]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Sporting Cristal yá tien téunicu: chilenu Mario Salas va dirixir a los celestes|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/sporting-cristal-tecnico-chilenu-mario-sales-dirigira-celestes-2018-57768|fecha=21 d'avientu de 2017|fechaaccesu=25 d'avientu de 2017|periódicu=Diariu Depor|páxina=}}</ref> |[[Estadio Alberto Gallardo|Alberto Gallardo]] |{{Esd|15 000}} |{{Bandera|GER}} [[Adidas]] |{{Bandera|PER}} [[Cerveza Cristal (Perú)|Cerveza Cristal]] |- |[[Club Deportivo Unión Comercio|Unión Comercio]] |[[Nueva Cajamarca]] |{{bandera|COL}} [[Walter Aristizábal]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Unión Comerciu yá tien entrenador: Walter Aristizábal va dirixir al 'Poderosu'|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/fichaxes-2018-union-comerciu-entrenador-walter-aristizabal-dirigira-poderosu-59225|fecha=6 de xineru de 2018|fechaaccesu=6 de xineru de 2018|periódicu=Diariu Depor|páxina=}}</ref> |[[Estadiu IPD de Nueva Cajamarca|IPD de Nueva Cajamarca]] |{{Esd|12 000}} |{{bandera|PER}} [[Real (marca)|Real]] |{{bandera|PER}} Corporación Chávez |- |[[Club Deportivo Universidad de San Martín de Porres|Universidá de San Martín]] |[[Lima]] |{{bandera|ARG}} [[Carlos Bustos]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=San Martín anunció al so nuevu entrenador pal 2018|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/san-martin-anunciu-nuevu-entrenador-2018-58197|fecha=26 d'avientu de 2017|fechaaccesu=27 d'avientu de 2017|periódicu=Diariu Depor|páxina=}}</ref> |[[Estadio Alberto Gallardo|Alberto Gallardo]] |{{Esd|15 000}} |{{bandera|ESP}} [[Joma]] |{{bandera|}} |- |[[Club Universidad Téunica de Cajamarca|Univ. Téunica de Cajamarca]] |[[Cajamarca]] |{{bandera|PER}} [[Franco Navarro]].<ref name="DTs" /> |[[Estadiu Municipal Germán Contreras Jara|Germán Contreras Jara]] |6300 |{{bandera|PER}} Convert |{{bandera|}} |- |[[Club Universitario de Deportes Universitario de Deportes]] |[[Lima]] |{{bandera|CHI}} [[Nicolás Córdova]] |[[Estadiu Monumental (Perú)|Monumental]] |{{Esd|80 093}} |{{Bandera|ECU}} [[Marathon Sports|Marathon]] |{{bandera|}} |} === Distribución xeográfica de los clubes === Nueve [[Rexones y departamentos de Perú|departamentos]] tán representaos nesta edición con a lo menos un equipu. Los departamentos cola mayor cantidá de participantes son [[Departamentu de Arequipa|Arequipa]] y [[Departamentu de Cajamarca|Cajamarca]]. La [[provincia de Lima]] tien cinco representantes y la [[Provincia Constitucional del Callao]] dos; dambes provincies nun pertenecen a nengún departamentu.<ref>{{cita web|url=https://pensandolima.wordpress.com/2010/08/05/la probeza-en llima metropolitana/|títulu=L'actual réxime especial de Lima Metropolitana y el Callao|fechaaccesu=16 d'avientu de 2016|fecha=5 d'agostu de 2010|idioma=español|editorial=pensandolima.wordpress.com}}</ref> ==== Equipos per rexón ==== {{Mapa de llocalización+|Perú|mapa_alternativu=Peru - (Template).svg|float=right|anchu=380|etiqueta=Llocalización de los equipos de la '''Primer División 2018'''|lugar= {{Mapa de llocalización~ |Perú |lat= -12.4 |long=-81.0 |label=<small>[[Club Alianza Lima|Alianza Lima]]<br />[[Club Centro Deportivu Municipal|{{Esd|Deportivu Municipal}}]]<br />[[Club Sporting Cristal|{{Esd|Sporting Cristal}}]]<br />[[Club Deportivo Universidad de San Martín de Porres|{{Esd|Universidá de San Martín}}]]<br />[[Club Universitario de Deportes Universitario de Deportes]]</small>|position=right}} {{Mapa de llocalización~ |Perú |lat= -6.365188 |long= -78.817437 |label=<small>[[Club Deportivo Comerciantes Xuníos|{{Esd|Comerciantes Xuníos}}]]</small>|position=right}} {{Mapa de llocalización~ |Perú |lat= -7.164444 |long=-78.510556 |label=<small>[[Club Universidad Téunica de Cajamarca|{{Esd|Univ. Téunica de Cajamarca}}]]</small>|position=right}} {{Mapa de llocalización~ |Perú |lat= -9.5333 |long=-77.5333 |label=<small>[[Club Sport Rosario|Sport Rosario]]</small>|position=left}} {{Mapa de llocalización~ |Perú |lat= -16.398764 |long= -71.536883 |label=<small>[[Foot Ball Club Melgar|F. B. C. Melgar]]<br />[[Escuela Municipal Deportivu Binacional|Binacional]]</small>|position=left}} {{Mapa de llocalización~ |Perú |lat=-13.163056 |long=-74.224444 |label=<small>[[Ayacucho Fútbol Club|Ayacucho F. C.]]</small>}} {{Mapa de llocalización~ |Perú |lat= -13.518333 |long= -71.978056 |label=<small>[[Asociación Civil Real Atléticu Garcilaso|Real Garcilaso]]</small>}} {{Mapa de llocalización~ |Perú |lat= -12.066667 |long= -75.216667 |label=<small>[[Club Sport Huancayo|{{Esd|Sport Huancayo}}]]</small>}} {{Mapa de llocalización~ |Perú |lat= -5.9433 |long= -77.341476 |label=<small>[[Club Deportivo Unión Comercio|{{Esd|Unión Comercio}}]]</small>|position=right}} {{Mapa de llocalización~ |Perú |lat= -12.4 |long= -81.6 |label=<small>[[Academia Deportiva Cantolao|{{Esd|Academia Cantolao}}]]</small>|position=top}} {{Mapa de llocalización~ |Perú |lat= -12.4 |long= -81.6 |label=<small>[[Sport Boys Association|Sport<br />Boys]]</small>|position=left}} }} {| {{tablaguapa}} ! width="130" |Rexón ! width="30" |Númberu !width="180" |Equipos |- | rowspan="5" |[[Rexón Lima|Lima]] | rowspan="5" |<center>5 |[[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] |- |[[Club Centro Deportivu Municipal|Deportivu Municipal]] |- |[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] |- |[[Club Deportivo Universidad de San Martín de Porres|Universidá de San Martín]] |- |[[Club Universitario de Deportes Universitario de Deportes]] |- | rowspan="2" |[[Departamentu de Arequipa|Arequipa]] | rowspan="2" |<center>2 |[[Escuela Municipal Deportivu Binacional|Binacional]] |- |[[Foot Ball Club Melgar|F. B. C. Melgar]] |- | rowspan="2" |[[Departamentu de Cajamarca|Cajamarca]] | rowspan="2" |<center>2 |[[Club Deportivo Comerciantes Xuníos|Comerciantes Xuníos]] |- |[[Club Universidad Téunica de Cajamarca|Univ. Téunica de Cajamarca]] |- | rowspan="2" |[[Provincia Constitucional del Callao|Callao]] | rowspan="2" |<center>2 |[[Academia Deportiva Cantolao|Academia Cantolao]] |- |[[Sport Boys Association|Sport Boys]] |- |[[Departamentu de Áncash|Áncash]] |<center>1 |[[Club Sport Rosario|Sport Rosario]] |- |[[Departamentu de Ayacucho|Ayacucho]] |<center>1 |[[Ayacucho Fútbol Club|Ayacucho F. C.]] |- |[[Departamentu del Cuzco|Cusco]] |<center>1 |[[Asociación Civil Real Atléticu Garcilaso|Real Garcilaso]] |- |[[Departamentu de Junín|Junín]] |<center>1 |[[Club Sport Huancayo|Sport Huancayo]] |- |[[Departamentu de San Martín|San Martín]] |<center>1 |[[Club Deportivo Unión Comercio|Unión Comercio]] |} === Xugadores estranxeros === Pal presente campeonatu cada equipu va poder incluyir dientro de la so llista de xugadores un máximu de cinco estranxeros; de los cualos solo van poder actuar de manera simultánea trés. Solo va dexáse-yos la sustitución d'un estranxeru mientres la ventana de pases de mediu añu. Si un xugador estranxeru se nacionalizará a metá del campeonatu, va siguir cuntando como estranxeru.<ref>{{Cita llibru|enllaceautor=Asociación Deportiva de Fútbol Profesional|títulu=Bases del Tornéu Descentralizáu 2018|capítulu=Títulu sestu: De les regles de xuegu, de los xugadores y entrenador - Artículo 54.°: Xugadores arteros pueden incluyise hasta cinco (5) xugadores estranxeros, de los cualos van poder actuar simultáneamente solu trés (3).}}</ref> == Tornéu de Branu == {{AP|Tornéu de Branu 2018 (Perú)|l1=Tornéu de Branu 2018}} El Tornéu de Branu ye'l primeru de los trés torneos curtios en xugase. Los equipos participantes tán estremaos en dos grupos, dientro de los cualos van incluyise a 4 equipos d'altor per cada grupu. Dientro de cada grupu los ocho equipos van xugar ente sigo por aciu el [[sistema de toos contra toos]] dos veces totalizando catorce partíos cada unu. A la fin de los catorce feches los ganadores de cada grupu van clasificar a la final. Empezó'l 2 de febreru cola fase de grupos y va terminar el 13 de mayu cola final. El campeón va clasificar pa les semifinales del Campeonatu. ==== Grupu A ==== <center> {| align=center style="font-size: 90%; border-collapse:collapse" border=0 cellspacing=0 cellpadding=2 |- align=center bgcolor=#B0C4DE !width="30" |{{Abreviatura|Pos.|Posición }} ! width="170" |Equipu !width="30" |{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} ! width="30" |{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="30" |{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} ! width="30" |{{Abreviatura|DG|Diferencia de goles}} ! width="30" |{{Abreviatura|Pts.|Puntos}} ! width="250" |Clasificáu a |-align=center style="background: #FECC00 || 1 || align="left" |'''[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]]''' | 14 || 10 || 3 || 1 || 42 || 15 || 27 || '''33''' ||[[#Final del Tornéu de Branu Final del Tornéu de Branu]] |- align=center || 2 || align="left" |[[Club Sport Rosario|Sport Rosario]] | 14 || 6 || 2 || 6 || 23 || 21 || 2 || '''20''' || rowspan="7" | |- align=center || 3 || align="left" |[[Club Universidad Téunica de Cajamarca|Univ. Téunica de Cajamarca]] | 14 || 5 || 5 || 4 || 14 || 19 || −5 || '''20''' |- align=center || 4 || align="left" |[[Club Deportivo Universidad de San Martín de Porres|Universidá de San Martín]] | 14 || 4 || 7 || 3 || 20 || 18 || 2 || '''19''' |- align=center || 5 || align="left" |[[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] | 14 || 5 || 4 || 5 || 16 || 17 || −1 || '''19''' |- align=center || 6 || align="left" |[[Club Deportivo Comerciantes Xuníos|Comerciantes Xuníos]] | 14 || 4 || 2 || 8 || 18 || 26 || −8 || '''14''' |- align=center || 7 || align="left" |[[Ayacucho Fútbol Club|Ayacucho F. C.]] | 14 || 4 || 2 || 8 || 22 || 34 || −12 || '''14''' |- align=center || 8 || align="left" |[[Club Universitario de Deportes Universitario de Deportes]] | 14 || 2 || 7 || 5 || 16 || 21 || −5 || '''13''' |- align=center bgcolor=#B0C4DE |colspan="11" style="color:Black;" | Última actualización: 29 d'abril de 2018 |} </center> ==== Grupu B ==== <center> {| align=center style="font-size: 90%; border-collapse:collapse" border=0 cellspacing=0 cellpadding=2 |- align=center bgcolor=#B0C4DE !width="30" |{{Abreviatura|Pos.|Posición }} ! width="170" |Equipu !width="30" |{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} ! width="30" |{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="30" |{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} ! width="30" |{{Abreviatura|DG|Diferencia de goles}} ! width="30" |{{Abreviatura|Pts.|Puntos}} ! width="250" |Clasificáu a |-align=center style="background: #FECC00 || 1 || align="left" |'''[[Club Sport Huancayo|Sport Huancayo]]''' | 14 || 8 || 3 || 3 || 29 || 20 || 9 || '''27''' || [[#Final del Tornéu de Branu Final del Tornéu de Branu]] |- align=center || 2 || align="left" |[[Foot Ball Club Melgar|F. B. C. Melgar]] | 14 || 6 || 7 || 1 || 20 || 13 || 7 || '''25''' || rowspan="7" | |- align=center || 3 || align="left" |[[Escuela Municipal Deportivu Binacional|Binacional]] | 14 || 5 || 6 || 3 || 18 || 17 || 1 || '''21''' |- align=center || 4 || align="left" |[[Club Centro Deportivu Municipal|Deportivu Municipal]] | 14 || 6 || 2 || 6 || 24 || 21 || 3 || '''20''' |- align=center || 5 || align="left" |[[Asociación Civil Real Atléticu Garcilaso|Real Garcilaso]] | 14 || 6 || 2 || 6 || 21 || 23 || −3 || '''20''' |- align=center || 6 || align="left" |[[Academia Deportiva Cantolao|Academia Cantolao]] | 14 || 4 || 5 || 5 || 14 || 13 || 1 || '''17''' |- align=center || 7 || align="left" |[[Sport Boys Association|Sport Boys]] | 14 || 3 || 4 || 7 || 15 || 21 || −6 || '''13''' |- align=center || 8 || align="left" |[[Club Deportivo Unión Comercio|Unión Comercio]] | 14 || 2 || 3 || 9 || 15 || 28 || −13 || '''9''' |- align=center bgcolor=#B0C4DE |colspan="11" style="color:Black;" | Última actualización: 28 d'abril de 2018 |} </center> === Final del Tornéu de Branu === :''Pa mayor detalle vease: [[Tornéu de Branu 2018 (Perú)#Final|Final del Tornéu de Branu]] La final va xugar a doble partíu ente los ganadores de cada unu de los grupos. <center> {{Partíos |local = [[Club Deportivo Sport Huancayo|Sport Huancayo]] |resultáu = 1:1''' (0:1) |visita = [[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] |fecha = 6 de mayu de 2018, 15:30 |estadiu = [[Estadiu Huancayo]] |ciudá = [[Huancayo]] |refe = [[Michael Espinoza]] |asistencia = 8352 |goleslocal = [[Carlos Neumann|Neumann]] {{gol|65|pen.}} |golesvisita = [[Gabriel Mariña Heredia|Mariña]] {{gol|37}} |reporte = https://soccerway.com/matches/2018/05/06/peru/primer-division/club-deportivu-sport-huancayo/club-sporting-cristal/2784345/?ICID=PL_MS_01 }} {{Partíos |local = [[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = [[Club Deportivo Sport Huancayo|Sport Huancayo]] |fecha = 12 de mayu de 2018, 20:15 |estadiu = [[Estadiu Nacional de Perú|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Lima]] |refe = [[Diego Haro]] |asistencia = 27&nbsp;000 |goleslocal = [[Renzo Revoredo|Revoredo]] {{gol|59}} |reporte= }} <br /> <center> {| cellspacing=0 width=100% | align="center" |'''Campeón y clasificáu a les semifinales del campeonatu'''<br />'''[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]]''' |} </center> </center> == Tornéu Apertura == {{AP|Tornéu Apertura 2018 (Perú)|l1=Tornéu Apertura 2018}} El Tornéu Apertura va ser el segundu tornéu curtiu del añu. Los dieciséis equipos van enfrentar ente sigo por aciu el [[sistema de toos contra toos]] una vegada, totalizando quince partíos cada unu. Los partíos de l'Apertura van constituyir los partíos d'ida del campeonatu. L'equipu qu'atropu más puntos al términu de los quince feches va ser el campeón de dichu tornéu, según bases, y va clasificar a la semifinales del Campeonatu Descentralizáu. === Tabla de posiciones === <center> {| align=center style="font-size: 90%; border-collapse:collapse" border=0 cellspacing=0 cellpadding=2 |- align=center bgcolor=#B0C4DE !width="30" |{{Abreviatura|Pos.|Posición }} ! width="180" |Equipu !width="30" |{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} ! width="30" |{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="30" |{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} ! width="30" |{{Abreviatura|DG|Diferencia de goles}} ! width="30" |{{Abreviatura|Pts.|Puntos}} |- align="center" style="background:#FECC00" || 1 || align="left" |[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] | 9 || 5 || 3 || 1 || 18 || 5 || 13 || '''18''' |- align="center" || 2 || align="left" |[[Foot Ball Club Melgar|F. B. C. Melgar]] | 10 || 5 || 2 || 3 || 14 || 12 || 2 ||'''17''' |- align="center" || 3 || align="left" |[[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] | 9 || 5 || 1 || 3 || 16 || 11 || 5 || '''16''' |- align="center" || 4 || align="left" |[[Club Sport Rosario|Sport Rosario]] (**) | 10 || 6 || 2 || 2 || 16 || 12 || 4 || '''16''' |- align="center" || 5 || align="left" |[[Escuela Municipal Deportivu Binacional|Binacional]] | 10 || 5 || 1 || 4 || 9 || 8 || 1 || '''16''' |- align="center" || 6 || align="left" |[[Club Centro Deportivu Municipal|Deportivu Municipal]] | 10 || 4 || 3 || 3 || 16 || 7 || 9 || '''15''' |- align="center" || 7 || align="left" |[[Club Deportivo Unión Comercio|Unión Comercio]] | 10 || 4 || 3 || 3 || 8 || 10 || −2 ||'''15''' |- align="center" || 8 || align="left" |[[Club Universidad Téunica de Cajamarca|Univ. Téunica de Cajamarca]] | 9 || 3 || 5 || 1 || 9 || 6 || 3 || '''14''' |- align="center" || 9 || align="left" |[[Asociación Civil Real Atléticu Garcilaso|Real Garcilaso]] | 10 || 4 || 1 || 5 || 10 || 14 || −4 || '''13''' |- align="center" || 10 || align="left" |[[Club Sport Huancayo|Sport Huancayo]] | 9 || 3 || 3 || 3 || 10 || 8 || 2 || '''12''' |- align="center" || 11 || align="left" |[[Sport Boys Association|Sport Boys]] | 10 || 2 || 5 || 3 || 15 || 16 || −1 || '''11''' |- align="center" || 12 || align="left" |[[Club Universitario de Deportes Universitario de Deportes]] | 10 || 2 || 5 || 3 || 11 || 15 || −4 ||'''11''' |- align="center" || 13 || align="left" |[[Academia Deportiva Cantolao|Academia Cantolao]] | 9 || 2 || 4 || 3 || 13 || 18 || −5 || '''10''' |- align="center" || 14 || align="left" |[[Ayacucho Fútbol Club|Ayacucho F. C.]] (*) | 9 || 2 || 3 || 4 || 12 || 13 || −1 || '''9''' |- align="center" || 15 || align="left" |[[Club Deportivo Universidad San Martín de Porres|Universidá de San Martín]] | 10 || 0 || 6 || 4 || 6 || 13 || −7 || '''6''' |- align="center" || 16 || align="left" |[[Club Deportivo Comerciantes Xuníos|Comerciantes Xuníos]] (*) | 10 || 0 || 3 || 7 || 4 || 19 || −15 || '''3''' |- align=center bgcolor=#B0C4DE |colspan="11" style="color:Black;" | Última actualización: 2 d'agostu de 2018 |} {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;text-align:center;" |- | style="background:#FECC00;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Campeón del Tornéu Apertura y clasifica a les semifinales del campeonatu |- </center> <br /> * (*) <small> La Comisión de Xusticia de la [[Federación Peruana de Fútbol|FPF]] anuló la resultancia del partíu ente Ayacucho F. C. y Comerciantes Xuníos (1-2) de la primer fecha por cuenta de que'l club visitante allinió a [[Junior Aguirre]], xugador que s'atopaba suspendíu. La Comisión determinó la perda de los puntos llograos por Comerciantes Xuníos y concediólu a Ayacucho F. C. una victoria de 3-0.</small><ref>{{cita web|url=http://ovacion.pe/cj-fpf-dio-y trunfu-ayacucho-fc-sobre-comerciantes-xuníos|títulu=CJ-FPF dio-y el trunfu a Ayacucho FC sobre Comerciantes Xuníos|fechaaccesu=7 de xunu de 2018|autor=Ovacion.pe|fecha=30 de mayu de 2018}}</ref> * (**) <small> La Comisión de Llicencies de la [[Federación Peruana de Fútbol|FPF]] restó 4 puntos al [[Club Sport Rosario]] por incumplimientu coles sos obligaciones económiques.</small><ref>{{cita web|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-sport-rosariu-perdio-punta-tornéu-apertura-cj-fpf-quito-4-puntos-82327?utm_medium=organic|títulu=¡Celebra, Alianza! Comisión de Llicencies quitó 4 puntos a Sport Rosario y 'íntimos' recuperaron el lideralgu|fechaaccesu=25 de xunetu de 2018|autor=Depor.com|fecha=25 de xunetu de 2018}}</ref> == Tornéu Clausura == {{AP|Tornéu Clausura 2018 (Perú)|l1=Tornéu Clausura 2018}} El Tornéu Clausura va ser el tercer tornéu curtiu del añu. Los dieciséis equipos van enfrentar ente sigo por aciu el [[sistema de toos contra toos]] una vegada, totalizando quince partíos cada unu. Los partíos de la Clausura van constituyir los partíos de vuelta del campeonatu. L'equipu qu'atropu más puntos al términu de los quince feches va ser el campeón de dichu tornéu, según bases, y va clasificar a la semifinales del Campeonatu Descentralizáu. === Tabla de posiciones === <center> {| align=center style="font-size: 90%; border-collapse:collapse" border=0 cellspacing=0 cellpadding=2 |- align=center bgcolor=#B0C4DE !width="30" |{{Abreviatura|Pos.|Posición }} ! width="170" |Equipu !width="30" |{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} ! width="30" |{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="30" |{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} ! width="30" |{{Abreviatura|DG|Diferencia de goles}} ! width="30" |{{Abreviatura|Pts.|Puntos}} |- align="center" style="background:#FECC00" || 1 || align="left" |[[Academia Deportiva Cantolao|Academia Cantolao]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 2 || align="left" |[[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 3 || align="left" |[[Ayacucho Fútbol Club|Ayacucho F. C.]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 4 || align="left" |[[Escuela Municipal Deportivu Binacional|Binacional]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 5 || align="left" |[[Club Deportivo Comerciantes Xuníos|Comerciantes Xuníos]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 6 || align="left" |[[Club Centro Deportivu Municipal|Deportivu Municipal]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 7 || align="left" |[[Foot Ball Club Melgar|F. B. C. Melgar]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 8 || align="left" |[[Asociación Civil Real Atléticu Garcilaso|Real Garcilaso]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 9 || align="left" |[[Sport Boys Association|Sport Boys]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 10 || align="left" |[[Club Sport Huancayo|Sport Huancayo]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 11 || align="left" |[[Club Sport Rosario|Sport Rosario]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 12 || align="left" |[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 13 || align="left" |[[Club Deportivo Unión Comercio|Unión Comercio]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 14 || align="left" |[[Club Deportivo Universidad de San Martín de Porres|Universidá de San Martín]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 15 || align="left" |[[Club Universidad Téunica de Cajamarca|Univ. Téunica de Cajamarca]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align="center" || 16 || align="left" |[[Club Universitario de Deportes Universitario de Deportes]] | 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || 0 || '''0''' |- align=center bgcolor=#B0C4DE |colspan="11" style="color:Black;" | Última actualización: 27 de mayu de 2018 |} {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;text-align:center;" |- | style="background:#FECC00;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Campeón del Tornéu Clausura y clasifica a les semifinales del campeonatu |- </center> <br /> == Tabla atropada == La tabla acumulada resulta de la suma de resultaos de los Torneos de Branu, Apertura y Clausura. Amás, al equipu qu'ocupe'l primer llugar nel [[Tornéu de Promoción y Reserva de 2018|Tornéu de Promoción y Reserva 2018]] van otorgáse-y dos puntos de bonificación, ente que al segundu un puntu.<ref>{{cita llibru|apellíos=A. D. F. P|nome=|enllaceautor=Asociación Deportiva de Fútbol Profesional|títulu=Bases del Tornéu Descentralizáu 2017|url=https://onedrive.live.com/?authkey=!AHg-7yrGlLUAGO4&cid=11D734B86BB8D801&id=11D734B86BB8D801!141&paríi=root&o=OneUp|fechaaccesu=10 de febreru de 2017|añu=2107|editorial=|isbn=|editor=|ubicación=Lima|páxina=3|idioma=|capítulu=Títulu Segundu: Sistema del Tornéu Descentralizáu - Artículu 9.°:Tornéu de Branu, Apertura, Clausura y Playoffs|formatu=PDF|cita=La Tabla de Posiciones va ser atropada nos trés primeres etapes}}</ref><ref>{{cita llibru|apellíos=A. D. F. P.|nome=|enllaceautor=Asociación Deportiva de Fútbol Profesional|títulu=Bases del Tornéu de Promoción y Reserva 2017|url=http://cdn-adfp.foothub.tv/wp-content/uploads/2017/02/bases_2017.pdf|fechaaccesu=10 de febreru de 2017|añu=2017|editorial=|isbn=|editor=|ubicación=Lima|páxina=1,2|idioma=|capítulu=Títulu Segundu: Sistema del Campeonatu - Artículu 5.°: Del Tornéu|formatu=PDF|cita=Al términu de les 30 feches el campeón y subcampeón va otorgar 2 y 1 puntu respeutivamente al so equipu profesional (pa puntaje acumuláu)}}</ref> La tabla acumulada va usar pa determinar a los dos clubes baxaos a la [[Segunda División de Perú 2019|Segunda División 2019]]. Per otru llau los cuatro primeros van llograr un cupu pa la [[Copa Suramericana 2019]], siempres y cuando nun clasificaren pa nenguna instancia de la [[Copa Libertadores 2019]].^{<nowiki>[</nowiki>[[#Considerancies|Vease considerancies]]<nowiki>]</nowiki>} <center> {| align=center style="font-size: 90%; border-collapse:collapse" border=0 cellspacing=0 cellpadding=2 |- align=center bgcolor=#98A1B2 ! width="30" |{{Abreviatura|Pos.|Posición }} ! width="170" |Equipu !width="30" |{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} ! width="30" |{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} ! width="30" |{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="30" |{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} ! width="30" |{{Abreviatura|DG|Diferencia de goles}} ! width="30" |{{Abreviatura|Pts.|Puntos}} |- align="center" style="background:#90EE90;" ||'''1'''||align="left" |[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] || 23 || 15 || 6 || 2 || 60 || 20 || 40 ||'''51''' |- align="center" style="background:#90EE90;" ||'''2'''|| align="left" |[[Foot Ball Club Melgar|F. B. C. Melgar]] || 24 || 11 || 9 || 4 || 34 || 25 || 9 ||'''42''' |- align="center" style="background:#B0EE90;" ||'''3'''|| align="left" |[[Club Sport Huancayo|Sport Huancayo]] || 23 || 11 || 6 || 6 || 39 || 28 || 11 ||'''39''' |- align="center" style="background:#D0F0C0;" ||'''4'''|| align="left" |[[Escuela Municipal Deportivu Binacional|Binacional]] || 24 || 10 || 7 || 7 || 27 || 25 || 2 || '''37''' |- align="center" style="background:#FFEB9A;" ||'''5'''|| align="left" |[[Club Sport Rosario|Sport Rosario]] || 24 || 12 || 4 || 8 || 39 || 33 || 6 ||'''36''' |- align="center" style="background:#FFEB9A;" ||'''6'''|| align="left" |[[Club Centro Deportivu Municipal|Deportivu Municipal]] || 24 || 10 || 5 || 9 || 40 || 28 || 12 ||'''35''' |- align="center" style="background:#FFEB9A;" ||'''7'''|| align="left" |[[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] || 23 || 10 || 5 || 8 || 32 || 28 || 4 ||'''35''' |- align="center" style="background:#FFEB9A;" ||'''8'''|| align="left" |[[Club Universidad Téunica de Cajamarca|Univ. Téunica de Cajamarca]] || 23 || 8 || 10 || 5 || 23 || 25 || −2 || '''34''' |- align="center" ||'''9'''|| align="left" |[[Asociación Civil Real Atléticu Garcilaso|Real Garcilaso]] || 24 || 10 || 3 || 11 || 31 || 37 || −6 ||'''33''' |- align="center" ||'''10'''|| align="left" |[[Academia Deportiva Cantolao|Academia Cantolao]] || 23 || 6 || 9 || 8 || 27 || 31 || −4 || '''27''' |- align="center" ||'''11'''|| align="left" |[[Club Deportivo Universidad de San Martín de Porres|Universidá de San Martín]] || 24 || 4 || 13 || 7 || 26 || 31 || −5 || '''25''' |- align="center" ||'''12'''|| align="left" |[[Sport Boys Association|Sport Boys]] || 24 || 5 || 9 || 10 || 30 || 37 || −7 ||'''24''' |- align="center" ||'''13'''|| align="left" |[[Club Universitario de Deportes Universitario de Deportes]] || 24 || 4 || 12 || 8 || 27 || 36 || −9 ||'''24''' |- align="center" ||'''14'''|| align="left" |[[Club Deportivo Unión Comercio|Unión Comercio]] || 24 || 6 || 6 || 12 || 23 || 38 || −15 || '''24''' |- align="center" style="background:#FFCCCC;" ||'''15'''|| align="left" |[[Ayacucho FC|Ayacucho F. C.]] || 23 || 6 || 5 || 12 || 36 || 47 || −11 ||'''23''' |- align="center" style="background:#FFCCCC;" ||'''16'''||align=left|[[Club Deportivo Comerciantes Xuníos|Comerciantes Xuníos]] || 24 || 4 || 5 || 15 || 22 || 45 || −23 ||'''17''' |- align=center bgcolor=#98A1B2 | colspan="11" style="color:Black;" | Última actualización: 2 d'agostu de 2018 |} {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;text-align:center;" |- | style="background: #90EE90;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Clasificáu a la fase de grupos de la '''[[Copa Libertadores 2019]].''' |- | style="background: #B0EE90;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Clasificáu a la fase 2 de la '''[[Copa Libertadores 2019]].''' |- | style="background: #D0F0C0;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Clasificáu a la fase 1 de la '''[[Copa Libertadores 2019]].''' |- | style="background: #FFEB9A;" width="20" | | bgcolor="#ffffff" align="left" | Clasificáu a la '''[[Copa Suramericana 2019]].''' |- | style="background: #FFCCCC" width="20" | |'''(D)''' bgcolor="#ffffff" align="left" | Baxa a la '''[[Segunda División de Perú 2019|Segunda División 2019]].''' |} </center> == Goliadores == De siguío amuésase una llista colos máximos anotadores mientres tol campeonatu, d'alcuerdu a la páxina web oficial. Esta llista resulta de la suma de les tables de goliadores de los torneos de Branu, Apertura y Clausura. {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=45% |- align=center bgcolor=#205098 style="color:White;" !width=44% align=center|Xugador !width=47% align=center|Equipu !width=9% align=center|Goles |- bgcolor=#B0C4DE |- bgcolor=#B0C4DE |{{bandera|ARG}} '''[[Emanuel Herrera]] || '''[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] ||<center>'''22 |- bgcolor=#F3F5F7 |{{Bandera|PAR}} [[Carlos Neumann]] || [[Club Deportivo Sport Huancayo|Sport Huancayo]] ||<center>'''16 |- bgcolor=#F3F5F7 |{{Bandera|URU}} [[Gabriel Mariña Heredia|Gabriel Mariña]] || [[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] || <center>'''13 |- bgcolor=#F3F5F7 |{{Bandera|ARG}} [[Tuliu Etchemaite]] || [[Club Sport Rosario|Sport Rosario]] ||<center>'''12 |- bgcolor=#F3F5F7 |{{Bandera|CIV}} [[Aké Arnaud Loba|Aké Loba]] || [[Club Deportivo Universidad de San Martín de Porres|Universidá de San Martín]] || <center>'''11 |- bgcolor=#F3F5F7 |{{Bandera|PER}} [[Rodrigo Cuba]] || [[Club Centro Deportivu Municipal|Deportivu Municipal]] || <center>'''10 |- bgcolor=#F3F5F7 |{{Bandera|COL}} [[Fabián González]] || [[Academia Deportiva Cantolao|Academia Cantolao]] || <center>'''10 |- bgcolor=#F3F5F7 |{{Bandera|PER}} [[Mauricio Montes]] || [[Ayacucho Fútbol Club|Ayacucho F. C.]] || <center>'''10 |- bgcolor=#F3F5F7 |{{Bandera|ARG}} [[Jeremías Bogado]] || [[Club Deportivo Comerciantes Xuníos|Comerciantes Xuníos]] || <center>'''9 |- bgcolor=#F3F5F7 |{{Bandera|ARG}} [[Bernardo Cuesta]] || [[Foot Ball Club Melgar|F. B. C. Melgar]] || <center>'''9 |- bgcolor=#F3F5F7 |{{Bandera|PAN}} [[Luis Tejada]] || [[Sport Boys Association|Sport Boys]] || <center>'''9 |- bgcolor=#F3F5F7 |- align=center bgcolor=silver |colspan=3|<small>'''Actualizáu al 1 d'agostu de 2018.</small> |} <small>'''Fonte:''' [http://adfp.org.pe/index.php/estadisticas/tabla-de-goliadores/ ADFP]</small><br /> == Ver tamién == * [[Tornéu de Promoción y Reserva de 2018]] * [[Segunda División de Perú 2018]] * [[Supercopa Movistar 2018]] * [[Copa Perú 2018]] == Referencies == {{llistaref|2}} {{Tradubot|Campeonatu Descentralizado 2018}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Fútbol en Perú]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] 67i63um75xozkkotyy0z9fol49r75yl 0 150471 3709279 3681986 2022-08-18T13:37:33Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Krystal}} {{persona}} {{nome coreanu|Jung}} '''Chrystal Soo Jung''' {{nym}}, conocida como '''Krystal'''<ref name="r1" />, ye una [[cantante]] y [[actriz]] [[surcoreana]]-[[Estaos Xuníos|estauxunidense]]. Foi afayada por [[S.M. Entertainment]] en 2000, ella filmaba en comerciales y videos musicales en 2002 y oficialmente entró como aprendiz pa S.M. en 2006. Ella ye miembru del grupu femenín surcoreanu [[f(x)]] y del grupu de balada [[SM The Ballad]]. Participó en dellos programes de televisión como: ''[[High Kick: Revenge of the Short Legged|High Kick 3]]'' (2011–12), ''[[The Heirs]]'' (2013), y ''[[My Lovely Girl]]'' (2014). == Primeros años == Krystal nació en [[San Francisco (California)|San Francisco]], [[California]],<ref name="r1">{{cita web|títulu=Person details for Chrystal Soo Jung, 'California, Birth Index, 1905-1995'.|url=https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:VLPR-TDW|obra=[[FamilySearch]]|fechaaccesu=26 de febreru de 2015}}</ref> onde la so familia instalar de [[Corea del Sur]] na década de 1980. Mientres un viaxe familiar a Corea del sur a principios de 2000, a la edá de cinco, ella y la so hermana mayor [[Jessica Jung|Jessica]] fueron vistes pola axencia de talentos [[S.M. Entertainment]], y fixeron qu'apaecieren nel videu musical de [[Shinhwa]] «Wedding March». L'axencia ufiertó-yos clases de cantar y baille, optaron por capacitar les profesionalmente nuna carrera de cantar. Sicasí, la ufierta foi refugada polos sos padres, razonando que Krystal yera demasiáu nuevu y de primeres namái se dexaba que la so hermana mayor tuviera na axencia, que debutó como un miembru del grupu femenín [[Girls' Generation]]. De magar, les hermanes Jung apaecieron xuntes n'eventos.<ref>{{cita revista |apellíu=Studarus |nome=Laura |fecha=xunu-xunetu de 2014 |títulu=Seoul Sisters - For Girls' Generation's Jessica Jung and f(x)'s Krystal Jung, Singing is the family business}}</ref><ref>[http://www.newsen.com/news_view.php?uid=200909111805421002 Girls' Generation's Jessica & f(x)'s Krystal got casted on the street by SM Entertainment (in Korean)] Newsen.com (12 de setiembre de 2009). Llográu 9 de xunu de 2014.</ref> En 2002, Krystal apaeció en dellos anuncios de televisión. Ella primero apaeció nel comercial de [[Lotte]] cola actriz surcoreana Han Ga In.<ref name="firstCF">[http://www.kpopstarz.com/articles/6265/20120309/han-ga-in-f-x-krystal.htm Han Ga In & Krystal filmed a commercial together]. Kpopstarz.com (9 de marzu de 2012). Llográu 19 de mayu de 2014.</ref> En 2006, los sos padres finalmente dexáron-y ingresar a S.M. Entertainment, y l'axencia entós inscribir en clases de baille. Ella foi entrenada mientres 3 años antes de debutar como parte del [[f(x)]] nel 2009.<ref name="2006trainee">{{cita noticia | títulu=Jessica's younger sister Krystal, trainee since 2006 | fecha=28 d'agostu de 2009 | obra=Star News | url=http://star.mt.co.kr/view/stview.php?non=2009082808344123393&type=1&SBV1 | fechaaccesu=29 d'agostu de 2009 |idioma=Coreanu}}</ref> Dempués de camudase a Corea del Sur, Krystal asistió a Korea Kent Foreign School, depués graduóse de [[Hanlim Multi Art School]] el 7 de febreru de 2013, onde ella foi honrada con un premiu al llogru. <ref>[http://www.allkpop.com/2013/02/krystals-high-school-teacher-reveals-how-she-was-as-a-student-in-school Krystal's high school teacher reveals how she was as a student in school]. [[Allkpop]] (9 de febreru de 2013). Llográu 12 d'abril de 2014.</ref> Anguaño asiste a la Universidá de Sungkyunkwan, con especialización en teatru.<ref>[http://www.allkpop.com/2012/12/fxs-krystal-and-karas-jiyoung-to-attend-the-same-university Krystal and Jiyoung to attend the same university]. [[Allkpop]] (8 d'avientu de 2012). Llográu 12 d'avientu de 2014.</ref> == Carrera == {{VT|f(x)|SM The Ballad}} === f(x) === Krystal debutó como miembru del grupu femenín surcoreanu [[f(x)]] en setiembre de 2009, dempués d'entrenar mientres 3 años en [[S.M. Entertainment]]. Ella ye la segunda vocalista. El debú oficial del grupu foi'l 5 de setiembre de 2009. === Actividaes en solitariu === [[Ficheru:Krystal Jung at the 2010 KBS Gayo Daejun (3).jpg|thumb|left|210px|Krystal en KBS Gayo Daejun en 2010.]] En marzu de 2010, Krystal participó nuna serie de videos musicales llamáu ''Melody Project'', interpretando a una moza estudiante que ta namorada del so profesor de música.<ref name="melodyproject1">[http://www.dkpopnews.net/2010/05/news-singer-tei-and-fx-krystal-spotted.html Singer Tei and f(x) Krystal spotted together at a recording studio]. Dkpopnews.net (25 de mayu de 2010). Llográu 12 d'abril de 2014.</ref><ref name="melodyproject2">[http://www.dkpopnews.net/2010/03/video-krystal-is-featured-in-alexs-mv.html Krystal is featured in Alex's MV!]. Dkpopnews.net (marzu de 2010). Llográu 24 de mayu de 2014.</ref><ref name="melodyproject3">[http://www.allkpop.com/article/2013/01/byul-sings-spring-will-probably-come-for-melody-project Byul sings "Spring Will Probably Come" for 'Melody Project']. [[Allkpop]] (15 de xineru de 2013). Llográu 24 de mayu de 2014.</ref><ref name="melodyproject4">[http://www.allkpop.com/article/2013/03/tei-sings-memory-is-more-beautiful-than-farewell-for-mv-starring-fxs-krystal Tei sings "Memory Is More Beautiful Than Farewell" for Melody Project]. [[Allkpop]] (8 de marzu de 2013). Llográu 12 d'abril de 2014.</ref> Ella llanzó en senciellu «Melody» pal proyeutu.<ref name="melodyproject5">[http://www.dkpopnews.net/2010/05/news-fxs-krystal-melody-music-video.html F(x)'s Krystal, 'Melody' music video with Tei as they play the roles of lovers]. Dkpopnews.net (28 de mayu de 2010). Llográu 12 d'abril de 2014.</ref> Krystal entós convirtióse na anfitriona del programa musical ''The M-Wave'' con [[Thunder (cantante)|Thunder]] de [[MBLAQ]].<ref>{{cita noticia|url=http://bntnews.hankyung.com/apps/news?popup=0&nid=04&c1=04&c2=04&c3=00&nkey=201005182229233&mode=sub_view|títulu=엠블랙 천둥 'F(x)의 무대 기대해주세요~|publicación= bnt news&#39;|fecha= 18 de mayu de 2010|idioma=Coreanu}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/art/2010/08/143_65278.html|títulu= Arirang TV to present global K-pop show|autor= Sang-Hee Han|publicación= The Korea Times&#39;|fecha=3 de mayu de 2010}}</ref> Ella tamién apaeció nel programa de variedá ''Let's Go Dream Team! Season 2'', onde ella rompió un récor de saltu d'altor que fuera afitáu nel programa 10 años antes con un altor de 1,95 metros.<ref>[http://www.newsen.com/news_view.php?uid=201006061232201001 f(x) Krystal's 1.95m high jump at Dream Team 2 (in Korean)] Newsen.com (6 de xunu de 2010). Llográu 9 de xunu de 2014.</ref> En xunetu, la cantante debutó como actriz con un papel secundariu nel sitcom de llarga duración tituláu ''More Charming by the Day''.<ref>[http://www.dramafever.com/drama/731/60/More_Charming_by_the_Day Episode of More Charming by the Day] Dramafever.com (2010). Llográu 21 de mayu de 2014. </ref> Ella recibió un premiu en 2010 MBC Entertainment Awards pol rol. En 2011, ella grabó un cantar tituláu «Because of Me» pal drama de [[Seoul Broadcasting System|SBS]] ''Sign'',<ref>[http://www.allkpop.com/article/2011/02/fxs-krystal-track-because-of-me-for-sign-ost-released f(x) Krystal's "Because of Me" is released] Allkpop.com (9 de febreru de 2011). Llográu 22 de mayu de 2014.</ref> y un dueto con [[Leeteuk]] de [[Super Junior]], «Grumbling».<ref>[http://www.allkpop.com/article/2011/01/super-juniors-leeteuk-and-fxs-krystal-release-duet-song-grumbling Super Junior's Leeteuk and f(x)'s Krystal release duet song, 'Grumbling'!] Allkpop.com (29 de xineru de 2011). Llográu 22 de mayu de 2014.</ref> Ella tamién participó y ganó el primer llugar nel programa de patinaxe de SBS ''Kiss & Cry''.<ref>[http://mwave.interest.me/enewsworld/en/article/6711/krystal-and-her-flawless-past-photos Krystal and Her Flawless Past Photos] Mwave.interest.me (15 demayo de 2012). Llográu 27 de xineru de 2015.</ref> [[Kim Yu-Na|Kim Yuna]] emponderó'l desempeñu de la cantante diciendo «...les sos habilidaes demostraes fueron abondes pa creer que si daquién diz Krystal ye una baillarina del xelu.» <ref>[http://static3.allkpop.com/article/2011/07/fxs-krystal-gives-a-circus-themed-performance-on-kiss-cry f(x)'s Krystal gives a circus-themed performance on ''Kiss & Cry''] Allkpop.com (18 de xunetu de 2011). Llográu 16 de mayu de 2014.</ref> A la fin del añu, Krystal apaeció en ''[[High Kick: Revenge of the Short Legged|High Kick 3]]'', interpretando'l papel de Ahn Soo Jung, una moza superficial y poco fonda, que nun tien muncha fondura de sentimientos.<ref name="highkickchosun">[http://english.chosun.com/site/data/html_dir/2011/12/02/2011120200480.html f(x)'s Krystal Flexing Acting Muscles in MBC Sitcom] English.Chosun.com (2 d'avientu de 2011). Llográu 27 de xineru de 2015.</ref> Ella foi felicitada pol actor Ahn Nae Sang pola so interpretación d'actuar nel programa. <ref name="highkick3">[http://www.soompi.com/2011/11/23/fxs-krystal-reveals-inner-thoughts-about-her-acting/ f(x)'s Krystal Reveals Inner Thoughts About Her Acting]. Soompi.com (23 de payares de 2011). Llográu 16 d'abril de 2014.</ref><ref>[http://www.newsen.com/news_view.php?uid=201110231128261001 Ahn Nae Sang "I'm surprised at Krystal's natural acting" (in Korean)] Newsen.com (23 d'ochobre de 2011). Llográu 4 de setiembre de 2014.</ref> En 2012, llanzó un dueto, «[[To_The_Beautiful_You#Banda_Sonora|Butterfly]]», con Jessica pa drama'l drama de SBS ''[[To the Beautiful You]]'', onde l'antigua miembru de f(x), [[Sulli]] actuaba como'l personaxe principal.<ref>[http://mwave.interest.me/enewsworld/en/article/12458/snsds-jessica-and-krystal-of-fx-to-release-first-duet-for-to-the-beautiful-you-ost SNSD's Jessica and Krystal of f(x) to Release First Duet for 'To the Beautiful You' OST] Mwave.interest.me (15 d'agostu de 2012). Llográu 27 de xineru de 2015.</ref> En 2013, Krystal tuvo nel repartu de ''[[The Heirs]]'', retrata'l papel de Llei Bo Na, una alumna malcriada pero de bon corazón. El so personaxe nel programa xeneró reconocencies positives ente los espectadores,<ref>[http://mwave.interest.me/enewsworld/en/article/60248/cnblue-leejonghyun-is-a-fan-of-fx-krystal CN Blue's Lee Jong Hyun Begged Kang Min Hyuk to Get f(x)'s Krystal on the Phone]. Interest.me (6 de marzu de 2014). Llográu 16 de mayu de 2014.</ref> y foi votada como la meyor pareya en pantalla xunto a [[Kang Min Hyuk]] de [[CNBLUE]] nos premios de DramaFever 2013.<ref name="heirs">[http://www.dramafever.com/news/kang-min-hyuk-and-krystal-jung-win-best-couple-at-the-2013-dramafever-awards-/?pl=1&pc=DFSale25&utm_medium=&utm_term=&utm_content=&utm_campaign=cmpjx&PJX=21181 Kang Min Hyuk and Krystal Jung win Best Couple at the 2013 DramaFever Awards]. Dramafever.com (2 de mayu de 2014). Llográu 2 de mayu de 2014.</ref> En 2014, Krystal entró al grupu de balada [[SM the Ballad]], formáu por S.M. Entertainment en 2010. Nel segundu álbum d'estudiu del grupu, [[SM the Ballad Vol. 2 – Breath|''Breath'']], ella cantó la versión xaponesa del títulu pista «Breath» con [[Changmin]] de [[TVXQ]]. Tamién fixo un dueto con [[Chen (cantante)|Chen]] d'[[EXO]] nel cantar «When I Was... When O Were....». Krystal realizó'l so dúu con Chen nel ''SM The Ballad Joint Recital'' el 12 de febreru.<ref name="ballad">[http://www.koreaherald.com/view.php?ud=20140213001223 SM ballad artists serenade fans in joint recital] Koreaherald.com (13 de febreru de 2014). Llográu 9 de xineru de 2015.</ref> En marzu, ella fixo una curtia apaición en ''Potato Star 2013QR3''.<ref>[http://www.soompi.com/2014/02/26/krystal-of-fx-to-make-a-cameo-appearance-on-potato-star/ Krystal of f(x) to Make a Cameo Appearance on "Potato Star"] Soompi.com (26 de febreru de 2014). Llográu 30 de mayu de 2014.</ref> Go Kyung Pyo reparó a la cantante n'actuación «una alcordanza allegre de recordar».<ref>[http://news.nate.com/view/20140530n15627 Go Kyung-pyo: "Krystal in ''Potato Star'' was a joyful memory to remember" (en coreanu)] News.nate.com (30 de mayu de 2014). Llográu 30 de mayu de 2014.</ref>. Krystal llanzó'l cantar «Say Yes!» pa la película ''[[Make Your Move]]'' cola collaboración de Jessica y l'antiguu miembru d'[[EXO]], [[Wu Yi Fan|Kris]].<ref>[https://itunes.apple.com/us/album/make-your-move-original-motion/id845087090 iTunes's ''Make Your Move'' OST] Itunes.com (7 d'abril de 2014). Llográu 21 de mayu de ≥2014.</ref> En xunu, Krystal cola so hermana mayor Jessica, presentar nel programa de realidá ''[[Jessica & Krystal]]''. L'espectáculu tuvo nun primer planu y más nel llau personal de los dos hermanes, dirixiéndose a la so imaxe pública «fría» y venceyu fraternal. <ref>[http://koreabizwire.com/jessica-krystal-episode-1-tears-of-two-sisters/11589 Jessica & Krystal – Episode 1, "Tears of Two Sisters"] Koreabizwire.com (7 de xunu de 2014). Llográu 9 de xunu de 2014.</ref><ref name="jk">[http://www.allkpop.com/article/2014/04/jessica-and-krystals-reality-show-jessicakrystal-confirms-premiere-date Jessica and Krystal's reality show ''Jessica&Krystal'']. Allkpop.com (16 d'abril de 2014). Llográu 16 d'abril de 2014.</ref><ref>[http://www.allkpop.com/article/2014/06/jessica-and-krystal-shed-tears-and-talk-about-their-complex-on-their-reality-program Jessica and Krystal shed tears and talk about their complex on their reality program] Allkpop.com (3 de xunu de 2014). Llográu 3 de xunu de 2014.</ref> Más palantre nel añu, Krystal tuvo'l so primer papel protagonista nel drama de SBS ''[[My Lovely Girl]]'', xuntu con [[Rain (cantante)|Rain]] y [[L (cantante surcoreanu)|L (Kim Myung Soo)]]. Ella interpretó a un personaxe llamáu Se Na, que se tresllada del campu a Seúl pa siguir una carrera musical y terminar el cumplimientu d'un amor fatal mientres el procesu. Al comentar sobre l'actitú del trabayu de Krystal, el direutor Park Hyung Ki declaró: «A pesar de tener un calter difícil, ella amuesa la so determinación pa llevalo a cabu al traviés de la mirada hasta'l puntu de que puede ver la sinceridá en Krystal cuando ta delantre de la cámara.»<ref>[http://sports.donga.com/3/all/20140902/66159105/2 Direutor of ''My Lovely Girl'': "Krystal has a great passion towards the drama…authentic" (en corien)] Donga.com (2 de setiembre de 2014). Llográu 2 de setiembre de 2014.</ref><ref>[http://www.allkpop.com/article/2014/09/my-lovely-girl-releases-behind-the-scenes-photos-and-still-cuts-of-krystal 'My Lovely Girl' releases behind-the-scenes photos and still cuts of Krystal] [[Allkpop]] (4 de setiembre de 2014). Llográu 4 de setiembre de 2014.</ref> Krystal llanzó'l senciellu «All Of A Sudden»<ref>[http://baekn.etoday.co.kr/view/news_view.php?varAtcId=22081 Krystal's ''My Lovely Girl'' OST to be released (en coreanu)] Baekn.etoday.co.kr (25 de setiembre de 2014). Llográu'l 25 de setiembre de 2014.</ref> pa la banda sonora del drama. Krystal ganó'l premiu por L'Actriz Más Popular de la televisión» en 51st Baeksang Art Award pola so actuación como actriz nel drama.<ref>http://eng.ajunews.com/view/20150601085404308</ref> En 2015, Krystal foi escoyida, xuntu col actor [[Seo Jun Young]] nuna película de 10 minutos titulada, ''Listen To My Song'' pa los 10 años de W Corea. Krystal tamién actuó nuna película china xuntu con [[Lay (cantante)|Lay]] d'[[EXO]].<ref>http://www.soompi.com/2015/10/06/exos-lay-and-fxs-krystal-cast-as-leads-for-upcoming-chinese-movie/</ref> El 28 de payares, un representante de S.M. Entertainment anunció que Krystal foi escoyida como la protagonista femenina del drama chinu ''Graduation Season''. <ref>http://www.soompi.com/2015/11/28/fxs-krystal-cast-as-lead-actress-for-new-chinese-drama/</ref> N'avientu revelóse que la so próxima película china titúlase ''Unexpected Love''. <ref name="omonatheydidnt.livejournal_1">http://omonatheydidnt.livejournal.com/17226533.html</ref> == Vida personal == N'abril de 2016, foi confirmáu por [[S.M. Entertainment]] que Krystal taba nuna rellación sentimental con [[Kai (cantante)|Kai]] d'[[EXO]].<ref>{{cita noticia|autor1=Bahk Eun-ji|títulu=Romance blooms for EXO's Kai, f(x)'s Krystal|url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/nation/2016/04/386_201678.html|fechaaccesu=1 d'abril de 2016|obra=The Korea Times|fecha=1 d'abril de 2016}}</ref> El 1 de xunu de 2017, confirmóse que la so rellación remató.<ref>{{cita noticia|autor1=jennywill|títulu=Kai and Krystal reported to have broken up|url=http://www.allkpop.com/article/2017/05/kai-and-krystal-reported-to-have-broken-up|obra=[[Allkpop]]|fecha=1 de xunu de 2017}}</ref> == Discografía == {{AP|Discografía de F(x)|Discografía de SM The Ballad}} {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !Álbum ! Cantar ! Duración ! Otros artista(s) |- | 2009 || [[KBS 2TV]] ''Invincible Lee Pyung Kang'' OST || «Hard but Easy» || 03:51 || [[Lluna (cantante)|Lluna]] |- | rowspan="3" | 2010 || [[Korean Broadcasting System|KBS]] ''God of Study'' OST || «Spread Its Wings» || 03:56 || Lluna & [[Amber Liu (cantante)|Amber]] |- | KBS ''Cinderella's Sister'' OST ||«Calling Out» || 04:22 || Lluna |- | ''Melody Project Part II&nbsp;– Moderato'' || «Melody» || 04:21 || {{celda|Non disponible}} |- | rowspan="2" | 2011 ||[[Seoul Broadcasting System|SBS]] ''Sign'' OST || «Because of Me» || 03:15 || {{celda|Non disponible}} |- | [[Munhwa Broadcasting Corporation|MBC]] ''Sunday Night – Enjoy Today'' OST || «Grumbling» || 04:24 || [[Leeteuk]] |- |2012 || SBS ''[[To the Beautiful You#Banda sonora|To the Beautiful You]]'' || «Butterfly» || 03:01 || [[Jessica Jung|Jessica]] |- |rowspan="4" | 2014 |rowspan="2" | ''[[SM the Ballad Vol. 2 – Breath]]'' || «When I Was... When O Were...» || 03:54 || [[Chen (cantante)|Chen]] |- | «Breath» <small>(Versión xaponesa.)</small> || 04:30 ||[[Changmin]] |- |''[[Make Your Move#Banda sonora|Make Your Move]]'' OST || «Say Yes» || 03:58 || Jessica & [[Wu Yi Fan|Kris]] |- |''[[My Lovely Girl]]'' OST || «All Of A Sudden» || 04:27 || {{celda|Non disponible}} |} == Filmografía == === Drames de televisión === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !Títulu !Papel ! Canal ! Notes |- | 2010|| ''More Charming By The Day'' || Jung Soo Jung || [[Munhwa Broadcasting Corporation|MBC]] || Papel de sofitu |- | 2011 || ''Welcome to the Show'' || Ella mesma || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Apaición curtia |- | 2011–12 || ''[[High Kick: Revenge of the Short Legged]]'' || Ahn Soo Jung || [[Munhwa Broadcasting Corporation|MBC]] || Papel de sofitu |- | rowspan="2" | 2013 || ''[[The Heirs]]'' || Lee Bo Na || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Papel de sofitu |- | ''The Miracle''<ref>{{cita web|títulu=KPop Stars Will Parody "Master's Sun", "The Heirs" In 2013 Gayo Daejun|url=http://www.kdramastars.com/articles/13261/20131219/kpop-stars-will-parody-master-s-sun-heirs-2013-gayo.htm|fecha=19 d'avientu de 2013|fechaaccesu=30 de setiembre de 2014}}</ref>|| Lee Bo Na || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Papel de sofitu |- | rowspan="2" | 2014 || ''Potato Star 2013QR3'' || Jung Soo Jung || [[TVN (Corea del Sur)|tvN]]|| Apaición curtia / Episodiu 81 |- | ''[[My Lovely Girl]]''|| Yoon Se Na || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || Papel principal |- | rowspan="2" | 2016 || ''Graduation Season''|| – || – || Papel principal; drama chinu |- | ''Legend of the Blue Sea'' || Min-ji || – || Cameo, (Ep. #1) |- | rowspan="2" | 2017 || ''[[The Bride of Habaek]]'' || Moo-ra / Hye-ra || rowspan="2" | [[TVN (Corea del Sur)|tvN]] || 16 episodios |- | ''Prison Playbook'' || Ji-ho || 16 episodios |- | 2018 - presente || ''Round''|| Cha Ah Ryung || - || <ref>[https://www.soompi.com/2018/05/15/fxs-krystal-llee-si-eon-song-seung-heon-begin-filming-new-drama/ f(x)'s Krystal, Lee Si Eon, And Song Seung Heon Begin Filming For New Drama]</Ref> |} === Películes === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !Títulu !Papel ! Notes |- | 2012 || ''[[I AM.|I AM.&nbsp;– SM Town Live World Tour in Madison Square Garden]]'' || rowspan="3"| Ella mesma || Documental de [[SM Town]].<ref>{{cita noticia|títulu=Documentary Shows Top K-Pop Singers Behind the Scenes|url=http://english.chosun.com/site/data/html_dir/2012/05/02/2012050200829.html|fechaaccesu=4 de mayu de 2012|editorial=Chosun Ilbo|fecha=2 de mayu de 2012}}</ref> |- | rowspan="2"| 2015 || ''Listen To My Song'' <ref name="wkoreafilm">{{cita web|títulu=f(x)'s Krystal to act in short movie 'Please Listen to My Music'.|url=http://www.msn.com/en-sg/entertainment/awards/f-x-s-krystal-to-act-in-short-movie-please-listen-to-my-music/ar-AA9fHUK|fecha=11 de febreru de 2015|fechaaccesu=26 de mayu de 2015|publicación=Jakarta Post via MSN|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150527010101/http://www.msn.com/en-sg/entertainment/awards/f-x-s-krystal-to-act-in-short-movie-please-listen-to-my-music/ar-AA9fHUK|fechaarchivu=27 de mayu de 2015}}</ref> || Película de 10 minutos na celebración del 10 Aniversariu de W Corea. |- | ''SMTOWN The Stage'' || Documental de [[SM Town]].<ref>{{cita web|url=http://www.allkpop.com/article/2015/05/smtown-the-stage-concert-documentary-filme-to-be-released-this-summer|títulu=SMTOWN The Stage concert documentary filme to be released this summer|publicación=[[Allkpop]]|fecha=15 de mayu de 2015|fechaaccesu=24 de xunu de 2015}}</ref> |- | rowspan="1"| 2016|| ''[[Unexpected Love]]''<ref>{{cita web|títulu=SM Confirms EXO′s Lay and f(x)′s Krystal Have Been Cast in ′Kite Flying′|url=http://mwave.interest.me/enewsworld/en/article/98598/sm-confirms-exos-lay-and-fxs-krystal-have-been-cast-in-kite-flying|publicación=Newsen|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015}}</ref><ref name="omonatheydidnt.livejournal_1">http://omonatheydidnt.livejournal.com/17226533.html</ref> || – || Papel principal; película china |} === Programes de variedaes === {| {{tablaguapa}} |- ! Fecha !Canal ! Títulu !Episodiu !Papel ! Notes |- | rowspan="2" | 2010–2011 || [[KBS 2TV]] || ''[[Let's Go! Dream Team|Let's Go! Dream Team 2]]'' || 22, 29, 32, 55 || Invitada || Krystal & [[Choi Minho|Minho]] ganaron el "Equipu Suañu de Pareya" (ep. 22). Krystal marcó un récor de 1.95m (ep. 32). |- | [[Arirang]] || ''The M-Wave'' || || Presentadora || Krystal foi presentadora xuntu con [[Thunder (cantante)|Thunder]] |- | rowspan="2" | 2011 || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || ''Kiss & Cry'' || 1–14 || Ganadora || Repartu: Krystal, [[IX (cantante)|IX]], [[Kim Yuna]], Shin Dong Yup, Jin Ji Hee, Kim Byung Man, Llei Ah Hyun, Lee Kyu Hyuk, Park Jun Geum, Seo Ji Seok, Son Dam Bi, y [[O-Know Yunho]] |- | [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || ''Strong Heart'' || 88 & 89 || Invitada || Krystal cantó una parte de «Hands Up».<ref>[http://www.soompi.com/2011/07/28/strong-heart-2pms-taecyeon-rejected-by-fxs-krystal Strong Heart: 2PM's Taecyeon "Rejected by f(x)'s Krystal"] Soompi.com (28 de xunetu de 2011). Llográu 1 de xunu de 2014.</ref> |- | 2012 || [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || ''[[Running Man]]'' || 93 & 94 || Ganadora con [[Garie|Gary]] || Convidaos: Krystal, Gyuri y SeungYeonde Kara, [[Hyuna]] y [[Suzy (cantante)|Suzy]]. Krystal recibió una tiara d'oru.<ref>[http://www.dramafever.com/drama/3970/5/Running_Man/?ap=1 Episodiu de Running Man]</ref> |- | 2012 || [[KBS2]] || ''[[Hello Counselor]]'' || 81, 134 || Invitada || |- | rowspan="1" | 2013 || [[OnStyle]] || ''Project Runway Korea'' || 9 || Xueza convidada || Project Runway Korea All Stars.<ref>[http://www.soompi.com/2013/05/06/fxs-krystal-meets-model-llee-sora-in-project-runway-korea f(x)'s Krystal Transforms into a Bird"]. Soompi.com (6 de mayu de 2013). Llográu 10 de mayu de 2014.</ref><ref>[http://www.allkpop.com/article/2013/05/project-runway-korea-unveils-still-of-fxs-krystal-on-set-for-her-guest-judge-appearance 'Project Runway Korea' unveils still of f(x)'s Krystal on set for her guest judge appearance"]. Allkpop.com (3 de mayu de 2013). Llográu 10 de mayu de 2014.</ref> |- | rowspan="2" | 2014 || [[OnStyle]] || ''[[Jessica & Krystal]]'' || 1-10 || Repartu regular || xunto a la so hermana [[Jessica Jung|Jessica]] realicen actividaes diaries<ref name="jk"/> |- | [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || ''[[Running Man]]'' || 214 || Ganadora || episodiu especial xuntu con «[[My Lovely Girl]]»<ref>[http://news.naver.com/main/read.nhn?mode=LSD&mid=shm&sid1=106&oid=108&aid=0002334113 Krystal and Rain to Appear on 'Running Man' Together (in Korean)] News.naver.com (1 de setiembre de 2014). Llográu 1 de setiembre de 2014.</ref> |} == Premios y nominaciones == {| class="wikitable sortable" border="1" |- ! style="width:50px;"|Añu !style="width:250px;"|Premiu !style="width:250px;"|Categoría !style="width:200px;"|Trabayu nomáu !Resultáu |- | rowspan="1" style="text-align:center"| 2010 | <center>MBC Entertainment Awards</center> | Meyor Recién Llegada nun Sticom de Comedia<ref name="newcomeraward">[http://www.allkpop.com/2010/12/yoo-jae-suk-wins-daesang-adam-and-khuntoria-couples-also-win-at-the-mbc-entertainment-awards-other-winners Krystal Won Rookie Comedy Award for MBC "More Charming By The Day"]. Allkpop.com (29 d'avientu de 2010). Llográu 12 d'abril de 2014.</ref> | ''More Charming By The Day'' | {{celda|Ganadora}} |- | rowspan="3" style="text-align:center"| 2014 | <center>16th Seoul International Youth Film Festival</center> | Meyor Actriz Nueva<ref>[http://koreanupdates.com/2014/08/04/l-d-o-baro-jaejoong-dasom-jiyeon-suzy-and-more-pertenez-in-the-16th-seoul-international-youth-film-festival L, D.O, Baro, Jaejoong, Dasom, Jiyeon, Suzy and More Pertenez in "The 16th Seoul International Youth Film Festival"] Korean Updates (4 d'agostu de 2014). Llográu 16 de setiembre de 2014.</ref><ref>[https://www.facebook.com/siyff/posts/765012696873377 "Best Young Actress" Nominees at the 16th Seoul International Youth Film Festival (in Korean)] SIYFF's official Facebook (1 d'agostu de 2014). Llográu 16 de setiembre de 2014.</ref> | ''[[The Heirs]]'' | {{celda|Nomada}} |- | <center>7th Style Icon Awards </center> | Íconos d'Estilu del Top 10 <small>con [[Jessica Jung]]</small> | {{celda|Non disponible}} | {{celda|Nomada}} |- | <center>SBS Drama Awards</center> | Premiu d'Excelencia, Actriz nuna mini-serie |rowspan="2"| ''[[My Lovely Girl]]'' | {{celda|Nomada}} |- | rowspan="2" style="text-align:center"| 2015 | <center>51st Baeksang Arts Awards</center> | Actriz Más Popular (TV) | {{celda|Ganadora}} |- | <center>Fashionista Awards | Meyor Fashionista Femenina (Primer premiu) | {{celda|Non disponible}} | {{celda|Ganadora}} |- | rowspan="1" style="text-align:center"| 2016 | <center>Jumei Award Ceremony 2016 | Ícono de Moda | {{celda|Non disponible}} | {{celda|Ganadora}} |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} *{{Instagram|Vousmevoyez}} * [http://fx.smtown.com Páxina oficial de F(x)] {{NF|1994||Krystal}} [[Categoría:Cantantes de California]] [[CAtegoria:Cantantes en coreanu]] [[Categoría:Cantantes de K-pop]] [[Categoría:Cantantes de Corea del Sur]] [[Categoría:Cantantes de pop d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices de televisión de Corea del Sur]] [[Categoría:Actores y actrices de cine de Corea del Sur]] [[Categoría:Persones de San Francisco]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] ddimoqc58pci3y0ohkup40g0fq82eft 0 150579 3709273 3669583 2022-08-18T13:37:01Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{ficha d'artista musical}} '''Imagine Dragons''' ye una banda estauxunidense de rock orixinaria de [[Las Vegas]], [[Nevada]]. Anguaño ta compuesta por [[Dan Reynolds]] ([[Cantante|vocalista]]), [[Daniel Wayne Sermon|Wayne Sermon]] ([[Guitarra|guitarrista]]), [[Ben McKee]] ([[Baxu eléctricu|baxista]]) y [[Daniel Platzman]] ([[Batería (instrumentu musical)|baterista]]).<ref name=":0">{{Cita noticia |títulu=About |url=https://www.imaginedragonsmusic.com/content/about |fecha=11 de marzu de 2015 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Imagine Dragons}}</ref> La banda ganó la reconocencia mundial col llanzamientu del so [[álbum d'estudiu]] debú [[Night Visions (álbum)|Night Visions]] (2012), y col so cantar "[[It's Time]]". [[Billboard]] asitió a Imagine Dragons nel visu del so ranking del 2013 "''Year In Rock''", amás llamar «la [[Agrupación musical|banda]] revelación del 2013».<ref>{{Cita noticia |títulu=The Year In Rock 2013: Imagine Dragons Top Billboard's Year-End Rock Rankings |url=http://www.billboard.com/articles/news/5820100/the-year-in-rock-2013-imaxine-dragons-top-billboards-year-end-rock-rankings |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> La revista ''[[Rolling Stone]]'' llamó al so cantar [[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|''Radioactive'']] de ''Night Visions'' «el mayor ésitu rock del añu».<ref name=":3">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Go 'Radioactive' on the Charts |url=http://www.rollingstone.com/music/news/imaxine-dragons-go-radioactive-on-the-charts-20130508 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Rolling Stone}}</ref><ref name=":0" /><ref name=":1">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons: The Billboard Cover Story |url=http://www.billboard.com/articles/news/1572960/imaxine-dragons-the-billboard-cover-story |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> [[MTV]] llamar «la banda revelación del añu».<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Slept Through Their Grammy Nominations |url=http://www.mtv.com/news/articles/1718729/imaxine-dragons-grammy-nominations.jhtml |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=MTV News}}</ref> ''Night Visions'' algamó'l so puntu máximu nel númberu dos de la llista selmanal [[Billboard 200]] y en [[UK Albums Chart]]. El so segundu álbum d'estudiu, [[Smoke + Mirrors (álbum d'Imagine Dragons)|''Smoke + Mirrors'']], algamó'l númberu unu nos Estaos Xuníos, Canadá y el Reinu Xuníu.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Slay at Non. 1 on Billboard 200 Chart |url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6480541/imaxine-dragons-non-1-billboard-200-chart |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Gibsone |nome=Harriet |títulu=Imagine Dragons score debú UK Non 1, while Ellie Goulding breaks streaming record |url=https://www.theguardian.com/music/2015/feb/23/imaxine-dragons-debú-uk-non-1-ellie-goulding-streaming-record |fecha=23 de febreru de 2015 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=The Guardian|issn=0261-3077 |idioma=en-GB}}</ref> Imagine Dragons ganó dos [[Premios American Music|American Music Awards]] por "''Artista Alternativu Favoritu''", un [[Premios Grammy|premiu Grammy]] [[Premiu Grammy a la meyor interpretación rock|a la meyor interpretación rock]], cinco premios [[Billboard Music Award|Billboard Music Awards]] y un premiu [[World Music Awards|World Music Award]]. En mayu de 2014, la banda llogró un total de catorce nominaciones en distintes categoríes nos [[Billboard Music Award|Billboard Music Awards]], incluyendo "''Top Artist of the Year''" y un ''Milestone Award'', que reconoz la innovación y la creatividá de dellos artistes al traviés de distintos xéneros. Hasta xineru de 2017, Imagine Dragons vendiera 9 millones de copies de los sos álbumes, y 27 millones en senciellos.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Slay at Non. 1 on Billboard 200 Chart |url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6480541/imaxine-dragons-non-1-billboard-200-chart |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> == Historia == === Primeros años (2008–2011) === En 2008, el vocalista Daniel Reynolds conoció al baterista Andrew Tolman y a les sos grandes amigues actuales Mónica y Carlota en 2012 na [[Universidá Brigham Young]], onde dambos yeren estudiantes.<ref name="Tribune_1">{{Cita web |url=http://www.sltrib.com/sltrib/entertainment2/56025533-223/imaxine-dragons-band-com.html.csp |títulu=Utah Local News - Salt Lake City News, Sports, Archive - The Salt Lake Tribune |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |apellíu=Tribune |nome=The Salt Lake |idioma=en |sitiuweb=www.sltrib.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161022092634/http://www.sltrib.com/sltrib/entertainment2/56025533-223/imaxine-dragons-band-com.html.csp |fechaarchivu=22 d'ochobre de 2016 }}</ref> Reynolds y Tolman añedieron a Andrew Beck, Dave Lemke, y Aurora Florence pa tocar la guitarra, el baxu, y el pianu, respeutivamente. El so nome ye un [[anagrama]] de Ragged Insomnia que ye'l nome col qu'empecipió la banda, antes de camudalo a Imagine Dragons col enfotu de tener un nome más comercial, el significáu d'esti anagrama caltúvose de callao hasta'l llanzamientu del videoclip "On Top Of The World" onde puede apreciase nel ventanu d'un automovil. En 2009, Tolman reclutó a [[Daniel Wayne Sermon|Wayne Sermon]], el so vieyu amigu de la escuela secundaria, que se graduara de [[Berklee College of Music]], pa tocar la guitarra. Tolman más tarde reclutó a la so esposa, Brittany Tolman, pa cantar nos coros. Lemke dexó la banda más palantre, coles mesmes que Sermon reclutaba a otru estudiante de música de Berklee, [[Ben McKee]], pa trabayar como'l baxista y terminar la formación.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons slowly take flight |url=http://www.columbian.com/news/2013/mar/15/imaxine-dragons-slowly-take-flight/+ |fecha=14 de marzu de 2013 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=The Columbian |idioma=en}}</ref><ref name="Tribune_1">{{Cita web |url=http://www.sltrib.com/sltrib/entertainment2/56025533-223/imaxine-dragons-band-com.html.csp |títulu=Utah Local News - Salt Lake City News, Sports, Archive - The Salt Lake Tribune |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |apellíu=Tribune |nome=The Salt Lake |idioma=en |sitiuweb=www.sltrib.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161022092634/http://www.sltrib.com/sltrib/entertainment2/56025533-223/imaxine-dragons-band-com.html.csp |fechaarchivu=22 d'ochobre de 2016 }}</ref> La banda ganó un gran númberu de siguidores na so ciudá natal, [[Provo (Utah)|Provo, Utah]], primero que los miembros treslladar a Las Vegas, la ciudá natal de Dan Reynolds, onde la banda grabó y llanzó los sos primeros trés EPs.<ref>{{Cita noticia|apellíos=REVIEW-JOURNAL |nome=JASON BRACELIN LAS VEGAS |títulu=Sudden success keeping Imagine Dragons busy |url=http://www.reviewjournal.com/entertainment/music/sudden-success-keeping-imaxine-dragons-busy |fecha=8 de febreru de 2013 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Las Vegas Review-Journal |idioma=en-US}}</ref> La banda llanzó los EPs titulaos ''[[Imagine Dragons (EP)|Imagine Dragons]]''<ref>{{Cita web |url=https://play.spotify.com/album/2VSqaWWlYQncOdYk231Q78?play=true&utm_medium=open |títulu=Imagine Dragons - EP |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |sitiuweb=play.spotify.com}}</ref> y ''[[Hell and Silence]]''<ref>{{Cita web |url=https://www.discogs.com/Imaxine-Dragons-Hell-And-Silence/release/4086296 |títulu=Imagine Dragons - Hell And Silence |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Discogs}}</ref> en 2010, dambos grabaos en Battle Born Studios, en Las Vegas. Tornaron al estudiu en 2011.<ref name="lasvegasweekly_1">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons gets a Bite of the spotlight |url=http://www.lasvegasweekly.com/blogs/off-the-record/2009/oct/23/imaxine-dragons-gets-bite-spotlight/ |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=LasVegasWeekly.com}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Herald |nome=Cody Clark - Daily |títulu=Kelly Clarkson rocks UVUphoria, Summerfest crowd |url=http://www.heraldextra.com/news/local/central/orem/article_efefe486-dc71-50d1-89f8-7921y486959c.html |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Daily Herald |idioma=en}}</ref> El tercer EP, ''[[It's Time (EP)|It's Time]]'', fíxose antes de roblar un contratu discográficu.<ref>{{Cita noticia |títulu=Local band, 'Imagine Dragons' signs with Interscope Records {{!}} KSL.com |url=https://www.ksl.com/?sid=18941587 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en}}</ref> Tuvieron el so primera gran conciertu cuando'l vocalista de [[Train (banda)|Train]], Pat Monahan, cayó enfermu xustu antes del ''Bite of Las Vegas Festival 2009''. Imagine Dragons foi llamáu pa presentase frente a un ensame de más de 26,000 persones.<ref name="lasvegasweekly_1">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons gets a Bite of the spotlight |url=http://www.lasvegasweekly.com/blogs/off-the-record/2009/oct/23/imaxine-dragons-gets-bite-spotlight/ |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=LasVegasWeekly.com}}</ref> Llograron llograr dellos premios locales, tales como "''Meyor CD de 2011''" (Vegas SEVEN),<ref>{{Cita noticia |títulu=Vegas Seven 07-28-2011 |url=http://www.digitaleditiononline.com/publication/frame.php?i=76795 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017}}</ref> "''Meyor banda indie local''" en 2010 (Las Vegas Weekly),<ref>{{Cita web |url=http://www.lasvegasweekly.com/news/vegas-best/2010/arts-entertainment/ |títulu=2010 Vegas' Best Arts & Entertainment winners - Las Vegas Weekly |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |sitiuweb=www.lasvegasweekly.com}}</ref> ''"Newest Must See Live Act"'' de les Vegas (Las Vegas CityLife),<ref>{{Cita web |url=http://www.lasvegascitylife.com/articles/2009/07/06/music/fear_and_lounging/iq_29705856.txt |títulu="Las Vegas CityLife". |fechaaccesu=26 de xunetu de 2012 |autor=Las Vegas CityLife. |urlarchivu=https://archive.is/20130127092444/http://www.lasvegascitylife.com/articles/2009/07/06/music/fear_and_lounging/iq_29705856.txt |fechaarchivu=27 de xineru de 2013 }}</ref> ''Vegas Music Summit Headliner'' de 2010. En payares de 2011 roblaron con [[Interscope Records]] y empezaron a trabayar col [[Productor discográficu|productor]] inglés, ganador del Grammy, [[Alex da Kid]].<ref>{{Cita web |url=http://blogs.lasvegascitylife.com/cityblog/2011/11/17/vegas-band-imaxine-dragons-score-major-label-deal/ |títulu=Imagine Dragons scores major-label deal :: CityBlog :: Las Vegas CityLife Blogues |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |fecha=25 d'abril de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120425232339/http://blogs.lasvegascitylife.com/cityblog/2011/11/17/vegas-band-imaxine-dragons-score-major-label-deal/ |fechaarchivu=25 d'abril de 2012 }}</ref> Eventualmente los Tolman dexaríen el grupu y [[Daniel Platzman]] sería reclutado n'agostu de 2011 por invitación de Ben McKee, xunto a la tecladista Theresa Flaminio; antes de la firma del contratu discográficu de la banda en payares de 2011.<ref>{{Cita noticia |títulu=The story behind the scorching hot Imagine Dragons |url=http://courier-tribune.com/sections/get/see/story-behind-scorching-hot-imaxine-dragons.html |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=The Courier |idioma=en}}</ref>suscribite a Mueva Records === Ésitu internacional ''y Night Visions'' (2012–2014) === Theresa Flaminio partió d'Imagine Dragons a principios de 2012, dexándolos como un [[Cuartetu (xéneru musical)|cuartetu]]. La banda trabayó n'estrecha collaboración con [[Alex da Kid]], con quien grabaron el so primera gran llanzamientu en Westlake Recording Studios en [[West Hollywood|West Hollywood, California]]. Un EP tituláu [[Continued Silence EP|''Continued Silence'']] foi llanzáu'l [[día de San Valentín]] (14 de febreru de 2012) digitalmente y algamó el númberu 40 nel [[Billboard 200]]. La banda tamién llanzó otru EP tituláu [[Hear Me (EP)|''Hear Me'']] en 2012. Poco dempués, "[[It's Time]]" foi llanzáu como single y algamó el puestu númberu 15 nel [[Billboard Hot 100]].<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Enjoy Longest Run In Alternative Top 10 |url=http://www.allaccess.com/net-news/archive/story/112480/imaxine-dragons-enjoy-longest-run-in-alternative-t |fechaaccesu=7 de xineru de 2017|periódicu=All Access}}</ref> El videu musical estrenóse'l 17 d'abril de 2012 en tolos afiliaos de [[MTV]] y darréu foi nomáu pa un [[MTV Video Music Awards|MTV Video Music Award]] na categoría de "Meyor Videu de Rock".<ref>{{Cita web |url=http://www.mtv.com/news/2300801/push-imaxine-dragons/ |títulu=MTV PUSH Artist Of The Week: Imagine Dragons |fechaaccesu=7 de xineru de 2017 |apellíu=04/16/2012 |nome=Nicole James |sitiuweb=MTV News}}</ref> "It's Time" foi certificáu como doble platín pola [[Recording Industry Association of America|RIAA]].<ref name=":5">{{Cita noticia |títulu=Chart Watch: Katy Perry Ties Rihanna's Record |url=http://music.yahoo.com/blogs/music-news/chart-watch-katy-perry-ties-rihanna-record-221346025.html |fechaaccesu=7 de xineru de 2017}}</ref> La banda terminó de grabar la so [[Álbum (música)|álbum debú]] [[Night Visions (álbum)|Night Visions]] nel branu de 2012 en ''Studio X'' dientro del [[Palms Casino Resort]] y llanzar n'Estaos Xuníos el día 4 de setiembre de 2012. Algamó'l númberu 2 nel [[Billboard 200]] con cerca de 83.000 copies vendíes na so primer selmana, la más alta cantidá pa un álbum debú de rock dende 2006.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Blaze Into #2 Spot On Billboard Chart |url=http://www.mtv.com/news/articles/1693686/imaxine-dragons-billboard-charts.jhtml |fechaaccesu=7 de xineru de 2017|periódicu=MTV News}}</ref> L'álbum tamién algamó'l Non. 1 nos llistaos de ventes d'álbumes de [[Billboard]], ''Alternative'' y ''Rock'', según tamién llogró entrar al "''top ten''" de les llistes australianes, austriaques, canadienses, holandeses, alemanes, irlandeses, noruegues, portugueses, escoceses, españoles y britániques. Ganó un ''[[Billboard Music Award]]'' por ''"Top Rock Album''" y foi nomáu pa un [[Premios Juno|Premiu Juno]] por "''Álbum Internacional del Añu''".<ref>{{Cita noticia |títulu=2014 JUNO Awards Nominees Announced! {{!}} The JUNO Awards |url=http://junoawards.ca/2014-juno-awards-nominees-announced/ |fecha=4 de febreru de 2014 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=The JUNO Awards |idioma=en-US}}</ref> ''Night Visions'' foi certificáu [[platín]] pola [[Recording Industry Association of America|RIAA]], según tamién n'[[Australia]], [[Austria]], [[Brasil]], [[Canadá]], [[Méxicu]], [[Nueva Zelanda]], [[Polonia]], [[Portugal]], [[Suecia]], [[Suiza]] y el [[Reinu Xuníu]]. L'álbum produció trés tarrezas que llegaron al ''[[Billboard Hot 100|Billboard Top 40]]'', cuatro senciellos nel ''Top 40 d'ARIA'' y cinco tarrezas nel ''Top 40'' del Reinu Xuníu. El segundu senciellu del álbum "''[[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|Radioactive]]''" algamó'l primer llugar nes llistes ''Billboard Alternative Songs'', ''Billboard Rock Songs'' y la llista d'ésitos musicales de Suecia, y vendió más de siete millones de copies n'Estaos Xuníos, rompiendo récores al pasar 87 selmanes nel [[Billboard Hot 100]]. "''Radioactive''" caltener nel númberu 1 de la llista ''Hot Rock Songs'' estableciendo un nuevu récor de 23 selmanes y, n'última instancia, convertir nel mayor ésitu, dientro del xéneru, de 2013.<ref>Lipshutz, Jason. "Record Of The Year". ''Billboard'' 125.50 (Jan. 2014): 20. Print.</ref> Algamó'l puestu númberu 3, convirtiéndose n'el so primera ''top ten'' n'Estaos Xuníos y rompió el récor de la estancia más llarga ente los cinco primeros. Ye'l cantar de rock más vendida na llista que axencia Nielsen SoundScan.<ref>{{Cita noticia |títulu=Chart Watch: “Radioactive” Sets A Rock Record |url=http://music.yahoo.com/blogs/music-news/chart-watch-radioactive-sets-rock-record-001439867.html |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en-US |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140104155422/http://music.yahoo.com/blogs/music-news/chart-watch-radioactive-sets-rock-record-001439867.html |fechaarchivu=4 de xineru de 2014 }}</ref> A finales de 2013, "''Radioactive''" yá vendiera más de 3 millones de copies.<ref>{{Cita web |url=http://search.proquest.com.ezproxy2.library.arizona.edu/iimp/docview/1473709216/409CAFE793BD4B3CPQ/3?accountid=8360 |títulu=CAS – Central Authentication Service |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=search.proquest.com.ezproxy2.library.arizona.edu}}</ref> [[Rolling Stone]] llamar "''el mayor ésitu de rock del añu''".<ref name=":3" /> Tamién foi'l cantar con más "''stream''" de 2013 en [[Spotify]] nos Estaos Xuníos.<ref name=":6" /> Foi nomada pal [[Premios Grammy|premiu Grammy]] por "[[Premiu Grammy a la meyor grabación del añu|Grabación del Añu]]" y por "[[Premiu Grammy a la meyor interpretación rock|Meyor Interpretación Rock]]" na [[Premios Grammy de 2014|edición número 56 de la so ceremonia añal]], ganando'l postreru de los dos.<ref name=":7" />En 2015, foi certificáu como ''[[diamante]]'' pola [[Recording Industry Association of America|RIAA]] pola venta de más de 10 millones de copies nos Estaos Xuníos.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons' 'Radioactive' is now RIAA Certified Diamond |url=http://www.billboard.com/articles/columns/rock/6620412/imaxine-dragons-radioactive-riaa-certified-diamond |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> El tercer senciellu "''[[Demons (cantar d'Imagine Dragons)|Demons]]''" algamó'l primer llugar en ''Billboard Pop Songs'' y Non. 6 nel [[Billboard Hot 100]] y vendió más de 5 millones de copies n'Estaos Xuníos hasta la fecha.<ref name=":5" /><ref>{{Cita noticia |títulu=Chart Highlights: Imagine Dragons, Eminem, Rihanna, Ricky Martin Score New Non. 1s |url=http://www.billboard.com/articles/news/5812300/chart-highlights-imaxine-dragons-eminem-rihanna-ricky-martin-score-new-non-1s |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> ''Billboard'' numberar como unu de "''Les estrelles más brilloses de 2012''" y más palantre "''La banda revelación del añu''" en 2013.<ref>{{Cita noticia |títulu=2012's Brightest New Stars (So Far): Page 2 |url=http://www.billboard.com/articles/columns/billboard-lists/482145/2012s-brightest-new-stars-so-far-page-2 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> Imagine Dragons, en 2014, ganó dellos premios ''Billboard Music Awards'' por ''Top Duo / Group'', ''Top 100 Hot Artist'', y ''Top Rock Artist.''<ref>{{Cita noticia |títulu=Billboard Music Awards 2014: Full Winners List |url=http://www.billboard.com/articles/events/bbma-2014/6092028/billboard-music-awards-winners-list-complete-full |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> [[Amazon.com]] llamó a la banda la so "''artista de rock favoritu de 2012''".<ref>{{Cita noticia |títulu=The Best of 2012: The Year In Music |url=http://www.billboard.com/articles/news/1481472/the-best-of-2012-the-year-in-music |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> En 2013, ''Imagine Dragons'' volvió a Europa y América del Norte col ''[[Night Visions Tour|Night Visions Tours]]''.<ref>{{Cita web |url=http://www.livenation.co.uk/artist/imaxine-dragons-tickets?omq=imag |títulu=Imagine Dragons |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |sitiuweb=Live Nation UK}}</ref> La banda anunció 13 feches adicionales a la so tour de branu de los Estaos Xuníos que tamién escosaron.<ref>{{Cita web |url=https://www.facebook.com/ImagineDragons/app_500282146680062 |títulu="Imagine Dragons — U.S. Tour". |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=www.facebook.com}}</ref> La banda entós anunció un tour d'n'[[Anfiteatro|anfiteatro]] per Norteamérica.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Announce Summer Shows |url=http://www.billboard.com/articles/news/1549818/imaxine-dragons-announce-summer-shows |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> La banda tamién confirmó que nun podíen cumplir la solicitú de presentase xunto a [[Muse]].<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons 'unable' to support Muse on their tour - BBC Newsbeat |url=https://www.bbc.co.uk/newsbeat/22108624 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en-GB}}</ref> ''Pollstar'' numberó a la banda na so llista de los 20 meyores "''tours''" pola taquilla promediu que llogró recaldar, a pesar de que'l preciu del boletu ye'l terceru más baxu na llista.<ref>{{Cita web |url=http://www.pollstar.com/news_article.aspx?ID=808976 |títulu=Pollstar's 2013 North American Numbers |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |sitiuweb=Pollstar}}</ref> La banda llanzó un álbum en vivu, ''Live at Independent Records'', n'abril de 2013.<ref>{{Cita noticia |títulu=Record Store Day's Most Covetable Finds: Mumford, Dylan, Black Keys, GZA, Imagine Dragons & More |url=http://music.yahoo.com/blogs/stop-the-presses/record-store-day-most-covetable-finds-mumford-dylan-172140283.html |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en-US}}</ref>[[Ficheru:ImagineDragons2013.jpg|300x300px|miniaturadeimagen|'''Imagine Dragons en 2013''']] === ''Smoke + Mirrors'' (2014 – 2016) === Nel [[Lollapalooza]] de [[São Paulo|São Paulo, Brasil]], la última fecha del ''Into the Night Tour'', la banda anunció un descansu,y amás amestó : "Este ye'l nuesu últimu show por un tiempu, y nun hai meyor llugar pa terminar esta xira".<ref>{{Cita noticia |títulu=Non Lollapalooza, Imagine Dragons arrasta multidão y anuncia "descansu" |url=http://musica.uol.com.br/noticias/redacao/2014/04/05/non-lollapalooza-imaxine-dragons-anuncia-que-banda-vai-fazer-posa.htm#fotoNav=104 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |idioma=pt-BR}}</ref> La conclusión del ''Into the Night Tour'' marcó'l final del ciclu del álbum ''Night Visions''. El vocalista Dan Reynolds bromió sobre'l fin del ciclu de ''Night Visions'', diciendo que "Nós siempres tamos escribiendo na carretera, [Asina que] esi segundu álbum va venir, nun siendo que muramos a la edá de 27, l'añu que vien. Si estimamos nun vamos morrer y va haber un segundu álbum, nun sé cuando va ser, pero puede venir "<ref name="Montgomery, James">[http://www.mtv.com/news/1717527/imaxine-dragons-night-visions-into-the-night-tour/Imagine Dragons To Begin Work On New Album Next Year … 'Unless We Die' ], MTV.com.</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons To Begin Work On New Album Next Year ... 'Unless We Die' |url=http://www.mtv.com/news/articles/1717527/imaxine-dragons-night-visions-into-the-night-tour.jhtml%CC%9F |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=MTV News}}</ref> La idea detrás del segundu álbum d'estudiu, al que tomaron como "El so propósitu d'Añu Nuevu",<ref>[https://twitter.com/Imaginedragons/status/416423171768602625 New Years resolution? make a new record...], testu adicional.</ref><ref>{{Cita noticia |títulu="3:19 PM - 27 Dec 2013". |url=https://twitter.com/Imaginedragons/status/416423171768602625 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Twitter}}</ref> yera crear música y terminala cuando la banda sintiera conveniente. Reynolds dixo a [[MTV]] nel 2014 que la banda quería "sacar un discu col que teamos bien contentos". Dixo amás que "tendemos a ser perfeccionistes, demasiao duros con nós mesmos dacuando, y nun queremos entainar nada porque sabemos como van les coses. Nun queremos sacar un nuevu material hasta que realmente nos sintamos bien con él, yá sabes, y quién sabi cuánto tiempu va tomar ".<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Aim For 'Perfection' On New Album ... And That Might Take A While |url=http://www.mtv.com/news/articles/1719914/imaxine-dragons-new-album.jhtml |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=MTV News}}</ref> Dende l'entamu del [[Night Visions Tour]], la banda tuviera escribiendo nuevu material pa un próximu álbum; yá na xira, grabaren [[Maqueta (música)|deamos]] pal álbum, muncho primero d'entrar nel estudiu.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Stacking Demos for Album Non. 2: 'We'll Continue to Evolve' |url=http://www.billboard.com/articles/news/5719189/imaxine-dragons-stacking-deamos-for-album-non-2-well-continue-to-evolve |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> Nel momentu que entraron nel estudiu pa trabayar nel álbum, yá habíen acumuláu 50 demos colos cualos trabayar.<ref name=":4">[http://www.rollingstone.com/music/news/imaxine-dragons-not-counting-on-winning-any-grammys-sunday-night-20140121 Imagine Dragons 'Not Counting on Winning' Any Grammys Sunday Night], testu adicional.</ref> Les maquetes son descrites por Reynolds como "''definitivamente distintos''", pero añedió que "sigue siendo Imagine Dragons, pero tenemos enforma crecedera y maduración como una banda. Creo que'l nuevu material va ser, esperanzadamente, un pasu na direición correuta. Tamos tratando de crear y faer lo que sale y lo que se siente bien ". El baterista [[Daniel Platzman]] amestó que la banda ye crítica de sigo mesma, polo que "nun hai espaciu pa la presión esterna".<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Talk New Music at SXSW |url=http://www.billboard.com/articles/events/sxsw/5930468/imaxine-dragons-talk-new-music-at-sxsw |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> Inspiráu en gran midida polos viaxes de la banda tantu nes sos xires anteriores como nel ''[[Night Visions Tour]]'', l'álbum va esplorar la [[Cultura|cultura mundial]] como una tema musical y va ser la tema xeneral del álbum. Dan Reynolds dixo al periódicu ''The Times-Picayune'', de [[Nueva Orleans]], qu'había "muncha inspiración pa ser estrayida [de la xira mundial]. Te das cuenta de que yes muncho más pequeñu de lo que crees".<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons talk success, new album and upcoming Grammy performance |url=http://www.nola.com/music/index.ssf/2014/01/imaxine_dragons_talk_success_n.html |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=NOLA.com}}</ref> Amás, Reynolds declaró a la revista de música [[Rolling Stone]] que'l siguiente álbum va ser "distintu" a Night Visions, y que la banda pretende que l'álbum se "estene un pocu". Amestó que "amestemos munches influencies d'[[Hip hop|hip-hop]] en Night Visions, pero creo que'l próximu discu va ser más inspiráu nel ''rock'', ye demasiáu puestu pa dicir, pero hai delles coses estrañes nestos cantares".<ref name=":4" /> Previu al llanzamientu del álbum, Imagine Dragons llanzó una serie de singles pa otros proyeutos incluyendo un cantar pa la película [[Transformers: la era de la estinción|Transformers: Age of Extinction]], llamada "[[Battle Cry (cantar d'Imagine Dragons)|Battle Cry]]" (xunu de 2014) y el cantar "[[Warriors (cantar d'Imagine Dragons)|Warriors]]" pal [[League of Legends World Championship|League of Legends World Championship 2014]] (setiembre de 2014) y tamién utilizada nel tráiler de [[Wonder Woman (película de 2017)|Wonder Woman]].<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons teams with 'League of Legends' for $2.3m tournament |url=https://sg.news.yahoo.com/imaxine-dragons-teams-league-legends-2-3m-tournament-155517736.html |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016}}</ref> El 24 d'ochobre, revelaron el senciellu principal del próximu álbum, "[[I Bet My Life]]" al traviés de dellos fragmentos visuales en [[Facebook]] y [[Instagram]]. Foi llanzáu'l 27 d'ochobre.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons on Twitter |url=https://twitter.com/Imaginedragons/status/525671476276756480 |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Twitter}}</ref> Va Ser unviáu a la radio alternativa de Y.O. por que va ser reproducida'l 3 de payares.<ref>{{Cita web |url=http://playiga.com/track/imaxine-dragons-i-bet-my-life/ |títulu="Imagine Dragons "I Bet My Life"". |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016 |idioma=Inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141025072907/http://playiga.com/track/imaxine-dragons-i-bet-my-life/ |fechaarchivu=25 d'ochobre de 2014 }}</ref> Imagine Dragons presentar nel [[Estadiu Mundialista de Seúl]], [[Corea del Sur]], nel [[League of Legends World Championship|League of Legends World Championship 2014]]<ref>{{Cita web |url=http://na.lolesports.com/articles/prepare-yourself-2014-worlds-final |títulu=Prepare yourself for the 2014 Worlds Final {{!}} LoL Esports |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016 |sitiuweb=na.lolesports.com}}</ref> y nel espectáculu de mediu tiempu na [[102ª Grey Cup]] en [[Vancouver|Vancouver, Columbia Británica]].<ref>{{Cita noticia |títulu=American band Imagine Dragons to play Grey Cup halftime show |url=http://www.cbc.ca/sports/football/cfl/imaxine-dragons-announced-as-grey-cup-headliners-1.2785502 |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=CBC Sports}}</ref> El 12 d'avientu de 2014, Imagine Dragons publicó nes redes sociales una solicitú por que los sos siguidores n'Estaos Xuníos miraren alredor de la so ciudá pa buscar delles sorpreses y publicar los sos afayos. Tamién suxurieron alrodiu de dos llugares en Las Vegas. Trabayando con Metric, con quién fixeron un conxuntu acústicu de tres canciones, Imagine Dragons presentar nel Mayan Theatre de Los Angeles el 5 de febreru de 2015. El set de media hora incluyó los sos senciellos más conocíos, "[[It's Time]]" y "[[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|Radioactive]]" de Night Visions. La presentación foi'l debú en direuto de "Summer" y "[[I'm So Sorry]]", xuntu con "[[Gold (cantar d'Imagine Dragons)|Gold]]" y "[[I Bet My Life]]" del álbum [[Smoke + Mirrors (álbum d'Imagine Dragons)|Smoke + Mirrors]], que foi llanzáu'l 17 de febreru de 2015. La xira pel branu por [[América del Norte]] del 2015, empezó en [[Portland|Portland, Oregón]] el 3 de xunu. Mientres la xira de la banda, Imagine Dragons llanzó dos singles ensin álbum. "[[Roots (cantar d'Imagine Dragons)|Roots]]" el 26 d'agostu de 2015 y "[[I Was Me]]" el 12 d'ochobre de 2015 al traviés d'[[iTunes]]. La banda tamién llanzó un [[Versión (música)|cover]] de "I Love You All the Time" d'[[Eagles of Death Metal]] el 18 d'avientu de 2015, en sofitu de les víctimes de los [[Atentaos de París de payares de 2015|ataques de payares de 2015 en París]]. El Smoke + Mirrors Tour terminó'l 5 de febreru de 2016 n'[[Ámsterdam|Ámsterdam, Holanda]]. Nuna entrevista, Dan Reynolds dixo a Billboard que la banda tendría un [[Hiatu (fonoloxía)|hiatu]](''descansu'') pal restu de 2016, afirmando que "''Este ye l'añu en que vamos tomar un tiempu llibre.Nun paremos en, como, seis años , Asina que forcemos siquier a tomar un añu de descansu''. "<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Shares Exclusive Clip From Concert Film: Watch It Here |url=http://www.billboard.com/articles/news/6889355/imaxine-dragons-concert-documentary-exclusive?utm_source=twitter |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> La banda estrenó un "película de conciertos" titulada ''Imagine Dragons In Concert: Smoke + Mirrors'', en dellos cines el 2 de marzu de 2016. La película foi Llanzáu en [[DVD]] y [[Discu Blu-ray|Blu-Ray]] sol títuluː ''Imagine Dragons: Smoke + Mirrors Live''. Tamién llanzaron el cantar "''Not Today''" pa la banda sonora de la película [[Yo antes de ti (película)|Yo Antes de Ti]], el 28 d'abril. La banda tamién apaez na [[Suicide Squad (banda sonora)|banda sonora de la película]] [[Suicide Squad (película)|Suicide Squad]]. El cantar, titulada [[Sucker for Pain|"Sucker For Pain]]", contién como artistes convidaos a [[Lil Wayne]], [[Wiz Khalifa]], [[:en:Logic_(musician)|Logic]], [[Ty Dolla Sign]] y [[X Ambassadors]].<ref>{{Cita noticia |títulu=Suicide Squad Movie Soundtrack Revealed |url=http://screenrant.com/suicide-squad-movie-soundtrack/ |fecha=16 de xunu de 2016 |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Screen Rant |idioma=en-US}}</ref> La banda grabó'l cantar "''Levitate''" pa la [[Cine de ciencia ficción|película de ciencia ficción]] "[[Passengers (película de 2016)|Pasaxeros]]". Foi llanzada como senciellu'l 28 de payares de 2016.<ref>{{Cita noticia |títulu=Listen to Imagine Dragons' New Track 'Levitate' from 'Passengers' Soundtrack |url=http://www.billboard.com/articles/news/7588978/imaxine-dragons-levitate-passengers-soundtrack/ |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> === ''Evolve'' (2017-presente) === El 27 de setiembre de 2016, Imagine Dragons empezó a [[Insinuación|suxurir]] sobre'l so tercer álbum d'estudiu con un ''tweet'' que dicía "''estudiu''". La banda siguió publicando ''mensaxes crípticos'' na so cuenta de [[Twitter]] mientres los próximos cuatro meses. El 24 de xineru de 2017, la banda empezó a publicar una serie de videos que probablemente anunciaben el primer single del álbum. Los ''curtios'' presentaben al cantante Dan Reynolds dibuxando imáxenes [[Surrealismu|surrealistes]].<ref>{{Cita web |url=https://www.facebook.com/ImagineDragons/videos/10154937785631407/ |títulu=Imagine Dragons - 5. {{!}} Facebook |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=www.facebook.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.facebook.com/ImagineDragons/videos/10154937141331407/ |títulu=Imagine Dragons - 3 & 4 {{!}} Facebook |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=www.facebook.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.facebook.com/ImagineDragons/videos/10154933915196407/ |títulu=Imagine Dragons - 2 {{!}} Facebook |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=www.facebook.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.facebook.com/ImagineDragons/videos/10154931345296407/ |títulu=Imagine Dragons - 1 {{!}} Facebook |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=www.facebook.com}}</ref> El [[Códigu morse|códigu Morse]] taba ocultu nos videos y se traducia como "oxetos del mesmu color". El 31 de xineru, Imagine Dragons llanzó "''[[Believer (cantar d'Imagine Dragons)|Believer]]''" como'l senciellu principal del so próximu discu.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons estrenen la primer tema d'un futuru nuevu discu |url=http://nosgustalamusica.com/imaxine-dragons-estrenen-la-primer-tema-de-la so-proximo-album/ |fecha=1 de febreru de 2017 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Gústanos La Música}}</ref><ref>{{Obra citada |títulu=Imagine Dragons - Believer (Audiu)|apellíos=ImagineDragonsVEVO |url=https://www.youtube.com/watch?v=IhP3J0j9JmY |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |fecha=1 de febreru de 2017}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://itunes.apple.com/mx/album/believer-single/id1200626096?app=itunes&ign-mpt=uo=4 |títulu=Believer - Single d'Imagine Dragons n'Apple Music |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=iTunes}}</ref> Imagine Dragons llanzó a la lluz el so nuevu single "Thunder" el 27 d'abril de 2017, y el so respeutivu videoclip el 2 de mayu de dichu añu. El 09 de Mayu del mesmu añu, llanzó un nuevu single: Whatever it Takes, qu'en menos de 8 hores yá llograra más de mediu millón de visites en YouTube. El 14 de febreru de 2018, Imagine Dragons anunció un nuevu senciellu tituláu "[[Next to Me (cantar d'Imagine Dragons)|Next to Me]]" en Twitter. El cantar foi llanzada nun re-llanzamientu de ''Evolve'' el 21 de febreru de 2018.<ref>{{cita web|author=Imagine Dragons (@Imaginedragons)|date=14 de febreru de 2018|url=https://twitter.com/Imaginedragons/status/963847269026996224|títulu=2/21 the evolution begins}}</ref> El videu oficial foi publicáu'l día 13 de marzu del mesmu añu. == Apaiciones en televisión == ''Imagine Dragons'' interpretó "''[[It's Time]]''" en direuto en ''The Tonight Show con Jay Leno'' (2012), ''Jimmy Kimmel Live!'' (2012), [[Late Night with Jimmy Fallon|Late Night con Jimmy Fallon]] (2012), y [[Conan (programa de televisión)|Conan]] (2013). D'igual manera interpretaron "''[[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|Radioactive]]''" en direuto en ''Jimmy Kimmel Live!'' (2012), [[Late Show with David Letterman|The Late Show con David Letterman]] (2013), ''The Tonight Show con Jay Leno'' (2013), [[Late Night with Jimmy Fallon|Late Night con Jimmy Fallon]] (2013) y nos [[MTV Europe Music Awards 2013|MTV Europe Music Awards]] (2013).<ref>{{Cita noticia |títulu=Robin Thicke, Imagine Dragons & Afrojack Added To MTV Europe Music Awards Lineup {{!}} Idolator |url=http://www.idolator.com/7490178/mtv-emas-europe-music-awards-robin-thicke |fecha=23 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Music News, Reviews, and Gossip on Idolator.com}}</ref> Tamién se presentaron en [[Good Morning America]] (2013),<ref>{{Cita web |url=http://abcnews.go.com/blogs/headlines/2013/04/abc-news-good-morning-america-announces-sizzling-hot-2013-summer-concert-line-up/ |títulu=ABC NEWS' "GOOD MORNING AMERICA" ANNOUNCES SIZZLING HOT 2013 SUMMER CONCERT LINE UP |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |apellíu=News |nome=ABC |sitiuweb=ABC News}}</ref> 2015<ref name=":8">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons to Perform on "Good Morning America," "Ellen" |url=http://headlineplanet.com/home/2015/02/12/imaxine-dragons-perform-good-morning-america-ellen/ |fecha=12 de febreru de 2015 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Headline Planet |idioma=en-US}}</ref>). La banda realizó un show esclusivu pa la sesta temporada final de la serie de televisión ''Live from the Artists Dean'' (2013).<ref>{{Cita web |url=http://blog.luckybrand.com/2013/06/07/live-from-the-artists-dean/ |títulu=Live from the (((Artists Dean))) – A Lucky Life: The official blogue of Lucky Brand |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |fecha=28 de setiembre de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130928035936/http://blog.luckybrand.com/2013/06/07/live-from-the-artists-dean/ |fechaarchivu=28 de setiembre de 2013 }}</ref> La banda tamién actuó nos premios [[Premios American Music|American Music Awards]] de 2013, [[MTV Europe Music Awards 2013|MTV Europa Music Awards]] (2013), [[Premios Grammy|Grammy Awards]] (2014), [[Saturday Night Live]] (2014), nos [[Billboard Music Award|Billboard Music Awards]] (2014) y [[Much (canal de televisión)|MuchMusic Videu Awards]] (2014).<ref>{{Cita noticia |títulu=Yahoo to Stream Billboard Music Awards Red Carpet Show |url=http://www.billboard.com/articles/events/bbma-2014/6077535/yahoo-to-stream-billboard-music-awards-rede-carpet-show |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons set to perform {{!}} 2014 MMVAs |url=http://mmva.muchmusic.com/the-mmvas-will-get-radioactive-with-imaxine-dragons-set-to-perform/ |fecha=7 de mayu de 2014 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |periódicu=archive.is |urlarchivu=https://archive.is/20140507000603/http://mmva.muchmusic.com/the-mmvas-will-get-radioactive-with-imaxine-dragons-set-to-perform/ |fechaarchivu=7 de mayu de 2014 }}</ref> Tamién encabezaron el conciertu ''All-Star Target'' de la [[Grandes Lligues de Béisbol|MLB]] (2014) y l'inauguración del Festival ''Made In America Music'' en Los Angeles.<ref>{{Cita noticia |títulu=Made in America live in L.A.: Kanye West, Imagine Dragons, more |url=http://www.latimes.com/entertainment/music/posts/la-et-ms-made-in-america-festival-live-20140828-htmlstory.html |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Los Angeles Times|issn=0458-3035 |idioma=en-US}}</ref> ''Imagine Dragons'' cantó una versión de "''[[Revolution (cantar)|Revolution]]''" en ''The Night That Changed America: A Grammy Salute to The Beatles''. (2014). El 24 d'ochobre de 2013, Imagine Dragons fueron los invitaos especiales y protagonizaron un episodiu de ''[[Impractical Jokers]]'' de ''[[TruTV]]'', onde'l perdedores, Joe y Sal, tuvieron qu'actuar como "Señora Llanza" nun conciertu llenu en ''Nikon at Jones Beach Thea''t. Los miembros de la banda xunir a Murr y Q nos ''hijinks''.<ref>{{Obra citada |títulu=Impractical Jokers - Awful Band Tanks At Packed Concert|apellíos=truTV |url=https://www.youtube.com/watch?v=uT96ex7JJ3Q |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |fecha=25 d'ochobre de 2013}}</ref> La banda tamién interpretó "''[[I Bet My Life]]''" nos [[Premios American Music|American Music Awards]] de 2014,<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Rock Ames With New Single 'I Bet My Life' |url=http://www.billboard.com/articles/events/ames-2014/6327550/imaxine-dragons-ames-i-bet-my-life-videu-2014-live-dan-reynolds |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> y [[The Ellen DeGeneres Show]]<ref name=":8" /> (2015). Tamién se presentaron con "''[[Shots (cantar d'Imagine Dragons)|Shots]]''" en ''[[The Tonight Show Starring Jimmy Fallon]]'' (2015), ''Jimmy Kimmel Live!'' (2015), y ''The Ellen DeGeneres Show (2015).'' ''Imagine Dragons'' apaeció nel primer episodiu de la serie de 2015, [[The Muppets (serie de televisión)|Los Muppets]], onde interpretaron parte del cantar "''[[Roots (cantar d'Imagine Dragons)|Roots]]''". Aparte fixo un debú na película "''[[Kung Fu Panda 3]]''" onde crearon el cantar(o soníu) de Kai l'antagonista == Contribuciones a la caridá == === Fundación Tyler Robinson === En 2013, xuntu cola familia de Tyler Robinson, Imagine Dragons empezó una organización benéfica llamada ''[http://trf.org/ The Tyler Robinson Foundation]'', ayudando a los mozos a lluchar contra'l [[cáncer]]. Empezando en 2014, la primer Gala añal de la Fundación Tyler Robinson llevar a cabu en Las Vegas.<ref>{{Cita noticia |títulu=Rob Riggle takes over Lagasse's Stadium; Imagine Dragons go acoustic; Steve Wynn snaps up Kenny Rogers' old ta |url=http://www.lasvegassun.com/blogs/kats-report/2014/nov/24/rob-riggle-takes-over-lagasse-stadium-imaxine-drag/ |fecha=24 de payares de 2014 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=LasVegasSun.com}}</ref> Imagine Dragons presentar pa "Playing It Forward" (S1 Y2) pa recaldar $ 100 000 pa programes de música n'escueles.<ref>{{Cita web |url=http://www.crackle.com/c/playing-it-forward |títulu="Watch Playing It Forward Online Free - Crackle". |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=www.crackle.com}}</ref> En 2013, la banda acomuñar con [[mtvU]] p'ayudar a escoyer cuatro becarios de ''Fulbright-mtvU''.<ref>{{Cita noticia |títulu=U.S. Department of State Announces Fulbright-mtvU Fellowship Winners |url=http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2013/08/213575.htm |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=U.S. Department of State}}</ref> En 2013, Imagine Dragons acomuñar con ''Do The Write Thing: Campaña Nacional pa Detener la Violencia'' pa un eventu de recaldación de fondos.<ref>{{Cita web |url=http://www.dtwt.org/imaginedragons/imaxine-dragons |títulu=Imagine Dragons Meet & Greet Benefit — Do The Write Thing: Help Stop the Violence (National Campaign to Stop Violence) |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=www.dtwt.org}}</ref> Imagine Dragons presentóse, como parte d'un conciertu d'[[Amnistía Internacional]], "''Bringing Human Rights Home''" en [[Brooklyn]] el 5 de febreru de 2014.<ref>{{Cita noticia |títulu=Madonna, Imagine Dragons Pay Tribute To Pussy Riot At Amnesty International Concert |url=http://www.mtv.com/news/articles/1721850/amnesty-international-concert-pussy-riot.jhtml |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=MTV News}}</ref> En 2015, Imagine Dragons llanzó'l cantar "[[I Was Me]]" pal proyeutu ''One4'', onde tolos ingresos seríen destinaos a l'[[Altu Comisionado de les Naciones Xuníes pa los Refuxaos|Axencia de Refuxaos de la ONX]] pa sofitar a los refuxaos que fuxen, particularmente de [[Oriente Mediu|Mediu Oriente]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=Priestley |nome=Theo |títulu=SAP, Apple and Imagine Dragons Collaborate To Support Refugee Humanitarian Project |url=http://www.forbes.com/sites/theopriestley/2015/10/12/sap-apple-and-imaxine-dragons-collaborate-to-support-refugee-humanitarian-project/ |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Forbes}}</ref> Imagine Dragons tamién llanzó'l cantar "''I Love You All The Time''" pa beneficiar a les víctimes de los ataques terroristes en París.<ref>{{Cita web |url=http://playitforwardeodm.com/ |títulu=Play It Forward - Eagles of Death Metal |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=playitforwardeodm.com}}</ref> == Estilu musical == La marca distintiva d'Imagine Dragons ye la so "amiestu de soníu". El productor [[Alex da Kid|Alex Da Kid]] comentó una vegada, cómo'l soníu d'Imagine Dragons yera perfectu pa "difuminar les llinies ente xéneros".<ref name=":12">{{Cita publicación |títulu=Bringing the Boom to Life |apellíu=Waddell |nome=Ray |fecha=20 de xunetu de 2013 |publicación=Billboard |volume=125 |númberu=27 |páxina=23}}</ref> Ésti yera verdaderamente'l casu pal so ''hit'' "[[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|Radioactive]]", que xubió lo más alto del Hot 100, Alternative, y les llistes ''[[Mainstream Top 40]]''.<ref name=":22">{{Cita publicación |títulu='Radioactive' Record Breaker |apellíu=Trust |nome=Gary |fecha=1 de marzu de 2014 |publicación=Billboard |númberu=7 |volume=126 |páxina=45}}</ref> Según el vocalista Dan Reynolds, el cantar tenía un ''crossover de'' "''rock''/''dubstep''" que "foi fundamental pal so ésitu".<ref name=":22" /> En xunto, el soníu de la banda ye un amiestu de rock alternativu y pop, que se centra en graves fondos , fuertes soníos de batería y poderoses voces. Na industria de la música, el soníu d'Imagine Dragons descríbese como claramente "rítmicu".<ref name=":12" /> === Influencies === [[Dan Reynolds]] (voz principal) menta que [[Arcade Fire]], [[Muse]], [[The Beatles]],[[Linkin Park]], [[Depeche Mode]], [[Paul Simon]] y [[Harry Nilsson]], son influencies tantu personales como pa la banda. En términos d'ésitu, da creitu al trabayu pioneru de bandes como [[Foster the People]] y [[Mumford & Sons]], que nos últimos años lleven a un nuevu nivel el [[indie rock]] nos negocios.<ref name=":3" /> === Cultura de la banda === A pesar del so rápidu ascensu al estrellalgu internacional, Imagine Dragons caltién una cultura de la [[humildá]] y [[creatividá]]. El cantante Dan Reynolds señaló una vegada qu'Imagine Dragons ye una "''banda atípica''", na que la so imaxe diverxe de la del grupu de rock mediu.<ref name=":02">{{Cita publicación |títulu=The Totally Normal New Kings of Rock |apellíu=Edwards |nome=Gavin |fecha=21 de febreru de 2015 |publicación=Billboard |fechaaccesu=13 de febreru de 2016 |volume=127 |páxines=36-41 |númberu=5}}</ref> Dos de los cuatro miembros nun tán [[Tatuaxe|tatuaos]], y el grupu escueye nun asistir a les "''afterpartys''"; sobre les modes estereotipaes, Reynolds afirma que son "''opciones d'estilu de vida''" y qu'entá asina se caltién el "espíritu del [[Rock and roll|rock'n'roll]]".<ref name=":02" /> Cuando la banda optó por asistir a un "afterparty", notaron l'unu al otru que "''nun pertenecíen a esi llugar''", yá que llegaron a cuerpu ente limusinas y coches de luxu.<ref>{{Cita publicación |títulu=Imagine Dragons' New Desolation |apellíu=Appleford |nome=Steve |fecha=15 de xineru de 2015 |publicación=Rolling Stone |volume=1225 |páxina=22}}</ref> De cutiu traen [[Ordenador|ordenadores]] nel camín pa xugar [[League of Legends]] y conectase colos fans al traviés del so [[Twitch|Twitch Channel]].<ref>{{Cita publicación |títulu=Imagine Dragons Interacting with Fans on Twitch Channel |fecha=agostu de 2015 |publicación=Projection, Lights & Staging News |númberu=7 |páxines=47, 49 |volume=16}}</ref> == Miembros d'Imagine Dragons == === Miembros actuales === * [[Dan Reynolds]] - voz principal, guitarra rítmica y líder, pianu, teclaos, baxu, batería, percusión (2008-presente) * [[Ben McKee]] - baxu, coros, teclaos, sintetizadores, batería, percusión, guitarra (2009-presente) * [[Daniel Wayne Sermon]] - guitarra líder, coros, mandolina, batería, percusión (2009-presente) * [[Daniel Platzman]] - batería, percusión, coros, viola, teclaos, guitarra rítmica (2011-presente) === Antiguos miembros === * Andrew Tolman - batería, percusión, coros, guitarra rítmica (2008-2011) * Brittany Tolman - pianu, teclaos, coros, guitarra rítmica y líder (2009-2011) * Theresa Flaminio - pianu, teclaos, coros (2011-2012) * Dave Lemke – baxu, coros (2008-2009) * Aurora Florence – pianu, teclaos, coros, violín (2008) * Andrew Beck – guitarra, coros (2008) === Miembros nel escenariu === * Elliot Schwartzman - pianu, teclaos, guitarra, coros (2017-presente) ==== Ex-miembros nel escenariu ==== * Ryan Walker - pianu, teclaos, guitarra, mandolina, percusión, coros.<ref>{{Cita web |url=http://instagram.com/p/y-iTXlBeJG/ |títulu=Foto de Instagram de Ryan Walker • 11 de Feb de 2015 a la(s) 10:09 UTC |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=Instagram}}</ref> * William Wells - pianu, teclaos, guitarra, coros (2015-2017).<ref>{{Cita web |url=https://twitter.com/WilliamFWells?s=09 |títulu=Will Wells (@WilliamFWells) {{!}} Twitter |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=twitter.com}}</ref> ===Llinia del tiempu=== {{#tag:timeline| ImageSize = width:800 height:auto barincrement:25 PlotArea = left:120 bottom:80 top:10 right:20 Alignbars = justify DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:01/01/2008 till:{{#time:d/m/Y}} TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy Colors = id:vocals value:red legend:Voz_líder id:guitar value:green legend:Guitarra id:bass value:blue legend:Baxu id:drums value:yellow legend:Batería id:keys value:purple legend:Teclaos id:tour value:orange legend:Músicu_de_sofitu id:lines1 value:black legend:Álbumes_d'estudiu id:bars value:gray(0.95) id:lines2 value:gray(0.7) legend:EPs Legend = orientation:vertical position:bottom columns:4 BackgroundColors = bars:bars ScaleMajor = unit:year increment:1 start:2008 BarData = bar:Dan text:Dan Reynolds bar:Beck text:Andrew Beck bar:Wayne text:Daniel Wayne Sermon bar:Dave text:Dave Lemke bar:Ben text:Ben McKee bar:Andrew text:Andrew Tolman bar:Daniel text:Daniel Platzman bar:Aurora text:Aurora Florence bar:Brittany text:Brittany Tolman bar:Theresa text:Theresa Flaminio bar:Walker text:Ryan Walker bar:Wells text:Will Wells bar:Schwartzman text:Elliot Schwartzman PlotData= width:13 bar:Dan from:01/01/2008 till:end color:vocals bar:Dan from:01/01/2008 till:end color:guitar width:9 bar:Dan from:01/03/2009 till:end color:bass width:7 bar:Dan from:01/01/2009 till:01/08/2011 color:keys width:5 bar:Dan from:01/02/2012 till:end color:keys width:5 bar:Dan from:01/01/2008 till:end color:drums width:3 bar:Beck from:01/01/2008 till:01/01/2009 color:guitar bar:Wayne from:01/01/2009 till:end color:guitar bar:Wayne from:01/01/2009 till:end color:drums width:3 bar:Dave from:01/01/2008 till:01/03/2009 color:bass bar:Ben from:01/03/2009 till:end color:bass bar:Ben from:01/03/2009 till:end color:drums width:7 bar:Ben from:01/03/2009 till:01/08/2011 color:keys width:5 bar:Ben from:01/02/2012 till:end color:keys width:5 bar:Ben from:01/03/2009 till:end color:guitar width:3 bar:Andrew from:01/01/2008 till:01/08/2011 color:drums bar:Andrew from:01/01/2008 till:01/08/2011 color:guitar width:3 bar:Daniel from:01/08/2011 till:end color:drums bar:Daniel from:01/02/2012 till:end color:keys width:7 bar:Daniel from:01/08/2011 till:end color:guitar width:3 bar:Aurora from:01/01/2008 till:01/01/2009 color:keys bar:Brittany from:01/01/2009 till:01/08/2011 color:keys bar:Brittany from:01/01/2009 till:01/08/2011 color:guitar width:3 bar:Theresa from:01/08/2011 till:01/02/2012 color:keys bar:Walker from:01/02/2012 till:13/02/2015 color:keys width:7 bar:Walker from:01/02/2012 till:13/02/2015 color:guitar width:3 bar:Walker from:01/02/2012 till:13/02/2015 color:tour bar:Wells from:17/02/2015 till:10/05/2017 color:keys width:7 bar:Wells from:17/02/2015 till:10/05/2017 color:guitar width:3 bar:Wells from:17/02/2015 till:10/05/2017 color:tour bar:Schwartzman from:20/05/2017 till:end color:tour bar:Schwartzman from:20/05/2017 till:end color:keys width:7 bar:Schwartzman from:20/05/2017 till:end color:guitar width:3 LineData = layer:back at:01/06/2008 color:lines2 at:01/09/2009 color:lines2 at:01/06/2010 color:lines2 at:12/03/2011 color:lines2 at:14/02/2012 color:lines2 at:04/09/2012 color:lines1 at:25/11/2012 color:lines2 at:12/02/2013 color:lines2 at:28/09/2013 color:lines2 at:17/02/2015 color:lines1 at:23/06/2017 color:lines1 }} == Discografía == {{AP|Discografía d'Imagine Dragons}} === Álbumes d'estudiu === * ''[[Night Visions (álbum)|Night Visions]]'' ([[2012]]) * ''[[Smoke and Mirrors (álbum)|Smoke + Mirrors]]'' ([[2015]]) * ''[[Evolve (álbum)|Evolve]]'' (2017) == Videografía == {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#cccccc" ! |Añu!! |Videoclip |- | [[Música en 2012|2012]] || * [[It's Time]] <ref>{{Cita web |autor=Imagine Dragons |títulu=Imagine Dragons - It's Time |url=http://www.youtube.com/watch?v=sENM2wA_FTg&list=UUpx_k19S2vUutWUUM9qmXEg&index=10/ |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012 |fecha=18 d'abril de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> * [[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|Radioactive]] <ref>{{Cita web |autor=Imagine Dragons |títulu=Imagine Dragons - Radioactive/ |url=http://www.youtube.com/watch?v=ktvTqknDobU&list=UUpx_k19S2vUutWUUM9qmXEg&index=2/ |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012 |fecha=10 d'avientu de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> |- | [[Música en 2013|2013]] || * [[Demons (cantar d'Imagine Dragons)|Demons]] <ref>{{Cita web |autor=Imagine Dragons |títulu="On Top Of The World" From The Making Of Night Visions |url=http://www.youtube.com/watch?v=pgltSp_mU7M&list=UUpx_k19S2vUutWUUM9qmXEg&index=7/ |fechaaccesu=8 de mayu de 2013 |fecha=5 de setiembre de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> * [[On Top of the World]] |- | [[Música en 2014|2014]] || * [[I Bet My Life]] * [[Warriors (cantar d'Imagine Dragons)|Warriors]] |- | [[Música en 2015|2015]] || * [[Gold (cantar d'Imagine Dragons)|Gold]] * [[Shots (cantar d'Imagine Dragons)|Shots]] * [[Roots (cantar d'Imagine Dragons)|Roots]] |- | [[Música en 2017|2017]] || * [[Believer (cantar d'Imagine Dragons)|Believer]] * [[Thunder (cantar d'Imagine Dragons)|Thunder]] * [[Whatever It Takes (cantar d'Imagine Dragons)|Whatever It Takes]] |- | [[Música en 2018|2018]] || * [[Next to Me (cantar d'Imagine Dragons)|Next to Me]] |} == Premios == {{AP|Premios y nominaciones d'Imagine Dragons}}Imagine Dragons recibió un [[Premios Grammy|Premiu Grammy]],<ref name=":7">{{Cita web |url=http://www.grammy.com/news/and-the-grammy-went-to-imaxine-dragons |títulu=And The GRAMMY Went To ... Imagine Dragons |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=The GRAMMYs}}</ref> dos [[Premios American Music|American Music Awards]]<ref>{{Cita noticia |títulu=American Music Awards 2013: Full Winners List |url=http://www.billboard.com/articles/news/5755250/american-music-awards-2013-full-winners-list |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Ames 2014: And the Winners Are ... |url=http://www.billboard.com/articles/events/ames-2014/6327540/american-music-awards-winners-list |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> y cinco [[Billboard Music Award|Billboard Music Awards]].<ref>{{Cita noticia |títulu=Billboard Music Awards Channel |url=http://www.billboard.com/bbma/winners |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> === Premios por ventes === ''Imagine Dragons'' ganó la distinción de [[Billboard]] como'l "Artista Top Rock N. 1 de 2013", según el "Non. 2 Artist Top Rock" de 2014.<ref name=":1" /><ref>{{Cita noticia |títulu=Top Artists - Year-End 2013 |url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2013/top-artists |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Hot 100 Artists - Year-End 2013 |url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2013/hot-100-artists |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Top Rock Artists - Year-End 2014 |url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2014/top-rock-artists |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Hot 100 Artists - Year-End 2014 |url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2014/hot-100-artists |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Top Artists - Duo/Group - Year-End 2014 |url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2014/top-artists-duo-group |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> ''Night Visions'' permaneció nel [[Billboard 200]] por más de 2 años consecutivos y foi l'Álbum Non. 4 de 2013 (Estaos Xuníos) y l'Álbum Non. 3 de 2013 (CAN).<ref name=":2">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons' 'Radioactive' Breaks Record For Longest Hot 100 Run |url=http://www.billboard.com/articles/news/5908530/imaxine-dragons-radioactive-breaks-record-for-longest-hot-100-run |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> El single "Radioactive" foi la "Cantar Hot Rock Non. 1" de 2013 de Billboard, " Cantar Alternativu Non. 1" de 2013, y ye el single con más tiempu nel [[Billboard Hot 100]] (87 selmanes).<ref name=":2" /> Imagine Dragons ye l'únicu artista con dos canciones nos diez cantares más descargaos de la historia del rock "Radioactive" (Non. 1) y "Demons" (Non. 8).<ref>{{Cita web |url=https://music.yahoo.com/photos/top-selling-rock-songs-slideshow/̟ |títulu="The 15 Most Downloaded Songs in Rock History" |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |autor=Yahoo Music}}</ref> === Premios por ''streaming'' === * Imagine Dragons foi l'artista númberu 4 con más "stream" en [[Spotify]] nos Estaos Xuníos en 2013, pero tuvo l'álbum y el cantar con mayor númberu de "[[Streaming|stream]]s" del añu.<ref name=":6">{{Cita noticia |títulu=Spotify reveals 2013's most-streamed artists |url=http://www.usatoday.com/story/life/music/2013/12/03/spotify-reveals-2013-most-streamed-artists/3810405/ |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=USA TODAY}}</ref> * Imagine Dragons foi l'artista Non. 4 más "Shazameado" ( E.U.A.) en [[Shazam]] en 2013, pero foi l'artista de rock más "shazameado" del añu.<ref>{{Cita noticia |títulu=Shazam Predicts the Acts to Watch for 2014 – Including Martin Garrix, Banks and Kid Ink |url=http://news.shazam.com/pressreleases/shazam-predicts-the-acts-to-watch-for-2014-including-martin-garrix-banks-and-kid-ink-935955 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Mynewsdesk}}</ref> * Imagine Dragons foi l'artista númberu 6 con más streaming en 2013 (namái hubo dos artistes estauxunidenses nel top).<ref>{{Cita noticia |títulu=Brits doubled their music streaming in 2013 |url=http://www.telegraph.co.uk/culture/music/music-news/10544709/Brits-doubled-their-music-streaming-in-2013.html |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Telegraph.co.uk}}</ref> * Imagine Dragons foi l'artista númberu 13 con más "streams" de tolos tiempos en Spotify a partir de payares de 2014.<ref>{{Cita noticia |títulu=One Direction Hits One Billion Plays on Spotify (But Are Still Way Behind Eminem) |url=http://www.billboard.com/articles/business/6327718/one-direction-spotify-billion-streams |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> * Imagine Dragons fueron el grupu con más streaming nel mundu en Spotify en 2014.<ref>{{Cita web |url=http://time.com/3616091/spotify-most-streamed/ |títulu=These Were Spotify's Most-Streamed Songs This Year |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |apellíu=Luckerson |nome=Victor |sitiuweb=TIME.com}}</ref> === Premios de radiu === * Imagine Dragons foi nomáu'l "Artista Revelación del Añu" por SiriusXM en 2013.<ref>{{Cita web |url=http://blog.siriusxm.com/2013/12/03/best-of-2013-listener-poll/ |títulu=Best of 2013 Listener Poll |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |fecha=4 d'avientu de 2013 |sitiuweb=SiriusXM Blogue}}</ref> == Xires de conciertos == * [[Night Visions Tour]] (2010–2014)<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons end 'Night Visions' tour in Phoenix |url=http://www.azcentral.com/thingstodo/music/articles/20130604imaxine-dragons-phoenix-concert-review.html |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=azcentral.com}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Announce Arena Tour |url=http://www.rollingstone.com/music/news/imaxine-dragons-announce-arena-tour-20131007 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Rolling Stone}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Announces 'Into The Night' 2014 Tour |url=http://www.billboard.com/articles/news/5748108/imaxine-dragons-announces-into-the-night-2014-tour |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> * [[Smoke + Mirrors Tour]] (2015–2016) * [[Evolve World Tour]] (2017-2018) == Referencies == {{llistaref|4}} == Enllaces esternos == {{Commons category}} * [http://www.imaginedragonsmusic.com/ Sitiu web oficial] * {{Twitter|imaginedragons}} * {{facebook|imaginedragons}} * {{myspace|imaginedragons}} {{Tradubot|Imagine Dragons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Grupos de rock d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Grupos de pop rock]] [[Categoría:Grupos d'indie rock]] [[Categoría:Grupos de música de Nevada]] [[Categoría:Ganadores del premiu Grammy]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] rpxi5lk7ula7iez1q670jcrhzgzrco5 3709335 3709273 2022-08-18T13:42:46Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{ficha d'artista musical}} '''Imagine Dragons''' ye una banda estauxunidense de rock orixinaria de [[Las Vegas]], [[Nevada]]. Anguaño ta compuesta por [[Dan Reynolds]] ([[Cantante|vocalista]]), [[Daniel Wayne Sermon|Wayne Sermon]] ([[Guitarra|guitarrista]]), [[Ben McKee]] ([[Baxu eléctricu|baxista]]) y [[Daniel Platzman]] ([[Batería (instrumentu musical)|baterista]]).<ref name=":0">{{Cita noticia |títulu=About |url=https://www.imaginedragonsmusic.com/content/about |fecha=11 de marzu de 2015 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Imagine Dragons}}</ref> La banda ganó la reconocencia mundial col llanzamientu del so [[álbum d'estudiu]] debú [[Night Visions (álbum)|Night Visions]] (2012), y col so cantar "[[It's Time]]". [[Billboard]] asitió a Imagine Dragons nel visu del so ranking del 2013 "''Year In Rock''", amás llamar «la [[Agrupación musical|banda]] revelación del 2013».<ref>{{Cita noticia |títulu=The Year In Rock 2013: Imagine Dragons Top Billboard's Year-End Rock Rankings |url=http://www.billboard.com/articles/news/5820100/the-year-in-rock-2013-imaxine-dragons-top-billboards-year-end-rock-rankings |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> La revista ''[[Rolling Stone]]'' llamó al so cantar [[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|''Radioactive'']] de ''Night Visions'' «el mayor ésitu rock del añu».<ref name=":3">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Go 'Radioactive' on the Charts |url=http://www.rollingstone.com/music/news/imaxine-dragons-go-radioactive-on-the-charts-20130508 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Rolling Stone}}</ref><ref name=":0" /><ref name=":1">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons: The Billboard Cover Story |url=http://www.billboard.com/articles/news/1572960/imaxine-dragons-the-billboard-cover-story |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> [[MTV]] llamar «la banda revelación del añu».<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Slept Through Their Grammy Nominations |url=http://www.mtv.com/news/articles/1718729/imaxine-dragons-grammy-nominations.jhtml |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=MTV News}}</ref> ''Night Visions'' algamó'l so puntu máximu nel númberu dos de la llista selmanal [[Billboard 200]] y en [[UK Albums Chart]]. El so segundu álbum d'estudiu, [[Smoke + Mirrors (álbum d'Imagine Dragons)|''Smoke + Mirrors'']], algamó'l númberu unu nos Estaos Xuníos, Canadá y el Reinu Xuníu.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Slay at Non. 1 on Billboard 200 Chart |url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6480541/imaxine-dragons-non-1-billboard-200-chart |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Gibsone |nome=Harriet |títulu=Imagine Dragons score debú UK Non 1, while Ellie Goulding breaks streaming record |url=https://www.theguardian.com/music/2015/feb/23/imaxine-dragons-debú-uk-non-1-ellie-goulding-streaming-record |fecha=23 de febreru de 2015 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=The Guardian|issn=0261-3077 |idioma=en-GB}}</ref> Imagine Dragons ganó dos [[Premios American Music|American Music Awards]] por "''Artista Alternativu Favoritu''", un [[Premios Grammy|premiu Grammy]] [[Premiu Grammy a la meyor interpretación rock|a la meyor interpretación rock]], cinco premios [[Billboard Music Award|Billboard Music Awards]] y un premiu [[World Music Awards|World Music Award]]. En mayu de 2014, la banda llogró un total de catorce nominaciones en distintes categoríes nos [[Billboard Music Award|Billboard Music Awards]], incluyendo "''Top Artist of the Year''" y un ''Milestone Award'', que reconoz la innovación y la creatividá de dellos artistes al traviés de distintos xéneros. Hasta xineru de 2017, Imagine Dragons vendiera 9 millones de copies de los sos álbumes, y 27 millones en senciellos.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Slay at Non. 1 on Billboard 200 Chart |url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6480541/imaxine-dragons-non-1-billboard-200-chart |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> == Historia == === Primeros años (2008–2011) === En 2008, el vocalista Daniel Reynolds conoció al baterista Andrew Tolman y a les sos grandes amigues actuales Mónica y Carlota en 2012 na [[Universidá Brigham Young]], onde dambos yeren estudiantes.<ref name="Tribune_1">{{Cita web |url=http://www.sltrib.com/sltrib/entertainment2/56025533-223/imaxine-dragons-band-com.html.csp |títulu=Utah Local News - Salt Lake City News, Sports, Archive - The Salt Lake Tribune |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |apellíu=Tribune |nome=The Salt Lake |idioma=en |sitiuweb=www.sltrib.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161022092634/http://www.sltrib.com/sltrib/entertainment2/56025533-223/imaxine-dragons-band-com.html.csp |fechaarchivu=22 d'ochobre de 2016 }}</ref> Reynolds y Tolman añedieron a Andrew Beck, Dave Lemke, y Aurora Florence pa tocar la guitarra, el baxu, y el pianu, respeutivamente. El so nome ye un [[anagrama]] de Ragged Insomnia que ye'l nome col qu'empecipió la banda, antes de camudalo a Imagine Dragons col enfotu de tener un nome más comercial, el significáu d'esti anagrama caltúvose de callao hasta'l llanzamientu del videoclip "On Top Of The World" onde puede apreciase nel ventanu d'un automovil. En 2009, Tolman reclutó a [[Daniel Wayne Sermon|Wayne Sermon]], el so vieyu amigu de la escuela secundaria, que se graduara de [[Berklee College of Music]], pa tocar la guitarra. Tolman más tarde reclutó a la so esposa, Brittany Tolman, pa cantar nos coros. Lemke dexó la banda más palantre, coles mesmes que Sermon reclutaba a otru estudiante de música de Berklee, [[Ben McKee]], pa trabayar como'l baxista y terminar la formación.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons slowly take flight |url=http://www.columbian.com/news/2013/mar/15/imaxine-dragons-slowly-take-flight/+ |fecha=14 de marzu de 2013 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=The Columbian |idioma=en}}</ref><ref name="Tribune_1">{{Cita web |url=http://www.sltrib.com/sltrib/entertainment2/56025533-223/imaxine-dragons-band-com.html.csp |títulu=Utah Local News - Salt Lake City News, Sports, Archive - The Salt Lake Tribune |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |apellíu=Tribune |nome=The Salt Lake |idioma=en |sitiuweb=www.sltrib.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161022092634/http://www.sltrib.com/sltrib/entertainment2/56025533-223/imaxine-dragons-band-com.html.csp |fechaarchivu=22 d'ochobre de 2016 }}</ref> La banda ganó un gran númberu de siguidores na so ciudá natal, [[Provo (Utah)|Provo, Utah]], primero que los miembros treslladar a Las Vegas, la ciudá natal de Dan Reynolds, onde la banda grabó y llanzó los sos primeros trés EPs.<ref>{{Cita noticia|apellíos=REVIEW-JOURNAL |nome=JASON BRACELIN LAS VEGAS |títulu=Sudden success keeping Imagine Dragons busy |url=http://www.reviewjournal.com/entertainment/music/sudden-success-keeping-imaxine-dragons-busy |fecha=8 de febreru de 2013 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Las Vegas Review-Journal |idioma=en-US}}</ref> La banda llanzó los EPs titulaos ''[[Imagine Dragons (EP)|Imagine Dragons]]''<ref>{{Cita web |url=https://play.spotify.com/album/2VSqaWWlYQncOdYk231Q78?play=true&utm_medium=open |títulu=Imagine Dragons - EP |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |sitiuweb=play.spotify.com}}</ref> y ''[[Hell and Silence]]''<ref>{{Cita web |url=https://www.discogs.com/Imaxine-Dragons-Hell-And-Silence/release/4086296 |títulu=Imagine Dragons - Hell And Silence |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=Discogs}}</ref> en 2010, dambos grabaos en Battle Born Studios, en Las Vegas. Tornaron al estudiu en 2011.<ref name="lasvegasweekly_1">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons gets a Bite of the spotlight |url=http://www.lasvegasweekly.com/blogs/off-the-record/2009/oct/23/imaxine-dragons-gets-bite-spotlight/ |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=LasVegasWeekly.com}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Herald |nome=Cody Clark - Daily |títulu=Kelly Clarkson rocks UVUphoria, Summerfest crowd |url=http://www.heraldextra.com/news/local/central/orem/article_efefe486-dc71-50d1-89f8-7921y486959c.html |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Daily Herald |idioma=en}}</ref> El tercer EP, ''[[It's Time (EP)|It's Time]]'', fíxose antes de roblar un contratu discográficu.<ref>{{Cita noticia |títulu=Local band, 'Imagine Dragons' signs with Interscope Records {{!}} KSL.com |url=https://www.ksl.com/?sid=18941587 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en}}</ref> Tuvieron el so primera gran conciertu cuando'l vocalista de [[Train (banda)|Train]], Pat Monahan, cayó enfermu xustu antes del ''Bite of Las Vegas Festival 2009''. Imagine Dragons foi llamáu pa presentase frente a un ensame de más de 26,000 persones.<ref name="lasvegasweekly_1">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons gets a Bite of the spotlight |url=http://www.lasvegasweekly.com/blogs/off-the-record/2009/oct/23/imaxine-dragons-gets-bite-spotlight/ |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=LasVegasWeekly.com}}</ref> Llograron llograr dellos premios locales, tales como "''Meyor CD de 2011''" (Vegas SEVEN),<ref>{{Cita noticia |títulu=Vegas Seven 07-28-2011 |url=http://www.digitaleditiononline.com/publication/frame.php?i=76795 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017}}</ref> "''Meyor banda indie local''" en 2010 (Las Vegas Weekly),<ref>{{Cita web |url=http://www.lasvegasweekly.com/news/vegas-best/2010/arts-entertainment/ |títulu=2010 Vegas' Best Arts & Entertainment winners - Las Vegas Weekly |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |sitiuweb=www.lasvegasweekly.com}}</ref> ''"Newest Must See Live Act"'' de les Vegas (Las Vegas CityLife),<ref>{{Cita web |url=http://www.lasvegascitylife.com/articles/2009/07/06/music/fear_and_lounging/iq_29705856.txt |títulu="Las Vegas CityLife". |fechaaccesu=26 de xunetu de 2012 |autor=Las Vegas CityLife. |urlarchivu=https://archive.is/20130127092444/http://www.lasvegascitylife.com/articles/2009/07/06/music/fear_and_lounging/iq_29705856.txt |fechaarchivu=27 de xineru de 2013 }}</ref> ''Vegas Music Summit Headliner'' de 2010. En payares de 2011 roblaron con [[Interscope Records]] y empezaron a trabayar col [[Productor discográficu|productor]] inglés, ganador del Grammy, [[Alex da Kid]].<ref>{{Cita web |url=http://blogs.lasvegascitylife.com/cityblog/2011/11/17/vegas-band-imaxine-dragons-score-major-label-deal/ |títulu=Imagine Dragons scores major-label deal :: CityBlog :: Las Vegas CityLife Blogues |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |fecha=25 d'abril de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120425232339/http://blogs.lasvegascitylife.com/cityblog/2011/11/17/vegas-band-imaxine-dragons-score-major-label-deal/ |fechaarchivu=25 d'abril de 2012 }}</ref> Eventualmente los Tolman dexaríen el grupu y [[Daniel Platzman]] sería reclutado n'agostu de 2011 por invitación de Ben McKee, xunto a la tecladista Theresa Flaminio; antes de la firma del contratu discográficu de la banda en payares de 2011.<ref>{{Cita noticia |títulu=The story behind the scorching hot Imagine Dragons |url=http://courier-tribune.com/sections/get/see/story-behind-scorching-hot-imaxine-dragons.html |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=The Courier |idioma=en}}</ref>suscribite a Mueva Records === Ésitu internacional ''y Night Visions'' (2012–2014) === Theresa Flaminio partió d'Imagine Dragons a principios de 2012, dexándolos como un [[Cuartetu (xéneru musical)|cuartetu]]. La banda trabayó n'estrecha collaboración con [[Alex da Kid]], con quien grabaron el so primera gran llanzamientu en Westlake Recording Studios en [[West Hollywood|West Hollywood, California]]. Un EP tituláu [[Continued Silence EP|''Continued Silence'']] foi llanzáu'l [[día de San Valentín]] (14 de febreru de 2012) digitalmente y algamó el númberu 40 nel [[Billboard 200]]. La banda tamién llanzó otru EP tituláu [[Hear Me (EP)|''Hear Me'']] en 2012. Poco dempués, "[[It's Time]]" foi llanzáu como single y algamó el puestu númberu 15 nel [[Billboard Hot 100]].<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Enjoy Longest Run In Alternative Top 10 |url=http://www.allaccess.com/net-news/archive/story/112480/imaxine-dragons-enjoy-longest-run-in-alternative-t |fechaaccesu=7 de xineru de 2017|periódicu=All Access}}</ref> El videu musical estrenóse'l 17 d'abril de 2012 en tolos afiliaos de [[MTV]] y darréu foi nomáu pa un [[MTV Video Music Awards|MTV Video Music Award]] na categoría de "Meyor Videu de Rock".<ref>{{Cita web |url=http://www.mtv.com/news/2300801/push-imaxine-dragons/ |títulu=MTV PUSH Artist Of The Week: Imagine Dragons |fechaaccesu=7 de xineru de 2017 |apellíu=04/16/2012 |nome=Nicole James |sitiuweb=MTV News}}</ref> "It's Time" foi certificáu como doble platín pola [[Recording Industry Association of America|RIAA]].<ref name=":5">{{Cita noticia |títulu=Chart Watch: Katy Perry Ties Rihanna's Record |url=http://music.yahoo.com/blogs/music-news/chart-watch-katy-perry-ties-rihanna-record-221346025.html |fechaaccesu=7 de xineru de 2017}}</ref> La banda terminó de grabar la so [[Álbum (música)|álbum debú]] [[Night Visions (álbum)|Night Visions]] nel branu de 2012 en ''Studio X'' dientro del [[Palms Casino Resort]] y llanzar n'Estaos Xuníos el día 4 de setiembre de 2012. Algamó'l númberu 2 nel [[Billboard 200]] con cerca de 83.000 copies vendíes na so primer selmana, la más alta cantidá pa un álbum debú de rock dende 2006.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Blaze Into #2 Spot On Billboard Chart |url=http://www.mtv.com/news/articles/1693686/imaxine-dragons-billboard-charts.jhtml |fechaaccesu=7 de xineru de 2017|periódicu=MTV News}}</ref> L'álbum tamién algamó'l Non. 1 nos llistaos de ventes d'álbumes de [[Billboard]], ''Alternative'' y ''Rock'', según tamién llogró entrar al "''top ten''" de les llistes australianes, austriaques, canadienses, holandeses, alemanes, irlandeses, noruegues, portugueses, escoceses, españoles y britániques. Ganó un ''[[Billboard Music Award]]'' por ''"Top Rock Album''" y foi nomáu pa un [[Premios Juno|Premiu Juno]] por "''Álbum Internacional del Añu''".<ref>{{Cita noticia |títulu=2014 JUNO Awards Nominees Announced! {{!}} The JUNO Awards |url=http://junoawards.ca/2014-juno-awards-nominees-announced/ |fecha=4 de febreru de 2014 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=The JUNO Awards |idioma=en-US}}</ref> ''Night Visions'' foi certificáu [[platín]] pola [[Recording Industry Association of America|RIAA]], según tamién n'[[Australia]], [[Austria]], [[Brasil]], [[Canadá]], [[Méxicu]], [[Nueva Zelanda]], [[Polonia]], [[Portugal]], [[Suecia]], [[Suiza]] y el [[Reinu Xuníu]]. L'álbum produció trés tarrezas que llegaron al ''[[Billboard Hot 100|Billboard Top 40]]'', cuatro senciellos nel ''Top 40 d'ARIA'' y cinco tarrezas nel ''Top 40'' del Reinu Xuníu. El segundu senciellu del álbum "''[[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|Radioactive]]''" algamó'l primer llugar nes llistes ''Billboard Alternative Songs'', ''Billboard Rock Songs'' y la llista d'ésitos musicales de Suecia, y vendió más de siete millones de copies n'Estaos Xuníos, rompiendo récores al pasar 87 selmanes nel [[Billboard Hot 100]]. "''Radioactive''" caltener nel númberu 1 de la llista ''Hot Rock Songs'' estableciendo un nuevu récor de 23 selmanes y, n'última instancia, convertir nel mayor ésitu, dientro del xéneru, de 2013.<ref>Lipshutz, Jason. "Record Of The Year". ''Billboard'' 125.50 (Jan. 2014): 20. Print.</ref> Algamó'l puestu númberu 3, convirtiéndose n'el so primera ''top ten'' n'Estaos Xuníos y rompió el récor de la estancia más llarga ente los cinco primeros. Ye'l cantar de rock más vendida na llista que axencia Nielsen SoundScan.<ref>{{Cita noticia |títulu=Chart Watch: “Radioactive” Sets A Rock Record |url=http://music.yahoo.com/blogs/music-news/chart-watch-radioactive-sets-rock-record-001439867.html |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en-US |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140104155422/http://music.yahoo.com/blogs/music-news/chart-watch-radioactive-sets-rock-record-001439867.html |fechaarchivu=4 de xineru de 2014 }}</ref> A finales de 2013, "''Radioactive''" yá vendiera más de 3 millones de copies.<ref>{{Cita web |url=http://search.proquest.com.ezproxy2.library.arizona.edu/iimp/docview/1473709216/409CAFE793BD4B3CPQ/3?accountid=8360 |títulu=CAS – Central Authentication Service |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en |sitiuweb=search.proquest.com.ezproxy2.library.arizona.edu}}</ref> [[Rolling Stone]] llamar "''el mayor ésitu de rock del añu''".<ref name=":3" /> Tamién foi'l cantar con más "''stream''" de 2013 en [[Spotify]] nos Estaos Xuníos.<ref name=":6" /> Foi nomada pal [[Premios Grammy|premiu Grammy]] por "[[Premiu Grammy a la meyor grabación del añu|Grabación del Añu]]" y por "[[Premiu Grammy a la meyor interpretación rock|Meyor Interpretación Rock]]" na [[Premios Grammy de 2014|edición número 56 de la so ceremonia añal]], ganando'l postreru de los dos.<ref name=":7" />En 2015, foi certificáu como ''[[diamante]]'' pola [[Recording Industry Association of America|RIAA]] pola venta de más de 10 millones de copies nos Estaos Xuníos.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons' 'Radioactive' is now RIAA Certified Diamond |url=http://www.billboard.com/articles/columns/rock/6620412/imaxine-dragons-radioactive-riaa-certified-diamond |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> El tercer senciellu "''[[Demons (cantar d'Imagine Dragons)|Demons]]''" algamó'l primer llugar en ''Billboard Pop Songs'' y Non. 6 nel [[Billboard Hot 100]] y vendió más de 5 millones de copies n'Estaos Xuníos hasta la fecha.<ref name=":5" /><ref>{{Cita noticia |títulu=Chart Highlights: Imagine Dragons, Eminem, Rihanna, Ricky Martin Score New Non. 1s |url=http://www.billboard.com/articles/news/5812300/chart-highlights-imaxine-dragons-eminem-rihanna-ricky-martin-score-new-non-1s |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> ''Billboard'' numberar como unu de "''Les estrelles más brilloses de 2012''" y más palantre "''La banda revelación del añu''" en 2013.<ref>{{Cita noticia |títulu=2012's Brightest New Stars (So Far): Page 2 |url=http://www.billboard.com/articles/columns/billboard-lists/482145/2012s-brightest-new-stars-so-far-page-2 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> Imagine Dragons, en 2014, ganó dellos premios ''Billboard Music Awards'' por ''Top Duo / Group'', ''Top 100 Hot Artist'', y ''Top Rock Artist.''<ref>{{Cita noticia |títulu=Billboard Music Awards 2014: Full Winners List |url=http://www.billboard.com/articles/events/bbma-2014/6092028/billboard-music-awards-winners-list-complete-full |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> [[Amazon.com]] llamó a la banda la so "''artista de rock favoritu de 2012''".<ref>{{Cita noticia |títulu=The Best of 2012: The Year In Music |url=http://www.billboard.com/articles/news/1481472/the-best-of-2012-the-year-in-music |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> En 2013, ''Imagine Dragons'' volvió a Europa y América del Norte col ''[[Night Visions Tour|Night Visions Tours]]''.<ref>{{Cita web |url=http://www.livenation.co.uk/artist/imaxine-dragons-tickets?omq=imag |títulu=Imagine Dragons |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |sitiuweb=Live Nation UK}}</ref> La banda anunció 13 feches adicionales a la so tour de branu de los Estaos Xuníos que tamién escosaron.<ref>{{Cita web |url=https://www.facebook.com/ImagineDragons/app_500282146680062 |títulu="Imagine Dragons — U.S. Tour". |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=www.facebook.com}}</ref> La banda entós anunció un tour d'n'[[Anfiteatro|anfiteatro]] per Norteamérica.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Announce Summer Shows |url=http://www.billboard.com/articles/news/1549818/imaxine-dragons-announce-summer-shows |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> La banda tamién confirmó que nun podíen cumplir la solicitú de presentase xunto a [[Muse]].<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons 'unable' to support Muse on their tour - BBC Newsbeat |url=https://www.bbc.co.uk/newsbeat/22108624 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en-GB}}</ref> ''Pollstar'' numberó a la banda na so llista de los 20 meyores "''tours''" pola taquilla promediu que llogró recaldar, a pesar de que'l preciu del boletu ye'l terceru más baxu na llista.<ref>{{Cita web |url=http://www.pollstar.com/news_article.aspx?ID=808976 |títulu=Pollstar's 2013 North American Numbers |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |sitiuweb=Pollstar}}</ref> La banda llanzó un álbum en vivu, ''Live at Independent Records'', n'abril de 2013.<ref>{{Cita noticia |títulu=Record Store Day's Most Covetable Finds: Mumford, Dylan, Black Keys, GZA, Imagine Dragons & More |url=http://music.yahoo.com/blogs/stop-the-presses/record-store-day-most-covetable-finds-mumford-dylan-172140283.html |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |idioma=en-US}}</ref>[[Ficheru:ImagineDragons2013.jpg|300x300px|miniaturadeimagen|'''Imagine Dragons en 2013''']] === ''Smoke + Mirrors'' (2014 – 2016) === Nel [[Lollapalooza]] de [[São Paulo|São Paulo, Brasil]], la última fecha del ''Into the Night Tour'', la banda anunció un descansu,y amás amestó : "Este ye'l nuesu últimu show por un tiempu, y nun hai meyor llugar pa terminar esta xira".<ref>{{Cita noticia |títulu=Non Lollapalooza, Imagine Dragons arrasta multidão y anuncia "descansu" |url=http://musica.uol.com.br/noticias/redacao/2014/04/05/non-lollapalooza-imaxine-dragons-anuncia-que-banda-vai-fazer-posa.htm#fotoNav=104 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |idioma=pt-BR}}</ref> La conclusión del ''Into the Night Tour'' marcó'l final del ciclu del álbum ''Night Visions''. El vocalista Dan Reynolds bromió sobre'l fin del ciclu de ''Night Visions'', diciendo que "Nós siempres tamos escribiendo na carretera, [Asina que] esi segundu álbum va venir, nun siendo que muramos a la edá de 27, l'añu que vien. Si estimamos nun vamos morrer y va haber un segundu álbum, nun sé cuando va ser, pero puede venir "<ref name="Montgomery, James">[http://www.mtv.com/news/1717527/imaxine-dragons-night-visions-into-the-night-tour/Imagine Dragons To Begin Work On New Album Next Year … 'Unless We Die' ], MTV.com.</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons To Begin Work On New Album Next Year ... 'Unless We Die' |url=http://www.mtv.com/news/articles/1717527/imaxine-dragons-night-visions-into-the-night-tour.jhtml%CC%9F |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=MTV News}}</ref> La idea detrás del segundu álbum d'estudiu, al que tomaron como "El so propósitu d'Añu Nuevu",<ref>[https://twitter.com/Imaginedragons/status/416423171768602625 New Years resolution? make a new record...], testu adicional.</ref><ref>{{Cita noticia |títulu="3:19 PM - 27 Dec 2013". |url=https://twitter.com/Imaginedragons/status/416423171768602625 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Twitter}}</ref> yera crear música y terminala cuando la banda sintiera conveniente. Reynolds dixo a [[MTV]] nel 2014 que la banda quería "sacar un discu col que teamos bien contentos". Dixo amás que "tendemos a ser perfeccionistes, demasiao duros con nós mesmos dacuando, y nun queremos entainar nada porque sabemos como van les coses. Nun queremos sacar un nuevu material hasta que realmente nos sintamos bien con él, yá sabes, y quién sabi cuánto tiempu va tomar ".<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Aim For 'Perfection' On New Album ... And That Might Take A While |url=http://www.mtv.com/news/articles/1719914/imaxine-dragons-new-album.jhtml |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=MTV News}}</ref> Dende l'entamu del [[Night Visions Tour]], la banda tuviera escribiendo nuevu material pa un próximu álbum; yá na xira, grabaren [[Maqueta (música)|deamos]] pal álbum, muncho primero d'entrar nel estudiu.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Stacking Demos for Album Non. 2: 'We'll Continue to Evolve' |url=http://www.billboard.com/articles/news/5719189/imaxine-dragons-stacking-deamos-for-album-non-2-well-continue-to-evolve |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> Nel momentu que entraron nel estudiu pa trabayar nel álbum, yá habíen acumuláu 50 demos colos cualos trabayar.<ref name=":4">[http://www.rollingstone.com/music/news/imaxine-dragons-not-counting-on-winning-any-grammys-sunday-night-20140121 Imagine Dragons 'Not Counting on Winning' Any Grammys Sunday Night], testu adicional.</ref> Les maquetes son descrites por Reynolds como "''definitivamente distintos''", pero añedió que "sigue siendo Imagine Dragons, pero tenemos enforma crecedera y maduración como una banda. Creo que'l nuevu material va ser, esperanzadamente, un pasu na direición correuta. Tamos tratando de crear y faer lo que sale y lo que se siente bien ". El baterista [[Daniel Platzman]] amestó que la banda ye crítica de sigo mesma, polo que "nun hai espaciu pa la presión esterna".<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Talk New Music at SXSW |url=http://www.billboard.com/articles/events/sxsw/5930468/imaxine-dragons-talk-new-music-at-sxsw |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> Inspiráu en gran midida polos viaxes de la banda tantu nes sos xires anteriores como nel ''[[Night Visions Tour]]'', l'álbum va esplorar la [[Cultura|cultura mundial]] como una tema musical y va ser la tema xeneral del álbum. Dan Reynolds dixo al periódicu ''The Times-Picayune'', de [[Nueva Orleans]], qu'había "muncha inspiración pa ser estrayida [de la xira mundial]. Te das cuenta de que yes muncho más pequeñu de lo que crees".<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons talk success, new album and upcoming Grammy performance |url=http://www.nola.com/music/index.ssf/2014/01/imaxine_dragons_talk_success_n.html |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=NOLA.com}}</ref> Amás, Reynolds declaró a la revista de música [[Rolling Stone]] que'l siguiente álbum va ser "distintu" a Night Visions, y que la banda pretende que l'álbum se "estene un pocu". Amestó que "amestemos munches influencies d'[[Hip hop|hip-hop]] en Night Visions, pero creo que'l próximu discu va ser más inspiráu nel ''rock'', ye demasiáu puestu pa dicir, pero hai delles coses estrañes nestos cantares".<ref name=":4" /> Previu al llanzamientu del álbum, Imagine Dragons llanzó una serie de singles pa otros proyeutos incluyendo un cantar pa la película [[Transformers: la era de la estinción|Transformers: Age of Extinction]], llamada "[[Battle Cry (cantar d'Imagine Dragons)|Battle Cry]]" (xunu de 2014) y el cantar "[[Warriors (cantar d'Imagine Dragons)|Warriors]]" pal [[League of Legends World Championship|League of Legends World Championship 2014]] (setiembre de 2014) y tamién utilizada nel tráiler de [[Wonder Woman (película de 2017)|Wonder Woman]].<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons teams with 'League of Legends' for $2.3m tournament |url=https://sg.news.yahoo.com/imaxine-dragons-teams-league-legends-2-3m-tournament-155517736.html |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016}}</ref> El 24 d'ochobre, revelaron el senciellu principal del próximu álbum, "[[I Bet My Life]]" al traviés de dellos fragmentos visuales en [[Facebook]] y [[Instagram]]. Foi llanzáu'l 27 d'ochobre.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons on Twitter |url=https://twitter.com/Imaginedragons/status/525671476276756480 |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Twitter}}</ref> Va Ser unviáu a la radio alternativa de Y.O. por que va ser reproducida'l 3 de payares.<ref>{{Cita web |url=http://playiga.com/track/imaxine-dragons-i-bet-my-life/ |títulu="Imagine Dragons "I Bet My Life"". |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016 |idioma=Inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141025072907/http://playiga.com/track/imaxine-dragons-i-bet-my-life/ |fechaarchivu=25 d'ochobre de 2014 }}</ref> Imagine Dragons presentar nel [[Estadiu Mundialista de Seúl]], [[Corea del Sur]], nel [[League of Legends World Championship|League of Legends World Championship 2014]]<ref>{{Cita web |url=http://na.lolesports.com/articles/prepare-yourself-2014-worlds-final |títulu=Prepare yourself for the 2014 Worlds Final {{!}} LoL Esports |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016 |sitiuweb=na.lolesports.com}}</ref> y nel espectáculu de mediu tiempu na [[102ª Grey Cup]] en [[Vancouver|Vancouver, Columbia Británica]].<ref>{{Cita noticia |títulu=American band Imagine Dragons to play Grey Cup halftime show |url=http://www.cbc.ca/sports/football/cfl/imaxine-dragons-announced-as-grey-cup-headliners-1.2785502 |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=CBC Sports}}</ref> El 12 d'avientu de 2014, Imagine Dragons publicó nes redes sociales una solicitú por que los sos siguidores n'Estaos Xuníos miraren alredor de la so ciudá pa buscar delles sorpreses y publicar los sos afayos. Tamién suxurieron alrodiu de dos llugares en Las Vegas. Trabayando con Metric, con quién fixeron un conxuntu acústicu de tres canciones, Imagine Dragons presentar nel Mayan Theatre de Los Angeles el 5 de febreru de 2015. El set de media hora incluyó los sos senciellos más conocíos, "[[It's Time]]" y "[[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|Radioactive]]" de Night Visions. La presentación foi'l debú en direuto de "Summer" y "[[I'm So Sorry]]", xuntu con "[[Gold (cantar d'Imagine Dragons)|Gold]]" y "[[I Bet My Life]]" del álbum [[Smoke + Mirrors (álbum d'Imagine Dragons)|Smoke + Mirrors]], que foi llanzáu'l 17 de febreru de 2015. La xira pel branu por [[América del Norte]] del 2015, empezó en [[Portland|Portland, Oregón]] el 3 de xunu. Mientres la xira de la banda, Imagine Dragons llanzó dos singles ensin álbum. "[[Roots (cantar d'Imagine Dragons)|Roots]]" el 26 d'agostu de 2015 y "[[I Was Me]]" el 12 d'ochobre de 2015 al traviés d'[[iTunes]]. La banda tamién llanzó un [[Versión (música)|cover]] de "I Love You All the Time" d'[[Eagles of Death Metal]] el 18 d'avientu de 2015, en sofitu de les víctimes de los [[Atentaos de París de payares de 2015|ataques de payares de 2015 en París]]. El Smoke + Mirrors Tour terminó'l 5 de febreru de 2016 n'[[Ámsterdam|Ámsterdam, Holanda]]. Nuna entrevista, Dan Reynolds dixo a Billboard que la banda tendría un [[Hiatu (fonoloxía)|hiatu]](''descansu'') pal restu de 2016, afirmando que "''Este ye l'añu en que vamos tomar un tiempu llibre.Nun paremos en, como, seis años , Asina que forcemos siquier a tomar un añu de descansu''. "<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Shares Exclusive Clip From Concert Film: Watch It Here |url=http://www.billboard.com/articles/news/6889355/imaxine-dragons-concert-documentary-exclusive |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> La banda estrenó un "película de conciertos" titulada ''Imagine Dragons In Concert: Smoke + Mirrors'', en dellos cines el 2 de marzu de 2016. La película foi Llanzáu en [[DVD]] y [[Discu Blu-ray|Blu-Ray]] sol títuluː ''Imagine Dragons: Smoke + Mirrors Live''. Tamién llanzaron el cantar "''Not Today''" pa la banda sonora de la película [[Yo antes de ti (película)|Yo Antes de Ti]], el 28 d'abril. La banda tamién apaez na [[Suicide Squad (banda sonora)|banda sonora de la película]] [[Suicide Squad (película)|Suicide Squad]]. El cantar, titulada [[Sucker for Pain|"Sucker For Pain]]", contién como artistes convidaos a [[Lil Wayne]], [[Wiz Khalifa]], [[:en:Logic_(musician)|Logic]], [[Ty Dolla Sign]] y [[X Ambassadors]].<ref>{{Cita noticia |títulu=Suicide Squad Movie Soundtrack Revealed |url=http://screenrant.com/suicide-squad-movie-soundtrack/ |fecha=16 de xunu de 2016 |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Screen Rant |idioma=en-US}}</ref> La banda grabó'l cantar "''Levitate''" pa la [[Cine de ciencia ficción|película de ciencia ficción]] "[[Passengers (película de 2016)|Pasaxeros]]". Foi llanzada como senciellu'l 28 de payares de 2016.<ref>{{Cita noticia |títulu=Listen to Imagine Dragons' New Track 'Levitate' from 'Passengers' Soundtrack |url=http://www.billboard.com/articles/news/7588978/imaxine-dragons-levitate-passengers-soundtrack/ |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> === ''Evolve'' (2017-presente) === El 27 de setiembre de 2016, Imagine Dragons empezó a [[Insinuación|suxurir]] sobre'l so tercer álbum d'estudiu con un ''tweet'' que dicía "''estudiu''". La banda siguió publicando ''mensaxes crípticos'' na so cuenta de [[Twitter]] mientres los próximos cuatro meses. El 24 de xineru de 2017, la banda empezó a publicar una serie de videos que probablemente anunciaben el primer single del álbum. Los ''curtios'' presentaben al cantante Dan Reynolds dibuxando imáxenes [[Surrealismu|surrealistes]].<ref>{{Cita web |url=https://www.facebook.com/ImagineDragons/videos/10154937785631407/ |títulu=Imagine Dragons - 5. {{!}} Facebook |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=www.facebook.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.facebook.com/ImagineDragons/videos/10154937141331407/ |títulu=Imagine Dragons - 3 & 4 {{!}} Facebook |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=www.facebook.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.facebook.com/ImagineDragons/videos/10154933915196407/ |títulu=Imagine Dragons - 2 {{!}} Facebook |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=www.facebook.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.facebook.com/ImagineDragons/videos/10154931345296407/ |títulu=Imagine Dragons - 1 {{!}} Facebook |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=www.facebook.com}}</ref> El [[Códigu morse|códigu Morse]] taba ocultu nos videos y se traducia como "oxetos del mesmu color". El 31 de xineru, Imagine Dragons llanzó "''[[Believer (cantar d'Imagine Dragons)|Believer]]''" como'l senciellu principal del so próximu discu.<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons estrenen la primer tema d'un futuru nuevu discu |url=http://nosgustalamusica.com/imaxine-dragons-estrenen-la-primer-tema-de-la so-proximo-album/ |fecha=1 de febreru de 2017 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Gústanos La Música}}</ref><ref>{{Obra citada |títulu=Imagine Dragons - Believer (Audiu)|apellíos=ImagineDragonsVEVO |url=https://www.youtube.com/watch?v=IhP3J0j9JmY |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |fecha=1 de febreru de 2017}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://itunes.apple.com/mx/album/believer-single/id1200626096?app=itunes&ign-mpt=uo=4 |títulu=Believer - Single d'Imagine Dragons n'Apple Music |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|sitiuweb=iTunes}}</ref> Imagine Dragons llanzó a la lluz el so nuevu single "Thunder" el 27 d'abril de 2017, y el so respeutivu videoclip el 2 de mayu de dichu añu. El 09 de Mayu del mesmu añu, llanzó un nuevu single: Whatever it Takes, qu'en menos de 8 hores yá llograra más de mediu millón de visites en YouTube. El 14 de febreru de 2018, Imagine Dragons anunció un nuevu senciellu tituláu "[[Next to Me (cantar d'Imagine Dragons)|Next to Me]]" en Twitter. El cantar foi llanzada nun re-llanzamientu de ''Evolve'' el 21 de febreru de 2018.<ref>{{cita web|author=Imagine Dragons (@Imaginedragons)|date=14 de febreru de 2018|url=https://twitter.com/Imaginedragons/status/963847269026996224|títulu=2/21 the evolution begins}}</ref> El videu oficial foi publicáu'l día 13 de marzu del mesmu añu. == Apaiciones en televisión == ''Imagine Dragons'' interpretó "''[[It's Time]]''" en direuto en ''The Tonight Show con Jay Leno'' (2012), ''Jimmy Kimmel Live!'' (2012), [[Late Night with Jimmy Fallon|Late Night con Jimmy Fallon]] (2012), y [[Conan (programa de televisión)|Conan]] (2013). D'igual manera interpretaron "''[[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|Radioactive]]''" en direuto en ''Jimmy Kimmel Live!'' (2012), [[Late Show with David Letterman|The Late Show con David Letterman]] (2013), ''The Tonight Show con Jay Leno'' (2013), [[Late Night with Jimmy Fallon|Late Night con Jimmy Fallon]] (2013) y nos [[MTV Europe Music Awards 2013|MTV Europe Music Awards]] (2013).<ref>{{Cita noticia |títulu=Robin Thicke, Imagine Dragons & Afrojack Added To MTV Europe Music Awards Lineup {{!}} Idolator |url=http://www.idolator.com/7490178/mtv-emas-europe-music-awards-robin-thicke |fecha=23 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Music News, Reviews, and Gossip on Idolator.com}}</ref> Tamién se presentaron en [[Good Morning America]] (2013),<ref>{{Cita web |url=http://abcnews.go.com/blogs/headlines/2013/04/abc-news-good-morning-america-announces-sizzling-hot-2013-summer-concert-line-up/ |títulu=ABC NEWS' "GOOD MORNING AMERICA" ANNOUNCES SIZZLING HOT 2013 SUMMER CONCERT LINE UP |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |apellíu=News |nome=ABC |sitiuweb=ABC News}}</ref> 2015<ref name=":8">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons to Perform on "Good Morning America," "Ellen" |url=http://headlineplanet.com/home/2015/02/12/imaxine-dragons-perform-good-morning-america-ellen/ |fecha=12 de febreru de 2015 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Headline Planet |idioma=en-US}}</ref>). La banda realizó un show esclusivu pa la sesta temporada final de la serie de televisión ''Live from the Artists Dean'' (2013).<ref>{{Cita web |url=http://blog.luckybrand.com/2013/06/07/live-from-the-artists-dean/ |títulu=Live from the (((Artists Dean))) – A Lucky Life: The official blogue of Lucky Brand |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |fecha=28 de setiembre de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130928035936/http://blog.luckybrand.com/2013/06/07/live-from-the-artists-dean/ |fechaarchivu=28 de setiembre de 2013 }}</ref> La banda tamién actuó nos premios [[Premios American Music|American Music Awards]] de 2013, [[MTV Europe Music Awards 2013|MTV Europa Music Awards]] (2013), [[Premios Grammy|Grammy Awards]] (2014), [[Saturday Night Live]] (2014), nos [[Billboard Music Award|Billboard Music Awards]] (2014) y [[Much (canal de televisión)|MuchMusic Videu Awards]] (2014).<ref>{{Cita noticia |títulu=Yahoo to Stream Billboard Music Awards Red Carpet Show |url=http://www.billboard.com/articles/events/bbma-2014/6077535/yahoo-to-stream-billboard-music-awards-rede-carpet-show |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons set to perform {{!}} 2014 MMVAs |url=http://mmva.muchmusic.com/the-mmvas-will-get-radioactive-with-imaxine-dragons-set-to-perform/ |fecha=7 de mayu de 2014 |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |periódicu=archive.is |urlarchivu=https://archive.is/20140507000603/http://mmva.muchmusic.com/the-mmvas-will-get-radioactive-with-imaxine-dragons-set-to-perform/ |fechaarchivu=7 de mayu de 2014 }}</ref> Tamién encabezaron el conciertu ''All-Star Target'' de la [[Grandes Lligues de Béisbol|MLB]] (2014) y l'inauguración del Festival ''Made In America Music'' en Los Angeles.<ref>{{Cita noticia |títulu=Made in America live in L.A.: Kanye West, Imagine Dragons, more |url=http://www.latimes.com/entertainment/music/posts/la-et-ms-made-in-america-festival-live-20140828-htmlstory.html |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Los Angeles Times|issn=0458-3035 |idioma=en-US}}</ref> ''Imagine Dragons'' cantó una versión de "''[[Revolution (cantar)|Revolution]]''" en ''The Night That Changed America: A Grammy Salute to The Beatles''. (2014). El 24 d'ochobre de 2013, Imagine Dragons fueron los invitaos especiales y protagonizaron un episodiu de ''[[Impractical Jokers]]'' de ''[[TruTV]]'', onde'l perdedores, Joe y Sal, tuvieron qu'actuar como "Señora Llanza" nun conciertu llenu en ''Nikon at Jones Beach Thea''t. Los miembros de la banda xunir a Murr y Q nos ''hijinks''.<ref>{{Obra citada |títulu=Impractical Jokers - Awful Band Tanks At Packed Concert|apellíos=truTV |url=https://www.youtube.com/watch?v=uT96ex7JJ3Q |fechaaccesu=5 de febreru de 2017 |fecha=25 d'ochobre de 2013}}</ref> La banda tamién interpretó "''[[I Bet My Life]]''" nos [[Premios American Music|American Music Awards]] de 2014,<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Rock Ames With New Single 'I Bet My Life' |url=http://www.billboard.com/articles/events/ames-2014/6327550/imaxine-dragons-ames-i-bet-my-life-videu-2014-live-dan-reynolds |fechaaccesu=5 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> y [[The Ellen DeGeneres Show]]<ref name=":8" /> (2015). Tamién se presentaron con "''[[Shots (cantar d'Imagine Dragons)|Shots]]''" en ''[[The Tonight Show Starring Jimmy Fallon]]'' (2015), ''Jimmy Kimmel Live!'' (2015), y ''The Ellen DeGeneres Show (2015).'' ''Imagine Dragons'' apaeció nel primer episodiu de la serie de 2015, [[The Muppets (serie de televisión)|Los Muppets]], onde interpretaron parte del cantar "''[[Roots (cantar d'Imagine Dragons)|Roots]]''". Aparte fixo un debú na película "''[[Kung Fu Panda 3]]''" onde crearon el cantar(o soníu) de Kai l'antagonista == Contribuciones a la caridá == === Fundación Tyler Robinson === En 2013, xuntu cola familia de Tyler Robinson, Imagine Dragons empezó una organización benéfica llamada ''[http://trf.org/ The Tyler Robinson Foundation]'', ayudando a los mozos a lluchar contra'l [[cáncer]]. Empezando en 2014, la primer Gala añal de la Fundación Tyler Robinson llevar a cabu en Las Vegas.<ref>{{Cita noticia |títulu=Rob Riggle takes over Lagasse's Stadium; Imagine Dragons go acoustic; Steve Wynn snaps up Kenny Rogers' old ta |url=http://www.lasvegassun.com/blogs/kats-report/2014/nov/24/rob-riggle-takes-over-lagasse-stadium-imaxine-drag/ |fecha=24 de payares de 2014 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=LasVegasSun.com}}</ref> Imagine Dragons presentar pa "Playing It Forward" (S1 Y2) pa recaldar $ 100 000 pa programes de música n'escueles.<ref>{{Cita web |url=http://www.crackle.com/c/playing-it-forward |títulu="Watch Playing It Forward Online Free - Crackle". |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=www.crackle.com}}</ref> En 2013, la banda acomuñar con [[mtvU]] p'ayudar a escoyer cuatro becarios de ''Fulbright-mtvU''.<ref>{{Cita noticia |títulu=U.S. Department of State Announces Fulbright-mtvU Fellowship Winners |url=http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2013/08/213575.htm |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=U.S. Department of State}}</ref> En 2013, Imagine Dragons acomuñar con ''Do The Write Thing: Campaña Nacional pa Detener la Violencia'' pa un eventu de recaldación de fondos.<ref>{{Cita web |url=http://www.dtwt.org/imaginedragons/imaxine-dragons |títulu=Imagine Dragons Meet & Greet Benefit — Do The Write Thing: Help Stop the Violence (National Campaign to Stop Violence) |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=www.dtwt.org}}</ref> Imagine Dragons presentóse, como parte d'un conciertu d'[[Amnistía Internacional]], "''Bringing Human Rights Home''" en [[Brooklyn]] el 5 de febreru de 2014.<ref>{{Cita noticia |títulu=Madonna, Imagine Dragons Pay Tribute To Pussy Riot At Amnesty International Concert |url=http://www.mtv.com/news/articles/1721850/amnesty-international-concert-pussy-riot.jhtml |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=MTV News}}</ref> En 2015, Imagine Dragons llanzó'l cantar "[[I Was Me]]" pal proyeutu ''One4'', onde tolos ingresos seríen destinaos a l'[[Altu Comisionado de les Naciones Xuníes pa los Refuxaos|Axencia de Refuxaos de la ONX]] pa sofitar a los refuxaos que fuxen, particularmente de [[Oriente Mediu|Mediu Oriente]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=Priestley |nome=Theo |títulu=SAP, Apple and Imagine Dragons Collaborate To Support Refugee Humanitarian Project |url=http://www.forbes.com/sites/theopriestley/2015/10/12/sap-apple-and-imaxine-dragons-collaborate-to-support-refugee-humanitarian-project/ |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Forbes}}</ref> Imagine Dragons tamién llanzó'l cantar "''I Love You All The Time''" pa beneficiar a les víctimes de los ataques terroristes en París.<ref>{{Cita web |url=http://playitforwardeodm.com/ |títulu=Play It Forward - Eagles of Death Metal |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=playitforwardeodm.com}}</ref> == Estilu musical == La marca distintiva d'Imagine Dragons ye la so "amiestu de soníu". El productor [[Alex da Kid|Alex Da Kid]] comentó una vegada, cómo'l soníu d'Imagine Dragons yera perfectu pa "difuminar les llinies ente xéneros".<ref name=":12">{{Cita publicación |títulu=Bringing the Boom to Life |apellíu=Waddell |nome=Ray |fecha=20 de xunetu de 2013 |publicación=Billboard |volume=125 |númberu=27 |páxina=23}}</ref> Ésti yera verdaderamente'l casu pal so ''hit'' "[[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|Radioactive]]", que xubió lo más alto del Hot 100, Alternative, y les llistes ''[[Mainstream Top 40]]''.<ref name=":22">{{Cita publicación |títulu='Radioactive' Record Breaker |apellíu=Trust |nome=Gary |fecha=1 de marzu de 2014 |publicación=Billboard |númberu=7 |volume=126 |páxina=45}}</ref> Según el vocalista Dan Reynolds, el cantar tenía un ''crossover de'' "''rock''/''dubstep''" que "foi fundamental pal so ésitu".<ref name=":22" /> En xunto, el soníu de la banda ye un amiestu de rock alternativu y pop, que se centra en graves fondos , fuertes soníos de batería y poderoses voces. Na industria de la música, el soníu d'Imagine Dragons descríbese como claramente "rítmicu".<ref name=":12" /> === Influencies === [[Dan Reynolds]] (voz principal) menta que [[Arcade Fire]], [[Muse]], [[The Beatles]],[[Linkin Park]], [[Depeche Mode]], [[Paul Simon]] y [[Harry Nilsson]], son influencies tantu personales como pa la banda. En términos d'ésitu, da creitu al trabayu pioneru de bandes como [[Foster the People]] y [[Mumford & Sons]], que nos últimos años lleven a un nuevu nivel el [[indie rock]] nos negocios.<ref name=":3" /> === Cultura de la banda === A pesar del so rápidu ascensu al estrellalgu internacional, Imagine Dragons caltién una cultura de la [[humildá]] y [[creatividá]]. El cantante Dan Reynolds señaló una vegada qu'Imagine Dragons ye una "''banda atípica''", na que la so imaxe diverxe de la del grupu de rock mediu.<ref name=":02">{{Cita publicación |títulu=The Totally Normal New Kings of Rock |apellíu=Edwards |nome=Gavin |fecha=21 de febreru de 2015 |publicación=Billboard |fechaaccesu=13 de febreru de 2016 |volume=127 |páxines=36-41 |númberu=5}}</ref> Dos de los cuatro miembros nun tán [[Tatuaxe|tatuaos]], y el grupu escueye nun asistir a les "''afterpartys''"; sobre les modes estereotipaes, Reynolds afirma que son "''opciones d'estilu de vida''" y qu'entá asina se caltién el "espíritu del [[Rock and roll|rock'n'roll]]".<ref name=":02" /> Cuando la banda optó por asistir a un "afterparty", notaron l'unu al otru que "''nun pertenecíen a esi llugar''", yá que llegaron a cuerpu ente limusinas y coches de luxu.<ref>{{Cita publicación |títulu=Imagine Dragons' New Desolation |apellíu=Appleford |nome=Steve |fecha=15 de xineru de 2015 |publicación=Rolling Stone |volume=1225 |páxina=22}}</ref> De cutiu traen [[Ordenador|ordenadores]] nel camín pa xugar [[League of Legends]] y conectase colos fans al traviés del so [[Twitch|Twitch Channel]].<ref>{{Cita publicación |títulu=Imagine Dragons Interacting with Fans on Twitch Channel |fecha=agostu de 2015 |publicación=Projection, Lights & Staging News |númberu=7 |páxines=47, 49 |volume=16}}</ref> == Miembros d'Imagine Dragons == === Miembros actuales === * [[Dan Reynolds]] - voz principal, guitarra rítmica y líder, pianu, teclaos, baxu, batería, percusión (2008-presente) * [[Ben McKee]] - baxu, coros, teclaos, sintetizadores, batería, percusión, guitarra (2009-presente) * [[Daniel Wayne Sermon]] - guitarra líder, coros, mandolina, batería, percusión (2009-presente) * [[Daniel Platzman]] - batería, percusión, coros, viola, teclaos, guitarra rítmica (2011-presente) === Antiguos miembros === * Andrew Tolman - batería, percusión, coros, guitarra rítmica (2008-2011) * Brittany Tolman - pianu, teclaos, coros, guitarra rítmica y líder (2009-2011) * Theresa Flaminio - pianu, teclaos, coros (2011-2012) * Dave Lemke – baxu, coros (2008-2009) * Aurora Florence – pianu, teclaos, coros, violín (2008) * Andrew Beck – guitarra, coros (2008) === Miembros nel escenariu === * Elliot Schwartzman - pianu, teclaos, guitarra, coros (2017-presente) ==== Ex-miembros nel escenariu ==== * Ryan Walker - pianu, teclaos, guitarra, mandolina, percusión, coros.<ref>{{Cita web |url=http://instagram.com/p/y-iTXlBeJG/ |títulu=Foto de Instagram de Ryan Walker • 11 de Feb de 2015 a la(s) 10:09 UTC |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=Instagram}}</ref> * William Wells - pianu, teclaos, guitarra, coros (2015-2017).<ref>{{Cita web |url=https://twitter.com/WilliamFWells?s=09 |títulu=Will Wells (@WilliamFWells) {{!}} Twitter |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=twitter.com}}</ref> ===Llinia del tiempu=== {{#tag:timeline| ImageSize = width:800 height:auto barincrement:25 PlotArea = left:120 bottom:80 top:10 right:20 Alignbars = justify DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:01/01/2008 till:{{#time:d/m/Y}} TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy Colors = id:vocals value:red legend:Voz_líder id:guitar value:green legend:Guitarra id:bass value:blue legend:Baxu id:drums value:yellow legend:Batería id:keys value:purple legend:Teclaos id:tour value:orange legend:Músicu_de_sofitu id:lines1 value:black legend:Álbumes_d'estudiu id:bars value:gray(0.95) id:lines2 value:gray(0.7) legend:EPs Legend = orientation:vertical position:bottom columns:4 BackgroundColors = bars:bars ScaleMajor = unit:year increment:1 start:2008 BarData = bar:Dan text:Dan Reynolds bar:Beck text:Andrew Beck bar:Wayne text:Daniel Wayne Sermon bar:Dave text:Dave Lemke bar:Ben text:Ben McKee bar:Andrew text:Andrew Tolman bar:Daniel text:Daniel Platzman bar:Aurora text:Aurora Florence bar:Brittany text:Brittany Tolman bar:Theresa text:Theresa Flaminio bar:Walker text:Ryan Walker bar:Wells text:Will Wells bar:Schwartzman text:Elliot Schwartzman PlotData= width:13 bar:Dan from:01/01/2008 till:end color:vocals bar:Dan from:01/01/2008 till:end color:guitar width:9 bar:Dan from:01/03/2009 till:end color:bass width:7 bar:Dan from:01/01/2009 till:01/08/2011 color:keys width:5 bar:Dan from:01/02/2012 till:end color:keys width:5 bar:Dan from:01/01/2008 till:end color:drums width:3 bar:Beck from:01/01/2008 till:01/01/2009 color:guitar bar:Wayne from:01/01/2009 till:end color:guitar bar:Wayne from:01/01/2009 till:end color:drums width:3 bar:Dave from:01/01/2008 till:01/03/2009 color:bass bar:Ben from:01/03/2009 till:end color:bass bar:Ben from:01/03/2009 till:end color:drums width:7 bar:Ben from:01/03/2009 till:01/08/2011 color:keys width:5 bar:Ben from:01/02/2012 till:end color:keys width:5 bar:Ben from:01/03/2009 till:end color:guitar width:3 bar:Andrew from:01/01/2008 till:01/08/2011 color:drums bar:Andrew from:01/01/2008 till:01/08/2011 color:guitar width:3 bar:Daniel from:01/08/2011 till:end color:drums bar:Daniel from:01/02/2012 till:end color:keys width:7 bar:Daniel from:01/08/2011 till:end color:guitar width:3 bar:Aurora from:01/01/2008 till:01/01/2009 color:keys bar:Brittany from:01/01/2009 till:01/08/2011 color:keys bar:Brittany from:01/01/2009 till:01/08/2011 color:guitar width:3 bar:Theresa from:01/08/2011 till:01/02/2012 color:keys bar:Walker from:01/02/2012 till:13/02/2015 color:keys width:7 bar:Walker from:01/02/2012 till:13/02/2015 color:guitar width:3 bar:Walker from:01/02/2012 till:13/02/2015 color:tour bar:Wells from:17/02/2015 till:10/05/2017 color:keys width:7 bar:Wells from:17/02/2015 till:10/05/2017 color:guitar width:3 bar:Wells from:17/02/2015 till:10/05/2017 color:tour bar:Schwartzman from:20/05/2017 till:end color:tour bar:Schwartzman from:20/05/2017 till:end color:keys width:7 bar:Schwartzman from:20/05/2017 till:end color:guitar width:3 LineData = layer:back at:01/06/2008 color:lines2 at:01/09/2009 color:lines2 at:01/06/2010 color:lines2 at:12/03/2011 color:lines2 at:14/02/2012 color:lines2 at:04/09/2012 color:lines1 at:25/11/2012 color:lines2 at:12/02/2013 color:lines2 at:28/09/2013 color:lines2 at:17/02/2015 color:lines1 at:23/06/2017 color:lines1 }} == Discografía == {{AP|Discografía d'Imagine Dragons}} === Álbumes d'estudiu === * ''[[Night Visions (álbum)|Night Visions]]'' ([[2012]]) * ''[[Smoke and Mirrors (álbum)|Smoke + Mirrors]]'' ([[2015]]) * ''[[Evolve (álbum)|Evolve]]'' (2017) == Videografía == {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#cccccc" ! |Añu!! |Videoclip |- | [[Música en 2012|2012]] || * [[It's Time]] <ref>{{Cita web |autor=Imagine Dragons |títulu=Imagine Dragons - It's Time |url=http://www.youtube.com/watch?v=sENM2wA_FTg&list=UUpx_k19S2vUutWUUM9qmXEg&index=10/ |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012 |fecha=18 d'abril de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> * [[Radioactive (cantar d'Imagine Dragons)|Radioactive]] <ref>{{Cita web |autor=Imagine Dragons |títulu=Imagine Dragons - Radioactive/ |url=http://www.youtube.com/watch?v=ktvTqknDobU&list=UUpx_k19S2vUutWUUM9qmXEg&index=2/ |fechaaccesu=19 d'avientu de 2012 |fecha=10 d'avientu de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> |- | [[Música en 2013|2013]] || * [[Demons (cantar d'Imagine Dragons)|Demons]] <ref>{{Cita web |autor=Imagine Dragons |títulu="On Top Of The World" From The Making Of Night Visions |url=http://www.youtube.com/watch?v=pgltSp_mU7M&list=UUpx_k19S2vUutWUUM9qmXEg&index=7/ |fechaaccesu=8 de mayu de 2013 |fecha=5 de setiembre de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> * [[On Top of the World]] |- | [[Música en 2014|2014]] || * [[I Bet My Life]] * [[Warriors (cantar d'Imagine Dragons)|Warriors]] |- | [[Música en 2015|2015]] || * [[Gold (cantar d'Imagine Dragons)|Gold]] * [[Shots (cantar d'Imagine Dragons)|Shots]] * [[Roots (cantar d'Imagine Dragons)|Roots]] |- | [[Música en 2017|2017]] || * [[Believer (cantar d'Imagine Dragons)|Believer]] * [[Thunder (cantar d'Imagine Dragons)|Thunder]] * [[Whatever It Takes (cantar d'Imagine Dragons)|Whatever It Takes]] |- | [[Música en 2018|2018]] || * [[Next to Me (cantar d'Imagine Dragons)|Next to Me]] |} == Premios == {{AP|Premios y nominaciones d'Imagine Dragons}}Imagine Dragons recibió un [[Premios Grammy|Premiu Grammy]],<ref name=":7">{{Cita web |url=http://www.grammy.com/news/and-the-grammy-went-to-imaxine-dragons |títulu=And The GRAMMY Went To ... Imagine Dragons |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |sitiuweb=The GRAMMYs}}</ref> dos [[Premios American Music|American Music Awards]]<ref>{{Cita noticia |títulu=American Music Awards 2013: Full Winners List |url=http://www.billboard.com/articles/news/5755250/american-music-awards-2013-full-winners-list |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Ames 2014: And the Winners Are ... |url=http://www.billboard.com/articles/events/ames-2014/6327540/american-music-awards-winners-list |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> y cinco [[Billboard Music Award|Billboard Music Awards]].<ref>{{Cita noticia |títulu=Billboard Music Awards Channel |url=http://www.billboard.com/bbma/winners |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> === Premios por ventes === ''Imagine Dragons'' ganó la distinción de [[Billboard]] como'l "Artista Top Rock N. 1 de 2013", según el "Non. 2 Artist Top Rock" de 2014.<ref name=":1" /><ref>{{Cita noticia |títulu=Top Artists - Year-End 2013 |url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2013/top-artists |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Hot 100 Artists - Year-End 2013 |url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2013/hot-100-artists |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Top Rock Artists - Year-End 2014 |url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2014/top-rock-artists |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Hot 100 Artists - Year-End 2014 |url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2014/hot-100-artists |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Top Artists - Duo/Group - Year-End 2014 |url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2014/top-artists-duo-group |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> ''Night Visions'' permaneció nel [[Billboard 200]] por más de 2 años consecutivos y foi l'Álbum Non. 4 de 2013 (Estaos Xuníos) y l'Álbum Non. 3 de 2013 (CAN).<ref name=":2">{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons' 'Radioactive' Breaks Record For Longest Hot 100 Run |url=http://www.billboard.com/articles/news/5908530/imaxine-dragons-radioactive-breaks-record-for-longest-hot-100-run |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> El single "Radioactive" foi la "Cantar Hot Rock Non. 1" de 2013 de Billboard, " Cantar Alternativu Non. 1" de 2013, y ye el single con más tiempu nel [[Billboard Hot 100]] (87 selmanes).<ref name=":2" /> Imagine Dragons ye l'únicu artista con dos canciones nos diez cantares más descargaos de la historia del rock "Radioactive" (Non. 1) y "Demons" (Non. 8).<ref>{{Cita web |url=https://music.yahoo.com/photos/top-selling-rock-songs-slideshow/̟ |títulu="The 15 Most Downloaded Songs in Rock History" |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |autor=Yahoo Music}}</ref> === Premios por ''streaming'' === * Imagine Dragons foi l'artista númberu 4 con más "stream" en [[Spotify]] nos Estaos Xuníos en 2013, pero tuvo l'álbum y el cantar con mayor númberu de "[[Streaming|stream]]s" del añu.<ref name=":6">{{Cita noticia |títulu=Spotify reveals 2013's most-streamed artists |url=http://www.usatoday.com/story/life/music/2013/12/03/spotify-reveals-2013-most-streamed-artists/3810405/ |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=USA TODAY}}</ref> * Imagine Dragons foi l'artista Non. 4 más "Shazameado" ( E.U.A.) en [[Shazam]] en 2013, pero foi l'artista de rock más "shazameado" del añu.<ref>{{Cita noticia |títulu=Shazam Predicts the Acts to Watch for 2014 – Including Martin Garrix, Banks and Kid Ink |url=http://news.shazam.com/pressreleases/shazam-predicts-the-acts-to-watch-for-2014-including-martin-garrix-banks-and-kid-ink-935955 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Mynewsdesk}}</ref> * Imagine Dragons foi l'artista númberu 6 con más streaming en 2013 (namái hubo dos artistes estauxunidenses nel top).<ref>{{Cita noticia |títulu=Brits doubled their music streaming in 2013 |url=http://www.telegraph.co.uk/culture/music/music-news/10544709/Brits-doubled-their-music-streaming-in-2013.html |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Telegraph.co.uk}}</ref> * Imagine Dragons foi l'artista númberu 13 con más "streams" de tolos tiempos en Spotify a partir de payares de 2014.<ref>{{Cita noticia |títulu=One Direction Hits One Billion Plays on Spotify (But Are Still Way Behind Eminem) |url=http://www.billboard.com/articles/business/6327718/one-direction-spotify-billion-streams |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> * Imagine Dragons fueron el grupu con más streaming nel mundu en Spotify en 2014.<ref>{{Cita web |url=http://time.com/3616091/spotify-most-streamed/ |títulu=These Were Spotify's Most-Streamed Songs This Year |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |apellíu=Luckerson |nome=Victor |sitiuweb=TIME.com}}</ref> === Premios de radiu === * Imagine Dragons foi nomáu'l "Artista Revelación del Añu" por SiriusXM en 2013.<ref>{{Cita web |url=http://blog.siriusxm.com/2013/12/03/best-of-2013-listener-poll/ |títulu=Best of 2013 Listener Poll |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016 |fecha=4 d'avientu de 2013 |sitiuweb=SiriusXM Blogue}}</ref> == Xires de conciertos == * [[Night Visions Tour]] (2010–2014)<ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons end 'Night Visions' tour in Phoenix |url=http://www.azcentral.com/thingstodo/music/articles/20130604imaxine-dragons-phoenix-concert-review.html |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=azcentral.com}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Announce Arena Tour |url=http://www.rollingstone.com/music/news/imaxine-dragons-announce-arena-tour-20131007 |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Rolling Stone}}</ref><ref>{{Cita noticia |títulu=Imagine Dragons Announces 'Into The Night' 2014 Tour |url=http://www.billboard.com/articles/news/5748108/imaxine-dragons-announces-into-the-night-2014-tour |fechaaccesu=19 d'avientu de 2016|periódicu=Billboard}}</ref> * [[Smoke + Mirrors Tour]] (2015–2016) * [[Evolve World Tour]] (2017-2018) == Referencies == {{llistaref|4}} == Enllaces esternos == {{Commons category}} * [http://www.imaginedragonsmusic.com/ Sitiu web oficial] * {{Twitter|imaginedragons}} * {{facebook|imaginedragons}} * {{myspace|imaginedragons}} {{Tradubot|Imagine Dragons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Grupos de rock d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Grupos de pop rock]] [[Categoría:Grupos d'indie rock]] [[Categoría:Grupos de música de Nevada]] [[Categoría:Ganadores del premiu Grammy]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] ofqh3vsygluxld395cu7lisurrcdd7b 0 150627 3709372 3709058 2022-08-18T13:47:24Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Abel Makkonen Tesfaye''', más conocíu como '''The Weeknd''' ([[Toronto]], [[Ontario]], [[16 de febreru]] de [[1990]]), ye un [[cantante]], [[compositor]] y [[Productor discográficu|productor]] [[Canadá|canadiense]] d'orixe [[etíope]], conocíu polos sos hits como [[Can't Feel My Face]] y [[I Feel It Coming]].<ref name=":6">{{cita publicación |títulu=Sex, Drugs and R&B: Inside The Weeknd's Dark Twisted Fantasy|url=http://www.rollingstone.com/music/features/sex-drugs-and-r-b-inside-the-weeknds-dark-twisted-fantasy-20151021?page=6|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=Rolling Stone}}</ref> Empezó a ganar reconocencia a finales de 2010, cuando xubió anónimamente dellos cantares a [[YouTube]] sol nome de "The Weeknd". A lo llargo del 2011 llanzó trés ''[[mixtape]]s'' de nueve pistes, titulaos ''"[[House of Balloons]]"'', ''"[[Thursday (álbum)|Thursday]]''" y "''[[Echoes of Silence]]"'', que fueron bien aclamaos pola crítica.<ref>{{Obra citada|títulu=House of Balloons by The Weeknd|url=http://www.metacritic.com/music/house-of-balloons/critic-reviews|fechaaccesu=18 de febreru de 2017}}</ref> Al añu siguiente, llanzo'l so [[álbum recopilatorio|primer trabayu recopilatorio]] tituláu "''[[Trilogy (álbum de The Weeknd)|Trilogy]]''", con trenta pistes [[Remasterización|remasterizadas]] de los sos ''mixtapes'' y tres canciones adicionales. Foi llanzáu al mercáu pola compañía discográfica [[Republic Records]] y [[XO (compañía discográfica)|XO]] Y la so voz foi comparada cola de Michael Jackson. En 2013, llanzó'l so [[álbum d'estudiu|álbum debú]] tituláu «''[[Kiss Land]]»'', que foi sofitáu polos senciellos «[[Kiss Land (cantar)|Kiss Land]]» y «[[Live For]]». La so segunda grabación, «''[[Beauty Behind the Madness|Beauty Behind The Madness»]]'' convertir nel so primer álbum en llegar al númberu unu na llista estauxunidense [[Billboard 200]], ya incluyía el senciellu que llogró entrar al "''top trés''" en diverses llistes «[[Earned It]]» y produció los senciellos númberu unu «[[The Hills (cantar de The Weeknd)|The Hills]]» y «[[Can't Feel My Face]]». Estes postreres, llegaron simultáneamente a los trés primeros llugares na llista Billboard [[Hot R&B/Hip-Hop Songs|Hot R&B Songs]], convirtiéndose nel únicu artista del 2015 en faelo.<ref>{{cita web |títulu = CBC Music|url = http://music.cbc.ca/#!blogs2015/7/Alone-on-the-podium-The-Weeknd-becomes-first-artist-to-take-over-Billboard-RB-chart|sitiuweb = music.cbc.ca|fechaaccesu = 29 d'ochobre de 2015}}</ref> The Weeknd ganó trés [[Premios Grammy]] y foi nomáu pa un [[Premiu Óscar|Premiu de l'Academia]],<ref name=":3">{{cita publicación |títulu=The Weeknd|url=http://www.grammy.com/artist/the-weeknd|fecha=28 de xineru de 2016|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=GRAMMY.com|idioma=en}}</ref> y nueve [[Premios Juno|Juno Awards]].<ref name=":15">{{cita publicación |títulu=The Weeknd really cleaned up this Juno Awards weekend|url=http://www.cbc.ca/news/canada/calgary/junos-sunday-night-1.3517082|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=CBC News|idioma=en}}</ref> En setiembre de 2016, anuncióse'l llanzamientu del so tercer álbum d'estudiu que'l so títulu sería «''[[Starboy]]»,'' que darréu algamó'l númberu unu nel [[Billboard Hot 100]].<ref name=":19">{{cita web |url=http://pitchfork.com/news/67755-the-weeknd-announces-new-album-starboy/|títulu=The Weeknd Announces New Album Starboy {{!}} Pitchfork|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|idioma=en|sitiuweb=pitchfork.com}}</ref> == Biografía y carrera artística == === 1990-2009: Primeros años de vida === Abel Makkonen Tesfaye<ref name=":6" /> nació'l [[16 de febreru]] de [[1990]], en [[Scarborough (Ontario)|Scarborough, Ontario]], agora distritu de [[Toronto]].<ref name=":16">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/the-weeknd-mn0002674162/biography|títulu=The Weeknd {{!}} Biography & History {{!}} AllMusic|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|sitiuweb=AllMusic}}</ref> Ye l'únicu fíu<ref name=":7">{{cita publicación |títulu=Sex, Drugs and R&B: Inside The Weeknd's Dark Twisted Fantasy|url=http://www.rollingstone.com/music/features/sex-drugs-and-r-b-inside-the-weeknds-dark-twisted-fantasy-20151021?page=3|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=Rolling Stone}}</ref> de Makkonen y Samra Tesfaye, una pareya d'emigrantes [[Etiopía|etíopes]] que llegaron a Canadá nos años 80.<ref name=":8">{{cita publicación |apellíos=Caramanica|nome=Jon|títulu=Can the Weeknd Turn Himself Into the Biggest Pop Star in the World?|url=http://www.nytimes.com/2015/08/02/magazine/can-the-weeknd-turn-himself-into-the-biggest-pop-star-in-the-world.html|fecha=27 de xunetu de 2015|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=The New York Times|issn=0362-4331}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Sex, Drugs and R&B: Inside The Weeknd's Dark Twisted Fantasy|url=http://www.rollingstone.com/music/features/sex-drugs-and-r-b-inside-the-weeknds-dark-twisted-fantasy-20151021|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=Rolling Stone}}</ref><ref name=":14">{{cita web |url=http://www.torontostandard.com/culture/daily-disc-the-weeknds-echoes-of-silence|títulu=Daily Disc: The Weeknd's ‘Echoes Of Silence’|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|apellíu=Limited|nome=Toronto Standard Media Company|idioma=en-CA|sitiuweb=Toronto Standard}}</ref> Foi criáu en Scarborough, un barriu llenu de diverses cultures dientro de la ciudá.<ref name=":8" /> Mientres la so mocedá, la so [[madre]] trabayó en dellos emplegos p'apurrir al sustentu de la [[familia]], de cutiu como [[Enfermería|enfermera]] y ''[[cáterin]]'', mientres asistía a la [[escuela nocherniega]].<ref name=":7" /> El so [[padre]] más tarde abandonó a la [[familia]], lo que llevó a la so [[güela]] materna a curiar d'él mientres yera nueva. Esto dexó-y llegar a falar de manera fluyida'l [[Idioma amháricu|amháricu]], tomando como [[llingua]] materna la [[Llingües semítiques|semítica]]. Tamién lo llevaba a los sos "servicios" nuna [[Ilesia ortodoxa etíope|Ilesia Ortodoxa Etíope]].<ref name=":7" /><ref name=":9">{{cita publicación |títulu=The Weeknd Reveals How He Got His Name... And Where The 'Y' Went|url=http://www.mtv.com/news/articles/1714103/the-weeknd-reddit-ama.jhtml|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=MTV News|idioma=en}}</ref> Empezó a fumar [[Cannabis (sicotrópicu)|mariguana]] a los [[11]] años, y más tarde pasu a consumir [[Dañu d'una droga|drogues más fuertes]].<ref name=":17">{{cita publicación |apellíos=Swanson|nome=Keith Wagstaff,David|títulu=10 Things You Should Know About the Weeknd|url=http://www.gq.com/story/5-things-you-should-know-about-the-weeknd|fecha=26 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=GQ|idioma=en}}</ref> Describiendo la so adolescencia como "una hestoria similar a la de [[Kids (película)|KIDS]], pero ensin el [[VIH/sida|sida]]", robó'l supermercáu local col so amigu de la escuela secundaria, y empezó a usar [[MDMA]], [[Alprazolam|Xanax]], [[cocaína]], [[psilocibina]] y [[ketamina]].<ref name=":8" /> Asistió al West Hill Collegiate Institute y Birchmount Park Collegiate Institute,<ref>{{cita web |url=http://www.insidetoronto.com/news-story/6163335-scarborough-native-the-weeknd-scores-seven-grammy-nominations/|títulu=Scarborough native The Weeknd scores seven Grammy nominations|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|apellíu=InsideToronto.com|sitiuweb=www.insidetoronto.com}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Why The Weeknd is truly Toronto's very own|url=http://www.theglobeandmail.com/news/toronto/why-the-weeknd-is-truly-torontos-very-own/article27053702/|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=The Globe and Mail|idioma=en-ca}}</ref> pero nun se graduó de nenguna d'estes. El so nome artísticu inspirar nel so [[deserción escolar]], adoptando'l nome "The Weeknd" dempués de qu'él y un amigu "dexaren la escuela un ''fin de selmana'' y nunca tornaren", anque'l productor Jeremy Rose afirma que'l nome foi idea so.<ref name=":10">{{cita web |url=http://www.vice.com/read/how-the-producer-of-the-weeknds-breakout-tracks-got-majorly-screwed|títulu=How the Producer of the Weeknd's Breakout Tracks Got Majorly Screwed - VICE|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|idioma=en-us|sitiuweb=Vice}}</ref> La ortografía modificar pa evitar problemes de patente cola banda canadiense "The Weekend".<ref name=":8" /><ref name=":9" /> === 2010-11: entamos de la so carrera y ''mixtapes'' === Tesfaye axuntar col productor Jeremy Rose, quien tuvo una idea pa un escuru proyeutu musical de [[Rhythm and blues|''R & B'']] llamáu "The Weeknd". Dempués d'intentar llanzar la idea col músicu Curtis Santiago, Rose compunxo unu de les sos temes instrumentales pa Tesfaye, quien punxo un estilu llibre sobre él, y empezaron a trabayar nun álbum. Produció tres canciones «''What You Need»'', «''Loft Music»'', y «''The Morning»'', y otros polos que Tesfaye criticó fuertemente a Rose, por cuenta de la so decisión de refugalos. Rose dexó que Tesfaye caltuviera les pistes que produxera so la condición de que, n'última instancia, acreditárase-y nellos.<ref name=":10" /> Sicasí, n'avientu de 2010, Tesfaye xubió «''What You Need»'', «''Loft Music»'', y «''The Morning»'' a [[YouTube]] sol nome de "The Weeknd",<ref>{{cita publicación |títulu = Zola Jesus, Poirier and Other 2010 Pop Highlights|url = http://www.nytimes.com/2011/01/02/arts/music/02playlist.html|periódicu = The New York Times|fecha = 31 d'avientu de 2010|fechaaccesu = 29 d'ochobre de 2015|issn = 0362-4331|nome = Jon|apellíos = Caramanica}}</ref> anque la so identidá foi primeramente desconocida.<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd: "What You Need"|url = http://pitchfork.com/reviews/tracks/12131-what-you-need/|sitiuweb = Pitchfork|fechaaccesu = 29 d'ochobre de 2015|idioma = en-US}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu = Singles file: Da Phuture, The Weeknd, Fever Ray|url = http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2011/03/14/AR2011031403984.html|periódicu = The Washington Post|fecha = 14 de marzu de 2011|fechaaccesu = 29 d'ochobre de 2015|issn = 0190-8286|idioma = en-US}}</ref> Los cantares llamaron l'atención ''online'' de [[boca a boca|boca en boca]], cuidao que fueron incluyíes nun blogue colos cantares del raperu canadiense [[Drake (raperu)|Drake]],<ref name=":10" /> quien tamién ayudó a xenerar interés en The Weeknd.<ref>{{cita web |títulu = Love and Other Drugs: The Weeknd's Altered-State R&B - Riff City|url = http://www.thirteen.org/riffcity/music/love-and-other-drugs-the-weeknds-altered-state-rb/|sitiuweb = Riff City|fechaaccesu = 29 d'ochobre de 2015|idioma = en-US}}</ref> Darréu recibió cobertoria en puntos de venta como ''[[Pitchfork Media]]'' y ''[[The New York Times]]''. El 21 de marzu de 2011, Tesfaye llanzó de forma gratuita al traviés del so sitiu web, un ''mixtape'' de nueve pistes tituláu «''House of Balloons''».<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/2495179/say-hello-to-the-weeknd-drake-co-signs/|títulu=Say Hello To The Weeknd, Drake Co-Signs|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|apellíu=03/21/2011|nome=MTV News Staff mtvnews|sitiuweb=MTV News}}</ref> Cola producción de Illangelo y Doc McKinney, anque nun-y dio creitu a Rose peles sos pistes.<ref name=":10" /> «House of Balloons» foi aclamáu pola crítica pola so [[sample]] de ''Happy House'' de [[Siouxsie and the Banshees]],<ref>{{Obra citada|títulu=House of Balloons by The Weeknd|url=http://www.metacritic.com/music/house-of-balloons/the-weeknd|fechaaccesu=18 de febreru de 2017}}</ref> y foi nomáu como unu de los diez candidatos pre-escoyíos pal Premiu de Música Polaris 2011.<ref>{{cita web |url=http://www.polarismusicprize.ca/2011/|títulu=2011 Winner & Nominees {{!}} Polaris Music Prize|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|fecha=9 d'abril de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140409053023/http://www.polarismusicprize.ca/2011/|fechaarchivu=9 d'abril de 2014}}</ref> En xunetu, Tesfaye entamó una xira y realizó la so primer actuación nel ''Mod Club'' de Toronto. L'actuación d'una hora y media creó espectación sobre él.<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd's perfect premiere|url=http://www.nowtoronto.com/daily/music/story.cfm?content=181922|fecha=25 de xunetu de 2011|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=NOW Magacín|idioma=en-us}}</ref> La so siguiente actuación tuvo llugar nel ''Molson Canadian Amphitheatre'' de Toronto. Collaboró llargamente col raperu Drake emprestando la so voz a delles pistes sobresalientes nel álbum multi-platín «''[[Take Care]]''» y apaeció como unu de los invitaos especiales na segunda ''Annual OVO Fest'' de Drake el 31 de xunetu de 2011.<ref>{{cita web |url=http://pitchfork.com/news/42716-the-weeknd-to-play-drakes-ovo-festival/|títulu=The Weeknd to Play Drake's OVO Festival {{!}} Pitchfork|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|idioma=en|sitiuweb=pitchfork.com}}</ref> Mientres el branu, la prensa señaló que The Weeknd negar a participar n'entrevistes y decidió comunicase namái al traviés de [[Twitter]].<ref>{{cita publicación |títulu=Drake Protégé the Weeknd Proves He's Non Fluke in Live Debut|url=http://www.rollingstone.com/music/news/drake-protexe-the-weeknd-proves-hes-non-fluke-in-live-debut-20110725#ixzz1se1WqJ6N|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=Rolling Stone}}</ref> La so segunda ''mixtape'' «''Thursday''» foi llanzáu'l 18 d'agostu de 2011, como una [[Descarga de música|descarga dixital gratuita]] dende'l sitiu web de The Weeknd, y foi bien recibíu polos críticos.<ref name=":11">{{cita web |url=http://news.nationalpost.com/arts/365-days-of-weeknd-we-chart-abel-tesfayes-rise-to-fame-a-year-after-house-of-balloons|títulu=365 days of Weeknd: We chart Abel Tesfaye's rise to fame a year after House of Balloons|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|sitiuweb=National Post}}</ref>El 2 de payares del 2011, The Weeknd llanza un remix xuntu al DJ Illangelo Remix del cantar [[Marry the Night]] de [[Lady Gaga]]. Nesi mesmu mes, el tercer ''mixtape'' de The Weeknd, tituláu «''[[Echoes of Silence]]»'', foi llanzáu'l 21 d'avientu de 2011.<ref name=":11" /><ref>{{cita web |url=http://the-weeknd.com/|títulu=T H E W E E K N D|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|idioma=en|sitiuweb=T H E W E E K N D}}</ref> Dende esti llanzamientu, los trés ''mixtapes'' fueron colectivamente conocíos como «''Balloons Trilogy»'',<ref>{{cita publicación |títulu=Echoes Of Silence: The Weeknd reveals final part of the Balloons Trilogy|url=http://thelineofbestfit.com/news/latest-news/echoes-of-silence-the-weeknd-reveals-final-part-of-the-balloons-trilogy-77249|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=The Line of Best Fit|idioma=en}}</ref> cada unu recibió l'aclamación crítica y el creciente sofitu de los ''[[fanes]]'' de Tesfaye.<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/the-weeknd-mn0002674162|títulu=The Weeknd {{!}} Biography, Albums, Streaming Links {{!}} AllMusic|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|sitiuweb=AllMusic}}</ref> === 2012–2014: ''Trilogy'' y ''Kiss Land'' === [[Ficheru:The Weeknd by David Hwang.jpg|miniaturadeimagen|The Weeknd presentándose nel festival de Coachella 2012.]] N'abril de 2012, The Weeknd empezó la so xira polos Estaos Xuníos actuando nel [[Festival de Música y Artes de Coachella Valley|Festival Coachella]].<ref>{{cita web |url=http://pitchfork.com/news/46157-watch-the-weeknds-entire-coachella-set/?utm_name=news|títulu=Watch The Weeknd's Entire Coachella Set {{!}} Pitchfork|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|idioma=en|sitiuweb=pitchfork.com}}</ref> Él y la so banda visitaron delles ciudaes importantes y remataron en [[Nueva York]], onde los sos dos espectáculos escosos fueron revisaos positivamente por [[Rolling Stone]].<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd Mesmerizes at Bowery Ballroom|url=http://www.rollingstone.com/music/news/the-weeknd-mesmerizes-at-bowery-ballroom-20120429|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=Rolling Stone}}</ref> Tesfaye y la so banda de ''tour'' siguieron presentándose en festivales europeos importantes, incluyendo [[Primavera Sound|Primavera Sound Festivals]] n'[[España]] y [[Portugal]],<ref>{{cita web |url=http://prettymuchamazing.com/news/the-weeknd-announces-first-ever-tour|títulu=The Weeknd Announces First Ever Tour|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|idioma=en-us|sitiuweb=prettymuchamazing.com}}</ref> Wireless Festival en Londres,<ref>{{cita web |url=http://www.wirelessfestival.co.uk/line-up/|títulu=Line-up {{!}} Wireless Festival 2012 {{!}} Official Line-up and Tickets for 2012|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|fecha=16 de marzu de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120316180853/http://www.wirelessfestival.co.uk/line-up/|fechaarchivu=16 de marzu de 2012}}</ref> y más conciertos en [[París]] y [[Bruxeles]]. Nel so show debú en Londres, interpretó una [[Versión (música)|versión]] de «''[[Dirty Diana]]''» de [[Michael Jackson]] delantre d'una audiencia qu'incluyía a [[Katy Perry]] y [[Florence Welch]].<ref name=":12">{{cita publicación |títulu=The Weeknd covers Michael Jackson as he plays his debú UK show – video - NME|url=http://www.nme.com/news/weekend--3/64204|fecha=8 de xunu de 2012|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=NME|idioma=en-US}}</ref> En xunu, informóse que «''Balloons Trilogy»'' fuera descargada 8 millones de vegaes y que sería formalmente llanzada más palantre.<ref name=":12" /> [[Ficheru:The Weeknd at Massey Hall October 17, 2013 amber lighting.jpg|250px|miniaturadeimagen|upright|derecha|The Weeknd presentándose en [[Massey Hall]] n'ochobre de 2013.]] En setiembre de 2012, The Weeknd robló cola compañía discográfica [[Republic Records]] de manera conxunta cola so propia marca "[[XO (compañía discográfica)|XO]]".<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd & Reps Talk Clearing Samples, Touring For 'Trilogy' Release|url=http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/474219/the-weeknd-reps-talk-clearing-samples-touring-for-trilogy-release|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> El [[álbum recopilatorio]] «''Trilogy»'' foi llanzáu en payares, con versiones remasterizadas de les sos ''mixtapes'' y tres canciones adicionales.<ref>{{cita web |url=https://www.theweeknd.com/store/trilogy-cd|títulu=Trilogy CD|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|idioma=en|sitiuweb=T H Y W Y Y K N D}}</ref><ref>{{cita web |url=http://pitchfork.com/news/48066-the-weeknd-shares-rolling-stone-video-trilogy-artwork|títulu=The Weeknd Shares "Rolling Stone" Video, Trilogy Artwork {{!}} Pitchfork|fechaaccesu=18 de febreru de 2017|idioma=en|sitiuweb=pitchfork.com}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd Reveals 'Trilogy' Tracklist, Debúes 'Wicked Games' Video|url=http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/474581/the-weeknd-reveals-trilogy-tracklist-debúes-wicked-games-video|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> Tamién oficialmente acreditó a Rose como [[Productor discográficu|productor]] y escritor en tres canciones de «''House of Balloons''.<ref>{{cita AV media notes |títulu=[[Trilogy (The Weeknd album)|Trilogy]]|others=The Weeknd|year=2012|type=CD liner notes |publicación=[[Republic Records]]|id=3719793}}</ref>«''Trilogy»'' figuró nel númberu 5 de la [[Llistes musicales de Canadá|Canadian Albums Chart]] y el númberu 4 nel [[Billboard 200]] de los Estaos Xuníos, con 86.000 copies vendíes na so primer selmana.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/artist/419413/weeknd/chart|títulu=The Weeknd - Chart history {{!}} Billboard|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|idioma=en|sitiuweb=www.billboard.com}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=One Direction Tops Billboard 200 Chart, 'Twilight' Debúes at Non. 3|url=http://www.billboard.com/articles/news/474052/one-direction-tops-billboard-200-chart-twilight-debúes-at-non-3|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> Poco dempués n'avientu, la cadena [[BBC]] anunció que The Weeknd fuera nomáu pa la encuesta [[Sound of...|Sound of 2013]].<ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/profiles/2tQlTbxsmgTWxsLvmMgpxMh/the-weeknd|títulu=2013, BBC Music Sound Of - The Weeknd - BBC Music|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|sitiuweb=BBC}}</ref> En mayu de 2013, «''[[Trilogy (álbum de The Weeknd)|Trilogy]]»'' foi certificáu [[Certificación de la RIAA|platín]] pola [[Recording Industry Association of America]] y doble platín por [[Music Canada]].<ref>{{cita publicación |títulu=Gold & Platinum - RIAA|url=https://www.riaa.com/gold-platinum/?tab_active=default-award&se=trilogy#search_section|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=RIAA|idioma=en-US}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Gold/Platinum - Music Canada|url=http://musiccanada.com/gold-platinum/?fwp_gp_search=trilogy|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=Music Canada|idioma=en-US}}</ref> El 16 de mayu de 2013, The Weeknd estrenó'l senciellu principal tituláu homonimamente como'l so álbum debú «''[[Kiss Land]]»'',<ref>{{cita web |url=http://www.complex.com/music/2013/05/listen-the-weeknd-kiss-land|títulu=Listen: The Weeknd "Kiss Land"|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|idioma=en|sitiuweb=Complex}}</ref> el cual sería llanzáu'l 10 de setiembre.<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd Unveils ‘Kiss Land' Release Date & Cover Artwork {{!}} Idolator|url=http://idolator.com/7472491/the-weeknd-kiss-land-release-date-cover-artwork|fecha=22 de xunetu de 2013|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=Music News, Reviews, and Gossip on Idolator.com}}</ref> Tamién promovió los senciellos «''[[Belong to the World]]''» y «''[[Live For]]''», con [[Drake (músicu)|Drake]]; el ''tour'' ''The Fall'' empecipiaría en setiembre.<ref>{{Obra citada|títulu=The Weeknd (Ft. Drake) – Live For|idioma=en|url=https://genius.com/The-weeknd-live-for-lyrics|fechaaccesu=19 de febreru de 2017}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.thisgoesin.com/2013/07/the-weeknds-kiss-land-arrives-on-august-27th-belong-to-the-world-snippet-news/|títulu=ThisGoesIn – The Weeknd's ‘Kiss Land' Arrives on September 10th {{!}} News|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|fecha=23 de xunetu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130723110346/http://www.thisgoesin.com/2013/07/the-weeknds-kiss-land-arrives-on-august-27th-belong-to-the-world-snippet-news/|fechaarchivu=23 de xunetu de 2013}}</ref> «''[[Kiss Land]]»'' recibió reseñes xeneralmente positives de los críticos.<ref>{{Obra citada|títulu=Kiss Land by The Weeknd|url=http://www.metacritic.com/music/kiss-land/the-weeknd|fechaaccesu=19 de febreru de 2017}}</ref> Debutó nel númberu dos na llista [[Billboard 200]] de los Estaos Xuníos, vendiendo 96.000 copies, namái dos mil copies per debaxo de «''Fuse»'' de [[Keith Urban]], que tomó'l primer llugar esa selmana.<ref>{{cita publicación |títulu=Keith Urban Edges the Weeknd for Non. 1 Debú on Billboard 200|url=http://www.billboard.com/articles/news/5695587/keith-urban-edges-the-weeknd-for-non-1-debú-on-billboard-200|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> The Weeknd tamién apaeció na [[banda sonora]] de ''[[The Hunger Games: en llapaes|Los Xuegos de la Fame: En llapaes]]'', contribuyendo con «''Devil May Cry''» y apaeciendo en «[[Elastic Heart]]» de [[Sia]], el segundu senciellu de la banda sonora.<ref>{{cita publicación |títulu=Album Review: Various Artists – The Hunger Games: Catching Fire Soundtrack|url=http://consequenceofsound.net/2013/11/album-review-various-artists-the-hunger-games-catching-fire-soundtrack/|fecha=19 de payares de 2013|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=Consequence of Sound|idioma=en-US}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.discogs.com/Sia-Featuring-Weeknd-Diplo-Elastic-Heart/release/6116678|títulu=Sia Featuring The Weeknd & Diplo - Elastic Heart|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|idioma=en|sitiuweb=Discogs}}</ref> A finales de 2013, The Weeknd xunir en seis ''shows'' xunto a [[Justin Timberlake]] nel so [[The 20/20 Experience World Tour]].<ref name=":13" /> En febreru de 2014, remezcló el senciellu de [[Beyoncé]], «[[Drunk in Love]]». El remix foi más qu'un ''[[Versión (música)|cover]]'', por cuenta de que The Weeknd afixo'l ritmu, pa encaxar meyor cola so versión de la hestoria, y cuntala al traviés de la perspeutiva masculina.<ref>{{cita publicación |títulu=Beyonce's 'Drunk in Love': Kanye West, The Weeknd Release Remixes (Audiu)|url=http://www.hollywoodreporter.com/earshot/audiu-beyonces-drunk-love-kanye-681039|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=en}}</ref> El 26 de xunu de 2014, The Weeknd anunció cual seria la forma de realizar de la xira ''King of the Fall,'' esencialmente trataríase d'una mini-xira per Estaos Xuníos en setiembre y ochobre de 2014. [[Schoolboy Q|ScHoolboy Q]] y Jhené Aiko fueron confirmaos como actos de sofitu. L'anunciu produció un día dempués de que The Weeknd llanzara'l so nuevu cantar, «''[[Often]]''», en [[SoundCloud]], lo que llevaba a la especulación de que na xira va revelase más material nuevu.<ref>{{cita publicación |títulu=Día Maria Gets Exclamatory {{!}} Idolator - Page 44925|url=http://www.idolator.com/entry/view/id/44925|fecha=19 de marzu de 2008|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=Music News, Reviews, and Gossip on Idolator.com}}</ref> El 20 de xunetu de 2014, The Weeknd llanzó otra pista titulada «''King of the Fall»'' pa promover la so próxima xira, qu'empezó en setiembre. El 30 de setiembre de 2014, el cantar «''[[Love Me Harder]]''» foi llanzada, a [[dúu]] ente The Weeknd y [[Ariana Grande]],<ref>{{cita web |url=http://www.rap-up.com/2014/10/03/first-look-ariana-grande-the-weeknd-love-me-harder-video/|títulu=First Look: Ariana Grande and The Weeknd Team Up in 'Love Me Harder' Video|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|sitiuweb=Rap-Up}}</ref> el cantar llegó a algamar el númberu siete na llista [[Billboard Hot 100]]. El 23 d'avientu de 2014, llanzó «''[[Earned It]]''», que foi llanzada como un senciellu de la película [[Fifty Shades of Grey (película)|Fifty Shades of Grey]], y algamó el puestu númberu 3 nel Hot 100. The Weeknd realizó una interpretación del cantar al pie d'[[Alicia Keys]] nos [[BET Awards|Premios BET]] de 2015.<ref>{{cita web |url=http://pitchfork.com/news/60165-janelle-monae-performs-yoga-the-weeknd-performs-earned-it-with-alicia-keys-at-the-bet-awards/|títulu=Janelle Monáe Performs "Yoga", The Weeknd Performs "Earned It" with Alicia Keys at the BET Awards {{!}} Pitchfork|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|idioma=en|sitiuweb=pitchfork.com}}</ref> === 2015: ''Beauty Behind The Madness'' === [[Ficheru:The Weeknd at Bumbershoot 2015 (21367628469).jpg|250px|miniaturadeimagen|left|upright|The Weeknd en [[Bumbershoot]] en 2015.]] El 29 d'agostu de 2015, The Weeknd dio a conocer un [[Videoclip|video musical]] del so nuevu cantar «[[The Hills (cantar de The Weeknd)|''The Hills''»]].<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd Returns With ‘The Hills,’ Which Probably Isn’t About Lauren Conrad|url = http://www.vulture.com/2015/05/weeknd-debúes-new-song-the-hills.html|sitiuweb = Vulture|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> La cual foi llanzada más palantre en formatu de [[Descarga de música|descarga dixital]] como'l primera senciellu del segundu álbum d'estudiu de The Weeknd tituláu, ''Chapter III''. «''The Hills''» debutó nel númberu 20 de la llista [[Billboard Hot 100]], convirtiéndose nel debú "[[Hot Shots!|''Hot Shot'']]" de la selmana; el single encabezó la llista nel primer puestu.<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd Doubles Up in Hot 100's Top Three {{!}} Billboard|url = http://m.billboard.com/entry/view/id/139265|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> Amás de la versión oficial del single, otros trés cantares se [[Filtración (Internet)|peneraron en llinia]] en díes posteriores.<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd, Lil Mama & Maroon 5: Real-Time Twitter Chart Rewind Ep. 52 {{!}} Billboard|url = http://www.billboard.com/articles/news/real-time-rewind/6590167/weeknd-lil-mama-maroon-5-real-time-twitter-chart-rewind|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> El 8 de xunu, «[[Can't Feel My Face|''Can't Feel My Face''»]], una de les pistes peneraes, foi llanzada oficialmente como segundu single tres una interpretación de la mesma na [[Worldwide Developers Conference|Apple Worldwide Developers Conference]] el mesmu día.<ref>{{cita web |títulu = Hear the Weeknd's Funky New Song 'Can't Feel My Face'|url = http://www.rollingstone.com/music/news/hear-the-weeknds-funky-new-song-cant-feel-my-face-20150608|sitiuweb = Rolling Stone|editorial = https://plus.google.com/+rollingstone|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> El cantar debutó nel númberu 24 del [[Billboard Hot 100]] y algamó, más tarde, el númberu unu, polo que ye'l so tercer senciellu nel top 10 y el so primera hit númberu unu nos Estaos Xuníos.<ref>{{cita web |títulu = Wiz Khalifa Non. 1 on Hot 100 'Again,' Selena Gomez Debúes at Non. 9 {{!}} Billboard|url = http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6613247/wiz-khalifa-non-1-hot-100-selena-gomez-debúes|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu = The Weeknd Tops Billboard Hot 100 With 'Can't Feel My Face,' One Direction Debúes at Non. 3 With 'Drag Me Down' {{!}} Billboard|url = http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6656820/the-weeknd-non-1-hot-100-cant-feel-my-face-one-direction-drag-me-down|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> El 4 de xunetu, The Weeknd encabezó ''FVDED in the Park'' en [[Surrey (Columbia Británica)|Surrey, BC]], [[Canadá]].<ref>{{cita web |títulu = FVDED IN THE PARK 2015 ANNOUNCED {{!}} ThisIsBlueprint.com|url = http://thisisblueprint.com/news/tickets/fvded-in-the-park-2015-announced|sitiuweb = thisisblueprint.com|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> Na llista ''Hot R & B Songs'' de [[Billboard]] pa la selmana del 25 de xunetu de 2015, The Weeknd caltenía ocupaos tolos trés primeros llugares, con «[[Can't Feel My Face|''Can't Feel My Face''»]] nel númberu 1, «[[The Hills (cantar de The Weeknd)|''The Hills''»]], nel númberu 2 y «[[Earned It|''Earned It''»]] nel númberu 3.<ref name=":0">{{cita web |títulu = CBC Music|url = http://music.cbc.ca/#!blogs2015/7/Alone-on-the-podium-The-Weeknd-becomes-first-artist-to-take-over-Billboard-RB-chart|sitiuweb = music.cbc.ca|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> Esto convertir nel primera artista na hestoria d'esa llista en llograr esta distinción.<ref name=":0" /> Tres l'anunciu de la puesta en marcha del nuevu serviciu de ''streaming'' d'[[Apple]], [[Apple Music]], que se dio a conocer que The Weeknd incorporárase como una de les cares musicales xuntu col so frecuente collaborador [[Drake (raperu)|Drake]].<ref>{{cita web |títulu = Apple's new musical cares - Drake and The Weeknd|url = http://www.businessinsider.com/afp-apples-new-musical-cares---drake-and-the-weeknd-2015-6|sitiuweb = Business Insider|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> Mientres los Premios [[MTV Video Music Awards|MTV Video Music]] del 2015, Apple estrenó una de los dos curtios promocionales con The Weeknd y una apaición especial de [[John Travolta]].<ref>{{cita web |títulu = Latest Apple Music ads debú during MTV VMAs, feature The Weeknd & playlists|url = http://appleinsider.com/articles/15/08/31/latest-apple-music-ads-debú-during-mtv-vmas-feature-the-weeknd-playlists|sitiuweb = AppleInsider|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015|idioma = en-US}}</ref> El [[28 d'agostu]] de 2015, el segundu álbum d'estudiu de The Weeknd, [[Beauty Behind the Madness|''Beauty Behind The Madness'']], foi puestu a la venta nel mercáu y debutó nel visu del [[Billboard 200]] nes sos primeres selmanes, con un averáu de 412.000 unidaes equivalentes vendíes (326 000 fueron ventes pures).<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd's 'Beauty Behind the Madness' Debúes at Non. 1 on Billboard 200 Chart|url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6685947/the-weeknd-beauty-behind-the-madness-debúes-at-non-1-billboard-200-charts|fechaaccesu=16 d'abril de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> Amás de convertise nel so primer álbum númberu unu nel país, el so proyeutu hasta'l momentu ye'l segundu llanzamientu más esitosu de 2015, detrás del de Drake ''[[If You're Reading This It's Too Late]]'', con 535.000 unidaes.<ref name="a4113756">{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6685947/the-weeknd-beauty-behind-the-madness-debúes-at-non-1-billboard-200-charts|títulu=The Weeknd's 'Beauty Behind the Madness' Debúes at Non. 1 on Billboard 200 Chart {{!}} Billboard|fechaaccesu=12 d'avientu de 2015|sitiuweb=Billboard}}</ref> Amás de convertise nel so primer álbum númberu unu nel país, el so proyeutu hasta'l momentu ye'l segundu llanzamientu más esitosu de 2015, detrás del de Drake ''[[If You're Reading This It's Too Late]]'', con 535.000 unidaes.<ref name="a4113756" />Convertir nel primer álbum dende [[Taylor Swift]] (col so álbum [[1989 (álbum)|1989]]) en permanecer nel visu de la llista [[Billboard 200]] mientres tres selmanes consecutives.<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd Earns Third Week at Non. 1 on Billboard 200 Albums Chart {{!}} Billboard|url = http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6700714/the-weeknd-billboard-200-third-week-non-1|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> L'álbum algamó'l top 10 en más de diez países y encabezó les llistes en [[Canadá]], [[Australia]], [[Noruega]] y el [[Reinu Xuníu]].<ref>{{cita web |títulu = ARIA Albums : The Weeknd Takes Top Spot On Australian Chart|url = http://www.noise11.com/news/aria-albums-the-weeknd-takes-top-spot-on-australian-chart-20150905|sitiuweb = www.noise11.com|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu = Charts - Music Canada|url = http://musiccanada.com/charts/#albums|sitiuweb = Music Canada|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015|idioma = en-US}}</ref> The Weeknd encabezó la promoción del so álbum con cartelos nos festivales musicales de branu, incluyendo [[Lollapalooza]] en Chicago, el ''Hard Summer Music Festival'' en [[Pomona (California)|Pomona]], el ''Summer Set Music and Camping Festival'' en [[Somerset]], ''Philadelphia's Made in America Festival'', ''Austin City Limits'' n'[[Austin]] y ''Seattle's Bumbershoot Festival''.<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd's new album is coming Aug. 28|url = http://www.usatoday.com/story/life/music/2015/07/10/weeknd-beauty-behind-the-madness-august-28-release/29961285/|sitiuweb = USA TODAY|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> "T''he Madness Fall Tour 2015''", ye una [[Xira musical|xira]] norteamericana de The Weeknd pa promocionar el so nuevu álbum, anuncióse'l 20 d'agostu de 2015, y va empezar en payares.<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd Announces "The Madness" Fall Tour|url = http://pitchfork.com/news/60875-the-weeknd-announces-the-madness-fall-tour/|sitiuweb = Pitchfork|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015|idioma = en-US}}</ref> La xira va cuntar con actuaciones d'apertura de ''Travis Scott'', Banks y [[Halsey (cantante)|Halsey]].<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd Announces The Madness Fall Tour With Travi$ Scott, Halsey & Banks {{!}} Billboard|url = http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/6671102/the-weeknd-the-madness-fall-tour-dates|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> El 24 d'agostu de 2015, The Weeknd dio a conocer el video de «''Tell Your Friends»'', un cantar producíu por [[Kanye West]].<ref>{{cita web |títulu = Watch the Weeknd Get Buried Alive in His 'Tell Your Friends' Video|url = http://time.com/4008610/the-weeknd-tell-your-friends/|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015|nome = Nolan|apellíu = Feeney}}</ref> Na selmana del 8 de setiembre de 2015, The Weeknd convertir nel primer artista masculín en casi siete años, con dos canciones nel [[Billboard Hot 100|Hot 100]] na mesma selmana, (con "[[Can't Feel My Face]]", nel númberu 2, y "[[The Hills (cantar de The Weeknd)|The Hills]]" nel númberu 3), marcáu como un fechu ensin precedentes.<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd Doubles Up in Hot 100's Top Three {{!}} Billboard|url = http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6685989/the-weeknd-hot-100-top-three|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> The Weeknd apaeció en delles collaboraciones anguaño, incluyendo una con [[Belly]] titulada «''Might Not''»,<ref>{{cita web |títulu = Belly 'Might Not' (ft. the Weeknd)|url = http://exclaim.ca/Music/article/belly-might_not_ft_weeknd|sitiuweb = exclaim.ca|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> «''Pullin Up»'' con [[Meek Mill]]<ref>{{cita web |títulu = Meek Mill Reveals “Dreams Worth More Than Money” Features|url = http://hiphopdx.com/news/id.34353/title.meek-mill-reveals-dreams-worth-more-than-money-features|sitiuweb = HipHopDX|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015|idioma = en-US|nome = HipHopDX -|apellíu = http://hiphopdx.com}}</ref> y «''Pray 4 Love»'' con Travis Scott.<ref name=":1">{{cita web |títulu = Demi Lovato & The Weeknd To Perform On ‘Saturday Night Live’ This Season {{!}} Idolator|url = http://www.idolator.com/7606572/demi-lovato-the-weeknd-perform-saturday-night-live-season-41|sitiuweb = Music News, Reviews, and Gossip on Idolator.com|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> The Weeknd tamién apaez nel segundu álbum estudio de [[Disclosure (banda)|Disclosure]], [[Caracal (álbum)|''Caracal'']], nuna collaboración titulada «[[Nocturnal (cantar)|''Nocturnal''»]].<ref>{{cita web |títulu = Justin Bieber, Kanye West, The Weeknd, & More Featuring On Travi$ Scott’s ‘Arrodio’ Album|url = http://www.inquisitr.com/2352303/justin-bieber-kanye-west-the-weeknd-more-featuring-on-travis-scott-s-arrodio-album/|sitiuweb = The Inquisitr News|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> El 10 d'ochobre de 2015, The Weeknd xunir al show onde conduz l'actriz [[Amy Schumer]], [[Saturday Night Live]] como convidáu musical.<ref>{{cita web |títulu = 'Saturday Night Live' Musical Guests: The Weeknd, Demi Lovato & Miley Cyrus {{!}} Billboard|url = http://www.billboard.com/articles/news/6685066/weeknd-demi-lovato-snl-musical-guests|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> Esta foi la so primer actuación nel show como solista dempués d'apaecer mientres la presentación al llau d'[[Ariana Grande]] col so senciellu «[[Love Me Harder|''Love Me Harder''»]].<ref name=":1" /> Al [[1 d'avientu]] de [[2015]], [[Beauty Behind the Madness|''Beauty Behind The Madness'']] convertir nel álbum con más reproducciones en ''streaming'' del 2015 con más de 60 millones d'oyentes.<ref>{{cita web |títulu = Spotify's Year in Music: Drake Most Streamed Artist, Major Lazer & DJ Snake Had Top Song {{!}} Billboard|url = http://www.billboard.com/articles/news/6778065/spotify-year-music-lists-2015-drake-rihanna-major-lazer-ed-sheeran|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> Amás de ser asitiáu nel númberu cinco na llista de los 50 meyores álbumes de [[Rolling Stone]] de 2015.<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd, 'Beauty Behind the Madness' - 50 Best Albums of 2015|url = http://www.rollingstone.com/music/lists/50-best-albums-of-2015-20151201/the-weeknd-beauty-behind-the-madness-20151130|sitiuweb = Rolling Stone|editorial = https://plus.google.com/+rollingstone|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> El [[25 d'avientu]] de [[2015]], The Weeknd llanzó dos nueves cantares, «''Low Life»'' y una versión remezclada de «''Pass Dat»'' de [[Jeremih]].<ref>{{Obra citada|títulu=LISTEN: The Weeknd Surprises Fans By Dropping Two New Songs!|url=http://www.kiss925.com/2015/12/27/listen-the-weeknd-surprises-fans-by-dropping-two-new-songs/|fechaaccesu=12 de setiembre de 2016|fecha=27 d'avientu de 2015}}</ref> === 2016- presente: ''Starboy & My Dear Melancholy'' === {{AP|Starboy|My Dear Melancholy}} Tesfaye apaeció en «FML», un cantar del álbum de [[Kanye West]], «''[[The Life of Pablo]]»''.<ref>{{cita web |url=http://www.kanyewest.com/credits/|títulu=The Life of Pablo - CREDITS|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=www.webcitation.org|editorial=|idioma=en|urlarchivu=https://www.webcitation.org/6fMFARK1V?url=http://www.kanyewest.com/credits/|fechaarchivu=17 de febreru de 2016}}</ref> Marcando asina, la segunda collaboración ente dambos, desque West escribió y produció «Tell Your Friends» de «''Beauty Behind the Madness''». Tesfaye tamién apaez en «[[6 Inch (cantar)|6 Inch]]», el quintu cantar del álbum «[[Lemonade (álbum de Beyoncé)|''Lemonade»'']] de [[Beyoncé]]. [[Spotify]] anunció que The Weeknd formaba parte de los cinco artistes más reproducíos na plataforma, dempués de la so asociación con Sony p'apurrir el serviciu de ''streaming'' en [[PlayStation 4]].<ref>{{cita publicación |títulu=Spotify and PlayStation® Celebrate One Year Together and Hit More Than Five Billion Streams on PlayStation™Music|url=https://news.spotify.com/us/2016/04/15/spotify-and-playstation-celebrate-one-year-together-and-hit-more-than-five-billion-streams-on-playstationmusic/|fecha=15 d'abril de 2016|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|periódicu=News|idioma=en-US}}</ref> El [[24 d'agostu]] de [[2016]], informóse The Weeknd trabayó col dúu [[Francia|francés]] de [[música electrónica]] [[Daft Punk]], lo que se confirmó por aciu una entrevista realizada por [[Billboard]] al vicepresidente executivu de [[Republic Records]], Wendy Goldstei.<ref>{{cita web |url=http://www.complex.com/music/2016/08/the-weeknd-working-with-daft-punk|títulu=The Weeknd Is Reportedly Working With Daft Punk|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|sitiuweb=Complex|idioma=en}}</ref> Un mes dempués, el títulu del álbum anuncióse como «''Starboy»'', y llanzóse el 25 de payares.<ref name=":19" /> Llanzó la [[Starboy (cantar)|cantar principal del álbum]], que cunta con [[Daft Punk]]. La cual recibió la certificación de platín y foi númberu unu nos Estaos Xuníos, según en dellos otros países.<ref>{{cita web |url=http://www.theguardian.com/music/2016/sep/22/hear-the-weeknds-new-track-with-daft-punk-starboy|títulu=Hear the Weeknd's new track with Daft Punk, Starboy|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|apellíu=music|nome=Guardian|fecha=22 de setiembre de 2016|sitiuweb=the Guardian|idioma=en}}</ref> Una segunda collaboración con Daft Punk, titulada «[[I Feel It Coming]]», foi llanzada una selmana dempués del llanzamientu del álbum, xuntu coles pistes en solitariu «[[Party Monster]]» y «[[False Alarm]]».<ref>{{cita publicación |títulu=Listen to Daft Punk's new collaboration with The Weeknd, 'Starboy' - Dancing Astronaut|url=http://dancingastronaut.com/2016/09/daft-punk-the-weeknd-collaboration-listen/|fecha=21 de setiembre de 2016|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|periódicu=Dancing Astronaut|idioma=en-US}}</ref> The Weeknd tornó a [[Saturday Night Live]] el 10 d'ochobre, onde presentó «Starboy» y «False Alarm». Tamién llanzó'l 23 de payares un curtiumetraxe de 12 minutos, tituláu M A N I A.<ref>{{Obra citada|títulu=The Weeknd - M A N I A|apellíos=TheWeekndVEVO|url=https://www.youtube.com/watch?v=kBsycvSU6r8|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|fecha=23 de payares de 2016}}</ref> Empobináu por Grant Singer, con estractos del álbum, incluyendo fragmentos de «[[All I Know]]» con [[Future (raperu)|Future]], «Sidewalks» con [[Kendrick Lamar]], «[[Secrets (cantar de The Weeknd)|Secrets]]» y «[[Die for You]]». <ref>{{cita web |url=http://pitchfork.com/news/69997-watch-the-weeknds-new-short-filme-mania/|títulu=Watch the Weeknd's New Short Film Mania {{!}} Pitchfork|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|sitiuweb=pitchfork.com|idioma=en}}</ref> En 2017, Tesfaye apaeció nel sestu álbum d'estudiu de Future,<ref>{{cita publicación |títulu=Future Releases New Album 'HNDRXX' Featuring The Weeknd and Rihanna: Listen|url=http://www.billboard.com/articles/columns/hip-hop/7701959/future-album-hndrxx-the-weeknd-rihanna|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|periódicu=Billboard}}</ref> según en «Some Way», el primer single de [[Nav (raperu)|Nav]], que foi robláu por [[XO (compañía discográfica)|XO]] en xineru.<ref>{{cita publicación |títulu=Hear the Weeknd's Sultry 'Some Way' Collaboration With Nav|url=https://www.rollingstone.com/music/news/hear-the-weeknds-sultry-some-way-collaboration-with-nav-w467422|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|periódicu=Rolling Stone}}</ref> Dempués apaeció per primer vegada nun trabayu de [[Lana Del Rey]], en «[[Lust for Life (cantar de Lana Del Rey)|Lust for Life»]], el cantar principal y el segundu senciellu del so [[Lust for Life (álbum de Lana Del Rey)|quintu álbum d'estudiu]].<ref>{{cita publicación |títulu=Lana Del Rey Releases 'Lust For Life' Single With The Weeknd|url=https://www.much.com/lana-del-rey-lust-for-life-the-weeknd/|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|periódicu=Much.com}}</ref> Llogró una nominación al [[Premios Grammy|Grammy]] por [[Premiu Grammy al meyor álbum urbanu contemporaneu|Meyor Álbum Urbanu Contemporaneu]] nel so 60ᵘ edición, pa «''Starboy»'' y terminó ganando'l premiu.<ref>{{cita web |url=http://www.xxlmag.com/news/2018/01/2018-grammy-awards-winners-list/|títulu=2018 Grammy Awards Winners List - XXL|fechaaccesu=2 de febreru de 2018|sitiuweb=XXL Mag}}</ref> El 27 de marzu de 2018, The Weeknd anuncio un nuevu llanzamientu oficial nuna publicación de Instagram.<ref>{{cita publicación |url=https://www.billboard.com/articles/columns/hip-hop/8263214/the-weeknd-new-album-instagram |títulu=Is The Weeknd Dropping a New Album on Friday?|work=Billboard|fechaaccesu=29 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita publicación |url=https://www.vibe.com/2018/03/the-weeknd-dropping-album-rumor-report/ |títulu=Is The Weeknd Dropping A New Album This Week? |fecha=27 de marzu de 2018|work=Vibe|fechaaccesu=29 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita publicación |url=https://www.iol.co.za/entertainment/music/international/the-weeknd-teases-new-song-release-14133016 |títulu=The Weeknd teases new song release {{!}} IOL Entertainment|fechaaccesu=29 de marzu de 2018 |idioma=en}}</ref> El 29 de marzu de 2018 apaeció una cartelera en [[Londres]] d'un posible álbum tituláu ''My Dear Melancholy''<ref>{{cita publicación |url=http://clashmusic.com/news/has-someone-accidentally-leaked-news-of-the-weeknds-new-album |títulu=Has Someone Accidentally Leaked News Of The Weeknd's New Album?|work=Clash Magacín|fechaaccesu=29 de marzu de 2018 |idioma=en}}</ref> y el mesmu día anuncióse oficialmente'l proyeutu.<ref>{{cita web |url=https://www.spin.com/2018/03/the-weeknd-new-album-my-dear-melancholy-announcement/ |títulu=The Weekend Announces New Album 'My Dear Melancholy,'|work=[[Spin (magacín)|Spin]] |apellíu=Sargent |nome=Jordan |fecha=29 de marzu de 2018 |fechaaccesu=30 de marzu de 2018}}</ref> == Arte == === Influencies === The Weeknd cita a [[R. Kelly]], [[Michael Jackson]] y [[Prince (músicu)|Prince]] como les sos principales fontes d'inspiración.<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd: Kiss And Tell (2013 Cover Story)|url = http://ca.complex.com/music/2013/07/weeknd-interview-cover-story|sitiuweb = Complex CA|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref>De cutiu diz que la música de Jackson y la lletra de «[[Dirty Diana|''Dirty Diana''»]] foi la que-y fixo querer ser cantante.<ref name=":7" /> Tamién dixo que'l so estilu vocal d'altes notes foi influyíu por cantantes habesha como Aster Aweke.<ref name=":7" /> Creció escuchando una variedá de xéneros musicales qu'incluyíen el ''[[soul]]'', [[quiet storm]], [[Hip hop music|hip hop]], [[funk]], [[indie rock]], y [[post-punk]].<ref>{{cita publicación |apellíos=Roberts|nome=Randall|títulu=Review: Abel Tesfaye, a.k.a. the Weeknd, has hall smoldering|url=http://articles.latimes.com/2012/dec/17/entertainment/la-et-ms-weeknd-review-20121217|fecha=17 d'avientu de 2012|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=Los Angeles Times|issn=0458-3035|idioma=en-US}}</ref> Dientro de les sos otres influencies incluyir a [[David Bowie]],<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd Talks David Bowie, Prince Influences on New Album|url=https://www.rollingstone.com/music/news/the-weeknd-talks-david-bowie-prince-influences-on-new-album-w448191|fechaaccesu=3 de febreru de 2018|periódicu=Rolling Stone}}</ref> [[The Smiths]], [[Bad Brains]], [[Talking Heads]], DeBarge,<ref>{{cita web |url=http://exclaim.ca/music/article/the_weeknds_new_album_is_inspired_by_bad_brains_talking_heads_and_the_smiths|títulu=The Weeknd's New Album Is Inspired by Bad Brains, Talking Heads and the Smiths|fechaaccesu=3 de febreru de 2018|sitiuweb=exclaim.ca|idioma=en}}</ref> [[50 Cent]], [[Wu-Tang Cla]],<ref>{{cita web |url=http://www.xxlmag.com/news/2016/12/50-cent-wu-tang-influenced-the-weeknds-starboy-album/|títulu=50 Cent, Wu-Tang Are Influences on The Weeknd's New ‘Starboy’ Album - XXL|fechaaccesu=3 de febreru de 2018|sitiuweb=XXL Mag}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.rollingstone.com/music/lists/12-great-songs-that-wouldnt-exist-without-the-weeknd-20151021/drake-hold-on-were-going-home-2013-20151021|títulu=12 Great Songs That Wouldn't Exist Without the Weeknd|fechaaccesu=3 de febreru de 2018|sitiuweb=Rolling Stone}}</ref> y [[Eminem]].<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd Says Eminem Destroyed “The Hills” Remix and Jay Z on ‘Renegade’|url=http://www.southpawer.com/2016/11/25/the-weeknd-eminem-jay-z-renegade-the-hills-interview/|fecha=25 de payares de 2016|fechaaccesu=3 de febreru de 2018|periódicu=Southpawer - Supporting Eminem|idioma=en-US}}</ref><ref>{{cita web |url=https://twitter.com/theweeknd/status/653673994240004100?lang=en|títulu=still sinking in... i have a song with eminem|fechaaccesu=3 de febreru de 2018|apellíu=Weeknd|nome=The|fecha=1:49 PM - 12 Oct 2015|sitiuweb=@theweeknd|idioma=en}}</ref> Los cantares de The Weeknd tán construyíes alredor d'una "avafada producción crepuscular",<ref name=":18">{{cita web |títulu = The Weeknd: Sounds and sensibility|url = http://www.theguardian.com/music/2012/nov/08/the-weeknd-sense-and-sensibility|sitiuweb = the Guardian|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015|nome = Hermione|apellíu = Hoby}}</ref> y cunten con [[tempos]] lentos,<ref name=":4">{{cita web |títulu = The Weeknd: Trilogy|url = http://pitchfork.com/reviews/albums/17280-the-trilogy/|sitiuweb = Pitchfork|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015|idioma = en-US}}</ref> con baxos retumbantes y [[ecu|ecos]] murnios.<ref name=":14" /> The Weeknd canta nun [[falsete]] rexistráu,<ref>{{cita web |títulu = Rookie of the Year: The Weeknd|url = http://consequenceofsound.net/2011/12/rookie-of-the-year-2011/|sitiuweb = Consequence of Sound|editorial = https://plus.google.com/106441850232127606391|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015|idioma = en-US}}</ref> exhibiendo un tonu curiosu. J. Considine atopa una "calidá trémbole" nel so cantar similar al de [[Michael Jackson]], pero escribe qu'evita una "fuerte base nel blues" de Jackson pa un [[melisma]] más d'influencia [[Música árabe|árabe]].<ref name=":5">{{cita web |títulu = How The Weeknd became R&B’s next big thing|url = http://www.theglobeandmail.com/arts/music/how-the-weeknd-became-rbs-next-big-thing/article5370329/|sitiuweb = The Globe and Mail|editorial = https://plus.google.com/+globeandmail|fechaaccesu = 12 d'avientu de 2015}}</ref> La so música incorpora [[Sample|amueses]] que son pocu convencionales nes producciones de [[Rhythm and blues|R&B]], incluyendo [[punk]] y [[rock alternativu]].<ref name=":5" /> Marc Hogan de "[[Spin (revista)|Spin]]" diz que los ''samples'' de The Weeknd tienden "a ser sacaos de fontes aprobaes por críticos de rock, anque polo xeneral yá comparten elementos d'amenaza sexual", con ''samples'' d'artistes como [[Beach House]], [[Siouxsie And The Banshees|Siouxsie and the Banshees]], y [[Aaliyah]].<ref>{{cita web |url=http://www.spin.com/#articles/the-weeknd-enemy-the-smiths|títulu=SPIN|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|sitiuweb=Spin}}</ref> The Weeknd trabayó principalmente con los productores Illangelo y Doc McKinney, a quien Ian Cohen de [[Pitchfork Media]] acreditó nel desenvolvimientu de "una plantía de R&B d'última xeneración" con The Weeknd.<ref name=":4" /> En conciertu, The Weeknd reapropia les sos producciones digitalizadas con una ''[[suite]]'' similar al de les [[Arena rock|arenes de rock]] .<ref name=":14" /> === Imaxe === Los sos emocionales y llastimadores lletres de cutiu espresen sentimientos de dolor y trepar cola tema de sexu,<ref name=":2">{{cita publicación |apellíos=Hoby|nome=Hermione|títulu=The Weeknd: Sounds and sensibility|url=https://www.theguardian.com/music/2012/nov/08/the-weeknd-sense-and-sensibility|fecha=8 de payares de 2012|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=The Guardian|issn=0261-3077|idioma=en-GB}}</ref> les drogues, y la fiesta.<ref name=":14" /> Hermione Hoby de [[The Guardian]] caracteriza los cantares de The Weeknd como "atascos lentos de narcoticos", el so mensaxe como "la fiesta ye una esperiencia esistencial, el sexu ta llenu d'alliniación, y tou lo que se rexistra como irreal y esmolecedor".<ref name=":2" /> Paul MacInnes de [[The Guardian]] interpreta la triloxía de ''mixtapes'' de The Weeknd como "una axatada trayeutoria de fiesta, ''after-party'' y [[matinada]]".<ref>{{cita publicación |apellíos=MacInnes|nome=Paul|títulu=The Weeknd: Trilogy – review|url=https://www.theguardian.com/music/2012/nov/15/the-weeknd-trilogy-review|fecha=15 de payares de 2012|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=The Guardian|issn=0261-3077|idioma=en-GB}}</ref> Anupa Mistry de ''Toronto Standard'' repara qu'al traviés de los sos mixtapes un "repartu bien grande de muyeres zombi apedrien... aquelles piernes que se dixebren voluntariamente dempués de ser sometíes a sustances y que se tresformen n'amenaces namái cuando se -yos ''baxa'' y siéntense vulnerables".<ref name=":14" /> The Weeknd vio que, al cantar vulgares ya inorantes lletres nuna manera elegante y curioso, ta-y rendiendo homenaxe a [[R. Kelly]] y en cierta midida a [[Prince]].<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/2501523/the-weeknds-kiss-land-album-prindes-first-experiences-outside-of-toronto/|títulu=The Weeknd's Kiss Land Album Prindes First Experiences Outside Of Toronto|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|apellíu=07/15/2013|nome=MTV News Staff mtvnews|sitiuweb=MTV News}}</ref> Dellos periodistes acomuñaron a The Weeknd como una ampliación de la paleta musical de R&B por incorporar estilos ''[[Indie rock|indie]]'' y electrónicos; El so trabayu haise categorizado cola etiqueta de R&B Alternativu<ref>{{cita publicación |títulu=Grammys 2016 Preview: The Weeknd, D'Angelo and More Soulful Singers Nominated for Best R&B Song and Best Urban Contemporary Album|url=http://www.billboard.com/articles/news/grammys/6813596/grammys-2016-preview-best-r-and-b-song-best-urban-contemporary-album-nominees-the-weeknd-dangelo-more|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> (dacuando referíu con humor como PBR&B).<ref name=":2" /> Mistry escribe que "va ser obsequiosamente emponderáu como'l futuru de la música R&B - porque [él] ye un cantante negru, y non porque tea faciendo un R&B enriáu y cuantificable".<ref name=":14" /> Andy Kellman d'[[Allmusic|AllMusic]] clasificar como un "actu alternativu de R&B".<ref name=":16" /> Antes del so alcuerdu cola discográfica principal, The Weeknd retuvo la so identidá y caltuvo una persona enigmático y aveseo mientres llanzaba les sos mixtapes en llinia. === Reconocencia === The Weeknd recibió aponderamientos de munchos artistes musicales. El veteranu artista [[Babyface]] que faló positivamente de The Weeknd declaró: "Encántame The Weeknd, la so forma en que ta trabayando, ta usando pieces de R&B con otres coses que se sienten realmente bien". "Ye prometedor nel sentíu de que creo qu'hai otres incógnites que van venir palantre y va volver un músicu. Creo que más que nada, lo que fizo ye lo que los músicos formen nel procesu."<ref>{{cita web |títulu = Babyface Talks The Weeknd, Binge-Watching TV and the 'Honesty' of his New Album {{!}} Billboard|url = http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/6685788/babyface-return-of-the-tender-lover-new-album-weeknd|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 13 d'avientu de 2015}}</ref> [[Drake (músicu)|Drake]],<ref>{{cita publicación |títulu=Drake Says The Weeknd Will Be on 'Take Care'|url=http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/467984/drake-says-the-weeknd-will-be-on-take-care|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> [[Nick Jonas]]<ref>{{Obra citada|títulu=Sam Smith Gets Nervous Before the Ames, Wants to Collaborate with The Weeknd|apellíos=extratv|url=https://www.youtube.com/watch?v=GeLBpP66xIA|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|fecha=24 de payares de 2014}}</ref> y [[Tove Lo]]<ref>{{cita publicación |títulu=Tove Lo Says The Weeknd Is 'A Big Inspiration' for Her Second Album|url=http://www.billboard.com/articles/columns/pop/6812867/tove-lo-the-weeknd-second-album|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> citar como la so influencia musical. == Premios y nominaciones == {{AP|Premios y nominaciones de The Weeknd|l1 = Premios y nominaciones de The Weeknd}}The Weeknd ganó 3 [[Premios Grammy]],<ref name=":3" /> ocho [[Billboard Music Award]]s, dos [[Premios American Music|American Music Awards]], nueve [[Premios Juno|Juno Awards]],<ref name=":15" /> y foi nomáu a un [[Premiu Óscar|Óscar]].<ref name=":15" /> == Vida personal == Tesfaye empezó a salir con [[Bella Hadid]] a principios de 2015; la pareya foi vista per primer vegada xuntos n'abril en Coachella.<ref>{{cita publicación |apellíos=McDonald|nome=Soraya Nadia|títulu=Kylie Jenner and Bella Hadid are 18. Their boyfriends are 25. Why do their relationships elicit such different reactions?|url=https://www.washingtonpost.com/news/style-blogue/wp/2015/09/11/kylie-jenner-and-bella-hadid-are-18-their-boyfriends-are-25-why-do-their-relationships-elicit-such-different-reactions/|fecha=11 de setiembre de 2015|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=The Washington Post|issn=0190-8286|idioma=en-US}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Bella Hadid Spends Her Birthday Weekend With The Weeknd|url=http://www.elle.com/culture/celebrities/a31091/bella-hadid-19th-birthday/|fecha=10 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=ELLE|idioma=en}}</ref> Hadid protagonizó'l video musical de «''[[In the Night (cantar de The Weeknd)|In the Night]]»'' n'avientu de 2015. Tamién fixeron la so apaición como pareya na [[alfombra colorada]] de los [[Premios Grammy de 2016]].<ref>{{cita publicación |apellíos=Sisavat|nome=Monica|títulu=The Weeknd and Bella Hadid Made Their Red Carpet Debú at the Grammys|url=http://www.popsugar.com/celebrity/Weeknd-Bella-Hadid-Grammys-2016-40199219#photo-40199219|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=POPSUGAR Celebrity|idioma=en-US}}</ref> El 11 de payares de 2016, informóse que la pareya habíase separáu; argumentáu qu'anque los dos inda taben namoraos, los sos horarios munches vegaes nun coincidíen.<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd and Bella Hadid Have Split|url=http://people.com/music/the-weeknd-bella-hadid-split/|fecha=10 de payares de 2016|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=PEOPLE.com|idioma=en-US}}</ref> En xineru de 2017 empezó una rellación cola cantante [[Selena Gómez]], pero ta rellación termino 10 meses dempués, n'ochobre de 2017. El so peñáu -que foi parcialmente inspiráu por [[Jean-Michel Basquiat]]- yera, de llueñe, la so traza más reconocible.<ref name=":7" /> "Nun hai que faer enforma pa caltenelo", dixo - namái un xampú bien fuerte de xemes en cuando. El mio pelo empezó a crecer descontroladamente en 2011: "Quiero ser recordáu como icónico y distintu," dixo. "Asina que pensé: 'Vete a la mierda, voi dexar que'l mio pelo sía lo que quier'. voi cortar si empieza a interferir cola mio vista, puedo ver agora mesmu, pero si lo curtio, paezo a tolos demás y eso ye tan aburríu pa mi".<ref name=":7" /> En 2016, cortóse'l pelo, que foi ilustráu visualmente nel [[Starboy (cantar)|video musical del primer single]]; la [[Starboy (cantar)|pista que daba'l títulu]] al so tercer álbum, ''[[Starboy]]''. Nos medios de comunicación social como [[Twitter]], él sufijó el so nome con "''xo''".<ref name=":18" /> Según Hoby, tratar d'un emoticonu pa "[[Abrazos y besos|beso y abrazu]]",<ref name=":18" /> ente que Zara de [[VH1]], [[The Torch]] y [[GQ]] dixeron que ye, sicasí, una referencia al usu recreativu d'[[MDMA|éxtasis]] y [[oxicodona]].<ref name=":17" /><ref>{{cita publicación |apellíos=Dow|nome=Gabriele|títulu=The Weeknd is ready for take-off|url=http://www.torchonline.com/entertainment/arts-culture/2012/02/21/the-weeknd-is-ready-for-take-off/|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=The Torch|idioma=en-US}}</ref><ref>{{cita web |url=http://weheartit.com/entry/75494465|títulu=We Heart It {{!}} Afaya inspiración y formoses imáxenes tolos díes|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|apellíu=It|nome=We Heart|sitiuweb=We Heart It}}</ref> Ye un fan de la serie de la cadena [[HBO]] ''[[Game of Thrones (serie de televisión)|Game of Thrones]]''.<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd Reveals How He Got His Name... And Where The 'Y' Went|url=http://www.mtv.com/news/1714103/the-weeknd-reddit-ama/|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|periódicu=MTV News|idioma=en}}</ref> Tesfaye ye amigu íntimu del so compatriota canadiense, el raperu [[Belly]], que robló col so sellu discográficu [[XO (compañía discográfica)|XO]], y de la cantante d'Estaos Xuníos [[Lana Del Rey]].<ref>{{cita web |url=http://pitchfork.com/features/interview/9711-the-dark-knight-returns-a-conversation-with-the-weeknd/|títulu=The Dark Knight Returns: A Conversation With the Weeknd {{!}} Pitchfork|fechaaccesu=19 de febreru de 2017|idioma=en|sitiuweb=pitchfork.com}}</ref> === Problemes llegales === En xineru de 2015, Tesfaye foi arrestáu por cutir a un oficial de [[Las Vegas]].<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd Arrested For Punching Las Vegas Police Officer|url=http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/6436581/the-weeknd-arrested-for-punching-las-vegas-police-officer|fechaaccesu=17 d'abril de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> Nun abogó por nengún resolución y foi condergáu a 50 hores de serviciu comuñal.<ref>{{cita web |url=http://www.tmz.com/2015/10/22/the-weeknd-non-contest-punching-cop/|títulu=The Weeknd -- Pleads Non Contest To Punching A Cop|fechaaccesu=17 d'abril de 2017|sitiuweb=TMZ}}</ref> === Filantropía === Al ser presentáu'l Premiu Bikila a la Excelencia Profesional en 2014, decidió donar $ 50,000 dólares pa una clase de [[Ge'ez|Gue' ez]] (l'idioma nativu d'[[Etiopía]]) na [[Universidá de Toronto]].<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd donates $50,000 to the University of Toronto to help start an Ethiopic Studies program|url=http://www.independent.co.uk/news/people/the-weeknd-donates-50000-to-the-university-of-toronto-to-help-start-an-ethiopic-studies-program-a7177606.html|fecha=7 d'agostu de 2016|fechaaccesu=17 d'abril de 2017|periódicu=The Independent|idioma=en-GB}}</ref> En 2015, collaboró cola fundación de [[Ryan Seacrest]] pa visitar el Children's Hospital en Atlanta.<ref>{{cita web |url=http://theybf.com/2015/12/17/the-weeknd-does-charity-work-amidst-cheating-rumors-do-gooder-2-chainz-donates-minivan-to|títulu=The Weeknd Does Charity Work Amidst Cheating Rumors + Do-Gooder 2 Chainz Donates Minivan To Family With Brain Damaged Son|fechaaccesu=17 d'abril de 2017}}</ref> En 2016 donó $250,000 dólares a [[Black Lives Matter]].<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd Donates $250,000 to the Black Lives Matter Movement|url=http://www.vulture.com/2016/08/weeknd-donates-250k-to-black-lives-matter.html|fechaaccesu=17 d'abril de 2017|periódicu=Vulture|idioma=en}}</ref> == Discografía == {{AP|Discografía de The Weeknd}} === Álbumes d'estudiu === * ''[[Kiss Land]]'' (2013) * ''[[Beauty Behind the Madness]]'' (2015) * ''[[Starboy]]'' (2016) * ''After Hours'' (2020) * ''Dawn FM'' (2022) ; Extended Plays * [[My Dear Melancholy]], (2018) === Álbumes recopilatorios === * ''[[Trilogy (álbum de The Weeknd)|Trilogy]]'' (2012) === Mixtapes === * ''[[House of Balloons]]'' (2011) * ''[[Thursday (álbum)|Thursday]]'' (2011) * ''[[Echoes of Silence]]'' (2011) == Xires musicales == '''Como estrella principal''' * The Weeknd International Tour (Spring 2012)<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd Announces First US Tour|url = http://www.thefader.com/2012/04/11/the-weeknd-announces-first-us-tour|sitiuweb = The FADER|fechaaccesu = 13 d'avientu de 2015}}</ref> * The Weeknd Fall Tour (2012)<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd announces fall tour|url = http://consequenceofsound.net/2012/08/the-weeknd-announces-fall-tour/|sitiuweb = Consequence of Sound|editorial = https://plus.google.com/106441850232127606391|fechaaccesu = 13 d'avientu de 2015|idioma = en-US}}</ref> * The Weeknd Kiss Land Fall Tour (2013)<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd Announces Big Fall Tour, Kiss Land Out Late Summer|url = http://pitchfork.com/news/51422-the-weeknd-announces-big-fall-tour-kiss-land-out-late-summer/|sitiuweb = Pitchfork|fechaaccesu = 13 d'avientu de 2015|idioma = en-US}}</ref> * King of the Fall (2014)<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd Announces "King of The Fall" Tour|url = http://www.complex.com/music/2014/06/the-weeknd-announces-king-of-the-fall-tour|sitiuweb = Complex|fechaaccesu = 13 d'avientu de 2015}}</ref> * The Madness Fall Tour (2015)<ref>{{cita web |títulu = The Weeknd Announces The Madness Fall Tour With Travi$ Scott, Halsey & Banks {{!}} Billboard|url = http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/6671102/the-weeknd-the-madness-fall-tour-dates|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 13 d'avientu de 2015}}</ref> * [[Starboy: Legend of the Fall Tour]] (2017)<ref>{{cita publicación |títulu=The Weeknd Sets 'Phase One' of Massive Starboy: Legend of the Fall Tour|url=http://www.rollingstone.com/music/news/the-weeknd-maps-out-massive-starboy-legend-of-the-fall-tour-w447500|fechaaccesu=24 d'avientu de 2016|periódicu=Rolling Stone}}</ref> '''Actos d'apertura''' * Ceremonials Tour (2012) <small>(con [[Florence and the Machine]])</small><ref>{{cita web |títulu = The Weeknd to Open for Florence and the Machine|url = http://pitchfork.com/news/46423-the-weeknd-to-open-for-florence-and-the-machine/|sitiuweb = Pitchfork|fechaaccesu = 13 d'avientu de 2015|idioma = en-US}}</ref> * [[The 20/20 Experience World Tour]] (2013) <small>(con [[Justin Timberlake]])</small><ref name=":13">{{cita web |títulu = The Weeknd To Open For Justin Timberlake On '20/20 Experience' Tour {{!}} Billboard|url = http://www.billboard.com/articles/columns/the-juice/5778176/the-weeknd-to-open-for-justin-timberlake-on-2020-experience-tour|sitiuweb = Billboard|fechaaccesu = 13 d'avientu de 2015}}</ref> * [[Would You like a Tour?|Would You Like a Tour?]] (2014) <small>(con [[Drake (raperu)|Drake]])</small><ref>{{cita web |títulu = Drake Announces “Would You Like a Tour?” European Dates w/ The Weeknd|url = http://www.hotnewhiphop.com/drake-announces-news.7909.html|sitiuweb = HotNewHipHop|editorial = https://plus.google.com/113319938082133127210|fechaaccesu = 13 d'avientu de 2015}}</ref> * [[ANTI World Tour|Anti World Tour]] (2016) <small>(con [[Rihanna]])</small><ref>{{cita web |títulu = Rihanna Details Massive 'Anti' World Tour|url = http://www.rollingstone.com/music/news/rihanna-details-massive-anti-world-tour-20151123|sitiuweb = Rolling Stone|editorial = https://plus.google.com/+rollingstone|fechaaccesu = 13 d'avientu de 2015}}</ref> == Referencies == {{llistaref|4}} == Enllaces esternos == * [http://www.the-weeknd.com/ Sitiu web oficial] {{NF|1990||Weeknd, The}} {{Tradubot|The Weeknd}} [[Categoría:Persones de Toronto]] [[Categoría:Cantantes n'inglés]] [[Categoría:Cantantes de Canadá]] [[Categoría:Cantautores de Canadá]] [[Categoría:Cantantes de rhythm and blues de Canadá]] [[Categoría:Productores discográficos]] [[Categoría:Cantantes de pop de Canadá]] [[Categoría:Ganadores del premiu Grammy]] [[Categoría:Tenores de Canadá]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] scpy7qdm3q3p9lsik9kvxr6j7oo48kq 0 150628 3709332 3578923 2022-08-18T13:42:33Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''William Grigahcine''' {{nym}}, de padre francés y madre arxelina, meyor conocíu como '''DJ Snake''', ye un [[Disc jockey|DJ]], [[productor discográficu|productor]] y [[raperu]] [[Francia|francés]] d'[[Dance|EDM]], empobináu al [[Trap (música)|trap]]. En 2014 ingresó nel Top 100 de la encuesta añal realizada pola revista [[DJmag]], ocupando'l puestu #65, na actualidá ocupa'l puestu #23. <ref name=Ref1>{{cita web|url=http://www.tomorrowworld.com/artist/dj-snake|títulu=Dj Snake|publisher=TomorrowWorld|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140102194132/http://www.tomorrowworld.com/artist/dj-snake|archivedate=2 de xineru de 2014}}</ref><ref name=Ref3>{{cita web|url=http://www.edmtunes.com/2013/10/dj-snake-flosstradamus-pop-pussy/#|títulu=DJ Snake & Flosstradamus - Pop That Pussy|publisher=EDMTunes|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref><ref name=Ref4>{{cita web|url=http://intheredmagazine.com/article-detail.php?id=57|títulu=DJ SNAKE – "I want to make the world dance!"|publisher=InTheRed|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131009081552/http://intheredmagazine.com/article-detail.php?id=57|fechaarchivu=9 d'ochobre de 2013}}</ref><ref name=Ref7>{{cita web|url=http://lifeandtimes.com/dj-snake-the-year-of-the-snake|títulu=DJ Snake - The Year of the Snake|publisher=Life and Times|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref><ref name=Ref17>{{cita web|url=http://www.timeoutdelhi.net/bars-pubs-clubes/features/right-track-baby|títulu=On the right track, baby|publisher=Time Out|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140103205236/http://www.timeoutdelhi.net/bars-pubs-clubes/features/right-track-baby|fechaarchivu=3 de xineru de 2014}}</ref> Foi nomáu a los [[premios Grammy]] como productor y artista que debutó a nivel internacional con senciellos tales como "Bird Machine" y "Turn Down for What" en 2013.<ref name=Ref1/><ref name=Ref2>{{cita web|url=http://stoneyroads.com/dj-snake-announces-australian-tour-dates-hype/|títulu=DJ SNAKE ANNOUNCES AUSTRALIAN TOUR DATES|publisher=Stoney Roads|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref><ref name=Ref5>{{cita web|url=http://www.eventfinder.co.nz/2013/imperial-ft-dj-snake-motez/auckland|títulu=Imperial ft DJ Snake & Motez|publisher=eventfinda|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref> "Bird Machine" ye una collaboración col actor francés y amigo Alesia. El senciellu foi recoyíu por [[Diplo#Mad Decent y producciones|Mad Decent]], un sellu discográficu con sede en Los Angeles empobináu por [[Diplo]], y llanzáu en febreru de 2013. En xunu d'esi mesmu añu, DJ Snake foi convidáu por Diplo pa faer un amiestu en direuto na so radio show, "Diplo & Friends", que s'emite en [[BBC Radio 1]].<ref name=Ref21>{{cita web|url=http://soundcloud.com/djsnake-king/dj-snake-diplo-friends-bbc|títulu=Dj Snake – Diplo & Friends BBC Radio (Guest Mix)|publisher=SoundCloud|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140102205447/https://soundcloud.com/djsnake-king/dj-snake-diplo-friends-bbc|fechaarchivu=2 de xineru de 2014}}</ref> DJ Snake trabayó nuna collaboración con Diplo, que salió en 2014. <ref name=Ref22>{{cita web|url=http://www.youredm.com/2013/10/10/dillon-francis-dj-snake-preview-new-track-tomorrowworld/|títulu=Dillon Francis & DJ Snake Preview New Track At TomorrowWorld|publisher=YourEDM|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref><ref name=Ref23>{{cita web|url=http://doandroidsdance.com/videos/dj-snake-diplo-collaboration-chicago/|títulu=Watch DJ Snake Drop a New Collaboration with Diplo in Chicago|publisher=Do Androids Dance?|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref> Él y [[Dillon Francis]] estrenen "[[Get Low]]" na páxina oficial de [[YouTube]] de DJ Snake, el 10 de febreru de 2014. El 30 d'abril de 2014, DJ Snake foi etiquetáu como un "Artist To Watch" por FoxWeekly.<ref>{{cita web|títulu=#8. DJ Snake [artist to watch.]|url=http://foxweekly.com/2014/04/30/music/8-dj-snake-artist-to-watch.html|publisher=Fox Weekly|fechaaccesu=30 d'abril de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140502134328/http://foxweekly.com/2014/04/30/music/8-dj-snake-artist-to-watch.html|fechaarchivu=2 de mayu de 2014}}</ref> DJ Snake y Dillon Francis fueron anunciaos como artistes de sofitu pal branu Mothership Tour de 2014 con [[Skrillex]].<ref name=mothership>{{cita web|títulu=Skrillex & Diplo Announces Mothership Tour 2014, New Album (Updated)|author=Kevin Rutherford|date=10 de marzu de 2014|url=http://www.billboard.com/articles/columns/code/5930376/skrillex-announces-mothership-tour-2014-new-album-updated|fechaaccesu=20 de xunetu de 2014|publisher=Billboard}}</ref> == Carrera == En 2011, DJ Snake coprodujo con [[Lady Gaga]] parte de los cantares del álbum [[Born This Way]]. Esto valió-y una nominación al Grammy por [[Premiu Grammy al álbum del añu|Álbum del añu]] en febreru del 2012.<ref name=Ref14>{{cita web|url=http://www.elektrodaily.com/events/2013/11/make-a-turndownforwhat-vini-or-instavideo-for-the-chance-to-win-2-spots-on-dj-snakes-guest-list-for-his-show-webster-hall-friday-1122/|títulu=DJ Snake|publisher=Elektro|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140102190824/http://www.elektrodaily.com/events/2013/11/make-a-turndownforwhat-vini-or-instavideo-for-the-chance-to-win-2-spots-on-dj-snakes-guest-list-for-his-show-webster-hall-friday-1122/|fechaarchivu=2 de xineru de 2014}}</ref> DJ Snake foi co-productor del cantar "[[Government Hooker]]", que foi votada meyor cantar polos fans de Lady Gaga dempués del llanzamientu del álbum.<ref name=Ref18>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1659254/lady-gaga-government-hooker.jhtml|títulu=Lady Gaga Producer Calls 'Government Hooker' A 'Beast'|publisher=MTV News|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref> Suponíase qu'esti cantar diba ser llanzada como single, pero [[Interscope Records]] decidió detener la comercialización del álbum dempués del so llanzamientu. Hai remezclado [[Kanye West]] "[[Yeezus#Llista de cantares|New Slaves]]", [[AlunaGeorge]] "[[You Know You Like It]]", [[Duck Sauce]] "[[It's You]]" y [[Major Lazer]] "[[Major Lazer#Remixes|Bubble Butt]]".<ref name=Ref9>{{cita web|url=http://www.elektrodaily.com/uncategorized/2013/08/major-lazer-bubble-butt-dj-snake-remix/|títulu=Major Lazer "Bubble Butt"|publisher=Elektro|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140102190919/http://www.elektrodaily.com/uncategorized/2013/08/major-lazer-bubble-butt-dj-snake-remix/|fechaarchivu=2 de xineru de 2014}}</ref><ref name=Ref10>{{cita web|url=http://www.elektrodaily.com/music/2013/07/alunageorge-you-know-you-like-it-dj-snake-remix/|títulu=Alunageorge "You Know You Like It"|publisher=Elektro|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140102190821/http://www.elektrodaily.com/music/2013/07/alunageorge-you-know-you-like-it-dj-snake-remix/|fechaarchivu=2 de xineru de 2014}}</ref><ref name=Ref11>{{cita web|url=http://www.elektrodaily.com/music/2013/07/duck-sauce-its-you-dj-snake-remix/|títulu=Duck Sauce "It's You"|publisher=Elektro|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140102190921/http://www.elektrodaily.com/music/2013/07/duck-sauce-its-you-dj-snake-remix/|fechaarchivu=2 de xineru de 2014}}</ref><ref name=Ref12>{{cita web|url=http://www.elektrodaily.com/music/2013/07/kanye-west-new-slaves-dj-snake-remix/|títulu=Kanye West "New Slaves"|publisher=Elektro|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140323014043/http://www.elektrodaily.com/music/2013/07/kanye-west-new-slaves-dj-snake-remix/|fechaarchivu=23 de marzu de 2014}}</ref> Junior Senior amosó Michael Jackson pol so cantar "Move Your Feet". DJ Snake remezcló el cantar en 2013.<ref name=Ref13>{{cita web|url=http://www.elektrodaily.com/music/2013/04/junior-senior-move-your-feet-dj-snake-remix/|títulu=Junior Senior "Move Your Feet"|publisher=Elektro|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140102191710/http://www.elektrodaily.com/music/2013/04/junior-senior-move-your-feet-dj-snake-remix/|fechaarchivu=2 de xineru de 2014}}</ref> En 2013, DJ Snake produjó tres canciones con Paul Blair "DJ White Shadow" nel álbum de Lady Gaga ''[[Artpop|ARTPOP]]'' incluyendo "[[Applause (cantar)|Applause]]", "[[Artpop#Conteníu musical|Sexxx Dreams]]", y "[[Do What O Want]]".<ref name=Ref8>{{cita web|url=http://www.elektrodaily.com/music/2013/08/lady-gaga-applause-produced-by-dj-snake-dj-white-shadow/|títulu=Lady Gaga "Applause"|publisher=Elektro|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140102191708/http://www.elektrodaily.com/music/2013/08/lady-gaga-applause-produced-by-dj-snake-dj-white-shadow/|fechaarchivu=2 de xineru de 2014}}</ref><ref name=Ref24>{{cita web|url=http://www.dancingastronaut.com/2013/08/lady-gaga-releases-applause-sets-electronic-tone-of-forthcoming-artpop/|títulu=Lady Gaga releases 'Applause,' sets electronic tone of forthcoming 'ARTPOP'|publisher=Dancing Astronaut|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref><ref name=Ref25>{{cita web|url=http://www.mixjunkies.com/listen-to-the-dj-snake-produced-track-for-lady-gaga-feat-r-kelly-do-what-you-want/|títulu=LISTEN TO THE DJ SNAKE PRODUCED TRACK FOR LADY GAGA FEAT. R. KELLY 'DO WHAT YOU WANT'|publisher=Mixjunkies|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140102192830/http://www.mixjunkies.com/listen-to-the-dj-snake-produced-track-for-lady-gaga-feat-r-kelly-do-what-you-want/|fechaarchivu=2 de xineru de 2014}}</ref> DJ Snake y Dillon Francis fueron alternos de los artistes que sofiten nel Mothership Tour 2014 con Skrillex.<ref name=mothership/> Actuó nel 2015 [[Coachella Valley Music and Arts Festival|Coachella Music Festival]] con apaiciones especiales de AlunaGeorge y [[MØ]], quien fixo la voz en "[[Lean On]]" con Major Lazer, que ye'l so cantar más famosu, que, en menos d'un añu llegó a los mil millones de reproducciones en YouTube. "Lean On" y el remix de DJ Snake con AlunaGeorge "You Know You Like It" fueron los dos ameyores 10 cantares [[Shazam]]eadas de Coachella 2015.<ref name=coachella>{{cita web|url=http://www.sbsun.com/events/20150411/coachella-2015-alunageorge-mo-surprise-fans-during-dj-snakes-set |títulu=Coachella 2015: AlunaGeorge, MO surprise fans during DJ Snake's set |publisher=San Bernardino County Sun |fechaaccesu=13 de mayu de 2015}}</ref><ref name=shazam>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=https://news.beatport.com/check-out-the-top-10-shazamed-songs-of-coachella/ |títulu=Coachella 2015: AlunaGeorge, MO surprise fans during DJ Snake's set |publisher=San Bernardino County Sun |fechaaccesu=13 de mayu de 2015}} |2=https://news.beatport.com/check-out-the-top-10-shazamed-songs-of-coachella/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Tanto "[[Get Low]]" y "[[DJ Snake#Turn Down for What|Turn Down for What]]" fueron presentaos na banda sonora de [[Furious 7 (banda sonora)|''Furious 7'']]. Xuntu cola esposición llograda d'anuncios publicitarios para [[Dodge]] y [[Tacu Bell]] ufierten el cantar. La inclusión del cantar "Get Low" na banda sonora ayudó a volver entrar nel Billboard Hot Dance/Electronic Chart ente que DJ Snake volvió entrar nel Billboard 100 Artista.<ref name=getlowbillboard>{{cita web|url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/6531504/madeons-adventure-leads-to-non-1-on-top-danceelectronic-albums |títulu=Check Out the Top 10 Shazamed Songs of Coachella |publisher=SFX Entertainment |fechaaccesu=13 de mayu de 2015}}</ref> === Turn Down for What === N'avientu de 2013, "Turn Down for What" foi llanzáu por [[Columbia Records]].<ref name=Ref26>{{cita web|url=http://www.beatport.com/release/turn-down-for-what/1219747|títulu=TURN DOWN FOR WHAT|publisher=Beatport|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref> El cantar apaeció nun comercial de [[Sol Republic]] DECK, un altavoz inalámbricu, que s'emitió n'ochobre de 2013.<ref name=Ref27>{{cita web|url=http://www.youtube.com/watch?v=4zyN48BAgXU&feature=youtu.be|títulu=Sol Replic Deck Radio Shack TV Commercial, Feat Lil Wayne and Michael Phelps|publisher=Radio Shack|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref> "Turn Down for What" entró nel top ten de los Billboard Dance/Electronic mientres la última selmana d'avientu.<ref name=billboard1>{{cita web|url=http://www.billboard.com/biz/articles/news/5862221/chart-moves-imaxine-dragons-awolnation-extend-lengthy-hot-100-stays|títulu=Chart Moves: Imaxine Dragons, AWOLNATION Extend Lengthy Hot 100 Stays; Beyonce Bounds At R&B/Hip-Hop Radio; DJ Snake, Lil Jon Debú With 'Turn Down For What'|author=Gary Trust|publisher=Billboard|date=3 de xineru de 2014|fechaaccesu=30 de xineru de 2014}}</ref> En xineru de 2014, el single entró nel top 5 de Dance/Electronic y debutó númberu 38 nel [[Billboard Hot 100]].<ref name=billboard2>{{cita web|url=http://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/5847932/dj-snake-lil-jon-katy-perry-power-up-dance-charts|títulu=DJ Snake, Lil Jon, Katy Perry Power Up Dance Charts|author=Gordon Murray|publisher=Billboard|date=27 d'avientu de 2013|fechaaccesu=30 de xineru de 2014}}</ref> El cantar foi certificáu oru en febreru de 2014 y platino en marzu d'esi mesmu añu.<ref>{{cita web|url=http://www.youredm.com/2014/02/04/dj-snakes-turn-reaches-gold-status/|títulu=DJ Snake's "Turn Down For What" Reaches Gold Status|author=Tyler Trew|publisher=Your EDM|date=4 de febreru de 2014|fechaaccesu=11 de febreru de 2014}}</ref><ref name=riaa/> El cantar algamó'l top ten de la llista Hot 100 n'abril de 2014.<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/biz/articles/news/chart-alert/6032607/pharrell-williams-happy-holds-atop-hot-100-dj-snake-lil-jon|títulu=Pharrell Williams' 'Happy' Holds Atop Hot 100, DJ Snake & Lil Jon Hit Top 10|author=Gary Trust|publisher=Billboard Biz|date=2 d'abril de 2014|fechaaccesu=8 d'abril de 2014}}</ref> El videu musical pal senciellu foi llanzáu en marzu de 2014.<ref>{{cita web|url=http://www.rollingstone.com/music/videos/dj-snake-and-lil-jons-turn-down-for-what-is-perfect-insanity-20140312|títulu=DJ Snake and Lil Jon's 'Turn Down for What' Videu Is Perfect Insanity|author=Jason Newman|publisher=''Rolling Stone''|date=12 de marzu de 2014|fechaaccesu=8 d'abril de 2014}}</ref> "Turn Down for What" foi nomáu por [[MTV Video Music Award]] a la Meyor Direición, Meyor Direición d'Arte, Meyor Efeutos Visuales, y el MTV Clubland Award.<ref>{{cita web|títulu=2014 MTV Video Music Awards Nominations: Get The Full List|author=Gil Kaufman|date=17 de xunetu de 2014|url=http://www.mtv.com/news/1870248/2014-video-music-awards-nominations-full-list/|publisher=MTV News|fechaaccesu=20 de xunetu de 2014}}</ref> == Álbum d'estudiu == * 2016: ''Encore'' 1 Intro (A86) 2 Middle (con Bipolar Sunshine) 3 Sahara (con Skrillex) 4 Sober (con JRY) 5 Pigalle (con Moksi) 6 Talk (con George Maple) 7 Ocho Cinco (con Yellow Claw) 8 The Half (con Jeremih, Young Thug and Swizz Beatz) 9 Oh M'Oh My (con Travis Scott, Migos and G4shi) 10 Propaganda 11 4 Life (con G4shi) 12 Future, Pt. 2 (con Bipolar Sunshine) 13 Let Me Love You (con Justin Bieber) 14 Here Comes the Night (con Mr Hudson) 15 True Love 16 You Know You Like It (DJ Premier Remix) == Senciellos == === Como artista principal === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" border="1" |- ! scope="col" rowspan="2" style="width:20em;"| Títulu !scope="col" rowspan="2" style="width:1em;"| Añu !scope="col" colspan="12"| Posiciones ! scope="col" rowspan="2" style="width:16em;"| [[Certificación de ventes discográfiques|Certificaciones]] ! scope="col" rowspan="2" style="width:16em;"| Álbum |- ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|Francia}}<br />[[Syndicat National de l'Édition Phonographique|FRA]]<br/><ref name="FRA">{{cita web|url=http://lescharts.com/showinterpret.asp?interpret=DJ+Snake|títulu=Discographie DJ Snake|publisher=French Charts Portal. Hung Medien (Steffen Hung)|last=Hung|first=Steffen}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|Australia}}<br />[[ARIA Charts|AUS]]<br/><ref>{{cita web|url=http://www.australian-charts.com/showinterpret.asp?interpret=DJ+Snake|títulu=Discography DJ Snake|publisher=Australian Charts Portal}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|Austria}}<br />[[Ö3 Austria Top 40|AUT]]<br/><ref name="AUT">{{cita web|url=http://austriancharts.at/showinterpret.asp?interpret=DJ+Snake|títulu=Discographie DJ Snake|publisher=Austrian Charts Portal. Hung Medien (Steffen Hung)|last=Hung|first=Steffen}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|Bélxica}}<br />[[Ultratop|BEL]]<br/><ref name="VL">{{cita web|url=http://www.ultratop.be/nl/showinterpret.asp?interpret=DJ+Snake|títulu=DJ Snake – Chart History: Canadian Hot 100|publisher=Belgium (Flanders) Charts Portal. Hung Medien (Steffen Hung)|last=Hung|first=Steffen}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|Canadá}}<br />[[Music Canada|CAN]]<br/><ref name="CAN">{{cita web|url=http://www.billboard.com/artist/1488413/dj-snake/chart?f=793|títulu=Discografie DJ Snake|publisher=[[Prometheus Global Media]]|work=[[Billboard]]}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|Alemaña}}<br />[[Media Control Charts|GER]]<br/><ref name="GER">{{cita web|url=http://www.officialcharts.de/artist.asp?name=DJ+Snake+and+Lil+Jon&country=de|títulu=Discographie DJ Snake|publisher=German Charts Portal. Hung Medien (Steffen Hung)|last=Hung|first=Steffen}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|Holanda}}<br />[[MegaCharts|NLD]]<br/><ref name="NL">{{cita web|url=http://dutchcharts.nl/showinterpret.asp?interpret=DJ+Snake|títulu=Discografie DJ Snake|publisher=Dutch Charts Portal. Hung Medien (Steffen Hung)|last=Hung|first=Steffen}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|NZ}}<br />[[Recorded Music NZ|NZ]]<br/><ref name="NZ">{{cita web|url=http://charts.org.nz/showinterpret.asp?interpret=DJ+Snake|títulu=Discography DJ Snake|publisher=New Zealand Charts Portal. Hung Medien (Steffen Hung)|last=Hung|first=Steffen}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|Suecia}}<br />[[Sverigetopplistan|SWE]]<br/><ref name="SWE">{{cita web|url=http://www.sverigetopplistan.se//|títulu=DJ Snake > Sverigetopplistan|publisher=[[]]|work=http://www.sverigetopplistan.se/}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|UK}}<br />[[UK Singles Chart|UK]]<br/><ref name="UK">{{cita web|url=http://www.officialcharts.com/artist/_/dj%20snake%20%26%20lil%20jon/|títulu=DJ Snake > UK Charts|publisher=[[Official Charts Company]]|work=Officialcharts.com/}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|USA}}<br />[[Billboard Hot 100|USA]]<br/><ref name="US100">{{cita web|url=http://www.billboard.com/artist/1488413/dj-snake/chart|títulu=DJ Snake – Chart History: The Hot 100|publisher=[[Prometheus Global Media]]|work=[[Billboard]]}}</ref> ! scope="col" style="width:3em;font-size:85%;"| {{Bandera|USA}}<br />[[Dance/Electronic Songs|USA<br/>Dance]]<br/><ref name="USDanceSongs">{{cita web|url=http://www.billboard.com/artist/1488413/dj-snake/chart?f=1234|títulu=DJ Snake – Chart History: Hot Dance/Electronic Songs|publisher=[[Prometheus Global Media]]|work=[[Billboard]]}}</ref> |- ! scope="row"| "[[DJ Snake#Turn Down for What|Turn Down for What]]"<br/><span style="font-size:85%;">(feat. [[Lil Jon]])</span> | 2013 | 19 || 13 || 35 || 18 || 11 || 31 || 23 || 10 || 26 || 23 || 4 || 1 | * {{Bandera|Australia}} [[Australian Recording Industry Association|ARIA]]: 2× Platino<ref>{{cita web|url=http://www.aria.com.au/pages/httpwww.aria.com.aupagesaria-charts-accreditations-singles-2014.htm|títulu=ARIA Charts - Accreditations - 2014 Singles|fechaaccesu=22 d'abril de 2015}}</ref> * {{Bandera|Canadá}} [[Music Canada|MC]]: 4× Platino<ref name="musiccanada">{{cita web|url=http://www.musiccanada.com/GPSearchResult.aspx?st=Turn+Down+For+What&sa=DJ+Snake+%26+Lil+Jon&smt=0|títulu=Gold and Platinum Search|publisher=web.archive.org|fechaaccesu=7 de xunetu de 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140527215559/http://www.musiccanada.com/GPSearchResult.aspx?st=Turn+Down+For+What&sa=DJ+Snake+%26+Lil+Jon&smt=0|archivedate=27 de mayu de 2014}}</ref> * {{Bandera|NZ}} [[Recorded Music NZ|RIANZ]]: Oru<ref>{{cita web|url=http://nztop40.co.nz/chart/singles?chart=2497|títulu=NZ Top 40 Singles Chart|fechaaccesu=22 d'abril de 2015}}</ref> * {{Bandera|Suecia}} [[Swedish Recording Industry Association|GLF]]: Platino<ref>{{cita web|url=http://www.sverigetopplistan.se/netdata/ghl002.mbr/artdata?dfom=20140101&sart=3862487|títulu=Sverigetopplistan|fechaaccesu=22 d'abril de 2015}}</ref> * {{Bandera|UK}} [[British Phonographic Industry|BPI]]: Plata<ref>{{cita web|url=http://www.bpi.co.uk/certified-awards.aspx|títulu=Certified Awards|fechaaccesu=22 d'abril de 2015}}</ref> * {{Bandera|USA}} [[Recording Industry Association of America|RIAA]]: 5× Platino<ref name=riaa>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?artist=%22Turn+Down+For+What%22|títulu=Turn Down for What|publisher=[[RIAA]]|fechaaccesu=6 de mayu de 2014}} |2=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?artist=%22Turn+Down+For+What%22 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> | {{celda|Non disponible}} |- ! scope="row"| "[[Get Low]]"<br/><span style="font-size:85%;">(with [[Dillon Francis]])</span> | rowspan="2"| 2014 | 93 || 44 || 55 || 58 || 48 || 79 || — || — || — || 88 || 61 || 5 | * {{Bandera|Australia}} [[Australian Recording Industry Association|ARIA]]: Oru<ref>{{cita web|url=http://www.aria.com.au/pages/SingleAccreds2015.htm|títulu=ARIA Charts - Accreditations - 2015 Singles|publisher=ARIA|last=Charts|first=ARIA|date=11 de xunetu de 2015|fechaaccesu=11 de xunetu de 2015}}</ref> * {{Bandera|Canadá}} [[Music Canada|MC]]: Oru<ref>[http://archive.is/timegate/http://musiccanada.com/gold-platinum/?fwp_gp_search=%22Get+Low%22%20%22Dillon+Francis+%26+DJ+Snake%22]</ref> * {{Bandera|USA}} [[Recording Industry Association of America|RIAA]]: Oru<ref name=riaa>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?artist=%22Turn+Down+For+What%22|títulu=Turn Down for What|publisher=[[RIAA]]|fechaaccesu=6 de mayu de 2014}} |2=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?artist=%22Turn+Down+For+What%22 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> | ''[[Money Sucks, Friends Rule]]'' |- ! scope="row"| "[[You Know You Like It]]"<br/><span style="font-size:85%;">(with [[AlunaGeorge]])</span> | 29 || 11 || 42 || 19 || 21 || 27 || 23 || — || 71 || — || 13 || 2 | * {{Bandera|Australia}} [[Australian Recording Industry Association|ARIA]]: Oru<ref>{{cita web|url=http://www.noise11.com/news/aria-singles-meghan-trainor-and-john-legend-spend-3-weeks-at-non-1-20150711|títulu=ARIA Singles: Meghan Trainor and John Legend Spend Three Weeks At Non 1|publisher=Noise11|last=Ryan|first=Gavin|date=11 de xunetu de 2015|fechaaccesu=11 de xunetu de 2015}}</ref> | {{celda|Non disponible}} |- ! scope="row"| "[[Lean On]]"<br/><span style="font-size:85%;">(with [[Major Lazer]] featuring [[MØ]])</span> | 2015 | 2 || 1 || 3 || 2 || 4 || 4 || 1 || 1 || 2 || 2 || 6 || 1 | * {{Bandera|Australia}} [[Australian Recording Industry Association|ARIA]]: 3× Platino<ref>{{cita web|url=http://ariacharts.com.au/chart/singles/78317|títulu=ARIA Australian Top 50 Singles Chart|publisher=Australian Recording Industry Association|date=18 de mayu de 2015|fechaaccesu=17 de mayu de 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150518095213/http://ariacharts.com.au/chart/singles/78317|archivedate=18 de mayu de 2015}}</ref> * {{Bandera|UK}} [[British Phonographic Industry|BPI]]: Oru<ref>{{cita certification|region=United Kingdom|artist=Major Lazer ft MO & DJ Snake|títulu=Lean On|fechaaccesu=16 de mayu de 2015}}</ref> * {{Bandera|Alemaña}} [[Bundesverband Musikindustrie|BVMI]]: Oru<ref>{{cita web|url=http://www.musikindustrie.de/no_cache/gold_platin_datenbank/|títulu=Gold-/Platin-Datenbank|fechaaccesu=30 de xunetu de 2015|publisher=[[Bundesverband Musikindustrie]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131202022835/http://www.musikindustrie.de/no_cache/gold_platin_datenbank/|archivedate=2 d'avientu de 2013}}</ref> * {{Bandera|UK}} RMNZ: Platino<ref>{{cita certification|region=New Zealand|artist=Major Lazer and DJ Snake featuring MØ|títulu=Lean On|type=single|id=3991|recent=website|fechaaccesu=24 d'abril de 2015}}</ref> | ''[[Peace Is the Mission]]'' |- | colspan="16" style="font-size:90%"| «—» indica una tema que nun s'asitió nes llistes d'ésitos, que nun foi publicáu nesi territoriu o que nun llogró nenguna certificación. |} === Remixes === {| class="wikitable plainrowheaders" style="text-align:center;" |- ! scope="col"| Añu ! scope="col"| Títulu ! scope="col"| Artista(s) |- | rowspan="7"| 2013 ! scope="row"| "Humain à L'eau" | [[Stromae]] |- ! scope="row"| "[[Stay the Night (Zedd song)|Stay the Night]]" | [[Zedd]] featuring [[Hayley Williams]] |- ! scope="row"| "[[New Slaves]]"<ref name=Ref12/> | [[Kanye West]] |- ! scope="row"| "[[You Know You Like It]]"<ref name=Ref10/> | [[AlunaGeorge]] |- ! scope="row"| "It's You"<ref name=Ref11/> | [[Duck Sauce]] |- ! scope="row"| "[[Move Your Feet]]"<ref name=Ref13/> | [[Junior Senior]] |- ! scope="row"| "[[Bubble Butt]]"<ref name=Ref19>{{cita web|url=http://www.fakerich.com/features/trill-wave-friday-ep-9-dj-snake/|títulu=TRILL WAVE FRIDAY. EP. 9 DJ SNAKE|publisher= Fake Rich|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref> | [[Major Lazer]] featuring [[Bruno Mars]], [[2 Chainz]], [[Tyga]] and Mystic |- | 2014 ! scope="row"| "[[Dirty Vibe]]" | [[Skrillex]] and [[Diplo]] featuring [[G-Dragon]] and [[CL (cantante)|CL]] |- |} ==Ranking DJmag == {|{{tablaguapa}} !'''DJ''' !2014 !2015 !2016 !2017 |- |'''DJ SNAKE''' |65° |32° |22° |23° |} == Premios y nominaciones == === [[Grammy Awards]] === {| style="width:70%;" class="wikitable sortable" |- ! style="width:33px;" | Añu ! style="width:190px;"| Trabayu nomáu ! style="width:280px;"| Categoría ! style="width:70px;" | Resultáu |- | [[Premios Grammy de 2012|2012]] | [[Born This Way]] <small>(como productor)</small> | [[Premiu Grammy al álbum del añu|Álbum del Añu]] | {{Celda|nomáu}} |- | [[Premios Grammy de 2015|2015]] | "[[DJ Snake#Turn Down for What|Turn Down for What]]" <small>(con [[Lil Jon]])</small> | [[Premiu Grammy al meyor videu musical|Meyor Videu Musical]] | {{Celda|nomáu}} |} === [[MTV Video Music Awards]] === {| {{tablaguapa}} |- ! width=5% | Añu ! width=35%| Trabayu nomáu ! width=40%| Premiu ! width=10%| Resultáu |- |rowspan="4"|[[MTV Video Music Awards 2014|2014]] |rowspan="4"|"[[DJ Snake#Turn Down for What|Turn Down for What]]" <small>(with [[Lil Jon]])</small> |MTV Clubland Award |{{Celda|nomáu}} |- |Meyor Direición |{{Celda|Ganador}} |- |Meyores Efeutos Visuales |{{Celda|nomáu}} |- |Meyor Direición d'Arte |{{Celda|nomáu}} |} === [[Teen Choice Awards]] === {| {{tablaguapa}} |- ! width=5%| Añu ! width=40%| Trabayu nomáu ! width=45%| Premiu ! width=10%| Resultáu |- |rowspan=""|2014 |rowspan=""|"[[DJ Snake#Turn Down for What|Turn Down for What]]" <small>(with [[Lil Jon]])</small> |Choice Music: R&B/Hip-Hop Song |{{Celda|nomáu}} |} === [[Billboard Music Awards]] === {| {{tablaguapa}} |- ! width=5%| Añu ! width=40%| Trabayu nomáu ! width=45%| Premiu ! width=10%| Resultáu |- |rowspan=""|2015 |rowspan=""|"[[DJ Snake#Turn Down for What|Turn Down for What]]" <small>(with [[Lil Jon]])</small> |Top Dance/Electronic Song |{{Celda|Ganador}} |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{NF|1986||Snake, DJ}} {{Tradubot|DJ Snake}} [[Categoría:Disc jockeys de Francia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones de París]] tifjazypo6tudut7vclz9g88kbuhuqw 0 150685 3709884 3701317 2022-08-19T09:20:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Junot Díaz}} {{persona}} '''Junot Díaz''' {{nym}} ye un escritor [[República Dominicana|dominicanu]] que tamién tien la nacionalidá d'[[Estaos Xuníos]], ganador del [[premiu Pulitzer]] 2008 por ''[[La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao]]''. Ye profesor d'escritura creativo nel [[Institutu Teunolóxicu de Massachusetts]] (MIT) y editor de la revista ''Boston Review''. N'abril de 2018 foi escoyíu presidente del [[Premiu Pulitzer]] puestu del que dimitió'l 11 de mayu del mesmu añu en siendo acusáu d'agresión sexual. == Biografía == El terceru de cinco hermanos, Junot Díaz nació nel barriu de Villa Juana de [[Santu Domingu]] y crióse cola so madre y los sos güelos mientres el so padre, que fuera policía del dictador [[Rafael Leónidas Trujillo]], trabayaba n'[[Estaos Xuníos]]. N'avientu de 1974, a puntu de cumplir los seis años d'edá, la familia camudar a Parlin, [[Conceyu de Old Bridge (Nueva Jersey)|Old Bridge]], [[Nueva Jersey]] onde s'axuntó col so padre, quien al poco tiempu los abandonó, dexándolos nuna situación económica difícil.<ref>[http://iconos.aollatino.com/iconu/junot-diaz/ Biografía de Díaz en ''AolLatino''], s/f, accesu 28.09.2012</ref> A cuenta de lo que considera la cualidá más importante pa un artista, Junot Díaz referir al so padre y a la so infancia con estes pallabres: {{Cita|"Dende la mio esperiencia, bien pequeña, siempres me paeció que lo que define l'ésitu d'un artista nun ye la persistencia nin l'entrenamientu, dambos necesarios, sinón la compasión. Y la compasión empieza en casa. Pero vivimos nuna sociedá na que nun nos enseñen la compasión. Yo vengo d'una familia militar, una familia militar dominicana. El mio padre foi partidariu del [[Rafael Leónidas Trujillo|Trujillato]]. Yo toi a la izquierda del súper progresismu porque'l mio padre foi direutamente [[fascista]]. Ye asina, son coses que pasen. Y nun hai perdón nuna familia militar. Esa ye una tarrecible forma de crecer. Dacuando la primer reacción nun tien de ser culpar, sinón perdonar. Pienso que, yá sía que vives nuna versión más esplícita d'esa cultura dominicana o menos esplícita, la mayoría vivimos nun réxime de falta de perdón".|Junot Díaz}} Estudió la enseñanza básica en Madison Park Elementary. Dende pequeñu foi un gran llector, y de cutiu caminaba casi cinco quilómetros pa sacar llibros de la biblioteca pública. Fixo'l bachilleratu nel Cedar Ridge High School de Old Bridge (1987), llicenciar n'inglés na [[Universidá Rutgers]] (1992) y realizó un Master of Fine Arts en [[Universidá de Cornell|la de Cornell]].<ref>[https://web.archive.org/web/20080822142339/http://www2.elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=114730 Miguel Cruz Tejada.''Junot Díaz diz “en RD hai munchos quirinos”; va escribir obra inspirada en casu''], ''El Nuevu Diariu'', 11.08.2008; accesu 28.09.2012</ref> Díaz ye un defensor de los inmigrantes y participó nuna serie d'organizaciones de [[Nueva York]]. Ye profesor d'escritura creativo na [[Universidá de Siracusa]] y nel [[Institutu Teunolóxicu de Massachusetts]] (MIT), y editor de ficción de la ''Boston Review''. N'abril de 2018 fixo pública con un artículu nel [[The New Yorker]] la so esperiencia al ser violáu a los 8 años<ref>{{Cita noticia|apellíu=Díaz|nome=Junot|títulu=Junot Díaz: The Legacy of Childhood Trauma|url=https://www.newyorker.com/magazine/2018/04/16/the-silence-the-legacy-of-childhood-trauma|fecha=9 d'abril de 2018|fechaaccesu=11 de mayu de 2018|periódicu=The New Yorker|issn=0028-792X|idioma=en}}</ref> y la depresión qu'abasnó dende entós.<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=L'escritor Junot Díaz confiesa'l so infiernu: “Fui violáu a los ocho años”|url=https://elpais.com/cultura/2018/04/10/actualidad/1523368539_307024.html|fecha=11 d'abril de 2018|fechaaccesu=11 de mayu de 2018|periódicu=El País|allugamientu=|páxina=|númberu=|issn=1134-6582|idioma=es}}</ref> Foi presidente del [[Premiu Pulitzer]] malapenes unes selmanes ente abril y mayu de 2018. Dimitió al ser investigáu pola organización por agresión sexual tres les acusaciones de la periodista Zinzi Clemmons quien denunció que nun foi la única que sufrió una agresión sexual per parte del escritor.<ref>{{Cita noticia|títulu=L'acoso sexual fuercia la dimisión de Junot Díaz como presidente del Pulitzer|url=https://www.lavanguardia.com/cultura/20180511/443512520882/junot-diaz-dimite-pulitzer-acoso-sexual.html|fechaaccesu=11 de mayu de 2018|periódicu=La Vanguardia}}</ref> == Trayeutoria lliteraria == Junot —sol influxu de [[Juan Rulfo]], [[Samuel Youd|John Christopher]], [[Toni Morrison]], [[Mario Vargas Llosa]], [[Roberto Bolaño]] y [[Sandra Cisneros]]— describe nes sos obres la dura realidá de los emigrantes hispanoamericanos nos Estaos Xuníos. El primer llibru que publicó foi una escoyeta de cuentos titulada ''Drown'' (1996; ''L'afogáu'') —salió n'[[España]] como ''Los boys'' y n'Estaos Xuníos como ''Negocios''—, gran parte d'ellos escritos mientres faía la so maestría en Cornell y qu'apaecieron en diverses revistes (''Story''; ''[[The New Yorker]]'', ''Time Out New York'', ''[[The Paris Review]]''). Trátase d'hestories familiares na tradición de [[Denis Johnson]] y Morrison, ya inclúi los rellatos «Ysrael», «Fiesta, 1980», «Aurora», «Drown», «Boyfriend», «Edison, New Jersey», «How to Date a Browngirl, Blackgirl, Whitegirl, or Halfie», «Non Face» y «Negocios» (esti postreru narra la vida del padre del autor). Junot, qu'utiliza una xíriga anglohispánica comprensible pa los anglofalantes, escribe nestos cuentos sobre un hermanu abusón, un padre que maltrata a los sos fíos, una madre tundida pola vida pero siempres firme, de trapicheos na cai, de drogues y de trabayos mal pagos, de moces y de les diferencies ente blancos, negros, morenos y llatinos. Díaz espresa l'[[alienación]] de quien se siente ayenu a dos cultures, la hispánica y la d'Estaos Xuníos, pero tamién el so desconciertu y admiracíón pol ser humanu que sobrevive y álzase por sobre los problemes d'esi contautu cultural. Una década dempués d'esti volume de rellatos que tuviera bona crítica, Junot Díaz saltó a la fama cola so primer novela, ''[[La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao]]'' (2007), que ganó'l [[Premiu Pulitzer]] y otros seis gallardones. Óscar ye un gruesu ''[[nerd]]'' dominicanu-estauxunidense que presuntamente abasna'l ''fukú'' de los sos antepasaos isleños, una versión de les maldiciones máxiques tan allegada a los pueblos llatinoamericanos, que nel so casu-y torgar ''tosquilar'', esto ye, tener rellaciones sexuales. Amante de la [[ciencia ficción]], Óscar vive a la solombra de la so hermana, Lola Lleón, y de la so madre, Beli Cabral, lo que da pie a rellatar la vida del so güelu, Abelard Cabral, personaje víctimes, quiera que non, de la dilatada y mostruosa dictadura de [[Rafael Leónidas Trujillo|Trujillo]]. Xuntu con Óscar, les muyeres de la so familia resulten los personaxes más memorables de la novela, cuidao que constitúin exemplos de fiereza de la muyer llatinoamericana pa sobrevivir y caltener entera les ganes de vivir, ensin perder l'atrevencia y la soberanía del so sexu (inclusive por sobre la violación y la tortura). En parte retruque, en clave popular y caribeña, de ''[[La fiesta del chivu]]'', de [[Mario Vargas Llosa]], a la que [[parodia]] y refuta (Urania Cabral, la protagonista de la obra de Vargas Llosa, ye una muyer esitosa como profesional, pero acomplexada pola violación que careció de moza), ''La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao'' ye modelu d'una lliteratura con sentíu del humor que puede construyir grandes miraes sobre les desgracies de los migrantes llatinos n'Estaos Xuníos. En 2012 Díaz publicó'l so segundu volume de cuentos, ''This is How You Lose Her'', de la que trabaya n'otra novela. == Cine == Anque Díaz afirmó al diariu ''[[Güei (República Dominicana)|Güei]]'' de la [[República Dominicana]] nel 2008 que nun-y ilusionaba'l cine,<ref>{{Cita noticia|títulu=A Junot Díaz nun-y ilusiona'l cine|url=http://hoy.com.do/a-junot-diaz-nun-y ilusiona el-cine/|fecha=3 de mayu de 2008|fechaaccesu=9 d'avientu de 2016|periódicu=[[Güei (República Dominicana)|Güei]] |idioma=es-ES}}</ref> el so cuentu «Ysrael» por foi adapatado pola direutora dominicana Leticia Tonos Paniagua, que filmó un curtiu en blancu y negru pa la London Film School en 2001.<ref>{{Cita web|url=http://blog.lrei.org/15hillif/2014/02/25/lecitia-tono/|títulu=Leticia Tonos {{!}} La República Dominicana|fechaaccesu=9 d'avientu de 2016|sitiuweb=blogue.lrei.org}}</ref> == Obres == * ''Drown'', cuentos, 1996 — ''Los boys'', Mondadori, Barcelona, 1996 (Debolsillo, 2009; trd.: Eduardo Lago Martínez) / ''Negocios'', Vintage, USA, 1997 (Mondadori sacó aparte en formatu e-book, en 2012, el cuentu ''Fiesta'', que forma parte d'esta escoyeta) * ''The Brief Wondrous Life of Oscar Wao'', novela, 2007 — ''[[La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao]]'', trd.: Achy Obejas; Mondadori, Barcelona, 2008 * ''Nilda. El sol, la lluna, les estrelles. Otravida, otravez'', 3 rellatos publicaos orixinalmente en ''[[The New Yorker]]'' (04.10.2009; 02.02.1998; y 21.06.1999, respeutivamente), trd.: Daniel Gascón; Alfabia, Barcelona, 2009 * ''This is How You Lose Her'', cuentos, 2012 — ''Asina ye como la pierdes'', trd.: Achy Obejas; Mondadori, Barcelona, 2013 * ''Islandborn'', lliteratura infantil; con ilustraciones de Leo Espinosa, 2018 — ''Lola'', trd.: Teresa Mlawer, Dial Books, 2018 == Premios y reconocencies == * Pushcart Prize XXII 1997 * Premiu Eugene McDermott 1998 * [[Beca Guggenheim]] (1999) * Premiu de la Fundación James Beard 2007 por ''He'll Take L'Altu'', artículu publicáu en setiembre d'esi añu na revista mensuaal ''Gourmet'' * Massachusetts Book Awards Fiction Award 2007 por ''[[La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao]]'' * [[Premiu del Círculu de Críticos Nacional del Llibru]] 2007 por ''La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao'' * [[Premiu Pulitzer]] 2008 por ''La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao'' * Premiu John Sargent Sr. First Novel 2008 por ''La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao'' * Anisfield-Wolf Book Awards 2008 por ''La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao'' * Dayton Literary Peace Prize for Fiction 2008 por ''La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao'' * Premiu Hurston-Wright Legacy 2008 por ''La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao'' * Embaxador Cultural de la [[República Dominicana]] ante'l Mundu, títulu conferíu pola Cámara de Diputaos d'esi país (2008) * Barnes & Noble Writers for Writers Award 2010 * Beca MacArthur (2012; un total de 500.000 dólares partíos trimestralmente a lo llargo de cinco años) == Bibliografía sobre Díaz == * Contreras Jaime Perales, Tovar Wendolyn Lozano. ''[https://web.archive.org/web/20120307231607/http://www.literalmagazine.com/pdf/L15.pdf Two Pulitzer Prize (Junot Diaz and Oscar Hijuelos) Talk to Lliteral Magacín]''. Latin American Voices. Iviernu de 2008–2009 * Evelyn Nien-Ming Ch'ien. ''[http://www.granta.com/Online-Only/The-Exploding-Planet-of-Junot-Diaz The Exploding Planet of Junot Diaz]'' in Granta online * Evelyn Nien-Ming Ch'ien. ''The Shit That's Other: Junot Diaz''. In: ''Weird English''. [[Harvard University Press]], Cambridge, MA 2004 * Raphael Dalleo, Elena Machado Sáez. ''Moving On Up and Out: Lowercase Llatín/a Realism in the Work of Junot Díaz and Angie Cruz.'' In: ''The Llatín/a Canon and the Emergence of Post-Sixties Literature''. Palgrave Macmillan, New York 2007 * John Robert Lennon. ''[https://web.archive.org/web/20070705033433/http://writersatcornell.blogspot.com/2007/02/interview-junot-diaz.html Writers at Cornell: Interview with Junot Díaz]''. 22 de febreru de 2007 * Lucía Suárez. ''The tears of Hispaniola. Haitian and Dominican diaspora memory.'' Univ. Press of Florida, Gainesville 2006 * ''Junot Díaz: Writer, Tigre, Ghetto Nerd, College Professor.'' In: ''Lluceru'' 14, 2003; entrevista == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * Sargasso: A Journal of Caribbean Literature, Language & Culture [http://humanidades.uprrp.edu/veríes/pdfs/sargasso/Junot_Diaz.pdf Junot Díaz, Diaspora, and Redemption: Creating Progressive Imaginaries] * [http://www.elboomeran.com/upload/ficheros/noticias/junotdiaz.pdf El cuentu ''Flaca'' de Junot Díaz], publicáu orixinalmente na revista ''Story'', Autumn 1999; traducíu por Miguel Marqués; accesu 28.09.2012 * [https://web.archive.org/web/20120704074006/http://www.evaristocultural.com.ar/-%20EVARISTO%20Nro.%2007%20-/junot.htm El rellatu ''Fiesta'' de Junot Díaz], revista ''Evaristo Cultural'' Nº7; accesu 28.09.2012 * [http://www.piedepagina.com/numbero12/html/junot_diaz.html ''Una hestoria d'once años''], artículu de Junot Díaz a cuenta de ''La maraviyosa vida curtia d'Óscar Wao''; ''Pie de Páxina'' Nº12, agostu de 2007; accesu 28.09.2012 * [http://cnnespanol.cnn.com/2012/09/18/junot-diaz-por-que-los homes-pierden-a-les muyeres/ ''Junot Díaz: Por qué los homes pierden a les muyeres''], entrevista col autor a cuenta de la publicación de ''This is How You Lose Her''; [[CNN n'Español]], 18.09.2012; accesu 28.09.2012 * [http://www.revistaenie.clarin.com/literatura/ficcion/Pequeno-taller-litarario-de-Junot_Diaz_0_785921621.html Andrés Hax. ''Pequeñu taller lliterariu de Junot Díaz''], revista ''[[Revista Ñ|Ñ]]'', 04.10.2012; accesu 05.10.2012 * [http://www.literalmagazine.com/bilingual/the-ethos-of-writing-alexander-parsons-talks-to-junot-diaz/ La idiosincrasia de la escritura] * J[http://www.cinedominicano.net/sitio/?p=857 unot Díaz. «Precisamos una cultura cinematográfica real»], Cinedominicano.net, 2013 {{NF|1958||Diaz, Junot}} [[Categoría:Escritores de la República Dominicana]] [[Categoría:Escritores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores n'inglés]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Pulitzer]] [[Categoría:Acosu sexual]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tuu9mvmg7uwpbqgewrrf1ziqtlbb7k9 0 150810 3709375 3708919 2022-08-18T13:47:48Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20191009151908}} {{Ficha de taxón | status = NE | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Arthropoda]] | classis = [[Insecta]] | ordo = [[Hymenoptera]] | familia = [[Vespidae]] | subfamilia =[[Vespinae]] | genus = ''[[Vespa]]'' | species = '''''V. velutina''''' | binomial = ''Vespa velutina'' | binomial_authority = [[Amédée Louis Michel Lepeletier|Lepeletier]], 1836 | synonyms = *''Vespa velutina'' Lepeletier, 1836 *''Vespa immaculata'' Morawitz, 1889 *''Vespa auraria'' Smith, 1852 *''Vespa fruhstorferi'' Stadelmann, 1894<ref>[http://eol.org/pages/259340/names/synonyms Encyclopedia of Life (EOL)]</ref><ref>[http://www.catalogueoflife.org/col/details/species/id/9684293 Catalogue of Life]</ref> }} El '''tártagu asiáticu'''<ref>http://sabencia.net/nomenclator.php Nomenclátor en llinia de Sabencia</ref> ('''''Vespa velutina''''') ye una especie d'aviespa de la familia de los véspidos orixinaria de Sudeste Asiáticu.[[Ficheru:Vespa_velutina_MHNT.jpg|miniaturadeimagen|''Vespa velutina nigrithorax'' - [[Toulouse]].]] Esti tártagu, al igual qu'otros del so xéneru, aliméntase d'[[inseutos]] (formigues, camparines, pulgones, etc.), pero tamién d'[[Abeya|abeyes]], anque esta especie ye más agresiva qu'otres. Ye fácilmente estremable pol so tórax y el so abdome de color negru, salvando'l cuartu segmentu, de color mariellu. Les sos pates de color marrón destaquen pelos sos estremos mariellos. Les sos ales son d'un color escuru. Ye una especie diurna. Ta naturalmente aclimatada a un mediu ambiente subtropical templáu. Atópase nel continente asiáticu hasta'l norte de la [[India]] y nos montes de China, nes zones xeográfiques onde'l clima ye similar al del oeste d'Europa (esto esplica la so bona adautación n'Europa).<ref>Villemant, C., Barbet-Massin, M., Perrard, A., Muller, F., Gargominy, O., Jiguet, F., Rome, Q., 2011. «Predicting the invasion risk by the alien bee-hawking yellow-legged hornet Vespa velutina nigrithorax across Europe and other continents with niche models.» ''Biological Conservation'' 144, 2142-2150.</ref> El tamañu varia según l'alimentu, el paraxe y la temperatura, anque ye una de les especies de mayor tamañu. == Descripción física == === Reina === La reina puede llegar a midir unos 3,5 cm, y algamar un añu de vida. A partir de febreru, la reina sal de la so diapausa y empieza de nuevu la so actividá. A partir de marzu, tresna un nial provisional. Les primeres obreres nacen mientres el mes de mayu, y son elles les que se van faer cargu del caltenimientu y funcionamientu de la colonia. La reina va dedicase a partir d'esi momentu solamente a la puesta de güevos. A la fin del branu, les nueves femes y los machos salen del nial p'apariase. Sólo les femes entren en diapausa, y les femes fecundaes van poder fundar una nueva colonia y convertise en reines. === Obrera === La obrera ye la clase más pequeña de ''Vespa velutina'', con un tamañu poco mayor a los 2,5 cm. Los machos, sicasí, pueden llegar fácilmente a los 3 cm. Estes obreres tamién protexen a la matriarca, adquiriendo la función de soldaos. === Nial === <gallery mode="packed"> Fondatrice de Vespa vélutina.png|Reina fundadora Vespa velutina. Vespa-velutina-starting-nest.png|Reina fundadora ellaborando'l so nial de primeres de la primavera. Vespa velutina nest.JPG|Reina fundadora acabando'l so nial a la fin de la primavera. Vespa vélutina.jpg|Vespa velutina n'alerta nel truébanu. </gallery>La reina fundadora de la colonia crea un nial provisional (que nun ye un truébanu). Esti nial nun ye más grande qu'una pelota de tenis. Si la situación del nial provisional ye afayadiza, esti va sirvir de base a la construcción del nial de la colonia. De lo contrario, les primeres obreres van construyir unu nuevu nun llugar lo más lloñe posible del suelu (p. ex., na pica d'árboles). Tamién, pero menos frecuentemente, pueden construyir el so nial n'edificios antiguos o muralles, en cuévanos nel suelu o en matos d'artos y [[Filicopsida|felechos]]. Los niales son construyíos con frebes de madera mazcao, y pueden algamar un metru d'altor y 80 cm de diámetru. Los niales más grandes son calteníos per miles d'individuos. Xeneralmente, estos niales son de forma esférica, y tienen un furacu de salida llateral, al contrariu de los del [[Vespa crabro|tártagu]] (''Vespa crabro''), que tienen la so salida na parte baxa. Cada nial grande ye'l llar de cerca de 2 000 aviespes, con cientu cincuenta fundadores, qu'al añu siguiente van crear siquier seis truébanos. Les obreres y los machos muerren enantes del final de la seronda; les reines y les femes entren en diapausa en llugares protexíos, asina que van dexar los niales vacíos y nun los van usar l'añu siguiente. Dada la so situación na pica de los árboles, a más de 15 m del suelu, los niales son difíciles de ver y atopar demientres la primavera y el branu, cola xamasca. == Dieta == El tártagu asiáticu adultu nun s'alimenta d'abeyes, nin tampoco d'otros inseutos. Sicasí, son voraces cazadores d'abeyes porque les prinden p'alimentar a los sos bárabos, que viven nos niales. P'alimentar los bárabos, el tártagu asiáticu prinda munchos tipos d'inseutos y otros invertebraos (abeyes, viéspores, mosques, arañes, guxanos, formigues, caparines y pulgones), pero les [[Abeya|abeyes]] formen el 84 % de la so dieta (principalmente pa l'alimentación de los sos bárabos).<ref>[http://myrmecofourmis.fr/frelon-asiatique-et-abeilles «Insectes capturés par le frelon asiatique: la part des abeilles.»]</ref> Otros estudios envaloren que nes zones urbanes ya industriales les abeyes representen hasta un 65 % de les preses prindaes, nes zones agrícoles y forestal el porcentaxe amenorga al 33 %. Para prindar les abeyes, el tárgatu asítiase en vuelu estacionariu na entrada de los truébanos. El so mayor tamañu permítelu prindar una abeya en vuelu y llevala, para caltener solamente'l tórax, a la so colonia p'alimentar los sos bárabos. El tártagu adultu aliméntase de fruta maduro ([[Mazana|mazanes]], [[Prunus domestica|cirueles]], uves, etc.), al igual que la viéspora común, pero en mayor cantidá, pudiendo estropiar güertos. Les principales fontes d'alimentu de los tártagos asiáticos son el néctar de les flores y la fruta maduro de los árboles, poro nun ye raro que frecuenten llugares como viñeos o que na primavera atopemos a les reines sobro les flores de les camelies o n'otres plantes d'orixe asiáticu. == Depredadores == N'Europa, el tártagu européu (''[[Vespa crabro]]'') tien depredadores como'l Picanzu roxu (''[[Lanius collurio]]''), el milán abeyeru (''[[Pernis apivorus]]'') y l'abeyarucu européu (''[[Merops apiaster]]''), que son potenciales depredadores del tártagu asiáticu. Aves como la pega, y les pites, podríen tamién ser depredadores. == Defensa de les abeyes == Les abeyes asiátiques, que lleven conviviendo enforma tiempu col tártagu asiáticu, nun carecen tanta depredación como les europees. Esto ye por cuenta de que delles abeyes asiátiques deprendieron a defendese usando una téunica que consiste en crear un ensame alredor del tártagu pa provoca-y un aumentu de la temperatura corporal. D'esta miente llogren matales porque les abeyes son a aguantar más de 45 graos, sicasí los tártagos nun toleren esa temperatura. Anque'l métodu de defensa principal ye'l mentáu enantes, tamién se repararon otros sistemes consistentes n'usar soníos de baxa frecuencia o provocándo-yos asfixa. Les abeyes del miel introducíes nel continente asiáticu tamién deprendieron a defendese anque d'una manera muncho menos eficiente que les asiátiques. Les abeyes europees empiecen a desenvolver la mesma estratexa de defensa que les sos homólogues asiátiques. La so defensa consiste en cubrir al tártagu invasor provocando la so muerte por [[hipoxia]] al cabu de dellos minutos. == Peligrosidá pal home == El tártagu asiáticu (''Vespa velutina''), al igual que'l européu (''Vespa crabro''), puede inocular el so [[velenu]] al ser humanu. Según los datos recopilaos n'Europa, el tártagu asiáticu nun representa más peligru que'l so homólogu européu; dambos prefieren la fuxida primero que l'ataque. Xeneralmente ataquen en defensa del nial; nun primer momentu, si'l nial ye solmenáu o estropiáu, los individuos salen al esterior y pósense sobro él pa reparar qué asocede. Si'l nial ye nuevamente fadiáu, una o delles aviespes combaten al intrusu picándolu aína, inclusive al traviés de la ropa, y reculen posándose otra vegada nel nial. La so pauta ye defender el nial de toes toes, hasta tal puntu que si s'aplica fueu nél, les aviespes arriesguen la so vida defendiéndolu y pueden llegar a morrer. Nun se reportaron aumentos de picadura nes zones onde s'estableció'l tártagu asiáticu. Reportóse un casu d'envelenamientu grave, dempués de 12 picadures cefáliques de ''Vespa velutina.''<ref>{{cita web |url=http://www.centres-antipoison.net/CCTV/Rapport_CCTV_Vespa_velutina_2009.pdf|títulu=Conséquences sanitaires de l'installation du frelon asiatique Vespa velutina en France|idioma=fr|fechaaccesu=18 de febreru de 2018|sitiuweb=http://www.centres-antipoison.net}}</ref> Los casos d'ataques reportaos yeren casi siempres a proximidá del nial. El dolor causáu pol picotazu ye intensu y agudu, como causáu por un gran anfiler, y depués deriva nun resquemor que recuerda al d'una quemadura. La hinchadura puede atenuase aplicando xelu y [[vinagre]], y les molesties duren dellos díes o una selmana, polo cual pueden riquir [[Analxésicu|analxésicos]] y antiinflamatorios. El peligru pa la vida del ser humanu ye presente en casu de picadures múltiples, picadura única en mucosa o en persones que carezan alerxa al venenu d'himenópteru. === ''Vespa crabro'' === El tártagu européu (''[[Vespa crabro]]'') ye más grande y más coloríu. Los sos colores coloraos y mariellos constrasten col espectru más escuru de ''Vespa velutina.''<ref>[http://www.same-apiculture.colinweb.fr/Le-frelon-asiatique-prejuges-et «Différences entre frelons asiatiques et européens.»]</ref><ref>[http://myrmecofourmis.fr/Frelons-Vespa-crabro «Frelons européens.»]</ref> El so truébanu ye menos voluminosu que'l de Vespa velutina, siempres con una apertura escontra baxo (l'orificiu d'entrada del truébanu de ''Vespa velutina'' ta nel llateral del truébanu), y atópase n'árboles vieyos, debaxo d'un teyáu, pero nunca na pica de los árboles. === ''Megascolia maculata'' === La scolia de frente mariella (''Megascolia maculata'') tien manches anches na so cabeza y abdome. La fema puede midir hasta 4 cm, más de 1 cm más que ''Vespa velutina.'' La scolia nun constrúi truébanos, pos s'agospia cerca de los bárabos de [[Coleoptera|coleópteros]], nes cualos pon los sos güevos.<ref>Étude éthologique de la {{enllaz rotu|[http://www.fsagx.ac.be/zg/Notes_fauniques/pdf%20zoologie/1501-1550/1505.pdf Scolie à front jaune]|http://www.fsagx.ac.be/zg/Notes_fauniques/pdf%20zoologie/1501-1550/1505.pdf|bot=InternetArchiveBot}}([//es.wikipedia.org/wiki/Ayuda:C%C3%B3mo_recuperar_un_enlace_roto enllaz frañáu] disponible en [//es.wikipedia.org/wiki/Internet_Archive Internet Archive]; véase el [//web.archive.org/web/*/http://www.fsagx.ac.be/zg/Notes_fauniques/pdf%20zoologie/1501-1550/1505.pdf historial] y la [//web.archive.org/web/2/http://www.fsagx.ac.be/zg/Notes_fauniques/pdf%20zoologie/1501-1550/1505.pdf cabera versión]). </ref> === ''Vespula germanica'' y ''Vespula vulgaris'' === La viéspora alemana (''[[Vespula germanica]]'') y la viéspora común (''Vespula vulgaris'') son más pequeñes y tienen un color mariellu más intensu que ''Vespa velutina.'' Suelen añerar en suelu, en parrotales o baxu techos d'edificios abiertos. El nial puede algamar 1 m, y tien una apertura na so base, como'l de ''Vespa crabro.'' El tamañu de ''Vespula germanica'' y el de ''Vespula vulgaris'' ye de menos de 2 cm.<gallery mode="packed"> Vespa velutina 03.jpg|Vespa velutina Vespa crabro 0003.jpg|Vespa crabro Megascolia Maculata - GFI 2012-06-17 - 01.jpg|Megascolia maculata Vespula_germanica_Horizontalview_Richard_Bartz.jpg|Vespula germanica Flying_Vespula_vulgaris.jpg|Vespula vulgaris </gallery> == Llegada a Europa == Esti tártagu compórtase como especie invasora n'Europa dende la so llegada al suroeste [[Francia|francés]] en 2004, aportando nun barcu de carga procedente del continente asiáticu. De magar, tomaron unos 120 000 km² y atacaron truébanos, causando importantes daños y alarma social nos llugares afeutaos.<ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/france/6049302/Tourists-warned-as-Asian-hornets-terrorise-French.html «Tourists warned as Asian hornets terrorise French.» 19 d'agostu de 2009.] ''The Telegraph''. </ref> En 2010 confirmóse la so llegada a la península ibérica al traviés de los Pirineos, como confirmaron les asociaciones d'apicultores de [[Gipuzkoa|Guipúzcoa]] y l'Institutu Neiker n'[[Irun|Irún]], n'atopando los primeros exemplares.<ref>{{cita web |url=http://www.noticiasdegipuzkoa.com/2010/11/23/sociedad/euskadi/la-avispa-asiatica-ya-esta-aqui|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101127210829/http://www.noticiasdegipuzkoa.com/2010/11/23/sociedad/euskadi/la-avispa-asiatica-ya-esta-aqui|fechaarchivu=27 de payares de 2010|títulu=Copia archivada|fechaaccesu=26 de payares de 2010}}</ref> En 2011 fixo la so apaición en Galicia.<ref>[http://www.lavozdegalicia.es/noticia/sociedad/2013/10/15/avispa-asiatica-extiende-costa-galicia/0003_201310G15P29995.htm?utm_medium=fbgen La avispa asiática se extiende ya por casi toda la costa de Galicia]</ref> En 2013 informóse de tártagos asiáticos en Catalunya y Aragón.<ref>[http://www.thereader.es/en/local-business-a-finance/5265-bee-killing-asian-hornet-confirmed-in-spain.html Bee killing Asian hornet confirmed in Spain], The Reader, November 21, 2010 {{Wayback|url=http://www.thereader.es/en/local-business-a-finance/5265-bee-killing-asian-hornet-confirmed-in-spain.html |fecha=20101126103127}}</ref> N'avientu de 2014 atópase'l primer nial d'aviespa asiática nel Altu Najerilla, en La Rioxa.<ref>{{cita web |url=http://www.larioja.com/la-rioja/201412/11/rioja-localiza-primer-nido-20141211144025.html|títulu=Primer nido de avispa asiática de La Rioja|idioma=es|fechaaccesu=27 d'agostu de 2015|sitiuweb=www.larioja.com}}</ref>. N'ochobre de 2015, atopóse'l primer nial en Mallorca. En 2018 yá se tien constancia dél n'Asturies.<ref>https://www.elmundo.es/baleares/2015/10/30/5633a979268e3ece3b8b4628.html</ref> Les [[Apis mellifera|abeyes melíferes europees]] (''Apis mellifera'') nun cunten con una estratexa de defensa eficaz, y poro un grupu d'estos tártagos puede acabar con gran parte d'un truébanu en poco tiempu y amenorgar la so productividá. N'Europa creáronse proyeutos pa defendese d'esti problema.<ref>{{cita web |url=http://www.vespavelutina.eu/en-us/|títulu=The LIFE Programmes EU - Vespa Velutina|idioma=en|fechaaccesu=18 de febreru de 2018|sitiuweb=www.vespavelutina.eu}}</ref> == Especie invasora n'España == Según la llexislación española, en concretu según la Llei 42/2007 del 13 d'avientu, del Patrimoniu Natural y de la Biodiversidá, defínese como especie exótica invasora aquella que s'introduz o s'afita nun ecosistema o hábitat natural o seminatural y que ye un axente de cambéu y amenaza pa la biodiversidá biolóxica nativa, bien sía pol so comportamientu invasor o pol riesgu de contaminación xenética. Por cuenta del so potencial colonizador y a que constitúi una amenaza grave pa les especies autóctones, los hábitats o los ecosistemes, esta especie foi incluyida nel Catálogu Español d'Especies Exótiques Invasores, aprobáu por Real Decretu 630/2013, de 2 d'agostu. Pa España definiéronse un conxuntu d'estratexes de xestión, control y posible erradicación.<ref>{{cita web |url=http://www.mapama.gob.es/es/biodiversidad/publicaciones/estrategia_vespavelutina_tcm7-380503.pdf|títulu=Estrategia de Gestión, Control y posible Erradicación del Avispón Asiático o Avispa Negra en España- mapama.es|idioma=es|fechaaccesu=18 de febreru de 2018|sitiuweb=www.mapama.gob.es}}</ref> Amás del tártagu asiáticu, podemos mentar otros casos d'especies invasores en España como por casu l'[[Saccorhiza polyschides|alga argazu]], el [[Cortaderia selloana|plumeru]] o "''yerba de la pampa''", el [[Dreissena polymorpha|moxón cebra]], l'[[Corbicula fluminea|amasuela asiática]] o'l [[Neovison vison|visón americanu]].<ref>{{cita web |url=http://www.mapama.gob.es/es/biodiversidad/temas/conservacion-de-especies/especies-exoticas-invasoras/|títulu=Especies exóticas invasoras - Conservación de especies - Biodiversidad - mapama.es|idioma=es|fechaaccesu=4 d'agostu de 2017|sitiuweb=www.mapama.gob.es}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Especies invasores animales]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Taxones ensin enllaz a Wikispecies]] pj4b8kfarul05tr1w4ew7d7zpcbdoov 0 150859 3709331 3708893 2022-08-18T13:42:29Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} ''' Kathrin Romany "Kate" Beckinsale''' {{nym}} ye una [[Actuación|actriz]] [[Reinu Xuníu|británica]] con un llargu percorríu, conocida pol so papel como Selene na saga Underworld ente otres películes d'aición y por películes de romance como ''[[Much Ado About Nothing]]'' (1993) o ''[[Serendipity (película)|Serendipity]]''. == Biografía == === Primeros años === Kathrin Romany Beckinsale<ref>{{cita web |url=http://ftvdb.bfi.org.uk/sift/individual/325721|títulu=Kate Beckinsale|fechaaccesu=7 de marzu de 2016|sitiuweb=BFI}}</ref><ref>{{cita web |url=ancestry.com|títulu=Births, Marriages & Deaths Index of England & Wales, 1916–2005.; at ancestry.com|fechaaccesu=3 de marzu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=inglés|sitiuweb=www.ancestry.com|editorial=}}</ref> nació en Chiswick, [[Londres]], [[Inglaterra]]. Ye la única fía del actor [[Richard Beckinsale]] y l'actriz Judy Apondere.<ref name=":0">{{cita web |url=http://www.independent.co.uk/opinion/facing-up-to-the-past-1265195.html|títulu=Facing up to the past|fechaaccesu=7 de marzu de 2016|idioma=en-GB|sitiuweb=The Independent}}</ref> El so padre yera d'ascendencia [[Birmania|birmana]].<ref name="theage_1">{{cita web |url=http://www.theage.com.au/articles/2004/04/24/1082719677731.html|títulu=Beast in the beauty - Film - www.theage.com.au|fechaaccesu=7 de marzu de 2016|sitiuweb=www.theage.com.au}}</ref> Fixo la so primer apaición na [[televisión]] a la edá de cuatro años, nun episodiu de ''This is Your Life'' dedicáu al so padre.<ref name="theage_1"/>Cuando tenía cinco años, el so padre de 31 años d'edá, [[Muerte|morrió]] de secute d'un [[Infartu agudu de miocardiu|ataque al corazón]]. Beckinsale taba fondamente [[Trauma psíquicu|traumatizada]] pola perda y "empezó a esperar qu'asocedieren coses males".<ref>{{cita web |url=http://www.people.com/people/kate_beckinsale|títulu=Kate Beckinsale|fechaaccesu=7 de marzu de 2016|sitiuweb=PEOPLE.com}}</ref> Ente que ella vio al so padre "más na televisión qu'en vida", "ensin dulda hai abondes alcordances, pa nun sentir que ye daquién a quien desconocia"<ref name=":0" /> la so madre [[Viudez|viuda]], camudar a vivir col direutor Roy Battersby cuando Beckinsale tenía nueve años y crióse xunto a los sos cuatro fíos y la so fía.<ref>{{cita web |url=http://women.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/women/celebrity/article1704594.ece|títulu=Login|fechaaccesu=7 de marzu de 2016|sitiuweb=women.timesonline.co.uk}}</ref> Tien una estrecha rellación cola so [[padrastru]].: "nun podría haber un puntu meyor... él nun yera agresivu, polo que me dexó venir a él."<ref name=":0" /> Beckinsale tien una media hermana paterna, l'actriz Samantha Beckinsale, pero nun tuvieron un contautu regular.<ref name=":0" /> Beckinsale foi educada nel [[Godolphin and Latymer School]], una escuela independiente (particular) pa neñes allugáu en [[Hammersmith]], en [[Londres|Londres del oeste]]<ref>{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-47693/Kate-laugh.html|títulu=Kate has the last laugh|fechaaccesu=7 de marzu de 2016|sitiuweb=Mail Online}}</ref>y tuvo arreyada nel [[Orange Tree Youth Theatre]].<ref>{{cita web |url=http://www.americanwaymag.com/london-oxford-university-kate-beckinsale-food|títulu=Beckinsale Shool|fechaaccesu=3 de marzu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=inglés|sitiuweb=http://www.americanwaymag.com|editorial=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110928163109/http://www.americanwaymag.com/london-oxford-university-kate-beckinsale-food|fechaarchivu=28 de setiembre de 2011}}</ref> Foi dos veces ganadora del ''Premiu WH Smith Literary'' na categoría de [[Ciencia ficción|Ciencia Ficción]] y [[Poesía]].<ref>{{cita publicación |títulu=Kate Beckinsale: English pearl|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/1364101.stm|fecha=1 de xunu de 2001|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|periódicu=BBC}}</ref> Ella mesma haise descritu como una flor tardida»: "Toles mios amigues taben besando chicos y bebiendo [[sidra]] delantre de mi. Paecióme bien deprimente que nun tuviéramos faciendo fueu nos campamentos, porque tol mundu foi a faer coses d'adultos" declara.<ref>{{cita web |url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/features/kate-beckinsale-non-fear-of-flying-754437.html|títulu=Kate Beckinsale No Fear of Flying|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=inglés|sitiuweb=http://www.independent.co.uk|editorial=}}</ref> " Yo repunaba ser una [[Adolescencia|adolescente]] ".<ref>{{cita web |url=http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/woman/3339173/Actress-Kate-Beckinsale-tells-The-Sun-about-the-role-her-mother-has-played-in-her-life.html|títulu=Kate: What my mother taught me|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|sitiuweb=www.thesun.co.uk}}</ref> Tuvo una [[crisis nerviosa]] y desenvolvió [[Anorexa nerviosa|anorexa]] a la edá de 15 años polo que se sometió a psicoanálisis freudianu mientres cuatro años.<ref name=":0" /> Beckinsale cursó [[lliteratura francesa]] y [[Lliteratura rusa|rusa]] nel [[New College|New College, Oxford]], foi descrita más tarde por una de les sos contemporánees, la periodista Victoria Coren, como "un azote d'intelixencia, llixeramente lloca, y bien encantadora".<ref>{{cita publicación |apellíos=Coren|nome=Victoria|títulu=God bless Kate - better late than never|url=http://www.guardian.co.uk/film/2005/jan/09/features.review|fecha=9 de xineru de 2005|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|periódicu=The Guardian|issn=0261-3077|idioma=en-GB}}</ref> Beckinsale tuvo arreyada cola ''Sociedá Dramática de la Universidá d'Oxford'', el so trabayu más notable realizar siendo dirixida pol so compañeru d'estudios [[Tom Hooper (cineasta)|Tom Hooper]] nuna producción de ''[[Panorama dende la ponte]]'' nel [[Teatru Oxford]].<ref>{{cita web |url=http://awfj.org/2009/09/24/awfj-women-on-film-tom-hooper-on-the-damned-united-jenny-halper-interviews/|títulu=AWFJ Women On Film – Tom Hooper On “The Damned United” – Jenny Halper interviews {{!}} Alliance of Women Film Journalists|fechaaccesu=16 d'abril de 2016}}</ref> pasó'l so tercer añu en [[París]] como parte del so añu obligatoria nel estranxeru como un estudiante de ''Llingües modernes'', dempués de lo cual decidió dexase la universidá pa concentrase na so carrera como actriz floreciente: ". taba llegando al puntu nel que nun taba esfrutando de cualesquier cosa, porque la presión yera bien alta, taba quemándome y yo sabía que tenía que tomar una decisión."<ref name=":0" /> === Carrera === Mientres el so primer añu en [[Oxford]], Beckinsale recibió una ufierta p'actuar na película de [[Kenneth Branagh]] ''Much Ado About Nothing'' ([[Much Ado About Nothing (película)|Much Ado About Nothing]]), una adautación de la comedia de [[William Shakespeare|Shakespeare]]. Con esta película abriéronse-y les puertes pa intervenir n'otres, lo que fizo mientres siguía estudiando na universidá. El tercer añu de carrera universitaria pasar en [[París]] pa familiarizase cola cultura [[Francia|francesa]]. Dempués, decidió nun cursar el cuartu y últimu añu y concentróse na so carrera actoral. Darréu llogró papeles en películes de baxu presupuestu, ente elles: ''Shooting Fish'', ''[[Alicia al traviés del espeyu|Alice Through the Looking Glass]]'' y ''The Last Days of Discu'', dambes en 1998. Tamién participó na serie televisiva ''Cold Comfort Farm''. La so primer apaición en películes estauxunidenses foi ''Brokedown Palace'', en 1999, que nun tuvo ésitu comercial. L'ésitu y la reconocencia internacional llegaron en 2001, con ''[[Pearl Harbor (película)|Pearl Harbor]]''. A la mesma siguieron ''[[Serendipity (película)|Serendipity]]'', el mesmu añu, ''[[Underworld (película)|Underworld]]'' en 2003, y ''[[Van Helsing (película)|Van Helsing]]'' y ''[[The Aviator]]'', en 2004. En xineru de 2006, Beckinsale actuó en ''[[Underworld: Evolution]]'', la secuela del filme de 2003. El so siguiente rol destacáu foi na comedia ''[[Click (película de 2006)|Click]]'', producida y coprotagonizada por [[Adam Sandler]]. En 2007 protagonizó la película de terror ''Vacancy'', xunto a [[Luke Wilson]]. Ente 2002 y 2009 Beckinsale, foi escoyida como una de les muyeres más curioses del mundu, por delles revistes como ''[[Hello!]]'', ''[[Stuff]]'' ''[[Maxim (revista)|Maxim]]'' ''[[FHM]]'', y Esquire. Na so faceta como escritora, ganó dellos premios colos sos poemes y rellatos curtios. Amás, fala francés, rusu y alemán.{{ensin referencies}} == Modelaje == Beckinsale trabayó dacuando como [[Modelu (moda)|modelu]]. En 1997, apaeció nel video musical de [[George Michael]], ''Valse Away Dreaming''.<ref>{{cita web |url=http://www.talktalk.co.uk/entertainment/film/biography/artist/kate-beckinsale/biography/66?page=4|títulu=British Film, TV and Music News - HuffPost Entertainment UK|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|sitiuweb=The Huffington Post UK}}</ref>en 2002 actuó al llau d'[[Orlando Bloom]] nun [[Anunciu de televisión|anuncio de televisión]] de [[Gap (empresa)|Gap]], dirixida por [[Cameron Crowe]].<ref>{{cita publicación |títulu=Top directors plug the Gap|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/1953004.stm|fecha=26 d'abril de 2002|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|periódicu=BBC}}</ref> Apaeció nun anunciu publicitariu de [[Coca-Cola|Coca-Cola Light]] en 2004, dirixida por [[Michel Gondry]].<ref>{{cita web |url=http://www.vogue.co.uk/news/2004/05/27/beckinsales-coke-break|títulu=BECKINSALE'S COKE BREAK|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|sitiuweb=Vogue UK}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.bevnet.com/news/newswire/2004/05-05-2004-dietcoke_newgraph.asp/|títulu=Diet Coke Unveils 'Effervescent' New Ad Campaign and Graphics; Ads feature actors Kate Beckinsale and Adrien Brody ... and lots of bubbles - BevNET.com|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|idioma=en-US|sitiuweb=BevNET.com}}</ref> Nel 2009 [[Absolut Vodca]] anuncia una campaña de fotografía de Beckinsale realizada por [[Ellen von Unwerth]].<ref>{{cita web |url=http://www.huffingtonpost.com/2009/12/03/kate-beckinsale-zooey-des_n_378895.html|títulu=Kate Beckinsale & Zooey Deschanel's Sexy Absolut Ads (PHOTOS)|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|fecha=18 de marzu de 2010|sitiuweb=The Huffington Post}}</ref><ref>{{cita web |url=http://mediadecoder.blogs.nytimes.com/2009/12/01/absolut-adds-star-power/|títulu=Absolut Adds Star Power|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|apellíu=Elliott|nome=Stuart|sitiuweb=Media Decoder Blogue}}</ref> Tamién hai promovíu el xabón [[Lux (xabón)|Lux]] nun anunciu pa la televisión xaponesa.<ref>{{cita web |url=http://www.heart.co.uk/photos/celebrity-ads-they-dont-want-you-see/|títulu=Celebrity ads they don't want you to see|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|sitiuweb=Heart}}</ref> == Vida privada == === Rellaciones === [[Image:KateBeckinsaleJune07.jpg|thumb|upright|Beckinsale nel Estrenu en Londres de ''[[Live Free or Die Hard]]'', 2007]] Beckinsale tuvo una rellación d'ocho años col actor [[Michael Sheen]], dende 1995 hasta 2003. Conociéronse cuando se llanzó na producción d'una xira de ''[[La gavilueta|The Seagull]]'' a principios de 1995 y camudáronse a vivir xuntos pocu dempués.<ref>{{cita web |url=http://www.thefreelibrary.com/Happy+discoveries+intrigue+Kate%253B+FILME%253A+Beckinsale+pleased+with+Pearl...-a080999324|títulu=Happy discoveries intrigue Kate; FILME: Beckinsale pleased with Pearl Harbor's 'success' and fateful in Serendipity. - Free Online Library|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|sitiuweb=www.thefreelibrary.com}}</ref> Díxose que foi "amor a la primer vista"<ref>{{cita web |url=http://www.iofilm.co.uk/feats/interviews/k/kate_beckinsale.shtml|títulu=Kate Beckinsale interview - Kate Beckinsale on Serendipity|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|sitiuweb=www.iofilm.co.uk|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160323185705/http://www.iofilm.co.uk/feats/interviews/k/kate_beckinsale.shtml|fechaarchivu=23 de marzu de 2016}}</ref> y que la salvó de "[[Hospital psiquiátricu|un hospital pa criminales allunaos]]".<ref>{{cita web |url=http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/film/article6732240.ece|títulu=Login|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|sitiuweb=entertainment.timesonline.co.uk}}</ref> En [[1997]], apaeció nuna [[Producción radiofónica|producción de radiu]] de ''Romeo y Julieta''.<ref>{{cita web |url=http://www.naxosaudiobooks.com/312512.htm|títulu=Romeo and Juliet (unabridged)|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|fecha=18 de marzu de 2016|idioma=en-GB|sitiuweb=Naxos AudioBooks}}</ref> La so fía, Lily Mo Sheen, nació en [[Londres]] en 1999. L'actriz dixo que yera «una vergüenza» que Sheen nunca se-y declarara,<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.thisislondon.co.uk/film/article-897397-golden-couple-from-suburbia.do|títulu="Golden couple from suburbia"|fechaaccesu=3 de mayu de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=|editorial=}} |2=http://www.thisislondon.co.uk/film/article-897397-golden-couple-from-suburbia.do |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.thefreelibrary.com/WHY+I+AM+STILL+NOT+MARRIED%253b+Kate+Beckinsale+keeps+dropping+hints%252c+but...-a080557085|títulu=WHY I AM STILL NOT MARRIED; Kate Beckinsale keeps dropping hints, but still her lover won't tie knot. - Free Online Library|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|sitiuweb=www.thefreelibrary.com}}</ref> pero qu'ella se sentía como si tuviera casada: «Si tienes na to propiedá un llibru de la biblioteca mientres demasiao tiempu, sientes que ye to».<ref>{{cita web |url=http://www.thefreelibrary.com/Beauty+People%253a+Loves+%2526+loathes+-+Kate+Beckinsale%253b+SUSAN+GRANGER...-a075420176|títulu=Beauty People: Loves & loathes - Kate Beckinsale; SUSAN GRANGER reveals all that's good - and all that's not so good - in the world of Pearl Harbor star Kate Beckinsale. - Free Online Library|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|sitiuweb=www.thefreelibrary.com}}</ref> La so rellación terminó a principios de 2003, dempués del rodaxe de ''[[Underworld (película)|Underworld]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.contactmusic.com/news.nsf/article/beckinsale%20proud%20wiseman%20and%20sheen%20get%20along_1072222|títulu="Loves & loathes — Kate Beckinsale"|fechaaccesu=6 d'ochobre de 2011|autor=Susan Granger|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=|editorial=}}</ref> Beckinsale convenciera al direutor [[Len Wiseman]] por que Sheen tuviera na película,<ref name=":1">{{cita web |url=http://movies.ign.com/articles/437/437658p3.html|títulu=An Interview with Kate Beckinsale - IGN - Page 3|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|sitiuweb=IGN}}</ref> pero, ella y Wiseman, quien yera casáu, empezaron una rellación. Toles partes, amás de la primer esposa de Wiseman,<ref>{{cita web |url=http://www.contactmusic.com/new/xmlfeed.nsf/story/beckinsale-branded-home.wrecker|títulu="Kate Beckinsale – Beckinsale Branded Home-Wrecker – Contactmusic News"|fechaaccesu=19 de mayu de 2011|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=Contactmusic.com.|editorial=}}</ref> sostuvieron que nun hubo infidelidá, y Beckinsale y Sheen siguieron siendo amigos cercanos.<ref name=":1" /><ref>{{cita web |url=http://celebritybabies.people.com/2008/03/16/kate-beckinsa-3/|títulu=Kate Beckinsale discusses having children and Lily's career choices|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|sitiuweb=PEOPLE.com}}</ref> Wiseman casóse con Beckinsale el 9 de mayu de 2004 en [[Bel-Air (Los Angeles)|Bel-Air, California]].<ref>{{cita publicación |títulu=Beckinsale marries in US ceremony|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/3702833.stm|fecha=11 de mayu de 2004|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|periódicu=BBC}}</ref> En payares de 2015, anuncióse que Beckinsale y Wiseman taben divorciándose.<ref>{{cita web |url=http://uk.eonline.com/news/717505/kate-beckinsale-and-husband-len-wiseman-separate-after-11-years-of-marriage?utm_medium=rssfeeds|títulu=Kate Beckinsale and Husband Len Wiseman Separate After 11 Years of Marriage|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|idioma=en-UK|sitiuweb=Y! News}}</ref> === Aiciones llegales === En xunetu de 2003, la [[Press Complaints Commission|Comisión de Quexes de Prensa]] tornó una demanda presentada por Beckinsale. Beckinsale afirmara que'l ''[[Daily Mail]]'' invadió la privacidá d'ella y de la so fía por aciu la publicación d'unes fotografíes onde la ve abrazando a la so fía y depués siendo besada pol so nuevu noviu, [[Len Wiseman]].<ref name=":2">{{cita web | url=http://www.theguardian.com/media/2003/jul/31/dailymail.pressandpublishing|títulu=Mail did not invade Beckinsale's privacy|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|apellíu=Byrne|nome=Ciar|fecha=31 de xunetu de 2003|sitiuweb=the Guardian}}</ref> L'artículu foi tituláu ''La última escena d'amor de la impresionada ma Lily'' ya incluyía una imaxe na que s'aprecia a la so fía, de cuatro años d'edá, faciendo casu omiso de les aiciones romántiques de la so madre.<ref name=":2" /> La Comisión constató que les fotografíes tomárense nun llugar públicu y que nun revelaron detalles privaos sobre Lily, tales como'l so salú o la educación, pero que taben acutaes a la vista de la mayoría del públicu".<ref name=":2" /> En [[agostu de 2003]], Beckinsale recibió una sida publicada dende'l ''Daily Mail'', dempués de que'l periódicu informara de que pasara un tiempu nuna clínica arriendes de la separación del so noviu Michael Sheen.<ref name=":3">{{cita web |url=http://www.theguardian.com/media/2003/aug/22/dailymail.pressandpublishing|títulu=Mail apologises to Pearl Harbor star|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|apellíu=Byrne|nome=Ciar|fecha=22 d'agostu de 2003|sitiuweb=the Guardian}}</ref> La sida foi emitida dempués de que l'actriz presentara una denuncia ante la Comisión de Quexes de Prensa.<ref name=":3" /> En 2009, Beckinsale foi indemnizada con [[Euru|£]]20,000 euros en daños y perxuicios pol Tribunal Supremu Británicu dempués de tomar aiciones llegales contra'l [[periódicu]] ''Northern & Shel''l.<ref name=":4">{{cita web |url=http://www.theguardian.com/media/2009/jul/09/daily-express-kate-beckinsale|títulu=Daily Express makes £20,000 libel payout to Kate Beckinsale|fechaaccesu=15 de mayu de 2016|apellíu=Luft|nome=Oliver|fecha=9 de xunetu de 2009|sitiuweb=the Guardian}}</ref> El ''[[Daily Express]]'' falsamente informara que l'actriz enfrentar a la congoxa dempués de perdese una parte de la nueva versión de ''[[Barbarella (película)|Barbarella]]''.<ref name=":4" /> === Trabayu de caridá === [[Ficheru:Kate Beckinsale TIFF 2008.jpg|thumb|Kate Beckinsale en 2008]] Beckinsale perteneció a la Fundación Británica del Corazón «desque tenía seis años».<ref>{{cita web |url=http://www.gettyimages.ie/detail/83792404/Getty-Images-Entertainment-Video|títulu=Kate Beckinsale on being a part of the evening, who her hero was...|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|idioma=en-GB|sitiuweb=Getty Images}}</ref> Tamién donó oxetos d'alcordanza de les sos películes a la Fundación d'Investigación Médica de la [[Epidermólisis güexar|epidermolisis bullosa]],<ref>{{cita web |url=http://www.looktothestars.org/news/641-courteney-cox-and-david-arquette-in-a-race-for-research|títulu=Courteney Cox and David Arquette in a Race for Research|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|sitiuweb=Look to the Stars}}</ref> MediCinema,<ref>{{cita web |url=http://www.looktothestars.org/news/2032-stars-heal-patients-with-a-kiss|títulu=Stars Heal Patients With A Kiss|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|sitiuweb=Look to the Stars}}</ref> [[Habitat for Humanity|Hábitat pa la Humanidá]]<ref>{{cita web |url=http://www.looktothestars.org/news/2103-stars-sign-hardhats-for-charity-auction|títulu=Stars Sign Hardhats For Charity Auction|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|sitiuweb=Look to the Stars}}</ref> y la Fundación de la Industria del Entretenimientu.<ref>{{cita web |url=http://www.looktothestars.org/news/1955-slip-into-kate-beckinsales-cat-suit-for-charity|títulu=Slip Into Kate Beckinsale's Cat Suit For Charity|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|sitiuweb=Look to the Stars}}</ref> En 2008 recibió'l 4º Annual Pink Party pa recaldar fondos pal Institutu d'Investigación del cáncer de la Muyer nel Cedars-Sinai Medical Center<ref>{{cita web |url=http://www.instyle.com/instyle/package/xeneral/photos/0,,20223895_20225811_20509525,00.html|títulu=The 4th Annual Pink Party|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|sitiuweb=InStyle.com}}</ref> y entamó una proyeición de ''[[All About Eve]]'' pa FilmAid Internacional.<ref>{{cita web |url=http://www.vanityfair.com/online/daily/2008/10/filmaid-screening|títulu=Watching Movies for a Good Cause|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|apellíu=Brunswick|nome=Alexis|sitiuweb=Vanity Fair}}</ref> En 2012 Beckinsale xunir a la xornada de [[Nestlé]] ''Compartir l'allegría del Programa de Llectura'' pa crear conciencia sobre la importancia de l'[[alfabetización]] de los neños.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.marketwatch.com/story/kate-beckinsale-teams-up-with-the-nestle-share-the-joy-of-reading-program-during-national-reading-month-to-raise-awareness-about-childrens-literacy-2012-03-01|títulu=Beckinsale xunir a Nestle|fechaaccesu=3 d'abril de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=inglés|sitiuweb=http://www.marketwatch.com/|editorial=}} |2=http://www.marketwatch.com/story/kate-beckinsale-teams-up-with-the-nestle-share-the-joy-of-reading-program-during-national-reading-month-to-raise-awareness-about-childrens-literacy-2012-03-01 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> == Interpretaciones == === Filmografía === ==== Películes ==== {| class="wikitable sortable" |+ Papel nel Cine |- ! scope="col" | Añu !scope="col" | Tìtulo ! scope="col" | Rol ! scope="col" class="unsortable" | Notes |- | 1993 |''[[Much Ado About Nothing (película)|Much Ado About Nothing]]'' | Hero | |- | rowspan="2"| 1994 |''[[La tabla de Flandes (película)|La tabla de Flandes]]'' | Julia | |- |''Prince of Jutland'' | Ethel | |- | rowspan="3"| 1995 |''[[Marie-Louise ou la Permission]]'' | Marie-Louise | |- |''[[Cold Comfort Farm]]'' | Flora Poste | |- |''[[Haunted (película de 1995)|Haunted]]'' | Christina Mariell | |- | 1997 |''[[Shooting Fish]]'' | Georgie | |- | rowspan="2"| 1998 |''[[The Last Days of Disco]]'' | Charlotte Pingress | |- |''[[Al traviés del espeyu y lo qu'Alicia atopó ellí]]'' | Alice | |- | 1999 |''[[Brokedown Palace]]'' | Darlene Davis | |- | rowspan="3"| 2001 |''[[Pearl Harbor (película)|Pearl Harbor]]'' | Enfermera teniente Evelyn Johnson | |- |''[[Serendipity (película)|Serendipity]]'' | Sara Thomas | |- |''[[The Golden Bowl]]'' | Maggie Verver | |- | 2002 |''[[Laurel Canyon]]'' | Alex Elliot | |- | rowspan="2"| 2003 |''[[Underworld (película)|Underworld]]'' | Selene | |- |''[[Tiptoes]]'' | Carol | |- | rowspan="2"| 2004 |''[[The Aviator]]'' | [[Ava Gardner]] | |- |''[[Van Helsing (película)|Van Helsing]]'' | Anna Valerious | |- | rowspan="2"| 2006 |''[[Click (película de 2006)|Click]]'' | Donna Newman | |- |''[[Underworld: Evolution]]'' | Selene | |- | rowspan="2"| 2007 |''[[Vacancy]]'' | Amy Fox | |- |''[[Snow Angels]]'' | Annie Marchand | |- | rowspan="2"| 2008 |''[[Nothing but the Truth (película estauxunidense)|Nothing but the Truth]]'' | Rachel Armstrong | |- |''[[Winged Creatures|Tan solo un intre]]'' | Carla Davenport | |- | rowspan="3"| 2009 |''[[Whiteout]]'' | Carrie Stetko | |- | ''[[Underworld: Rise of the Lycans]] '' | Selene | |- |''[[Toos tán bien]]'' | Amy | |- | rowspan="3"| 2012 |''[[Contrabandu (película de 2012)|Contrabandu]]'' | Kate Farraday | |- |''[[Underworld: Awakening|Underworld: L'Espertar]]'' | Selene | |- |''[[Total Recall (película de 2012)|Total Recall]]'' | Lori | |- | 2013 |''[[The Trials of Cate McCall]]'' | Cate | Direutu a [[Videu so demanda|VOD]] |- | 2014 |''[[Stonehearst Asylum]]'' | Eliza Graves | Direutu a VOD |- | rowspan="3"| 2015 |''[[The Face of an Angel]]'' | Simone | Direutu a VOD |- |''[[Absolutamente tou]]'' | Catherine | |- |''[[Love & Friendship|Amor y amistá]]'' |Lady Susan Vernon | |- | rowspan="2"| 2016 |''[[The Disappointments Room]]'' | Dana | |- | ''[[Underworld: Blood Wars]]'' | Selene | |} ==== Televisión ==== {| class="wikitable sortable" |+ Papeles en TV |- ! scope="col" | Añu !scope="col" | Títulu !scope="col" | Rol ! scope="col" class="unsortable" | Notes |- | 1991 |''[[Devices and Desires]]'' | Mozu Alice Mair (voz) | Miniserie; episodiu 2 |- | 1991 |''[[One Against the Wind]]'' | Barbe Lindell | |- | 1992 |''Rachel's Dream'' | Rachel | Curtiu |- | 1993 |''[[Anna Lee (serie de televisión)|Anna Lee]]'' | Thea Hahn | Cine esperimental: "Headcase" |- | 1996 |''[[Emma (película de 1996)|Emma]]'' | Emma Woodhouse | Película |- | 1998 |''[[Al traviés del espeyu y lo qu'Alicia atopó ellí]]'' | [[Alicia (Alicia nel País de les Maravíes)|Alicia]] | Película |} ==== Video xuegos ==== {| {{tablaguapa}} |+ Interpretaciones en Video xuegos |- ! scope="col" | Añu !scope="col" | Títulu !scope="col" | Voz |- | 2014 |''[[The Elder Scrolls Online]]'' | Reina Ayrenn |} === Teatru === {| {{tablaguapa}} |+ Papeles en teatru |- ! scope="col" | Añu !scope="col" | Títulu !scope="col" | Rol ! scope="col" class="unsortable" | Llugar |- | 1995 |''[[La gavilueta]]'' | Nina | [[Teatru Royal, Bath]] y Tour |- | 1996 |''Sweetheart'' | Toni | [[Royal Court Theatre]] |- | 1996 |''Clocks and Whistles'' | Anne | [[The Bush]] |} === Radio === {| {{tablaguapa}} |+ Papeles na Radio |- ! scope="col" | Añu !scope="col" | Títulu !scope="col" | Rol ! scope="col" class="unsortable" | Notes |- | 1997 |''[[Emma]]'' | Narradora | Para [[Hodder & Stoughton AudioBooks]] |- | 1997 |''The Proposal'' | Narradora | Pa la [[BBC Radio 4]] |- | 1997 |''[[Romeo y Julieta]]'' | Julieta | Para [[Naxos Records]] |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Kate Beckinsale}} * {{IMDb nome|0000295}} * [https://web.archive.org/web/20141217105649/http://kate-beckinsale.net/ Sitio web oficial de Kate Beckinsale] {{en}} {{NF|1973||Beckinsale, Kate}} {{Tradubot|Kate Beckinsale}} [[Categoría:Actores y actrices del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Actores y actrices de Londres]] [[Categoría:Actores y actrices de televisión d'Inglaterra]] [[Categoría:Actores y actrices de cine d'Inglaterra]] [[Categoría:Modelos d'Inglaterra]] [[Categoría:Persones de Londres]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 308d9yplnq5vh2bhisazbruvctam4zm 0 150895 3709244 3708852 2022-08-18T13:34:14Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{desactualizáu}} [[Ficheru:Abortion Laws.svg|miniaturadeimagen|450px|<center>'''[[Llexislación sobre l'albuertu nel mundu]]'''</center> {{Lleenda|#3465a4|Llegal so cualquier circunstancia dientro de plazos establecíos.}} {{Lleenda|#73d216|Llegal en casos de riesgu pa la vida de la madre y/o de salú física o mental, violación, inviabilidad fetal y factores socioeconómicos.}} {{Lleenda|#edd400|Llegal en casos de riesgu pa la vida de la madre y/o de salú física o mental, violación y inviabilidad fetal.}} {{Lleenda|#c17d11|Llegal en casos de riesgu pa la vida de la madre y/o de salú física o mental y violación.}} {{Lleenda|#f57900|Llegal en casos de riesgu pa la vida de la madre y/o de salú física o mental.}} {{Lleenda|#cc0000|Llegal en casos de riesgu pa la vida de la madre.}} {{Lleenda|#2e3436|Illegal ensin esceiciones.}} {{Lleenda|#b9b9b9|Nun hai información.}} '''Nota''': Na mayoría de los países y supuestos citaos, la intervención hai d'efeutuase antes de plazos establecíos.]] El '''albuertu n'Arxentina''', entendíu como [[albuertu inducíu|interrupción voluntaria del embaranzu]] o albuertu inducíu, ye un [[delitu]] descritu nel [[Códigu Penal de la Nación Arxentina|Códigu Penal]]. Coles mesmes, dichu códigu establez casos especiales d'albuertu como albuerto non punible.<ref>{{cita web |url=http://www.infoleg.gov.ar/infolegInternet/anexos/15000-19999/16546/texact.htm#15 |títulu=Títulu I, Capítulu I "Delitos contra la vida"| obra=Códigu Penal de la Nación Arxentina}}</ref> N'ochobre de 2007 el Ministeriu de Salú de Nación publicó una ''Guía téunica pa l'atención integral de los albuertos non punibles'', dirimiendo dalgunos de los puntos de disputa sobre la forma d'interpretación del artículu 86 del Códigu Penal referíu a los albuertos non punibles. En marzu de [[2012]] la [[Suprema Corte de Xusticia de la Nación Arxentina|Suprema Corte de Xusticia arxentina]] precisó que l'albuertu ye non punible en violaciones cometíes sobre cualquier persona con capacidá de xestar, indicó que nun ye necesariu recurrir a la xusticia pa la so realización y mandató a les provincies a ellaborar un protocolu d'interrupción llegal del embaranzu (ILE). Un estudiu encargáu pol [[Ministeriu de Salú (Arxentina)|Ministeriu de Salú]] en 2005 y conducíu poles demógrafes Edith Pantelides y Silvia Mario concluyeron, usando dos métodos d'estimación distintes, que se producen añalmente ente 370.000 y 520.000 albuertos inducíos llegales y non llegales.<ref>{{Cita noticia|títulu=Qué dicen les cifres y estadístiques sobre l'albuertu|url=http://www.perfil.com/noticias/50y50/el-verdaderu-alderique-sobre-les cifres-de-albuertu-en-el nuesu-pais.phtml|fecha=8 de marzu de 2018|fechaaccesu=25 d'abril de 2018|periódicu=Perfil.com|idioma=es-ES}}</ref> Nel añu 2016 un informe de la Direición d'Estadístiques ya Información en Salú, dependiente del Ministeriu de Salú, refundió la cifra de 43 muertes de muyeres nesi añu por cuenta de tolos tipos d'albuertu, siendo la principal causa de [[mortalidá materna]] nel país según funcionarios, distintos medios y la Sociedá Arxentina de Medicina.<ref name="chqd">{{Cita web|url=http://chequeado.com/filando-finu/despenalizacion-del albuertu-que-datos-esisten-en-la-argentina/|títulu=Despenalización del albuertu: ¿qué datos esisten na Arxentina?|fecha=20 de febreru de 2018|fechaaccesu=28 de marzu de 2018|sitiuweb=chequeado.com|idioma=es}}</ref><ref name=":2">{{Cita noticia|títulu=Albuerto: la Sociedá Arxentina de Medicina manifestóse a favor de la despenalización - TN.com.ar|url=https://tn.com.ar/sociedad/albuerto-la sociedá arxentina-de-medicina-se-manifesto-favor-de-la-despenalizacion_862634|fecha=13 d'abril de 2018|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|periódicu=Tou Noticies|idioma=es}}</ref><ref name="deáis">{{cita web | url=http://www.deis.msal.gov.ar/wp-content/uploads/2016/09/2016-Tabla41.html|títulu= TABLA 41: MUERTES MATERNES SEGUN GRUPU DE CAUSES Y LOCAL D'ESCURRIMIENTU. REPUBLICA ARXENTINA - AÑU 2016|apellíu= Ministeriu de Salú de la República Arxentina|nome= DEÁIS Serie 5 Númberu 60 |fecha= de 2016| editorial = Direición d'Estadístiques ya Información de Salú|fechaaccesu= 13 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> Según el ministru de salú [[Adolfo Rubinstein]], ye la primer causa de muerte materna nel país y añalmente rexístrense 50.000 internaciones n'establecimientos públicos por casos d'interrupción del embaranzu.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Sociedad|nome=MDZ|títulu=Hai más de 50.000 internaciones por albuertos clandestinos - MDZ Online|url=https://www.mdzol.com/nota/784934-hai-mas-de-50-000-internaciones-por albuertos clandestinos/|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref> Numberoses organizaciones polítiques, científiques, feministes y de derechos humanos breguen históricamente pola llegalización plena del albuertu. En 2018 l'asuntu tomó estáu parllamentariu tres la habilitación a tratase la llei de llegalización nel Congresu Nacional. El 14 de xunu de 2018 la cámara de diputaos aprobó la media sanción de la llei con 129 votos a favor, 125 en contra y 1 astención.<ref>{{Cita noticia|títulu=Albuerto: agora'l discutiniu treslladar al Senáu, onde hai más resistencies|url=https://www.lanacion.com.ar/2143801-albuertu-se-aprobo-el proyeutu-pa-la-despenalizacion-y-pasara-al senáu|fechaaccesu=14 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Ún por ún, cómo votó cada diputáu'l proyeutu de llegalización del albuertu|url=https://www.lanacion.com.ar/2143835-unu-por-unu-como-voto-cada diputáu-el proyeutu-de-legalizacion-del albuertu|fechaaccesu=14 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Abrevaya|nome=Sebastian|títulu=La fola verde llega al Senáu {{!}} Cómo va recibir la Cámara alta'l proyeutu de despenalización del albuertu|url=https://www.pagina12.com.ar/121605-la fola verde-llega-al senáu|fecha=1529001021|fechaaccesu=14 de xunu de 2018|periódicu=PAGINA12|idioma=es-AR}}</ref> == Estatus llegal == El [[albuertu inducíu]] ta tipificado como delitu nos artículos 85, 86, 87 y 88 del [[Códigu Penal de la Nación Arxentina|Códigu Penal arxentín]], que establecen distintes penes a quien participen d'una práutica albortiva, voluntaria o non. Sía comoquier sálvase de la considerancia delictiva a los albuertos que se realizaren como últimu recursu con cuenta de caltener la salú de la muyer o persona gestante, o bien l'embaranzu producióse como resultáu d'una violación, o abusu contra una persona con capacidá de xestar "fatu o llocu".<ref group="Nota">El códigu refier por «fatu» a quien carez idiocia, trestornu carauterizáu por un defectu fonda de les facultaes mentales, conxénita o adquirida nes primeres edaes de la vida; y por llocu» a quien carez un deterioru progresivu y irreversible de les facultaes mentales, con graves trestornos de conducta.{{cita web |url=http://www.mdp.edu.ar/v1/index.php?key=873 |títulu=Terminología sobre discapacidá |obra=Universidá Nacional de Mar del Plata}}</ref> El testu, qu'estrema ente la esistencia o non del consentimientu de la muyer o persona gestante, indica:<ref>{{Cita web|url=http://servicios.infoleg.gob.ar/infolegInternet/anexos/15000-19999/16546/texact.htm#3|títulu=CODIGO PENAL DE LA NACION ARXENTINA|fechaaccesu=26 de marzu de 2018|sitiuweb=servicios.infoleg.gob.ar}}</ref> {{cita| '''ARTICULO 85.''' - El que causara un albuertu va ser reprimíu:<br> 1º Con reclusión o prisión de trés a diez años, si obrara ensin consentimientu de la muyer. Esta pena va poder alzase hasta quince años, si'l fechu fora siguíu de la muerte de la muyer.<br> 2º Con reclusión o prisión d'unu a cuatro años, si obrara con consentimientu de la muyer.<br> El máximum de la pena va alzar a seis años, si'l fechu fora siguíu de la muerte de la muyer.<br> '''ARTICULO 86.''' - Van Incurrir nes penes establecíes nel artículu anterior y van sufrir, amás, inhabilitación especial por doble tiempu que'l de la condena, los médicos, ciruxanos, parteres o farmacéuticos qu'abusaren de la so ciencia o arte pa causar l'albuertu o cooperaren a causalo. L'albuertu practicáu por un médicu diplomáu col consentimientu de la muyer encinta, nun ye punible:<br> 1º Si fíxose col fin d'evitar un peligru pa la vida o la salú de la madre y si esti peligru nun puede ser evitáu per otros medios.<br> 2º Si l'embaranzu provién d'una violación o d'un atentáu al pudor cometíu sobre una muyer fata o allunada. Nesti casu, el consentimientu del so representante llegal tendrá de ser riquíu pal albuertu.<br> '''ARTICULO 87.''' - Va Ser reprimíu con prisión de seis meses a dos años, el que con violencia causara un albuertu ensin tener el propósitu de causalo, si l'estáu d'embaranzu de la paciente fora bultable o-y constar.<br> '''ARTICULO 88.''' - Va Ser reprimida con prisión d'unu a cuatro años, la muyer que causara'l so propiu albuertu o consintiera en qu'otru se lo causar. La tentativa de la muyer nun ye punible.}} Respectu al Pactu de San José de Costa Rica, la Comisión Interamericana de Derechos Humanos (CIDH) ratificó en 2018 la compatibilidá de la Convención Americana colos proyeutos de despenalización de la Interrupción Voluntaria del Embaranzu (I.V.Y.). La Corte Interamericana de Derechos humanos, órganu encargáu d'interpretar la lletra de la Convención, estableció que nun ye almitible otorgar la condición de persona al embrión.<ref>https://www.tiempoar.com.ar/nota/la-cidh-recomendo-la-sancion-del albuertu llegal-en-argentina</ref> == Historia de la llexislación del albuertu == En [[1886]] sanciónase'l primer Códigu Penal d'Arxentina. El mesmu penaliza l'albuertu en tolos casos. En [[1903]], el códigu ye reformáu per primer vegada y establez que los casos de [[tentativa]] d'albuertu nun sían punibles. Los casos de non punibilidad qu'anguaño s'atopen vixentes surden de la segunda reforma del códigu, sancionada nel añu [[1921]]. La [[Comisión parllamentaria|Comisión]] de Códigos del [[Senáu arxentín]] qu'aprobó'l nuevu códigu taba integrada polos llexisladores [[Joaquín V. González]], [[Enrique del Valle Iberlucea]] y Pedro A. Garro. Esta comisión esplicó que, no tocante al albuertu, basar nel testu del anteproyeutu penal [[Suiza|suizu]] de [[1916]]. Tamién entendió que la non punibilidad del albuertu terapéuticu nun precisaba esplicación; ente que, pa los casos d'atentáu contra'l pudor sobre muyeres con discapacidá mental, xustificar cola siguiente cita del [[abogáu]] y [[políticu]] [[España|español]] [[Luis Jiménez de Asúa]] referida al anteproyeutu suizu: "Ye la primer vegada qu'una llexislación va atrevese a legitimar l'albuertu con un fin eugenésico, pa evitar que d'una muyer fata o ayenada, o d'un [[incestu]], naza un ser anormal o dexeneráu". Magar el testu helvéticu faía mención al casu del incestu, este quedó escluyíu del códigu arxentín.<ref>{{cita web |autor=SORIA, Eduardo R. |títulu= L'albuertu eugenésico nel Códigu Penal Arxentín (1853-1922) |url=http://www.ea-journal.com/art/L'albuertu-eugenesico-en-codigo-penal-arxentín.pdf |fecha=agostu de 2009 |fechaaccesu=4 de setiembre de 2013}}</ref> En [[1968]], mientres el réxime de la autodenominada [[Revolución Arxentina]], comandado por [[Juan Carlos Onganía]], entra en vixencia'l [[Decreto Llei]] Nᵘ 17.567, que establecía la esceición del delitu si'l peligru pa la vida o la salú de la muyer o persona gestante fuera grave; o seya que non de violación, siempres qu'esti tuviera judicializáu, y col consentimientu d'un representante llegal si la muyer o persona gestante fuera menor, fata o allunada. Tres la llegada de la democracia en [[1973]], estos cambeos fueron dexaes ensin efeutu al traviés de la sanción de la Llei Nᵘ 20.509. Nel añu [[1976]], mientres el autodenominado [[Procesu de Reorganización Nacional]], sanciónase'l Decretu Llei Nᵘ 21.338, que reincorpora los cambeos realizaos nel decretu llei de Onganía. Sicasí, en [[1984]], yá en democracia, sanciónase la Llei Nᵘ 23.077, que retrotraye nuevamente la situación a sancionar en 1921.<ref>{{cita web |autor=BERGALLO, Paola y RAMON MICHEL, Agustina |títulu=L'albuertu non punible nel derechu arxentín |url=http://www.despenalizacion.org.ar/pdf/Fueyes_Informatives/09_Bergallo_Michel.pdf |fecha=abril de 2009 |fechaaccesu=29 de mayu de 2013}}</ref> En [[1984]] sanciónase la Llei Nᵘ 23.054, qu'aprueba la [[Convención Americana sobre Derechos Humanos]], tratáu internacional que'l so testu declara que'l derechu a la vida esiste "polo xeneral, a partir del momentu de la [[fecundación|concepción]]".<ref>{{cita web |url=http://www.infoleg.gob.ar/infolegInternet/anexos/25000-29999/28152/norma.htm |títulu=Parte I, Capítulu I, Artículu 4 "Derechu a la vida" |obra=Convención Americana sobre Derechos Humanos}}</ref> Dende'l so [[Reforma constitucional arxentina de 1994|reforma en 1994]], la Constitución Nacional establez la xerarquía constitucional pa dichu tratáu nel so artículu 75, incisu 22º.<ref>{{cita web |url=http://infoleg.mecon.gov.ar/infolegInternet/anexos/0-4999/804/norma.htm |títulu=Segunda Parte, Títulu Primeru, Capítulu Cuartu "Atribuciones del Congresu" |obra=Constitución de la Nación Arxentina |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130616051117/http://infoleg.mecon.gov.ar/infolegInternet/anexos/0-4999/804/norma.htm |fechaarchivu=16 de xunu de 2013 }}</ref> La Corte Interamericana de Derechos Humanos (CIDH), el máximu tribunal qu'interpreta la Convención, definió que la llegalización del albuertu nun lu contradiz.<ref name=":4">{{Cita web|url=http://www.corteidh.or.cr/cf/Xurisprudencia2/ficha_tecnica.cfm?nId_Ficha=235|títulu=Buscador de Xurisprudencia|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|sitiuweb=www.corteidh.or.cr}}</ref> [[Ficheru:Protocolo de aborto no punible por provincia (Argentina).png|miniaturadeimagen|342x342px|<center>Provincies xuntaes al Protocolu Nacional.<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Cómo ye'l mapa del albuertu n'Arxentina: solo en diez provincies realizar nos casos dexaos|url=https://www.clarin.com/sociedad/metá-pais-torgues-aportar-albuerto-casos-dexaos_0_B1QoK4OFG.html|fecha=15 de marzu de 2018|fechaaccesu=|periódicu=Clarín|allugamientu=|páxina=|númberu=}}</ref></center>{{legend|#22B14C|Protocolos afechos al fallu de la Corte (10)}}{{Legend|#73d216|Regulaciones que cumplen parcialmente'l fallu (6)}}{{Legend|#cc0000|Nun hai protocolos que lu regulen (8)}}|alt=#73d216]] En [[1990]] sanciónase la Llei Nᵘ 23.849, onde s'aprobó la [[Convención sobre los Derechos del Neñu]]. L'artículu 2 de la llei señala que, con rellación al artículu 1 de la Convención sobre los Derechos del Neñu, «la República Arxentina declara que'l mesmu tien d'interpretase nel sentíu que s'entiende por neñu tou ser humanu dende'l momentu de la so concepción y hasta los 18 años d'edá».<ref>{{cita web |url=http://www.infoleg.gob.ar/infolegInternet/anexos/0-4999/249/norma.htm |títulu=Apruébase la Convención sobre los Derechos del Neñu |obra=Llei Nacional Nᵘ 23.849}}</ref> El [[Comité de los Derechos del Neñu]], l'organismu al cargu de la aplicación d'esta Convención, encamentó a l'Arxentina que garantice “l'accesu a servicios d'albuertu seguru y atención postaborto p'adolescentes.<ref>{{Cita publicación|url=http://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CRC/Shared%20Documents/ARG/INT_CRC_COC_ARG_31364_Y.pdf|títulu=Concluding observations on the combined fifth and sixth periodic reports of Argentina|apellíos=|nome=|fecha=|publicación=Committee on the Rights of the Child|fechaaccesu=|doi=|pmid=}}</ref> Na [[reforma constitucional arxentina de 1994]]<ref>[http://www.rubinzal.com.ar/llibros/derechos-humanos-en-la xurisprudencia-de-la corte suprema-de-xusticia-de-la-nacion-2003--2013/3727/ Cf. ROSATTI, HORACIO. “Derechos Humanos na Xurisprudencia de la Corte Suprema de Xusticia de la Nación (2003-2013)”. Ed. Rubinzal Culzoni. Santa Fe, 2013. Pg. 97.]</ref> ratificar nel artículu 75 distintos trataos internacionales y da-yos xerarquía constitucional. Ente ellos atopa la Convención Americana sobre Derechos Humanos (tamién llamáu Pactu de San José de Costa Rica) qu'establez que “toa persona tien derechu a que se respete la so vida” y que “esti derechu va tar protexíu pola llei y, polo xeneral, a partir del momentu de la concepción”. Falar de "polo xeneral" y non de forma esplícita dende la concepción pola voluntá de los constituyentes. L'ex presidente [[Raúl Alfonsín]] resumió na so esposición como convencional constituyente: “Tamos d'alcuerdu en votar afirmativamente esti proyeutu, que nun-y diz a la Llexislatura que penalice l'albuertu o que llibere cualquier posibilidá d'albuertu, sinón que se trata d'una iniciativa que podría tar perfeutamente venceyada a la llexislación d'un país qu'acepta l'albuertu, como ye Suecia, y tamién podría talo a la d'un país como Irlanda, que lo prohibe”.<ref name=":5">{{Cita web|url=http://chequeado.com/ultimas-noticias/debateaborto-chequeos-a-los argumentos-a-favor-y-en-contra-ii/|títulu=#DebateAborto: chequeos a los argumentos a favor y en contra (II) - Chequeado|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|sitiuweb=chequeado.com|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Alderica constituyente.pdf|url=https://drive.google.com/file/d/1vAioo3jXNtohLGtsjt9fpgYZ3Co68zn9/view|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódico=Google Docs}}</ref> En [[1998]], depués d'una entrevista col [[papa]] [[Xuan Pablo II]] na [[Ciudá del Vaticanu]], el presidente arxentín [[Carlos Menem]] aprobó un decretu que declaró'l [[25 de marzu]] el [[Día del Neñu por Nacer]] na Arxentina.<ref>{{cita web|url=http://www.lanacion.com.ar/120850-menem-instituyo-el-dia-del-nino-nonato|títulu=Menem instituyó el día del neñu nonato|fechaaccesu=8 de xunu de 2013|fecha=9 d'avientu de 1998|obra=Diariu La Nación}}</ref>Mientres la primer celebración, en [[1999]], el presidente afirmó que "l'Arxentina asitió ente les prioridaes de la so política esterior, un firme y decidida aición en defensa de la vida".<ref>{{cita web|url=http://vidahumana.org/vida-humana-internacional/item/1929-discursu-del presidente-dr-carlos-sa%C3%BAl-menem|títulu=Discursu del Presidente Dr. Carlos Saúl Menem|fechaaccesu=4 de setiembre de 2013|fecha=19 de xunu de 2012|obra=Vida Humana Internacional}}</ref> Nesti contestu foi que [[Zulema Fátima Yoma|Zulema Yoma]], ex esposa del presidente, decidió cuntar nuna entrevista que se realizó un albuertu col sofitu de Carlos Menem.<ref>{{Cita web|url=https://www.pagina12.com.ar/1999/99-09/99-09-16/pag03.htm|títulu=Páxina/12|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|sitiuweb=www.pagina12.com.ar}}</ref> Nel añu [[2002]], la Corte Suprema de Xusticia falló a favor de l'[[asociación civil]] antiaborto<ref>{{Cita noticia|títulu=Entidá antiaborto realizaríen "timbreos" mientres l'alderique|url=http://www.cba24n.com.ar/content/entidaes-antiaborto-realizarian-timbreos-mientres-l'alderique|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Cba24n|idioma=es}}</ref> Portal de Belén, que denunciara al Ministeriu de Salú de la Nación por autorizar l'usu del fármacu Inmediat, [[Píldora del día dempués|una pastilla del día dempués]]. El fallu consistió na prohibición d'una marca y non de la fórmula o de los principios activos emplegaos na ellaboración de los anticonceutivos d'emerxencia.<ref>{{cita web|url=https://www.lanacion.com.ar/379197-seguira-en-venta-la-polemica-pildora|títulu=Va Siguir en venta la polémica píldora|fechaaccesu=|fecha=}}</ref> La doctrina [[antiaborto]] estricta de la Corte Suprema de Xusticia arxentina camudó cola incorporación en [[2004]] de la xueza [[Carmen Argibay]]<ref>{{cita web|url=http://www.parlamentario.com/noticia-3214.html|títulu=Ajustadamente el Senáu aprobó la designación de Carmen Argibay|fechaaccesu=2 d'abril de 2014|fecha=8 de xunetu de 2004|obra=Diariu Parllamentariu}}</ref> con una posición a favor de la despenalización del albuertu.<ref>{{cita web|url=http://www.aicaold.com.ar//index2.php?pag=actargibay|títulu=Impugnaciones a la doctora Argibay|fechaaccesu=29 d'agostu de 2006|obra=Axencia Informativa Católica Arxentina}}</ref> Esi mesmu añu, [[Ginés González García]], Ministru de Salú del gobiernu de [[Néstor Kirchner]], declaró'l so sofitu a la despenalización del albuertu.<ref>{{cita web|url=http://www.pagina12.com.ar/diario/sociedad/3-44037-2004-11-25.html|títulu=Albuerto|fechaaccesu=2 d'abril de 2014|fecha=25 de payares de 2004|obra=Diariu Páxina 12}}</ref> Darréu, el mesmu presidente Kirchner manifestó'l so refugu a la propuesta, pero señaló que "neso hai llibertá de conciencia".<ref>{{cita web|url=http://www1.rionegro.com.ar/arch200411/27/v27d05.php|títulu=Kirchner refugó l'albuertu y aseló a la Ilesia|fechaaccesu=29 de mayu de 2013|fecha=27 de payares de 2004|obra=Diariu Ríu Negru On line}}</ref> En [[2012]], la Corte Suprema falló sobre'l casu FAL, una moza de 15 años que fuera violada pol so padrastru, nel qu'interpretó que l'artículu 86 del Códigu Penal de la Nación dexaba l'albuertu nos casos de violación y de peligru pa la salú o vida de la muyer o persona gestante. Nel so fallu, la Corte analizó los distintos trataos internacionales y nun atopó nengún que prohibiera l'albuertu nos casos previstos pol Códigu Penal.<ref name=":5" /> === La ONX encamienta al Estáu Arxentín garantizar accesu al albuertu === En marzu de 2010, nun exame realizáu pol [[Comité de Derechos Humanos]] de les [[Organización de les Naciones Xuníes|Naciones Xuníes]] sobre l'Arxentina, esprésase, nel párrafu 13, "la so esmolición pola llexislación restrictiva del albuertu contenida nel artículu 86 del Códigu Penal, según pola inconsistente interpretación per parte de los tribunales de les causales de non punibilidad conteníes en dichu artículu. (Artículos 3 y 6 del Pactu)" y encamiéntase que "L'Estáu Parte tien de modificar la so llexislación de forma que la mesma ayude efeutivamente a les muyeres a evitar embaranzos ensin deseyar y que estes nun tengan que recurrir a albuertos clandestinos que podríen poner en peligru les sos vides. L'Estáu debe igualmente adoptar midíes pa la capacitación de xueces y personal de salú sobre l'algame del artículu 86 del Códigu Penal".<ref>{{cita web |url=http://www.csjn.gov.ar/data/onuddhh2010-2014.pdf |títulu=Comité de Derechos Humanos. Exame de los informes presentaos polos estaos partes con arreglu al artículu 40 del pactu |fecha=26 de marzu de 2010 |fechaaccesu=13 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140610230752/http://www.csjn.gov.ar/data/onuddhh2010-2014.pdf |fechaarchivu=10 de xunu de 2014 }}</ref> En xunu de 2010, nun exame realizáu pol [[Comité de los Derechos del Neñu]] de les [[Organización de les Naciones Xuníes|Naciones Xuníes]] sobre l'Arxentina, encamiéntase-y al Estáu, nel párrafu 59, que, ente otros puntos, "Adopte midíes urxentes p'amenorgar la mortalidá materna rellacionaes col albuertusobremanera velando por que el oficiu médicu conoza y practique l'albuertu non punible, especialmente nel casu de les neñes y muyeres víctimes de violación, ensin intervención de los tribunales y a pidimientu d'elles" y que "Enmiende l'artículu 86 del Códigu Penal nel ámbitu nacional pa prevenir les disparidades na llexislación provincial vixente y na nueva no que respecta al albuertu llegal".<ref>{{cita web |url=http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/co/CRC.C.ARG.CO.3-4_sp.pdf |títulu=Comité de los Derechos del Neñu. Exame de los informes presentaos polos Estaos partes en virtú del artículu 44 de la Convención |fecha=11 de xunu de 2010 |fechaaccesu=13 de xunetu de 2014}}</ref> Mientres el so [[Exame Periódicu Universal]] de 2014, Arxentina comprometer a considerar una serie d'encamientos relativos al accesu de muyeres a derechos reproductivos nel país. Dalgunes de los encamientos fueron adoptar midíes por que nenguna muyer o neña seya sancionada penalmente por sometese a un albuertu, promulgar lleis que reconocieren a les muyeres accesu llegal a diversos servicios de salú reproductiva y garantizar l'accesu al albuertu llegal en condiciones d'igualdá en tol país.<ref name=":7">{{Cita noticia|títulu=Arxentina Debe Despenalizar l'Albuertu|url=https://www.hrw.org/es/news/2018/03/15/argentina-debe-despenalizar-l'albuertu|fecha=15 de marzu de 2018|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Human Rights Watch|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://acnudh.org/argentina-adopten-proyeutu-de-informe-de-exame-periodico-universal/|títulu=NACIONES XUNÍES DERECHOS HUMANOS, Oficina del Altu Comisionado América del Sur|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|sitiuweb=acnudh.org|idioma=es-ES}}</ref> === Sentencia vixente de la Corte Suprema sobre l'albuertu non punible === ==== Sentencia F.A.L. ==== Nel casu “A. F. s/midida autosatisfactiva”, la [[Corte Suprema de Xusticia de la Nación (Arxentina)|Corte Suprema]], por unanimidá y pol votu conxuntu del Presidente [[Ricardo Lorenzetti|Lorenzetti]], de la Vicepresidenta [[Elena Highton de Nolasco|Highton de Nolasco]] y de los xueces [[Carlos Fayt|Fayt]], [[Juan Carlos Maqueda|Maqueda]] y [[Eugenio Raúl Zaffaroni|Zaffaroni]], y polos votos individuales de los xueces [[Enrique Santiago Petracchi|Petracchi]] y [[Carmen María Argibay|Argibay]], confirmó la sentencia del Tribunal Cimeru de Xusticia de Chubut que, en marzu de 2010, autorizara la realización de la práutica d'albuertu respeuto de la moza A.G, de 15 años d'edá, quien quedara embarazada de resultes de ser violada pol so padrastru. D'esta manera, refugó'l recursu estraordinariu que, en representación del nasciturus, interpunxera l'Asesor Xeneral Subrogante de la Provincia de Chubut. La Corte esclarió que, sicasí que l'albuertu yá se realizara, configurábase unu de los supuestos d'esceición que, según la so xurisprudencia, autorizar a pronunciase. Esto teniendo en cuenta: a) que'l tiempu qu'implica'l trámite xudicial de cuestiones d'esta naturaleza entepasa'l que lleva'l so decurso natural, b) que yera necesariu'l dictáu d'un pronunciamientu que pudiera sirvir de guía pa la solución de futuros casos análogos y c) taba comprometida la responsabilidá internacional del Estáu Arxentín. El votu mayoritariu, roblando polos xueces Lorenzetti, Highton de Nolasco, Fayt, Maqueda y Zaffaroni sentó trés regles clares. La primera: que la Constitución y los trataos de derechos humanos non yá nun prohiben la realización d'esta clase d'albuertos sinón que, otra manera, torguen castigalos respectu de toa víctima d'una violación n'atención a los principios d'igualdá, dignidá de les persones y de llegalidá. D'esta miente, púnxose fin a la incertidume rellacionada col algame del artículu 86, incisu 2º, del Códigu Penal, en tantu delles instancies xudiciales entendieron qu'ésti namái s'aplica respectu de la víctima d'una violación que tuviera dalguna discapacidá mental, criteriu que llevaba a que la cuestión judicializar a lo llargo del país con resultaos adverses y, en dellos casos, con riesgu a la realización del albuertu o a la salú de la madre. La segunda: que los médicos en nengún casu tienen de riquir autorización xudicial pa realizar esta clase d'albuertos, teniendo de practicalos riquiendo puramente la declaración xurada de la víctima, o del so representante llegal, na que manifieste que l'embaranzu ye la consecuencia d'una violación. La tercera: que los xueces tienen la obligación de garantizar derechos y la so intervención nun puede convertise nuna torga pa exercelos, polo que tienen d'abstenese de judicializar l'accesu a estes intervenciones, les que queden puramente acutaes a lo que decidan la paciente y el so médicu. Ente otros aspeutos, na decisión, tener en cuenta la posición de la Organización Mundial de la Salú na materia y distintos pronunciamientos del Comité de Derechos Humanos y del Comité de los Derechos del Neñu, dambos de Naciones Xuníes que marcaron la necesidá de garantizar l'accesu seguru a los albuertos non punibles nel nuesu país y l'eliminación de les barreres institucional y xudicial que torgaron a les víctimes d'una violación aportar a un derechu reconocíu pola llei. Finalmente, al envís de faer efeutivu lo decidío y asegurar los derechos de les víctimes de violencia sexual, los xueces Lorenzetti, Highton de Nolasco, Fayt, Maqueda y Zaffaroni encamentaron a les autoridaes nacionales, provinciales y de la Ciudá Autónoma de Buenos Aires, a implementar y faer operativos, por aciu normes del más altu nivel, protocolos hospitalarios pa la concreta atención de los albuertos non punibles a los efeutos de remover toles barreres alministratives o fácticas al accesu a los servicios médicos y a disponer un fayadizu sistema que dexe al personal sanitario exercer el so derechu d'oxeción de conciencia ensin qu'ello se traduza en derivaciones o demorances que comprometan l'atención de la requirente del serviciu.<ref name="CIJ1">{{cita web|url=https://www.cij.gov.ar/nota-8754-La Corte Suprema-preciso-l'algame-del albuertu-non-punible-y-dixo-que-estos casos-nun tienen de ser-judicializaos.html|títulu=La Corte Suprema precisó l'algame del albuertu non punible y dixo qu'estos casos nun tienen de ser judicializaos|fechaaccesu=29 de mayu de 2013|fecha=13 de marzu de 2012|obra=Centro d'Información Xudicial/Axencia de Noticies del Poder Xudicial}}</ref> === Convención Americana sobre Derechos Humanos avera del albuertu === La Corte Interamericana de Derechos Humanos (CIDH), el máximu tribunal qu'interpreta la Convención, definió que la llegalización del albuertu nun lu contradiz.<ref name=":4" /> L'abogada [[Venezuela|venezolana]] Lluz Patricia Mejía, relatora de la [[Comisión Interamericana de Derechos Humanos]], afirma que dichu tratáu nun ye contrariu al albuertu, sinón que "cuando la Convención diz que'l derechu a la vida va tar protexíu a partir del momentu de la concepción, escláriase que ye 'polo xeneral'. Esto fixo asina por que los estaos que nel momentu de la sanción de la Convención teníen l'albuertu llegalizáu pudieren formar parte de la mesma".<ref>{{cita web |url=http://tiempo.infonews.com/notas/enllamorgar-cancha-alderica-sobre-albuerto |títulu=Enllamorgar la cancha nel alderique sobre l'albuertu |obra=Diariu Tiempu Arxentín |fecha=20 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=29 de mayu de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140407091632/http://tiempo.infonews.com/notas/enllamorgar-cancha-alderica-sobre-albuerto |fechaarchivu=7 d'abril de 2014 }}</ref> Nel añu 2012, la [[Corte Interamericana de Derechos Humanos]] atayó les diferencies interpretatives nel fallu del casu "Artavia Murillo y otros ("fecundación ''in vitro''") vs. Costa Rica", nel cual interpreta l'artículu 4 de la Convención Americana sobre Derechos Humanos. Nel párrafu 185, afírmase que "hai concepciones que ven nos óvulos fecundaos una vida humana plena. [...] Estes concepciones nun pueden xustificar que s'otorgue prevalencia a ciertu tipu de lliteratura científica al momentu d'interpretar l'algame del derechu a la vida consagráu na Convención Americana de Derechos Humanos, pos ello implicaría imponer un tipu de creencies específiques a otres persones que nun les comparten". Coles mesmes, nel párrafu 263, señala que "la Corte conclúi que l'oxetu y fin de la clausa 'polo xeneral' del artículu 4.1 de la Convención ye la de dexar, según correspuenda, un fayadizu balance ente derechos ya intereses en conflictu. Nel casu qu'ocupa l'atención de la Corte, basta señalar que dichu oxetu y fin implica que nun pueda alegase la proteición absoluta del embrión anulando otros derechos". Nel siguiente párrafu indica que "ye posible concluyir de les pallabres 'polo xeneral' que la proteición del derechu a la vida con arreglu a dicha disposición nun ye absoluta, sinón ye gradual y incremental según el so desarrollu, por cuenta de que nun constitúi un deber absolutu ya incondicional, sinón qu'implica entender la procedencia d'esceiciones a la regla xeneral".<ref>{{cita web |url=http://www.csjn.gov.ar/data/cidhfa.pdf |títulu=Caso Artavia Murillo y otros (“fecundación ''in vitro''”) vs. Costa Rica" |fecha=28 de payares de 2012 |fechaaccesu=13 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140629021109/http://www.csjn.gov.ar/data/cidhfa.pdf |fechaarchivu=29 de xunu de 2014 }}</ref> En rellación a esti fallu, les xuristes [[Aída Kemelmajer de Carlucci]], Marisa Herrera y Eleonora Lamm señalaron la importancia de la decisión de la Corte Interamericana nel alderique rexonal pola llegalización del albuertu: "Puede pensase, entós, que la máxima instancia xudicial na rexón dio lluz verde pa llegalizar la interrupción del embaranzu n'América nun abanicu muncho más ampliu de casos."<ref>{{cita web |url=http://aldiaargentina.microjuris.com/2013/02/06/la-decision-de-la corte-interamericana-de derechos humanos-del-28112012-y-la-interrupcion-del-embarazo/ |títulu=Curtiu analís de la decisión de la Corte Interamericana de Derechos Humanos del 28/11/2012 |autor=KEMELMAJER DE CARLUCCI, Aída; HERRERA, Marisa y LAMM, Eleonora |obra=Microjuris Al Día - Arxentina |fecha=6 de febreru de 2013 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> La [[Comisión Interamericana de Derechos Humanos]] (CIDH) pronúnciose a favor l'aprobación de la llei de despenalización del albuertu en trés causales en Chile, per ende la so postura nun ye en contra del albuertu.<ref>{{Cita web|url=http://www.oas.org/es/cidh/prensa/comunicaos/2017/133.asp|títulu=OEA - Organización de los Estaos Americanos: Democracia pa la paz, la seguridá y el desarrollu|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|apellíu=OEA|fecha=1 d'agostu de 2009|sitiuweb=www.oas.org|idioma=es}}</ref> Asina mesmu, la CIDH nun considera al embrión como persona.<ref>{{Cita noticia|títulu=Pa la Corte Interamericana, l'embrión nun ye persona|url=http://centrodebioetica.org/2012/12/pa-la corte-interamericana-el-embrion-nun ye-persona/|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|periódicu=Centru de Bioética, Persona y Familia|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíu=Iglesias|nome=Mariana|títulu=Pa la Comisión Interamericana de Derechos Humanos "l'embrión nun ye persona"|url=https://www.clarin.com/sociedad/comision-interamericana-derechos-humanos-embrion-persona_0_BySYeRtlm.html|fechaaccesu=10 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref> Según José Miguel Vivanco, direutor de la División de les Amériques de [[Human Rights Watch]],<ref>{{Cita noticia|títulu=José Miguel Vivanco|url=https://www.hrw.org/es/about/people/jose-miguel-vivanco|fecha=4 d'avientu de 2008|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|periódicu=Human Rights Watch|idioma=es}}</ref> la despenalización del albuertu ye compatible cola Convención Americana sobre Derechos Humanos, compatible cola Convención sobre los Derechos del Neñu, compatible cola declaración interpretativa d'Arxentina ante la Convención sobre los Derechos del Neñu y consistente col art. 75 inc. 23 de la Constitución Nacional arxentina.<ref>{{Cita noticia|títulu=José Miguel Vivanco on Twitter|url=https://twitter.com/JMVivancoHRW/status/1006001622022017024|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref> === Cambéu del Códigu Civil === El 1 d'agostu de 2015 entró en vixencia na Arxentina'l nuevu [[Códigu Civil y Comercial de la Nación (Arxentina)|Códigu Civil y Comercial]] que nel so artículu 19 afirma “que la esistencia de la persona empieza cola concepción”.<ref>[http://www.codigocivilonline.com.ar/articulo-19/ Códigu Civil y Comercial de la Nación. ARTICULO 19. Empiezu de la esistencia.]</ref> Esti artículu foi cuestionáu,<ref>[https://www.laizquierdadiario.com/Codigo-Civil-el-articulo-que-llinda-el derechu-al-albuerto Códigu Civil: l'artículu que llinda'l derechu al albuertu]</ref> porque puede poner llendes a un posible discutiniu del albuertu.<ref>[http://www.lavoz.com.ar/ciudadanos/el-nuevu-codigo-civil-establez-l'entamu-de-la vida-dende-la-concepcion El nuevu Códigu Civil establez l'entamu de la vida dende la concepción]</ref> Según Marisa Herrera, doctora en derechu ya investigadora del [[CONICET]] que formó parte de la redaición del Códigu Civil y Comercial de la Nación, l'albuertu ye compatible col mesmu.<ref>{{Obra citada|títulu=Exposición de Marisa Ferrera|apellíos=Campaña Nacional pol Albuertu Llegal|url=https://www.youtube.com/watch?v=Gt0FLMqDaW8|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|fecha=10 de mayu de 2018}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Albuerto: 40 profesores de Derechu de la UBA convoquen a un pañuelazo|url=https://www.lanacion.com.ar/2141497-albuertu-40-profesores-de-derechu-de-la-uba-convoquen-a-un-panuelazo|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref> === Convención sobre los Derechos de les Persones con Discapacidá avera del albuertu === El borrador del comentariu xeneral del Comité de Derechos Humanos (CDH) sobre'l Pactu de Derechos Civiles y Políticos de 1996 diz: "Los Estaos partes tienen d'apurrir accesu seguru al albuertu pa protexer la vida y la salú de les muyeres embarazaes, y en situaciones nes que llevar un embaranzu a términu causaría dolor o sufrimientu sustancial a la muyer. especialmente cuando l'embaranzu ye el resultáu d'una violación o incestu o cuando'l fetu sufre un deterioru fatal ". Cuando'l Comité sobre los Derechos de les Persones con Discapacidá (CDPD) presentó les sos esmoliciones, dixo que'l CDH tendría d'esaniciar les pallabres, "sobremanera cuando l'embaranzu ye el resultáu d'una violación o incestu o cuando'l fetu sufre una torga fatal". Nun aldericó'l restu del pasaxe.<ref>{{Cita noticia|títulu=Another UN Committee Says Abortion May be a Right, but not on Basis of Disability - C-Fam|url=https://c-fam.org/friday_fax/another-un-committee-says-abortion-may-right-not-basis-disability/|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=C-Fam|idioma=en-US}}</ref><ref>{{Cita publicación|url=https://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/CCPR/GCArticle6/GCArticle6_EN.pdf|títulu=General comment No. 36 on article 6 of the International Covenant on Civil and Political Rights, on the right to life|apellíos=|nome=|fecha=|publicación=Human Rights Committee|fechaaccesu=|doi=|pmid=}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.lan.ohchr.org/EN/HRBodies/CCPR/Pages/GC36-Article6Righttolife.aspx|títulu=General Comment Non.36 - Article 6: Right to life|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|sitiuweb=www.lan.ohchr.org}}</ref> === El G20 encamienta al Estáu Arxentín nun criminalizar l'albuertu === En 2018, nuna xunta del Women 20 (W20), el Grupu d'Afinidá venceyáu al [[Grupu de los 20 (países industrializaos y emerxentes)|G20]] (grupu de los siete de los países más industrializaos y emerxentes) dio al gobiernu arxentín distintos encamientos pa llograr “una sociedá más sustentable, igualitaria y equitativa”, midíes que calificó como “el camín escontra'l plenu desarrollu económicu de les muyeres de l'Arxentina”, ente les que ta "Nun criminalizar l'albuertu".<ref>[https://www.baenegocios.com/sociedá/El-G20-encamienta-nun criminalizar-l'albuertu-20180401-0006.html El W20 encamienta nun criminalizar l'albuertu]</ref><ref>[https://www.diariopopular.com.ar/politica/los encamientos-equidad-xenero-del-g20-arxentina-n348522 Los encamientos de equidad de xéneru del G20 p'Arxentina]</ref><ref>[https://www.elintransigente.com/politica/2018/4/1/el-g20-recomendo-al gobiernu-ameyorar-la-equidad-de-xenero-484796.html El W20 encamienta nun criminalizar l'albuertu]</ref> Esti datu ye bien relevante una y bones el presidente de l'Arxentina, [[Mauricio Macri|Mauricio Macr]]i, el 30 de payares de 2017 asumió la presidencia protémpore del G20<ref>{{Cita web|url=https://www.g20.org/es/noticias/sofito-internacional-la presidencia arxentina-del-g20|títulu=Sofito internacional a la presidencia arxentina del G20|fechaaccesu=29 de xineru de 2018|sitiuweb=www.g20.org|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.g20.org/es/calendariu|títulu=Calendariu {{!}} G20 Arxentina|fechaaccesu=29 de xineru de 2018|sitiuweb=www.g20.org|idioma=es}}</ref> y la [[Cume del G-20 de Buenos Aires]] va realizase'l 30 de payares y el 1 d'avientu de 2018 na ciudá de [[Buenos Aires]] (Arxentina).<ref>{{Cita web|url=http://cancilleria.gov.ar/en/argentina-chair-g20-2018|títulu=Arxentina to chair the G20 in 2018|fechaaccesu=10 de xunetu de 2017|editorial=[[Ministeriu de Rellaciones Esteriores y Cultu (Arxentina)|Ministeriu de Rellaciones Esteriores y Cultu]]}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.clarin.com/politica/argentina-escoyida-see-g-20_0_SJXOqfy8.html|títulu=Arxentina foi escoyida sede del G-20 pa 2018|fecha=27 de xunu de 2016|editorial=[[Clarín (periódicu)|Clarín]]}}</ref> Va Ser el primer cume del G-20 que se va celebrar n'[[América del Sur]]. A esto súmase que'l 4 d'abril de 2018 dar a conocer l'arrenunciu a la so banca de la diputada de oficialista [[Susana Balbo]] pa presidir el foru de muyeres del G20, Women 20 (W20).<ref>[https://losandes.com.ar/article/view?slug=arrenuncio-susana-balbo-a-la so-banca-como-diputada-pa dedicase-al foru-de-muyeres-del-g20 Arrenunció Susana Balbo a la so banca como diputada pa presidir el foru de muyeres del G20]</ref> == Tratamientu llexislativu de 2018 == El proyeutu pola interrupción voluntariu del embaranzu foi presentáu séptima vegada'l 6 de marzu del 2018.<ref name=":9">{{Cita web|url=http://www.revistaanfibia.com/cronica/cronica-de-ls-sorors-2/|títulu=Crónica de L@s Soror@s - Revista Anfibia|fechaaccesu=15 de xunu de 2018|sitiuweb=www.revistaanfibia.com}}</ref> La [[Cámara de Diputaos de la Nación Arxentina|Cámara de Diputaos arxentina]] ta aldericándose l'albuertu en xuntes plenaries qu'empezaron el 10 d'abril y realícense los martes y los xueves, de 10 a 18 hores. Envalórase que pol Anexu de la Cámara baxa van pasar más de 1.000 espositores.<ref>{{cita web |url= http://www.parlamentario.com/noticia-108434.html|títulu= Punto centrales sobre l'alderique pol albuertu llegal en Diputaos|apellíu= Noticies|nome= |fecha= 27 de marzu de 2018|editorial = Parllamentariu.com |fechaaccesu= 6 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> El próximu 13 de xunu ta afitada la fecha pa la votación del proyeutu, nel qu'al 21 de mayu yá pasaron cerca de 700 espositores.<ref name=cadena>{{cita web | url= https://www.cadena3.com/noticias/notes-reportaxes/segun-brugge-hai-mas-diputaos-contra-albuertu-que-favor_115705 |títulu=Según Brugge, hai más diputaos contra l'albuertu qu'a favor|apellíu=Clariá |nome= Miguel|fecha= 21 de mayu de 2018| periódicu = Cadena 3|fechaaccesu= 21 de mayu de 2018|idioma= es-AR }}</ref> '''Proyeutu de llei de réxime d'interrupción voluntariu del embaranzu.''' Expte. 230-D-2018 (71 diputaos, encabeza [[Victoria Donda]]). Propón l'albuertu llibre como un derechu hasta la selmana 14 (Mes 3 d'embaranzu), y hasta el final del embaranzu en trés causales (violación, peligru pa la vida/salú física, psíquica y social de la madre, y malformaciones fetales graves). Inclúi l'albuertu nel Programa Médicu Obligatoriu (PMO).<ref>{{Cita noticia|apellíos=Obrera|nome=Prensa|títulu=Proyeutu de llei pol Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu|url=http://www.po.org.ar/prensaObrera/online/muyer/proyeutu-de-llei-pol albuertu-llegal-seguru-y-gratuitu|fechaaccesu=23 de marzu de 2018|periódicu=Prensa Obrera|idioma=es}}</ref> Magar ye la séptima vegada en doce años que se presenta, ye la primera que se va abrir l'alderique a tola sociedá y va tener tratamientu llexislativu.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Robla|nome=Va Con|títulu=“L'albuertu llegal ye la gran delda de la democracia”|url=https://vaconfirma.com.ar/?articulos_seccion_716/id_5874/ael-albuertu-llegal-ye-la-gran-delda-de-la-democraciaa|fechaaccesu=23 de marzu de 2018|idioma=Spanish}}</ref> El proyeutu foi presentáu en coautoría por 4 diputadasde distintos espacios políticos: [[Victoria Donda]] ([[Llibres del Sur]]), Brenda Austin ([[Unión Cívica Radical|UCR]]), [[Romina del Plá]] ([[Partíu Obreru (Arxentina)|Partíu Obreru]] - [[Frente d'Izquierda y de los Trabayadores|Frente d'Izquierda]]) y [[Mónica Macha]] ([[Frente pa la Victoria|FPV]]). Dicha presentación foi acompañada una gran movilización nes cais.<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/politica/2018/03/06/que-plantega-el proyeutu-pa-despenalizar-l'albuertu-que se presento-en-el congresu/|títulu=Qué plantega'l proyeutu pa despenalizar l'albuertu que se presentó nel Congresu|fechaaccesu=23 de marzu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> === Dictame === El 12 de xunu de 2018 llogró dictame en Diputaos el proyeutu de despenalización del albuertu con 64 votos a favor y 57 en contra. Depués de 15 sesiones espositives, 738 oradores, y tres sesiones onde se construyó un dictame de consensu, llegar al proyeutu que per primer vegada na historia Arxentina, entrara a tratase a la Cámara de Diputaos.<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/politica/2018/06/12/diputaos-alderique-en-comision-el proyeutu-pa-despenalizar-l'albuertu/|títulu=Llogró dictame en Diputaos el proyeutu de despenalización del albuertu con 64 votos a favor y 57 en contra|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=El proyeutu pa la despenalización del albuertu llogró dictame en comisión: 64 votos a favor, 57 en contra|url=https://www.lanacion.com.ar/2143301-el proyeutu-pa-la-despenalizacion-del albuertu-llogró-dictame-en-comision-64-votos-a-favor-57-en-contra|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíu=www.eldia.com|nome=Diariu El Dia de La Plata|títulu=VIDEO. El proyeutu del albuertu llegal llogró dictame con 64 votos a favor|url=https://www.eldia.com/nota/2018-6-12-15-40-0-vivu-el-plenariu-de-comisiones-trata-el dictame-del proyeutu-del albuertu llegal-politica-y-economia|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódico=www.eldia.com|idioma=es}}</ref> El dictame de consensu ye'l siguiente:<ref>{{Cita publicación|url=https://www.hcdn.gob.ar/prensa/noticias/2018/despenalizacion-albuerto/noticies_0595.html|títulu=INTERRUPCIÓN VOLUNTARIA DEL EMBARAZO|apellíos=|nome=|fecha=12 de xunu de 2018|publicación=|fechaaccesu=17 de xunu de 2018|doi=|pmid=}}</ref> ==== Proyeutu de Llei d'Interrupción voluntaria del embaranzu ==== [[Ficheru:Marcha AbortoLegalYa 07.jpg|350px|right|thumb|Manifestantes na Plaza del Congresu a favor (derecha) y en contra (izquierda) de la sanción de la Llei d'[[Albuertu Llegal]].]] {{cita| ARTÍCULU 1°- Oxetu. Esta llei tien por oxetu garantizar el derechu de les muyeres o persones gestantes a aportar a la interrupción voluntaria del embaranzu de conformidá coles disposiciones de la mesma. <br>ARTÍCULU 2°- Derechos protexíos. Esta llei garantiza tolos derechos reconocíos na Constitución Nacional y los trataos de derechos humanos ratificaos pola República Arxentina, cuantimás, los derechos a la dignidá, la vida, l'autonomía, la salú, la integridá, la diversidá corporal, la intimidá, la igualdá real d'oportunidaes, la llibertá de creencies y pensamientu y la non discriminación. N'exerciciu d'estos derechos, toa muyer o persona gestante tien derechu a decidir la interrupción voluntaria del so embaranzu de conformidá a establecer na presente llei. <br>ARTÍCULU 3°- Supuestos. Garantízase'l derechu a aportar a la interrupción voluntaria del embaranzu col solu requerimientu de la muyer o persona gestante hasta la selmana catorce (14), inclusive, del procesu gestacional. Fora del plazu dispuestu, garantízase'l derechu de la muyer o persona gestante a aportar a la interrupción voluntaria del embaranzu nos siguientes casos: a) si l'embaranzu fuera productu d'una violación, col solu requerimientu y la declaración xurada de la muyer o persona gestante ante el/la profesional de la salú interviniente; b) si tuviera en riesgu la vida o la salú de la muyer o persona gestante, considerada como derechu humanu; c) si diagnosticárase la inviabilidad de vida extrauterina del fetu. <br>ARTÍCULU 4º- Consentimientu informáu. Previu a la realización de la interrupción voluntaria del embaranzu nos casos previstos na presente llei, ríquese'l consentimientu informáu de la muyer o persona gestante espresáu por escritu, de conformidá colo previsto na Llei 26.529 y concordantes y l'artículu 59 del Códigu Civil y Comercial. Nenguna muyer o persona gestante pue ser sustituyida nel exerciciu d'esti derechu. <br>ARTÍCULU 5°- Persones menores d'edá. Si tratar d'una adolescente, neña o persona gestante menor de dieciséis (16) años, la interrupción voluntaria del embaranzu tien de realizase col so consentimientu informáu nos términos del artículu anterior y conforme lo dispuesto nel artículu 26 del Códigu Civil y Comercial, en concordanza cola Convención sobre los Derechos del Neñu, la Llei 26.061 y l'artículu 7° del so decretu reglamentariu 415/06. En particular, tien de respetase l'interés cimeru del/a neñu/a o adolescente y el so derechu a ser oyíu. <br>ARTÍCULU 6°- Persones con capacidá acutada. Si tratar d'una muyer o persona gestante con capacidá acutada por sentencia xudicial y la mesma nun torgara l'exerciciu del derechu qu'da la presente llei, ella tien d'emprestar el so consentimientu informáu ensin nenguna torga nin necesidá d'autorización previa dalguna. Si la sentencia de restricción a la capacidá torga l'exerciciu del derechu previstu na presente llei o la persona foi declarada incapaz, el consentimientu informáu ten de ser emprestáu cola correspondiente asistencia prevista pol sistema de sofitos del artículu 32 del Códigu Civil y Comercial o cola asistencia del representante llegal, según correspuenda. En dambos supuestos, ante la falta o ausencia de quien tien d'emprestar l'asentimientu, puede faelo un allegáu de conformidá colo dispuesto nel artículu 59 del Códigu Civil y Comercial. <br>ARTÍCULU 7°- Plazu. La muyer o persona gestante tien derechu a aportar a la interrupción voluntaria del embaranzu nel sistema de salú nun plazu máximu de cinco (5) díes corríos dende'l so requerimientu y nes condiciones que determina la presente llei, la Llei 26.529 y concordantes. <br>ARTÍCULU 8°- Conseyeríes. Realizada la solicitú d'interrupción voluntaria del embaranzu, l'establecimientu de salú tien de garantizar a aquelles muyeres o persones gestantes que lo riquir: a) información fayadiza; b) atención previa y posterior a la interrupción voluntaria del embaranzu de calter médica, social y psicolóxica, al envís de garantizar un espaciu d'escucha y contención integral; y, c) acompañamientu nel cuidu de la salú ya información fayadiza y confiable sobre los distintos métodos anticonceutivos disponibles, según la provisión de los métodos anticonceutivos previstos nel Plan Médicu Obligatoriu y nel Programa Nacional de Salú Sexual y Procreación Responsable establecíos pola Llei 25.673 o la normativa que nel futuru reemplazar. L'atención y acompañamientu previstos nesti artículu tienen de basase nos principios d'autonomía, llibertá, intimidá y confidencialidad, dende una perspeutiva de derechos que favoreza l'autonomía en tomar de decisiones. Cuando les condiciones del establecimientu de salú nun dexaren garantizar l'atención prevista nel inc. b, la responsabilidá de brindar la información correspuende al/la profesional de la salú interviniente. <br>ARTÍCULU 9°- Responsabilidá de los establecimientos de salú. Les autoridaes de cada establecimientu de salú tienen de garantizar la realización de la interrupción voluntaria del embaranzu nos términos establecíos na presente llei y colos algames del artículu 40 de la Llei 17.132 y l'artículu 21 de la Llei 26.529 y concordantes. La interrupción voluntaria del embaranzu establecida na presente llei débese efeutivizar ensin nenguna autorización xudicial previa. Nun pueden imponese requisitos de nengún tipu qu'enzanquen l'accesu a les prestaciones venceyaes cola interrupción voluntaria del embaranzu, teniendo de garantizase a la muyer o persona gestante una atención axilosa ya inmediata que respete la so privacidá mientres tol procesu y garantice la reserva de la información apurrida. Nel casu escepcional de ser necesaria la derivación a otru establecimientu, la interrupción voluntaria del embaranzu tien de realizase nel plazu establecíu nel artículu 7o y les demás disposiciones de la presente llei, siendo responsable de la efeutiva realización l'establecimientu derivante. <br>ARTÍCULU 10- Accesu. La interrupción voluntaria del embaranzu tien de ser realizada o supervisada por un/a profesional de la salú. El mesmu día nel que la muyer o persona gestante solicite la interrupción voluntaria del embaranzu, el/la profesional de la salú interviniente tien de suministrar información sobre los distintos métodos d'interrupción del embaranzu, los algames y consecuencies de la prosecución de la práutica y los riesgos del so postergación. La información prevista ten de ser clara, oxetiva, comprensible y acorde a la capacidá de comprensión de la persona. Nel casu de les persones con discapacidá, tien d'apurrise en formatos y medios accesibles y fayadizos a les sos necesidaes. En nengún casu puede contener considerancies personales, relixoses o axolóxiques de los as profesionales de la salú nin de terceros/as. Tienen d'establecese mecanismos efeutivos pa garantizar el cumplimientu del plazu y condiciones establecíes na presente llei a les muyeres o persones gestantes privaes de la so llibertá. Nengún profesional interviniente qu'obrara acordies coles disposiciones de la presente llei ta suxetu a responsabilidá civil, penal o alministrativa derivada del so cumplimientu, ensin perxuiciu de los casos d'imprudencia, neglixencia y impericia nel so oficiu o arte de curar o inobservancia de los reglamentos y/o apartamientu de la normativa llegal aplicable. <br>ARTÍCULU 11- Oxeción de conciencia. El/la profesional de la salú que tenga d'intervenir de manera direuta na interrupción voluntaria del embaranzu tien la obligación de garantizar l'accesu a la práutica y nun puede negase a la so realización. El/la profesional mentáu/a nel párrafu anterior namái puede eximirse d'esta obligación cuando manifestara la so oxeción primeramente, de manera individual y por escritu, y comunicar a la máxima autoridá del establecimientu de salú al que pertenez. La oxeción puede ser revocada n'iguales términos, y tien de caltenese en tolos ámbitos, públicos o privaos, nos que se desempeñe el/la profesional. El/la profesional nun puede oxetar la interrupción voluntaria del embaranzu en casu de que la muyer o persona gestante rica atención médica inmediata y impostergable. Cada establecimientu de salú tien de llevar un rexistru de los profesionales oxetores, teniendo d'informar del mesmu a l'autoridá de salú de la so xurisdicción. Queda prohibida la oxeción de conciencia institucional y/o d'ideariu. <br>ARTÍCULU 12- Cobertoria. El sector públicu de la salú, les obres sociales enmarcaes nes Lleis 23.660 y 23.661, l'Institutu Nacional de Servicios Sociales pa Xubilaos y Pensionados creáu por Llei 19.032, les entidaes y axentes de salú entendíes na Llei 26.682 de marcu regulatorio de medicina prepaga, les entidaes que brinden atención dientro de la reglamentación del Decretu 1993/2011, les obres sociales de les Fuercies Armaes y de Seguridá, les obres sociales del Poder Llexislativu y Xudicial y les entendíes na Llei 24.741 d'Obres Sociales Universitaries, y toos aquellos axentes y organizaciones que brinden servicios médicu-asistenciales a les sos afiliaes o beneficiarios independientemente de la figura xurídica que tengan, tienen d'incorporar la cobertoria integral de la interrupción voluntaria del embaranzu prevista nel presente en toles formes que la Organización Mundial de la Salú (OMS) encamienta. Estes prestaciones queden incluyíes nel Programa Médicu Obligatoriu (PMO), como asina tamién les prestaciones de diagnósticu, melecines y terapies de sofitu. <br>ARTÍCULU 13- Polítiques de salú sexual y reproductiva. Educación sexual integral. L'Estáu Nacional, les provincies, la Ciudá Autónoma de Buenos Aires y los conceyos tienen la responsabilidá d'establecer polítiques actives pa la prevención d'embaranzos ensin deseyar, y la promoción y el fortalecimientu de la salú sexual y reproductivo de la población. Estes polítiques tendrán de tar enmarcaes nos oxetivos y algames establecíos nes Lleis 25.673, 26.150, 26.485 y 26.061, amás de les lleis citaes enantes na presente llei. Van Deber amás capacitar en perspeutiva de xéneru a toos as los/les profesionales y personal de la salú con cuenta de brindar una atención, contención y siguimientu fayadizos a les muyeres que deseyen realizar una interrupción voluntaria del embaranzu nos términos de la presente llei. L'Estáu tien d'asegurar la educación sexual integral, lo qu'inclúi la procreación responsable, al traviés de los programes creaos poles Lleis 25.673 y 26.150. Nesti últimu casu, tienen d'incluyise los conteníos respeutivos na currícula de tolos niveles educativos, independientemente de la modalidá, redolada o ámbitu de les distintes instituciones educatives, sían éstes de xestión pública o privada, lo que tendrá de faese efeutivu en tol territoriu nacional a partir del próximu ciclu lectivu. Tien d'emprestase especial atención a los pueblos indíxenes, respetando la so diversidá ya identidá cultural. <br>ARTÍCULU 14- Rexistru estadísticu. Crear un rexistru d'estadístiques, monitoreo y evaluación de la interrupción voluntaria del embaranzu, a efeutos de xenerar información actualizada relativa a la implementación de la presente llei. L'autoridá d'aplicación, n'articulación coles xurisdicciones provinciales, la Ciudá Autónoma de Buenos Aires y los conceyos, tien d'arbitrar los medios con cuenta de llevar un rexistru estadísticu en tol territoriu nacional de: a) les consultes realizaes a los fines d'aportar a lo dispuesto pola presente llei; b) les interrupciones voluntaries del embaranzu efeutuaes, indicando'l plazu y cuál de los supuestos del artículu 3° de la presente llei fuera invocáu; c) la información de los rexistros d'oxetores previstos nel art. 11 de la presente llei; d) tou datu sociodemográfico que s'envalore pertinente pa evaluar en forma añal los efeutos de la presente llei, según el indicadores de siguimientu que pudieren realizase. En tolos casos tomarán los recaldos necesarios pa salvaguardar l'anonimatu y la confidencialidad de los datos axenciaos. <br>ARTÍCULU 15- Definiciones. A los efeutos de la presente llei, interrupción voluntaria del embaranzu y albuertu son consideraos términos equivalentes y la salú entiéndese conforme a la definición qu'establez la Organización Mundial de la Salú. <br>TÍTULU II <br>Cambéu del Códigu Penal. <br>ARTÍCULU 16- Sustitúyise l'artículu 85 del Códigu Penal el que va quedar redactáu de la siguiente forma: “Artículu 85.- El que causara un albuertu va ser reprimíu: 1) con prisión de trés (3) a diez (10) año si obrara ensin consentimientu de la muyer o persona gestante. Esta pena va poder alzase hasta quince (15) año si'l fechu fora siguíu de la muerte de la muyer o persona gestante. Los médicos, ciruxanos, parteros, farmacéuticos o otros profesionales de la salú que causaren l'albuertu o cooperaren a causalo ensin consentimientu de la muyer o persona gestante van sufrir, amás, inhabilitación especial pol doble del tiempu de la condena; 2) con prisión de trés (3) meses a un (1) añu si obrara col consentimientu de la muyer o persona gestante y l'albuertu producir a partir de la selmana quince (15) del procesu gestacional, siempres que nun mediaren los supuestos previstos nel artículu 86 del presente Códigu”. <br>ARTÍCULU 17- Incorpórase como artículu 85 bis del Códigu Penal el que va quedar redactáu de la siguiente forma: “Artículu 85 bis- Va Ser reprimida con prisión de trés (3) meses a un (1) añu y inhabilitación especial pol doble del tiempu de la condena l'autoridá d'un establecimientu de salú o profesional de la salú que dilatara, atrabancara o se negar a prauticar un albuertu nos casos llegalmente autorizaos. La pena va alzar d'unu (1) a trés (3) año si, como resultáu de la conducta descripta nel párrafu anterior, xenerárase perxuiciu na vida o la salú de la muyer o persona gestante.”. <br>ARTÍCULU 18- Sustitúyise l'artículu 86 del Códigu Penal el que va quedar redactáu de la siguiente forma: “Artículu 86.- Nun ye delitu l'albuertu realizáu con consentimientu de la muyer o persona gestante hasta la selmana catorce (14), inclusive, del procesu gestacional. En nengún casu va ser punible l'albuertu practicáu col consentimientu de la muyer o persona gestante: a) si l'embaranzu fuera productu d'una violación, col solu requerimientu y la declaración xurada de la muyer o persona gestante ante'l profesional de salú interviniente; b) si tuviera en riesgu la vida o de la salú la muyer o persona gestante, considerada como derechu humanu; c) si diagnosticárase la inviabilidad de vida extrauterina del fetu.”. <br>ARTÍCULU 19- Sustitúyise l'artículu 88 del Códigu Penal el que va quedar redactáu de la siguiente forma: “Artículu 88.- Va Ser reprimida con prisión de trés (3) meses a un (1) añu la muyer o persona gestante que causara'l so propiu albuertu o consintiera en qu'otru se lo causar cuando'l mesmu fuera realizáu a partir de la selmana quince (15) del procesu gestacional y nun mediaren los supuestos previstos nel artículu 86 del presente Códigu. La tentativa de la muyer o persona gestante nun ye punible. El xuez va poder disponer que la pena se dexe en suspensu n'atención a los motivos qu'impulsaron a la muyer o persona gestante a cometer el delitu, la so actitú posterior, la naturaleza del fechu y l'apreciación d'otres circunstancies que pudieren acreitar la inconveniencia d'aplicar la pena privativa de la llibertá nel casu.”. <br>TÍTULU III <br>Disposiciones finales. <br>ARTÍCULU 20- Autoridá d'aplicación. L'autoridá d'aplicación de la presente llei va ser establecida pol Poder Executivu Nacional. <br>ARTÍCULU 21- Orde públicu. Les disposiciones de la presente llei son d'orde públicu y d'aplicación obligatoria en tol territoriu de la República Arxentina. <br>ARTÍCULU 22- Comuníquese al Poder Executivu Nacional.}} === Votación === ==== Diputaos ==== El primer númberu son los diputaos que votaron a favor, el segundu los diputaos totales de la provincia.]] La sesión na Cámara de Diputaos pa tratar el proyeutu sobre l'albuertu empezó'l 13 de xunu de 2018, cola presencia de marches a favor y en contra alredor del Congresu.<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/politica/2018/06/13/comenzo-l'alderique-pol albuertu-en-diputaos espera una-votacion-afecha/|títulu=Empezó l'alderique pol albuertu en Diputaos: espérase una votación afecha|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Albuerto {{!}} A hores de la votación, más indecisos definen la so postura|url=http://www.perfil.com/noticias/politica/albuertu-a-hores-de-la-votacion-mas-indecisos-definen-la so-postura.phtml|fecha=13 de xunu de 2018|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Perfil.com}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=ambito.com|títulu=Despenalización del albuertu: la Plaza del Congresu estremar en dos a la espera de la votación|url=http://www.ambito.com/924431-despenalizacion-del albuertu-la plaza-del congresu-estremar en-dos-a-la espera-de-la-votacion|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=ambito.com|idioma=es-AR}}</ref> Fueron mayoría quien sofiten la llegalización del albuertu, siendo decenes de miles de persones.<ref>{{Cita noticia|títulu=La nueche en que los pañuelos verdes ganáron-y la cai a los celestes|url=https://www.lanacion.com.ar/2143770-la nueche-en-que-los-panuelos-verdes-ganáron-y la-cai-a-los celeste|fechaaccesu=14 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref> La sesión empecipió minutos antes de les 11:30 del miércoles, con un quórum estrictu de 129 diputaos. L'alderique polo xeneral enllargóse por más de 23 hores y desaguó na votación de güei, a les 9:52, cuando na cortil había 256 diputaos presentes y un solu ausente. Depués siguió l'analís del articuláu, qu'estendió la sesión hasta les 10:45. El presidente de la comisión de Llexislación Xeneral, diputáu [[Daniel Lipovetzky]], foi'l primer orador nel entamu de la sesión. Destacó'l "respetu y altor" col que se desenvolvieron les audiencies nes qu'espunxeron partidarios d'una y otra posición. Y adelantró na cortil la so postura favorable a la despenalización. Depués espunxo la titular de la comisión de Familia, Muyer, Niñez y Adolescencia, diputada Alejandra Martínez, quien tamién afitó posición en favor de nun penalizar la interrupción voluntaria del embaranzu. Con posiciones antagóniques, espunxeron dempués la presidenta de la comisión d'Aición Social y Salú Pública, diputada Carmen Polledo, y la titular de la comisión de Llexislación Penal, diputada Gabriela Burgos. Dempués de les esposiciones de los cuatro presidentes de les comisiones que dictaminaron sobre la iniciativa, abrióse la llista d'oradores na que s'anotaron más de cien diputaos de tolos bloques. El presidente del bloque del PRO, [[Nicolás Massot]], argumentó en contra de la despenalización. Dende'l Frente pa la Victoria, el primer orador foi'l diputáu [[Daniel Filmus]], quien antemanó la so postura favorable a la despenalización.<ref name=":6">{{Cita web|url=https://www.hcdn.gob.ar/prensa/noticias/2018/despenalizacion-albuerto/noticies_0593.html|títulu=TRES UNA CRUCIAL VOTACIÓN, DIÓSE-Y MEDIA SANCIÓN AL PROYEUTU DE DESPENALIZACIÓN DEL ALBUERTU|fechaaccesu=14 de xunu de 2018|sitiuweb=www.hcdn.gob.ar|idioma=es}}</ref> A la de los zarros de bloques, la diputada [[Graciela Camaño]], en nome del [[Frente Renovador]], felicitó “a los trés llexisladores de la [[Frente d'Izquierda y de los Trabayadores Izquierda]], qu'honraron la so plataforma de campaña. Dende la política, cuando quier espolletase coles temes qu'apellen a la sociedá, namái-y la quebra. Y esa nun ye la nuesa misión. Debemos sí buscar el bien común de la xente”. Pela so parte, Pablo Yedlin, en representación del bloque [[Partíu Xusticialista|Xusticialista]], consideró que “tenemos de traer a la lluz al albuertu y sacalo de la clandestinidá”. “L'Estáu nun puede criminalizar a les muyeres nin abandonales”, alegó en defensa del proyeutu de llei. Dende'l [[Frente pa la Victoria|Frente pa la Victoria-PJ]], [[Agustín Rossi]] sostuvo que “el coleutivu de les muyeres marca una llucha xenuina na Arxentina, que nos apella a la política pa salir de la nuesa zona de confort y realizar los cambeos que la sociedá reclama”.El interbloque oficialista de Camudemos estremó'l so zarru ente [[Silvia Lospennato]], a favor del proyeutu, y Marcela Campagnoli, en contra. Lospennato consideró que “pase lo que pase na votación, la sociedá yá nun ye la mesma”. “Tamos arguyoses de dar esti pasu. Miles de muyeres siguen esti alderique en tol país y apelláronnos col interés xenuinu de conquistar esti derechu”, amestó.<ref name=":6" /> La sesión aprobó la media sanción de la llei con 129 votos a favor, 125 en contra, 1 astención.<ref>{{Cita web |url=https://votaciones.hcdn.gob.ar/votacion/3805 |títulu=Interrupción voluntaria del embaranzu. Réxime. Dictame de Mayoría. Espediente 230-D-2018 y otros. Orde del Día 155. |fecha=14 de xunu de 2018 |sitiuweb=Honorable Cámara de Diputaos de la Nación}}</ref> {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" |- ! colspan=2| Bloques ! Afirmativu !Negativu !Astención ! Ausente !Presidente<br>de la Cámara |- |rowspan=6 style="background-color: #FFD700;border-bottom-style:hidden;"| |align=left|[[Propuesta Republicana]] (55) |17 |37 | | |1 |- |align=left|[[Unión Cívica Radical]] (40) |24 |16 | | | |- |align=left|[[Coalición Cívica ARI]] (10) |1 |9 | | | |- |align=left|[[Frente Cívicu y Social de Catamarca]] (1) | |1 | | | |- |align=left|Partíu pola Xusticia Social (1) | |1 | | | |- |align=left|Salta Somos Toos (1) | |1 | | | |- |colspan=2 bgcolor=#FFD700 align=left|'''[[Camudemos]]''' (108) |bgcolor=#FFD700|'''42''' |bgcolor=#FFD700|'''65''' |bgcolor=#FFD700| |bgcolor=#FFD700| |bgcolor=#FFD700|'''1''' |- |rowspan=2 style="background-color: #009cde;border-bottom-style:hidden;"| |align=left|[[Frente pa la Victoria|Frente pa la Victoria-PJ]] (65) |54 |10 | |1 | |- |align=left|[[Fuercia d'Orientación Radical de la Moza Arxentina|Concertación Forxa]] (1) | |1 | | | |- |colspan=2 bgcolor=#009cde align=left|'''[[Frente pa la Victoria|Frente pa la Victoria-PJ]]''' (66) |bgcolor=#009cde|'''54''' |bgcolor=#009cde|'''11''' |bgcolor=#009cde| |bgcolor=#009cde|'''1''' |bgcolor=#009cde| |- |rowspan=7 style="background-color: #19bc9d;border-bottom-style:hidden;"| |align=left|[[Partíu Xusticialista|Xusticialista]] (18) |8 |10 | | | |- |align=left|[[Frente Renovador de la Concordia|Frente de la Concordia Misioneru]] (5) |2 |3 | | | |- |align=left|[[Unión per Córdoba|Córdoba Federal]] (4) | |3 |1 | | |- |align=left|[[Partíu Xusticialista|Xusticialista por Tucumán]] (3) |1 |2 | | | |- |align=left|[[Partíu Bloquista de San Juan]] (1) | |1 | | | |- |align=left|Toos Xuntos per San Juan (1) | |1 | | | |- |align=left|Somos San Juan (1) | |1 | | | |- |colspan=2 bgcolor=#19bc9d align=left|'''[[Partíu Xusticialista|Arxentina Federal]]''' (33) |bgcolor=#19bc9d|'''11''' |bgcolor=#19bc9d|'''21''' |bgcolor=#19bc9d|'''1''' |bgcolor=#19bc9d| |bgcolor=#19bc9d| |- |rowspan=4 style="background-color: #0a1172;border-bottom-style:hidden;"| |align=left|[[Frente Renovador|Federal Xuníos por Una Nueva Arxentina]] (18) |8 |10 | | | |- |align=left|[[Chubut Somos Toes Cultura, Educación y Trabayu]] (1) | |1 | | | |- |align=left|Córdoba Trabayo y Producción (1) | |1 | | | |- |align=left|Trabayu y Dignidá (1) | |1 | | | |- |colspan=2 bgcolor=#0a1172 align=left|[[Frente Renovador|<span style="color:white;">'''Frente Renovador'''</span>]] {{fontcolor|white|'''-'''}} [[Xuníos por una Nueva Alternativa|<span style="color:white;">'''UNA'''</span>]] {{fontcolor|white|(21)}} |bgcolor=#0a1172|{{fontcolor|white|'''8'''}} |bgcolor=#0a1172|{{fontcolor|white|'''13'''}} |bgcolor=#0a1172| |bgcolor=#0a1172| |bgcolor=#0a1172| |- |rowspan=2 style="background-color:#00677f;border-bottom-style:hidden;"| |align=left|[[Movimientu Evita|Peronismu pa la Victoria]] (4) |4 | | | | |- |align=left|[[Movimientu Llibres del Sur Llibres del Sur]] (1) |1 | | | | |- |colspan=2 bgcolor=#00677f align=left|[[Movimientu Evita|<span style="color:white;">'''Peronismu pa la Victoria'''</span>]] {{fontcolor|white|'''-'''}} [[Movimientu Llibres del Sur|<span style="color:white;">'''Llibres del Sur'''</span>]] {{fontcolor|white|(5)}} |bgcolor=#00677f|{{fontcolor|white|'''5'''}} |bgcolor=#00677f| |bgcolor=#00677f| |bgcolor=#00677f| |bgcolor=#00677f| |- |bgcolor=#FF0080| |align=left|'''[[Frente Cívicu por Santiago]]''' (6) |1 |5 | | | |- |bgcolor=#66FFCC| |align=left|'''[[Compromisu Federal|Unidá Xusticialista]]''' (4) | |4 | | | |- |bgcolor=#ff0000| |align=left|'''[[Evolución (Coalición Política)|Evolución Radical]]''' (3) |3 | | | | |- |bgcolor=#800000| |align=left|'''[[Partíu de los Trabayadores Socialistes|PTS]] - [[Frente d'Izquierda y de los Trabayadores|Frente d'Izquierda]]''' (2) |2 | | | | |- |bgcolor=lightblue| |align=left|'''[[Partíu Xusticialista|Escueyo Catamarca]]''' (2) | |2 | | | |- |bgcolor=#D10047| |align=left|'''[[Partíu Intransixente|Bloque Proteutora]]''' (1) | |1 | | | |- |bgcolor=Orange| |align=left|'''[[Frente Progresista Cívicu y Social]]''' (1) | |1 | | | |- |bgcolor=#800000| |align=left|'''[[Frente d'Izquierda y de los Trabayadores]]''' (1) |1 | | | | |- |bgcolor=#0070B8| |align=left|'''[[Movimientu Popular Neuquino]]''' (1) | |1 | | | |- |bgcolor=lightblue| |align=left|'''[[Partíu Xusticialista|Nuevu Espaciu Santafesino]]''' (1) |1 | | | | |- |bgcolor=lightblue| |align=left|'''[[Partíu Xusticialista|Primeru Arxentina]]''' (1) |1 | | | | |- |bgcolor=lightblue| |align=left|'''[[Partíu Xusticialista|Somos Mendoza]]''' (1) | |1 | | | |- ! colspan=2| Total (257) ! 129 ! 125 ! 1 ! 1 ! 1 |} ==== Senadores ==== El 27 de xunu la Cámara Alta podríen dar ingresu formal, votación por aciu del cuerpu llexislativu, a la media sanción de la Llei d'Interrupción del Embaranzu Voluntariu. Al ser una sesión informativa y non ordinaria, significa que salvo un alcuerdu políticu qu'habilite una ordinaria, l'entamu del trámite llexislativu dilatar hasta'l miércoles 4 de xunetu. [[Miguel Ángel Pichetto]], xefe del [[Peronismu|PJ Federal]], yá anunció'l so votu positivu y agoró la sanción de la llei. Lo mesmo dixo'l formoseño [[Luis Petcoff Naidenoff|Luis Naidenoff]], xefe [[Unión Cívica Radical|radical]].<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/politica/2018/06/14/albuertu-llegal-en-el senáu-empieza-engarrar-pero-se-debatira-recien-en-xunetu/|títulu=Albuerto llegal: nel Senáu empieza la pulsiada pero va aldericase recién en xunetu|fechaaccesu=18 de xunu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> Dientro de los senadores que s'espresen en contra del albuertu tán [[Federico Pinedo (bisnietu)|Federico Pinedo]]<ref>{{Cita noticia|apellíos=Cronista.com|títulu=Pinedo, sobre l'albuertu: “Nun atopo diferencia ente esaniciar la vida d'un mozu por nacer y unu nacíu”|url=https://www.cronista.com/economiapolitica/Pinedo-sobre-l'albuertu-Nun atopo-diferencia-ente-esaniciar-la vida-de-un mozu-por-nacer-y-unu-nacíu-20180224-0004.html|fechaaccesu=18 de xunu de 2018|periódicu=El Cronista|idioma=es-LA}}</ref> y [[Esteban Bullrich]].<ref>{{Cita noticia|títulu=El poema d'Esteban Bullrich pa oponese al albuertu|url=http://www.perfil.com/noticias/politica/el poema-de-esteban-bullrich-pa oponese-al albuertu.phtml|fecha=18 de xunu de 2018|fechaaccesu=18 de xunu de 2018|periódicu=Perfil.com}}</ref> Un informe de la consultora D'Alessio IROL-Berensztein da cuenta de que'l 55% de los arxentinos espera que'l proyeutu d'interrupción voluntaria del embaranzu (IVE) seya aprobáu ensin cambeos nel Senáu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Albuerto: el 55% de los arxentinos espera que los senadores aprueben la llei ensin cambeos|url=http://www.perfil.com/noticias/sociedad/albuerto-el-55-de-los arxentinos-espera-que-los senadores-aprueben-la llei-ensin-cambeos.phtml|fecha=18 de xunu de 2018|fechaaccesu=18 de xunu de 2018|periódicu=Perfil.com}}</ref> La vicepresidente Gabriela Michetti decidió xirar a cuatro comisiones el proyeutu: la de Salú (que va ser cabecera), de Xusticia y Asuntos Penales, d'Asuntos Constitucionales y de Presupuestu y Facienda. Esta decisión foi cuestionada porque ye considerada por defensores del proyeutu como innecesaria y cola cuenta de enllargar l'alderique indefinidamente.<ref>{{Cita noticia|apellíos=ambito.com|títulu=Albuerto llegal: Michetti xiró'l proyeutu a cuatro comisiones y Pichetto cruciar por 'enllargar l'alderique'|url=http://www.ambito.com/925318-albuertu-llegal-michetti-xiro-el proyeutu-a-cuatro-comisiones-y-pichetto-cruciar por--enllargar-l'alderique|fechaaccesu=22 de xunu de 2018|periódicu=ambito.com|idioma=es-AR}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.mendozapost.com/nota/92767-acusen-a-michetti-de-espurrir-el tratamientu-del albuertu llegal/|títulu=Acusen a Michetti d'espurrir el tratamientu del albuertu llegal - Mendoza Post|fechaaccesu=22 de xunu de 2018|apellíu=Post|nome=Mendoza|sitiuweb=www.mendozapost.com}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Michetti xiró a cuatro comisiones el proyeutu sobre albuertu|url=https://www.lanacion.com.ar/2146205-michetti-xiru-a-cuatro-comisiones-el proyeutu-sobre-albuertu|fechaaccesu=22 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.eldiariodelapampa.com.ar/index.php/110-portada/secundariu/45922-michetti-eligio-el camín-mas-llargu-pa-el proyeutu-del-albuerto|títulu=Michetti escoyó'l camín más llargu pal proyeutu del albuertu - El Diariu de La Pampa|fechaaccesu=22 de xunu de 2018|sitiuweb=www.eldiariodelapampa.com.ar|idioma=es-es}}</ref> Finalmente, los senadores nacionales decidieron que l'alderique pol proyeutu de llei seya en tres comisiones: Salú, Xusticia y Asuntos Penales, y Asuntos Constitucionales.<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/politica/2018/06/27/l'alderique-sobre-l'albuertu-en-el senáu-finalmente-sera-aldericáu-en-tres-comisiones/|títulu=El proyeutu de llegalización del albuertu finalmente va ser aldericáu en tres comisiones nel Senáu|fechaaccesu=28 de xunu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> Tres una xunta ente los xefes de les distintes bancaes, el Plenariu de Llabor Parllamentariu alcordó que la votación sobre la interrupción voluntaria del embaranzu llegue a la cortil el 8 d'agostu. Una selmana antes, el 1° d'agostu, va roblase'l dictame.<ref>{{Cita noticia|apellíos=ambito.com|títulu=El Senáu alcordó que'l proyeutu d'albuertu llegal llegue a la cortil el 8 d'agostu|url=http://www.ambito.com/925740-el senáu-acordo-que-el proyeutu-d'albuertu llegal-llegue-a la cortil-el-8-de-agostu|fechaaccesu=27 de xunu de 2018|periódicu=ambito.com|idioma=es-AR}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Clarín.com|títulu=Albuerto: el Senáu vota'l proyeutu'l 8 d'agostu|url=https://www.clarin.com/politica/albuerto-senáu-vota-proyeutu-agosto_0_Sk0xW4xzQ.html|fechaaccesu=27 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref> {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" |- ! colspan=2| Bloques ! Afirmativu !Negativu !Astención ! Ausente |- |rowspan=6 style="background-color: #FFD700;border-bottom-style:hidden;"| |align=left|[[Unión Cívica Radical]] (12) | | | | |- |align=left|[[Propuesta Republicana|Frente PRO]] (9) | | | | |- |align=left|[[Frente Cívicu y Social de Catamarca]] (1) | | | | |- |align=left|Avanzar San Luis (1) | | | | |- |align=left|Producción y Trabayu (1) | | | | |- |align=left|[[Movimientu Popular Fueguino]] (1) | | | | |- |colspan=2 bgcolor=#FFD700 align=left|'''[[Camudemos]]''' (25) |bgcolor=#FFD700| |bgcolor=#FFD700| |bgcolor=#FFD700| |bgcolor=#FFD700| |- |rowspan=4 style="background-color: #19bc9d;border-bottom-style:hidden;"| |align=left|[[Partíu Xusticialista|Xusticialista]] (20) | | | | |- |align=left|[[Partíu Xusticialista|Partíu Xusticialista La Pampa]] (2) | | | | |- |align=left|[[Partíu Xusticialista|Xusticialista Chubut]] (1) | | | | |- |align=left|[[Chubut Somos Toos]] (1) | | | | |- |colspan=2 bgcolor=#19bc9d align=left|'''[[Partíu Xusticialista|Arxentina Federal]]''' (24) |bgcolor=#19bc9d| |bgcolor=#19bc9d| |bgcolor=#19bc9d| |bgcolor=#19bc9d| |- |rowspan=4 style="background-color: #2C4A90;border-bottom-style:hidden;"| |align=left|[[Movimientu Popular Neuquino]] (2) | | | | |- |align=left|[[Partíu Xusticialista|Xusticialista 8 d'Ochobre]] (1) | | | | |- |align=left|Santa Fe Federal (1) | | | | |- |align=left|[[Partíu Renovador de Salta|Pares]] (1) | | | | |- |colspan=2 bgcolor=#2C4A90 align=left|'''[[Peronismu Federal|<span style="color:white;">Parllamentariu Federal</span>]]''' {{fontcolor|white|(5)}} |bgcolor=#2C4A90| |bgcolor=#2C4A90| |bgcolor=#2C4A90| |bgcolor=#2C4A90| |- |bgcolor=#009cde| |align=left|'''[[Frente pa la Victoria|Frente pa la Victoria - PJ]]''' (9) | | | | |- |bgcolor=#66ffcc| |align=left|'''[[Alianza Compromiso Federal|Unidá Xusticialista]]''' (2) | | | | |- |bgcolor=#FF0080| |align=left|'''[[Frente Cívicu por Santiago]]''' (2) | | | | |- |bgcolor=lightblue| |align=left|'''[[Partíu de la Concordia Social|Misiones]]''' (2) | | | | |- |bgcolor=blue| |align=left|'''Frente Popular''' (1) | | | | |- |bgcolor=green| |align=left|'''[[Movimientu Proyeutu Sur|Proyeutu Sur]] - [[XUNEN]]''' (1) | | | | |- |bgcolor=lightblue| |align=left|'''RIO - Frente Progresista''' (1) | | | | |- ! colspan=2| Total (72) ! ! ! ! |} == Guíes y protocolos pa la realización d'albuertos non punibles == === Guía téunica pa l'atención integral de los albuertos non punibles === N'ochobre de [[2007]] el [[Ministeriu de Salú (Arxentina)|Ministeriu de Salú de la Nación]], al traviés de la so ''Programa de salú sexual y reproductiva'' ellaboró la denominada ''Guía téunica pa l'atención integral de los albuertos non punibles''.<ref>{{cita web |url=http://www.famg.org.ar/documentos/guia_tecnica_albuertos_non_punibles.pdf |autor=Ministeriu de Salú de la Nación Arxentina |títulu=Guía téunica pa l'atención integral de los albuertos non punibles 2007 |fecha=ochobre de 2007 |fechaaccesu=27 de xunu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150701202811/http://www.famg.org.ar/documentos/guia_tecnica_albuertos_non_punibles.pdf |fechaarchivu=1 de xunetu de 2015 }}</ref> La mesma indica que tien como propósitu promover la igualdá de derechos, la equidad y la xusticia social según contribuyir a ameyorar la estructura d'oportunidaes nel campu de la [[salú sexual|salú sexual y reproductiva]] ysobremanera, "definir midíes p'amenorgar y esaniciar les barreres pal accesu al albuertu dexáu pola llei". La guía foi actualizada en xunu de [[2010]].<ref>{{cita web |url=http://www.msal.gov.ar/images/stories/bes/graficos/0000000667cnt-Guia-tecnica-web.pdf |autor=Ministeriu de Salú de la Nación Arxentina |títulu=Guía téunica pa l'atención integral de los albuertos non punibles 2010 |fecha=xunu de 2010 |fechaaccesu=27 de xunu de 2015}}</ref> La mesma foi primeramente anunciada como resolución ministerial, fechu que tuvo que ser desmentíu pol Ministru de Salú [[Juan Manzur]].<ref>{{cita web |url=http://www.pagina12.com.ar/diario/sociedad/3-149951-2010-07-22.html |títulu=La guía sigue vixente, la firma nun obra=Diariu Páxina 12 |fecha=22 de xunetu de 2010 |fechaaccesu=29 de mayu de 2013}}</ref>En 2015 el Ministeriu de Salú de la Nación actualizó la guía d'atención de los albuertos non punibles, onde considera la interrupción llegal d'un embaranzu como un derechu de les muyeres, amás incorpora per primer vegada la salú mental, como causal pa solicitar un albuertu non punible.<ref name="06afe27d">[http://www.pagina12.com.ar/diario/sociedad/3-275146-2015-06-18.html Un protocolu que garantiza l'accesu a un derechu]</ref> ==== Marcu xurídicu y principios ==== La guía espón un resume de la llexislación rellacionada cola tema, citando artículos de la [[Constitución de la Nación Arxentina|Constitución Nacional]], de [[Tratáu internacional|trataos internacionales]], del Códigu Penal de la Nación y de la Llei Nᵘ 25.673 de Salú Sexual y Procreación Responsable. Menta amás una serie de principios a siguir ente los que se destacar el de favorabilidad, que diz qu'en casu de duldes avera del sentíu d'una norma o de la so aplicación, tien d'adoptase la interpretación o l'aplicación que meyor se compadezca colos derechos de les muyeres. ==== Definición y Constatación de Non Punibilidad ==== La guía numbera los casos de non punición del albuertu de la siguiente manera: * En casos de peligru pa la vida de la muyer o persona gestante. * Nos casos de peligru pa la salú de la muyer o persona gestante. * Cuando l'embaranzu seya productu d'una violación. * Cuando l'embaranzu seya productu del atentáu al pudor sobre una muyer o persona gestante "fatu o llocu". * La salú mental, entendida como afectación de la salú de la persona embarazada (dende 2015)<ref name="06afe27d" /> Indica que tien d'interpretase como salú'l “completu estáu de bienestar físico, psíquicu y social, y non solamente l'ausencia d'enfermedaes”, tal como define la [[Organización Mundial de la Salú|OMS]]. En ciertos casos, interpretóse que la violación tenía de ser cometida solo sobre muyeres coles discapacidaes antes mentaes por que el albuertu resulte non punible ([[Euxenesia|albuerto eugenésico]]).<ref>{{cita web |url=http://dianamaffia.com.ar/archivos/Albuerto-non-punible.-Qu%C3%A9-diz-la llei.pdf |títulu=Albuerto non punible: ¿qué diz la llei? |autor=MAFFÍA, Diana |fecha=2006 |fechaaccesu=6 de mayu de 2013}}</ref> La non punibilidad de los casos de peligru pa la vida o la salú de la muyer tien de ser constatada pol médicu tratante, quien amás va poder faer una interconsulta con otru médicu o bien, nos casos de peligru pa la salú mental, con un profesional de la psicoloxía. Nos casos de violación o d'atentáu contra'l pudor, na guía del 2007 especificábase que se debía presentar una denuncia policial o xudicial. A partir del llanzamientu de la guía del 2010, si nun esiste una denuncia, ye abonda con presentar una declaración xurada. Tamién declara que cualquier imposición d'esixencies adicionales considérase una violación a los derechos de la muyer al accesu al albuertu nos casos dexaos pola llei. === Protocolu pa l'atención integral de les persones con derechu a la interrupción llegal del embaranzu === N'abril de [[2015]], publicar una nueva actualización de la ''Guía téunica pa l'atención integral de los albuertos non punibles'', nesti casu sol nome de ''Protocolu pa l'atención integral de les persones con derechu a la interrupción llegal del embaranzu''.<ref>{{cita web |url=http://www.msal.gov.ar/images/stories/bes/graficos/0000000690cnt-Protocolu%20ILE%20Web.pdf |autor=Ministeriu de Salú de la Nación Arxentina |títulu=Protocolu pa l'atención integral de les persones con derechu a la interrupción llegal del embaranzu |fecha=abril de 2015 |fechaaccesu=27 de xunu de 2015}}</ref> === Métodos d'albuertu según l'estáu del desarrollu prenatal === [[Ficheru:Vacuum-aspiration (single).svg|miniaturadeimagen|Albuerto por aspiración, a los ocho selmanes de la xestación (seis dempués de la fertilización).<br />1: [[Sacu amnióticu]]<br />2: [[Embrión]]<br />3: [[Úteru]]<br />4: [[Espéculo (medicina)|Espéculo]]<br />5: [[Xeringa]] manual<br />6: Conexón a bomba d'aspiración.]] La guía numbera los distintos métodos seguros p'[[albuertu|albortar]] según el [[desarrollu prenatal]] del [[embaranzu]], faciendo una distinción ente ''Métodos Preferíos'' y ''Otros Métodos'' ya indicando les selmanes que tienen de trescurrir dende la postrera [[menstruación]]. Los métodos preferíos son: * [[Albuertu quirúrxicu#Albuertu por aspiración|Aspiración al vaciu]] manual o llétrica: ente 5 y 12 selmanes dende la última menstruación (Mes 3 d'embaranzu). Van Poder pasar hasta 15 selmanes (mes 4 d'embaranzu) siempres que sían provisores bien entrenaos. * [[Dilatación y evacuación]]: ente 13 y 22 selmanes dende la última menstruación (Mes 4 d'embaranzu). * [[Mifepristone]] y [[Misoprostol]] (o [[gemeprost]]): ente 5 y 9 selmanes dende la última menstruación (Mes 3 d'embaranzu). Ta investigándose si puede aplicase esti métodu hasta pasaes 12 selmanes. Ente 13 y 22 selmanes (Mes 5 d'embaranzu), les [[dosis]] de Misoprostol (o gemeprost) tendrán de ser repitíes. * [[Prostaglandina|Prostaglandines]] d'[[Vía intravaginal|usu vaxinal]] en dosis repitíes: ente 12 y 22 selmanes dende la última menstruación (Mes 5 d'embaranzu). Otros métodos son: * Dilatación y curetaje: ente 5 y 11 selmanes dende la última menstruación (Mes 3 d'embaranzu). * [[Solución hipertónica|Soluciones hipertónicas]]: ente 12 y 22 selmanes dende la última menstruación (Mes 5 d'embaranzu). * Prostaglandinas intra [[Sacu amnióticu|amniótiques]] o extra amniótiques: ente 12 y 22 selmanes dende la última menstruación (Mes 5 d'embaranzu). * Inyeición pa detener el [[corazón]] del fetu: de les 20 hasta les 23 selmanes dende la última menstruación (Mes 5 d'embaranzu).<ref>Vause S, Sands J, Johnston TA, Russell S, Rimmer S. (2002). PMID 12521492 Could some fetocides be avoided by more prompt referral after diagnosis of fetal abnormality? ''J Obstet Gynaecol''. 2002 Mayu:''22''(3):243-5. Consultáu'l 17 de marzu de 2006. (n'inglés)</ref> * Nos casos más avanzaos úsense téuniques escepcionales, como la llamada de dilatación y estraición intacta o "''albuertu por nacencia parcial''", que rique dos o tres díes de preparación, p'asegurar la dilatación cervical necesaria, y los fármacos qu'induzan el partu. El médicu va manipoliar al fetu, pa faer salir primero les sos piernes, hasta dexar adientro namái la cabeza, si asina ye necesariu. A lo último, balérase'l [[encéfalu]] por succión dempués de prauticar una incisión na base del craniu. [[Ficheru:Prenatal development table (es).svg|miniaturadeimagen|centro|1200px|Calendariu selmanal del [[desarrollu prenatal|desarrollu humanu antes del embaranzu]], y la so rellación col momentu del partu.]] === Situación de los protocolos provinciales pa l'atención de los albuertos non punibles === Puesto que el citáu fallu de la corte establecía que cada provincia tenía d'ellaborar un protocolu pa l'atención de los albuertos nes situaciones non punibles pol códigu penal, delles provincies ellaboraron dichu protocolu en lineamiento col fallu, ente qu'otres provincies ellaboraron protocolos más restrictivos y otres provincies (a marzu de 2015) nun ellaboraron protocolu dalgunu. Un informe de la ONG "''Asociación polos derechos civiles''",<ref name="Informe ONG ADC">[http://www.adc.org.ar/wp-content/uploads/2015/03/Accesu-al albuertu-non-punible-Marzu-2015.pdf Accesu al albuertu non punible n'Arxentina: Estáu de situación - Asociación polos Derechos Civiles]</ref> relevaba lo siguiente: * '''8 provincies tienen protocolos que se correspuenden, en bona midida, colo dispuesto pol fallu de la corte''': Chaco, Chubut, Jujuy, La Rioxa, Misiones, Santa Cruz, Santa Fe, Tierra del Fueu y Entre Ríos (esta postrera, dende payares de 2017).<ref>[https://amnistia.org.ar/el protocolu-pa-la-interrupcion-llegal-del embaranzu-en-ente-rios-ye-un pasu-escontra-alantre/ Páxina d'Amnistía Internacional]</ref> * '''8 provincies tienen protocolos con requisitos más restrictivos que lo dispuesto pol fallu de la corte''': Ciudá de Buenos Aires (que los sos requisitos arbitrarios atópense suspendíos por orde xudicial), Córdoba (anguaño suspendíu parcialmente por orde xudicial), La Pampa, Neuquén, Provincia de Buenos Aires, Ríu Negru y Salta. * '''9 xurisdicciones entá nun cunten con protocolos''': Catamarca, Corrientes, Formosa, Mendoza, San Juan, San Luis, Santiago del Estero, Tucumán y l'Estáu Nacional (pa los hospitales y centros de salú que dependen del gobiernu nacional). Hai de solliñar que, nel casu de Córdoba, l'aplicación del protocolu ta frenada pola xusticia provincial.<ref>[http://www.lavoz.com.ar/ciudadanos/albuertu-non-punible-nuevu-protocolu-pa-garantizar-l'accesu Albuerto non punible: nuevu protocolu pa garantizar l'accesu]</ref> Pela so parte, na Ciudá Autónoma de Buenos Aires, el protocolu aprobáu pola llexislatura de la ciudá foi vetáu pol entós xefe de gobiernu [[Mauricio Macri]] y reemplazáu por otru más restrictivu (ellaboráu pol entós ministru de salú de la ciudá, [[Jorge Lemus]]). Anguaño espérase que'l Tribunal Cimeru de Xusticia de la Ciudá expédase al respeutive de la validez del vetu al protocolu aprobáu pola llexislatura.<ref>[https://www.pagina12.com.ar/diario/sociedad/3-291766-2016-02-04.html Pa enzancar la interrupción - Páxina/12]</ref> == Casos emblemáticos == === Keila Jones === El 1ro d'avientu de 2015 Keila Jones de 17 años asistió al centru de Salú d'El Maitén, Provincia de [[Provincia del Chubut|Chubut]] y depués de que-y prauticaren un albuertu químicu con pastilla de [[misoprostol]], utilizando'l mecanismu llegal previstu pol protocolu d'albuertos non punibles. Depués finó por cuenta de una "[[sepsis]]" depués d'ingresar al hospital por un cuadru de "[[gastroenteritis]]".<ref>{{cita web |url=https://www.elpatagonico.com/adolescente-murio-un albuertu-y-lleven-xuiciu-la-mélica-n1562690 |títulu=Adolescente morrió tres un albuertu y lleven a xuiciu a la médica |fechaaccesu= 6 de xunu de 2018 |fecha= 25 de xunetu de 2017 |obra =El Patagónico |editorial= |páxines= }}</ref><ref>https://www.rionegro.com.ar/policiales/absolvieron-a-mélica-de-chubut-acusada-de-homicidiu-IC3400864</ref> La médica que prauticó l'albuertu foi absuelta pola xusticia.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Negru|nome=Diariu Rio|títulu=Absolvieron a médica de Chubut acusada d'homicidiu|url=https://www.rionegro.com.ar/policiales/absolvieron-a-mélica-de-chubut-acusada-de-homicidiu-IC3400864|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|periódico=www.rionegro.com.ar|idioma=es-ES}}</ref> === Neña de 11 años embarazada n'Entre Ríos === Una menor de 11 años foi violada y quedó embarazada n'[[Provincia d'Entre Ríos|Entre Ríos]], -una provincia que s'atopa al este d'Arxentina-, y los sos familiares empecipiaron por encamientu de los médicos un procesu xudicial pa poder realizar l'albuertu.<ref>[http://www.bbc.com/mundo/noticias/2012/01/120118_arxentina_casos_nuevu_embarazada_albuertu_vhEmbarazo en neña de 11 años alica alderique d'albuertu n'Arxentina]</ref><ref> [https://www.lanacion.com.ar/1441129-polemica-pol casu-de-una-nina-de-11-anos-embarazadaPolémica pol casu d'una neña de 11 años embarazada]</ref> Finalmente l'embaranzu nun foi atayáu, por cuenta de les presiones recibíes pola familia de distintos sectores sociales y políticos antiaborto que fixeron optar a la familia de retirar la demanda xudicial, y dio a lluz uno beba a principios de 2012.<ref>[https://www.infobae.com/2012/07/25/661098-ente-rios-la-nina-11-anos-violada-foi-mama/ Entre Ríos: la neña de 11 años violada foi ma.]</ref> === Belén === [[Ficheru:LibertadBelen.jpg|miniaturadeimagen|250px|Pancarta reclamando l'anulación de la condena a Belén nuna marcha en Buenos Aires.]] Belén (un nome ficticiu, el real nun se dio a conocer pa protexer la so identidá), una moza que llegó al hospital Ablanéu de la provincia de Tucumán con fuertes dolores vaxinales y a la que se-y diagnosticó un albuertu bonal y natural. Foi detenida porque foi atopáu nun bañu del nosocomio un fetu que s'abarruntó que yera d'ella. Tuvo en prisión por más de dos años ensin que'l so casu dar a conocer a los medios hasta qu'organizaciones feministes interesar por él, emprestáron-y ayuda llegal y empecipiaron manifestaciones por que seya puesta en llibertá.<ref>[https://laprensa.peru.com/actualidá/noticia-belen-nin-menos-arxentina-63680 Arxentina: l'emblemáticu casu de Belén, llibre tres dos años de prisión per albuertu]</ref><ref>[http://www.eldesconcierto.cl/2016/08/03/el-dramatico-casu-de-belen-ocho-ano-de-prision-por un albuertu-espontaneo El dramáticu casu de Belén: Ocho años de prisión por un albuertu bonal]</ref> {{cquote|Esperté a la mio ma a eso de les 3 y media, díxi-y que nun me sentía bien, que me llevara al hospital. Ingresu a les 3.50 y non a les 3, como dicen. Atendióme la doctora de la guardia, inyectóme un calmante. Nun me revisó. D'ende fui al bañu. Nun tardé media hora como dicen. Fui y volví en 5 minutos. Punxéronme sueru. Chéme nuna camiya. Tenía fríu. Danme una frazadita. A eso de les 6.30 llevanto. Creo que fixi pis, díxi-y a los mio ma. Taba con sangre. Llévenme a la sala de partu. Dizme'l doctor Martín que me quede sele, que taba teniendo un albuertu bonal. Y cuando esperté taba arrodiada de policías. Un emplegáu de la policía, uniformado, taba mirándome les mios partes íntimes. Dempués vieno un enfermeru con una caxina que tenía una cosina negra chiquita. Y dizme, este ye'l to fíu. Yo díxi-y que taba equivocáu|Testimoniu de Belen}} [[Amnistía Internacional]] y la [[ONX]] interesáronse nel so casu. La primer institución xuntó más de 100{{esd}}000 firmes pidiendo la so lliberación y la segunda alzó un petitoriu al entós presidente Mauricio Macri por qu'intervenga nel so casu. La moza foi absuelta pola Corte Suprema de Xusticia de Tucumán.<ref>{{Cita web|url=http://apaprensa.com/belen-foi-absuelta-pola corte-suprema-de-xusticia-de-tucuman/|títulu=Belén foi absuelta pola Corte Suprema de Xusticia de Tucumán {{!}} APA|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|sitiuweb=apaprensa.com|idioma=es-AR}}</ref> === María Madalena === En 2012, na provincia de [[Provincia de Tucumán|Tucumán]], una muyer conocida como María Madalena llegó con un albuertu bonal en cursu al hospital. Les médiques fixeron entrar a la policía a la sala de partu, por que-y tomaren declaración. Amosáron-y el fetu a la madre y al cónyuge, acusándolos de practicase un albuertu. Foi operada ensin anestesia, como castigu pola so presunta conducta; y, cola mesma lóxica que nel casu de Belén, imputar por albuertu. Güei la causa atopar a estudiu de la Corte Suprema de Xusticia de la Nación pa investigar pola responsabilidá pola violación del secretu profesional y la violencia a la que foi sometida.<ref name=":3">{{Cita web|url=https://amnistia.org.ar/wp-content/uploads/delightful-downloads/2017/09/L'ACCESU-AL ALBUERTU-EN-ARXENTINA-APURRE03-FINAL.pdf|títulu=L'accesu al albuertu n'Arxentina d'Amnistía Internacional}}</ref> === Ana María Acevedo === Ana María Acevedo yera una nueva [[provincia de Santa Fe|santafesina]] qu'a los 19 años afayáron-y un cancer d'en el quexal, tenía trés fíos y escasos recursos económicos. Poco tiempu dempués detectóse-y un embaranzu, y ante la situación socioeconómica precaria ella solicitó l'albuertu, el pidimientu foi refugada polos médicu<ref>{{cita web|apellíu1=Carabajal|nome1=Mariana|títulu=El Casu d'Ana María Acevedo|url=https://www.pagina12.com.ar/diario/sociedad/subnotas/3-46450-2010-04-25.html|fecha=25 d'abril de 2010|fechaaccesu=12 de xunu de 2018}}</ref> N'abril de 2007 el partu tuvo d'adelantrase por dolores fuertes que taba sufriendo la madre, prauticóse una cesárea pero ensin resultaos positives, beber morrió 24 hores dempués y Acevedo finó'l 17 de mayu de 2007 por cuenta de un deterioru del so salú. Una organización non gubernamental d'esa provincia arxentina empecipió aiciones llegales llogrando que n'Arxentina se procese a los profesionales intervinieres por delitos d'incumplimientu de los deberes de funcionarios públicos y mancadures amagayaes. El procesu dexó sentáu'l precedente que negase a faer un albuertu cuando ye necesariu puede aportar a delitu. === Neña de 11 años embarazada en Mendoza === En [[Mendoza (Arxentina)|Mendoza]], una de les provincies que nun xuntó al protocolu nacional pa la práutica d'albuertos en casos non punibles, fíxose conocíu'l casu d'una neña de 11 años embarazada frutu de la violación del so padrastru cola complicidá de la so madre. Se viralizó un audiu de la direutora del colexu de la nena cuntando la situación que sufria la menor y los sos hermanos, pidiendo collaboración de la comunidá frente a "la situación de indigencia y vulnerabilidá". Dende'l Ministeriu de Salú local, dixeron al diariu Los Andes que "va siguir col so embaranzu", una decisión que foi recibida con ciertu escepticismu polos vecinos de la llocalidá de San Carlos y que derivó nuna protesta frente a la Casa de Gobiernu provincial.<ref>{{Cita web|url=https://losandes.com.ar/article/view?slug=nena-de-11-anos-embarazada-en-junin-el padrastru-y-la madre-de-la-nina-estan-deteníos|títulu=Nena de 11 años embarazada en Junín: el padrastru y la madre de la neña tán deteníos|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|idioma=es-AR}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Mendoza: el pidíu d'ayuda d'una maestra que reveló'l drama d'una nena violada y embarazada - TN.com.ar|url=https://tn.com.ar/sociedad/mendoza-el pidíu-de-ayuda-de-una maestra-que-revelo-el drama-de-una-nena-violada-y-embarazada_871694|fecha=28 de mayu de 2018|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Tou Noticies|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/sociedad/2018/05/18/conmocion-en-mendoza-por-una-nena-de-11-anos-que-foi-violada-y-quedu-embarazada/|títulu=Conmoción en Mendoza por una nena de 11 años que foi violada y quedó embarazada|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> === Neña de 10 años embarazada en Salta === Una nena de 10 años foi violada pol so padrastru en [[Salta]]. La so ma enterar de la xestación cuando la llevó al hospital Maternu Infantil de la capital provincial por unos dolores de banduyu. Nesi contestu, cuando se confirmó que'l malestar tenía que ver con una xestación forzada, la nena cuntó sobre los abusos sexuales. L'embaranzu lleva yá 19 selmanes. Anque na Arxentina ye llegal la interrupción d'un embaranzu nesos casos, en Salta la nena violada nun puede aportar a esi derechu porque'l gobernador Juan Manuel Urtubey impunxo como clausa, arbitraria ya illegal, que l'albuertu tien de faese dientro de les 12 selmanes inclusive cuando se trata d'un embaranzu productu d'una violación. Establecer nel decretu 1170 del 22 de marzu de 2012, al traviés del cual dictó un protocolu restrictivu que regula l'albuertu non punible, llueñe de los lineamientos fitos pola Corte Suprema nel so fallu FAL. El direutoriu del Observatoriu de Violencia contra les Muyeres de Salta –un organismu autárquico y conformáu por referentes de los distintos poderes y l'Universidá Nacional de Salta– esixó-y al Poder Executivu provincial que derogue'l decretu 1170/12. Depués de que se conociera esta historia a nivel nacional y tres criticar de diverses organizaciones la Provincia decidió xuntase al protocolu nacional qu'establez que nun hai plazos pa prauticar un albuertu cuando ye productu d'una violación o pon en riesgu la vida de la madre.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Carbajal|nome=Mariana|títulu=Forzada a ser madre {{!}} Opinión|url=https://www.pagina12.com.ar/116683-forzada-a-ser-madre|fecha=1527082664|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=PAGINA12|idioma=es-AR}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Clarin.com|títulu=Depués del discutiniu pola nena de 10 años embarazada, Salta xuntó al protocolu nacional d'albuertu non punible|url=https://www.clarin.com/sociedad/depués-polemica-nena-10-anos-embarazada-salta-adhirio-protocolu-nacional-albuertu-punible_0_ry9yLDEkX.html|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.noticiauno.com.ar/nota/3434-En-Salta-tórguen-y albortar-a-una-nena-de-10-aos-violada-pol so padrastru|títulu=En Salta tórguen-y albortar a una nena de 10 años violada pol so padrastru|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|sitiuweb=www.noticiauno.com.ar|idioma=en}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Obligada a parir a los 10 años|url=http://cosecharoja.org/obligada-parir-los-10-anos/|fecha=22 de mayu de 2018|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Collecha Colorada|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Informativu|nome=L'Acople|títulu=#Salta: Amnistía Internacional alerta per embaranzu adolescente|url=http://www.elacopleinformativo.com.ar/salta/14374-salta-amnistia-internacional-alerta-por embaranzu adolescente.html|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=L'Acople Informativu|idioma=es-es}}</ref> === Psicóloga de Grávida === L'abril de 2017, una psicóloga venceyada a l'asociación [[antiaborto]] [[Ilesia católica|católica]] [[Grávida]] foi suspendida pol Tribunal d'Ética del Colexu de Psicólogos por cometer “una falta grave” na [[Ciudá de Santa Fe (Arxentina)|ciudá de Santa Fe]], lo cual valdría-y nun poder exercer por seis meses. La causa foi la supuesta influyencia de la profesional na decisión d'una menor, a la que se-y diba prauticar un albuertu nel Hospital Iturraspe, asocedíu en febreru de 2016. Adrián Berdini, subdireutor del Hospital Iturraspe, afirmó que la moza de 11 años taba siendo tratada por un equipu interdisciplinariu, y taba nel marcu Interrupción Llegal del Embaranzu (artículu nᵘ86 del [[Códigu Penal de la Nación Arxentina|Códigu Penal]]), pero dempués de lo que producióse interferencia de la psicóloga. El Colexu de Psicólogu acusar d'intervenir ya interferir nel trabayu d'un colega, lo cual ye una falta ética, amás d'influyir colos sos convencimientos personales a la paciente.<ref name="EL2">{{cita noticia|títulu=Suspenden a una psicóloga por influyir na decisión d'un albuertu|url=http://www.ellitoral.com/index.php/id_um/147597-suspenden-a-una-psicologa-por-influyir-en-la-decision-de-un albuertu-la madre-yera-una menor-de-13-anos.html|fecha=27 d'abril de 2017|fechaaccesu=30 de mayu de 2017|periódicu=[[Diariu La Mariña (Santa Fe)|La Mariña]]}}</ref> El Conseyu de la Comunidá del Hospital Iturraspe sofitó la decisión, yá que entemeció les sos creencies relixoses cola decisión de la menor.<ref name="EL3">{{cita noticia|títulu=El Conceyu de la Comunidá del Hospital Iturraspe sofitó la suspensión de la psicóloga|url=http://www.ellitoral.com/index.php/id_um/147858-la comunidá-del hospital-iturraspe-sofitu-la-suspension-de-la-psicologa-por-influyir-en-la-decision-sobre-un albuertu.html?utm_source=rellacionaes|fecha=2 de mayu de 2017|fechaaccesu=30 de mayu de 2017|periódicu=[[Diariu La Mariña (Santa Fe)|La Mariña]]}}</ref> La determinación del Colexu de Psicólogos causara consternación porque la profesional faía un voluntariáu solidariu y, amás, tantu la neña-madre que finalmente dio a lluz como la so familia estimaron el so acompañamientu. Finalmente, el llunes 23 d'ochobre de 2017 la Cámara d'Apelaciones no Penal dexó ensin efeutu la sanción por violase gravemente'l so derechu de defensa y que se llevó un procedimientu irregular, defectuosu, de nulidá absoluta”.<ref>{{cita web|url=http://www.aica.org/31176-la xusticia-dexo-ensin-efeutu-sancion-una-psicologa-que-defendio.html|títulu=La Xusticia dexó ensin efeutu la sanción a una psicóloga que defendió la vida|fechaaccesu=20 de marzu de 2018|apellíu=Familia y Vida|nome=Especial|fecha=15 de payares de 2017|editorial=aica.org|idioma=español}}</ref> == Organizaciones contraries a dereches al albuertu == Esisten distintes organizaciones na Arxentina a favor de la autodenominada postura [[provida]] que niega la esistencia d'un derechu al albuertu. El so puntu de vista sobre'l derechu al albuertu foi esplicáu pol rabín arxentín Dr. Fishel Szlajen<ref>[http://www.catolicosalerta.com.ar/secta-conciliar2017/miembru-titular-de-l'academia pontificia-pola vida.html Un rabín arxentín foi designáu miembru titular de l'academia pontificia pola vida]</ref> al sostener que ''"el derechu a decidir sobre'l mesmu cuerpu" manipolia y oculta intencionalmente la realidá por non tratase d'una cuestión corpórea del suxetu pa consigo mesmu, sinón primordialmente de dos vides humanes distintes; de la rellación ente un ser humanu y el so próximu, onde natural y transitoriamente una atópase dientro d'otra''.<ref>[https://www.infobae.com/opinion/2018/02/11/albuertu-a-demanda-el crime-como-derechu/ Albuertu a demanda: el crime como derechu - Infobae]</ref> === Ámbitu científicu === [[Ficheru: Academia Nacional de Medicina.jpg |miniaturadeimagen|250px|derecha| En 2010 l'[[Academia Nacional de Medicina (Arxentina)|Academia Nacional de Medicina de l'Arxentina]] declaró ''“que destruyir a un embrión humanu significa torgar la nacencia d'un ser humanu”''<ref name=acamedbai/>]] Coles mesmes, esta postura tamién ye defendida por diversu instituciones del ámbitu académicu y científicu ente les que s'atopa l'[[Academia Nacional de Ciencies Morales y Polítiques]], nel so dictame de xunetu de 2007;<ref name=ancmyp/> l'Academia Nacional de Medicina, como s'aprecia na so declaración de setiembre de 2010;<ref name=acamedbai/> el Colexu Médicu de Salta,<ref>{{cita web |url=https://www.aciprensa.com/noticias/argentina-colexu-mélicu-de-salta-refuga-prauticar-aborto/ |títulu=Arxentina: Colexu Médicu de Salta refuga prauticar albuertos |obra=ACI Prensa |fecha=12 d'abril de 2012 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2014}}</ref> el Colexu Médicu de Tucumán,<ref>[http://www.argentinosalerta.org/node/1704 Solicitada de Colexu Médicu de Tucumán en contra de proyeutos d'albuertu]</ref> el Conseyu de Médicos de la Provincia de La Rioxa,<ref>[http://www.aica.org/33655-mélicos-de-la-rioja-pronúnciense-favor-vida.html Médicos de La Rioxa pronúnciense a favor de la vida]</ref> el Colexu d'Abogaos de Tucumán,<ref>{{cita web |url= http://www.argentinosalerta.org/node/1627 |títulu= El derechu a la vida dientro del derechu positivu arxentín |apellíu= Familia y Vida |nome= |fecha= 6 d'agostu de 2011| editorial = Arxentinos Alerta |fechaaccesu= 17 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> l'Academia de la Plata,<ref>{{cita web |url=http://www.academiadelplata.com.ar/Listacategoriasproductos.asp?idCategory=766&tipu=0&menu=aaDICTAMENES%20Y%20DECLARACIONES |títulu=Dictames y Declaraciones |autor=Academia de la Plata |fecha=12 d'abril de 2012 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150629163223/http://www.academiadelplata.com.ar/Listacategoriasproductos.asp?idCategory=766&tipu=0&menu=aaDICTAMENES%20Y%20DECLARACIONES |fechaarchivu=29 de xunu de 2015 }}</ref> el Colexu de Médicos de la ciudá de La Plata,<ref>[https://www.laizquierdadiario.com/La Plata-La Ilesia-y-el Colexu-de-Mélicos-aliaos-contra-l'albuertu?id_roble=1201 La Plata: La Ilesia y el Colexu de Médicos aliaos contra l'albuertu]</ref> l'[[Academia Nacional de Derechu y Ciencies Sociales de Buenos Aires]],<ref>{{cita web |url=http://www.aica.org/32838-academia-advirtio-sobre-la inconstitucionalidá-de-los proyeutos-albuerto.html |títulu= Academia alvirtió sobre la inconstitucionalidá de los proyeutos d'albuertu |fecha=22 de marzu de 2018|editorial= AICA |fechaaccesu=22 de marzu de 2018|idioma=español }}</ref>el Colexu d'Abogaos de la Ciudá de Buenos Aires,<ref>[http://www.colabogados.org.ar/larevista/imprimir.php?id=67***amp***pag=121***amp***pag=119&pag=118&origen= Disconformidad col proyeutu de llei que postula la despenalización del albuertu. ]</ref> la Sociedá Arxentina d'Ética Médica y Biolóxica (SAEMB)<ref>{{cita web |url=http://saemb2009.blogspot.com.ar/2009/08/dr-jerome-lejeune.html |títulu=Dr. Jérôme Lejeune |autor=Sociedad Arxentina d'Ética Médica y Biolóxica |fecha=10 d'agostu de 2009 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2014 }}</ref> y la Sociedá de Xinecoloxía y Obstetricia de San Juan (ASOG).<ref>[http://www.parlamentario.com/noticia-108011.html Asociación de obstetras sanjuaninos en contra de que-y los obligue a albortar]</ref> En xunetu de 2007, l'[[Academia Nacional de Ciencies Morales y Polítiques]] publicó un dictame sobre'l proyeutu d'albuertos non punibles nel que se sostuvo que "Les normes de cualquier nivel que se sancionen pol Congresu, les llexislatures y los conseyos municipales, y qu'autoricen la muerte provocada de manera direuta d'una persona inocente, escarecen de validez constitucional, resultando irrelevante que los afeutaos tengan una selmana o tres meses de xestación, un añu o ochenta años de vida. Toos tienen el mesmu derechu a la vida".<ref name=ancmyp>{{cita web |url=http://www.ancmyp.org.ar/muestraobjeto.asp?id=145&descrip=DICTAME%20SOBRE%20EL%20PROYEUTU%20DE%20ALBUERTOS%20NON%20PUNIBLES%3Cbr%3Y&rubro=382&tipu=0 |autor=Academia Nacional de Ciencies Morales y Polítiques |fecha=16 de xunetu de 2007 |títulu=Dictame Sobre'l Proyeutu d'Albuertos non Punibles |fechaaccesu=2 d'abril de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140407065911/http://www.ancmyp.org.ar/muestraobjeto.asp?id=145&descrip=DICTAME%20SOBRE%20EL%20PROYEUTU%20DE%20ALBUERTOS%20NON%20PUNIBLES%3Cbr%3Y&rubro=382&tipu=0 |fechaarchivu=7 d'abril de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url= http://centrodebioetica.org/2012/03/analisis-del fallu-de-la corte suprema-sobre-albuertos-non-punibles-en-argentina/|títulu= ANALÍS DEL FALLU DE LA CORTE SUPREMA SOBRE ALBUERTOS NON PUNIBLES|fechaaccesu= 21 de marzu de 2018|apellíu= AbortoFamilia y Vida | nome= Analís del fallu de la Corte Suprema sobre albuertos non punibles| fecha= 13 de marzu de 2012 |editorial= Centru de Bioética, Persona y Familia|idioma=español}}</ref> En setiembre de [[2010]], l'[[Academia Nacional de Medicina (Arxentina)|Academia Nacional de Medicina]] publicó una declaración onde sostuvo lo siguiente: * ''Que'l neñu por nacer, científica y biolóxicamente, ye un ser humanu que la so esistencia empieza al momentu del so [[fecundación|concepción]] polo que, dende'l puntu de vista xurídicu, ye un suxetu de derechu como lu reconocen la Constitución Nacional, los trataos internacionales anexos y los distintos códigos nacionales y provinciales del nuesu país.'' * ''Que destruyir a un embrión humanu significa torgar la nacencia d'un ser humanu.'' * ''Que'l pensamientu médicu a partir de la [[Xuramentu hipocráticu|ética hipocrática]] defendió la vida humana como condición inalienable dende la concepción. Polo que l'Academia Nacional de Medicina fai un llamáu a tolos médicos del país a caltener la fidelidá a la qu'un día comprometiéronse so xuramentu.'' * ''Que'l derechu a la “[[oxeción de conciencia]]” implica nun ser obligáu a realizar aiciones que contrarían convencimientos éticos o relixoses del individuu.''<ref name=acamedbai>{{cita web |url=http://www.acamedbai.org.ar/declaraciones/02.php |autor=Academia Nacional de Medicina de Buenos Aires |fecha=30 de setiembre de 2010 |títulu=Declaraciones |fechaaccesu=29 de mayu de 2013}}</ref> === Ámbitu políticu === Mientres la [[Eleiciones presidenciales d'Arxentina de 2007|campaña eleutoral del añu 2007]], la entós candidata a presidenta [[Cristina Fernández de Kirchner]] declarar en contra del albuertu, anque esclarió: "nun creo que los qu'abogen pola despenalización del albuertu tean a favor del albuertu: eso sería una simplificación".<ref>{{cita web |url=http://www.perfil.com/contenidos/2007/10/25/noticia_0023.html |títulu=Nel final, Cristina faló sobre albuerto, mariguana, gais y ciruxíes |obra=Diariu Perfil |fecha=25 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=29 de mayu de 2013}}</ref> En payares de [[2011]], la entós presidenta Cristina Fernández, quien acababa de ser reelecta pal so segundu mandatu, manifestóse taxativamente en contra del derechu al albuertu mientres una xunta que caltuvo cola cúpula del Episcopáu.<ref>{{Cita web|url=https://www.diarioelargentino.com.ar/noticias/99408/cristina-ratifico-el so-posicion-en-contra-del-albuerto|títulu=Cristina ratificó la so posición en contra del albuertu|fechaaccesu=20 de marzu de 2018|sitiuweb=www.diarioelargentino.com.ar|idioma=es}}</ref> [[Cristina Fernández de Kirchner]] camudó d'opinión y va votar a favor del proyeutu de despenalización del albuertu que llogró media sanción en diputaos el 14 de xunu del 2018.<ref>{{Cita noticia|títulu=Cristina kirchner va votar a favor de la despenalización del albuertu|url=https://www.lanacion.com.ar/2143937-cristina-kirchner-votara-a-favor-de-la-despenalizacion-del albuertu|fechaaccesu=15 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref> [[Cecilia Pando]], activista a favor de la lliberación de militares condergaos por crímenes de lesa humanidá y defensora del remanar de los represores mientres la [[Procesu de Reorganización Nacional|última dictadura]],<ref>{{Cita noticia|títulu=Contrataron y despidieron a Cecilia Pando como maestra de séptimu grau|url=http://www.perfil.com/noticias/politica/contrataron-a-cecilia-pando-en-un colexu-como-maestra-de-septimo-grau.phtml|fecha=9 de xunu de 2018|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|periódicu=Perfil.com}}</ref> tamién se manifestó en contra del albuertu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Cecilia Pando on Twitter|url=https://twitter.com/ceciliapando/status/529680086749151232?lang=es|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref> Diversos funcionarios y llexisladores del PRO manifestar en contra del albuertu tamién, entamaos pola vicepresidenta [[Gabriela Michetti]].<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/politica/2018/06/06/gabriela-michetti-entama-una semeya-que-reuna-a-los-oficialistas-que-estan-en-contra-del albuertu llegal/|títulu=Gabriela Michetti entama una semeya qu'axunte a los oficialistas que tán en contra del albuertu llegal|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> Ente les figures del PRO en contra del albuertu tán los ministros [[Luis Caputo]], [[Guillermo Dietrich]], [[Alejandro Finocchiaro]] y [[Andrés Horacio Ibarra|Andrés Ibarra]], el senador [[Federico Pinedo (bisnietu)|Federico Pinedo]], la senadora Marta Varela y el diputáu [[Luis Petri]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=ambito.com|títulu=Funcionarios de Camudemos sacáronse semeya en contra de la despenalización del albuertu|url=http://www.ambito.com/923851-funcionarios-de-camudemos-sacáronse-semeya-en-contra-de-la-despenalizacion-del albuertu|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|periódicu=ambito.com|idioma=es-AR}}</ref> Referentes del xusticialismu manifestar en contra del albuertu, ente ellos l'ex presidente [[Carlos Menem|Carlos Saúl Menem]], l'ex gobernador [[Jorge Capitanich]] y el sindicalista [[Hugo Moyano]].<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/politica/2018/06/07/contundente-pronunciamientu-de referentes xusticialistes-l'albuertu-ye-la cultura-del-refugue/|títulu=Contundente pronunciamientu de referentes xusticialistes: "L'albuertu ye la cultura del refugue"|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> La diputada nacional [[Graciela Camaño]] pronunciar en contra del albuertu.<ref>{{Cita web|url=https://elretratodehoy.com.ar/2018/03/09/graciela-camano-contra-l'albuertu-y-pensando-en-denunciar-a-caputo-ante-la-sec/|títulu=Graciela Camaño contra l'albuertu y pensando en denunciar a Caputo ante la SEC (EE.XX.)|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|sitiuweb=elretratodehoy.com.ar|idioma=es-ES}}</ref> ==== Declaraciones de partíos políticos ==== Nel ámbitu partidariu'l [[24 de febreru]] de [[2018]] la Xunta Nacional del [[Partíu Demócrata Cristianu (Arxentina)|Partíu Demócrata Cristianu]] resolvió ''“ratificar el so compromisu y militancia cola proteición de la vida humana dende la so concepción”''<ref>{{cita web |url= http://www.aica.org/32529-la democracia cristiana-refugo-toa iniciativa-que-favoreza-l'albuertu.html |títulu= La Democracia Cristiana refugó toa iniciativa que favoreza l'albuertu |obra=AICA Prensa |fecha=2 de marzu de 2018 |fechaaccesu=12 de marzu de 2018}}</ref> ente que'l so únicu diputáu nacional [[Juan Brügge]] sentó la so posición sobre la tema: ''“A favor de la vida dende la concepción porque'l nuesu partíu asina lu tien na so plataforma y porque ta na Constitución Nacional polos trataos internacionales. Ye inconstitucional toa iniciativa de llei que tienda a llegalizar l'albuertu”''.<ref>{{cita web |url= http://chubutparatodos.com/2018/03/01/juan-brugge-manifesto-el so-refugu-a-la-despenalizacion-del-albuerto/|títulu= JUAN BRÜGGE MANIFESTÓ EL SO REFUGU A LA DESPENALIZACIÓN DEL ALBUERTU |obra=Chubit Pa Toes fecha=1 de marzu de 2018 |fechaaccesu=12 de marzu de 2018}}</ref> Tamién el partíu Bandera Vecinal d'inspiración [[Neonazismu|neonazi]],<ref>{{Cita noticia|títulu=Detrás de Bandera Vecinal esisten dellos nicios de la ideoloxía nazi|url=http://www.perfil.com/politica/detras-de bandera vecinal-esisten-dellos nicios-de-la-ideologia-nazi-0705-0012.phtml|fecha=July, 05 2014 00:00:00 -0300|fechaaccesu=26 de marzu de 2018|periódicu=Perfil.com|idioma=es-ES}}</ref> lideráu pol polémicu [[Alejandro Biondini]], define na so plataforma: ''"Sostenemos la defensa de la Vida dende la so mesma concepción hasta'l so decesu natural. Consideramos que l'albuertu ye un crime, y oponémonos a cualquier iniciativa que pretenda afectar la esistencia d'un namái neñu por nacer. Reivindicamos a la Familia como pilastra fundamental de la nuesa comunidá."''<ref>{{Cita web|autor=Bandera Vecinal|url=http://www.banderavecinal.org/blog/2016/02/16/los diez propuestes-de bandera vecinal/|títulu=Los Diez Propuestes de Bandera Vecinal|fechaaccesu=26 de marzu de 2018|sitiuweb=www.banderavecinal.org|idioma=es-ES}}</ref> ==== Inxerencia católica y evanxélica nel Estáu ==== Dende 2011 una serie de provincies y ciudaes se autodenominaron "provida" a partir de votaciones nos sos respeutivos cuerpos llexislativos. La campaña foi promovida por [[Aición Católica]] y cuntó col sofitu del [[Conferencia Episcopal Arxentina]]; más tarde xuniéronse a ella otres asociaciones confesionales tales como la mentada ACIERA.<ref>{{Cita web|url=http://es.gaudiumpress.org/content/40376-38-ciudaes-arxentines-acueyen-campana-de-Accion-Catolica-y declárense--Ciudá-Provida-|títulu=38 ciudaes arxentines acueyen campaña d'Aición Católica y declárense "Ciudá Provida"}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://aciera.org/pilastra-foi-declarada-ciudad-pro-vida/|títulu=Pilar foi declarada ciudá provida|fechaaccesu=16 de marzu de 2018|sitiuweb=aciera.org|idioma=es-ES}}</ref> El [[17 de marzu]] de [[2011]] la ciudá [[Provincia del Neuquén|neuquina]] de [[Senillosa]], foi declarada "Pro Vida" pol so Conceyu Deliberante. De magar, como resultáu d'una campaña d'organizaciones confesionales acomuñaes a la Ilesia católica, hai más 40 "Ciudad Pro Vida", incluyendo trés [[Provincies d'Arxentina|provincies]] ([[Provincia de Corrientes|Corrientes]], [[Provincia de Salta|Salta]] y [[Provincia de Chaco|Chaco]]),<ref name=provida>[http://www.elsoldecorrientes.com/noticia.php?numbero=3046 Tercer Provincia Pro Vida]</ref><ref>[https://www.religionenlibertad.com/argentina-3-provincies-y-38-ciudaes-son-declaraes-oficialmente-como-pro-24918.htm Arxentina: 3 provincies y 38 ciudaes son declaraes oficialmente como Pro Vida]</ref> ciudaes y pueblos.<ref>[https://www.politicadeestado.com/doctrina-social/defensa-de-la vida/item/484-ciudad-pro-vida.html En menos d'un añu y mediu yá hai más de 40 ciudaes declaraes "Pro Vida" poles sos autoridaes. Significáu, testimonios y cómo faer pro vida la mesma ciudá.]</ref> Ente otres tán les ciudaes de [[San Luis (Arxentina)|San Luis]],<ref>[http://www.argentinosalerta.org/node/1578 La ciudá de San Luis ye "Pro-vida"]</ref> [[Resistencia (ciudá)|Resistencia]],<ref>[http://www.primiciaschaco.com/noticia.php?nota=6622 Celebren la declaración de Resistencia "ciudad pro vida"]</ref> [[Ezeiza]]<ref name=provida/>, [[Rosario del Balta]],<ref>[https://www.aciprensa.com/noticias/una-nueva-ciudá-foi-declarada-pro-vida-n'arxentina Una nueva ciudá foi declarada pro-vida n'Arxentina]</ref> [[Herrera (Entre Ríos)|Herrera]],<ref>[http://www.muniherrera.gov.ar/noticies-muni/363-pro-vida Herrera ye Declarada Ciudad PRO VIDA]</ref> [[San Rafael (Mendoza)|San Rafael]],<ref>[http://www.hazteoir.org/noticia/54788-san-rafael-arxentina-nueva-ciudá-provida-y-profamilia San Rafael (Arxentina), nueva "Ciudá Provida y Profamilia"]</ref> [[Llibertador Xeneral San Martín (Jujuy)|Ledesma]],<ref>[http://www.infocatolica.com/?t=noticia&cod=10139 La ciudá arxentina de Ledesma ye declarada oficialmente como «Ciudad Pro-vida»]</ref> [[Jardín América (Misiones)|Jardín América]],<ref>[https://www.visitemosmisiones.com/noticias/notes-2/jardin-america-ye-declarada-ciudad-pro-vida/ Jardín América ye declarada “Ciudad Pro-Vida”]</ref> [[Diamante (Arxentina)|Diamante]],<ref>[http://www.eldiario.com.ar/edicion-impresa/diamante-ye-agora-una ciudá-provida.htm Diamante ye agora una ciudá “provida”]</ref> [[Concordia (Arxentina)|Concordia]], <ref>[https://www.aciprensa.com/noticias/declaren-una-nueva-ciudá-provida-en-argentina-17018 Declaren una nueva ciudá provida n'Arxentina]</ref> [[Alvear (Corrientes)|Alvear]],<ref>[https://www.ellitoral.com.ar/nota/2011-11-19-21-0-0-alvear-tambien-declárose-conceyu-pro-vida-y-se-manifesto-contra-l'albuertu Alvear tamién se declaró Conceyu Pro-Vida y manifestóse contra l'albuertu]</ref> [[Barranqueras]],<ref>[http://www.diariochaco.com/noticia/116839/Barranqueras-foi-declarada-Ciudad-Pro-Vida-.html Barranqueras foi declarada "Ciudad Pro-Vida"]</ref> [[Gobernador Virasoro]],<ref>[https://www.ellitoral.com.ar/nota/2011-10-19-21-0-0-virasoro-monsenor-santiago-oficiara-la-declaracion-como-ciudad-pro-vida Virasoro: monseñor Santiago va oficiar la declaración como “Ciudad Pro Vida”]</ref> [[Pilar (Buenos Aires)|Pilar]],<ref>[http://aciera.org/pilastra-foi-declarada-ciudad-pro-vida/ PILAR FOI DECLARADA CIUDAD PRO VIDA]</ref> [[Monteros]],<ref>[http://www.aica.org/1073-la ciudá-de-monteros-foi-declarada-pro-vida.html La ciudá de Monteros foi declarada “Ciudad Pro Vida”]</ref> etc. El 15 de marzu de 2018 el Conceyu Deliberante de la ciudá de [[Santa Rosa (La Pampa)|Santa Rosa]] declaró d'interés municipal la Selmana del Neñu por Nacer, proyeutu presentáu pol conceyal Roberto Torres, quien amás ye pregueru d'una ilesia evanxélica.<ref>[http://telefenoticias.com.ar/politica/el conceyu-deliberante-de santa rosa-aprobo-un proyeutu-antiaborto/ El Conceyu Deliberante de Santa Rosa aprobó un proyeutu antiaborto]</ref> El 4 d'abril de 2018 el vicegobernador de la [[Provincia de Tucumán]] [[Osvaldo Jaldo]] declaró, na inauguración de la segunda edición de la Selmana de los Derechos del Neñu por Nacer: “La Llexislatura y la Provincia tán a favor de la vida”.<ref>[http://www.aica.org/32997-147tucuman-esti favor-de-la vida148-afirmo-el-vicegobernador-osvaldo.html “Tucumán ta a favor de la vida”, afirmó'l vicegobernador Osvaldo Jaldo]</ref> === Ámbitu académicu === El Conseyu Direutivu de la Facultá de Medicina de la [[Universidá Nacional de Tucumán]] emitió un comunicáu a los claustros de docentes, non docentes, egresados y estudiantes nel que manifiesta qu'esa institución ''“apueste a la vida humana como valor supremu ensin la cual cualesquier otru derechu, valor o privilexu, resulta secundariu”''. ''“Apostamos a la vida como solución y non a la muerte como salida”'' espresa'l comunicáu.<ref>[http://www.argentinosalerta.org/node/1693 Facultá de Medicina de la UNT: “Apostamos a la vida como solución y non a la muerte como salida”]</ref> === Ámbitu artísticu === Atistas, deportistes y periodistes pronunciar en contra de la despenalización del albuertu: los ex xugadores de los Pumas, Manuel y [[Felipe Contepomi]], l'actriz [[Susana Romero]], los músicos [[César "Banana" Pueyrredón|César 'Banana' Pueyrredón]], [[Juan Carlos Saravia]]<ref>[https://www.lagacetasalta.com.ar/nota/108307/actualidá/periodistes-cantantes-fixeron-video-contra-albuertu.html Videu: un "chalchalero" manifestar en contra del albuertu llegal]</ref> y [[Juanse]], [[Les Trillizas d'Oru]], la presentadora y cocinera [[Maru Botana]], les modelos [[Nicole Neumann]],<ref>[https://www.mundotkm.com/xenero/2018/06/13/estos-los-famosos-estan-favor-la-legalizacion-del albuertu/ Estos son los famosos que tán a favor y en contra de la llegalización del albuertu]</ref> [[:en: Wanda Nara|Wanda Nara]], <ref>[https://www.infobae.com/teleshow/infoshow/2018/06/28/wanda-nara-se-manifesto-en-contra-de-la-legalizacion-del albuertu-matar-ye-dir-a-lo-mas-facil/ Wanda Nara manifestar en contra de la llegalización del albuertu: "Matar ye dir lo más fácil"]</ref>y los periodistes Mariano Obarrio, [[Eduardo Feinmann]], Gustavo Tubio, [[Carlos Monti]], [[Toti Asoren]], Amalia Granata, [[Viviana Canoxa|Vivana Canoxa]], [[Rolando Hanglin]] y [[Gastón Recondo]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=ambito.com|títulu=El videu de 12 famosos contra l'albuertu: 'Curiemos los dos vides'|url=http://www.ambito.com/919368-el-video-de-12-famosos-contra-l'albuertu-curiemos-los dos-vides|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=ambito.com|idioma=es-AR}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Viviana on Twitter|url=https://twitter.com/vivicanosaok/status/1004873002918563840|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref><ref name=":8" /><ref name="silenciu_31726">{{Cita noticia|títulu=Juanse, el primer roqueru en contra de la despenalización del albuertu - Callo|url=https://silenciu.com.ar/noticies peracabar/juanse-el-primer-roqueru-en-contra-de-la-despenalizacion-del albuertu-31726/|fecha=27 d'abril de 2018|fechaaccesu=15 de xunu de 2018|periódicu=Callo|idioma=es-ES}}</ref> === Ámbitu relixosu === Munches organizaciones [[antiaborto]] tán venceyaes direutamente cola [[Ilesia católica n'Arxentina]], que'l so máximu referente a nivel nacional ye la [[Conferencia Episcopal Arxentina]].<ref>{{cita web |url=http://www.episcopado.org/portal/actualidad-cea/oficina-de-prensa/item/521-celebrar-la vida-dende-l'empiezu.html |autor=Conferencia Episcopal Arxentina |fecha=25 de febreru de 2011 |títulu=Celebrar la vida dende l'empiezu |fechaaccesu=2 d'abril de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140408024948/http://www.episcopado.org/portal/actualidad-cea/oficina-de-prensa/item/521-celebrar-la vida-dende-l'empiezu.html |fechaarchivu=8 d'abril de 2014 }}</ref> Tamién, dientro del variáu universu de les ilesies cristianes [[protestantes]], ACIERA, la más numberosa agrupación de congregaciones evanxéliques arxentines (15 mil), el 05 de marzu de 2018 afitó posición contra'l proyeutu de despenalización del albuertu y pol derechu a la vida, como fundamental y superior a tolos demás”.<ref>[http://cipolletti.com.ar/2018/03/13/los-evangelicos-favor-la vida-del albuertu/ Los evanxélicos a favor de la vida y en contra del albuertu]</ref> El rabín [[Isaac Sacca]], cimera Academia Rabínica de Xerusalén Iehave Daat; presidente del Conseyu Rabínicu Menora de la República Arxentina; fundador y presidente de Menora, Organización Mundial pa la Mocedá; Gran Rabín de la Comunidá Sefardina de Buenos Aires; y miembru del Comité d'Ética de la Comunidá Xudía d'Arxentina, esplicó públicamente la postura de la so relixón respeuto de la despenalización y del albuertu en sí mesmu: ''“Cuando un espermatozoide fecunda un óvulu, la llei hebrea considera un delitu la so desintegración, na fase que sía. Nun hai nenguna razón lóxica pa efeutualo. L'albuertu pa la llei de Moisés ye un delitu qu'atenta contra unu de los más santos mandamientos de la humanidá que ye la procreación y ye asemeyable a un homicidiu”''.<ref>[https://www.infobae.com/sociedad/2018/02/27/l'albuertu-segun-la llei hebrea-10-frases-de-un-prestixosu-rabín-pa-entender-cuando-esta-dexáu-y-cuando-non/ L'albuertu, según la llei hebrea: 10 frases d'un prestixosu rabín pa entender cuándo ta dexáu y cuándo non]</ref> Sicasí, Sacca desenvolvió dellos atenuantes nos cualos podría realizase un albuertu terapéuticu siempres y cuando tea en riesgu la vida de la muyer: ''"La vida resulta un bien indisponible a los seres humanos. Ye por ello que'l nuesu bagaxe cultural nun dexa'l suicidiu nin respuende por l'asesinatu piadosu". El médicu, según la concepción de la llei de Moisés, ye un unviáu de D's pa tratar a les persones nes sos enfermedaes, pero nun tien derechu a usar les sos conocencies pa encurtiar o quitar la vida igual que cualesquier otra persona. Nun tien el médicu más autoridá qu'otru pa opinar sobre la vida y la muerte, porque eso nun asuntu humanu y non biolóxicu".''<ref>{{Cita noticia|títulu=Isaac Sacca: "L'albuertu ye una transgresión contra la vida del fetu humanu"|url=https://www.urxente24.com/274487-isaac-sacca-l'albuertu-ye-una-transgresion-contra-la vida-del fetu humanu|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Urxente24|idioma=es}}</ref> === Sociedá Civil === ==== Pronunciamientu de ASDRA ==== El 4 de marzu de 2018 l'Asociación [[Síndrome de Down]] Arxentina (Asdra) plantegó la so posición frente a la posible despenalización del albuertu, al alvertir que ''“lo que ta en xuegu ye la vida d'inocentes”'' y citar pallabres del médicu y [[Siervu de Dios]] francés [[Jérôme Lejeune]]: ''“¡Laissez les vivre! ¡Déxenlos vivir!”''. ''“Defender la vida nun ye una cuestión relixosa, política, filosófica nin de militancia. Ye una cuestión de [[derechos humanos]] básica. Nacer ye'l primer derechu de toa persona humana”'' <ref>{{cita web |url=http://www.aica.org/32552-la-asociacion-sindrome-de-down-l'albuertu-dejenlos-vivir.html |títulu= L'Asociación Síndrome de Down y l'albuertu: ¡Déxenlos vivir!|fecha=4 de marzu de 2018|editorial= AICA |fechaaccesu=22 de marzu de 2018|idioma=español }}</ref><ref>[http://www.asdra.org.ar/destacados/la-posicion-de-asdra-sobre-la-posible-legalizacion-del albuertu-dejenlos-vivir/?mkt_hm=6&utm_admin=893&utm_medium=email albuertu La posición de ASDRA sobre la posible llegalización del albuertu: ¡Déxenlos vivir!]</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Alderica sobre la despenalización y llegalización del albuertu: ASDRA presentó la so postura nel Congresu - ASDRA|url=http://www.asdra.org.ar/destacados/alderique-sobre-la-despenalizacion-del albuertu-asdra-presento-la so-postura-en-el congresu/|fechaaccesu=20 de xunu de 2018|periódicu=ASDRA|idioma=es-ES}}</ref> ==== Pidíu de clíniques y sanatorios privaos de tener llibertá de conciencia y práutica médica ==== El 25 de xunetu de 2018 cuarenta y cuatro clíniques y sanatorios privaos realizaron un pidíu públicu a los senadores por que ''"incorpórese espresamente'' [na llei] ''que los profesionales de la salú y les instituciones sanitaries privaes van tener plena llibertá y derechu d'abstenese a prauticar"'' albuertos. La solicitada foi fecha poles clíniques Cemic, Adventista Belgrano, Bazterrica, del Sol, San Camilo, Santa Isabel, l'Institutu Alexander Fleming, l'Institutu Arxentín de Diagnósticu y Tratamientu, el Sanatoriu La Trinidá, el Mater Dei, el Otamendi y Miroli y Servicios Médicos SM, ente otros. <ref>{{cita web |url=https://www.lanacion.com.ar/2156129-clinicas-y-sanatorios-privaos-piden-libertad-y-derechu-d'abstenese-a-prauticar-aborto|títulu=Clíniques y sanatorios privaos piden "llibertá y derechu d'abstenese" a prauticar aborto|apellíu=Política|nome= Alderique pol albuertu |fecha= 25 de xunetu de 2018|periódicu= Diariu La Nación |fechaaccesu= 25 de xunetu de 2018|idioma= es-AR }}</ref> == Organizaciones a favor del derechu al albuertu == Les organizaciones [[proeleición]], que sofiten l'aprobación d'una llei que despenalice l'albuertu, tán nucleadas na ''[[Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu]]''. Cunten cola adhesión de más de 300 organizaciones de distintos puntos del país. Inclúi movimientos sociales, partíos políticos, sindicatos y agrupaciones científiques, académiques y de derechos humanos.<ref>{{cita web |url=http://www.abortolegal.com.ar/?page_id=68 |títulu=Adhesiones |autor=Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu |fecha=28 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=29 de mayu de 2013}}</ref> === Ámbitu académicu === Numberoses universidaes estatales arxentines sofiten la llegalización del albuertu. El Conseyu Cimeru de la [[Universidá Nacional de Córdoba]] estableció, por aciu un resolución con fecha del 29 de xunu del 2010, “xuntar al tratamientu del proyeutu de llei d'interrupción voluntaria del embaranzu, aniciáu na Cámara de Diputaos”.<ref>{{cita web |url=http://www.abortolegal.com.ar/wp-content/uploads/2011/04/Declaracion-UNC%C3%B3rdoba.pdf |títulu=Resolución del Conseyu Cimeru de la Universidá Nacional de Córdoba/2010 |fecha=29 de xunu de 2010 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> La [[Universidá de Buenos Aires]] manifestóse a favor de la llegalización del albuertu, por aciu un resolución emitíu'l 16 de xunetu del 2014 pol Conseyu Cimeru de dicha Universidá.<ref>{{cita web |url=http://notas.org.ar/2014/07/17/uba-sofito-proyeutu-legalizacion-albuerto/ |títulu=La UBA manifestó'l so sofitu al proyeutu de llegalización del albuertu |obra=Diariu Notes |fecha=17 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140720033421/http://notas.org.ar/2014/07/17/uba-sofito-proyeutu-legalizacion-albuertu/ |fechaarchivu=20 de xunetu de 2014 }}</ref> Tamién la [[Universidá Nacional de La Plata]],<ref>{{cita web |url=http://www.pagina12.com.ar/diario/sociedad/3-154018-2010-09-29.html |títulu=Por un cambéu na llexislación nacional |obra=Diariu Páxina 12 |fecha=29 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> la Facultá de Ciencies Polítiques y Sociales de la [[Universidá Nacional de Que'l so]],<ref>{{cita web |url=http://www.abortolegal.com.ar/pdf/Conseyu-Uncuyo.pdf |títulu=Resolución del Conseyu Direutivu de la Facultá de Ciencies Polítiques y Sociales de la Universidá Nacional de Que'l so |fecha=6 d'ochobre de 2010 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> la [[Universidá Nacional del Comahue]],<ref>{{cita web |url=http://www.abortolegal.com.ar/pdf/Xunzo.pdf |títulu=Resolución del Conseyu Cimeru de la Universidá Nacional del Comahue |fecha=25 d'ochobre de 2010 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> la Facultá de Ciencies Sociales de la [[Universidá Nacional del Centru de la Provincia de Buenos Aires]],<ref>{{cita web |url=http://www.abortolegal.com.ar/pdf/UNIVERSIDÁ-NACIONAL-DEL CENTRU.pdf |títulu=Resolución del Conseyu Académicu la Facultá de Ciencies Sociales de la Universidá Nacional del Centru |fecha=5 de payares de 2010 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> la [[Universidá Nacional de Mar del Plata]],<ref>{{cita web |url=http://www.pagina12.com.ar/diario/sociedad/subnotas/3-50213-2010-11-08.html |títulu=Pola llegalización |obra=Diariu Páxina 12 |fecha=8 de payares de 2010 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> la [[Universidá Nacional de La Pampa]],<ref>{{cita web |url=http://www.abortolegal.com.ar/pdf/Declaracion-Univ--La Pampa.pdf |títulu=Resolución del Conseyu Cimeru de la Universidá Nacional de La Pampa |fecha=30 de payares de 2010 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> la [[Universidá Nacional de la Patagonia San Xuan Bosco]],<ref>{{cita web |url=http://www.abortolegal.com.ar/?p=1104 |títulu=El Conseyu Cimeru de la Universidá Nacional de la Patagonia a favor del albuertu llegal |fecha=30 de marzu de 2011 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> la [[Universidá Nacional de la Patagonia Austral]],<ref>{{cita web |url=http://www.abortolegal.com.ar/wp-content/uploads/2011/05/Declaracion-Uni-Patagonia-Austral-01-2010-1.pdf |títulu=Resolución del Conseyu Cimeru de la Universidá Patagonia Austral |fecha=26 de mayu de 2011 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> la [[Universidá Nacional de Xeneral Sarmiento]]<ref>{{cita web |url=http://www.abortolegal.com.ar/?p=1707 |títulu=Expediente de la Universidá Nacional Xeneral Sarmiento |fecha=29 de payares de 2011 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> y la [[Universidá Nacional d'Entre Ríos]]<ref>{{cita web |url=http://www.abortolegal.com.ar/?p=1909 |títulu=La UNER xuntó al proyeutu de despenalización del albuertu |fecha=23 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014}}</ref> amosaron el so sofitu a la llegalización del albuertu por aciu dos talos resoluciones de los sos conseyos direutivos. D'igual manera la [[Federación Universitaria de Buenos Aires]] realizó diverses actividaes en favor de la llegalización del albuertu como charres, paneles y alderiques.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Romanu|nome=Mariana|títulu=La llucha de la Fuba polos derechos de la muyer|url=http://po.org.ar/prensaObrera/1270/politicas/la llucha-de-la-fuba-polos derechos-de-la muyer|fecha=30 de mayu de 2013|fechaaccesu=28 de marzu de 2018|periódicu=Prensa Obrera|idioma=es}}</ref> En 2018, xunto a la Federación de la [[Universidá Nacional de les Artes]], la Coordinadora d'Estudiantes Terciarios y la CEB (estudiantes secundarios) realizaron un plebiscitu ente estudiantes, docentes y non docentes de los sos respeutivos espacios de representación.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Palmada|nome=Lluna Mora|títulu=Avanza'l plebiscitu pol albuertu llegal del movimientu estudiantil|url=http://www.po.org.ar/prensaObrera/online/muyer/avanza-el-plebscito-pol albuertu-llegal-del movimientu-estudiantil|fecha=20 de marzu de 2018|fechaaccesu=28 de marzu de 2018|periódicu=Prensa Obrera|idioma=es}}</ref> Nuna entrevista dada a [[Norma Morandini]] en 1996, [[René Favaloro]] pronuncióse a favor de la llegalización del albuertu.<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/sociedad/2018/04/16/el-dia-que-rene-favaloro-pronunciar a-favor-de-la-legalizacion-del-albuerto/|títulu=El día que René Favaloro pronuncióse a favor de la llegalización del albuertu|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> === Ámbitu políticu === A nivel partidariu les fuercies d'izquierda son les úniques que plantegen, homogéneamente, la defensa del derechu al accesu al albuertu llegal, seguro y gratuitu. Na plataforma eleutoral de 2011, el [[Frente d'Izquierda y de los Trabayadores]], incorpora esti puntu que foi sosteníu nos programes políticos posteriores d'esta coalición.<ref>{{Cita publicación|url=https://www.cippec.org/wp-content/uploads/2017/03/2436.pdf|títulu=Eleiciones presidenciales 2011. Continuidaes ya innovaciones nes propuest as de proteición social de los candidatos.|apellíu=Díaz Langou|nome=Gala|apellíu2=Aulicino|nome2=Carolina|fecha=setiembre de 2011|publicación=Serie Axenda Presidencial|editorial=CIPPEC|fechaaccesu=|doi=|pmid=}}</ref> En marzu de 2018, el [[Partíu Obreru (Arxentina)|Partíu Obreru]] nel so XXV Congresu, por unanimidá de los delegaos presentes, pronuncióse a favor del derechu al albuertu llegal y demandó al Congresu Nacional l'aprobación del proyeutu de llei ellaboráu pola Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu. Nun comunicáu señaló: ''"La batalla pol albuertu llegal, ye una llucha pol derechu al accesu a la salú de les neñes y muyeres, y tamién ye una batalla de primer orde contra la función política de disciplinamiento social que cumple'l [[Albuertu inseguru|albuertu clandestín]]. Proclamamos esta engarradiella como parte de la llucha pola separación de la Ilesia del Estáu. (...) Los albortistes son l'Estáu y los sos gobiernos, defensores de la precarización llaboral, de la opresión de les muyeres, de los sostenedores de la violencia escontra les muyeres. (...)Engarramos por que nenguna muyer tenga d'albortar cuando nun quier faelo y por que cuando quiera o precise faelo, pueda practicalo nes condiciones fayadices. Lluchamos a última hora, por defensa de la vida de les muyeres."''<ref>{{Cita noticia|títulu="Los albortistes son l'Estáu y los sos gobiernos, sostenedores de la violencia escontra les muyeres"|url=http://po.org.ar/prensaObrera/online/muyer/los-albortistes-son-l'estáu-y-los sos-gobiernos-sostenedores-de-la violencia-escontra-les muyeres|fechaaccesu=30 de marzu de 2018|periódicu=Prensa Obrera|idioma=es}}</ref> Referentes radicales manifestáronse a favor del albuertu. Ente ellos atópense [[Ricardo Alfonsín]], [[Ricardo Gil Lavedra]], [[Ernesto Sanz]]<ref>{{Cita web|url=https://www.elpaisdigital.com.ar/contenido/referentes-radicales-manifestar a-favor-del albuertu/17189|títulu=Referentes radicales manifestáronse a favor del albuertu llegal|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|apellíu=Dixital|nome=El País|sitiuweb=El País Dixital|idioma=es}}</ref> y Agustín Campero.<ref>{{Cita web|url=https://www.clarin.com/opinion/llegalizar-albuerto-manera-salvar-vides_0_ry-dkuSg7.html|títulu=El fracasu de la penalización del albuertu}}</ref> La Mesa Direutiva del Partíu Socialista aprobó por unanimidá un documentu nel que reafitó la histórica posición del partíu a favor de la despenalización y llegalización del albuertu.<ref>{{Cita noticia|títulu=El socialismu pidió-y a Contigiani que sofite l'albuertu {{!}} El partíu reivindicó la so posición histórica|url=https://www.pagina12.com.ar/119799-el socialismu--y-pidio-a-contigiani-que-sofite-l'albuertu|fecha=1528323938|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|periódicu=PAGINA12|idioma=es-AR}}</ref> La mayoría del Frente pa la Victoria atópase a favor del albuertu ya indicó que va votar asina nel congresu, rectificó [[Agustín Rossi]].<ref>{{Cita web|url=http://www.primeraedicion.com.ar/nota/267194/www.primeraedicion.com.ar|títulu=Albuerto: "La mayoría del FPV ta a favor"|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|apellíu=Misiones|nome=Primer Edición - El Diariu de|sitiuweb=www.primeraedicion.com.ar|idioma=es-AR}}</ref> Hubo funcionarios y miembros del PRO manifestándose a favor del albuertu, como la llexisladora [[Silvia Lospennato]] o'l ministru [[Pablo Avelluto]]. Tamién se manifestaron a favor del albuertu'l presidente del PRO, [[Humberto Schiavoni]], el ministru [[Sergio Bergman]], el ministru de salú [[Adolfo Rubinstein]],<ref>{{Cita noticia|apellíu=Iglesias|nome=Mariana|títulu=Adolfo Rubinstein: "Nos países que llegalizaron l'albuertu, la mortalidá materna baxó drásticamente"|url=https://www.clarin.com/sociedad/paises-llegalizaron-albuerto-mortalidá-materna-drasticamente_0_SywrwmCvf.html|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref> el ministru de xusticia [[Germán Garavano]],<ref>{{Cita noticia|títulu=Garavano vota a favor de la despenalización del albuertu|url=http://www.diariojudicial.com/nota/80936|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Diariu Xudicial|idioma=es-ES}}</ref> el [[Ministeriu de Facienda (Arxentina)|ministru de facienda]] [[Nicolás Dujovne]],<ref>{{Cita noticia|títulu=Nicolás Dujovne: "Sofito la llei de despenalización del albuertu"|url=http://www.perfil.com/noticias/politica/nicolas-dujovne-sobre-l'albuertu-sofito-la llei-de-despenalizacion.phtml|fecha=12 de xunu de 2018|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Perfil.com}}</ref> el vicejefe de Gabinete Gustavo Lopetegui, los subsecretarios Lidia Saya, Guillermo Crucies, Pedro Carbayeda, Hernán Iglesias Illa, la titular del Conseyu de les Muyeres, Fabiana Tuñez, la direutora de la [[Oficina Anticorrupción]] [[Laura Alonso]], los funcionarios Iván Petrella y [[Alejandro Rozitchner]], la titular de la [[ENACOM]], [[Silvana Myriam Giudici|Silvana Giudice]]<ref>{{Cita noticia|títulu=Una semeya PRO albuerto {{!}} Funcionarios y diputaos macristas exhibieron el so sofitu al proyeutu|url=https://www.pagina12.com.ar/119653-una semeya-pro-albuerto|fecha=1528251033|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|periódicu=PAGINA12|idioma=es-AR}}</ref>. La ex senadora [[Chiche Duhalde]] tamién se pronunció a favor de la llegalización del albuertu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Chiche Duhalde, sobre l'albuertu: "La llegalización va venir"|url=https://www.lanacion.com.ar/2142417-chiche-duhalde-sobre-l'albuertu-la-legalizacion-va venir|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref> Mozos representantes de diverses fontes polítiques como la [[Mocedá Socialista Arxentina|Mocedá Socialista]], [[Mocedá Radical d'Arxentina|Mocedá Radical]], [[Propuesta Republicana|Juventud Pro]], [[La Cámpora]], [[Franxa Morada]], MNR, Llibres del Sur, Mocedá PTP, [[Nuevu Alcuentru]] y Secundarios UES roblaron un petitoriu a favor del albuertu llegal, seguro y gratuitu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Josefina Mendoza on Twitter|url=https://twitter.com/JosefaMendo/status/1006536440895950849|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref> === Ámbitu relixosu === La organización Católiques pol Derechu a Decidir, asociación qu'arrexunta persones que son católiques, pero que s'atopen en disidencia cola posición oficial de la Ilesia<ref>{{cita web |url=http://www.catolicas.com.ar/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=582%3Acatolicas-pol derechu-a-decidir-arxentina&catid=57%3Acatolicas-arxentina&Itemid=164&lang=es |títulu=Católiques pol Derechu a Decidir Arxentina |autor=Católiques pol Derechu a Decidir |fechaaccesu=14 de setiembre de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141105003725/http://www.catolicas.com.ar/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=582%3Acatolicas-pol derechu-a-decidir-arxentina&catid=57%3Acatolicas-arxentina&Itemid=164&lang=es |fechaarchivu=5 de payares de 2014 }}</ref> anque autoridaes eclesiástiques indicaron que dicha asociación nun pertenez a la so credo.<ref>{{cita web |url=https://www.aciprensa.com/discutinios/cdd.htm |títulu=La verdá sobre les "Católiques pol Derechu a Decidir" |obra=ACI Prensa |fechaaccesu=24 de marzu de 2015}}</ref> Durantes les audiencies sobre l'albuertu qu'asocedieron nel 2018, manifestáronse a favor de la llegalización del mesmu * Daniel Goldman, rabín de la Comunidá Bet-El. * Mariel Pons, pastora de la Ilesia Evanxélica Metodista Arxentina. * Lisandro Orlov, pastor de la Ilesia Evanxélica Luterana Xunida y vicepresidente segundu de la Federación Arxentina d'Ilesies Evanxéliques * Guillermo “Quito” Mariani, [[presbíteru]] de la Ilesia Católica de la provincia de Córdoba.<ref>{{Cita noticia|apellíos=S.A.|nome=Neomedio|títulu=Un cura, un rabín y dos pregueros a favor del albuertu|url=https://www.24siete.info/nota-170392-um-cura_un_rabino_dos_pregueros_favor_albuerto.html|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|periódicu=24siete}}</ref> *Américo Jara, Obispu de la Ilesia Metodista Arxentina.<ref>{{Obra citada|títulu=Exposición de Américo Jara|apellíu=Campaña Nacional pol Albuertu Llegal|url=https://www.youtube.com/watch?v=2khqhQ1DGOo|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|fecha=2 de xunu de 2018}}</ref> *Francisco "Paco" Oliveira, sacerdote católicu que trabaya na Islla Maciel.<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/politica/2018/07/27/francisco-paco-oliveira-el cura-que-esta-a-favor-de-la-despenalizacion-del albuertu-y-el preservativu/|títulu=Francisco "Paco" Oliveira, el cura que ta a favor de la despenalización del albuertu y el preservativu|fechaaccesu=2018-07-31|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> === Ámbitu artísticu === Más de 250 actrices y escritores arxentines piden al Congresu que despenalice l'albuertu, roblando una carta abierta y militando al respeutu, ente elles atópense: [[Dolores Fonzi]], [[Nancy Dupláa|Nancy Duplá]], [[Carla Peterson]], [[Verónica Llinás]], [[Inés Estévez]], [[Muriel Santa Ana]], [[Andrea Pietra]], [[Verónica Lozano]], [[Esther Goris]], [[Pilar Gamboa]], [[Mirta Busnelli]], [[Sofía Castiglione]], [[María Dupláa]], [[Mercedes Morán]], [[Érica Rivas]], [[Julieta Zylberberg]], [[Cecilia Roth]], [[Ana Katz]], [[Julieta Díaz]], [[María Carámbula]], [[Romina Ricci]], [[Eleonora Wexler]], [[Violeta Urtizberea]], [[Alejandra Darín]], [[Carola Reyna]], [[Andrea Bonelli]] y munches más.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Centenera|nome=Mar|títulu=Más de 250 actrices y escritores arxentines piden al Congresu que despenalice l'albuertu|url=https://elpais.com/internacional/2018/04/05/argentina/1522942231_253456.html|fecha=5 d'abril de 2018|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=El País|issn=1134-6582|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=lavaca.org|títulu=“Faigan Historia y salden la so delda coles muyeres”|url=http://www.lavaca.org/notas/faigan-historia-y-salden-la so-delda-con-les muyeres/|fecha=4 d'abril de 2018|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=lavaca|idioma=es-LA}}</ref> Estes actrices arrexuntar nel Coleutivu d'Actrices Arxentines pol Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu, un espaciu de militancia a favor del mesmu que fizo un trabayu de cabildeo qu'incluyó falar con llexisladores col votu indecisu pa convencelos de votar pol si.<ref name=":9" /><ref>{{Cita noticia|títulu=La Coleutiva Actrices Arxentines na llucha pol albuertu llegal, seguro y gratuitu|url=https://losinrocks.com/la-coleutiva-actrices-arxentines-albuertu-llegal-seguru-y-gratuitu-1ad8fe5f18d8|fecha=11 de xunu de 2018|fechaaccesu=15 de xunu de 2018|periódicu=Los Inrockuptibles}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://twitter.com/actrices_arg|títulu=Actrices Arxentines (@actrices_arg) {{!}} Twitter|fechaaccesu=15 de xunu de 2018|sitiuweb=twitter.com|idioma=es}}</ref> 200 autores axuntar pa sofitar el proyeutu que s'alderica nel Congresu y presentaron una carta abierta. L'aición foi impulsada por [[Claudia Piñeiro]], Cecilia Szperling y la periodista Claudia Acuña.<ref>{{Cita web|url=https://www.google.com/search?q=lavaca+mu+escritores+albuerto&ie=utf-8&oe=utf-8&client=firefox-b-ab|títulu=lavaca mu escritores albuerto - Buscar con Google|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|sitiuweb=www.google.com}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Abdala|nome=Verónica|títulu=Albuerto: los escritores roblaron pola despenalización|url=https://www.clarin.com/cultura/albuerto-escritores-roblaron-despenalizacion_0_Hk6g9yVhG.html|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref> Tamién se sumaron a sofitar la causa dellos músicos: [[Valeria Lynch]], [[Lucía Galán]], [[Sandra Mihanovich]], [[Patricia Sosa]], [[Miss Bolivia (cantante)|Miss Bolivia]], [[Lali Espósito]], [[León Gieco]], [[Andrés Calamaro]], [[Diego Torres]], [[Fito Páez]] y más.<ref>{{Cita noticia|títulu=Cantantes y músiques pol albuertu|url=https://www.pagina12.com.ar/110283-cantantes-y-musicas-pol albuertu|fecha=1524536446|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=PAGINA12|idioma=es-AR}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Los músicos sumir a la campaña pa despenalizar l'albuertu {{!}} León Gieco, Fito Páez y Lali Espósito, ente otros|url=https://www.pagina12.com.ar/114789-los-musicos-sumir a-la campana-pa-despenalizar-el-abort|fecha=1526341327|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=PAGINA12|idioma=es-AR}}</ref> Artistes arrexuntaes en Músiques Arxentines Actives llanzaron un videu pola llegalización del albuertu nel qu'esixen: “El Congresu tien d'escuchar la voz del pueblu”. El videu, idea y producción de Valentina Cooke, cuntó cola participación de [[Hilda Lizarazu]], [[Andrea Álvarez]], Luciana Jury y Julieta Laso, ente munches otres músiques, y cola direición musical de [[Mavi Díaz]] que tamién produció la tema “Vamos Yá” pola llegalización del albuertu.<ref>{{Cita noticia|apellíos=lavaca.org|títulu=El videu de les Músiques Arxentines pol #AbortoLegalYa y una declaración contundente: “El Congresu tien d'escuchar la voz del pueblu”|url=http://www.lavaca.org/notas/el-video-de-les-musicas-arxentines-por-el-abortolegalya-y-una-declaracion-contundente-el congresu-tien d'escuchar-la voz-del pueblu/|fecha=13 de xunu de 2018|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=lavaca|idioma=es-LA}}</ref> Dellos actores y periodistes amosaron el so sofitu por aciu videos a favor de la llegalización del albuertu: [[Pablo Echarri]], [[Ricardo Darín]], [[Diego Peretti]], [[Adrián Suar]], [[Juan Minujín]], [[Esteban Lamothe]], [[Joaquín Furriel]], el [[Chinu Darín]], [[Rodrigo de la Serna]], [[Clemente Canciella]], [[Sebastián Wainraich]], [[Ludovico Di Santu]], [[Luciano Cáceres]], [[Juan Pablo Varsky]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Actores a favor de la llegalización del albuertu nun videu espublizáu por redes sociales|url=http://www.laizquierdadiario.com/Actores-a-favor-de-la-legalizacion-del albuertu-en-un-video-espublizáu-por redes sociales|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=La Izquierda Diariu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Más voces ante l'alderique: Ellos tamién se pronunciaron a favor de la despenalización del albuertu|url=https://www.filo.news/actualidá/Mas-voces-ante-l'alderique-Ellos-tambien-pronunciar a-favor-de-la-despenalizacion-del albuertu-20180503-0026.html|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Filu News|idioma=es-LA}}</ref> En mediu del alderique sobre la llegalización del albuertu [[Julieta Ortega]], [[Lizy Tagliani]], [[Eva De Dominici]], [[Micaela Vázquez]], [[Valeria Sampedro]], [[Laura Natalia Esquivel|Laura Esquivel]], [[Mariana Fabbiani]], [[Lali Espósito]], [[Santiago del Moro]], [[Christophe Krywonis]], [[Diego Iglesias]], [[Esteban Lamothe]], [[Adrián Suar]], [[Cocu Fernández]], [[Martín Campilongo|Campi]], [[Denise Dumas]], [[Cristina Pérez (periodista)|Cristina Pérez]], [[Violeta Urtizberea]] ente otros sumáronse a la convocatoria de l'activista [[pro eleición]] [[Dolores Fonzi]] lluciendo daqué de color, verde símbolu de la Campaña pol [[albuertu llegal]], na ceremonia d'entrega de los [[Premiu Martín Fierro]] 2018.<ref>{{cita web|url=https://www.clarin.com/espectaculos/tv/martin-fierro-2018-vistieron-verde-favor-legalizacion-albuertu_0_BJF0Y-MeX.html|títulu=Martín Fierro 2018: quién vistieron de verde a favor de la llegalización del albuertu|fechaaccesu=4 de xunu de 2018|apellíu=Espectáculo|nome=|fecha=3 de xunu de 2018|idioma=es-AR|periódicu=Diariu Clarín}}</ref> Les actrices [[Griselda Siciliani]], [[Carla Peterson]], [[Verónica Llinás]] fueron al congresu a lleer una carta, roblada por 400 colegues muyeres, pa espresar el so sofitu a la despenalización del albuertu.<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/sociedad/2018/04/10/la carta-que-lleeron-griselda-siciliani-y-carla-peterson-a-favor-de-la-legalizacion-del-albuerto/|títulu=La carta que lleeron Griselda Siciliani, Carla Peterson y Verónica Llinás a favor de la llegalización del albuertu|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> Amás sofiten la despenalización del albuertu [[Marcelo Tinelli]],<ref>{{Cita noticia|títulu=Marcelo Tinelli manifestóse a favor de la despenalización del albuertu: "Podemos camudar la historia"|url=https://www.infobae.com/teleshow/infoshow/2018/06/11/marcelo-tinelli-se-manifesto-a-favor-de-la-despenalizacion-del albuertu-podemos-camudar-la historia/|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|periódicu=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> [[Susana Giménez]],<ref>{{Cita noticia|títulu=Susana Giménez a favor del albuertu llegal, seguro y gratuitu: "Ye más que nada pa protexer a les muyeres de menos recursos"|url=https://www.infobae.com/teleshow/infoshow/2018/06/11/susana-gimenez-a-favor-del albuertu llegal-seguru-y-gratuitu-ye-mas-que-nada-pa-protexer-a-les muyeres-de-menos-recursos/|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|periódicu=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> [[Andrea Pietra]], [[Jorge Rial]]<ref>{{Cita noticia|títulu=Jorge Rial y Andrea Pietra, famosos qu'adoptaron y sofiten l'albuertu llegal - TN.com.ar|url=https://tn.com.ar/show/basicas/jorge-rial-y-andrea-pietra-famosos-que-adoptaron-y-sofiten-l'albuertu llegal_874669|fecha=11 de xunu de 2018|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|periódicu=Tou Noticies|idioma=es}}</ref> y [[Marley (conductor)|Marley]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Marley, a favor de la despenalización del albuertu: "Basta de muertes na clandestinidá"|url=http://telefenoticias.com.ar/actualidá/marley-a-favor-de-la-despenalizacion-del albuertu-basta-de-muertes-en-la clandestinidá/|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|idioma=en}}</ref> L'artista plástica [[Marta Minujín]] y los historietistes [[Maitena]], [[Liniers (historietista)|Liniers]], [[Tute (humorista)|Tute]] tamién se pronunciaron a favor de la llegalización del albuertu.<ref>{{Cita web|url=https://twitter.com/martaminujin/status/1006632271644909569|títulu=◊◊◊ MARTA ATTACK ◊◊◊ on Twitter|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|sitiuweb=Twitter|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Liniers on Twitter|url=https://twitter.com/porliniers/status/1006933151275503616|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Tute on Twitter|url=https://twitter.com/Tutehumor/status/1006642185872330752|fechaaccesu=15 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref><ref name="silenciu_31726"/> Más de 300 ilustradoras formaron el coleutivu Llinia Peluda pa sofitar la llei pola despenalización.<ref>{{Cita noticia|títulu=Ilustradoras armen una galería' nel Congresu a favor del albuertu llegal|url=http://www.perfil.com/noticias/sociedad/ilustradoras-armen-una-galeria-en-el congresu-a-favor-del albuertu.phtml|fecha=15 de xunu de 2018|fechaaccesu=15 de xunu de 2018|periódicu=Perfil.com}}</ref> === Sociedá Civil === SiPreBA, el Sindicatu de Prensa de Buenos Aires, sofita la llei de llegalización del albuertu.<ref>{{Cita web|url=http://www.sipreba.org/notas/l'asamblea xeneral-espresu-el so-refugu-al-vaciamiento-de-los medios-publicos-y-reclamo|títulu=L'Asamblea Xeneral espresó'l so refugu al vaciamiento de los medios públicos y reclamó fortalecer al SiPreBA|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|sitiuweb=SiPreBA|idioma=es}}</ref> Manifiéstense favor cola Comisión Interna de Delegaos de prensa de Canal 13/TN<ref>{{Cita noticia|títulu=Delegaos Canal13/TN on Twitter|url=https://twitter.com/DelegadosC13yTN/status/1006603593338839046|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref>, la Comisión Interna de los trabayadores de Clarín, Olé, revistes y plataformes dixitales de AGEA<ref>{{Cita noticia|títulu=Delegaos Clarín on Twitter|url=https://twitter.com/delegadosclarin/status/1006640848044462080|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref>, l'asamblea de los trabayadores del diariu La Nación<ref>{{Cita noticia|títulu=Trabayadores LN on Twitter|url=https://twitter.com/ComisionLN/status/1006629807713472512|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref>, l'asamblea de trabayadores y trabayadores de Prensa de la TV Pública<ref>{{Cita noticia|títulu=Trabayadores de Prensa Canal 7 on Twitter|url=https://twitter.com/Canal7SiPreBA/status/1006632130888241153|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref>, l'asamblea de Trabayadores de Prensa del Grupu Ventitrés<ref>{{Cita noticia|títulu=Trabayadores Grupu23 on Twitter|url=https://twitter.com/AsambleaGrupo23/status/1003271465913864192|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref>, la Comisión Gremial Interna de Prensa en Radio Nacional<ref>{{Cita noticia|títulu=C.G.I Radio Nacional on Twitter|url=https://twitter.com/CgiPrensa/status/992012692499165185|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref>, la Comisión Interna de Trabayadores de [[Telefe noticies|Telefe Noticies]]<ref>{{Cita noticia|títulu=C.I. Telefe Noticies on Twitter|url=https://twitter.com/CITelefeNoti/status/1009148895174234112|fechaaccesu=20 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref>. 183 trabayadores d'ARREYE Capital roblaron una Carta Abierta en sofitu al proyeutu de la Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu.<ref>{{Cita noticia|apellíos=lavaca.org|títulu=Te quiero verde: trabayadores estatales por #AbortoLegalYA|url=http://www.lavaca.org/notas/te-quiero-verde-trabayadores-estatales-por-abortolegalya/|fecha=23 de mayu de 2018|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=lavaca|idioma=es-LA}}</ref> Tamién sofiten la llegalización del albuertu trabayadores d'Asociación Gremial de Trabayadores del Metro y Premetro, [[Sindicatu Unificáu de Trabayadores de la Educación de Buenos Aires|Suteba]], la CTA y otres organizaciones sindicales.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Francu|títulu=Xuntes y entamaes: cómo palpitan los gremios una xornada histórica|url=http://www.lavaca.org/notas/xuntes-y-entamaes-como-palpitan-los gremios-una xornada-historica/|fecha=12 de xunu de 2018|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=lavaca|idioma=es-LA}}</ref> Estudiantes de la Escuela de Belles Artes Rogelio Yrurtia, el [[Colexu Nacional de Buenos Aires|Nacional Buenos Aires]], la [[Escuela Cimera de Comerciu Carlos Pellegrini]], la Escuela de Cerámica Nᵘ, [[Escuela Normal 1 de Buenos Aires|Normal 1]], Normal 6, [[Llingües Vives]], [[Colegio Mariano Moreno (Ciudá de Buenos Aires)|Mariano Moreno]], María Elena Walsh, Escuela d'Educación Media Ramón Padilla y el Cortázar tomaron los sos colexos pa pidir pol albuertu llegal, el cumplimientu de la llei d'Educación Sexual Integral (ESI) y el diseñu de protocolos d'actuación en casos de violencia de xéneru.<ref>{{Cita noticia|títulu=Son 9 los colexos tomaos en sofitu a la llei del albuertu|url=https://www.cronica.com.ar/info-xeneral/Son-9-los colexos tomaos-en-sofitu-a-la llei-del albuertu-20180611-0046.html|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=Crónica|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/educacion/2018/06/11/empezaron-tomar en-los colexos-en-sofitu-a-la llei-de-albuertu/|títulu=Hai 11 colexos de la Ciudá tomaos por alumnos a favor de la llei del albuertu|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> Les activistes trans [[Lohana Berkins]], Diana Sayacán y [[Marlene Wayar]] sofitaron l'albuertu llegal, seguro y gratuitu.<ref>{{Cita noticia|títulu=“Diana Sayacán foi un torbolín de llucha y enerxía”|url=http://cosecharoja.org/diana-sayacan-foi-un torbolín-de-llucha-y-energia/|fecha=12 de marzu de 2018|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Collecha Colorada|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.periodicovas.com/niunatravamenos-entrevista-a-marlene-wayar/|títulu=#NiUnaTravaMenos. Entrevista a Marlene Wayar|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|sitiuweb=www.periodicovas.com|idioma=es-ES}}</ref> La [[Fundación Güéspede]] tamién sofita'l proyeutu de llei.<ref>{{Cita web|url=https://www.huesped.org.ar/noticias/albuertu-llegal-seguru-y-gratuitu-llei/|títulu=Jornada Histórica: más cerca de que l'albuertu llegal, seguro y gratuitu seya llei - Fundación Güéspede|fechaaccesu=20 de xunu de 2018|sitiuweb=www.huesped.org.ar|idioma=es-ES}}</ref> ==== Sociedá Arxentina de Medicina ==== La mayoría de los integrantes de la Comisión Direutiva se manisfestaron a favor de la llegalización del albuertu y del respetu de l'autonomía de la muyer. Los profesionales de la salú resaltaron nun comunicáu: "La mortalidá materna constitúi un importante problema sanitariu na Arxentina".<ref name=":2" /> ==== Rede polos Derechos de les Persones con Discapacidá ==== La Rede polos Derechos de les Persones con Discapacidá (REDI), como organización de derechos humanos y discapacidá, espresa'l so sofitu a dereches de toa muyer a decidir la interrupción voluntaria del so embaranzu. Coles mesmes, precisó respectu del incisu 3 del artículu 3º, nel que "contémplase que toa muyer puede atayar el so embaranzu más allá del plazu establecíu nel artículu 1º, ye dicir la selmana 14 de xestación", col incisu "si esistieren malformaciones fetales graves", que "la redaición del artículu contempla términosvagos -"malformación", "grave"- y la so aplicación podría dar llugar al albuertu por motivos eugenésicos, discriminatorios y contrarios a la Convención sobre los Derechos de les Persones con Discapacidá" Suxurieron reemplazar l'incisu pol siguiente: "Si esistieren malformaciones fetales incompatibles cola vida".<ref>{{Cita web|url=http://www.redi.org.ar/index.php?file=Prensa/Comunicaos/2018/18-03-20_Postura-de-REDI-ante-el proyeutu-de-llei.html|títulu=Postura de REDI ante'l proyeutu de llei d'interrupción Voluntaria del Embaranzu {{!}} REDI {{!}} Rede polos Derechos de les Persones con Discapacidá|fechaaccesu=20 de xunu de 2018|sitiuweb=www.redi.org.ar}}</ref> y celebraron la media sanción del proyeutu de llei de despenalización del albuertu<ref>{{Cita web|url=http://www.redi.org.ar/index.php?file=Prensa/Comunicaos/2018/18-06-15_QueSeaLey.html|títulu=#QueSeaLey {{!}} REDI {{!}} Rede polos Derechos de les Persones con Discapacidá|fechaaccesu=20 de xunu de 2018|sitiuweb=www.redi.org.ar}}</ref>. ==== Amnistía Internacional y Human Rights Watch ==== La posición d'[[Amnistía Internacional]] ye a favor de la llegalización del albuertu<ref>{{Cita web|url=https://amnistia.org.ar/ciberaccion-detalle/?id=185|títulu=¡Sumá la to firma por que'l Congresu apruebe l'albuertu llegal!|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|sitiuweb=amnistia.org.ar|idioma=es-ES}}</ref>. D'alcuerdu a un informe ellaboráu pola organización, envalórase que na Arxentina realizar en promediu ente 486 mil y 522 mil aborto clandestinos al añu. En 17 de les 24 provincies ye la principal causa individual de mortalidá materna. L'informe d'Amnistía afirma que, acaldía, 298 adolescentes de 15 a 19 años son madres na Arxentina, siendo'l 70 per cientu d'estos embaranzos ensin planiar. Magar la llei reconoz el derechu de neños, neñes y adolescentes a recibir educación sexual integral nos establecimientos educativos públicos, d'orde estatal y priváu, confesionales y llaicos. Sicasí, en 2017 namái nueve provincies sancionaron lleis d'educación sexual.<ref>{{Cita noticia|títulu=Certeza estadístiques p'aldericar una llei necesaria pa la salú pública|url=https://www.tiempoar.com.ar/nota/certidumes-estadisticas-pa-aldericar-una llei necesaria-pa-la-salú-publica|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref><ref name=":3" /> [[Human Rights Watch]] tamién sofita la despenalización del albuertu.<ref name=":7" /> === Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu === {{AP|Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu}} La Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu llegal, Seguro y Gratuitu ye una amplia y diversa alianza federal, qu'articula y recupera parte de la historia de les lluches desenvueltes na Arxentina en pos del derechu al albuertu llegal, seguro y gratuitu. Tien les sos semientes nel XVIII Alcuentru Nacional de Muyeres realizáu en Rosario nel añu 2003 y nel XIX ENM desenvueltu en Mendoza nel 2004. Impulsada dende grupos feministes y del movimientu de muyeres, como asina tamién dende muyeres pertenecientes a movimientos políticos y sociales, cuenta anguaño cola adhesión de 305 grupos, organizaciones y personalidaes venceyaes a organismos de derechos humanos, d'ámbitos académicos y científicos, trabayadores/ye de salú, sindicatos y diversos movimientos sociales y culturales, ente ellos redes llabradores y d'educación, organizaciones de sacupaes/vos, de fábriques recuperaes, grupos estudiantiles, comunicadoras y comunicadores sociales, etc. Quien lu integren apostaron colectivamente a converxer nuna gran heteroxeneidá d'actividaes y procesos estratéxicos para: * Instalar na sociedá y nel Estáu l'alderique en redol a la necesidá de despenalizar y llegalizar l'albuertu n'Arxentina; * Contribuyir a que más muyeres y organizaciones sumar nesti procesu y reclamu; * Llograr l'alderique y l'aprobación d'una norma llegal que despenalice y llegalice l'albuertu n'Arxentina. Foi llanzada'l 28 de mayu de 2005, Día d'Internacional d'Aición pola Salú de les Muyeres, y dende entós tien la capacidá y la fuercia de coordinar actividaes simultáneamente en distintos puntos del país so la conseña: “Educación sexual pa decidir, anticonceutivos pa nun albortar, albuertu llegal pa nun morrer”. A presentáu mientres diversos añu proyeutos nel congresu a favor de la Interrupción Voluntaria del Embaranzu, col aval de dellos llexisladores de diversos espacios políticos.<ref name=":1">{{Cita web|url=http://www.abortolegal.com.ar/about/|títulu=Quién somos – Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal Seguru y Gratuitu|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|sitiuweb=www.abortolegal.com.ar|idioma=es-ES}}</ref> === Regulación del albuertu en Santa Fe === A partir del añu 2012 na provincia de [[Provincia de Santa Fe|Santa Fe]] empezar a implementar polítiques públiques y protocolos de salú favorables a la implementación del albuertu y a la educación sexual. Na ciudá de Rosario dende l'añu 2012 empezar a mercar Misoprostol como insumo y a realizar la téunica d'aspiración manual endouterino (AMEU), y l'accesu al albuertu empezar a implementar n'hospitales y centros de salú. A partir del 2013 lo fecho en Rosario s'ampliu al restu de la provincia, tou esto d'alcuerdu a lo establecío nos protocolos ellaboraos pol Ministeriu de Salú.Tamién s'ameyoro l'accesu a la educación sexual, a los anticonceutivos y un trabayu más fuerte nes escueles con mayor presencia d'embaranzu adolescente. Amás, dende l'añu 2017 hai una cátedra sobre albuertu na [[Facultá de Ciencies Médiques (UNR)|Facultá de Medicina de Rosario]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=Carbajal|nome=Mariana|títulu=Primer cátedra sobre l'albuertu como problema de salú {{!}} Na Universidá Nacional de Rosario|url=https://www.pagina12.com.ar/36478-primer-catedra-sobre-l'albuertu-como-problema-de-salú|fecha=1494283802|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|periódicu=PAGINA12|idioma=es-AR}}</ref> Como resultancia, en Rosario nun hai muertes maternes por albuertu, y na provincia menguóse les muertes per albuertu y los embaranzos adolescentes a lo llargo de los años .<ref>{{Cita web|url=http://www.lavanguardiadigital.com.ar/index.php/2018/05/10/interrupcion-llegal-del embaranzu-la esperiencia-de-santa-fe/|títulu=Interrupción llegal del embaranzu: la esperiencia de Santa Fe|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|sitiuweb=www.lavanguardiadigital.com.ar|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Santa Fe, un casu testigu na regulación del albuertu|url=http://www.perfil.com/noticias/sociedad/santa-fe-un casu testigu-en-la-regulacion-del albuertu.phtml|fecha=11 de xunu de 2018|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|periódicu=Perfil.com}}</ref> === Sofitu internacional === Más de sesenta congresistes y senadores irlandeses roblaron una carta pidiendo al Senáu arxentín que llegalice l'albuertu. Ente los firmantes atópense miembros del llaborismu, [[Fine Gael]], socialdemocratas, [[Fianna Fáil]] y [[Sinn Féin]], este peracabo con un firmante en representación de tol partíu.<ref>{{Cita noticia|títulu=TDs and Senators call on Arxentina to legalise abortion|url=https://www.irishtimes.com/news/politics/tds-and-senators-call-on-arxentina-to-legalise-abortion-1.3585414|fechaaccesu=2018-08-04|periódicu=The Irish Times|idioma=en-US}}</ref> Mónica Silvana González, diputada na Asamblea de Madrid y Secretaria de Movimientos Sociales y Diversidá CEF [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]], pronuncióse a favor de la llegalización del albuertu.<ref>{{Cita web|url=https://twitter.com/MonicaSilvanaG/status/1006604347789266944|títulu=Mónica Silvana Gzlez on Twitter|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|sitiuweb=Twitter|idioma=es}}</ref> Activistes de la Polish Women's Strike, una coalición de grupos polos derechos de les muyeres sofitaron el reclamu pol albuertu llegal na Arxentina.<ref>{{Cita noticia|títulu=History of IWS/ Historia de PIM - International Women's Strike / Paro Internacional de Muyeres|url=http://parodemujeres.com/history-iws-historia-de-pim/|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=International Women's Strike / Paro Internacional de Mujer|idioma=en-US}}</ref> Feministes chilenes, al traviés d'una carta abierta del Movimientu SOL (Frente Ampliu), manifestáronse a favor del albuertu llegal na Arxentina.<ref>{{Cita noticia|títulu=Feministes chilenes piden a Arxentina aprobar albuertu: “Ye optar ente la clandestinidá o'l derechu a la salú”|url=https://www.eldinamo.cl/nacional/2018/06/12/feministes-chilenes-piden-a-arxentina-aprobar-albuertu-ye-optar-ente-la clandestinidá-o-el derechu-a-la-salú/|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=https://www.facebook.com/el.dinamo|idioma=es}}</ref> En Brasil manifestáronse militantes feministes de l'agrupación Pão y Roses en solidaridá col reclamu pol albuertu llegal na Arxentina.<ref>{{Cita noticia|títulu=Diana Assunção on Twitter|url=https://twitter.com/DianaAssuncaoED/status/1007023599805521921|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref> Más de 100 feministes paraguayas manifestar nel so país el 12 de xunu a favor de la despenalización del albuertu n'Arxentina.<ref>{{Cita noticia|títulu=Albuerto Llegal: l'efeutu arimo|url=http://cosecharoja.org/albuerto-llegal-efeutu/|fecha=19 de xunu de 2018|fechaaccesu=20 de xunu de 2018|periódicu=Collecha Colorada|idioma=es-ES}}</ref> En Francia, trabayadores de ferrocarriles en fuelga solidarizar col reclamu arxentín pol derechu al albuertu.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Serge|nome=Courant Communiste Revolutionnaire,Irena|títulu=Des cheminots en grève solidaires du mouvement argentin pour le droit à l'avortement|url=http://www.revolutionpermanente.fr/Des-cheminots-en-greve-solidaires-du-mouvement-argentin-pour-le-droit-a-l-avortement|fechaaccesu=20 de xunu de 2018|periódicu=Révolution Permanente|idioma=fr-FR}}</ref> AIUSA Women's Rights, la parte d'[[Amnesty International|Amnesty International USA]] dedicada al Xéneru, sexualidá ya identidá<ref>{{Cita noticia|títulu=Gender, Sexuality, & Identity – Amnesty International USA|url=https://www.amnestyusa.org/issues/gender-sexuality-identity/|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Amnesty International USA|idioma=en-US}}</ref> y a promover los derechos humanos de les muyeres alredor del mundu, manifestó'l so sofitu a la llegalización del albuertu.<ref>{{Cita noticia|títulu=AIUSA Women's Rights on Twitter|url=https://twitter.com/AmnestyWomenRts/status/1006562209202425856|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref> CREA ye una organización feminista de derechos humanos con base en [[Nueva Delhi]] que tamién espresó'l so sofitu a la llegalización del albuertu n'Arxentina.<ref>{{Cita noticia|títulu=CREA on Twitter|url=https://twitter.com/ThinkCREA/status/1006772293136248832|fechaaccesu=26 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref> La banda [[Garbage]] manifestar en solidaridá cola llucha pol derechu al albuertu de les muyeres arxentines.<ref>{{Cita noticia|títulu=Garbage on Twitter|url=https://twitter.com/garbage/status/1006786974177464325|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref> El cantautor [[Ismael Serrano]] manifestóse a favor de la despenalización del albuertu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Albuerto: encruz ente Serrano y Recondo|url=https://www.eldestapeweb.com/tirante-encruz-ismael-serranu-y-gaston-recondo-l'albuertu-n44554|fechaaccesu=12 de xunu de 2018|periódicu=El Destape Web|idioma=en-US}}</ref> La banda uruguaya [[La Vela Puerca]] tamién amosó'l so sofitu.<ref>{{Cita noticia|títulu=La Vela Puerca on Twitter|url=https://twitter.com/LaVela_Oficial/status/1006916110074241024|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref> La escritoria [[Margaret Atwood|Margaret E. Atwood]], autora de ''[[The Handmaid's Tale]]'', espresó'l so sofitu tamién.<ref>{{Cita noticia|títulu=Margaret Y. Atwood on Twitter|url=https://twitter.com/MargaretAtwood/status/1011297769510842368|fechaaccesu=25 de xunu de 2018|periódicu=Twitter|idioma=es}}</ref> ===Incidentes y agresiones contra activistes pro-eleición=== Nes selmanes previes al alderique llexislativu denuncióse que los ataques caleyeros a muyeres y moces que lleven pañuelos verdes multiplicar en distintos llugares del país. En Salta, poles agresiones, la coplera Mariana Carrizu tuvo de permanecer ensin salir de la so casa mientres unos díes, depués de declarase a favor de la IVE;<ref>{{Cita web|url=https://www.google.com/search?client=firefox-b&ei=QPFfW6uWH4Tr5gKDgq3gBg&q=coplera+Mariana+Carrizu+albuerto&oq=coplera+Mariana+Carrizu+albuerto&gs_l=psy-ab.3..33i21k1j33i160k1l3.6294.7220.0.7396.7.6.0.0.0.0.210.210.2-1.1.0....0...1.1.64.psy-ab..6.1.209....0.-_jUpLLN7P0|títulu=coplera Mariana Carrizu albuerto - Buscar con Google|fechaaccesu=2018-07-31|sitiuweb=www.google.com}}</ref> en Catriel, Ríu Negru, a un mozu apedriar nuna plaza y a una moza la emboscaron ente trés p'arrinca-y el pañulo verde de la mochila.<ref>{{Cita noticia|títulu=Catriel. Atacaron a trés persones por llevar el pañuelu del albuertu llegal » Catriel25Noticies.com|url=https://catriel25noticies.com/catriel-atacaron-a-trés-persones-por-llevar-el-panuelo-del albuertu llegal/|fecha=2018-07-05|fechaaccesu=2018-07-31|periódicu=Catriel25Noticies.com|idioma=es-ES}}</ref> En Mendoza, una activista denunció agresiones caleyeres y finalmente en Paraná, Entre Ríos, muyeres que diben guardar el fallu nel casu d'un funcionariu acusáu de acosador fueron cacheaes por que nenguna ingresara a tribunales con pañuelos verdes. <ref>https://www.pagina12.com.ar/127597-caceria-de-muyeres-y-ninos</ref> En Claypole, una moza embarazada cuto a una moza col pañuelu verde de la campaña pro albuerto.<ref>{{Cita noticia|títulu=Faló la nueva afrellada por pronunciar se a favor del albuertu llegal: "Tengo mieu pero nun voi dexar d'usar el pañuelu" - TN.com.ar|url=https://tn.com.ar/sociedad/albuerto-llegal-tengo-mieu-pero-nun voi-dexar-de-usar-el-panuelo-dixo-la-nueva-afrellada-por-una_883432|fecha=2018-07-18|fechaaccesu=2018-07-31|periódicu=Tou Noticies|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.eltribuno.com/salta/nota/2018-7-18-9-13-0-falo-la moza afrellada-por-usar-panuelo-verde-quixeron-asustame-nun lo llograren|títulu=Faló la moza afrellada por usar pañuelu verde: “Quixeron asustame, nun lo van llograr”|fechaaccesu=2018-07-31|apellíu=Tribunu|nome=El|sitiuweb=El Tribunu|idioma=es}}</ref> == Estadístiques == Un estudiu solicitáu pol Ministeriu de Salú y empobináu poles etnógrafes Edith Pantelides y Silvia Mario envalora que la cantidá d'albuertos clandestinos per añu n'Arxentina ye de 460{{esd}}000. Pa calcular esi númberu, basar na cantidá de egresos hospitalarios por albuertu (tantu inducíos como [[Albuertu bonal|bonales]]) asocedíos nel añu 2000, y aplicáron-y determinaes fórmules estadístiques.<ref>{{cita web |url=http://www.eclac.org/publicaciones/xml/1/36501/lcg2405-P_4.pdf |títulu=Estimación de la magnitú del albuertu inducíu na Arxentina |autor=MARIO, Silvia y PANTELIDES, Edith Alejandra |fechaaccesu=29 de mayu de 2013}}</ref> Esti estudiu salió en Notes de Población de la [[Comisión Económica p'América Llatina y el Caribe|CEPAL]]<ref>{{Cita publicación|url=https://repositorio.cepal.org/handle/11362/12842|títulu=Estimación de la magnitú del albuertu inducíu na Arxentina|apellíos=Silvia|nome=Mario,|apellíos2=Alejandra|nome2=Pantelides, Edith|fecha=2009|fechaaccesu=13 de xunu de 2018|idioma=es}}</ref>, una revista de Demografía d'América Llatina [[Revisión por pares|peer to peer reviewed]] y foi usáu por referentes políticos de diversos espacios como [[Victoria Donda]]<ref>{{Cita noticia|apellíos=El nuesu|nome=Rosario|títulu=Victoria Donda sobre l'albuertu: “Si dexen aldericánoslo podemos ganar”|url=https://rosarionuestro.com/victoria-donda-sobre-l'albuertu-si-dexen aldericánoslo-podemos-ganar/|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|periódico=Rosario El nuesu|idioma=es-ES}}</ref> o [[Silvia Lospennato]]<ref>{{Cita noticia|títulu=Albuerto llegal {{!}} Una diputada del PRO dixo que los sos compañeros recibieron intimidaciones pa votar en contra - TN.com.ar|url=https://tn.com.ar/politica/albuertu-llegal-una diputada-del pro-dixo-que-los sos-companeros-recibieron-intimidaciones-pa-votar-en_873068|fecha=3 de xunu de 2018|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|periódicu=Tou Noticies|idioma=es}}</ref>. Medios afirmaron que ye la principal causa de [[mortalidá materna]] nel país,<ref name="chqd"/> y en respuesta a un pidíu d'informes el Ministeriu de Salú se desglosó que nel añu 2016 hubo 43 muertes maternes por albuertu.<ref>{{cita web |url= https://www.infobae.com/sociedad/2018/04/24/el ministeriu-de-salú-almite-que-l'albuertu-nun ye-la-primer-causa-de muerte materna/|títulu= El Ministeriu de Salú almite que l'albuertu nun ye la primer causa de muerte materna|apellíu= Peiró |nome= Claudia |fecha= 24 d'abril de 2018| periódicu = Infobae |fechaaccesu= 24 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> Según l'anuariu del Ministeriu de Salú de 2016 el 17,6% de la [[mortalidá materna]] deber a embaranzos terminaos n'albuertu. Son 43 muertes maternes por embaranzos terminaos n'albuertu, ensin discriminar ente interrupciones voluntaries del embaranzu y albuertos bonales.<ref name="deáis" /> Según la Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu llegal, Seguro y Gratuitu, dende la recuperación democrática n'avientu de 1983 morrieron más 3000 muyeres de resultes d'albuertos inseguros<ref name=":1" />. En 2016 envalorábase que, n'Arxentina, un [[albuertu clandestín]] realizáu en condiciones segures cobrar nel ''[[Mercáu negru|mercáu illegal]]'' alredor de 1{{esd}}000 [[dólares d'Estaos Xuníos]].<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1924949-albuertu-illegal-una-practica-insegura Albuertu illegal: una práutica insegura y de bon accesu que se caltién per fora de les polítiques públiques]</ref> === Encuestes y sondeos === A mediaos de marzu de 2018 el diariu ''[[Clarín (periódicu)|Clarín]]'' publicó un artículu que compila les resultaos de seis encuestes realizaes por consultoras del país. En toes elles la opinión favorable a la llegalización del albuertu ye mayoritaria.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Paladini|nome=Eduardo|títulu=Seis encuestes yá esploraron sobre l'albuertu: la mayoría opinó a favor de la despenalización|url=https://www.clarin.com/politica/encuestes-esploraron-albuertu-mayoria-favor-despenalizacion_0_rJNR6H2FM.html|fecha=18 de marzu de 2018|fechaaccesu=20 de marzu de 2018|idioma=es}}</ref> Pela so parte la consultora d'opinión francesa Ipsos reveló en 2018 la so encuesta añal que refundia un 74% d'aceptación a la llegalización del albuertu na Arxentina. La encuesta, que se realiza añalmente en 27 países en qu'opera la consultora, reflexó un aumentu de 12% d'aceptación en rellación a los dos años anteriores, nos cualos allugóse en 65%.<ref>{{Cita web|url=https://www.ipsos.com/sites/default/files/ct/news/documents/2018-04/ipsos_public_affairs_albuerto_2018.pdf|títulu=Informe sobre l'aceptación del albuerto|autor=Ipsos Public Affairs|fecha=Marzu de 2018|páxines=6-7|formatu=PDF}}</ref> El 26 de mayu de 2018 el diariu [[La Nación (Arxentina)|La Nación]] publicó les resultaos d'una encuesta encargada pol ''[[lobby]]'' antieleición "Unidá Provida" a la consultora Isonomía. El diseñu de la encuesta realizóse talmente que reforzara les posiciones de los sos veceros, quien consideren que los sondeos publicaos enantes «seique sían pequeños, fraccionaos y nun reflexen la realidá».<ref name=ln-insomnia>{{cita web |url=https://www.lanacion.com.ar/2138110-gestion-de-les organizaciones-a-favor-de-la vida-en-el congresu |títulu= Gestión de les organizaciones a favor de la vida nel Congresu|apellíu= Álvarez Echazú|nome= María Belén |fecha= 26 de mayode 2018| periódicu = Diariu La Nación |fechaaccesu= 29 de mayu de 2018|idioma= es-AR }}</ref> El 46% de los encuestaos tán en contra de la despenalización del albuertu y un 45% a favor. Dientro del porcentaxe que lu aprueba, un 36% ta acordies con que la práutica llévese alantre en tolos casos, un 21% lo desaprueba en tolos casos, pero'l 37%, que sostuvo que la so aprobación "depende del casu".<ref name=ln-insomnia/>Per otru llau, l'estudiu de Isonomía reflexó una amplia aprobación pal albuertu nos casos de violación, un 48%. Nel casu de malformaciones y enfermedaes fetales foi d'un 28% y pa una situación de riesgu de vida de la madre y/o del fetu un 13%. Sobre aquellos que desaprueban l'albuertu, el sondéu indicó que la causa principal ye "porque implica matar un ser humanu": un 60%.<ref name="ln-insomnia" /> Por cuenta del so diseñu, la encuesta fixo focu sobre la posibilidá de que los profesionales de la salú nun lleven alantre'l procedimientu si les muyeres menores d'edá cunten col maduror abondu pa decidir sobre sí mesmes llevar alantre la práutica y la preferencia a una política pública de salú integral sobre l'albuertu. Nesti últimu puntu, el 60% de los encuestaos sostuvo que "prefier que l'Estáu promueva una normativa d'esti tipu".<ref name="ln-insomnia" /> {| {{tablaguapa}} |- !Fecha !Encuestadora !A favor !En contra !Ns/Nc-Indecisu |- |Febreru de 2018 |Grupu d'Opinión Pública** |align=center style="background:lightgreen"|'''66,6%''' |align=center style="background:lightcoral"|26,8% |align=center|6,6% |- |3 de marzu de 2018 |Management&Fit** |align=center style="background:lightgreen"|'''57,7%''' |align=center style="background:lightcoral"|31,8% |align=center|10,5% |- |Marzu de 2018 |Synopsis* |align=center style="background:lightgreen"|'''53,5%''' |align=center style="background:lightcoral"|32,6% |align=center |13,8% |- |Marzu de 2018 |[[Amnistía Internacional]]* |align=center style="background:lightgreen"|'''59%''' |align=center style="background:lightcoral"|37% |align=center|4% |- |Marzu de 2018 |Gustavo Córdoba & Asociaos* |align=center style="background:lightgreen"|'''65,4%''' |align=center style="background:lightcoral"|29,3% |align=center|5,3% |- | |Circuitos*** |align=center style="background:lightgreen"|'''52,5%''' |align=center style="background:lightcoral"|21,3% |align=center|26,2% |- |21 de marzu de 2018<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/sociedad/2018/03/27/encuesta-la-despenalizacion-del albuertu-xenera-una-fuerte-polarizacion/|títulu=Encuesta: la despenalización del albuertu xenera una fuerte polarización|fechaaccesu=27 de marzu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> |Move Group*** |align=center style="background:lightgreen"|'''46%''' |align=center style="background:lightcoral"|39% |align=center|15% |- |19 d'abril de 2018 |Ipsos* |align=center style="background:lightgreen"|'''74%''' |align=center style="background:lightcoral"|19% |align=center|7% |- |26 de mayu de 2018 |Insomnía**** |align=center style="background:lightgreen"|45% |align=center style="background:lightcoral"|'''46%''' |s/d |- |15 de xunetu de 2018<ref>[https://www.lanacion.com.ar/2153874-segun-una encuesta-el-49-de-la-poblacion-refuga-l'albuertu llegal-y-el-40-aceptar Según una encuesta, el 49% de la población refuga l'albuertu llegal y el 40% aceptar]</ref> |Ipsos* |align=center style="background:lightgreen"|40% |align=center style="background:lightcoral"|'''49%''' |align=center|11% |- |colspan="5"|<small>NOTA: (*) Indica relevamiento nacional, (**) Indica relevamiento en [[Buenos Aires|CABA]] y [[Provincia de Buenos Aires|PBA]], (***) Indica relevamiento en PBA. (****) Indica que nun hai información sobre la cobertoria. |} == Manifestaciones y movilizaciones == Na Arxentina hubo marches tantu a favor como en contra del albuertu llegal.<ref>{{cita web |url= https://www.lanacion.com.ar/2066475-albuertu-habra-dos-manifestaciones-con-lemas-opuestos-en-la-mesma-selmana |títulu= Albuerto: va haber dos manifestaciones con lemas opuestos na mesma selmana |fechaaccesu=13 de marzu de 2018 |apellíu=Vallejo |nome= Soledad |fecha= 26 de setiembre de 2017 |editorial= Diariu La Nación |idioma=español}}</ref> La mayoría de les marches realizáronse en díes distintos, sicasí, debíu al calendariu de los alderiques llexislativos pol albuertu, qu'empezó'l 10 d'abril na Cámara de Diputaos arxentina. Organizaciones a favor y en contra manifestáronse nel entamu del alderique con banderes [[antiaborto]] y pañuelos verdes pro albuerto llegal<ref>{{cita web |url= http://www.parlamentario.com/noticia-108653.html |títulu= Albuerto llegal: organizaciones a favor y en contra convoquen a manifestase nel entamu del alderica |apellíu= Noticies|nome= |fecha= 5 d'abril de 2018| editorial = Parllamentariu.com |fechaaccesu= 6 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.ambito.com/917792-marches-a-favor-y-en-contra-de-la-despenalizacion-del albuertu-acoparon-el congresu|títulu= Coles a favor y en contra de la despenalización del albuertu acoparon el Congresu |apellíu= Política|nome= Primer xornada d'alderique |fecha= 10 d'abril de 2018|periódicu = Ámbitu|fechaaccesu= 11 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> === Marches antiaborto === El [[Día del Neñu por Nacer]] ye recordáu cada 25 de marzu; l'Arxentina foi'l primer país del mundu en declaralo, el 7 d'avientu de 1998, por iniciativa del ex Presidente [[Carlos Saúl Menem]] nel decretu númberu 1406/98. Al añu siguiente celebrar por primer vegada esi día. Nel [[Teatru Coliséu]] de Buenos Aires axuntáronse representantes de la Ilesia Católica y de les ilesies ortodoxu y cristianu, según líderes xudíos y musulmanes.<ref name="bebito-lid">[https://www.laizquierdadiario.com/El-Bebito-la-increible-campana-de-la fía-de-un funcionariu-de-la dictadura-y-defensor-de-Videla “El Bebito”: la increíble campaña de la fía d'un funcionariu de la dictadura y defensor de Videla]</ref> Dende aquel entós, nesa fecha na Arxentina los activistes antiaborto entamen a lo llargo del país celebraciones y actividaes destinaes a la concientización sobre la necesidá de defender la vida dende la concepción y en toles sos etapes. Mises, marches, ecografíes en vivu, xestos solidarios, conferencies, etc.<ref>{{cita web |url= http://www.aica.org/11127-dia-del-nino-por-nacer-l'arxentina-celebra-vida.html |títulu= Día del Neñu por Nacer: L'Arxentina celebra la vida |apellíu= Especial|nome=Familia y Vida |fecha= 21 de marzu de 2014| editorial= AICA |fechaaccesu= 6 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> En marzu de 2017 llamó l'atención de los medios una campaña antialbortista dirixida por Mariana Rodrígez Varela, fía del funcionariu de la [[Procesu de Reorganización Nacional|dictadura]] [[Alberto Rodríguez Varela]] y venceyada a la Ilesia Católica.<ref>{{Cita noticia|títulu=Quién ye Mariana Rodríguez Varela, la "lloca del bebito"|url=http://www.perfil.com/noticias/sociedad/quien-es-mariana-rodriguez-varela-la lloca-del-bebito.phtml|fecha=9 de xunu de 2018|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|periódicu=Perfil.com}}</ref> La campaña, impulsada por redes sociales, consiste n'espublizar imáxenes de fetos humanos y na entrega de moñecos.<ref name="bebito-lid" /> ==== Primer "Marcha pola Vida" ==== La fecha d'esceición foi la primer Marcha pola Vida del 27 de setiembre de 2017, escoyida por coincidir cola celebración del Día de los Derechos del Neñu na Arxentina.<ref>[http://www.mptutelar.gob.ar//content/27-de-setiembre-d-nacional-de-los derechos-de-nin-vos-y-adolescentes.html 27 de setiembre - Día Nacional de los Derechos de Neños y Adolescentes]</ref> Esta primer Marcha pola Vida foi dende [[Plaza de Mayu]] hasta frente al [[Congresu de la Nación Arxentina]]. El nome ya inspiración tuvo nes multitudinaries marches que se realicen n'otros países (Italia, Francia, EE.XX., Perú, Paraguay) cola mesma motivación.<ref>[http://www.portalunoargentina.com.ar/contenidosver.asp?id=29503&sid=137 La primer Marcha pola Vida en Buenos Aires foi un ésitu]</ref> Los sos organizadores esclariaron que la Marcha pola Vida nun ye una iniciativa de dalguna comunidá relixosa anque la gran mayoría de los participantes y voluntarios son persones que profesen distintos credos.<ref>[http://www.aica.org/30438-marcha-pola vida-pa da-y-voz-beber de.html Cola pola Vida pa da-y voz a los ñácaros de l'Arxentina]</ref> Y tamién que ye rigorosamente a-partidaria.<ref>[https://marchaporlavida.com.ar/?data=iniciativa Que ye la MARCHA POLA VIDA (Y que nun ye).]</ref> Naquella oportunidá más de 2{{esd}}500 persones manifestar contra l'albuertu frente al Congresu de la Nación. "A favor de la vida" foi la conseña que más s'escuchó na marcha,denominada "Marcha pola Vida", qu'encabezaron families y estudiantes.<ref>{{cita web |url= https://www.lanacion.com.ar/2067155-mas-de-2500-persones-manifestar contra-l'albuertu-frente-al congresu |títulu= Más de 2500 persones manifestar contra l'albuertu frente al Congresu |fechaaccesu=13 de marzu de 2018 |apellíu=Vallejo |nome= Soledad |fecha= 28 de setiembre de 2017 |editorial= Diariu La Nación |idioma=español}}</ref> Esi mesmu día, hubo otres 20 marches en [[Mendoza (Arxentina)|Mendoza]], [[San Luis (Arxentina)|San Luis]], [[Tandil]], [[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]], [[Villa María (Córdoba)|Villa María]], [[Rosario (Arxentina)|Rosario]], [[San Miguel de Tucumán]], General Alvear, [[San Rafael (Mendoza)|San Rafael]], [[Santiago del Estero (ciudá)|Santiago del Estero]], [[Suncho Corrolada]], [[San Luis (Arxentina)|San Luis]], [[San Martín de los Andes]], [[San Juan (Arxentina)|San Juan]], [[La Rioxa (ciudá)|La Rioxa]], [[Barranqueras]], [[Oberá]] y [[Santa Elena (Entre Ríos)|Santa Elena]] ente otres ciudaes, col mesmu nome y so la mesma conseña.<ref>{{cita web |url= https://www.diariopopular.com.ar/xeneral/miles-persones-colaron-al congresu-contra-l'albuertu-non-punible-n322339 |títulu= Miles de persones colaron al Congresu contra l'albuertu non punible |apellíu= Xeneral|nome= |fecha= 27 de setiembre de 2017 | periódicu = Diariu Popular|fechaaccesu= 6 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> ==== Segunda "Marcha pola Vida" ==== [[Ficheru: Mariana Rodríguez Varela.jpg|miniaturadeimagen|200px|L'activista Mariana Rodríguez Varela xunto a un grupu de médicos<ref>{{cita web |url= https://www.infobae.com/sociedad/2018/03/30/mariana-rodriguez-varela-activista-en-contra-del albuertu tou-l'arxentina-sospira-de-amor-por-el-bebito/ |títulu= Mariana Rodríguez Varela, militante en contra del albuertu: "Tola Arxentina sospira d'amor pol bebito" |apellíu= Rojas|nome=Diego |fecha= 30 de marzu de 2018|periódicu= Infobae|fechaaccesu= 6 d'abril de 2018|idioma=es-AR}}</ref>que participaron de la convocatoria.]] El 25 de marzu de 2018 miles de persones participaron na Arxentina de la iniciativa mundial denominada Marcha pola Vida, contraria a la llegalización del albuertu, y que coincidió cola celebración del Domingu de Ramos y el Día del Neñu por Nacer.<ref>{{cita web |url= https://www.cronica.com.ar/info-xeneral/Multitudinaria-Marcha-pola Vida-20180325-0030.html |títulu= Multitudinaria "Marcha pola Vida"|apellíu= Info xeneral|nome= |fecha= 25 de marzu de 2018|periódicu= Crónica|fechaaccesu= 6 d'abril de 2018|idioma=es-AR}}</ref>L'eventu foi entamáu por Unidá Provida, una coordinadora de delles ONGs ente les que se ecnuentran ACIERA (qu'arrexunta a la ilesies protestantes), la Ilesia católica y dependencies de la Universidá Católica Arxentina.<ref name="lldb">{{Cita noticia|títulu=“La lloca del bebito" nel so mueyu {{!}} Marcha antiderechos en Palermo|url=https://www.pagina12.com.ar/103918-la lloca-del-bebito-en-el so-mueyu|fecha=26 de marzu de 2018|fechaaccesu=26 de marzu de 2018|periódicu=PAGINA12|idioma=es-AR}}</ref> La principal convocatoria foi en Buenos Aires dende Plaza Italia hasta la [[Facultá de Derechu de la UBA]], que cuntó con estimaciones que van dende 10{{esd}}000 hasta con 150{{esd}}000 asistentes,<ref>{{cita web |url= http://www.aica.org/32904-multitudinaries-marches-pola vida-en-tou-el-pais.html |títulu= Multitudinaries marches pola vida en tol país |apellíu= Especial|nome= Familia y Vida|fecha= 26 de marzu de 2018|editorial= AICA |fechaaccesu= 6 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> cuntó con retruques en más de 150 llocalidaes del interior del país.<ref>{{cita web |url= https://www.lanacion.com.ar/2120124-comenzo-en-buenos-aires-la marcha-en-contra-de-la-despenalizacion-del-albuerto |títulu= Multitudinaria marcha en contra de la despenalización del albuerto |apellíu= Sociedad|nome= Alderique pol albuertu |fecha= 25 de marzu de 2018| periódicu = La Nación |fechaaccesu= 6 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> Dende la organización Unidá Provida enfatizaron: ''"Precisamos propuestes superadores ya integrales pa la muyer vulnerable y el neñu por nacer"''.<ref>{{cita web |url= https://www.lanacion.com.ar/2120217-masiva-movilizacion-de-families-en-contra-del-albuerto |títulu= Masiva movilización de families en contra del albuerto |apellíu= Sociedad|nome= Alderique pol Albuertu|fecha= 26 de marzu de 2018| periódicu = La Nación|fechaaccesu= 6 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> Xuntaron a la movilización militantes del [[Partíu Demócrata Cristianu (Arxentina)|Partíu Demócrata Cristianu]],<ref>{{cita web |url= https://www.infobae.com/sociedad/2018/03/25/dia-del-nino-por-nacer-habra-marches-en-contra-del proyeutu-de-despenalizacion-del-albuerto/|títulu= Masiva marcha en contra del proyeutu de despenalización del albuerto |apellíu=Sociedad |nome= |fecha= 25 de marzu de 2018| periódicu = Infobae |fechaaccesu= 6 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> el dirixente [[Alejandro Biondini]] venceyáu a distintes agrupaciones [[nacionalismu|nacionalista]] y [[neonazi]]s<ref name="nn">{{cita web |url=http://www.noticiasurbanas.com.ar/noticias/la xusticia-otorgar-personeria-definitiva-al partíu nazi-porteno/ |títulu=El xuez Lijo dio-y la personería definitiva al partíu nazi porteño |fechaaccesu=22 de mayu|añoacceso=2016|fecha=10 de xunu de 2014 |obra=Noticies Urbanes}}</ref><ref name="nn2">{{cita web |url= http://www.diariojornada.com.ar/129419/politica/El neonazi_Biondini_podra_competir_en_los PASU_bonaerenses|títulu=El neonazi Biondini va poder competir nos PASU bonaerenses |fechaaccesu=23 de mayu|añoacceso=2016|autor= |fecha=1 de xunu de 2015 |obra= Diariu Xornada}}</ref><ref name=":0">{{Cita noticia|apellíos=Cronista.com|títulu=Gobierno: Biondini va recibir $ 20 M, gracies a un "sistema eleutoral arcaicu"|url=https://www.cronista.com/eleiciones/Gobierno-Biondini-recibira--20-M-gracies-a-un sistema eleutoral-arcaicu-20170710-0071.html|fechaaccesu=10 de xunetu de 2017|periódicu=El Cronista|idioma=es-LA}}</ref> que'l so partíu Bandera Vecinal foi convocante a la movilización<ref name="lldb" />,<ref>{{Cita web|url=http://www.banderavecinal.org/blog/2018/03/14/25-de-marzu-cola-pola vida/|títulu=25 de Marzu: Marcha pola Vida. ¡Te convocamos! {{!}} Bandera Vecinal|fechaaccesu=26 de marzu de 2018|sitiuweb=www.banderavecinal.org|idioma=es-ES}}</ref> y l'[[activista]] antiaborto Mariana Rodríguez Varela, creadora de la campaña "El Bebito".<ref>{{cita web |url= https://www.minutouno.com/notas/3056347-la creadora-la campana-el-bebito-píde-y-macri-que-ponga-fin-al protocolu-albuerto |títulu= La creadora de la campaña "El Bebito" píde-y a Macri que ponga fin al protocolu d'albuertu |apellíu= Albuerto|nome= |fecha= 4 de xinerude 2018| editorial = Minutouno.com |fechaaccesu= 6 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> ==== Tercer "Marcha pola Vida" ==== Nel marcu del alderique pola llegalización del albuertu, el 20 d'abril de 2018 movilizar en marches contra l'albuertu llegal so la conseña "curiar los dos vides" en 118 ciudaes. Según los sos organizadores la movilización foi de tres millones de persones en tol país.<ref name=Cola>{{cita web | url= https://marchaporlavida.com.ar/?data=31941|títulu= Buscá la to Marcha. Datos de la páxina oficial de la Marcha pola Vida|apellíu=Estes son les ciudaes que se xunieron y sumáronse a la Marcha |nome= |fecha= 20 de mayu de 2018| EDITORIAL= |fechaaccesu= 21 de mayu de 2018|idioma= es-AR }}</ref> Pa esta ocasión, amás d'una bien activu espardimientu al traviés de les redes sociales, fíxose una campaña na vía pública pa promover la marcha, partiéronse volantes y exhibiéronse cartelos.<ref>{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=50 semeyes de la movilización contra la despenalización del albuertu|url=https://www.infobae.com/semeyes/2018/05/20/18-semeyes-y-videos-de-la-movilizacion-contra-la-despenalizacion-del albuertu/|fecha=|fechaaccesu=|periódicu=|allugamientu=|páxina=|número=}}</ref> La convocatoria y concurrencia, similar a l'anterior, foi encabezada por organizaciones relixoses católiques y evanxéliques y de dirixentes de derecha y nacionalistes.<ref>{{Cita web|url=https://www.infobae.com/semeyes/2018/05/20/18-semeyes-y-videos-de-la-movilizacion-contra-la-despenalizacion-del-albuerto/|títulu=50 semeyes de la movilización contra la despenalización del albuertu|fechaaccesu=21 de mayu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> Nesta oportunidá sumáronse, amás, delles personalidaes del espectáculu y los medios. Nel escenariu principal figuraron [[Amalia Granata]], [[Maru Botana]], [[Rolando Hanglin]], [[Gastón Recondo]] y [[Mariano Obarrio]].<ref name=":8">{{cita web |url= https://tn.com.ar/show/basicas/marcha-pola vida-los-famosos-que s'espresaron-en-contra-de-la-legalizacion-del albuertu_870142 |títulu= "Marcha pola vida" | Los famosos espresar en contra de la llegalización del albuertu: "Esto ye una espresión popular" |apellíu= La movilización retrucar en distintes partes del país. Amalia Granata, Maru Botana y Rolando Hanglin fueron dalgunos de los presentes nel actu central en Congresu. |nome= |fecha= 20 d'abril de 2018| editorial = TN |fechaaccesu= 21 d'abril de 2018|idioma= es-AR }}</ref> ==== Movilizaciones del 10 de xunu de 2018 ==== El domingu 10 de xunu decenes de miles de persones convocaes pola rede de ONGs Provida "Unidá Provida" manifestar nes ciudaes de Córdoba, Rosario, Santa Fe, Mendoza, Tucumán, Paraná, La Plata, Catamarca, Santa Rosa, Salta, Posadas, ente otres.<ref>[https://www.unidadprovida.org/bloggeneral/les provincies-si-a-la vides Movilizaciones en toles provincies pa refugar la llegalización del albuertu]</ref><ref>{{cita web |url= https://www.clarin.com/sociedad/reclamo-albuertu-sintio-fuercia-50-llocalidaes-pais_0_SJA-_Xigm.html|títulu=El reclamu en contra del albuertu sentir con fuercia en 50 llocalidaes del país |apellíu= Sociedad |nome= A tres díes de la votación en Diputaos|fecha= 10 de xunu de 2018|periódicu=Clarín |fechaaccesu= 22 de xunu de 2018|idioma= es-AR }}</ref> ==== Marcha Federal Salvemos los dos Vides ==== La fin de selmana de'l 4 y 5 de xunu de 2018 entamáronse, al traviés d'ilesies evanxelistes y diverses organizaciones antiaborto, distintes manifestaciones en tol país que se denominaron "Marcha Federal Salvemos los dos Vides", pa pidi-y al Senáu que vote en contra del proyeutu de llei d'interrupción del embaranzu.<ref>[https://www.elonce.com/seiciones/parana/558661-semeyes-y-videos-hubo-marches-a-favor-de-quotlas-dos-vidasquot-en-paranna-y-concordia.htm Semeyes y videos: Hubo marches a favor de "los dos vides" en Paraná y Concordia]</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Masiva marcha d'evanxelistes y militantes provida en Buenos Aires|url=https://www.unosantafe.com.ar/el-pais/masiva-marcha-evanxelistes-y-militantes-provida-buenos-aires-n1652833.html|fechaaccesu=2018-08-06|periódicu=Unu Santa Fe|idioma=es-AR}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://aciera.org/manana-concentracion-nacional-en-l'obeliscu-so-el-lema-salvemos-los dos-vides/|títulu=ACIERA {{!}} GÜEI CONCENTRACIÓN NACIONAL NEL OBELISCU SOL LEMA “SALVEMOS LOS DOS VIDES”|fechaaccesu=2018-08-06|sitiuweb=aciera.org|idioma=es-ES}}</ref> Estes concentraciones asocedieron nes provincies de Tucumán, Santa Fe, Mendoza, La Rioxa, Catamarca, Salta, Chaco, Corrientes, Misiones, Entre Ríos, Neuquén y Córdoba, ente otres.<ref>{{cita web |url= http://www.aica.org/34828-millones-de-arxentinos-manifestar contra-l'albuertu-en-les.html|títulu=Millones d'arxentinos manifestar contra l'albuertu nes provincies |apellíu= Especial|nome= Familia y Vida|fecha= 06 d'agostu de 2018|periódicu=AICA|fechaaccesu= 06 d'agostu de 2018|idioma= es-AR }}</ref> === Marches proeleición === [[Ficheru: 8Mabortolegal.jpg|miniaturadeimagen|200px| El pañuelu verde, símbolu de la Campaña pol [[albuertu llegal]], na movilización del [[Paru Internacional de Muyeres 2018|8 de marzu de 2018]] na Plaza de Congresu.]] El 18 de febreru de 2018 foi convocada por aciu les redes sociales una manifestación frente al Congresu de la Nación autodenominada "pañuelazo" que foi multitudinaria y tuvo como oxetivu solicitar la sanción d'una llei que llegalice l'albuertu n'Arxentina. Al llugar allegaron distintos grupos de xente que viaxaron especialmente a Buenos Aires, y tuvieron el sofitu de delles personalidaes del ambiente artístico, como l'actriz [[Virginia Godoy]], Señorita Bimbo, quien oficio de presentadora del eventu.<ref>[https://www.infobae.com/sociedad/2018/02/19/un mar-de-panuelos-verdes-y-un berru-unanime-frente-al congresu-pa-pidir-pol albuertu-llibre-seguru-y-gratuitu/ Un mar de pañuelos verdes y un berru unánime frente al Congresu pa pidir pol albuertu llibre, seguro y gratuitu]</ref> ==== Movilizaciones del 28 de setiembre de 2017 ==== Amás, cada [[28 de setiembre]], vienen faciéndose manifestaciones a favor de la llegalización del albuertu.<ref>[https://www.pagina12.com.ar/66134-marea-de-muyeres-pol derechu-a-decidir Marea de muyeres pol derechu a decidir]</ref> Nel marcu del Día Internacional pol Derechu al Albuertu, miles de muyeres pidieron l'aprobación del proyeutu de llegalización del albuertu. La convocatoria foi de la Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu. ==== Movilización del 8 de marzu de 2018 ==== Nel [[Día Internacional de la Muyer]] de 2018, fecha en que foi convocáu un [[Paru Internacional de Muyeres 2018|Paru Internacional]], producir na ciudá de Buenos Aires una movilización masiva (con estimaciones récor que van de 200{{esd}}000 hasta 350{{esd}}000 asistentes)<ref>{{Cita noticia|títulu=8M: Cuántes persones asistieron a la marcha pel Día de la Muyer|url=https://www.lanacion.com.ar/2115453-8m-cuantes persones-asistieron-a-la marcha-por-el-dia-de-la muyer periódicu=La Nación|fechaaccesu=15 de marzu de 2018|idioma=es}}</ref> que punxo la exa central na conseña d'albuertu llegal, seguro y gratuitu. La columna de la [[Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu|Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal]] encabezó na movilización y la tema ocupó un llugar preponderante nel discursu unificáu que se lleó nun actu na [[Plaza Congreso]].<ref>{{Cita noticia|apellíu=Iglesias|nome=Mariana|títulu=Hubo récor de xente pol 8M nel Congresu y l'albuertu llegal foi'l principal reclamu|url=https://www.clarin.com/sociedad/record-xente-8m-congresu-albuerto-llegal-principal-reclamu_0_r13dIIJFG.html|fecha=8 de marzu de 2018|fechaaccesu=15 de marzu de 2018|idioma=es}}</ref> Tamién se fixeron movilizaciones masives nes principales ciudaes del interior del país: [[Mar del Plata]], [[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]], [[Mendoza (Arxentina)|Mendoza]], [[La Plata]], [[Rosario (Arxentina)|Rosario]], [[Salta]], [[Ushuaia]] y [[San Miguel de Tucumán]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Nel interior del país tamién s'apinaron les places de muyeres|url=https://www.diariopopular.com.ar/xeneral/en-l'interior-del-pais-tambien-apináronse-les places-muyeres-n345220|fechaaccesu=20 de marzu de 2018|periódicu=Diariu Popular|idioma=en-US}}</ref> ==== Movilización Nin una menos 2018 ==== {{AP|Nin una menos}} Sol lema Nin una Menos, miles de muyeres manifestáronse a favor del albuertu llegal, seguro y gratuitu na Plaza del Congresu'l día 4 de xunu de 2018.<ref>{{Cita noticia|apellíu=País|nome=El títulu=#NiUnaMenos y el color verde pro albuerto, demandes de les actrices arxentines nos premios Martín Fierro|url=https://elpais.com/internacional/2018/06/04/argentina/1528109941_829277.html|fecha=4 de xunu de 2018|fechaaccesu=9 de xunu de 2018|periódicu=El País|issn=1134-6582|idioma=es}}</ref> Ente los presentes tuvo la referente de [[Madres de Plaza de Mayo Línea Fundadora]], [[Nora Morales de Cortiñas|Nora Cortiñas]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Na marcha Nin Una Menos, Nora Cortiñas sumar al pidíu pol albuertu llegal: "Yá nun somos invisibles" - TN.com.ar|url=https://tn.com.ar/videos/sociedá/en-la marcha-nin-una-menos-nora-cortines-sumar al pidíu-pol albuertu-llegal-yá-nun somos-invisibles_873324|fecha=4 de xunu de 2018|fechaaccesu=11 de xunu de 2018|periódicu=Tou Noticies|idioma=es}}</ref> ==== Estudiantazo federal ==== El martes 31 de xunetu de 2018 va realizase un "Estudiantazo federal" en distintes provincies del país pa manifestase a favor del proyeutu de llei.<ref>{{Cita noticia|títulu=Llamen a un estudiantazo federal pa pidir pola llei del albuertu|url=https://www.lacapital.com.ar/mendoza/llamen-un-estudiantazo-federal-pidir-la llei-del albuertu-n1649487.html|fechaaccesu=2018-07-31|periódicu=La Capital|idioma=es-AR}}</ref> La convocatoria inclúi participantes de nivel secundariu, terciariu y universitariu, qu'entamen clases públiques, talleres, radios abiertes, actividaes artístiques y "pañuelos" pa espresar el so sofitu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Convoquen a un "estudiantazo" pola iniciativa|url=https://www.lanacion.com.ar/2156399-convoquen-a-un-estudiantazo-pola iniciativa|fechaaccesu=2018-07-31|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.diariojornada.com.ar/216915/paismundo/esti martes_panuelazo_verde_y_estudiantazo_federal_pol albuertu/|títulu=Esti martes, "pañuelazo" verde y "Estudiantazo federal" pol albuertu|fechaaccesu=2018-07-31|sitiuweb=DiarioJornada}}</ref> === Toma de colexos en sofitu a la llegalización del albuerto === Once colexos fueron tomaos polos sos alumnos 48 hores primero que los llexisladores empecipien el tratamientu de la llei. Y en otros venti establecimientos educativos realizáronse asamblees y otru tipu d'actividaes afalando la sanción de la llei.<ref>{{cita web|títulu=Hai 11 colexos de la Ciudá tomaos por alumnos a favor de la llei del albuertu|url=https://www.infobae.com/educacion/2018/06/11/empezaron-tomar en-los colexos-en-sofitu-a-la llei-de-albuertu/|fecha=11 de xunu de 2018|fechaaccesu=12 de xunu de 2018}}</ref> La midida, fuertemente criticada poles autoridaes educatives locales, foi impulsada pola [[Federación Universitaria de Buenos Aires]] (FUBA), según pallabres del so presidente, Julián Asiner, y provocó la suspensión de clases nos establecimientos que los sos estudiantes xuntaron a la protesta.<ref>{{Cita noticia|apellíos=ambito.com|títulu=Estudiantes anuncien tomes de facultaes y colexos en sofitu a la llegalización del albuertu|url=http://www.ambito.com/924029-estudiantes-anuncien-tomes-de-facultaes-y-colexos-en-sofitu-a-la-legalizacion-del albuertu|fechaaccesu=22 de xunu de 2018|periódicu=ambito.com|idioma=es-AR}}</ref> La Xusticia arxentina torgó a les autoridaes educatives qu'aplicaren los protocolos antitomas establecíos pa esti tipu de casos, anque la ministra d'Educación de la Ciudá dixo que s'aplicaron midíes d'aición p'abelugar la integridá física del alumnáu.<ref>{{Cita noticia|títulu=La Xusticia suspendió'l protocolu antitomas que rixe pa los colexos porteños|url=http://www.infonews.com/nota/315052/la xusticia-suspendio-el protocolu-antitomas|fechaaccesu=22 de xunu de 2018|periódicu=INFOnews|idioma=es}}</ref> == Ver tamién == {{Columnes}} * [[Albuertu inducíu]] :* [[Albuertu clandestín]] :* [[Albuertu autoinducido]] :* [[Albuertu con melecines]] :* [[Albuertu quirúrxicu]] :* [[Albuertu terapéuticu]] * [[Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu]] * [[Alderica sobre l'albuertu]] * [[Desarrollu prenatal]] * [[Llexislación sobre l'albuertu nel mundu]] * [[Anticonceutivu d'emerxencia]] {{Nueva columna}} * [[Embaranzu humanu]] * [[Desarrollu prenatal]] * [[Métodos anticonceutivos]] * [[Provida]] * [[Proeleición]] * [[Cultura de la vida]] * [[Albuertu inseguru]] * [[Día d'Aición Global por un albuertu llegal y seguro]] * [[Día del Neñu por Nacer]] {{Final columnes}} == Notes == <div class="references-small"> {{llistaref|grupu="Nota"}} </div> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Abortion in Argentina}} {{Columnes}} * [https://web.archive.org/web/20100806002036/http://www.derechoalaborto.org.ar/artic/argentina.htm Albuertu n'Arxentina: Síntesis de la so historia llexislativa] * [http://www.despenalizacion.org.ar/ Despenalización.org.ar] * [http://www.abortolegal.com.ar/ Campaña Nacional pol Derechu al Albuertu Llegal, Seguro y Gratuitu] * [http://catolicas.org.ar/ Católiques pol Derechu a Decidir] {{Nueva columna}} * [http://www.notivida.com.ar/ Notivida.com.ar] * [http://www.alertaprovida.org/ Campaña Sollerta Provida] * [http://marchaporlavida.com.ar/ Cola pola Vida arxentina] {{Final columnes}} === Trabayos académicos === * {{cita publicación |apellíu=Mario |nome=Silvia|apellíos2=Pantelides |nome2=Alejandra Edith|añu=2009 |títulu=Estimación de la magnitú del albuertu inducíu na Arxentina |publicación=Notes de Población |volumen=35 |númberu=87 |páxines=149 |allugamientu= |editorial=CEPAL |issn=1681-0333 |url=https://repositorio.cepal.org/handle/11362/12842 |fechaaccesu=28 de marzu de 2018}} * [http://www.ea-journal.com/es/numeros-anteriores/50-vol-1-non-1/61-abstract-l'albuertu-eugenesico-en-el-codigo-penal-arxentín L'albuertu eugenésico nel Códigu Penal Arxentín (1853-1922)] * {{Cita publicación|url=https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)30624-X|títulu=Abortion: access and safety worldwide|apellíos=The Lancet|publicación=The Lancet|volume=391|númberu=10126|fechaaccesu=6 d'abril de 2018|doi=10.1016/s0140-6736(18)30624-x}} * {{Cita publicación|url=http://www.redalyc.org/resumen.oa?id=34219888002|títulu=Religión, sexualidad y política en la Argentina: intervenciones católicas y evangélicas entorno al aborto y el matrimonio igualitario|apellíos=Carbonelli|nome=Marcos A.|apellíos2=Mosqueira|nome2=Mariela A.|fecha=2011|publicación=Revista del Centru d'Investigación. Universidá La Salle|volume=9|númberu=36|fechaaccesu=6 d'abril de 2018|issn=1405-6690|apellíos3=Felitti|nome3=Karina}} * {{cita publicación |apellíu=Pavia|nome=María |nome2=Carolina|añu= |títulu=Consecuencies Psicolóxiques del albuertu na muyer a bien curtiu plazu |publicación=Trabayo d'investigación |volumen= |número=|páxina=|allugamientu= |editorial=Universidá Católica Arxentina|issn= |url=http://www.uca.edu.ar/uca/common/grupu49/files/Trabayu_de_Investigaci-n._Lic.pdf |fechaaccesu=6 d'abril de 2018}} * {{cita publicación |apellíu= Bunster |nome= Elizabeth |nome2= |añu= |títulu= Síndrome post albuertu y acompañamientu pa la superación del forgo |publicación=Trabayo d'investigación |volumen= |número=|páxina=|allugamientu= |editorial=Universidá Católica Arxentina|issn= |url= http://www.uca.edu.ar/uca/common/grupu49/files/Sindromepostabortoyacompanamientoenduelo.pdf |fechaaccesu=6 d'abril de 2018}} {{Tradubot|Aborto en Argentina}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Albuertu n'Arxentina| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] alere28idpoxb9t0z3lk9f3wloird2u 0 150910 3709437 3708989 2022-08-18T15:34:57Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Cody Garbrandt''' {{nym}} ye un peleador d'[[Estaos Xuníos]] d'[[artes marciales mistes]] que compite n'[[Ultimate Fighting Championship|UFC]] na categoría de [[peso gallu]]. == Biografía == Garbrandt nació y creció en Uhrichsville, Ohio, y empezó a boxear a la edá de 15 años, entrenáu pol so tíu, que yera un suplente olímpicu nel deporte.<ref>{{cita web |url=http://www.mmamania.com/2014/12/6/7331373/non-love-cody-garbrandt-talks-tattoos-boxing-mentality-ufc-182-marcus-brimage-mma |títulu=Non Love! Cody Garbrandt talks tattoos, boxing, and mentality ahead of UFC 182 debú |editorial=MMAmania.com |fecha= |fechaaccesu=15 d'ochobre de 2015}}</ref> En Claymont High School, Garbrandt compitió na llucha llibre, ganando un campeonatu estatal en 2007 como estudiante de primer añu, y foi segundu en 2008. Garbrandt tamién foi un Senior Nacional All-American en 2010, pero a la fin volvióse'l so enfoque de boxéu sobre la llucha llibre. A pesar de nun competir na llucha llibre mientres los sos dos años finales de la escuela secundaria, Garbrandt recibió interés de delles escueles de la División I, pero por razones académiques, asistió de volao a una escuela de la División II, Newberry College.<ref>{{cita web |url=http://espn.go.com/blog/mma/post/_/id/21660/rocky-path-for-garbrandt-to-ufc-debú|títulu=Rocky path for Garbrandt to UFC debú|editorial=espn.go.com|autor=Brett Okamoto|fecha=1 de xineru de 2015|fechaaccesu=1 de xineru de 2015}}</ref> Como boxeador aficionáu, Garbrandt compila un récor de 32-1. Coles mesmes, Garbrandt tamién empezó nuna carrera amateur de MMA, teniendo la so primer engarradiella en 2009. Compitió en delles engarradielles d'aficionaos en Ohio natal Nordés antes de convertise en profesional en 2012.<ref name="CG">{{cita web |url=http://mmajunkie.com/2014/05/fight-path-cody-garbrandtm-goes-from-small-town-ohio-to-team-alpha-male|títulu=Fight Path: Cody Garbrandt goes from small-town Ohio to Team Alpha Male|editorial=mmajunkie.com|autor=Kyle Nagel|fecha=23 de mayu de 2014|fechaaccesu=23 de mayu de 2014}}</ref><ref name="NoLove">{{cita web |url=http://www.bloodyelbow.com/2014/11/23/7271835/ufc-182-signs-cody-garbrandt-vs-marcus-brimage-mma-news|títulu=Welcome to the UFC, Cody Garbrandt|editorial=bloodyelbow.com|autor=Zane Simon|fecha=22 de payares de 2014|fechaaccesu=22 de payares de 2014}}</ref> == Carrera n'artes marciales mistes == Garbrandt compiló un récor amateur de 6-2 antes de faer el so debú profesional en 2012. Garbrandt compiló un récor de 7-0, terminando seis de los sos oponentes al traviés de strikes. Antes de la so final con James Porter, en mayu de 2014, treslladar d'Ohio a Sacramento, California pa entrenar nel equipu Team Alpha Male nun intentu de siguir la so carrera y ameyorar les sos habilidaes. Robló con Ultimate Fighting Championship na seronda de 2014. === Ultimate Fighting Championship === Garbrandt fixo'l so debú promocional contra Marcus Brimage el 3 de xineru de 2015, nel [[UFC 182]].<ref>{{cita web |url=http://mmajunkie.com/2014/11/marcus-brimage-meets-newcomer-cody-garbrandt-at-ufc-182-in-las-vegas|títulu=Marcus Brimage meets newcomer Cody Garbrandt at UFC 182 in Las Vegas editorial=mmajunkie.com|autor=Staff|fecha=22 de payares de 2014|fechaaccesu=22 de payares de 2014}}</ref> Ganó la engarradiella por TKO na tercer ronda.<ref>{{cita web |url=http://mmajunkie.com/2015/01/ufc-182-results-cody-garbrandt-impresses-in-debú-stops-marcus-brimage|títulu=UFC 182 results: Cody Garbrandt impresses in debú, stops Marcus Brimage|editorial=mmajunkie.com|autor=Steven Marrocco|fecha=3 de xineru de 2015|fechaaccesu=3 de xineru de 2015}}</ref> Garbrandt enfrentar a Henry Briones el 11 de xunetu de 2015, nel [[UFC 189]].<ref>{{cita web |url=http://mmajunkie.com/2015/04/henry-briones-vs-unbeaten-cody-garbrandt-on-tap-for-ufc-189-in-las-vegas|títulu=Henry Briones vs. unbeaten Cody Garbrandt on tap for UFC 189 in Las Vegas editorial=mmajunkie.com|autor=Matt Erickson|fecha=10 d'abril de 2015|fechaaccesu=10 d'abril de 2015}}</ref> Garbrandt ganó la engarradiella por decisión unánime.<ref>{{cita web |url=http://mmajunkie.com/2015/07/ufc-189-results-cody-garbrandt-outstrikes-henry-briones-for-unanimous-decision|títulu=UFC 189 results: Cody Garbrandt outstrikes Henry Briones for unanimous decision|editorial=mmajunkie.com|autor=Steven Marrocco|fecha=11 de xunetu de 2015|fechaaccesu=11 de xunetu de 2015}}</ref> Esperábase que Garbrandt enfrentara a [[John Lineker]] el 21 de febreru de 2016, nel UFC Fight Night 83.<ref>{{cita web |url=http://mmajunkie.com/2015/12/garbrandt-vs-lineker-and-mores-vs-murphy-added-to-ufc-fight-night-82|títulu=Garbrandt vs. Lineker added to UFC Fight Night 82|editorial=mmajunkie.com|autor=Staff|fecha=14 d'avientu de 2015|fechaaccesu=14 d'avientu de 2015}}</ref> Sicasí, Lineker retirar de la llucha mientres la selmana dempués de contraer la Fiebre del Dengue y foi reemplazáu por Augusto Mendes.<ref>{{cita publicación |url=http://www.mmafighting.com/2016/2/15/11002936/john-lineker-out-of-ufc-fight-night-83-due-to-illness|títulu=John Lineker out of UFC Fight Night 83 due to illness|editorial=mmafighting.com|autor=Guilherme Cruz|fecha=15 de febreru de 2016|fechaaccesu=15 de febreru de 2016}}</ref><ref name="Augusto">{{cita publicación |url=http://www.sherdog.com/news/news/Augusto-Mendes-to-Meet-Cody-Garbrandt-on-Short-Notice-at-UFC-Fight-Night-Pittsburgh-100289|títulu=Augusto Mendes to meet Cody Garbrandt on short notice at UFC Fight Night Pittsburgh|editorial=sherdog.com|autor=Tristen Critchfield|fecha=16 de febreru de 2016|fechaaccesu=16 de febreru de 2016}}</ref> Garbrandt ganó la engarradiella por TKO na primer ronda.<ref>{{cita web |url=http://www.mmamania.com/2016/2/21/11086074/ufc-fight-night-83-results-cody-garbrandt-augusto-mendes-pittsburgh-mma|títulu=UFC Fight Night 83 results: Cody Garbrandt clocks Augusto Mendes, scores nasty first round finish|editorial=mmamania.com|autor=Michael Stets|fecha=21 de febreru de 2016|fechaaccesu=21 de febreru de 2016}}</ref> Garbrandt enfrentar al invictu Thomas Almeida, el 29 de mayu de 2016 nel UFC Fight Night 88.<ref>{{cita web |url=http://www.mmafighting.com/2016/3/18/11265654/cody-garbrandt-vs-thomas-almeida-targeted-for-ufc-fight-night-88-main|títulu=Cody Garbrandt vs. Thomas Almeida targeted for UFC Fight Night 88 main event in Las Vegas|autor=Hunter A. Homistek|editorial=mmafighting.com|fecha=18 de marzu de 2016|fechaaccesu=18 de marzu de 2016}}</ref> Ganó la engarradiella por nocaut na primer ronda y tamién ganó una ''Actuación de la Nueche''.<ref>{{cita web |url=http://mmajunkie.com/2016/05/ufc-fight-night-88-results-cody-garbrandt-lays-waste-to-thomas-almeida-for-first-round-ko|títulu=UFC Fight Night 88 results: Cody Garbrandt lays waste to Thomas Almeida for first-round KO|editorial=mmajunkie.com|autor=Steven Marrocco|fechaaccesu=30 de mayu de 2016|fecha=30 de mayu de 2016}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.sherdog.com/news/news/UFC-Fight-Night-Bonuses-Garbrandt-Stephens-Barao-Collier-Pocket-3650K-Awards-105687|títulu=UFC Fight Night bonuses: Garbrandt, Stephens, Barao, Collier pocket $50K Awards|editorial=sherdog.com|autor=Tristen Critchfield|fechaaccesu=30 de mayu de 2016|fecha=30 de mayu de 2016}}</ref> Garbrandt enfrentó a Takeya Mizugaki el 20 d'agostu de 2016, nel [[UFC 202]].<ref>{{cita web |url=http://www.mmamania.com/2016/6/20/11980370/cody-garbrandt-vs-takeya-mizugaki-in-the-works-for-ufc-202-aug-6-mma|títulu=Cody Garbrandt vs Takeya Mizugaki in the works for UFC 202 on Aug. 20|editorial=mmamania.com|autor=Jesse Holland|fechaaccesu=21 de xunu de 2016|fecha=21 de xunu de 2016}}</ref> Ganó la engarradiella por TKO nos primeros minutos de la primer ronda.<ref>{{cita web |url=http://mmajunkie.com/2016/08/ufc-202-results-cody-garbrandts-latest-gem-48-second-ko-of-takeya-mizugaki-1|títulu=UFC 202 results: Cody Garbrandt's latest gem? 48-second KO of Takeya Mizugaki|editorial=mmajunkie.com|autor=Ben Fowlkes|fechaaccesu=20 d'agostu de 2016|fecha=20 d'agostu de 2016}}</ref> Garbrandt enfrentar al entós campeón [[Dominick Cruz]], el 30 d'avientu de 2016 en UFC 207. Ganó la engarradiella por decisión unánime, con múltiples oportunidaes de rematar la engarradiella por KO y ganando asina'l Campeonatu de Pesu Gallu de UFC.<ref>{{cita web |url=http://www.cbssports.com/mma/news/ufc-207-results-cody-garbrandt-takes-bantamweight-title-with-swagger-tenacity/ |títulu=UFC 207 results: Cody Garbrandt takes bantamweight title with swagger, tenacity |publicación=cbssports.com|author=Brandon Wise |fecha=2016-12-31 |fechaaccesu=2016-12-31}}</ref> En xineru de 2017, el UFC anunció que Garbrandt sería unu de los entrenadores en The Ultimate Fighter 25 xuntu al ex campeón de pesu gallu de UFC (y ex compañeru d'equipu del Team Alpha Male) [[T.J. Dillashaw]], colos dos esperando enfrentase'l 8 de xunetu de 2017 en UFC 213. Sicasí, la engarradiella foi atayada'l 23 de mayu dempués de que Garbrandt sufriera una mancadura nel llombu.<ref>{{cita web |url=http://www.sherdog.com/news/news/UFC-213-Update-Garbrandt-vs-Dillashaw-Scrapped-RomeroWhittaker-Interim-Title-Bout-Set-121927 |títulu=UFC 213 update: Garbrandt vs. Dillashaw scrapped; Romero-Whittaker interim title bout set |publicación=sherdog.com|author=Tristen Critchfield |fecha=2017-05-23 |fechaaccesu=2017-05-23}}</ref> La engarradiella foi reprogramada y finalmente llevóse a cabu'l 4 de payares de 2017 en [[UFC 217]]. Garbrandt perdió la engarradiella por nocaut na segunda ronda perdiendo asina'l Campeonatu de Pesu Gallu de UFC. Esta foi la so primer derrota en MMA como profesional. Garbrandt tien programáu enfrentar a [[T.J. Dillashaw]] nuna revancha pol Campeonatu de pesu gallu de UFC el 4 d'agostu de 2018 nel [[UFC 227]].<ref>{{cita publicación |url=https://www.mmafighting.com/2018/4/5/17200146/t-j-dillashaw-vs-cody-garbrandt-2-slated-for-ufc-227 |títulu=T.J. Dillashaw vs. Cody Garbrandt 2 slated for UFC 227|work=MMA Fighting|fechaaccesu=2018-04-07}}</ref> == Campeonatos y llogros == * '''[[Ultimate Fighting Championship]]''' ** [[Campeonatu de Pesu Gallu de UFC|Campeón de Pesu Gallu de UFC]] (Una vegada) **[[Llista de Premios del UFC|Actuación de la Nueche]] (Una vegada) == Récor n'artes marciales mistes == {| class="wikitable sortable" style="font-size: 85%;" |- ! Resultáu !Récor ! class="unsortable" width="136pt"| Oponente ! class="unsortable" width="135pt"| Métodu ! Eventu ! Fecha ! Ronda !Tiempu !Llocalización ! Notes |- |style="background: #ffcccc" align='center'|Derrota |align=center| 11–2 |{{bandera|USA}} [[T.J. Dillashaw]] |TKO golpes |[[UFC 227]] |[[4 d'agostu]] de [[2018]] |align=center|1 |align=center|4:17 |{{bandera|USA}} [[Staples Center]], [[Los Angeles]], [[California]] |{{small|Pol [[campeones de UFC|Campeonatu de Pesu Gallu de UFC]].}} |- |style="background: #ffcccc" align='center'|Derrota |align=center|11–1 |{{bandera|USA}} [[T.J. Dillashaw]] |TKO (golpes) |[[UFC 217]] |[[4 de payares]] de [[2017]] |align=center|2 |align=center|2:41 |{{bandera|USA}} [[Ciudá de Nueva York|Nueva York]] |{{small|Perdió'l [[campeones de UFC|Campeonatu de Pesu Gallu de UFC]].}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|11–0 |{{bandera|USA}} [[Dominick Cruz]] |Decisión (unánime) |[[UFC 207]] |[[30 d'avientu]] de [[2016]] |align=center|5 |align=center|5:00 |{{bandera|USA}} [[Las Vegas (Nevada)|Las Vegas]] |{{small|Ganó'l [[campeones de UFC|Campeonatu de Pesu Gallu de UFC]]. Engarradiella de la nueche}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|10–0 |{{bandera|Xapón}} [[Takeya Mizugaki]] |TKO (golpes) |[[UFC 202]] |[[20 d'agostu]] de [[2016]] |align=center|1 |align=center|0:48 |{{bandera|USA}} [[Las Vegas (Nevada)|Las Vegas]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|9–0 |{{bandera|Brasil}} [[Thomas Almeida]] |KO (golpes) |[[UFC Fight Night: Almeida vs. Garbrandt]] |[[29 de mayu]] de [[2016]] |align=center|1 |align=center|2:53 |{{bandera|USA}} [[Las Vegas (Nevada)|Las Vegas]] |{{small|Actuación de la Nueche.}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|8–0 |{{bandera|Brasil}} [[Augusto Mendes]] |KO (golpes) |[[UFC Fight Night: Cerrone vs. Oliveira]] |[[21 de febreru]] de [[2016]] |align=center|1 |align=center|4:18 |{{bandera|USA}} [[Pittsburgh (Pennsylvania)|Pittsburgh]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|7–0 |{{bandera|Méxicu}} [[Henry Briones]] |Decisión (unánime) |[[UFC 189]] |[[11 de xunetu]] de [[2015]] |align=center|3 |align=center|5:00 |{{bandera|USA}} [[Las Vegas (Nevada)|Las Vegas]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|6–0 |{{bandera|USA}} [[Marcus Brimage]] |TKO (golpes) |[[UFC 182]] |[[3 de xineru]] de [[2015]] |align=center|3 |align=center|4:50 |{{bandera|USA}} [[Las Vegas (Nevada)|Las Vegas]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|5–0 |{{bandera|USA}} [[Charles Stanford]] |TKO (golpes) |NAAFS 8 |[[4 d'ochobre]] de [[2014]] |align=center|1 |align=center|1:37 |{{bandera|USA}} [[Canton (Ohio)|Canton]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|4–0 |{{bandera|USA}} [[James Porter]] |TKO (golpes) |Pinnacle FC: Pittsburgh Challenge Series 7 |[[24 de mayu]] de [[2014]] |align=center|1 |align=center|2:07 |{{bandera|USA}} [[Pittsburgh (Pennsylvania)|Pittsburgh]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|3–0 |{{bandera|USA}} [[Dominic Mazzotta]] |TKO (golpes) |Gladiators of the Cage 4 |[[15 de marzu]] de [[2014]] |align=center|2 |align=center|0:32 |{{bandera|USA}} [[Pittsburgh (Pennsylvania)|Pittsburgh]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|2–0 |{{bandera|USA}} [[Shane Manley]] |KO (golpes) |Pinnacle FC: Pittsburgh Challenge Series 5 |[[27 de payares]] de [[2013]] |align=center|1 |align=center|3:57 |{{bandera|USA}} [[Canonsburg]], [[Pennsylvania]] | |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center|1–0 |{{bandera|USA}} [[Charles Kessinger]] |TKO (golpes) |Pinnacle FC: Pittsburgh Challenge Series 1 |[[29 d'avientu]] de [[2012]] |align=center|1 |align=center|4:11 |{{bandera|USA}} [[Canonsburg]], [[Pennsylvania]] | |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1991||Garbrandt, Cody}} {{Tradubot|Cody Garbrandt}} [[Categoría:Campeones d'UFC]] [[Categoría:Prauticantes d'artes marciales mistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ewuepaidonboggeksl5yybwrpwic370 0 151445 3709344 3682243 2022-08-18T13:43:26Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{ficha d'artista musical}} '''Lynyrd Skynyrd''' ye una banda de ''[[rock]]'' [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] formada en [[1964]] pol [[Cantante|vocalista]] [[Ronnie Van Zant]], los [[Guitarra|guitarristes]] [[Gary Rossington]] y [[Allen Collins]], el [[Batería (instrumentu musical)|batería]] [[Bob Burns (músicu)|Bob Burns]] y el [[Baxu eléctricu|baxista]] [[Larry Junstrom]] en [[Jacksonville (Florida)|Jacksonville]], [[Florida]]. Orixinalmente, el grupu adoptó distintos nomes antes de decidise por Lynyrd Skynyrd, en referencia al profesor de ximnasia de dalgunos de los sos miembros. Ente 1973 y 1977, tres la llegada del [[teclista]] [[Billy Powell]], del baxista [[Leon Wilkeson]], de la batería [[Artimus Pyle]], y de los guitarristes [[Ed King]] y [[Steve Gaines]], el conxuntu grabó cinco álbumes d'estudiu: ''[[(Pronounced 'lĕh-'nérd 'skin-'nérd)]]'' (1973), ''[[Second Helping]]'' (1974), ''[[Nuthin' Fancy]]'' (1975), ''[[Gimme Back My Bullets]]'' (1976) y ''[[Street Survivors]]'' (1977), de los cualos llanzáronse como senciellos los sos dos cantares más conocíos, «[[Sweet Home Alabama]]» y «[[Free Bird]]». La revista ''[[Guitar World]]'' alluga a esta postrera na posición #3 na so llista de los 100 meyores solos de guitarra de la hestoria.<ref>[http://www.guitarworld.com/article/100_greatest_guitar_solos_3_quotfree_birdquot_allen_collins_gary_rossington GW Archive: «100 Greatest Guitar Solos: Non. 3 "Free Bird" (Allen Collins, Gary Rossington).»] {{Wayback|url=http://www.guitarworld.com/article/100_greatest_guitar_solos_3_quotfree_birdquot_allen_collins_gary_rossington |fecha=20110423220525 }} ''[[Guitar World]]''. Consultáu'l 18 d'avientu de 2011.</ref> Dambos cantares figuren nel [[Premiu del Salón de la Fama de los Grammy|Salón de la Fama de los Grammy]].<ref name=hall>{{cita web |url=http://www.grammy.org/recording-academy/awards/hall-of-fame#l |títulu= GRAMMY Hall Of Fame |fechaaccesu=18 d'avientu de 2015 |autor= |fecha= |editorial=Grammy official site |idioma=inglés |cita= }}</ref> El 20 d'ochobre de 1977, el grupu sufrió un accidente d'aviación nel que morrieron Van Zant, Gaines y dellos otros miembros, lo que provocó la so repentina disolución. Los restantes volvieron axuntase en 1979 pa una actuación y nuevamente en 1987, col hermanu menor de Ronnie Van Zant, [[Johnny Van Zant|Johnny]], como vocalista. De magar, la banda publicó dellos trabayos d'estudiu, anque ensin l'ésitu de los sos antecesores. La muerte de dalgunos de los sobrevivientes del accidente —Allen Collins, Leon Wilkeson, Billy Powell— y la salida de Ed King y Artimus Pyle causaron que'l guitarrista Gary Rossington sía l'únicu miembru de la formación orixinal que sigue nel grupu. Na actualidá, Lynyrd Skynyrd ta integrada por Rossington, Johnny Van Zant, la batería [[Michael Cartellone]], los guitarristes [[Rickey Medlocke]] y [[Mark Matejka]], el teclista [[Peter Keys]], el baxista [[Keith Christopher]] y les [[corista|coristes]] [[Dale Krantz Rossington]] y [[Carol Chase]]. A lo llargo de la so carrera, Lynyrd Skynyrd influyó a diversos artistes contemporáneos y vendió más de ventiocho millones de copies namái nos Estaos Xuníos. La revista ''[[Rolling Stone]]'' asitió a la banda nel puestu 95 de la so llista de los [[Los 100 meyores artistes de la Hestoria según la revista Rolling Stone|100 meyores artistes de tolos tiempos]],<ref name="rolling stone 100 greatest artist"/> ente que la canal televisiva [[VH1]] asitiar na posición 71 de los «100 meyores artistes de ''hard rock''». Nel 2006, el grupu ingresó nel [[Salón de la Fama del Rock]]. == Historia == === Primeros años (1964-1970) === Los oríxenes de Lynyrd Skynyrd remontar escontra'l branu de 1964, cuando'l vocalista [[Ronnie Van Zant]] conoció a la batería [[Bob Burns (músicu)|Bob Burns]] y al guitarrista [[Gary Rossington]] nun partíu de [[béisbol]] en [[Jacksonville (Florida)|Jacksonville]], [[Florida]].<ref>{{cita episodiu |títulu = Lynyrd Skynyrd - Behind the Music |enlaceepisodio = |crédito = |cadena =VH1 |ciudá = |enelaire =19 d'ochobre de 1997 |serial=Behind the Music |minutos =3:24}}</ref> Éstos yeren miembros d'un grupu llamáu You, Me and Him, xuntu al baxista [[Larry Junstrom]],<ref name="interview Bob Burns">{{cita web |url=http://www.examiner.com/article/original-lynyrd-skynyrd-drummer-tells-his-accounts-of-the-band-s-early-days |títulu= Orixinal Lynyrd Skynyrd drummer tells his accounts of the band's early days |fechaaccesu=26 de marzu de 2014 |autor=Reese, Willis |fecha=30 de xunu de 2011 |editorial=''Examiner'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> y decidieron formar una nueva agrupación xuntu al vocalista.<ref name="46 vidri"/> Sicasí, al nun quedar complacíos colos sos primeros ensayos incorporaron al guitarrista [[Allen Collins]], lo que completó la so primer formación.<ref name="46 vidri">{{Cita Harvard|García Vidri|2010|p=46|sp=sí}}</ref> Tres l'ingresu de Collins, la banda emplegó'l nome The Noble Five.<ref name="this is rock 64">{{Cita Harvard|García Vidri|2012|p=64|sp=sí}}</ref> Como los miembros inda yeren adolescentes, solíen ensayar nel patiu de la casa de Van Zant o'l garaxe de Burns al salir del colexu.<ref name="this is rock 64">{{Cita Harvard|García Vidri|2012|p=64|sp=sí}}</ref> Por aquella dómina'l so repertoriu componíase básicamente de versiones de [[Rolling Stones]], [[The Beatles]] o [[Yardbirds]] y en cada actuación el grupu adoptó un nome distintu, hasta decidise finalmente por The One Percent.{{harvnp|García Vidri|2012|p=67|sp=sí}} Ante la mala receición de los sos conciertos, Van Zant abandonó los sos estudios ya intensificó los ensayos del grupu.<ref name="this is rock 68"/> Per otra parte, los restantes miembros yeren discriminaos nos sos respeutivos colexos por tener el [[Melena (pelo)|pelo llargo]] y por esti motivu'l profesor Leonard Skinner suspendió l'asignatura de [[ximnasia]] a Burns y Rossington.<ref name="this is rock 68"/> Los problemes con Skinner inspiraron al grupu a camudar el so nome pol del maestru, pero pa evitar posibles represalies, les vocales sustituyir pola lletra «Y» (en referencia a [[The Byrds]]); polo que'l nome de l'agrupación quedó establecíu como Lynyrd Skynyrd.<ref name="this is rock 68"/> Finalmente, a los dieciséis años, Burns, Rossington y Collins dexaron la escuela pa centrase na música, al igual que'l vocalista.<ref name="this is rock 68">{{Cita Harvard|García Vidri|2012|p=68|sp=sí}}</ref><ref name="rock hall"/> Pa realizar los sos ensayos, la banda adquirió una pequeña cabaña al sur de Jacksonville, en [[Green Cove Springs]],<ref name="rock hall"/> onde los sos miembros practicaben ente ocho y doce hores diaries.<ref name="this is rock 68"/> N'ameyorando la so manera de tocar, el grupu tuvo la oportunidá d'actuar de [[telonero]] d'una les sos más importantes influencies, [[The Allman Joys]], liderada polos hermanos [[Duane Allman|Duane]] y [[Gregg Allman]], futuros fundadores de [[The Allman Brothers Band]].<ref name="vidri 56"/> Al nun tener inda nenguna tema propia, Lynyrd Skynyrd interpretó versiones de dellos artistes, ente ellos The Allman Joys, lo que provocó l'enfadu de los miembros de dicha formación.<ref name="vidri 56"/> En rematando la so actuación, los hermanos Allman encamentaron al grupu que compunxera los sos propios cantares.<ref name="vidri 56">{{Cita Harvard|García Vidri|2010|p=56|sp=sí}}</ref> Finalmente, a mediaos de 1968, la banda yá tenía dos tarrezas compuestos, «Need All My Friends» y «Michelle», publicaos como un senciellu al traviés de la [[discográfica]] local [[Shade Tree]].<ref>{{cita web |url=http://www.discogs.com/Lynard-Skynard-Need-All-My-Friends/release/3516716 |títulu= Lynard Skynard – Need All My Friends |fechaaccesu=11 de payares de 2013 |autor= |fecha= |editorial=Discogs |idioma=inglés |cita= }}</ref> En xunu de 1970, mientres la boda de Collins, el grupu interpretó per primer vegada «[[Free Bird]]», compuesta pocos díes antes de la ceremonia y que se convertiría nuna de los sos cantares más esitosos.{{harvnp|García Vidri|2010|p=58|sp=sí}} === Primer maqueta (1970-1972) === A finales de 1970, Lynyrd Skynyrd realizó una xira como telonera de [[Strawberry Alarm Clock]] y grabó delles temes nos estudios Muscle Shoals d'[[Alabama]];{{harvnp|García Vidri|2010|p=62|sp=sí}} sicasí, por cuenta de la falta de fondos, los miembros tuvieron que volver a Jacksonville pa pidir dineru a los sos familiares.<ref name="vidri 66"/> A empiezos de 1971, Bob Burns abandonó'l grupu dempués de que la so novia convenciéralu de que terminara los sos estudios.<ref name="vidri 66">{{Cita Harvard|García Vidri|2010|p=66|sp=sí}}</ref> El so sustitutu foi'l guitarrista y vocalista de [[Blackfoot (banda)|Blackfoot]] [[Rickey Medlocke]], quien, amás de tocar la batería, tamién cantó en dellos cantares.<ref name="cap 2"/> En realizando otres grabaciones en Muscle Shoals, los restantes miembros decidieron que Larry Junstrom tenía d'abandonar la banda «col fin de perfeccionar la téunica y reemplazar por [[Greg T. Walker]], compañeru de Medlocke en Blackfoot, quien volvió grabar la mayoría de les pistes de baxu de Junstrom.<ref name="cap 2">{{Cita Harvard|Odom|Dorman|2002||loc=Capítulu 2|sp=sí}}</ref> Ente les temes que'l grupu grabó, atopábase una nueva versión de «Free Bird» qu'incluyía una introducción de pianu interpretada pol [[músicu de sesión]] [[Billy Powell]].{{harvnp|García Vidri|2010|p=72|sp=sí}} A finales de 1971, en terminando la grabación, el so mánager, [[Alan Walden]], unvió copies de la maqueta a delles discográfiques ensin consiguir nenguna resultancia.<ref name="vidri 74"/> Per otra parte, la banda sufriera de nuevu cambeos na so formación; Medlocke y Walker abandonar pa centrase en Blackfoot.<ref name="vidri 74"/> La batería foi reemplazáu pol so antecesor, Bob Burns, y el baxista por [[Leon Wilkeson]].<ref name="vidri 74"/> Lynyrd Skynyrd tornó a los estudios Muscle Shoals pa grabar seis tarrezas más,<ref name="vidri 74">{{Cita Harvard|García Vidri|2010|p=74|sp=sí}}</ref> anque nuevamente tuvieron una receición nula per parte de les discográfiques y les estaciones de radio.{{harvnp|García Vidri|2010|p=73|sp=sí}} === ''(Pronounced 'lĕh-'nérd 'skin-'nérd)'' (1972-1973) === {{AP|(Pronounced 'lĕh-'nérd 'skin-'nérd)}} [[Ficheru:Lynyrd Skynyrd band (1973).jpg|270px|miniaturadeimagen|derecha|Lynyrd Skynyrd en 1973, mientres la sesión fotográfica del álbum.]] A pesar de nun ser bien recibida polos grandes sellos discográficos,<ref name="rock hall"/> Lynyrd Skynyrd llamó l'atención del productor [[Al Kooper]] dempués de ver una de les sos actuaciones nun club de Atlanta.<ref name="lynyrd skynyrd allmusic"/> A finales de 1972, Wilkeson, qu'apenes llevaba unos meses nel grupu, optó por dir se y foi sustituyíu por [[Ed King]], guitarrista de Strawberry Alarm Clock, banda que'l so senciellu «[[Incense and Peppermints]]» llegara a la primer posición del ''[[Billboard Hot 100]]''.<ref name="rock hall"/><ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/strawberry-alarm-clock-mn0000633079/awards |títulu= Strawberry Alarm Clock – Awards |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |autor= |fecha= |editorial=Allmusic |idioma=inglés |cita= }}</ref> Per otra parte, el teclista Billy Powell, qu'entós daquella collaboraba como [[Roadie|pipa]], ingresó como miembru oficial de la formación.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/01/31/necrologicas/1233356403_850215.html |títulu= Billy Powell, teclista de Lynyrd Skynyrd |fechaaccesu=15 de payares de 2013 |autor= |fecha=31 de xineru de 2009 |editorial=''El País'' |idioma=|cita= }}</ref> En marzu de 1973, la banda empezó a grabar del so álbum debú nel Studio One, en [[Georgia (Estaos Xuníos)|Georgia]].<ref name="88 vidri">{{Cita Harvard|García Vidri|2010|p=88|sp=sí}}</ref> La grabación cuntó cola collaboración de músicos de sesión como [[Robert Nix]], batería d'[[Atlanta Rhythm Section]], [[Steve Katz (músicu)|Steve Katz]] na [[harmónica]], el percusionista [[Bobbi Hall]] y el mesmu Al Kooper, que tocó'l baxu, el [[melotrón]], la [[mandolina]] y l'[[Órganu (instrumentu musical)|órganu]], y que foi acreditáu como Roosevelt Gook.<ref name="88 vidri"/> N'abril, el grupu terminó la grabación y pocu dempués Leon Wilkeson tornó como baxista.<ref name="buckley 621"/> Esti fechu causó que Ed King pasara a ser guitarrista xunto a Collins y Rossington.<ref name="buckley 621">{{Cita Harvard|Buckley|2003|p=621|sp=sí}}</ref><ref name="rock hall"/> A pesar de la so ausencia, Wilkeson apaez na portada y nos creitos del discu.<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/leon-wilkeson-mn0000239568/biography |autor=Prato, Greg |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |títulu=Leon Wilkeson - Biography |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> En setiembre d'esi mesmu añu salió a la venta'l so álbum debú, ''[[(Pronounced 'Lĕh-'nérd 'Skin-'nérd)]]'',<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/lynyrd-skynyrd-pronounced-leh-nerd-skin-nerd-mw0000190876 |autor=Erlewine, Stephen Thomas |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd - (Pronounced 'lĕh-'nérd 'skin-'nérd) |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> qu'algamó'l puestu 27 del ''[[Billboard 200]]'' y consiguió dos certificaciones de platín de la [[RIAA]].<ref name="awards">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/lynyrd-skynyrd-mn0000170369/awards |títulu= Lynyrd Skynyrd – Awards |fechaaccesu=14 de payares de 2013 |autor= |fecha= |editorial=Allmusic |idioma=inglés |cita= }}</ref><ref name="RIAA">{{cita web |url=http://riaa.com/goldandplatinumdata.php?content_selector=gold-platinum-searchable-database |fechaaccesu=14 de payares de 2013 |títulu=RIAA - Search database |idioma=inglés |editorial=''RIAA'' }}</ref> El primer senciellu, «[[Gimme Three Steps]]», nun tuvo tanto ésitu y nun llegó a entrar nes llistes.<ref name="awards"/> A finales de 1973, Lynyrd Skynyrd actuó como telonera nes actuaciones de la xira promocional del álbum ''[[Quadrophenia]]'' de la banda británica [[The Who]].{{harvnp|García Vidri|2010|p=94|sp=sí}} === ''Second Helping'' (1974) === {{AP|Second Helping}} [[Ficheru:World Series of Rock '74 - 1974 print ad.jpg|thumb|200px|right|Cartelu d'una actuación en [[Cleveland]], en xunu de 1974.]] En xineru de 1974, la banda empezó la grabación del so segundu álbum, esta vegada nos estudios [[Record Plant]] de [[Los Angeles]].<ref>{{cita web |url=http://www.cduniverse.com/productinfo.asp?pid=1104038&style=music&fulldesc=T |títulu= Second Helping CD |fechaaccesu=13 de marzu de 2014 |autor= |fecha= |editorial=''CD Universe'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> El trabayu terminó esi mesmu mes y una tema grabada l'añu anterior nel Studio One, «[[Sweet Home Alabama (cantar)|Sweet Home Alabama]]», sería incluyíu como'l primer cantar del discu.{{harvnp|García Vidri|2010|p=98|sp=sí}} Antes del llanzamientu del álbum salió a la venta'l senciellu «[[Don't Ask Me No Questions]]» que nun entró nes llistes.<ref name="awards"/> Finalmente, n'abril de 1974, Lynyrd Skynyrd publicó'l so segundu álbum d'estudiu, tituláu ''[[Second Helping]]'',<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/second-helping-mw0000273339 |fechaaccesu=4 de marzu de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Second Helping |idioma=inglés |editorial='llmusic |autor=Erlewine, Stephen Thomas}}</ref> qu'algamó'l puestu 12 del ''Billboard 200'' y que al igual que'l so antecesor consiguió dos certificaciones de platín.<ref name="awards"/><ref name="RIAA"/> El segundu senciellu del discu, «Sweet Home Alabama», foi'l cantar más esitosu del grupu.<ref>{{cita web |url=http://consequenceofsound.net/2014/06/turn-it-up-40-years-of-sweet-home-alabama/ |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |títulu=Turn It Up: 40 Years of “Sweet Home Alabama” |idioma=inglés |editorial=''Consequence of Sound'' |fecha=28 de xunu de 2014 |autor=Bernstein, Jon}}</ref> Compuesta por Van Zant, King y Rossington,<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/song/sweet-home-alabama-mt0036367796 |fechaaccesu=18 de febreru de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Sweet Home Alabama |idioma=inglés |editorial=Allmusic |autor=}}</ref> ye una respuesta a la tema «[[Southern Man]]» de [[Neil Young]] na que'l canadiense criticaba'l pasáu [[Racismu|racista]] del [[Sur de los Estaos Xuníos]].<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2009/01/31/necrologicas/1233356403_850215.html |fechaaccesu=18 de febreru de 2014 |títulu=Billy Powell, teclista de Lynyrd Skynyrd |autor=Manrique, Diego A. |editorial=''El País'' |fecha=31 de xineru de 2009}}</ref><ref>{{cita web |url=http://rollingstone.es/specials/view/398-sweet-home-alabama-lynyrd-skynyrd |fechaaccesu=18 de febreru de 2014 |títulu=398. Sweet Home Alabama - Lynyrd Skynyrd |autor= |editorial=''Rolling Stone'' |fecha=17 de mayu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140223091912/http://rollingstone.es/specials/view/398-sweet-home-alabama-lynyrd-skynyrd |fechaarchivu=23 de febreru de 2014 }}</ref> A pesar del conteníu del cantar, Van Zant y Young almirábense mutuamente y el canadiense inclusive escribió la pista «[[Powderfinger (cantar)|Powderfinger]]» pa l'agrupación.{{harvnp|Simmons|2003|p=240|sp=sí}} «Sweet Home Alabama» algamó la octava posición del ''Billboard Hot 100'', la meyor na carrera de la banda,<ref name="awards"/> y en 2006 consiguió una certificación de platín de la RIAA pola venta de más d'un millón de descargues dixitales namái nos Estaos Xuníos.<ref name="RIAA"/> Col pasu del tiempu, el senciellu tamién entró en delles llistes europees, ente elles la inglesa, l'alemana y la francesa.<ref name="Uk charts"/><ref name="Swiss Charts">{{cita web |url=http://hitparade.ch/song/Lynyrd-Skynyrd/Sweet-Home-Alabama-10103|títulu=Hitparade |fechaaccesu=18 de febreru de 2014 |editorial=''hitparade.ch / Hung Medien'' |idioma=alemán}}</ref> Tres l'ésitu de «Sweet Home Alabama», el cantar «[[Free Bird]]», incluyida nel so álbum debú; salió a la venta como senciellu en payares.<ref>{{cita web |url=http://hitparade.ch/song/Lynyrd-Skynyrd/Free-Bird-15127 |títulu=Hitparade |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |editorial=''hitparade.ch / Hung Medien'' |idioma=alemán }}</ref> A pesar de la so duración de más de nueve minutos,<ref>{{cita web |url=http://www.guitarworld.com/100-greatest-guitar-solos-non-3-free-bird-allen-collins-gary-rossington |títulu=100 Greatest Guitar Solos: Non. 3 "Free Bird" (Allen Collins, Gary Rossington) |fechaaccesu=13 de marzu de 2014 |editorial=''Guitar World'' |idioma=inglés |fecha=14 d'ochobre de 2008}}</ref> la tema llegó al puestu 19 del ''Billboard Hot 100''.<ref name="awards"/> Al mes siguiente, Lynyrd Skynyrd realizó la so primer xira europea como telonera de [[Queen]], [[Humble Pie]] y [[Golden Earring]].{{harvnp|García Vidri|2010|p=107|sp=sí}} Pocu dempués, la batería Bob Burns abandonó la formación por problemes de salú y reemplazó-y [[Artimus Pyle]].<ref name="rock hall"/> === ''Nuthin' Fancy'' (1975) === {{AP|Nuthin' Fancy}} [[Ficheru:Ronnie Van Zant (1975).jpg|200px|miniaturadeimagen|derecha|Ronnie Van Zant actuando en 1975.]] Tres la bona acoyida de ''Second Helping'', la so discográfica, [[MCA Records]], primió al grupu por que grabara darréu un nuevu álbum d'estudiu.<ref name="cap 5 geneodom">{{Cita Harvard|Odom|Dorman|2002||loc=Capítulu 5|sp=sí}}</ref> Por esti motivu, en xineru de 1975, Lynyrd Skynyrd empezó a trabayar nel so nuevu discu nos estudios Web IV de Atlanta.<ref>{{cita web |url=http://www.cduniverse.com/productinfo.asp?pid=1104259&style=music |títulu= Nuthin' Fancy CD |fechaaccesu=11 de marzu de 2014 |autor= |fecha= |editorial=''CD Universe'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> A diferencia de los sos anteriores álbumes, esta vegada la banda namái tenía un nuevu cantar, «[[Saturday Night Special]]», compuesta pa la película de [[Robert Aldrich]] ''[[The Longest Yard (película de 1974)|The Longest Yard]]'';<ref>{{cita web |url=http://tbrnews.com/lifestyle/rock-survivor-lynyrd-skynyrd-drummer-artimus-pyle-keeps-the-music/article_1c30bfee-1501-11y3-8bdb-001a4bcf887a.html |títulu= Rock Survivor: Lynyrd Skynyrd drummer Artimus Pyle keeps the music alive his way |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |autor=Hixon, Michael |fecha= 6 de setiembre de 2013 |editorial=''The Beach Reporter'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> el restu fueron escrites mientres la grabación del discu.<ref name="cap 5 geneodom"/> Tres apenes un mes nos estudios, la banda terminó la grabación del álbum y publicar el 24 de marzu sol títulu ''[[Nuthin' Fancy]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/nuthin-fancy-mw0000190758 |fechaaccesu=16 de marzu de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Nuthin' Fancy |idioma=inglés |autor=Erlewine, Stephen Thomas |editorial=Allmusic }}</ref> Esti trabayu foi'l primeru en llegar al ''top''&nbsp;10 del ''Billboard 200'' —algamó la novena posición—<ref name="awards"/> y n'entrar nel ''[[UK Albums Chart]]'', onde s'asitió nel puestu 43.<ref name="Uk charts">{{cita web |url=http://www.officialcharts.com/artist/_/lynyrd%20skynyrd/ |títulu= Lynyrd Skynyrd |fechaaccesu=23 de payares de 2013 |autor= |fecha= |editorial=''Official Charts Company'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> El senciellu «Saturday Night Special» salió a la venta'l 19 de mayu y llegó a la posición 27 del ''Billboard Hot 100''.<ref name="awards"/> Tres el llanzamientu del so tercer álbum, Lynyrd Skynyrd empezó la xira Torture Tour de tres meses de duración.{{harvnp|Everitt|2004|p=86|sp=sí}} L'escesu d'actuaciones y l'adicción al alcohol de dellos miembros llevó a que Ed King dexara'l conxuntu tres un conciertu en [[Pittsburgh]].{{harvnp|Everitt|2004|p=87|sp=sí}}<ref name="rock hall"/> La so marcha provocó que la banda siguiera con namái dos guitarristes.{{harvnp|García Vidri|2010|p=121|sp=sí}} === ''Gimme Back My Bullets'' (1975-1976) === {{AP|Gimme Back My Bullets}} [[Ficheru:Lynyrd Skynyrd (1976).jpg|300px|miniaturadeimagen|derecha|Lynyrd Skynyrd actuando nel Fox Theatre en xunetu de 1976.]] En terminando la xira, en setiembre de 1975, Lynyrd Skynyrd entró nos estudios [[Record Plant]] pa empezar a grabar un nuevu álbum.<ref name="124 vidri">{{Cita Harvard|García Vidri|2010|p=124|sp=sí}}</ref> A diferencia de los sos anteriores discos, esta vegada'l productor foi [[Tom Dowd]],<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/artists/lynyrdskynyrd/albums/album/172731/review/5942909/gimme_back_my_bullets |títulu=Lynyrd Skynyrd: Gimme Back My Bullets |fechaaccesu=20 de payares de 2013 |autor=McGee, David |fecha=25 de marzu de 1976 |editorial=''Rolling Stone'' |idioma=inglés |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090214050226/http://www.rollingstone.com/artists/lynyrdskynyrd/albums/album/172731/review/5942909/gimme_back_my_bullets |fechaarchivu=14 de febreru de 2009 }}</ref> que trabayara con [[Cream]] y [[The Allman Brothers Band]],<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1986/06/25/ultima/520034404_850215.html |títulu=Tom Dowd |fechaaccesu=19 de payares de 2013 |autor=[[Saenz de Tejada, Ignacio]] |fecha=25 de xunu de 1986 |editorial=''El País'' |idioma=|cita= }}</ref> y que reemplazó a Al Kooper, con quien la banda rompiera la so rellación col enfotu de buscar «un soplíu de frescura».<ref name="124 vidri"/> Mientres la grabación cuntaron cola collaboración de [[The Honkettes]], un coru femenín integráu por [[Leslie Hawkins]], [[Cassie Gaines]] y [[JoJo Billingsley]] y que poco dempués pasó a formar parte del grupu.<ref>{{cita web |url=http://www.classicrockmagazine.com/news/lynyrd-skynyrd-backing-singer-dies/ |títulu=Lynyrd Skynyrd Backing Singer Dies |fechaaccesu=17 de febreru de 2014 |autor=Barton, Geoff |fecha=28 de xunu de 2010 |editorial=''Classic Rock Magacín'' |idioma=inglés |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140222152739/http://www.classicrockmagazine.com/news/lynyrd-skynyrd-backing-singer-dies/ |fechaarchivu=22 de febreru de 2014 }}</ref> Una vegada terminada la primer sesión nos estudios Record Plant, a finales de payares la banda mover a los Capricorn Studios de [[Macon (Georgia)|Macon]] ([[Georgia (Estaos Xuníos)|Georgia]]) pa rexistrar les temes que restaben.<ref>{{cita web |url=http://www.cduniverse.com/productinfo.asp?pid=1104258&style=music&fulldesc=T |títulu= Gimme Back My Bullets CD |fechaaccesu=14 de marzu de 2014 |autor= |fecha= |editorial=''CD Universe'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> En febreru de 1976 salió a la venta'l so cuartu álbum d'estudiu, ''[[Gimme Back My Bullets]]'',<ref>{{cita web |url=http://hitparade.ch/album/Lynyrd-Skynyrd/Gimme-Back-My-Bullets-36682 |títulu=Hitparade |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |editorial=''hitparade.ch / Hung Medien'' |idioma=alemán }}</ref> qu'anque entró en delles llistes europees,<ref name="Dutch Charts">{{cita web |url=http://dutchcharts.nl/showitem.asp?interpret=Lynyrd+Skynyrd&titel=Gimme+Back+My+Bullets&cat=a |títulu=Dutch Charts |fechaaccesu=20 de payares de 2013 |editorial=''dutchcharts.nl / Hung Medien'' |idioma=neerlandés}}</ref><ref name="Swedish Charts">{{cita web |url=http://swedishcharts.com/showitem.asp?interpret=Lynyrd+Skynyrd&titel=Gimme+Back+My+Bullets&cat=a|títulu=Swedish Charts |fechaaccesu=20 de payares de 2013 |editorial=''swedishcharts.nl / Hung Medien'' |idioma=neerlandés}}</ref> nos Estaos Xuníos nun algamar les ventes de los sos antecesores y namái consiguió una certificación d'oru.<ref name="awards"/><ref name="RIAA"/> Los dos senciellos del álbum «[[Double Trouble]]» y «[[Gimme Back My Bullets (cantar)|Gimme Back My Bullets]]» tampoco tuvieron una bona acoyida y namái el primeru entró nel ''Billboard Hot 100'' onde namái llegó al puestu 80.<ref name="awards"/> Al nun consiguir l'ésitu esperáu con ''Gimme Back My Bullets'', Lynyrd Skynyrd decidió grabar un doble álbum en direutu.{{harvnp|Coner|2011|p=28|sp=sí}} Ante la necesidá de cuntar con un tercer guitarrista, la corista Cassie Gaines encamentó al so hermanu pequeñu [[Steve Gaines|Steve]],<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/steve-gaines-mn0000031425/biography |títulu=Steve Gaines - Biography |fechaaccesu=13 de marzu de 2014 |editorial=Allmusic|idioma=inglés}}</ref> quien tres una actuación en [[Kansas City]] recibió una invitación de xunise a la formación.{{harvnp|Edmondson|2013|p=671|sp=sí}} El 7 de xunetu, la banda dirixir a la sala Fox Theatre de Atlanta pa realizar la grabación del so primer trabayu en direutu.<ref name="dorman 7"/> La eleición d'esti escenariu deber a que diba ser baltáu y el grupu disponer a donar parte del dineru consiguío pa salvalo.<ref name="dorman 7">{{Cita Harvard|Odom|Dorman|2002||loc=Capítulu 7|sp=sí}}</ref> El trabayu nel Fox Theatre duró dos noche más y en siendo producíu por Tom Dowd, salió a la venta en setiembre sol títulu ''[[One More from the Road]]''.<ref>{{cita web |url=https://foxtheatre.org/foxtimeline.aspx |títulu=Fox timeline |fechaaccesu=13 de marzu de 2014 |editorial=Fox Theatre official site |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140314030422/https://foxtheatre.org/foxtimeline.aspx |fechaarchivu=14 de marzu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/one-more-from-the-road-mw0000536195 |títulu=Lynyrd Skynyrd - One More From the Road |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |editorial=Allmusic |idioma=inglés |autor=Erlewine, Stephen Thomas }}</ref> L'álbum llegó a la novena posición del ''Billboard 200'' y la décimu séptima del ''UK Albums Chart''.<ref name="awards"/><ref name="Uk charts"/> Malapenes un mes dempués de ser publicáu, el discu consiguió una certificación de platín de la RIAA y diez años dempués, otros dos más.<ref name="RIAA"/> El 21 d'agostu, Lynyrd Skynyrd actuó en [[Knebworth Park]] xunto a [[The Rolling Stones]], [[10cc]] y [[Hot Tuna]].<ref>{{cita llibru |autor= David, Stephen |añu=20036 |títulu=Rolling Stones: los vieyos dioses nunca muerren |url=https://books.google.es/books?id=eb_xBEfYI-AC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA335#v=onepage&q&f=false |editorial=''Ediciones Robinbook'' |isbn=8-4962-2275-6 |idioma=inglés |fechaaccesu=18 de febreru de 2014 |páxina=335 }}</ref> L'actuación de la banda recibió bones crítiques, en desterciu de la de The Rolling Stones y cuntó ente'l so públicu con aprosimao 200&nbsp;000 espectadores.<ref>{{cita web |url=http://thedrawbridge.org.uk/issue_14/this_must_be_the_presta/ |títulu=This must be the place |fechaaccesu=14 de marzu de 2014 |autor=Cross, Andrew |editorial=''The Draw Bridge'' |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140314133116/http://thedrawbridge.org.uk/issue_14/this_must_be_the_presta/ |fechaarchivu=14 de marzu de 2014 }}</ref> === ''Street Survivors'' y accidente aereu (1977) === [[Ficheru:Lynyrd Skynyrd (1977).jpg|270px|miniaturadeimagen|derecha|Lynyrd Skynyrd en 1977. La formación fotografiada sufrió un accidente aereu n'ochobre d'esi añu.]] En xineru de 1977, Lynyrd Skynyrd empezó la xira [[Street Survivors Tour]] que-y dexó realizar los sos primeros conciertos n'Asia, concretamente en [[Tokiu]] y [[Osaka]] ([[Xapón]]).<ref name="torture tour">{{Cita Harvard|Odom|Dorman|2002||loc=Concert Tour Schedule |sp=sí}}</ref> Dempués de delles actuaciones nel Reinu Xuníu, n'abril la banda empezó a grabar nueves temes nos estudios Criteria de [[Miami (Florida)|Miami]] con Tom Dowd como productor.{{harvnp|García Vidri|2010|p=147|sp=sí}} El 22 d'abril, empezó'l tramu estauxunidense de la so xira.<ref name="torture tour"/> Ente xunetu y agostu, la banda volvió tomase un descansu mientres la xira pa realizar una nueva sesión de grabación, esta vegada nel Studio One de Georgia anque cola ausencia de Dowd, que nesos momentos taba trabayando con [[Rod Stewart]].{{harvnp|Odom|Dorman|2002||loc=Capítulu 8|sp=sí}} El 17 d'ochobre d'esi mesmu añu salió a la venta ''[[Street Survivors]]'',<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/street-survivors-mw0000190759 |fechaaccesu=14 de febreru de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Street Survivors |idioma=inglés |autor=Erlewine, Stephen Thomas |editorial=Allmusic }}</ref> que supunxo'l debú de Steve Gaines como guitarrista y tamién como vocalista nes temes «Ain't Non Good Life» y «You Got That Right».<ref>{{cita web |url=http://ultimateclassicrock.com/lynyrd-skynyrd-street-survivors-album-released/ |títulu= 35 Years Ago: Lynyrd Skynyrd's ‘Street Survivors’ Album Released |fechaaccesu=16 de febreru de 2014 |autor=Gallucci, Michael |fecha=17 d'ochobre de 2012 |editorial=''Ultimate Classic Rock'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> Ente les temes incluyíes destacó «One More Time», grabáu en 1971 con Ed King, Greg T. Walker y Rickey Medlocke.<ref name="cap 2"/> Namái trés díes depués, el 20 d'ochobre de 1977, la banda, que reemplazara'l so autobús por un avión [[Convair 240]], sufrió un accidente aereu cuando sobrevolaba'l [[condáu de Amite]], en [[Mississippi]].<ref name="accidente"/> L'avión quedárase ensin combustible y antes de poder realizar un aterrizaxe d'emerxencia estrellar nun monte cerca de Gillsburg.<ref name="accidente"/> Ronnie Van Zant, los hermanos Steve y Cassie Gaines, el [[mánager]] Dean Kilpatrick y los dos pilotos finaron nel actu, ente que los restantes miembros sufrieron mancaes de gravedá.<ref name="accidente">{{cita web |url=http://rollingstone.es/specials/view/güei cumplir-35-anos-del accidente-aereo-que-tarazo-a-lynyrd-skynyrd |títulu=Güei cumplir 35 años del accidente aereu que tarazó a Lynyrd Skynyrd |fechaaccesu=16 de febreru de 2014 |autor=Gallardo, David |fecha=20 d'ochobre de 2012 |editorial=''Rolling Stone'' |idioma= |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140221194725/http://rollingstone.es/specials/view/güei cumplir-35-anos-del accidente-aereo-que-tarazo-a-lynyrd-skynyrd |fechaarchivu=21 de febreru de 2014 }}</ref> Enantes, el vocalista anunciara a los sos más allegaos que finaría antes de llegar a los trenta años.<ref name="efe eme"/> Tres l'accidente, la discográfica MCA reemplazó la portada de ''Street Survivors'', na que la banda —y n'especial Gaines— apaecía arrodiada de llapaes, por una menos violenta.<ref name="efe eme">{{cita web |url=http://www.efeeme.com/la cara oculta-del-rock-lynyrd-skynyrd-les llapaes-de-la muerte/ |títulu= La cara oculta del rock: Lynyrd Skynyrd, les llapaes de la muerte |fechaaccesu=30 de payares de 2013 |autor= |fecha=24 de xineru de 2013 |editorial=''Efe Eme'' |idioma=|cita= }}</ref> L'álbum algamó la quinta posición del ''Billboard 200'' y la decimotercer del ''UK Albums Chart'', los meyores na carrera del grupu.<ref name="awards"/><ref name="Uk charts"/> Diez díes dempués del so llanzamientu, la RIAA certificar como discu d'oru y darréu como doble discu de platín.<ref name="RIAA"/> En payares, salió a la venta'l senciellu «[[What's Your Name]]», que llegó al puestu 13 del ''Billboard Hot 100''.<ref name="awards"/> Les muertes de Van Zant y los hermanos Gaines provocaron la disolución ''[[de facto]]'' de Lynyrd Skynyrd.<ref>{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/local/20111118/54239038267/black-sabbath-y-lynyrd-skynyrd-son-los-primeros-cabeces-de-cartelu-del-azkena-rock-festival-2012-de-v.html |fechaaccesu=11 de marzu de 2014 |títulu=Black Sabbath y Lynyrd Skynyrd son los primeros cabeces de cartelu del Azkena Rock Festival 2012 de Vitoria |fecha=18 de payares de 2011 |autor= |editorial=''La Vanguardia'' }}</ref> Darréu, los guitarristes Allen Collins y Gary Rossington axuntar na casa del vocalista y alcordaron que nunca intentaríen volver reformar el grupu nel futuru.{{harvnp|García Vidri|2010|p=158|sp=sí}} === Disolución y xunta (1978-1989) === [[Ficheru:Lynyrd Skynyrd (1988).jpg|270px|miniaturadeimagen|derecha|Fotografía promocional del grupu en 1988.]] Un añu dempués de la traxedia, concretamente en setiembre de 1978, la discográfica MCA editó l'álbum ''[[Skynyrd's First and... Last]]'', un recopilatorio de delles de los sos cantares grabaos nos estudios Muscle Shoals ente 1971 y 1972, y que nun principiu diba ser el so discu de debú.<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/skynyrds-first-andlast-mw0000190840 |títulu= Lynyrd Skynyrd - Skynyrd's First And...Last |fechaaccesu=11 d'avientu de 2013 |autor=Erlewine, Stephen Thomas |fecha= |editorial=Allmusic |idioma=inglés |cita= }}</ref> ''Skynyrd's First and... Last'' llegó a la decimoquinta posición del ''Billboard 200'' y consiguió una certificación de discu de platín de la RIAA.<ref name="awards"/><ref name="RIAA"/> A pesar de decidir nun volver axuntar se nel futuru, en xineru de 1979, los sobrevivientes del accidente —Billy Powell, Gary Rossington, Artimus Pyle y Allen Collins (Leon Wilkeson entá nun taba recuperáu)— realizaron una versión instrumental de «Free Bird» nel [[Volunteer Jam]], entamáu por [[Charlie Daniels]] y la so banda.<ref>{{cita web |url=http://www.tennesseeconcerts.com/volunteerjam |títulu= The History of the Charlie Daniels Band Volunteer Jam in Nashville |fechaaccesu=16 de marzu de 2013 |autor=Adams, Pat |fecha= |editorial=''Tennnessee Concerts'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> Esi mesmu añu, Collins y Rossington decidieron crear un nuevu proyeutu, [[Rossington Collins Band]], al que darréu se xunieron Powell y Wilkeson.<ref name="rossington collins band"/> Pa evitar comparances con Van Zant, los guitarristes optaron por una cantante femenina, [[Dale Krantz]], que collaborara con [[38 Special (banda)|38 Special]]; banda liderada pol hermanu del propiu Ronnie Van Zant, [[Donnie Van Zant|Donnie]].<ref name="rossington collins band">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/rossington-collins-band-mn0000293448/biography |títulu= Rossington Collins Band - Biography |fechaaccesu=11 d'avientu de 2013 |autor=Eder, Bruce |fecha= |editorial=Allmusic |idioma=inglés |cita= }}</ref> La formación namái tuvo n'activu trés años y publicó dos álbumes d'estudiu.<ref name="rossington collins band"/> En 1982, tres la separación de Rossington Collins Band y el matrimoniu de Rossington con Krantz, los distintos miembros formaron otros proyeutos como [[The Rossington Band]],<ref name="rossington collins band"/> [[Artimus Pyle|Artimus Pyle Band]],<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/artimus-pyle-mn0000603254/biography |títulu= Artimus Pyle - Biography |fechaaccesu=15 de febreru de 2014 |autor=Dillon, Charlotte |fecha= |editorial=Allmusic|idioma=inglés |cita= }}</ref> [[Allen Collins Band]] y [[Vision (banda)|Vision]].<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/allen-collins-band-mn0000007197 |títulu= Allen Collins Band - Biography |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |autor= |fecha= |editorial=Allmusic|idioma=inglés |cita= }}</ref><ref name="billy powell death"/> En xineru de 1986, Collins sufrió un accidente automovilísticu nel que finó la so pareya sentimental y que-y dexó paralíticu.<ref>{{cita web |url=Lynyrd Skynyrd's Allen Collins: The end |títulu= Lynyrd Skynyrd's Allen Collins: The end |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |autor=Phoenix, William |fecha=5 de mayu de 2013 |editorial=''Examiner'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> En setiembre de 1987, Lynyrd Skynyrd volvió axuntase pa la decimotercer edición del Volunteer Jam de Charlie Daniels.{{harvnp|Evans Price|2009|p=26|sp=sí}} Esta vegada la banda taba formada por Wilkeson, Powell, Rossington, Pyle, Ed King, el guitarrista [[Randal Hall]], el vocalista [[Johnny Van Zant]] (hermanu pequeñu de Ronnie), y les coristes [[Carol Bristow]] y Dale Krantz.<ref>{{cita web |url=http://www.cduniverse.com/productinfo.asp?pid=1103320&style=music&fulldesc=T |títulu= Southern by the Grace of God: Lynyrd Skynyrd Tribute Tour, Vol. 1 CD |fechaaccesu=16 de febreru de 2014 |autor= |fecha= |editorial=''CD Universe'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> Esi mesmu mes, empezó la xira Lynyrd Skynyrd Tribute Tour, compuesta de trenta y dos concierto y na que l'agrupación grabó un nuevu álbum en direutu,<ref name="198 vidri">{{Cita Harvard|García Vidri|2010|p=198|sp=sí}}</ref> ''[[Southern by the Grace of God]]'', publicáu n'abril de 1988 y qu'algamó el puestu 68 del ''Billboard 200''.<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/southern-by-the-grace-of-god-lynyrd-skynyrd-tribute-tour-vol-1-mw0000194972 |títulu=Lynyrd Skynyrd - Southern by the Grace of God: Lynyrd Skynyrd Tribute Tour 1987 |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |autor=Smith, Michael B. |fecha= |editorial=Allmusic |idioma=inglés |cita= }}</ref><ref name="awards"/> === ''Lynyrd Skynyrd 1991'' (1990-1992) === El 23 de xineru de 1990, Lynyrd Skynyrd volvió sufrir la perda d'otru de los sos fundadores. Allen Collins finó por una [[neumonía]] provocada de resultes del so accidente.<ref name="allen collins muerte">{{cita web |url=http://www.nytimes.com/1990/01/25/obituaries/allen-collins-37-played-rock-guitar-for-lynyrd-skynyrd.html |títulu= Allen Collins, 37; Played Rock Guitar For Lynyrd Skynyrd |fechaaccesu=11 d'avientu de 2013 |autor= |fecha=25 de xineru de 1990 |editorial=''The New York Times'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> El fechu de que l'agrupación siguiera la so trayeutoria provocó un pleitu xudicial per parte de Judy Van Zant Jenness y Teresa Gaines Rapp (vilbes de Ronnie y Steve, respeutivamente), que demandaron a la banda pol usu con enfotu d'arriquecimientu del nome Lynyrd Skynyrd.<ref>{{cita web |url=http://ultimateclassicrock.com/lynyrd-skynyrd-plane-crashes/ |títulu=36 Years Ago: Lynyrd Skynyrd's Plane Crashes, Killing Three Band Members |fechaaccesu=14 de febreru de 2014 |autor=Whitaker, Sterling |fecha=20 d'ochobre de 2013 |editorial=''Ultimate Classic Rock'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> Sicasí, dambes partes llegaron a un alcuerdu; Judy y Teresa recibiríen un porcentaxe de los ingresos llograos y el grupu tendría de tar formáu por Rossington y a lo menos dos miembros anteriores al accidente de 1977.{{harvnp|Schone|1999|p=140|sp=sí}} En xunu de 1991 salió a la venta'l so sestu álbum d'estudiu, ''[[Lynyrd Skynyrd 1991]]''.<ref name="allmusic 1991">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/lynyrd-skynyrd-1991-mw0000264217 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Lynyrd Skynyrd 1991 |fechaaccesu=14 de febreru de 2014 |autor=Erlewine, Stephen Thomas |fecha= |editorial=Allmusic |idioma=inglés |cita= }}</ref> Al igual que los sos dos antecesores foi producíu por Tom Dowd y amuesa la novedá de ser el primeru cola discográfica [[Atlantic Records]] y con dos bateríes: Artimus Pyle y Kurt Custer.<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/lynyrd-skynyrd-1991-mw0000264217/credits |títulu=Lynyrd Skynyrd 1991 - Credits |fechaaccesu=31 d'avientu de 2014 |autor= |fecha= |editorial=Allmusic |idioma=inglés |cita= }}</ref> A pesar de ser anunciáu como'l regresu de Lynyrd Skynyrd, l'álbum foi un fracasu; namái algamó'l puestu 74 del ''Billboard 200'' y nun consiguió nenguna certificación.<ref name="awards"/><ref name="RIAA"/> Mientres la xira promocional, Pyle decidió abandonar el grupu por cuenta de la adicción a les drogues y al alcohol de dellos de los sos miembros.<ref>{{cita web |url=http://classicrock.about.com/od/artistsae1/a/artimus_intvw.htm |títulu=Interview with Artimus Pyle, former Lynyrd Skynyrd drummer |fechaaccesu=14 de febreru de 2014 |autor=White, Dave |fecha= |editorial=''About'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> Darréu, la batería tuvo qu'enfrentase a delles demandes por [[abusu de menores]].<ref>{{cita web |url=http://www.ashvegas.com/former-lynyrd-skynyrd-drummer-artimus-pyle-of-asheville-arrested-in-florida |títulu=Former Lynyrd Skynyrd drummer Artimus Pyle of Asheville arrested in Florida |fechaaccesu=14 de febreru de 2014 |autor=Sandford, Jason |fecha=21 de payares de 2007 |editorial=''Ashvegas'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> === ''The Last Rebel'' y ''Endangered Species'' (1993-1996) === [[Ficheru:Skinny Molly en Barcelona.jpg|260px|miniaturadeimagen|derecha|Mike Estes, guitarrista en ''Endangered Species'', actuando en Barcelona en 2009.]] Tres la escasa repercusión del so anterior trabayu, en xunetu de 1992, Lynyrd Skynyrd empezó la grabación d'un nuevu álbum d'estudiu, que salió a la venta en febreru del añu siguiente sol títulu ''[[The Last Rebel]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/the-last-rebel-mw0000093635 |fechaaccesu=14 de febreru de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – The Last Rebel |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> Anque'l discu tuvo una moderada receición en dellos países europeos llegó a la mesma posición que'l so antecesor nel ''Billboard 200''.<ref>{{cita web |url=http://www.hitparade.ch/album/Lynyrd-Skynyrd/The-Last-Rebel-1578 |títulu=Hitparade |fechaaccesu=14 de febreru de 2014 |editorial=''hitparade.ch / Hung Medien'' |idioma=alemán }}</ref><ref name="awards"/> Tres el so llanzamientu, el grupu rompió les sos rellaciones coles discográfiques MCA y Atlantic,{{harvnp|García Vidri|2010|p=205|sp=sí}} y el guitarrista Randall Hall foi despidíu.{{harvnp|Schone|1999|p=142|sp=sí}} Pa promocionar ''The Last Rebel'', la banda interpretó dellos de les sos temes clásiques en versión acústica en programes de radio, lo que-y dio la idea de grabar un nuevu álbum cola so nueva discográfica,<ref name="206 vidri">{{Cita Harvard|García Vidri|2010|p=206|sp=sí}}</ref> [[Capricorn Records]].<ref name="rollingstone bio">{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/artists/lynyrd-skynyrd/biography |fechaaccesu=12 de marzu de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Biography |idioma=inglés |fecha= |editorial=''Rolling Stone'' }}</ref> El discu, tituláu ''[[Endangered Species]]'', salió a la venta n'agostu de 1994 y supunxo el debú del sustitutu de Hall, [[Mike Estes]] y del nuevu batería, [[Owen Hale]], que reemplazó a Custer.<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/endangered-species-mw0000118453/credits |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd Endangered Species |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> A pesar d'incluyir versiones acústiques de temes como «Sweet Home Alabama», «Saturday Night Special» o «[[Heartbreak Hotel]]» d'[[Elvis Presley]],<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/endangered-species-mw0000118453 |fechaaccesu=31 d'avientu de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd - Endangered Species |idioma=inglés |editorial=Allmusic |autor=Eder, Bruce}}</ref> l'álbum pasó desapercibíu y namái llegó al puestu 115 del ''Billboard 200''.<ref name="awards"/> En camudando nuevamente de sellu discográficu, esta vegada por [[SPV Records]], el grupu editó en mayu de 1996 l'álbum en direutu ''[[Southern Knights]]'', compuestu por delles temes grabaos en direuto l'añu anterior.<ref name="knights hitparade"/> Esti trabayu foi editáu namái n'Europa y la so repercusión nes llistes foi nula.<ref name="knights hitparade">{{cita web |url=http://www.hitparade.ch/showitem.asp?interpret=Lynyrd+Skynyrd&titel=Southern+Knights&cat=a |títulu=Hitparade |fechaaccesu=23 d'avientu de 2013 |editorial=''hitparade.ch / Hung Medien'' |idioma=alemán }}</ref> Poco dempués, Mike Estes y Ed King abandonaron la formación (el postreru por cuenta de dolencies cardiaques),<ref name="206 vidri"/> y fueron reemplazaos por [[Rickey Medlocke]] (líder de [[Blackfoot (banda)|Blackfoot]] y antiguu miembru de Lynyrd Skynyrd) y [[Hughie Thomasson]] (vocalista y guitarrista d'[[Outlaws (banda)|Outlaws]]);<ref name="lynyrd skynyrd allmusic"/> amás por eses feches tamién ingresó una nueva corista, [[Carol Chase]].<ref>{{cita web |url=http://www.rtjwebzine.fr/rtjenglish/interviews/carolchase.html |fechaaccesu=14 de febreru de 2014 |autor=Molet, John |títulu=Carol Chase interview (Lynyrd Skynyrd) |fecha=marzu de 2004 |idioma=inglés |editorial=''RTJ'' }}</ref> === ''Twenty'' y ''Edge of Forever'' (1997-1999) === Tres la llegada de los dos nuevos guitarristes y dempués de camudar de discográfica por [[CMC International]],<ref name="cmc international">{{cita publicación |autor=Applefeld Olson, Catherine |títulu=Billboard - 25 Oct 1997 |url=https://books.google.es/books?id=0wkEAAAAMBAJ&lpg=PA1&hl=es&pg=PA66#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=1 de xineru de 2014 |idioma=inglés |fecha=25 d'ochobre de 1997 |páxines=66 |editorial=''Billboard'' }}</ref> Lynyrd Skynyrd grabó un nuevu álbum.<ref name="twenty allmusic"/> N'abril de 1997, salió a la venta ''[[Twenty]]'', el so octavu trabayu d'estudiu.<ref name="twenty allmusic">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/twenty-mw0000019811 |fechaaccesu=30 d'avientu de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd - Twenty |idioma=inglés |editorial=Allmusic |autor=Erlewine, Stephen Thomas }}</ref> El discu marcó'l ventiavu aniversariu del accidente aereu ya incluyó una nueva versión de la tema «[[Travelin' Man]]», nel cual Ronnie y Johnny Van Zant cantaron a dúu gracies a teunoloxíes modernes.<ref name="twenty allmusic"/> A pesar de la inclusión de dicha cantar y de la participación de dos guitarristes esperimentaos n'otres bandes,<ref name="twenty allmusic"/> ''Twenty'' foi un fracasu comercial y namái algamó'l puestu 97 del ''Billboard 200''.<ref name="awards"/> N'abril de 1998, Lynyrd Skynyrd publicó l'álbum en direutu ''[[Lyve from Steel Town]]'',<ref>{{cita web |url=http://hitparade.ch/album/Lynyrd-Skynyrd/Lyve-From-Steel-Town-10389 |títulu=Hitparade |fechaaccesu=31 d'avientu de 2014 |editorial=''hitparade.ch / Hung Medien'' |idioma=alemán }}</ref> que consiguió una certificación de discu d'oru de la RIAA.<ref name="RIAA"/> Poco dempués, la batería Owen Hale abandonó'l grupu,<ref>{{cita web |url=http://www.discogs.com/artist/662041-Owen-Hale |autor= |fechaaccesu=14 de febreru de 2014 |títulu=Owen Hale |idioma=inglés |editorial=Discogs }}</ref> sustituyólu [[Jeff McAllister]] y a este, [[Kenny Aronoff]].<ref name="lynyrd skynyrd allmusic"/> N'agostu de 1999, la banda punxo a la venta un nuevu trabayu d'estudiu, ''[[Edge of Forever]]'',<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/edge-of-forever-mw0000247785 |autor=Smith, Michael B. |fechaaccesu=14 de febreru de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd - Edge of Forever |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> que tuvo una receición similar a ''Twenty'' y llegó al puestu 96 del ''Billboard 200''.<ref name="awards"/> === ''Christmas Time Again'' y ''Vicious Cycle'' (2000-2005) === [[Ficheru:Rickey Medlocke at NAS Jacksonville 050202-N-8590G-001 crop.jpg|thumb|180px|right|Rickey Medlocke mientres una entrevista en [[Jacksonville (Florida)|Jacksonville]], en 2005.]] Pocu dempués de terminar la grabación de ''Edge of Forever'', la banda volvió sufrir cambeos na so formación; la batería de [[Damn Yankees]] [[Michael Cartellone]] entró nella pa reemplazar a Aronoff.<ref>{{cita web |url=http://www.drummagazine.com/drumpedia/post/michael-cartellone/ |fechaaccesu=13 de febreru de 2014 |títulu=Michael Cartellone - Bio |idioma=inglés |editorial=''Drum Magacín'' |autor=McHone, Mike }}</ref> En setiembre del 2000, Lynyrd Skynyrd publicó l'álbum navidiegu ''[[Christmas Time Again]]'', compuestu por villancicos y dos tarrezas grabaos por [[38 Special (banda)|38 Special]] y [[Charlie Daniels|The Charlie Daniels Band]].<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/christmas-time-again-mw0000088939 |fechaaccesu=31 d'avientu de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Christmas Time Again |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> El discu algamó'l puestu 38 del ''Billboard 200'', la so meyor posición en más de venti años.<ref name="awards"/> Una de les peculiaridaes del álbum foi que Leon Wilkeson nun participó nél; les pistes de baxu fueron grabaes por [[Mike Brignardello]].<ref name="christams credits">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/christmas-time-again-mw0000088939/credits |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Christmas Time Again |idioma=inglés |editorial=Allmusic |autor=}}</ref> Por aquellos momentos, Wilkeson sufría problemes nos sos pulmones y el so fégadu, que darréu-y causaron la muerte'l 27 de xunetu de 2001.<ref name="wilkeson">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/leon-wilkeson-mn0000239568 |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |títulu=Leon Wilkeson – Biography |autor=Prato, Greg |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> A pesar de la muerte del baxista, Lynyrd Skynyrd decidió siguir cola so carrera y [[Ean Evans]] ingresó pa reemplazar a Wilkeson.<ref name="wilkeson"/> A finales de 2002, la banda empezó la grabación d'un nuevu trabayu d'estudiu.<ref name="vicious cycle cduniverse"/> Como homenaxe al so baxista fináu, el grupu utilizó dalgunes de les sos pistes de baxu en dos tarrezas.<ref name="vicious cycle cduniverse">{{cita web |url=http://www.cduniverse.com/productinfo.asp?pid=6341106&style=music&fulldesc=T |fechaaccesu=13 de febreru de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd - Vicious Cycle CD |idioma=inglés |autor= |editorial=''CD Universe'' }}</ref> En mayu de 2003 salió a la venta'l so décimu álbum d'estudiu, ''[[Vicious Cycle]]'',<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/vicious-cycle-mw0000595901 |fechaaccesu=13 de febreru de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Vicious Cycle |autor=Theakston, Rob |idioma=inglés |editorial=Allmusic}}</ref> qu'inclúi la tema «Mad Hatter», compuestu en memoria de Wilkeson,<ref name="vicious cycle cduniverse"/> y una nueva versión de «Gimme Back My Bullets» cantada por [[Kid Rock]].<ref name="vicious cycle cduniverse"/> El discu algamó'l puestu 30 del ''Billboard 200'', la meyor posición dende la xunta del grupu.<ref name="awards"/> Pa promocionar l'álbum, Lynyrd Skynyrd realizó una xira xunto a [[Deep Purple]], anque delles feches europees tuvieron que ser atayaes por cuenta de que Gary Rossington tuvo que ser interveníu quirúrgicamente por una afección coronaria.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/71482/skynyrd-guitarist-ready-for-the-road |fechaaccesu=11 de marzu de 2014 |títulu=Skynyrd Guitarist Ready For The Road |idioma=inglés |editorial=''Billboard'' |fecha=2003 }}</ref> A empiezos de 2005, Hughie Thomasson decidió abandonar el grupu pa reformar el so anterior proyeutu, Outlaws.<ref name="lynyrd skynyrd allmusic">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/lynyrd-skynyrd-mn0000170369/biography |fechaaccesu=13 de febreru de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Biography |autor=Erlewine, Stephen Thomas |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> En febreru d'esi mesmu añu, la banda actuó na [[Premios Grammy de 2005|47ª entrega de los premios Grammy]] xunto a [[Gretchen Wilson]], [[Tim McGraw]], [[Keith Urban]] y [[Dickey Betts]] nun tributu al [[Rock sureñu|''rock'' suriegu]].<ref>{{cita web |url=http://boston.cbslocal.com/2013/02/01/lynyrd-skynyrd-on-playing-the-2005-grammys-jimmy-page-was-in-the-front-row-whoa/ |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd On Playing The 2005 GRAMMYs: ‘Jimmy Page Was In The Front Row – Whoa!’ |idioma=inglés |autor=Ives, Brian |editorial=CBS Boston |fecha=1 de febreru de 2013}}</ref> Esi branu, Johnny Van Zant tuvo que sometese a una intervención quirúrxica nes sos cuerdes vocales pa esaniciar un [[pólipu]] y que-y torgó cantar mientres tres meses.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/61618/billboard-bits-ashlee-simpson-alicia-keys-van-zant |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |títulu=Billboard Bits: Ashlee Simpson, Alicia Keys, Van Zant |idioma=inglés |autor=Stark, Phyllis |editorial=''Billboard'' }}</ref> El 10 de setiembre, con Kid Rock como vocalista, Lynyrd Skynyrd realizó un conciertu benéficu poles víctimes del [[Furacán Katrina]].<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/artists/lynyrd-skynyrd/biography |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Discography |idioma=inglés |editorial=''Rolling Stone'' }}</ref> === ''God & Guns'' (2006-2010) === {{AP|God & Guns}} [[Ficheru:Johnny Van Zant.jpg|thumb|280px|right|Johnny Van Zant actuando en Oslo en mayu de 2009.]] El 16 de marzu de 2006, Lynyrd Skynyrd foi incluyida nel [[Salón de la Fama del Rock]],<ref name="rock hall">{{cita web |url=http://www.rockhall.com/inductees/lynyrd-skynyrd/ |títulu= Lynyrd Skynyrd |fechaaccesu=11 de febreru de 2014 |autor= |fecha= |editorial=Rock and Roll Hall of Fame official site |idioma=inglés |cita= }}</ref> dempués de ser nomada en siete causes.<ref>{{cita web |url=http://classicrock.about.com/od/artistprofilesko/p/lyn_skyn.htm |títulu=Lynyrd Skynyrd profile |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |autor=White, Dave |fecha=15 de marzu de 2006 |editorial=''About'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> Con motivu del eventu, l'agrupación axuntar coles sos exmiembros Ed King, Bob Burns, Artimus Pyle y les coristes JoJo Billingsley y Leslie Hawkins pa tocar en direutu «Sweet Home Alabama» y «Free Bird».<ref>{{cita web |url=http://www.guitarplayer.com/article/lynyrd-skynyrd-inducted-in-rock-amp-roll-hall-of-fame/9308 |títulu=Lynyrd Skynyrd Inducted in Rock & Roll Hall of Fame |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |autor=Graff, Gary |fecha=15 de marzu de 2006 |editorial=''Guitar Player'' |idioma=inglés |cita= }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/59095/sabbath-blondie-lead-rock-halls-2006-class |títulu= Sabbath, Blondie Lead Rock Hall's 2006 Class |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |autor= |fecha=14 de marzu de 2006 |editorial=''Billboard'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> Pel branu, ingresó'l guitarrista [[Mark Matejka]] como sustitutu de Thomasson y que participara nel álbum ''Christmas Time Again''.<ref>{{cita web |url=http://www.roadrunnerrecords.com/artists/lynyrd-skynyrd/embeds/youtube-video-lynyrd-skynyrd-in-the-studio-with-mark-matejka |títulu= Lynyrd Skynyrd - In The Studio With Mark Matejka |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |autor= |fecha=25 de xunetu de 2012 |editorial=Roadrunner Records official site |idioma=inglés |cita= }}</ref><ref name="christams credits"/> Nel branu de 2008 empezó'l procesu de grabación d'un nuevu álbum d'estudiu que s'allargar hasta l'añu siguiente;<ref>{{cita web |url=http://www.classicrockmagazine.com/news/the_dirt/nickelback_engage_super_producer_mutt/ |títulu=Nickelback engage super-producer ‘Mutt’ Lange… Skynyrd working on new material… Ratt ready for action… |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |autor=Barton, Geoff |fecha=27 d'agostu de 2008 |editorial=''Classic Rock Magacín'' |idioma=inglés |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140222145000/http://www.classicrockmagazine.com/news/the_dirt/nickelback_engage_super_producer_mutt/ |fechaarchivu=22 de febreru de 2014 }}</ref> sicasí, por eses feches, el baxista Ean Evans foi diagnosticáu con cáncer y por tantu desvenceyar del grupu.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/268682/lynyrd-skynyrd-bassist-donald-ean-evan-dies-at-48 |títulu= Lynyrd Skynyrd Bassist Donald "Ean" Evan Dies At 48 |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |autor= |fecha=8 de mayu de 2009 |editorial=''Billboard'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> El 28 de xineru, el pianista Billy Powell finó por cuenta de un ataque al corazón. La so muerte dexó a Rossington como únicu sobreviviente del accidente aereu que siguía nel grupu.<ref name="billy powell death">{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/news/lynyrd-skynyrd-keyboardist-billy-powell-dead-at-56-20090128 |títulu= Lynyrd Skynyrd Keyboardist Billy Powell Dead at 56 |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |autor=Kreps, Daniel |fecha=28 de xineru de 2009 |editorial=''Rolling Stone'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> A pesar de la perda de Powell, la banda decidió siguir el so trabayu con dos nuevos miembros, el pianista [[Peter Keys]] y el baxista [[Robert Kearns (músicu)|Robert Kearns]].<ref>{{cita web |url=http://ultimateclassicrock.com/lynyrd-skynyrd-pianist-billy-powell-dies/ |títulu= Five Years Ago: Lynyrd Skynyrd Pianist Billy Powell Dies |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |autor=Rivadavia, Eduardo |fecha=28 de xineru de 2014 |editorial=''Ultimate Classic Rock'' |idioma=inglés |cita= }}</ref><ref>{{cita web |url=http://members.jacksonville.com/news/metro/2009-05-08/story/lynyrd_skynyrd_bassist_ean_evans_dies_of_cancer_at_48 |títulu= Lynyrd Skynyrd bassist Ean Evans dies of cancer at 48 |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |autor=Soergel, Matt |fecha=7 de mayu de 2009 |editorial=''The Florida Times-Union'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> El 6 de mayu, Evans venció al cáncer.<ref>{{cita web |url=http://www.efeeme.com/fina-wayne-ean-evans-baxista-de-lynyrd-skynyrd/ |títulu= Fina Wayne “Ean” Evans, baxista de Lynyrd Skynyrd |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |autor= |fecha=8 de mayu de 2009 |editorial=''Efe Eme'' |idioma= |cita= }}</ref> Tres los fallecimientos de dos de los sos miembros, Lynyrd Skynyrd llogró terminar la grabación del so oncenu trabayu d'estudiu, ''[[God & Guns]]'', publicáu en setiembre d'esi mesmu añu al traviés de la discográfica [[Roadrunner Records]].<ref name="god and guns review">{{cita web |url=http://rollingstone.es/discs/view/lynyrd-skynyrd-god-guns |títulu=Lynyrd Skynyrd - 'God Guns', (Roadrunner) |fechaaccesu=12 de febreru de 2014 |autor=Vico, Darío |fecha= |editorial=''Rolling Stone'' |idioma= |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140221193212/http://rollingstone.es/discs/view/lynyrd-skynyrd-god-guns |fechaarchivu=21 de febreru de 2014 }}</ref> L'álbum inclúi les collaboraciones de [[Rob Zombie]] y el guitarrista [[John 5]],<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/267257/lynyrd-skynyrd-lives-on-with-god-guns |títulu= Lynyrd Skynyrd Lives On With 'God & Guns' |fechaaccesu=11 de febreru de 2014 |autor=Graff, Gary |fecha=28 de setiembre de 2009 |editorial=''Billboard'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> y algamó les posiciones 18 y 36 del ''Billboard 200'' y del ''UK Albums Chart'' respeutivamente.<ref name="awards"/><ref name="Uk charts"/> En xunu de 2010, Roadrunner llanzó l'álbum en direutu ''[[Live from Freedom Hall]]'' grabáu en dichu estadiu'l 15 de xunu de 2007 y que ye l'últimu trabayu publicáu con Powell y Evans como miembros del grupu.<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/live-from-freedom-hall-mw0001999487 |títulu= Lynyrd Skynyrd - Live from Freedom Hall |fechaaccesu=11 de febreru de 2014 |autor=Leggett, Steve |fecha= |editorial=Allmusic |idioma=inglés |cita= }}</ref> === ''Last of a Dyin' Breed'' (2011-actualidá) === A mediaos de 2011, la banda realizó una xira estauxunidense xunto a [[ZZ Top]].<ref>{{cita web |url=http://ultimateclassicrock.com/zz-top-and-lynyrd-skynyrd-team-up-for-rebels-bandoleros-tour/ |fechaaccesu=16 de marzu de 2014 |títulu=ZZ Top and Lynyrd Skynyrd Team Up for Rebels & Bandoleros Tour |idioma=inglés |editorial=''Ultimate Classic Rock'' |fecha=7 d'abril de 2011 |autor=Kaufman, Spencer }}</ref> Darréu, nel mes d'agostu, Lynyrd Skynyrd tuvo qu'atayar delles actuaciones por cuenta de que Johnny Van Zant tuvo que ser hospitalizáu por entueyos de la so operación anterior.<ref>{{cita web |url=http://lynyrdskynyrd.com/board_posts/canceled-performances-due-to-illness |fechaaccesu=16 de marzu de 2014 |fecha=8 d'agostu de 2011 |títulu=Canceled Performances Due to Illness |idioma=inglés |editorial=Lynyrd Skynyrd official site |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140327131418/http://lynyrdskynyrd.com/board_posts/canceled-performances-due-to-illness |fechaarchivu=27 de marzu de 2014 }}</ref> Pel branu de 2012, y una vegada recuperáu'l so vocalista, Lynyrd Skynyrd empezó la grabación del so décimu segundu álbum d'estudiu con un nuevu miembru, [[Johnny Colt]], baxista de [[The Black Crowes]] y [[Train (banda)|Train]], que reemplazó a Robert Kearns, que dexara'l grupu pa trabayar con [[Sheryl Crow]].<ref>{{cita web |url=http://www.ultimate-guitar.com/interviews/interviews/rickey_medlocke_i_like_sitting_down_and_just_playing_all_the_time.html |fechaaccesu=14 de febreru de 2014 |títulu=Rickey Medlocke: 'I Like Sitting Down And Just Playing All The Time' |idioma=inglés |editorial=''Ultimate Guitar'' |fecha=27 de payares de 2012 |autor=Rosen, Steven }}</ref> N'agostu de 2012, salió a la venta ''[[Last of a Dyin' Breed]]'',<ref>{{cita web |url=http://www.zona-zero.net/music/Lynyrd+Skynyrd/Last+Of+A+Dyin+Breed |fechaaccesu=14 de marzu de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd - "Last Of A Dyin' Breed" |idioma= |editorial=''Rockzone'' |fecha= |autor= }}</ref> que al igual que'l so antecesor inclúi la collaboración del guitarrista y compositor John 5.<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/last-of-a-dyin-breed-mw0002373661 |fechaaccesu=14 de marzu de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Last of a Dyin' Breed |autor=Erlewine, Stephen Thomas |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> L'álbum algamó la decimocuarta posición del ''Billboard 200'', la meyor dende ''Street Survivors'',<ref name="awards"/> y llegó al ''top''&nbsp;15 en dellos países europeos como Alemaña, Finlandia, Noruega y Suiza.<ref>{{cita web |url=http://www.hitparade.ch/album/Lynyrd-Skynyrd/The-Last-Rebel-1578 |títulu=Hitparade |fechaaccesu=14 de marzu de 2014 |editorial=''hitparade.ch / Hung Medien'' |idioma=alemán }}</ref> El 3 d'abril de 2015, la batería orixinal Bob Burns perdió la vida en sufriendo un accidente automovilísticu.<ref>{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/cultura/20150404/54429675515/muere-fundadores-lynyrd-skynyrd.html |fecha=4 d'abril de 2015 |fechaaccesu=4 d'abril de 2015 |títulu=Muerre unu de los fundadores de Lynyrd Skynyrd |autor= |idioma= |editorial=''La Vanguardia'' }}</ref> == Legáu ya influencia == Lynyrd Skynyrd de cutiu ye considerada la banda más significativa del [[Rock sureñu|''rock'' suriegu]] y xunto a [[The Allman Brothers Band]] definió'l xéneru dende'l so apoxéu a empiezos de la [[década de 1970]] hasta l'actualidá.<ref name="lynyrd skynyrd allmusic"/><ref name="rock hall"/> La revista ''[[Rolling Stone]]'' asitiar ente los «100 meyores artistes de tolos tiempos» y el so álbum debú, ''[[(Pronounced 'lĕh-'nérd 'skin-'nérd)]]'', foi escoyíu ente los «500 meyores álbumes de tolos tiempos».<ref name="rolling stone 100 greatest artist">{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/lists/100-greatest-artists-of-all-time-19691231/lynyrd-skynyrd-20110420 |títulu= 95. Lynyrd Skynyrd |fechaaccesu=7 de marzu de 2014 |autor=Kooper, A la fecha editorial=''Rolling Stone'' |idioma=inglés |cita= }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/lists/500-greatest-albums-of-all-time-20120531/lynyrd-skynyrd-pronounced-leh-nerd-skin-nerd-20120525 |títulu= Lynyrd Skynyrd, '(Pronounced Leh-Nerd Skin-Nerd)' |fechaaccesu=25 de febreru de 2014 |autor= |fecha= |editorial=''Rolling Stone'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> Per otra parte, la mesma publicación incluyó «[[Free Bird]]» y «[[Sweet Home Alabama (cantar)|Sweet Home Alabama]]» na so llista de les «500 meyores cantares de tolos tiempos»;<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/lists/the-500-greatest-songs-of-all-time-20110407/lynyrd-skynyrd-free-bird-20110526 |títulu= Lynyrd Skynyrd, 'Free Bird' |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |autor= |fecha= |editorial=''Rolling Stone'' |idioma=inglés |cita= }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/lists/the-500-greatest-songs-of-all-time-20110407/lynyrd-skynyrd-sweet-home-alabama-20110526 |títulu=Lynyrd Skynyrd, 'Sweet Home Alabama' |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |autor= |fecha= |editorial=''Rolling Stone'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> estos mesmes temes fueron escoyíos pol [[Salón de la Fama del Rock]] como dos de los cantares que dieron forma al ''rock and roll''».<ref>{{cita web |url=http://rockhall.com/exhibits/one-hit-wonders-songs-that-shaped-rock-and-roll/ |títulu= Experience the music: One Hit Wonders and The Songs That Shaped Rock and Roll |fechaaccesu=25 de febreru de 2014 |autor= |fecha= |editorial=Rock and Roll Hall of Fame official site |idioma=inglés |cita= }}</ref> A pesar de ser una banda de ''rock'' suriegu, Lynyrd Skynyrd influyó a intérpretes de diversos xéneros musicales. Ente los artistes que fueron influyíos pol so soníu o qu'han versionado dalgunos d'el so temes atopen bandes y músicos tan diversos como [[The Obsessed]],<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/incarnate-mw0000246191 |fechaaccesu=3 de marzu de 2014 |títulu=The Obsessed – Incarnate |autor=Kantor, Matt |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> [[My Morning Jacket]],<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/articles/news/62105/my-morning-jacket-channels-skynyrd-in-crowe-filme |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |títulu=My Morning Jacket Channels Skynyrd In Crowe Film |autor= |fecha= |idioma=inglés |editorial=''Billboard'' }}</ref> [[Pantera (banda)|Pantera]],<ref>{{cita web |url=http://www.blabbermouth.net/news/philip-anselmo-i-m-in-a-great-place-in-my-mind/ |fechaaccesu=5 de marzu de 2014 |títulu=PHILIP ANSELMO: 'I'm In A Great Place In My Mind' |fecha=12 de xunu de 2013 |idioma=inglés |editorial=''Blabbermouth'' }}</ref> [[Rob Zombie]],<ref>{{cita web |url=http://www.metalunderground.com/news/details.cfm?newsid=48211 |fechaaccesu=10 de marzu de 2014 |títulu=Rob Zombie To Guest On New Lynyrd Skynrd Album |autor= |fecha=2009 |idioma=inglés |editorial=''Metal Underground'' }}</ref> [[Megadeth]],<ref>{{cita web |url=http://www.blabbermouth.net/news/megadeth-s-dave-mustaine-i-don-t-believe-in-evolution-i-believe-in-creation/ |fechaaccesu=5 de marzu de 2014 |títulu=MEGADETH's DAVE MUSTAINE: 'I Don't Believe In Evolution, I Believe In Creation' |fecha=25 de marzu de 2013 |idioma=inglés |editorial=''Blabbermouth'' }}</ref> [[Poison (banda)|Poison]],<ref>{{cita web |url=http://www.blabbermouth.net/news/bret-michaels-new-solo-album-pushed-back-to-june/ |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |títulu=BRET MICHAELS' New Solu Album Pushed Back To June |fecha=3 de marzu de 2013 |idioma=inglés |editorial=''Blabbermouth'' }}</ref> [[Lamb of God]],<ref>{{cita web |url=http://www.musicradar.com/totalguitar/monster-riffs-mark-morton-lamb-of-god-280144?cpn=RSS&source=MRTOTALGUITAR |fechaaccesu=5 de marzu de 2014 |títulu=Lamb of God interview (Monster Riffs Week) |autor= Mitchell, Ed |fecha=27 de setiembre de 2010 |idioma=inglés |editorial=''Music Radar'' }}</ref> [[Guns N' Roses]],<ref>{{cita web |url=http://www.blabbermouth.net/news/axl-rose-why-i-am-continung-to-use-name-guns-n-roses/ |fechaaccesu=10 de marzu de 2014 |títulu=AXL ROSE: Why I Am Continung To Use Name GUNS N' ROSES |fecha=14 d'avientu de 2008 |idioma=inglés |editorial=''Blabbermouth'' }}</ref> [[Gov't Mule]],<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/mulennium-live-at-the-roxy-atlanta-ga-31-dec-1999-mw0002011378 |fechaaccesu=3 de marzu de 2014 |títulu=Gov't Mule – Mulennium (Live at the Roxy, Atlanta GA 31 Dec 1999) |autor=Jurek, Thom |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> [[Kid Rock]],<ref name="skynyrd influence"/> [[Alison Krauss]],<ref>{{cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/culture/music/rockandpopfeatures/5887939/Alison-Krauss-interview-for-the-release-of-Essential-Alison-Krauss.html |fechaaccesu=10 de marzu de 2014 |títulu=Alison Krauss interview for the release of Essential Alison Krauss |autor=Sexton, Paul |fecha=22 de xunetu de 2009 |idioma=inglés |editorial=''The Telegraph'' }}</ref> [[Corrosion of Conformity]],<ref>{{cita web |url=http://www.blabbermouth.net/news/corrosion-of-conformity-record-lynyrd-skynyrd-cover-continue-work-on-new-cd/ |fechaaccesu=5 de marzu de 2014 |títulu=CORROSION OF CONFORMITY Record LYNYRD SKYNYRD Cover, Continue Work On New CD |fecha=21 de xunetu de 2004 |idioma=inglés |editorial=''Blabbermouth'' }}</ref> [[Kings of Leon]],<ref>{{cita web |url=http://www.uncut.co.uk/lynyrd-skynyrd/the-curse-of-lynyrd-skynyrd-interview |títulu=The curse of Lynyrd Skynyrd |fechaaccesu=14 de marzu de 2014 |autor=Hughes, Rob |fecha= setiembre de 2012 |editorial=''Uncut'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> [[Black Label Society]],<ref>{{cita web |url=http://www.guitarworld.com/zakk-wylde-discusses-pride-glory-his-new-band-and-album-1994-guitar-world-interview |fechaaccesu=3 de marzu de 2014 |títulu=Zakk Wylde Discusses Pride & Glory, His New Band (and Album), in 1994 Guitar World Interview |autor=Paul, Alan |fecha=xunetu de 1994 |idioma=inglés |editorial=''Guitar World'' }}</ref> [[Molly Hatchet]],<ref name="related">{{cita web |url=http://www.allmusic.com/artist/lynyrd-skynyrd-mn0000170369/related |fechaaccesu=16 de marzu de 2014 |títulu=Lynyrd Skynyrd – Related artists |autor= |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> [[Nashville Pussy]],<ref name="related"/> [[Héroes del Silencio]],<ref>{{cita llibru |apellíu=Videla |nome=Luís |títulu=Enrique escribir con n de Bunbury |url= |fechaaccesu=16 de marzu de 2014 |páxines=53 |fecha=2005 |editorial=''El Aleph'' |isbn=987-1070-22-5 }}</ref> [[Deftones]],<ref>{{cita web |url=http://noisecreep.com/deftones-chinu-moreno-excited-for-tour-covers-album-new-side-pro/ |fechaaccesu=13 de marzu de 2014 |títulu=Deftones Frontman Excited For Tour, ‘Covers’ Album, New Side Project |autor= Wiederhorn, Jon |fecha=30 de marzu de 2011 |idioma=inglés |editorial=''Noisecreep'' }}</ref> [[3 Doors Down]],<ref name="skynyrd influence">{{cita web |url=http://www.blabbermouth.net/news/metallica-to-appear-on-lynyrd-skynyrd-tribute-album/ |fechaaccesu=5 de marzu de 2014 |títulu=METALLICA To Appear On LYNYRD SKYNYRD Tribute Album? |fecha=26 de mayu de 2003 |idioma=inglés |editorial=''Blabbermouth'' }}</ref> [[Fuel (banda)|Fuel]],<ref name="skynyrd influence"/> [[Armored Saint]],<ref>{{cita web |url=http://www.allmusic.com/album/raising-fear-mw0000193496 |fechaaccesu=3 de marzu de 2014 |títulu=Armored Saint – Raising Fear |autor=Rivadavia, Eduardo |idioma=inglés |editorial=Allmusic }}</ref> [[Metallica]] —que versionó «[[Tuesday's Gone]]» con Gary Rossington como guitarrista—,<ref>{{cita web |url=http://www.metallica.com/releases/garage-inc.asp |títulu=Garage Inc. |fechaaccesu=25 de febreru de 2014 |autor= |fecha= |editorial=Metallica official site |idioma=inglés |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150926093107/http://www.metallica.com/releases/garage-inc.asp |fechaarchivu=26 de setiembre de 2015 }}</ref> ya inclusive la banda gallega [[Accidente Total]], que realizó una versión en castellán de «Sweet Home Alabama» titulada «[[Miña terra galega]]» y que ta considerada como un himnu non oficial de la [[Galicia|comunidá gallega]].<ref>{{cita web |url=http://www.lavozdegalicia.es/vigo/2010/11/12/0003_8843750.htm?utm_medium=buscavoz |fechaaccesu=23 de febreru de 2014 |títulu=L'ex líder d'Accidente Total y Aereollinies Federales, en Cangas |fecha=12 de payares de 2010 |editorial=''La Voz de Galicia'' }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.farodevigo.es/portada-o-morrazo/2010/11/10/cana-ratu/489545.html |fechaaccesu=25 de febreru de 2014 |títulu=L'antiguu líder d'Aereollinies Federales y Accidente Total actúa'l vienres en Cangas |fecha=10 de payares de 2010 |editorial=''Faro de Vigo'' }}</ref> Acordies cola [[RIAA]], Lynyrd Skynyrd vendió más de ventiocho millones de copies namái nos Estaos Xuníos y consiguió diecinueve discos d'oru y venti de platín.<ref name="sales">{{cita web |url=http://www.riaa.com/goldandplatinum.php?content_selector=top-selling-artists |fechaaccesu=25 de febreru de 2014 |títulu=Top Selling Artists |idioma=inglés |editorial=''RIAA'' }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.riaa.com/goldandplatinum.php?content_selector=top-artist-tallies |fechaaccesu=25 de febreru de 2014 |títulu=Artist Tallies |idioma=inglés |editorial=''RIAA'' }}</ref> A pesar d'estes cifres y de la so llarga trayeutoria, la banda inda nun consiguió faese con un [[premiu Grammy]],<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/picture-gallery/life/music/2014/01/21/what-theyve-never-won-a-grammy/4723465/ |fechaaccesu=23 de febreru de 2014 |títulu=What? They've never won a Grammy? |idioma=inglés |editorial=''USA Today'' }}</ref> anque les temes «Sweet Home Alabama» y «Free Bird» fueron incluyíos na so [[Premiu del Salón de la Fama de los Grammy|Salón de la Fama]].<ref name=hall/> == Miembros == === Cronoloxía === {{#tag:timeline| ImageSize = width:1000 height:auto barincrement:25 PlotArea = left:100 bottom:100 top:05 right:20 Alignbars = justify DateFormat = mm/dd/yyyy Period = from:06/01/1964 till:12/31/2018 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy Legend = orientation:vertical position:bottom columns:3 ScaleMajor = increment:2 start:1965 ScaleMinor = increment:1 start:1965 Colors = id:vocals value:red legend:Voz id:guitar value:green legend:Guitarres id:bass value:blue legend:Baxu id:drums value:purple legend:Batería id:keys value:yellow legend:Teclaos id:bvocals value:pink legend:Coros id:studio value:black legend:Álbumes_de_estudiu id:live value:gray(0.73) legend:Grabaciones_en_vivu id:bars value:gray(0.93) BackgroundColors = bars:bars LineData = color:live layer:back at:11/04/1975 at:07/07/1976 at:10/15/1987 at:07/15/1997 at:07/11/2003 at:06/15/2007 color:studio layer:back at:08/13/1973 at:04/15/1974 at:03/24/1975 at:02/02/1976 at:10/17/1977 at:06/11/1991 at:02/16/1993 at:08/09/1994 at:04/29/1997 at:08/10/1999 at:09/12/2000 at:05/20/2003 at:09/29/2009 at:08/21/2012 BarData = bar:Ronnie text:"Ronnie Van Zant" bar:Johnny text:"Johnny Van Zant" bar:Gary text:"Gary Rossington" bar:Allen text:"Allen Collins" bar:Ed text:"Ed King" bar:Steve text:"Steve Gaines" bar:Randall text:"Randall Hall" bar:Mike text:"Mike Estes" bar:Hughie text:"Hughie Thomasson" bar:Mark text:"Mark Matejka" bar:Larry text:"Larry Junstrom" bar:Greg text:"Greg T. Walker" bar:Leon text:"Leon Wilkeson" bar:Ean text:"Ean Evans" bar:Robert text:"Robert Kearns" bar:JohnnyC text:"Johnny Colt" bar:Keith text:"Keith Christopher" bar:Bob text:"Bob Burns" bar:Rickey text:"Rickey Medlocke" bar:Artimus text:"Artimus Pyle" bar:Kurt text:"Kurt Custer" bar:Owen text:"Owen Hale" bar:Jeff text:"Jeff McAllister" bar:Kenny text:"Kenny Aronoff" bar:Michael text:"Michael Cartellone" bar:Billy text:"Billy Powell" bar:Peter text:"Peter Keys" PlotData = width:11 textcolor:black align:left anchor:from shift:(11,-4) color:vocals bar:Ronnie from:start till:10/20/1977 bar:Johnny from:06/01/1987 till:end bar:Rickey from:04/01/1971 till:06/01/1972 width:3 bar:Steve from:06/01/1976 till:10/20/1977 width:3 color:guitar bar:Gary from:start till:10/20/1977 bar:Allen from:start till:10/20/1977 bar:Ed from:04/01/1972 till:10/01/1972 bar:Ed from:04/15/1973 till:05/26/1975 bar:Steve from:06/01/1976 till:10/20/1977 bar:Gary from:06/01/1987 till:end bar:Ed from:06/01/1987 till:06/01/1996 bar:Randall from:06/01/1987 till:06/01/1993 bar:Mike from:02/01/1994 till:06/01/1996 bar:Rickey from:06/01/1996 till:end bar:Hughie from:06/01/1996 till:04/15/2005 bar:Mark from:03/01/2006 till:end color:bass bar:Larry from:start till:02/01/1971 bar:Greg from:02/01/1971 till:04/01/1972 bar:Leon from:04/01/1972 till:10/01/1972 bar:Ed from:10/01/1972 till:04/15/1973 bar:Leon from:04/15/1973 till:10/20/1977 bar:Leon from:06/01/1987 till:07/27/2001 bar:Ean from:08/01/2001 till:05/06/2009 bar:Robert from:06/01/2009 till:05/03/2012 bar:JohnnyC from:05/03/2012 till:06/01/2017 bar:Keith from:06/01/2017 till:end color:drums bar:Bob from:start till:04/01/1971 bar:Rickey from:04/01/1971 till:06/01/1972 bar:Bob from:06/01/1972 till:01/15/1975 bar:Artimus from:01/15/1975 till:10/20/1977 bar:Artimus from:06/01/1987 till:08/15/1991 bar:Kurt from:08/15/1991 till:03/01/1994 bar:Owen from:04/01/1994 till:10/01/1998 bar:Jeff from:10/01/1998 till:02/01/1999 bar:Kenny from:02/01/1999 till:04/01/1999 bar:Michael from:04/01/1999 till:end color:keys bar:Billy from:08/01/1972 till:10/20/1977 bar:Billy from:06/01/1987 till:01/28/2009 bar:Peter from:04/01/2009 till:end color:bvocals width:3 bar:Ronnie from:04/01/1971 till:06/01/1972 bar:Ronnie from:06/01/1976 till:10/20/1977 bar:Rickey from:04/01/1971 till:06/01/1972 width:7 bar:Ed from:04/01/1972 till:05/26/1975 bar:Steve from:06/01/1976 till:10/20/1977 width:7 bar:Randall from:06/01/1987 till:06/01/1993 bar:Mike from:02/01/1994 till:06/01/1996 bar:Rickey from:06/01/1996 till:end bar:Hughie from:06/01/1996 till:04/15/2005 bar:Mark from:03/01/2006 till:end bar:Greg from:02/01/1971 till:04/01/1972 bar:Leon from:04/01/1972 till:10/01/1972 bar:Leon from:04/15/1973 till:10/20/1977 bar:Leon from:06/01/1987 till:07/27/2001 bar:Ean from:08/01/2001 till:05/06/2009 bar:Robert from:06/01/2009 till:05/03/2012 bar:JohnnyC from:05/03/2012 till:06/01/2017 }} {{Columnes}} ;Miembros actuales * [[Gary Rossington]] – [[Guitarra eléctrica|guitarra]] (1964-1977, 1979, 1987-actualidá) * [[Rickey Medlocke]] – [[Batería (instrumentu musical)|batería]] y voz (1970-1971), guitarra (1996-actualidá) * [[Johnny Van Zant]] – [[Voz (música)|voz]] (1987-actualidá) * [[Michael Cartellone]] – batería (1999-actualidá) * [[Mark Matejka]] – guitarra (2006-actualidá) * [[Peter Keys]] – [[Tecláu (instrumentu musical)|tecláu]] y [[pianu]] (2009-actualidá) * [[Keith Christopher]] – [[Baxu eléctricu|baxu]] (2017-actualidá) {{Nueva columna}} ;Músicos de sesión * [[Dale Krantz-Rossington]] – coros (1987-actualidá) * [[Carol Chase]] – coros (1996-actualidá) {{Final columnes}} ;Miembros anteriores {{Columnes}} * [[Ronnie Van Zant]] – voz (1964-1977, la so muerte) * [[Bob Burns (músicu)|Bob Burns]] – batería (1964-1970, 1972-1974, morrió en 2015) * [[Larry Junstrom]] – baxu (1964-1970) * [[Allen Collins]] – guitarra (1964-1970, 1979, morrió en 1990) * [[Greg T. Walker]] – baxu (1970-1971) * [[Leon Wilkeson]] – baxu (1972-1973, 1973-1977, 1987-2001, la so muerte) * [[Billy Powell]] – tecláu y pianu (1972-1977, 1979, 1987-2009, la so muerte) * [[Ed King]] – guitarra (1972-1975, 1987-1996), baxu (1973) * [[Artimus Pyle]] – batería (1974-1977, 1979, 1987-1991) * [[Steve Gaines]] – guitarra y voz (1976-1977, la so muerte) * [[Randal Hall]] – guitarra (1987-1993) * [[Kurt Custer]] – batería (1991-1994) * [[Mike Estes]] – guitarra (1993-1996) * [[Owen Hale]] – batería (1994-1998) * [[Hughie Thomasson]] – guitarra (1996-2005, morrió en 2007) * [[Jeff McAllister]] – batería (1998-1999) * [[Kenny Aronoff]] – batería (1999) * [[Ean Evans]] – baxu (2001-2009) * [[Robert Kearns (músicu)|Robert Kearns]] – baxu (2009-2012) * [[Johnny Colt]] – baxu (2012-2017) {{Nueva columna}} ;Anteriores músicos de sesión * [[Leslie Hawkins]] – coros (1975-1977) * [[Cassie Gaines]] – coros (1975-1977, la so muerte) * [[JoJo Billingsley]] – coros (1975-1977, morrió en 2010) * [[Carol Bristow]] – coros (1987-1988) * [[Debbie Bailey]] – coros (1991-1994) * [[Debbie Davis-Estes]] – coros (1994-1996) {{Final columnes}} == Discografía == {{AP|Discografía de Lynyrd Skynyrd|l1=Discografía de Lynyrd Skynyrd}} ;Álbumes d'estudio {{Columnes}} * ''[[(Pronounced 'lĕh-'nérd 'skin-'nérd)]]'' (1973) * ''[[Second Helping]]'' (1974) * ''[[Nuthin' Fancy]]'' (1975) * ''[[Gimme Back My Bullets]]'' (1976) {{Nueva columna}} * ''[[Street Survivors]]'' (1977) * ''[[Lynyrd Skynyrd 1991]]'' (1991) * ''[[The Last Rebel]]'' (1993) * ''[[Twenty (álbum)|Twenty]]'' (1997) {{Nueva columna}} * ''[[Edge of Forever]]'' (1999) * ''[[Vicious Cycle]]'' (2003) * ''[[God & Guns]]'' (2009) * ''[[Last of a Dyin' Breed]]'' (2012) {{Final columnes}} == Xires == {{Columnes}} * [[Pronounced Leh-Nerd Skin-Nerd Tour]] (1973)<ref name="cap 12">{{Cita Harvard|Odom|Dorman|2002||loc=Capítulu 12: Concert Tour Schedule |sp=sí}}</ref> * [[Second Helping Tour]] (1974)<ref name="cap 12">{{Cita Harvard|Odom|Dorman|2002||loc=Capítulu 12: Concert Tour Schedule |sp=sí}}</ref> * [[Torture Tour]] (1975) * [[Nuthin' Fancy Tour]] (1975) * [[Gimme Back My Bullets Tour]] (1975-1976) * [[One More from the Road Tour]] (1976) {{Nueva columna}} * [[Street Survivors Tour]] (1977) * [[Lynyrd Skynyrd Tribute Tour]] (1987-1988)<ref name="198 vidri"/> * [[Lynyrd Skynyrd 1991 Tour]] (1991-1992)<ref>{{cita web |url=http://articles.chicagotribune.com/1991-08-16/entertainment/9103290377_1_lynyrd-skynyrd-free-bird-high-school-gym-teacher |títulu=Lynyrd Skynyrd 1991: `That Free Bird Keeps On Flying` |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2015 |autor=Heim, Chris |fecha=16 d'agostu de 1991 |editorial=''Chicago Tribune'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> * [[The Last Rebel Tour]] (1992-1993)<ref>{{cita web |url=http://www.ew.com/article/1993/10/22/final-flight-free-bird |títulu=Final Flight of a 'Free Bird' |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2015 |autor=Cannon, Bob |fecha=22 d'ochobre de 1993 |editorial=''Entertainment Weekly'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> * [[Endangered Species Tour]] (1994-1995) * [[Lynyrd Skynyrd Twenty Tour]] (1997-1998) {{Nueva columna}} * [[Edge of Forever Tour]] (1999-2002) * [[Vicious Cycle Tour]] (2003-2007) * [[Party Of A Lifetime Tour]] (2003)<ref>{{cita web |url=http://bravewords.com/news/party-of-a-lifetime-tour-to-resume-on-august-8th |títulu=Party Of A Lifetime - Tour To Resume On August 8th! |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2015 |autor= |fecha=4 d'agostu de 2003 |editorial=''Brave Words'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> * [[Rock And Rebels Tour]] (2008)<ref>{{cita web |url=http://www.blabbermouth.net/news/kid-rock-lynyrd-skynyrd-to-team-up-for-rock-and-rebels-tour/ |títulu=KID ROCK, LYNYRD SKYNYRD To Team Up For 'Rock And Rebels' Tour |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2015 |autor= |fecha=7 de mayu de 2008 |editorial=''Blabbermouth'' |idioma=inglés |cita= }}</ref> * [[God & Guns World Tour]] (2009-2011) * [[Simple Man Cruise 2011]] (2011) * [[Rebels and Bandoleros]] (2011) * [[Simple Man Cruise 2012]] (2012) * [[Last of a Dyin' Breed]] (2012-2013) * [[Simple Man Cruise 2013]] (2013) * [[Simple Man Cruise 2014]] (2014) {{Final columnes}} == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía utilizada == * {{cita publicación |apellíu= {{Versalita|Schone}}|nome=Mark |url=https://books.google.es/books?id=_NXdfW9kpokC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA142#v=onepage&q&f=false |títulu=The Encore from Hell |fecha=1999 |publicación=Spin |páxina= |volumen=15 |númberu=4 |idioma=inglés |fechaaccesu=12 de marzu de 2014}} * {{cita llibru |apellíu= {{Versalita|Odom}}|nome=Gene |apellíu2={{Versalita|Dorman}} |nome2=Frank|títulu=Lynyrd Skynyrd: Remembering the Free Birds of Southern Rock |url=https://books.google.es/books?id=mVv-M4Sd46kC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false|fechaaccesu=20 de febreru de 2014 |idioma=inglés |fecha=2002 |editorial=''Random House LLC'' |isbn=0-7679-1028-1 }} * {{cita llibru |apellíu= {{Versalita|Simmons}} |nome=Sylvie |títulu=Neil Young: Reflections in Broken Glass |url= |fechaaccesu=11 de mayu de 2015 |idioma=inglés |fecha=2003 |editorial=''Canongate Books'' |isbn=1-84195-317-2 }} * {{cita llibru |apellíu= {{Versalita|Buckley}} |nome=Peter |títulu=The Rough Guide to Rock |url=https://books.google.es/books?id=7ctjc6UWCm4C&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_gue_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=16 de marzu de 2014 |idioma=inglés |fecha=2003 |editorial=''Rough Guides'' |isbn=1-8435-3105-4 }} * {{cita llibru |apellíu= {{Versalita|Everitt}} |nome=Rich |títulu=Falling Stars: Air Crashes that Filled Rock and Roll Heaven |url= |fechaaccesu=16 de marzu de 2014 |idioma=inglés |fecha=2004 |editorial=''Harbor House'' |isbn=1-8917-9904-5 }} * {{cita publicación |apellíu= {{Versalita|Evans Price}}|nome=Deborah |url=https://books.google.es/books?id=rQBKoxLXGyAC&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_gue_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false |títulu=Praise the Lord and pass the ammunition |fecha=2009 |publicación=Billboard |páxina= |volumen=121 |númberu=37 |idioma=inglés |fechaaccesu=15 de marzu de 2014}} * {{cita llibru |apellíu= {{Versalita|García Vidri}} |nome=Vicente Javier |títulu=Lynyrd Skynyrd: "Suriegos de nacencia... Roqueros pola gracia de Dios" |url=https://books.google.es/books?id=2eGZcQAACAAJ&dq=lynyrd+skynyrd.+sure%C3%B1vos+de+nacimiento+rockero+pola gracia+de+dios&hl=es&sa=X&ei=HBIJU-3uK6GZ0AXyvoDYCw&ved=0CDAQ6AEwAA |fechaaccesu=22 de febreru de 2014 |idioma= |fecha=2010 |editorial=''Quarentena Ediciones'' |isbn=8-4937-5326-2 }} * {{cita llibru |apellíu= {{Versalita|Coner}} |nome=Scott |títulu=Lynyrd Skynyrd, Ronnie Van Zant, and Me ... Gene Odom |url=https://books.google.es/books?id=Z77W-BrN8HMC&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_gue_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=16 de marzu de 2014 |idioma=inglés |fecha=2011 |editorial=''iUniverse'' |isbn=1-4620-0697-3 }} * {{cita publicación |apellíu= {{Versalita|García Vidri}} |nome=Vicente Javier |títulu=Antes de Lynyrd Skynyrd |añu=2012 |publicación=This is Rock |páxina= |númberu=92 |issn= |fechaaccesu=23 de febreru de 2014}} * {{cita llibru |apellíu= {{Versalita|Edmondson}} |nome=Jacqueline |títulu=Music in American Life: An Encyclopedia of the Songs, Styles, Stars, and Stories that Shaped our Culture: An Encyclopedia of the Songs, Styles, Stars, and Stories That Shaped Our Culture |url=https://books.google.es/books?id=TQPXAQAAQBAJ&lpg=PP1&hl=es&pg=PA671#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=13 de marzu de 2014 |idioma=inglés |fecha=2013 |editorial=''ABC-CLIO'' |isbn=0-3133-9348-6 }} == Enllaces esternos == {{commonscat|Lynyrd Skynyrd}} * [http://www.lynyrdskynyrd.com Sitiu oficial de Lynyrd Skynyrd] * [https://myspace.com/lynyrdskynyrd Myspace oficial de Lynyrd Skynyrd] * [https://www.facebook.com/LynyrdSkynyrd?fref=ts Facebook oficial de Lynyrd Skynyrd] {{Tradubot|Lynyrd Skynyrd}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Grupos de rock de Florida]] [[Categoría:Grupos de hard rock]] [[Categoría:Grupos de blues rock]] [[Categoría:Grupos de southern rock]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Páxines con errores de timeline]] rbwly7u8xmi6jmtdg8j74w5d921bls8 0 151542 3709941 3701318 2022-08-19T09:34:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: Velázquez de Lleón => Velázquez de León wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Agustín Cosme Damián de Iturbide y Arámburu''', conocíu como '''Agustín de Iturbide''' o '''Agustín I''' {{nym}} foi un [[militar]] y [[políticu]] [[Nueva España|novohispano]]. Mientres les primeres etapes de la guerra pola [[independencia de Méxicu]], Iturbide militó nel [[Exércitu Realista n'América|exércitu realista]] combatiendo a los [[Exércitu mexicanu#Exércitu Insurxente|insurxentes]]. Darréu, mientres el marcu del [[trieniu lliberal]] n'[[España]], foi designáu comandante pa combatir a [[Vicente Guerrero]], xefe de los rebeldes na [[Sierra Madre del Sur]]. Con ideoloxía opuesta a la implementación de la [[Constitución de Cádiz]], decidió apautar coles fuercies insurxentes. Proclamó'l [[Plan d'Iguala]] el 24 de febreru de 1821. Más palantre, n'agostu del mesmu añu robló los [[Trataos de Córdoba]] con [[Juan O'Donojú]]. D'esta manera llogróse peracabar la independencia'l 27 de setiembre de 1821. Presidió la rexencia del primer gobiernu provisional mexicanu. El 18 de mayu de 1822, foi proclamáu [[emperador]] y coronáu dos meses más tarde col nome d'Agustín I. N'avientu de 1822, [[Antonio López de Santa Anna]] proclamó'l [[Plan de Veracruz (1822)|Plan de Veracruz]], provocando que los antiguos insurxentes d'idees republicanes y inconformes col réxime imperial llevantar n'armes. En febreru de 1823, roblóse'l [[Plan de Casa Mata]], como resultancia, los borbonistas y republicanos xunieron les sos fuercies pa sofitar el derrocamientu de Iturbide. L'emperador decidió abdicar en marzu de 1823 y s'exilió n'[[Europa]]. Mientres la so ausencia, el Congresu Mexicanu, de primeres reinstaláu por Agustín I, declarar «traidor y fora de la llei en casu de que se presente nel territoriu mexicanu, declarándolo como [[Proscripción|enemigu públicu del Estáu]], y a tou aquel que lu ayudar al so regresu». Iturbide, ensin conocer esti resolución, tornó a Méxicu en xunetu de 1824 p'alvertir al gobiernu sobre una combalechadura pa reconquistar Méxicu. Al desembarcar en [[Tamaulipas]] foi arrestáu y darréu executáu por un pelotón de fusilamiento. En [[1838]], los sos restos mortales fueron treslladaos a la [[Ciudá de Méxicu]] y soterraos con honores na Capiya de San Felipe de Jesús na [[Catedral Metropolitana de la Ciudá de Méxicu|catedral Metropolitana]], onde s'esiben nuna urna de cristal. El so nome n'asociación cola bandera nacional, foi calteníu mientres enforma tiempu nuna estrofa de la lletra orixinal del [[Himnu Nacional Mexicanu|Himnu Nacional de Méxicu]], que foi suprimida en 1943. Paradóxicamente, el sable qu'utilizó Iturbide mientres el desfile d'entrada del [[Exércitu Trigarante]] a la Ciudá de Méxicu, foi asitiáu nel salón del Congresu xuntu colos nomes escritos en lletres d'oru de los insurxentes a quien combatiera. == Independencia == === Primeros años como militar realista === [[Ficheru:Iturbide.jpg|thumb|Grabáu del [[sieglu XIX]] basáu nuna semeya al oliu d'Agustín de Iturbide]] Nació'l [[27 de setiembre]] de [[1783]] en Valladolid —ciudá que correspuende a la moderna [[Morelia]]—, capital del estáu de [[Michoacán]], [[Méxicu]]. Los sos padres fueron José Joaquín de Iturbide y Arregui, nacíu en 1742 na ciudá de [[Peralta]], [[Navarra]],<ref> Familysearch.org partíes de bautismu </ref> y María Josefa de Arámburu y Carrillo de Figueroa, orixinaria tamién de Valladolid, Michoacán. Los Aramburu yeren orixinarios d'[[Oyarzun (Guipúzcoa)|Oyarzun]], [[Guipúzcoa]]. Ingresó nel Seminariu Tridentino pa estudiar gramática llatina, pero abandonó los estudios cuando tenía quince años d'edá, pa trabayar na alministración de la facienda del so padre. En 1800, integrar nel serviciu militar como alférez del reximientu provincial de Valladolid, que taba sol mandu del conde de Rul. El [[27 de febreru]] de [[1805]], casóse con [[Ana María Huarte|Ana María Josefa Huarte y Muñiz]],<ref name="Z1">Zárate, 1880; 663</ref> fía d'[[Isidro Huarte]], tamién español peninsular, intendente provincial del distritu y al empar nieta del marqués de Altamira. Josefa Huarte, cola dote recibida de cien mil pesos, mercó la facienda d'Apéu en [[Maravatío]]. Mientres la [[crisis política de 1808 en Méxicu]], Iturbide simpatizó col movimientu golpista encabezáu por [[Gabriel de Desiertu]]. En 1809, col grau de teniente, foi parte na represión de la [[Conxura de Valladolid]], qu'encabezaron los conspiradores [[José Mariano Michelena]] y [[José María García Gruesu]].<ref>Zárate, 1880; 75.</ref> N'ochobre de 1810, mientres la [[toma de Valladolid (Méxicu)|toma de Valladolid]], negar a collaborar nel alzamientu independentista de [[Miguel Hidalgo y Costiella]], quien-y ufiertara'l rangu de teniente xeneral. Ante la meyora de los insurxentes, decidió fuxir a la [[Ciudá de Méxicu]].<ref>Zárate, 1880; 135</ref> Tiempu dempués, participó na [[batalla del Monte de les Cruces]], so les órdenes de Torcuato Trujillo.<ref name="Z1"/> La so actuación foi premiada pol virréi [[Francisco Xavier Venegas]], quien lo nomó capitán de la compañía de Huichapan del batallón de Toluca.<ref name="Z2">Zárate, 1880; 664.</ref> La so trayeutoria estremar por encalorar delles insurrecciones de rebeldes que lluchaben pola independencia de Méxicu. En 1811, foi destináu al sur del país, onde combatió contra les guerrilles independentistes d'[[Albino García Ramos]],<ref>Zárate, 1880; 311-312.</ref>a quien prindó en 1812, y de [[Ramón López Rayón]], a quien ganó na Ponte de Salvatierra en 1813. Esi añu, recibió los despachos de coronel, y siguió combatiendo contra los independentistes como comandante xeneral de la provincia de [[Guanajuato]]. En [[1815]], ganó a [[José María Morelos]], pero foi vencíu en Cóporo por [[Ignacio López Rayón]]. Los sos llogros valiéron-y l'ascensu a coronel.<ref name="Z2"/> El cura de Guanajuato, Antonio Labarrieta, acusó a Iturbide de destruyir y monopolizáu el comerciu de la llocalidá,<ref>Zárate, 1880; 507-508.</ref> y de detener los convóis y atropar la venta de llana, azucre, aceite y cigarros, asonsañando espediciones del real serviciu.<ref name="Z3">Zárate, 1880; 665.</ref> Les denuncies acumulaes na so contra, sumaes a nueves protestes de los comerciantes de Guanajuato, llevaron al virréi [[Félix María Calleja]] a destituyilo en 1816, acusáu de [[malversación de fondos]] y [[abusu d'autoridá]]. Anque foi absueltu por aciu del auditor de guerra real, nun tornó al mandu del so exércitu, sinón que se retiró a les sos propiedaes en Michoacán. Al añu siguiente, establecer na [[Ciudá de Méxicu]], onde tuvo inactivu.<ref>Muñoz Saldaña, 2009; 180.</ref> Según Zárate, según lo rexistrao nel llibru ''[[Historia de Méxicu (llibru de Lucas Alamán)|Historia de Méxicu]]'', del historiador [[Lucas Alamán]], cuando Iturbide foi vencíu en Cóporo llamentar col capitán [[Vicente Filisola]] pol derramamiento de sangre, y espresó que la independencia podría llograse con suma facilidá realizando un pactu ente los insurxentes y les tropes del rei, pero consideraba que yera necesariu «"esterminar a los primeres", pol gran desorde que los estremaba y dempués poner en planta un plan regular».<ref name="Z3"/> === La combalechadura de Profesar === {{AP|Combalechadura de Profesar}} El trunfu de la revolución lliberal de [[Rafael del Riego]] n'[[España]] en 1820 desencadenó en [[Nueva España]] delles medranes: per un sitiu, los sectores conservadores deseyaben evitar l'aplicación de les midíes radicales que taben impulsando los diputaos nes [[Cortes Xenerales|Cortes]] de [[Madrid]]; pol otru, los [[Lliberalismu|lliberales]] novohispanos quixeron aprovechar el reestablecimientu de la [[Constitución de 1812|constitución lliberal española de 1812]] pa llograr l'autonomía del virreinatu.<ref>Villoro, 2009; 518.</ref> El conservadores, conformaos pola clase aristócrata y el cleru, empezaron a axuntase nel [[Profesar|Oratoriu de San Felipe Neri]]. A diches xuntes conózse-yos como la [[Combalechadura de Profesar]] y fueron dirixíes pol canónigu [[Matías de Monteagudo]]. Por ser de índole secreta, nun se conocen con certidume los nomes de tolos participantes. Sicasí, dalgunos d'ellos collaboraren nel golpe d'Estáu mientres la crisis política de 1808 en Méxicu, coles mires de desconocer a la constitución lliberal y caltener la vixencia de les lleis vieyes pa gobernar la colonia.<ref>Villoro, 2009; 519.</ref> Trazáronse diversos planes mientres el desarrollu de los [[Trieniu Lliberal|acontecimientos qu'asocedieron na metrópolis]]. El postreru consistió en proclamar la independencia de Nueva España pa establecer una monarquía, que sería dirixida por un [[infante d'España]]. Pa realizar esti propósitu, riquíase un xefe militar de prestíu nel exércitu y que mereciera l'enfotu absolutu de los conservadores. D'esta manera, los participantes de diches xuntes convencieron al virréi [[Juan Ruiz de Apodaca]] por que designara a Iturbide Comandante Xeneral del Sur.<ref>Zárate, 1880; 662.</ref> El 9 de payares de 1820, por cuenta del arrenunciu del comandante en funciones, [[Gabriel Armijo]], el virréi mandó llamar a Iturbide pa sustituyilo. El [[13 de payares]], se-y dio'l cargu. El día 15, un día antes de salir escontra'l sur, el nuevu comandante foi repitíu nel cargu, amás solicitó'l grau de [[brigadier]] y l'asignación del antiguu reximientu de [[Celaya]], lo que foi-y concedíu.<ref name="Z666">Zárate, 1880; 666.</ref> {{cita|Asina, pos, el mio amáu y respetáu xeneral, tomo la llibertá de roga-y particularmente col mayor encarecimientu, que se digne poner á el mio órdenes tou la tropa que-y pidí pa esta campaña. Un esfuerciu de V.Y. fechu nel momentu, ye'l que va á decidir de l'aición. Esperar col mayor enfotu, porque V.Y. nun puede dexar de conocer cola so comprendoria y güeyu militar, que la oportunidá perdida na guerra suel ser la desgracia d'un reinu, y que esta oportunidá munches vegaes nun ye d'un mes nin d'un día, sinón acasu d'un segundu. Executáu'l golpe que tengo meditáu, les tropes van poder volver á les sos demarcaciones respeutives, y si mentanto la capital (lo que Dios nun dexe) llamara l'atención, voi volar á el so socorru lo mesmo qu'á cualesquier otru puntu de preferencia...|Carta d'Agustín de Iturbide al virréi Apodaca del [[19 de payares]] de [[1820]].<ref name="Z4">Zárate, 1880; 668.</ref>}} Mentanto, los lliberales entamaben que'l compadre de Iturbide, [[Juan Gómez Navarrete]], acabante escoyer diputáu a les Cortes, promoviera un Plan d'Independencia en Madrid, que consistía en llamar a unu de los miembros de la familia real pa gobernar Méxicu. Coles mesmes qu'esto asocediera, Iturbide tenía de colar al sur coles sos tropes, supuestamente pa combatir al xeneral [[Vicente Guerrero]], unu de los pocos dirixentes independentistes que quedaben, pero tamién pa convencelo de xunise a un nuevu plan que conciliaba tantu los intereses y posiciones de los lliberales como de los conservadores. === Campaña contra Guerrero y Ascencio === La Comandancia Xeneral del Sur tomaba dende los distritos de [[Taxco de Alarcón|Taxco]] y [[Iguala de la Independencia|Iguala]] hasta la mariña del [[océanu Pacíficu]]. Los soldaos [[Exércitu Realista n'América|realistes]] controlaben la zona norte, qu'entendía [[Zacualpan de Amilpas|Zacualpan]], [[Cuernavaca]] y [[Cuautla de Morelos|Cuautla]]; la zona poniente, sol mandu del coronel Ráfols ([[Tejupilco]], [[Sultepec]] y [[Temascaltepec]]); la zona empobine, sol mandu del teniente coronel Miota ([[Ometepec]], [[Tlapa]] y la [[La Mixteca|Mixteca Alta]]); y el cursu del ríu Mezcala, dende la confluencia del Cutzamala hasta la desaguada nel océanu, a cargu del teniente coronel Juan Isidro Marrón. El restu de la tropa, que fuera comandada por Armijo, atopar n'[[Acapulco de Juárez|Acapulco]], [[Tixtla]], [[Chilapa]], [[Teloloapan]] y otros pequeños pueblos. Pela so parte, [[Pedro Ascencio]] (segundu de Guerrero) atopar na [[Ajuchitlán]] y los montes de la Coroniella.<ref>Zárate, 1880; 667.</ref> Quinientos diecisiete homes del antiguu reximientu de Celaya, mandaos pol capitán Francisco Quintanilla, concentrar en [[Acámbaro]] y partieron escontra [[Teloloapan]] pa quedar a disposición de Iturbide nel mes d'avientu de 1820.<ref name="Z4"/> Otru contingente de doscientos homes del batallón de Murcia axuntar col comandante en [[Tejupilco]]. Iturbide entrevistar con Quintanilla y confió-y el borrador de lo que sería los [[Plan d'Iguala]]. A pesar de ser contrariu a les órdenes coles que saliera de la capital, Quintanilla decidió sofitalo al igual que los capitanes Manuel Díaz de Lamadrid y José María González. El cuerpu de caballería de Frontera, al mandu del coronel [[Epitacio Sánchez]], que tamién combatiera nel Bajío, xunir a les fuercies realistes. Pal [[21 d'avientu]], un total de 2500 efectivos formaben la tropa principal.<ref>Zárate, 1880; 669.</ref> El 22 d'avientu, el teniente coronel Carlos Moya, con un grupu de cuatrocientos homes, escorrió a les fuercies comandaes por [[Vicente Guerrero]] na sierra de Jaliaca. Coles mesmes, el coronel [[José Antonio de Echávarri]] escorrió a les fuercies del insurxente [[Pedro Ascencio]]. Dos cuerpos de tropes realistes partieron del [[Fuerte de San Diego]] y asitiáronse nes cercaníes de [[Mezcala]] pa cortar la comunicación de les fuercies de los insurxentes. [[Pedro Ascencio]], con un grupu d'ochocientos homes, venció a la retaguardia de Iturbide cerca de [[Tlatlaya]] el 28 d'avientu de 1820. Arriendes d'ello, morrieron cientu ocho soldaos realistes, ente los que s'atopaba'l capitán José María González. L'aición oportuna del capitán Quintanilla, al mandu de los granaderos de la Corona y de los [[Dragón (militar)|dragones d'España]], dexó qu'Iturbide se replegara a Teololapan. Pa sofitar a la tropa, el virréi unvió 35&nbsp;000 pesos aconceyaos pola Audiencia de Méxicu y 25&nbsp;000 pesos unviaos pol obispu de Guadalaxara, Juan Ruiz de Cabanes.<ref>Zárate, 1880, 670</ref> Cinco díes más tarde, el 2 de xineru de 1821, el mesmu Guerrero con cuatrocientos homes venció a una columna subalterna al mandu de Carlos Moya na [[batalla de Zapotepec]], cerca de [[Chilpancingo]]. Cuando Iturbide decatar de que los insurxentes teníen la ventaya de conocer meyor el terrén y que vencelos podría lleva-y llargu tiempu, decidió adelantrar el plan que diera a conocer a los sos capitanes, y unvió a Vicente Guerrero una carta'l [[10 de xineru]], na que-y proponía una alianza.<ref name="Z5">Zárate, 1880; 671</ref> {{cita|... Ensin andar con préambulos, que nun son el casu, voi falar con franqueza que ye indixebrable del mio calter inocente. Soi comenenciudu como'l que más nel bien d'esta Nueva España, país en que como Ud. sabe nací, y tengo de procurar per toos medios la so felicidá. Ud. ta nel casu de contribuyir á ella d'una manera bien particular, y ye, cesando les hostilidaes, y sugetándose coles tropes del so cargu á les órdenes del gobiernu, nel conceutu de que yo voi dexar á Ud. el mandu de la so fuercia, y entá apurriré-y dellos auxilios pa la subsistencia d'ella...|Carta d'Agustín de Iturbide empobinada a Vicente Guerrero del 10 de xineru de 1821.<ref name="Z5"/>}} Nel documentu informó a Guerrero que los antiguos insurxentes [[José Sixto Verduzco]], [[Nicolás Bravo]] y [[Ignacio López Rayón]] fueren lliberaos de la so prisión; que diputaos novohispanos partieren a España pa manifestar nel Congresu de la Península y ante [[Fernandu VII]] el deséu de que dalgún de los [[infante d'España|infantes]] —[[Carlos María Isidro de Borbón]] o [[Francisco de Paula de Borbón]]— gobernaren la Nueva España. Coles mesmes, comentó-y que tenía fuercies abondes pa vencelo y que podía cuntar con mayores recursos militares, que seríen-y unviaos dende la capital.<ref name="Z5"/> Guerrero, que refugara una ufierta d'indultu con anterioridá, tomó con precuru la propuesta de Iturbide y respondiólu, nuna carta fechada'l 20 de xineru, que percibiera ciertes idees de lliberalismu. Esplicó sol so puntu de vista, cómo los americanos llevantárense n'armes mientres la cautividá de Fernandu VII, en contra de los peninsulares pa nun apoderase al designio de les Xuntes españoles. Amás, espresó la inconformidad que los insurxentes sintieron cuando s'enteraron del tratu inequitativo que se diera a los diputaos americanos nes [[Cortes de Cádiz]] y de la forma en que'l virréi [[Francisco Xavier Venegas]] refugara les sos propuestes.<ref name="Z6">Zárate, 1880; 672-673.</ref> {{cita|Usté y tou home sensatu, llueñe d'agafase col mio rústicu discursu, van gloriar de la mio resistencia; y ensin faltar á la racionalidá, xusticia y sensibilidá nun van poder redargüir á estes les mios reflexones, supuestu que nun tienen otros principios que la salvación de la patria, pola que Ud. manifiéstase comenenciudu. Si ésta engafa á Ud., ¿qué, pos, retárda-y pa declarase pola más pura de toles causes? Sepa Ud. estremar, y nun se confunda; defenda Ud. los sos verdaderos derechos, y esto llabrará-y la corona más grande: entienda Ud. que yo nun soi d'aquellos qu'aspiren á dictar lleis, nin pretendo alzame en tiranu de los mios asemeyaos; decídase Ud. polos verdaderos intereses de la nación, y entós va tener el prestu de veme militar á los sos órdenes, y va conocer un home desprendíu de l'ambición, y que namái aspira á sustraese de la opresión, y non á alzase sobre les ruines de los sos compatriotes...|Carta de Vicente Guerrero dirixida a Agustín de Iturbide, el 20 de xineru de 1821.<ref name="Z6"/>}} Guerrero espresó'l pocu optimismu al respeutu de los diputaos que viaxaren a la península, y repitió que la divisa de la so causa yera ''independencia y llibertá''. Puntualizó que nun s'amedranaba ante les fuercies militares y que tou lo que nun fuera tocante cola independencia, apostar nel [[campu de batalla]].<ref name="Z6"/> El 25 de xineru, Pedro Ascencio atacó a les tropes del coronel Ráfols en Totomaloya, obligando a los realistes a replegase escontra Sultepec. El 27 de xineru, el coronel realista Francisco Antonio Berdejo, con una fuercia de trescientos homes, combatió a los insurxentes nes cercaníes de [[Chichihualco]] nun llugar denomináu'l ''Espinazu'' o la ''Cueva del Diañu''. Mientres la escaramuza los realistes tuvieron cincuenta y un baxes, y viéronse forzaos a retirase cuando se-yos acabaron les municiones. === Abrazu de Acatempan === [[Ficheru:Abrazo de Acatempan.JPG|thumb|[[Vicente Guerrero]] y Agustín de Iturbide nel [[Abrazu de Acatempan]] (oliu sobre tela de [[1870]] de Román Sagredo, coleición del Muséu Nacional d'Historia, INAH, Méxicu).]] {{AP|Abrazu de Acatempan}} El 4 de febreru, dende [[Tepecuacuilco de Trujano|Tepecuacuilco]], Iturbide escribió una segunda carta a Guerrero na que-y propunxo axuntar se cerca de Chilpancingo pa sellar un pactu de paz, unviando a Antonio Mier y Villagómez como'l so emisariu.<ref>Zárate, 1880; 673-674.</ref> El [[10 de febreru]], d'alcuerdu a [[Lorenzo de Zavala]], efeutuóse una xunta n'Acatempan onde Guerrero y Iturbide, sofitaos poles sos tropes, axuntáronse, parolaron y [[Abrazu de Acatempan|abrazar pa sellar la paz]]. Acordies con [[Lucas Alamán]], foi José Figueroa'l comisionáu polos insurxentes p'axuntase col comandante realista.<ref name="Z675">Zárate, 1880; 675.</ref> A partir d'entós, les fuercies militares de Guerrero poner a les órdenes de Iturbide. Esti postreru informó a Apodaca la noticia'l 18 de febreru, quien la recibió con allegría ensin abarruntar el desenllaz. El capitán Manuel Díaz de Lamadrid partió de Teloloapan coles órdenes d'axuntase col brigadier [[Pedro Celestino Negrete]] pa solicitar la so cooperación. El capitán Francisco Quintanilla salió escontra [[Morelia|Valladolid]] y [[Guanajuato (Guanajuato)|Guanajuato]] cola mesma misión de contautar col coronel Quintanar, col coronel [[Anastasio Bustamante]] y col teniente coronel [[Luis Cortázar y Rábago|Luis Cortázar]]. Pela so parte, Iturbide axuntar en Sultepec col teniente coronel Miguel Torres. En [[Veracruz]], los diputaos que taben dispuestos a viaxar al Congresu d'España, enterar por Juan Gómez Navarrete —representante de Michoacán y íntimu amigu de Iturbide— del plan que se diba a proclamar, pero la mayor parte d'ellos vio con rocea la noticia. El [[13 de febreru]], cuasi toos ellos embarcáronse na fragata ''Puesta'', sacante Zozaya, González Angulo y Cantariegos, representantes de [[Guanajuato]], [[Puebla]] y [[Oaxaca]].<ref>Zárate, 1880; 676</ref> === Plan d'Iguala === [[Ficheru:Agustin de Iturbide.jpg|thumb|Agustín de Iturbide (semeya del sieglu XIX, tomáu del llibru de Guadalupe Jiménez Codinach, ''Méxicu. El so tiempu de nacer. 1750-1821'').]] {{AP|Plan d'Iguala}} El [[24 de febreru]] de [[1821]] proclamóse'l [[Plan d'Iguala]],<ref name="Vázquez, 2009; 529">Vázquez, 2009; 529.</ref> un programa políticu de venticuatro punto, cercanu tantu a los tradicionalistes católicos como a los lliberales. Ente los puntos más importantes declarábase la independencia de Nueva España, proponíase un réxime monárquicu moderáu constitucional afechu a la entidá que'l so tronu yera ufiertáu a [[Fernandu VII d'España]] o a dalgún de los sos hermanos, según la exclusividad de la [[relixón católica]] «ensin tolerancia d'otra dalguna».<ref>González Pedrero, 2005; 129.</ref> Iturbide unvió'l documentu al virréi Apodaca, al arzobispu [[Pedro de Fonte]], al canónigu Matías Monteagudo, a los oidores Isidro Yánez y José María Fagoaga, al síndicu [[Juan Francisco Azcárate y Lezama]], según a otros personaxes importantes de la capital. Propunxo amás formar la Xunta Gubernativa tal que la señalaba'l puntu cinco del documentu. Nuna carta particular dirixida a Apodaca, Iturbide pidió-y presidir la Xunta Gubernativa, espúnxo-y que nun creía que Fernandu VII xurara voluntariamente la [[Constitución de Cádiz]] y que si'l monarca o la so familia aportaben a gobernar Nueva España, podría redactase una constitución moderada, que dexaría los fueru del cleru y reintegraría les preeminencias de les que fueren desaposiaos los miembros de la Ilesia.<ref>Zárate, 1880; 680.</ref> Pa sostener el plan, conformóse'l llamáu [[Exércitu Trigarante]] (relixón, independencia y unión) qu'axuntaba a les tropes de Iturbide y de los insurxentes, y al que se diríen xuniendo adulces la mayoría de les demás guarniciones realistes del país. El 2 de marzu, Iturbide axuntar colos sos oficiales en [[Celaya]], celebróse una misa y xuróse obediencia a la relixón, a la independencia y a Fernandu VII.<ref>Zárate, 1880; 682.</ref> Na capital, el 3 de marzu, el virréi Apodaca publicó una proclama pa encamentar a los habitantes pa nun lleer los planes engañadores emanaos del xefe rebalbu, que yeren contrarios a la Constitución que se xurara ocho meses antes. El mesmu día, tamién el [[Conceyu de Méxicu]] publicó una proclama dirixida a los habitantes p'aguantar los ataques ya intrigues del servil despotismu, encamentándolos en nome de la relixón a permanecer fieles al rei, a la Constitución y a les autoridaes lexítimes. Los absolutistes que participaren na Combalechadura de Profesar, vieron con rocea que'l Plan d'Iguala esmorecía les sos ilusiones y trastornaba los sos planes; agafaos, xunir al gobiernu na xera de reprimir a Iturbide.<ref>Zárate, 1880; 686.</ref> El 14 de marzu, el virréi declaró qu'Iturbide taba fuera de la proteición de la llei, ufiertó un indultu xeneral a quien xuraren el Plan d'Iguala, siempres y cuando repitieren el so xuramentu de fidelidá a la Constitución y al rei.<ref>Zárate, 1880; 687.</ref> Na Ciudá de Méxicu formó'l ''Exércitu del Sur'' con una tropa de cinco mil homes de primeres sol mandu del mariscal de campu [[Pascual de Liñán]] y del brigadier Javier de Gabriel. El coronel [[José Gabriel de Armijo]] foi nomáu nuevamente Comandante Xeneral del Sur. A la milicia xunieron el batallón de Castiella del coronel Francisco Hevia, el batallón del Infante Carlos, parte de la caballería del reximientu del Príncipe y el coronel Juan Ráfols que s'atopaba en [[Tejupilco d'Hidalgo|Tejupilco]].<ref name="Zárate, 1880; 688">Zárate, 1880; 688.</ref> === Campaña del Exércitu Trigarante === {{AP|Exércitu Trigarante}} El panorama de les fuercies realistes fieles al virréi esplegaes en Nueva España nun yera falagueru pal Exércitu Trigarante. En [[La Mixteca]] atopábase'l coronel Samaniego; en [[Oaxaca]] el coronel Manuel de Gruesu; en [[San Luis Potosí]] la caballería de fieles sol mandu del coronel Zarzosa; en [[Puebla]] el batallón ''Estremadura''; nes Provincies Internes d'Oriente'l brigadier Joaquín Arredondo; nes Provincies Internes d'Occidente'l mariscal de campu [[Alejo García Conde]]; en [[Durango]] el brigadier Diego García Conde; en [[Nueva Galicia]] el mariscal [[José de la Cruz]]; el Batallón ''Navarra'' en [[Zacatecas]]; en [[Michoacán]] el teniente coronel Manuel Rodríguez de Cela; en [[Querétaro]] y la [[Sierra Gorda (Méxicu)|Sierra Gorda]] el brigadier Luaces; en [[Orizaba]] y [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]] el coronel Francisco Hevia; na mariña de sotaventu cubriendo [[Alvarado (Veracruz)|Alvarado]], [[Tlacotalpan]] y la sierra de [[Tuxtepec]] el capitán de fragata [[Juan Bautista Topete y Viaña|Juan Bautista Topete]]; na mariña de barloventu'l capitán [[Antonio López de Santa Anna]]; en [[Tampico]] y la [[Rexón Huasteca|Huasteca potosina]] el capitán Carlos María Llorente; en [[Xalapa-Enríquez|Jalapa]] y [[Perote (Veracruz)|Perote]] atopábense los reximientos de ''Tlaxcala'', ''[[Dragón (militar)|dragones d'España]]'' y la columna de granaderos mandaes polos coroneles Calderón, Juan Horbegoso y Agustín de la Viña, respeutivamente.<ref name="Zárate, 1880; 688"/> El 16 de marzu, Iturbide unvió dos cartes: la primer diba dirixida a [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]] echar# voz de los acontecimientos recién y convidándolo a Nueva España p'asumir el tronu; la segunda dirixir a les Cortes españoles. Na misiva faía patente'l so desdeñu por [[Miguel Hidalgo|Hidalgo]], los insurxentes y los acontecimientos bélicos que se desenvolvieren, pero alvertía tar al mandu de un exércitu entamáu, que defendería la independencia de la colonia y encamentaba a los diputaos a dexar la separación pacífica d'América pa evitar un nuevu derramamiento de sangre.<ref>Zárate, 1880; 689</ref> Mientres los primeros díes les condiciones pa Iturbide nun fueron del tou favorables. El teniente coronel realista Francisco Rionda retomó la plaza d'[[Acapulco de Juárez|Acapulco]]. El teniente coronel Vicente Marmolejo, que s'atopaba so los sos órdenes, defeccionó en [[Cuernavaca]] al igual que los tenientes coroneles Tomás Cajigal en [[Taxco]] y Martín Almela en Temalaca, y el xeneral Pascual Liñán en San Antonio. La primer meyora realizar el coronel Márquez Donayo escontra [[Cuernavaca]] y [[Temixco]], obligando al propiu Iturbide a replegase a Teloloapan.<ref>Zárate, 1880; 690.</ref> En contraste, el teniente Celso de Iruela —que militara nel reximientu de Celaya— proclamóse a favor del Plan d'Iguala en [[Perote (Veracruz)|Perote]], obligando al comandante Agustín de la Viña a parapetarse na [[Fortaleza de San Carlos de Perote|Fortaleza de San Carlos]]. Bien llueu'l teniente coronel [[José Joaquín de Herrera]] incorporar con ochocientos homes a los trigarantes pa dirixise a Tepeyehualco y San Juan de los Llanos. El 23 de marzu, el cura José Rincón coló dende Jalapa pa tomar la plaza de Orizaba. Nel llugar topábase [[Antonio López de Santa Anna]], quien pudo repeler l'ataque del día 25, pero'l día 29 Herrera llegó a la plaza. Santa Anna nun tuvo más alternativa qu'adhirirse al Plan d'Iguala. N'[[Izúcar de Matamoros|Izúcar]], l'antiguu insurxente [[Nicolás Bravo]] refugara una primer invitación pa xunise al movimientu, pos resabiaba de Iturbide. Sicasí, foi visitáu pol comisionáu Mier y Villagómez, quien lo convenció. Bravo axuntó una fuercia de quinientos homes y dirixóse a [[Chilpancingo]] y [[Tixtla de Guerrero|Tixtla]].<ref name="Zárate, 1880; 691">Zárate, 1880; 691.</ref> Na zona d'[[El Bajío (Méxicu)|El Bajío]], los coroneles [[Anastasio Bustamante]] y Luis Cortázar secundaron el Plan d'Iguala. Xuntos avanzaron a [[Salvatierra (Guanajuato)|Salvatierra]], [[Celaya]] y [[Guanajuato (Guanajuato)|Guanajuato]]. Nesti llugar, Bustamante ordenó baxar los cranios d'[[Miguel Hidalgo|Hidalgo]], [[Ignacio Allende|Allende]], [[Juan Aldama|Aldama]] y [[Mariano Jiménez|Jiménez]] que s'esibíen dientro de xaules nes esquines de l'[[Alhóndiga de Granaditas]] de manera siniestra dende 1811. Al xunise la compañía de llixeros de Querétaro y los dragones de Sierra Gorda, el contingente avanzó escontra [[Salamanca (Guanajuato)|Salamanca]], [[Irapuato]], [[Silao]], [[Lleón (Guanajuato)|Lleón]] y [[San Miguel de Allende|San Miguel el Grande]] llogrando axuntar a 6000 efectivos. El 29 de marzu, Apodaca pidió en devanéu a la tropa desertar a la bandera alzada por Iturbide.<ref name="Zárate, 1880; 691"/> El sarxentu mayor Juan Domínguez, acantonáu n'[[Apatzingán de la Constitución|Apatzingán]], y el teniente coronel Miguel Barragánen n'[[Ariu (conceyu)|Ariu]], xunir a los planes independentistes y avanzaron escontra [[Pátzcuaro]]. Los capitanes [[Vicente Filisola]] y [[Juan José Codallos]] pronunciáronse a favor de Iturbide na villa de [[Tuzantla]]. Iturbide dirixir a El Bajío, non ensin antes ordenar a [[José Antonio de Echávarri|Echávarri]] y [[Vicente Guerrero|Guerrero]] defender la zona sur nes cercaníes de [[Mezcala]] pa darréu recuperar el puertu d'Acapulco.<ref>Zárate, 1880; 693.</ref> [[Ramón López Rayón]] xunir a Iturbide en [[Cutzamala de Pinzón|Cutzamala]], quien-y dio órdenes pa dirixise al cuetu de Cóporo en [[Heroica Zitácuaro|Zitácuaro]]. En [[Acámbaro]], el primer xefe Iturbide axuntar con Bustamante y Cortázar.<ref>Zárate, 1880; 694.</ref> El mariscal de campu realista [[Pascual de Liñán]] caltener a la mira na facienda de San Antonio mientres el mes de marzu. A principios d'abril, los comandantes realistes Márquez Donayo y [[Gabriel de Armijo]] realizaron una meyora escontra [[Zacualpan (Morelos)|Zacualpan]] cola cuenta de confrontar a [[Pedro Ascencio]].<ref>Zárate, 1880; 697.</ref> Les fuercies realistes fueron vencíes na sierra de Sultepec el 9 y 10 d'abril. Un segundu intentu dende [[Ixtlahuaca]], comandáu por Francisco Salazar a la cabeza de trescientos realistes, foi nuevamente repelíu El 14 d'abril en [[Lerma (conceyu)|Lerma]], el capitán Ignacio Inclán pronuncióse a favor de la independencia y atacó la retaguardia de los realistes, pero foi derrotáu. [[José Joaquín de Herrera]] dirixir a [[Puebla de Zaragoza|Puebla]] onde s'enfrentó a los realistes del xeneral [[Ciriaco del Llanu]] que yeren dirixíos pol teniente coronel Zarzosa. Como resultancia, dellos integrantes de la tropa realista defeccionaron y xuniéronse a Herrera. Zarzosa tuvo que replegase a la ciudá de Puebla con un puñáu d'homes. Herrera avanzó a [[Chalchicomula de Sesma|Chalchicomula]] y [[Tepeaca]]. El coronel realista Hevia empecipió la persecución de Nicolás Bravo quien se dirixiera a [[Huejotzingo]]. Dende esa plaza los independentistes asonsañaron tomar posición pa realizar un ataque sobre Puebla. L'engañu resultó un ésitu, pos Hevia viose forzáu a tornar a Izúcar. D'esta manera, Bravo avanzó a [[Tlaxcala de Xicohténcatl|Tlaxcala]] y [[Huamantla]].<ref>Zárate, 1880; 698.</ref> El 20 d'abril, l'insurxente [[Guadalupe Victoria]], quien permaneciera abellugáu na Cueva de la Tía Chana», axuntar con Santa Anna emitiendo un manifiestu, y los sos antiguos compañeros secundar.<ref>González Pedrero, 2005; 102.</ref> Hevia unvió a 1400 homes empobinaos por Ciriaco del Llanu pa combatir a les fuercies de José Joaquín de Herrera en [[Tepeaca]]. Nicolás Bravo partió na so ayuda, llegando a la zona'l 21 d'abril. Dempués de tres díes de sitiu, con baxes per dambes partes, los trigarantes dexaron la plaza.<ref>Zárate, 1880; 699.</ref> El 25 d'abril, Antonio López de Santa Anna dirixir a [[Alvarado (Veracruz)|Alvarado ] onde venció a los realistes al mandu del capitán [[Juan Bautista Topete y Viaña|Juan Bautista Topete]], a quien Santa Anna dexó retirase a Veracruz. Les fuercies de Herrera treslladar a [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]] y fueron escorríes por Hevia, quien sitió la plaza'l 15 de mayu. L'asaltu foi dirixíu pol mesmu comandante Hevia, quien cayó muertu na aición. El teniente coronel Blas del Castillo y Luna siguió l'ataque, pero foi refugáu polos oficiales Francisco de la Llave y José Velázquez. Les aiciones militares de los realistes prosiguieron hasta'l día 18 ensin llograr l'ésitu. El día 19 Santa Anna llegó n'ayuda de los independentistes pa romper el sitiu con una fuercia de 300 homes d'infantería y 250 homes de caballería.<ref>Zárate, 1880; 700.</ref> Los homes de Blas del Castillo aguantaron l'embate. El día 20 los realistes pidieron una tregua pero reiniciaron l'ataque pela nueche. El tirotéu cesó na madrugada del día 21. Los asaltantes abandonaron les sos posiciones y fueron escorríos pola caballería hasta Orizaba.<ref>Zárate, 1880; 701.</ref> El 1 de mayu, el primer xefe del Exércitu Trigarante atopar en Lleón y decidió ponese en marcha escontra la capital de [[Nueva Galicia]] pa entrevistase col mariscal realista [[José de la Cruz]].<ref>Zárate, 1880; 703</ref> Iturbide, acompañáu de Bustamante, axuntar con José de la Cruz y [[Pedro Celestino Negrete]] el 8 de mayu. Pidió a De la Cruz qu'intentara convencer al virréi l'aceptación del Plan d'Iguala, ufiertando pela so parte el cese inmediatu d'hostilidaes. De la Cruz aceptó unviar la ufierta al virréi, tornó a [[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]] y comisionó al teniente coronel Yandiola pa viaxar a la Ciudá de Méxicu coles proposiciones de Iturbide. El virréi refugó con roxura la propuesta. Mentanto, el xefe máximu del Exércitu Trigarante partió escontra [[Yurécuaro]] col enfotu de axuntar fuercies y dirixise a la plaza de [[Morelia|Valladolid]], que taba abellugada pol coronel Quintanar, quien cuntaba con 1600 homes y 45 pieces d'artillería. El 12 de mayu la caballería del Trigarante avanzó a Huaniqueo ente que la infantería establecer en [[Chucándiro]] xuntu al [[Llagu de Cuitzeo]].<ref>Zárate, 1880; 705.</ref> Los díes 13 y 14, Iturbide unvió cartes a Quintanar y al Conceyu nes que pidía l'adhesión al Plan d'Iguala. La primer reaición de los realistes foi negativa. Sicasí, al igual que n'otres ocasiones, parte de la tropa desertó. Juan José Andrade, con una gran parte del reximientu de dragones de Nueva Galicia, sumar a les fuercies sitiadoras. El día 18 la ciudá foi arrodiada polos trigarantes. Ante esti panorama, Quintanar optó por capitular. La ciudá foi tomada ensin disparase un solu tiru.<ref>Zárate, 1880; 706-707.</ref> En [[Ixmiquilpan]], el doctor [[José Antonio Magos]] proclamó'l Plan d'Iguala y un grupu numberosu d'habitantes armaos secundar. Sicasí, el 23 de mayu'l coronel realista José María Novoa atacó esti nuevu llevantamientu. Los realistes provocaron 60 baxes a los independentistes y esvalixaron al grupu. Nel sur, el coronel trigarante [[Juan Álvarez]] caltuviera sitiáu Acapulco.<ref>Zárate, 1880; 708.</ref> El comandante realista Márquez Donayo dirixiérase al puertu, pero recibió órdenes direutes del virréi p'axuntase con Cristóbal Húber en Tixtla, quien s'atopaba combatiendo a les fuercies de [[Pedro Ascencio]]. El 3 de xunu, nes proximidaes de [[Tetecala]], les fuercies realistes llograron la victoria. Ascencio morrió en combate, la so cabeza foi degollada y darréu unviada a [[Cuernavaca]] pa ser espuesta a la población como un troféu.<ref>Zárate, 1880; 709.</ref> Na [[Ciudá de Méxicu]], la noticia foi recibida con allegría, pero mientres los primeros díes de xunu, más de doscientos homes de les guardias de San Llázaro, Candelaria y Belén desertaron y coláronse pa xunise a los trigarantes. En respuesta, el virréi declaró l'allistamientu forzosu de tolos varones que tuvieren ente 16 y 50 años d'edá.<ref>Zárate, 1880; 712.</ref> El 13 de xunu en Guadalaxara, la división de [[Pedro Celestino Negrete]] proclamóse a favor de la independencia al igual que'l coronel José Antonio Andrade. [[José de la Cruz]] tuvo que fuxir de la capital en direición de [[Zacatecas]] pa xunise a les tropes realistes de Hermenegildo Revueltes, ente que'l día 14 na capital de Nueva Galicia, la diputación provincial, el cabildru eclesiásticu y el tribunal del Consuláu xuraron el Plan d'Iguala. L'arzobipo celebró una misa y cantóse el ''[[Te Deum]]''.<ref>Zárate, 1880; 713-714.</ref> Pela so parte, José de la Cruz dirixir a [[Durango]]. En [[Saín Alto]] el batallón mistu de Zacatecas, al mandu de José María Borrego, defeccionó y tornó a la so plaza onde se proclamó'l Plan d'Iguala. El restu de les tropes de De la Cruz llegaron a Durango el 4 de xunetu, onde fueron bien recibíes pol obispu Juan Francisco Castañiza, quien yera contrariu al plan de Iturbide. Per otra parte, el 6 de xunetu, Negrete entró na ciudá d'[[Aguascalientes (Aguascalientes)|Aguascalientes]] onde la independencia foi aclamada.<ref>Zárate, 1880; 715.</ref> En [[San Juan del Río]], la guarnición realista, compuesta por 1100 efectivos, empezó a desertar de forma masiva. D'esta forma, el coronel Novoa, al mandu de la plaza con solu 400 homes fieles al virréi, decidió capitular el 7 de xunu. Iturbide dirixir a la plaza con una escolta de trenta homes dirixida por Mariano Paredes. Fueron atacaos ensin ésitu na fuécara de Regueru Fondu por una tropa de 400 realistes comandada pol teniente coronel Froilán Bocinos, quien sufrieron más de cuarenta baxes. Esta defensa militar tuvo primordialmente a cargu del capitán Mariano Paredes, polo qu'Iturbide dio-y un escudu col lema de ''trenta contra cuatrocientos''.<ref>Zaráte, 1880; 716.</ref> [[Guadalupe Victoria]] entrevistar con Iturbide en San Juan del Río. D'alcuerdu a [[Lucas Alamán]], l'antiguu insurxente propunxo al xefe máximu adoptar un gobiernu republicanu ensin llamar a [[Fernandu VII]] o cualesquier otru Borbón. A cambéu, encamentó llamar a dalgún antiguu insurxente que fora solteru y que nun fuera indultáu, que casaríase con dalguna india guatemaliana pa formar con dambos países una sola nación. Guadalupe Victoria yera l'únicu qu'axuntaba felicidaes carauterístiques.<ref>González Pedrero, 2005; 106.</ref> D'alcuerdu a [[Vicente Rocafuerte]], na entrevista l'antiguu insurxente amosó dellos apuntes y pidió correxir el Plan d'Iguala p'afaer un sistema de monarquía moderada.<ref>González Pedrero, 2005, 107.</ref> Los dos versiones coinciden nuna negativa per parte de Iturbide, inclusive, con una respuesta del xefe máximu basada nel refrán «si con atolito va sanando, atolito vámosle dando». La rellación ente dambos personaxes foi de sofitu pa la independencia, pero con mutua rocea personal.<ref>González Pedrero, 2005; 109.</ref> El 10 de xunu, el brigadier realista Luaces atopar en [[Querétaro (Querétaro)|Querétaro]] con una fuercia de 650 homes. El día 15, 800 homes al mandu del teniente coronel Pedro Pérez de Santuyano y del teniente coronel Bracho partieron dende [[San Luis Potosí]] con direición a [[San Luis de la Paz]] con órdenes de sofitar la plaza. Iturbide xiró órdenes a José Antonio de Echevárri pa interceptar al contingente realista, a quien amás se xunieron les fuercies del coronel Arlegui de Chichimequillas, del teniente coronel Gaspar López de [[San Miguel de Allende|San Miguel el Grande]] y de Juan José Codallos de San Juan del Río.<ref>Zárate, 1880; 717.</ref> El día 20, na redoma de San Luis de la Paz, Echávarri axuntar colos realistes pa entablar un diálogu de paz. Mentanto, nueves tropes trigarantes, al mandu de los coroneles Moctezuma, Anastasio Bustamante y Juan Domínguez, llegaron a la plaza.<ref>Zárate, 1880; 718.</ref> El día 23, Santuyano y Bracho depunxeron les armes en San Luis de la Paz. Les fuercies del Trigarante sumaben 10&nbsp;000 homes na zona.<ref>Zárate, 1880; 719.</ref> Cuando'l brigadier Luaces enterar de que nun recibiría refuerzos, decidió atrincherase nel conventu de la Cruz de Querétaro, pero'l día 27 rindir ensin ufiertar resistencia. Nesi llugar, Iturbide decidió eximir l'impuestu d'[[alcabala]] a los indíxenes.<ref>Zárate, 1880; 720.</ref> El xefe máximu del Trigarante ordenó a [[Vicente Filisola]] dirixise al [[Valle de Toluca]]. La zona taba abellugada dende Lerma pol coronel realista Ángel Díaz del Castillo, quien al tener conocencia de la meyora entamó la so marcha a la ciudá de [[Toluca]] con una tropa de 800 homes. El 18 de xunu'l defensores fueron arrodiaos, y s'entabló una batalla na que morrieron 300 realistes, ente ellos el mayor Ramón Puig, según quince trigarantes.<ref>Zárate, 1880; 721.</ref> En [[Perote (Veracruz)|Perote]], Antonio López de Santa Anna caltuviera sitiaes a les fuercies realistes del comandante Agustín de la Viña na [[Fortaleza de San Carlos de Perote|Fortaleza de San Carlos]]. El día 11, el coronel realista Samaniego rompió'l sitiu obligando a Santa Anna a replegase a La Hoya. José Joaquín de Herrera axuntar con Santa Anna, y dambos decidieron que'l primeru dirixir a [[Puebla de Zaragoza|Puebla]] y el segundu a [[Veracruz]] pa cortar los suministros a les fuercies realistes. El 29 de xunu, Santa Anna sostuvo un combate de poca importancia nel baluarte de Santa Bárbara, que foi refugáu. El 4 de xunetu treslladar a Casa Mata, onde entamó tomar el baluarte de la Mercé. El día 7 tomó por asaltu los baluartes de Santa Lucía y Santa Bárbara.<ref>Zárate, 1880; 722.</ref> Afaláu pola resultancia, decidió colar a la Escuela de Práutica d'Artillería y al [[baluarte de Santiago]], según tomar el cuartel de Fixu defendíu pol coronel José Rincón. Mientres la batalla un fuerte bastiu cayó na rexón: les municiones de los trigarantes moyáronse y en consecuencia l'aición militar foi un desastre. Los soldaos del realista García Dávila causaron más de cien baxes a los asaltantes. Santa Anna viose forzáu a replegase a [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]],<ref>García Pedrero, 2005; 77-78</ref> dende onde unvió una espedición a Ponte del Rei pa cortar una posible meyora de los realistes escontra [[Xalapa]].<ref>Zárate, 1880; 723</ref> Na [[Ciudá de Méxicu]], les noticies de les derrotes realistes provocaron indignación. Como resultancia, llevar a cabu una conxura pa deponer al [[xefe políticu superior de Nueva España]] [[Juan Ruiz de Apodaca]]. El [[5 de xunetu]], fueron deteníos los coroneles Francisco Javier Llames y Blas del Castillo y Luna, xefes del reximientu ''Órdenes Militares'' y del batallón ''Castiella''. Estos cuerpos militares, que fueron aumentaos en númberu rápido, arrodiaron el palaciu virreinal. Les fuercies conspiradoras empobinaes pol teniente coronel Francisco Buceli, según los capitanes Lara, Llorente, Carballo y Béistegui, aprucieron nel salón onde s'atopaba aconceyáu Apodaca colos xefes militares Liñán, Novella, Espinosa Tello y Sociats.<ref>Zárate, 1880; 724.</ref> Los remontaos pidieron l'arrenunciu de Apodaca, a pesar de les protestes del mariscal Liñán, y dempués d'aldericar delles alternatives, el xefe cimeru políticu dexó'l puestu a [[Francisco Novella]]. El nuevu xefe siguió l'allistamientu forzosu y nomó comandante militar de Méxicu al coronel González del Campillo.<ref>Zárate, 1880; 725.</ref> Mentanto, [[Nicolás Bravo]] realizara una campaña por [[Zacatlán]], [[Tulancingo]], [[San Cristóbal Ecatepec|San Cristóbal]] y [[Pachuca]],<ref>Zárate, 1880; 726.</ref> con una fuercia de 4000 homes axuntó'l 1 de xunetu col ex insurxente [[Manuel Mier y Terán]] en [[San Andrés Cholula|Cholula]]. L'oxetivu yera avanzar sobre la ciudá de [[Puebla de Zaragoza|Puebla]]. La plaza taba abellugada por [[Ciriaco del Llanu]]. Allegó na so ayuda'l coronel José Morán, quien se movió dende [[San Martín Texmelucan]].<ref>Zárate, 1880; 727.</ref> El 6 de xunetu, los sitiaos realizaron una infructuosa meyora contra los trigarantes, quien aumentaron en númberu col sofitu de José Joaquín de Herrera. El día 8 empezaron les negociaciones de paz, pero foi hasta'l 17 cuando finalmente conviénose un [[armisticiu]]. El coronel realista Epitacio Sánchez, procedente de Querétaro, avanzó con un grupu de caballería de 500 homes hasta San Martín Texmelucan. Iturbide ordenó avanzar delles divisiones comandaes por Quintanar y Bustamante escontra la Ciudá de Méxicu pa empezar a abarganar. Al mandu del reximientu de Celaya, mover dende Regueru Zarco escontra [[Cuernavaca]], onde realizó una proclama a la población el 23 de xunetu:<ref name="Z9">Zárate, 1880; 728.</ref> {{cita|Yá nun vais sufrir el xugu de los opresores, que'l so llinguaxe ye l'insultu, l'artificiu y la mentira, y que la so llei ta cifrada na so ambición, vengaciones y rensíes. La Constitución española na parte que nun contradiz á el nuesu sistema d'independencia, igua provisionalmente el nuesu gobiernu, ente qu'axuntaos los diputaos de les nueses provincies dicten y sancionen la forma que más convenga pa la nuesa felicidá social.|Agustín de Iturbide, 23 de xunetu de 1821.<ref name="Z9"/>}} El xefe máximu del Trigarante dirixir a Cholula el día 28. Ciriaco del Llanu alcordó la capitulación de Puebla al traviés de los coroneles Horbergoso y Samaniego. El 2 d'agostu, Iturbide entró triunfalmente en Puebla, que yera considerada la segunda ciudá n'importancia de Nueva España. Foi bien recibíu pol obispu [[Antonio Joaquín Pérez]]. Mier, Bravo y Herrera, que realizaren la campaña militar, viéronse opacaos ante los berros de la población que dicíen: «''¡Vivo Agustín I!''».<ref>Zárate, 1880; 729</ref> En [[Monterrey]], el brigadier realista Joaquín Arredondo concentró les sos fuercies militares, y dende ende ordenó traer l'ayalga que s'atopaba en [[Saltillo]]. Sicasí, el tesoreru negar a obedecer. Arredondo encargó al capitán Nicolás del Moral pa faer cumplir la orde y arrestar al tesoreru. En llugar d'obedecer la orde realista, el 1 de xunetu al llegar a Saltillo, Del Moral proclamó'l Plan d'Iguala. El 3 de xunetu, Arredondo entendió que la resistencia sería inútil, apurrió'l mandu a Gaspar López y colóse a [[Tampico]], onde s'embarcó escontra [[L'Habana]].<ref name="Z10">Zárate, 1880; 732.</ref> En [[Oaxaca]], el presbíteru y antiguu insurxente José María Sánchez tomó les armes y dirixóse a [[Tehuacán]], ente que'l teniente coronel Pedro Miguel Monzón ocupaba [[Teotitlán de Flores Magón|Teotitlán]]. L'antiguu capitán realista Antonio de León xunir al Plan d'Iguala, entró en Tezontlán p'avanzar de momentu a [[Huajuapan de León|Huajuapan]], dende ende entabló comunicación col teniente coronel Antonio Aldao quien defendía la plaza de [[Yanhuitlán]], al nun convencer a esti postreru, el llugar foi sitiáu mientres ocho díes. El 14 de xunetu, el coronel realista Manuel de Gruesu allegó n'ayuda de los sitiaos averándose a [[San Pablo Huitzo|Huitzo]].<ref name="Z10"/> El 17 de xunetu, Lleón realizó un ataque infructuosu a esta plaza, sicasí llogró a cambéu la capitulación de Yanhuitlán. El 25 de xunetu, con un numberosu contingente de [[pueblu mixteco|mixtecos]] y doscientos cincuenta homes de caballería dirixíos por Francisco Miranda, entamó un nuevu ataque contra'l destacamentu que quedara n'Huitzeo, que finalmente foi arolláu. Gruesu atopar n'[[Santiaguito Etla (Oaxaca)|Etla]], ende foi atacáu por fueu d'artillería mientres más de tres hores, dempués de les que solicitó parllamentu y rindición. D'esta forma, el 30 de xunetu, los trigarantes y el grupu de mixtecos entraron ensin resistencia a la ciudá d'[[Oaxaca de Juárez|Oaxaca]]. Poco dempués, la independencia foi proclamada en Villa Alta por Nicolás Fernández del Campo y na [[Mariña Chica (Oaxaca)|Mariña Chica]] pol teniente coronel Reguera.<ref>Zárate, 1880; 733.</ref> === Trataos de Córdoba === [[Ficheru:Iturbide llega a Puebla.JPG|thumb|left|Placa conmemorativa de la llegada de Iturbide y l'Exércitu Trigarante a Puebla (2 d'agostu de 1821)]] {{AP|Trataos de Córdoba}} Mientres la so estancia en [[Puebla de Zaragoza|Puebla]], Iturbide foi echáu voz de del desembarcu en [[San Juan de Ulúa]] de [[Juan d'O'Donojú]]. L'acabante nomar [[capitán xeneral]] y [[xefe políticu superior de Nueva España]], saliera de [[Cádiz]] el 30 de mayu nel navío ''Asia'' acompañáu d'un convói de tropes destinaes a [[Puerto Cabello]], llugar onde fixera escala de primeres.<ref>Zárate, 1880; 734.</ref> O'Donojú conspirara contra'l primer réxime [[absolutismu|absolutista]] de Fernandu VII. En 1821, foi xefe d'armes en Sevilla y empobinó el movimientu pa la restauración constitucional. Una vegada restablecida la Constitución foi nomáu xefe políticu de [[Sevilla]], pocu dempués foi encamentáu polos diputaos novohispanos —especialmente por [[Miguel Ramos Arizpe]]— pa sustituyir a [[Juan Ruiz de Apodaca]].<ref>Zárate, 1880; 735.</ref> [[Ficheru:Tratados de Córdoba.JPG|thumb|Versión impresa de los [[Trataos de Córdoba]], roblaos el 24 d'agostu de 1821 ([[Archivu Xeneral de la Nación (Méxicu)|Archivu Xeneral de la Nación]] de Méxicu)]] El 3 d'agostu, O'Donojú pasó a la ciudá de [[Veracruz]], onde tomó posesión del so cargu y rindiéronse-y los honores per parte del xeneral García Dávila. Nel so discursu dexó bien en claru ser un lliberal de clares y rectes intenciones pal país.<ref>González Pedrero, 2005; 80.</ref> De momentu confirmóse-y que sacante la [[Ciudá de Méxicu]], [[Veracruz]], [[Durango]], [[Chihuahua]], [[Acapulco de Juárez|Acapulco]] y la [[fortaleza de San Carlos de Perote]], el restu de la Nueva España atopábase llibre del dominiu español. Esi mesmu día, dirixó una proclama a los habitantes na que repitía la derechura de les sos intenciones, increpaba la precipitación del movimientu que s'adelantrara al resolución de les Cortes y pidía que se-y aceptara a prueba'l so mandu, señalando tar dispuestu a arrenunciar si'l pueblu escoyía a otru xefe.<ref>Zárate, 1880, 736.</ref> O´Donojú xiró instrucciones pa detener les hostilidaes per parte de los realistes. El día 5 d'agostu, unvió al teniente coronel Gual y al capitán Pedro Pablo Vélez con dos cartes empobinaes a Iturbide, nes que confirmaba tar enteráu de la situación qu'imperaba na provincia, manifestándo-y amás el deséu d'axuntase pa dialogar.<ref>Zárate, 1880; 737.</ref> El día 11, Iturbide unvió la respuesta afirmativa a O'Donojú. El llugar del alcuentru sería [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]] pa lo que dispunxo qu'una escolta acompañara al recién llegáu. Per otra parte dirixóse a [[Texcoco]], dende onde unvió un comunicáu a Novella según proclamar publicaes por O'Donojú. Novella solicitó un armisticiu y permisu d'unviar al coronel Castro, al teniente Castillo y Luna y al capitán Carballo p'atopase con O'Donojú. Iturbide negó'l permisu y de momentu dirixóse a Córdoba, llugar al que llegó la nueche del 23 d'agostu.<ref>Zárate, 1880; 738.</ref> El [[24 d'agostu]] de [[1821]] Iturbide axuntar con O'Donojú. Dempués d'oyer misa, robláronse los [[Trataos de Córdoba]]. Ente los artículos principales destaquen:<ref name="Z740">Zárate, 1880; 740.</ref> :I. Esta América va reconocer por nación soberana ya independiente, y va llamase en delantre «Imperiu Mexicanu». :II. El gobiernu del Imperiu va ser monárquicu constitucional moderáu. :III. Va Ser llamáu a reinar nel Imperiu mexicanu (previu xuramentu que designa l'artículu 4° del plan), en primer llugar el señor don [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]], rei católicu d'España; y pol so arrenunciu o non almisión, el so hermanu'l serenísimo señor [[infante d'España|infante]] don [[Carlos María Isidro de Borbón|Carlos]]; pol so arrenunciu o non almisión, el serenísimo señor infante don [[Francisco de Paula de Borbón|Francisco de Paula]]; pol so arrenunciu o non almisión, el serenísimo señor don [[Carlos Luis de Borbón Parma]], infante d'España, antes herederu d'[[Etruria]], güei de [[Lucca]]; y por arrenunciu o non almisión d'ésti, el que les Cortes del Imperiu designen. :VI. va nomase darréu, conforme al espíritu del [[Plan d'Iguala]], una xunta compuesta de los primeros homes del Imperiu poles sos virtúes, polos sos destinos, poles sos fortunes, representación y conceutu, d'aquellos que tean designaos pola opinión xeneral, que'l so númberu seya abondo considerable pa la xunta de lluces asegure l'aciertu nes sos determinaciones, que van ser emanaciones de l'autoridá y facultaes que-yos conceden los artículos (del propiu Tratáu). :VII. La xunta de que trata l'artículu anterior, va llamase ''[[Xunta Provisional Gubernativa]]''. :XII. Instalada la Xunta Provisional va gobernar interinamente conforme a les lleis vixentes en tou lo que nun s'oponga al Plan d'Iguala y mientres les Cortes formen la constitución del Estáu. Na Ciudá de Méxicu, Novella ordenara encarcelar a dellos simpatizantes de la independencia, ente ellos al padre Villaseñor, al franciscanu Guisper y al presbíteru Casanova, ente otros. El 25 de xunetu, [[Gabriel de Armijo]], Húber, el brigadier Melchor Álvarez y el coronel Concha tornaren, d'esta forma'l cuerpu d'efectivos na guarnición yera de cinco mil homes.<ref>Zárate, 1880; 741</ref> Quintanar, Bustamante y otru xefes del Trigarante arrodiaron a la capital ocupando [[Chalco de Díaz Covarrubias|Chalco]], [[Ixtapaluca]], [[Tepotzotlán]], [[Huehuetoca]] y [[Cuautitlán Izcalli|Cuautitlán]]. Les fuercies de Novella distribuyir en [[Tacuba]], [[Tacubaya]], [[Mixcoac]], [[Coyoacán]] y el [[Peñón de los Baños|Peñón]].<ref name="Z11">Zárate, 1880; 742.</ref> A pesar de la vixencia del armisticiu, la cercanía de les tropes favoreció un alcuentru'l 19 d'agostu, conocíu como la [[batalla d'Azcapotzalco]]. El capitán trigarante Velázquez realizó una meyora de reconocencia en Tacuba mientres el que sostuvo un tirotéu con tropes realistes, quien defendieron el pasu d'una ponte asitiada ente Tacuba y Azcapotzalco y fueron obligaos a abandonalo. [[Anastasio Bustamante]] allegó n'ayuda de la columna de Acosta y xuntos dirixir a la facienda de Santa Mónica. La tropa realista al mandu del teniente coronel Buceli y del coronel Manuel de la Concha empecipiaron la persecución de los independentistes atacando la so retaguardia. L'enfrentamientu enllargar hasta la nueche, Bustamante ordenó la retirada.<ref name="Z11"/> Como resultancia, nel alcuentru morrieron doscientos realistes y doscientos trigarantes, ente estos postreros l'ex insurxente Encarnación Ortiz. Enardecios los independentistes pasaron poles armes al teniente realista Vicente Gil que fuera fechu prisioneru mientres el combate. Los realistes abandonaron los sos puestos d'avanzada y replegáronse a la ciudá.<ref name="Z12">Zárate, 1880, 743.</ref> Santa Anna unvió al capitán [[Juan Nepomuceno Fernández]], al mandu de cuatrocientos homes, escontra [[Acayucan]] y [[Coatzacoalcos]]. La meyora llegó hasta [[Villahermosa (Tabasco)|Villahermosa]], [[Huimanguillo]], San Antonio y [[Cunduacán]], llugares onde se proclamó la independencia'l 31 d'agostu. Mientres la mesma fecha, l'antiguu realista Llorente fixo lo mesmo en [[Túxpam]]. El día 26 d'agostu, el mariscal de campu y comandante xeneral de les Provincies Internes d'Occidente, Alejo García Conde, proclamara la independencia na ciudá de [[Chihuahua (Chihuahua)|Chihuahua]].<ref name="Z12"/> En [[Victoria de Durango|Durango]], [[José de la Cruz]] atrincherárase con mil homes del brigadier Diego García Conde. El trigarante [[Pedro Celestino Negrete]] llegó a la zona'l 4 d'agostu y solicitó la rindición a los realistes explcándoles la situación que reinaba en Nueva España. La respuesta foi negativa. El día 14, Negrete aportunó con una nueva carta señalando que la so tropa xubía a más de dos mil seiscientos efectivos.<ref name="Z12"/> Los realistes solicitaron un armisticiu, pero non p'axustar la rindición sinón pa saber el sesgu que tomaben los asuntos na capital. El gobernador militar Diego García Conde nuevamente refugó la capitulación. Por tal motivu, Negrete decidió atacar la plaza. L'asaltu empezó'l día 29; a otru día, Negrete foi mancáu por una bala de fusil na cara, qu'estrozó-y les quexales cimeros.<ref>Zárate, 1880; 744.</ref> Finalmente, el 31 d'agostu, los realistes ximelgaron una bandera blanca na torre de la catedral. Confirmóse la capitulación, y el día 6, Negrete entró a la ciudá acompañáu de los sos homes. José de la Cruz dirixir al puertu de Veracruz pa embarcase con camín d'España.<ref name="Z13">Zárate, 1880; 745.</ref> [[Ficheru:Entrevista Iturbide O'Donojú.JPG|thumb|Entrevista d'[[Juan d'O'Donojú|O'Donojú]], [[Francisco Novella|Novella]] y [[Agustin de Iturbide|Iturbide]] en [[Tacubaya]] el [[13 de setiembre]] de [[1821]]]] O'Donojú unvió una copia de los trataos a Novella quien, al recibilos na capital, celebró una xunta xeneral de guerra a la qu'asistieron l'arzobispu Fonte, el doctor Guridi y Alcocer y Juan Bautista Llobu de la diputación provincial, los miembros del Conceyu Juan Acha y [[Francisco Manuel Sánchez de Tagle]], los canónigos Bucheli y Matías de Monteagudo los [[oidor]]es de l'Audiencia Yáñez y Osés, el conde de la Cortina representante del Consuláu de Méxicu, dalgunos otros civiles y los altos xefes militares. Argumentóse qu'O'Donojú nun tenía facultaes pa roblar los trataos, que teníen de ser ratificaos pol Congresu y que contradicíen a les primeres proclames feches en Veracruz. Amás, concluyóse que'l xefe políticu superior tendría d'allegar a la capital pa esplicar la so postura. Fueron comisionaos el doctor Alcocer y el coronel Castillo y Luna pa echar voz de de forma personal a O'Donojú el resolución de la xunta.<ref name="Z13"/> El 5 de setiembre, Iturbide estableció'l so cuartel xeneral n'[[Azcapotzalco]]. L'Exércitu Trigarante taba conformáu por dieciséis mil homes. El día 10 distribuyó la fuercia militar en trés frentes: el de la vanguardia quedó al mandu de Morán —marqués de Vivanco— que foi sofitáu por [[Vicente Guerrero]] y asitiáronse al norte de la ciudá, el frente del centru allugar nel poniente so les órdenes del brigadier Luaces y del coronel [[Anastasio Bustamante]] y el frente de la retaguardia que s'instaló nel oriente del [[Valle de Méxicu]] so les órdenes de los coroneles Quintanar y Barragán. Iturbide nomó al brigadier Melchor Álvarez —quien acababa d'abandonar a los realistes— como'l so xefe d'Estáu Mayor, secundáu polos coroneles Joaquín Parres, Ramón Parres y [[Juan Davis Bradburn]].<ref name="Z14">Zárate, 1880; 746.</ref> El 7 de setiembre, Novella solicitó un armisticiu pa poder entablar un diálogu con O'Donojú. Los comisionaos presentaron el resolución de la xunta a O'Donojú solicitándo-y al empar qu'ésti tendría de reconocer a Novella con calter de Xefe Políticu Superior. La respuesta d'O'Donojú foi negativa, inclusive s'aludió la violenta y criminal destitución de Apodaca.<ref name="Z14"/> Novella decidió apurrir el mandu a O'Donojú, siempres y cuando esti postreru recibir col so calter de Capitán Xeneral, puntualizando que si'l recién llegáu traía instrucciones pa faer la independencia, podría actuar en consecuencia ensin oposición del so parte. O'Donojú, agafáu, contestó que nun reconocía l'autoridá lexítima de Novella, que fuéra-y usurpada a Apodaca. Dambes partes aportaron a axuntase na [[Facienda La Patera]], cerca de la Villa de Guadalupe el 13 de setiembre, xunta a la qu'asistió Iturbide. Dempués de dos hores de xunta a puertes zarraes, Novella, en compañía de miembros del Conceyu y de los diputaos provinciales, dieron por válidu'l nomamientu d'O'Donojú. L'armisticiu prorrogar hasta'l día 16, los participantes de la xunta tornaron a los sos respeutivos cuarteles.<ref>Zárate, 1880; 747.</ref> === Entrada del Exércitu Trigarante a la Ciudá de Méxicu, firma de l'acta d'independencia === [[Ficheru:Political divisions of Mexico 1821 (location map scheme).svg|thumb|200px|Mapa onde s'amuesa la división territorial del [[Primer Imperiu Mexicanu]] {{Lleenda|#b3b3b3|Trataos de Córdoba}} {{Lleenda|#cccccc|Alquisiciones (1821-1822)}}]] [[Ficheru:Entrada del Trigarante.JPG|thumb|Entrada del [[Exércitu Trigarante]] a la [[Ciudá de Méxicu]] el [[27 de setiembre]] de [[1821]]]] {{AP|Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu}} El 15 de setiembre, na Ciudá de Méxicu, Novella fixo públicu la reconocencia d'O'Donojú, nomar al mariscal de campu Liñán encargáu del mandu militar y del mandu políticu al intendente Ramón Gutiérrez del Mazo. Lliberar de la cárcel a los simpatizantes de la independencia, restablecióse la llibertá de prensa y suprimióse la necesidá de pasaportes pa entrar y salir de la ciudá. El día 16 de setiembre en Tacubaya, O'Donojú anunció la terminación de la guerra. El mesmu día, Iturbide publicó una proclama dirixida a la guarnición de la capital, encamentándola a reparar con servicios importantes los males que se causaren y convidando a tola población a axuntase so les banderes de la llibertá por que participaren de los beneficios de la victoria.<ref name="Z15">Zárate, 1880; 748.</ref> La [[península de Yucatán]] yera gobernada por [[Juan María Echeverri]], Capitán Xeneral que dependía no xudicial del virreinatu de la Nueva España y quien permaneciera a la mira. El 15 de setiembre Echeverri, enteráu de los movimientos independentistes de [[Tabasco]], convocó en [[Mérida (Yucatán)|Mérida]] a la diputación provincial y al conceyu. Arriendes d'ello, declaróse de forma unánime la independencia de la [[Capitanía Xeneral de Yucatán]]. El coronel Juan Rivas Vértiz y l'abogáu Francisco Antonio Tarrazo fueron designaos pa presentase ante Iturbide y O'Donojú. Mientres la primer quincena de setiembre, la provincia de [[Chiapas]], perteneciente a la [[Capitanía Xeneral de Guatemala]], declaró la so independencia. L'intendente Juan Nepomuceno Batres xuró'l Plan d'Iguala. Los habitantes de Chiapas manifestaron el so interés por incorporase al Imperiu mexicanu.<ref name="Z15"/> Asistieron a Tacubaya p'axuntase con O'Donojú y Iturbide el gobernador de la [[mitra]] de Michoacán [[Manuel de la Bárcena]], el [[oidor]] [[José Isidro Yáñez]], l'obispu de Puebla [[Antonio Joaquín Pérez]], miembros de la diputación provincial, del [[Conceyu de Méxicu]], según miembros de l'aristocracia de Nueva España que fueren contrarios a la revolución empecipiada pol [[Berru de Dolores]]. Iturbide escoyó a los trenta y ocho integrantes de la [[Xunta Provisional Gubernativa]], cuasi toos notables pola so posición social, poles sos riqueza y títulos. Cola esceición del coronel Anastasio Bustamante, que se xuniera al Trigarante seis meses antes, el restu fueren fervosos sostenedores de la dominación española, nengunu de los antiguos insurxentes foi llamáu a participar na Xunta.<ref>Villoro, 2009; 520.</ref> [[Vicente Guerrero]], [[Nicolás Bravo]], [[Ignacio López Rayón]], [[Guadalupe Victoria]], [[José Sixto Verduzco]] y [[Andrés Quintana Roo]] fueron omitíos pa participar. Los díes 22 y 25 se setiembre los miembros celebraron dos xuntes preparatorias, mentanto, los cuerpos espedicionarios abandonaron la ciudá. El día 23, [[José Joaquín de Herrera]], al mandu de los granaderos imperiales, ocupó'l fuerte del [[Monte de Chapultepec]]. El día 24, el coronel [[Vicente Filisola]] con una división de cuatro mil homes entró a la capital. El día 26, O'Donojú foi recibíu con una ceremonia.<ref>Zárate, 1880; 749</ref> Por aciu un comunicáu, Iturbide anunció la entrada del Exércitu Trigarante pal día 27 y señaló que los valientes fíos de la patria engarraren práuticamente desnudos por faela independiente y feliz: «¿nun vais empeñar la vuesa arrogancia en vistir a los defensores de les vueses persones, de los vuesos bienes y que vos redimieron de la esclavitú?».<ref>González Pedrero, 2005; 130.</ref> La ciudá respondió al llamáu, unviando al cuartel xeneral tol vestuariu que se topaba nos almacenes y anuncióse nel teatru que'l productu de trés funciones sería destináu pal calzáu del exércitu llibertador.<ref name="Z16">Zárate, 1880; 750.</ref> El día [[27 de setiembre]] de [[1821]] —fecha del cumpleaños de Iturbide—, la división de Filisola salió dende Chapultepec p'axuntase col gruesu de les tropes en Tacuba. A les diez de la mañana, el xefe máximu del Exércitu Trigarante, montáu nun caballu negro y siguío del Estáu Mayor, avanzó pol [[Paséu Nuevu]] hasta llegar a l'avenida de Corpus Christi, deteniéndose na esquina del conventu de San Francisco so un sobeyosu arcu triunfal. Foi recibíu pol alcalde más antiguu, José Ignacio Ormaechea, quien-y apurrió les [[llaves de la ciudá]].<ref name="Z16"/> El pasu del contingente foi vitoreáu con berros de «¡Viva Iturbide!, ¡Viva l'Exércitu Trigarante!, ¡Viva l'emperador Iturbide!».<ref>González Pedrero, 2005; 138.</ref> Fueron 16&nbsp;134 homes los qu'entraron a la ciudá, 7416 infantes, 7955 dragones y 763 artilleros con 68 cañones de distintos calibres. Ente los oficiales atopaben Domingo Estanislao Luaces, [[Pedro Celestino Negrete]], [[Epitacio Sánchez]], [[José Morán]], [[Vicente Guerrero]], [[Nicolás Bravo]], [[Anastasio Bustamante]], José Joaquín Parrés, [[José Antonio Echávarri]], [[José Joaquín de Herrera]], [[Luis Quintanar]], [[Miguel Barragán]], [[Vicente Filisola]], José Antonio Andrade, [[Felipe de la Garza]], Manuel de Iruela, [[Antonio López de Santa Anna]], Gaspar López, Mariano Laris y Juan José Zenón Fernández. La mayor parte del exércitu taba formada pola tropa de exvirreinales que se xuntaren al Plan d'Iguala. Solo una mínima parte yeren exinsurgentes del Sur.<ref>González Pedrero, 2005; 143 citando a la Secretaría de la Defensa Nacional, ''L'Exércitu Mexicanu''.</ref> Al terminar el desfile, O'Donojú, Iturbide y una numberosa comitiva dirixir a la [[Catedral Metropolitana de la Ciudá de Méxicu|Catedral de Méxicu]] onde s'entonó'l ''[[Te Deum]]''. Dempués el caudiellu emitió una proclama a la población.<ref name="Z17">Zárate, 1880; 751.</ref> {{cita|Mexicanos: Yá táis nel casu de saludar a la patria independiente como vos anuncié n'Iguala; yá percorrí l'inmensu espació qu'hai dende la esclavitú a la llibertá, y toqué los diversos resortes por que tou americanu manifestara la so opinión escondida [...] Yá me veis na capital del imperiu más opulento ensin dexar tres nin regueros de sangre, nin campos valtaos, nin vilbes desconsolaes, nin desgraciaos fíos qu'enllenen de maldiciones al asesín del so padre; otra manera, percorríes queden les principales provincies d'esti reinu, y toes uniformadas na celebridá dirixeron al exércitu trigarante vives espresivos y al cielu votos de gratitud [...] va instalase la Xunta; van axuntase les Cortes; va sancionase la llei que tien de faevos venturosos, y yo encamentóvos a qu'escaezáis les pallabres alarmantes y d'esterminiu, y namái pronunciéis ''unión y amistá íntima''...|Agustín de Iturbide, 27 de setiembre de 1821.<ref name="Z17"/>}} A otru día, a los nueve de la mañana, la [[Xunta Provisional Gubernativa]], conformada por trenta y ocho miembros nomaos de primeres pol mesmu Iturbide, axuntar nel salón d'alcuerdos del acabante nomar [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Imperial]].<ref>Arias, 1880; 14.</ref> Dempués d'un discursu inaugural pronunciáu por Iturbide, foi declarada formalmente instalada la Xunta Gubernativa,<ref>Arias, 1880; 15.</ref> darréu, los integrantes dirixir a la Catedral pa xurar el Plan d'Iguala y los Trataos de Córdoba. Dempués del xuramentu, Agustín de Iturbide foi escoyíu por unanimidá como presidente de la Xunta. Tres la celebración d'otra misa, citóse una xunta pa los nueve de la nueche, na que llevóse a cabu la firma del [[Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu]].<ref>Arias, 1880; 16.</ref> == Xunta Provisional Gubernativa == {{AP|Xunta Provisional Gubernativa}} [[Ficheru:Entrada del Generalisimo Don Agustin de Iturbide a Mexico.jpg|thumb|left|300px|Entrada triunfal del xeneral Agustín de Iturbide a la [[Ciudá de Méxicu]]]] La Xunta constituyó una Rexencia de cinco miembro, qu'exercería los Poder Executivo: Iturbide como presidente, O'Donojú, el doctor [[Manuel de la Bárcena]], Isidro Yáñez y Manuel Velázquez de León, quien fuera secretariu del virreinatu.<ref name="Ar17">Arias, 1880; 17.</ref> Al dase cunta qu'n'Iturbide recayeren dambes presidencies y qu'esto yera incompatible, escoyóse como presidente de la Xunta al [[Archidiócesis de Puebla de los Ánxeles|obispu de Puebla]] [[Antonio Joaquín Pérez]]. D'esta forma'l Poder Executivo moró na Rexencia y el Poder Lexislativo na Xunta.<ref name="A1"/> La Xunta declaró que'l puestu de primer rexente nun yera incompatible col puestu de xefe del exércitu, d'esta forma nomó a Iturbide ''Xeneralísimu d'armes de mar y tierra del imperiu'' o ''Xeneralísimu almirante'' con un sueldu de 120&nbsp;000 pesos añales, un millón de capital, venti legua cuadraes de terrén en Texas y el tratamientu de ''Alteza Serenísima''. Al so padre José Joaquín Iturbide, concediéronse-y los honores de rexente, y cuando la rexencia cesara, sería conseyeru d'Estáu.<ref name="A1">Arias, 1880; 18.</ref> Iturbide arrenunció al sueldu correspondiente del 24 de febreru al 28 de setiembre y venció 71&nbsp;000 pesos, pa saniar les necesidaes del exércitu.<ref name="A1"/> Mientres na Ciudá de Méxicu realizaron les primeres aiciones del nuevu imperiu, nes provincies llevar a cabo manifestaciones d'allegría. Los postreros realistes que refugaron la independencia s'econtraban n'[[Acapulco de Juárez|Acapulco]], [[Perote (Veracruz)|Perote]] y [[Veracruz]]. [[Antonio López de Santa Anna]] llevó a cabu les aiciones militares que llograron la capitulación del [[castiellu de Perote]] el 9 d'ochobre. [[Isidoro Montes d'Oca]] designó al coronel [[Juan Álvarez]] pa llograr lo mesma xera nel [[fuerte de San Diego]] d'Acapulco, la plaza rindió'l 15 d'ochobre. En Veracruz, el xeneral José García Dávila prefirió caltenese baxu tutelar del antiguu réxime. Dávila ufiertó delles vegaes apurrir la plaza a Santa Anna, pero mientres la nueche del 26 d'ochobre, el xefe español decidió abelugase cola so tropa y armamentu na fortaleza de [[San Juan de Ulúa]]. Este foi l'últimu apartaz español qu'aguantó y capituló hasta'l [[18 de payares]] de [[1825]]. Sicasí, Manuel Rincón, gobernante interín de Veracruz, llevantó una acta d'adhesión al plan d'independencia.<ref>Arias, 1880; 19</ref> El 8 d'ochobre, O'Donojú finó víctima de [[pleuresía]]. El puestu vacante de la rexencia foi ocupáu pol obispu de Puebla, quien dexó de la mesma la presidencia de la Xunta, qu'ocupó'l doctor [[José Miguel Guridi y Alcocer]].<ref name="A21">Arias, 1880; 21</ref> Nomáronse cuatro secretarios: José Pérez Maldonado en Facienda, Antonio Medina Manzo en Guerra, José Domínguez —secretariu de Iturbide— en Jusiticia y [[José Manuel de Herrera]] en Rellaciones Interiores y Esteriores.<ref>Arias, 1880; 22.</ref> Iturbide instituyó les Capitaníes Xenerales de provinicia. Nomó gobernadores a Anastasio Bustamante pa les Provincies Internes d'Oriente y Occidente; a Pedro Celestino Negrete pa Nueva Galicia, Zacatecas, y San Luis Potosí; a Manuel de la Sotarriva pa Méxicu, Querétaro, Valladolid y Guanajuato; y a Vicente Guerrero pa Tlapa, Chilapa, Tixtla, Ajuchitlán, Ometepec, Tecpan, Jamiltepec y Teposcolula.<ref>Arias, 1880; 23.</ref> En payares de 1821, dalgunos de los antiguos insurxentes, quien teníen idees d'establecer un gobiernu republicanu, celebraron una serie de xuntes na casa de [[Miguel Domínguez]] en [[Querétaro]]. Coles mesmes, escribieron a Guadalaxara a [[Pedro Celestino Negrete]] pa convidalo a participar, pero ésti consideró que se trataba d'una combalechadura y dio avisu a Iturbide. Fueron arrestaes diecisiete persones, ente ellos [[Guadalupe Victoria]], [[Nicolás Bravo]], [[Miguel Barragán]], el llicenciáu Juan Bautista Morales, el padre Carvajal y el padre Jiménez, ente otros. La combalechadura resultó ser tan solo xuntes nes que se charraba sobre'l futuru del gobiernu. Cuasi de momentu, diose la llibertá a los participantes, sacante Guadalupe Victoria, quien permaneció encarceláu pero pocu dempués llogró fugase de la so prisión.<ref>Arias, 1880; 28</ref> Dende les primeres sesiones, la Xunta s'autonombró ''Soberana Xunta Provisional Gubernativa''.<ref>González Pedrero, 2005; 155.</ref> Los miembros yeren de diverses ideoloxíes: dalgunos habíen simpatizáu coles idees autonomistes mientres la [[Crisis política de 1808 en Méxicu|crisis política de 1808]], otros fueren diputaos de les [[Cortes de Cádiz]], simpatizantes del [[manifiestu de los perses]] o participáu na [[combalechadura de Profesar]]. Lóxicamente formóse una división de partíos al interior de la Xunta: los ''iturbidistas'', que los sos miembros principales yeren del altu cleru, oficiales d'altu rangu del exércitu y los hacendaos los d'idees republicanes, que los sos miembros yeren cuasi toos abogaos o pertenecíen al baxu cleru; y los ''borbonistas''.<ref name="V521">Villoro, 2009; 521.</ref> Antes de nomar al Congresu constituyente, la Xunta trató de resolver dellos asuntos. El 9 de payares, solicitóse que s'abrir los noviciaos, la reposición de los [[hospitalarios]] y de la [[Compañía de Xesús]]. La moción foi sofitada polos miembros del cleru en voz de Monteagudo pero punxo de manifiestu la oposición de los lliberales en voz de [[José María Fagoaga Liyzaur|José María Fagoaga]].<ref>Arias, 1880; 31.</ref> Les solicitúes fueron refugaes, aprobaes y aldericaes repitíes vegaes ensin llograr un consensu definitivu. Como resultancia, afondáronse les diferencies y l'antagonismu ente los partíos.<ref>Arias, 1880; 32-33.</ref> Una vegada que la Xunta concentrar na forma de constituyir el Congresu, fueron presentaos tres planes. El de Iturbide propunxo una cámara única con representación proporcional a la importancia de clases y eleición direuta. Esta propuesta daba predominiu a los grupos privilexaos y esaniciaba el papel eleutor de los conceyos. El plan de la Rexencia coincidía col plan de Iturbide, pero proponía dos cámares, una alta formada pol cleru, exércitu y diputaciones y una baxa formada por ciudadanos. El tercer proyeutu —que foi sofitáu pola mayoría de los miembros de la Xunta— proponía una sola cámara ensin separación de clases nin representación proporcional y con eleición indireuta. Esta propuesta favorecía a los cabildros, a los abogaos, y al cleru baxu.<ref name="V521"/> Esti postreru foi básicamente'l plan adoptáu, anque nun s'almitió que fuera proporcional tal que lo pretendiera Iturbide.<ref name="Vázquez, 2009; 529"/> D'esta forma, los conceyos tendríen d'escoyer a los sos diputaos, que presentaríense na capital el 13 de febreru de 1822, pa instaurar el Congresu'l día 24, fecha d'aniversariu del Plan d'Iguala. El númberu de diputaos sería de cientu sesenta y dos con ventinueve suplentes.<ref>Arias, 1880; 35.</ref> [[Ficheru:OrderofourLadyofGuadelupe.jpg|thumb|[[Órdenes imperiales de Méxicu|Cruz de la Orde Imperial de La nuesa Señora de Guadalupe]]]] Mentanto, Iturbide, como presidente de la Rexencia, tomó una actitú paternalista y amenorgó dellos impuestos y esanició otros. Refugó'l «[[abraso|diezmu real]]» sobre la minería, liquidó los estancos de pólvora y [[mercuriu (elementu)|azogue]], amenorgó los derechos d'importación y d'esportación, amenorgó la tasa de l'[[alcabala]] del 10 al 6&nbsp;%, y suprimió l'impuestu de cuatro peso por barril al [[caña (bébora)#Aguardiente de caña o caninha|aguardiente de caña]].<ref>Arias, 1880; 38.</ref> Como resultancia, la captación d'ingresos menguó un 57&nbsp;%, lo que representó dexar de percibir más de cinco millones de pesos.<ref>González Pedrero, 2005; 153.</ref> Magar la [[llibertá de prensa]] restituyérase, el 22 d'ochobre la Rexencia proclamara un manifiestu pidiendo moderación a los escritores cola cuenta d'evitar discordias y desunión.<ref>Arias, 1880; 26.</ref> El 11 d'avientu, l'escritor Francisco Lagranda publicó'l ''Conseyu prudente sobre una de les trés garantíes'' nel qu'encamentaba a los españoles ayenar los sos bienes y salir del país. La llerza suplió ente la clase privilexada, pero la Rexencia actuó con rapidez, desmintió l'impresu y prindó al autor.<ref>González Pedrero, 2005; 152.</ref> [[Carlos María Bustamante]] fundó'l periódicu republicanu ''L'Aviespa de Chilpancingo'' nel que remembró a [[José María Morelos]] y a los antiguos insurxentes, criticó los desaciertos de la Xunta, el proyeutu de convocatoria de Iturbide y la política económica que s'había siguíu.<ref>Arias, 1880; 36.</ref> Carlos María Bustamante foi encarceláu, la prisión duró solo delles hores pos foi absueltu pol xuráu. Sicasí, dellos escritores pronunciáronse abiertamente en contra del Plan d'Iguala, dalgunos suxurieron optar por un gobiernu republicanu y otros afalaron a Iturbide a cinxise la corona imperial.<ref>Arias, 1880;37.</ref> Debíu al [[déficit presupuestariu]] del erariu, la Xunta viose obligada a imponer préstamos forzosos a la población, pero la recaldación foi insuficiente. Priorizóse'l pagu de salarios a la tropa y en segundu términu al sueldu de los oficiales.<ref>Arias, 1880; 38-42.</ref> El Trigarante foi renombráu Exércitu Imperial y foi restructuráu pol Xeneralísimu Iturbide. L'oficiales que nomó al cargu de los reximientos fueron José Joaquín Herrera, José Antonio Matiauda, [[Pedro Otero]], Lobato, Santa Anna, Epitacio Sánchez, Echávarri, Cortazar, Moncada, Zenón Fernández, Parrés, Gabriel de Armijo, Guerrero, Bravo, Bustillo, Barragán, Filisola, Andrade, y Laris, pero acutar pa sigo mesmu, el mandu del reximientu de Celaya.<ref>Arias, 1880; 43.</ref> El 9 de payares, Iturbide propunxo la creación d'una o dos órdenes militares. La idea foi aprobada pola Xunta, d'esta manera fundóse la [[Órdenes imperiales de Méxicu|Orde Imperial de Guadalupe]], que foi destinada pa premiar el méritu militar, los servicios emprestaos nel orde civil o eclesiásticu, los servicios emprestaos a la nación, o bien, a la causa de la independencia.<ref>Arias, 1880; 44.</ref> Como midida popular la Xunta propunxo suprimir a los indíxenes el pagu de les contribuciones llamaes de «mediu real de ministros», «mediu d'hospital» y el «unu y mediu de caxes de comunidá». Estes contribuciones formaben un fondu p'arreglar los frecuentes pleitos en cuestiones de tierres y agua, pa financiar el funcionamientu del Hospital Real y pa cuntar con un fondu'l que podía ser destináu pa gastos de cultu, caltenimientu d'escueles y sofitu pa calamidaes como epidemies o perdes de collecha.<ref>Arias, 1880; 46.</ref> A pesar de que Fagoaga oponer a la eliminación d'esta contribución sistematizada, la midida llevar a cabu. Como resultáu los indíxenes quedaron ensin recursos pa estos gastos, pos nun s'aprovieron fondos de sustitución de los mesmos. En contraste, [[Juan Francisco Azcárate]] propunxo formalizar l'abolición de la esclavitú en base al artículu dolce del Plan d'Iguala, p'asina manumitir a los esclavos qu'esistíen nel imperiu y erradicar esta institución, sicasí, el dictame nun se llevó a cabu, pos se consideró qu'esta tema tendría de ser tratáu hasta l'establecimientu del Congresu.<ref>Arias, 1880; 47.</ref> === Capitanía Xeneral de Guatemala === El 15 de setiembre de 1821 na [[Provincia de Guatemala]], [[Gabino Gaínza]] convocó una xunta coles autoridaes del llugar, decidió proclamase la independencia del Gobiernu Español, una vegada que [[San Cristóbal de Casar|Ciudá Real]], [[Comitán]] y [[Tuxtla Gutiérrez|Tuxtla]] habíen "proclamáu y xuráu dicha independencia".<ref>[https://web.archive.org/web/20090306091707/http://www.bibliojuridica.org/llibros/4/1575/7.pdf Acta d'Independencia de Centroamérica.]</ref> Nos meses siguientes, la [[Provincia de San Salvador]] emprestó xuramentu a la independencia,<ref>Monterey, 1996; 66</ref> la [[Provincia de Comayagua]] y la [[Provincia de Nicaragua y Costa Rica]] declararon la so independencia, pero polo xeneral esistíen disidencies na rexón: les provincies más alloñaes, al igual que Chiapas y Quetzaltenango quixeron amestase al Imperiu mexicanu, pero na ciudá nicaragüense de [[Granada (Nicaragua)|Granada]], según nes llocalidaes hondureñes de [[Trujillo (Honduras)|Trujillo]], [[Omoa]], [[Departamentu de Gracies a Dios|Gracies a Dios]] y [[Tegucigalpa]] la población espresó'l so refugu a esta idea. El gobernador d'Hondures llevantar n'armes ocupando Omoa. El xeneral Gaínza comunicó los fechos a Iturbide, ante la diversidá d'opiniones dispúnxose que cada pueblu escoyera la incorporación. El 5 de xineru de 1822, l'escrutiniu de los votos dio como resultáu una mayoría que deseyaba la unión a Méxicu, pero en San Salvador nun había la mesma disposición.<ref>Arias, 1880; 48.</ref> Per otra parte, el brigadier [[Vicente Filisola]] y el coronel [[Felipe Codallos]] punxérense en marcha escontra Guatemala. Gaínza declaró rebelde a la provincia de San Salvador, presidida pol cura [[José Matías Delgado]], y destacó una fuercia de mil homes al mandu del coronel Manuel Arzú, quien atacó y ocupó la plaza. Cuando llegó Filisola suspendiéronse les hostilidaes. A pesar de la inconformidad, nomóse-y xefe políticu superior y comandante xeneral de la provincia, la que declaró amestada'l 9 de febreru de 1823.<ref>Monterey, 1996; 104.</ref> Na Ciudá de Méxicu, Iturbide, nel so calter de presidente de la Rexencia, propunxo a la Xunta que les provincies de Centroamérica tuvieren los sos diputaos correspondientes nel Congresu.<ref>Arias, 1880; 49.</ref> La estensión territorial del imperiu algamó la cifra de 4&nbsp;871&nbsp;733 quilómetros cuadraos, tomando escontra'l sur algamando Costa Rica y escontra el norte les Californies, Nuevu Méxicu y Texas. == L'imperiu == {{AP|Primer Imperiu Mexicanu}} === El Congresu constituyente === El día 13 de febreru, les Cortes españoles declararon illegales, nulos y de nengún efeutu, los Trataos de Córdoba.<ref>Arias, 1880; 61.</ref> Los diputaos americanos tornaron cola negativa d'aceptación a la corona del Imperiu mexicanu per parte de los herederos borbonistas. Ensin conocese entá la noticia, instalóse'l [[24 de febreru]] de [[1822]] el Congresu Constituyente del Imperiu.<ref name="V522">Villoro, 2009; 522.</ref> Los miembros formaron un grupu heteroxéneu, destacando ente los lliberales [[Servando Teresa de Mier]], José María Fagoaga, el xeneral Horbegoso, [[José Miguel Guridi y Alcocer]] y [[Carlos María Bustamante]] —quien foi nomáu primer presidente del Congresu—. Polos borbonistas atopábase l'obispu Castañiza.<ref>Arias, 1880; 53-54.</ref> Los diputaos cuasi de momentu entraron en fregadures cola Rexencia: el Congresu s'autoproclamó únicu representante de la soberanía de la nación cuando Fagoaga preguntó: «¿La soberanía nacional mora nesti Congresu Constituyente?» Darréu, y d'alcuerdu a lo preestablecido, realizóse la división de poderes, el Congresu delegó l'Executivu a la Rexencia y el Xudicial a los tribunales. Redactóse'l xuramentu de la Rexencia de la siguiente manera: {{cita|¿Reconocéis la soberanía de la nación mexicana, representada polos diputaos que nomó pa esti Congresu constituyente? Sí reconozo. ¿Jurais obedecer los sos decretos, lleis, órdenes y Constitución qu'esti estableza, conforme al oxetu por que se convocó, y mandalos reparar y faer executar? ¿Caltener la relixón católica, apostólica y romana, con intolerancia d'otra dalguna, caltener el gobiernu monárquicu moderáu del imperiu, y reconocer los llamamientos al tronu, conforme al tratáu de Córdoba, y promover en tol bien del imperiu? Si asina lo hiciéreis, Dios ayúdevos; y si non, demandar.|Xuramentu de la Rexencia ante'l Congresu.<ref>Frasquet, 2009; LVIII</ref>}} El Congresu citó a Iturbide y a los miembros de la Rexencia pa emprestar el xuramentu. Mientres l'actu'l Xeneralísimu quixo tomar l'asientu principal de la tribuna, pero'l diputáu Pablo Obregón negó-y el llugar, pos esti correspondía al presidente del Congresu. Desairáu el Xeneralísimu pronunció un discursu inicial, realizó'l xuramentu, y recordó al Congresu que se debería faer la separación de cámares, pero esta nun se llevó a cabu.<ref>Arias, 1880; 57.</ref> La oposición de republicanos y monarquistas fíxose evidente, los primeres aspiraben a una forma distinta de gobiernu, los segundos, cuando s'enteraron del refugu en Madrid a los Trataos de Córdoba y que la nación podría escoyer al so monarca, yá nun deseyaben la presencia d'un Borbón en Méxicu, sinón volver a l'antigua dependencia peninsular.<ref>González Pedrero, 2005; 158.</ref> El Congresu prohibió los gastos ensin autorizar por él y esanició los emprestos forzosos. El presupuestu añal yera d'once millones de pesos, de los que cuasi diez millones taben destinaos a los gastos del exércitu y marina. La tropa taba conformada por 68&nbsp;000 efectivos, esto ye, cuasi'l doble de los que se teníen en 1810.<ref name="V522"/> L'amenorgamientu d'estos gastos causó una disputa abierta ente los diputaos y Iturbide, pos l'exércitu yera'l baluarte de la Rexencia.<ref>Frasquet, 2009; LIX.</ref> Iturbide retrasó la espedición de los decretos en materia fiscal.<ref>Frasquet, 2009; LX.</ref> El Congresu siguió sesionando diversos asuntos ensin axenda establecida. Ente los acontecimientos más notables destacó la prisión de frai [[Servando Teresa de Mier]], quien fuera electu diputáu por [[Nuevo León]], pero mientres les eleiciones atopar n'[[Estaos Xuníos]]. Al so regresu, desembarcó en [[San Juan de Ulúa]] y foi fechu prisioneru por José García Dávila. Carlos María Bustamante, coles mesmes presidente del Congresu, pidió a la Rexencia actuar en consecuencia. Los reclamos nun se fixeron esperar y Dávila aportó a lliberar a Mier, anque dilató la respuesta. El sucesu foi aprovecháu pa revisar el casu de [[Guadalupe Victoria]], quien tamién fuera escoyíu diputáu por [[Durango]], pero atopábase prófugo y acusáu de cargos de combalechadura. Solicitóse un salvoconducto por que Victoria pudiera presentase a ocupar el so cargu, pero'l procesu nun se concluyó; pela so parte, l'ex insurxente prefirió caltenese ocultu en [[Pasu d'Oveyes]].<ref>Arias, 1880; 66.</ref> La rellación de Iturbide col Congresu volvióse más tirante cuando'l ministru de Guerra presentó un informe nel que solicitábase que l'Exércitu Imperial tuviera 35&nbsp;900 efectivos, pela so parte, los diputaos [[José María Fagoaga Liyzaur|José María Fagoaga]] y José Hipólito Odoardo protestaron ante tal requerimientu y propunxeron un amenorgamientu a 20&nbsp;000 efectivos.<ref>Arias, 1880; 69.</ref> Mientres l'intre de les negociaciones, una contrarrevolución española empecipiara nel sureste de la capital. Iturbide aprució nel salón del Congresu fora de protocolu y ensin compañía de los otros miembros de la Rexencia, cuando se-y cuestionó'l motivu, respondió qu'había traidores na Rexencia o nel Congresu. Darréu amosó una correspondencia de García Dávila, na que'l comandante español de San Juan de Ulúa de forma vaga ufiertaba'l sofitu al partíu español. Los diputaos, al trate inculpaos, acusaron a Iturbide de traidor, pos yera él quien caltuviera la correspondencia con García Dávila mientres la prisión de Servando Teresa de Mier. Los ánimos encrespáronse: el diputáu [[Melchor Múzquiz]] propunxo la destitución de Iturbide, pero [[José María Fagoaga Liyzaur|Fagoaga]] llogró persuadilo p'arrenunciar. El generalísmo acusó a once diputaos de traidores y unvió a Epitacio Sánchez al mandu d'un reximientu de caballería pa curiar el Congresu. Los diputaos tarrecieron qu'ésti sería disueltu.<ref>Arias, 1880; 70.</ref> El [[Xueves Santu]] el Congresu axuntar p'analizar l'acusación a los once diputaos, llamar al ministru de Guerra y dempués de deliberar y con votación unánime, determinóse que los inculpaos nun habíen desmerecíu enfotu dalgunu. Mentanto, el xeneral [[Anastasio Bustamante]], al mandu de cuatrocientos homes, llegara a [[Tenango del Aire]]. Nes cercaníes de [[Cuautla de Morelos|Cuautla]] pudo vencer a la tropa d'españoles que saliera dende [[Texcoco]] pa empecipiar la contrarrevolución. Fueron fechos prisioneros cuarenta y cuatro oficiales y trescientos ochenta soldaos. El Congresu felicitó a la Rexencia pol trunfu llográu, pero determinóse sustituyir al obispu Pérez, al doctor Bárcena y a Manuel Velázquez, que los sos llugares ocuparon [[Nicolás Bravo]], el conde de Heras y el cura de [[Huamantla]] Miguel Valentín.<ref>Arias, 1880, 71.</ref> === La proclamación === [[Ficheru:Proclamación Iturbide.JPG|thumb|Proclamación de Iturbide na nueche del [[18 de mayu]] de [[1822]]]] A principios de mayu de 1822, el distanciamientu ente Iturbide y el Congresu amontárase. Mientres una sesión nel salón del Congresu lleó una felicitación al oncenu reximientu de caballería, el documentu dicía ente otres coses que «l'América del Septentrión repunaba a los monarques porque los conoz» y añedíase «que tenía d'adoptase'l sistema de les repúbliques que s'adoptaren en [[Gran Colombia|Colombia]], [[Chile]] y [[Buenos Aires]]». La llectura del documentu foi atayada pol diputáu [[José Miguel Guridi y Alcocer|Alcocer]], creyóse que'l documentu nun yera un incidente aislláu y abarruntóse que'l xeneral Nicolás Bravo participara na redaición del mesmu. Colos ánimos aponderaos prosiguióse la llectura, los republicanos aplaudieron el documentu.<ref>Arias, 1880; 72</ref> La división nel exércitu tamién se fixo bultable. Los xenerales ituribidistas yeren [[Anastasio Bustamante]], Antonio Andrade, [[Luis Quintanar]], Manuel de la Sota Riva, Zenón Fernández, Manuel Rincón, José Rincón, [[Antonio López de Santa Anna]], [[Luis Cortázar y Rábago]], [[José Antonio de Echávarri]] y [[Vicente Filisola]]; en contra de Iturbide taben [[Miguel Barragán]], [[Juan Horbegozo]], [[Guadalupe Victoria]], [[Pedro Celestino Negrete]], José Morán, [[Nicolás Bravo]] y [[Vicente Guerrero]].<ref name="A73">Arias, 1880; 73</ref> [[Ficheru:Iturbide Emperador by Josephus Arias Huerta.jpg|thumb|left|200px|L'emperador Agustín I (semeya de Josephus Aries Huerta)]] Un grupu de [[francmasonería en Méxicu|masonos]] pertenecientes al [[Ritu Escocés Rectificáu|ritu escocés]] llegó a Méxicu mientres el viaxe d'O'Donojú, que contautó a la [[francmasonería|loxa]] esistente en Méxicu. Ente los sos adeptos atopábense miembros del exércitu y del Congresu. El masones conspiraben en contra de la posible coronación de Iturbide. Mientres un discutiniu encaloráu onde había más de cien concurrentes, un coronel espresó que «si faltaben puñales pa llibertase del tiranu —nome que-y daben a Iturbide— ufiertaba'l so brazu vengador a a la patria». La noticia llegó hasta los oyíos del Xeneralísimu.<ref name="A73"/> A les diez de la nueche del [[18 de mayu]], un grupu de soldaos de diverses guarniciones empezaron a vitorear na ciudá. El sarxentu Pío Marcha del reximientu de Celaya fixo tomar llar armes a la tropa del so cuartel. El grupu llanzar a la cai proclamando a Iturbide col títulu d'Agustín I, parte de la población de los barrios d'El Saltu de l'Agua, San Pablo, La Palma y San Antonio Abá xunir al grupu.<ref>González Pedrero, 2005; 166.</ref> L'estrueldu aumentó cola badayada xeneral de campanes, coles salves d'artillería y los berros de «¡Vivo Agustín I!». El coronel Rivero, coles mesmes ayudante de Iturbide, aprució nel teatru y fixo proclamar al Xeneralísimu pola concurrencia.<ref name="A74">Arias, 1880; 74.</ref> {{cita|Esi día memorable, á les diez de la nueche, el pueblu y la guarnición de Méxicu proclamáronme emperador..[..]..Darréu, y como si tolos habitantes tuvieren animaos de los mesmos sentimientos, aquella vasta capital viose allumada, los balcones cubrir de cortines y ocupáronse de los más respetables habitantes qu'oyíen repitir con gozu les aclamaciones del ensame qu'enllenaba les cais..[..]..Nin un solu ciudadanu espresó la menor desaprobación, prueba evidente de la debilidá de los mios enemigos y de la unanimidá de la opinión pública nel mio favor. El mio primer deséu foi'l de presentame y declarar la mio determinación de nun vencer á los votos del pueblu. Si abstuvi de faer esto, foi namái porque me paeció prudente deferir á los conseyos d'un amigu que taba naquellos momentos conmigo. Apenes tuvo tiempu de dicime: "va considerase'l vuesu non consentimientu como un insultu, y el pueblu nun conoz llendes cuando ta agafáu. Tenéis De faer esti nuevu sacrificiu al bien públicu; la patria ta en peligru; un ratu más d'indecisión pela vuesa parte bastaría pa convertir en berros de muerte estes aclamaciones." Conocí que yera necesariu resignase á vencer á les circunstancies, y emplegué toa esta nueche n'aselar l'entusiasmu xeneral y en persuadir al pueblu y á les tropes que me dexaren tiempu pa decidime, y mentanto emprestar obediencia al Congresu...|Manifiestu al mundu d'Agustín de Iturbide.<ref name="A74"/>}} [[Ficheru:Acta de la jura y proclamación del emperador Agustín I (1823).tif|thumb|Portada del Acta de xurar y proclamación del emperador Agustín I (1823), documentu que s'atopa nel [[Muséu Soumaya]] de Plaza Loreto, Ciudá de Méxicu]] A la mañana siguiente, apaeció afitada una exhortación de Iturbide empobinada a los mexicanos, na que confirmaba que «l'exércitu y el pueblu d'esta capital acababen de tomar partíu» y qu'al restu de la nación correspondía aprobar o refiertar la moción, tamién pidía a la población que nun s'aponderaren les pasiones pos correspondía a los diputaos la representación de la nación, y enfatizó que la llei yera la voluntá del pueblu y que nun había nada sobre ella.<ref>Arias, 1880; 76.</ref> La tirante situación obligó al Congresu a axuntase de momentu nuna sesión estraordinaria. Pidir a la Rexencia la tranquilidá pública pa poder deliberar un asuntu tan delicáu, pero Iturbide nun actuó hasta que los diputaos solicitaron la so presencia nel salón del Congresu. Presentar con un séquitu d'oficiales del exércitu, forzando d'esta manera a que'l Llexislativu se reuniése en sesión pública.<ref>Frasquet, 2009; LXV.</ref> Nes tribunes del Congresu, hubo presencia de «mases», amiestu de diputaos, paisanos, flaires y militares. Ente los agitadores iturbidistas atopábase'l flaire [[Orde de la Mercé|mercedario]] Aguilar. Los diputaos Alcocer, Gutiérrez, Ansorena, Terán, Rivas, San Martín y otros, encararon la escitación popular tratando que siquier, el pronunciamientu llegalizar por aciu un plebiscitu. El diputáu [[Valentín Gómez Farías]], sofitáu por cuarenta y seis de los sos colegues, señaló qu'una vegada rotos los Trataos de Córdoba y el Plan d'Iguala —yá que nun fueren aceptaos n'España— correspondía a los diputaos emitir el so votu por qu'Iturbide fora declaráu emperador. Gómez Farías añedió qu'ésti tendría d'obligase a obedecer la Constitución, lleis, órdenes y decretos qu'emanasen del Congresu mexicanu.<ref>González Pedrero, 2005; 168.</ref> Los diputaos empezaron a aldericar metanes berros ya interrupciones, dempués, dar# na votación. Iturbide resultó electu por sesenta y siete sufraxos contra quince. L'ensame aclamó el resultáu y acompañó al Xeneralísimu vitoreándolo dende'l salón de Congresu hasta la so casa. L'aprobación nun fuera llegal, pos solamente cuntó con ochenta y dos sufragio, y nel reglamentu del Congresu riquíase una concurrencia de cientu un diputaos,<ref name="Ar77">Arias, 1880; 77.</ref> la que foi confirmada llegalmente más tarde pol Congresu na so plenitú.<ref name="Ar77" /> Los borbonistas qu'inda calteníen esperances de faer cumplir el Plan d'Iguala decepcionáronse, inclusive, l'arzobispu de Méxicu [[Pedro de Fonte]] decidió abandonar el país. Los diputaos trabayaron na redaición del xuramentu que debería d'emprestar el nuevu emperador:<ref name="A78">Arias, 1880; 78.</ref> {{cita|Agustín, pola Divina Providencia, y por nomamientu del Congresu de representantes de la nación, emperador de Méxicu, xuro por Dios y polos santos evanxelios, que voi defender y voi caltener la relixón católica, apostólica y romana, ensin dexar otra dalguna nel imperiu: que voi guardar y voi faer guardar la Constitución que formara dichu Congresu, y entrín y non [[Constitución de Cádiz|la española]] na parte que ta vixente, y coles mesmes les lleis, órdenes y decretos que dio y en delantre diera'l repitíu Congresu, nun mirando en cuanto fixera, sinón al bien y provechu de la nación: que non enagenaré, voi vencer, nin desmembraré parte dalguna del imperiu: que nun voi esixir enxamás cantidá dalguna de frutos, dineru nin otra cosa, sinón les qu'haber decretáu'l Congresu; que nun voi tomar enxamás á naide les sos propiedaes, y que voi respetar sobremanera la llibertá política de la nación y la personal de cada individuu...|Xuramentu d'Agustín I.<ref name="A78"/>}} D'esta forma quedaría claro que la llexislación vixente yera la [[Constitución de Cádiz]] y les órdenes o decretos emitíos pol Congresu. Los altos oficiales del exércitu unviaron cartes de felicitaciones al Xeneralísimu. Dempués d'emprestar el xuramentu, l'emperador pronunció un discursu nel que llegó a esclamar:<ref>{{cita web|url=http://www.inep.org/Testos/2ImpDictadura/1822DAI.html|títulu=1822. Don Agustín de Iturbide, al xurar como emperador|fechaaccesu=18 de febreru de 2014|apellíu=|nome=|fecha=|obra=Memoria Política de Méxicu|idioma=|cita=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140308194644/http://www.inep.org/Testos/2ImpDictadura/1822DAI.html|fechaarchivu=8 de marzu de 2014}}</ref> {{cita|Quiero, Mexicanos, que si nun faigo la felicidá del Septentrión, si escaezo dalgún día los mios deberes, cese'l mio Imperiu; reparái la mio conducta, seguros de que, si nun soi pa ella dignu de vós, hasta la esistencia va seme odiosa. ¡Gran Dios! nun asoceda que yo escaeza enxamás; que'l Príncipe ye pal Pueblu y non el Pueblu pal Príncipe.|Fragmentu del discursu d'Agustín I}} === La coronación === [[Ficheru:Coronamiento Iturbide.JPG|thumb|250px|Coronación de Iturbide el [[21 de xunetu]] de [[1822]]]] El 23 de mayu empecipió la discutiniu del funcionamientu del imperiu y la previsión de la socesión. Determinóse que'l fíu primoxénitu del emperador, al igual que los hermanos, recibiría tratamientu de príncipe y alteza imperial, el so padre Joaquín sería los príncipe de la Unión y la so hermana María Nicolasa la princesa de Iturbide. Tamién se crearía la moneda oficial del imperiu y un Conseyu provisional d'Estáu.<ref name="Go177">González Pedrero, 2005; 175.</ref> Mientres el virreinatu, la corte de los virréis taba amenorgada a la mayor cencellez, sicasí previénose que la Casa Imperial tendría de cuntar con mayordomu mayor, caballerizo mayor, capitán de guardia, ayudantes del emperador, [[llimosneru mayor]], capellanes de S.M., capellanes honorarios, capellán mayor, teniente de capellanía mayor, capellán priváu de la familia, confesores, predicadores, predicadores honorarios, ayo de los príncipes, maestru de ceremonies, sumiller de palaciu, xentiles homes de cámara con exerciciu, mayordomos de selmana, camarera mayor, dama primer y guardamayor, dames, dames honoraries, camaristas, médicu y ciruxanu de cámara de S.M., médicu y ciruxanu de la familia imperial, maestru de los caballeros, paxes, maestru de los príncipes, pedagogos, ujieres de palaciu, ayudes de cámara, peluqueros, guardarropas del emperador y la emperatriz, imprentador de cámara y introductor d'embaxadores.<ref name="GP176">González Pedrero, 2005; 176.</ref> Creáronse los estatutos de la [[Orde de Guadalupe]] por qu'Iturbide pudiera apurrir esta distinción, amás de graos y ascensos militares. Ente los nomamientos figuraron el marqués de Aguayo como mayordomu mayor, el conde de Regla como caballerizo mayor, el marqués de Salvatierra como capitán de la guardia, el conde de Rul y los fíos del conde d'Afrelle como mayordomos de la selmana, ente dellos otros.<ref name="GP176"/> Por cuenta de los baxos recursos del erariu, foi necesariu pidir xoyes emprestaes pa les corones del emperador y la emperatriz.<ref>Arias, 1880; 79.</ref> El [[21 de xunetu]] de [[1822]], foi'l día de la coronación. Dende ceo sonaron les salves de venticuatro cañones, afatáronse balcones y les fachaes de los edificios públicos fueron engalanaes, según atrios y portales d'ilesies. Na [[Catedral Metropolitana de la Ciudá de Méxicu|catedral metropolitana]] asitiáronse dos tronos, el principal xuntu al presbíteru y el menor cerca del coru.<ref>González Pedrero, 2005; 177.</ref> Poco primero de los nueve de la mañana, los miembros del Congresu y del Conceyu ocuparon los sos llugares destinaos. Tropes de caballería ya infantería fixeron valla al futuru emperador y al so séquitu. Tres obispo oficiaron la misa. El presidente del Congresu, Rafael Mangino, foi l'encargáu d'asitiar la corona a Agustín I, darréu'l mesmu emperador ciñó la corona a la emperatriz. Otres insinies fuéron-yos impuestes a los acabante coronar polos xenerales y dames d'honor, l'obispu [[Juan Cruz Ruiz de Cabanes y Crespo]] esclamó ''¡Vivat Imperator in aeternum!'', «¡vivan l'emperador y la emperatriz!».<ref>Arias, 1880; 80.</ref> Terminada la ceremonia, el tañimientu de les campanes y l'estrueldu de los cañones comunicaron al pueblu que la coronación peracabárase.<ref>González Pedrero, 2005; 179.</ref> === El reináu === [[Ficheru:ThroneIturbideChurubuscoDF.JPG|thumb|Tronu d'Agustín de Iturbide nel [[Muséu Nacional de les Intervenciones]]]] L'imperiu enfrentaba la oposición republicana y la resistencia de la guarnición española de San Juan de Ulúa. Iturbide, asistíu pol so Conseyu d'Estáu, empezó l'abiertu bracéu contra'l Congresu: la so primer propuesta foi menguar el númberu de diputaos, pa d'esta manera desfacer de dalguna parte de los sos enemigos ya intentar asina nulificarlos.<ref>Arias, 1880; 81.</ref> Dempués de la coronación, el comerciu y la minería baxaron la so actividá hasta que s'estableció nuevamente l'enfotu, anque dellos españoles peninsulares fanegueros, tarreciendo pola so seguridá, prefirieron abandonar l'imperiu.<ref>González Pedrero, 2005; 180.</ref> Los partidarios del Plan d'Iguala, al sentise defraudaos, engrosaron les files de la [[loxa masónica|loxa masónica escocesa]], que fizo sentir la so influyencia na política. El brigadier de [[Nuevu Santander]], [[Felipe de la Garza]], al enterase que los Trataos de Córdoba rompiérense, propusó al Congresu afaer un gobiernu republicanu, ufiertando una fuercia de caballería de 2000 efectivos.<ref name="A82">Arias, 1880; 82.</ref> El ministru plenipotenciario de [[Colombia]], Miguel Santa María, animó a los diputaos pa siguir la política republicana qu'afixera'l so propiu país. Per mediu d'axentes que tenía introducíos nes loxas y nos círculos oposicionistas, Iturbide enterar de la situación. L'emperador expedió los sos pasaportes a Santa María y el 26 d'agostu ordenó l'arrestu de los diputaos José Joaquín Herrera, Llombardu, Teresa de Mier, Fagoaga, Echate, Tarrazo, Obregón, Tagle, Echenique, Anaya, Iturribarría, Zebadua, Zercero, Mayorga y otros más. Los reclamos del Congresu fueron inmediatos, Iturbide xustificó que, facultáu pola Constitución española, diera na aprehensión de los arreyaos por causa de combalechadura, pidió aselu y solicitó esperar el resolución de los tribunales.<ref name="A82"/> [[Ficheru:Emperador Agustin de Iturbide.JPG|left|thumb|Iturbide eslleió'l [[Congresu de la Unión|Congresu Nacional]], sol so [[réxime]].]] [[Ficheru:Emperatriz Ana Maria by Josephus Arias Huerta.jpg|thumb|left|220px|Doña [[Ana María Huarte]], emperatriz consorte de Méxicu, por Josephus Aries Huerta.]] El día 27 d'agostu, el xeneral De la Garza unvió una misiva empobinada al emperador, roblada pol Conceyu de [[Sotu la Marina]], l'eleutores ya individuos de la Diputación provincial, el párrocu y oficiales de Nuevu Santander, na que sofitaba los reclamos del Congresu.<ref>Arias, 1880; 83.</ref> Iturbide consideró la misiva como una sulevación, xiró órdenes al brigadier [[Zenón Fernández]] pa presentase na zona y bater a De la Garza, dempués confirióse-y el mandu de la [[rexón Huasteca]] al coronel [[Manuel Gómez Pedraza]].<ref name="A84">Arias, 1880; 84.</ref> De la Garza foi fechu prisioneru en Sotu la Marina. Na Ciudá de Méxicu, los diputaos acusaos de combalechadura siguieron presos. El 27 de setiembre, [[Lorenzo de Zavala]] propunxo ante'l plenu reformar el Congresu, acotando la desigualdá de representación de les provincies, la necesidá d'amenorgar el númberu de diputaos y concluyendo que se riquir realizar una nueva convocatoria. Sicasí, la propuesta foi refugada.<ref name="A84"/> El 31 d'ochobre, Iturbide llanzó un decretu pol que s'eslleió l'Asamblea Constituyente, sol argumentu de considerar «utópica» el so llabor. El xeneral [[Luis Cortázar y Rábago]] foi l'encargáu d'anunciar el decretu al presidente del Congresu Mariano Marín. Él mesmu dio un plazu de media hora pa desallugar la cortil.<ref>Arias, 1880; 85</ref> Col sofitu de cuarenta y cinco diputaos —ente ellos, Lorenzo de Zavala— y ocho suplentes, creóse una [[Xunta Nacional Instituyente]] encargada de llograr una estabilidá político y económico. Pa llograr estos oxetivos, la Xunta tendría de diseñar un métodu pa la designación de los miembros d'un nuevu Congresu, según la creación d'una Comisión de Facienda la que tuvo al cargu de Mariano Larraguibel.<ref name="V522"/> Una vegada instalada la Xunta, los asuntos pendientes a resolver fueron les hostilidaes per parte de Francisco Lemaur, comandante sustitutu de García Dávila en San Juan de Ulúa, según la revisión de l'ayalga imperial. Un préstamu foi axustáu en [[Londres]], que nunca llegó, y otru más con Diego Berry, pero tampoco pudo concretase. Ante la difícil situación económica del erariu, impúnxose un préstamu de 2&nbsp;800&nbsp;000 de pesos cola hipoteca d'una contribución xeneral de tolos habitantes del imperiu. Tamién se prohibió la esportación de dineru a los españoles que queríen migrar, y solamente dexóse-yos viaxar cola ropa d'usu y muebles necesarios. Otres midíes incluyeron: la restricción de la llibertá de prensa, y penes contra conspiradores. Per otru llau, determinóse que nun yera facederu llograr un presupuestu por 20&nbsp;000&nbsp;000 de pesos, de los que precisábense 1&nbsp;500&nbsp;000 pa los gastos de la renta real. El déficit intentóse cubrir por aciu el productu de la renta de tabacu y la captación de cuatro reales sobre tolos individuos de dambos sexos de catorce a sesenta años d'edá.<ref name="A86">Arias, 1880; 86.</ref> P'arreglar la falta de recursos y salvaguardándose na fe pública, Iturbide tomó fondos d'una ''conducta'' de plata de propiedá privada por un cantidá de 1&nbsp;297&nbsp;200 pesos, que s'atopaba depositada en Perote y Jalapa; esta aición provocó'l descontentu de los comerciantes. Foi emitíu papel moneda ensin respaldu, y la ''Gaceta Imperial de Méxicu'' publicó'l 31 d'avientu de 1822 el permisu d'impresión hasta por un monto de 4&nbsp;000&nbsp;000 de pesos. Otra midida de Iturbide foi l'autorización expedida a [[Stephen Austin]], el 3 de xineru de 1823, pa colonizar [[Texas]].<ref>González Pedrero, 2005; 182-183.</ref> == Derrocamientu == [[Ficheru:Emperor Agustin I kroningsportret.JPG|250px|thumb|''Iturbide Emperador'', atribuyíu a Josephus Aries Huerta.]] {{AP|Revolución del Plan de Casa Mata}} Desque se xunió al Plan d'Iguala, [[Antonio López de Santa Anna]] caltuvo una rellación estrecha con Iturbide, quien lo nomó gobernador militar de Veracruz. Entablaron comunicación y amistá personal per mediu de correspondencia mientres más d'un añu. N'ochobre de 1822, Santa Anna, ensin flota y ensin artillería pesao, pretendió tomar el fuerte de San Juan de Ulúa. Por cuenta de que'l proyeutu yera d'especial interés, Iturbide xiró órdenes al xeneral [[José Antonio de Echávarri]] pa supervisar les operaciones, pero tou tratar d'una cadetada y el plan fracasó.<ref>González Pedrero, 2005; 202</ref> El 16 de payares, Iturbide treslladar a [[Xalapa]] cola sida de tomar los precuros necesarios pa tomar de San Juan de Ulúa, pero en realidá quería destituyir a Santa Anna y conducilo a la Ciudá de Méxicu. Mientres esos díes la emperatriz diera a lluz a un nuevu príncipe y l'emperador tornó a celebrar l'acontecimientu. Sicasí, riquió la presencia de Santa Anna en Méxicu, pero esti negar a asistir.<ref name="A86">Arias, 1880; 86.</ref> D'alcuerdu a la crónica de [[Carlos María Bustamante]], el manifiestu de Santa Anna foi trazáu pol ministru plenipotenciario [[Miguel Santa María]], quien taba por embarcase a la [[Gran Colombia]]<ref name="A86"/> y caltuviera correspondencia con [[Joel R. Ponisett]] solicitándo-y interceder por qu'en [[Washington D.C.]] nun se reconociera'l gobiernu de Iturbide.<ref>González Pedrero, 2005; 206.</ref> Quien fora pa Santa Anna, el «amadísimo xeneral», «dignísimo y particularmente amáu emperador» convertir en «el déspota más inxustu», «qu'en llugar de ser el llibertador, convirtiérase nun tiranu».<ref>González Pedrero, 2005; 204.</ref> El 2 d'avientu, Santa Anna realizó una proclama a la población de Veracruz, ente los sos enunciaos destacaben:<ref>González Pedrero; 2005; 205.</ref> :1) Al desafiase'l país, tratar de buscar un gobiernu fundáu sobre los principios d'igualdá, xusticia y razón. :2) Méxicu escoyó dende'l principiu'l gobiernu rerpresentativo, al traviés del Congresu que venció ante la fuercia. :3) En nome de la nación proclámase, arriendes d'ello, la República, so les condiciones que determine una asamblea representativa de la nación. La respuesta del emperador foi inmediata: destacó a los xenerales [[José Antonio de Echávarri]]. [[José María Lobato]] y [[Luis Cortázar y Rábago|Luis Cortázar]] pa someter la sulevación.<ref>Arias, 1880; 87.</ref> El día 3 d'avientu, Santa Anna llanzó un nuevu manifiestu, pero esta vegada dirixíu a la ''Gran Nación Mexicana''. Nel documentu espresó les sos protestes pola disolución del Congresu, pola vulneración de la inviolabilidad de los diputaos y pola prinda de bienes de propiedá privada, lo que representaba frayar el xuramentu que'l mesmu emperador fixera.<ref>González Pedrero, 2005; 207.</ref> Asoráu por proclamar republicanes y pol baturiciu en Veracruz, Francisco Lemaur estableció comunicación con Santa Anna. Col interés de protexer la fortaleza de San Juan de Ulúa pronunció la so posición contraria a la tiranía. Santa Anna axuntar con Lemaur y convieno un armisticiu de mutua conveniencia.<ref name="GP225">González Pedrero, 2005; 225.</ref> Echávarri y Lobato consideraron esti actu como una traición a la nación.<ref>González Pedrero, 2005; 228.</ref> El [[6 d'avientu]] de [[1822]], [[Guadalupe Victoria]] salió del so abellugu pa secundar el movimientu. Conociendo'l prestíu y popularidá del exinsurgente, Santa Anna optó por apurrir -y la xefatura.<ref name="GP225"/> Xuntos proclamaron el [[Plan de Veracruz (1822)|Plan de Veracruz]], que taba conformáu por diecisiete artículos principales y ventidós adicionales, ente los más importantes proponíase: tener exclusividad de la relixón católica, caltener la independencia, aniciar la soberanía nel Congresu, declarar la nulidá de la invistidura imperial de Iturbide por forzar la voluntá del Congresu y vixencia de la Constitución española hasta que'l Congresu redactara una nueva.<ref name="Go227">González Pedrero, 2005; 227.</ref> El día 9 d'avientu, Iturbide diose cuenta de la peligrosidá ante la posible alianza de los rebeldes colos españoles de Lemaur.<ref>González Pedrero, 2005; 230.</ref> A otru día, Santa Anna propusó a Echávarri xunise al movimientu republicanu, pero'l xeneral consentíu del emperador negóse faciendo pública la so respuesta'l día 16 d'avientu, na qu'increpaba al rebalbu como falsu republicanu esmazcarando la so intención velada de vengación contra l'emperador, quien-y dixebrara del mandu de la provincia.<ref>González Pedrero, 2005; 231.</ref> El 21 d'avientu, Santa Anna realizó una meyora escontra [[Xalapa]] pero foi refugáu y vencíu pol xeneral Calderón. Obligáu a replegase, el 24 d'avientu axuntar con un grupu de 300 efectivos de Guadalupe Victoria en Ponte del Rei y retomó el mandu de la rebelión. Echávarri recibió refuerzos pa sitiar a los rebeldes alzando la so capacidá militar a 3000 soldaos, sicasí, retrasó l'entamu del ataque, probablemente por causa de conversaciones entablaes al traviés de la loxa escocesa.<ref>González Pedrero; 2005; 233.</ref> El día 26 d'avientu, despreocupáu na capital, Iturbide participó nel bautizu del so fíu Felipe de Jesús Andrés María de Guadalupe, que la so ceremonia llevó a cabu l'obispu de Puebla.<ref>González Pedrero, 2005; 234.</ref> Mentanto, Santa Anna aprovechó nuevamente la popularidá de Guadalupe Victoria arengando a la población pa engrosar les sos files<ref>González Pedrero, 2005; 235.</ref> y nomándolo nuevamente xeneral en xefe del movimientu los primeros díes de xineru.<ref>González Pedrero, 2005; 237.</ref> El 5 de xineru de 1823, los ex insurxentes [[Vicente Guerrero]] y [[Nicolás Bravo]] treslladar a [[Chilapa d'Álvarez|Chilapa]] nos montes del sur col enfotu de sulevase. Iturbide unvió a [[Epitacio Sánchez]] y [[Gabriel de Armijo]] na so persecución. El 13 de xineru de 1823, nel frente del sur, desenvolvióse la [[batalla de Almolonga]]. Les fuercies rebalbes fueron ganaes, resultando gravemente mancáu Guerrero, pero Epitacio Sánchez morrió mientres el combate. A pesar del ésitu de les fuercies imperiales, la insurrección estender de manera incontenible escontra la zona d'[[Oaxaca]].<ref name="A88">Arias, 1880; 88.</ref> Inda'l 22 de xineru, Santa Anna reportó a Guadalupe Victoria ser atacáu polos cuatro puntos cardinales poles fuercies imperiales.<ref>González Pedrero, 2005; 238</ref> Pero un xiru radical socedió cuando los xenerales Echávarri, Lobato y Cortázar roblaron el [[1 de febreru]] de [[1823]] el [[Plan de Casa Mata]]. D'alcuerdu a [[Lucas Alamán]] la razón d'esti cambéu d'ideoloxía obedeció a la influyencia de les loxas masóniques,<ref name="A88"/> d'alcuerdu a Santa Anna deber al sofitu de Lemaur<ref>González Pedrero, 2005; 239.</ref> y d'alcuerdu a los analises de Nettie L. Benson: «un trabayu fundamental yá fuera preparáu»,<ref>Ferrer, 1995;133.</ref> probablemente tres bambalinas, por [[Miguel Ramos Arizpe]] y [[José Mariano de Michelena]].<ref>González Pedrero, 2005; 233.</ref> === Abdicación === El Plan de Casa Mata tuvo conformáu por once artículos, les sos principales bases fueron: la formación d'un nuevu Congresu —los antiguos diputaos podríen ser reelectos o sustituyíos—; circular a cada xefe del exércitu una copia del plan; les diputaciones provinciales exerceríen el control alministrativu de les provincies y prohibióse atentar contra la persona del emperador. El documentu foi unviáu a toles provincies y foi afechu con gran celeridad.<ref>Arias, 1880; 89</ref> Cola propuesta descrita nel plan pa escoyer nuevos miembros del Congresu, enemigos y amigos de Iturbide tuvieron d'alcuerdu en dicha convocatoria.<ref name="Go253">González Pedrero, 2005; 253</ref> Tres l'abdicación de Iturbide, cada diputación asumió la xurisdicción alministrativa y política del so área, estableciendo un sistema federal ''de facto'' y amenorgando al poder central.<ref>González Pedrero, 2005; 257.</ref> Mientres esos díes llegara a la Ciudá de Méxicu'l capitán [[Comanche (etnia)|comanche]] Guonique y un xefe de la tribu [[cheroqui]] pa celebrar trataos de paz col imperiu, pos los sos pueblos fueren forzaos a salir del territoriu de los [[Estaos Xuníos]]. Guonique comprometer a collaborar con 20&nbsp;000 homes pa sofitar a Iturbide, pero tou resultó ser una endrómina{{ensin referencies}}. El 4 de marzu, Iturbide expedió un decretu pa restaurar el Congresu, tres díes más tarde los diputaos axuntáronse. L'emperador asistió a la primer xunta pronunciando un discursu nel que protestó agasayar la voluntá xeneral, encamentó al Congresu escoyer el llugar qu'envalorara conveniente pa la so residencia, según aprovir recursos pa les tropes pronunciaes y concluyó per encarecer la conveniencia d'una amnistía pa escaecer los agravios y errores pasaos.<ref name="A90">Arias, 1880; 90.</ref> El [[19 de marzu]] de [[1823]], el secretariu de Justicia Juan Gómez Navarrete comunicó per mediu d'una carta l'abdicación de Iturbide:<ref name="Fer139">Ferrer, 1995; 139.</ref> {{cita|Reconocíu'l soberanu Congresu pola Xunta y tropes xuntaes al Plan o Acta de Casa Mata, cesó'l motivu porque yo caltuvi la fuercia na redoma de la capital. La corona almitir con suma repunancia, namái pa sirvir a la patria; pero desque entevi que'l so caltenimientu podría sirvir si non de causa, siquier de sida pa una guerra intestina, resolví dexámela.<br /> Nun fixi yo abdicación d'ella, porque nun había representación nacional reconocida xeneralmente [...] hai yá la reconocencia, y faigo por tantu l'abdicación absoluta.<br /> La mio presencia nel país sería siempres sida pa desavenencies, y atribuyiríenseme planes en que nunca pensara. Y pa evitar entá les más remotu barruntu, me expatriaré gustosu y voi dirixir a una nación estraña. Namái-y voi pidir al Congresu que pague la nación les deldes que contraxi con particulares amigos, que nun son de gran considerancia; pos anque'l mesmu Congresu dexó al mio arbitrio que tomara pa mi lo que precisara y la Xunta fíxome una asignación, yo nun podía faer usu de lo uno nin de lo otru, cuando les necesidaes de les tropes, emplegaos y funcionarios públicos llegaben al mio corazón.|Carta d'abdicación d'Agustín de Iturbide.<ref>Muñoz, 2009; 158.</ref>}} El 26 de marzu realizó una xunta de guerra na que participó'l marqués de Vivanco, Echávarri, Bravo, Barragán y otru oficiales. Determinóse qu'Iturbide saliera cola so familia escoltáu pol xeneral Nicolás Bravo tal que lo solicitara'l mesmu ex emperador.<ref>Arias, 1880; 91.</ref> Entá dempués de realizada l'abicación, hubo choques ente la población cuando entró'l llamáu ''Exércitu Llibertador'' a la Ciudá de Méxicu que foi recibíu na ermita de San Antonio por grupos armaos y el populacho. Pero tou foi inútil, el flaire Aguilar, qu'encabezaba a un grupu, tuvo qu'abelugase nel conventu de La Mercé y el sarxentu Pio Marcha foi prindáu nel Saltu de l'Agua.<ref>González Pedrero, 2005; 241.</ref> El Congresu axuntóse y confió el Poder Executivo a un triunviratu, nel que llegaron a turnarse los xenerales [[Pedro Celestino Negrete]], [[Nicolás Bravo]], [[Vicente Guerrero]] y [[Guadalupe Victoria]], como suplentes [[Miguel Domínguez]] y [[Mariano Michelena]].<ref name="V530">Vázquez, 2009; 530.</ref> El 7 d'abril de 1823, el Congresu declaró la coronación d'Agustín de Iturbide como obra de violencia y de la fuercia y de derechu nulu. Coles mesmes, el Congresu declaró qu'en nengún tiempu hubo derechu pa obligar a la nación mexicana a suxetar a nenguna llei nin tratáu, en consecuencia consideró non subsistentes el Plan d'Iguala y los Trataos de Córdoba, quedando n'absoluta llibertá pa constituyise na forma de gobiernu que más-y afixera.<ref>Muñoz, 2009; 162.</ref> [[Vicente Filisola]] foi avisáu de proclamar del Plan de Casa Mata. El 29 de marzu convocó a una xunta na ciudá de [[Guatemala]].<ref name="A98">Arias, 1880; 98.</ref> El 24 de xunu'l Congresu local votó la so separación de Méxicu, con esceición de la provincia de [[Chiapas]], que prefirió caltenese xunida. El 1 de xunetu de 1823, constituyóse la llamada [[Provincies Xuníes del Centru d'América]].<ref name="V530"/> == Exiliu y muerte == [[Ficheru:Manifiesto al mundo de Agustin de Iturbide.jpg|thumb|Manifiestu d'Agustín de Iturbide al mundu (Manifiestu de Liorna)]] El Congresu asignó una pensión añal de venticinco mil pesos a Iturbide, cola condición de qu'estableciera la so residencia en cualquier llugar d'[[Italia]]. Tamién la so familia tendría los derechu de la pensión que les lleis designaren en casu de muerte del exemperador.<ref>Arias, 1880; 94.</ref> El 9 de mayu, Iturbide llegó a la desaguada del ríu [[L'Antigua (Veracruz)|L'Antigua]], Veracruz y [[Guadalupe Victoria]] allegó a despidilo; l'ex emperador, como amuesa de gratitud y reconocencia, quixo regala-y un reló, l'ex insurxente nun lu quixo almitir y dio-y a cambéu un pañuelu de seda, que guardó hasta'l momentu de la so muerte.<ref>González Pedrero, 2005; 111.</ref> El [[11 de mayu]] de [[1823]], Iturbide en compañía de la so esposa, ocho fíos y diecinueve sirvientes, embarcar na fragata inglesa ''Rowllins'' con destín a [[Europa]].<ref name="Ar95">Arias, 1880; 95.</ref>Coles mesmes, solicitó proteición por medrana a ser atacáu por un barcu pirata o un barcu español.<ref>Arias, 1880; 96.</ref> El Congresu convidó a tornar al ministru plenipotenciario de Colombia, Miguel Santa María, a pesar de qu'esti fuera señaláu como autor del Plan de Veracruz. Amás mandó esaniciar la corona de l'águila que tenía l'escudu nacional, declaró nulu'l nomamientu de los ministros del Supremu Tribunal de Xusticia y sacó de circulación el papel moneda de Iturbide.<ref>Arias, 1880; 97.</ref> Expedióse un decretu pa declarar bonos y meritorios los servicios fechos a la patria mientres los once primeros años de guerra d'independencia a [[Miguel Hidalgo]], [[Ignacio Allende]], [[Juan Aldama]], [[Mariano Abasolo]], [[José María Morelos]], [[Mariano Matamoros]], [[Miguel Bravo (insurxente)|Miguel Bravo]], [[Hermenegildo Galeana]], [[Xavier Mina]], [[Pedro Moreno (insurxente)|Pedro Moreno]] y [[Víctor Rosales]].<ref name="A99">Arias, 1880; 99.</ref> === Manifestaciones republicanes y iturbidistas === Les provincies de Guanajuato, Michoacán, San Luis Potosí, Zacatecas y Oaxaca unviaron comisionaos a la convocatoria de Congresu, pero los sos pidimientos convertir n'esixencies. Texas, Coahuila, Nuevo León y Tamaulipas pretendieron dixebrase pa constituyir un Estáu independiente. El 12 de mayu, en [[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]], rexistróse un llevantamientu de mases populares que fizo evidente'l desalcuerdu ente la población, onde hubo aclamaciones y berros «¡Viva Agustín I!»<ref name="A98"/> En [[Sonora]], frai Bernardo del Espíritu Santu, autoridá puramente eclesiástica, refiertó'l Plan de Casa Mata. Adicionalmente a la división de iturbidistas, borbonistas y republicanos, empezó un bracéu ente centralistes y federalistes, quien tomaron postures separatistes.<ref name="A99"/> Un añu más tarde, un pronunciamientu contrariu a los designios del Congresu nacional —nel que participaron simpatizantes de Iturbide— foi encabezáu por [[Luis Quintanar]] y [[Anastasio Bustamante]] en Guadalaxara. [[Nicolás Bravo]] y [[Pedro Celestino Negrete]] allegaron a la zona pa ocupar la ciudá y axustar la emancipación. En [[Tepic]], el barón de Rossenberg y Eduardo García —pariente del mesmu ex emperador— manifestáronse abiertamente a favor Iturbide y fueron amenorgaos pol coronel Luis Correa. Una vegada derrotaos ordenóse'l so fusilamiento. Entós surdieron manifestaciones a favor de Iturbide como na Ciudá de Méxicu, cuando venticinco conspiradores fueron aprehendios al atopáse-yos papeles, planes y una acta que taben dispuestos a unviar a Londres, ente ellos atopaben el diputáu José Antonio Andrade y el coronel Reyes Veramendi.<ref>Arias, 1880; 103.</ref> Iturbide llegó a [[Livorno]] el 2 d'agostu de 1823. Agospiar na casa de campu de [[Paulina Bonaparte]] ya intentó treslladase a [[Roma]] pero nun se-y dexó. Tamién s'entrevistó col ex cónsul d'España, Mariana Riega, quien amosó'l so interés por conocer la hestoria del ex emperador. Pela so parte, Iturbide escribió en [[Livorno]], [[Toscana]], la so ''Manifiestu al mundu'', tamién conocíu como [[Manifiestu de Liorna]] —fecháu'l 27 de setiembre de 1823— pero nun pudo publicar. Por cuenta de persecuciones y acosos, viaxó por [[Suiza]], la ribera del [[Rin]] y [[Bélxica]] hasta llegar a [[Oostende]]. Darréu crució'l [[canal de la Mancha]] pa llegar a [[Londres]], onde s'estableció'l 1 de xineru de 1824. Por aciu l'ayuda d'un amigu so, llamáu Quin, pudo publicar el so ''Manifiestu''.<ref name="A104">Arias, 1880; 104.</ref> Los movimientos de Iturbide fueron reparaos ya informaos pol padre José María Marchena, espía mexicanu, que puntualmente caltuvo informáu al ministru d'[[Secretaría de Rellaciones Esteriores|Interior y Rellaciones Esteriores]] [[Lucas Alamán]]. Mientres la so estancia en Londres, l'ex emperador recibió cartes de Méxicu, na que los sos partidarios animáben-y a tornar.<ref name="A104"/> El 13 de febreru, Iturbide unvió mensaxe empobináu al Congresu, nel qu'echó voz de la so salida d'Italia, según el so deséu y disposición pa emprestar los sos servicios al gobiernu de Méxicu, pos consideraba que la independencia la nación corría peligru polos esfuerciu que faía España con ayuda de la [[Santa Alianza]] pa reconquistar los territorios americanos.<ref>Arias, 1880; 105.</ref> Dende marzu de 1824, mientres les sesiones del Congresu mexicanu, fueron mentaos y aldericaos los llevantamientos iturbidistas. El 3 d'abril, por sesenta y seis votos contra dos, declaróse traidor a Agustín de Iturbide, siempres que se presentara en cualquier puntu del territoriu mexicanu so cualquier títulu, al igual que cualquier persona que cooperara en favorecer el so regresu. El 22 d'abril, dictaminóse que si Iturbide triaba suelu mexicanu sería declaráu traidor y enemigu del Estáu, por tal motivu cualesquier podría da-y muerte. El 28 d'abril, el dictame foi ratificáu y fíxose estensivu a quien ayudaren el so regresu.<ref name="A106">Arias, 1880; 106.</ref> === Aprehensión y fusilamiento === [[Ficheru:Iturbide preso en la Hacienda de Palo Alto.jpg|miniaturadeimagen|363x363px|Iturbide presu na facienda de Palo Alto, xurisdicción de Santillana, Nuevu Santander el día 18 de xunetu de 1824. ]] El 4 de mayu de 1824, Iturbide embarcar nel bergantín inglés ''Spring'', acompañar la so esposa, dos de los sos fíos menores, [[Ramón Malu]], el padre [[José López]], el padre [[José Treviño]], l'italianu [[Macario Morandini]], l'imprentador inglés [[John Armstrong]], y el coronel polacu [[Carlos Beneski]] quien fuera parte mientres les campañes mexicanes. Llevaba consigo una prensa, documentos personales y un manifiestu que dirixiría al pueblu de Méxicu.<ref name="A106" /> El 14 de xunetu, la embarcación fondió na barra de [[Sotu la Marina]]. Beneski baxó de la nave pa presentase col comandante militar [[Felipe de la Garza]] y amosó-y una carta del padre Treviño, na qu'encamentábase-y pa proponer al gobiernu mexicanu un proyeutu de colonización irlandesa. De la Garza preguntó por Iturbide, el polacu contestó que l'ex emperador atopar en Londres cola so familia, d'esta forma autorizó'l desembarcu.<ref name="A106" /> [[Ficheru:EXPRestos Agustin de Iturbide 27Sep2010 CatMetMex.JPG|thumb|left| 300 px| Exhibición de los restos mortales del emperador y xeneral Agustín de Iturbide na catedral Metropolitana de la Ciudá de Méxicu, por cuenta de los festexos del [[Bicentenariu de la Independencia de Méxicu]], en [[2010]].]] El 15 de xunetu, Iturbide —en compañía de Beneski— acaballó por Sotu la Marina, y foi reconocíu pol teniente coronel Juan Manuel Azúnzolo y Alcalde. Confirmada'l barruntu, el día 16, el cabu Jorge Espino realizó la detención de los viaxeros nun llugar llamáu Los Regueros.<ref name="A106" /> De la Garza entrevistar con dambos, Iturbide esplicólu que viaxara a Méxicu pa ufiertar los sos servicios a la patria, el comandante echar# voz de qu'atopábase fora de la llei conforme al decretu expedíu pol Congresu'l 28 d'abril, tamién-y reclamó l'engañu a Beneski, quien respondió que yera militar y que viniera de alcuerdu a les órdenes recibíes.<ref>Arias, 1880; 107.</ref> De la Garza treslladó a Iturbide a [[Nueva Villa de Padilla|Padilla]], onde s'atopaba sesionando el Congresu llocal del acabante crear estáu de [[Tamaulipas]]. El gobernador yera [[Bernardo Gutiérrez de Lara]], quien había simpatizáu con Hidalgo y Morelos, dirixiendo a un grupu d'insurxentes na zona de [[Texas]]. Nel so defensa, Iturbide acotó la posible invasión que se preparar con ayuda de la [[Santa Alianza]], pero naide creyólu. El Congresu local ordenó cumplir el decretu federal. El [[19 de xunetu]] de [[1824]] Iturbide foi fusiláu,<ref name="Ar108">Arias, 1880; 108.</ref> les sos últimes pallabres fueron: «¡Mexicanos!, nel actu mesmu de la mio muerte, encamiéntovos l'amor a la patria y observancia de la nuesa santa relixón; ella ye quien vos hai de conducir a la gloria. Muerro por haber veníu ayudar, y muerro gustosu, porque muerro ente vós: muerro con honor, non como traidor: nun va quedar a los mios fíos y la so posteridá esti llurdiu: nun soi traidor, non». A otru día, foi soterráu en Padilla. En [[1838]], so la presidencia d'[[Anastasio Bustamante]], los restos mortales de Iturbide fueron treslladaos a la Ciudá de Méxicu y soterráronse con honores na [[Capiya de San Felipe de Jesús]] na [[Catedral Metropolitana de la Ciudá de Méxicu|catedral Metropolitana]], onde permanecen hasta agora, exhibíos nuna urna de cristal.<ref name="Mu180">Muñoz, 2009; 180.</ref> El so nome, acomuñáu cola bandera nacional, caltener mientres enforma tiempu nuna estrofa de la lletra orixinal del [[Himnu Nacional Mexicanu|Himnu Nacional de Méxicu]], escritu en 1854, que suprimióse en 1943. Paradóxicamente, el sable qu'utilizó Iturbide mientres el desfile d'entrada del Exércitu Trigarante na Ciudá de Méxicu asítiase nel salón del Congresu xuntu colos nomes escritos en lletres d'oru de los insurxentes a quien combatiera.<ref name="Ar100">Arias, 1880; 100.</ref> [[Ficheru:Gral. Agustín de Iturbide (sable).jpg|miniaturadeimagen|224x224px|Sable d'Agustín de Iturbide, usáu'l 27 de setiembre de 1821. Na boquilla y primer argolla lléese: "El Xeneral Anastasio Bustamante, fiel amigu y collaborador del Héroe de Yguala, dedica al Congresu Mexicanu esti sable por ser el mesmu que l'inmortal Yturbide usó na Campaña de siete meses en que se llogró la llibertá de la Patria. Añu 1839". Y na segunda argolla: "Nun ye d'Oru, pero'l so preciu ye inmensu. La Yndependencia Mexicana". [[Muséu Nacional de les Intervenciones]]]] {{cita|Estrofa del Himnu Nacional Mexicanu:<br /> Si a la lid contra hueste enemiga convócanos la trompa guerrera, de Iturbide la sacra bandera ¡mexicanos! valientes siguíi.<br /> Y a los fieros bridones sírvan-yos les vencíes enseñes d'alfombra; los lloreos del trunfu dean solombra a la frente del bravu adalid. |col2=Manifiestu al mundu d'Agustín de Iturbide:<br /> El Congresu de Méxicu trató d'alzar estatues a los xefes de la insurrección y faer honores a les sos aciages cenices.<br /> A estos mesmos xefes yo escorriera, y volvería escorrer si retrogradáramos a aquellos tiempos. }}[[Ficheru:Funeral de Iturbide.JPG|thumb|Treslláu de los restos d'Agustín de Iturbide a la [[Catedral Metropolitana de la Ciudá de Méxicu]], en [[1838]].]] == Descendientes == {{AP|Casa de Iturbide}} Dempués de la execución de Iturbide, la so familia treslladar a [[Nueva Orleans]]. El Congresu asignó a la vilba una pensión de 8&nbsp;000 pesos.<ref>Arias, 1880; 109.</ref> La ex emperatriz Ana María Huarte vivió mientres cuatro décades nel anonimatu y finó en [[Filadelfia]], [[Estaos Xuníos]]. Dellos de los fíos d'Agustín del matrimoniu Iturbide-Huarte casar nos EE.&nbsp;UU. El fíu mayor, [[Agustín Jerónimo de Iturbide]], foi incorporáu al exércitu de [[Colombia]] combatiendo nes files independentistes na [[batalla d'Ayacucho]] y sirvió como edecán de [[Simón Bolívar]] hasta 1830. Tuvo una fía natural en Perú con Nicolasa Fernández de Piérola, de nome Jesusa de Iturbide, que se convirtió na esposa del futuru presidente d'esa nación, [[Nicolás de Piérola Villena]]. Colar de la [[República de la Nueva Granada|Nueva Granada]] en 1831, convertir n'axente diplomáticu de [[Méxicu]] en [[Londres]] y dirixóse a [[Estaos Xuníos]], onde morrió solteru en [[1866]].<ref>Olano, 2006; 73.</ref> L'hermanu d'este, [[Ángel de Iturbide]], que se casó cola estauxunidense Alice Green Forrest, morrió na Ciudá de Méxicu'l [[18 de xunetu]] de [[1872]].<ref>Lleón, 2000; 263.</ref> El so fíu únicu, [[Agustín de Iturbide y Green]], nacíu en [[Washington, DC]] en [[1863]], foi tomáu en tutelaje al pie del so primu [[Salvador de Iturbide y Marzán]] por [[Maximiliano I de Méxicu|Maximiliano I]], siendo declaráu como herederu primeru del tronu pa cuando Maximiliano finara<ref name="Decretos del Imperiu">[http://cdigital.dgb.uanl.mx/la/1080045869/1080045869.html Decretos del Segundu Imperiu, Universidá Autónoma de Nuevo León].</ref><ref name="AGU">Aguilar, 2001; 67</ref> . [[Agustín de Iturbide y Green]] finó en [[Filadelfia]], los [[Estaos Xuníos]] en [[1925]], ensin tener descendencia del so matrimoniu con Luisa Kearney, polo que l'heriedu recayó na descendencia del so primu Salvador de Iturbide y Marzán como herederu segundu al tronu de Méxicu, quien recibió tamién el títulu de [[Príncipe de Iturbide]] mientres el reináu de [[Maximiliano I de Méxicu]] quien fora unviáu a Europa pa la so formación. Salvador de Iturbide finó en [[1895]] en [[Ajaccio]], [[Córcega]].<ref>Aguilar, 2001; 68.</ref> La so descendencia cola baronesa Gisela María Teresa Mikos de Tarrodháza y Gludovácz ye la llinia heredera al tronu de Méxicu pola [[Casa de Iturbide|Casa d'Habsburgu-Iturbide]]. Na Constitución Política de la [[República Mexicana]] nun reconoz títulos nobiliarios. == Ancestros == <div style="clear: both; width: 100% padding: 0; text-align: left; border: none;" class="NavFrame"> <div style="background: #ccddcc; text-align: center; border: 1px solid #667766" class="NavHead"> '''Ancestros del emperador Agustín I de Méxicu''' </div> <div class="NavContent" style="display:none;"> <center>{{ahnentafel-compact5 |style=font-size: 90%; line-height: 110%; |border=1 |boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0; |boxstyle_1=background-color: #fcc; |boxstyle_2=background-color: #fb9; |boxstyle_3=background-color: #ffc; |boxstyle_4=background-color: #bfc; |boxstyle_5=background-color: #9fe; |1= 1. '''Agustín de Iturbide y Arambúru, Emperador de Méxicu''' |2= 2. [[José Joaquín de Iturbide y Arregui (1742)|Don José Joaquín de Iturbide y Arregui]] |3= 3. [[María Josefa de Arambúru y Carrillo de Figueroa (†1820)|Doña María Josefa de Arambúru y Carrillo de Figueroa]] |4= 4. [[José de Iturbide y Álvarez de Eulate (1711)|Don José de Iturbide y Álvarez de Eulate]] |5= 5. [[María Josefa de Arregui y Gastelu (1719)|Doña María Josefa de Arregui y Gastelu]] |6= 6. [[Sebastián de Arambúru y Udicibar (1703)|Don Sebastián de Arambúru y Urdibizar]] |7= 7. [[Nicolasa Carrillo de Figueroa y Villaseñor|Doña Nicolasa Carrillo de Figueroa y Villaseñor]] |8= 8. [[José Salvador de Iturbide y Irigaray (1693)|Don José Salvador de Iturbide y Irigaray]] |9= 9. [[Madalena Álvarez de Eulate y Vicuña (1695)|Doña Madalena Álvarez de Eulate y Vicuña]] |10= 10. |11= 11. |12= 12. |13= 13. |14= 14. |15= 15. |16= 16. [[José Iturbide Mendiondo]] (1666) |17= 17. [[Antonia Irigaray Orduña]] |18= 18. [[Pedro Alvarez de Eulate]] |19= 19. |20= 20. |21= 21. |22= 22. |23= 23. |24= 24. |25= 25 |26= |27= |28= |29= |30= |31= }}</center> </div> </div> == Ver tamién == * [[Crisis política de 1808 en Méxicu]] * [[Independencia de Méxicu]] * [[Constitución Federal de los Estaos Xuníos Mexicanos de 1824]] * [[Emperador de Méxicu]] * [[Rebelión de Felipe de la Garza]] == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíu=AGUILAR OCHOA |nome=Arturo |títulu=La fotografía mientres l'imperiu de Maximiliano |url=https://books.google.com.mx/books?id=135pVPgM6T4C&pg=PA68&dq=Salvador+de+Iturbide+y+Marz%C3%A1n&lr=&cd=7#v=onepage&q=Salvador%20de%20Iturbide%20y%20Marz%C3%A1n&f=false |fechaaccesu=19 d'abril de 2010 |añu=2001 |editorial=Institutu d'Investigaciones Estétiques de la Universidá Nacional Autónoma de Méxicu |ubicación=Méxicu |isbn=978-968-36-4505-4}} * {{cita enciclopedia |apellíu=ARIES |nome=Juan de Dios |enllaceautor=Juan de Dios Aries |coautores=[[Enrique de Olavarría y Ferrari|OLAVARRÍA Y FERRARI, Enrique de]] |editor=[[Vicente Riva Palacio]] |enciclopedia=[[México a través de los siglos]]|títulu=Méxicu independiente |url=http://www.archive.org/stream/mxicotravsde04tomorich#page/14/mode/2up |fechaaccesu= 25 de marzu de 2010 |añu=1880 |editorial=Ballescá y compañía |volumen= IV volume|ubicación=Méxicu |isbn=}} * {{cita llibru |apellíu=FERRER MUÑOZ |nome=Manuel |títulu=La formación d'un Estáu nacional. L'imperiu y la república federal (1821-1835) |url=http://www.bibliojuridica.org/llibros/2/656/1.pdf |fechaaccesu=18 d'abril de 2010 |añu=1995 |editorial=Universidá Nacional Autónoma de Méxicu |isbn=968-36-4746-4 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070612062935/http://www.bibliojuridica.org/llibros/2/656/1.pdf |fechaarchivu=12 de xunu de 2007 }} * {{cita llibru |apellíu=FRASQUET MIGUEL |nome=Ivana |títulu= La Ciudá de Méxicu y Cádiz, 1810-1823. En busca de la soberanía constitucional|url= |fechaaccesu=15 d'abril de 2010 |edición=20/10 Memoria de les revoluciones en Méxicu |añu=2009 |editor=Enrique Márquez |editorial=RGM Medios |allugamientu=Méxicu |isbn=978-607-7748-04-5 |capítulu=Una vieya constitución pa una nueva nación. Méxicu y el so "Trieniu Lliberal"}} * {{cita llibru |apellíu=GONZÁLEZ PEDRERU |nome=Enrique |enllaceautor=Enrique González Pedrero |títulu=País d'un solu home: el Méxicu de Santa Anna. Volume 1. La ronda de los contrarios|url= |fechaaccesu=26 de marzu de 2010 |añu=2005 |editorial=[[Fondu de Cultura Económica]] |ubicación=Méxicu |isbn=968-16-3962-6}} *{{cita llibru|apellíos1={{versalita|Guerrero Flores}}|nome1=David|apellíos2={{versalita|Ruiz Ham}}|nome2=Emma Paul|títulu=El país en formación. Cronoloxía (1821-1854)|fecha=2012|editorial=Institutu Nacional d'Estudios Históricos de les Revoluciones de Méxicu|isbn=978-607-7916-68-0|edición=1a.|url=http://www.inehrm.gob.mx/work/models/inehrm/Resource/437/1/images/el_pais_en%20formacion.pdf|fechaaccesu=10 de xineru de 2017}} * {{cita llibru |apellíu=MONTEREY |nome=Francisco J. |títulu=Historia d'El Salvador Anotaciones Cronolóxiques 1810-1842 |url=https://books.google.com.sv/books?id=aiLjAAAAMAAJ&source=gbs_slider_thumb |fechaaccesu=15 de xunu de 2010 |edición=Tercer |añu=1996 |editorial=Editorial Universitaria |isbn=}} * {{cita llibru |apellíu=MUÑOZ SALDAÑA |nome=Rafael |títulu=Méxicu independiente. L'espertar d'una nación |url= |fechaaccesu=26 de marzu de 2010 |añu=2009 |editorial=Editorial Televisa Internacional |allugamientu=Méxicu |isbn=978-968-5963-25-1}} * {{cita llibru |apellíu=LLIÓN ALANIS |nome=Ricardo |títulu=Historiografía michoacana: acercamientos y balances |url=https://books.google.com.mx/books?lr=&cd=7&id=5SESAQAAIAAJ&dq=%C3%81ngel+de+Iturbide+Alice+Green&q=Alice+Green |fechaaccesu=19 d'abril de 2010 |añu=2000 |editorial=Universidá Michoacana de San Nicolás d'Hidalgo, Institutu d'Investigaciones Históriques |allugamientu= Morelia|isbn=978-970-70-3026-8}} * {{cita llibru |apellíu=OLANO GARCÍA |nome=Hernán Alejandro |títulu=La constitución monárquica de Cundinamarca |url=https://books.google.com.mx/books?id=xiwWAQAAIAAJ&q=Agust%C3%ADn+Jer%C3%B3nimo+de+Iturbide+batalla+Ayacucho&dq=Agust%C3%ADn+Jer%C3%B3nimo+de+Iturbide+batalla+Ayacucho&hl=es&ei=GtPLS7TrIIf-tQOe7sz7Ag&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC8Q6AEwAQ |fechaaccesu=19 d'abril de 2010 |añu=2006 |editorial= Ediciones Academia Colombiana de Xurisprudencia|isbn=}} * {{cita llibru |apellíu=VÁZQUEZ |nome=Josefina Zoraida |enllaceautor=Josefina Zoraida Vázquez |títulu=Historia xeneral de Méxicu |url= |fechaaccesu=26 de marzu de 2010 |añu=2009 |editor=[[Daniel Cosío Villegas]] |editorial=[[El Colexu de Méxicu]] |ubicación=Méxicu |isbn=968-12-0969-9|capítulu=Los primeros tropiezos |páxines=525-582}} * {{cita llibru |apellíu=VILLORO |nome=Luis |enllaceautor=Luis Villoro |títulu=Historia xeneral de Méxicu |url= |fechaaccesu=26 de marzu de 2010 |añu=2009 |editor=[[Daniel Cosío Villegas]] |editorial=[[El Colexu de Méxicu]] |ubicación=Méxicu |isbn=968-12-0969-9|capítulu=La revolución d'independencia |páxina=489-523}} * {{cita enciclopedia |apellíu=ZÁRATE |nome=Julio |enllaceautor=Julio Zárate |editor=[[Vicente Riva Palacio]] |enciclopedia=[[México a través de los siglos]] |títulu=La Guerra d'Independencia |url=http://www.archive.org/stream/mxicotravsde03tomorich#page/n7/mode/2up|fechaaccesu=25 de marzu de 2010 |añu=1880 |editorial=Ballescá y compañía |volumen= III volume |ubicación= Méxicu|isbn=}} == Enllaces esternos == {{commons|Agustín de Iturbide|Agustín de Iturbide}} {{wikisource autor}} * [https://web.archive.org/web/20080310131859/http://inmf.org/ganadorlascases2.htm ''El camín escontra la Llibertá''], nel sitiu del Institutu Napoleónicu Méxicu-Francia. * {{cita web |url=http://www.acces.bicentenario.gob.mx/index.php?option=com_content&view=article&id=63%3Aindependencia-el-tragico-destín-de-un-libertador-&catid=2&Itemid=12 |títulu=Agustín de Iturbide: el tráxicu destín d'un llibertador |fechaaccesu=18 d'abril de 2010 |autor=Espinosa de los Monteros Hernández, Roberto |editorial=Méxicu 2010, Gobiernu Federal |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100420203212/http://www.acces.bicentenario.gob.mx/index.php?option=com_content&view=article&id=63%3Aindependencia-el-tragico-destín-de-un-libertador-&catid=2&Itemid=12 |fechaarchivu=20 d'abril de 2010 }} * {{cita web |url=http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/hestoria/iturbide/indice.html |títulu=Manifiestu al mundu d'Agustín de Iturbide |fechaaccesu=18 d'abril de 2010 |autor=López, Chantal; Cortés, Omar |editorial=Antorcha.net |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100618095520/http://www.antorcha.net/biblioteca_virtual/hestoria/iturbide/indice.html |fechaarchivu=18 de xunu de 2010 }} * {{cita web |url=http://www.raco.cat/index.php/Millars/article/view/169240/221532 |títulu=Les pervivencies de Iturbide nel Méxicu de güei |fechaaccesu=19 d'abril de 2010 |autor=Zárate Toscano, Verónica |editorial=Instituto Mora }} {{Socesión |títulu= [[Rexencia (política)|Presidente de la Rexencia]] |periodu = [[1821]]-[[1822]] |predecesor = Nuevu Cargu |socesor = Él mesmu<br /><small>(como [[Emperador de Méxicu]]) |títulu2 = [[Emperador de Méxicu]] |periodu2 = [[1822]]-[[1823]] |predecesor2 = Él mesmu<br /><small>(como [[Rexencia (política)|Presidente de la Rexencia]]) |socesor2 = [[Gobiernu provisional de Méxicu (1823-1824)|Supremu Poder Executivu]]<br /><small>(Triunviratu de [[Nicolás Bravo Rueda|Bravo]]-[[Guadalupe Victoria|Victoria]]-[[Pedro Celestino Negrete|Negrete]];<br />suplentes: [[Mariano Michelena|Michelena]]-[[Miguel Domínguez|Domínguez]]-[[Vicente Guerrero|Guerrero]]) }} {{NF|1783|1824|Iturbide, Agustin de}} {{Tradubot|Agustín de Iturbide}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Emperadores de Méxicu]] [[Categoría:Persones de Michoacán]] [[Categoría:Insurxentes de la independencia de Méxicu]] [[Categoría:Lliberales de Méxicu]] [[Categoría:Executaos de Méxicu]] [[Categoría:Xenerales d'España]] [[Categoría:Xenerales d'España]] [[Categoría:Masones de Méxicu]] [[Categoría:Militares de Méxicu]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Méxicu]] [[Categoría:Monarques executaos]] [[Categoría:Primer Imperiu Mexicanu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] hyv9kv2eafl2dm98d6psmfl0qn34wzl 0 151933 3709577 3670180 2022-08-19T06:59:46Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{otros usos|Imperiu chinu (1915-1916)}} {{Ficha d'estáu desapaecíu |nome_oficial = 中华帝国<br />''<small>Zhōnghuá dìguó</small>''<br />Imperiu chinu |nome_completu = 伟大的中华帝国<br />''<small>Wěidà de zhōnghuá dìguó</small>''<br />Gran Imperiu chinu |nome_común = Imperiu chinu |duración = 221 e.C.-220<br />265-420<br />581-907<br />960-1912 |yera = Imperiu |eventu_anterior1 = [[Primaveres y serondes]] |añu_eventu_anterior1 = 722 e.C.-481 e.C. |eventu_empecipio = Unificación de China sol emperador [[Qin Shi Huang]] |añu_empecipio = 221 e.C. |eventu1 = [[Tres Reinos]] |añu_eventu1 = 220-280 |eventu2 = [[Dieciséis Reinos]] |añu_eventu2 = 304-439 |eventu3 = [[Dinastíes Meridionales y Septentrionales]] |añu_eventu3 = 420-589 |eventu4 = [[Cinco Dinastíes]] |añu_eventu4 = 907-960 |eventu5 = [[Revolución de Xinhai]] |fecha_eventu5 = 10 d'ochobre |añu_eventu5 = 1911 |eventu_fin = Abdicación del emperador [[Puyi]] |fecha_fin = 12 de febreru |añu_fin = 1912 |p1 = Reinos Combatientes |bandera_p1 = Warring States 350 BC.png |s1 = Tres Reinos |s2 = Dieciséis Reinos |s3 = Dinastíes Meridionales y Septentrionales |s4 = Cinco Dinastíes |s5 = República de China (1912-1949) |añu_p1 = 221 e.C. |añu_s1 = 220 |añu_s2 = 420 |añu_s3 = 439 |añu_s4 = 907 |añu_s5 = 1912 |bandera_s1 = Saam Gwok 262 CE.png |bandera_s2 = Eastern Jin Dynasty 376 CE.png |bandera_s3 = Southern and Northern Dynasties 440 CE.png |bandera_s4 = Five Dynasties Ten Kingdoms 923 CE.png |bandera_s5 = Flag of China (1912–1928).svg |imaxe_bandera = Dragon from China.svg |bandera = Estandarte Imperial#China |imaxe_escudo = |símbolu = |mapa = Territories of Dynasties in China.gif |aclaración_mapa = Territorios de les distintes dinastíes que gobernaron China, dende l'añu 1000&nbsp;e.&nbsp;C. hasta 1912 |capital = Nunca establecida de forma definitiva |forma_de_gobierno = Monarquía absoluta |títulu_líder = Emperador de China líder1 = [[Qin Shi Huang]] |añu_líder1 = 221 e.C.-210 e.C. |líder2 = Emperador [[Puyi]] |añu_líder2 = 1908-1912 |títulu_gobernante = Dinastíes chines |gobernante1 = Dinastía Qin |añu_gobernante1 = 221&nbsp;e.&nbsp;C.-206&nbsp;e.&nbsp;C. |gobernante2 = Dinastía Han |añu_gobernante2 = 206&nbsp;d.&nbsp;C.-220&nbsp;d.&nbsp;C. |gobernante3 = [[Dinastía Jin (265-420)|Dinastía Jin]] |añu_gobernante3 = 265-420 |gobernante4 = Dinastía Sui |añu_gobernante4 = 581-618 |gobernante5 = Dinastía Tang |añu_gobernante5 = 618-907 |gobernante6 = Dinastía Song |añu_gobernante6 = 960-1279 |gobernante7 = Dinastía Yuan |añu_gobernante7 = 1279-1368 |gobernante8 = Dinastía Ming |añu_gobernante8 = 1368-1644 |gobernante9 = Dinastía Qing |añu_gobernante9 = 1644-1912 |gobernante10 = [[Imperiu chinu (1915-1916)|Dinastía Hongxian]] |añu_gobernante10 = 1915-1916 |idioma = [[Idioma chinu|Chinu]] |idioma_principal = [[Idioma chinu|Chinu]] |idioma_non_oficial = [[Idioma manchú|Manchú]]<br />[[idioma mongol|Mongol]]<br />[[Llingües siníticas]] |relixón = [[Confucianismu]]<br />[[budismu]]<br />[[taoísmu]]<br />[[islam]]<br />[[relixón tradicional china]]<br />[[catolicismu]] |moneda = |dato_añu1 = |dato_superficie1 = |dato_población1 = |notes = '''[[Xentiliciu]]''': Chinu-a }}. L''''Imperiu chinu''' ({{zh|t=中華帝國|p=Zhōnghuá dìguó}}) entiéndese como l'estensu periodu de la [[historia de China]] que puede calificase d'[[Imperiu]], ye dicir nel que l'actual país de [[China]] taba gobernáu por un [[Emperador de China|emperador]]. Dicha etapa de la historia entiende los gobiernos ente la [[dinastía Qin]] ―[[221 e.C.]]― y la [[dinastía Qing]] ―[[1912|1912 d. C.]]―, con curties interrupciones por guerres civiles o fragmentación del territoriu en diversos reinos. El primer '''Imperiu chinu''' unificáu empezó col reináu de [[Qin Shi Huang]] (chinu: 秦始皇, pinyin: Qín Shǐhuáng, Wade-Giles: Ch'in Shih-huang), nacíu en Handan (邯鄲). == Antecedentes == Por sieglos [[China]] tuvo estremada en pequeños reinos, lo cual esplica la gran diversidá llingüística qu'hai en dichu país. Mientres el periodu de los [[Reinos Combatientes]] Qin Shi Huang lluchó xunto al so exércitu contra esos estaos. En [[221 e.C.|221&nbsp;e.&nbsp;C.]], ganando l'estáu de Qi, foi proclamáu emperador. == Historia == La historia del imperiu puede estremase en tres periodos concretos: l'imperiu tempranu, l'imperiu mediu y l'imperiu tardíu. === Imperiu tempranu === L'imperiu tempranu empecipió na [[Edá del Fierro]] cola unificación de China por [[Qin Shi Huang]] nel 221&nbsp;e.&nbsp;C. Esti acontecimientu punxo fin a cinco sieglos de guerres feudales qu'afararon la [[dinastía Zhou]] y el territoriu oriental de l'actual China. La curtia [[dinastía Qin|dinastía fundada por Qin Shi Huang]] introdució un gobiernu centralizáu sol sistema de [[monarquía absoluta]], lideráu pol [[emperador de China]]. Dempués d'abolir el [[feudalismu]] xunto al so primer ministru, [[Li Si]], estremó'l so imperiu en 36 provincies rexíes por 3 gobernadores, unu de los cualos yera civil y otru militar. Coles mesmes, construyó redes de comunicación ente los distintos conceyos del imperiu. Tamién se produció una estandarización d'unidaes de too tipu, ente les cualos cabo destacar la de masa y la monetaria. El llargor de les exes de los carros pasó a tener un valor estándar y toa China pasó a rexise pol mesmu códigu de lleis. Magar toes estes reformes, quiciabes, la más significativa foi la unificación de la escritura. Tamién s'empezó la colosal obra d'inxeniería de la [[Gran Muralla China|Gran Muralla]]. La estructura de gobiernu Qin consistía nel sistema denomináu ''Trés Señores y Nueve Ministros'', nel cual los trés cargos de los señores yeren ocupaos polos trés funcionarios de más altu rangu nel gobiernu imperial, mientres los nueve ministros taben compuestos por tolos ministros d'importancia nel gobiernu central. Los Qin fueron ganaos nel añu 206&nbsp;e.&nbsp;C. y fueron sustituyíos pola [[dinastía Han]], que gobernó mientres cuatro sieglos y fixeron del [[confucianismu]] la ideoloxía del Estáu. Esti periodu terminó nel añu 220 d.C., cuando l'imperiu foi estremáu mientres la era de los [[Tres Reinos]] ([[Wei (reinu)|Wei]], [[Shu (reinu)|Shu]] y [[Wu (reinu)|Wu]]) y depués mientres la posterior yera de [[Dinastíes Meridionales y Septentrionales]], empezáu asina la era de desunión conocida como les [[Seis Dinastíes]], un periodu de 400 años de continua guerra que duró hasta que la [[dinastía Sui]] ganó a los sos rivales nel añu 589. === Imperiu mediu === L'imperiu mediu empecipió cola reunificación de China pola curtia [[dinastía Sui]] en 589. Los Sui reemplazaron el [[sistema de novenu rangu]] col [[sistema d'exame imperial chinu]] y embarcáronse en grandes obres públiques, como la conexón de delles canales acuátiques yá esistentes pa formar el [[Gran Canal de China Gran Canal]]. Tamién reemplazaron la estructura previa del Estáu cola de los ''Tres Departamento y Seis ministerios'', un sistema que nun sufrió demasiaos cambeos hasta l'aprobación d'un [[Conseyu de Ministros|gabinete]] en mayu de 1911 xustu antes de la [[Revolución de Xinhai]]. Dempués del derrocamientu de la dinastía Sui, la [[dinastía Tang]] gobernó prósperamente mientres tres sieglos. La so cayida en 907 foi siguida de décades de baturiciu conocíes como les [[Cinco Dinastíes|Cinco Dinastíes y los Diez Reinos]]. Delles tribus del norte aprovechar de la desunión pa establecer les [[Dinastíes del Norte]]. La mayor parte de la [[China interior]] foi reunificada pola [[dinastía Song]] nel añu 960, que vio grandes meyores teunolóxiques, económicos y culturales y el surdimientu del [[neoconfucianismo]]. China foi conquistada pol [[Imperiu mongol]] en 1279. El periodu que toma les dinastíes Tang y Song tamién se-y conoz como la ''Edá d'Oru de China''. El desenvolvimientu cultural algamáu escontra'l sieglu IV a.C, fundó les bases pa la nacencia del '''imperiu chinu'''. === Imperiu tardíu === L'Imperiu tardíu referir al periodu ente'l final del dominiu mongol en 1368 y l'establecimientu de la [[República de China (1912-1949)|República de China]] en 1912 ya inclúi les dinastíes Ming y Qing. Dacuando inclúyese tamién la [[dinastía Yuan]]. L'usu de los términos China Imperial temprana, media y tardida ye'l preferíu por munchos historiadores económicos, culturales y sociales sobre la [[periodización]] estándar dinástica en que se fai fincapié nes continuidaes social y económicu ente dinastíes. En particular, esiste un consensu ente los historiadores qu'a diferencia de la [[dinastía Yuan]], la invasión [[manchú]] nun marca una discontinuidá relativamente fuerte na [[historia de China]] y que la mayoría de los enclinos cultural y social de la dómina cruciaron la división ente los Ming y los Qing. Coles mesmes, dellos historiadores señalen qu'esta periodización tiende a considerar que los periodos d'aquelles dinastíes estable y xuníu como "normales" y "estándar" y los periodos nel mediu como "anormales". == Ver tamién == * [[Historia de China]] * [[Qin Shi Huang]] * [[Dragón chinu]] * [[Estandarte Imperial]] * [[Rellaciones ente l'Imperiu romano y Chino]] == Referencies == *{{cita llibru |apellíu= Li |nome= Konghuai |títulu= History of Administrative Systems in Ancient China |editorial= Joint Publishing (H.K.) Co., Ltd. |añu= 2007|idioma=chinu |isbn= 978-962-04-2654-4}} *{{cita llibru |apellíu= Lu |nome= Simian |títulu= The General History of China |editorial= New World Publishing |añu= 2008|idioma=chinu |isbn= 978-7-80228-569-9}} * {{cita publicación |apellíu=Wang |nome=Yü-Ch'üan |fecha = xunu de 1949 |títulu=An Outline of The Central Government of The Former Han Dynasty |revista=Harvard Journal of Asiatic Studies |volume=12 |númberu=1/2 |páxines=134–187|doi=10.2307/2718206 |editorial=Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 12, Non. 1/2 |jstor=2718206}} {{Tradubot|Imperio chino}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Antiguos imperios d'Asia|Chinu]] [[Categoría:Estaos y territorios desapaecíos de China]] [[Categoría:Antigües monarquíes d'Asia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] q9auupvlg7vpwgarigufrs9x5le4s81 0 152091 3710079 3697306 2022-08-19T11:37:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Ficha de conflictu militar |nome_batalla = Conflicto de la Franxa de Gaza de 2008-2009 |imagen = Mapa de la Franja de Gaza.svg |descripción_imaxe = Área del conflictu |conflictu = Parte del [[Conflictu árabe-israelín]] |fecha = [[27 d'avientu]] de [[2008]] - [[18 de xineru]] de [[2009]]<ref name=haaretz1 /> ({{edá en díes |27|12|2008|18|1|2009|}} díes) |llugar = [[Franxa de Gaza]] y [[Distritu Meridional (Israel)|Distritu sur d'Israel]] |resultáu = Destrucción de la infraestructura de les ciudaes de [[Gaza]], [[Jan Yunis]] y [[Rafah]], invasión de la Franxa de Gaza, alto al fueu declaráu unilateralmente per dambes partes. |descripción = |casus = Respuesta al llanzamientu de cohetes [[Qassam]] palestinos sobre territoriu israelín.<ref name=elpais1>{{cita noticia |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/Israel/bombardea/Gaza/dexa/155/muertos/elpepuint/20081227elpepuint_7/Tes |títulu=Israel bombardea Gaza y dexa siquier 155 muertos |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008 |periódicu=El País |fecha=27 d'avientu de 2008 }}</ref> |territoriu = |combatientes1 = {{bandera2|Israel}} |combatientes2 = {{bandera|Palestina}} [[Franxa de Gaza]] :* {{bandera imaxe |Flag_of_Hamas.svg}} [[Hamás]] :* {{bandera imaxe |Flag_of_the_Islamic_Jihad_Movement_in_Palestine.svg}} [[Yihad Islámica Palestina|YIP]]<ref name="IslamicJihad">[http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3646633,00.html Senior Jihad man, 14 others die in IDF strikes], Ynet, 29-12-2008</ref> :* {{bandera imaxe |Fatah_Flag.svg}} [[Brigaes de los Mártires d'Al-Aqsa]]<ref name="The Xerusalem Post" /> :* {{bandera|}} [[Comités de Resistencia Popular]]<ref name="The Xerusalem Post">{{Enllaz rotu|1={{Cita web |url=http://www.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1230733174237&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull |títulu=Hamas: We're using PA arms to battle IDF |fechaaccesu=10 de xineru de 2009 |autor=The Xerusalem Post |fecha=4 de xineru de 2009 |idioma=inglés }} |2=http://www.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1230733174237&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull |bot=InternetArchiveBot }}</ref> :* {{bandera|}} [[Frente Popular pa la Lliberación de Palestina|FPLP]]<ref name="The Xerusalem Post" /> |comandante1 = {{bandera|Israel}} [[Gabi Ashkenazi]]<br/>{{bandera|Israel}} [[Yoav Galant]]<br />{{bandera|Israel}} [[Ehud Barak]] |comandante2 = {{bandera imaxe |Flag_of_Hamas.svg}} [[Khaled Mashal]] * {{bandera imaxe |Flag_of_Hamas.svg}} [[Ismail Haniya]] * {{bandera imaxe |Flag_of_Hamas.svg}} [[Mahmud az-Zahar]] * {{bandera imaxe |Flag_of_Hamas.svg}} [[Ahmed Jabari]]{{MEC}}<ref>{{enllaz rotu|1={{Cita publicación |nome=Yaakov |apellíu=Katz |coautores=Toameh, Khaled Abu |títulu=Hamas chief of staff may be dead |url=http://www.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1230456505069&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull |editorial=The Xerusalem Post |fecha=29 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=29 d'avientu de 2008}} |2=http://www.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1230456505069&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * {{bandera imaxe |Flag_of_Hamas.svg}} [[Abu Zakaria al-Jamal]]{{MEC}} * {{bandera imaxe |Flag_of_Hamas.svg}} [[Nizar Rayyan]]{{MEC}} * {{bandera imaxe |Flag_of_Hamas.svg}} [[Mohammed Deif]] * {{bandera imaxe |Flag_of_Hamas.svg}} [[Said Seyam]]{{MEC}} * {{bandera imaxe |Flag_of_Hamas.svg}} [[Tawfiq Haber]] * {{bandera imaxe |Flag_of_Hamas.svg}} [[Osama Mazini]] * {{bandera imaxe |Flag_of_the_Islamic_Jihad_Movement_in_Palestine.svg}} [[Ramadan Shallah]] |soldaos1 = 4000-20&nbsp;000 soldaos<ref name="INSS">{{Cita web |url=http://www.inss.org.il/upload/(FILE)1206270841.pdf |títulu=The Institute for National Security Studies", capítulo Israel |fecha=23 de marzu de 2008. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080813024448/http://www.inss.org.il/upload/%28FILE%291206270841.pdf |fechaarchivu=13 d'agostu de 2008 }}</ref> * 6500 reservistas<ref>{{Cita web |url=http://www.20minutos.es/noticia/439509/0/israel/palestina/gaza/ |títulu=Israel va movilizar a 6&nbsp;500 reservistas pa una eventual incursión terrestre en Gaza}}</ref> * 88 aviones de combate y helicópteros |soldaos2 = ~30&nbsp;000<ref name="abcnews1">{{Cita web |url=http://abcnews.go.com/International/wireStory?id=6536195 |títulu=ABC News: Israeli Troops Mobilize as Gaza Assault Widens |editorial=Abcnews.go.com |fechaaccesu=28 d'avientu de 2008}}</ref> |baxes1 = 11 soldaos muertos y 236 mancaos<ref name=bombblast>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1059156.html IDF soldier killed, three wounded, in bomb blast on Gaza border] {{Wayback|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1059156.html |date=20090129163309 }} Hai'aretz, 27 de xineru de 2009.</ref><ref name=haaretz30>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1052299.html 30 soldiers hurt in op, 2 seriously; report: army bisects Gaza]</ref><ref name=haaretz5>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1053120.html Fifth Israeli soldier killed in Gaza ground operation against Hamas]</ref><br />3 civiles muertos, 84 mancaos<ref name=BBC312>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7802515.stm |títulu=Israeli air raids have pounded the Gaza Strip for a third day, hitting key sites linked to militant group Hamas.}}</ref><ref name=elmundo3o>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2008/12/29/internacional/1230579619.html?a=bc0ca0ded84ce9c95fe67c4a5726d023&t=1230584904 |títulu=Israel podría atacar Gaza per tierra pa 'acabar más rápidu la operación'}}</ref><ref name=haaretz_ashdod>{{Cita web |url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1050925.html |títulu=Rockets fired from Gaza kill 2 Israelis within hour |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081230135630/http://www.haaretz.com/hasen/spages/1050925.html |fechaarchivu=30 d'avientu de 2008 }}</ref> |baxes2 = 1314 muertos (siquier 673 civiles)<ref name=un783>[https://web.archive.org/web/20090216220329/http://www.jornada.unam.mx/ultimas/2009/01/12/suman-900-muertos-por-ofensiva-israeli-en-gaza-serviciu-mélicu Suman 905 muertos por ofensiva israelina en Gaza: serviciu médicu]</ref><ref>{{Cita web |url=http://lta.reuters.com/article/topNews/idLTASIE50D1HY20090114 |títulu=Médicos Gaza dicen cifra muertos n'ofensiva suman más de 1.000 |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 |autor=[[Reuters]]}}</ref><ref name="publicomuertos">{{Cita web |url = https://www.publico.es/186731/israel/palestina/gaza/muertos |títulu = El númberu de muertos en Gaza alzar a cerca de 350 |fechaaccesu = 30 d'avientu de 2008 |fecha = 29 d'avientu de 2008 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20100530075520/https://www.publico.es/186731/israel/palestina/gaza/muertos |fechaarchivu = 30 de mayu de 2010 }}</ref><ref name="europapresmuertos">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-autoridaes-israelies-ordenen-periodistes-abandonen-zones-colindantes-franxa-gaza-20081229115248.html |títulu=Israel afirma que va ampliar y va intensificar la ofensiva en Gaza si ye necesariu |fechaaccesu=30 d'avientu de 2008 |autor=Reuters/Europa Press |fecha=30 d'avientu de 2008 }}</ref><br />5300 mancaos<ref name=dn428>[http://www.diariodenavarra.es/20090102/internacional/el mundu-musulman-protesta-masivamente-ofensiva-israeli-contra-gaza.html?not=2009010220363043&idnot=2009010220363043&dia=20090102&seccion=internacional&seccion2=internacional&chnl=30&ph=1 El mundu musulmán protesta masivamente pola ofensiva israelín contra Gaza]</ref><ref name="EP3112F16">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-oproximo-f16-israelies-bombardean-tuneles-rafa-mientres-balance-ataques-yá-375-muertos-20081231093320.html |títulu=Los F16 israelinos bombardean los túneles de Rafá, mientres el balance de los ataques yá ye de 375 muertos |fechaaccesu=31 d'avientu de 2008 |autor=Europa Press. Madrid. |fecha=31 d'avientu de 2008}}</ref><ref name="EP417muertos">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-oproximo-autoridaes-méliques-aumenten-417-muertos-2000-mancaos-250-graves-balance-bombardeos-20090101152254.html |títulu=Les autoridaes médiques aumenten a 417 muertos y 2&nbsp;000 mancaos, 250 graves, el balance de los bombardeos |fechaaccesu=1 de xineru de 2009 |autor=Europa Press. Madrid. |fecha=1 de xineru de 2009}}</ref><br /> Según Israel, 1200 muertos (siquier 700 d'ellos milicianos)<ref name=only250>[http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3661940,00.html IDF: Only 250 of Gaza fatalities were civilians] Ynet News, 28 de xineru de 2009.</ref> |campaña = Conflicto árabe-israelín }} El '''conflictu de la Franxa de Gaza de 2008-2009''', denomináu '''Operación Plomo Fundíu'''<ref>[http://web.archive.org/web/http://www.ansa.it/ansalatina/notizie/rubriche/mundu/20081227205234795181.html Siquier 225 muertos n'entamu d'ofensiva israelina]</ref> ({{lang-he|מבצע עופרת יצוקה}}) poles [[Fuercies de Defensa Israelinos]] (FDI), foi una [[Defensiva y ofensiva|ofensiva militar]] dende aire, tierra y mar,<ref>{{Cita web |url=http://criticadigital.com/index.php?secc=nota&nid=16621 |títulu=Diariu Crítica de l'Arxentina:Los ataques israelinos a Gaza dexaron unos 500 muertos |fechaaccesu=6 de xineru de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090212233347/http://criticadigital.com/index.php?secc=nota&nid=16621 |fechaarchivu=12 de febreru de 2009 }}</ref> precedida por una campaña de [[bombardéu aereu]] sobre la [[Franxa de Gaza]] ([[Territorios Palestinos]]), que tuvo entamu'l [[27 d'avientu]] de [[2008]] y que remató'l [[18 de xineru]] de [[2009]].<ref name=haaretz1>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1050405.html ANALYSIS/IAF strike on Gaza is Israel's version of 'shock and awe']</ref> Foi dirixida contra oxetivos de la infraestructura de la organización [[Hamás]], principalmente [[puertu|puertos]], sedes [[ministeriu|ministeriales]], cuarteles de [[policía]], depósitos d'armes y los túneles soterraños que comunicaben la Franxa de Gaza con Exiptu.<ref name=elpais1 /><ref name=repitida_5>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/fuercia/aerea/israeli/bombardea/Universidá/Islamica/Gaza/elpepuint/20081228elpepuint_2/Tes La fuercia aérea israelina bombardea la Universidá Islámica de Gaza]</ref><ref name=repitida_2>[http://lta.reuters.com/article/topNews/idLTASIE4BR01520081228 Israel ataca mezquita de Gaza n'ofensiva aérea]</ref><ref name=elmundo1>[https://www.elmundo.es/elmundo/2008/12/27/internacional/1230371493.html L'ataque aereu d'Israel causa una matanza de más de 270 palestinos en Gaza]</ref><ref name=elpais4>{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/Israel/bombardea/sur/Gaza/destruyir/tuneles/Exiptu/elpepuint/20081228elpepuint_2/Tes |títulu=Israel bombardea el sur de Gaza pa destruyir los túneles con Exiptu |fechaaccesu=28 d'avientu de 2008 |autor=Percancies |fecha=28 d'avientu de 2008 |editorial=[[El País|elpais.com]]}}</ref> El conflictu foi descritu como la ''"Masacre de Gaza"'' (n'[[idioma árabe|árabe]]:'''مجزرة غزة''') en dellos países y medios musulmanes.<ref name="gaza_massacre0">{{Cita publicación |títulu=Israeli Gaza 'massacre' must stop, Syria's Assad tells US senator |url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5hI7x-bpyN4wqfAneMcCnl-LVx-pg |agency=[[Agence France-Presse]] |editorial=[[Google News]] |fecha=30 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=11 de xineru de 2009 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/5djcpOjKj?url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5hI7x-bpyN4wqfAneMcCnl-LVx-pg |fechaarchivu=11 de xineru de 2009 }}</ref><ref name="gaza_massacre8">{{Cita publicación |títulu=Factions refuse Abbas' call for unity meeting amid Gaza massacre |url=http://www.turkishweekly.net/news/62543/factions-refuse-abbas-39-call-for-unity-meeting-amid-gaza-massacre.html |agency=[[Ma'an News Agency]] |editorial=Turkish Weekly |fecha=30 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=11 de xineru de 2009 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/5djtfP92i?url=http://www.turkishweekly.net/news/62543/factions-refuse-abbas-39-call-for-unity-meeting-amid-gaza-massacre.html |fechaarchivu=11 de xineru de 2009 }}</ref><ref name="gaza_massacre6">{{Cita publicación |títulu=Iraqi leaders discuss Gaza massacre |url=http://www.gulfnews.com/region/Iraq/10270761.html |fecha=28 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=8 de xineru de 2009 |editorial=gulfnews.com |urlarchivu=https://www.webcitation.org/5dfW1C8nU?url=http://www.gulfnews.com/region/Iraq/10270761.html |fechaarchivu=8 de xineru de 2009 }}</ref> Según el gobiernu israelín, l'oxetivu de la ofensiva yera destruyir la ''"infraestructura terrorista"'' y la capacidá militar de Hamás,<ref name=elpais1 /> como respuesta al llanzamientu de [[cohete]]s y proyeutiles de [[Morteru (arma)|morteru]], contra oxetivos [[civil]]es israelinos per parte de milicianos palestinos dende la Franxa de Gaza, yá que desque acabó l'altu'l fueu que precedió al conflictu hasta l'entamu de la ofensiva, más de 200 proyeutiles impactaron nel sur d'Israel.<ref name=elpais1 /> El [[ministru de defensa d'Israel]] [[Ehud Barak]] declaró: ''"Hai un tiempu pal aselu y un tiempu pa la llucha, y agora llegó'l momentu de lluchar"''.<ref name=reuters1>[http://www.reuters.com/article/newsOne/idUSLR1342320081227?pageNumber=2&virtualBrandChannel=0&sp=true Scores killed in Israeli assault on Gaza]</ref> En cuantes que el [[primer ministru d'Israel]], [[Ehud Ólmert]], alvirtió de que ''"puede llevar tiempu, y toos y cada unu de nós tenemos de ser pacientes por qu'asina podamos completar la misión"''.<ref name=reuters1 /> Esti conflictu provocó'l mayor númberu de baxes nos últimos cuarenta años de [[conflictu árabe-israelín]],<ref name=elpais1 /><ref name=elmundo1 /> catorce d'elles israelinos, de les qu'once yeren soldaos y trés civiles. Aprosimao 1&nbsp;400 [[Territorios Palestinos|palestinos]] morrieron por cuenta de los bombardeos y los combates urbanos;<ref name=repitida_1>[http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2009/01/200911834825963827.html Clashes follow Israeli 'cessation']</ref><ref name=y610>[http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3651610,00.html Report: Dozens dead in IDF strikes]</ref><ref name=alj507>[http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2009/01/200914124615647308.html Civilians die in Gaza fighting]</ref> centenares d'ellos yeren civiles, anque esisten importantes diverxencies ente les cifres apurríes por distintes organizaciones. Según el Centru Palestín pa los Derechos Humanos, de los 1&nbsp;434 palestinos finaos mientres el conflictu 960 yeren civiles, 288 d'ellos menores de dieciocho años,<ref>[https://web.archive.org/web/20091013032258/http://www.pchrgaza.org/files/PressR/English/2008/list.pdf The Dead in the course of the Israeli recent military offensive on the Gaza strip between 27 December 2008 and 18 January 2009]</ref> ente que un informe presentáu pol exércitu israelín reconocía 1&nbsp;166 palestinos muertos, ente 457 y 295 d'ellos víctimes civiles.<ref name=Bt>[http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3774217,00.html B'Tselem: 773 of Palestinians killed in Cast Lead were civilians]</ref> La organización israelina pa los [[derechos humanos]] [[B'Tselem]] cifró en 1&nbsp;387 el númberu de palestinos muertos, de los que siquier 774 seríen civiles, 320 d'ellos per debaxo de los dieciocho años.<ref name=Bt/> La Franxa de Gaza resultó seriamente estropiada y miles d'edificios fueron destruyíos, la mayor parte d'ellos residenciales.<ref>[https://web.archive.org/web/20090612193543/http://www.pchrgaza.org/files/PressR/English/2008/19-2009.html IOF Offensive on the Gaza Strip Makes it Like Earthquake Zone and Claims Civilian and Property] PCHR, 22 de xineru de 2009.</ref> Tanto les [[Fuercies de Defensa d'Israel]] como [[Hamás]] fueron acusaos de cometer [[crime de guerra|crimen de guerra]] mientres el conflictu por distintos informes de [[Naciones Xuníes]], [[Amnistía Internacional]] y [[Human Rights Watch]].<ref>{{Cita web |url=http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrcouncil/specialsession/9/docs/UNFFMGC_Report.pdf |títulu=Report of the United Nations Fact Finding Mission on the Gaza Conflict |fechaaccesu=16 de setiembre de 2009 |autor=United Nations Human Rights Council |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091007093730/http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrcouncil/specialsession/9/docs/UNFFMGC_Report.pdf |fechaarchivu=7 d'ochobre de 2009 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/report/impunity-war-crimes-gaza-southern-israel-recipe-further-civilian-suffering-20090702 |títulu=Impunity for war crimes in Gaza and southern Israel a recipe for further civilian suffering |fechaaccesu=16 de setiembre de 2009 |autor=Amnesty International |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.hrw.org/en/reports/2009/08/06/rockets-gaza |títulu=Rockets from Gaza: Harm to Civilians from Palestinian Armed Groups' Rocket Attacks |fechaaccesu=16 de setiembre de 2009 |autor=Human Rights Watch |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.hrw.org/en/reports/2009/03/25/rain-fire-0 |títulu=Rain of Fire: Israel's Unlawful Use of White Phosphorus in Gaza |fechaaccesu=16 de setiembre de 2009 |autor=Human Rights Watch |idioma=inglés}}</ref> Darréu dempués del entamu de la [[Defensiva y ofensiva|ofensiva]], los grupos armaos palestinos na [[Franxa de Gaza]] respondieron intensificando'l llanzamientu de cohetes escontra Israel, y los sos líderes fixeron llamamientos a la Tercer Intifada contra Israel y a la continuación de los [[atentáu suicida|atentaos suicides]].<ref name=meshaal /> El sur del territoriu israelín viose sometíu a una situación de permanente alarma, y los cohetes algamaron en repitíes ocasiones les ciudaes de [[Sderot]], [[Ascalón]], [[Asdod]] y [[Beerseba]], provocando la muerte d'un soldáu y trés civiles [[israelín]]es, según decenes de mancaos de distinta considerancia.<ref name=BBC312 /><ref name=elmundo3o /><ref name=haaretz_ashdod /> Tres l'entamu de la invasión terrestre sobre la Franxa, nueve soldaos israelinos morrieron en combate en distintes aiciones,<ref name=soldierkilled>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1052299.html IDF soldier killed, another seriously wounded in Gaza ground operation]</ref><ref name=anothersoldier>[http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3651665,00.html Another soldier killed in northern Gaza]</ref> cuatro d'ellos de resultes del [[fueu amigo]] el 5 de xineru.<ref name=haaretz5 /> Otru soldáu israelín morrió'l [[27 de xineru]] por cuenta de les feríes provocaes por una bomba aicionada por milicianos palestinos cerca del pasu de Kissufim.<ref name=bombblast /> Tres la intensificación de la diplomacia nos díes previos, el [[17 de xineru]] de [[2009]] el [[Primer ministru d'Israel|primer ministru israelín]] [[Ehud Ólmert]] anunció un "''cese unillateral de les hostilidaes na [[Franxa de Gaza]]''", con una duración de 10 díes.<ref>[http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3657782,00.html Barak: IDF forces to remain deployed in Gaza]</ref> Nesti periodu, l'exércitu israelín siguió esplegáu na Franxa, y según afirmó un altu mandu del mesmu, "''si Hamás dispara contra les fuercies israelines, acutámonos el derechu de responder''".<ref name=em1701>[https://www.elmundo.es/elmundo/2009/01/17/internacional/1232215397.html Olmert anuncia un altu'l fueu unillateral en Gaza tres 22 díes d'ataques]</ref> Tres la declaración d'alto'l fueu, dellos cohetes cayeron sobre territoriu israelín y hubo combates ente milicianos palestinos y militares israelinos nel interior de la Franxa de Gaza, que provocaron la muerte d'un ciudadanu palestín.<ref name=repitida_1 /> A otru día, [[18 de xineru]], foi [[Hamás]] xuntu con otres organizaciones palestines quien anunció un "''alto'l fueu inmediato''". Ésti, con una duración d'una selmana, tenía como oxetivu la retirada del exércitu israelín del territoriu gazatí, según voceros del movimientu islamista. Según un voceru del primer ministru israelín [[Ehud Ólmert]], l'exércitu israelín nun contemplaba un calendariu de retirada mientres nun cesara'l llanzamientu de cohetes sobre'l so territoriu.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Hamas/anuncia/altu/fueu/inmediato/elpepuint/20090118elpepuint_4/Tes Hamás anuncia un altu'l fueu inmediato]</ref> Finalmente y tres dellos díes de tirante aselu, los voceros de les [[Fuercies de Defensa d'Israel]] anunciaron el [[21 de xineru]] que l'exércitu hebréu completara la so retirada de la Franxa de Gaza, retornándose al ''[[statu quo]]'' previu al conflictu y retomando Hamás el poder sobre la totalidá del territoriu gazatí.<ref>{{Cita web |url=http://www.nytimes.com/2009/01/22/world/middleeast/22mideast.html |títulu=Israel Completes Gaza Withdrawal |fechaaccesu=20 de marzu de 2009 |autor=The New York Times |idioma=inglés}}</ref> <!--Dempués del conflictu, tantu [[Hezbolá]] como la [[República d'Irán]] almitieron que dieron sofitos "de too tipu" a Hamás mientres el conflictu.<ref>{{Cita web |url=http://www.telam.com.ar/vernota.php?tipu=N&idPub=145672&id=291682&dis=1&sec=5 |títulu=Hezbollah almitió que brindó ayuda a Hamas mientres la ofensiva israelina a Gaza |fecha=13 de mayu de 2009|axencia=Telam |allugamientu=Arxentín |cita=El númberu dos del grupu chiita reconoció qu'emprestó sofitu "de too tipu" al movimientu radical palestín nel últimu ataque militar na Franxa. La confesión confirma les hipótesis d'Israel. |urlarchivu=http://web.archive.org/web/http://www.telam.com.ar/vernota.php?tipu=N&idPub=145672&id=291682&dis=1&sec=5|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www2.irna.dir/es/news/view/menu-367/0901290898160318.htm |títulu=Delegáu de Hamás n'Irán: “El sangre esparnao de los neños de Gaza reforzó la unidá de los musulmanes” |fecha=29 |añu=2009|mes= xineru |editor=Axencia de Noticies IRNA |ubicación=Irán |cita=Abu Osama, delegáu de Hamás n'Irán, aseguró que “la victoria del pueblu musulmán de Gaza ante los ocupadores sionistes cobra vitalidá de la Revolución islámica” y que “el sangre esparnao de los neños de la Franxa reforzó la unidá de los musulmanes de tol mundu” (...) “La victoria de Hasan Nasrulá na guerra desigual de 33 díes contra'l Líbanu y el trunfu de la guerra de 22 díes del pueblu de Gaza deber a los sofitos brindaos pola República Islámica d'Irán y otru musulmanes del mundu”.}}</ref>--> == Contestu previu == === Gobiernu de Hamás na Franxa de Gaza === {{AP|Hamás}} Hamás ye una organización [[islamista]] palestina que'l so oxetivu ye la instauración d'un Estáu Islámicu na [[Palestina (rexón)|rexón histórica de Palestina]], esto ye, no que güei son [[Israel]] y los [[Territorios Palestinos]]. Poro, Hamás nun reconoz al Estáu d'Israel nin el so [[derechu a esistir]]. La so organización ye complexa, y dientro del so senu acueye dende organizaciones benéfiques, qu'asisten a los palestinos más precisaos, hasta les [[Brigaes de Ezzeldin Al-Qassam]], el brazu armáu de la organización, que cometió múltiples [[Atentáu suicida|atentaos]] contra militares y civiles israelinos causando decenes de muertos, y que son los responsables últimos del llanzamientu de cohetes contra Israel. Hamás tamién tien un brazu políticu, que ganó les postreres [[eleiciones llexislatives de Palestina de 2006]] por aciu mayoría absoluta. Tres estes eleiciones, Hamás, consideráu una organización [[terrorismu|terrorista]] pola [[Xunión Europea]],<ref>[http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2005/l_340/l_34020051223en00640066.pdf Council Decision] [[Conseyu de la Xunión Europea]], 21-12-2005</ref> los [[Estaos Xuníos]],<ref>[http://www.state.gov/documents/organization/45323.pdf Chapter 6 Terrorist Groups], U.S. State Dept., April 27, 2005.</ref> [[Israel]], [[Xapón]],<ref>[https://web.archive.org/web/20081227033223/http://www.sv.emb-japan.go.jp/0605_sv.htm Nota de prensa de la Embaxada de Xapón n'El Salvador que menta como terrorista a Hamás]</ref> [[Canadá]]<ref>[https://web.archive.org/web/20060822010107/http://www.psepc.gc.ca/prg/ns/-y/cle-en.asp#hhi18 Keeping Canadians Safe], Public Security and Emergency Preparedness Canada, National Security, Listed entities. Accessed July 31, 2006.</ref> y [[Australia]],<ref>{{Cita web |url=http://www.nationalsecurity.gov.au/agd/www/nationalsecurity.nsf/AllDocs/95FB057CA3DECF30CA256FAB001F7FBD?OpenDocument |títulu=Listing of Terrorist Organisations |axencia=Australian Government Attorney-General's Department |fecha=27 de xineru de 2006 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2006 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060820151520/http://www.nationalsecurity.gov.au/agd/www/nationalsecurity.nsf/AllDocs/95FB057CA3DECF30CA256FAB001F7FBD?OpenDocument |fechaarchivu=20 d'agostu de 2006 }}</ref> foi boicotiáu, dempués de lo que empecipióse una llucha ente [[Fatah]] y l'organización islamista, que terminó cola espulsión de los miembros de [[Fatah]] de la [[Franxa de Gaza]], y tomar del control absolutu de la Franxa per parte de [[Hamás]]. Gaza y Cixordania pasaron a ser alministraos por distintos gobiernos, de Fatah el de Cixordania, y de Hamás el de la Franxa. El gobiernu d'[[Ismail Haniye]] pasó asina a alministrar ''de facto'' la Franxa, creando los sos propios ministerios y el so propiu cuerpu de policía, llamáu [[Fuercia Executivo]], que cunta con comisaríes nos principales barrios y pueblos de la rexón costera. === Gilad Shalit === {{AP|Gilad Shalit}} Al entamu del conflictu Hamás siguía manteníendo prisioneru en Gaza a [[Gilad Shalit]], soldáu israelín prindáu en 2006, siendo l'únicu prisioneru israelín en manes del movimientu, y unu de los trés ciudadanos israelinos — xunto a [[Ehud Goldwasser]] y [[Eldad Regev]], que fueron deteníos por organizaciones anti-israelinos. Gilad Shalit ye una posible pieza de negociación pa Hamás frente al gobiernu israelín, conocíu pola prioridá que pon nel rescate de ciudadanos deteníos por organizaciones anti israelinos.<ref name="EuroPressgiladshalit" /> Según publica'l [[Comité Internacional de la Cruz Roja]], hasta'l 10 d'avientu de 2008 nun pudieren visitar a Shalit nin restablecer el contautu ente'l prisioneru y la so familia.<ref name="CICR">{{Cita web |url=http://www.icrc.org/web/spa/sitespa0.nsf/html/israel-interview-111208 |títulu=Gaza: el CICR sigue ensin poder visitar a Gilad Shalit |fechaaccesu=4 de xineru de 2009 |autor=CICR. |fecha=10 d'avientu de 2008 }}</ref> Fuentes non oficiales del Hamás declararon que Shalit resultó mancáu nos bombardeos israelinos sobre Gaza en xineru de 2009. Dada la importancia de Shalit como pieza d'intercambiu, l'exércitu israelín tornó esta información, al empar que responsabilizó al Hamás de too lo que pudiera asocede-y al prisioneru mientres l'aición militar.<ref name="EuroPressgiladshalit">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-hamas-asegura-militar-israeli-secuestráu-gilad-shalit-resulto-mancáu-bombardéu-gaza-20081229121220.html |títulu=Hamás asegura que'l militar israelín secuestráu Gilad Shalit resultó mancáu nel bombardéu de Gaza |fechaaccesu=4 de xineru de 2009 |autor=Europa Press. |fecha=29 d'avientu de 2008 }}</ref><ref name="Haaretz">{{Cita web |url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1050915.html |títulu=Report: Captive IDF soldier Shalit wounded in Gaza air strikes |fechaaccesu=4 de xineru de 2009 |autor=Haaretz Service. Israel. |fecha=30 d'avientu de 2008 |idioma=inglés }}</ref> Según declaraciones del ministru de rellaciones esteriores d'Exiptu, Ahmed Aboul Gheit, Gilad Shalit taba siendo tratáu bien polos sos captores.<ref name="Haaretz2">{{Cita web |url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1050283.html |títulu=Egypt: IDF Gaza operation may harm efforts to free Shalit |fechaaccesu=4 de xineru de 2009 |autor=Barak Ravid, Haaretz Correspondent. |fecha=28 d'avientu de 2008 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081228231632/http://www.haaretz.com/hasen/spages/1050283.html |fechaarchivu=28 d'avientu de 2008 }}</ref> Foi lliberáu'l 18 d'ochobre de 2011. === Llanzamientu de proyeutiles === {{AP|Qassam}} [[Ficheru:Qassam-Rockets-Sderot.jpg|thumb|250px|Restos de cohetes [[Qassam]] llanzaos dende la Franxa de Gaza.]] El bloquéu de la Franxa de Gaza per parte d'Israel, más herméticu dende'l trunfu eleutoral de Hamás, causó un gran sufrimientu a la so población, incluyendo periódiques muertes d'enfermos que nun pudieron ser atendíos na Franxa, daes les sos faltes. Igualmente amenorgó l'ingresu d'armamentu que d'otra forma sirviría pa efectuar ataques contra la población israelina.<ref>[http://www.eluniversal.com.mx/notas/751853.html{{Cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/751853.html |títulu=Israel frena buque con armes pa Gaza |fechaaccesu=10 de mayu de 2011 |sitiuweb=http://www.eluniversal.com.mx/ |ubicación=Méxicu}}</ref> Amás, Gaza sufrió tamién distintos bombardeos per parte de les [[Fuercies de Defensa d'Israel]] {{ensin referencies}}. Pela so parte, distintes organizaciones palestines de Gaza amosaron la so oposición a Israel llanzando mientres los 8 años previos a la operación Plomu Fundíu,<ref>[{{cita web |url=http://www.mfa.gov.il/GazaFacts/Spanish/About/Operation-Cast-Lead-against-Hama.htm |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=10 de mayu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100610233454/http://www.mfa.gov.il/GazaFacts/Spanish/About/Operation-Cast-Lead-against-Hama.htm |fechaarchivu=10 de xunu de 2010 }}{{Cita web |url=http://web.archive.org/web/ |títulu=Operación Plomo Fundíu - Israel defende a los sos ciudadanos |fechaaccesu=10 de mayu de 2011 |sitiuweb=http://www.mfa.gov.il |ubicación=Israel}}</ref> cohetes de desigual potencia y eficacia, en concencia con una capacidá mortífera enforma menor comparada cola potencia militar israelina. El gobiernu israelín afirmó que'l llanzamientu de cohetes Qassam per parte de [[Hamás]] y otres organizaciones palestines contra'l sur d'Israel yera la causa principal pa llanzar la so ofensiva militar contra la [[Franxa de Gaza]].<ref name=elpais1 /> Los Qassam son cohetes simples d'aceru, con menor capacidá destructiva y puntería qu'otros cohetes como los [[Katyusha|Katyushes]], conocíos por ser usaos por [[Hezbolá]] mientres la [[Guerra del Líbanu de 2006]]. Según el Ministeriu d'Asuntos Esteriores d'Israel, los cohetes Qassam mataron a 16 persones dende [[xunu]] de [[2004]] hasta l'entamu de la ofensiva.<ref>[http://www.mfa.gov.il/MFA/Terrorism-+Obstacle+to+Peace/Palestinian+terror+since+2000/Victims+of+Palestinian+Violence+and+Terrorism+sinc.htm Víctimes de la violencia y el terrorismu palestín dende setiembre de 2000] (n'inglés). Los atentaos mortales fueron los siguientes: 28 de xunu de 2004 (2 muertos), 29 de setiembre de 2004 (2 muertos), 15 de xineru de 2005 (1 muertu), 7 de xunu de 2005 (3 muertos), 14 de xunetu de 2005 (1 muertu), 15 de payares de 2006 (1 muertu), 21 de payares de 2006 (1 muertu),21 de mayu de 2007 (1 muertu), 27 de mayu de 2007 (1 muertu), 27 de febreru de 2008 (1 muertu), 12 de mayu de 2008 (1 muertu), 27 d'avientu de 2008 (1 muertu).</ref> N'Israel, el llanzamientu de cohetes contra'l sur del so territoriu ye una tema sobre'l que la sociedá atópase especialmente concenciada. Dende xineru de [[2008]] hasta l'entamu de los bombardeos, unos 3&nbsp;000 cohetes llanzaos dende la [[Franxa de Gaza]] impactaron en territoriu israelín. Estos llanzamientos provocaron la muerte de 4 persones y mancaes de distinta considerancia a otres 270. Les ciudaes más afeutaes pol impautu de cohetes son aquelles más próximes a la Franxa de Gaza, fundamentalmente [[Sderot]] y [[Ascalón]], anque tamién [[Asdod]] y [[Netivot]].<ref>{{Enllaz rotu|1=[http://www.theisraelproject.org/site/apps/nlnet/content2.aspx?c=hsJPK0PIJpH&b=3587015&content_id={2753D8F0-FDD8-4F9B-B0B9-32ABF3Y28AF0}&notoc=1 The Israel Project - Highlights] |2=http://www.theisraelproject.org/site/apps/nlnet/content2.aspx?c=hsJPK0PIJpH&b=3587015&content_id=%7B2753D8F0-FDD8-4F9B-B0B9-32ABF3Y28AF0%7D&notoc=1 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ==== L'entamu de los llanzamientos ==== {{VT|Crisis de Gaza de 2008}} [[Ficheru:Qasam graph2002-2007.svg|thumb|250px|El gráficu amuesa'l númberu de Qassam disparaos mensualmente por [[Hamás]] dende la Franxa de Gaza contra Israel ente los años [[2002]]-[[2007]].]] Los Qassam empezaron a ser utilizaos polos militantes palestinos dende [[2001]], anque'l so llanzamientu aumentó a partir de [[2006]], tres la victoria de Hamás nes eleiciones llexislatives. En setiembre de [[2007]] Israel declaró "''entidá contraria''" a la [[franxa de Gaza]] de resultes del llanzamientu de cohetes, lo qu'implicaba la posibilidá de cortar a la Franxa'l suministru d'agua, combustible o lletricidá (aición prohibida pola Convención de Xinebra){{ensin referencies}}. Per otra parte, esiste'l derechu lexítimu a la resistencia contra l'ocupante, según el derechu internacional.<ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_7002000/7002720.stm Israel declara "entidá contraria" a Gaza]</ref> Esta decisión provocó l'empeoramientu de la situación na Franxa, según l'aumentu de los llanzamientos de cohetes escontra Israel.<ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_7199000/7199649.stm Abbas pide lluz pa Gaza]</ref><ref>[http://www.diariodenavarra.es/20080511/internacional/un-terciu-gaza-continua-ensin-lluz-nin-pan.html?not=2008051119273445&idnot=2008051119273445&dia=20080511&seccion=internacional&seccion2=internacional&chnl=30 Un terciu de Gaza sigue ensin lluz nin pan]</ref> El gobiernu y la población palestina recurrió al contrabandu pa llograr l'accesu a alimentos, combustibles, melecines y armes. Con esti oxetivu escaváronse centenar de túneles so la frontera de la franxa de Gaza y Exiptu. En referencia a los Qassam, [[Giora Eiland]], ex-direutor del Conseyu de Seguridá Nacional d'Israel, comentaba n'avientu de 2007 pa un reportaxe de la [[BBC]]: ''"La so fuercia ta xustamente na so debilidá"''{{ensin referencies}}. Eiland sostenía que la inefectividad de la defensa frente a esti tipu de cohetes ye ''"un problema teunolóxicu, non operativu nin d'intelixencia"'', amestando que nun esiste un mediu nel mundu que pueda alcontralos a tiempu y destruyilos: ''"Cuanto más primitivu ye'l cohete, más difícil ye interceptalo y alteriar la so aición"''. Mientres la teunoloxía nun ufierte una solución pa protexese de los ataques, Eiland consideraba dos opciones: bien conquistar el territoriu o bien ''"crear una situación na que l'otru llau nun ye que nun pueda disparar sinón que nun quiera, que decida que nun-y convien"'', opinión compartida pol xeneral israelín retiráu [[Yaakov Amidror]], ex-comandante del Colexu Cimeru de Seguridá Nacional, poniendo l'exemplu de Cixordania: ''"D'ellí nun disparen Qassams, porque nós controlamos el territoriu y nun dexamos que naide produza los cohetes nin los dispare"''. Pero Amidror almitía que la conquista d'una parte de la Franxa de Gaza ye ''"una decisión muncho más complexa"'' tantu política y militar como internamente, tres la retirada de Gaza. ''"Nun toi seguro de que non vaya a decidise eso, pero esta opción tien series dificultaes".<ref name="BBCQassam">{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_7157000/7157960.stm |títulu=¿Quién frena a los cohetes Qassam? |fechaaccesu=31 d'avientu de 2008 |autor=Jana Beris. Xerusalén. |fecha=22 d'avientu de 2007}}</ref> ==== La tregua de xunu de 2008 y la intensificación del conflictu ==== Tres llargues conversaciones y negociaciones, y cola mediación del gobiernu exipciu,<ref name="egipto tregua">{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_7460000/7460065.stm |títulu=Exiptu nel llugar y momentu fayadizos |fechaaccesu=28 de xineru de 2009 |autor=Matías Zibell. BBC Mundo, Exiptu |fecha=17 de xunu de 2008}}</ref> en xunu de [[2008]], [[Israel]] y [[Hamás]] llegaron a un alcuerdu pa caltener una tregua mientres 6 meses. Según señalaba la BBC, Israel deseyaba detener los llanzamientos de cohetes, y Hamás deseyaba un periodu d'aselu pa consolidar el so gobiernu<ref name="pazduraderaenGaza">{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_7460000/7460869.stm |títulu=¿Pue haber paz duradera en Gaza? |fechaaccesu=28 de xineru de 2009 |autor=Jonathan Marcus. BBC |fecha=18 de xunu de 2008}}</ref> y posiblemente instaurar un Estáu palestín nos Territorios Ocupaos, incluyendo Xerusalén, según les fronteres establecíes en 1967.<ref name="hamásestadopalestino">{{Cita web |url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/970807.html |títulu=Meshal: Hamas backs Palestinian state in '67 borders |fechaaccesu=28 de xineru de 2009 |autor=Avi Issacharoff, Haaretz |fecha=2 d'abril de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090208094813/http://haaretz.com/hasen/spages/970807.html |fechaarchivu=8 de febreru de 2009 }}</ref> Exiptu paecía ser la opción de mediación perfecta; caltién estreches rellaciones cola ANP y con Israel, y por cuenta de la proximidá de Gaza con Exiptu ta obligáu a tener rellaciones con Hamás.<ref name="egipto tregua" /> [[Ficheru:Israelis killed by Palestinians in Israel and Palestinians killed by Israelis in Gaza - 2008.png|thumb|left|300px|Palestinos asesinaos por israelín en Gaza (<span style="color:red;">coloráu</span>) ya israelinos asesinaos por palestinos n'Israel (<span style="color:blue;">azul</span>) nel 2008 según [[B'Tselem]]]] [[Ficheru:Rock mort gaza 2008.JPG|thumb|left|300px|Impautos mensuales de cohetes y morteros sobre Israel en 2008]] Funcionarios israelinos indicaron que se punxeren 3 condiciones per parte d'Israel: cese total de les hostilidaes, qu'acabara'l contrabandu d'armes dende Exiptu a Gaza y que s'empecipiaren aiciones que conduxeren a la lliberación de Gilad Shalit, el soldáu israelín prindáu por milicies palestines 2 años tras. Dende Hamás esperaben que'l cese del fueu llevara a l'apertura de cruces de frontera ente la Franxa ya Israel, p'aumentar la entrada de provisiones a Gaza, y esperaben que dexara la continuación de conversaciones sobre intercambiu humanitariu de prisioneros, ente los militantes palestinos deteníos n'Israel y Gilad Shalit.<ref name="israelaprobocesefuego">{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_7459000/7459389.stm |títulu=Israel "aprobó'l cese'l fueu" |fechaaccesu=28 de xineru de 2009 |autor=Redaición BBC Mundo |fecha=18 de xunu de 2008}}</ref> Cola tregua, dambes partes comprometer a cesar les hostilidaes y a reabrir progresivamente les fronteres pa dexar el pasu de productos de primera necesidá.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2008/06/19/internacional/1213840170.html Israel y Hamás empecipien una fráxil tregua]</ref> Nenguna de les dos partes cumplieron ''a posteriori'' colos requerimientos que roblaren, y tantu l'Exércitu israelín como Hamás acusáronse mutuamente de violar l'altu'l fueu. * Israel siguió coles sos incursiones militares na Franxa de Gaza, que producieron la muerte d'unos 20 palestinos, na so mayoría estremistes, anque dos de los cualos yeren neños.<ref name="AI1" /> El bloquéu sobre Gaza caltúvose, con enllargaos cortes de la lletricidá y gas, incumpliendo la progresiva apertura de fronteres apautada na tregua.<ref>[http://english.aljazeera.net/focus/2008/12/20081218102459596978.html Gazans: Israel violated the truce]</ref> Mientres el tiempu que duró la tregua, l'Exércitu israelín aprovechó pa preparar la posterior ofensiva, como se fadría públicu más tarde.<ref name=ravid /> La llegada de camiones con ayuda humanitaria pa la población palestina dexar con cuentagotes.<ref name="AI1" /> * [[Hamás]] y el restu d'organizaciones armaes palestines siguieron col llanzamientu de cohetes al sur d'Israel. Les Brigaes Izz-al-din al-Qassam de [[Hamás]] y les Brigaes Al-Quds de la [[Yihad Islámica Palestina]] reconocieron aprovechar la tregua pa entrenase y axenciar armamentu por aciu el contrabandu al traviés de los túneles so la frontera ente Gaza y Exiptu.<ref name=aljtruce>[http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2008/12/200812192436422934.html Hamas declares end to Israel truce]</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.guysen.com/es/topnews.php?tnid=894&titre=%3Cfont-color=red%3EEl-octavu-pisu-de-un edificiu-ye-destruyíu-%3C/font%3Y |títulu=L'octavu pisu d'un edificiu ye destruyíu |autor=Guysen News |fecha=28 d'Avientu |fechaaccesu=25 de setiembre de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140922171535/http://www.guysen.com/es/topnews.php?tnid=894&titre=%3Cfont-color%3Dred%3EEl-octavu-pisu-de-un edificiu-ye-destruyíu-%3C%2Ffont%3Y |fechaarchivu=22 de setiembre de 2014 }}</ref> Esto ye, los israelinos nun cumplieron cola tregua y otros grupos palestinos, con más llindada capacidá mortífera, tampoco. Mientres l'altu'l fueu dispararon unos trescientos venti proyeutiles, ente cohetes y fueu de morteru, que nun producieron nenguna víctima mortal israelina anque sí dellos mancaos;<ref>[https://web.archive.org/web/20090106030823/http://www.theisraelproject.org/site/apps/nlnet/content2.aspx?c=hsJPK0PIJpH&b=689705&ct=6466077 Iran-backed Palestinian Terror Groups Barrage Israel with Rockets as Gaza Ceasefire Expires]</ref> otra manera, por cuenta de la falta de puntería de los Qassam, algamaron una casa palestina matando a dos neñes a mediaos d'avientu.<ref name=elpais1 /> [[Amnistía Internacional]] criticara'l comportamientu de dambes partes nun informe a principios d'avientu: ''"les fuercies israelines mataron a unos 20 palestinos, na so mayoría estremistes, pero tamién dos neños, n'ataques aéreos y d'otru tipu dende'l 4 de payares."'' Per otru llau, ''"los grupos armaos palestinos volvieron a entamar los disparos de cohetes dende Gaza contra ciudaes y pueblos israelinos cercanos, y mancaron a dos civiles y dellos soldaos israelinos."'' Ante esta situación, Donatella Rovera, investigadora d'Amnistía Internacional sobre Israel y los Territorios Palestinos Ocupaos, manifestó'l so repulsa frente a cualquier ataque contra civiles: ''"Les fuercies israelines y los grupos armaos palestinos tienen de cesar de momentu los ataques y les aiciones que ponen en peligru la vida de la población civil de Gaza y del sur d'Israel."''<ref name="AI1" /> === Bloquéu de Gaza === La entrada de mercancíes, incluyendo alimentos, medicines, materies primes y carburante, según los suministros de lletricidá y agua, y el movimientu de persones ente la Franxa de Gaza y l'esterior tuvieron controlaos y llindaos pol gobiernu israelín los 18 meses previos al bombardéu, política que foi criticada como una estratexa pa desacreditar al gobiernu de Hamás frente a los palestinos por delles ONGs pro-derechos humanos, que'l [[6 de marzu]] de [[2008]] presentaron [https://web.archive.org/web/20080720020005/https://www.elpais.com/elpaismedia/ultimahora/media/200803/06/internacional/20080306elpepuint_1_Pes_PDF.pdf un informe] nel que consideraben que la situación de la población de la Franxa de Gaza yera la peor dende la [[Guerra de los Seis Díes]]. Según el mesmu informe, ''"L'aislamientu y la probeza tán xenerando un aumentu de los niveles de violencia polos cualos tantu palestinos como israelinos tán sufriendo les consecuencies."'' L'observatoriu de la ONX pa los derechos humanos pidió que se llevantara'l ''"estáu de sitiu"'' y reabriérase el pasu d'alimentos, medicines y carburante.<ref>http://www.unhchr.ch/huricane/huricane.nsf/view01/7A7B2B76C0F3C3F6C12573DA00529096?opendocument</ref> [[Amnistía Internacional]] reportó que la situación taba agravándose na Franxa y que yera la peor ''"dende l'empiezu de la ocupación israelina"'' faía 40 años.<ref>{{Cita publicación |títulu=Human crisis in Gaza 'is worst for 40 years&#39; |editorial=Daily Telegraph |autor=Tim Butcher |fecha=7 de marzu de 2008 |url=http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2008/03/06/wgaza106.xml}}</ref> A principios de [[2008]], les autoridaes de [[Hamás]] xuntu cola población civil baltaron en dellos puntos la frontera ente Gaza y Exiptu, coles mires de consiguir comida, combustible y bienes de primera necesidá.<ref>{{Cita web |url=http://www.elperiodico.com/default.asp?idpublicacio_PK=46&idioma=CAS&idnoticia_PK=476940&idseccio_PK=1007 |títulu=Una marea humana crucia de Gaza a Exiptu tres el valtamientu de la valla fronteriza |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008}}</ref> El sofitu popular a Hamás creció cola carestía, polo que'l gobiernu israelín decretó un altu'l fueu y llevantó parcialmente'l bloquéu en ciertos momentos pa dexar la entrada de bienes de primera necesidá pa la población. Según informa Amnistía Internacional, la rotura de dichu alto'l fueu'l 5 de payares intensificó'l bloquéu, amenorgando los suministros d'ayuda humanitaria y artículos de primera necesidá a una pinga intermitente. Les cortes d'enerxía afecten tolos aspeutos de la vida: les infraestructures d'agua y saneamientu deteriórense y los hospitales nun pueden caltener servicios esenciales.<ref name="AI1">{{Cita web |url=http://www.amnesty.org/es/news-and-updates/news/gaza-amenorgada-a-mera-sobrevivencia-20081205 |títulu=Gaza, amenorgada a la mera sobrevivencia |fechaaccesu=28 d'avientu de 2008 |autor=Amnistía Internacional |fecha=5 d'avientu de 2008 }} </ref> El día anterior al bombardéu, Israel dexara la entrada de dellos camiones na Franxa de Gaza,<ref>{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/Israel/reabre/frontera/Gaza/dexar/entrada/viveres/elpepuint/20081227elpepiint_4/Tes |títulu=Israel reabre la frontera de Gaza pa dexar la entrada de cebera |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008}}</ref> col fin de despintar la operación a Hamás dexando'l suministru de medicines, combustible y alimentu a la población.<ref name=ravid>{{Cita web |nome=Barak |apellíu=Ravid |títulu=Disinformation, secrecy, deception: How the Gaza offensive came about |url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1050426.html |editorial=Haaretz |fecha=27 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008}}</ref> === Implicaciones polítiques === [[Ficheru:Tzipi Livni, Davos.jpg|thumb|[[Tzipi Livni]], Ministra de Rellaciones Esteriores israelina, y candidata de [[Kadima]] a les eleiciones a Primer Ministru d'Israel.]] Según dellos medios y organizaciones, esta ofensiva atoparíase enmarcada na pre campaña de les [[Eleiciones d'Israel|eleiciones]] a [[Primer Ministru d'Israel]] que se van celebrar el [[10 de febreru]] de [[2009]],<ref>{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-oproximo-ugt-ccoo-piden-intervencion-urxente-espana-onu-ue-acabar-matanza-gaza-20081229145424.html |títulu=UGT y CCOO piden la intervención "urxente" d'España, la ONX y l'XE p'acabar con "la matanza" en Gaza |fechaaccesu=29 d'avientu de 2008 |autor=Europa Press. Madrid. |fecha=29 d'avientu de 2008}}</ref><ref name="BBCmotivos" /> y qu'enfrenta, como principales favoritos, a [[Tzipi Livni]], ministra d'esteriores israelín; y a [[Benjamín Netanyahu]], del partíu opositor [[Likud]]. Según apurrió [[El País]], los llanzamientos de cohetes dende la Franxa de Gaza causaron que la intención de votu fórase inclinando escontra'l Likud, fechu que provocó respuestes cada vez más dures per parte de Livni y Netanyahu.<ref name=elpais2>{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/principiu/llarga/guerra/elpepuint/20081228elpepiint_2/Tes |títulu=El principiu d'una llarga guerra |fechaaccesu=28 d'avientu de 2008 |autor=Ana Carbajosa |fecha=28 d'avientu de 2008 |editorial=[[El País|elpais.com]]}}</ref> Hasta que'l gobiernu nun endurecer el so discursu, el líder de la oposición encabezaba llargamente les encuestes con una diferencia que s'estrechó.<ref name="BBCmotivos">{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/international/newsid_7801000/7801800.stm |títulu=Los motivos d'Israel |fechaaccesu=29 d'avientu de 2008 |autor=Katya Adler. BBC, Xerusalén |fecha=28 d'avientu de 2008}}</ref> Según un sondéu publicáu pol diariu ''"[[Hai'aretz]]"'' el 1 de xineru de 2009, el Partíu Llaborista israelín yera'l principal ganador de la guerra contra Hamás. El so líder, el ministru de Defensa Ehud Barak, consiguiría grandes llogros según el sondéu. Tamién la ministra d'esteriores, Tzipi Livni y el líder de la oposición, Netanyahu gociaben de mayor respaldu ente los israelinos. Pela cueta , delles formaciones ecoloxistes y d'izquierdes, como'l partíu [[Meretz]] manifestaron el so refugu.<ref name="EPencuesta">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-oproximo-encuesta-revela-mayoria-israelies-sofiten-ofensiva-militar-franxa-gaza-20090102024351.html |títulu=Una encuesta revela que la mayoría d'israelines sofiten la ofensiva militar sobre la Franxa de Gaza |fechaaccesu=2 de xineru de 2009 |autor=Europa Press. Madrid. |fecha=1 de xineru de 2009 }}</ref> Per otru llau, la posible medrana israelina a una política más relaxada escontra Hamás per parte de [[Barack Obama]] cuando seya investido presidente, fixo considerar a dellos medios qu'esti ataque planiárase pa evitar que'l nuevu gobiernu estauxunidense tenga capacidá de reaición.<ref name="BBCmotivos" /><ref name=elpais2 /> Obama sicasí nun quixo faer comentarios sobre la operación, anque dixo qu'Israel ye ''"unu de los nuesos grandes aliaos, el más importante na rexón"'', y va trabayar de cerca con ellos, de forma ''"que se promueva la causa de la paz"'', pa lo que va ser precisu tamién trabayar colos palestinos.<ref>{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-oproximo-obama-sigue-cerca-situacion-gaza-hawai-contacto-permanente-bush-rice-20081229171806.html |títulu=Obama sigue de cerca la situación de Gaza dende Hawai y en contautu permanente con Bush y Rice |fechaaccesu=29 d'avientu de 2008 |autor=Emilio López Romero. Europa Press. Nueva York. |fecha=29 d'avientu de 2008}}</ref> == Planificación y oxetivos == [[Ficheru:Ehud Barak260808.jpg|left|thumb|[[Ehud Barak]], Ministru de Defensa israelín, antiguu Primer Ministru d'Israel.]] La planificación de la operación en sí empecipióse más de seis meses primero que finalmente fuera executada, ya incluyó una gran operación d'intelixencia pa desactivar los oxetivos de seguridá de Hamás. Llegó al escritoriu del [[Ministru de Defensa d'Israel|ministru de defensa]], [[Ehud Barak]], pa la so aprobación el [[19 de payares]], anque nun foi sinón hasta'l [[18 d'avientu]] que s'axuntó col [[Primer Ministru d'Israel|primer ministru]], [[Ehud Ólmert]], p'aprobar la mesma; darréu retrasóse con cuenta de ver cómo reaccionaría Hamás dempués de la expiración del [[alto'l fueu]].<ref name=ravid /> El [[24 d'avientu]] el gabinete israelín axuntóse col enfotu de aldericar la yihad global, pero en realidá axuntar pa falar de la operación propuesta, que s'aprobó por unanimidá.<ref name=ravid /> La [[Ministru d'Asuntos Esteriores|ministra de rellaciones esteriores]], [[Tzipi Livni]], informó al presidente d'[[Exiptu]], [[Hosni Mubarak]], de la decisión en [[El Cairu]].<ref name=ravid /> Finalmente, una xunta final de los xefes de defensa ya intelixencia llevar a cabu na mañana del [[26 d'avientu]], siguida d'una xunta ente Olmert, Livni y Barak.<ref name=ravid /> Diose la orde definitiva pal funcionamientu de la [[Fuercia Aérea Israelina]], y mientres esa mesma nueche y la mañana del [[27 d'avientu]] informar de la decisión tomada a diversos dirixentes políticos israelinos.<ref name=ravid /> Delles aiciones tomar pa engañar a Hamás, ente elles la reapertura de les cruces de frontera'l día 26 y l'anunciu de que les deliberaciones sobre'l cursu d'aición a tomar siguiríen el [[28 d'avientu]].<ref name=ravid /> Los oxetivos de los bombardeos israelinos tán rellacionaos con tola infraestructura, tantu militar como civil, de [[Hamás]], y el so Gobiernu na [[Franxa de Gaza]]. El Gobiernu de Hamás cunta con un cuerpu propiu de policía, denomináu Fuercia Executivo, que dispón de comisaríes nos barrios de les principales ciudaes de Gaza. Esti cuerpu foi unu de los primeros oxetivos de los bombardeos, que destruyeron la práutica totalidá de les comisaríes, y provocaron la muerte del xefe principal de Fuercia Executivo, xeneral Tawfik Jaber.<ref name=elpais1 /> Tamién fueron bombardeadas les sedes ministeriales, la oficina del Primer Ministru [[Ismail Haniye]], según les cases particulares de les principales personalidaes de la organización. Ye de destacar que, hasta'l momentu, nun se reconoció la baxa de nenguna de diches personalidaes, pos s'envalora que s'atopen ocultes de los bombardeos n'abelugos. Los bombardeos sobre comisaríes de policía y cases particulares dexaron sicasí un importante saldu de víctimes civiles, pos xeneralmente atópense en barrios densamente poblaos.<ref name=fasesiniciales>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Israel/asegura/ofensiva/militar/Hamas/Gaza/fases/iniciales/elpepuint/20081230elpepuint_1/Te Israel asegura que la ofensiva militar contra Hamás en Gaza ta "nes sos fases iniciales"]</ref> Nel segundu día d'[[Defensiva y ofensiva|ofensiva]], Israel bombardeó los túneles soterraños que comuniquen la Franxa de Gaza con Exiptu pos, según les fuercies israelines, podríen ser utilizaos pal contrabandu d'armes y esplosivos, ya inclusive de persones pa entrenar como [[Atentáu suicida|suicides]].<ref>[https://web.archive.org/web/20100809083551/http://www.hispalibertas.es/2008/12/28/israel-bombardea-tuneles-ente-egipto-y-gaza-utilizaos-pa-contrabandu-de-armes-y-esplosivos/ Israel bombardea túneles ente Exiptu y Gaza utilizaos pa contrabandu d'armes y esplosivos]</ref> Tamién fueron bombardeadas hasta agora seis mezquites, pos según Israel, yeren utilizaes pa ''"actividaes terroristes"''.<ref name=repitida_2 /><ref>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/hermanes/palestines/muerren/bombardéu/israeli/elpepuint/20081229elpepuint_11/Tes Cinco hermanes palestines muerren nun bombardéu israelín]</ref> La Universidá Islámica de Gaza según los sos edificios dependientes, considerada unu de los símbolos del poder de Hamás, foi bombardeada porque, acordies con información d'intelixencia arrexuntada poles [[Fuercies de Defensa Israelinos|FDI]] y el [[Shin Bet]], taba utilizándose como un llaboratoriu pa desenvolver armes químiques, cohetes y esplosivos. Tamién fueron bombardeados dellos edificios nos que l'exércitu israelín consideraba qu'había arsenales d'armes o cohetes, o acovecíen actividaes rellacionaes colos grupos armaos palestinos,<ref>[http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3646608,00.html IDF says hit Hamas' arms development site]</ref><ref name=repitida_5 /> ente los que s'atopen un polideportivu y dellos campos d'entrenamientu de Hamás.<ref name=fasesiniciales /> El sestu día de bombardeos, Israel atacó l'edificiu del Conseyu Llexislativu Palestín en [[Gaza]], que ye la sede del [[poder llexislativu]] na [[Franxa de Gaza]].<ref name=elpais0101>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Israel/mata/principales/lideres/Hamas/Gaza/elpepuint/20090101elpepuint_3/Te Israel mata a unu de los principales líderes de Hamás en Gaza]</ref> == Armamentu == Pa entender el distintu calter d'armamentu utilizáu per dambes partes, ye necesariu entender el conceutu de [[Guerra de cuarta xeneración|conflictu asimétricu]], nel que los bandos que s'enfrenten nun son necesariamente dos exércitos. Nesti conflictu enfréntense'l [[Fuercies de Defensa d'Israel|exércitu israelín]] contra la organización islamista [[Hamás]], que cunta con un brazu armáu, les [[Brigaes de Izz ad-Din al-Qassam]], según otres organizaciones armaes palestines como la [[Yihad Islámica Palestina|Yihad Islámica]], que tamién combaten contra Israel. === Armamentu del exércitu israelín === {{AP|Fuercies de Defensa d'Israel}} [[Ficheru:Ah-64d.jpg|thumb|Un helicópteru [[AH-64 Apache|Apache]], utilizaos na operación pola Fuercia Aérea Israelina.]] L'exércitu israelín ye consideráu l'exércitu más poderosu y tecnológicamente avanzáu d'[[Oriente Mediu]], y unu de los más avanzaos del mundu. El so [[armamentu]] ye principalmente tantu de fabricación d'[[Estaos Xuníos]] como mesma, pos la importante industria armamentística del país desenvolvió gran cantidá de proyeutos en materia d'aviones de vixilancia y combate, tanques, etc.<ref name="INSS" /> Los principales preseos bélicos utilizaos pola [[Fuercia Aérea Israelina]] pal bombardéu sobre la Franxa de Gaza fueron dos, de fabricación estauxunidense dambos: l'avión [[cazabombardero]] [[F-16]] y el [[helicópteru d'ataque]] AH-64, más conocíu como [[AH-64 Apache|Apache]]. Dambos fueron utilizaos pa bombardear los distintos oxetivos del exércitu israelín dende l'aire, ensin necesidá por tantu d'entrar en combate direutu coles [[Brigaes de Ezzeldin Al-Qassam]] de [[Hamás]]. Tamién fueron utilizaos a lo llargo de tol conflictu [[Vehículu aereu non tripuláu|aviones ensin tripular]], que la so misión principal consistía en xixilar día y nueche los posibles oxetivos del exércitu. [[Ficheru:Merkava-mkII-pic0018.jpg|thumb|left|Carru de combate [[Merkava]] con un sistema antiminas.]] L'exércitu israelín esplegó a lo llargo de tola frontera cola [[Franxa de Gaza]] delles decenes de carros de combate [[Merkava]], en previsión d'una ofensiva terrestre, que finalmente empezó l'octavu día de conflictu.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2008/12/30/internacional/1230598318.html Israel prepara yá l'ataque terrestre mientres sigue bombardeando Gaza]</ref><ref name=elmundoinv>[https://www.elmundo.es/elmundo/2009/01/03/internacional/1230994351.html?a=012a6cd58y8efd81cde31db27c4y297f&t=1231009641 Israel empecipia la invasión de Gaza]</ref> Según delles fontes, ente elles el diariu israelín ''[[Haaretz]]'', produciríense ataques israelinos con [[Bomba de racimo|bombes de recímanu]]<ref>[https://www.elmundo.es/albumes/2009/01/03/invasion_terrestre_gaza/index_10.html Una bomba de recímanu esplota nel aire]</ref><ref name="Haaretz materialbelico">{{Cita web |url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1052331.html |títulu=Massive artillery, aerial bombardment preciedes invasion by IDF ground forces |fechaaccesu=8 de xineru de 2009 |autor=Haaretz |fecha=5 de xineru de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090117005431/http://haaretz.com/hasen/spages/1052331.html |fechaarchivu=17 de xineru de 2009 }}</ref>(armamentu illegal según la [[Convención de Dublín]] que, sicasí, nun roblaron nin Israel nin EEXX).<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2008/05/28/solidaridad/1212002347.html Alcuerdu históricu pa prohibir los arsenales, l'usu y la fabricación de bombes de recímanu]</ref> Sicasí, non toles fontes coinciden na identificación de bombes de recímanu en diches imáxenes, suxuriendo pela cueta que se traten de bengalas de [[fósforu blancu]], bien usaes como axente incendiariu o bien como pantalla de fumu. Miembros de la organización [[Human Rights Watch]] afirmaron reparar signos induldables del usu del mesmu: ''"Tamos seguros al 100% de que l'Exércitu israelín emplega [[fósforu blancu]]"''.<ref>{{Cita web|url=https://www.publico.es/internacional/190665/israel/emplega/fosforo/blancu/civiles/segun/ong|títulu=https://www.publico.es/internacional/190665/israel/emplega/fosforo/blancu/civiles/segun/ong|fechaaccesu=14 de xineru de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090121151205/https://www.publico.es/internacional/190665/israel/emplega/fosforo/blancu/civiles/segun/ong|fechaarchivu=21 de xineru de 2009}}</ref> La organización [[Amnistía Internacional]] tamién aseguró atopar pruebes del so usu al aportar dalgunos de los sos miembros a la ciudá de Gaza al declarase la tregua.<ref>{{Cita web |url=http://www.amnesty.org/es/news-and-updates/news/equipo-amnistia-entra-gaza-20090119 |títulu=Entra en Gaza un equipu de Aministía Internacional |fechaaccesu=19 de xineru de 2009}}</ref> El so usu como arma ta prohibíu nel [[Tratáu de Xinebra]] de 1980, polo que de confirmase'l so emplegu tratar d'un [[crime de guerra]].<ref>[http://www.dailymail.co.uk/news/worldnews/article-1105127/Gaza-death-toll-hits-500-Israel-accused-using-banned-phosphorus-shells.html La cifra de muertos en Gaza llega a los 500 mientres Israel ye acusáu d'usar fósforu prohibíu] en Mail Online (n'inglés)</ref> L'exércitu israelín, sicasí, aseguren que lo utilicen como "cortina de fumu". Un militar israelín afirmó: "''La combinación d'efectos ente'l fueu y el fumu, y en dellos casos el terror que trai la esplosión en tierra, llevar a salir de los sos furacos, de manera que ye posible matalos con esplosivos''"<ref>[http://www.clarin.com/diario/2009/01/13/elmundo/i-01838397.htm Barruntos pol fósforu blancu, una agua de fueu que ciega y desvasta]</ref> El 1 de febreru de 2010 los diarios del mundu publicaron a la confirmación d'esti barruntu. Israel almitió utilizar esta arma química prohibida en siquier dos oportunidad, una d'elles contra l'únicu molín fariñeru de Gaza ("lleváu a cabu col propósitu de nega-y la subsistencia a la población civil", según el [[informe Goldstone]])<ref>{{Cita web |url=http://www.pagina12.com.ar/diario/elmundo/4-139462-2010-02-02.html |títulu=Israel usó fósforu blancu en Gaza |fechaaccesu=3 de febreru de 2010}}</ref> y l'otru contra l'hospital d'[[Al-Quds]], onde se debió sacupar a tolos pacientes.<ref>{{Cita web|url=http://blogs.perfil.com/armes/2010/02/01/l'usu-de-fosforo-blancu-en-el conflictu-israel-palestina/|títulu=L'usu de fósforu blancu nel conflictu Israel-Palestina|fechaaccesu=3 de febreru de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100206013844/http://blogs.perfil.com/armes/2010/02/01/l'usu-de-fosforo-blancu-en-el conflictu-israel-palestina/|fechaarchivu=6 de febreru de 2010}}</ref> Amás del fósforu blancu, l'exércitu israelín utilizó en zones civiles densamente poblaes de Gaza otres armes, como les [[flechillas]]: diminutos [[Dardu (arma)|dardos]] de metal encapsulados en [[proyeutil]]es de 120&nbsp;mm, que al esplotar nel aire esparcen ente cinco mil y ocho mil flechillas nun arcu de trescientos metros d'anchu per cien metros de llargu, según afirma Amnistía Internacional nun comunicáu. Les flechillas tán diseñaes pa enfusar en zones de vexetación trupa, y nunca tienen d'utilizase en zones civiles urbanizaes. Diz tamién AI que l'exércitu israelín lleva dellos años utilizando flechillas en Gaza con regularidá.<ref name="AI flechillas">{{Cita web |url=http://www.amnesty.org/es/news-and-updates/news/exercito-israeli-usu-flechillas-contra-civiles-en-gaza-20090127 |títulu=L'exércitu israelín usó flechillas contra civiles en Gaza |fechaaccesu=12 de febreru de 2009 |autor=Amnistía Internacional |fecha=27 de xineru de 2009}}</ref> Dos médicos [[Noruega|noruegos]] que trabayaron na Franxa de Gaza acusaron al exércitu israelín d'utilizar na ofensiva una arma esperimental denominada [[Esplosivos de Metal Inerte Mestu]], DIME nes sos sigles n'[[idioma inglés|inglés]], amás d'utilizar compuestos químicos a base de [[Wolframiu|tungsteno]], lo que provoca un bien alto poder esplosivu. Estos médicos sostuvieron la so acusación basándose nes mutilaciones de los cuerpos qu'esaminaron mientres el so trabayu nel hospital Al-Shifa de la Franxa, afirmando qu'había "''claros nicios''" de que fueren atacaos con esti tipu d'armamentu. "''Hai un fuerte barruntu de que Gaza ta siendo usada como llaboratoriu de pruebes pa nueves armes''", señalaron.<ref name=dimelv>[http://www.lavanguardia.es/internacional/noticias/20090113/53617764143/dos-mélicos-noruegos-denuncien-que-israel-utiliza-un esplosivu esperimental-en-gaza.html Dos médicos noruegos denuncien qu'Israel utiliza un esplosivu esperimental en Gaza]</ref> La [[Marina d'Israel]] tamién llevó a cabo operaciones contra'l territoriu de la [[Franxa de Gaza]]. Concretamente, atacaron la llinia costera de la Franxa, y según [[Hai'aretz]], collaboraríen nos ataques contra otru tipu d'oxetivos por aciu sistemes de [[Misil tierra-tierra|misiles tierra-tierra]] y el [[CIWS|sistema d'armamentu de proximidá]] Typhoon.<ref>{{Enllaz rotu|1=[http://www.haaretz.co.il/hasite/spages/1051000.htmlמבצע "עופרת יצוקה": תקיפת חיל הים ברצועת עזה: כך זה נראה] |2=http://www.haaretz.co.il/hasite/spages/1051000.html%D7%9Y%D7%91%D7%A6%D7%A2 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> === Armamentu de les organizaciones palestines === {{VT|Qassam|Katyusha|BM-21}} El [[armamentu]] del que disponen Hamás y demás grupos armaos palestinos ye fundamentalmente consecuencia del contrabandu o a fabricación artesanal. Nesti conflictu, l'armamentu más utilizáu fueron los cohetes Qassam, cohetes simples d'aceru que se fabriquen de forma casera y que cunten con un algame y puntería bien llindaos. Tamién entraron, al traviés de la frontera con Exiptu y de forma clandestina, cohetes [[Katyusha]] y [[BM-21|Grad]] de fabricación [[Rusia|rusa]] y [[china]], que cunten con mayor capacidá ofensiva, rangu d'algame y puntería que los Qassam. Dellos cohetes d'esti tipu llegaron a cayer a unos 20 quilómetros de [[Tel Aviv]], lo que provocó l'alarma en parte de la población israelina.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Hamas/dispon/cohetes/capaces/llegar/solu/kilometros/Tel/Aviv/elpepiint/20081231elpepiint_3/Tes Hamás dispón de cohetes capaces de llegar a namái 20 quilómetros de Tel Aviv]</ref> Amás de cohetes, los grupos armaos palestinos cunten con dellos tipos de [[morteru (arma)|morteros]] de baxa puntería, producíos n'almacenes y fábriques propies, como'l denomináu "''Sariya-1''", que cunta con un algame d'unos 15 quilómetros. Según delles informaciones, mientres el periodu de bloquéu israelín de la [[Franxa de Gaza]] podríen entrar polos túneles que xunen la Franxa con Exiptu morteros ameyoraos de fabricación [[Irán|iranina]]. El día 2 de xineru, fíxose públicu que l'exércitu israelín reconociera nun informe internu, según [[Hai'aretz]], haber sobreestimado la intensidá de llanzamientu de cohetes per parte de los grupos armaos palestinos sobre'l sur d'[[Israel]], anque tarrecen que "''lo peor tea por llegar''". Según esta información, la capacidá bélica de Hamás "''nun puede ser comparada''" cola de [[Hezbolá]], organización [[Chiismu|xiina]] cola que l'exércitu israelín caltuvo la [[Guerra del Líbanu de 2006]].<ref>{{Cita web |url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1052046.html |títulu=IDF admits to overestimating Gaza rocket severity, but warns worst may be yet to come |fechaaccesu=2 de xineru de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090104071124/http://www.haaretz.com/hasen/spages/1052046.html |fechaarchivu=4 de xineru de 2009 }}</ref> == Desarrollu == {{AP|Desarrollu del conflictu de la Franxa de Gaza de 2008-2009}} === Primer día: 27 d'avientu === El 27 d'avientu l'exércitu israelín empecipió por sorpresa'l so [[Defensiva y ofensiva|ofensiva]] sobre la Franxa de Gaza. El conflictu empezó con intensos bombardeos sobre les ciudaes de [[Gaza]], [[Rafah]] y [[Jan Yunis]]. Los oxetivos principales de los bombardeos fueron los ministerios de l'[[Autoridá Nacional Palestina]] en Gaza, controlaos por Hamás, y les comisaríes de Fuercia Executivo, la policía creada por Hamás. Producióse unu de los ataques más sangrientos de la ofensiva: unos cuarenta persones, ente miembros del cuerpu de policía y familiares, morrieron en siendo atacáu'l cuartel xeneral de Fuercia Executivo en Ciudá de Gaza cuando se producía la ceremonia de graduación del nuevu personal. Ente ellos atopábase Tawfiq Jaber, responsable de Fuercia Executivo na Franxa de Gaza. La primer folada de bombardeos acabó cola destrucción de los sos oxetivos nunos 4 minutos,<ref name=repitida_3>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1050432.html Most Hamas bases destroyed in 4 minutes]</ref> y morrieron unos 225 palestinos, ente civiles y miembros de Hamás.<ref name=elpais27>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Israel/bombardea/Gaza/dexa/225/muertos/elpepuint/20081227elpepuint_7/Te Israel bombardea Gaza y dexa más de 225 muertos]</ref> === Segundu día: 28 d'avientu === L'oxetivu principal de los bombardeos fueron los túneles que trescurren so la [[Ruta Philadelphi]], utilizaos según Israel polos milicianos palestinos pal suministru y contrabandu d'armes; tamién foi bombardeada la [[Universidá Islámica de Gaza]], símbolu del poder de Hamás na Franxa, según instalaciones policiales y de seguridá de Hamás, carreteres y campos d'entrenamientu de la organización islamista. L'impautu d'un misil israelín contra una casa en [[Jabalia]] produció la muerte de cinco neñes.<ref name="publico2912neñes">{{Cita web |url = https://www.publico.es/internacional/186973/cinco/hermanes/muertes/bombes/isarelies |títulu = Les bombes israelines maten a cinco hermanes |fechaaccesu = 29 d'avientu de 2008 |autor = Publico.es |fecha = 29 d'avientu de 2008 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090126195200/https://www.publico.es/internacional/186973/cinco/hermanes/muertes/bombes/isarelies |fechaarchivu = 26 de xineru de 2009 }}</ref> El Gobiernu israelín aprobó la movilización de 6&nbsp;500 reservistas, en preparación de la posterior [[Defensiva y ofensiva|ofensiva terrestre]].<ref name=repitida_5 /> === Tercer día: 29 d'avientu === Los milicianos palestinos amontaron significativamente el llanzamientu de cohetes contra territoriu israelín. Trés israelinos, toos ellos civiles, morrieron de resultes de les feríes sufiertes pol impautu de los cohetes en [[Ascalón]], [[Nahal Oz]] y [[Asdod]]. Les autoridaes israelines ordenaron a los periodistes que ''"abandonaren les árees colindantes a la zona"'', que fueron declaraes "zona militar zarrada", estendiéndose ente dos y cuatro quilómetros más allá de Gaza. Miles de soldaos israelinos y de carros de combate [[Merkava]] asitiáronse en redol a la frontera cola Franxa de Gaza, en previsión de la invasión terrestre que se produciría más palantre.<ref name="publico2912">{{Cita web |url = https://www.publico.es/internacional/186828/israel/ataca/simbolos/culturales/importantes/hamas |títulu = Israel estena les árees próximes a Gaza ante una posible incursión |fechaaccesu = 29 d'avientu de 2008 |autor = Publico.es |fecha = 29 d'avientu de 2008 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090106174912/https://www.publico.es/internacional/186828/israel/ataca/simbolos/culturales/importantes/hamas |fechaarchivu = 6 de xineru de 2009 }}</ref> === Cuartu día: 30 d'avientu === Los principales oxetivos de los bombardeos israelinos fueron edificios del gobiernu, campos d'entrenamientu y les cases particulares de miembros destacaos de Hamás.<ref name="fasesiniciales" /> L'exércitu israelín atacó al barcu xipriota ''Dignity'', que tresportaba 4 tonelaes d'ayuda humanitaria a la Franxa de Gaza. Según un tripulante, un barcu israelín "''topetó al "Dignity" ensin alvertencia previa''", anque dende Israel díxose que se-y fixeron alvertencies per radio que nun fueron respondíes dende'l Dignity.<ref>{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-buque-armada-israeli-ataca-barcu-ayuda-humanitaria-gaza-20081230081928.html |títulu=Un buque de l'Armada israelina ataca a un barcu con ayuda humanitaria pa Gaza |fechaaccesu=30 d'avientu de 2008 |autor=Reuters |fecha=30 d'avientu de 2008}}</ref> Finalmente'l barcu averiáu atracó na ciudá libanesa de Tiru.<ref>{{Cita web |url=http://lta.reuters.com/article/worldNews/idLTASIE4BT0A720081230?pageNumber=1&virtualBrandChannel=0&sp=true |títulu=Barcu estropiáu con ayuda pa Gaza llega al Libano |fechaaccesu=30 d'avientu de 2008 |autor=Reuters A LA fecha=30 d'avientu de 2008}}</ref> Les Brigaes de Izz ad-Din al-Qassam siguieron llanzando cohetes contra Israel. Dos d'ellos impactaron en [[Beerseba]], el puntu más alloñáu alcanzáu hasta entós por un cohete dende la Franxa de Gaza.<ref>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1051235.html Gaza rockets strike Be'er Sheva area for first time]</ref> El secretariu xeneral de [[Naciones Xuníes]] y los ministros d'asuntos esteriores de la [[Xunión Europea]], [[Rusia]] y [[Estaos Xuníos]] (miembros del [[Cuartetu de Mediadores pa Oriente Próximu]]) solicitaron a les partes un "''alto'l fueu inmediato''", que foi refugáu darréu tantu per Israel como por Hamás.<ref>{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-cuartetu-oriente-proximo-pide-altu-fueu-inmediato-israel-hamas-20081230211838.html |títulu=El Cuartetu pa Oriente Próximu pide l'altu'l fueu inmediato ente Israel y Hamás |fechaaccesu=30 d'avientu de 2008 |autor=Europa Press. Washington. |fecha=30 d'avientu de 2008}}</ref> === Quintu día: 31 d'avientu === Exiptu cerró'l [[pasu de Rafah]] primeramente al bombardéu del exércitu israelín de la zona, tratando de destruyir los túneles soterraños que comuniquen la [[Franxa de Gaza]] y [[Exiptu]]. Tamién fueron bombardeados oxetivos que yá lo fueron n'anteriores ataques, como la oficina del Primer Ministru, la sede del Ministeriu d'Interior, amás d'una casa particular nel campu de refuxaos de Jabalia, una mezquita, campos d'entrenamientu y posibles zones de llanzamientu de cohetes contra Israel.<ref name=elpais31>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Israel/considera/irreal/tregua/48/hores/propuesta/Francia/elpepuint/20081231elpepuint_4/Te Israel considera "irreal" la tregua de 48 hores propuesta per Francia]</ref> Unos 50 cohetes cayeron sobre territoriu israelín; dos d'ellos, del tipu [[BM-21|Grad]], algamaron de nuevu la ciudá de [[Beerseba]], ensin provocar mancaos.<ref>[http://www.diariodenavarra.es/20081231/internacional/tres-cinco-dias-caos-gaza-identifica-los sos-muertos.html?not=2008123119100495&idnot=2008123119100495&dia=20081231&seccion=internacional&seccion2=internacional&chnl=30 Tres cinco díes de caos, Gaza identifica a los sos muertos]</ref><ref name=ld>[http://www.libertaddigital.com/mundu/israel-refuga-la tregua-porque-permitiria-a-hamas-preparar-meyor-pa-el combate-1276347180/ Israel refuga la tregua porque "dexaría a Hamás preparar meyor pal combate"]</ref> === Sestu día: 1 de xineru === Un [[asesinatu estraxudicial]] lleváu a cabu en [[Jabalia]] pol exércitu israelín acabó cola vida de [[Nizar Rayyan]] xunto a los sos cuatro esposes y 10 de les sos 12 fíos. Rayyan yera consideráu unu de los máximos dirixentes de Hamás na Franxa de Gaza, según un representante del sector más duru de la organización islamista, partidariu de la continuación de los [[atentáu suicida|atentaos suicides]] contra Israel.<ref name="AFP">{{Cita web |url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5idhMREv4V83ci5wCbS8ns-0AZVhQ |títulu=Un xefe de Hamás cai n'ofensiva israelina en Gaza, que dexa yá 420 muertos |fechaaccesu=3 de xineru de 2009 |autor=AFP. |fecha=1 de xineru de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090122012228/https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5idhMREv4V83ci5wCbS8ns-0AZVhQ |fechaarchivu=22 de xineru de 2009 }}</ref> Tamién fueron bombardeados otros edificios, mezquites y cases particulares na [[Gaza|Ciudá de Gaza]], causando decenes de muertos. El Conseyu Llexislativu Palestín en Gaza, máximu órganu de representación palestín, foi tamién oxetivu de los bombardeos. Per primer vegada dende l'empiezu de la ofensiva, producióse una incursión terrestre de tropes israelines en territoriu gazatí, que s'enfrentaron con miembros de les Brigaes de Izz ad-Din al-Qassam nel nordeste de la Franxa.<ref name="EP417muertos" /><ref name="elpais0101" /> === Séptimu día: 2 de xineru === Per primer vegada dende l'entamu de la ofensiva, l'exércitu israelín dexó la salida de persones del interior de la Franxa. Unes 300 persones, principalmente palestinos con doble nacionalidá, salieron de la Franxa de Gaza al traviés del [[pasu de Erez]].<ref name="EPextranjeros">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-israel-permitira-manana-salida-estranxeros-franxa-gaza-20090101222851.html |títulu=Israel va dexar güei la salida d'estranxeros de la Franxa de Gaza |fechaaccesu=2 de xineru de 2009 |autor=Reuters/EP. Ciudá de Gaza. |fecha=2 de xineru de 2009 }}</ref> Los oxetivos de los bombardeos fueron principalmente viviendes de los principales miembros de Hamás, anque tamién foi bombardeada una [[mezquita]] que según Israel yera utilizada como almacén d'armamentu.<ref name=yahoo0201>[http://web.archive.org/web/http://ar.news.yahoo.com/s/02012009/40/n-world-siete-civiles-muertos-septimo-dia.html Siquier siete civiles muertos septimo dia bombardéu israeli]</ref> Tres la muerte'l día anterior d'unu de los sos líderes, Hamás llamó a la población palestino y árabe a un "día de cólera" contra Israel. El ministru israelín de Defensa [[Ehud Barak]] ordenó'l zarru de los pasos fronterizos ente [[Israel]] y [[Cixordania]], y la policía israelina dispunxo l'estáu d'alerta por medrana a les protestes de la población [[árabe israelín]].<ref name=yahoo0201 /> Miles de palestinos manifestar en [[Cixordania]], en [[Ramala]] y en [[Xerusalén Esti]], llanzando piedres contra les fuercies de seguridá, quien respondieron con gas lacrimógeno contra los manifestantes.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7808257.stm West Bank anger over Gaza raids]</ref> Hubo tamién protestes n'otros puntos d'Oriente Mediu y dellos países asiáticos musulmanes.<ref name="EP roxura">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-decenes-miles-musulmanes-tou mundu-respuenden-dia-roxura-convocáu-hamas-20090102200654.html |títulu=El mundu musulmán protesta masivamente pola ofensiva israelín |fechaaccesu=3 de xineru de 2005 |autor=Europa Press. Xerusalén. |fecha=3 de xineru de 2005 }}</ref> === Octavu día: 3 de xineru === Los bombardeos del exércitu israelín provocaron la muerte d'[[Abu Zakaria al-Jamal]], comandante de les [[Brigaes de Izz ad-Din al-Qassam]]; un avión israelín bombardeó el coche nel que circulaba, na ciudá de [[Gaza]].<ref>[http://www.eluniversal.com.mx/notas/566409.html Mata bombardéu a otru líder de Hamás]</ref> Un misil llanzáu dende un avión israelín impactó sobre la [[Mezquita]] Ibrahim al-Maqadna en [[Beit Lahiya]] mientres los rezos de la mañana, cuando unos 200 palestinos taben orando nel so interior.<ref name = "guardian_almaqadna">{{Cita web |títulu=Israel fires artillery shells into Gaza |url=http://www.guardian.co.uk/world/2009/jan/03/gaza-israel-attacks-artillery |editorial=''[[The Guardian]]'' |fecha=3 de xineru de}}</ref><ref name = bbc_almaqadna /> Trenta persones, incluyíos seis neños, morrieron, y decenes de persones resultaron mancaes de distinta considerancia. L'exércitu israelín había bombardeado primeramente otres mezquites n'afirmar que [[Hamás]] escondía cohetes y armamentu, pero l'ataque contra la Mezquita Ibrahim al-Maqadna foi la primer vegada na qu'Israel bombardeó una mezquita mientres se rezaba nel so interior.<ref name = bbc_almaqadna>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7809959.stm Israeli troops enter Gaza Strip] ''[[BBC News]]''. 3 de xineru de 2009</ref><ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2009/jan/04/mosque-blast-gaza Six children among 12 killed in mosque blast] ''[[The Guardian]]''. 4 de xineru de 2009.</ref> Les tropes israelines aparcaes en redol a la frontera cola [[Franxa de Gaza]] empezaron a disparar un fuerte fueu d'[[artillería]] contra oxetivos del interior de la Franxa, preludiu definitivu del entamu de la ofensiva terrestre sobre territoriu gazatí. [[carru de combate|Carro de combate]], vehículos militares y unidaes d'infantería, escoltaos por helicópteros [[AH-64 Apache|Apache]] entraron nel nordeste de la [[Franxa de Gaza]], tres lo que se produció un fuerte intercambiu de fueu con militantes de les [[Brigaes de Izz ad-Din al-Qassam]] y otros grupos armaos palestinos, que provocó la muerte de decenes de milicianos palestinos.<ref name=haaretzinv>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1052299.html Israel launches ground operation in Gaza Strip]</ref><ref>[https://www.europapress.es/internacional/noticia-decenes-milicianos-hamas-muertos-incursion-terrestre-israeli-television-israeli-20090103215032.html Decenes de milicianos de Hamás muertos mientres la incursión terrestre israelina, según la televisión israelina]</ref> === Novenu día: 4 de xineru === Unidaes de tierra del [[Fuercies de Defensa Israelinos|exércitu israelín]] avanzaron con unos 10&nbsp;000 efectivos en redol a [[Gaza|Ciudá de Gaza]], abarganando la capital del territoriu costeru ya incomunicando el norte de la Franxa del sur.<ref name="soldierkilled" /> Mentanto los bombardeos sobre Gaza prosiguieron, impactando sobre unos sesenta oxetivos rellacionaos cola infraestructura de Hamás, matando a tres miembro destacaos de les [[Brigaes de Izz ad-Din al-Qassam]], milicianos y civiles.<ref name=CNN507>[http://edition.cnn.com/2009/WORLD/meast/01/04/israel.gaza/index.html?iref=mpstoryview Palestinian medical sources: 507 now killed in Gaza]</ref> Fuertes enfrentamientos ente les tropes israelines y los milicianos palestinos nel nordeste de la Franxa de Gaza, cerca del campu de refuxaos de [[Jabalia]], provocaron la muerte de delles decenes de milicianos palestinos.<ref name=ep0401>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Exercito/israeli/avera/ciudá/Gaza/elpepuint/20090104elpepuint_3/Tes L'Exércitu israelín averar a la ciudá de Gaza]</ref> Un soldáu israelín morrió y otru resultó mancáu grave nestos enfrentamientos, y otros trenta soldaos resultaron mancaos de diversa considerancia.<ref>[http://www.ynet.co.il/english/articles/0,7340,L-3650275,00.html Soldier killed in northern Gaza]</ref> === Décimu día: 5 de xineru === Un ataque aereu israelín contra dos ambulancies en Gaza acabó cola vida de cuatro paramédicos que treslladaben a los mancaos de la ofensiva israelina;<ref>[http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2009/01/20091423291426814.html Israel intensifies assault on Gaza] ''[[Al-Jazeera]]''. 5 de xineru de 2009.</ref> Dellos obuses cayeron sobre cases particulares, provocando la muerte de families enteres, incluyendo dellos neños.<ref name=repitida_4>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Barak/meta/crear/nueva/realidad/Gaza/elpepuint/20090105elpepuint_4/Tes Barak: "La nuesa meta ye crear una nueva realidá en Gaza"]</ref><ref>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1052812.html IDF shell kills Palestinian family of seven near Gaza City] {{Wayback|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1052812.html |date=20090121193404 }}</ref> El bombardéu d'una casa nel barriu de Zeitun, na que'l día anterior abelugárense 110 palestinos per orde de miembros del exércitu israelín, provocó la muerte de siquier trenta d'ellos.<ref name=ep0901>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Israel/mato/palestinos/abelugaben/casa/elpepuint/20090109elpepuint_8/Te Israel mató a 30 palestinos que s'abelugaben nuna casa]</ref> responsables del exércitu israelín afirmaron desconocer l'incidente y si dichu inmueble foi bombardeado.<ref name=warcrimes /> L'altu comisionado de [[Naciones Xuníes]] pa los [[derechos humanos]] Navi Pillay declaró que dichu incidente sería la base pa una investigación sobre posibles "''crímenes de guerra''".<ref name=warcrimes>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1054217.html UN calls for war crimes probe into IDF shelling of civilian-occupied building in Gaza] {{Wayback|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1054217.html |date=20090116092327 }}</ref> Cinco soldaos israelinos morrieron en distintos incidentes: un oficial finó y cinco soldaos resultaron mancaos nos combates na ciudá de [[Gaza]], trés morrieron pola mor del [[fueu amigo]] nel campu de refuxaos de [[Jabalia]], y otru más morrió n'otru incidente producíu pol fueu amigu pela redolada de [[Beit Hanun]].<ref name="haaretz5" /> La misión diplomática de la [[Xunión Europea]] encabezada por [[Nicolas Sarkozy]], [[Javier Solana]] y la [[República Checa|Presidencia Checa de la Xunión Europea]] nun consiguió llograr un compromisu de les partes p'algamar un altu'l fueu.<ref name=epsarkozy>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Sarkozy/pide/Siria/ayude/convencer/Hamas/acepte/alcuerdu/elpepuint/20090106elpepuint_2/Tes Sarkozy pide a Siria qu'ayude a convencer a Hamás por qu'acepte un alcuerdu]</ref> === Oncenu día: 6 de xineru === Dos escueles de l'[[Axencia de Naciones Xuníes pa los Refuxaos de Palestina n'Oriente Próximu]] en [[Gaza]], nes que s'abelugaben centenares de palestinos civiles, fueron algamaes pola artillería del exércitu israelín, produciendo 43 víctimes.<ref name=matanzarefugiados>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Proyeutiles/israelies/maten/persones/abellugaes/escuela/Gaza/elpepuint/20090106elpepuint_5/Tes Proyeutiles israelines maten a 40 persones abellugaes nuna escuela en Gaza]</ref> Na escuela d'A el-Fakhoura finaron siquier cuarenta persones, y delles decenes resultaron mancaes, según fontes médiques palestines. Un voceru del exércitu hebréu afirmó que dende l'interior de la escuela dispararon proyeutil de morteru contra posiciones del exércitu antes del ataque contra la escuela, anque nun s'amosó evidencia d'ello.<ref name=matanzarefugiados<ref name="matanzarefugiados" /><ref name=40killed>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1053138.html 40 Palestinians killed in IDF strike on UN school]</ref><ref name=em43>[https://www.elmundo.es/elmundo/2009/01/06/internacional/1231232106.html Siquier 43 muertos tres dos ataques d'Israel a dos tales escueles de la ONX]</ref> Un soldáu israelín del cuerpu d'inxenieros morrió y otros cuatro resultaron mancaos nel norte de la Franxa por cuenta de un ataque de milicianos palestinos mientres s'atopaben patrullando.<ref name="anothersoldier" /> En completando'l sitiu a Ciudá de Gaza, los carros de combate israelinos estrecharon el cercu en redol a les ciudaes de [[Jan Yunis]] y [[Deir al-Balah]], nel sur de la Franxa.<ref name=haaretz5 /> === Docenu día: 7 de xineru === El presidente [[Exiptu|exipciu]] [[Hosni Mubarak]] y el [[Francia|francés]] [[Nicolas Sarkozy]] presentaron un plan pa un altu'l fueu ente les partes, que foi apadrináu per dellos países y organizaciones internacionales. Israel afirmó que "''hai un alcuerdu sobre los principios pero inda hai que treslladalos a la práutica''", ente que Hamás declaró que'l plan presentáu "''ta entá en discutiniu''".<ref>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Israel/acepta/principio/plan/altu/fueu/Exiptu/elpepuint/20090107elpepuint_4/Te Israel acepta los principios del plan d'alto'l fueu d'Exiptu]</ref> El [[Gobiernu d'Israel]] manifestó la so intención de detener acaldía los sos ataques ente les 11:00 y les 14:00 [[Tiempu Mediu de Greenwich|GMT]] pa dexar l'accesu d'ayuda humanitaria a la población palestina; Hamás anunció hores dempués que detendría los llanzamientu de cohetes contra Israel nel mesmu intervalu de tiempu. La población palestina aprovecharía dichu intervalu de tiempu pa faer atroxu de productos básicos.<ref name=3horasdepaz>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/combates/vuelven/franxa/Gaza/hores/altu/fueu/elpepuint/20090107elpepuint_2/Tes Los combates vuelven a la franxa de Gaza tres tres hores d'alto'l fueu]</ref> === Decimotercer día: 8 de xineru === Per primer vegada dende l'entamu del conflictu, cayeron cohetes sobre'l norte d'Israel; proyeutiles [[Katyusha]] fueron llanzaos dende'l sudeste de [[Líbanu]], causando cinco mancaos en [[Galilea]], al norte d'Israel. L'exércitu israelín respondió darréu atacando con cinco misiles contra los llugares dende los que se llanzara los proyeutiles nel sur de [[Líbanu]]. Fontes militares israelines acusaron a milicies palestines nel sur del Líbanu de provocar l'incidente.<ref name="EP misilesLibano">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-exercito-israeli-dispara-cinco-misiles-contra-sur-libano-20090108081408.html?rel |títulu=Siquier cinco mancaos tres el llanzamientu de cohetes dende Líbanu al norte d'Israel |fechaaccesu=8 de xineru de 2009 |autor=Europa Press. Xerusalén, Madrid. |fecha=8 de xineru de 2009}}</ref> Mientres un enfrentamientu con milicianos de Hamás un soldáu israelín morrió y otru resultó mancáu leve al ser algamaos por un [[misil antitanque]] mientres llevaben a cabo registro cerca del [[pasu de Kissufim]], na zona central de la Franxa de Gaza.<ref name="EP soldadosmuertoherido">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-soldáu-israeli-muertu-otru mancáu leve-enfrentamientu-hamas-centro-franxa-20090108133805.html |títulu=Un soldáu israelín muertu y otru mancáu leve nun enfrentamientu con Hamás nel centru de la Franxa |fechaaccesu=8 de xineru de 2009 |autor=Europa Press. Xerusalén. |fecha=8 de xineru de 2009}}</ref> Otros dos soldaos israelinos morreríen en distintos combates contra milicianos palestinos nel norte de la Franxa de Gaza.<ref name=thirdsoldier>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1053805.html Third Israeli soldier killed in Gaza over last 24 hours] {{Wayback|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1053805.html |date=20090116080015 }}</ref> L'[[Axencia de Naciones Xuníes pa los Refuxaos de Palestina n'Oriente Próximu|Axencia de la ONX pa los Refuxaos Palestinos n'Oriente Próximu]] (UNRWA) decidió suspender temporalmente'l so llabor na Franxa de Gaza ''"por cuenta de les aiciones crecientemente contraries contra les sos instalaciones y personal"''. El so voceru en Gaza afirmó: ''"esto pon de manifiestu la inseguridá fundamental dientro de Gaza nun momentu nel que tamos intentando encetar les series necesidaes humanitaries de la población equí"''.<ref name="ReutersEP UNRWA">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-axencia-onu-refuxaos-palestinos-suspende-operaciones-gaza-20090108154231.html |títulu=L'Axencia de la ONX pa los Refuxaos Palestinos suspende les sos operaciones en Gaza |fechaaccesu=8 de xineru de 2009 |autor=Reuters, EP. Gaza. |fecha=8 de xineru de 2009}}</ref> === Decimocuartu día: 9 de xineru === El [[Conseyu de Seguridá de Naciones Xuníes]] aprobó'l Resolución 1860,<ref>[http://www.un.org/News/Press/docs/2009/sc9567.doc.htm Resolución 1860 del Conseyu de Seguridá de Naciones Xuníes (n'inglés)]</ref> na qu'esixía un altu'l fueu "''inmediatu y duraderu''" ente les partes en conflictu, según la "''provisión y distribución al traviés de tola Franxa de Gaza d'asistencia humanitaria, incluyendo comida, combustible y tratamientu médicu''". Nenguna de les dos partes del conflictu aceptó dicha resolución. La ministra d'esteriores d'Israel [[Tzipi Livni]], afirmó nun aceptar el llamamientu al altu'l fueu del resolución: "''l'exércitu va siguir actuando p'algamar los oxetivos de la operación -un cambéu na situación de seguridá del sur del país''". Osama Hamdán, representante de [[Hamás]] en [[Líbanu]], afirmó que'l resolución "''nun tien en cuenta l'interés palestín, y nun s'ocupa de llevantar el bloquéu o l'apertura de los encruces fronterizos''".<ref name=notihebreos>[http://noti.hebreos.net/enlinea/2009/01/09/3342/ Día 14: Sigue la respuesta israelina a Hamas - Olmert: “resolución de la ONX nun ye práutica y nun va ser respetada poles organizaciones palestines asesines”]</ref> El Gobiernu Libanés anunció detener a los miembros de la célula palestina nel Líbanu que podríen ser los causantes del llanzamientu de cohetes contra'l norte d'Israel el día anterior.<ref name=haaretz09>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1054188.html 30 Gaza rockets strike Negev, one person lightly wounded] {{Wayback|url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1054188.html |date=20090116092304 }}</ref> === Decimonovenu día: 14 de xineru === Tres l'aprobación del Resolución 1860 de les [[Naciones Xuníes]], el so Secretariu Xeneral [[Ban Ki-Moon]] dirixir escontra la zona pa intentar llevar a la práutica dichu testu. Mentanto, nel norte d'Israel cayeron siquier tres cohetes llanzaos dende Líbanu,<ref name="coheteslanzadoslibano">{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/Hamas/repite/condiciones/aceptar/altu/fueu/elpepuint/20090114elpepuint_6/Tes |títulu=Hamás repite les sos condiciones p'aceptar un altu'l fueu |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 |autor=Percancies. El Cairo. |fecha=14 de xineru de 2009}}</ref> a los qu'Israel respondió con siquier dos cohetes más nes rexones d'A los Jiam y A los Merie (d'onde supuestamente procedía la ofensiva). Mientres les [[Organización Non Gubernamental|Organizaciones Non Gubernamentales]] se les ingeniaban p'aprovir a la población de Palestina de bienes de primera necesidad ante la dificultaes xeneraes pol cercu israelín (como la plataforma ''Free Gaza'' que lo faía en barcaces dende [[Xipre]] nun ventureru viaxe marítimu de 48 hores), siguíen surdiendo opiniones de personaxes relevantes como [[Osama Bin Laden]], líder de la [[organización terrorista]] [[al-Qaeda]], qu'afalaba dende una cinta d'audiu a la [[Yihad]] contra l'ataque d'[[Israel]]. ''"Los nuesos hermanos en Palestina tán espereciendo... Los [[musulmanes]] simpatizamos con ellos polo que vemos y oyemos. Nós, los [[muyahidín]], simpatizamos con ellos..."'' aseguró'l líder terrorista.<ref name="binladencongaza">{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/Bin/Laden/llapada/yihad/ofensiva/israeli/Gaza/elpepuint/20090114elpepuint_10/Tes |títulu=Bin Laden llama a la 'yihad' pola ofensiva israelín en Gaza |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 |autor=Percancies. Dubai. |fecha=14 de xineru de 2009}}</ref> Pela so parte, [[Hamás]] siguió repitiendo les sos condiciones pal [[alto'l fueu]]. Negar a aceptar una [[Resolución alministrativu|resolución]] que nun contemplara les sos reivindicaciones, averándose más al lideralgu [[Exiptu|exipcianu]] que al resolución de la [[ONX]]. Israel, faciendo casu omiso al resolución, bombardeó (esta vegada inclusive sobre un [[campusantu]])<ref name="coheteslanzadoslibano" /> nuevamente dexando un total acumuláu de más d'un [[millar]] de víctimes mortales.<ref name="coheteslanzadoslibano" /> == Consecuencies == {{AP|Consecuencies del conflictu de la Franxa de Gaza de 2008-2009}} === Víctimes === ==== Palestinos ==== Les cifres de palestinos muertos mientres el conflictu difieren de forma importante ente les distintes fontes remanaes, principalmente no que se refier al númberu de civiles muertos. Esisten tres fuentes principales d'información, siendo dos d'elles los mesmos bandos en conflictu: el Ministeriu de Sanidá de Hamás en Gaza y les Fuercies de Defensa d'Israel, según la [[organización non gubernamental]] [[Pueblu palestín|palestina]] del Centru Palestín pa los Derechos Humanos. El númberu de muertos bazcuya según estes fontes ente los 1&nbsp;166 que reconoz l'exércitu israelín a los 1&nbsp;417 del informe del Centru Palestín pa los Derechos Humanos. El númberu de civiles varia significativamente ente l'exércitu israelín, que fala de 295 civiles finaos (a los que podría sumase hasta 162 muertos más) y les 926 víctimes civiles del informe del Centru Palestín pa los Derechos Humanos. ;Según el Gobiernu de [[Hamás]] na Franxa de Gaza Según el Ministeriu de Sanidá de [[Hamás]] en Gaza, dende l'entamu de los bombardeos el [[27 d'avientu]] de [[2008]] hasta'l [[29 de xineru]] de [[2009]] morrieron 1&nbsp;414 palestinos. D'ellos, 430 yeren neños, 111 yeren muyeres, 97 yeren vieyos y 13 yeren miembros del personal médico de Gaza. Les mesmes fontes informaron d'un total de 5&nbsp;380 mancaos, ente los qu'habría 1&nbsp;870 neños, 800 muyeres y 22 miembros del personal médico de la Franxa.<ref name=un19>[https://web.archive.org/web/20090209002209/http://domino.un.org/UNISPAL.NSF/f45643a78fcba719852560f6005987ad/1cdd241153ed6c6285257544004fe09f!OpenDocument PRESS CONFERENCE ON GAZA HUMANITARIAN SITUATION] [[ONX]], 19 de xineru de 2009.</ref><ref>[http://www.ochaopt.org/documents/ocha_opt_gaza_humanitarian_situation_report_2009_01_29_english.pdf Field up-date on Gaza from the Humanitarian Coordinator | 27-29 January 2009] {{Wayback|url=http://www.ochaopt.org/documents/ocha_opt_gaza_humanitarian_situation_report_2009_01_29_english.pdf |date=20090206004610 }} OCHA oPt, 29 de xineru de 2009.</ref> ;Según el Centru Palestín pa los Derechos Humanos El [[Centru Palestín pa los Derechos Humanos]] publicó'l [[19 de marzu]] de [[2009]] un informe sobre'l númberu de palestinos finaos mientres el conflictu. En dichu informe cifrar en 1&nbsp;417 el total de palestinos muertos ente'l [[27 d'avientu]] y el [[18 de xineru]]; d'ellos 926 seríen civiles (313 neños y 116 muyeres); 255 seríen oficiales de la policía civil de Gaza y los 236 muertos restantes seríen milicianos miembros de les [[Brigaes de Ezzeldin Al-Qassam]], [[Yihad Islámica Palestina|Yihad Islámica]] y otros grupos armaos palestinos. La llista completa colos nomes de los finaos puede consultase [https://web.archive.org/web/20091013071734/http://www.pchrgaza.org/files/PressR/arabic/2008/list.pdf equí (n'árabe)]. ;Según les Fuercies de Defensa d'Israel El [[26 de marzu]] de [[2009]], l'exércitu israelín publicó un informe nel que cifró en 1&nbsp;166 les baxes palestines. D'elles, 709 seríen "''miembros d'organizaciones militantes''", entres los qu'Israel inclúi tantu a los miembros de les [[Brigaes de Ezzeldin Al-Qassam]] y del restu de milicies palestines como a los policías dependientes del gobiernu de Hamás en Gaza. 295 de los finaos taríen confirmaos como "''non arreyaos''", esto ye, civiles. Dientro d'esta cifra atoparíense 89 neños (Israel considera neñu per debaxo de los quince años, ente que les fontes palestines consideren neñu al menor de dieciocho, d'ende la diferencia de cifres) y 49 muyeres. 162 finaos permanecen en dichu informe so la designación de "''non afiliaos''", a los que l'exércitu hebréu nun llogró determinar hasta'l momentu si pertenecen a dalguna de les organizaciones palestines o non.<ref>{{Cita web |url=http://www.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1237727552054&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull |títulu=IDF releases Cast Lead casualty numbers |fechaaccesu=26 de marzu de 2009 |autor=Jpost |idioma=inglés }}</ref> ;Execuciones de miembros de Fatah Mientres el desenvolvimientu del conflictu, miembros de Hamás executaron, dispararon y arrestaron a decenes de palestinos que consideraben sospechosos de collaborar col exércitu israelín, o fueren arrestaos por haber collaboráu con Israel primeramente. Según el testimoniu de quien llevaron a cabu dalgunes d'estes execuciones, los executaos reconoceríen pasar información al [[Shin Bet]]<ref name=hacol>[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1053825.html Hamas executes collaborators and restricts Fatah movement]</ref> o marcaríen oxetivos por que fueren bombardeados pola [[Fuercia Aérea Israelina]].<ref name=abumarzuk>{{Cita web |url=http://www.haaretz.com/hasen/spages/1057432.html |títulu=Hamas official: Israel must look into Gilad Shalit's fate after bombing of Gaza |fechaaccesu=14 de xunetu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090505085548/http://haaretz.com/hasen/spages/1057432.html |fechaarchivu=5 de mayu de 2009 }}</ref> Hasta'l momentu desconoz el númberu exactu de palestinos muertos a manes de milicianos de Hamás, anque'l xefe del [[Shin Bet]] Yuval Diskin afirmó qu'a día [[11 de xineru]] morreríen unos 70 palestinos a manes de los milicianos de Hamás, toos ellos miembros de [[Fatah]].<ref>[http://www.nytimes.com/2009/01/15/world/middleeast/15fatah.html?_r=1&ref=world War on Hamas Saps Palestinian Leaders]</ref> ==== Israelinos ==== Los llanzamientos de cohetes dende Gaza a Israel mientres el tiempu que duró'l conflictu provocaron la muerte de cuatro israelinos; unu d'ellos yera un soldáu, ente que los otros trés yeren civiles.<ref>[http://www.cnn.com/2008/WORLD/meast/12/29/gaza.israel.strikes/index.html Sources: Gaza death toll from Israeli offensive exceeds 375]</ref> Siquier 182 civiles israelinos resultaron mancaos de distinta considerancia como resultancia del llanzamientu de cohetes y morteros sobre territoriu israelín.<ref name=ochaopt01/> Dende l'entamu de la [[Defensiva y ofensiva|ofensiva terrestre]] hasta la declaración d'[[alto'l fueu]] el [[18 de xineru]] morrieron nueve soldaos israelinos, cuatro d'ellos pola mor del [[fueu amigo]].<ref name=haaretz5 /> Ente ellos atopaben soldaos rasos, dos oficiales y un inxenieru del exércitu israelín.<ref name=anothersoldier /><ref name="thirdsoldier" /><ref>[http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3653153,00.html IDF soldier killed by sniper fire in Gaza]</ref> Siquier 336 soldaos israelinos resultaron mancaos de distinta considerancia nel tiempu que duró la ofensiva terrestre, dellos d'ellos n'estáu críticu.<ref name=ochaopt01>{{Cita web |url=http://www.ochaopt.org/documents/ocha_opt_gaza_humanitarian_situation_report_2009_01_26_english.pdf |títulu=Field update on Gaza from the Humanitarian Coordinator. 24-26 January 2009 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2009 |autor=OCHA oPt |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090205002514/http://www.ochaopt.org/documents/ocha_opt_gaza_humanitarian_situation_report_2009_01_26_english.pdf |fechaarchivu=5 de febreru de 2009 }}</ref> El [[27 de xineru]] un [[suboficial]] israelín morrió y otros trés soldaos resultaron mancaos, unu d'ellos grave, tres la esplosión d'una bomba aicionada por milicianos palestinos cerca del [[pasu de Kissufim]]. La unidá a la que pertenecíen atopábase patrullando a lo llargo de la frontera ente Israel y la Franxa de Gaza. Esti incidente foi'l primeru nel que resultó muertu un soldáu israelín tres l'altu'l fueu.<ref name=bombblast /> === Crisis humanitaria en Gaza === [[Ficheru:Orphanschoolmosque.jpg|250px|thumb|Albergue pa refuxaos, escuela de güérfanos y mezquita de [[Rafah]] tres el bombardéu israelín.]] La [[Oficina de Coordinación d'Asuntos Humanitarios]] de la ONX afirma que la crisis humanitaria de la Franxa de Gaza ye significativa y nun tien de ser subestimada.<ref name="ocha_report_1_2"> {{Cita publicación |títulu = Gaza Humanitarian Situation Report - 2 January 2009 as of 14:30 |fecha = 2 de xineru de 2009 |editorial = [[UN]] [[Office for the Coordination of Humanitarian Affairs]] |url = http://www.ochaopt.org/documents/ocha_opt_gaza_situation_report_2009_01_02_english.pdf |fechaaccesu = 2 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://www.webcitation.org/5dYZRlFLB?url=http://www.ochaopt.org/documents/ocha_opt_gaza_situation_report_2009_01_02_english.pdf |fechaarchivu = 3 de xineru de 2009 }}</ref> La ONX afirma que la situación ye una "crisis contra la dignidá humana que dura yá 18 meses" na Franxa de Gaza, trayendo "una destrucción masiva del mediu de vida y un significativu deterioru de les infraestructures y servicios básicos". El mieu y la llerza son xeneralizaos; el 80 per cien de la población nun puede subsistir por sigo mesma y dependen de l'ayuda humanitaria.<ref name="ocha_report_1_2" /> La ministra israelina d'Asuntos Esteriores [[Tzipi Livni]] afirmó que nun esiste tal crisis humanitaria en Gaza,<ref name="livni_non_crisis_in_gaza"> {{Cita publicación |títulu=Livni: Non crisis in Gaza Strip |url=http://english.aljazeera.net/news/europe/2009/01/20091115532645312.html |fecha=1 de xineru de 2009 |editorial=[[Aljazeera English]] |fechaaccesu=3 de xineru de 2009 }}</ref> y que la situación humanitaria en Gaza ye "dafechu como tendría de ser".<ref name = haaretz_humanitarian /> El líder de la [[Lliga Árabe]], [[Amr Moussa]], criticó a Livni por estes declaraciones y tamién al [[Conseyu de Seguridá de la ONX]] por non responder más rápido a esta crisis.<ref name=haaretz_humanitarian>{{Cita web |url = http://haaretz.com/hasen/spages/1052302.html |títulu = Arab League slams Livni remark 'there's non humanitarian crisis in Gaza' - Haaretz - Israel News <!--Xeneráu por Muriu Bot. Puedes ayudar a rellenar esta plantiya--> |fechaaccesu = 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091128182741/http://www.haaretz.com/hasen/spages/1052302.html |fechaarchivu = 28 de payares de 2009 }}</ref> La Comisión Europea informó'l 5 de xineru qu'inda persisten les dificultaes p'apurrir ayuda humanitaria na Franxa debíu al zarru de los pasos fronterizos, y encamentó de nuevu a les autoridaes israelines a "garantizar un espaciu humanitariu" que dexara la so entrada.<ref name="EP dificultayuda">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-oproximo-bruselas-almite-dificultaes-apurrir-ayuda-humanitaria-gaza-encamienta-israel-dexala-20090105142407.html |títulu=Bruxeles almite "dificultaes" p'apurrir ayuda humanitaria a Gaza y encamienta a Israel a dexala |fechaaccesu=5 de xineru de 2009 |autor=Europa Press. Bruxeles. |fecha=5 de xineru de 2009 }}</ref> 10 camiones del [[Programa Mundial d'Alimentos]] (PAM) con 300 tonelaes métriques d'ayuda alimentaria entraron ensin incidentes el 7 de xineru na Franxa de Gaza pol pasu de [[Kerem Shalom]], nel sur, mientres les 3 hores d'alto'l fueu declaráu per Israel, y fueron distribuyíes en [[Gaza]] y en [[Jan Yunis]].<ref name="EPayudalimentaria">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-oproximo-diez-camiones-pam-300-tonelaes-metricas-alimentos-entren-gaza-tres-hores-tregua-20090107183408.html |títulu=Diez camiones del PAM con 300 tonelaes métriques d'alimentos entren en Gaza mientres los trés hores de tregua |fechaaccesu=8 de xineru de 2009 |autor=Europa Press. Madrid. |fecha=7 de xineru de 2009 }}</ref> El coordinador de la Oficina de la ONX p'Asuntos Humanitarios (OCHA), John Holmes, informó que la tregua supón un movimientu significativu anque ''"ye simple y llanamente insuficiente por que nós llevemos a cabu'l nuesu trabayu"''. Añedió que'l mayor problema amás de la distribución d'alimentos ''"ye atender a los palestinos de la contorna de Gaza. La [[Cruz Roja Internacional]] manifestó que la xente ta morriendo por cuenta de que les ambulancies nun pueden llegar a tiempu a atender a los mancaos nin tresllada-yos al hospital"''.<ref name="EP ONXtregua">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-oproximo-onu-denuncia-tregua-tres-hores-non-abonda-asistir-poblacion-gaza-20090108010359.html |títulu=La ONX denuncia que la tregua de tres hores nun ye abonda p'asistir a la población de Gaza |fechaaccesu=8 de xineru de 2009 |autor=Europa Press. Madrid. |fecha=8 de xineru de 2009 }}</ref> ==== Abellugu ==== "Tola población civil" en Gaza permanez vulnerable.<ref name="ocha_report_1_1" /> Hai una sensación de "llerza, mieu y congoxa" a lo llargo de tola Franxa.<ref name="ocha_report_1_2" /><ref name="ocha_report_1_1" /> Civiles implementaron un toque de queda autoimpuesto yá que nun esisten sistemes públicos d'avisu o abelugos efectivos.<ref name="ocha_report_1_1" /> Hai xente sacupando les sos cases y permaneciendo nes cais mientres llargues hores, espuestos a mayor peligru o permaneciendo con familiares.<ref name="ocha_report_291"> {{Cita publicación |títulu = Protection of Civilians Weekly Report - 291 |fecha = 31 d'avientu de 2008 |editorial = [[UN]] [[Office for the Coordination of Humanitarian Affairs]] |url = http://www.ochaopt.org/documents/ocha_opt_protection_of_civilians_weekly_2008_12_31_english.pdf |fechaaccesu = 1 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://www.webcitation.org/5dVp8JDqQ?url=http://www.ochaopt.org/documents/ocha_opt_protection_of_civilians_weekly_2008_12_31_english.pdf |fechaarchivu = 1 de xineru de 2009 }}</ref> Los civiles enfrentar a inseguridaes mientres se reabastecen d'artículos básicos d'alimentación, agua y gas pa cocinar.<ref name="ocha_report_1_1" /> La mayoría de les families atropar nuna o dos habitaciones que consideren les más segures de la casa, ensin lletricidá y apenes agua corriente. La [[Media Lluna Colorada Palestina]] envalora que miles de llares fueron estropiaos y empieza a ser "crecientemente difícil" pa los sos residentes permanecer nellos debíu al fríu.<ref name="ocha_report_1_4" /> La [[Axencia de Naciones Xuníes pa los Refuxaos de Palestina n'Oriente Próximu|UNRWA]] preparó les sos escueles p'actuar como abellugu temporal pa los movíos.<ref name="ocha_report_291" /> El 1 de xineru, aproximao 400 persones pasaben la nueche n'abelugos d'emerxencia de la [[Axencia de Naciones Xuníes pa los Refuxaos de Palestina n'Oriente Próximu|UNRWA]].<ref name="ocha_report_1_2" /><ref name="unrwa_appeal_january1"> {{Cita publicación |títulu = Gaza Flax Appeal |url = http://www.un.org/unrwa/publications/pubs08/GazaFlashAppeal_jan09.pdf |fecha = 1 de xineru de 2009 |editorial = [[Axencia de Naciones Xuníes pa los Refuxaos de Palestina n'Oriente Próximu|UNRWA]] |fechaaccesu = 3 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://www.webcitation.org/5dYfjPsBl?url=http://www.un.org/unrwa/publications/pubs08/GazaFlashAppeal_jan09.pdf |fechaarchivu = 3 de xineru de 2009 }}</ref> Como denunciaron tanto la [[International Save the Children Alliance|Save the Children Alliance]] como'l [[Al Mezan Center for Human Rights|Al Mezan Center]], antes de la operación terrestre del exércitu israelín, más de 13&nbsp;000 persones (2&nbsp;000 families) fueron movíes na Franxa.<ref name="ocha_report_1_4" /> La mayoría d'eses families busquen abellugu colos sos familiares, ente que 1&nbsp;200 persones permanecen nos abelugos temporales apurríos pola [[Axencia de Naciones Xuníes pa los Refuxaos de Palestina n'Oriente Próximu|UNRWA]].<ref name="ocha_report_1_4" /> ==== Combustible y lletricidá ==== La única [[central llétrica]] en Gaza nun ta operativa por cuenta de la falta de combustible industrial y pieces de recambiu.<ref name="ocha_report_1_2" /><ref name="ocha_report_1_1"> {{Cita publicación |títulu = Gaza Humanitarian Situation Report - 1 January 2009 as of 14:30 |url = http://www.ochaopt.org/gazacrisis/admin/output/files/ocha_opt_gaza_situation_report_2009_01_01_english.pdf |fecha = 1 de xineru de 2009 |editorial = [[UN]] [[Office for the Coordination of Humanitarian Affairs]] |fechaaccesu = 3 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://www.webcitation.org/5dZ1JWmdH?url=http://www.ochaopt.org/gazacrisis/admin/output/files/ocha_opt_gaza_situation_report_2009_01_01_english.pdf |fechaarchivu = 4 de xineru de 2009 }}</ref> A día 1 de xineru les cortes de lletricidá duren 16 hores al día.<ref name="ocha_report_1_2" /><ref name="ocha_report_1_1" /><ref name="ocha_report_291" /> Debíu al dañu provocáu polos ataques aéreos delles llinies llétriques fueron cortaes dexando delles árees ensin lletricidá nenguna.<ref name="ocha_report_1_2" /><ref name="ocha_report_1_1" /> Amás, por cuenta de los daños provocaos polos ataques aéreos a 15 tresformadores llétricos 250&nbsp;000 persones nel norte y centru de Gaza nun disponen tampoco de lletricidá.<ref name="ocha_report_1_2" /> El día 1 de xineru, una llinia de 5MW d'Exiptu a Rafah foi estropiada, estendiendo les cortes de lluz a [[Rafah]], que solía tener suministru continuu.<ref name="ocha_report_1_2" /> Tampoco hai suministru de combustible pa calefaición y cocina, la mayoría de les 240 estaciones de la ciudá de Gaza cerraron.<ref name="ocha_report_1_2" /> A día 4 de xineru, hai un apagón cuasi total na ciudá de Gaza, el norte de Gaza, la área Media y [[Jan Yunis]].<ref name="ocha_report_1_4" /> La mayoría de la rede telefónica (90%), incluyendo llinies terrestres y antenes pa móviles nun funcionar por cuenta de les cortes de suministru y l'escosamientu de los xeneradores de respaldu.<ref name="ocha_report_1_4" /><ref> http://web.archive.org/web/https://www.google.com/hostednews/ukpress/article/ALeqM5iv4xv2KNWjkm8Ixw60eD52Va5zTw The Press Association - Gaza close to losing phone contact</ref> ==== Agua ==== Dende'l 5 de payares esiste una escasez de cloru pal tratamientu d'agua, amontándose'l riesgu d'epidemia por enfermedaes.<ref name="ocha_report_291" /> El 27 de payares, los ataques aéreos israelinos estropiaron masivamente dos pozos d'agua, dexando una población de 30&nbsp;000 palestinos ensin agua.<ref name="ocha_report_291" /> Dende'l miércoles 31 d'avientu, l'alcantarelláu y los sistemes d'agua en [[Beit Hanoun]] fueron algamaos en 5 sitios distintos causando un dañu considerable na tubería principal del alcantarelláu, provocando que les agües residuales arramen a les cais.<ref name="ocha_report_1_2" /><ref name="ocha_report_1_1" /> El 2 de xineru, ataques aéreos na área d'A los Mughraga estropiaron la mayor tubería d'agua potable, dexando ensin suministru a 30&nbsp;000 persones nel [[Campu de Nuseirat]].<ref name="ocha_report_1_3"> {{Cita publicación |títulu=Gaza Humanitarian Situation Report – 3 January 2009 as of 16:00 |url=http://www.ochaopt.org/gazacrisis/admin/output/files/ocha_opt_gaza_situation_report_2009_01_03_english.pdf |fecha=3 de xineru de 2009 |editorial=UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs |fechaaccesu=3 de xineru de 2009 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/5dYk6SDWS?url=http://www.ochaopt.org/gazacrisis/admin/output/files/ocha_opt_gaza_situation_report_2009_01_03_english.pdf |idioma=inglés |fechaarchivu=3 de xineru de 2009 }}</ref> La ONX resumió la situación el 2 de xineru, afirmando que 250&nbsp;000 persones na Ciudá de Gaza y el norte de Gaza nun tienen agua potable; siete pozo fueron seriamente estropiaos y nun pueden ser reparaos por causa de los bombardeos.<ref name="ocha_report_1_2" /> A día 4 de xineru, y según afirmar la compañía d'agües de Gaza (CMWU) nos informes de la [[ONX]], el 70 per cientu del millón y mediu d'habitantes de la Franxa de Gaza nun tienen accesu a agua<ref name="ocha_report_1_4" /> La CMWU tarrez tamién que'l bombardéu siguíu cerca de les piscines del sistema d'alcantarelláu de [[Beit Lahiya]] cause una llena masiva. Amás de les árees agrícoles colindantes, hasta 15.000 persones tán direutamente en peligru.<ref name="ocha_report_1_2" /><ref name="ocha_report_1_4" /> El 5 de xineru la ONX alvirtió qu'hasta un 70 per cientu de la población na Franxa escarez d'agua corriente, nun hai suministru llétricu y los hospitales dependen de los xeneradores, que les sos reserves de combustible son cada vez menores. El subdireutor de la compañía d'agües de Gaza alvirtió que'l sistema d'alcantarelláu y suministru d'agua ta derrumbándose. Un terciu de los pozos de la Franxa nun funcionar por cuenta de la falta de lletricidá o daños sufiertos poles tuberíes, y otru terciu opera parcialmente y va tener que ser zarráu si nun lleguen suministros de combustible y lletricidá.<ref name="EP noaguacorriente">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-oproximo-70-cientu-gazacies-escarez-agua-corriente-onu-20090105162740.html |títulu=Hasta un 70 per cientu de los gazacíes escarez d'agua corriente, según la ONX |fechaaccesu=5 de xineru de 2009 |autor=Europa Press. Xinebra. |fecha=5 de xineru de 2009 }}</ref> ==== Salú ==== Debilitaos polos dieciocho meses de [[bloquéu de la Franxa de Gaza]], a 31 d'avientu l'almacén central de melecines envaloró que cientu cinco fármacos y doscientos cincuenta y cinco suministros médicos de la llista de melecines y suministros básicos terminárense, y aproximao un venti per cientu de les ambulancies taben inmovilizaes por cuenta de la falta de pieces de recambiu.<ref name="ocha_report_291" /> Les ambulancies amás tán sufriendo dificultaes pa llegar a los mancaos por causa de los bombardeos siguíos.<ref name="ocha_report_1_4" /> Los hospitales sufren tamién una ''"severa"'' escasez de gas pa cocinar, con que les sos esistencies terminar dafechu nos próximos díes. Por cuenta de esta escasez, el [[Programa Mundial d'Alimentos]] distribuyó carne enlatada y galletes enerxétiques.<ref name="ocha_report_1_2" /> Como resultáu de les faltes,<ref name = "ABC AU 2456973">{{Cita publicación |url=https://www.abc.net.au/am/content/2008/s2456973.htm |títulu=Gaza hospital chief says medical supplies still low |editorial=ABC Australia |nome=Sara |apellíu=Everingham |allugamientu=Gaza, PS |fecha=31 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=3 de xineru de 2009}}</ref> docenes d'árabes de Gaza tán siendo trataos nel Hospital Barzilai d'[[Ascalón]],<ref>[http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/129085 Israeli Hospital Cares for Sick and Injured Gaza Arabs], INN, 29-12-2008</ref> mientres otros tán cruciando a Exiptu dende Gaza en busca de tratamientu.<ref>[http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArtStEng.jhtml?itemNo=1051238&contrassID=1&subContrassID=1&title='Mubarak:%20We'll%20open%20Gaza%20crossing%20only%20if%20Abbas'%20PA%20takes%20control%20of%20it'&dyn_server=172.20.5.5 Mubarak: We'll open Gaza crossing only if PA takes control] {{Wayback|url=http://www.haaretz.com/hasen/pages/ShArtStEng.jhtml?itemNo=1051238&contrassID=1&subContrassID=1&title='Mubarak:%20We'll%20open%20Gaza%20crossing%20only%20if%20Abbas'%20PA%20takes%20control%20of%20it'&dyn_server=172.20.5.5 |date=20081231103334 }}, ''Haaretz'', 21-12-2008</ref> Acordies cola [[OMS]], siquier mil aparato médicos averiáronse y nun pueden reparase pol bloquéu. Nel octavu día de la guerra, esta falta d'equipamientu y pieces de recambiu yera inda un ''"desafíu principal"'' pero'l Ministru de Salú afirmó que ''"ente que les condiciones nos hospitales son desaxeradamente precaries, la situación estabilizóse debíu al gran volume de suministros médicos recibíos"''.<ref name="ocha_report_1_3" /> A día 4 de xineru, tolos hospitales de la ciudá de Gaza tuvieron ensin lletricidá mientres 48 hores, dependiendo por completu de xeneradores de respaldu. Los hospitales alvertíen que los xeneradores taben próximos a venise embaxo.<ref name="ocha_report_1_4"> {{Cita publicación |títulu = Situation Report from the Humanitarian Coordinator - 4 January 2009 as of 17:00 |url = http://www.ochaopt.org/gazacrisis/admin/output/files/ocha_opt_gaza_situation_report_2009_01_04_english.pdf |fecha = 4 de xineru de 2009 |editorial = [[UN]] [[Office for the Coordination of Humanitarian Affairs]] |fechaaccesu = 4 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://www.webcitation.org/5daA4mm1G?url=http://www.ochaopt.org/gazacrisis/admin/output/files/ocha_opt_gaza_situation_report_2009_01_04_english.pdf |fechaarchivu = 4 de xineru de 2009 }}</ref> El 4 de xineru, la [[Axencia de Naciones Xuníes pa los Refuxaos de Palestina n'Oriente Próximu|UNRWA]] tuvo que cerrar cuatro de los sos dieciocho centros de salú por cuenta de les hostilidaes nes sos proximidaes.<ref name="ocha_report_1_4" /> Per segundu día consecutivu, les autoridaes israelines negar a dexar la entrada d'un equipu d'emerxencia del [[Comité Internacional de la Cruz Roja]] n'ayuda del personal de Shifa.<ref name="ocha_report_1_4" /> El gobiernu suizu protestó ''"la negativa de les autoridaes israelines al accesu a Gaza per parte de los equipos d'emerxencia médica del Comité Internacional de la Cruz Roja"''.<ref>{{Cita web |url=http://news.xinhuanet.com/english/2009-01/05/content_10603418.htm |títulu=Switzerland calls for immediate cease-fire in Gaza |fecha=5 de xineru de 2009 |fechaaccesu=5 de xineru de 2009 |editorial=chinaview |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090118215820/http://news.xinhuanet.com/english/2009-01/05/content_10603418.htm |fechaarchivu=18 de xineru de 2009 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://news.antiwar.com/2009/01/04/israel-wont-let-red-cross-team-into-gaza/ |títulu=Israel Won't Let Red Cross Team into Gaza |fecha=4 de xineru de 2009 |fechaaccesu=5 de xineru de 2009 |editorial=antiwar.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.monstersandcritics.com/news/middleeast/news/article_1451476.php/Red_Cross_says_its_medical_team_denied_access_to_Gaza_ |títulu=Red Cross says its medical team denied access to Gaza |fecha=4 de xineru de 2009 |fechaaccesu=5 de xineru de 2009 |editorial=Middle East News |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090110000831/http://www.monstersandcritics.com/news/middleeast/news/article_1451476.php/Red_Cross_says_its_medical_team_denied_access_to_Gaza_ |fechaarchivu=10 de xineru de 2009 }}</ref> El [[Comité Internacional de la Cruz Roja]] (CICR) sollertó de la necesidá de suministros médicos de Gaza: [[sangre]], [[melecina|melecines]] y bolses pa cadabres. Amás un grupu de [[ciruxía|ciruxanos]] especializaos del CICR, que solicitó la entrada en Gaza antes de la invasión per tierra israelina, nun pudo entrar na Franxa, por cuenta de que'l pasu de Erez siguía zarráu.<ref name="EP noaguacorriente" /> ==== Dineru n'efectivu ==== El [[shekel]] israelín ye una moneda llargamente utilizada na Franxa de Gaza, y el territoriu precisa a lo menos 400 millones de shqalim (plural de nuevu shéquel), unos 100 millones de dólares d'Estaos Xuníos, cada mes en moneda nueva pa reemplazar los billetes avieyaos y pa pagar salarios.<ref name = msnbc_cash>[http://www.msnbc.msn.com/id/27890651/ Cash crunch leaves Gazans using tattered notes]</ref> La corte na entrada de billetes en Gaza atrabanca un gran númberu de programes humanitarios de la [[Axencia de Naciones Xuníes pa los Refuxaos de Palestina n'Oriente Próximu|UNRWA]].<ref name="ocha_report_291" /> Tres nueve díes d'ataques inda nun entró dineru n'efectivu en Gaza y precísase con urxencia, incluyendo'l necesariu pal programa de distribución de la [[Axencia de Naciones Xuníes pa los Refuxaos de Palestina n'Oriente Próximu|UNRWA]] del que dependen 94.000 beneficiarios, según el so programa de "dineru n'efectivu per trabayu".<ref name="ocha_report_1_4" /><ref name="ocha_report_1_3" /> == Reaiciones de la comunidá internacional == {{AP|Reaición internacional al conflictu de la Franxa de Gaza de 2008-2009}} [[Ficheru:International reaction to the 2008–2009 Israel–Gaza conflict.png|thumb|300px|Reaición internacional al conflictu de la Franxa de Gaza de 2008-2009 {{Lleenda|#000000|Israel-Gaza}} {{Lleenda|#0F37DB|Estaos que sofitaron la posición israelina/definiendo les aiciones d'Israel como enmarcaes nel so derechu a la lexítima defensa.}}{{Lleenda|#918BFE|Estaos que condergaron namái les aiciones del Hamás.}}{{Lleenda|#F20000|Estaos que sofitaron la posición del Hamás/definiendo les aiciones del Hamás como enmarcaes nel so derechu a la lexítima resistencia.}}{{Lleenda|#FF7777|Estaos que condergaron namái les aiciones d'Israel.}}{{Lleenda|#9ADD84|Estaos que fixeron llamamientos pa un final de les hostilidaes y/o condergáu a dambos bandos arreyaos nel conflictu.}} {{Lleenda|#DCDCDC|Estaos de los cualos nun se tien constancia de que fixeren declaraciones oficiales rellacionaes col conflictu o que nun se tien constancia de la so posición na actualidá.}}]] Tres l'entamu de los bombardeos el [[27 d'avientu]] de [[2008]], la comunidá internacional reaccionó de forma diversa a la operación del exércitu israelín. La mayor parte de países y organizaciones internacionales criticaron tantu'l llanzamientu de cohetes contra Israel per parte de Hamás como la "''desproporción''" na respuesta del exércitu israelín, según l'altu númberu de víctimes civiles palestines producíes na ofensiva. Sicasí, el gobiernu de dellos países como [[Estaos Xuníos]], [[Alemaña]] y [[República Checa]] responsabilizaron dafechu de la ofensiva a Hamás, ente qu'otros países como [[Siria]], [[Irán]] y l'organización xiina [[Hezbolá]] amosaron el so sofitu a la organización islamista. === Entidaes implicaes direutamente === * {{bandera|Israel}} [[Israel]]: el [[Gobiernu d'Israel|Gobierno israelín]] emitió una nota na qu'afirmaba que l'ataque ''"ye parte de les midíes tomaes pa lluchar contra'l llanzamientu continuu de cohetes contra les nueses ciudaes del sur d'Israel"'', afirmando prevenir a la población civil de Gaza de los inminentes ataques al empar que responsabilizaben a [[Hamás]] de les consecuencies del mesmu.<ref name=elmundo>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2008/12/27/internacional/1230371493.html |títulu=L'ataque aereu d'Israel causa una matanza de 195 palestinos en Gaza |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008}}</ref> La operación amenó un ampliu consensu ente la población israelina: el 95% sofitar, el 80% de forma incondicional.<ref name=elpaís>{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/encuestes/eleutorales/Israel/premien/usu/fuercia/elpepiint/20090103elpepiint_2/Tes |títulu=Les encuestes eleutorales n'Israel premien l'usu de la fuercia |fechaaccesu=3 de xineru de 2009}}</ref><ref name=eluniversal>{{Cita web |url=http://www.eluniversal.com/2009/01/03/int_art_crez-popularidá-de_1211031.shtml |títulu=Crez popularidá de Barak |fechaaccesu=3 de xineru de 2009}}</ref> * {{bandera|Palestina}} [[Autoridá Nacional Palestina]]: el presidente de l'[[Autoridá Nacional Palestina]] [[Mahmud Abbas]] condergó los ataques y pidió la intervención internacional pa detenelos darréu.<ref name=elmundo /> [[Yasser Abed Rabbo]], dirixente de [[Fatah]] calificó los ataques como ''"barbarie"''.<ref name=elmundo /> * [[Ficheru:Hamas flag2.png|22px]] [[Hamás]]: [[Ismail Haniye]], El Primer Ministru de Hamás na Franxa de Gaza, calificó de "''horrible masacre''" los bombardeos israelinos.<ref>[https://web.archive.org/web/20090111190817/http://news.sky.com/skynews/Home/World-News/Israeli-Airstrikes-On-Gaza-Hamas-Leader-Ismail-Haniyeh-Condemns-Ugliest-Massacre/Article/200812415194411?f=rss Hamas Condemns Gaza 'Massacre']</ref> El voceru de Hamás, [[Fawzi Barhoum]], pela so parte declaró que ''"Hamás va siguir la resistencia hasta la última gota de sangre"''.<ref name=elpais4 /> El líder de Hamás nel exiliu, [[Khaled Meshaal]], realizó'l 28 d'avientu un llamamientu a los palestinos a una nueva intifada contra Israel.<ref name=meshaal>[http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2008/12/20081227232637589589.html Hamas calls for third intifada]</ref> * {{bandera|Exiptu}} [[Exiptu]]: el Gobiernu d'[[Exiptu]] condergó l'ataque lleváu a cabu per Israel, y afirmó la so intención de siguir mediando ente les partes pa llograr ''"una atmósfera que conduza a un periodu d'aselu y reconciliación ente los grupos palestinos"''.<ref name=internacional /> Coles mesmes, el Ministru d'Esteriores, [[Ahmed Aboul Gheit]], dixo qu'Exiptu alvirtió a Hamás qu'ésta sería la reaición israelina si Hamás persistía colos llanzamientos de cohetes.<ref name="ynet1">{{Cita publicación |títulu=Egypt Lays Blame on Hamas |editorial=[[Ynetnews]] |url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3645195,00.html |autor=Behnorin, Yitzhak |fecha=27 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008}}</ref> Tamién alvirtió que l'aición militar israelina podría poner en peligru les negociaciones pola lliberación de Gilad Shalit.<ref name="Haaretz2" /> === Organizaciones internacionales === * [[Ficheru:Flag of the League of Arab States.svg|22px]] [[Lliga Árabe]]: el secretariu xeneral de la Lliga Árabe, [[Amr Musa]], pidió'l 31 d'avientu la intervención del [[Conseyu de Seguridá de Naciones Xuníes|Conseyu de Seguridá de la ONX]] pa frenar "l'agresión israelina" na Franxa de Gaza.<ref>[https://web.archive.org/web/20121104171505/http://www.elconfidencial.com/cache/2008/12/31/45_%C3%A1rabe_intervencion_parar_ataques.html Lliga Árabe pide intervención de la ONX pa parar ataques a Gaza]</ref> * [[Ficheru:Flag of Europe.svg|22px|Bandera d'Xunión Europea]] [[Xunión Europea]]: el Xefe de la diplomacia de la [[Xunión Europea]] [[Javier Solana]] espresó la so esmolición pol ataque sobre Gaza, solicitando un altu'l fueu inmediato a dambes partes. Pela so parte, el presidente de vez de la [[Xunión Europea]] [[Nicolas Sarkozy]] condergó tanto les ''"prevocaciones irresponsables"'' que provocaren esti ataque como'l ''"usu desproporcionáu de la fuercia"''.<ref name=internacional>{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/XE/pide/altu/fueu/inmediato/Gaza/elpepuint/20081227elpepuint_10/Tes |títulu=La XE pide un altu'l fueu inmediato en Gaza |fechaaccesu=27 d'avientu de 2008}}</ref> El día 30, los ministros d'asuntos esteriores de la [[Xunión Europea]] solicitaron un "''alto'l fueu inmediato''".<ref>{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/oriente-proximo-00405/noticia-cuartetu-oriente-proximo-pide-altu-fueu-inmediato-israel-hamas-20081230211838.html |títulu=El Cuartetu pa Oriente Próximu pide l'altu'l fueu inmediato ente Israel y Hamás |fechaaccesu=30 d'avientu de 2008 |autor=Europa Press. Washington. |fecha=30 d'avientu de 2008 }}</ref> coles mires de llograr "''una tregua humanitaria inmediata''" de 24 o 48 hores, que detuviera los bombardeos mientres esti periodu pa dexar l'accesu a l'ayuda humanitaria a la población civil palestina.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Cuartetu/llama/inmediatu/altu/fueu/Gaza/elpepuint/20081230elpepuint_13/Tes El Cuartetu llama a un "inmediatu alto'l fueu" en Gaza]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090122011639/https://www.publico.es/internacional/187308/ue/pide/altu/fueu La XE, EEXX, la ONX y Rusia piden un altu'l fueu "inmediatu" en Gaza]</ref> * [[Ficheru:Flag of the United Nations.svg|22px|Bandera de Naciones Xuníes]] [[Naciones Xuníes]]: el mesmu día 27 d'avientu, [[Ban Ki-moon]], secretariu xeneral de la [[ONX]], aseguró tar ''"fondamente sollertáu"'' pola ''"dura violencia y el derramamiento de sangre en Gaza, según pola violencia nel sur d'Israel"''. Ki-moon reconoció la esmolición del gobiernu israelín en materia de seguridá debíu al ''"continuu llanzamientu de cohetes dende Gaza"'', pero repitió la obligación d'Israel de ''"respetar los derechos humanos y el derechu humanitariu internacional"''. El 29 d'avientu, el secretariu xeneral ufiertó una rueda de prensa estraordinaria na que condergó'l "''escesu de fuercia''" lleváu a cabu pol exércitu israelín, esixó a dambes partes un "''cese'l fueu inmediato''", y afirmó que "''Israel tien de caltener abiertos les cruces de fronteres por que pueda entrar l'ayuda, y garantizáronme qu'asina lo fadrán''".<ref name=excesofuerza>{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/Ban/Ki-moon/conderga/escesu/fuercia/israeli/Gaza/elppgl/20081229elpepuint_13/Tes |títulu=Ban Ki-moon conderga "l'escesu de fuercia" israelín en Gaza |fechaaccesu=29 d'avientu de 2008 |autor=El País |fecha=29 d'avientu de 2008}}</ref> * [[Ficheru:Flag of the United Nations.svg|22px|Bandera de Naciones Xuníes]] [[Conseyu de Seguridá de Naciones Xuníes]]: l'embaxador estauxunidense ante la ONX, [[Zalmay Jalilzad]] declaró que'l [[Conseyu de Seguridá de Naciones Xuníes]] caltuviera una xunta d'urxencia tres la que solicitara a toles partes el cese completu de la violencia na Franxa de Gaza, y que s'entamaren les midíes necesaries pa facilitar l'accesu d'ayuda humanitaria, incluyendo la reapertura de tolos accesos a la zona.<ref name="ONX1">{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/Conseyu/Seguridá/ONX/pide/entrada/inmediata/ayuda/Gaza/elpepuint/20081228elpepuint_4/Tes |títulu=El Conseyu de Seguridá de la ONX pide la entrada inmediata d'ayuda en Gaza |fechaaccesu=28 d'avientu de 2008 |autor=El País |fecha=28 d'avientu de 2008 }}</ref> === Organizaciones non gubernamentales === * [[Amnistía Internacional]]: la organización manifestó que ''"un usu tan desproporcionáu de la fuercia per parte d'Israel ye dafechu illegal y cuerre el riesgu de provocar nuevos focos de violencia en tola rexón"''. Afirmó que Hamás y el restu de grupos armaos palestinos ''"comparten la responsabilidá por esta esguilada. Los sos continuos ataques con cohetes contra ciudaes y poblaciones nel sur d'Israel son dafechu illegales y nun pueden ser xustificaes nunca"''.<ref name="AI2">{{Cita web |url=http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/news/civilians-must-be-protected-gaza-and-israel-20081228 |títulu=Civilians must be protected in Gaza and Israel |fechaaccesu=28 d'avientu de 2008 |autor=[[Amnistía Internacional]] |fecha=28 d'avientu de 2008 |idioma=inglés }} </ref> Alvirtieron que felicidá esguilada de violencia ''"llega nun momentu en que la población civil yá s'enfrenta a una llucha diaria pola sobrevivencia, debíu al bloquéu israelín, qu'inclusive torgó la entrada d'alimentos y medicines en Gaza"'' Y encamentaron a la comunidá internacional a intervenir cuanto antes ''"pa garantizar que los civiles atrapaos na violencia sían protexíos y que'l bloquéu en Gaza seya llevantáu"''.<ref name="AI2" /> * [[Intermón Oxfam]]: la vocera Lara Contreras alvirtió que ''"la comunidá internacional nun tien de quedar se al marxe nin dexar qu'Israel siga violando'l Derechu Internacional Humanitariu atacando de forma desproporcionada a la población de Gaza"''. Tamién condergó los ataques con cohetes de Hamás, anque ''"esos ataques nun xustifiquen esta respuesta militar d'Israel, que se ta cobrando vides de civiles inocentes"''. Oxfam señaló que ''"Cientos de miles de persones"'' dependen en Gaza les axencies d'ayuda humanitaria pa cubrir les sos necesidaes básiques: agua potable, alimentos y servicios sanitarios. ''"Gaza tuvo aisllada del mundu mientres 19 meses y la población atopar a la llende"'', afirmó.<ref name="EPoxfam">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-oproximo-oxfam-alvierte-ataques-cohetes-nun xustifiquen-desproporcionada-respuesta-israel-20081230095559.html |títulu=Oxfam alvierte de que los ataques con cohetes nun xustifiquen la "desproporcionada" respuesta d'Israel |fechaaccesu=30 d'avientu de 2008 |autor=Europa Press. Madrid. |fecha=30 d'avientu de 2008 }} </ref> == Ver tamién == * [[Desarrollu del conflictu de la Franxa de Gaza de 2008-2009]] * [[Consecuencies del conflictu de la Franxa de Gaza de 2008-2009]] * [[Reaición internacional al conflictu de la Franxa de Gaza de 2008-2009]] * [[Crisis de Gaza de 2008]]. * [[Operación Marxe Proteutor]]. * [[Conflictu árabe-israelín]]. * [[Guerra de cuarta xeneración]]. * [[Guerra asimétrica]]. == Notes y referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{IprNoticias|Israel aisla Gaza: nin periodistes, nin observadores, nin ayuda humanitaria|Morrió un soldáu israelín tres l'ataque terrestre|Un bombardéu israelín mató a un líder de Hamas|Israel refuga la tregua y podría atacar per tierra|Israel sigue atacando y Hamas convoca operaciones suicides|Israel bombardea Gaza tres el fin de la tregua con Hamas|Israel llanza un ultimátum de 48 hores a Hamas}} {{commonscat|2008-2009 Israel-Gaza conflict}} {{wikiquote}} * {{Cita web |url = http://www.gov.il/firstgov/english |títulu = Portal del gobiernu d'Israel |idioma = Inglés |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20150714035817/http://www.gov.il/firstgov/english |fechaarchivu = 14 de xunetu de 2015 }} * {{Cita web |url=http://www.nad-plo.org/ |títulu=Portal del Departamentu Palestín pa Negociaciones con Israel |idioma=Inglés }} * [http://www.cicr.org/web/spa/sitespa0.nsf/html/palestine Comité Internacional de la Cruz Roja nos territorios palestinos.] * [https://web.archive.org/web/20081231221920/http://www.laestrellapalestina.org/galeria/index_galeria_gaza-ataque-israeli-avientu-2008.html Secuencia fotográfica de les consecuencies de los bombardeos en Palestina.] * [http://es.youtube.com/user/idfnadesk Videos de los bombardeos israelinos.] {{Tradubot|Conflicto de la Franja de Gaza de 2008-2009}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conflictu de la Franxa de Gaza de 2008-2009| ]] [[Categoría:Batalles del sieglu XXI|Franxa de gaza]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] qfxx5d51ny4ver3lyth3p8m0wb3pptz 0 152100 3709783 3699152 2022-08-19T09:12:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Ficha de conflictu militar |nome = Golpe d'Agostu<br />Августовский путч<br> Avgustovsky putch |parte_de = Parte de les [[Revoluciones de 1989]], de la [[Guerra Fría]] y la [[disolución de la Xunión Soviética]] |imaxe =1991 coup attempt1.jpg |descripción_imaxe = Imáxenes de Moscú mientres el golpe. |fecha = {{fecha|21|08|1991}} |llugar = {{URS}}, principalmente en [[Moscú]] y [[San Petersburgu|Leningráu]]. |coordenaes = |casus = El desenvolvimientu del [[Nuevu Tratáu de la Unión]] en llugar de la Xunión Soviética.<ref name="echo2001">[http://www.echo.msk.ru/guests/3569/ 10º aniversariu de los sucesos d'agostu de 1991 (en rusu)] // [[Эхо Москвы]], 19.08.2001</ref><ref name="kommersant">[http://www.kommersant.ru/doc.aspx?fromsearch=f26817b0-26af-4abf-8797-232afa188409&docsid=279018 Ъ-Власть — Государственный недоворот]</ref> |descripción = Los golpistes intentaben detener el colapsu soviéticu y evitar la firma del Tratáu constitutivu de la Unión que reemplazaría a la URSS pola Unión d'Estaos Soberanos.<ref name="echo2001"/><ref name="kommersant" /> |resultáu = Rindición del [[Comité Estatal pal Estáu d'Emerxencia|GKChP]] *Fracasu de la propuesta del [[Nuevu Tratáu de la Unión]] *[[Disolución de la Xunión Soviética]] |consecuencies = |territorio = |combatientes1 = {{bandera|URS}} [[Banda de los ocho|Comité Estatal d'Emerxencia]]<br />[[Ficheru:Red Army flag.svg|22px]] [[Exércitu Coloráu]] *[[2ª División de Guardia de Rifles Motorizada Tamánskaya|División Tamánskaya]] (hasta'l 21 d'agostu) * [[Ficheru:Soviet Guards badge.png|19px]] [[4ª División de guardias de tanques Kantemírovskaya|División Kantemírovskaya]] [[Ficheru:Emblema KGB.svg|19px]] [[KGB|Comité pa la Seguridá del Estáu]] * [[Ficheru:Alpha antiterror group emblem.png|22px]] [[Grupo Alfa]] (hasta'l 21 d'agostu) * [[Ficheru:Vympel special forces.png|22px]][[Vympel|Grupu Výmpel]] (hasta'l 21 d'agostu) '''[[Repúbliques de la Xunión Soviética|Repúbliques de la Unión]] y otres entidaes que sofitaron al golpe:'''<br />[[Ficheru:Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic.svg|22px]] [[República Socialista Soviética de Bielorrusia|RSS de Bielorrusia]]<ref name="repcoup1991">[http://old.russ.ru/antolog/1991/vasil2.htm Ольга Васильева, «Республики во время путча» в сб.статей: «Путч. Хроника тревожных дней».] // Издательство «Прогресс», 1991. '''(en rusu)'''. Accesado 2009-06-14. [http://www.webcitation.org/5hbsZdAOA Archived] 17 de xunu de 2009.</ref><br />[[Ficheru:Flag of Azerbaijan.svg|22px]] [[República Socialista Soviética d'Azerbaixán|RSS d'Azerbaixán]]<ref name="repcoup1991"/><br />[[Ficheru:Transnistria State Flag.svg|22px]] [[República Moldava Pridnestroviana|Transnistria]]<ref>Solving Transnistria: Any Optimists Left? by Cristian Urse. p. 58. Available at http://se2.isn.ch/serviceengine/Files/RESSpecNet/57339/ichaptersection_singledocument/7EE8018C-AD17-44B6-8BC2-8171256A7790/en/Chapter_4.pdf</ref> <br>'''Sofitu internacional''': <br />{{Bandera|Iraq|1991}} [[Iraq]]<ref name="Apresian" /> <br />[[Ficheru:Flag of Libya (1977-2011).svg|22px]] [[Gran Yamahiriya Árabe Libia Popular Socialista|Libia]]<ref name="Apresian" /><ref name="hron2" /> <br />{{bandera2|Yugoslavia}}<ref name="hron2" /> <br />{{bandera2|Sudán}}<ref name="Apresian" /> <br />{{Bandera|Palestina}} [[Organización pa la Lliberación de Palestina]]<ref name="Apresian">[https://web.archive.org/web/20070911002221/http://ethics.iph.ras.ru/works/N/9.html ''Р. Г. Апресян''. Народное сопротивление августовскому путчу]</ref><ref name="hron2">[http://news.bbc.co.uk/hi/russian/russia/newsid_5261000/5261982.stm ''Артем Кречетников.'' «Хроника путча: часть II»] // [[Русская служба Би-би-си]]</ref> ---- * [[Ficheru:Ldpr.png|20px]] [[Partíu Lliberal-Demócrata de Rusia]]<ref>a party led by the nationalist politician [[Vladímir Zhirinovski]] - http://www.lenta.ru/lib/14159799/full.htm. Accessed 13 September 2009. [http://www.webcitation.org/5jpoE4138 Archived] 16 September 2009-.</ref> * {{bandera|URS}} Movimientu Internacional de Trabayadores de la RSS d'Estonia |combatientes2 =[[Ficheru:Flag of the Russian SFSR.svg|22px]] '''[[República Socialista Federativa Soviética de Rusia|RSFS de Rusia]]''': *[[Ficheru:Flag of the Russian SFSR.svg|22px]] [[Sóviet Supremu de Rusia|Sóviet Supremu de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] *[[Ficheru:Flag of the Russian SFSR.svg|22px]] Presidente de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia|RSFS de Rusia]] ([[Borís Yeltsin]]) *[[Ficheru:Flag of the Russian SFSR.svg|22px]] [[Gobiernu de la Federación de Rusia|Conseyu de Ministros de la RSFS de Rusia]] ---- *[[Manifestación|Manifestantes]] *[[Anticomunismu|Anticomunista]] '''[[Repúbliques de la Xunión Soviética|Repúbliques]] contra'l golpe:<ref name="repcoup1991"/>'''<br />{{EST}}<br />{{LAT}}<br />{{LTU}}<br />[[Ficheru:Flag of the Moldavian Soviet Socialist Republic.svg|22px]] [[República Socialista Soviética de Moldavia|RSS de Moldavia]]<br /> '''Sofitu internacional:'''<br />{{USA}}<ref name="Apresian" /><br />{{bandera|Unión Europea}} [[Parllamentu Européu]]<br />{{bandera|China}} [[China]] |comandante1 = {{bandera|XRSS}} [[Guennadi Yanáyev]]<br>{{bandera|XRSS}} [[Dmitri Yázov]]<br>{{bandera|XRSS}} [[Vladímir Kryuchkov]]<br>{{bandera|XRSS}} [[Valentín Pávlov]]<br>{{bandera|XRSS}} [[Borís Pugo]]{{KIA}}<br>{{bandera|XRSS}} [[Oleg Baklánov]]<br>{{bandera|XRSS}} [[Vasily Starodúbtsev]]<br>{{bandera|XRSS}} Aleksandr Tizyakov |comandante2 = {{bandera|URS}} [[Mikhaíl Gorbachov]]<br />[[Ficheru:Flag of the Russian SFSR.svg|22px]] [[Borís Yeltsin]]<br />[[Ficheru:Flag of the Russian SFSR.svg|22px]] [[Iván Siláyev]]<br />[[Ficheru:Flag of the Russian SFSR.svg|22px]] Konstantín Kobets |comandante3 = |soldaos1 = |soldaos2 = |soldaos3 = |baxes1 = |baxes2 = |baxes3 = |baxes4 = |campaña = |campaña2 = |campaña3 = |campaña4 = |notes = }} El '''intentu de golpe d'estáu na Xunión Soviética''', tamién conocíu como'l '''Golpe d'Agostu''', foi un periodu de tres díes entendíu ente'l [[19 d'agostu|19]] y [[21 d'agostu]] de [[1991]], nel qu'[[Comité Estatal pal Estáu d'Emerxencia|un grupu de miembros del Gobiernu y del KGB]] de la [[Xunión Soviética]] depunxeron de volao al [[Presidente de la Xunión Soviética|Presidente de la URSS]] [[Mikhaíl Gorbachov]] ya intentaron tomar el control del país. Los líderes del [[golpe d'Estáu]] yeren miembros de la llamada "llinia dura" del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCUS) y del [[KGB]], que pensaron que'l programa de reformes de Gorbachov había alloriáu demasiáu llueñe y que'l [[Nuevu Tratáu de la Unión]] qu'axustara esvalixaba demasiáu'l poder del gobiernu central en favor de les repúbliques soviétiques. Sicasí, el golpe fracasó en solu trés díes y Gorbachov volvió al poder. Aun así, los fechos asocedíos minaron la llexitimidá del PCUS, contribuyendo entá más al [[colapsu de la URSS]]. == Contestu == [[Ficheru:Soviet Union Administrative Divisions 1989.jpg|miniatura|derecha|300px|Carta qu'amuesa les últimes divisiones alministratives de les Repúbliques de la [[XRSS]] ([[1989]]) antes de la so cayida y disolución en [[1991]].]] Dende [[1985]], añu de la so nominación al puestu de Secretariu Xeneral del PCUS, Gorbachov empecipiara un programa ambiciosu de reformes, conteníu nos dos pallabres ''[[Perestroika]]'' y ''[[Glásnost]]'', respeutivamente "reestructuración económica" y "tresparencia política". Esos cambeos desencadenaron resistencies y el barruntu de la parte de miembros ortodoxos de la estructura estatal soviética. La reforma lliberó tamién fuercies y movimientos que Gorbachov nun s'esperaba. Baturicios [[nacionalistes]] de minoríes non ruses de la [[Xunión Soviética]] y les medranes qu'esistíen crecieron faciendo que dalgunes [[repúbliques de la Xunión Soviética]] dixebrárense. Dempués de negociaciones, les repúbliques aceptaron un nuevu tratáu que-yos faía independientes al senu d'una federación dispuesta d'un presidente, de polítiques esteriores y militar común. El Tratáu tenía de ser robláu'l [[20 d'agostu]] de [[1991]]. Anque tenía la intención de salvar la URSS, los proponentes de la llinia dura tarrecíen que diera valor a delles de les más pequeñes repúbliques, particularmente [[Estonia]], [[Lituania]] y [[Letonia]], a esixir una independencia completa. == Antecedentes == {{AP|Nuevu Tratáu de la Unión}} Gorbachov embarcárase nun ambiciosu programa de reformes dende la so llegada al poder que se basaba en dos conceutos antes esplicaos (''Perestroika y Glasnost''). Estos movimientos atoparon resistencia y barruntos per parte de los miembros de la llinia dura del sistema soviéticu. Les reformes lliberaron delles fuercies y movimientos que Gorbachov nun esperaba. Especialmente creció'l baturiciu nacionalista na parte de la [[Xunión Soviética]] con minoríes non-ruses, polo qu'había medranes que dalgunes o toes la repúbliques de la unión dixebrárense. En [[1991]], la [[XRSS]] taba nuna grave crisis económica y política. Había escasez de casi tolos productos, y la xente tenía que guardar llargues coles pa mercar productos esenciales. [[Estonia]], [[Letonia]], [[Lituania]] y [[Xeorxa]] declararen yá la so independencia de la [[XRSS]]. En [[xineru]] de [[1991]] hubo un [[Intervención soviética en Vilna en 1991|intentu de retornar a Lituania a la URSS pola fuercia]] y baltar a les autoridaes separatistes lituanes per parte de fuercies locales prosoviétiques. Siguíen los conflictos étnicos armaos en [[Guerra d'Altu Karabaj|Nagorno Karabaj]] y [[Guerra d'Osetia del Sur ente 1991 y 1992|Osetia del Sur]]. El [[12 de xunu]] de [[1990]] el [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de Rusia|Congresu de los Diputaos del Pueblu de la RSFS de Rusia]] [[Declaración de Soberanía Estatal de la RSFS de Rusia|declaró la soberanía]] de [[Rusia]] y, poro, llindó l'aplicación de les lleis de la [[XRSS]]sobremanera les lleis relatives a les finances y l'economía nel territoriu rusu. El [[Sóviet Supremu de Rusia|Sóviet Supremu de la RSFS de Rusia]] aprobó lleis que contradicíen les lleis de la URSS (les autodenominadas «Lleis de Guerra»). Coles mesmes, el [[16 de xunetu]] de [[1990]], la [[Rada Suprema]] de la [[RSS d'Ucraína]] adoptaba la [[Declaración de Soberanía Estatal d'Ucraína]]. El [[17 de marzu]] de [[1991]] realizóse'l [[Referéndum de la Xunión Soviética de 1991]] en tola URSS, boicotiáu poles [[repúbliques báltiques]] más [[Armenia]], [[Xeorxa]] y [[Moldavia]], pero la mayoría de los residentes nel restu de les repúbliques espresaron el so deséu de siguir na anovada URSS. Nes negociaciones que lu siguieron, 8 de les 9 repúbliques (sacante [[Ucraína]]) aprobaron el [[Nuevu Tratáu de la Unión]] con delles condiciones. El Tratáu fadría de la URSS una federación de repúbliques independientes con una política esterior, militar y un presidente común. La [[Federación Rusa]], [[Kazakstán]] y [[Uzbequistán]] roblaron el tratáu en [[Moscú]] de [[20 d'agostu]] de [[1991]]. == Papel de EE.&nbsp;UU. == [[Christopher Andrews]], nel so llibru ''Solo pa los güeyos del presidente'', apurre información clasificada sobre'l papel crucial que tuvieron los [[Estaos Xuníos]] nel intentu de [[golpe d'Estáu]] d'[[agostu]] de [[1991]]. La meyor y de más alta clasificación d'intelixencia disponible por [[George H. W. Bush]] mientres el golpe emanó de l'[[Axencia de Seguridá Nacional]] (NSA) monitorizando les comunicaciones ente [[Vladímir Kriuchkov]] y [[Dmitri Yázov]] en [[Moscú]] al puestu de mandu militar a lo llargo de la [[Xunión Soviética]]. La [[Intelixencia de señales|SIGiNT]] amosaba l'escasu sofitu militar del golpe. La mayoría de los comandantes refugaron inclusive recibir llamaes dende [[Moscú]]. Bush, afírmase, tomó la decisión ensin precedentes d'apurrir información d'intelixencia a [[Borís Yeltsin]]. Un espertu en comunicaciones de la embaxada de los [[Estaos Xuníos]] en [[Moscú]] foi asignáu como ayudante de Yeltsin p'asegurar les llamaes telefóniques a los líderes militares. La NSA oponer a la decisión de Bush de compartir [[Intelixencia de señales|SIGiNT]] con Yeltsin sobre'l terrén, una y bones eso comprometía la futura capacidá de monitorizar les comunicaciones militares ruses. Pal presidente Bush, sicasí, la prioridá fundamental yera la de faer tou lo posible por ganar el golpe. Ello ye que el golpe fracasó con más rapidez de lo que s'esperara per parte de los analistes, que predixeron un rápidu fracasu. == La combalechadura == El [[11 d'avientu]] de [[1990]], el xefe del [[KGB]] [[Vladímir Kryuchkov]] fixo una llamada al orde» na televisión central de Moscú.<ref name="State">[[Yevgenia Albats]] and Catherine A. Fitzpatrick. ''The State Within a State: The KGB and Its Hold on Russia - Past, Present, and Future''. 1994. ISBN 0-374-52738-5, pages 276-293.</ref> Esi día, ordenó a dos oficiales del KGB<ref> Mayor Xeneral del KGB Vyacheslav Zhizhin y Coronel del KGB Alexei Yegorov, ''The State within a state'', páxina 276-277 (n'inglés)</ref> preparar un plan de midíes que podíen tomase en casu que l'[[estáu d'emerxencia]] fora declaráu na URSS. Depués, Kryuchkov arreyó na combalechadura al Ministru de Defensa soviéticu [[Dmitri Yázov]], al Ministru d'Interior [[Borís Pugo]], al [[Presidente del Conseyu de Ministros de la URSS]] [[Valentín Pávlov]], al vicepresidente de la URSS [[Guennadi Yanáyev]], al subjefe del Conseyu de Defensa de la URSS [[Oleg Baklánov]], al xefe del secretariáu de Gorbachov [[Valeri Boldin]], y al Secretariu del Comité Central del PCUS [[Oleg Shenin]].<ref name=91internalkgbreport>[http://www.flb.ru/material.phtml?id=3632 September 1991 internal KGB report on the involvement of KGB in the coup] (en rusu)</ref> <ref name=NovayaGazeta51>[http://2001.novayagazeta.ru/nomer/2001/51n/n51n-s15.shtml "Nóvaya Gazeta" Non. 51 of 23 July 2001] (extracts from the indictment of the conspirators) (en rusu)</ref> Los golpistes teníen la esperanza que Gorbachov podía ser persuadíu de declarar l'[[estáu d'emerxencia]] y «restaurar l'orde». El [[29 de xunetu]] de [[1991]] el presidente de la URSS Mikhaíl Gorbachov, xuntu al presidente de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia|RSFS de Rusia]] [[Borís Yeltsin]] y el presidente [[Kazajstán|cazacu]] [[Nursultán Nazarbáyev]] aldericaron la posibilidá de reemplazar a los representantes de la llinia dura como Pávlov, Yázov, Kryuchkov y Pugo por figures más lliberales. Esta conversación foi [[Eavesdropping|interceptada]] pol [[KGB]] y de esa manera foi sabida por Kryuchkov,<ref name=Timeline>[http://archive.rusbg.com/viewtopic.php?p=183469&sid=ab7f23384901f822938fcbc1b4y31240 Timeline of the events] {{Wayback|url=http://archive.rusbg.com/viewtopic.php?p=183469&sid=ab7f23384901f822938fcbc1b4y31240 |date=20071127115224 }}, by Artem Krechnikov, Moscow BBC correspondent (en rusu)</ref> quien punxera a Gorbachov baxu estrecha [[vixilancia]] col nome de «suxetu 111».<ref name="Mitrokhin">[[Christopher Andrew]] and [[Vasili Mitrokhin]] (2000). The [[Mitrokhin Archive]]: The KGB in Europe and the West. Gardners Books. ISBN 0-14-028487-7, pages 513-514.</ref><ref> The KGB surveillance logbook included every move of Gorbachev and his wife [[Raisa Gorbacheva]], ''Subject 111'', such as "18:30. 111 is in the bathtub."''The State within a state'', page 276-277</ref> El [[4 d'agostu]] de [[1991]], Gorbachov dir de vacaciones a la so [[dacha]] (casa de campu) en [[Forós]], na [[península]] de [[Crimea]]. Tenía entamada la vuelta a [[Moscú]] pal [[20 d'agostu]] de [[1991]], cuando'l Tratáu de la Unión diba ser robláu. El [[17 d'agostu]], los conspiradores atopar na residencia d'invitaos del KGB en [[Moscú]]. Ellí lleeron el nuevu Tratáu de la Unión, sacando como conclusión que allanaba el camín pa la rotura de la [[Xunión Soviética]], y decidieron que yera tiempu d'actuar. El domingu [[18 d'agostu]], Oleg Baklánov, Valeri Boldin, Oleg Shenin y el Viceministru de Defensa de la URSS [[Valentín Varénnikov]] volaron escontra [[Crimea]] pa entrevistase con Gorbachov. Coles mesmes, toles llinies de comunicación cola dacha de [[Forós]], controlaes pol KGB, fueron cortaes. Guardes adicionales de seguridá del KGB con órdenes de nun dexar a naide abandonar la dacha, fueron asitiaos nes entraes. Baklánov, Boldin, Shenin y Varénnikov demandaron que Gorbachov declare l'estáu d'emerxencia o dimita, y nome al vicepresidente de la URSS Guennadi Yanáyev como presidente en funciones, y dexar a los conspiradores la restauración del orde» nel país.<ref name=NovayaGazeta51/><ref name=NovayaGazeta59> [http://2001.novayagazeta.ru/nomer/2001/59n/n59n-s16.shtml "Nóvaya Gazeta" Non. 59 of 20 August 2001] (extracts from the indictment of the conspirators) (en rusu)</ref><ref name=Kommersant79717> [http://www.nr2.ru/projects/79717.html "Kommersant"], 18 August 2006 (en rusu) </ref> Gorbachov siempres afirmó qu'él refugó a aceptar l'ultimátum.<ref name=NovayaGazeta59/><ref>Gorbachev's interview to the Russian Service of BBC of 16 August 2001 [http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_1494000/1494325.stm] (en rusu)</ref> Varénnikov aportunó que Gorbachov dixo: ''«¿Qué ye lo que piensen que fai falta, maldita sía!»''. Sicasí, los presentes na dacha testificaron que Baklánov, Boldin, Shenin, y Varénnikov taben claramente decepcionaos y nerviosos dempués de la xunta con Gorbachov.<ref name=NovayaGazeta59/> Los conspiradores pidieron 250.000 [[esposes]] a la fábrica de [[Pskov]] y 300.000 formularios de detención. Kryuchkov dobló la paga a tol personal de la KGB, llamó a los que taben de vacaciones y punxo a toos n'alerta. La [[Prisión de Lefórtovo]] foi balerada pa recibir a los deteníos.<ref name=Mitrokhin/> == El golpe d'agostu == [[Ficheru:Image0 ST.jpg|miniatura|derecha|250px|Tanques na Plaza Roja mientres el Golpe d'Agostu de 1991.]] Dempués del regresu de Baklánov, Boldin, Shenin y Varénnikov de [[Crimea]], los conspiradores axuntar nel [[Kremlin de Moscú]]. [[Guennadi Yanáyev]], [[Valentín Pávlov]] y [[Oleg Baklánov]] roblaron la autodenominada «Declaración del Lideralgu Soviéticu» nel que declaraba'l [[estáu d'emerxencia]] en «dalgunos» (ensin especificar) territorios de la [[XRSS]] y anunció que'l [[Comité Estatal pal Estáu d'Emerxencia]] (Государственный Комитет по Чрезвычайному Положению, ГКЧП, o ''Gosudárstvenny Komitet po Chrezvicháynomu Polozhéniyu'', ''GKChP'') foi creáu pa «conducir el país y l'efectivu caltenimientu del réxime d'estáu d'emerxencia». El GKChP incluyía a los siguientes miembros: * [[Guennadi Yanáyev]] * [[Valentín Pávlov]] * [[Vladímir Kryuchkov]] * [[Dmitri Yázov]] * [[Borís Pugo]] * [[Oleg Baklánov]] * [[Vasili Starodúbtsev]], presidente de la Unión de Llabradores de la URSS * [[Alexandr Tizyakov]], presidente de l'Asociación d'Empreses Estatales y Conglomeraos d'Industria, Tresporte y Comunicaciones.<ref name=gkchppost> [http://souz.info/library/other/gkchp/gkchppost.htm GKChP documents] (en rusu)</ref><ref name=Kommersant79717/> [[Guennadi Yanáyev]] robló'l decretu autonombrándose "presidente en funciones de la URSS" cola sida de la incapacidá de Gorbachov pa llevar a cabu les xeres presidenciales por cuenta de una enfermedá».<ref name=gkchppost/> Los ocho como coleutivu fueron conocíos como la «[[Banda de los Ocho]]». El GKChP prohibió tolos periódicos en [[Moscú]], sacante 9 periódicos controlaos polos comunistes.<ref name=gkchppost/> El GKChP emitió una declaración populista qu'establecía que «l'honor y dignidá del home soviéticu tenía de ser restaurada», prometiendo que'l [[Nuevu Tratáu de la Unión]] sería aldericáu por tol pueblu, que «les cais de les ciudaes van ser purgadas del crime», y que'l GKChP va centrar en resolver los problemes d'escasez de comida. Coles mesmes, el GKChP asegura a los sos ciudadanos que van sofitar los «xenuinos procesos democráticos» y reformes, y sofitaríen la [[Entamador|llibre empresa]].<ref name=gkchppost/> === 19 d'agostu === El [[19 d'agostu]] de [[1991]], un día primero que Gorbachov y un grupu de dirixentes de la repúbliques roblaren el nuevu Tratáu d'Unión, un grupu que se faía llamar el «[[Comité Estatal pal Estáu d'Emerxencia]]» (Государственный Комитет по Чрезвычайному Положению, ГКЧП, pronunciáu ''GueKaChePe'', GKChP) intentó tomar el poder en [[Moscú]]. Anunció que Gorbachov taba enfermu y que fuera releváu del so puestu de presidente. Gorbachov taba de vacaciones en [[Crimea]] cuando la toma de poder foi desamarrada, y caltúvose ellí mientres tol so cursu. [[Guennadi Yanáyev]] foi nomáu presidente provisional. El comité de 8 miembros incluyendo'l responsable del [[KGB]] [[Vladímir Kryuchkov]] y el ministru de Rellaciones Esteriores [[Borís Pugo]], el ministru de Defensa [[Dmitri Yázov]], toos aportando a les sos funciones so Gorbachov. La Declaración del Lideralgu Soviéticu», el decretu de Yanáyev y los documentos del GKChP fueron emitíos pela radio y televisión estatal dende les 7 de la mañana. La emisora de radio [[Radio Rossii]] y la canal de televisión [[Televídenie Rossíi]], controlaos poles autoridaes de la [[RSFS de Rusia]] y la única radio políticamente independiente, [[Ecu de Moscú]], fueron cortaes les sos emisiones.<ref name=Kommersant79720> [http://www.nr2.ru/ekb/publications/79720.html another "Kommersant" article], 18 August 2006 (en rusu)</ref> [[Tanque]]s, [[Vehículu de combate d'infantería|IFVs]] y [[Tresporte blindáu de personal|ACPs]] de la [[2ª División de guardias d'infantería motorizada Tamánskaya]] y la [[4ª División de guardias de tanques Kantemírovskaya]] dirixir a [[Moscú]]. Los [[Tropes Aerotresportaes de Rusia|paracaidistes]] tamién formaron parte del operativu. Cuatro diputaos de la [[RSFS de Rusia]], consideraos los más «peligrosos», fueron deteníos pol KGB y zarraos nuna base militar cercana a la capital soviética.<ref name=91internalkgbreport/> Los conspiradores consideraron la detención del presidente de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia|RSFS de Rusia]] [[Borís Yeltsin]] a la so vuelta de la visita a [[Kazakstán]] el [[17 d'agostu]], o dempués, cuando tuviera nel so [[dacha]] nes cercaníes de [[Moscú]], pero por dalguna razón, esto nun se llevó a cabu.<ref name=91internalkgbreport /><ref name=NovayaGazeta55>[http://2001.novayagazeta.ru/nomer/2001/55n/n55n-s14.shtml "Nóvaya Gazeta" Non. 55 of 6 August 2001 (extracts from the indictment of the conspirators)](en rusu)</ref><ref name=NovayaGazeta57> [http://2001.novayagazeta.ru/nomer/2001/57n/n57n-s12.shtml "Nóvaya Gazeta" Non. 57 of 13 August 2001 (extracts from the indictment of the conspirators)] (en rusu)</ref> [[Borís Yeltsin]] llegó a la [[Casa Blanca (Moscú)|Casa Blanca]], el Parllamentu rusu, y a les 9 de la mañana del [[19 d'agostu]], xuntu col [[Primer ministru de Rusia|primer ministru]] [[Iván Siláyev]] y el presidente en funciones del [[Sóviet Supremu de la URSS]], [[Ruslán Jasbulátov]], fixeron una declaración na qu'afirmaron que se taba llevando a cabu un [[golpe d'Estáu]] "[[reaccionariu]] ya inconstitucional". Apurar a los militares del [[Exércitu Coloráu]] a nun tomar parte nel golpe. La declaración llamaba a una [[fuelga xeneral]] col pidimientu de que [[Mikhaíl Gorbachov]] dirixir al pueblu.<ref name=russianbook>[http://old.russ.ru/antolog/1991 A Russian book on August 1991 events]</ref> Esta declaración foi distribuyida en tou Moscú en forma de [[Panfleto|panfleto]].. Pela tarde, los ciudadanos moscovitas empezaron a rexuntase alredor de la [[Casa Blanca]] y llevantaron barricaes a la so alredor.<ref name=russianbook/> Como respuesta, [[Guennadi Yanáyev]] declaró'l [[estáu d'emerxencia]] en [[Moscú]] a les 4 de la tarde.<ref name=gkchppost/><ref name=Kommersant79717/> Yanáyev declaró nuna conferencia de prensa a les 5 de la tarde que Gorbachov taba «folgando». Dixo: ''«Nestos años terminó bien cansáu y precisa dalgún tiempu pa recuperar el so salú»''. Yanáyev dixo que'l GKChP taba comprometíu en siguir les reformes. Sicasí, la so débil postura, tremeciéndo-y les manes y espresiones temblosoras fixeron les sos pallabres pocu convincentes.<ref name=Kommersant79717/> Mentanto, el mayor Evdokímov, [[Xefe d'Estáu|xefe d'estáu]] mayor del batallón de tanques de la [[2ª División de guardias d'infantería motorizada Tamánskaya|División Tamánskaya]], que recibiera la orde de protexer la Casa Blanca, declaró la so llealtá a los líderes de la [[RSFS de Rusia]].<ref name=russianbook/><ref>"Izvestia", 18 August 2006 [https://web.archive.org/web/20070310002630/http://www.izvestia.ru/hystory/article3095759/] (en rusu)</ref> Yeltsin engató a unu de los tanques y dirixióse al ensame. Inesperadamente esti episodiu foi tresmitíu pela mañana na televisión estatal.<ref>"Moskovskie Novosty", 2001, Non.33 [https://web.archive.org/web/20071127062600/http://www.mn.ru/issue.php?2001-33-3] (en rusu)</ref> === 20 d'agostu === [[Ficheru:1991 coup attempt1.jpg|miniatura|derecha|250px|Tanques na Plaza Roja mientres l'intentu de golpe d'Estáu de 1991.]] Al atapecer, el xeneral Kalinin, comandante del [[Distritu Militar de Moscú]], fuera nomáu por Yanáyev xefe militar de Moscú, declaró'l [[toque de queda]] en Moscú dende les 11 de la nueche a les 5 de la mañana, con efectividá dende'l [[20 d'agostu]].<ref name=russianbook/><ref name=NovayaGazeta51/><ref name=Kommersant79720/> Esto interpretóse como un signu d'ataque inminente a la [[Casa Blanca (Moscú)|Casa Blanca]]. El defensores de la Casa Blanca preparar pa la defensa. Dalgunos d'ellos taben armaos, pero la mayoría de los voluntarios taben desarmaos. La compañía de tanques al mandu del mayor Evdokímov, que declarara la so llealtá a los líderes de la [[RSFS de Rusia]], retirar de la Casa Blanca al anochecer.<ref name=Nezavisimoe>[http://nvo.ng.ru/history/2006-08-18/1_19aug91.html "Nezavisimoe Voiennoye Obozrenie"], 18 August 2006 (en rusu)</ref><ref name=Kommersant79717/> El cuartel xeneral improvisáu pa la defensa de la Casa Blanca taba encabezáu pol xeneral [[Konstantín Kobets]], un diputáu de la [[RSFS de Rusia]]. Tuvo a la so disposición xenerales y altos oficiales, dalgunos d'ellos retiraos, que se presentaron voluntarios pa la defensa de la Casa Blanca.<ref name=Nezavisimoe/><ref name=heroes>[http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=1201 Russian site on Heroes of the Soviet Union]</ref> Na tarde del [[20 d'agostu]], Kryuchkov, Yázov y Pugo decidieron finalmente atacar la Casa Blanca. Esta decisión tuvo sofitada por otros miembros del GKChP. El xeneral del KGB, Aguéyev, segundu de Kryuchkov, y el xeneral del exércitu Achálov, el segundu de Yázov, entamaron la Operación Grom» (‘truenu'), que tenía de ser executada pol [[Grupo Alfa]] y el [[Vympel|Grupu Výmpel]], [[unidá d'operaciones especiales]] del [[KGB]], col sofitu de paracaidistes, el [[OMON]] de Moscú, la [[División Dzerzhinski]] del [[Ministeriu del Interior de Rusia|MVD]], tres compañíes de tanques y un escuadrón d'helicópteros. El [[Grupo Alfa]] al mandu del xeneral Víktor Karpujin y otros altos oficiales del grupu, xuntu col xeneral [[Aleksandr Lebed]], subjefe de les [[Tropes Aerotresportaes de Rusia|Tropes Aerotresportaes]], entemecer col ensame cerca de la Casa Blanca y evaluaron la posibilidá de llevar a cabu la operación. Dempués d'eso, Víktor Karpujin y el [[Vympel|Grupu Výmpel]] al mandu del coronel Beskov intentó convencer a Aguéyev que la operación yera imposible, y que la resultancia sería un bañu de sangre.<ref name=91internalkgbreport/><ref name=NovayaGazeta51/><ref name=Timeline/><ref name=Argumenty>{{enllaz rotu|1=[http://nd.flb.ru/?path=3&info_id=1222&text_version=19 "Argumenty i Facty"] |2=http://nd.flb.ru/?path=3&info_id=1222&text_version=19 |bot=InternetArchiveBot }}, 15 August 2001</ref> Aleksandr Lébed, col consentimientu de [[Pável Grachov]], comandante de les [[Tropes Aerotresportaes de Rusia|Tropes Aerotresportaes]], volvió a la Casa Blanca ya informó secretamente al cuartel xeneral de la defensa que l'ataque empecipiar a les 2 de la mañana.<ref name=Timeline/><ref name=Argumenty/> Importantes manifestaciones contra dirixentes del golpe d'Estáu desenvolver en [[Moscú]] y en [[San Petersburgu|Leningráu]], y fidelidaes diverxentes nos ministerios de la Defensa y de la Seguridá torgaben a les fuercies armaes venir pa superar la resistencia que'l presidente de la RSFS de Rusia [[Borís Yeltsin]] dirixía dende la [[Casa Blanca (Moscú)|Casa Blanca]], el parllamentu rusu. Un asaltu planiáu del edificiu pol [[grupo Alfa]], les [[Fuercies Especiales]] del KGB, dempués de que les tropes unánimemente negárense a obedecer. Mientres una de les manifestaciones, Yeltsin caltúvose de pies nun tanque pa condergar a la «[[xunta de gobiernu xunta]]». La imaxe espublizada nel mundu enteru pola televisión, volvióse una de les más importantes del Golpe d'Estáu, reforzando bien positivamente la posición de Yeltsin. Tuvieron lugar enfrentamiento en redol a les cais, que conducieron a la muerte de trés manifestantes: Vladímir Úsov, Dmitri Komar y Iliá Krichevski, entartallaos por un tanque, pero polo xeneral hubo un escasu númberu d'episodios violentos. === 21 d'agostu === El [[21 d'agostu]] de [[1991]], la gran mayoría de les tropes unviaes a [[Moscú]] pónense abiertamente en ringlera al llau de los manifestantes o de los ensin desertar. El golpe fracasó y Gorbachov, que fuera asignáu a residencia a la so [[dacha]] en [[Crimea]], tornó a [[Moscú]]. Sobre la 1 de la madrugada, non llueñe de la [[Casa Blanca (Moscú)|Casa Blanca]], una columna d'[[Vehículu de combate d'infantería|IFVs]] de la [[2ª División de guardias d'infantería motorizada Tamánskaya|División Tamánskaya]] foi bloquiada nun túnel por una barricada de [[Trolebús|trolebuses]] y camiones de llimpieza pública. [[Dmitri Komar]] el so xubió sobre un IFV ya intentó «cegar» la ventana d'observación asitiando una lona, pero morrió al cayese del IFV o d'un disparu. Entós a [[Vladímir Úsov]] disparáronlu cuando intentó ayudar, probablemente inintencionadamente. Coles mesmes, un tercer nuevu, [[Ilyá Krichevski]], recibió un disparu en circunstancies ensin esclariar. Munches persones fueron mancaes. L'ensame prendió fueu al IFV, pero nun morrió nengún soldáu.<ref> A Russian site on Ilya Krichevskiy[https://web.archive.org/web/20090526020952/http://www.geocities.com/SoHo/Village/4988/pbl/pbl-8.html]</ref><ref name=heroes/><ref name=Kommersant79717/> El [[Grupo Alfa]] y el [[Vympel|Grupu Výmpel]] nun se movieron en direición a la Casa Blanca, como taba entamáu. Cuando Yázov diose cuenta d'eso, ordenó a les tropes salir de [[Moscú]]. Les tropes empezaron a salir de la capital soviética a les 8 de la mañana. Los miembros del GKChP axuntar nel Ministeriu de Defensa de la URSS, y nun sabiendo qué faer, unviaron una delegación a [[Crimea]] p'axuntase con [[Mikhaíl Gorbachov]] y axustar. [[Vladímir Kryuchkov]], [[Dmitri Yázov]], [[Oleg Baklánov]], [[Alexandr Tizyakov]], el presidente del [[Sóviet Supremu de la URSS]] [[Anatoli Lukyánov]] y el Vicesecretariu Xeneral del [[PCUS]] [[Vladímir Ivashko]] volaron escontra la península. A les 5 de la tarde llegaron a la dacha de [[Forós]], pero Gorbachov negar a falar con ellos. El presidente soviéticu, una vegada restauraes les comunicaciones cola dacha, declaró nules toles decisiones del GKChP y destituyó a tolos miembros de los puestos oficiales. El Fiscal Xeneral de la URSS empecipió les investigaciones por intentu de [[golpe d'estáu]].<ref name=Timeline/><ref name=russianbook/> Al so regresu al poder, Gorbachov comprometer a castigar a los inmovilistes del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCUS). Dimitió del so puestu de [[Dirixentes de la URSS|Secretariu Xeneral del PCUS]] pero quedó cómo [[Presidente de la Xunión Soviética]]. El fracasu del golpe d'Estáu presentó una serie de colapsos de les instituciones de la URSS. [[Borís Yeltsin]] asumió'l control de la sociedá central de televisión y de los ministerios y organismos económicos. == Reaiciones d'Occidente == Tres la noticia del fallíu golpe d'Estáu de Yanáyev y del secuestru en [[Crimea]] de Gorbachov, el presidente d'Estaos Xuníos [[George Herbert Walker Bush|George H. W. Bush]] atayó les sos vacaciones de branu a [[Kennebunkport]] y escoyó, nuna conferencia de prensa a les 8:00 hores del 19 d'agostu, condergar al [[golpe d'Estáu]] na [[XRSS]], rindir homenaxe a Gorbachov y llevar el so sofitu al presidente de la [[RSFS de Rusia]] [[Borís Yeltsin]]. [[Reinu Xuníu]] alliniar con [[Estaos Xuníos|Washington]] cuando'l canciller [[Alemaña|alemán]] [[Helmut Kohl]] ufiertó'l so sofitu a Gorbachov. El restu d'[[Europa]] quedó inaudible o avergoñada de la imaxe de [[Francia]], onde'l presidente [[François Mitterrand]] nun primer momentu declaró les intenciones de los «nuevos dirixentes» soviéticos reconociendo ''de facto'' el gobiernu dende'l golpe. Mitterrand nun duldar lleer en direutu na televisión una carta unviada al so nome por Yanáyev.<ref>[https://web.archive.org/web/20060629033251/http://www.humanite.presse.fr/journal/2001-08-18/2001-08-18-248958 Lettre de Ianaïev]</ref> Esta actitú foi esplicada por un deséu d'apandamientu y de caltener la seguridá de Mikhaíl Gorbachov. Sicasí, nes sos memories, Gorbachov señaló amargamente: «Dende Forós [en Crimea, onde tuvo reteníu] tuvi una conversación col presidente Bush. François Mitterrand tenía que llamar y nun lo fixo». == Consecuencies == [[Mikhaíl Gorbachov]] voló a [[Moscú]], según tamién la delegación del GKChP. Cuando Kryuchkov, Yázov y [[Alexandr Tizyakov]] llegaron a la capital soviética, a primer hora del [[22 d'agostu]] fueron deteníos nel aeropuertu. Pela mañana del mesmu día, Pugo foi deteníu na so oficina. Pugo y el so muyer suicidáronse'l [[23 d'agostu]] de [[1991]]. El mesmu día, Pávlov y [[Vasili Starodúbtsev]] fueron deteníos. [[Oleg Baklánov]], [[Valeri Boldin]], y [[Oleg Shenin]] fueron deteníos el [[24 d'agostu]].<ref name=Timeline/> Al sofitar al GKChP un bon númberu de dirixentes de los comités executivos rexonales, el [[21 d'agostu]] el [[Sóviet Supremu de la URSS]] aprobó la Decisión 1626-1, autorizando al presidente de la RSFS de Rusia [[Borís Yeltsin]] al nomamientu de los xefes de les alministraciones rexonales, una y bones la Constitución soviética nun otorgaba esi derechu al presidente d'una de les repúbliques de la URSS.<ref name=Konsultant>Konsultant+ (Russian llegal database)</ref> El [[22 d'agostu]] de [[1991]] el [[Sóviet Supremu de Rusia|Sóviet Supremu de la RSFS de Rusia]] aprobó la Decisión 1627/1-1, declarando la bandera histórica rusa como la [[Bandera de Rusia|bandera nacional de Rusia]], en cuenta de la [[bandera de la Xunión Soviética]]. La nueche del [[23 d'agostu|23]] al [[24 d'agostu]], el monumentu a [[Féliks Dzerzhinski]], el fundador de la [[Checa]], en frente del [[Lubyanka|edificiu de la KGB na plaza Dzerzhinski (Lubyanka)]], foi baltáu pola aición popular. El [[24 d'agostu]] miles de ciudadanos de [[Moscú]] tomaron parte nel funeral de [[Vladímir Úsov]] y [[Ilyá Krichevski]]. [[Mikhaíl Gorbachov]] póstumamente condecorar col títulu de [[Héroe de la Xunión Soviética]]. [[Borís Yeltsin]] pidió perdón a les sos families por non ser capaz de prevenir les sos muertes.<ref name=Timeline/> == Final del PCUS == El [[24 d'agostu]] el [[presidente de la URSS]] [[Mikhaíl Gorbachov]] dimitió del puestu de Secretariu Xeneral del [[PCUS]].<ref name=Timeline/> [[Vladímir Ivashko]] tuvo como Secretariu Xeneral en funciones, hasta que dimitió'l [[29 d'agostu]]. El [[24 d'agostu]] el presidente de la RSFS de Rusia Borís Yeltsin por Decretu nᵘ 83 tresfirió los archivos del [[PCUS]] a les autoridaes del Archivu Estatal. El [[25 d'agostu]], Yeltsin por Decretu nᵘ 90 nacionalizó les propiedaes del [[PCUS]] en Rusia, incluyendo non solo oficines del partíu sinón tamién instituciones educatives, hoteles, etc.<ref name=Konsultant/> El [[6 de payares]], Yeltsin por Decretu nᵘ 169 remató l'actividá del [[PCUS]] en Rusia.<ref name=Konsultant/> === Desintegración de la URSS === {{VT|Disolución de la Xunión Soviética|Tratáu de Belavezha}} [[Ficheru:RIAN archive 848095 Signing the Agreement to eliminate the USSR and establish the Commonwealth of Independent States.jpg|miniatura|derecha|200px|Firma del [[Tratáu de Belavezha]] y establecimientu de la CEI el 8 d'avientu de 1991. Sentaos, d'esquierda a derecha: [[Vitold Fokin]], primer ministru d'Ucraína; [[Leonid Kravchuk]], presidente d'Ucraína; [[Stanislav Shushkiévich]], presidente del Sóviet Supremu de Bielorrusia; [[Viacheslav Kébich]], primer ministru de Bielorrusia; [[Borís Yeltsin]], presidente de Rusia, y [[Gennadi Burbulis]], secretariu d'Estáu de Rusia.]] El [[24 d'agostu]] Mikhaíl Gorbachov creó'l Comité pa l'Alministración Operacional de la Economía Soviética» ([[Idioma rusu|en rusu]]: Комитет по оперативному управлению народным хозяйством СССР) encabezáu pol primer ministru rusu [[Iván Siláyev]], pa reemplazar al Conseyu de Ministros de la URSS encabezáu por [[Valentín Pávlov]], miembru del [[Comité Estatal pal Estáu d'Emerxencia]] (GKChP). El [[24 d'agostu]] la [[Rada Suprema]] d'[[Ucraína]] aprobó la [[Declaración d'Independencia d'Ucraína]] y convocó un [[Referendu d'Independencia d'Ucraína de 1991|reférendum]] de sofitu a la declaración d'independencia. El [[27 d'agostu]] el Sóviet Supremu de la [[RSS de Moldavia]] declaró la independencia de [[Moldavia]] de la [[Xunión Soviética]]. El [[30 d'agostu|30]] y [[31 d'agostu]] el Sóviet Supremu de la [[RSS d'Azerbaixán]] y el Sóviet Supremu de la [[RSS de Kirguistán]] respeutivamente, fixeron lo mesmo. El [[5 de setiembre]] el Congresu de Diputaos del Pueblu adoptó la Llei Soviética nᵘ 2392-1 «sobre les autoridaes na Xunión Soviética nel periodu transicional» sol cual el [[Sóviet Supremu de la URSS]] foi reformáu. A pesar que'l [[Soviet de la Unión]] y el [[Soviet de les Nacionalidaes]] yeren dos cámares, dambes yeren escoyíes pol Congresu de los Sóviets de la URSS, y les nueves dos cámares yeren el [[Sóviet de la Xunión|Sóviet de la Unión]] (Совет Союза) y el Sóviet de les Repúbliques (Совет Республик). El Sóviet de la Unión taba formáu polos diputaos populares escoyíos polos ciudadanos. El Sóviet de les Repúbliques incluyía 20 diputaos per república, más unu por cada [[república autónoma]]. La [[RSFS de Rusia]] yera la única esceición con 52 diputaos. Sicasí, les delegaciones de cada república teníen un solu votu nel Sóviet de les Repúbliques. Les lleis primero aprobábense nel Sóviet de la Unión, y depués nel Sóviet de les Repúbliques. Tamién se creó'l Conseyu d'Estáu de la URSS (Государственный совет [[СССР]]), qu'incluyía al presidente de la Xunión Soviética y al presidente de la Unión de Repúbliques que se crearía. El Comité pa l'Alministración Operacional de la Economía Soviética foi reemplazáu pol Comité Interrepublicano d'Economía de la URSS (Межреспубликанский экономический комитет СССР), tamién encabezáu por [[Iván Siláyev]].<ref>Russian llegal database[http://pravo.levonevsky.org/baza/soviet/sssr0036.htm]</ref> El [[6 de setiembre]] el Conseyu d'Estáu creáu apocayá, reconoció la independencia d'[[Estonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]].<ref>Site of RIA-Novosti (Russian news agency)[http://www.rian.ru/history/20050906/41308028.html]</ref> El [[9 de setiembre]] el Sóviet Supremu de la [[RSS de Taxiquistán]] declaró la independencia de [[Taxiquistán]] de la [[XRSS]]. En setiembre sobre'l 99&#8239;% de los votantes en [[referéndum]] n'[[Armenia]] aprobaron la declaración d'independencia de la República. Darréu dempués de la votación, el Sóviet Supremu de la [[RSS d'Armenia]] declaró la total independencia'l [[21 de setiembre]]. El [[27 d'ochobre]] el Sóviet Supremu de la [[RSS de Turkmenistán]] declaró la independencia de [[Turkmenistán]] de la [[XRSS]]. Les úniques [[Repúbliques de la Xunión Soviética|repúbliques que permanecíen na Xunión Soviética]] yeren [[Rusia]], [[Bielorrusia]], [[Kazakstán]] y [[Uzbequistán]]. En payares, siete repúbliques ([[Rusia]], [[Bielorrusia]], Kazajstán, Uzbequistán, Kirguistán, Turkmenistán y Taxiquistán) alcordaron un [[Nuevu Tratáu de la Unión]] pa formar una confederación que se llamaría Unión d'Estaos Soberanos. Sicasí, esta confederación nunca se materializó. El [[1 d'avientu]] Ucraína realizó un [[Referendu d'Independencia d'Ucraína de 1991|Referéndum d'Independencia]], nel que más del 90&#8239;% de los residentes sofitaron l'[[Declaración d'Independencia d'Ucraína|Acta de Declaración d'Independencia d'Ucraína]]. El [[8 d'avientu]], los líderes de [[Rusia]], [[Ucraína]] y [[Bielorrusia]], [[Borís Yeltsin]], [[Leonid Kravchuk]] y [[Stanislav Shushkévich]], respeutivamente, axuntar na reserva natural de [[Monte de Białowieża|Belavézhskaya Puscha]], 50 km al norte de la ciudá de Brest, Bielorrusia. Ellí roblaron el [[Tratáu de Belavezha]] y crearon la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI) anulando'l [[Tratáu de Creación de la URSS]] de [[1922]], qu'estableció la [[Xunión Soviética]]. Otra ceremonia de firma llevar a cabu en [[Alma-Ata]] el [[21 d'avientu]], pa espandir la CEI ya incluyir a los cinco repúbliques d'[[Asia Central]] xunto a [[Armenia]] y [[Azerbaixán]]. [[Xeorxa]] nun se xuntó hasta [[1993]] y les [[repúbliques báltiques]] nunca se xuntaron. El [[25 d'avientu]] de [[1991]], Gorbachov anunció la so dimisión como [[presidente de la URSS]], la bandera de la [[Focete y esmartiello|focete y el martiellu]] de la Xunión Soviética foi arriada del edificiu del Senáu nel [[Kremlin de Moscú]] y reemplazada pola bandera tricolor rusa. La URSS dexara d'esistir y la [[RSFS de Rusia]] tomaba'l nome de [[Federación Rusa]].<ref name="botón">[https://www.elpais.com/articulo/internacional/GORBACHOV/_MIJAIL_/URSS/FERNANDEZ_ORDONEZ/_FRANCISCO/YELTSIN/_BORIS/UNION_EUROPEA/RUSIA/UNION_EUROPEA/RUSIA/ESPANA/elpepiint/19911226elpepiint_14/Tes ''Gorbachoy dimite y apurre el 'botón nuclear'''] El País, 26-12-1991. Aportáu'l 16-12-2010.</ref> El [[26 d'avientu]] (a otru día) el [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]] reconoció la estinción de la Unión.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/GORBACHOV/_MIJAIL_/URSS/YELTSIN/_BORIS/UNION_SOVIETICA/COMUNIDÁ_DE_ESTAOS_INDEPENDIENTES_/CEI/DESAPARICION_DE_LA_URSS/Penosa/autodisolucion/Parllamentu/sovietico/elpepiint/19911227elpepiint_9/Tes ''Penosa autodisolución del Parllamentu soviéticu''] El País, 27-12-1991. Aportáu'l 16-12-2010.</ref> === Entamu de les reformes radicales de la economía en Rusia === El [[1 de payares]] de [[1991]] el Congresu de Diputaos Populares de la RSFS de Rusia aprobó la Decisión nᵘ 1831-1 «Sobre Soporte Llegal a la Reforma Económica», al traviés de la cual el presidente rusu tenía'l derechu d'emitir decretos necesarios pa les reformes económiques si estes contraviniesen les lleis. Tales decretos entraben a valir si nun yeren refugaos nel términu de 7 díes pol Sóviet Supremu de la RSFS de Rusia, o pol Presidium. <ref name=Konsultant/> El [[6 de payares]] de [[1991]] [[Borís Yeltsin]], amás de les xeres presidenciales, asumió les competencies de primer ministru. [[Yegor Gaidar]] convertir en vizprimer ministru y simultáneamente en Ministru d'Economía y Finances. El [[5 de payares]] de [[1991]] [[Borís Yeltsin]] emitió'l Decretu nᵘ 213 «De la Lliberalización de l'Actividá Económica Estranxera en Territoriu de la RSFS de Rusia» per mediu de la cual toles compañíes ruses podíen importar y esportar mercancíes y adquirir moneda estranxera (primeramente tol comerciu esterior tuvo controláu férreamente pol estáu).<ref name=Konsultant/> El [[3 d'avientu]] de [[1991]] [[Borís Yeltsin]] emitió'l Decretu nᵘ 297 «De les Midíes de Lliberalización de Precios» per mediu de la cual el [[2 de xineru]] de [[1992]] el sistema previu de control de precios foi abolíu.<ref name=Konsultant/> === Xuiciu a los conspiradores === Los miembros del GKChP y los sos cómplices fueron acusaos de [[traición]] na forma de combalechadura destinada a tomar el poder. Sicasí, a finales de [[1992]] fueron lliberaos pendientes de xuiciu. El xuiciu na Cámara Militar de la Corte Suprema de la Federación Rusa empecipióse'l [[14 d'abril]] de [[1993]]. <ref>"Vzgliad", 18 August 2006 (en rusu)[http://vzglyad.ru/politics/2006/8/18/45786.html]</ref> El [[23 de febreru]] de [[1994]] la [[Duma Estatal]] declaró una [[amnistía]] pa los miembros del GKChP y los sos cómplices, según pa los participantes na [[crisis constitucional rusa de 1993]]. <ref name=Konsultant/> Toos aceptaron l'amnistía sacante'l xeneral [[Valentín Varénnikov]] que pidió la continuación del xuiciu, saliendo finalmente absueltu'l [[11 d'agostu]] de [[1994]].<ref name=Timeline/> === Comisión parllamentaria === En [[1991]] establecióse una Comisión Parllamentaria pa la Investigación de les Causes y Razones del intentu de golpe d'Estáu, dirixida por [[Lev Ponomaryov]], pero en [[1992]] foi eslleida pola insistencia de [[Ruslán Jasbulátov]]. == Importancia histórica == El presidente ucranianu [[Leonid Kravchuk]] llamó a los fechos de [[1991]] «el funeral del Imperiu». <ref>{{cita web|url=http://www.zn.kiev.ua/nn/show/356/32025/|títulu=Зеркало Недели|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070315220829/http://www.zn.kiev.ua/nn/show/356/32025/|fechaarchivu=15 de marzu de 2007}}<!--Títulu xeneráu por Muriu Bot--></ref> Coles mesmes, la otra [[superpotencia]], los [[Estaos Xuníos]], consolidó significativamente la so posición pa la década que taba empezando. En [[2005]] el presidente rusu [[Vladímir Putin]] catalogó'l colapsu de la [[Xunión Soviética]] como «la mayor catástrofe xeopolítica del sieglu XX». <ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4480745.stm |títulu=Putin deplores collapse of USSR |editorial=BBC |fecha=25 d'abril de 2005}}</ref> == Comunicaciones internes == Cuando asocedió'l [[golpe d'Estáu]] tuvieron lugar comunicaciones internes, estes apurrieron información sobre los eventos que tuvieron llugar incluyíu'l mesmu Golpe, les reaiciones, les comunidaes públiques apoderaes polos golpistes, etc. La [[red IRC]], una especie de chat llanzada en [[1990]] pol primera ISP de la URSS [[Relcom]], foi utilizada mientres el golpe. == Ver tamién == * [[Historia de la Xunión Soviética]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * RUSSIA AT THE BARRICADES: EYEWITNESS ACCOUNTS OF THE MOSCOW COUP (AUGUST 1991), ed. Victoria Bonnell, Ann Copper, and Gregory Freidin. Introduction by Victoria Y. Bonnell and Gregory Freidin (M.E. Sharpe, 1994). Includes the chronology of the coup, photos, and accounts from a broad cross-section of participants and eyewitnesses, including the editors. * [http://www.ibiblio.org/pub/academic/communications/logs/report-ussr-gorbatchev IRC logs]: Transcript of internet chat from the time of the coup * [http://ian.chard.org/stuff/un_gorby.html TASS transmissions at the time of the coup] (captured from short-wave radio transmissions, contains decoding errors) * [https://web.archive.org/web/20090523101028/http://www.andrewcoyne.com/essays/Newspapers/Globe%2091-96/Soviet%20coup%20analysis%20(1991).rtfd/TXT.html Andrew Coyne: Getting to the Roots of a Deserved Failure] * [https://web.archive.org/web/20070217162124/http://archive.sptimes.ru/index.php?action_id=1&i_number=696 The St. Petersburg Times #696(63), 17.08.2001] The issue of [[St. Petersburg Times (Russia)|The St. Petersburg Times]] devoted to the 10th anniversary of the coup attempt. * [http://www.marxist.net/stalinism/collapse/script.htm?5.htm] Chronology of the Coup The USSR in 1991: The Implosion of a Superpower by Dr Robert F. Miller * 1991 Diplomatic Bluebook, Section 4. The Soviet Union by the Japanese Foreign Ministry * [https://web.archive.org/web/20070927043613/http://www.memoryarchive.org/en/Moscow_Coup%2C_August_1991%2C_Anonymous]: Memories of an anonymous Russian in Wiki Memory Archive * [https://web.archive.org/web/20071127063758/http://www.memoryarchive.org/en/Moscow_Coup%2C_August_1991%2C_Sam_Lafranco]: Memories of Sam Lafranco in Wiki Memory Archive * [https://web.archive.org/web/20080107010002/http://www.douglassmith.info/143/the-1991-soviet-coup.-a-personal-account..html Personal account and photographs of historien Douglas Smith, eyewitness to the coup] * [http://www.youtube.com/watch?v=8VAHy76QO7o] Vadim Anatov, a programmer for Relcom (the first public ISP in the USSR) talking about the role of the Internet in resistance to the coup. * [https://www.youtube.com/watch?v=TUhgDrXrBV0 Documental francés "Los últimos díes de la URSS" emitíu por TVE en ''Documentos TV''] * [http://www.ibiblio.org/pub/academic/communications/logs/report-ussr-gorbatchev Comunicaciones internes mientres el golpe d'estáu] (n'inglés) {{Tradubot|Intento de golpe de Estado en la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Disolución de la Xunión Soviética]] [[Categoría:KGB]] [[Categoría:Historia de Moscú]] [[Categoría:Golpes d'estáu en Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 1ly0c3kfdy1u1qi3urxsiy83vuympqn 0 152101 3709804 3474305 2022-08-19T09:14:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki [[Ficheru:New Union Treaty.svg|thumb|400px|right|Les [[Repúbliques de la Xunión Soviética|repúbliques soviétiques]] qu'ellaboraron el ''Nuevu Tratáu d'Unión'' (en colloráu y naranxa) y les repúbliques non participantes (en negru).]] El '''Nuevu Tratáu de la Unión''' ([[Idioma rusu|en rusu]]: Новый союзный договор) foi un proyeutu de tratáu pa reemplazar al [[Tratáu de Creación de la URSS]] de [[1922]], y reemplazar a la [[Xunión Soviética]] por una nuevu entidá que se llamaría '''Unión d'Estaos Soberanos''' ([[Idioma rusu|en rusu]]: Сою́з Сувере́нных Госуда́рств) (ССГ-SSG) nun intentu de [[Mikhaíl Gorbachov]] de salvar l'Estáu soviéticu. La ceremonia pa la firma del tratáu per parte de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFS de Rusia) taba programada pal [[20 d'agostu]] de [[1991]], pero foi atayada un día antes pol [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]] de [[1991]]. La preparación d'esti tratáu tamién lo conoció como ''Procesu de Novo-Ogariovo'' (Новоогарёвский процесс), denomináu asina pol llugar de residencia del presidente Gorbachov nes cercaníes de Moscú onde se llevaron a cabu los trabayos de preparación del documentu y onde Gorbachov falara colos líderes de les [[Repúbliques de la URSS]]. == Proyeutu de descentralización == Nel [[XXVIII Congresu del PCUS]] de xunetu de [[1990]], el [[presidente de la Xunión Soviética]] [[Mikhaíl Gorbachov]] propunxo un sistema federal menos centralizáu (más bien [[Confederación|confederal]]), como una solución a los crecientes problemes étnicos na [[Xunión Soviética]]. Un borrador foi unviáu al [[Sóviet Supremu de la URSS]] el [[23 de payares]] de [[1990]]. Un comité pal so estudiu empezó a trabayar sobre'l testu'l [[11 de xineru]] de [[1991]]. Seis de les [[Repúbliques de la Xunión Soviética|quince repúbliques soviétiques]], sicasí, nun participaron nel borrador del tratáu: [[RSS d'Estonia]], [[RSS de Letonia]], [[RSS de Lituania]], [[RSS de Moldavia]], [[RSS de Xeorxa]] y [[RSS d'Armenia]]. La propuesta foi aprobada pol [[Soviet de la Unión]] el [[6 de marzu]], y unviáu al [[Soviet de les Nacionalidaes]] pa la so aprobación. Nun pudo algamar l'alcuerdu de distribución de poder ente la Unión y les Repúbliques, y la propuesta nun foi aprobada. Como elementu restrictivu adicional, delles [[República Autónoma Socialista Soviética|Repúbliques Autónomes]] espresaron el so deséu d'alzar el so estatus y formar parte del nuevu tratáu soviéticu. == Referéndum == El presidente Gorbachov trató de ganase'l sofitu popular cola propuesta. El [[17 de marzu]] de [[1991]] [[Referéndum de la Xunión Soviética de 1991|realizóse un referéndum]] en nueve repúbliques ([[RSFS de Rusia]], [[RSS d'Ucraína]], [[RSS de Bielorrusia]], [[RSS de Kazajstán]], [[RSS d'Azerbaixán]], [[RSS d'Uzbequistán]], [[República Socialista Soviética de Kirguistán|RSS de Kirguistán]], [[RSS de Turkmenistán]] y [[RSS de Taxiquistán]]), que participaron na ellaboración del proyeutu de tratáu. Nel referéndum, un 76% de los votantes sofitó'l caltenimientu del sistema federal de la Xunión Soviética, incluyendo una mayoría de toes los nueve repúbliques. La oposición foi grande nes grandes ciudaes como [[Moscú]] y [[Leningráu]]. El referéndum foi boicotiáu nes otres seis repúbliques que s'inclinaben pola independencia. Un alcuerdu ente'l gobiernu central soviéticu y los nueve repúbliques, el autodenominado alcuerdu "9+1", foi robláu finalmente en [[Novo-Ogariovo]] el [[23 d'abril]]. El Nuevu Tratáu de la Unión convertiría a la Xunión Soviética nuna federación de repúbliques independientes con un presidente, política esterior y militar común. N'agostu, ocho de los nueve repúbliques, sacante [[Ucraína]], aprobaron el borrador del nuevu tratáu con delles condiciones previéndose la firma del mesmu pal 20 d'agostu. Ucraína nun tuvo acordies con los términos del tratáu. Nel referéndum del [[17 de marzu]], la mayoría de los residentes en Rusia sofitaron la unión nos términos de la [[Declaración de Soberanía Estatal de la RSFS de Rusia]] (12 de xunu de 1990), mientres la mayoría de los residentes n'Ucraína sofitaron la unión nos términos de la [[Declaración de Soberanía Estatal d'Ucraína]] (16 de xunetu de 1990). == Intentu de golpe d'Estáu == A pesar que'l tratáu foi un intentu de salvar la unión, la llinia dura tarreció que fadría envalentonarse a delles pequeñes repúbliques y siguir l'exemplu de [[Lituania]] y primir por una completa independencia. Con esti fin llevar a cabu un [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]] los díes 18-21 d'agostu de 1991, nel qu'un grupu de miembros del gobiernu de la Xunión Soviética y de la [[KGB]] depunxeron de volao al [[Presidente de la Xunión Soviética]] Mikhaíl Gorbachov ya intentaron tomar el control del país. Los líderes del golpe d'estáu yeren miembros del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (PCUS) de la llinia dura. == Nome del Estáu en proyeutu == Orixinalmente, el nuevu Estáu soviéticu llamaríase ''Unión de Repúbliques Soviétiques Soberanes'', calteniendo'l acrónimu de la "URSS" (СССР). Nel borrador final del tratáu de la unión, esta llamaríase ''Unión d'Estaos Soberanos'' ([[Idioma rusu|en rusu]]: Союз Суверенных Государств). Dempués de la [[disolución de la Xunión Soviética]] n'avientu, los líderes de les repúbliques entamaron la [[Comunidá d'Estaos Independientes]], una alianza de 12 nuevos Estaos independientes (primeramente toles ex-repúbliques soviétiques sacante los Estaos bálticos y Xeorxa). [[Xeorxa]] xunir en [[1993]]. L'actual presidente de la Federación Rusa [[Vladímir Putin]], ye'l gran impulsor de la creación de la [[Unión Económica Euroasiática]] en [[2015]]. == Ver tamién == * [[Referéndum de la Xunión Soviética de 1991]] * [[Desfile de Soberaníes]] == Bibliografía == * [https://web.archive.org/web/20061012062757/http://history.eserver.org/ussr-in-1991.txt The USSR in 1991: The Implosion of a Superpower] by Dr. Robert F. Miller, RSSS, [[Australian National University|ANU]]. * [http://www.mofa.go.jp/policy/other/bluebook/1991/1991-4-4.htm 1991 Diplomatic Bluebook, Section 4. The Soviet Union] by the [[Ministeriu d'Asuntos Esteriores de Xapón|Japanese Foreign Ministry]]. {{Tradubot|Nuevo Tratado de la Unión}} [[Categoría:Disolución de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Correxir/Revisar títulu]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] fdkulwyvu2tftpqxwpfwmblia5fpbxy 0 152341 3709793 2994086 2022-08-19T09:13:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Persona}} '''Levón Ter-Petrosián''' {{nym}} ye un políticu [[armenia|armeniu]]. Foi [[presidente d'Armenia]] dende [[1991]] hasta [[1998]]. == Primeros años de vida == Ter-Petrosián nació n'[[Alepo]], [[Siria]] d'una de delles families armenies que sobrevivieron al [[Xenocidiu armeniu]]. Emigró a l'[[Armenia soviética]] en [[1946]]. En [[1968]], Ter-Petrosián graduóse del Departamentu d'Estudios Orientales de la [[Universidá Estatal de Yereván]]. Nel [[1972]], completó'l so [[posgráu]] na [[Universidá Estatal de Leningráu]]. Nel [[1987]], recibió'l so [[doctoráu]] de la mesma [[universidá]]. Ente'l [[1972]] y el [[1978]], trabayó como un investigador junior nel [[Institutu de Lliteratura Armeniu]]. Ente'l [[1978]] y [[1985]], caltuvo'l puestu de secretariu de ciencies en [[Matenadaran]]. Dende'l 1985, Ter-Petrosián trabayó en Matenadaran como un gran [[Investigación|investigador]]. Casóse con [[Liudmila Ter-Petrosián]], con quien tien un fíu, David Ter-Petrosián, y 3 nietos. Ter-Petrosián sabe falar fluyidamente [[idioma armeniu|armeniu]], [[Neoaraméu asiriu|asiriu]],<ref>[https://web.archive.org/web/20131229082634/http://www.reporter.am/go/article/2009-03-27-armenia-is-a-homeland-for-the-assyrians-who-have-non-homeland Armenia is a homeland for the Assyrians, who have non homeland]</ref> [[idioma rusu|rusu]], [[idioma francés|francés]], [[idioma inglés|inglés]], [[idioma alemán|alemán]], [[Idioma árabe|árabe]] y dalgunos [[Llingües muertes|idiomes estintos]]. Ye autor de más de 70 publicaciones académiques n'armeniu, rusu y francés. Tamién ye un miembru de la [[Xunión d'Escritores d'Armenia]], de la [[Sociedá Franco-Asiática]], [[Mexitarios|Academia Mexitaria]] de [[Venecia]] y poseye una serie de [[doctoráu honoris causa|doctoraos ''"honoris causa"'']] ente los que destaquen los de la [[Universidá de la Verne]], la [[Universidá de Sofía]], la [[Universidá de París]] y la [[Universidá d'Estrasburgu]]. La carrera política de Ter-Petrosián empezó na [[Década de 1960|década de los años 60]]. Nel [[1966]], foi arrestáu pola so participación activa nuna manifestación del [[24 d'abril]]. En [[febreru]] de [[1988]], entamó a dirixir el [[Comité Karabaj]] de Matenadarán. En [[mayu]] del mesmu añu, empezó a rellacionase col Comité Armeniu del movimientu Karabaj. Dende'l [[10 d'avientu]] de [[1988]] hasta'l [[31 de mayu]] de [[1989]], tuvo baxo arrestu en [[Matrosskaya Tishina]] xunto con otros miembros del Comité Karabaj. Nel [[1989]], Ter-Petrosián foi escoyíu miembru de la Xunta del [[Movimientu Nacional Pan-Armeniu]]. Dempués, foi presidente de la xunta. El [[27 d'agostu]] de [[1989]], foi elixíu como un diputáu al [[Sóviet Supremu]] de la [[RSS d'Armenia]]. Foi reelixíu como diputáu'l [[20 de mayu]] de [[1990]]. El [[4 d'agostu]] del mesmu añu, convirtióse en [[Presidente d'Armenia|presidente del Conseyu Supremu]] de la [[República d'Armenia]].<ref>[http://www.levonpresident.am/ The Official Levon Ter-Petrosian for President Web Site]</ref> == Presidencia == Ter-Petrosián foi'l primer presidente [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 1991|elixíu]] popularmente de l'acabante d'independizar Armenia'l [[16 d'ochobre]] de [[1991]] y [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 1996|reelixíu]]'l [[22 de setiembre]] de [[1996]]. Consideróse la so reeleición como un [[fraude eleutoral]] pola oposición y por dellos observadores internacionales. La so popularidá menguó más a midida de que la oposición empezó a culpalu de la [[crisis económica]] na que la economía de l'Armenia post-soviética taba somorguiada. Tamién yera impopular por un partíu en particular: la [[Federación Revolucionaria Armenia]], qu'él prohibió y encarceló al so líder, por cuenta de que'l partíu tuvo un lideralgu basáu nel estranxeru, daqué que nun taba dexáu en rellación cola [[constitución d'Armenia]]. == Arrenuncia == [[Archivu:Robert_Kocharyan.jpg|thumb|150px|Primer Ministru [[Robert Kocharián]].]] Foi obligáu a arrenunciar en [[febreru]] de [[1998]] dempués de sofitar la ocupación nel conflictu del [[Altu Karabaj]] onde munchos armenios consideraron que debilitaría la so seguridá. Los ministros más importantes de Ter-Petrosián, dirixíos pol primer ministru daquella [[Robert Kocharián]], refugaron aceptar un plan de paz pa Karabaj xunto colos mediadores internacionales en [[setiembre]] de [[1997]]. El plan, aceptáu por Ter-Petrosián y Azerbaixán, pidió una solución "gradual" del conflictu que retardaría un alcuerdu nel estáu de Karabaj, la principal torga. Tal alcuerdu yera p'autorizar la torna de la mayoría de los territorios azeríes controlaos por Armenia alredor de Karabaj y el llevantamientu del bloquéu d'Azerbaixán y [[Turquía]] d'Armenia. == Vuelta a la política == [[Archivu:Serzh_Sargsyan_2009.jpg|thumb|200px|[[Serzh Sargsián]].]] [[Archivu:Ստեփան_Դեմիրճյան3.jpg|thumb|200px|[[Stepan Demirchyan]].]] [[Archivu:Aram_Sargsyan_2010.jpg|thumb|200px|[[Aram Sargsián]].]] Dende la so arrenuncia, Ter-Petrosián raramente apaecía en públicu y evitó contautu cola prensa, a pesar de qu'había especulaciones de que diba postulase pa la presidencia d'Armenia nes [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 2003|eleiciones xenerales en febreru del 2003]]. Sicasí, dedicóse a la investigación científica. Ente'l [[2005]] y [[2007]], Ter-Petrosián publicó dos volúmenes de la so investigación histórico-política ''Los cruzaos y armenios''. El [[21 de setiembre]] de [[2007]], dio la so primer declaración pública dempués de 10 años nun eventu en [[Yereván]] pol 16ᵘ aniversariu de la declaración d'independendia d'Armenia. Nel so discursu, criticó fuertemente a [[Kocharián]]. Darréu, Ter-Petrosián oficialmente anunció la so cantidatura nes [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 2008|eleiciones presidenciales del 2008]] nun discursu nesa mesma ciudá'l [[26 d'ochobre]]. Acusó al gobiernu de Kocharián de corrupción masiva, inculpándolu nel robu de «3 a 4 mil millones de dólares» mientres los 5 años de gobiernu. Él foi críticu de les demandes del gobiernu del crecimientu d'una economía fuerte y argumentó que Kocharián y el so primer ministru, [[Serzh Sargsián]], tuvieron qu'aceptar una solución al problema del [[Altu Karabaj]] que foi la mesma solución qu'él mesmu propunxo 10 años tras. Un grupu de partíos d'oposición empezó a sofitar dende la so vuelta a la vida política, incluyendo'l [[Partíu Popular d'Armenia]], lideráu por [[Stepan Demirchyan]], el [[Partíu Republicanu Armeniu]] lideráu por [[Aram Sargsián]],<ref>Emil Danielian and Liz Fuller, [http://www.rferl.org/featuresarticle/2007/11/fc64b5fb-efac-4463-8y9f-13b3d6fd1714.html "Armenian Ex-President Confirms Comeback Plans"], Radio Free Europe/Radiu Liberty, 1 November 2007.</ref> el [[Partíu Socialdemócrata Hunchacu]], el movimientu "Azadakrum" por [[Jirair Sefilián]], el partíu Nuevos Tiempos y el [[Patrimoniu (Armenia)|Partíu Patrimoniu]], lideráu por [[Raffi Hovannisián]].<ref>[http://www.payqar.org/am/1/ Payqar newspaper]; ver tamién http://azadakrum.org</ref> === Protestes === Los resultaos finales de les eleiciones, que tuvieron llugar el [[19 de febreru]] de [[2008]], oficialmente amosó a Ter-Petrosián en segundu llugar col 21.5% de los votos. Cuando él y los sos simpatizantes acusaron al gobiernu de falsificar les eleiciones y proclamáronse ganadores;<ref>[https://web.archive.org/ web/20080907111721/http://www.iht.com/articles/ap/2008/02/19/europe/EU-POL-Armenia-Presidential-Election.php "Armenian opposition candidate accuses prime minister of election violations"], Associated Press (''International Herald Tribune''), [[19 de febreru]] de [[2008]].</ref> empezando'l [[20 de febreru]], dexó pasar [[Protestes de les eleiciones presidenciales d'Armenia del 2008|les protestes]] llamando a decenes de miles de los sos siguidores a les cais en Yereván.<ref>[https://web.archive.org/web/20080412011207/http://www.iht.com/articles/ap/2008/02/21/europe/EU-POL-Armenia-Presidential-Election.php "Thousands challenge victory of Armenian PM in presidential vote in 2nd day of protests"], [[Associated Press]] (''International Herald Tribune''), [[21 de febreru]] de [[2008]].</ref> Na mañana del [[1 de marzu]], al reportase evidencia d'armes de fueu, les autoridaes intentaron inspeicionar les tiendes de los manifestantes. La policía esvalixó violentamente a cientos de manifestantes acampaos nes cais. Ter-Petrosián foi puestu baxo arrestu domiciliariu, al nun ser dexáu dexar la so casa, anque dempués les autoridaes refugaron les acusaciones.<ref>[https://web.archive.org/web/20080304113444/http://www.armenialiberty.org/armeniareport/report/en/2008/03/FFAB3C6D-A75D-4Y48-B0D6-5D3A83069160.ASP Ter-Petrosian ‘Under House Arrest,’ Rally Broken Up, ''Radio Liberty'']</ref> Unes hores dempués, decenes de miles de manifestantes arrexuntáronse na plaza Miasnikián pa protestar escontra l'aición tomada pol gobiernu. La policía, acorviada pol tamañu del ensame, retiróse. Impúnxose un estáu d'emerxencia pol presidente Kocharián a les 17 hores, que dexó esplegar militares por tola capital. Na nueche, dellos pocos de miles de manifestantes atrincheráronse usando buses municipales. Como resultáu de los enfrentamientos cola policía, diez persones morrieron.<ref>[http://www.rferl.org/featuresarticle/2008/03/7D25D2BD-9268-4233-A631-BF5F29FD5BCE.html "Armenia: Eight Killed After Clashes Between Police, Protesters"], Radio Free Europe/Radio Liberty, March 2, 2008.</ref> Nel [[2011]], Ter-Petrosián tomó otra vegada'l lideralgu nes protestes n'Armenia qu'empezaron coles manifestaciones de la [[Primavera Árabe]].<ref>{{cita publicación|url=http://menasassociates.blogspot.com/2011/03/armenia-protests-gather-pace.html|agency=Menas Associates|fecha=[[18 de marzu]] de [[2011]]|fechaaccesu=26 d'abril de 2011|títulu=Armenia protests gather pace}}</ref> Como líder del bloque opositor del [[Congresu Nacional Armeniu]], formada 2 años enantes del españíu de les protestes, Ter-Petrosián acusó al presidente [[Serzh Sargsián]], escoyíu nes eleiciones del [[2008]], de ser illexítimu y fixo un llamáu pa la lliberación de los presos políticos, l'arrenuncia del gobiernu, y una completa investigación dientro de la [[violencia]] que mató a diez de los sos simpatizantes nel [[2008]].<ref>{{cita publicación|url=http://massispost.com/?p=2544|agency=Massis Post|títulu=Ter-Petrosian Sets New Deadline For Armenian Leadership|fecha=[[8 d'abril]] de [[2011]]|fechaaccesu=26 d'abril de 2011}}</ref><ref>{{cita publicación|url=http://www.rferl.org/content/armenian_opposition_threatens_war_if_political_prisoners_not_freed/3557017.html|agency=Radio Free Europe/Radio Liberty|fecha=[[14 d'abril]] de [[2011]]|fechaaccesu=26 d'abril de 2011|títulu=Armenian Opposition Threatens 'War' If Political Prisoners Not Freed}}</ref> === Eleiciones parllamentaries del 2012 === Levón Ter-Petrosián dexó'l [[Congresu Nacional Armeniu]] mientres les [[Eleiciones parllamentaries d'Armenia del 2012|eleiciones parllamentaries del 2012]]. == Filmografía == *[[2002]]: ''[https://web.archive.org/web/20071228092044/https://video.google.com/videoplay?docid=-5259207171967580050 '''El manuscritu de la independencia''']'' (Matián Ankajutián) (Մատյան Անկախության), un documental, que foi dedicáu al 10ᵘ aniversariu de la independencia d'Armenia ([[1991]]-[[2001]]). Direutor - [[Levon Mkrtchián]]. == Referencies == {{llistaref}} ==Bibliografía== *{{cita llibru|last1=Ter Petrosian|first1=Levon|títulu=Ancient Armenian Translations|date=1992|publisher=Krikor and Clara Zohrab Information Center/St. Vartan Press|location=[[Nueva York]]}} *{{cita llibru|last1=Ter-Petrosyan|first1=Levon|títulu=Խաչակիրները և հայերը: Հ. Ա. Ուսումնասիրություն և թարգմանություններ [The Crusaders and the Armenians: Volume I: Research and translations]|date=2005|location=[[Yereván]]|language=hy}} *{{cita llibru|last1=Ter-Petrosyan|first1=Levon|títulu=Խաչակիրները և հայերը: Հ. Բ. Պատմա-քաղաքագիտական հետազոտություն [The Crusaders and the Armenians: Volume II: Historical-political analysis]|date=2007|publisher=[[Calouste Gulbenkian Foundation]]|location=[[Yereván]]|language=hy}} {{socesión| títulu= [[Archivu:Coat of arms of Armenia.svg|35px]]<br>[[Presidente d'Armenia|Presidente de la República d'Armenia]] | periodu=[[1991]] - [[1998]] | predecesor=''cargu creáu''| socesor= [[Robert Kocharián]]}} {{NF|1945||Ter-Petrosián}} [[Categoría:Gobernantes d'Armenia]] [[Categoría:Sirios armenios]] ksrn668oivnek9o9tym32gq072szpxp 0 152519 3709365 3708914 2022-08-18T13:46:17Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}}'''Suniti Solomon''' (1939 - 28 de xunetu de 2015) foi una [[médica]], [[botánica]], y [[microbioloxía|microbióloga]] [[india]]; quién empecipió estudios de sida y prevención n'India dempués de diagnosticar el primer casu de [[VIH/sida|sida]] [[India|indiu]] en [[Chennai]] en 1985.<ref name="time">{{Cita web| url= http://time.com/3976357/indian-aids-pioneer-suniti-solomon/|títulu=Dr. Suniti Solomon, Pioneering Indian HIV/AIDS Researcher, Dies at 76|autor=Sania Farooqui|fecha=29 de xunetu de 2015|editorial=Time (magacín)}}</ref> Fundó'l Centru d'Estudios Y R Gaitonde de SIDA y Educación en Chennai. El gobiernu indiu confirió-y el Premiu Mujer Bio-científiques.<ref name="toi">{{Cita web|url= http://timesofindia.indiatimes.com/city/chennai/Suniti-Solomon-who-woke-India-up-to-HIV-threat-dies-at-76/articleshow/48260161.cms?utm_medium=referral|títulu=Suniti Solomon, who woke India up to HIV threat, dies at 76|fechaaccesu=29 de xunetu de 2015|fecha=29 de xunetu de 2015|editorial=The Times of India}}</ref><ref name="ie">{{Cita web|url=http://indianexpress.com/article/india/india-others/dr-suniti-solomon-who-pioneered-hiv-research-and-treatment-in-india-passes-away/|títulu=Dr Suniti Solomon, who pioneered HIV research and treatment in India, passes away|fechaaccesu=29 de xunetu de 2015|fecha=29 de xunetu de 2015|sitiuweb=Arun Janardhanan|editorial=Indian Express}}</ref><ref name="rediff">{{Cita web|url=http://www.rediff.com/news/report/dr-suniti-solomon-part-of-team-who-detected-hiv-passes-away/20150728.htm|títulu=Dr Suniti Solomon, part of team who detected HIV, passes away|fechaaccesu=29 de xunetu de 2015|fecha=28 de xunetu de 2015|editorial=Rediff}}</ref><ref name="huff">{{Cita web|url= http://www.huffingtonpost.in/2015/07/28/suniti-solomon-hiv_n_7884648.html|títulu=Suniti Solomon, Doctor Who Awakened India To HIV, Passes Away|fechaaccesu=29 de xunetu de 2015|fecha=28 de xunetu de 2015|editorial=Huffington Post}}</ref> El 25 de xineru de 2017, el gobiernu d'India confirió-y el "Premiu Padma Shri" pola so contribución a la medicina.<ref name="370ee6f0">{{Cita noticia|títulu=In 2017, Padma Awards to honour unsung heroes of healthcare|url=http://medicaldialogues.in/in-2017-padma-awards-to-honour-unsung-heroes-of-healthcare/|fecha=27 de xineru de 2017|editorial=Medical Dialogues}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://padmaawards.gov.in/PDFS/PadmaAwards-2017_25012017.pdf|títulu=PadmaAwards-2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170129231739/http://www.padmaawards.gov.in/PDFS/PadmaAwards-2017_25012017.pdf|fechaarchivu=29 de xineru de 2017}}</ref> == Educación y vida tempranes == Suniti Solomon, o Suniti Gaitonde (el so nome de nacencia), nació nuna familia hindú Maharashtrian de comerciantes de cueru en Chennai. Foi la séptima neña nuna familia d'ocho, y fía única.<ref name="lan">{{Cita publicación|url= http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2815%2900772-2/fulltext|títulu=Suniti Solomon|fecha=7 de payares de 2015|volume=386|númberu=10006|fechaaccesu=8 de payares de 2015|páxina=1818|doi=10.1016/S0140-6736(15)00772-2}}</ref><ref name="yrg2">{{Cita web|url=http://www.yrgcare.org/about-us/our-founder/|títulu=About Us/Our Founder|fechaaccesu=16 de xunetu de 2016|sitiuweb=YRG CARE}}</ref> Nuna entrevista de 2009, dixo qu'empezó a interesase en medicina poles visites añales del funcionariu de salú a la so casa pa recibir vacunes.<ref name="live">{{Cita noticia|títulu=Freedom to live with HIV — Suniti Solomon|url= http://www.livemint.com/Leisure/0BndFwDSQojGe71oE8lFVK/Freedom-to-live-with-HIV--Suniti-Solomon.html|fecha=14 d'agostu de 2009 |fechaaccesu=8 de payares de 2015|editorial=HT Media Ltd}}</ref> Estudió [[medicina]] nel Madras Medical College; y fixo una especialzaicón en patoloxía, en Londres, EE. XX. y Australia hasta qu'en 1973 ella y el so home, Victor Solomon, tornaron a Chennai, porque " sentí que los mios servicios yeren más necesarios n'India." Llogró'l so doctoráu en microbioloxía y xunióse al Institutu de Microbioloxía en Madras Medical College. == Carrera == A principios de la so carrera nel estranxeru, Solomon trabayó como moza médica nel Hospital King College, Londres. Dempués de tornar a India, trabayó como microbióloga en Madras Medical College; y, darréu foi profesora. Siguió trabayando sobre descripciones clíniques de SIDA en 1981, [[Virus de la inmunodeficiencia humana|afayándose'l VIH]] en 1983. En 1986, decidir a probar en cien trabayadores, cuando entá India nun falaba abiertamente de les comunidaes lésbicu-gai. Seis d'eses amueses de sangre del centenar resultaron VIH positivos. Más tarde, unvió les amueses a la [[Universidá Johns Hopkins]] en Baltimore pa un retest, confirmando la resultancia.<ref name="hindu">{{Cita noticia| apellíos=Gaitonde|nome=Vishwas|títulu=Remembering Dr. Solomon|url=http://www.thehindu.com/sci-tech/health/world-aids-day-how-dr-suniti-solomons-flexibility-shaped-indies-aids-crisis/article7936732.ece|fechaaccesu=16 de xunetu de 2016}}</ref> Esi descubrimientu aportó na primer documentación de VIH n'India.<ref name="yrg">{{Cita web|url= http://www.yrgcare.org/about-us/history/|títulu=About Us/The History|fechaaccesu=16 de xunetu de 2016|sitiuweb=YRG CARE| editorial =Y.R. Gaitonde Centre for AIDS Research and Education}}</ref> De magar, Solomon decidió dedicar la so vida n'investigaciones en sida, VIH, tratamientu, y concientización. Describió cómo persones VIH infectaron a sanos; inclusive'l so home nun quería "trabayar con pacientes VIH positivos," onde la mayoría naquel tiempu yeren homosexuales , quien s'inyectaben sustances y trabayadores de sexu. Solomon respondió " tienen qu'escuchar les sos hestories y entós nun diiríen la mesma cosa." Solomon foi una de les primeres persones en falar abiertamente de VIH y l'estigma a lo llargo d'él, una vegada declaró "ta matando más persones l'estigma y la discriminación que'l mesmu Sida." == Obra == === Delles publicaciones === * {{Cita publicación|apellido1=Solomon|nome1=Suniti|apellíu2=Subramadam|nome2=S|apellíu3=Madanagopolan|nome3=M|títulu=In vitro sensitivity of enteric bacteria to epicillin, chloramphenicol, ampicillin and furazolidone|publicación=Current Medical Research and Opinion|fecha=1976|volume=4|númberu=3|páxines=229-232|doi=10.1185/03007997609109309}} * {{Cita publicación|apellido1=Solomon|nome1=S|apellíu2=Kumarasamy|nome2=N|apellíu3=Jayaker Paul|nome3=S A|apellíu4=Venilla|nome4=R |apellíu5=Amairaj|nome5=R Y|títulu=Spectrum of opportunistic infections among AIDS patients in Tamil Nadu, India|publicación= International journal of STD & AIDS|fecha=1995|volume=6|númberu=6|páxines=447}} * {{Cita publicación|apellido1=Kumarasamy|nome1=N|apellíu2=Solomon|nome2=S|apellíu3=Jayaker Paul|nome3=S A|apellíu4=Edwin|nome4=R| apellíu5=Sridhar|nome5=S|títulu=Neurological manifestations in aids patients in South India|publicación=Journal of Neuroimmunology |fecha=1995|volume=63|númberu=1|páxina=100|doi=10.1016/0165-5728(96)80989-1}} * {{Cita publicación|apellido1=Solomon|nome1=S|apellíu2= Madhaven|nome2=H|apellíu3=Biswas|nome3=J| apellíu4=Kumarasamy|nome4=N|títulu= Blepharitis and lid ulcer as initial ocular manifestation in acquired immunodeficiency syndome patients|publicación=Indian Journal of Ophthalmology|fecha=1997|volume=45|númberu=4|páxina=233-234}} * {{Cita publicación|apellido1=Solomon|nome1=S|apellíu2=Kumarasamy|nome2=N|apellíu3=Ganesh|nome3=A K|apellíu4=Amairaj|nome4=R|títulu= Prevalence and risk factors of HIV-1 and HIV-2 infection in urban and rural areas in Tamil Nadu, India|publicación= International Journal of STD & AIDS|fecha=1998|volume=9|númberu=2|páxina=98-103|doi=10.1258/0956462981921756}} == Premios == * 2001, premiu por trabayos pioneros en sida/ VIH pol equipu estatal médicu. * 2005, premiu de llogru pa tola vida pol so trabayu sobre'l VIH por Tamil Nadu State AIDS Control Society * 2006, DMS (Honoris Causa) pola [[Universidá Brown]], EE.XX. * 2009, 'Gallardón Mujer Nacionales Bio-científicos' pol Ministeriu indiu de ciencia y teunoloxía. * 2010, membresía de l'Academia Nacional de Ciencies Médiques.<ref name="List of Fellows - NAMS">{{Cita web|url=http://www.nams-india.in/downloads/fellowsmembers/ZZ.pdf|títulu=List of Fellows - NAMS|fechaaccesu=19 de marzu de 2016|fecha=2016|editorial=National Academy of Medical Sciences}}</ref> * 2012, ' premiu de llogru pa tola vida pol so trabayu sobre'l SIDA/VIH pola MGR Universidá Médica en Chennai. * Y munchos otros premios, como'l Premiu Madre Teresa Conmemorativo' por educación y servicios humanitarios. * 2017 Gobiernu d'India anunció'l "Premiu Padma Shri" (póstumu) polos sos servicios nel campu de la medicina<ref name="370ee6f0" /> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|en|Suniti Solomon|771174674}} {{NF|1939|2015|Solomon}} {{Tradubot|Suniti Solomon}} [[Categoría:Médicos y médiques]] [[Categoría:Botánicos y botániques de la India]] [[Categoría:Botánicos y botániques de la India]] [[Categoría:Científicos y científiques de la India]] [[Categoría:Médicos y médiques de la India]] [[Categoría:Activistes en llucha contra'l sida]] [[Categoría:Microbiólogos de la India]] [[Categoría:Trata de persones]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 9rosrz3zclc9wd6yaef0fjdpu6p4tb4 0 152712 3709815 3666179 2022-08-19T09:15:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{wikificar|t=20200406020433}} {{referencies|t=20100302}} {{Documentu}} La '''Perestroika''' (en [[Idioma rusu|rusu]] {{audiu|1=ru-perestroika.ogg|2=''перестройка''}}, "reestructuración") ye conocida como la reforma económica destinada a desenvolver una nueva estructura de la economía interna de la Xunión Soviética, que foi llevada a la práutica en tol so territoriu por [[Mikhaíl Gorbachov]], un mes dempués de que tomara'l poder. La visión que Mikhaíl Gorbachov tenía pal futuru yera, fundamentalmente, reorganizar el sistema [[Socialismu|socialista]] pa poder caltenelo. Dientro de los sos planes de cambéu taba que la sociedá soviética pudiera tresformase por que tuviera llista y pudiera contribuyir a la creación d'un nuevu sistema económicu dientro del socialismu, na Xunión Soviética. Esti procesu tuvo llenu de conversiones escontra la democracia na política y nos miembros del [[Kremlin]], trayendo consigo una enorme cantidá de consecuencies na economía y na sociedá, que remataron cola era de Gorbachov y la consecuente [[disolución de la URSS]]. == El procesu == Mientres los sos primeros años nel poder, Gorbachov nun fixo nengún cambéu importante nel plan económicu del Estáu anque dixo que yera necesariu faelo. En [[1987]], Gorbachov y los sos ministros d'economía introducieron les reformes necesaries de lo que sería conocíu como Perestroika. La Perestroika ye una reforma basada na reestructuración del sistema económicu llevada a cabu na URSS, na década de 1980. Cuando en [[1985]] el reformista [[Mikhaíl Gorbachov]] foi escoyíu secretariu xeneral y convirtióse nel máximu diverxente soviéticu, esta política yá taba diseñada de previu, pero foi na xunta del Comité Central del PCUS d'abril de 1985 cuando decidió ponese la en práutica de momentu. El programa consistía en convertir a la URSS, en 500 díes, nuna economía socialista de mercáu. Basáu nel totalitarismu económicu del estáu, que fungía como alministrador de tolos medios de producción, industria y dueñu de la tierra na so totalidá, ensin esistencia de propiedá privada sacante d'artículos personales básicos, so la teoría Marxista de la propiedá coleutiva de los medios de producción alministrada pol estáu. Dende la dómina de Lenin hubo munchos conflictos y discutinios sobre la forma d'economía que debía exercer como transitoria escontra'l comunismu real. Ello ye que unu de los conflictos más entrevesgaos foi la esistencia o non d'un sistema de mercáu basáu n'ufierta y demanda nuna economía marxista. Pa dellos autores como Serguéi Kara-Murzá, esti procesu constituyó una revolución dende "enriba", llevada a cabu pola ''[[nomenklatura]]'' soviética (grupos dirixentes del partíu) que realmente queríen xustificar el so estilu de vida burgués, cuidao que el grupu gobernante gociaba de privilexos a los que nun podía disponer el ciudadanu común. Pa esti autor, el sistema coleutivista tresformárase nuna torga, pos nun-yos dexaba exercer como una nueva clase social de forma abierta. Nel planu granible, foi un severu procesu de desindustrialización y privatización a base de la venta de les propiedaes estatales (propiedá de la totalidá del pueblu nel so conxuntu) pasando a manes privaes. Un procesu que foi llamáu "terapia de choque" por [[Borís Yeltsin]] (primer presidente de la Rusia post-soviética), pasando d'un estáu socialista basáu nun sistema económicu solidariu a un estilu capitalista neolliberal de tipu occidental. Según el mesmu autor, pal momentu d'implementada la Perestroika, la URSS nun s'atopaba en crisis económica, pos el cálculu económicu d'un estáu socialista ye diametralmente distintu a los estaos capitalistes (PIB, PPC), pos l'esperimentu soviéticu basar nun estáu emplegador monopolista y nun se rixe poles utilidaes xeneraes pol trabayu. Básicamente l'estáu redistribuye tou lo producío nel so conxuntu pol pueblu, el dineru tresformar nun mecanismu de truecu ensin ser afeutáu por práutiques especulatives (defectu del capitalismu, gran parte de la riqueza granible queda reteníu n'elementos non granibles de los sistemes financieros, formes "parasitarias" de la producción). Pa la década de los ochentas esistía un sistema de sanidá, educación y vivienda gratuita o bien subvencionáu, vivienda modesta pero bien digna en constante aumentu (pa los ochentas el m² habitable yera de 15 m² por persona, superior al estándar européu actual), l'alimentación del soviéticu y l'esperanza de vida yeren de los meyores del mundu. L'agricultura yera bien eficiente, pero con problemes de distribución de productos, y primero de too esistía'l plenu emplegu, nun esistía probeza estrema, toos esti indicadores faíen del ciudadanu de la URSS, polo xeneral, una persona culta, con una vida digna. L'oxetivu principal yera pasar d'un sistema d'economía centralmente planiada a un sistema d'economía de mercáu (llei d'ufierta y demanda), pa lo cual dexóse una cierta autonomía llocal y dar# en la lliberalización de precios. Tamién pretendía lluchase contra la corrupción, l'alcoholismu y el absentismo llaboral (según la nueva teoría, el plenu emplegu qu'esistía na URSS xeneraba que los trabayadores non pudieron persuadise per mediu del despidu y perda de beneficios) defendiendo la lliberalización económica, dexando a les empreses tomar decisiones ensin consultar a les autoridaes y fomentando la empresa privada y les sociedaes conxuntes con un númberu llindáu de compañíes estranxeres, impulsando asina la inversión. Asina mesmu, enllantóse una cierta democratización de la vida política. [[Abel Aganbegián]], el primer conseyeru económicu de Gorbachov, y en gran parte responsable de la base teórica del programa de cambéu, afirmó que nun 40&nbsp;% de la industria produciríase un amenorgamientu de la producción y que, amás, esistía una degradación de l'agricultura. Por ello, propunxo reformes pa dar más autonomía a la empresa, midíes p'ameyorar el rendimientu del trabayador y la calidá de los productos. Les alternatives económiques d'otros países socialistes ignoráronse (como'l cambéu del Socialismu Chino de los setentas) y les midíes que s'adoptaron nun s'aldericaron primeramente, dexando la entrada de capital estranxeru y averándose cada vez más al capitalismu. Asina, adulces fuéronse introduciendo actividaes económiques privaes, por aciu la paulatina introducción de contratos individuales en fábriques y faciendes coleutives. Llevar a cabu midíes, como la venta d'un gran númberu d'empreses estatales, reformes de la moneda y un nuevu sistema bancariu y financieru. Pa entamos de la década de 1990, la URSS atopábase sumida nuna fonda crisis económica ensin precedentes, cuidao que nun esistía a la fecha una teoría o metodoloxía académica de cómo un estáu d'economía planiada centralmente, pasa a convertise nuna economía de mercáu llibre. Escordóse dafechu tol complexu treme industrial y agrícola de la URSS, el país virtualmente paralizóse, la inflación disparóse y les condiciones de probeza (práuticamente inesistentes de la URSS) arrobinar al 90&nbsp;% de la población al puntu que la mesma URSS sumió como estáu y como superpotencia mundial del periodu de la Guerra fría. == La reforma económica y los ingresos de la población rusa == La Perestroika instaurada na URSS por Mikhaíl Gorbachov prometía grandes coses pa los ciudadanos, pero los dirixentes d'entós optaron por xubir los sueldos a diverses categoríes d'ocupaos. Esta decisión provocó la escasez y la necesidá de subvención, lo qu'empioró la so situación y la de l'ayalga pública. L'elementu más destructivu foi la Llei d'Empresa, pos anulaba tou control sobre los recursos, de cuenta que s'amenorgó la inversión. La desmembración de la URSS en pequeñes repúbliques, la creación de bancos propios y la concesión de creitos ilimitaos provocaron inflación y l'escasez total, l'interés pol dineru aportó a mínimu. === Lliberalización de precios en 1992 === La lliberalización de los precios (llei d'ufierta y demanda) en [[1992]] y l'arrenunciu a la ríxida regulación de salarios causaron un sustancial aumentu nel nivel de vida{{ensin referencies}}, según cambeos na dinámica y estructura de los ingresos, estremando rexones y cañes na remuneración del [[Trabayu (Derechu)|trabayu]]. Surdió una clase de nuevos ricos, que los sos ingresos nun proveníen del trabayu, y amplióse el númberu de probes; en [[1993]], casi una tercer parte de la población rusa tenía ingresos que nun garantizaben un nivel mínimu de subsistencia. === Distribución polarizada de los ingresos === Aumentó la diferenciación de la población nel nivel d'ingresos ''“per cápita”'' de forma vertixinosa; asina, al 20&nbsp;% de la población más rica correspondía-y el 50&nbsp;% de los ingresos monetarios. Surdieron grandes desproporciones na remuneración de los salarios por cañes de la economía, por cuenta de la falta de competencia ente les empreses: les que llograron monopolizar los mercaos de venta, paguen salarios enforma mayores que'l restu. Apaecieron nuevos oligarques de les principales industries. Pal soviéticu, lo anterior foi un choque psicolóxicu enorme, cuidao que vía impotente cómo tol complexu industrial apurrir a manes privaes, industries que nun representaben, pa ellos, activos fixos. Aumentaron les diferencies ente les rexones, les de situación más ventaxosa fueron les d'una mayor especialización granible. La distinción del nivel de consumu nun yera tan grande como la d'ingresos nominales, yá que nes zones centrales de [[Rusia]] los precios de los productos básicos son menores que nes más meridionales o en [[Siberia]]. Per otru llau, la estructura de los ingresos varió pa la mayor parte de la población: pal 75&nbsp;% de la población la fonte d'ingresos ye'l salariu, pal 20&nbsp;% la pensión y pal 5&nbsp;% los negocios propios. Pa la población asalariada la situación ye la peor pola falta d'incorporación de la fuerte inflación al salariu. El restu de los trabayadores tien una situación más favorable; aun así, la xente vese obligada a buscar fontes complementaries d'ingresos. Nel campu del consumu, la estructura empioró nestos últimos dos años, la parte destinada a alimentos ye del 50&nbsp;%, amenorgando'l restu de consumos de productos non comestibles y de servicios. === Condicionantes del nivel de vida Diversos bienes sociales subvencionar pol [[Estáu]]. # La estadística oficial nun recueye los ingresos de la producción ensin rexistrar. Amás el Comité Estatal d'Estadística nun fixo estudios fondos de los presupuestos familiares dende [[1989]]. # Nos empiezos de la lliberalización la población tenía acumulaos considerables stocks de cebera y artículos industriales, lo que sirvió como frenu a la cayida d'ingresos dempués de la lliberalización. La población polarízase con al respective de los ingresos cola apaición de los superricos, una pequeña parte que llogra los sos ingresos de los negocios y del restu. Esta situación plantega dos problemes : ## Fonte de tensión social. ## El grupu poblacional en redol a los pequeños negocios puede amontar la so participación sofitando y sofitándose na [[inflación]]. Los cambeos na distribución de los ingresos en [[Rusia]] dempués de la Perestroika y la lliberalización de los precios llevaron a la población rusa a una polarización na so status con grandes diferencies de nivel de vida según la fonte de llogru de renta de los individuos. Esti efeutu dar por delles causes: # La primera pola distinta incorporación de la inflación a les fontes de [[renta]]. # Otra causa son les distintes fontes de renta y la so participación nos ingresos finales. # Per otru llau, la escasez xeneral y la rexón determinen la capacidá de consumu de los individuos, qu'amás varió considerablemente. La inesistencia d'una [[clase media-alta]] y la rapidez de les operaciones que se realicen, según la falta d'interés pol dineru, faen que la evolución de la estructura d'ingresos nun sía la más recomendable. == Consecuencies polítiques == En política esterior, Gorbachov tendía a que s'axustara l'amenorgamientu d'armamentu y se pacificaran les rellaciones internacionales, polo que retiró a les tropes soviétiques d'Afganistán y recibió en Moscú al presidente d'Estaos Xuníos [[Ronald Reagan]]. En siendo escoyíu presidente del Sóviet Supremu, Gorbachov aceleró'l programa de reformes polítiques. Foi escoyíu xefe del Estáu (1989) y primer [[presidente de la Xunión Soviética]] pol congresu (1990). Amenorgóse l'interés de la URSS pelos países socialistes del Tercer Mundu y empecipióse una predilección pelos países occidentales y pola democracia, a la que costó enforma afaese. La reforma, aplicada con mayor fuercia sobremanera a partir de [[1987]], algamaba toles árees del sistema soviéticu: la ciencia, la teunoloxía, la reorganización de la estructura económica y los cambeos na política d'inversiones. Pa ello tratóse de faer un meyor usu de los medios económicos de que se disponía. La reforma supunxo'l saneamientu d'una burocracia ineficaz y collo pretendíase implicar más al conxuntu de ciudadanos na xera de reconstruyir la so economía. La Perestroika diba complementada pola ''[[glásnost]]'', una política d'apertura escontra los medios de comunicación, con tresparencia informativa, dexando la [[llibertá d'espresión]] y d'opinión, al contrariu que na etapa anterior, carauterizada pola represión escontra los contrarios al sistema. Esto foi xenerando una confrontación política encabezada poles crítiques de [[Borís Yeltsin]], que foi estremáu en [[1987]]. En xunu de 1988, celebráronse les [[Eleiciones lexislatives de la Xunión Soviética de 1989|eleiciones más democrátiques]] dende les [[Eleición de l'Asamblea Constituyente Rusa de 1917|eleiciones a l'Asamblea Constituyente de 1917]], que nun dieron al [[PCUS]] tolos puestos nel gobiernu, sinón que se formó una minoría de reformadores ente los que s'atopaba Yeltsin. A finales de [[1990]] yá esistía una verdadera división nel Congresu, con unos 18 grupos políticos, de los que'l más importante yera'l comunista, siguíu del conservador [[Soyuz]]. Escontra'l final del mandatu de Gorbachov, la Perestroika empezó a recibir crítiques, tantu polos que pensaben que les reformes aplicábense demasiáu amodo como polos comunistes, que tarrecíen qu'éstes destruyeren el sistema socialista y llevaren a la decadencia del país. El 12 de [[xunu]] de [[1990]], el [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de Rusia]] aprobó la Declaración de Soberanía Estatal de la [[RSFS de Rusia]]. El 19 d'agostu de [[1991]], los altos cargos del [[PCUS]] y la [[KGB]] realizaron un [[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|intentu de golpe d'Estáu]] coles mires de boicotiar el [[Nuevu Tratáu de la Unión]] que dexaría l'autogobiernu de les [[repúbliques de la URSS]]. Ésti fracasó por cuenta de la pasividá d'altos dirixentes militares y a l'actitú del [[Eleiciones presidenciales de Rusia de 1991|presidente de la RSFS de Rusia]], [[Borís Yeltsin]]. Munches repúbliques federaes declararon entós la so independencia. El [[8 d'avientu]] de [[1991]] los presidentes de la [[RSFS de Rusia]], [[RSS d'Ucraína]] y [[RSS de Bielorrusia]] ([[Borís Yeltsin]], [[Leonid Kravchuk]] y [[Stanislaw Chouchkievitch|Stanislav Shushkiévich]], respeutivamente) roblaron el [[Tratáu de Belavezha]] que proclamaba la [[disolución de la URSS]] y l'establecimientu nel so llugar de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI). La firma del Tratáu foi comunicada per teléfonu al [[Presidente de la Xunión Soviética]] [[Mikhaíl Gorbachov]] por Stanislav Shushkiévich.<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2016/03/10/actualidad/1457610622_871801.html Entrevista de Mikhaíl Gorbachov al periódicu LA REPUBBLICA]</ref><ref>[http://www.itogi.ru/nashe/2012/34/181185.html Entrevista del ex-presidente de Bielorrusia Stanislav Shushkiévich] (en rusu)</ref><ref>Steele, Jonathan. ''Eternal Russia: Yeltsin, Gorbachev, and the Mirage of Democracy''. [[Harvard University Press]], 1998, p. 228. ISBN 9780674268388</ref> Finalmente, el 25 d'avientu de 1991, Gorbachov arrenunció al so cargu de presidente de la URSS. Yeltsin convertir nel presidente de l'acabante fundar [[Federación Rusa]]. == Ver tamién == * [[Glásnost]] * [[Mikhaíl Gorbachov]] * [[Abel Aganbegián]] * [[Yuri Andrópov]] * [[Leonid Brézhnev]] * [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] * [[Borís Yeltsin]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * * [https://books.google.es/books?id=Zld5DQ5MA-8C&hl=es Farewell Perestroika: A Soviet Chronicle, por Boris Kagarlitsky (n'inglés)] {{Tradubot|Perestroika}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Política de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Guerra Fría]] [[Categoría:Terminoloxía soviética]] [[Categoría:Disolución de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Pallabres y frases en rusu]] [[Categoría:Economía de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7eckbf40b2nfp1uhwnjr8mbk4jp9ibi 0 152715 3709776 3685716 2022-08-19T09:12:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="float:right; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 12px; width: 22em;" | style="font-size: larger; margin-left: inherit;"|<div style="background: #F08080;"><center>'''Historia de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques|Xunión Soviética]]'''<br /> |- | style="text-align: center;"| [[Ficheru:Coat of arms of the Soviet Union 1.svg|center|155px]] |- | <center>'''Artículu xenéricu'''<br />'''Historia de la Xunión Soviética'''</center> <center>'''Artículos per cada periodu'''<br/>[[Historia de la Rusia Soviética y la URSS (1917-1927)]]<br/>[[Historia de la Xunión Soviética (1927-1953)]]<br/>[[Historia de la Xunión Soviética (1953-1985)]]<br/>[[Historia de la Xunión Soviética (1985-1991)]]</center> ------------------------------------------------------------------- <center>'''Rellacionaos'''<br/>[[Historia militar de la Xunión Soviética]]<br/>[[Historia económica de la Xunión Soviética]]</center> |- | </div></div></center> |} La '''historia de la Xunión Soviética''' empezó n'avientu de [[1922]] al suscribise'l [[Tratáu de Creación de la URSS|Tratáu de la Unión]] ente les [[Repúbliques de la Xunión Soviética|repúbliques socialistes soviétiques]] de [[RSFS de Rusia|Rusia]], [[RSS de Bielorrusia|Bielorrusia]], [[RSS d'Ucraína|Ucrania]] y [[República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia|Transcaucasia]] ([[Xeorxa]], [[Azerbaiján]] y [[Armenia]]) yá colos [[bolxevique]]s dirixiendo los [[soviets]] (conseyos) de cada nación y habiendo resultancia ganadores na [[Guerra Civil Rusa]] posterior a la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]]. == Primeros años == {{AP|Historia de la Xunión Soviética y la Rusia Soviética (1917-1927)}} [[Ficheru:Map Treaty of Brest-Litovsk-es.svg|175px|left|thumb|Perdes territoriales asumíes pola [[Xunión Soviética]] pol [[Tratáu de Brest-Litovsk]].]] Apenes consolidáu'l poder revolucionario, el [[Revolución d'Ochobre#El Segundu Congresu Nacional de los Soviets (Conseyos) y el golpe bolxevique|Segundu Congresu de los Sóviets de Diputaos Obreros y Soldaos de toa Rusia]] designó'l Gobiernu de [[comisariu del pueblu comisarios del pueblu]], el [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] o Sovnarkom, presidíu por [[Lenin]]. El problema de la paz con [[Alemaña]] motivó un primer enfrentamientu de Lenin cola «[[oposición d'izquierdes]]», que, confiada na estensión de la Revolución por [[Europa]], preconizaba la reconversión de les hostilidaes con Alemaña nuna guerra revolucionaria. Prevaleció la posición de Lenin de paz inmediata, y el [[3 de marzu]] de [[1918]] [[León Trotsky]] robló'l [[Tratáu de Brest-Litovsk]]. [[Rusia]] perdía [[Finlandia]] y parte de los sos territorios occidentales. La estabilización del frente esterior dexó a Trotsky, al mandu del [[Exércitu Coloráu]], la desorganización de los intentos contrarrevolucionarios de les rexones perifériques, fomentaos poles potencies estranxeres. Tres la derrota d'Alemaña, invadió los territorios vencíos enantes y denunció el Tratáu de Brest-Litovsk, pero los países aliaos reaccionaron con una medría de l'ayuda contrarrevolucionaria, y tropes [[Checoslovaquia|cheques]], [[Turquía|turques]] y [[Gran Bretaña|britániques]] collaboraron colos [[Movimientu Blancu|rusos blancos]] y los [[cosacu|cosacos]] nos propósitos de la restauración [[monarquía|monárquica]]. En [[1920]] el Gobiernu de [[Moscú]], [[Sovnarkom]], reconoció la independencia d'[[Estonia]], [[Lituania]], [[Letonia]] y Finlandia, y tuvo de vencer parte de [[Bielorrusia]] y [[Ucraína]] a [[Polonia]]. Ante la imposibilidá d'una derrota bélica del réxime soviéticu, los países capitalistes decidieron establecer un cercu sanitariu» que paralizara l'espardimientu revolucionariu. La situación de la guerra civil y l'esmantelamientu de la [[industria]] provocaron les midíes económiques del «[[comunismu de guerra]]» (estatización de les empreses y del comerciu interior y esterior), xenerando una cayida estrueldosa de la producción agrícola. Pa recuperar la economía, Lenin procuró correxir los desaxustes y desaniciar el descontentu llabrador por aciu la [[Nueva Política Económica|NEP]] (Nueva Política Económica, marzu de 1921), que dexaba transitoriamente el caltenimientu de formes económiques de ciertu tipu [[capitalismu|capitalista]]. Dempués del [[Congresu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|VII Congresu del Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] en [[1918]], nel que'l [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] ([[bolxevique]]) adoptó la denominación de Partíu Comunista Rusu (bolxevique) (PCRb), los [[Partíu Social-Revolucionariu|socialrevolucionarios]] y [[menchevique]]s fueron espulsaos de les organizaciones oficiales y se instituyó un ríxidu centralismu na organización del Partíu y na alministración del país. Simultáneamente, una completa autonomía llingüística y cultural foi alcordada a les rexones estremaes. Pero la desapaición de diverxencies polítiques esteriores nun evitó la esistencia de distintos enclinos dientro del Partíu. Enriaes primeramente por Lenin, apinar nel momentu de la so socesión ([[1924]]). {{VT|Fame Rusa de 1921}} == Stalin y Trotsky == {{AP|Historia de la Xunión Soviética (1927-1953)}} La oposición [[Josif Stalin|Stalin]]-Trotsky, que trescendía un conflictu personal pa reflexar dos concepciones distintes del desenvolvimientu del [[socialismu]], resolver en favor de Stalin, col sofitu de [[Grigori Zinóviev|Zinóviev]] y [[Lev Kámenev|Kámenev]]. Marxináu Trotsky ([[xineru]] de [[1925]]) la «[[edificación del socialismu nun solu país]]» dirixida por Stalin riquió la eliminación d'oponentes d'esquierda y derecha, y l'esistencia nel [[Komintern]] d'una estratexa internacional que fixera coincidir los intereses del [[comunismu|movimientu comunista]] colos de la Xunión Soviética. En siendo ganada la so postura, Trotsky debió exiliase en [[Méxicu]], hasta ser asesináu en [[1940]] pol axente hispanosoviético [[Ramón Mercader]].<ref>{{cita web|apellido1=Berrocal|nome1=Humberto|títulu=Práutica política y determinación histórica Stalin y Trotsky na memoria histórica|url=http://inif.ucr.ac.cr/recursos/docs/Revista%20de%20Filosof%C3%ADa%20UCR/Vol.%20XXIX/Non.%2069/Practica%20politica%20y%20determinacion%20historica%20Stalin%20y%20Trostsky%20en%20la%20memoria%20historica.pdf|editorial=Universidá Nacional. Heredia. Costa Rica.|idioma=español|fechaaccesu=13 de xunu de 2015}}</ref> == La industrialización del Estáu == En [[1928]], ante l'evidente estancamientu de la NEP, la hostilidá de [[Polonia]] y el riesgu de guerra con [[Gran Bretaña]],<ref name="haslam">Haslam, Jonathan: ''Stalin and the German Invasion of Russian 1941: A Failure of Reasons of State?'', ''International Affairs'', Vol. 76:1 ( 2000)</ref> Stalin estableció'l [[Gosplán]] (Comisión de Planificación Xeneral del Estáu), un órganu estatal responsable de dirixir la economía socialista escontra la industrialización acelerada. N'abril de [[1929]], el Gosplán llanzó dos proyeutos conxuntos qu'empezaron el procesu de industrialización del Estáu. Basándose en planes previos de Trotsky, el Gosplán ellaboró'l primera [[Plan Quinquenal (URSS)|Plan Quinquenal]] o ''Piatiletka'' ([[1928]]-[[1932|32]]), que introdució una rigorosa planificación que dio preferencia a la industria pesao sobre los bienes de consumu. L'Estáu nacionalizó la mayor parte d'empreses, poniendo en marcha un estensu programa pa llograr una rápida industrialización, ente que na [[agricultura]] producióse la [[coleutivización na Xunión Soviética|coleutivización]] forzosa de la tierra. [[Ficheru: JStalin Secretary general CCCP 1942.jpg|200px|left|thumb|[[Stalin]] en 1942.]] El país pasó de ser una sociedá agraria a una industrializada nun tiempu relativamente curtiu, pero al empar produciéronse penuries económiques. La coleutivización foi altamente refugada polos [[kulaks|kuláks]] mientres l'Estáu apoderar de les colleches, particularmente n'Ucraína onde se provocó'l xenocidiu denomináu [[Holodomor]], coles mires d'evitar que los llabradores retener illegalmente. Esti conflictu económicu derivó nuna represión estatal sistemática na cual envalórase que morrieron dellos millones de kuláks, tantu n'enfrentamientos armaos como nel [[GULAG]]. Pese de la fuerte oposición, para [[1936]] cerca del 90% de l'agricultura taba colectivizada, lo cual condució a una cayida catastrófica na productividá ganadera, que nun recuperó'l nivel del NEP hasta [[1940]]. La producción de [[fierro]] coláu, necesariu pal desenvolvimientu de la infraestructura industrial non esistente, xubió de 3,3 a 10 millones de tonelaes añales. El carbón xubió exitosamente de 35,4 a 75 millones de tonelaes, y la producción del fierro aumentó de 5,7 a 19 millones de tonelaes. Basáu llargamente nestes cifres, el Plan Quinquenal fuera cumplíu nun 93,7%, ente que les partes dedicaes a la industria pesao fueron cumplíes nun 108%. Stalin declaró'l plan como un ésitu pal [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]] (avientu de 1932). La emulación socialista qu'acompañó los llogros económicos nun tuvo exenta del [[Cultu a Stalin|cultu a la personalidá de Stalin]]—que los sos escesos fueron denunciaos más tarde— y de una brutal violencia escontra toa oposición a los planes del réxime. La oposición nel interior del Partíu consideróse rellacionada coles clases indóciles y contraries al socialismu. Acusaos de supuestos contactos con emigraos [[trotskista|trotskistes]] y espíes estranxeros, importantes figures del Partíu ([[Grigori Zinóviev|Zinóviev]], [[Lev Kámenev|Kámenev]], [[Nikolái Bujarin|Bujarin]], [[Alekséi Rýkov|Rýkov]], [[Génrij Yagoda|Yagoda]]) fueron xulgaos nos denominaos «[[procesos de Moscú]]» ([[1936]], [[1938]] y [[1939]]) y executaos. Les [[Gran Purga|«purgues» contra la oposición]] remataron, amás, cola eliminación de casi 30.000 oficiales del [[Exércitu Coloráu]]. L'aceleración del rearmamientu, motivada por [[Blitzkrieg|la creciente agresividá]] del réxime d'[[Adolf Hitler|Hitler]], condicionó la programación del [[Plan Quinquenal (URSS)#El segundu plan quinquenal|segundu Plan Quinquenal]] ([[1933]]-38). Simultáneamente, la prevención d'un alcuerdu ente Alemaña y les potencies occidentales frente a la URSS obligó a Stalin a una política conciliadora escontra les democracies burgueses (manifestada na so actitú mientres la [[Guerra Civil Española|guerra d'España]] y na creación de los [[Frente Popular|Frentes Populares]]) y escontra l'[[Alemaña nazi]] ([[Pactu Ribbentrop-Mólotov|Pactu xermanu-soviéticu de non-agresión de 1939]]). A partir d'esti momentu, la URSS llogró un desenvolvimientu industrial y económico a tiempu pa la [[Segunda Guerra Mundial]], el principal pagu que llogró con felicidá industrialización a estazón. == L'Exércitu Coloráu y l'entamu de la Segunda Guerra Mundial == {{VT|Guerra d'Iviernu|Ocupación de les Repúbliques Báltiques|Ocupación soviética de Besarabia y el norte de Bucovina}} [[Ficheru:MolotovRibbentropStalin.jpg|thumb|175px|Firma del Pactu xermanu-soviéticu de non agresión ([[Pactu Mólotov-Ribbentrop]]).]] La guerra contra Polonia y Finlandia, complementáu col fusilamiento o exiliu de muncha de la xerarquía del Exércitu Coloráu nes purgues polítiques (como'l casu del [[Mariscal de la Xunión Soviética|mariscal]] [[Mikhaíl Tukhachevski|Tukhachevski]]), dexaron la defensa nacional nun tarrecible estáu. Esto foi detectáu por Hitler; sicasí, nin él nin Stalin deseyaben un enfrentamientu inmediatu. D'ellí que la Xunión Soviética y l'[[Alemaña nazi]] roblaren el [[Pactu Mólotov-Ribbentrop]] el 23 d'agostu de 1939. A la selmana de la firma del Pactu, el 1 de setiembre de 1939, Alemaña nazi empecipiaba la [[Segunda Guerra Mundial]] por aciu la [[Invasión alemana de Polonia de 1939|invasión de Polonia]] pel oeste, el 17 de setiembre la [[Invasión soviética de Polonia de 1939|Xunión Soviética invadía Polonia]] dende l'este, acordies con el [[:m:s:en:Molotov-Ribbentrop_Pact#Secret_Additional_Protocol|Protocolu Adicional secretu]] de dichu Apauto. Hitler prefirió fundir el [[frente Occidental (Segunda Guerra Mundial)|Frente Occidental]] primero qu'atacar a la Xunión Soviética pa evitar una guerra en dos frentes simultáneos. Stalin, pela so parte, tenía que poner a puntu al Exércitu Coloráu por aciu la lleva forzosa y la medría de material bélico, lo que riquía un periodu relativamente llargu. Amás, l'alianza cola Alemaña nazi dio-y a la Xunión Soviética vía llibre pa retomar tierres, dalgunes de les cualos pertenecieren nel pasáu al [[Imperiu rusu]] -parte de [[Polonia]], [[Estonia]], [[Letonia]], [[Lituania]], [[Finlandia]] y [[Besarabia]]-, siendo dichu repartida roblada nos protocolos secretos del [[Tratáu Alemán-Soviéticu d'Amistá, Cooperación y Demarcación]]. Arriendes de la [[Guerra d'Iviernu]] la URSS foi espulsada de la [[Sociedá de Naciones]] el [[14 d'avientu]] de 1939. == La Gran Guerra Patria == {{VT|Gran Guerra Patria}} Al producise [[Operación Barbarossa|la invasión]] del [[Wehrmacht|exércitu alemán]], ensin previa alvertencia, el 22 de [[xunu]] de [[1941]]<ref>{{cita llibru |apellíos1=Zubok|nome1=Vladislav M.|títulu=Un imperiu fallíu La Xunión Soviética mientres la Guerra Fría|fecha=2008|editorial=Crítica|ubicación=Barcelona|isbn=978-84-8432-756-1|fechaaccesu=13 de xunu de 2015}}</ref> quedó abiertu'l [[Frente Oriental (Segunda Guerra Mundial)|Frente Oriental]]. El gobiernu fomentó una esaltación del patriotismu soviéticu (particularmente el rusu), al ver llegar la guerra hasta les puertes de les principales ciudaes soviétiques, [[Moscú]], [[Leningráu]] y [[Stalingráu]]. El [[Exércitu Coloráu]], sofitáu en xunto pola población civil, llogró detener la meyora alemana. Cola victoria sobre la ocupación alemana en Stalingráu en [[1943]], la moral del Exércitu soviéticu llevantóse; más tarde, [[Minsk]] y [[Kursk]] tamién fueron lliberaes. Tres la ofensiva soviética, llogróse la espulsión y derrota de les fuercies fascistes y la posterior captura de [[Berlín]] en [[abril]] de [[1945]]. Les resultaos de la guerra fueron desastrosos en perdes humanes y materiales. De fechu la URSS foi'l país que perdió más homes mientres la Segunda Guerra Mundial (27 millones aprosimao). De los cualos 8.668.400 fueron soldaos. Sicasí, ganóse políticamente (la URSS se anexonó unos 500.000 km² de territoriu y exerció dominiu políticu nes naciones lliberaes de los [[nazismu|nazis]], no qu'agora sería la so esfera d'influencia direuta). La nueva rellación colos Gobiernos aliaos —que na [[Conferencia de Teḥrán]] ([[payares]] de [[1943]]) y en [[Conferencia de Potsdam|Potsdam]] ([[xunetu]] de [[1945]]) concedieron una «[[zona d'ocupación soviética|zona d'influencia política]]» a la URSS— aconseyó a Stalin la disolución del [[Komintern]] (mayu de 1943). El calter socialista de los réximes que fueron estableciéndose al rematar la guerra n'[[Europa Oriental]] acabó col aislacionismo políticu-xeográficu de la URSS. La nueva molición de les potencies occidentales foi espuesta na «[[doctrina Truman]]» del [[12 d'abril]] de [[1947]], que preconizó la necesidá de frenar la espansión soviética», empecipiando asina la llamada «[[Guerra Fría]]»... == La Guerra Fría == {{VT|Guerra fría}} [[Ficheru:Kennedy and Khrushchev in Vienna 1961.png|thumb|300px|right|Nikita Khrushchov (derecha) acuñó la doctrina de la coesistencia pacífica» col bloque occidental. Nesta semeya, entrevistar col presidente d'Estaos Xuníos [[John Kennedy]].]] Stalin reaccionó instituyendo n'ochobre del mesmu añu'l [[Kominform]]. La rotura de rellaciones con [[Yugoslavia]] ([[1948]]) viose permediada pol trunfu de la [[Guerra Civil China|Revolución china]] ([[1949]]), qu'estendió al Oriente [[Asia|asiáticu]] la influencia soviética. La canonización oficial de les teoríes de [[Trofim Lysenko|Lysenko]] ([[lysenkoísmo]]) simbolizó la presencia de ciertu dogmatismu cultural, pero nun se repitieron les depuraciones de los [[años 1930]]. El cuartu y el quintu Plan Quinquenal siguieron dando prioridá a la industria pesao y a les grandes obres d'infraestructura. El [[desenvolvimientu económicu]] dexó a la URSS convertise en [[potencia nuclear]] ([[25 de setiembre]] de [[1949]]), lo qu'acabó col monopoliu nuclear [[Estaos Xuníos|estauxunidense]]. Tres la muerte de Stalin ([[5 de marzu]] de [[1953]]), una reorganización inmediata del Partíu y del Gobiernu dexó la reprobación de los abusos autoritarios y l'eliminación de les personalidaes más comprometíes col [[Cultu a Stalin|cultu a la personalidá de Stalin]]. [[Lavrenti Beria|Beria]] foi fusiláu. Paralelamente anuncióse nel [[Sóviet Supremu]] un aumentu na producción de bienes de consumu y escayó la tensión internacional col [[armisticiu]] de la [[Guerra de Corea]] (xunetu de 1953). [[Bloque del Este|Los países so influencia soviética]] roblaron en [[1955]] el [[Pactu de Varsovia]], tamién llamáu Tratáu d'Amistá, Collaboración y Asistencia Mutua. La Xunión Soviética tamién contribuyó a la reconstrucción europea, neutralizando al [[Plan Marshall]] d'Estaos Xuníos cola creación del [[Conseyu d'Ayuda Mutua Económica|COMECON]]. [[Gueorgui Malenkov]], qu'asocediera a Stalin, foi depuestu de les sos funciones en febreru d'esi mesmu añu. [[Nikita Khrushchov]] como primer secretariu del Partíu y [[Nikolái Bulganin]] como xefe de Gobiernu impunxeron un nuevu desenvolvimientu a la política soviética. El [[2 de xunu]] de 1955 anuncióse una declaración d'amistá recíproca ente Yugoslavia y la URSS y unos meses más tarde eslleióse'l Kominform. La llectura del llamáu [[discursu secretu]] de Khrushchov ante'l [[XX Congresu del PCUS]] ([[25 de febreru]] de [[1956]]) sobre los errores y crímenes de Stalin dio calter públicu a les midíes de [[desestalinización]]. La esplosión de la [[bomba d'hidróxenu]] concedió más poder de persuasión a la [[Xunión Soviética]], que mientres [[Guerra del Sinaí|la crisis]] del [[Canal de Suez]] de payares de 1956 pudo invalidar les maniobres colonialistes de los Gobiernos de [[Gran Bretaña]] y de [[Francia]]. Sicasí, los progresos de la [[desestalinización]] nun se realizaron ensin graves desaxustes, y [[Ochobre polacu|los sucesos de Polonia d'ochobre de 1956]] y d'[[Sublevación húngara de 1956|Hungría de payares del mesmu añu]] provocaron la intervención del [[Exércitu Coloráu|Exércitu soviéticu]], que remataron con 25-50.000 rebeldes húngaros y 7.000 soviéticos muertos. En [[1957]] la URSS empecipió una espectacular serie de llogros espaciales, col llanzamientu del primer [[satélite artificial]] —el [[Sputnik I|Spútnik I]]—, que diera entamu a la [[carrera espacial]] contra los [[Estaos Xuníos]]. En marzu de [[1958]] Khrushchov, dempués d'alloñar al «[[Grupu Anti-Partíu]]» ([[Viacheslav Mólotov|Mólotov]], [[Gueorgui Malenkov|Malenkov]], [[Lázar Kaganóvich|Kaganóvich]]), convertir en xefe de Gobiernu. Les sos principales reformes económiques afectaron a l'agricultura, pero'l derrompimientu de les tierres vírxenes del [[Kazakstán]] y la descentralización agrícola nun respondieron a les esperances concebíes. Mientres los [[XXI Congresu del PCUS|XXI]] y [[XXII Congresu del PCUS|XXII]] [[Congresos del PCUS]] ([[1959]] y [[1961]] anováronse les crítiques contra Stalin y [[Rehabilitación (Xunión Soviética)|la rehabilitación de les víctimes]] del [[estalinismu]], lliberando a millones de [[presu políticu|prisioneros políticos]] (la población del [[Gulag]] baxó de 13 millones en 1953 a 5 millones en [[1956]]-[[1957|57]]). En [[1961]] diose otra gran meyora na carrera espacial», cuando la cosmonauta [[Yuri Gagarin]] convertir nel primera ser humanu en ser unviáu al espaciu. Per otra parte, la política de «[[coesistencia pacífica]]» dexaba l'amenorgamientu de los gastos militares y asitiar nun primer planu la competición económica colos países capitalistes. L'actitú crítica de los réximes [[República Popular China|chinu]] y [[Albania|albanés]] escontra les posiciones internacionales de la URSS apinóse dempués de la retirada de los [[Crisis de los misiles|proyeutiles balísticos establecíos en Cuba]] (ochobre de [[1962]]) y del [[Tratáu de Moscú]] (xunetu de [[1963]]). == Brézhnev y l'estancamientu == {{AP|Estancamientu brezhneviano}} [[Ficheru:Leonid Brezhnev 1974.jpg|thumb|left|Leonid Brézhnev, líder ensin nueves idees pa dinamizar el réxime comunista, ye acusáu de ser unu de los causantes del [[Colapsu económicu de la URSS|colapsu de la URSS]].]] La sustitución de Khrushchov (ochobre de [[1964]]) por un [[triunviratu]] formáu por [[Leonid Brézhnev]], primer secretariu del Partíu, [[Alekséi Kosygin|Kosyguin]], xefe de Gobiernu y [[Nikolái Podgorni|Podgorni]], presidente del Presídium del Sóviet Supremu, en sustitución de [[Anastás Mikoyán|Mikoyán]] (avientu de [[1965]]), nun torgar l'acentuación del [[Rotura Sinón-Soviética|conflictu ideolóxicu con China]]. Nel [[XXIII Congresu del PCUS]] (marzu-abril de [[1966]]), que rexistró l'ausencia de les representaciones de China y Albania, Brézhnev reconoció'l fracasu parcial del Plan Septenal [[1959]]-[[1965|65]] y pal octavu Plan Quinquenal (1966-[[1970|70]]) fueron adoptaes les midíes propuestes por [[Ovsiy Hrihorovich Liberman|Liberman]], empobinaes a tresformar les unidaes de producción en verdaderes empreses sometíes ya impulsaes poles lleis del mercáu y los precios. Per otra parte, dempués de condergar la política imperialista d'Estaos Xuníos y de proclamar el so sofitu a [[Vietnam del Norte]] y al mandu de Lliberación Nacional de Vietnam del Sur ([[Vietcong]]), Brézhnev pronuncióse a favor d'un programa de desarme mundial y de un pactu de non agresión cola [[OTAN]]. La diplomacia soviética llogró un notable ésitu na so mediación nel [[conflictu Indo-Pakistaní]] d'agostu de [[1965]], que condució a los alcuerdos de Tashkent (xineru de [[1966]]). N'abril d'esi añu, Leonid Brézhnev consolidó la so posición al ser reelixíu secretariu xeneral del Partíu. La busca de la distensión, oxetivu escorríu pola suxerencia soviética de disolución de la OTAN y del Pactu de Varsovia (mayu de 1966), foi'l factor dominante de la política esterior soviética. Al españar la [[Guerra de los Seis Díes]] (xunu de [[1967]]), el Gobiernu soviéticu rompió les sos rellaciones con [[Israel]] y sofitó decididamente a los países árabes. Los intentos del [[Partíu Comunista de Checoslovaquia]] de democratizar el réxime, convirtiéndolo nun [[socialismu con cara humana]] nel intre de la llamada [[Primavera de Praga]], fueron abruptamente cortaos pola [[invasión del Pactu de Varsovia a Checoslovaquia]] (agostu de [[1968]]); la [[ocupación militar]] foi llegalizada por un tratu ente la URSS y Checoslovaquia (mayu de [[1970]]). La ratificación del Tratáu d'Amistá [[Rumanía|rumanu]]-soviéticu (payares de 1970) evitó que les discrepancies ente dambos Estaos llegaren al conflictu; per otra parte, la entrevista Brézhnev-[[Josip Broz Tito|Tito]] ([[setiembre]] de [[1971]]) saldó parcialmente'l capítulu de desaveniencias con Yugoslavia. L'aumentu de la influencia soviética en [[Iberoamérica]] condució al establecimientu de rellaciones con [[Perú]] (febreru de [[1969]]), [[Bolivia]] ([[avientu]] de 1969) y [[Venezuela]] (febreru de [[1970]]), a la firma d'un [[tratáu comercial]] con Perú (febreru de 1970) y a la concesión d'un creitu a [[Uruguái]] (marzu de 1969). La firma del Pactu xermanu-soviéticu de non agresión d'agostu de 1970 contribuyó a consolidar el ''statu quo'' européu. L'antagonismu soviético-chinu pasó de les disputes ideolóxiques a los conflictos armaos fronterizos (marzu de 1969), que nun se resolvieron, y de forma parcial, hasta l'alcuerdu comercial de payares de 1970. Nel interior, a los desaxustes provocaos pola nuevu orientación económica y a la esclerosis del [[nomenklatura|aparatu burocráticu dirixente]] vieno xunise la oposición de nucleos intelectuales. Les llendes del lliberalismu» postestalinista, evidenciados pol arrestu de los escritores [[Iouli Daniel|Daniel]] y [[Andrei Siniavski|Siniavski]] (el [[procesu de Siniavski–Daniel]], [[1965]]), volvieron manifestase cola espulsión del [[premiu Nobel de Lliteratura]] [[1970]] [[Aleksandr Solzhenitsyn]] de la [[Unión d'Escritores Soviéticos]] (payares de [[1969]]) y la so consiguiente espulsión de la URSS. Nos años posteriores, una vegada enriada la crisis interna del campu socialista tres les sustituciones de [[Władysław Gomułka|Gomułka]] por [[Edward Gierek|Gierek]] en Polonia, y de [[Walter Ulbricht]] por [[Erich Honecker|Honecker]] na [[República Democrática Alemana]], la política soviética carauterizar por una ofensiva diplomática, sofitada na ''Ostpolitik'' de [[Willy Brandt]] na [[República Federal Alemana]], que'l so principal oxetivu yera la futura convocatoria d'una Conferencia Europea de Seguridá. Nel [[Oriente Mediu]] siguió la penetración soviética nos países árabes: alcuerdu militar y políticu de 15 años de duración con [[Exiptu]] (mayu de [[1971]]), alcuerdos comerciales con [[Siria]] (febreru de [[1972]]), [[Libia]] (marzu de 1972) ya [[Iraq]] (abril de 1972). Namái la retirada del embaxador de [[Sudán]] na URSS (agostu de 1971), y principalmente la espulsión de los conseyeros militares soviéticos n'Exiptu (xunetu de 1972) punxeron en peligru la influencia de la Xunión Soviética nesa rexón del [[Tercer Mundu]]. La URSS sofitó al Vietcong y a Vietnam del Norte, pero siguió la so política de coesistencia y entendimientu con Estaos Xuníos (conferencies sobre'l desarme; visita de [[Richard Nixon]] a [[Moscú]] en [[1972]]; alcuerdu de collaboración espacial, n'agostu de 1972; visites de Brézhnev a Estaos Xuníos en xunu de [[1973]] y de Nixon a Moscú en xunetu de [[1974]], cola firma d'un nuevu alcuerdu de cooperación económica y otru sobre prohibición d'ensayos nucleares soterraños) y colos otros países occidentales. Per otru llau, la visita de Tito a Moscú (xunu de 1972) consolidó la reconciliación ente los dos países y el so alcuerdu alrodiu de los problemes de [[guerra de Vietnam|Vietnam]] y del Mediu Oriente y de la Conferencia sobre la Paz y la Seguridá n'Europa, promovida pola URSS. Nel interior, el periodu anterior a [[1970]] carauterizar pola relativa amplitú de los conflictos plantegaos polos intelectuales soviéticos [[Disidentes soviéticos|disidentes]] con resonancia internacional en dellos casos, como asocedió, por casu, con [[Andréi Sájarov|Sájarov]] y [[Aleksandr Solzhenitsyn|Solzhenitsyn]]. Tamién se produció un recrudecimiento del problema de la minoría [[xudaísmu|xudía]] deseosa d'emigrar a Israel, sobre'l cual llegóse a un alcuerdu URSS-Estaos Xuníos en payares de 1974, y apináronse dellos conflictos relixosos, como'l plantegáu pola población católica en Lituania (mayu de 1972), o nacionalistes (reorganización del Partíu y los órganos de Gobiernu n'Ucraína en xunu de 1972). En febreru de [[1976]] celebróse'l [[XXV Congresu del PCUS]], que confirmó y reforzó la hexemonía de Brézhnev; ésta afitóse entá más al cesar Podgorni como presidente del Presídium del Sóviet Supremu (mayu de [[1977]]) y asumir esti cargu Brézhnev. Per otru llau, n'ochobre de 1977, en coincidencia col sesentenu aniversariu de la [[Revolución bolxevique]], foi promulgada y entró a valir una [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|nueva Constitución]], na que se daba por realizada y superada la etapa de la «[[dictadura del proletariáu]]» na URSS y reafitábase el papel dirixente máximu del PCUS na sociedá soviética. N'ochobre de [[1980]] Kosyguin dimitió y [[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Tíjonov]] convertir nel nuevu primer ministru de la URSS. La [[Guerra d'Afganistán (1978-1992)|intervención soviética n'Afganistán]] (avientu de [[1979]]) provocó'l desenvolvimientu d'una nueva etapa de tensión na Guerra Fría ente los dos [[superpotencia|superpotencies]], que s'apinó cola instalación de nueves bases de misiles n'Europa. Nel interior, la URSS enfoscó la so represión contra los disidentes y encaró una grave crisis económica mientres 1980. == El conservadores: Andrópov y Chernenko == A la muerte de Brézhnev (payares de [[1982]]), [[Yuri Andrópov]], xefe de la [[policía secreta]] soviética ([[KGB]]) de [[1967]] a [[1982]], foi nomáu secretariu xeneral del PCUS (payares de 1982), y designáu xefe d'Estáu en xunu de [[1983]]. Andrópov propúnxose introducir cambeos radicales na economía primero que, a finales de [[1985]], empezara un nuevu Plan Quinquenal. Pa ello tenía que modificar la composición de les estructures de poder, lo cual consiguió parcialmente, sobremanera cola inclusión nel [[Politburó]] de dirixentes de menos de 50 años. Sicasí, nin la grave crisis carecida pel país nin la ofensiva contra'l [[burocratismo]] y la [[corrupción política|corrupción]] llograron camudar daqué nel funcionamientu d'un sistema cada vez más dependiente de la economía militar. No internacional, el curtiu periodu de gobiernu de Andrópov carauterizar pol fracasu de la estratexa dispuesta pa torgar la instalación de los primeres «[[euromisil]]es» n'[[Europa Occidental]] (payares de [[1983]]), lo que provocó la inmediata retirada soviética de les negociaciones de [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]] sobre los euromisiles. A la muerte de Andrópov ([[9 de febreru]] de [[1984]]) asocedió-y [[Konstantín Chernenko]], continuador de la política de Brézhnev, de quien foi la so «[[delfín (títulu)|delfín]]». Mientres el so gobiernu, que tamién foi curtiu, operóse una vuelta al burocratismo paralizante y enfoscóse el [[antisemitismu]] y la represión contra los intelectuales disidentes. Nel esterior, el [[Kremlin]] oponer a la participación soviética nos [[Xuegos Olímpicos de Los Angeles 1984|Xuegos Olímpicos de Los Angeles nel branu de 1984]], a la visita de Honecker a la [[República Federal Alemana]], a axustar con [[Washington DC|Washington]] y a toa posibilidá de compromisu nel conflictu d'[[Afganistán]]. Esta [[aislacionismo|política aislacionista]] esperimentó un xiru tres la visita del ministru de Rellaciones Esteriores soviéticu, [[Andréi Gromyko]], a [[Estaos Xuníos]], onde s'entrevistó col presidente [[Ronald Reagan]] (setiembre de [[1984]]), y la del vizprimer ministru, Iván Arjípov, a China (avientu de 1984). L'anunciu del presidente Reagan, tres la so reelección en payares de 1984, de desenvolver el nuevu programa militar denomináu [[Iniciativa de Defensa Estratéxica]] (SDI), conocíu como ''[[Star Wars|la guerra de les galaxes]]'', determinó a la URSS a volver a la mesa de negociaciones en Xinebra sobre'l control d'armamentos ([[12 de marzu]] de [[1985]]). Yá enfermu dende antes d'asoceder a [[Yuri Andrópov]], Chernenko finalmente morrió'l [[11 de marzu]] de [[1985]]. == Mikhaíl Gorbachov: Los intentos de reforma y el colapsu de la URSS == {{AP|Historia de la URSS (1985-1991)}} [[Ficheru:Reagan and Gorbachev hold discussions.jpg|thumb|300px|El presidente Reagan y el secretariu xeneral del PCUS Gorbachov nel primer cume de Xinebra (1985).]] Asoceder [[Mikhaíl Gorbachov]], el miembru más nuevu (52 años) del Politburó. En política interior Gorbachov acometió una serie de reformes, definíes por cuatro pallabres claves: ''[[glásnost]]'' (apertura, tresparencia), ''[[democratizatsiya]]'' (democratización), ''[[uskorenie]]'' (desenvolvimientu económicu) y ''[[perestroika]]'' (reestructuración). Unu de los primeros frutos de la nueva política foi'l fin del destierru d'[[Andréi Sájarov]] (avientu de [[1986]]), al que siguieron una amnistía que lliberó a tolos [[presu de conciencia presos de conciencia]] (febreru de [[1987]]) y la rehabilitación de les víctimes de les purgues de Stalin (N. Bujarin, ente otros). Nel terrén internacional Gorbachov empecipió conversaciones sobre'l desarme col presidente d'Estaos Xuníos Reagan (payares de [[1985]]), que remataron cola firma d'un alcuerdu pa esaniciar los misiles nucleares d'algame entemediu aparcaos n'Europa (avientu de [[1987]]). La XIX Conferencia del PCUS (xunetu de [[1988]]) aprobó un programa de reformes polítiques que s'afiguró en delles enmiendes a la Constitución (avientu de 1988) y na eleición, per primer vegada con candidatures múltiples, d'un [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética|Congresu de los Diputaos del Pueblu]], máximu órganu soberanu ([[26 de marzu]] de [[1989]]). Les resultaos eleutorales punxeron de manifiestu la radicalización popular y la irreversible perda d'autoridá del PCUS. La violencia interétnica fíxose reinal n'Armenia y Azerbaiján, por causa d'apostar sobre la rexón de [[Nagorno Karabaj]] y enfoscóse en Xeorxa por causa de la intervención del Exércitu en contra de los manifestantes en [[Tblisi]] (abril de 1989). El baturiciu [[nacionalismu|nacionalista]] desaguó nuna crisis d'Estáu cuando Lituania proclamó la independencia ([[11 de marzu]] de [[1990]]), decisión suspendida en xunu ante'l bloquéu económicu decretáu per Moscú. Tres la cayida del [[muriu de Berlín]] y la cayida de los réximes comunistes na Europa Oriental, Gorbachov llanzó una nueva ofensiva reformista. El Congresu de los Diputaos del Pueblu votó otra reforma constitucional qu'abolió'l monopoliu políticu del PCUS, instauró un sistema presidencialista y escoyó al propiu Gorbachov pal nuevu cargu de [[Presidente de la URSS]] ([[15 de marzu]] de 1990). Les eleiciones republicanu y local (febreru-mayu) constituyeron un ésitu pa los radicales; [[Borís Yeltsin]] foi escoyíu Presidente de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR). El [[XXVIII Congresu del PCUS]] (xunetu de 1990), que reelixó a Gorbachov como secretariu xeneral, nun pudo torgar que Yeltsin y otros dirixentes radicales abandonaren el Partíu. Pa faer frente a la crisis nacional, Gorbachov propunxo un [[nuevu Tratáu de la Unión]], que foi aprobáu pol [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética|Congresu de los Diputaos del Pueblu]] y [[Referéndum de la Xunión Soviética de 1991|ratificáu en referéndum]] ([[17 de marzu]] de [[1991]]) en nueve de los quince [[Repúbliques de la URSS]], mientres los trés [[Repúbliques báltiques]], Letonia, Lituania y Estonia, mientres la llamada [[Revolución Cantada]], entamaben consultes eleutorales nos sos territorios respeutivos pa reafitar la so voluntá d'independencia. El tratáu soviéticu-estauxunidense p'amenorgar les armes nucleares estratéxiques (''[[START I|START]]''), robláu en Moscú por cuenta de la visita del presidente [[George H. W. Bush]] ([[31 de xunetu]] de 1991), agravó les tensiones nel aparatu del PCUS y nel complexu militar-industrial. El [[18 d'agostu]], cuando s'atopaba de vacaciones en [[Crimea]], el [[Presidente de la URSS]] Mikhaíl Gorbachov foi confináu na so residencia y declaráu «incapaz d'asumir les sos funciones por motivos de salú», nun [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]] entamáu polos [[Conservadorismu|conservadores]] del aparatu, el [[KGB]] y dellos xefes militares. [[Guennadi Yanáyev]], vicepresidente de la URSS, asumió interinamente la presidencia, y una direición colexada compuesta per ocho persones decretó l'estáu d'urxencia, restableció la [[censura]] y publicó una proclama xustificando'l golpe. La resistencia foi encabezada dende'l primer momentu pol [[Borís Yeltsin#Presidente de la RSFSR|Presidente de la RSFS de Rusia]] Borís Yeltsin, quien, dende'l Parllamentu de Rusia, llamó a la [[desobediencia civil]] y a la [[fuelga xeneral]]. La creciente oposición popular en Moscú y [[Leningráu]], el refugu internacional y la defección de delles unidaes militares, que pasaron a obedecer a Yeltsin, estremaron y paralizaron a los golpistes. El golpe quedó albortáu'l [[21 d'agostu]], cuando los miembros del Comité del Estáu esvalixáronse antes de ser deteníos. Gorbachov, lliberáu, tornó a Moscú y sofitó y aguiyó decididamente los cambeos radicales que la nueva situación riquía. Les actividaes del [[PCUS]] fueron proscrites pol Tribunal Supremu ([[29 d'agostu]]), eslleiéronse los órganos del poder central y abrióse un nuevu periodu constituyente. El [[6 de setiembre]] de [[1991]] el Conseyu d'Estáu reconoció la independencia d'Estonia, Letonia y Lituania. Nos meses siguientes, les socesives proclamaciones d'independencia de les Repúbliques y el [[Colapsu económicu de la URSS|colapsu económicu]] aceleraron la perda d'autoridá política de Gorbachov, que fracasó nel intentu de concluyir el tratáu que tenía de dar llugar a una Unión d'Estaos Soberanos pa sustituyir a l'antigua organización del Estáu. El [[8 d'avientu]] de [[1991]], los representantes de los trés Repúbliques eslaves —[[RSFS de Rusia]], [[RSS de Bielorrusia]] y [[RSS d'Ucraína]]— roblaron el [[Tratáu de Belavezha]] que supunxo la [[disolución de la Xunión Soviética]], constituyéndose la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI), abierta al restu de les Repúbliques. La firma del Tratáu foi comunicada per teléfonu al Presidente de la Xunión Soviética [[Mikhaíl Gorbachov]] pol presidente de la RSS de Bielorrusia [[Stanislav Shushkévich|Stanislav Shushkiévich]].<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2016/03/10/actualidad/1457610622_871801.html Entrevista de Mikhaíl Gorbachov al periódicu LA REPUBBLICA. 12.03.2016]</ref><ref>[http://www.itogi.ru/nashe/2012/34/181185.html Entrevista del ex-presidente de Bielorrusia Stanislav Shushkiévich. 20.08.2012] (en rusu)</ref><ref>Steele, Jonathan. ''Eternal Russia: Yeltsin, Gorbachev, and the Mirage of Democracy''. [[Harvard University Press]], 1998, p. 228. ISBN 9780674268388</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=7VZ6vo_kozc Entrevista del ex-presidente de Bielorrusia Stanislav Shushkiévich. 08.12.2016] (en rusu)</ref> Gorbachov presentó la dimisión el [[25 d'avientu]] de 1991, y la [[Federación de Rusia]] asumió nel terrén internacional los compromisos y la representación del desapaecíu Estáu. Toles [[Repúbliques de la URSS]] fueron reconocíes internacionalmente como Estaos independientes. == Ver tamién == * [[Batalla de Stalingráu]] * [[Historia militar de la Xunión Soviética]] * [[Historia de la Xunión Soviética y la Rusia Soviética (1917-1927)]] * [[Historia de la Xunión Soviética (1927-1953)]] * [[Historia de la Xunión Soviética (1953-1985)]] * [[Historia de la Xunión Soviética (1985-1991)]] * [[Programa Vostok]] * [[Mir (estación espacial)|Estación espacial Mir]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20080808111657/http://www.engels.org/libr/rusia/capitulo1/R_c1_10.htm RUSIA DE LA REVOLUCIÓN A LA CONTRARREVOLUCIÓN (Un analís marxista) por Ted Grant] {{Tradubot|Historia de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] l270t2tfl27vahi5u87sv3eftym36fx 3709953 3709776 2022-08-19T10:11:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviets]] => [[sóviets]] wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="float:right; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 12px; width: 22em;" | style="font-size: larger; margin-left: inherit;"|<div style="background: #F08080;"><center>'''Historia de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques|Xunión Soviética]]'''<br /> |- | style="text-align: center;"| [[Ficheru:Coat of arms of the Soviet Union 1.svg|center|155px]] |- | <center>'''Artículu xenéricu'''<br />'''Historia de la Xunión Soviética'''</center> <center>'''Artículos per cada periodu'''<br/>[[Historia de la Rusia Soviética y la URSS (1917-1927)]]<br/>[[Historia de la Xunión Soviética (1927-1953)]]<br/>[[Historia de la Xunión Soviética (1953-1985)]]<br/>[[Historia de la Xunión Soviética (1985-1991)]]</center> ------------------------------------------------------------------- <center>'''Rellacionaos'''<br/>[[Historia militar de la Xunión Soviética]]<br/>[[Historia económica de la Xunión Soviética]]</center> |- | </div></div></center> |} La '''historia de la Xunión Soviética''' empezó n'avientu de [[1922]] al suscribise'l [[Tratáu de Creación de la URSS|Tratáu de la Unión]] ente les [[Repúbliques de la Xunión Soviética|repúbliques socialistes soviétiques]] de [[RSFS de Rusia|Rusia]], [[RSS de Bielorrusia|Bielorrusia]], [[RSS d'Ucraína|Ucrania]] y [[República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia|Transcaucasia]] ([[Xeorxa]], [[Azerbaiján]] y [[Armenia]]) yá colos [[bolxevique]]s dirixiendo los [[sóviets]] (conseyos) de cada nación y habiendo resultancia ganadores na [[Guerra Civil Rusa]] posterior a la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]]. == Primeros años == {{AP|Historia de la Xunión Soviética y la Rusia Soviética (1917-1927)}} [[Ficheru:Map Treaty of Brest-Litovsk-es.svg|175px|left|thumb|Perdes territoriales asumíes pola [[Xunión Soviética]] pol [[Tratáu de Brest-Litovsk]].]] Apenes consolidáu'l poder revolucionario, el [[Revolución d'Ochobre#El Segundu Congresu Nacional de los Soviets (Conseyos) y el golpe bolxevique|Segundu Congresu de los Sóviets de Diputaos Obreros y Soldaos de toa Rusia]] designó'l Gobiernu de [[comisariu del pueblu comisarios del pueblu]], el [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] o Sovnarkom, presidíu por [[Lenin]]. El problema de la paz con [[Alemaña]] motivó un primer enfrentamientu de Lenin cola «[[oposición d'izquierdes]]», que, confiada na estensión de la Revolución por [[Europa]], preconizaba la reconversión de les hostilidaes con Alemaña nuna guerra revolucionaria. Prevaleció la posición de Lenin de paz inmediata, y el [[3 de marzu]] de [[1918]] [[León Trotsky]] robló'l [[Tratáu de Brest-Litovsk]]. [[Rusia]] perdía [[Finlandia]] y parte de los sos territorios occidentales. La estabilización del frente esterior dexó a Trotsky, al mandu del [[Exércitu Coloráu]], la desorganización de los intentos contrarrevolucionarios de les rexones perifériques, fomentaos poles potencies estranxeres. Tres la derrota d'Alemaña, invadió los territorios vencíos enantes y denunció el Tratáu de Brest-Litovsk, pero los países aliaos reaccionaron con una medría de l'ayuda contrarrevolucionaria, y tropes [[Checoslovaquia|cheques]], [[Turquía|turques]] y [[Gran Bretaña|britániques]] collaboraron colos [[Movimientu Blancu|rusos blancos]] y los [[cosacu|cosacos]] nos propósitos de la restauración [[monarquía|monárquica]]. En [[1920]] el Gobiernu de [[Moscú]], [[Sovnarkom]], reconoció la independencia d'[[Estonia]], [[Lituania]], [[Letonia]] y Finlandia, y tuvo de vencer parte de [[Bielorrusia]] y [[Ucraína]] a [[Polonia]]. Ante la imposibilidá d'una derrota bélica del réxime soviéticu, los países capitalistes decidieron establecer un cercu sanitariu» que paralizara l'espardimientu revolucionariu. La situación de la guerra civil y l'esmantelamientu de la [[industria]] provocaron les midíes económiques del «[[comunismu de guerra]]» (estatización de les empreses y del comerciu interior y esterior), xenerando una cayida estrueldosa de la producción agrícola. Pa recuperar la economía, Lenin procuró correxir los desaxustes y desaniciar el descontentu llabrador por aciu la [[Nueva Política Económica|NEP]] (Nueva Política Económica, marzu de 1921), que dexaba transitoriamente el caltenimientu de formes económiques de ciertu tipu [[capitalismu|capitalista]]. Dempués del [[Congresu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|VII Congresu del Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] en [[1918]], nel que'l [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] ([[bolxevique]]) adoptó la denominación de Partíu Comunista Rusu (bolxevique) (PCRb), los [[Partíu Social-Revolucionariu|socialrevolucionarios]] y [[menchevique]]s fueron espulsaos de les organizaciones oficiales y se instituyó un ríxidu centralismu na organización del Partíu y na alministración del país. Simultáneamente, una completa autonomía llingüística y cultural foi alcordada a les rexones estremaes. Pero la desapaición de diverxencies polítiques esteriores nun evitó la esistencia de distintos enclinos dientro del Partíu. Enriaes primeramente por Lenin, apinar nel momentu de la so socesión ([[1924]]). {{VT|Fame Rusa de 1921}} == Stalin y Trotsky == {{AP|Historia de la Xunión Soviética (1927-1953)}} La oposición [[Josif Stalin|Stalin]]-Trotsky, que trescendía un conflictu personal pa reflexar dos concepciones distintes del desenvolvimientu del [[socialismu]], resolver en favor de Stalin, col sofitu de [[Grigori Zinóviev|Zinóviev]] y [[Lev Kámenev|Kámenev]]. Marxináu Trotsky ([[xineru]] de [[1925]]) la «[[edificación del socialismu nun solu país]]» dirixida por Stalin riquió la eliminación d'oponentes d'esquierda y derecha, y l'esistencia nel [[Komintern]] d'una estratexa internacional que fixera coincidir los intereses del [[comunismu|movimientu comunista]] colos de la Xunión Soviética. En siendo ganada la so postura, Trotsky debió exiliase en [[Méxicu]], hasta ser asesináu en [[1940]] pol axente hispanosoviético [[Ramón Mercader]].<ref>{{cita web|apellido1=Berrocal|nome1=Humberto|títulu=Práutica política y determinación histórica Stalin y Trotsky na memoria histórica|url=http://inif.ucr.ac.cr/recursos/docs/Revista%20de%20Filosof%C3%ADa%20UCR/Vol.%20XXIX/Non.%2069/Practica%20politica%20y%20determinacion%20historica%20Stalin%20y%20Trostsky%20en%20la%20memoria%20historica.pdf|editorial=Universidá Nacional. Heredia. Costa Rica.|idioma=español|fechaaccesu=13 de xunu de 2015}}</ref> == La industrialización del Estáu == En [[1928]], ante l'evidente estancamientu de la NEP, la hostilidá de [[Polonia]] y el riesgu de guerra con [[Gran Bretaña]],<ref name="haslam">Haslam, Jonathan: ''Stalin and the German Invasion of Russian 1941: A Failure of Reasons of State?'', ''International Affairs'', Vol. 76:1 ( 2000)</ref> Stalin estableció'l [[Gosplán]] (Comisión de Planificación Xeneral del Estáu), un órganu estatal responsable de dirixir la economía socialista escontra la industrialización acelerada. N'abril de [[1929]], el Gosplán llanzó dos proyeutos conxuntos qu'empezaron el procesu de industrialización del Estáu. Basándose en planes previos de Trotsky, el Gosplán ellaboró'l primera [[Plan Quinquenal (URSS)|Plan Quinquenal]] o ''Piatiletka'' ([[1928]]-[[1932|32]]), que introdució una rigorosa planificación que dio preferencia a la industria pesao sobre los bienes de consumu. L'Estáu nacionalizó la mayor parte d'empreses, poniendo en marcha un estensu programa pa llograr una rápida industrialización, ente que na [[agricultura]] producióse la [[coleutivización na Xunión Soviética|coleutivización]] forzosa de la tierra. [[Ficheru: JStalin Secretary general CCCP 1942.jpg|200px|left|thumb|[[Stalin]] en 1942.]] El país pasó de ser una sociedá agraria a una industrializada nun tiempu relativamente curtiu, pero al empar produciéronse penuries económiques. La coleutivización foi altamente refugada polos [[kulaks|kuláks]] mientres l'Estáu apoderar de les colleches, particularmente n'Ucraína onde se provocó'l xenocidiu denomináu [[Holodomor]], coles mires d'evitar que los llabradores retener illegalmente. Esti conflictu económicu derivó nuna represión estatal sistemática na cual envalórase que morrieron dellos millones de kuláks, tantu n'enfrentamientos armaos como nel [[GULAG]]. Pese de la fuerte oposición, para [[1936]] cerca del 90% de l'agricultura taba colectivizada, lo cual condució a una cayida catastrófica na productividá ganadera, que nun recuperó'l nivel del NEP hasta [[1940]]. La producción de [[fierro]] coláu, necesariu pal desenvolvimientu de la infraestructura industrial non esistente, xubió de 3,3 a 10 millones de tonelaes añales. El carbón xubió exitosamente de 35,4 a 75 millones de tonelaes, y la producción del fierro aumentó de 5,7 a 19 millones de tonelaes. Basáu llargamente nestes cifres, el Plan Quinquenal fuera cumplíu nun 93,7%, ente que les partes dedicaes a la industria pesao fueron cumplíes nun 108%. Stalin declaró'l plan como un ésitu pal [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]] (avientu de 1932). La emulación socialista qu'acompañó los llogros económicos nun tuvo exenta del [[Cultu a Stalin|cultu a la personalidá de Stalin]]—que los sos escesos fueron denunciaos más tarde— y de una brutal violencia escontra toa oposición a los planes del réxime. La oposición nel interior del Partíu consideróse rellacionada coles clases indóciles y contraries al socialismu. Acusaos de supuestos contactos con emigraos [[trotskista|trotskistes]] y espíes estranxeros, importantes figures del Partíu ([[Grigori Zinóviev|Zinóviev]], [[Lev Kámenev|Kámenev]], [[Nikolái Bujarin|Bujarin]], [[Alekséi Rýkov|Rýkov]], [[Génrij Yagoda|Yagoda]]) fueron xulgaos nos denominaos «[[procesos de Moscú]]» ([[1936]], [[1938]] y [[1939]]) y executaos. Les [[Gran Purga|«purgues» contra la oposición]] remataron, amás, cola eliminación de casi 30.000 oficiales del [[Exércitu Coloráu]]. L'aceleración del rearmamientu, motivada por [[Blitzkrieg|la creciente agresividá]] del réxime d'[[Adolf Hitler|Hitler]], condicionó la programación del [[Plan Quinquenal (URSS)#El segundu plan quinquenal|segundu Plan Quinquenal]] ([[1933]]-38). Simultáneamente, la prevención d'un alcuerdu ente Alemaña y les potencies occidentales frente a la URSS obligó a Stalin a una política conciliadora escontra les democracies burgueses (manifestada na so actitú mientres la [[Guerra Civil Española|guerra d'España]] y na creación de los [[Frente Popular|Frentes Populares]]) y escontra l'[[Alemaña nazi]] ([[Pactu Ribbentrop-Mólotov|Pactu xermanu-soviéticu de non-agresión de 1939]]). A partir d'esti momentu, la URSS llogró un desenvolvimientu industrial y económico a tiempu pa la [[Segunda Guerra Mundial]], el principal pagu que llogró con felicidá industrialización a estazón. == L'Exércitu Coloráu y l'entamu de la Segunda Guerra Mundial == {{VT|Guerra d'Iviernu|Ocupación de les Repúbliques Báltiques|Ocupación soviética de Besarabia y el norte de Bucovina}} [[Ficheru:MolotovRibbentropStalin.jpg|thumb|175px|Firma del Pactu xermanu-soviéticu de non agresión ([[Pactu Mólotov-Ribbentrop]]).]] La guerra contra Polonia y Finlandia, complementáu col fusilamiento o exiliu de muncha de la xerarquía del Exércitu Coloráu nes purgues polítiques (como'l casu del [[Mariscal de la Xunión Soviética|mariscal]] [[Mikhaíl Tukhachevski|Tukhachevski]]), dexaron la defensa nacional nun tarrecible estáu. Esto foi detectáu por Hitler; sicasí, nin él nin Stalin deseyaben un enfrentamientu inmediatu. D'ellí que la Xunión Soviética y l'[[Alemaña nazi]] roblaren el [[Pactu Mólotov-Ribbentrop]] el 23 d'agostu de 1939. A la selmana de la firma del Pactu, el 1 de setiembre de 1939, Alemaña nazi empecipiaba la [[Segunda Guerra Mundial]] por aciu la [[Invasión alemana de Polonia de 1939|invasión de Polonia]] pel oeste, el 17 de setiembre la [[Invasión soviética de Polonia de 1939|Xunión Soviética invadía Polonia]] dende l'este, acordies con el [[:m:s:en:Molotov-Ribbentrop_Pact#Secret_Additional_Protocol|Protocolu Adicional secretu]] de dichu Apauto. Hitler prefirió fundir el [[frente Occidental (Segunda Guerra Mundial)|Frente Occidental]] primero qu'atacar a la Xunión Soviética pa evitar una guerra en dos frentes simultáneos. Stalin, pela so parte, tenía que poner a puntu al Exércitu Coloráu por aciu la lleva forzosa y la medría de material bélico, lo que riquía un periodu relativamente llargu. Amás, l'alianza cola Alemaña nazi dio-y a la Xunión Soviética vía llibre pa retomar tierres, dalgunes de les cualos pertenecieren nel pasáu al [[Imperiu rusu]] -parte de [[Polonia]], [[Estonia]], [[Letonia]], [[Lituania]], [[Finlandia]] y [[Besarabia]]-, siendo dichu repartida roblada nos protocolos secretos del [[Tratáu Alemán-Soviéticu d'Amistá, Cooperación y Demarcación]]. Arriendes de la [[Guerra d'Iviernu]] la URSS foi espulsada de la [[Sociedá de Naciones]] el [[14 d'avientu]] de 1939. == La Gran Guerra Patria == {{VT|Gran Guerra Patria}} Al producise [[Operación Barbarossa|la invasión]] del [[Wehrmacht|exércitu alemán]], ensin previa alvertencia, el 22 de [[xunu]] de [[1941]]<ref>{{cita llibru |apellíos1=Zubok|nome1=Vladislav M.|títulu=Un imperiu fallíu La Xunión Soviética mientres la Guerra Fría|fecha=2008|editorial=Crítica|ubicación=Barcelona|isbn=978-84-8432-756-1|fechaaccesu=13 de xunu de 2015}}</ref> quedó abiertu'l [[Frente Oriental (Segunda Guerra Mundial)|Frente Oriental]]. El gobiernu fomentó una esaltación del patriotismu soviéticu (particularmente el rusu), al ver llegar la guerra hasta les puertes de les principales ciudaes soviétiques, [[Moscú]], [[Leningráu]] y [[Stalingráu]]. El [[Exércitu Coloráu]], sofitáu en xunto pola población civil, llogró detener la meyora alemana. Cola victoria sobre la ocupación alemana en Stalingráu en [[1943]], la moral del Exércitu soviéticu llevantóse; más tarde, [[Minsk]] y [[Kursk]] tamién fueron lliberaes. Tres la ofensiva soviética, llogróse la espulsión y derrota de les fuercies fascistes y la posterior captura de [[Berlín]] en [[abril]] de [[1945]]. Les resultaos de la guerra fueron desastrosos en perdes humanes y materiales. De fechu la URSS foi'l país que perdió más homes mientres la Segunda Guerra Mundial (27 millones aprosimao). De los cualos 8.668.400 fueron soldaos. Sicasí, ganóse políticamente (la URSS se anexonó unos 500.000 km² de territoriu y exerció dominiu políticu nes naciones lliberaes de los [[nazismu|nazis]], no qu'agora sería la so esfera d'influencia direuta). La nueva rellación colos Gobiernos aliaos —que na [[Conferencia de Teḥrán]] ([[payares]] de [[1943]]) y en [[Conferencia de Potsdam|Potsdam]] ([[xunetu]] de [[1945]]) concedieron una «[[zona d'ocupación soviética|zona d'influencia política]]» a la URSS— aconseyó a Stalin la disolución del [[Komintern]] (mayu de 1943). El calter socialista de los réximes que fueron estableciéndose al rematar la guerra n'[[Europa Oriental]] acabó col aislacionismo políticu-xeográficu de la URSS. La nueva molición de les potencies occidentales foi espuesta na «[[doctrina Truman]]» del [[12 d'abril]] de [[1947]], que preconizó la necesidá de frenar la espansión soviética», empecipiando asina la llamada «[[Guerra Fría]]»... == La Guerra Fría == {{VT|Guerra fría}} [[Ficheru:Kennedy and Khrushchev in Vienna 1961.png|thumb|300px|right|Nikita Khrushchov (derecha) acuñó la doctrina de la coesistencia pacífica» col bloque occidental. Nesta semeya, entrevistar col presidente d'Estaos Xuníos [[John Kennedy]].]] Stalin reaccionó instituyendo n'ochobre del mesmu añu'l [[Kominform]]. La rotura de rellaciones con [[Yugoslavia]] ([[1948]]) viose permediada pol trunfu de la [[Guerra Civil China|Revolución china]] ([[1949]]), qu'estendió al Oriente [[Asia|asiáticu]] la influencia soviética. La canonización oficial de les teoríes de [[Trofim Lysenko|Lysenko]] ([[lysenkoísmo]]) simbolizó la presencia de ciertu dogmatismu cultural, pero nun se repitieron les depuraciones de los [[años 1930]]. El cuartu y el quintu Plan Quinquenal siguieron dando prioridá a la industria pesao y a les grandes obres d'infraestructura. El [[desenvolvimientu económicu]] dexó a la URSS convertise en [[potencia nuclear]] ([[25 de setiembre]] de [[1949]]), lo qu'acabó col monopoliu nuclear [[Estaos Xuníos|estauxunidense]]. Tres la muerte de Stalin ([[5 de marzu]] de [[1953]]), una reorganización inmediata del Partíu y del Gobiernu dexó la reprobación de los abusos autoritarios y l'eliminación de les personalidaes más comprometíes col [[Cultu a Stalin|cultu a la personalidá de Stalin]]. [[Lavrenti Beria|Beria]] foi fusiláu. Paralelamente anuncióse nel [[Sóviet Supremu]] un aumentu na producción de bienes de consumu y escayó la tensión internacional col [[armisticiu]] de la [[Guerra de Corea]] (xunetu de 1953). [[Bloque del Este|Los países so influencia soviética]] roblaron en [[1955]] el [[Pactu de Varsovia]], tamién llamáu Tratáu d'Amistá, Collaboración y Asistencia Mutua. La Xunión Soviética tamién contribuyó a la reconstrucción europea, neutralizando al [[Plan Marshall]] d'Estaos Xuníos cola creación del [[Conseyu d'Ayuda Mutua Económica|COMECON]]. [[Gueorgui Malenkov]], qu'asocediera a Stalin, foi depuestu de les sos funciones en febreru d'esi mesmu añu. [[Nikita Khrushchov]] como primer secretariu del Partíu y [[Nikolái Bulganin]] como xefe de Gobiernu impunxeron un nuevu desenvolvimientu a la política soviética. El [[2 de xunu]] de 1955 anuncióse una declaración d'amistá recíproca ente Yugoslavia y la URSS y unos meses más tarde eslleióse'l Kominform. La llectura del llamáu [[discursu secretu]] de Khrushchov ante'l [[XX Congresu del PCUS]] ([[25 de febreru]] de [[1956]]) sobre los errores y crímenes de Stalin dio calter públicu a les midíes de [[desestalinización]]. La esplosión de la [[bomba d'hidróxenu]] concedió más poder de persuasión a la [[Xunión Soviética]], que mientres [[Guerra del Sinaí|la crisis]] del [[Canal de Suez]] de payares de 1956 pudo invalidar les maniobres colonialistes de los Gobiernos de [[Gran Bretaña]] y de [[Francia]]. Sicasí, los progresos de la [[desestalinización]] nun se realizaron ensin graves desaxustes, y [[Ochobre polacu|los sucesos de Polonia d'ochobre de 1956]] y d'[[Sublevación húngara de 1956|Hungría de payares del mesmu añu]] provocaron la intervención del [[Exércitu Coloráu|Exércitu soviéticu]], que remataron con 25-50.000 rebeldes húngaros y 7.000 soviéticos muertos. En [[1957]] la URSS empecipió una espectacular serie de llogros espaciales, col llanzamientu del primer [[satélite artificial]] —el [[Sputnik I|Spútnik I]]—, que diera entamu a la [[carrera espacial]] contra los [[Estaos Xuníos]]. En marzu de [[1958]] Khrushchov, dempués d'alloñar al «[[Grupu Anti-Partíu]]» ([[Viacheslav Mólotov|Mólotov]], [[Gueorgui Malenkov|Malenkov]], [[Lázar Kaganóvich|Kaganóvich]]), convertir en xefe de Gobiernu. Les sos principales reformes económiques afectaron a l'agricultura, pero'l derrompimientu de les tierres vírxenes del [[Kazakstán]] y la descentralización agrícola nun respondieron a les esperances concebíes. Mientres los [[XXI Congresu del PCUS|XXI]] y [[XXII Congresu del PCUS|XXII]] [[Congresos del PCUS]] ([[1959]] y [[1961]] anováronse les crítiques contra Stalin y [[Rehabilitación (Xunión Soviética)|la rehabilitación de les víctimes]] del [[estalinismu]], lliberando a millones de [[presu políticu|prisioneros políticos]] (la población del [[Gulag]] baxó de 13 millones en 1953 a 5 millones en [[1956]]-[[1957|57]]). En [[1961]] diose otra gran meyora na carrera espacial», cuando la cosmonauta [[Yuri Gagarin]] convertir nel primera ser humanu en ser unviáu al espaciu. Per otra parte, la política de «[[coesistencia pacífica]]» dexaba l'amenorgamientu de los gastos militares y asitiar nun primer planu la competición económica colos países capitalistes. L'actitú crítica de los réximes [[República Popular China|chinu]] y [[Albania|albanés]] escontra les posiciones internacionales de la URSS apinóse dempués de la retirada de los [[Crisis de los misiles|proyeutiles balísticos establecíos en Cuba]] (ochobre de [[1962]]) y del [[Tratáu de Moscú]] (xunetu de [[1963]]). == Brézhnev y l'estancamientu == {{AP|Estancamientu brezhneviano}} [[Ficheru:Leonid Brezhnev 1974.jpg|thumb|left|Leonid Brézhnev, líder ensin nueves idees pa dinamizar el réxime comunista, ye acusáu de ser unu de los causantes del [[Colapsu económicu de la URSS|colapsu de la URSS]].]] La sustitución de Khrushchov (ochobre de [[1964]]) por un [[triunviratu]] formáu por [[Leonid Brézhnev]], primer secretariu del Partíu, [[Alekséi Kosygin|Kosyguin]], xefe de Gobiernu y [[Nikolái Podgorni|Podgorni]], presidente del Presídium del Sóviet Supremu, en sustitución de [[Anastás Mikoyán|Mikoyán]] (avientu de [[1965]]), nun torgar l'acentuación del [[Rotura Sinón-Soviética|conflictu ideolóxicu con China]]. Nel [[XXIII Congresu del PCUS]] (marzu-abril de [[1966]]), que rexistró l'ausencia de les representaciones de China y Albania, Brézhnev reconoció'l fracasu parcial del Plan Septenal [[1959]]-[[1965|65]] y pal octavu Plan Quinquenal (1966-[[1970|70]]) fueron adoptaes les midíes propuestes por [[Ovsiy Hrihorovich Liberman|Liberman]], empobinaes a tresformar les unidaes de producción en verdaderes empreses sometíes ya impulsaes poles lleis del mercáu y los precios. Per otra parte, dempués de condergar la política imperialista d'Estaos Xuníos y de proclamar el so sofitu a [[Vietnam del Norte]] y al mandu de Lliberación Nacional de Vietnam del Sur ([[Vietcong]]), Brézhnev pronuncióse a favor d'un programa de desarme mundial y de un pactu de non agresión cola [[OTAN]]. La diplomacia soviética llogró un notable ésitu na so mediación nel [[conflictu Indo-Pakistaní]] d'agostu de [[1965]], que condució a los alcuerdos de Tashkent (xineru de [[1966]]). N'abril d'esi añu, Leonid Brézhnev consolidó la so posición al ser reelixíu secretariu xeneral del Partíu. La busca de la distensión, oxetivu escorríu pola suxerencia soviética de disolución de la OTAN y del Pactu de Varsovia (mayu de 1966), foi'l factor dominante de la política esterior soviética. Al españar la [[Guerra de los Seis Díes]] (xunu de [[1967]]), el Gobiernu soviéticu rompió les sos rellaciones con [[Israel]] y sofitó decididamente a los países árabes. Los intentos del [[Partíu Comunista de Checoslovaquia]] de democratizar el réxime, convirtiéndolo nun [[socialismu con cara humana]] nel intre de la llamada [[Primavera de Praga]], fueron abruptamente cortaos pola [[invasión del Pactu de Varsovia a Checoslovaquia]] (agostu de [[1968]]); la [[ocupación militar]] foi llegalizada por un tratu ente la URSS y Checoslovaquia (mayu de [[1970]]). La ratificación del Tratáu d'Amistá [[Rumanía|rumanu]]-soviéticu (payares de 1970) evitó que les discrepancies ente dambos Estaos llegaren al conflictu; per otra parte, la entrevista Brézhnev-[[Josip Broz Tito|Tito]] ([[setiembre]] de [[1971]]) saldó parcialmente'l capítulu de desaveniencias con Yugoslavia. L'aumentu de la influencia soviética en [[Iberoamérica]] condució al establecimientu de rellaciones con [[Perú]] (febreru de [[1969]]), [[Bolivia]] ([[avientu]] de 1969) y [[Venezuela]] (febreru de [[1970]]), a la firma d'un [[tratáu comercial]] con Perú (febreru de 1970) y a la concesión d'un creitu a [[Uruguái]] (marzu de 1969). La firma del Pactu xermanu-soviéticu de non agresión d'agostu de 1970 contribuyó a consolidar el ''statu quo'' européu. L'antagonismu soviético-chinu pasó de les disputes ideolóxiques a los conflictos armaos fronterizos (marzu de 1969), que nun se resolvieron, y de forma parcial, hasta l'alcuerdu comercial de payares de 1970. Nel interior, a los desaxustes provocaos pola nuevu orientación económica y a la esclerosis del [[nomenklatura|aparatu burocráticu dirixente]] vieno xunise la oposición de nucleos intelectuales. Les llendes del lliberalismu» postestalinista, evidenciados pol arrestu de los escritores [[Iouli Daniel|Daniel]] y [[Andrei Siniavski|Siniavski]] (el [[procesu de Siniavski–Daniel]], [[1965]]), volvieron manifestase cola espulsión del [[premiu Nobel de Lliteratura]] [[1970]] [[Aleksandr Solzhenitsyn]] de la [[Unión d'Escritores Soviéticos]] (payares de [[1969]]) y la so consiguiente espulsión de la URSS. Nos años posteriores, una vegada enriada la crisis interna del campu socialista tres les sustituciones de [[Władysław Gomułka|Gomułka]] por [[Edward Gierek|Gierek]] en Polonia, y de [[Walter Ulbricht]] por [[Erich Honecker|Honecker]] na [[República Democrática Alemana]], la política soviética carauterizar por una ofensiva diplomática, sofitada na ''Ostpolitik'' de [[Willy Brandt]] na [[República Federal Alemana]], que'l so principal oxetivu yera la futura convocatoria d'una Conferencia Europea de Seguridá. Nel [[Oriente Mediu]] siguió la penetración soviética nos países árabes: alcuerdu militar y políticu de 15 años de duración con [[Exiptu]] (mayu de [[1971]]), alcuerdos comerciales con [[Siria]] (febreru de [[1972]]), [[Libia]] (marzu de 1972) ya [[Iraq]] (abril de 1972). Namái la retirada del embaxador de [[Sudán]] na URSS (agostu de 1971), y principalmente la espulsión de los conseyeros militares soviéticos n'Exiptu (xunetu de 1972) punxeron en peligru la influencia de la Xunión Soviética nesa rexón del [[Tercer Mundu]]. La URSS sofitó al Vietcong y a Vietnam del Norte, pero siguió la so política de coesistencia y entendimientu con Estaos Xuníos (conferencies sobre'l desarme; visita de [[Richard Nixon]] a [[Moscú]] en [[1972]]; alcuerdu de collaboración espacial, n'agostu de 1972; visites de Brézhnev a Estaos Xuníos en xunu de [[1973]] y de Nixon a Moscú en xunetu de [[1974]], cola firma d'un nuevu alcuerdu de cooperación económica y otru sobre prohibición d'ensayos nucleares soterraños) y colos otros países occidentales. Per otru llau, la visita de Tito a Moscú (xunu de 1972) consolidó la reconciliación ente los dos países y el so alcuerdu alrodiu de los problemes de [[guerra de Vietnam|Vietnam]] y del Mediu Oriente y de la Conferencia sobre la Paz y la Seguridá n'Europa, promovida pola URSS. Nel interior, el periodu anterior a [[1970]] carauterizar pola relativa amplitú de los conflictos plantegaos polos intelectuales soviéticos [[Disidentes soviéticos|disidentes]] con resonancia internacional en dellos casos, como asocedió, por casu, con [[Andréi Sájarov|Sájarov]] y [[Aleksandr Solzhenitsyn|Solzhenitsyn]]. Tamién se produció un recrudecimiento del problema de la minoría [[xudaísmu|xudía]] deseosa d'emigrar a Israel, sobre'l cual llegóse a un alcuerdu URSS-Estaos Xuníos en payares de 1974, y apináronse dellos conflictos relixosos, como'l plantegáu pola población católica en Lituania (mayu de 1972), o nacionalistes (reorganización del Partíu y los órganos de Gobiernu n'Ucraína en xunu de 1972). En febreru de [[1976]] celebróse'l [[XXV Congresu del PCUS]], que confirmó y reforzó la hexemonía de Brézhnev; ésta afitóse entá más al cesar Podgorni como presidente del Presídium del Sóviet Supremu (mayu de [[1977]]) y asumir esti cargu Brézhnev. Per otru llau, n'ochobre de 1977, en coincidencia col sesentenu aniversariu de la [[Revolución bolxevique]], foi promulgada y entró a valir una [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|nueva Constitución]], na que se daba por realizada y superada la etapa de la «[[dictadura del proletariáu]]» na URSS y reafitábase el papel dirixente máximu del PCUS na sociedá soviética. N'ochobre de [[1980]] Kosyguin dimitió y [[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Tíjonov]] convertir nel nuevu primer ministru de la URSS. La [[Guerra d'Afganistán (1978-1992)|intervención soviética n'Afganistán]] (avientu de [[1979]]) provocó'l desenvolvimientu d'una nueva etapa de tensión na Guerra Fría ente los dos [[superpotencia|superpotencies]], que s'apinó cola instalación de nueves bases de misiles n'Europa. Nel interior, la URSS enfoscó la so represión contra los disidentes y encaró una grave crisis económica mientres 1980. == El conservadores: Andrópov y Chernenko == A la muerte de Brézhnev (payares de [[1982]]), [[Yuri Andrópov]], xefe de la [[policía secreta]] soviética ([[KGB]]) de [[1967]] a [[1982]], foi nomáu secretariu xeneral del PCUS (payares de 1982), y designáu xefe d'Estáu en xunu de [[1983]]. Andrópov propúnxose introducir cambeos radicales na economía primero que, a finales de [[1985]], empezara un nuevu Plan Quinquenal. Pa ello tenía que modificar la composición de les estructures de poder, lo cual consiguió parcialmente, sobremanera cola inclusión nel [[Politburó]] de dirixentes de menos de 50 años. Sicasí, nin la grave crisis carecida pel país nin la ofensiva contra'l [[burocratismo]] y la [[corrupción política|corrupción]] llograron camudar daqué nel funcionamientu d'un sistema cada vez más dependiente de la economía militar. No internacional, el curtiu periodu de gobiernu de Andrópov carauterizar pol fracasu de la estratexa dispuesta pa torgar la instalación de los primeres «[[euromisil]]es» n'[[Europa Occidental]] (payares de [[1983]]), lo que provocó la inmediata retirada soviética de les negociaciones de [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]] sobre los euromisiles. A la muerte de Andrópov ([[9 de febreru]] de [[1984]]) asocedió-y [[Konstantín Chernenko]], continuador de la política de Brézhnev, de quien foi la so «[[delfín (títulu)|delfín]]». Mientres el so gobiernu, que tamién foi curtiu, operóse una vuelta al burocratismo paralizante y enfoscóse el [[antisemitismu]] y la represión contra los intelectuales disidentes. Nel esterior, el [[Kremlin]] oponer a la participación soviética nos [[Xuegos Olímpicos de Los Angeles 1984|Xuegos Olímpicos de Los Angeles nel branu de 1984]], a la visita de Honecker a la [[República Federal Alemana]], a axustar con [[Washington DC|Washington]] y a toa posibilidá de compromisu nel conflictu d'[[Afganistán]]. Esta [[aislacionismo|política aislacionista]] esperimentó un xiru tres la visita del ministru de Rellaciones Esteriores soviéticu, [[Andréi Gromyko]], a [[Estaos Xuníos]], onde s'entrevistó col presidente [[Ronald Reagan]] (setiembre de [[1984]]), y la del vizprimer ministru, Iván Arjípov, a China (avientu de 1984). L'anunciu del presidente Reagan, tres la so reelección en payares de 1984, de desenvolver el nuevu programa militar denomináu [[Iniciativa de Defensa Estratéxica]] (SDI), conocíu como ''[[Star Wars|la guerra de les galaxes]]'', determinó a la URSS a volver a la mesa de negociaciones en Xinebra sobre'l control d'armamentos ([[12 de marzu]] de [[1985]]). Yá enfermu dende antes d'asoceder a [[Yuri Andrópov]], Chernenko finalmente morrió'l [[11 de marzu]] de [[1985]]. == Mikhaíl Gorbachov: Los intentos de reforma y el colapsu de la URSS == {{AP|Historia de la URSS (1985-1991)}} [[Ficheru:Reagan and Gorbachev hold discussions.jpg|thumb|300px|El presidente Reagan y el secretariu xeneral del PCUS Gorbachov nel primer cume de Xinebra (1985).]] Asoceder [[Mikhaíl Gorbachov]], el miembru más nuevu (52 años) del Politburó. En política interior Gorbachov acometió una serie de reformes, definíes por cuatro pallabres claves: ''[[glásnost]]'' (apertura, tresparencia), ''[[democratizatsiya]]'' (democratización), ''[[uskorenie]]'' (desenvolvimientu económicu) y ''[[perestroika]]'' (reestructuración). Unu de los primeros frutos de la nueva política foi'l fin del destierru d'[[Andréi Sájarov]] (avientu de [[1986]]), al que siguieron una amnistía que lliberó a tolos [[presu de conciencia presos de conciencia]] (febreru de [[1987]]) y la rehabilitación de les víctimes de les purgues de Stalin (N. Bujarin, ente otros). Nel terrén internacional Gorbachov empecipió conversaciones sobre'l desarme col presidente d'Estaos Xuníos Reagan (payares de [[1985]]), que remataron cola firma d'un alcuerdu pa esaniciar los misiles nucleares d'algame entemediu aparcaos n'Europa (avientu de [[1987]]). La XIX Conferencia del PCUS (xunetu de [[1988]]) aprobó un programa de reformes polítiques que s'afiguró en delles enmiendes a la Constitución (avientu de 1988) y na eleición, per primer vegada con candidatures múltiples, d'un [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética|Congresu de los Diputaos del Pueblu]], máximu órganu soberanu ([[26 de marzu]] de [[1989]]). Les resultaos eleutorales punxeron de manifiestu la radicalización popular y la irreversible perda d'autoridá del PCUS. La violencia interétnica fíxose reinal n'Armenia y Azerbaiján, por causa d'apostar sobre la rexón de [[Nagorno Karabaj]] y enfoscóse en Xeorxa por causa de la intervención del Exércitu en contra de los manifestantes en [[Tblisi]] (abril de 1989). El baturiciu [[nacionalismu|nacionalista]] desaguó nuna crisis d'Estáu cuando Lituania proclamó la independencia ([[11 de marzu]] de [[1990]]), decisión suspendida en xunu ante'l bloquéu económicu decretáu per Moscú. Tres la cayida del [[muriu de Berlín]] y la cayida de los réximes comunistes na Europa Oriental, Gorbachov llanzó una nueva ofensiva reformista. El Congresu de los Diputaos del Pueblu votó otra reforma constitucional qu'abolió'l monopoliu políticu del PCUS, instauró un sistema presidencialista y escoyó al propiu Gorbachov pal nuevu cargu de [[Presidente de la URSS]] ([[15 de marzu]] de 1990). Les eleiciones republicanu y local (febreru-mayu) constituyeron un ésitu pa los radicales; [[Borís Yeltsin]] foi escoyíu Presidente de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR). El [[XXVIII Congresu del PCUS]] (xunetu de 1990), que reelixó a Gorbachov como secretariu xeneral, nun pudo torgar que Yeltsin y otros dirixentes radicales abandonaren el Partíu. Pa faer frente a la crisis nacional, Gorbachov propunxo un [[nuevu Tratáu de la Unión]], que foi aprobáu pol [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética|Congresu de los Diputaos del Pueblu]] y [[Referéndum de la Xunión Soviética de 1991|ratificáu en referéndum]] ([[17 de marzu]] de [[1991]]) en nueve de los quince [[Repúbliques de la URSS]], mientres los trés [[Repúbliques báltiques]], Letonia, Lituania y Estonia, mientres la llamada [[Revolución Cantada]], entamaben consultes eleutorales nos sos territorios respeutivos pa reafitar la so voluntá d'independencia. El tratáu soviéticu-estauxunidense p'amenorgar les armes nucleares estratéxiques (''[[START I|START]]''), robláu en Moscú por cuenta de la visita del presidente [[George H. W. Bush]] ([[31 de xunetu]] de 1991), agravó les tensiones nel aparatu del PCUS y nel complexu militar-industrial. El [[18 d'agostu]], cuando s'atopaba de vacaciones en [[Crimea]], el [[Presidente de la URSS]] Mikhaíl Gorbachov foi confináu na so residencia y declaráu «incapaz d'asumir les sos funciones por motivos de salú», nun [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]] entamáu polos [[Conservadorismu|conservadores]] del aparatu, el [[KGB]] y dellos xefes militares. [[Guennadi Yanáyev]], vicepresidente de la URSS, asumió interinamente la presidencia, y una direición colexada compuesta per ocho persones decretó l'estáu d'urxencia, restableció la [[censura]] y publicó una proclama xustificando'l golpe. La resistencia foi encabezada dende'l primer momentu pol [[Borís Yeltsin#Presidente de la RSFSR|Presidente de la RSFS de Rusia]] Borís Yeltsin, quien, dende'l Parllamentu de Rusia, llamó a la [[desobediencia civil]] y a la [[fuelga xeneral]]. La creciente oposición popular en Moscú y [[Leningráu]], el refugu internacional y la defección de delles unidaes militares, que pasaron a obedecer a Yeltsin, estremaron y paralizaron a los golpistes. El golpe quedó albortáu'l [[21 d'agostu]], cuando los miembros del Comité del Estáu esvalixáronse antes de ser deteníos. Gorbachov, lliberáu, tornó a Moscú y sofitó y aguiyó decididamente los cambeos radicales que la nueva situación riquía. Les actividaes del [[PCUS]] fueron proscrites pol Tribunal Supremu ([[29 d'agostu]]), eslleiéronse los órganos del poder central y abrióse un nuevu periodu constituyente. El [[6 de setiembre]] de [[1991]] el Conseyu d'Estáu reconoció la independencia d'Estonia, Letonia y Lituania. Nos meses siguientes, les socesives proclamaciones d'independencia de les Repúbliques y el [[Colapsu económicu de la URSS|colapsu económicu]] aceleraron la perda d'autoridá política de Gorbachov, que fracasó nel intentu de concluyir el tratáu que tenía de dar llugar a una Unión d'Estaos Soberanos pa sustituyir a l'antigua organización del Estáu. El [[8 d'avientu]] de [[1991]], los representantes de los trés Repúbliques eslaves —[[RSFS de Rusia]], [[RSS de Bielorrusia]] y [[RSS d'Ucraína]]— roblaron el [[Tratáu de Belavezha]] que supunxo la [[disolución de la Xunión Soviética]], constituyéndose la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI), abierta al restu de les Repúbliques. La firma del Tratáu foi comunicada per teléfonu al Presidente de la Xunión Soviética [[Mikhaíl Gorbachov]] pol presidente de la RSS de Bielorrusia [[Stanislav Shushkévich|Stanislav Shushkiévich]].<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2016/03/10/actualidad/1457610622_871801.html Entrevista de Mikhaíl Gorbachov al periódicu LA REPUBBLICA. 12.03.2016]</ref><ref>[http://www.itogi.ru/nashe/2012/34/181185.html Entrevista del ex-presidente de Bielorrusia Stanislav Shushkiévich. 20.08.2012] (en rusu)</ref><ref>Steele, Jonathan. ''Eternal Russia: Yeltsin, Gorbachev, and the Mirage of Democracy''. [[Harvard University Press]], 1998, p. 228. ISBN 9780674268388</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=7VZ6vo_kozc Entrevista del ex-presidente de Bielorrusia Stanislav Shushkiévich. 08.12.2016] (en rusu)</ref> Gorbachov presentó la dimisión el [[25 d'avientu]] de 1991, y la [[Federación de Rusia]] asumió nel terrén internacional los compromisos y la representación del desapaecíu Estáu. Toles [[Repúbliques de la URSS]] fueron reconocíes internacionalmente como Estaos independientes. == Ver tamién == * [[Batalla de Stalingráu]] * [[Historia militar de la Xunión Soviética]] * [[Historia de la Xunión Soviética y la Rusia Soviética (1917-1927)]] * [[Historia de la Xunión Soviética (1927-1953)]] * [[Historia de la Xunión Soviética (1953-1985)]] * [[Historia de la Xunión Soviética (1985-1991)]] * [[Programa Vostok]] * [[Mir (estación espacial)|Estación espacial Mir]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20080808111657/http://www.engels.org/libr/rusia/capitulo1/R_c1_10.htm RUSIA DE LA REVOLUCIÓN A LA CONTRARREVOLUCIÓN (Un analís marxista) por Ted Grant] {{Tradubot|Historia de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ch1slb24vmt47styra945ow5o8kliml 0 152742 3709763 3577731 2022-08-19T09:11:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{ficha de documentu}} '''Constitución de la Xunión Soviética''' ye'l nome xenéricu que se da al conxuntu de les distintes [[Constitución|constituciones]] que rixeron políticamente a la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) ente la so fundación en [[1922]] y la so [[disolución de la Xunión Soviética|disolución]] a fines de [[1991]]. Cuatro fueron en total: * La [[Constitución soviética de 1918|Constitución de 1918]], sancionada depués de la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]] nel Quintu [[Congresu de los Sóviets de Toles Rusies|Congresu Panruso de los Soviets]]. Nun s'aplicó en principiu a la [[Xunión Soviética]] —qu'inda nun esistía— sinón a la que depués sería unu de los sos [[Repúbliques de la URSS|Estaos parte]] más importante, la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR). * La [[Constitución de la Xunión Soviética de 1924|Constitución de 1924]], sancionada depués del establecimientu de la URSS en 1922 y qu'establez la validez la so formación, amás de reestructurar los [[:Categoría:Organismos de la Xunión Soviética|órganos de gobiernu]]. Foi la primera de naturaleza [[Federalismu|federal]]. * La [[Constitución de la Xunión Soviética de 1936|Constitución de 1936]] o ''Constitución de [[Josif Stalin|Stalin]]'', que supunxo grandes cambeos al respective de l'anterior. * La [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución de 1977]] o ''Constitución de [[Leonid Brézhnev|Brézhnev]]'', la postrera y más estensa de los cuatro. Les constituciones de la Xunión Soviética, sobremanera les de 1936 y 1977, sirvieron como modelu pa práuticamente toles demás constituciones [[socialismu|socialista]] que se redactaron dende entós. Xuntu colos fundamentos principales del sistema llegal socialista, la so influencia puede trate a [[2012]] en países tan distantes como [[Vietnam]] y [[Cuba]]. == Concepciones xenerales == Acordies cola teoría [[Leninismu|marxista-leninista]], l'oxetivu de les socesives constituciones de la Xunión Soviética yera'l de, superáu'l [[capitalismu]], establecer les bases pal desenvolvimientu del socialismu de cuenta que finalmente pudiera llegase a la fase final del desenvolvimientu humanu, el [[comunismu]]. Díxose que la so naturaleza yera principalmente descriptiva, al afigurar nel papel rellaciones yá establecíes y dise modificando a midida que camudaba l'escenariu socioeconómico. Al ser en [[1918]] Rusia'l primera [[Estáu socialista]] del mundu d'alcuerdu a la teoría marxista de [[dictadura del proletariáu]], los [[bolxevique]]s —que lideraron y exercieron una gran influencia nel procesu revolucionariu empecipiáu tres la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]]— consideraron necesariu l'ordenamientu constitucional pero refugaron de planu los modelos vixentes n'otros estaos por consideralos desaparentes pa la construcción del nuevu réxime. Víen a la [[democracia representativa]] tradicional y la so [[multipartidismu]], según el principiu de [[separación de poderes]], como un modelu [[Burguesía|burgués]], opuestu a la [[democracia obrera]] y socialista que buscaben implementar. Ye por eso que'l principiu de separación de poderes apaeció, per primer vegada nuna constitución rusa, namái tres la [[disolución de la Xunión Soviética]], por aciu una enmienda de 1992 a la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977]]. Esti principiu foi incluyíu na [[Constitución de la Federación de Rusia]] de 1993. == Organización del Estáu, la economía y la sociedá == El primer artículu de los cuatro constituciones definía la naturaleza del Estáu, tal como lo espresa'l de la Constitución de 1936: {{cita|La Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques ye un Estáu socialista d'obreros y llabradores.}} El sistema económicu, consideráu la base de la sociedá, yera una de les primeres coses qu'institucionalizaba la Constitución. Establecíase la propiedá socialista de los medios de producción y les distintes formes en que podía manifestase. Dicía l'artículu 4 de la Constitución de 1936: {{cita|La base económica de la URSS son el sistema socialista d'economía y la propiedá socialista de los preseos y medios de producción, afirmaos como resultáu de la supresión del sistema capitalista d'economía, de l'abolición de la propiedá privada de los preseos y medios de producción y de l'anulación de la esplotación del home pol home.}} Pela so parte, la Constitución de 1977 afirmaba que: {{cita|L'oxetivu supremu de la producción social sol socialismu ye'l mayor prestu posible de los crecientes requerimientos materiales, culturales ya intelectuales del pueblu.}} La Constitución de 1977 convalidó la propiedá socialista de los medios de producción y el manexu centralizao y planiao de la economía, faciendo esplícitu sicasí qu'esto se complementaba con un marcu d'independencia pa cada empresa, cooperativa o otra organización. Sía comoquier, mientres el gobiernu de [[Mikhaíl Gorbachov]] una serie de reformes a la Constitución nel marcu de la llamada ''[[perestroika]]'' camudó radicalmente los artículos relativos a la economía pa facilitar el tránsitu escontra una [[Capitalismu|economía de mercáu]]. Depués, nuna serie de capítulos claramente estremaos, detallar ente otres coses la estructura del Estáu y los sos órganos de gobiernu, les repúbliques federaes y les competencies de los sos gobiernos llocales, y l'organización de los poderes [[poder executivu|executivu]], [[poder llexislativu|llexislativu]] y [[poder xudicial|xudicial]]. Ye importante destacar que, magar esistía [[división de poderes]], el [[Sóviet Supremu]] —llexislativu— yera quien designaba a los otros dos. El fechu de que los poderes executivo y xudicial quedaren en cierta midida supeditaos al llexislativu fundar nel principiu de que los [[soviet]]s de diputaos yeren los máximos depositarios de la voluntá popular d'alcuerdu al sistema eleutoral previstu pola Constitución. A partir de la Constitución de 1936 quedó oficialmente establecíu'l [[sufraxu universal]], igual, secretu y obligatoriu. Tolos [[ciudadanu|ciudadanos]] mayores de 18 años d'edá teníen derechu a votu y a ser electos los mayores de 21. Adicionalmente, conferíase potestá a les principales organizaciones de mases —como'l [[Komsomol]] o los sindicatos— pa proponer candidatos. Quedaba tamién afitáu'l rol del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista]], definíu nel preámbulu de la Constitución de 1977 como "''vanguardia de tol pueblu''". Establecíase amás una serie de derechos consideraos inalienables como la [[educación|educación pública]], la [[seguridá social]], el derechu a un [[mediu ambiente]] sanu y otros derechos [[cultura|culturales]] y [[social|sociales]]. En contraposición de primeres de [[propiedá privada]] instaurábase la [[propiedá personal]], qu'amparaba a los bienes propios de cada ciudadanu. Adicionalmente, garantizar ente otres les llibertaes d'espresión, prensa y movilización, que asegurábense "''poniendo los edificios públicos, cais y places a disposición del pueblu trabayador y les sos organizaciones, tremando llargamente la información, y cola oportunidá d'usar la prensa, televisión y radio''". El opositores al sistema soviéticu afirmen qu'estes llibertaes yeren namái nominales y nun se respetaben de fechu. D'últimes quedaben instauraos oficialmente'l [[Escudu de la Xunión Soviética|escudu]], la [[Bandera de la Xunión Soviética|bandera]], l'[[Himnu de la Xunión Soviética|himnu]] y la [[Moscú|capital]] del Estáu. Les disposiciones finales establecíen el procedimientu pa reformar la Constitución. == Derechos y Deberes Constitucionales == La reconocencia de los derechos individuales y políticos, según les obligaciones de los ciudadanos Soviéticos atopar nel Capítulu X, Arts. 118-133. Hai de solliñar como Derechos reconocíos; Derechu al trabayu, Derechu a la pensión, Derechu a una educación, y la reconocencia de la paridá-igualdá ente homes y muyeres. Los artículos 128, 130 y 127 traten de Derechos de índole procesal (Inviolabilidad de la casa y lo que n'España se conoz como principiu de suxeción a la Constitución, y habeas corpus). Nel Art. 124, aprófiase la llaicidá de la Unión de Repúbliques, y asegúrase el derechu de los ciudadanos de nun ser oxetu de propaganda antirrelixosa. A lo último, cabo señalar los dos deberes de índole militar que s'atopen nel Títulu X del cuerpu llegal: los Artículos. 132 y 133, nos que se proclama'l serviciu militar como obligación per un sitiu y por otru afirma'l deber de defender a la patria. == Ver tamién == * [[Constitución rusa de 1906]] * [[Constitución de la Federación de Rusia]] de 1993 == Enllaces esternos. == {{commonscat|Constitutions of the Soviet Union}} * [http://archivo.juventudes.org/node/133 Constituciones de la URSS] - Compilación de constituciones de la URSS na biblioteca virtual de la [[UJCE]]. {{Tradubot|Constitución de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constituciones de la Xunión Soviética| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 57mjnxfgsz8szxxtn53kps8ha1wvkt0 3709950 3709763 2022-08-19T10:10:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{ficha de documentu}} '''Constitución de la Xunión Soviética''' ye'l nome xenéricu que se da al conxuntu de les distintes [[Constitución|constituciones]] que rixeron políticamente a la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS) ente la so fundación en [[1922]] y la so [[disolución de la Xunión Soviética|disolución]] a fines de [[1991]]. Cuatro fueron en total: * La [[Constitución soviética de 1918|Constitución de 1918]], sancionada depués de la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]] nel Quintu [[Congresu de los Sóviets de Toles Rusies|Congresu Panruso de los Soviets]]. Nun s'aplicó en principiu a la [[Xunión Soviética]] —qu'inda nun esistía— sinón a la que depués sería unu de los sos [[Repúbliques de la URSS|Estaos parte]] más importante, la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR). * La [[Constitución de la Xunión Soviética de 1924|Constitución de 1924]], sancionada depués del establecimientu de la URSS en 1922 y qu'establez la validez la so formación, amás de reestructurar los [[:Categoría:Organismos de la Xunión Soviética|órganos de gobiernu]]. Foi la primera de naturaleza [[Federalismu|federal]]. * La [[Constitución de la Xunión Soviética de 1936|Constitución de 1936]] o ''Constitución de [[Josif Stalin|Stalin]]'', que supunxo grandes cambeos al respective de l'anterior. * La [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|Constitución de 1977]] o ''Constitución de [[Leonid Brézhnev|Brézhnev]]'', la postrera y más estensa de los cuatro. Les constituciones de la Xunión Soviética, sobremanera les de 1936 y 1977, sirvieron como modelu pa práuticamente toles demás constituciones [[socialismu|socialista]] que se redactaron dende entós. Xuntu colos fundamentos principales del sistema llegal socialista, la so influencia puede trate a [[2012]] en países tan distantes como [[Vietnam]] y [[Cuba]]. == Concepciones xenerales == Acordies cola teoría [[Leninismu|marxista-leninista]], l'oxetivu de les socesives constituciones de la Xunión Soviética yera'l de, superáu'l [[capitalismu]], establecer les bases pal desenvolvimientu del socialismu de cuenta que finalmente pudiera llegase a la fase final del desenvolvimientu humanu, el [[comunismu]]. Díxose que la so naturaleza yera principalmente descriptiva, al afigurar nel papel rellaciones yá establecíes y dise modificando a midida que camudaba l'escenariu socioeconómico. Al ser en [[1918]] Rusia'l primera [[Estáu socialista]] del mundu d'alcuerdu a la teoría marxista de [[dictadura del proletariáu]], los [[bolxevique]]s —que lideraron y exercieron una gran influencia nel procesu revolucionariu empecipiáu tres la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]]— consideraron necesariu l'ordenamientu constitucional pero refugaron de planu los modelos vixentes n'otros estaos por consideralos desaparentes pa la construcción del nuevu réxime. Víen a la [[democracia representativa]] tradicional y la so [[multipartidismu]], según el principiu de [[separación de poderes]], como un modelu [[Burguesía|burgués]], opuestu a la [[democracia obrera]] y socialista que buscaben implementar. Ye por eso que'l principiu de separación de poderes apaeció, per primer vegada nuna constitución rusa, namái tres la [[disolución de la Xunión Soviética]], por aciu una enmienda de 1992 a la [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977]]. Esti principiu foi incluyíu na [[Constitución de la Federación de Rusia]] de 1993. == Organización del Estáu, la economía y la sociedá == El primer artículu de los cuatro constituciones definía la naturaleza del Estáu, tal como lo espresa'l de la Constitución de 1936: {{cita|La Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques ye un Estáu socialista d'obreros y llabradores.}} El sistema económicu, consideráu la base de la sociedá, yera una de les primeres coses qu'institucionalizaba la Constitución. Establecíase la propiedá socialista de los medios de producción y les distintes formes en que podía manifestase. Dicía l'artículu 4 de la Constitución de 1936: {{cita|La base económica de la URSS son el sistema socialista d'economía y la propiedá socialista de los preseos y medios de producción, afirmaos como resultáu de la supresión del sistema capitalista d'economía, de l'abolición de la propiedá privada de los preseos y medios de producción y de l'anulación de la esplotación del home pol home.}} Pela so parte, la Constitución de 1977 afirmaba que: {{cita|L'oxetivu supremu de la producción social sol socialismu ye'l mayor prestu posible de los crecientes requerimientos materiales, culturales ya intelectuales del pueblu.}} La Constitución de 1977 convalidó la propiedá socialista de los medios de producción y el manexu centralizao y planiao de la economía, faciendo esplícitu sicasí qu'esto se complementaba con un marcu d'independencia pa cada empresa, cooperativa o otra organización. Sía comoquier, mientres el gobiernu de [[Mikhaíl Gorbachov]] una serie de reformes a la Constitución nel marcu de la llamada ''[[perestroika]]'' camudó radicalmente los artículos relativos a la economía pa facilitar el tránsitu escontra una [[Capitalismu|economía de mercáu]]. Depués, nuna serie de capítulos claramente estremaos, detallar ente otres coses la estructura del Estáu y los sos órganos de gobiernu, les repúbliques federaes y les competencies de los sos gobiernos llocales, y l'organización de los poderes [[poder executivu|executivu]], [[poder llexislativu|llexislativu]] y [[poder xudicial|xudicial]]. Ye importante destacar que, magar esistía [[división de poderes]], el [[Sóviet Supremu]] —llexislativu— yera quien designaba a los otros dos. El fechu de que los poderes executivo y xudicial quedaren en cierta midida supeditaos al llexislativu fundar nel principiu de que los [[sóviet]]s de diputaos yeren los máximos depositarios de la voluntá popular d'alcuerdu al sistema eleutoral previstu pola Constitución. A partir de la Constitución de 1936 quedó oficialmente establecíu'l [[sufraxu universal]], igual, secretu y obligatoriu. Tolos [[ciudadanu|ciudadanos]] mayores de 18 años d'edá teníen derechu a votu y a ser electos los mayores de 21. Adicionalmente, conferíase potestá a les principales organizaciones de mases —como'l [[Komsomol]] o los sindicatos— pa proponer candidatos. Quedaba tamién afitáu'l rol del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista]], definíu nel preámbulu de la Constitución de 1977 como "''vanguardia de tol pueblu''". Establecíase amás una serie de derechos consideraos inalienables como la [[educación|educación pública]], la [[seguridá social]], el derechu a un [[mediu ambiente]] sanu y otros derechos [[cultura|culturales]] y [[social|sociales]]. En contraposición de primeres de [[propiedá privada]] instaurábase la [[propiedá personal]], qu'amparaba a los bienes propios de cada ciudadanu. Adicionalmente, garantizar ente otres les llibertaes d'espresión, prensa y movilización, que asegurábense "''poniendo los edificios públicos, cais y places a disposición del pueblu trabayador y les sos organizaciones, tremando llargamente la información, y cola oportunidá d'usar la prensa, televisión y radio''". El opositores al sistema soviéticu afirmen qu'estes llibertaes yeren namái nominales y nun se respetaben de fechu. D'últimes quedaben instauraos oficialmente'l [[Escudu de la Xunión Soviética|escudu]], la [[Bandera de la Xunión Soviética|bandera]], l'[[Himnu de la Xunión Soviética|himnu]] y la [[Moscú|capital]] del Estáu. Les disposiciones finales establecíen el procedimientu pa reformar la Constitución. == Derechos y Deberes Constitucionales == La reconocencia de los derechos individuales y políticos, según les obligaciones de los ciudadanos Soviéticos atopar nel Capítulu X, Arts. 118-133. Hai de solliñar como Derechos reconocíos; Derechu al trabayu, Derechu a la pensión, Derechu a una educación, y la reconocencia de la paridá-igualdá ente homes y muyeres. Los artículos 128, 130 y 127 traten de Derechos de índole procesal (Inviolabilidad de la casa y lo que n'España se conoz como principiu de suxeción a la Constitución, y habeas corpus). Nel Art. 124, aprófiase la llaicidá de la Unión de Repúbliques, y asegúrase el derechu de los ciudadanos de nun ser oxetu de propaganda antirrelixosa. A lo último, cabo señalar los dos deberes de índole militar que s'atopen nel Títulu X del cuerpu llegal: los Artículos. 132 y 133, nos que se proclama'l serviciu militar como obligación per un sitiu y por otru afirma'l deber de defender a la patria. == Ver tamién == * [[Constitución rusa de 1906]] * [[Constitución de la Federación de Rusia]] de 1993 == Enllaces esternos. == {{commonscat|Constitutions of the Soviet Union}} * [http://archivo.juventudes.org/node/133 Constituciones de la URSS] - Compilación de constituciones de la URSS na biblioteca virtual de la [[UJCE]]. {{Tradubot|Constitución de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constituciones de la Xunión Soviética| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] d4xssfhengh3a2sy7zybpww12sj1sda 0 152757 3709836 3679679 2022-08-19T09:16:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{referencies adicionales|t=20160428140117|políticos}} {{persona}} '''Serzh Sargsián''' ({{lang-hy|Սերժ Ազատի Սարգսյան}}) ([[Stepanakert]], [[30 de xunu]] de [[1954]]) ye l'ex primer ministru d'[[Armenia]]. Ganó les [[Eleición presidencial d'Armenia de 2008|eleiciones presidenciales del so país en 2008]], y foi [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 2013|reelixíu]] pal cargu en febreru de 2013. Tamién foi [[primer ministru]] del so país ente [[2007]] y [[2008]]. Tres una serie de [[Protestes n'Armenia de 2018|protestes]] en [[abril]] de [[2018]], Serzh arrenunció como Primer ministru, díes dempués d'asumir, una y bones los manifestantes consideraron escesiva la cantidá d'años que tuvo nel poder.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{cita publicación |apellíos=Bonet|nome=Pilar|títulu=El primer ministru d'Armenia, obligáu a dimitir poles protestes populares|url=https://elpais.com/internacional/2018/04/23/actualidad/1524488944_858881.html|fecha=23 d'abril de 2018|fechaaccesu=28 d'abril de 2018|periódicu=El País|issn=1134-6582|idioma=es}}</ref> == Primeros años == Sargsián nació'l 30 de xunu de 1954 en [[Stepanakert]], [[Nagorno Karabaj]]. Ingresó a la [[Universidá Estatal de Yereván]] en 1971, onde se graduó en [[Filoloxía]] en 1979, y coles mesmes ente 1971 y 1972, tuvo que cumplir el so serviciu militar obligatoriu nes [[Fuercies Armaes Soviétiques]]. Mientres realizaba los sos estudios cimeros, foi obreru pa una fábrica de componentes llétricos. == Carrera política == ==== Dómina soviética ==== En graduándose de la universidá, empecipió una carrera burocrática incorporándose al [[Partíu Comunista d'Azerbaixán]] (n'entós yera una de les munches cañes del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista de la URSS]]), onde adquirió diverses ocupaciones, como xefe de les mocedaes comunistes de Stepanakert, secretariu xeneral de la División de Propaganda del Comité Municipal, instructor d'Organización del Comité Rexonal, y asesor de Genrij Pogosyan, quién foi secretariu xeneral de Nagorno Karabaj ente 1988 y 1989.<ref name=":0">{{cita web |url=https://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/armenia/serzh_sargsyan|títulu=Serzh Sargsyan|fechaaccesu=1 de mayu de 2017|autor=Roberto Ortiz de Zárate|enllaceautor=mailto:biografias@cidob.org|fecha=23 de payares de 2016|idioma=español|sitiuweb=https://www.cidob.org|editorial=}}</ref> Tamién foi partidariu de la comunidá armenia de [[Nagorno Karabaj]], terrén en disputa per parte de los armenios y los azeríes, quien llegaron a caltener enfrentamientos sangrientos. ==== Operaciones militares en Nagorno-Karabaj ==== Nos comicios pluralistes de 1990, Sargsián foi escoyíu diputáu del Sóviet Supremu d'Armenia, y en 1991, aportó a comandante tácticu de les operaciones militares llevaes a cabu mientres la [[Guerra de Nagorno Karabaj]], onde trabayó estrechamente col Primer ministru d'entós, [[Robert Kocharián]]. Tres les socesives victories de reconquista na rexón, gracies a les estratexes de Sargsián, fizo que fora nomáu Ministru de Defensa pol Presidente [[Levon Ter-Petrosián|Levón Ter-Petrosián]] en 1993. Sargsián reestructuró les Fuercies Armaes del so país, que se vieron amenorgaes pol conflictu contra Azerbaixán, que remató con un altu al fueu en 1994. En 1995 foi designáu pa dirixir l'Axencia Estatal de Seguridá Nacional, y en 1996 convertir nel primer ministru n'ocupar el Ministeriu del Interior y Seguridá Nacional. Xuntu con Kocharián y Vazguén Sargrián, forzaron l'arrenunciu a la presidencia de Ter-Petrosián en 1998, pol fechu d'aceptar una disposición de los azeríes: reponer dalgún tipu de xurisdicción sobre l'enclave en disputa.<ref name=":0" /> ==== Cargos ministeriales y conflictos políticos ==== Tres l'arrenunciu de Ter-Petrosián, convocáronse [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 1998|nueves eleiciones]], nes que Kocharián llogró ganar la presidencia del país, ente qu'Armen Darbinyan asumió como Primer ministru y Serzh foi nomáu Ministru del Interior el 10 d'abril de 1998, pero dexó'l cargu'l 11 de xunu de 1999, p'asumir como Ministru de Seguridá Nacional.<ref name=":0" /> Sicasí, tres el tirotéu na Asamblea d'Armenia'l 27 d'ochobre de 1999, nel qu'un grupu de suxetos armaos con supuestos venceyos golpistes, asesinaron a 8 políticos, ente ellos al Primer ministru Vazgen Sargsián, provocó que Serzh fora nomáu xefe d'Alministración presidencial pol nuevu Primer ministru Aram Sargsián, y que más tarde, asumiría la Secretaría del Conseyu de Seguridá Nacional. El 2 de mayu de 2000 Aram arrenunció como primer ministru depués de conflictos dientro del bloque oficialista lideráu pol [[Partíu Republicanu Armeniu]], polo que foi asocedíu por Andranik Margarián, ente que Serzh volvió ocupar el cargu de Ministru de Defensa, pero calteniendo'l cargu enantes nomáu. ==== Ministru de Defensa (2000-2008) y trunfu eleutoral ==== Mientres los 7 años que Serzh tuvo nel cargu de Ministru de Defensa, el gobiernu del presidente Kocharián tuvo qu'encarar numberosos casos de corrupción, acusaciones d'autoritarismu, y de [[fraude eleutoral]] cometíu mientres les [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 2003|eleiciones xenerales]] realizaes en 2003, que la so acusación foi realizada y evidenciada pola [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]] (OSCE). Sicasí, Armenia permaneció xeneralmente estable tres la constante crecedera económica que promediaba el 12% añal, polo que pudo evitase un alzamientu social, como asocediera na vecina [[Xeorxa]] , que provocó l'arrenunciu del presidente [[Eduard Shevardnadze|Shevardnadze]] en 2004. El 25 de marzu de 2007, Margarián finó d'un ataque al corazón, polo que darréu surdieron rumores de que Serzh pudiera asocedelo como primer ministru, lo que se confirmó'l 4 d'abril d'esi añu, cuando Kocharián nomó a Serzh como primer ministru interín, en víspores de les eleiciones xenerales realizaes el 12 d'abril, so nueves normatives qu'intentaríen evitar el fraude eleutoral cometíu nes eleiciones de 2003.<ref name=":0" /> Les eleiciones xenerales dieron por vencedor a Serzh, quién llogró'l 33,9% de los votos, más la victoria del Partíu Republicanu, quién llogró quedase con 64 de los 131 escaños de l'Asamblea Nacional. Estes eleiciones fueron consideraes como válides y más democrátiques polos observadores internacionales, polo que Serzh pudo asumir como primer ministru d'Armenia'l 7 de xunu de 2007.<ref name=":0" /> === Primer ministru d'Armenia y candidatura presidencial === A pesar d'asumir como primer ministru, Serzh tuvo mayormente enfocáu en postulase nes eleiciones presidenciales, sol sofitu del Partíu Republicanu, allegáu d'asoceder a Kocharián, quién por cuenta de la Constitución nun podía ser reelegidor pa un tercer periodu. Mientres la campaña, Serzh abogó pol nacionalismu, nel que garantizaría una mayor estabilidá ente les rellaciones diplomátiques ente [[Azerbaixán]] y [[Turquía]], y de que la rexón de Karabaj diba ser parte del territoriu armeniu.<ref name=":0" /> [[Ficheru:EPP Summit, Brussels; December 2014 (16049541545).jpg|miniaturadeimagen|261x261px|Serzh Sargsián mientres una convención del [[Partíu Popular Européu]] en [[Bruxeles]], [[Bélxica]]. (2014).]] En realizándose les [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 2008|eleiciones presidenciales]] el 20 de febreru los resultaos fueron que Serzh llogró mayoría absoluta na primer vuelta eleutoral, en llogrando'l 52,8% de los votos, y ganando a contrincantes como l'ex-presidente Ter-Petrosián, Aram Sargsián y Artur Baghdasarián. Tres la victoria, Serzh dio un discursu nel que s'amosaba arguyosu del so trunfu, más el sofitu de Kocharián escontra'l so llogru nes eleiciones presidenciales. [[Ficheru:Protests against Serzh Sargsyan, Republic sq.jpg|miniaturadeimagen|270x270px|Protestes en contra de Serzh Sargsián, nel frontis de l'[[Asamblea Nacional d'Armenia]] (2018).]] Estes eleiciones fueron consideraes como xustes y democrátiques per parte de miembros observadores de la OSCE y del Parllamentu Européu, pero Ter-Petrosián acusó de que'l gobiernu realizara fraude eleutoral, llamando a convocar manifestaciones antigubernamentales, que duraron hasta'l 1 de marzu d'esi añu, en siendo eslleíes pola policía. Les consecuencies d'aquelles manifestaciones fueron 8 finaos, numberoses detenciones, la prohibición de fuelgues, y l'arrestu domiciliariu de Ter-Petrosián por convocar a la manifestación.<ref name=":0" /> == Manifestaciones y arrenuncia == El 13 d'abril de 2018, desamarráronse una serie de grandes manifestaciones arriendes de que Serzh, tres 10 años na presidencia, modificó la Constitución p'asumir direutamente como Primer ministru, el 9 d'abril de 2018, más la incorporación de mayores atribuciones de poder. Estes manifestaciones fueron convocaes especialmente pol diputáu y líder opositor [[Nikol Pashinián]], onde s'establecieron na so mayoría na Plaza de la República, nel centru de [[Yereván]]. Sicasí, tres un fallíu diálogu ente Serzh y Pashinián, los manifestantes fueron duramente reprimíos pola policía, quien dispararon [[granaes de fumu]], y dexaron un saldu de más de 200 deteníos, incluyendo al propiu Pashinián, que fueron darréu lliberaos.<ref>{{cita web |url=http://www.t13.cl/noticia/mundo/miles-armenios-esixen-liberacion-del-lider-opositor|títulu=Miles d'armenios esixen la lliberación del líder opositor|fechaaccesu=28 d'abril de 2018|apellíu=13|nome=Tele|sitiuweb=https://www.facebook.com/teletrece|idioma=es-LA}}</ref> Aun así, les manifestaciones siguieron y na causa, xuniéronse militares desarmaos, esixendo l'arrenunciu de Serzh y el cese al abusu policial.<ref name=":1" /> Tres dellos díes de protestes que diben n'aumentu, Serzh arrenunció al so cargu'l 23 d'abril de 2018, tres un comunicáu de prensa que dio per televisión, nel qu'afirmó reconocer el so error de permanecer nel poder y llamó al cese de les manifestaciones pa restaurar l'orde públicu. El so arrenunciu xeneró allegría ente los manifestantes. Serzh foi asocedíu nel cargu por Karén Karapetián.<ref name=":1" /> == Vida privada == En 1983, casóse cola so actual esposa, Rita, y tuvo dos fíos, Anush y Satenik. Ye presidente de la Federación d'Axedrez d'Armenia. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Serzh Sargsian}} * [http://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/armenia/serzh_sargsyan Biografía de Serzh Sargsián por CIDOB] (n'español) {{socesión| títulu=[[Ficheru:Coat of arms of Armenia.svg|35px]]<br>[[Presidente d'Armenia|Presidente de la República d'Armenia]] | periodu=[[2008]] - [[2018]] | predecesor=[[Robert Kocharián]]| socesor= [[Armén Sarkisián]]|títulu2=[[Ficheru:Coat of arms of Armenia.svg|35px]]<br>[[Primer ministru d'Armenia]] | periodu2=[[2007]] - [[2008]]<br>[[2018]]| predecesor2=<br />[[Andranik Markarián]]<br>[[Karen Karapetyan|Karén Karapetián]]| socesor2=<br />[[Tigran Sargsián|Tigrán Sargsián]]<br>[[Karen Karapetyan|Karén Karapetián]]}} {{NF|1954||Sargsian, Serzh}} {{Tradubot|Serzh Sargsián}} [[Categoría:Primeros ministros d'Armenia]] [[Categoría:Presidentes d'Armenia]] [[Categoría:Persones d'Armenia]] [[Categoría:Persones d'Armenia]] [[Categoría:Grandes cruces de la Lexón d'Honor]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] aw841rkufhtwql94xwmlnkolpirmf20 3709977 3709836 2022-08-19T10:34:29Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{referencies adicionales|t=20160428140117|políticos}} {{persona}} '''Serzh Sargsián''' ({{lang-hy|Սերժ Ազատի Սարգսյան}}); {{nym|paréntesis=non}}) ye l'ex primer ministru d'[[Armenia]]. Ganó les [[Eleición presidencial d'Armenia de 2008|eleiciones presidenciales del so país en 2008]], y foi [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 2013|reelixíu]] pal cargu en febreru de 2013. Tamién foi [[primer ministru]] del so país ente [[2007]] y [[2008]]. Tres una serie de [[Protestes n'Armenia de 2018|protestes]] en [[abril]] de [[2018]], Serzh arrenunció como Primer ministru, díes dempués d'asumir, una y bones los manifestantes consideraron escesiva la cantidá d'años que tuvo nel poder.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{cita publicación |apellíos=Bonet|nome=Pilar|títulu=El primer ministru d'Armenia, obligáu a dimitir poles protestes populares|url=https://elpais.com/internacional/2018/04/23/actualidad/1524488944_858881.html|fecha=23 d'abril de 2018|fechaaccesu=28 d'abril de 2018|periódicu=El País|issn=1134-6582|idioma=es}}</ref> == Primeros años == Sargsián nació'l 30 de xunu de 1954 en [[Stepanakert]], [[Nagorno Karabaj]]. Ingresó a la [[Universidá Estatal de Yereván]] en 1971, onde se graduó en [[Filoloxía]] en 1979, y coles mesmes ente 1971 y 1972, tuvo que cumplir el so serviciu militar obligatoriu nes [[Fuercies Armaes Soviétiques]]. Mientres realizaba los sos estudios cimeros, foi obreru pa una fábrica de componentes llétricos. == Carrera política == ==== Dómina soviética ==== En graduándose de la universidá, empecipió una carrera burocrática incorporándose al [[Partíu Comunista d'Azerbaixán]] (n'entós yera una de les munches cañes del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista de la URSS]]), onde adquirió diverses ocupaciones, como xefe de les mocedaes comunistes de Stepanakert, secretariu xeneral de la División de Propaganda del Comité Municipal, instructor d'Organización del Comité Rexonal, y asesor de Genrij Pogosyan, quién foi secretariu xeneral de Nagorno Karabaj ente 1988 y 1989.<ref name=":0">{{cita web |url=https://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/armenia/serzh_sargsyan|títulu=Serzh Sargsyan|fechaaccesu=1 de mayu de 2017|autor=Roberto Ortiz de Zárate|enllaceautor=mailto:biografias@cidob.org|fecha=23 de payares de 2016|idioma=español|sitiuweb=https://www.cidob.org|editorial=}}</ref> Tamién foi partidariu de la comunidá armenia de [[Nagorno Karabaj]], terrén en disputa per parte de los armenios y los azeríes, quien llegaron a caltener enfrentamientos sangrientos. ==== Operaciones militares en Nagorno-Karabaj ==== Nos comicios pluralistes de 1990, Sargsián foi escoyíu diputáu del Sóviet Supremu d'Armenia, y en 1991, aportó a comandante tácticu de les operaciones militares llevaes a cabu mientres la [[Guerra de Nagorno Karabaj]], onde trabayó estrechamente col Primer ministru d'entós, [[Robert Kocharián]]. Tres les socesives victories de reconquista na rexón, gracies a les estratexes de Sargsián, fizo que fora nomáu Ministru de Defensa pol Presidente [[Levon Ter-Petrosián|Levón Ter-Petrosián]] en 1993. Sargsián reestructuró les Fuercies Armaes del so país, que se vieron amenorgaes pol conflictu contra Azerbaixán, que remató con un altu al fueu en 1994. En 1995 foi designáu pa dirixir l'Axencia Estatal de Seguridá Nacional, y en 1996 convertir nel primer ministru n'ocupar el Ministeriu del Interior y Seguridá Nacional. Xuntu con Kocharián y Vazguén Sargrián, forzaron l'arrenunciu a la presidencia de Ter-Petrosián en 1998, pol fechu d'aceptar una disposición de los azeríes: reponer dalgún tipu de xurisdicción sobre l'enclave en disputa.<ref name=":0" /> ==== Cargos ministeriales y conflictos políticos ==== Tres l'arrenunciu de Ter-Petrosián, convocáronse [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 1998|nueves eleiciones]], nes que Kocharián llogró ganar la presidencia del país, ente qu'Armen Darbinyan asumió como Primer ministru y Serzh foi nomáu Ministru del Interior el 10 d'abril de 1998, pero dexó'l cargu'l 11 de xunu de 1999, p'asumir como Ministru de Seguridá Nacional.<ref name=":0" /> Sicasí, tres el tirotéu na Asamblea d'Armenia'l 27 d'ochobre de 1999, nel qu'un grupu de suxetos armaos con supuestos venceyos golpistes, asesinaron a 8 políticos, ente ellos al Primer ministru Vazgen Sargsián, provocó que Serzh fora nomáu xefe d'Alministración presidencial pol nuevu Primer ministru Aram Sargsián, y que más tarde, asumiría la Secretaría del Conseyu de Seguridá Nacional. El 2 de mayu de 2000 Aram arrenunció como primer ministru depués de conflictos dientro del bloque oficialista lideráu pol [[Partíu Republicanu Armeniu]], polo que foi asocedíu por Andranik Margarián, ente que Serzh volvió ocupar el cargu de Ministru de Defensa, pero calteniendo'l cargu enantes nomáu. ==== Ministru de Defensa (2000-2008) y trunfu eleutoral ==== Mientres los 7 años que Serzh tuvo nel cargu de Ministru de Defensa, el gobiernu del presidente Kocharián tuvo qu'encarar numberosos casos de corrupción, acusaciones d'autoritarismu, y de [[fraude eleutoral]] cometíu mientres les [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 2003|eleiciones xenerales]] realizaes en 2003, que la so acusación foi realizada y evidenciada pola [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]] (OSCE). Sicasí, Armenia permaneció xeneralmente estable tres la constante crecedera económica que promediaba el 12% añal, polo que pudo evitase un alzamientu social, como asocediera na vecina [[Xeorxa]] , que provocó l'arrenunciu del presidente [[Eduard Shevardnadze|Shevardnadze]] en 2004. El 25 de marzu de 2007, Margarián finó d'un ataque al corazón, polo que darréu surdieron rumores de que Serzh pudiera asocedelo como primer ministru, lo que se confirmó'l 4 d'abril d'esi añu, cuando Kocharián nomó a Serzh como primer ministru interín, en víspores de les eleiciones xenerales realizaes el 12 d'abril, so nueves normatives qu'intentaríen evitar el fraude eleutoral cometíu nes eleiciones de 2003.<ref name=":0" /> Les eleiciones xenerales dieron por vencedor a Serzh, quién llogró'l 33,9% de los votos, más la victoria del Partíu Republicanu, quién llogró quedase con 64 de los 131 escaños de l'Asamblea Nacional. Estes eleiciones fueron consideraes como válides y más democrátiques polos observadores internacionales, polo que Serzh pudo asumir como primer ministru d'Armenia'l 7 de xunu de 2007.<ref name=":0" /> === Primer ministru d'Armenia y candidatura presidencial === A pesar d'asumir como primer ministru, Serzh tuvo mayormente enfocáu en postulase nes eleiciones presidenciales, sol sofitu del Partíu Republicanu, allegáu d'asoceder a Kocharián, quién por cuenta de la Constitución nun podía ser reelegidor pa un tercer periodu. Mientres la campaña, Serzh abogó pol nacionalismu, nel que garantizaría una mayor estabilidá ente les rellaciones diplomátiques ente [[Azerbaixán]] y [[Turquía]], y de que la rexón de Karabaj diba ser parte del territoriu armeniu.<ref name=":0" /> [[Ficheru:EPP Summit, Brussels; December 2014 (16049541545).jpg|miniaturadeimagen|261x261px|Serzh Sargsián mientres una convención del [[Partíu Popular Européu]] en [[Bruxeles]], [[Bélxica]]. (2014).]] En realizándose les [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 2008|eleiciones presidenciales]] el 20 de febreru los resultaos fueron que Serzh llogró mayoría absoluta na primer vuelta eleutoral, en llogrando'l 52,8% de los votos, y ganando a contrincantes como l'ex-presidente Ter-Petrosián, Aram Sargsián y Artur Baghdasarián. Tres la victoria, Serzh dio un discursu nel que s'amosaba arguyosu del so trunfu, más el sofitu de Kocharián escontra'l so llogru nes eleiciones presidenciales. [[Ficheru:Protests against Serzh Sargsyan, Republic sq.jpg|miniaturadeimagen|270x270px|Protestes en contra de Serzh Sargsián, nel frontis de l'[[Asamblea Nacional d'Armenia]] (2018).]] Estes eleiciones fueron consideraes como xustes y democrátiques per parte de miembros observadores de la OSCE y del Parllamentu Européu, pero Ter-Petrosián acusó de que'l gobiernu realizara fraude eleutoral, llamando a convocar manifestaciones antigubernamentales, que duraron hasta'l 1 de marzu d'esi añu, en siendo eslleíes pola policía. Les consecuencies d'aquelles manifestaciones fueron 8 finaos, numberoses detenciones, la prohibición de fuelgues, y l'arrestu domiciliariu de Ter-Petrosián por convocar a la manifestación.<ref name=":0" /> == Manifestaciones y arrenuncia == El 13 d'abril de 2018, desamarráronse una serie de grandes manifestaciones arriendes de que Serzh, tres 10 años na presidencia, modificó la Constitución p'asumir direutamente como Primer ministru, el 9 d'abril de 2018, más la incorporación de mayores atribuciones de poder. Estes manifestaciones fueron convocaes especialmente pol diputáu y líder opositor [[Nikol Pashinián]], onde s'establecieron na so mayoría na Plaza de la República, nel centru de [[Yereván]]. Sicasí, tres un fallíu diálogu ente Serzh y Pashinián, los manifestantes fueron duramente reprimíos pola policía, quien dispararon [[granaes de fumu]], y dexaron un saldu de más de 200 deteníos, incluyendo al propiu Pashinián, que fueron darréu lliberaos.<ref>{{cita web |url=http://www.t13.cl/noticia/mundo/miles-armenios-esixen-liberacion-del-lider-opositor|títulu=Miles d'armenios esixen la lliberación del líder opositor|fechaaccesu=28 d'abril de 2018|apellíu=13|nome=Tele|sitiuweb=https://www.facebook.com/teletrece|idioma=es-LA}}</ref> Aun así, les manifestaciones siguieron y na causa, xuniéronse militares desarmaos, esixendo l'arrenunciu de Serzh y el cese al abusu policial.<ref name=":1" /> Tres dellos díes de protestes que diben n'aumentu, Serzh arrenunció al so cargu'l 23 d'abril de 2018, tres un comunicáu de prensa que dio per televisión, nel qu'afirmó reconocer el so error de permanecer nel poder y llamó al cese de les manifestaciones pa restaurar l'orde públicu. El so arrenunciu xeneró allegría ente los manifestantes. Serzh foi asocedíu nel cargu por Karén Karapetián.<ref name=":1" /> == Vida privada == En 1983, casóse cola so actual esposa, Rita, y tuvo dos fíos, Anush y Satenik. Ye presidente de la Federación d'Axedrez d'Armenia. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Serzh Sargsian}} * [http://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/armenia/serzh_sargsyan Biografía de Serzh Sargsián por CIDOB] (n'español) {{socesión| títulu=[[Ficheru:Coat of arms of Armenia.svg|35px]]<br>[[Presidente d'Armenia|Presidente de la República d'Armenia]] | periodu=[[2008]] - [[2018]] | predecesor=[[Robert Kocharián]]| socesor= [[Armén Sarkisián]]|títulu2=[[Ficheru:Coat of arms of Armenia.svg|35px]]<br>[[Primer ministru d'Armenia]] | periodu2=[[2007]] - [[2008]]<br>[[2018]]| predecesor2=<br />[[Andranik Markarián]]<br>[[Karen Karapetyan|Karén Karapetián]]| socesor2=<br />[[Tigran Sargsián|Tigrán Sargsián]]<br>[[Karen Karapetyan|Karén Karapetián]]}} {{NF|1954||Sargsian, Serzh}} {{Tradubot|Serzh Sargsián}} [[Categoría:Primeros ministros d'Armenia]] [[Categoría:Presidentes d'Armenia]] [[Categoría:Grandes cruces de la Lexón d'Honor]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tm12mn2scgvj844g4wdashicdbqqnoy 3709978 3709977 2022-08-19T10:34:50Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{referencies adicionales|t=20160428140117|políticos}} {{persona}} '''Serzh Sargsián''' ({{lang-hy|Սերժ Ազատի Սարգսյան}}; {{nym|paréntesis=non}}) ye l'ex primer ministru d'[[Armenia]]. Ganó les [[Eleición presidencial d'Armenia de 2008|eleiciones presidenciales del so país en 2008]], y foi [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 2013|reelixíu]] pal cargu en febreru de 2013. Tamién foi [[primer ministru]] del so país ente [[2007]] y [[2008]]. Tres una serie de [[Protestes n'Armenia de 2018|protestes]] en [[abril]] de [[2018]], Serzh arrenunció como Primer ministru, díes dempués d'asumir, una y bones los manifestantes consideraron escesiva la cantidá d'años que tuvo nel poder.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{cita publicación |apellíos=Bonet|nome=Pilar|títulu=El primer ministru d'Armenia, obligáu a dimitir poles protestes populares|url=https://elpais.com/internacional/2018/04/23/actualidad/1524488944_858881.html|fecha=23 d'abril de 2018|fechaaccesu=28 d'abril de 2018|periódicu=El País|issn=1134-6582|idioma=es}}</ref> == Primeros años == Sargsián nació'l 30 de xunu de 1954 en [[Stepanakert]], [[Nagorno Karabaj]]. Ingresó a la [[Universidá Estatal de Yereván]] en 1971, onde se graduó en [[Filoloxía]] en 1979, y coles mesmes ente 1971 y 1972, tuvo que cumplir el so serviciu militar obligatoriu nes [[Fuercies Armaes Soviétiques]]. Mientres realizaba los sos estudios cimeros, foi obreru pa una fábrica de componentes llétricos. == Carrera política == ==== Dómina soviética ==== En graduándose de la universidá, empecipió una carrera burocrática incorporándose al [[Partíu Comunista d'Azerbaixán]] (n'entós yera una de les munches cañes del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista de la URSS]]), onde adquirió diverses ocupaciones, como xefe de les mocedaes comunistes de Stepanakert, secretariu xeneral de la División de Propaganda del Comité Municipal, instructor d'Organización del Comité Rexonal, y asesor de Genrij Pogosyan, quién foi secretariu xeneral de Nagorno Karabaj ente 1988 y 1989.<ref name=":0">{{cita web |url=https://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/armenia/serzh_sargsyan|títulu=Serzh Sargsyan|fechaaccesu=1 de mayu de 2017|autor=Roberto Ortiz de Zárate|enllaceautor=mailto:biografias@cidob.org|fecha=23 de payares de 2016|idioma=español|sitiuweb=https://www.cidob.org|editorial=}}</ref> Tamién foi partidariu de la comunidá armenia de [[Nagorno Karabaj]], terrén en disputa per parte de los armenios y los azeríes, quien llegaron a caltener enfrentamientos sangrientos. ==== Operaciones militares en Nagorno-Karabaj ==== Nos comicios pluralistes de 1990, Sargsián foi escoyíu diputáu del Sóviet Supremu d'Armenia, y en 1991, aportó a comandante tácticu de les operaciones militares llevaes a cabu mientres la [[Guerra de Nagorno Karabaj]], onde trabayó estrechamente col Primer ministru d'entós, [[Robert Kocharián]]. Tres les socesives victories de reconquista na rexón, gracies a les estratexes de Sargsián, fizo que fora nomáu Ministru de Defensa pol Presidente [[Levon Ter-Petrosián|Levón Ter-Petrosián]] en 1993. Sargsián reestructuró les Fuercies Armaes del so país, que se vieron amenorgaes pol conflictu contra Azerbaixán, que remató con un altu al fueu en 1994. En 1995 foi designáu pa dirixir l'Axencia Estatal de Seguridá Nacional, y en 1996 convertir nel primer ministru n'ocupar el Ministeriu del Interior y Seguridá Nacional. Xuntu con Kocharián y Vazguén Sargrián, forzaron l'arrenunciu a la presidencia de Ter-Petrosián en 1998, pol fechu d'aceptar una disposición de los azeríes: reponer dalgún tipu de xurisdicción sobre l'enclave en disputa.<ref name=":0" /> ==== Cargos ministeriales y conflictos políticos ==== Tres l'arrenunciu de Ter-Petrosián, convocáronse [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 1998|nueves eleiciones]], nes que Kocharián llogró ganar la presidencia del país, ente qu'Armen Darbinyan asumió como Primer ministru y Serzh foi nomáu Ministru del Interior el 10 d'abril de 1998, pero dexó'l cargu'l 11 de xunu de 1999, p'asumir como Ministru de Seguridá Nacional.<ref name=":0" /> Sicasí, tres el tirotéu na Asamblea d'Armenia'l 27 d'ochobre de 1999, nel qu'un grupu de suxetos armaos con supuestos venceyos golpistes, asesinaron a 8 políticos, ente ellos al Primer ministru Vazgen Sargsián, provocó que Serzh fora nomáu xefe d'Alministración presidencial pol nuevu Primer ministru Aram Sargsián, y que más tarde, asumiría la Secretaría del Conseyu de Seguridá Nacional. El 2 de mayu de 2000 Aram arrenunció como primer ministru depués de conflictos dientro del bloque oficialista lideráu pol [[Partíu Republicanu Armeniu]], polo que foi asocedíu por Andranik Margarián, ente que Serzh volvió ocupar el cargu de Ministru de Defensa, pero calteniendo'l cargu enantes nomáu. ==== Ministru de Defensa (2000-2008) y trunfu eleutoral ==== Mientres los 7 años que Serzh tuvo nel cargu de Ministru de Defensa, el gobiernu del presidente Kocharián tuvo qu'encarar numberosos casos de corrupción, acusaciones d'autoritarismu, y de [[fraude eleutoral]] cometíu mientres les [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 2003|eleiciones xenerales]] realizaes en 2003, que la so acusación foi realizada y evidenciada pola [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]] (OSCE). Sicasí, Armenia permaneció xeneralmente estable tres la constante crecedera económica que promediaba el 12% añal, polo que pudo evitase un alzamientu social, como asocediera na vecina [[Xeorxa]] , que provocó l'arrenunciu del presidente [[Eduard Shevardnadze|Shevardnadze]] en 2004. El 25 de marzu de 2007, Margarián finó d'un ataque al corazón, polo que darréu surdieron rumores de que Serzh pudiera asocedelo como primer ministru, lo que se confirmó'l 4 d'abril d'esi añu, cuando Kocharián nomó a Serzh como primer ministru interín, en víspores de les eleiciones xenerales realizaes el 12 d'abril, so nueves normatives qu'intentaríen evitar el fraude eleutoral cometíu nes eleiciones de 2003.<ref name=":0" /> Les eleiciones xenerales dieron por vencedor a Serzh, quién llogró'l 33,9% de los votos, más la victoria del Partíu Republicanu, quién llogró quedase con 64 de los 131 escaños de l'Asamblea Nacional. Estes eleiciones fueron consideraes como válides y más democrátiques polos observadores internacionales, polo que Serzh pudo asumir como primer ministru d'Armenia'l 7 de xunu de 2007.<ref name=":0" /> === Primer ministru d'Armenia y candidatura presidencial === A pesar d'asumir como primer ministru, Serzh tuvo mayormente enfocáu en postulase nes eleiciones presidenciales, sol sofitu del Partíu Republicanu, allegáu d'asoceder a Kocharián, quién por cuenta de la Constitución nun podía ser reelegidor pa un tercer periodu. Mientres la campaña, Serzh abogó pol nacionalismu, nel que garantizaría una mayor estabilidá ente les rellaciones diplomátiques ente [[Azerbaixán]] y [[Turquía]], y de que la rexón de Karabaj diba ser parte del territoriu armeniu.<ref name=":0" /> [[Ficheru:EPP Summit, Brussels; December 2014 (16049541545).jpg|miniaturadeimagen|261x261px|Serzh Sargsián mientres una convención del [[Partíu Popular Européu]] en [[Bruxeles]], [[Bélxica]]. (2014).]] En realizándose les [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 2008|eleiciones presidenciales]] el 20 de febreru los resultaos fueron que Serzh llogró mayoría absoluta na primer vuelta eleutoral, en llogrando'l 52,8% de los votos, y ganando a contrincantes como l'ex-presidente Ter-Petrosián, Aram Sargsián y Artur Baghdasarián. Tres la victoria, Serzh dio un discursu nel que s'amosaba arguyosu del so trunfu, más el sofitu de Kocharián escontra'l so llogru nes eleiciones presidenciales. [[Ficheru:Protests against Serzh Sargsyan, Republic sq.jpg|miniaturadeimagen|270x270px|Protestes en contra de Serzh Sargsián, nel frontis de l'[[Asamblea Nacional d'Armenia]] (2018).]] Estes eleiciones fueron consideraes como xustes y democrátiques per parte de miembros observadores de la OSCE y del Parllamentu Européu, pero Ter-Petrosián acusó de que'l gobiernu realizara fraude eleutoral, llamando a convocar manifestaciones antigubernamentales, que duraron hasta'l 1 de marzu d'esi añu, en siendo eslleíes pola policía. Les consecuencies d'aquelles manifestaciones fueron 8 finaos, numberoses detenciones, la prohibición de fuelgues, y l'arrestu domiciliariu de Ter-Petrosián por convocar a la manifestación.<ref name=":0" /> == Manifestaciones y arrenuncia == El 13 d'abril de 2018, desamarráronse una serie de grandes manifestaciones arriendes de que Serzh, tres 10 años na presidencia, modificó la Constitución p'asumir direutamente como Primer ministru, el 9 d'abril de 2018, más la incorporación de mayores atribuciones de poder. Estes manifestaciones fueron convocaes especialmente pol diputáu y líder opositor [[Nikol Pashinián]], onde s'establecieron na so mayoría na Plaza de la República, nel centru de [[Yereván]]. Sicasí, tres un fallíu diálogu ente Serzh y Pashinián, los manifestantes fueron duramente reprimíos pola policía, quien dispararon [[granaes de fumu]], y dexaron un saldu de más de 200 deteníos, incluyendo al propiu Pashinián, que fueron darréu lliberaos.<ref>{{cita web |url=http://www.t13.cl/noticia/mundo/miles-armenios-esixen-liberacion-del-lider-opositor|títulu=Miles d'armenios esixen la lliberación del líder opositor|fechaaccesu=28 d'abril de 2018|apellíu=13|nome=Tele|sitiuweb=https://www.facebook.com/teletrece|idioma=es-LA}}</ref> Aun así, les manifestaciones siguieron y na causa, xuniéronse militares desarmaos, esixendo l'arrenunciu de Serzh y el cese al abusu policial.<ref name=":1" /> Tres dellos díes de protestes que diben n'aumentu, Serzh arrenunció al so cargu'l 23 d'abril de 2018, tres un comunicáu de prensa que dio per televisión, nel qu'afirmó reconocer el so error de permanecer nel poder y llamó al cese de les manifestaciones pa restaurar l'orde públicu. El so arrenunciu xeneró allegría ente los manifestantes. Serzh foi asocedíu nel cargu por Karén Karapetián.<ref name=":1" /> == Vida privada == En 1983, casóse cola so actual esposa, Rita, y tuvo dos fíos, Anush y Satenik. Ye presidente de la Federación d'Axedrez d'Armenia. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Serzh Sargsian}} * [http://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/armenia/serzh_sargsyan Biografía de Serzh Sargsián por CIDOB] (n'español) {{socesión| títulu=[[Ficheru:Coat of arms of Armenia.svg|35px]]<br>[[Presidente d'Armenia|Presidente de la República d'Armenia]] | periodu=[[2008]] - [[2018]] | predecesor=[[Robert Kocharián]]| socesor= [[Armén Sarkisián]]|títulu2=[[Ficheru:Coat of arms of Armenia.svg|35px]]<br>[[Primer ministru d'Armenia]] | periodu2=[[2007]] - [[2008]]<br>[[2018]]| predecesor2=<br />[[Andranik Markarián]]<br>[[Karen Karapetyan|Karén Karapetián]]| socesor2=<br />[[Tigran Sargsián|Tigrán Sargsián]]<br>[[Karen Karapetyan|Karén Karapetián]]}} {{NF|1954||Sargsian, Serzh}} {{Tradubot|Serzh Sargsián}} [[Categoría:Primeros ministros d'Armenia]] [[Categoría:Presidentes d'Armenia]] [[Categoría:Grandes cruces de la Lexón d'Honor]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 3j75xw6epahfh5g3gitakk5afg14sgr 0 152786 3709248 3708978 2022-08-18T13:34:47Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Anahí Puente''' {{nym}} ye una [[Actuación|actriz]], [[cantante]], [[Modelu (persona)|modelu]], [[compositora]] y [[Empresariu|empresaria]] [[Méxicu|mexicana]], conocida por haber interpretáu a Mio Colucci Cáceres na telenovela xuvenil ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]'' y tamién por formar parte del grupu [[RBD]]. A partir de 2015, convertir na [[Primer dama]] del [[Organización territorial de Méxicu|estáu]] de [[Chiapas]] al contraer matrimoniu col gobernador [[Manuel Velasco Coello]].<ref>{{Cita web |títulu=“Primeres dames”, con vistíos de diseñador nel Berru |url=http://yucatan.com.mx/mexico/gobierno-mexico/primeres-dames-con-vistíos-de-disenador-en-el berru |obra=Diariu de Yucatán |fecha=17 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|apellíu1=Capo |nome1=Nohelia |títulu=Asina foi'l debú de Anahí como primer dama de Chiapas (SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/debú-anahi-como-primer-dama-de-chiapas-maríu-manuel-velasco-glayo-independencia-mexico-semeyes |obra=[[People n'Español]] |fecha=17 DE SETIEMBRE, 2015 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|apellíu1=Garza |nome1=Aracely |títulu=Anahí, como primer dama nel Día de la Independencia, ¿cómo-y foi? |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/09/17/anahi-como-primer-dama-en-el berru-como-y foi |obra=Quien |fecha=17 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2015}}</ref> Nel ámbitu de l'actuación, nun se llindó a producciones pa la pantalla chica, tamién participó en diverses películes como: ''Nacíos pa morrer'' y ''[[Había una vegada una estrella]]'', pola so actuación nesta postrera, ganó los premios Ariel y Palma d'Oru como meyor actriz infantil. Dende bien neña realizó dellos trabayos pa la televisión sosprendiendo a toos, pol so carisma ya innata calidá artística. Dalgunos de los programes que cuntaron cola so participación fueron: ''[[Guah.aes (programa de televisión)|Guah.aes]]'', onde interpretaba la tema «Te doi un besito», ''[[Mujer, casos de la vida real]]'', ''[[La hora marcada]]'' y ''La Telaraña''. En trabayando en noveles como ''[[Vivu por Elena]]'', ''[[El diario de Daniela]]'' y ''[[Mujeres engañadas]]'' ente otres, nel añu 2000 llegó'l so primera protagónico na famosa telenovela ''[[Primer amor (telenovela)|Primer amor: A 1000 per hora]]'' onde interpreta a Jovana. Nel 2002 integrar al repartu de ''[[Clase 406]]''. En 2004 llogró fama internacional n'interpretando a ''Mio Colucci'' na [[telenovela]] mexicana, ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]'', y formar parte del grupu [[RBD]]. En 2007, RBD presenta la serie ''[[RBD: la familia]]''. En 2011, torna xunto a [[Carlos Ponce]] y [[Sergio Goyri]] a protagonizar ''[[Dos llares]]'', proyeutu producíu por [[Emilio Larrosa]]. Nel ámbitu musical llanzó cinco álbumes d'estudiu como solista, el primer álbum de la cantante titúlase ''[[Anahí (álbum)|Anahí]]'', el so siguiente discu llamóse ''[[Güei ye mañana|¿Güei ye mañana?]]''. El so tercer discu, tituláu ''[[Fondiáu nel mio corazón]]'', ye llanzáu en 1997 y el cuartu álbum, ''[[Baby blue]]'', llanzáu nel añu 2000, siendo l'últimu antes d'integrar l'agrupación [[RBD]], con quien vendió más de 57 millones de discos.<ref>{{Cita web |títulu=L'últimu adiós de RBD |url=http://www.peopleenespanol.com/article/el-ultimo-adios-de-rbd |fechaaccesu=11 de xunetu de 2013 |obra=[[People n'Español]] |fecha=24 DE marzu, 2009}}</ref> En 2009, llanzó'l quintu álbum como solista tituláu ''[[El mio deliriu (álbum)|El mio deliriu]]''. En 2016, llanzó'l so sestu álbum tituláu ''[[Inesperáu (álbum)|Inesperáu]]'' depués de cuatro años d'ausencia na música.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí ta llista pa estrenar el so nuevu discu |url=http://www.univision.com/musica/anahi-esta llista-pa-estrenar-el so-nuevu-discu |obra=[[Univision]] |fecha=abr 26, 2016 |fechaaccesu=27 d'abril de 2016}}</ref> Como solista vendió más de 3&nbsp;000&nbsp;000 discos y foi considerada una de los meyores esponentes del ''[[pop llatín]]''.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí - Biografía |url=http://www.emimusicmexico.com/?artistes=anahi |fechaaccesu=29 d'abril de 2013 |obra=EMI |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130411120549/http://www.emimusicmexico.com/?artistes=anahi |fechaarchivu=11 d'abril de 2013 }}</ref><ref>{{Cita web |autor=Billboard n'Español |títulu=Los meyores esponentes del pop llatín |url=http://msnlatino.telemundo.com/entretenimiento/Billboard_en_Espanol/photo_gallery/2012-10/los_mayores_esponentes_d'el_pop_llatinu |fechaaccesu=20 de febreru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130212184931/http://msnlatino.telemundo.com/entretenimiento/Billboard_en_Espanol/photo_gallery/2012-10/los_mayores_esponentes_d'el_pop_llatinu |fechaarchivu=12 de febreru de 2013 }}</ref> == Biografía == === 1983-1998: Infancia y entamos artísticos === Anahí nació na [[Ciudá de Méxicu]], fía menor d'Enrique Puente y Marichelo Portiella; ye la pequeña de dos hermanes. A la edá de dos años, empecipió la so carrera nel programa ''[[Guah.aes (programa de televisión)|Guah.aes]]'' y mientres dellos años foi la imaxe de la marca [[Pepsi Cola]]. La tema qu'interpretó «Te doi un besito» sirvió pa cerrar diariamente la programación infantil del [[XHGC-TV|canal 5]] de [[Grupu Televisa|Televisa]]. Anahí amás d'actuar en [[televisión]], participó en delles películes como ''Nacíos pa morrer'' con [[Humberto Zurita]], ''[[Había una vegada una estrella]]'' con [[David Reynoso]] y [[Pedro Fernández (cantante)|Pedro Fernández]]. En 1993, Anahí foi intérprete de la tema Mensaxera del señor», cantar dedicáu al Papa [[Xuan Pablo II]] por cuenta de la so visita a Méxicu.<ref>{{Cita web |títulu=Toos quieren canta-y al Papa |url=http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2016/641857/6/toos-quieren-canta-y-al papa.htm |obra=L'Informador |fecha=1 de febreru de 2016 |fechaaccesu=1 de febreru de 2016}}</ref> En 1995 participó en ''[[Calandria (telenovela)|Calandria]]'', cola cual Anahí llogró ser conocida n'otros países. En 1996, Anahí llanzó'l so segundu discu ''¿[[Güei ye mañana]]?'' y forma parte del repartu de la novela ''[[Tu y yo (telenovela)|Tu y yo]]''. En 1997, amás de formar parte de la telenovela ''[[La mio pequeña traviesa]]'', llanzó'l so tercer álbum d'estudiu tituláu ''[[Fondiáu nel mio corazón]]''. En 1998 actuó nes noveles ''[[Vivu por Elena]]'' y ''[[Gotita d'amor]]''. === 1999-2003: ''Primer amor'' y ''Clase 406'' === En 1999 trabayó na novela ''[[El diario de Daniela]]'', interpretando a: Adela Monroy y en ''[[Mujeres engañadas]]'' interpretó a Jessica Duarte; nel añu 2000 dióse-y la oportunidá de realizar el so primera protagónico na telenovela ''[[Primer amor (telenovela)|Primer amor a mil x hora]]'' al llau d'[[Ana Layevska]] y [[Kuno Becker]], producida por [[Pedro Damián (productor)|Pedro Damián]]. Esi mesmu añu, sale a la venta'l so cuartu y últimu discu, ''[[Baby Blue (álbum)|Baby blue]]''. En 2001 llanzóse la banda sonora de la novela titulada ''[[Primer amor a 1000 x hora]]''.<ref name="Allmusic">{{Cita web |títulu=Primer Amor A 1000 X Hora |url=http://www.allmusic.com/album/a-1000-x-hora-mw0000007027 |fechaaccesu=18 de payares de 2013 |obra=[[Allmusic]] |idioma=Inglés}}</ref> La mesma recibió certificación de discu d'oru en Méxicu, per parte d'[[AMPROFON]], pola venta de 75 mil copies.<ref name="Certificacion">{{cita web|apellíu1=Sánchez|nome1=Jatziri|títulu=Tienen un final feliz|url=https://mobile.twitter.com/SupportAny/status/965357464379109376|obra=Twitter|fechaaccesu=19 de febreru de 2018|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180218231117/https://mobile.twitter.com/SupportAny/status/965357464379109376|fechaarchivu=18 de febreru de 2018}}</ref> En 2002 integrar al repartu de la segunda temporada de ''[[Clase 406]]'' como Jessica Riquelme. Producida tamién por [[Pedro Damián (productor)|Pedro Damián]]. === 2004-2008: ''RBD'' y fama mundial === {{AP|RBD}} En 2004, el [[Productor de televisión|productor]], [[Pedro Damián (productor)|Pedro Damián]], integrar nel repartu de la telenovela ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]'', onde interpretó a Mio Colucci. Al par d'esta telenovela, integrar al grupu de pop, [[RBD]]. En payares de [[2004]], llánzase l'álbum debú tituláu ''[[Rebelde (álbum)|Rebelde]]'', foi un ésitu tan grande, que cuando [[RBD]] llanzó diez meses dempués ''[[El nuesu amor (álbum)|El nuesu amor]]'', sosprendió rompiendo récores al consiguir discu de platín en namái siete hores, y llogró ser nomáu a los [[Premios Grammy Llatinos 2006 #RBD|Grammy Llatinos]] como meyor álbum vocal pop dúu o grupu. ''Rebelde'' llogró certificación de discu de diamante y oru polos sos 550&nbsp;000 copies vendíes.<ref>{{Cita web |títulu=Anahi, ex-RBD, llanzar en solitariu y presenta el cantar El mio deliriu como anticipu de la so nueva carrera. |url=http://www.emimusic.es/artistas/noticias/1138/1146 |fechaaccesu=1 de payares de 2012 |obra=www.emimusic.es |fecha=2 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100918225536/http://www.emimusic.es/artistas/noticias/1138/1146 |fechaarchivu=18 de setiembre de 2010 }}</ref> La xira del grupu pola [[República Mexicana]] titulada [[Tour Xeneración RBD|Tour Xeneración]] vendió toles entraes de la so tour en tiempu récor, incluyendo una serie de seis concierto nel [[Palaciu de los Deportes (Méxicu)|Palaciu de los Deportes]], con capacidá pa 15&nbsp;500 persones. Los primeros conciertos que realizaron a nivel internacional, foi en [[Colombia]], visitando ciudaes como Cali, Medellín y Bogotá respeutivamente.<ref>{{Cita web |autor=Aol Music |títulu=RBD Biography |url=http://music.aol.com/artist/rbd#bio |fechaaccesu=1 de payares de 2012 |idioma=Inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120916144642/http://music.aol.com/artist/rbd#bio |fechaarchivu=16 de setiembre de 2012 }}</ref> El 19 de xunetu de 2005, RBD llanzó'l so primer álbum en direuto y DVD tituláu ''[[Tour xeneración RBD en direuto (álbum)|Tour xeneración RBD en vivu]]'', grabáu mientres la so primer xira nacional.<ref>{{Cita web |títulu=RBD llanza la edición diamante de los sos trés materiales discográficos. |url=http://www.caracol.com.co/noticias/actualidad/rbd-llanza-la-edicion-diamante-de-los sos trés materiales-discograficos/20060302/nota/254852.aspx |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |obra=Cascoxu |fecha=2 de marzu de 2006 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131215195124/http://www.caracol.com.co/noticias/actualidad/rbd-llanza-la-edicion-diamante-de-los sos trés materiales-discograficos/20060302/nota/254852.aspx |fechaarchivu=15 d'avientu de 2013 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=RBD llanza ediciones diamante de los sos discos |url=http://impreso.elnuevodiario.com.ni/2006/03/04/variedades/14087 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |obra=El Nuevu Diariu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131216131651/http://impreso.elnuevodiario.com.ni/2006/03/04/variedades/14087 |fechaarchivu=16 d'avientu de 2013 }}</ref> [[Ficheru:Anahí Puente 4, 2009.jpg|miniaturadeimagen|left|Anahí mientres [[Tour Xeneración RBD|Tour Xeneración]] en [[Tijuana]], 2009.]] En 2005, Anahí llanzó ''[[Antoloxía]]'', un discu colos meyores cantares de les sos anteriores producciones: ''[[Güei ye mañana]]'', ''[[Fondiáu nel mio corazón]]'' y ''[[Baby blue]]''. En 2006 los derechos del so álbum ''Baby blue'' son adquiríos por [[Universal Music]] y foi llanzáu en xunu a nivel mundial sol títulu de ''[[Una rebelde en solitariu]]'', vendiendo más de 700&nbsp;000 copies en Méxicu y más de 1 millón de copies en tol mundu siendo esti consideráu l'álbum más esitosu na carrera de la cantante dende entós. Al añu siguiente tamién se llanzó otra compilación, ''[[Antes de ser rebalbu]]'', esta vegada coles temes de los sos dos primeros álbumes. El fervor de los fans estender a [[Sudamérica]], lo que llevó al grupu a volver grabar dambos discos en portugués pa los siguidores brasilanos, en payares de 2005 llanzaron ''[[Rebelde (álbum)|Rebelde-Edição Brasil]]'', y en mayu de 2006 llancen ''[[El nuesu amor (álbum)|Nosso amor]]''.<ref>{{Cita web |autor=[[AllMusic]] |títulu=Nosso Amor Rebalbo by RBD |url=http://www.allmusic.com/album/nosso-amor-rebalbo-mw0000770780 |fecha=22 de mayu de 2006 |idioma=Inglés}}</ref> Inclusive nesti idioma, cada unu de los álbumes encabezó les llistes y llogró ventes multiplatín.<ref name="Folha">{{Cita web |autor=Folha |títulu=Saiba mais sobre o grupu mexicanu RBD |url=http://www1.folha.uol.com.br/folha/ilustrada/ult90o62871.shtml |fecha=28 de xunetu de 2006 |idioma=Portugués}}</ref> N'abril de 2006 saquen a la venta'l so segundu CD/DVD en direuto tituláu ''[[Live in Hollywood]]''.<ref>{{Cita web |autor=Billboard |títulu=Live in Hollywood - RBD |url=http://www.billboard.com/artist/rbd/chart-history/645121#/album/rbd/live-in-hollywood/766106 |fechaaccesu=1 de payares de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> N'ochobre de 2006, RBD tornó a [[Rio de Janeiro]] pa ser el primer artista de fala hispana en dar un conciertu como artista principal na historia del [[Estadiu Maracaná]], el más grande del mundu, ante 50&nbsp;000 espectadores, onde filmaron el DVD ''[[Live in Ríu]]'', llanzáu en febreru de 2007. Coles mesmes superaben los dos millones discos vendíos nos [[Estaos Xuníos]].<ref name="Folha" /> Amás en 2006 la novela ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]'' aterrizó n'[[España]] causando un auténticu raxón, ''Rebelde'' foi certificáu doble discu platín polos sos más de 160&nbsp;000 copies vendíes llegando a superar les 200&nbsp;000. La resultancia de les esitoses presentaciones n'España foi un conciertu únicu nel estadiu [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]] de [[Madrid]] ante más de 40&nbsp;000 persones como parte de la xira [[Tour Celestial 2007|Celestial World Tour]], nel que se grabó'l so cuartu CD/DVD, ''[[Fechu n'España (álbum)|Fechu n'España]]''. [[Ficheru:Anahí 2008-2.jpg|miniaturadeimagen|derecha|Anahí en [[Rumanía]] mientres [[Empezar Dende Cero Tour]], 2008.]] En mayu de 2007, la compañía [[Mattel]] llanza a la venta una edición especial de [[Barbie]] de los personaxes Mia, Lupita y Roberta de la telenovela ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]''.<ref>{{Cita web |títulu=Les RBD en muñeques, personaxes de la novela son Barbie |url=http://www.eluniverso.com/2007/06/01/0001/1065/0F58B524FAC84C73A30AA7EEFFC370Y1.html |obra=L'Universu |fecha=1 de xunu de 2007 |fechaaccesu=2 de marzu de 2015}}</ref> Anahí, [[Duce María]] y [[Maite Perroni]] fueron les primeres mexicanes en tener un retruque de los sos personaxes. La muñeca foi puesta a la venta en Méxicu, Estaos Xuníos y América Llatina.<ref name="Mattel">{{Cita web |autor=L'Universal |títulu=Llancen Barbie RBD inspirada nes integrantes de l'agrupación |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/428233.html |fecha=30 de mayu de 2007}}</ref> El 28 de mayu de 2007, el grupu ye convidáu pol empresariu [[Donald Trump]] pa presentase nel mayor certame de guapura, ''[[Miss Universu 2007 #RBD|Miss Universu]]''.<ref>{{Cita web |títulu=RBD fará show non Miss Universu 2007 |url=http://vemquetem.net/2007/rbd-fara-show-non-miss-universu-2007-2/ |fechaaccesu=2 de payares de 2012 |obra=www.vemquetem.net |idioma=Portugués |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131030073257/http://vemquetem.net/2007/rbd-fara-show-non-miss-universu-2007-2/ |fechaarchivu=30 d'ochobre de 2013 }}</ref> L'eventu realizar nel [[Auditoriu Nacional]] de la [[Méxicu, D.F.|Ciudá de Méxicu]], [[Méxicu]], onde'l grupu realizó un [[medley]] colos cantares «Wanna play», «Ciñu mio» y «Money, money» del so cuartu álbum ''[[Rebels]]''.<ref>{{Cita web |autor=UOL Mais |títulu=RBD en Miss Universu 2007 |url=http://mais.uol.com.br/view/bb3ia55rps8x/rbd-en-miss-universu-2007-0402DCB93326?types=A |fechaaccesu=2 de payares de 2012 |fecha=30 de mayu de 2007 |idioma=Portugués}}</ref> RBD fixo'l so debú n'inglés con ''[[Rebels]]'' a dos selmanes d'haber llanzáu ''[[Celestial (álbum de RBD)|Celestial]]'', aumentando la so fama col so ésitu billingüe «[[El to amor]]».<ref>{{Cita web |autor=Billboard |títulu=Rebels - RBD |url=http://www.billboard.com/artist/rbd/chart-history/645121#/album/rbd/rebels/816686 |fechaaccesu=1 de payares de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> En payares de 2007, RBD publicó ''[[Empezar dende cero]]'' y llanza el so primera senciellu, «[[Inalcanzable (cantar)|Inalcanzable]]». El CD llogra gran ésitu internacionalmente, convirtiéndose en discu d'oru en Méxicu y Brasil a una selmana de tar a la venta, n'España los CD escosóse'l mesmu día que sale a la venta y ye certificáu discu d'oru nel so primer mes, y recibe una nominación nos [[Grammy Llatinos 2008|Grammy Llatinos]] como meyor álbum vocal pop dúu o grupu. En febreru de 2008 dan empiezu a la so xira internacional [[Empezar Dende Cero Tour]]. El 24 de marzu de 2009, llancen el DVD ''[[Live in Brasilia]]'', filmado mientres felicidá xira ante más de 500&nbsp;000 persones.<ref>{{cita web|títulu=Show RBD no Brasil|url=http://www.tudoemfoco.com.br/show-rbd-no-brasil.html|obra=Tudo em Focu|idioma=Portugués|fechaaccesu=29 de mayu de 2018|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180529143941/http://www.tudoemfoco.com.br/show-rbd-no-brasil.html|fechaarchivu=29 de mayu de 2018}}</ref><ref>{{Cita web |autor=UOL Música |títulu=RBD estende turnê y também se apresenta em Manaus y Belo Horizonte |url=http://musica.uol.com.br/ultnot/2008/04/24/ult89o8964.jhtm |fechaaccesu=3 de payares de 2012 |fecha=24 d'abril de 2008 |idioma=Portugués |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131030124145/http://musica.uol.com.br/ultnot/2008/04/24/ult89o8964.jhtm |fechaarchivu=30 d'ochobre de 2013 }}</ref> Tres cuatro años d'ésitos, el grupu anunció la so separación en 2008 y un tour mundial de despidida llamáu [[Xira del Adiós]], realizando presentaciones en toa [[América]] y [[Europa]]. En marzu de 2009, como despidida llancen el so últimu discu tituláu ''[[Pa escaecete de mi]]''.<ref>{{Cita web |autor=Wikibin |títulu=Despues de too |url=http://wikibin.org/articles/despues-de-tou.html |fechaaccesu=1 de payares de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> En payares de 2009 llancen l'últimu DVD, ''[[Tournée do Adeus]]'' filmado mientres la so última xira. En payares de 2008, Anahí y [[Duce María]] collaboraron xunto a [[Tiziano Ferro]], grabando'l cantar llamáu «[[El regalu más grande]]».<ref>{{Cita web |autor=EMIMusic |títulu=Music video by Tiziano Ferro, Anahí & Dulce María performing El Regalu Mas Grande. |url=http://www.youtube.com/watch?v=Uqg4Y6N53k0 |obra=Youtube |fecha=22 d'abril de 2010}}</ref> === 2009-2011: ''El mio deliriu'' y ''Dos llares'' === En 2009 firma un contratu cola discográfica [[EMI]].<ref>{{Cita web |autor=People n'Español |títulu=Anahí firma exclusividad con EMI Music |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-robla-exclusividad-con-emi-music |fecha=6 d'agostu de 2009}}</ref> En xunetu de 2009 y mientres la entrega de los [[Premiu Xuventú]], estrena'l so nuevu senciellu musical «[[El mio Deliriu (cantar)|El mio deliriu]]».<ref name="Premiu Xuventú">{{Cita web |autor=Felipe Cueves |títulu=Pau amosó'l so 'Causa y Efeutu en Premiu Xuventú 2009 |url=http://musica.univision.com/premio-juventud/historia/slideshow/2011-03-24/fotos-premio-mocedá-2009 |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |obra=[[Univision]]}}</ref> Foi llanzáu a la venta al traviés de [[descarga dixital]] el 14 d'agostu de 2009. El videu musical foi filmado el 16 d'ochobre de 2009 en [[Los Angeles]], dirixíu por Max Gutiérrez, y l'álbum foi llanzáu a la venta'l 24 de payares,<ref>{{Cita web |títulu=El mio Deliriu - Single by Anahí |url=http://itunes.apple.com/us/album/el mio-deliriu-single/id327304825 |obra=itunes.apple.com |fecha=Aug 14, 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110806060654/http://itunes.apple.com/us/album/el mio-deliriu-single/id327304825 |fechaarchivu=6 d'agostu de 2011 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí - Biografía |url=http://www.tvnotas.com.mx/famosos/52-anahi-/ |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |obra=TV Notes}}</ref> este recibió discu d'oru en [[Brasil]].<ref>{{Cita web |autor=ABPD |títulu=Certificaos |url=http://abpd.org.br/certificaos_interna.asp?sArtista=Anah%ED |obra=abpd.org.br |idioma=portugués}}</ref> {{Caxa de cita|«El discu tien el sellu Anahí, que ye pop puru, lo que m'encantar. Y lo más importante pa mi ye que per primer vegada toi arreyada en tol procesu creativu. Toi más madura y esti discu tien tou que ver colo que soi, ye un reflexu fiel de mi. Cuasi tolos cantares son coautoría mio, polo tanto creo que les persones van sentir que ye bien auténticu».|Anahí sobre ''[[El mio deliriu (álbum)|El mio deliriu]]'' n'entrevista col diariu chilenu "[[El Mercurio]]", 2009.<ref>{{cita noticia |autor=Quien.com |url=http://www.quien.com/espectaculos/2009/12/05/rbd-existira-siempres-anahi |títulu=RBD va esistir siempres |fechaaccesu=5 d'avientu de 2009}}</ref>}} En febreru de 2010 foi escoyida xuráu internacional pal eventu [[LI Festival Internacional del Cantar de Viña del Mar|Viña del Mar 2010]] onde realizó una presentación interpretando'l so senciellu «[[El mio deliriu (cantar)|El mio deliriu]]», y terminándola con una actuación polémica del cantar «Él mintióme», sicasí nun se llevó nengún gallardón.<ref>{{Cita web |autor=Hola Méxicu |títulu=Anahí, ex RBD, presenta nel festival de Viña del Mar el so discu en solitariu |url=http://www.hola.com/musica/2010022413055/festival/vina/mar/ |obra=www.hola.com |fecha=24 de febreru de 2010}}</ref> [[Ficheru:Anahí Puente 2, 2010.jpg|200px|miniaturadeimagen|left|Anahí mientres [[El mio deliriu World Tour|El mio Deliriu World Tour]] en [[São Paulo]], 2010]] En marzu de 2010, llanzó'l so segundu senciellu tituláu «[[Hipnotícesme]]», que foi compuestu pola cantante [[Gloria Trevi]], el 7 de xunu de 2010 llevar a cabu l'estrenu del videu musical dirixíu por Ricardo Moreno.<ref>{{Cita web |autor=Terra Méxicu |títulu=Anahí graba'l so nuevu videu musical 'Hipnotícesme' |url=http://www.terra.com.mx/musica/semeyes/023342/Anahi+graba+el so+nuevu+videu+musical+Hipnotícesme.htm |fechaaccesu=3 de payares de 2012 |fecha=16 d'abril de 2010}}</ref> Coles mesmes llanzó'l so primera senciellu, «[[Quiero (cantar de Anahí)|Quiero]]», solo para [[España]], el videu musical foi estrenáu'l 26 de mayu de 2010.<ref>{{Cita web |autor=EMI Music Spain |títulu=Anahí estrena'l videu de Quiero, primer single del so álbum en solitariu El mio Deliriu |url=http://www.emimusic.es/artistas/noticias/1138/1362 |fecha=26 de mayu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100621184008/http://www.emimusic.es/artistas/noticias/1138/1362 |fechaarchivu=21 de xunu de 2010 }}</ref> N'agostu de 2010, Anahí ganó en [[Premios Orgullosamente Llatín]] na categoría cantar llatín del añu con hipnotícesme».<ref>{{Cita web |autor=Terra |títulu=La cantante Anahí ye ganadora de Orgullosamente Llatín |url=http://www.terra.com.mx/musica/articulo/948319/La cantante+Anahi+ye+ganadora+de+Orgullosamente+Llatín.html |fechaaccesu=3 de payares de 2012 |fecha=30 d'agostu de 2010}}</ref> El 23 de payares de 2010 llanzó'l re edición del so discu como solista, ''[[El mio deliriu (álbum)|El mio deliriu]]'', tituláu ''El mio deliriu deluxe'', del cual esprender el tercer senciellu «[[Alérxicu (cantar)|Alérxicu]]».<ref name="Generacion">{{Cita web |autor=D - PM (lageorge) |títulu=Anahí presenta nueva balada "Alérxicu" |url=http://www.generaccion.com/usuarios/31628/anahi-presenta-nueva-balada-alergico |fechaaccesu=28 d'abril de 2013 |obra=Xeneración |fecha=8 de setiembre de 2010}}</ref> El senciellu tuvo un gran ésitu comercial, algamando'l segundu puestu nes llistes de los cantares más escuchaos en [[Méxicu]], y convirtióse nel cantar númberu unu en ventes, a tan solo hores de salir.<ref>{{Cita web |títulu='Alérxicu' ye'l cantar más descargáu |url=http://musica.univision.com/noticias/article/2010-10-19/anahi-presumio-portada-de-senciellu-alergico |fechaaccesu=28 d'abril de 2013 |obra=[[Univision]] |fecha=19 d'ochobre de 2010}}</ref> [[Ficheru:Anahí en Tijuana 2, 2010.jpg|200px|miniaturadeimagen|derecha|Anahí en Tijuana, 2010.]] En setiembre de 2010, Anahí recibió'l Premiu Arlequín pola so trayeutoria cola so carrera como solista.<ref>{{Cita web |autor=Premiu Arlequín - Páxina oficial |títulu=Anahí recibe Premiu Arlequín 2010 |url=http://www.premioarlequin.com.mx/noticia.php?id=1039 |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |obra=http://www.premioarlequin.com.mx}}</ref> En febreru de 2011, Anahí foi escoyida pa interpretar a Angélica Estrada, el personaxe principal de ''[[Dos llares]]'', una telenovela orixinal escrita y producida por [[Emilio Larrosa]].<ref>{{Cita web |títulu=Anahí en 'Dos Llares' al llau de Carlos Ponce |url=http://www.generaccion.com/noticia/99402/anahi-dos-llares-al llau-carlos-ponce |fechaaccesu=18 de payares de 2013 |obra=Generacción |fecha=15 d'abril de 2011}}</ref> Recibió una nominación nos [[Premios TVyNovelas (Méxicu) 2012|Premios TVyNovelas]] como meyor actriz y como meyor tema musical xunto a [[Carlos Ponce]], cola so tema «Rindime nel to amor». En marzu de 2011, Anahí trabayó xunto a [[Christian Chávez (cantante)|Christian Chávez]], per primer vegada dende [[RBD]], grabando'l cantar tituláu «[[Llibertá (cantar)|Llibertá]]», que foi llanzada a la venta al traviés de [[descarga dixital]] el 12 d'abril de 2011.<ref>{{Cita web |títulu=Christian Chávez y Anahí estrenen "Llibertá" |url=http://www.peopleenespanol.com/article/christian-chavez-y-anahi-estrenen-llibertá |obra=peopleenespanol.com |fecha=21 de marzu de 2011}}</ref> En mayu de 2011, ye convidada por [[MTV Llatinoamérica]] pa realizar la tema principal de la telenovela ''[[Popland!]]'' llamada «[[Click (cantar)|Click]]», xuntu col mexicanu [[Bryan Amadeus]] del grupu [[Moderatto]] y l'arxentín [[Ale Sergi]] de [[Miranda!]].<ref>{{Cita web |títulu=Anahí, Bryan Amadeus y Ale Sergi estrenen "Click" |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-bryan-amadeus-y-ale-sergi-estrenen-click |obra=peopleenespanol.com |fecha=12 d'agostu de 2011}}</ref> En xunetu de 2011, Anahí llanzó a la venta'l cantar «[[Estremada]]», tema d'apertura de la telenovela mexicana ''[[Dos llares]]'' que protagonizó.<ref>{{Cita web |autor=Itunes |títulu=Estremada - Single by Anahí |url=http://itunes.apple.com/es/album/estremada-single/id445243192 |obra=itunes.apple.com |fecha=5 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140625063521/https://itunes.apple.com/es/album/estremada-single/id445243192 |fechaarchivu=25 de xunu de 2014 }}</ref> N'avientu de 2011, la cantante foi convidada a grabar un dueto col cantante mexicanu [[Juan Gabriel]] pal so nuevu álbum de duetos pola celebración de les sos 40 años de carrera artística, que va ser llanzáu nel 2015, y que se titula «Col to amor».<ref>{{Cita web |autor=People n'Español |títulu=Noticies ARTÍCULU ANTERIORSIGUIENTE ARTÍCULU Anahí emocionada de grabar con Juan Gabriel |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-emocionada-de-grabar-con-juan-gabriel |fecha=9 de xineru de 2012}}</ref> === 2012-2014: Non violence y posa profesional === Anahí xunir a la fundación ''Non Violence'' como nuevu miembru d'embaxadores de la paz, siendo la primer llatina en xunise a esta campaña. Diseñó la so propia escultura y participa unviando un mensaxe d'amor y paz pa Méxicu, Brasil y el restu del mundu.<ref name="Anahí ye_1">{{Cita web |títulu=Anahí ye embaxadora de la paz |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-ye-embaxadora-de-la paz |obra=People n'Español |fecha=13 d'ochobre de 2011}}</ref> En 2012, xunto a otru embaxadores globales presentóse la so escultura na esposición Mundial, ''Pistoles pola paz'', que se llevó a cabu mientres los [[Xuegos Olímpicos]], [[Londres 2012]].<ref name="Hola Méxicu_1">{{Cita web |autor=Hola Méxicu |títulu=Anahí presume la so 'escultura' en Londres |url=http://mx.hola.com/musica/201208021972/escultura-anahi-londres/ |fecha=2 d'agostu de 2012}}</ref> En 2012, dar a conocer que Anahí atopábase preparando'l so próximu álbum, collaborando con artistes como'l rappero [[Flo Rida]].<ref>{{Cita web |autor=Y! Latin News |títulu=Anahi y Flo Rida preparar pa faer historia… |url=http://la.eonline.com/argentina/2012/301748/anahi-y-flo-rida-preparar pa-faer-historia |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=16 marzu, 2012}}</ref> En payares de 2012 realiza un [[Twitter|Twitcam]] onde anuncia l'aplazamientu del so álbum, por cuenta de cambeos importantes que socedieron na so compañía discográfica, [[EMI]].<ref>{{Cita web |autor=[[People n'Español]] |títulu=Anahí aplaza llanzamientu del so nuevu discu |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-aplaza-lanzamiento-de-el so-nuevu-discu |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012 |fecha=28 DE PAYARES, 2012}}</ref> El 4 de febreru de 2013 llanza'l so senciellu promocional «[[Absurda]]».<ref>{{Cita web |autor=Sexeniu |títulu=Anahí y los sos próximos estrenos |url=http://www.sexenio.com.mx/articulo.php?id=24550 |fechaaccesu=30 de xineru de 2013 |fecha=30 de xineru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130507084745/http://www.sexenio.com.mx/articulo.php?id=24550 |fechaarchivu=7 de mayu de 2013 }}</ref> En marzu de 2013, Anahí espresó a la revista ''Cares Méxicu'' que'l senciellu nun formaría parte d'un nuevu discu.<ref>{{Cita web|apellíu1=Torres |nome1=Leonardo |títulu=Anahí posa para a revista Cares y refuga planos pa CD novo: “non momentu, não” |url=http://www.portalpopline.com.br/anahi-posa-para-a revista cares-y-refuga-planos-pa-cd-novo-non-momento-nao/ |obra=Popline |idioma=Portugués |fecha=4 de marzu de 13 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=¿Retírase? Anahí diría adiós a 28 años de trayeutoria |url=http://www.tvnotas.com.mx/2013/07/19/C-52108-retírase-anahi-diria-adios-a-28-anos-de-trayeutoria.php |obra=TV Notes |fecha=19 de xunetu de 2013 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref> La cantante caltúvose alloñada de la so carrera artística mientres cuatro años.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí nun va dexar la so carrera depués de casase |url=http://musica.terra.com/anahi-nun dexara-la so-carrera-depués-de casase,98efe5a241801410VgnVCM5000009ccceb0aRCRD.html |obra=Terra |fecha=10 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Manuel Velasco afirma que Anahí nun va dexar la so carrera en convirtiéndose na so esposa |url=http://mx.hola.com/famosos/201309104904/anahi-manuel-velasco-boda/ |obra=Hola Méxicu |fecha=10 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí confeso lo que va asoceder cola so carrera |url=http://www.univision.com/musica/anahi-confeso-lo-que-ocurrira-con-la so-carrera-semeyes |obra=[[Univision]] |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref> ===2015-2018: Regresu musical y ''Inesperáu''=== Depués de contraer matrimoniu col gobernador [[Manuel Velasco Coello]], Anahí anunció, por aciu una semeya publicada na so cuenta en [[Instagram]], que nun dexaría la so vida profesional.<ref>{{Cita web|apellíu1=Torales |nome1=Alejandra |títulu=Anahí esclaria que nun va dexar la so carrera |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/04/26/anahi-comparte-semeyes-de-la so-boda-y-esclaria-que-nun dexara-la so-carrera |obra=Quien |fecha=25 d'abril de 2015 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref> El 26 de mayu de 2015, Anahí torna a la música y llanza el so senciellu «Tán ende».<ref>{{Cita web |títulu=Anahí rinde tributu a los sos fans cola tema "Tán ende" |url=http://www.milenio.com/hey/musica/Anahi_Estan_ahi-Anahi_cancion_Estan_ahi-Anahi_vuelve_musica_Estan_ahi_0_524947590.html |obra=El Mileniu |fecha=26 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de mayu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí: Escucha'l cantar qu'escribió como regalu a los sos fans |url=http://laprensa.peru.com/espectaculos/noticia-anahi-cancion-estan-ahi-video-44867 |obra=La prensa Perú |fecha=26 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de mayu de 2015}}</ref> El cantar foi llanza en [[descarga dixital]] y foi n'agradecimientu a los sos fanáticos.<ref>{{Cita web|apellíu1=Cháidez |nome1=Tania |títulu=Anahí estima l'amor de los sos fans cola so nueva tema “Tán ende” (VIDEO Y SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-presenta-torna-cancion-nueva-tema-fans-siguidores-estan-ahi-musica-rbd-video-y-semeyes |obra=[[People n'Español]] |fecha=26 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de mayu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|apellíu1=Garza |nome1=Aracely |títulu=Anahí llanza'l so primera senciellu tres la so boda con Manuel Velasco |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/05/25/anahi-llanza-primer-senciellu-tres-la so-boda-con-manuel-velasco |obra=Quien |fecha=26 de mayu de 2015 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref> El 10 de xunetu de 2015 confirmóse oficialmente'l regresu musical de la cantante.<ref>{{Cita web |títulu=¡Atención! ¡Anahí torna a los escenarios de Premiu Xuventú! |url=http://musica.univision.com/slideshow/131115/2015-07-10/premio-juventud/lo-meyor/atencion-anahi-torna-a-les obra=[[Univision]] |fechaaccesu=10 de xunetu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150711173507/http://musica.univision.com/slideshow/131115/2015-07-10/premio-juventud/lo-meyor/atencion-anahi-torna-a-los |fechaarchivu=11 de xunetu de 2015 }}</ref> El 16 de xunetu de 2015 realízase l'estrenu del so nuevu senciellu «[[Rumba (cantar)|Rumba]]», perteneciente al so nuevu álbum d'estudiu, interpretáu per primer vegada en [[Premiu Xuventú 2015]].<ref>{{Cita web |títulu=Univision's “Premiu Xuventú” 2015 Set to Score Big as Latin Music's Top “Players” Perform on Videogame-Themed Show |url=http://corporate.univision.com/2015/07/univisions-premio-juventud-2015-set-to-score-big-as-latin-musics-top-players-perform-on-videogame-themed-show/ |obra=[[Univision]] |idioma=Inglés |fecha=7 de setiembre de 15 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150711182439/http://corporate.univision.com/2015/07/univisions-premio-juventud-2015-set-to-score-big-as-latin-musics-top-players-perform-on-videogame-themed-show/ |fechaarchivu=11 de xunetu de 2015 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=ANAHÍ TORNA RUMBEANDO A LA MÚSICA |url=http://espectaculos.televisa.com/musica/noticias/864374/anahi-senciellu-rumba-torna-escenarios-premios-mocedá/ |obra=Televisa |fecha=10 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2015}}</ref> El senciellu ye una collaboración col cantante boricuo [[Wisin]], y foi puestu a la venta al traviés de [[descarga dixital]] el 24 de xunetu de 2015.<ref>{{Cita web|apellíu1=García |nome1=Miriam |títulu=Tres más de dos años, Anahí finalmente estrena cantar |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/07/10/ente-los sos-compromisos-como-primer-dama-de-chiapas-anahi-estrena-tema?hootPostID=feed522a7y557015fa3852c53y16f49d |obra=Quien |fecha=10 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=¿RETIRADA? PA NADA, ¡ANAHÍ TIEN MUNCHA RUMBA” PA TI! |url=http://ritmoson.tv/noticies/Retirada-Pa-nada-Anahi-tien-muncha Rumba-pa-ti-313266201.html |obra=Ritmoson Llatín |fechaaccesu=10 de xunetu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí vuelve a la música con un nuevu senciellu tituláu “Rumba” que cunta cola participación de Wisin |url=http://www.telemundo.com/entretenimiento/2015/07/13/anahi-vuelve-la-musica-con-un-nuevu-senciellu-tituláu-rumba-que-cunta |obra=Telemundo |fecha=13 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=¡Anahí torna a los escenarios y facer en Premiu Xuventú! |url=http://musica.univision.com/article/2396364/2015-07-10/premio-juventud/peracabar/anahi-torna-a-los escenarios |obra=[[Univision]] |fechaaccesu=14 de xunetu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150713062417/http://musica.univision.com/article/2396364/2015-07-10/premio-juventud/peracabar/anahi-torna-a-los escenarios |fechaarchivu=13 de xunetu de 2015 }}</ref><ref>{{Cita web|apellíu1=García |nome1=Miriam |títulu=Tres más de dos años, Anahí finalmente estrena cantar |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/07/10/ente-los sos-compromisos-como-primer-dama-de-chiapas-anahi-estrena-tema |obra=Quien |fecha=10 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2015}}</ref> El 27 d'agostu de 2015 estrenóse'l videu musical del senciellu, producíu por [[Jessy Terrero]] y grabáu en [[Miami]].<ref>{{Cita web |títulu=Anahí estrena'l nuevu videu musical del tarreza Rumba xunto a Wisín (VIDEO) |url=https://www.telemundo.com/shows/2015/08/28/anahi-estrena-el-nuevu-video-musical-del-tarreza-rumba-xuntu-wisin-videu |obra=Telemundo |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Wisin y Anahí presenten el videoclip oficial de "Rumba" |url=http://peru.com/entretenimiento/musica/wisin-y-anahi-presenten-videoclip-oficial-rumba-noticia-394324 |obra=Perú Música |fecha=31 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref> El senciellu llogró'l númberu unu na llista ''[[Billboard]] Tropical Airplay'', convirtiéndose nel primera senciellu númberu unu de Anahí nos [[Estaos Xuníos]].<ref name="BillboardTropical">{{Cita web |títulu=Artist - Anahi |url=http://www.billboard.com/artist/279008/Anahi/chart?f=340 |obra=[[Billboard]] |idioma=Inglés |fechaaccesu=10 de setiembre de 2015}}</ref> El 20 d'ochobre de 2015, la cantante anunció que'l nome del so sestu álbum d'estudiu ye ''Amnesia'',<ref>{{Cita web |títulu=Novo discu de Anahí já tem nome |url=http://www.billboard.com.br/noticies/novo-discu-de-anahi-ja-tem-nome/ |obra=[[Billboard]] |idioma=Portugués |fecha=20 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015}}</ref> y el segundu senciellu del álbum ye «Boom cha», una collaboración cola cantante brasilana Zuzuka Poderosa.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí graba videoclip de “Boomcha” |url=https://rotativu.com.mx/entretenimiento/musica/465858-anahi-graba-videoclip-de-boomcha/ |obra=Diariu Rotativu |fecha=20 ochobre, 2015 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí da un adelantu de `Boom Cha´ |url=http://www.caras.com.mx/espia/890997/musica-nueva-tien-anahi-cantares-nuevos-anahi-onde-escucho-cantares-anahi/?hootPostID=d1d827960y57888bd8531dbe5y749102 |obra=Cares Méxicu |fecha=19 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015 }}</ref> El 12 de payares de 2015, estrenóse la segunda temporada del [[Telerrealidad|reality show]] ''Lucky Ladies'' de la canal [[Fox Life Llatinoamérica]], Anahí realizó una participación na serie onde la so hermana Marichelo participa.<ref>{{Cita web|apellíu1=Capo |nome1=Nohelia |títulu=Anahí va participar na segunda temporada de Lucky Ladies |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-participara-segunda-temporada-lucky-ladies-hermana-marichelo-chiapas |obra=[[People n'Español]] |fecha=30 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=2 de payares de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|apellíu1=López |nome1=Brianda |títulu=Anahí fala de lo muncho qu'estraña a la so familia desque se casó |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/11/01/anahi-fala-de-lo-enforma-que-extrana-a-la so-familia-dende-que se caso |obra=Quien |fecha=1 de payares de 2015 |fechaaccesu=2 de payares de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=ANAHÍ FAI EMOTIVA DECLARACIÓN SOBRE LA SO FAMILIA |url=http://espectaculos.televisa.com/farandula/noticias/894388/anahi-emotiva-declaracion-sobre-familia/ |obra=Televisa |fecha=31 d'ochobre de 15 |fechaaccesu=2 de payares de 2015}}</ref> El 11 d'avientu de 2015 Anahí llanzó'l segundu senciellu del álbum tituláu «[[Boom cha]]», al traviés de [[descarga dixital]], una collaboración cola cantante brasilana Zuzuka Poderosa.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí estrenó un nuevu videoclip y unvió-y un mensaxe bien especial a los sos fans (+ Videu) |url=http://la.eonline.com/argentina/2015/anahi-estreno-un-nuevu-videoclip-y--y-envio-un-mensaxe-bien-especial-a-los sos-fans-videu/? |obra=Y! |fecha=11 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=12 d'avientu de 2015}}</ref> El mesmu día estrenóse'l videu musical al traviés de la so cuenta [[Vevo]], foi dirixíu por Pablo Croce.<ref>{{Cita web |títulu=HOT! Anahí estrena videu del so nuevu senciellu "Boom Cha" |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/12/11/hot-anahi-estrena-video-de-el so-nuevu-senciellu-boom-cha |obra=Quien |fecha=11 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=12 d'avientu de 2015}}</ref> El 16 d'avientu de 2015, Anahí xuntu col so maríu [[Manuel Velasco Coello]] viaxen a la [[Ciudá del Vaticanu]] y conocen al [[Francisco (papa)|Papa Francisco]].<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |apellíu1=Capo |nome1=Nohelia |títulu=Anahí y Manuel Velasco conocen al papa Francisco nel Vaticanu (SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/en/article/anahi-y-manuel-velasco-conocen-al papa-francisco-en-el-vaticanu-semeyes |obra=[[People n'Español]] |fecha=16 D'AVIENTU, 2015 |fechaaccesu=15 de febreru de 2016 }} |2=http://www.peopleenespanol.com/en/article/anahi-y-manuel-velasco-conocen-al papa-francisco-en-el-vaticanu-semeyes |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Visiten Velasco y Anahí al Papa nel Vaticanu |url=http://www.zocalo.com.mx/seccion/articulo/anahi-presume-alcuentru-con-el papa-1450314529 |obra=El Zócalo |fecha=17 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=15 de febreru de 2016}}</ref> El 2 de febreru de 2016, Anahí presentó «Amigu Francisco»,<ref>{{Cita web|apellíu1=González |nome1=Moisés |títulu=Anahí estrena un cantar dedicáu al papa Francisco (VIDEO) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-estrena-cancion-dedicada-al papa-francisco-video-amigu |obra=[[People n'Español]] |fecha=3 de febreru de 2016 |fechaaccesu=4 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Escucha'l cantar que Anahí y Julion Álvarez compunxéron-y al Papa Francisco |url=https://www.telemundo.com/entretenimiento/2016/02/02/escucha-la-cancion-que-anahi-y-julion-alvarez-compunxéron-y al-papa |obra=Telemundo |fecha=FEBRERU 2, 2016 |fechaaccesu=3 de febreru de 2016}}</ref> un cantar interpretáu xuntu al cantante [[Julión Álvarez]] destinada a da-y la bienvenida al [[Francisco (papa)|Papa Francisco]] na so visita al estáu [[Chiapas]].<ref>{{Cita web |títulu=Anahí dedica emotivu mensaxe al Papa Francisco |url=http://www.caras.com.mx/el-espia/16/02/2/que-mensaxe-escribio-anahi-papa-francisco.html?hootPostID=b5326y734a33ff8y6y9052709f96da88 |obra=Cares Méxicu |fecha=2 de febreru de 2016 |fechaaccesu=3 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|apellíu1=MANDUJANO |nome1=ISAÍN |títulu=Anahí y Julión Álvarez llancen en YouTube tema que van cantar al Papa en Chiapas |url=http://www.proceso.com.mx/428570/anahi-y-julion-alvarez-llancen-en-youtube-tema-que-cantaren-al papa-en-chiapas |obra=Procesu |fecha=2 FEBRERU, 2016 |fechaaccesu=3 de febreru de 2016}}</ref> El 3 de febreru de 2016 realizóse la grabación del videu musical de la tema.<ref>{{Cita web |títulu=Julión y Anahí llancen videu pal Papa |url=http://www.siete24.mx/julion-y-anahi-llancen-video-pa-el papa-37563/ |obra=Siete 24 |fecha=feb 9, 2016 |fechaaccesu=10 de febreru de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160213132449/http://www.siete24.mx/julion-y-anahi-llancen-video-pa-el papa-37563/ |fechaarchivu=13 de febreru de 2016 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí y Julión Álvarez dediquen cantar al Papa Francisco |url=http://www.economiahoy.mx/life-style-eAm-mx/noticies/7336735/02/16/Videu-Anahi-y-Julion-Alvarez-dediquen-cancion-al Papa-Francisco.html |obra=Economía Güei |fecha=8 de febreru de 2016 |fechaaccesu=10 de febreru de 2016}}</ref> Foi estrenáu'l 6 de febreru de 2016 na cuenta oficial de [[Facebook]] de la cantante.<ref>{{Cita web |títulu=¡JULIÓN ÁLVAREZ Y ANAHÍ AMUÉSEN-Y GUAPURES NATURALES AL PAPA FRANCISCO! |url=http://espectaculos.televisa.com/musica/videos/920189/julion-alvarez-anahi-video-amigu-francisco/ |obra=Televisa Espectáculos |fecha=8 de febreru de 16 |fechaaccesu=10 de febreru de 2016}}</ref> El 12 de febreru de 2016 llanzóse «[[Yes (cantar de Anahí)|Yes]]», tercer senciellu del álbum d'estudiu y a dúu col cantante mexicanu [[Julión Álvarez]].<ref>{{Cita web|apellíu1=Torres |nome1=Leonardo |títulu=Anahí revela trechu da lletra de música nova: “Yes” |url=http://www.portalpopline.com.br/anahi-revela-trechu-da-lletra-de-musica-nova-yes/ |obra=Popline |idioma=Portugués |fecha=4 de febreru de 16 |fechaaccesu=4 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Novo clipe y novo single! Anahi ta cheia das novidades |url=http://www.latinpopbrasil.com.br/noticies/novo-clipe-y-novo-single-anahi-esta-cheia-das-novidades/ |obra=Latin Pop Brasil |idioma=Portugués |fecha=3 de febreru de 2016 |fechaaccesu=4 de febreru de 2016}}</ref> El 15 de febreru de 2016, Anahí xunto al so maríu [[Manuel Velasco Coello]], recibieron [[Francisco (papa)|Papa Francisco]] nel aeropuertu de [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]].<ref>{{Cita web |títulu=SEMEYA: El paxellu col que Anahí recibió al Papa |url=http://www.zocalo.com.mx/seccion/articulo/semeya-el paxellu-con-el-que-anahi-recibio-al papa-1455556752 |obra=El Zócalo |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Asina recibieron Manuel Velasco y Anahí al Papa Francisco en Chiapas |url=http://www.quien.com/espectaculos/2016/02/15/asi-recibieron-manuel-velasco-y-anahi-al papa-francisco-en-chiapas |obra=Quien |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Asina foi'l recibimientu que-y dio Anahí al Papa Francisco (Videos + Semeyes) |url=http://la.eonline.com/argentina/2016/asi-foi-el recibimientu-que-y dio-anahi-al papa-francisco-videos-semeyes/? |obra=Y! |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016}}</ref> Darréu asistieron al "Centru Deportivu Municipal" onde s'oficiar una misa.<ref>{{Cita web|apellíu1=Inzunza |nome1=Francisco |títulu=Anahí nun cometió'l mesmu error de 'La Gavilueta' |url=http://www.debate.com.mx/show/Anahi-non-cometio-el-mesmu-error-de-La Gavilueta-ante-el Papa-20160215-0131.html |obra=L'Alderique |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí recibió al papa y alcordóse del protocolu |url=https://mundohispanico.com/noticies/anahi-recibio-al papa-y-se-acordo-del protocolu |obra=Mundu Hispánicu |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí recibe al Papa con paxellu negru |url=https://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/1197471.anahi-recibe-al papa-con paxellu negru.html |obra=El Sieglu de Torrexón |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016}}</ref> Finalmente, el 18 de mayu de 2016, mientres un [[Facebook|facebook live]] anunció que'l discu llamaríase ''[[Inesperáu (álbum)|Inesperáu]]'' y que saldría a la venta'l 3 de xunu de 2016.<ref>{{Cita web|apellíu1=González |nome1=Moisés |títulu=Anahí presenta a los sos fans el so "Inesperáu" ñácaru |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-presenta-los sos-fans-el so-inesperáu-bebe |obra=[[People n'Español]] |fecha=19 de mayu de 2016 |fechaaccesu=19 de mayu de 2016}}</ref><ref name="RC">{{Cita web |títulu=Anahí presenta la portada del so nuevu discu |url=http://revistacentral.mx/notes/noticies/232934/anah-presenta-la-portada-de-el so-nuevu-discu |obra=Revista Central |fecha=18 de mayu de 2016 |fechaaccesu=18 de mayu de 2016}}</ref> Esi mesmu día realizó la grabación del videu musical del próximu senciellu tituláu «Amnesia».<ref name="RC"/><ref>{{Cita web |títulu=Anahí reniega del so pasáu como Mio Colucci ante estreno de documental de RBD |url=http://www.tvnotas.com.mx/2016/05/18/C-84520-anahi-reniega-de-el so-pasáu-como-mia-colucci-ante-estreno-de-documental-de-rbd.php |obra=TV Notes |fecha=18 de mayu de 2016 |fechaaccesu=19 de mayu de 2016}}</ref> N'agostu de 2016, Anahí grabó xuntu al cantante [[Juan Gabriel]] la tema «Dejame vivir» pal álbum de duetos del cantante.<ref>{{Cita web |apellíu1=Machorru |nome1=Daniela |títulu=Anahí fai dueto con Juanga |url=https://elsoldemexico.com.mx/espectaculos/392734-anahi-fai-dueto-con-juanga |obra=El Sol de Méxicu |fecha=13 d'agostu de 2016 |fechaaccesu=15 d'agostu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160814145845/https://www.elsoldemexico.com.mx/espectaculos/392734-anahi-fai-dueto-con-juanga |fechaarchivu=14 d'agostu de 2016 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí graba nueva tema |url=http://www.vanguardia.com.mx/articulo/anahi-graba-nueva-tema |obra=Vanguardia |fecha=12 d'agostu de 2016 |fechaaccesu=15 d'agostu de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=¡ANAHÍ ANDA BIEN MISTERIOSA Y DANOS PISTES DEL POR QUÉ! (VIDEO) |url=http://espectaculos.televisa.com/musica/noticias/967168/anahi-estudiu-grabacion-cancion-nueva-dueto-juan-gabriel-espectaculos/ |obra=Televisa |fecha=12 d'agostu de 16 |fechaaccesu=15 d'agostu de 2016}}</ref> El 17 de payares de 2016 llanzar a la venta la tema «[[Baillando ensin salir de casa]]» que realizó a dueto cola vocalista de la banda [[Matute (banda)|Matute]] pal álbum ''Poderes de los duetos fantásticos ¡Actívense!''.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |títulu=Entérate cómo Anahí estrenó una tema “Ensin salir de casa” |url=http://noticiasvenezuela.org/2016/11/21/enterate-como-anahi-estreno-una tema-ensin-salir-de-casa/ |obra=Noticia Venezuela |fecha=21 de payares de 16 |fechaaccesu=22 de payares de 2016 }} |2=http://noticiasvenezuela.org/2016/11/21/enterate-como-anahi-estreno-una tema-ensin-salir-de-casa/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí estrenó una tema “Ensin salir de casa” |url=http://lavibrante.com/anahi-estreno-tema-ensin-salir-casa/ |obra=La Vibrante |fecha=22 de payares de 2016 |fechaaccesu=22 de payares de 2016}}</ref> La tema ye un cover de la tema llanzada en 1986 pola cantante [[Marta Sánchez]].<ref>{{Cita web|apellíu1=Avilés |nome1=Cecilia |títulu=Anahí graba tema con banda mexicana |url=http://us.emedemujer.com/trending/celebridaes/anahi-graba-tema-con banda mexicana/ |obra=Eme de Muyer |fecha=21 payares, 2016 |fechaaccesu=22 de payares de 2016}}</ref> En marzu de 2018 foi escoyida como una de les 25 muyeres más poderoses de Llatinoamérica pola revista ''[[People n'Español]]''.<ref>{{cita web|títulu=People celebra coles “25 muyeres más poderoses” del mundu hispanu|url=http://hoy.com.do/people-celebra-con-les-25-muyeres-mas-poderoses-del mundu hispanu/|obra=Güei|fecha=18 marzu, 2018|fechaaccesu=20 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Les 'muyeres más poderoses' de Hispanoamérica|url=https://www.laopinion.com.co/entretenimiento/les muyeres-mas-poderoses-de-hispanoamerica-151202#OP|obra=La Opinión|fecha=20 de marzu de 2018|fechaaccesu=20 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Celebra People a muyeres poderoses|url=https://www.mural.com/aplicacioneslibre/articulo/default.aspx?id=1348237&md5=35a31b3791007ac98f247dede93f4fae&ta=0dfdbac11765226904c16cb9ad1b2efe&lcmd5=aceb7y60ae3a7y93f0fafe6c6b787a9d|obra=Mural|fecha=16 de marzu de 2018|fechaaccesu=20 de marzu de 2018}}</ref> De la mesma, foi madrina nomando a la bióloga [[Julia Carabias Lillo]] por que va formar parte de la llista. Los cinco nomaes poles distintes madrines fueron sometíes a la votación del públicu resultando Carabias ganadora con más de 20 mil voto y finalmente incluyida na llista.<ref>{{cita web|apellíu1=MANGAL|nome1=MAYRA|títulu=Equí tienes a la ganadora de la votación de "Les 25 muyeres más poderoses" ¡Afaya quién ye!|url=http://peopleenespanol.com/celebridaes/la ganadora-de-les-25-muyeres-mas-poderoses-2018/?utm_campaign=peopleenespanol&xid=socialflow_twitter_peopleenespanol|obra=People n'Español|fecha=26 de xineru de 2018|fechaaccesu=20 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Revista People: Anahí y Salma Hayek ente les “25 Muyeres más Poderoses”|url=http://www.cronicaviva.com.pe/anahi-y-salma-hayek-ente-les-25-muyeres-mas-poderoses-de-la revista-people/|obra=Crónica Viva|fecha=16 de marzu de 2018|fechaaccesu=20 de marzu de 2018}}</ref> ==Vida personal== {{Caxa de cita|«Llegamos al hospital y lo único que yo recuerdo ye que se m'empezar a dormir tol cuerpu, absolutamente tol cuerpu, los brazos, les piernes, les melles, absolutamente tou. Y en esi hospital tuvi'l corazón 8 segundos nos cualos nun se sabe que paso conmigo, pero lo primero que vi enfrente del mio fueron a los mios padres, y apertando la mio mano y diciendo 'Equí tamos' y yo nesi momentu dixi 'Toi viva, toi viva' dempués de tar pensando tantu tiempu que me diba a morrer, y a partir d'ende nació una guerrera, te xúrolo, una guerrera qu'esi día dixo 'La mio vida camuda güei'».|Anahí n'Obsesión: Cuerpos que glayen, para [[National Geographic]], 2011.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí abre'l so corazón y fala sobre l'anorexa |url=http://televisa.esmas.com/entretenimiento/telenovelas/dos-llares/noticies/334902/anahi-abre-corazon-y-fala-sobre-anorexa/ |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=Notimex |fecha=16 de setiembre de 2011}}</ref>}} Antes d'integrar ''[[Clase 406]]'', Anahí enfrentar a un grave [[trestornu alimenticiu]], denomináu [[anorexa nerviosa]].<ref>{{Cita web |títulu=Anahí narra'l so infiernu cola anorexa |url=http://www.quien.com/espectaculos/2011/09/12/anahi-narra-el so-infiernu-con-l'anorexa |fechaaccesu=28 de febreru de 2014 |obra=Quien |fecha=12 de setiembre de 2011}}</ref> Llegó a pesar unos 35 quilos, tando dientro y fora de cinco distintos centros de tratamientu, y siendo unviada a dellos médicos y psicólogos de too Méxicu. El 29 d'abril de 2001, la cantante tornó de les sos vacaciones cola so familia, y empezó a tener la sensación d'esmorecimientu, siendo treslladada a un hospital, onde'l so corazón detener mientres ocho segundos.<ref>{{Cita web |autor=Redaición Cares |títulu=El día en que Anahí volvió nacer... |url=http://www.caras.com.mx/espia/590013/anahi-day-dia-anahi-volvio-nacer/ |fechaaccesu=29 d'abril de 2013 |obra=Cares Méxicu |fecha=29 d'abril de 2013 |urlarchivu=https://archive.today/20130703044248/http://www.caras.com.mx/espia/590013/anahi-day-dia-anahi-volvio-nacer/ |fechaarchivu=3 de xunetu de 2013 }}</ref><ref>{{Cita web |autor=Redaición Cares |títulu=Anahí dempués de l'anorexa |url=http://lakalle1013.univision.com/article/2004-07-15/anahi-despues-de-l'anorexa |fechaaccesu=28 de febreru de 2014 |obra=Univision |fecha=15 de xunetu de 2004}}</ref> [[Ficheru:Anahí Puente 2, 2009.jpg|miniaturadeimagen|180px|left|Anahí mientres el llanzamientu del so discu en [[Los Angeles]], 2009.]] El 11 de marzu de 2011, Anahí y el so equipu de trabayu, comunicaron al traviés de la cuenta oficial en [[Facebook]] que la cantante salió d'una operación d'emerxencia nun hospital de Ciudá de Méxicu. El mesmu esplicaba que se-y realizaron unos estudios médicos nos qu'al traviés d'una tomografía afayóse que l'osíxenu que naturalmente debe de llegar al celebru taba bloquiáu nun gran porcentaxe, por cuenta de un tabique esviáu na ñariz causáu por un golpe a temprana edá. Los médicos darréu determinaron qu'ésta yera la causa principal de dellos de los malestares que Anahí sufrió nos últimos años, pero principalmente, que yera una causa d'infartu y tenía que ser atendida darréu».<ref>{{Cita web |títulu=Operen a Anahí de la ñariz |url=http://www.peopleenespanol.com/article/operen-anahi-de-la ñariz |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=[[People n'Español]] |fecha=14 DE marzu, 2011}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí de RBD operóse la ñariz d'urxencia |url=http://www.rpp.com.pe/2011-03-13-anahi-de-rbd-opérose-la ñariz-de-urxencia-noticia_345088.html |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=RPP Noticias |fecha=13 de marzu de 2011}}</ref> Nel mesmu esplicóse que la operación foi un ésitu.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí: "Agora resulta que camudé la cara por una nueva" |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-agora-resulta-que me camude-la cara-por-una-nueva |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=[[People n'Español]] |fecha=16 DE marzu, 2011}}</ref> La operación foi realizada pol ciruxanu mexicanu Raúl Pérez Infante.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |títulu=Revela Anahí que sí s'operó la ñariz, pero por motivos de salú |url=http://elespaciobloggerodeluna.bligoo.es/revela-anahi-que si s'opero-la ñariz-pero-por-motivos-de-salú#.UZmOj6J9GSo |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=yucatan. com.mx }} |2=http://elespaciobloggerodeluna.bligoo.es/revela-anahi-que si s'opero-la ñariz-pero-por-motivos-de-salú |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ===Matrimoniu=== N'abril de 2012, Anahí empezó a salir col gobernador del [[Estáu de Chiapas]], [[Manuel Velasco Coello]].<ref>{{Cita web |autor=Hola Méxicu |títulu=En ¡HOLA!: Anahí y Manuel Velasco, el más románticu besu de película |url=http://mx.hola.com/famosos/201208222111/anahi-manuel-velasco-beso-hola/ |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=22 d'agostu de 2012}}</ref><ref>{{Cita web |autor=Univision |títulu=Anahí y Manuel Velasco, virtual gobernador de Chiapas, presumieron el so amor en Nueva York |url=http://entretenimiento.univision.com/chismes/romances/article/2012-08-22/anahi-y-manuel-velasco-presumieron-el so-amor-en-nueva-york |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=22 d'agostu de 2012}}</ref> Mientres una entrevista cola revista ''Cares Méxicu'' en marzu de 2013, Anahí confesó qu'un amigu presentó-y a Manuel, amestando «Almiro la so integridá porque me demostró ser un home con valores y principios. Encántame'l llugar que-y da a la familia y l'amor col que trata a la so madre. Almiro la fortaleza que tien pa nunca dexar de lluchar polos sos oxetivos pero sobremanera, que ye un home bien bonu, bien noble y con un gran corazón».<ref>{{Cita web |autor=Leonardo Torres |títulu=Anahí posa para a revista Cares y refuga planos pa CD novo: “non momentu, não” |url=http://portalpopline.com.br/anahi-posa-para-a revista cares-y-refuga-planos-pa-cd-novo-non-momento-nao/ |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=PopLine |fecha=4 de marzu de 13 |idioma=Portugués}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Entrevista completa: Anahí revista Cares 2013 |url=http://anahiworldargentinaoficial.blogspot.com.ar/2013/03/entrevista-completa-anahi-revista-cares.html |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |fecha=3 DE marzu DE 2013 |urlarchivu=https://archive.is/20130403161959/http://anahiworldargentinaoficial.blogspot.com.ar/2013/03/entrevista-completa-anahi-revista-cares.html |fechaarchivu=3 d'abril de 2013 }}</ref> El 9 de setiembre de 2013, [[Manuel Velasco Coello]] confirma mientres una entrevista que la boda cola cantante va realizar ente este y l'añu que vien en [[Chiapas]].<ref>{{Cita web |títulu=Manuel Velasco confirma que nun va haber boda anguaño |url=http://www.caras.com.mx/espia/643749/manuel-velasco-confirma-habra-boda-esti anu/ |fechaaccesu=19 de setiembre de 2013 |obra=Cares Méxicu |fecha=19 de setiembre de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Manuel Velasco: "(La boda) pue ser anguaño o'l qu'entra" |url=http://www.quien.com/espectaculos/2013/09/10/anahi-siguiera-con-la so-carrera-depués-de casase |fechaaccesu=19 de setiembre de 2013 |obra=Quien |fecha=10 de setiembre de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí va casar hasta'l próximu añu con Manuel Velasco |url=http://diario.mx/Espectaculos/2013-09-11_defc49b3/anahi-casar hasta-el-proximo-anu-con-manuel-velasco/ |fechaaccesu=19 de setiembre de 2013 |obra=El Diariu |fecha=11 de setiembre de 2013}}</ref> En setiembre de 2014, Anahí y [[Manuel Velasco Coello]] anunciaron el so compromisu.<ref>{{Cita web |url=https://notiespectaculos.info/anahi-se-comprometio-con-manuel-velasco/ |títulu=Anahí comprometer con Manuel Velasco |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141006174602/https://notiespectaculos.info/anahi-se-comprometio-con-manuel-velasco/ |fechaarchivu=6 d'ochobre de 2014 }}</ref> En xineru de 2015, Leticia Coello madre de [[Manuel Velasco Coello]] dio a conocer que la boda realizar nel mes d'abril.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |url=https://notiespectaculos.info/boda-de-anahi-y-manuel-velasco-sera-en-abril-proximo/ |títulu=Boda de Anahí y Manuel Velasco va ser n'abril próximu |fechaaccesu=8 de xineru de 2015 }} |2=https://notiespectaculos.info/boda-de-anahi-y-manuel-velasco-sera-en-abril-proximo/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Manuel Velasco, gobernador de Chiapas, y Anahí van casar n'abril |url=http://mexico.cnn.com/adnpolitico/2015/01/07/manuel-velasco-gobernador-de-chiapas-y-anahi-casar en-abril |obra=CNN Méxicu |fecha=7 de xineru de 2015 |fechaaccesu=8 de xineru de 2015}}</ref> El 7 de xineru de 2015, Anahí reveló al traviés de la so cuenta d'[[Instagram]] que la confección del vistíu cuntaría col trabayu de muyeres [[Chiapas|chiapanecas]], el diseñu taría a cargu del diseñador mexicanu Benito Santos y José Ramón Hernández sería los coordinador de moda.<ref>{{Cita web|apellíu2=Amézquita Pinu |nome2=Carolina |títulu=Anahí da a conocer los primeros detalles del so vistíu de novia en Instagram (SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-primeros-detalles-vistíu-de-novia-manuel-velasco-chiapas-instagram-semeyes-storify |obra=[[People n'Español]] |fechaaccesu=8 de xineru de 2015}}</ref> El 19 d'abril de 2015, el gobernador [[Manuel Velasco Coello]] emitió un comunicáu onde señaló que la so unión matrimonial con Anahí nun tendría receición nin fiesta, y tampoco lluna de miel por cuenta del so llabor como mandatariu.<ref>{{Cita web |títulu=Boda de Anahí y Manuel Velasco va ser austera y ensin lluna de miel, diz el políticu |url=http://www.publimetro.com.mx/entretenimiento/boda-de-anahi-y-manuel-velasco-sera-austera-y-ensin-lluna-de-miel-diz-el-politico/modt!MnLx0IoDZWun2/ |obra=Publimetro |fecha=20 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150518100235/http://www.publimetro.com.mx/entretenimiento/boda-de-anahi-y-manuel-velasco-sera-austera-y-ensin-lluna-de-miel-diz-el-politico/modt!MnLx0IoDZWun2/ |fechaarchivu=18 de mayu de 2015 }}</ref> Pa rematar esclarió que'l gobiernu del estáu nun realizó nenguna remodelación na Catedral de San Marcos en Tuxtla Gutiérrez por cuenta de la so boda.<ref>{{Cita web|apellíu1=García |nome1=Guillermo |títulu=Manuel Velasco esclaria total austeridá en boda con Anahí |url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2015/04/19/1019462 |obra=Excelsior |fecha=19 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015}}</ref> El 25 d'abril de 2015, Anahí y [[Manuel Velasco Coello]] contraxeron matrimoniu na [[Diócesis de San Cristóbal de Casar|Catedral de San Cristóbal de les Cases]] en [[San Cristóbal de Les Cases]], [[Chiapas]].<ref>{{Cita web|apellíu1=Calderón |nome1=Verónica |títulu=Una boda en Chiapas ensin receición, lluna de miel y pela mañana |url=https://elpais.com/elpais/2015/04/25/estilu/1429979673_569639.html |obra=Periódicu El País |fecha=26 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí, cantante y actriz de 'Rebelde', comparte 'el momentu más feliz de la so vida': la so boda col gobernador de Chiapas, Manuel Velasco |url=http://www.hola.com/actualidad/2015042678326/boda-anahi-manuel-velasco/ |obra=Hola Méxicu |fecha=26 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015}}</ref> Foi oficiada pol obispu [[Felipe Arizmendi Esquivel]] y cuntó cola asistencia de solu cien persones allegaes a la pareya.<ref>{{Cita web|apellíu1=Cháidez |nome1=Tania |títulu=Los detalles de la boda de Anahí y Manuel Velasco (VIDEO) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/detalles-boda-anahi-manuel-velasco-rbd-gobernador-chiapas-matrimoniu-videu |obra=[[People n'Español]] |fecha=25 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015}}</ref> La boda, entá siendo austera como declararen primeramente los novios, recibió gran atención mediática a nivel internacional, y considerar la boda del añu.<ref>{{Cita web |títulu=El gobernador de Chiapas y la cantante Anahí contraen matrimoniu |url=http://noticias.univision.com/article/2315115/2015-04-25/xente-en-les noticies/el gobernador-de-chiapas-y-la cantante-anahi-contraen-matrimoniu |obra=[[Univision]] |fecha=25 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Singer Anahi marries Mexican state governor |url=http://latino.foxnews.com/llatín/politics/2015/04/26/singer-anahi-marries-mexican-state-governor/ |obra=Fox News |idioma=Inglés |fecha=26 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150429114004/http://latino.foxnews.com/llatín/politics/2015/04/26/singer-anahi-marries-mexican-state-governor/ |fechaarchivu=29 d'abril de 2015 }}</ref> El 22 d'agostu de 2015, Anahí y Manuel Velasco festexaron la so segunda boda, esta vegada por civil.<ref>{{Cita web |títulu=La segunda boda de Anahí y Manuel Velasco |url=http://www.sopitas.com/513744-la-segunda-boda-de-anahi-y-manuel-velasco/ |obra=Sopitas |editorial=agostu 25, 2015 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2015}}</ref> La ceremonia privada foi llevada a cabu nel Club de Golf Montes de Santa Fe na [[Méxicu, D.F.|Ciudá de Méxicu]].<ref>{{Cita web|apellíu1=García |nome1=Miriam |títulu=Detalles de la boda secreta de Anahí y Manuel Velasco |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/08/25/detalles-de-la-emotiva-boda-de-anahi-y-manuel-velasco |obra=Quien |fecha=25 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2015}}</ref> Ente los invitaos tuvieron políticos y allegaos a los novios como'l productor mexicanu [[Pedro Damián (productor)|Pedro Damián]] y el cantante [[Christian Chávez]].<ref>{{Cita web|apellíu1=Rubio |nome1=Flor |títulu=Pedro Damián comparte foi convidáu a boda civil de Anahí. |url=http://www.radioformula.com.mx/notes.asp?Idn=528969&idFC=2015 |obra=Radio Fórmula |fecha=28 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí vuelve casase, ¿por qu'agora sí fuera Angélica Rivera? |url=http://www.laopinion.com/anahi-vuelve casase-para-que-agora-si-fuera-angelica-rivera |obra=La Opinión |fecha=AUG, 24, 2015 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=En boda de Velasco y Anahí, convidaos roblen alcuerdu de confidencialidad y quíten-yos celulares |url=http://www.proceso.com.mx/413725/2015/08/25/en-boda-de-velasco-y-anahi-invitaos-roblen-alcuerdu-de-confidencialidad-y quíten-yos-celulares |obra=Procesu |fecha=25 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2015}}</ref> === Maternidá === El 11 de setiembre de 2016 anunció'l so embaranzu al traviés de la so cuenta d'[[Instagram]].<ref>{{Cita web |títulu="El mio regalu de Dios": Anahí confirma que ta embarazada |url=http://www.quien.com/espectaculos/2016/09/12/anahi-confirma-que-esta-embarazada |obra=Quien |fecha=12 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí confirmó que ta embarazada |url=http://www.el-nacional.com/escenas/Anahi-confirmo-embarazada_0_920307976.html |obra=El Nacional |fecha=12 DE SETIEMBRE 2016 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2016}}</ref> Anahí realizó una sesión de semeyes esclusiva pa la revista mexicana ''Cares'' onde cuntó detalles y aseguró que va ser un neñu.<ref name="Cares Méxicu embarazo">{{Cita web|apellíu1=Morón |nome1=Alejandra |títulu=ESCLUSIVA "¡Toi embarazada!": Anahí |url=http://www.caras.com.mx/el-espia/16/09/11/anahi-embaranzu-manuel-velasco-portada-cares/?hootPostID=933170bfe95bc4eca5y3y19498bf3y08 |obra=Cares Méxicu |fecha=11 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí yá confirmó'l so embaranzu |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-yá-confirmo-el so-embaranzu |obra=[[People n'Español]] |fecha=11 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2016}}</ref> {{cita|Tou paez indicar que ye ¡neñu! Anque'l doctor comentónos que los ultrasoníos pueden dacuando camudar, nesti postreru que fiximos díxonos que ye neñu y tamos bien contentos ya ilusionaos.|Anahí n'entrevista cola revista ''Cares Méxicu''.<ref name="Cares Méxicu embarazo"/>}} N'ochobre de 2016 anunció por aciu una semeya publicada na so cuenta d'[[Instagram]] que'l nome del so primer fíu sería Manuel.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí anuncia'l sexu y el nome del so bebi |url=http://www.laprensa.hn/espectaculos/1010554-410/anah%C3%AD-anuncia-el sexu-y-el nome-de-el so-beb%C3%A9 |obra=La Prensa |fecha=21 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016}}</ref><ref>{{Cita web|apellíu1=GALVÁN |nome1=TANIA |títulu=¡La primer fiesta del ñácaru! Anahí comparte los meyores momentos del so 'Baby Shower' |url=http://mx.hola.com/musica/2016102815754/anahi-semeyes-baby-shower/ |obra=Hola Méxicu |fecha=28 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí festexa'l so primera baby shower |url=http://www.univision.com/entretenimiento/famoses-embarazaes/anahi-festexa-el so primera-baby-shower |obra=[[Univision]] |fecha=oct 29, 201 |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016}}</ref> El 18 de xineru de 2017, Anahí anunció al traviés de la so cuenta d'[[Instagram]] la nacencia del so primoxénitu, Manuel Velasco, el 17 de xineru de 2017 a les 10:36 p.m. en [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]].<ref>{{Cita web |títulu=¡La primer semeya del ñácaru de Anahí! |url=http://www.caras.com.mx/el-espia/17/01/18/La-primer-semeya-del-bebe-de-Anahi/?hootPostID=dc1ce4194847a693b36c315a62c54ef2 |obra=Cares Méxicu |fecha=18 de xineru de 2017 |fechaaccesu=18 de xineru de 2017}}</ref> Según información provista pol diariu ''Reforma'', el ñácaru pesó 2.6 quilos y midió 49 centímetros.<ref>{{Cita web|apellíu1=Trejos |nome1=Carolina |títulu=Anahí dio a lluz al so ñácaru Bienveníu Manuel! |url=http://peopleenespanol.com/celebridaes/anahi-dio-a-lluz-a-la so-bebe-bienveníu-manuel/ |obra=[[People n'Español]] |fecha=18 de xineru de 2017 |fechaaccesu=18 de xineru de 2017}}</ref> El 29 de xineru de 2017 amosó la primer imaxe del so primoxénitu al traviés d'[[Instagram]].<ref>{{Cita web|apellíu1=Espinosa |nome1=Paulina |títulu=Anahí presenta al pequeñu Manuel al traviés de redes sociales |url=http://www.quien.com/espectaculos/2017/01/30/anahi-presenta-al-pequeno-manuel-a-traves-de redes sociales |obra=Quien |fecha=30 de xineru de 2017 |fechaaccesu=30 de xineru de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|apellíu1=Gonzalez |nome1=Moisés |títulu=Anahi amuesa per primer vegada la cara del so ñácaru |url=http://peopleenespanol.com/mames-y-bebes/anahi-presenta-a-el so-fíu/ |obra=[[People n'Español]] |fecha=30 de xineru de 2016 |fechaaccesu=30 de xineru de 2017}}</ref> == Otres actividaes == === Conducción === En xunetu de 2009, Anahí condució los [[Premiu Xuventú 2009|Premiu Xuventú]] xunto a la mexicana [[Karyme Lozano]] y al actor [[Juan Soler]].<ref name="Premiu Xuventú"/> Amás de conducir la premiación, Anahí presentó per primer vegada'l so nuevu senciellu «El mio deliriu».<ref>{{Cita web |autor=Telenoveles y Estrelles |títulu=Anahí presenta'l so nuevu senciellu El mio Deliriu nos Premios Mocedá 2009 |url=http://www.telenovelasyestrellas.com/2009/07/anahi-presenta-el so-nuevu-senciellu-el mio.html |fechaaccesu=6 de payares de 2012}}</ref> N'ochobre de 2009, presentó xunto a [[Snoop Dog]] la categoría ''Meyor videu del añu'' nos [[Premios MTV 2009|Premios MTV]].<ref>{{Cita web |autor=People n'Español |títulu=Tou sobre los Premios MTV Llatinoamérica |url=http://www.peopleenespanol.com/article/tou sobre-los premios-mtv-latinoamerica |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=16 D'ochobre, 2009}}</ref> El 4 de setiembre de 2010, convertir na presentadora de los [[Kids Choice Awards Méxicu 2010|Kids Choice Awards Méxicu]] xunto a [[Omar Chaparro]].<ref>{{Cita web |autor=People n'Español |títulu=Anahí va conducir los "Kids Choice Awards" |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-conducira-los-kids-choice-awards |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=6 D'agostu, 2010}}</ref> Interpretando los sos senciellos «El mio deliriu», «Hipnotícesme» y presentando per primer vegada'l so senciellu «Alérxicu».<ref>{{Cita web |autor=Quien |títulu=Anahí rellumó nos Kids Choice Awards |url=http://www.quien.com/espectaculos/2010/09/04/anahi-rellumu-en-los-kids-kids-choice-awards |fecha=4 de setiembre de 2010}}</ref> En 2010 presentó'l programa "Les 15 meyores collaboraciones de la década 00`s" en [[Tr3́s (canal de Televisión)|MTV Tr3s]], presentando les meyores collaboraciones del añu 2000.<ref>{{Cita web |autor=MTV Tr3s |títulu=ANAHI PRESENTANDO VIDEOS - MTV |url=http://www.youtube.com/watch?v=zDystvIRQpY |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=11 de xineru de 2010}}</ref> El 6 d'avientu de 2014, Anahí convertir en presentadora del ''[[Teletón Méxicu|Teletón Méxicu 2014]]'' xunto a Gilbeto Gless, [[Omar Chaparro]] y [[Adrián Uribe]], amás de realizar un sketch humorísticu xuntu al actor mexicanu [[Pierre Angelo]].<ref>{{Cita web |autor=Tania Caballeru |títulu=¡ANAHÍ TORNA A LA TELEVISIÓN! |url=http://www.televisa.com/programas-tv/hoy/noticias/795787/anahi-torna-television-teleton-sonrie-corazon/ |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 |obra=Programa Güei - Televisa |fecha=6 d'avientu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Allarguen Teletón pa llograr meta de recaldación |url=http://sipse.com/entretenimiento/teleton-de-mexico-meta-de-recaudacion-126503.html |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 |obra=SIPSE |fecha=7 d'avientu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Ayuda la comedia al Teletón |url=http://www.milenio.com/hey/television/Ayuda-comedia-Teleton_0_422957741.html |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 |obra=Mileniu |fecha=7 d'avientu de 2014}}</ref> === Composición === Anahí amás de cantar destacóse por componer delles de los sos cantares, empezando nel so álbum ''[[El mio deliriu (álbum)|El mio deliriu]]'', componiendo y produciendo la mayor parte del discu, xunto a Miguel Blas, Gil Cerezo y Ulises Lozano la tema «[[El mio deliriu (cantar)|El mio deliriu]]», siendo este'l primera senciellu del so quintu álbum. Al pie de Amerika Jiménez y Antonio Rayo compunxo la tema «Qué más da», y cola compositora arxentina [[Claudia Brant]] les temes «[[Te puedo escuchar]]» y «Probe la to alma» onde s'acreditó como escritora y co-escritora. Foi la co-escritora de la tema «Xira la vida» xunto a Richard Harris y Facundo Monty. Pa la edición deluxe del discu Anahí compunxo xunto a [[Noel Schajris]] el so tercer senciellu tituláu «[[Alérxicu (cantar)|Alérxicu]]».<ref>{{Cita web |autor=EXA FM |títulu=Trunfo Alérxicu de Anahí n'Internet |url=http://www.exafm.com/pozarica/noticies/trunfu-alergico-de-anahi-en-internet-641.html |fecha=20 d'ochobre de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110728142426/http://www.exafm.com/pozarica/noticies/trunfu-alergico-de-anahi-en-internet-641.html |fechaarchivu=28 de xunetu de 2011 }}</ref> Anahí foi la encargada de componer la tema «[[Aleph]]» pal llibru "O Aleph", del escritor brasilanu [[Paulo Coelho]].<ref>{{Cita web |títulu=Compón Anahí pa Paulo Coelho |url=http://www.noroeste.com.mx/publicaciones.php?id=639262 |obra=www.noroeste.com.mx |fecha=26 de payares de 2010}}</ref> En 2011, Anahí encargar de componer la tema «[[Estremada]]» pa la telenovela ''[[Dos llares]]''.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |títulu=Anahi llanza'l so nuevu cantar “Estremáu” |url=http://www.revistateen.com/anahi-llanza-la so-nueva-cancion-estremada/ |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |obra=http://www.revistateen.com }} |2=http://www.revistateen.com/anahi-llanza-la so-nueva-cancion-estremada/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> {{cita|Nunca m'atreviera a componer un cantar, tenía delles coses guardaditas, pero nun m'animara y agora qu'arriesgué col sofitu de xente tan bono dientro de la música, sentíme acovecida y por eso atrevíme a faelo. Ye bien difícil cuando tas nun grupu tener esa llibertá. Ye lóxicu, porque yéramos seis persones y un montón de xente tras, había muncha xente arreyada nes decisiones, non solamente yéramos nós. Entós toi bien feliz porque pudi arreyar muncho más, tengo más llibertá, metíme nel arte del discu, nel vestuariu, nel diseñu del escenariu, en cada lletra, hasta nos soníos, toi en tou y eso dame muncha tranquilidá, porque pase lo que pase col discu voi tar bien arguyosa de que fixi lo que quixi, que salió del mio corazón.|Anahí, en rellación a la composición del so discu ''El mio Deliriu'' en 2009.<ref>{{Cita web |autor=Univision |títulu=Anahí faló del so discu 'El mio Deliriu'. |url=http://musica.univision.com/noticias/article/2009-10-15/anahi-falo-de-el so-discu |fecha=15 d'ochobre de 2009}}</ref> }} En 2012, compón xunto a [[Noel Schajris]] y [[Claudia Brant]] el so nuevu senciellu «[[Absurda]]», llanzáu oficialmente'l 4 de febreru de 2013.<ref>{{Cita web |autor=TV Notes |títulu=Anahí presenta 'Absurda' , el so nuevu senciellu |url=http://www.tvnotas.com.mx/2013/01/30/C-45396-anahi-presenta-absurda-el so-nuevu-senciellu.php |fechaaccesu=30 de xineru de 2013 |fecha=30 de xineru de 2013}}</ref> En 2016 llanzó'l so sestu álbum tituláu ''[[Inesperáu (álbum)|Inesperáu]]'' el cual contenía los senciellos «[[Boom cha]]» compuestu por Anahí xunto a [[Claudia Brant]], Julio Reyes, Urales Vargas, Cassiano Xulianu, David Quiñones y Alfio Antico, y el tercer senciellu del álbum tituláu «[[Yes (cantar de Anahí)|Yes]]», compuestu xunto a la cantante venezolana [[Mariana Vega]], Jovany Barreto, Luis Salazar, Paolo Tondo y Tat Tong.<ref>{{Cita web|apellíu1=Avilés |nome1=Cecilia |títulu=Anahí va presentar el so discu esta selmana |url=http://us.emedemujer.com/trending/celebridaes/anahi-presentara-su-disco-esta selmana/ |obra=Eme de muyer |fecha=30 de mayu de 2016 |fechaaccesu=23 de marzu de 2017}}</ref> === Actividaes empresariales === En 2006, Anahí inauguró'l so primera boutique nun centru comercial de la Ciudá de Méxicu. Cuntando col sofitu de los sos compañeros de [[RBD]], Anahí cortó'l llistón d'apertura. La tienda cuntaba con ropa y accesorios que lleven el so nome.<ref>{{Cita web |títulu=Anahi inaugura la so tienda en Méxicu |url=http://www.youtube.com/watch?v=o0-QX3gAJas |obra=Youtube}}</ref> En payares de 2006 reportóse que dende la so inauguración la tienda vendió más de 50 mil dólares en mercancía.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí yá vendió más de US$ 50 mil na so tienda |url=http://espectaculotv.com/noticies/anahi-yá-vendio-mas-de-us-50-mil-en-la so-tienda/ |fechaaccesu=5 de xunu de 2013 |obra=Espectáculu TV |fecha=1 de payares de 2006 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140307235724/http://espectaculotv.com/noticies/anahi-yá-vendio-mas-de-us-50-mil-en-la so-tienda/ |fechaarchivu=7 de marzu de 2014 }}</ref> En marzu de 2007 la cantante decide cerrar la so tienda.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí integrante de RBD cierra tienda de Ropa |url=http://viewcast.wordpress.com/2007/03/29/anahi-integrante-de-rbd-cierra-tienda-de-ropa/ |fechaaccesu=5 de xunu de 2013 |obra=View Cast |fecha=29 de marzu de 2007}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Cierra la so tienda Anahí porque lu aburrió lo que viende |url=http://www.esmas.com/laoreja/noticies/605093.html |fechaaccesu=5 de xunu de 2013 |obra=La Oreja |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080922233738/http://www.esmas.com/laoreja/noticies/605093.html |fechaarchivu=22 de setiembre de 2008 }}</ref> En 2008, Anahí abrió'l so [[tienda virtual]] llamada ''Anahí World'', que cuntaba con accesorios, remeres personalizaes y otros artículos.<ref>{{Cita web |autor=Esmas |títulu=Anahí crea sitiu pa les sos tienda en llinia |url=http://www2.esmas.com/rbd/noticies/001211/anahi-sitiu-fans/ |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |fecha=jun. 03, 2008}}</ref><ref>{{Cita web |autor=AnahiChannelOne |títulu=ANAHI escueye a los ganadores de los amuerzos... |url=http://www.youtube.com/watch?v=1aSX3tbTOEU |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |obra=Youtube |fecha=6 d'agostu de 2009}}</ref> En 2011, Anahí pasó a formar parte del grupu ''Aviesta'' en [[Méxicu]], convirtiéndose na so direutora de moda, cuntando con una páxina pa ventes online, el so oxetivu foi espandise n'otros países. El 25 d'abril de 2012, llevar a cabu'l llanzamientu oficial de la so llinia de calzáu, bolsos y tienda virtual, nuna fiesta entamada nel Obeliscu de Polanco, [[Méxicu]], na cual compartió con invitaos VIP, la prensa y dellos fanáticos.<ref name="Quien">{{Cita web |autor=Quien |títulu=Celebra Anahí la so nueva faceta d'empresaria |url=http://www.quien.com/espectaculos/2012/04/26/celebra-anahi-la so-nueva-faceta-de-empresaria |fecha=26 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Asina foi la fiesta de Anahí pol llanzamientu de Aviesta |url=http://www.quien.com/circulos_mexico/2012/04/26/aviesta |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2013 |obra=Quien.com}}</ref> {{cita|Rompimos récor de ventes nos primeros trés meses, por eso ye qu'agora vamos abrir más mercaos, Estaos Xuníos y Brasil, y espero llegar a tol mundu. Quiero da-y les gracies a los mios invitaos especiales, porque ye xente súper importante, a quien almiramos toos enforma, gracies querer enforma, güei ye una fiesta de toos ustedes, de los mios amigos y de quien más creyeron en mi, hai que pasala perbién.|Anahí, en rellación al llanzamientu de Aviesta, 2012.<ref name="Quien" />}} [[Ficheru:BE by Anahí.svg|miniaturadeimagen|110px|left|[[Logotipu|Logo]] BE by Anahí]] Anahí rompió récor de ventes nos primeros trés meses, y vendió en menos de 7 meses más de 2 millones de dólares en zapatos.<ref>{{Cita web |autor=Tv y Noveles |títulu=ANAHÍ ¡VIENDE MILLONES DE DÓLARES EN ZAPATOS! |url=http://www.tvynovelas.com/noticies/us/490262/anahi-viende-dos-millones-forgares-zapatos-/ |fechaaccesu=9 de payares de 2012 |fecha=22 d'agostu de 2012}}</ref> N'agostu de 2012, ''Aviesta'' ye llanzáu n'[[Estaos Xuníos]].<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |títulu=Aviesta Sitiu Oficial |url=http://www.aviesta.com.mx/ |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2013 |obra=Aviesta }} |2=http://www.aviesta.com.mx/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> En 2012, Anahí anunció vía una [[Twitter|Twitcam]] realizada que llanzaría una llinia de cosméticos nel añu 2013, pero'l productu nun foi reveláu. Anahí espresó «Tamién vien otra llinia perhí de dellos cosméticos que yá van ver, pero ye yá una sorpresa que ta a puntu de tar».<ref>{{Cita web |títulu=AnahiTwitcamIV |url=http://www.youtube.com/watch?v=GifVnWmQC9s |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |fecha=24 de payares de 2012}}</ref> En marzu de 2013, anuncióse'l nome, ''BE by Anahí'', una llinia d'[[Esmalte d'uñes|esmaltes d'uñes]] que se dio a conocer pola cantante.<ref>{{Cita web |títulu=BE by Anahí Facebook Oficial |url=https://www.facebook.com/bebyanahi |fechaaccesu=4 d'abril de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=BE by Anahí Oficial Web |url=http://www.bebyanahi.com/ |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130224002333/http://www.bebyanahi.com/ |fechaarchivu=24 de febreru de 2013 }}</ref> Na ''[[Glamour (revista)|revista Glamour]]'' Llatinoamérica revelóse que yera una coleición de venticinco colories distintos, y teníen nomes como "rebelde", "deliriu", "absurda", "click", "hipnóticu" y "sálvame", siendo estos los nomes de delles de los sos cantares más conocíos.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí llanza la so propia llinia d'esmaltes pa uñes |url=http://la.eonline.com/mexico/2013/anahilanza-la so-propia-linea-de-esmaltes-pa-un as/ |fechaaccesu=18 de xunetu de 2013 |obra=[[Y!{{!}}Y! Online Llatín]] |fecha=18 xunetu, 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=Pa Toos títulu=Uñes formoses con Be by Anahi |url=http://paratodos.com/pt/unes-formoses-con-be-by-anahi/ |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |fecha=Apr 02, 2013}}</ref> El 16 de xunetu de 2013 son puestos a la venta nes tiendes de [[Superama]] en tou [[Méxicu]].<ref>{{Cita web |autor=Gonzalo Petrone |títulu=Anahí llanza llinia de barnices |url=http://www.quien.com/espectaculos/2013/07/17/anahi-llanza-linea-de-barnices |fechaaccesu=17 de xunetu de 2013 |obra=Quien.com |fecha=17 de xunetu de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí llanza llinia d'esmaltes pa uñes |url=http://www.tvnotas.com.mx/2013/07/18/C-52007-anahi-llanza-linea-de-esmaltes-pa-unes.php |fechaaccesu=18 de xunetu de 2013 |obra=TV Notes |fecha=18 de xunetu de 2013}}</ref> El 30 d'ochobre de 2013, la cantante anunció, al traviés de la so [[Twitter]] oficial, que por cuenta d'otros proyeutos yá nun yera la direutora de moda de ''Aviesta''.<ref>{{Cita web |autor=Cristina Díaz |títulu=Anahí anuncia que yá nun va ser direutora de moda de tienda de zapatos |url=http://www.quien.com/espectaculos/2013/10/30/anahi-anuncia-el so-retiru-como-direutora-de-moda-de-una marca-de-zapatos |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2013 |obra=Quien.com |fecha=30 d'ochobre de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí Status Twitter |url=https://twitter.com/Anahi/status/395598676380225536 |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2013 |obra=Twitter |fecha=30 oct 13 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6KlJocEuk?url=https://twitter.com/Anahi/status/395598676380225536 |fechaarchivu=30 d'ochobre de 2013 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí alloñar de la moda |url=http://www.tvnotas.com.mx/2013/11/01/C-55709-anahi-alloñar de-la moda.php |fechaaccesu=3 de payares de 2013 |obra=TV Notes |fecha=1 de payares de 2013}}</ref> En febreru de 2014 anuncióse'l llanzamientu de ''Be by Anahí'' de manera internacional en diez países d'[[América Llatina]] y n'[[Estaos Xuníos]], al traviés de la empresa internacional Zermat.<ref>{{Cita web |títulu=Zermat Internacional |url=http://www.zermat.com.mx/home.html |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |obra=Zermat |fecha=28 de febreru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6NjgUnEgl?url=http://www.zermat.com.mx/home.html |fechaarchivu=1 de marzu de 2014 }}</ref> === Actividaes humanitaries === Depués de carecer d'[[anorexa nerviosa]], Anahí tomó la decisión de participar en diverses campañes y charres sobre dichu problema, col fin de compartir esa esperiencia con moces como ella que pudieren tar pasando por una situación similar. N'ochobre de 2008, col sofitu de [[Televisa]] en collaboración cola [[Secretaría de Salú (Méxicu)|Secretaría de Salú]], Anahí punxo en marcha la campaña ''"Si yo puedo, Tu tamién"'', ayudando a los adolescentes que carecen de desordes alimenticios. Dicha campaña incluyó cuatro primeros promocionales qu'empezaron a espublizase. Anahí esplicó que dende escontra tiempu tenía entamáu los promocionales, onde ella da'l so testimoniu y convida a quien lo carecen o tienen familia con esti problema por que se averen al personal especializáu. Amás de cuntar con una llinia gratuita d'ayuda capacitóse tamién a más de 80 equipos estatales pa brindar atención, según a distintos centros de salú.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí - Si Yo Puedo, Tu Tamién |url=http://www.fundaciontelevisa.org/salud/anahi-contra-la bulimia-y-anorexa.html |fechaaccesu=9 de xunetu de 2012 |obra=fundaciontelevisa.org |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120324061558/http://www.fundaciontelevisa.org/salud/anahi-contra-la bulimia-y-anorexa.html |fechaarchivu=24 de marzu de 2012 }}</ref> [[Ficheru:Anahí.jpg|200px|miniaturadeimagen|derecha|Anahí mientres una conferencia de prensa, 2006.]] En mayu de 2009, Anahí participó na campaña ''"Mexicanes, Muyeres de valor"'', que busca impulsar la equidad de xéneru y el respetu al traviés de mensaxes que favorezan la paz social, la unión familiar y l'arguyu de ser una muyer mexicana, col fin de favorecer un desarrollu plenu.<ref>{{Cita web |títulu=Anahi en Campaña Mexicanes, Muyeres de Valor |url=http://www.youtube.com/watch?v=KT0iuep1o2Q |obra=Youtube |fecha=12 de mayu de 2009}}</ref><ref>{{Cita web |autor=L'Universal |títulu=Apurren premios 'Mexicanes, muyeres de valor' |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/607311.html |fecha=25 de xunu de 2009}}</ref> El 28 d'agostu de 2009, Anahí ufiertó en [[Monterrey]] una conferencia a nuevos sobre'l problema d'anorexa y bulimia que vivió. La cantante ufiertó una conferencia sobre la tema dientro del eventu entamáu pol "Institutu Estatal de la Mocedá", cerca de 700 mozu dieron cita nel eventu pa escuchar el rellatu de la cantante.<ref>{{Cita web |autor=SIPSE |títulu=Anahi comparte la so velea |url=http://sipse.com/archivo/anahi-comparte-la so-velea-10510.html |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |fecha=29 agostu, 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140821154938/http://sipse.com/archivo/anahi-comparte-la so-velea-10510.html |fechaarchivu=21 d'agostu de 2014 }}</ref> N'agostu de 2009, Anahi realizó una serie de mini conciertos como parte del "[[Anahí Promo Tour]]", mientres una entrevista cola revista brasilana ''Caprichu'' la cantante confirmó que'l dineru de los boletos vendíos foi destináu a ayudar distintes organizaciones d'ayuda [[Trestornos de la conducta alimentaria]], espresando «Los boletos que los fanáticos mercaron fuéronse p'ayudar, ahorita dimos el cheque, tuvo equí la xente de la fundación, y a la mio diome enforma arguyu eso, pensar que l'amor y el ciñu qu'ellos me dan ye tan bien amor y ciñu que tresformamos p'ayudar y salvar vides. Eso a mi fíxome lo más llindo de too».<ref>{{Cita web |autor=Caprichu |títulu=CAPRICHU entrevista Anahí - Parte 1 |url=http://www.youtube.com/watch?v=Xo_f4T7ot8I |fechaaccesu=22 d'abril de 2013 |obra=Youtube |fecha=9 de setiembre de 2009 |idioma=Portugués}}</ref><ref>{{Cita web |autor=Raquel Espírito Santo |títulu=Anahí divaaa! |url=http://capricho.abril.com.br/famosos/anahi-divaaa-678840.shtml |fechaaccesu=22 d'abril de 2013 |obra=Caprichu |fecha=10 de setiembre de 2009 |idioma=portugués}}</ref> El 19 de febreru de 2010, participó na sesta edición de ''Xpo Mozu'', que tuvo por lema ''"Tu yes el cambéu"''. L'eventu llevar a cabu nel Centru de Convenciones y Esposiciones de [[Chihuahua]], na cual Anahí cuntó les sos vivencies y sobre el paru cardiaco que sufrió por causa de los desordes alimenticios.<ref>{{Cita web |títulu=Duce María, Anahí y Martha Higareda na Expo Nueva 2010 en Chihuahua |url=http://entretenimiento.prodigy.msn.com/celebridaes/articulo.aspx?cp-documentid=23477002 |fechaaccesu=19 d'agostu de 2014 |obra=MSN Entretenimientu |fecha=22 de febreru de 2010}}</ref> En marzu de 2010, Anahí ufiertó tres concierto en [[Monterrey]], [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]] y [[Ciudá de Méxicu]], anunció que'l dineru recaldáu diba ser donáu a les víctimes del [[Terremotu de Chile de 2010]].<ref>{{Cita web |autor=[[Univision]] |títulu=Anahí va dar conciertos en Méxicu por damnificados de Chile. |url=http://musica.univision.com/noticias/article/2010-03-16/anahi-dara-conciertos-en-mexico |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |fecha=16 de marzu de 2010}}</ref> En xunetu de 2010, Anahí donó una de les sos faldes, utilizada mientres los conciertos xunto a RBD, pa la puya que recoyó fondos pa los damnificados del [[furacán Alex (2010)|furacán Álex]].<ref>{{Cita web |autor=People n'Español |títulu=Famosos puyen pertenencies por víctimes de Nuevo León |url=http://www.peopleenespanol.com/article/famosos-puyen-pertenencies-por-victimas-de-nuevu-leon |fecha=9 de xunetu de 2010}}</ref> El 18 d'ochobre de 2010, presentar nel conciertu "Cantémosle a Veracruz", entamáu por [[Claudia Lizaldi]] y Sergio Berger, pa recaldar fondos en beneficiu de los damnificados del [[Furacán Karl (2010)|furacán Karl]] qu'azotó dichu estáu de la República Méxicana.<ref>{{Cita web |autor=Quien |títulu=`Alérxicu´ de Anahí ye númberu unu en ventes |url=http://www.quien.com/espectaculos/2010/10/20/alergico-de-anahi-ye-numbero-unu-en-ventes |fechaaccesu=30 de xineru de 2013 |fecha=20 d'ochobre de 2010}}</ref> N'ochobre de 2010, Anahí realizó una serie de xintes en [[Brasil]] pa los sos fanáticos, el dineru recaldáu de les entraes foi destináu a organizaciones que combaten los [[Trestornos de la conducta alimentaria|Trestornos alimenticios]].<ref>{{Cita web |autor=UOL |títulu=Ex-RBD Anahí volta ao Brasil em outubro com turnê "Mi Delírio Reloaded" |url=http://musica.uol.com.br/ultnot/2010/06/21/ex-rbd-anahi-volta-ao-brasil-em-outubro-com-turne-el mio-deliriu-reloaded.jhtm |fechaaccesu=10 d'abril de 2013 |fecha=21 de xunu de 2010 |idioma=Portugués}}</ref><ref>{{Cita web |autor=Odara Gallu |títulu=Solteira, Anahí diz: 'Gosto de homens mais velhos' |url=http://ego.globo.com/Gente/Noticias/0,,MUL1622551-9798,00-SOLTEIRA+ANAHI+DIZ+GOSTO+DE+HOMENS+MAIS+VELHOS.html |fechaaccesu=10 d'abril de 2013 |obra=[[Rede Globo]] |fecha=4 d'ochobre de 10 |idioma=Portugués}}</ref> La cantante argumentó «Toi bien contenta de tar con ustedes güei, gracies por venir. Ustedes saben qu'amás de cantar y amás de faer lo que tanto me gusta la mio vida esta dafechu dedicada a ayudar a persones que tienen un problema, que yo tuvi mientres seis años de la mio vida, y que creo que ye importante poner un granín d'arena».<ref>{{Cita web |autor=Deivison Lima |títulu=Videu: Anahí non Domingu Llegal |url=http://otvfoco.com.br/audiencia/videu-anahi-non-domingu-llegal/ |fechaaccesu=19 d'agostu de 2014 |obra=TV Focu |fecha=out 10 2010 |idioma=Portugués}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Com Anahí, 'Domingo Llegal' chega à 11.0 pontos mas fecha em 3ᵘ |url=http://grupoaudienciadatv.wordpress.com/2010/10/10/com-anahi-domingu-llegal-chega-a-11-0-pontos-mas-fecha-em-3%C2%BA/ |fechaaccesu=19 d'agostu de 2014 |obra=ADTV |fecha=10 d'ochobre de 2010}}</ref> Anahí presentóse en dellos eventos del [[Teletón]] que promueve la rehabilitación física de discapacitaos y fomenta una cultura d'integración y de participación, intentando recaldar dineru p'ayudar a la creación de centros de rehabilitación infantil pa neños con distintes discapacidaes. El 6 de febreru de 2010, Anahí presentar nel [[Teletón El Salvador]].<ref>{{Cita web |autor=Terra |títulu=Aleks Syntek, Anahí y Fanny Lu allegraron zarru del Teletón n'El Salvador |url=http://noticias.terra.com/noticias/aleks_syntek_anahi_y_fanny_lu_allegraron_zarru_d'el_teleton_en_el_salvador/act2188899 |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=7 de febreru de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131230234206/http://noticias.terra.com/noticias/aleks_syntek_anahi_y_fanny_lu_allegraron_zarru_d'el_teleton_en_el_salvador/act2188899 |fechaarchivu=30 d'avientu de 2013 }}</ref> N'avientu de 2010, presentar nel [[Teletón Ecuador|Teletón]] d'[[Ecuador]];<ref>{{Cita web |autor=Terra |títulu=Anahí va participar na Teletón Pola Vida 2010 d'Ecuador |url=http://www.terra.com.ec/noticies/noticies/act2618832/anahi-participara-teleton-por vida-2010-ecuador.html |obra=www.terra.com.ec |fecha=4 d'avientu de 2010}}</ref> y n'avientu de 2011 presentar nel [[Teletón Méxicu]].<ref>{{Cita web |títulu=Teleton Mexico 2011: Anahi, Britney Spears, Arjona... Detalles y señal en direuto |url=http://www.impre.com/la xente-diz/viewArticle.action?articleId=281474978909140 |obra=www.impre.com |fecha=2 d'avientu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111204032145/http://www.impre.com/la xente-diz/viewArticle.action?articleId=281474978909140 |fechaarchivu=4 d'avientu de 2011 }}</ref> En marzu de 2011, Anahí participa nel proyeutu que busca ayudar a los damnificados del doble desastre natural y la crisis nuclear en Xapón, el so cantar «[[Alérxicu (cantar)|Alérxicu]]» ye incluyida nel álbum de ''[[Colombia Per Xapón #Méxicu|Voces per Xapón]]'', que cuntaba de dos discos, siendo una escoyeta de les temes más importantes de los artistes locales más reconocíos aconceyaos por una gran causa social, ayudar a los damnificados del terremotu y tsunami causáu en Xapón.<ref>{{Cita web |autor=La Tercer |títulu=Artistes mexicanos llancen álbum "Voces per Xapón" |url=http://www.latercera.com/noticia/entretencion/2011/03/661-354793-9-artistes-mexicanos-llancen-album-voces-por-japon.shtml |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=29 de marzu de 2011}}</ref><ref name="[[AllMusic]]">{{Cita web |autor=[[AllMusic]] |títulu=Voces Per Xapón - Various Artists |url=http://www.allmusic.com/album/voces-por-jap%C3%B3n-mw0002138361 |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2012 |obra=www.allmusic.com |fecha=2011 |idioma=Inglés}}</ref> El 18 de setiembre de 2011, [[National Geographic Channel|National Geographic]] presentó la producción orixinal ''"Obsesión: cuerpos que glayen"'', grabada en Llatinoamérica, que rexistra los testimonios de persones que sufren dientro del so propiu cuerpu y traten de buscar una salida. Anahí faló nesta mini serie sobre l'infiernu que vivió por cinco años, mientres los cualos tuvo enferma d'anorexa, y como llogró superar esta enfermedá.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí platiga na tv el so infiernu cola anorexa |url=http://www.eluniversal.com.mx/espectaculos/107204.html |obra=eluniversal.com.mx |fecha=13 de setiembre de 2011}}</ref> N'avientu del 2011, Anahí visitó la ''Fundación Ellen West'', sofitando a María Carmen Betanzos, víctima d'anorexa qu'empezó la recuperación en dichu centro gracies a l'ayuda del [[Laura (programa de televisión)|programa Laura]]. Anahí percorrió los establecimientos, familiarizar colos trabayos de les moces na institución y ufiertó un discursu de sofitu pa les víctimes de la enfermedá que tán en procesu de recuperación.<ref>{{Cita web |autor=Programa Laura |títulu=Anahí nel Programa de Laura Bozzo (24/01/2012) |url=http://www.youtube.com/watch?v=ut2ixKt-Ppk |obra=Youtube |fecha=24 de xineru de 2012}}</ref> En 2011, Anahí xuntu al repartu de [[Dos Llares]] emprestaron la so voz na campaña en pro de la muyer, ellaborada por [[Grupu Televisa|Fundación Cultural Televisa]], llanzando una serie de cortinillas qu'incluyíen teléfonos d'ayuda gratuita por que toles muyeres que se sientan abusaes reciban ayuda.<ref>{{Cita web |autor=Tv Notes |títulu=Dos Llares sofita a les muyeres |url=http://www.tvnotas.com.mx/2011/09/07/C-17641-dos-llares-sofita-a-les muyeres.php |fecha=7 de setiembre de 2011}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=ANAHI EN TELENOVELA CON CAUSA |url=http://www.youtube.com/watch?v=rCJ9r4YHcE0 |fechaaccesu=6 de payares de 2012}}</ref> El 6 d'ochobre de 2011, Anahí xunir a la fundación ''Non Violence'' como nuevu miembru d'embaxadores de la paz, siendo la primer llatina en xunise a esta campaña convidada pola vilba de [[John Lennon]], [[Yoko Ono]]. Diseñó la so propia escultura y participa unviando un mensaxe d'amor y paz pa Méxicu, Brasil y el restu del mundu.<ref name="Anahí ye_1" /> El 3 de xineru de 2013, Anahí xunto a la presidenta del DIF Estatal, Leticia Coello apurrieron más de 1.500 xuguetes a families de la colonia Pakal-Na', por cuenta de festexu pol [[Día de los Reis Magos]] en [[Palenque (Chiapas)|Palenque]], [[Chiapas]].<ref>{{Cita web |autor=Noticies Net |títulu=Leticia Coello y Anahí n'entrega de xuguetes |url=http://www.noticiasnet.mx/portal/chiapas/xeneral/politica-social/131690-leticia-coello-anahi-apurre-xuguetes |fechaaccesu=4 de xineru de 2013 |fecha=3 Ene 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130106114455/http://www.noticiasnet.mx/portal/chiapas/xeneral/politica-social/131690-leticia-coello-anahi-apurre-xuguetes |fechaarchivu=6 de xineru de 2013 }}</ref> El 28 d'abril de 2013 Anahí, xunto a [[Manuel Velasco]], apurrieron regalos a neños nel [[Parque Bicentenariu (Ciudá de Méxicu)|Parque Bicentenariu]] por cuenta de festexu pol [[Día del Neñu]], la entrega siguió nes comunidaes rurales [[Chiapas|chiapanecas]].<ref>{{Cita web |autor=Flor Rubio |títulu=Anahí apurrió xuguetes en comunidaes de Chiapas. |url=http://www.radioformula.com.mx/notes.asp?Idn=322114 |fechaaccesu=3 de mayu de 2013 |obra=Grupo Fórmula |fecha=2 de mayu de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí yá ensaya pa ser Primer Dama |url=http://www.terra.com/entretenimiento/tv/noticies/anahi_yá_ensaya_pa_ser_primer_dama/oci1440226 |fechaaccesu=3 de mayu de 2013 |obra=Terra |fecha=Martes 30 d'abril, 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=Daniela Fernández |títulu=Anahí practicando pa ser Primer Dama |url=http://entretenimiento.starmedia.com/famosos/anahi-practicando-pa-ser-primer-dama.html |fechaaccesu=3 de mayu de 2013 |obra=starMedia |fecha=30 d'abril de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150512123322/http://entretenimiento.starmedia.com/famosos/anahi-practicando-pa-ser-primer-dama.html |fechaarchivu=12 de mayu de 2015 }}</ref> El 27 de marzu de 2014, María Eugenia Pérez Fernández, delegada estatal de la [[Cruz Roja Mexicana]] na entidá, nomó a Anahí voluntaria honoraria mientres la coleuta que se va realizar en 122 conceyos que conformen l'estáu de [[Chiapas]].<ref>{{Cita web |títulu=Gobierno de Chiapas dona 500 mil peso y una ambulancia a la Cruz Roja Mexicana |url=http://www.oem.com.mx/elheraldodechiapas/notes/n3338314.htm |fechaaccesu=28 de marzu de 2014 |obra=L'Heraldu de Chiapas |fecha=28 de marzu de 2014}}</ref> <ref>{{Cita web |títulu=Anahí ye nomada voluntaria honoraria en Chiapas |url=http://www.tvnotas.com.mx/2014/03/28/C-60537-anahi-ye-nomada-voluntaria-honoraria-en-chiapas.php |fechaaccesu=28 de marzu de 2014 |obra=TV Notes |fecha=28 de marzu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Nomen voluntaria honoraria a Anahí en Chiapas |url=http://www.sdpnoticias.com/estilo-de-vida/2014/03/28/nomen-voluntaria-honoraria-a-anahi-en-chiapas |fechaaccesu=28 de marzu de 2014 |obra=SDP Noticies |fecha=28 mar 2014}}</ref><ref>{{Cita web |autor=Hovanna López |títulu=Manuel Velasco convida a participar na Cruz Roja |url=http://www.sexenio.com.mx/chiapas/articulo.php?id=9666 |fechaaccesu=28 de marzu de 2014 |obra=Sexeniu |fecha=28 de marzu de 2014}}</ref> El 19 d'agostu de 2014 sumir al retu ''Ice Bucket'' a favor de la investigación de la [[esclerosis llateral amiotrófica]].<ref>{{Cita web |autor=Miriam García |títulu=Anahí y Eiza xunir a los mexicanos que tomen el Ice Bucket Challenge |url=http://www.quien.com/espectaculos/2014/08/19/anahi-y-eiza-dos-guapes-mas-que se xunen-al-ice-bucket-challenge |fechaaccesu=19 d'agostu de 2014 |obra=Quien |fecha=19 d'agostu de 2014}}</ref> Dichu retu consiste en llanzase una cubeta d'agua xelada pa recaldar dineru y crear conciencia alrodiu de esti tipu d'esclerosis, tamién conocida como la enfermedá de [[Lou Gehrig]].<ref>{{Cita web |títulu=Más famosos apuntar al retu de la cubeta xelada (VÍDEOS) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/celebridaes-acepten-retu-de-la cubeta xelada-y-nomen-otros-famoses-anahi-sofia-castru-ricky-martin-videos-esclerosis-llateral |fechaaccesu=19 d'agostu de 2014 |obra=[[People n'Español]] |fecha=19 D'agostu, 2014}}</ref> El 13 d'avientu de 2014 participó nel [[Teletón|Teletón USA]] que tuvo como meta recaldar quince millones de dólares p'ayudar a neños con discapacidaes nos [[Estaos Xuníos]].<ref>{{Cita web |títulu=Les celebridaes comparten imáxenes del Teletón USA (SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/meyores-imagenes-famosos-teleton-usa-instagram |fechaaccesu=15 d'avientu de 2014 |obra=[[People n'Español]] |fecha=13 D'AVIENTU, 2014}}</ref> ====Fundación Sálvame==== El 13 d'avientu de 2013, Anahí anunció, al traviés d'un videu xubíu na so cuenta oficial en [[Youtube]], el próximu llanzamientu de la so fundación ''Sálvame'' y de la so campaña titulada ''Neños Futuru'' que tien como oxetivu ayudar a los neños más desamparaos del estáu de [[Chiapas]], [[Méxicu]].<ref>{{Cita web |títulu=Anahí alza la voz a favor de neños de Chiapas |url=http://www.rotativo.com.mx/entretenimiento/209979-anahi-alza-la voz-favor-de-ninos-de-chiapas/ |fechaaccesu=13 d'avientu de 2013 |obra=Diariu Rotativu |fecha=13 avientu, 2013}}</ref><ref>{{Cita web |autor=René Francu |títulu=Anahí empecipia campaña contra maltratu infantil en Chiapas. |url=http://www.radioformula.com.mx/notes.asp?Idn=376756 |fechaaccesu=13 d'avientu de 2013 |obra=Grupo Fórmula |fecha=13 d'avientu de 2013}}</ref> El 8 d'agostu de 2014, Anahí dio entamu oficialmente a la so fundación ''Sálvame'' con un eventu realizáu nel estáu de [[Chiapas]].<ref>{{Cita web |títulu=Anahí empieza actividaes oficiales con Fundación Sálvame |url=http://www.caras.com.mx/espia/776274/anahi-fundacion-salvame-llámase-fundacion-anahi/ |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Cares Méxicu |fecha=8 d'ochobre de 2014}}</ref> <ref>{{Cita web |autor=Patricia Licona |títulu=nahí da entamu al so proyeutu 'Fundación Sálvame' en Chiapas SEMEYES |url=http://www.aztecatrends.com/notes/famosos/183840/anah-da-entamu-a-el so-proyeutu-fundacin-slvame-en-chiapas-semeyes |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Azteca Trends |fecha=9 d'ochobre de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí ta "feliz" cola próxima apertura de la Fundación Sálvame |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-esta-feliz-de-inaugurar-la so-fundacion-salvame-ayudar-ninos-sufren-violencia-chiapas-twitter |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=[[People n'Español]] |fecha=29 DE SETIEMBRE, 2014}}</ref> El 16 d'ochobre de 2014 realizó un donativo de 700 mil peso, en nome de la so fundación, a la organización [[INCAN]] y la so campaña ''1 minutu vs el cáncer #Cancerotón''.<ref>{{Cita web |apellíu1=Zúñiga Pérez |nome1=Carlos |títulu=Donativos al Cancerotón |url=https://twitter.com/CarlosZunigaP/status/523322272162283520 |fecha=18 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=13 de xineru de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170113150903/https://twitter.com/CarlosZunigaP/status/523322272162283520 |fechaarchivu=13 de xineru de 2017 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=1 Minutu vs el cáncer |url=https://twitter.com/1vscancer/status/522779510006366208 |obra=http://1minutu.org/ |fecha=16 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=13 de xineru de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170113145752/https://twitter.com/1vscancer/status/522779510006366208 |fechaarchivu=13 de xineru de 2017 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahi Canceroton |url=http://twitpic.com/ecsw33 |obra=INCAN |fecha=18 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=13 de xineru de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170113150657/http://twitpic.com/ecsw33 |fechaarchivu=13 de xineru de 2017 }}</ref> El 11 de payares de 2014, la cantante visitó cola so fundación el Centru de Rehabilitación Infantil Teletón (CRIT) en [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]], p'apurrir sielles de ruedes, muletes y xuguetes a neñes y neños que reciben atención nel llugar.<ref>{{Cita web |títulu=Fundación Sálvame, de Anahí, lleva sofitu a neños y neñes del CRIT Chiapas |url=http://elorbe.com/seccion-politica/estatal/11/12/fundacion-salvame-de-anahi-lleva-apoyosa-ninas-y-ninos-del-crit-chiapas.html |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=El Orbe |fecha=12 de payares de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141129042532/http://elorbe.com/seccion-politica/estatal/11/12/fundacion-salvame-de-anahi-lleva-apoyosa-ninas-y-ninos-del-crit-chiapas.html |fechaarchivu=29 de payares de 2014 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí ponse la camiseta de la so fundación pa visitar a neños del Teletón en Chiapas |url=http://rotativo.com.mx/entretenimiento/espectaculos-entretenimientu/361507-anahi-ponse-la camiseta-de-la so-fundacion-pa-visitar-ninos-del-teleton-en-chiapas/ |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Diariu Rotativu |fecha=12 payares, 2014}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí presume la so fundación en Chiapas |url=http://www.labotana.com/index.php/semeya-galerias/item/4140/asInline |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=La Botana |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141129033226/http://www.labotana.com/index.php/semeya-galerias/item/4140/asInline |fechaarchivu=29 de payares de 2014 }}</ref><ref>{{Cita web |autor=Gabriela Río |títulu=Brinda Anahí, corazón a discapacitaos en Chiapas |url=http://www.diariofemenino.com/articulos/actualidad/famosos/brinda-anahi-corazon-a-discapacitaos/ |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Diariu Femenín |fecha=12 de payares de 2014}}</ref> El 13 de payares de 2014, visita cola so fundación la llocalidá Tres Laguna del conceyu [[Comitán|Comitán de Domínguez]], onde asistió a neños con xuguetes, despensas y cobertores.<ref name="El Orbe">{{Cita web |títulu=Anahí lleva regalos a neñes y neños del conceyu de Comitán |url=http://elorbe.com/seccion-politica/local/11/13/anahi-lleva-regalos-a-ninas-y-ninos-del conceyu-de-comitan.html |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=El Orbe |fecha=13 de payares de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141122041239/http://elorbe.com/seccion-politica/local/11/13/anahi-lleva-regalos-a-ninas-y-ninos-del conceyu-de-comitan.html |fechaarchivu=22 de payares de 2014 }}</ref> La cantante cola so fundación realizó una xira que percorrió hasta'l momentu otros conceyos como [[Huixtán]], [[Huehuetán]], [[Tuxtla Chicu]] y la rexón Pandu Comiteca Tojolabal.<ref name="El Orbe"/><ref>{{Cita web |títulu=Anahí comprometida con neñes y neños de Chiapas |url=http://www.pendulodechiapas.com.mx/politica/55-politica/33771-anahi-comprometida-con-ninas-y-ninos-de-chiapas |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Pendilexu de Chiapas |fecha=13 de payares de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141129103753/http://www.pendulodechiapas.com.mx/politica/55-politica/33771-anahi-comprometida-con-ninas-y-ninos-de-chiapas |fechaarchivu=29 de payares de 2014 }}</ref> {{cita|Fundación Sálvame trabaya poles neñes y los neños de Chiapas; polos sos derechos, p'atender les sos necesidaes más inmediates y asistir a menores d'edá que fueron víctimes de violencia y maltratu familiar. Lo que más m'interesa, ye velos siempres sonrientes y felices.|Anahí, sobre'l llabor de la so fundación.<ref>{{Cita web |autor=Daniel Aguilar |títulu=Anahí visita'l CRIT de Chiapas |url=http://www.sexenio.com.mx/chiapas/articulo.php?id=11652 |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Sexeniu |fecha=12 de payares de 2014}}</ref> }} El 6 d'avientu de 2014, Anahí presentar nel [[Teletón Méxicu]], onde realizó un donativo en nome de la so fundación, apurriendo un depósitu de trecientos mil peso.<ref>{{Cita web |autor=Regina Moreno |títulu=Anahí fixo arrogante donativo al Teletón en nome de la so fundación |url=http://www.quien.com/espectaculos/2014/12/07/anahi-fixo-arrogante-donativo-al-teleton-en-nome-de-el so-fundacion |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 |obra=Quien |fecha=7 d'avientu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Lleva empatía a Anahí al Teletón |url=http://www.noticiasnet.mx/portal/web/xeneral/agropecuaries/249098-lleva-empatia-anahi-al-teleton |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 |obra=Noticies Net |fecha=12 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141214135955/http://www.noticiasnet.mx/portal/web/xeneral/agropecuaries/249098-lleva-empatia-anahi-al-teleton |fechaarchivu=14 d'avientu de 2014 }}</ref> El 11 d'avientu de 2014, visitó y llevó xuguetes, sielles de ruedes, cobertores, ente otres coses, al Hospital Infantil de [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]].<ref>{{Cita web |títulu=Fundación Sálvame - Sitiu oficial |url=http://snapwidget.com/v/875295217211730946#.VI8BLiuUcz0 |fechaaccesu=15 d'avientu de 2014 |obra=Fundación Sálvame}}</ref> ====Llabor como Primer Dama==== {{persona | nome = Anahí de Velasco | imaxe = | pieimagen = | escudu = Coat of arms of Chiapas.svg | cargu = [[Primer Dama]] de [[Chiapas]] | entamu = {{Fecha|25|04|2015}} | final = {{Fecha|07|12|2018}}<ref>{{Cita web |títulu=Habemus gobernadores electos en Chiapas, Puebla y Veracruz|url=https://www.huffingtonpost.com.mx/2018/07/08/habemus-gobernadores-electos-en-chiapas-puebla-y-veracruz_a_23477298/|obra=[[HuffPost|Huffington Post]]|fecha=8 de xunetu de 2018|fechaaccesu=11 de xunetu de 2018}}</ref> | gobernador = [[Manuel Velasco Coello]] | predecesor = Isabel Aguilera | socesor = | fecha de nacencia = [[14 de mayu]] de [[1983]]<br />() | llugar de nacencia = [[Méxicu, D.F.|Ciudá de Méxicu]], [[Méxicu]] | partíu = [[Ficheru:PVE logo (Mexico).png|20px|link=Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]] [[Partíu Verde Ecoloxista de Méxicu]] | cónyuge = [[Manuel Velasco Coello]] (2015-presente) | ocupación = | hijo = |ex residencia = | almamáter = | relixón = [[Ilesia católica]] | firma = | sitiuweb = |notes = |twitter = }} El 30 de setiembre de 2015, Anahí realizó un diseñu que foi puyáu en 700&nbsp;000 pesos,<ref>{{Cita web |títulu=Fundación Duerme Tranquil realiza puya añal |url=http://www.sexenio.com.mx/articulo.php?id=67355 |obra=Sexeniu |fecha=1 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015}}</ref> destináu a contribuyir a la causa de la ''Fundación Duerme Sele'', quien realizó una gran puya añal pa la recaldación de fondos, que son utilizaos pa fomentar proyeutos na área de la salú, apurriendo sofitos al [[Hospital Juárez de Méxicu]], el [[Institutu Nacional de Canceroloxía]], el [[Institutu Nacional de Neuroloxía y Neurociruxía]], y el [[Institutu Nacional de Pediatría]].<ref>{{Cita web |títulu=EN PRO DE LA SALÚ DE LOS NEÑOS: FUNDACIÓN DUERME SELE |url=http://noticiasenlamira.com/en-pro-de-la salú-de-los-ninos-fundacion-duerme-tranquil/ |obra=Noticies en mirar |fecha=29 setiembre, 2015 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=2ª puya Duerme Sele |url=http://www.marthadebayle.com/sitio/md/radio/2a-puya-duerme-tranquil/ |obra=Martha Debayle |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015}}</ref> Como [[Primer dama|Primer dama de Chiapas]]<ref>{{Cita web |títulu=Los momentos de Anahí como Primer Dama de Chiapas |url=http://www.caras.com.mx/el-espia/15/11/21/cualos-son-los momentos-de-anahi-como-primer-dama-chiapas-anahi-manuel-velasco-semeyes/?hootPostID=6abe2hala6c59902b8f9182b34ed61f65d |obra=Cares Méxicu |fecha=21 de payares de 2015 |fechaaccesu=17 d'avientu de 2015}}</ref> empezó una serie de visites a distintes escueles y Centros de Desarrollu Comuñal de [[Tuxtla Gutiérrez]].<ref>{{Cita web|apellíu1=GARCÍA |nome1=CYNTHIA |títulu=¿Qué ye lo que más esfruta Anahí del so papel como Primer Dama de Chiapas? |url=http://mx.hola.com/musica/2015111211974/anahi-feliz-papel-primer-dama-chiapas/?utm_campaign=holamx&utm_source=twitter |obra=Hola Méxicu |fecha=12 de payares de 2015 |fechaaccesu=12 de payares de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí cumple como primer dama |url=https://www.siete24.mx/anahi-cumple-como-primer-dama/ |obra=Siete 24 |fecha=11 de payares de 2015 |fechaaccesu=12 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151222110508/https://www.siete24.mx/anahi-cumple-como-primer-dama/ |fechaarchivu=22 d'avientu de 2015 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí consigue xunir los sos dos pasiones: Ayudar y cantar |url=http://www.gacetamexicana.com/anahi-consigue-xunir-los sos-dos-pasiones-ayudar-y-cantar/ |obra=Gaceta Méxicu |fecha=10 PAYARES, 2015 |fechaaccesu=12 de payares de 2015}}</ref> El 8 d'ochobre de 2015, Anahí visitó'l ''Centru de Desarrollu Comuñal (CEDECO)'' pa sofitar a madres solteres y neños en [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]].<ref>{{Cita web|apellíu1=Capo |nome1=Nohelia |títulu=Anahí, solidaria coles madres solteres de Chiapas (SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/primer-dama-de-chiapas-anahi-solidaria-madres-solteres-semeyes |obra=[[People n'Español]] |fecha=9 D'ochobre, 2015 |fechaaccesu=9 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|apellíu1=López |nome1=Brianda |títulu=Anahí visita a madres solteres en Chiapas |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/10/08/anahi-visita-a madres solteres-en-chiapas |obra=Quien |fecha=8 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí amuesa'l so llabor como Primer Dama de Chiapas |url=http://www.tvynovelas.com/mx/semeyes/15/10/8/anahi-primer-dama-chiapas-madres-solteres.html |obra=TVyNovelas |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2015}}</ref> El mesmu día realizó un [[Anunciu|spot publicitariu]] na llucha contra'l [[Cáncer de mama]] que busca concenciar y prevenir dicha enfermedá.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí xunir a la llucha contra'l cáncer de mama |url=http://www.caras.com.mx/espia/888060/fixo-anahi-famoses-sofiten-llucha-contra-cancer-cancer-mama/ |obra=Cares Méxicu |fecha=8 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí: este ye l'emotivu mensaxe de la ex RBD pa prevenir el cáncer - VIDEO |url=http://laprensa.peru.com/espectaculos/noticia-anahi-rbd-cancer-mama-mexico-video-52784 |obra=La Prensa |fecha=9 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=9 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí arguyosa del so llabor como Primer Dama de Chiapas |url=https://rotativu.com.mx/noticies/462575-anahi-arguyosa-de-el so-llabor-como-primer-dama-de-chiapas/ |obra=Diariu Rotativu |fecha=9 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=9 d'ochobre de 2015}}</ref> El 5 de payares de 2015 visita la escuela "Delfina Rincón" onde xunto a los neños vio la obra de teatru guiñol titulada "Les pallabres máxiques d'amistá", que tien como oxetivu fomentar valores de respetu, amistá y solidaridá.<ref>{{Cita web |títulu=Convive Anahí de Velasco con neñes y neños de la escuela “Delfina Rincón” |url=http://entiemporealmx.com/convive-anahi-de-velasco-con-ninas-y-ninos-de-la escuela-delfina-rincon/ |obra=En tiempu Real |fecha=5 de payares de 2015 |fechaaccesu=10 de payares de 2015}}</ref> El 6 de payares de 2015, Anahí visitó'l Centru d'Educación Básica del estáu de Chiapas (Cebech), onde realizó una charra preventiva sobre'l Cáncer.<ref name="Cuartu poder">{{Cita web |títulu=Lleva Anahí de Velasco información sobre'l cáncer a estudiantes |url=http://www.cuartopoder.mx/llevaanahidevelascoinformacionsobreelcanceraestudiantes-137797.html |obra=Cuartu Poder |fecha=6 de payares de 2015 |fechaaccesu=10 de payares de 2015}}</ref> Tuvo acompañada por Claudia Santillana Rivera, presidenta de la fundación ''Un pasu al empar'', quien dio'l so testimoniu como sobreviviente de la enfermedá.<ref name="Cuartu poder"/> El 10 de payares de 2015 visitó'l Centru d'[[Equín terapia]] de la Secretaría de Seguridá y Proteición Ciudadana del Gobiernu de Chiapas, onde convivió colos neños que reciben terapies.<ref name="Chiapas Güei">{{Enllaz rotu|1={{Cita web |títulu=Visita Anahí de Velasco pacientes del Centru de Equinoterapia |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/visita-anahi-de-velasco-pacientes-del centru-de-equinoterapia/ |obra=Chiapas Güei |fecha=10 de payares de 2015 |fechaaccesu=10 de payares de 2015 }} |2=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/visita-anahi-de-velasco-pacientes-del centru-de-equinoterapia/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Visita Anahí de Velasco pacientes del Centru de Equinoterapia |url=http://3minutosinforma.com/visita-anahi-de-velasco-pacientes-del centru-de-equinoterapia/ |obra=3 Minutos Informa |fecha=nov 10, 2015 |fechaaccesu=10 de payares de 2015}}</ref> La encargada del centru, Palombu Astudillo, esplicó'l funcionamientu y oxetivu del Centru.<ref name="Chiapas Güei"/> El 11 de payares de 2015, Anahí visitó les "Aldegues Infantiles SOS".<ref>{{Cita web |títulu=Anahí visita les Aldegues Infantiles SOS |url=http://www.cuartopoder.mx/anahivisitalasaldeasinfantiles%C2%A0sos-138428.html |obra=Cuartu Poder |fecha=11 de payares de 2015 |fechaaccesu=12 de payares de 2015}}</ref> Xuntu con Tania Sevilla, direutora del llugar, y Jakelin Sauza Marín, visitadora xeneral especializada d'atención d'asuntos de la muyer de la Comisión Estatal de los Derechos Humanos, percorrió y familiarizóse col trabayu que se realiza nel llugar.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |títulu=Anahí de Velasco visitó Aldegues Infantiles SOS |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-visito-aldegues-infantiles-sos/ |obra=Chiapas Güei |fecha=11 de payares de 2015 |fechaaccesu=12 de payares de 2015 }} |2=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-visito-aldegues-infantiles-sos/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Siguiendo coles sos visites como Primer Dama, el 18 de payares de 2015 realizó, xunto a la psicóloga Yoshune Díaz Juárez, una charra preventiva sobre adicciones tales como alcohol y drogues, na Secundaria del Estáu.<ref>{{Cita web |títulu=Lleva Anahí de Velasco a estudiantes plática preventiva sobre adicciones |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/lleva-anahi-de-velasco-a-estudiantes-platiga-preventiva-sobre-adicciones/ |obra=Chiapas Güei |fecha=18 de payares de 2015 |fechaaccesu=19 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151120050123/http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/lleva-anahi-de-velasco-a-estudiantes-platiga-preventiva-sobre-adicciones/ |fechaarchivu=20 de payares de 2015 }}</ref> El 19 de payares de 2015, Anahí visitó'l "Les Granxes", un ''Centru de Desarrollu Comuñal (Cedeco)'', onde percorrió les distintes clases que formen parte del proyeutu ''Voces pola Paz''.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí de Velasco convive con neñes y neños de la colonia Les Granxes |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-convive-con-ninas-y-ninos-de-la colonia-les granxes/ |obra=Chiapas Güei |fecha=19 de payares de 2015 |fechaaccesu=19 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151120054206/http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-convive-con-ninas-y-ninos-de-la colonia-les granxes/ |fechaarchivu=20 de payares de 2015 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí de Velasco convive con neñes y neños |url=http://www.cuartopoder.mx/anahidevelascoconviveconninasyninos-139346.html |obra=Cuartu Poder |fecha=19 de payares de 2015 |fechaaccesu=19 de payares de 2015}}</ref> Siguiendo colos sos llabores,<ref>{{Cita web |títulu=Y asina Anahí empieza la so carrera por ser Primer Dama de Méxicu (+ Semeyes) |url=http://la.eonline.com/argentina/2015/y-asi-anahi-empieza-la so-carrera-por-ser-primer-dama-de-mexico-semeyes/? |obra=Y! |fecha=16 avientu, 2015 |fechaaccesu=17 d'avientu de 2015}}</ref> el 1 d'avientu de 2015, Anahí visitó les instalaciones de la ''Secretaría de la Mocedá, Recreación y Deporte'' y apurrió uniformes deportivos, que van ser usaos nos XXVI ''Xuegos Nacionales Deportivos y Culturales'' d'adultos mayores.<ref>{{Cita web |títulu=Convive Anahí de Velasco con delegación chiapaneca de persones adultes mayores |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/tuxtlahoy/convive-anahi-de-velasco-con-delegacion-chiapaneca-de persones adultes-mayores-2/ |obra=Chiapas Güei |fecha=1 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151222102951/http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/tuxtlahoy/convive-anahi-de-velasco-con-delegacion-chiapaneca-de persones adultes-mayores-2/ |fechaarchivu=22 d'avientu de 2015 }}</ref> El 3 d'avientu de 2015, acompañada de Juan Carlos Cal y Mayor Franco, ingresó a les instalaciones del Teatru de la Ciudá Emilio Rabasa y escuchó un fragmentu de la obra Cinema Sinfónicu onde pudo compartir con artistes chiapanecos.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí de Velasco convivió con artistes que presenten Cinema Sinfónicu |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-convivio-con-artistes-que-presenten-cinema-sinfonico/ |obra=Chiapas Güei |fecha=3 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151222123444/http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-convivio-con-artistes-que-presenten-cinema-sinfonico/ |fechaarchivu=22 d'avientu de 2015 }}</ref> El 14 d'avientu de 2015, acompañada de María Inés García, llevó regalos a neños d'una ''Casa Llar Infantil''.<ref>{{Cita web |títulu=Asina s'estrenó Anahí como Primer Dama en Méxicu (+Semeyes) |url=http://noticiaaldia.com/2015/12/asi-estrénose-anahi-como-primer-dama-en-mexico-semeyes/ |obra=Noticia al día |fecha=16 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=17 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151217085909/http://noticiaaldia.com/2015/12/asi-estrénose-anahi-como-primer-dama-en-mexico-semeyes/ |fechaarchivu=17 d'avientu de 2015 }}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |títulu=Lleva obsequios Anahí de Velasco a neñes y neños de Casar Llar Infantil |url=http://www.lavozdelnortemx.com/index.php/homepage/lo-mas-lleíu/item/17958-lleva-obsequios-anah%C3%AD-de-velasco-a-nin%C3%B1as-y-nin%C3%B1vos-de casar-llar-infantil |obra=La Voz del Norte |fecha=14 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015 }} |2=http://www.lavozdelnortemx.com/index.php/homepage/lo-mas-lleíu/item/17958-lleva-obsequios-anah%C3%AD-de-velasco-a-nin%C3%B1as-y-nin%C3%B1vos-de casar-llar-infantil |bot=InternetArchiveBot }}</ref> El 4 de febreru de 2016 visitó'l conceyu de [[Zinacantán]], xuntu col alcalde Manuel Martínez Jiménez, onde convivió con artesanes, porto'l traxe habitual de les muyeres zinacantecas y apurrió máquines de coser a caúna de los cuarenta artesanes presentes destinaes a facilitar el trabayu diariu de les mesmes.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí de Velasco Convive con muyeres artesanes de Zinacantán |url=http://www.osadiainformativa.com/2016/02/anahi-de-velasco-convive-con-muyeres.html |obra=Osadía Informativa |fecha=4 de febreru de 2016 |fechaaccesu=4 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí de Velasco convive con muyeres artesanes de Zinacantán |url=http://www.icosochiapas.gob.mx/2016/02/04/anahi-de-velasco-convive-con muyeres artesanes-de-zinacantan/#prettyPhoto |obra=Icoso Chiapas |fechaaccesu=4 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |títulu=Anahí de Puente convive con muyeres artesanes de Zinacantá |url=http://www.boletinchiapas.com/anahi-de-ponte-convive-con muyeres artesanes-de-zinacantan/ |obra=Boletín Chiapas |fecha=4 de febreru de 2016 |fechaaccesu=4 de febreru de 2016 }} |2=http://www.boletinchiapas.com/anahi-de-ponte-convive-con muyeres artesanes-de-zinacantan/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Dempués de la vista del [[Francisco (papa)|Papa Francisco]] en [[Chiapas]],<ref>{{Cita web|apellíu1=Sotu |nome1=Carolina |títulu=Anahí sobre la visita del Papa: 'Nun importen les diferencies, como hermanos somos un solu corazón' |url=http://mx.hola.com/famosos/2016021612962/papa-francisco-chiapas-anahi/ |obra=Revista Hola Méxicu |fecha=16 de febreru de 2016 |fechaaccesu=18 de febreru de 2016}}</ref> Anahí siguió colos sos llabores como Primer dama y visitó la secundaria pa neños con discapacidaes específiques (''Procanet''), onde apurrió una marimba por que los neños puedan entamar un taller, amás d'apurri-yos xuguetes.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí de Velasco sospriende a estudiantes de secundaria |url=http://esdiario.com.mx/anahi-de-velasco-sospriende-a-estudiantes-de-secundaria/ |obra=Ye Diariu |fecha=feb 18, 2016 |fechaaccesu=18 de febreru de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160225144916/http://esdiario.com.mx/anahi-de-velasco-sospriende-a-estudiantes-de-secundaria/ |fechaarchivu=25 de febreru de 2016 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahí sospriende a estudiantes del Procanet |url=http://www.diariodechiapas.com/landing/anahi-sospriende-a-estudiantes-del-procanet/ |obra=Diariu Chiapas |fecha=18 de febreru de 2016 |fechaaccesu=18 de febreru de 2016}}</ref> El 25 de febreru de 2016, visitó'l ''Albergue temporal de Muyeres Maltrataes'', onde s'apurre atención integral a muyeres víctimes de violencia.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí de Velasco visita Albergue Temporal de Muyeres Maltrataes |url=http://www.negocios360.mx/anahi-de-velasco-visita-albergue-temporal-de muyeres maltrataes/ |obra=Negocios 360 |fecha=25 febreru, 2016 |fechaaccesu=4 de marzu de 2016}}</ref> Apurrió máquines de coser, ordenadores portátiles y xuguetes.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |títulu=Anahí de Velasco visita abellugu pa muyeres maltrataes |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-visita-abellugu-pa muyeres maltrataes/ |obra=Chiapas Güei |fecha=Feb 25, 2016 |fechaaccesu=4 de marzu de 2016 }} |2=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-visita-abellugu-pa muyeres maltrataes/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> El 4 de marzu de 2016 visita'l pabellón oncolóxicu del ''Hospital d'Especialidaes Pediátriques'' onde llevó xuguetes a cada paciente por que cunten con una distracción mientres la so estancia y tratamientu nel hospital.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí visita a neños n'Oncoloxía d'Hospital Pediátricu |url=http://www.cuartopoder.mx/anahivisitaaninosenoncologiadehospitalpediatrico-152057.html#.VtmjPnY5iWc.twitter |obra=Cuartu Poder |fecha=4 de marzu de 2016 |fechaaccesu=4 de marzu de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Visita Anahí Hospital Pediátricu |url=http://esdiario.com.mx/visita-anahi-hospital-pediatrico/ |obra=Ye! Diariu Popular |fecha=mar 04, 2016 |fechaaccesu=4 de marzu de 2016}}</ref> A partir del 9 de setiembre de 2017, Anahí percorrió y visitó xunto al so maríu, Manuel Velasco, gobernador del Estáu de Chiapas, los distintos conceyos afeutaos y a los damnificados del seísmu de magnitú 8.2 que sufrió l'Estáu'l 7 de setiembre de 2017.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web|títulu=Anahí pide sofitu p'afeutaos por seísmu en Chiapas|url=http://www.24-hores.mx/anahi-pide-sofitu-pa-afeutaos-por-seísmu-en-chiapas/|obra=24 Hores|fecha=10 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}} |2=http://www.24-hores.mx/anahi-pide-sofitu-pa-afeutaos-por-seísmu-en-chiapas/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web|títulu=Anahí pide ayuda humanitaria a les sos fans|url=http://www.laopinion.net/anahi-pide-ayuda-humanitaria-fans/|obra=La Opinión|fecha=11 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}}</ref> El 10 de setiembre informóse que'l mesmu dexó un saldu de 40 mil viviendes estropiaes y 15 muertos.<ref>{{cita web|títulu=Seísmu de 8.2 graos estropia 40,000 viviendes en Chiapas|url=http://www.economiahoy.mx/nacional-eAm-mx/noticies/8598557/09/17/Seísmu-de-82-grado-dana-40000-viviendes-en-Chiapas.html|obra=Economía Güei|fecha=10 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}}</ref> El 11 de setiembre de 2017, Anahí informó na so cuenta d'[[Instagram]] la instalación de dellos centros d'atroxu en cinco tiendas [[Chedraui]] na [[Ciudá de Méxicu]], que taríen recibiendo, el 13 y 14 de setiembre, cebera, ropa y productos de llimpieza, pa los damnificados del seísmu.<ref>{{cita web|títulu=Seísmu dexa 1.5 millones de chiapanecos afeutaos, diz gobernador|url=http://www.informador.com.mx/mexico/2017/739295/6/seísmu-dexa-15-millones-de-chiapanecos-afeutaos-diz-gobernador.htm|obra=L'Informador|fecha=14/SEP/2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}}</ref> De la mesma instalóse un centru nel [[Estadiu Víctor Manuel Reyna]] en [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]], que s'atopó abiertu dende'l 13 al 26 de setiembre.<ref>{{cita web|apellíu1=Díaz|nome1=Cristina|títulu=Anahí quier qu'esti videu SÍ se comparta|url=http://www.huffingtonpost.com.mx/2017/09/12/anahi-quier-que-esti-video-si-compartir a_23205985/|obra=Huffington Post|fecha=12 de setiembre de 2017|fechaaccesu=26 de setiembre de 2017}}</ref> El 13 de setiembre, informó que nel centru dispuestu en Chiapas la coleuta d'esi día foi de más de 90 253 productos.<ref>{{cita web|títulu=Anahí Twitter Status|url=https://twitter.com/Anahi/status/907956671636537349|obra=[[Twitter]]|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170914203421/https://twitter.com/Anahi/status/907956671636537349|fechaarchivu=14 de setiembre de 2017}}</ref> Les donaciones recibíes fueron llevaes, pola mesma cantante, a los albergues instalaos en [[Jiquipilas]], [[Berriozábal (conceyu)|Berriozábal]] y [[Suchiapa]].<ref>{{cita web|apellíu1=Rodate|nome1=Jorge|títulu=Anahí apurre sofitos a damnificados por seísmu|url=https://www.debate.com.mx/show/Anahi-entregaapoyos-a-damnificados-por-seísmu-20170919-0331.html|obra=L'Alderique|fecha=19 de setiembre de 2017|fechaaccesu=20 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web|títulu=Anahí suma esfuercios colos ciudadanos y xenera centros d'atroxu pa Chiapas|url=http://www.24-hores.mx/anahi-suma-esfuercios-con-los ciudadanos-y-xenera-centros-de-atroxu-pa-chiapas/|obra=24 Hores|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}} |2=http://www.24-hores.mx/anahi-suma-esfuercios-con-los ciudadanos-y-xenera-centros-de-atroxu-pa-chiapas/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web|títulu=Anahí respuende a los que la criticaron: “nun los veo equí. Equí veo xente bono” (VIDEO)|url=http://www.sinembargo.mx/12-09-2017/3306518|obra=Sicasí|fecha=12 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}}</ref> Finalmente, el 26 de setiembre llevar a cabu'l zarru del centru d'atroxu en Tuxtla, Anahí informó nes sos redes sociales que la coleuta total foi de 686 999 productos, que fueron llevaos a los demás albergues instalaos n'Enraigona, Paredón, Tapachula, Cintalapa, Acapetahua, Villa Comaltitlán, Tuzantán, Pijijiapan, Comitán y Chiapa de Corzo.<ref>{{cita web|títulu=Anahí Status Twitter|url=https://twitter.com/Anahi/status/912719975000965123|obra=[[Twitter]]|fecha=26 de setiembre de 2017|fechaaccesu=26 de setiembre de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170926202443/https://twitter.com/Anahi/status/912719975000965123|fechaarchivu=26 de setiembre de 2017}}</ref> Poco dempués presentóse en Casar llar de Chiapas pa partir xuguetes, melecines y artículos de llimpieza personal, finalmente participó de la llectura de la historia "Cuando la tierra movióse" escrita pol conseyu mineru de Chile, utilizada nel so momentu pa brindar ayuda psicolóxica a los neños afeutaos pol [[Terremotu de Chile de 2010]].<ref>{{cita web|títulu=Anahí sigue col so llabor a favor la niñez de Chiapas|url=https://www.sdpnoticias.com/local/chiapas/2017/09/27/anahi-continua-con-el so-llabor-a-favor-la-ninez-de-chiapas|obra=SDP Noticies|fecha=27 de setiembre de 2017|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Anahí recibe aponderamientos en redes sociales por esta razón|url=http://www.americatv.com.pe/noticias/espectaculos/anahi-recibe-elogio-red-sociales-esta-razon-n293779|obra=América TV|fecha=27 de setiembre de 2017|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017}}</ref> ===Influencies ya imaxe=== {{Imaxe múltiple|posición_tabla = right|direición = horizontal|semeya1 =Lady Gaga covered in blood.jpg|anchu1 = 172|semeya2 =Thalía in concert2.jpg|anchu2 = 150|testu = [[Lady Gaga]] y [[Thalía]] son dalgunos de los artistes qu'inspiraron a Anahí.}} En diverses entrevistes Anahí mentó qu'anque la so música enfóquese más al pop, les sos influyencies y gustos tomen diversos xéneros como'l [[reggaeton]], [[jazz]], la [[música electrónica]] y el [[R&B]].<ref name="VIP">{{Cita web |autor=[[HTV]] |títulu=[2006] RBD entrevista en VIP - [1/3] |url=http://www.youtube.com/watch?v=jPLxWoDa27I |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012}}</ref> Según la mesma cantante, una de les sos mayores influyencies foi [[Thalía]] sobre la cual comentó: «Paezme una muyer brillosa, esitosa y guapa, qu'amás de too, nunca desdexó'l so corazón nin quien ye».<ref>{{Cita web |títulu=Anahi Almires Thalia |url=http://lateengossip.com/2012/08/anahi-almires-thalia/ |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=31 d'agostu de 2012 |idioma=Inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121025151710/http://lateengossip.com/2012/08/anahi-almires-thalia/ |fechaarchivu=25 d'ochobre de 2012 }}</ref> <ref>{{Cita web |autor=[[TVyNovelas]] |títulu=¡THALÍA Y ANAHÍ DIR DE PARRANDA! ¿Van Tar entamando trabayar xuntes? |url=http://www.tvynovelas.com/noticies/us/493591/thalia-y-anahi-se-xordia-/ |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=30 d'agostu de 2012}}</ref> Anahí consideró qu'otres de les sos grandes influyencies fueron la cantante [[Colombia|colombiana]] [[Shakira]] y el cantante [[Robbie Williams]], de los cualos comentó: «Creó qu'una de les mios grandes influyencies musicales, o de les persones que más almiro ye Shakira paezme una persona con un talentu increíble. Y Robbie Williams paezme un escelente [[Performance|perfomans]]».<ref name="VIP" /> Anahí confesó al [[Mileniu Diariu|diariu Mileniu]] que les sos influyencies son figures como [[Madonna]], [[Lady Gaga]] y [[Gloria Trevi]] de les cualos comentó que se siente influyida pol fechu de que son: «Personaxes a los qu'odies o ames. Sé que yo atopo nesa categoría, la xente escucha'l mio nome y tien una reacción bien radical, lo cual nun ta mal, porque como artista ye necesariu llevantar pasiones. De nada sirve que te atopes nun puntu onde lo que faes nun tien importancia. Quiero presentar esti material, que la xente sepa que la música del mio nuevu senciellu ta fecha por Kinky, y que traigo una banda bien talentosa nel escenariu como Matute».<ref name="Mileniu">{{Enllaz rotu|1={{Cita web |autor=[[Mileniu Diariu]] |títulu=Camudó Anahí les sos prioridaes |url=http://www.milenio.com/cdb/doc/impresu/8736140?quicktabs_1=2 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=17 de marzu de 2010 }} |2=http://www.milenio.com/cdb/doc/impresu/8736140?quicktabs_1=2 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Sobre [[Gloria Trevi]], Anahí señaló que: «almirar enforma, la verdá que me paez una escelente compositora, una gran cantante, una artista completu por que ver sobre l'escenariu y ye que wuouw por que ye qu'enche enerxía».<ref>{{Cita web |títulu=Anahí hipnotizada pola Trevi y canta ''Hasta que me conocisti'' |url=http://www.youtube.com/watch?v=JKo97aUR_iQ |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |obra=Youtube |fecha=24 de payares de 2009}}</ref> Per otra parte, Anahí foi conocida por anovar la so imaxe al traviés de les sos presentaciones nos medios, en direutu, cola agrupación [[RBD]] y como solista coles sos videos musicales y la so imaxe. La revista [[People n'Español]] considerar «una moza bien versátil»<ref>{{Cita web |autor=[[People n'Español]] |títulu=Anahí estrena look na portada de InStyle |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-estrena-look-en-la-portada-de-instyle |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=28 DE XUNU, 2010}}</ref> según tamién una muyer «que lluz un cuerpu envidiable».<ref>{{Cita web |autor=[[People n'Español]] |títulu=Anahí exhibe'l so cuerpazo nel mar |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-exhibe-el so-cuerpazo-en-el mar |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=20 DE marzu, 2012}}</ref> Anahí foi considerada en numberoses ocasiones como una [[Símbolu sexual|sex symbol]], la revista ''Quien'' describir como «una cantante que se reinventó y cada vez lluz más guapa», pasando de «tienru bombón a sexy chica».<ref>{{Cita web |autor=Quien |títulu=La evolución de Anahí |url=http://www.quien.com/espectaculos/2011/05/13/anahi-la so-evolucion |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=13 de mayu de 2011}}</ref> Según [[Terra Networks|Terra]], Anahí «camudó la so tienra imaxe pola d'una [[femme fatale]]»<ref>{{Cita web |autor=Terra |títulu=Anahí y los sos cambeos de looks al traviés de los años |url=http://www.terra.com.mx/mujer/fotos/30544/Anahi+y+los sos+cambeos+de+looks+a+traves+de+los anos.htm |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=26 de xunetu de 2011}}</ref> y una cantante que «te hipnotiza cola so delirante sensualidá».<ref>{{Cita web |autor=Terra |títulu=Anahí te hipnotiza cola so delirante sensualidá |url=http://www.terra.mx/musica/semeyes/022459/Anahi+te+hipnotiza+con+la so+delirante+sensualidá.htm |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=22 d'agostu de 2011}}</ref> L'asesora d'imaxe Wendy Crespi consideró que: «El so estilu foi apolazáu anguaño y bien definíu yá que representa más la edá que tien. Evolucionó la so apariencia demasiáu xuvenil, agora ver más segura, más confiada y madura», señaló amás que «Tien un estilu engañador, tien enfotu en sí mesma y ye estravertida. Siéntese cómoda col so cuerpu y curiar».<ref name="Quien" /> Sara Galindo, editora executiva de moda de la [[Elle|revista ELLE Méxicu]] asegura entender les sos looks de «escenariu» pero considera que tien «tol potencial pa ser la primer dama más chic y fantástica de Méxicu», amestó que «ye una neña bien simpática, tien una gran guapura y ye namái cuestión d'apolazar dellos detalles».<ref name="Quien2" >{{Cita web |autor=Quien |títulu=Anahí: el so look según les espertes |url=http://www.quien.com/moda/2012/11/29/anahi-la so-look-segun-les espertes |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=29 de payares de 2012}}</ref> Carlos Vega, editor de música d'[[Univision|Univision.com]] considerar «l'artista que ye más internacional tocantes a los usuarios, ye impresionante la cantidá, dende [[Eslovenia]] hasta [[Brasil]], [[España]], llugares que de xuru munchos pueden dicir onde queda eso».<ref>{{Cita web |autor=Univision.com |títulu=Anahí quería ser de nuevu Anahí (Entrevista Univision 2/10) |url=http://www.youtube.com/watch?v=yL82f-H6Iwc |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=24 de payares de 2009}}</ref> Nel álbum [[Celestial (álbum de RBD)|Celestial]] de [[RBD]], Anahí tuvo al cargu de la imaxe del discu, inspirar en vestuarios con influyencia [[urbana]], con un estilu inspiráu nos [[Méndigos|pordioseros]].<ref>{{Cita web |autor=HTV |títulu=[2006] RBD en VIP - [2/3] |url=http://www.youtube.com/watch?v=uQsStQCbMHA |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012}}</ref> En 2010, Anahí diseñó'l vistíu qu'utilizó na séptima entrega de los [[Premiu Xuventú 2010|Premiu Xuventú]] y foi iguáu por Gustavo Matu.<ref>{{Cita web |autor=Ana Dávila |títulu=Belinda, Duce y Anahí looks d'alfombra colorada |url=http://www.quien.com/moda/2010/07/16/belinda-duce-y-anahi-looks-d'alfombra colorada |fechaaccesu=5 d'abril de 2013 |obra=Quien.com |fecha=16 de xunetu de 2010}}</ref> Nel so videu «[[El mio deliriu (cantar)|El mio deliriu]]» la cantante interpreta una muyer lloca zarrada en [[Hospital psiquiátricu]], el videu foi consideráu por [[Youtube]] demasiáu provocatible polo cual foi censuráu.<ref name="Univision" >{{Cita web |autor=[[Univision]] |títulu=El videoclip d'El mio Deliriu, primer senciellu de Anahí, foi censuráu n'Internet |url=http://musica.univision.com/noticias/article/2009-12-15/el-videoclip-de-el mio-deliriu |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=15 d'avientu de 2009}}</ref> Según [[Univision]], Anahí lluz un cambéu de look, onde la moza cantante déxase ver más atrevida, sensual y con un vestuariu muncho más llamativu, mesmu qu'afiguró nel so nuevu videoclip».<ref name="Univision" /> Acordies cola revista ''Quien'' nel so videu «[[Hipnotícesme]]», Anahí «llució bien sexy, coqueteó a les cámares y llució la so espodada figura».<ref>{{Cita web |autor=Quien |títulu=Anahí graba videu d'hipnotícesme´ |url=http://www.quien.com/fotogalerias/2010/04/16/anahi-graba-video-d'hipnotícesme/3 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131230234457/http://www.quien.com/fotogalerias/2010/04/16/anahi-graba-video-d'hipnotícesme/3 |fechaarchivu=30 d'avientu de 2013 }}</ref> Nel videu amosó que ye una gran amante de la naturaleza, demostrando con estes idees la calidez y la comodidá que-y inspira tar nel monte, recrea amás otru mensaxe que ye la negatividad de la guerra.<ref>{{Cita web |autor=Terra |títulu=Anahí llanza'l videoclip del senciellu 'Hipnotícesme' |url=http://www.terra.com.mx/musica/articulo/911860/Anahi+llanza+el+videoclip+d'el+senciellu+Hipnotícesme.htm |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=1 de xunu de 2010}}</ref> Na so xira [[El mio deliriu World Tour]], Anahí reveló que foi la encargada de diseñar los vestuarios utilizaos, argumentando «Agora quiero incursionar na alta cordura, yá que tolos outfits de los mios shows son diseñaos por mi».<ref>{{Cita web |autor=[[People n'Español]] |títulu=Anahí quier ser diseñadora de modes |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-quier-ser-disenadora-de-modes |fechaaccesu=5 d'abril de 2013 |fecha=15 DE marzu, 2010}}</ref> Mientres la presentación nel [[Festival Internacional del Cantar de Viña del Mar|Festival de Viña del Mar]], Anahí recrea'l look que la cantante [[Lady Gaga]] utilizó, usando un vistíu de novia con cuchiellos clavaos nel so llombu y sangre.<ref>{{Cita web |autor=Quien |títulu=Anahí decepciona en Viña del Mar |url=http://www.quien.com/espectaculos/2010/02/24/anahi-dir de-vina-del mar-con-les manes-vacias |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=24 de febreru de 2010}}</ref> La cantante compartió al [[Mileniu Diariu|diariu Mileniu]] que la so inspiración surdió cuando taba en [[Chicago]] onde «pasamos por una tienda de ropa, y ende vi un maniquín que tenía un cuchiellu claváu nel pescuezu. La idea gustóme visualmente. Dempués pensé n'amestar el vistíu de novia pa representar la traición nun momentu tan importante. Pero nun me fadia que me digan que copio a [[Lady Gaga]], al contrariu, ye un afalagu».<ref name="Mileniu" /> [[La Tercera]] reseñó que Anahí «esforcióse y coles clases d'actuación adquiríes en Televisa, fixo un perfomance, a lo menos interesao. Intentó llorar mientres el cantar 'Sálvame', se arrodilló y llevóse les manes a la cara».<ref name="L'Universal" >{{Cita web |autor=L'Universal |títulu=Chile critica actuación de Anahí en Viña |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/661219.html |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=24 de febreru de 2010}}</ref> [[La Cuarta]] añedió que «foi pura emoción, curves, llárimes, pero tantu esfuerciu nun lu algamó nin pa un cachito d'antorcha».<ref name="L'Universal" /> Sicasí, Anahí volvió realizar la presentación en [[Méxicu]], nel [[Teatru Metropólitan]] xunto a la cantante [[Amanda Miguel]] onde, vistíes de novies, arrincáronse'l corazón.<ref>{{Cita web |autor=Informador |títulu=Anahí comparte escenariu con Amanda Miguel |url=http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2010/188821/6/anahi-comparte-escenariu-con-amanda-miguel.htm |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012}}</ref> El programa Ventaneando reseñó: «Que maravía esi dueto, aplaudir por que [[Amanda Miguel]] ye una de les meyores voces d'América Llatina y tener el valor de cantar con ella. S'esta atreviendo a faer coses distintes, eso ye bien interesante, yá quixeren munches otres ser completar que ye Anahí. Bailla, canta y lleva enriba del escenariu desque tien un añu d'edá».<ref>{{Cita web |títulu=ANAHI HIPNOTIZO COL SO CONCIERTU NEL TEATRU METROPOLITAN |url=http://www.youtube.com/watch?v=bhfPk5oGE3k |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=26 de marzu de 2010}}</ref> Nel so tour [[El mio deliriu World Tour|Go Any Go Tour]] Anahí utilizó vestuarios con inspiración tipo [[cabaré]] mientres la interpretación de la so tema «[[El mio deliriu (cantar)|El mio deliriu]]».<ref>{{Cita web |títulu=Anahi - El mio Deliriu Cabaré Version - Go Any Go! |url=http://www.youtube.com/watch?v=h9mPQHG_G78 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=27 de marzu de 2011}}</ref> == Discografía == {{VT|Discografía de Anahí Puente|l1=Discografía de Anahí Puente}} {{VT|Discografía de RBD|l1=Discografía de RBD}} === Solista === {{Columnes}} ;Álbumes d'estudiu * 1992: ''[[Anahí (álbum)|Anahí]]'' * 1996: ''[[Güei ye mañana]] '' * 1997: ''[[Fondiáu nel mio corazón]] '' * 2000: '' [[Baby Blue (álbum)|Baby blue]] '' * 2009: ''[[El mio deliriu (álbum)|El mio deliriu]]'' * 2016: ''[[Inesperáu (álbum)|Inesperáu]]'' ;Álbumes de recopilatorio * 2005: ''[[Antoloxía (álbum de Anahí)|Antoloxía]]'' * 2006: ''[[Una rebelde en solitariu]]'' * 2007: ''[[Antes de ser rebalbu]]'' ;EPs * 2010: ''[[Alérxicu (Fan Edition)]]'' ;Senciellos * 1996: «Descontrolándote» * 1996: «Corazón de bombón» * 1996: «Por volvete a ver» * 1996: «Nun me comparen» * 1997: «Fondiáu nel mio corazón» * 1997: «Escándalu» * 1997: «Mueyu reggae» * 2000: «[[Primer amor (cantar)|Primer amor]]» * 2001: «[[Superenamorándome]]» * 2001: «Xuntos» feat [[Kuno Becker]] * 2001: «[[Desesperadamente sola]]» * 2001: «[[El to amor cayó del cielu]]» * 2009: «[[El mio deliriu (cantar)|El mio deliriu]]» * 2010: «[[Quiero (cantar de Anahí)|Quiero]]» * 2010: «[[Hipnotícesme]]» * 2010: «[[Alérxicu (cantar)|Alérxicu]]» * 2011: «[[Para qué]]» * 2015: «[[Rumba (cantar)|Rumba]]» <small>(feat [[Wisin]])</small> * 2015: «[[Boom cha]]» <small>(feat Zuzuka Poderosa)</small> * 2016: «[[Yes (cantar de Anahí)|Yes]]» <small>(feat [[Julión Álvarez]])</small> * 2016: «[[Amnesia (cantar)|Amnesia]]» {{Nueva columna}} ;Soundtrack * 1986: ''[[Guah.aes: canta colos sos amigos]]'' * 2001: ''[[Primer amor a 1000 x hora]]'' * 2011: «[[Estremada (cantar)|Estremada]]» <small>([[Dos llares]])</small> * 2011: «Rindime nel to amor» <small>con [[Carlos Ponce]] ([[Dos llares]])</small> * 2011: ''[[Popland, la música]]'' ;Collaboraciones * 2001: «[[Xuntos (cantar)|Xuntos]]» <small>(con [[Kuno Becker]])</small> * 2009: «[[El regalu más grande]]» <small>(con [[Duce María]] y [[Tiziano Ferro]])</small> * 2011: «[[Llibertá (cantar de Anahí)|Llibertá]]» <small>(con [[Christian Chávez]])</small> * 2011: «[[Click (cantar)|Click]]» <small>(con [[Brian Amadeus]] y [[Ale Sergi]])</small> * 2011: «Rindime nel to amor» <small>(con [[Carlos Ponce]])</small> * 2016: «[[Baillando ensin salir de casa]]» <small>(con [[Matute (banda)|Matute]])</small> {{Final columnes}} == Xires musicales == {{VT|Xires musicales de Anahí Puente|l1=Xires musicales de Anahí Puente}} * 2009: [[Anahí Promo Tour]] * 2009 - 2011: [[El mio deliriu World Tour]] == Imaxe y productos == * 2004: Sides: xuegu de meses de ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]''. * 2004-2006: Rebelde: arumes de cada personaxe ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]''.<ref>{{Cita web |títulu=REBALBU-RBD Productos |url=http://www.air-val.com/productos.php?lang=esp&t=TVE9PQ&m=TVRrPQ |obra=www.air-val.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141129084133/http://www.air-val.com/productos.php?lang=esp&t=TVE9PQ&m=TVRrPQ |fechaarchivu=29 de payares de 2014 }}</ref> * 2005-2007: Imaxe d'[[Avon Products, Inc.|Avon]].<ref>{{Cita web |autor=Terra |títulu=Anahí pierde millonariu contratu con Avon |url=http://www.terra.com/muyer/articulo/html/hof65462.htm |fechaaccesu=7 de payares de 2012}}</ref> * 2005-2007: Imaxe d'Herbal Essences: axenda Herbal RBD edición llindada.<ref>{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=MIacYz4rlJc |títulu=Anahi - Anunciu Herbal Essences |fechaaccesu=7 de payares de 2012 |obra=Youtube}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=4K2A-uAJ_1Q |títulu=Anahi Herbal Essence RBD [Edicion Llindada] |fechaaccesu=7 de payares de 2012 |fecha=26 de febreru de 2007}}</ref> * 2005: Imaxe de Kotex.<ref>{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=mfeVmOLQYqw |títulu=RBD - Anahi (Comercial KOTEX) |fechaaccesu=7 de payares de 2012 |obra=Youtube}}</ref> * 2006-2007: Imaxe d'Andrea.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |títulu=Semeyes: Catalogos Andrea |url=http://anahi-world.org/gallery/index.php?cat=117 }} |2=http://anahi-world.org/gallery/index.php?cat=117 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * 2007-2008: Llinia esclusiva de 400 productos.<ref>{{Cita web |autor=CNN |títulu=Wal-Mart ponse 'Rebelde' |url=http://www.cnnexpansion.com/negocios/2007/8/29/wal-mart-ponse-2018rebelde2019 |obra=www.cnnexpansion.com |fecha=29 d'agostu de 2007}}</ref> * 2007: Imaxe de [[Pepsi]]: incluyía cuadiernos, mochiles y vasos cola imaxe de [[RBD]].<ref>{{Cita web |url=http://www.adnmundo.com/contenidos/rbd_imaxe_pepsi_nueva_campana_mexico_14072007_ac.html |títulu=RBD va ser la imaxe de Pepsi |autor=ADN Mundu |fecha=15 de xunetu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121022015258/http://adnmundo.com/contenidos/rbd_imaxe_pepsi_nueva_campana_mexico_14072007_ac.html |fechaarchivu=22 d'ochobre de 2012 }}</ref> * 2008: Llinia de ropa y accesorios Suburbia.<ref>{{Cita web |autor=Más de Moda |títulu=La llinia de moda de RBD |url=http://www.masdemoda.com/la-linea-de-moda-de-rbd/ |fecha=11 mayu, 2008}}</ref> * 2008-2010: Imaxe de Asepxia.<ref>{{Cita web |títulu=Sofiten personalidaes cola so fama campañes milagro |url=http://ongs.com.mx/2011/02/sofiten-personalidaes-con-la so-fama-campanes-milagro/ |fechaaccesu=23 d'abril de 2014 |obra=ONG'S |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140424001557/http://ongs.com.mx/2011/02/sofiten-personalidaes-con-la so-fama-campanes-milagro/ |fechaarchivu=24 d'abril de 2014 }}</ref><ref>{{Cita web |autor=L'Universal |títulu=Sofiten cola so fama “campañes milagro” |url=http://www.zocalo.com.mx/seccion/articulo/sofiten-con-la so-fama-campanes-milagro |fechaaccesu=23 d'abril de 2014 |obra=Periódicu El Zócalo |fecha=18 de febreru de 2011}}</ref> * 2010-2011: Imaxe de [[Snickers]].<ref>{{Cita web |títulu=Anahí tresformar en "Carlos" pa comercial de chocolate |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-tresformar en-carlos-pa-comercial-de-chocolate |fechaaccesu=28 de mayu de 2013 |obra=[[People n'Español]] |fecha=23 DE marzu, 2011}}</ref> * 2010-2012: Imaxe de Mundu Terra.<ref>{{Cita web |títulu=Anahí modelando los últimos enclinos en moda: Mundu Terra |url=http://paratodos.com/pt/anahi-modelando-peracabar-enclinos-en-moda/ |obra=Pa Toes fecha=Oct 09, 2011 |fechaaccesu=17 de marzu de 2017}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Anahi Status Twitter |url=https://twitter.com/Anahi/status/221002555570929664 |fechaaccesu=23 d'abril de 2014 |obra=[[Twitter]] |fecha=5 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6P3elCcGO?url=https://twitter.com/Anahi/status/221002555570929664 |fechaarchivu=23 d'abril de 2014 }}</ref> * 2011: Imaxe de [[Cablevisión (Méxicu)|Cablevisión Méxicu]].<ref>{{Cita web |url=http://poplia.com/ashton-kutcher-graba-comercial-pa-yoo/ |títulu=Ashton Kutcher graba comercial pa Yoo |fechaaccesu=23 d'abril de 2014 |fecha=29 d'ochobre de 2011 |obra=Poplia Noticies |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140424015035/http://poplia.com/ashton-kutcher-graba-comercial-pa-yoo/ |fechaarchivu=24 d'abril de 2014 }}</ref> <ref>{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=Q0ZeQgmyzsg |títulu=MAKING OFF CABLEVISION MX INTERNET |autor=Pedro Torres |fecha=20 de payares de 2011 |obra=Youtube}}</ref> * 2011-2012: Imaxe de C·Prime Méxicu.<ref>{{Cita web |autor=C·Prime |títulu Toos tienen una historia - Anahí |url=http://www.cprimemex.com/todos-tienen-una historia/ |obra=http://www.cprimemex.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121126045818/http://www.cprimemex.com/todos-tienen-una historia/ |fechaarchivu=26 de payares de 2012 }}</ref><ref>{{Cita web |autor=C·Prime España (Official Channel) |títulu=CPrime España - Anahi |url=http://www.youtube.com/watch?v=nuYpUUa915w |fechaaccesu=17 de payares de 2012 |obra=Youtube |fecha=24 de mayu de 2012}}</ref> * 2012: Imaxe de Ossart.<ref>{{Cita web |autor=TV Notes |títulu="Güel el mio shampoo", diz Anahí |url=http://www.tvnotas.com.mx/2012/10/25/C-41087-güel-el mio-champu-diz-anahi.php |fechaaccesu=7 de payares de 2012 |fecha=25 d'ochobre de 2012}}</ref> ==Filmografía== {{AP|Filmografía de Anahí Puente}} === Telenoveles === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |-style="background:#CCCCCC;" ! Añu !Telenovela<ref>{{Cita web |títulu=Anahí, el so pasu poles telenoveles |url=http://www.quien.com/espectaculos/2011/06/22/anahi-el so-pasu-poles telenoveles |obra=Quien |fecha=22 de xunu de 2011 |fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref><ref name="Filmografía"/> ! Papel |- | rowspan=3|1991 |''[[La pícara soñadora]]'' |Vendedora |- |''[[Madres egoístes]]'' |Gaby |- |''[[Rapacines]]'' |Betty |- |1992 |''[[Ánxeles ensin paraísu]]'' |Claudia Cifuentes |- |1995 |''[[Calandria (telenovela)|Calandria]]'' |Margarita |- |1996-1997 |''[[Tu y yo (telenovela)|La to y yo]]'' |Melissa Álvarez |- |1997-1998 |''[[La mio pequeña traviesa]]'' |Samantha |- | rowspan=2|1998-1999 |''[[Vivu por Elena]]'' |Talita |- |''[[El diario de Daniela]]'' |Adela Monroy |- |1999-2000 |''[[Mujeres engañadas]]'' |Jessica Duarte |- |2000-2001 |''[[Primer amor (telenovela)|Primer amor]]'' |Jovanna Lluna |- |2002-2003 |''[[Clase 406]]'' |Jessica Riquelme Drech |- |2004-06 |''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]'' |Mio Colucci Cáceres |- |2007 |''[[Lola, érase una vez]]'' |Ella mesma |- |2011-12 |''[[Dos llares]]'' |Angélica Estrada |- |} === Televisión === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |-style="background:#CCCCCC;" ! Añu !Serie<ref name="Filmografía">{{Cita web |títulu=Anahí participa en campaña |url=http://www.quien.com/espectaculos/2009/05/13/anahi-participa-en-campana |obra=Quien |fecha=13 de mayu de 2009 |fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=De neña a muyer: Mira la evolución de Anahí, la exestrella de RBD |url=http://peru.com/entretenimiento/musica/nina-muyer-asi-lucia-anahi-ponte-exestrella-rbd-noticia-260604 |obra=Perú Música |fecha=17 de xunu de 2014 |fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref> ! Papel |- |1986-89 |''[[Guah.aes (programa de televisión)|Guah.aes]]'' |Presentadora, Artimora |- | rowspan=1|1988 |''[[Dr. Cándido Pérez]]'' | Invitada especial |- | rowspan=3|1989 |''[[La telaraña (serie de televisión)|La telaraña]]'' |Paty |- |''Super Ondes'' |Ella mesma |- |''[[La hora marcada]]'' |Muñeca |- | rowspan=1|1990 |''[[Pá solteru]]'' |Malu |- |1996 |''[[Mujer, casos de la vida real]]'' |Fabiola |- | rowspan=1|1998 |''[[Una pura y dos con sal]]'' | Britany Tylor |- |2005 |''Adicción R'' |Ella mesma (Programa) |- | rowspan=2|2007 |''[[Skimo]]'' |Ella mesma |- |''[[RBD: la familia]]'' |Ella mesma |- | rowspan=1|2016 |''Lucky Ladies'' |Ella mesma |- |} === Cine === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |-style="background:#CCCCCC;" ! Añu !Película<ref name="Filmografía"/><ref name="Filmo"/> ! Papel |- | rowspan=2|1989 |''Asesinatu a sangre frío'' |Victoria |- |''[[Había una vegada una estrella]]'' |María Juana |- |1991 |''Nacíos pa morrer'' |Julia |- | rowspan=2|1992 |''El ganador'' |Mariana Sant |- |''Ayudar compadre'' |Carla |- |1996 |''Nun me defendas compadre'' |Estephania |- |1999 |''[[Inesperáu amor]]'' |Ana |- |2000 |''Tarde azul'' |Nicole |- |} ===Teatru=== {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |-style="background:#CCCCCC;" ! Añu !Obra<ref name="Filmografía"/><ref name="Filmo">{{Cita web |títulu=Anahí celebra'l so cumpleaños nel visu del ésitu |url=http://www.elnuevodiario.com.ni/imprimir.php/74385 |obra=El Nuevu Diariu |fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref> |- | rowspan=1|1987 |''Ricinos d'oru'' |- | rowspan=1|1989 |''Los estraterrestres'' |- | rowspan=1|1991 |''Tom Sawyer'' |- | rowspan=1|1992 |''El soldadito de plomu'' |} == Premios y reconocencies == {{VT|Premios y nominaciones de Anahí Puente|}} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Anahí Puente}} {{commonscat}} {{twitter|Anahi}} {{facebook|AnahiMusic}} * {{IMDb|0025584|Anahí}} * [http://www.youtube.com/user/anahichannelone Canal de Anahí] en [[YouTube]] * [http://www.youtube.com/user/AnahiVEVO Canal VEVO de Anahí] en [[YouTube]] {{en}} {{NF|1983||Puente, Anahi}} {{Tradubot|Anahí Puente}} [[Categoría:Cantantes de pop de Méxicu]] [[Categoría:Cantautores de Méxicu]] [[Categoría:Actores y actrices de televisión de Méxicu]] [[Categoría:Cantantes en castellanu]] [[Categoría:Cantantes n'inglés]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] qjmkf2c9j9p2zht2n8byhi47fo9uxnu 0 152851 3709356 3708909 2022-08-18T13:45:10Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Park Min Young''' ([[hangul]]= 박민영) ye una modelu y actriz [[surcorea]]na. == Biografía == Nel [[2013]] graduar de la [[Universidá Dongguk]] nel departamentu de teatru y cine.<ref>[https://www.soompi.com/2013/02/18/actress-park-min-young-graduates-from-dong-guk-university/ Actress Park Min Young Graduates from Dong Guk University]</Ref> Ye amiga de la cantante [[Jessica (cantante)|Jessica Jung]].<ref>[https://www.soompi.com/2013/09/14/park-min-young-cherishes-her-10-years-of-friendship-with-jessica/ Park Min Young Cherishes Her 10 Years of Friendship With Jessica]</ref><ref>[https://www.allkpop.com/article/2014/03/girls-generations-jessica-wishes-park-min-young-a-happy-28th-birthday Girls' Generation's Jessica wishes Park Min Young a happy 28th birthday]</ref> N'agostu del [[2011]] empezó a salir col actor [[Lee Min Ho|Lee Min-ho]] <small>(el so co-protagonista nel drama "City Hunter")</small>,<ref>[https://www.soompi.com/2011/08/23/its-official-llee-min-hos-agency-confirms-relationship-with-park-min-young/ Lee Min Ho’s Agency Confirms Relationship with Park Min Young]</ref> sicasí la pareya dixebrar a principios del [[2012]], por cuenta de les sos apertaes axendes.<ref>[https://www.allkpop.com/article/2012/01/llee-min-ho-and-park-min-young-break-up Lee Min Ho and Park Min Young break up]</ref><ref>[https://www.soompi.com/2012/01/25/park-min-young-llee-min-hos-respective-percancies-confirm-break-up/ Park Min Young & Lee Min Ho’s Percancies Confirm Break Up]</ref> == Carrera == Dende avientu del [[2017]] ye miembru de l'axencia "Namoo Actors".<ref>[https://www.allkpop.com/article/2017/12/park-min-young-signs-an-exclusive-contract-with-namoo-actors Park Min Young signs an exclusive contract with Namoo Actors]</ref><ref>[https://www.soompi.com/2017/12/26/park-min-young-finds-new-home-agency-ji-sung-llee-joon-gi/ Park Min Young Finds New Home With Same Agency As Ji Sung And Lee Joon Gi]</ref> Primeramente formó parte de l'axencia "Culture Depot" del [[2013]] al [[2017]].<ref>[https://www.allkpop.com/article/2017/11/park-min-youngs-contract-with-culture-depot-comes-to-an-end Park Min Young's contract with Culture Depot comes to an end]</ref> Apaeció en sesiones fotográfiques pa "Cosmopolitan",<ref>[https://www.allkpop.com/article/2018/09/park-min-young-talks-about-her-experience-trying-romantic-comedy-for-the-first-time-in-cosmopolitan Actress Park Min Young talks about her experience trying romantic comedy for the first time in 'Cosmopolitan']</Ref> "Esquire",<ref>[https://www.soompi.com/2018/04/28/park-min-young-expresses-passion-acting-remains-unchanged/ Park Min Young Expresses Her Passion For Acting Remains Unchanged]</ref> "Marie Claire",<ref>[https://www.soompi.com/2018/04/20/park-min-young-says-new-drama-with-park-seo-joon-will-be-relatable-for-many-women/ Park Min Young Says Her New Drama With Park Seo Joon Will Be Relatable For Many Women]</ref> "Grazia",<ref>[https://www.allkpop.com/article/2018/08/park-min-young-says-she-wants-to-guest-on-i-live-alone-in-grazia-photoshoot Park Min Young says she wants to guest on 'I Live Alone' in 'Grazia' photoshoot]</ref><ref>[https://www.soompi.com/article/1218333wpp/park-min-young-names-variety-show-wants-try Park Min Young Names Which Variety Show She Wants To Try]</Ref><ref>[https://www.allkpop.com/article/2017/05/park-min-young-shows-off-her-feminine-charm-in-grazia Park Min Young shows off her feminine charm in 'Grazia']</ref> "The Star", "InStyle",<ref>[https://www.allkpop.com/article/2017/04/park-min-young-gives-a-preview-of-her-instyle-pictorial Park Min Young gives a preview of her 'InStyle' pictorial]</ref> "Céci",<ref>[https://www.allkpop.com/article/2014/12/actress-park-min-young-graces-the-covers-of-ceci Actress Park Min Young graces the covers of 'CeCi']</ref> "ELLE Korea", "Gucci",<ref>[https://www.soompi.com/2012/12/21/park-min-young-collaborates-with-gucci-for-share-happiness-campaign/ Park Min Young Collaborates with Gucci for “Share Happiness” Campaign]</Ref> "Basic House",<ref>[https://www.soompi.com/2012/01/24/park-min-young-models-for-basic-house/ Park Min Young Models for Basic House]</Ref> "Sure Magacín",<ref>[https://www.soompi.com/2011/08/21/sung-yuri-and-park-min-young-showcase-hawaii-in-sure-magacín/ Sung Yuri and Park Min Young Showcase Hawaii in "Sure Magacín"]</ref> "Vogue Girl",<ref>[https://www.soompi.com/2011/01/19/kim-bumpark-min-youngsung-yuri-and-others-in-vogue-girl-1/ Kim Bum, Park Min Young, Sung Yuri Pose for Vogue Girl!]</ref> "High Cut", ente otros... El 30 d'agostu del [[2010]] xunir al repartu principal de la serie [[Sungkyunkwan Scandal]] onde interpretó a Kim Yoon-hee, hasta'l final de la serie'l 2 de payares del mesmu añu. El 25 de mayu del [[2011]] xunir al repartu principal de la serie [[City Hunter (serie de televisión)|City Hunter]] onde dio vida a la independiente Kim Na-na, quien gracies a les sos grandes habilidaes n'artes marciales llogra un trabayu como guardaespaldes dientro del Serviciu de Seguridá Presidencial, hasta'l final de la serie'l 28 de xunetu del mesmu añu. El 12 d'ochobre del mesmu añu xunir al repartu principal de la serie [[Glory Jane]] onde interpretó a la enfermera Yoon Jae-in, hasta'l final de la serie'l 29 d'avientu del mesmu añu. El 26 de mayu del [[2012]] xunir al repartu principal de la serie ''Dr. Jin'' onde dio vida a la doctora Yoo La mio-na y a Hong Young-rai, una moza de bon corazón que provién d'una familia noble y que suaña con convertise en doctora dempués de conocer al doctor Jin Hyuk ([[Song Seung-heon]]).<ref>[http://www.asiae.co.kr/news/view.htm?idxno=2012041915053252640 Park Min-young to play doctor in JYJ Kim Jaejoong's drama]</ref> El 30 d'abril del [[2014]] xunir al repartu principal de la serie ''A New Leaf'' onde interpretó a la honesta ya idealista abogada Lee Ji-yoon, hasta'l final de la serie'l 26 de xunu del mesmu añu.<ref>[https://www.allkpop.com/article/2014/04/park-min-young-and-kim-myung-min-discuss-their-characters-on-a-new-leaf-character-cuts Park Min Young and Kim Myung Min discuss their characters on 'A New Leaf' + character cuts]</ref> El 8 d'avientu del [[2014]] xunir al repartu principal de la serie [[Healer]] onde interpretó a Chae Young-shin, una reportera de noticies que se namora de Seo Jung-hoo ([[Ji Chang Wook|Ji Chang-wook]]), l'home que ye unviáu pa protexela,<ref>[https://www.allkpop.com/article/2014/08/park-min-young-confirmed-to-join-ji-chang-wook-and-yoo-ji-tae-in-upcoming-kbs-2tv-drama-healer Park Min Young confirmed to join Ji Chang Wook and Yoo Ji Tae in upcoming KBS 2TV drama 'Healer']</ref><ref>[https://www.soompi.com/2014/08/04/actress-park-min-young-completes-lead-cast-lineup-for-drama-healer-alongside-yoo-ji-tae-and-ji-chang-wook/ Actress Park Min Young Completes Lead Cast Lineup for Drama “Healer” Alongside Yoo Ji Tae and Ji Chang Wook]</ref> hasta'l final de la serie'l 10 de febreru del [[2015]].<ref>[https://www.allkpop.com/article/2014/11/park-min-young-ji-chang-wook-and-yoo-ji-tae-take-on-their-first-filming-for-healer Park Min Young, Ji Chang Wook, and Yoo Ji Tae take on their first filming for 'Healer']</ref><ref>[https://www.allkpop.com/article/2014/10/park-min-young-ji-chang-wook-yoo-ji-tae-and-more-attend-script-reading-for-healer Park Min Young, Ji Chang Wook, Yoo Ji Tae, and more attend script reading for 'Healer']</ref> El 9 d'avientu del [[2015]] xunir al repartu principal de la serie [[Remember: War of the Son|Remember]] onde dio vida a l'abogada Lee In-a, hasta'l final de la serie'l 18 de febreru del [[2016]].<ref>[https://www.allkpop.com/article/2015/10/yoo-seung-ho-and-park-min-young-cast-in-remember-nam-goong-min-in-talks Yoo Seung Ho and Park Min Young cast in 'Remember']</ref><ref>[https://www.soompi.com/2015/10/20/yoo-seung-ho-and-park-min-young-confirmed-as-leads-in-upcoming-law-drama/ Yoo Seung Ho and Park Min Young Confirmed as Leads in Upcoming Law Drama]</ref><ref>[https://www.allkpop.com/article/2015/12/yoo-seung-ho-and-park-min-young-are-star-crossed-lovers-in-b-cuts-for-remember Yoo Seung Ho and Park Min Young are star-crossed lovers in B cuts for 'Remember']</ref> El 31 de mayu del [[2017]] Xunir al repartu principal de la serie [[Queen for Seven Days]] onde interpretó a la reina Shin Chae-kyung, quien se namora de Llei Yeok, quien depués se convierte nel Rei Jungjong ([[Yeon Woo Jin|Yeon Woo-jin]]),<ref>[https://www.soompi.com/2017/03/25/yeon-woo-jin-park-min-young-star-new-romantic-period-drama/ Yeon Woo Jin And Park Min Young To Star In New Romantic Period Drama]</ref> hasta'l final de la serie'l 3 d'agostu del mesmu añu.<ref>[https://www.allkpop.com/article/2017/05/queen-for-7-days-reveals-character-posters-of-llee-dong-gun-park-min-young-and-yeon-woo-jin 'Queen For 7 Days' reveals character posters of Lee Dong Gun, Park Min Young, and Yeon Woo Jin]</ref><ref>[https://www.soompi.com/2017/05/14/park-min-young-looks-elegant-hanbok-upcoming-kbs-historical-drama/ Park Min Young Looks Elegant In A Hanbok For Upcoming KBS Historical Drama]</ref> L'actriz [[Park Si-eun]] interpretó a Chae-kyung de mozu.<ref>[https://www.soompi.com/2017/04/08/daughter-veteran-singer-cast-park-min-youngs-younger-counterpart-new-historical-drama/ Daughter Of Veteran Singer Cast As Park Min Young’s Younger Counterpart In New Historical Drama]</ref> Nel [[2018]] convertir na cara de la marca de cosméticos "Shiseido". En mayu del mesmu añu xunir al repartu principal del programa [[Busted!|The Culprit is You]] (tamién conocida como "Busted!") onde participa xunto a [[Yoo Jae Suk|Yoo Jae-suk]], [[Llei Kwang-soo]], [[Sehun]], Kim Jong-min, Ahn Jae-wook y [[Sejeong |Kim Sejeong]].<ref>[https://www.allkpop.com/article/2018/04/netflix-orixinal-variety-the-culprit-is-you-releases-lively-first-teaser 'Netflix' orixinal variety 'The Culprit Is You' releases lively first teaser!]</ref><ref>[https://www.soompi.com/2018/04/09/new-netflix-variety-drops-poster-featuring-exos-sehun-park-min-young-yoo-jae-suk/ New Netflix Variety Drops Poster Featuring EXO’s Sehun, Park Min Young, Yoo Jae Suk, And More]</ref><ref>[https://www.soompi.com/2018/04/11/watch-exos-sehun-llee-kwang-soo-yoo-jae-suk-transform-detectives-new-preview-netflix-variety-show/ EXO’s Sehun, Lee Kwang Soo, Yoo Jae Suk, And More Transform Into Detectives In New Preview For Netflix Variety Show]</ref> El 6 de xunu del mesmu añu xunir al repartu principal de la serie de drama y romance [[Why Secretary Kim|What’s Wrong With Secretary Kim?]] (tamién conocida como "Why Secretary Kim"), onde dio vida a Kim La mio-so, la llexendaria secretaria del curiosu pero narcisista Lee Young-joon ([[Park Seo Joon|Park Seo-joon]]),<ref>[https://www.soompi.com/2018/04/05/park-min-young-confirmed-join-park-seo-joon-new-romantic-comedy-drama/ Park Min Young Confirmed To Join Park Seo Joon In New Romantic Comedy Drama]</Ref><ref>[https://www.allkpop.com/article/2018/04/park-min-young-says-yes-to-starring-opposite-park-seo-joon-in-new-drama-why-secretary-kim Park Min Young says yes to starring opposite Park Seo Joon in new drama 'Why Secretary Kim']</ref><ref>[https://www.soompi.com/2018/05/15/park-min-young-talks-cast-busted-difference-variety-drames/ Park Min Young Talks About The Cast Of “Busted!” And The Difference Between Variety And Drames]</ref> hasta'l final de la serie 26 de xunetu del [[2018]].<ref>[https://www.soompi.com/2018/08/01/park-min-young-reveals-efforts-taken-appearance-whats-wrong-secretary-kim/ Park Min Young Reveals Efforts Taken In Her Appearance For “What’s Wrong With Secretary Kim”]</Ref><ref>[https://www.soompi.com/2018/08/03/park-min-young-talks-secretary-kim-character-time-favorite/ Park Min Young Talks About Why Her “What’s Wrong With Secretary Kim” Character Is Her All-Time Favorite]</Ref><ref>[https://www.soompi.com/2018/07/21/x-things-loved-x-things-hated-episodes-13-14-whats-wrong-secretary-kim/ 6 Things We Loved And 1 Thing We Hated About Episodes 13 And 14 Of “What’s Wrong With Secretary Kim”]</Ref><ref>[https://www.soompi.com/2018/07/24/5-key-things-look-forward-whats-wrong-secretary-kim-finale/?utm_medium=RIT2 5 Key Things To Look Forward To In “What’s Wrong With Secretary Kim” Finale]</ref><ref>[https://www.soompi.com/2018/07/23/whats-wrong-secretary-kim-cast-picks-favorite-scenes-drama/ “What’s Wrong With Secretary Kim” Cast Picks Their Favorite Scenes From The Drama]</ref> Nel [[2019]] va xunir al repartu principal de la serie china ''Braveness of the Ming'' (锦衣夜行) onde va dar vida a Xie Yu Fei. Esi mesmu añu tamién va apaecer na serie china ''City of Time'' onde va interpretar a Xu Zhen. == Filmografía == [[Ficheru:Park Min-young at the 2010 KBS Drama Acting Awards 559.jpg|thumb|210px|Park Min-young mientres la entrega de los premios "KBS Drama Acting Award" nel [[2010]].]] === Series de televisión === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Títulu !! Personaxe !! Cadena !! Notes |- | align="center"| 2019 - presente || ''City of Time'' || align="center"| Xu Zhen || align="center"| || |- | align="center"| 2019 - presente || ''Braveness of the Ming (锦衣夜行)'' || align="center"| Xie Yu Fei || align="center"| LeTV || |- | align="center"| 2018 || ''[[Why Secretary Kim|What’s Wrong With Secretary Kim?]]'' || align="center"| Kim El mio-so || align="center"| [[TVN (Corea del Sur)|tvN]] || 16 episodios |- | align="center"| 2017 || ''[[Queen for Seven Days]]'' || align="center"| Shin Chae-kyung, Reina Dan-kyung || align="center"| [[KBS 2TV|KBS2]] || 20 episodios |- | align="center"| 2015 - 2016 || ''[[Remember: War of the Son|Remember]] (리멤버 - 아들의 전쟁)'' || align="center"| Lee In-a || align="center"| [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || 20 episodios |- | align="center"| 2014 - 2015 || ''[[Healer]] (힐러)'' || align="center"| Chae Young-shin / Oh Ji-an || align="center"| [[KBS 2TV|KBS2]] || 20 episodios |- | align="center"| 2014 || ''A New Leaf (개과천선)'' || align="center"| Lee Ji-yoon || align="center"| [[Munhwa Broadcasting Corporation|MBC]] || 16 episodios |- | align="center"| 2012 || ''Dr. Jin'' (닥터 진)'' || align="center"| Yoo El mio-na / Hong Young-rai || align="center"| [[Munhwa Broadcasting Corporation|MBC]] || 22 episodios |- | align="center"| 2011 || ''[[Glory Jane]]'' (영광의 재인)'' || align="center"| Yoon Jae-in || align="center"| [[KBS 2TV|KBS2]] || 24 episodios |- | align="center"| 2011 || ''[[City Hunter (serie de televisión)|City Hunter]]'' (시티헌터)'' || align="center"| Kim Na-na || align="center"| [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || 20 episodios |- | align="center"| 2010 || ''[[Sungkyunkwan Scandal]]'' (성균관 스캔들)'' || align="center"| Kim Yoon-hee / Kim Yoon-shik || align="center"| [[KBS 2TV|KBS2]] || 20 episodios |- | align="center"| 2010 || ''Running Goo'' (런닝, 구)'' || align="center"| Moon Haeng-joo || align="center"| [[Munhwa Broadcasting Corporation|MBC]] || |- | align="center"| 2009 || ''Princess Ja Myung go'' (자명고)'' || align="center"| Princesa Ra-hee || align="center"| [[Seoul Broadcasting System|SBS]] || |- | align="center"| 2008 || ''Hometown of Legends: The Gumiho'' || align="center"| Lee Myung-ok || align="center"| [[KBS 2TV|KBS2]] || |- | align="center"| 2007 || ''[[I Am Sam (serie de televisión)|I am Sam]]'' (아이엠 샘)'' || align="center"| Yoo Eun-byul || align="center"| [[KBS 2TV|KBS2]] || 16 episodios |- | align="center"| 2006 - 2007 || ''Unstoppable High Kick!'' (거침없이 하이킥!)'' || align="center"| Kang Yoo-el mio || align="center"| [[Munhwa Broadcasting Corporation|MBC]] || 9 episodios |} ===Películes === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Títulu !! Personaxe !! Notes |- | 2011 || ''The Cat (고양이)'' || align="center"| So-yeon || xunto a Kim Ye-ron, Kim Dong-wook, [[Shin Da-eun]], Lee Sang-hee y Jo Seok-hyun |} ===Apaiciones en programes=== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Programa !! Notes |- | align="center"| 2018 - presente || ''[[Busted!|The Culprit is You (Busted!)]]'' || '''miembru'''<ref>[http://www.insight.co.kr/ph/news/117 Lee Kwang Soo, Park Min Young and Yoo Jae Suk Appear In Netflix NEW Variety Show]</ref><ref>[https://www.soompi.com/2017/08/28/yoo-jae-suk-llee-kwang-soo-park-min-young-talks-netflix-variety-show/ Yoo Jae Suk, Lee Kwang Soo, and Park Min Young In Talks For Netflix Variety Show]</ref> |- | align="center"| 2017 || ''My Ear’s Candy'' || '''miembru''' - xunto a [[Lee Joon Gi|Lee Joon-gi]] |- | align="center"| 2015 || ''Entertainment Relay'' || '''convidada'''<ref>[https://www.allkpop.com/article/2014/08/seo-in-guk-and-park-min-young-reveal-their-first-impressions-of-each-other-on-entertainment-relay Seo In Guk and Park Min Young reveal their first impressions of each other on 'Entertainment Relay']</ref> |} ===Apaiciones en Videos Musicales=== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Artista / Grupu !! Cantar !! Notes |- | align="center"| 2009 || ''Gavy NJ'' || align="center"| "Love Story" || |- | align="center"| 2008 || ''[[Big Bang (banda)|Big Bang]]'' || align="center"| "Haru Haru" || |- | align="center"| 2007 || ''Kim Young Jin'' || align="center"| "Don't Say Goodbye" || |} ===Anuncios=== {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Títulu !! Notes |- | align="center"| 2018 - presente || ''Shiseido'' || <small>(cosméticos)</small> |- | align="center"| 2011 - 2017 || ''Compagna'' || <ref>[https://www.allkpop.com/article/2014/05/park-min-young-is-a-blossoming-beauty-in-summer-pictorial-for-compagna Actress Park Min Young is a blossoming beauty in summer pictorial for 'COMPAGNA']</ref><ref>[https://www.soompi.com/2013/08/31/park-min-young-allures-as-compagnas-fall-winter-model/ Park Min Young Allures as Compagna’s Fall/Winter Model]</ref> |- | align="center"| 2016 || ''Vitabrid C'12'' || <ref>[https://www.allkpop.com/article/2016/05/actress-park-min-young-to-show-off-her-vibrant-energy-as-the-model-for-vitabrid-c12 Actress Park Min Young to show off her vibrant energy as the model for 'Vitabrid C12']</ref> |- | align="center"| 2016 || ''Lanchen Cosmetics'' || |- | align="center"| 2015 - 2016 || ''Leaders Philippines'' || |- | align="center"| 2014 - 2015 || ''Isenberg'' || xunto a [[Seo In Guk|Seo In-guk]]<ref>[https://www.allkpop.com/article/2014/08/seo-in-guk-and-park-min-young-are-ready-to-take-on-the-outdoors-in-isenberg-apparel Seo In Guk and Park Min Young are ready to take on the outdoors in 'ISENBERG' apparel]</ref><ref>[https://www.allkpop.com/article/2015/09/seo-in-guk-and-park-min-young-make-a-picture-perfect-couple-for-isenberg Seo In Guk and Park Min Young make a picture-perfect couple for 'ISENBERG']</Ref><ref>[https://www.soompi.com/2015/09/07/park-min-young-and-seo-in-guk-make-outdoor-clothing-fashionable-in-couple-pictorial/ Park Min Young and Seo In Guk Make Outdoor Clothing Fashionable in Couple Pictorial]</ref> |- | align="center"| 2013 || ''SS'' || <ref>[https://www.soompi.com/2013/03/17/park-min-young-looks-lovely-for-latest-pictorial-for-ss/ Park Min Young Looks Lovely For Latest Pictorial For “SS”]</ref> |- | align="center"| 2013 || ''CF Tong Yi'' || xunto a [[Jang Keun Suk|Jang Keun-suk]] |- | align="center"| 2012 || ''A'PIEU'' || <ref>[https://www.soompi.com/2012/10/30/park-min-young-in-cream-colored-dress-at-apieu-cf-shoot/ Park Min Young in Cream Colored Dress at A’PIEU CF Shoot]</ref> |- | align="center"| 2012 || ''ANYA Cosmetics'' || |- | align="center"| 2011 || ''와쿠와크'' || |- | align="center"| 2011 || ''Sony Ericsson'' || <ref>[https://www.soompi.com/2011/08/31/park-min-youngs-new-look-for-a-smart-phone-advertisement/ Park Min Young’s New Look for Sony Ericsson]</ref> |- | align="center"| 2011 || ''KDB Life'' || |- | align="center"| 2011 || ''Buckaroo'' || |- | align="center"| 2011 || ''Jinro Soju Thank You'' || |- | align="center"| 2011 || ''Solb'' || |- | align="center"| 2010 || ''The Face Shop'' || |- | align="center"| 2010 || ''Anna Sui'' || |- | align="center"| 2009 || ''1-day Acuvue Define'' || |- | align="center"| 2009 || ''Berrisom'' || |- | align="center"| 2007 || ''Spris'' || |- | align="center"| 2007 || ''Crown "Big Pie"'' || |- | align="center"| 2006 || ''KTF SHOW'' || |- | align="center"| 2006 || ''Korean Air'' || |- | align="center"| 2006 || ''LG Electronics'' || |- | align="center"| 2006 || ''Micro Sports (Xapón)'' || |- | align="center"| 2006 || ''Lipton Ice Tea'' || |- | align="center"| 2006 || ''Pizza Hut'' || |- | align="center"| 2005 || ''Sk Telecom JUNE'' || |} === Eventos === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Títulu !! Notes |- | align="center"| 2018 || ''My Day - Fan Meeting'' || <ref>[https://hellokpop.com/event/park-min-young-fan-meeting-my-day/ Park Min Young To Hold Her First Ever Fan Meeting In October]</ref> |} == Sofitu a obres de caridá == En [[2011]] participó xunto a [[Kim Sun-a|Kim Sun-ah]], Sung Yuri y otros artistes al emprestar les sos voces y talentos p'afalar a les persones con diabetes en sofitu al Día Internacional en Contra de la Diabetes.<ref>[https://www.soompi.com/2011/11/02/kim-sun-ah-sung-yuri-park-min-young-and-other-king-kong-entertainment-artists-participate-in-diabetes-campaign/ Kim Sun Ah, Sung Yuri, Park Min Young and Other King Kong Entertainment Artists Participate in Diabetes Campaign]</ref> == Premios y nominaciones == {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !! Categoría !! Premios !! Series !! Resultáu |- | [[2018]] || ''K-Star Award'' || rowspan="1" align="center"| APAN STAR Award || rowspan="1" align="center"| - || style="background: #FFFDD0" | pendiente |- | [[2017]] || ''Best Celebrity Award'' || rowspan="1" align="center"| 2nd Asia Artist Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Queen for Seven Days]]'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganó''' |- | [[2017]] || ''Excellence Award, Actress in a Mid-length Drama'' || rowspan="1" align="center"| KBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Queen for Seven Days]]'' || style="background: #ffdddd" | ''Nomada'' |- | [[2016]] || ''Top Excellence Award, Actress in a Genre Drama'' || rowspan="1" align="center"| 2016 SBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Remember: War of the Son|Remember]]'' || style="background: #ffdddd" | ''Nomada'' |- | [[2016]] || ''Best Couple Award'' <small>(xuntu a [[Ji Chang-wook]])</Small> || rowspan="1" align="center"| 4th Annual DramaFever Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Healer]]'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganaron''' |- | [[2015]] || ''Asia Special Award, Actress'' || rowspan="1" align="center"| 10th Asia Model Festival Award || rowspan="1" align="center"| - || style="background: #ddffdd" | '''Ganó'''<ref>[http://amfoc.org/en/yim-siwan-park-minyoung-asia-special-award-winner/ 2015 Asia Model Awards 'Asia Specia Award Lim Si Wan & Park Min Yeong']</ref> |- | [[2014]] || ''Excellence Award, Actress in a Mid-length Drama'' || rowspan="1" align="center"| KBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Healer]]'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganó'''<ref>[https://www.hancinema.net/kbs-drama-awards-2014-winners-77095.html KBS Drama Awards 2014 Winners]</ref> |- | [[2014]] || ''Best Couple Award'' <small>(xuntu a [[Ji Chang-wook]])</Small> || rowspan="1" align="center"| KBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Healer]]'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganaron'''<ref>[http://kpopherald.koreaherald.com/view.php?ud=201501011800488045423_2&ACE_SEARCH=1 Park Min-young, Ji Chang-wook snag Best Couple Award]</Ref> |- | [[2014]] || ''Excellence Award, Actress in a Miniseries'' || rowspan="1" align="center"| MBC Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''A New Leaf'' || style="background: #ffdddd" | ''Nomada'' |- | [[2012]] || ''Fashion Artist Award'' || rowspan="1" align="center"| 12th Top Chinese Music Award || rowspan="1" align="center"| - || style="background: #ddffdd" | '''Ganó'''<ref>[http://english.chosun.com/site/data/html_dir/2012/04/17/2012041701032.html Park Min-young Remaneces as Asian Fashion Icon]</ref> |- | [[2011]] || ''Excellence Award, Actress in a Mid-length Drama'' || rowspan="1" align="center"| KBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Glory Jane]]'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganó''' |- | [[2011]] || ''Top Excellence Actress'' || rowspan="1" align="center"| KBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Glory Jane]]'' || style="background: #ffdddd" | ''Nomada'' |- | [[2011]] || ''Popularity Award'' || rowspan="1" align="center"| SBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[City Hunter (serie de televisión)|City Hunter]]'' || style="background: #ffdddd" | ''Nomada'' |- | [[2011]] || ''Best Couple Award'' <small>(xuntu a [[Lee Min Ho|Lee Min-ho]])</small> || rowspan="1" align="center"| SBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[City Hunter (serie de televisión)|City Hunter]]'' || style="background: #ffdddd" | ''Nomaos'' |- | [[2011]] || ''Excellence Award, Actress in a Drama Special'' || rowspan="1" align="center"| SBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[City Hunter (serie de televisión)|City Hunter]]'' || style="background: #ffdddd" | ''Nomada'' |- | [[2011]] || ''Best Actress'' || rowspan="1" align="center"| 4th Korea Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Sungkyunkwan Scandal]] y [[City Hunter (serie de televisión)|City Hunter]]'' || style="background: #ffdddd" | ''Nomada'' |- | [[2011]] || ''Outstanding Korean Actress'' || rowspan="1" align="center"| 6th Seoul International Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Sungkyunkwan Scandal]]'' || style="background: #ffdddd" | ''Nomada'' |- | [[2011]] || ''Best Actress (TV)'' || rowspan="1" align="center"| 47th Baeksang Arts Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Sungkyunkwan Scandal]]'' || style="background: #ffdddd" | ''Nomada'' |- | [[2010]] || ''Premiu Excelencia Drama Novela - Actriz'' || rowspan="1" align="center"| KBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Sungkyunkwan Scandal]]'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganó''' |- | [[2010]] || ''Premiu Netizen'' || rowspan="1" align="center"| KBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Sungkyunkwan Scandal]]'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganó''' |- | [[2010]] || ''Meyor Pareya'' <small>(al pie de Park Yoo-chun)</small> || rowspan="1" align="center"| KBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Sungkyunkwan Scandal]]'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganaron''' |- | [[2010]] || ''Meyor Actriz (Mediu Tiempu)'' || rowspan="1" align="center"| KBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[Sungkyunkwan Scandal]]'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganó''' |- | [[2008]] || ''Especial Drama/Única Actuación'' || rowspan="1" align="center"| KBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''Hometown of Legends: Gumiho'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganó'''<ref>[http://www.kbs.co.kr/drama/2008award/about/recipient.html 2008 KBS Drama Awards]</ref> |- | [[2008]] || ''Best New Actress (TV)'' || rowspan="1" align="center"| 44th Baeksang Arts Award || rowspan="1" align="center"| ''[[I Am Sam (serie de televisión)|I Am Sam]]'' || style="background: #ffdddd" | ''Nomada'' |- | [[2008]] || ''Model Award'' || rowspan="1" align="center"| 2nd Asia Model Festival Award || rowspan="1" align="center"| - || style="background: #ddffdd" | '''Ganó''' |- | [[2007]] || ''Meyor Actriz Revelación'' || rowspan="1" align="center"| KBS Drama Award || rowspan="1" align="center"| ''[[I Am Sam (serie de televisión)|I Am Sam]]'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganó'''<ref>[https://www.hancinema.net/2007-year-end-korean-drama-awards-round-up-11960.html 2007 Year-end Korean drama awards round-up]</ref> |- | [[2007]] || ''Meyor Actriz Revelación, Categoría Sitcom'' || rowspan="1" align="center"| MBC Entertainment Award || rowspan="1" align="center"| ''Unstoppable High Kick!'' || style="background: #ddffdd" | '''Ganó''' |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Park Min-young}} * {{IMDb nome|4464149|Park Min-young}} * [http://kingkongent.com/star/pmyeong/ Perfil Oficial de Park Min Young] (Coreanu) {{NF|1987||Park Min-young}} {{Tradubot|Park Min-young}} [[Categoría:Actores y actrices de televisión de Corea del Sur]] [[Categoría:Actores y actrices de televisión]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] h3b4o1ovb2gvmxdf9di9o4z05vt72id 0 153190 3709250 3709069 2022-08-18T13:34:57Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{edificiu}} L''''Aeropuertu Internacional Logan de Boston''' {{Etimoloxía|inglés|Logan International Airport}} {{códigos aeroportuarios}} atopar na ciudá de [[Boston (Massachusetts)|Boston]], estáu de [[Massachusetts]], nos [[Estaos Xuníos]]. L'aeropuertu tien 6 pistes d'aterrizaxe y puede emplegar aproximao a 16,000 persones. Ye'l mayor aeropuertu de [[Nueva Inglaterra]] y l'aeropuertu númberu 19 tocantes a actividá, en tou Estaos Xuníos, con 13.5 millones de pasaxeros nun añu y algamando 28 millones de pasaxeros nel añu 2011. Logan opera con diverses aereollinies, tales como [[JetBlue Airways]], [[Delta Air Lines]], [[United Airlines]], [[American Airlines]], [[Southwest Airlines]], múltiples aereollinies europees, ente munches otres, con destinos tantu dientro como fora de los Estaos Xuníos escontra Asia, Europa, Caribe, Islles Cabo Verde y Méxicu. == Historia == Orixinalmente llamáu Aeropuertu de Boston, Logan abrió'l [[8 de setiembre]] de [[1923]] y foi usáu nun principiu pola guardia aérea de Massachusetts y pol exércitu d'Estaos Xuníos. Hasta esi tiempu, yera conocíu como '''Jeffery Field'''. Los primeros vuelos comerciales, fueron empecipiaos por '''Colonial Air Transport''' ente Boston y la ciudá de Nueva York, en 1927. Foi l'aeropuertu d'orixe de los vuelos 11 d'[[American Airlines]] y 175 d'[[United Airlines]] dambos secuestraos depués del despegue y estrellaos nes Torres Ximielgues del [[World Trade Center]], en 2001. == Aereollinies y destinos == === Destinos nacionales === [[Ficheru:BOSdomestic&canada.png|thumb|Mapa de destinos nacionales, de Canadá y Bermudes.]] [[Ficheru:Ibbos.png|thumb|Un Airbus A340-300 d'Iberia aterrizando nel aeropuertu.]] [[Ficheru:American N980AN 737-800.jpg|thumb|Un [[Boeing 737-800]] d'[[American Airlines]] rodando en Logan.]] [[Ficheru:N805SY (6544751111).jpg|thumb|Un [[Boeing 737-800]] de [[Sun Country Airlines]] en Logan N805SY.]] [[Ficheru:D-ABTE.jpg|thumb|Un [[Boeing 747-400]] de [[Lufthansa]] rodando nel aeropuertu.]] [[Ficheru:N537UA (6544739653).jpg|thumb|Un [[Boeing 757|Boeing 757-200]] d'[[United Airlines]] rodando.]] [[Ficheru:Jetblueboston.JPG|thumbnail|right|Un [[Embraer 190]] de JetBlue; l'aereollinia más grande del aeropuertu.]] [[Ficheru:N812NW (6544781135).jpg|thumb|right| Un [[Airbus A330|A330-300]] de [[Delta Air Lines]] aterrizando en Logan, coles cases vecines de [[Winthrop (Massachusetts)|Winthrop]] visibles al fondu.]] [[Ficheru:British Airways 747 (Oneworld livery).jpg|thumb|right| Un [[Boeing 747-400]] de [[British Airways]] con colores de l'alianza [[Oneworld]].]] [[Ficheru:Logan Airport aerial view.jpg|thumb|Vista aérea del aeropuertu.]] {|{{tablaguapa}} style="font-size: 85%" width="800" align=center !rowspan="1"|Ciudá||rowspan="1"|Nome del Aeropuertu||rowspan="1"|Aereollinies |- !colspan="6"|{{USA}} |- |[[Atlanta]]||[[Aeropuertu Internacional Hartsfield Jackson]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] |- |[[Atlantic City (Nueva Jersey)|Atlantic City]]||[[Aeropuertu Internacional de Atlantic City]]||{{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Austin]]||[[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] |- |[[Baltimore]]||[[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] |- |[[Buffalo (Nueva York)|Buffalo]]||[[Aeropuertu Internacional Buffalo Niagara]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Burbank]]|| [[Aeropuertu Bob Hope]]|| {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] (empecipia'l 5 de setiembre de 2018)<ref>{{cita web |url=https://patch.com/california/hollywood/jetblue-adds-flights-hollywood-burbank-airport |títulu=JetBlue Adds Flights to Hollywood Burbank Airport |publicación=patchhollywood.com |fecha=abril de 2018 |fechaaccesu=24 d'abril de 2018}}</ref> |- |[[North Charleston|Charleston]]||[[Aeropuertu Internacional de Charleston]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Charlotte]]||[[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas]]||{{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |rowspan="2"|[[Chicago]]||[[Aeropuertu Internacional O'Hare]]||{{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[United Express]] |- |[[Aeropuertu Internacional Midway]]||{{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] |- |[[Cincinnati]]||[[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Aeropuertu Internacional de Cincinnati]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] |- |[[Cleveland]]||[[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[United Express]] |- |[[Columbus (Ohio)|Columbus]]||[[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] |- |rowspan="2"|[[Dallas]]||[[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth]]||{{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Aeropuertu Dallas Love]]||{{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] |- |[[Denver]]||[[Aeropuertu Internacional de Denver]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |[[Detroit]]||[[Aeropuertu Internacional de Detroit]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Filadelfia]]||[[Aeropuertu Internacional de Filadelfia]]||{{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] (empecipia'l 1 d'ochobre de 2018)<ref>https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/278651/delta-adds-boston-philadelphia-service-from-oct-2018/</ref> / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Fort Lauderdale]]||[[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] |- |[[Fort Myers (Florida)|Fort Myers]]||[[Aeropuertu Internacional Southwest Florida]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Harrisburg]]||[[Aeropuertu Internacional de Harrisburg]]||{{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] |- |[[Hayden (Colorado)|Hayden]]|| [[Aeropuertu Rexonal de Yampa Valley]]|| {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 15 d'avientu de 2018)<ref>{{cita web |url=https://www.usatoday.com/story/travel/flights/todayinthesky/2018/04/25/jetblue-adds-ontario-steamboat-springs-bozeman-long-beach/550031002/ |títulu=JetBlue adds western flights, but cuts flights at Long Beach |publicación=Usatoday.com |fecha=mayu de 2018 |fechaaccesu=5 de mayu de 2018}}</ref> |- |[[Honolulu]]||[[Aeropuertu Internacional de Honolulu]]||{{Bandera|USA}} [[Hawaiian Airlines]] (empecipia'l 4 d'abril de 2019)<ref>{{cita publicación |url=https://www.bostonglobe.com/business/2018/09/13/boston-will-soon-have-direct-flights-honolulu/T3SkcebZBNmMjoE8poBWCM/story.html |títulu=Boston will soon have direct flights to Honolulu - The Boston Globe|work=BostonGlobe.com|fechaaccesu=14 de setiembre de 2018}}</ref> |- |rowspan="2"|[[Houston]]||[[Aeropuertu Intercontinental George Bush]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |[[Aeropuertu William P. Hobby]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] |- |[[Indianapolis]]||[[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] |- |[[Jacksonville (Florida)|Jacksonville]]||[[Aeropuertu Internacional de Jacksonville]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Kansas City]]||[[Aeropuertu Internacional de Kansas City]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] |- |[[Las Vegas]]||[[Aeropuertu Internacional McCarran]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] (reinicia'l 1 d'ochobre de 2018)<ref>{{cita publicación |url=https://www.usatoday.com/story/travel/flights/todayinthesky/2018/03/19/delta-air-lines-adds-cross-country-boston-las-vegas-route/438894002/ |títulu=Boston-Las Vegas: Delta Air Lines adds new cross-country route |publicación=Usatoday.com |fecha=marzu de 2018 |fechaaccesu=21 d'abril de 2018}}</ref> / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] |- |[[Long Beach (California)|Long Beach]]||[[Aeropuertu de Long Beach]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Los Angeles]]||[[Aeropuertu Internacional de Los Angeles]]||{{Bandera|USA}} [[Alaska Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |[[Martha's Vineyard]]||[[Aeropuertu de Martha's Vineyard]]||{{Bandera|USA}} [[Cape Air]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' |- |[[Miami]]||[[Aeropuertu Internacional de Miami]]||{{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] |- |[[Milwaukee]]||[[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] |- |[[Minneapolis]]||[[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[Sun Country Airlines]] |- |[[Myrtle Beach]]||[[Aeropuertu Internacional de Myrtle Beach]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] |- |[[Nantucket]]||[[Aeropuertu Memorial de Nantucket]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' |- |[[Nashville]]||[[Aeropuertu Internacional de Nashville]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] |- |[[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]]||[[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[United Express]] |- |[[Norfolk (Virginia)|Norfolk]]||[[Aeropuertu Internacional de Norfolk]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] |- |[[Nueva Orleans]]||[[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |rowspan="2"|[[Nueva York]]||[[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy]]||{{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Aeropuertu LaGuardia]]||{{Bandera|USA}} [[Envoy|American Airlines Shuttle]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection|Delta Shuttle]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Oakland (California)|Oakland]]||[[Aeropuertu Internacional d'Oakland]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' |- |[[Orlando (Florida)|Orlando]]||[[Aeropuertu Internacional d'Orlando]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] |- |[[Phoenix]]||[[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor]]||{{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Pittsburgh]]||[[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh]]||{{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] (remata'l 18 d'avientu de 2018)<ref>{{cita publicación |url=http://www.post-gazette.com/business/development/2018/08/07/American-Airlines-to-end-nonstop-flights-from-Pittsburgh-to-Boston-in-December/stories/201808070057 |títulu=American Airlines to end nonstop flights from Pittsburgh to Boston in December|work=Pittsburgh Post-Gazette|fechaaccesu=8 d'agostu de 2018 |idioma=en}}</ref> / {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Portland]]||[[Aeropuertu Internacional de Portland]]||{{Bandera|USA}} [[Alaska Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' |- |[[Raleigh (Carolina del Norte)|Raleigh]]||[[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Richmond (Virginia)|Richmond]]||[[Aeropuertu Internacional de Richmond]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Rochester, New York|Rochester]]||[[Aeropuertu Internacional de Greater Rochester]]||{{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] |- |[[Sacramento (California)|Sacramento]]||[[Aeropuertu Internacional de Sacramento]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' |- |[[Salt Lake City]]||[[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[San Diego (California)|San Diego]]||[[Aeropuertu Internacional de San Diego]]||{{Bandera|USA}} [[Alaska Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Saint Louis (Missouri)|Saint Louis]]||[[Aeropuertu Internacional Lambert]]||{{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] |- |[[San Francisco (California)|San Francisco]]||[[Aeropuertu Internacional de San Francisco]]||{{Bandera|USA}} [[Alaska Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Virgin America]] |- |[[San José (California)|San José]]||[[Aeropuertu Internacional de San José]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Sarasota]]||[[Aeropuertu Internacional de Sarasota-Bradenton]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' |- |[[Savannah]]||[[Aeropuertu Internacional de Savannah/Hilton Head]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Seattle]]||[[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma]]||{{Bandera|USA}} [[Alaska Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Siracusa (Nueva York)|Siracusa ]]||[[Aeropuertu Syracuse Hancock]]||{{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] |- |[[Tampa]]||[[Aeropuertu Internacional de Tampa]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] '''(Estacional)''' |- |rowspan="2"|[[Washington D.C.]]||[[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[United Express]] |- |[[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington]]||{{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Airlines Shuttle]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[West Palm Beach]]||[[Aeropuertu Internacional de Palm Beach]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[Spirit Airlines]] '''(Estacional)''' |- |} === Destinos internacionales === {|{{tablaguapa}} style="font-size: 85%" width="800" align=center !rowspan="1"|Ciudaes por países||rowspan="1"|Nome del Aeropuertu||rowspan="1"|Aereollinies |- ! colspan="4" |[[América del Norte]] |- | colspan="3" |{{CAN}} |- |[[Halifax]]||[[Aeropuertu Internacional de Halifax-Stanfield|Aeropuertu Internacional de Halifax]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |[[Montreal]]||[[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau|Aeropuertu Pierre Elliott Trudeau]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |[[Ottawa]]||[[Aeropuertu Internacional de Ottawa]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] |- |rowspan="2"|[[Toronto]]||[[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |[[Aeropuertu Toronto City Centre]]||{{Bandera|CAN}} [[Porter Airlines]] |- |[[Vancouver]]||[[Aeropuertu Internacional de Vancouver]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' |- | colspan="3" |{{MEX}} |- |[[Cancún]]||[[Aeropuertu Internacional de Cancún]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Ciudá de Méxicu]]||[[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu]]||{{Bandera|MEX}} [[Aeroméxico]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] (empecipia'l 25 d'ochobre de 2018)<ref name=JetblueMEx /> |- ! colspan="4" |[[América Central|Centroamérica]] y [[Caribe (rexón)|El Caribe]] |- | colspan="3" |{{Bandera|Aruba}} [[Aruba]] |- |[[Oranxestad (Aruba)|Oranxestad]]||[[Aeropuertu Internacional Reina Beatrix]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- | colspan="3" |{{BAH}} |- |[[Nasáu]]||[[Aeropuertu Internacional Lynden Pindling]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- | colspan="3" |{{BER}} |- |[[Hamilton (Bermudes)|Hamilton]]||[[Aeropuertu Internacional L.F. Wade]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- | colspan="3" |{{CRC}} |- |[[Liberia (Costa Rica)|Liberia]]||[[Aeropuertu Internacional Daniel Oduber]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' |- | colspan="3" |{{CUB}} |- |[[L'Habana]]||[[Aeropuertu Internacional José Martí]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] (empecipia'l 10 de payares de 2018)<ref name=JetblueMEx>{{cita web |url=http://enelaire.mx/jetblue-espande-servicios-a-mexico/|títulu=JetBlue espande servicios a Méxicu|editorial=EnElAire|fecha=mayu de 2018|fechaaccesu=9 de mayu de 2018}}</ref> |- | colspan="3" |{{El Salvador}} |- |[[San Salvador]]||[[Aeropuertu Internacional d'El Salvador]]||{{Bandera|El Salvador}} [[Avianca (El Salvador)|Avianca El Salvador]] |- | colspan="3" |{{HAI}} |- |[[Puertu Príncipe]]||[[Aeropuertu Internacional Toussaint Louverture]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' |- | colspan="3" |{{Bandera|Islles Caimán}} [[Islles Caimán]] |- |[[George Town (Islles Caimán)|George Town]]||[[Aeropuertu Internacional Owen Roberts]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' |- | colspan="3" |{{Bandera|Islles Turques y Caicos}} [[Islles Turques y Caicos]] |- |[[Providenciales]]||Aeropuertu Internacional de Providenciales||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{Bandera2|Islles Vírxenes Americanes}} |- |[[Saint Thomas (Islles Virxes)|Saint Thomas]] ||[[Aeropuertu Internacional Cyril E. King]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] (reinicia'l 14 de febreru de 2019)<ref name="caribjournal.com">https://www.caribjournal.com/.../jetblue-relaunching-st-maarten-st-thomas-flights-from-boston</ref> |- | colspan="3" |{{JAM}} |- |[[Montego Bay]]||[[Aeropuertu Internacional Sir Donald Sangster]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] '''(Estacional)''' |- | colspan="3" |{{PAN}} |- |[[Ciudá de Panamá]]||[[Aeropuertu Internacional de Tocumen]]||{{Bandera|PAN}} [[Copa Airlines]] |- | colspan="3" |{{PUR}} |- |[[San Xuan (Puertu Ricu)|San Xuan]]||[[Aeropuertu Internacional Luis Muñoz Marín]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- | colspan="3" |{{DOM}} |- |[[Puerto Plata]]||[[Aeropuertu Internacional de Puerto Plata Gregorio Luperón]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' |- |[[Punta Cana]]||[[Aeropuertu Internacional de Punta Cana]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] / {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Santiago de los Caballeros]]||[[Aeropuertu Internacional del Cibao]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- |[[Santu Domingu]]||[[Aeropuertu Internacional Les Américas]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] |- | colspan="3" |{{Bandera|Santa Llucía}} [[Santa Llucía]] |- |[[Santa Llucía]]||[[Aeropuertu Internacional Hewanorra]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' |- | colspan="3" |{{Bandera|Sint Maarten}} [[Sint Maarten]] |- |[[Philipsburg]]||[[Aeropuertu Internacional Princesa Xuliana]]||{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] '''(Estacional)''' (reinicia'l 16 de febreru de 2019)<ref>{{cita web |títulu=Saint Maarten's New JetBlue Mint Flights are a Big Score for Island, Neighbors |fecha=xunetu de 2018|author=Joe Pike|url=https://www.travelpulse.com/news/destinations/saint-maarten-s-new-jetblue-mint-flights-are-a-big-score-for-island-neighbors.html}}</ref> |- ! colspan="4" |[[América del Sur|Sudamérica]] |- | colspan="3" |{{BRA|Brazil=}} |- |[[São Paulo]]||[[Aeropuertu Internacional de São Paulo-Guarulhos]] ||{{Bandera|BRA}} [[LATAM (Brasil)|LATAM Brasil]] |- | colspan="3" |{{COL}} |- |[[Bogotá]]||[[Aeropuertu Internacional El Dorado]]||{{Bandera|COL}} [[Avianca]] |- ! colspan="4" |[[Europa]] |- | colspan="3" |{{GER}} |- |[[Frankfurt del Main]]||[[Aeropuertu de Frankfurt del Main]]||{{Bandera|GER}} [[Lufthansa]] |- |[[Munich]]||[[Aeropuertu Internacional de Múnich]]||{{Bandera|GER}} [[Lufthansa]] |- | colspan="3" |{{BEL}} |- |[[Bruxeles]]||[[Aeropuertu de Bruxeles]]|| {{Bandera|DAN}} [[Primer Air]] (empecipia'l 9 de mayu de 2018)<ref>{{cita web |url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/280171/primer-air-adds-brussels-us-routes-in-s19/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180822|títulu=Primer Air adds Brussels – US routes in S19|editorial=Routes Online|fecha=agostu de 2018|fechaaccesu=22 d'agostu de 2018}}</ref> |- | colspan="3" |{{DAN}} |- |[[Copenḥague]]||[[Aeropuertu de Copenḥague-Kastrup]]|| {{Bandera|SWE}} [[Scandinavian Airlines]] |- | colspan="3" |{{bandera2|Cabu Verde}} |- |[[Praia]]||[[Aeropuertu Internacional Nelson Mandela]]||'''(Estacional)''' {{bandera|POR}} [[SATA Air Açores|Azores Airlines]] |- | colspan="3" |{{ESP}} |- |[[Madrid]]||[[Aeropuertu de Madrid-Barajas]]||{{bandera|ESP}} [[Air Europa]] / {{Bandera|ESP}} [[Iberia (aereollinia)|Iberia]] '''(Estacional)''' |- |[[Barcelona]]||[[Aeropuertu de Barcelona-El Prat]]||{{bandera|POR}} [[SATA Air Açores|Azores Airlines]] '''(Vía [[Aeropuertu Juan Pablo II|PDL]])''' / {{Bandera|ESP}} [[LEVEL]] '''(Estacional)''' |- | colspan="3" |{{FRA}} |- |[[París]]||[[Aeropuertu de París-Charles de Gaulle]]||{{Bandera|USA}} [[American Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|FRA}} [[Air France]] / {{Bandera|NOR}} [[Norwegian Air Shuttle]] / {{Bandera|DAN}} [[Primer Air]] |- | colspan="3" |{{IRE}} |- |[[Dublín]]||[[Aeropuertu de Dublín]]||{{Bandera|IRE}} [[Aer Lingus]] / {{bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] '''(Estacional)''' |- |[[Shannon]]||[[Aeropuertu Internacional de Shannon]]||{{Bandera|IRE}} [[Aer Lingus]] |- | colspan="3" |{{ISL}} |- |[[Reikiavik]]||[[Aeropuertu Internacional de Keflavík]]||{{Bandera|ISL}} [[Icelandair]] / {{Bandera|ISL}} [[WOW Air]] |- | colspan="3" |{{ITA}} |- |[[Roma]]||[[Aeropuertu de Roma-Fiumicino]]||{{Bandera|ITA}} [[Alitalia]] |- | colspan="3" |{{NED}} |- |[[Ámsterdam]]||[[Aeropuertu d'Ámsterdam-Schiphol]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|NED}} [[KLM Royal Dutch Airlines|KLM]] (reinicia'l 31 de marzu de 2019)<ref>{{cita web |url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/279813/klm-resumes-boston-service-in-s19/ |títulu=KLM resumes Boston service in S19 |publicación=Routes Online |fecha=xunetu de 2018 |fechaaccesu=17 d'agostu de 2018}}</ref> |- | colspan="3" |{{POR}} |- |[[Lisboa]]||[[Aeropuertu de Lisboa]]||{{Bandera|POR}} [[SATA Air Açores|Azores Airlinesl]] / {{Bandera|POR}} [[TAP Portugal]] |- |[[Ponta Delgada]]||[[Aeropuertu Juan Pablo II]]||{{Bandera|POR}} [[SATA Air Açores|Azores Airlines]] |- | colspan="3" |{{UK}} |- |rowspan="3"|[[Londres]]||[[Aeropuertu de Londres-Heathrow]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|UK}} [[British Airways]] / {{Bandera|UK}} [[Virgin Atlantic]] |- |[[Aeropuertu de Londres-Gatwick]]||{{Bandera|NOR}} [[Norwegian Air Shuttle]] |- |[[Aeropuertu de Londres-Stansted]]||{{Bandera|DAN}} [[Primer Air]] |- |[[Mánchester]]||[[Aeropuertu Internacional de Mánchester]]|| {{Bandera|UK}} [[Thomas Cook Airlines]] '''(Estacional)''' (remata'l 21 de setiembre de 2018)<ref>{{cita web |url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/280105/thomas-cook-uk-suspends-manchester-boston-in-s19/ |títulu=Thomas Cook UK suspends Manchester – Boston in S19 |publicación=Routes Online |fecha=xunetu de 2018 |fechaaccesu=17 d'agostu de 2018}}</ref> / {{Bandera|UK}} [[Virgin Atlantic]] |- | colspan="3" |{{CHE}} |- |[[Zurich]]||[[Aeropuertu Internacional de Zurich]]||{{Bandera|CHE}} [[Swiss International Air Lines]] |- | colspan="3" |{{TUR}} |- |[[Istambul]]||[[Aeropuertu Internacional Atatürk]]||{{Bandera|TUR}} [[Turkish Airlines]] |- ! colspan="4" |[[Asia]] |- | colspan="3" |{{CHN}} |- |[[Chengdu]]||[[Aeropuertu Internacional de Chengdu-Shuangliu]]||{{Bandera|CHN}} [[Sichuan Airlines]] (empecipia'l 17 d'avientu de 2018)<ref>{{cita publicación |url=http://aeronauticsonline.com/sichuan-airlines-applies-for-boston-flight/ |títulu=Sichuan Airlines applies for Boston flight |publicación=Aeronautics Aviation News & Media |fecha=xunu de 2018 |fechaaccesu=17 de xunu de 2018}}</ref> |- |[[Beixín]]||[[Aeropuertu Internacional de Beixín-Capital]]||{{Bandera|CHN}} [[Hainan Airlines]] |- |[[Shanghai]]||[[Aeropuertu Internacional de Shanghai-Pudong]]||{{Bandera|CHN}} [[Hainan Airlines]] |- | colspan="3" |{{KOR}} |- |[[Seúl]]||[[Aeropuertu Internacional d'Incheon]]||{{Bandera|KOR}} [[Korean Air]] (empecipia'l 12 d'abril de 2019)<ref>{{cita web |títulu=A new yera for Delta Air Lines and Korean Air: Boston to Seoul an aviation first |url=https://www.eturbonews.com/229803/a-new-yera-for-delta-airlines-and-korean-air-boston-to-seoul-an-aviation-first |fechaaccesu=6 d'agostu de 2018}}</ref> |- | colspan="3" |{{UAE}} |- |[[Dubái]]||[[Aeropuertu Internacional de Dubái]]||{{Bandera|EAX}} [[Emirates]] |- | colspan="3" |{{HKG}} |- |[[Ḥong Kong]]||[[Aeropuertu Internacional de Hong Kong]]||{{Bandera|HKG}} [[Cathay Pacific]] |- | colspan="3" |{{ISR}} |- |[[Tel Aviv]]||[[Aeropuertu Internacional Ben Gurión]]||{{Bandera|ISR}} [[El Al]] |- | colspan="3" |{{JPN}} |- |[[Tokiu]]||[[Aeropuertu Internacional de Narita]]||{{Bandera|JPN}} [[Japan Airlines]] |- | colspan="3" |{{Bandera|QAT}} [[Qatar]] |- |[[Doḥa]]||[[Aeropuertu Internacional Hamad]]||{{Bandera|QAT}} [[Qatar Airways]] |- |} == Tráficu añal == {| {{tablaguapa}} style="width:400px;" |+ Tráficu añal<ref name="Massport Statistics" /> |- ! style="width:75px"| !! style="width:100px"| Pasaxeros !! style="width:75px"| Cambéu porcentual!! style="width:125px"| Operaciones aérees !! style="width:100px"| Carga<br>(tonelaes) |- !1998 |26,526,708 || || 507,449 || 701,921 |- !1999 |27,052,078 || {{creciente}} 2.0% || 494,816 || 712,084 |- !2000 |27,726,833 || {{creciente}} 2.5% || 487,996 || 726,174 |- !2001 |24,474,930 || {{creciente}} 11.7% || 463,125 || 672,399 |- !2002 |22,696,141 || {{creciente}} 7.3% || 392,079 || 694,805 |- !2003 |22,791,169 || {{creciente}} 0.4% || 373,304 || 672,419 |- !2004 |26,142,516 || {{creciente}} 14.7% || 405,258 || 679,637 |- !2005 |27,087,905 || {{creciente}} 3.6% || 409,066 || 670,759 |- !2006 |27,725,443 || {{creciente}} 2.4% || 406,119 || 639,534 |- !2007 |28,102,455 || {{creciente}} 1.4% || 399,537 || 652,654 |- !2008 |26,102,651 || {{decreciente}} 7.1% || 371,604 || 621,567 |- !2009 |25,512,086 || {{decreciente}} 2.3% || 345,306 || 666,888 |- !2010 |27,428,962 || {{creciente}} 7.5% || 352,643 || 670,190 |- !2011 |28,907,938 || {{creciente}} 5.4% || 368,987 || 684,606 |- !2012 |29,325,617 || {{creciente}} 1.4% || 354,869 || 684,875 |- !2013 |30,318,631 || {{creciente}} 3.4% || 361,339 || 691,229 |- !2014 |31,634,445 || {{creciente}} 4.7% || 363,797 || 695,123 |- !2015 |33,449,580 || {{creciente}} 5.7% || 372,930 || 684,970 |- !2016 |36,288,042 || {{creciente}} 8.5% || 391,222 || 703,786 |- !2017 |38,412,419 || {{creciente}} 5.9% || 401,371|| 679,408 |} == Aeropuertos cercanos<ref>{{cita web |url=https://www.aeropuertos.net/aeropuerto-internacional-logan/|títulu=Aeropuertu Internacional Logan (BOS)|fecha = mayu de 2017 |fechaaccesu=18 de mayu de 2017 |formatu= }}</ref> == * [[Aeropuertu Municipal de Provincetown]] (72km) * [[Aeropuertu Rexonal de Manchester-Boston]] (73km) * Aeropuertu de Fall River (76km) * [[Aeropuertu T.F Green]] (78km) * [[Aeropuertu Municipal Barnstable]] (98km) == Ver tamién == * [[Aeropuertos del mundu]] * [[Aeropuertos de los Estaos Xuníos|Aeropuertos d'Estaos Xuníos]] * [[Aeropuertos más importantes d'Estaos Xuníos]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commons category|Logan International Airport}} * [http://www.massport.com/logan-airport/ Páxina oficial del BOS] (n'inglés) * [http://www.dot.gov/ Sitiu oficial del Departamentu de Tresporte de los Estaos Xuníos] (n'inglés) * [http://www.faa.gov/ Alministración Federal d'Aviación] (n'inglés) * [https://aeronav.faa.gov/d-tpp/1810/00058AD.PDF Diagrama del aeropuertu de la FAA] ([[PDF]]), n'efeutu el [[13 de setiembre]] de [[2018]] * {{FAA-procedures|BOS}} * {{WAD|KBOS}} * {{NWS-actual|KBOS}} * {{FR|KBOS}} * {{AirNav|KBOS}} * {{GCM|KBOS}} * {{ASN|BOS}} * {{US-airport|BOS}} {{Tradubot|Aeropuerto Internacional Logan}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos internacionales d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Edificios de Massachusetts]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 9cor96m9g1t9kdn5cuw1y6v2pubi65b 0 153307 3709259 3709071 2022-08-18T13:35:51Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'aeropuertu |nome = Aeropuertu Internacional d'Edmonton |nome_nativu = Edmonton International Airport |imaxe = Edmonton International Airport.jpg |mapa_loc = Alberta |pie_mapa_loc = Llocalización del Aeropuertu en Alberta |IATA = YEG |ICAO = CYEG |tipu = Públicu |propietariu = Transport Canada |operador = Edmonton Rexonal Airports Authority |ciudá_sirve = [[Edmonton]], [[Alberta]], [[Canadá]] |allugamientu = |elevación_p = 2,373 |elevación_m = 723 |sitio_web = [http://web.archive.org/web/http://www.edmontonairports.com www.edmontonairports.com] |p1-númberu = 02/20 |p1-llargor-p = 11.000 |p1-llargor-m = 3,353 |p1-superficie = [[Asfaltu]] |p2-númberu = 12/30 |p2-llargor-p = 10,200 |p2-llargor-m = 3,109 |p2-superficie = Asfalto |estadística_añu = 2017 |estadística1 = Operaciones aérea |datos_estadística1 = 138,664 |estadística2 = Movimientu de pasaxeru |datos_estadística2 = 7,807,384 |nota = Fuentes: Fuentes d'esta plantiya. }} L''''Aeropuertu Internacional d'Edmonton''' {{Etimoloxía|inglés|Edmonton International Airport}} {{códigos aeroportuarios}} ye'l puertu d'entrada de pasaxeros y carga principal d'[[Edmonton]], [[Alberta]], [[Canadá]]; ye tamién l'hub de [[Central Mountain Air]], [[Northwestern Air]] y [[Northern Air]]. Ye'l quintu aeropuertu de mayor ocupación de Canadá con al respective de pasaxeros y el decimoterceru más ocupáu en términos d'operaciones aérees. Alcuéntrase 26 km al sudeste del centru de la ciudá d'Edmonton; nel 2008 6.5 millones de pasaxeros pasaron por esti puertu. Ye'l tercer hub de mayor ocupación pa [[WestJet]], y tamién ye una ciudá focu p'[[Air Canada]] y [[Air Canada Express]]. L'Aeropuertu Internacional d'Edmonton atopar na Rexón Capital d'Edmonton, cerca de los pueblos de Devon y Beaumont, la ciudá de Leduc, y ye vecín al parque industrial Nisku, Alberta. Atopar al oeste de l'Autopista Queen Elizabeth II, al sur de l'Autopista 19, y a 1,6 [[km]] al norte de l'Autopista 39. Dientro del radiu inmediatu del aeropuertu pueden topase hoteles, estacionamientos con tresporte al aeropuertu y otros medios de tresporte públicu. L'Aeropuertu Internacional d'Edmonton ye unu de los 8 aeropuertos canadienses que tienen preadmisión pa [[EUA]], onde los pasaxeros pueden llevar a cabu la declaración d'aduanes y rexistru de migración previu a la so entrada a [[EE. XX.]] == Aereollinies y destinos == === Destinos nacionales === {|class="wikitable col4cen" style="font-size: 85%" align=center ! Ciudaes || Nome del aeropuertu || Aereollinies |- |[[Abbotsford]]||[[Aeropuertu Internacional de Abbotsford]]||{{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[Swoop]] |- |[[Calgary]]||[[Aeropuertu Internacional de Calgary]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[Canadian North]] / {{Bandera|CAN}} [[Central Mountain Air]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |[[Comox]]||[[Aeropuertu de Comox]]||{{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Fort Chipewyan]]||[[Aeropuertu de Fort Chipewyan]]||{{Bandera|CAN}} [[Northwestern Air]] |- |[[Fort McMurray]]||[[Aeropuertu de Fort McMurray]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|CAN}} [[Northwestern Air]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |[[Fort Nelson]]||[[Aeropuertu de Fort Nelson]]||{{Bandera|CAN}} [[Central Mountain Air]] |- |[[Fort Saint John]]||[[Aeropuertu de Fort Saint John]]||{{Bandera|CAN}} [[Central Mountain Air]] |- |[[Fort Smith]]||[[Aeropuertu de Fort Smith]]||{{Bandera|CAN}} [[Northwestern Air]] |- |[[Grande Prairie]]||[[Aeropuertu de Grande Prairie]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |[[Halifax]]||[[Aeropuertu Internacional de Halifax-Stanfield]]||{{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Hamilton]]||[[Aeropuertu Internacional de Hamilton-Munro]]||{{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] (remata'l 27 d'ochobre de 2018)<ref name=flairtoronto>{{cita publicación |url=https://www.thestar.com/news/gta/2018/08/03/flair-airlines-is-leaving-hamilton-for-torontos-pearson-international-airport.html |títulu=Flair Airlines is leaving Hamilton for Toronto’s Pearson International Airport |publicación=thestar.com|author=The Canadian Press |fecha=agostu de 2018 |fechaaccesu=4 d'agostu de 2018}}</ref> / {{Bandera|CAN}} [[Swoop]] |- |[[Hai River]]||[[Aeropuertu d'Hai River]]||{{Bandera|CAN}} [[Canadian North]] / {{Bandera|CAN}} [[Northwestern Air]] |- |[[High Level]]||[[Aeropuertu de High Level]]||{{Bandera|CAN}} [[Central Mountain Air]] / {{Bandera|CAN}} [[Northwestern Air]] |- |[[Kelowna]]||[[Aeropuertu de Kelowna]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |[[Montreal]]||[[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |[[Ottawa]]||[[Aeropuertu Internacional de Ottawa]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Peace River]]||[[Aeropuertu de Peace River]]||{{Bandera|CAN}} [[Northern Air]] |- |[[Prince George (Columbia Británica)|Prince George]]||[[Aeropuertu de Prince George]]||{{Bandera|CAN}} [[Central Mountain Air]] |- |[[Regina]]||[[Aeropuertu Internacional de Regina]]||{{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |[[Saskatoon]]||[[Aeropuertu Internacional de Saskatoon-John G. Diefenbaker]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |[[Toronto]]||[[Aeropuertu Internacional de Toronto-Pearson]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] (empecipia'l 5 de payares de 2018)<ref name="TransatToronto">{{cita web |url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/278571/air-transat-adds-toronto-edmonton-service-from-nov-2018/ |títulu=Air Transat adds Toronto - Edmonton service from Nov 2018|work=RoutesOnline |fechaaccesu=10 de mayu de 2018 |fecha=mayu de 2018}}</ref> '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Vancouver]]||[[Aeropuertu Internacional de Vancouver]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |[[Victoria (Canada)|Victoria]]||[[Aeropuertu Internacional de Victoria]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |[[Winnipeg]]||[[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Whitehorse]]||[[Aeropuertu Internacional de Whitehorse Erik Nielsen]]||{{Bandera|CAN}} [[Air North]] |- |[[Yellowknife]]||[[Aeropuertu de Yellowknife]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|CAN}} [[Canadian North]] / {{Bandera|CAN}} [[First Air]] /{{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] |- |} === Destinos internacionales === [[Ficheru:Icelandair YEG.JPG|thumb|Un [[Boeing 757|Boeing 757-200]] d'[[Icelandair]] desapegando escontra [[Reikiavik]].]] [[Ficheru:Edmonton International Airport Control Tower.jpg|thumb|Vista de la Torre de control del aeropuertu.]] {|{{tablaguapa}} style="font-size: 85%" width="850" align=center !rowspan="1"|Ciudaes por países||rowspan="1"|Nome del Aeropuertu||rowspan="1"|Aereollinies |- !colspan="6"|[[América del Norte]] |- |colspan="5"|{{USA}} |- |[[Denver]]||[[Aeropuertu Internacional de Denver]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[United Express]] |- |[[Houston]]||[[Aeropuertu Intercontinental George Bush]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |[[Las Vegas]]||[[Aeropuertu Internacional McCarran]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 28 d'ochobre de 2018)<ref name=tw>{{cita web |títulu=Air Canada adds new Las Vegas, Palm Springs and Hawaii flights |url=http://www.travelweek.ca/uncategorized/air-canada-adds-new-las-vegas-palm-springs-and-hawaii-flights/ |fecha=marzu de 2018 |fechaaccesu=7 de marzu de 2018}}</ref> / {{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 8 de payares de 2018)<ref name=Flair /> / {{Bandera|CAN}} [[Swoop (aereollinia)|Swoop]] (empecipia'l 11 d'ochobre de 2018)<ref name="flyswoop.com" /> / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Los Angeles]]||[[Aeropuertu Internacional de Los Angeles]]||{{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Miami]]||[[Aeropuertu Internacional de Miami]]||{{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 14 d'avientu de 2018)<ref name=Flair /> |- |[[Minneapolis]]||[[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] |- |[[Orlando (Florida)|Orlando]]||[[Aeropuertu Internacional d'Orlando]]||{{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 14 d'avientu de 2018)<ref name=Flair /> / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |[[Palm Springs]]||[[Aeropuertu Internacional de Palm Springs]]|| {{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 16 d'avientu de 2018)<ref name=Flair>{{cita web |url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/280185/flair-airlines-outlines-us-network-in-4q18/ |títulu=Flair Airlines outlines US network in 4Q18 |publicación=Routes Online |fecha=agostu de 2018 |fechaaccesu=25 d'agostu de 2018}}</ref> / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |rowspan="2"|[[Phoenix]]||[[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor]]||{{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |[[Aeropuertu Williams Gateway]]|| {{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 15 d'avientu de 2018)<ref name=Flair /> / {{Bandera|CAN}} [[Swoop (aereollinia)|Swoop]] (empecipia'l 27 d'ochobre de 2018)<ref name="flyswoop.com">{{cita web |url=https://www.flyswoop.com/where-we-fly/?utm_campaign=2018_August_2_US_fun_in_the_sun_sale&utm_content=route_map |títulu=Where We Fly, Destinations, Route Map - Swoop|website=Swoop}}</ref> |- |[[San Francisco]]||[[Aeropuertu Internacional de San Francisco]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] |- |[[Seattle]]||[[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma]]||{{Bandera|USA}} [[Alaska Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] |- |colspan="5"|{{MEX}} |- |[[Cancún]]||[[Aeropuertu Internacional de Cancún]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |[[Huatulco]]||[[Aeropuertu Internacional de Badees de Huatulco]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |[[Ixtapa-Zihuatanejo]]||[[Aeropuertu Internacional de Ixtapa-Zihuatanejo]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Manzanillo]]||[[Aeropuertu Internacional de Manzanillo]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Mazatlán]]||[[Aeropuertu Internacional General Rafael Buelna]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |[[Puerto Vallarta]]||[[Aeropuertu Internacional de Puerto Vallarta]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |[[San José del Cabo]]||[[Aeropuertu Internacional de Los Cabos]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- !colspan="6"|[[América Central|Centroamérica]] y [[Caribe (rexón)|El Caribe]] |- |colspan="5"|{{CRC}} |- |[[Liberia]]||[[Aeropuertu Internacional Daniel Oduber]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{CUB}} |- |[[Cayo Coco]]||[[Aeropuertu Internacional de Xardinos del Rei]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Santa Clara]]||[[Aeropuertu Internacional Abel Santamaría]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Varaderu]]||[[Aeropuertu Juan Gualberto Gomez]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |colspan="5"|{{JAM}} |- |[[Montego Bay]]||[[Aeropuertu Internacional Sir Donald Sangster]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |colspan="5"|{{DOM}} |- |[[Punta Cana]]||[[Aeropuertu Internacional de Punta Cana]]|| {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- !colspan="6"|[[Europa]] |- |colspan="5"|{{ISL}} |- |[[Reikiavik]]||[[Aeropuertu Internacional de Keflavík]]||{{Bandera|ISL}} [[Icelandair]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{NED}} |- |[[Ámsterdam]]||[[Aeropuertu d'Ámsterdam-Schiphol]]||{{Bandera|NED}} [[KLM Royal Dutch Airlines|KLM]] |- |colspan="5"|{{UK}} |- |[[Londres]]||[[Aeropuertu de Londres-Gatwick]]||{{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- !colspan="6"|[[Oceanía]] |- |colspan="5"|{{USA}} {{Bandera|HAW}} [[Ḥawai]] |- |[[Kahului]]||[[Aeropuertu de Kahului]]||{{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |} == Carga == {|{{tablaguapa}} style="font-size: 85%" width="850" align=center !rowspan="1"|Ciudaes por países||rowspan="1"|Nome del Aeropuertu||rowspan="1"|Aereollinies |- !colspan="6"|[[América del Norte]] |- |colspan="5"|{{CAN}} |- |[[Calgary]]||[[Aeropuertu Internacional de Calgary]]||{{Bandera|CAN}} [[Cargojet Airways]] / {{Bandera|USA}} [[FedEx Feeder]] |- |[[Hamilton (Ontario)|Hamilton]]||[[Aeropuertu Internacional de Hamilton-Munro]]||{{Bandera|CAN}} [[Cargojet Airways]] |- |[[Montreal]]||[[Aeropuertu Internacional Montreal-Mirabel]]||{{Bandera|CAN}} [[Cargojet Airways]] |- |[[Toronto]]||[[Aeropuertu Internacional de Toronto-Pearson]]||{{Bandera|USA}} [[FedEx Feeder]] |- |[[Vancouver]]||[[Aeropuertu Internacional de Vancouver]]||{{Bandera|CAN}} [[Cargojet Airways]] |- |[[Winnipeg]]||[[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson]]||{{Bandera|CAN}} [[Cargojet Airways]] / {{Bandera|USA}} [[FedEx Feeder]] |- |colspan="5"|{{USA}} |- |[[Cincinnati]]||[[Aeropuertu Internacional de Cincinnati]]||{{Bandera|USA}} [[DHL Aviation]] |- |[[Memphis]]||[[Aeropuertu Internacional de Memphis]]||{{Bandera|USA}} [[FedEx Express]] |- |} == Ver tamién == * [[Aeropuertos del mundu]] * [[Aeropuertos de Canadá]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://flyeia.com/ Páxina oficial del Aeropuertu Internacional d'Edmonton] * {{WAD|CYEG}} * {{FR|CYEG}} * {{GCM|CYEG}} * {{ASN|YEG}} * [http://azworldairports.com/airports/a1290yeg.cfm Información sobre l'Aeropuertu Internacional d'Edmonton] (n'inglés) {{Tradubot|Aeropuerto Internacional de Edmonton}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos internacionales de Canadá|Edmonton]] [[Categoría:Aeropuertos inauguraos en 1960|Emo]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] c002hmnszgfgpkmd6md7etkn2vpgfya 0 153309 3709256 3708959 2022-08-18T13:35:43Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'aeropuertu |nome = Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau |nome_nativu = Montréal–Pierre Elliott Trudeau International Airport |imaxe = YUL.U.S. Departures.Sector.Control.Tower.jpg |mapa_loc = Quebec |pie_mapa_loc = Llocalización del Aeropuertu en [[Quebec]] |IATA = YUL |ICAO = CYUL |tipu = Públicu |propietariu = Transport Canada |operador = Aéroports de Montréal |ciudá_sirve = [[Montreal]], [[Quebec]], [[Canadá]] |allugamientu = [[Dorval]], [[Quebec]], [[Canadá]] |elevación_p = 118 |elevación_m = 36 |sitio_web = [http://www.admtl.com/en www.admtl.com] |p1-númberu = 06L/24R |p1-llargor-p = 11,000 |p1-llargor-m = 3,353 |p1-superficie = [[Asfaltu]]/[[Formigón|Concretu]] |p2-númberu = 06R/24L |p2-llargor-p = 9,600 |p2-llargor-m = 2,926 |p2-superficie = Asfalto/Concretu |p3-númberu = 10/28 |p3-llargor-p = 7,000 |p3-llargor-m = 2,134 |p3-superficie = Asfalto/Concretu |estadística_añu = 2017 |estadística1 = Operaciones aérees |datos_estadística1 = 235,099 |estadística2 = Movimientu de pasaxeros |datos_estadística2 = 18,160,223 |nota = Fuentes: Canada Flight Supplement y Transport Canada <ref name="ADR">{{cita web |url=http://www.tc.gc.ca/programs/Airports/Status/menu.htm |títulu=Airport Divestiture Status Report |publicación=Tc.gc.ca |fecha=xineru de 2011 |fechaaccesu=19 de febreru de 2011}}</ref><br>[[Environment Canada]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130701202207/http://www.climate.weatheroffice.gc.ca/prods_servs/metstat1_y.html Synoptic/Metstat Station Information]. climate.weatheroffice.gc.ca</ref><br>Estadístiques de Aéroports de Montréal<ref>http://www.admtl.com/sites/default/files/2016_Comm%204T2015-A.pdf</ref><br>Movimientos de [[Statistics Canada]]<ref name="move">{{cita web |url=http://www.statcan.gc.ca/pub/51-209-x/2015001/t002-eng.htm |títulu=Total aircraft movements by class of operation — NAV CANADA towers |publicación=Statistics Canada |fecha=xunetu de 2015 |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015}}</ref> }} '''L'Aeropuertu internacional Pierre Elliott Trudeau de Montreal''' {{Etimoloxía|francés|Aéroport international Pierre-Elliott-Trudeau de Montréal}}, y {{lang-en|Montréal-Pierre Elliott Trudeau International Airport}} {{códigos aeroportuarios}} ta asitiáu na ciudá de [[Dorval]], [[Quebec]], [[Canadá]]. Ye'l principal [[aeropuertu]] de [[Montreal]], y atiende al tráficu de pasaxeros. L'[[Aeropuertu Internacional de Montreal-Mirabel|otru aeropuertu]] de Montreal, asitiáu en [[Mirabel (Quebec)|Mirabel]], namái recibe vuelos de carga aérea. L'aeropuertu recibió cerca de 10,3 millones de pasaxeros en 2004, cerca de 11 millones en [[2005]] y más de 11 millones en 2006. L'aeropuertu Internacional Montreal-Dorval foi inauguráu'l 10 de setiembre de 1941. Pa 1946 l'aeropuertu daba serviciu a más de 250,000 pasaxeros al añu, y en 1950 esti númberu creció a más d'un millón de pasaxeros. Nestos años Montreal-Dorval yera l'aeropuertu más allegáu de Canadá. En 1960 foi oficialmente inaugurada la nueva terminal que convirtió esti aeropuertu nel más grande del país y puertu de partíu del tráficu aereu de Canadá escontra Europa, dando serviciu a más de dos millones de pasaxeros al añu. El 10 de xineru de 2004 esti aeropuertu foi rebautizado sol nome de "Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau" en memoria del antiguu [[Primer Ministru de Canadá]]. En [[xunu de 2005]] inauguróse la nueva terminal internacional y sala de llegaes de vuelos internacionales. == Aereollinies y destinos == === Destinos nacionales === {{Airport-dest-list |{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] | [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]], [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton]], [[Aeropuertu Internacional de Halifax Stanfield|Halifax]], [[Aeropuertu Internacional de San Xuan de Terranova|San Xuan de Terranova]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto-Pearson]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Ottawa|Ottawa]] <!-- --> |{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] | [[Aeropuertu de Bagotville|Bagotville]], [[Aeropuertu de Baie-Comeau|Baie-Comeau]], [[Aeropuertu de Bathurst (Nueva Brunswick)|Bathurst]], [[Aeropuertu de Charlottetown|Charlottetown]], [[Aeropuertu del Gran Fredericton|Fredericton]], [[Aeropuertu de Gaspé|Gaspé]], [[Aeropuertu Internacional de Halifax Stanfield|Halifax]], [[Aeropuertu Internacional de Hamilton-Munro|Hamilton]], [[Aeropuertu de Iles-de-la-Madeleine|Iles-de-la-Madeleine]], [[Aeropuertu Internacional de London|London (ON)]], [[Aeropuertu Internacional del Gran Moncton|Moncton]], [[Aeropuertu de Mont-Joli|Mont-Joli]], [[Aeropuertu Internacional de Ottawa|Ottawa]], [[Aeropuertu Internacional Jean-Lesage de Quebec|Quebec]], [[Aeropuertu de Rouyn-Noranda|Rouyn-Noranda]], [[Aeropuertu de Saint John|Saint John]], [[Aeropuertu de Sept-Îles|Sept-Îles]], [[Aeropuertu Toronto City Centre|Toronto–Billy Bishop]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto-Pearson]], [[Aeropuertu de Val-d'Or|Val-d'Or]], [[Aeropuertu de Wabush|Wabush]], [[Aeropuertu Internacional de Windsor|Windsor]], [[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson|Winnipeg]] <!-- --> |{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu de Charlottetown|Charlottetown]], [[Aeropuertu Internacional Jean-Lesage de Quebec|Quebec]], [[Aeropuertu Internacional de Victoria|Victoria]] <!-- --> |{{Bandera|CAN}} [[Air Creebec]] | [[Aeropuertu de Chibougamau-Chapais|Chibougamau]], [[Aeropuertu de Chisasibi|Chisasibi]], [[Aeropuertu de Eastmain River|Eastmain]], [[Aeropuertu de Kuujjuarapik|Kuujjuarapik]], [[Aeropuertu de Nemiscau|Nemaska]], [[Aeropuertu de Val-d'Or|Val-d'Or]], [[Aeropuertu de Waskaganish|Waskaganish]], [[Aeropuertu de Wemindji|Wemindji]] <!-- --> |{{Bandera|CAN}} [[Air Inuit]] | [[Aeropuertu de Kuujjuaq|Kuujjuaq]], [[Aeropuertu de Kuujjuarapik|Kuujjuarapik]], [[Aeropuertu de La Grande Rivière|La Grande]], [[Aeropuertu de Puvirnituq|Puvirnituq]], [[Aeropuertu Internacional Jean-Lesage de Quebec|Quebec]], [[Aeropuertu de Salluit|Salluit]], [[Aeropuertu de Schefferville|Schefferville]], [[Aeropuertu de Sept-Îles|Sept-Îles]] <!-- --> |{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] | [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto–Pearson]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Jean-Lesage de Quebec|Quebec]], [[Aeropuertu de Rouyn-Noranda|Rouyn-Noranda]] <!-- --> |{{Bandera|CAN}} [[First Air]] | [[Aeropuertu de Iqaluit|Iqaluit]], [[Aeropuertu de Kuujjuaq|Kuujjuaq]] <!-- --> |{{Bandera|CAN}} NextJet<br>{{nowrap|operáu por [[Propair]]}} | '''Chárter:''' [[Aeropuertu Executivu Gatineau-Ottawa|Gatineau]], [[Aeropuertu Internacional de la Rexón de Waterloo|Kitchener/Waterloo]], [[Aeropuertu de Peterborough|Peterborough]] <!-- --> |{{Bandera|CAN}} [[Provincial Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional Jean-Lesage de Quebec|Quebec]], [[Aeropuertu de Sept-Iles|Sept-Iles]], [[Aeropuertu de Wabush|Wabush]] <!-- --> |{{Bandera|CAN}} [[WestJet]] | [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto-Pearson]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton]], [[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson|Winnipeg]] <!-- --> |{{Bandera|CAN}} [[WestJet|WestJet Encore]] | [[Aeropuertu Internacional de Halifax Stanfield|Halifax]], [[Aeropuertu Internacional Jean-Lesage de Quebec|Quebec]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto–Pearson]] <!-- --> }} === Destinos internacionales === [[Archivu:Aeroporto Internacional de Montreal.JPG|thumb|right|Vista aérea del aeropuertu en 2010.]] [[Archivu:AirCanadaHQMontreal.jpg|thumb|right|Un [[Boeing 777-300ER]] d'[[Air Canada]] realizando un vuelu pasáu, cola see corporativa de Air Canada no fondero.]] [[Archivu:YUL.international.public.arrivals.hall.jpg|thumb|right|Sala de llegaes internacionales y reclamu d'equipaxe abierta en 2005.]] [[Archivu:Aeroport Trudeau Montreal.jpg|thumb|right|Terminal internacional en construcción en 2004.]] [[Archivu:F-HPJC (8129088945).jpg|thumb|right|A380 d'[[Air France]] na puerta 55.]] [[Archivu:YUL Marriott Hotel - U.S. Departures Sector.JPG|thumb|right|El nuevu hotel [[Marriott International|Marriott]] y la nala de salíes a Estaos Xuníos.]] [[Archivu:Montréal-Pierre Elliott Trudeau International Airport (23184435059).jpg|thumb|right|Vista xeneral del aeropuertu cola espansión de la terminal internacional en construcción(2014)]] [[Archivu:The international jetty3.jpg|thumb|right|La nueva espansión de la terminal internacional.]] {|{{tablaguapa}} style="font-size: 85%" width="850" align=center !rowspan="1"|Ciudaes por países||rowspan="1"|Nome del Aeropuertu||rowspan="1"|Aereollinies |- !colspan="6"|[[América del Norte]] |- |colspan="5"|{{USA}} |- |[[Atlanta]]||[[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] |- |[[Baltimore]]||[[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] |- |[[Boston]]||[[Aeropuertu Internacional Logan]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] |- |[[Charlotte]]||[[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas]]||{{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] |- |[[Chicago]]||[[Aeropuertu Internacional O'Hare]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] / {{Bandera|USA}} [[United Express]] |- |[[Dallas]]||[[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] |- |[[Denver]]||[[Aeropuertu Internacional de Denver]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] '''(Estacional)''' |- |[[Detroit]]||[[Aeropuertu Internacional de Detroit]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] |- |[[Filadelfia]]||[[Aeropuertu Internacional de Filadelfia]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] |- |[[Fort Lauderdale]]||[[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Fort Myers (Florida)|Fort Myers]]||[[Aeropuertu Internacional Southwest Florida]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' |- |[[Hartford]]||[[Aeropuertu Internacional Bradley]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] |- |[[Houston]]||[[Aeropuertu Intercontinental George Bush]]||{{Bandera|USA}} [[Air Canada Express]] |- |[[Las Vegas]]||[[Aeropuertu Internacional McCarran]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] |- |[[Los Angeles]]||[[Aeropuertu Internacional de Los Angeles]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] |- |[[Miami]]||[[Aeropuertu Internacional de Miami]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] |- |[[Minneapolis]]||[[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] |- |[[Newark (Nueva Jersey)|Newark]]||[[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|USA}} [[United Express]] |- |rowspan="2"|[[Nueva York]] |[[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy]]||{{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] |- |[[Aeropuertu LaGuardia]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] / {{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] |- |[[Orlando (Florida)|Orlando]]||[[Aeropuertu Internacional d'Orlando]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |[[Phoenix]]||[[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' |- |[[Pittsburgh]]||[[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] |- |[[San Francisco (California)|San Francisco]]||[[Aeropuertu Internacional de San Francisco]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] |- |[[Tampa]]||[[Aeropuertu Internacional de Tampa]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |rowspan="2"|[[Washington D. C.]] |[[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|USA}} [[United Express]] |- |[[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] |- |[[West Palm Beach]]||[[Aeropuertu Internacional de Palm Beach]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{MEX}} |- |[[Acapulco de Juárez|Acapulco]]||[[Aeropuertu Internacional General Juan N. Álvarez|Aeropuertu Internacional d'Acapulco]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Cancún]]||[[Aeropuertu Internacional de Cancún]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|MEX}} [[Interjet]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Ciudá de Méxicu]]||[[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu]]||{{Bandera|MEX}} [[Aeroméxico]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' (remata'l 2 de payares de 2018)<ref name=ACYYZ>{{cita web |url=http://enelaire.mx/per cuartu anu-consecutivu-air-canada-pon-en-marcha-la so ruta estacional-mexico-montreal/|títulu=Per cuartu añu consecutivu, Air Canada pon en marcha la so ruta estacional Méxicu-Montreal|editorial=EnElAire|fecha=marzu de 2018|fechaaccesu=28 de marzu de 2018}}</ref> / {{Bandera|MEX}} [[Interjet]] |- |[[Cozumel]]||[[Aeropuertu Internacional de Cozumel]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Santa María Huatulco|Huatulco]]||[[Aeropuertu Internacional de Badees de Huatulco]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Ixtapa Zihuatanejo]]||[[Aeropuertu Internacional de Ixtapa-Zihuatanejo]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Mazatlán]]||[[Aeropuertu Internacional General Rafael Buelna]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 18 d'avientu de 2018)<ref>{{cita web |url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/279683/sunwing-adds-montreal-mazatlan-service-from-dec-2018/|títulu=Sunwing amiesta'l serviciu Montreal – Mazatlán dende dic 2018|idioma=inglés|editorial=Routes Online|fecha=xunetu de 2018|fechaaccesu=18 d'agostu de 2018}}</ref> |- |[[Puerto Vallarta]]||[[Aeropuertu Internacional de Puerto Vallarta]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[San José del Cabo]]||[[Aeropuertu Internacional de Los Cabos]]|| {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{SPM}} |- |[[San Pedro (San Pedro y Miquelón)|San Pedro]]||[[Aeropuertu de Saint-Pierre Pointe-Blanche]]||{{Bandera|SPM}} [[Air Saint-Pierre]] |- !colspan="6"|[[América Central|Centroamérica]] y [[Caribe (rexón)|El Caribe]] |- |colspan="5"|{{ATG}} |- |[[Islla Antigua|Antigua]]||[[Aeropuertu Internacional V. C. Bird]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{ARU}} |- |[[Oranxestad (Aruba)|Oranxestad]]||[[Aeropuertu Internacional Reina Beatrix]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{BAH}} |- |[[Freeport (Bahamas)|Freeport]]||[[Aeropuertu Internacional de Grand Bahama]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |[[Nasáu]]||[[Aeropuertu Internacional Lynden Pindling]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' |- |[[San Salvador (Bahamas)|San Salvador]]||[[Aeropuertu de San Salvador]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] |- |colspan="5"|{{BRB}} |- |[[Barbados]]||[[Aeropuertu Internacional Grantley Adams]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 15 d'avientu de 2018)<ref>https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/278636/air-canada-rouge-boosts-montreal-barbaos-capacity-in-w18/</ref> |- |colspan="5"|{{CRC}} |- |[[Liberia (Costa Rica)|Liberia]]||[[Aeropuertu Internacional Daniel Oduber]] || {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[San José (Costa Rica)|San José]]||[[Aeropuertu Internacional Juan Santamaría]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{CUB}} |- |[[Camagüey]]||[[Aeropuertu Internacional Ignacio Agramonte]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |[[Cayo Coco]]||[[Aeropuertu Internacional de Xardinos del Rei]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |[[Cayo Llargu del Sur]]||[[Aeropuertu Vilo Acuña]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Cienfuegos]]||[[Aeropuertu Internacional Jaime González]]|| {{Bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] |- |[[Holguín]]||[[Aeropuertu Frank País]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |[[L'Habana]]||[[Aeropuertu Internacional José Martí]]||{{Bandera|CHN}} [[Air China]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] |- |[[Manzanillo (Cuba)|Manzanillo de Cuba]]||[[Aeropuertu Internacional Sierra Maestra]]|| {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Santa Clara (Cuba)|Santa Clara]]||[[Aeropuertu Abel Santa Maria]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |[[Santiago de Cuba]]||[[Aeropuertu Internacional Antonio Macio]]||{{Bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Varaderu]]||[[Aeropuertu Juan Gualberto Gómez]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] '''(Suspendíu)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |colspan="5"|{{CUR}} |- |[[Curaçao]]||[[Aeropuertu Internacional Hato]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' (reinicia'l 21 d'avientu de 2018)<ref>https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/279166/air-canada-w18-sun-destinations-service-changes-as-of-18jun18/</ref> |- |colspan="5"|{{SLV}} |- |[[San Salvador]]||[[Aeropuertu Internacional d'El Salvador]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{GLP}} |- |[[Pointe-à-Pitre]]||[[Aeropuertu Internacional de Pointe-à-Pitre]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] (reinicia'l 31 d'ochobre de 2018)<ref name=AC737Max /> / {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] (remata'l 30 d'ochobre de 2018)<ref name=AC737Max /> / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|NOR}} [[Norwegian Air Shuttle]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 2 de payares de 2018) |- |colspan="5"|{{HTI}} |- |[[Puertu Príncipe]]||[[Aeropuertu Internacional de Puertu Príncipe]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] |- |colspan="5"|{{HON}} |- |[[La Ceiba]]||[[Aeropuertu Internacional de Golosón]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Roatán]]||[[Aeropuertu Internacional Juan Manuel Gálvez]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{Bandera2|Islles Turques y Caicos}} |- |[[Providenciales]]||[[Aeropuertu Internacional de Providenciales]]|||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{JAM}} |- |[[Montego Bay]]||[[Aeropuertu Internacional Sir Donald Sangster]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 2 de payares de 2018) / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |colspan="5"|{{MTQ}} |- |[[Fort-de-France]]||[[Aeropuertu Internacional de Martinica Aimé Césaire]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] (reinicia'l 28 d'ochobre de 2018)<ref name=AC737Max>{{cita web |url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/279840/air-canada-expands-737-max-8-network-in-w18/ |títulu=Air Canada expands 737 MAX 8 network in W18 |publicación=routesonline.com |fecha=agostu de 2018 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2018}}</ref> / {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] (remata'l 27 d'ochobre de 2018)<ref name=AC737Max /> / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|NOR}} [[Norwegian Air Shuttle]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 1 de payares de 2018) |- |colspan="5"|{{NIC}} |- |[[Managua]]||[[Aeropuertu Internacional Augusto C. Sandino]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{PAN}} |- |[[Ciudá de Panamá]]||[[Aeropuertu Internacional de Tocumen]]||{{Bandera|PAN}} [[Copa Airlines]] |- |[[Ríu Hato]]||[[Aeropuertu Internacional Scarlett Martínez]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{PUR}} |- |[[San Xuan (Puertu Ricu)|San Xuan]]||[[Aeropuertu Internacional Luis Muñoz Marín]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' (reinicia'l 15 d'avientu de 2018) / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 23 d'avientu de 2018) |- |colspan="5"|{{DOM}} |- |[[La Romana (República Dominicana)|La Romana]]||[[Aeropuertu Internacional de La Romana]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Puerto Plata]]||[[Aeropuertu Internacional de Puerto Plata Gregorio Luperón]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |[[Punta Cana]]||[[Aeropuertu Internacional de Punta Cana]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |[[Santa Bárbara de Samaná|Samaná]]||[[Aeropuertu Internacional de Samaná El Catey ]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] |- |[[Santu Domingu]]||[[Aeropuertu Internacional Augusto C. Sandino]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{Bandera2|Santa Llucía}} |- |[[Santa Llucía]]||[[Aeropuertu Internacional Hewanorra]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{SXM}} |- |[[Sint Maarten]]||[[Aeropuertu Internacional Princesa Xuliana]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' (reinicia'l 22 d'avientu de 2018) |- !colspan="6"|[[América del Sur|Sudamérica]] |- |colspan"5"|{{COL}} |- |[[Cartagena de Indias]]||[[Aeropuertu Internacional Rafael Núñez]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |[[Islla de San Andrés (Colombia)|San Andrés]]||[[Aeropuertu Internacional Gustavo Rojas Pinilla]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan"5"|{{PER}} |- |[[Lima]]||[[Aeropuertu Internacional Jorge Chávez]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] |- !colspan="6"|[[Europa]] |- |colspan="5"|{{GER}} |- |[[Frankfurt del Main]]||[[Aeropuertu de Frankfurt del Main]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|GER}} [[Lufthansa CityLine]] '''(Estacional)''' |- |[[Múnich]]||[[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss]]||{{Bandera|GER}} [[Lufthansa]] |- |colspan="5"|{{BEL}} |- |[[Bruxeles]]||[[Aeropuertu de Bruxeles]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{ESP}} |- |[[Barcelona]]||[[Aeropuertu de Barcelona-El Prat]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |[[Madrid]]||[[Aeropuertu de Madrid-Barajas]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |[[Málaga]]||[[Aeropuertu de Málaga-Costa del Sol]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] |- |colspan="5"|{{FRA}} |- |[[Burdeos]]||[[Aeropuertu de Burdeos-Mérignac]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |[[Lyon]]||[[Aeropuertu de Lyon-Saint Exupéry]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |[[Marsella]]||[[Aeropuertu de Marsella-Provenza]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |[[Nantes]]||[[Aeropuertu de Nantes Atlantique]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |[[Niza]]||[[Aeropuertu Internacional de Niza-Costa Azul]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |rowspan="2"| [[París]] |[[Aeropuertu de París-Charles de Gaulle]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|FRA}} [[Air France]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|DAN}} [[Primer Air]] (empecipia'l 28 d'ochobre de 2018)<ref>{{cita web |url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/279853/primer-air-expands-paris-network-in-w18/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180801|títulu=Primer Air expands Paris network in W18|editorial=Routes Online|fecha=agostu de 2018|fechaaccesu=5 d'agostu de 2018}}</ref> |- |[[Aeropuertu de París-Orly]]||{{Bandera|FRA}} [[Corsairfly]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|ESP}} [[LEVEL]] |- |[[Toulouse]]||[[Aeropuertu de Toulouse-Blagnac]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{GRE}} |- |[[Atenes]]||[[Aeropuertu Internacional Eleftherios Venizelos]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{IRL}} |- |[[Dublín]]||[[Aeropuertu de Dublín]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{ISL}} |- |[[Reikiavik]]||[[Aeropuertu Internacional de Keflavík]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|ISL}} [[Icelandair]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|ISL}} [[WOW air]] |- |colspan="5"|{{ITA}} |- |[[Roma]]||[[Aeropuertu de Roma-Fiumicino]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |[[Venecia]]||[[Aeropuertu Internacional Marco Polo]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{NED}} |- |[[Ámsterdam]]||[[Aeropuertu d'Ámsterdam-Schiphol]]||{{Bandera|NED}} [[KLM Royal Dutch Airlines|KLM]] |- |colspan="5"|{{POR}} |- |[[Lisboa]]||[[Aeropuertu de Lisboa]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|POR}} [[SATA Air Açores|Azores Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Porto]]||[[Aeropuertu de Porto-Francisco Sá Carneiro]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |[[Ponta Delgada]]||[[Aeropuertu Juan Pablo II]]||{{Bandera|POR}} [[SATA Air Açores|Azores Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{UK}} |- |rowspan="2"| [[Londres]] |[[Aeropuertu de Londres-Heathrow]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|UK}} [[British Airways]] |- |[[Aeropuertu de Londres-Gatwick]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{CZE}} |- |[[Praga]]||[[Aeropuertu de Praga]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{RUM}} |- |[[Bucuresti]]||[[Aeropuertu Internacional de Bucuresti-Henri Coandă]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{CHE}} |- |[[Basilea]]||[[Aeropuertu de Basilea-Mulhouse-Friburgu]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |[[Xinebra]]||[[Aeropuertu Internacional de Xinebra]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] |- |[[Zúrich]]||[[Aeropuertu Internacional de Zúrich]]||{{Bandera|CHE}} [[Swiss International Air Lines]] |- |colspan="5"|{{TUR}} |- |[[Istambul]]||[[Aeropuertu Internacional Atatürk]]||{{Bandera|TUR}} [[Turkish Airlines]] |- !colspan="6"|[[África]] |- |colspan="5"|{{DZA}} |- |[[Arxel]]||[[Aeropuertu Internacional Houari Boumedienne]]||{{Bandera|DZA}} [[Air Algérie]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] |- |colspan="5"|{{TUN}} |- |[[Túnez (ciudá)|Túnez]]||[[Aeropuertu Internacional de Túnez-Cartago]]||{{Bandera|TUN}} [[Tunisair]] |- |colspan="5"|{{MAR}} |- |[[Casablanca]]||[[Aeropuertu Internacional Mohammed V]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|MAR}} [[Royal Air Maroc]] |- !colspan="6"|[[Asia]] |- |colspan="5"|{{CHN}} |- |[[Beixín]]||[[Aeropuertu Internacional de Beixín-Capital]]||{{Bandera|CHN}} [[Air China]] |- |[[Shanghai]]||[[Aeropuertu Internacional de Shanghai-Pudong]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] |- |colspan="5"|{{ISR}} |- |[[Tel Aviv]]||[[Aeropuertu Internacional Ben Gurión]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{JPN}} |- |[[Tokiu]]||[[Aeropuertu Internacional de Narita]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] |- |colspan="5"|{{JOR}} |- |[[Amán]]||[[Aeropuertu Internacional de la Reina Alía]]||{{Bandera|JOR}} [[Royal Jordanian]] |- |colspan="5"|{{QAT|Qatar}} |- |[[Doḥa]]||[[Aeropuertu Internacional Hamad]]||{{Bandera|QAT}} [[Qatar Airways]] |- |} == Ver tamién == * [[Aeropuertos del mundu]] * [[Aeropuertos de Canadá]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons category|Montréal-Pierre Elliott Trudeau International Airport}} * [http://www.admtl.com/en Páxina oficial del Aeropuertu Internacional de Montreal] * {{WAD|CYUL}} * {{FR|CYUL}} * {{GCM|CYUL}} * {{ASN|YUL}} * [http://azworldairports.com/airports/a1290yul.cfm Información sobre l'Aeropuertu Internacional de Montreal] (n'inglés) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos internacionales de Canadá|Pierre-Elliott-Trudeau]] [[Categoría:Tresporte en Montreal]] [[Categoría:Aeropuertos inauguraos en 1941|Pierr]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] t7fxoshajmitysvgspu3hot6hg6ij75 0 153345 3709262 3708963 2022-08-18T13:36:02Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Aeropuerto Internacional de Denver}} {{edificiu}} L''''Aeropuertu Internacional de Denver''' {{códigos aeroportuarios}}, de cutiu llamáu DIA (poles sos sigles n'inglés), ye un aeropuertu en [[Denver]], Colorado. Con 34,000 acres (53 milles cuadraes), ye l'aeropuertu más grande de los Estaos Xuníos per superficie total. La pista 16R/34L ye la pista más llarga d'usu públicu nos Estaos Xuníos. Hasta 2015, el DIA foi l'[[Aeropuertos por tráficu de pasaxeros|18vo aeropuertu más ocupáu nel mundu]] y el sestu más activu nos Estaos Xuníos por tráficu de pasaxeros con más de 54 millones de pasaxeros. Tamién tien la tercera mayor rede doméstica. L'aeropuertu cunta con 133 puertes partíes en tres explanada lliniales individuales pero internamente coneutaes (A, B y C). El DIA tien serviciu ensin escales a destinos en toa América del Norte, América Llatina, Europa y Asia con 187 destinos en 2015. L'aeropuertu atopar nel nordeste de Denver, y ye operáu pol Departamentu d'Aviación la Ciudá y Condáu de Denver. El DIA foi votáu como'l Meyor Aeropuertu d'América del Norte polos llectores de la revista ''Business Traveler'' por seis años consecutivos (2005-2010)<ref>{{cita publicación|date=January 2010|títulu=Five Years in a Row|journal=Wingtips|volume=1|issue=10|publisher=City & County of Denver Department of Aviation|url=http://business.flydenver.com/info/news/publications/wingtips/2010JanuaryLarge.html|fechaaccesu=11 de xunetu de 2012|archiveurl=https://archive.is/20130123045255/http://business.flydenver.com/info/news/publications/wingtips/2010JanuaryLarge.html|archivedate=23 de xineru de 2013}}</ref> y foi nomáu "Meyor Aeropuertu operando de los Estaos Xuníos" pola revista [[Time]] en 2002.<ref>{{cita noticia |títulu=Welcome to America's Best Run Airport|first=Richard|last=Zoglin|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1002855,00.html|work=[[Time|Time Magazine]]|date=15 de xunetu de 2002|fechaaccesu=8 de setiembre de 2011}}</ref> El DIA ye'l principal centru de conexones de l'aereollinia de baxu costo [[Frontier Airlines]] y de l'aereollinia rexonal [[Great Lakes Airlines]]. Ye tamién el cuartu más grande centru de conexones d'Estaos Xuníos y Centroamérica d'[[United Airlines]] con 375 salíes diaries a 141 destinos. Dende la década pasada'l DIA convirtióse nuna importante ciudá focu pa [[Southwest Airlines]]. Dende l'entamu del serviciu a Denver en xineru de 2006, Southwest añedió más de 60 destinos con 190 salíes diaries, lo que convierte a Denver nel so mercáu de más rápidu crecedera y la so 4to aeropuertu más utilizáu. El DIA ye l'únicu aeropuertu nos Estaos Xuníos d'implementar un sistema de xestión ambiental certificáu [[ISO 14000|ISO 14001]] que cubre tol aeropuertu.<ref>{{cita web|títulu=2009 Annual Report|url=http://business.flydenver.com/community/enviro/documents/annualReport2009.pdf|publisher=City & County of Denver Department of Aviation|fechaaccesu=11 de xunetu de 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120511115727/http://business.flydenver.com/community/enviro/documents/annualReport2009.pdf|archivedate=11 de mayu de 2012}}</ref> == Descripción == Parte distintiva del '''AID''' ye'l so techu blancu, qu'aparenten montes apinaos de nieve, al igual que los [[Montes Rocosos]], pel iviernu. Debaxo d'esti maxestosu paisaxe artificial atópase una ponte que coneuta la Terminal A, col estacionamiento, lo que dexa una vista de los aviones mientres les maniobres en pistes y plataforma. Esti Aeropuertu tamién ye la base principal de [[Frontier Airlines]], la segunda base principal d'[[United Airlines]] y tamién de la sumida Western Pacific Airlines. L''''AID''' ufierta adicionalmente serviciu [[WI-FI]], totalmente gratuitu, apurríu por [[AT&T]].<ref>[https://web.archive.org/web/20070807205811/http://flydenver.com/guide/index.asp About DIA - Airport Services]</ref> [[T-Mobile]] Esti serviciu atópase disponible nes sales [[United Airlines|United]], [[American Airlines|American]], y [[Delta Air Lines|Delta]] airlines.<ref>[https://web.archive.org/web/20070928004411/http://www.wi-fihotspotlist.com/browse/us/2000258/2046750/p1.html Denver, CO - Wireless Hotspots]</ref> [[Ficheru:Denver_International_Airport.jpg|thumb|El techu de la Terminal principal del '''AID''' asemeyando los [[Montes Rocosos]].]] == Xeografía == Alcontráu a 40 km del centru de Denver<ref>[http://www.mapquest.com/direutions/main.adp?do=nw&go=1&r=f&aoh=&aot=&aof=&1a=&1c=&1s=&1z=&1y=US&1l=&1g=&1pl=&1v=COUNTRY&1ffi=&1n=&1qn=denver%20international%20airport&2a=&2c=Denver&2s=CO&2z=&2y=US&2l=36cA6vHcgcp2r%2b1shHeSWQ%3d%3d&2g=6uCrHfAwVdiZOF%2bMfwHG9A%3d%3d&2pn=&2pl=&2v=CITY&2ffi=&2n=Denver%20County&2qn=&2qc=&q=denver%20international%20airport&1pn=denver%20international%20airport&1sb=Denver%20International%20Airport%20%28DEAN%29%7c8500%20Pena%20Blvd%7cDenver%7cCO%7c80249%7c39836959%7c%2d104671890%7c303%2d342%2d2000%7cUS&1qc=Airports Distance from downtown Denver as per MapQuest]</ref> y a 31 km del desapaecíu [[Aeropuertu Internacional Stapleton]], aeropuertu que foi remplazado pol '''AID'''. Yá que se precisaben pistes lo suficientemente llargues, en casu de que les nubes de nieve cubrieren tola pista, (d'esta manera puede trabayase d'un llau de la pista ente que del otru llímpiase) y un espaciu lo suficientemente grande, como por que un accidente aereu asocediera ellí, ensin afectar a la ciudá de Denver. L'espaciu total qu'ocupa'l '''AID''', ye de 140km², espaciu de tierra cimera a lo qu'ocupa la Islla de [[Manhattan]]. L'espaciu de tierra enantes yera propiedá de la Ciudá [[Adams]], pero foi vencíu a Denver en 1989 por mayoría de votos. Fora d'esto, la ciudá d'[[Aurora (Colorado)|Aurora]], atópase demasiáu cerca del aeropuertu, lo que remató en grandes aglomeraciones de tráficu pola xente que viaxa de Denver escontra'l '''AID''' y pasa por Aurora. [[Ficheru:Denver International Airport, snow.jpg|thumb|El AID cubiertu pola nieve.]] [[Ficheru:Denver airport USGA 2002.jpg|thumb|Aeropuertu dende l'aire.]] [[Ficheru:Denver International Airport, from security line.jpg|thumb|Aduana del AID.]] == Historia == En setiembre de 1989 sol mandatu del alcalde de Denver Federico Peña, pidióse'l presupuestu de $60 millones de [[dólares]], pa la construcción del '''AID''' a les autoridaes federales. Dos años dempués l'alcalde Welligton Webb, reinició'l proyeutu, anque'l proyeutu inauguraríase oficialmente'l [[29 d'ochobre]] de [[1993]] La magnitú del proyeutu y los problemes de delles aereollinies como [[United Airlines]] afectaron considerablemente al tiempu necesariu pa executar felicidá obra. La finalización pasó primeramente d'avientu de 1993, a marzu de 1994. Amás, en setiembre de 1993 volvió retrasase hasta'l 15 de mayu de 1994. Toos estos retrasos provocaron una gran disconformidá per parte de les habitantes de la zona que la moteyaron: Delayed Internacional Airport (aeropuertu Internacional retrasáu), Democrats in Action (Demócrates n'aición) o Denver'''s Imaginary Airport (Aeropuertu Imaxinariu de Denver), poles sos sigles n'inglés (DIA). N'abril de 1994 convidar a dellos reporteros a delles demostraciones del funcionamientu del "Sistema Automatizado d'Equipaxe", dalgunes de les cualos nun fueron bien esitoses. Tamién se-yos enseñó la Terminal de carga d'equipaxe baxu de les pistes. De resultes, l'alcalde atayó la inauguración, prevista pal 15 de mayu d'esi añu. El "Sistema Automatizado de Tratamientu d'Equipaxes" rematóse en setiembre de 2005 y foi un gastu bien incómodu pa les autoridaes de Denver. Curiosamente'l '''AID''', usa separadores d'equipaxe manuales, entá tenga unu automatizado.<ref>{{Cita web | url = http://www.nytimes.com/2005/08/27/national/27denver.html?ex=1282795200&en=55c1a4d8ddb7988a&ei=5088&partner=rssnyt&emc=rss | títulu= Denver Airport Saw the Future. It Didn't Work. | editorial= New York Times | fecha= 27 d'agostu de 2005}}</ref> El 25 de setiembre de 1994, el '''AID''', foi anfitrión d'una convención d'[[aviación]]. Aereollinies y pilotos tuvieron la oportunidá de visitar y utilizar el nuevu aeropuertu, contemplar les sos dependencies y servicios, incluyendo'l Sistema Automatizado d'Equipaxe -qu'entá s'atopaba en fase de pruebes-, probar les pistes y control de radiu con ayuda de taxis aéreos. Finalmente'l AID, foi termináu'l 28 de febreru de 1995, sustituyendo al Stapleton, con 16 meses de retrasu y con un costo de $5200 millones de dólares, 2000 millones más de lo previsto Dempués de la so inauguración les pistes 3 y 4 fueron terminaes dos años dempués. == Diseñu expansibilidad y funcionamientu == Pol so allugamientu xeográfica esti aeropuertu foi base de munches aereollinies como [[United Airlines]], [[Continental Airlines]], [[Western Airlines]] y [[TWA]], tamién l'aeropuertu de Stapleton, tuvo una gran actividá aérea. En delles ocasiones esti aeropuertu agospio a 4 compañíes coles mesmes como base principal. L'aeropuertu de Stapleton, nun se dar# aguantu coles pistes, la gran actividá, el vientu, les nubes de nieve yeren una gran torga pa esi aeropuertu, lo que traxo con sigo la construcción del '''AID'''. Cola construcción del '''AID''' El conceyu de Denver planio la rápida ampliación de dichu aeropuertu, nos próximos 50 años, esaniciando los problemes qu'aquexaben al aeropuertu de Stapleton, esto llogróse por aciu el diseñu d'un fácilmente ampliable mediocampo Terminal y de pistes, creando paralelamente unu de los aeródromos más eficientes nel mundu. Tolos vuelos internacionales que riquen los servicios d'aduanes y d'inmigración anguaño. Anguaño ocho puertes utilizar pa vuelos internacionales. Estes atópense mirando de frente norte escontra les puertes en Concourse A tán forníes pa esviar los pasaxeros a un pasiellu que coneuta col nivel cimeru de la ponte aérea, y entra d'Aduanes ya Inmigración nel norte de la Terminal Principal. Estes puertes tamién podríen ser fácilmente modificaes pa dexar l'embarque en tantu'l pisu cimeru y l'inferior de la cubierta de grandes aviones como l'[[Airbus A380]]. Una vegada incorporáu dafechu tou, el '''AID''' seria capaz de remanar unos 110 millones de pasaxeros per añu, en comparanza con 32 millones planiaos na so apertura. === Sistema automatizado d'equipaxe === [[Ficheru:Denver International Airport, Concourse B.jpg|thumb|right|Zona de tránsitu de pasaxeros, con una escultura de l'artista [[Alice Adams (artista)|Alice Adams]]]] L''''AID''' adicionalmente fóise-y escurríu un Sistema Automatizado d'equipaxe o SAE, que s'ayudar amenorgar los tiempos d'espera de carga, y aforra-y a les aereollinies miles de dólares en mano d'obra, esto lamentablemente foi un atayante fracasu. El SAE, foi previstu con un presupuestu de $186 millones de dólares, creció hasta $1 millón per mes por conceutos d'arreglos y cambeos. Les aereollinies nin l'Aeropuertu nunca fixeron usu d'esti sistema, dende la so creación hasta'l momentu nunca funciono bien. N'agostu de 2005 fíxose públicu esti error y el '''AID''' atayó les investigaciones y arreglos d'esti sistema.<ref>{{Cita web|url=http://www.iht.com/articles/2005/08/26/news/denver.php|títulu=Denver airport to mangle last bag|editorial=New York Times, via International Herald Tribune|fecha=27 d'agostu de 2005|nome=Kirk|apellíu=Johnson|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20051201075320/http://www.iht.com/articles/2005/08/26/news/denver.php|fechaarchivu=1 d'avientu de 2005}}</ref> === Pistes d'aterrizaje === Dos de les pistes d'aterrizaxe y diverses pistes de rodaxe fueron esaminaes pa prevenir un posible fracasu. Según les resultaos, la empresa constructora p'abaratar los costos de construcción esleo menos formigón de lo que les normes d'Aviación dexen nos EE.XX. esto traxo de resultes que les pistes tean costantemente en peligru de sufrir dalgún accidente. Por eso'l '''AID''', revisa dacuando les pistes pa evitar un posible esgayamientu de la pista, estúdiase que dientro poco tiempu la pista seya sustituyida por una de meyor calidá. == Terminal y sales == [[Ficheru:Denver terminal map.jpg|thumb|Mapa de la Terminal del Aeropuertu de Denver.]] === Terminal Jeppesen === [[Ficheru:DEN- PED BRIDGE.JPG|thumb|right|Ponte piatonal que coneuta la Terminal Jeppesen cola Sala A.]] La Terminal Jeppesen, foi nomada pola pionera en seguridá aérea [[Elrey Jeppesen]], ye'l llau tierra del aeropuertu. El tráficu apuerta al aeropuertu direutamente dende'l Peña Boulevard, que de la mesma ye alimentáu pola [[Interestatal 70]] y la carretera Y-470. Dos árees de estacionamiento cubiertes y descubiertes tán xuníes direutamente a la terminal - trés garaxes y un estacionamiento de baxu costo nel llau este; y cuatro garaxes y un llote de baxu costo nel llau oeste. La terminal estrémase terminales este y oeste pa recoyida y dexada de pasaxeros. De siguío ufiértase un mapa de les llinies aérees asociaes a les terminales. L'área central del aeropuertu alluga dos árees de control de seguridá y salíes del sistema de tren soterrañu. El llau norte de la Terminal Jeppesen contién una tercer área de control de seguridá y una área d'inmigración y aduanes segregáu. La terminal principal tien seis piso oficiales, coneutaos por ascensores y escaleres llétriques. Los pisos 1-3 entienden los niveles más baxos de los garaxes de estacionamiento, según los llotes de baxu costo de dambos llaos de la terminal. El pisu 4 ye pa la recoyida de pasaxeros, según los estacionamientos de curtiu plazu y llargu plazu. El pisu 5 utilizar pal estacionamiento, según pa dexaes y recoyíes de taxis y autobuses a llotes d'autos d'arriendu y estacionamientos esternos. El quintu pisu tamién contién les bandes d'equipaxe y los controles de seguridá. El sestu pisu utilizar pa la documentación de pasaxeros y mostradores de facturación. Los pasaxeros diríxense primero a los mostradores de documentación d'aereollinies o quioscos nel sestu pisu pa documentar. Como toles puertes en Denver tán nes escampaes perifériques, los pasaxeros tienen de pasar seguridá n'unu de los trés puestos de control: una en cada estremu de la terminal principal, cada unu de los cualos tien les sos propies escaleres llétriques que lleven hasta los trenes; según una más pequeña nel estremu de la ponte piatonal de la Sala A. Dempués de salir de la terminal principal al traviés de la ponte piatonal o del tren, los pasaxeros pueden aportar a 95 puertes de serviciu completu en 3 Sales separaes (A, B y C), amás de puertes pa vuelos rexonales. La piedra utilizada nes parés de la terminal foi suministrada por Yule Marble Quarry, quien tamién la utilizó pa a [[Tumba de los desconocíos]] y el [[Monumentu a Lincoln]]. ==== Hotel y Centru de Tránsitu ==== L'Hotel y Centru de Tránsitu del DIA componer de tres árees funcionales integraes: hotel, tresporte terrestre públicu y plaza pública. Un proyeutu de construcción de $544,000,000 USD ta poniendo en marcha l'hotel y el centru de tránsitu xunto a la terminal Jeppesen. El proyeutu inclúi una estación de tren de cercaníes, a ser por remanáu pol sistema FasTracks del Rexonal Transportation District, un hotel de 519 habitaciones y un centru de conferencies, operáu por Westin Hotels & Resorts. L'hotel abrirá'l [[19 de payares]] de [[2015]]<ref>{{cita press release|títulu=Denver International Airport and the Westin Announces November 19 Opening Date for the new Westin Denver International airport|url=http://www.flydenver.com/sites/default/files/downloads/June%201%20DIA%20Westin%20Opening.pdf|publisher=Denver International Airport (flydenver.com)|date=1 de xunu de 2015|fechaaccesu=2 de xunu de 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150702193133/http://www.flydenver.com/sites/default/files/downloads/June%201%20DIA%20Westin%20Opening.pdf|archivedate=2 de xunetu de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150702193133/http://www.flydenver.com/sites/default/files/downloads/June%201%20DIA%20Westin%20Opening.pdf|fechaarchivu=2 de xunetu de 2015}}</ref> y el serviciu de trenes de cercaníes va empecipiar na primavera de [[2016]]. El tren de cercaníes va coneutar a los pasaxeros ente'l centru de Denver y l'aeropuertu en tan solo 35 minutos. Gensler y AndersonMasonDale Arquiteutos son los arquiteutos del proyeutu.<ref>{{cita web |títulu=South Terminal Redevelopment Program – Business Opportunities|url=http://business.flydenver.com/bizops/southTerminal/index.asp|publisher=City & County of Denver Department of Aviation|fechaaccesu=11 de xunetu de 2012}}</ref> La construcción empezó'l 5 d'ochobre de 2011.<ref>{{cita noticia |títulu=Signs of Construction at DIA's South Terminal Project|first=Cathy|last=Proctor|url=http://www.bizjournals.com/denver/news/2011/10/03/signs-of-construction-at-dias-south.html|newspaper=Denver Business Journal|date=3 d'ochobre de 2011|fechaaccesu=18 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita press release |títulu=DIA Ground Transportation Level Detours Take Effect Saturday|url=http://business.flydenver.com/pr/DIAPR_120518y.pdf|publisher=City & County of Denver Department of Aviation|date=18 de mayu de 2012|fechaaccesu=11 de xunetu de 2012}}</ref> Los autobuses RTD van reasitiar a les badees d'autobuses nel hotel y centru de tránsitu. La plaza pública de 82,000 pies cuadraos, va ser operada por Denver Arts and Venues, l'axencia de la ciudá y el condáu qu'opera llugares de Denver, como la Rede Rocks Amphitheatre y el Denver Center for the Performing Arts. La plaza pretende ser una zonda d'entretenimientu, relaxación, d'arte y restorán pa los viaxeros y visitantes.<ref>{{cita web|publisher=FlyDenver.com|títulu=Hotel and Transit Center|url=http://www.flydenver.com/hotel_transit_center|fechaaccesu=31 de mayu de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150702212156/http://www.flydenver.com/hotel_transit_center|fechaarchivu=2 de xunetu de 2015}}</ref> ==== Llinia de tren de tresporte rexonal del Distritu Oriental ==== El Rexonal Transportation District atópase instalando una llinia de [[tren de cercaníes]] [[unidá llétrica múltiple|llétricu]] que va dende la Union Station de Denver al Hotel y Centru de Tránsitu de DIA. Esta '''Llinia A'''<ref name="aline">{{cita web|títulu=RTD - A Line|url=http://www.rtd-denver.com/a-line.shtml|website=RTD - A Line|publisher=Rexonal Transportation District|fechaaccesu=21 de xunu de 2015}}</ref> tamién ye llamada la "East Rail Line" y va coneutar pasaxeros ente'l centru de Denver y el DIA nunos 37 minutos. La llinia va coneutar al serviciu ferroviariu de 122 milles de IDT que s'estiende en tola zona metropolitana. La Llinia A ye un corredor de tránsitu de 22.8 milles que va coneutar estos dos árees importantes mientres sirve centros d'empléu axacentes, vecinderos y árees de desarrollu en Denver y Aurora. La Llinia A ta siendo construyida y financiada como parte de la [[collaboración públicu-privada]] Eagle P3.<ref>{{cita web|títulu=RTD: East Rail Line|website=http://www.rtd-denver.com/EastRailLine.shtml|fechaaccesu=3/11/15}}</ref> ==== Propuesta de tresporte de persones nel llau tierra ==== L'aeropuertu tamién ta proponiendo un tresporte de persones nel llau tierra (similar al ATL Skytrain del [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson]] o al PHX Sky Train del [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor]]), que ta previstu pa xunir la terminal y l'estación de la llinia de tren de IDT Este col arrendamientu d'autos y los estacionamientos.<ref>{{cita web |títulu=What is the status of a train to the Airport from Downtown? Would there be multiple stops at the Airport to access other facilities besides the terminal (y.g. rental cars)? |url=http://www.flydenver.com/parking_transit/parking/FAQs/what_status_train_airport_downtown_would_there_be_multiple_stops|publisher=City & County of Denver Department of Aviation|fechaaccesu=24 d'abril de 2015}}</ref> Como'l tresporte de persones nel llau tierra ta na fase de propuesta, hasta'l momentu nun se conocen tiempu previstu de finalización nin les especificaciones del sistema. === Salas === [[Ficheru:Concourse C at DIA, 08-2014.JPG|thumb|Pasareles móviles na Sala C.]] El DIA cunta con trés sales espaciadas bien distantes ente sigo. La Sala A ye accesible al traviés d'una ponte piatonal direutamente dende l'edificiu de la terminal, según al traviés del sistema de tren soterrañu que da serviciu a los trés sales. Pal accesu a les zones d'embarque B y C, los pasaxeros tienen d'utilizar el tren. Nuna ocasión, a finales de 2000, el sistema de trenes atopar con problemes téunicos y foi cerráu mientres delles hores, creando una terrible retrasu a los pasaxeros na terminal principal una y bones nun esisten caminos piatonales ente la terminal y les zones d'embarque B y C. Dende esi día'l sistema de trenes del aeropuertu siguió funcionando ensin nenguna interrupción importante nel serviciu. Los antepares y la terminal principal disponer de manera similar al [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson]]. La principal diferencia ye que'l DIA nun tien una unidá satélite de puertes T xuníu direutamente a la terminal, y l'espaciu ente les escampaes nel DIA ye muncho más ampliu que l'espaciu ente les escampaes en Atlanta. Esto dexa la máxima eficiencia operativa una y bones los aviones pueden recular de la so puerta mientres otres aeronaves en rodaxe pasen por detrás d'ellos ensin demoranza. L'aeropuertu recueye les tases d'aterrizaxe, renta y otros ingresos de les llinies aérees p'ayudar a compensar les sos costos d'operación. El DIA ye propiedá y ta operáu pela Ciudá y Condáu de Denver, pero nun funcionar usando dineru de los impuestos. Sicasí, l'aeropuertu ye un "fondu de la empresa" que xenera los sos propios ingresos pa cubrir los gastos d'operación. L'aeropuertu por cuenta de los ingresos xeneraos peles llinia aérees - tases d'aterrizaxe, arriendos y otros pagos - y los ingresos xeneraos polos recursos non aéreos - estacionamiento, ingreso concesiones, renta y otros pagos. El [[14 d'avientu]] de [[2006]], el DIA instituyó la fase de diseñu de l'ampliación de la Sala C como la primera gran espansión d'una Sala del aeropuertu. En [[setiembre de 2014]], l'aeropuertu terminó la construcción de cinco nueves puertes na Sala C qu'agora sirven a Southwest Airlines. Les nueves puertes tán etiquetaos C23 a C27 y amplióse l'espaciu de 39,000 pies cuadraos a un costo de $46 millones de dólares.<ref>{{cita noticia|last1=Proctor|first1=Cathy|títulu=Reporter|url=http://www.bizjournals.com/denver/blog/earth_to_power/2014/09/dia-opens-5-new-gates-for-southwest-airlines-will.html?page=all|fechaaccesu=12 de marzu de 2015}}</ref> La Sala B tamién s'espandió cola adición d'una terminal rexonal diseñada por Reddy y Reddy Arquiteutos nel llau este de la Sala B.<ref>{{cita web |títulu=United Airlines Rexonal Jet Facility|url=http://www.reedconstructiondata.com/building-types/warehouse/coloriáu/projects/1000567745/|publisher=Reed Construction Data|fechaaccesu=11 de xunetu de 2012}}</ref> Esta sala rexonal consiste nuna escampada más pequeña o nala que ta conectáu a la Sala B.<ref>{{cita web|títulu=United Airlines – Denver International Airport|url=http://www.united.com/page/article/0,6722,1114,00.html|publisher=[[United Airlines]]|fechaaccesu=8 de setiembre de 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721150255/http://www.united.com/page/article/0%2C6722%2C1114%2C00.html|archivedate=21 de xunetu de 2011}}</ref> Estes puertes dexen accesu direutu per mediu de [[pasarela d'accesu a aeronaves]] a aviones rexonales. Cola apertura de la sala rexonal el [[24 d'abril]] de [[2007]], United Airlines dexó la Sala A por completu y opera puramente na Sala B, cola esceición de los vuelos internacionales que riquen sofitu d'aduana.<ref>{{cita press release |títulu=Mayor Hickenlooper and Other Officials Get Preview of DIA's New Rexonal Jet Favility|url=http://business.flydenver.com/pr/DIAPR_070424.pdf|publisher=City & County of Denver Department of Aviation|date=23 d'abril de 2007|fechaaccesu=11 de xunetu de 2012}}</ref> ==== Sala A ==== [[Ficheru:Denver A Terminal.jpg|thumb|left|Sala A y torre de Control.]] La Sala A tien 37 puertes: A26–A53, A56, A59–65, y A67–68.<ref name="flydenver.com">{{cita web|títulu=Map of Denver International Airport|url=http://www.flydenver.com/maps|website=flydenver.com|fechaaccesu=20 d'abril de 2016}}</ref> Ocho d'estes puertes (A33, A35, A37, A39, A41, A43, A45 y A47) tán forníos pa remanar les llegaes internacionales y aviones de fuselaxe anchu. La Sala A encárgase de toles llegaes internacionales nel aeropuertu (con esclusión de los aeropuertos con predespacho d'aduana), según los vuelos que salen de toles compañíes internacionales que sirven a Denver. Amás, toles compañíes aérees nacionales, sacante Alaska, Southwest y United, usen esta sala, con [[Frontier Airlines]] que tien mayor presencia. Nel momentu de l'apertura del aeropuertu, la Sala A díbase a utilizar namái por [[Continental Airlines]] pal so centru de conexones en Denver. Sicasí, por cuenta de la so salida de la quiebra, según la feroz competencia d'[[United Airlines]], Continental decidió desmantelar el so centru d'operaciones darréu dempués de l'apertura, y namái operó un puñáu de puertes na Sala A, antes de finalmente pasar a la Sala B cuando se fundió con United.<ref>{{cita noticia |títulu=Sources: Continental may increase presence at DIA |work=USA Today |agency=Associated Press |date=9 de marzu de 2003 |url=http://usatoday30.usatoday.com/travel/news/2003/2003-03-07-continental-dia.htm |fechaaccesu=2 de setiembre de 2015}}</ref> Dos salonos tán asitiaos na planta cimera de la seición central de la Terminal A: la compartida Admirals Club d'[[American Airlines]]/[[British Airways]] Executive Club Lounge y un Sky Club de [[Delta Air Lines]] el cual ta programáu p'abrir en dalgún momentu nel añu 2016 nel llugar de l'antigua sala d'[[United Service Organizations|USO]].<ref>{{cita web|títulu=Delta to renovate RDU Sky Club, add 'premium' chigre|url=http://www.bizjournals.com/triangle/news/2016/03/02/delta-to-renovate-rdu-sky-club-add-premium-chigre.html|publisher=Triangle Business Journal|fechaaccesu=20 d'abril de 2016}}</ref> ==== Sala B ==== [[Ficheru:Denver International Airport, Concourse B.jpg|thumb|right|La entrada a la Sala B como se vía en 2005. El tulipán d'United na semeya quitar tres la fusión d'United con Continental en 2011.]] La Sala B tien 70 Puertes: B11 y B14 (dambes abiertes en marzu de 2017), B15 B15–B29, B31–B33, B35–B39, B41–B61, B63-B77 (solu númberos nones) y B79–B95.<ref name="flydenver.com"/> Les puertes B32, B36, B38 y B42 tán forníes con pasareles d'accesu ximielgues (con cada puerta designada como A o B) pa dar cabida a les aeronaves de fuselaxe anchu. [[United Airlines]] ye l'únicu ocupante de puertes de la Sala B. La llinia principal d'United opera dende l'edificiu principal, ente que les operaciones d'[[United Express]] remanar nel estremu este de la sala (puertes B48-B95), qu'inclúi dos extensión satélite a nivel del pisu. Los antiguos inquilinos de la Sala B inclúin a [[Continental Airlines]] y [[US Airways]]. Dambes aereollinies reasitiaos ellí en [[payares de 2009]] dempués de que United algamó un alcuerdu col DIA p'asignar cinco puertes nel estremu occidental de la sala pal usu de los sos socios nacionales de [[Star Alliance]]. United recuperó'l control de los trés puertes de Continental dempués de la fusión ente los dos aereollinies. A partir de [[febreru de 2015]], US Airways treslladó les operaciones de los sos dos puertes a la Sala A, como parte del so procesu de fusión con [[American Airlines]].<ref>{{cita web |títulu=Denver, CO (DEAN) Airport information |website=American Airlines |url=http://www.aa.com/i18n/travelInformation/destinationInformation/dean-airport.jsp |fechaaccesu=2 de setiembre de 2015}}</ref> Hai dos United Club nel segundu pisu de la Sala B, asitiaos a la mesma alloña de la estación del tresporte de pasaxeros: unu cerca de la puerta B32 y l'otru cerca de la puerta B44. ==== Sala C ==== [[Ficheru:DIA Train 5.JPG|thumb|right|Vista aérea de la estación de tren de la Sala C.]] La Sala C tien 27 Puertes: C23-C49. [[Southwest Airlines]] ye l'ocupante principal de la Sala C, con namái otra aereollinia, [[Alaska Airlines]], qu'utiliza una puerta (C39).<ref name="flydenver.com"/> Una recién espansión añedió cinco nueves puertes (C23-27) al estremu oeste de la sala. La espansión, que se completó en [[setiembre de 2014]] a un costo de $46 millones de dólares, dexó a Southwest consolidar toles sos operaciones na Sala C (antes de la espansión Southwest usaba dos puertes de la Sala A, qu'heredara de la so fusión con [[AirTran Airways]]).<ref>{{cita noticia |títulu=Construction of Concourse C Expansion Starts at Denver International Airport |work=Airport World Magacín |date=17 de setiembre de 2013 |url=http://www.airport-world.com/home/xeneral-news/item/3036-construction-on-concourse-c-expansion-starts-at-denver-international-airport |fechaaccesu=2 de setiembre de 2015}}</ref> ==== Sales D y E ==== L'aeropuertu acutó espaciu pa otros dos sales que van ser construyíes xunto a la Sala C pa futures espansiones. La Sala D puede construyise ensin tener que mover nenguna estructura esistente. Sicasí, el sistema de trenes soterraños tendría que ser estendíu. La Sala Y riquiría mover un [[hangar]] d'United Airlines. Sicasí, antes d'empezar la construcción de les Sales D y E, les Sales A, B y C pueden ser estendíes en dambes direiciones. == Aereollinies y destinos == '''Nota:''' Toles llegaes internacionales sacante vuelos dende ciudaes con predespacho d'aduana remanar na Sala A, independientemente de la terminal de salida de la llista. El AID sirve 187 destinos, incluyendo 20 ciudaes internacionales en seis países. El AID ye'l mayor centru de [[Frontier Airlines]] y el cuartu más grande de [[Centru de conexón|centru de conexones]] d'[[United Airlines]]. [[Southwest Airlines]] sigui creciendo rápido nel aeropuertu y l'aeropuertu ye la cuarta base más grande de la llinia aérea. Estes operaciones combinaes de les compañíes aérees constitúin aproximao'l 85% del tráficu total de pasaxeros en DEAN n'avientu de 2014, respeutivamente.<ref name=DIA>{{cita web |títulu=Denver International Airport Total Operations and Traffic |url=http://www.flydenver.com/about/financials/passenger_traffic |formatu=PDF |editorial=City & County of Denver Department of Aviation |date=xineru de 2017 |fechaaccesu=22 de marzu de 2017}}</ref> === Pasaxeros === {{Airport-dest-list |3rdcoltitle = Sala <!-- --> | [[Aeroméxico]] |'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu|Ciudá de Méxicu]] | A <!-- --> | [[Aeroméxico Connect]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Monterrey|Monterrey]] | A <!-- --> | [[Air Canada]] | [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto–Pearson]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau|Montreal–Trudeau]] | A <!-- --> | [[Air Canada Express]] | [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]] <br> '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau|Montreal–Trudeau]] | A <!-- --> | [[Alaska Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]] | C <!-- --> | [[Allegiant Air]] | [[Aeropuertu Rexonal de Asheville|Asheville]], [[Aeropuertu Internacional de Bellingham|Bellingham]], [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]] | A <!-- --> | [[American Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|Charlotte]], [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago–O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|Filadelfia]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York-JFK]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor]] | A <!-- --> | [[Envoy|American Eagle]] | [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]] <br> '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago–O'Hare]] | A <!-- --> | [[Boutique Air]] | [[Aeropuertu Rexonal de San Luis Valley|Alamosa (CO)]], [[Aeropuertu Municipal de Alliance|Alliance]], [[Aeropuertu Municipal de Chadron|Chadron]], [[Aeropuertu Municipal de Cortez|Cortez]], [[Aeropuertu Rexonal de Dodge City|Dodge City]], [[Aeropuertu Rexonal de McCook|McCook]]| A <!-- --> | [[British Airways]] | [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres–Heathrow]] | A <!-- --> | [[Cayman Airways]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Owen Roberts|Gran Caimán]] (empecipia'l 13 de marzu de 2019)<ref name=Cayman>{{cita web|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/280283/cayman-airways-plans-denver-launch-in-march-2019/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180829|títulu=Cayman Airways plans Denver launch in March 2019|publisher=Routes Online|date=agostu de 2018|fechaaccesu=30 d'agostu de 2018}}</ref> | ASA <!-- --> | [[Copa Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Tocumen|Ciudá de Panamá]] | A <!-- --> | [[Delta Air Lines]] | [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York–JFK]], [[Aeropuertu LaGuardia|Nueva York–LaGuardia]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]] | A, <!-- --> | [[Delta Connection]] | [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]] | A <!-- --> | [[Edelweiss Air]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Zúrich|Zúrich]] | A <!-- --> | [[Frontier Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional Sunport|Albuquerque]], [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Internacional Birmingham-Shuttlesworth|Birmingham (AL)]], [[Aeropuertu Rexonal Central Illinois|Bloomington/Normal]] (empecipia'l 24 de setiembre de 2018),<ref>http://wglt.org/post/frontier-airlines-returning-central-illinois-rexonal-airport#stream/0</ref> [[Aeropuertu de Boise|Boise]], [[Aeropuertu de Branson|Branson]], [[Aeropuertu Internacional Niagara|Buffalo]], [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]], [[Aeropuertu Internacional de Cancún|Cancún]], [[Aeropuertu Internacional de Charleston|Charleston]], [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|Charlotte]], [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago-O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|Cleveland]], [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|Columbus–Glenn]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Des Moines|Des Moines]], [[Aeropuertu Internacional d'El Paso|El Paso]], [[Aeropuertu Internacional de Greenville-Spartanburg|Greenville/Spartanburg]] (empecipia'l 8 de setiembre de 2018),<ref>http://www.wtoc.com/story/38450411/the-greenville-spartanburg-international-airport-is-adding-a-sixth-airline</ref> [[Aeropuertu Internacional de Harrisburg|Harrisburg]], [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston–Intercontinental]], [[Huntsville International Airport|Huntsville]] (empecipia'l 5 d'ochobre de 2018),<ref>https://www.al.com/news/huntsville/index.ssf/2018/07/frontier_airlines_offering_39.html</ref> [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu Internacional de Jackson–Evers|Jackson (MS)]] (empecipia'l 13 d'ochobre de 2018), [[Aeropuertu Internacional de Jacksonville|Jacksonville (FL)]], [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|Kansas City]], [[Aeropuertu Rexonal de Lafayette|Lafayette (LA)]] (empecipia'l 24 d'ochobre de 2018),<ref>{{cita web|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/279714/frontier-airlines-adds-new-service-to-huntsville-lafayette-from-oct-2018/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180724|títulu=Frontier Airlines adds new service to Huntsville / Lafayette from Oct 2018|publisher=Routes Online|date=xunetu de 2018|fechaaccesu=25 de xunetu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas]], [[Aeropuertu Nacional de Little Rock|Little Rock]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Dane|Madison]], [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell|Milwaukee]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional de Nashville|Nashville]], [[Aeropuertu Internacional de Norfolk|Norfolk]], [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|Nueva Orleans]], [[Aeropuertu Will Rogers World|Oklahoma City]], [[Aeropuertu Eppley|Omaha]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]], [[Aeropuertu John Wayne|Orange County]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de Pensacola|Pensacola]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor]], [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|Pittsburgh]], [[Jetport Internacional de Portland|Portland (ME)]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|Raleigh/Durham]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]], [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|Sacramentu]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de San José|San José (CA)]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Municipal de Santa Bárbara|Santa Bárbara]], [[Aeropuertu Internacional Lambert|San Luis]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]], [[Aeropuertu Syracuse Hancock|Siracusa]], [[Aeropuertu Internacional de Tampa|Tampa]], [[Aeropuertu Internacional de Tucson|Tucson]] (empecipia'l 7 de payares de 2018),<ref>{{cita web|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/280074/frontier-airlines-schedules-new-routes-in-w18/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180815|títulu=Frontier Airlines schedules new routes in W18|publisher=Routes Online|date=agostu de2018|fechaaccesu=15 d'agostu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional de Tulsa|Tulsa]], [[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles|Washington–Dulles]], [[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington|Washington–National]], [[Aeropuertu Wichita Mid-Continent|Wichita]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional d'Albany|Albany]] (empecipia'l 17 de setiembre de 2018),<ref>http://www.news10.com/news/local-news/frontier-airlines-coming-to-albany-international-airport/1248685206#</ref> [[Aeropuertu Municipal de Bismarck|Bismarck]], [[Aeropuertu Gallatin Field|Bozeman]], [[Aeropuertu The Eastern Iowa|Cedar Rapids/Iowa City]], [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Internacional Hector|Fargo]], [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|Filadelfia]], [[Aeropuertu Internacional Southwest Florida|Fort Myers]], [[Aeropuertu Internacional de Fresno-Yosemite|Fresno]], [[Aeropuertu Internacional Gerald R. Ford|Grand Rapids]], [[Aeropuertu Internacional Piedmont Triad|Greensboro]], [[Aeropuertu de Jackson Hole|Jackson Hole]], [[Aeropuertu McGhee Tyson|Knoxville]], [[Aeropuertu Internacional de Louisville|Louisville]], [[Aeropuertu Internacional de Missoula|Missoula]], [[Aeropuertu Internacional de Myrtle Beach|Myrtle Beach]], [[Aeropuertu LaGuardia|Nueva York–LaGuardia]], [[Aeropuertu Internacional de Palm Springs|Palm Springs]], [[Aeropuertu T. F. Green|Providence]], [[Aeropuertu Internacional de Puerto Vallarta|Puerto Vallarta]], [[Aeropuertu Internacional de Los Cabos|San José del Cabo]], [[Aeropuertu Internacional de Savannah/Hilton Head|Savannah]], [[Aeropuertu Rexonal de Siux Falls|Siux Falls]], [[Aeropuertu Internacional de Spokane|Spokane]] | A <!-- --> | [[Great Lakes Jet Express]] | [[Aeropuertu Rexonal de Pierre|Pierre]], [[Aeropuertu Rexonal de Watertown|Watertown (SD)]] | A <!-- --> | [[Icelandair]] | [[Aeropuertu Internacional de Keflavík|Reikiavik–Keflavík]] | A <!-- --> | [[JetBlue Airways]] | [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York–JFK]] | A <!-- --> | [[Key Lime Air]] | [[Aeropuertu Rexonal de Riverton|Riverton]], [[Aeropuertu del Condáu de Sheridan|Sheridan (WY)]] | A <!-- --> | [[Lufthansa]] | [[Aeropuertu de Frankfurt del Main|Frankfurt]], [[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss|Múnich]]| A <!-- --> | [[Norwegian Air Shuttle]]| [[Aeropuertu de Londres-Gatwick|Londres–Gatwick]]<br> '''Estacional:''' [[Aeropuertu de París-Charles de Gaulle|París-Charles de Gaulle]] | A <!-- --> | [[Southwest Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional d'Albany|Albany]], [[Aeropuertu Internacional Sunport|Albuquerque]], [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|Baltimore]], [[Aeropuertu de Boise|Boise]], [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]], [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|Burbank]], [[Aeropuertu Internacional de Cancún|Cancún]], [[Aeropuertu Internacional de Charleston|Charleston (SC)]], [[Aeropuertu Internacional Midway|Chicago–Midway]], [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|Cleveland]], [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|Columbus–Glenn]], [[Aeropuertu Dallas Love|Dallas-Love]], [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Internacional d'El Paso|El Paso]] (empecipia'l 7 d'ochobre de 2018), [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|Filadelfia]], [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|Fort Lauderdale]], [[Aeropuertu Internacional Gerald R. Ford|Grand Rapids]], [[Aeropuertu Internacional Bradley|Hartford]], [[Aeropuertu William P. Hobby|Houston–Hobby]], [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu Internacional de Jacksonville|Jacksonville (FL)]], [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|Kansas City]], [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas]], [[Aeropuertu de Long Beach|Long Beach]], [[Aeropuertu Internacional de Louisville|Louisville]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Lubbock Preston Smith|Lubbock]] (empecipia'l 4 de payares de 2018)<ref>{{cita web|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/279026/southwest-schedules-new-routes-in-nov-2018/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180608|títulu=Southwest schedules new routes in Nov 2018|publisher=Routes Online|date=xunu de 2018|fechaaccesu=8 de xunu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]] (empecipia'l 3 d'ochobre de 2018) <ref>{{cita web|url=http://www.localmemphis.com/news/local-news/southwest-begins-nonstop-service-between-memphis-denver-in-october/1021102455|títulu=Southwest Begins Nonstop Service Between Memphis & Denver In October|date=marzu de 2018|publisher=}}</ref> [[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell|Milwaukee]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional de Nashville|Nashville]], [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]], [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|Nueva Orleans]], [[Aeropuertu LaGuardia|Nueva York–LaGuardia]], [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|Oakland]], [[Aeropuertu Will Rogers World|Oklahoma City]], [[Aeropuertu Eppley|Omaha]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]], [[Aeropuertu John Wayne|Orange County (CA)]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor]], [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|Pittsburgh]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional de Puerto Vallarta|Puerto Vallarta]], [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|Raleigh/Durham]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]], [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|Sacramentu]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Internacional de San José|San José (CA)]], [[Aeropuertu Internacional de Los Cabos|San José del Cabo]], [[Aeropuertu Internacional Lambert|San Luis]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]], [[Aeropuertu Internacional de Spokane|Spokane]], [[Aeropuertu Internacional de Tampa|Tampa]], [[Aeropuertu Internacional de Tucson|Tucson]], [[Aeropuertu Internacional de Tulsa|Tulsa]], [[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles|Washington–Dulles]]<br> '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Philip S. W. Goldson|Ciudá de Belize]], [[Aeropuertu Internacional Southwest Florida|Fort Myers]], [[Aeropuertu Internacional de Norfolk|Norfolk]], [[Aeropuertu Internacional de Northwest Florida Beaches|Panama City (FL)]], [[Aeropuertu Internacional de Pensacola|Pensacola]] | C <!-- --> | [[Spirit Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|Baltimore]], [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago–O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|Fort Lauderdale]], [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston–Intercontinental]], [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]] | A <!-- --> | {{nowrap|[[Sun Country Airlines]]}} | [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional General Rafael Buelna|Mazatlán]] | A <!-- --> | [[United Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional Sunport|Albuquerque]], [[Aeropuertu Internacional Ted Stevens Anchorage|Anchorage]], [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|Baltimore]], [[Aeropuertu Internacional Billings Logan|Billings]], [[Aeropuertu de Boise|Boise]], [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]], [[Aeropuertu Gallatin Field|Bozeman]], [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|Burbank]], [[Aeropuertu Internacional de Cancún|Cancún]], [[Aeropuertu The Eastern Iowa|Cedar Rapids/Iowa City]], [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|Charlotte]], [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago–O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|Cleveland]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Des Moines|Des Moines]], [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu de Eugene|Eugene]], [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|Filadelfia]], [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|Fort Lauderdale]], [[Aeropuertu Internacional Bradley|Hartford]], [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|Honolulu]], [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston–Intercontinental]], [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu de Kahului|Kahului]], [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|Kansas City]], [[Aeropuertu Internacional de Kona|Kailua-Kona]], [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas]], [[Aeropuertu de Lihue|Lihue]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Dane|Madison]], [[Aeropuertu Internacional de Rogue Valley-Medford|Medford]], [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]], [[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell|Milwaukee]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional de Missoula|Missoula]], [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]], [[ropuerto Internacional de Norfolk|Norfolk]], [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|Nueva Orleans]], [[Aeropuertu LaGuardia|Nueva York–LaGuardia]], [[Aeropuertu Will Rogers World|Oklahoma City]], [[Aeropuertu Eppley|Omaha]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]], [[Aeropuertu John Wayne|Orange County (CA)]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor]], [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|Pittsburgh]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional de Puerto Vallarta|Puerto Vallarta]], [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|Raleigh/Durham]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]], [[Aeropuertu Internacional de Richmond|Richmond]], [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|Sacramentu]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Internacional de San José|San José (CA)]], [[Aeropuertu Internacional de Los Cabos|San José del Cabo]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]], [[Aeropuertu Rexonal de Siux Falls|Siux Falls]], [[Aeropuertu Internacional de Spokane|Spokane]], [[Aeropuertu Internacional de Tampa|Tampa]], [[Aeropuertu Internacional de Narita|Tokiu–Narita]], [[Aeropuertu Internacional de Tucson|Tucson]], [[Aeropuertu Internacional de Tulsa|Tulsa]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]], [[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles|Washington–Dulles]], [[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington|Washington–National]], [[Aeropuertu Wichita Mid-Continent|Wichita]]<br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]], [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|Columbus–Glenn]], [[Aeropuertu Internacional de Cozumel|Cozumel]], [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Eagle|Eagle/Vail]], [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton]], [[Aeropuertu Internacional Southwest Florida|Fort Myers]], [[Aeropuertu Internacional Gerald R. Ford|Grand Rapids]], [[Aeropuertu de Jackson Hole|Jackson Hole]], [[Aeropuertu Internacional Glacier Park|Kalispell]], [[Aeropuertu Internacional Daniel Oduber|Liberia]], [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres-Heathrow]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Rexonal de Montrose|Montrose]], [[Aeropuertu Internacional de Nashville|Nashville]], [[Aeropuertu Internacional de Palm Springs|Palm Springs]], [[Aeropuertu Internacional Lambert|San Luis]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto–Pearson]] | B <!-- --> | [[United Express]] | [[Aeropuertu Internacional Sunport|Albuquerque]], [[Aeropuertu Internacional Rick Husband de Mariellu Mariello]], [[Aeropuertu Internacional de Appleton|Appleton]], [[Aeropuertu del Condáu de Aspen-Pitkin|Aspen]], [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Meadows Field|Bakersfield]], [[Aeropuertu Internacional Billings Logan|Billings]], [[Aeropuertu Internacional Birmingham-Shuttlesworth|Birmingham (AL)]], [[Aeropuertu Municipal de Bismarck|Bismarck]], [[Aeropuertu de Boise|Boise]], [[Aeropuertu Gallatin Field|Bozeman]], [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|Burbank]], [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]], [[Aeropuertu Internacional del Condáu de Natrona|Casper]], [[Aeropuertu The Eastern Iowa|Cedar Rapids/Iowa City]], [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|Charlotte]], [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|Cleveland]], [[Aeropuertu Rexonal Yellowstone|Cody]], [[Aeropuertu de Colorado Springs|Colorado Springs]], [[Aeropuertu Rexonal de Columbia|Columbia (MO)]], [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|Columbus–Glenn]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Dayton|Dayton]], [[Aeropuertu Internacional de Des Moines|Des Moines]], [[Aeropuertu Rexonal de Devils Lake|Devils Lake]], [[Aeropuertu Rexonal de Dickinson Theodore Roosevelt|Dickinson]], [[Aeropuertu del Condáu de Durango-La Plata|Durango (CO)]], [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Eagle|Eagle/Vail]], [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton]], [[Aeropuertu Internacional d'El Paso|El Paso]], [[Aeropuertu de Eugene|Eugene]], [[Aeropuertu Internacional Hector|Fargo]], [[Aeropuertu Rexonal Northwest Arkansas|Fayetteville/Bentonville]], [[Aeropuertu Flagstaff Pulliam|Flagstaff]] (empecipia'l 31 de marzu de 2019),<ref>https://www.denverpost.com/2018/08/28/united-airlines-nonstop-flagstaff-denver/</ref> [[Aeropuertu Internacional de Fresno-Yosemite|Fresno]], [[Aeropuertu de Gillette-Condáu de Campbell|Gillette]], [[Aeropuertu Rexonal de Grand Junction|Grand Junction]], [[Aeropuertu Internacional Gerald R. Ford|Grand Rapids]], [[Aeropuertu Internacional de Great Falls|Great Falls]], [[Aeropuertu Rexonal de Gunnison-Crested Butte|Gunnison/Crested Butte]], [[Aeropuertu Rexonal de Yampa Valley|Hayden/Steamboat Springs]], [[Aeropuertu Rexonal de Hays|Hays]], [[Aeropuertu Rexonal d'Helena|Helena]], [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston–Intercontinental]], [[Aeropuertu Internacional de Huntsville|Huntsville]], [[Aeropuertu Rexonal de Idaho|Idaho Falls]], [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu de Jackson Hole|Jackson Hole]], [[Aeropuertu Internacional de Jacksonville|Jacksonville (FL)]], [[Aeropuertu Rexonal de Jamestown|Jamestown (ND)]], [[Aeropuertu Internacional Glacier Park|Kalispell]], [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|Kansas City]], [[Aeropuertu McGhee Tyson|Knoxville]], [[Aeropuertu Rexonal de Laramie|Laramie]], [[Aeropuertu Rexonal de Lliberal Mid-America|Lliberal]], [[Aeropuertu de Lincoln|Lincoln]], [[Aeropuertu Nacional de Little Rock|Little Rock]], [[Aeropuertu Internacional de Louisville|Louisville]], [[Aeropuertu Internacional de Lubbock Preston Smith|Lubbock]], [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Dane|Madison]], [[Aeropuertu Internacional de Rogue Valley-Medford|Medford]], [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]], [[Aeropuertu Internacional de Midland|Midland/Odessa]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional de Minot|Minot]], [[Aeropuertu Internacional de Missoula|Missoula]], [[Aeropuertu Canyonlands|Moab]], [[Aeropuertu Rexonal de Monterrey|Monterey]] (empecipia'l 4 d'ochobre de 2018),<ref>https://www.prnewswire.com/news-releases/monterey-peninsula-airport-district-and-united-airlines-announce-twice-daily-nonstop-service-between-monterey-and-denver-300684448.html</ref> [[Aeropuertu Internacional Quad City|Moline/Quad Cities]], [[Aeropuertu Rexonal de Montrose|Montrose]], [[Aeropuertu Internacional de Nashville|Nashville]], [[Aeropuertu Rexonal de North Platte|North Platte]], [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|Nueva Orleans]], [[Aeropuertu Will Rogers World|Oklahoma City]], [[Aeropuertu Eppley|Omaha]], [[Aeropuertu Internacional de Palm Springs|Palm Springs]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor]], [[Aeropuertu Ernest A. Love|Prescott]], [[Aeropuertu Memorial de Pueblu|Pueblo]], [[Aeropuertu Rexonal de Rapid City|Rapid City]], [[Aeropuertu Roberts|Redmond/Bend]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]], [[Aeropuertu de Rock Springs–El Condao Sweetwater|Rock Springs]], [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|Sacramentu]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de San José|San José (CA)]], [[Aeropuertu Internacional Lambert|San Luis]], [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de San Luis Obispo|San Luis Obispo]], [[Aeropuertu Municipal de Santa Bárbara|Santa Bárbara]], [[Aeropuertu Municipal de Santa Fe|Santa Fe]], [[Aeropuertu Charles M. Schulz–Condáu de Sonoma|Santa Rosa]] (empecipia'l 8 de marzu de 2019),<ref>https://www.pressdemocrat.com/news/8676855-181/united-airlines-to-offer-santa</ref> [[Aeropuertu Rexonal Western Nebraska|Scottsbluff]], [[Aeropuertu Rexonal de Shreveport|Shreveport]], [[Aeropuertu Rexonal de Siux Falls|Siux Falls]], [[Aeropuertu Internacional de Spokane|Spokane]], [[Aeropuertu Rexonal de Springfield-Branson|Springfield/Branson]], [[Aeropuertu Municipal de St. George|St. George (UT)]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto–Pearson]], [[Aeropuertu Rexonal de Tri-Cities|Tri-Cities (WA)]], [[Aeropuertu Internacional de Tucson|Tucson]], [[Aeropuertu Internacional de Tulsa|Tulsa]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]], [[Aeropuertu Rexonal de Vernal|Vernal]], [[Aeropuertu Wichita Mid-Continent|Wichita]], [[Aeropuertu Internacional Sloulin|Williston]], [[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson|Winnipeg]]<br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Mammoth Yosemite|Mammoth Lakes]] (empecipia'l 19 d'avientu de 2018),<ref>{{cita web|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/279773/united-adds-new-denver-domestic-links-in-4q18/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180727|títulu=United adds new Denver domestic links in 4Q18|publisher=Routes Online|date=xunetu de 2018|fechaaccesu=17 d'agostu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Rexonal del Suroeste d'Oregón|North Bend/Coos Bay]], [[Aeropuertu Memorial Friedman|Sun Valley]], [[Aeropuertu Cherry Capital|Traverse City]] | B <!-- --> | [[Volaris]] | [[Aeropuertu Internacional General Roberto Fierro Villalobos|Chihuahua]], [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu|Ciudá de Méxicu]], [[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara|Guadalaxara]] | A <!-- --> |[[WestJet]]| [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]] | A }}. === Carga === {{Airport-dest-list <!-- --> | [[AirNet Express]] | [[Aeropuertu Internacional de Rickenbacker|Columbus-Rickenbacker]] <!-- --> | [[Amazon|Amazon Air]] | [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]] <!-- --> | [[Bemidji Airlines]] | [[Aeropuertu Municipal de Colby|Colby]], [[Aeropuertu Municipal de Goodland|Goodland]], [[Aeropuertu Rexonal de McCook Ben Nelson|McCook]], [[Aeropuertu Rexonal de North Platte|North Platte]], [[Aeropuertu Municipal de Sidney|Sidney]], [[Aeropuertu Perry Stokes|Trinidá]] <!-- --> | [[DHL Aviation]] | [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]] <!-- --> | [[FedEx|FedEx Express]]| [[Aeropuertu Internacional Billings Logan|Billings]], [[Aeropuertu Internacional de Fort Worth Alliance|Fort Worth/Alliance]], [[Aeropuertu Internacional de Fresno-Yosemite|Fresno]], [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]], [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|Oakland]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix-Sky Harbor]], [[Aeropuertu Internacional de San José|San José (CA)]] <br /> '''Estacional:''' [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston–Intercontinental]] <!-- --> | [[Iberia Cargo|IAG Cargu]] | [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres-Heathrow]] <!-- --> | [[Lufthansa Cargo]] | [[Aeropuertu de Frankfurt del Main|Frankfurt]], [[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss|Múnich]] <!-- --> | [[United Parcel Service|UPS Airlines]]| [[Aeropuertu Internacional Billings Logan|Billings]], [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|Burbank]], [[Aeropuertu Internacional Chicago Rockford|Chicago/Rockford]], [[Aeropuertu Internacional de Louisville|Louisville]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Boeing|Seatle-Boeing]] <br /> '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Bradley|Hartford]] }} === Destinos internacionales === Ufiértase serviciu a 26 destinos internacionales (7 estacionales), al cargu de 18 aereollinies. {|class="wikitable col4cen" style="font-size: 85%" align=center ! Ciudaes || Nome del aeropuertu || Aereollinies || Sala |- !colspan="6"|[[América del Norte]] |- |colspan="4"|{{Canadá}} (6 destinos [1 estacional], 6 aereollinies) |- |[[Calgary]] || [[Aeropuertu Internacional de Calgary]] || {{Bandera|USA}} [[Frontier Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[United Express]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] || A/B |- |[[Edmonton]] || [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton]] || {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[United Express]] || B |- |[[Montreal]] || [[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau]] || {{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] '''(Estacional)''' || A |- |[[Toronto]] || [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson]] || {{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[United Express]] || A/B |- |[[Vancouver]] || [[Aeropuertu Internacional de Vancouver]] || {{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[United Express]] || B |- |[[Winnipeg]] || [[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson]] || {{Bandera|USA}} [[United Express]] || B |- |colspan="4"|{{Méxicu}} (9 destinos [2 estacionales], 7 aereollinies) |- |[[Cancún]] || [[Aeropuertu Internacional de Cancún]] || {{Bandera|USA}} [[Frontier Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] || A/B/C |- |[[Chihuahua (Chihuahua)|Chihuahua]] ||[[Aeropuertu Internacional General Roberto Fierro Villalobos]]|| {{Bandera|MEX}} [[Volaris]] || A |- |[[Ciudá de Méxicu]] ||[[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu]]|| {{Bandera|MEX}} [[Aeroméxico]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|MEX}} [[Volaris]]|| A/B |- |[[Cozumel]] ||[[Aeropuertu Internacional de Cozumel]]|| {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' || B |- |[[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]] ||[[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara]]|| {{Bandera|MEX}} [[Volaris]] || A |- |[[Mazatlán]] || [[Aeropuertu Internacional General Rafael Buelna]] || {{Bandera|USA}} [[Sun Country Airlines]] '''(Estacional)''' || A |- |[[Monterrey]] ||[[Aeropuertu Internacional de Monterrey]]|| {{Bandera|MEX}} [[Aeroméxico Connect]] '''(Estacional)''' || A |- |[[Puerto Vallarta]] || [[Aeropuertu Internacional de Puerto Vallarta]] || {{Bandera|USA}} [[Frontier Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] || A/B/C |- |[[San José del Cabo]] || [[Aeropuertu Internacional de Los Cabos]] || {{Bandera|USA}} [[Frontier Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] || A/B/C |- !colspan="6"|[[América Central|Centroamérica]] y [[Caribe (rexón)|El Caribe]] |- |colspan="4"|{{Belice}} (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[Ciudá de Belize]] ||[[Aeropuertu Internacional Philip S. W. Goldson]]|| {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] '''(Estacional)''' || C |- |colspan="4"|{{Costa Rica}} (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[Liberia (Costa Rica)|Liberia]] ||[[Aeropuertu Internacional Daniel Oduber]]|| {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' || B |- |colspan="5"|[[Ficheru:Flag of Cayman Islands (2004 World Factbook).gif|20x20px]] [[Islles Caimán]] (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[Gran Caimán]]||[[Aeropuertu Internacional Owen Roberts]]|| [[Ficheru:Flag of Cayman Islands (2004 World Factbook).gif|20x20px]] [[Cayman Airways]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 13 de marzu de 2019)<ref name=Cayman /> || ASA |- |colspan="4"|{{Panamá}} (1 destín, 1 aereollinia) |- |[[Panamá (ciudá)|Ciudá de Panamá]] ||[[Aeropuertu Internacional de Tocumen]]|| {{Bandera|PAN}} [[Copa Airlines]] || A |- !colspan="6"|[[Europa]] |- |colspan="4"|{{Alemaña}} (2 destinos, 1 aereollinia) |- |[[Frankfurt del Main|Frankfurt]] || [[Aeropuertu de Frankfurt del Main]]|| {{Bandera|Alemaña}} [[Lufthansa]] || A |- |[[Múnich]] || [[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss]]|| {{Bandera|Alemaña}} [[Lufthansa]] || A |- |colspan="4"|{{Francia}} (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[París]] || [[Aeropuertu de París-Charles de Gaulle]]|| {{Bandera|NOR}} [[Norwegian Air Shuttle]] '''(Estacional)''' || A |- |colspan="4"|{{Bandera|ISL}} [[Islandia]] (1 destín, 1 aereollinia) |- |[[Reikiavik]] || [[Aeropuertu Internacional de Keflavík]]|| {{Bandera|ISL}} [[Icelandair]] || A |- |colspan="4"|{{Reinu Xuníu}} (2 destinos, 3 aereollinies) |- |rowspan="2"|[[Londres]] || [[Aeropuertu de Londres-Heathrow]]|| {{Bandera|UK}} [[British Airways]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)'''|| A/B |- |[[Aeropuertu de Londres-Gatwick]]||{{Bandera|NOR}} [[Norwegian Air Shuttle]] || <center>A</center> |- |colspan="4"|{{Suiza}} (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[Zúrich]] || [[Aeropuertu Internacional de Zúrich]]|| {{Bandera|CHE}} [[Edelweiss Air]] || A |- !colspan="6"|[[Asia]] |- |colspan="4"|{{JAP}} (1 destín, 1 aereollinia) |- | [[Tokiu]] || [[Aeropuertu Internacional de Narita]]|| {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] || B |- !colspan="4"|Total: 26 destinos (7 estacionales), 11 países, 18 aereollinies |} === Destinos nacionales === Bríndase serviciu a 177 ciudaes dientro del país al cargu de 16 aereollinies. {| class="wikitable sortable col1izq" style="margin:0 auto; text-align:center" |+ align="center" style="background:DarkSlateBlue; color:white" | !colspan=10|<center> {{Image label begin|image=Map of USA without state names.svg|width=750|float=none}} {{Image label|x=0.490|y=0.600|scale=750|text=Destinos nacionales del Aeropuertu de Denver}} {{Image label small|x=0.340|y=0.290|scale=750|text=[[Ficheru:Map pointer.svg|10px]] DEAN}} {{Image label small|x=0.320|y=0.330|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de San Luis Valley|ALS]]}} {{Image label small|x=0.840|y=0.180|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Albany|ALB]]}} {{Image label small|x=0.295|y=0.395|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Sunport|ABQ]]}} {{Image label small|x=0.375|y=0.240|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de Alliance|AIA]]}} {{Image label small|x=0.380|y=0.390|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Rick Husband de Mariellu|AMA]]}} {{Image label small|x=0.115|y=0.552|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Ted Stevens Anchorage|ANC]]}} {{Image label small|x=0.600|y=0.185|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Appleton|ATW]]}} {{Image label small|x=0.740|y=0.365|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Asheville|AVL]]}} {{Image label small|x=0.288|y=0.298|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu del Condáu de Aspen-Pitkin|GARRA]]}} {{Image label small|x=0.705|y=0.420|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|ATL]]}} {{Image label small|x=0.445|y=0.490|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|AUS]]}} {{Image label small|x=0.080|y=0.335|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Meadows Field|BFL]]}} {{Image label small|x=0.815|y=0.265|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|BWI]]}} {{Image label small|x=0.098|y=0.040|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Bellingham|BLI]]}} {{Image label small|x=0.290|y=0.135|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Billings Logan|BIL]]}} {{Image label small|x=0.665|y=0.430|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Birmingham-Shuttlesworth|BHM]]}} {{Image label small|x=0.410|y=0.120|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de Bismarck|BIS]]}} {{Image label small|x=0.610|y=0.275|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal Central Illinois|BMI]]}} {{Image label small|x=0.172|y=0.170|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Boise|BOI]]}} {{Image label small|x=0.890|y=0.175|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Logan|BOS]]}} {{Image label small|x=0.765|y=0.195|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Niagara|BUF]]}} {{Image label small|x=0.250|y=0.140|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Gallatin Field|BZN]]}} {{Image label small|x=0.540|y=0.360|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Branson|BKG]]}} {{Image label small|x=0.085|y=0.360|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|BUR]]}} {{Image label small|x=0.310|y=0.213|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional del Condáu de Natrona|CPR]]}} {{Image label small|x=0.555|y=0.245|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu The Eastern Iowa|CID]]}} {{Image label small|x=0.375|y=0.220|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de Chadron|CDR]]}} {{Image label small|x=0.765|y=0.370|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|CLT]]}} {{Image label small|x=0.780|y=0.420|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Charleston|CHS]]}} {{Image label small|x=0.618|y=0.233|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional O'Hare|ORD]]}} {{Image label small|x=0.623|y=0.242|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Midway|MDW]]}} {{Image label small|x=0.680|y=0.295|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|CVG]]}} {{Image label small|x=0.720|y=0.235|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|CLE]]}} {{Image label small|x=0.265|y=0.175|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal Yellowstone|COD]]}} {{Image label small|x=0.335|y=0.305|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Colorado Springs|COS]]}} {{Image label small|x=0.545|y=0.310|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Columbia|COU]]}} {{Image label small|x=0.700|y=0.270|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|CMH]]}} {{Image label small|x=0.270|y=0.325|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de Cortez|CEZ]]}} {{Image label small|x=0.465|y=0.460|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|DFW]]}} {{Image label small|x=0.470|y=0.470|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Dallas Love|DAL]]}} {{Image label small|x=0.685|y=0.260|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Dayton|DAY]]}} {{Image label small|x=0.540|y=0.230|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Des Moines|DSM]]}} {{Image label small|x=0.690|y=0.220|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Detroit|DTW]]}} {{Image label small|x=0.430|y=0.110|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Devils Lake|DVL]]}} {{Image label small|x=0.390|y=0.130|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Dickinson Theodore Roosevelt|DIK]]}} {{Image label small|x=0.415|y=0.325|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Dodge City|DDC]]}} {{Image label small|x=0.280|y=0.335|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu del Condáu de Durango-La Plata|DRO]]}} {{Image label small|x=0.308|y=0.282|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Eagle|EGE]]}} {{Image label small|x=0.295|y=0.458|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'El Paso|ELP]]}} {{Image label small|x=0.060|y=0.140|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Eugene|EUG]]}} {{Image label small|x=0.135|y=0.515|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Fairbanks|FAI]]}} {{Image label small|x=0.470|y=0.130|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Hector|FAR]]}} {{Image label small|x=0.525|y=0.375|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal Northwest Arkansas|XNA]]}} {{Image label small|x=0.835|y=0.255|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|PHL]]}} {{Image label small|x=0.210|y=0.360|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Flagstaff Pulliam|FLG]]}} {{Image label small|x=0.800|y=0.565|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|FLL]]}} {{Image label small|x=0.765|y=0.558|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Southwest Florida|RSW]]}} {{Image label small|x=0.090|y=0.320|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Fresno Yosemite|FAT]]}} {{Image label small|x=0.330|y=0.185|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Gillette-Condáu de Campbell|GCC]]}} {{Image label small|x=0.275|y=0.290|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Grand Junction|GJT]]}} {{Image label small|x=0.660|y=0.210|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Gerald R. Ford|GRR]]}} {{Image label small|x=0.255|y=0.095|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Great Falls|GTF]]}} {{Image label small|x=0.755|y=0.350|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Piedmont Triad|GSO]]}} {{Image label small|x=0.310|y=0.320|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Gunnison-Crested Butte|GUC]]}} {{Image label small|x=0.868|y=0.194|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Bradley|BDL]]}} {{Image label small|x=0.295|y=0.263|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Yampa Valley|HDN]]}} {{Image label small|x=0.740|y=0.385|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Greenville-Spartanburg|GSP]]}} {{Image label small|x=0.810|y=0.248|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Harrisburg|MDT]]}} {{Image label small|x=0.435|y=0.315|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Hays|HYS]]}} {{Image label small|x=0.245|y=0.115|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal d'Helena|HLN]]}} {{Image label small|x=0.280|y=0.555|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|HNL]]}} {{Image label small|x=0.510|y=0.515|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|IAH]]}} {{Image label small|x=0.505|y=0.525|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu William P. Hobby|HOU]]}} {{Image label small|x=0.655|y=0.405|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Huntsville|HSV]]}} {{Image label small|x=0.230|y=0.180|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Idaho|DÍA]]}} {{Image label small|x=0.655|y=0.280|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|IND]]}} {{Image label small|x=0.605|y=0.455|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Jackson–Evers|JAN]]}} {{Image label small|x=0.258|y=0.190|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Jackson Hole|JAC]]}} {{Image label small|x=0.760|y=0.480|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Jacksonville|JAX]]}} {{Image label small|x=0.430|y=0.130|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Jamestown|JMS]]}} {{Image label small|x=0.320|y=0.570|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Kahului|OGG]]}} {{Image label small|x=0.208|y=0.075|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Glacier Park|FCA]]}} {{Image label small|x=0.508|y=0.298|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|MCI]]}} {{Image label small|x=0.698|y=0.365|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu McGhee Tyson|TYS]]}} {{Image label small|x=0.328|y=0.595|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Kona|KOA]]}} {{Image label small|x=0.565|y=0.500|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Lafayette|LFT]]}} {{Image label small|x=0.325|y=0.240|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Laramie|LLAR]]}} {{Image label small|x=0.148|y=0.350|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional McCarran|LES]]}} {{Image label small|x=0.400|y=0.345|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Lliberal Mid-America|LBL]]}} {{Image label small|x=0.285|y=0.565|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Lihue|LIH]]}} {{Image label small|x=0.442|y=0.253|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Lincoln|LNK]]}} {{Image label small|x=0.545|y=0.395|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Nacional de Little Rock|LIT]]}} {{Image label small|x=0.087|y=0.378|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Long Beach|LGB]]}} {{Image label small|x=0.080|y=0.370|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|LAX]]}} {{Image label small|x=0.670|y=0.310|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Louisville|SDF]]}} {{Image label small|x=0.380|y=0.430|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Lubbock Preston Smith|LBB]]}} {{Image label small|x=0.595|y=0.210|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Dane|MSN]]}} {{Image label small|x=0.090|y=0.290|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Mammoth Yosemite|MMH]]}} {{Image label small|x=0.410|y=0.275|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de McCook|MCK]]}} {{Image label small|x=0.060|y=0.170|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Rogue Valley-Medford|MFR]]}} {{Image label small|x=0.595|y=0.390|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Memphis|MEM]]}} {{Image label small|x=0.800|y=0.580|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Miami|MIA]]}} {{Image label small|x=0.370|y=0.460|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Midland|MAF]]}} {{Image label small|x=0.614|y=0.200|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell|MKE]]}} {{Image label small|x=0.530|y=0.175|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|MSP]]}} {{Image label small|x=0.415|y=0.100|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Minot|MOT]]}} {{Image label small|x=0.212|y=0.105|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Missoula|MSO]]}} {{Image label small|x=0.037|y=0.305|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Monterrey|MRY]]}} {{Image label small|x=0.795|y=0.400|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Myrtle Beach|MYR]]}} {{Image label small|x=0.580|y=0.250|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Quad City|MLI]]}} {{Image label small|x=0.240|y=0.295|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Canyonlands|CNY]]}} {{Image label small|x=0.295|y=0.310|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Montrose|MTJ]]}} {{Image label small|x=0.655|y=0.365|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Nashville|BNA]]}} {{Image label small|x=0.845|y=0.238|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|EWR]]}} {{Image label small|x=0.832|y=0.322|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Norfolk|ORF]]}} {{Image label small|x=0.405|y=0.258|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de North Platte|LBF]]}} {{Image label small|x=0.038|y=0.150|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal del Suroeste d'Oregón|OTH]]}} {{Image label small|x=0.610|y=0.510|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|MSY]]}} {{Image label small|x=0.855|y=0.218|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu LaGuardia|LGA]]}} {{Image label small|x=0.855|y=0.228|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|JFK]]}} {{Image label small|x=0.040|y=0.270|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|OAK]]}} {{Image label small|x=0.455|y=0.390|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Will Rogers World|OKC]]}} {{Image label small|x=0.482|y=0.253|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Eppley|OMA]]}} {{Image label small|x=0.130|y=0.375|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|ONT]]}} {{Image label small|x=0.095|y=0.385|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu John Wayne|SNA]]}} {{Image label small|x=0.770|y=0.520|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|MCO]]}} {{Image label small|x=0.115|y=0.395|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Palm Springs|PSP]]}} {{Image label small|x=0.680|y=0.493|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Northwest Florida Beaches|ECP]]}} {{Image label small|x=0.650|y=0.487|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Pensacola|PNS]]}} {{Image label small|x=0.190|y=0.410|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|PHX]]}} {{Image label small|x=0.415|y=0.185|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Pierre|PIR]]}} {{Image label small|x=0.750|y=0.248|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|PIT]]}} {{Image label small|x=0.888|y=0.150|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Jetport Internacional de Portland|PWM]]}} {{Image label small|x=0.077|y=0.105|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Portland|PDX]]}} {{Image label small|x=0.877|y=0.204|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu T.F Green|PVD]]}} {{Image label small|x=0.190|y=0.375|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Ernest A. Love|PRC]]}} {{Image label small|x=0.350|y=0.320|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Memorial de Pueblu|PUB]]}} {{Image label small|x=0.795|y=0.353|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|RDU]]}} {{Image label small|x=0.373|y=0.185|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Rapid City|RAP]]}} {{Image label small|x=0.102|y=0.140|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Roberts|RDM]]}} {{Image label small|x=0.090|y=0.245|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Tahoe|RNO]]}} {{Image label small|x=0.795|y=0.300|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Richmond|RIC]]}} {{Image label small|x=0.290|y=0.205|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Riverton|RIW]]}} {{Image label small|x=0.270|y=0.230|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Rock Springs–El Condao Sweetwater|RKS]]}} {{Image label small|x=0.066|y=0.260|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|SMF]]}} {{Image label small|x=0.220|y=0.255|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|SLC]]}} {{Image label small|x=0.455|y=0.520|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|SAT]]}} {{Image label small|x=0.097|y=0.410|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San Diego|SAN]]}} {{Image label small|x=0.035|y=0.280|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|SFO]]}} {{Image label small|x=0.040|y=0.290|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San José|SJC]]}} {{Image label small|x=0.580|y=0.305|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Lambert|STL]]}} {{Image label small|x=0.045|y=0.340|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de San Luis Obispo|SBP]]}} {{Image label small|x=0.065|y=0.350|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de Santa Bárbara|SBA]]}} {{Image label small|x=0.300|y=0.380|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de Santa Fe|SAF]]}} {{Image label small|x=0.027|y=0.260|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Charles M. Schulz–Condáu de Sonoma|STS]]}} {{Image label small|x=0.760|y=0.440|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Savannah/Hilton Head|SAV]]}} {{Image label small|x=0.365|y=0.230|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal Western Nebraska|BFF]]}} {{Image label small|x=0.100|y=0.050|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|SÍA]]}} {{Image label small|x=0.315|y=0.170|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu del Condáu de Sheridan|SHR]]}} {{Image label small|x=0.535|y=0.455|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Shreveport|SHV]]}} {{Image label small|x=0.475|y=0.205|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Siux Falls|FSD]]}} {{Image label small|x=0.153|y=0.075|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Spokane|GEG]]}} {{Image label small|x=0.540|y=0.350|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Springfield-Branson|SGF]]}} {{Image label small|x=0.175|y=0.320|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de St. George|SGU]]}} {{Image label small|x=0.190|y=0.180|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Friedman Memorial|SUN]]}} {{Image label small|x=0.808|y=0.190|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Syracuse Hancock|SYR]]}} {{Image label small|x=0.755|y=0.530|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Tampa|TPA]]}} {{Image label small|x=0.650|y=0.170|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Cherry Capital|TVC]]}} {{Image label small|x=0.120|y=0.105|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Trés Ciudaes (Washington)|PSC]]}} {{Image label small|x=0.210|y=0.435|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Tucson|LOS TOS]]}} {{Image label small|x=0.475|y=0.375|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Tulsa|TUL]]}} {{Image label small|x=0.805|y=0.275|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington|DCA]]}} {{Image label small|x=0.805|y=0.285|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles|IAD]]}} {{Image label small|x=0.465|y=0.180|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Watertown|ATY]]}} {{Image label small|x=0.255|y=0.265|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Vernal|VEL]]}} {{Image label small|x=0.455|y=0.335|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Wichita Mid-Continent|ICT]]}} {{Image label small|x=0.380|y=0.105|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Sloulin|ISN]]}} |- ! style="background:Lavender; color:Black"|Destinos ! style="background:Lavender; color:Black"|[[United Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Frontier Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Southwest Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Spirit Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Delta Air Lines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[American Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|Otra !width=10 px style="background:Lavender; color:Black"|# |- | Alamosa (ALS) | || || || || || ||[[Boutique Air]] || 1 |- | Albany (ALB) | ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 1 |- | Albuquerque (ABQ) |<abbr title="United">'''• || ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 2 |- | Alliance (AIA) | || || || || || ||[[Boutique Air]] || 1 |- | Mariellu (AMA) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Anchorage (ANC) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Appleton (ATW) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Asheville (AVL) | || || || || || ||[[Allegiant Air]] || 1 |- | Aspen (GARRA) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Atlanta (ATL) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Delta">'''• || || || 4 |- | Austin (AUS) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Bakersfield (BFL) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Baltimore (BWI) |<abbr title="United">'''• || ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• || || || || 3 |- | Bellingham (BLI) | || || || || || ||[[Allegiant Air]] || 1 |- | Billings (BIL) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Birmingham (BHM) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Bismarck (BIS) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Bloomington (BMI) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Boise (BOI) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 3 |- | Boston (BOS) |<abbr title="United">'''• || ||<abbr title="Southwest">'''• || || || ||[[JetBlue Airways]] || 3 |- | Bozeman (BZN) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Branson (BKG) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Buffalo (BUF) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Burbank (BUR) |<abbr title="United">'''• || ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 2 |- | Casper (CPR) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Cedar Rapids (CID) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Chadron (CDR) | || || || || || ||[[Boutique Air]] || 1 |- | Charleston (CHS) | ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 2 |- | Charlotte (CLT) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || ||<abbr title="American">'''• || || 3 |- | Chicago (ORD) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || ||<abbr title="Spirit">'''• || ||<abbr title="American">'''• || || 4 |- | Chicago (MDW) | || ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 1 |- | Cincinnati (CVG) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Delta">'''• || ||[[Allegiant Air]] || 5 |- | Cleveland (CLE) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Cody (COD) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Colorado Springs (COS) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Columbia (COU) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Columbus (CMH) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''•|| || || || || 3 |- | Cortez (CEZ) | || || || || || ||[[Boutique Air]] || 1 |- | Dallas (DFW) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || ||<abbr title="Spirit">'''• || ||<abbr title="American">'''• || || 4 |- | Dallas (DAL) | || ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 1 |- | Dayton (DAY) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Des Moines (DSM) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Detroit (DTW) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• ||<abbr title="Delta">'''• || || || 5 |- | Devils Lake (DVL) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Dickinson (DIK) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Dodge City (DDC) | || || || || || ||[[Boutique Air]] || 1 |- | Durango (DRO) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Eagle (EGE) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | El Paso (ELP) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Eugene (EUG) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Fairbanks (FAI) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Fargo (FAR) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Fayetteville (XNA) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Filadelfia (PHL) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="American">'''• || || 4 |- | Flagstaff (FLG) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Fort Lauderdale (FLL) |<abbr title="United">'''• || ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• || || || || 3 |- | Fort Myers (RSW) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Fresno (FAT) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Gillette (GCC) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Grand Junction (GJT) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Grand Rapids (GRR) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Great Falls (GTF) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Greensboro (GSO) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Greenville (GSP) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Gunnison (GUC) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Harrisburg (MDT) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Hartford (BDL) |<abbr title="United">'''• || ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 2 |- | Hayden (HDN) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Hays (HYS) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Helena (HLN) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Honolulu (HNL) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Houston (IAH) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || ||<abbr title="Spirit">'''• || || || || 3 |- | Houston (HOU) | || ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 1 |- | Huntsville (HSV) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Idaho Falls (IDA) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Indianapolis (IND) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Jackson (JAN) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Jackson Hole (JAC) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Jacksonville (JAX) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Jamestown (JMS) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Kahului (OGG) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Kalispell (FCA) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Kansas City (MCI) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Knoxville (TYS) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Kailua (KOA) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Lafayette (LFT) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Laramie (LLAR) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Lliberal (LBL) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Las Vegas (LES) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• || || || || 4 |- | Lihue (LIH) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Lincoln (LNK) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Little Rock (LIT) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Long Beach (LGB) | || ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 1 |- | Los Angeles (LAX) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• ||<abbr title="Delta">'''• ||<abbr title="American">'''• || || 6 |- | Louisville (SDF) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Lubbock (LBB) |<abbr title="United">'''• || ||<abbr title="Southwest">'''•|| || || || || 2 |- | Madison (MSN) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Mammoth Lakes (MMH) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | McCook (MCK) | || || || || || ||[[Boutique Air]] || 1 |- | Medford (MFR) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Memphis (MEM) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Miami (MIA) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || ||<abbr title="American">'''• || || 3 |- | Midland (MAF) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Milwakee (MKE) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''•|| || || || || 3 |- | Minneapolis (MSP) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''•||<abbr title="Spirit">'''• ||<abbr title="Delta">'''• || ||[[Sun Country Airlines]] || 6 |- | Minot (MOT) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Missoula (MSO) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Moab (CNY) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Moline (MLI) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Monterey (MRY) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Montrose (MTJ) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Myrtle Beach (MYR) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Nashville (BNA) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Newark (EWR) |<abbr title="United">'''• || ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 2 |- | Norfolk (ORF) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | North Bend (OTH) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | North Platte (LBF) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Nueva Orleans (MSY) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Nueva York (LGA) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Delta">'''• || || || 4 |- | Nueva York (JFK) | || || || ||<abbr title="Delta">'''• ||<abbr title="American">'''• ||[[JetBlue Airways]] || 3 |- | Oakland (OAK) | || ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 1 |- | Oklahoma City (OKC) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Omaha (OMA) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Ontario (ONT) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Orange County (SNA) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Orlando (MCO) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Palm Springs (PSP) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Panama City (ECP) | || ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 1 |- | Pensacola (PNS) | ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 2 |- | Phoenix (PHX) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="American">'''• || || 4 |- | Pierre (PIR) | || || || || || ||[[Great Lakes Jet Express]] || 1 |- | Pittsburgh (PIT) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Portland (PWM) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Portland (PDX) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Prescott (PRC) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Providence (PVD) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Pueblu (PUB) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Raleigh (RDU) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Rapid City (RAP) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Redmon (RDM) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Reno (RNO) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Richmond (RIC) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Riverton (RIW) | || || || || || ||[[Denver Air Connection]] || 1 |- | Rock Springs (RKS) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Sacramentu (SMF) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Salt Lake City (SLC) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Delta">'''• || || || 4 |- | San Antonio (SAT) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | San Diego (SAN) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | San Francisco (SFO) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | San José (SJC) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | San Luis (STL) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Santo Luis Obispu (SBP) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Santa Bárbara (SBA) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Santa Fe (SAF) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Santa Rosa (STS) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Savannah (SAV) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Scottsbluff (BFF) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Seattle (SÍA) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Delta">'''• || ||[[Alaska Airlines]] || 5 |- | Sheridan (SHR) | || || || || || ||[[Denver Air Connection]] || 1 |- | Shreveport (SHV) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Siux Falls (FSD) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Siracusa (SYR) | ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 1 |- | Spokane (GEG) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Springfield (SGF) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | St. George (SGU) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Sun Valley (SUN) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Tampa (TPA) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Traverse City (TVC) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Tri-Cities (PSC) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Tucson (LOS TOS) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Tulsa (TUL) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Vernal (VEL) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- | Washington (DCA) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Washington (IAD) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || 3 |- | Watertown (ATY) | || || || || || ||[[Great Lakes Jet Express]] || 1 |- | Wichita (ICT) |<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || || 2 |- | Williston (ISN) |<abbr title="United">'''• || || || || || || || 1 |- ! Total || 142 || 86 || 63 || 9 || 9 || 8 || 18 || 177 |} == Estadístiques == === Rutes más transitaes === [[Ficheru:Icelandair at DIA, 08-2014.JPG|thumb|Avión d'[[Icelandair]] que vuela regularmente un [[Boeing 757|Boeing 757-200]] de Denver a Reikiavik, Islandia.]] [[Ficheru:BA 777 in Denver sdgh.jpg|thumb|Un [[Boeing 777|Boeing 777-200ER]] de [[British Airways]] en rodaxe a la Sala A.]] [[Ficheru:Lufthansa Boeing 747-400 (D-ABVU) at Denver International Airport (1).jpg|thumb|Un [[Boeing 747-400]] de [[Lufthansa]] en retrocesu dende la Sala A.]] [[Ficheru:United 787 at DEN.jpg|thumb|Un [[Boeing 787]] d'[[United Airlines|United]] carretando ente les Sales A y B.]] {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" |+ '''Rutes Nacionales más transitaes del Aeropuertu Internacional de Denver (xunu 2017 - mayu 2018)'''<ref>{{cita web|url=http://www.transtats.bts.gov/airports.asp?pn=1&Airport=DEAN&Airport_Name=Denver,%20CO:%20Denver%20International&carrier=FACTS|títulu=Servicio programaes sacante Cargu/Corréu|editorial=[[Departamentu de Tresporte de los Estaos Xuníos]]|fechaaccesu=22 d'agostu de 2018}} </ref> |- ! Númberu !Ciudá !Pasaxeros ! Aereollinia |- | 1 | {{Bandera|California}} [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles, California]] | align="right"|1,289,000 | [[Envoy|American Eagle]], Frontier Airlines, Southwest Airlines, Spirit Airlines, United Airlines |- | 2 | {{Bandera|Arizona}} [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix, Arizona]] | align="right"|1,032,000 | [[American Airlines]], [[Frontier Airlines]], [[Southwest Airlines]], [[Spirit Airlines]], [[United Airlines]], [[United Express]] |- | 3 | {{Bandera|California}} [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco, California]] | align="right"|1,017,000 | Frontier Airlines, Southwest Airlines, United Airlines, [[Virgin America]] |- | 4 | {{Bandera|Nevada}} [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas, Nevada]] | align="right"|997,000 | Frontier Airlines, Southwest Airlines, Spirit Airlines, United Airlines |- | 5 | {{Bandera|Illinois}} [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago, Illinois]] | align="right"|989,000 | American Airlines, American Eagle, Frontier Airlines, Spirit Airlines, United Airlines |- | 6 | {{Bandera|Washington}} [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle, Washington]] | align="right"|918,000 | [[Alaska Airlines]], [[Delta Air Lines]], [[Delta Connection]], Frontier Airlines, Southwest Airlines, United Airlines, United Express |- | 7 | {{Bandera|Georgia}} [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta, Georgia]] | align="right"|839,000 | Delta Air Lines, Frontier Airlines, Southwest Airlines, United Airlines, United Express |- | 8 | {{Bandera|Minnesota}} [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis, Minnesota]] | align="right"|831,000 | Delta Air Lines, Frontier Airlines, Southwest Airlines, Spirit Airlines, United Airlines, United Express |- | 9 | {{Bandera|Texas}} [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas, Texas]] | align="right"|828,000 | American Airlines, Frontier Airlines, Spirit Airlines, United Airlines, United Express |- | 10 | {{Bandera|Utah}} [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City, Utah]] | align="right"|810,000 | Delta Air Lines, Delta Connection, Frontier Airlines, Southwest Airlines, United Airlines, United Express |} {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" |+ '''Rutes Internacionales más transitaes del Aeropuertu Internacional de Denver (2016)'''<ref>{{cita web|url=http://www.transtats.bts.gov/DL_SelectFields.asp?Table_ID=260|títulu=BTS Air Carriers : T-100 International Market (All Carriers)|editorial=[[Departamentu de Tresporte de los Estaos Xuníos]]|fecha=xunetu de 2017 |fechaaccesu=17 d'agostu de 2017}} </ref> |- ! Númberu !Ciudá !Pasaxeros ! Aereollinia |- | 1 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de Cancún|Cancún, Méxicu]] | align="right"|451,619 | [[Frontier Airlines]], [[Southwest Airlines]], [[United Airlines]] |- | 2 | {{Bandera|Canadá}} [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto, Canadá]] | align="right"|218,961 | [[Air Canada]], [[United Express]] |- | 3 | {{Bandera|Alemaña}} [[Aeropuertu de Frankfurt del Main|Frankfurt, Alemaña]] | align="right"|216,713 | [[Lufthansa]] |- | 4 | {{Bandera|UK}} [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres, Reinu Xuníu]] | align="right"|193,136 | [[British Airways]] |- | 5 | {{Bandera|Canadá}} [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver, Canadá]] | align="right"|180,649 | Air Canada, [[Air Canada Express]], United Airlines, United Express |- | 6 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de Puerto Vallarta|Puerto Vallarta, Méxicu]] | align="right"|169,342 | Frontier Airlines, Southwest Airlines, United Airlines |- | 7 | {{Bandera|Canadá}} [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary, Canadá]] | align="right"|153,079 | United Airlines, United Express |- | 8 | {{Bandera|Xapón}} [[Aeropuertu Internacional de Narita|Tokiu, Xapón]] | align="right"|136,916 | United Airlines |- | 9 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de Los Cabos|San José del Cabo, Méxicu]] | align="right"|123,242 | Frontier Airlines, Southwest Airlines, United Airlines |- | 10 | {{Bandera|Islandia}} [[Aeropuertu Internacional de Keflavík|Reikiavik, Islandia]] | align="right"|94,452 | [[Icelandair]] |- | 11 | {{Bandera|Alemaña}} [[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss|Múnich, Alemaña]] | align="right"|68,347 | Lufthansa |- | 12 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu|Ciudá de Méxicu, Méxicu]] | align="right"|60,728 | [[Aeroméxico]], United Airlines, [[Volaris]] |- | 13 | {{Bandera|Canadá}} [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton, Canadá]] | align="right"|58,366 | United Airlines, United Express |- | 14 | {{Bandera|Canadá}} [[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson|Winnipeg, Canadá]] | align="right"|50,794 | United Express |- | 15 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara|Guadalaxara, Méxicu]] | align="right"|35,198 | Volaris |- | 16 | {{Bandera|Canadá}} [[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau|Montreal, Canadá]] | align="right"|24,899 | Air Canada, Air Canada Express |- | 17 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional General Roberto Fierro Villalobos|Chihuahua, Méxicu]] | align="right"|13,949 | Volaris |- | 18 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de Monterrey|Monterrey, Méxicu]] | align="right"|3,029 | [[Aeroméxico Connect]], Volaris |} === Tráficu Añal === {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" |+ '''Tráficu añal de pasaxeros nel Aeropuertu de Denver de 1996 a 2017<ref>[http://www.flydenver.com/about/financials/passenger_traffic. Informe de tráficu de pasaxeros. Revisáu'l 22 de mayu de 2018.]</ref> ! Añu !Pasaxeros ! Añu !Pasaxeros ! Añu !Pasaxeros |- | ||||2010||51,985,038||2000||38,751,687 |- | ||||2009||50,167,485||1999||38,034,017 |- | ||||2008||51,245,334||1998||36,831,400 |- | 2017 ||61,379,396||2007||49,863,352||1997||34,969,837 |- | 2016||58,266,515||2006||47,326,506||1996||32,296,174 |- | 2015||54,014,502||2005||43,387,369|||| |- | 2014||53,472,514||2004||42,275,913|||| |- | 2013||52,556,359||2003||37,505,267|||| |- | 2012||53,156,278||2002||35,652,084|||| |- | 2011||52,849,132||2001||36,092,806|||| |} == Tresporte públicu == El Distritu Rexonal de Tresporte (DRT) opera cinco rutes d'autobús sol serviciu de camiones express del aeropuertu llamaos '''skyRide''', según una ruta d'autobuses '''Express''' y una ruta llamada '''Limited''' ente'l AID y delles llocalizaciones al traviés de les árees metropolitanes de [[Denver]]-[[Aurora (Colorado)|Aurora]] y de [[Boulder (Colorado)|Boulder]] Los servicios de skyRide operen en vehículos alcontradizos con ampliu espaciu pa equipaxe, ente que les rutes d'autobuses Express y Limited operen n'autobuses de tránsitu de ciudá regulares y principalmente son utilizaos por emplegaos del aeropuertu. {| align=center border=1 {{tablaguapa}} |- ! align=center | Ruta !align=center | Nome !align=center | Árees que cubre |-bgcolor="0153DC" | colspan=3 | <span style="font-size:large">'''skyRide''' |- | align=left | '''AA''' | align=left | ''Wagon Road / AID'' | align=left | Westminster, Northglenn, Thornton, Commerce City |- | align=left | '''AB''' | align=left | ''Boulder / AID'' | align=left | Boulder, Louisville, Superior, Broomfield, Westminster |- | align=left | '''AF''' | align=left | ''Cold Spring / Centru / AID'' | align=left | Lakewood, Centru de Denver (Estación Market Street), Nordeste de Denver |- | align=left | '''AS''' | align=left | ''Stapleton / AID'' | align=left | Nordeste de Denver |- | align=left | '''AT''' | align=left | ''Condáu Arapahoe / AID'' | align=left | Littleton, Highlands Ranch, Greenwood Village, Sureste de Denver, Aurora central |- bgcolor="C92DFD" | colspan=3 | <span style="font-size:large">'''Limited''' |- | align=left | '''169L''' | align=left | ''Buckley / Tower / AID'' | align=left | Sur y Este d'Aurora, Nordeste de Denver |- bgcolor="FF5151" | colspan=3 | <span style="font-size:large">'''Express''' |- | align=left | '''145X''' | align=left | ''Brighton / AID'' | align=left | Brighton |} Los servicios de skyRide xuben y baxen persones del este y oeste de la Terminal Jeppesen, ente que los servicios Express y Limited baxen solo nel llau Oeste de la Terminal y recueyen del llau Este de la Terminal. Pal 2015, DRT entama construyir una llinia d'un [[tren de cercaníes]] de la estación Unión del centru de Denver al traviés d'[[Aurora (Colorado)|Aurora]] escontra'l AID, como parte del programa d'espansión FasTracks. Serviciu previstu d'autobús tamién ta disponible de puntos como Fort Collins, Colorado y los servicios de carrocetes estender a [[Nebraska]], [[Wyoming]], y les árees que tienen dalguna [[Estación d'esquí]]. [[Amtrak]] ufierta un plan de boletos d'avión-tren con United Airlines pa viaxes dientro de les árees escéniques nel [[Oeste d'Estaos Xuníos]] vía una parada de Denver. == Aeropuertos cercanos<ref>{{cita web |url=https://www.aeropuertos.net/aeropuerto-internacional-de-denver/ |títulu=Aeropuertu Internacional de Denver (DEAN) |mes=xunu |añu=2015 |fechaaccesu=27 de xunu de 2015 |formatu= }}</ref> == * Aeropuertu de Fort Collins-Loveland Municipal (86km) * [[Aeropuertu de Colorado Springs]] (117km) * [[Aeropuertu Rexonal de Cheyenne]] (144km) * [[Aeropuertu Memorial de Pueblu]] (175km) * [[Aeropuertu Rexonal de Laramie]] (182km) == Ver tamién == * [[Aeropuertos del mundu]] * [[Aeropuertos de los Estaos Xuníos|Aeropuertos d'Estaos Xuníos]] * [[Aeropuertos más importantes d'Estaos Xuníos]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.flydenver.com/ Páxina oficial de DEAN] (n'inglés) * [http://www.dot.gov/ Sitiu oficial del Departamentu de Transportación de los Estaos Xuníos] (n'inglés) * [http://www.faa.gov/ Alministración Federal d'Aviación] (n'inglés) * [https://aeronav.faa.gov/d-tpp/1809/09077AD.PDF Diagrama del aeropuertu de la FAA] ([[PDF]]), n'efeutu el [[16 d'agostu]] de [[2018]] * {{FAA-procedures|DEAN}} * {{WAD|KDEN}} * {{NWS-actual|KDEN}} * {{FR|KDEN}} * {{AirNav|KDEN}} * {{GCM|KDEN}} * {{ASN|DEAN}} * {{US-airport|DEAN}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos internacionales d'Estaos Xuníos|Denver]] [[Categoría:Aeropuertos inauguraos en 1995|Denver]] [[Categoría:Edificios de Colorado]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] extks1fc3n76kx98g08cou8cmn2zwai 0 153361 3709263 3709076 2022-08-18T13:36:13Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'aeropuertu |nome = Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor |nome_nativu = Phoenix Sky Harbor International Airport |imaxe = Sky Harbor - 2008-08-29 - Control Tower.jpg |IATA = PHX |ICAO = KPHX |FAA = PHX |mapa_loc = Arizona |etiqueta_mapa_loc = PHX |pie_mapa_loc = Situación del aeropuertu en [[Arizona]]<br><br>[[Ficheru:PHXAirportDiagram.jpg|250px]]Diagrama de la [[Alministración Federal d'Aviación|FAA]] del aeropuertu. |tam_mapa_loc = |tipu = Públicu |propietariu = Ciudá de Phoenix |operador = Phoenix Airport System |ciudá_sirve = [[Phoenix]], [[Arizona]] |elevation_ft = 1,135 |elevation_m = 346 |sitio_web = [http://phoenix.gov/skyharborairport/index.html phoenix.gov/skyharborairport] |p1-númberu = 7L/25R |p1-llargor-p = 10,300 |p1-llargor-m = 3,139 |p1-superficie = [[Formigón|Concretu]] |p2-númberu = 7R/25L |p2-llargor-p = 7,800 |p2-llargor-m = 2,377 |p2-superficie = Concretu |p3-númberu = 8/26 |p3-llargor-p = 11,489 |p3-llargor-m = 3,502 |p3-superficie = Concretu |h1-númberu = H1<!-- this helipad is for inter-terminal emergencies. there is actually another one for daily use by the AirEvac area of the airport (same size) --> |h1-llargor-p = 60 |h1-llargor-m = 18 |h1-superficie = Concretu |h2-númberu = H2 |h2-llargor-p = 60 |h2-llargor-m = 18 |h2-superficie = Concretu |estadística_añu = 2017 |estadística1 = Operaciones aérees |datos_estadística1 = 430,968 |estadística2 = Volume de pasaxeros |datos_estadística2 = 43,921,670 |notes = Fonte: [[Alministración Federal d'Aviación]]<ref name=FAA>{{FAA-airport|ID=PHX|use=PU|own=PU|site=00754.*A}}, effective 2007-07-05</ref><ref>{{cita web |títulu=Airport Statistics|url=https://skyharbor.com/About/Information/AirportStatistics|editorial=City of Phoenix - Aviation Department |year=2017 |fechaaccesu=24 de febreru de 2017}}</ref> }} L''''Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor''' {{Etimoloxía|inglés|Phoenix Sky Harbor International Airport}} {{códigos aeroportuarios}} ye un [[aeropuertu]] públicu conxuntu civil-militar asitiáu a 4.8 quilómetros (3 milles) al sureste del [[distritu financieru]] de la ciudá de [[Phoenix]], nel [[Condáu de Maricopa]], [[Arizona]], [[Estaos Xuníos]]. Ye l'aeropuertu más grande y allegáu d'Arizona, y atópase ente los aeropuertos comerciales más grandes d'[[Estaos Xuníos]]. En 2015, l'aeropuertu atendió a 44,006,205 de pasaxeros, una medría del 4.5% respectu al añu pasáu faciéndolo'l 11 más ocupáu n'[[Estaos Xuníos]] y el númberu 29 a nivel mundial.<ref>{{cita web |url=http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date |títulu=Year to date Passenger Traffic |publicación=ACI |fecha=22 de xunu de 2015 |fechaaccesu=23 de xunu de 2015}}</ref> L'aeropuertu remana alredor de 1,200 operaciones al día, xuntu con 100,000 pasaxeros y más de 800 tonelaes de carga. Los rexistros de l'[[Alministración Federal d'Aviación]] (FAA), amuesen que nel aeropuertu hubo 20,169,926 embarques comerciales de pasaxeros nel [[añu natural]] de [[2012]] y 20,211,799 embarques en [[2011]]. L'aeropuertu sirve como un centru de conexones d'[[American Airlines]] y ye el quintu más grande y principal centru de conexones occidental de la llinia aérea con más de 77 destinos a cuatro países.<ref name="hub.aa.com">{{cita web |títulu=:: American Airlines Newsroom|url=http://hub.aa.com/en/nr/factsheet/phx}}</ref> American opera'l 54% de tolos pasaxeros dende PHX, siendo l'aereollinia más grande nel aeropuertu.<ref name="hub.aa.com"/><ref>{{cita publicación |fecha=15 de febreru de 2013|títulu=Loss of a corporate headquarters may cost Phoenix jobs, prestige|url=http://www.dallasnews.com/business/airline-industry/20130215-loss-of-a-corporate-headquarters-may-cost-phoenix-jobs-prestige.ece|fechaaccesu=3 de setiembre de 2015|periódicu=[[The Dallas Morning News]]|axencia=The Arizona Republic|apellíu=Brodesky|nome=Josh}}</ref> El Sky Harbor tamién sirve como una de les ciudaes focu más grandes de [[Southwest Airlines]] con 180 salíes diaries a 50 ciudaes.<ref>http://swamedia.com/media_storage/city_fact_sheets/PHX.pdf</ref> == Información == El Sky Harbor lleva operando col so actual nome dende [[1935]], cuando foi mercáu pela ciudá de Phoenix. Nos años 50 yera utilizáu por cuatro compañíes aérees. L'aeropuertu foi'l principal centru de conexones d'[[US Airways]], y agora ye un importante centru de conexones d'[[American Airlines]], ye'l tercer mayor centru de conexones de [[Great Lakes Airlines]] y ye amás el tercer mayor puntu de salíes de [[Southwest Airlines]], el segundu operador más grande del aeropuertu. Desque empezó a operar en 1982, Southwest creció hasta prindar más del 34 per cientu del mercáu. Dende 1990, el tráficu de Southwest dende PHX amontóse en más del 352%. American Airlines y Southwest Airlines anguaño comparten la Terminal 4 del Sky Harbor, que remana aproximao'l 75% del tráficu del aeropuertu.<ref>[https://web.archive.org/web/20080925212633/http://destinations.usatoday.com/phoenix/2007/09/phoenix-sky-har.html USA Today]</ref> L'aeropuertu creció tan rápido que Phoenix ta en procesu d'utilizar l'[[Aeropuertu Williams Gateway]] en [[Mesa (Arizona)|Mesa]] como aeropuertu secundariu. Por cuenta de los consistentes patrones de vientu de Phoenix, el Sky Harbor ye unu de los aeropuertos más grandes con toles pistes d'aterrizaxe operando paralelamente. L'área d'aviones privaos del Sky Harbor sirve como unu de los ocho centros de l'aereollinia d'[[evacuación médica]] [[Air Evac]]. == Torre de Control == L'actual [[torre de control]] de 99 metros (236 pies) d'altor empezó les sos operaciones el [[14 de xineru]] del [[2007]]. La torre allugar al este del estacionamiento de la Terminal 3 y tamién alluga'l Centru de Control Terminal (TRACON) de Phoenix. Esta ye la cuarta torre de control del Sky Harbor y atópase ente les torres de control más altes n'[[América del Norte]]. == Terminales == [[Ficheru:Phoenix-sky-harbor-control-tower.jpg|thumb|Vista aérea de la nueva torre de control nel primer planu, y l'antigua torre de control no fondero, cola Terminal 3 nel mediu, viendo al suroeste.]] [[Ficheru:US Airways planes at T4 at PHX.JPG|thumb|Dellos aviones [[Airbus A320]] d'[[US Airways]] na Sala A – Terminal 4.]] [[Ficheru:BA 744 at PHX, 07-2013.JPG|thumb|Un [[Boeing 747-400]] de [[British Airways]] con destín a [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres-Heathrow]] dende la Terminal 4 del Sky Harbor.]] [[Ficheru:PHX tower with downtown.JPG|thumb|right|Torre de control del Sky Harbor col centru de Phoenix no fondero con un aterrizaxe na pista 8.]] [[Ficheru:Frontier Airlines at Phoenix.JPG|thumb|Un avión de [[Frontier Airlines]] aterrizando nel Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor.]] [[Ficheru:KPHX (10).jpg|thumb|Vista aérea del aeropuertu.]] [[Ficheru:KPHX (12).jpg|thumb|Vista aérea del aeropuertu.]] [[Ficheru:KPHX (11).jpg|thumb|Vista aérea del aeropuertu.]] [[Ficheru:KPHX (9).jpg|thumb|Aviones d'[[American Airlines]] nel aeropuertu.]] [[Ficheru:KPHX (7).jpg|thumb|Sala d'última espera de la Terminal 4 del aeropuertu.]] L'aeropuertu cunta con 126 puertes p'aviones en trés terminales (2, 3, 4). L'alministración del aeropuertu estableció que la designación de la Terminal 1 haise "retiráu", y que nun deseyaba volver numberar les otres terminales una y bones los pasaxeros yá taben familiarizaos colos númberos nel so llugar. Cuenta con conexón inalámbrica a internet gratuita en toles terminales. === Terminal 2 === La Terminal 2 cuenta con 17 puertes (numberaes consecutivamente 1-15 y dos puertes con lletres adicionales C y D) y tres places de estacionamiento. Foi diseñáu polos estudios d'arquiteutura de Phoenix de Weaver & Drover y Lescher y Mahoney y abrió les sos puertes en 1962.<ref name="DWL">{{cita web |url=http://www.dwlarchitects.com/projects/phoenix-sky-harbor-intl-airport/ |títulu=Phoenix Sky Harbor International Airport - Phoenix, Arizona |website=DWL Architects + Planners, Inc |fecha=|fechaaccesu=3 de setiembre de 2015}}</ref> Esta terminal inclúi un mural del artista francu-estauxunidense Paul Coze. En payares de 2006, una sala d'Hospitalidá Militares y Veteranos, patrocináu pola Military and Veterans Commission de Phoenix, foi inaugurada na Terminal 2. Dende entós volvióse a poner a la terminal 4 como'l nuevu USU. Esti terminal foi oxetu de dos proyeutos de renovación. La primera completar en 1988.<ref>{{cita web |chapter=Passenger Terminal Facility Requirements |títulu=Phoenix Sky Harbor International Airport Master Plan Update |author=Howard Needles Tammen & Bergendoff |url=http://azdot.gov/legacyapplications/airports/mp.asp?FAA=PHX |chapter-url=https://apps.azdot.gov/files/Airports/MP_PDF/PHX_MP_06.pdf |format=PDF |publicación=City of Phoenix Aviation Department |fecha=September 1989 |fechaaccesu=3 de setiembre de 2015}}</ref> El segundu proyeutu, que costó $24 millones de dólares y foi diseñáu por DWL Architects + Planners, Inc., foi termináu en 2007.<ref name="DWL"/><ref>{{cita publicación |fecha=12 de marzu de 2007|títulu=Terminal 2 Redo Winding Down|url=http://archives.californiaaviation.org/airport/msg40250.html|fechaaccesu=12 de xunetu de 2012|periódicu=The Arizona Republic|apellíu=Richardson|nome=Ginger D.}}</ref> Espérase que la Terminal 2 se zarru dempués de la finalización de la espansión de Salar Sur de la Terminal 3.<ref>{{cita web |url=https://skyharbor.com/TerminalModernization/Component3.html |títulu=Terminal Modernization – Component 3 |website=Phoenix Sky Harbor International Airport |fechaaccesu=8 de mayu de 2014}}</ref> La espansión de Salar Sur de la Terminal 3 va sumar nueve puertes adicionales a la escampada, sustituyendo totalmente a la Terminal 2. === Terminal 3 === La Terminal 3 de 82,000 m² (880,000 pies cuadraos), de $35 millones de dólares diseñada por DWL Architects + Planners, Inc., empezó a construyise en xineru de 1977 y abrió les sos puertes n'ochobre de 1979 y cuenta con 23 puertes, dixebraos en dos explanada por un edificiu central fora de la seguridá.<ref name="modern yera">{{cita web |títulu=Sky Harbor and the Beginning of the Modern Yera |url=http://skyharbor.com/about/modernera.html |website=Phoenix Sky Harbor International Airport |fecha=7 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=12 de xunetu de 2012}}</ref><ref name="DWL" /> Salar sur alluga les puertes 1-14 (puerta 3 faltante) y salar norte alluga les puertes 15-26 (les puertes 21 y 22 nun esisten). La terminal foi remocicada en 1997.<ref>{{cita web |títulu=Terminal 3 |url=http://skyharbor.com/about/terminal3.html |website=Phoenix Sky Harbor International Airport |fechaaccesu=12 de xunetu de 2012}}</ref> El so únicu salón - Delta Crown Room Club - foi cerráu'l 30 d'abril de 2008. Un futuru proyeutu de construcción y renovación de trés partes va combinar la Terminal 2 y la Terminal 3, y va actualizar les instalaciones. La primer parte va ampliar los controles de seguridá en dambos llaos de la Terminal 3. La segunda parte va apurrir espaciu adicional pa la Terminal 3 Norte, ampliando l'área de la cera, y dixebrando l'área de documentación y recoyida d'equipaxes, pasando la documentación pal segundu nivel de la terminal mientres s'amplía l'área de reclamu d'equipaxe nel primer nivel. La tercer parte va ser una nueva Terminal 3 Sur con una terminal llinial de 15 puertes. Esto va suspender toles operaciones de la Terminal 2, yá que sería esaniciada. Espérase que'l proyeutu empiece en 2014 y va completase en 2020. === Terminal 4 (Terminal Barry M. Goldwater) === La Terminal 4, tamién diseñada por DWL Architects + Planners, Inc., foi inaugurada en 1990 y cuenta con 86 puertes, estremaos en siete sales d'espera satélites coneutaes dempués de seguridá.<ref name="DWL"/> Los trés sales norte (puertes A1-A14, A17-A30, B1-B14 ) sirven los vuelos operaos por American Airlines y American Eagle. Salar nordés "B" inclúi les puertes internacionales coles instalaciones d'Aduanes y Control de Fronteres pa vuelos entrantes internacionales (B23-B28) que sirven a Air Canada Rouge, British Airways, Volaris, Westjet, American Airlines y American Eagle, les puertes B15-B22 sirven puramente a American Airlines y American Eagle. Los trés sales sur (puertes C1-C10, C11-C20, D1-D8) sirven a Southwest Airlines puramente. La Terminal 4 remana cerca del 80% del tráficu nel aeropuertu. La Terminal 4 caltién la tema de l'[[arquiteutura brutalista]] del aeropuertu con un esterior de concretu y vigues de soporte inclinaes vistes nos niveles de tresporte terrestre. La terminal cuenta con un mestu, pero bien eficiente diseñu. Empezando na parte inferior, el nivel 1 contién el reclamu d'equipaxe y tresporte terrestre pa los pasaxeros que lleguen según autobuses. El nivel 2 contién l'área de dexada de pasaxeros y mostradores de venta. El nivel 3 contién el Control de Seguridá, opciones de restoranes/tiendas de regalos y les terminales de pasaxeros dempués de seguridá. El nivel 3 tamién contién los accesos al PHX Sky Train ([[Tresporte hectométrico]]) que van direutamente a la estación de Sky Train. Los niveles 4 al 9 contienen estacionamiento accesible por ascensor. Pa faer esti diseñu eficiente, los vehículos pasen por una serie de ramples, curves y ramples n'espiral nel estacionamiento. Por casu, los pasaxeros salen al traviés de seguridá, por una escalera mecánica del nivel 3 al nivel 1, recueyen el so equipaxe, y salen al tresporte terrestre. == Aereollinies y destinos == [[British Airways]] cuenta col únicu [[vuelo tresatlánticu]] del aeropuertu, con serviciu direutu a [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres-Heathrow]], según l'únicu vuelu de pasaxeros nun [[Boeing 747]] nel aeropuertu. America West, dalguna vegada operó los sos aviones Boeing 747 a Ḥawai y Xapón dende'l Sky Harbor, pero desque esto terminó'l serviciu a Heathrow ye l'únicu fora d'[[América del Norte]], a pesar de qu'American y [[Hawaiian Airlines]] ufierten serviciu ensin escales fora de los [[Estaos Xuníos continentales]] a Ḥawai. [[American Airlines]] y [[Volaris]] ufierten serviciu ensin escales a ciudaes en [[Méxicu]] y [[American Airlines]], [[Air Canada]] y [[WestJet]] ufierten serviciu direutu a partes de Canadá, ente qu'American y d'Alaska Airlines, ufierten serviciu direutu a partes d'[[Alaska]]. American Airlines tamién ufierta serviciu a Centroamérica. Ente que Phoenix ye unu de los aeropuertos más activos del mundu, la falta de destinos internacionales dende Phoenix empecipió'l Programa de Marketing Desenvuelvo del serviciu aereu. El Departamentu d'Aviación ta ufiertando un programa de desarrollu de serviciu aereu internacional pa fomentar un nuevu serviciu aereu ente l'Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor(PHX) y destinos internacionales calificaos, non atendíos. Les aereollinies que llancen nuevu serviciu a la calificación, de mercaos internacionales non atendíes mientres el periodu del programa van ser elegibles pa reembolsos de marketing y les exenciones de cuotes d'aterrizaxe. El programa propuestu ta abiertu a toles compañíes aérees. Pa tener derechu a los fondos la llinia aérea tien de caltener siquier trés nuevos viaxes redondos selmanales mientres un añu consecutivu. va otorgar hasta $1 millón de dólares, en función de la frecuencia y del destín. Amás de les rutes intercontinentales, tamién van financiar aereollinies qu'aumenten o crean nuevos vuelos a destinos n'América del Norte como la [[Ciudá de Méxicu]], [[Toronto]] y [[Boston]], ente otros.<ref>{{cita web |títulu=Air Service Development Marketing Program |website=Phoenix Sky Harbor International Airport |url=http://skyharbor.com/airlinesflights/marketingSupport.html |fechaaccesu=3 de setiembre de 2015}}</ref> La estratexa empezó a dar los sos frutos cuando, el 22 de xunu de 2017, [[Condor Flugdienst|Condor]] anunció qu'empezaría a volar a Phoenix mientres 2018, marcando'l regresu d'una aereollinia alemana al Sky Harbor.<ref>{{cita web |títulu=New Condor gateway Phoenix now on Sale|url=http://condor-newsroom.condor.com/en/us/news-article/new-condor-gateway-phoenix-now-on-sale/}}</ref> === Pasaxeros === '''Nota:''' Toes la llegaes internacionales son atendíes na Terminal 4, Sala B. {{Airport-dest-list |3rdcoltitle = {{nowrap|Terminal-Sala}} <!-- --> | [[Air Canada]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]] (dambos empecipien el 28 d'ochobre de 2018)<ref name="WesternCanada">{{cita web |fecha=marzu de 2018|títulu=Air Canada expands Western Canada service in W18|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/277502/air-canada-expands-western-canada-service-in-w18/|fechaaccesu=8 de marzu de 2018|editorial=RoutesOnline}}</ref> | 4 - B <!-- --> | [[Air Canada Express]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]] | 4 - B <!-- --> | [[Air Canada Rouge]] | [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto–Pearson]]<br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau|Montreal–Trudeau]] | 4 - B <!-- --> | [[Alaska Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]]<br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Ted Stevens Anchorage|Anchorage]] | 2 <!-- --> | [[American Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|Baltimore]], [[Aeropuertu de Boise|Boise]], [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]], [[Aeropuertu Internacional de Cancún|Cancún]], [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|Charlotte]], [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago-O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu|Ciudá de Méxicu]], [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|Columbus-Glenn]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional de Des Moines|Des Moines]], [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|Filadelfia]], [[Aeropuertu Internacional de Fresno-Yosemite|Fresno]], [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|Honolulu]], [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu de Kahului|Kahului]], [[Aeropuertu Internacional de Kona|Kailua-Kona]], [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|Kansas City]], [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas]], [[Aeropuertu de Lihue|Lihue]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional General Rafael Buelna|Mazatlán]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell|Milwaukee]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York-JFK]], [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|Oakland]], [[Aeropuertu Eppley|Omaha]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]], [[Aeropuertu John Wayne|Orange County]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|Pittsburgh]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional Llicenciáu Gustavo Díaz Ordaz|Puerto Vallarta]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]], [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|Sacramentu]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Internacional de San José|San José (CA)]], [[Aeropuertu Internacional de Los Cabos|San José del Cabo]], [[Aeropuertu Internacional Lambert|San Luis]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]], [[Aeropuertu Internacional de Spokane|Spokane]], [[Aeropuertu Internacional de Tampa|Tampa]], [[Aeropuertu Internacional de Tucson|Tucson]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]], [[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington|Washington-National]]<br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Ted Stevens Anchorage|Anchorage]], [[Aeropuertu Internacional de Ixtapa-Zihuatanejo|Ixtapa/Zihuatanejo]], [[Aeropuertu de Jackson Hole|Jackson Hole]], [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres–Heathrow]] (empecipia'l 31 de marzu de 2019),<ref name="aa">{{cita web |títulu=American Airlines Expands European Footprint and Modifies Asia Service |url=http://news.aa.com/news/news-details/2018/American-Airlines-Expands-European-Footprint-and-Modifies-Asia-Service/default.aspx |website=AA.com |publicación=American Airlines |fechaaccesu=21 d'agostu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional Juan Santamaría|San José de Costa Rica]] | 4 - A, B <!-- --> | [[Envoy|American Eagle]] | [[Aeropuertu Internacional Rick Husband de Mariellu Mariello]], [[Aeropuertu Internacional Sunport|Albuquerque]], [[Aeropuertu Meadows Field|Bakersfield]], [[Aeropuertu de Boise|Boise]], [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|Burbank]], [[Aeropuertu del Condáu de Durango-La Plata|Durango (CO)]], [[Eugene Aeropuertu de Eugene|Eugene]], [[Aeropuertu Internacional d'El Paso|El Paso]], [[Aeropuertu Flagstaff Pulliam|Flagstaff]], [[Aeropuertu Internacional de Fresno-Yosemite|Fresno]], [[Aeropuertu Rexonal de Grand Junction|Grand Junction]], [[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara|Guadalaxara]], [[Aeropuertu Internacional General Ignacio Pesqueira García|Hermosillo]], [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston-Intercontinental]], [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|Kansas City]], [[Aeropuertu de Long Beach|Long Beach]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Lubbock Preston Smith|Lubbock]], [[Aeropuertu Internacional de Rogue Valley-Medford|Medford]], [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]], [[Aeropuertu Internacional de Midland|Midland-Odessa]], [[Aeropuertu Rexonal de Monterrey|Monterey]], [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|Oakland]], [[Aeropuertu Will Rogers World|Oklahoma City]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]], [[Aeropuertu Internacional de Palm Springs|Palm Springs]], [[Aeropuertu Roberts|Redmond/Bend]], [[Centru Aereu Internacional de Roswell|Roswell]], [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|Sacramentu]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de San Luis Obispo|San Luis Obispo]], [[Aeropuertu Municipal de Santa Bárbara|Santa Bárbara]], [[Aeropuertu Municipal de Santa Fe|Santa Fe]], [[Aeropuertu Charles M. Schulz–Condáu de Sonoma|Santa Rosa]], [[Aeropuertu Rexonal de Siux Falls|Siux Falls]], [[Aeropuertu Municipal de St. George|St. George (UT)]], [[Aeropuertu Internacional de Tucson|Tucson]], [[Aeropuertu Internacional de Yuma|Yuma]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu del Condáu de Aspen-Pitkin|Aspen]], [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Eagle|Eagle/Vail]], [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton]], [[Aeropuertu Internacional de Ixtapa-Zihuatanejo|Ixtapa/Zihuatanejo]], [[Aeropuertu Internacional de Manzanillo|Manzanillo]], [[Aeropuertu Internacional General Rafael Buelna|Mazatlán]], [[Aeropuertu Rexonal de Montrose|Montrose]] | 4 - A, B <!-- --> | [[Boutique Air]] | [[Aeropuertu Municipal de Cortez|Cortez]], [[Aeropuertu Rexonal de Show Low|Show Low]], [[Aeropuertu de Grant County|Silver City]] | 2 <!-- --> | [[British Airways]] | [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres-Heathrow]] | 4 - B <!-- --> | [[Condor Flugdienst|Condor]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu de Frankfurt del Main|Frankfurt]] | 4 - B <!-- --> | [[Contour Airlines]] | [[Aeropuertu Municipal de Page|Page]] | 2 <!-- --> | [[Delta Air Lines]] | [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]] (reinicia'l 4 de payares de 2018),<ref>{{cita web |fecha=febreru de 2018|títulu=Delta adds Cincinnati – Phoenix service from Nov 2018|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/277035/delta-adds-cincinnati-phoenix-service-from-nov-2018/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180206|fechaaccesu=6 de febreru de 2018|editorial=Routes Online}}</ref> [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York-JFK]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]] | 3 - Norte <!-- --> | [[Delta Connection]] | [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]] | 3 - Norte <!-- --> | [[Elite Airways]] | [[Aeropuertu Internacional de Bullhead City|Laughlin/Bullhead City]] | 2 <!-- --> | [[Frontier Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago-O'Hare]], [[Aeropuertu de Colorado Springs|Colorado Springs]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|Cleveland]], [[Aeropuertu Internacional de Des Moines|Des Moines]], [[Aeropuertu Internacional Southwest Florida|Fort Myers]] (empecipia'l 15 de payares de 2018),<ref name=PHXNEW /> [[Aeropuertu Internacional Gerald R. Ford|Grand Rapids]] (empecipia'l 16 de payares de 2018),<ref name=PHXNEW /> [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Dane|Madison]] (empecipia'l 17 de payares de 2018),<ref name=PHXNEW /> [[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell|Milwaukee]], [[Aeropuertu Internacional de Norfolk|Norfolk]] (empecipia'l 17 de payares de 2018),<ref name=PHXNEW>{{cita web |url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/280074/frontier-airlines-schedules-new-routes-in-w18/ |títulu=Frontier Airlines schedules new routes in W18 |publicación=Routes Online |fecha=agostu de2018 |fechaaccesu=15 d'agostu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|Raleigh-Durham]] (empecipia'l 15 de payares de 2018)<ref name=PHXNEW /> | 3 - Norte <!-- --> | [[Hawaiian Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|Honolulu]] | 3 - Norte <!-- --> | [[JetBlue Airways]] | [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York-JFK]] | 3 - Norte <!-- --> | [[Southwest Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional Sunport|Albuquerque]], [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|Baltimore]], [[Aeropuertu de Boise|Boise]], [[Aeropuertu Internacional Niagara|Buffalo]], [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|Burbank]], [[Aeropuertu Internacional Midway|Chicago-Midway]], [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|Cleveland]], [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|Columbus-Glenn]], [[Aeropuertu Dallas Love|Dallas-Love]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Internacional d'El Paso|El Paso]], [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|Filadelfia]], [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|Fort Lauderdale]], [[Aeropuertu William P. Hobby|Houston-Hobby]], [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|Kansas City]], [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Louisville|Louisville]], [[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell|Milwaukee]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional de Nashville|Nashville]], [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]], [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|Nueva Orleans]], [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|Oakland]], [[Aeropuertu Will Rogers World|Oklahoma City]], [[Aeropuertu Eppley|Omaha]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]], [[Aeropuertu John Wayne|Orange County]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|Pittsburgh]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|Raleigh-Durham]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]], [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|Sacramentu]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Internacional de San José|San José (CA)]], [[Aeropuertu Internacional Lambert|San Luis]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]], [[Aeropuertu Internacional de Spokane|Spokane]], [[Aeropuertu Internacional de Tampa|Tampa]], [[Aeropuertu Internacional de Tulsa|Tulsa]], [[Aeropuertu Wichita Mid-Continent|Wichita]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Des Moines|Des Moines]], [[Aeropuertu Nacional de Little Rock|Little Rock]], [[Aeropuertu LaGuardia|Nueva York–LaGuardia]] | 4 - C, D <!-- --> | [[Spirit Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago-O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]] | 2 <!-- --> | [[Sun Country Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]]<br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]] (empecipia'l 14 de payares de 2018)<ref>{{cita web |url=http://www.startribune.com/sun-country-to-start-multiple-routes-to-and-from-portland-ore/486701861/ |títulu=Sun Country to start multiple routes to and from Portland, Ore. |publicación=}}</ref> | 2 <!-- --> | [[United Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago-O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston-Intercontinental]], [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles|Washington-Dulles]] | 2 <!-- --> | [[United Express]] | [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]] | 2 <!-- --> | [[Volaris]] | [[Aeropuertu Internacional Federal de Culiacán|Culiacán]], [[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara|Guadalaxara]] | 4 - B <!-- --> | [[WestJet]] | [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]] <br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton]], [[Aeropuertu Internacional de Kelowna|Kelowna]], [[Aeropuertu Internacional de Regina|Regina]], [[Aeropuertu Internacional de Saskatoon-John G. Diefenbaker|Saskatoon]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto-Pearson]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]], [[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson|Winnipeg]] | 4 - B }} === Carga === {{Airport-dest-list | 3rdcoltitle = Refs | 3rdcolunsortable=yes <!-- --> |[[Amazon|Amazon Air]] | [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]] | <ref>{{cita web |títulu=Air Transport International Llc 3371|url=https://flightaware.com/live/flight/ATN3371|fechaaccesu=20 d'avientu de 2017}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Air Transport International Llc 3369|url=https://flightaware.com/live/flight/ATN3369|fechaaccesu=20 d'avientu de 2017}}</ref> <!-- --> |[[DHL Aviation]] | [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]] | <ref name="DHLCVGtoPHXtoSAN">{{cita web |títulu=Atles Air 505|url=https://flightaware.com/live/flight/GTI505|fechaaccesu=20 d'avientu de 2017}}</ref><ref name="DHLRNOtoPHXtoLAX">{{cita web |títulu=Kalitta Charters 1814 KFS1814 / K91814|url=https://flightaware.com/live/flight/KFS1814|fechaaccesu=20 d'avientu de 2017}}</ref> <!-- --> |[[FedEx|FedEx Express]] | [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Lubbock Preston Smith|Lubbock]], [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]], [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|Oakland]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]] | <!-- --> |[[FedEx|FedEx Feeder]] | [[Aeropuertu Internacional Billings Logan|Billings]], [[Aeropuertu Flagstaff Pulliam|Flagstaff]], [[Aeropuertu de Lake Havasu City|Lake Havasu City]], [[Aeropuertu Internacional de Yuma|Yuma]] | <!-- --> |[[United Parcel Service|UPS Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional Sunport|Albuquerque]], [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|Honolulu]], [[Aeropuertu Internacional de Louisville|Louisville]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]] | <!-- --> }} === Destinos internacionales === Ufiértase serviciu a 22 destinos internacionales (10 estacionales), al cargu de 8 aereollinies. [[Ficheru:North American International Destinations from Phoenix Sky Harbor International Airport.gif|450px|thumbnail|center|Destinos Internacionales d'América.]] {|class="wikitable col4cen" style="font-size: 85%" align=center ! Ciudaes || Nome del aeropuertu || Aereollinies || Terminal-Sala |- !colspan="6"|[[América del Norte]] |- |colspan="4"|{{Canadá}} (9 destinos [6 estacionales], 4 aereollinies) |- |[[Calgary]] || [[Aeropuertu Internacional de Calgary]] || {{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] (empecipia'l 28 d'ochobre de 2018)<ref name="WesternCanada" /> '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] || 4 - B |- |[[Edmonton]] || [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton]] || {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- |[[Kelowna]] || [[Aeropuertu Internacional de Kelowna]] || {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- |[[Montreal]] || [[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau]] || {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- |[[Regina (Saskatchewan)|Regina]] || [[Aeropuertu Internacional de Regina]] || {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- |[[Saskatoon]] || [[Aeropuertu Internacional de Saskatoon-John G. Diefenbaker]] || {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- |[[Toronto]] || [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson]] || {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- |[[Vancouver]] || [[Aeropuertu Internacional de Vancouver]] || {{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] (empecipia'l 28 d'ochobre de 2018)<ref name="WesternCanada" /> '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] || 4 - B |- |[[Winnipeg]] || [[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson]] || {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- |colspan="4"|{{Méxicu}} (10 destinos [2 estacionales], 3 aereollinies) |- |[[Cancún]] || [[Aeropuertu Internacional de Cancún]] || {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] || 4 - B |- |[[Culiacán]] ||[[Aeropuertu Internacional Federal de Culiacán]]|| {{Bandera|MEX}} [[Volaris]] || 4 - B |- |[[Ciudá de Méxicu]] ||[[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu]]|| {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] || 4 - B |- |[[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]] ||[[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara]]|| {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] / {{Bandera|MEX}} [[Volaris]] || 4 - B |- |[[Hermosillo]] ||[[Aeropuertu Internacional General Ignacio Pesqueira García]]|| {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] || 4 - B |- |[[Ixtapa Zihuatanejo]] ||[[Aeropuertu Internacional de Ixtapa-Zihuatanejo]]|| {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- |[[Manzanillo]] ||[[Aeropuertu Internacional de Manzanillo]]|| {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- |[[Mazatlán]] ||[[Aeropuertu Internacional General Rafael Buelna]]|| {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- |[[Puerto Vallarta]] || [[Aeropuertu Internacional Llicenciáu Gustavo Díaz Ordaz]] || {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] || 4 - B |- |[[San José del Cabo]] || [[Aeropuertu Internacional de Los Cabos]] || {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] || 4 - B |- !colspan="6"|[[América Central|Centroamérica]] |- |colspan="4"|{{Costa Rica}} (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[San José (Costa Rica)|San José]] ||[[Aeropuertu Internacional Juan Santamaría]]|| {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- !colspan="6"|[[Europa]] |- |colspan="4"|{{Alemaña}} (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[Frankfurt del Main|Frankfurt]] || [[Aeropuertu de Frankfurt del Main]]|| {{Bandera|GER}} [[Condor Flugdienst|Condor]] '''(Estacional)''' || 4 - B |- |colspan="4"|{{Reinu Xuníu}} (1 destín, 2 aereollinies) |- |[[Londres]] || [[Aeropuertu de Londres-Heathrow]]|| {{Bandera|USA}} [[American Airlines]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 31 de marzu de 2019)<ref name="aa" />/ {{Bandera|UK}} [[British Airways]] || 4 - B |- !colspan="4"|Total: 22 destinos (10 estacionales), 5 países, 8 aereollinies |} === Destinos nacionales === Bríndase serviciu a 104 ciudaes dientro del país al cargu de 15 aereollinies. {| class="wikitable sortable col1izq" style="margin:0 auto; text-align:center" |+ align="center" style="background:DarkSlateBlue; color:white" | !colspan=10|<center> {{Image label begin|image=Map of USA without state names.svg|width=750|float=none}} {{Image label|x=0.490|y=0.600|scale=750|text=Destinos nacionales del Aeropuertu de Phoenix}} {{Image label small|x=0.190|y=0.410|scale=750|text=[[Ficheru:Map pointer.svg|10px]] PHX}} {{Image label small|x=0.295|y=0.395|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Sunport|ABQ]]}} {{Image label small|x=0.380|y=0.390|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Rick Husband de Mariellu|AMA]]}} {{Image label small|x=0.115|y=0.552|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Ted Stevens Anchorage|ANC]]}} {{Image label small|x=0.288|y=0.298|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu del Condáu de Aspen-Pitkin|GARRA]]}} {{Image label small|x=0.705|y=0.420|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|ATL]]}} {{Image label small|x=0.445|y=0.490|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|AUS]]}} {{Image label small|x=0.085|y=0.335|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Meadows Field|BFL]]}} {{Image label small|x=0.815|y=0.265|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|BWI]]}} {{Image label small|x=0.172|y=0.170|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Boise|BOI]]}} {{Image label small|x=0.890|y=0.175|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Logan|BOS]]}} {{Image label small|x=0.765|y=0.195|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Niagara|BUF]]}} {{Image label small|x=0.085|y=0.360|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|BUR]]}} {{Image label small|x=0.765|y=0.370|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|CLT]]}} {{Image label small|x=0.618|y=0.233|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional O'Hare|ORD]]}} {{Image label small|x=0.623|y=0.242|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Midway|MDW]]}} {{Image label small|x=0.680|y=0.295|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|CVG]]}} {{Image label small|x=0.720|y=0.235|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|CLE]]}} {{Image label small|x=0.700|y=0.270|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|CMH]]}} {{Image label small|x=0.335|y=0.305|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Colorado Springs|COS]]}} {{Image label small|x=0.270|y=0.325|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de Cortez|CEZ]]}} {{Image label small|x=0.465|y=0.460|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|DFW]]}} {{Image label small|x=0.470|y=0.470|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Dallas Love|DAL]]}} {{Image label small|x=0.540|y=0.230|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Des Moines|DSM]]}} {{Image label small|x=0.690|y=0.220|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Detroit|DTW]]}} {{Image label small|x=0.340|y=0.290|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Denver|DEAN]]}} {{Image label small|x=0.280|y=0.335|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu del Condáu de Durango-La Plata|DRO]]}} {{Image label small|x=0.308|y=0.282|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Eagle|EGE]]}} {{Image label small|x=0.295|y=0.458|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'El Paso|ELP]]}} {{Image label small|x=0.060|y=0.140|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Eugene|EUG]]}} {{Image label small|x=0.835|y=0.255|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|PHL]]}} {{Image label small|x=0.210|y=0.360|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Flagstaff Pulliam|FLG]]}} {{Image label small|x=0.800|y=0.565|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|FLL]]}} {{Image label small|x=0.765|y=0.558|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Southwest Florida|RSW]]}} {{Image label small|x=0.090|y=0.320|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Fresno Yosemite|FAT]]}} {{Image label small|x=0.660|y=0.210|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Gerald R. Ford|GRR]]}} {{Image label small|x=0.275|y=0.290|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Grand Junction|GJT]]}} {{Image label small|x=0.280|y=0.555|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|HNL]]}} {{Image label small|x=0.510|y=0.515|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|IAH]]}} {{Image label small|x=0.505|y=0.525|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu William P. Hobby|HOU]]}} {{Image label small|x=0.655|y=0.280|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|IND]]}} {{Image label small|x=0.320|y=0.570|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Kahului|OGG]]}} {{Image label small|x=0.508|y=0.298|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|MCI]]}} {{Image label small|x=0.328|y=0.595|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Kona|KOA]]}} {{Image label small|x=0.148|y=0.350|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional McCarran|LES]]}} {{Image label small|x=0.160|y=0.370|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Bullhead City|IFP]]}} {{Image label small|x=0.148|y=0.360|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Executivu Henderson|HSH]]}} {{Image label small|x=0.285|y=0.565|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Lihue|LIH]]}} {{Image label small|x=0.545|y=0.395|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Nacional de Little Rock|LIT]]}} {{Image label small|x=0.087|y=0.378|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Long Beach|LGB]]}} {{Image label small|x=0.080|y=0.370|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|LAX]]}} {{Image label small|x=0.670|y=0.310|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Louisville|SDF]]}} {{Image label small|x=0.380|y=0.430|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Lubbock Preston Smith|LBB]]}} {{Image label small|x=0.060|y=0.170|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Rogue Valley-Medford|MFR]]}} {{Image label small|x=0.595|y=0.210|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Dane|MSN]]}} {{Image label small|x=0.595|y=0.390|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Memphis|MEM]]}} {{Image label small|x=0.800|y=0.580|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Miami|MIA]]}} {{Image label small|x=0.370|y=0.460|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Midland|MAF]]}} {{Image label small|x=0.614|y=0.200|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell|MKE]]}} {{Image label small|x=0.530|y=0.175|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|MSP]]}} {{Image label small|x=0.037|y=0.305|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Monterrey|MRY]]}} {{Image label small|x=0.285|y=0.310|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Montrose|MTJ]]}} {{Image label small|x=0.655|y=0.365|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Nashville|BNA]]}} {{Image label small|x=0.845|y=0.238|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|EWR]]}} {{Image label small|x=0.832|y=0.322|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Norfolk|ORF]]}} {{Image label small|x=0.610|y=0.510|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|MSY]]}} {{Image label small|x=0.855|y=0.228|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|JFK]]}} {{Image label small|x=0.855|y=0.218|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu LaGuardia|LGA]]}} {{Image label small|x=0.040|y=0.270|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|OAK]]}} {{Image label small|x=0.455|y=0.390|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Will Rogers World|OKC]]}} {{Image label small|x=0.482|y=0.253|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Eppley|OMA]]}} {{Image label small|x=0.130|y=0.375|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|ONT]]}} {{Image label small|x=0.095|y=0.385|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu John Wayne|SNA]]}} {{Image label small|x=0.770|y=0.520|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|MCO]]}} {{Image label small|x=0.210|y=0.335|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de Page|PGA]]}} {{Image label small|x=0.115|y=0.395|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Palm Springs|PSP]]}} {{Image label small|x=0.750|y=0.248|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|PIT]]}} {{Image label small|x=0.077|y=0.105|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Portland|PDX]]}} {{Image label small|x=0.795|y=0.353|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|RDU]]}} {{Image label small|x=0.102|y=0.140|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Roberts|RDM]]}} {{Image label small|x=0.090|y=0.245|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Tahoe|RNO]]}} {{Image label small|x=0.330|y=0.430|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Centru Aereu Internacional de Roswell|ROW]]}} {{Image label small|x=0.066|y=0.260|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|SMF]]}} {{Image label small|x=0.220|y=0.255|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|SLC]]}} {{Image label small|x=0.455|y=0.520|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|SAT]]}} {{Image label small|x=0.097|y=0.410|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San Diego|SAN]]}} {{Image label small|x=0.035|y=0.280|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|SFO]]}} {{Image label small|x=0.040|y=0.290|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San José|SJC]]}} {{Image label small|x=0.580|y=0.305|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Lambert|STL]]}} {{Image label small|x=0.045|y=0.340|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de San Luis Obispo|SBP]]}} {{Image label small|x=0.065|y=0.350|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de Santa Bárbara|SBA]]}} {{Image label small|x=0.300|y=0.380|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de Santa Fe|SAF]]}} {{Image label small|x=0.027|y=0.260|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Charles M. Schulz–Condáu de Sonoma|STS]]}} {{Image label small|x=0.100|y=0.050|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|SÍA]]}} {{Image label small|x=0.225|y=0.390|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Show Low|SOW]]}} {{Image label small|x=0.265|y=0.440|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Grant County|SVC]]}} {{Image label small|x=0.475|y=0.205|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Siux Falls|FSD]]}} {{Image label small|x=0.153|y=0.075|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Spokane|GEG]]}} {{Image label small|x=0.175|y=0.320|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de St. George|SGU]]}} {{Image label small|x=0.755|y=0.530|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Tampa|TPA]]}} {{Image label small|x=0.210|y=0.435|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Tucson|LOS TOS]]}} {{Image label small|x=0.475|y=0.375|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Tulsa|TUL]]}} {{Image label small|x=0.805|y=0.275|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington|DCA]]}} {{Image label small|x=0.805|y=0.285|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles|IAD]]}} {{Image label small|x=0.455|y=0.335|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Wichita Mid-Continent|ICT]]}} {{Image label small|x=0.145|y=0.415|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Yuma|YUM]]}} |- ! style="background:Lavender; color:Black"|Destinos ! style="background:Lavender; color:Black"|[[American Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Southwest Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Frontier Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Delta Air Lines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[United Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Spirit Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|Otra !width=10 px style="background:Lavender; color:Black"|# |- | Albuquerque (ABQ) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Mariellu (AMA) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Anchorage (ANC) |<abbr title="American">'''• || || || || || ||[[Alaska Airlines]] || 2 |- | Aspen (GARRA) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Atlanta (ATL) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || <abbr title="Delta">'''• || || || || 3 |- | Austin (AUS) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 3 |- | Bakersfield (BFL) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Baltimore (BWI) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Boise (BOI) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Boston (BOS) |<abbr title="American">'''• || || || || || ||[[JetBlue Airways]] || 2 |- | Buffalo (BUF) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Burbank (BUR) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Charlotte (CLT) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Chicago (ORD) |<abbr title="American">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• || ||<abbr title="United">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• || || 4 |- | Chicago (MDW) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Cincinnati (CVG) | ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Delta">'''• || || || || 3 |- | Cleveland (CLE) | ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 2 |- | Colorado Springs (COS) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 1 |- | Columbus (CMH) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Cortez (CEZ) | || || || || || ||[[Boutique Air]] || 1 |- | Dallas (DFW) |<abbr title="American">'''• || || || || ||<abbr title="Spirit">'''• || || 2 |- | Dallas (DAL) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Denver (DEAN) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || ||<abbr title="United">'''• || || || 4 |- | Des Moines (DSM) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 3 |- | Detroit (DTW) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Delta">'''• || || || || 3 |- | Durango (DRO) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Eagle (EGE) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | El Paso (ELP) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Eugene (EUG) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Filadelfia (PHL) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Flagstaf (FLG) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Fort Lauderdale (FLL) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Fort Myers (RSW) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 1 |- | Fresno (FAT) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Grand Junction (GJT) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Grand Rapids (GRR) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 1 |- | Honolulu (HNL) |<abbr title="American">'''• || || || || || ||[[Hawaiian Airlines]] || 2 |- | Houston (IAH) |<abbr title="American">'''• || || || ||<abbr title="United">'''• || || || 2 |- | Houston (HOU) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Indianapolis (IND) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Kahului (OGG) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Kansas City (MCI) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Kailua (KOA) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Las Vegas (LES) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Laughlin (IFP) | || || || || || ||[[Elite Airways]] || 1 |- | Lihue (LIH) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Little Rock (LIT) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Long Beach (LGB) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Los Angeles (LAX) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || <abbr title="Delta">'''• ||<abbr title="United">'''• || || || 4 |- | Louisville (SDF) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Lubbock (LBB) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Madison (MSN) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 1 |- | Medford (MFR) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Memphis (MEM) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Miami (MIA) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Midland (MAF) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Milwaukee (MKE) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 3 |- | Minneapolis (MSP) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || <abbr title="Delta">'''• || ||<abbr title="Spirit">'''• ||[[Sun Country Airlines]] || 5 |- | Monterrey (MRY) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Montrose (MTJ) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Nashville (BNA) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Newark (EWR) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || <abbr title="United">'''• || || || 3 |- | Norfolk (ORF) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 1 |- | Nueva Orleans (MSY) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Nueva York (JFK) |<abbr title="American">'''• || || || <abbr title="Delta">'''• || || ||[[JetBlue Airways]] || 3 |- | Nueva York (LGA) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Oakland (OAK) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Oklahoma City (OKC) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Omaha (OMA) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Ontario (ONT) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Orange County (SNA) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Orlando (MCO) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 3 |- | Page (PGA) | || || || || || ||[[Contour Airlines]] || 1 |- | Palm Springs (PSP) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Pittsburgh (PIT) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Portland (PDX) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || ||[[Alaska Airlines]] /<br> [[Sun Country Airlines]] || 4 |- | Raleigh (RDU) | ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 2 |- | Redmon (RDM) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Reno (RNO) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Roswell (ROW) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Sacramentu (SMF) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Salt Lake City (SLC) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Delta">'''• || || || || || 3 |- | San Antonio (SAT) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || || 3 |- | San Diego (SAN) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | San Francisco (SFO) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="United">'''• || || || 3 |- | San José (SJC) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | San Luis (STL) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | San Luis Obispo (SBP) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Santa Bárbara (SBA) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Santa Fe (SAF) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Santa Rosa (STS) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Seattle (SÍA) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || <abbr title="Delta">'''• || || ||[[Alaska Airlines]] || 4 |- | Show Low (SOW) | || || || || || ||[[Boutique Air]] || 1 |- | Silver City (SVC) | || || || || || ||[[Boutique Air]] || 1 |- | Siux Falls (FSD) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Spokane (GEG) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | St. George (SGU) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Tampa (TPA) |<abbr title="American">'''• ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 2 |- | Tucson (LOS TOS) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Tulsa (TUL) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Washington (DCA) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- | Washington (IAD) | || || || || <abbr title="United">'''• || || || 1 |- | Wichita (ICT) | ||<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Yuma (YUM) |<abbr title="American">'''• || || || || || || || 1 |- ! Total || 78 || 53 || 15 || 8 || 7 || 3 || 13|| 104 |} == Estadístiques == [[Ficheru:G-BNLZ Boeing 747 British Airways (8911210253).jpg|thumb|El vuelu diariu de [[British Airways]] dende Heathrow.]] [[Ficheru:SWA at gate.JPG|thumb|A [[Southwest Airlines]] Un [[Boeing 737 Next Generation|Boeing 737-700]] preparar pa salir de la puerta D6 de la Terminal 4.]] [[Ficheru:N455AA (7896544356).jpg|thumb|Llegada d'una MD-80 d'[[American Airlines]].]] [[Ficheru:N37465 Boeing B739 United, Phoenix Sky Harbor.jpg|thumb|Despegue d'un [[Boeing 737#Serie 800|Boeing 737-800]] d'[[United Airlines]].]] [[Ficheru: Phoenix-Sky Harbor Air Traffic Control Tower -1952-2.jpg |thumb|Dempués de que la Terminal 1 foi baltada en 1991, la icónica torre de control de tráficu aereu "Sky Harbor" treslladar a 2768 East Old Tower Road en Phoenix, Az. Onde s'atopa anguaño.<ref>[http://www.azcentral.com/story/news/local/phoenix-contributor/2016/04/26/sky-harbors-old-terminal-1/83560128/ Arizona Republic]</ref>]] === Rutes más transitaes === {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" width=align= |+ '''Rutes Nacionales más transitaes del Aeropuertu Internacional de Phoenix (xunu 2017 - mayu 2018)'''<ref>{{cita web |títulu=Phoenix, AZ: Phoenix Sky Harbor International (PHX) |editorial=[[Departamentu de Tresporte de los Estaos Xuníos]]|url=http://www.transtats.bts.gov/airports.asp?pn=1&Airport=PHX&Airport_Name=Phoenix |fechaaccesu=28 d'agostu de 2018}}</ref> |- ! Númberu !Ciudá !Pasaxeros ! Aereollinia |- |1 | {{Bandera|Colorado}} [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver, Colorado]] | align="right"|1,029,000 | [[American Airlines]], [[Frontier Airlines]], [[Southwest Airlines]], [[Spirit Airlines]], [[United Airlines]], [[United Express]] |- |2 | {{Bandera|California}} [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles, California]] | align="right"|847,000 | American Airlines, [[Envoy|American Eagle]], [[Delta Air Lines]], [[Delta Connection]], Southwest Airlines, Spirit Airlines, United Airlines, United Express |- |3 | {{Bandera|Illinois}} [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago, Illinois]] | align="right"|817,000 | American Airlines, Frontier Airlines, Spirit Airlines, United Airlines |- |4 | {{Bandera|Washington}} [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle, Washington]] | align="right"|789,000 | [[Alaska Airlines]], American Airlines, Delta Air Lines, Delta Connection, Southwest Airlines |- |5 | {{Bandera|Minnesota}} [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis, Minnesota]] | align="right"|661,000 | American Airlines, Delta Air Lines, Southwest Airlines, Spirit Airlines, [[Sun Country Airlines]] |- |6 | {{Bandera|Texas}} [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas, Texas]] | align="right"|649,000 | American Airlines, Spirit Airlines |- |7 | {{Bandera|California}} [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego, California]] | align="right"|627,000 | American Airlines, Southwest Airlines |- |8 | {{Bandera|Nevada}} [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas, Nevada]] | align="right"|624,000 | American Airlines, Southwest Airlines |- |9 | {{Bandera|Utah}} [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City, Utah]] | align="right"|552,000 | American Airlines, Delta Air Lines, Delta Connection, Southwest Airlines |- |10 | {{Bandera|California}} [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco, California]] | align="right"|549,000 | American Airlines, Southwest Airlines, United Airlines, United Express |} {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" width=align= |+ '''Rutes Internacionales más transitaes del Aeropuertu Internacional de Phoenix (2017)<ref name="USIntlStats">{{cita web |títulu=U.S. International Air Passenger and Freight Statistics Report|year=2017|url=https://www.transtats.bts.gov/DL_SelectFields.asp?Table_ID=260 |publicación=Bureau of Transportation Statistics |fechaaccesu=27 de xunetu de 2018}}</ref> |- ! Númberu !Ciudá !Pasaxeros ! Aereollinia !Cambéu (%) |- | 1 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de Los Cabos|San José del Cabo, Méxicu]] | align="right"|286,513 | [[American Airlines]] | {{creciente}} 0.71% |- | 2 | {{Bandera|Canadá}} [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary, Canadá]] | align="right"|254,473 | [[Air Canada]], [[Air Canada Express]], [[WestJet]] | {{decreciente}} 2.02% |- | 3 | {{Bandera|Canadá}} [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver, Canadá]] | align="right"|253,170 | Air Canada, Air Canada Express, American Airlines, WestJet | {{creciente}} 4.35% |- | 4 | {{Bandera|UK}} [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres, Reinu Xuníu]] | align="right"|214,159 | [[British Airways]] | {{creciente}} 1.13% |- | 5 | {{Bandera|Canadá}} [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto, Canadá]] | align="right"|196,605 | Air Canada Rouge, WestJet | {{creciente}} 0.46% |- | 6 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de Puerto Vallarta|Puerto Vallarta, Méxicu]] | align="right"|161,839 | American Airlines | {{creciente}} 17.76% |- | 7 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de Cancún|Cancún, Méxicu]] | align="right"|150,222 | American Airlines | {{creciente}} 1.39% |- | 8 | {{Bandera|Canadá}} [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton, Canadá]] | align="right"|110,710 | [[Envoy|American Eagle]], WestJet | {{decreciente}} 0.43% |- | 9 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara|Guadalaxara, Méxicu]] | align="right"|109,901 | American Eagle, [[Volaris]] | {{decreciente}} 16.32% |- | 10 | {{Bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu|Ciudá de Méxicu, Méxicu]] | align="right"|86,694 | American Airlines, Volaris | {{decreciente}} 18.15% |} === Tráficu Añal === {| {{tablaguapa}} |+ '''Tráficu añal de pasaxeros nel Aeropuertu de Phoenix de 1951 a 2017<ref>{{cita web |títulu=Airport Statistics |website=Phoenix Sky Harbor International Airport |url=https://skyharbor.com/about/AirportStats.html |fechaaccesu=24 de febreru de 2017}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Airport Statistics 2006 - 1950 |website=Phoenix Sky Harbor International Airport |url=https://skyharbor.com/about/AirportStatsHistoric.html |fechaaccesu=23 de mayu de 2018}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Historical Traffic Statistics |website=Phoenix Sky Harbor International Airport |url=https://skyharbor.com/pdf/historic_statistics.pdf |format=PDF |fechaaccesu=23 de mayu de 2018}}</ref> ! Añu !Pasaxeros ! ! Añu !Pasaxeros ! ! Añu !Pasaxeros ! ! Añu !Pasaxeros |- | 1951||240,786||||1971||3,000,707||||1991||22,140,437||||2011||40,592,295 |- | 1952||296,066||||1972||3,365,122||||1992||22,118,399||||2012||40,448,932 |- | 1953||325,311||||1973||3,776,725||||1993||23,621,781||||2013||40,341,614 |- | 1954||365,545||||1974||3,962,988||||1994||25,626,132||||2014||42,134,662 |- | 1955||442,587||||1975||3,964,942||||1995||27,856,195||||2015||44,006,206 |- | 1956||495,268||||1976||4,414,625||||1996||30,411,852||||2016||43,383,528 |- | 1957||581,087||||1977||4,984,653||||1997||30,677,210||||2017||43,921,670 |- | 1958||658,889||||1978||5,931,860||||1998||31,769,113|||||| |- | 1959||783,115||||1979||7,021,985||||1999||33,554,407|||||| |- | 1960||857,318||||1980||6,585,854||||2000||36,044,281|||||| |- | 1961||920,096||||1981||6,641,750||||2001||35,437,051|||||| |- | 1962||1,090,953||||1982||7,491,516||||2002||35,547,432|||||| |- | 1963||1,247,684||||1983||8,605,408||||2003||37,423,502|||||| |- | 1964||1,411,912||||1984||10,801,658||||2004||39,504,323|||||| |- | 1965||1,594,895||||1985||13,422,764||||2005||41,204,071|||||| |- | 1966||1,943,336||||1986||15,556,994||||2006||41,436,498|||||| |- | 1967||2,236,637||||1987||17,723,046||||2007||42,184,515|||||| |- | 1968||2,515,326||||1988||19,178,100||||2008||39,891,193|||||| |- | 1969||2,795,212||||1989||20,714,059||||2009||37,824,982|||||| |- | 1970||2,871,958||||1990||21,718,068||||2010||38,554,530|||||| |} El Sky Harbor tien un promediu de 1,183 operaciones aérees el día.<ref name="flightaware.com">{{cita web |títulu=Phoenix Sky Harbor Intl Airport (Phoenix, AZ) KPHX Overview |url=http://flightaware.com/resources/airport/KPHX/summary |work=Flight Aware |fechaaccesu=3 de setiembre de 2015}}</ref> {| {{tablaguapa}} |- ! Comercial ! Taxi Aereu !Aviación xeneral ! Militar |- | <center>972</center> | <center>147</center> | <center>57</center> | <center>7</center> |} Hai 69 aviones basaos nel Sky Harbor.<ref name="flightaware.com" /> {| {{tablaguapa}} |- ! Monu motores ! Multi motores ! Jet ! Helicópteros ! Militares |- | <center>17</center> | <center>12</center> | <center>23</center> | <center>9</center> | <center>8</center> |} == Desarrollu del aeropuertu == === PHX Sky Train === [[Ficheru:Phoenix-Sky Train 1.JPG|thumb|PHX Sky Train.]] * El nuevu Phoenix Sky Train ye un monovolume automatizado, al igual qu'otros aeropuertos, qu'en 2020, va tresportar los pasaxeros de Sky Harbor dende la estación de la cai 44 y l'estación de Tren Llixeru Washington a la estación del Estacionamiento Económicu Este del Sky Harbor, al traviés de los trés terminales, y escontra el Centru d'Arriendu d'autos xustu al oeste del aeropuertu. ** La Fase 1 abrióse'l 8 d'abril de 2013 y estiéndese dende la estación de la cai 44 y l'estación de Tren Llixeru Washington , a la estación del Estacionamiento Económicu Este y la Terminal 4.<ref>{{cita publicación |fecha=9 d'abril de 2013|títulu=New PHX Sky Train debúes at Sky Harbor airport|url=http://azstarnet.com/business/local/new-phx-sky-train-debúes-at-sky-harbor-airport/article_472y4592-68db-5128-82d1-fce242cc06ca.html|fechaaccesu=9 d'abril de 2013|periódicu=Airzona Daily Star}}</ref> ** La Fase 1A coneuta a los pasaxeros a la Terminal 3 con una pasarela a la Terminal 2. Fase 1A inauguróse'l 8 d'avientu de 2014.<ref name="skyharbor.com">{{cita press release |títulu=PHX Sky Train® Now Serves All Terminals at Phoenix Sky Harbor |url=https://skyharbor.com/pressreleases/SkyTrainServesAllTerminals.html |publicación=Phoenix Sky Harbor International Airport |fecha=8 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2014}}</ref> ** La Fase 2 va tresportar pasaxeros al Centru d'Arriendu d'autos. Nun s'espera que la segunda fase seya terminada antes de 2020.<ref name="skyharbor.com" /> * El Sky Harbor ye'l primer aeropuertu del mundu que tien un tren lo suficientemente alto como pa los aviones pasen per debaxo, sobre la cai de rodaxe R a 30 metros (100 pies) d'altor.<ref>{{cita web |títulu=First Planes Taxi under PHX Sky Train Bridge |url=http://www.skyharbor.com/PhxPerspective/PlanesTaxiUnderSkyTrain.html |work=Phoenix Sky Harbor International Airport |fecha=10 d'ochobre de 2010 |fechaaccesu=12 de xunetu de 2012}}</ref> === Otros proyeutos === * El Sky Harbor empecipió "Plan de la Modernización de la Terminal 3" de 3 pasos preve dar cabida a les aereollinies de la Terminal 3, según a les de la Terminal 2, que va ser baltada.<ref>{{cita web |author=Phoenix Sky Harbor International Airport |url=http://skyharbor.com/terminalmodernization/Default.html |títulu=Terminal Modernization Program |website=Phoenix Sky Harbor International Airport |fecha=|fechaaccesu=6 de setiembre de 2013}}</ref> ** El Paso 1 empezó n'abril de 2015, y va consolidar los dos controles de seguridá pequeños nun únicu y gran control de seguridá. Tamién s'inclúin nesti pasu amosadores adicionales, cintes d'equipaxe, meyores nel sistema de climatización y nuevos acabaos interiores y esteriores. Esta fase ta programada pa ser completada nel branu de 2016. ** El Paso 2 va baltar salar sur esistente y va ser reemplazada por una nuevu sala llinial de 15 puertes, y va dexar el zarru de la Terminal 2. ** El Paso 3 va anovar salar norte, con nueves concesiones y nuevos acabaos interiores y esteriores. * La pista d'aterrizaxe más meridional del Sky Harbor (7R/25L) foi fornida con trés nuevos dispositivos de seguridá n'ochobre de 2010: ** La instalación de lluces d'estáu de la pista alvierte a los pilotos de cruces peligrosu. ** Dos nueves salíes de pista. ** Una estensión del área de seguridá de la pista d'aterrizaxe nel casu de qu'un avión devase la pista. * Espansión de la Terminal 4 ** La Terminal 4 anguaño cunta con 7 sales d'espera, 4 nel llau norte, pero namái 3 nel llau sur. La terminal foi diseñada pa tener un total de 8 sales. La octava sala, que se va construyir xusto al oeste de la Sala D, ta previstu que se va construyir nun futuru próximu como se proyeuta cuando'l tráficu de pasaxeros creza nel Sky Harbor. La fecha de construcción nun foi anunciáu inda.<ref>{{cita web |títulu=Terminals |website=Phoenix Sky Harbor International Airport |url=http://skyharbor.com/about/terminals.html |fechaaccesu=9 de xineru de 2015}}</ref> == Salones d'Aereollinies == * '''Terminal 2''': ** United Club d'[[United Airlines]] * '''Terminal 4''': ** Admirals Club d'[[American Airlines]] <small>'''(3 allugamientos - Sales A1, A2 y B1)'''</small><ref>{{cita web |títulu=Admirals Club, |website=American Airlines |url=https://www.aa.com/i18n/travelInformation/airportAmenities/phx-club.jsp |fechaaccesu=3 de setiembre de 2015 |quote=Recently renamed from US Airways Club to Admirals Club.}}</ref> ** [[British Airways#Salas VIP d'aeropuertos|Terraces Lounge]] de [[British Airways]] == Transportación Terrestre == Un autobús gratuitu con serviciu les 24 hores coneuta toles terminales y el estacionamiento Económicu Este. Los viaxeros pueden aportar al estacionamiento Económicu Este dende'l Sky Train PHX na Terminal 4.<ref>{{cita web |website=Phoenix Sky Harbor International Airport |url=http://skyharbor.com/transportationparking/airportshuttle.html |títulu=Airport Shuttle |fecha=|fechaaccesu=6 de setiembre de 2013}}</ref> La Ruta d'autobús 13 de Valley Metro llega a toles terminales del aeropuertu como enllaz col restu del sistema d'autobuses de Valley Metro. El [[Tren Llixeru de Phoenix]] tien una parada na estación cercana de Washington y la Cai 44. Una pasarela en movimientu sobre la cai Washington dexa a los pasaxeros del tren llixeru llegar a la cercana estación del PHX Sky Train y depués llegar a les estaciones nel estacionamiento Económicu Este y la Terminal 4. Les llinies d'autobuses 1 y 44 de Valley Metro sirven a la estación del PHX Sky Train en Washington y la Cai 44 con una parada de la ruta 3 na esquina de la cai, cerca del tren llixeru.<ref>{{cita web |títulu=PHX Sky Train® |website=Valley Metro |url=http://www.valleymetro.org/getting_on_board/transit_center/phx_sky_train |fechaaccesu=3 de setiembre de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150911174524/http://www.valleymetro.org/getting_on_board/transit_center/phx_sky_train |fechaarchivu=11 de setiembre de 2015 }}</ref> Un númberu de taxis, limusinas y les empreses de tresporte ufierten serviciu ente cada terminal del aeropuertu, l'área metropolitana de Phoenix, y otres comunidaes en tol estáu.<ref>{{cita web |títulu=Statewide Shuttles |website=Phoenix Sky Harbor International Airport |url=http://skyharbor.com/transportationparking/regionalVansShuttlesBuses.html |fechaaccesu=6 de setiembre de 2013}}</ref> == Accidentes ya Incidentes == * El [[27 de xunu]] de [[1969]], N3150Y, un [[Cessna 182|Cessna 182 Skylane]], que volaba del Aeropuertu de Hawthorne d'[[Hawthorne (California)|Hawthorne, CA]] escontra'l Sky Harbor, cutió les llinies llétriques d'alta tensión al este del aeropuertu y estrellóse a les 10:48 hores, nel llechu del Ríu Saláu al intentar aterrizar na pista 26R, dexando ensin lletricidá al aeropuertu y matando a los trés persones a bordu. * El [[28 d'agostu]] de [[2002]], el vuelu 794 de America West Airlines, una [[Airbus A320]] salióse d'un llau de la pista d'aterrizaxe escontra la tierra y perdió el so tren de ñariz por cuenta de que'l pilotu nun caltuvo'l control direccional. Dellos pasaxeros sufrieron mancaes leves. == Aeropuertos cercanos<ref>{{cita web |url=https://www.aeropuertos.net/aeropuerto-internacional-de-phoenix-sky-harbor/ |títulu=Aeropuertu Internacional de Phoenix (PHX) |mes=ochobre |añu=2015 |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2015 |formatu= }}</ref> == * [[Aeropuertu Ernest A. Love]] (125km) * [[Aeropuertu Internacional de Tucson]] (175km) * [[Aeropuertu Rexonal de Show Low]] (197km) * [[Aeropuertu del Parque nacional del Gran Cañón]] (253km) * [[Aeropuertu de Kingman]] (258km) == Ver tamién == * [[Aeropuertos del mundu]] * [[Aeropuertos de los Estaos Xuníos|Aeropuertos d'Estaos Xuníos]] * [[Aeropuertos más importantes d'Estaos Xuníos]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commons category|Phoenix Sky Harbor International Airport.}} * [https://skyharbor.com/es/Home/ Aeropuertu Internacional de Phoenix Sky Harbor] * [http://www.dot.gov/ Sitiu oficial del Departamentu de Transportación de los Estaos Xuníos] (n'inglés) * [http://www.faa.gov/ Alministración Federal d'Aviación] (n'inglés) * [https://aeronav.faa.gov/d-tpp/1809/00322AD.PDF Diagrama del aeropuertu de la FAA] ([[PDF]]), n'efeutu el [[16 d'agostu]] de [[2018]] * {{FAA-procedures|PHX}} * {{WAD|KPHX}} * {{NWS-actual|KPHX}} * {{FR|KPHX}} * {{AirNav|KPHX}} * {{GCM|KPHX}} * {{ASN|PHX}} * {{US-airport|PHX}} {{Tradubot|Aeropuerto Internacional de Phoenix-Sky Harbor}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos internacionales d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Aeropuertos d'Arizona|Sky Harbor, Aeropuertu Internacional]] [[Categoría:Aeropuertos inauguraos en 1935]] [[Categoría:Edificios de Phoenix]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ppaw4v83poybifuomcmutmm130n74br 0 153445 3709253 3708957 2022-08-18T13:35:29Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'aeropuertu |nome = Aeropuertu Internacional McCarran |nome_nativu = McCarran International Airport |imaxe = Las Vegas McCarran.jpg |pie = |IATA = LES |ICAO = KLAS |FAA = LOS mapa_loc = Nevada |etiqueta_mapa_loc = LOS pie_mapa_loc = Situación del aeropuertu en [[Nevada]]<br><br>[[Ficheru:McCarran Airport Diagram.svg|250px]]Diagrama de la [[Alministración Federal d'Aviación|FAA]] del aeropuertu |tam_mapa_loc = |tipu = Públicu |propietariu = |operador = [[Condáu de Clark (Nevada)|Condáu de Clark]] |ciudá_sirve = [[Las Vegas]] |distance = |allugamientu = [[Paradise (Nevada)]] |elevación_p = 2,181 |elevación_m = 665 |sitio_web = [http://www.mccarran.com/ www.mccarran.com] |p1-númberu = 1L/19R |p1-llargor-p = 8,985 |p1-llargor-m = 2,739 |p1-superficie = [[Formigón|Concretu]] |p2-númberu = 1R/19L |p2-llargor-p = 9,775 |p2-llargor-m = 2,979 |p2-superficie = Concretu |p3-númberu = 7L/25R |p3-llargor-p = 14,510 |p3-llargor-m = 4,423 |p3-superficie = Concretu |p4-númberu = 7R/25L |p4-llargor-p = 10,526 |p4-llargor-m = 3,208 |p4-superficie = Concretu |estadística_añu = 2017 |estadística1 = Pasaxeros |datos_estadística1 = 48,500,194 |estadística2 = Operaciones aérees |datos_estadística2 = 542,994 |notes = Fonte: Aeropuertu Internacional McCarran<ref>[https://www.mccarran.com/Business/Statistics Statistics]. McCarran Doing Business. Consultáu'l 16 de febreru de 2017.</ref> }} L''''Aeropuertu Internacional McCarran''' {{códigos aeroportuarios}} ye'l principal aeropuertu comercial de [[Las Vegas]] y tola área del [[Condáu de Clark (Nevada)|Condáu de Clark]], [[Nevada]]. L'aeropuertu ta allugáu a 8 [[km]] al sur del distritu financieru de Las Vegas nel pueblu de Paradise. Cubre una área de 1,113 [[hectárea|ha]]. y tien 4 [[pista d'aterrizaxe|pistes d'aterrizaxe]]. L'aeropuertu ye propiedá del Condáu de Clark y ye operáu pol Departamentu d'Aviación del condáu. Ye'l mayor centru d'operaciones de [[Southwest Airlines]] y [[Allegiant Air]]. Dende febreru de 2012 l'aeropuertu tamién foi una base de tripulación y caltenimientu de [[Spirit Airlines]]. Nel añu [[2006]], McCarran foi unu de los aeropuertos más activos del mundu, algamando'l decimoprimeru llugar a nivel mundial y sestu n'[[Estaos Xuníos]] con 46,194,882 pasaxeros y quintu del mundu y d'[[Estaos Xuníos]] en movimientu d'aeronaves con 605,046 despegues y aterrizaxes.<ref>{{cita web|url=http://www.airports.org/aci/aci/file/Press%20Releases/2007_PRs/PR060307_PrelimResults2006.pdf|títulu=Preliminary Air Traffic Results for 2006 from Airports Council International|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070809021601/http://www.airports.org/aci/aci/file/Press%20Releases/2007_PRs/PR060307_PrelimResults2006.pdf|fechaarchivu=9 d'agostu de 2007}}</ref> McCarran y el departamentu d'aviación del condáu son empreses solventes, que nun riquir del financiamiento del condáu<ref>{{cita web |url=http://cms.mccarran.com/dsweb/Get/Document-101847/Comprehensicve+Annual+Financial+Report+June+30%2C+2005.pdf |títulu=MANAGEMENT'S DISCUSSION AND ANALYSIS |formatu=pdf |páxina=15 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070704011035/http://cms.mccarran.com/dsweb/Get/Document-101847/Comprehensicve+Annual+Financial+Report+June+30%2C+2005.pdf |fechaarchivu=4 de xunetu de 2007 }}</ref> Hasta xunetu de 2007, [[Southwest Airlines]] operó más vuelos en McCarran qu'en cualesquier otru aeropuertu. Amás, Southwest ye l'aereollinia que tresporta la mayor cantidá de pasaxeros en McCarran, tantu en vuelos de salida como de llegada. Southwest anguaño opera en 21 puertes, principalmente nel Salón C. McCarran Airport ye inusual yá que tien más de 1,300 [[tragamonedas]] a lo llargo de los sos terminales, particularidá que comparte col [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe]]. La capacidá máxima del aeropuertu envalorar en 53 millones de pasaxeros y 625,000 movimientos d'aviones. Especúlase que l'aeropuertu va algamar esta capacidá en 2017, polo cual tase entamando utilizar l'[[Aeropuertu de Ivanpah]] pa solliviar l'eventual congestionamiento de McCarran. == Historia == [[Ficheru:CCF12262007 00000.jpg|thumb|La principal cai de rodaxe.]] [[Ficheru:Las Vegas Airport slot machines.jpg|thumb|Máquines tragamonedas na Terminal 1.]] [[Ficheru:McDonnell Douglas MD-83 (DC-9-83), Allegiant Air AN1531779.jpg|thumb|La Sala D terminada en 2009, cola Terminal 3 so construcción no fondero.]] ===1942–1989=== L'aviador americanu George Crockett, un descendiente del guarda de frontera Davy Crockett, creó l'Aeropuertu d'El Álamu en [[1942]] nel llugar qu'ocupa anguaño l'Aeropuertu Internacional McCarran. En [[1948]], el Condáu de Clark mercó l'aeródromu de Crockett pa establecer l'Aeropuertu Públicu del Condáu de Clark y toles operaciones comerciales treslladóse a esti aeropuertu. El [[20 d'avientu]] de [[1948]] l'aeropuertu foi renombráu '''McCarran Field''' pol Senador [[Pat McCarran]], un políticu de [[Nevada]] que mientres enforma tiempu autorizó los actos aeronáuticos civiles y desempeñó un papel importante nel desarrollu nacional de l'aviación. El llugar de les terminales actuales foi treslladáu de Las Vegas Boulevard South a Paradise Road en 1963. Nesi momentu, l'aeropuertu sirvía a 1.5 millones de pasaxeros al añu. En 1978, el senador [[Howard Cannon]], fixo aprobar la ''Llei de Regulación de les Llinies Aérees'' nel Congresu d'EEXX, pola que les aereollinies nun tendríen que llograr nunca más el permisu del gobiernu federal pa volar a los sos destinos, sinón tratar colos aeropuertos pa establecer rutes adicionales. Xusto dempués de la regulación, el númberu de llinies aérees qu'operaben en McCarran doblar de 7 a 14. Un plan d'espansión llamáu McCarran 2000 adoptar en [[1978]] y pagóse por un contratu de 300 millones de dólares en [[1982]]. El plan en tres fases incluyía una nueva terminal central, un [[parking]] de nueve plantes, pistes d'aterrizaxe espandíes y adicionales, puertes adicionales, instalaciones d'asistencia de pasaxeros anovaes y un nuevu túnel y carreteres de serviciu modernizaes nel aeropuertu. La primer fase de McCarran 2000 empezó en [[1985]] y completóse en [[1987]]. Ente [[1986]] y [[1997]], construyóse la Terminal 2 onde había dos terminales dixebraes nos [[años 1970]] y nos [[años 1980]], una p'[[American Airlines]] y otra pa [[Pacific Southwest Airlines]]. ===1990–presente=== Nos [[años 1990]] toles puertes y puestos de control actualizar pa utilizar un conxuntu común de hardware, el CUTE (''Common Use Terminal Equipment'', Equipamientu de Terminal pa Usu Común), esaniciando la necesidá de que cada aereollinia tenga los sos propios equipos y dexando al aeropuertu reasignar puertes y mostradores ensin tener que tratar colos sistemes informáticos individuales de cada aereollinia. McCarran foi'l primer aeropuertu n'[[Estaos Xuníos]] n'implementar esti tipu de sistemes. En [[1998]] les Puertes llaterales D SE y SO abriéronse añediendo 28 nueves puertes. El proyeutu de la Puerta D ye un cambéu del plan McCarran 2000 orixinal. El [[16 d'ochobre]] de [[2003]], l'aeropuertu instaló [[kioscos]] de chequeo rápidu que dexaben a los usuarios llograr la [[tarxeta d'embarque]] ensin tener que dir al kiosco o al mostrador específicu d'una aereollinia. McCarran foi'l primer aeropuertu n'apurrir esti serviciu pa múltiples aereollinies dende un únicu kiosco. Coles mesmes, 6 kioscos fueron activaos nel ''Las Vegas Convention Center'' dexando a los invitaos a les convenciones llograr les tarxetes d'enmarque nel so camín al aeropuertu. Esti sistema foi aumentáu p'añedir la impresión de les etiquetes de facturación d'equipaxes en [[2005]]. En [[2003]] l'aeropuertu anunció que va implementar un sistema de enrutamiento d'equipaxe que va utilizar etiquetes de maletes [[RFID]] de ''Matrics Inc.'' p'ameyorar la seguridá aérea. La decisión d'implementar el sistema de enrutamiento fai que McCarran seya unu de los primeros aeropuertos n'utilizar la teunoloxía RFID. El [[4 de xineru]] de [[2005]], l'aeropuertu empezó a ufiertar de baldre el serviciu de [[Wi-Fi]]. Esta señal ta disponible nes árees d'embarque y otres munches árees públiques. L'aeropuertu foi'l primeru n'apurrir esti serviciu gratuitamente pa toles instalaciones. Nesi momentu, foi la mayor instalación inalámbrica (18 [[hectárea|ha]]) d'internet wireless gratuitu del mundu.<ref>{{cita web | nome = Gary | apellíu = Thayer | url = http://www.mobilevillage.com/news/2005.01.14/lasvegas_wifi.htm | títulu = L'aeropuertu de Las Vegas llanza la mayor rede Wi-Fi gratuita d'EEUU | año = 2005 | fechaaccesu = 16 de xunetu de 2007 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070928020450/http://www.mobilevillage.com/news/2005.01.14/lasvegas_wifi.htm | fechaarchivu = 28 de setiembre de 2007 }}</ref> En [[2005]], les Puertes D de la nala NE abriéronse añediendo 10 nueves puertes. El [[4 d'abril]] de [[2007]], la instalación d'arriendu de coches, alcontrada a 5 km de les terminales abrió con 5000 places de estacionamiento en 68 acres de terrén. Una flota de 40 autobuses apurre tresporte dende les terminales a les instalaciones de les 11 compañíes d'arriendu de coches.<ref>{{cita web | url = http://www.ratevegas.com/blog/2007/04/mccarran_consol.html | títulu = McCarran Consolidated Car Rental Facility}}</ref> El [[30 de setiembre]] de [[2008]], la nala noroeste de la Sala D abrióse. Costó 179 millones de dólares pa construyir. La nala añedió 9 puertes; la Sala D agora tien 44 puertes en total. Por cuenta de la [[Preciu del petroleu#Burbuya de precios 2004-2008|burbuya del preciu del petroleu ente 2004-2008]], [[US Airways]] cerró'l so [[centru de conexón]] nel aeropuertu en setiembre de [[2008]]. L'aereollinia diariamente fuera operando 131 vuelos d'ida y vuelta nel aeropuertu.<ref>Velotta, Richard N. (30 d'abril de 2008). [http://lasvegassun.com/news/2008/apr/30/us-airways-aims-cut-more-vegas-flights/ US Airways to cut more Las Vegas flights]. Las Vegas Sun. Consultáu'l 3 de payares de 2015.</ref> Amás, l'aereollinia cerró la so base de tripulaciones en xineru de [[2010]], y en setiembre de [[2011]] anunció que diba amenorgar los sos vuelos a Las Vegas por 40%. ====Desenvolvimientos recién==== Mientres los [[años 2000]], el tráficu internacional al Aeropuertu McCarran aumentó significativamente. Ente 2004 y 2011 el tráficu xubió por 92%. Una razón por esto ye'l principiu de munches nueves rutes internacionales a McCarran. Los vuelos de [[British Airways]] de [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres-Heathrow]] fixeron más fáciles les conexones d'[[África]] y l'[[Oriente Mediu]]. Otres aereollinies qu'empezaron tales vuelos inclúin [[Edelweiss Air]] de [[Zúrich]] y [[Copa Airlines]] de la [[Ciudá de Panamá]]. De resultes, otra terminal más grande, la Terminal 3, foi construyida. La terminal foi abierta'l [[27 de xunu]] de [[2012]], reemplazando la Terminal 2. Anguaño sirve toles aereollinies estranxeres amás de delles aereollinies nacionales. == Pistes d'aterrizaxe== [[Ficheru:LAS airport diagram.svg|thumb|right|Pistes y terminales nel aeropuertu internacional McCarran.]] L'Aeropuertu McCarran tien 4 pistes d'aterrizaxe:<ref>{{cita web |date=mayu de 2016 |títulu=KLAS – McCarran International Airport |url=https://www.airnav.com/airport/KLAS |work=Airnav.com |fechaaccesu=6 de xunu de 2016}}</ref> {|class="wikitable sortable painrowheaders" style="text-align:center;" ! scope="col" data-sort-type="text" | Pista !scope="col" data-sort-type="number" | Llargor ! scope="col" data-sort-type="number" | Anchu !scope="col" data-sort-type="text" | [[Sistema d'aterrizaxe instrumental|ILS]] ! scope="col" class="unsortable" | Notes |- ! scope="row" | 1L/19R | 8,988 pies <br> 2,740 m || 150 pies <br> 46 m || 1L | style="text-align:left;" | ILS Categoría I, con [[Equipu mididor de distancia|DME]] |- ! scope="row" | 1R/19L | 9,771 pies <br> 2,978 m || 150 pies <br> 46 m || — | style="text-align:left;" | |- ! scope="row" | 8L/26R | 14,512 pies <br> 4,423 m || 150 pies <br> 46 m || 26R | style="text-align:left;" | ILS Categoría I, con [[Equipu mididor de distancia|DME]] <br> La segunda pista comercial más llarga d'América del Norte |- ! scope="row" | 8R/26L | 10,525 pies <br> 3,208 m || 150 pies <br> 46 m || 26L | style="text-align:left;" | ILS Categoría I |} Toles pistes fueron repavimentadas con [[formigón|concretu]], un material más duradero que'l [[asfaltu]] anterior. N'abril de 2016, la pista 8L/26R convertir na última pista en ser repavimentada. Esta pista tamién ye la más llarga en McCarran y de normal sirve un terciu del tráficu añal del aeropuertu.<ref>{{cita press release |last=Crews |first=Christine |date=abril de 2016 |títulu=McCarran Reopens Runway 8L/26R |url=http://www.clarkcountynv.gov/public-communications/news/Pages/McCarran-Reopens-Runway-8L26R.aspx |location=Las Vegas, NV |publisher=Clark County, Nevada |fechaaccesu=6 de xunu de 2016 }}{{dead link|date=abril de 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Paralelamente, atópase la pista 8R/26L, que s'inauguró en 1991.<ref>{{cita noticia |last=Spillman |first=Benjamin |date=payares de 2008 |títulu=Runway work could snarl flights |url=http://www.reviewjournal.com/business/runway-work-could-snarl-flights |work=Las Vegas Review-Journal |fechaaccesu=6 de xunu de 2016 |archive-date=6 de xunu de 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160606220352/http://www.reviewjournal.com/business/runway-work-could-snarl-flights}}</ref> Nel llau oeste del aeropuertu atopen les pistes 1L/19R y 1R/19L. Orixinalmente, la 1L/19R yera una pista curtia fayadiza p'[[avión llixeru|aeronaves llixeres]] primero que s'ampliara significativamente en 1997.<ref>{{cita noticia |date=ochobre de 1997 |títulu=McCarran International Airport opens a new runway for air carrier use |url=http://aviationweek.com/awin/mccarran-international-airport-opens-new-runway-air-carrier-use |work=The Weekly of Business Aviation |fechaaccesu=6 de xunu de 2016 |subscription=yes}}</ref> Ente los dos conxuntos de pistes paraleles taba la pista 14/32, que se desmanteló. Les pistes 8L/26R y 8R/26L enantes yeren 7L/25R y 7R/25L respeutivamente. Les pistes volvieron numberase 8L/26R y 8R/26L n'agostu de 2017, dempués d'un cambéu xeográficu nos polos magnéticos del planeta en más de 3 graos, l'estragal pa la renumeración establecida pola FAA.<ref>{{cita noticia|last1=Marroquin|first1=Art|títulu=Magnetic shifts prompt a renumbering for runways at McCarran|url=https://www.reviewjournal.com/news/news-columns/road-warrior/magnetic-shifts-prompt-a-renumbering-for-runways-at-mccarran/|fechaaccesu=20 d'agostu de 2017|work=Las Vegas Review-Journal|date=agostu de 2017}}</ref><ref>{{cita noticia|títulu=Magnetic shifts prompt renumbering for runways at McCarran|url=http://www.miamiherald.com/news/business/article168286917.html|fechaaccesu=20 d'agostu de 2017|work=Miami Herald|agency=The Associated Press|date=agostu de 2017|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20170821045744/http://www.miamiherald.com/news/business/article168286917.html|archive-date=21 d'agostu de 2017|dead-url=yes|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170821045744/http://www.miamiherald.com/news/business/article168286917.html|fechaarchivu=21 d'agostu de 2017}}</ref> El clima secu típicu en McCarran dexa operaciones so regles de vuelu visual el 99% del tiempu; la visibilidá amenorgar a condiciones marxinales y preseos solamente en menos del 1% del tiempu. Mientres la mayor parte del añu (aprosimao'l 56% de les vegaes), por cuenta de los vientos predominantes, l'aeropuertu opera na Configuración Visual 1, que favorez les 19R y 26L pa llegaes y les 19L y 26R pa salíes. La capacidá del aeródromu na Configuración 1 ta acutada pel espaciu aereu fronterizu militar, terrén altu al oeste de McCarran, y una salida cuesta arriba de la 26R. Debíu al calor, la 26R ye favorecida sobre la 19L pa les salíes. Cuando los vientos camuden nel iviernu (aproximao 13% del añu), l'aeródromu adopta la configuración visual 3, que favorez la 01L y 26L pa les llegaes y la 01L y 01R pa les salíes. Les condiciones de vuelu marxinales adopten la mesma división Configuración 1/Configuración 3 en función de los vientos predominantes. En condiciones de vuelu por preseos, les llegaes son preferíes na 26L y les salíes desapieguen de la 19L y 26R.<ref>{{cita web |url=https://www.faa.gov/airports/planning_capacity/profiles/media/LES-Airport-Capacity-Profile-2015.pdf |títulu=McCarran International (Las Vegas) Airport Capacity Profile, 2015 |author= |date=2015 |publisher=Federal Aviation Administration |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2017}}</ref> == Terminales == [[Ficheru:McCarran Terminal 1(A,B).jpg|thumb|Terminal 1, amosando les Sales A y B. La Sala C estender escontra la derecha, fora de la vista.]] [[Ficheru:McCarran airport las vegas.jpg|thumb|Reclamo d'equipaxes na Terminal 1]] [[Ficheru:LAS Terminal 3, March 2015.JPG|thumb|Na Terminal 3.]] Hai dos terminales en McCarran, Terminal 1 y Terminal 3 y 5 sales con un total de 92 puertes. La Terminal 1 completar en 1963, la Terminal 2 completar en 1986 y la Terminal 3 completar en 2012. Antes de la finalización de la Terminal 3, la Terminal 2 remanaba vuelos internacionales. Dempués de que se completó la Terminal 3, la Terminal 2 volvióse redundante y baltóse en 2016. === Terminal 1 === La Terminal 1 abrióse'l 15 de marzu de 1963 y espandióse ente 1970 y 1974 colos edificios actuales coles puertes A y B.<ref name="one1">{{cita web |last=Hall-Patton |first=Mark |date=setiembre de 2010 |títulu=McCarran International Airport |url=http://www.onlinenevada.org/articles/mccarran-international-airport |work=Online Nevada Encyclopedia |fechaaccesu=30 d'abril de 2016}}</ref> Anguaño, la Terminal 1 tien cuatro sales, caúna de les cualos ta coneutada a una área central de pre-seguridá. La venta de boletos y el reclamu d'equipaxe atopar nel Nivel 1 d'esta área. El nivel 2 alluga los trés puestos de control de seguridá, una escampada con dellos puntos de venta minorista y un salón del USU pa los miembros del serviciu militar.<ref name="map">{{cita web |títulu=My Journey |url=https://www.mccarran.com/Fly/MyJourneyMap.aspx |work=McCarran International Airport |fechaaccesu=20 de xunu de 2016}}</ref> Al oeste del área de pre-seguridá tán les puertes A y B, dos explanada en forma de Y con estremos circulares. Escontra'l sur atopen les puertes C, a les que puede aportase pela Llinia Verde del sistema de tranvía. Salar satélite coles puertes D, que s'inauguró en 1998, atopar al este y contién trés salonos VIP: el salón Centurion pa titulares de tarxetes [[American Express]]; the Club nES, que ta disponible pa tolos pasaxeros en cuenta de una tarifa; y el United Club. La llinia azul del sistema de tranvía coneuta les puertes D cola área de pre-seguridá.<ref name="facilities">{{cita web |títulu=Facilities & Services |url=https://www.mccarran.com/Find/FacilitiesServices.aspx |work=McCarran International Airport |fechaaccesu=20 de xunu de 2016}}</ref> === Terminal 3 === La Terminal 3 remana tolos vuelos internacionales y dellos vuelos nacionales escontra l'aeropuertu McCarran. El nivel 0 de la terminal contién aduanes, reclamu d'equipaxe y otra sala d'USU. Los mostradores de documentación, seguridá, un segundu Club nES y toles puertes atopar nel Nivel 2.<ref name="facilities" />{{sfn|Jones|2012|page=23}} La terminal tien un total de catorce puertes, siete de les cualos son nacionales (Y8-Y12, Y14-Y15) y les otres siete internacionales (Y1-Y7).{{sfn|Jones|2012|page=23}} Cuatro de les puertes internacionales tienen dos pasareles pa dexar un manexu más rápidu de los aviones de fuselaxe anchu. === Antigua Terminal 2 === La Terminal 2 inaugurar n'avientu de 1991 como la terminal charter/internacional, sirviendo a tolos vuelos internacionales y dellos vuelos nacionales al aeropuertu.{{sfn|Jones|2012|page=15}} Taba allugáu nel sitiu de dos terminales anteriores, una pa PSA Airlines y l'otra p'[[American Airlines]]. La terminal PSA convertir nuna terminal internacional primero que dambes terminales fueren baltaes pa dar cabida a una sola Terminal 2.<ref>{{cita AV media |date=marzu de 2016 |títulu=Terminal 2 History |medium=[[YouTube]] |url=https://www.youtube.com/watch?v=uv5F8d0iH2Q |fechaaccesu=19 de mayu de 2016 |publisher=McCarran International Airport}}</ref> Tenía dos pisos y ocho puertes (T2-1 a T2-8), cuatro de les cualos podíen recibir vuelos internacionales.<ref>{{cita noticia |títulu=Las Vegas McCarran International Airport International Terminal 2 Departures and Ticketing – 2011 |url=http://airwaysnews.com/html/airplanes-and-airports/las-vegas-mccarran-international-airport-terminal-photos-planespotting-and-history-las-vegas-ne/las-vegas-mccarran-airport-international-terminal-2-departures-and-ticketing-2011/18145 |work=Airways News |fechaaccesu=14 de mayu de 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160402151824/http://airwaysnews.com/html/airplanes-and-airports/las-vegas-mccarran-international-airport-terminal-photos-planespotting-and-history-las-vegas-ne/las-vegas-mccarran-airport-international-terminal-2-departures-and-ticketing-2011/18145 |archive-date=2 d'abril de 2016 |dead-url=yes |fechaaccesu=14 de mayu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160402151824/http://airwaysnews.com/html/airplanes-and-airports/las-vegas-mccarran-international-airport-terminal-photos-planespotting-and-history-las-vegas-ne/las-vegas-mccarran-airport-international-terminal-2-departures-and-ticketing-2011/18145 |fechaarchivu=2 d'abril de 2016 }}</ref> La Terminal 2 cerrar al abrir la Terminal 3 y foi baltada a principios de 2016.<ref>{{cita noticia |url=http://www.fox5vegas.com/story/31141642/mccarran-airport-terminal-being-demolished |títulu=McCarran Airport terminal being demolished |last=Yahm |first=Brenda |date=4 de febreru de 2016 |website=KVVU-TV |fechaaccesu=17 de marzu de 2016}}</ref> === Tresporte hectométrico === {{Ficha de tresporte públicu |nome = Tranvía del Aeropuertu Internacional McCarran |color_fondu = gold |color_títulu = gold |color_testu = black |logo = |tamañu_logo = 150px |imaxe = McCarran International Airport (8078645881).jpg |tamañu_imaxe = 300px |pie_imagen = |mapa = |tamañu_mapa = 300px |pie_mapa = |allugamientu = {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Las Vegas]], [[Nevada]] |tipu = [[Tresporte hectométrico]] |inauguración = 1985 |llargor =1,85 km |llinies = 3 |vagones = 16 |estaciones = 4 |pasaxeros = |anchu_vía = |reporte_marca = |propietariu = |operador = Departamentu de l'Aviación de Clark County |velocidad_promedio = |velocidá_máxima = 65 km/h |sitio_web = }} La '''Tranvía del Aeropuertu Internacional McCarran''' ye un sistema de [[tresporte hectométrico]] que sirve los partes segures del aeropuertu. Esti sistema consistir de tres llinies: * {{colorbox|green}} '''Llinia Verde''' (llargor de 0,43 km) – esta llinia elevada foi inaugurada nel añu 1985, y coneuta la Terminal 1 a les Puertes C (que sirve Southwest Airlines). L'edificiu que tien les Puertes C ye conectáu a la Terminal 1, pero la distancia ente eses árees ta más de la distancia caminando. * {{colorbox|blue}} '''Llinia Azul''' (llargor de 1,05 km) – esta llinia foi inaugurada nel añu 1998, y coneuta la Terminal 1 a les Puertes D (que ye una terminal satelital). La estación del oeste na terminal 1 ye alzada; una estación soterraña ye presente nes Puertes D. La terminal satelital abrió nel mesmu añu, y foi conectáu solamente a la Terminal 1 hasta 2012. * {{colorbox|rede}} '''Llinia Colorada''' (llargor de 0,37 km) – esta llinia foi inaugurada nel añu 2012, y coneuta la Terminal 3 (qu'abrió'l mesmu añu) a les Puertes D. Dambes de les estaciones d'esta llinia son soterrañes. Nel añu 2015, siete de les puertes de la terminal satelital fueron convertíos a puertes internacionales; una pasarela soterraña que coneuta la Terminal 3 a les Puertes D abrió nel añu 2017, pero esta pasarela ye usada solamente pa llegaes internacionales.<ref>{{cita web |url=http://www.reviewjournal.com/business/aviation/las-vegas-denver-considered-nonstop-china-flights |títulu=Las Vegas, Denver considered for nonstop China flights |last1=Velotta |first1=Richard N. |date=29 d'agostu de 2015|language=inglés |website=[[Las Vegas Review-Journal]] |fechaaccesu=17 de setiembre de 2015}}</ref><ref>[http://www.anna.aero/2016/02/24/cologne-bonns-pobeda-cake-creation-is-celebrated-at-routes-americas-friedrichshafen-delighted-with-route-of-the-week-win/ "Cologne Bonn's Pobeda cake creation is celebrated at Routes Americas; Friedrichshafen delighted with Route of the Week win"] (n'inglés). ''Anna.aero''. 24 de febreru de 2016.</ref> Cuando'l sistema de tresporte hectométrico abrió, tuvo 4 vehículos del Bombardier C-100 (que tuvieron el color marrón). Pa la inauguración de la Llinia Azul nel añu 1998, 6 vehículos más del mesmu modelu fueron ordenaes (estos vehículos tuvieron los colores gris y azul). Tolos vehículos de C-100 fueron reemplazaos con 16 vehículos del Bombardier Innovia APM 100 nel añu 2009; 10 de les unidaes fueron vehículos de reemplazu pa les llinies Verde y Azul, y les 6 unidaes extras fueron ordenaos pela Llinia Colorada.<ref name="Bombardier"> {{webarchive|1=[http://www.bombardier.com/en/transportation/products-services/transportation-systems/driverless-systems/automated-people-movers/las-vegas--usa?docID=0901260d800140ad Automated people mover system - Las Vegas, USA (Bombardier Transportation)]. Consultáu'l 22 de payares de 2008.|2=https://web.archive.org/web/20081122201908/http://www.bombardier.com/en/transportation/products-services/transportation-systems/driverless-systems/automated-people-movers/las-vegas--usa?docID=0901260d800140ad |date=22 de payares de 2008}}</ref> == Aereollinies y destinos == [[Ficheru:SOUTHWEST (2666227125).jpg|thumb|Un [[Boeing 737#737-800|Boeing 737-800]] de [[Southwest Airlines]] aterrizando.]] [[Ficheru:KLAS12.JPG|thumb|Aviones de [[Volaris]] y [[Aeroméxico]] na Terminal 3.]] [[Ficheru:N143UP Airbus A300F UPS Worldwide Services (8980542227).jpg|thumb|Un [[Airbus A300]] d'[[United Parcel Service|UPS]] Airlines nel Centru de Carga Aérea Marnell.]] === Pasaxeros === {{Airport destination list | 3rdcoltitle = Refs | 3rdcolunsortable=yes <!-- --> | [[Aeroméxico]] | [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu|Ciudá de Méxicu]] | <ref name="AeroméxicoRoutes">{{cita web|títulu=Flight Schedule|url=https://booking.aeromexico.com/SSW2010/D5DE/flightSchedulePage.html?_ga=1.18768702.686413547.1491325115|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Aeroméxico Connect]] | [[Aeropuertu Internacional de Monterrey|Monterrey]] | <ref name="AeroméxicoRoutes"/> <!-- --> | [[Air Canada Rouge]] | [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]], [[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau|Montreal–Trudeau]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto–Pearson]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]]<br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton]] (empecipia'l 28 d'ochobre de 2018)<ref>{{cita web|url=http://www.travelweek.ca/uncategorized/air-canada-adds-new-las-vegas-palm-springs-and-hawaii-flights/|títulu=Air Canada adds new Las Vegas, Palm Springs and Hawaii flights – Travelweek|first=Travelweek|last=Group|date=7 de marzu de 2018|publisher=}}</ref> | <ref name="Air Canada Flight Schedules">{{cita web|url=https://www.aircanada.com/ca/en/aco/home/book/routes-and-partners/flight-schedules.html|títulu=Flight Schedules|publisher=Air Canada}}</ref> <!-- --> | [[Alaska Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York–JFK]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]]<br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Ted Stevens Anchorage|Anchorage]] | <ref name="AlaskaRoutes">{{cita web|títulu=Flight Timetable|url=https://www.alaskaair.com/content/travel-info/timetables.aspx|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Allegiant Air]] | [[Aeropuertu Internacional Sunport|Albuquerque]], [[Aeropuertu Internacional de Appleton|Appleton]], [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu MidAmerica|Belleville/St. Louis]], [[Aeropuertu Internacional de Bellingham|Bellingham]], [[Aeropuertu Internacional Billings Logan|Billings]], [[Aeropuertu Municipal de Bismarck|Bismarck]], [[Aeropuertu de Boise|Boise]], [[Aeropuertu Gallatin Field|Bozeman]], [[Aeropuertu The Eastern Iowa|Cedar Rapids/Iowa City]], [[Aeropuertu Internacional Chicago Rockford|Chicago/Rockford]], [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Des Moines|Des Moines]], [[Aeropuertu Internacional d'El Paso|El Paso]], [[Aeropuertu de Eugene|Eugene]], [[Aeropuertu Internacional Hector|Fargo]], [[Aeropuertu Rexonal Northwest Arkansas|Fayetteville/Bentonville]], [[Aeropuertu Internacional de Fresno-Yosemite|Fresno]], [[Aeropuertu Internacional de Grand Forks|Grand Forks]], [[Aeropuertu Rexonal de Central Nebraska|Grand Island]], [[Aeropuertu Rexonal de Grand Junction|Grand Junction]], [[Aeropuertu Internacional Gerald R. Ford|Grand Rapids]], [[Aeropuertu Internacional de Great Falls|Great Falls]], [[Aeropuertu Rexonal de Idaho|Idaho Falls]], [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu Internacional Glacier Park|Kalispell]], [[Aeropuertu McGhee Tyson|Knoxville]], [[Aeropuertu Internacional de Laredo|Laredo]], [[Aeropuertu Internacional de Louisville|Louisville]], [[Aeropuertu Internacional de McAllen-Miller|McAllen (TX)]], [[Aeropuertu Internacional de Rogue Valley-Medford|Medford]], [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]], [[Aeropuertu Internacional de Minot|Minot]], [[Aeropuertu Internacional de Missoula|Missoula]], [[Aeropuertu Rexonal de Monterrey|Monterey]], [[Aeropuertu Internacional Quad City|Moline/Quad Cities]], [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|Oakland]], [[Aeropuertu Will Rogers World|Oklahoma City]], [[Aeropuertu Eppley|Omaha]], [[Aeropuertu Internacional Xeneral Wayne A. Downing Peoria|Peoria]], [[Aeropuertu Williams Gateway|Phoenix/Mesa]], [[Aeropuertu Rexonal de Rapid City|Rapid City]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]], [[Aeropuertu Públicu de Santa María|Santa María (CA)]], [[Aeropuertu Rexonal de Shreveport|Shreveport]], [[Aeropuertu Rexonal de Siux Falls|Siux Falls]], [[Aeropuertu Internacional de South Bend|South Bend]], [[Aeropuertu Rexonal de Springfield-Branso|Springfield/Branson]], [[Aeropuertu Metropolitanu de Stockton|Stockton]], [[Aeropuertu Trés Ciudaes (Washington)|Tri-Cities (WA)]], [[Aeropuertu Internacional de Tulsa|Tulsa]], [[Aeropuertu Wichita Mid-Continent|Wichita]]<br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Rexonal de Montrose|Montrose]] | <ref name="AllegiantRoutes">{{cita web|títulu=Flight schedules and notifications|url=https://www.allegiantair.com|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[American Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|Charlotte]], [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago–O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|Filadelfia]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York–JFK]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor]], [[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington|Washington–National]] | <ref name="AmericanRoutes">{{cita web|títulu=Flight schedules and notifications|url=https://www.aa.com/travelInformation/flights/schedule|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[British Airways]] | [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres–Heathrow]]<br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu de Londres-Gatwick|Londres–Gatwick]] | <ref>{{cita web|url=https://www.britishairways.com/travel/schedules/public/en_gb |títulu=Timetables|publisher=British Airways}}</ref> <!-- --> | [[Condor Flugdienst|Condor]] | [[Aeropuertu de Frankfurt del Main|Frankfurt]], [[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss|Múnich]] | <ref name="CondorRoutes">{{cita web|títulu=Timetable|url=https://www.condor.com/eu/book-plan/flight/timetable.jsp|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Copa Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional Tocumen|Ciudá de Panamá]] | <ref name="CopaRoutes">{{cita web|títulu=Flight Schedule|url=https://www.copaair.com/en/web/us/timetables|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> <!--DO NOT LIST AD-HOC/IRREGULAR FLIGHTS FOR THE LAS VEGAS TECH CONFERENCE SHOULD NOT BE LISTED PER WP:AIRPORTS #9--> | [[Delta Air Lines]] | [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]] (reinicia'l 1 d'ochobre de 2018),<ref>{{cita web|url=https://www.usatoday.com/story/travel/flights/todayinthesky/2018/03/19/delta-air-lines-adds-cross-country-boston-las-vegas-route/438894002/|títulu=Delta Air Lines adds cross-country Boston-Las Vegas route|publisher=}}</ref> [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York–JFK]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]]<br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|Honolulu]]<!--DO NOT LIST AD-HOC FLIGHTS TO RALEIGH/DURHAM: [[WP:Airports]] #9: https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_Airports/page_content--> | <ref name="DeltaRoutes">{{cita web|títulu=FLIGHT SCHEDULES|url=https://www.delta.com/flightinfo/viewFlightSchedulesSetup.action|fechaaccesu=17 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Delta Connection]] | [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu John Wayne|Orange County]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de San José|San José (CA)]] | <ref name="DeltaRoutes"/> <!-- --> | [[Edelweiss Air]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Zúrich|Zúrich]] | <ref>{{cita web|títulu=Timetable|url=https://www.flyedelweiss.com/EN/inform/travel-information/timetable/Pages/timetable.aspx|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Eurowings]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu de Colonia/Bonn|Colonia/Bonn]] (remata'l 27 d'ochobre de 2018),<ref>{{cita web|url=http://www.rp-online.de/wirtschaft/unternehmen/eurowings-verlegt-langstrecken-fluege-von-koeln-bonn-nach-duesseldorf-aid-1.7361103|títulu=Eurowings verlegt Langstrecke von Köln nach Düsseldorf |last=2018|website=rp-online.de|fechaaccesu=1 de febreru de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss|Múnich]] | <ref>{{cita web|títulu=Our flight schedule – Eurowings|url=https://www.eurowings.com/us/information/flight-schedule.html|fechaaccesu=2 de mayu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Flair Airlines]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton]] (empecipia'l 8 de payares de 2018),<ref name=flair /> [[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson|Winnipeg]] (empecipia'l 15 de payares de 2018)<ref name=flair>{{cita web|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/280185/flair-airlines-outlines-us-network-in-4q18/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180822|títulu=Flair Airlines outlines US network in 4Q18|publisher=Routes Online|date=agostu de 2018|fechaaccesu=24 d'agostu de 2018}}</ref> | {{cn|date=August 2018}} <!-- --> | [[Frontier Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]], [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago–O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|Cleveland]], [[Aeropuertu de Colorado Springs|Colorado Springs]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional de Greenville-Spartanburg|Greenville/Spartanburg]] (empecipia'l 8 de setiembre de 2018),<ref>{{cita web|url=http://www.wtoc.com/story/38450411/the-greenville-spartanburg-international-airport-is-adding-a-sixth-airline|títulu=Frontier becomes sixth airline to offer flights from Greenville-Spartanburg International Airport|first=Amanda|last=Shaw|publisher=}}</ref> [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu Internacional de Jacksonville|Jacksonville (FL)]], [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Dane|Madison]], [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]], [[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell|Milwaukee]], [[Aeropuertu Internacional de Nashville|Nashville]], [[Aeropuertu Internacional de Norfolk|Norfolk]], [[Aeropuertu Eppley|Omaha]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|Raleigh/Durham]], [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|Sacramentu]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]], [[Aeropuertu Internacional de San José|San José (CA)]], [[Aeropuertu Internacional Lambert|San Luis]], [[Aeropuertu Internacional de Spokane|Spokane]], [[Aeropuertu Internacional de Tampa|Tampa]], [[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles|Washington–Dulles]] <br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Cancún|Cancún]] (empecipia'l 21 d'avientu de 2018),<ref name=FRONLAS>{{cita web|url=http://enelaire.mx/frontier-anuncia-vuelos-dende-las-vegas-a-mexico/|títulu=Frontier anuncia vuelos dende Las Vegas a Méxicu|editorial=EnElAire|fecha=agostu de 2018|fechaaccesu=30 d'agostu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional Southwest Florida|Fort Myers]] (empecipia'l 17 de payares de 2018),<ref>{{cita web|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/280074/frontier-airlines-schedules-new-routes-in-w18/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180815|títulu=Frontier Airlines schedules new routes in W18|publisher=Routes Online|date=agostu de 2018|fechaaccesu=15 d'agostu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional de Los Cabos|San José del Cabo]] (empecipia'l 15 d'avientu de 2018),<ref name=FRONLAS /> [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]] | <ref name="FrontierRoutes">{{cita web|títulu=Frontier|url=https://www.flyfrontier.com|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Hainan Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Beixín-Capital|Beixín–Capital]] | <ref>{{cita web|url= https://www.hainanairlines.com/HUPortal/dyn/portal/DisplayPage?COUNTRY_SITE=INT&SITE=CBHZCBHZ&LANGUAGE=GB&PAGE=TITA |títulu=Flight Schedule|publisher=Hainan Airlines}}</ref> <!-- --> | [[Hawaiian Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|Honolulu]] | <ref name="HawaiianRoutes">{{cita web|títulu=Destinations|url=https://www.hawaiianairlines.com/destinations|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Interjet]] | [[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara|Guadalaxara]], [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu|Ciudá de Méxicu]], [[Aeropuertu Internacional de Monterrey|Monterrey]] | <ref>{{cita web|url=https://www.interjet.com/flight-schedule.aspx?culture=en-us|títulu=Flight Schedule |publisher=Interjet}}</ref> <!-- --> | [[JetBlue Airways]] | [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]], [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|Fort Lauderdale]], [[Aeropuertu de Long Beach|Long Beach]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York–JFK]] | <ref name="JetBlueRoutes">{{cita web|títulu=JetBlue Airlines Timetable|url=https://b6.innosked.com/(S(ke2am3wxgiegj0zs1pxotirq))/default.aspx|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[JetSuiteX]] | '''Chárter:''' [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|Burbank]], [[Aeropuertu Buchanan Field|Concord (CA)]], [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|Oakland]], [[Aeropuertu Internacional de San José|San José (CA)]], [[Aeropuertu John Wayne|Orange County]] | <ref>{{cita web|títulu=Where we fly – JetSuiteX|url=https://www.jetsuitex.com/destinations|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Korean Air]] | [[Aeropuertu Internacional d'Incheon|Seúl–Incheon]] | <ref>{{cita web|url=https://www.koreanair.com/global/en/booking/schedule-flight.html#schedule|títulu=Flight Status and Schedules|publisher=Korean Air}}</ref> <!-- --> | [[LATAM (Brasil)|LATAM Brasil]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de São Paulo-Guarulhos|São Paulo–Guarulhos]] | <ref>{{cita web|títulu=Flight Status – LATAM Airlines|url=https://www.latam.com/en_nz/apps/persones/flightstatus/|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Norwegian Air Shuttle]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu de Copenḥague-Kastrup|Copenḥague]] (remata'l 28 d'ochobre de 2018),<ref name="check-in.dk">[https://www.check-in.dk/norwegian-lukker-usa-ruter-skandinavien/ Norwegian lukker USA-ruter fra Skandinavien] ''check-in.dk'' mayu de 2018. Consultáu'l 6 de xunu de 2018.</ref> [[Aeropuertu d'Estocolmu-Arlanda|Estocolmu–Arlanda]] (remata'l 28 d'ochobre de 2018)<ref name=ARL>[https://nordic.businessinsider.com/norwegian-axes-two-direct-flights-between-stockholm-and-the-us--in-response-to-swedish-governments-new-policy-- Norwegian Air axes two Stockholm–US direct routes, blaming Sweden's aviation tax] ''nordic.businessinsider.com'' mayu de 2018. Consultáu'l 6 de xunu de 2018.</ref> [[Aeropuertu de Londres-Gatwick|Londres–Gatwick]], [[Aeropuertu d'Oslu-Gardermoen|Oslo–Gardermoen]] (remata'l 28 d'ochobre de 2018)<ref name="check-in.dk"/> | <ref>{{cita web|títulu=Norwegian Air Shuttle Destinations|url=https://www.norwegian.com/us/destinations/|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | {{nowrap|[[Omni Air International]]}} | '''Chárter:''' [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|Honolulu]] | <ref>{{cita web |títulu= Flight Schedule |url= http://www.boydvacationshawaii.com/flight-schedule|fechaaccesu=20 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Southwest Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional d'Albany|Albany]] (reinicia'l 3 d'ochobre de 2018),<ref>{{cita web|url=https://www.timesunion.com/business/article/Southwest-to-resume-direct-flights-to-Vegas-from-12740855.php|títulu=Southwest resumes Albany to Las Vegas flights|publisher=}}</ref> [[Aeropuertu Internacional Sunport|Albuquerque]], [[Aeropuertu Internacional Rick Husband d'Amarillo]], [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|Baltimore]], [[Aeropuertu Internacional de Birmingham-Shuttlesworth|Birmingham (AL)]], [[Aeropuertu de Boise|Boise]], [[Aeropuertu Internacional Niagara|Buffalo]], [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|Burbank]], [[Aeropuertu Internacional Midway|Chicago–Midway]], [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|Cleveland]], [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|Columbus-Glenn]], [[Aeropuertu Dallas Love|Dallas–Love]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional de Des Moines|Des Moines]], [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Internacional d'El Paso|El Paso]], [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|Filadelfia]], [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|Fort Lauderdale]], [[Aeropuertu William P. Hobby|Houston–Hobby]], [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|Kansas City]], [[Aeropuertu Nacional de Little Rock|Little Rock]], [[Aeropuertu de Long Beach|Long Beach]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Louisville|Louisville]], [[Aeropuertu Internacional de Lubbock Preston Smith|Lubbock]], [[Aeropuertu Internacional de Midland|Midland/Odessa]], [[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell|Milwaukee]], [[Aeropuertu Internacional de Nashville|Nashville]], [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|Nueva Orleans]], [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|Oakland]], [[Aeropuertu Will Rogers World|Oklahoma City]], [[Aeropuertu Eppley|Omaha]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]], [[Aeropuertu John Wayne|Orange County]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor]], [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|Pittsburgh]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|Raleigh/Durham]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]], [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|Sacramentu]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Internacional de San José|San José (CA)]], [[Aeropuertu Internacional Lambert|San Luis]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]], [[Aeropuertu Internacional de Spokane|Spokane]], [[Aeropuertu Internacional de Tampa|Tampa]], [[Aeropuertu Internacional de Tucson|Tucson]], [[Aeropuertu Internacional de Tulsa|Tulsa]], [[Aeropuertu Wichita Mid-Continent|Wichita]]<br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Bradley|Hartford]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]] | <ref name="SouthwestRoutes">{{cita web|títulu=Check Flight Schedules|url=https://www.southwest.com/air/flight-schedules/index.html|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Spirit Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|Baltimore]], [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]], [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago–O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|Cleveland]], [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|Columbus]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|Filadelfia]], [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|Fort Lauderdale]], [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston–Intercontinental]], [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|Kansas City]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]], [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|Nueva Orleans]], [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|Oakland]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|Pittsburgh]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]], [[Aeropuertu Internacional de Tampa|Tampa]] | <ref name="SpiritRoutes">{{cita web| títulu=Where We Fly| url=https://www.spirit.com/RouteMaps.aspx| publisher=Spirit Airlines| fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Sun Country Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]]<br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]] (empecipia'l 1 de payares de 2018),<ref>{{cita web|url=http://www.startribune.com/sun-country-to-start-multiple-routes-to-and-from-portland-ore/486701861/|títulu=Sun Country to start multiple routes to and from Portland, Ore.|publisher=}}</ref> [[Aeropuertu Charles M. Schulz–Condáu de Sonoma|Santa Rosa]] | <ref name="SunCountryRoutes">{{cita web|títulu=Sun Country Airlines|url=http://sy.fltmaps.com/en|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Swoop (aereollinia)|Swoop]] | [[Aeropuertu Internacional de Abbotsford|Abbotsford]] (empecipia'l 11 d'ochobre de 2018),<ref name=Swoop /> [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton]] (empecipia'l 11 d'ochobre de 2018),<ref name=Swoop /> [[Aeropuertu Internacional de Hamilton-Munro|Hamilton (ON)]] (empecipia'l 26 d'ochobre de 2018)<ref name=Swoop>{{cita web|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/279902/swoop-schedules-us-launch-in-oct-2018/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180803|títulu=Swoop schedules US launch in Oct 2018|publisher=Routes Online|date=agostu de 2018|fechaaccesu=14 d'agostu de 2018}}</ref> | <ref>{{cita web|títulu=Where we fly|url=https://www.flyswoop.com/where-we-fly.html}}</ref> <!-- --> | {{nowrap|[[Thomas Cook Airlines]]}} | [[Aeropuertu de Mánchester|Mánchester (UK)]]<br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Glasgow|Glasgow]] (remata'l 29 d'ochobre de 2018) | <ref>{{cita web|títulu=Timetable – Thomas Cook Airlines|url=https://www.thomascookairlines.com/en/book-plan/flight/timetable.jsp|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[United Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago–O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston–Intercontinental]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles|Washington–Dulles]] | <ref name="UnitedRoutes">{{cita web|títulu=Timetable|url=https://www.united.com/web/en-US/apps/travel/timetable/default.aspx|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[United Express]] | [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]] | <ref name="UnitedRoutes"/> <!-- --> | [[Virgin Atlantic]] | [[Aeropuertu de Londres-Gatwick|Londres–Gatwick]] (remata'l 30 de marzu de 2019),<ref name="VS"/> [[Aeropuertu de Londres-Heathrow|Londres–Heathrow]] (empecipia'l 31 de marzu de 2019)<ref name="VS">{{cita noticia|url=https://www.ttgmedia.com/news/virgin-switches-vegas-flights-from-gatwick-to-heathrow-14199|editorial=TTG Media|fecha=mayu de 2018|fechaaccesu=16 de mayu de 2018|idioma=inglés|títulu=Virgin Atlantic va volar a Las Vegas dende Heathrow en cuenta de Gatwick}}</ref> <br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu de Mánchester|Mánchester (UK)]] | <ref name="VirginAtlanticRoutes">{{cita web|títulu=Interactive flight map|url=http://vs.fltmaps.com/en/gb|fechaaccesu=29 de marzu de 2017}}</ref><ref>{{cita noticia|url=https://www.ttgmedia.com/news/virgin-switches-vegas-flights-from-gatwick-to-heathrow-14199|títulu=Virgin switches Vegas flights from Gatwick to Heathrow|website=TTG Media|date=mayu de 2018|fechaaccesu=16 de mayu de 2018|author=Robertson, Edward}}</ref> <!-- --> | [[Viva Aerobus]] | [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu|Ciudá de Méxicu]] <br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Monterrey|Monterrey]] | <ref>{{cita web|títulu=Our Destination|url=https://www.vivaaerobus.com/en/destinations/all-destinations|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[Volaris]] | [[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara|Guadalaxara]], [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu|Ciudá de Méxicu]] | <ref name="VolarisRoutes">{{cita web|títulu=Volaris Flight Schedule|url=http://cms.volaris.com/en/travel-with-volaris/flight-information/complete-timetable-of-our-flights/|fechaaccesu=23 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> | [[WestJet]] | [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]], [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto–Pearson]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]], [[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson|Winnipeg]]<br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Regina|Regina]], [[Aeropuertu Internacional de Saskatoon-John G. Diefenbaker|Saskatoon]] | <ref name="WestJetRoutes">{{cita web|títulu=Flight schedules|url=https://www.westjet.com/en-ca/travel-info/flight-info/flight-schedules|fechaaccesu=17 de marzu de 2018}}</ref> <!-- --> }} === Carga === En McCarran, hai una terminal dedicada a operaciones d'aereollinies de carga para: {{Airport-dest-list| 3rdcoltitle = Refs | 3rdcolunsortable=yes <!-- --> | {{Bandera|USA}} [[Aloha Air Cargo]] | [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|Honolulu]] |<ref>{{cita web |títulu=Aloha Las Vegas |url=http://www.alohaaircargo.com/las-vegas/ |work=[[Aloha Air Cargo]] |fechaaccesu=19 de mayu de 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160520022817/http://www.alohaaircargo.com/las-vegas/ |archive-date=mayu de 2016}}</ref> <!-- --> | {{Bandera|USA}} [[FedEx|FedEx Express]] | [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]], [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|Oakland]], [[Aeropuertu Internacional de Reno-Tahoe|Reno/Tahoe]] |<ref name="7dgates">{{cita noticia |url=http://www.reviewjournal.com/business/aviation/mccarran-plans-double-gates-international-carriers |títulu=McCarran plans to double gates for international carriers |last=Velotta |first=Richard |date=agostu de 2015 |work=[[Las Vegas Review-Journal]] |fechaaccesu=19 de mayu de 2016 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160811193128/http://www.reviewjournal.com/business/aviation/mccarran-plans-double-gates-international-carriers |archivedate=11 d'agostu de 2016 |df= |fechaaccesu=19 de mayu de 2016 |fechaarchivu=11 d'agostu de 2016 }}</ref> <!-- --> | {{Bandera|USA}} [[United Parcel Service|UPS Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Louisville|Louisville]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]] |<ref name="7dgates" /> <!-- --> }} === Destinos internacionales === Ufiértase serviciu a 31 destinos internacionales (12 estacionales), al cargu de 21 aereollinies. {|{{tablaguapa}} style="font-size: 85%" width="900" align=center !rowspan="1"|Ciudaes por países||rowspan="1"|Nome del aeropuertu||rowspan="1"|Aereollinies |- ! colspan="3" |[[América del Norte]] |- | colspan="3" |{{CAN}} (11 destinos [2 estacionales], 5 aereollinies) |- |[[Abbotsford]]||[[Aeropuertu Internacional de Abbotsford]]||{{Bandera|CAN}} [[Swoop (aereollinia)|Swoop]] (empecipia'l 11 d'ochobre de 2018)<ref name=Swoop /> |- |[[Calgary]]||[[Aeropuertu Internacional de Calgary]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|USA}} [[Frontier Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Edmonton]]||[[Aeropuertu Internacional d'Edmonton]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 28 d'ochobre de 2018)<ref>{{cita web|url=http://www.travelweek.ca/uncategorized/air-canada-adds-new-las-vegas-palm-springs-and-hawaii-flights/|títulu=Air Canada adds new Las Vegas, Palm Springs and Hawaii flights - Travelweek|first=Travelweek|last=Group|date=marzu de 2018|publisher=}}</ref> / {{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] (empecipia'l 8 de payares de 2018)<ref name=flair /> /{{Bandera|CAN}} [[Swoop (aereollinia)|Swoop]] (empecipia'l 11 d'ochobre de 2018)<ref name=Swoop /> / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Hamilton (Ontario)|Hamilton]] || [[Aeropuertu Internacional de Hamilton-Munro]] || {{Bandera|CAN}} [[Swoop (aereollinia)|Swoop]] (empecipia'l 26 d'ochobre de 2018)<ref name=Swoop /> |- |[[Montreal]]||[[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] |- |[[Regina]]||[[Aeropuertu Internacional de Regina]]||{{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |[[Saskatoon]]||[[Aeropuertu Internacional de Saskatoon-John G. Diefenbaker]]||{{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |[[Toronto]]||[[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Vancouver]]||[[Aeropuertu Internacional de Vancouver]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- |[[Winnipeg]]||[[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson]]|| {{Bandera|CAN}} [[Flair Airlines]] (empecipia'l 15 de payares de 2018)<ref name=flair /> / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] |- | colspan="3" |{{MEX}} (5 destinos [2 estacionales], 6 aereollinies) |- |[[Cancún]]||[[Aeropuertu Internacional de Cancún]]||{{Bandera|USA}} [[Frontier Airlines]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 15 d'avientu de 2018)<ref name=FRONLAS /> |- |[[Ciudá de Méxicu]]||[[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu]]||{{Bandera|MEX}} [[Aeroméxico]] / {{Bandera|MEX}} [[Interjet]] / {{Bandera|MEX}} [[Viva Aerobus]] / {{Bandera|MEX}} [[Volaris]] |- |[[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]]||[[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara]]||{{Bandera|MEX}} [[Interjet]] / {{Bandera|MEX}} [[Volaris]] |- |[[Monterrey]]||[[Aeropuertu Internacional de Monterrey]]||{{Bandera|MEX}} [[Aeroméxico Connect]] / {{Bandera|MEX}} [[Interjet]] / {{Bandera|MEX}} [[Viva Aerobus]] '''(Estacional)''' |- |[[San José del Cabo]]||[[Aeropuertu Internacional de Los Cabos]]||{{Bandera|USA}} [[Frontier Airlines]] '''(Estacional)''' (empecipia'l 21 d'avientu de 2018)<ref name=FRONLAS /> |- ! colspan="3" |[[América Central|Centroamérica]] |- | colspan="3" |{{PAN}} (1 destín, 1 aereollinia) |- |[[Ciudá de Panamá]]||[[Aeropuertu Internacional Tocumen]]||{{Bandera|PAN}} [[Copa Airlines]] |- ! colspan="3" |[[América del Sur|Sudamérica]] |- | colspan="3" |{{BRA}} (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[São Paulo]] ||[[Aeropuertu Internacional de São Paulo-Guarulhos]] ||{{bandera|BRA}} [[LATAM (Brasil)|LATAM Brasil]] '''(Estacional)''' |- ! colspan="3" |[[Europa]] |- | colspan="3" |{{GER}} (3 destinos [1 estacional], 2 aereollinies) |- |[[Colonia (Alemaña)|Colonia]]/[[Bonn]]||[[Aeropuertu de Colonia/Bonn]]||{{Bandera|GER}} [[Eurowings]] '''(Estacional)''' (fnaliza el 27 d'ochobre de 2018)<ref>https://www.reviewjournal.com/business/new-low-cost-carrier-to-offer-flights-between-las-vegas-germany/</ref><ref>{{cita noticia | url=http://news3lv.com/news/local/mccarran-welcomes-las-vegas-latest-international-arrival | títulu=McCarran welcomes Las Vegas' latest international arrival | work=KSNV | date=xunu de 2017 | fechaaccesu=3 de xunu de 2017 | author=Gillan, Jeff}}</ref> |- |[[Frankfurt del Main]]||[[Aeropuertu de Frankfurt del Main]]||{{Bandera|GER}} [[Condor Flugdienst]] |- |[[Múnich]]||[[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss]]||{{Bandera|GER}} [[Condor Flugdienst]] / {{Bandera|GER}} [[Eurowings]] '''(Estacional)''' |- | colspan="3" |{{DNK}} (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[Copenḥague]]||[[Aeropuertu de Copenḥague-Kastrup]]||{{Bandera|NOR}} [[Norwegian Air Shuttle]] '''(Estacional)''' (remata'l 28 d'ochobre de 2018)<ref name="check-in.dk"/> |- | colspan="3" |{{NOR}} (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[Oslu]]||[[Aeropuertu d'Oslu-Gardermoen]]||{{Bandera|NOR}} [[Norwegian Air Shuttle]] '''(Estacional)''' (remata'l 28 d'ochobre de 2018)<ref name="check-in.dk"/> |- | colspan="3" |{{UK}} (4 destinos [2 estacionales], 4 aereollinies) |- |[[Glasgow]]||[[Aeropuertu Internacional de Glasgow]]||{{Bandera|UK}} [[Thomas Cook Airlines]] '''(Estacional)''' (remata'l 29 d'ochobre de 2018) |- |rowspan="2"| [[Londres]] |[[Aeropuertu de Londres-Gatwick]]||{{Bandera|UK}} [[British Airways]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|NOR}} [[Norwegian Air Shuttle]] '''(Estacional)'''/ {{Bandera|UK}} [[Virgin Atlantic]] (remata'l 30 de marzu de 2019)<ref name="VS"/> |- |[[Aeropuertu de Londres-Heathrow]]||{{Bandera|UK}} [[British Airways]] / {{Bandera|UK}} [[Virgin Atlantic]] (empecipia'l 31 de marzu de 2019)<ref name="VS" /> |- |[[Mánchester]]||[[Aeropuertu de Mánchester]]||{{Bandera|UK}} [[Thomas Cook Airlines]] / {{Bandera|UK}} [[Virgin Atlantic]] '''(Estacional)''' |- | colspan="3" |{{SWE}} (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[Estocolmu]]||[[Aeropuertu d'Estocolmu-Arlanda]]||{{Bandera|NOR}} [[Norwegian Air Shuttle]] '''(Estacional)''' (remata'l 28 d'ochobre de 2018)<ref name=ARL /> |- | colspan="3" |{{CHE}} (1 destín [estacional], 1 aereollinia) |- |[[Zúrich]]||[[Aeropuertu Internacional de Zúrich]]||{{Bandera|CHE}} [[Edelweiss Air]] '''(Estacional)''' |- ! colspan="3" |[[Asia]] |- | colspan="3" |{{CHN}} (1 destín, 1 aereollinia) |- |[[Beixín]]||[[Aeropuertu Internacional de Beixín-Capital]]||{{Bandera|CHN}} [[Hainan Airlines]] |- | colspan="3" |{{KOR}} (1 destín, 1 aereollinia) |- |[[Seúl]]||[[Aeropuertu Internacional d'Incheon]]||{{Bandera|KOR}} [[Korean Air]] |- !colspan="4"|Total: 31 destinos (12 estacionales), 12 países, 21 aereollinies |- |} === Destinos nacionales === Bríndase serviciu a 118 ciudaes dientro del país al cargu de 14 aereollinies. {| class="wikitable sortable col1izq" style="margin:0 auto; text-align:center" |+ align="center" style="background:DarkSlateBlue; color:white" | !colspan=9|<center> {{Image label begin|image=Map of USA without state names.svg|width=750|float=none}} {{Image label|x=0.490|y=0.600|scale=750|text=Destinos nacionales del Aeropuertu de Las Vegas}} {{Image label small|x=0.148|y=0.350|scale=750|text=[[Ficheru:Map pointer.svg|10px]] LES}} {{Image label small|x=0.845|y=0.180|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Albany|ALB]]}} {{Image label small|x=0.295|y=0.395|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Sunport|ABQ]]}} {{Image label small|x=0.380|y=0.390|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Rick Husband d'Amarillo|AMA]]}} {{Image label small|x=0.115|y=0.552|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Ted Stevens Anchorage|ANC]]}} {{Image label small|x=0.705|y=0.420|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|ATL]]}} {{Image label small|x=0.600|y=0.185|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Appleton|ATW]]}} {{Image label small|x=0.445|y=0.490|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|AUS]]}} {{Image label small|x=0.815|y=0.265|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|BWI]]}} {{Image label small|x=0.595|y=0.315|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu MidAmerica|BLV]]}} {{Image label small|x=0.098|y=0.040|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Bellingham|BLI]]}} {{Image label small|x=0.290|y=0.135|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Billings Logan|BIL]]}} {{Image label small|x=0.665|y=0.430|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Birmingham-Shuttlesworth|BHM]]}} {{Image label small|x=0.410|y=0.120|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Municipal de Bismarck|BIS]]}} {{Image label small|x=0.172|y=0.170|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Boise|BOI]]}} {{Image label small|x=0.890|y=0.175|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Logan|BOS]]}} {{Image label small|x=0.250|y=0.140|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Gallatin Field|BZN]]}} {{Image label small|x=0.765|y=0.195|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Niagara|BUF]]}} {{Image label small|x=0.085|y=0.360|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Bob Hope|BUR]]}} {{Image label small|x=0.552|y=0.243|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu The Eastern Iowa|CID]]}} {{Image label small|x=0.765|y=0.373|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|CLT]]}} {{Image label small|x=0.618|y=0.233|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional O'Hare|ORD]]}} {{Image label small|x=0.623|y=0.242|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Midway|MDW]]}} {{Image label small|x=0.590|y=0.240|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Chicago Rockford|RFD]]}} {{Image label small|x=0.680|y=0.295|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|CVG]]}} {{Image label small|x=0.720|y=0.235|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|CLE]]}} {{Image label small|x=0.700|y=0.270|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|CMH]]}} {{Image label small|x=0.335|y=0.305|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Colorado Springs|COS]]}} {{Image label small|x=0.784|y=0.365|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Concord|JQF]]}} {{Image label small|x=0.465|y=0.460|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|DFW]]}} {{Image label small|x=0.470|y=0.470|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Dallas Love|DAL]]}} {{Image label small|x=0.340|y=0.290|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Denver|DEAN]]}} {{Image label small|x=0.540|y=0.230|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Des Moines|DSM]]}} {{Image label small|x=0.690|y=0.220|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Detroit|DTW]]}} {{Image label small|x=0.295|y=0.458|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'El Paso|ELP]]}} {{Image label small|x=0.060|y=0.140|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Eugene|EUG]]}} {{Image label small|x=0.470|y=0.130|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Hector|FAR]]}} {{Image label small|x=0.525|y=0.375|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal Northwest Arkansas|XNA]]}} {{Image label small|x=0.835|y=0.255|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|PHL]]}} {{Image label small|x=0.800|y=0.565|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|FLL]]}} {{Image label small|x=0.765|y=0.558|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Southwest Florida|RSW]]}} {{Image label small|x=0.090|y=0.320|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Fresno Yosemite|FAT]]}} {{Image label small|x=0.467|y=0.110|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Grand Forks|GFK]]}} {{Image label small|x=0.445|y=0.265|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Central Nebraska|GRI]]}} {{Image label small|x=0.275|y=0.290|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Grand Junction|GJT]]}} {{Image label small|x=0.660|y=0.210|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Gerald R. Ford|GRR]]}} {{Image label small|x=0.255|y=0.095|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Great Falls|GTF]]}} {{Image label small|x=0.740|y=0.385|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Greenville-Spartanburg|GSP]]}} {{Image label small|x=0.868|y=0.194|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Bradley|BDL]]}} {{Image label small|x=0.280|y=0.555|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|HNL]]}} {{Image label small|x=0.510|y=0.515|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|IAH]]}} {{Image label small|x=0.505|y=0.525|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu William P. Hobby|HOU]]}} {{Image label small|x=0.230|y=0.180|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Idaho|DÍA]]}} {{Image label small|x=0.655|y=0.280|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|IND]]}} {{Image label small|x=0.208|y=0.075|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Glacier Park|FCA]]}} {{Image label small|x=0.760|y=0.475|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Jacksonville|JAX]]}} {{Image label small|x=0.508|y=0.298|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|MCI]]}} {{Image label small|x=0.698|y=0.365|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu McGhee Tyson|TYS]]}} {{Image label small|x=0.415|y=0.555|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Laredo|LRD]]}} {{Image label small|x=0.545|y=0.395|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Nacional de Little Rock|LIT]]}} {{Image label small|x=0.087|y=0.378|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Long Beach|LGB]]}} {{Image label small|x=0.080|y=0.370|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|LAX]]}} {{Image label small|x=0.670|y=0.310|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Louisville|SDF]]}} {{Image label small|x=0.380|y=0.430|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Lubbock Preston Smith|LBB]]}} {{Image label small|x=0.595|y=0.210|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Dane|MSN]]}} {{Image label small|x=0.440|y=0.590|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de McAllen-Miller|MFE]]}} {{Image label small|x=0.060|y=0.170|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Rogue Valley-Medford|MFR]]}} {{Image label small|x=0.595|y=0.390|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Memphis|MEM]]}} {{Image label small|x=0.800|y=0.580|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Miami|MIA]]}} {{Image label small|x=0.370|y=0.460|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Midland|MAF]]}} {{Image label small|x=0.614|y=0.200|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Xeneral Mitchell|MKE]]}} {{Image label small|x=0.530|y=0.175|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|MSP]]}} {{Image label small|x=0.415|y=0.100|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Minot|MOT]]}} {{Image label small|x=0.212|y=0.105|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Missoula|MSO]]}} {{Image label small|x=0.580|y=0.250|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Quad City|MLI]]}} {{Image label small|x=0.037|y=0.305|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Monterrey|MRY]]}} {{Image label small|x=0.285|y=0.310|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Montrose|MTJ]]}} {{Image label small|x=0.655|y=0.365|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Nashville|BNA]]}} {{Image label small|x=0.845|y=0.238|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|EWR]]}} {{Image label small|x=0.832|y=0.322|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Norfolk|ORF]]}} {{Image label small|x=0.610|y=0.510|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|MSY]]}} {{Image label small|x=0.855|y=0.228|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|JFK]]}} {{Image label small|x=0.038|y=0.270|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Oakland|OAK]]}} {{Image label small|x=0.455|y=0.390|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Will Rogers World|OKC]]}} {{Image label small|x=0.482|y=0.253|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Eppley|OMA]]}} {{Image label small|x=0.130|y=0.375|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|ONT]]}} {{Image label small|x=0.095|y=0.385|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu John Wayne|SNA]]}} {{Image label small|x=0.770|y=0.520|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|MCO]]}} {{Image label small|x=0.600|y=0.260|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Xeneral Wayne A. Downing Peoria|PIA]]}} {{Image label small|x=0.190|y=0.410|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|PHX]]}} {{Image label small|x=0.197|y=0.418|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Williams Gateway|AZA]]}} {{Image label small|x=0.750|y=0.248|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|PIT]]}} {{Image label small|x=0.077|y=0.105|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Portland|PDX]]}} {{Image label small|x=0.795|y=0.353|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|RDU]]}} {{Image label small|x=0.373|y=0.185|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Rapid City|RAP]]}} {{Image label small|x=0.090|y=0.245|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Tahoe|RNO]]}} {{Image label small|x=0.066|y=0.260|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|SMF]]}} {{Image label small|x=0.220|y=0.255|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|SLC]]}} {{Image label small|x=0.455|y=0.520|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|SAT]]}} {{Image label small|x=0.097|y=0.410|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San Diego|SAN]]}} {{Image label small|x=0.035|y=0.280|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|SFO]]}} {{Image label small|x=0.040|y=0.290|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San José|SJC]]}} {{Image label small|x=0.580|y=0.305|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Lambert|STL]]}} {{Image label small|x=0.027|y=0.260|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Charles M. Schulz–Condáu de Sonoma|STS]]}} {{Image label small|x=0.050|y=0.340|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Públicu de Santa María|SMX]]}} {{Image label small|x=0.100|y=0.050|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|SÍA]]}} {{Image label small|x=0.535|y=0.455|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Shreveport|SHV]]}} {{Image label small|x=0.475|y=0.205|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Siux Falls|FSD]]}} {{Image label small|x=0.663|y=0.243|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de South Bend|SBN]]}} {{Image label small|x=0.153|y=0.075|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Spokane|GEG]]}} {{Image label small|x=0.540|y=0.350|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Rexonal de Springfield-Branson|SGF]]}} {{Image label small|x=0.080|y=0.270|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Metropolitanu de Stockton|SCK]]}} {{Image label small|x=0.755|y=0.530|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Tampa|TPA]]}} {{Image label small|x=0.210|y=0.435|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Tucson|LOS TOS]]}} {{Image label small|x=0.475|y=0.375|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Tulsa|TUL]]}} {{Image label small|x=0.120|y=0.105|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Trés Ciudaes (Washington)|PSC]]}} {{Image label small|x=0.805|y=0.275|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington|DCA]]}} {{Image label small|x=0.805|y=0.285|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles|IAD]]}} {{Image label small|x=0.455|y=0.335|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Wichita Mid-Continent|ICT]]}} |- ! style="background:Lavender; color:Black"|Destinos ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Southwest Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Allegiant Air]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Frontier Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Spirit Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Delta Air Lines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|Otra !width=10 px style="background:Lavender; color:Black"|# |- | Albany (ALB) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Albuquerque (ABQ) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 2 |- | Amarillo (AMA) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Anchorage (ANC) | || || || || ||[[Alaska Airlines]] || 1 |- | Atlanta (ATL) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• ||<abbr title="Delta">'''• || || 4 |- | Appleton (ATW) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Austin (AUS) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 3 |- | Baltimore (BWI) |<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="Spirit">'''• || || || 2 |- | Belleville (BLV) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Bellingham (BLI) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Billings (BIL) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Birmingham (BHM) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Bismarck (BIS) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Boise (BOI) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 2 |- | Boston (BOS) | || || ||<abbr title="Spirit">'''• ||<abbr title="Delta">'''• ||[[JetBlue Airways]] || 3 |- | Bozeman (BZN) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Buffalo (BUF) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Burbank (BUR) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || ||[[JetSuiteX]] || 2 |- | Cedar Rapids (CID) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Charlotte (CLT) | || || || || ||[[American Airlines]] || 1 |- | Chicago (ORD) | || ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• || ||[[American Airlines]] /<br> [[United Airlines]] || 4 |- | Chicago (MDW) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Chicago (RFD) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Cincinnati (CVG) | ||<abbr title="Allegiant">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || ||<abbr title="Delta">'''• || || 3 |- | Cleveland (CLE) |<abbr title="Southwest">'''•|| ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• || || || 3 |- | Columbus (CMH) |<abbr title="Southwest">'''•|| || ||<abbr title="Spirit">'''• || || || 2 |- | Colorado Springs (COS) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 1 |- | Concord (JQF) | || || || || ||[[JetSuiteX]] || 1 |- | Dallas (DFW) ||| || ||<abbr title="Spirit">'''• || ||[[American Airlines]] /<br> [[Sun Country Airlines]] || 3 |- | Dallas (DAL) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Denver (DEAN) |<abbr title="Southwest">'''•|| ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• || ||[[United Airlines]] || 4 |- | Des Moines (DSM) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 2 |- | Detroit (DTW) |<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="Spirit">'''• ||<abbr title="Delta">'''• || || 3 |- | El Paso (ELP) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 2 |- | Eugene (EUG) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Fargo (FAR) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Fayetteville (XNA) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Filadelfia (PHL) |<abbr title="Southwest">'''•|| || ||<abbr title="Spirit">'''• || ||[[American Airlines]] || 3 |- | Fort Lauderdale (FLL) |<abbr title="Southwest">'''•|| || ||<abbr title="Spirit">'''• || ||[[JetBlue Airways]] || 3 |- | Fort Myers (RSW) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 1 |- | Fresno (FAT) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Grand Forks (GFK) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Grand Island (GRI) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Grand Junction (GJT) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Grand Rapids (GRR) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Great Falls (GTF) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Greenville (GSP) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 1 |- | Hartford (BDL) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Honolulu (HNL) | || || || ||<abbr title="Delta">'''• ||[[Hawaiian Airlines]] <br> [[Omni Air International]] || 3 |- | Houston (IAH) | || || ||<abbr title="Spirit">'''• || ||[[United Airlines]] || 2 |- | Houston (HOU) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Idaho Falls (IDA) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Indianapolis (IND) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 3 |- | Jacksonville (JAX) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 1 |- | Kalispell (FCA) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Kansas City (MCI) |<abbr title="Southwest">'''•|| || ||<abbr title="Spirit">'''• || || || 2 |- | Knoxville (TYS) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Laredo (LRD) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Little Rock (LIT) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Long Beach (LGB) |<abbr title="Southwest">'''•|| || || || ||[[JetBlue Airways]] || 2 |- | Los Angeles (LAX) |<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="Spirit">'''• ||<abbr title="Delta">'''• ||[[American Airlines]] /<br> [[Alaska Airlines]] /<br> [[United Airlines]] || 6 |- | Louisville (SDF) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 2 |- | Lubbock (LBB) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Madison (MSN) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 1 |- | McAllen (MFE) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Medford (MFR) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Memphis (MEM) | ||<abbr title="Allegiant">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 2 |- | Miami (MIA) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || ||[[American Airlines]] || 2 |- | Midland (MAF) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Milwakee (MKE) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 2 |- | Minneapolis (MSP) |<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="Spirit">'''• ||<abbr title="Delta">'''• ||[[Sun Country Airlines]] || 4 |- | Minot (MOT) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Missoula (MSO) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Moline (MLI) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Monterey (MRY) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Montrose (MTJ) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Nashville (BNA) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 2 |- | Newark (EWR) | || || ||<abbr title="Spirit">'''• || ||[[United Airlines]] || 2 |- | Norfolk (ORF) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 1 |- | Nueva Orleans (MSY) |<abbr title="Southwest">'''•|| || ||<abbr title="Spirit">'''• || || || 2 |- | Nueva York (JFK) | || || || ||<abbr title="Delta">'''• ||[[Alaska Airlines]] /<br> [[American Airlines]] /<br> [[JetBlue Airways]] || 4 |- | Oakland (OAK ) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• || ||<abbr title="Spirit">'''• || ||[[JetSuiteX]] || 4 |- | Oklahoma City (OKC) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 2 |- | Omaha (OMA) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 3 |- | Ontario (ONT) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Orange County (SNA) |<abbr title="Southwest">'''• || || || ||<abbr title="Delta">'''• ||[[JetSuiteX]] || 3 |- | Orlando (MCO) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• || || || 3 |- | Peoria (PIA) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Phoenix (PHX) |<abbr title="Southwest">'''•|| || || || ||[[American Airlines]] || 2 |- | Phoenix (AZA) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Pittsburgh (PIT) |<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="Spirit">'''• || || || 2 |- | Portland (PDX) |<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="Spirit">'''• || ||[[Alaska Airlines]] /<br> [[Sun Country Airlines]] || 4 |- | Raleigh (RDU) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 2 |- | Rapid City (RAP) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Reno (RNO) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 2 |- | Sacramentu (SMF) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 2 |- | Salt Lake City (SLC) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• || ||<abbr title="Delta">'''• || || 3 |- | San Antonio (SAT) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 3 |- | San Diego (MSP) |<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="Spirit">'''• ||<abbr title="Delta">'''• || || 3 |- | San Francisco (SFO) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• || || ||[[Alaska Airlines]] /<br> [[United Airlines]] || 4 |- | San José (SJC) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• || ||<abbr title="Delta">'''• ||[[JetSuiteX]] || 4 |- | San Luis (STL) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 2 |- | Santa María (SMX) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Santa Rosa (STS) | || || || || ||[[Sun Country Airlines]] || 1 |- | Seattle (SÍA) |<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="Spirit">'''• ||<abbr title="Delta">'''• ||[[Alaska Airlines]] || 4 |- | Shreveport (SHV) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Siux Falls (FSD) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | South Bend (SBN) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Spokane (GEG) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• || || || || 2 |- | Springfield (SGF) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Stockton (SCK) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Tampa (TPA) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Frontier">'''• ||<abbr title="Spirit">'''• || || || 3 |- | Tri-Cities (PSC) | ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 1 |- | Tucson (LOS TOS) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Tulsa (TUL) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 2 |- | Washington (DCA) | || || || || ||[[American Airlines]] || 1 |- | Washington (IAD) | || ||<abbr title="Frontier">'''• || || ||[[United Airlines]] || 2 |- | Wichita (ICT) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="Allegiant">'''• || || || || || 2 |- ! Total || 58 || 54 || 29 || 24 || 13 || 37 || 118 |} === Otres operaciones nes terminales === [[Ficheru:The Club at LAS3.jpg|thumb|Salón VIP The Club at LES na Terminal 3 del aeropuertu.]] * Base d'operaciones fixa ** [https://web.archive.org/web/20070717065345/http://www.bba-aviation.com/flightsupport/ Soporte de Vuelu], propiedá de [https://web.archive.org/web/20070706124410/http://www.bba-aviation.com/ BBA Aviation Services Group], apurre servicios p'aeronaves privaes qu'utilicen McCarran. Tamién apurre equipu y soporte a otres aereollinies pa tipos d'aeronaves que de normal nun volar en McCarran. ** El ''Las Vegas Executive Air Terminal'', propiedá de ''Eagle Aviation Resources'', ta siendo comptrada por ''Macquarie Infrastructure Company''. Apurre servicios p'aeronaves privaes qu'utilicen McCarran. * Compañíes d'[[helicópteru|helicópteros]]: ** ''Papillon Grand Canyon Helicopters'' turísticu ** ''Heli USA'' turísticu * La Terminal de Ponte Aérea ''[[EG&G]]'', operada pol contratista de defensa ''EG&G Technical Services''. [[EG&G]] vuela con delles aeronaves (como'l [[Boeing 737]]) de McCarran a delles instalaciones militares nel Sur de Nevada y l'este de California. Los contratistes civiles qu'utilicen esti serviciu ([[Janet (llinia aérea)|JANET]]) trabayen nel [[Tonopah Test Range]], [[Nevada Test Site]] y otres instalaciones. * Hughes Aviation * Quail Aviation * Scenic Aviation turísticu == Estadístiques == === Rutes más transitaes === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%" |+ '''Rutes Nacionales más transitaes del Aeropuertu Internacional de Las Vegas<br />(xunu 2017 – mayu 2018)'''<ref>{{cita web |títulu=Las Vegas, NV: McCarran International (LES) |url=https://www.transtats.bts.gov/airports.asp?pn=1&Airport=LES&carrier=FACTS |work=Bureau of Transportation Statistics |fechaaccesu=24 d'agostu de 2018}}</ref> |- ! Númberu !Ciudá !Pasaxeros ! Aereollinia |- | 1 || {{Bandera|California}} [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles, California]] || 1,420,000 || [[Alaska Airlines]], [[American Airlines]], [[Delta Air Lines]], [[Delta Connection]], [[Southwest Airlines]], [[Spirit Airlines]], [[United Airlines]], [[United Express]] |- | 2 || {{Bandera|California}} [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco, California]] || 1,050,000 || Alaska Airlines, [[Frontier Airlines]], Southwest Airlines, United Airlines, United Express |- | 3 || {{Bandera|Colorado}} [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver, Colorado]] || 985,000 || Frontier Airlines, Southwest Airlines, Spirit Airlines, United Airlines |- | 4 || {{Bandera|Washington}} [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle, Washington]] || 841,000 || Alaska Airlines, Delta Air Lines, Southwest Airlines, Spirit Airlines |- | 5 || {{Bandera|Illinois}} [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago, Illinois]] || 778,000 || American Airlines, Frontier Airlines, Spirit Airlines, United Airlines |- | 6 || {{Bandera|Georgia}} [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta, Georgia]] || 772,000 || Delta Air Lines, Frontier Airlines, Southwest Airlines, Spirit Airlines |- | 7 || {{Bandera|Texas}} [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas, Texas]] || 706,000 || American Airlines, Spirit Airlines |- | 8 || {{Bandera|Nueva York}} [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York, Nueva York]] || 617,000 || Alaska Airlines, American Airlines, Delta Air Lines, [[JetBlue Airways]] |- | 9 || {{Bandera|Arizona}} [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor, Arizona]] || 616,000 || American Airlines, Southwest Airlines |- | 10 || {{Bandera|California}} [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego, California]] || 559,000 || Delta Connection, Southwest Airlines, Spirit Airlines |} === Tráficu Añal === [[Ficheru:N863GA (6338327819).jpg|thumb|Un [[McDonnell Douglas MD-80|McDonnell Douglas MD-83]] d'[[Allegiant Air]] llegando.]] [[Ficheru:Korean Air HL7783 at Las Vegas.jpg|thumb|Un [[Boeing 777|Boeing 777-300ER]] de [[Korean Air]] aterrizando.]] {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" width="400" |+ Tráficu añal de pasaxeros nel Aeropuertu de Las Vegas de 1996 a 2017<ref>[https://www.mccarran.com/DoingBusiness/Statistics.aspx Las Vegas Statistics. Consultáu'l 16 de febreru de 2018.]</ref> ! Añu !Pasaxeros ! Cambéu |- | 1996 || 30,459,965 || - |- | 1997|| 30,315,094 || {{decreciente}} 0.5% |- | 1998 || 30,227,287 || {{decreciente}} 0.3% |- | 1999 || 33,715,129 || {{creciente}} 11.5% |- | 2000 || 36,865,893 || {{creciente}} 9.3% |- | 2001 || 35,180,960 || {{decreciente}} 4.6% |- | 2002 || 35,009,011 || {{decreciente}} 0.5% |- | 2003 || 36,265,932 || {{creciente}} 3.6% |- | 2004 || 41,441,531 || {{creciente}} 14.3% |- | 2005 || 44,267,362 || {{creciente}} 6.8% |- | 2006 || 46,193,329 || {{creciente}} 4.4% |- | 2007 || 47,728,414 || {{creciente}} 3.3% |- | 2008 || 44,074,707 || {{decreciente}} 7.7% |- | 2009 || 40,469,012 || {{decreciente}} 8.2% |- | 2010 || 39,757,359 || {{decreciente}} 1.8% |- | 2011 || 41,479,814 || {{creciente}} 4.3% |- | 2012 || 41,667,596 || {{creciente}} 0.5% |- | 2013 || 41,857,059 || {{creciente}} 0.5% |- | 2014 || 42,885,350 || {{creciente}} 2.5% |- | 2015 || 45,389,074 || {{creciente}} 5.8% |- |2016 || 47,435,640 || {{creciente}} 4.5% |- |2017 || 48,500,194 || {{creciente}} 2.2% |} == Futuru == === Conexón monorriel con Las Vegas === Un plan pa estender el monorriel de Las Vegas a McCarran ta so considerancia. La estensión propuesta añede paraes na Terminal 1 y na Terminal 3. == Muséu de l'Aviación Howard W. Cannon == El ''Muséu de l'Aviación Howard W. Cannon'' ta allugáu na Esplanada, Nivel 2, enriba del área de reclamaciones d'equipaxes. Esti pequeñu muséu ta abiertu les 24 hores del día, siete díes a la selmana y concéntrase na historia aérea de Las Vegas. Los elementos amosaos inclúin una copia del primer vehículu d'emerxencia que s'utilizó nel aeródromu. La entrada ye llibre. Una pequeña sucursal del muséu atopar nes puertes D y dellos otros salones y árees de chequeo tamién tienen pequeños amueses. == Arte al públicu del aeropuertu == [[Ficheru:LAS Airport artwork.JPG|thumb|right|Murales na Sala D.]] Dalgunes de les amueses d'arte públicu nel Aeropuertu McCarran Airport son: * Murales nes Puertes D del Aeropuertu Internacional McCarran (artistes como [[Tom Holder]], [[Mary Warner]], [[Robert Beckmann]], [[Harold Bradford]]) * "Caminos aéreos" de [[Greg LeFevre]] — na rotonda del suelu de terrazo * Escultura d'aceru y cristal de [[Tony Milici]] nes Puertes D de McCarran * Escultures de la vida selvaxe del Condáu de Clark County nes Puertes D, por [[David Phelps]] == Aeropuertos cercanos<ref>{{cita web |url=https://www.aeropuertos.net/aeropuerto-internacional-mccarran/|títulu=Aeropuertu Internacional McCarran (LES) |fecha = agostu de 2016 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |formatu= }}</ref> == * [[Aeropuertu Municipal de Boulder City]] (30km) * [[Aeropuertu Internacional de Bullhead City]] (116km) * [[Aeropuertu de Kingman]] (142km) * [[Aeropuertu Municipal de St. George]] (179km) * [[Aeropuertu de Inyokern]] (246km) == Ver tamién == * [[Aeropuertos del mundu]] * [[Aeropuertos de los Estaos Xuníos|Aeropuertos d'Estaos Xuníos]] * [[Aeropuertos más importantes d'Estaos Xuníos]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commons category|McCarran International Airport}} * [http://www.mccarran.com/ Páxina oficial de LES] (n'inglés) * [http://www.dot.gov/ Sitiu oficial del Departamentu de Transportación de los Estaos Xuníos] (n'inglés) * [http://www.faa.gov/ Alministración Federal d'Aviación] (n'inglés) * [https://aeronav.faa.gov/d-tpp/1809/00662AD.PDF Diagrama del aeropuertu de la FAA] ([[PDF]]), n'efeutu el [[16 d'agostu]] de [[2018]] * {{FAA-procedures|LES}} * {{WAD|KLAS}} * {{NWS-actual|KLAS}} * {{FR|KLAS}} * {{AirNav|KLAS}} * {{GCM|KLAS}} * {{ASN|LES}} * {{US-airport|LES}} {{Tradubot|Aeropuerto Internacional McCarran}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos de Nevada|McCarran]] [[Categoría:Edificios de Las Vegas]] [[Categoría:Tresporte de Las Vegas]] [[Categoría:Tresporte del área metropolitana de Las Vegas]] [[Categoría:Aeropuertos inauguraos en 1942|McCa]] [[Categoría:Aeropuertos internacionales d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] hhz19k2g4quf4vj2krn5mii1shn1fwo 0 153455 3709267 3708848 2022-08-18T13:36:30Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{edificiu}} L''''Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles''' {{códigos aeroportuarios}} ye un [[aeropuertu]] públicu alcontráu a 32 [[quilómetru|quilómetros]] al oeste del [[Central Business District]] de [[Washington, D. C.]], nel [[condáu de Loudoun]] ([[Virxinia]]), [[Estaos Xuníos|EE.XX.]] sirve al área metropolitana de [[Washington, D. C.]]. Debe'l so nome a [[John Foster Dulles]], [[Secretariu d'Estáu d'Estaos Xuníos]] sol mandatu de [[Dwight D. Eisenhower]]. Sirve como centru neurálxicu pa [[United Airlines]] y ye un aeropuertu de gran importancia pa [[JetBlue Airways]]. Ye la base principal pa l'aereollinia rexonal de [[Northwest Airlink]], [[Compass Airlines]]. Nun día normal, ente 1.800 y 2.000 vuelos operen en Dulles, frente a los 1.000 o 1.200 de [[2003]]. Sigue siendo la segunda salida más utilizada pa vuelos tresoceánicos de la [[Mariña Este de los Estaos Xuníos]]. Apocayá, cola desapaición d'[[Independence Air]], JetBlue espandióse amodo en Dulles con seis vuelo diarios ensin escales a [[Boston]] y [[Nueva York]]. Tamién realiza vuelos ensin escales a [[Long Beach (California)|Long Beach]], [[Oakland (California)|Oakland]], [[Fort Lauderdale]], [[Las Vegas]], [[West Palm Beach]], [[San Xuan (Puertu Ricu)|San Xuan]] y [[San Diego (California)|San Diego]], lo que fai de JetBlue la segunda compañía en Dulles en términos de destinos ensin escales. La creación de l'[[aereollinia de baxu costu]] [[Independence Air]] en [[2004]] llevó a IAD al 5ᵘ puestu na llista de los mayores aeropuertos estauxunidenses (partía de la posición 24), y convirtióse n'unu de los 10 aeropuertos más grandes del mundu. Nel so apoxéu, Independence xuntu con JetBlue y [[AirTran Airways]] fixeron de Dulles el mayor centru de vuelos de baxu costo de los [[Estaos Xuníos]]. [[Southwest Airlines]] empezó a operar a la fin de [[2006]] dempués de la desapaición d'[[Independence Air]]. L'aeropuertu ocupa unos 44,5&nbsp;km² y ta asitiáu a 42 quilómetros al oeste del centru de Washington, na frontera ente'l [[Condáu de Fairfax (Virxinia)|Condáu de Fairfax]] y el [[Condáu de Loudoun (Virxinia)|Condáu de Loudoun]]. Atopar en parte nel pueblu de [[Chantilly, Virxinia|Chantilly]] y parte nel pueblu de [[Dulles, Virxinia|Dulles]]. En [[1958]] baltóse'l pueblu de [[Willard, Virxinia|Willard]] pa consiguir l'espaciu necesariu pa Dulles, y les carreteres, baltáronse cases, tiendes y escueles. L'aeropuertu de Dulles ta alministráu pola [[Autoridá Metropolitana d'Aeropuertos de Washington]]. En 2005, pasaron por Dulles más de 27 millones de pasaxeros. Por cuenta de que l'aeropuertu atopar na frontera de los condaos de Fairfax y Loudoun, puede aterrizase en Fairfax y desapegar en Loudoun. == Historia == A la fin de la [[Segunda Guerra Mundial]] l'aviación y la población del área metropolitana de Washington crecieron, lo que llevó al [[Congresu de los Estaos Xuníos]] a aprobar l'Acta del Aeropuertu de Washington de [[1950]], que daba sofitu federal a un segundu aeropuertu. Dempués de delles propuestes iniciales que fracasaron, incluyendo la de crear un aeropuertu internacional no que ye güei el parque de Burke Lake, el llugar actual foi escoyíu pol presidente [[Dwight Eisenhower]] en [[1958]]. De resultes d'ello, la población de Willard foi espulsada de les sos granxes, les sos tiendes, les sos ilesies y los sos llares. L'aeropuertu orixinalmente pretendióse que se llamara "Aeropuertu Internacional de Chantilly", pero por cuenta de una lletra daqué suxerente de ''J.P. Richardson'' ([[The Big Bopper]]) de [[1958]] ''Chantilly Lace'', l'aeropuertu foi bautizáu como Dulles. La firma d'inxeniería civil Ammann and Whitney foi escoyida como contratistes xenerales. L'aeropuertu foi inauguráu pol presidente [[John F. Kennedy]] el [[17 de payares]] de [[1962]]. La terminal principal foi diseñada pol gran arquiteutu [[Finlandia|finés]] [[Eero Saarinen]] y ta perbién considerada pol so bellu y suxerente vuelu. Ello ye que la terminal del [[Aeropuertu Internacional de Taiwán Taoyuan]] en [[Taipéi]] inspirar na terminal de Saarinen en Dulles. Dulles foi'l primer aeropuertu del mundu diseñáu específicamente p'[[avión de reaición|aviones de reaición]], y munchos de los sos elementos arquiteutónicos fueron pioneros nel so tiempu. Les sales d'embarque móviles que llevaben a los pasaxeros dende l'avión a la terminal considerar pal futuru, anque esta innovación nun s'esportó a demasiaos aeropuertos del mundu. Les autoridaes entamaron retirar les sales d'espera móviles en favor d'una cinta tresportadora soterraña y pasiellos (lo qu'anguaño funciona na escampada B) como parte d'un gran sistema d'inxeniería que tamién va añedir una escampada a la terminal principal y va construyir una nueva pista. Otres innovaciones, como terminales metanes les pistes y pistes extra llargues, diseñar pal so futuru usu como [[base espacial]]. Anque se diseñó p'aviones de reaición, el primer vuelu que llegó foi un avión [[Lockheed L-188 Electra|Super Electra]] de [[turbopropulsión]] de la compañía [[Eastern Air Lines]] procedente del aeropuertu del [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark]] en [[Nueva Jersey]]. Nun principiu el costu de caltenimientu del aeropuertu yera mayor que'l so usu por cuenta de les llimitaciones nos vuelos nos [[años 1960|años 60]] y la distancia al centru de Washington (a 26 milles o 40 quilómetros). Sicasí Dulles foi creciendo de forma constante al empar que crecieron los barrios de la zona. El fechu de que l'[[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington]] tuviera restricciones nel tipu d'aviones y l'algame de los vuelos fizo que la mayoría de los vuelos de llarga distancia de la zona vuelen a Dulles o al [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington]] en Maryland. La era de los jumbos na aviación internacional empezó'l [[15 de xineru]] de [[1970]] cuando la Primer Dama estauxunidense [[Pat Nixon]] bautizó un [[Boeing 747]] de [[Pan Am]] en presencia del presidente de Pan Am [[Najeeb Halaby]]. En cuenta de el típicu frayatu d'una botella de cava llanzóse agua de color coloráu, blancu y azul al avión. Esti primer vuelu d'un [[Boeing 747]] de Pan Am foi dende Dulles al [[Aeropuertu Internacional de Heathrow]] de [[Londres]]. Otru finxu na historia de l'aviación tuvo llugar el [[24 de mayu]] de [[1976]] cuando'l primer vuelu supersónicu xunió Dulles con Europa. Un [[Concorde]] de [[British Airways]] voló dende Londres y un Concorde d'[[Air France]] llegó dende París. La polenca aeronave alliniar en Dulles pa faese una fotografía de llau a llau. El [[13 de xunu]] de [[1983]], el Space Shuttle Enterprise 'aterrizó' en Dulles enriba d'un Boeing 747 modificáu dempués de completar una xira europea y antes de volver a Edwards AFB. En [[1985]], el Enterprise foi asitiáu nun hangar cerca de la Pista 12/30 rimada de la construcción del ''Steven F. Udvar-Hazy Center''. Mientres los [[años 1980]] un resolución del Senáu d'[[EE. XX.]] pa camudar el nome de Washington-Dulles a Washington-Eisenhower foi tornada, en gran parte por cuenta de los esfuercios de la familia Dulles y la creciente esmolición del gran gastu que se precisaría pa camudar les señales de tráficu pa los vehículos del aeropuertu. [[Ficheru:StevenFUdvarHazy.png|left|thumb|Steven F. Udvar-Hazy Center.]] Cuando se retiró'l [[SR-71]] per parte del exércitu en [[1990]], realizóse un vuelu dende'l so llugar de nacencia na ''Planta 42'' de la Fuercia Aérea de los Estaos Xuníos en Palmdale ([[California]]) hasta Dulles onde foi estremáu a un hangar especial rimada de la construcción del ''Steven F. Udvar-Hazy Center'', estableciendo un récor de velocidá mariña a cuenta de 3418&nbsp;km/h. El viaxe completu duró 64 minutos.[http://www.sr-71.org/blackbird/records.php] El vuelu inaugural del [[Boeing 777]] en serviciu comercial, un vuelu d'[[United Airlines]] dende l'[[aeropuertu de Londres-Heathrow]], aterrizó en Dulles en [[1995]]. N'avientu de 2003, el [[Muséu Nacional del Aire y l'Espaciu]] d'[[EE. XX.]] abrió'l ''Steven F. Udvar-Hazy Center'' en Dulles. Los anexos al muséu alluguen un [[Concorde]] d'[[Air France]], el ''[[Enola Gay]]'' B-29, el [[Space Shuttle Enterprise]], el Boeing 367-80, que foi'l prototipu del [[Boeing 707]] y otros vehículos aeroespaciales famosos, particularmente los que son demasiáu grandes pal edificiu del [[National Mall]]. Empezando'l [[19 d'abril]] de [[2006]], [[United Express]] movió les sos operaciones del Salón G al Salón A, que d'antiguo foi utilizáu pola sumida [[Independence Air]] que cesó les sos operaciones el [[6 de xineru]] de [[2006]]. La transición completóse'l [[1 de mayu]] de [[2006]]. {{Enllaz rotu|1=[http://www.united.com/page/article/0,6722,51] |2=http://www.united.com/page/article/0,6722,51 |bot=InternetArchiveBot }} == Desarrollu de Dulles (D2) == Según espandióse Dulles nos [[años 1980]] y los [[años 1990]], el volume d'operaciones fizo que la terminal principal quedárase pequeña y construyéronse nuevos salones en mediu, del campu, utilizando salonos móviles pa traer pasaxeros hasta la terminal principal. Un túnel soterrañu consistente d'una pasarela de pasaxeros y ceres móviles abrir en [[2004]] enllazando la terminal principal y el Salón B. La MWAA empezó un programa de renovación del aeropuertu, pa incluyir un nuevu entresuelo de seguridá p'ayudar a solliviar les llinies de seguridá descomanadamente congestionadas que son familiares a los pasaxeros viaxando al traviés del aeropuertu. Tamién va haber un nuevu Sistema de Trenes, moteyáu "AeroTrain", (que circula sobre ruedes en cuenta de raíles convencionales) que lo ta desenvueltu anguaño [[Mitsubishi]]. La idea ye que'l tren reemplace los salones móviles que munchos pasaxeros atopen sobrecargados de xente y congestionados. El alministradores de Dulles dicem que nunca s'esperará un tren más de dos minutos, en contra de la espera media de 15 minutos y tiempu de viaxe de los salonos móviles actual. La Fase 1 del Sistema de Trenes va incluyir una estación de terminal principal, una estación permanente nel Salón B, un accesu temporal pa los tamién temporales Salones C y D y una instalación de caltenimientu. Nel futuru, la fase final del desarrollu va tener la adición de dellos salones en mediu y una nueva terminal sur. Tamién, sol plan de desarrollu, construyéronse dos nuevos corredores pa "Ayudar na nuesa creciente demanda pal tráficu aereu" (MWAA 2005) y una espansión del Salón B utilizáu por munches aereollinies de baxu costu según llegaes internacionales. Los "Salones Entemedios" (Salones C y D) alluguen principalmente los vuelos d'United y American Airlines van ser baltaos pa construyir darréu un edificiu más ergonómicu. == Terminales == La terminal principal bandera de Dulles alluga la emisión de tickets, la recoyida d'equipaxes, el ''US Customs and Border Protection'', les puertes Z y otres instalaciones de soporte. Dende equí los pasaxeros pueden tomar salonos móviles escontra les sos escampaes, "plane mates" direutamente a los sos aviones o tomar la pasarela de pasaxeros a la escampada B. Los "plane mates" tamién s'utilicen pa tresportar pasaxeros que lleguen en vuelos internacionales direutamente al centru de inspaición ''US Customs and Border Protection'' allugáu na terminal principal. === Salones móviles === [[Ficheru:Mobile lounge at Dulles Airport.jpg|thumb|Un salón móvil llevando pasaxeros.]] Dulles ye unu de los pocos aeropuertos qu'utilicen el sistema de ''salonos móviles'' pal embarque y desembarque dende aviones. El "salón" consiste nun vagón de 56x16 pies montáu nuna tisoria d'un camión, capaz de tresportar 102 pasaxeros. Fueron diseñaos por [[Chrysler]] n'asociación con ''Budd Company''. Los medios de tresporte delles vegaes son moteyaos "buggies llunares" for l'apariencia similar de les sos ruedes coles de los [[LRV]]. El "Plane Mate" ye una variación evolucionada d'esti conceutu. La so apariencia ye similar a los salones móviles, pero pueden apaecer pola so cuenta en forma de héliz encaxando direutamente nun avión. Esto dexa a los pasaxeros baxase del avión direutamente y ser tresportáu a la terminal principal. Col serviciu de danzadera dende la terminal principal direutamente a la rampla d'aviones, los pasaxeros podríen evitar les grandes distancies andando a salvo de la meteoroloxía, ruiu y fumos nel tarmac. Pero l'apaición de les [[pontes d'embarque]] y la construcción de les escampaes entemedia menguaron les ventayes del sistema. Anguaño, l'aeropuertu utiliza 19 salones móviles pa tresferir pasaxeros ente les escampaes entemedies y escontra y dende l'edificiu de la terminal principal, m según 30 ''plane mates''. A toos diéronse-y nomes de les abreviatures postales de los 50 estaos, p.ej.: VA, MD, AK, etc. La MWAA entama retirar el sistema de salones móviles conxuntamente en favor d'un sistema de tren soterrañu y un sistema de pasarela soterraña (agora en service pa la escampada B), como parte d'un gran programa d'inxeniería que tamién va añedir una escampada a la terminal principal y dio al aeropuertu una cuarta pista d'aterrizaxe. Esta construcción ta teniendo llugar sol programa de Desarrollu de Dulles D2, nel que se van añedir 12 puertes adicionales a la Escampada B, según una torre de control de 315 pies construyida una milla al sur de l'actual torre ATC, operativa dende [[2006]]. Amás, va construyise la nueva Escampada C y el plan de construcción d'una quinta pista d'aterrizaxe adicional ta en procesu. === Terminal principal === [[Ficheru:Washington Dulles International Airport main terminal.jpg|thumb|El techu de la [[Terminal aeroportuaria|terminal]], suspendíu nuna [[catenaria]] curvada sobre l'área de comprobación d'equipaxes, por aciu una [[banda tesa]].]] La [[Terminal aeroportuaria|terminal]] principal foi reconocida en [[1966]] pol [[American Institute of Architects]] pol so conceutu de diseñu. El so techu apaez suspendíu formando una curva [[catenaria]], apurriendo un amplia área zarrada ensin nenguna columna. Pa llogralo, [[Eero Saarinen]] executó lo que foi la primera materialización de la [[tipoloxía estructural]] conocida como [[banda tesa]], de [[formigón pretensado]], nuna [[Cubierta (construcción)|cubierta d'edificación]]. Alluga la emisión de tickets, la receición d'equipaxes y les instalaciones d'información, según l'Edificiu de Llegaes Internacionales pal procesamientu de pasaxeros. Anque'l diseñu orixinal sigue intactu, la medría d'aereollinies de baxu costu y l'aumentu de los requisitos de seguridá causaron problemes funcionales, con llargues coles en puntos de comprobación de seguridá y situaciones multitudinaries nel más qu'afechu área de tickets mientres los picos d'arribación. Mientres les allegaes temporaes de viejes, la cola del puntu de control da la vuelta al área de tickets dafechu. Nestes instancies, dir dende'l final de la cola hasta'l principiu puede llevar ente 45 y 90 minutos. Les llinies de seguridá proyeutaes dixebraes pa "Pasaxeros Premium" dexa a los pasaxeros de primera Clase, Business y d'élite pa movese al traviés del control de seguridá más rápidu, sicasí. Hai dos conxuntos de puertes na terminal principal. Hai árees d'espera p'aereollinies qu'escarecen de puertes físiques permanentes y por tantu utilicen ''Plane Mates''. Tamién tán les apocayá abiertes Puertes "Z", qu'apurren serviciu a [[American Airlines]]. === Terminales Entemedies === Hai dos edificios de terminales entemedies: Unu contién los salones entemedios A y B y l'otru los salones entemedios C y D. Los salones C y D, completaos en [[1983]], fueron diseñaos pa ser un llugar temporal pa [[United Airlines]], qu'empezó con operaciones d'enllaz nel aeropuertu en [[1995]] (dempués del revesosu desentendimientu del so enllaz nel [[Aeropuertu Internacional Hopkins]]). La so sustitución ta en desarrollu. El Salón G, construyíu como un allugamientu temporal pa los vuelos d'United Express, baltóse. Los Salones A y B son los primeres de los Salones entemedios permanentes. == Aereollinies y destinos == === Destinos nacionales === [[Ficheru:KIAD001.jpg|thumb|Avión d'[[United Airlines]] nel aeropuertu.]] [[Ficheru:KIAD002.jpg|thumb|Sala D del aeropuertu.]] [[Ficheru:KIAD003.jpg|thumb|Sala D del aeropuertu.]] [[Ficheru:KIAD004.jpg|thumb|Pasiellu del aeropuertu.]] [[Ficheru:KIAD005.jpg|thumb|Sala C del aeropuertu.]] [[Ficheru:KIAD006.jpg|thumb|Tren interterminales nel aeropuertu.]] [[Ficheru:KIAD007.jpg|thumb|Tren interterminales nel aeropuertu.]] [[Ficheru:KIAD008.jpg|thumb|Terminal Principal del aeropuertu.]] [[Ficheru:KIAD009.jpg|thumb|Zona de documentación del aeropuertu.]] [[Ficheru:KIAD010.jpg|thumb|Bandes de reclamu nacional del aeropuertu.]] [[Ficheru:DC 08 2011 United IAD 3200.jpg|thumb|Variedá de [[Boeing 767|Boeing 767-300ER]] y [[Boeing 777|Boeing 777-200ER]] d'[[United Airlines]] na sala C en 2011.]] [[Ficheru:JA781A (6326858579).jpg|thumb|Un [[Boeing 777|Boeing 777-300ER]] d'[[All Nippon Airways]] rodando.]] [[Ficheru:N945AN (8129485668).jpg|thumb|Un [[Boeing 737-800]] d'[[American Airlines]] rodando.]] [[Ficheru:OE-LAY (8129483498).jpg|thumb|Un [[Boeing 767|Boeing 767-300ER]] d'[[Austrian Airlines]] aterrizanfo na pista 19C/1C.]] [[Ficheru:ZS-SXA (8129453979).jpg|thumb|Un [[Airbus A340-300]] de [[South African Airways]] na Sala A.]] [[Ficheru:D-ABTK (7354219248).jpg|thumb|Un [[Boeing 747-400]] de [[Lufthansa]] rodando con fuerte agua.]] [[Ficheru:G-VELD (8129454829).jpg|thumb|Un [[Airbus A340-300]] de [[Virgin Atlantic Airways]] na Sala A.]] [[Ficheru:United Airlines - N776UA (8411650095).jpg|thumb|Un [[Boeing 777|Boeing 777-200]] d'[[United Airlines]] aterriza na pista 1C/19C.]] {{Airport-dest-list |{{Bandera|USA}} [[Alaska Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]] |{{Bandera|USA}} [[American Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|Charlotte]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]] (remata'l 19 d'avientu de 2018)<ref>{{cita web |títulu=United adding Miami-Washington Dulles flights as American drops route|url=https://www.usatoday.com/story/travel/flights/todayinthesky/2018/07/30/united-airlines-washington-dulles-hub-gets-non-stop-miami/863749002/ |fechaaccesu=31 de xunetu de 2018}}</ref> |{{Bandera|USA}} [[Envoy|American Eagle]] | [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|Charlotte]] |{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] | [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]] |{{Bandera|USA}} [[Delta Connection]] | [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York-JFK]] |{{Bandera|USA}} [[Frontier Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]], [[Aeropuertu Internacional de Tulsa|Tulsa]]<br> '''Estacional:''' [[Aeropuertu de Colorado Springs|Colorado Springs]] |{{Bandera|USA}} [[JetBlue Airways]] | [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York-JFK]] |{{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|Fort Lauderdale]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]] |{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]], [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago-O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional de Fort Lauderdale-Hollywood|Fort Lauderdale]], [[Aeropuertu Internacional Bradley|Hartford]], [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|Honolulu]], [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston-Intercontinental]], [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas]], [[Aeropuertu Internacional de los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]], [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|Nueva Orleans]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor]], [[Jetport Internacional de Portland|Portland (ME)]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|Raleigh/Durham]], [[Aeropuertu Internacional de Sacramentu|Sacramentu]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]], [[Aeropuertu Internacional de Tampa|Tampa]] <br> '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Charleston|Charleston (SC)]], [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|Cleveland]], [[Aeropuertu Rexonal del Condáu de Eagle|Eagle/Vail]], [[Aeropuertu Rexonal de Yampa Valley|Hayden/Steamboat Springs]], [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu Internacional de Jacksonville|Jacksonville]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]] (reinicia'l 19 d'avientu de 2018)<ref>{{cita web |títulu=United to add IAD to Mia service|url=https://hub.united.com/united-domestic-route-dulles-miami-2591224990.html|website=hub - United|fechaaccesu=30 de xunetu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional de Nashville|Nashville]], [[Aeropuertu Internacional de Norfolk|Norfolk]], [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|Pittsburgh]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]] |{{Bandera|USA}} [[United Airlines|United Express]] | [[Aeropuertu Internacional d'Albany|Albany]], [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]], [[Aeropuertu Internacional Buffalo Niagara|Buffalo]], [[Burlington (Vermont)|Burlington]], [[Aeropuertu Internacional de Charleston|Charleston (SC)]], [[Aeropuertu Yeager|Charleston (WV)]], [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|Charlotte]], [[Charlottesville (Virxinia)|Charlottesville (VA)]], [[Aeropuertu Rexonal Harrison/Marion|Clarksburg (WV)]], [[Aeropuertu Metropolitanu de Chattanooga|Chattanooga]] (empecipia'l 4 d'ochobre de 2018),<ref name="EWRUACuts">{{cita web |títulu=United adjusts Newark domestic network from Oct 2018|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/278601/united-adjusts-newark-domestic-network-from-oct-2018/ |fechaaccesu=13 de mayu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago-O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Cincinnati/Norte de Kentucky|Cincinnati]], [[Aeropuertu Internacional de Cleveland-Hopkins|Cleveland]], [[Aeropuertu Metropolitanu de Columbia|Columbia (SC)]], [[Aeropuertu Internacional de Puertu Columbus|Columbus–Glenn]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas-Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Dayton|Dayton]], [[Aeropuertu Internacional de Detroit|Detroit]], [[Aeropuertu Rexonal de Fayetteville|Fayetteville (NC)]], [[Aeropuertu Internacional de Filadelfia|Filadelfia]], [[Aeropuertu Internacional Gerald R. Ford|Grand Rapids]], [[Aeropuertu Internacional Piedmont Triad|Greensboro]], [[Aeropuertu Internacional de Greenville-Spartanburg|Greenville/Spartanburg]], [[Aeropuertu Internacional de Harrisburg|Harrisburg]], [[Aeropuertu Internacional Bradley|Hartford]], [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston-Intercontinental]], [[Aeropuertu Internacional de Huntsville|Huntsville]], [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu Rexonal Ithaca Tompkins|Ithaca]] (empecipia'l 4 d'ochobre de 2018),<ref name="EWRUACuts"/> [[Aeropuertu Internacional de Jacksonville|Jacksonville]], [[Aeropuertu Internacional de Kansas City|Kansas City]], [[Aeropuertu McGhee Tyson|Knoxville]], [[Aeropuertu de Greenbrier Valley|Lewisburg (WV)]], [[Aeropuertu Internacional de Louisville|Louisville]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-St. Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional de Nashville|Nashville]], [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]], [[Aeropuertu Internacional de Norfolk|Norfolk]], [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|Nueva Orleans]], [[Aeropuertu LaGuardia|Nueva York-LaGuardia]], [[Aeropuertu Will Rogers World|Oklahoma City]], [[Aeropuertu Internacional de Pittsburgh|Pittsburgh]], [[Aeropuertu Internacional de Plattsburgh|Plattsburgh]], [[Jetport Internacional de Portland|Portland (ME)]], [[Aeropuertu T. F. Green|Providence]], [[Aeropuertu Internacional de Raleigh-Durham|Raleigh]], [[Aeropuertu Internacional de Richmond|Richmond]], [[Aeropuertu Rexonal de Roanoke|Roanoke]], [[Aeropuertu Internacional de Greater Rochester|Rochester (NY)]], [[Aeropuertu Internacional de San Antonio|San Antonio]], [[Aeropuertu Internacional Lambert|San Luis]], [[Aeropuertu Internacional de Savannah/Hilton Head|Savannah]], [[Aeropuertu Rexonal de Shenandoah Valley|Shenandoah Valley]], [[Aeropuertu de University Park|State College (PA)]], [[Aeropuertu Syracuse Hancock|Siracusa]], [[Aeropuertu Internacional de Wilkes-Barre/Scranton|Wilkes–Barre/Scranton]] (empecipia'l 4 d'ochobre de 2018),<ref name="EWRUACuts"/> [[Aeropuertu Internacional de Wilmington|Wilmington (NC)]] }} === Destinos internacionales === {|{{tablaguapa}} style="font-size: 85%" width="850" align=center !rowspan="1"|Ciudaes per país||rowspan="1"|Nome del Aeropuertu||rowspan="1"|Aereollinies |- !colspan="6"|[[América del Norte]] |- |colspan="5"|{{CAN}} |- |[[Montreal]]||[[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines|United Express]] |- |[[Ottawa]]||[[Aeropuertu Internacional de Ottawa]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines|United Express]] |- |[[Vancouver]]||[[Aeropuertu Internacional de Vancouver]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |rowspan="2"| [[Toronto]] |[[Aeropuertu Toronto City Centre]]||{{Bandera|CAN}} [[Porter Airlines]] |- |[[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines|United Express]] |- |colspan="5"|{{MEX}} |- |[[Cancún]]||[[Aeropuertu Internacional de Cancún]]|| {{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |[[Ciudá de Méxicu]]||[[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu]]||{{Bandera|MEX}} [[Aeroméxico]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |[[San José del Cabo]]||[[Aeropuertu Internacional de Los Cabos]]|| {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- !colspan="6"|[[América Central|Centroamérica]] y [[Caribe (rexón)|El Caribe]] |- |colspan="5"|{{ARU}} |- |[[Oranxestad (Aruba)|Oranxestad]]||[[Aeropuertu Internacional Reina Beatriz]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{BAH}} |- |[[Nasáu]]||[[Aeropuertu Internacional Lynden Pindling]]|| {{Bandera|USA}} [[United Airlines|United Express]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{CRC}} |- |[[San José (Costa Rica)|San José]]||[[Aeropuertu Internacional Juan Santamaria]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] / {{Bandera|CRI}} [[Volaris Costa Rica]] |- |colspan="5"|{{SLV}} |- |[[San Salvador]]||[[Aeropuertu Internacional d'El Salvador]]|| {{Bandera|SLV}} [[Avianca (El Salvador)|Avianca Salvador]] / {{Bandera|CRI}} [[Volaris Costa Rica]] |- |colspan="5"|{{GUA}} |- |[[Ciudá de Guatemala]]||[[Aeropuertu Internacional La Aurora]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{CAY}} |- |[[George Town (Islles Caimán)|George Town]]||[[Aeropuertu Internacional Owen Roberts]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{Bandera2|Islles Turques y Caicos}} |- |[[Providenciales]]||[[Aeropuertu Internacional de Providenciales]]|||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{Bandera2|Islles Vírxenes Americanes}} |- |[[Saint Thomas (Islles Virxes)|Saint Thomas]] ||[[Aeropuertu Internacional Cyril E. King]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{JAM}} |- |[[Montego Bay]]||[[Aeropuertu Internacional Sir Donald Sangster]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{PAN}} |- |[[Ciudá de Panamá]]||[[Aeropuertu Internacional de Tocumen]]||{{Bandera|PAN}} [[Copa Airlines]] |- |colspan="5"|{{Bandera|Puertu Ricu}} [[Puertu Ricu]] |- |[[San Xuan (Puertu Ricu)|San Xuan]]||[[Aeropuertu Internacional Luis Muñoz Marín]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{DOM}} |- |[[Punta Cana]]||[[Aeropuertu Internacional de Punta Cana]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{SXM}} |- |[[Philipsburg]]||[[Aeropuertu Internacional Princesa Xuliana]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- !colspan="6"|[[América del Sur|Sudamérica]] |- |colspan="5"|{{BOL}} |- |[[La Paz (Bolivia)|La Paz]]||[[Aeropuertu Internacional El Alto]]||{{Bandera|COL}} [[Avianca]] |- |colspan="5"|{{BRA}} |- |[[São Paulo]]||[[Aeropuertu Internacional de São Paulo-Guarulhos]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{COL}} |- |[[Bogotá]]||[[Aeropuertu Internacional El Dorado]]||{{Bandera|COL}} [[Avianca]] |- !colspan="6"|[[Europa]] |- |colspan="5"|{{GER}} |- |[[Frankfurt del Main]]||[[Aeropuertu de Frankfurt del Main]]||{{Bandera|GER}} [[Lufthansa]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |[[Múnich]]||[[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss|Aeropuertu Internacional de Múnich]]||{{Bandera|GER}} [[Lufthansa]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{Bandera|Austria}} [[Austria]] |- |[[Viena]]||[[Aeropuertu de Viena-Schwechat]]||{{Bandera|Austria}} [[Austrian Airlines]] |- |colspan="5"|{{BEL}} |- |[[Bruxeles]]||[[Aeropuertu de Bruxeles]]|| {{Bandera|BEL}} [[Brussels Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|DAN}} [[Primer Air]] (empecipia'l 2 de xunu de 2019)<ref>{{cita web |url=https://www.usatoday.com/story/travel/flights/todayinthesky/2018/08/21/primer-air-o-s-flight-schedule-routes-europe/1050161002/?utm_medium=FeedBlitzRss |títulu=$149 Europe fares: Primer Air adds three new O.S. routes |publicación=USA Today |fechaaccesu=21 d'agostu de 2018}}</ref> / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{Bandera|DAN}} [[Dinamarca]] |- |[[Copenḥague]]||[[Aeropuertu de Copenḥague-Kastrup]]||{{Bandera|DAN}} [[Scandinavian Airlines System]] |- |colspan="5"|{{SCT}} |- |[[Edimburgu]]||[[Aeropuertu d'Edimburgu]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{ESP}} |- |[[Barcelona]]||[[Aeropuertu de Barcelona-El Prat]]|| {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Madrid]]||[[Aeropuertu de Madrid-Barajas]]|| {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{FRA}} |- |[[París]]||[[Aeropuertu de París-Charles de Gaulle]]||{{Bandera|FRA}} [[Air France]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{IRL}} |- |[[Dublín]]||[[Aeropuertu de Dublín]]|| {{Bandera|IRL}} [[Aer Lingus]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{ISL}} |- |[[Reikiavik]]||[[Aeropuertu Internacional de Keflavík]]||{{Bandera|ISL}} [[Icelandair]] |- |colspan="5"|{{ITA}} |- |[[Roma]]||[[Aeropuertu de Roma-Fiumicino]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{NED}} |- |[[Ámsterdam]]||[[Aeropuertu d'Ámsterdam-Schiphol]]||{{Bandera|NED}} [[KLM Royal Dutch Airlines|KLM]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{PRT}} |- |[[Lisboa]]||[[Aeropuertu de Lisboa]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{UK}} |- |rowspan="2"|[[Londres]]||[[Aeropuertu de Londres-Heathrow]]|| {{Bandera|UK}} [[British Airways]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] / {{Bandera|UK}} [[Virgin Atlantic Airways]] |- | [[Aeropuertu de Londres-Stansted]] ||{{Bandera|DAN}} [[Primer Air]] |- |colspan="5"|{{RUS}} |- |[[Moscú]]||[[Aeropuertu Internacional de Moscú-Sheremétievo|Aeropuertu Internacional de Sheremétievo]]||{{Bandera|RUS}} [[Aeroflot]] |- |colspan="5"|{{CHE}} |- |[[Xinebra]]||[[Aeropuertu Internacional de Xinebra]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |[[Zúrich]]||[[Aeropuertu Internacional de Zúrich]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{TUR}} |- |[[Istambul]]||[[Aeropuertu Internacional Atatürk]]||{{Bandera|TUR}} [[Turkish Airlines]] |- !colspan="6"|[[África]] |- |colspan="5"|{{ETH}} |- |[[Adís Abeba]]||[[Aeropuertu Internacional de Bole]]||{{Bandera|ETH}} [[Ethiopian Airlines]] |- |colspan="5"|{{GHA}} |- |[[Accra]]||[[Aeropuertu Internacional de Kotoka]]||{{Bandera|ZAF}} [[South African Airways]] |- |colspan="5"|{{MAR}} |- |[[Casablanca]]||[[Aeropuertu Internacional Mohammed V]]||{{Bandera|MAR}} [[Royal Air Maroc]] |- |colspan="5"|{{SEN}} |- |[[Dakar]]||[[Aeropuertu Internacional de Dakar-Yoff/Léopold Sédar Senghor|Aeropuertu Internacional de Dakar]]||{{Bandera|ZAF}} [[South African Airways]] |- |colspan="5"|{{ZAF}} |- |[[Johannesburgu]]||[[Aeropuertu Internacional de Johannesburgu-Oliver Reginald Tambo|Aeropuertu Internacional de Johannesburgu]]||{{Bandera|ZAF}} [[South African Airways]] (Vía [[Aeropuertu Internacional de Dakar-Yoff/Léopold Sédar Senghor|DKR]]) |- !colspan="6"|[[Asia]] |- |colspan="5"|{{SAU}} |- |[[Riyad]]||[[Aeropuertu Internacional Rei Khalid]]||{{Bandera|SAU}} [[Saudi Arabian Airlines]] |- |[[Yida]]||[[Aeropuertu Internacional Rei Abdulaziz]]||{{Bandera|SAU}} [[Saudi Arabian Airlines]] |- |colspan="5"|{{CHN}} |- |[[Beixín]]||[[Aeropuertu Internacional de Beixín-Capital]]||{{Bandera|CHN}} [[Air China]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{KOR}} |- |[[Seúl]]||[[Aeropuertu Internacional d'Incheon]]||{{Bandera|KOR}} [[Korean Air]] |- |colspan="5"|{{UAE}} |- |[[Abu Dhabi]]||[[Aeropuertu Internacional d'Abu Dhabi]]||{{Bandera|EAX}} [[Etihad Airways]] |- |[[Dubái]]||[[Aeropuertu Internacional de Dubái]]||{{Bandera|EAX}} [[Emirates]] |- |colspan="5"|{{HKG}} |- |[[Ḥong Kong]]||[[Aeropuertu Internacional de Hong Kong]]||{{Bandera|HKG}} [[Cathay Pacific]] |- |colspan="5"|{{IND}} |- |[[Nueva Delhi]]||[[Aeropuertu Internacional Indira Gandhi]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- |colspan="5"|{{ISR}} |- |[[Tel Aviv]]||[[Aeropuertu Internacional Ben Gurión]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] (empecipia'l 22 de mayu de 2019)<ref>{{cita web |títulu=United Airlines Announces New Nonstop Service Between Washington, D.C. and Tel Aviv| url=https://hub.united.com/-new-nonstopd--and-tel-aviv-2592103601.html|fechaaccesu=2 d'agostu de 2018}}</ref> |- |colspan="5"|{{JPN}} |- |[[Tokiu]]||[[Aeropuertu Internacional de Narita]]||{{Bandera|JPN}} [[All Nippon Airways]] / {{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5" |{{QAT}} |- |[[Doḥa]]||[[Aeropuertu Internacional Hamad]]||{{Bandera|QAT}} [[Qatar Airways]] |} === Destinos Estacionales === {|{{tablaguapa}} style="font-size: 85%" width="800" align=center !rowspan="1"|Ciudaes per país||rowspan="1"|Nome del Aeropuertu||rowspan="1"|Aereollinies |- !colspan="5"|[[Norteamérica]] |- |colspan="5"|{{CAN}} |- |[[Québec (ciudá)|Ciudá de Québec]]||[[Aeropuertu internacional Jean-Lesage de Québec]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines|United Express]] |- |[[Halifax]]||[[Aeropuertu Internacional de Halifax-Stanfield]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines|United Express]] |- |[[Vancouver]]||[[Aeropuertu Internacional de Vancouver]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{MEX}} |- |[[Cancún]]||[[Aeropuertu Internacional de Cancún]]||{{Bandera|USA}} [[Delta Air Lines]] / {{Bandera|USA}} [[Frontier Airlines]] |- !colspan="5"|[[Centroamérica]] y [[El Caribe]] |- |colspan="5"|{{BAH}} |- |[[Nasáu]]||[[Aeropuertu Internacional Lynden Pindling]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines|United Express]] |- |colspan="5"|{{JAM}} |- |[[Montego Bay]]||[[Aeropuertu Internacional Sangster]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{DOM}} |- |[[Punta Cana]]||[[Aeropuertu Internacional de Punta Cana]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- !colspan="6"|[[Europa]] |- |colspan="5"|{{BEL}} |- |[[Bruxeles]]||[[Aeropuertu de Bruxeles-National]]||{{Bandera|BEL}} [[Brussels Airlines]] |- |colspan="5"|{{ESP}} |- |[[Barcelona]]||[[Aeropuertu Internacional El Prat]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |[[Madrid]]||[[Aeropuertu Adolfo Suárez Madrid-Barajas]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{IRL}} |- |[[Dublín]]||[[Aeropuertu de Dublín]]||{{Bandera|IRL}} [[Aer Lingus]] |- |colspan="5"|{{ITA}} |- |[[Roma]]||[[Aeropuertu de Roma-Fiumicino]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{POR}} |- |[[Lisboa]]||[[Aeropuertu Internacional de Lisboa]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |colspan="5"|{{UK}} |- |[[Mánchester]]||[[Aeropuertu de Mánchester]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |} === Carga === [[Ficheru:KIAD011.jpg|thumb|Un [[Antonov An-124]] nel aeropuertu.]] {{Airport-dest-list | [[FedEx|FedEx Express]] | [[Aeropuertu Internacional d'Indianapolis|Indianapolis]], [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]], [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York–JFK]] | [[FedEx|FedEx Feeder]]<br>{{nowrap|operáu por [[Mountain Air Cargo]]}} | [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]] | [[United Parcel Service|UPS Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Louisville|Louisville]] }} == Salones d'aereollinies == * [[Air France]] operat un Salón de Salíes na Escampada, opuestu al B46. * [[All Nippon Airways]] opera'l Salón Club ANA Fuji na Escampada B, opuestu al B46. * [[American Airlines]] opera un salón de admirantes na Escampada opuestu al D26. * [[British Airways]] opera un Salón Terraza y un Salón de primera Clase na Escampada D opuesta al D19. * [[Delta Air Lines]]-[[KLM]] opera un Salón na Escampada B opuestu al B20. * [[United Airlines]] opera trés salonos nes Escampaes C y D opuestos a C8, C16 y D7. * [[Virgin Atlantic]] opera un clud na Escampada B opuestu al B32. Los miemtros de Star Alliance ensin un salón ufierten accesu a los salones d'alfombra colorada d'United, ente qu'otres aereollinies que nun operen nun salón de la so propiedá ufierten accesu a salones d'aereollinies acomuñaes. == Tresporte dende y escontra l'aeropuertu == [[Ficheru:Dulles Airport.jpg|thumb|300px|Semeya aérea.]] Puede aportase a Dulles al traviés de la [[carretera d'accesu a Dulles]]. Anguaño, el [[metro de Washington]] namái ufierta un metrobus, el númberu 5A, pero una nueva llinia de metro, la [[Llinia Gris (Metro de Washington)|Llinia Gris]], va coneutar Dulles y Washington en [[2015]]. L'autobús 5A fai poques paraes hasta llegar a Washington, ente les que tán la de Herndon-Monroe o la parada de metro [[Rosslyn (Washington Metro)|Rosslyn]] en Arlington, Virxinia. L'autobús númberu 950 de la compañía Fairfax Connector lleva a los pasaxeros dende Reston (Virxinia) hasta la estación de Herdon-Monroe, onde pueden coyer el 5A. Una forma más cara de llegar al aeropuertu ye l'autobús Washington Flyer que circula cada 30 minutos dende l'aeropuertu hasta la parada de metro [[West Falls Church-VT/UVA (Washington Metro)|West Falls Church-VT/UVA]]. Mientres munchos años, los [[autobuses Greyhound]] dieron serviciu al aeropuertu dende ciudaes de Virxinia: Harrisonburg, Charlottesville (dende la estación d'autobuses y dende la estación de [[Amtrak|tren]]), Staunton y Roanok. El serviciu atayóse na seronda de 2005. == Accidentes ya incidentes == El [[1 d'avientu]] de [[1974]], un vuelu empobináu a Dulles, el ''Vuelu 514 de la TWA'', estrellar nel Monte Weather. El [[18 de xunu]] de [[1994]], un [[Learjet 25]] operáu pol tresportista [[Méxicu|mexicanu]] [[TAESA]] estrellar nos árboles mientres s'averaba al aeropuertu del sur. Morrieron dolce persones. Los pasaxeros taben volando p'asistir a la [[Copa Mundial de Fútbol de 1994]] que se taba apostando en [[Washington D.C.]] Un vuelu dende Dulles, el [[Vuelu 77]] d'American Airlines, foi estrelláu por terroristes n'[[El Pentágonu]] el [[11 de setiembre]] de [[2001]]. El [[25 de mayu]] de [[2007]], el ''Vuelu 897 d'United Airlines'', un vuelu de Dulles a Beixín, esperimentó una quema nel motor nel despegue. El vuelu volvió a Dulles aterrizando de manera segura. Nun hubo fatalidaes o mancaes ente los pasaxeros y la tripulación. == Dulles na ficción == L'aeropuertu Dulles foi l'escenariu de munches películes basaes en Washington, empezando pocu dempués de l'apertura del aeropuertu cola película de [[Cine en 1964|1964]] ''[[Siete Díes en mayu]]''. La [[película d'aición]] ''[[Die Hard 2]]'' ta asitiada principalmente nel Aeropuertu Dulles. L'argumentu de la película inclúi tomar del poder de la torre de control del aeropuero y de los sistemes de comunicación per parte de terroristes, conducíos pol Coronel Stuart ([[William Sadler]]), que darréu utiliza l'equipamientu pa prevenis a les aereollinies d'aterrizar, demostrando les consecuencies confundiendo a un avión y estrellándose na pista. Esto ye asina hasta que llega'l policía de [[Nueva York]] [[John McClane]] ([[Bruce Willis]]) pa para-yos d'estrellar más aviones, unu de los cualos lleva a la so muyer a bordu. Esta película nun foi rodada en Dulles, los sustitutos fueron l'[[Aeropuertu Internacional de Los Angeles]] (LAX) y el yá zarráu [[Aeropuertu Internacional Stapleton]] en [[Denver]]. Una inconsistencia notada ye la esistencia de cabines de teléfonu de ''Pacific Bell'' na terminal principal (la compañía de teléfonos que sirvía en Dulles nesi momentu yera ''GTE'' y el territoriu más cercanu de PacBell taba a miles de quilómetros). Parte del thriller ''[[The Package]]'' (protagonizada por [[Gene Hackman]] y [[Tommy Lee Jones]]) tien llugar en Dulles. Sicasí, el sustitutu de Dulles esta vegada foi l'[[Aeropuertu Internacional Chicago-O'Hare]]. Porciones de los trés remortines de la [[Cine de catástrofes|película de catrástrofes]] ''[[Aeropuertu (película)|Aeropuertu]]'' foi rodadad en Dulles: ''[[Airport 1975]]'', con [[Charlton Heston]], [[Karen Black]] y [[George Kennedy]], ''[[Airport '77]]'', con [[Jack Lemmon]], [[Christopher Lee]] y [[George Kennedy]] y ''[[El Concorde: Aeropuertu 79]]''. La novela de [[Tom Clancy]], ''[[La Caza del Ochobre Colorado]]'' noma a Dulles en delles partes como cuando los sobrevivientes del [[Ochobre Colorado]] son embarcaos de vuelta a [[Rusia]] y cuando Jack Ryan, el protegonista, vuala de vuelta a la so casa. Dulles tamién sirvió como sustitutu pal aeropuertu de Nueva York, na comedia de [[Cine en 1999|1999]], ''[[Fuercies de la Naturaleza]]''. Mientres tán nel aeropuertu de Nueva York, reconozse la terminal principal. Numberosos episodios de ''[[The X-Files]] '' muetran l'aición teniendo llugar nel Aeropuertu de Dulles. L'Aeropuertu de Dulles apaeció nun episodiu de [[The Simpsons]], cuando la familia gana un viaxe a capitol city. L'Aeropuertu Bayview en [[Need for Speed: Underground 2]] ye una copia de la terminal principal del Aeropuertu Dulles. == Aeropuertos cercanos<ref>{{cita web |url=https://www.aeropuertos.net/aeropuerto-internacional-washington-dulles/|títulu=Aeropuertu Internacional Washington-Dulles (IAD)|fecha = mayu de 2017 |fechaaccesu=19 de mayu de 2017 |formatu= }}</ref> == * [[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington]] (37km) * [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington]] (71km) * [[Aeropuertu Rexonal de Hagerstown]] (87km) * [[Aeropuertu de Charlottesville-Albemarle]] (125km) * Aeropuertu de Staunton (147km) == Ver tamién == * [[Aeropuertu Nacional Ronald Reagan de Washington]] * [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington]] * [[Aeropuertos del mundu]] * [[Aeropuertos de los Estaos Xuníos|Aeropuertos d'Estaos Xuníos]] * [[Aeropuertos más importantes d'Estaos Xuníos]] == Referencies == {{llistaref}} * ''El [[Washington Post]]'': [http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A60742-2004Sep29.html Independence Air lleva enforma tráficu a Dulles] * [http://www.wmata.com/ Washington Metropolitan Area Transit Authority] — The schedule for the # 5A Metrobus from Washington to Dulles International Airport ($3.00 one-way fare to airport). * [http://www.flydulles.com/iad/washington-flyer-taxi-service Washington Flyer] — The schedule for the luxury coach bus service between West Falls Church Metro Station and Dulles International Airport ($9.00 one-way fare to airport). * [http://www.fairfaxcounty.gov/connector/ Fairfax Connector] — The schedules for # 950 and # RIBS 2 buses connecting to Herndon-Monroe transfer station to meet the # 5A Metrobus to Dulles International Airport ($3.00 one-way fare to airport by using a free transfer between bus lines). These schedules can be found under the heading of "North County" bus schedules. * [http://www.virtualtravelog.net/entries/000024.html The Mobile Lounges at Dulles International Airport] * [[Internet Archive]]: [http://www.archive.org/audiu/audiu-details-db.php?collectionid=dedulles&collection=opensource_audiu Dwight D. Eisenhower dedicates Dulles Airport - 1962] (audiu) == Enllaces esternos == {{Commonscat-inline}} {{Wikivoyage}} * [http://www.flydulles.com/iad/spanish-espa%C3%B1ol Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles] * [http://www.dot.gov/ Sitiu oficial del Departamentu de Transportación de los Estaos Xuníos] (n'inglés) * [http://www.faa.gov/ Alministración Federal d'Aviación] (n'inglés) * [https://aeronav.faa.gov/d-tpp/1810/05100AD.PDF Diagrama del aeropuertu de la FAA] ([[PDF]]), n'efeutu el [[13 de setiembre]] de [[2018]] * {{FAA-procedures|IAD}} * {{WAD|KIAD}} * {{NWS-actual|KIAD}} * {{FR|KIAD}} * {{AirNav|KIAD}} * {{GCM|KIAD}} * {{ASN|IAD}} * {{US-airport|IAD}} {{Tradubot|Aeropuerto Internacional de Washington-Dulles}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos internacionales d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Aeropuertos inauguraos en 1962|Wash]] [[Categoría:Washington D. C.]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 21335rpux3rujbbzzglbo18ksduiod3 0 153459 3709384 3708105 2022-08-18T13:57:18Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{edificiu |minimapa=Alaska }} L''''Aeropuertu Internacional Ted Stevens Anchorage''' o '''Aeropuertu Internacional de Anchorage''' {{códigos aeroportuarios}} ye un aeropuertu importante nos EE.XX. del estáu d'[[Alaska]], asitiáu a siete quilómetros al suroeste del centru d'[[Anchorage]]. Construyíu en 1951 como Aeropuertu Internacional de Anchorage, foi rebautizado, pola Llexislatura d'Alaska, pa honrar al senador [[Ted Stevens]]. Ye'l segundu centru más grande d'[[Alaska Airlines]], dempués de [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle]]. Tamién ye un importante centru de carga y, a partir de 2008, allúgase como'l sestu aeropuertu más ocupáu del mundu pol tráficu de carga, dempués de [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]], [[Aeropuertu Internacional de Hong Kong|Hong Kong]], [[Aeropuertu Internacional de Shanghai-Pudong|Shanghai]], [[Aeropuertu Internacional d'Incheon|Seúl]] y [[Aeropuertu de París-Charles de Gaulle|París-Charles de Gaulle]]. La mayoría de les principales operadores de pasaxeros EE.XX. pasen por Anchorage, la mayoría de les operaciones de vuelu de pasaxeros por [[Alaska Airlines]] y dende [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle]] (un promediu de 20 vuelos per día) y [[Fairbanks]] (un promediu de 13 vuelos per día). Anchorage foi una escala común pa los pasaxeros que volaron al este d'[[Asia]] dende 1960 hasta la década de 1980 porque l'espaciu aereu chinu y soviéticu taben fuera de les llendes y porque la primer xeneración de jets y aviones de fuselaxe anchu, nun tenía'l rangu de volar ensin escales al traviés del océanu Pacíficu. Dellos aviones de pasaxeros sigue parada en Anchorage en vuelos ente Asia y l'este d'Estaos Xuníos. Los tresportistes de carga, que se beneficien de los segmentos de ruta curtia, siguen utilizando con frecuencia l'aeropuertu de Anchorage. El [[Aeropuertos por tráficos de pasaxeros|tráficu de pasaxeros]] del Aeropuertu Internacional Ted Stevens de Anchorage asitióse en redol a los cinco millones nos postreros 10 años, salvu en [[2002]], cuando l'aeropuertu sufrió una cayida del 13% nel tráficu. [[Fairbanks]] y [[Juneau]] son los aeropuertos más allegaos dempués d'ésti anque nengún llogró más de mediu millón de pasaxeros l'añu pasáu. El tráficu más abondosu nel Aeropuertu de Anchorage ye nos meses de branu (xunu, xunetu y agostu) cuando'l númberu de pasaxeros ye'l doble qu'ente ochobre y abril. [[FedEx Express]] y [[UPS Airlines]] operen, como les principales exes del Aeropuertu Internacional de Anchorage, dende y escontra l'Alloñáu Oriente. [[NWA|NWA Cargo]] utiliza pa operar un centru importante nel aeropuertu hasta'l [[28 d'avientu]] de [[2009]] cuando se cerraron toles operaciones pal Noroeste de carga en tolos aeropuertos. [[FedEx Express]] ye'l centru de carga más grande nel Aeropuertu y puede remanar hasta 13.400 paquetes per hora, qu'empleguen a más de 1.200 persones y apurrir un sistema completu de despachu d'aduana. [[United Parcel Service]] remana cerca de 5.000 paquetes per hora. Dambes compañíes preven una gran crecedera nel tráficu nos próximos años como'l comerciu con [[China]] y otros países del Estremu Oriente. El Serviciu Postal d'[[Estaos Xuníos]] tamién opera nuna instalación del aeropuertu. Los procesos de correspondencia y paquetes empobinaos escontra y dende toles ciudaes d'[[Alaska]] pasen por esti aeropuertu d'[[Anchorage]]. L'Aeropuertu de Anchorage ye tamién concebíu como un futuru puntu de conexón pal tráficu aereu del Alloñáu Oriente rusu. Mientres la temporada de branu de [[2008]], hubo un vuelu selmanal a [[Rusia]] con [[Vladivostok Air]]. Amás, hai planes p'amestar vuelos a [[Islla de Sajalín|Sakhalin]] pa satisfaer les demandes de les compañíes petroleres estauxunidenses. Munchos de los trabayadores de la Turria Norte d'Alaska (''Alaska North Slope'') que viven, yá seya en Anchorage o n'otru llugar de los 48 estaos que vuelen al traviés del aeropuertu, a los sos puestos de trabayu en [[Prudhoe Bay]]. L'estremu oriental del sur de la pista del aeropuertu coneutar a la Base Aérea de la Guardia Nacional Kulis, que s'alcuentra en terrenes arrendaos pol aeropuertu. == Instalaciones y aviones == El trazáu de la pista nel Aeropuertu Internacional Ted Stevens cubre 4.500 acres (1.821 hai) y tien tres pistes d'aterrizaxe asfaltada: * 7L/25R que mide 10.600 x 150 pies (3.231 x 46 m). * 7R/25L a 10.900 x 150 pies (3.322 x 46 m) * 14/32 en 11 584 x 150 pies (3.531 x 46 m). Pal añu [[2006]], l'aeropuertu tuvo 289.472 operaciones de les aeronaves, un promediu de 793 per día: 37% previstu de l'aviación comercial, 35% polo xeneral, el 27% de taxi aereu y 1% militar. Hai 169 aeronaves con base nesti aeropuertu: 59% de motores multi-, los helicópteros 27%, 11% militares y 3% aviones privaos. La [[Alministración Federal d'Aviación|FAA]] previo'l númberu d'operaciones totales pal añu [[2011]] de 261.375. Pal añu [[2030]] esti númberu espérase qu'aumente de 334.279 a 918.882 operaciones per día. Pal periodu de 12 meses termináu'l 31 d'avientu de 2009, l'aeropuertu tuvo un total de 2.102.088 pasaxeros embarcaos dir al traviés de los terminales. == Aereollinies y destinos==<!-- This section is linked from [[Alaska]] --> {{airport-dest-list |3rdcoltitle = Concourse | [[Air Canada]] |'''En Temporada''': Vancouver | B | [[Alaska Airlines]] | [[Islla Adak|Adak Island]], Barrow, Bethel, Chicago-O'Hare, Cordova, Fairbanks, Honolulu, Juneau, Ketchikan, Kodiak, Kotzebue, Nome, Portland (OR), Deadhorse/Prudhoe Bay, Seattle/Tacoma <br /> '''Chárter''': Rede Dog Mine <br /> '''En Temporada''': Denver, Dillingham, Kahului, King Salmon, Los Angeles, San Francisco | C | [[American Airlines]] |'''En Temporada''': Chicago-O’Hare, Dallas/Fort Worth | B | [[Condor Flugdienst|Condor]] |'''Temporada''': Frankfurt | N International | [[United Airlines]] | Denver | B | [[Delta Air Lines]] | Minneapolis/St. Paul, Salt Lake City <br /> '''Temporada''': Atlanta, Detroit | B | [[Yera Alaska]] | Aniak, Bethel, Cordova, Emmonak, Fairbanks, Galena, Homer, Kenai, Kodiak, St. Mary’s, Valdez, Unalakleet | A | [[Frontier Airlines]] |'''Temporada''': Denver | B | [[Grant Aviation]] | Emmonak, Kenai, Kodiak, Homer, Valdez | L | [[JetBlue Airways]] | '''Temporada''': Long Beach [empieza 27 de Mayu]<ref>{{Enllaz rotu|1=http://investor.jetblue.com/phoenix.zhtml?c=131045&p=irol-newsArticle&ID=1487912&highlight= |2=http://investor.jetblue.com/phoenix.zhtml?c=131045&p=irol-newsArticle&ID=1487912&highlight= |bot=InternetArchiveBot }}</ref> | TBA | [[Korean Air]] | '''Temporada''': Seoul-Incheon | N International | [[Omni Air International]] | '''Temporada''': Las Vegas | N International | [[PenAir]] | Aniak, Cold Bay, Dillingham, King Salmon, McGrath, Sand Point, St. George, St. Paul, Unalakleet, Unalaska/Dutch Harbor | L | Shared Aviation Services | Deadhorse/Prudhoe Bay, Kuparuk | B | [[Sun Country Airlines]] |'''Temporada''': Minneapolis/St. Paul | B | [[Swiss International Air Lines]] operáu por [[Edelweiss Air]] | '''Temporada''': Zurich [empieza mayu 30] | N International | Trans Northern Aviation |'''Temporada''': Alaska Bush Charters | L | [[US Airways]] | Phoenix <br /> '''Temporada''': Philadelphia<ref>{{Enllaz rotu|1=http://phx.corporate-ir.net/phoenix.zhtml?c=196799&p=irol-newsArticle_print&ID=1432792&highlight= |2=http://phx.corporate-ir.net/phoenix.zhtml?c=196799&p=irol-newsArticle_print&ID=1432792&highlight= |bot=InternetArchiveBot }}</ref>| B }} === Destinos más corrientes === {| {{tablaguapa}} style="font-size: 90%" width= align= ! Tráficu de pasaxeros ! Ciudá !Pasaxeros ! Compañíes |- | 1 | {{bandera|Washington}} [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle, WA]] | 647,000 | Alaska, Continental |- | 2 | {{bandera|Alaska}} [[Aeropuertu Internacional de Fairbanks|Fairbanks, AK]] | 209,000 | Alaska, Yera Alaska |- | 3 | {{bandera|Minnesota}} [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis, MN]] | 129,000 | Delta, Sun Country Airlines |- | 4 | {{bandera|Illinois}} [[Aeropuertu de Chicago-O'Hare|Chicago, IL]] | 92,000 | Alaska, American, Continental |- | 5 | {{bandera|Oregón}} [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland, OR]] | 81,000 | Alaska, Continental |- | 6 | {{bandera|Alaska}} [[Aeropuertu Muncipal de Kenai|Kenai, AK]] | 76,000 | Yera Alaska, Grant Aviation |- | 7 | {{bandera|Utah}} [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City, UT]] | 71,000 | Delta |- | 8 | {{bandera|Alaska}} [[Aeropuertu Internacional de Juneau|Juneau, AK]] | 69,000 | Alaska |- | 9 | {{bandera|Alaska}} [[Aeropuertu de Kodiak|Kodiak, AK]] | 64,000 | Alaska, Yera Alaska, Grant Aviation |- | 10 | {{bandera|Alaska}} [[Aeropuertu de Bethel|Bethel, AK]] | 56,000 | Alaska, Yera Alaska |} === Llinies de carga === [[Ficheru:Northwest Airlines Cargo, Boeing 747.jpg|thumb|[[Northwest Airlines]].]] <div> {{airport-dest-list |[[ABX Air]]| |[[Aeroflot-Cargu]]| |[[Air China Cargo]]| |[[Air Atlanta Icelandic]]| |[[Alaska Air Cargo]]| |[[Alaska Central Express]]| |[[ANA & JP Express]]| |[[Asiana Cargu]]| |[[Atles Air]]| |[[Cargolux]]| |[[China Airlines Cargo]]| |[[Cathay Pacific Cargu]]| |[[Empire Airlines]]| |[[Yera Alaska]]| |[[EVA Air Cargo]]| |[[Evergreen International Airlines]]| |[[Everts Air Cargo]]| |[[FedEx Express]]| |[[Great Wall Airlines]]| |[[Kalitta Air]]| |[[Lynden Air Cargo]]| |[[Nippon Cargo Airlines]]| |[[Northern Air Cargo]]| |[[Polar Air Cargo]]| |[[Singapore Airlines Cargo]]| |[[Southern Air]]| |[[Trans Northern]]| |[[Transmile Air Services]]| |[[Tradewinds Airlines]]| |[[UPS Airlines]]| Shanghai, China, Louisville, KY |[[World Airways]]| }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos internacionales d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Aeropuertos inauguraos en 1951|Ted]] [[Categoría:Alaska]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ckcxbc25jheu1iorr8votmk4iibjca6 0 153711 3709589 3470270 2022-08-19T07:08:08Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Gastone Nencini''' {{nym}} foi un [[ciclista]] [[Italia|italianu]], profesional ente los años [[1954]] y [[1965]]. Ye unu de los dos ciclistes de la historia que consiguieron faer top10 nes 3 [[Grandes Vueltes]] el mesmu añu. Consiguir en 1957, faciendo 9ᵘ na [[Vuelta a España 1957|Vuelta]], ganando'l [[Giro d'Italia 1957|Giro]] y quedando 6ᵘ nel [[Tour de Francia 1957|Tour]] == Palmarés == '''1953''' * [[Gran Premiu Ciudá de Camaiore]] * [[Giro del Casentino]] '''1955''' * 3ᵘ nel [[Giro d'Italia 1955|Giro d'Italia]], más 2 etapes y [[Gran Premiu del monte nel Giro d'Italia|clasificación del monte]] * 1ᵘ en Locarno (con [[Pietro Giudici]] y [[Pietro Giudici]]) '''1956''' * 1 etapa nel [[Tour de Francia 1956|Tour de Francia]] * [[Tre Valli Varesine]] '''1957''' * [[Giro d'Italia 1957|Giro d'Italia]] [[Ficheru:Jersey pink.svg|20px]] * 2 etapes nel [[Tour de Francia 1957|Tour de Francia]] y [[Gran Premiu del monte nel Tour de Francia|clasificación del monte]] [[Ficheru:Jersey polkadot.svg|20px]] * [[Giro Reggio Calabria]] '''1958''' * 1 etapa nel [[Tour de Francia 1958|Tour de Francia]] * 2 etapes nel [[Giro d'Italia 1958|Giro d'Italia]] '''1959''' * 1 etapa nel [[Giro d'Italia 1958|Giro d'Italia]] '''1960''' * [[Tour de Francia 1960|Tour de Francia]] [[Ficheru:Jersey yellow.svg|20px]] * 2ᵘ nel [[Giro d'Italia 1960|Giro]], más 2 etapes * 3ᵘ nel [[Super Prestige Pernod International]] == Resultaos nes grandes vueltes == {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: #aaa solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#eeeeee" !align="center"|Carrera !1953 !1954 !1955 !1956 !1957 !1958 !1959 !1960 !1961 !1962 !1963 !1964 !1965 |- |align="center" style="background:pink;"|[[Giro d'Italia]] |align="center"|- |align="center"|[[Giro d'Italia 1954|16ᵘ]] |align="center" style="background:burlywood;"|[[Giro d'Italia 1955|'''3ᵘ''']] |align="center"|[[Giro d'Italia 1956|Ab.]] |align="center" style="background:pink;"| [[Giro d'Italia 1957|'''1ᵘ''']] |align="center"|[[Giro d'Italia 1958|'''5ᵘ''']] |align="center"|[[Giro d'Italia 1959|'''10ᵘ''']] |align="center" style="background:silver;"| [[Giro d'Italia 1960|'''2ᵘ''']] |align="center"|- |align="center"| [[Giro d'Italia 1962|13ᵘ]] |align="center"|[[Giro d'Italia 1963|Ab.]] |align="center"| [[Giro d'Italia 1964|Ab.]] |align="center"|- |- |align="center" style="background:yellow;"|[[Tour de Francia]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"| [[Tour de Francia 1956|22ᵘ]] |align="center"| [[Tour de Francia 1957|'''6ᵘ''']] |align="center"| [[Tour de Francia 1958|'''5ᵘ''']] |align="center"|- |align="center" style="background:yellow;"| [[Tour de Francia 1960|'''1ᵘ''']] |align="center"|- |align="center"|[[Tour de Francia 1962|Ab."]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |- |align="center" style="background:gold;"|[[Vuelta a España]] |align="center"|X |align="center"|X |align="center"|[[Vuelta a España 1955|18ᵘ]] |align="center"|- |align="center"|[[Vuelta a España 1957|'''9ᵘ''']] |align="center"|[[Vuelta a España 1958|Ab.]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |- |} {{NF|1930|1980|Nencini, Gastone}} {{Tradubot|Gastone Nencini}} [[Categoría:Ciclistes d'Italia]] [[Categoría:Ganadores del Tour de Francia]] [[Categoría:Ganadores del Giro d'Italia]] [[Categoría:Ganadores d'etapa nel Giro d'Italia]] [[Categoría:Ganadores d'etapa nel Tour de Francia]] [[Categoría:Casos de dopaxe en ciclismu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] rfyqy5z0nszvsax20c5d8jd2wg1vbc9 0 153810 3709226 3700876 2022-08-18T13:28:58Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Carlos Sastre Candil''' {{nym}} ye un ex[[Ciclismu|ciclista]]<ref>{{cita web |url=http://web.archive.org/web/http://www.palcodeportivo.com/ciclismo/uci-world-tour/14821-carlos-sastre-retirar del ciclismu.html |títulu=Carlos Sastre retirar del ciclismu |fechaaccesu=15 de setiembre de 2011 |editor= [[PalcoDeportivo.com|Palcu Deportivu]]}}</ref> profesional [[España|español]]. En [[2008]] ganó'l [[Tour de Francia 2008|Tour de Francia]]. Profesional ente [[1997]] y [[2011]], llogró tamién tres victories d'etapa nel [[Tour de Francia]] y clasificóse delles vegaes ente los diez primeros de la ronda [[Francia|gala]] y de la [[Vuelta a España]], habiendo consiguíu podiu nos trés grandes (Giro, Tour y Vuelta). Ta casáu cola hermana del fináu ciclista [[José María Jiménez]] y, anguaño, mora na ciudá d'[[Ávila]].<ref>{{cita web |url=http://www.carlossastre.net/index.php?option=com_content&view=article&id=50:Carlos%20Sastre%20recibir%C3%A1%20la%20Medaya%20de%20Oru%20de%20la%20Diputaci%C3%B3n%20de%20%C3%81vila.&catid=1:noticies |títulu=Carlos Sastre va recibir la Medaya d'Oru de la Diputación d'Ávila. |fechaaccesu=19 de mayu de 2010 |fecha=[[2009]] |editor=carlossastre.net |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130812224440/http://www.carlossastre.net/index.php?option=com_content&view=article&id=50:Carlos%20Sastre%20recibir%C3%A1%20la%20Medaya%20de%20Oru%20de%20la%20Diputaci%C3%B3n%20de%20%C3%81vila.&catid=1:noticies |fechaarchivu=12 d'agostu de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2010/05/18/ciclismo/giro_italia/1274206193.html |títulu=Sastre: "Toi muncho meyor". ''"El abulense Carlos Sastre..."'' |fechaaccesu=19 de mayu de 2010 |fecha=[[18 de mayu]] de [[2009]] |editor=[[Marca (periódicu)|marca.com]]}}</ref> == Biografía == === Etapa xuvenil y amateur === [[Ficheru:Carlos sastre 2008.jpg|thumb|left|Carlos Sastre col [[maillot mariellu]] del Tour de Francia de 2008, entrando na meta de París en llogrando la so victoria na carrera.]] Crióse nel conceyu madrilanu de [[Leganés]], y a los 18 años camudar a [[El Barraco]] ([[provincia d'Ávila|Ávila]]),<ref>{{cita web |url=http://archivo.marca.com/edicion/marca/ciclismo/es/desarrollo/1151870.html |títulu=Carlos Sastre dedica'l maillot a El Barraco |fechaaccesu=19 de mayu de 2010 |fecha=[[30 de xunetu]] de [[2008]] |editor=[[Marca (periódicu)|marca.com]]}}</ref> pa formase como corredor na escuela de ciclismu [[Fundación Provincial Deportiva Víctor Sastre]], que'l so [[Víctor Sastre|padre]] fundó nos [[años 1980|años 80]] pa lluchar contra la drogadicción y dar esperanza a los mozos de la vecindá al traviés d'esti deporte. === 1997-2001: ONCE === Debutó como profesional nel equipu [[ONCE (equipu ciclista)|ONCE]] de [[Manolo Saiz]] en [[1997]], estructura na que desempeñó fundamentalmente'l papel de [[Gregariu (ciclismu)|gregariu]] y cola que llogró'l so primer ésitu al imponese na clasificación del monte xuntu con un octavu puestu na [[Vuelta ciclista a España 2000|Vuelta a España 2000]]. === 2002-2008: CSC === Na temporada [[2002]] fichó pol equipu [[Dinamarca|danés]] [[Team CSC|CSC-Tiscali]], dirixíu por [[Bjarne Riis]]. Sastre actúa como xefe de files na [[Vuelta a España]] y, hasta [[2005]], como independiente nel [[Tour de Francia|Tour]], llogrando vencer na 13ª etapa ([[Toulouse]]-[[Ax-les-Thermes|Ax-3 Domaines]]) del [[Tour de Francia 2003|Tour de Francia de 2003]]. Sicasí, nel [[Tour de Francia 2005]], actuó como [[gregariu]] d'[[Ivan Basso]], líder del equipu en la ronda gala. ==== 2002-2007 ==== ===== Vuelta a España ===== El so meyor resultáu na Vuelta a España foi'l segundu puestu llográu en dos ediciones, la edición de [[Vuelta ciclista a España 2005|2005]] y la de [[Vuelta ciclista a España 2007|2007]], anque enantes yá foi 4° en vuelta ciclista a España 2006 y 6º en [[Vuelta ciclista a España 2004|2004]]. ===== Tour de Francia ===== Nel Tour de Francia siempres cuayó grandes actuaciones. N'el so primeres tours col CSC trabayó como gregariu pa otru corredores como [[Ivan Basso]], aun así asitióse ente los diez primeros dellos años, 8º en [[Tour de Francia 2004|2004]], 9º en [[Tour de Francia 2003|2003]] y 10º en [[Tour de Francia 2002|2002]]. Foi terceru en [[Tour de Francia 2006|2006]] dempués de la descalificación de Floyd Landis, fixo escelentes etapes como na 17ª, Saint Jean de Maurienne-Morzine na qu'atacó y foi segundu detrás de Floyd Landis, pero en siendo descalificáu ésti, la victoría pasu al so poder. Quedó en 4º en [[Tour de Francia 2007|2007]], nel que demostró una gran regularidá nel monte pero fallando nes cronos, quedando por detrás de corredores más especialistes como [[Alberto Contador]], [[Cadel Evans]] y [[Levi Leipheimer]]. ==== 2008: ganador del Tour de Francia y podiu na vuelta ==== [[Ficheru:Carlos Sastre.jpg|thumb|275px|Carlos Sastre nel prologo del [[Tour de Romandía]] 2007]] La so meyor actuación llegó na edición de '''[[Tour de Francia 2008|2008]]''' na que s'alzó col trunfu final. Nesta edición ganó la etapa d'[[Embrun (Alto Alpes)|Embrun]]-[[Alpe d'Huez]] tres una fuga en solitariu a lo llargo del puertu, lo que-y fixo vistir el maillot de líder con 1' 24" sobre'l so inmediatu persiguidor [[Fränk Schleck]]. Esta ventaya foi abonda como pa consiguir el trunfu final en París,<ref>{{cita publicación |autor =as |títulu =Sastre aguanta y gana el Tour |url =https://ciclismo.as.com/ciclismo/2008/07/27/mas_ciclismo/1217162581_850215.html |fechaaccesu=9 de xunetu de 2017 |ubicación =España |idioma =español}}</ref> a pesar d'una dura penúltima etapa contrarreló na que'l so rival más peligrosu, l'especialista [[Cadel Evans]], consiguió retayar poco tiempu. Al acabar la etapa Sastre quixo alcordase de la so familia y del so cuñáu, el fináu 'Chava' Jiménez: "Este ye un suañu que queríamos los dos, seguro que dende ellí m'ayudó" Completó la temporada [[2008]] con un tercer puestu na [[Vuelta ciclista a España 2008|Vuelta a España]], siendo entós la primer ocasión desque la Vuelta apuéstase en setiembre en que'l vencedor del Tour fai podiu tamién na ronda española. Esti llogru foi repitíu dende entós por [[Chris Froome]], quien ganó'l Tour en [[Tour de Francia 2016|2016]] y terminó segundu na [[Vuelta a España 2016|Vuelta]]. === 2009-2010: Cervélo === El [[5 de setiembre]] de [[2008]], na xornada de descansu de la [[Vuelta ciclista a España 2008]], anunció'l so fichaxe pol equipu canadiense [[Cervélo Test Team|Cervélo]] pa les dos temporaes siguientes, al tar en desalcuerdu col so direutor d'equipu [[Bjarne Riis]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/edicion/marca/ciclismo/es/desarrollo/1161463.html |títulu=Sastre anuncia'l so fichaxe pol Cervélo |fechaaccesu=5 de setiembre de 2008 |autor=[[Marca (periódicu)|marca.com]] |fecha=[[5 de setiembre]] de [[2008]]}}</ref> [[Ficheru:Carlos_Sastre_Tour_2010_team_presentation.jpg|thumb|left|160px|Sastre na presentación del [[Tour de Francia 2010|Tour 2010]]]] Nel añu [[2009]], compitió nel [[Giro d'Italia 2009|Giro d'Italia]] consiguiendo la victoria en dos etapes de monte<ref>{{cita web |url=https://www.abc.es/20090525/deportes-ciclismo/sigue-directu-etapa-xiro-200905251552.html |títulu=Carlos Sastre gana na etapa reina |fechaaccesu=10 de xunu de 2009 |autor=[[ABC (España)|abc.es]] |fecha=[[10 de xunu]] de [[2009]]}}</ref> y el segundu puestu de la xeneral final tres les descalificaciones de los [[italia]]nos [[Danilo di Luca]] y [[Franco Pellizotti]]. Con esta carrera completa los trés grandes vueltes siguíes en menos d'un añu, cola victoria nel Tour, terceru na Vuelta y segundu nel Giro. Más tarde, realiza un decepcionante [[Tour de Francia 2009|Tour de Francia]], onde remató en 17ª posición. Ye entós cuando dio per concluyida la so temporada, alegando cansanciu físicu y mental dempués haber corríu cuatro [[Grandes Vueltes]] consecutives y los [[Xuegos Olímpicos de Beixín 2008|Xuegos Olímpicos]]. Nel añu [[2010]] allega bien curtiu de díes de competición al [[Giro d'Italia 2010|Giro d'Italia]] que resulta perduru y espectacular. Tres delles cayíes y ensin atopase nunca a gustu termina nel 8ᵘ puestu. Detéctase-y una hernia de discu que-y provoca munchos dolores. Finalmente allega al [[Tour de Francia 2010|Tour de Francia]] nel que nunca s'atopa a gustu, hasta la selmana final. Termina nel puestu 20º. Tres el Tour participa na [[Clásica de San Sebastián]] onde llogra la 3ª plaza. El so meyor resultáu nuna Clásica. Toma la salida na Vuelta a España, repitiendo la so actuación de 2006 cuando participó en Giro, Tour y Vuelta. Ye unu de los pocoñín de ciclistes en participar nes 3 grandes y rematales. <br /> <br /> === 2011: Team Geox === El [[16 d'agostu]] de [[2010]] anunció'l so fichaxe pol equipu [[Team Geox]].<ref>https://www.marca.com/2010/08/16/ciclismo/1281963073.html</ref> Un añu dempués, el [[15 de setiembre]] de [[2011]], comunicó la so decisión de retirase del ciclismu profesional. == Palmarés == {| width="100%" | valign="top" width="50%" | '''2000''' * [[Gran Premiu del monte na Vuelta a España|Clasificación del monte]] de la [[Vuelta a España 2000|Vuelta a España]] [[Ficheru:Jersey green.svg|20px]] '''2001''' * 1 etapa de la [[Vuelta a Burgos 2001|Vuelta a Burgos]] '''2003''' * 1 etapa del [[Tour de Francia 2003|Tour de Francia]] '''2005''' * 1 etapa de la [[Esguilada a Montjuïc]] * 3º na [[Vuelta a España 2005|Vuelta a España]] | valign="top" width="50%" | '''2006''' * [[Klasika Primavera]] * 3º nel [[Tour de Francia 2006|Tour de Francia]], más 1 etapa '''2007''' * 2º na [[Vuelta a España 2007|Vuelta a España]] '''2008''' * [[Tour de Francia 2008|Tour de Francia]] [[Ficheru:Jersey yellow.svg|20px]], más 1 etapa y [[Gran Premiu del monte nel Tour de Francia|Clasificación del Monte]] [[Ficheru:Jersey polkadot.svg|20px]] * 3º na [[Vuelta a España 2008|Vuelta a España]] '''2009''' * 2º nel [[Giro d'Italia 2009|Giro d'Italia]], más 2 etapes |} == Resultaos en Grandes Vueltes y Campeonatos del Mundu == [[Ficheru:Carlos Sastre 2005 TdF Stage 20 St Etienne ITT.jpg|thumb|right|200px|Tour 2005: Sastre.]] {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: #aaa solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#eeeeee" !align="center"|Carrera !1997 !1998 !1999 !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 |- |align="center" style="background:pink;"|[[Giro d'Italia]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|[[Giro d'Italia 1999|101º]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|[[Giro d'Italia 2002|38º]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|[[Giro d'Italia 2006|43º]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center" style="background:silver;"|[[Giro d'Italia 2009|'''2º''']] |align="center"|[[Giro d'Italia 2010|'''8º''']] |align="center"|[[Giro d'Italia 2011|30º]] |- |align="center" style="background:yellow;"|[[Tour de Francia]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|[[Tour de Francia 2001|20º]] |align="center"|[[Tour de Francia 2002|'''10º''']] |align="center"|[[Tour de Francia 2003|'''9º''']] |align="center"|[[Tour de Francia 2004|'''8º''']] |align="center"|[[Tour de Francia 2005|21º]] |align="center" style="background:burlywood;"|[[Tour de Francia 2006|'''3º''']] |align="center" style="background:burlywood;"|[[Tour de Francia 2007|'''3º''']] |align="center" style="background:yellow;"|[[Tour de Francia 2008|'''1º''']] |align="center"|[[Tour de Francia 2009|17º]] |align="center"|[[Tour de Francia 2010|20º]] |align="center"|- |- |align="center" style="background:red;"|[[Vuelta a España]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|[[Vuelta a España 2000|'''8º''']] |align="center"|[[Vuelta a España 2001|Ab.]] |align="center"|- |align="center"|[[Vuelta a España 2003|35º]] |align="center"|[[Vuelta a España 2004|'''6º''']] |align="center" style="background:burlywood;"|[[Vuelta a España 2005|'''3º''']] |align="center"|[[Vuelta a España 2006|'''4º''']] |align="center" style="background:silver;"|[[Vuelta a España 2007|'''2º''']] |align="center" style="background:burlywood;"|[[Vuelta a España 2008|'''3º''']] |align="center"|- |align="center"|[[Vuelta a España 2010|'''7º''']] |align="center"|[[Vuelta a España 2011|20º]] |- |[[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta|Mundial en Ruta]] [[Ficheru:MaillotMundial.PNG|24px]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|[[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta de 2006|49º]] |align="center"|[[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta de 2007|Ab.]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |} <small>-: nun participa<br /> Ab.: abandonu</small> == Equipos == * [[ONCE (equipu ciclista)|ONCE]] ([[1997]]-[[2001]]) * [[Team CSC]] ([[2002]]-[[2008]]) * [[Cervélo Test Team]] ([[2009]]-[[2010]]) * [[Geox-TMC]] ([[2011]])<ref>https://www.elpais.com/articulo/deportes/Sastre/ficha/Team/Geox/elpepudep/20100816elpepudep_3/Tes?utm_medium=twitter </ref> == Premios, reconocencies y distinciones == * 3º na [[Bicicleta d'Oru]] ([[2008]]) * [[Gallardones La Alcazaba]] - Embaxador Abulense ([[2009]]) * [[Ficheru:Badge of the Royal Order of Sports Merit (Spain).svg|15px]] Medaya d'Oru de la [[Real Orde del Méritu Deportivu]], dada pol [[Conseyu Cimeru de Deportes]] (2009) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Carlos Sastre}} * [http://www.youtube.com/v/CRWfQc61VSw Carlos Sastre por Carlos Sastre (videu-perfil del añu 2005)], en youtube.com. * [http://www.carlossastre.com Páxina web oficial], carlossastre.com * [https://web.archive.org/web/20090212184419/http://comunidad.terra.esblogsvuelta2007/default.aspx Blogue personal mientres la Vuelta a España 2007], en comunidá.terra.es. {{commons|Carlos Sastre}} {{NF|1975||Sastre Candil, Carlos}} {{Tradubot|Carlos Sastre}} [[Categoría:Ciclistes de Castiella y Lleón]] [[Categoría:Ganadores del Tour de Francia]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Beixín 2008]] [[Categoría:Ganadores d'etapa nel Giro d'Italia]] [[Categoría:Ganadores d'etapa nel Tour de Francia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] esuly5d0g85hrv3gs9puag8ausw03my 0 154285 3709290 3413382 2022-08-18T13:38:27Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} {{referencies|biografíes|t=20170314012534}} Mónica Callejo Aranda ([[Zaragoza]], [[25 de xunetu]] de [[1974]]) ye una actriz española de cine, teatru y televisión, amás de realizadora y direutora de teatru. <ref>www.monicacallejo.com</ref>Estudió na Escuela Municipal de Teatru de Zaragoza 1993–[[1996]], mientres esi tiempu recibió clases d'interpretación y disciplines como Clown, Mimu y Danza, realizando representaciones tantu d'escenes como d'obres de grandes clásicos y autores contemporáneos nel Teatru Principal de Zaragoza, La Gavilueta, Los trés hermanes de Chéjov, Victor o los neños al poder de Roger Vitrac, Les amargoses llárimes de Petra Von Kant de Fassbinder, Hiroshima mon amour de Marguerite Dures, etc. Nesti tiempu participa na creación de la compañía Compactu Teatru”. Realiza espectáculos de café teatru, animaciones y performances en Cafés y Discoteques de Zaragoza, y otros llugares d'España. Nel añu 1997, presenta un programa cultural na canal de TV Zaravision de Zaragoza llamáu Konozer, y un programa d'ociu La nuesa Nueche na Canal 44 de TV de Zaragoza. Actúa al traviés del Teatru de La Estación, Zaragoza, n'obrar Monólogos d'Amor y Ai Manolo, arriendes de ello surdir la oportunidá de participar na reposición de Adam's Rib cola compañía Noba Producciones, realizando una xira per España. Nel añu 2005 treslladar a Barcelona col fin d'ampliar la so carrera, asistiendo a clases na Escuela de Berty Tobías, especialista en teatru corporal y participa como co-protagonista nel curtiumetraxe Protagonista de Xavi Esteban. Rueda'l curtiumetraxe Los tacones de Stanivslaski empobináu por Jesús Marco y crea los espectáculos Ma, quiero ser artista y Monólogu d'una actriz en paru de Stand Comedy. Nel añu 2006 treslladar a Madrid pa poder recibir clases de grandes profesionales como Fernanda Mistral, o Jaime Chavarri y completar la formación a nivel non yá teatral sinón tamién cinematográficu. Rueda los curtiumetraxes Sangre d'Horchata y Karate a muerte en Deboh empobinaos por Gustavo Palacios. Nel añu 2007 conoz a Javier Teníes, direutor de la compañía Dispara Teatru, realiza un cursu de Comedia del Arte impartíu por él y a partir d'ende empieza a ser integrante de dicha compañía. Realiza una xira cola compañía representando l'espectáculu Criaos y Namoraos llegando a representar n'Italia. Hasta l'añu 2016 trabayó cola compañía Dispara teatru, con distintos montaxes como El puntu de la perfeición 2010 y Vis a vis 2011 Con esti últimu montaxe Vis a vis realizó una xira per Arxentina impartiendo tamién diversos talleres de teatru. Abril 2012. Kika viaxa pa ser artista 2013) espectáculu infantil, Vivan y namórense, 2014 espectáculu poéticu y Lleendes Urbanes 2013 que'l so estrenu producir nel Festival Internacional de Teatru “ENITBAR” de Barranquilla [[Colombia]] ónde tamién impartió talleres de teatru y actuó con Vis a vis. Impartió los cursos de iniciación al teatru y de montaxes teatrales de Dispara Teatru, en Zaragoza, dende 2008 hasta Xineru de 2017, collaborando tamién na xestión del espaciu de Dispara Teatru en Zaragoza: La Sala de baxo dende la so creación en 2011 hasta'l so zarru en Xineru del 2017. == Teatru == {| {{tablaguapa}} ! Obra !! Direutor !! Añu |- | ''@Clarisse, dame un like''|| Mónica Callejo || 2017 |- | ''Vivan y enamorense'' || Javier Teníes || 2014 - 2015 |- | ''[[Lleendes Urbanes]]'' || Javier Teníes || 2013-2014 |- | ''[[Kika viaxa pa ser artista]]'' || [[Javier Teníes]] || 2013-2016 |- | ''[[Vis a vis]]'' || Javier Teníes || 2011-2016 |- | ''[[El puntu de la perfeición]]'' || [[Javier Teníes]] || 2010-2013 |- | ''[[Criaos y namoraos]]'' || Javier Teníes || 2007-2008 |- | ''[[La Costiella de Adrán]]'' || Noba Producciones || 2003-2006 |- | ''[[Monólogu d'una actriz en paru]]'' || Mónica Callejo|| 2005 |- | ''[[Ma, quiero ser artista]]'' || Mónica Callejo || 2005 |} == Curtiumetraxes == {| {{tablaguapa}} ! Película !! Direutor !! Añu |- |''La comulgante'' |Ignacio Lasierra |2018 |- |''Sade'' |Ramón Lasaosa |2017 |- |''El vuelu de Ḷḷena'' |Jesús Carabias |2017 |- |''[[Tou sáleme igual]]'' || [[Daniel de la Peña]] || 2015 |- | ''[[Pasen por Mirilla]]'' || [[Conchi del Ríu]] || 2015 |- | ''[[Rodando]]'' || [[Arturo Carrasco]] || 2014 |- | ''[[Mientres somos]]'' || [[Jacobo Atienza]] || 2014 |- | ''[[La mio primer vegada]]'' || [[Jesús Quintana, José Gajón y David A. Gazol]] || 2013 |- | ''[[El mieu]]'' || [[Sandra Escolanu y Ferrán Queralt]] || 2013 |- | ''[[Añu nuevu, vida nueva]]'' || [[Marian Carceller/Mónica Callejo]] || 2008 |- | ''[[Sangre d'Horchata]]'' || [[Gustavo Palacios]] || 2007 |- | ''[[Karate a muerte en Deboj]]'' || [[Gustavo Palacios]] || 2007 |- | ''[[Los tacones de STanivlaski]]'' || [[Jesús Marco]] || 2005 |- | ''[[Protagonista]]'' || [[Xavi Esteban]] || 2005 |- |} == Televisión == {| {{tablaguapa}} ! Serie !! Personaxe !! Añu |- |''Grupu 2 Homicidios'' Capítulos del 1 al 6 emitíos en Cuatro Inspectora Silvia Capo |2017 |- | ''Grupu 2 Homicidios: El crime de la llaboral'' Capítulu piloto emitíu n'Aragón Tv | [[Inspector Silvia Capo]] || 2016 |- |} == Otros == {| {{tablaguapa}} ! Títulu !! Xéneru !! Añu |- |''Les Bernardas'' |Teatru. Direición y dramaturxa |2017 |- | ''[[Jujá, el musical]]'' || [[Teatru. Direición y dramaturxa]] || 2017 |- | ''[[Traviesa los tos mieos]]'' || Videominuto. Direición y guión || 2016 |- | ''[[3*3: 6 maneres de morrer]]'' || Teatru. Direición y dramaturxa || 2016 |- | ''[[La vida en sepia]]'' || Teatru. Direición y dramaturxa || 2016 |- | ''[[La vida en sepia]]'' || Curtiumetraxe. Direición y guión || 2016 |- | ''[[La oficina]]'' || Teatru. Direición || 2014 |- | ''[[La puerta]]'' || Teatru. Direición y dramaturxa || 2014 |- | ''[[Los siete pecaos capitales]]'' || Teatru. Codirección y dramaturxa con Javier Teníes || 2014 |- | ''[[Voi llevate a baillar]]'' || Teatru. Direición || 2013 |- | ''[[Ayeri, güei y mañana]]'' || Teatru. Direición y dramaturxa || 2013 |- | ''[[Añu Nuevu, vida nueva]]'' || Curtiumetraxe. Guión y producción || 2008 |} == Referencies == {{llistaref}}<ref>{{Cita web|url=http://www.monicacallejo.com|títulu=MÓNICA CALLEJO|fechaaccesu=26 de setiembre de 2017|sitiuweb=MÓNICA CALLEJO|idioma=es-ES}}</ref> {{NF|1974||Callejo, Mónica}} <ref>{{Cita noticia|títulu=Grupu 2: Homicidios, cuando la xestación subrogada salvó la ficción de Cuatro. Noticies de Programes TV|url=https://www.vanitatis.elconfidencial.com/television/programas-tv/2017-09-15/grupu-2-homicidios-critica-gestacion-subrogada-salva-ficcion-cuatro_1443844/?utm_campaign=BotoneraWebapp&utm_medium=social|fechaaccesu=26 de setiembre de 2017|periódicu=El Confidencial|idioma=es}}</ref><ref>{{Cita publicación|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Grupu_2_Homicidios&oldid=102078444|títulu=Grupu 2 Homicidios|fecha=22 de setiembre de 2017|publicación=Wikipedia, la enciclopedia llibre|fechaaccesu=26 de setiembre de 2017|idioma=es}}</ref> {{Tradubot|Mónica Callejo}} [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] sugoj5gzho4bdx9k7venht7kh67wbcl 0 154424 3709798 3701843 2022-08-19T09:13:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Nadezhda (''Nadia'') Vasilievna Popova''' {{Etimoloxía|rusu|Надежда Васильевна Попова}} (27 d'avientu de 1921 - 6 de xunetu de 2013) foi una de les primeres pilotos militares femenines de la [[Xunión Soviética]] y una heroína de la [[Segunda Guerra Mundial]], na que formó parte d'una unidá de bombardéu puramente femenina, realizando 852 misiones y llogrando les más altes condecoraciones del so país, incluyendo'l títulu d'[[Héroe de la Xunión Soviética|Heroína de la Xunión Soviética]], la [[Estrella d'Oru]], la [[Orde de Lenin]] y tres veces la [[Orde de la Estrella Colorada]]. == Biografía == ===Primeros años=== Nadia Popova, fía d'un ferroviariu, nació'l 27 d'avientu de 1921 na aldega de Shabanovka, n'[[Ucraína]]<ref name="NYT"> Douglas Martin: [http://www.nytimes.com/2013/07/15/world/europe/nadezhda-popova-ww-ii-night-witch-dies-at-91.html "Nadezhda Popova, WWII 'Night Witch' Dies at 91"], ''[[New York Times]]'', 14-7-2013 (consultáu 1-8-213).</ref> y crióse na ciudá [[Donetsk]]. Namorar de l'aviación cuando un pequeñu aeroplanu aterrizó cerca de la so casa y con 15 años inscribir nuna escuela de [[vuelu ensin motor]] ensin dici-y lo a los sos padres.<ref name="NYT" /> En [[1937]], con solu 16 años, realizó'l so primer vuelu en solitariu y el so primer saltu en paracaíes. A despecho de la oposición de los sos padres, siguió alantre cola so pasión y llogró la llicencia de vuelu. Anque foi primeramente refugada nuna escuela de pilotos, gracies a l'encamientu de [[Polina Osipenko]] consiguió ser almitida na academia militar d'aviación de [[Kherson]], na que se graduó a los 18 años y na que permaneció como instructora de vuelu.<ref name="Milanetti">Gian Piero Milanetti, ''-y streghe della notte. La storia non detta delle eroiche ragazze-pilota dell'Unione Soviética nella Grande Guerra Patriotica'', Roma, Istituto Bibliografico Napoleone, 2011, pp. 95-99.</ref> ===Gran Guerra Patria=== [[Ficheru:Po-2.jpg|280px|miniaturadeimagen|derecha|Un [[Polikarpov Po-2]] utilizáu pa realizar les misiones]] Cuando españó la [[Gran Guerra Patria]], Popova, que'l so hermano Leonid morriera nel frente y que la so casa familiar fuera requisada poles tropes alemanes, presentóse voluntaria como pilotu militar, pero foi primeramente refugada porque'l mandu escluyía a les muyeres de misiones de combate. Sicasí, en [[ochobre]] de [[1941]], por influencia de [[Marina Raskova]],<ref>Lois K. Merry: ''Women Military Pilots in World War II: A History with Biographies of American, British, Russian and German Aviators'', Mac Farland, Jefferson, North Carolina, 2011, p. 24.</ref> [[Stalin]] dio la orde d'esplegar tres regimiento aéreos puramente femeninos, lo que dexó a Nadia incorporase.<ref name="NYT" /> Raskova unviar a [[Enguels (ciudá)|Engels]], a xunise al numberosu grupu de muyeres que recibíen entrenamientu como pilotos y navegantes. Cuando concluyó'l so periodu de formación, yá nel branu de [[1942]], Popova incorporar al [[588ᵘ Reximientu de Bombardéu Nocherniegu]], dotáu colos anticuaos biplanos [[Polikarpov Po-2]] y que aportaría a conocíu poles tropes alemanes como ''Nachthexen'': les "Bruxes de la Nueche". Dende un principiu, la mayoría de los aviadores soviétiques esforciar pa caltener la so especificidá femenina nes condiciones estremes de la guerra. Asina, faíen lo posible por caltener el pelo más llargo de lo reglamentario y por feminizar la so ropa de combate, mal afecha de los uniformes masculinos. Nadia, a pesar de la prohibición de portar de xoyes, siempres voló llevando un pequeñu broche en forma d'escarabayu, que consideraba'l so talismán.<ref name="Antón">Jacinto Antón: [http://cultura.elpais.com/cultura/2013/07/21/actualidad/1374443278_992417.html "Nadia Popova, velea aérea de los alemanes"], obituariu en ''[[El País]]'', 21-7-2013 (consultáu 1-8-2013).</ref> De la mesma, nun se dixebraba d'un espeyu de marcu de carey, nel que tres cada vuelu acovanábase'l pelo, entartalláu pol cascu; y xunto al so catre de campaña guardaba una blusa blanca de seda y un llargu pañuelu azul del mesmu material, por si presentábase la ocasión de vistise como una "muyer curiosa".<ref name="Economist">[http://www.economist.com/news/obituary/21581962-nadezhda-nadia-popova-night-bomber-pilot-died-july-8th-aged-91-nadia-popova "Obituary: Nadia Popova"], ''[[The Economist]]'', 20-7-2013 (consultáu 1-8-2013).</ref> [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 169-0112, Russland, erbeutetes Flugzeug Po-2 - restored.jpg|thumb|left|250px|Un Po-2 abandonáu n'[[Ucraína]], darréu prindáu polos alemanes en 1941. Este yera'l tipu d'aeronaves nes cualos l'El 588ᵘ Reximientu voló más de 24&nbsp;000 misiones.]] Les táctiques de combate de les "Bruxes de la Nueche" yeren temeraries hasta lo suicida, teniendo en cuenta que volaben ensin [[paracaíes]], n'aparatos ensin armamentu nin [[radio (receptor)|radio]] y con cabines descubiertes.<ref name="Antón" /> Yera frecuente qu'atacaren por pareyes, un avión detrás del otru, de cuenta que'l primeru concentraba'l fueu de la defensa antiaérea y el segundu podía tornala, col motor paráu pa entamar en silenciu hasta descargar les sos bombes. Cuando lo había consiguíu, si'l primer avión siguía nel aire, dambos intercambiaben les sos posiciones, de cuenta que el qu'agora taba vacíu sirvía de señuelo por que el otru pudiera soltar el so cargamentu.<ref name="Economist" /> Nuna ocasión en que Popova comandaba una escuadrilla de bombarderos, ocho de les sos compañeres morrieron al ser sosprendíu'l grupu por un ataque de caces alemanes.<ref name="Economist" /> En [[1942]] Popova participó nuna misión de socorru, volando al traviés del fueu enemigo sobre [[Novorosíisk]] pa llanzar alimentos, agua y suministros médicos a les tropes del [[Exércitu Coloráu]] atrapaes en [[Málaya Zemlia]].<ref name=Milanetti /> Nesa ocasión tuvo que volar tan baxu que podía escuchar los vítores de les tropes ausiliaes, y a la vuelta de la misión cuntó hasta 42 impautos de bala nel fuselaje del so avión.<ref name="Economist" /> Popova foi baltada delles vegaes nos 3 años que pasó volando, pero nunca resultó mancada de considerancia.<ref name="NYT" /> El [[2 d'agostu]] de [[1942]] realizaba una misión diurna de reconocencia nel [[Cáucasu Norte]] cuando foi atacada por caces de la [[Luftwaffe (Wehrmacht)|Luftwaffe]] y viose obligada a faer un aterrizaxe d'emerxencia cerca de [[Cherkesk]].<ref name="Milanetti" /> Mientres trataba de volver a la so unidá, xunir a una columna en retirada y nella conoció a un pilotu de caza, Semion Jarlamov, que viaxaba ente los mancaos, lleendo tranquilamente ''[[El Don apacible]]''. Anque nun podía ve-y la cara, despinta por vender, Nadia namorar de quien más tarde sería'l so home.<ref name="Antón" /> A midida que les tropes del [[Potencies de la Exa na Segunda Guerra Mundial|Exa]] diben retirándose de les zones ocupaes, la unidá de Popova foi siguiendo'l frente al traviés de [[Bielorrusia]] y [[Polonia]], entrando más tarde n'[[Alemaña]]. Nos cielos polacos Popova algamó'l so récor de 18 salíes nuna sola nueche.<ref name="Milanetti" /> En xunto, Popova realizó 852 misiones de combate como pilotu del 588ᵘ Reximientu de Bombardéu Nocherniegu, qu'en [[1943]] foi rebautizado como 46ᵘ Reximientu de Guardias, una denominación honorífica que suponía la so integración na élite del [[Exércitu Coloráu]], como compensa al so valor.<ref name="Antón" /> Popova aportó a vicecomandante del reximientu.<ref name="Héroes"> [http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=1053 "Умерла летчица, Герой Советского Союза, уроженка Донбасса Надежда Попова"], na páxina web ''Héroes de guerra'' (en rusu).</ref> ===Vida na posguerra=== Namás acabar la guerra, Semion Jarlamov foi a buscar a Nadia al so aeródromu cerca de [[Berlín]]. N'escribiendo los sos nomes nes ruines del [[Edificiu del Reichstag|Reichstag]],<ref name="Economist" />dambos contraxeron matrimoniu y permanecieron xuníos hasta'l fallecimientu de Semion en [[1990]]. Jarlamov, tamién [[Héroe de la Xunión Soviética]], permaneció nel [[Exércitu Coloráu]] hasta'l so retiru col rangu de [[Coronel xeneral#Rusia|coronel xeneral]] (генерал-полковник) de la Fuercia Aérea soviética. El 46ᵘ Reximientu de Guardias de Bombardéu Nocherniegu foi eslleíu en [[ochobre]] de [[1945]] y Popova tornó a [[Donetsk]], onde recibió la bienvenida d'una heroína, con desfile, banda de música y flores refundiaes al pasu del so automóvil. La ceremonia concluyó nel teatru de la ciudá, onde la vitorearon 2.000 persones, ente ellos unu de los sobrevivientes de [[Málaya Zemlia]] a los qu'ella había ausiliáu.<ref name="Milanetti" /> Popova retirar del [[Exércitu Coloráu]] en [[1952]], col rangu de [[mayor]] (майо́р). A partir d'entós desempeñó diversos cargos n'asociaciones de veteranos, foi escoyida pa puestos nes alministraciones locales ya inclusive foi diputada al [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]].<ref name="Héroes" /> Nuna entrevista concedida en [[2010]], Popova manifestó: {{cita|Dacuando fixu la mirada na escuridá del cielu nocherniegu y cierro los güeyos. Inda puedo imaxiname como una moza nueva, ellí enriba nel mio pequeñu bombarderu. Y entós pregunto: "Nadia, ¿cómo lo fixisti?"}} Nadezhda Popova morrió'l [[6 de xunetu]] de [[2013]].<ref name="Héroes" />[[Víktor Yanukovich]], l'entós [[presidente d'Ucraína]], anunció públicamente la so muerte.<ref name="NYT" /> Sobrevíve-y el so fíu [[Alexander Jarlamov]], xeneral de la [[Fuercia Aérea de Bielorrusia]].<ref name="NYT" /> ==Honores y condecoraciones== * [[Héroe de la Xunión Soviética|Heroína de la Xunión Soviética]] (Decretu de 23 de febreru de 1945; medaya nᵘ 4858)<ref name="Héroes" /> * [[Orde de Lenin]] * [[Orde de la Bandera Colorada]] (tres veces) * [[Orde de la Guerra Patria]] de 1ª clase (tres veces) * [[Orde de la Insinia d'Honor]] * [[Orde de l'Amistá]] * [[Orde del Méritu de Rusia]]<ref name="Héroes" /> * Ciudadana d'Honor de [[Donetsk]] (ciudá so control de la [[República Popular de Donetsk]]) ==Bibliografía== * Axell, Albert: ''Russia's Heroes, 1941-45'', Carroll and Graf Publishers, New York, 2001 * Cottan, Kazimiera Janina: ''Women in War and Resistance. Selected Biographies of Soviet Women Soldiers'', Focus Publishing/R. Pullins Co., Newbury Port, 1998 * Milanetti, Gian Piero: ''-y streghe della notte. La storia non detta delle eroiche ragazze-pilota dell'Unione Soviética nella Grande Guerra Patriótica'', Istituto Bibliografico Napoleone, Roma, 2011 * Pennington, Reina: ''Wings, Women & War: Soviet Airwomen in World War II Comnbat'', University Press of Kansas, 2001. * Rossi, Marina: ''-y streghe della notte; storia e testimonianze della aviazione femminile in URSS, 1941-1945'', Unicopli, 2003. * Sakaida, Henry: ''Heroines of the Soviet Unión: 1941-45'', Osprey Publishing, 2003. * Strebe, Amy Goodpaste: ''Fighting for Her Country. The American and Soviet Military Pilots of World War II'', 2007. == Referencies == {{llistaref}} {{traducíu ref|en|Nadezhda Popova}} {{ORDENAR:Popova, Nadezhda}} {{NF|1921|2013}} {{Tradubot|Nadezhda Popova}} [[Categoría:Aviadores de Rusia]] [[Categoría:Héroes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Militares de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Aviadores de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Aviadores de la Segunda Guerra Mundial]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] sc21zapaghijx02905kn96mytpqvtt2 0 154572 3709898 3508537 2022-08-19T09:22:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Nalini Singh}} {{persona}} '''Nalini Singh''' {{nym}} ye una escritora de noveles romántiques paranormales d'[[Islles Fixi]], descendiente d'hindús. Vivió en [[Nueva Zelanda]] mientres la so niñez. == Biografía == En 1999 llogró'l tercer puestu nel Premiu Clendon y en 2001 ganó'l Premiu Jane Porter pol llibru «''Coaxing the Sheik''» siendo de los meyor clasificaos pola editorial [[Mills & Boon]] según del Premiu Clendon dau polos llectores esi mesmu añu.<ref>[https://web.archive.org/web/20100527000359/http://www.barbarasbooks.co.nz/competitions.htm Competitions] {{en}} ''Barbara Books'', Nueva Zelanda.</ref> Los sos llibros apaecieron nes llistes de best sellers del [[New York Times]],<ref>[http://www.nytimes.com/2010/11/21/books/bestseller/bestpapermassfiction.html Best Seller Fiction] {{en}} ''New York Times'', payares de 2010.</ref><ref>[http://www.nytimes.com/best-sellers-books/2013-11-17/e-book-fiction/list.html Best Seller Fiction] {{en}} ''New York Times'', payares 2013.</ref> d'[[USA Today]]<ref>[http://books.usatoday.com/list/search-results?t=author&k=Nalini+Singh Nalini Singh] {{en}} ''USA Today''.</ref> y de [[Publishers Weekly]].<ref>[http://www.publishersweekly.com/pw/bestsellers/mass-market-paper/20100215.html Best Sellers] {{en}} ''Publishers Weekly'', 2010.</ref> En 2008 y 2009 llogró'l Premiu Julius Vogel a la meyor novela.<ref>[http://sffanz.sf.org.nz/sjv/sjvResults-2009.shtml Resultaos 2009] {{en}} ''Premiu Julius Vogel''.</ref> == Llibros == === Serie Psi Cambiantes === ====Inglés==== # ''Slave To Sensation'' (2006) - ISBN 9780425212866 # ''Visions Of Heat'' (2007) - ISBN 9780425215753 # ''Caressed By Ice'' (2007) - ISBN 9780425218426 # ''Mine to Possess'' (2008) - ISBN 9780425220160 # ''Hostage To Pleasure'' (2008) - ISBN 9780425223253 # ''Branded By Fire'' (2009) - ISBN 9780425226735 # ''Blaze Of Memory'' (2009) - ISBN 9780425231111 # ''Bonds Of Justice'' (2010) - ISBN 9780425235447 # ''Play Of Passion'' (2010) - ISBN 9780425237793 # ''Kiss Of Snow'' (2011) - ISBN 9780425242094 # ''Tangle Of Need'' (2012) - ISBN 9780425247563 # ''Heart Of Obsidian'' (2013) - ISBN 9780425263990 # ''Shield Of Winter'' (2014) - ISBN 9780425264027 # ''Shards Of Hope'' (2015) - ISBN 9780425264034 # ''Allegiance Of Honor'' (2016) - ISBN 9781101987773 ====Español==== # ''La Nueche Del Cazador'' (2011) - ISBN 9788401383960 # ''La Nueche Del Xaguar'' (2011) - ISBN 9788401384127 # ''Afalagos De Xelu'' (2011) - ISBN 9788401384462 # ''La Lluna Del Lleopardu'' (2012) - ISBN 9788401384622 # ''Presa Del Prestar'' (2013) - ISBN 9788401384813 # ''Marcada A Fueu'' (2013) - ISBN 9788401384936 # ''Encesa Alcordanza'' (2014) - ISBN 9788401343780 # ''Cautivos De La Escuridá'' (2014) - ISBN 9788401343520 # ''Xuegos De Pasión'' (2015) - ISBN 9788401343902 # ''La Llamada Del Deséu'' (2016) - ISBN 9788401017247 === Rellatos curtios Psi Cambiantes === # ''The Cannibal Princess'' # ''A Gift for Kit'' # ''Beat of Temptation'' (2013) ISBN 978-0-425-21785-6 # ''Stroke of Enticement'' (2013) ISBN 978-0-425-22355-0 # ''Whisper of Ensin'' (2010) ISBN 978-0-425-23595-9 === Serie El gremiu de los cazadores Inglés==== # ''Angel's Blood'' (2009) - ISBN 9780425226926 # ''Archangel's Kiss'' (2010) - ISBN 9780425233368 # ''Archangel's Consort'' (2011) - ISBN 9780425240137 # ''Archangel's Blade'' (2011) - ISBN 9780425243916 # ''Archangel's Storm'' (2012) - ISBN 9780425246580 # ''Archangel's Legion'' (2013) - ISBN 9780425251249 # ''Archangel's Shadows'' (2014) - ISBN 9780425251171 # ''Archangel's Enigma'' (2015) - ISBN 9780425251263 # ''Archangel's Heart'' (2016) - ISBN 9780451488008 ====Español==== # ''L'Ánxel Cayíu'' (2011) - ISBN 9788499890777 # ''El Besu Del Arcánxel'' (2011) - ISBN 9788499897448 # ''La Dama Del Arcánxel'' (2011) - ISBN 9788499896335 # ''La Espada Del Arcánxel'' (2012) - ISBN 9788490321799 # ''La Nube Del Arcánxel'' (2013) - ISBN 9788490326893 # ''L'Enigma del Arcánxel'' (2016) - === Noveles El gremiu de los cazadores === # ''Angel's Pawn'' (2012) # ''Angel's Judgment'' (2012) ISBN 978-0-425-22959-0 # ''Angel's Wolf'' (2012) ISBN 978-0-425-24312-1 # ''Angel's Dance'' (2012) === Coleiciones === # ''Angels’ Flight'' (2012): Toles noveles del Gremiu de los Cazadores # ''Wild Invitation'' (2013): Noveles Psíquiques: ''Beat of Temptation'', ''Stroke of Enticement'', ''Declaration of Courtship'', y ''Texture of Intimacy'' ISBN 978-0-425-25513-1 === Otros llibros === # ''Desert Warrior'' (2003) El guerreru del desiertu (2004) # ''Awaken To Pleasure'' (2004) Espertar al prestar (2004) # ''Awaken The Senses'' (2005) L'espertar de los sentíos (2006) # ''Craving Beauty'' (2005) Bella y valiente (2005) # ''Secrets In The Marriage Bed'' (2006) Secretos d'un matrimoniu (2010) # ''Bound By Marriage'' (2007) Atrapaos nel matrimoniu (2010) # ''Lord of the Abyss'' (2011) ISBN 0-373-61872-9 === Serie Rock Kiss === *'''1''' ''Rock Addiction'' (setiembre 2014) *'''1.5''' ''Rock Courtship'' (ochobre de 2014) *'''2''' ''Rock Hard'' (marzu 2015) *'''3''' ''Rock Redemption'' (ochobre 2015) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{NF|1977||Singh, Nalini}} [[Categoría:Escritores d'Islles Fixi]] [[Categoría:Escritores n'inglés]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] r5wnsq0m9o2rbpw4qcrrhm9bls3rmmo 0 154812 3709327 3708890 2022-08-18T13:41:57Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''José Antonio Griñán Martínez''' {{nym}}, tamién conocíu como '''Pepe Griñán''',<ref>{{cita web |url=https://www.rtve.es/mediateca/videos/20090622/grinan-pa-salir-crisis-nun puede retrasase-alcuerdu-social/529819.shtml |títulu=Griñán: "Pa salir de la crisis nun puede retrasase l'alcuerdu social" |fechaaccesu=2 de marzu de 2010 |fecha=22 de xunu de 2009 |cita=El presidente de la Xunta d'Andalucía, Pepe Griñán, señaló que pa salir de la crisis económica ye necesariu "nun retrasar l'alcuerdu social" |autor=rtve.es |editor=[[Radiotelevisión Española|Corporación de Radio y Televisión Española]]}}</ref><ref>[http://www.elconfidencial.com/cache/2009/06/29/elconfidente_49_llamame_grinan_convence_llorente_retule_nome_antonio.html Griñán: "Llámame Pepe"] (elconfidencial.com)</ref> ye un inspeutor de trabayu y [[políticu]] [[España|español]], [[presidente de la Xunta d'Andalucía]]<ref name="dimisión">{{cita publicación |nome=Europa Press |títulu= Griñán: «Renunciu pa caltener a la Xunta de la "erosión" de los ERE» |url=http://www.larazon.es/detalle_normal/noticias/3416667/espana/grinan-renunciu-pa-caltener-a-la xunta-de |obra=La Razón |fechaaccesu=27 d'agostu de 2013 }}</ref> ente [[2009]] y [[2013]] y presidente del [[Partíu Socialista Obreru Español]] ente [[2012]] y [[2014]]. Actual [[diputáu]] pola [[provincia de Sevilla]] nel [[Parllamentu d'Andalucía|Parllamentu andaluz]], el [[21 d'abril]] de [[2009]] foi investido [[presidente de la Xunta d'Andalucía]],<ref>[http://www.juntadeandalucia.es/boja/boletines/2009/77/d/1.html Real DECRETU 711/2009, de 22 d'abril, pol que se noma presidente de la Xunta d'Andalucía a don José Antonio Griñán Martínez], [[BOJA]]</ref> en sustitución de [[Manuel Chaves]] cuando ésti foi nomáu [[Vicepresidente Terceru del Gobiernu d'España|vicepresidente del Gobiernu d'España]].<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-jose-antonio-grinan-sustituiria-manuel-chaves-presidencia-xunta-andalucia-20090405214741.html José Antonio Griñán sustituyiría a Manuel Chaves na Presidencia de la Xunta d'Andalucía], n'[[Europa Press]]</ref> El [[3 de mayu]] de [[2012]] foi investido, per segunda vegada consecutiva, presidente de la Xunta d'Andalucía.<ref>{{cita web |editor=El País |títulu=Direutu: El Parllamentu andaluz escueye a Griñán presidente de la Xunta |fecha=3 de mayu de 2012 |url=http://ccaa.elpais.com/ccaa/2012/05/03/andalucia/1336030222_016008.html}}</ref> El [[27 d'agostu]] de [[2013]], presentó la so dimisión como presidente de la [[Xunta d'Andalucía]].<ref name="dimisión"/> El 12 de [[setiembre]] de 2013, José Antonio Griñán foi nomáu [[senador]] na [[Cámara Alta]] colos votos de 55 de los 104 parllamentarios andaluces.<ref>[http://ccaa.elpais.com/ccaa/2013/09/12/andalucia/1378982631_038482.html]</ref> Munchos cunten que esti rápidu nomamientu motivar pol aforamientu que supón contra'l [[Caso ERE n'Andalucía|caso de los ERE falsos]], nel que Griñan taba imputáu.<ref>{{cita web |url=http://www.intereconomia.com/noticias-gaceta/politica/grinan-quier-utilizar-senáu-burladeru-accion-justicia-20130827 |títulu='Griñán quier utilizar el Senáu como burladeru ante l'acción de la Xusticia' |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2013 |apellíu=Sanz |nome=José Luis |editorial=La Gaceta |allugamientu=[[España]]}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elconfidencial.com/espana/2013-08-26/el-psoe-unviara-a-grinan-al senáu-pa-que-siga-aforado-y-torne-los-ere_21336/ |títulu=El PSOE va unviar a Griñán al Senáu por que siga aforado y torne los ERE |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2013 |fecha=26 d'agostu de 2013 |editorial=El Confidencial |allugamientu=[[España]]}}</ref> Tres la "preimputación"<ref>{{cita web |url= http://www.diariodesevilla.es/article/andalucia/1833769/alaya/enviacutea/supremu/la/quotexposicioacuten/razonadaquot/sobre/chaves/grintildeaacuten/y/otros cinco/aforados.html |títulu= Alaya unvia al Supremu la "esposición razonada" sobre Chaves, Griñán y otros cinco aforados |editor= [[Diariu de Sevilla]] |fechaaccesu=13 d'agostu de 2014}}</ref> de la Xuez d'Instrucción [[Mercedes Alaya]] por presunta corrupción pol escándalu de los ERE falsos, el 17 de febreru de 2014, el [[Tribunal Supremu (España)|Tribunal Supremu]] citar a declarar como imputáu xunto a [[Manuel Chaves]] y los otros trés aforados incluyíos na causa.<ref>{{cita web |url= https://www.abc.es/espana/20150217/abci-chaves-grinan-201502171250.html |títulu= El Supremu cita como imputaos a Chaves y Griñán pol casu de los ERE |editor= ABC |fechaaccesu=17 de febreru de 2014}}</ref> == Trayeutoria == Nacíu en [[Madrid]] en [[1946]], estudió nel colexu de los padres Agustinos allugáu nesa ciudá.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/andalucia/Sere/Felipe/muerra/elpepiespand/20080228elpand_13/Tes/ Voi Ser de Felipe hasta que me muerra]</ref> Fíu de Octaviano Griñán Gutiérrez, oficial del cuartu militar del [[Francisco Franco|xeneral Franco]], y María Teresa Martínez Emperador,<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1944/03/25/009.html Hemeroteca ABC]</ref> dambos sevillanos. El so tíu [[José Martínez Emperador]] foi un xerarca franquista.<ref>{{cita publicación |url=http://www.raco.cat/index.php/Eines/article/viewFile/274010/362125|títulu=Feixisme: l'escandalosa banalització d'un concepte històric|nome=Joan B.|apellíu={{Versalita|Culla}}|enllaceautor=Joan B. Culla|publicación=Eines|añu=2014|páxines=104|issn=2013-1518|ubicación=Barcelona|editorial=[[Fundació Josep Dila]]}}</ref> Ye llicenciáu en [[Derechu]] pola [[Universidá de Sevilla]], y ye [[Inspeición de Trabayu y Seguridá Social|inspeutor téunicu de Trabayu]] dende [[1970]], n'aprobando les [[Oposición (exame)|oposiciones]] en [[1969]] siendo'l númberu trés de la so promoción. Exerció primero en [[Zaragoza]], y dende [[1974]], en [[Sevilla]]. Ingresó nel [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]] a primeros de [[años 1980|los ochenta]], y tres el trunfu socialista nes [[Eleiciones al Parllamentu d'Andalucía de 1982|primeres eleiciones andaluces]] del [[23 de mayu]] de [[1982]], foi viceconseyeru de Trabayu nos gobiernos andaluces presidíos por [[Rafael Escuredo]] y [[José Rodríguez d'Aborboyar]], hasta [[1986]], cuando foi nomáu viceconseyeru de Salú. En [[1987]] foi nomáu secretariu xeneral téunicu de Trabayu, hasta qu'en [[1990]] [[Manuel Chaves]] nomó-y conseyeru de Salú na III llexislatura de la [[Xunta d'Andalucía]].<ref>{{cita web |títulu=Composición de gobiernu de la Xunta d'Andalucía |url=http://www.juntadeandalucia.es/html/especiales/NuevoGobiernoVIII/aj-gobiernosanteriores-legviii.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160218222823/http://www.juntadeandalucia.es/html/especiales/NuevoGobiernoVIII/aj-gobiernosanteriores-legviii.html |fechaarchivu=18 de febreru de 2016 }}</ref> Foi diputáu al [[Congresu de los Diputaos d'España|Congresu]] mientres tres legislatura. Foi [[ministru]] del [[Gobiernu d'España]] en dos causes: de [[1992]] a [[1993]] de [[Ministeriu de Sanidá y Consumu d'España|Sanidá y Consumu]] y de [[Ministeriu de Trabayu ya Inmigración d'España|Trabayo y Seguridá Social]] de 1993 a [[1996]], so la presidencia de [[Felipe González]]. Amás foi diputáu por [[Provincia de Córdoba (España)|Córdoba]] nel Congresu nes [[Eleiciones xenerales d'España de 1993|eleiciones xenerales de 1993]], cargu que revalida en 1996 y [[2000]]. Dende [[marzu de 2004]] ye diputáu por Córdoba nel [[Parllamentu d'Andalucía]]. En [[abril de 2004]] foi nomáu por [[Manuel Chaves]] [[Conseyería d'Economía y Facienda de la Xunta d'Andalucía|conseyeru andaluz d'Economía y Facienda]], y darréu, yá en [[2008]], foi nomáu amás [[vicepresidente|vicepresidente segundu]] de la [[Xunta d'Andalucía]]. El [[5 d'abril]] de [[2009]] anuncióse'l posible nomamientu de Griñán como presidente de la [[Xunta d'Andalucía]] tres la dimisión de [[Manuel Chaves|Chaves]], y ocho díes dempués el Comité Direutor del [[PSOE]] d'[[Andalucía]] proclamó oficialmente la so candidatura. José Antonio Griñán tien, a títulu d'ex Ministru del Gobiernu d'España, la [[Orde de Carlos III|Gran Cruz de la Real y Distinguida Orde Española de Carlos III]], col tratamientu de ''Excelentísimo Señor''.<ref>[http://www.juntadeandalucia.es/html/especiales/NuevoGobiernoVIII/aj-presidentebiografia-legviii.html Especial Nuevu Gobiernu VIII]</ref> === Presidencia === El [[22 d'abril]] foi investido [[presidente de la Xunta d'Andalucía]] pol parllamentu autonómicu, con 56 votos a favor (PSOE) y 53 votos en contra ([[Partíu Popular|PP]] y [[Izquierda Xunida (España)|IX]]), prometiendo'l cargu'l [[23 d'abril]] nun actu de toma de posesión nel qu'asistieron los trés anteriores presidentes andaluces: [[Rafael Escuredo]], [[José Rodríguez d'Aborboyar]] y [[Manuel Chaves]]; xuntu col [[presidente de Castiella-La Mancha]], [[José María Barreda]]; la [[Secretariu d'Estáu d'España (Alministración Pública)|secretaria d'Estáu]] d'Inmigración, [[Consuelo Rumí]]; y el presidente del [[Tribunal Cimeru de Xusticia d'Andalucía]], [[Augusto Méndez de Llugo]].<ref>[http://www.juntadeandalucia.es/servicios/noticias/detalle/236871.html José Antonio Griñán toma posesión del so cargu como Presidente de la Xunta d'Andalucía], na web de la [[Xunta d'Andalucía]]</ref> Dende'l [[12 de marzu]] de [[2010]] ye [[secretariu xeneral del PSOE]] d'[[Andalucía]]. Tres el 38 Congresu Federal del PSOE, nel que [[Alfredo Pérez Rubalcaba]] foi escoyíu nuevu secretariu xeneral, ye nomáu presidente del [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]], sustituyendo de nuevu a [[Manuel Chaves]]. El [[25 de marzu]] de [[2012]] presentar a les eleiciones autonómiques andaluces como cabeza de llista pol [[Partíu Socialista Obreru Español d'Andalucía|PSOE-A]]. === Eleiciones autonómiques de 2012 === Nes eleiciones del [[25 de marzu]] de [[2012]] encabezó la llista del PSOE pola provincia de Sevilla, llogrando un respaldu del 39,5% del eleutoráu andaluz, quedando como la segunda fuercia político más votada, por detrás del PP, lo que supunxo algamar una representación de 47 parllamentarios. N'algamando un alcuerdu de gobiernu con [[Izquierda Xunida|IX]], ye investido de nuevu [[Presidente de la Xunta d'Andalucía]] el [[3 de mayu]] de [[2012]], encabezando un gobiernu de coalición [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]]-[[Izquierda Xunida|IX]]. === Arrenunciu a la reelección y dimisión === El [[24 de xunetu|26 de xunu]] de [[2013]], mientres l'Alderique sobre l'estáu de la Rexón, anunció que nun se presentaría de nuevu a la reelección,<ref>http://ecodiario.eleconomista.es/interstitial/volver/atino-xunetu/espana/noticies/4943762/06/13/ampliacion-grinan-arrenunciu-a presentase-a-la-reeleccion-en-andalucia.html</ref> poniendo en marcha'l procesu de primaries pa escoyer al so socesor. Na opinión pública, especulóse si dicha arrenunciu deber a les investigaciones de corrupción del [[Caso ERE n'Andalucía|Caso ERE]] realizáu pol xuez. Primeramente, allegaron a les primaries la [[Conseyería de la Presidencia de la Xunta d'Andalucía|conseyera de Presidencia]] [[Susana Díaz]], el [[Conseyería d'Agricultura y Pesca de la Xunta d'Andalucía|conseyeru d'Agricultura]] [[Luis Planes Puchades|Luis Planes]] y l'alcalde de [[Jun (Granada)|Jun]], [[José Antonio Rodríguez Salas|José Antonio Rodríguez]]. Finalmente, felicidaes primaries nun llegaron a celebrase al ser namái [[Susana Díaz]] la única que llogró los avales necesarios, siendo proclamada candidata a la presidencia de la [[Xunta d'Andalucía]] el [[21 de xunetu]] de [[2013]].<ref>https://www.europapress.es/nacional/noticia-proclamen-oficialmente-susana-diaz-candidata-presidencia-xunta-20130721113928.html</ref> El [[24 de xunetu]] de [[2013]] anuncia la so dimisión como Presidente de la Xunta, siendo efectiva'l [[27 d'agostu]] del mesmu añu, coincidiendo col [[Caso ERE n'Andalucía]], col que presuntamente se -y rellaciona.<ref>[http://www.abcdesevilla.es/espana/20130827/abci-comparecencia-frases-grinan-diez-201308271445.html?utm_medium=hootsuite ABC de Sevilla]</ref> El [[7 de setiembre]] foi asocedíu por [[Susana Díaz]].<ref>[http://www.diariodesevilla.es/article/andalucia/1570559/fueron//claves/motivos/personales/y/familiares.html Diariu de Sevilla]</ref> == Caso de corrupción == El 10 de setiembre de 2013 la xueza Alaya, titular del xulgáu d'Instrucción 6 de Sevilla quien tien al so cargu'l casu de los ERE falsos, instruyó-y derechos (esto ye, encamiénta-y a designar procurador y abogáu pa personase na causa) tantu a él como al so predecesor como Presidente de la Xunta d'Andalucía [[Manuel Chaves]] y a cinco exconsejeros del Gobiernu andaluz: [[Antonio Ávila]], [[Carmen Martínez Aguayo]], [[Manuel Reciu Menéndez|Manuel Reciu]], [[Francisco Vallejo Serrano|Francisco Vallina]] y [[José Antonio Viera]].<ref>{{cita publicación |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2013/09/10/andalucia/1378811269.html |publicación=El Mundo |fecha=10 de setiembre de 2013 |títulu=Alaya pide la imputación de Chaves y Griñán pol casu de los ERE |autor=Sebastián Torres |autor2=Antonio Salvador |allugamientu=Sevilla}}<br />La xueza cumple asina colo ordenao pola Audiencia de Sevilla, terminar d'arreyar tolos cabos de la instrucción antes de faer la imputación formal, momentu nel que va perder la competencia.</ref> Foi investigáu por corrupción nel [[Caso ERE n'Andalucía|Caso ERE]]. Finalmente, en setiembre de 2016 la [[fiscalía]] pide pa él una pena de 6 años de cárcel y 30 de inhabilitación pa cargos públicos por delitos siguíos de prevaricación y malversación de caudales.<ref>{{cita web |url=https://amp.elmundo.es/andalucia/2016/09/15/57da87a846163f11668b45ca.html |títulu=La Fiscalía pide 6 años de prisión pa Griñán y 10 de inhabilitación pa Chaves pol casu ERE |apellíu=Recuero |nome=Marisa |fecha=[[16 de setiembre]] de [[2016]] |periódicu=[[El Mundo (España)|El Mundo]]}}</ref> === Senador de les Cortes Xenerales === El 12 de [[setiembre]] de [[2013]] nel Plenu del [[Parllamentu]] andaluz designar a José Antonio Griñán como senador en representación de la Comunidá, con 55 votos a favor de los 104 posibles. El PP oponer al so nomamientu y per primer vegada la designación d'un senador pol Parllamentu andaluz nun tuvo una aprobación unánime. Foi escoyíu conxuntamente col Vicesecretariu Xeneral del [[PSOE]], [[Mario Jiménez]], y la [[Conseyera d'Educación]] saliente del [[Gobiernu andaluz]], [[Mar Moreno]]. Esta votación tuvo llugar col motivu del arrenunciu a les sos actes na [[Cámara Alta]] del Voceru Parllamentariu del [[PSOE]], [[Francisco Álvarez de la Moza]], el voceru [[PSOE|socialista]] nel [[Conceyu de Sevilla]], [[Juan Espaes]], y la [[diputada]] por [[provincia d'Huelva|Huelva]] [[Antonia Moru]].<ref>http://ccaa.elpais.com/ccaa/2013/09/12/andalucia/1378982631_038482.html</ref> El 15 de xunu de 2015 dexa'l so escañu como senador autonómicu tres la imputación nel casu de los ERE. Esta dimisión foi pidida como midida indispensable (al pie de la dimisión de [[Manuel Chaves]]) por que [[Ciudadanos - Partíu de la Ciudadanía|Ciudadanos]] o [[Podemos (partíu políticu)|Podemos]] sofitaren el gobiernu de [[Susana Díaz]] como presidenta d'Andalucía tres los [[Eleiciones al Parllamentu d'Andalucía de 2015|comicios de 2015]]. Griñan yá diera amueses de la so oxeción a siguir en dichu cargo'l [[10 d'abril]] d'esi mesmu añu nuna carta empobinada a Susana Díaz.<ref>{{cita web |url=http://politica.elpais.com/politica/2015/06/15/actualidad/1434364607_770573.html |títulu=Griñán formaliza l'arrenunciu al so escañu como senador autonómicu |apellíu=Rincón |nome=Reyes |fecha=[[15 de xunu]] de [[2015]] |editorial=[[El País (España)|El País]]}}</ref> En setiembre de 2016 la fiscalía pide pa él una pena de 6 años de cárcel y 30 de inhabilitación pa cargos públicos por delitos siguíos de prevaricación y malversación de caudales.<ref>{{cita web |url=https://amp.elmundo.es/andalucia/2016/09/15/57da87a846163f11668b45ca.html |títulu=La Fiscalía pide 6 años de prisión pa Griñán y 10 de inhabilitación pa Chaves pol casu ERE |fechaaccesu=16 de setiembre de 2016}}</ref> == Cargos desempeñaos == * Viceconseyeru de Trabayu d'Andalucía (1982-1986). * Viceconseyeru de Salú d'Andalucía (1986-1987). * Secretariu xeneral téunicu del Ministeriu de Trabayu d'España (1987-1990). * Conseyeru de Salú d'Andalucía (1990-1992). * Ministru de Sanidá y Consumu d'España (1992-1993). * Ministru de Trabayu y Seguridá Social (1993-1996). * Diputáu per Córdoba nel Congresu de los Diputaos (1993-2004). * Diputáu per Córdoba nel Parllamentu d'Andalucía (2004-2012). * Conseyeru d'Economía y Facienda d'Andalucía (2004-2009). * Vicepresidente segundu de la Xunta d'Andalucía (2008-2009). * Presidente de la Xunta d'Andalucía (2009-2013). * Secretariu Xeneral del PSOE d'Andalucía (2010-2013). * Presidente del PSOE (2012-2014). * Diputáu per Sevilla nel Parllamentu d'Andalucía (2012-2013). * Senador de les Cortes Xenerales per Andalucía (2013-2015). == Notes y referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikiquote}} * [http://www.juntadeandalucia.es/presidente/content/biografia Ficha biográfica na web de la Xunta d'Andalucía] {{Socesión | predecesor = [[Eduardo Rejón]] | títulu = [[Ficheru:Emblema de la Junta de Andalucía.svg|center|25px]][[Conseyería de Salú de la Xunta d'Andalucía|Conseyeru de Salú de la Xunta d'Andalucía]] | periodu = [[1990]]-[[1992]] | socesor = [[José Luis García de Arboleya]] | predecesor2 = [[Julián García Valverde|Julián García]] | títulu2 = [[Ficheru:Escudo_de_España_(mazonado).svg|center|25px]][[Ministeriu de Sanidá y Consumu d'España|Ministru de Sanidá y Consumu d'España]] | periodu2 = [[1992]]-[[1993]] | socesor2 = [[Ánxeles Amador]] | predecesor3 = [[Luis Martínez Noval]] | títulu3 = [[Ficheru:Escudo_de_España_(mazonado).svg|center|25px]][[Ministeriu de Trabayu ya Inmigración d'España|Ministru de Trabayu y Seguridá Social d'España]] | periodu3 = [[1993]]-[[1996]] | socesor3 = [[Javier Arenas]] | predecesor4 = [[José Salgueiro]] | títulu4 = [[Ficheru:Emblema de la Junta de Andalucía.svg|center|30px]][[Xunta d'Andalucía|Conseyeru d'Economía y Facienda de la Xunta d'Andalucía]] | periodu4 = [[2004]]-[[2009]] | socesor4 = [[Carmen Martínez Aguayo|Carmen Martínez]] | predecesor5 = ''Nueva creación'' | títulu5 = [[Ficheru:Emblema de la Junta de Andalucía.svg|center|30px]][[Xunta d'Andalucía|Vicepresidente segundu de la Xunta d'Andalucía]] | periodu5 = [[2008]]-[[2009]] | socesor5 = ''Cargu suprimíu'' | predecesor6 = [[Manuel Chaves]]<br /><small>{{Ensin negrina|(interinamente [[Gaspar Zarrías]])}} | títulu6 = [[Ficheru:Emblema de la Junta de Andalucía.svg|center|30px]][[Xunta d'Andalucía|Presidente de la Xunta d'Andalucía]] | periodu6 = [[2009]]-[[2013]] | socesor6 = [[Susana Díaz]] | predecesor7 = [[Manuel Chaves]] | títulu7 = [[Ficheru:Logo PSOE-A.svg|center|25px]][[Secretariu xeneral]] del [[Partíu Socialista Obreru Español d'Andalucía|PSOE-A]] | periodu7 = [[2010]]-[[2013]] | socesor7 = [[Susana Díaz]] | predecesor8 = [[Manuel Chaves]] | títulu8 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|center|25px]][[Presidente]] del [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]] | periodu8 = [[2012]]-[[2014]] | socesor8 = [[Micaela Navarro]] }} {{NF|1946||Grinzzan Martinez, Jose Antonio}} {{Tradubot|José Antonio Griñán}} [[Categoría:Políticos y polítiques de la Comunidá de Madrid]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'España]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'España]] [[Categoría:Presidentes del Partíu Socialista Obreru Español]] [[Categoría:Diputaos y diputaes d'España]] [[Categoría:Senadores d'España]] [[Categoría:Ministros y ministres d'España]] [[Categoría:Ministros y ministres del Gobiernu d'España del Partíu Socialista Obreru Español]] [[Categoría:Ministros y ministres de Sanidá d'España]] [[Categoría:Ministros y ministres de Trabayu d'España]] [[Categoría:Presidentes de la Xunta d'Andalucía]] [[Categoría:Diputaos y diputaes del Parllamentu d'Andalucía]] [[Categoría:Secretarios Xenerales Téunicos d'España]] [[Categoría:Corrupción n'Andalucía]] [[Categoría:Caso ERE]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7h3y909qg5n0b75nomxuq8buo5tucmz 0 155377 3709716 3685486 2022-08-19T09:05:44Z XabatuBot 43102 iguo testu: Francisco Lleón => Francisco León wikitext text/x-wiki {{persona}} [[Ficheru:Manifiesto a la Nación (1910), de Francisco I. Madero.tif|thumb|Manifiestu a la Nación (1910), de Francisco I. Madero.]] '''Francisco Ignacio Madero González'''<ref name="nome">[http://www.eluniversal.com.mx/nacion/163897.html Madero yera (I)gnacio, non Indalecio]. L'Universal, 21 de payares de 2008.</ref><ref>{{cita web |url=http://www.inehrm.gob.mx/Portal/PtMain.php?pagina=madero |títulu=Francisco I. Madero: cola “I” d'Ignacio |autor=Alejandro Rosas |serie=Espedientes Dixitales INHERM |editorial=Institutu Nacional d'Estudios Históricos de les Revoluciones de Méxicu |cita=La “I” correspuende al nome d'Ignacio. Nel archivu parroquial del templu de Santa María de Parres, Coahuila —llugar onde nació'l [[30 d'ochobre]] de 1873—, esiste'l documentu que prueba que Madero foi bautizáu sol nome de Francisco Ignacio. Por si fora poco, l'Archivu Xeneral del estáu de Coahuila, nel llibru de copies d'actes de nacencia, de la Oficialía del Rexistru Civil de [[Parres de la Fuente]], [[Coahuila]], correspondiente al añu de 1874, na foja 2, atópase la copia certificada de l'acta de nacencia onde se comprueba que la “I” ye d'Ignacio.}}</ref> (non '''Indalecio''', como s'espublizó equivocadamente mientres munchos años) {{nym}} foi un [[empresariu]] y [[políticu]] [[Méxicu|mexicanu]]. El so [[Plan de San Luis|proclamación]] en contra del gobiernu de [[Porfirio Díaz]] suel considerase como l'eventu qu'empecipió la [[Revolución mexicana]] de 1910. Mientres esti conflictu, Madero foi escoyíu presidente de Méxicu, cargu qu'exerció dende'l 6 de payares de 1911. Pocu más d'un añu dempués, en 1913, foi traicionáu y asesináu (22 de febreru de 1913) xuntu col vicepresidente [[José María Pino Suárez]], como resultancia del [[Decena Tráxica|golpe d'estáu (la llamada Decena Tráxica)]] empobináu por [[Victoriano Huerta]]. == Biografía == Francisco Ignacio Madero nació na facienda “El Rosariu” en Parres de la Fuente nel estáu de Coahuila el 30 d'ochobre de 1873. Fíu de Francisco Madero Hernández y de Mercedes González Treviño, nació y creció nel senu d'una familia acomodada, dueña de faciendes, mines y dellos negocios. Estudió nel colexu [[xesuites|xesuita]] de San Juan Nepomuceno en [[Saltillo]]. En 1886 fixo estudios d'[[agricultura]] en [[Maryland]], Estaos Xuníos; de [[peritaxe mercantil]] na [[HEC Paris|École des Hautes Études Commerciales]] (HEC) en [[Jouy-en-Josas]], cerca de París (Francia), y estudió nel departamentu d'agricultura na [[Universidá de California en Berkeley]]. En 1893 torna a Coahuila y encárgase d'alministrar una de les faciendes del so padre. Darréu cásase con [[Sara Pérez Romero]] en 1903 y al añu siguiente funda'l partíu democráticu independiente, que s'oponía a la reelección del Gobernador de Coahuila [[Miguel Cárdenas]]. En 1905 tuvo contautu cola [[Xunta Organizadora del Partíu Lliberal Mexicanu]], a la cual sofitó económicamente pa la continuación de la edición del [[periódicu]] ''[[Rexeneración (periódicu)|Rexeneración]]''. Sicasí, retiró'l so sofitu al [[Partíu Lliberal Mexicanu|PLM]] por cuenta de les diferencies ideolóxiques con [[Ricardo Flores Magón]].<ref>{{cita llibru |autor= Cockcroft, D. James; Barrales, María Eunice|títulu= Precursores intelectuales de la Revolución Mexicana(1900-1913)|añu= 1971|editorial= Sieglu XXI|id= ISBN 968-23-1631-6}} p.{{esd}}148.</ref> En 1908 publicó'l so polémicu llibru ''[[La socesión presidencial en 1910]]'', nel qu'espunxo les principales cuestiones polítiques qu'esmolíen al país, que tuvo enforma ésitu. En 1909 fundó'l [[Partíu Nacional Antirreeleccionista]], opuestu a un Porfirio Díaz qu'ocupó la presidencia de la nación dende 1877, con un paréntesis de cuatro años 1880 a 1884 nel que'l presidente foi [[Manuel González Flores|Manuel del Abellugu “El Mancu” González Flores]]. Escoyíu candidatu a la presidencia por dichu partíu, y n'algamando un altu nivel de popularidá nes eleiciones de 1910, Madero foi encarceláu por orde del gobiernu en [[San Luis Potosí (estáu)|San Luis Potosí]], so los cargos de ''conato de rebelión'' y ''ultraxe a les autoridaes''. El 20 de payares de 1910 decidió empecipiar la [[Revolución mexicana]] en [[Piedras Negras]], Coahuila, pero por cuenta de la poca fuercia que llogró axuntar, partió escontra [[Ciudad Juárez]], [[Chihuahua]], pa cumplir el so oxetivu. Depués foi lliberáu pol abogáu [[Pedro Antonio de los Santos Rivera]]. Llogró escapar escontra Estaos Xuníos y dende [[San Antonio (Texas)|San Antonio]], [[Texas]], promulgó'l [[Plan de San Luis]], una llamada a les armes roblada en [[San Luis Potosí]] que, col lema ''Sufraxu Efectivu. Non Reelección.'', por fin causaría l'arrenunciu del [[Porfirio Díaz Mori|presidente Díaz]] en 1911, siguida d'una guerra civil de diez años na que morreríen más d'un millón de mexicanos. == Matrimoniu == Empecipió'l so novialgu con [[Sara Pérez Romero]] pel añu de 1897. Contraxeron matrimoniu en 1903; primero nuna ceremonia civil, celebrada'l 26 de xineru na capital mexicana. Dempués, la ceremonia relixosa, el día 27, na capiya del palaciu arzobispal de la segunda cai de Santu Domingu.<ref>{{cita llibru |apellíos=Taracena, |nome=Alfonso|enllaceautor= |títulu=Francisco I. Madero|url= |fechaaccesu=|añu=1976|editorial=Porrúa|isbn=|editor=|ubicación=|páxina=9|idioma=|capítulu=1}}</ref>​ foi presidida pol arzobispu Prósperu María y Alarcón y Sánchez de la Barquera. La llacuada ufiertar nel Hotel Reforma. El so llar afitar en [[San Pedro de les Colonies]], nel estáu de [[Coahuila]]. El presidente Madero y Doña Sara nun tuvieron fíos. == Mandatu presidencial == [[Ficheru:El presidente Francisco I. Madero y su estado mayor presidencial (c. 1911), de Agustín Víctor Casasola.tif|miniaturadeimagen|left|Madero y el so estáu mayor, 1911.]] En Méxicu, Francisco I. Madero asume la presidencia del país. El so mandatu carauterizar por encabezar un gobiernu democráticu esmolecíu poles condiciones de vida del pueblu llanu, anque nun sabría satisfaer les aspiraciones de cambéu social que tendríen les mases revolucionaries, lo cual provocó alzamientos armaos, como'l del llabrador [[Emiliano Zapata]] o la rebelión de [[Pascual Orozco]]. Finalmente, el 22 de febreru de 1913, tres un golpe d'Estáu, él y el so vicepresidente seríen executaos polos golpistes encabezaos por [[Victoriano Huerta]], quién prometiera respetar les sos vides y dexalos colar a Cuba. == Fallecimientu == {{VT|Asesinatu de Francisco I. Madero}} El 17 de febreru, Huerta suscribió un armisticiu con [[Henry Lane Wilson]] (embaxador d'[[Estaos Xuníos]]), [[Félix Díaz]] (sobrín del Xeneral Porfirio Díaz) y [[Manuel Mondragón]], llamáu “[[Pactu de La Ciudadela|El Pactu de la Embaxada]]”: comprometer a asitiar provisionalmente na presidencia al Xeneral Victoriano Huerta, en cuenta de qu'esti vencer darréu a Félix Díaz. El 18 de febreru, un grupu d'empresarios capitalinos —ente ellos [[Ignacio de la Torre y Mier]], xenru de Díaz— declararon la so fidelidá a Huerta. Esi mesmu día, [[Gustavo A. Madero]], hermanu y asesor del presidente, foi arrestáu, sacáron-y l'únicu güeyu con una bayoneta, quedando ciegu y torturáu hasta la muerte. El 19 de febreru, Madero y José María Pino Suárez, vicepresidente, fueron obligaos a roblar l'arrenunciu a los sos cargos. [[Pedro Lascuráin]] fíxose cargu del poder executivu por escasos 45 minutos, nos que'l so únicu actu de gobiernu foi nomar secretariu de Gobernación a Huerta. Darréu, arrenunció Lascuráin y Victoriano Huerta ocupó la presidencia. El 22 de febreru de 1913, magar la promesa de los golpistes de respetar la so vida y facilitar el so exiliu a la isla de [[Cuba]], Madero y el vicepresidente [[José María Pino Suárez]] fueron acribillaos a manes del militar [[Francisco Cárdenas Sucilla]] a una banda del [[Palaciu de Lecumberri]] na Ciudá de Méxicu.<ref>{{cita web |url= http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/act_permanentes/hestoria/histdeltiempo/mexicana/sigloxx/xx_dece.htm |títulu= ''“La decena tráxica en Méxicu”'' |fechaaccesu=23 d'avientu de 2007 |formatu= HTML }}</ref> == ¿Ignacio o Indalecio? == Por cuenta de la conmemoración del [[bicentenariu de la independencia mexicana]] y [[centenariu de la revolución mexicana]], el gobiernu de [[Méxicu]] espublizó les imáxenes tantu de l'acta de nacencia como de la fe de bautismu, onde apaez col nome de Francisco Ygnacio Madero,<ref name="nome" /> con ''Y'',<ref>{{cita web |url=http://www.bicentenario.gob.mx/Img/ArchivoHistoricoIMG/FeBautismoFranciscoIgnacioMadero.jpg |títulu=Fe de bautismu |fechaaccesu=7 de marzu de 2014 |obra=Bicentenariu 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140602160804/http://www.bicentenario.gob.mx/Img/ArchivoHistoricoIMG/FeBautismoFranciscoIgnacioMadero.jpg |fechaarchivu=2 de xunu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url=https://books.google.com.mx/books?id=W2NVAAAAMAAJ&q=FRanciso+Ygnacio+Madero&dq=FRanciso+Ygnacio+Madero&hl=es-419&sa=X&ei=8N8ZU8O4I-aj2QWriYDYBA&ved=0CEEQ6AEwBA |títulu= Cróniques hestóriques. Volume 2, páxina 145 |fechaaccesu=7 de marzu de 2014 |fecha=1976}}</ref> conforme a los costume de l'antigua ortografía cola que s'escribía esti nome<ref>{{cita llibru |apellíu=Moreno |nome=Pablo C. |títulu=Galería de coahuilenses distinguíos. Volume 2 |url=https://books.google.com.mx/books?id=AbhlAAAAMAAJ&q=FRanciso+Ygnacio+Madero&dq=FRanciso+Ygnacio+Madero&hl=es-419&sa=X&ei=8N8ZU8O4I-aj2QWriYDYBA&ved=0CEUQ6AEwBQ |fechaaccesu=7 de marzu de 2014 |añu= 1966 |editorial= Imprenta Mayagoitia |ubicación=Méxicu |-}</ref> o dellos otros nomes como'l de ''Ysabel'', o pallabres como ''Yglesia'' o ''Ysla''. Esta norma ortográfica camudó dende 1815, pero'l costume d'utilizar la lletra Y caltúvose enraigonada hasta finales del sieglu XIX.<ref>{{cita llibru |apellíu=Real Academia Española |títulu=Ortografía de la llingua española |url=https://books.google.com.mx/books?id=dnTLQJvotNUC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=Ygnacio+antigua+ortograf%C3%ADa&source=bl&ots=fWCJV_VadL&sig=1ZwVX62BjmZcEcIUnRcQ70Zl1b4&hl=es-419&sa=X&ei=t-AZU6fFBaSI2gW_w4Ao&ved=0CDEQ6AEwAg#v=onepage&q=Ygnacio%20antigua%20ortograf%C3%ADa&f=false |fechaaccesu=7 de marzu de 2014 |añu=1999 |ubicación=Madrid |páxines=Nota 13 de la páxina 17}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=Esteve Serrano |nome=Abraham |títulu=Estudio de teoría ortográfica del español |url=https://books.google.com.mx/books?id=EFg4D1JrOWYC&pg=PA132&dq=Ygnacio+antigua+ortograf%C3%ADa&hl=es-419&sa=X&ei=M-MZU4S8JuOc2AXjqYDYDQ&ved=0CDIQ6AEwAQ#v=onepage&q=Ygnacio%20antigua%20ortograf%C3%ADa&f=false |fechaaccesu=7 de marzu de 2014 |añu=1982 |editorial=Universidá de Murcia |isbn=84-86031-14-1 |páxines= 132 a 133}}</ref> == Delles obres de Francisco I. Madero == * [[La Socesión Presidencial en 1910]] (1908) * Plan de San Luis (1910) * [[Manifiestu a la Nación (Francisco I. Madero)|Manifiestu a la Nación]] (1910) == Galería == <gallery> Ficheru:Mr and Mrs Francisco I Madero cph.3b47072.jpg|Cola so esposa Sara Pérez en 1911 Ficheru:Corrido de Madero.png|Corríu celebrando la entrada de Madero a la Ciudá de Méxicu Ficheru:Madero avisors.jpg|Francisco I. Madero apaez sentáu nel mediu (5). Identificar a (1) José María Pino Suárez (2) A. Fuentes (3) Venustiano Carranza (4) Francisco Vázquez Gómez (6) Abraham González, (7) José María Maytorena (8) Guadalupe González (9) Pascual Orozco (10) Francisco Villa (11) Gustavo Madero (12) Francisco Madero padre (13) Federico González Garza (14) Abraham Oros (15) Juan Sánchez Azcona (16) Alfonso Madero. Ficheru:Madero en pachuca.jpg|Madero a la so llegada a Pachuca en mayu de 1910 invitáu pol club antirreeleccionista Benito Juárez d'esa ciudá. Ficheru:Francisco I Madero Pachuca.jpg|Madero a la so llegada a Pachuca en mayu de 1910 invitáu pol club antirreeleccionista Benito Juárez d'esa ciudá.<ref>{{cita web |url=http://www.hidalgo.gob.mx/?p=98 |títulu=La revolución mexicana. Gobiernu del Estáu d'Hidalgo |fechaaccesu=25 d'agostu de 2016}}</ref> </gallery> == Ver tamién == * [[Revolución mexicana]] * [[Historia de Méxicu]] * [[Porfirio Díaz]] * [[Abraham González Casavantes]] * [[Procesu xudicial a Francisco I. Madero]] == Referencies == {{llistaref|3}} === Bibliografía === * {{cita llibru |apellíos1={{versalita|Aguilar Cases}}|nome1=Elsa|apellíu-editor1=Galeana|nome-editor1=Patricia |títulu=De la cayida de Madero al ascensu de Carranza |fecha=2014 |editorial=Institutu Nacional d'Estudios Históricos de les Revoluciones de Méxicu |isbn=978-607-9419-02-8 |páxines=47-58 |edición=1ª |url=http://www.inehrm.gob.mx/work/models/inehrm/Resource/455/1/images/Madero_Carranza.pdf#page=24 |fechaaccesu=8 d'agostu de 2016 |capítulu=La Decena Tráxica: Cronoloxía de los fechos}} * {{cita llibru |apellíos1={{versalita|Garciadiego Dantán}}|nome1=Javier |enllaceautor=Javier Garciadiego |títulu=La revolución mexicana, cróniques, documentos, planes y testimonios |fecha=2005 |editorial=Universidá Nacional Autónoma de Méxicu |isbn=970-32-0685-9 |url=https://books.google.com.mx/books?id=vXVfFWadHkEC&pg=PA159&dq=Pactu+de+la Ciudadela&hl=es&ei=x1XOS-mKBYuStgPB-6GvDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA#v=onepage&q=Apauto%20de%20la%20Ciudadela&f=false |fechaaccesu=8 d'agostu de 2016}} * {{cita llibru |apellíos1={{versalita|Gilly}}|nome1=Adolfo |enllaceautor=Adolfo Gilly |títulu=Cada quien va morrer pel so llau. Una historia militar de la decena tráxica |fecha=2013 |editorial=Ediciones Yera |isbn=978-607-445-212-9 |edición=1ª |url=https://books.google.com.mx/books?id=-gisBAAAQBAJ&pg=PT98&lpg=PT98&dq=marquez+sterling+y+lascurain&source=bl&ots=gAKzlnPEgd&sig=4VYMo5PyVXCvbWEzjsWKZSTXmSc&hl=es-419&sa=X&ved=0ahUKEwjgifi-rbDMAhVIPCYKHfucBk0Q6AEIOjAI#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=8 d'agostu de 2016}} * {{cita llibru |apellíu={{versalita|Paz Sánchez}}|nome=Fernando |títulu=La política económica de la Revolución mexicana 1911-1924 |url=https://books.google.com.mx/books?id=2Q58XQB3F30C&pg=PA88&dq=Villa+emisi%C3%B3n+billetes&cd=6#v=onepage&q=Villa%20emisi%C3%B3n%20billetes&f=false |fechaaccesu=8 d'agostu de 2016 |añu=2006 |editorial=Facultá de Contadoría y Alministración, Universidá Nacional Autónoma de Méxicu |isbn=970-32-3710-X}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Francisco I. Madero}} {{wikiquote}} {{wikisource autor}} {{socesión |títulu=[[Ficheru:Coat of arms of Mexico.svg|45px]]<br/>[[Presidente de Méxicu]] | periodu = 1911-1913 | predecesor = [[Francisco León de la Barra]] | socesor = [[Pedro Lascuráin Paredes]]}} {{NF|1873|1913|Madero Gonzalez, Francisco I}} {{Tradubot|Francisco I. Madero}} [[Categoría:Presidentes de Méxicu]] [[Categoría:Masones de Méxicu]] [[Categoría:Lliberales de Méxicu]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Méxicu]] [[Categoría:Activistes de Méxicu]] [[Categoría:Espiritistes]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con errores de referencies]] k0idzns6g5hskjlpjij87qvcsy1kpon 0 155452 3709832 3358980 2022-08-19T09:16:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Robert Sedraki Kocharián''' (n'[[Idioma armeniu|armeniu]]: Ռոբերտ Սեդրակի Քոչարյան, pronunciáu como [ɾɔbɛɾt kʰɔtʃʰɑɾjɑn]; nacíu'l [[31 d'agostu]] de [[1954]]) ye un políticu d'[[Armenia]], presidente de la República ente [[1998]] y [[2008]]. Primeramente fuera Presidente del estáu de facto Nagorno-Karabaj dende 1994 a 1997 y primer ministru d'Armenia dende 1997 a 1998. == Biografía == === Primeros años y educación === Robert Kocharián nació en [[1954]], na rexón de [[Nagorno Karabaj|Nagorno-Karabaj]], que daquella taba sol dominiu de la [[República Socialista Soviética d'Azerbaixán|RSS d'Azerbaixán]]. Recibió la so educación secundaria en [[Stepanakert]], la capital d'aquella rexón, y realizó el so serviciu militar nel Exércitu soviéticu ente los años 1972 y 1974.<ref name=":0">{{cita web |url=https://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/armenia/robert_kocharyan|títulu=CIDOB - CIDOB |fechaaccesu=15 de xunu de 2018|sitiuweb=CIDOB}}</ref> Darréu viaxó a la [[República Socialista Soviética d'Armenia|RSS d'Armenia]], onde ingresó a estudiar inxeniería llétrica nel Institutu Politéunicu de Yereván, onde se tituló en 1982. == Carrera política == === Yera soviética === Dende 1980, Kocharián foi miembru del [[Komsomol]] y militante de la caña llocal del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]]. En 1988, tres violentos conflictos étnicos escontra la población armenia en Nagorno-Karabaj, Kocharián foi unu de los partidarios de que la rexón fora anexada per Armenia. Pa remediar la situación, el Sóviet Supremu de la URSS decretó l'alministración direuta de la rexón, pero aun así, siguieron los casos de hostigamiento y espulsiones de les comunidaes armenies en ciudaes y rexones azeríes, faciendo que Kocharián aumentara la so condena escontra estos actos de violencia.<ref name=":0" /> En febreru de 1989, Kocharián foi escoyíu diputáu del [[Sóviet Supremu]], representando la rexón de Nagorno-Karabaj, y tamién foi parte del Presidium. Tamién aportó a miembru del [[Comité Karabaj]], organización de corte nacionalista, que magar en primer instancia buscaba reunificar la rexón de Nagorno-Karabaj, tamién foi unu de los primeros grupos opositores al [[Partíu Comunista Armeniu|Partíu Comunista d'Armenia]]. N'ochobre de 1989, el Comité Karabaj pasa a ser el Movimientu Nacional Panarmenio (HHSh), que llogra una victoria aplastante nes eleiciones pluralistes del Sóviet Supremu, realizaes el 20 de mayu de 1990, na que'l so líder, Levon Ter-Petrosián, llanza un programa nacionalista, qu'esixe la independencia d'Armenia de la URSS, y el cese a les hostilidaes en Nagorno-Karabaj.<ref name=":0" /> == Trayeutoria == [[Ficheru:Vladimir Putin in Armenia 14-15 September 2001-6.jpg|miniaturadeimagen|left|250px|Robert Sedraki Kocharián xunto a [[Vladímir Putin]] el 14 de setiembre de 2001.]] En marzu de [[1997]] foi nomáu Primer Ministru de la República d'Armenia. N'abril de [[1998]] foi [[Eleiciones presidenciales d'Armenia de 1998|electu]], como'l segundu Presidente de la República d'Armenia, asocediendo a [[Levin Ter-Petrosian]], quien gobernó dende la independencia de la URSS en [[1991]]. Mientres la mayor parte del so mandatu presidencial, ente 2001 y 2007, la economía armenia creció a un ritmu mediu del 12% añal, principalmente debíu al boom de la construcción. Mientres la so presidencia foi testigu de dos de los más sangrientos eventos na hestoria de l'Armenia independiente: l'asaltu al parllamentu armeniu y l'asesinatu de 10 persones mientres les protestes que tuvieron llugar nel procesu eleutoral de 2008. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Robert Kocharyan}} * [http://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/armenia/robert_kocharyan Biografía por CIDOB] (n'español) {{socesión |títulu=[[Ficheru:Coat of arms of Armenia.svg|35px]]<br>[[Presidente d'Armenia|Presidente de la República d'Armenia]] | periodu=[[1998]] - [[2008]] | predecesor=[[Levon Ter-Petrosian]] | socesor= [[Serzh Sargsyan]] | títulu2=[[Ficheru:Coat of arms of Armenia.svg|35px]]<br>[[Primer ministru d'Armenia]] | periodu2=[[1997]] - [[1998]] | predecesor2=[[Armen Sarkissian]] | socesor2= [[Armen Darbinyan]]}} {{NF|1954||Kocharian, Robert}} {{Tradubot|Robert Kocharián}} [[Categoría:Presidentes d'Armenia]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'Armenia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 9cro8z8s5l285vswx2l03ngvwm00i9o 0 155510 3709552 3696654 2022-08-19T06:39:39Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Correxir}} {{otros usos|Julio Argentino Pascual Roca|el [[Vicepresidente d'Arxentina|vicepresidente]] d'[[Agustín Pedro Justo]]}} {{persona}} '''Alejo Julio Argentino Roca''' {{nym}} foi un [[políticu]], [[militar]] y [[estadista]] [[Arxentina|arxentín]], artífiz de la [[Conquista del Desiertu]], dos veces [[Presidentes de la Nación Arxentina|Presidente de la Nación]] -ente [[1880]] y [[1886]] y ente [[1898]] y [[1904]]- y máximu representante de la [[Xeneración del Ochenta]]. Dirixó la política arxentina mientres más de trenta años al traviés del [[Partíu Autonomista Nacional]], partíu que se caltuvo 42 años nel poder ensin nenguna alternanza, texendo complexos sistemes d'aliances con distintes fuercies, lo que-y valió'l llamátigu de "el [[Vulpini|Foín]]".<ref group=nota>Delles fontes destaquen que'l llamátigu de "foín" o "zorrito" venía-y d'el so travesuras d'infancia.</ref> == Primeros años == Julio Argentino Roca (''Alejo Julio Argentino Roca'' según la so fe de bautismu)<ref group=nota>La fe de bautismu caltener na Ilesia Matriz de Tucumán. Vease Garrido, M.F. ''et al.'', op. cit na seición Bibliografía, p. 6.</ref> foi'l quintu d'ocho fíos (siete varones) del coronel [[Segundu Roca]] y [[Agustina Paz]],<ref group=nota>Agustina yera hermana del futuru vicepresidente [[Marcos Paz]].</ref> nació na [[estancia]] "El Vizcacheral", de propiedá de los sos padres, el [[17 de xunetu]] de [[1843]]. A partir de [[1849]] y hasta [[1855]] asistió a la escuela [[franciscanos|franciscana]] de [[San Miguel de Tucumán]]. Depués estudió nel [[Colexu del Uruguái|Colexu Nacional]] de [[Concepción del Uruguay]], onde'l so padre treslladárase llamáu por [[Justo José de Urquiza]],<ref>[http://www.elhistoriador.com.ar/biografias/r/roca.php Biografía en ''L'Historiador'']</ref> xuntu colos sos hermanos Celedonio y Marcos. A pesar de presentar un altu grau d'interés pola medicina, en 1858 ingresó a la carrera militar, colos despachos d'[[alférez]] d'artillería, sirviendo na brigada d'artillería "7 d'ochobre" del Reximientu 1º de Llinia d'Entre Ríos. Participó na guerra ente [[Buenos Aires]] y la [[Confederación Arxentina]], asocedida ente 1859 y 1861. Participó tamién na de la [[Guerra de la Triple Alianza]] contra'l [[Paraguái]], nomáu comandante del reximientu de Guardias Nacionales de la [[provincia de Salta]] nel añu [[1865]]. Nesa guerra morrieron el so padre y dos de los sos hermanos. Tornó al so país —col rangu de [[coronel]], ganáu na [[Batalla de Curupaytí]]— antes del final de la guerra; a fines de 1868 foi unviáu a la [[Puna]] a repeler l'últimu intentu d'insurrección del [[caudiellu]] [[Felipe Varela]], que foi ganáu por unu de los sos subordinaos. A órdenes del gobernador correntino [[Santiago Baibiene]] combatió la [[rebelión jordanista|rebelión]] [[Partíu Federal (Arxentina)|federal]] de [[Ricardo López Xordán]] en [[1871]], siendo la so participación crucial na [[batalla de Ñaembé]]. Al rematar la [[Revolución de 1874]] algamó'l grau de xeneral, en venciendo al xeneral rebalbu [[José Miguel Arredondo]] —quien respondía políticamente a [[Bartolomé Mitre]]— na [[batalla de Santa Rosa (Mendoza)|batalla de Santa Rosa]]. == Conquista del Ermu == === Antecedentes === {{AP|Campañes previes a la Conquista del Desiertu}} La [[Patagonia]] y la porción occidental de la [[rexón pampeana]] habíen estáu habitaes d'antiguo por pueblos [[indíxena|indíxenes]] d'etnia [[tehuelche]], quien darréu fueron [[araucanización|conquistaos, mestizados y asimilaos]] mientres el procesu d'espansión de los [[mapuches]], provenientes dende [[Chile]]. Dende mediaos del sieglu XVIII esistió un conflictu continuu ente estos indíxenes y la población [[raza blanca|blanca]] de les rexones colindantes, especialmente centráu nel dominiu del territoriu y de los recursos ganaderos del mesmu. Ante'l [[Frontera indíxena sur del Virreinatu del Río de la Plata|avance del territoriu]] ocupáu polos blancos, los indíxenes reaccionaron llanzando [[malón|malones]] sobre les poblaciones blanques y les [[estancia|estancies]], de les cualos escalaben ganáu —principalmente pa vendelo en [[Chile]]— y secuestraben muyeres, quien yeren treslladaes a los asentamientos indíxenes.<ref>{{cita llibru |apellíu=Ras|nome=Norberto|títulu=La guerra poles vaques|editorial=Galerna|allugamientu=Buenos Aires|añu=2006|isbn=987-05-0539-2}}</ref> [[Ficheru:Mauricio rugendas - el malon.jpg|left|250px|thumb|''El [[malón]]'', [[1845]], oliu de [[Mauricio Rugendas]].]] Tres la [[Revolución de Mayu]], numberoses espediciones militares efeutuáronse cola cuenta de contener los malones y/o d'avanzar sobre eses rexones pa incorporales efeutivamente a la soberanía arxentina. La más notable de les espediciones de la primer metá del sieglu XIX foi la [[Campaña de Rosas al Desiertu]]. Hasta dempués de terminada la [[Guerra del Paraguay]] non pudo tomase iniciativa importante dalguna contra los indíxenes que na [[años 1870|década de 1870]] llanzaron los ataques más grandes de la so historia. === Campaña de Alsina === En [[1876]], [[Adolfo Alsina]] -el Ministru de Guerra del [[Presidente d'Arxentina]], [[Nicolás Avellaneda]]- llanzó una nueva campaña pa ocupar l'oeste bonaerense, ocupando los principales asentamientos d'avanzada de los indíxenes y construyendo una obra defensiva, conocida como la [[Cabiana de Alsina]], de 374 km de llongura ente'l sur de la [[provincia de Córdoba (Arxentina)|provincia de Córdoba]] y les cercaníes de [[Bahía Blanca]].<ref>{{cita web |url=http://www.lanacion.com.ar/1242474-los-perdíos-repulgos-de-la cabiana-de-alsina |títulu=Los perdíos repulgos de la cabiana de alsina |obra=Diariu La Nación |fecha=13 de marzu de 2010 }}</ref><ref>Ras (2006): 374-376.</ref> Con esta campaña ocupó los territorios utilizaos pa caltener alimentaos a los sos caballos y engordar los animales arreaos polos malones. Esta circunstancia sumada a la epidemia de [[viruela]] que costó la vida a miles d'indíxenes— causó una crisis militar y demográfico que los debilitó descomanadamente.<ref>Ras (2006): 379.</ref> === La campaña de Roca === {{AP|Conquista del Desiertu}} [[Ficheru:General Julio A. Roca.jpg|thumb|250 px|El Xeneral [[Julio A. Roca]].]] [[Ficheru:Ocupación militar del Río Negro en la expedición al mando del General Julio A. Roca.jpg|thumb|250 px|Oliu ''Ocupación militar del Río Negru na espedición al mandu del Xeneral Julio A. Roca'' de [[Juan Manuel Blanes]].]] Tres la muerte de Alsina (xefe del [[Partíu Autonomista]]) n'avientu de [[1877]], Avellaneda nomó nel so reemplazu al xeneral Roca, que criticara la supuesta actitú defensiva de Alsina. En contraste col so antecesor, qu'intentara incorporar a los indíxenes a la civilización occidental, Roca creía que la única solución contra l'amenaza de los indíxenes yera'l so sometimientu definitivu. Afiguró la so posición nel discursu que dio ante'l Congresu Nacional el 13 de setiembre de 1878, en cual plantegó l'absorción y asimilación» del indiu:<ref name=CAD>{{cita llibru |apellíu=Gasió|nome=Guillermo|apellíu2=San Román|nome2=María Cristina|títulu=La conquista del progresu|serie=Memorial de la Patria editorial=La Bastilla|añu=1984|páxines=126-132}}</ref> {{cita|Tenemos seis mil soldaos armaos colos últimos inventos modernos de la guerra, pa oponelos a dos mil indios que nun tienen otra defensa que la dispersión nin otres armes que la llanza primitiva.}} Sobre la base d'esa premisa propunxo un proyeutu de llei pa ocupar tol territoriu indíxena hasta los ríos Negru y [[ríu Neuquén|Neuquén]] en dos años. La [[s:Llei Nᵘ 947 de distribución de la tierra|Llei Nᵘ 947 de distribución de la tierra]] foi sancionada'l 4 d'ochobre de 1878, alcordando 1&nbsp;600&nbsp;000 pesos fuertes al proyeutu, cuando'l plan yá taba en marcha. Nos considerandos de la llei afirmábase que<ref>{{cita web |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=656498 |títulu=Roca y el mitu del xenocidiu |obra=La Nación }}</ref> {{cita|...la presencia del indiu torga l'accesu al inmigrante que quier trabayar.}} y nel artículu 1° d'el so testu estableció la llinia de fronteres {{cita|...prévio sometimientu ó desallugu de los indios bárbaros de la Pampa,...}} [[Ficheru:Sable del Coronel Julio A. Roca.JPG|thumb|250px|[[Sable]] d'aceru con fueya [[damasquinado|damasquinada]] y empuñadura calada; pertenez al uniforme militar usáu na Campaña al desiertu pol Coronel Julio A. Roca, que'l so nome ostenta grabáu na fueya.]] El presidente Avellaneda sofitó'l proyeutu de Roca por cuenta de que tarrecía la ocupación y conquista d'esos territorios pol exércitu chilenu, una y bones la área al sur del [[ríu Colorado (Arxentina)|ríu Colorado]] taba en disputa ente les dos naciones.<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/6/6-083.htm |títulu=La ocupación efeutiva de la rexón patagónica per parte del gobiernu arxentín: la "Conquista del Desiertu" y les esploraciones del Perito Moreno (1879) |autor=Cisneros, Andrés y Escudé, Carlos |añu=1998 |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> N'efeutu, una vegada concluyida la [[Guerra del Pacíficu]], Chile dedicar de llenu a apoderar a los indíxenes al sur del [[ríu Bíu-Bíu]] —antigua frontera ente l'[[Imperiu Español]] y el pueblu mapuche— al traviés de la [[Ocupación de la Araucanía]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Bengoa|nome=José|títulu=Historia del pueblu mapuche: sieglu XIX y XX|editorial=LOM Ediciones|ubicación=Santiago de Chile|isbn=956-282-232-X}}</ref> Pero había tamién motivos políticos internos pal aval del presidente, yá que s'incorporaríen so xurisdicción nacional territorios que yeren consideraos parte de la Provincia de Buenos Aires. Asina lo esplica [[Carlos Texedor]], entós gobernador de la provincia:<ref>Carlos Texedor; La Defensa de Buenos Aires (1878 - 1880), M. Biedma editor, Buenos Aires, 1881, páxs. 46-47</ref> {{cita|El Dr. Avellaneda escorría'l so plan de destruyir el poder económico de la Provincia. La ocasión yera aparente. Acababa de morrer el Dr. Alsina, y reemplazar col General Roca. Consiguía asina un doble oxeto, alzar con pretesto lloable la candidatdra d'ésti; y faer dañu á Buenos Aires, el so suañu doráu de siempre. Yera como para refregarse les manes. Depués non mas, el Ministru presentó al Congresu (Agostu 1878) un proyeutu pa la ocupación militar del Rio Negru, como frontera de la República sobre los indios de la pampa, declarando tierra nacional la entendida ente la llinia efeutiva d'aquella dómina, y la que debia establecese. El Congresu reformó esti proyeutu, declarando llende de les tierres nacionales la llinia del Rio Negru, dende la so desaguada nel Océanu, remontando la so corriente hasta atopar el grau 5o de llargor occidental del meridianu de Buenos Aires. Por esta traza, quedaben pertenecientes al Gobiernu Nacional, non solo les tierres al Sud del Rio Negru, que la Provincia entendía tener como sos, anque nun les ocupaba efeutivamente sinón tamién una población fundada col nome de Mercedes, na marjen derecha del Rio.}} El 11 d'ochobre de 1878, por aciu la Llei 954, creóse la [[Gobernación de la Patagonia]], con sede en Mercedes de Patagones, actual [[Viedma]], que'l so primer gobernador foi'l coronel [[Álvaro Barros]]; la so xurisdicción algamaba hasta'l [[cabu de Fornos]].<ref>Ras (2006): 390.</ref> A lo llargo del añu 1878 llanzáronse socesives ofensives sobre les posiciones indíxenes, causando centenares de baxes a les fuercies de Namuncurá y la captura de los tarrecíos caciques ranqueles [[Pincén]], [[Juan José Catriel|Catriel]] y [[Epumer (cacique)|Epumer]]. Unos 4000 indíxenes –na so mayoría muyeres y neños– fueron prindaos nestes campañes.<ref>Ras (2006): 382-389.</ref> N'abril de 1879 llanzóse l'ataque final: cinco divisiones que sumaben 6000 homes —incluyendo 820 indíxenes aliaos— avanzaron escontra'l ríu Negru, y el ministru Roca festexó'l 25 de mayu na [[isla Choele Choel]].<ref>Ras (2006): 391-392.</ref> D'alcuerdu a la Memoria presentada pol ministru de Guerra, 1313 indios de llanza resultaron muertos y 1271 tomaos prisioneros; cinco caciques principales fueron tomaos prisioneros y unu foi muertu; 10&nbsp;513 indios ''de canaya'' –muyeres y neños– fueron tomaos prisioneros, y otros 1049 fueron amenorgaos.<ref>{{cita llibru |títulu=Memoria del Departamentu de Guerra y Marina|añu=1879|editorial=Imprenta del Porvenir}}, citáu en {{cita llibru |apellíu=Zeballos|nome=Estanislao S.|apellíu2=Durán|nome2=Juan Guillermo|títulu=Episodio nos territorios del sur, 1879|editorial=Elefante Blancu|añu=2004|páxina=131}}</ref> D'alcuerdu al informe presentáu por Roca ante'l Congresu, tomárense como prisioneros a 10&nbsp;539 muyeres y neños y 2&nbsp;320 guerreros. Sobre l'orixe del términu [[Conquista del Desiertu]] hai siquier tres teoríes: según una d'elles, denominóse asina por cuenta de les condiciones xeográfiques de la Patagonia, que presentaba un clima desértico. Según otra, la denominación deriva más del [[etnocentrismu]] del gobiernu arxentín: la rexón taba dafechu despoblada de xente de raza blanca y civilización europea. Namái taba poblada por [[amerindiu|indios]] nómades, representantes de la barbarie, poro, yera un "ermu" de civilización.<ref>{{cita web |url=http://portal.educ.ar/debates/eid/docenteshoy/la conquista-del desiertu.php |títulu=La Conquista del Desiertu |obra=Docentes güei, Portal educ.ar |autor=Suárez, Cristina }}</ref> Una tercer hipótesis sostién que'l territoriu conquistáu, ocupáu hasta faía pocu por más de 30&nbsp;000 indíxenes, nel momentu de la campaña sosprendió a los espedicionarios pola escasa población, frutu de la sobreestimación del so númberu, de la despoblación n'años recién y de la fuxida de los indíxenes escontra la [[Cordal de los Andes]]. Les tribus que sobrevivieron fueron movíes a les zones más perifériques y estériles de la Patagonia. Unos 10&nbsp;000 nativos fueron tomaos prisioneros y unos 3.000 unviaos a Buenos Aires, onde yeren dixebraos por sexu, con cuenta d'evitar que procrearen fíos.<ref group=nota>[[Osvaldo Bayer]] diría que “Roca foi implementando la esclavitú nel frente, lo qu'aquella brillosa [[Asamblea del añu XIII]] esaniciara cuando declaró la llibertá de banduyos, en tolos diarios de Buenos Aires, en 1879, pueden vese los avisos onde diz repartu d'indios, percuerran los diarios."</ref> Les muyeres fueron esvalixaes polos distintos barrios de la ciudá como sirvientes, mientres una parte de los homes fueron unviaos a la [[isla Martín García]], onde morrieron, na so gran mayoría, a los pocos años de reclusión. El 21 de xineru de 1879, ''[[La Nación (diariu)|La Nación]]'' publicó la siguiente crónica: {{cita|Lleguen los indios prisioneros coles sos families a los cualos traer caminando nel so mayor parte o en carros, la desesperación, el lloru nun cesa, quítase-yos a les madres los sos fíos para na so presencia regalalos a pesar de los berros, los allaríos y les súpliques que colos brazos al cielu dirixen les muyeres indies. Naquel marcu humanu los homes indios tápense la cara, otros miren resignadamente al suelu, la madre apierta contra'l senu al fíu de les sos coraes, el padre indiu cruciar por delantre pa defender a la so familia de les meyores de la civilización.}} === Consecuencies territoriales === [[Ficheru:Mapa ARGENTINA 1881.png|thumb|250px|En celeste territoriu efeutivamente integráu al Estáu d'[[Arxentina]] antes de la presidencia de '''Julio Argentino Roca'''.]] L'Informe Oficial de la Comisión Científica qu'acompañó al Exércitu Arxentín ye considerablemente específicu respectu de los resultaos de la guerra, y a la opinión que'l gobiernu arxentín tenía sobre los indíxenes:<ref>[http://usuarios.arnet.com.ar/yanasu/roca.htm Párrafos del Informe Oficial] de la Comisión Científica agregada al Estáu Mayor Xeneral de la Espedición al Río Negro (Patagonia) realizada nos meses d'abril, mayu y xunetu de 1879, so les órdenes del xeneral Julio A. Roca (Buenos Aires, 1881).</ref> {{cita|Trátase de conquistar una área de 15.000 [[llegua cuadrada|llegües cuadraes]] ocupaes cuandoquier por unes 15&nbsp;000 almes, pos pasa de 14&nbsp;000 el númberu de muertos y prisioneros que reportó la campaña. Trátase de conquistales nel sentíu más llato de la espresión. Nun yera cuestión de percorreles y d'apoderar con gran aparatu, pero transitoriamente, como lo fixera la espedición del Xeneral Pacheco al Neuquén, l'espaciu que triaben los cascos de los caballos del exércitu y el círculu onde algamaben les bales de los sos fusiles. Yera necesariu conquistar real y conducentemente eses 15&nbsp;000 llegües, llimpiales d'indios d'una manera tan absoluta, tan incuestionable, que la más espantina de les espantines coses del mundu, el capital destináu a vivificar les empreses de ganadería y agricultura, tuviera él mesmu que tributar homenaxe a la evidencia, que nun esperimentara rocea en llanzase sobre les buelgues del exércitu espedicionariu y sellar tomar de posesión pol home civilizáu de tan dilataes contornes.}} {{cita|Rescampla que nuna gran parte de les llanures recién abiertes al trabayu humanu, la naturaleza nun la hai fechu tou, y que l'arte y la ciencia tienen d'intervenir nel so cultivu, como tuvieron parte na so conquista. Pero tien de considerase, per una parte, que los esfuercios qu'habría que faer pa tresformar estos campos en pervalibles elementos de riqueza y de progresu, nun tán fora de proporción coles aspiraciones d'una raza nueva y entamadora; per otra parte, que la superioridá intelectual, l'actividá y l'ilustración, qu'enanchen los horizontes del porvenir y faen brotar nueves fontes de producción pa la humanidá, son los meyores títulos pal dominiu de les tierres nueves. Precisamente al amparu d'estos principios, quitáronse éstes a la raza manera que les ocupaba.}} Millones d'hectárees sumáronse asina a la República Arxentina. Estes enormes estensiones fueron axudicaes a baxu preciu, o direutamente regalaes, a terratenientes y políticos influyentes. Yá antes de la operación militar fueren asignaes les tierres a los nuevos propietarios por aciu la suscripción de 4000 bonos de 400 pesos, cada unu de los cualos dio derechu a 2500 hectárees. Un total de diez millones d'hectárees fueron vendíes pol estáu a comerciantes y estancieros bonaerenses en forma previa a la conquista de les tierres, ente que l'escedente llográu, en llotes d'a 40&nbsp;000 hectárees cada unu, foi rematáu en 1882 en [[Londres]] y [[París]]. En 1885 atayar con tierres les deldes acumulaes colos soldaos dende 1878; como tanto'l oficiales como la milicia precisaben efeutivu, terminaron malvendiendo los sos partes a los mesmos que fueren los financistas primitivos, de manera tal que toa esa superficie pasó a manes de 344 propietarios, a un promediu de 31&nbsp;596 hectárees cada unu.<ref>{{cita publicación |autor=[[Fernando Del Corru]], periodista y docente de la [[UBA]] |títulu=Apropiación de la tierra a los aboríxenes y xenocidios nel Ríu de la Plata }}</ref><ref group=nota>[[Osvaldo Bayer]] sostuvo que “ye increíble la forma como se partió la tierra dempués de la campaña del desiertu, afítense na resultancia que sacamos del ''Boletín de la [[Sociedá Rural Arxentina]]'' fundada en 1868, afítense qu'ente 1876 y 1903, en 27 años, otorgar 41&nbsp;787&nbsp;000 hectárees a 1843 terratenientes, venceyaos estrechamente por llazos económicos y familiares a los distintos gobiernos que s'asocedieron naquel periodu, principalmente a la familia Roca”. Los documentos que menta dicen que “sesenta y siete propietarios pasaron a ser dueños de seis millones d'hectárees, ente ellos destacábense venticuatro de les families llamaes patricies, que recibieron ente 200&nbsp;000 hectárees (la familia Luro) y 2&nbsp;500&nbsp;000 llograes pola [[familia Martínez de Hoz]], bisagüelu del que diba ser ministru d'economía de los presidentes ''de facto'' [[José María Guido]] y [[Jorge Videla]].</ref> == Eleición como presidente y federalización de Buenos Aires == A mediaos de 1878, tres la muerte d'Adolfo Alsina, el personaxe más prestixosu del [[Partíu Autonomista Nacional]] yera'l xeneral Julio Argentino Roca, que foi propuestu como candidatu pol so cuñáu, el gobernador cordobés [[Miguel Juárez Celman]], y en Buenos Aires pol médicu [[Eduardo Wilde]]; adquiriendo rápido'l sofitu de la mayor parte de los gobernadores arxentinos.<ref>Gasió y San Román (1984): 190-191.</ref> El 11 d'abril realizaron les eleiciones pa presidente, de les que surdió una amplia victoria pa los eleutores de Roca, sacante en Buenos Aires y Corrientes.<ref>Serrano (1995): 122-123.</ref> El 13 de xunu axuntó'l Colexu Eleutoral, qu'escoyó presidente al xeneral Roca y vicepresidente a [[Francisco Bernabé Madero]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Serrano|nome=Mario Arturo|títulu=La capitalización de Buenos Aires y la revolución de Carlos Texedor|editorial=Círculu Militar|añu=1995|páxina=129}}</ref> Pero en Buenos Aires taba xestándose una revolución contra'l trunfu de Roca y el proyeutu de Nicolás Avellaneda de federalizar la ciudá de Buenos Aires. Cuatro díes más tarde empezaron los combates, que terminaron el 25 de xunu con un alcuerdu ente la provincia y la Nación; la [[revolución de 1880]] costara 3000 muertos. Poco primero de l'asunción presidencial de Roca foi aprobada nel Congresu la [[federalización de Buenos Aires]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Ruiz Moreno|nome=Isidoro J.|títulu=La federalización de Buenos Aires|editorial=Ed. Hyspamérica|allugamientu=Buenos Aires|añu=1986|isbn=950-614-467-2}}</ref> == Primer presidencia == [[Ficheru:RocaInaugura.jpg|thumb|250px|El presidente [[Julio A. Roca]] inaugura'l periodu llexislativu del añu [[1886]].]]Cola asunción presidencial de Julio Argentino Roca, el 12 d'ochobre de 1880, remató la etapa histórica llamada “de les [[presidencies históriques]]” y empecipióse el periodu denomináu “[[República conservadora (Arxentina)|república conservadora]]”, que foi sofitáu por una [[élite]] qu'integró la [[xeneración del ochenta]]. Al momentu d'asumir Roca tenía 37 años, lo que lo fai'l segundu presidente más nuevu de la [[Historia de l'Arxentina|historia arxentina]], precedíu namái por Avellaneda, el so antecesor, que tenía namái unos meses menos al asumir el so gobiernu. El lema del so gobiernu foi "Paz y alministración": {{Cita|Preciso paz duradera, orde estable y llibertá permanente; y a esti respectu declarar bien alto dende esti eleváu asientu, por que me oya la República entera, voi emplegar tolos resortes y facultaes que la Constitución punxo en manes del Poder Executivu pa evitar encalorar y reprimir cualquier tentativa contra la paz pública.}} El sistema políticu que lu había lleváu a la presidencia, y que caltuvo una notable estabilidá hasta muncho depués de que la abandonara, reposaba sobre una serie d'alcuerdos inestables ente los gobernadores provinciales –que controlaben les eleiciones per mediu del [[fraude eleutoral]] y el [[clientelismu]]– y el presidente, que disponía del control del presupuestu nacional a favor o en contra de les provincies y podía deponer a los gobernadores desafectos per mediu de les [[intervención federal|intervenciones federales]]. Precisaos mutuamente, los gobernadores y el presidente llevaben a cabu continuos alcuerdos que dexaben a unos y otros avanzar nes polítiques deseyaes. Sía que non, la estabilidá d'asemeyáu sistema esixía –na práutica– la inesistencia de cualquier oposición; a esi oxetivu apuntaben tamién les práutiques polítiques fraudulentas.<ref>{{cita llibru |apellíu=Castro|nome=Martín O.|títulu=El ocaso de la República Oligárquica: poder, política y reforma eleutoral|páxines=33-53|editorial=Edhasa|allugamientu=Buenos Aires|isbn=978-987-628-181-2|añu=2012}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=Florit|nome=Carlos|títulu=El roquismo|editorial=Hachette|añu=1979|páxina=95|allugamientu=Buenos Aires}}</ref> Mientres el so xestión sancionóse'l [[Códigu Penal de la Nación Arxentina|Códigu Penal]] y el de Minería de la Nación; entamóse'l gobiernu municipal de la nueva [[Ciudá Autónoma de Buenos Aires|Capital Federal]]<ref>{{cita web |url=http://www.iaa.fadu.uba.ar/publicaciones/critica/0143.pdf |autor=Schmidt, Claudia |títulu=Palacio ensin reis; edilicia pública pa la "capital permamente": Buenos Aires, 1880-1890 |obra=Institutu d'Arte Americano ya Investigaciones Estétiques |añu=2005 }}</ref> y fundóse la ciudá de [[La Plata]], capital de la provincia de Buenos Aires.<ref>{{cita web |url=http://www.laciudad.laplata.gov.ar/historia |títulu=Historia |obra=Municipalidá de La Plata |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100520022325/http://www.laciudad.laplata.gov.ar/historia |fechaarchivu=20 de mayu de 2010 }}</ref> La situación sanitaria del país nun ameyorara significativamente dende la [[epidemia]] de [[fiebre mariello en Buenos Aires|fiebre mariello]] de [[1871]]: ente 1884 y 1887, una serie d'epidemies de [[cólera]] causaron centenares de muertos na capital y l'interior.<ref>{{cita llibru |apellíu=Álvarez|nome=Adriana|apellíu2=Carbonetti|nome2=Adrián|títulu=Saberes y Práutiques Médiques na Arxentina: Un Percorríu Por Histories de Vida editorial=Universidá de Mar del Plata|añu=2008|páxines=113-114|allugamientu=Mar del Plata}}</ref> === Economía === [[Ficheru:Hotel de Inmigrantes Retiro AGN.jpg|250px|thumb|El [[Hotel d'Inmigrantes]] na zona colindante ente'l [[Retiru (Buenos Aires)|Barriu de Retiru]] y el puertu de Buenos Aires en 1880.]] Roca empecipió'l so mandatu nuna situación económica favorable, una y bones les esportaciones aumentaben rápido en volume y en valor. El sistema económicu sostener pol intercambiu de productos primarios —puramente d'orixe agropecuariu, y en gran midida xeneraos na rexón pampeana— por productos manufacturados del esterior, especialmente d'Europa.<ref>{{cita web |url=http://www.oocities.org/druca/historia2/ma/estructuraagroexportadora.htm#4 |autor=Vazeilles, J.G. |títulu=Historia Arxentina, etapes económiques y polítiques, 1850-1983: La Estructura Agroexportadora |añu=1998 |obra=Oocities }}</ref> El principal rubro d'esportación yera, por muncha diferencia, la [[llana]] d'[[oveya]]; marginalmente notábase la crecedera de les esportaciones de granos, pero éstes nun seríen importantes hasta la última década d'esi sieglu. Dos rubros que diben venciendo terrenal yeren los cueros y el [[tasajo]], mientres aumentaba la esportación de ganáu de pies escontra los países vecinos. A principios d'esa década empecipió la esportación de carne conxelao, pero nun sería hasta [[años 1890|la década siguiente]] qu'ésta reemplazó a la llana como principal renglón de les esportaciones.<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/10/10-002a.htm |autor=Escudé, Carlos |títulu=Les rellaciones económiques de l'Arxentina con Gran Bretaña y Estaos Xuníos (1880-1943): Escontra la crisis (1880-1890) |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> Pero la situación financiera del estáu y de los particulares nun dexaba aprovechar rápido estes circunstancies, de cuenta qu'allegó masivamente al creitu, especialmente a emprestos estranxeros.<ref>{{cita llibru |apellíu=Carretero|nome=Andrés M.|títulu=Orde, paz, entrega|serie=Memorial de la Patria|añu=1988|editorial=La Bastilla|allugamientu=Buenos Aires|isbn=950-508-235-5|páxines=7-10}}</ref> L'estáu nacional práutiques escarecía de moneda propia, a lo que'l gobiernu de Roca respondió creando'l [[Peso Moneda Nacional]] (símbolu: '''m$n''') que tuvo vixencia nel periodu [[1881]]-[[1969]]. La Llei de Moneda Nacional, unificó'l sistema monetariu arxentín y permitíó la emisión de moneda al Bancu Nacional.<ref>{{cita llibru |apellíu=Todesca|nome=Jorge|títulu=El mitu del país ricu|editorial=Emecé|allugamientu=Buenos Aires|añu=2006|isbn=950-04-2205-9|páxina=77}}</ref> Una curtia crisis económica españada a fines de [[1884]] foi solucionada decretando'l cursu forzosu del [[papel moneda]] y tomando un nuevu emprestu esternu.<ref>{{cita llibru |apellíu=Bardi de Ragucci|nome=Olga|títulu=Aristóbulo del Valle nos oríxenes del radicalismu editorial=Centro Editor d'América Llatina|añu=1987|páxines=67-68}}</ref> Gran parte de los recursos económicos fueron destinaos a obres d'infraestructura, tales como los ferrocarriles –que la so estensión pasó de 2516 a 6161&nbsp;km mientres el so mandatu–<ref>{{cita llibru |apellíu=Cuccorese|nome=Horacio Juan|títulu=Historia de los ferrocarriles na Arxentina|editorial=Macchi|añu=1969|páxina=69}}</ref> y los edificios públicos. Coles mesmes una parte bien importante de los recursos destinar a construyir edificios importantes, principalmente en Buenos Aires y la nueva capital bonaerense, [[La Plata]].<ref>Carretero (1988): 10.</ref>Empecipióse una política de creitos a los particulares, de los cualos una proporción alarmante foi a parar a manes de especuladores y hasta de deldores crónicos, que nunca los atayaríen.<ref>Carretero (1988): 33-38.</ref> Sicasí, la continuidá de la bonanza económica y de la crecedera de la producción agrícola –impulsada por esa mesma bonanza– dexó llevar alantre la so política d'inversiones ensin mayores respigos.<ref>{{cita llibru |apellíu=Oszlak|nome=Oscar|títulu=La formación del Estáu arxentín; orde, progresu y organización nacional|editorial=Ariel|añu=2004|páxines=230-236}}</ref> === Política educativa y cultural === Impulsáu pol [[llaicismu]], el presidente Roca y el so gobiernu esforciar por dixebrar la [[Ilesia católica]] del estáu: sancionóse la llei de [[Rexistru Civil]] y, tres la celebración del primer Congresu Pedagóxicu Nacional, impulsóse la [[Llei 1420 (Arxentina)|Llei 1420 d'Educación]], iniciativa del ex-presidente [[Domingo Faustino Sarmiento]], daquella direutor del Conseyu Nacional d'Educación, quien consideraba que la educación ye la principal ferramienta democratizante d'una sociedá. La llei estableció la educación primaria obligatoria, gratuita y llaica.<ref>{{cita llibru |autor=Di Stéfano, Roberto y Zanatta, Loris|títulu=Historia de la Ilesia Arxentina|editorial=Grijalbo Mondadori|allugamientu=Buenos Aires|añu=2000.|isbn=987-9397-17-7}}</ref> Al traviés de la Llei d'Educación, Roca y Sarmiento consiguieron trés oxetivos: el primeru, obligar l'accesu a la educación básica de la población arxentina; el segundu, amenorgar los niveles d'[[alfabetismo|analfabetismu]] nacional y el terceru, utilizar a estos recursos como una presea artera pal afianzamientu de la democracia. En virtú d'esa llei realizáronse grandes progresos tocantes a l'alfabetización de la población: a la so llegada esistíen 1214 escueles públiques en tol país, mandando al so socesor un total de 1804; les escueles normales, destinaes a educar maestros, pasaron de 10 a 17, el total de docentes aumentó de 1915 a 5348, y el númberu total d'alumnos pasó de 86&nbsp;927 a 180&nbsp;768.<ref>{{cita web |url= http://www.perfil.com/contenidos/2008/09/07/noticia_0010.html |títulu=Roca, el padre de la enseñanza llaica |obra=Diariu Perfil |fecha=7 de setiembre de 2008 |autor=Rosendo Fraga }}</ref> El [[internuncio apostólicu]], monseñor [[Luigi Matera]], atacaba con un tonu aponderáu la Llei d'Educación porque prohibía a les escueles públiques impartir educación relixosa, incluyendo atapecíos llamaos a la [[desobediencia civil]]. En respuesta, por orde del presidente Roca, el ministru [[Francisco J. Ortiz]] devolvió los sos credenciales al nunciu y ordenó la so salida inmediata del país; les rellaciones esteriores cola [[Santa Sede]] quedaron atayaes mientres dellos años.<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/8/8-079.htm |títulu=Les Rellaciones ente l'Arxentina y el Vaticanu |fechaaccesu=29 de xineru de 2013 |apellíu=Escudé |nome=Carlos |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> Como respuesta formó una agrupación política [[católica]] liderada por [[José Manuel Estrada (pensador)|José Manuel Estrada]], que pretendió enfrentar la hexemonía [[lliberal]] y [[Anticlericalismu|anticlerical]] del grupu gobernante, que consideraben atacaba a la [[relixón]] tradicional.<ref>{{cita publicación |apellíu=Corbière |nome=Emilio J. |títulu=Lliberales y católicos nel 80 |publicación=[[Tou ye Historia]] |añu=1980 }}</ref> === Los Territorios Nacionales === Tres la Conquista del Desiertu, [[Conquista del Desiertu#La Campaña al Neuquén y Río Negro|socesives]] [[Conquista del Desiertu#La Campaña a Andar|campañes]] llanzaes contra los últimos grupos [[mapuche]]s, como les de [[1881]] y [[1882]], dexaron incorporar efeutivamente a Arxentina los actuales territorios de [[Provincia de Neuquén|Neuquén]] y sur de [[Provincia de Río Negro|Río Negro]]. [[Conquista del Desiertu#Les campañes finales|Otres campañes]] dexaron ocupar l'actual territoriu de [[Provincia del Chubut|Chubut]], hasta la rindición final del cacique [[Sayhueque]], el primer día del añu [[1885]].<ref>Ras (2006).</ref> Nel otru estremu del país, la [[conquista del Chaco arxentín]], llevada a cabu mientres los años [[1881]] a [[1889]], enfrentó problemes serios de suministru d'agua y de sanidá de los espedicionarios. La campaña más importante, llevada alantre pol Ministru de Guerra [[Benjamín Victorica]], tuvo llugar en [[1884]].<ref name=SCU>{{cita llibru |apellíu=Scunio|nome=Alberto|títulu=La Conquista del Chaco|editorial=Círculu Militar|serie=Biblioteca del Oficial|añu=1971|allugamientu=Buenos Aires}}</ref> Anque la conquista del Chaco nun puede considerase completa hasta los últimos años del [[sieglu XIX]], la mayor parte de la mesma tuvo llugar sol gobiernu del xeneral Roca.<ref name=SCU/> En 1884 sancionóse la Llei 1.532 de Territorios Nacionales, pola cual estableciéronse los territorios nacionales de [[Territoriu Nacional de Misiones|Misiones]], [[Territoriu Nacional de Formosa|Formosa]] y [[Territoriu Nacional del Chaco|Chaco]] nel norte, y los de [[Territoriu Nacional de La Pampa|La Pampa]], [[Territoriu Nacional del Neuquén|Neuquén]], [[Territoriu Nacional de Río Negro|Río Negro]], [[Territoriu Nacional del Chubut|Chubut]], [[Territoriu Nacional de Santa Cruz|Santa Cruz]] y [[Territoriu Nacional de Tierra del Fueu|Tierra del Fueu]] nel sur. Establecíase que los mesmos pasaríen a ser provincies, n'igualdá coles demás yá constituyíes, cuando algamaren los 60&nbsp;000 habitantes.<ref>{{cita llibru |autor=Antonio, Stella Maris y Crochetti, Silvia G|títulu=A cien años de la llei de Territorios. Antecedentes y conformanza de la Gobernación de La Pampa editorial=Direición Xeneral de Cultura de la provincia de La Pampa|allugamientu=Santu Rosa|añu=1984}}</ref> Nos nuevos territorios hubo continuos conflictos de propiedá ente propietarios que mercaren los sos títulos en Buenos Aires y pobladores establecíos nel llugar. La situación de los indíxenes yera muncho peor, yá que yeren axuntaos a encomalo n'[[amenorgamientu d'indios|amenorgamientos]] allugaes en tierres marxinales y que -en munchos casos- camudábense dacuando de llugar.<ref>{{cita llibru |apellíu=Hux|nome=Meinrado|títulu=Caciques borogas y araucanos|editorial=L'Elefante Blancu|añu=2004|allugamientu=Buenos Aires}}</ref> La única esceición constituyir la [[Colonización galesa n'Arxentina|colonia galesa del Chubut]], entamada social y culturalmente al marxe de la sociedá arxentina, pero curioso controlada poles autoridaes.<ref>{{cita llibru |apellíu=Dumrauf|nome=Clemente|títulu=Historia del Chubut|editorial=Plus ultra|añu=1992|páxina=349-385}}</ref> Dende 1884, tuvieron inclusive'l so propiu ferrocarril.<ref>{{cita llibru |apellíu=Jones|nome=Matthew Henry|títulu=Trelew, un desafíu patagónico|editorial=El Rexonal|allugamientu=Rawson|añu=1997|isbn=987-96399-0-1}}</ref> === Política esterior === La principal esmolición en política esterior del gobiernu de Roca foi [[Trataos estremeros ente Arxentina y Chile|afitar les llendes]] con [[Chile]], que nunca fueren determinaos con abonda precisión. Roca aprovechó que nesi añu de 1881, Chile taba apostando la [[Guerra del Pacíficu]] contra los aliaos [[Bolivia]] y [[Perú]], y resultába-y conveniente nun tener un segundu frente abiertu con Arxentina. A esti fin roblar en [[Buenos Aires]] el [[Tratáu de 1881 ente Arxentina y Chile|Tratáu de Llendes]] con esi país, del añu [[1881]]; qu'establecía que ''"La llinia fronteriza va correr nesa estensión polos cumes más elevaes de dicha Cordal qu'estremen les agües y va pasar por ente les aguaes que s'esprenden a un llau y otru..."'' hasta'l paralelu 52 Sur; a partir d'ellí afitábase que l'[[Estrechu de Magallanes]] sería dafechu chilenu, qu'una fraición de la [[isla Grande de Tierra del Fueu]] pertenecería a l'Arxentina, que les islles allugaes al sur del [[canal de Beagle]] hasta'l [[cabu de Fornos]] perteneceríen a Chile; ente que la [[isla de los Estaos]] y les demás islles qu'haya sobre'l [[Océanu Atlánticu|Atlánticu]] al oriente de la Tierra del Fueu y mariñes orientales de la Patagonia van pertenecer a la República Arxentina.<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/6/6-088.htm |títulu=El tratáu del 23 de xunetu de 1881 |fechaaccesu=30 de xineru de 2013 |apellíu=Escudé |nome=Carlos |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> Magar el tratáu resultó una evidente meyora, quedaben delles temes ensin resolver, especialmente determinar les llendes nes estenses árees en que los “cumes más alzaos” nun coincidíen cola [[divisoria d'agües]].<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/6/6-090.htm |títulu=El calter ambiguu del testu del tratáu de 1881 |fechaaccesu=30 de xineru de 2013 |apellíu=Escudé |nome=Carlos |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> Una espedición, al mandu d'[[Augusto Lasserre]], visitó Tierra del Fueu n'ochobre de 1883, ocasión en que mercó al misioneru británicu [[Thomas Bridges]] les sos instalaciones sobre'l [[canal de Beagle]], fecha en que quedó fundada la ciudá d'[[Ushuaia]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Canclini|nome=Arnoldo|títulu=Tierra del Fueu: De la Prehistoria a la Provincia editorial=Dunken|allugamientu=Buenos Aires|añu=2007|isbn=978-987-02-2552-2|páxines=83-87}}</ref> L'Arxentina procuró tamién asegurase la posesión de los valles más ricos de los Andes patagónicos; el gobernador del [[Territoriu Nacional del Chubut]], [[Luis Jorge Fontana]], ocupó'l [[Valle 16 d'Ochobre]], onde fundó la ciudá de [[Trevelin]] xunto a los colonos galeses, nel mes d'ochobre de 1885.<ref>Dumrauf (1992): 294.</ref> Tocantes a les rellaciones con [[Europa]], el gobiernu priorizó toles aiciones destinaes a estrechar rellaciones comerciales o a fomentar la [[inmigración]]. Al respective de ésta, robláronse alcuerdos con dellos países p'asegurar la continuidá del fluxu inmigratorio escontra l'Arxentina. Les rellaciones con [[Reinu Uníu de Gran Bretaña ya Irlanda|Gran Bretaña]], escelentes mientres tola so presidencia, afalaron a Roca a reiniciar los reclamos arxentinos pola [[Cuestión de les islles Malvines|soberanía]] sobre les [[islles Malvines]],<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/7/7-097.htm |títulu=Quinta protesta (1885) |autor=Escudé, Carlos |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> que fueren empecipiaes na dómina de [[Juan Manuel de Rosas]], pero nun fueren formalmente reclamaes por nengún gobiernu de la dómina de la Organización Nacional.<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/7/7-096.htm |títulu=Una impasse nes protestes arxentines |autor=Escudé, Carlos |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> Por orde del presidente Roca, el ministru Ortiz informó al representante del [[Reinu Uníu de Gran Bretaña ya Irlanda|Reinu Uníu]] en Buenos Aires que'l so gobiernu intentaba recurrir a un laude internacional p'atayar l'asuntu. Magar que esi mecanismu fuera fomentáu por Gran Bretaña en distintos conflictos ente naciones suramericanes, l'intentu foi refugáu de manera atayante.<ref>{{cita llibru |apellíu=Ferrer Vieyra|nome=Enrique|títulu=Segunda Cronoloxía Llegal Anotada sobre les Islles Malvines (Falkland Islands)|añu=1993|editorial=Biffignandi|allugamientu=Córdoba|páxines=179}}</ref> A fines del so mandatu, el sofitu dau pol so gobiernu a [[José Miguel Arredondo]] mientres la [[Revolución de Quebracho]] xeneró un curtiu incidente col [[Uruguái]], que se solucionó cola promesa —que nunca se cumpliría— de castigar a los responsables d'esa ayuda.<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/7/7-085.htm |títulu=Les rellaciones con Uruguái La revolución del Quebracho (1886): la tensión ente los gobiernos de l'Arxentina y Uruguái pola so preparación en territoriu arxentín |autor=Escudé, Carlos |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> === Gabinete ministerial === {|class="toccolours" style="float: auto; font-size:100%; width:850px; background:F5F5F5;" !style="background:lavender;" colspan="3"|<div style="float:left;">&nbsp;[[Ficheru:Standard of the President of Argentina Afloat.svg|35px|border|Estandarte presidencial]]</div><span style="color: black;font-family:Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; font-size:100%">Ministerios del Primer Gobiernu de<br />Julio Argentino Roca </span> |- style="font-weight:bold;" |Cartera |Titular |Periodu |- !style="background:#000000;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu del Interior (Arxentina)|Ministeriu del Interior]] | [[Antonio del Viso]]<br />[[Bernardo de Irigoyen]]<br />[[Benjamín Paz]]<br />[[Isaac Chavarría]] | 12 d'ochobre de 1880—11 de febreru de 1882<br />12 de febreru de 1882—30 de mayu de 1885<br />30 de mayu de 1885—9 de febreru de 1886<br />10 d'abrilde 1886—12 d'ochobre de 1886 |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores, Comerciu Internacional y Cultu de la República Arxentina|Ministeriu de Rellaciones<br />Esteriores]] | [[Bernardo de Irigoyen]]<br />[[Victorino de la Plaza]]<br />[[Francisco J. Ortiz]] | 12 d'ochobre de 1880—11 de febreru de 1882<br />11 de febreru de 1882—25 d'ochobre de 1883<br />25 d'ochobre de 1883—12 d'ochobre de 1886 |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Defensa (Arxentina)|Ministeriu de Guerra y Marina]] | [[Benjamín Victorica]]<br />[[Carlos Pellegrini]] | 12 d'ochobre de 1880—11 de xunetu de 1885<br />11 de xunetu de 1885—12 d'ochobre de 1886 |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu d'Economía y Producción|Ministerio de Facienda]] | [[Santiago Cortínez]]<br />[[Juan José Romero]]<br />[[Victorino de la Plaza]]<br />[[Wenceslao Pacheco]] | 12 d'ochobre de 1880—9 d'abril de 1881<br />9 d'abril de 1881—12 d'ochobre de 1883<br />25 d'ochobre de 1883—9 de marzu de 1885<br />9 de marzu de 1885—12 d'ochobre de 1886 |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu d'Educación, Ciencia y Teunoloxía (Arxentina)|Ministeriu de Xusticia, Cultu<br />ya Instrucción Pública]] | [[Manuel D. Pizarro]]<br />[[Eduardo Wilde]] | 12 d'ochobre de 1880—13 de febreru de 1882<br />14 de febreru de 1882—12 d'ochobre de 1886 |} == Aición tres la so primer presidencia == Foi asocedíu pol so concuñáu, [[Miguel Juárez Celman]], anque los resortes de la política nacional siguieron en bona midida en manes de Roca. L'esfuerciu de Juárez Celman por apoderase de la estructura del PAN llevó a la concentración de tol poder en manes del presidente, lo que se llamó'l Unicato. El nome provenía de la so intención ser reconocíu como Xefe Únicu de la Nación.<ref>{{cita llibru |apellíu=Ferrari|nome=Gustavo|títulu=Apoxéu y crisis del lliberalismu|serie=Memorial de la Patria editorial=La Bastilla|añu=1978}}</ref> Nel so mensaxe al Congresu del añu 1889, Juárez Celman afirmó que<ref>{{cita llibru |apellíu=Cárcano|nome=Miguel Ángel|títulu=Sáenz Peña, la revolución polos comicios|editorial=Hyspamérica|añu=1986}}</ref> {{cita|Nun esiste otru partíu que'l Partíu Autonomista Nacional, al cual pertenecen les mayoríes parllamentaries y tolos gobiernos de la nación y los sos estaos.}} Escontra 1890 fixo eclosión una grave [[llerza de 1890|crisis económica]], que sumada a la corrupción y l'oposición xeneralizada a les pretensiones hexemóniques de Juárez Celman, crearon l'ámbitu aparente pa la [[Revolución del Parque]], españada'l 26 de xunetu de 1890: los rebeldes controlaron gran parte de la ciudá de Buenos Aires mientres tres díes, anque fueron finalmente derrotaos.<ref name=RE>{{cita llibru |apellíu=Etchepareborda|nome=Roberto|enllaceautor=Roberto Etchepareborda|títulu=La Revolución Arxentina del 90|añu=1966|editorial=Buenos Aires: Eudeba}}</ref> Pero Juárez Celman nun cuntaba yá con sofitu dalgunu: el ex-presidente Roca habíase enemistado fondamente con él, y el vicepresidente [[Carlos Pellegrini]] negó-y el so sofitu, polo que'l presidente terminó per arrenunciar.<ref name=RE/> Mientres la presidencia de Pellegrini, Roca amosóse como'l so principal aliáu políticu; col so sofitu, el nuevu presidente llogró revertir la crisis per mediu d'un programa d'austeridá, la renegociación de la delda pública y la reformulación del sistema bancariu en base al [[Bancu de la Nación Arxentina]], fundáu en 1891.<ref>{{cita llibru |apellíu=Guido|nome=Horacio J.|títulu=Secuela del unicato|editorial=La Bastilla|serie=Memorial de la Patria|añu=1988|páxines=160-162}}</ref> La continua espansión del área semada, especialmente de [[trigu]], xunto a l'alza de los precios d'ésti y de la carne ayudaron significativamente a superar la crisis; el ciclu de la llana daba pasu al ciclu de los granos y la carne.<ref>{{cita llibru |apellíu=Sáenz Quesada|nome=María|títulu=Los estancieros|editorial=Ed. de Belgrano|añu=1980|páxina=267}}</ref> En 1891 empecipióse la busca d'un socesor na presidencia: la principal candidatura paecía ser la de [[Roque Sáenz Peña]], líder del [[Partíu Autonomista Nacional (llinia modernista)|Partíu Modernista]], siguida pola del ex-presidente [[Bartolomé Mitre]], candidatu de la [[Unión Cívica (Arxentina)|Unión Cívica]], que liderara la revolución del 90. Roca empezó a maniobrar pa destruyir dambes amenaces: de primeres ufiertó a Mitre la candidatura presidencial pol PAN, en cuenta de que xuniera les llistes de candidatos del partíu oficialista y de la UC.<ref>Bardi de Ragucci (1987): 100.</ref> La mayoría de la Unión Cívica refugó l'alcuerdu, polo que los siguidores de Mitre dixebrar de la mesma, fundando la [[Unión Cívica Nacional]], que mientres diez años siguiría cola política del alcuerdu.<ref>{{cita llibru |apellíu=Cuccorese|nome=Horacio Juan|títulu=En tiempu históricu de Carlos Pellegrini|páxines=12-25|editorial=Fundación pa la Educación, la Ciencia y la Cultura|añu=1985}}</ref> Pela so parte, el siguidores de Alem fundaron la [[Unión Cívica Radical]], dirixida por [[Leandro N. Alem]].<ref>Bardi de Ragucci (1987): 103-107.</ref> Entós Roca convenció a Mitre de que dambos teníen d'amosase prescindentes, y de siguío convenció al padre de Roque Sáenz Peña, [[Luis Sáenz Peña]] –un xurista con bien escasa vocación política– de ser el candidatu oficialista a la presidencia. El fíu arrenunció a la so candidatura presidencial pa nun enfrentar al padre.<ref>Guido (1988): 217-220.</ref> A lo último, convenció a Pellegrini d'arrestar a Alem y los principales dirixentes radicales, acusándolos d'entamar una sangrienta revolución. Presu'l candidatu presidencial de la UCR, les eleiciones facer ensin otra llista que la oficialista: Luis Sáenz Peña y [[José Evaristo de Uriburu]] fueron escoyíos presidente y vice por unanimidá del [[Colexu Eleutoral]].<ref>Guido (1988):222-224.</ref> Mientres la presidencia de Sáenz Peña tuvo llugar [[Revolución de 1893|una nueva revolución radical]], que —sumada a la evidente incapacidá del presidente pa llevar alantre una xestión política— llevó al so arrenunciu en 1895. Tres una atayada participación n'eleiciones provinciales, la UCR zarrar nuna [[astención]] eleutoral absoluta.<ref>Guido (1988): 300-306.</ref> El socesor de Luis Sáenz Peña foi [[José Evaristo Uriburu]], un políticu capaz pero ensin ambiciones personales; sol so gobiernu, Roca presentóse como l'únicu candidatu capaz d'axuntar los sofitos necesarios —tantu a nivel del gobiernu nacional como nes provincies— pa sostener una candidatura presidencial esitosa. Sobre la base d'alcuerdos ente cúpules y eleiciones fraudulentas, Roca volvió ser escoyíu presidente en 1898.<ref>{{cita llibru |apellíu=Irazusta|nome=Julio|títulu=El tránsitu del sieglu XIX al XX|serie=Memorial del Patriu|allugamientu=Buenos Aires|editorial=La Bastilla|añu=1977|páxines=13-15}}</ref> == Segunda presidencia == {{AP|Eleiciones presidenciales d'Arxentina de 1898}} [[Ficheru:Julio Roca color.jpg|thumb|right|250px|Al asumir la so segunda presidencia, Roca paecía prematuramente vieyu.]] Julio Argentino Roca asumió per segunda vegada la Presidencia de la República Arxentina, el 12 ochobre de 1898. Toles provincies respondíenlu, sacante una: la provincia de Buenos Aires, onde'l control per parte de la prensa torgó'l fraude y la presión sobre'l eleutores, trunfó'l radical [[Bernardo de Irigoyen]]. Pero entá esta oposición yéra-y útil a Roca, yá esta candidatura estremara a los radicales ente la nala que prefirió participar nes eleiciones, y la nala revolucionaria empobinada por [[Hipólito Yrigoyen]], que s'enferronó firmemente a l'astención. Magar que dambos grupos compartíen la sigla partidaria, dende entós dixebráronse progresivamente, una y bones el vieyu gobernador entró en socesivos alcuerdos políticos col roquismo.<ref>{{cita web |url=http://www.ucrcapital.org.ar/biblioteca_h2.php?p=2 |títulu=Abstención Radical. División Interna |obra=Evolución del Radicalismu, nel sitiu de la UCR de la Capital }}</ref> El so Ministru d'Instrucción Pública, [[Osvaldo Magnasco]], proyeutó crear gran cantidá d'escueles téuniques y agrotéunicas, de les qu'hasta entós esistíen bien poques. L'intentu foi refugáu pol Congresu, y Magnasco tuvo d'arrenunciar dempués de crear apenes unes decenes d'escueles téuniques.<ref>Irazusta (1977): 47-60.</ref> El primer Ministru de Guerra de Roca, [[Luis María Campos]], fundó la [[Escuela Cimera de Guerra (Arxentina)|Escuela Cimera de Guerra]], pa llograr una formación constante y anovao del pensamientu militar arxentín, según la investigación ininterrumpida en materia de defensa nacional, estratexa y historia militar.<ref>{{cita web |url=http://www.escuelasuperiordeguerra.iese.edu.ar/resena.php |títulu=Reseña Histórica |obra=Escuela Cimera de Guerra }}</ref> El so segundu Ministru de Guerra, [[Pablo Riccheri]], estableció'l serviciu militar obligatoriu pola Llei 4031.<ref>{{cita publicación |apellíu=Frontera |nome=Carlos Ricardo |títulu=La cuestión de constitucionalidá nel alderique de la Llei Ricchieri |publicación=Revista d'Historia del Derechu |númberu=28 |añu=2000 |allugamientu=Buenos Aires}}</ref> Tamién s'empecipió una acelerada modernización del Exércitu, y adquiriéronse nueves bases militares, como [[Campu de Mayu]], col enfotu de evitar que los cuarteles dientro de la Capital fueren preséu pa revoluciones militares. Se refundó el [[Reximientu de Granaderos a caballu]] que creara'l xeneral [[José de San Martín]], pa funcionar como escolta del Presidente de la Nación.<ref>{{cita web |url=http://www.granaderos.ejercito.mil.ar/Re_Creaci%C3%B3n.html |títulu=Recreación del Reximientu |obra=Sitiu del Reximientu de Granaderos a caballu "General San Martín" |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130514025207/http://www.granaderos.ejercito.mil.ar/Re_Creaci%C3%B3n.html |fechaarchivu=14 de mayu de 2013 }}</ref> El 20 de setiembre de 1904 promulgóse la llei 4349 que creó la Caxa de Xubilaciones y Pensiones de los emplegaos públicos, beneficiu dau a los funcionarios, emplegaos y axentes civiles del Estáu; a los del Conseyu Nacional d'Educación y de los Bancos Nación ya Hipotecariu; a los maxistraos xudiciales, ministros del Poder Executivu, y a quien ocupaben cargos electivos.<ref>{{Cita web|url=http://mscalabriniortiz.blogspot.com/2008/11/historia-provisional-arxentina.html|títulu=Vas Ver que tou ye mentira: Historia Previsional Arxentina|fechaaccesu=2018-09-20|apellíu=Anónimu|fecha=2008-11-04|sitiuweb=Vas Ver que tou ye mentira}}</ref> Depués el sistema ampliar colos ferroviarios en 1915 y dende entós fuéronse sumando otres actividaes: bancarios, emplegaos de comerciu, etc.<ref>{{Cita web|url=https://www.pagina12.com.ar/diario/economia/2-148789-2010-07-03.html|títulu=Páxina/12 :: Economía :: 82 per cientu móvil|fechaaccesu=2018-09-20|sitiuweb=www.pagina12.com.ar|idioma=es}}</ref> Mientres les sos presidencies siguió'l [[Historia de la telegrafía arxentina#Desenvolvimientu posterior|desenvolvimientu de la telegrafía arxentina]]. En [[1905]] rematóse l'enllaz telegráficu que xunía [[Cabu Vírxenes]] nel [[Estrechu de Magallanes]] cola rede nacional, qu'aquel día cuntaba con 50&nbsp;000 km de percorríu, qu'en rellación a una población de 8 millones convertir nuna de les más importantes del mundu. Tamién sería unu de los principales propulsores del [[Historia de la telegrafía arxentina#El Telégrafu Militar|usu militar de dicha teunoloxía]]. === Política esterior === [[Ficheru:Abrazo del Estrecho (detalle).jpg|thumb|right|250px|Los presidentes Roca y [[Federico Errázuriz Echaurren|Errázuriz]] nel [[Estrechu de Magallanes]].]] [[Ficheru:Roca, Campos Salles, Alves de Barros y Gramajo.jpg|miniaturadeimagen|250px|Roca percuerre Buenos Aires xuntu al Presidente de Brasil, [[Campos Salles]], en 1900. (Archivu [[Archivu Xeneral de la Nación (Arxentina)|AGN]])]] [[Ficheru:Delegación chilena en Puerto Madero.jpg|miniaturadeimagen|250px|La delegación chilena visita Buenos Aires en mayu de 1903.]] A menos de tres meses d'empecipiáu'l so gobiernu, Roca entama un viaxe al sur del país; el primer pasu foi una curtia visita a la colonia galesa del [[Territoriu Nacional del Chubut|Chubut]]. Siguió'l so navegación hasta [[Ushuaia]] y dende ellí prosiguió'l so viaxe pol [[Canal Beagle]] escontra l'oeste, siguiendo depués pol [[Estrechu de Magallanes]] hasta [[Punta Arenas]], onde [[Abrazu del Estrechu|entrevistar col presidente Errázuriz]],<ref>{{cita web |url=http://www.lanacion.com.ar/128136-a-un sieglu-del abrazu-del-estrechu |autor=Fraga, Rosendo |títulu=A un sieglu del Abrazu del Estrechu |obra=Diariu La Nación |fecha=16 de febreru de 1999 }}</ref> nun xestu que sirvió p'acelerar el resolución del pleitu de la [[Puna de Atacama]], que resolvióse con un laude arbitral del presidente norteamericanu [[James Buchanan]], qu'ésti saldó'l 24 de marzu de 1899.<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/7/7-020.htm |títulu=El resolución del pleitu arxentín-chilenu sobre punir de Atacama: el laude Buchanan (marzu de 1899) |autor=[[Carlos Escudé|Escudé, Carlos]] |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> De resultes del mesmu, nel añu 1900 creóse'l nuevu [[Territoriu Nacional de Los Andes]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Benedetti|nome=Alejandro|títulu=Un territoriu andín pa un país pampeano. Xeografía histórica del Territoriu de Los Andes|editorial=CONICET}}</ref> De siguío visitó'l [[Uruguái]] y el [[Brasil]], visites que fueron correspondíes polos presidentes d'esos países, nun intercambiu ensin mayores consecuencies.<ref>{{cita web |url=http://www.histarmar.com.ar/InfHistorica-3/ViajeCSalles.htm |títulu=El presidente brasilanu Campos Salles nel Puertu de Buenos Aires - Ochobre de 1900 |autor=Rocca, Edgardo José |obra=Fundación Histarmar |añu=2009 }}</ref> En [[1901]], por iniciativa presidencial, el gobiernu reinició les rellaciones diplomátiques cola Santa Sede; nos años siguientes fixo dellos xestos d'acercamientu cola xerarquía católica.<ref>Irazusta (1977): 101-105.</ref> El 28 de mayu de [[1902]], el so representante en Chile robló con esi país los llamaos [[Trataos estremeros ente Arxentina y Chile#Pactos de Mayu: El Tratáu Xeneral d'Arbitraxe del 28 de mayu de 1902|Pactos de Mayu]], que llindaben la carrera armamentista con esi país, y alcordaba someter al arbitraxe de la corona británica los diferendos estremeros que yá s'amenaron y los que s'amenaren nel futuru.<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/7/7-028.htm |títulu=Los pactos de Mayu de 1902 |autor=[[Carlos Escudé|Escudé, Carlos]] |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> N'avientu de 1902, el Canciller [[Luis María Drago]] empecipió una amplia campaña pa refugar l'ataque militar per parte del Reinu Uníu y l'[[Imperiu alemán]] a les mariñes de [[Venezuela]] en reclamu del pagu de deldes, estableciendo la [[Doctrina Drago]], principiu d'aceptación universal de magar, que prohibe que la delda pública pueda dar llugar a una intervención armada.<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/8/8-020.htm |títulu=La Doctrina Drago versus el Corolariu Roosevelt |autor=[[Carlos Escudé|Escudé, Carlos]] |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> En 1902, l'alférez [[José María Sobral]] participó na espedición d'[[Otto Nordenskjöld]], que de la mesma foi rescatada al añu siguiente -tres la perda del buque en que viaxaben, pol teniente [[Julián Irízar]]. En 1904, l'Arxentina empecipió la ocupación del primer establecimientu permanente en [[Antártida|territoriu antárticu]], al establecer una base nes [[islles Orcadas del Sur]].<ref>{{cita web |url=http://www.hemisfericosypolares.cl/articulos/005-Afumada-Trespasu%20Islles%20Orcadas%20Arxentina.pdf |títulu=El trespasu del observatoriu de les Islles Orcadas a la Marina Arxentina |autor=Afumada, Benicio Óscar |obra=Estudios hemisféricos y polares |añu=2010 }}</ref> === Política económica === La economía arxentina sufriera importantes cambeos na década anterior, dexando de xirar en redol a la esportación de la llana pa pasar a depender de les esportaciones de carnes vacunes —de primeres conxelaes y depués esfrecíes— y de granos, principalmente trigu, [[maíz]] y [[Linum usitatissimum|llinu]].<ref>{{cita web |url=http://www.argentina-rree.com/10/10-004.htm |autor=Escudé, Carlos |títulu=Les rellaciones económiques de l'Arxentina con Gran Bretaña y Estaos Xuníos (1880-1943): Prosperidá (1900-1914) |obra=Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de la República Arxentina }}</ref> El Ministru d'Obres Públiques [[Emilio Civit]] empecipió una moderada reforma na política de concesiones ferroviaries, frenando la espansión de les empreses privaes, aumentando la estensión de les llinies estatales y exerciendo con dalgún rigor el control de les tarifes de les empreses britániques, que taben conscientemente diseñaes pa perxudicar les producciones locales que pudieren competir coles britániques.<ref>Irazusta (1977): 43-47.</ref> La economía siguía creciendo, movida por un constante aumentu de los precios agropecuarios, que se caltenía dende los años de Uriburu.<ref>Irazusta (1977): 141-144 y 159-164.</ref> De cuenta que el presidente quixo aprovechar la ocasión pa reorganizar la situación financiera y unificar les deldes esternes. Pero la situación económica complicóse cuando s'empecipió una rápida baxa del valor del papel moneda en rellación col oru. En términos actuales, produxérase un procesu d'[[inflación]] acelerada en términos de papel moneda. Namái quien teníen los sos ingresos aseguraos en pesos oro taben llibres de la mesma. En respuesta, el senador Pellegrini presentó y defendió la Llei de Conversión, que yera un primer pasu pal regresu a la llibre convertibilidad.<ref>Irazusta (1977): 71-75.</ref> Dos años más tarde, el mesmu Pellegrini foi encargáu pol presidente d'empecipiar xestiones n'Europa pa unificar la delda esterna del país: tenía de trocar una delda de 392&nbsp;millones de pesos oro a distintes tases por otra de 435&nbsp;millones al 4&nbsp;%. Según Pellegrini, eso significaría un aforru neto de 10&nbsp;millones, pero la opinión pública entendió que s'aumentar el monto total en 43&nbsp;millones.<ref>Irazusta (1977): 75-80.</ref> Cuando'l proyeutu foi presentáu nel Senáu, foi aprobáu por una escasa diferencia de los senadores presentes, porque la mayor parte de los sos opositores ausentárase. Y en el discutiniu na Cámara de Diputaos, Pellegrini mesmu tuvo de confesar al diputáu [[José Antonio Terry]] que'l país comprometer a xirar diariamente a una cuenta especial nel Bancu de la Nación el 8&nbsp;% de los ingresos diarios de l'Aduana. La opinión pública españó d'indignación y una gran cantidá d'estudiantes salió a la cai –en Buenos Aires, Rosario y La Plata– pa protestar contra'l proyeutu y tamién contra l'ausencia d'una democracia real. Foi la manifestación opositora más grande que se viera hasta entós nel país, y concluyó con incidentes de violencia.<ref>Irazusta (1977): 93-101.</ref> El gobiernu respondió pidiendo al Congresu la declaración del [[estáu de sitiu]], y aína el presidente retiró'l proyeutu d'unificación de la delda, asignándo-y l'autoría del mesmu a Pellegrini.<ref>Irazusta (1977): 90-97.</ref> Nos primeros años del sieglu XX multiplicaron les protestes gremiales y sociales; surdió la [[Federación Obrera Rexonal Arxentina]] (F.O.R.A.) y tuvieron llugar les primeres fuelgues violentes de trabayadores. Los patronos enfrentar con rompehuelgas, sofitaos pola policía, cola que se producieron enfrentamientos armaos; especialmente bultables fueron los enfrentamientos de payares de [[1902]] na ciudá de Buenos Aires y nes provincies de Buenos Aires y Santa Fe. La única respuesta del gobiernu a la conflictiva situación social foi'l proyeutu de Códigu de Trabayu impulsáu pol Ministru del Interior [[Joaquín Víctor González|Joaquín V. González]], que nun llegó a llograr sanción parllamentaria. === Reforma política === En respuesta al aventatu na tema de la delda pública, Pellegrini rompió con Roca y empezó a formar el Partíu Autonomista, en qu'empezaron a militar dellos dirixentes que fueren siguidores de Juárez Celman y los miembros d'un efímeru Partíu Demócrata, y al que se xunió tamién Roque Sáenz Peña. Pela so parte, el siguidores de Mitre abandonaren la Unión Cívica Nacional pa formar un nuevu partíu, el Partíu Republicanu. A pesar de la importancia que la prensa asignábalos, nes eleiciones de 1902 –en qu'entá nun s'aprobara'l sistema uninominal– dambos partíos llograron probes resultancies.<ref>{{cita llibru |apellíu=Castro|nome=Martín O.|títulu=Poder, política y reforma eleutoral, 1898 – 1912|editorial=Edhasa|allugamientu=Buenos Aires|añu=2012|páxines=92-110}}</ref> Na provincia de Buenos Aires, [[Marcelino Ugarte]] ganó al candidatu de Roca y del gobernador Irigoyen, colo qu'aportó al gobiernu; aína reforzó la so estructura caudillista, estendió les redes de los sos contactos, y axustó la so incorporación al Partíu Nacional.<ref>Castro (2012): 123.</ref> Magar animáu pola mesma concepción de "progresu" —creación d'infraestructura, fomentu de la inmigración, definición d'un perfil agroexportador— que'l grupu de Roca, Carlos Pellegrini y otros políticos del autonomismo como [[Roque Sáenz Peña]] plantegáronse la necesidá d'abandonar el [[caudillismo]] na política y el [[fraude eleutoral]] como mecanismu d'accesu al poder, buscando abrir anque fuera un pocu les canales de participación y aumentar el númberu de votantes. L'alloñamientu de Pellegrini provocó una crisis de gabinete y obligó a Roca a reorganizar el PAN. Mientres el restu del so mandatu tuvo de camudar de ministros delles vegaes.<ref>Castro (2012): 63-70.</ref> Pela so parte, sosprendíu poles protestes de xunetu de 1901, Roca decidió distrayer a la opinión pública proponiendo y llogrando la sanción d'una Llei qu'establecía una reforma política escurríu pol Ministru del Interior, [[Joaquín V. González]]: en busca d'aumentar la representatividá de los diputaos, reemplazábase'l sistema d'eleición per llista completa por una división del país en circunscripciones, en caúna de les cualos escoyeríase un diputáu.<ref>Castro (2012): 90-105.</ref> Roca decidió controlar la eleición del so socesor, pa lo que convocó a una Convención de Notables, qu'aldericó delles alternatives. Tres el fracasu de la casi segura candidatura de [[Felipe Yofre]], ésta escoyó a un antiguu mitrista, [[Manuel Quintana]], y al ex gobernador cordobés [[José Figueroa Alcorta]] para vicepresidente.<ref>Castro (2012): 112-129.</ref> La llei de circunscripciones uninominales aplicóse solamente a la eleición de diputaos nacionales y eleutores de presidente nel añu [[1904]]; nun tuvo efeutos notables na distribución de cargos políticos, cola sola esceición de la eleición d'[[Alfredo Palacios]], primer diputáu del [[Partíu Socialista (Arxentina)|Partíu Socialista]], que fuera fundáu en 1896.<ref>{{cita web |url=http://www.elhistoriador.com.ar/articulos/republica_lliberal/alfredo_palacios_el_primer_diputáu_socialista_de_america.php |títulu=Alfredo Palacios, el primer diputáu socialista d'América |autor=[[Felipe Pigna|Pigna, Felipe]] |obra=L'Historiador }}</ref> Pela so parte, Quintana foi escoyíu por aplastante mayoría, nunes eleiciones en que'l númberu de votos namái aumentó significativamente en Buenos Aires y la Capital.<ref>Castro (2012): 129-136.</ref> === Gabinete ministerial === {| class="toccolours" style="float: auto; font-size:90%; width:650px; background:F5F5F5;" !style="background:lavender;" colspan="3"|<div style="float:left;">&nbsp;[[Ficheru:Standard of the President of Argentina Afloat.svg|35px|border|Estandarte Presidencial]]</div><span style="color: black;font-family:Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; font-size:100%">Ministerios del Segundu Gobiernu de<br />Julio Argentino Roca </span> |- style="font-weight:bold;" |Cartera |Titular |Periodu |- !style="background:#000000;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu del Interior (Arxentina)|Ministeriu del Interior]] | [[Felipe Yofre]]<br />[[Joaquín V. González]] | [[12 d'ochobre]] de [[1898]] – [[26 d'agostu]] de [[1901]]<br />[[9 de setiembre]] de [[1901]] – [[12 d'ochobre]] de [[1904]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores, Comerciu Internacional y Cultu de la República Arxentina|Ministeriu de Rellaciones<br />Esteriores y Cultu]] | [[Amancio Alcorta (políticu)|Amancio Alcorta]]<br />[[Felipe Yofre]]<br />[[Luis María Drago]]<br />[[José A. Terry]] | [[12 d'ochobre]] de [[1898]] – [[21 de xineru]] de [[1899]]<br />[[21 de xineru]] de [[1899]] – [[7 de mayu]] de [[1902]]<br />[[9 de mayu]] de [[1902]] – [[18 de xunetu]] de [[1903]]<br />[[20 de xunetu]] de [[1903]] – [[12 d'ochobre]] de [[1904]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu d'Economía (Arxentina)|Ministeriu de Facienda]] | [[José María Rosa (padre)|José María Rosa]]<br />[[Enrique Berduc]]<br />[[Marco Avellaneda (fíu)|Marco Avellaneda]] | [[12 d'ochobre]] de [[1898]] – [[7 d'abril]] de [[1900]]<br />[[7 d'abril]] de [[1900]] – [[5 de xunetu]] de [[1901]]<br />[[11 de xunetu]] de [[1901]] – [[12 d'ochobre]] de [[1904]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu d'Educación (Arxentina)|Ministeriu de Xusticia<br />ya Instrucción Pública]] | [[Osvaldo Magnasco]]<br />[[Juan Y. Serú]]<br />[[Joaquín V. González]]<br />[[Juan Ramón Fernández (médicu)|Juan Ramón Fernández]] | [[12 d'ochobre]] de [[1898]] – [[1 de xunetu]] de [[1901]]<br />[[11 de xunetu]] de [[1901]] – [[15 de xineru]] de [[1902]]<br />[[15 de xineru]] de [[1902]] – [[22 d'abril]] de [[1902]]<br />[[22 d'abril]] de [[1902]] – [[12 d'ochobre]] de [[1904]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu d'Agricultura, Ganadería y Pesca|Ministeriu d'Agricultura]] | [[Emilio Frers]]<br />[[Emilio Civit]]<br />[[Martín García Merou]]<br />[[Ezequiel Ramos Mexía]]<br />[[Wenceslao Escalante (políticu)|Wenceslao Escalante]] | [[12 d'ochobre]] de [[1898]] – [[1 de setiembre]] de [[1899]]<br />[[1 de setiembre]] de [[1899]] - [[11 de xineru]] de [[1900]]<br />[[11 de xineru]] de [[1900]] - [[21 de marzu]] de [[1901]]<br />[[21 de marzu]] de [[1901]] - [[18 de xunetu]] de [[1901]]<br />[[18 de xunetu]] de [[1901]] – [[12 d'ochobre]] de [[1904]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Planificación Federal, Inversión pública y Servicio|Ministerio d'Obres Públiques]] | [[Emilio Civit]]<br />[[Wenceslao Escalante (políticu)|Wenceslao Escalante]] | [[12 d'ochobre]] de [[1898]] –?<br />[[1904]] – [[12 d'ochobre]] de [[1904]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Defensa (Arxentina)|Ministeriu de Guerra]] | [[Luis María Campos]]<br />[[Rosendo Fraga (fíu)|Rosendo Fraga]]<br />[[Pablo Riccheri]] | [[12 d'ochobre]] de [[1898]] – [[8 d'agostu]] de [[1899]]<br />[[8 d'agostu]] de [[1899]] – [[13 de xunetu]] de [[1900]]<br />[[13 de xunetu]] de [[1900]] – [[12 d'ochobre]] de [[1904]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Defensa (Arxentina)|Ministeriu de Marina]] | [[Martín Rivadavia]]<br />[[Onofre Betbeder]] | [[12 d'ochobre]] de [[1898]] – [[23 de febreru]] de [[1901]]<br />[[23 de febreru]] de [[1901]] – [[12 d'ochobre]] de [[1904]] |} == Últimos años y fallecimientu == [[Ficheru:Recoleta 100.jpg|right|250px|thumb|Monumentu aciagu de Julio Argentino Roca, Campusantu de la Recoleta, Buenos Aires.]] Termináu'l so mandatu, Roca alloñar de la vida pública, morando la mayor parte del tiempu na so estancia "La Paz", cerca d'[[Ascochinga]], [[Provincia de Córdoba (Arxentina)|Córdoba]]. Anque'l autonomismo siguió controlando'l gobiernu por una década más, la falta de la so conducción dexó a un sector del mesmu desafiar a los amigos de Roca. Mientres la presidencia de [[José Figueroa Alcorta]] dedicar a apexar toles sos iniciatives nel Congresu. En xineru de 1908, el Congresu negábase inda a tratar el [[Presupuestu públicu|Presupuestu Nacional]] pal añu que yá empezara. Figueroa Alcorta retiró'l proyeutu, decretó que rexía'l presupuestu del añu anterior y clausuró el Congresu cola policía.<ref>Castro (2012): 184-212.</ref> De siguío intervieno viviegamente na política de les provincies, declaró la [[intervención federal]] de dos d'elles, aliar con antiguos collaboradores de [[Juárez Celman]] y amigos de Pellegrini; col PAN dafechu anovao ganó a los amigos de Roca en marzu de 1908, llogrando mayoría parllamentaria y unificando los gobiernos provinciales so la so direición. L'esquema políticu de Roca taba liquidáu.<ref>Castro (2012): 222-243.</ref> El xeneral Julio Argentino Roca finó'l {{fecha|19|10|1914}} na ciudá de Buenos Aires, capital de la República Arxentina. Los sos restos reposen nel [[Campusantu de la Recoleta]], allugáu en dicha ciudá. == Homenaxes y cuestionamientos == Julio Argentino Roca ye oxetu de ciertes disputes sobre la valoración del so papel na historia arxentina. [[Ficheru:Aerial view of General Roca.jpg|right|thumb|250px|Vista aérea de la [[ciudá de General Roca]] ([[Provincia de Río Negro]])]] Per un sitiu, mientres el sieglu XX la figura de Roca foi reconocida pola llamada "historia oficial" como la d'unu de los estadistes que forxó les bases de la República Arxentina. Dende esa posición Roca foi homenaxáu designando col so nome a numberoses ciudaes, departamentos, llagos, cais, aveníes, places, monumentos (el más emblemáticu ye [[Monumentu a Julio Argentino Roca (Buenos Aires)|el que s'atopa en Buenos Aires]]), parques, escueles y llinies ferroviaries de tol país. A manera d'exemplu pueden citase: la [[ciudá de General Roca]] de la [[provincia de Río Negro]], la llocalidá [[Presidencia Roca]] de la [[provincia del Chaco]], la llocalidá [[Presidente Roca]] de la [[provincia de Santa Fe]], la [[Colonia General Roca]] de la [[provincia d'Entre Ríos]], el [[Departamentu General Roca (Córdoba)|Departamentu General Roca]] de la [[Provincia de Córdoba (Arxentina)|provincia de Córdoba]], el [[Lago Roca (Río Negro)|lago Roca]] na provincia de Río Negro, l'[[Avenida Presidente Julio Argentino Roca]] de la [[ciudá de Buenos Aires]], l'[[avenida Julio A. Roca]] de la [[Ciudá_de_Córdoba_(Arxentina)|ciudá de Córdoba]], la [[escuela Presidente Roca]] de la [[ciudá de Buenos Aires]],<ref>[http://www.arcondebuenosaires.com.ar/escuela_presidente_roca.htm ''Arcón de Buenos Aires: Escuela Presidente Roca, asitiada en Llibertá 581 de la Ciudá de Buenos Aires, inaugurada en 1903, obra modelu de les llamaes "escueles palacio" diseñaes mientres la Xeneración del 80 y símbolu de la educación popular llaica.'']</ref> la compañía [[ferroviaria]] [[Ferrosur Roca]] y el [[Ferrocarril General Roca]]. [[Ficheru:Monumento ecuestre Julio A Roca.jpg|thumb|250px|[[Monumentu a Julio Argentino Roca (Buenos Aires)|Monumentu ecuestre al xeneral Julio Argentino Roca]], obra de [[José Luis Zorrilla de San Martín]].]] Per otra parte dende fines del sieglu XIX diverses corrientes polítiques ya historiográfiques cuestionaron el so papel, acomuñar ente otres valoraciones colo que dalgunes d'eses corrientes y postures denominen l'Estáu oligárquicu previu a 1916 —añu d'eleición del primer presidente per mediu del [[Ley Sáenz Peña|voto secretu]]— y al aniquilamientu de miles d'indíxenes na Patagonia, calificándolo de [[xenocidiu|xenocida]].<ref> ente ellos [[Osvaldo Bayer]] y [[Felipe Pigna]]. {{cita web |url=http://www.elhistoriador.com.ar/biografias/r/roca.php |títulu=Biografíes: Julio Argentino Roca |autor=Pigna, Felipe |obra=L'Historiador }}</ref><ref>{{cita web |url=http://occidentes.com.ar/noticias/literatura/634/l'escritor_osvaldo_bayer_dixo_que_xunetu_arxentín_roca_foi_un_xenocida.htm |títulu=L'escritor Osvaldo Bayer dixo que "Julio Argentino Roca foi un xenocida" |obra=Occidentes }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.barilochense.com/?suplementos=1&id=3 |títulu=Llega Osvaldo Bayer a desmonumentar a Julio Argentino Roca |obra=Barilochense.com: plataforma de comunicación coleutiva |fecha=20 de mayu de 2010 |cita="Con Roca empezó'l dominiu del llatifundiu, depués de que dempués del esterminiu de los pueblos del sur partiéronse 41 millones d'hectárees a 1843 terratenientes", comentó unu de los organizadores. }}</ref> Esta posición propón esaniciar el nome de Roca de los llugares y ámbitos colos que foi homenaxáu.<ref>{{cita web |url=http://www.elintransigente.com/notes/2011/4/28/camuden-nome-escuela-julio-roca-acusáu-xenocida-asesín-80601.asp |títulu=Camuden nome d'escuela "Julio Roca" acusáu de xenocida, pol d'un asesín |obra=L'Intransixente |fecha=28 d'abril de 2011 }}</ref> Esta corriente de pensamientu, llogró reemplazar el nome de Roca en dellos llagos, escueles, cais y places. A manera d'exemplu, en [[Ríu Gallegos]] l'Avenida Julio A. Roca pasó a denominase Presidente [[Néstor Kirchner]].<ref>http://www.tiemposur.com.ar/nota/19009--quiten-carteler%C3%ADa-de-roca-pa-el cambéu-de-nome-</ref> En [[Resistencia (Chaco)|Resistencia]] camudaron la denominación de la cai "Julio A. Roca" por "Cacique Maidana".<ref>http://www.diariochaco.com/noticia/177205/Cambéu-de-nome-de-la cai-Julio-A-Roca.html</ref> En [[General Pinto]], camudóse'l nome de la cai Julio Argentino Roca por "Pueblos Orixinarios" casu similar al de la Escuela Primaria Nᵘ7 de la ciudá de [[Tandil]].<ref>{{cita noticia|títulu=Escuela camudó'l so nome de “Julio A. Roca” por “Pueblos Orixinarios”|url=http://www.abchoy.com.ar/leernota.php?id=117846|fechaaccesu=8 d'abril de 2016|editorial=abchoy.com.ar|fecha=26 de mayu de 2015}}</ref><ref>http://infonoroeste.com.ar/nota/3370/esanicien_el nome_de_julio_roca_de_una cai_en general_pinto/</ref> Tamién se retiró'l nome de Julio Argentino Roca d'una cai de barriu Sarmiento de Villa Nueva de [[Ciudá de Córdoba (Arxentina)|Córdoba]].<ref>http://www.eldiariocba.com.ar/noticies/nota.asp?nid=54338</ref> Nel conceyu de [[Del Campillo]] camudóse'l nome de callar Roca por Ramón Cabral.<ref>http://www.telediariodigital.net/2014/10/del-campillo-camudaron-el nome de callar-roca-por-ramon-cabral/</ref> Tamién se camudó'l nome d'escueles na [[provincia de La Pampa]],<ref>http://www.larazon.com.ar/actualidad/Quitaron-Xunetu-Arxentín-Roca-Pampa_0_467400145.html</ref><ref>http://www.laarena.com.ar/opinion-nueva_denominacion_de_la escuela normal_-103169-111.html</ref> y nes llocalidaes bonaerenses d'[[Azul (Buenos Aires)|Azul]],<ref>http://www.infobae.com/2011/04/28/578310-sáquen-y el-nombre-roca-una escuela-y-la-rebautizan-arbolín</ref> y en [[Tres Arroyos]].<ref>http://www.lavozdelpueblo.com.ar/interior.php?ar_id=65336</ref> La Escuela Media Nᵘ 2, de [[San Salvador de Jujuy|Jujuy]] pasó a denominase Marina Vilte.<ref>http://desalambrar.com.ar/Identidá-mesma</ref><ref>https://tn.com.ar/sociedad/quitaron-el nome-julio-roca-a-una escuela-por consideralo-%E2%80%9Cgenocida%E2%80%9D_393918</ref> En [[Banfield]], una escuela reemplazó'l so nome pol de [[Julio Cortázar]].<ref>http://www.laimprentanoticias.com/0/vnc/content.vnc?id=5429</ref> Inclusive clubes deportivos optaron por camudar el so nome.<ref>http://www.elciudadanoweb.com/club-camuda-nome-pa-nun reivindicar-a-un-%E2%80%9Cgenocida%E2%80%9D/</ref> Na llocalidá de [[Sierres Bayes]] esaniciáronse los cartelos en 2013 con nome de Julio Roca.<ref>http://www.elpopular.com.ar/eimpresa/146262/nueves-miraes-a-la historia-terminen-en-les cais-de sierres bayes</ref> La [[Escuela Provincial N° 38 Raúl Ricardo Alfonsín|Escuela Provincial N°38]] de la [[base Esperanza]] de l'[[Antártida Arxentina]] camudó'l nome de Julio Argentino Roca pol de "Presidente [[Raúl Ricardo Alfonsín]]".<ref>{{cita web |url=http://www.radiofueguina.com/index.php/2012/12/19/quitaron-el nome-de-roca-a-la escuela-antartica/ |títulu=Quitaron el nome de Roca a la escuela antártica |editorial=Radio Fueguina |fecha=19 d'avientu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141205084547/http://www.radiofueguina.com/index.php/2012/12/19/quitaron-el nome-de-roca-a-la escuela-antartica/ |fechaarchivu=5 d'avientu de 2014 }}</ref> == Numismática == La efixe de Julio Argentino Roca grabada a buril pol grabador italianu Trento Cionini, atopar nel anverso del actual [[billete]] de cien [[pesos]] de la República Arxentina qu'emite la [[Casa de Moneda]], qu'anguaño (2015) atopar en circulación. Nel anverso del mesmu billete grabáu a buril pol grabador arxentín Hugo Urlacher. Reparar la imaxe de la parte central del tradicional cuadru ''La Conquista del Desiertu'' —del [[pintor]] [[Juan Manuel Blanes]], que s'atopa allugáu nel [[Muséu Históricu Nacional (Arxentina)|Muséu Históricu Nacional]]— cola siguiente lleenda: {{Cita|JULIO ARGENTINO ROCA (TUCUMÁN 1843 BUENOS AIRES 1914) MILITAR Y ESTADISTA, REALIZADOR DE LA CAMPAÑA DEL DESIERTU (1878), ROBLÓ EL TRATÁU DE LLENDES CON CHILE. FOI DOS VECES PRESIDENTE DE LA REPÚBLICA (1880-1886, 1898-1904).}} == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * Garrido, Marcela F. ''et al.'' ''Julio Argentino Roca. Biografía visual 1843-1914''. Buenos Aires: Museo Roca - Institutu d'Investigaciones Históriques, 2005. Testu disponible en llinia: http://www.museoroca.gov.ar/articulos/biogravi.pdf * Halperín Donghi, Tuliu (ed.) ''Proyeutu y construcción d'una nación. Arxentina 1846-1880''. Caracas: Ed. Ayacucho, 1980. * Luna, Félix. ''Soi Roca''. Buenos Aires: Suramericana, 1994. ISBN 950-07-2628-9 * Luna, Félix. ''La Dómina de Roca''. Buenos Aires: Planeta, 1998. * Ramos, Jorge Abelardo. ''Del patriciáu a la oligarquía - 1862-1904''. BuenosAires: Ed. Plus ultra, 1971. * AA.VV. ''Roca 1843-1914''. Buenos Aires: Academia Nacional d'Historia. Serie "Iconografíes Arxentines". ISBN 987-21737-0-2 * Gallu, Ezequiel y Cortés Conde, Roberto. "ARXENTINA. La república conservadora" Buenos aires; EDITORIAL PAIDOS. COLEICIÓN DE HISTORIA ARXENTINA: Empobinada por Tuliu Halperin Donghi. == Ver tamién == * [[Conquista del desiertu]], la operación militar na actual Patagonia arxentina. * [[Pacificación de la Araucanía]], la operación militar na actual Patagonia chilena. == Enllaces esternos == {{commonscat|Julio Argentino Roca}} {{wikiquote|Julio Argentino Roca}} {{wikisource|Julio Argentino Roca}} * [https://web.archive.org/web/20070312074314/http://www.elhistoriador.com.ar/biografias/a/ablanéu.php?PHPSESS=efa74ed5090dfb636dcb615c021d14da "Nicolás Avellaneda", biography] por [[Felipe Pigna]] * [http://www.cema.edu.ar/ceieg/arg-rree/6/6-118.htm "Consecuencies económiques de la Conquista del Desiertu"] - Universidá del CEMA * [http://www.cema.edu.ar/ceieg/arg-rree/6/6-083.htm "Ocupación efeutiva de la Rexón Patagónica pol gobiernu arxentín"] - Universidá del CEMA * [http://www.oni.escuelas.edu.ar/2002/buenos_aires/ultimo-malon/campania.htm "Campaña del Desiertu" Olimpiaes Nacionales de Conteníos Educativos n'Internet] * [https://web.archive.org/web/20060623104900/http://www.elortiba.org/guedes.html "La Guerra del Desiertu", distintos vistes por Juan José Cresto, Osvaldo Bayer et al. - ElOrtiba.org] * [http://www.rionegro.com.ar/diariu/alderiques/2006/06/18/1227.php Entrevista a Diana Lenton y Walter Del Río] * [http://ibookia.com/ebooks/eam/ebook_view.php?ebooks_books_id=1490 Soi Roca, por Félix Luna] * [http://www.elhistoriador.com.ar/biografias/r/roca.php Biografía de Roca] por [[Felipe Pigna]]. * [https://web.archive.org/web/20050308124131/http://www.pais-global.com.ar/html/argentina/presidencies/presi06.htm Primer] y *[https://web.archive.org/web/20050625081157/http://www.pais-global.com.ar/html/argentina/presidencies/presi11.htm segunda] presidencies de Roca. * http://www.museoroca.gov.ar Muséu Nacional "Julio Argentino Roca" * [http://www.todo-argentina.net/historia/xen80/Roca1/index.html Primer presidencia de Roca 1880-1886] {{NF|1843|1914|Roca, Julio Argentino}} {{Tradubot|Julio Argentino Roca}} [[Categoría:Persones de San Miguel de Tucumán]] [[Categoría:Presidentes d'Arxentina]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] g01arjvwwhhvvo151phqdpu14simk1t 0 155589 3709710 3689827 2022-08-19T09:05:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: Soviet Supremu => Sóviet Supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Aleksandr Grigórievich Lukashenko''' ({{lang-ru|Александр Григорьевич Лукашенко}}; en [[Idioma bielorrusu|bielorrusu]] ''Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка'', ''Alyaksandr Ryhoravič Łukašenka'') {{nym}}, ye l'actual [[presidente de Bielorrusia|presidente]] de [[Bielorrusia]], cargu qu'ocupa dende'l [[20 de xunetu]] de [[1994]]. Na so mocedá llicenciar n'Hestoria, cumplió'l serviciu militar nes [[tropes de frontera soviétiques]] y trabayó como direutor d'una granxa coleutiva.<ref name="documentobase">{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3882843.stm |títulu=Profile: Alexander Lukashenko |fechaaccesu=20 de febreru de 2015 |fecha=9 de xineru de 2007 |editorial= [[BBC]] |idioma=inglés}}</ref><ref name="perfilestatal">{{Cita web |url=http://eng.belta.by/person/persons/president |títulu=Alexander Grigoryevich Lukashenko |fechaaccesu=20 de febreru de 2015 |fecha=9 de xineru de 2007 |editorial=BELTA (Axencia Bielorrusa de Noticies) |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150217090400/http://eng.belta.by/person/persons/president |fechaarchivu=17 de febreru de 2015 }}</ref> Dempués d'una década como miembru del [[Partíu Comunista de Bielorrusia]],<ref name="perfilestatal"/> llogró l'acta de diputáu en [[1990]] y formó parte d'una corriente que buscaba caltener la Xunión Soviética so un sistema democráticu. En [[1991]] foi l'únicu miembru del Sóviet Supremu bielorrusu que votó en contra de la [[disolución de la Xunión Soviética|disolución de la URSS]].<ref name="documentobase"/> Mientres los primeros años d'independencia, ganóse fama de lluchador contra la [[corrupción política|corrupción]] nuna dómina marcada pola crisis y la desafección escontra la clase política. N'avientu de [[1993]] foi escoyíu presidente del Comité Anticorrupción y dende esi cargu forzó la dimisión de [[Stanislav Shushkévich]], quien perdió una moción d'enfotu nel parllamentu.<ref name="documentobase"/> Ganó les [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 1994|eleiciones presidenciales de 1994]] como candidatu independiente, con un programa eleutoral [[populismu|populista]] nel que prometía midíes económiques de [[socialismu|corte socialista]] y una mayor integración con [[Rusia]], concretáu n'alcuerdos como'l [[Unión de Rusia y Bielorrusia|Estáu de la Unión de Rusia y Bielorrusia]] ([[1997]]) y la [[Comunidá Económica Eurasiática]] ([[2000]]).<ref name="documentobase"/> Dende entós foi reelixíu en cuatro causes con porcentaxes cimeros al 70% de los votos, resultaos revesoses al ser consideraos [[fraude eleutoral]] per parte de la [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]] (OSCE).<ref name="fraude2006">{{Cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2006/03/24/actualidad/1143154804_850215.html |títulu=La XE va imponer sanciones contra Lukashenko por fraude eleutoral en Bielorrusia |fechaaccesu=20 de febreru de 2015 |fecha=24 de marzu de 2006 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> Dientro del so país caltién una alta popularidá gracies al caltenimientu d'ayudes sociales y el desarrollu económicu.<ref name="dictaduraperfecta">{{Cita web |url=http://www.elconfidencial.com/mundo/2014-07-10/la dictadura perfeuta-bielorrusia-dos-decadas-de-lukashenko_159549/ |títulu= ¿La dictadura perfeuta? Bielorrusia, tres dos décades de Aleksandr Lukashenko |fechaaccesu=21 de febreru de 2015 |fecha=10 de xunetu de 2014 |editorial= [[El Confidencial]]}}</ref> El so mandatu ye suxetu de discutiniu: ente que pa los sos siguidores llogró crecedera so un [[socialismu de mercáu]] qu'evitó los efeutos negativos de la «[[Consensu de Washington|terapia de choque]]» instaurada na Rusia de [[Boris Yeltsin]],<ref name="vietnam">{{Cita web |url=http://www.fmprc.gov.cn/esp/wjb/zzjg/xybfs/xwlb/t483699.htm |títulu=Hu Jintao entrevistar con Dirixentes Estranxeros qu'Asisten a Inauguración de Xuegos Olímpicos de Beijing |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=8 d'agostu de 2008 |editorial= Ministeriu d'Esteriores de China}}</ref><ref name="condoleza">{{Cita web |url=http://www.profesionalespcm.org/_php/MuestraArticulo2.php?id=5767 |títulu=El fenómenu bielorrusu |fechaaccesu=20 de febreru de 2015 |editorial= Sovietskaya Rossia}}</ref> los sos detractores llamenten qu'exerciera un mandatu [[autoritarismu|autoritariu]] y acúsenlu de violación de los [[derechos humanos]], persecución a opositores y de ser «l'últimu dictador d'Europa».<ref name="dictaduraperfecta"/> Na [[comunidá internacional]], utilizó la posición estratéxica de Bielorrusia (ente [[Europa Occidental]] y [[Rusia]]) pal llogru d'alcuerdos comerciales, cuantimás de materies primes y enerxía con [[Rusia]].<ref name="perfilespaña">{{Cita web |url=http://www.onemagazine.es/noticia/5138/Ensin-Especificar/Xaque-rusu-a-Lukashenko.html |títulu=Xaque rusu a Lukashenko |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=8 d'agostu de 2011 |editorial= One Magacín |autor=Gil Fons, Antonio}}</ref> Les rellaciones con [[Estaos Xuníos]] y la [[Xunión Europea]] son bien complicaes, los gobiernos d'estos países nun reconocen les sos resultaos eleutorales ya inclusive-y impunxeron sanciones.<ref name="fraude2006"/> Los principales aliaos de Lukashenko son la [[Comunidá d'Estaos Independientes]], la [[República Popular de China]],<ref name="vietnam"/> los países de l'[[Alianza Bolivariana pa los Pueblos de La nuesa América - Tratáu de Comerciu de los Pueblos|ALBA-TCP]] y países d'[[Oriente Mediu]] como [[Irán]] ya [[Iraq]].<ref name="perfilespaña"/> == Entamos en política == Lukashenko nació'l [[30 d'agostu]] de [[1954]] en Kopys, una villa de la [[provincia de Vítebsk]], [[RSS de Bielorrusia]] (naquella dómina, parte de la [[Xunión Soviética]]). El so güelu paternu, al que debe l'apellíu, yera d'orixe [[Ucraína|ucranianu]]. Tuvo una infancia bien modesta al ser criáu solo pola so madre.<ref name="documentobase"/> En [[1975]] llogró la llicenciatura n'Historia pol Institutu Pedagóxicu de [[Maguilov]],<ref name="documentobase"/><ref name="samboamigo"/> y diez años dempués graduóse na Academia Bielorrusa d'Agricultura. Sirvió dos periodos nel [[Exércitu Colorado]]: primero foi guardia de les [[Tropes de frontera soviétiques|tropes de frontera]] en [[Brest (Bielorrusia)|Brest]] dende [[1975]] hasta [[1977]], y cuando terminó'l so serviciu convertir nel líder de la organización xuvenil comunista ([[Konsomol]]) de Maguilov hasta [[1978]].<ref name="documentobase"/> Un añu dempués afilióse nel [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista de la URSS]]. Tornó a les fuercies armaes pa ser oficial d'infantería ente [[1980]] y [[1982]]. Mientres esi periodu proclamárase campeón bielorrusu de [[sambo]], un sistema de [[defensa personal]].<ref name="samboamigo">{{Cita web |url=http://www.eluniversal.com/2007/07/03/opi_art_lukashenko-y-yo_337385 |títulu=Lukashenko y yo |fechaaccesu=21 de febreru de 2015 |fecha=3 de xunetu de 2007 |editorial= [[El Universal (Venezuela)|El Universal]]}}</ref> En [[1982]] asumió la vicepresidencia d'un ''[[kolkhoz]]'' (granxa estatal) en Gorodets mientres trés años, hasta xubir al máximu cargu. Depués dirixó una planta de materiales de construcción en [[distritu de Shklov|Shklov]].<ref name="granxa3">{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7639562.stm |títulu=Farming roots of Belarussian leader |fechaaccesu=21 de febreru de 2015 |fecha=27 de setiembre de 2008 |editorial= [[BBC]] |idioma=inglés}}</ref> Lukashenko llogró en [[1990]] una acta de diputáu nel [[Sóviet Supremu]] de la [[RSS de Bielorrusia]]. Nesi tiempu formó una faición dientro del [[Partíu Comunista de Bielorrusia]] (PCB), llamada «''Comunistes pola democracia''», qu'abogaba por caltener la URSS so preceptos [[democráticos]].<ref name="abc1994">{{Cita web |url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1994/07/12/037.html |títulu=Bielorrusia: La victoria de Lukachenko amuesa la eficacia del populismu na crisis |fechaaccesu=21 de febreru de 2015 |fecha=12 de xunetu de 1994 |editorial= [[ABC (España)|ABC]]}}</ref> N'avientu de [[1991]] foi l'únicu parllamentariu bielorrusu que votó en contra de la ratificación del [[Tratáu de Belavezha]], pol que se confirmó la [[disolución de la Xunión Soviética]] y l'establecimientu de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]].<ref name="nyt1994">{{Cita web |url=http://www.nytimes.com/1994/06/25/world/belarus-voters-back-populist-in-protest-at-the-quality-of-life.html |títulu=Belarus Voters Back Populist in Protest at the Quality of Life |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=25 de xunu de 1994 |editorial= [[New York Times]] |idioma=inglés}}</ref><ref name="soyaunsovietico">{{Cita web |url=http://www.larepublica.es/2013/10/soi-entá-un-sovietico-fui-el-unico-diputáu-en-votar-en-contra-de-la-disolucion-de-la-urss/ |títulu=“Soi entá, un soviéticu, fui l'únicu diputáu en votar en contra de la disolución de la URSS” |fechaaccesu=2 de febreru de 2015 |fecha=12 d'ochobre de 2013 |editorial=larepública.es |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140725003128/http://www.larepublica.es/2013/10/soi-entá-un-sovietico-fui-el-unico-diputáu-en-votar-en-contra-de-la-disolucion-de-la-urss/ |fechaarchivu=25 de xunetu de 2014 }}</ref> Nos primeros años de la Bielorrusia independiente, una dómina marcada pola desafección escontra la política, Lukashenko ganó fama como figura pública contra la corrupción. Magar caltuvo la so rellación col comunismu, perdió'l favor de munchos de los integrantes del vieyu PCB polos sos ataques a los privilexos de la [[nomenklatura]].<ref name="abc1994"/> En [[1993]] foi escoyíu presidente del Comité Anticorrupción del [[parllamentu de Bielorrusia]]. Dende esi cargu acusó a más de 70 dirixentes, incluyendo al presidente [[Stanislav Shushkévich]] y al primer ministru [[Viacheslav Kébich]], de [[corrupción política|corrupción]] xeneralizada y arriquecimientu personal.<ref name="abc1994"/> A la fin Shushkevich tuvo que dimitir en xineru de [[1994]], en perdiendo una [[moción d'enfotu]].<ref name="moderadio">{{Cita web |url=http://www.caei.com.ar/sites/default/files/42_-_belarus_un_regimen_ente_los_parabienes_de_rusia_y_les sanciones_de_la_union_europea.pdf?origin=publication_detail |títulu=Belarús: un regímen ente los parabienes de Rusia y les sanciones de la Xunión Europea |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |autor=Chicharro, Alicia |editorial=Centru Arxentín d'Estudios Internacionales |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402110052/http://www.caei.com.ar/sites/default/files/42_-_belarus_un_regimen_ente_los_parabienes_de_rusia_y_les sanciones_de_la_union_europea.pdf?origin=publication_detail |fechaarchivu=2 d'abril de 2015 }}</ref> El procesu derivó na redaición de la nueva [[Constitución de Bielorrusia]] y la celebración de les primeres eleiciones presidenciales democrátiques, que tuvieron llugar en xunetu de [[1994]]. == Presidencia de Bielorrusia == === Primer mandatu (1994-2001) === [[Ficheru:1996. Stamp of Belarus 0205.jpg|left|thumb|Sello bielorrusu de [[1996]] cola efixe de Lukashenko.]] Lukashenko presentar a les [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 1994|eleiciones presidenciales]] como miembru independiente d'una plataforma popular, de marcáu calter [[populismu|populista]]. Ente les sos promeses atopábense acabar cola corrupción, «ganar a la mafia» y favorecer una mayor integración con [[Rusia]].<ref name="abc1994"/><ref name="moderadio"/> La so candidatura enfrentar a otros cinco opciones, siendo [[a priori]] favorites les de los exmandatarios Kebich y Shushkevich.<ref name="shu">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1994/06/25/internacional/772495213_850215.html |títulu=Trunfo del candidatu anticorrupción en Bielorrusia |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=25 de xunu de 1994 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> En total hubo dos rondes: el [[24 de xunu]] y [[10 de xunetu]] de 1994. Na primera Lukashenko llogró'l 45% de los votos,<ref name="shu"/> ente que na segunda vuelta sacó más del 80% del sofitu popular frente a Kebich.<ref name="nyt1994"/><ref name="keb">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1994/07/12/internacional/773964018_850215.html |títulu=El populista Lukashenko afara en Bielorrusia y conviértese en primer presidente del país |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=12 de xunetu de 1994 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> Les resultaos sosprendieron dientro de Bielorrusia y na comunidá internacional, dada la mocedá de Lukashenko (39 años) y la so falta d'esperiencia.<ref name="shu"/> Pero l'eleutoráu decantar por un cambéu d'aldu, una y bones Bielorrusia travesaba entós una grave crisis económica. Cuando llegó al poder la inflación disparárase un 40%, el desemplegu yera bien alto y, en términos xenerales, el nivel de vida empiorara de forma notable.<ref name="nyt1994"/> Per otra parte, les poques reformes capitalistes implementaes nun habíen efeutu surdíu.<ref name="nyt1994"/><ref name="erd">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1994/07/12/internacional/773964018_850215.html |títulu=Atraccion soviética |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=20 de mayu de 1995 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> El mandatariu intentó estabilizar la economía al traviés de la recuperación de midíes propies del [[socialismu|modelo socialista]]. Ente elles, dobló'l [[salariu mínimu]], reintrodució'l [[control de precios]] de dellos servicios y nacionalizó los bancos que fueren privatizaos.<ref name="moderadio"/> Pretendíase asina evitar los efeutos negativos que tuvo la «[[Consensu de Washington|terapia de choque]]» escontra'l [[capitalismu]] n'otres naciones de l'antigua URSS. Sicasí, la economía permaneció enllancada porque nun se recuperó la producción.<ref name="moderadio"/> A nivel internu, destituyó a dellos miembros del gabinete so acusaciones de corrupción, ente ellos el ministru de Defensa y el xefe de les Fuercies Armaes. La oposición creció a tal puntu que se producieron enfrentamientos continuos ente la presidencia y el parllamentu, formáu na so mayoría pola vieya guardia del Partíu Comunista.<ref name="referendu962">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/11/16/internacional/848098815_850215.html |títulu=Guerra abierta ente'l presidente y el Parllamentu en Bielorrusia |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=16 de payares de 1996 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> ==== Reformes constitucionales ==== El [[14 de mayu]] de [[1995]] llevar a cabu un [[referendu]] nel que se decidieron cuatro cuestiones: [[Bandera de Bielorrusia|el cambéu de los símbolos nacionales]] (los propuestos yeren bien similares a los de la [[República Socialista Soviética de Bielorrusia|Bielorrusia Soviética]]), la mayor integración con Rusia, otorgar al [[idioma rusu]] el mesmu estatus qu'al bielorrusu y reforzar la presidencia con poderes plenos, incluyíu'l d'eslleir el parllamentu.<ref name="banderina">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1995/05/16/internacional/800575211_850215.html |títulu=Los bielorrusos sofiten masivamente en referéndum una mayor unión con Moscú |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=16 de mayu de 1995 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> El sóviet solo aprobó que se votara l'alcuerdu con Rusia, refugando los demás.<ref name="banderina"/> La negativa a camudar les entrugues provocó un fuerte enfrentamientu col restu de diputaos, cuantimás del [[nacionalismu|nacionalista]] Frente Popular. A la fin la consulta tuvo llugar y los cuatro puntos fueron aprobaos pol 75% del eleutoráu, con una participación del 64,8%.<ref name="banderina"/> Nesi tiempu, les rellaciones ente Bielorrusia y la comunidá internacional deteriorárense. En [[1996]], el gobiernu amenació a la [[OTAN]] con nun desmantelar los misiles de la dómina soviética.<ref name="otan2">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/11/14/internacional/847926005_850215.html |títulu=El presidente de Bielorrusia amenacia a la OTAN con nun desmantelar les sos misiles |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=14 de payares de 1996 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> Y el [[Fondu Monetariu Internacional]] anunció que dexaría d'apurrir ayudes económiques, en vista de que nun se taben tomando midíes reformistes.<ref name="IMFno">{{Cita web |url=http://www.nytimes.com/1996/03/31/world/imf-rules-out-belarus-loans.html |títulu=I.M.F. Rules Out Belarus Loans |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=31 de marzu de 1996 |editorial= [[New York Times]] |idioma=inglés}}</ref> Lukashenko declaró que los encamientos del FMI «son apoderaes pa una economía capitalista, pero non pal nuesu país».<ref name="IMFno"/> Nel [[branu]] de [[1996]], 70 de los 110 diputaos de la Duma bielorrusa presentaron una [[moción de censura]] pa derrocar a Lukashenko con cargos per «violación de la Constitución».<ref name="referendu96">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/11/20/internacional/848444409_850215.html |títulu=El presidente de Bielorrusia sigue col so referéndum pese al plante del Parllamentu |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=20 de payares de 1996 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> En respuesta, el presidente entamó un referendu de reforma constitucional en payares de [[1996]] que consolidaba'l so poder.<ref name="referendu96"/> Ganó la consulta con un 70,5% de sofitu popular.<ref name="winner96">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1996/11/26/internacional/848962806_850215.html |títulu=Lukashenko trunfa y afita el so réxime autoritariu en Bielorrusia |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=26 de payares de 1996 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> Amás de reforzase la figura del presidente, con una reeleición automática por cinco años hasta [[2001]], reemplazábase l'antiguu parllamentu por un sistema bicameral ([[Asamblea Nacional de Bielorrusia|Asamblea Nacional]]) con [[Cámara de Representantes de Bielorrusia|Cámara de Representantes]] y un [[Conseyu de la República de Bielorrusia|Conseyu de la República]] (Senáu) por provincies.<ref name="referendu96"/> El gobiernu valir de les sos opciones pa garantizar l'aprobación, incluyendo presiones a medios de comunicación.<ref name="winner96"/> La reforma salió alantre a pesar de que tanto'l ex-presidente del parllamentu bielorrusu como'l bloque occidental calificaron el resultáu de farsa.<ref name="winner96"/><ref name="semion">{{Cita web |url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1996/11/23/044.html |títulu=El presidente de Bielorrusia promete acabar cola oposición en tres meses |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=23 de payares de 1996 |editorial= [[ABC (España)|ABC]]}}</ref> Lukashenko sí foi felicitáu per Rusia y China, los sos principales aliaos.<ref name="winner96"/> ==== Acercamientu a Rusia ==== [[Ficheru:RIAN archive 141088 Signing Treaty on Establishing Russian-Belarusian Union.jpg|300px|thumb|Lukashenko firma, xuntu al presidente rusu [[Boris Yeltsin]], el tratáu d'estabilidá con [[Rusia]] ([[1997]]).]] L'alcuerdu internacional más importante foi l'aprobación en [[1997]] del [[Unión de Rusia y Bielorrusia|Estáu de la Unión]], entidá supranacional ente Rusia y Bielorrusia.<ref name="moderadio"/><ref name="larioja">{{Cita web |títulu=El tratáu de la Unión Rusia-Belarús: ¿tinta sobre papel moyáu? |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |autor=València, Llinu X. |editorial= [[Universidá de Valencia]]}}</ref> L'alcuerdu yera esencial pal executivu de Lukashenko: el so país ye dafechu dependiente del gas y l'lletricidá ruses, pero munchos de los negocios nun podíen pagar les importaciones d'enerxía pola fraxilidá del [[rublu bielorrusu]].<ref name="estadounion">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1997/04/01/internacional/859845615_850215.html |títulu=Yeltsin y Lukashenko van sellar mañana con un tratáu la nueva Unión de Rusia y Bielorrusia |fechaaccesu=23 de febreru de 2015 |fecha=1 d'abril de 1997 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> Orixinalmente constituyíu como [[mancomunidá]] el [[2 d'abril]] de [[1996]], l'actual confederación foi aprobada nel so primer aniversariu.<ref name="estadounion"/> Magar que les rellaciones ente dambos estaos esperimentaron altibaxos, caltúvose nel tiempu.<ref name="dictaduraperfecta"/> A empiezos de [[1998]], el [[Bancu Central de Rusia]] suspendió'l comerciu con [[Rublu bielorrusu|rublos bielorrusos]], lo que llevó al colapsu de la moneda. Lukashenko tomó'l control del Bancu Central de Bielorrusia pa imponer el cambéu de valor a los niveles anteriores, según conxelar les cuentes de los bancos y amenorgar les sos actividaes comerciales.<ref name="bcboi">{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/68004.stm |títulu=Belarus appoints new central bank chief |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=21 de marzu de 2008 |editorial= [[BBC]] |idioma=inglés}}</ref> Esto provocó una fuga de capitales y la carestía de productos, escosos ante les medranes d'una [[hiperinflación]].<ref name="bcboi"/> Ante estos fechos, Lukashenko culpó de los problemes del país a un sabotaxe económicu» contra ellos.<ref name="mosctiwe">{{Cita web |url=http://www.themoscowtimes.com/sitemap/free/1998/9/article/news-analysis-lukashenko-sees-crisis-as-shot-at-russia-union/285679.html |títulu=Lukashenko Sees Crisis As Shot at Russia Union |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=2 de setiembre de 1998 |editorial=Moscow Times |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402111611/http://www.themoscowtimes.com/sitemap/free/1998/9/article/news-analysis-lukashenko-sees-crisis-as-shot-at-russia-union/285679.html |fechaarchivu=2 d'abril de 2015 }}</ref> Pa primir a la comunidá internacional, n'abril del mesmu añu espulsó a los embaxadores d'[[Estaos Xuníos]], [[Xapón]] y dellos países europeos del so complexu residencial pela rodiada de [[Minsk]].<ref name="embaxaes98">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1998/06/11/internacional/897516010_850215.html |títulu=Bielorrusia desamarra una "guerra" diplomática poles residencies de les embaxaes |fechaaccesu=23 de febreru de 2015 |fecha=11 de xunu de 1998 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> Esto causó un conflictu porque les residencies diplomátiques tán puramente protexíes so los términos de la [[Convención de Viena sobre Rellaciones Diplomátiques|Convención de Viena]].<ref name="embaxaes98"/><ref name="soyaunsovietico"/> L'alloñamientu de los países occidentales llevó al so gobiernu a averar postures con otros potenciales aliaos. En [[1999]] súpose que Bielorrusia esportara armamentu a un grupu de países ente los que s'atopabn'[[Irán]], el [[Iraq]] de [[Sadam Husein]] y la [[Yugoslavia]] de [[Slobodan Milošević]].<ref name="b92">{{Cita web |url=http://www.b92.net/eng/news/politics.php?yyyy=2014&mm=06&dd=10&nav_id=90618 |títulu=Belarus "offered S-300 to Serbia, Milošević turned it down" |fechaaccesu=23 de febreru de 2015 |fecha=10 de xunu de 2014 |editorial= [[B92]] |idioma=inglés}}</ref> Col españíu de la [[Guerra de Kosovo]] en [[1999]], Lukashenko foi una de les poques voces que defendió a Milošević ya inclusive propunxo una Unión Eslava» ente [[Rusia]], [[Bielorrusia]] y [[Serbia]], daqué que nun espolletó.<ref name="wp2">{{Cita web |url=http://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/daily/april99/yeltsin040999.htm |títulu=Yeltsin Warns NATO on Ground Troops |fechaaccesu=23 de febreru de 2015 |fecha=9 d'abril de 1999 |editorial= [[Washington Post]] |idioma=inglés}}</ref> Per otru llau, la [[Xunión Europea]] empezó a esmolecese pola seguridá de les sos reserves de gas de [[Rusia]], que son enriaes al traviés de Bielorrusia. Inclusive [[Boris Yeltsin]], qu'estableció la unión económica, amosóse descontentu con cómo los bielorrusos aprovechar d'ella.<ref name="wp2">{{Cita web |url=http://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/daily/april99/yeltsin040999.htm |títulu=Yeltsin Warns NATO on Ground Troops |fechaaccesu=23 de febreru de 2015 |fecha=9 d'abril de 1999 |editorial= [[Washington Post]] |idioma=inglés}}</ref> === Segundu mandatu (2001-2006) === [[Ficheru:Lukasjenko-31.jpg|thumb|left|300px|Lukashenko, col uniforme de les [[Fuercies Armaes de Bielorrusia]], mientres un desfile militar.]] Les siguientes [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 2001|eleiciones presidenciales]] tuvieron llugar el [[9 de setiembre]] de [[2001]], al escosase l'allongamientu de mandatu. Pa estos comicios Lukashenko realizó una campaña bien similar a la de 1994: garantizar la estabilidá, una crecedera basada nel [[socialismu]], una inmersión completa con [[Rusia]] pero ensin les sos reformes y un mandatu fuerte pa caltener l'orde social.<ref name="urssviva">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/09/06/internacional/999727209_850215.html |títulu=La URSS sigue viva en Bielorrusia |fechaaccesu=25 de febreru de 2015 |fecha=6 de setiembre de 2011 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> La oposición arrexuntóse en redol al independiente Vladímir Goncharik y criticó l'establecimientu d'un sistema que reproduxera la corrupción años tres denunciada.<ref name="urssviva"/> Sicasí, el presidente yera favoritu pola popularidá de les sos midíes económiques ente les clases baxes y medies.<ref name="urssviva"/> Lukashenko ganó les eleiciones na primer vuelta col 77,4% de los votos.<ref name="eleiciones2001">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/09/11/internacional/1000159215_850215.html |títulu=Lukashenko anueva mandatu en Bielorrusia con un votu a la soviética |fechaaccesu=25 de febreru de 2015 |fecha=11 de setiembre de 2011 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> La [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]] (OSCE) detectó irregularidaes, asegurando que'l sistema eleutoral taba manipoliáu y que los opositores nun pudieron esplegar la so campaña.<ref name="urssviva"/><ref name="eleiciones2001"/> El sofitu más importante ente la comunidá internacional foi'l de [[Vladímir Putin]], nuevu presidente de Rusia, quien-y ufiertó ampliar los alcuerdos de collaboración.<ref name="putinbielo">{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2001/09/10/internacional/1000113559.html |títulu=Putin felicita a Lukashenko pol so 'victoria convincente' |fechaaccesu=25 de febreru de 2015 |fecha=10 de setiembre de 2011 |editorial= [[El Mundo (España)|El Mundo]]}}</ref> Mientres la [[década del 2000]], la economía bielorrusa demostró una crecedera dinámico y sostenío.<ref name="dictaduraperfecta"/><ref name="telegraph">{{Cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/profiles/3080936/Alexander-Lukashenko-Dictator-with-a-difference.html |títulu=Alexander Lukashenko: Dictator with a difference |fechaaccesu=24 de febreru de 2015 |fecha=25 de setiembre de 2008 |editorial=[[The Daily Telegraph]] |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080926101350/http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/profiles/3080936/Alexander-Lukashenko-Dictator-with-a-difference.html |fechaarchivu=26 de setiembre de 2008 }}</ref> El [[productu internu brutu]] aumentó hasta algamar el so máximu del 9,2% en 2005, que se debió en bona parte al desarrollu del [[sector industrial]], l'ameyoramientu de l'[[agricultura]] y los alcuerdos comerciales cola [[Comunidá d'Estaos Independientes]]. Les bones rellaciones con Rusia, de la que depende cuasi por completu nes reserves de [[petroleu]] y [[lletricidá]],<ref name="suministru">{{Cita web |url=https://www.abc.es/20110629/internacional/abci-corte-suministro-rusia-201106290258.html |títulu=Rusia ataya'l suministru de lletricidá a Bielorrusia |fechaaccesu=24 de febreru de 2015 |fecha=29 de xunu de 2011 |editorial= [[ABC (España)|ABC]]}}</ref> motivaron tamién un descensu de los costos enerxéticos, aprovechándose nes negociaciones de la so posición xeográfica ente Europa Occidental y la Federación Rusa.<ref name="telegraph"/> Sicasí, el so mayor puntu débil foi'l deterioru de les rellaciones con Estaos Xuníos y l'Xunión Europea. Hubo dos fechos que provocaron la rotura definitiva. Per un sitiu, la [[guerra d'Iraq]] de [[2003]] y la posterior cayida de Sadam Husein, unu de los sos mayores aliaos nel estranxeru.<ref name="sadam1">{{Cita web |url=http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2003/09/22/2008285.shtml |títulu=Sadam Husein axusta'l so exiliu a la república de Bielorrusia |fechaaccesu=24 de febreru de 2015 |fecha=22 de setiembre de 2003 |editorial=[[La Voz de Galicia]] |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402093439/http://www.lavozdegalicia.es/hemeroteca/2003/09/22/2008285.shtml |fechaarchivu=2 d'abril de 2015 }}</ref><ref name="sadam2">{{Cita web |url=http://www.libertaddigital.com/opinion/victor-cheretski/l'aliáu européu-de-sadam-husein-3556/ |títulu=L'aliáu européu de Sadam Husein |fechaaccesu=24 de febreru de 2015 |fecha=4 de mayu de 2001 |autor=Cheretski, Viktor |editorial= [[Libertad Digital]] |idioma=inglés}}</ref> Y por l'otru, l'ampliación de la [[Xunión Europea]] en [[2004]] a venticinco países, incluyíos los fronterizos [[Polonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]], qu'acueyen instituciones y organismos d'oposición al gobiernu bielorrusu.<ref name="solana">{{Cita web |url=http://www.cafebabel.es/articulo/solana-lukashenko-non-la-ue-esta-aisllando-a-bielorrusia.html |títulu=Solana: “Lukashenko, non la XE, ta aisllando a Bielorrusia” |fechaaccesu=24 de febreru de 2015 |fecha=13 de marzu de 2006 |editorial= Café Babel}}</ref> Na constitución de Bielorrusia quedaba establecíu que la duración del mandatu presidencial acutar a dos legislatura. Sicasí, Lukashenko anunció'l [[7 de setiembre]] de [[2004]] que se celebraría un nuevu referendu de reforma constitucional, programáu'l [[17 d'ochobre]], pa esaniciar dichu llende.<ref name="referendumsigo">{{Cita web |url=http://www.libertaddigital.com/mundu/bielorrusia-vota-en-referendu-que-el presidente-lukachenko-presentar a-un-tercer-mandatu-1276235388/ |títulu=Bielorrusia vota en referendu que'l presidente Lukachenko presentar a un tercer mandatu |fechaaccesu=24 de febreru de 2015 |fecha=17 d'ochobre de 2004 |editorial= [[Libertad Digital]] |idioma=inglés}}</ref> La resultancia final foi una aprobación del 86%, so acusaciones de fraude eleutoral.<ref name="un86">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/2004/10/19/internacional/1098136813_850215.html |títulu=El presidente bielorrusu gana un referéndum marcáu pol fraude |fechaaccesu=24 de febreru de 2015 |fecha=19 d'ochobre de 2004 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> === Tercer mandatu (2006-2010) === El [[19 de marzu]] de [[2006]] volvieron celebrase [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 2006|eleiciones presidenciales]]. Esta vegada, Lukashenko ganó por mayoría absoluta del 82,6% de los votos sobre'l líder de la oposición, el conservador [[Aleksandr Milinkevich]].<ref name="milink">{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4823800.stm |títulu= Landslide win for Belarus leader |fechaaccesu=25 de febreru de 2015 |fecha=20 de marzu de 2006 |editorial= [[BBC]] |idioma=inglés}}</ref> La campaña eleutoral foi bien intensa y agresiva.<ref name="milink"/> El oficialismo acusó a Milinkevich de tar «financiáu por [[Estaos Xuníos]] y [[Europa]]», ente que la oposición denunció de la mesma que'l presidente entorpecía el procesu democráticu. Cuando s'anunciaron les resultaos, Milinkevich negar a reconocer la derrota por presuntu fraude eleutoral.<ref name="milink"/><ref name="nyt2006">{{Cita web |url=http://www.nytimes.com/2006/03/20/international/europe/20belarus.html?pagewanted=all |títulu=Protesters Charge Fraud in Belarus Presidential Vote |fechaaccesu=24 de febreru de 2015 |fecha=20 de marzu de 2006 |editorial= [[New York Times]] |idioma=inglés}}</ref> De la mesma, la OSCE esixó la repetición de los comicios y llamentó que los observadores internacionales nun tuvieren accesu al recuentu.<ref name="OSCE2006">{{Cita web |url=https://www.abc.es/hemeroteca/historico-20-03-2006/abc/Home/la-osce-asegura-que-les eleiciones-de-bielorrusia-nun fueron-llibres-y-xustes_142813119040.html |títulu= La OSCE asegura que les eleiciones de Bielorrusia nun fueron llibres y xustes |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=20 de marzu de 2006 |editorial= [[ABC (España)|ABC]]}}</ref> La Comisión Eleutoral Central de Bielorrusia aseguró que nun se produció nengún incidente mientres les votaciones, posición que caltuvieron los observadores de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]].<ref name="ceidc">{{Cita web |url=http://en.people.cn/200603/21/eng20060321_252162.html |títulu=CIS, OSCE observers differ on Belarus vote |fechaaccesu=25 de febreru de 2015 |fecha=21 de marzu de 2006 |editorial= [[Diariu del Pueblu]] |idioma=inglés}}</ref> Inspiraos na [[revolución naranxa]] d'[[Ucraína]], la oposición pidió a los sos fieles qu'ocuparen la Plaza d'Ochobre de [[Minsk]], esixendo la repetición de les eleiciones sol lema de «[[Revoluciones de color|revolución blanca]]». El día de les votaciones rexuntaron a más de 10.000 manifestantes.<ref name="milink"/> Pero a diferencia de lo que pasó ellí, Lukashenko foi capaz de reprimir les protestes.<ref name="noesucrania">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/2006/04/03/internacional/1144015207_850215.html |títulu= Bielorrusia nun ye Ucraína |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=3 d'abril de 2006 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> Antes de los comicios yá anunció que-y partirá'l pescuezu» a aquellos que nun reconocieren la so victoria,<ref name="brokeneck">{{Cita web |url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=belarus-president-vows-to-break-the-neck--of-any-unrest-2006-03-19 |títulu=Belarus president vows to 'break the neck' of any unrest |fechaaccesu=25 de febreru de 2015 |fecha=19 de marzu de 2006 |editorial=[[Hürriyet]] |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402100141/http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=belarus-president-vows-to-break-the-neck--of-any-unrest-2006-03-19 |fechaarchivu=2 d'abril de 2015 }}</ref><ref name="otrocuello">{{Cita web |url=http://www.20minutos.es/noticia/101201/0/BIELORRUSIA/LUKASHENKO/ |títulu= Lukashenko, reelixíu presidente de Bielorrusia |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=20 de marzu de 2006 |editorial= [[20 Minutos]]}}</ref> y depués desallugó les marches col sofitu de la policía.<ref name="noesucrania"/> Arriendes d'ello, la Xunión Europea prohibió-y la entrada al so territoriu.<ref name="ueveto">{{Cita web |url=http://www.libertaddigital.com/mundu/prohiben-al dictador bielorrusu-lukashenko-la entrada-a-cualesquier-pais-miembru-de-la-ue-1276276487/ |títulu= Prohiben al dictador bielorrusu Lukashenko la entrada a cualquier país miembru de la XE |fechaaccesu=25 de febreru de 2015 |fecha=10 d'abril de 2006 |editorial= [[Libertad Digital]] |idioma=inglés}}</ref> Meses dempués, dalgunos de los líderes opositores que s'asitiaron contra él acabaron na cárcel, como'l socialdemócrata [[Aleksandr Kazulin]].<ref name="spring96">{{Cita web |url=http://spring96.org/en/news/16170 |títulu= EU Concerníi over Alexander Kazulin's State of Health |fechaaccesu=25 de febreru de 2015 |fecha=21 de payares de 2006 |editorial= Viasna: Human Rights Center |idioma=inglés}}</ref> El [[28 de setiembre]] de [[2008]] convocó eleiciones parllamentaries. Anque dexó la participación de la oposición, nengún llogró unu solu de los 110 escaños, lo que volvió disparar los barruntos de los observadores estranxeros.<ref name="110en2008">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/2008/09/30/internacional/1222725608_850215.html |títulu= La OSCE denuncia fraude nes eleiciones de Bielorrusia |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=30 de setiembre de 2008 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> La gran mayoría (103 escaños) fueron a xente ensin vinculación política, pero rellacionaos d'una manera o otru con Lukashenko al traviés d'una asociación llamada ''[[Belaya Rus]]''. Los siete restantes fueron al [[Partíu Comunista de Bielorrusia|Partíu Comunista]] y al Partíu Agrariu, lleales al presidente. Lukashenko caltuvo una popularidá alta gracies a la crecedera económica y el caltenimientu de prestaciones a persones vulnerables.<ref name="bold"/><ref name="invert">{{Cita web |url=http://www.finanzas.com/noticias/economia/2010-07-12/314518_economia-bielorrusa-crez-cientu-primer.html |títulu=Economía bielorrusa crez un 6,6 per cientu nel primer semestre |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=12 de xunetu de 2010 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> Amás de garantizase alcuerdos enerxéticos ventaxosos con Rusia, el so principal aliáu, buscó nuevos sofitos como [[Irán]] y la [[Venezuela]] de [[Hugo Chávez]].<ref name="chavez">{{Cita web |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2014/01/140117_venezuela_bielorrusia_chavez_lukashenko_vh |títulu=¿Por qué Bielorrusia ta encegolada con Hugo Chávez? |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=21 de xineru de 2014 |editorial= [[BBC]]}}</ref><ref name="petroleovene">{{Cita web |url=http://www.americaeconomia.com/negocio-industries/venezuela-unviara-petroleo-bielorrusia-partir-del-proximo-anu |títulu=Venezuela va unviar petroleu a Bielorrusia a partir del próximu añu |fechaaccesu=24 de febreru de 2015 |fecha=16 d'ochobre de 2011 |editorial= América Economía}}</ref> Sicasí, intentó abrir a [[Europa Occidental]]: n'abril de 2009 visitó al papa [[Benitu XVI]] na [[Ciudá del Vaticanu]], no que foi'l so primer viaxe al vieyu continente nuna década.<ref name="pontifice">{{Cita web |url=http://mundo.sputniknews.com/noticias/20090427/121329588.html |títulu= El pontífiz recibe al presidente bielorrusu |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=27 d'abril de 2009 |editorial= [[Sputnik (axencia de noticies)|Sputnik]]}}</ref> En [[2010]] ingresó na [[Unión Aduanera Euroasiática]] xuntu con Rusia y [[Kazakstán]].<ref name="aduanes">{{Cita web |url=http://mundo.sputniknews.com/prensa/20130305/156548448.html |títulu= Prensa rusa al día |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |fecha=5 de marzu de 2013 |editorial= [[Sputnik (axencia de noticies)|Sputnik]]}}</ref> === Cuartu mandatu (2010-2015) === [[Ficheru:Normandy format talks in Minsk (February 2015) 03 cropped.jpeg|300px|thumb|Lukashenko (izquierda), na firma del protocolu «[[Minsk II]]» pal altu'l fueu nel [[Guerra civil nel este d'Ucraína|esti d'Ucraína]].]] La convocatoria de les [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 2010|eleiciones presidenciales]] adelantrar al [[19 d'avientu]] de [[2010]]. Nos meses previos percibiérase un empeoramientu de la economía nacional, pero Lukashenko prometió un aumentu del [[salariu mínimu]] a 500 dólares p'aselar los ánimos.<ref name="crisis2012"/> So nueves acusaciones de fraude eleutoral, poles que los observadores de la OSCE fueron inclusive espulsaos del país,<ref name="oscefuera">{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2010/12/31/internacional/1293807524.html |títulu= Lukashenko cierra la oficina de la OSCE tres los sos crítiques sobre les eleiciones |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=31 d'avientu de 2010 |editorial= [[El Mundo (España)|El Mundo]]}}</ref> Lukashenko ganó col 79,67% de los votos frente al 2,67% del segundu, [[Andréi Sannikov]]. Darréu dempués de los comicios, siete de los nueve opositores que se presentaron (ente ellos Sannikov) fueron deteníos pola [[Axencia de Seguridá del Estáu de la República de Bielorrusia|policía nacional]].<ref name="detenicion">{{Cita web |url=http://periodismohumano.com/sociedad/llibertái-y-xusticia/los-deteníos-en-belarus-tienen-cara.html |títulu= Los deteníos en Belarús tienen cara |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=26 de xineru de 2011 |editorial= [[Periodismu Humanu]]}}</ref><ref name="eurodetenido">{{Cita web |url=http://es.euronews.com/2011/05/14/cinco-ano-de-carcel-pa-l'opositor bielorrusu-andrei-sannikov/ |títulu= Cinco años de cárcel pal opositor bielorrusu Andréi Sannikov |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=14 de mayu de 2011 |editorial= [[Euronews]]}}</ref> Amás arrestóse a manifestantes, periodistes y miembros d'organizaciones non gubernamentales.<ref name="detenicion"/> La invistidura oficial tuvo llugar el [[21 de xineru]] de [[2011]]. Nesti mandatu, Lukashenko perdió popularidá pol empeoramientu de la economía.<ref name="bold">{{Cita web |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2010/12/101218_bielorrusia_eleiciones_presidente_alexander_lukashenko_jp.shtml |títulu= Bielorrusia: eleiciones na "última dictadura d'Europa" |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=19 d'avientu de 2010 |editorial= [[BBC]]}}</ref><ref name="crisis2012">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/2011/06/27/internacional/1309125609_850215.html |títulu= La crisis cute al postreru tiranu d'Europa |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=27 de xunu de 2011 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> Dende l'españíu de la [[crisis financiera de 2008]], Bielorrusia empezara a privatizar compañíes estatales como Belaruskali (abonos de potasiu) y la rede d'oleoductos de Beltransneft, adquiríes na so mayoría pola [[Federación Rusa]].<ref name="privatizarusa">{{Cita web |url=http://mundo.sputniknews.com/economia/20110713/149707054.html |títulu= Bielorrusia axusta con Rusia la privatización de siete de les sos compañíes estatales |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=13 de xunetu de 2011 |editorial= [[Sputnik (axencia de noticies)|Sputnik]]}}</ref><ref name="crisis2012">{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/2011/06/27/internacional/1309125609_850215.html |títulu= La crisis cute al postreru tiranu d'Europa |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=27 de xunu de 2011 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> Per otra parte, la población taba convirtiendo los sos aforros de rublos a dólares ante la medrana d'una depreciación, llegando inclusive a xenerar déficit de divises.<ref name="rublodevaluado">{{Cita web |url=http://mundo.sputniknews.com/economia/20110524/149109320.html |títulu= Bielorrusia devalúa la so moneda en más del 56% |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=24 de mayu de 2011 |editorial= [[Sputnik (axencia de noticies)|Sputnik]]}}</ref> El Bancu Central anunció en mayu de 2011 la devaluación de la so moneda nun 56%: hasta 4.930 rublos bielorrusos por dólar.<ref name="rublodevaluado"/> De la mesma, los precios de bienes al consumu disparáronse. Estos problemes de divises siguieron n'años posteriores.<ref name="elperiodico">{{Cita web |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/internacional/panico-bielorrusia-ante-crisis-del rublu-3786853 |títulu= Llerza en Bielorrusia ante la crisis del rublu |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=19 d'avientu de 2014 |editorial= [[El Periódico de Catalunya]]}}</ref><ref name="ft">{{Cita web |url=http://www.ft.com/intl/fastft/256332/belarus-rouble-crashes-lowest-since-1998 |títulu=Belarus rouble crashes to lowest since 1998 |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=19 d'avientu de 2014 |editorial= [[Financial Times]] |idioma=inglés}}</ref> El [[11 d'abril]] de [[2011]] producióse un [[Atentáu del Metro de Minsk de 2011|atentáu terrorista nel Metro de Minsk]] pol que morrieron 12 persones.<ref name="bloomberg">{{Cita web |url=http://www.bloomberg.com/news/articles/2011-04-11/explosion-on-subway-platform-in-belarus-capital-minsk-kills-7-injures-50 |títulu= Belarus Hunts Bombers as 12 Die in Minsk Subway Explosion |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=11 d'abril de 2011 |editorial= [[Bloomberg]] |idioma=inglés}}</ref> La esplosión d'una bomba tuvo llugar cerca de la residencia presidencial. Lukashenko alegó que los culpables queríen desestabilizar al estáu, y ordenó una investigación refecha de los almacenaxes d'instalaciones armamentísticas. Hubo dos deteníos, condergaos a la [[pena de muerte]].<ref name="deathpenalty">{{Cita web |url=http://english.pravda.ru/news/world/14-10-2013/125892-belarus_death_penalty-0/ |títulu= Belarus's Lukashenko fully justifies death penalty |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=14 d'ochobre de 2013 |editorial= [[Pravda]] |idioma=inglés}}</ref> Mientres los años siguientes, el presidente caltuvo un ferrial control pa evitar cualquier movimientu d'oposición. En 2012 destituyó a dellos altos cargos militares y al so ministru d'Esteriores por non haber impidíu que, sobre'l cielu de [[Minsk]], volara una avioneta [[Suecia|sueca]] que llanzó [[osos de peluche]] con mensaxes a favor de los [[derechos humanos]].<ref name="ososamorosos">{{Cita web |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2012/08/03/actualidad/1344011534_422262.html |títulu= Crisis diplomática tres el llanzamientu de los osinos de peluche en Bielorrusia |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=3 d'agostu de 2012 |editorial= [[El País (España)|El País]]}}</ref> El sucesu motivó tamién un [[Crisis diplomática|conflictu diplomáticu]] ente Bielorrusia y Suecia.<ref name="ososamorosos"/> Nel mesmu añu la oposición boicotió les eleiciones parllamentaries, alegando que los presos políticos deteníos en 2010 entá nun fueren lliberaos.<ref name="boicó2012">{{Cita web |url=http://www.bbc.com/news/world-europe-19690249 |títulu= Belarus election: Opposition shut out of parliament |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=24 de setiembre de 2012 |editorial= [[BBC]] |idioma=inglés}}</ref> Bielorrusia foi anfitrión nes xuntes del [[protocolu de Minsk]] (ochobre de [[2014]]) y [[Minsk II]] (febreru de 2015), ente [[Rusia]] y la [[Xunión Europea]], pa buscar un alcuerdu qu'acabara cola [[guerra civil nel este d'Ucraína]].<ref name="misnka">{{Cita web |url=http://mundo.sputniknews.com/prensa/20150212/1034257905.html |títulu= El cume en Minsk, victoria diplomática de Lukashenko |fechaaccesu=26 de febreru de 2015 |fecha=12 de febreru de 2015 |editorial= [[Sputnik (axencia de noticies)|Sputnik]]}}</ref> === Quintu mandatu (2015-2020) === Nes [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 2015|eleiciones presidenciales]] del [[11 d'ochobre]] de [[2015]], Lukashenko volvió vencer con un total del 83,47% de los votos, superior al de los comicios de 2010.<ref>{{Cita web |títulu= Лукашенко победил на выборах Президента Беларуси, набрав 83,49% голосов |url= http://www.belta.by/politics/view/lukashenko-pobedil-na-vyborah-prezidenta-belarusi-nabrav-8349-golosov-166278-2015/ |sitiuweb= Белорусское телеграфное агентство |fecha=12 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2015 |idioma=ru}}</ref> == Polítiques == Dende'l so ascensu al poder como candidatu independiente nes eleiciones presidenciales de [[1994]], Lukashenko caracterizóse por concentrar el poder del país en redol a la so figura. Amás d'ostentar la presidencia, ye'l Comandante Xefe de les [[Fuercies Armaes de Bielorrusia]] y presidente del Comité Olímpicu Bielorrusu, ente otres entidaes estatales.<ref name="perfilestatal"/> === Economía === {{AP|Economía de Bielorrusia}} Cuando Lukashenko llegó al poder en [[1994]], prometió la recuperación económica de Bielorrusia sobre la base d'un [[socialismu de mercáu]].<ref name="moderadio"/> Tres años antes, los efeutos de la transición del antiguu modelu soviéticu a otru capitalista provocaren un descensu nel nivel de vida de los ciudadanos.<ref name="moderadio"/> El [[sector industrial]] atopar en crisis y les esportaciones taben en cayida llibre pola falta de demanda esterior.<ref name="moderadio"/> Amás, tien de tenese en cuenta que l'[[accidente de Chernóbil]] de [[1986]] siguía teniendo efeutos negativos na agricultura local: más del 20% del campu taba contamináu.<ref name="chernobil">{{Cita web |url=http://www.un.org/hai/chernobyl/belarus.html |títulu=The United Nations and Chernobyl: The Republic of Belarus |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |editorial= [[ONX|Organización de les Naciones Xuníes]] |idioma=inglés}}</ref> El presidente punxo en marcha una [[economía planiada]] que recuperaba elementos de la dómina soviética, a diferencia del restu de l'antigua URSS que siguió coles reformes. Ente otres midíes renacionalizó entidaes bancaries, dobló'l [[salariu mínimu]] y reintrodució el [[control de precios]].<ref name="nyt1994"/><ref name="moderadio"/><ref name="erd"/> Venti años dempués del so ascensu, la mayor parte de la economía yera estatal. Asina, el 51,2% de los bielorrusos tán emplegaos poles compañíes públiques, el 47,4% son emplegaos por empreses privaes de Bielorrusia (de los cualos 5,7% son en parte propiedá d'estranxeros), y el 1,4% son emplegaos por empreses estranxeres.<ref name="econstats">{{Cita web |url=http://belstat.gov.by/homep/en/indicators/llabor.php |títulu=Labour |fechaaccesu=6 de payares de 2007 |autor=Ministeriu d'Estadístiques y Analises de la República de Bielorrusia |urlarchivu=https://archive.is/20120707201310/http://belstat.gov.by/homep/en/indicators/llabor.php |fechaarchivu=7 de xunetu de 2012 }}</ref> Sicasí, dende l'españíu de la [[crisis económica de 2008]] delles entidaes fueron privatizaes.<ref name="privatizarusa"/> La fuercia llaboral compónse de más de cuatro millones de persones y presuponse [[plenu emplegu]] según les estadístiques estatales, con una tasa de paru del 1% y un sueldu mediu de 400 euros mensuales.<ref name="dictaduraperfecta"/> Bielorrusia depende en gran parte de [[Rusia]], el so mayor aliáu internacional.<ref name="dictaduraperfecta"/><ref name="larioja"/><ref name="negociu">{{Cita web |url=http://www.nytimes.com/aponline/2014/12/22/world/europe/ap-eu-belarus-new-role.html?_r=0 |títulu=Belarus Enjoys Bonanza Amid Russia-West Tensions |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |añu=22 d'avientu de 2014 |autor= [[New York Times]] |idioma=inglés}}</ref> La industria de Bielorrusia ye bien dependiente de los rusos pola importación de materies primes, cuantimás petroleu y gas, que la Federación suminístra-y a precios negociaos.<ref name="perfilespaña"/> En total, representen casi'l 60% de les importaciones y el 33% de les esportaciones.<ref name="cifrasimpexp">{{Cita web |url=http://atlas.media.mit.edu/profile/country/blr/ |títulu=Learn More About Trade in Bielorrusia |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |autor=Observaroty of Economy Complexity |idioma=inglés}}</ref> Bielorrusia especializó la so economía n'industria, maquinaria pesada (especialmente tractores), vehículos agrícoles y refináu de petroleu.<ref name="cifrasimpexp"/> Dende [[2006]], la [[Xunión Europea]] convirtióse nun importante sociu, cola que lleva a cabu cuasi un terciu del comerciu esterior. Ye amás miembru del programa cooperativu d'enerxía «[[INOGATE]]». El [[productu internu brutu]] (PIB) volvió crecer en [[1996]], cuando se recuperó'l nivel d'esportaciones.<ref name="documentobase"/><ref name="moderadio"/><ref name="bold"/> Esto fixo que'l Gobiernu punxera más énfasis nel so usu pal bienestar social y los subsidios estatales.<ref name="dictaduraperfecta"/><ref name="telegraph"/><ref name="bold"/> Mientres la [[década de 2000]] el PIB tuvo creciendo nuna media cimera a los cinco puntos porcentuales, con picos del 10% en [[1997]] y [[2004]]. En cuanto al PIB per capita, pasó de 1.400 dólares en [[1993]] a 5.700 dólares en [[2013]].<ref name="datosmacro">{{Cita web |url=http://www.datosmacro.com/pib/bielorrusia |títulu=PIB de Bielorrusia |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |autor=datosmacro.com}}</ref> Les meyores enllancáronse mientres la [[crisis económica de 2008]]. L'estáu recibió creitos del [[Fondu Monetariu Internacional]], de [[China]] y d'otres axencies internacionales, condicionaos a la puesta en marcha de reformes económiques.<ref name="perfilespaña"/> Dempués de la recuperación económica, unu de los mayores retos de Lukashenko foi la crisis desamarrada pola devaluación del [[rublu bielorrusu]] en [[2011]].<ref name="crisis2012"/><ref name="rublodevaluado"/><ref name="elperiodico"/><ref name="ft"/> En meses anteriores, los ciudadanos taben convirtiendo los sos aforros de rublos a dólares ante la medrana d'una depreciación, llegando inclusive a xenerar déficit de divises.<ref name="rublodevaluado"/><ref name="elperiodico"/> La devaluación provocó un aumentu de la inflación cimera al 108% y rebaxar del salariu mínimu.<ref name="elperiodico"/><ref name="ft"/> === Rellaciones internacionales === Dende la so eleición en [[1994]], Bielorrusia foi un aliáu de [[Rusia]] nel ámbitu internacional.<ref name="estadounion"/><ref name="crisis2012"/><ref name="negociu"/> Dambos caltienen rellaciones comerciales de primer nivel, en bona parte porque depende d'ellos pa la importación de materies primes y l'esportación. Los alcuerdos más importantes que sellaron son la [[Unión de Rusia y Bielorrusia]] («Estáu de la Unión»), una confederación supranacional constituyida en [[1997]];<ref name="estadounion"/> la [[Comunidá Económica Eurasiática]] ([[2000]]) y la [[Unión Aduanera Euroasiática]]. Bielorrusia yá yera miembru de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI) dende la so fundación.<ref name="almaata">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/belarus/by_appnc.html |títulu=The Alma-Ata Declaration |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |autor=Library of the Congress |idioma=inglés}}</ref> Les rellaciones ente Lukashenko y el gobiernu de Rusia deterioráronse nos últimos años. Mientres les [[protestes prorrusas n'Ucraína de 2014]], el mandatariu criticó los referendos del [[Cuenca Donéts|Dombás]], de la que dio'l so sofitu al gobiernu de Kiev.<ref name="indivision">{{Cita web |url=http://en.censor.net.ua/news/317292/poroshenko_thanked_lukashenko_for_support_of_territorial_integrity_of_ukraine |títulu=Poroshenko thanked Lukashenko for support of territorial integrity of Ukraine |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |autor=Censor.net |idioma=inglés}}</ref> El so papel internacional viose reforzáu como mediador ente los presidentes [[Vladímir Putin]] y [[Petro Poroshenko]]. Ente 2014 y 2015, [[Minsk|la capital]] foi sede de les xuntes del [[protocolu de Minsk]] (ochobre de [[2014]]) y [[Minsk II]] (febreru de 2015) pa buscar el final de la [[guerra civil nel este d'Ucraína]].<ref name="misnka"/> [[Ficheru:Vladimir Putin and Aleksandr Lukashenko-1.jpg|left|miniaturadeimagen|275x275px|Lukashenko con [[Vladímir Putin]].]] Nel ámbitu diplomáticu, Lukashenko xuega cola posición estratéxica de Bielorrusia nel mapa, a mediu camín ente [[Europa Occidental]] y [[Rusia]].<ref name="crisis2012"/><ref name="negociu"/> Cola [[Xunión Europea]] caltuvo episodios de tensión, alimentaos poles denuncies de persecución a rivales, la violación sistemática de derechos humanos, la espulsión d'embaxadores y los informes de la [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa|OSCE]].<ref name="oscefuera"/> Inclusive en [[2010]] prohibióse-y la entrada a cualesquier Estáu miembru por presunta represión. Desque la XE adoptó la so política de «cambéu al traviés del compromisu», Lukashenko averó postures con cobardes reformes. Anguaño, tien alcuerdos comerciales con delles naciones europees, ente elles los sos vecinos de [[Lituania]], [[Polonia]] y [[Letonia]]. Les rellaciones billaterales colos [[Estaos Xuníos]] son entá más complicaes, por cuenta de que el [[Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos|Departamentu d'Estáu]] sofita a la oposición y a que'l gobiernu de Bielorrusia punxo torgues por que los organismos estauxunidenses puedan establecese ellí.<ref name="stateus">{{Cita web |url=http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/5371.htm |títulu=U.S. Relations With Belarus |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |autor=[[Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos]] |idioma=inglés}}</ref> Bielorrusia aumentó la cooperación cola [[República Popular China]], reforzada con una visita oficial n'ochobre de 2005. Tien fuertes llazos con [[Siria]] ya [[Irán]], países a los que Lukashenko considera socios clave n'[[Oriente Mediu]], con [[Venezuela]] pa la compra de materies primes y con otros estaos de l'Alianza Bolivariana pa los pueblos de La nuesa América (ALBA-TCP).<ref name="chavez"/><ref name="petroleovene"/><ref name="correa">{{Cita web |url=http://www.eldiario.es/politica/Correa-Lukashenko-primer-visita-Bielorrusia_0_191781104.html |títulu=Correa axuntar con Lukashenko na so primer visita a Bielorrusia |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=31 de marzu de 2013 |autor=[[eldiario.es]]}}</ref> Enantes, caltuvo bones rellaciones con [[Iraq]] y Yugoslavia, nos tiempos nos que gobernaben [[Sadam Husein]] y [[Slobodan Milošević]], respeutivamente.<ref name="sadam2"/><ref name="milobbc">{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/319623.stm |títulu=World: Milosevic breaks silence |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=14 d'abril de 1999 |autor=[[BBC]] |idioma=inglés}}</ref> == Discutiniu == La figura de Aleksandr Lukashenko ye una de les más revesoses n'[[Europa]].<ref name="documentobase"/><ref name="revesosu1">{{Cita web |url=http://www.elcorreo.com/vizcaya/20070806/xente/lukashenko-desenchufa-20070806.html |títulu=Lukashenko desenchúfase |fechaaccesu=28 de febreru de 2015 |fecha=6 d'agostu de 2007 |editorial= [[El Correo]]}}</ref> Sol so mandatu, el gobiernu de Bielorrusia foi denunciáu repitíes vegaes por presuntes violaciones de los [[derechos humanos]].<ref name="dictaduraperfecta"/><ref name="documentobase"/><ref name="dictaro">{{Cita web |url=http://www.theguardian.com/world/2014/jun/09/-sp-belarus-remains-revolution-behind |títulu=Belarus: 20 years under dictatorship and a revolution behind the rest of Europe |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=9 de xunu de 2014 |autor=[[The Guardian]] |idioma=inglés}}</ref> Reportáronse aiciones contra activistes de ''[[Zubr]]'',<ref name="activistes">{{Cita web |url=http://bellona.org/news/uncategorized/2011-01-belarusian-ngos-struggle-for-air-as-country-comes-to-grips-with-another-five-years-of-lukashenkos-rule |títulu=Belarusian NGOs struggle for air as country comes to grips with another five years of Lukashenko's rule |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |autor=bellona.org |idioma=inglés}}</ref> periodistes independientes,<ref name="rsfbel">{{Cita web |url=http://en.rsf.org/predator-alexander-lukashenko,42439.html |títulu=Belarus |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |autor=[[Reporteros Ensin Fronteres]] |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402131800/http://en.rsf.org/predator-alexander-lukashenko,42439.html |fechaarchivu=2 d'abril de 2015 }}</ref> medios de comunicación y políticos rivales.<ref name="vandaloss">{{Cita web |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/internacional/20101221/lukashenko-desafía-occidente-llama-vandalos-el opositores/print-632486.shtml |títulu=Lukashenko desafía a Occidente y llama «vándalos» a los opositores |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=21 de marzu de 2010 |autor=[[El Periódico de Catalunya]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402173400/http://www.elperiodico.com/es/noticias/internacional/20101221/lukashenko-desafía-occidente-llama-vandalos-el opositores/print-632486.shtml |fechaarchivu=2 d'abril de 2015 }}</ref> Ye amás l'únicu estáu d'[[Europa Oriental]] que caltién la [[pena de muerte]].<ref name="aministiamuerte">{{Cita web |url=https://www.es.amnesty.org/temas/pena-de-muerte/reportaje-especiales/execuciones-en-bielorrusia-mas-de-lo-mesmu títulu= Execuciones en Bielorrusia: ¿más de lo mesmo? |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |editorial= [[Amnistía Internacional]]}}</ref><ref name="latercera">{{Cita web |url=https://www.es.amnesty.org/temas/pena-de-muerte/reportaje-especiales/execuciones-en-bielorrusia-mas-de-lo-mesmu títulu=Bielorrusia, l'últimu país européu que caltién vixente la pena de muerte |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=31 de mayu de 2013 |editorial= [[La Tercera]]}}</ref> El mesmu Lukashenko hai calificada la so forma de gobernar de «[[autoritarismu|autoritaria]]».<ref name="documentobase"/> <blockquote>«''Caracterízame un estilu de gobernar autoritariu, y siempres lo almití (...) precises controlar el país, y lo principal ye nun perxudicar la vida de les persones.''»<ref name="documentobase"/></blockquote> Dende'l so ascensu al poder en [[1994]], ganó toles eleiciones y referendos a los que se presentó con un porcentaxe cimeru al 70% de los votos.<ref name="documentobase"/> Tales númberos fixeron que la [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]] acúse-y de fraude eleutoral».<ref name="un86"/><ref name="oscefuera"/> La primer vegada qu'asocedió foi en [[1996]], cola consulta de reforma constitucional na que se dotaben d'amplios poderes al presidente. Anque de primeres esistía una llende presidencial de dos legislatura, Lukashenko abolir en [[2004]] al traviés d'otru referendu pa consolidase nel poder.<ref name="referendumsigo"/> Los observadores europeos denunciaron sistemáticamente l'eleváu númberu de votu antemanáu», la imposibilidá d'aportar al recuentu en delles ciudaes y l'escasa publicidá de los líderes opositores.<ref name="detenicion"/><ref name="eurodetenido"/> Dellos miembros de la oposición fueron encarcelaos sol so mandatu, presuntamente por razones polítiques.<ref name="detenicion"/><ref name="eurodetenido"/><ref name="elultimode">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-lukashenko-presumi-ser-ultimo-dictador-europa-20121127143546.html |títulu=Lukashenko presume de ser el "últimu dictador d'Europa" |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=27 de payares de 2012 |editorial= [[Europa Press]]}}</ref> [[Ales Bialiatski]], presidente del Centru de Derechos Humanos Viasna, tuvo encarceláu mientres mil díes por un supuestu delitu de fraude fiscal que nun quedó demostráu.<ref name="dictaduraperfecta"/> Y en avientu de [[2010]], el día dempués de les eleiciones, siete de los nueve candidatos rivales fueron deteníos por alteración del orde tres una manifestación. Ente ellos taba Andrei Sannikov, cofundador de la entidá opositora ''Carta 97'' y anterior ministru d'Esteriores con Lukashenko ente 1995 y 1996.<ref name="detenicion"/> Sannikov foi indultáu en [[2012]].<ref name="yahooe">{{Cita web |url=https://ye.noticies.yahoo.com/opositor-bielorrusu-andrei-sannikov-puestu-libertad-200923815.html |títulu=L'opositor bielorrusu Andrei Sannikov ye puestu en llibertá |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=14 d'abril de 2012 |editorial=[[Europa Press]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402175557/https://ye.noticies.yahoo.com/opositor-bielorrusu-andrei-sannikov-puestu-libertad-200923815.html |fechaarchivu=2 d'abril de 2015 }}</ref> Per otra parte, tamién foi acusáu de [[corrupción política|corrupción]] y [[nepotismu]], daqué qu'él siempres negó.<ref name="rt3">{{Cita web |url=http://rt.com/politics/lukashenko-belarus-law-enforcement/ |títulu=Tightening the screws in Belarus? |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=20 d'agostu de 2009 |editorial= [[RT]]}}</ref> La recuperación d'un modelu basáu nel [[socialismu de mercáu]] empioró les sos rellaciones colos [[Estaos Xuníos]], que mientres los [[años 1990]] defendíen la implantación direuta de [[Consensu de Washington|midíes capitalistes]] pa la transición tres el colapsu de la [[XRSS]]. Esto nun se llenda al campu económico: en [[1995]] camudáronse los [[Bandera de Bielorrusia|símbolos nacionales]] por otros similares a los de la [[RSS de Bielorrusia|república soviética]], y dellos organismos oficiales como l'[[Axencia de Seguridá del Estáu de la República de Bielorrusia|Axencia de Seguridá del Estáu]] caltienen la denominación anterior (KGB). Lukashenko siempres s'amosó arguyosu de ser l'únicu políticu que votó en contra de la [[Disolución de la Xunión Soviética|disolución de la URSS]].<ref name="soyaunsovietico"/> El presidente utiliza al so favor la crecedera que Bielorrusia algamó dende la so independencia sol modelu socialista. Cuando la comunidá internacional sancionó-y por posiciones autoritaries, ésti acusólos de la mesma de «combalechadura» contra'l país al que representa.<ref name="stateus"/><ref name="yankee">{{Cita web |url=http://www.noticias24.com/actualidad/noticia/147786/chavez-a-lukashenko-los nuesos-paises-tienen-como-salir-alantre/ |títulu= Chávez: Bielorrusia “ye un país que caltuvo los principios del socialismu” |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |editorial= noticies24.com}}</ref> Les acusaciones de financiamientu estranxeru a la oposición fíxo-ylo non solo a EEXX y a la XE, sinón tamién a Rusia cuando les rellaciones ente dambos empioraron.<ref name="tomar">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-bielorrusia-lukashenko-acusa-rusia-unviar-dineru-oposicion-bielorrusa-20101126002406.html |títulu= Lukashenko acusa a Rusia d'unviar dineru a la oposición bielorrusa |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=26 de payares de 2010 |editorial= [[Europa Press]]}}</ref> Lukashenko destacó tamién poles sos polémiques declaraciones, que van dende acusaciones polítiques hasta la simple descalificación.<ref name="frasesalex">{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3881341.stm |títulu=President Lukashenko: in quotes |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=10 de xunetu de 2014 |editorial= [[BBC]] |idioma=inglés}}</ref> En [[2012]], dos díes depués de que los líderes de la [[Xunión Europea]] pidieren sanciones internacionales contra Bielorrusia poles sos presuntes violaciones de los [[derechos humanos]], declaró «''ye meyor ser un dictador que ser [[homosexual|gai]]''».<ref name="guido">{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2012/03/05/internacional/1330909767.html |títulu=Lukashenko, el presidente bielorrusu: 'Meyor ser un dictador que ser gai' |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 |fecha=5 de marzu de 2012 |editorial= [[El Mundo (España)|El Mundo]]}}</ref> Esta frase foi un ataque personal al ministru alemán d'Esteriores, [[Guido Westerwelle]], quien-y llamó l'últimu dictador d'Europa».<ref name="guido"/> == Vida personal == [[Ficheru:LukParad9maj.jpg|300px|thumb|Lukashenko allega col so fíu Nikolai al desfile del [[Día de la Victoria]] de [[2012]]. Al fondu de la imaxe, con bigote, apaez Viktor Lukashenko.]] Aleksandr Lukashenko vive separáu. La so primer esposa foi Galina Radzivonauna, cola que se casó en [[1975]]. Oficialmente'l matrimoniu nun se rompió, pero ye bultable que yá nun tán xuntos dende va dellos años. Con Galina tuvo los sos dos primeros fíos, dambos implicaos en política: Viktor ([[1975]]), unu de los responsables de la seguridá estatal, y Dmitry ([[1980]]), miembru del [[Comité Olímpicu Bielorrusu]] y direutor en diversos negocios estatales. El presidente tuvo un tercer fíu, Nikolai «Kolya» Lukashenko ([[2004]]).<ref name="kolya">{{Cita web |url=http://www.theguardian.com/world/2009/apr/06/belarus-nikolai-lukashenko |títulu= Belarus squirms as son follows in dictator's steps |fechaaccesu=28 de febreru de 2015 |fecha=6 d'abril de 2009 |editorial= [[The Guardian]] |idioma=inglés}}</ref> Mientres años desconocióse la identidá de la madre, hasta qu'en [[2008]] almitió que yera Irina Abelskaya, la so anterior doctora personal.<ref name="kolya"/> Nikolai apaeció n'ensame d'actos oficiales dende la [[década de 2010]], delles vegaes con un traxe fechu a midida.<ref name="wiredd">{{Cita web |url=http://www.wired.com/2012/07/belarus/ |títulu= Belarus Dictator Says He's Totally Not Building a Dynasty |fechaaccesu=28 de febreru de 2015 |fecha=2 de febreru de 2012 |editorial= [[Wired]] |idioma=inglés}}</ref> Magar s'informó que'l padre desea que siga los sos mesmos pasos, ésti negar rotundamente nos medios oficiales del país.<ref name="elultimode"/><ref name="kolyapresidente">{{Cita web |url=http://eng.belta.by/all_news/president/i_22881.html |títulu=Lukashenko denies reports he is grooming Nikolai as his successor |fechaaccesu=28 de febreru de 2015 |fecha=22 d'ochobre de 2012 |editorial=BELTA (Axencia Bielorrusa de Noticies) |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140815041632/http://eng.belta.by/all_news/president/i_22881.html |fechaarchivu=15 d'agostu de 2014 }}</ref> Al marxe de la política, Aleksandr Lukashenko ye un apasionáu del [[ḥoquei sobre xelu]]. Por cuenta de los [[Xuegos Olímpicos d'Iviernu]] de [[Sochi 2014]], el presidente rusu [[Vladímir Putin]] y el bielorrusu lideraron dos equipos pa un partíu amistosu nel que collaboraron deportistes reconocíos como Pavel Bure y Viacheslav Fetisov.<ref name="sochi14">{{Cita web |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-putin-lukashenko-xueguen-partíu-ḥoquei-xelo-sochi-20140104223902.html/ |títulu= Putin y Lukashenko xueguen un partíu de ḥoquei sobre xelu en Sochi |fechaaccesu=28 de febreru de 2015 |fecha=4 de xineru de 2014 |editorial= [[Europa Press]]}}</ref> == Condecoraciones == * Subcoronel (''Podpolkovnik'') de les [[tropes de frontera soviétiques]] * Comandante Xefe de les [[Fuercies Armaes de Bielorrusia]] * Presidente del [[Comité Olímpicu Bielorrusu]] * Medaya conmemorativa del 850 aniversariu de Moscú (1997, [[Rusia]]) * [[Orden José Martí]] (2000, [[Cuba]]) <ref name="perfilestatal"/> * Orde de la Revolución (2000, [[Libia]]) * Ciudadanu Pernomáu de [[Yereván]] (2001, [[Armenia]]) * Orde al Méritu pola Patria, Segunda Clase (2001, [[Rusia]]) * Diploma d'Honor de la [[Comunidá Económica Eurasiática]] (2006) * [[Caballero de primera clase de la Orde de San Vladimiro]] (2007, [[Rusia]]) * Collar [[Orde del Llibertador]] (2007, [[Venezuela]]) <ref name="venezuelacollar">{{Enllaz rotu|1={{Cita web |url=http://www.rnv.gob.ve/index.php/presidente-alexander-lukashenko-honráu-con-el collar-orde-del-llibertador |títulu=Presidente Alexander Lukashenko honráu col Collar Orde del Llibertador |fechaaccesu=28 de febreru de 2015 |fecha=8 d'avientu de 2007 |editorial=[[Radio Nacional de Venezuela]] }} |2=http://www.rnv.gob.ve/index.php/presidente-alexander-lukashenko-honráu-con-el collar-orde-del-llibertador |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * [[Orden Francisco de Miranda]] (2010, [[Venezuela]]) <ref name="venezuelamiranda">{{Cita web |url=http://www.diariolacosta.com/detalles/Bielorrusia-ufierta-sofitu-a-Venezuela-pa-sistema-de-defensa/ |títulu=Bielorrusia ufierta sofitu a Venezuela pa sistema de defensa |fechaaccesu=28 de febreru de 2015 |fecha=17 de febreru de 2010 |editorial=Diariu La Mariña |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402191139/http://www.diariolacosta.com/detalles/Bielorrusia-ufierta-sofitu-a-Venezuela-pa-sistema-de-defensa/ |fechaarchivu=2 d'abril de 2015 }}</ref> * [[Orde de la República de Serbia]] (2013, [[Serbia]])<ref>{{cita noticia |títulu=Николић одликовао Путина и државнике још 11 земаља |url=http://www.politika.rs/rubrike/Politika/Nikolic-Srbija-ocekuje-nove-investicije-iz-Azerbejdzana.sr.html |fechaaccesu=13 de mayu de 2015 |obra=Политика |fecha=25 de febreru de 2013 |idioma=serbocroata}}</ref> * [[Orde d'Alejandro Nevski]] (2014, [[Rusia]]) <ref name="perfilestatal"/> == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.president.gov.by/en Páxina oficial del Presidente de Bielorrusia] (en rusu, bielorrusu ya inglés) * [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3882843.stm Perfil de Alexander Lukashenko según la BBC] (n'inglés) * [http://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/bielarus/alyaksandr_lukashenko Biografía y mandatu por CIDOB] (n'español) {{NF|1954||Lukashenko, Aleksandr}} {{Tradubot|Aleksandr Lukashenko}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Bielorrusia]] [[Categoría:Presidentes de Bielorrusia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] q6o1dgifbmd8wry6yv5lyi2mnz9hvl3 0 155614 3709748 3679157 2022-08-19T09:09:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Askar Akáyevich Akáyev''' (Аскар Акаевич Акаев) o '''Askar Akáiev''' {{nym}} ye un académicu y políticu [[Kirguistán|kirguiso]], que foi [[Presidente de Kirguistán|Presidente de la República Kirguisa]] dende la independencia del país en [[1991]], hasta'l so derrocamientu en [[2005]]. Miembru del lideralgu de la [[República Socialista Soviética de Kirguistán]], Akáyev llegó al poder en [[ochobre]] de [[1990]], al ser escoyíu pol Sóviet Supremu como presidente. Tres el [[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|golpe d'agostu]] y la [[disolución de la Xunión Soviética]], Akáyev declaró la independencia del so país y foi legitimado por un [[Eleiciones presidenciales de Kirguistán de 1991|referéndum popular]] como primer presidente del nuevu estáu. Foi [[Eleiciones presidenciales de Kirguistán de 1995|reelixíu per un apolmonante marxe en 1995]], esta vegada n'eleiciones direutes. Mientres la so presidencia, a diferencia de los países vecinos, el gobiernu kirguiso yera consideráu muncho más lliberal a los estándares d'[[Asia Central]], siendo consideráu como "Parcialmente Llibre" y "electoralmente democráticu" por [[Freedom House]]. Sicasí, el gobiernu de Akayev foi llargamente vistu como corruptu ya ineficiente.<ref name="Marat (2006)">Marat Y. ''The Tulip Revolution: Kyrgyzstan one year after.'' The Jamestown Foundation, Washington DC.</ref> Amás, empecipiando la [[década de 2000]], depués de llograr un tercer mandatu nunes [[Eleiciones presidenciales de Kirguistán de 2000|cuestionaes eleiciones]], empezó a dar xiros autoritarios.<ref name="Marat (2006)"/> A partir de [[2002]], la oposición a Akayev empezó a crecer y realizáronse protestes caleyeres contra'l so gobiernu. El descontentu foi aumentando escontra [[2005]], al averase los próximos comicios presidenciales. Ante esta situación, Akayev prometió nun presentase a un cuartu mandatu. Sicasí, en [[febreru]] d'esi añu, celebráronse eleiciones llexislatives, nes que la coalición oficialista "Alantre, Kirguistán!", llogró la victoria metanes acusaciones de [[fraude eleutoral]] y con dos de los fíos de Akayev, Aidar y Bermet, recibiendo escaños, lo que llevó a pensar que Akayev realizaría una [[Dinastía|socesión presidencial dinástica]]. El [[22 de marzu]] de [[2005]] asocedió un españíu social, colos manifestantes esixendo la invalidación de les resultaos de les eleiciones llexislatives y l'arrenunciu de Akayev. Ante la posibilidá d'una [[guerra civil]], Akayev presentó'l so arrenunciu'l [[23 de marzu]] y se exilió del país. La so dimisión nun foi llegalmente reconocida hasta'l [[11 d'abril]].<ref name="Marat (2006)"/> El so derrocamientu, conocíu como [[Revolución de los Tulipanes]], foi en gran midida bonal y escareció d'un líder auténticu, polo que tres l'arrenunciu de Akayev desamarróse cuasi darréu una llucha de poder que llevaría al establecimientu del réxime de [[Kurmanbek Bakíev]], y al so eventual [[Revolución kirguisa|derrocamientu]] per mediu d'una revuelta similar, que establecería una [[democracia parllamentaria]] que rixe hasta l'actualidá. == Biografía == === Primeros años === Akayev nació en Kyzyl-Bairak, el [[10 de payares]] de [[1944]].<ref>{{cita llibru |títulu=A Dictionary of Political Biography|añu=1998|editorial=[[Oxford University Press]]|páxina=5|url=http://www.questia.com/read/34683400/a-dictionary-of-political-biography|autor=Dennis Kavanagh|fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|capítulu=Akayev, Askar}}{{Subscription required|via=Questia}}</ref> Akáyev graduar del [[Universidá ITMO|Institutu de Mecánica y Óptica Fines de San Petersburgu]] en 1967, onde llogró un bachilleratu con honores en [[matemátiques]], [[inxeniería]], y [[informática]]. Llogró dempués un diploma de doctoráu en 1981 del [[Institutu de Física ya Inxeniería de Moscú]], dempués d'escribir la so tesis doctoral. Convertir en miembru de l'Academia de Ciencies de la [[República Socialista Soviética de Kirguistán]] en 1984, vicepresidente d'esta mesma academia en 1987, y presidente en 1989. Foi escoyíu como'l diputáu nel Verjovny Sovet (Верховный Совет, [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]] esi mesmu añu. Akáyev empezó a trabayar como maestru en 1977 nel [[Institutu Politéunicu de Biskek]]. Unos miembros del so Gabinete Presidencial yeren los sos amigos y estudiantes. == Presidencia == === Llegada al poder y eleiciones === Nel 25 d'ochobre de 1990, el [[Sóviet Supremu de la URSS]] consideró a Akayev como candidatu a la presidencia. Dos candidatos enfrentar pa consiguir la presidencia del país: [[Apás Jumagúlov]] y [[Absamat Masaliyev]], pero ellos nun pudieron xuntar una mayoría de votos nel Sóviet Supremu precisaos pa ganar. Dos díes depués, el 27 d'ochobre de 1990, el Sóviet Supremu escoyó a Akáyev como presidente de la república. Mientres esti periodu, Kirguistán oponer al [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]] n'agostu [[1991]].<ref name="repcoup1991">[http://old.russ.ru/antolog/1991/vasil2.htm Ольга Васильева, «Республики во время путча» в сб.статей: «Путч. Хроника тревожных дней».] // Издательство «Прогресс», 1991. '''(in Russian)'''. Accessed 14 June 2009. [http://www.webcitation.org/5hbsZdAOA?url=http://old.russ.ru/antolog/1991/vasil2.htm Archived] 17 June 2009.</ref> [[Ficheru:Akayev-Bush.jpg|thumb|left|200px|Akayev xuntu al [[Presidente de los Estaos Xuníos]] [[George W. Bush|George Bush]] en [[2002]].]] Akayev foi vistu primeramente como un líder lliberal. Comentó nuna entrevista de 1991 que "Anque soi comunista, la mio actitú básica escontra la propiedá privada ye favorable. Creo que la revolución na esfera de la economía nun foi fecha por [[Karl Marx]], sinón por [[Adam Smith]]",<ref>"Akayev: 'All of a Sudden I Become President'", ''Christian Science Monitor'', 10 January 1991</ref> Dempués del intentu de golpe, tres la declaración formal d'independencia de Kirguistán de la Xunión Soviética, Akayev foi escoyíu como primer [[xefe d'estáu]] del nuevu país col 95.4% de los votos, nunes [[eleiciones presidenciales de Kirguistán de 1991|eleiciones ensin oposición]] y como [[candidatu independiente]], el [[13 d'ochobre]] de [[1991]].<ref>[[Dieter Nohlen]], Florian Grotz & Christof Hartmann (2001) ''Elections in Asia: A data handbook, Volume I'', p448 ISBN 0-19-924958-X</ref> El [[5 de mayu]] de [[1993]], tres una reforma constitucional, el país camudó'l so nome de ''República de Kirguistán'' a ''República Kirguisa''. Inda naquella dómina dellos analistes políticu considerar l'únicu presidente democráticu d'[[Asia Central]].<ref name=PRODEMOCRATIC>[https://books.google.com/books?vide=ISBN0876091672&id=hl-A3yTT8PYC&pg=PA221&lpg=PA221&ots=VXP05JtZ0i&dq=Central+Asia+Jihad&sig=5ihlNo-zs2Fby-3ZuQPoBex0l-4#PPP3,M1 Central Asia and the World] Google books</ref> Ente 1994 y 1996 celebráronse dos referéndums constitucionales. El primeru apurría más poder al presidente, ente que'l segundu aumentaba'l númberu d'escaños na Asamblea Llexislativa de 35 a 60, amenorgar el de la Cámara de Representantes de 70 a 45, y llindar el nivel d'inmunidá llegal de los parllamentarios, más delles reformes na propiedá privada y la [[llibertá de prensa]].<ref>[[Dieter Nohlen]], Florian Grotz & Christof Hartmann (2001) ''Elections in Asia: A data handbook, Volume I'', p444 ISBN 0-19-924958-X</ref> Akayev foi [[Eleiciones presidenciales de Kirguistán de 1995|reelixíu en 1995]], aventayando a [[Absamat Masaliyev]], del [[Partíu de los Comunistes de Kirguistán]] col 72.4% de los votos, nes primeres eleiciones na hestoria kirguisa onde había más d'un candidatu. Nes [[Eleiciones presidenciales de Kirguistán de 2000|eleiciones presidenciales de 2000]], Akayev resultó reelixíu con más del 70% de los votos.<ref name=counted>{{cita web |url=http://www.eurasianet.org/departments/election/kyrgyzstan/kew103100.shtml |títulu=Kyrgyz radiu announces Akayev victory after all votes counted |fechaaccesu=8 d'agostu de 2009 |fecha=30 d'ochobre de 2000 |editorial=''Eurasianet.org'' |deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080904175802/http://www.eurasianet.org/departments/election/kyrgyzstan/kew103100.shtml |fechaarchivu=4 de setiembre de 2008 }}</ref> Sicasí, los comicios fueron consideraos fraudulentos per gran parte de los observadores internacionales.<ref name=fraud>{{cita web | url = http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav103000.shtml | títulu = Akayev wins reelection amid fraud claims | fechaaccesu = 8 d'agostu de 2009 | fecha = 30 d'ochobre de 2000 | editorial = ''Eurasianet.org''}}</ref><ref name=protest>{{cita web | url = http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/999018.stm | títulu = Kyrgyzstan election protest continues | fechaaccesu = 8 d'agostu de 2009 | fecha = 1 de payares de 2000 | editorial = ''[[BBC News Online]]''}}</ref> En 2003, Akayev entamó otru referéndum destináu a aumentar el poder del Presidente, someter la continuidá del so mandatu a votación, y faer unicameral al parllamentu. Tamién amenorgaba'l papel de la Corte Constitucional, a pesar de que-y daba'l poder pa supervisar la constitucionalidá de los partíos políticos, organizaciones sociales y organizaciones relixoses.<ref name=IFES>[http://www.electionguide.org/election.php?ID=315 Election Profile] IFES</ref> Los cambeos fueron aprobaos per amplios marxes.<ref>[http://www.sudd.ch/event.php?lang=en&id=kg022003 Kirgisistan, 2. Februar 2003 : Verbleib Präsident Akajews bis Ende 2005] Direct Democracy</ref><ref>[http://www.sudd.ch/event.php?lang=en&id=kg012003 Kirgisistan, 2. Februar 2003 : Verfassungsreform] Direct Democracy</ref> === Política esterior === Tres la independencia, Kirguistán abandonó'l [[rublu]] y adoptó el [[Som kirguís|Som]] en mayu de 1993. Akayev escusóse alegando que la moneda rusa yera demasiáu inflacionaria pa estabilizar la economía. Esto provocó que [[Kazakstán]] y [[Uzbequistán]] suspendieren temporalmente'l comerciu col país, pero volver# a entamar en 1994.<ref name=cs>Martha Brill Olcott. "Central Asian Neighbors". [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/kgtoc.html ''Kyrgyzstan: a country study''] (Glenn Y. Curtis, editor). [[Library of Congress]] [[Federal Research Division]] (March 1996). ''This article incorporates text from this source, which is in the public domain.''</ref> Uzbequistán anguaño apodera'l sur del país, por cuenta de la fuerte presencia étnica uzbeca y al comerciu de [[gas natural]] altamente necesariu pal país.<ref name=cs/> La dependencia económica de Rusia tamién se caltuvo. En 1995, Akáyev intentó vender les compañíes ruses que controlaben les aiciones de ventinueve grandes plantes industriales de la república, una ufierta que Rusia refugó tajantemente.<ref name=rs>Martha Brill Olcott. "Russia". [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/kgtoc.html ''Kyrgyzstan: a country study''] (Glenn Y. Curtis, editor). [[Library of Congress]] [[Federal Research Division]] (March 1996). ''This article incorporates text from this source, which is in the public domain.''</ref> Dempués de primir con fuercia pa la so inclusión, Kirguistán convertir en miembru de la unión aduanera que [[Rusia]], [[Bielorrusia]] y [[Kazakstán]] establecieron en febreru de 1996.<ref name=rs/> === Oposición al so mandatu === [[Ficheru:Vladimir Putin 1 March 2002-12.jpg|200px|thumb|Akáyev xuntu al [[Presidente de Rusia]] [[Vladímir Putin]] en [[2002]].]] Les primeres manifestaciones asocedieron en marzu del 2002, más de 2000 persones colaron pela ciudá de [[Jalal-Abá]]. D'alcuerdu a testigos, la policía pidió a los manifestantes que pararen y diéron-yos quince minutos pa dise, pero a pesar de les sos pallabres abrieron fuego antes de dexar pasar dichu periodu. Seis persones morrieron, y 61 fueron mancaes (d'elles 47 yeren policías y 14 ciudadanos). En mayu d'esi mesmu añu, la policía de nuevu enfrentar colos manifestantes en [[Biskek]]. La xente pidió l'arrenunciu de Akáyev mientres esta protesta, según n'otra que tuvo llugar en payares del 2002. Nel 2003, la cámara baxa del parllamentu Kirguiz concediólu a Akáyev inmunidá eterna contra persecuciones llegales. Les manifestaciones siguieron mientres los años siguientes, con leves interrupciones. N'avientu de [[2004]], depués del trunfu de la [[Revolución Naranxa]] n'[[Ucraína]], que llevó al poder a [[Víktor Yúshchenko]], Akáyev dio un discursu onde otorgó'l nome a la revolución qu'acabaría col so gobiernu, pos acusó públicamente a Occidente d'intentar provocar una "Revolución de los Tulipanes", nel so contra, y declaró qu'en Kirguistán nun tendríen "nenguna [[Revoluciones de color|revolución de colores]]".<ref>[http://www.hindu.com/2004/12/30/stories/2004123000391000.htm Moscow and multipolarity] ''[[The Hindu]]'' December 30, 2004. Accessed July 30, 2015.</ref> Dempués de les eleiciones llexislatives del 2005, les manifestaciones tornáronse violentes. Dellos fregaos empezaron a surdir nes ciudaes d'[[Osh]] y [[Jalal-Abá]], de los cualos produciéronse 10 muertos. El gobiernu llueu anunció que taba dispuestu a axustar colos manifestantes. Un [[líder de la oposición]] refugó estes negociaciones sacantes que'l presidente Akáyev tomara parte nelles. Akáyev refugó abandondar del poder, pero xuró nun utilizar métodos violentos pa terminar les manifestaciones, que, según les sos pallabres, fueron entamaes por fuercies estranxeres conspirando pa camudar el [[gobiernu]].<ref name=despidíu/> El 23 de marzu, Akáyev despidió al so [[ministru del interior]], [[Bakirdín Subanbékov]], y al so procurador xeneral, [[Myktybek Abdyldáyev]], pol so "trabayu pésimu" nes sos tentatives a cesar les manifestaciones contra'l gobiernu.<ref name=despidíu>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4374437.stm El presidente de Kirguistán despide a dos ministros], BBC, 23 de marzu de 2005</ref> === Revolución de los Tulipanes === {{AP|Revolución de los Tulipanes}} Akáyev prometiera dexar la so posición de presidente cuando llegara al so términu final nel [[2005]], pero la posibilidá d'una socesión presidencial dinástica fuera aldericada. El so fíu, Aidar Akáyev, y la so fía, Bermet Akáyeva, fueron candidatos na eleición llexislativa del 2005. Tres les mesmes, el 24 de marzu de 2005, manifestantes anubrieron la residencia presidencial na capital de Kirguistán de [[Biskek]], y tomaron el control del estáu dempués d'enfrentase cola policía mientres una enorme revuelta basada n'allegamientos de fraude mientres el recién periodu d'eleiciones. Los miembros de la oposición tamién tomaron el control de ciudaes y pueblos importantes nel sur de Kirguistán, demandando que Akáyev arrenunciara dempués de diches allegamientos de fraude. Esi día, Akáyev fuxó del país cola so familia. El so allugamientu actual exacta nun ye conocida. Primero fuxó a [[Kazakstán]] y depués voló a [[Rusia]], país onde s'abarrunta que ta escondíu. Apocayá, el presidente rusu [[Vladímir Putin]] anunció que Akáyev recibió asilu políticu per parte de la [[Federación Rusa]]. Un representante de la [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]] reportó que nun teníen información sobre'l paradoriu de Akáyev. == La Medaya d'Oru Kondratieff == En 2012 recibió la Medaya d'Oru [[Nikolái Kondrátiev|Kondrátiev]] de la Fundación Internacional N. D. Kondratieff y l'Academia Rusa de Ciencies Naturales (RAYEN).[https://web.archive.org/web/20131012053418/http://ikf2010.ru/comments.php?id=265_0_1_0_C] == Publicaciones == * Holographic Memory. New York, NY: Allerton Press, 1997. * [http://www.escholarship.org/uc/item/7qk9z9kz Log-Periodic Oscillation Analysis Forecasts the Burst of the “Gold Bubble” in April – June 2011 // Structure and Dynamics 4/3 (2010): 1-11]. * [https://www.academia.edu/31700660/Technological_development_and_protest_waves_Arab_spring_as_a_trigger_of_the_global_phase_transition_Technological_Forecasting_and_Social_Change_116_2017_316_321 Technological development and protest waves: Arab spring as a trigger of the global phase transition // Technological Forecasting & Social Change 116 (2017): 316–321]. == Ver tamién == * [[Historia de Kirguistán]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/asia/kirguizistan/askar_akayev Biografía en Fundación CIDOB] (n'español) {{Socesión | predecesor = Creación del cargu socesor = [[Kurmambek Bakiyev]] | títulu = [[Presidente de Kirguistán]]<br>[[Ficheru:National emblem of Kyrgyzstan.svg|30px|Emblema de Kyrguistán]] | periodu = [[1990]] - [[2005]] }} {{NF|1944||Akayevich, Askar}} {{Tradubot|Askar Akáyev}} [[Categoría:Economistes de Kirguistán]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Kirguistán]] [[Categoría:Presidentes de Kirguistán]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] thn6q6ezeddesb4sr3jgr83xgv04eh7 0 155622 3709791 3697928 2022-08-19T09:13:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Leonid Kravchuk}} {{persona}} '''Leonid Makárovych Kravchuk''' ({{lang-uk|Леонід Макарович Кравчук}}; {{nym|paréntesis=non}}) foi un políticu [[Ucraína|ucraín]]. Miembru del [[Partíu Comunista Ucraín]] y presidente de la [[Rada Suprema]] (poro, [[xefe d'estáu]] provisional del país) ente 1990 y 1991. Foi unu de los firmantes del [[Tratáu de Belavezha]] que determinó la [[disolución de la URSS]] en [[1991]]. Foi'l primera [[Presidente d'Ucraína]] ente [[1991]] y [[1994]]. Esi añu, celebráronse unes [[Eleiciones presidenciales d'Ucraína de 1994|eleiciones presidenciales adelantraes]], nes que foi ganáu por [[Leonid Kuchma]]. El so credo políticu consiste n'evitar conflictos y ser direutu al declarar la so posición. Ye consideráu llargamente arteru, cautelosu y diplomáticu. Esti tipu de diplomacia dexó-y a Kravchuk caltener la so poder y fuercia sobre [[Ucraína]] mientres la transición escontra la independencia. Antes del colapsu de la [[Xunión Soviética]], atopar nel 3ᵉʳ llugar de la xerarquía ucraína del Partíu, a pesar de nun ser miembru del grupu gobernante de [[Dnipropetrovsk]]. Mientres el so mandatu, safó postures inflexibles escontra'l cambéu democráticu, y foi una figura que buscó'l compromisu de dambos partíos [[Lliberales]] y [[Conservadores]]. Esto llevar a ser consideráu'l verdaderu arquiteutu de la independencia ucraína. En convirtiéndose en presidente d'una Ucraína llibre, Kravchuk intentó con relativu ésitu fortalecer la [[soberanía]] del país y desenvolver les sos rellaciones con [[Occidente]]. Aguantó presiones enormes per parte de la [[Federación Rusa]] y refugó propuestes pa la creación d'una Fuercia Armada y Unión Monetaria de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]]. Otru de los sos llogros ye la erradicación d'[[Armes Nucleares]] del suelu Ucraín. == Biografía == Kravchuk nació en Velyky Zhytyn (agora [[óblast de Rivne]]), que yera parte de la [[Segunda República Polaca]] a la de la so nacencia, el [[10 de xineru]] de [[1934]], pero'l territoriu foi [[Invasión soviética de Polonia de 1939|anexáu]] pola [[Xunión Soviética]] a la [[RSS d'Ucraína]] tres la [[Segunda Guerra Mundial]]. Estudió na [[Universidá de Kiev]] y graduóse en [[1958]]. Xunir al [[Partíu Comunista d'Ucraína]] en [[1958]] y rápido esguiló nel partíu (especialmente na seición d'Agricultura y Propaganda). Aportó a miembru del [[Politburó]] ucraín en [[1989]] y Presidente de la [[Rada Suprema]] en [[1990]]. Col debilitamientu de la Xunión Soviética, Kravchuk convertir nel líder efectivu d'Ucraína. Dexó'l Partíu Comunista Soviéticu n'agostu de [[1991]], y empezó a sofitar la causa independentista d'Ucraína. El so sofitu total a la independencia llegó tres el [[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|fallíu golpe d'estáu]] contra [[Gorbachov]], n'agostu de 1991. Tres la [[Declaración de Soberanía Estatal d'Ucraína]], foi nomáu xefe d'estáu interín hasta la celebración d'eleiciones presidenciales. == Presidente d'Ucraína: 1991-1994 == === Llegada al poder === El [[1 d'avientu]] de [[1991]], pocu más de tres selmanes antes de la [[Disolución de la Xunión Soviética|disolución formal de la Xunión Soviética]], celebráronse les [[Eleiciones presidenciales d'Ucraína de 1991|primeres eleiciones presidenciales]] d'Ucraína que constituyíen, amás, el segundu procesu eleutoral democráticu na hestoria ucraína. Coles mesmes, celebrábase un [[Referéndum d'independencia d'Ucraína de 1991|referéndum pa formalizar la independencia del país]], que foi aprobáu col 92.30% de los sufraxos.<ref name=UKrW812991/> Con una participación del 84%, recibiendo más de 19 millones de votos (61.59%), Kravchuk foi escoyíu primer [[Presidente d'Ucraína]] pa un mandatu de cinco años, siendo formalmente juramentado el [[5 d'avientu]].<ref name=UKrW812991>[http://www.ukrweekly.com/old/archive/1991/499101.shtml Independence - over 90% vote yes in referendu; Kravchuk elected president of Ukraine], ''[[The Ukrainian Weekly]]'' (8 December 1991)</ref> [[Vitold Fokin]] foi nomáu [[Primer ministru d'Ucraína|Primer ministru]] pola [[Rada Suprema]]. El [[21 d'avientu]] de [[1991]], participó na firma del protocolu pa la formación de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]]. El nuevu gobiernu nun foi legitimado pol [[República Popular Ucraína|Gobiernu de la República Popular Ucraína nel exiliu]] (antiguu estáu ucraín absorbíu pola Xunión Soviética en [[1920]]), sinón hasta dellos meses dempués, el [[22 d'agostu]] de [[1992]], cuando Kravchuk recibió la socesión de gobiernu per parte del Presidente d'Ucraína nel exiliu, [[Mykola Plaviuk]].<ref>[https://web.archive.org/web/20161015141733/http://www.istpravda.com.ua/videos/2012/01/22/69657/ 1992: The last president of the Ukrainian People's Republic hands over to Kravchuk regalia]. [[Ukrayinska Pravda]]. 22 January 2012</ref> === Gobiernu === Tres la independencia d'Ucraína, l'alministración de Kravchuk tuvo d'enfrentase, ente otres coses, a les fuertes dificultaes económiques productu de la transición forzosa d'una [[economía planiada]] a una [[economía de mercáu|de mercáu]]. La economía ucraína sufrió grandes cayíes del productu, y nos dos años siguientes a la independencia los precios aumentaron.<ref name="TE Mar 5th 2014">[http://www.economist.comblogsfreeexchange/2014/03/ukraine-and-russia Why is Ukraine's economy in such a mess?], [[The Economist]] (Mar 5th 2014)</ref><ref>[http://www.bbc.com/news/business-26297539 Ukraine was in economic crisis long before the protests], [[BBC News]] (21 February 2014)</ref> A principios de la [[década de 1990]], el país enfrentar a una [[hiperinflación]] (1.210% en 1992) por cuenta de la falta d'accesu a los mercaos financieros y l'espansión monetaria masiva pa financiar el gastu públicu, ente que la salida yera bien decreciente.<ref name="TE Mar 5th 2014"/> L'amenorgamientu de la producción y la creciente inflación yera daqué bien común nes [[Repúbliques de la Xunión Soviética|ex-repúbliques soviétiques]], pero Ucraína foi una de les más afeutaes.<ref name="TE Mar 5th 2014"/> El Primer ministru de Kravchuk, Fokin, oponer a les reformes radicales en pro d'una economía de mercáu, polo que foi vistu como culpable de la hiperinflación y, por presión del Presidente, la Rada Suprema y el descontentu públicu, Fokin foi forzáu a dimitir el [[8 d'ochobre]] de [[1992]].<ref name=NewLeader>[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9Y0CE1DE1431F93AA35752C1A964958260&scp=6&sq=ukraine%20fokin&st=cse New Leader In a Lament For Ukraine]</ref> [[Ficheru:RIAN archive 52076 Leonid Kravchuk, Stanislav Shushkevich and Boris Yeltsin.jpg|thumb|left|260px|D'esquierda a derecha, Kravchuk xunto a [[Stanislaw Chouchkievitch]] ([[Bielorrusia]]) y [[Boris Yeltsin]] ([[Rusia]]), dempués de roblar el protocolu pal establecimientu de la [[Comunidá d'Estaos Independientes]].]] Por iniciativa de Kravchuk, [[Leonid Kuchma]], un políticu que nesi momentu yera práuticamente desconocíu,<ref name=NewLeader/> foi designáu pola Rada Suprema como socesor de Fokin na xefatura del gobiernu.<ref name=NewLeader/> Al momentu del so nomamientu, el nuevu Primer ministru prometió reformes de [[llibre mercáu]]. Sicasí, Kuchma presentó al Presidente la so dimisión unos meses más tarde, a mediaos de [[1993]], quexándose del ritmu lentu de les reformes.<ref name="BBCProfileKuchma">{{cita web |títulu=Profile: Leonid Kuchma |editorial=BBC |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2283925.stm |fecha=26 de setiembre de 2002}}</ref> Tres l'arrenunciu de Kuchma, la inflación n'Ucraína aumentó significativamente, al igual que'l descontentu popular. Poco primero de abandonar la presidencia, depués de que'l cargu de Primer ministru exercer [[Yujym Zvyahilski]] por casi un añu, Kravchuk designó a [[Vitaly Masol]], que tenía imaxe de ser "un defensor de la economía controlada pol Estáu". El so nomamientu foi recibíu con sorpresa y foi vistu como una concesión pre-eleutoral a los [[Partíu Comunista d'Ucraína|comunistes ucraínos]] qu'apoderaben la Rada Suprema, de cara a les eleiciones presidenciales previstes pa esi añu.<ref>[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B05EFD8173DF934A25755C0A962958260&scp=17&sq=ukraine%20kuchma%201993&st=cse Керівники урядів Української Радянської Соціалістичної Республіки]</ref> Kravchuk foi conocíu pola so postura a la entrega de les [[armes de destrucción masiva]] heredaes pel so país tres la independencia de la Unión.<ref name=pag>[https://elpais.com/diario/1993/12/01/internacional/754700405_850215.html Ucraína diz que les sos armes nucleares son una riqueza pola que se va haber de pagar]</ref> Primeramente, al entamu del so mandatu, Kravchuk prometió qu'apurriría toles armes nucleares en territoriu ucraín pal so esmantelamientu una vegada concretada la independencia.<ref name=nuclear>[http://www.nytimes.com/1992/05/04/opinion/nuclear-backsliding-in-ukraine.html Nuclear Backsliding in Ukraine]</ref> Sicasí, para [[mayu]] de [[1992]], notóse un ciertu retrocesu per parte del gobiernu ucraín na tresferencia d'armes nucleares a Rusia.<ref name=nuclear/> Pa finales del so mandatu, en [[payares]] de [[1993]], Kravchuk declaró públicamente que les armes nucleares ucraínes yeren consideraes pol estáu como "riqueza material" y esixó un preciu pola entrega de les mesmes.<ref name=pag/> Poco tiempu antes, Kravchuk supuestamente recibiera una telegrama de Boris Yeltsin nel que lo describía como un sociu "pocu confiable" y amenaciaba con exercer presión internacional sobre él.<ref name=pag/> Con posterioridá, el [[Presidente de los Estaos Xuníos|Presidente estauxunidense]] [[Bill Clinton]] comprometer a ameyorar les rellaciones con Ucraína y aumentar la so ayuda económica a [[$]]700 millones con cuenta d'apurriera el restu del arsenal nuclear.<ref>[http://www.nytimes.com/1994/03/05/world/clinton-vows-to-improve-relations-with-ukraine.html Clinton Vows to Improve Relations With Ukraine]</ref> === Final del so mandatu === [[Ficheru:Kravchuk - Blair House - March 1994.jpg|thumb|260px|Kravchuk siendo entrevistáu por [[Peter Fedynsky]] en marzu de [[1994]].]] El mandatu de Kravchuk primeramente taba destináu a rematar en [[1996]]. Pero por cuenta de la fráxil situación económica y política del país, y al enfrentamientu constante ente'l Presidente y el parllamentu, el [[17 de xunu]] de [[1993]], la [[Rada Suprema]] decidió que se llevaría a cabu un [[referéndum]] el [[26 de setiembre]] pa determinar la permanencia del [[xefe d'estáu]] nel so cargu. Sicasí, dos díes antes el referéndum foi atayáu por un alcuerdu ente Kravchuk y el parllamentu. Nel so llugar, la Rada Suprema decidió adelantrar les eleiciones xenerales. Les parllamentaries seríen adelantraes pal [[27 de marzu]] de [[1994]], y les [[Eleiciones presidenciales d'Ucraína de 1994|presidenciales]] pal [[26 de xunu]]. Primeramente, en [[febreru]], Kravchuk declaró que nun intentaría presentase a la reelección, por cuenta de que nun se consideraba llistu pa "defender la situación económica actual".<ref name=electionrun>[http://www.nytimes.com/1994/02/23/world/president-of-ukraine-says-he-will-not-run.html President of Ukraine Says He Will Not Run]</ref> Los sondeos y encuestes daben a Kravchuk un nivel d'aprobación desaxeradamente baxu: solo un 11% de los encuestaos declaró tener enfotu nel mandatariu, y solo un 17% dixo que votaría por él de nuevu.<ref name=electionrun/> De toes formes, Kravchuk acabó presentándose pa la reelección, teniendo a [[Leonid Kuchma]], el so antiguu Primer ministru, como principal contrincante.<ref name=result/> A pesar del descensu de la so popularidá, los resultaos iniciales declararon a Kravchuk ganador en primer vuelta col 38.4% de los votos. Kuchma, pela so parte, llograra la segunda fuercia gracies al so sofitu nel Este del país (onde predominaba la minoría rusa).<ref name=result/> La mayoría de los votos llograos por Kravchuk veníen del Oeste nacionalista, que lo víen como un [[estadista]] y garante de la soberanía ucraína.<ref name=result/> Según la constitución, al nun llograr [[mayoría absoluta]], tenía d'enfrentar entós una segunda vuelta contra Kuchma.<ref name=result/> Finalmente, Kravchuk foi ganáu en segunda vuelta por Kuchma, que llogró'l 52.3% de los sufraxos.<ref name=result>[http://www.nytimes.com/1994/07/12/world/ukrainians-elect-a-new-president.html UKRAINIANS ELECT A NEW PRESIDENT]</ref> Kravchuk apurrió'l poder a Kuchma el [[19 de xunetu]], completando pocu más de la metá del so mandatu constitucional (dos años y siete meses de cinco años). Fueron les primeres eleiciones presidenciales na [[Comunidá d'Estaos Independientes]], onde'l [[xefe d'estáu]] incumbente, con raigaños basaos nel gobiernu soviéticu, perdió una eleición democrática y dexó el poder de manera pacífica y constitucional. Sicasí, la eleición dexó a la sociedá ucraína fondamente estremada ente l'oeste nacionalista y pro-occidental, y l'este apoderáu pola minoría rusa.<ref name=result/> == Post-Presidencia == [[Ficheru:Leonid Kravchuk Senate of Poland.JPG|thumb|200px|Kravchuk en [[2013]].]] Hasta la so muerte caltúvose activu na política ucraína, sirviendo como miembru de la Verjovna Rada (Rada Suprema) y el líder del grupu parllamentariu SDPU (dende'l [[2002]]). Leonid Kravchuk ye l'autor de dellos llibros, que la so temática ye la so carrera y política ucraína (dellos traducíos yá al inglés). Taba casáu con Antonina Myjáilivna, tuvo 1 fíu (Oleksandr) y 3 nietos. Ente los sos pasatiempos taben la llectura y el [[axedrez]]. == Ver tamién == * [[Historia d'Ucraína]] * [[Política d'Ucraína]] * [[Presidente del Presidium del Sóviet Supremu de la RSS d'Ucraína]] * [[Presidente d'Ucraína]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} *[https://www.britannica.com/biography/Leonid-Kravchuk Leonid Kravchuk Encyclopedia Britannica] (n'inglés) {{socesión | títulu=[[Ficheru:Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg|40px|center]] [[Presidente d'Ucraína]] | periodu=[[1991]] - [[1994]] | predecesor=''Nueva creación''<br /><small>[[RSS d'Ucraína]]</small> | socesor= [[Leonid Kuchma]] }} {{NF|1934|2022|Kravchuk, Leonid}} [[Categoría:Presidentes d'Ucraína]] [[Categoría:Escritores d'Ucraína]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'Ucraína]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 16p6pg4y9w24grvbhjwy67n4a4q18il 0 155638 3709883 3685881 2022-08-19T09:20:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Juan José Flores y Aramburu''' {{nym}} foi un militar venezolanu y, darréu, líder políticu ecuatorianu a partir de 1830. Foi'l primera, tercer y cuartu presidente de la República del [[Ecuador]]. Tuvo nel cargu en tres oportunidad: de [[1830]] a [[1834]]; de [[1839]] a [[1843]] y de [[1843]] a [[1845]].<ref name="diccionariobiograficoecuador_1">[http://www.diccionariobiograficoecuador.com/tomos/tomo10/f4.htm Pérez Pimentel, Rodolfo: Diccionariu biográficu Ecuador, tomu 10 – Juan José Flores y Aramburú]</ref> Destacóse como estratega del Exércitu gran colombianu, algamando'l grau de Coronel antes de los trenta años d'edá. Una vegada consolidada la independencia, foi designáu pol Llibertador [[Simón Bolívar]] como gobernador del [[Distritu del Sur]] de la [[Gran Colombia]]. Distritu que darréu, al biforcase d'aquella, en [[1830]], pasó a convertise na actual [[República del Ecuador]], de la que foi investido como'l so primer presidente. == Biografía == Nació'l 19 de xunetu de 1800 en Puerto Cabello (Venezuela). Fíu de Juan José Aramburu el cual yera un comerciante español, la so madre foi Rita Flores, natural de Puerto Cabello. Ingresu bien nuevu al Exércitu español onde entamu como militar pero, al poco tiempu camudo la so decisión y decidió enlistarse a les fuercies independentistes de Simón Bolívar el cual tenía como oxetivu romper los llazos que xuníen a les colonies americanes cola metrópolis. Gracies a les sos capacidaes notables, la so heroicidá, llealtá y talentu Llegó a ocupar los puestos más destacaos na vida militar y política. Con 23 años d'edá, yá exercía como coronel y gobernador de la provincia de Pasto, asitiada al sur de l'actual Colombia. En 1823 llega a Ecuador como Comandante Xeneral del Exércitu y en 1828 y 1829 tuvo una brillosa participación na defensa de los derechos territoriales del [[Distritu del Sur]] de la [[Gran Colombia]], frente a les pretensiones de [[Perú]]. Contribuyó col so remangu militar al trunfu del Mariscal Sucre sobre les tropes peruanes en [[Batalla del Portete de Tarqui|Tarqui]], lo que-y valió l'ascensu al grau de Xeneral de División. En 1830 llegó al cume de la so vida política y carrera militar al ser nomáu'l primera [[Presidente del Ecuador]]. Esti cargu desempeñar en tres oportunidad hasta qu'en 1845 foi obligáu a salir del país depués de la derrota que sufrió na [[Revolución marcista|Revolución del 6 de marzu]]. Volvió en 1859 y sirvió nes campañes contra'l Perú y na guerra civil al mandu del presidente [[Gabriel García Moreno]]. === Matrimoniu === [[Ficheru:Mercedes Jijón de Vivanco y Chiriboga.jpg|miniaturadeimagen|left|[[Mercedes Jijón de Vivanco]], alredor de [[1840]].]] Flores, designáu prefeutu del [[Departamentu d'Ecuador|Departamentu del Sur]], buscó legitimar la so alministración por aciu un matrimoniu con una muyer ecuatoriana, escoyendo a la moza aristócrata y terrateniente [[Otavalo|otavaleña]] [[Liliana Elena Vivanco]], qu'aquel día cuntaba con apenes 13 años d'edá,<ref name="JV">{{cita llibru |apellíos1=Villalba |nome1=Jorge |títulu=El xeneral Juan José Flores: fundador de la república d'Ecuador |fecha=1994 |editorial=Centru d'Estudios Históricos del Exércitu |allugamientu=Quito |páxines=50-55}}</ref> y yera descendiente per llinia paterna de los [[Condes de Casa Jijón]], títulu que llegó a apostar infructuosamente col so primu Francisco Jijón.<ref name="CML">{{cita llibru |apellíos1=Larrea |nome1=Carlos Manuel |títulu=Antonio Flores Jijón, la so vida y les sos obres |fecha=1974 |editorial=Corporación d'Estudios y Publicaciones |ubicación=Quito |páxina=16}}</ref> La receición llevar a cabu nos salones del [[Palaciu de Carondelet]], con tola pómpara y l'altor que Flores quería demostrar como Xefe y Comandante Xeneral que yera del [[Departamentu d'Ecuador|Departamentu del Sur]], y pallo mandara a pintar 22 semeyes de los Xenerales venceyaos a la Independencia del Ecuador, que dispunxo orixinalmente na galería del edificiu, y dempués treslladó a la so propiedá de la Quinta El Placer.<ref>{{cita llibru |títulu=Muséu Jacinto Jijón y Caamaño y el patrimoniu artísticu |fecha=1978 |editorial=Centru de Publicaciones de la Pontificia Universidá Católica del Ecuador |allugamientu=Quito |páxina=56}}</ref> Dellos historiadores, como [[Jorge Salvador Lara]], sostienen que l'enllaz llevar a cabu namái pa facilitar la preeminencia social y política de Flores.<ref>{{cita llibru |apellíos1=Salvador Lara |nome1=Jorge |enlaceautor1=Jorge Salvador Lara |títulu=Historia de Quito, "lluz d'América" - Bicentenariu del 10 d'agostu de 1809 |fecha=2009 |editorial=FONSAL |allugamientu=Quito |isbn=978-9978-366-18-9 |páxina=180|edición=segunda |fechaaccesu=10 de xunetu de 2015}}</ref> Anque tamién se diz que [[Mercedes Jijón|Mercedes]] yera una moza formosa, de porte distinguíu, con fondu sentíu de la solidaridá y la familia, que como esposa abnegada nun duldar en sofitar al so home mientres tolos capítulos de la so vida, inclusive los más escuros, como l'exiliu que-y foi impuestu tres la [[Revolución Marcista]] de 1845.<ref name="RPP">{{cita web |apellido1=Pérez Pimentel |nome1=Rodolfo |títulu=Jijón Vivanco Mercedes |url=http://www.archivobiograficoecuador.com/tomos/tomo1/Jij%C3%B3n-Vivanco-Mercedes.htm |obra=Archivu biográficu del Ecuador (tomu 1) |fechaaccesu=15 d'abril de 2015}}</ref> El mesmu [[Simón Bolívar]] falaría de Mercedes nestos términos, dempués de conocela'l [[12 d'abril]] de [[1829]]: «''nun sé si ye más discreta que bella, o más bella que discreta''».<ref name="LQ">{{cita llibru |apellíos1=Xuráu Noboa |nome1=Fernando |enlaceautor1=Fernando Xuráu Noboa |títulu=Les quiteñas |fecha=1995 |editorial=Dinediciones |allugamientu=Quito}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíos1=Pardo de Guevara y Valdés |nome1=Eduardo |títulu=Actes de la XI Xunta Americana de Xenealoxía |fecha=2005 |editorial=Editorial CSIC-Press |ubicación=Santiago de Compostela |páxina=426 |url=https://books.google.com.ec/books?id=lyH-3P31Qs0C&pg=PA426&lpg=PA426&dq=%22Mercedes+Jij%C3%B3n%22&source=bl&ots=RXiwDRi84L&sig=uLoRKSbRqwFz40hvXsFvAG6MiKw&hl=es-419&sa=X&ei=jZ8uVcWGCa7jsATPj4DgDQ&ved=0CE4Q6AEwCTgU#v=onepage&q=%22Mercedes%20Jij%C3%B3n%22&f=false |fechaaccesu=15 d'abril de 2015}}</ref> El 11 de xunetu de 1829 Flores y la so esposa fueron padrinos de bautizu de Teresa de Sucre y Carcelén de Guevara, la única fía del mariscal [[Antonio José de Sucre]] y [[Mariana Carcelén|Mariana Carcelén de Guevara]], esta postrera, prima segunda de Mercedes.<ref>{{enllaz rotu|1={{cita llibru |apellíos1=Flores Caamaño |nome1=Alfredo |títulu=El verdaderu testamentu del Gran Mariscal de Ayacucho |fecha=1926 |editorial=Universidá Central del Ecuador |allugamientu=Quito |páxina=65 |url=http://repositorio.casadelacultura.gob.ec:8280/bitstream/34000/943/1/FR1-L-000265-Flores-Verdaderu.pdf |fechaaccesu=14 de febreru de 2016 }} |2=http://repositorio.casadelacultura.gob.ec:8280/bitstream/34000/943/1/FR1-L-000265-Flores-Verdaderu.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita publicación |publicación=Boletín Nº53 |fecha=1970 |páxina=302|editorial=Academia Nacional d'Historia d'Ecuador |ubicación=Quito}}</ref> Tuvo una rellación con Josefa Sarasti y Garzón, onde tamién surdió descendencia. === Descendencia === El matrimoniu conformáu por Juan José Flores y [[Mercedes Jijón de Vivanco]] tuvo once fíos, cuatro varones y siete muyeres:<ref name="GVH">{{cita llibru |apellíos1=Vásconez Hurtado |nome1=Gustavo |títulu=El xeneral Juan José Flores, primer Presidente del Ecuador: 1800-1830 |fecha=1981 |editorial=Casa de la Cultura Ecuatoriana |allugamientu=Quito |páxina=135}}</ref><ref name="MAD">{{cita web |apellido1=Alvarado Dávila |nome1=Mauricio |títulu=Merced Jijón |obra=Los Oríxenes de los Ecuatorianos |fechaaccesu=4 de setiembre de 2015}}</ref> * Juan José Flores y Jijón de Vivanco, nacíu en 1831 ([[Quitu]]). Casáu con Ángela Icaza y Aguirre. * Elvira Flores y Jijón de Vivanco, nacida en 1832 ([[Quitu]]). Casada con Eusebio Icaza. * [[Antonio Flores Jijón|Antonio Flores y Jijón]], nacíu en 1833 ([[Quitu]]). [[Presidente del Ecuador Presidente de la República]] ente 1888 y 1892. Casáu con [[Leonor Ruiz de Apodaca]]. * Virginia Flores y Jijón de Vivanco, nacida en 1836 ([[Babahoyo]]). Casada con Pedro García Moreno, hermanu del presidente [[Gabriel García Moreno]]. * Timoleón Flores y Jijón de Vivanco, nacíu en 1839 ([[Quitu]]). Casáu con Mercedes Chiriboga y Fernández Salvador. * [[Reinaldo Flores Jijón|Reinaldo Flores y Jijón de Vivanco]], nacíu en 1840 ([[Quitu]]). Casáu con Ana Caamaño y Gómez Cornejo. * Amalia Flores y Jijón de Vivanco, nacida en 1841 ([[Quitu]]). Casada col xeneral inglés Leonardo Stagg. * Merced Flores y Jijón de Vivanco, nacida en 1842 ([[Quitu]]). Casada con Antonio Fernández Salvador y Gangotena. * Matilde Flores y Jijón de Vivanco, nacida en 1844 ([[Quitu]]). Casada con Federico Hurtado y Brizón. * Isabel Flores y Jijón de Vivanco, nacida en 1845 ([[Babahoyo]]). * Josefina Flores y Jijón de Vivanco, nacida en 1848 ([[Babahoyo]]). Casada con Felipe Carcelén de Guevara y Barriga, fíu de [[Mariana Carcelén]], última marquesa de [[Marquesáu de Solanda|Solanda]] y [[Marquesáu de Villarocha|Villarocha]]. A pesar de la desgracia en que cayera la familia dempués del destierru del xeneral Flores, foi gracies al apellíu de Mercedes que los sos fíos pudieron concretar esitosos enllaces matrimoniales coles más distinguíes families del país. <gallery> Archivu:Antonio Flores Jijón.jpg|[[Antonio Flores Jijón]]. Archivu:Reinaldo Flores Jijón.jpg|[[Reinaldo Flores Jijón]]. Archivu:Amelia Flores Jijón.jpg|Amalia Flores Jijón. </gallery>Na rellación con Josefa Sarati y Garzón tuvo la siguiente descendencia: • Benigna Flores Sarasti nacida en 1836 (Ipiales, Colombia). Casada con Pedro Ignacio Lizarzaburu y Borja. Fíu de Ingacio José de Lizarzaburu y Benavides, prócer de la independencia del Ecuador y de Manuela Mercedes Borja y Tinajero, descendiente del Papa Alejandro VI (Juan de Borja) y de los reis de Navarra y corona d'Aragón. == Disolución de la Gran Colombia == [[Quitu]], [[Cuenca (Ecuador)|Cuenca]] y [[Guayaquil]] fueron amestaes a la [[Gran Colombia]] en 1822. Mientres la Colonia (1563- 1809- 1820 -1822), sol nome de [[Real Audiencia de Quito]], esos trés rexones formaron parte, socesivamente, de los virreinatos de la [[Virreinatu de Nueva Granada|Nueva Granada]], y [[Virreinatu de Perú|Lima]]. A fines del periodu colonial (1802), l'Audiencia foi partida ente Lima y Nueva Granada. Les reales Audiencies yeren xurisdicciones alministratives de tercer categoría. Pero Quito fuera un centru de cultura y arte y foi la primer ciudá llatinoamericana que se proclamó independiente; Guayaquil yera un puertu activu, ricu y bien consciente de la so autonomía rexonal. Ecuador empezaba, pos, la so vida soberana en 1830 cola esperiencia negativa del centralismu virreinal y grancolombiano y ensin la esperiencia positiva d'una alministración de primer nivel. Pa dir de Guayaquil a Quito gastábense 14 díes; de Quito a Cuenca, otros 14; de Cuenca a Guayaquil, cinco, y cinco de [[Tulcán]] a Quito. Dende [[Loja (Ecuador)|Loja]] yera más fácil tresportase a [[Piura]] qu'a la ciudá de Cuenca. La vía Quito-Riobamba topábase deteriorada. Ecuador empezaba la so vida soberana con un país desvertebrado y mal comunicáu. La Sierra centro-norte formaba una unidá xeográfica, ecolóxica y política. Caltener d'una agricultura de subsistencia con un bon mercáu internu potencial y sufría la crisis de la so 'industria' testil por causa de la competencia del llibre comerciu. La Sierra sur vivía de l'agricultura, la pequeña minería, los texíos, les artesaníes, la [[cascariella]] y el ganáu. La so economía topábase tamién en crisis, pos había co-financiáu les guerres de la independencia peruana. La Mariña xiraba en tomu a Guayaquil y Guayaquil, en redol al cacáu. La so riqueza creciera col llibre comerciu. La exa secundaria [[Manabí]]-[[Esmeraldas]] fervía n'actividaes mercantiles. Ecuador empezaba la so vida soberana con una realidá económica positiva nuna rexón y negativa nos dos restantes. La facienda diba constituyéndose nel soporte del poder políticu. Na Sierra centro-norte especialmente, les faciendes sofitábense sobre'l trabayu forzáu de los indios, a quien había que retener per cualesquier mediu. Los plantíos cacaoteras de la Mariña precisaben tamién d'esa mano d'obra, pero llibremente contratada. Los pequeños propietarios de dambes rexones tarrecíen ser zucaos per esos centros absorbentes. Ecuador empezaba la so vida soberana con un gennen de conflictu social y rexonal. La población del país na estimación más optimista llegaba a los 800 mil habitantes, más de la metá de los cualos vivía na Sierra nor-central. Menos del unu per cientu de la población asistía esi añu a la escuela. Los blancos y la Ilesia yeren los principales propietarios de la tierra. Los mestizos escarecíen d'ella: la so fortuna basar nel jornal que ganaben nos oficios. A los esclavos afroecuatorianos nun se-yos reconocía derechu civil dalgunu. Los indios, calteníos por sieglos na inorancia y l'alcohol, yeren consideraos menores d'edá. Los más trabayaben pa les faciendes y tributaben. En 1830, les aduanes guayaquileñas y el tributu de los indios constituyeron la principal fonte d'ingresos del Estáu. Ecuador empezaba la so vida soberana con un pueblu, en peraltu porcentaxe, ignorante, bien probe, cargáu de tributos, menguáu na so identidá y autu-aprecio por causa de tres sieglos de opresión esterna ya interna. Ecuador reclamaba pa sí les llendes de la [[Real Audiencia de Quito]], que englobaba los actuales departamentos colombianos de [[Nariño (Colombia)|Nariño]], [[Cauca (Colombia)|Cauca]], [[Putumayo (Colombia)|Putumayo]] y parte de [[Valle del Cauca]]. Pero Nueva Granada (Colombia) atener a una división alministrativa interna (1824), que la favorecía. Pel sur, el [[Tratáu de Guayaquil]] (1829) señalaba'l [[Ríu Marañón|Marañón]]-[[Ríu Amazones|Amazones]] como llende de la Gran Colombia y, por tanto, del Ecuador. Mas Perú nun tenía la intención de respetar la pallabra empeñada nesi Tratáu. Ecuador empezaba la so vida soberana ensin piel y con un doble mancada. Les ambiciones de grupos d'interés locales y la crisis política al interior de la Gran Colombia persuadieron a Flores de conspirar contra Bolívar y provocar la secesión del departamentu del Sur. Casi coles mesmes, el xeneral [[José Antonio Páez]] escontra lo propio en [[Venezuela]]. El [[13 de mayu]] de [[1830]], a los pocos meses de la separación de [[Venezuela]], los Departamentos que componíen el Distritu del Sur» de la Gran Colombia (Departamentos del Ecuador, Guayaquil y Azuay) declaráronse estáu independiente col nome de "Estáu d'Ecuador". Flores asumió primero'l cargu de Xefe Supremu y darréu el de Presidente Provisional del nuevu Estáu, hasta'l so nomamientu definitivu como Presidente Constitucional el 22 de setiembre de 1830. Dellos historiadores especulen que la Presidencia del Ecuador taba destinada pal Mariscal [[Antonio José de Sucre]], asesináu en [[Berruecos]] mientres el periodu de separación. Tantu Flores como'l xeneral colombianu [[José María Obando]] fueron acusaos de tar detrás del asesinatu, pero nenguna d'estos barruntos pudo ser comprobada. Sucre prefirió viaxar a Bogotá, al [[Congresu Almirable]], primero que quedase n'Ecuador onde se convocara una constituyente na ciudá de [[Riobamba]]. Al poco tiempu d'empecipiada la so presidencia, una parte de la población de les provincies de Pasto, Popayan y Bonaventura, aguiyaes hasta ciertu grau por axentes de Flores, declararon la so voluntá d'incorporase al Ecuador. El Presidente Juan José Flores, depués de mandar guarniciones a Pasto, visitó eses ciudaes, onde expedió un decretu en que declaraba incorporáu'l Cauca al Ecuador. El Congresu Ordinariu de 1831 declaró oficialmente la incorporación del Departamentu de Cauca al Ecuador. El 22 de xunetu de 1831 Nueva Granada (Colombia) de manera insistente reclamaba la devolución d'esti Departamentu al Ecuador y ésti caltenía la so negativa, foi afondándose una mala situación pa dambos países. El Xeneral José H. López, sulevar en [[Popayán]] en favor de Nueva Granada y se entabló un enfrentamientu militar ente l'exércitu Ecuatorianu empobináu por Flores y el Granadín, comandado por José María Obando. A pesar de les sos dotes militares Flores nun pudo trunfar porque'l frente internu d'Ecuador debilitóse por cuenta de los llevantamientos d'[[Ambato]] y [[Latacunga]] en contra del Gobiernu de Flores. Los ecuatorianos trunfaron en dellos combates, pero la falta de suministros facer torar, a más d'esto hubo traición tantu d'oficiales como de tropa del batallón Quito, lo que determinó que la ciudá de Pasto cayera en poder de los soldaos de Nueva Granada. Ante esta situación Flores celebró un Tratáu de paz y llendes con Nueva Granada na ciudá de Pasto'l 8 d'avientu de 1832, afitándose'l ríu Carchi como llende fronteriza ente dambos Estaos dexando pendiente la decisión sobre los puertos de la Tola y Tumaco, na provincia de Bonaventura. El Tratáu de Pasto tan solo dio llendes a una parte de la frontera, non asina al restu del territoriu del Ecuador que vieno a demarcarse darréu con Colombia. == La Primer Constitución == Flores convocó a 21 diputaos, a siete per rexón, respeutivamente, a axuntase en [[Riobamba]]. En menos d'un mes redactaron y promulgaron la primer Constitución, escoyeron a Quito como capital y escoyeron ensin tardanza presidente a Flores por 19 votos contra unu. Pero fixeron 18 escrutinios pa escoyer vicepresidente a [[José Joaquín Olmedo]]. El so contendor foi'l quiteño Manuel Matheu, Marqués de Maenza.<ref>{{cita web |url=http://www.haciendalacienega.com/historia/ |títulu=Historia – Facienda La Cienega |fechaaccesu=7 de xineru de 2017 |sitiuweb=www.haciendalacienega.com}}</ref> Dende la nacencia de la República empezaba la llucha pol poder ente los notables de Quito y Guayaquil. Cada notable cobró dos pesos diarios polos sos servicios constituyentes. (Una vaca llechera valía entós cuatro peso). La Constitución dexaba la puerta abierta pa formar un solu Estáu con Colombia. Dibuxó un Estáu presidencialista, soberanu, alternativu, democráticu y modernu, pero caltuvo prescripciones que contradicíen estos principios; por casu, la eleición independiente ya indireuta por aciu asamblees parroquiales, cantonales y provinciales sonaba a procedimientu democráticu. Sicasí, namái podíen votar los varones alfabetos casaos de cualquier edá o solteros de 22 años d'equí p'arriba que tuvieren bienes raíz de siquier 300 pesos o un oficiu non servil (abogáu, médicu, sacerdote, monxu). Esto escluyía a un peraltu porcentaxe de los ecuatorianos. Los candidatos a cargos de representación popular precisaben bienes inda mayores: 30 mil peso en bienes raíz, el candidatu a presidente. Ente la masa trabayador escluyida de derechos taben los indios, a quien la Constitución ponía baxu tutelar de curar párrocos, y taben los esclavos africanos, que la so trata prohibíase salvu pal trabayu nes faciendes y mines de los notables. == Primer presidencia == [[Ficheru:Juanjoseflores.jpg|thumb|Juan Jose Flores. Primer Presidente d'Ecuador]] Magar la so habilidá política y a la so tolerancia, Flores nun pudo gobernar en paz y tuvo de recurrir a encomalo. Tuvo qu'encalorar la revolución del xeneral venezolanu [[Luis Urdaneta]] —sobrín del xeneral [[Rafael Urdaneta]]— (1830-1831), faer la guerra a Colombia (1832), castigar a sangre y fueu trés alzamientos de batallones esfamiaos y combatir a ideólogos utilitaristes (1833), faer frente a [[Vicente Rocafuerte]] (1833-1834) y entartallar la [[Rrevolución de los Chihuahuas]] (1832-1834),<ref>{{cita web |url = http://www.enciclopediadelecuador.com/historia-del ecuador/revolucion-los-chihuahuas/ |títulu=Revolución de los Chihuahuas |fechaaccesu=19 de xunetu de 2018 |sitiuweb = Enciclopedia Del Ecuador |idioma = castellanu |cita = La llamada “Revolución de los Chihuahuas” foi una d'eses desventuraes fazañes guerreres de los primeros años de la nuesa vida republicana, y constitúi unu de los capítulos más importantes de la hestoria nacional. Empezó a xestase cuando'l Congresu de 1833, en sesión a la que nun allegó Vicente Rocafuerte -entós diputáu pola Provincia de Guayaquil- concedió al Xeneral Juan José Flores, Presidente de la República, facultaes estraordinaries pa gobernar al país. (...) La revolución adoptó entós el nome de “Chihuahuas”, cuidao que esti foi'l nome que se-y diera a los simpatizantes de Rocafuerte, en vista de que esti sirviera mientres dellos años a les causes llibertaries en Méxicu. |formatu = html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160829151351/http://www.enciclopediadelecuador.com/historia-del ecuador/revolucion-los-chihuahuas/ |fechaarchivu=29 d'agostu de 2016 }}</ref> y finalmente evitar que [[Loja (Ecuador)|Loja]], [[Cuenca (Ecuador)|Cuenca]], [[Esmeraldas (Ecuador)|Esmeraldas]] y la Sierra nor-central dir con Colombia (1834-1835). El xeneral Urdaneta, el del 9 d'ochobre de 1820 en Guayaquil, fiel a Bolívar, quería torgar la disolución de la Gran Colombia que presidía. La muerte de Bolívar (17 d'avientu de 1830) dexar ensin sida. El [[Cauca (Colombia)|Cauca]] y [[Pasto (Colombia)|Pasto]] pidieron amestase a Ecuador y asina se fixo. Colombia torgar. Flores foi derrotáu y Ecuador perdió esos ricos territorios venceyaos a l'[[Audiencia de Quito]] dende'l sieglu XVI. Esti fracasu, los privilexos de los mal vistos militares venezolanos y l'afición floreana al dineru volvieron impopular al presidente. Un grupu d'intelectuales compuestu por filósofos que defendíen ''"la mayor felicidá posible pal mayor númberu de persones",'' por antiguos patriotes del [[10 d'agostu de 1809]] y del [[2 d'agostu de 1810]], por llibrepensadores y anticlericales, formó la "Sociedá d'El Quiteño Llibre". Dende mayu de 1833 esta sociedá oponer con pasión al gobiernu nel bederre periódicu del mesmu nome. [[Vicente Rocafuerte]], el más conspicuo miembru del Congresu, ídolu de los de "El Quiteño Llibre", oponer a les facultaes estraordinaries concedíes a Flores. Con pasión enchida atacaba al presidente. Arrenunció al so curul. Destacaron nesti periodu floreano la incorporación de les [[islles Galápagos]] al Ecuador (1832), delles lleis sobre la moneda, alcuerdos cola Ilesia Católica y l'aceptación de la delda esterna grancolombiana ([[Delda Inglesa]]) contraida per Venezuela, Colombia y Ecuador pa financiar la independencia. A Ecuador, que por tanta convulsión nun tuvo presente nes negociaciones del repartu de la delda, tocó-y cargar col 21 y mediu per cientu d'ella, más de 22 millones de pesos. Los ingresos del gobiernu en 1834 apenes llegaben a los 708 mil peso. ''"Esa pequeña dómina foi la más bella páxina cívica de Flores como home de gobiernu"'' ([[Benigno Malo]]). Yá nel gobiernu, Flores desdexó l'afitamientu de la [[nación]], pero aseguró una suerte de pactu de non agresión ente grupos terratenientes de la [[Rexón Interandina del Ecuador|sierra d'Ecuador]] y grupos agru esportadores de la [[Rexón Mariniega d'Ecuador|costa]]. La so presencia política por más de 15 años atayaos xeneró qu'un grupu de [[Revolución Marcista|revolucionarios marcistas]] primieren pola so salida en Guayaquil y la de too l'[[estáu mayor]] [[estranxeru]]. Mientres el so gobiernu, el [[12 de febreru]] de [[1832]], fueron amestaes a Ecuador les [[Islles Galápagos]], por esto, tiempu dempués una de les islles foi bautizada nel so honor como '''[[Isla Floreana (Galápagos)|Isla Floreana]]'''. Flores terminó'l so mandatu con una crisis política y l'amenaza de la disolución del naciente estáu. === Revolución de los Chihuahas y Xefatures Supremes de Rocafuerte y Valdivieso === El 12 d'ochobre empezó en Guayaquil la [[guerra de los Chihuahuas]] dirixida por militares descontentos, políticos, bandoleros y líderes populares urbanos. Una selmana dempués na capital, los "quiteños llibres" atacaben un cuartel. Esi 19 d'ochobre dalgunos de los sos líderes fueron muertos a llanzazos o degollaos. El 20 d'ochobre, Rocafuerte, camín del destierru al Perú, foi lliberáu polos [[chihuahuas]] y proclamáu xefe supremu de Guayaquil pol vecinderu de la ciudá. Los chihuahuas bloquiaron el puertu ocupáu yá por Flores y diben insurreccionando los pueblos de la península de Santa Elena, del golfu de Guayaquil, de la cuenca baxa del Guayas, y de Manabí. Rocafuerte topábase estremáu ente'l cursu esitosu d'esta guerra popular y la so llealtá de notable a la clase comercial de Guayaquil. Rocafuerte, providencial y misteriosamente, foi prindáu y apurríu a Flores. Yera'l 18 de xunu de 1834. Una selmana antes, [[José Félix Valdivieso]], ministru de Flores, proclamárase xefe supremu de Ibarra. Xuntáronse-y Cuenca y Loja, descontentes del centralismu alministrativu. Ante estes circunstancies, a empiezos de xunetu, Flores ufiertó al so prisioneru Rocafuerte un pactu y ésti aceptar. Rocafuerte diría a la Presidencia, Flores a la xefatura suprema del Exércitu. Los chihuahuas teníen de sometese so pena de cargos de traición a la patria. Valdivieso ocupó Quito y la Sierra central. El so movimientu combinaba reclamos departamentales, principios lliberales románticos, rensíes personales contra Flores ya intenciones de federar la Sierra y Esmeraldas con Colombia. Los chihuahuas nun aceptaron el pactu. Dalgunos d'ellos xuniéronse a Valdivieso, el restu foi reprimíu ensin cuartel hasta bien entráu l'añu de 1836. Foi la primer crisis del nuevu Estáu ecuatorianu. El pactu ente Flores y Rocafuerte salvara la unidá del Estáu y del país, pero sacrificara los reclamos populares. Y llegaba setiembre de 1834. Rocafuerte, aclamáu como xefe supremu del Guayas nuna asamblea popular, convocó una segunda Convención (constituyente) pa reformar la Carta Política y cerrar la posibilidá d'una federación con Colombia. Con cuenta de ganar al federacionista Valdivieso, Rocafuerte punxo al mandu de les sos tropes convencionales o constituyentes a Flores. Los restauradores (¿de la Gran Colombia?) valdiviesistas fueron derrotaos. Foi'l gran trunfu de la unidá nacional en Miñarica, cerca de Ambato (18 de xineru de 1835). El poeta Olmedo compunxo la so oda más inspirada pa celebrar esta victoria. Dirixiéndose al [[Chimborazo]], encamentar: ''"Rei de los Andes, la trabayosa frente inclina, que pasa'l vencedor".'' Foi la hora más duce pa Flores, El Vencedor, que volvía xustificar el so doble títulu de Fundador y Padre de la Patria. === Ministros d'Estáu === {| align=center width=40% border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=#0000CC style="color:white;" !width=50%|Ministeriu !width=50%|Ministru |- | Ministeriu de Guerra y Marina || Xeneral Antonio Martínez Pallares |- |- | rowspan="4" |Ministeriu de Gobiernu y Rellaciones Esteriores |Esteban de Febres-Cordero |- |[[José Félix Valdivieso]] |- |Víctor Félix de San Miguel |-|[[Manuel Ignacio Pareja y Arteta|Manuel Ignacio Pareja]] |- | rowspan="2" | Ministeriu de Hacienda || Antonio Fernández Salvador |- |Juan García del Río |- |} '''Fonte:'''<ref>{{cita llibru |apellíu=Paz y Miño |nome=Juan|enllaceautor=|títulu=Economia de Juan Jose Flores 1830 - 1832|url=http://the.pazymino.com |fechaaccesu=|añu=|editorial=|isbn=|editor=|ubicación= |páxina=|idioma=|capítulu=}}</ref> == Segunda Presidencia == [[Ficheru:Grabado de la Hacienda La Elvira, de Juan José Flores (1852).jpg|thumb|Grabáu de la Facienda La Elvira (1852), propiedá insinia de la familia Flores-Jijón de Vivanco.]] Flores foi escoyíu al primer escrutiniu por 29 de los 38 votos del Congresu. La so reelección tuvo probablemente convenida dende'l pactu con Rocafuerte en 1834. Flores ufiertó al Congresu y a la Nación respetar la llibertá de les persones y de la prensa, nun desterrar a naide, dar impulsu a la política esterior, siguir la obra educativa de Rocafuerte y reparar una conducta "franca y moderada, firme, imparcial y xusta". Con esta ufierta se enancaba nel ésitu alministrativo y civilizador de Rocafuerte y, al empar, posar de la mala fama del Rocafuerte implacable y duru. El presidente cumplió colo ufiertao. [[Benigno Malo]], el más célebre de los estadistes cuencanos, dixo d'esti segundu periodu floreano: "Esa pequeña dómina foi la más bella páxina cívica de Flores como home de gobiernu". Esta bella páxina, sicasí, quedó inconclusa pola inconstancia de Flores y el so desaforáu amor al poder. La so imaxe avafóse sobremanera nel últimu añu de Gobiernu, nel qu'escaeciendo les sos promeses desdexó la obra pública y dexó l'arriquecimientu ilícitu d'altos funcionarios. Un periódicu opositor editáu en Piura —"La Llinterna Máxica", de [[Pedro Moncayo]]— circulaba en Quito. El periodista frai Vicente Solano afirmaba que de 700 mil peso de la renta nacional gastábense 400 mil en caltener lleal al Exércitu y que'' "papá Flores fadría lo que-y paeciera" ''pa perpetuase nel poder. La intervención de Flores con dos mil soldaos na política interna de Nueva Granada contribuyó, a la llarga, a esti deterioru. Movíu por un pidimientu del gobiernu colombianu, combatió una insurrección en [[Pasto (Colombia)|Pasto]]. Creía Flores que no personal daría una lleición al insurrectu xeneral Obando, el so antiguu enemigu y inveterado calumniador no del asesinatu de Sucre. Figurábase que no público repondría, en parte siquier, los territorios perdíos na so primer alministración ya ingresala a les arques fiscales 300 mil peso por compensación colombiana. Nueva Granada ufiertára-y tou esto nun pactu solemne. D'esta manera restauraría'l rellumu de la so imaxe. Trunfó sobre Obando y foi premiáu en Quito con un doctoráu d'honor; pero cuando tuvo qu'intervenir nuevamente en Pasto —y Colombia engañar (1843)—, la popularidá de Flores empezó a tornar. Como lo suxuriera Solano, so sida de "irregularidaes" asocedíes en [[Cuenca (Ecuador)|Cuenca]] pa la eleición de representantes y de que los del Guayas nun allegaron al Congresu Estraordinariu por causa de la [[fiebre mariello]] que n'ochobre de 1842 cobrara 326 víctimes, Flores convocó una Convención pal 15 de xineru de 1843 y expedió una llei d'eleiciones que venía ser un golpe d'Estáu al so favor. === Ministros d'Estáu === {| align=center width=40% border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=#0000CC style="color:white;" !width=50%|Ministeriu !width=50%|Ministru |- | Ministeriu de Guerra y Marina || Xeneral Manuel Matheu |- |- |Ministeriu de Gobiernu y Rellaciones Esteriores |[[Francisco Marcos]] |- | Ministeriu de Hacienda || Luis de Saá |- |} '''Fonte:'''<ref>{{cita llibru |apellíu=Paz y Miño |nome=Juan|enllaceautor=|títulu=Economia de Juan José Flores|url=http://the.pazymino.com |fechaaccesu=|añu=|editorial=|isbn=|editor=|ubicación= |páxina=|idioma=|capítulu=}}</ref> == Tercer Presidencia == La Convención axuntar en Quito'l 15 de xineru de 1843. Trenta de los 36 convencionales rezaron na catedral. L'Asamblea sesionó nel Colexu San Bonaventura. Flores lleó'l so mensaxe. L'audiencia yéra-y benévola, pos 32 de los representantes yeren al empar emplegaos del Estáu, y cinco d'ellos yeren xenerales y otros cinco coroneles, toos ellos estranxeros menos unu. ''"Propóngovos una reforma saludable, racional, ilustrada y conservadora de los principios lliberales que proclamemos"'', díxo-yos Flores. La reforma consistía, ente otros asuntos, en que'l periodu presidencial durara ocho años y el presidente pudiera ser reelixíu pasáu un periodu; en que'l Congresu axuntara cada cuatro años, los senadores duraren 12 y los diputaos, ocho años. La propuesta foi aceptada. Flores foi reelixíu por 34 de los 36 votos de la sala. La nueva constitución foi calificada apasionadamente de "[[Carta de la Esclavitú]]", anque contenía principios como la llibertá de cultos no privao y a que cerraba'l camín a la politización del cleru. Rescamplaba, con tou, que Flores se creía providencial. El so gobiernu nesti tercer periodu foi faer lo posible por sostenese nel mandu contra una oposición que crecía ensin fuelgu. Esta provenía del cleru intolerante y ambicioso; d'un nuevu impuestu xeneral de tres peso y cuatro reales, menos a indios y esclavos, calificáu como ''"aciagu, oneroso y tarrecible"'', magar que foi llevantáu; de resucitase l'alcordanza del asesinatu de Sucre y con él, el de la lleenda de la participación de Flores nesi crime; del fracasu de la espedición a Nueva Granada; d'una fallida negociación estremera col Perú; de la omnipresencia y poder de los militares estranxeros —12 de los 15 xenerales ser—, d'abusos de los dineros d'un legáu pal colexu [[Vicente Lleón]] per parte de Flores, los sos parientes y amigos; de la combalechadura tiranicida de mozos intelectuales en Quito, ente ellos Gabriel García Moreno; y del "nacionalismu" de los notables guayaquileños, tou ello tizáu polos 14 manifiestos "A la Nación", llanzaos por Rocafuerte dende Lima ente 1843 y 1845. El gobernador de Guayaquil, por causa de la fiebre mariello, llegara tarde a la Convención. Yera representante per Cuenca. Rocafuerte oponer a gran parte de la reforma propuesta por Flores. Indignáu por ella, pola reelección del so aliáu —dende 1834— y quiciabes porque la Convención nun la tuvo en cuenta pal cargu de presidente, tronó contra los convencionales fieles a Flores, a que'l so grupu más íntimu calificó de "[[jenízaros]]", esto ye, fíos de padres de diversa nación y soldaos d'infantería de l'antigua guardia del emperador de los turcos, y se exilió en Lima. Esos manifiestos llamaben a insurrección en nome del nacionalismu: ''"Unión, entusiasmu, valor constancia y llueu el trunfu va ser vuesu. Derrocando al zaguín tiranu de Venezuela, va volvevos el gocie de los vuesos usurpaos derechos..."'', dicía nel quintu d'ellos. ''"Y los acontecimientos bastiar a la voz atronadora de Rocafuerte",'' escribe l'historiador [[Luis Robalino Dávila]]. A les asonadas populares en diversos llugares de la Sierra al berru de ''"¡Muerran los trés pesos!, ¡Viva la relixón!"'', asocedió'l golpe definitivu: el pronunciamientu militar nacionalista y de los notables de Guayaquil, secundaos pol pueblu'l 6 de marzu de 1845. Los sulevaos formaron un gobiernu provisorio al que se xuntaron [[Manabí]] y Cuenca. Flores aguantó hasta xunu coles sos tropes acantonaes na "La Elvira", facienda de la so propiedá, y capituló ante esi gobiernu por aciu un tratáu, llamáu "de La Virginia", facienda del poeta Olmedo, onde-y lo robló'l 17 de xunu de 1845. Asina, con un pactu de caballeros terminaba'l primer intentu d'un proyeutu estatal diseñáu por Flores y Rocafuerte, quien de dalguna manera demostraron ''"una consciente habilidá conciliadora de los intereses dominantes"'', como afirma la socióloga Silvia Vega Ugalde al analizar la crisis del Estáu nos primeres 15 años de la República. === Obres importantes na so presidencia === * Constitución d'Ecuador de 1843. * El 7 d'ochobre de 1831, decreto l'anexón del [[Departamentu del Cauca (Gran Colombia)|Departamentu del Cauca]]. * Incorporó les Islles Galápagos el 12 de febreru de 1832. * Roblóse'l tratáu de Pando-Noboa col Perú. * Roblóse'l tratáu de Paz con Colombia. * Funda'l Colexu del Guayas, anguaño conocíu como [[Colexu Nacional Vicente Rocafuerte]]. * Refaimientu y remodelación del [[Palaciu de Carondelet]] en 1841. === Delda Esterna === N'avientu de 1834 la delegación ecuatoriana nun garrasti a la xunta de repartu de la delda de la independencia, por cuenta de la inasistencia del Ecuador asígnase-y el 21,5 per cientu de la mesma equivalente a 22.230.631,64 pesos<ref>{{cita web |autor=Humberto Oña Villarreal |títulu=Juan José Flores |url=http://www.explored.com.ec/ecuador/jflores.htm |fechaaccesu=30 de setiembre de 2013}}</ref> === Ministros d'Estáu === {| align=center width=40% border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=#0000CC style="color:white;" !width=50%|Ministeriu !width=50%|Ministru |- | Ministeriu de Guerra y Marina || Hipólito Soulin |- |- | rowspan="2" |Ministeriu de Gobiernu y Rellaciones Esteriores |[[Modestu Larrea y Carrión]] |- |[[Benigno Malo]] |- | Ministeriu de Facienda || [[Francisco Aguirre Abad]] |- |} '''Fonte:'''<ref>{{cita llibru |apellíu=Paz y Miño |nome=Juan|enllaceautor=|títulu=Economia de Juan José Flores|url=http://the.pazymino.com |fechaaccesu=|añu=|editorial=|isbn=|editor=|ubicación= |páxina=|idioma=|capítulu=}}</ref> == Exiliu, rehabilitación y últimes campañes == Más palantre, Flores, yá dende l'exiliu, entamó una invasión a Ecuador pa la que llogró sofitu y financiamiento de [[María Cristina de Borbón-Dos Sicilies]], Reina rexente d'[[España]], col fin d'asitiar nel [[Tentativa de reconquista española n'Ecuador|trueno ecuatorianu]] al so fíu [[Agustín Muñoz y Borbón]]. Tamién se fala de les negociaciones col rei francés [[Luis Felipe I de Francia|Luis Felipe I]], pa nomar Reis d'Ecuador al so décimu fíu, [[Antonio d'Orleans]], [[Duque de Montpensier]] y la so esposa, la infanta española [[Luisa Fernanda de Borbón]], fía tamién de la mentada reina María Cristina.<ref name="Orrego Penagos, Juan Luis">{{cita web |autor=Orrego Penagos, Juan Luis |títulu=El xeneral Juan José Flores y el Perú |url=http://blog.pucp.edu.pe/item/37266/el xeneral-juan-jose-flores-y-el-peru-1 |fechaaccesu=9 de febreru de 2013 |obra=Historia de Perú, América Llatina y el mundu. Sieglos XIX y XX |fecha=03/2012}}</ref> La intentona foi repelida con durez y Flores tuvo que retornar al exiliu. Mientres un tiempu moró en [[Costa Rica]], onde tuvo estrecha amistá col Presidente [[José María Castro Madriz]]. El Congresu declarar ''ciudadanu esclariáu de Costa Rica'', pero Flores tornó l'honor y pocu dempués abandonó'l país. En [[1855]], mientres el so tiempu en [[Lima]], foi unu de los socios fundadores del [[Club Nacional (Lima)|Club Nacional]]. En marzu de 1857, llegó al so país natal onde valiéndose del so prestíu trató de mediar ensin ésitu nos conflictos amenaos ente los lliberales que sofitaba al presidente [[José Tadeo Monagas]] y el conservadores que trataben de derrocalo so la conducción del xeneral [[José Antonio Páez]] . Munchos en [[Caraques]] vieron en Flores la persona ideal pa dirixir la [[revolución]]. Yera un prócer y fuera Presidente d'Ecuador, pero al enterase Flores de la situación, darréu colóse a [[Lima]]. En 1860 Flores sumar al réxime conservador del presidente [[Gabriel García Moreno]], que'l so exércitu comandó. A pesar de que cuando joven García Moreno fuera un ferrial opositor de Flores y nun refugara entamar el so asesinatu, dambos políticos solucionaron les sos diferencies y apautaron. Por ello Flores participó nel bandu quiteño na guerra civil de 1859-60 y enfrentó al Gobiernu de facto de Guayaquil, que pretendía la secesión d'esa ciudá, encabezáu pol xeneral [[Guillermo Franco Herrera]] a quien ganó nel combate de [[Mapasingue]]. La secesión de la provincia de Guayaquil y la so posterior anexón al Perú foi a propósito evitada pola [[declaratoria d'independencia de Loja]] como República Federal en 1859. Les provincies del sur de Azuay oponer a pertenecer al vecín país, declararon la so independencia y llograron la reconocencia diplomática del gobiernu de García Moreno y del xeneral Franco. Sicasí, una de les clauses d'independencia de Loja declaraba la vixencia de la so autonomía en tantu l'Ecuador recupere'l calce constitucional. Esta estratexa movió la posibilidá guayaquileña de pertenecer al Perú y sostuvo la unidá de la República. En 1863 comandó l'Exércitu ecuatorianu na guerra contra Colombia, pero foi ganáu na [[Batalla de Cuaspud]]. == Fallecimientu == [[Ficheru:TUMBA DE JUAN JOSE FLORES.JPG|thumb|200px|Balta onde fuelga Juan José Flores na [[Catedral Metropolitana de Quito]].]] En 1864, Flores partió de Quito a combatir una espedición del ex-presidente [[José María Urbina y Viteri|José María Urbina]] nel [[Golfu de Guayaquil]]. Mientres el Combate de Santa Rosa recibió un tiru perdíu nel baxu banduyu del que nunca pudo sanar, morriendo'l 1 d'ochobre a bordu del vapor ''Smirck'', cerca de la [[isla Puná]].<ref name="JGZ">{{cita llibru |apellíos1=Gomezjurado Zevallos |nome1=Javier |títulu=Quito: Hestoria del Cabildru y la ciudá |fecha=2015 |editorial=Institutu Metropolitanu de Patrimonio |ubicación=Quito |isbn=978-9942-20-821-7 |páxines=329-330 |edición=primer |fechaaccesu=20 de xineru de 2016}}</ref><ref>{{cita publicación |publicación=Revista d'Estudios Históricos |fecha=1993 |númberu=Nº37-38 |páxina=445|editorial=Institutu Chilenu d'Investigaciones Xenealóxiques}}</ref> Pal so meyor caltenimientu, el cadabre de Flores foi introducíu nun barril d'alcohol y treslladáu nun barcu de guerra dende [[Machala]] a [[Guayaquil]], onde dellos familiares esperaben con un luxosu ataúd pa llevalo hasta la ciudá de Quito, onde-y daríen cristiana sepultura.<ref name="JGZ"/> Dizse que'l barril d'alcohol quedó abandonáu nel puertu, y que unos marineros aprovechar d'él pa vender el líquidu por botelles a un taberneru del [[Malecón 2000|Malecón]], quien s'encargó de la mesma de rematalo en módico preciu, curiándose de nun revelar la procedencia del productu.<ref>{{cita llibru |apellíos1=Pérez Pimentel |nome1=Rodolfo |títulu=L'Ecuador Fondu, tomu III |fecha=1988 |editorial=Editorial de la Universidá de Guayaquil |allugamientu=Guayaquil |páxina=208|edición=primer |fechaaccesu=20 de xineru de 2016}}</ref> Nel so honor, el presidente Gabriel García Moreno ordenó, por aciu decretu executivu expedíu'l 8 d'ochobre de 1864, qu'en toles provincies del país celebrárense exequias de primera clase n'honor al xeneral Flores, que los emplegaos públicos y militares vistieren de llutu rigorosu por trés díes cuntando dende la viéspora de los funerales que tendríen llugar el 13 d'ochobre na [[Catedral de Quito]], que la bandera del Palaciu de Carondelet y los edificios públicos permanecería a mediu estil pol mesmu tiempu y, finalmente, que s'ellaborara un mausoléu de mármol cola inscripción: ''Al padre de la Patria, el pueblu estimosu''.<ref>{{cita publicación |apellido1=Orbes M. |nome1=Camilo |títulu=Correspondencia inédita del Llibertador Simón Bolívar |páxina=90-91 |fechaaccesu=20 de xineru de 2016 |editorial=Biblioteca Angel Arango - Bancu de la República |allugamientu=Bogotá}}</ref> De magar, los restos mortales del xeneral Flores, conxuntamente colos de la so esposa [[Mercedes Jijón|Mercedes Jijón de Vivanco]], atopar na cripta presidencial dientro de la [[Catedral Metropolitana de Quito]]. Al pie de ellos reposen, amás, otros personaxes importantes como'l mesmu presidente [[Gabriel García Moreno]], el xeneral [[Ignacio de Veintemilla]], o los héroes independentistes [[Antonio José de Sucre]] y [[Carlos de Montúfar]]. == Condecoraciones == *[[Grandes Oficiales de la Lexón d'Honor Gran Oficial]] de la [[Lexón d'Honor]], dada pol rei [[Luis Felipe de Francia]] en 1844.<ref>{{cita llibru |apellíos1=Van Aken |nome1=Mark J. |títulu=King of the Night: Juan Jose Flores & Ecuador 1824-1864 |fecha=1989 |editorial=[[University of California Press]] |allugamientu=Los Angeles |isbn=0-520-06277-9 |páxina=332 |fechaaccesu=20 de xineru de 2016 |idioma=inglés}}</ref> *Caballero de la [[Orde de Carlos III]], dada'l 29 de setiembre de 1844.<ref>{{cita llibru |apellíos1=Mariña y Turell |nome1=Modestu |títulu=Tratáu completu de la ciencia del blason: ó sía, Códigu heráldicu-históricu |fecha=1878 |editorial=Editorial L. Tasso |ubicación=Madrid |páxina=336 |url=https://books.google.com.ec/books?id=QTg9AQAAIAAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=14 de payares de 2015|formatu=e-book}}</ref> == Honores póstumos == En payares de 1864, poques selmanes dempués del so decesu, el Cabildru de la ciudá de [[Quitu]] intentó asitiar una semeya del ex-presidente na so Sala de Sesiones, pero nun foi aceptáu por tolos miembros, que namái dexaron un discursu nel so honor, destacando'l so patriotismu y aiciones beneficioses al país, rematando la intervención cola frase: "''Conciudadanos, apagóse l'antorcha de la vida d'esti héroe, pero déxanos abiertos los senderos que conducen al templu de la gloria; asonsañái-y''".<ref name="JGZ"/> Nel so honor, nel so [[Puerto Cabello|ciudá natal]] esiste: * Una parroquia. * Un llugar denomináu “Plaza Flores". * Una escuela básica. * Dos promociones d'oficiales, egresadas dambes de l'[[Academia Militar del Exércitu Bolivariano|Academia Militar de Venezuela]], lleven el so nome como héroe epónimu. == Referencies == {{llistaref|2}} * [http://www.diccionariobiograficoecuador.com/tomos/tomo10/f4.htm Pérez Pimentel, Rodolfo: Diccionariu biográficu Ecuador, tomu 10 – Juan José Flores y Aramburú] == Ver tamién == {{Llista de columnes|2| * [[Dominación floreana]] * [[Constitución d'Ecuador de 1830]] * [[Constitución d'Ecuador de 1843]] * [[Revolución marcista]] * [[Tentativa de reconquista española n'Ecuador]] * [[Mercedes Jijón]] * [[Antonio Flores Jijón]] * [[El Quiteño Llibre]] * [[Gran Colombia]] }} == Enllaces esternos == * [http://www.youtube.com/watch?v=XF9KIgcpPME Juan José Flores: asesín intelectual d'Antonio José de Sucre] * [http://repositorio.uasb.edu.ec/bitstream/10644/396/1/RP27-Ayala-Los%20muertos%20d'el%20floreanismo.pdf Ayala Mora, Enrique: Los muertos de floreanismo] * [http://www.youtube.com/watch?v=5_k9pMSO7_A González, Guisella: Los primeros años de la República del Ecuador (video)] * [//es.wikisource.org/wiki/Carta_de_Bol%C3%ADvar_al xeneral_Juan_Jos%C3%A9_Flores_%281830%29 Wikisource: Carta de Bolívar al xeneral Juan José Flores] * [http://canalbio.com/pt/biografias/Juan-Jose-Flores.html;jsessionid=7F6F3BCF2761CB95528FF0Y8929CAACE canalbio.com: Juan José Flores. Biografía] * {{Enllaz rotu|1=[http://teachers.cmsfq.edu.ec/upperschool/socialstudies/americanstudies/Archived%20documents/ECUADOR%20XIX%20CENTURY/Pages%2025-27.pdf teachers.cmsfq.edu.ec: Ecuador XIX century, páxines 25 a 27] |2=http://teachers.cmsfq.edu.ec/upperschool/socialstudies/americanstudies/Archived%20documents/ECUADOR%20XIX%20CENTURY/Pages%2025-27.pdf |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.banrepcultural.org/blaavirtual/hestoria/proclama-del-senor-jeneral-de-los-ejercitos-de-colombia-juan-jose-flores Biblioteca Luis Ángel Arango del Bancu de la República de Colombia: “Proclama del Señor Jeneral de los Exércitos de Colombia Juan José Flores”] * [http://www.efemeridesvenezolanas.com/?sec=his&id_his=409&show=1 Efemérides venezolanes: Juan José Flores] * [https://books.google.com.ec/books?id=ly7QFWBZjF0C&pg=PA98&lpg=PA98&dq=juan+jos%C3%A9+flores&source=bl&ots=cahP_YDnEa&sig=8yYBdC4tBVIFxaKYficAyX7fat8&hl=es-419&sa=X&ei=YQipUcGHI9S54AOVjAE&ved=0CEQQ6AEwBDha#v=onepage&q=juan%20jos%C3%A9%20flores&f=false Romero, José Luis – Romero, Luis Alberto: Pensamientu conservador: 1815-1898, páxines 98 a 104] {{Socesión |títulu=[[Ficheru:Coat_of_arms_of_Gran_Colombia_(1821).svg|40px|center]][[Distritu del Sur Xefe Superior del Distritu del Sur de la Gran Colombia]] | periodu = [[1828]] - [[1830]] | predecesor = [[José Félix Valdivieso]] | socesor = Él mesmu<br><small>([[Presidente del Ecuador Xefe Supremu d'Ecuador]]) | títulu2 = [[Ficheru:Coat of arms of Ecuador (1830).svg|40px|center]][[Presidente d'Ecuador Xefe Supremu del Estáu del Ecuador]] | predecesor2 = [[Domingo Caycedo]]<br><small>(Presidente de la [[Gran Colombia]])</small><br>Él mesmu<br><small>(Xefe Cimeru del [[Distritu del Sur]]) | socesor2 = Él mesmu<br><small>([[Presidente del Ecuador Presidente Provisional]]) | periodu2 = {{Fecha d'entamu|13|5|1830}} - {{Fecha d'entamu|14|8|1830}} | títulu3 = [[Ficheru:Coat of arms of Ecuador (1830).svg|40px|center]][[Presidente d'Ecuador|Presidente Provisional del Estáu del Ecuador]] | predecesor3 = Él mesmu<br><small>([[Presidente del Ecuador Xefe Supremu]]) | socesor3 = Él mesmu<br><small>([[Presidente del Ecuador Presidente Constitucional]]) | periodu3 = {{Fecha d'entamu|14|8|1830}} - {{Fecha d'entamu|22|9|1830}} | títulu4 = [[Ficheru:Coat of arms of Ecuador (1830).svg|40px|center]] [[Presidente d'Ecuador|Presidente Constitucional del Estáu del Ecuador]] | predecesor4 = Él mesmu<br><small>([[Presidente del Ecuador Presidente Provisional]]) | socesor4 = [[Vicente Rocafuerte]]<br><small>(Xefe Supremu de Guayaquil)</small><br>[[José Félix Valdivieso]]<br><small>(Xefe Supremu de la Sierra)</small> | periodu4 = {{Fecha d'entamu|22|9|1830}} - {{Fecha d'entamu|10|9|1834}} | títulu5 = [[Ficheru:Coat_of_arms_of_Ecuador_(1835).svg|40px|center]] [[Presidente_d'el_Poder_Lexislativu_d'Ecuador Presidente del Congresu Nacional Ordinariu y de la Cámara del Senáu de la República del Ecuador]] | predecesor5 = [[José Joaquín Olmedo]]<br><small>(Presidente de la Convención Nacional)</small> | socesor5 = José Fernández Salvador | periodu5 = {{fecha|3|1|1837}} - {{fecha|14|4|1837}} | títulu6 = [[Ficheru:Coat_of_arms_of_Ecuador_(1835).svg|40px|center]] [[Presidente d'Ecuador|Presidente Constitucional de la República del Ecuador]] | predecesor6 = [[Vicente Rocafuerte]] | socesor6 = Él mesmu<br><small>([[Presidente del Ecuador Presidente Provisional]]) | periodu6 = {{fecha|1|2|1839}} - {{fecha|15|1|1843}} | títulu7 = [[Ficheru:Coat_of_arms_of_Ecuador_(1843).svg|40px|center]] [[Presidente d'Ecuador|Presidente Provisional de la República del Ecuador]] | predecesor7 = Él mesmu<br><small>([[Presidente del Ecuador Presidente Constitucional]]) | socesor7 = Él mesmu<br><small>([[Presidente del Ecuador Presidente Constitucional]]) | periodu7 = {{fecha|15|1|1843}} - {{fecha|1|4|1843}} | títulu8 = [[Ficheru:Coat_of_arms_of_Ecuador_(1843).svg|40px|center]] [[Presidente d'Ecuador|Presidente Constitucional de la República del Ecuador]] | predecesor8 = Él mesmu<br><small>([[Presidente del Ecuador Presidente Provisional]]) | socesor8 = [[Triunviratu]] de la [[Revolución Marcista]] :<small><br />[[José Joaquín de Olmedo]]<br />[[Vicente Ramón Roca]]<br />[[Diego Noboa y Arteta]] | periodu8 = {{fecha|1|4|1843}} - {{fecha|6|3|1845}} | títulu9 = [[Ficheru:Coat_of_arms_of_Ecuador.svg|40px|center]][[Presidente_d'el_Poder_Lexislativu_d'Ecuador Presidente de la Convención Nacional de la República del Ecuador]] | predecesor9 = Pablo Bustamante<br><small>(Presidente de la Cámara de Representantes)</small> | socesor9 = Juan Bautista Vásquez<br><small>(Presidente de la Cámara de Representantes)</small> | periodu9 = {{fecha|1861}} - {{fecha|1861}} }} {{NF|1800|1864|Flores, Juan Jose}} {{Tradubot|Juan José Flores}} [[Categoría:Presidentes d'Ecuador]] [[Categoría:Militares d'Ecuador]] [[Categoría:Militares de Venezuela]] [[Categoría:Diputaos y diputaes d'Ecuador]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] qq1hbs9z0gogbcteruce65ruxzy15uv 0 155870 3709501 3679705 2022-08-19T05:52:53Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Theodor Heuss''' {{nym}} foi un políticu [[Alemaña|alemán]]. Primer [[Presidente d'Alemaña|presidente]] de la [[República Federal d'Alemaña]] y quintu na historia d'esti país (tres [[Friedrich Ebert]], [[Paul von Hindenburg]], [[Adolf Hitler]] y l'almirante [[Karl Dönitz|Dönitz]]). == Biografía == Nació en Brackenheim, cerca de [[Heilbronn]]. Estudió [[Historia del Arte]] y "estudios estatales" en [[Múnich]] y [[Berlín]], doctorándose en [[1905]], en Múnich. Al rematar los sos estudios trabayó como periodista d'asuntos políticos y presidió la revista ''Die Hilfe'' dende 1905 hasta [[1912]]. En [[1908]] casóse con Elly Heuss-Knapp ([[1881]]-[[1952]]), cola que tuvo un fíu. De 1912 a 1918 tuvo al mandu de la edición del periódicu ''[[Neckarzeitung]]''. En Berlín tamién trabayó pa un boletín de noticies selmanal de conteníu político, ''Deutsche Politik''. Finó en [[1963]] na ciudá de [[Stuttgart]]. == Trayeutoria política == En [[1910]] afiliar al partíu [[Partíu Popular Progresista (Alemaña)|Partíu Popular Progresista]] (''Fortschrittliche Volkspartei''), nel que permaneció hasta [[1918]]. Ente [[1923]] y [[1926]] publicó la revista ''"La Nación Alemana"'' (''Die Deutsche Nation''). Heuss fíxose miembru del [[Partíu Democráticu Alemán]] (''Deutsche Demokratische Partei'', DDP), agrupación heredera, dende [[1918]], del ''Fortschrittliche Volkspartei'' y foi escoyíu miembru del [[Reichstag (parllamentu alemán)|Reichstag]] de [[1924]] a [[1928]] y de [[1930]] a [[1933]]. En 1933, xuntu col restu de los sos compañeros del grupu parllamentariu del DDP, aceptó, ensin tar conforme, votar a favor de la ''[[Llei Habilitante de 1933|Llei de Plenos Poderes]]'' (''Ermächtigungsgesetz'') que dio a [[Adolf Hitler]] poderes cuasidictatoriales y supunxo el final de la [[República de Weimar]]. Bien llueu Theodor Heuss pasó a formar parte de la oposición al [[nazismu]], xunir a organizaciones clandestines lliberales y caltuvo contactos col [[movimientu de resistencia]] (''Widerstand''), mientres l'[[Alemaña nazi]], hasta'l final de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Heuss convertir nel primer ministru de cultura del Estáu de [[Baden-Württemberg]] dempués de la guerra. En [[1946]] y [[1947]] impartió clases de [[Historia]] na Escuela Téunica de [[Stuttgart]]. Foi cofundador de la seición nel estáu de [[Baden-Württemberg]] del [[Partíu Democráticu Popular (Alemaña)|Partíu Democráticu Popular]] (''Demokratische Volkspartei''), anguaño conocíu como [[Freie Demokratische Partei|Partíu Demócrata Lliberal]] (''Freie Demokratische Partei'', FDP) y foi miembru del [[Parllamentu Rexonal de Baden-Württemberg|parllamentu del estáu mentáu]] ente [[1946]] y [[1949]]. El [[12 d'avientu]] de [[1948]], foi escoyíu xefe del [[Freie Demokratische Partei|FDP]]. Abogó pola unión de los partíos lliberales de les zones alemanes occidentales. Formó parte de l'Asamblea Parllamentaria (''[[Parlamentarischer Rat]]'') que redactó la Constitución de la República Federal d'Alemaña (''[[Grundgesetz]]''). Dempués de la eleición del primer ''[[Bundestag]]'' (parllamentu alemán), yá vixente la nueva constitución, Theodor Heuss algamó la xefatura del Estáu al ser [[Eleición presidencial d'Alemaña Occidental de 1949|escoyíu presidente]] el [[12 de setiembre]] de [[1949]] pola [[Convención Federal Alemana]] (''Bundesversammlung'') frente a [[Kurt Schumacher]]. En [[1954]] [[Eleición presidencial d'Alemaña Occidental de 1954|foi reelixíu]] pa otru mandatu hasta'l [[12 de setiembre]] de [[1959]]. Heuss consideró importante recuperar l'enfotu de la comunidá internacional, les sos visites d'Estáu ayudaron a normalizar les rellaciones de los países occidentales cola [[República Federal d'Alemaña]]. Sofito l'acercamientu ente [[Konrad Adenauer]] y [[Robert Schuman]], que condució al establecimientu de la [[Comunidá Europea del Carbón y del Aceru]] (CECA), puntu de partida de l'actual [[Xunión Europea]]. Heuss nun tuvo acordies con el rearmamientu y la creación del nuevu exércitu d'Alemaña Occidental (''[[Bundeswehr]]'') en [[1955]]. == Ver tamién == * [[Historia d'Alemaña dende 1945]] * [[Rellaciones franco-alemanes]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Theodor Heuss}} {{Commonscat}} {{socesión | títulu = [[Ficheru: Flag of the President of Germany.svg |35px]]<br>[[Presidente d'Alemaña|Presidente de la República Federal d'Alemaña]] | periodu = [[1949]] - [[1959]]| predecesor = ''[[Karl Arnold (políticu)|Karl Arnold]] '''(Reichspräsident)''' '' '''Ocupación Aliada''' [[1945]]-[[1949]] | socesor = [[Heinrich Lübke]]}} {{NF|1884|1963|Heuss, Theodor}} {{Tradubot|Theodor Heuss}} [[Categoría:Presidentes d'Alemaña]] [[Categoría:Lliberales d'Alemaña]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] nsb7fybmupmwsf52algxfuixdr3y5mf 0 156093 3709840 3679711 2022-08-19T09:17:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Toomas Hendrik Ilves''' {{nym}} ye un [[políticu]] y [[diplomáticu]] [[Estonia|estoniu]], cuartu [[Presidente d'Estonia|presidente de la República d'Estonia]] dende [[2006]] hasta [[2016]]. Enantes foi embaxador estoniu n'Estaos Xuníos (1993-1996), ministru d'[[Diplomacia|Asunto Esteriores]] (1996-2002) y miembru del [[Parllamentu Européu]] (2004-2006). Ilves nació nuna familia de refuxaos estonios qu'emigró a los [[Estaos Xuníos]] cuando él tenía trés años. Llicenciáu en Psicoloxía pola [[Universidá de Columbia]], desempeñó diversos trabayos académicos hasta qu'en [[1984]] colar a Europa pa trabayar como [[periodista]] nel departamentu estoniu de [[Radio Liberty|Radio Llibertá]], informando de los acontecimientos de la [[Revolución Cantada]]. Tres la independencia estonia de 1991, pasó a exercer nel cuerpu diplomáticu del nuevu estáu y dempués entró na política nacional. Tuvo afiliáu al Partíu Moderáu, convertíu en 2004 nel [[Partíu Socialdemócrata d'Estonia]] (SDE). El [[23 de setiembre]] de [[2006]] convertir nel cuartu presidente d'Estonia, en venciendo na última votación al líder [[Arnold Rüütel]]. == Biografía == Toomas Hendrik Ilves nació en [[Estocolmu]] ([[Suecia]]) el [[26 d'avientu]] de [[1953]], nel senu d'una familia de [[Asilu humanitariu|refuxaos]]. Los sos padres Endel ya Irene Ilves fuxeron d'[[Estonia]] tres la [[Pactu Ribbentrop-Mólotov|ocupación soviética del Bálticu]] mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]. Cuando tenía trés años, la familia emigró a los [[Estaos Xuníos]] pa establecese en [[Leonia (Nueva Jersey)|Leonia]], [[Nueva Jersey]].<ref name=":0">{{cita web |url=http://www.northjersey.com/news/estonian-president-a-leonia-h-s-grad-stops-by-middle-school-1.1663775|títulu=Estonian president, a Leonia H.S. grad, stops by middle school |fechaaccesu=27 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=21 de setiembre de 2016|idioma=en|sitiuweb=northjersey.com|editorial=}}</ref> Ilves pasó tola so infancia en Leonia, completó la educación básica y en [[1972]] llicenciar con honores na Escuela Cimera local.<ref name=":0" /> En [[1976]] llogró la llicenciatura en Psicoloxía pola [[Universidá de Columbia]], y dos años dempués completó un máster na mesma materia pola [[Universidá de Pennsylvania]].<ref name=":1">{{cita web |url=http://www.robert-schuman.eu/en/eem/0554-toomas-hendrik-ilves-social-democrat-party-sde-was-elected-president-of-the-republic-of-estonia-by-the-electoral-college-in-the-first-round-of-the-election-on-23rd-september|títulu=Toomas Hendrik Ilves was elected president of the Republic of Estonia |fechaaccesu=27 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=25 de setiembre de 2006|idioma=en|sitiuweb=www.robert-schuman.eu|editorial=}}</ref> Ye falante nativu d'[[Idioma estoniu|estoniu]] y [[Idioma inglés|inglés]], y puede parolar con fluidez n'[[Idioma español|español]], [[Idioma alemán|alemán]] y [[Idioma letón|letón]].<ref name=":1" /> La so actual esposa ye Ieva Kupčy, responsable de ciberseguridad del gobiernu letón y venti años menor qu'él, cola que se casó en 2015.<ref>{{cita publicación |apellíos=|nome=|títulu=Estonian President Ilves engaged to Latvia cyber chief|url=http://www.bbc.com/news/world-europe-35034288|fecha=7 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2016|periódicu=BBC News |páxina=|idioma=en}}</ref> Enantes tuvo casáu cola psicóloga estauxunidense Merry Bullock y cola periodista estonia Evelin Int-Lambot (2004-2015).<ref>{{cita web |url=http://news.err.ee/v/society/81293aaa-a460-4801-b153-8917d8be8fec|títulu=Estonian President and Evelin Ilves are divorcing |fechaaccesu=27 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=17 d'abril de 2015|idioma=en|sitiuweb=ERR.ee|editorial=}}</ref> Tien un fíu, Luukas Kristjan (1987), y dos fíos: Juulia (1992) y Kadri Keiu (2003).<ref name=":2">{{cita web |url=http://www.nato-pa.int/default.asp?SHORTCUT=2766|títulu=NATO PA - President of the Republic of Estonia |fechaaccesu=27 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|fecha=|idioma=en|sitiuweb=OTAN|editorial=}}</ref> Per otra parte el so hermanu, [[Andres Ilves]], ye periodista de [[BBC World News]].<ref>{{cita web |url=http://ekspress.delfi.ee/kuum/15-vahetuntud-fakti-president-ilvese-elust?id=63930471|títulu=15 vähetuntud fakti president Ilvese elust |fechaaccesu=27 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=ee|sitiuweb=Eesti Ekspress|editorial=}}</ref> == Trayeutoria profesional == Ilves tuvo trabayando nel departamentu de Psicoloxía de la Universidá de Columbia dende [[1974]] hasta [[1979]].<ref name=":2" /> Darréu foi profesor d'inglés y asistente de la direición nel Centru d'Educación Abierta de [[Englewood (Nueva Jersey)]]. En [[1981]] camudar a [[Vancouver]] ([[Canadá]]) pa desempeñar la direición del Centru de les Artes de Vancouver (1981-1983) y l'enseñanza de lliteratura y cultura estonia na [[Universidá Simon Fraser]] (1983-1984).<ref name=":2" /><ref name=":3">{{cita publicación |apellíos=Kitman|nome=Jamie|títulu=President Ilves: the man who made Y-stonia|url=https://www.theguardian.com/world/2011/nov/03/president-ilves-made-estonia|fecha=3 de payares de 2011 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2016|periódicu=The Guardian|páxina=|issn=0261-3077|idioma=en}}</ref> En [[1984]], Ilves camudar a [[Múnich]] ([[Alemaña Occidental]]) como redactor del departamentu estoniu de [[Radio Liberty|Radio Llibertá]]. La emisora sirvió mientres la [[Guerra Fría]] como contraparte informativa de la [[Xunión Soviética]], y al llegar ellí coincidiría col entamu de la [[Revolución Cantada]]. En [[1988]] foi xubíu a xefe de seición; esi mesmu añu'l Sóviet Supremu estoniu concedió-y un salvoconducto pa visitar el so país d'orixe per primer vegada. Gracies a esi permisu entró en contautu coles principales organizaciones polítiques que llograron el reestablecimientu de la [[Estonia|república estona]] en [[1991]].<ref name=":3" /> == Carrera política == Ilves empecipió la so carrera política nel [[cuerpu diplomáticu]] d'Estonia. Aprovechando los sos contactos académicu y profesional nel panorama norteamericanu, foi nomáu embaxador estoniu para [[Estaos Xuníos]], [[Canadá]] y [[Méxicu]] dende [[1993]] hasta [[1996]]. P'aportar a esti cargu tuvo qu'adquirir la nacionalidá estonia por ''[[ius sanguinis]]'' y arrenunciar a la estauxunidense.<ref name=":4">{{cita web |url=http://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/estonia/toomas_hendrik_ilves|títulu=Toomas Hendrik Ilves |fechaaccesu=27 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=CIDOB|editorial=}}</ref> A lo llargo d'esos cuatro años, Ilves participó nes negociaciones con Rusia pa la retirada de los postreros efectivos del [[Exércitu Coloráu]] en suelu estoniu, completada n'agostu de 1994,<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1994/08/31/internacional/778284005_850215.html|títulu=L'Exércitu Coloráu vuelve a casa |fechaaccesu=27 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=31 d'agostu de 1994|idioma=|sitiuweb=El País editorial=}}</ref> y consolidó les [[rellaciones diplomátiques]] estonies colos EE.XX.<ref name=":4" /> El [[2 d'avientu]] de [[1996]] foi nomáu ministru d'Asuntos Esteriores nos gobiernos de [[Tiit Vähi]] y de [[Mart Siimann]].<ref name=":4" /> Permaneció al frente hasta la so dimisión en setiembre de 1998 pa presidir una formación extraparlamentaria [[Centru políticu|centrista]], el Partíu de los Llabradores (''Eesti Talurahvaerakond''), qu'acabaría absorbida nel Partíu Moderáu (''Mõõdukad'') de cara a les [[Eleiciones xenerales d'Estonia de 1999|eleiciones xenerales de 1999]].<ref name=":4" /> En llogrando escañu nel ''[[Riigikogu]]'', Ilves volvió asumir la cartera d'Esteriores sol gobiernu de [[Mart Laar]] hasta'l [[28 de xineru]] de [[2002]]. Nel so mandatu al mandu d'Esteriores, Ilves encargar d'axustar tantu l'adhesión a la [[Xunión Europea]] —ratificada por aciu referéndum en [[2003]]— como l'ingresu del país na [[Organización del Tratáu del Atlánticu Norte]] (OTAN), rematáu en [[2004]].<ref name=":4" /> Tamién punxo en marcha'l Conseyu Executivu del Institutu Estoniu de Política Esterior, qu'arrexuntaba les actividaes internacionales de diversos ministerios.<ref name=":4" /> Compaxinó la xestión diplomática col lideralgu del Partíu Moderáu a partir de 2001, al cual condució a posiciones de [[Centroizquierda política|centroizquierda]]. El so lideralgu duró poco tiempu; al añu siguiente, la formación cayó ganada nes eleiciones municipales con menos del 5% de los votos, polo que Ilves presentó la so dimisión. En [[2004]], los Moderaos convertir nel [[Partíu Socialdemócrata d'Estonia]] (SDE).<ref name=":4" /> Depués de dexar la cartera ministerial, Ilves foi diputáu observador nel [[Parllamentu Européu]] y eurodiputáu de plenu derechu a partir de [[2004]].<ref name=":4" /> == Presidencia d'Estonia == [[Ficheru:GW Bush, TH Ilves 2006-2.jpg|left|miniaturadeimagen|Rueda de prensa del [[Presidente de los Estaos Xuníos|presidente d'EE.XX.]], [[George W. Bush]], col presidente d'Estonia. ([[2006]])]] Toomas Hendrik Ilves foi [[presidente d'Estonia]] dende'l [[9 d'ochobre]] de [[2006]] hasta'l 9 d'ochobre de [[2016]], so dos primeros ministros: [[Andrus Ansip]] (2006-2014) y [[Taavi Rõivas]] (2014-2016). El cargu representa la [[Xefe d'Estáu|xefatura del Estáu]], anque nun tien poder executivu. El [[23 de marzu]] de [[2006]], Ilves foi nomáu pa ocupar la [[Presidente d'Estonia|presidencia d'Estonia]] a pidimientu de tres formaciones: [[Partíu Socialdemócrata d'Estonia|el so propiu partíu]], el lliberal [[Partíu de la Reforma Estoniu|Partíu de la Reforma]] —lideráu pol primer ministru [[Andrus Ansip]]— y el conservador [[Unión Pro Patria y Res Públicu]]. A diferencia de les eleiciones a primer ministru, que son por sufraxu universal, la eleición del presidente estoniu precisa una mayoría de dos tercios del ''[[Riigikogu]]'' (68 votos). Si nun lu hubiera, la decisión correría al cargu de un Colexu Eleutoral formáu por parllamentarios y representantes locales.<ref name=":4" /> Ilves namái llogró 64 votos na eleición parllamentaria, a cuatro de la mayoría, polo que tuvo qu'enfrentase al entós presidente [[Arnold Rüütel]] na votación del Colexu Eleutoral. Dos selmanes antes, unos 80 [[Intelectual|intelectuales]] estonios roblaron una declaración de sofitu a la candidatura de Ilves, ente los cualos destacaben [[Neeme Järvi]], [[Jaan Kross]], [[Arvo Pärt]] y [[Jaan Kaplinski]].<ref>{{cita web |url=http://epl.delfi.ee/news/eesti/80-kultuuritegelast-hakkasid-ilvese-usaldusmeesteks?id=51056174|títulu=80 kultuuritegelast hakkasid Ilvese usaldusmeesteks |fechaaccesu=28 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=13 de setiembre de 2006|idioma=ee|sitiuweb=Eesti Päevaleht|editorial=}}</ref> El [[23 de setiembre]], Ilves venció a Rüütel por 174 votos a 162 pa convertise nel cuartu presidente d'Estonia y el más nuevu n'aportar al cargu (52 años). Al ser un cargu simbólicu, tuvo qu'arrenunciar a la so filiación partidista. Al xurar el so mandatu'l [[9 d'ochobre]] prometió un mayor acercamientu a la [[Xunión Europea]], fomentar el desenvolvimientu de nueves teunoloxíes, defender la cultura y llingua estonies, y consolidar la inclusión social de la minoría rusa.<ref name=":4" /> Ilves tuvo que mediar nel discutiniu del [[Soldáu de bronce de Tallin|treslláu del soldáu de bronce de Tallin]] en [[2007]], que traxo protestes de la minoría rusa y un [[Guerra informática|ciberataque]] contra les instituciones nacionales.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/2007/05/18/internacional/1179439204_850215.html|títulu=Los 'ciberataques' a Estonia dende Rusia desamarren l'alarma na OTAN y l'UE |fechaaccesu=28 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=18 de mayu de 2007|idioma=|sitiuweb=El País editorial=}}</ref> El presidente sollertó a la [[OTAN]] de la falta de protocolos d'actuación sobre [[guerra informática]] y suxurió una mayor collaboración ente estaos miembros, al traviés de la esperiencia pionera del so país.<ref name=":5">{{cita web |url=https://euobserver.com/institutional/31468|títulu="Estonian president defends imminent euru-accession" |fechaaccesu=28 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=10 d'avientu de 2010|idioma=en|sitiuweb=EU Observer|editorial=}}</ref> Arriendes de esi pidimientu, l'Alianza creó'l Centru d'Excelencia pa la Cooperación en Ciberdefensa, con sede na capital estona,<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/navegante/2008/05/14/tecnologia/1210775940.html|títulu=Siete países de la OTAN van crear un centru d'analís de ciberamenazas n'Estonia |fechaaccesu=28 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=Mundinteractivos|fecha=16 de mayu de 2008|idioma=|sitiuweb=El Mundo editorial=}}</ref> y Ilves pasó a ser consideráu una autoridá en cuestiones teunolóxiques.<ref name=":3" /><ref>{{cita web |url=http://news.err.ee/v/130f0614-29f5-4401-ba2y-f6747dbbfebf|títulu=Ilves finds northern neighbors' preference for billateral agreements with US over NATO membership puzzling |fechaaccesu=28 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=26 d'agostu de 2016|idioma=en|sitiuweb=ERR.ee|editorial=}}</ref><ref>{{cita web |url=http://news.err.ee/v/b96y4602-0ec2-4009-88d6-72c8031874ae|títulu=Interview: Who has what it takes to follow Toomas Hendrik Ilves? |fechaaccesu=28 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=28 d'agostu de 2016|idioma=en|sitiuweb=ERR.ee|editorial=}}</ref> [[Ficheru:Valgetähe 3. klassi teenetemärgi üleandmine Barutole.jpg|miniaturadeimagen|220x220px|El presidente Ilves concede la Orde de la Estrella Blanca al lluchador de sumu [[Baruto Kaito]]. ([[2012]])]] A nivel internacional, Ilves foi'l principal defensor de la entrada d'Estonia na [[eurozona]] en [[2011]], y caltuvo numberoses xuntes con los presidentes d'otros estaos miembru pa vender el potencial económicu del so país, qu'entós rexistraba una crecedera cimera al 8% del [[Productu internu brutu|PIB]].<ref name=":3" /> Amás, cuntó que el [[Tratáu de Lisboa]] nun da ferramientes pa tratar crisis económiques como la [[Gran Recesión]].<ref name=":5" /> El nome de Ilves apaeció nes [[Filtración de documentos diplomáticos de los Estaos Xuníos|filtraciones de Wikileaks en 2010]]. Según la embaxada estauxunidense en Tallin, el presidente taba abiertamente engarráu al líder del [[Partíu del Centru (Estonia)|Partíu del Centru]] y alcalde de la capital, [[Edgar Savisaar]], al que definiría en priváu como «el [[Hugo Chávez]] d'Estonia» y criticáu poles sos rellación con empresarios rusos.<ref>{{cita web |url=http://poliitika.postimees.ee/379120/ilves-usa-saadikule-eesti-presidendi-koht-on-vaesevoitu-ja-voimuta|títulu=Ilves USA saadikule: Eesti presidendi koht on vaesevõitu ja võimuta |fechaaccesu=28 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=28 de xineru de 2011|idioma=ee|sitiuweb=Postimees|editorial=}}</ref> Amás, mientres la [[guerra d'Osetia del Sur de 2008]], los norteamericanos consideraben qu'Estonia se sentía «amenazada» por un inminente ataque de Rusia que nunca llegaría a asoceder.<ref name=":5" /> Ilves revalidó la presidencia'l [[29 d'agostu]] de [[2011]] y convirtióse nel primer candidatu reelixíu namái colos votos del ''Riigikogu'', al vencer al aspirante [[Indrek Tarand]] con 73 sofitos.<ref>{{cita web |url=http://news.err.ee/v/news/politics/61ced98f-c92b-4834-94fe-b93af51910fe/ilves-re-elected-president-of-estonia|títulu=Ilves Re-elected President of Estonia |fechaaccesu=28 de setiembre de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=29 d'agostu de 2011|idioma=en|sitiuweb=ERR.ee|editorial=}}</ref> Como'l mandatu presidencial ta llindáu a dos legislatura de cinco años, Ilves terminó'l so mandatu presidencial el [[10 d'ochobre]] de [[2016]] y foi reemplazáu por [[Kersti Kaljulaid]], la primer muyer qu'exerz la xefatura del estáu bálticu.<ref>{{cita web |títulu=Kersti Kaljulaid, primer muyer presidenta d'Estonia|url=http://www.teinteresa.es/mundu/Kersti-Kaljulaid-primer-presidenta-Estonia_0_1661834380.html|obra=Teinteresa.es|fecha=3 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=4 d'ochobre de 2016}}</ref> == Ver tamién == * [[Presidente d'Estonia]] * [[Radio Liberty]] {{Socesión |títulu=[[Ficheru:Flag of the President of Estonia.svg|25px]]<br />[[Presidente d'Estonia]] | periodu = [[2006]]-[[2016]] | predecesor = [[Arnold Rüütel]] | socesor = [[Kersti Kaljulaid]]}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [https://www.president.ee/en/ Sitio web oficial de la Presidencia d'Estonia] {{en}} * [http://www.cidob.org/es/documentacion/biografias_lideres_politicos/europa/estonia/toomas_hendrik_ilves Toomas Hendrik Ilves] nel sitiu web del [[Barcelona Centre for International Affairs]] {{NF|1953||Ilves, Toomas Hendrik}} {{Tradubot|Toomas Hendrik Ilves}} [[Categoría:Presidentes d'Estonia]] [[Categoría:Ministros y ministres d'Estonia]] [[Categoría:Embaxadores d'Estonia]] [[Categoría:Diplomáticos y diplomátiques d'Estonia]] [[Categoría:Socialdemócrates d'Estonia]] [[Categoría:Persones d'Estocolmu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 9xoxz6dimo5cdixdvcn7k628wtmikmd 0 156209 3709338 3709021 2022-08-18T13:42:57Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Lenín Boltaire Moreno Garcés'''<ref>{{cita publicación |títulu=Lenín Moreno, l'home que decidió volver vivir |url=http://vistazo.com/seccion/eleiciones-2017-binomios/binomios/lenin-moreno-l'home-que-decidio-volver-vivir |fecha=1 de marzu de 2017 |fechaaccesu=9 de mayu de 2017|periódica=Güeyada}}</ref><ref>http://www.vicepresidencia.gob.ec/wp-content/uploads/downloads/2012/12/declaracion-vpr.pdf</ref> {{nym}}<ref name=":0">{{cita web |url=https://www.clarin.com/mundo/eleiciones-ecuador-lenin-morica-cara-conciliadora-sucedera-rafael-correa_0_HyQJ1hJTx.html |títulu=Eleiciones n'Ecuador: quién ye Lenín Moreno, la cara conciliadora que va asoceder a Rafael Correa |fechaaccesu=9 de mayu de 2017 |apellíu=Clarin.com |idioma=es |sitiuweb=www.clarin.com}}</ref> , [[escritor|escritor humorísticu]] y [[políticu]] [[ecuatorianu]], actual [[Presidente del Ecuador|Presidente Constitucional de la República del Ecuador]] dende'l 24 de mayu de 2017. Ocupó'l cargu de [[Vicepresidente del Ecuador|vicepresidente d'Ecuador]] ente 2007 y 2013 mientres el gobiernu de [[Rafael Correa]]. == Biografía == Nació'l [[19 de marzu]] de [[1953]] na ciudá [[Rexón amazónica d'Ecuador amazónica]] [[Nuevu Rocafuerte]], na [[provincia de Napo Pastaza]], agora parte de la [[provincia de Orellana]], cerca de la frontera con [[Perú]], nel senu d'una familia humilde que percorrió'l país pos los sos padres yeren maestros d'escuela pública.<ref name=":0" /> El so padre, Servio Tulio Moreno, foi Senador y diputáu pola provincia del Napo en [[1994]] pol partíu populista [[Concentración de Fuercies Populares]]. La so güela materna yera de nacionalidá [[Perú|peruana]].<ref>{{cita web |url=http://www.andina.com.pe/agencia/noticia-lenin-moreno-tou-que-dixo-sobre-peru-la so-visita-a-llima-entrevista-esclusiva-666276.aspx |títulu=Lenín Moreno: Tou lo que dixo sobre'l Perú na so visita a Lima |fechaaccesu=10 de mayu de 2017 |idioma=es |sitiuweb=http://www.andina.com.pe}}</ref> El [[3 de xineru]] de [[1998]], tres un asaltu nos esteriores de la panadería, allugada na Avenida América, frente a [[Teleamazonas]], al norte de la ciudá de [[Quitu]], foi víctima del disparu de delincuentes que queríen robar el so vehículu, perdiendo la movilidá de dambes piernes. Ye autor de 8 llibros sobre la so teoría del humor, incluyíu unu denomináu ''Los meyores chistes del mundu.'' === Matrimoniu y descendencia === Lenín Moreno conoció a [[Rocío González]] nuna fiesta d'[[Antroxu]], y tres un añu de [[novialgu]] contraxeron matrimoniu'l [[4 d'ochobre]] de [[1974]]. Del matrimoniu ente Rocío y Lenín Moreno nacieron tres fíos: *Irina Moreno González *Cristina Moreno González *Carina Moreno González === Carrera profesional === Llicenciáu n'Alministración Pública pola [[Universidá Central del Ecuador]], foi profesor secundariu y depués dedicóse a la promoción del turismu n'Ecuador cola so propia empresa, pa depués participar viviegamente na creación de la Cámara de Turismu d'Ecuador, siendo presidente de la Cámara de Turismu de Pichincha y darréu direutor executivu de la Federación Nacional de Cámares de Turismu del Ecuador.<ref name="dfaf8f9f">{{cita web |url=http://ecuadorinmediato.com/index.php?module=Noticias&func=news_user_view&id=38735&umt=rafael_correa_escueye_a_lenin_moricu_como_candidatu_a_vicepresidente |títulu=Rafael Correa escueye a Lenín Moreno como candidatu a vicepresidente |fechaaccesu=23 de mayu de 2017 |sitiuweb=ecuadorinmediato.com}}</ref> En 1996 exerció'l so primer cargu públicu como direutor alministrativu del Ministeriu de Gobiernu mientres la presidencia d'[[Abdalá Bucaram]], siendo nomáu pol ministru [[Frank Vargas Pazzos]] hasta'l so arrenunciu'l 6 de febreru de 1997.<ref>{{cita web |url=http://lahora.com.ec/index.php/noticias/show/1101878750/-1/%C2%BFMoreno,_candidatu__sorpresa%3F.html#.WTCpyVThDDc |títulu=¿Moreno, candidatu sorpresa? |fechaaccesu=1 de xunu de 2017 |editorial=La Hora}}</ref> Ente'l 2001 y el 2004, Moreno foi Direutor Nacional de Discapacidaes, entidá adscrita al Ministeriu de Salú Pública, mientres los gobiernos de [[Gustavo Noboa]] y [[Lucio Gutiérrez]]. Moreno tamién creó la Fundación Eventa, de la cual foi'l so direutor, enfocada a la formación d'intelixencia emocional y promoción del humor<ref name="dfaf8f9f" /> === Carrera política === Moreno empecipió la so vida política cuando yera estudiante na [[Universidá Central del Ecuador]], al ser parte del Movimientu d'Izquierda Revolucionaria (MIR), formando parte de les protestes al triunviratu militar pol alza del 40 % de los pasaxes de los buses urbanos y demandando la torna a la democracia nun episodiu conocíu como la Guerra de los Cuatro Reales.<ref name="cc0642eb">{{cita publicación |títulu=Lenín Moreno, l'home que decidió volver vivir|url=http://vistazo.com/seccion/eleiciones-2017-binomios/binomios/lenin-moreno-l'home-que-decidio-volver-vivir|fecha=1 de marzu de 2017 |fechaaccesu=11 de xunetu de 2017|periódica=Güeyada}}</ref> Moreno darréu sofito les primeres candidatures de [[Rodrigo Borja Cevallos|Rodrigo Borja]], foi parte del partíu populista d'esquierda APRE xunto a Gustavo Larrea nos 90,<ref name="y577890b">{{cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-salea-publico-priváu.html|títulu=PERFIL: Lenín Moreno saleó ente lo público y lo privao |fechaaccesu=11 de xunetu de 2017|sitiuweb=El Comerciu}}</ref> lo que-y dexó aportar al gobiernu d'[[Abdalá Bucaram]] como funcionariu depués d'establecese l'alianza con [[Frank Vargas Pazzos]], ministru de Gobiernu de Bucaram. Nel 2002, Moreno sofitó la candidatura de Jacinto Velásquez y collaboró na so campaña.<ref name="cc0642eb" /> Nel 2006, el so nome foi propuestu a la vicepresidencia por antiguos miembros del MIR al movimientu socialista [[Alianza País|Alianza PAIS]], siendo aceptáu pol so candidatu presidencial, [[Rafael Correa]].<ref name="y577890b" /> Nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2006|eleiciones presidenciales del 2006]] foi electu Rafael Correa como Presidente de la República y Moreno como vicepresidente, asumiendo nel 2007, cargu al que foi reelixíu pal periodu 2009-2013 nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2009|eleiciones del 2009]]. El so nome foi propuestu por organizaciones sociales y per parte del gobiernu del Ecuador al [[Premiu Nobel de la Paz]] nel 2012 y foi escoyíu presidente del Comité pa la Eliminación de Toles Formes de Discriminación contra les Discapacidaes (CEDDIS) de la Organización d'Estaos Americanos (OEA). Una vegada que Lenín Moreno decidió nun postulase a una nueva reelección como vicepresidente de Rafael Correa, el secretariu xeneral de la Organización de Naciones Xuníes designar n'avientu 2013 como'l so unviáu especial sobre Discapacidá y Accesibilidá, mandatu que s'anovó yá en dos causes y que la so sede ta en [[Xinebra]] [[Suiza]]. Nel añu 2017 ganó les [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2017|eleiciones presidenciales del 2017]], escoyíu candidatu por Alianza PAIS p'asoceder a Correa, convirtiéndose nel 44° Presidente Constitucional del Ecuador, empecipiando'l so periodu'l 24 de mayu de 2017. == Vicepresidencia d'Ecuador (2007-2013) == [[Ficheru:Vicepresidentemroeno.jpg|thumb|left|Lenín Moreno como Vicepresidente nel 2012]] Moreno foi electu en dos causes consecutives [[vicepresidente del Ecuador]]; en dambes oportunidaes como binomiu de [[Rafael Correa]],nes [[eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2006]] y les [[eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2009]]. Ocupó'l cargu dende'l 15 de xineru de 2007 hasta 24 de mayu de 2013. El presidente Correa dio-y la competencia sobre la inclusión social y económico de les persones con discapacidá y del tratamientu d'enfermedaes inusuales y catastrófiques. === Primer periodu (2007 - 2009) === Moreno creó la Misión Solidaria Manuela Espejo, entidá pública que realizó investigación social y clínica nel país, pa estudiar y rexistrar georeferencialmente a toles persones con discapacidá; esto dexa conocer con exactitú quién son, cuántos son, ónde tán, cómo tán y lo que precisen toes y cada una de les persones con discapacidá qu'habiten el territoriu ecuatorianu; amás creo'l programa Joaquín Gallegos Lara que consiste na asignación d'un bonu económicu d'ayuda social, que s'apurre a la persona encargada de curiar a una persona con discapacidá severa física o intelectual nuna redolada de probeza estrema.<ref>https://web.archive.org/web/20120701065940/http://www.vicepresidencia.gob.ec/programes/manuelaespejo/mision.html</ref> Darréu, la misión encargar de formar una fase d'atención integral pa llegar con ayudes téuniques (colchones y coxinos antiescaras, sielles de ruedes especiales pa sacupar, cayaos de diversos tipos, pañales, proteutores de colchones, videles ente otros), atención médica, vivienda y bonu económicu d'ayuda social de US$ 240 dólares en casu de riquir, amás de rehabilitación, nutrición, derechos y autoestima. Dende la implementación d'estos programes, alcontráronse a 294.611 persones con discapacidá que recibieron atención integral inmediata y 14.479 persones con discapacidá severa reciben el bonu Joaquín Gallegos Lara. === Segundu periodu (2009 - 2013) === En 2010 promovió'l cume de vicepresidentes del continente «América ensin Barreres – Pola Democracia y la Solidaridá», que remató cola suscripción de la Declaración de Quito que garantiza'l fortalecimientu de les polítiques y programes nacionales y rexonales pa l'atención, rehabilitación y prevención de les discapacidaes. Recibió, per parte del [[Parllamentu Andín]] en [[Bogotá]], nel marcu del III Cume Social Andina, la condecoración nel Grau de Gran Cruz, como una reconocencia al impulsu dau a les polítiques públiques en beneficiu de los grupos d'atención prioritaria, al traviés del programa Manuela Espejo n'Ecuador.<ref>http://www.vicepresidencia.gob.ec/sala-de-prensa/boletines/toos-los boletinos/1895-vicepresidente-recibio-condecoracion-del parllamentu andín.html</ref> De manera inmediata Lenín Moreno empecipió'l so percorríu per América Llatina. [[Colombia]], [[Perú]], [[Chile]], [[Uruguái]], [[El Salvador]], [[Guatemala]], [[Paraguái]] recibieron de manes del Vicepresidente ecuatorianu la respeutiva esplicación y capacitación pa empecipiar el retruque del modelu ecuatorianu. En setiembre de 2012, depués de más d'un añu de talleres inter y multidisciplinarios coordinaos pola vicepresidencia a lo llargo y anchu del país, cola participación de representantes de dellos estamentos poblacionales, académicos y téunicos, aprobóse la Llei Orgánica de Discapacidaes qu'atiende non yá a les persones con discapacidá y les sos families, sinón que toma toles temes económiques, xurídicos, educacionales, llaborales, culturales, deportivos, de salú, ente otros. En mayu de 2013, la Corte Constitucional d'Ecuador resolvió «instituyir la reconocencia Lenín Moreno Garcés, pola destacada xestión de Moreno na vicepresidencia».{{ensin referencies}} Dende 2013 instaurar n'Ecuador el Tamizaje Neonatal pa la prevención de delles discapacidaes. == Delegáu de les Naciones Xuníes (2013-2016) == [[Ficheru:CENA LENIN MORENO (16217113764).jpg|thumb|right|Lenín Moreno nel Palaciu de Carondelet, 16 de marzu de 2015.]] En [[avientu de 2013]], Lenín Moreno Garcés ye nomáu por [[Ban Ki-moon]] como unviáu especial del secretariu xeneral de les [[Naciones Xuníes]] sobre Discapacidá y Accesibilidá.<ref>{{cita publicación |apellíos=Manetto |nome=Francesco |títulu=De la revolución ciudadana' a la solombra de los retayos |url=http://internacional.elpais.com/internacional/2017/04/04/actualidad/1491266032_016208.html |fecha=4 d'abril de 2017 |fechaaccesu=9 de mayu de 2017|periódicu=EL PAÍS |idioma=es}}</ref> Polo cual treslládase a [[Xinebra]], [[Suiza]] nel mes d'abril del 2013 ya instala la so oficina, so los siguientes mandatos: # Asesorar al secretariu xeneral y a otru oficiales relevantes del sistema de Naciones Xuníes; sofitar los sos esfuercios escontra una sociedá y un desenvolvimientu social inclusivos. # Llevar a cabo abogacía d'altu nivel, promover la cooperación internacional y consiguir nuevos compromisos de los estaos miembros, del sistema de Naciones Xuníes, de la sociedá civil, del sector priváu y de l'academia en sofitu al adelantu de los derechos de les persones con discapacidá. # Contribuyir a la promoción de l'accesibilidá como una prioridá nel marcu de l'axenda de desenvolvimientu, diseñando y construyendo a partir de les bones práutiques, con mires a sofitar los esfuercios del sistema de Naciones Xuníes. # Identificar aliaos estratéxicos y oportunidaes de movilización de recursos pa promover un desenvolvimientu y una sociedá inclusivos y accesibles. # Contribuyir al trabayu en cursu y a los esfuercios que se lleven a cabu nel sistema de Naciones Xuníes, nel ámbitu de la discapacidá. Como sía apropiáu, aprovir sofitu sustantivu a los amplios esfuercios en cursu, del sistema de Naciones Xuníes, sobre accesibilidá p'habilitar les redolaes pa unes Naciones Xuníes inclusives. Mientres el so llabor como unviáu especial, Lenín Moreno entamó una motivación razonada y sistemática a los gobiernos del mundu pa favorecer una ciencia y téunica solidaries qu'atiendan con prioridá a les persones que más precisen de los adelantos pa una vida con calidá. Comunicar con empreses de distinta naturaleza alredor del mundu convidándo-yos a faer los sos productos accesibles dende la etapa del diseñu inicial, en llugar d'afaelos a posteriori. Igualmente, participó na ellaboración de cursos en llinia p'alministradores públicos de tol mundu sobre l'aplicación de la Convención de los Derechos de les Persones con Discapacidá según na ellaboración y promoción d'una llista mundial de la OMS d'Ayudes Téuniques Esenciales que se van convertir nuna llista abondo y necesario a ser apurrida polos gobiernos a les persones con discapacidá de los sos países. A pidíu de la [[Unesco]] participó nel proyeutu «Learning for All: Guidelines on the inclusion of learners with disabilities in Open and Distance Learning» («Educación pa toos: guíes pa la inclusión de los estudiantes con discapacidá na Enseñanza Abierta y a Distancia») y encabezó la redaición de la ''Declaración de Nueva Delhi sobre tics Inclusives pa persones con discapacidá–Faciendo del empoderamiento una realidá'' que foi adoptada pola Conferencia Xeneral de la Unesco en 2015. Con ocasión de los dos terremotos casi simultáneos que se presentaron en [[Xapón]] y [[Ecuador]] en [[abril de 2016]], llogró que les instancies internacionales de la ONX encargaes de desastres y manexu de riesgos, incluyan lliteral y específicamente, l'atención a les persones con discapacidá dende'l primer momentu de la emerxencia, hasta les etapes de recuperación y reconstrucción de los sos llares. La so xestión puntual pa Ecuador algamó a consiguir fondos pa la construcción urxente de 350 cases sismorresistentes, pa les persones con discapacidá severa y les sos families afeutaes pol terremotu n'Ecuador. Nel 2016 la cancillería del Ecuador reveló que Moreno recibía remuneración per parte del Gobiernu ecuatorianu por cumplir el so cargu como unviáu especial de la ONX, lo cual produció crítiques per parte de la oposición al Gobiernu. El presidente Correa respondió aseverando que les crítiques formaben parte d'una campaña puerca contra Moreno. La Contraloría Xeneral del Estáu empecipió una investigación pa determinar la llegalidá del usu de los recursos públicos utilizaos pa costear los gastos de la misión.<ref>{{cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/07/17/nota/5693430/contraloria-esaminara-pagos-moreno |títulu=Contraloría va esaminar los pagos a Lenín Moreno |fechaaccesu=6 d'abril de 2017 |fecha=17 de xunetu de 2016 |obra=[[El Comerciu (Ecuador)|El Comerciu]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160821121038/http://www.eluniverso.com/noticias/2016/07/17/nota/5693430/contraloria-esaminara-pagos-moreno |fechaarchivu=21 d'agostu de 2016 }}</ref> L'informe constató que l'Estáu había desembolsado aprosimao 1,6 millones de dólares mientres los 3 años que duró la misión de Moreno y que'l dineru constituyía un apurra voluntariu non reembolsable del Estáu.<ref>{{cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-gastu-onu-xinebra-contraloria.html |títulu=Lenín Moreno: Realmente gastóse USD 33 000 mensuales en tou |fechaaccesu=6 d'abril de 2017 |fecha=26 de payares de 2016 |obra=[[El Comerciu (Ecuador)|El Comerciu]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161127142608/http://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-gastu-onu-xinebra-contraloria.html |fechaarchivu=27 de payares de 2016 }}</ref> == Presidencia Constitucional d'Ecuador (2017-presente) == [[Ficheru:A Lenín Moreno (Transmisión del Mando Presidencial Ecuador 2017).jpg|200px|thumb|right|Lenín Moreno mientres el so toma de posesión, el 24 de mayu de 2017.]] {{AP|Gobiernu de Lenín Moreno}} {{VT|Ministerios d'Ecuador}} Moreno presentóse como candidatu presidencial nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2017|eleiciones xenerales de 2017]] pol movimientu oficialista [[Alianza PAIS]] y ganó delidiar gracies al sofitu popular del so predecesor Rafael Correa, en [[segunda vuelta]] col 51,16 % de los votos, contra'l 48,84 % de [[Guillermo Lasso]], candidatu de l'alianza ente'l [[Movimientu CREO]] y el [[Movimientu SUMA]].<ref>{{cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/recuento-votos-creo-alianzapais-resultancies.html |títulu=El Plenu del CNE proclamó a Lenín Moreno presidente electu d'Ecuador |fechaaccesu=19 d'abril de 2017 |fecha=18 d'abril de 2017 |obra=[[El Comerciu (Ecuador)|El Comerciu]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170419160425/http://www.elcomercio.com/actualidad/recuento-votos-creo-alianzapais-resultancies.html |fechaarchivu=19 d'abril de 2017 }}</ref> Mientres la etapa de transición participó n'alcuentros de trabayu con sectores empresariales y sociales, ente los que destacó la [[Confederación de Nacionalidaes Indíxenes del Ecuador]], cola qu'aseguró buscar un acercamientu.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-rellaciones-conaie-indigenas-humbertocholango.html |títulu=Lenín Moreno busca restablecer les rellaciones cola Conaie |fechaaccesu=17 d'abril de 2017 |sitiuweb=El Comerciu}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-reunion-empresarios-dolarizacion-economia.html |títulu=Lenín Moreno ufiertó la creación de Conseyos Consultivos Granible y Tributariu en xunta con empresarios |fechaaccesu=17 d'abril de 2017 |sitiuweb=El Comerciu}}</ref> El so periodu constitucional empezó'l 24 de mayu de 2017, empecipiándose con un estilu distintu al so predecesor [[Rafael Correa]], anunciando la supresión de la rindición de cuenta [[Enllaz ciudadanu]], prometiendo un gobiernu de diálogu, unidá, con una meyor rellación cola prensa y col sector priváu, reestructurando la función executiva anunciando polítiques d'austeridá, esaniciando tolos ministerios coordinadores y delles secretaríes.<ref>{{cita publicación |títulu=Ecuador: Presidente Lenín Moreno va esaniciar enllaces selmanales de Rafael Correa |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/05/24/nota/6198292/ecuador-presidente-lenin-moreno-esaniciara-enllaces-selmanales-rafael |fecha=24 de mayu de 2017 |fechaaccesu=25 de mayu de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Lenín Moreno: “Vamos sostener la dolarización, nun vamos tener una moneda paralela” |url=http://www.expreso.ec/actualidad/ecuador-presidencia-leninmoreno-cambiodemando-asambleanacional-FX1356263 |fechaaccesu=25 de mayu de 2017|periódico=www.expreso.ec |idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Lenín Moreno posesiona ministros y camuda la estructura del Executivu |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/05/24/nota/6199201/lenin-moreno-posesiona-ministros-camuda-estructura-executivu |fecha=24 de mayu de 2017 |fechaaccesu=25 de mayu de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref> Al entamu del so gobiernu, Moreno enfocóse na llucha contra la corrupción creando un Frente de Llucha contra la Corrupción integráu por personaxes de la sociedá civil, privada y pública pa coordinar les aiciones pa prevenir y combatir los casos de corrupción na función pública, buscando la fiscalización, xunto a la función xudicial y lexislativo del periodu anterior.<ref>{{cita publicación |títulu=10 miembros del Frente Anticorrupción aceptaron propuesta de Lenín Moreno |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/06/05/nota/6217465/10-miembros-frente-anticorrupcion-aceptaron-propuesta-lenin-moreno |fecha=5 de xunu de 2017 |fechaaccesu=6 de xunu de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref> Moreno enfocóse n'implementar una política de Diálogu Social con tolos sectores del país, inclusive dialogando con alcaldes opositores como [[Jaime Nebot]] y [[Mauricio Rodas]].<ref>{{cita publicación |títulu cumple alcuentru ente'l presidente Lenín Moreno y l'alcalde Jaime Nebot |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/06/20/nota/6240463/cumplir-alcuentru-presidente-lenin-moreno-alcalde-jaime-nebot |fecha=20 de xunu de 2017 |fechaaccesu=21 de xunu de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref> El so estilu concilliador provocó choques col ex-presidente Correa, quien lo acusó que'l so gobiernu nun sigue la llinia política del so movimientu<ref>{{cita publicación |títulu=Ex-presidente Rafael Correa despidir d'Ecuador|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/07/10/nota/6274288/rafael-correa despídese'l so-simpatizantes-twitter|fecha=10 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=11 de xunetu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> amás, Moreno y el vicepresidente [[Jorge Glas]] tomaron distancia, retirándo-y toles funciones a este n'agostu del 2017, por causa de que pesen sobre esti múltiples acusaciones de corrupción ya investigaciones per parte de la Contraloría y la Fiscalía.<ref>{{cita publicación |títulu=Presidente Lenín Moreno retira de toles sos funciones a Jorge Glas|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/03/nota/6312445/presidente-lenin-moreno-retira-toes-les sos-funciones-jorge-glas?hootPostID=f60c79561d91ca9739625dc6b4beffb7|fecha=3 d'agostu de 2017 |fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> Moreno dio prioridá al entamu del so gobiernu a la llucha contra la corrupción<ref>{{cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/discurso-leninmoreno-montecristi-corrupcion-museocarondelet.html|títulu=Lenín Moreno: ‘Nun sigan defendiendo a los corruptos' |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> y l'establecimientu de polítiques d'[[Austeridá económica|austeridá]]<ref>{{cita publicación |títulu=Dende'l 1 de setiembre rixe'l decretu d'austeridá n'Ecuador|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/06/nota/6368569/1-setiembre-rixe-decreto-austeridad-ecuador|fecha=6 de setiembre de 2017 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Lenín Moreno modificó Decretu d'austeridá pa asignación de celulares|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/11/nota/6426271/lenin-moreno-modifico-decreto-austeridá-asignacion-celulares|fecha=11 d'ochobre de 2017 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> económica y diálogu<ref>{{cita publicación |títulu=Presidente Lenín Moreno anunció una mesa de diálogu permanente|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/16/nota/6435010/presidente-lenin-moreno-anuncio-mesa-dialogo-permanente|fecha=16 d'ochobre de 2017 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> con tolos sectores de la sociedá del país, reclamando y denunciando l'alministración de [[Rafael Correa|Correa]] por [[Autoritarismu|autoritaria]]<ref>{{cita publicación |títulu="Nun s'escuenda nes fronteres": el mensaxe de Moreno a Correa|url=http://www.ecuavisa.com/articulo/noticias/politica/339206-nun s'escuenda-fronteres-mensaje-moreno-correa|fecha=21 de payares de 2017 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=Ecuavisa|idioma=es}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Crisis pública de Rafael Correa y Lenín Moreno empezó en xunu|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/12/nota/6326995/crisis-publica-rafael-correa-lenin-moreno-empezo-xunu|fecha=12 d'agostu de 2017 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu=Telégrafo|nome=El títulu Presidente Moreno sobre Rafael Correa: "A dellos expresidentes escaézse-yos que dexaron de selo"|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/presidente-moreno-sobre-rafael-correa-a-dellos-expresidentes-escaézse-yos-que-dexaron-de selo|fecha=22 de setiembre de 2017 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> y por llevar un mal manexu alministrativu,<ref>{{cita publicación |títulu=Glas acusa a Moreno de desprestixar proyeutu lideráu por Correa|url=http://www.larepublica.ec/blog/politica/2017/09/13/glas-acusa-a-moreno-de-desprestixar-proyeutu-lideráu-por correa/|fecha=13 de setiembre de 2017 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=La RepúblicaEC|idioma=es-ES}}</ref> dexando múltiples casos de corrupción,<ref>{{cita web |url=http://www.ecuadorinmediato.com/index.php?module=Noticias&func=news_user_view&id=2818826768 |títulu=Caso de corrupción: Presidente Moreno considera que Rafael Correa ye responsable políticu |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|sitiuweb=www.ecuadorinmediato.com}}</ref> tomando distancia d'esti<ref>{{cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-rafaelcorrea-belgica-respetaria-decisiones.html|títulu=Lenín Moreno: ‘Correa díxome que se diba a vivir a Bélxica y respetaría les mios decisiones. Paez que se-y escaeció la promesa' |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> alloñar de la [[Revolución Ciudadana]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Moreno: "El que quiera dise, que se vaya"|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/morenu-el-que-quiera-dise-que-se-vaya|fecha=28 d'ochobre de 2017 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíos=HispanTV|nome=|títulu=Lenín Moreno alloñar de Revolución Ciudadana, según analistes|url=http://www.hispantv.com/noticias/ecuador/349956/diverxencia-moreno-correa-revolucion-ciudadana-alianza-pais|fecha=10 d'agostu de 2017 |fechaaccesu=4 de xineru de 2018|periódicu=hispantv.com|idioma=es-es}}</ref> Anque s'alloñó de la so predecesor Correa,<ref>{{cita publicación |apellíos=Constante|nome=Soraya|títulu=Lenín Moreno alloñar de Correa na recta final de la campaña|url=https://elpais.com/internacional/2017/03/23/america/1490232675_593408.html|fecha=24 de marzu de 2017 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2018|periódicu=El País|allugamientu=|páxina=|númberu=|issn=1134-6582|idioma=}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elnuevosiglo.com.co/articulos/08-2017-ecuador-moreno-diz-adios-y allóñase-de-correa |títulu=Moreno alloñar de Correa n'Ecuador |fechaaccesu=23 d'agostu de 2018|apellíu=Uribe |nome=Pablo|fecha=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=El Nuevo Siglo Bogotá|idioma=}}</ref> manifestó qu'hai qu'abandonar «la cuadradura del socialismu del sieglu pasáu», apostando polo que considera un socialismu nuevo, modernu ya inclusivu.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.com/actualidad/presidente-leninmoreno-socialismu-economia-empresarios.html|títulu=Lenín Moreno: Definitivamente hai qu'abandonar la cuadradura del socialismu del sieglu pasáu |fechaaccesu=23 d'agostu de 2018|fecha=17 de mayu de 2018|sitiuweb=El Comerciu|idioma=}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíos=|nome=|títulu=Lenín Moreno: La cuadradura del socialismu del sieglu pasáu, definitivamente hai qu'abandonala|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/05/17/nota/6764235/lenin-moreno-cuadradura-socialismu-sieglu-pasáu-definitivamente-hai|fecha=17 de mayu de 2018 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2018|periódicu=L'Universu|allugamientu=|páxina=|númberu=|idioma=}}</ref> Impulsó ente'l 2017 y 2018 un [[Referéndum constitucional y consulta popular d'Ecuador de 2018|referéndum y consulta popular]] pa esaniciar la reelección indefinida, establecer la muerte civil de los funcionarios públicos culpables de corrupción, instaurar un conseyu de participación ciudadana y control social transitoriu y camudar la so eleición a votación popular, esaniciar la prescripción de delitos sexuales contra neños y adolescentes, prohibir la minería metálica en zones protexíes, esaniciar la llei de plusvalía y amenorgar considerablemente la zona d'estraición petrolera del [[Parque nacional Yasuní|Yasuní ITT]]. Tres la votación xeneral, la ciudadanía pronunciar de forma afirmativa, dándo-y un trunfu a la opción «Sí» con más del 60 % nos siete preguntes.<ref>{{cita publicación |apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=El sofitu pol sí ye la resultancia del diálogu, destaca'l presidente Moreno|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/el sofitu-pol si-ye-la resultancia-del-dialogo-destaca-el presidente moreno|fecha=5 de febreru de 2018 |fechaaccesu=5 de febreru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> == Publicaciones == Ente les sos obres tán:''<ref name=":1">{{cita publicación |títulu=La lleición de vida del vicepresidente d'Ecuador: “Unu puede aprender a ser feliz”|url=http://archivo.elcomercio.pe/politica/gobierno/leccion-vida-vicepresidente-ecuador-unu-puede-aprender-feliz-noticia-663010|fecha=2 de payares de 2010 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|periódicu=El Comerciu|idioma=es}}</ref>'' *''Filosofía pa la vida y el trabayu'' *''Teoría y práutica del humor'' *''Ser feliz ye fácil y risonderu'' *''Los meyores chistes del mundu'' *''Humor de los famosos'' *''Trompabulario'' *''Ríase, nun sía enfermu'' *''Cuentos non ecolóxicos'' == Reconocencies == * Doctoráu ''[[honoris causa]]'' de la [[Universidá de les Amériques (Ecuador)|Universidá de les Amériques]] pol so lideralgu na promoción del Turismu n'Ecuador.<ref>{{cita web |url=http://www.vicepresidencia.gob.ec/udla-doctoráu-honoris-causa-a-lenin-moreno-ye-una reconocencia-a-la so-conviccion-y-entrega-por-los-demas/|títulu=UDLA: DOCTORÁU HONORIS CAUSA A LENIN MORENO YE UNA RECONOCENCIA AL SO CONVENCIMIENTU Y ENTREGA POLOS DEMÁS Vicepresidencia de la República del Ecuador |fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|sitiuweb=www.vicepresidencia.gob.ec|idioma=es}}</ref><ref name=":2">{{cita publicación |títulu=Moreno, con cuatro honoris causa|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/10/21/nota/5865241/moreno-cuatro-honoris-causa|fecha=21 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> *''Honoris causa'' de la [[Universidá Téunica del Norte del Ecuador]] «por contribuyir col so llabor estraordinariu al meyoramientu del bienestar de la humanidá».<ref>{{cita web |url=http://www.vicepresidencia.gob.ec/vicepresidente-lenin-moreno-recibio-doctoráu-honoris-causa-de-universidá-tecnica-del norte/|títulu=VICEPRESIDENTE LENÍN MORENO RECIBIÓ DOCTORÁU HONORIS CAUSA D'UNIVERSIDÁ TÉCNICA DEL NORTE – Vicepresidencia de la República del Ecuador |fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|sitiuweb=www.vicepresidencia.gob.ec|idioma=es}}</ref><ref name=":2" /> *''Honoris causa'' de la [[Universidá San Martín de Porres (Colombia)|Universidad San Martín de Porres]] de Colombia en Derechu y Ciencies Polítiques polos llogros alcanzaos na so xestión en materia de derechos humanos de les persones con discapacidá.<ref name=":2" /> * Maestría ''honoris causa'', per parte de la [[ESAE Business School]] d'[[España]] en Manexu y Resolvimientu de Conflictos.<ref>{{cita web |url=http://www.vicepresidencia.gob.ec/vicepresidente-moreno-recibe-maestria-honoris-causa-en-espana-y-ye-declaráu-home-de-paz/ |títulu=VICEPRESIDENTE MORENO RECIBE MAESTRIA HONORIS CAUSA N'ESPAÑA Y YE DECLARÁU HOME DE PAZ – Vicepresidencia de la República del Ecuador |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|sitiuweb=www.vicepresidencia.gob.ec|idioma=es}}</ref> * Condecoraciones Fray Jodoco Ricke per parte de la ilesia ecuatoriana.<ref>{{cita publicación |títulu=Lenín Moreno foi condecoráu pola Ilesia|url=http://www.elnorte.ec/ecuador/13022-lenin-moreno-foi-condecoráu-pola ilesia.html |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|idioma=es-es}}</ref> *[[Orde El Sol de Perú|Orde del Sol]] nel grau de Gran Cruz dau per parte del Gobiernu de [[Perú]].<ref name=":3">{{cita web |url=http://rusia.embajada.gob.ec/es/unviáu-especial-de-la-onu-lenin-moreno-garces-recibe-condecoracion-ostrovskyi-en-rusia/|títulu=Unviáu especial de la ONX, Lenín Moreno Garcés, recibe condecoración Ostrovskyi en Rusia {{!}} Embaxada del Ecuador en Rusia |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|sitiuweb=rusia.embaxada.gob.ec|idioma=es}}</ref> *[[Orde d'Antonio José de Irisarri|Orden Antonio José Irisarri]] dau pol Gobiernu de [[Guatemala]].<ref>{{cita web |url=http://www.vicepresidencia.gob.ec/el gobiernu-de-guatemala-condecora-a vicepresidente moreno-pol so trabayu-en-beneficiu-de-les discapacidaes/|títulu=EL GOBIERNU DE GUATEMALA CONDECORA A VICEPRESIDENTE MORENO POL SO TRABAYU EN BENEFICIU DE LES DISCAPACIDÁES – Vicepresidencia de la República del Ecuador |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|sitiuweb=www.vicepresidencia.gob.ec|idioma=es}}</ref> *[[Orde Méritu a la Democracia]] apurríu pol Gobiernu de Colombia.<ref>{{cita publicación |apellíos=ANDES|títulu=Perfil del candidatu presidencial Lenín Moreno|url=http://www.andes.info.ec/es/noticias/politica/3/56292/perfil-candidatu-presidencial-lenin-moreno|fecha=2 d'abril de 2017 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=ANDES|idioma=es-es}}</ref> *[[Orde de Gran Collar de Sebastián de Benalcázar]] per parte del Conceyu del Distritu Metropolitanu de Quito.<ref>{{cita web |url=http://www.presidencia.gob.ec/presidente-de-la-republica-del ecuador/ |títulu=Presidencia de la República del Ecuador Presidente de la República del Ecuador |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|sitiuweb=www.presidencia.gob.ec|idioma=es}}</ref> *[[Condecoración Xeneral Eloy Alfaro Delgado]] máxima distinción de l'[[Asamblea Nacional d'Ecuador]].<ref>{{cita web |url=http://www.vicepresidencia.gob.ec/vicepresidente-lenin-moreno-recibira-esti-miercoles-la-condecoracion-eloy-alfaro-per parte-de-l'asamblea nacional/|títulu=Vicepresidente Lenín Moreno va recibir esti miércoles la condecoración “Eloy Alfaro” per parte de l'Asamblea Nacional – Vicepresidencia de la República del Ecuador |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|sitiuweb=www.vicepresidencia.gob.ec|idioma=es}}</ref> * Medaya al Méritu del senáu chilenu.<ref>{{cita publicación |títulu=Lenín Moreno condecoráu nel Senáu chilenu|url=http://www.ecuavisa.com/noticias/nacionales/44736-lenin-moreno-condecoráu-en-el senáu chilenu.html|fecha=19 de xineru de 2012 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=Ecuavisa|idioma=es}}</ref> * Condecoración nel Grau de Gran Cruz per parte del Parllamentu Andín, como reconocencia al impulsu dau a les polítiques públiques en beneficiu de los grupos d'atención prioritaria al traviés de la Misión Manuela Espejo n'Ecuador.<ref>{{cita web |url=http://www.ecuadorinmediato.com/index.php?module=Noticias&func=news_user_view&id=174452|títulu=En Colombia Parllamentu Andín apurrió Condecoración d'Integración a Vicepresidente d'Ecuador |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|sitiuweb=www.ecuadorinmediato.com}}</ref> * Premiu Añal al Humor de Resistencia de la [[Casa de la Risa y l'Humor]] de [[Francia]].<ref>{{cita publicación |títulu=Premiu d'Humor pa Lenín Moreno|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2014/10/14/nota/4102861/premiu-humor-lenin-morenu|fecha=14 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> * Condecoración N.A. Ostrovskokyi de Rusia, na nominación “Coraxe y fuercia d'espíritu. Llogros profesionales y creativos en diversos aspeutos”.<ref name=":3" /> == Ver tamién == * [[Presidente del Ecuador Presidentes del Ecuador]] * [[Vicepresidente del Ecuador Vicepresidentes del Ecuador]] * [[Alianza PAIS]] * [[Revolución Ciudadana]] {{Socesión |títulu=[[Ficheru:Alianza PAIS 02.svg|40px|center]] [[Alianza País|Primer Vicepresidente d'Alianza País]] |periodu = {{Fecha|14|11|2010}} - {{Fecha|1|5|2017}} |predecesor = Cargu Creáu |socesor =[[Jorge Glas]] | títulu2 = [[Ficheru:Coat of arms of Ecuador.svg|40px|center]] [[Vicepresidente del Ecuador|Vicepresidente Constitucional de la República del Ecuador]] | periodu2 = {{fecha|15|xineru|2007}} - {{fecha|24|mayu|2013}} | predecesor2 = [[Alejandro Serrano Aguilar]] | socesor2 = [[Jorge Glas]] | títulu3 = [[Ficheru:UN_emblem_blue.svg|40px|center]] [[Naciones Xuníes|Unviáu Especial del Secretariu Xeneral de la Naciones Xuníes pa la Discapacidá y Accesibilidá]] | periodu3 = {{fecha|19|12|2013}} - {{fecha|30|09|2016}} | predecesor3 = Cargu Creáu | socesor3 = Maria Soledad Cisternes Reyes | títulu4 = [[Ficheru:Alianza PAIS 02.svg|40px|center]][[Alianza PAIS|Presidente d'Alianza PAÍS]] | predecesor4 = [[Rafael Correa Delgado]] | socesor4 = Nel cargu | periodu4 = {{fecha|1|mayu|2017}} - [[Presente]]<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-medidascautelares-destitucion-alianzapais-ricardopatino.html|títulu=Tribunal dexa ensin efecto destitución de Lenín Moreno en AP y pide al CNE que nun inscriba a Patiño como'l so presidente |fechaaccesu=3 de payares de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> | títulu5 = [[Ficheru:Flag of the Presidency of the Republic of Ecuador.svg|40px|center]] [[Presidente del Ecuador|Presidente Constitucional de la República del Ecuador]] | predecesor5 = [[Rafael Correa|Rafael Correa Delgado]] | socesor5 = [[Guillermo Lasso]] | periodu5 = {{fecha|24|05|2017}} - [[Presente]] }} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commons}} *[https://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/america_del sur/ecuador/lenin_morenu_garces Biografía de Lenín Moreno por CIDOB] {{NF|1953||Moreno, Lenín}} {{Tradubot|Lenín Moreno}} [[Categoría:Presidentes d'Ecuador]] [[Categoría:Vicepresidentes d'Ecuador|Moreno]] [[Categoría:Socialistes d'Ecuador|Moreno]] [[Categoría:Escritores d'Ecuador|Moreno]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] rvso8hhls6qca7pb1ezj56b7rjdftfm 0 156315 3709568 3684406 2022-08-19T06:54:45Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''José Manuel Justiniano Gutiérrez Guerra''' {{nym}}, conocíu na historia como ''El postreru oligarca''<ref>{{cita llibru |apellíu=Urioste |nome=Ovidio |enllaceautor= |títulu=La mio historia anecdotica de Bolivia |url= |fechaaccesu=27 de xunetu de 2016 |idioma= |otros= |edición= |añu=1951 |editor= |editorial= |allugamientu= |isbn= |capítulo= |páxina=192 |cita= }}</ref> foi un [[economista]] y [[políticu]] [[Bolivia|bolivianu]]. Foi'l ventiavu octavu [[presidente de Bolivia]] dende'l [[15 d'agostu]] de [[1917]] hasta'l [[12 de xunetu]] de [[1920]]. José Gutiérrez foi [[nietu]] de [[Pedro José Domingo de Guerra]], xurista reconocíu quien, otramiente, foi [[Presidente de Bolivia|presidente]] en [[1879]] y morrió cuando entá taba en funciones de gobiernu, n'asumiendo'l primer mandu de la nación mientres la desastrosa [[guerra del Pacíficu]]. == Biografía == [[Ficheru:José Gutiérrez Guerra en Inglaterra cuando este asistió como alumno a Stonyhurst College, 1883.jpg|thumb|left|José Gutiérrez Guerra n'[[Inglaterra]], cuando asistió como alumnu a [[Stonyhurst College]].]] José Gutiérrez Guerra nació'l [[5 de setiembre]] de [[1869]] na ciudá de [[Sucre]], [[Bolivia]]. Descendiente de pernomaes families de l'alta [[llinaxe|alcurnia]] chuquisaqueña, portadores de sangre de la [[Inés Huaylas Yupanqui#Historia de la descendencies d'Inés Huaylas Yupanqui|realeza incaica]] y de los primeres [[Conquistador español|conquistador]]es de [[Perú]], lo mesmo que de oidores de la [[Real Audiencia de Llamargues]], esti home carismáticu foi unviáu de neñu pa recibir la meyor educación posible a [[Inglaterra]], pos taba emparentáu, per vía de la so güela materna, cola emblemática familia del III vizconde de Palmerston, [[Henry John Temple]], quien fuera primer ministru del [[Reinu Xuníu]] mientres dos causes a mediaos del sieglu XIX. Depués tornó a Bolivia y trabayó d'economista y na banca. Polos sos antecedentes familiares, encarnaba la «quintaesencia de l'aristocracia sucrense»<ref>Brockmann, Roberto, ''El xeneral y los sos presidentes: vida y tiempos de Hans Kundt, Ernst Röhm y siete presidentes na historia de Bolivia, 1911-1939'', La Paz, Bolivia: Plural Editores, 2008 p. 58.</ref> y, na so conducta como home públicu, prauticó aquello de que "la [[nobleza obliga]]"; ingresó nel campu político casi contra la so voluntá en 1914, cuando salió escoyíu diputáu por [[La Paz]]. Sicasí, el so ascensu foi meteóricu y foi escoyíu p'asoceder a [[Ismael Montes]] como candidatu del [[Partíu Lliberal de Bolivia]] nes eleiciones presidenciales de [[1917]]. === Presidente de Bolivia (1917-1920) === Triunfante nes urnes, aportó al poder nun ambiente cargao de problemes, dada la situación imperante pola mor del empeoramientu económicu del país y l'oposición creciente del acabante crear Partíu Republicanu. L'asesinatu en 1917 (fechu insólitu y enxamás esplicáu) del fundador d'esi partíu y anterior presidente, [[José Manuel Pando]], erosionaron entá más la popularidá y llexitimidá de Gutiérrez Guerra, quien nun foi lo suficientemente decisivu p'aselar la fola de crítiques de los opositores del réxime, a pesar de que'l Congresu empecipiara una investigación oficial de los supuestos delitos y escesos del so precursor y xefe políticu, [[Ismael Montes]]. Más de venti años continuos de gobiernu del Partíu Lliberal (el periodu más llargu por un solu partíu na historia de Bolivia) dexaron aballaos a la mayoría de los bolivianos, quien se manifestaron en contra de la elite gobernante y los sos métodos y valiéron-y al mandatariu de barba pelirroxa y güeyos verdes caltriantes, nun país de mayoría indíxena, el llamatu de "El postreru oligarca". Tou esto remató nel golpe d'estáu de 1920 nel cual, con sofitu militar, aportó al poder el Partíu Republicanu sol mandu de [[Bautista Saavedra Mallea]]. Gutiérrez Guerra abelugar na embaxada de los [[Estaos Xuníos]] y depués foi exiliáu a [[Chile]], onde pasó los sos últimos díes; finó en [[Antofagasta]] el [[3 de febreru]] de [[1929]] a los 59 años d'edá.<ref>{{cita web |url=http://www.lun.com//Pages/NewsDetail.aspx?PaginaId=16&bodyid=0&dt=2013-jul-28 |títulu=Un presidente bolivianu soterráu en Antofagasta |apellíu=Arce |nome=Claudio |publicación=El Día |fechaaccesu=28 de xunetu de 2013}}</ref> === Obres del so gobiernu === [[Ficheru:José Gutiérrez Guerra con su gobierno 1917.jpg|thumb|upright=1.6|José Gutiérrez Guerra, arrodiáu del so gobiernu en plenu, 1917]] Mientres el so periodu de gobiernu acometiéronse delles obres, ente les que cabo destacar: * Empecipióse la esplotación del petroleu nos departamentos de Chuquisaca, Santa Cruz y Tarija, xacimientos daos en concesión a la compañía estauxunidense Richmond Levering Co. * Inauguróse'l serviciu d'agües potables del Beni y suscribió el contratu pa la construcción del alcantarelláu de les ciudaes de [[La Paz]] y [[Cochabamba]]. * Construyéronse los colexos nacionales de Bolívar d'[[Oruro]] y de Florida de [[Santa Cruz de la Sierra]]. * Fundóse la Escuela Militar d'Aviación nel Altu de La Paz (1920). * Inauguróse'l Muséu Mineralóxicu de Oruro. Nel contestu de la [[Primer Guerra Mundial|primer guerra mundial]], Bolivia declaró la guerra al Imperiu Alemán. === Obres escrites === Publicó dellos estudios d'analís financieru, ente ellos: * ''Cuestiones bancaries'' (1910). * ''La reforma bancaria'' (1913). {{Socesión | títulu = [[Ficheru:Coat of arms of Bolivia.svg|70px|center]][[Presidente de Bolivia]] | periodu = [[15 d'agostu]] de [[1917]]-[[12 de xunetu]] de [[1920]] | predecesor = [[Ismael Montes|Ismael Montes Gamboa]] | socesor = [[Bautista Saavedra Mallea]]<br /><small>(Presidente de la [[Xunta de Gobiernu de Transición]])</small> }} == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * William Belmont Parker (1871-1934), ''Bolivians of to-day'', Hispanic Society of America - 1922, páxs. 141-144. ([https://archive.org/details/boliviansoftoday00parkuoft testu completu]) * Julio M. Benavides, ''José Gutiérrez Guerra na nuesa historia económica'' 1975. * Ovidio Urioste, ''La mio historia anecdótica de Bolivia'' 1951. {{Commonscat|José Gutiérrez Guerra}} {{NF|1869|1929|Gutiérrez Guerra, José}} {{Tradubot|José Gutiérrez Guerra}} [[Categoría:Persones de Chuquisaca]] [[Categoría:Presidentes de Bolivia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 4v6z7a9rv9x1mphp638j7t07br2gi84 0 156360 3709319 3709006 2022-08-18T13:40:34Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha | escudu = Flag of the Presidency of the Republic of Ecuador.svg |titulo = [[Ficheru:Coat of arms of Ecuador.svg|60px|border]]<br />Gobiernu del Ecuador<br /><small>2007 - 2017<hr /></small><hr /> |tipocabecera = autoridá |estiloseccion = background:#ccf; |estiloetiqueta = background:#ddf; |imaxe = Correarafael15012007-3.jpg |tamañoimagen = 245px |seccion1 = [[Presidente del Ecuador Presidente Constitucional de la República]] |etiqueta2 = Titular |datos2 = [[Rafael Correa Delgado]] |etiqueta3 = [[Vicepresidente del Ecuador|Vicepresidente]] |datos3 = [[Lenín Moreno]] <small>(2007-2013)</small><br>[[Jorge Glas]] <small>(2013-2017)</small> |seccion4 = [[Partíos políticos d'Ecuador|Posición de Partíos]] en [[Asamblea Nacional d'Ecuador Llexislativu]] |etiqueta5 = Oficialista |datos5 = [[Ficheru:Alianza_PAIS_02.svg|20px]] [[Alianza País|PAÍS]] |etiqueta6 = Aliaos |datos6 = [[Partíu Socialista Ecuatorianu|PSE]] |seccion7 = <small>Principales Opositores</small> |etiqueta8 = Principal<br><small>[[Derecha política|Derecha]]</small> |datos8 = [[Ficheru:Partido_Renovador_Institucional_Acci%C3%B3n_Nacional_02.svg|20px]] [[PRIAN]] <small>(2007)</small><br>[[Ficheru:Logo - Partido Sociedad Patriótica.png|20px]] [[Partíu Sociedá Patriótica 21 de Xineru|PSP]] <small>(2007-2013)</small><br>[[Ficheru:Movimiento_CREO.svg|20px]] [[Movimientu CREO|CREO]] <small>(2013-2017)</small> |etiqueta9 = [[Izquierda política|Izquierda]] |datos9 =[[Movimientu Popular Democráticu|MPD]] <small>(2009-2013)</small><br>[[Ficheru:Pachakutik.svg|20px]] [[Pachakutik|MUPP]] <small>(2013-2017)</small> |seccion10 = Periodu |etiqueta11 = Empecipio |datos11 = {{fecha|15|1|2007}} |etiqueta12 = Término |dato12 = {{fecha|24|5|2017}} |seccion13 = Eleición |etiqueta14 = Forma d'Eleición |dato14 = [[Votación directa]] |etiqueta15 = Electu'l datos15 = [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2006|26 de payares de 2006]] |etiqueta16 = Reelecto el datos16 = [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2009|26 d'abril de 2009]]<br>[[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2013|17 de febreru de 2013]] |seccion17 = Cronoloxía |etiqueta18 = Predecesor |datos18 = [[Alfredo Palacio]] |etiqueta19 = Sucesor |datos19 = [[Gobiernu de Lenín Moreno|Lenín Moreno]] |seccion20 = [[Gabinete Ministerial de Rafael Correa|Gabinete de Gobiernu]] }} El '''Gobiernu de [[Rafael Correa]]''' y el so movimientu [[Alianza PAIS]] foi'l proyeutu políticu que gobernó al [[Ecuador]] dende l'añu [[2007]] hasta'l [[2017]], teniendo como oxetivos la implementación del [[socialismu]] y del desenvolvimientu sustentable y sostenible de la sociedá ecuatoriana dende'l socialismu y un estilu de vida humanista, lo cual denominóse como [[Sumak kawsay|bon vivir]]. El gobiernu de Correa se autodenominó como '''Revolución Ciudadana''' polos cambeos políticos que llogró dende la so llegada al poder, siendo'l más importante la implementación de l'actual [[Constitución del Ecuador]], promulgada nel añu 2008 y reformada nel [[2011]] y [[2015]], declarando que tomaren inspiración de la [[Revolución lliberal d'Ecuador|Revolución Lliberal]] d'empiezos del sieglu XX y siguiendo la llinia política del [[bolivarianismu]].<ref>{{Cita web |url=http://www.cronica.com.mx/nota.php?id_nota=325758 |títulu=Ecuador apuesta pol socialismu del sieglu XXI” que promete Correa }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.hoy.com.ec/noticias-ecuador/ecuador-constrúi-socialismu-con-base-revolucion-ciudadana-segun-larrea-328869.html |títulu=http://www.hoy.com.ec/noticias-ecuador/ecuador-constrúi-socialismu-con-base-revolucion-ciudadana-segun-larrea-328869.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110311132246/http://www.hoy.com.ec/noticias-ecuador/ecuador-constrúi-socialismu-con-base-revolucion-ciudadana-segun-larrea-328869.html |fechaarchivu=11 de marzu de 2011 }}</ref> Mientres los sos detractores criticaron l'estilu "autoritariu" de gobernar xuntu col llamáu "sobreendeudamiento" con [[República Popular China|China]], que el réxime negó y hasta l'actualidá nun foi comprobáu.<ref>{{Cita noticia|títulu=El legáu autoritariu de Rafael Correa va pesar sobre Lenín Moreno|url=https://www.larepublica.ec/blog/opinion/2017/05/21/el legáu autoritariu-de-rafael-correa-pesara-sobre-lenin-morenu/|fecha=21 de mayu de 2017|fechaaccesu=16 de marzu de 2018|periódicu=La RepúblicaEC|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/delda-china-ecuador-petroleo-credito.html|títulu=La delda con China xube a USD 8 395 millones|fechaaccesu=16 de marzu de 2018|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> == Antecedentes == === Rebelión de los foraxíos y Gobiernu d'Alfredo Palacio === {{AP|Rebelión de los foraxíos}} La '''Rebelión de los Foraxíos''' foi un movimientu [[golpe d'estáu golpista]] civil, darréu sofitáu pol comandu conxuntu de les fuercies militares, que tuvo llugar del [[13 d'abril]] al [[20 d'abril]] del [[2005]] en [[Quitu]], [[Ecuador]] y que derrocó'l gobiernu de [[Lucio Gutiérrez]] y sustituyir por [[Alfredo Palacio]], que se desempeñara como vicepresidente de Gutiérrez. La mesma tuvo liderada por población quiteña de clase media, que se caltuvo col sofitu de dellos sectores nes cais protestando contra'l gobiernu de Gutiérrez buscando la so sustitución por un nuevu gobiernu. Faciendo un recuentu del orixe y desenvolvimientu d'esti fenómenu políticu llamáu “revolución ciudadana” vamos atopar que'l puntu de partida foi ensin batura a duldes “la rebelión de los foraxíos” que tenía como antecedentes una grave crisis política institucional de los gobiernos d'años anteriores. El movimientu de los trabayadores de la década de los 80 fuera derrotáu, en gran midida polos sos propios errores, los movimientos sociales que constituyeron la continuidá de la resistencia fueron d'igual manera vencíos, a pesar de protagonizar la resistencia al neolliberalismu.<ref>{{Cita web |url=http://alainet.org/active/36747&lang=es |títulu=http://alainet.org/active/36747&lang=es }}</ref> Nesti contestu apaez [[Rafael Correa]] quien foi nomáu [[Ministru d'Economía|Ministru de Finances d'Ecuador]], nel gobiernu de [[Palacio]]. Mientres el so pasu nel ministeriu, Correa amosóse escépticu ante la firma d'un [[Tratáu de Llibre Comerciu]] colos [[Estaos Xuníos]] y amosóse críticu col [[FMI]]. Per otru llau, trabayó p'aumentar la cooperación d'Ecuador con otros países [[Llatinoamérica|llatinoamericanos]]. Dempués de que'l [[Bancu Mundial]] detuvo un [[Delda esterna|préstamu]] (alegando cambeos no fondero de estabilización d'ingresu de [[Petroleu Brent|crudu]]), Correa salió del gobiernu de Palacio. Coles mesmes, propunxo pa los [[Bono (finances)|bonos]] de tesorería una tasa d'interés más baxa que l'actual, del 8.5% (cabo señalar que [[Venezuela]] mercaba la metá de la nueva emisión de bonos). Pola falta de sofitu del presidente Palacio, Correa arrenunció'l 8 d'agostu de 2005,<ref>{{Cita web |url=http://www.explored.com.ec/noticias-ecuador/relacion-con-palaciu-se-volvio-insostenible-211194-211194.html |títulu=http://www.explored.com.ec/noticias-ecuador/relacion-con-palaciu-se-volvio-insostenible-211194-211194.html }}</ref> arrenunciu que produció delles protestes na Asociación d'Emplegaos del ministeriu d'Economía en respaldu a Correa.<ref>{{Cita web |url=http://www.lahora.com.ec/index.php/noticias/show/1000346273/-1/Arrenunciu_del ministru_de_Econom%C3%ADa_solmena_al Gobiernu_de_Palaciu.html |títulu=http://www.lahora.com.ec/index.php/noticias/show/1000346273/-1/Arrenunciu_del ministru_de_Econom%C3%ADa_solmena_al Gobiernu_de_Palaciu.html }}</ref> El so curtiu pasu pol ministeriu d'economía Correa ganó'l respaldu de delles organizaciones sociales, el sector públicu, los sindicatos, y la ciudadanía,<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/2005/08/05/0001/9/A99FF2FCCCAE4D70BE0A1Y92B2AC69D1.html |títulu=http://www.eluniverso.com/2005/08/05/0001/9/A99FF2FCCCAE4D70BE0A1Y92B2AC69D1.html }}</ref> === Candidatura presidencial de Rafael Correa === Nel añu 2006 anunció la so candidatura a la presidencia de la república pol Movimientu [[Alianza PAIS]], organización política nueva formada por dellos políticos d'izquierda, como son [[Alberto Acosta Espinosa|Alberto Acosta]], [[Ricardo Patiño]], [[Raúl Patiño]], [[Fernando Cordero Cueva|Fernando Cordero]], [[Gustavo Larrea]], [[Alfredo Vera]], [[Fernando Bustamante Ponce|Fernando Bustamante]]. La so candidatura recibió'l sofitu de dellos de los partíos tradicionales d'izquierda como la son Movimientu Ciudadanos Nuevu PAIS, [[Partíu Comunista del Ecuador]], formando alianza oficial col [[Partíu Socialista-Frente Ampliu]] y más tarde en segunda vuelta'l sofitu del [[Movimientu Popular Democráticu]] y [[Pachakutik]], quien se negaren a aceptalo en primer vuelta por diversu razones. Quedó en segundu puestu na primer vuelta de les [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2006]], ganando la presidencia na segunda vuelta contra'l so rival [[Álvaro Noboa]]. Correa foi reelecto nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2009]] y nuevamente nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2013]], siendo'l primer presidente na historia del Ecuador en ser reelecto dos veces consecutives. == Fundamentación ideolóxica == {{AP|Socialismu del sieglu XXI}} Los fundamentos de la revolución ciudadana dicen inspirase na [[Revolución lliberal d'Ecuador|revolución lliberal]], de fai más de 100 años utilizando usualmente la imaxe d'[[Eloy Alfaro]] quien lideró dichu movimientu, dándo-y gran importancia al aniversariu del entamu de la revolución lliberal y de la muerte de Alfaro na foguera bárbara. Siguiendo cola almiración d'esta etapa política, Alianza PAIS escoyó al [[cantón Montecristi]], llugar de nacencia de Alfaro, como la sede de l'Asamblea Constituyente del 2007.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/2012/01/15/1/1355/maria-fernanda-espinosa-diximos--revolucion-ciudadana-revolucion-alfarista.html |títulu=http://www.eluniverso.com/2012/01/15/1/1355/maria-fernanda-espinosa-diximos--revolucion-ciudadana-revolucion-alfarista.html }}</ref> La principal inspiración y raigaños ideolóxicos de la Revolución Ciudadana ye'l [[socialismu]] y la [[Revolución Bolivariana]] de [[Hugo Chávez]], inscribiéndose na mesma corriente que'l [[bolivarianismu]], siguiendo'l so estilu de gobiernu socialista y de la prevalencia del estáu na economía y sociedá civil. Tamién caltuvo una política esterior [[antimperialista]], dándo-y prevalencia a les rellaciones comerciales a los miembros del [[ALBA]], [[Rusia]] y [[China]], amás de promover la integración suramericana, sofitando fuertemente a la [[UNASUR]], restándo-y importancia y relevancia a la [[OEA]] y los sos organismos de derechos humanos.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/2012/01/15/1/1355/revolucion-ciudadana-mira-lliberal.html |títulu=http://www.eluniverso.com/2012/01/15/1/1355/revolucion-ciudadana-mira-lliberal.html }}</ref> == Primer Periodu Presidencial (2007 - 2009) == [[Ficheru:Correarafael15012007-3.jpg|miniatura|Rafael Correa mientres el so discursu de posesión como presidente d'Ecuador el 15 de xineru de 2007]] El gobiernu remanar por planes bien estructurados por miembros del so movimientu, siendo estos el Plan Nacional de Desarrollu (2007 - 2009), coordináu pola nueva [[Secretaría de Planificación y Desarrollu]]. Esti periodu de gobiernu empezó'l [[15 de xineru]] del [[2007]] y terminó'l [[10 d'agostu]] del [[2009]], pola implementación de la nueva constitución, una y bones orixinalmente debiera terminar el [[15 de xineru]] del [[2011]]. El gobiernu de Correa enfoco oficialmente na inversión y desenvolvimientu social mientres tola so xestión, invirtiendo principalmente n'infraestructura y proyeutos de desenvolvimientu social. Col vicepresidente, [[Lenín Moreno]], creáronse les misiones "Manuela Espejo" y "Joaquin Gallegos Lara" p'asistir y da-y facilidaes a los ciudadanos con diverses discapacidaes, como regala-yos sielles de ruedes, asistencia médica, amás d'obligar a toles empreses del país a contratar a persones con discapacidá, creando amás un rexistru de discapacidá que faciliten l'asistencia social y médica d'estes persones.<ref>{{Cita web |url=http://www.desarrollosocial.gob.ec/tag/fala-seriu/ |títulu=http://www.desarrollosocial.gob.ec/tag/fala-seriu/ }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.setedis.gob.ec/ |títulu=http://www.setedis.gob.ec/ |fechaaccesu=1 de setiembre de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140903103046/http://www.setedis.gob.ec/ |fechaarchivu=3 de setiembre de 2014 }}</ref> Correa nesti periodu gobernó n'alianza col [[Partíu Socialista-Frente Ampliu]], otorgándo-y a dellos de los sos miembros un puestu nel so gabinete ampliáu, amás cuntó col sofitu nel Congresu col [[Partíu Roldosista Ecuatorianu]], [[Pachakutik]] y el [[Movimientu Popular Democráticu]], con esti postreru teníu disputes alredor del sistema educativu y la posición de [[Raúl Vallina]], lo que formó'l "sofitu críticu" d'esti partíu. Propunxo la reforma del sector financieru, incluyendo los depósitos costaneros llindaos polos bancos locales a non más de 10% de les sos tenencies. Tamién propunxo estratexes p'amenorgar la carga del serviciu de la delda esterna d'Ecuador al traviés de la restructuración de la delda esterna. Indicó que la so prioridá taría n'invertir nos programes sociales en llugar de pagar la delda d'Ecuador.<ref>[https://web.archive.org/web/20061020054421/http://www.latinbusinesschronicle.com/app/article.aspx?id=441 Ecuador Sigh of Relief] Latin Business Chronicle</ref> Correa tamién criticó'l sistema de tratáu de llibre comerciu d'Ecuador n'alcuerdu con EE.XX.,<ref>[https://web.archive.org/web/20090503220837/http://www.iatp.org/tradeobservatory/headlines.cfm?refID=96647 "Ecuador rejects US free trade pact,"] ''Business Week'', 10 December 2006</ref> anque él defende un comerciu qu'enancha los mercaos abiertos con otros países, mientres s'aportuna na integración d'economíes de suramericanes en particular.<ref>[http://www.plenglish.com/article.asp?ID=%7BBCD2DACB-6137-4D42-8568-BCFBD87EC972%7D)&language=EN "Ecuador Joins the Great SouthAm Nation,"] {{Wayback|url=http://www.plenglish.com/article.asp?ID=%7BBCD2DACB-6137-4D42-8568-BCFBD87EC972%7D)&language=EN date=20080625093442 }} ''Prensa Llatina'', 15 January 2007</ref> L'alministración de Correa suxurió que'l so nuevu gobiernu nun dexaría un alcuerdu col Fondu Monetariu Internacional pa supervisar el so plan económicu. No que fai a la polítiques llaborales, decretóse que toles empreses privaes y entidaes gubernamentales tengan trabayadores con dalgún tipu de discapacidá y dar preferencia a postulantes de minoríes étniques nes entidaes públiques. Esanicióse la tercerizacion de trabayadores, amás establecióse la obligatoriedá per parte de los emplegadores d'afiliar al IESS a tolos emplegaos<ref>{{Cita web |url=http://www.lahora.com.ec/index.php/noticias/show/722325/-1/La_eliminaci%C3%B3n_de_la_Tercerizaci%C3%B3n_llaboral.html#.VALLJcV5Oso |títulu=http://www.lahora.com.ec/index.php/noticias/show/722325/-1/La_eliminaci%C3%B3n_de_la_Tercerizaci%C3%B3n_llaboral.html#.VALLJcV5Osu }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2014/05/09/nota/2936046/borrador-codigo-llaboral-consten-nueves-formes-emplego |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2014/05/09/nota/2936046/borrador-codigo-llaboral-consten-nueves-formes-emplego }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eltiempo.com.ec/noticias-cuenca/127859-afiliacia-n-de-emplegaes-adomadura-sticas-amóntase/ |títulu=http://www.eltiempo.com.ec/noticias-cuenca/127859-afiliacia-n-de-emplegaes-adomadura-sticas-amóntase/ }}</ref> Creó una Comisión de la Verdá qu'investiga los crímenes d'Estáu contra los Derechos Humanos asocedíos mientres los gobiernos anteriores.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |url=http://www.presidencia.gob.ec/noticias.asp?noid=9109 |títulu=Páxina en www.presidencia.gob.ec<!-- títulu xeneráu--> }} |2=http://www.presidencia.gob.ec/noticias.asp?noid=9109 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |url=http://www.presidencia.gob.ec/noticias.asp?noid=9354 |títulu=Páxina en www.presidencia.gob.ec<!-- títulu xeneráu--> }} |2=http://www.presidencia.gob.ec/noticias.asp?noid=9354 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Les obres emblemátiques del gobiernu fueron na área de tresporte, yá que se construyeron y ameyoraron un gran númberu de carreteres y autopistes, particularmente na Amazonia, dexando l'accesu más rápidu y seguro a esta rexón del país.<ref>{{Cita web |url=http://www.andes.info.ec/es/quinqueniu-de-la-revoluci%C3%B3n-ciudadana-actualidad-reportaxes/4974.html |títulu=http://www.andes.info.ec/es/quinqueniu-de-la-revoluci%C3%B3n-ciudadana-actualidad-reportaxes/4974.html }}</ref> Plantegó una mayor participación del Estáu na renta del petroleu. Acusó a les compañíes de petroleu estranxeru qu'operen n'Ecuador de nun promover polítiques medioambientales y regulaciones de la so inversión. El so proyeutu ambiental más importante foi'l del caltenimientu del Yasuní ITT del Parque nacional Yasuní. La propuesta busco caltener el petroleo d'esi sector nel sosuelu y asina caltener la biodiversidá, amenorgando les emisiones del dióxidu de carbonu, y a respetar los derechos de xentes indíxenes y el so estilu de vida, buscando sofitu económicu internacional pa reemplazar los beneficios que traería los petroleu, abandonando esta propuesta nel 2013 por falta de sofitu.<ref>[http://www.ens-newswire.com/ens/apr2007/2007-04-24-04.asp Ecuador Seeks Compensation to Leave Amazon Oil Undisturbed] Environment News Service, August 24, 2007</ref> El gobiernu dio-y muncha importancia a la xestión comunicacional, mercando espacios publicitarios constantes a hores d'alta audiencia, amás d'utilizar el recursu de cadenes nacionales pa promocionar los llogros del gobiernu, estratexa que se caltuvo hasta l'actualidá, siendo altamente criticada. Fundo les compañíes estatales Andinatel y Pacifictel, creando la [[Corporación Nacional de Telecomunicaciones]] (CNT), reemplazando darréu a la compañía celular Allegro. Adquirió'l Grupu TVCable por aciu prinda al Grupu Isaías, llogrando les canales GamaTv y Tc Televisión, amás de delles radios. Correa criticó a los medios de comunicación ecuatorianos de manera constante,<ref>[http://www.lahora.com.ec/frontEnd/main.php?idSeccion=570956 Correa criticó nuevamente a la prensa] La Hora May 18 2007</ref> acusando a importantes medios de comunicación de tar venceyaos a intereses bancarios y grupos de poder económicu. Realizó un programa de rindición de cuentes selmanal llamáu [[Enllaz Ciudadanu]], tresmitíu per radio y televisión, que se convirtió nuna insinia del gobiernu, calteniéndolo mientres tolos sos periodos hasta l'actualidá. Esti programa recibió fuertes crítiques per parte de los medios y l'oposición, siendo calificáu como campaña eleutoral constante de Correa, amás de ser un espaciu de descalificación a quien considere opositores y críticos al so réxime, creando segmentos enfocaos en desmentir les crítiques y burllase d'opositores como son "Mentira Comprobada" y "La Cantinflada de la Selmana". Criticóse la so alta costo de producción, bordiando los 20 mil per selmana y ye acusada de crear cultu a la imaxe de Correa.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/2011/04/09/1/1355/intolerancia-correa-prensa-senala-informe.html |títulu=http://www.eluniverso.com/2011/04/09/1/1355/intolerancia-correa-prensa-senala-informe.html }}</ref> L'estilu de comunicación de Correa foi informal, teniendo frecuente interaición colos ciudadanos al traviés de les redes socialessobremanera al traviés de la so cuenta personal de Twitter. Mientres el so gobiernu, Correa dio importancia a la creación y fortalecimientu de medios públicos los cualos tán alministraos por instancies estatales al traviés del grupu de medios públicos [[Rtvecuador]], y son: [[Ecuador TV]] y [[Radio Pública del Ecuador|Radio Pública]], [[El Telégrafu]], [[El Ciudadanu (Ecuador)|El Ciudadanu]], el periódicu popular [[PP El Verdaderu|PP]] y [[Axencia Pública de Noticies del Ecuador y Suramérica|ANDES]].<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/2011/01/11/1/1355/cuatro-ano-regimen-cuenta-19-medios-comunicacion.html |títulu=Páxina en www.eluniverso.com<!-- títulu xeneráu--> }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.explored.com.ec/noticias-ecuador/el gobiernu-consolida-el so-poder-con-medios-publicos-328785.html |títulu=Páxina en web.archive.org<!-- títulu xeneráu--> |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120320162540/http://www.explored.com.ec/noticias-ecuador/el gobiernu-consolida-el so-poder-con-medios-publicos-328785.html |fechaarchivu=20 de marzu de 2012 }}</ref>Tamién mentó'l so trabayu con al respective de los medios privaos.<ref>{{Cita web |url=http://www.cre.com.ec/Desktop.aspx?Id=143&y=146878 |títulu=Páxina en www.cre.com.ec<!-- títulu xeneráu--> |fechaaccesu=1 de setiembre de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120223224209/http://www.cre.com.ec/Desktop.aspx?Id=143&y=146878 |fechaarchivu=23 de febreru de 2012 }}</ref> El gobiernu tuvo problemes mientres tola so xestión cola agricultura, teniendo manifestaciones y reclamos continuos d'esti sector por non facilitar la compra y venta de los productos agrícoles, quexes de perdida de sembríos y ganáu por cuenta d'agües y seques. Subsidió el costo de granes de maíz, arroz, abonu y urea, combatió la fiebre aftoso.<ref>{{Cita web |url=http://ecuadorinmediato.com/index.php?module=Noticias&func=news_user_view&id=2818766184&umt=gobiernu_invierte_533_millones_forgares_en_agricultura |títulu=http://ecuadorinmediato.com/index.php?module=Noticias&func=news_user_view&id=2818766184&umt=gobiernu_invierte_533_millones_forgares_en_agricultura }}</ref> A los pocos díes d'asumir el poder, la ministra de defensa, [[Guadalupe Larriva]] del Partíu Socialista, primer muyer y civíl n'asumir esi cargu, finó xunto a la so fía nun accidente al topetase un helicópteru de la Fuercia Aérea contra otru mientres exercicios aéreos nocherniegos. La so muerte causo discutiniu, yá que el so nomamientu causo refugu y oposición dientro de les Fuercies Armaes por non ser parte de les FFAA y pola so ideoloxía socialista radical, amás pola so decisión, respondida por pol presidente Correa, de nun anovar el contratu coles Fuercies Armaes [[Estaos Xuníos]] pal asentamientu y operación anti narcótica na Base de Cobertor. La so muerte resultó n'investigaciones inconclusas.<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2007/01/25/internacional/1169693220.html |títulu=https://www.elmundo.es/elmundo/2007/01/25/internacional/1169693220.html }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.elmercurio.com.ec/511436-fíos-de-guadalupe-larriva-piden-resolucion-final-del-caso/ |títulu=https://www.elmercurio.com.ec/511436-fíos-de-guadalupe-larriva-piden-resolucion-final-del casu/ }}</ref> === Política esterior de Rafael Correa === {{AP|Rellaciones esteriores d'Ecuador mientres la presidencia de Rafael Correa}} La política esterior de Correa foi similar d'otros líderes de la [[Alianza Bolivariana pa los Pueblos de La nuesa América - Tratáu de Comerciu de los Pueblos|(ALBA)]] como [[Hugo Chávez]] y [[Evo Morales]]. Esto traxo consigo una división ente les rellaciones con otros estaos d'América (lideráu per Estaos Xuníos) y el restu del mundu (como Irán). Dende l'entamu del so mandatu caltién cercanes rellaciones colos gobiernos d'izquierda d'América Llatina, particularmente colos d'Arxentina, Cuba, Venezuela, Bolivia, Brasil y Chile; anque tamién tien rellaciones fluyíes col restu de los países de la rexón, de manera particular con Perú. Esta política caltúvose mientres tolos sos periodos de gobiernu. === Constitución de Montecristi del 2008 === {{AP|Constitución d'Ecuador de 2008|Asamblea Constituyente d'Ecuador de 2007 y 2008}} La idea de crear una nueva [[constitución]] pal [[Ecuador]], foi parte de la campaña política de [[Rafael Correa]] pa les [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2006|eleiciones presidenciales de 2006]].<ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2006/11/27/0001/8/7665F10B13Y34Y0A940BF499Y5671960.html |títulu=Ganó Correa |fecha=[[27 de payares]] de [[2006]] |fechaaccesu=4 de marzu de 2010}}</ref> Tres la so posesión de mandu, el [[15 de xineru]] de [[2007]] robló'l decretu 002 que convocaba a Consulta Popular, asina empecipió una fuerte llucha en contra del antiguu [[Congresu Nacional del Ecuador|Congresu Nacional]] el cual taba conformáu na so mayoría por diputaos de la [[Oposición (política)|oposición]].<ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2007/01/05/0001/8/1A231Y01DD4344DE8CA865D3758250Y2.html |títulu=Jorge Cevallos preside'l nuevu Congresu |fecha=[[5 de xineru]] de [[2007]] |fechaaccesu=4 de marzu de 2010}}</ref> El poder lexislativo oponer a la propuesta de Correa sobre la creación d'una [[Asamblea Nacional Constituyente d'Ecuador de 2007|Asamblea Constituyente]], que reformaría los aspeutos defectuosos de la [[Constitución d'Ecuador de 1998|constitución de 1998]]. Tres los discutinios ente'l poder executivo y el poder lexislativo sobre les propuestes de cada unu, el gobiernu recibió sofitu del [[Conseyu Nacional Eleutoral (Ecuador)|Tribunal Supremu Eleutoral]] que decidió convocar un [[referéndum|consulta popular]],<ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2007/03/01/0001/8/860C9253DD9A4BD1BF4127014AD65Y41.html |títulu=TSE convocó a Consulta popular pal 15 d'abril |fecha=[[1 de marzu]] de [[2007]] |fechaaccesu=5 de marzu de 2010}}</ref><ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2007/03/14/0001/8/B2654Y507ACB41298A9D922D8C524Y21.html |títulu=Cronología los vaivén de la consulta popular |fecha=[[14 de marzu]] de [[2007]] |fechaaccesu=5 de marzu de 2010}}</ref> pero'l Congresu protestó ante'l desconocimientu de la so autoridá sobre esa decisión polo cual destituyó al presidente del Tribunal y enxuició a 4 vocales de dichu organismu.<ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2007/03/07/0001/8/7F56A9Y3AACF4A1CB036B4579EC8DEF0.html |títulu=El Congresu destituyó al presidente del TSE |fecha=[[7 de marzu]] de [[2007]] |fechaaccesu=5 de marzu de 2010}}</ref><ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2007/03/08/0001/8/FA769760C85Y451AAFBF62A50D7B1BCA.html |títulu=TC aceptó demanda d'inconstitucionalidá contra consulta popular |fecha=[[8 de marzu]] de [[2007]] |fechaaccesu=5 de marzu de 2010}}</ref> Sicasí'l Tribunal Eleutoral suspendió-y los derechos políticos a 57 diputaos de la oposición, provocando la principalización de los suplentes,<ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2007/03/07/0001/8/3998B5F32Y8A4937B622FB148BE5DÁI2.html |títulu=TSE destituyó a 57 parllamentarios |fecha=[[7 de marzu]] de [[2007]] |fechaaccesu=5 de marzu de 2010}}</ref><ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2007/03/08/0001/8/7B09605Y476A4507A1F61566FD751B62.html |títulu=Gobierno sofita al TSE en destitución de 57 diputaos |fecha=[[8 de marzu]] de [[2007]] |fechaaccesu=5 de marzu de 2010}}</ref><ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2007/03/14/0001/8/ADFB39B42268448FA66D101713A48794.html |títulu=Destitución de diputaos ta 'en firme' tres decisión de TC |fecha=[[14 de marzu]] de [[2007]] |fechaaccesu=5 de marzu de 2010}}</ref> dándo-y con ello una nueva mayoría llexislativa al oficialismu, que aprobó'l sometimientu de la decisión de la constituyente a [[referéndum]].<ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2007/03/21/0001/8/63C546650EDA451EAA1F22189CAB4720.html |títulu=Nueva mayoría va defender Asamblea |fecha=[[21 de marzu]] de [[2007]] |fechaaccesu=5 de marzu de 2010}}</ref> Correa unvió, entós, al Tribunal Supremu Eleutoral el so proyeutu d'Estatutu de convocatoria a l'Asamblea, nel cual plantégase la eleición de 130 asambleístas, incluyendo seis representantes de los ecuatorianos nel esterior.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |url = http://www.ecuadorinmediato.com/espanol/mostrarnoticia.php?id=10&noticiaid=47326 |títulu = Ecuadorinmediato - POLITICA NACIONAL - Ecuador: Regles de xuegu de Constituyente xeneren reaiciones diverses |fechaaccesu = 2009 }} |2=http://www.ecuadorinmediato.com/espanol/mostrarnoticia.php?id=10&noticiaid=47326 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> El [[Conseyu Nacional Eleutoral (Ecuador)|Tribunal Supremu Eleutoral]] planio les [[Eleiciones pa asambleístas constituyentes d'Ecuador de 2007|eleiciones pa l'Asamblea Nacional Constituyente]] pa determinar a los miembros d'esta asamblea. Debíu al gran númberu de candidatos y de llistes (26 llistes nacionales, 428 provinciales, y 44 d'emigrantes) la eleición foi considerada como la más complexa en desenvolvese na [[Historia d'Ecuador|historia ecuatoriana]]. Les resultaos oficiales amosaron una bien amplia ventaya del partíu oficialista [[Alianza PAIS]], quien llograron llograr 80 curules de 130 en disputa; bien percima d'otros partíos d'oposición como [[Partíu Sociedá Patriótica 21 de Xineru|Sociedá Patriótica]] que llogró solo 19 escaños o'l [[Partíu Renovador Institucional Aición Nacional|PRIAN]] qu'apenes llogró 8 places.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |url=http://www.tse.gob.ec/ResultadosAsamblea2007/AsigEsc/pdf/Llistáu%20de%20Asambleistas%20Electos.xls |títulu=Llistáu de asambleistas electos }} |2=http://www.tse.gob.ec/ResultadosAsamblea2007/AsigEsc/pdf/Llistáu%20de%20Asambleistas%20Electos.xls |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Les resultaos finales retrasar por dellos díes lo cual produció que'l Tribunal Supremu Eleutoral nun decrete a nengún asambleísta como oficial, solo como virtuales. Esto causó que se retrase la inauguración de l'Asamblea Nacional Constituyente, prevista pal [[31 d'ochobre]]. Instalóse les Asamblea'l [[30 de payares]] de [[2007]] en [[Montecristi (cantón)|Montecristi]], na provincia de [[Manabí]], llugar nel que nació'l prócer de la Revolución Lliberal, [[Eloy Alfaro]]. El 27 de xunu del 2008, el presidente de l'Asamblea Alberto Acosta, arrenunció por diverxencies col presidente de la república Rafael Correa.<ref>{{Cita web | url = http://www.elcomercio.com/noticiaEC.asp?id_noticia=201059&id_seccion=3 | títulu = El Comerciu }}<!--Títulu xeneráu por Muriu Bot--></ref> L'Asamblea nomó a Fernando Cordero como presidente de la mesma. L'Asamblea Nacional Constituyente remató'l so llabor la nueche del xueves 24 de xunetu, y el testu de la nueva Constitución foi aprobáu por 94 miembros.<ref name="BBC">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7524680.stm Ecuador draft constitution passed.] '''BBC'''. Consultáu'l '''15/09/2008'''.</ref> El 25 de xunetu realizó la ceremonia de clausura de l'Asamblea, cola presentación de la nueva Constitución. Finalmente, el [[28 de setiembre]] de [[2008]] foi aprobáu'l testu final del articuláu.<ref>{{Cita web |url = http://blogue0811.blogspot.com/2008/07/la-nueva-constitucin-esta llista.html |títulu = Blogue 0811: La nueva Constitución esta llista |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20120316045450/http://blogue0811.blogspot.com/2008/07/la-nueva-constitucin-esta llista.html |fechaarchivu = 16 de marzu de 2012 }}<!--Títulu xeneráu por Muriu Bot--></ref> El 28 de setiembre desenvolvióse'l [[Referéndum constitucional d'Ecuador de 2008|referéndum constitucional]], nel cual la opción Sí llogró'l 63.93% frente al 28.10% de la opción Non, dándose con ello l'aprobación del proyeutu de constitución de l'Asamblea Constituyente.<ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2008/09/29/0001/8/3DF771943BED44D98B2F73B142083298.html |títulu=Aprobada nueva Constitución |fecha=[[29 de setiembre]] de [[2008]] |fechaaccesu=17 de mayu de 2010}}</ref> Les resultaos oficiales fueron publicaos pol [[Conseyu Nacional Eleutoral (Ecuador)|Tribunal Supremu Eleutoral]] el [[16 d'ochobre]], y darréu ordenóse la publicación de la nueva constitución en reemplazu de la [[Constitución d'Ecuador de 1998|Constitución de 1998]].<ref>{{Cita publicación |apellíu=[[Diariu L'Universu]] |url=http://www.eluniverso.com/2008/10/16/0001/8/35BE1654D52947A181B7AE0CA82DDDA7.html |títulu=TSE proclama güei resultaos oficiales de la consulta |fecha=[[16 d'ochobre]] de [[2008]] |fechaaccesu=17 de mayu de 2010}}</ref> La Constitución d'Ecuador de 2008 ye la [[Constitución d'Ecuador|carta magna]] vixente na [[Ecuador|República del Ecuador]]. Ye'l fundamentu y la fonte de l'autoridá xurídica que sofita la esistencia del Ecuador y del so gobiernu. La supremacía d'esta constitución convertir nel testu principal dientro de la política ecuatoriana, y ta por sobre cualesquier otra [[norma xurídica]]. Apurre'l marcu pa la organización del Estáu ecuatorianu, y pa la rellación ente'l [[gobiernu]] cola [[ciudadanía]]. == Segundu Periodu Presidencial (2009 - 2013) == [[Ficheru:Sr. Presidente Constitucional de la República del Ecuador, Ec. Rafael Correa (4882266692).jpg|miniatura|left| Rafael Correa mientres el so informe a la nación del 2010|300x300px]] El gobiernu realizó'l so trabayu so los lineamientos del Plan Nacional del Bon Vivir (2009 - 2013). Empecipió'l 10 d'agostu del 2009 y concluyó el 24 de mayu del 2013. So la nueva constitución, Correa aumentó'l tamañu del estáu, creando nuevos ministerios y secretaries, dixebrando ministerios más amplios y formando nuevos con roles más específicos, col enfotu de meyor el so rendimientu, teniendo la particularidá de la creación de Ministerios Coordinadores, que remanen la estratexa política a distintos ministerios y entidaes gubernamentales.<ref>{{Cita web |url=http://www.presidencia.gob.ec/gabinete-revolucion-ciudadana/ |títulu=http://www.presidencia.gob.ec/gabinete-revolucion-ciudadana/ }}</ref> Nesti periodu, Correa y el so gobiernu nomaron puramente a miembros d'[[Alianza PAIS]] pal gabinete ampliáu, calteniendo a pocos miembros del [[Partíu Socialista Ecuatorianu|Partíu Socialista Frente-Ampliu]] en cargos burocráticos menores. Por esto, y por tomar una postura más centralizada nes propuesta del so movimientu, perdieron el sofitu de [[Pachakutik]], el [[Partíu Roldosista Ecuatorianu]] y del [[Movimientu Popular Democráticu]], integrándose al bloque d'oposición na Asamblea Nacional, acusando al gobiernu de ser autoritariu. Correa tuvo un papel importante mientres les [[Eleiciones seccionales d'Ecuador de 2009]], llogrando que'l so movimientu gane la mayoría de les alcaldíes nes capitales y distintos cantones del país, afitando la hexemonía política del movimientu de gobiernu. El gobiernu promovió dende'l 2009 la desconcentración y descentralización, convirtiendo a los distintos niveles de gobiernu n'Autónomos Descentralizaos del gobiernu central, otorgándo-yos mas independencia; el manexu publico por aciu zones de desenvolvimientu que tomen distintes provincies, el Distritu Metropolitanu de Quito, Guayaquil y la Zona Especial de Galapagos. Estes zones estremar en distritos y estos en circuitos, siendo l'oxetivu que cada nivel tenga cobertoria del gobiernu central en Salú, Educación y Inclusion Economica.<ref>{{Cita web |url=http://www.buenvivir.gob.ec/ |títulu=http://www.buenvivir.gob.ec/ |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141005023719/http://www.buenvivir.gob.ec/ |fechaarchivu=5 d'ochobre de 2014 }}</ref> Mientres esti periodu asocedió la [[Crisis económica de 2008-2015|Crisis económica ya hipotecaria mundial del 2008]] aniciada n'[[Estaos Xuníos]], resultando nun amenorgamientu de la crecedera de la economía nacional a un 0.6% nel 2009, pero siendo unu de los pocos países del mundu en caltener crecedera económica sosteníu.<ref name="elcomercio_1">{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/economia-ecuador-contraera-bancocentral.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/economia-ecuador-contraera-bancocentral.html }}</ref> El gobiernu realizó una campaña d'actualización y reformes llegales, buscando otorgar al estáu mayor control no económico, educativu, desenvolvimientu social, etc. La producción ya industria convertir nun sector estratéxicu del gobiernu. Promovió a les empreses nacionales, tantu públiques como privaes, realizando la campaña Primeru Ecuador, pa incentivar a consumir los productos nacionales, amás de sustituyir importaciones con productos nacionales. Les midíes provocaron una crecedera del 6% na inversión estranxera nel país (principalmente na área de recursos naturales, servicios y manufactures), mientres n'América Llatina cayó 16%, según l'informe de la Comisión Económica p'América Llatina y el Caribe (Cepal) 2008-2014.<ref>{{Cita web |url=http://www.cepal.org/sites/default/files/pr/files/tabla_ingresosied_esp_2105.pdf |títulu=http://www.cepal.org/sites/default/files/pr/files/tabla_ingresosied_esp_2105.pdf }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/38214/S1500535_ye.pdf;jsessionid=F98F1A4Y83D4922CFDCB5DF799D580EE?sequence=4 |títulu=http://repositorio.cepal.org/bitstream/handle/11362/38214/S1500535_ye.pdf;jsessionid=F98F1A4Y83D4922CFDCB5DF799D580EE?sequence=4 }}</ref> El gobiernu promulgó planes d'inversión social como son "Socio Vivienda", construyó cases pa los ciudadanos de baxos recursos en dellos cantones del país, mercó delles empreses d'alimentos, construyó Centros de Desarrollu Infantil del Bon Vivir en tol país, llugares onde se curia a neños pequeños, ayúdase-yos col so desenvolvimientu psico-motriz, realizó una campaña buscando erradicar el trabayu infantil, amenorgando'l númberu de precaridad infantil.<ref>{{Cita web |url=http://www.habitatyvivienda.gob.ec/programa-socio-vivienda-guayaquil/ |títulu=http://www.habitatyvivienda.gob.ec/programa-socio-vivienda-guayaquil/ |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140903103046/http://www.habitatyvivienda.gob.ec/programa-socio-vivienda-guayaquil/ |fechaarchivu=3 de setiembre de 2014 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.unicef.org/ecuador/media_21140.htm |títulu=http://www.unicef.org/ecuador/media_21140.htm }}</ref> Creó programes d'educación sexual pa buscar menguar la gran cantidá d'embaranzos adolescentes por aciu un programa d'información y asistencia psicolóxica. Construyó dellos hospitales na Amazonia y la Sierra Central. Construyó nueves penitenciaries pa Guayaquil y Riobambas, construyó y remocicó dellos aeropuertos, particularmente na Amazonia, Galapagos, Sierra Central, Loxa, Manabí y Santa Elena.<ref>{{Cita web |url=http://www.andes.info.ec/es/actualidad/10073.html |títulu=http://www.andes.info.ec/es/actualidad/10073.html }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.obraspublicas.gob.ec/aeropuertu-de-salines-inaugurar con-l'anunciu-de-proximas-rutes-comerciales/ |títulu=http://www.obraspublicas.gob.ec/aeropuertu-de-salines-inaugurar con-l'anunciu-de-proximas-rutes-comerciales/ }}</ref> Implementó dende'l 2009 el [[Bachilleratu Xeneral Unificáu]] con una malla curricular que contemple toles asignatures hasta segundu añu, y nel últimu añu de bachilleratu, materies optatives. Decretó que tolos planteles fiscales sían mistos, sistematizó la asignación de cupos y estandarizó exámenes d'aptitúes pa los bachilleres. Empecipió la construcción de "Escueles del Mileniu" en toles rexones del país, que son centros educativos con equipación óptima y grandes espacios p'ameyorar la educación de la ciudadanía. Cerró universidaes que nun cumplíen colos requisitos espuestos pol gobiernu, regularizó les mallas de les carreres profesionales, obligó a desenvolver la área d'investigación, creó instituciones de acreditación y siguimientu a les universidaes, promulgó tomar d'exámenes p'habilitar a profesionales. Sofitó a les artes, cultura y preservación de reliquies patrimoniales, sofitó y financió al cine nacional.<ref>{{Cita web |url=http://www.telegrafo.com.ec/regionales/regional-centro/item/les universidaes-en-colloráu-sobre-profesores-ph-d.html |títulu=http://www.telegrafo.com.ec/regionales/regional-centro/item/les universidaes-en-colloráu-sobre-profesores-ph-d.html }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.andes.info.ec/es/cultura/cine-ecuador-esta crecedera-ye-cine-ecuatorianu.html |títulu=http://www.andes.info.ec/es/cultura/cine-ecuador-esta crecedera-ye-cine-ecuatorianu.html }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.elciudadano.gob.ec/ecuador-yá-cunta-con-la so#-universidad-#de-les artes-en-guayaquil/ |títulu=http://www.elciudadano.gob.ec/ecuador-yá-cunta-con-la so#-universidad-#de-les artes-en-guayaquil/ }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.andes.info.ec/es/noticias/universidad-ecuador-preparen-evaluacion-acreditacion-carreres.html |títulu=http://www.andes.info.ec/es/noticias/universidad-ecuador-preparen-evaluacion-acreditacion-carreres.html }}</ref> === Crisis política del 30 de setiembre de 2010 === {{AP|30S (Ecuador)}} La crisis política producióse'l [[30 de setiembre]] d'esi añu (por ello tamién ye conocida como 30-S), cuando elementos de la [[tropa]] de la [[Policía Nacional del Ecuador]], n'hores de la mañana, empecipiaron una [[protesta]] nos sos cuarteles suspendiendo la so xornada de llabores, bloquiaron carreteres y amás torgaron l'ingresu al Parllamentu en [[Quitu]].<ref>[http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1309804 «Decreten l'estáu de sitiu n'Ecuador y la policía tomó'l Parllamentu»], artículu del 30 de setiembre de 2010 nel diariu [[diariu La Nación (Buenos Aires)|''La Nación]]'' (Buenos Aires).</ref> A esto sumóse un grupu d'elementos de la [[Fuercia Aérea Ecuatoriana]], qu'usando los sos cuerpos como barrera, bloquiaron la pista del [[SEQU|Aeropuertu Internacional Mariscal Sucre]].<ref>Bronstein, Hugh; y Valencia, Alexandra (2010): [http://www.reuters.com/article/idUSN3013094520101001 «Ecuador's Correa attacked, says opponents plot coup»], artículu del 30 de setiembre de 2010 nel sitiu web de l'axencia de noticies Reuters.</ref> Estes midíes de protesta realizáronse como parte del llamáu a [[fuelga]] nacional policial contra la [[Llei de Serviciu Públicu (Ecuador)|Llei de Serviciu Públicu]] aprobada'l día anterior,<ref>[http://www.wradio.com.mx/nota.aspx?id=1365214 «En fuelga, policía d'Ecuador per Llei de Serviciu Públicu»], artículu de 2010 nel sitiu web de la W&nbsp;Radio (Méxicu).</ref><ref>[http://www.ultimahora.com/notas/363611-Caos-en-Ecuador-por-fuelga-policial-militar:-Llancen-gas-lacrimogeno-contra-Correa «Caos n'Ecuador por fuelga policial-militar: policías llancen gas lacrimógeno contra Correa»], artículu de 2010 nel diariu ''Última Hora''.</ref> una reforma llaboral del [[sector públicu]] que supuestamente afectaba a los policías.<ref>[https://web.archive.org/web/20101115063714/http://www.ecuadorenvivo.com/2010101159570/politica/ministru_espinosa_aportuna_que_llei_de_serviciu_publico_nun afecta_a_policias_.html Ministru Espinosa aportuna que Llei de Serviciu Públicu nun afecta a policías], Diariu [http://www.ecuadorenvivo.com/ ecuadorenvivo.com], 11/10/2010, consultáu 25/11/2010</ref> El presidente Correa allegó al reximientu de policía, principal focu de la fuelga, y dio un discursu nel que los aseguró que nun se diba a dar marcha tras cola llei en cuestión. Depués, el presidente baxó a la plaza onde se desenvolvía la fuelga y minutos dempués foi afrelláu con una granada de [[gas llacrimóxeno]] y tuvo qu'asitiase una [[mázcara antigás]]. Amás resultó mancáu d'una rodía apocayá operada.<ref>{{Cita web |url=http://en.mercopress.com/2010/10/01/ecuador-president-hostage-of-mutinous-police-freed-by-elite-army-forces |títulu=Ecuador president, hostage of mutinous police freed by elite Army forces |editorial=En.mercopress.com |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2010}}</ref> El presidente foi estremáu con dificultaes de la balasma y lleváu escontra l'Hospital Quito&nbsp;Nº1 (alministráu pol cuerpu policial ecuatorianu) que s'atopaba axacente al llugar de los fechos. Esti edificiu foi depués arrodiáu por policías inconformes. Correa afirmó que taba secuestráu<ref>{{enllaz rotu|1={{Cita web |url=http://24con.elargentino.com/conurbano/nota/46639-Correa-confes%C3%B3-a-Cristina-Tiénenme-secuestráu/ |títulu=Correa confesó a Cristina: "Tiénenme secuestráu" |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2010 |editorial=24CON }} |2=http://24con.elargentino.com/conurbano/nota/46639-Correa-confes%C3%B3-a-Cristina-Tiénenme-secuestráu/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> argumentando qu'un [[golpe d'Estáu]] taba llevándose a cabu<ref>{{cita noticia |url=http://online.wsj.com/article/BT-CO-20100930-714219.html |títulu=Chavez Condemns "Coup Attempt" on Ecuador's President Correa |editorial=Wall Street Journal |fecha=30 de setiembre de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101115164756/http://online.wsj.com/article/BT-CO-20100930-714219.html |fechaarchivu=15 de payares de 2010 }}</ref> y responsabilizando a la oposición.<ref>{{cita noticia |url=https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-11447519 |títulu=Ecuador declares state of emergency amid 'coup attempt' |editorial=BBC news |fecha=30 de setiembre de 2010}}</ref> Ordenó amás una [[cadena nacional]], lo que pa les lleis d'Ecuador significa obligar a tolos medios de comunicación a tresmitir una señal creada o bien pol Estáu o pola canal públicu, esta cadena duró ocho hores ininterrumpíes.<ref>[https://web.archive.org/web/20131020193516/http://www.sdpnoticias.com/sdp/contenido/internacional/2010/09/30/28/1127706 Ecuador ordenó a medios xunise a una cadena nacional ininterrumpida]. SDP Noticies, Méxicu </ref> Correa na nueche del mesmu día foi rescatáu por escuadrones de les Fuercies Armaes y Policía, que terminó nuna balacera al Hospital Policial dexando 5 finaos y 200 mancaos en Quito, sucesu que foi tresmitíu en direuto pelos distintos medios de comunicación, resultando Correa ilesu, tornando minutos dempués al Palacio de Carondelet onde lo esperaben centenares de siguidores. ==== Xuiciu al diariu L'Universu ==== {{AP|Caso L'Universu}} El sucesu produció múltiples investigaciones xudiciales, xuicios y encarcelamientu de policías sublevaos, amás d'un bultable xuiciu per parte de Correa al diariu L'Universu, los sos dueños los hermanos Pérez y al so periodista Emilio Palacio, por una editorial del postreru na cual acusar de provocar la crisis del 30S, llamándolo "asesín", que ganar el presidente pero decidió perdona-yos la condena, pero que significó perdíes económiques pal diariu y l'exiliu d'Emilio Palacio n'Estaos Xuníos, país que-y dio asilu políticu. === Referéndum y Consulta Popular del 2011 === {{AP|Referéndum constitucional y consulta popular d'Ecuador de 2011}} Correa, depués de la crisis del 30S, y pa siguir nel so procesu de tresformamientu del estáu, unvió un paquete d'entrugues a la Corte Constitucional por que se convoque a Referéndum y Consulta Popular, pa realizar reformes a la constitución y poder realizar reformes llegales sobre asuntos relativos al sistema xudicial, la seguridá, el mediu ambiente, la banca y los medios de comunicación. Correa xustificó la convocatoria a consulta pola necesidá d'un cambéu na función xudicial, diciendo que l'alta criminalidad del país deber al usu escesivu de la prisión preventiva que terminada en xuicios fallíos y la llibertá de criminales, polo que solicitaba'l cambéu constitucional del manexu de la prisión preventiva y cambéu del Conseyu de la Judicatura por unu de Transición compuestu por delegaos de la presidencia, l'asamblea nacional y del conseyu de participación ciudadana, toos allegaos al réxime. Esta propuesta recibió crítiques y acusaciones de querer el gobiernu cooptarse y politizar la función xudicial.<ref>{{cita noticia |autor=[[Diariu Espresu]] |títulu=Les entrugues de la consulta yá tán en manes de la CC |url=http://www.diario-expreso.com/ediciones/2011/01/18/nacional/actualidad/les entrugues-de-la consulta-yá-estan-en-manes-de-la-cc/ |fecha=18 de xineru de 2011 |fechaaccesu=26 de febreru de 2011}}</ref> Amás incluyó una reforma que prohibe a empreses ya instituciones privaes a participar de forma accionaria en medios de comunicación ya instituciones financieres, xustificando qu'esta práutica facilita'l conflictu d'intereses y corrupción. Incluyó amás entrugues pa Consulta Popular como son la tipificacion del delitu d'arriquecimientu ilicito y non afiliación d'emplegaos al IESS, la prohibición de los casinos y xuegos d'azar nel país, la prohibición d'espectáculos que tengan que ver con muerte d'animales como engarra de gallos, perros y la [[tauromaquia]], y la creación d'una llei de comunicación.<ref>{{Cita publicación |editorial=L'Universu |títulu=Conseyu Regulador plantegáu en consulta esforciaría alcuerdu |url=http://www.eluniverso.com/2011/01/19/1/1355/conseyu-regulador-plantegáu-consulta-violentaria-alcuerdu.html |fecha=19 de xineru de 2011 |fechaaccesu=20 de marzu de 2011}}</ref><ref>{{Cita publicación |editorial=[http://andes.info.ec Andes.info.ec/] |títulu=Toreros y aficionaos colen en Quito |url=http://andes.info.ec/politica/toreros-colen-en-contra-de-la consulta-46866.html |fecha=21 de xineru de 2011 |fechaaccesu=20 de marzu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110125013444/http://andes.info.ec/politica/toreros-colen-en-contra-de-la consulta-46866.html |fechaarchivu=25 de xineru de 2011 }}</ref> La Consulta realizó'l 7 de mayu del 2011, ganando'l sí en toles entrugues. El opositores al gobiernu declararon el trunfu como l'entamu d'una dictadura. El gobiernu como resultáu del so trunfu reestructuró'l poder xudicial, creando'l Conseyu de la Judicatura, ente les sos funciones ta crear la Corte Nacional de Xusticia y escoyer a los xueces, construyó nuevos edificios xudiciales, cortes, y remocicó los antiguos, dotó de teunoloxía y redactó el Códigu Integral Penal, invirtió fuertemente en seguridá, construyendo cientos d'Unidaes de Policía Comuñal. Construyó instalaciones de seguridá ECU-911, onde se concentren toles instituciones de seguridá pública nuna central d'información. Enllantáronse cámares dientro de los tresportes públicos y taxis, debíu al altu índiz del crime de secuestru express.<ref>{{Cita web |url=http://www.ministeriointerior.gob.ec/tag/upc/ |títulu=http://www.ministeriointerior.gob.ec/tag/upc/ }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.ecu911.gob.ec/ |títulu=http://www.ecu911.gob.ec/ }}</ref> De resultes de les midíes aplicaes llogróse una meyora en materia de seguridá ciudadana al primer cuatrimestre del 2015, al rexistrar un decrecimiento del 23,6% n'homicidios/asesinatos, con rellación a igual periodu del 2014.<ref>{{Cita web |url=http://www.turismu.gob.ec/ecuador-ameyorar-los sos-indices-de seguridá ciudadana/ |títulu=http://www.turismu.gob.ec/ecuador-ameyorar-los sos-indices-de seguridá ciudadana/ }}</ref> El gobiernu ordenó a les Fuercies Armaes a contribuyir al combate al crime entamáu y a la delincuencia, teniendo como disposiciones requisar armes, patrullar y defender al territoriu de les actividaes rellacionaes al narcotráficu. === Presidente de Unasur === [[Ficheru:Fórum Social Mundial 2008 - AL.jpg|miniatura|Presidentes de Paraguay, Fernando Lugo, de Bolivia, Evo Morales, de Brasil, Luiz Inácio Lula da Silva, d'Ecuador, Rafael Correa, y de Venezuela, Hugo Chávez, participen como integrantes del Foru Social Mundial p'América Llatina]] {{AP|Presidente pro tempore de Unasur#Llista de presidentes pro tempore|l1=Presidentes de Unasur}} Asumió la [[presidencia pro tempore de Unasur]] (Unión de Naciones Suramericanes), el 10 d'agostu de 2009, que la so predecesora foi [[Michelle Bachelet]], presidenta de Chile nesos díes. Na dómina en que foi presidente pro tempore de la Unasur, almitió que se vía na obligación de viaxar más, polo qu'anguaño ye unu de los presidentes del Ecuador que más viaxó al esterior. Mientres la so xestión gracies al impulsu d'Ecuador, al momentu ocho países ratificaron el preséu xurídicu, restando solo qu'un país más lu faiga pa llograr l'oxetivu de que tenga vixencia llegal. Correa señaló que s'avanzó nes árees de Defensa y Salú, pero n'otres árees, “falta enforma por faer”. El mandatariu ecuatorianu ayudó a resolver la crisis diplomática ente Colombia y Venezuela, países que rompieren les sos rellaciones por cuenta de delles discrepancies polítiques. Per otru llau, la Unasur unvió ayuda inmediata p'Haití dempués de ser afaráu pol terremotu que dexó más de 220&nbsp;000&nbsp;muertos y 1,2&nbsp;millones de damnificados. Pa esto, Correa pidió al [[Bancu Interamericano de Desarrollu|BID]] (Bancu Interamericano de Desarrollu) un creitu por 200&nbsp;millones de dólares pa sofitar la reconstrucción d'esa nación y creó un fondu de 100&nbsp;millones de dólares d'Estaos Xuníos en febreru de 2010. En setiembre del mesmu añu, Correa y el presidente d'Haití, René Préval, roblaron un alcuerdu pa decidir como distribuyir el dineru cola cuenta de contribuyir a la reconstrucción del país caribeñu.<ref>[http://www.haiti-live.com/haiti/actualidad/ano-2010/setiembre-2010.html «Donaos en febreru pasáu pola Unión de Naciones Suramericanes»] {{Wayback|url=http://www.haiti-live.com/haiti/actualidad/ano-2010/setiembre-2010.html |date=20160304133314 }}, artículu de setiembre de 2010 nel sitiu web Haití Live.</ref> El 26 de payares de 2010 foi asocedíu por [[Bharrat Jagdeo]] (presidente de [[Guyana]]).<ref>[https://web.archive.org/web/20111215031416/http://andes.info.ec/actualidad/presidente-correa-ecuador-apurre-presidencia-de-unasur-%E2%80%9Ccon-munchos-avances-pero-con-munchos-desafios%E2%80%9D-39127.html «Presidente Correa: "Ecuador apurre la presidencia de Unasur con munches meyores, pero con munchos desafíos”»], artículu de payares de 2010 nel sitiu web Andes (Axencia de Noticies del Ecuador y Suramérica).</ref> == Tercer Periodu Presidencial (2013 - 2017) == [[Ficheru:Transmisioncorrea.jpg|miniatura|Rafael Correa nos sos últimos momentos como Presidente mientres la tresmisión de mandu nel 2017|300x300px]] Basó'l so trabayu nel Plan Nacional del Bon Vivir (2013 - 2017), empecipiando'l nuevu periodu'l 24 de mayu del 2013. Hubo mientres esta alministración 36 ministerios y Secretaries. El gobiernu nesti periodu tuvo mayoría absoluta na Asamblea, pudiendo aprobar toles lleis necesaries pa enllantar el so proyeutu nel país, aprobándose nun añu les lleis de comunicación, de Conseyos Nacionales pa la Igualdá, del sector Bursátil, D'agües, de Zarru de la Crisis Bancaria de 1999, el Códigu Integral Penal, Códigu Monetariu y Financieru, y la creación de les Universidaes Ikiam, de les Artes, [[Universidá d'Investigación de Teunoloxía Esperimental Yachay|Yachay]] y la UNAE. Dende'l 2013, col nuevu vicepresidente [[Jorge Glas]], el gobiernu enfocar nos sectores estratéxicos y la modernización del estáu por aciu proyeutu enerxéticos, mineros y petrolíferos. ===Política Industrial y Turismu=== El gobiernu promovió una campaña de sustituyir les cocines a gas por cocines d'inducción, dando facilidaes de pagu ya instalación pa realizar el cambéu, per parte de la oposición la midida recibió refugu por ser impositiva. Pa combatir la resistencia per parte de la ciudadanía, el gobiernu invirtió en campañes de promoción de les cocines y brindar instalaciones llétriques gratuites, una y bones les cocines precisen un mayor voltaxe pa funcionar, significando un altu costo pa la economía nacional.<ref>{{Cita web |url=http://www.produccion.gob.ec/sustitucion-selectiva-de-importaciones-ecuador-produz-con-calidad/ |títulu=http://www.produccion.gob.ec/sustitucion-selectiva-de-importaciones-ecuador-produz-con-calidá/ }}</ref> El gobiernu consideró al turismu un sector estratéxicu, construyendo programes de promoción turística internacional, creando los programes d'Ecuador Travel, creación de rutes turístiques nes provincies de la Mariña, etc, creó la campaña All you need is Ecuador, na que se promocionó al país en países d'Europa y América.<ref>{{Cita web |url=http://ecuador.travel/ye |títulu=http://ecuador.travel/ye }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.amalavida.tv/ |títulu=http://www.amalavida.tv/ }}</ref> El 11 de payares del 2016, el gobiernu roblo un alcuerdu comercial cola [[Xunión Europea]], tratáu que s'axustaba dende l'añu 2014, que amenorga los aranceles pa la entrada de productos d'orixe européu al país y de productos ecuatorianos a Europa, amás d'impulsos a la producción de productos.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/11/11/nota/5897812/ecuador-robla-alcuerdu-comercial-multipartes-union-europea |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/11/11/nota/5897812/ecuador-robla-alcuerdu-comercial-multipartes-union-europea }}</ref> ===Política Enerxética=== Nel 2013, Correa anuncio la esplotación del Yasuní ITT por fracasar la iniciativa de proteición d'esti sector, empecipiándose los trabayos nel 2014. Rematóse la construcción de la Hidroeléctrica de Mazar, qu'aprovecha'l caudal del ríu Paute. Axudicóse amás la construcción del proyeutu [[Coca Coldu Sinclair]] y la so inauguración parcial nel 2016.<ref>{{Cita web |url=http://andes.info.ec/econom%C3%ADa/4649.html |títulu=http://andes.info.ec/econom%C3%ADa/4649.html }}</ref> Anovó la Refinería d'Esmeraldas, construyó campos d'Enerxía Eólica en Loxa y en Galápagos. Creóse'l CONECEL y CELEC, empresa llétrica del Ecuador, y el CNEL, pal manexu eficiente de la lletricidá nel país, buscando a futuru unificar toles empreses llétriques esistentes nel país.<ref>{{Cita web |url=http://www.telegrafo.com.ec/economia/item/parque-eolico-mas-alto-del mundu-en-ecuador.html |títulu=http://www.telegrafo.com.ec/economia/item/parque-eolico-mas-alto-del mundu-en-ecuador.html }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.telegrafo.com.ec/noticias/informacion-general/item/empreses-publiques-remanaren-modelu-de-gestion-unificáu.html |títulu=http://www.telegrafo.com.ec/noticias/informacion-general/item/empreses-publiques-remanaren-modelu-de-gestion-unificáu.html }}</ref> Nel 2016 se concesionó la construcción del nuevu puertu d'agües fondes de Posorja, otorgándo-y el contratu pal so manexu a la empresa [[DP World]] de [[Dubái]] por 50 años.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/06/06/nota/5621181/róblose-concesion-puertu-posorja-hasta-anu-2066 |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/06/06/nota/5621181/róblose-concesion-puertu-posorja-hasta-anu-2066 }}</ref> N'agostu del 2016, inauguróse la hidroeléctrica Sopladora na provincia del Azuay.<ref>{{Cita web |url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/economia/8/central-hidroelectrica-sopladora-representa-un aforru-de-usd-280-millones-añales |títulu=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/economia/8/central-hidroelectrica-sopladora-representa-un aforru-de-usd-280-millones-añales }}</ref> ===Manexu políticu y polítiques públiques=== El gobiernu conformó una coalición de gobiernu tantu pa l'Asamblea como pa la próxima campaña eleutoral, denominada XUNÍOS, na cual xuniéronse'l [[Partíu Avanza]] del exministro d'Industries [[Ramiro González Jaramillo|Ramiro González]], el [[Partíu Socialista Ecuatorianu]], el Movimientu [[Centru Democráticu Nacional]] del prefeutu del Guayas [[Jimmy Jairala]] y el [[Partíu Comunista del Ecuador]]. Depués de la crisis económica, AVANZA dixebrar de la coalición y xunióse a la oposición, ente que'l partíu de Jairala tomó distancia nel so sofitu al gobiernu ensin ser oposición. Correa nuevamente tuvo un papel activu nes [[Eleiciones seccionales d'Ecuador de 2014]], llogrando resultaos decepcionantes a nivel d'alcaldíes, al perder la mayoría de les capitales provinciales a partíos d'oposición, siendo la más notable l'alcaldía de [[Quitu]] y menguar la so cantidá d'alcaldes a nivel nacional, pero llogrando la mayoría de les prefeutures y calteniéndose como la primer fuercia político del país. Nel 2013, l'Asamblea Nacional, con mayoría oficialista, aprobó la Llei de comunicación, na cual defínese a la comunicación como serviciu públicu, estrémase l'espectru radioeléctricu equitativamente ente empreses de comunicación privaes, públiques y comuñales, obligar a la rectificación per parte de los medios si solicitar una persona referida nun mediu, refuérzase'l control estatal de los medios por aciu la Superintendencia de comunicación. Por cuenta de constantes multes a medios privaos, demandes de rectificaciones y de censura previa, denominóse a esta llei como Mordaza, provocando esmolición n'entes internacionales sobre la llibertá d'espresión nel país.<ref>{{Cita web |url=http://www.cordicom.gob.ec/wp-content/uploads/downloads/2013/11/Llei-Org%C3%A1nica-Comunicaci%C3%B3n.pdf |títulu=http://www.cordicom.gob.ec/wp-content/uploads/downloads/2013/11/Llei-Org%C3%A1nica-Comunicaci%C3%B3n.pdf }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/tarreza/llei-comunicacion-0 |títulu=http://www.eluniverso.com/tarreza/llei-comunicacion-0 }}</ref> Correa amás noma a les organizaciones non gubernamentales (ONG) como actores políticos d'oposición, polo que mientres el trescursu del so gobiernu ordenó'l zarru de delles d'estes por realizar actos políticos, amás de camudar lleis y reglamentos pal so funcionamientu.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/04/16/nota/5525616/correa-alvierte-sobre-ong-sociedá-civil-vaticanu |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/04/16/nota/5525616/correa-alvierte-sobre-ong-sociedá-civil-vaticanu }}</ref> Dende'l 2015, el gobiernu camudo les sos polítiques sociales en redol a la sexualidá y embaranzu adolescente, tomando una postura más conservadora y basada na moral relixosa, buscando retardar l'entamu sexual de les adolescentes nun proyeutu llamáu Plan Familia, produciendo refugu de sectores lliberales y d'izquierda del país, denominándolo un retrocesu nos derechos humanos.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/plan-familia-criticas-sexualidá-astinencia.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/plan-familia-criticas-sexualidá-astinencia.html }}</ref> Nesi mesmu añu aprobóse una Llei del Réxime Especial de Galapagos que supuestamente según la oposición, ciñu a los salarios, condiciones llaborales y gobernabilidad de la provincia, provocando masivu refugu per parte de los ciudadanos desaguando nun paru provincial, lo cual provocó la militarización de les islles.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/06/11/nota/4956303/galapagos-roxura-paro-provincial-manana-llei-aprobada-asamblea |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/06/11/nota/4956303/galapagos-roxura-paro-provincial-manana-llei-aprobada-asamblea }}</ref>Pero'l gobiernu esclario que se diba a a tomar en cuenta los precios pa calcular el salariu real de que precisen los galapagueños, onde los salarios podíen ser más que l'actual o'l mesmu salariu. N'agostu del 2016, el ministeriu d'educación eslleió a la Unión Nacional d'Educadores.<ref>{{Cita web |url=http://www.andes.info.ec/es/noticias/declaren-disolucion-ecuador-union-nacional-educadores-une.html |títulu=http://www.andes.info.ec/es/noticias/declaren-disolucion-ecuador-union-nacional-educadores-une.html }}</ref> Munches de les sos polítiques mientres esti periodu provocaron refugu de diversos sectores de la ciudadanía y organizaciones sociales, siendo frecuentes manifestaciones y protestes nes principales ciudaes del país, teniendo como respuesta'l gobiernu convocar a contra marches en favor del réxime concentraes na Plaza Grande frente al [[Palacio de Carondelet]] pa demostrar sofitu popular y torgar el pasu de los manifestantes a les cercaníes de la sede de gobiernu. El gobiernu de Correa recibió dures crítiques per parte de la oposición, siendo acusáu de totalitariu y concentrador de poder en redol a la figura del presidente, pol manexu de l'Asamblea de mayoría absoluta d'[[Alianza PAIS]], recibiendo quexes de que nun hai independencia de poderes y acusaciones de que nesti periodu los demás poderes (Eleutoral, Xudicial y de Tresparencia) fueron cooptados por ex collaboradores del gobiernu de Correa o allegaos al réxime, afitando la idea d'un gobiernu totalitariu. ===Terremotu d'Ecuador de 2016=== {{AP|Terremotu d'Ecuador de 2016}} Mientres el so mandatu, el 16 d'abril asocedió'l [[Terremotu d'Ecuador de 2016]], que destruyó delles llocalidaes de les provincies de [[Provincia de Manabí|Manabí]] y [[Provincia d'Esmeraldas|Esmeraldas]]. Esti fechu resultó en más de 600 finaos y decenes de miles afeutaos. Correa y el so gabinete fueron a los sitios afeutaos díes dempués pa xestionar el manexu del desastre. Entamóse la campaña Ecuador Llistu y Solidariu pa recibir donaciones per parte de la sociedá civil y poner a los servidores públicos, a les fuercies armaes y la policía en función del desastre, llevando a médicos, rescatistas, psicólogos p'asistir a los damnificados y nos llabores de baltadera d'edificios estropiaos. Creóse un comité pa la reconstrucción de Manabí y Esmeraldas, dirixíu pol vicepresidente [[Jorge Glas]]. El gobiernu recibió fuertes crítiques per parte de la oposición y sectores de la sociedá civil por non asistir nin sofitar a les organizaciones priváu y civil. L'Estáu sofitó a l'asistencia de distintos países y estimó l'ayuda de voluntarios del esterior ya interior del país, y estimando a los ecuatorianos por xunise nestos tiempos difíciles. === Crisis Económica 2015 - === Dende finales del 2014, el gobiernu de Correa, por cuenta de la cayida mundial del preciu del petroleo,<ref>{{Cita web |url=http://www.dw.de/precios-del-crudu-contin%C3%BAan-en-ca%C3%ADda-llibre/a-18135626 |títulu=http://www.dw.de/precios-del-crudu-contin%C3%BAan-en-ca%C3%ADda-llibre/a-18135626 }}</ref> amontó impuestos, implementó polítiques d'austeridá nel gobiernu, so sueldos a ministros y burócrates d'altu grau, ya introdució salvaguardias económiques a gran cantidá de productos estranxeros, produciendo refugu de la ciudadanía resultando en delles protestes en tol país. Nel 2013, el gobiernu entró en negociaciones cola [[Xunión Europea]] pa establecer un tratáu comercial beneficiosu pal país, llegando a la fin de les negociaciones nel 2014, aceptando'l tratáu de forma billateral, el cuál tuvo dificultaes en ser implementáu poles midíes tributaries que tuvo que tomar el gobiernu.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2014/07/17/nota/3244756/ecuador-algama-alcuerdu-comercial-ue |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2014/07/17/nota/3244756/ecuador-algama-alcuerdu-comercial-ue }}</ref> El gobiernu volvió tener rellaciones col FMI, encamentando encurtiar el gastu públicu, minorizar el rol del estáu nel control de les inversiones y divises y potenciar trataos económicos con otros países.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2014/05/28/nota/3026116/tres-seis-ano-fmi-vuelve a entamar-evaluaciones-añales-ecuador |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2014/05/28/nota/3026116/tres-seis-ano-fmi-vuelve a entamar-evaluaciones-añales-ecuador }}</ref> Nel 2015 el gobiernu al traviés de l'Asamblea aprobó la eliminación del 40% del apurra estatal al IESS, amás de la mensualizacion de los décimos, lo cuál provocó refugu per parte de la ciudadanía y la perda del sofitu del [[Partíu Avanza]].<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/iess-apurra-fixu-llei-xusticia.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/iess-apurra-fixu-llei-xusticia.html }}</ref> Debíu al déficit de les arques fiscales, nel 2015, el gobiernu aprobó reformes al impuestu a los heriedos, nueva llei de plusvalía, lo cual provocó masives protestes ciudadanes nes principales ciudaes del país convocaes por distintos líderes d'oposición como l'ex candidatu presidencial [[Guillermo Lasso]] y l'alcalde de Guayaquil [[Jaime Nebot]], estes acompañaes de plantones a favor del gobiernu. El gobiernu suspendió'l tratamientu de les nueves lleis pa entablar dialogo, pero nun pudo aselar les protestes, que reclamaron mayores cambeos políticos y estilu de gobiernu del presidente, quien respondió llomando les protestes como intentu de desestabilización y golpe d'estáu. Dende'l mes de xunetu la oposición al gobiernu creció, la CONAIE y los gremios de maestros y profesores convocaron a un paru nacional indefiníu, reclamando por cambeos nes polítiques del gobiernu de Correa y l'archivu de les enmiendes constitucionales, resultando una cayida nel sofitu y popularidá del presidente. El gobiernu opto por pausar el tratamientu de les lleis d'heriedu y plusvalía, lo cual la oposición tomar como un trunfu.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/04/14/nota/4770421/aprobada-llei-xusticia-llaboral-que-reforma-seguridá-social |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/04/14/nota/4770421/aprobada-llei-xusticia-llaboral-que-reforma-seguridá-social }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/06/11/nota/4956429/cuartu-dia-concéntrense-opositores-allegaos-regimen-shyris |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/06/11/nota/4956429/cuartu-dia-concéntrense-opositores-allegaos-regimen-shyris }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/06/19/nota/4971190/gobiernu-convidara-dialogo-grupos-que-llama-bona-fe |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/06/19/nota/4971190/gobiernu-convidara-dialogo-grupos-que-llama-bona-fe }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/07/23/nota/5034226/presidente-se-reunio-gobernadores-tenientes-xefes-politicos |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/07/23/nota/5034226/presidente-se-reunio-gobernadores-tenientes-xefes-politicos }}</ref> Ante'l decrecimiento del PIB en 2015, el gobiernu realizó un viraje na so política económica, al empecipiar una reestructuración de la función executiva, resultando n'amenorgamientu de gastos y personal, eliminación de subsidios a combustibles y lletricidá, ventes d'empreses públiques, empecipiando coles gasolineres de Petroecuador, mayor acercamientu y negociaciones coles empreses privaes p'aumentar la inversión esterna. Nel 2016, aprobáronse lleis qu'aumentaben los impuestos a bébores azucaradas, alcoholicas, pitos. Esaniciáronse delles entidaes del estáu qu'incluyíen secretaríes téuniques, empreses públiques, instituciones del estáu y un bancu prindáu.<ref name="elcomercio_2">{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/instituciones-empreses-suprimira-anuncio-correa.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/instituciones-empreses-suprimira-anuncio-correa.html }}</ref> La nueche del 20 d'abril el Presidente anunció en cadena nacional que s'aplicaríen delles midíes económiques p'ayudar a los damnificados del [[Terremotu d'Ecuador de 2016]], ente elles al aumentu de dos puntos porcentuales al IVA per un añu, una única contribución obligatoria del 3% sobre les utilidaes, un cobru per una sola vegada del 0,9% a les persones con patrimoniu cimeru a un millón de dólares, y una contribución gradual d'un día de sueldu per mes a quien ganen más de mil dólares, proyeutu de llei que foi aprobáu ya implementáu en mayu.<ref>{{Cita web |url=http://lahora.com.ec/index.php/noticias/show/1101937056/-1/El_IVA_aumenta_a el_14%25,_por_un_a%C3%B1o,_tres_terremotu_de_Ecuador_.html#.VzAuz27hDDd |títulu=http://lahora.com.ec/index.php/noticias/show/1101937056/-1/El_IVA_aumenta_a el_14%25,_por_un_a%C3%B1o,_tres_terremotu_de_Ecuador_.html#.VzAuz27hDDd |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160426112313/http://lahora.com.ec/index.php/noticias/show/1101937056/-1/El_IVA_aumenta_a el_14%25,_por_un_a%C3%B1o,_tres_terremotu_de_Ecuador_.html#.VzAuz27hDDd |fechaarchivu=26 d'abril de 2016 }}</ref> Correa, mientres el so últimu informe de llabores, anunció la eliminación de 6 entidaes del estáu y de 12 viceministerios pa siguir col plan d'austeridá y privatizaciones pola crisis apinada pol terremotu, amás de la lliquidación de les empreses públiques Enfarma y Gran Nacional Minera, la fusión d'El Telégrafu y Televisión y Radio d'Ecuador EP (RTV Ecuador), la puesta en venta de cinco empreses públiques: Empresa Estatal d'Aviación Tresportes Aéreos Militares (TAME), Empresa Pública Cementera del Ecuador, Empresa Pública Fabricamos Ecuador (Fabrec), Bancu del Pacíficu, Gama y TC Televisión, introducir una alianza públicu-privada pa Correos del Ecuador.<ref name="elcomercio_2"/> Como resultáu de la crisis económica, la popularidá de Correa, que bazcuyaba ente'l 55 y 65% mientres la mayoría de la so presidencia, sufrió un esbarrumbe llegando a tener el 35% de popularidá pa mayu del 2016.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/05/23/nota/5597682/rafael-correa-mengua-la so-credibilidá-cumplir-nueve-ano-gobierno |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/05/23/nota/5597682/rafael-correa-mengua-la so-credibilidá-cumplir-nueve-ano-gobierno }}</ref> En setiembre del 2016, el Bancu Central del Ecuador envaloró que la economía del país nel 2016 va sufrir un decrecimiento del 1.7%, siendo la primer vegada que la economía nacional entra en recesión dende l'añu 1999, añu de la crisis económico y bancario conocida como'l "Feriáu Bancariu" mientres el gobiernu de [[Jamil Mahuad]], teniendo como causes el terremotu d'abril, la falta d'inversión estranxera y la cayida del preciu del petroleu.<ref name="elcomercio_1"/> === Conflictos coles Fuercies Armaes === Nel añu 2015 y 2016, Correa tuvo fuertes diferencies y problemes coles Fuercies Armaes, al demandar la devolución de 41 millones per parte del Institutu de Seguridá Social de les Fuercies Armaes (ISSFA) por sobrepreciu na compra del terrén utilizáu pa la construcción del Parque Samanes en Guayaquil. El Comandu Conxuntu y el direutor del ISSFA negaron la esistencia de sobrepreciu y negáronse a pagar, provocando que Correa remueva a tol Comandu Conxuntu y el direutoriu del ISSFA nel 2016, asitiando unu nuevu, pero ensin llograr aselar les tensiones, yá que tuvo protestes per parte d'oficiales en serviciu pasivu, amás de que'l nuevu Comandu Conxuntu caltuvo la postura del so predecesor. La griesca resultó nel arrenunciu del ministru de defensa [[Fernando Cordero Cueva|Fernando Cordero]] y dificultaes al nuevu ministru [[Ricardo Patiño]]. Correa defendió la so postura y realizó llamaos a la tropa y suboficiales a nun dexase engañar per parte de los oficiales, tomando midíes quitar los beneficios que teníen el oficiales y dando de baxa a una gran cantidá de oficales del exércitu. El gobiernu optó por nun depositar -y los 41 millones demandaos al ISSFA pa cobrar la delda.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/rafaelcorrea-financiamiento-issfa-fuerzasarmadas-dineru.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/rafaelcorrea-financiamiento-issfa-fuerzasarmadas-dineru.html }}</ref> El conflictu del gobiernu colos militares siguió a la Correa presentar una reforma a la llei de seguru social militar y policial y llei de pensiones militares na cual el principal cambéu ye allugar la medría de les pensiones vitalicies según el sueldu de los militares en serviciu activu, pero teniendo como techu'l sueldu más altu de xubilación según el sistema de seguridá social xeneral, los militares y policías en serviciu pasivu que tengan sueldu mayor al establecíu anguaño van tener la medría de les sos pensiones conxelaes hasta que'l techu supere'l so sueldu.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/rafaelcorrea-asamblea-llei-pensiones-militares.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/rafaelcorrea-asamblea-llei-pensiones-militares.html }}</ref> Esta reforma recibió fuertes crítiques dientro de les Fuercies Armaes y protestes de los militares en serviciu pasivu, pidiendo l'arrenunciu del ministru de defensa Patiño, diciendo que les reformes signifiquen un irrespeto a les FFAA y un posible amenorgamientu de les pensiones vitalicies, molesties espresaes pol Comandante Xeneral del Exércitu, teniendo como respuesta Correa una posible destitución y una nueva rotación del Comandu Conxuntu de les FFAA. Amás el gobiernu solicito sanción a oficiales que respondieron un mail unviáu pol presidente, polo que se convocó un Conseyu de Disciplina, na cual se exoneró al Capitán Edwin Ortega de l'Armada, teniendo comorespuesta una demanda de Correa al Conseyu de Disciplina p'anular lo establecío, espresando que les FFAA tán renegando l'autoridá constitucional del presidente como Comandante en Xefe ehizo un llamáu a la ciudadanía a refugar esto.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/08/28/nota/5767194/soldaos-antipatriotas-tendran-que-salir-ffaa |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/08/28/nota/5767194/soldaos-antipatriotas-tendran-que-salir-ffaa }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/08/16/nota/5745948/oficial-marina-esploráu-enfrentara-miercoles-consejo-disciplina |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/08/16/nota/5745948/oficial-marina-esploráu-enfrentara-miercoles-consejo-disciplina }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/08/27/nota/5765370/correa-pon-demanda-contra-conseyu-que-exonero-ortega |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/08/27/nota/5765370/correa-pon-demanda-contra-conseyu-que-exonero-ortega }}</ref> === Enmiendes Constitucionales === Nel 2014, depués de resultaos ensin esperar pol gobiernu nes [[Eleiciones seccionales d'Ecuador de 2014]], Correa, xunto a los asambleístas oficialistas, propunxeron un paquete d'enmiendes constitucionales por que sían esaminaes pola Corte Constitucional, nes cualos inclúyense la introducción de la reelección indefinida de toles autoridaes d'eleición popular, mentar a la comunicación como serviciu públicu, dexar a les Fuercies Armaes intervenir nel orde públicu y combate a la delincuencia, esaniciar la competencia de rindición de cuentes de la Contraloria, ente otros.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/corte-constitucion-proyeutu-enmiendes-ecuador.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/corte-constitucion-proyeutu-enmiendes-ecuador.html }}</ref> El proyeutu d'enmiendes foi recibíu con masivu refugu per parte de la ciudadanía, amás d'intentos per parte de distintes organizaciones polítiques por llamar a consulta popular por que se decida por aciu el votu si apruébense o non dichos cambeossobremanera'l que se refier a la reelección indefinida. Entamáronse masives marches y protestes en contra de les enmiendes y la situación económica a lo llargo del país, siendo la so mayoría conovocada pol ex candidatu presidencial [[Guillermo Lasso]].<ref>{{Cita web |url=http://www.cedatos.com.ec/detalles_noticia.php?Id=166 |títulu=http://www.cedatos.com.ec/detalles_noticia.php?Id=166 }}</ref> En payares del 2015, el presidente Correa propunxo incluyir una transitoria a la enmienda de la reelección na cual especifícase que'l cambéu fadría efectivu dende'l 24 de mayu del 2017, torgando asina la so participación nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2017|eleiciones del 2017]] al igual qu'a los asambleístas que lleven dos periodos, propuesta que foi incluyida nel paquete d'enmiendes, dictando que la reelección indefinida entraría en vixencia dende'l 24 de mayu del 2017.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/11/13/nota/5237280/rafael-correa-podemos-trunfar-2017-que-yo-sea-candidatu |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/11/13/nota/5237280/rafael-correa-podemos-trunfar-2017-que-yo-sea-candidatu }}</ref> El 3 d'avientu del 2015, el paquete d'enmiendes constitucionales foi aprobáu pola Asamblea Nacional con 99 votos a favor, 8 negativos, 1 astención y 1 votu en blancu.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/12/03/nota/5276862/mayoria-oficialista-segundu-alderica-enmiendes |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/12/03/nota/5276862/mayoria-oficialista-segundu-alderica-enmiendes }}</ref> A pesar de qu'un 86.5% de la ciudadanía cuntaba que les enmiendes teníen de realizase per mediu de consulta popular, según una encuesta de CEDATOS.<ref>{{Cita web |url=http://www.cedatos.com.ec/detalles_noticia.php?Id=221 |títulu=http://www.cedatos.com.ec/detalles_noticia.php?Id=221 }}</ref> Los cambeos constitucionales aprobaos inclúin la reelección indefinida dende'l 24 de mayu del 2017, la comunicación como serviciu públicu, la garantía del pagu de pensiones de les Fuercies Armaes y Policía Nacional, la reconducción del requisitu d'edá a trenta años pa ser candidatu a la presidencia, ente otros.<ref>{{Cita web |url=http://www.asambleanacional.gob.ec/es/noticia/40572-plenu-aprobo-enmienda-constitucional-se-remitira-al títulu=http://www.asambleanacional.gob.ec/es/noticia/40572-plenu-aprobo-enmienda-constitucional-se-remitira-al }}</ref> == Escándalos y casos de corrupción == === 2007 - 2009 === A pocos meses d'empecipiar el so mandatu, el gobiernu viose envolubráu nun escándalu espublizáu pelos medios de comunicación conocíu como los "pativideos", nos cualos vese al entós ministru d'economía [[Ricardo Patiño]] sosteniendo xuntes col entós presidente del Congresu, Jorge Cevallos, sobre como remanar la convocatoria de la consulta popular p'aprobar la futura Asamblea Constituyente, que precisaba de l'aprobación por votación del Congresu; n'otros videos amosar al ministru parolando con delegaos d'una empresa de seguros de delda soberana, nuna conversación sobre una eventual manipulación del mercáu de bonos. Patiño tuvo qu'encarar un xuiciu políticu sobre'l casu, pero foi absueltu y l'investigación que realizó la Fiscalía sobre'l casu foi archiváu.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/2007/06/16/0001/8/AD5HALA1Y0F92B4710BC3149497160C442.html |títulu=http://www.eluniverso.com/2007/06/16/0001/8/AD5HALA1Y0F92B4710BC3149497160C442.html }}</ref> <ref>{{Cita web |url=http://lahora.com.ec/index.php/noticias/show/669240/-1/Casu_%E2%80%9CPativideos%E2%80%9D_est%C3%A1_archiváu_en_el Ministeriu_P%C3%BAblico.html#.V0kiF1ThDDc |títulu=http://lahora.com.ec/index.php/noticias/show/669240/-1/Casu_%E2%80%9CPativideos%E2%80%9D_est%C3%A1_archiváu_en_el Ministeriu_P%C3%BAblico.html#.V0kiF1ThDDc }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eldiario.ec/noticias-manabi-ecuador/40406-canal-que-desvelo-pativideos-esclaria-a-ministru-patino/ |títulu=http://www.eldiario.ec/noticias-manabi-ecuador/40406-canal-que-desvelo-pativideos-esclaria-a-ministru-patino/ }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/mundo/pativideo-sembro-duldes-manipulacion.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/mundo/pativideo-sembro-duldes-manipulacion.html }}</ref> Mientres esti periodu'l gobiernu sufrió otru escándalu qu'arreyaba a [[Ricardo Patiño]], agora canciller de la república, siendo esti casu conocíu como la "narcovalija", na cual la policía italiana topó cocaína líquida dientro de vasíes artesanales que fueron treslladaes al país al traviés de la valija diplomática oficial de la Cancillería del Ecuador. Empecipiáronse trámites pa xuiciu políticu al canciller na Asamblea Nacional pero nun fueron almitíos. La fiscalía investigó'l casu y determino que nengún funcionariu tuvo participación nel crime y que la valija fuera contaminada antes de llegar a la Cancillería. Dos persones fueron encarcelaes pol casu.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/2012/03/09/1/1355/policia-italiana-afirma-droga-valija-diplomatica-salio-dende-quito.html |títulu=http://www.eluniverso.com/2012/03/09/1/1355/policia-italiana-afirma-droga-valija-diplomatica-salio-dende-quito.html }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/05/08/nota/4850556/fiscal-desvenceya-casu-narcovalija-funcionarios-cancilleria |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/05/08/nota/4850556/fiscal-desvenceya-casu-narcovalija-funcionarios-cancilleria }}</ref> === 2009 - 2013 === El presidente Correa mientres esti periodu tuvo un escándalu de corrupción conocíu como "Gran Hermanu", nel cual los periodistes Juan Carlos Calderón y Christian Zurita afirmaben nel so llibru "El Gran Hermanu", que'l gobiernu de Correa otorgába-y contratos millonarios a les empreses del so hermanu, Fabricio Correa, lo cual ye illegal. Correa negó les acusaciones, afirmando que si l'estáu tenía contratos con empreses del so hermanu estos diéronse ensin la so conocencia,<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/politica/fabricio-el mio-hermanu-que.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/politica/fabricio-el mio-hermanu-que.html }}</ref> cancelandolos darréu depués de conocese esto, demandando'l presidente a dambos periodistes por bilordiu, ganando'l xuiciu, pero Correa solicitó que se-yos perdone la so condena, polo que los periodistes nun fueron a la cárcel. Correa pa esclariar estos cuestionamientos convocó una veeduría ciudadana por que revise los contratos del estáu y determine si'l gobiernu y Correa conocíen sobre estos, llegando esta a la conclusión de que Correa si conocía de los contratos, lo cual provocó que'l presidente demande a los integrantes de la veeduría, resultando na sentencia de culpable a dos d'ellos por dañu moral y falsu testimoniu.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/seguridá/veedores-casu-gran-hermanu-condergaos.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/seguridá/veedores-casu-gran-hermanu-condergaos.html }}</ref> El gobiernu sufrió otru escándalu de corrupción al revelar los medios de comunicación que Pedro Delgado, primu del presidente, presidente del Bancu Central y del fideicomiso Non Más Impunidá sol gobiernu de Correa, exercía los sos cargos con un títulu d'economista falsu. Delgado negó les acusaciones, pero ante la presión de los medios confirmo la falsificación del so títulu profesional, arrenunciando al so cargu. Delgáu díes dempués viaxó a [[Miami]] pa dir a una boda, pero nun volvió al país. El fiscal [[Galu Chiriboga]] empecipió una indagación sobre si cometieron actos de peculado y corrupción mientres la so xestión, siendo llamáu a xuiciu y a ser sometíu a prisión preventiva, tramitando la estradición de Delgado d'Estaos Xuníos, pero ensin ésitu.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2013/12/14/nota/1912291/delgáu-llamáu-xuiciu-supuesta-falsificacion-titulo |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2013/12/14/nota/1912291/delgáu-llamáu-xuiciu-supuesta-falsificacion-titulo }}</ref> Delgado darréu foi enxuiciáu y declaráu culpable del crime de peculado pola concesión irregular de 800.000 forgares per parte del bancu públicu COFIEC a Gastón Duzac. Foi sentenciáu a 8 años de cárcel, sentencia que nun foi executada al nun ser estraditáu Delgado.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/04/10/nota/4752786/ocho-ano-prision-pedro-delgáu-malversacion-fondo |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/04/10/nota/4752786/ocho-ano-prision-pedro-delgáu-malversacion-fondos }}</ref> La cayida del primeru de los [[HAL Dhruv|helicópteros Dhruv]], el [[27 d'ochobre]] del [[2009]], causaría movición tamién na sociedá ecuatoriana. Estos fueren mercaos pol comandante de la [[Fuercia Aérea Ecuatoriana|Fuercia Aérea]], Rodrigo Bohórquez, nomáu pol presidente tres que l'anterior comandante [[Jorge Gabela]] nun aceptar la compra d'estos preseos. El [[19 d'avientu]] de [[2010]] sería tirotiáu'l xeneral Gabela, morriendo 10 díes dempués. El gobiernu de Correa indicaría que'l crime foi perpetáu pola delincuencia común, pero nel [[2018]] el casu sería reabiertu al atopase nueves pistes.<ref>{{Cita web|url=http://www.planv.com.ec/investigacion/investigacion/quien-mato-al-xeneral-gabela|títulu=¿Quién mató al xeneral Gabela? {{!}} Plan V|fechaaccesu=13 de xunetu de 2018|sitiuweb=www.planv.com.ec|idioma=es}}</ref><ref>{{Obra citada|títulu=Políticamente Correutu 8/xunetu/2018|apellíos=Ecuavisa|url=https://www.youtube.com/watch?v=UbX7veC6QQM|fechaaccesu=13 de xunetu de 2018|fecha=8 de xunetu de 2018}}</ref> El [[19 de xunu]] de [[2012]], [[Julian Assange]], fundador de [[WikiLeaks]], ingresaría a la embaxada ecuatoriana en [[Londres]] pidiendo asilu al país lo cual sería aceptáu n'agostu, empecipiando una [[Crisis diplomática ente Ecuador y Reinu Xuníu de 2012-2013|crisis diplomática]] col [[Reinu Xuníu]].<ref>{{Cita noticia|títulu=ASSANGE: ASILU Y SALIDA APAUTAOS - La Fonte|url=http://periodismodeinvestigacion.com/2018/07/08/assange-asilu-y-salida-apautaos/|fecha=8 de xunetu de 2018|fechaaccesu=15 de xunetu de 2018|periódicu=La Fonte|idioma=es-ES}}</ref> Pal [[2018]], [[Fernando Villavicencio]] acusó al gobiernu d'un supuestu pactu con Assange pa torgar revelaciones contra esti réxime, a cambéu del asilu.Tamién dientro d'esti casu acusar al réxime de [[peculado]] y [[espionaxe]] polos gastos reservaos qu'utilizaría la Secretaría d'Intelixencia pa la seguridá de Assange.<ref>{{Cita noticia|títulu=Fernando Villavicencio denuncia presuntu peculado y espionaxe internacional en casu Julian Assange|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/07/11/nota/6853889/fernando-villavicencio-denuncia-presuntu-peculado-espionaxe|fecha=11 de xunetu de 2018|fechaaccesu=15 de xunetu de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> === 2013 - 2017 === Nel 2015, acusar al gobiernu d'espiar a los miembros de la oposición y a la ciudadanía polo xeneral, yá que salieron a lluz documentos al traviés de filtraciones de [[Wikileaks]] nos cualos constatábase la contratación de servicios de hackeo y softwares d'espionaxe a la empresa [[Hacking Team]] per parte de la Secretaría d'Intelixencia (SENAIN). Esto produció un fuerte refugu ya investigaciones per parte de los asambleístas d'oposición, y un refugu atayante per parte del gobiernu.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/07/29/nota/5043343/opositores-refutan-acusacion-senain |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2015/07/29/nota/5043343/opositores-refutan-acusacion-senain }}</ref> Nel 2016, el gobiernu sufrió un escándalu de corrupción al revelase mundialmente los [[Panama Papers]], filtraciones nes cualos revelábense a funcionarios públicos con protagonismu na triangulación de capitales y na creación de compañíes de papel nel paraísu fiscal de [[Panamá]], arreyando al fiscal xeneral [[Galu Chiriboga]], al secretariu d'intelixencia Rommy Vallina y al ex-presidente del Bancu Central Pedro Delgado, yá sentenciáu a 8 años de prisión por peculado.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/04/05/nota/5505936/panama-papers-revela-relacion-mossack-3-ecuatorianos |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/04/05/nota/5505936/panama-papers-revela-relacion-mossack-3-ecuatorianos }}</ref> Correa y el gobiernu reaccionaron ante la noticia diciendo que yeren intentos de los medios en desprestixar y desestabilizar al so gobiernu, acusando a reporteros de despintar la totalidá de les filtraciones pa protexer a políticos d'oposición.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/sollerta-fundamedios-periodistes-panamapapers-rafaelcorrea.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/sollerta-fundamedios-periodistes-panamapapers-rafaelcorrea.html }}</ref> Darréu arreyóse al xerente de Petroecuador Alex Bravo, xunto a los empresarios Andrés y Xavier Baquerizo, por tener empreses fantasma en Panamá y por otorgar contratos de la petrolera a empreses de papel a nome de los sos familiares, amás d'amontar el so patrimoniu de 12 mil forgares a 600 mil. Bravo arrenunciara al so cargu pocu antes del escándalu. Empecipiar por parte de la fiscalía investigaciones sobre los supuestos delitos, siendo puestu en prisión preventiva pa fines investigativos.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/05/07/nota/5565117/alex-bravu-tien-vinculos-cuatro-robles-papel-creaes-panama |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/05/07/nota/5565117/alex-bravu-tien-vinculos-cuatro-robles-papel-creaes-panama }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/05/07/nota/5565108/patrimonio-alex-bravu-pasu-24-mil-670-mil |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/05/07/nota/5565108/patrimonio-alex-bravu-pasu-24-mil-670-mil }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/alexbravo-exgerente-petroecuador-investigacion-ecuador.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/alexbravo-exgerente-petroecuador-investigacion-ecuador.html }}</ref> Ante les denuncies, la Comisión de Xusticia de l'Asamblea Nacional empezó a realizar investigaciones a los funcionarios y exfuncionarios implicaos nel escándalu, incluyendo al Fiscal Chiriboga, al ex ministru de Hidrocarburo Carlos Pareya Yannuzelli y al xerente de Petroecuador Pedro Merizalde, pa determinar si hai méritos pa empecipiar xuiciu políticu.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/05/19/nota/5588439/galu-chiriboga-deberia-tomar-llicencia-mientres-dure-investigacion |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/05/19/nota/5588439/galu-chiriboga-deberia-tomar-llicencia-mientres-dure-investigacion }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/04/12/nota/5519694/comision-xusticia-investigara-filtracion |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/04/12/nota/5519694/comision-xusticia-investigara-filtracion }}</ref> N'ochobre, el gobiernu reveló que l'ex ministru pareya recibiría 1 millon de dólares en sobornos pa roblar contratos con Petroecuador, polo que solicitó prisión preventiva y embargu de les sos cuentes.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/10/05/nota/5838955/exministro-carlos-pareya-habria-recibíu-1-millon-denuncia-gobierno |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/10/05/nota/5838955/exministro-carlos-pareya-habria-recibíu-1-millon-denuncia-gobiernu }}</ref> La fiscalía almitió que Pareya saliera del país a finales de setiembre, morando n'España, polo que se va pidir la so estradición.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/galochiriboga-carlosparejayannuzzelli-corrupcion-petroecuador-fiscalia.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/galochiriboga-carlosparejayannuzzelli-corrupcion-petroecuador-fiscalia.html }}</ref> En payares detener a los ex xerente de Petroecuador, Marcu Calvopiña, implicáu nel casu Petroecuador, siéndo-y prindáu miles de dólares escondíos.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/forgares-prindaos-detencion-exgerente-petroecuador.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/forgares-prindaos-detencion-exgerente-petroecuador.html }}</ref> En setiembre del 2016, remanecieron nes redes sociales videos nos que s'amuesen supuestamente a militares entrenando a civiles afínes al gobiernu en defensa pa compensar manifestaciones, tando presentes nestos el asambleísta alternu de PAIS Rodrigo Collahuazo y la dirixente Carla Delgado.<ref name="eluniverso_1">{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/09/09/nota/5791032/fiscalia-exercito-investigaren-videu-militares-capacitando-defensa |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/09/09/nota/5791032/fiscalia-exercito-investigaren-videu-militares-capacitando-defensa }}</ref> Esto produció que se realice una investigación per parte de les Fuercies Armaes p'allugar a los militares en cuestión y per parte de la fiscalía por afectar a la seguridá interna del país.<ref name="eluniverso_1"/> La oposición denunció fuertemente esto, reclamando que s'utilice a les Fuercies Armaes pa entrenar grupos de choque del movimientu oficialista, ente que dalgunos denunciaron que se taben entrenando grupos paramilitares, lo cuál foi refugáu pol gobiernu, diciendo Carla Delgado y el asambleista Collahuaso que se trataba namái de "entrenamientos en defensa personal nuna mañana deportiva y de picnic".<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/videos-militares-civiles-filmaron-picnic.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/videos-militares-civiles-filmaron-picnic.html }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/09/17/nota/5804242/pabon-niega-que-ap-entrene-paramilitares |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/09/17/nota/5804242/pabon-niega-que-ap-entrene-paramilitares }}</ref> El ministru de defensa, Ricardo Patiño, reconoció que si yeren miembros de les Fuercies Armaes los uniformados nos videos y que nun teníen autorización pa dicha actividá polo que van ser sancionaos ya investigaos.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/ricardopatino-militares-videu-civiles-entrenamientu.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/ricardopatino-militares-videu-civiles-entrenamientu.html }}</ref> En payares revelóse que Marcos Párraga, ex asesor del vicepresidente [[Jorge Glas]] y miembru de la CORDICOM, solicitaba dineru p'asignar frecuencies de radio y televisión en Manabí, arreyando al vicepresidente Glas y la Secretaria de Política [[Paola Pabón]] al dicir qu'actuaba como intermediariu, siendo esto negáu por dambos implicaos, resultando nuna investigación de la fiscalía.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/exfuncionario-cordicom-esploráu-presunta-corrupcion.html |títulu=http://www.elcomercio.com/actualidad/exfuncionario-cordicom-esploráu-presunta-corrupcion.html }}</ref> El 20 d'avientu de 2016, el Departamentu de Xusticia d'Estaos Xuníos reveló que la Constructora Odebrecht, empresa brasilana acusada y sentenciada por corrupción, pagaría $ 33,5 millones en sobornos a funcionarios del gobiernu ecuatorianu dende 2007 a 2016 pa llograr beneficios equivalentes a unos $ 116 millones en contratos pa obres públiques.<ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/12/21/nota/5965135/constructora-odebrecht-pago-soborno-ecuador-anuncia-fiscal-estaos?hootPostID=04y45b9a6bf955abdf301ae74974y93c |títulu=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/12/21/nota/5965135/constructora-odebrecht-pago-soborno-ecuador-anuncia-fiscal-estaos?hootPostID=04y45b9a6bf955abdf301ae74974y93c }}</ref> N'abril del 2017 foi deteníu l'ex ministru d'lletricidá Alecksey Mosquera al revelase que recibió pagos d'un millón de dólares de parte de Odebrecht.<ref>{{Cita noticia |títulu=Exministro d'Lletricidá Alecksey Mosquera ye'l primera deteníu per Casu Odebrecht {{!}} La República EC |url=http://www.larepublica.ec/blog/politica/2017/04/21/exministro-lletricidá-alecksey-mosquera-primer-deteníu-casu-odebrecht/ |fecha=21 d'abril de 2017 |fechaaccesu=22 d'abril de 2017|periódicu=La RepúblicaEC |idioma=es-ES}}</ref> == Gabinete Ministerial de Rafael Correa == {{AP|Gabinete Ministerial de Rafael Correa}} == Posición de Partíos Políticos == Nos 10 años del réxime de Rafael Correa esistió distintos cambeos na posición de distintes partíos con al respective del so gobiernu. Correa tuvo permanentemente al [[Partíu Socialista Ecuatorianu|Partíu Socialista]] como aliáu xuntu col [[Partíu Comunista del Ecuador]] y la dixebra d'este'l [[Partíu Comunista Ecuatorianu]], formada nel 2012. De la mesma el to temporalmente'l sofitu del [[Movimientu Popular Democráticu]] y [[Pachakutik]] mientres el periodu en que duró l'[[Asamblea Constituyente d'Ecuador de 2007 y 2008|Asamblea Constituyente]], el primeru d'estos sería eslleíu pol [[Conseyu Nacional Eleutoral (Ecuador)|Conseyu Nacional Eleutoral]] al igual qu'otru opositores como [[Rotura 25]], [[Partíu Renovador Institucional Aición Nacional]], [[Izquierda Democrática (Ecuador)|Izquierda Democrática]], [[Partíu Roldosista Ecuatorianu|Partíu Roldosista]]; dalgún de los cualos fueron la [[izquierda política]] nel Congresu antes del gobiernu de Rafael Correa. De siguío la posición de los partíos y movimientu políticos reconocíos pol [[Conseyu Nacional Eleutoral (Ecuador)|Conseyu Nacional Eleutoral]]: {| class="wikitable sortable" ! colspan="2" rowspan="2" |Partíu/Movimientu !colspan="3" |Primer Periodu !colspan="5" |Segundu Periodu !colspan="5" |Tercer Periodu |- !2007 !2008 ! colspan="2" |2009 !2010 !2011 !2012 ! colspan="2" |2013 !2014 !2015 !2016 !2017 |- | style="background:lime"| |[[Alianza País]] | colspan="13" style="background:lime" |Oficialista |- | bgcolor="black" | |[[Partíu Socialista Ecuatorianu|Partíu Socialista]] | colspan="13" style="background:lightblue" |Aliáu |- | bgcolor="orangered" | |[[Centru Democráticu Nacional]] | colspan="6" bgcolor="#bcbcbc" | | colspan="5" style="background:lightblue"|Aliáu |colspan="2" style="background:red"|Oposición |- | bgcolor="#CC0000" | |[[Unidá Popular (Ecuador)|Unidá Popular]] | colspan="9" bgcolor="#bcbcbc" | | colspan="4" style="background:red"|Oposición |- | bgcolor="#087830" | |[[Partíu Sociedá Patriótica 21 de Xineru Partíu Sociedá Patriótica]] | colspan="13" style="background:red" |Oposición |- | bgcolor="lightblue" | |[[Fuercia Compromisu Social]] | colspan="11" bgcolor="#bcbcbc" | | colspan="2" style="background:red"|Oposición |- | bgcolor="gold" | |[[Partíu Social Cristianu (Ecuador)|Partíu Social Cristianu]] | colspan="13" style="background:red" |Oposición |- | bgcolor="yellow" | |[[Partíu Renovador Institucional Aición Nacional]] | colspan="9" style="background:red" |Oposición | colspan="4" bgcolor="#bcbcbc" | |- | bgcolor="yellow" | |Alantre Ecuatorianu Alantre |colspan="9" bgcolor="#bcbcbc" | | colspan="4" style="background:red"|Oposición |- | bgcolor="#0080FF" | |[[Avanza]] | colspan="6" bgcolor="#bcbcbc" | | colspan="4" style="background:lightblue"|Aliáu |colspan="3" style="background:red"|Oposición |- | bgcolor="red" | |[[Partíu Roldosista Ecuatorianu]] | colspan="3" style="background:lightblue"|Aliáu |colspan="7" style="background:red" |Oposición | colspan="3" bgcolor="#bcbcbc" | |- | bgcolor="red" | |[[Fuercia Ecuador]] | colspan="10" bgcolor="#bcbcbc" | | colspan="3" style="background:red"|Oposición |- | bgcolor="orange" | |[[Izquierda Democrática (Ecuador)|Izquierda Democrática]] | colspan="3" style="background:lightblue"|Aliáu |colspan="5" |En Disputa |colspan="2" bgcolor="#bcbcbc" | | colspan="3" style="background:red"|Oposición |- | bgcolor="redorange" | |[[Movimientu Popular Democráticu]] | colspan="3" style="background:lightblue"|Sofitu Critico |colspan="7" style="background:red" |Oposición | colspan="3" bgcolor="#bcbcbc" | |- | bgcolor="#FE2EC8" | |[[Pachakutik]] | colspan="3" style="background:lightblue" |Aliáu |colspan="10" style="background:red" |Oposición |- | bgcolor="#DC143C" | |Unión Ecuatoriana |colspan="9" bgcolor="#bcbcbc" | | colspan="4" style="background:red"|Oposición |- | bgcolor="blue" | |[[Movimientu CREO]] | colspan="6" bgcolor="#bcbcbc" | | colspan="7" style="background:red"|Oposición |- | bgcolor="#01A9DB" | |[[Movimientu SUMA]] | colspan="6" bgcolor="#bcbcbc" | | colspan="7" style="background:red"|Oposición |- | bgcolor="purple" | |[[Rotura 25|Movimiento Ruptura 25]] | colspan="3" style="background:lightblue"|Aliáu |colspan="7" style="background:red" |Oposición | colspan="3" bgcolor="#bcbcbc" | |- | bgcolor="#87CEFA" | |[[Movimiento Concertación]] | colspan="9" bgcolor="#bcbcbc" | | colspan="4" style="background:red"|Oposición |} == Crítiques al Gobiernu de Rafael Correa == Mientres les sos 10 años de xestión, el réxime correísta foi califica d'autoritariu y "antidemocráticu" polos partíos d'oposición incluyíos el [[Movimientu Popular Democráticu]] y [[Pachakutik]]. Dalgunes de les crítiques compararon al correísmu col chavismu indicando que la continuidá del réxime de Rafael Correa y Alianza País llevaríen a una crisis económica similar a la [[Crisis en Venezuela de 2013-actualidá|crisis venezolana]]. La [[Unidá Popular (Ecuador)|Unidá Popular]] y diversos partíos d'izquierda que nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2017|eleiciones del 2017]] integraríen el [[Alcuerdu Nacional pol Cambéu]] consideren al so gobiernu como alloñáu de los postulaos de la izquierda, ye dicir un gobiernu de derecha que ye consideráu'l peor pa la clase trabayadora.[[Lourdes Tibán]] y demás dirixentes d'izquierda calificaron al gobiernu de "pseudorevolucionario",<ref>{{Cita web|url=http://www.une.org.ec/~une/index.php/2012-07-08-04-19-37/2012-07-08-04-20-19/55-boletinos-de-prensa/409-gobiernu-amenacia-con-llindar-derechu-a-la-educacion|títulu=XUNE - Gobiernu amenacia con llindar derechu a la educación|fechaaccesu=7 d'abril de 2017|apellíu=Henry|sitiuweb=www.une.org.ec|idioma=es-ES}}</ref> [[Geovanni Atarihuana]], direutor nacional d'Unidá Popular indico nuna entrevista: {{Cita|"nun vamos amedranar nos pola campaña anti socialista contra la izquierda revolucionaria. Porque la manipulación del falsu “socialismu del sieglu XXI” con que tapa'l so derechismu Correa y el so gobiernu corruptu nun nos va faer arriar les banderes del socialismu auténtico de los trabayadores."|Geovanni Atarihuana<ref>{{Cita web |url=http://www.revistarupturas.com/ye-necesariu-ganar-al-correismu-en-les urnes.html |títulu=Ye necesariu ganar al correismu nes urnes |fechaaccesu=7 d'abril de 2017 |idioma=es-ES |sitiuweb=www.revistarupturas.com}}</ref>}} Ente que la izquierda considera a [[Alianza País]] como una formación de la "nueva derecha" per parte de la [[Derecha política|derecha]] opositora, que foi liderada por [[Guillermo Lasso]] y [[Jaime Nebot]], amosó nes sos crítiques les calificaciones yá señalaes d'autoritariu, pero nun declararon que nun seya un gobiernu d'izquierda.<ref>{{Cita web|url=http://www.eldiariointernacional.com/spip.php?article3634|títulu=RAFAEL CORREA: LA NUEVA DERECHA REVOLUCIONARIA - El Diariu Internacional|fechaaccesu=7 d'abril de 2017|sitiuweb=www.eldiariointernacional.com|idioma=es}}</ref> Al igual que la izquierda espresaron los sos disgustos polos casos de corrupción ente los que s'atopen [[Casu Odebrecht|Odebrecht]] y [[Casu Petroecuador|Petroecuador]] qu'arreyó a figures clave del réxime de Correa como [[Carlos Pareya Yannuzelli]] y [[Jorge Glas]], y tamién la so contrariedá escontra la medría de la delda publica con [[República Popular China|China]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Guillermo Lasso esixe a la Fiscalía investigar a Jorge Glas por casu Capaya|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/02/05/nota/6034654/guillermo-lasso-esixe-fiscalia-investigar-jorge-glas-casu-capaya|fecha=5 de febreru de 2017|fechaaccesu=7 d'abril de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=español}}</ref> Organizaciones rellacionaes col sector educativu, como la [[Unión Nacional d'Educadores]] denunció la llamada "revolución educativa" como una falsedá al esistir el mediu millón de bachilleres fora de la universidá, a raigañu del exame de la [[Secretaría d'Educación Cimera, Ciencia, Teunoloxía ya Innovación]], y tamién el zarru de más de 60.000 escueles rurales cuando solo ellaboráronse 60 escueles del mileniu<ref>{{Cita web|url=http://periodicopcion.tk/index.php/politica/673-la-revolucion-educativa-el maquillaxe-de-la inoperancia-del-gobierno|títulu=La revolución educativa”: el maquillaxe de la inoperancia|fechaaccesu=7 d'abril de 2017|apellíu=Tatiana|sitiuweb=periodicopcion.tk|idioma=es-es}}</ref> == Ver tamién == * [[Rafael Correa]] * [[Presidente d'Ecuador]] * [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2006]] * [[Socialismu]] * [[Bolivarianismu]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20090429085831/http://revolucionciudadana.com.ec/ Sitiu oficial de la Revolución Ciudadana] * Calapaqui, Karla (2016), [https://es.scribd.com/document/334090883/Criminalizacion-de Protestar-Ecuador-les-victimas-del-correismu Criminalización de la Protesta, Memories de Resistencia] {{Tradubot|Gobierno de Rafael Correa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Revolución Ciudadana| ]] [[Categoría:Socialismu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] r608yqgy9z2hkecb66i61tvzip03g6l 0 156517 3709741 3419154 2022-08-19T09:09:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Anatolijs Gorbunovs}} {{persona}} '''Anatolijs Gorbunovs''' {{nym}} ye un políticu letón. Ente [[1974]] y [[1988]] ocupó diversos cargos nel [[Partíu Comunista]] de la [[República Socialista Soviética de Letonia]], aportando a secretariu del Comité Central del PC de dichu país. Tuvo dellos enfrentamientos con miembros del so partíu, cuantimás cuando sofitó'l movimientu d'independencia del so país.<ref name="bio2">[http://www.gramata21.lv/users/gorbunovs_anatolijs/ Biografía de Gorbunovs en Gramata21]</ref> Ente 1988 y [[1995]] foi "speaker" del Parllamentu de Letonia (primero, del Sóviet Supremu de la Letonia socialista; dempués, del Sóviet Supremu de la República de Letonia; a lo último, del [[Saeima]], el parllamentu de la Letonia independiente). Cuando en [[1991]] el país recuperó la independencia, él, como "speaker" del parllamentu, y siguiendo la [[Constitución]] de [[1992]], actuó como presidente interín hasta [[1993]], cuando foi escoyíu [[Guntis Ulmanis]].<ref name="bio">[http://www.saeima.lv/Informacija/gorbunov.htm Biografía de Gorbunovs na web del Saeima]</ref> Gorbunovs entró nel partíu [[Latvijas Ceļš]] en [[1993]], y permaneció como miembru del parllamentu hasta [[2002]]. Ente [[1995]] y esi añu foi Ministru de Desarrollu Rexonal, Ministru de Tresportes y Primer Ministru interín.<ref name="bio"/> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{NF|1942||Gorbunovs,Anatolijs}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Letonia]] [[Categoría:Presidentes de Letonia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] fr84g4x95gpf84l23j65n0tq71pc2u8 0 156544 3709846 3679737 2022-08-19T09:17:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona | tratamiento = | nome = Vladislav Ardzinba<br />Владислав Григори-иҧа Арӡынба | imaxe = | tamañu = | pieimagen = | escudu = Flag of the President of Abkhazia.svg | cargu = [[Abḥasia|1º Presidente de la República de Abḥasia]] | entamu = {{Fecha|26|11|1994}} | final = {{Fecha|12|2|2005}} | primer dama = | juntoa = | primerministro = | vicepresidente = | predecesor = Cargu creáu | socesor = [[Sergei Bagapsh]] | fecha de nacencia = {{Fecha|14|5|1945}} | llugar de nacencia = | fecha de fallecimientu = {{Fecha|4|3|2010}}, 63 años | partíu = | afiliaciones = | cónyuge = | profesión = | hijo = | residencia = | almamáter = | fortuna = | relixón = | notes = }} [[Ficheru:Vladislav Ardzinba 1996 Abkhazia stamp.jpg|thumb|]] [[Ficheru:Abkhazia 10 apsar Ag 2008 Ardzinba b.jpg|thumb|right|Vladislav Ardzinba nuna moneda de Abḥasia.]] '''Vladislav Ardzinba''' ([[Idioma abjazo|en abjazo]]: ''Владислав Григори-иҧа Арӡынба'') ([[So Eshera]], [[14 de mayu]] de [[1945]] – [[Moscú]], [[4 de marzu]] de [[2010]]<ref>[http://www.enmemoria.com/actualidad/20100304/muere-en-moscu-el-primer-presidente-de-la-republica-de-abjasia.html Muerre en Moscú'l primer presidente de la República de Abḥasia]</ref>), foi un políticu abjasio, primer [[Presidente de Abḥasia|presidente]] de la ensin reconocer, pero independiente [[de facto]], [[Abḥasia|República de Abḥasia]], [[República autónoma]] separatista de [[Xeorxa]] de [[1994]] a [[2005]]. == Primeros años y carrera == Vladislav Ardzinba nació'l pueblu de Baxu Eshera, na [[República Autónoma Socialista Soviética de Abḥasia|RASS de Abḥasia]], [[República Socialista Soviética de Xeorxa|RSS de Xeorxa]], [[Xunión Soviética]]. Graduar nel Departamentu d'Historia del Institutu Pedagóxicu de [[Sujum]], siguió los sos estudios na [[Universidá Estatal de Tblisi]], onde algamó'l doctoráu. Trabayó 18 años en [[Moscú]] como especialista en civilizaciones del antiguu [[Oriente Mediu]] baxu [[Yevgeni Primakov]], que yera'l xefe del Institutu d'Estudios Orientales de [[Moscú]], y depués foi Ministru d'Esteriores y [[Presidente del Gobiernu de Rusia]]. Ardzinba volvió a [[Sujum]] y foi'l direutor del Institutu del Idioma, Lliteratura y Hestoria de Abḥasia dende [[1987]] hasta [[1989]], cuando foi escoyíu diputáu pal [[Sóviet Supremu]] de la [[XRSS]] por [[Gudauta]]. Dende esi momentu tuvo arreyáu estrechamente coles temes nacionales, incluyíos los abjazos, y rápido destacó como unu de los más activos y prominentes secesionistes abjazos. Mientres foi diputáu del Sóviet Supremu de la URSS, Arczinba, un [[comunista]] conservador,<ref>Emmanuel Karagiannis (2002), ''Energy and Security in the Caucasus'', p. 76. Routledge, ISBN 0-7007-1481-2.</ref> forxó estrechos llazos cola llinia dura de [[Moscú]], particularmente col xefe del parllamentu [[Anatoly Lukyanov]], y otros miembros de los grupos de la nala derecha en Moscú, que fueron los responsables del intentu de golpe d'estáu en Moscú n'agostu de [[1991]].<ref>Cornell, Svante Y, Autonomy and Conflict: Ethnoterritoriality and Separatism in the South Caucasus – Case in Georgia, páxs. 168, 180, 182. ''Department of Peace and Conflict Research, Report Non. 61''. Uppsala. ISBN 91-506-1600-5.</ref> == El so papel na Guerra de Abḥasia == El [[4 d'avientu]] de [[1990]], Ardzinba foi escoyíu Presidente del Sóviet Supremu de Abḥasia. Ardzinba, carismáticu pero irascible figura popular ente los abjazos, los xeorxanos taben convencíos qu'ayudara a socatrar los [[Disturbios de Sujumi en 1989]].<ref>Stuart J. Kaufman (2001), ''Modern Hatreds: The Symbolic Politics of Ethnic War'', p. 117. Cornell University Press, ISBN 0-8014-8736-6.</ref> Ardzinba consiguió consolidar el so poder relativamente rápido, y retratóse de les sos promeses d'amontar la representación xeorxana nes estructures autónomes xeorxanes que prometiera mientres la eleición. Dende esi momentu, Ardzinba intentó gobernar Abḥasia dende un bandu, pero evitando nel tiempu, entrar n'abiertu conflictu cola autoridá central de [[Tblisi]]. A mediaos de [[1991]], axustó y aceptó la concesión xeorxana de reforma de la llei eleutoral que-y garantizaba una amplia representación nel Sóviet Supremu. Sicasí, Ardzinba creó la Guardia Nacional de Abḥasia de forma monoétnica, y empecipió la práutica de reemplazar a los xeorxanos étnicos nes posiciones de lideralgu por abjazos. Como la tensión xeorxano-abjaza amontábase, la retórica montada de Ardzinda, como proclamó a finales de xunetu de [[1992]], "Abḥasia yera lo bastante fuerte pa lluchar con Xeorxa".<ref>Cornell, p. 180.</ref> N'agostu de [[1992]], una fuercia militar xeorxana espulsó a Ardzinba y a los sos homes de [[Sujum]]. Abelugar en [[Gudauta]], sede d'una báse militar rusa de la era soviética. Ardzinba beneficiar de los sos contactos colos círculos rusos de la llinia dura y de líderes militares pa consiguir sofitu vital pa la [[Guerra de Abḥasia|guerra]] contra'l gobiernu xeorxanu. {{cita|"Si ellos (los xeorxanu) nun quieren ser parte del nuesu país, a cencielles vamos echar. Ye la so eleición de dise voluntariamente o pola fuercia.<ref> Conflict in the Caucasus: Xeorxa, Abkhazia, and the Russian Shadow (App Labour History Series; Non. 3) by S. A. Chervonnaia and Svetlana Mikhailovna Chervonnaia </ref><ref>The Conflict in Abkhazia: Dilemmas in Russian 'Peacekeeping' Policy By Dov Lynch, p 153</ref>}} == Presidencia == Dempués de rematar les hostilidaes en [[1994]] y el gruesu de la población xeorxana viose forzada a abandonar Abḥasia, el parllamentu [[de facto]] de Abḥasia escoyó a Ardzinba como presidente, movimientu que foi condergáu per Xeorxa y les [[Naciones Xuníes]] como illegal. Él ganara les primeres eleiciones direutes el [[3 d'ochobre]] de [[1999]], ensin oponente dalgunu y foi reelixíu como presidente de Abḥasia.<ref>The [[International Crisis Group]]. ''Abkhazia Today. Europe Report N°176'', páxs. 5, 12. 15 September 2006.</ref> Instauró un réxime autocráticu<ref>Tunç Aybak (2001), ''Politics of the Black Sea: Dynamics of Cooperation and Conflict'', p. 193. I.B.Tauris, ISBN 1-86064-454-6.</ref> y permaneció políticamente intocable hasta que'l so salú deterioróse seriamente en [[2003]]. L'afirmó que la independencia de Xeorxa nun yera negociable, y trató d'alliniar l'estáu con Rusia, que'l so sofitu políticu y económicu yera esencial pa la república [[de facto]]. Como'l líder abjazo axuntárase con dos presidentes socesivos de Rusia, [[Vladímir Putin]] y [[Borís Yeltsin]] y [[Eduard Shevardnadze]] de Xeorxa. Sol so gobiernno, el respetu a los derechos humanos foi abondo probe, según gran parte de la población xeorxana de Abḥasia d'antes de la guerra foi privada del derechu a torna, y aquellos que permanecieron, tuvieron suxetos a una sistemática limipieza étnica. Ardzinba llevantó crítiques de parte de la comunidá internacional desués de prohibir a los [[Testigos de Xehová]] en [[1995]]. Mientres los últimos años del so presicencia, Ardzinba tuvo que faer frente a les crítiques por fracasar en consiguir la estabilidá pa Abḥasia, y pola medría de la probeza. Nun apaeció en públicu dende [[2002]], tomando cada vez mayor papel protagonista'l presidente del gobiernu [[Raul Jadyimba]]. El so salú yera bien probe, y tuvo que recibir tratamientu en [[Moscú]] mientres dalgún tiempu. A pesar de les llamaes de la oposición (n'especial del movimientu Amtsajara) por que dimitiera, afirmó que remataría'l so mandatu, que taba previstu pa obtubre de [[2004]], pero de fechu nun lo remató hasta'l [[12 de febreru]] de [[2005]], por cuenta de les disputes sobre la eleición del so socesor. Hubo tamién pidimientos pa ser censuráu, pero a pesar que la constitución de Abḥasia dexar, nun s'hubo pasos serios nesi sentíu. Nun foi capaz de presentase pa un tercer mandatu por cuenta de les llimitaciones constitucionales, anque la so salú tampoco lo dexara. Foi reemplazáu pol ganador de les eleiciones presidenciales de [[12 de xineru]] de [[2005]], [[Sergei Bagapsh]]. Una eleición previa tuviera llugar a finales de [[2004]] dempués del asesináu del líder de la oposición, [[Garri Aiba]], pero la resultancia llevantó un considerable discutiniu. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20070928081042/http://www.abkhaziagov.org/ru/president/status/presidents.php?phrase_id=8949 President of Abkhazia official site] (en rusu) {{NF|1945|2010|Ardzinba, Vladislav}} {{Tradubot|Vladislav Ardzinba}} [[Categoría:Llingüistes de Abḥasia]] [[Categoría:Presidentes de Abḥasia]] [[Categoría:Hititólogos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] in1azkznbiykfa9itan20pf8vzmra0e 0 156592 3709376 3709059 2022-08-18T13:47:54Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{otros usos|Vicepresidentes d'Ecuador|ver la llista completa de los vicepresidentes de la República del Ecuador}} {{Ficha de cargu políticu |cargu = Vicepresidente de la<br />República del Ecuador |insinia = Coat of arms of Ecuador.svg |pie_insignia = [[Escudu d'Ecuador]] |imaxe = SESIÓN SOLEMNE INFORME A LA NACIÓN, QUITO 24 DE MAYO 2018. (28454543258) (cropped) (cropped).jpg |titular = [[María Alejandra Vicuña]] |entamu = [[6 de xineru]] de [[2018]] |tratamientu = ''Señor Vicepresidente'' |residencia = Quito |designación = [[Pueblu del Ecuador]] |duración = 4 años, con derechu a reelección per una sola vegada |creación = [[12 de setiembre]] de [[1830]] |socesión = |primero = [[José Joaquín de Olmedo]] |sitiu = [http://www.vicepresidencia.gob.ec/ www.vicepresidencia.gob.ec] }} El '''vicepresidente d'Ecuador''' ye la segunda más alta posición política nel [[Ecuador]]. == Historia == El cargu de vicepresidente esistió dende l'entamu de la república. El so primer titular foi [[José Joaquin de Olmedo]]. La función principal del vicepresidente ye asoceder al presidente de la república de forma temporal o definitiva, pero tuvo dellos roles adicionales dependiendo de la constitución vixente. Por casu, dende 1946 a 1963, el vicepresidente exercía como presidente de la Cámara del Senáu del Congresu Nacional.<ref name=":0">{{cita llibru |apellíos=del Ecuador|nome=Cancillera|enllaceautor=|títulu=Constitucional Nacional de 1946|url=http://www.cancilleria.gob.ec/wp-content/uploads/2013/06/constitucion_1946.pdf|fechaaccesu=|añu=|editorial=|isbn=|editor=|ubicación=|páxina=|idioma=|capítulu=}}</ref> Ente 1978 y 1998, el vicepresidente yera presidente del Conseyu Nacional de Desenvolvimientu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Constitución de la República del Ecuador de 1978|url=https://issuu.com/asambleaecuador/docs/constitucion1978|fechaaccesu=7 de mayu de 2018|periódicu=Issuu|idioma=en}}</ref> Dende 1978, el vicepresidente puede tener les facultaes que'l presidente de la república asígnelu. La residencia y sede de la vicepresidencia ye'l Palacio de la Vicepresidencia, que s'atopa tras del [[Palacio de Carondelet]].<ref name="Vicepresidencia">{{cita llibru |apellíos=PERALTA|nome=Evelia|títulu=Guía Arquitectónica de Quito|añu=1991|editorial=Editorial Entama|editor=Direición de Planificación del Pernomáu Conceyu de Quito|páxina=58}}</ref> Los vicepresidentes usualmente fueron escoyíos xuntu al presidente de la república al traviés del votu popular, como foi dende 1978 nun mesmu binomiu, pero en delles constituciones nun foi asina: na [[Carta Negra]], el vicepresidente yera designáu pol Presidente;<ref>{{cita llibru |apellíos=del Ecuador|nome=Cancillera|enllaceautor=|títulu=Constitucion Nacional de 1869|url=http://www.cancilleria.gob.ec/wp-content/uploads/2013/06/constitucion_1869.pdf|fechaaccesu=|añu=|editorial=|isbn=|editor=|ubicación=|páxina=|idioma=|capítulu=}}</ref> dende 1946 hasta 1970 el vicepresidente yera escoyíu de forma independiente.<ref name=":0" /> En dos causes ([[Manuel Sotomayor y Luna]] y [[Jorge Zavala Baquerizo]]) foi escoyíu un vicepresidente d'una llista distinta a la del presidente. Hubo solu dos vicepresidentes interinos, [[Rafael Pérez Pareja]], designáu pola Asamblea Constituyente pa subrogar a [[José María Plácido Caamaño]] mientres la so interinazgo previu a la so Presidencia Constitucional<ref name="google.books.1">{{cita llibru |títulu=Boletín|url=https://books.google.com.ec/books?id=LpJ1AAAAMAAJ&q=1883+rafael+perez+pareya+vicepresidente&dq=1883+rafael+perez+pareya+vicepresidente&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjfn6LA0JvXAhXFyyYKHfp2C_EQ6AEIJjAA|fechaaccesu=31 d'ochobre de 2017|fecha=1947|idioma=es}}</ref> y [[Manuel de Ascazubi y Matheu|Manuel de Ascásubi]] designáu pa subrogar a [[Gabriel García Moreno]] en 1869 mientres la redaición de la Carta Negra, siendo encargáu del poder mientres tol procesu constituyente al refugar el cargu García Moreno.<ref name=":3">{{cita llibru |apellíu=Ecuador|títulu=Ley, decretos i resolvimientos de la convención nacional i decretos del poder executivu en 1869|url=https://books.google.com.ec/books?id=xcKQsR_b3zAC&pg=PA21&dq=manuel+de+ascasubi+presidente+1869&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiN3dHF7LzZAhVJulMKHXYmAB4Q6AEIJzAA#v=snippet&q=febreru%201869&f=false|fechaaccesu=23 de febreru de 2018|fecha=1870|editorial=Imprenta Nacional, por M. Mosquera|idioma=es}}</ref> Dos vicepresidentes fueron encarcelaos mientres exercíen el so cargu: [[Carlos Julio Arosemena Monroy]], vicepresidente de [[José María Velasco Ibarra]] en 1961, acusáu de conspirar contra'l presidente y encarceláu ensin xuiciu previu por orde de Velasco Ibarra, calteniéndose priváu de llibertá per poques hores antes de ser lliberáu y asumir la presidencia al ser derrocáu'l presidente;<ref>{{Cita web|url=https://www.pressreader.com/ecuador/memories-porte%C3%B1as/20161127/281638189810323|títulu=PressReader.com - Connecting People Through News|fechaaccesu=8 d'abril de 2018|sitiuweb=www.pressreader.com}}</ref> el postreru foi [[Jorge Glas]], mientres el so segundu periodu como vicepresidente de [[Lenín Moreno]], por ser acusáu d'asociación ilícita, encarceláu de forma preventiva dende ochobre del 2017, atopáu culpable darréu y condergáu a 6 años de cárcel, perdiendo'l so cargu por ausencia definitiva al nun exercer el cargu por más de tres meses.<ref>{{Cita noticia|títulu=Jorge Glas sentenciáu como culpable a 6 años de prisión nel casu Odebrecht|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/12/13/nota/6525058/jorge-glas-sentenciáu-como-culpable-6-anos-prision-casu-odebrecht?hootPostID=b187b676eaaf352a7d0fb0y99757c717|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> En munches ocasiones los vicepresidentes tuvieron rellaciones complicaes col presidente de la república, como foi'l casu de [[José María Velasco Ibarra]] con [[Jorge Zavala Baquerizo]], [[Lucio Gutiérrez]] con [[Alfredo Palacio]], y apocayá [[Lenín Moreno]] con [[Jorge Glas]] que terminó col mandatariu por retirar les funciones daes a Glas.<ref>{{Cita noticia|títulu=Moreno retira de toles sos funciones a Glas|url=http://www.larepublica.ec/blog/politica/2017/08/03/morenu-retira-de-toes-les sos-funciones-a-jorge-glas/|fecha=3 d'agostu de 2017|fechaaccesu=25 d'agostu de 2017|periódicu=La República|idioma=es-LA}}</ref> En ciertos casos el vicepresidente tuvo qu'asumir la presidencia de la república; el postreru en faelo foi [[Alfredo Palacio]]. Cuando esto asocede, el Congresu Nacional escueye al nuevu vicepresidente. Un casu particular asocedió mientres la crisis política de 1997, cuando, al cayer [[Abdalá Bucaram]] el Congresu Nacional designó a [[Fabián Alarcón]] como presidente interín en cuenta de dexar que la vicepresidenta [[Rosalía Arteaga]] asuma de forma definitiva como presidenta constitucional. Eso debió a que'l Congresu, nel añu 1996, por aciu una reforma a la Constitución esanició l'artículu qu'establecía la socesión presidencial en casu de falta definitiva del presidente, lo que creó un vacíu constitucional.<ref name="derechoecuador_1">http://www.derechoecuador.com/articulos/detalle/archive/doctrines/derechoconstitucional/2005/11/24/vaciacuteo-constitucional</ref> Hasta agora, solamente esistieron dos muyeres qu'ocuparon el cargu de vicepresidenta: [[Rosalía Arteaga]], escoyida por mandatu popular como vicepresidenta d'[[Abdalá Bucaram]] y [[Fabián Alarcón]] hasta'l so arrenunciu; y [[María Alejandra Vicuña]], designada como vicepresidenta encargada pol presidente [[Lenín Moreno]] tres l'encarcelamientu de [[Jorge Glas]], y darréu escoyida pola Asamblea Nacional nes [[Eleiciones vicepresidenciales d'Ecuador de 2018|eleiciones vicepresidenciales de 2018]] en comprobándose l'abandonu del cargu de Glas pola so situación llegal. === Vicepresidentes Oficiales === Na historia del país, hubieron dellos cargos similares a la vicepresidencia, teniendo'l mandatu de subrogar al presidente en casu de falta permanente o envernada, amás de dos vicepresidencies interines, polo que se reconoz como oficiales namái a'l vicepresidentes qu'exercieron un mandatu constitucional legitimo so la llei y constitución, reconocíos en documentos oficiales y protocolarios como tal, siendo estos los siguientes: {| {{tablaguapa}} |+ |1. |[[José Joaquín de Olmedo]] |11. |[[Mariano Cueva Vallina|Mariana Cueva]] |21. |[[Manuel Benignu Cueva]] |31. |[[Carlos Julio Arosemena Monroy]] |41. |[[Pedro Aguayo]] |- |2. |[[Modestu Larrea y Carrión]] |12. |[[Antonio Borrero]] |22. |[[Carlos Freile Zaldumbide]] |32. |[[Reynaldo Dime Donoso]] |42. |[[Gustavo Noboa]] |- |3. |[[Juan Bernardo León]] |13. |[[Rafael Carvajal]] |23. |[[Alfredo Baquerizo Moreno]] |33. |[[Jorge Zavala Baquerizo]] |43. |[[Pedro Pinto Rubianes]] |- |4. |[[Francisco Aguirre Abad]] |14. |[[Pedro José de Arteta]] |24. |[[Mariano Suárez Veintimilla]] |34. |[[Osvaldo Hurtado]] |44. |[[Alfredo Palacio]] |- |5. |[[Francisco de Marcos]] |15. |[[Francisco León Franco|Francisco Javier León]] |25. |[[Carlos Julio Arosemena Tola]] |35. |[[León Roldós Aguilera|León Roldós]] |45. |[[Alejandro Serrano Aguilar]] |- |6. |[[Pablo Merino]] |16. |[[José Javier Eguiguren]] |26. |[[José Rafael Bustamante]] |36. |[[Blasco Peñaherrera Padilla|Blasco Peñaherrera]] |46. |[[Lenín Moreno]] |- |7. |[[Manuel de Ascazubi y Matheu|Manuel de Ascázubi]] |17. |[[Agustín Guerrero Lizarzaburu]] |27. |[[Manuel Sotomayor y Luna]] |37. |[[Luis Parodi Valverde|Luis Parodi]] |47. |[[Jorge Glas]] |- |8. |[[Pacíficu Chiriboga]] |18. |[[Pedro José Cevallos]] |28. |[[Abel Gilbert]] |38. |[[Alberto Dahik]] |48. |[[María Alejandra Vicuña]] |- |9. |[[Marcos Espinel|Marcos Espinel Endara]] |19. |[[Pablo Herrera González|Pablo Herrera]] |29. |[[Alfredo Chiriboga]] |39. |[[Eduardo Peña Triviño]] |49. |[[Otto Sonnenholzner]] |- |10. |[[Jerónimo Carrión]] |20. |[[Vicente Lucio Salazar]] |30. |[[Francisco Illingworth]] |40. |[[Rosalía Arteaga]] | colspan="2" | |} == Mandatos y Disposiciones Constitucionales == So l'actual [[Constitución del Ecuador]], los mandatos y facultaes del vicepresidente son les siguientes: '''Art. 143.-''' Les candidatures a la Presidencia y a la Vicepresidencia de la República van constar na mesma papeleta. El Presidente y el Vicepresidente van ser escoyíos por mayoría absoluta de votos válidos emitíos. Si na primer votación nengún binomiu llograra mayoría absoluta, realizárase una segunda vuelta eleutoral dientro de los siguientes cuarenta y cinco díes, y nella participaren los dos binomios más votaos na primer vuelta. Nun va ser necesaria la segunda votación si'l binomiu que consiguió'l primer llugar llogra siquier el cuarenta per cientu de los votos válidos y una diferencia mayor de diez puntos porcentuales sobre la votación llograda pol binomiu allugáu nel segundu llugar. '''Art. 146.-''' En casu d'ausencia temporal na Presidencia de la República, va reemplazar quien exerza la Vicepresidencia. va considerase ausencia temporal la enfermedá o otra circunstancia de fuercia mayor que-y torgue exercer la so función mientres un periodu máximu de tres meses, o la llicencia concedida pola Asamblea Nacional. En casu de falta definitiva de la Presidenta o Presidente de la República, va reemplazar quien exerza la Vicepresidencia pol tiempu que reste pa completar el correspondiente periodu presidencial. '''Art. 149.-''' Quien exerza la Vicepresidencia de la República va cumplir los mesmos requisitos, va tar suxetu a les mesmes inhabilidades y prohibiciones establecíes pa la Presidenta o Presidente de la República, y va desempeñar les sos funciones por igual periodu. El Vicepresidente de la República, cuando nun reemplace al Presidente de la República, va exercer les funciones qu'ésta o este asígnelu. '''Art. 150.-''' En casu d'ausencia temporal de quien exerza la Vicepresidencia de la República, va corresponder el reemplazu al ministru d'Estáu que sía designáu pola Presidencia de la República. Van Ser causes d'ausencia temporal de quien exerza la Vicepresidencia de la República les mesmes determinaes pa la Presidencia de la República. En casu de falta definitiva del Vicepresidente de la República, l'Asamblea Nacional, col votu conforme de la mayoría de los sos integrantes, va escoyer el so reemplazu d'una terna presentada pola Presidencia de la República. La persona escoyida va exercer les sos funciones pol tiempu que falte pa completar el periodu. Si l'Asamblea Nacional omite pronunciase nel plazu de trenta díes de echada voz de el pidimientu, va entendese escoyida la primer persona que conforme la terna. '''Fonte:'''<ref>http://www.asambleanacional.gov.ec/documentos/constitucion_de_bolsu.pdf</ref> == Vicepresidentes de la República del Ecuador == {{AP|Vicepresidentes del Ecuador}} == Vida Post-Vicepresidencial == Los Vicepresidentes Constitucionales del Ecuador, al terminar el so periodu, reciben de forma vitalicia una pensión mensual pol so llabor, que correspuende, según l'actual Llei de Serviciu Públicu, al 75 % de la remuneración vixente del Vicepresidente de la República en funciones. Cuando'l vicepresidentes finen, la pensión pasa a les sos vilbes hasta'l so fallecimientu, casu nel cual la pensión va pasar a los fíos del vicepresidente hasta que cumplan la mayoría d'edá. Nel casu de los vicepresidentes escoyíos pol Llexislativu, estos reciben el 50 % de la remuneración vixente.<ref>http://www.industrias.gob.ec/wp-content/uploads/2015/09/LLEI-ORGANICA-DE-SERVICIU-PUBLICO-LOSEP.pdf</ref> Munchos exvicepresidentes caltuviéronse retiraos de la política depués de concluyir los sos periodos, dedicaos a llabores privaos y dalgunos volvieron a la vida pública. [[Jerónimo Carrión]], [[Antonio Borrero]], [[Alfredo Baquerizo Moreno]] y l'actual presidente [[Lenín Moreno]] son los únicos exvicepresidentes escoyíos presidentes de la república. Pocu vicepresidentes que nun asumieren la presidencia solicitaron asilu políticu; el postreru foi [[Alberto Dahik]]. === Exvicepresidentes vivos === <gallery> Ficheru:Osvaldo Hurtado Larrea (cropped).jpg|[[Osvaldo Hurtado Larrea]] {{edá|26|06|1939}}<br />(1979 - 1981) Ficheru:Leon Roldos (cropped).jpg|[[León Roldós Aguilera]] {{edá|21|07|1942}}<br />(1981 - 1984) Ficheru:Blasco peñaherrera.jpg|[[Blasco Peñaherrera Padilla|Blasco Peñaherrera]] {{edá|22|02|1934}}<br />(1984 - 1988) Ficheru:Coat of arms of Ecuador.svg|[[Luis Parodi Valverde]] {{edá|12|08|1936}}<br />(1988 - 1992) Ficheru:Alberto dahik garzozi.jpg|[[Alberto Dahik]]<br> {{edá|27|08|1953}}<br />(1992 - 1995) Ficheru:Eduardo Peña Triviño.jpg|[[Eduardo Peña Triviño]] {{edá|27|08|1936}}<br />(1995 - 1996) Ficheru:DRA. ROSALIA ARTEAGA (25654658468) (cropped) (cropped).jpg|[[Rosalía Arteaga Serrano]] <br />{{edá|05|12|1956}}<br /> (1996 - 1998) Ficheru:Pedro aguayo.jpg|[[Pedro Aguayo]] <br />{{edá|01|07|1939}}<br /> (1998) Ficheru:Gustavo noboa.jpg|[[Gustavo Noboa]]<br /> {{edá|21|08|1937}}<br /> (1998 - 2000) Ficheru:Coat of arms of Ecuador.svg|[[Pedro Pinto Rubianes]]<br /> {{edá|31|01|1935}}<br /> (2000 - 2003) Ficheru:Coat of arms of Ecuador.svg|[[Alejandro Serrano Aguilar]] <br />{{edá|14|01|1933}}<br /> (2005 - 2007) Ficheru:Vicepresidentemroeno (cropped).jpg|[[Lenín Moreno]]<br>{{edá|19|03|1953}}<br /> (2007 - 2013) Ficheru:Jorge Glas en 2017.jpg|[[Jorge Glas]]<br>{{edá|13|09|1969}}<br /> (2013 - 2018) </gallery> == Ver tamién == * [[ Vicepresidentes d'Ecuador]] * [[Eleiciones n'Ecuador]] * [[Presidente del Ecuador]] * [[ Presidentes d'Ecuador]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.vicepresidencia.gob.ec// Vicepresidencia de la República del Ecuador] * [https://web.archive.org/web/20080115011534/http://www.vicepresidencia.gov.ec/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=4&id=15&Itemid=30 Historia de Vicepresidentes] * [https://web.archive.org/web/20170824022957/http://www.vicepresidencia.gob.ec/wp-content/uploads/downloads/2013/10/VICEPRESIDENTES-EN-LA HISTORIA-2013.pdf Vicepresidentes na historia] {{Tradubot|Vicepresidente del Ecuador}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Vicepresidentes d'Ecuador| ]] [[Categoría:Poder Executivu d'Ecuador]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] cpyk4m3mh60yeph8hft0gyjd48kopap 0 156659 3709718 3615865 2022-08-19T09:05:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: Francisco Lleón => Francisco León wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Francisco Javier Tomás Lleón y Chiriboga''' {{nym}} foi [[Vicepresidente del Ecuador]] na alministración de [[Gabriel García Moreno]] dende 1870 hasta 1875, mientres les faltes temporales d'este y Ministru del Interior [[Presidente del Ecuador Encargáu del Poder Executivu]] del [[Ecuador]] dende'l [[6 d'agostu]] del [[1875]] hasta'l [[8 d'ochobre]] de [[1875]]. {{socesión | títulu= [[Ficheru:Coat of arms of Ecuador.svg|40px|center]] [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores y Movilidá Humana d'Ecuador|Ministru de Rellaciones Esteriores y de Gobiernu del Ecuador]] | periodu = [[1 de marzu]] de [[1870]] - [[06 d'agostu]] de [[1875]] | predecesor = Francisco Salazar | socesor = [[Manuel de Ascásubi]] | títulu2=[[Ficheru: Coat of arms of Ecuador.svg|40px|center]] [[Vicepresidente del Ecuador|Vicepresidente Constitucional de la República del Ecuador]] | periodu2= [[17 de marzu]] de [[1870]] - [[8 d'ochobre]] de [[1875]] | predecesor2= [[Manuel de Ascazubi y Matheu]] (Interín) | socesor2= [[José Javier Eguiguren]] | títulu3=[[Ficheru: Coat of arms of Ecuador.svg|40px|center]][[Presidente del Ecuador Vicepresidente de la República, Encargáu del Poder Executivu]] | periodu3= [[6 d'agostu]] de [[1875]] - [[8 d'ochobre]] de [[1875]] | predecesor3=[[Gabriel García Moreno]] | socesor3= [[José Javier Eguiguren]]<br>(Encargáu) }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{enllaz rotu|1=[http://www.presidencia.gov.ec/modulos.asp?id=28/ Páxina oficial del Gobiernu Ecuatorianu sobre la hestoria de los presidentes] |2=http://www.presidencia.gov.ec/modulos.asp?id=28%2F |bot=InternetArchiveBot }} * [https://web.archive.org/web/20160305190259/http://www.explored.com.ec/ecuador/drf.htm Oña Villareal, Humberto: Servidato S.A. – Explored - Dr. Francisco León Franco, José Javier Eguiguren y Rafael Polit] {{NF|1832|1880|Leon Franco, Francisco}} {{Tradubot|Francisco León Franco}} [[Categoría:Presidentes d'Ecuador]] [[Categoría:Vicepresidentes d'Ecuador]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'Ecuador]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] q7pdnkw8f5b28qstit4vo7mkw00v7bv 0 156660 3709722 3706223 2022-08-19T09:06:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: Francisco Lleón => Francisco León wikitext text/x-wiki {{persona | nome = José Javier Eguiguren Riofrío | imagen = Jose Javier Eguiguren.jpg | tamañu = 220px | escudu = Coat of arms of Ecuador.svg | cargu = [[Vicepresidente del Ecuador|Vicepresidente Constitucional de la República del Ecuador]] |presidente = Vacante <small>(El mesmu exerz el poder)</small> | entamu = [[8 d'ochobre]] de [[1875]] | final = [[9 d'avientu]] de [[1875]] | predecesor = [[Francisco Javier Lleón]] | socesor = [[Rafael Pérez Pareja]] | padres = [[Eguiguren|José Gonzalo de Eguiguren y Aguilera]]<br/>Francisca de Riofrío y Riofrío | oficiu = [[Abogáu]] | relixón = [[Ilesia católica|Católicu]] | cónyuge = [[Isabel Valdivieso|Isabel Valdivieso y Carcelén]] }} '''José Javier de Eguiguren y Ríofrío''' ([[Loja (Ecuador)|Loja]], [[3 d'avientu]] de [[1815]] - [[1884]]) foi Vicepresidente del [[Ecuador]] y Encargáu del Poder Executivu dende'l [[8 d'ochobre]] de [[1875]] hasta'l [[9 d'avientu]] de 1875. == Biografía == Nació en Loja, Ecuador na Facienda ¨Chongopita¨ fíu de don José Gonzalo de Eguiguren y Aguilera, [[Alférez real]], Rexidor Perpetuu y Alguacil Ordinariu del Cabildru de Loja, Ecuador y de la so esposa doña Francisca de Riofrío y Riofrío. Nieto del militar vascu don Dionisio de Eguiguren y Arzube, Alcalde Ordinariu del Cabildru de Loja, la so esposa foi doña Ninfa d'Aguilera Gamboa y Román , ella baxaba de don Diego d'Aguilera y Gamboa, Maestre de Campu del Terciu Vieyu de Portugal en Cataluña Gobernador de Puertu Ricu y Capitán xeneral de Puertu Ricu, de la mesma descendiente direutu del Rei Ramiro I d'Asturies. {{socesión | títulu = [[Ficheru: Coat of arms of Ecuador.svg|40px|center]] [[Vicepresidente del Ecuador|Vicepresidente Constitucional de la República del Ecuador]] | periodu = [[8 d'ochobre]] de [[1875]] - [[9 d'avientu]] de [[1875]] | predecesor = [[Francisco León Franco]] | socesor = [[Rafael Pérez Pareja]] | títulu2=[[Ficheru: Coat of arms of Ecuador.svg|40px|center]][[Presidente del Ecuador Vicepresidente de la República, Encargáu del Poder Executivu]] | periodu2= [[8 d'ochobre]] de [[1875]] - [[9 d'avientu]] de [[1875]] | predecesor2=[[Francisco León Franco]]<br>(Encargáu) | socesor2= [[Antonio Borrero]] }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{enllaz rotu|1=[http://www.presidencia.gov.ec/modulos.asp?id=28/ Páxina oficial del Gobiernu Ecuatorianu sobre la hestoria de los presidentes] |2=http://www.presidencia.gov.ec/modulos.asp?id=28%2F |bot=InternetArchiveBot }} * [https://web.archive.org/web/20160305190259/http://www.explored.com.ec/ecuador/drf.htm Oña Villareal, Humberto: Servidato S.A. – Explored - Dr. Francisco León Franco, José Javier Eguiguren y Rafael Polit] {{NF|1816|1884|Eguiguren}} {{Tradubot|José Javier Eguiguren}} [[Categoría:Presidentes d'Ecuador]] [[Categoría:Vicepresidentes d'Ecuador]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 0dcyxph5r5kvvji3axf5x3bkna58dbn 0 156746 3709817 2986511 2022-08-19T09:15:21Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20160820140037|política}} {{Ficha de cargu políticu |cargu = Presidente de Bielorrusia |insinia = Flag of the President of Belarus.svg |pie_insignia = |tam_insinia = 150px |imaxe = Alexander_Lukashenko_crop.jpeg |tam_imaxe = 200px |titular = [[Aleksandr Lukashenko]] |entamu = {{Fecha d'entamu|20|07|1994}} |residencia = |duración = 5 años, ensin llende de mandato |creación =[[20 de xunetu]] de [[1994]] |primeru = [[Aleksandr Lukashenko]] |sitiu = [http://www.president.gov.by/en Páxina oficial] }} El '''Presidente de Bielorrusia''' (en [[Idioma bielorrusu|bielorrusu]]: Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь, en [[Idioma rusu|rusu]]: Президент Республики Беларусь) ye'l [[xefe d'estáu]] de [[Bielorrusia]]. El [[Cargu políticu|cargu]] foi creáu en 1994 tres l'aprobación de la Constitución de Bielorrusia pol [[Sóviet Supremu]]. Este sustituyó al cargu de Presidente del Parllamentu del Sóviet Supremu como xefe d'estáu. Les xeres d'execución del presidente inclúin la política interior y esterior, la defensa de los derechos y el bienestar xeneral de los habitantes, y la defensa de la constitución. Según la constitución el presidente tien de sirvir como un líder nos asuntos sociales del país y actuar como representante principal de Bielorrusia nel estranxeru. Les funciones, responsabilidaes y les demás clauses transitories a la presidencia figuren nel Capítulu Terceru, artículos 70 a 89, de la constitución. El [[Mandatu (política)|mandatu]] del presidente ye de cinco años, pero por cuenta de un referéndum en [[1996]], la eleición que tendría d'asoceder en 1999 foi suspendida y [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 2001|celebrada en 2001]] ampliando asina esti cargu. Na constitución de 1994, el presidente solo podía ocupar tal cargu solu dos veces, pero por cuenta de un cambéu na constitución, el presidente puede ser reelecto indefinidamente. Dende la creación del cargu fueron celebraes cinco eleiciones: en [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 1994|1994]], [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 2001|2001]], [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 2006|2006]], [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 2010|2010]] y [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 2015|2015]]. [[Aleksandr Lukashenko]] foi la única persona qu'ocupó'l cargu de presidente dende les [[Eleiciones presidenciales de Bielorrusia de 1994|eleiciones de 1994]]. == Ver tamién == * [[Academia de Direición axunta al Presidente de la República de Belarús]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.president.gov.by/en Páxina oficial] {{Tradubot|Presidente de Bielorrusia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Presidentes de Bielorrusia|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] ma0gav48yk7rzh79vg3j4d3y2hm9alr 0 156852 3709819 3451217 2022-08-19T09:15:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{Ficha de cargu políticu |cargu = Presidente de [[Taxiquistán]] |insinia = Coat of arms of Tajikistan.svg |pie_insignia = [[Escudu de Taxiquistán]] |tam_insinia =130px |imaxe = Emomali Rahmonov 2001.jpg |titular = [[Emomalii Rahmon]] |entamu = {{fecha|6|11|2006}} |tratamiento = |residencia = [[Duxambé]], {{bandera2|Taxiquistán}} |designáu_por = [[Sufraxu universal]] |designáu_cargo = |duración = |creación = {{fecha|30|11|1990}} |sucesión = |primero = [[Qahhor Mahkamov]] |sitiu = [http://www.prezident.tj/ www.president.tj] }} El '''presidente de Taxiquistán''' ye'l [[xefe d'Estáu]] y el más [[altu cargu]] al interior del Gobiernu de Taxiquistán. El cargu de presidente foi creáu en payares de [[1990]] cuando [[Taxiquistán]] yera inda una de les [[repúbliques de la Xunión Soviética]]. ==Historia del cargu== El primer presidente de [[Taxiquistán]] [[Qahhor Mahkamov]], quien caltuvo'l cargu de Primeru Secretariu del Partíu Comunista de Taxiquistán y foi nomáu Presidente de la [[República Socialista Soviética de Taxiquistán]] en payares de [[1990]]. Mahkamov fungió al empar como Primer Secretariu y Presidente, pero foi forzáu a arrenunciar n'agostu de [[1991]] por cuenta de la impopularidá del so sofitu al [[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética|Golpe d'agostu de 1991]] en [[Moscú]] y les resultantes protestes caleyeres en [[Duxambé]]. De [[1991]] a [[1992]], el cargu de presidente camudó delles vegaes de manes por cuenta de los cambeos políticos y a la incertidume tres la [[Historia de la Xunión Soviética (1985-1991)#Disolución de la URSS|disolución]] de la [[Xunión Soviética]] y la consecuente malestar social y violencia na [[Guerra civil de Taxiquistán]]. Dende [[1992]], [[Emomalii Rahmon]] caltuvo'l cargu de presidente. Les últimes eleiciones presidenciales fueron llevaes a cabu en [[2006]]. Les eleiciones presidenciales en Taxiquistán fueron costantemente criticaes por observadores internacionales por cuenta de que consideraben que se buscó favorecer al partíu gobernante. ==Líderes de Taxiquistán (1924-1991)== ===[[República Socialista Soviética Autónoma de Taxiquistán]] (1925-1929)=== ====Secretarios Executivos del Comité provincial tayiko del Partíu Comunista==== *[[Chinor Imomov]] (1924 - 1925) *[[Boris Vyacheslavovich Tolpygo]] (1925 - 1927) *[[Mumin Suleymanovich Khodzhayev]] (1927 - 1928) *[[Ali Heydar Ibash Shervoni]] (1928 - 1929) *[[Shirinsho Shotemor]] (1929 - Payares de 1929) ====Presidente del Comité Executivu Central==== *[[Nusratulla Maksum Lutfullayev]] (1926 - 1933) ===[[República Socialista Soviética de Taxiquistán]] (1929-1991)=== ====Primeros Secretarios del Partíu Comunista tayiko==== *[[Mirza Davud Huseynov|Mirza Davud Bagir ogly Husseynov]] (Payares 1929 - 3 de payares de 1933) *[[Grigory Broydo|Grigory Isaakovich Broydo]] (3 de payares de 1933 - 8 de xineru de 1934) *[[Suren Shadunz|Suren Konstantinovich Shchadunts]] (8 de xineru de 1934 - Setiembre de 1937) *[[Urunboi Ushturov|Urumbay Ashurovich Ashurov]] (Setiembre de 1937 - Marzu de 1938) *[[Dmitri Zakharovich Protopopov]] (Abril de 1938 - Agostu de 1946) *[[Bobojon Ghafurov|Bobodzhan Gafurovich Gafurov]] (16 d'agostu de 1946 - 24 de mayu de 1956) *[[Tursun Uljabayev|Tursun Uldzhabayevich Uldzhabayev]] (24 de mayu de 1956 - 12 d'abril de 1961) *[[Jabbor Rasulov|Dzhabar Rasulovich Rasulov]] (12 d'abril de 1961 - 4 d'abril de 1982) *[[Rahmon Nabiyev|Rakhman Nabiyevich Nabiyev]] (4 d'abril de 1982 - 14 d'avientu de 1985) *[[Qahhor Mahkamov|Kakhar Makhkamovich Makhkamov]] (14 d'avientu de 1985 - 4 de setiembre de 1991) ====Presidente del Comité Executivu Central==== *[[Nusratulla Maksum Lutfullayev]] (16 d'avientu de 1926 - 28 d'avientu 1933) *[[Shirinsho Shotemor]] (28 d'avientu 1933 - Avientu de 1936) *[[Abdullo Rakhimbayevich Rakhimbayev]] (Avientu de 1936 - Setiembre de 1937) *[[Munavar Shagadayev]] (Setiembre de 1937 - 13 de xunetu de 1938) ====Presidente del Sóviet Supremu==== *[[N. Ashurov]] (13 de xunetu de 1938 - 15 de xunetu de 1938) ====Presidentes del Presidium del Sóviet Supremu==== *[[Munavar Shagadayev]] (15 de xunetu de 1938 - 29 de xunetu de 1950) *[[Nazarsho Dodkhudoyev]] (29 de xunetu de 1950 - 24 de mayu de 1956) *[[Mirzo Rakhmatov]] (24 de mayu de 1956 - 28 de marzu de 1963) *[[Makhmadullo Kholovich Kholov]] (28 de marzu de 1963 - xineru de 1964) *[[Nizoramo Zaripova]] * + [[Vladimir Yakovlev Oplanchuk]] (interín) (Xineru - 17 de febreru de 1964) *[[Gaibnasar Pallayevich Pallayev]] (17 de febreru de 1964 - 12 d'abril 1990) *[[Kakhar Makhamovich Makhamov]] (12 d'abril de 1990 - 30 de payares de 1990) ==[[República de Taxiquistán]] (1991-Presente)== ===Presidentes=== La primer columna numbera consecutivamente los individuos que fungieron como presidentes, ente que la segunda columna numbera consecutivamente los periodos presidenciales o de gobiernu. {| {{tablaguapa}} width="100%" style="text-align:center" ! align="left" width="10"|# ! align="left" width="10"|Periodu !width="150"| Nome !width="80"| Imaxe !align="center" width="150" |Tomó'l cargu !align="center" width="150" |Abandonó'l cargu !align="left" width="100" |[[Partíu políticu]] |- |colspan=7 style="background-color:#C0C0C0;"|'''Presidentes de [[República de Taxiquistán]]''' |- |align="center" style="background:#FF6250"|1ᵘ |align="center"|1ᵘ |'''[[Qahhor Mahkamov|Kakhar Makhkamovich Makhkamov]]''' |align="center"|[[Ficheru:Coat of arms of Tajikistan.svg|100px]] |align="center"|30 de payares de 1990 |align="center"|31 d'agostu de 1991 |align="center"|[[Partíu Comunista de Taxiquistán|Comunista]] |- |align="center" Colspan="7" |''Mientres esti intervalu, [[Kadriddin Aslonov|Kadreddin Aslonovich Aslonov]] foi'l presidente interín.'' |- |align="center" style="background:#FF6250"|2ᵘ |align="center"|2ᵘ |'''[[Rahmon Nabiyev|Rakhmon Nabiyevich Nabiyev]]''' |align="center"|[[Ficheru:Coat of arms of Tajikistan.svg|100px]] |align="center"|23 de setiembre de 1990 |align="center"|6 d'ochobre de 1991 |align="center"|[[Partíu Comunista de Taxiquistán|Comunista]] |- |align="center" Colspan="7" |''Mientres esti intervalu, [[Akbarsho Iskandrov|Akbarsho Iskandarovich Iskandarov]] foi'l presidente interín.'' |- |align="center" style="background:#FF6250"|2ᵘ |align="center"|2ᵘ |'''[[Rahmon Nabiyev|Rakhmon Nabiyevich Nabiyev]]''' |align="center"|[[Ficheru:Coat of arms of Tajikistan.svg|100px]] |align="center"|2 d'avientu de 1991 |align="center"|7 de setiembre de 1992 |align="center"|[[Partíu Comunista de Taxiquistán|Comunista]] |- |align="center" Colspan="7" |''Mientres esti intervalu, [[Akbarsho Iskandrov|Akbarsho Iskandarovich Iskandarov]] foi'l presidente interín.'' |- |colspan="7" align="center"|Puestu suprimíu |- |colspan=7 style="background-color:#C0C0C0;"|'''Presidente de l'Asamblea Suprema de la [[República de Taxiquistán]]''' |- |align="center" style="background:#DBE3DE"|— |align="center"|— |'''[[Emomalii Rahmon|Imomali Sharipovich Rakhmonov]]''' |align="center"|[[Ficheru:Emomali Rahmonov 2001Nov03.jpg|100px]] |align="center"|20 de payares de 1992 |align="center"|16 de payares de 1994 |align="center"|[[Candidatu independiente|Independiente]] |- |colspan=7 style="background-color:#C0C0C0;"|'''Presidentes de la [[República de Taxiquistán]]''' |- |colspan="7" align="center"|Cargu restauráu |- |align="center" rowspan="3" style="background:#9FFB88"|3ᵘ |align="center" |3ᵘ |rowspan="3"|'''[[Emomalii Rahmon|Imomali Sharipovich Rakhmonov]]''' |align="center" rowspan="3"|[[Image:Emomali Rahmonov 2001Nov03.jpg|100px]] |align="center"|16 de payares de 1994 |align="center"|6 de payares de 1999 |align="center" rowspan="3"|[[Partíu Democráticu Popular de Taxiquistán|Democráticu Popular]] |- |align="center" |4ᵘ |align="center"|6 de payares de 1999 |align="center"|6 de payares de 2006 |- |align="center" |5ᵘ |align="center"|6 de payares de 2006 |align="center"|Titular |} {{Tradubot|Presidente de Tayikistán}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Presidentes de Taxiquistán| ]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] qro8519omisp10wg8dteklmwvj817ig 0 156941 3709238 3708984 2022-08-18T13:30:54Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Mohamed Béji Caïd Essebsi''' (en trescripción [[idioma francés|francesa]] del [[Idioma árabe|árabe]], الباجي قائد السبسي, Muhammad al-Bājī Qā'id as-Sabsī; {{nym|paréntesis=non}}) foi un [[políticu]] y [[abogáu]] [[Tunicia|tunecín]]. Ocupó diversos cargos mientres los [[Primer República Tunecina|gobiernos autoritarios de Tunicia]] (primero'l de [[Habib Burguiba]] y [[Zine El Abidine Ben Ali]]) y tuvo un papel destacáu na [[Revolución tunecina]] que derrocó a esti postreru. Foi decanu del Colexu d'Abogaos de Tunicia<ref name="essebsi_primer_ministru">{{cita web |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/internacional/20110227/dimite-primer-ministru-tunez-tres-dellos-dias-protestes/899926.shtml|autor=el Periódicu|títulu=Dimite'l primer ministru de Tunicia tres dellos díes de protestes|fecha=27 de febreru de 2011}}</ref> y ministru de rellaciones esteriores mientres la presidencia de [[Habib Burguiba]].<ref>{{cita web |url=http://www.swissinfo.ch/eng/news/international/Tunisia_appoints_Beji_Caid_Sebsi_as_prime_minister.html?cid=29599896|autor=|títulu=Tunisian prime minister resigns amid protests|fecha=27 de febreru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120119025203/http://www.swissinfo.ch/eng/news/international/Tunisia_appoints_Beji_Caid_Sebsi_as_prime_minister.html?cid=29599896 |fechaarchivu=19 de xineru de 2012}}</ref> Tamién foi presidente de la Cámara de Diputaos mientres el réxime de Ben Ali, ente [[1990]] y [[1991]].<ref>{{cita web |url=http://www.humanite-en-espanol.com/spip.php?article881|autor=|títulu=Revueltes y represión nel mundu árabe.|fecha=6 de marzu de 2011}}</ref> Ocupó'l puestu de [[Primer Ministru de Tunicia|primer ministru]] dende'l [[27 de febreru]] de [[2011]], tres la dimisión de [[Mohamed Ghannouchi]] de resultes d'una fuerte presión popular, nel contestu de la [[Revolución tunecina de 2010-2011|revolución qu'espulsó del poder al presidente Ben Ali]]. Foi asocedíu'l [[24 d'avientu]] de [[2011]] por [[Hamadi Jebali]], depués de celebrase eleiciones llexislatives pa una Asamblea Constituyente. Tres esto fundó'l partíu [[laicista]] [[Nidaa Tounes]] pol que foi candidatu nes [[Eleiciones presidenciales de Tunicia de 2014|primeres eleiciones presidenciales llibres del país]], nes que resultó vencedor en segunda vuelta col 55% de los votos, convirtiéndose nel primera presidente [[llaicu]] del [[mundu árabe]] en llegar al poder per mediu d'eleiciones democrátiques. Sol so mandatu, Tunicia convertir nel primer país árabe en llograr la categoría de "Llibre" nel informe de [[derechos humanos]] de [[Freedom House]].<ref>[https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2016 Freedom in the World 2016]</ref> == Biografía == === Mocedá y activismu nacionalista === [[Ficheru:Promotion at Sadiki College, Tunis.jpg|thumb|left|250px|Fotografia de la promoción de Essebsi nel Colexu Sadiki. Essebsi arrodiáu con un círculu a la derecha.]] Nacíu en [[Sidi Bouzid]] el [[29 de payares]] de [[1926]], d'una familia agrícola de [[Majzen]], ye bisnietu de Ismaïl Caïd Essebsi, un corsariu tunecín [[mamelucu]] de [[Cerdeña]] que vivió a principios del sieglu XIX, rellacionáu cola familia beylical y más tarde un miembru importante de l'alministración beylical. Essebsi estudió nel [[Colexu Sadiki]]. Mientres la so dómina d'estudiante, foi testigu de la destrucción de la sede del partíu [[Neo-Destour]] per parte de les [[Protectoráu francés de Tunicia|autoridaes coloniales franceses]], lo cual marcó l'entamu de la so militancia política.<ref name=b12>{{Harvsp|Bourguiba|p=12}}.</ref> En [[1941]], a los quince años d'edá, xunir al grupu xuvenil de Neo-Destour, mientres retomaba los sos abandonaos estudios secundarios. Mientres la so militancia conoció al posterior líder y dictador del país [[Habib Burguiba]].<ref name=b13>{{Harvsp|Bourguiba|p=13}}.</ref> Tamién s'axuntó con Slimane Ben Slimane, alto dirixente del Neo-Destour que vivía na so mesma cai y qu'empecipió l'activismu y la llucha pola lliberación nacional de [[Tunicia]]. Como miembru de Neo-Destour, Essebsi diba participar na realización d'un atentáu (clandestín pal partíu y ensin el consentimientu del so lideralgu) que'l so oxetivu yera asitiar una bomba nel camín d'un tren ente la [[Ciudá de Túnez]] y [[Sahel]].<ref name=b13/> Poco primero de la so execución, recibió una llamada de Ben Slimane que lu alvirtió de que dichu atentáu yera una violación a les normes del partíu y convencer de nun asitiar la bomba, a pesar de que l'esplosivu yá taba fabricáu. Essebsi darréu tuvo que faese cargu de destruyir toles pruebes de dicha operación.<ref name=P>{{Harvsp|Bourguiba|p=14-15}}.</ref> === Estudios === En [[1950]], Essebsi aniciar en [[París]] pa siguir los sos estudios na [[Universidá de París|Facultá de Derechu]]. Foi miembru de la célula desturiana local y del Comité de l'Asociación d'Estudiantes Musulmanes del Norte d'África (AEMNA), que nun tenía enforma contautu cola central de [[Neo-Destour]]. Mientres la so estadía en [[Francia]] caltuvo contautu con Habib Burguiba Jr. (fíu del líder de Neo-Destour), y con [[Taïeb Mehiri]], posterior ministru d'Asuntos Esteriores, a quien Essebsi referiríase más tarde como "el so mentor".<ref name="b15">{{Harvsp|Bourguiba|p=15}}.</ref> Burguiba Jr. darréu presentar personalmente con [[Habib Burguiba|el so padre]], a quien Essebsi almiraba, pocu dempués de que l'estudiante de derechu fuera nomáu vicepresidente del AEMNA. Llicencióse formalmente en derechu'l [[13 de xunetu]] de [[1952]]. Pola so posición de vicepresidente del AEMNA foi forzáu a abandonar el país pocos díes dempués, el so pasaporte foi confiscado y foi deportáu nuevamente a [[Tunicia]], onde siguiría la so llucha pola independencia.<ref name=p34>{{Harvsp|Bourguiba|p=34}}.</ref> == Carrera política temprana == [[Ficheru:Dag Hammarskjöld et Béji Caïd Essebsi.jpg|thumb|left|Béji Caïd Essebsi xuntu al [[Secretariu Xeneral de les Naciones Xuníes|secretariu xeneral de la ONX]], [[Dag Hammarskjöld]], en [[1961]].]] El [[20 de marzu]] de [[1956]], el [[Reinu de Tunicia]] llogró la so independencia como una [[monarquía constitucional]], con [[Lamine Bey]] como [[xefe d'Estáu]]. Por cuenta de que un requisitu pa ser escoyíu diputáu yera ser mayor de trenta años, Essebsi, que tenía 29, nun pudo presentase a les [[Eleiciones xenerales de Tunicia de 1956|eleiciones constituyentes de 1956]], pero sí militó viviegamente mientres la campaña en favor de [[Neo-Destour]], qu'acabó consiguiendo tolos escaños, convirtiendo a Burguiba en primer ministru. Essebsi convertir n'asesor d'Asuntos Sociales nel nuevu gabinete de Burguiba, presentáu'l [[17 d'abril]].<ref name=P1>{{Harvsp|Bourguiba|p=58, 59}}.</ref><ref name=P2>{{Harvsp|Bourguiba|p=60}}.</ref> Cuando Burguiba entamó una serie de reformes radicales tocantes a la [[emancipación de la muyer]] y la so representación política, Essebsi encamentó-y non faelo, alegando que'l choque cola sociedá conservadora islámica sería bien fuerte, y que la reforma tenía de faese gradualmente. Burguiba respondió-y que, si nun faíen la reforma, esta enxamás llegaría.<ref name=P3>{{Harvsp|Bourguiba|p=60}}.</ref> El [[30 de xunu]], Essebsi viaxó a [[Xinebra]], [[Suiza]], como parte d'una delegación unviada por Burguiba con Mohamed Chakroun, ministru de Trabayu, a la cabeza, que'l so oxetivu yera presentar la candidatura de Tunicia pa la [[Organización Internacional del Trabayu]].<ref name=P4>{{Harvsp|Bourguiba|p=65}}.</ref> Una vegada rematáu'l viaxe, Essebsi recibió un mensaxe de Burguiba, nel que solicitaba la so presencia en [[París]] p'axuntase col primer ministru francés [[Guy Mollet]]. Essebsi volvió a [[Francia]] per primer vegada dende la so deportación en [[1952]]. Ellí, Burguiba comunicólu que decidiera da-y un cargu pal [[Ministeriu del Interior]], que yera nesi entós dirixíu por Taieb Mehiri, pa una misión de seis meses como cabeza de l'alministración rexonal.<ref name=P5>{{Harvsp|Bourguiba|p=66-83}}.</ref> Unu de los principales problemes que'l Ministeriu del Interior tenía d'encarar nesi momentu yera la [[Guerra d'Independencia d'Arxelia]], que nesi momentu yera una colonia francesa vecina y atopábase somorguiada nuna revuelta ente l'exércitu francés y el [[Frente de Lliberación Nacional (Arxelia)|Frente de Lliberación Nacional]], provocando una gran arribación de refuxaos escontra Tunicia. Tunicia intentó internacionalizar el problema ante'l [[Altu Comisionado de les Naciones Xuníes pa los Refuxaos]], y Essebsi tuvo de faese cargu del ficheru y evaluar el problema xunto a Zouhir Chili, un funcionariu del Ministeriu d'Asuntos Esteriores. L'exércitu francés violó la soberanía tunecina en diverses ocasiones. El [[29 de mayu]] de [[1957]], Francia atacó la gobernación tunecina de [[Gobernación de Jendouba|Jendouba]], dempués de que'l gobernador Naceur Ben Jaafar arrestara a oficiales franceses qu'enfusaren na frontera illegalmente.<ref name=P7>{{Harvsp|Bourguiba|p=79}}.</ref> Essebsi y dellos funcionarios que s'atopaben nel llugar guardaron un intensu tirotéu. Essebsi foi mancáu pol exércitu francés, rompiéndose una pierna, pero iguar p'aselar la situación ente los bandos engarraos y abandonar el llugar xuntu colos sos compañeros.<ref name=P6>{{Harvsp|Bourguiba|p=80-81}}.</ref> El [[25 de xunu]], Burguiba dio un [[golpe d'estáu]] silenciosu, abolió la monarquía y proclamó la república. En [[febreru]] de [[1958]], Essebsi formó parte d'una importante delegación al cargu d'esixir a [[Francia]] que respetara la soberanía tunecina mientres la guerra d'Arxelia, buscando restaurar la socavada autoridá del gobiernu. La crisis diplomática nun se solucionaría por sigo sola hasta que finalmente'l conflictu arxelín terminó cola independencia del país vecín en [[1962]]. Esi mesmu añu, Burguiba dio-y a Essebsi una nueva misión dientro del Ministeriu del Interior: el desenvolvimientu del [[turismu]], yá que agora dichu Ministeriu llograra recuperar la estabilidá dempués de la crisis con Francia.<ref name=b126>{{Harvsp|Bourguiba|p=126}}.</ref> Essebsi siguiría esguilando posiciones dientro del Ministeriu a lo llargo de la primer metá de la década, conforme'l ministru Taïeb Mehiri diba careciéndose de [[diabetes]] y vía empiorada la so condición.<ref name=P8>{{Harvsp|Bourguiba|p=125}}.</ref> == Ministerios mientres el réxime de Burguiba == === Ministru del Interior === [[Ficheru:Habib Bourguiba and Beji Caïd Essebsi.jpg|thumb|270px|El Ministru del Interior Béji Caïd Essebsi axuntar col presidente Habib Burguiba, alredor de [[1965]].]] Gravemente aquexáu pola diabetes, Mehiri finalmente finó'l [[29 de xunu]] de [[1965]]. Tres seis díes de vacancia del cargu, Burguiba nomó a Essebsi ministru del Interior el [[5 de xunetu]]. Foi'l primer cargu ministerial ocupáu por Essbesi<ref name="b126"/> Ocupó tamién, por orde de Burguiba, el cargu de secretariu de Seguridá Pública.<ref name=P8/> Col españíu de la [[Guerra de los Seis Díes]] ente [[Israel]] y los [[países árabes]], hubo diverses manifestaciones en tol país, nes que s'atacó principalmente'l centru d'información los [[Estaos Xuníos]] y l'embaxada del [[Reinu Xuníu]], que foi amburada. A pesar del incentivu del réxime, Essebsi negar a ordenar al exércitu reprimir a los manifestantes, y a cencielles díxo-yos que protexeren los edificios públicos ensin estropiar a naide. Aparentemente, l'únicu miembru del gobiernu que sofitó la decisión de Essebsi de nun recurrir a les fuercies armaes foi Ahmed Mestiri.<ref name=P9>{{Harvsp|Bourguiba|p=126-127}}.</ref> El baturiciu siguió mientres la nueche, los manifestantes escalaron les cais, escalando tiendes y glayando conseñes contra [[Israel]], los [[EE.XX.]] y la [[OTAN]]. A pesar d'estos acontecimientos, Essebsi sostuvo firmemente a la so decisión de nun usar armes, ordenó poner los edificios estranxeros so proteición y esixó la detención de los lladrones; dalgunos pertenecíen al Partíu Socialista Desturiano (DSP) y fueron deteníos por error y lliberaos. A pesar de les sos intenciones, les sos aiciones valiéron-y acusaciones de fracasu y d'alteración del orde públicu. Nos díes posteriores, Essebsi visitó los edificios atacaos y evaluó les estroces.<ref name=P10>{{Harvsp|Bourguiba|p=128}}.</ref> Burguiba nun reaccionó ante la situación y nun pidió a la dimisión de Essebsi, como se creyera primeramente que fadría. El [[9 de xunu]], pela nueche, Essebsi finalmente axuntóse col presidente y espúnxo-y el so puntos, argumentando que nun podíen faer dañu a los sos propios compatriotes mientres los [[árabes]] yeren masacrados n'[[Israel]], y enseñó al presidente una semeya d'un manifestante que sostenía una semeya de Burguiba, alegando que yeren persones que se manifestaben "nel so nome". [[Tahar Belkhodja]] foi nomáu Secretariu de Seguridá Pública, pero Essebsi caltuvo'l Ministeriu del Interior.<ref name=P11>{{Harvsp|Bourguiba|p=130-131}}.</ref> Essebsi caltuvo'l cargu hasta'l [[13 de setiembre]] de [[1969]], cuando Burguiba reformó'l so gabinete, y foi nomáu embaxador ante los [[Estaos Xuníos]]. En [[2012]], mientres la transición tunecina, empecipióse una causa contra'l exministro del Interior por [[crímenes de lesa humanidá]] cometíos mientres el so periodu en dichu cargu, pero fueron tornaes.<ref>[http://www.kapitalis.com/a xunir/62-fokus/national/8940-tunisie-beji-caid-essebsi-acolumbre-le-corps-des-avocats.html « Tunisie. Béji Caïd Essebsi acolumbre le corps des avocats »], sur ''Kapitalis'', 22 mars 2012</ref> === Arrenunciu y activismu democrático === [[Ficheru:Beji Caïd Essebsi minister of defense 1.jpg|thumb|left|270px|Essebsi como Ministru de Defensa xunto a miembros del exércitu tunecín.]] El [[2 de payares]] de [[1964]], celebrárense [[Eleiciones xenerales de Tunicia de 1964|eleiciones xenerales]], con Burguiba como únicu candidatu pa la presidencia, y el Partíu Socialista Desturiano ganando tolos escaños, teniendo de competir solo contra'l Partíu Comunista, que recibió unos pocos votos. Les eleiciones fueron vistes como [[Fraude eleutoral|fraudulentas]] y antidemocrátiques. Essebsi, que fuera escoyíu na so circunscripción, criticó les acusaciones.<ref name=b165>{{Harvsp|Bourguiba|p=165}}.</ref> El [[7 de payares]] de [[1969]], foi nomáu por Burguiba ministru de Defensa, siendo Slaheddine Goulli el so reemplazu como embaxador nos Estaos Xuníos.<ref name=b165/> Foi mientres esti periodu que Essebsi empezó a adoptar postures abiertamente crítiques a les polítiques represives del gobiernu tunecín, y a abogar por una mayor democracia nel país africanu, lo que-y valió refugos per parte de la élite política, pos lo consideraben un opositor tapáu al réxime. El [[8 de xunu]] de [[1970]], presentó la so dimisión al cargu, arrenunciu que se fixo efeutiva a los pocos díes. Sicasí, permaneció como parte del Partíu Socialista Desturiano y Burguiba solicitó-y el so regresu al gabinete en diverses ocasiones, ensin ésitu.<ref name=P12>{{Harvsp|Bourguiba|p=179-180}}.</ref> La rellación ente Essebsi y el gobiernu deterioróse entá más empecipiando la [[década de 1970]]. El primer ministru [[Hédi Nouira]] nun lo convidó a un congresu del Partíu, a pesar de que yera miembru del Comité Central. Essebsi esixó que nun convocara a los delegaos electos dientro del partíu torgaba inclusive una débil democracia [[unipartidista]], y acusó al gobiernu de Nouira de perder tou calter popular. Dempués d'estes declaraciones, foi formalmente espulsáu del partíu y de l'Asamblea Nacional, teniendo de salise de la escena política.<ref name=b184>{{Harvsp|Bourguiba|p=184}}.</ref> === Vuelta a la escena política y ministru d'Asuntos Esteriores === El periodu d'astención política de Essebsi remató cola enfermedá de Nouira en [[1980]] y la llegada de [[Mohamed Mzali]] al cargu de primer ministru. Mzali propunxo a Essebsi recuperar los sos antiguos cargos y convertise nel nuevu ministru de Xusticia, ministeriu que Essebsi refugó por cuenta de que prefería siguir militando pola democracia nel país. La persistencia de Mzali y la [[Eleiciones llexislatives de Tunicia de 1981|llegalización de los partíos de la oposición]] al añu siguiente convencieron a Essebsi de volver al gobiernu y al partíu.<ref name="khefi">Ridha Khefi, [http://www.jeuneafrique.com/Article/LIN13035bjicaisbess0/ "Béji Caïd Essebsi"], ''Jeune Afrique'', 13 March 2005 {{fr icon}}</ref><ref name="Euronews Dec. 22">{{cita web |url=http://www.euronews.com/2014/12/22/president-essebsi-a-lifetime-in-tunisia-politics/ |títulu=President Essebsi, a lifetime in Tunisia politics |agency=[[Euronews]] |fecha=22 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=22 d'avientu de 2014 |fechaarchivu=22 d'avientu de 2014 |deadurl=no |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141222212940/http://www.euronews.com/2014/12/22/president-essebsi-a-lifetime-in-tunisia-politics/ |df= }}</ref> Foi escoyíu delegáu del primer ministru en [[avientu]] de [[1980]], depués de dici-y a Burguiba que Tunicia precisaba una democracia multipartidista pa progresar. Tres l'establecimientu de dellos partíos opositores, que de toes formes nun pudieron llegar al poder debíu al [[fraude eleutoral]], Burguiba nomó a Essebsi ministru d'Asuntos Esteriores. Essebsi más tarde declararía que, na so opinión, Burguiba decidió da-y esi puestu pa caltenelo fora de los asuntos internos del país.<ref name="khefi"/> Poco dempués d'aceptar el cargu, Essebsi tuvo bien poca incidencia real nos Asuntos Esteriores, pos la política esterior del país taba dafechu apoderada por Burguiba. El primer ministru Mzali unvió inclusive instrucciones a Essebsi de que "nun s'entemetiera" demasiáu nos asuntos esteriores del presidente.<ref name=P13>{{Harvsp|Bourguiba|p=233-234}}.</ref> Mientres el so periodu como ministru d'Asuntos Esteriores, Essebsi tuvo que pasar por momentos críticos nes crisis de los países árabes, como la [[Guerra d'El Líbanu de 1982]], la [[Guerra Irán-Iraq]], la constante crisis diplomática ente Burguiba y [[Muammar al-Gaddafi]], líder de [[Libia]];<ref name="KEFI">Ridha Kéfi, [http://www.jeuneafrique.com/Article/LIN13035bjicaisbess0/actualite-afriquebeji-caid-essebsi.html « Béji Caïd Essebsi »], sur ''[[Jeune Afrique]]'', 13 mars 2005</ref> y finalmente, un ataque israelín contra'l territoriu tunecín en [[1985]]. Essebsi participó en que se realizara'l Resolución 573 del [[Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes]], que condergaba al gobiernu israelín pol ataque. Foi este'l puntu culminante de la carrera de Essebsi en materia de política esterior.<ref>[http://www.ulb.ac.be/droit/cdi/Site/F4845AFF-23EF-42DF-AEDB-F438Y253341B.html « L'intervention d'Israël en Tunisie du {{1er}} octobre 1985 »], position officielle de l'ONX et des États membres</ref> Tuvo nel puestu hasta'l [[16 de setiembre]] de [[1986]], cuando se convirtió n'embaxador n'[[Alemaña Occidental]]. == Carrera mientres el réxime de Ben Ali == Tres la [[Golpe d'Estáu en Tunicia de 1987|cayida del gobiernu burguibista]], el [[7 de payares]] de [[1987]], Essebsi tornó a Tunicia y xunióse al nuevu partíu hexemónicu del país, l'[[Agrupación Constitucional Democrática]], liderada por [[Zine El Abidine Ben Ali]], quien s'alzó como'l nuevu [[dictador]] del país. Foi escoyíu diputáu nes [[Eleiciones xenerales de Tunicia de 1989|eleiciones xenerales de 1989]], y [[Eleiciones xenerales de Tunicia de 1994|reelixíu en 1994]]. Ocupó'l cargu de presidente de la Cámara de Diputaos ente'l [[14 de marzu]] de [[1990]] y el [[9 d'ochobre]] de [[1991]], pa depués retirase de la política. Según les sos propies declaraciones, abandonó'l cargu por cuenta de que sabía que Ben Ali nun instauraría un réxime democráticu. == Revolución tunecina y primer ministru provisional == === Llegada al poder y política nacional === [[Ficheru:Caid_Essebsi_addresses_Tunisia.jpg|thumb|250px|Essebsi como primer ministru, dando un discursu televisáu, [[17 d'agostu]] de [[2011]].]] Venti años dempués del retiru de Essebsi de la política, el [[14 de xineru]] de [[2011]], una [[Revolución tunecina|serie de protestes multitudinaries]] forzaron la dimisión de Ben Ali, empecipiando'l procesu de la [[Primavera Árabe]] y los intentos populares de derrocar autocracies en tola rexón. [[Fouad Mebazaa]] foi nomáu presidente por 60 díes, con una serie de decretos que dexaríen la continuidá del gobiernu interín hasta'l llamáu a eleiciones constituyentes esi mesmu añu. El [[27 de febreru]], el primer ministru [[Mohamed Ghannouchi]], envolubráu en discutinios por intentar caltener el réxime de Ben Ali, tuvo qu'arrenunciar poles protestes na so contra, y Mebazaa designó a Essebsi primer ministru provisional, sol argumentu de que yera "una persona con una vida político y privao impecable, conocíu pol so fondu patriotismu, la so llealtá y la so abnegación nel serviciu al so país".<ref>{{cita web |url=http://www.lefigaro.fr/international/2011/02/27/01003-20110227ARTFIG00129-tunisie-le-premier-ministre-annonce-sa-demission.php|títulu=« Tunisie : le Premier ministre annonce sa démission »|fecha=27 février 2011}}</ref> El [[4 de marzu]], Essebsi dio un discursu onde esixó'l fin del imperiu de la [[Constitución tunecina de 1959|constitución de 1959]]. Prometió que nengún de los miembros del últimu gabinete de Ben Ali tendríen derechu a presentase a nengún procesu eleutoral hasta qu'arrenunciaren a los sos cargos y reconocieren la culpabilidá nos sos actos, prometiendo, ente otres coses, xulgar a Zine El Abidine Ben Ali y tolos sos allegaos polos crímenes de lesa humanidá y corrupción que cometieron. A pesar de que Essebsi primeramente yera vistu como partidariu del réxime pola so antigua rellación cola dictadura de Burguiba, la imaxe estenóse rápido, anque dellos opositores acusar de planiar un [[golpe d'estáu]] si'l movimientu islamista [[Ennahda]] ganaba les eleiciones, cosa que foi rápido desmentida.<ref>[http://www.businessnews.com.tn/Farhat-Rajhi-fonce,-t%C3%AAte-baiss%C3%A9y,-pour-l%E2%80%99%C3%A9lection-pr%C3%A9sidentielle,519,24656,1 « Farhat Rajhi fonce, tête baissée, pour l'élection présidentielle »], sur ''Business News'', 6 mai 2011</ref> A otru día, Essebsi recibió sides inclusive de dellos miembros del gobiernu, afirmando que se trataben solo de "rumores y opiniones personales",<ref>[http://www.businessnews.com.tn/details_article.php?t=520&a=24652&temp=1&lang= « Tunisie - le gouvernement condamne fortement les propos de l'ancien ministre de l'Intérieur »], sur ''Business News'', 5 mai 2011</ref> y xustificando les sos declaraciones como frutu de "inmadurez política".<ref>[http://www.businessnews.com.tn/Farhat-Rajhi-pr%C3%A9sente-ses-escuses-,520,24661,1 « Farhat Rajhi présente ses escuses »], sur ''Business News'', 6 mai 2011</ref> === Rellaciones esteriores === El [[17 de mayu]] de [[2011]], Essebsi foi convidáu a [[Francia]], onde s'axuntó col entós presidente [[Nicolas Sarkozy]] y el primer ministru [[François Fillon]]. Participó na [[37ª Cume del G8]], ente'l [[26 de mayu|26]] y [[27 de mayu]] en [[Deauville]], participando nel discutiniu sobre como ayudar a los países del [[mundu árabe]] a establecer reformes democrátiques. El [[5 d'ochobre]] de [[2013]], viaxó a los [[Estaos Xuníos]] por invitación del [[Presidente de los Estaos Xuníos|presidente]] [[Barack Obama]]. Ellí, nuna conversación con dellos miembros del gobiernu estauxunidense, Essebsi afirmó qu'había una llinia colorada qu'estremaba la idea d'un estáu que la so relixón oficial ye'l [[islam]] d'una [[república islámica]].<ref>[http://www.tunisiesoir.com/index.php?option=com_content&view=article&id=43963:&catid=42:politique « Interview de Béji Caïd Essebsi au Washington Post »], sur ''[[Tunis Afrique Presse]]'', 6 octobre 2011</ref> Con posterioridá, Obama afirmó: "Doi la bienvenida a Tunicia, primer país del [[Norte d'África]] onde empezó esti estraordinariu tresformamientu que llamamos [[Primavera Árabe]]".<ref>{{Enllaz rotu|1=[http://www.tap.info.tn/fr/fr/xunir/10706-obama-lce-qui-sest-passe-en-tunisie-nous-a-tous-inspireq.html « Obama : « Ce qui s'est passé en Tunisie nous a tous inspiré » »] |2=http://www.tap.info.tn/fr/fr/xunir/10706-obama-lce-qui-sest-passe-en-tunisie-nous-a-tous-inspireq.html |bot=InternetArchiveBot }}, sur ''[[Tunis Afrique Presse]]'', 7 octobre 2011</ref> === Les eleiciones y el trespasu de mandu === Primeramente, teníen de realizase eleiciones pa una Asamblea Constituyente'l [[24 de xunetu]], pero Essebsi anunció'l [[8 de xunu]] qu'estes seríen aplazaes hasta'l [[23 d'ochobre]].<ref>[http://www.lesechos.fr/economie-politique/monde/actu/reuters_00350490-tunisie-les-elections-reporties-au-23-octobre-173909.php « Tunisie : les élections reportées au 23 octobre »], sur ''[[Les Échos]]'', 8 juin 2011</ref> El [[1 de xunetu]] reorganizó'l so gabinete, camudando cinco ministros y dos secretarios d'Estáu. El [[15 de xunetu]], hubo dellos enfrentamientos ente la Guardia Nacional y la población depués de que dellos manifestantes en [[Dar El Bey]] esixeren la dimisión del gobiernu por retrasar les eleiciones. Essebsi refugó cualquier represión nun discursu en cadena nacional, describiendo despectivamente a los miembros de les fuercies de seguridá como "monos".<ref>Chawki Rouissi, [http://www.tunisienumerique.com/les-agents-de-la-garde-nationale-en-sit-in-devant-le-ministere-de-linterieur/71526 « les agents de la Garde nationale en sit-in devant le ministère de l'Intérieur »], sur ''Tunisie numérique'', 8 septembre 2011</ref> El [[6 de setiembre]], el gobiernu de Essebsi prohibió l'actividá sindical por un tiempu. Con ocasión d'un discursu pronunciáu'l [[20 d'ochobre]], Essebsi dixo que la misión del so gobiernu remataría cola formación d'unu escoyíu pol pueblu. Declaró: "Creo que Tunicia va ser capaz de demostrar al mundu que puede entamar eleiciones creíbles y xustes, y establecer un procesu democráticu con ésitu",<ref name="discours20">[http://www.maghrebemergent.com/actualite/maghrebine/5798-tunisie-nous-prouverons-qquun-etat-musulman-est-capable-de-construire-une-democratieq-essebsi.html « Tunisie - Prouver qu'un « État musulman est capable de démocratie » (Essebsi) »], sur ''[[Tunis Afrique Presse]]'', 21 octobre 2011</ref> y amestó que yera un pasu importante non solo pa Tunicia, sinón pa tol mundu islámicu: "Vamos Demostrar que ye posible qu'un estáu musulmán seya capaz de construyir una democracia, y que l'Islam nun ye nin de llueñe una relixón que contradiga los sos valores".<ref name="discours20"/> El [[23 d'ochobre]] de [[2011]], realizáronse efeutivamente los primeros comicios llibres na hestoria republicana de Tunicia. El movimientu islamista [[Ennahda]] llogró una amplia victoria eleutoral, pero solo consiguió una [[mayoría simple]] d'escaños na Asamblea Constituyente, teniendo de formar una coalición colos partíos [[Congresu pa la República]] y [[Ettakatol]], creando la llamada "[[Troika (Tunicia)|Troika]]". En virtú del [[decreto llei nᵘ 2011-14]] qu'esixía que nenguna de les autoridaes transitories presentara una candidatura nes eleiciones o ocupara cargos públicos hasta rematada la transición, Essebsi abandonó'l so cargu'l [[23 d'avientu]], ente que Mebazaa facer díes antes.<ref>[http://www.wipo.int/wipolex/fr/text.jsp?file_id=245405 Texte complet du décret-loi du 23 mars 2011 (Organisation mondiale de la propriété intellectuelle)] {{fr}}</ref> D'esa manera, la xefatura d'Estáu foi ocupada por [[Moncef Marzouki]] y la xefatura del Gobiernu foi ocupada por [[Hamadi Jebali]]. == Nidaa Tounes == {{AP|Nidaa Tounes}} Una vegada dexó'l cargu de primer ministru, apurriendo'l cargu al [[Xefe de Gobiernu de Tunicia|Xefe de Gobiernu]] [[Hamadi Yebali]] el [[24 d'avientu]] de [[2011]], Essebsi anunció al periódicu ''Assabah'' que tenía pensáu fundar un partíu políticu de calter [[llaicu]] y [[Centroizquierda política|centroizquierdista]] pa unificar a la oposición al partíu islamista [[Ennahda]].<ref>[http://www.tunisiefocus.com/politique/tunisie/al-wehda-al-watanya-un-nouveau-parti-de-beji-caid-essebsi.html « Al Wehda Al Watanya, un nouveau parti de Béji Caid Essebsi ? »] {{Wayback|url=http://www.tunisiefocus.com/politique/tunisie/al-wehda-al-watanya-un-nouveau-parti-de-beji-caid-essebsi.html |fecha=20111223162044 }}, sur ''Tunisie Focus'', 19 novembre 2011</ref><ref>[http://www.lexpressiondz.com/autres/de_quoi_jme_mele/143552-caid-essebsi-veut-fonder-un-parti.html « Caïd Essebsi veut fonder un parti »], sur ''[[L'Expression (Algérie)|L'Expression]]'', 28 novembre 2011</ref> A principios de [[2012]], Essebsi empecipió les conversaciones cola estremada oposición llaica.<ref>[http://www.businessnews.com.tn/Tunisie---L%E2%80%99Initiative-de-B%C3%A9ji-Ca%C3%AFed-Essebsi-s%E2%80%99appr%C3%AAte-%C3%A0-se-transformer-en-parti-,520,31301,3 « Tunisie - L'Initiative de Béji Caïed Essebsi s'apprête à se transformer en parti »], sur ''Business News'', 27 mai 2012</ref> El [[16 de xunu]], nuna xunta con cerca de siete mil espectadores,<ref>[http://www.businessnews.com.tn/Tunisie-%C3%82%E2%80%93-Des-milliers-de-personnes-pr%C3%83%C2%A9sentes-%C3%83%C2%A0-l%C3%82%E2%80%99Initiative-de-B%C3%83%C2%A9ji-Ca%C3%83%C2%AFed-Essebsi,520,31732,3 « Tunisie – Des milliers de personnes présentes à l'Initiative de Béji Caïed Essebsi »], sur ''Business News'', 16 juin 2012</ref> Essebsi anunció la creación del partíu [[Nidaa Tounes]] (n'árabe: ''El Llamáu de Tunicia''). Na xunta, Essebsi llamó a tolos tunecinos que deseyaren xunise a él averase y formar parte del movimientu col fin de salvar a la nación,<ref name="kapitalis"/> prometiendo qu'aceptaría inclusive a persones represes del antiguu réxime desturianista, siempres y cuando tuvieren d'alcuerdu en respetar los principios democráticos.<ref name="kapitalis">Ridha Kéfi, [http://www.kapitalis.com/fokus/62-national/10437-caid-essebsi-veut-rassembler-tous-les-tunisiens-les-nahdhaouis-compris.html « Caïd Essebsi veut rassembler tous les Tunisiens, Les Nahdhaouis compris »], sur ''Kapitalis'', 16 juin 2012</ref> Essebsi foi escoyíu formalmente presidente del nuevu partíu'l [[29 de xunu]].<ref>[http://www.mosaiquefm.net/index/a/ActuDetail/Element/21328-L%E2%80%99Appel-de-la-Tunisie-B%C3%A9ji-caied-Essebsi-pr%C3%A9sident-Fondateur-Taieb-Baccouche-secr%C3%A9taire-g%C3%A9n%C3%A9ral.html « L'Appel de la Tunisie : Béji Caied Essebsi président fondateur, Taieb Baccouche secrétaire général »], sur ''[[Mosaïque FM (Tunisie)|Mosaïque FM]]'', 30 juin 2012</ref> El partíu inscribióse como tal finalmente'l [[6 de xunetu]].<ref>[http://www.kapitalis.com/politik/72-partis/10709-tunisie-le-parti-de-caid-essebsi-enfin-autorise.html « Le parti de Caïd Essebsi enfin autorisé »], sur ''Kapitalis'', 6 juillet 2012</ref> Esi mesmu añu, Nidaa Tounes formó otra coalición con demás partíos socialistes, la Unión por Tunicia.<ref>[http://www.mag14.com/national/40-politique/1475-naissance-de-llunion-pour-la-tunisier.html « Naissance de l'Union pour la Tunisie »], sur ''Mag14'', 29 janvier 2013</ref> Dempués de numberosos intentos per parte de los partíos [[Ennahda]] y [[Congresu pa la República]] d'escluyir a Nidaa Tounes y los desturianos de la política, Essebsi declaró mientres el 79º aniversariu de la creación de [[Neo-Destour]] el [[2 de marzu]] en Ksar Hilal, qu'estos postreros contribuyeren a la creación d'un estáu tunecín independiente, modernu y musulmán, y que la Unión por Tunicia considérase como una continuación del movimientu desturiano orixinal, inorando les autocracies de Burguiba y Ben Ali.<ref>[http://www.businessnews.com.tn/BCE-rend-hommage-aux-destouriens-lors-du-congr%C3%83%C2%A8s-du-2-mars-1934-%C3%83%C2%A0-Ksar-Helal,520,36659,3 « BCE rend hommage aux destouriens lors du congrès du 2 mars 1934 à Ksar Helal »], sur ''Business News'', 2 mars 2013</ref> == Campaña eleutoral de 2014 == {{AP|Eleiciones presidenciales de Tunicia de 2014}} [[Ficheru:Couv-Tunivisions Janvier 2012.jpg|thumb|250px|Essebsi na portada de la revista ''Tunivisions'' en xineru de 2012.]] Essebsi presentó la so candidatura pol partíu [[Nidaa Tounes]] el [[9 de setiembre]] de [[2014]],<ref>{{cita publicación |url=http://www.al-monitor.com/pulsie/politics/2014/09/httpwwwbusinessnewscomtnpresidentielle--la-guerre-de.html|agency=Business News|títulu=Tunisian presidential elections take center stage|fecha=21 de setiembre de 2014 |fechaaccesu=21 de setiembre de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140924055706/http://www.al-monitor.com/pulsie/politics/2014/09/httpwwwbusinessnewscomtnpresidentielle--la-guerre-de.html |fechaarchivu=24 de setiembre de 2014}}</ref> un día dempués de que'l partíu [[islamismu moderáu|islamista moderáu]] [[Ennahda]] declarara que nun sofitaría a nengún candidatu presidencial.<ref>{{cita publicación |url=http://www.reuters.com/article/2014/09/07/us-tunisia-election-ennahda-idUSKBN0H20LJ20140907|títulu=Tunisia's main Islamist party to stay out of presidential election |publicación=Reuters|fecha=8 de setiembre de 2014 |fechaaccesu=20 de setiembre de 2014}}</ref> Essebsi basó la so campaña na creación del [[estáu de derechu]], la [[democracia lliberal]] y un aumentu de los derechos de les muyeres, según la educación sobre la base de los valores del [[Islam]], pero fomentando un ambiente tolerante. Tamién prometió la creación de nuevos emplegos, la promoción del [[sector priváu]] y un fuerte desenvolvimientu rexonal.<ref>Imen Zine, [http://www.leconomistemaghrebin.com/2014/09/22/nidaa-tounes-programme-economique/#sthash.nybLaF9o.dpbs « Tunis : le programme économique de Nidaa Tounes sous la loupe »], sur ''L'Économiste maghrébin'', 22 septembre 2014</ref> Mientres un actu del so partíu en [[Hammam-Lif]], el [[20 d'ochobre]], Essebsi declaró públicamente que, aquel que nun votara por [[Nidaa Tounes]], taba "regalando" el so votu al movimientu islamista [[Ennahda]].<ref>{{ar}} [http://hour-news.net/index.php/nationale/item/42441-2014-10-21-19-16-09 « Essebsi : celui qui ne vote pas pour le Nidaa vote objectivement pour Ennahdha »] {{Wayback|url=http://hour-news.net/index.php/nationale/item/42441-2014-10-21-19-16-09 |fecha=20151222152921 }}, sur ''Hour News'', 21 octobre 2014</ref> Créese que tal declaración foi'l principal aliciente pa la so victoria, y tamién signfició un golpe fatal pa los partíos centristes como [[Ettakatol]], el [[Congresu pa la República]] y l'Iniciativa Nacional Desturiana, pos condergó a dichos partíos a derrotes eleutorales, por cuenta de que la mayoría de los sos votantes potenciales pasar a Nidaa Tounes.<ref>{{ar}} [http://www.assabahnews.tn/article/93758/%D8%B9%D8%B5%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%D9%8A-%D8%A7%D8%AE%D8%B7%D8%A3-%D9%81%D9%8A-%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D9%88%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D9%88%D9%86-%D9%84%D8%AF%D8%B9%D9%85-%D9%85%D8%B1%D8%B4%D8%AD-%D9%85%D9%88%D8%AD%D9%91%D8%AF-%D9%84%D9%84%D9%82%D9%88%D9%89-%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D8%A9 « Issam Chebbi : Al Jomhouri s'est trompé dans sa politique.... »], sur ''Assabah News'', 29 octobre 2014</ref> Col entamu de la so campaña eleutoral el [[1 de payares]], cuando recibió cuestionamientos por cuenta de la so edá avanzada, Essebsi respondió que tuviera una carrera política bien llarga, lo cual dába-y esperiencia, y describió a la mocedá como "un estáu d'ánimu".<ref name="postcandid">[http://www.huffpostmaghreb.com/2014/11/01/beji-caid-essebsi-tunisie_n_6086658.html?utm_hp_ref=mostpopular « Béji Caïd Essebsi : « Si j'ai présenté ma candidature c'est parce que je pense qu'elle était utile » »], sur ''Al Huffington Post'', {{1er}} septembre 2014</ref> Tamién reconoció que sería un problema pal so gobiernu llograr la mayoría parllamentaria nun país fondamente estremáu tocantes a lo político, por cuenta de qu'en les eleiciones llexislatives el so partíu trunfara principalmente nel norte, ente que nel sur Ennahda tenía la mayoría de los votos aseguraos.<ref name="postcandid"/> Cuando se-y preguntar polos miembros de l'[[Agrupación Constitucional Democrática]] (partíu del dictador Ben Ali) nel so partíu, lo cual yera'l principal motivu de les crítiques a la so persona, Essebsi retrucó que yeren ciudadanos de Tunicia, y que teníen derechu a desquitar los sos errores nel futuru trayendo utilidá a la transición.<ref name="postcandid"/> El so principal rival sería [[Moncef Marzouki]], el presidente incumbente escoyíu pola Asamblea Constituyente pal periodu de transición en [[2011]]. Los partíos El Binaa El Watany, la Corriente Democrática, el Partíu de la Reforma, Binaa Magrebina, el Movimientu Nacional pola Xusticia y el Desarrollu, el partíu Tounes Baytouna, y el [[Congresu pa la República]] declararon el so sofitu a Marzouki.<ref>{{cita publicación |títulu=Marzouki Gains Support in Presidential Bid|url=http://www.tunisia-live.net/2014/11/12/marzouki-gains-support-in-presidential-bid/|agency=Tunisia Live|fecha=12 de payares de 2014 |fechaaccesu=16 de payares de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141129020800/http://www.tunisia-live.net/2014/11/12/marzouki-gains-support-in-presidential-bid/ |fechaarchivu=29 de payares de 2014}}</ref> Anque nun esfrutó de direutu sofitu per parte de Ennahda, Marzouki cuntó con que la mayoría de los votantes islamistes utilizar como [[votu tácticu]]. El partíu Afek Tounes declarar en favor de Essebsi el [[17 de payares]].<ref name="tunisialive">{{Enllaz rotu|1={{cita publicación |títulu=Parties Consolidate Support for Presidential Candidates|url=http://www.tunisia-live.net/2014/11/17/parties-consolidate-support-for-presidential-candidates/|agency=Tunisia Live|fecha=17 de payares de 2014 |fechaaccesu=17 de payares de 2014}} |2=http://www.tunisia-live.net/2014/11/17/parties-consolidate-support-for-presidential-candidates/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Na primer vuelta, quedó Essebsi en primer llugar col 39% de los votos, ente que Marzouki llogró'l 33%. [[Hamma Hammami]] quedó en tercer llugar con un distante 8%.<ref>[http://www.isie.tn/documents/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%20%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B5%D8%B1%D9%8A%D8%AD%20%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%AC%20%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A9%20%D9%84%D9%84%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A9%20%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84%D9%89%20%D9%84%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA%20%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A6%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9.pdf Results] {{Wayback|url=http://www.isie.tn/documents/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%20%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B5%D8%B1%D9%8A%D8%AD%20%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%AC%20%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A9%20%D9%84%D9%84%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A9%20%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84%D9%89%20%D9%84%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA%20%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A6%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9.pdf |fecha=20141219165021 }}</ref> Essebsi yera'l principal candidatu na mayoría de les gobernaciones nel norte de Tunicia, ente que Marzouki recibió'l mayor númberu de votos en gobernaciones del sur de Tunicia. Hammami ganó una pluralidá de los votos na [[Gobernación de Siliana]], ente que Mohamed Hamdi ganó en [[Gobernación de Sidi Bouzid|Sidi Bouzid]].<ref>{{cita web |url=http://www.businessnews.com.tn/tunisie--resultats-partiels-pour-lelection-presidentielle-maj,520,51460,3|títulu=Tunisie : Résultats partiels pour l'élection présidentielle (MAJ) |publicación=}}</ref> Mientres la campaña pa la segunda vuelta, Essebsi acusó al so contrincante, Marzouki, de tar direutamente financiáu por grupos [[Yihadismu|yihadistes]].<ref name=campaign2>Ava Djamshidi, [http://www.leparisien.fr/espace-premium/actu/les-jihadistes-soutiennent-marzouki-25-11-2014-4319389.php#xtref=https%3A%2F%2Fwww.google.fr%2F « les jihadistes soutiennent Marzouki »], sur ''[[Le Parisien]]'', 25 novembre 2014</ref> Estableciendo un contraste, afirmó que, de ser escoyíu, y de ganar la so partíu mayoría parllamentaria, concentraría'l so mandatu nos mozos, y en preparar pa la próxima xeneración.<ref name=campaign2/> Ante la entruga de si consideraba al [[islam]] como daqué importante na política, Essebsi respondió que sí, pos los tunecinos fueren musulmanes mientres más de cuatro sieglos, pero que pa construyir un Tunicia modernu, faía falta un islam modernu, y polo tanto tenía de caltenese a la relixón lo más separada del estáu posible, ensin perder los sos valores importantes.<ref name=campaign2/> La [[segunda vuelta eleutoral]] llevar a cabu'l [[21 d'avientu]]. Esi mesmu día, Essebsi axudicóse la victoria na televisión llocal, afirmando que yera una victoria pa "los mártires de Tunicia".<ref>{{cita web | url=http://www.bbc.com/news/world-africa-30569318 | títulu=Tunisia election: Essebsi claims historic victory |publicación=BBC | fecha=22 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=22 d'avientu de 2014}}</ref> A otru día, les resultaos finales demostraron que Essebsi ganara a Marzouki col 55.68% de los votos, a pesar de les reclamaciones iniciales del voceru de Marzouki de que l'axudicación temprana de la victoria per parte de Essebsi "escarecía de fundamentu".<ref name="Reuters Dec. 22">{{cita web | url=http://www.reuters.com/article/2014/12/22/us-tunisia-election-idUSKBN0JZ04F20141222 | títulu=Essebsi elected Tunisian president with 55.68 percent |publicación=Reuters | fecha=22 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=22 d'avientu de 2014}}</ref> Marzouki declaró que la reclamación de Essebsi previa a la revelación de les resultaos yera "una postura antidemocrática",<ref>{{cita web | url=http://www.bbc.com/news/world-africa-30572499 | títulu=Tunisia election: Marzouki refuses to admit defeat |publicación=BBC | fecha=22 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=22 d'avientu de 2014}}</ref> pero en conociéndose les resultaos oficiales, nun protesto nin reclamó nada, anque unvió felicitaciones a Essebsi na páxina de la so campaña en [[Facebook]].<ref name="Reuters Dec. 22 2nd">{{cita web | url=http://www.reuters.com/article/2014/12/22/us-tunisia-election-idUSKBN0JZ04F20141222| títulu=Veteran Essebsi wins Tunisia's first free presidential vote |publicación=Reuters | fecha=22 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=22 d'avientu de 2014 |autor1=Markey, Patrick |autor2=Amara, Tarek }}</ref> La ''Associated Press'' dixo que la eleición foi llibre y xusta con una participación del 60%, daqué inferior que na primer vuelta.<ref>{{cita web | url=http://english.alarabiya.net/en/News/middle-east/2014/12/21/Tunisians-vote-in-historic-presidential-run-off.html | títulu=Essebsi wins Tunisia's presidency |publicación=Al-Arabiya | fecha=22 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=22 d'avientu de 2014}}</ref> Les reaiciones a la so victoria per parte de la población fueron mistes. Na [[Ciudá de Túnez|capital de Tunicia]], dellos cientos de partidarios de Essebsi axuntáronse alredor de la sede del partíu Nidaa Tounes pa celebrar la so victoria, ximelgando banderes nacionales, cantando y tocando bocines de los coches.<ref name="Reuters Dec. 22 2nd"/> Sicasí, españaron disturbios na ciudá sureña d'El Hamma. La policía utilizó gases lacrimógenos pa esvalixar a munchos de los que salieron a protestar pola so victoria porque fuera parte del antiguu réxime de Ben Ali. Los manifestantes fueron reportaos por [[Reuters]] quemando neumáticos, al berru de "Non al antiguu réxime".<ref>{{cita web | url=http://www.huffingtonpost.com/2014/12/22/tunisia-clashes_n_6365750.html | títulu=Clashes Rock Tunisia After Essebi Claims Victory In Presidential Election |publicación=Huffington Post | obra=Reuters | fecha=22 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=22 d'avientu de 2014 | autor=Amara, Tarek}}</ref> Los manifestantes amburaron una sede de Nidaa Tounes en [[Gobernación de Tataouine|Tataouine]].<ref name="Reuters Dec. 22 2nd"/> == Presidencia == === Juramentación === El [[29 d'avientu]] de [[2014]], foi proclamáu quintu Presidente de la República Tunecina por [[Chafik Sarsar]], presidente de l'Alta Autoridá Independiente pa les Eleiciones, confirmando les resultaos de la segunda vuelta eleutoral. Acordies con l'artículu 78 de la [[constitución tunecina de 2014]], Essebsi tenía de ser juramentado el [[31 d'avientu]] en presencia de los ex xefes d'estáu y gobiernu vivos (quitando Ben Ali, que atopábase exiliáu n'[[Arabia Saudita]]) na sede de l'[[Asamblea de Representantes del Pueblu]]. Na ceremonia atopábense [[Fouad Mebazaa]], presidente post-revolucionariu tres la dimisión de Ben Ali, los ex xefes de Gobiernu [[Mehdi Jomaa]] y [[Rachid Ghanuchi]], los representantes de los órganos constitucionales tales como Sarsar y dellos embaxadores y representantes de les misiones diplomátiques en Tunicia. Nel procesu, pronunció un discursu nel que prometió garantizar la unidá del país, ente que rindió homenaxe a los mártires y les muyeres pol so patriotismu. Tamién dixo que diba trabayar pol establecimientu de les instituciones constitucionales, los oxetivos de la revolución y la llucha contra'l terrorismu. Anunció, amás, l'establecimientu d'una diplomacia basada en posiciones moderaes, ensin interferir nos asuntos internos d'otros países. Al felicitar al Presidente saliente [[Moncef Marzouki]] y el so eleutoráu, dixo: "Cola eleición d'un presidente, abrimos el camín de la esperanza de poner fin a la dulda y el mieu y marcando el camín pa una vida política pluralista". La xunta terminó con un desfile militar y l'himnu nacional tunecín.<ref>[http://www.kapitalis.com/politique/26664-tunisie-caid-essebsi-prete-serment-et-prend-ses-fonctions-au-palais-de-carthage.html « Tunisie : Caïd Essebsi prête serment et prend ses fonctions au Palais de Carthage »], sur ''Kapitalis'', 31 décembre 2014</ref> El [[14 de xineru]], Essebsi realizó'l so primer discursu presidencial en públicu al conmemorase'l cuartu añu del derrocamientu de Ben Ali, afirmando que la [[revolución tunecina]] llogró unificar al país, y defendiendo los valores de la [[democracia]], la [[xusticia]], y la llucha contra'l [[terrorismu]] en toles sos formes.<ref>[http://www.leaders.com.tn/article/16040-caid-essebsi-on-s-engage-dans-un-long-parcours-exigeant-et-accelere « Caïd Essebsi : On s'engage dans un long parcours exigeant et accéléré »], sur ''[[Leaders (Tunisie)|Leaders]]'', 14 janvier 2015</ref> El so discursu foi atayáu por una manifestación de families de los finaos mientres la revolución, quexándose de la poca atención que recibieron per parte del gobiernu mientres la transición. Essebsi detuvo entós la ceremonia pa poder parolar en priváu con delles de les families y escuchar les sos esixencies.<ref>[http://www.leaders.com.tn/article/16041-fete-de-la-revolution-a-carthage-une-celebration-bien-revolutionnaire « Fête de la Révolution à Carthage : une célébration bien révolutionnaire »], sur ''[[Leaders (Tunisie)|Leaders]]'', 14 janvier 2015</ref> === Gobiernu de Essid === [[Ficheru:GouvernementEssebsi2011.jpg|thumb|250px|Ceremonia de invistidura del gobiernu de [[Habib Essid]].]] El [[5 de xineru]] de [[2015]], Essebsi nomó [[Xefe de Gobiernu de Tunicia|Xefe de Gobiernu]] a [[Habib Essid]], candidatu allegáu al so partíu, en reemplazu de [[Mehdi Jomaa]], del partíu [[Islamismu moderáu|islamista moderáu]] [[Ennahda]] y encamentó-y formar gobiernu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.reuters.com/article/2015/01/05/us-tunisia-politics-idUSKBN0KE0LC20150105|títulu=Former interior minister nominated as new Tunisia premier|obra=Reuters|fecha=5 de xineru de 2015 |fechaaccesu=5 de xineru de 2015}}</ref> Primeramente, Essid entamó un gobiernu con miembros de [[Nidaa Tounes]] (que solo cuntaba con [[mayoría simple]] na [[Asamblea de Representantes del Pueblu]]) y de la [[Unión Patriótica Llibre]], partíos secularistas d'ideoloxía similar. Sicasí, la oposición escluyida refugó de planu'l gabinete. Como solo cuntaba con 102 votos favorables nel parllamentu, siendo 109 los necesarios por que un gobiernu seya aprobáu, Essid tuvo de formar un nuevu [[gobiernu de coalición]] qu'incluyía, amás de Nidaa Tounes y la UPL, miembros de Ennahda y d'[[Afek Tounes]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.reuters.com/article/2015/02/02/us-tunisia-politics-government-idUSKBN0L60ZP20150202|títulu=Tunisian PM-designate proposes new coalition cabinet|obra=Reuters|fecha=2 de febreru de 2015 |fechaaccesu=5 de febreru de 2015}}</ref> El [[5 de febreru]], el parllamentu aprobó'l gabinete inclusivu con 167 votos a favor, 30 en contra, y 8 astenciones.<ref>{{cita publicación |url=http://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/122290/World/Region/Tunisia-MPs-approve-landmark-new-govt.aspx|títulu=UPDATED: Tunisia MPs approve landmark new govt|obra=AFP|fecha=5 de febreru de 2015 |fechaaccesu=5 de febreru de 2015}}</ref> El nuevu gobiernu foi juramentado a otru día.<ref>{{cita publicación |url=http://english.ahram.org.eg/News/122356.aspx|títulu=Tunisia's secular-Islamist coalition takes office|obra=AFP|fecha=6 de febreru de 2015 |fechaaccesu=5 de marzu de 2015}}</ref> El [[13 de xineru]], el presidente estimó al ex Xefe de Gobiernu Mehdi Jomaa y el so gabinete por ayudar nun periodu críticu de la transición democrática, alegando que Tunicia inda los precisaba, y condecoró a los miembros del gobierno saliente cola Orde de la República.<ref>[http://www.huffpostmaghreb.com/2015/02/13/essebsi-jomaa-tunisie_n_6670742.html?utm_hp_ref=maghreb-politique « Tunisie : Beji Caïd Essebsi décore le gouvernement Mehdi Jomâa »], sur ''Al Huffington Post'', 13 février 2015</ref> A cuarenta y cinco díes d'empecipiáu'l so mandatu, Essebsi concedió la so primer entrevista na televisión nacional, na que celebró'l sofitu parllamentariu al nuevu gobiernu, afirmando qu'eso-y daría credibilidá al gabinete de Essid ente la población y, poro, sobrollevaríase rápido la inestabilidá política imperante dende la revolución.<ref>[http://www.businessnews.com.tn/passation-de-pouvoir--beji-caid-essebsi-promet-de-ne-pas-interferer-dans-le-travail-du-gouvernement-video,520,53399,3 « Passation de pouvoir - Beji Caïd Essebsi promet de ne pas interférer dans le travail du gouvernement »], sur ''Business News'', 6 février 2015</ref> Essebsi indicó que'l gobiernu enfrentar a munchos desafíos y que magar entendía les demandes de la xente, llevaben bien pocu tiempu nel poder y teníen d'esperar. Destacó la presencia de Ennahda nel so gobiernu, yá que yera'l segundu mayor partíu del parllamentu y Nidaa Tounes nun cuntaba con [[mayoría absoluta]]. L'apocayá investido presidente repitió'l so compromisu n'atopar a los culpables de los asesinatos de Chokri Belaïd y Mohamed Brahmi, y comprometióse a llevar una política esterior más relaxada y menos agresiva que la del so predecesor, especialmente no referío a [[Siria]].<ref>[http://www.leaders.com.tn/article/16281-beji-caid-essebsi « Caïd Essebsi il n'y a pas eu d'interférences étrangères dans notre choix d'un gouvernement de coalition »], sur ''[[Leaders (Tunisie)|Leaders]]'', 10 février 2015</ref> El [[18 de febreru]], el mesmu día que se perpetuó un atentáu terrorista en Boulaaba, Essebsi entamó la primer xunta de gabinete so la nueva constitución.<ref>[http://www.mosaiquefm.net/fr/index/a/ActuDetail/Element/48195-attentat-de-boulaaba-beji-caied-essebsi-assiste-a-un-conseil-ministeriel « Attentat de Boulaaba, Béji caïd Essebsi assiste à un conseil ministériel »], sur ''[[Mosaïque FM (Tunisie)|Mosaïque FM]]'', 18 février 2015</ref> La primer cuestión qu'amenó una pequeña disputa foi l'orde protocolariu, nel que Essebsi y Essid aldericaron sobre la posición del [[xefe d'estáu]] y el [[xefe de gobiernu]] d'una república semipresidencial. Essebsi dexó'l so llugar a Essid, que lo ocupó en calidá de Xefe de Gobiernu.<ref>[http://www.leaders.com.tn/article/16350-premier-conseil-des-ministres-a-carthage-comment-la-2eme-republique-a-pris-ses-marques « Premier Conseil des ministres à Carthage : comment la {{2y}} République a pris ses marques »], sur ''[[Leaders (Tunisie)|Leaders]]'', 18 février 2015</ref> Les siguientes cuestiones rondaron en redol a la posición de Tunicia en [[Guerra contra'l Terrorismu]], principalmente na [[Guerra de Libia (2014-actualidá)|segunda guerra civil en Libia]]. El gobiernu alcordó nun participar na intervención militar nel país vecín, y buscar una solución pacífica.<ref>[http://www.leaders.com.tn/article/16352-tunisie-conseil-des-ministres-le-terrorisme-la-libye-les-projets-de-loi-prioritaires-et-des-nominations « Conseil des ministres : le terrorisme, la Libye, Les projets de loi prioritaires et des nominations »], sur ''[[Leaders (Tunisie)|Leaders]]'', 18 février 2015</ref> A pesar del ambiente inicial, el gobiernu de Essid foise deteriorando amodo, ente que'l partíu Nidaa Tounes tamién empezaba a perder sofitos y fuercies ente la población tunecina. Pa mediaos de [[2016]], el partíu perdiera representación parllamentaria (con Ennahda adquiriendo mayoría simple) y Essid enfrentar a una moción de censura. Intentando aselar la situación, el [[2 de xunu]] de [[2016]], Essebsi, que s'alloñara del xefe de gobiernu, encamentó al llexislativu formar un gobiernu d'unidá nacional y reemplazar a Essid, a quien consideraba "lentu, faltu de cohesión, y aislláu".<ref name="guerre">[http://www.lemonde.fr/international/article/2016/07/25/guerre-des-chefs-en-tunisie_4974259_3210.html Guerre des chefs en Tunisie] {{fr icon}}</ref> El [[18 de xunetu]], Essid oponer a presentar la so dimisión voluntaria, pero aceptó dexar la continuidá o non del so mandatu a decisión del parllamentu.<ref name="guerre"/> 118 diputaos votaron a favor de remover a Essid del cargu, y solo 3 votaron en contra, ente que'l restu abstúvose. El [[27 d'agostu]], Essid apurrió'l cargu a [[Youssef Chahed]].<ref>Mohammed Argoubi, [https://www.yahoo.com/news/tunisian-lawmakers-vote-dismiss-prime-minister-essid-213103299--business.html?nhp=1 "Tunisia lawmakers vote to dismiss prime minister"], Reuters, 30 July 2016.</ref> === Política esterior === [[Ficheru:Secretary Kerry Shakes Hands With Tunisian President Essebsi (29756854886).jpg|thumb|250px|left|Essebsi xunto a [[John Kerry]], entós [[Secretariu d'Estáu de los Estaos Xuníos]].]] En [[xineru]] de [[2015]], Essebsi recibió una invitación a [[Washington D.C.]] del [[Presidente de los Estaos Xuníos]] [[Barack Obama]].<ref>[http://www.lemonde.fr/tunisie/article/2015/01/05/tunisie-habib-essid-propose-au-poste-de-premier-ministre_4549234_1466522.html « En Tunisie, un ex-secrétaire d'État sous Ben Ali nommé Premier ministre »], sur ''[[Monde]]'', 5 janvier 2015</ref><ref>[http://www.france24.com/fr/20150105-tunisie-habib-essid-premier-ministre-nidaa-tounes/ « Habib Essid nommé Premier ministre tunisien »], sur [[France 24]], 5 janvier 2015</ref> El [[8 de xineru]], unvió los sos condolencias al so par francés, [[François Hollande]], pol [[atentáu contra Charlie Hebdo]].<ref>[http://www.businessnews.com.tn/tunisie-beji-caid-essebsi-adresse-ses-condoleances-a-francois-hollande-et-aux-familles-des-victimes,520,52643,3 « Tunisie - Beji Caïd Essebsi adresse ses condoléances à François Hollande et aux familles des victimes »], sur ''Business News'', 8 janvier 2015</ref> Recibió a les families de los periodistes secuestraos en [[Libia]], Sofiène Chourabi y Nadhir Guetari, depués de que llegaren al país rumores de la so posible execución.<ref>[http://www.businessnews.com.tn/beji-caid-essebsi-recoit-les-familles-de-sofiane-chourabi-et-nadhir-guetari-video,534,52667,3 « Béji Caïd Essebsi reçoit les familles de Sofiane Chourabi et Nadhir Guetari »], sur ''Business News'', 9 janvier 2015</ref> El [[23 de xineru]], Essebsi decretó tres díes de llutu nacional pola muerte del Rei [[Abdalá d'Arabia Saudita]], lo cual causó discutiniu yá que [[Arabia Saudita]] ye anguaño ye'l país que caltién como abellugáu a Ben Ali, refugando los pidíos d'estradición del gobiernu tunecín. Essebsi unvió los sos condolencias al nuevu Rei, [[Salmán bin Abdulaziz]].<ref>[http://www.webdo.tn/2015/01/24/tunis-beji-caid-essebsi-en-arabie-saoudite-pour-presenter-ses-condoleances-au-nouveau-roi/ « Béji Caïd Essebsi en Arabie saoudite pour présenter ses condoléances au roi Salmane Ben Abdelaziz »], sur ''Webdo'', 24 janvier 2015</ref> [[Ficheru:Official visit at the Presidential Palace. (30279816760).jpg|thumb|250px|Essebsi con [[Houlin Zhao]], Secretariu Xeneral de la [[Unión Internacional de Telecomunicaciones]].]] El [[30 de xineru]], Essebsi realizó'l so primer viaxe al estranxeru dende la so eleición al dirixise a la vigésimocuarta Cume de la [[Xunión Africana]], en [[Adis Abeba]], [[Etiopía]]. El mandatariu tunecín afirmó que "la guerra xuniónos nel pasáu na nuesa llucha contra'l colonialismu, y agora xúnenos más que nunca na llucha contra'l terrorismu", marcando "l'arguyu de Tunicia na so pertenencia a África y la so determinación de tomar el so llugar, restaurar el so prestíu y el rellumu de los sos llazos históricos colos países del continente política, económica y culturalmente". La xunta centrar en resolver la crisis libia.<ref>[http://www.leaders.com.tn/article/16176-caid-essebsi-a-addis-abeba-le-danger-imminent-du-terrorisme-nous-guette-tous-et-aucun-pays-n-est-a-l-abri « Caïd Essebsi à Addis Abeba : le danger imminent du terrorisme nous guette tous et aucun pays n'est à l'abri »], sur ''[[Leaders (Tunisie)|Leaders]]'', 30 janvier 2015</ref> Mientres la xunta coincidió col Presidente d'Exiptu, [[Abdelfatah Al-Sisi]], con quien alcordó participar na busca d'una solución pacífica al problema libiu, por que la so inestabilidá corríen riesgu los sos dos países principalmente, al tratase d'estaos vecinos.<ref>[http://www.leaders.com.tn/article/16181-premiere-rencontre-ente-sebsi-et-sissi-au-menu-la-libye-et-le-terrorisme?nuid=0&did=0 « Première rencontre ente Sebsi et Sissi : au menu, la Libye et le terrorisme »], sur ''[[Leaders (Tunisie)|Leaders]]'', 30 janvier 2015</ref> En [[febreru]], convidáu por [[Abdelaziz Buteflika]], Essebsi realizó una visita d'estáu a [[Arxelia]], el so primer viaxe oficial a un país estranxeru, siendo recibíu pol Primer ministru [[Abdelmalek Sellal]] y el Presidente del Conseyu de la Nación [[Abdelkader Bensalah]], nel [[Aeropuertu d'Arxel]].<ref>[http://www.businessnews.com.tn/beji-caid-essebsi-accueilli-a-alger-par-bensalah-et-sellal,520,53350,3 « Béji Caïd Essebsi accueilli à Alger par Bensalah et Sellal »], sur ''Business News'', 4 février 2015</ref> === Estáu d'emerxencia === El [[24 de payares]] de [[2015]], producióse un atentáu contra un autobús de la Guardia Presidencial. Ante esta situación, el gobiernu decretó [[estáu d'emerxencia]] por un periodu de trenta díes anovables, lo cual anulaba temporalmente delles garantíes constitucionales.<ref name=emerxencia>[https://www.europapress.es/internacional/noticia-presidente-tunez-aprueba-nueva-prorroga-tao-emerxencia-pais-20170517005538.html El presidente de Tunicia aprueba una nueva prórroga del estáu d'emerxencia nel país]</ref> Dende entós hasta l'actualidá, l'estáu d'emerxencia recibió delles prórrogues, aprobaes por Essebsi en pro de caltener la paz, costantemente alteriada pola inestabilidá de los países vecinos.<ref name=emerxencia/> Ante la prórroga del [[17 de mayu]], el voceru de la presidencia declaró que la situación de seguridá nel país "ameyoró notablemente", magar resaltó que "les necesidaes de l'aición militar y de seguridá, especialmente al respective de la llucha contra'l terrorismu, riquen la estensión del estáu d'emerxencia".<ref name=emerxencia/> === Gobiernu de Chahed === Mientres el procesu de destitución de Habib Essid, Essebsi propunxo'l [[1 d'agostu]] a [[Youssef Chahed]] como nuevu Xefe de Gobiernu.<ref>{{cita web |autor=Mohamed Ali Sghaier|títulu=Youssef Chahed officiellement désigné pour présider le futur gouvernement|url=http://www.webdo.tn/2016/08/03/youssef-chahed-officiellement-designe-presider-futur-gouvernement/|fecha=3 août 2016 |fechaaccesu=3 août 2016}}</ref> La nueche del [[26 d'agostu]], con 167 votos a favor,<ref>{{cita web |títulu=Tunisie : le nouveau Premier ministre Youssef Chahed a formé son gouvernement|url=http://www.rfi.fr/afrique/20160820-tunisie-nouveau-gouvernement-youssef-chahed|fecha=20 août 2016 |fechaaccesu=21 août 2016}}</ref><ref>{{cita web |idioma=fr|títulu=Confiance au gouvernement Chahed : la séance peut s'étaler sur 2 jours|url=http://www.mosaiquefm.net/fr/actualite-politique-tunisie/24303/confiance-au-gouvernement-chahed-la-seance-peut-s-etaler-sur-2-jours.html|fecha=26 août 2016 |fechaaccesu=26 août 2016}}</ref> el gobiernu de Chahed foi aprobáu y juramentado a otru día,<ref>{{cita web |idioma=fr|títulu=Tunisie : le nouveau gouvernement a prêté serment|url=http://www.webdo.tn/2016/08/27/tunisie-nouveau-gouvernement-a-prete-serment/|fecha=27 août 2016 |fechaaccesu=27 août 2016}}</ref> siendo'l Xefe de Gobiernu más nuevu de la historia moderna de Tunicia, con cuarenta y un años d'edá.<ref>{{cita web |idioma=fr|títulu=Tunisie : Youssef Chahed obtient la confiance du Parlement pour son gouvernement d'union|url=http://www.france24.com/fr/20160827-tunisie-gouvernement-union-youssef-chahed-obtient-confiance-parlement|fecha=27 août 2016 |fechaaccesu=29 août 2016}}</ref> Esistió una ciertu discutiniu sobre la rellación ente Essebsi y Chahed, revelándose que yeren parientes alloñaos y recibiendo el presidente acusaciones de [[nepotismu]].<ref>{{cita web |autor=Mohamed Ali Sghaier|títulu=Youssef Chahed, chef du gouvernement : ente étonnement, indignation et reproche|url=http://www.webdo.tn/2016/08/02/nomination-de-youssef-chahed-ente-etonnement-indignation-reproche/|fecha=2 août 2016 |fechaaccesu=2 août 2016}}</ref> Sicasí, con posterioridá Essebsi esclarió qu'él y Chahed yeren parientes políticos por demás alloñaos y que nun guardaben nenguna rellación.<ref>{{cita web |autor=Raouf Ben Hédi|títulu=Youssef Chahed, ballon d'essai ou véritable candidat ?|url=http://www.businessnews.com.tn/youssef-chahed-ballon-dessai-ou-veritable-candidat-,519,66162,3|fecha=2 août 2016 |fechaaccesu=2 août 2016}}</ref> El gabinete de Chahed tuvo que se reorganizáu en delles ocasiones y túvose qu'enfrentar al estazáu llexislativu y a la constantes crisis pola violencia islamista nel país, amás de la crisis interna de Nidaa Tounes y la so división. A principios de [[2017]], Chahed y Essebsi anunciaron l'empiezu d'una campaña anti corrupción, anque estes midíes espertaron ciertos barruntos de qu'en realidá les sos intenciones yeren realizar una purga política, cosa que nun se confirmó.<ref>{{cita web |idioma=fr|títulu=91,7 % des Tunisiens soutiennent l'initiative de Youssef Chahed d'arrêter les barons de la corruption selon Sigma Conseil|url=http://www.huffpostmaghreb.com/2017/05/26/soutien-youssef-chahed-_n_16817652.html|fecha=26 mai 2017|obra=huffpostmaghreb.com/ |fechaaccesu=7 juin 2017}}</ref> El [[3 de payares]] de [[2016]], poco primero del so noventenu cumpleaños, Essebsi anunció que nun se presentaría a la reelección una vegada concluyíu'l so mandatu en [[2019]], a pesar de que constitucionalmente puede aportar a un segundu mandatu.<ref name=reelection>[http://www.webdo.tn/2016/11/03/tunisie-caid-essebsi-ne-se-presentera-nouveau-mandat/ Tunisie : Caid Essebsi ne se présentera pas pour un nouveau mandat]</ref> A pesar de les especulaciones sobre la so salú, y de que decidiera nun presentase por cuenta de la so edá, Essebsi refugó esos rumores, y acachó la so decisión a la crisis pola que pasaba'l partíu Nidaa Tounes, y a los sos deseos de formar un frente xuníu con otros partíos pa presentar un candidatu contra'l movimientu islamista [[Ennahda]] nes siguientes eleiciones.<ref name=reelection/> == Referencies == * Bourguiba - Del llibru: ''Bourguiba: le bon grain de l'ivraie'' {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20090901181733/http://www.tunisie.gov.tn/index.php?lang=english Sitiu oficial del Gobiernu Tunecín] * [http://www.cunoticias.com/noticiasde/beji-caid-essebsi.php Noticies que faen referencia a Béji Caïd Essebsi] * [http://www.cidob.org/es/documentacion/biografias_lideres_politicos/africa/tunez/beji_caid_essebsi Biografía per Fundación CIDOB] (n'español) {{Socesión |títulu=[[Ficheru:Coat of arms of Tunisia.svg|30px]]<br />[[Presidente de Tunicia]] | periodu = [[2014]] - [[2019]] | predecesor = [[Moncef Marzouki]] | socesor = [[Mohamed Ennaceur]] | títulu2 = [[Primer Ministru de Tunicia]] | periodu2 = [[2011]] | predecesor2 = [[Mohamed Ghannouchi]] | socesor2 = [[Hamadi Jebali]] }} {{NF|1926|2019|Caid Essebsi, Beji}} {{Tradubot|Béji Caïd Essebsi}} [[Categoría:Abogaos y abogaes de Tunicia]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Tunicia]] [[Categoría:Primeros ministros de Tunicia]] [[Categoría:Revolución tunecina de 2010-2011]] [[Categoría:Presidentes de Tunicia]] [[Categoría:Persones de Tunicia]] rx0kvmv6rmjbfpimm7416f8i1b1t196 0 156970 3709355 3708908 2022-08-18T13:45:00Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Omar Karim Chehade Moya''' {{nym}} ye un [[abogáu]] [[Perú|peruanu]] d'orixe [[pueblu árabe|árabe]]. Nes [[eleiciones xenerales de Perú de 2011]] foi escoyíu como [[Vicepresidente de la República|2ᵘ vicepresidente de la República de Perú]] na llista d'[[Ollanta Humala]], cargu al qu'arrenunció siete meses dempués por ser acusáu de corrupción y d'actos ilícitos. Chehade comunicó la so decisión el [[16 de xineru]] de [[2012]].<ref>{{cita noticia|títulu=Omar Chehade arrenuncia a la Segunda Vicepresidencia|url=http://peru21.pe/2012/01/17/impresa/omar-chehade-arrenunciu-segundu-vicepresidencia-2007763|obra=Perú 21|fecha=17 de xineru de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120119120250/http://peru21.pe/2012/01/17/impresa/omar-chehade-arrenunciu-segundu-vicepresidencia-2007763|fechaarchivu=19 de xineru de 2012}}</ref> == Biografía == Realizó los sos estudios nel [[Colexu Champagnat (Lima, Perú)]] y darréu ingresó a la Facultá de Derechu de la [[Universidá Inca Garcilaso de la Vega]]. Llogró en 1995 el grau de Bachiller cola so tesis "Reformes Necesaries al Delitu d'Asesinatu nel Códigu Penal Peruanu". Esi mesmu añu, publica la so primer obra titulada tamién "Reformes necesaries al delitu d'asesinatu nel Códigu Penal Peruanu". Un añu más tarde otorgar el títulu d'abogáu. La so trayeutoria llaboral entiende, desempeñase nel añu 2004 como asesor llegal en materia penal, del Departamentu Xurídicu del Rectoráu de la [[Universidá Nacional Mayor de San Marcos]]. Darréu, dende febreru de 2005, y mientres trés años consecutivos, llaborió na Procuradoría Ad hoc Anticorrupción, pa los casos Fujimori - Montesinos, en calidá de consultor, gracies a un presupuestu de la PNUD. Ta casáu con Úrsula Galdós. == Discutiniu == En [[ochobre]] de [[2011]], Chehade foi acusáu de ser enllaz ente oficiales de la institución y familiares sos venceyaos al grupu Wong. Chehade foi acusáu pol xeneral retiráu de la policía, Guillermo Arteta, de plantegar a entamos d'esi mes, nuna xunta con otros altos oficiales d'esa institución, el desallugu de los trabayadores de la empresa azucrera Andahuasi, empresa alministrada polos trabayadores por orde xudicial. Esto, según Arteta (que yera entós xefe policial de Lima Norte, onde ta allugada Andahuasi), col fin d'apurrir l'azucrera a la empresa Wong, una de les más poderoses nel país con actividaes na agroindustria y el comerciu.<ref>[https://archive.is/20120906232538/www.google.com/hostednews/epa/article/ALeqM5gKw6p3tkQGw4N3MuC-mcB5CbzmRg?docId=1633648 La investigación al vicepresidente peruanu pon a prueba al Gobiernu de Humala]</ref> Tres ello la Fiscalía de la Nación plantegó una investigación<ref>{{cita web |url=http://www.larepublica.pe/19-10-2011/jose-pelaez-casu-chehade-durara-75-dias-y denunciárase-de-ser-necesariu |títulu=José Peláez: Casu Chehade va durar 75 díes y va denunciase de ser necesariu |añu=2011 |autor=Diariu La República |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2011}}</ref> y de la mesma, la Comisión d'Ética del Congresu de la República.<ref>{{cita web |url=http://www.diariolaprimeraperu.com/online/politica/comision-de-etica-tien de ver-casu-chehade_97250.html |títulu=Abugattás: Comisión d'ética tien de ver el casu Chehade |añu=2011 |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2011 |autor=Diariu La Primera}}</ref> Al respeutu, Chehade negó la versión de Arteta y defendióse, indicando que pretende desestabilizase el so trabayu nel parllamentu.<ref>{{cita web |url=http://www.diariolaprimeraperu.com/online/politica/omar-chehade-enferronar a-la so-version_97253.html |títulu=Omar Chehade enferronar a la so versión |añu=2011 |autor=Diariu La Primera |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2011}}</ref><ref>[http://elcomercio.pe/impresa/notas/indecoroso-comportamientu-chehade/20111104/1328134 "El indecoroso comportamientu de Chehade". Editorial d'El Comerciu, 4 de xunu de 2011]</ref> Sicasí, la versión oficial del gobiernu (Chehade yera entós segundu vicepresidente de Perú) aceptaba que sí hubo xuntes sospechoses, tantu nun restorán de Miraflores como nel cuartel policial llamáu El Potao. Igualmente, una comisión del Congresu peruanu almitió una denuncia constitucional na so contra y el Presidente de Perú, [[Ollanta Humala]] pidió que Chehade "no personal, tendría de dar un pasu a la banda". Autoridaes de gobiernu y tamién políticos d'oposición pidieron qu'arrenuncie al so cargu. L'ex procurador anticorrupción Montoya señaló qu'ante la negativa de presentar el so arrenunciu a la segunda vicepresidencia, Omar Chehade complicaba entá más la so situación nel Gobiernu. Montoya sostuvo amás que Omar Chehade nun tuvo mayor inxerencia nel procesu d'estradición d'Alberto Fujimori y recordar como una persona ambiciosa pero que nunca remanó casos emblemáticos.<ref>http://panamericana.pe/politica/95219</ref> Depués de delles selmanes de discutiniu, Chehade solicitó llicencia del so cargu como segundu vicepresidente.<ref>{{cita web |url=http://diario16.pe/noticia/11630-lerner-confirma-que-chehade-aaon-tien-golleraias |títulu=Lerner confirma que Chehade entá tien gollerías |añu=2011 |fechaaccesu=14 de payares de 2011 |autor=diario16.pe }}</ref> Esta decisión nun hai tao exenta de discutiniu, por cuenta de qu'otros políticos consideren que nun esiste llicencia pa la vicepresidencia.<ref>{{cita web |url=http://elcomercio.pe/politica/1330639/noticia-perez-tello-sobre-chehade-nun esiste-llicencia-vicepresidente |títulu=Pérez Tello sobre Chehade: Nun esiste llicencia de vicepresidente |añu=2011 |fechaaccesu=14 de payares de 2011 |autor=elcomercio.pe }}</ref>. El [[5 d'avientu]] de [[2011]], el plenu del [[Congresu de Perú]] suspender por 120 díes.<ref>[http://elcomercio.pe/impresa/notas/suspenden-120-dias-omar-chehade/20111206/1344161 Suspenden 120 díes a Chehade. El Comerciu, 6.12.2011]</ref> El [[16 de xineru]] de [[2012]], a un día de la votación que definía'l futuru del casu en mención, Chehade arrenunció a la segunda vicepresidencia. El [[17 de xineru]] de [[2012]], el Congresu absolver de supuestos actos ilícitos con una polémica votación que s'estremó nun votu<ref>[http://elcomercio.pe/politica/1362412/noticia-que-congresistes-salvaron-desafuero-omar-chehade?utm_medium=Email "¿Quien son los congresistes que salvaron del desafuero a Chehade?". El Comerciu, 18.1.2012]</ref> pal so desafuero como congresista.<ref>[http://elcomercio.pe/opinion/1362889/noticia-editorial-gran-continuacion "La Gran Continuación", trata del polémicu salvataje del desafuero de Omar Chehade. Editorial d'El Comerciu, 19 de xineru de 2012]</ref><ref>[http://peru21.pe/2012/01/19/impresa/arrecian-criticas-decision-blindar-omar-chehade-2008065 Arrecian crítiques por decisión de blindar a Omar Chehade. Perú21, 19.1.2012]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20120123095252/http://peru21.pe/2012/01/19/actualidad/emplazan-pelaez-reabrir-casu-chehade-2008151 Blindaron a Chehade y agora piden que'l fiscal Peláez investigar" Perú21. 19.1.2012]</ref><ref>[http://elcomercio.pe/politica/1362911/noticia-diez-canseco-defende-chehade-el so-inhabilitacion-yera-xuegu-caracter-politico Diez Canseco defende a Chehade: "El so inhabilitación yera un xuegu de calter políticu". El Comerciu, 19.1.2012]</ref><ref>[http://epaper.orbis.pe/corporativu/elcomercio.aspx?ref=ecb "Malestar en bancada de Simon por votu que salvó a Chehade", "El cinco a cero de Chehade". El Comerciu, 19.1.2012]</ref> Un votu decisivu en contra del desafuero a Chehade foi'l de [[Yehude Simon]]. Productu d'esta decisión Yehude Simon tuvo en cantu de ser dixebráu de la so bancada.<ref>[http://elcomercio.pe/politica/1365001/noticia-voto-chehade--y-costaria-yehude-simon-permanencia-alianza-gran-cambéu "Por blindaxe a Chehade:bancada de Yehude Simon evalúa la so salida". El Comerciu, 24.1.2012]</ref><ref>[http://elcomercio.pe/politica/1368379/noticia-yehude-simon-llamento-el so-votu-favor-chehade-foi-error Yehude Simon Llamentó'l so votu a favor de Chehade:"Foi un error". El Comerciu, 31.1.2012]</ref> De resultes de la votación, dos díes depués, el Congresu decidió que la investigación del casu Chehade pase a manes de la fiscalía de la Nación, cursando un oficiu col espediente del casu al Ministeriu Públicu.<ref>[https://web.archive.org/web/20120128194818/http://peru21.pe/2012/01/20/actualidad/asco-caso-chehade-2008266 "Ye un ascu'l casu Chehade", Perú21, 20.1.2012]</ref> Finalmente, el [[31 de xineru]] de [[2012]], el Congresu aceptó l'arrenunciu presentáu por Chehade, por unanimidá nel plenu, y ensin pasar a alderique. == Obres publicaes == * "Reformes necesaries al delitu d'asesinatu nel códigu penal Peruanu". Julio - 1995. * "Atrapando al fuxitivu" - Memories de la histórica estradición d'[[Alberto Fujimori]]. Julio - 2008 {{Socesión | predecesor = [[Lourdes Mendoza del Solar]] | títulu = [[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg|35px]]<br />[[Vicepresidente de Perú|Vicepresidente de la República de Perú]]<hr /><small>2<sup>da</sup> Vicepresidencia<hr />[[Presidente]]: [[Ollanta Humala|Ollanta Humala Tasso]]<br />Xuntu a: [[Marisol Espinoza|Marisol Espinoza Cruz]]</small> | periodu = [[28 de xunetu]] de [[2011]] - [[16 de xineru]] de [[2012]] | socesor = [[Mercés Aráoz Fernández]] | títulu2 = [[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg|30px]]<br />[[Congresu de la República de Perú|Congresista de la República de Perú]]<hr /><small>por [[Lima]]</small> | periodu2 = [[26 de xunetu]] de [[2011]]-[[26 de xunetu]] de [[2016]] | socesor2 = - }} == Ver tamién == * [[Gobiernu de Ollanta Humala]] * [[Eleiciones xenerales de Perú de 2011]] * [[Raúl Diez Canseco]] == Notes y referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.ollantapresidente.tv/documentos/hv-omar-chehade.pdf Curriculum Vitae de Omar Chehade] {{commonscat|Omar Chehade}} {{NF|1970||Chehade, Omar}} {{Tradubot|Omar Chehade}} [[Categoría:Abogaos y abogaes de Perú]] [[Categoría:Persones de Lima]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Perú]] [[Categoría:Vicepresidentes de Perú]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 69q1mcybu6poezj2uajtpl02e59x3lq 0 157116 3709324 3709014 2022-08-18T13:41:34Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Jorge David Glas Espinel''' {{nym}}<ref name="binomiu">{{Cita web |url=http://lahora.com.ec/index.php/noticias/show/1101440295/-1/home/goRegional/Loja |títulu=Binomio Rafael Correa - Jorge Glas |fechaaccesu=29 de marzu de 2016 |fecha=7 de febreru de 2013 |obra=[[La Hora (Ecuador)|La Hora]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160329222724/http://lahora.com.ec/index.php/noticias/show/1101440295/-1/home/goRegional/Loxa#.VvsBWhLhCUk |fechaarchivu=29 de marzu de 2016 }}</ref> ye un [[inxenieru llétricu]] y [[políticu]] [[ecuatorianu]], sirvió como [[Vicepresidente del Ecuador|Vicepresidente de la República del Ecuador]] dende'l [[24 de mayu]] de [[2013]] al 6 de xineru de 2018<ref>{{Cita web|url=http://www.asambleanacional.gob.ec/es/noticia/53321-asamblea-designo-maria-alejandra-vicuna-como-nueva|títulu=Asamblea designó a María Alejandra Vicuña como nueva Vicepresidenta del Ecuador|fechaaccesu=10 de xineru de 2018|sitiuweb=Asamblea Nacional del Ecuador|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=María Alejandra Vicuña ye electa vicepresidenta de la República pola Asamblea|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/1/asamblea-resuelve-ausencia-definitiva-del vicepresidente-y-elegira-el so-reemplazu|fecha=6 de xineru de 2018|fechaaccesu=6 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Presidente Lenín Moreno confirma cese de funciones de vicepresidente Jorge Glas|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/01/03/nota/6548404/presidente-lenin-moreno-confirma-cese-funciones-vicepresidente|fecha=3 de xineru de 2018|fechaaccesu=6 de xineru de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> Foi escoyíu nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2013|eleiciones presidenciales de 2013]],<ref name="Eleiciones 2013">{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/politica/correa-asegúrose-tercer-mandatu.html |títulu Correa aseguró'l so tercer mandatu |autor=El Comerciu |fecha=18 de febreru de 2013 |editorial=[[El Comerciu (Ecuador)|Diariu El Comerciu]]}}</ref> y reelixíu nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2017|eleiciones presidenciales de 2017]]. Desempeñó dellos cargos nel gobiernu de [[Rafael Correa]], ente los que figuren: presidente del [[Fondu de Solidaridá (Ecuador)|Fondu de Solidaridá]], [[Ministeriu de Telecomunicaciones y de la Sociedá de la Información d'Ecuador|Ministru de Telecomunicaciones y Sociedá de la Información]] y ministru coordinador de Sectores Estratéxicos. Foi reemplazáu nel cargu de vicepresidente depués de que se declaró la so ausencia definitiva, por cuenta de que tuvo deteníu mientres más de 90 díes per orde xudicial dientro del procesu por asociación ilícita nel [[casu Odebrecht]].<ref>{{Cita noticia|títulu=La terna, en manes del presidente Lenín Moreno|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/01/03/nota/6548092/terna-manes-presidente-l-moreno|fecha=3 de xineru de 2018|fechaaccesu=7 de xineru de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> == Biografía == Nació'l [[13 de setiembre]] de [[1969]] na ciudá de [[Guayaquil]] nuna familia de clase media teniendo residencia nel centru de la urbe. Los sos güelos son xudíos alemanes que llegaron al Ecuador como migrantes,<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/vicepresidente-jorgeglas-ascendencia-alemania-pasaporte.html|títulu=El vicepresidente Jorge Glas tien ascendencia alemana {{!}} El Comerciu|fechaaccesu=24 d'agostu de 2017|fecha=8 de xunu de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170608034704/http://www.elcomercio.com/actualidad/vicepresidente-jorgeglas-ascendencia-alemania-pasaporte.html|fechaarchivu=8 de xunu de 2017}}</ref> los sos padres son Norma Espinel Aráuz y Jorge Glas Viejó, quien foi sentenciáu por violacion a una menor d'edá y anguaño cumple prision, pareya que se dixebró cuando tenía 7 años. Ye'l mayor de tres hermanos, siendo estos Antonio y Silvia Glas. Tuvo que trabayar dende la so adolescencia p'ayudar económicamente a la so madre y caltener el so llar, por cuenta de la ausencia y abandonu per parte del so padre depués del so divorciu.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Núñez |nome=Marco |títulu=Jorge Glas: la hestoria pocu conocida del Vicepresidente |url=http://www.elciudadano.gob.ec/wp-content/uploads/2014/01/EC-143.pdf |fecha=10 d'ochobre 10 de 2013 |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016|periódicu=El Ciudadanu |páxines=10 y 11}}</ref> Realizó los sos estudios primariu y secundariu nel Colexu Cristóbal Colón. Xunióse como integrante fundador del grupu del Cristóbal Colón de los Boy Scouts de Guayaquil, onde conoció a [[Rafael Correa]], quien yera'l dirixente de grupu, forxando una amistá duradera.<ref name=":0">{{Obra citada |títulu=JORGE GLAS: La so Hestoria|apellíu=Jorge Glas Espinel |url=https://www.youtube.com/watch?v=_EI4T5Aw4cQ |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |fecha=30 de xineru de 2013}}</ref><ref name=":2" /><ref>{{Cita web |url=http://ecuadorinmediato.com/index.php?module=Noticias&func=news_user_view&id=185206&umt=jorge_glas_candidatura_escondida_alianza_pais |títulu=Jorge Glas la candidatura escondida d'Alianza PAIS |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |sitiuweb=ecuadorinmediato.com}}</ref> El so educación cimera realizar na [[Escuela Cimera Politéunica de la Mariña]], egresando como [[Inxenieru electrico|Inxenieru n'Eletricidá y Electrónica]] y graduándose nel 2008 al presentar la so tesis de grau,<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/politica/espol-confirma-que-jorge-glas.html |títulu=La Espol confirma que Jorge Glas Espinel graduar d'Inxenieru n'Eletricidá y Electrónica en 2008 |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |sitiuweb=El Comerciu}}</ref> que darréu dientro de la so carrera política xeneró polémiques denuncies de plaxu cuando foi escoyíu por [[Rafael Correa]] pa ser Vicepresidente del so gobiernu, darréu les acusaciones fueron tornaes pola so Alma Máter, la [[Escuela Cimera Politéunica del Mariniega|Escuela Politéunica de la Mariña]].<ref name=":2">{{Cita web |url=http://www.ecuavisa.com/articulo/especiales/especial-24-de-mayu/31280-jorge-glas-conociendo-al-nuevu-vicepresidente |títulu=Jorge Glas, conociendo al nuevu Vicepresidente |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |fecha=24 de mayu de 2013}}</ref> Mientres la so carrera universitaria trabayó na canal de televisión TV Satelital, onde aportó a xerente y presentador d'un programa d'analís económicu y d'opinión dende l'añu 2004 hasta'l so ingresu al gobiernu del presidente ecuatorianu [[Rafael Correa]] nel 2007 como presidente del Fondu de Solidaridá. En 1995, se enlistó como reservista militar pa instalar redes de comunicación na Amazonia ecuatoriana mientres la [[Guerra del Cenepa]].<ref name=":2" /> Nel añu 2000 casóse con Cinthia Díaz Aveiga, con quien tien dos fíos.<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Cita web |url=http://www.andes.info.ec/es/actualidad-el personaxe/8725.html |títulu=Jorge Glas ye'l candidatu a la Vicepresidencia del Ecuador por Alianza PAIS {{!}} ANDES |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |sitiuweb=www.andes.info.ec}}</ref> == Carrera política == Entró al gobiernu de Rafael Correa n'avientu del 2006, cuando foi nomáu xerente del [[Fondu de Solidaridá (Ecuador)|Fondu de Solidaridá]]. Ente les funciones que tenía a cargu taben la reestructuración de Andinatel y Pacifictel, güei convertíes na [[Corporación Nacional de Telecomunicaciones]].<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/politica/jorge-glas-historia-prensa.html |títulu=Jorge Glas tien una hestoria cola prensa |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |sitiuweb=El Comerciu}}</ref> En 2009 foi [[Ministeriu de Telecomunicaciones y de la Sociedá de la Información d'Ecuador|Ministru de Telecomunicaciones]], y n'abril del 2010 asumió'l Ministeriu Coordinador de los Sectores Estratéxicos hasta'l 2013 onde participó como candidatu a la [[Vicepresidente del Ecuador|Vicepresidencia del Ecuador]] pol [[Alianza País|Movimiento Alianza PAIS]] nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2013|eleiciones presidenciales del 17 de febreru del mesmu añu]], resultando ganador xuntu al candidatu presidencial [[Rafael Correa|Rafael Correa Delgado]].<ref name=":1" /> === Fondu de Solidaridá === Foi presidente del Direutoriu y Xerente Xeneral del Fondu de Solidaridá (que coordinaba a les empreses llétricu y telefónicu del país), dende'l 2007 hasta agostu de 2009.<ref name=":1" /><ref name=":3">{{Cita web |url=http://www.vicepresidencia.gob.ec/vicepresidente/ |títulu=El Vicepresidente – Vicepresidencia de la República del Ecuador |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |sitiuweb=www.vicepresidencia.gob.ec}}</ref> Como parte d'esti tresformamientu y basáu nuna clara visión del Presidente [[Rafael Correa]], de recuperar la soberanía de los sectores estratéxicos y ponelos al serviciu de tolos ecuatorianos, fundió a los dos empreses telefóniques Andinatel S.A. y Pacifictel S.A. constituyíes como sociedaes anónimes,<ref name=":3" /> n'anteriores gobiernos (como antoxana de la tresferencia d'estes al sector priváu): la [[Corporación Nacional de Telecomunicaciones]], y nel sector llétricu creó la [[Corporación Llétrica del Ecuador]] y la [[Corporación Nacional d'Eletricidá]], encargaes de la xeneración y tresmisión de la eletricidá, lo mesmo que de la distribución del serviciu. La visión: fortalecer la rectoría del estáu nestos sectores y evitar los procesos de privatización que taben empuestos dende años tras, por aciu la creación d'empreses públiques eficientes y cohesionadas.<ref name=":1" /> === Ministru de Telecomunicaciones y Sociedá de la Información === Dende agostu de 2009 hasta marzu de 2010, Jorge Glas Espinel desempeñóse como Ministru de Telecomunicaciones y de la Sociedá de la Información.<ref name="MINTEL">{{Cita web |url=http://www.ecuadorinmediato.com/index.php?module=Noticias&func=news_user_view&id=124115&umt=jorge_glas_rede_fibra_optica_tendra_capacidá_transporte_pa_proximos_7_ano_audio |títulu=Jorge Glas: rede de fibra óptica va tener capacidá de tresporte pa los próximos 7 años |autor=Ecuador Inmediatu |fecha=1 d'abril de 2010 |editorial=Ecuador Inmediatu}}</ref> Los sos principales llogros fueron ampliar significativamente la conectividad a internet per banda ancha, instalando más de 14.000 quilómetros de fibra óptica y coneutando per primer vegada a toles provincies del país. Un agresivu programa d'internet n'escueles públiques significó la conectividad gratuita a más de 4.000 establecimientos,<ref name="Escueles">{{Cita web |url=http://www.ciudadaniainformada.com/noticias-ciudadania-ecuador0/noticias-ciudadania-ecuador/browse/93/dir_a/ciudadania/article//ministeriu-de-telecomunicaciones-impulsa-conectividad-en-les escueles fiscales.html |títulu=Ministeriu de Telecomunicaciones impulsa conectividad nes escueles fiscales |autor=Ciudadanía Informada |fecha=9 de marzu de 2010 |editorial=Ciudadanía Informada |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120629214513/http://www.ciudadaniainformada.com/noticias-ciudadania-ecuador0/noticias-ciudadania-ecuador/browse/93/dir_a/ciudadania/article/ministeriu-de-telecomunicaciones-impulsa-conectividad-en-les escueles fiscales.html |fechaarchivu=29 de xunu de 2012 }}</ref> según la modernización del Rexistru Civil y Correos del Ecuador.<ref name="Rexistru Civil">{{Cita web |url=http://www.andes.info.ec/es/actualidad/8069.html |títulu=Los&nbsp;grandes&nbsp;meyores&nbsp;d'el&nbsp;Rexistru&nbsp;Civil&nbsp;de&nbsp;Ecuador&nbsp;son&nbsp;emponderaos&nbsp;mientres alcuentru&nbsp;internacional |autor=Axencia Andes |fecha=24 d'ochobre de 2012 |editorial=Axencia Andes}}</ref> === Ministeriu Coordinador de los Sectores Estratéxicos === N'abril de 2010 nomar Ministru Coordinador de los Sectores Estratéxicos,<ref name="MICSE">{{Cita web |url=http://www.hoy.com.ec/noticias-ecuador/glas-el duru-de-les-areas-estrategicas-405809.html |títulu=Glas, el 'duru' de les árees estratéxiques |autor=Diariu [[Güei (Ecuador)|Güei]] |fecha=3 de mayu de 2010 |editorial=Diariu [[Güei (Ecuador)|Güei]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121118023241/http://www.hoy.com.ec/noticias-ecuador/glas-el duru-de-les-areas-estrategicas-405809.html |fechaarchivu=18 de payares de 2012 }}</ref> onde la recuperación de la rectoría y soberanía de los recursos estratéxicos afiguróse tamién en polítiques fuertes sobre hidrocarburos, recursos hídricos y minería. Dende ende impulsó'l cambéu de la matriz enerxética del país, que pal 2016 espérase que convierta al Ecuador nun país non solo que satisfaiga la so demanda interna, sinón que pueda esportar a los países vecinos, esto por aciu la mayor inversión nel sector llétricu de la hestoria ecuatoriana, cola execución simultánea de 12 proyeutos de xeneración llétrica. Dende esti espaciu participó na renegociación de los contratos hidrocarburíferos, por aciu los cualos l'Estáu recuperó la soberanía sobre'l petroleu y amontó la renta petrolera nacional. Cola firma del primer contratu de minería a gran escala, empecipió l'impulsu del sector mineru, dexando a Ecuador llograr la renta minera más alta a nivel mundial. Tamién impulsó'l desenvolvimientu d'infraestructura nel sector de los recursos hídricos, cola execución y desenvolvimientu de seis proyeuto multipropósito que van xenerar riego y van controlar hinchentes en tol país. == Vicepresidencia del Ecuador (2013 - 2018) == [[Ficheru:Jorge Glas Espinel.jpg|miniaturadeimagen|left|Jorge Glas en xunta con Cancilleres d'[[Ecuador]] y [[Belarús]], [[Quitu]]. 2014.]] === Primer periodu (2013 - 2017) === Glas foi electu'l 17 de febreru de 2013 nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2013]] como binomiu de [[Rafael Correa]]. La función principal dada pol presidente foi'l cambéu de la matriz granible. Esto llevar a cabu en xunto al cambéu de la matriz enerxética. Amás tuvo de proyeutar el trabayu de 2 ministerios coordinadores, qu'inclúin: Ministeriu Coordinador de Sectores Estratéxicos y Ministeriu Coordinador de la Producción, Emplegu y Competitividá. Tuvo al so mandu la Secretaría Téunica del Comité Interinstitucional pal cambéu de la Matriz Granible y la Secretaría Téunica de Discapacidá, que fundió'l programa Joaquín Gallegos Lara y la Misión Solidaria Manuela Espejo, creaos pol so predecesor [[Lenín Moreno]]. Nel so mandatu, rematóse la construcción de la Hidroeléctrica de Mazar,<ref>{{Cita web |url=http://www.vicepresidencia.gob.ec empecipiaron les-pruebes-hidraulicas-en-la-hidroelectrica-sopladora/ |títulu=Empecipiáronse les pruebes hidráuliques na hidroeléctrica Sopladora – Vicepresidencia de la República del Ecuador |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |sitiuweb=www.vicepresidencia.gob.ec}}</ref> qu'aprovecha'l caudal del [[ríu Paute]], amás d'otres represas ya hidroeléctriques como'l Bulu Bulu, la represa Multipropósito [[Chone]]. Diose la construcción del proyeutu Coca Coldu Sinclair, inaugurada parcialmente nel 2016, amás de la inauguración de la hidroeléctrica Sopladora n'[[Provincia de Azuay|Azuay]].<ref>{{Cita web |url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/economia/8/central-hidroelectrica-sopladora-representa-un aforru-de-usd-280-millones-añales |títulu=Gobierno inaugura hidroeléctrica Sopladora, que va aforrar $ 280 millones añales |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |apellíu=Telégrafu |nome=La fecha=25 d'agostu de 2016 |idioma=español}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2016/04/13/nota/5521899/empecípiase-operaciones-4-turbinas-proyeutu-coca-coldu-sinclair |títulu empecipia operación de 4 turbinas del proyeutu Coca Coldu Sinclair |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |apellíu=UNIVERSU |nome=L'idioma=es}}</ref> Mientres el so mandatu asocedieron dellos escándalos en redol a la so figura, de primeres sufrió acusaciones de plaxar la so tesis de grau, les cuálos fueron desmentíes por un comité especial de la Facultá d'Inxeniería de la [[ESPOL]] qu'estudio'l so casu; depués foi acusáu de protexer al so padre, Jorge Glas Viejó, quien foi acusáu y sentenciáu a 20 años de cárcel per violación d'una menor d'edá, quien quedó embarazada, na institución educativa de la cuál yera rector, negando esto Glas y aprofiando que'l so padre abandonó a la so familia cuando tenía siete años y que esta del llau de la llei.<ref name=":2"/><ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/jorge-glas-vieyu-sentenciáu-carcel.html |títulu=Jorge Glas Viejó foi sentenciáu a 20 años de reclusión |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |sitiuweb=El Comerciu}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://lahistoria.ec/2014/08/22/extrano-casu-jorge-glas-vieyu/ |títulu=La Hestoria – L'estrañu casu de Jorge Glas Viejó |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |sitiuweb=lahistoria.ec}}</ref> Glas foi acusáu por sectores de la oposiciónsobremanera pol líder del [[Movimientu CREO]] [[Guillermo Lasso]] como responsable políticu de numberosos casos de corrupción na área petrolera y sectores estratéxicos mientres el gobiernu de Correa. Ante'l [[Terremotu d'Ecuador de 2016]], el presidente [[Rafael Correa]] nomar como'l presidente del comité de reconstrucción de la provincia de [[Provincia de Manabí|Manabí]].<ref>{{Cita web |url=http://www.vicepresidencia.gob.ec/vicepresidente-jorge-glas-presidira-comite-de-reconstruccion-y-reactivacion-granible-y-del-emplego/ |títulu=VICEPRESIDENTE JORGE GLAS VA PRESIDIR COMITÉ DE RECONSTRUCCIÓN Y REACTIVACIÓN GRANIBLE Y DE L'EMPLEGO – Vicepresidencia de la República del Ecuador |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |sitiuweb=www.vicepresidencia.gob.ec}}</ref> El vicepresidente dende l'añu 2016 tuvo gran presencia nos actos de gobiernu, reemplazando en delles ocasiones al presidente Correa nes sabadiegues. === Segundu periodu (2017 - 2018) === Foi escoyíu como candidatu a la vicepresidencia na convención del movimientu [[Alianza País]] llevada a cabu'l 1 d'ochobre de 2016, xunto a [[Lenín Moreno]] como candidatu presidencial pa les [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2017]].<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/correa-anuncia-binomiu-alianzapais-morenoglas.html|títulu=Alianza País confirma que'l so binomiu ye Lenín Moreno - Jorge Glas|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref>En xineru y marzu del 2017 recibió llicencia temporal per parte de l'Asamblea Nacional pa la campaña eleutoral, quedando encargada la vicepresidencia a [[Sandra Naranxal]], secretaria nacional de Planificación y Desenvolvimientu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Sandra Naranxal va encargar de la Vicepresidencia del Ecuador hasta'l 20 de febreru|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/01/04/nota/5980552/sandra-naranxal encargara vicepresidencia-hasta-20-febreru?hootPostID=553ece7y4398c8635f082b8c64c01dd1|fecha=4 de xineru de 2017|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> Glas foi reelixíu pa siguir nel cargu de vicepresidente hasta'l 2021, xunto a Moreno como Presidente de la República, quien-y encargó les competencies de producción y de la reconstrucción de les provincies afeutaes pol terremotu del 2016, como direutor del Conseyu Sectorial de Producción.<ref>{{Cita noticia |títulu=Lenín Moreno posesiona ministros y camuda la estructura del Executivu |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/05/24/nota/6199201/lenin-moreno-posesiona-ministros-camuda-estructura-executivu |fecha=24 de mayu de 2017 |fechaaccesu=25 de mayu de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref> ==== Inestabilidá política y acusaciones de corrupción ==== El 3 d'agostu del 2017, el Presidente Lenín Moreno retirólu a Glas toles funciones oficiales a él asignaes, por cuenta de les crecientes acusaciones de corrupción na so contra.<ref>{{Cita noticia|títulu=Moreno retira de toles sos funciones a Glas|url=http://www.larepublica.ec/blog/politica/2017/08/03/morenu-retira-de-toes-les sos-funciones-a-jorge-glas/|fecha=3 d'agostu de 2017|fechaaccesu=25 d'agostu de 2017|periódicu=La República|idioma=es-LA}}</ref> Nos medios de comunicación apaecieron audios peneraos ente l'ex contralor Carlos Pólit y executivu d'[[Organización Odebrecht|Odebrecht]] José Conceição, nos cualos méntase al vicepresidente, afirmando Conceição que Glas solicitaba dineru p'axudicar contratos,<ref>{{Cita noticia|títulu=N'audios peneraos del casu Odebrecht méntase tamién al vicepresidente Jorge Glas|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/01/nota/6309697/audios-peneraos-casu-odebrecht-méntase-tambien-vicepresidente|fecha=1 d'agostu de 2017|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> respondiendo Glas ante esto que, la empresa busca inculpalo de crímenes per vengación por espulsalos del país, lo cual hasta la fecha nun foi probáu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Jorge Glas: Fui suxetu de los más miserables ataques que persona dalguna sufriera|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/01/nota/6309868/jorge-glas-fui--suxetu-mas-miserables-ataques|fecha=1 d'agostu de 2017|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> siendo llamáu pola fiscalía primeramente, a finales de xunetu, depués de que se revelara qu'un peritu omitiera nomes y alteriáu audios que sirvieron como pruebes pa les investigaciones del casu Odebrecht.<ref>{{Cita noticia|títulu=Peritu de casu Odebrecht con prisión preventiva acusáu de camudar nomes y omitir información|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/07/25/nota/6298603/peritu-casu-odebrecht-prision-preventiva-delitu-fraude-procesal|fecha=25 de xunetu de 2017|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 3 d'agostu, la [[Fiscalía Xeneral del Estáu (Ecuador)|Fiscalía Xeneral del Estáu]] abrió un espediente xudicial por irregularidaes na axudicación del contratu d'esplotación petrolera del campu Singue nel 2011, tando implicáu'l Vicepresidente Jorge Glas -quién entós yera Ministru Coordinador de Sectores Estratéxicos-, Carlos Pareya Yannuzzelli y el Ministru de Recursos Naturales non Anovables Wilson Pastor,<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/fiscalia-investigacion-contrato-explotacion-singue.html|títulu=Fiscalía abre un espediente xudicial por esplotación petrolera del bloque Singue nel que se señala a Jorge Glas|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> indicando'l Fiscal Xeneral Baca que se va investigar a los implicaos pol delitu de [[peculado]].<ref>{{Cita noticia|títulu=La Fiscalía investiga de forma previa a vicepresidente Jorge Glas dientro d'un posible delitu de peculado|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/03/nota/6312433/fiscalia-investiga-forma-previa-vicepresidente-jorge-glas-dientro|fecha=3 d'agostu de 2017|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El mesmu día, el Presidente Lenín Moreno por aciu Decretu Executivu N° 100 retiró-y les funciones que-y fueron asignaes al empecipiar el so gobiernu,<ref>{{Cita noticia|títulu=Presidente Lenín Moreno retira de toles sos funciones a Jorge Glas|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/03/nota/6312445/presidente-lenin-moreno-retira-toes-les sos-funciones-jorge-glas?hootPostID=f60c79561d91ca9739625dc6b4beffb7|fecha=3 d'agostu de 2017|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> darréu na nueche'l diariu brasilanu [[O Globo]] nun artículu presentó documentos revelaos por José Conceição, nos cualos este afirma qu'[[Organización Odebrecht|Odebrecht]] habría&nbsp;realizáu'l pagu de más de 14 millones de dólares a Glas por coimas ente'l 2012 y 2016, teniendo audios y videos que supuestamente comprobaríen les sos acusaciones yá que nelles apaeceríen Glas y el so tíu Ricardo Rivera, qu'anguaño s'atopa baxu arrestu por actos de corrupción.<ref>{{Cita noticia|títulu=Glas recibiría $ 14 millones en coimas de Odebrecht, según O Globo|url=http://www.expreso.ec/actualidad/jorgeglas-odebrecht-brasil-oglobo-AD1599453|fechaaccesu=4 d'agostu de 2017|periódico=www.expreso.ec|idioma=es-ES}}</ref> El 21 d'agostu del 2017 la [[Fiscalía Xeneral del Estáu (Ecuador)|Fiscalía]] pidió la vinculación de Glas na investigación por asociación ilícita nel [[casu Odebrecht]],<ref>{{Cita noticia|títulu=Fiscalía pide vinculación del vicepresidente Jorge Glas en casu Odebrecht|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/21/nota/6341917/fiscalia-pedira-declaraciones-vicepresidente-jorge-glas|fecha=21 d'agostu de 2017|fechaaccesu=21 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> por cuenta de que topóse nicios de responsabilidá penal na so contra.<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.com/actualidad/fiscalia-nicios-jorgeglas-odebrecht-vinculacion.html|títulu=La Fiscalía topó nicios en contra del vicepresidente Jorge Glas|fechaaccesu=21 d'agostu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref>&nbsp;La dilixencia podrá desenvolvese tres l'autorización de l'Asamblea Nacional. Glas pidió a los asambleístas del so movimientu políticu qu'aprueben l'autorización.<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/jorgeglas-reaccion-vinculacion-fiscalia-odebrecht.html|títulu=Vicepresidente pide a los asambleístas que dean pasu al pidíu de la Xusticia|fechaaccesu=21 d'agostu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> L'[[Asamblea Nacional d'Ecuador|Asamblea Nacional]] autorizó'l 25 d'agostu de 2017 el procesamientu penal del vicepresidente Glas. La decisión dar por unanimidá, col votu afirmativu de los 128 asambleístas presentes, de los 137 qu'integren l'Asamblea.<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/asamblea-autorizacion-enxuiciamientu-penal-jorgeglas.html|títulu=Asamblea autorizó procesamientu penal del vicepresidente Jorge Glas|fechaaccesu=25 d'agostu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> El 27 de setiembre, la Fiscalía presentó la declaración del delator de Odebrecht, José Conciencao Do Santos, na cual testificó que Jorge Glas recibió 1 millón de dólares de coimas pa la campaña eleutoral del 2014, amás que Glas nomara al so tíu, Ricardo Rivera como intermediariu ente él y l'empresa p'axustar l'axudicación de contratos de los sectores estratéxicos, solicitando'l 1.3% del costo del contratu como coima,<ref>{{Cita noticia|títulu=Delator de Odebrecht asegura que Jorge Glas pidiólu 1 millón pa campaña|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/27/nota/6403540/delator-odebrecht-asegura-que-jorge-glas--y-pidio-1-millon-campana|fecha=27 de setiembre de 2017|fechaaccesu=28 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> diciendo que la empresa pagó más de 32 millones de dólares pa llograr los contratos nos proyeutos Poliducto Pascuales-Cuenca, hidroeléctrica Manduriacu, Tresvase Daule-Vinces, remoción de tierres na Refinería del Pacíficu y l'Acueductu La Esperanza y que s'apurrió 10 millones al ex contralor Carlos Pólit pal desvanecimiento de gloses y emitir informes favorables pa la empresa.<ref>{{Cita noticia|títulu=Más de $ 30 millones apurrió Odebrecht n'Ecuador por proyeutu y desvanecimiento de gloses|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/27/nota/6403393/exfuncionario-odebrech-empecipia-testimoniu-afirmando-que-apurro|fecha=27 de setiembre de 2017|fechaaccesu=28 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> ==== Prisión preventiva ==== El 28 de setiembre de 2017 la Procuradoría Xeneral del Estáu presentó una acusación contra 18 procesaos por asociación ilícita nel [[casu Odebrecht]], incluyíu'l vicepresidente Jorge Glas.<ref>{{Cita noticia|títulu=Procuraduría presenta acusación particular contra 18 procesaos en casu Odebrecht; inclúi a Jorge Glas|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/28/nota/6404998/procuradoria-presenta-acusacion-particular-contra-18-asociacion|fecha=28 de setiembre de 2017|fechaaccesu=28 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> Darréu'l 30 de setiembre de 2017 Glas presentó'l so arrenunciu como primer vicepresidente del movimientu [[Alianza PAIS|PAIS]] pa enfrentar los cargos que se-y imputen, a los que considera una persecución política.<ref>{{Cita noticia|títulu=Jorge Glas pide que se lo 'escuse' de funciones nel Movimientu Alianza PAIS|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/30/nota/6407905/jorge-glas-pide-que s'escuse-funciones-movimiento-alianza-pais|fecha=30 de setiembre de 2017|fechaaccesu=30 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 2 d'ochobre, el fiscal Carlos Baca Mancheno solicitó la prisión preventiva, la prohibición d'ayenar bienes y el conxelamientu de les cuentes bancaries pal vicepresidente Jorge Glas y el so tíu Ricardo Rivera, por riesgu de fuga y por atopase nuevos elementos de convencimientu na investigación por asociación ilícita a Glas,<ref>{{Cita noticia|títulu=Fiscal Carlos Baca Mancheno pide prisión preventiva pa Jorge Glas|url=http://www.teleamazonas.com/2017/10/fiscal-carlos-baca-pide-prision-preventiva-pa-jorge-glas-y-la so-tio-ricardo-rivera/|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=Teleamazonas|idioma=es-ES}}</ref> y por violación del arrestu domiciliariu a Rivera. El fiscal anunció que colos nuevos elementos abrióse otra investigación por nuevu cargos, como [[Llaváu d'Activos llaváu d'activos]], [[confechu]] y [[Concusión (Derechu)|concusión]].<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/corte-revision-medidascautelares-jorgeglas-ricardorivera.html|títulu=En Vivu: Fiscal pide prisión preventiva pa Jorge Glas y Ricardo Rivera por casu Odebrecht|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Fiscalía pide prisión preventiva pal vicepresidente Jorge Glas|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/02/nota/6412150/simpatizantes-jorge-glas-concéntrense-esteriores-corte-nacional?hootPostID=bda393ed27de3dái5d683dd54da7ff51|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> Na tarde del mesmu día, el xuez Miguel Jurado aceptó'l pidimientu de la Fiscalía y ordenó la prisión preventiva del vicepresidente Glas y de Ricardo Rivera. Glas foi treslladáu na nueche a la Cárcel 4 de Quito, depués de que s'apurrió na so casa en Guayaquil, onde permaneciera tol día.<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/autos-residencia-jorgeglas-prision-odebrecht.html|títulu=Autos salen de residencia de Jorge Glas; Policía detien a Ricardo Rivera|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Prisión preventiva pa Jorge Glas por casu Odebrecht|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/02/nota/6412234/prision-preventiva-jorge-glas-casu-odebrecht|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/jorgeglas-llego-carcel-quito-odebrecht.html|títulu=Jorge Glas llegó a la Cárcel 4 de Quito metanes fuerte resguardu policial|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> La vicepresidencia anunció que Glas va utilizar los sos díes de vacaciones mientres dure la prisión preventiva na so contra, siendo estes 2 meses en total,<ref>{{Cita noticia|títulu=Jorge Glas va usar les sos vacaciones mientres dure prisión preventiva, informó la Vicepresidencia|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/03/nota/6413362/jorge-glas-decidio-faer-usu-les sos-vacaciones-mientres-dure-prision|fecha=3 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> calteniendo'l so escolta de seguridá na cárcel al siguir como segundu mandatariu en funciones.<ref>{{Cita noticia|títulu=Jorge Glas caltién escolta de seguridá na cárcel 4|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/03/nota/6413488/jorge-glas-caltién-escolta-seguridá-carcel-4|fecha=3 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El presidente [[Lenín Moreno]] encargó'l 4 d'ochobre la Vicepresidencia a [[María Alejandra Vicuña]], ministra de Vivienda, mientres dure l'ausencia temporal de Glas.<ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno encarga la Vicepresidencia d'Ecuador a María Vicuña|url=http://cnn.it/2fRhK2C|fecha=4 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|periódicu=CNNEspañol.com|idioma=es-ES}}</ref> ==== Notificación de destitución ==== El 27 d'ochobre de 2017, la Contraloría Xeneral del Estáu echó voz de la destitución de Jorge Glas del so cargu como vicepresidente, por cuenta de que concluyó el plazu pa presentar descargos sobre la so participación na axudicación del contratu d'esplotación petrolera del bloque Singue na Amazonia. Contraloría estableció irregularidaes y violaciones llegales nesta contratación. La destitución foi echada voz de al presidente de l'asamblea nacional, por que esti tome les midíes pertinentes.<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/jorgeglas-contraloria-asamblea-glosa-destitucion.html|títulu=Contralor echa voz de destitución del vicepresidente Jorge Glas a l'Asamblea|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> El mesmu día la Fiscalía empecipió formalmente les investigaciones contra Glas pol delitu de confechu poles irregularidaes na contratación d'obres a la empresa Odebrecht.<ref>{{Cita web|url=http://www.andes.info.ec/es/noticias/fiscalia-abre-investigacion-contra-vicepresidente-ecuador-presuntu-confechu.html|títulu=Fiscalía abre investigación contra Vicepresidente d'Ecuador per presuntu confechu {{!}} ANDES|fechaaccesu=27 d'ochobre de 2017|sitiuweb=www.andes.info.ec}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=La Contraloría sancionó con destitución al vicepresidente Jorge Glas|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/contraloria-sancion-destitucion-vicepresidente-jorgeglas.html|fecha=27 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> El 14 de payares de 2017 el xuez Jurado acoyó l'acusación nel grau d'autor d'asociación ilícita en contra del vicepresidente Jorge Glas pol casu Odebrecht. Xuntu con Glas fueron llamaos a xuiciu'l so tíu Ricardo Rivera, al excontralor Carlos Pólit y 10 persones más.<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.com/actualidad/migueljurado-corte-llamamientojuicio-jorgeglas-odebrecht.html|títulu=Xuez de la Corte llama a xuiciu penal a Jorge Glas pol casu Odebrecht|fechaaccesu=15 de payares de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> El xuez acoyó'l dictame abstentivo de la Fiscalía a favor de cuatro exfuncionarios de Odebrecht, ente ellos el delator José Conceição do Santos,&nbsp;y refugó llamar al ex-presidente [[Rafael Correa]] y al procurador Diego García p'atestiguar nesti casu, sol argumentu de que nun teníen conocencia nin guardaron el fechu.<ref>{{Cita noticia|títulu=El vicepresidente Jorge Glas va dir a xuiciu nel casu Odebrecht|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/11/14/nota/6480103/jorge-glas-espinel-xuiciu-ecuador|fecha=14 de payares de 2017|fechaaccesu=15 de payares de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> ====Cárcel ==== El fiscal Carlos Baca pidió'l 7 d'avientu de 2017, que Glas sía sancionáu cola pena máxima pol delitu d'asociación ilícita en calidá d'autor, dientro del xuiciu pol casu Odebrecht. Fiscalía basar nel artículu 370 del Códigu Penal DEROGÁU, qu'afitaba una condena máxima de seis años de prisión por esi delitu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Fiscalía pide pa Jorge Glas la pena máxima por asociación ilícita, en casu Odebrecht|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/12/07/nota/6515848/fiscalia-pide-jorge-glas-pena-maxima-asociacion-ilicita-caso|fecha=7 d'avientu de 2017|fechaaccesu=7 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.com/actualidad/fiscal-pidíu-carcel-jorgeglas-odebrecht.html|títulu=Fiscal pide 6 años de cárcel pa Jorge Glas pol casu Odebrecht|fechaaccesu=7 d'avientu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> Glas el 13 d'avientu del 2017 foi declaráu culpable<ref>{{Cita noticia|títulu=Jorge Glas sentenciáu como culpable a 6 años de prisión nel casu Odebrecht|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/12/13/nota/6525058/jorge-glas-sentenciáu-como-culpable-6-anos-prision-casu-odebrecht?hootPostID=b187b676eaaf352a7d0fb0y99757c717|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> como autor d'asociación ilícita, siendo condergáu a 6 años de reclusión menor, amás el tribunal de xusticia declaró que la sentencia de Glas dexa concluyir la configuración d'otros delitos como [[peculado]], [[Concusión (Derechu)|concusión]], [[confechu]] o [[arriquecimientu ilícitu]], y ordenó la so inmediata investigación.<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.com/actualidad/tribunal-jorgeglas-conderga-xuiciu-odebrecht.html|títulu=Tribunal: Jorge Glas condergáu a 6 años per asociación ilícita con Odebrecht|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=CNJ va definir suerte de Jorge Glas nel casu Odebrecht|url=http://www.vistazo.com/seccion/pais/politica-nacional/cnj-definira-suerte-de-jorge-glas-en-el casu-odebrecht|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódica=Güeyada}}</ref><ref name=OrdenInv>{{cita web|títulu=Fiscal xeneral confirma qu'hai otres investigaciones|url=http://www.ecuavisa.com/articulo/noticias/nacional/346121-fiscal-general-confirma-que-hai-otres investigaciones abiertes|obra=Ecuavisa.com|idioma=español|fecha=14 d'avientu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017}}</ref> ==== Ausencia definitiva y perdida del cargu ==== El presidente Lenín Moreno anunció'l 3 de xineru del 2018 qu'a les 12:00 a.m. del mesmu día, por cumplise'l plazu máximu de 90 díes de falta temporal, taría n'ausencia definitiva.<ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno va esperar p'anunciar terna pa nuevu Vicepresidente|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/01/03/nota/6548371/lenin-moreno-esperara-anunciar-terna-nuevu-vicepresidente|fecha=3 de xineru de 2018|fechaaccesu=3 de xineru de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 4 de xineru la secretaria xurídica de la presidencia, Johana Pesántez, apurrió la documentación correspondiente a l'Asamblea Nacional pa certificar la perdida del cargu del Glas y amás presentó la terna escoyida pol presidente [[Lenín Moreno]] pa la eleición de la nueva vicepresidenta constitucional.<ref name=":02">{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Terna pa Vicepresidente de la República llega a l'Asamblea|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/1/terna-pa-vicepresidente-de-la-republica-llega-a-l'asamblea|fecha=4 de xineru de 2018|fechaaccesu=4 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 6 de xineru del 2018, l'Asamblea con 70 votos a favor aprobó l'ausencia definitiva de Glas y escoyó a [[María Alejandra Vicuña]] como la so socesora.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=María Alejandra Vicuña ye electa vicepresidenta de la República pola Asamblea|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/1/asamblea-resuelve-ausencia-definitiva-del vicepresidente-y-elegira-el so-reemplazu|fecha=6 de xineru de 2018|fechaaccesu=6 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref><ref>{{Cita publicación|url=http://www.asambleanacional.gob.ec/es/llexislamos/resoluciones|títulu=Resolvimientu pa designar a la señora Psicóloga María Alejandra Vicuña como Vicepresidenta Constitucional de la República del Ecuador|apellíu=Asamblea Nacional del Ecuador|nome=|fecha=06 - 01 - 2018|publicación=Asamblea Nacional del Ecuador|fechaaccesu=18 de xineru de 2018|doi=|pmid=}}</ref> {{Socesión | títulu = [[Ficheru:Telecom ec gob.png|70px|center]] [[Ministeriu de Telecomunicaciones y de la Sociedá de la Información d'Ecuador|Ministru de Telecomunicaciones y Sociedá de la Información del Ecuador]] | periodu = {{fecha|14|agostu|2009}} - {{fecha|4|abril|2010}} | predecesor = Cargu Creáu | socesor = Jaime Guerreru | títulu2 = [[Ficheru:Sectores_ec_gob.png|70px|center]] [[Gabinete_Ministerial_de_Rafael_Correa#Ministerio_de_Coordinaci.C3.B3n|Ministru Coordinador de Sectores Estratéxicos del Ecuador]] | predecesor2 = Galo Borja Pérez | socesor2 = Rafael Poveda | periodu2 = {{fecha|5|abril|2010}} - {{fecha|10|payares|2012}} | títulu3 = [[Ficheru:Coat of arms of Ecuador.svg|40px|center]] [[Vicepresidente del Ecuador|Vicepresidente Constitucional de la República del Ecuador]] | predecesor3 = [[Lenín Moreno]] | socesor3 = [[María Alejandra Vicuña]] | periodu3 = {{fecha|24|mayu|2013}} - {{fecha|6|xineru|2018}} | títulu4 = [[Ficheru:Alianza PAIS 02.svg|40px|center]] [[Alianza País|Segundu Vicepresidente d'Alianza País]] | predecesor4 = Cargu Creáu<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Correa: “Somos víctimes del nuesu ésitu”|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/correa-somos-victimas-de-el nuesu-exito|fecha=2 de mayu de 2014|fechaaccesu=3 de payares de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref> | socesor4 = [[Ricardo Patiño]] | periodu4 = {{Fecha|1|5|2014}} - {{Fecha|1|5|2017}} | títulu5 = [[Ficheru:Alianza PAIS 02.svg|40px|center]] [[Alianza País|Primer Vicepresidente d'Alianza País]] | predecesor5 = [[Lenín Moreno]] | socesor5 = [[María Alejandra Vicuña]] | periodu5 = {{Fecha|1|5|2017}} - {{fecha|1|10|2017}} <ref>{{Cita web|url=https://www.metroecuador.com.ec/ec/noticies/2017/10/01/jorge-glas-queda-del movimientu-alianza-pais.html|títulu=Jorge Glas yá nun ye vicepresidente d'Alianza PAIS|fechaaccesu=3 de payares de 2017|sitiuweb=Metro Ecuador|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=La VI Convención d'Alianza PAIS definió les sos nueves autoridaes|url=http://www.elciudadano.gob.ec/ver-convencion-de-alianza-pais-definio-les sos-nueves-autoridaes/|fecha=1 de mayu de 2017|fechaaccesu=3 de payares de 2017|periódicu=ElCiudadano.gob.ec|idioma=es-ES}}</ref> | títulu6 = [[Ficheru:Coat of arms of Ecuador.svg|40px|center]] [[Gabinete_Ministerial_de_Lenín_Moreno#Coordinadores_de_los Conseyos Sectoriales|Coordinador del Conseyu Sectorial de la Producción del Ecuador]] | predecesor6 = Vinicio Alvarado<br><small>([[Gabinete_de_Rafael_Correa#Ministerio_de_Coordinación|Ministru Coordinador de Producción, Emplegu y Competitividá]])</small> | socesor6 = [[Eva García Fabre]] | periodu6 = [[14 de xunu]] del [[2017]] - [[3 d'agostu]] del [[2017]] }} == Notes == {{llistaref|group="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} {{llistaref}}<ref>{{Cita noticia|títulu=Presidente Lenín Moreno confirma cese de funciones de vicepresidente Jorge Glas|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/01/03/nota/6548404/presidente-lenin-moreno-confirma-cese-funciones-vicepresidente|fecha=3 de xineru de 2018|fechaaccesu=6 de xineru de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{Tradubot|Jorge Glas}} [[Categoría:Vicepresidentes d'Ecuador]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Guayaquil]] [[Categoría:Ministros y ministres d'Ecuador]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] [[Categoría:Persones de Guayaquil]] ontcyj7pht5kuhxx0v375qb8lu3yglg 0 157245 3709823 3651699 2022-08-19T09:15:41Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Qahhor Mahkamov''' (en [[idioma tayiko|tayiko]]: '''Қаҳҳор Маҳкамов''';<ref>El nome tamién apaez como '''Kahar Mahkamov''' na bibliografía, como treslliteración de la forma rusa (Кахар Махкамович Махкамов ) del so nome tayiko.</ref> [[Khujand]], [[16 d'abril]] de [[1932]]-[[8 de xunu]] de [[2016]])<ref>[http://www.eurasianet.org/node/79131 Tajikistan's First President Dies, Aged 84]</ref> foi un políticu [[Taxiquistán|tayiko]] que foi'l primera [[presidente de Taxiquistán]]. == Biografía == Mahkamov nació nuna familia de clase obrera na norteña ciudá de Khujand el 16 d'abril de 1932. Graduóse na Dushanbe Industrial Technicom en 1950 y nel Institutu de Leningráu de Mountain Mining en 1953 con un títulu n'inxeniería. Trabayó como profesor, inxenieru xefe y direutor d'una mina en Isfara. En 1957 convertir en miembru del Partíu Comunista de la Xunión Soviética y rápido abrióse pasu nes altes files del [[Partíu Comunista de Taxiquistán]], convirtiéndose en xefe del prestixosu Comité de los Representantes de los Trabayadores de Leninabad. En 1963, Mahkamov foi nomáu miembru del Comité Central del Partíu Comunista de Taxiquistán y dende 1963 hasta 1982 foi Xefe del Serviciu de Planificación Central y Vice-Direutor del Gabinete de Ministros de Taxiquistán, una de les más altes posiciones de poder de la república. El 26 d'abril de 1982 asumi como [[Primer Ministru de Taxiquistán#Presidentes del Conseyu de Ministros Presidente del Conseyu de Ministros]] (Primer Ministru), cargu qu'ocupa hasta'l 26 de xineru de 1986. === Líder de Taxiquistán === En 1985 Rahmon Nabiyev foi arreyáu nun escándalu de corrupción y Mahkamov foi escoyíu p'asocede-y como primer secretariu del [[Partíu Comunista de Taxiquistán]]. El mandatu de Mahkamov foi unu de los más aturbolinaos na historia de la república. La so llegada al poder coincidió cola de Mijail Gorbachov y el advenimiento de la Perestroika y la Glasnost. Mientres el gobiernu de Mahkamov, Taxiquistán rexistró un ascensu del nacionalismu, que remató cola aprobación de la 1989 '' Llei sobre l'idioma '' que designa tayiko l'idioma oficial de la república. Esta llei provocó una gran medrana ente la población y l'éxodu de la población d'Asia non-central empezó, especialmente de los grupos étnicos rusos, xudíos y alemanes. La mayor amenaza pal poder de Mahkamov producir mientres los disturbios de febreru 1990 en Dushanbe que solmenaron la capital. Mozos taxiquistaninos enfrentar colos non taxiquistaninos y llibráronse batalles nes cais de Dushanbe ente manifestantes y policías y soldaos, dando como resultáu decenes de muertos. Mahkamov supervisó una ofensiva contra los fundamentalistes islámicos y se dipuso un enllargáu toque de queda. Desempeñóse como Presidente del Presidium del Sóviet Supremu (xefe d'Estáu) del 12 d'abril al 30 de payares de 1990. Como parte de les reformes polítiques que Gorbachov taba instituyendo el Sóviet Supremu de Taxiquistán noma a Mahkamov como primer Presidente de Taxiquistán el 30 de payares de 1990. La cayida de Mahkamov del poder llegó n'agostu de 1991 cuando sofitó'l fallíu golpe d'agostu de la llinia dura en Moscú. Los manifestantes salieron a les cais y esixeron la destitución de Mahkamov del poder y el 31 d'agostu 1991, arrenunció a los sos cargos de Presidente y Primer Secretariu. Mahkamov depués retiróse de la política y sentóse nel banquín mientres la inestabilidá política que siguió y la Guerra Civil en Taxiquistán. En 2000 Mahkamov foi nomáu miembru de l'Asamblea Nacional de Taxiquistán pola orde del presidente [[Emomali Rahmon]]. == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Hestoria de Taxiquistán]] == Enllaces esternos == {{Commons}} *[http://tjus.org/president.htm Official Sitio web de la Embaxada de Taxiquistán nos EE. XX.] *[http://www.president.tj/ Sitio web oficial del Presidente de Taxiquistán] {{Socesión | títulu = [[Ficheru:Coat of arms of Tajikistan.svg|50px|center]]Presidente de Taxiquistán | periodu = [[1990]] - [[1991]] | predecesor = cargu creáu | socesor = [[Rahmon Nabiyev]] }} {{NF|1932|2016|Mahkamov, Qahhor}} {{Tradubot|Qahhor Mahkamov}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Taxiquistán]] [[Categoría:Presidentes de Taxiquistán]] [[Categoría:Primeros ministros de Taxiquistán]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] e974x2pnlbpeteuoyx2fk39x3ud2om9 0 157378 3709318 3709005 2022-08-18T13:40:24Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha |imagensuperior = [[Ficheru:Coat of arms of Ecuador.svg|60px|cantu]]'''<br />Gobiernu del Ecuador<br />'''<small>2017 - Actualidá<hr /></small><hr /> |tipocabecera = autoridá |colorfondotitulo=|estiloseccion = background:#ccf; |estiloetiqueta = background:#ddf; |subtitulo= |imaxe = Lenin Moreno, president of Ecuador.jpg |tamañoimagen = 245px |pie=|seccion1 = [[Presidente del Ecuador Presidente Constitucional de la República]] |etiqueta1=|datos1=|etiqueta2 = Titular |datos2 = [[Lenín Moreno]] |etiqueta3 = [[Vicepresidente del Ecuador|Vicepresidente]] |datos3 = [[Jorge Glas]] <small>(2017-2018)</small><br>[[María Alejandra Vicuña]] <small>(2018-)</small> |seccion4 = [[Partíos políticos d'Ecuador|Posición de Partíos]] en [[Asamblea Nacional d'Ecuador Llexislativu]] |etiqueta5 = Oficialista |datos5 = [[Ficheru:Alianza_PAIS_02.svg|20px]] [[Alianza País|PAÍS]] |etiqueta6 = Aliaos |datos6 = [[Partíu Socialista Ecuatorianu|PSE]]<br><small>Posiblemente:[[Izquierda Democrática (Ecuador)|ID]], [[Pachakutik|MUPP]], [[Movimientu SUMA|SUMA]], [[Partíu Sociedá Patriótica 21 de Xineru|PSP]], [[Fuercia Ecuador|FE]]</small> |seccion7 = <small>Principales Opositores</small> |etiqueta8 = Principal<br><small>[[Derecha política|Derecha]]</small> |datos8 = [[Ficheru:Movimiento_CREO.svg|20px]] [[Movimientu CREO|CREO]] |etiqueta9 = [[Derecha política|Derecha]] |datos9 = |etiqueta10 = [[Izquierda política|Izquierda]] |datos10 = |seccion11 = Periodu |etiqueta12 = Empecipio |datos12 = {{fecha|24|5|2017}} |etiqueta13 = Término |dato13 = |seccion14 = Eleición |etiqueta15 = Forma d'Eleición |dato15 = [[Votación direuta]] |etiqueta16 = Electu'l datos16 = [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2017|2 d'abril de 2017]] |etiqueta17 = Reelecto el datos17 = |seccion18 = Cronoloxía |etiqueta19 = Predecesor |datos19 = [[Gobiernu de Rafael Correa|Rafael Correa]] |etiqueta20 = Sucesor |datos20 = |seccion21 = [[Gabinete Ministerial de Lenín Moreno|Gabinete de Gobiernu]] }} El '''Gobiernu de [[Lenín Moreno]]''' y el so movimientu [[Alianza PAIS]] ye'l proyeutu políticu que gobierna la [[Ecuador|República d'Ecuador]] dende'l [[24 de mayu]] de [[2017]] hasta l'actualidá, nun entamu foi la continuación del proyeutu políticu denomináu «Revolución Ciudadana» empecipiáu pol gobiernu de [[Rafael Correa]] dende l'añu 2007, que tuvo como oxetivos la implementación del autodenominado [[socialismu]]. Dende tempranu Moreno nel so Gobiernu empezó a tomar alloñar de la so predecesor Correa, criticando fuertemente'l so manexu políticu, económicu y denunciando múltiples casos de corrupción de l'alministración. Darréu'l mesmu Moreno etiquetó a la so xestión gubernamental como'l «El Gobiernu de Toos», buscando implementar la participación democrática direuta nel país al traviés de polítiques progresistes y nacionalistes.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Moreno: "El que quiera dise, que se vaya"|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/morenu-el-que-quiera-dise-que-se-vaya|fecha=28 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=11 d'avientu de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=HispanTV|nome=|títulu=Lenín Moreno alloñar de Revolución Ciudadana, según analistes|url=http://www.hispantv.com/noticias/ecuador/349956/diverxencia-moreno-correa-revolucion-ciudadana-alianza-pais|fecha=10 d'agostu de 2017|fechaaccesu=4 de xineru de 2018|periódicu=hispantv.com|idioma=es-es}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.hispantv.com/noticias/ecuador/349956/diverxencia-moreno-correa-revolucion-ciudadana-alianza-pais|títulu=Lenín Moreno alloñar de Revolución Ciudadana, según analistes {{!}} HISPANTV|fechaaccesu=23 de marzu de 2018|apellíu=HispanTV|sitiuweb=HISPANTV}}</ref> Coles mesmes Moreno considera hai qu'abandonar «la cuadradura del socialismu del sieglu pasáu», apostando polo que considera un socialismu nuevo, modernu ya inclusivu,<ref name=":12">{{Cita web|url=https://www.elcomercio.com/actualidad/presidente-leninmoreno-socialismu-economia-empresarios.html|títulu=Lenín Moreno: Definitivamente hai qu'abandonar la cuadradura del socialismu del sieglu pasáu|fechaaccesu=23 d'agostu de 2018|fecha=17 de mayu de 2018|sitiuweb=El Comerciu|idioma=}}</ref><ref name=":22">{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Lenín Moreno: La cuadradura del socialismu del sieglu pasáu, definitivamente hai qu'abandonala|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/05/17/nota/6764235/lenin-moreno-cuadradura-socialismu-sieglu-pasáu-definitivamente-hai|fecha=17 de mayu de 2018|fechaaccesu=23 d'agostu de 2018|periódicu=L'Universu|allugamientu=|páxina=|númberu=|idioma=}}</ref> y de la mesma defende que'l socialismu d'esti sieglu ye distintu al del sieglu pasáu».<ref name=":3">{{Cita noticia|apellíos=|nome=|títulu=Moreno apegar a los "principios" pero cree qu'Ecuador tien d'evolucionar|url=https://www.elperiodico.com/es/internacional/20180207/morenu-apegar a-los principios-pero-cree-que-ecuador-tien d'evolucionar-6607000|fecha=7 de febreru de 2018|fechaaccesu=23 d'agostu de 2018|periódicu=El Periódicu|allugamientu=|páxina=|número=}}</ref> == Antecedentes == [[Ficheru:CIERRE DE CAMPAÑA LENÍN-GLAS (32904680526).jpg|300px|miniatura|left|Lenín Moreno mientres el zarru de la so campaña presidencial, el [[16 de febreru]] de [[2017]].]] Lenín Moreno foi electu como [[vicepresidente del Ecuador]] nes [[eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2006]] xunto a Rafael Correa, empecipiando la etapa política ecuatoriana conocida como «correísmo", siendo reelecto nes [[eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2009]], exerciendo la segunda maxistratura hasta'l 2013, convirtiéndose nel primer vicepresidente en ser reelecto na hestoria. El presidente Correa dio-y la competencia sobre la inclusión social y económico de les persones con discapacidá y del tratamientu d'enfermedaes inusuales y catastrófiques. Al terminar el so mandatu foi designáu como Unviáu Especial del Secretariu Xeneral de les Naciones Xuníes sobre Discapacidá y Accesibilidá, viviendo en Xinebra, Suiza hasta'l 2016.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-gastu-onu-xinebra-contraloria.html |títulu=Lenín Moreno: Realmente gastóse USD 33 000 mensuales en tou {{!}} El Comerciu |fechaaccesu=18 d'abril de 2017 |fecha=27 de payares de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161127142608/http://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-gastu-onu-xinebra-contraloria.html |fechaarchivu=27 de payares de 2016 }}</ref> === Candidatura presidencial de Lenín Moreno === Moreno foi escoyíu como candidatu presidencial nes [[eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2017]] pol movimientu oficialista Alianza PAIS p'asoceder a Rafael Correa, presentando como ufierta de campaña un ampliu programa d'asistencia social y un cambéu d'estilu, más conciliador que'l de Correa. Ganó les eleiciones na [[segunda vuelta]] col 51.16 % de los votos contra [[Guillermo Lasso]], candidatu de l'alianza ente'l [[Movimientu CREO]] y el [[Movimientu SUMA]]. La so eleición causó discutiniu, yá que al conocese les resultaos oficiales convocáronse manifestaciones y protestes a nivel nacional per parte de simpatizantes de Lasso, denunciando un supuestu fraude y reconteo de los votos.<ref>{{cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/andrespaez-marcha-centrohistorico-cne-manifestaciones.html |títulu=Simpatizantes tienen previstu siguir en vixilia la fin de selmana |fechaaccesu=18 d'abril de 2017 |sitiuweb=El Comerciu}}</ref> === Periodu de Transición === [[Ficheru:CAMBIO DE GUARDIA.jpg|miniatura|left|Moreno como Presidente Electu xunto al so predecesor, Rafael Correa y la so esposa, Rocío González.]] Moreno como presidente electu empecipió una serie de conversaciones y xuntes públiques pa presentar el so estilu de gobiernu, amosándose más abiertu al diálogu y a negociaciones que'l so predecesor, Rafael Correa, calteniendo xuntes con empresarios, asegurando que va caltener la dolarización y abriendo la posibilidá de modificar lleis económiques y tributaries aprobaes mientres la xestión de Correa.<ref>{{Cita noticia |títulu=500 policías na cita de Lenin Moreno con empresarios |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/04/12/nota/6134641/senescyt-espera-informe-sobre-fases-transicion |fecha=12 d'abril de 2017 |fechaaccesu=18 d'abril de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref> Moreno precisó un ampliu esplegue policial pa garantizar la so seguridá. Moreno tamién s'amosó abiertu al diálogu con organizaciones sociales que fueron opositores al réxime de Correa, como ye'l casu de la CONAIE, teniendo una xunta con dellos de los sos dirixentes,<ref>{{Cita noticia |títulu=Lenín Moreno diz tar abiertu a un acercamientu cola Conaie |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/04/12/nota/6135289/lenin-moreno-diz-tar-abiertu-acercamientu-conaie |fecha=12 d'abril de 2017 |fechaaccesu=18 d'abril de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref> pero siendo negáu un acercamientu con Moreno per parte de la dirigencia de la Confederación.<ref>{{Cita noticia |títulu=Conaie alloñar de cita con Lenín Moreno |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/04/18/nota/6142498/conaie-allóñase-cita-moreno |fecha=18 d'abril de 2017 |fechaaccesu=18 d'abril de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref> El vicepresidente reelecto [[Jorge Glas]] va tener al so cargu les competencies de ciencia, teunoloxía y lletricidá, siéndo-y retirada la competencia de los sectores estratéxicos.<ref>{{Cita noticia |títulu=Ciencia y teunoloxía, l'encargu pa Jorge Glas |url=http://www.expreso.ec/actualidad/ciencia-y-tecnologia-l'encargu-pa-jorge-glas-FD1216272 |fechaaccesu=7 de mayu de 2017|periódico=www.expreso.ec |idioma=es-ES}}</ref> El 18 d'abril, depués del recuentu de más de 3000 actes eleutorales, confirmóse'l trunfu de Moreno, siendo proclamáu oficialmente pol Conseyu Nacional Eleutoral como presidente electu, ente que el excandidato [[Guillermo Lasso]] declaró que nun reconocer les resultaos eleutorales una y bones el próximu gobiernu de Moreno escarez de llexitimidá.<ref>{{Cita noticia |títulu=Guillermo Lasso diz que nun va reconocer victoria de Lenín Moreno |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/04/19/nota/6144088/guillermo-lasso-cuestiona-recuento-votos |fecha=19 d'abril de 2017 |fechaaccesu=21 d'abril de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref> El presidente electu indicó a los medios de comunicación que nun va siguir l'estilu del so predecesor, sinón va optar por un estilu conciliador con mayor apertura al diálogu. A finales d'abril, Moreno empezó formalmente'l procesu de transición al recibir 3 llibros de trespasu del poder per parte del presidente Correa. == Periodu presidencial (2017 - presente) == [[Ficheru:Correaymoreno.jpg|miniatura|derecha|Posesión de Moreno xuntu al ex-presidente Correa y al presidente de l'Asamblea, José Serrano.]] Lenín Moreno asumió'l cargu'l 24 de mayu del 2017, informando mientres el so discursu de posesión el cambéu del esquema comunicacional de gobiernu, nun realizando [[Enllaz ciudadanu|enllaces ciudadanos]] o sabadiegues como'l so predecesor [[Rafael Correa]] pa tener una meyor rellación cola prensa,<ref>{{Cita noticia|títulu=Ecuador: Presidente Lenín Moreno va esaniciar enllaces selmanales de Rafael Correa|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/05/24/nota/6198292/ecuador-presidente-lenin-moreno-esaniciara-enllaces-selmanales-rafael|fecha=24 de mayu de 2017|fechaaccesu=25 de mayu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=español}}</ref> realizar enfoque na inclusión, diálogu, participación y unidá,<ref name="ca94a4c5">{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno posesiona ministros y camuda la estructura del Executivu|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/05/24/nota/6199201/lenin-moreno-posesiona-ministros-camuda-estructura-executivu|fecha=24 de mayu de 2017|fechaaccesu=25 de mayu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=español}}</ref> caltener la [[dolarización]], impulsar la producción nacional por aciu una mayor collaboración ente'l sector público y privao, ameyorar les rellaciones comerciales internacionales, implementar polítiques d'austeridá gubernamental pa cumplir cola so propuesta de campaña denomináu «Plan Toa una Vida» que toma l'insertamientu de les distintes misiones sociales en favor de les muyeres embarazaes, neños naciellos, persones de la tercer edá y amás la construcción de viviendes pa los ciudadanos más probes del país.<ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno: “Vamos sostener la dolarización, nun vamos tener una moneda paralela”|url=http://www.expreso.ec/actualidad/ecuador-presidencia-leninmoreno-cambiodemando-asambleanacional-FX1356263|fechaaccesu=25 de mayu de 2017|periódico=www.expreso.ec|idioma=es-ES}}</ref> El slogan oficial del gobiernu de Moreno mientres el 2017 ye «El Gobiernu de Toos», reveláu'l 12 de setiembre del mesmu añu, resaltando la so política de diálogu, tomando distancia cola propaganda tradicional del Gobiernu de Rafael Correa y la so mención a la Revolución Ciudadana.<ref>{{Obra citada|títulu=El Gobiernu de Toos apellíos=Presidencia de la República del Ecuador ©SECOM|url=https://www.youtube.com/watch?v=-y-wonf1Cgg|fechaaccesu=12 de setiembre de 2017|fecha=12 de setiembre de 2017}}</ref> === Polítiques públiques === [[Ficheru:Morenoycarvajal.jpg|miniatura|left|Moreno na Ceremonia Militar pol Primer Berru d'Independencia, xuntu al ministru de Defensa, Miguel Carvajal.]] Moreno tuvo como primeres actividaes un eventu públicu nel Palaciu de Carondelet, onde robló frente a simpatizantes los sos primeros decretos, ente los cualos reestructuró la función executiva, suprimiendo la Secretaría del Bon Vivir, la Secretaría Nacional de l'Alministración Pública y tolos ministerios coordinadores; amás posesionó nesti eventu al so primer gabinete ministerial, creando los Conseyos Sectoriales, que son entidaes interinstitucionales encargaes de coordinar el llabor de los ministerios, secretaríes, empreses públiques y otres entidaes públiques.<ref name="ca94a4c5" /> El presidente dio-y al vicepresidente [[Jorge Glas]] les competencies de producción y de reconstrucción de les poblaciones afeutaes pol terremotu del 2016, amás de la coordinación del Conseyu Sectorial de Producción.<ref name="ca94a4c5" /> El 20 de xunu del 2017, el presidente Moreno decretó'l Diálogu Social Nacional con tolos sectores de la sociedá ecuatoriana como política d'estáu, siendo coordináu pola Secretaria Nacional de la Xestión Política, buscando abrir meses de diálogu con tolos ministerios ya instituciones del estáu, presentando esti programa na Gobernación del Guayas, teniendo xuntes col prefeutu del Guayas [[Jimmy Jairala]], el [[alcalde de Guayaquil]] [[Jaime Nebot]] y a otru día col [[Alcalde Metropolitanu de Quito|alcalde de Quito]] [[Mauricio Rodas|Mauricio Roda]]s.<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-conceyu-obres-metrosdequito-financiamiento.html|títulu=Lenín Moreno va sofitar al Conceyu de Quito col proyeutu del Metro|fechaaccesu=22 de xunu de 2017|sitiuweb=El Comerciu}}</ref> Les meses políticu-estratéxiques van buscar alcuerdos nos ámbitos Plurinacional, Conseyu Consultivu Empresarial, Llucha Contra la Corrupción, Alcuerdu con Sectores Sociales, Alcuerdu pola Información, Alcuerdu pola Educación y Alcuerdu pol Agru.<ref>{{Cita noticia|títulu=Decreto Presidencial establez el Diálogu Nacional como política estratéxica|url=http://www.elciudadano.gob.ec/decreto-presidencial-establez-el-dialogo-nacional-como-politica-estrategica/|fecha=20 de xunu de 2017|fechaaccesu=20 de xunu de 2017|periódicu=ElCiudadano.gob.ec|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu cumple alcuentru ente'l presidente Lenín Moreno y l'alcalde Jaime Nebot|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/06/20/nota/6240463/cumplir-alcuentru-presidente-lenin-moreno-alcalde-jaime-nebot|fecha=20 de xunu de 2017|fechaaccesu=20 de xunu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=español}}</ref> [[Ficheru:Ecuador 2017-21.svg|miniatura|derecha|Logo del Gobiernu de Lenín Moreno.]] A finales de xunu del 2017 el presidente convidó a dellos ex candidatos presidenciales y autoridaes zonales a dialogar con él siguiendo la so política de Diálogu Nacional, teniendo les sos primeres xuntes el 28 de xunu col prefeutu del Guayas [[Jimmy Jairala]], quien-y apurrió al mandatariu un proyeutu de reformes a la llei de comunicación ellaborada pel so partíu Centru Democráticu;<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/jairala-reformes-leydecomunicacion-leninmoreno-asamblea.html|títulu=Jairala apurrió reformes a la Llei de Comunicación a Moreno|fechaaccesu=5 de xunetu de 2017|sitiuweb=El Comerciu}}</ref> axuntóse'l mesmu día col ex candidatu presidencial [[Dalo Bucaram|Abdalá Bucaram Pulley]], quién-y presentó'l so plan de gobiernu, enfocándose na llucha contra les drogues,<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.com/actualidad/abdalabucarampulley-apurro-plan-gobierno-leninmoreno.html|títulu=Abdalá Bucaram Pulley apurrió'l so plan de gobiernu en xunta col presidente Lenín Moreno|fechaaccesu=5 de xunetu de 2017|sitiuweb=El Comerciu}}</ref> axuntándose cola tamién ex candidata [[Cynthia Viteri]] el 5 de xunetu pa trabayar en xunto nun plan de llucha contra les drogues xunto a la Secretaria Téunica de Drogues Ledy Zuñiga y los asambleístas Henry Cucalón y Vicente Taiano del PSC<ref>{{Cita noticia|títulu=Réxime y PSC intercambien criterios sobre ‘mal' de drogues|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/07/06/nota/6265849/regimen-psc-intercambien-criterios-sobre-mal-drogues|fecha=6 de xunetu de 2017|fechaaccesu=6 de xunetu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=español}}</ref> y el 6 de xunetu col ex candidatu presidencial pola ID, [[Paco Moncayo]], d'igual manera pa dialogar sobre la llucha contra'l microtráfico de drogues.<ref>{{Cita noticia|títulu=Moncayo sumir a llucha contra les drogues y el microtráfico|url=http://www.elciudadano.gob.ec/moncayo-sumir a-llucha-contra-les drogues-y-el-microtrafico/|fecha=6 de xunetu de 2017|fechaaccesu=6 de xunetu de 2017|periódicu=ElCiudadano.gob.ec|idioma=es-ES}}</ref> El presidente caltuvo xuntes colos alcaldes de Cuenca<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/presidente-leninmoreno-reunion-alcalde-cuenca.html|títulu=El presidente Lenín Moreno axuntar col Alcalde de Cuenca|fechaaccesu=5 de xunetu de 2017|sitiuweb=El Comerciu}}</ref> y Loxa<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Alcalde de Loxa presentó proyeutos al presidente Moreno|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/alcalde-de-loxa-presénto-y proyeutu-al presidente moreno|fecha=5 de xunetu de 2017|fechaaccesu=5 de xunetu de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=español}}</ref> y colos dirixentes del [[Partíu Socialista Ecuatorianu]] y el Partíu Comunista Ecuatorianu.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Lenín Moreno axuntar con líderes del Partíu Socialista y Comunista|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/morenu-se-reune-con-lideres-del partíu socialista-y-comunista|fecha=4 de xunetu de 2017|fechaaccesu=5 de xunetu de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=español}}</ref> En julio Moreno convidó al so contrincante na segunda vuelta eleutoral, [[Guillermo Lasso]], a dialogar nel [[Palaciu de Carondelet]] siguiendo la política d'unificar al país y siguir una axenda unificada na llucha contra les drogues.<ref>{{Cita noticia|títulu=Guillermo Lasso, convidáu al Diálogu Nacional, según titular de Senplades|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/07/05/nota/6264997/guillermo-lasso-invitáu-dialogo-nacional-segun-titular-senplades|fecha=5 de xunetu de 2017|fechaaccesu=6 de xunetu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=español}}</ref> El presidente Moreno dispunxo reemplazar la tradición de tener la semeya del presidente en funciones en tolos despachos ministeriales y oficines del sector públicu, siendo esti reemplazáu por una semeya de personaxes históricos del país.<ref>{{Cita noticia|títulu=Nun va haber semeyes del presidente Lenín Moreno nes oficines públiques d'Ecuador|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/06/23/nota/6245164/non-habra-semeyes-presidente-oficines|fecha=23 de xunu de 2017|fechaaccesu=27 de xunu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=español}}</ref> El 4 de xunetu del 2017 el presidente, como parte del so polìtica de diálogu, tuvo una xunta colos dirixentes de la [[Confederación de Nacionalidaes Indíxenes del Ecuador|CONAIE]], na cuál devolvió-y a la organización la so sede tradicional por un plazu de 100 años.<ref>{{Cita noticia|títulu=Representantes de la Conaie axuntar col Presidente Lenín Moreno|url=http://www.elciudadano.gob.ec/representantes-de-la-conaie-se-reunen-con-el presidente-lenin-morenu/|fecha=4 de xunetu de 2017|fechaaccesu=5 de xunetu de 2017|periódicu=ElCiudadano.gob.ec|idioma=es-ES}}</ref> Moreno dio-y protagonismu al cumplimientu del so propuestu de campaña, la implementación del Plan Toa una Vida y les sos distintes misiones sociales, empezando cola misión Casa pa Toos apurriendo predivos a persones d'escasos recursos de Guayaquil,<ref>{{Cita noticia|títulu=Casa pa Toos empecipiar en Monte Sinaí con mil certificaos|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/07/25/nota/6297763/casa toos empecipia monte-sinai-mil-certificaos|fecha=25 de xunetu de 2017|fechaaccesu=29 de xunetu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> notando que Moreno restauró les funciones de la primer dama a la so esposa [[Rocío González]], como delegada presidencial del Comité Interinstitucional del Plan "Toa una Vida" ensin ostentar nengún tipu de remuneración,<ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno designa a Ricardo Patiño como Conseyeru de Gobiernu|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/07/05/nota/6264988/lenin-moreno-designa-ricardo-patino-como-conseyeru-gobiernu|fecha=5 de xunetu de 2017|fechaaccesu=5 de xunetu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=español}}</ref> coordinando les aiciones de les distintes misiones del plan como son "Les Manuelas", "Misión Tenrura", "Misión Casa pa Toos", "Misión Los mios Meyores Años", realizando acompañamientu a tou la exa social de la función executiva.<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/tendencias/primeradama-rociogonzalez-visito-maternidá-luzelenaarismendi.html|títulu=Primer dama va acompañar a los planes sociales del Gobiernu|fechaaccesu=5 de xunetu de 2017|sitiuweb=El Comerciu}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Esposes d'alcaldes y prefeutos comprometen el so sofitu a la Misión “Casa pa Toos”|url=http://www.elciudadano.gob.ec/esposes-de-alcaldes-y-prefeutos-comprometen-el so-sofitu-a-la-mision-casa-pa-toes fecha=5 de xunetu de 2017|fechaaccesu=5 de xunetu de 2017|periódicu=ElCiudadano.gob.ec|idioma=es-ES}}</ref> Pa les fiestes de fundación de Guayaquil del 25 de xunetu del 2017, el presidente asistió a la sesión solemne de l'alcaldía de Guayaquil xuntu al presidente de l'asamblea [[José Serrano Salgado]], la so esposa y dellos miembros del so gabinete y asambleístas de PAIS, lo cual non ocurria dende'l 2007, na cual anunció revisión y futures reformes a la llei de plusvalía p'aguiyar al sector de la construcción ya inmobiliariu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Jaime Nebot: Hai que resolver el problema inmobiliariu de la Llei de Plusvalía|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/07/25/nota/6298561/vivu-jaime-nebot-lenin-moreno-xuntos-sesion-solemne-guayaquil|fecha=25 de xunetu de 2017|fechaaccesu=29 de xunetu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 24 d'agostu del 2017, Moreno apurrió a l'Asamblea'l proyeutu de Llei Orgánica pa la Erradicación de la Violencia de Xéneru contra les Muyeres, esplicando que'l proyeutu establez mecanismos pa prevenir la violencia de xéneru, ordena al Estáu protexer y abelugar la integridá de les muyeres, según educar a la sociedá pa camudar esquemes discriminatorios, escluyentes y machistes.<ref>{{Cita web|url=http://www.asambleanacional.gob.ec/es/noticia/51090-presidente-comprométese-aprobar-llei-de-non-violencia-de títulu Presidente comprometer a aprobar Llei de Non Violencia de Género antes del 25 de payares|fechaaccesu=29 d'agostu de 2017|sitiuweb=Asamblea Nacional del Ecuador|idioma=es-LA}}</ref> El presidente Moreno, el 30 d'agostu na ciudá de Santa Elena, inauguró'l programa Médicu del Barriu, col que se busca llegar a los grupos más vulnerables teniendo como l'oxetivu del programa la prevención d'enfermedaes, al traviés de l'atención primaria. Moreno dixo que se va atender preferentemente a los probes. L'equipu médicu va identificar y depués va faer el siguimientu de los grupos vulnerables (muyeres embarazaes, neños menores de 5 años, adultos mayores, persones con discapacidá y persones con enfermedaes cróniques). La persona va siguir el so tratamientu y monitoreo nel llar, el centru de salú y l'hospital, según les sos necesidaes. La estratexa va arreyar a 7.235 médicos xenerales, 6.840 enfermeres y 1.520 téunicos, que llaborien nel primer nivel d'atención (centros de salú).<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Gobierno llanza oficialmente'l programa Médicu del Barriu|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/sociedad/4/gobiernu-llanza-oficialmente-el programa mélicu-del barriu|fecha=30 d'agostu de 2017|fechaaccesu=30 d'agostu de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref> El 12 de setiembre del 2017 presidente Moreno visitó la Universidá y Ciudá de Yachay, atopando cinco edificios abandonaos dende 2015 por falles estructurales, llevantaos ensin qu'haya víes d'accesu nin trabayos previos de servicios básicos, como alcantarelláu y agua potable; víes de tierra y una sobreestimación d'inversiones, anunciando'l xerente de Yachay EP, Jorge Martínez, que les inversiones d'empreses nacionales ya internacionales anunciaes nel gobiernu de Rafael Correa nun son reales y dio cuenta de pequeños ingresos por arriendu de tierres o locales de comíes. Ante esto, Moreno anunció que la Senescyt va reestructurar Yachay pa remediar los problemes, siendo dalgunes de les aiciones d'esta reestructuración: replantegar el proyeutu Yachay-Plan Maestru, saniar les obres d'infraestructura, pidir exámenes especiales a la Contraloría pal periodu 2013-xunu del 2017 y concluyir les xeres pendientes con creitos de Eximbank de China.<ref>{{Cita noticia|títulu=Obres inconclusas topó Lenín Moreno n'Universidá de Yachay|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/13/nota/6378649/yachay-reestructúrase-mantendra-credito-chinu|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=19 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 17 d'ochobre, el gobiernu informó que fundiría a la canal pública Ecuador TV con GamaTV, canal privada prindáu mientres el gobiernu de Rafael Correa, siendo l'últimu absorvido por ECTV, resultando nel despidu de decenes de trabayadores de GamaTV. Darréu Andrés Michelena, xerente de Medios Públicos EP, informó que les canales GamaTV y TC Televisión prindaos del Grupu Isaìas, tuvieren perdes por mas de 23 millones de dólares, y que tolos medios públicos seríen reestructuraos.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Perdes en canales prindaes bordien los $ 23 millones|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/medios/1/perdíes-en canales prindaes-bordien-los-usd-23-millones|fecha=24 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=24 d'ochobre de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=EcuadorTv y GamaTv fúndense|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/17/nota/6436351/ecuadortv-gamatv-fúndense|fecha=17 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 23 d'ochobre, el Presidente Moreno derogó los polémicos Decretos 16 y 739 roblaos mientres el tercer periodu de Rafael Correa, una y bones estos regulaben a les organizaciones non gubernamentales, civiles y fundaciones ensin fines d'arriquecimientu al homologar les sos obligaciones y restricciones, resultando na disolución de delles d'estes nel periodu pasáu. Los decretos derogaos fueron sustituyíos pol Decretu 193 el cual reconocía 3 tipos d'organizaciones: Corporaciones, Fundaciones y otres formes d'organización social nacionales o estranxeres,<ref>{{Cita noticia|títulu=Moreno derogó decretos 16 y 739 sobre personería xurídica d'organizaciones|url=https://www.ecuavisa.com/articulo/noticias/politica/331071-morenu-derogo-decretos-16-739-sobre-personeria-juridica|fecha=23 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=24 de marzu de 2018|periódicu=Ecuavisa|idioma=es}}</ref> siendo esta aición considerada como resultancia del diálogu del gobiernu cola sociedá civil.<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-deroga-decretu16-organizacionessociales-rafaelcorrea.html|títulu=Lenín Moreno derogó los decretos 16 y 739 y establez seis causales de disolución de ONG|fechaaccesu=24 d'ochobre de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> === Referéndum y cambeos constitucionales === {{AP|Referéndum constitucional y consulta popular d'Ecuador de 2018}} El 18 de setiembre del 2017, Moreno anunció que va convocar a Consulta Popular, presentando les entrugues a consultar el 2 d'Ochobre, solicitando a la ciudadanía que-y presente'l so propuestes al so despachu hasta'l 26 de setiembre, recibiendo hasta la fecha más de 200 propuestes d'entrugues de distintos sectores: asambleístas, partíos políticos, organizaciones sociales, etc.<ref>{{Cita noticia|títulu=El presidente Lenín Moreno va anunciar conteníu de la consulta popular el 2 d'ochobre|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/18/nota/6388765/presidente-lenin-morenu-anunciara-conteníu-consulta-popular-2|fecha=18 de setiembre de 2017|fechaaccesu=19 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El presidente anunció que les principales temes a tratar seríen la institucionalidad del país, ecoloxía, la eliminación de la reelección indefinida y sanciones contra la corrupción, llamando a la reelección indefinida como una aberración política.<ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno plantega suprimir la reelección indefinida|url=http://www.vistazo.com/seccion/pais/politica-nacional/lenin-moreno-plantega-suprimir-la-reeleccion-indefinida|fecha=28 de setiembre de 2017|fechaaccesu=28 de setiembre de 2017|periódica=Güeyada}}</ref> El 2 d'ochobre del 2017, mientres la so cadena nacional selmanal, el Presidente Moreno anunció les entrugues qu'unvió a la Corte Constitucional pa la so aprobación pa convocar a Referéndum y Consulta Popular<ref name="7b1b8fd2">{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Estes son les entrugues oficiales pa reférendum y consulta popular|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/estes-son-les entrugues oficiales-pa-el referendu-y-consulta-popular-en-ecuador|fecha=3 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref><ref name="8053f9dc">{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Lenín Moreno convoca a consulta popular de siete preguntes|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/lenin-moreno-convoca-a consulta popular-de-siete-preguntes|fecha=3 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref> El 29 de payares, el presidente Moreno decretó la convocatoria a Consulta Popular y Referéndum direutamente, ensin dictame previu de la Corte Constitucional, basándonse na Llei Orgánica Llei Orgánica de Garantíes Xurisdiccionales y Control Constitucional na que s'axusta que si la Corte, pasando los 20 díes de conocencia de la causa, nun se pronuncia va considerase qu'emite un dictame positivu, habiendose presentáu les entrugues el 2 d'ochobre, presentando la secretaria xurídica los decretos al CNE pa la convocatoria oficial a los comicios.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu Presidente unvia decretos al CNE por que convoque a consulta popular|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/1/presidente-moreno-envia-al-cne-para-que-convoque-a consulta popular|fecha=29 de payares de 2017|fechaaccesu=29 de payares de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 1 d'avientu, el CNE anunció la convocatoria a eleiciones pal 7 d'avientu y que estes s'efeutuaríen el 4 de febreru del 2018, presentando la papeleta que s'utilizaría<ref>{{Cita noticia|títulu=La consulta popular de Lenín Moreno yá tien papeleta y un calendariu fixu|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/12/02/nota/6507265/consulta-popular-yá-tien-papeleta-calendario-fixu|fecha=2 d'avientu de 2017|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref>, mientres la Corte Constitucional remató los procesos de dictame sobre'l referéndum cola convocatoria per parte del CNE.<ref>{{Cita noticia|títulu=Na Corte Constituciona yá nun consta audiencia por referéndum|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/12/03/nota/6508642/corte-yá-nun consta-audiencia-referendu|fecha=3 d'avientu de 2017|fechaaccesu=3 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El referéndum efeutuóse'l 4 de febreru del 2018, trunfando'l sí en toles entrugues, produciendo los siguientes cambeos constitucionales y llegales: eliminación de la reelección indefinida, establecimientu de la muerte civil de los funcionarios públicos culpables de corrupción, instauración d'un conseyu de participación ciudadana y control social transitoriu, que los sos miembros van ser aprobaos pola Asamblea Nacional d'una terna unviada pol presidente y el cambéu de la eleición de los conseyeros a votación popular, eliminación de la prescripción de delitos sexuales contra neños y adolescentes, prohibición de la minería metálica en zones protexíes, eliminación de la llei de plusvalía, reemplazada por una nuevu llei que va ser unviada pol presidente y amenorgamientu de la zona d'estraición petrolera del [[Parque nacional Yasuní|Yasuní ITT]] .<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=El sofitu pol sí ye la resultancia del diálogu, destaca'l presidente Moreno|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/el sofitu-pol si-ye-la resultancia-del-dialogo-destaca-el presidente moreno|fecha=5 de febreru de 2018|fechaaccesu=5 de febreru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Conteo rápido del CNE da victoria al sigo en toles entrugues|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/conteo-rapido-del-cne-da-victoria-al si-en-toes-les entrugues|fecha=5 de febreru de 2018|fechaaccesu=5 de febreru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 6 de febreru del 2018, la [[Comisión Interamericana de Derechos Humanos]] emitió un comunicáu nel qu'unviaba a la [[Corte Interamericana de Derechos Humanos]] una solicitú de midíes provisionales a favor de Edwin Jarrín, Tania Pauker y Sonia Vera, miembros del [[Conseyu de Participación Ciudadana y Control Social|Conseyu de Participación Ciudadana]] que seríen cesaos depués del referéndum, cola cuenta de qu'ordene al Estáu que s'abstenga de destituyir a estos miembros del CPCCS y de crear un Conseyu Transitoriu, xustificando'l pidíu porque "puede xenerar riesgos na efeutividá del Estáu democráticu de derechu, incluyendo los principios de separación de poderes y d'independencia xudicial, fundamentales pal gocie efeutivos de los derechos humanos".<ref name=":2">{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Moreno convoca a la unión l'Estáu pa defender resultaos de consulta popular|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/morenu-convoca-a-la-union-l'estáu-pa-defender-resultaos-de consulta popular|fecha=7 de febreru de 2018|fechaaccesu=7 de febreru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> La solicitú recibió'l refugu de la Cancillería, denominando la decisión como "incomprensible, poco éticu y contrariu a procedimientos llegales", anunciando'l presidente Moreno que va convocar a toles funciones del estáu a defender la resultancia de la consulta popular.<ref name=":2" /> El 8 de febreru, una delegación del executivu foi a la sede de la Corte IDH en Costa Rica pa defender la resultancia del procesu eleutoral, conformada pola Canciller [[María Fernanda Espinosa]], la ministra de Xusticia [[Rosana Alvarado]], el presidente de l'Asamblea [[José Serrano Salgado|José Serrano]], el secretariu de la politica, [[Miguel Carvajal]], el subprocurador del estáu Ricardo Velasco y un asesor xurídicu de la presidencia.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Delegación ecuatoriana defende ante CorteIDH resultaos de consulta popular|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/delegacion-ecuatoriana-partio-a Costa rica-pa-defender-resultaos-de consulta popular|fecha=8 de febreru de 2018|fechaaccesu=8 de febreru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El mesmu día, la Corte fallo a favor del estáu ecuatorianu, tornando la solicitú realizada pola CIDH por 4 votos a favor y 2 en contra.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=CorteIDH torna midíes plantegaes pola CIDH|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/corteidh-torna-midíes-plantegaes-por-la-cidh|fecha=8 de febreru de 2018|fechaaccesu=8 de febreru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 16 de febreru, el presidente Moreno unvió a l'Asamblea Nacional los dos proyeutos de llei correspondientes al mandatu de la consulta popular, la llei orgánica derogatoria de la llei de plusvalía y la llei orgánica reformatoria a la llei del conseyu de participación ciudadana y control social; proponiendo esta postrera que los conseyeros sían electos por votación popular a un periodu de 4 años, anovable per una sola vegada, debiendo antes pasar por un concursu de méritos y oposición lideráu pol Conseyu Nacional Eleutoral, siendo los sos participantes postulaos por organizaciones sociales y ciudadanes, conformando'l CNE una nómina de 28 aspirantes, siendo los 7 más votaos electos como conseyeros principales, y los 7 siguientes los suplentes, siendo la promoción eleutoral dirixida puramente pol CNE, nun habiendo campaña eleutoral de partíos politicos o organizaciones sociales. El proyeutu de llei del Conseyu de Participación propuestu xenero refugu per parte de la oposición pol requisitu del concursu de méritos y oposición per parte del CNE.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Moreno plantega que candidatos pal CPCCS ganen concursu de méritos|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/morenu-plantega-que-candidatos-pa-el-cpccs-ganen-concursu-de-meritos|fecha=18 de febreru de 2018|fechaaccesu=18 de febreru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> === Llucha contra la corrupción === El presidente, mientres la so primer rueda de prensa colos medios anunció la conformanza d'un Frente de Tresparencia y Llucha contra la Corrupción, que va definir polítiques y aiciones pa prevenir actos de corrupción nel sector público y privao, encamentar a les autoridaes xudiciales y de control sobre'l juzgamiento y la sanción contra los corruptos nel marcu del debíu procesu; emitir encamientos pal fortalecimientu del ordenamientu xurídicu; y establecer mecanismu d'educación en valores pal sistema educativu en tolos sos niveles, convidando a distintos actores del sector públicu, priváu y ciudadanía, siendo estos: Xavier Zavala Egas, Pablo Vanegas, [[Julio César Trujillo]], Fabián Corrolada, Monseñor Fausto Trávez, Pablo Dávila, Larissa Marangoni, [[Rosana Alvarado]], [[María Fernanda Espinosa]], Tatiana Hidrobo, Andrés Mideros, Francisco Borja y Carlos Rabascall,<ref>{{Cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/ecuador-onu-conveniu-corrupcion-odebrecht.html |títulu=Moreno diz que'l llunes va instalar al frente Anticorrupción, en falando cola ONX pa pidi-y sofitu |fechaaccesu=5 de xunu de 2017 |sitiuweb=El Comerciu}}</ref> d'estos escusáronse Trujillo, Trávez, Corrolada y Borja teniendo la so primer xunta col presidente'l 5 de xunu.<ref>{{Cita noticia |títulu=10 miembros del Frente Anticorrupción aceptaron propuesta de Lenín Moreno |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/06/05/nota/6217465/10-miembros-frente-anticorrupcion-aceptaron-propuesta-lenin-moreno |fecha=5 de xunu de 2017 |fechaaccesu=5 de xunu de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref> El 2 de xunu del 2017, realizáronse operaciones coordinaes pola [[Fiscalía Xeneral del Estáu (Ecuador)|Fiscalía Xeneral del Estáu]] en rellación al casu [[Organización Odebrecht|Odebrecht]], resultando na detención de Ricardo Ramírez, tíu del vicepresidente [[Jorge Glas]], encargáu de dellos negocios cuando Glas yera ministru mientres el gobiernu de [[Rafael Correa]],<ref>{{Cita noticia |títulu=Tíu de vicepresidente Jorge Glas: "La mio familia va encarar el debíu procesu (casu Odebrecht)" |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/06/02/nota/6211093/tio-vicepresidente-jorge-glas-la mio-familia-encarara-debíu-procesu |fecha=2 de xunu de 2017 |fechaaccesu=2 de xunu de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref> y l'allanadura de la casa y oficines del contralor Carlos Pólit; el presidente Moreno informó que la función executiva ta sofitando y sofitando nes investigaciones, indicando que nengún casu de corrupción va quedar impune nel so gobiernu.<ref>{{Cita noticia |títulu=Lenín, tres allanadures: Tolos arreyaos nel casu Odebrecht tienen de responder a la xusticia |url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/06/02/nota/6211045/lenin-moreno-toos-arreyaos-casu-odebrecht-tienen de responder?utm_medium=social |fecha=2 de xunu de 2017 |fechaaccesu=2 de xunu de 2017|periódicu=L'Universu |idioma=español}}</ref> El 20 de xunu, el contralor Carlos Pólit arrenunció al so cargu depués de les acusaciones arramaes na so contra, saliendo del país dende'l 25 de mayu escontra Miami solicitando permisu médicu, resultando nun xuiciu políticu per parte de l'Asamblea Nacional por incumplimientu de funciones en contra de Pólit, siendo aprobáu'l 2 de xunetu. El 7 d'agostu, el fiscal Baca Mancheno solicitó la prisión preventiva y la prinda de fondos y la prohibición d'ayenar bienes del ex contralor Carlos Pólit pol delitu de concusión, por cuenta de que los sos resoluciones favorecieron a la constructura Odebrecht al esmorecer gloses por montos cimeres a 70 millones de dólares, solicitando Pólit a la empresa 6 millones de dólares por esto, siendo aprobáu'l pidíu pol Xuez Luis Enríquez.<ref>{{Cita noticia|títulu=Xuez dictó prisión preventiva contra excontralor Carlos Pólit|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/07/nota/6319858/fiscalia-formula-cargos-contra-excontralor-carlos-polit|fecha=7 d'agostu de 2017|fechaaccesu=29 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 11 d'agostu del 2017, Moreno anunció que'l ex-presidente de [[Petroecuador]] y ex ministru de [[Rafael Correa]] acusáu y sentenciáu por corrupción, Carlos Pareya Yannuzzelli, tornaría al país pa collaborar cola xusticia y pa cumplir la condena penal que-y foi impuesta pola función xudicial, llegando al país na nueche del mesmu día xuntu al [[Presidente del Poder Llexislativu d'Ecuador presidente de l'Asamblea Nacional]] [[José Serrano Salgado|José Serrano]], quién fungió como intermediariu nel regresu del ex ministru, esclariando que Pareya volvió al país por voluntá propiu ensin condicionamientos, siendo darréu treslladáu a prisión.<ref>{{Cita noticia|títulu=Carlos Pareya Yannuzzelli, exministro d'Hidrocarburos, aportó esta nueche a Quito|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/11/nota/6325708/jose-serranu-unica-condicion-que s'apurra-carlos-pareya-ye-que|fecha=11 d'agostu de 2017|fechaaccesu=12 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 14 d'agostu, l'ex fiscal Galu Chiriboga foi reteníu pola Policía pa investigaciones rellacionaes a Pareya Yannuzzelli y el casu Odebrecht, siendo prindáu nel Aeropuertu Mariscal Sucre de Quito, afirmando'l ministru del interior César Navas que Chiriboga tenía intenciones de viaxar a Colombia, siendo esto negáu pol exfiscal, compareciendo ante la Fiscalía xunto a Pareya Yannuzzelli y Alex Bravo, ex xerente de Petroecuador prindáu por corrupción.<ref>{{Cita noticia|títulu=En saliendo de la Fiscalía, Galu Chiriboga negó qu'intentara fugar del país|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/14/nota/6330214/galu-chiriboga-foi-lleváu-fiscalia-esta-manana|fecha=14 d'agostu de 2017|fechaaccesu=15 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 29 d'agostu del 2017 el fiscal Carlos Baca Mancheno solicitó a la Corte Nacional implicar a Carlos Pólit por asociación ilícita nel casu Odebrecht por esistir elementos de convencimientu que determinen la so participación na asociación delictiva, esencialmente'l recibir dineru polos actos de corrupción y aplicar la midida cautelar sustitutiva d'arrestu domiciliariu y l'usu del dispositivu de vixilancia electrónica, por ser de la tercer edá, lo cual foi aceptáu pol Xuez Miguel Jurado.<ref>{{Cita web|url=http://www.fiscalia.gob.ec/index.php/sala-de-prensa/5999-fiscalia-venceya-a-11-implicaos-pol delitu-de-asociacion-ilicita-en-casu-odebrecht|títulu=Fiscalía venceya a 11 implicaos pol delitu d'asociación ilícita en casu Odebrecht|fechaaccesu=29 d'agostu de 2017|sitiuweb=www.fiscalia.gob.ec|idioma=es-es}}</ref> El 8 de setiembre del 2017, la Fiscalía anunció que roblara un alcuerdu de Cooperación Eficaz con Carlos Pareya Yannuzzelli, cola cual va poder apurrir datos, preseos, efeutos, bienes o informaciones precises, verídiques y comprobables que contribuyan al esclarecimiento de los fechos investigaos nos que tuvo participación direuta, teniendo la llibertá pa ufiertar información sobre toles temes qu'afirme conocer, ensin restricción dalguna y suxeta a la condición de veracidá y preste eficaz, pudiendo solicitar beneficios procesales al ser comprobada la información proporcionada.<ref>{{Cita web|url=http://www.fiscalia.gob.ec/index.php/sala-de-prensa/6015-comunicáu-oficial-3|títulu=Comunicáu Oficial|fechaaccesu=8 de setiembre de 2017|sitiuweb=www.fiscalia.gob.ec|idioma=es-es}}</ref> El 17 d'ochobre, el Frente de Llucha contra la Corrupción del Executivu cocnluyó les sos funciones, apurriéndo-y al presidente Moreno delles propuestes de cambeos penales y contratación pública pa lluchar contra la corrupción, incluyendo: reformes al COIP por que los fiscales puedan solicitar midíes cautelares en contra de los procesaos cuando'l procesu d'investigación tea n'indagación previa. Según que la Fiscalía seya l'órganu rector de la Policía Xudicial, que se cree una nueva modalidá de peculado que “sería la d'omisión impropia, o comisión per omisión, esto ye, cuando'l servidor públicu abusa o distrayi fondos públicos de manera direuta”; solicitaron que la Contraloría del Estáu pueda emitir un informe previu que controle los procesos de contratación pública a valores que tán percima de los $ 100.000.<ref name="eluniverso.com.1">{{Cita noticia|títulu=Frente de Llucha contra la Corrupción eslleir' y pide cambeos n'árees penales|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/18/nota/6436258/frente-eslleir-pide-cambeos-areas-penales|fecha=18 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> Encamentaron un sistema de rexistru y calificación de provisores ente la Contraloría y el Serviciu de Contratación Pública (Sercop) pa evitar la creación de “empreses de papel” y l'homologación de pliegos” de contratación. Proponen que se definan elementos” pa sancionar a los xueces pol error inexcusable y evitar la “discrecionalidad”. Sobre'l CPC piden que se concentren” les sos funciones en temes rellacionaes cola participación; propunxeron que temes de valores y ética sían “tresversales” na educación, y creen que tien d'implementase'l programa Rede Universitaria Ética del Ecuador, y la cátedra Unesco pa la formación de maestros. El presidente ye quién tien la última pallabra sobre cuálos propuestes van ser aceptaes pa empezar el procesu de la so aprobación.<ref name="eluniverso.com.1" /> El 9 d'abril del 2018, la Contraloría atopó nicios de responsabilidá penal, alministrativa con multa y destitución en contra del ex presidente [[Rafael Correa]] y los ex ministros de finances Patricio Rivera y Fausto Herrera pola emisión del decretu executivu 1218 que modificaba la fórmula del cálculu de la delda pública, disponiendo la derogatoria d'estos decretos y resoluciones ministeriales acomuñaes, amás que s'incluya na delda la venta antemanada del petroleo a China.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Contraloría determina nicios de responsabilidá penal contra Correa per manexu de delda|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/economia/4/contraloria-determina-nicios-de responsabilidá penal-contra-correa-per-manexu-de-delda|fecha=9 d'abril de 2018|fechaaccesu=9 d'abril de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> === Política económica y granible === El 22 de xunu del 2017, el presidente creó'l Conseyu Consultivu Granible y Tributariu que va tener como función emitir encamientos, propuestes de polítiques y normatives pa la productividá y competitividá, siendo dirixida pol vicepresidente Glas y compuestu amás polos Ministros d'Economía, Comerciu Esterior, Industries y Productivdad, Trabayu, Agricultura, el direutor del SRI per parte de la función pública, y por Lucía Calderón, de la Confederación de Cámares de la Economía Popular y Solidario; Richard Martínez, del Comité Empresarial Ecuatorianu; Lucciola Muentes, de l'Asociación Interprofesional d'Artesanos Ensin Fronteres; Iván Ontaneda, de la Federación Ecuatoriana d'Esportadores (Fedexpor); Édison Garzón, del Grupu ProponLe y Cristian Cisneros, de la Cámara Nacional de la Pequeña y Mediana Empresa, per parte del sector priváu y sociedá civil.<ref>{{Cita noticia|títulu=Gobierno crea Conseyu Consultivu Granible, con Jorge Glas a la cabeza|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/06/22/nota/6243256/gobiernu-crea-conseyu-consultivu-granible-jorge-glas-cabeza|fecha=22 de xunu de 2017|fechaaccesu=27 de xunu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=español}}</ref> El 28 de xunetu del 2017 , el presidente reveló al traviés d'una cadena nacional la situación económica real del país, calificándola como crítica, indicando que l'estáu presenta una delda heredada del gobiernu anterior de cerca de 58.000 millones de dólares, lo que representa'l 59% del PIB, anunciando que la Pro forma presupuestaria pal 2017 sería de 36 818 millones;<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/leninmoreno-aiciones-presupuestu-economia-ecuador.html|títulu=Lenín Moreno diz que situación económica del país ye crítica|fechaaccesu=29 de xunetu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> anunció amás 5 exes pa poder combatir la crisis y ameyorar los ingresos estatales:<ref name=":0">{{Cita noticia|títulu=‘La situación ye crítica', asegura Lenín Moreno al presentar el diagnósticu de la economía d'Ecuador|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/07/28/nota/6302644/situacion-ye-critica-asegura-lenin-moreno-presentar-diagnostico|fecha=28 de xunetu de 2017|fechaaccesu=29 de xunetu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> ''<small>'''1. Dinamizar el sector de la construcción''', con un proyeutu de fomentu y facilitación, y la revisión de la llamada “Llei de la Plusvalía”, ensin arrenunciar a la llucha contra la especulación del suelu.<ref name=":0" /></small>'' ''<small>'''2. Incentivar la inversión y l'ingresu de divises''', con un proyeutu de llei, que dexe la repatriación de capitales de quien los tienen nel esterior.<ref name=":0" /></small>'' ''<small>'''3. Impulsar l'usu de medios de pagu dixitales''', lo que se conoz como dineru electrónico, en coordinación col sistema financieru nacional.<ref name=":0" /></small>'' ''<small>'''4.''' '''Establecer midíes d'austeridá '''del gastu públicu y optimización del usu de los recursos del Estáu, principalmente en contrataciones de personal, consultoríes, publicidá, vehículos, viaxes, ente otros.<ref name=":0" /></small>'' ''<small>'''5.''' '''Priorizar la inversión pública''', escontra lo puramente necesario, pal cumplimientu de les metes y oxetivos nacionales de desenvolvimientu.<ref name=":0" /></small>'' El 7 d'agostu del 2017, el presidente anunció nueves midíes d'austeridá nel gobiernu pa combatir la crisis económica, incluyendo la venta d'unos de los aviones presidenciales y tolos automóviles de luxu en posesión del gobiernu, l'amenorgamientu del 10% del sueldu de los funcionarios públicos de xerarquía cimera y la venta de tolos bienes inmuebles de la empresa pública Inmobiliar, diendo los ingresos d'estes ventes pa financiar el proyeutu Casa pa Toos.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu Presidente anuncia cuatro midíes d'austeridá del Gobiernu|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/presidente-anuncia-cuatro-midíes-de-austeridá-del gobiernu|fecha=8 d'agostu de 2017|fechaaccesu=8 d'agostu de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref> El mesmu día, Moreno encargó la direición del Conseyu Consultivu Granible y Tributariu a la ministra de Industria Eva García Fabre depués de retiralu toles sos competencies al vicepresidente Jorge Glas. El 16 d'agostu del 2017, el presidente Moreno denunció como una irresponsabilidá'l procesu de repotenciación de la Refinería d'Esmeraldas realizada mientres el gobiernu de Correa so la direición del vicepresidente Glas, que costó más de 2000 millones de dólares, informando xuntu al ministru d'hidrocarburos que la condición de la refinería ye crítica, esistiendo falles estructurales lo cual provocó una quema, teniendo problemes nes siguiente estructures: Unidá FCC (corazón de la Refinería), Unidá Hidrodesulfuradora del Diésel, Baxa confiabilidad en sistema de xeneración llétrica propia de les instalaciones, Almacenamientu de combustibles, Plantes d'azufre, Planta CCR, necesitandose 2 años pa poder reparar los daños y que esti en óptimo tao, anunciando que'l so gobiernu volverá contratar empreses privaes nesti sector pa participar xuntu al sector públicu, informando que la esplotación del campu Sacha va ser axudicáu a Petroamazonas.<ref>{{Cita noticia|títulu=A Lenín Moreno borróse-y la sorrisa al percorrer la Refinería d'Esmeraldas|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/16/nota/6332026/non-solo fixéronse-mal-coses-púnxose-peligru-ser-humanu|fecha=16 d'agostu de 2017|fechaaccesu=21 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> Moreno ordenó al ministru d'hidrocarburos que si nun esiste interés per parte d'empreses privaes n'invertir nel proyeutu de la Refinería del Pacíficu, establecida por Correa, refugue'l proyeutu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno conoció la crítica situación del sector petroleru d'Ecuador|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/15/nota/6331483/lenin-moreno-pide-trabayadores-refineria-que-denunien|fecha=15 d'agostu de 2017|fechaaccesu=21 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 20 d'agostu del 2017, el presidente inauguró la Gran Minga Agropecuaria , que consiste na entrega de creitu por más de 1000 millones de dólares al sector agropecuaria al traviés del bancu públicu BanEcuador, accesu a mercaos, kits de insumos, dotación de riego, chatarrización/mecanización, creitu, seguros agrícoles y ganaderos, asistencia téunica, asociatividad y llegalización de tierres, siendo'l so propósitu sacar de la probeza al sector rural, creación de 40 mil empleo y amontar 2 mil millones n'esportación de productos agropecuarios primarios y agroindustriales.<ref>{{Cita noticia|títulu=Gobierno de Lenín Moreno empezó cola minga agropecuaria|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/20/nota/6337954/gobiernu-empezo-minga-agropecuaria|fecha=20 d'agostu de 2017|fechaaccesu=21 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El presidente Moreno axuntar colos representantes de los sistemes financieros públicu, priváu y de la economía popular y solidario y cola presidente del Bancu Central, Verónica Artola, quien anunció que la banca público y privao van faese cargu del sistema de dineru electrónico qu'agora lo remana'l Bancu Central del Ecuador (BCE) . El presidente del direutoriu del Bancu Pichincha, Antonio Acosta, y el titular de l'Asociación de Bancos Privaos del Ecuador, Julio José Prau, sostuvieron que'l sistema financieru priváu va ser l'encargáu del dineru electrónico y que va tener llista la plataforma nunos cinco meses. Otru de los alcuerdos de la xunta fueron que'l Gobiernu cierre la posibilidá d'implementar una moneda paralela y, con esto, garantizar la dolarización.<ref>{{Cita noticia|títulu=Bancu Central del Ecuador va dexar el manexu de dineru electrónico|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/30/nota/6355681/bce-dexara-remano-dineru-electronico|fecha=30 d'agostu de 2017|fechaaccesu=31 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 11 d'ochobre del 2017, Moreno anunció les sos primeres polítiques económiques, consistiendo les aiciones en: Derogatoria de la llei de plsuvalía, aprobada en consulta popular, los microemprendedores nun van pagar l'Impuestu a la Renta mientres los dos primeros años de creada la so empresa y van dexar de pagar esti impuestu pol so primeres 11.000 dólares d'utilidá, presentación d'un proyeutu de llei qu'esanicie l'anticipu del Impuestu a la Renta a les empreses que les sos ventes añales nun algamar los 300.000 dólares, les que superen esta cantidá van realizar la devolución progresiva del impuestu mínimu del anticipu del Impuestu a la Renta, eliminación del impuestu a les tierres rurales pa dinamizar al sector agrícola, les cooperatives y los bancos van operar el dineru electrónico, pero so la supervisión y control del Estáu, amenorgamientu nun 10% el sueldu de los servidores públicos que más ganaben; llimitación la contratación de consultoríes, racionalización del pagu d'hores extras y de viátigos, guerra al contrabandu y al fuximientu d'impuestos, l'Impuestu a la Renta pa Sociedaes volverá ser del 25%.<ref name=":1">{{Cita noticia|títulu=Cinco tarrezas tien el programa económicu de Lenín Moreno pa Ecuador|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/11/nota/6426475/cinco-tarrezas-tien-programa-economico-lenin-moreno-ecuador|fecha=11 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=12 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 2 d'abril del 2018, el presidente Moreno en cadena nacional presentó'l plan económicu que va executar hasta la finalización del so periodu, constitiendo en 4 exes: # '''Estabilidá y equilibriu fiscal al amenorgar el déficit fiscal de 5.64% a 2.67% al 2021'''; nun se van xubir impuestos, recaldación de 800 millones adicionales por midíes de control tributariu yá implementaes pol SRI y Aduanes, racionalización de 5 beneficios tributarios a la poblacion con ingresos de mas de 100 mil forgares añales, eliminación del calculo del impuestu minimo del anticipu del impuestu a la renta, amenorgamientu progresivu del impuestu de salíes de divises # '''Reestructuración del Estáu pa llograr un aforru de 1000 millones añales'''; amenorgamientu de 1000 millones añales nel presupuestu de la función executiva, eliminación de dellos ministerios, secretaríes y coordinaciones xenerales, amenorgamientu a la metá d'asesores de cada institución, amenorgamientu de viátigos y gastu d'arriendos, supresión de 7 de les 22 empreses públiques, manteniendos unicamente les rentables, optimización de contratos petroleros y ellaboración d'un plan de fortalecimientu fiscal # '''Sostenibilidá de la dolarizacion y equilibriu del comerciu esterior al atraer inversión y control de la salida de divises'''; medría temporal de techos arancelarios, exoneración al pagu de salida de divises a empreses estranxeres que se caltengan nel país por mas de 5 años, racionalizacion de tolos costos de transaiciones d'aiciones d'empreses, fortalecimientu del conceutu de sociedá anonima # '''Reactivación granible, aumentar en 7 puntos l'empléu fayadizu y amenorgar la probeza estrema en 5 puntos'''; revisión tributaria como preséu de reactivacion granible pa les empreses, devolución del impuestu a la salida de divises y otros tributos a esportadores que demuestros ingresu netu de divises, implementación de nueves modalidaes de contratación de trabayu, simplifación de trámites, aliances públicu-privaes, fomentu de la economía popular y solidario. '''Fonte:'''<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=El programa económicu sostener en 4 exes y 14 midíes|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/economia/4/programaeconomico-leninmoreno|fecha=3 d'abril de 2018|fechaaccesu=3 d'abril de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 22 d'agostu del 2018, el gobiernu anunció nueves midíes d'austeridá y cambéu económicu pa llograr arreglar el déficit fiscal y la delda nacional hasta'l 2021 al traviés de 11 puntos: # Amenorgar el tamañu del Estáu a 20 instituciones ente ministerios, secretaríes, institutos y axencies dependientes del Estáu: fusión de la Secretaría Nacional de la Xestión política col Ministeriu de Xusticia y del Interior, fusión del Ministeriu d'Ambiente cola Secretaría de l'Agua, fusión del Ministeriu de Comerciu Esterior col d'Industries, fusión del SRI coles Aduanes y l'eliminación de la Secretaría Nacional de Comunicación. # Amenorgamientu de gastos innecesarios como seguridá a ministros, celulares a funcionarios, viátigos. # Tresparencia nes compres públiques al traviés d'un concursu y restricción del usu del réxime especial y d'emerxencia pa contrataciones. # Optimización de les empreses públiques. # Mayor collaboración cola inversión privada y col [[Bancu Interamericano de Desarrollu]]. # Independencia y prohibición d'inyección de creitu direutu del Bancu Central al executivu. # Accesu a financiamiento esternu estable, predecible y en meyores condiciones de plazu y tasa d'interés. # Medría de la producción petrolera a 700.000 barriles diarios en 2021. # Analís sobre eliminación de subsidios a combustibles. # Medría del costo de la gasolina Super a 2.98 dólares por galón. # Eliminación del subsidiu al diesel al sector empresarial. '''Fonte''':<ref>{{Cita web|url=https://www.finanzas.gob.ec/wp-content/uploads/downloads/2018/08/180823-Plan-Prosperidad-VF2.pdf|títulu=Plan de Prosperidas 2018 - 2021}}</ref> === Política esterior y seguridá === En política esterior, el presidente Moreno na so cadena selmanal del 14 d'agostu llamentó la situación de [[Venezuela]], refugando enfáticamente les muertes asocedíes mientres les manifestaciones contra'l gobiernu de [[Nicolás Maduro]] y amosando esmolición pol gran númberu de presos políticos nel país, enfatizando na necesidá del diálogu y democracia direuta pa llograr soluciones eficaces de los problemes del país ya indicando que respeta l'autodeterminación de cada país y refuga la inxerencia d'otros países nel conflictu,<ref>{{Cita noticia|títulu=Presidente d'Ecuador, Lenín Moreno, refuga muertes en Venezuela|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/14/nota/6330829/presidente-ecuador-lenin-morenu-refuga-muertes-venezuela|fecha=14 d'agostu de 2017|fechaaccesu=15 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> tomando una postura más crítica que la [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores y Movilidá Humana d'Ecuador|Cancillería]] y la ministra [[María Fernanda Espinosa]], la cuál díes antes refugó les sanciones y suspensión de Venezuela del [[Mercosur|MERCOSUR]] pola instauración de la polémica Asamblea Constituyente nesi país, nun asistiendo a la xunta de Cancilleres llatinoamericanos en Perú pa condergar la postura del gobiernu de Maduro, optando pola xunta de cancilleres del [[Alianza Bolivariana pa los Pueblos de La nuesa América - Tratáu de Comerciu de los Pueblos|ALBA]], refugando fuertemente les declaraciones del presidente [[Donald Drumpf]] ante la posibilidá d'una intervención militar per parte del gobiernu d'[[Estaos Xuníos]] en Venezuela como solución a la crisis política del país.<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.com/actualidad/gobierno-nicolasmaduro-reunion-cancilleres-alba.html|títulu=Gobierno de Maduro axunta cancilleres del ALBA pa pidir respaldu del bloque|fechaaccesu=15 d'agostu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Cancillería d'Ecuador espresa desalcuerdu por suspensión de Venezuela en Mercosur|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/08/nota/6320932/cancilleria-ecuador-espresa-desalcuerdu-suspension-venezuela|fecha=8 d'agostu de 2017|fechaaccesu=15 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 13 agostu del 2017, les Fuercies Armaes del país prindaron al buque cargueru chinu Fu Yuan Yu Leng 999 y los sos 20 tripulantes con unes 300 tonelaes de pesca, qu'inclúin siquier dos especies de tiburón consideraes vulnerables.<ref name="d8bb4y47">{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Pesca illegal va ser refugada n'alta mar y barcu va quedar en custodia del Estáu ecuatorianu|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/sociedad/4/pesca-illegal-de barcu chinu-sera-refugada-en-alta-mar|fecha=28 d'agostu de 2017|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref> El Gobiernu del Ecuador protestó formalmente ante Chino pola presencia d'una amplia flota de barcos pesqueros de bandera china na redoma de la zona económica esclusiva del Ecuador, de 200 milles marines d'estensión y pola captura d'una embarcación d'esta mesma flota que realizó pesca d'especies vulnerables y protexíes, altamente migratories na Reserva Marina Galápagos, reclamando la Cancillería la obligación de tolos Estaos miembros de la Convención de les Naciones Xuníes sobre'l Derechu del Mar (Convemar), incluyida China, de respetar los derechos de soberanía del Ecuador, respectu de los recursos naturales vivos y non vivos de la zona económica esclusiva, lo mesmo que de cumplir les lleis establecíes pel paíssobremanera aquelles relatives a la Reserva Marina Galápagos; amás, la obligación que tien China acordies cola Convemar de cooperar col propósitu d'asegurar el caltenimientu y promover la óptima usu de les especies altamente migratories, tantu dientro como fora de la zona económica esclusiva ecuatoriana.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Ecuador protestó ante Chino por presencia de barcos y pesca d'especies vulnerables|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/ecuador-protesto-ante-chino-por presencia-de-barcos-y-pesca-d'especies vulnerables|fecha=18 d'agostu de 2017|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref> La tripulación del barcu chinu fueron condergaos de 1 a 4 años de prisión pol delitu de tenencia y tresporte d'especies protexíes dientro de la Reserva Marina de Galápagos.<ref name="d8bb4y47" /> El 29 d'agostu l'Asamblea Nacional aprobó un resolución condergando la pesca illegal d'especies vulnerables y protexíes na Reserva Marina de Galápagos,<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Asamblea conderga pesca illegal en zona económica esclusiva d'Ecuador|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/sociedad/4/pesca-illegal-en-galapagos-y-atentaos-en-barcelona-seran-tratados-güei-en-el plenu|fecha=29 d'agostu de 2017|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref> el mesmu día les Fuercies Armaes y el Ministeriu de Defensa informaron que la flota china de 300 barcos retirar del territoriu marítimu ecuatorianu.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Llexa de 200 barcos chinos salió del mar ecuatorianu|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/flota-de-200-barcos-chinos-salio-del-mar-ecuatorianu|fecha=29 d'agostu de 2017|fechaaccesu=10 de setiembre de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref> El 18 de setiembre del 2017, el presidente Moreno empecipió la so primer xira internacional, siendo'l so destín Estaos Xuníos, onde va participar nel 72° periodu de sesiones de l'Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes, onde va suscribir un alcuerdu anticorrupción, va esponer el Plan Toa una Vida y el programa de llucha contra la corrupción qu'entama'l so gobiernu. Moreno, como representante d'Ecuador, va presidir el Grupu 77 + China y les sos xuntes. Amás va axuntase cola comunidá migrante en Nueva York, Nueva Jersey y Connecticut y va caltener xuntes billaterales con dellos mandatarios, buscando que llograr trataos d'inversión internacionales, tornando al país el 24 de setiembre.<ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno empecipia primer viaxe fuera del país como presidente d'Ecuador|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/18/nota/6388450/lenin-moreno-empecipia-primer-viaxe-fuera-pais-como-presidente-ecuador|fecha=18 de setiembre de 2017|fechaaccesu=19 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 28 de marzu, la Cancillería tomó la decisión de suspender les comunicaciones a [[Julian Assange]], por incumplir los compromisos de non intervención n'asuntos políticos, pa evitar conflictos col gobiernu del [[Reinu Xuníu]], tomando en considerancia otres midíes.<ref>{{Cita noticia|títulu=Gobierno suspende les comunicaciones de Assange|url=https://www.larepublica.ec/blog/portada/2018/03/28/gobiernu-suspende-les comunicaciones-de-assange/|fecha=28 de marzu de 2018|fechaaccesu=28 de marzu de 2018|periódicu=La RepúblicaEC|idioma=es-ES}}</ref> El 28 de xunu, el presidente Lenín Moreno axuntar col vicepresidente d'Estaos Xuníos , [[Mike Pence]], que realizó una xira per Llatinoamérica, na xunta col vicepresidente Pence aldericáronse temes como la seguridá nacional ecuatoriana, la crisis de [[Venezuela]] y temes comerciales, poniendo asi fin a diez años de distanciamientu ente dambos paises. El 23 d'agostu del 2018, el canciller José Valencia anunció qu'Ecuador se retirará del [[Alianza Bolivariana pa los Pueblos de La nuesa América - Tratáu de Comerciu de los Pueblos|ALBA]] por non tar acordies colos sos principios y pola inaición del gobiernu venezolanu ante la crisis migratoria de se país qu'afecta a Ecuador, esto depués de que'l ministeriu del interior va anunciar que se riquir pasaporte por que los migrantes venezolanos ingresen al país, depués d'una masiva arribación de movíos al país.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Ecuador dexa l'Alba al nun concordar colos sos principios|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/onu-venezolanos-acoyida-abellugaos|fecha=24 d'agostu de 2018|fechaaccesu=24 d'agostu de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> ==== Crisis en seguridá nacional ==== El 27 de xineru del 2018, el Ministeriu del Interior informó que nel Comandu Policial de la ciudá de San Llorienzo, [[Provincia d'Esmeraldas|Esmeraldas]], cercana a la frontera colombiana asocedió un atentáu en que s'españó con esplosivos l'edificiu policial, dexando como resultáu dellos policías mancaos, considerables daños a les instalaciones y afectaciones a viviendes cercanes.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Esplosión en comandu policial de San Llorienzo nun dexó víctimes mortales|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/judicial/12/explosion-en comandu policial-de-san-lorenzo-nun dexo-victimas-mortales|fecha=27 de xineru de 2018|fechaaccesu=27 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El Presidente Moreno vía la so cuenta de twitter informó que'l fechu foi un actu terrorista amestáu a bandes de narcotráficu en represalia a les aiciones gubernamentales na llucha contra'l narcotráficu, notando que ye la primer vegada qu'un sucesu d'esi tipu asocede na historia del país.<ref>{{Cita noticia|títulu=Atentáu con coche bomba en cuartel policial n'Esmeraldas dexa 13 mancaos|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/01/27/nota/6586792/atentáu-cuartel-policial-esmeraldes|fecha=27 de xineru de 2018|fechaaccesu=27 de xineru de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno: Atentáu n'Esmeraldas ta amestáu a bandes de narcotraficantes|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/01/27/nota/6586954/lenin-moreno-atentáu-esmeraldes-esta-amestáu-bandes?hootPostID=c357f772d5d309a208ab96354afb78fc|fecha=27 de xineru de 2018|fechaaccesu=27 de xineru de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 19 de marzu del 2018, Moreno anunció la supresión de la Secretaría d'Intelixencia y que destinaría los recursos d'esta y les sos funciones a les fuercies armaes, con cuenta de la intelixencia s'enfoque na delincuencia y narcotráficu, argumentando que se mal usaba los fondos pa espionaxe políticu.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Moreno: “Dispunxi empecipiar el procesu d'eliminación de la Senain”|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/morenu-dispunxi--empecipiar-el procesu-de-eliminacion-de-la-senain|fecha=20 de marzu de 2018|fechaaccesu=23 de marzu de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> A otru día, el 20 de marzu, amenóse otru atentáu con un artefautu esplosivu nun asentamientu militar nel pobláu de Mataje na provincia d'Esmeraldas, resultando na muerte de 3 militares y dexando 7 mancaos, siendo este'l sestu fechu violentu asociáu al narcotráficu y guerrilas colombianes, provocando refugu internacional, y l'anunciu del presidente Moreno de cooperación militar y en seguridá de la frontera norte xuntu con [[Colombia]].<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Brasil, Francia y el Vaticanu conderguen atentáu na frontera norte|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/judicial/12/brasil-francia-y-el-vaticanu-conderguen-atentáu-en-la frontera-norte-de-ecuador|fecha=22 de marzu de 2018|fechaaccesu=23 de marzu de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 27 de marzu del 2018, nuna declaración conxunta col ministru de defensa, [[Patricio Zambrano]], y autoridaes de les [[Policía Nacional del Ecuador|Policía Nacional]] y de les [[Fuercies Armaes del Ecuador|Fuercies Armaes]], el ministru del interior Cesar Navas informó'l secuestru de 3 persones del equipu periodísticu de diariu El Comerciu: Javier Ortega (periodista), Paul Rivas (fotógrafu) y Efraín Segarra (conductor), quien s'atopaben na frontera norte cubriendo'l desenvolvimientu de la situación conflictiva per parte de les agrupaciones terroristes na zona. Los ministros informaron que caltuvieron comunicación con el captores y que los secuestraos atopar con vida.<ref>{{Cita noticia|títulu=Equipu periodísticu de diariu El Comerciu foi secuestráu, confirmen autoridaes|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/03/27/nota/6687184/equipu-periodistico-diariu-comerciu-atópase-desaperecido-san?hootPostID=bbacf18d6c4ee123y08y7122d5d9b7dd|fecha=27 de marzu de 2018|fechaaccesu=27 de marzu de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 28 de marzu del 2018, mientres el Conseyu de Seguridá convocáu pol presidente Moreno, responsabilizó al gobiernu de Rafael Correa del "esmantelamientu de les Fuercies Armaes y la Policía na so operatividad, armamentu cola compra d'helicópteros que se cayíen, aviones vieyos, radares que nun funcionar, moral, ética y d'estrema permisividad colos grupos subversivu y armáu na frontera por qu'ingresen y actúen nel país", anunciando que'l gobiernu va dotar colos recursos necesarios a les Fuercies Armaes, Policía y al Departamentu d'Investigación, Seguridá ya Intelixencia enantes denomináu Secretaría d'Intelixencia.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu="Esmantelamientu" de les FF.AA. dexó situación en frontera, denuncia Presidente|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/judicial/12/morenu-ffaa-desmantelamiento-seguridad|fecha=28 de marzu de 2018|fechaaccesu=28 de marzu de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 12 d'abril del 2018, la canal colombiana RCN Noticies comunicó que recibieron supuestes fotografíes de los cadabres de los 3 secuestraos, ante lo cual el presidente Moreno regresu al país de Perú, país al que viaxara pal Cume de les Amériques. Na nueche del mesmu día anunció un plazu de 12 hores a los narcotraficantes pa dar prueba de vida de los secuestraos, casu contrariu'l país va dar una respuesta contundente contra los grupos armaos nes fronteres.<ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno dio 12 hores de plazu por que se apurra prueba de vida de periodistes secuestraos d'El Comerciu|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/04/12/nota/6711163/lenin-moreno-periodistes-secuestraos-comerciu-ecuador?hootPostID=8b3288c9a274665cddd6277eedc41968|fecha=12 d'abril de 2018|fechaaccesu=13 d'abril de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 13 d'abril, Moreno confirmó l'asesinatu de los trés secuestraos ya informo que s'ufierta un pagu de 100 mil forgares sobre informacion del paradoriu d'alies "Guacho", líder del grupu terrorista responsable del crime y la cooperación direuta con Colombia pa enfrentar a los grupos guerrilleros na frontera norte del país.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=COBERTORIA EN VIVU: Gobiernu confirma muerte d'equipu periodísticu secuestráu|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/judicial/12/morenu-reunion-cosepe-periodistassecuestrados-ecuador-colombia|fecha=13 d'abril de 2018|fechaaccesu=13 d'abril de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 17 d'abril el gobiernu anunció que'l grupu terrorista d'alies "Guacho" secuestrara a dos civiles Vanesa Velasco Pinargote y Oscar Efrén Villacís Gómez.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu Últimu contautu telefónicu de pareya secuestrada con familiares foi'l 11 d'abril|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/judicial/12/guacho-secuestro-pareya-ecuatorianos|fecha=17 d'abril de 2018|fechaaccesu=18 d'abril de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 18 d'abril el presidente Moreno anunció que'l país nun va acoyer más les negociaciones de paz ente Colombia y l'Exércitu de Lliberación Nacional (ELN) mientres el postreru non dexe de caltener actividaes terroristes.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Ecuador nun va acoyer más les negociaciones de paz ente'l gobiernu colombianu y el ELN|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/mundu/8/eln-negociaciones-paz-colombia-ecuador-moreno|fecha=18 d'abril de 2018|fechaaccesu=18 d'abril de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> === Crisis política === El 2 d'agostu del 2017, el vicepresidente Glas marcó distancia con Moreno, alliniándose coles crítiques daes escontra'l mandatariu pol ex-presidente Correa, refugando la so política de diálogu, acusándolo d'apautar con [[Abdalá Bucaram]] otorgándo-y el control de les empreses llétriques y d'entamar un "paquetazo" tributariu pa remediar la crisis,<ref>{{Cita noticia|títulu=Los seis "llamaos a la memoria" de Jorge Glas a Lenín Moreno|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/02/nota/6311122/seis-llamaos-memoria-jorge-glas-lenin-moreno|fecha=2 d'agostu de 2017|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> asocediendo esto depués de que remanecieren el día anterior nos medios de comunicación audio peneraos ente l'ex contralor Carlos Pólit y l'executivu de Odebrecht José Conceição, nos cualos méntase al vicepresidente, afirmando Conceição que Glas solicitaba dineru p'axudicar contratos,<ref>{{Cita noticia|títulu=N'audios peneraos del casu Odebrecht méntase tamién al vicepresidente Jorge Glas|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/01/nota/6309697/audios-peneraos-casu-odebrecht-méntase-tambien-vicepresidente|fecha=1 d'agostu de 2017|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> siendo esti llamáu pola fiscalía primeramente, a finales de xunetu, depués de que se revelara qu'un peritu omitiera nomes y alteriáu audios que sirvieron como pruebes pa les investigaciones del casu Odebrecht.<ref>{{Cita noticia|títulu=Peritu de casu Odebrecht con prisión preventiva acusáu de camudar nomes y omitir información|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/07/25/nota/6298603/peritu-casu-odebrecht-prision-preventiva-delitu-fraude-procesal|fecha=25 de xunetu de 2017|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El presidente Moreno dixo que nun va emitir opiniones sobre la situación del vicepresidente pa respetar la independencia de poderes pero que va tomar decisiones,<ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno: "Nun me voi manifestar, pero voi tomar decisiones", diz sobre situación de Jorge Glas en casu Odebrecht|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/02/nota/6310993/lenin-moreno-nun voi-manifestar-tomara-decisiones-diz-sobre|fecha=2 d'agostu de 2017|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> faciendo un llamáu a la militancia d'Alianza PAIS a la unidá y que sofiten la so xestión na llucha contra la probeza y corrupción, ensin cayer en prevocaciones o tentativa de rotures y ensin cayer en encubrimientos,<ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno pide a militantes de AP nun cayer na provocación o'l xuegu de la rotura|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/02/nota/6311896/lenin-moreno-nun vamos-dexar el nuesu combate-fronteru-contra|fecha=2 d'agostu de 2017|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> dando estes declaraciones en respuesta al comunicáu del vicepresidente y ante les declaraciones vía twitter del ex-presidente Correa, quién amenació en crear un nuevu movimientu si PAIS nun actúa frente a les polítiques de Moreno.<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.com/actualidad/ex-presidente-correa-movimiento-alainzapais-bucaram.html|títulu=Ex-presidente Correa propón un nuevu movimientu si AP calla ante supuesto pactu con Bucaram|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> El 3 d'agostu, el presidente Moreno retiró-y toles funciones asignaes al vicepresidente Glas.<ref>{{Cita noticia|títulu=Presidente Lenín Moreno retira de toles sos funciones a Jorge Glas|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/03/nota/6312445/presidente-lenin-morenu-retira-toes-les sos-funciones-jorge-glas?hootPostID=f60c79561d91ca9739625dc6b4beffb7|fecha=3 d'agostu de 2017|fechaaccesu=3 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 21 d'agostu del 2017 la [[Fiscalía Xeneral del Estáu (Ecuador)|Fiscalía]] pidió la vinculación de Glas na investigación por asociación ilícita nel [[casu Odebrecht]],<ref>{{Cita noticia|títulu=Fiscalía pide vinculación del vicepresidente Jorge Glas en casu Odebrecht|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/08/21/nota/6341917/fiscalia-pedira-declaraciones-vicepresidente-jorge-glas|fecha=21 d'agostu de 2017|fechaaccesu=21 d'agostu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> por cuenta de que topóse nicios de responsabilidá penal na so contra.<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.com/actualidad/fiscalia-nicios-jorgeglas-odebrecht-vinculacion.html|títulu=La Fiscalía topó nicios en contra del vicepresidente Jorge Glas|fechaaccesu=21 d'agostu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> La dilixencia podrá desenvolvese tres l'autorización de l'Asamblea Nacional. Glas pidió a los asambleístas del so movimientu políticu qu'aprueben l'autorización.<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/jorgeglas-reaccion-vinculacion-fiscalia-odebrecht.html|títulu=Vicepresidente pide a los asambleístas que dean pasu al pidíu de la Xusticia|fechaaccesu=21 d'agostu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> L'[[Asamblea Nacional d'Ecuador|Asamblea Nacional]] autorizó'l 25 d'agostu de 2017 el procesamientu penal del vicepresidente Glas. La decisión dar por unanimidá, col votu afirmativu de los 128 asambleístas presentes, de los 137 qu'integren l'Asamblea.<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/asamblea-autorizacion-enxuiciamientu-penal-jorgeglas.html|títulu=Asamblea autorizó procesamientu penal del vicepresidente Jorge Glas|fechaaccesu=25 d'agostu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> El 29 d'agostu'l fiscal Carlos Baca Mancheno solicitó a la Corte Nacional implicar a Glas por asociación ilícita nel casu Odebrecht y aplicar la midida cautelar de prohibir la salida del país del vicepresidente, pero non prisión preventiva pola so condición como segundu mandatariu y dexa-y llibre movilidá dientro del país y caltener el so cuerpu de seguridá policial y de les FFAA permanente correspondiente al so cargu, lo cual foi aceptáu pol Xuez Miguel Jurado.<ref>{{Cita web|url=http://www.fiscalia.gob.ec/index.php/sala-de-prensa/5999-fiscalia-venceya-a-11-implicaos-pol delitu-de-asociacion-ilicita-en-casu-odebrecht|títulu=Fiscalía venceya a 11 Implicaos pol delitu d'asociación ilícita en casu Odebrecht|fechaaccesu=29 d'agostu de 2017|sitiuweb=www.fiscalia.gob.ec|idioma=es-es}}</ref> El 15 de setiembre del 2017, el presidente Moreno informó qu'atopó una cámara despinta nel so despachu nel [[Palaciu de Carondelet]], instalada pol ex-presidente Correa mientres la so alministración, sienda esta monitoreada por Correa al traviés del so celular, reclamando que'l nun foi informáu sobre esto pol ex-presidente o pol Serviciu de Proteición Presidencial anterior, anunciando'l ministru de defensa, [[Miguel Carvajal]] que van solicitar a la fiscalía que s'investigue sobre esti fechu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Lenín Moreno denuncia supuestu espionaxe nel so despachu|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/15/nota/6382441/lenin-moreno-denuncia-espionaxe-el so-despachu|fecha=15 de setiembre de 2017|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 18 de setiembre, Moreno ordeno que la Presidencia contrate un equipu de seguridá internacional pa investigar l'afayu de la cámara despinta nel so despachu, increpando al ex-presidente Correa mientres el so informe a la nación selmanal.<ref>{{Cita noticia|títulu=Presidente va contratar investigación internacional sobre la cámara despinta en Carondelet|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/18/nota/6388816/presidente-contratara-investigacion-internacional-sobre-camara|fecha=18 de setiembre de 2017|fechaaccesu=19 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 27 de setiembre del 2017, la Fiscalía presentó la declaración del delator de Odebrecht, José Conciencao Do Santos, na cual testificó que Jorge Glas recibió 1 millón de forgares de coimas pa la campaña eleutoral del 2014, amás que Glas nomara al so tíu, Ricardo Rivera como intermediariu ente él y l'empresa p'axustar l'axudicación de contratos de los sectores estratéxicos, solicitando'l 1.3% del costo del contratu como coima,<ref>{{Cita noticia|títulu=Delator de Odebrecht asegura que Jorge Glas pidiólu 1 millón pa campaña|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/27/nota/6403540/delator-odebrecht-asegura-que-jorge-glas--y-pidio-1-millon-campana|fecha=27 de setiembre de 2017|fechaaccesu=28 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> diciendo que la empresa pagó mas de 32 millones de forgares pa llograr los contratos nos proyeutos Poliducto Pascuales-Cuenca, hidroeléctrica Manduriacu, Tresvase Daule-Vinces, remoción de tierres na Refinería del Pacíficu y l'Acueductu La Esperanza y que s'apurrió 10 millones al ex contralor Carlos Pólit pa ed desvanecimiento de gloses y emitir informes favorables pa la empresa.<ref>{{Cita noticia|títulu=Más de $ 30 millones apurrió Odebrecht n'Ecuador por proyeutu y desvanecimiento de gloses|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/27/nota/6403393/exfuncionario-odebrech-empecipia-testimoniu-afirmando-que-apurro|fecha=27 de setiembre de 2017|fechaaccesu=28 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 28 de setiembre, la Procuradoría Xeneral del Estáu presentó una acusación a los 18 procesaos por asociación ílicita nel casu Odebrecht, incluyíu'l vicepresidente Glas.<ref>{{Cita noticia|títulu=Procuraduría presenta acusación particular contra 18 procesaos en casu Odebrecht; inclúi a Jorge Glas|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/09/28/nota/6404998/procuradoria-presenta-acusacion-particular-contra-18-asociacion|fecha=28 de setiembre de 2017|fechaaccesu=28 de setiembre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 2 d'ochobre del 2017, el Fiscal Baca Mancheno solicitó la prisión preventiva, la prohibición d'ayenar bienes y el conxelamientu de les cuentes bancaries pal vicepresidente Jorge Glas y al so tíu Ricardo Rivera, por riesgu de fuga y por atopase nuevos elementos de convencimientu n'investigación per asociación ilícita a Glas, y por violación del arrestu domiciliariu a Rivera, anunciando'l fiscal que colos nuevos elementos hai la posibilidá d'imputar nuevos cargos como llaváu d'activos, confechu o concusión.<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/corte-revision-medidascautelares-jorgeglas-ricardorivera.html|títulu=En Vivu: Fiscal pide prisión preventiva pa Jorge Glas y Ricardo Rivera por casu Odebrecht|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Fiscalía pide prisión preventiva pal vicepresidente Jorge Glas|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/02/nota/6412150/simpatizantes-jorge-glas-concéntrense-esteriores-corte-nacional?hootPostID=bda393ed27de3dái5d683dd54da7ff51|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> Na tarde del mesmu día, el xuez Miguel Jurado aceptó'l pidimientu de la fiscalía, ordenando la prisión preventiva del Vicepresidente Glas y de Ricardo Rivera, siendo Glas treslladáu na nueche a la Cárcel 4 de Quito.<ref>{{Cita noticia|títulu=Prisión preventiva pa Jorge Glas por casu Odebrecht|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/02/nota/6412234/prision-preventiva-jorge-glas-casu-odebrecht|fecha=2 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/jorgeglas-llego-carcel-quito-odebrecht.html|títulu=Jorge Glas llegó a la Cárcel 4 de Quito metanes fuerte resguardu policial|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> El 4 d'ochobre del 2017, Moreno encargó la vicepresidencia a la Ministra de Vivienda, [[María Alejandra Vicuña]], pa reemplazar a Glas mientres la so ausencia temporal por cumplir prisión preventiva, encargándo-y el siguimientu del procesu de Consulta Popular y Referéndum Constitucional convocáu pol presidente.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu Presidente Moreno encarga la Vicepresidencia a María Alejandra Vicuña|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/presidente-moreno-encarga-la vicepresidencia-a-maria-alejandra-vicuna|fecha=4 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref> El 27 d'ochobre de 2017, la Contraloría Xeneral del Estáu echó voz de la destitución de Jorge Glas del so cargu como vicepresidente, por cuenta de que concluyó el plazu pa presentar descargos sobre la so participación na axudicación del contratu d'esplotación petrolera del bloque Singue na Amazonia. Contraloría estableció irregularidaes y violaciones llegales nesta contratación. La destitución foi echada voz de al presidente de l'asamblea nacional, por que esti tome les midíes pertinentes.<ref>{{Cita web|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/jorgeglas-contraloria-asamblea-glosa-destitucion.html|títulu=Contralor echa voz de destitución del vicepresidente Jorge Glas a l'Asamblea|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> El mesmu día la Fiscalía empecipió formalmente les investigaciones contra Glas pol delitu de confechu poles irregularidaes na contratación d'obres a la empresa Odebrecht.<ref>{{Cita web|url=http://www.andes.info.ec/es/noticias/fiscalia-abre-investigacion-contra-vicepresidente-ecuador-presuntu-confechu.html|títulu=Fiscalía abre investigación contra Vicepresidente d'Ecuador per presuntu confechu {{!}} ANDES|fechaaccesu=27 d'ochobre de 2017|sitiuweb=www.andes.info.ec}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=La Contraloría sancionó con destitución al vicepresidente Jorge Glas|url=http://www.elcomercio.com/actualidad/contraloria-sancion-destitucion-vicepresidente-jorgeglas.html|fecha=27 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> El 31 d'ochobre, nuna xunta estraordinaria de la direutiva nacional d'Alianza PAIS, cercana al ex-presidente Correa, anunció la destitución de Moreno como presidente del movimientu y nomando como'l so reemplazu a Ricardo Patiño, el gobiernu, representáu pola vicepresidenta encargada María Alejandra Vicuña, refugó y desconoció la resolución y llomar d'arbitraria y espuria, declarando que les bases de PAIS sofiten la xestión de Moreno y la so convocatoria a consulta popular, anunciando que 44 asambleístas de PAIS del total de 74 sofiten a Moreno.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Buró políticu del Gobiernu desconoz separación de Lenín Moreno de la presidencia de AP|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/buro-politico-del gobiernu-desconoz-separacion-de-lenin-moreno-de-la presidencia-de-ap|fecha=1 de payares de 2017|fechaaccesu=1 de payares de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref> A otru día el Tribunal de Garantíes Penales declaró nula la decisión de la direutiva nacional de PAIS de remover a Moreno de la presidencia del movimientu y ordeno al CNE nun inscribir nenguna designación por non siguir el réxime orgánicu del movimientu, dau esto ante un pidíu de Moreno de midíes cautelares por violación de derechos constitucionales y faltes procesales internes.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Tribunal dispón al CNE que nun inscriba nomamientu de Patiño|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/2/tribunal-dispon-al-cne-que-nun inscriba-nomamientu-de-patino|fecha=2 de payares de 2017|fechaaccesu=2 de payares de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref> El 13 de payares el CNE acató'l dictame del Tribunal de Garantíes Penales, negando la posibilidá de que se designe una nueva direutiva, confirmando a Moreno como presidente del movimientu. Glas el 13 d'avientu del 2017 foi declaráu culpable<ref>{{Cita noticia|títulu=Jorge Glas sentenciáu como culpable a 6 años de prisión nel casu Odebrecht|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/12/13/nota/6525058/jorge-glas-sentenciáu-como-culpable-6-anos-prision-casu-odebrecht?hootPostID=b187b676eaaf352a7d0fb0y99757c717|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> como autor d'asociación ilícita, siendo condergáu a 6 años de reclusión menor, amás el tribunal de xusticia declaró que la sentencia de Glas dexa concluyir la configuración d'otros delitos como [[peculado]], [[Concusión (Derechu)|concusión]], [[confechu]] o [[arriquecimientu ilícitu]].<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.com/actualidad/tribunal-jorgeglas-conderga-xuiciu-odebrecht.html|títulu=Tribunal: Jorge Glas condergáu a 6 años per asociación ilícita con Odebrecht|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=CNJ va definir suerte de Jorge Glas nel casu Odebrecht|url=http://www.vistazo.com/seccion/pais/politica-nacional/cnj-definira-suerte-de-jorge-glas-en-el casu-odebrecht|fecha=13 d'avientu de 2017|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódica=Güeyada}}</ref> El 17 d'avientu'l Conseyu Alministrativu Llexislativu de l'Asamblea Nacional aprobó'l xuiciu políticu a Glas solicitáu por Roberto Gómez Alcívar, siendo esti almitíu pola Corte Constitucional el 21 d'avientu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Corte Constitucional almite xuiciu políticu a Jorge Glas|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/12/21/nota/6535738/corte-constitucional-almite-xuiciu-politico-jorge-glas|fecha=21 d'avientu de 2017|fechaaccesu=21 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 3 de xineru del 2018, el presidente Moreno anunció que al haber trascurrido 90 díes dende la falta temporal de Glas al ser encarceláu entepasaría la llende máxima constitucional pa la falta temporal, polo que taría en falta definitiva, presentando a l'Asamblea Nacional a otru día, per mediu de la secretaria xurídica de la presidencia, les certificaciones pa xustificar l'ausencia definitiva y apurriendo la terna pa reemplazar a Glas, conformada pola vicepresidenta encarga [[María Alejandra Vicuña]], la canciller [[María Fernanda Espinosa]] y la ministra de xusticia [[Rosana Alvarado]].<ref name=":02">{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Terna pa Vicepresidente de la República llega a l'Asamblea|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/1/terna-pa-vicepresidente-de-la-republica-llega-a-l'asamblea|fecha=4 de xineru de 2018|fechaaccesu=4 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 6 de xineru, l'Asamblea aprobó l'ausencia definitiva de Glas y escoyó a Vicuña como vicepresidenta constitucional hasta'l final del periodu nel 2021.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=María Alejandra Vicuña ye electa vicepresidenta de la República pola Asamblea|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/1/asamblea-resuelve-ausencia-definitiva-del vicepresidente-y-elegira-el so-reemplazu|fecha=6 de xineru de 2018|fechaaccesu=6 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 18 de febreru del 2018, nuna entrevista a un mediu priváu, l'ex contralor Carlos Pólit acusó al Fiscal Xeneral Carlos Baca Mancheno de manipoliar evidencia y videos del casu 30 de setiembre del 2010 mientres la so xestión como presidente de la Comisión d'Investigación de los fechos d'esi día pa forxar pruebes qu'afirmen la tesis del gobiernu de [[Rafael Correa]] de que se dio una sulevación policial, secuestru del presidente ya intentu de golpe d'estáu, resultando nel encarcelamientu de dellos policiás y militares, amosando como evidencia informes de los gastos reservaos de la Secretaría d'Intelixencia del 2010, nos cualos atópense pagos a Baca Mancheno so un seudónimu,<ref>{{Cita noticia|títulu=Excontralor Carlos Pólit acusa a fiscal Carlos Baca de manipoliar videos del casu 30-S|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/02/19/nota/6631201/carlos-polit-acusa-fiscal-carlos-baca-manipoliar-videos-casu-30-s|fecha=19 de febreru de 2018|fechaaccesu=28 de febreru de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> lo cual llevo a la Fiscal Xeneral Subrogante, Thania Moreno a empecipiar una investigación por peculado escontra'l fiscal.<ref>{{Cita noticia|títulu=Fiscal subrogante Thania Moreno va caltener investigaciones contra fiscal xeneral Carlos Baca|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/02/26/nota/6641896/fiscal-subrogante-thania-moreno-mantendra-investigaciones-contra|fecha=26 de febreru de 2018|fechaaccesu=28 de febreru de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 26 de febreru del mesmu añu, el Fiscal Baca Mancheno nuna rueda de prensa presentó un supuestu diálogu ente'l [[Presidente del Poder Llexislativu d'Ecuador presidente de l'asamblea nacional]], [[José Serrano Salgado|José Serrano]] y del ex contralor Carlos Pólit, na cual fálase d'un alcuerdu ente dambos pa remover del cargu a Baca por non aceptar pactos, acusando a Serrano y Pólit de conspirar contra'l forxando documentos incriminatorios, anunciando que va realizar una investigación y peritaxe del audiu.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Moreno dispón recuéyanse elementos sobre declaraciones de Fiscal|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/morenu-dispon-recuéyanse-elementos-sobre-declaraciones-de-fiscal|fecha=26 de febreru de 2018|fechaaccesu=28 de febreru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Fiscalía anuncia'l peritaxe del audiu presentáu por Baca Mancheno|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/fiscalia-anuncia-el peritaxe-del audiu presentáu-por baca-mancheno|fecha=27 de febreru de 2018|fechaaccesu=28 de febreru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> Serrano respondió diciendo que niega qu'haya un alcuerdu ente'l y Pólit, nun negando nin desconociendo l'audiu presentáu pol fiscal, solicitando que se judicialice l'audiu y conformar una comisión ocasional pa investigar los fechos del 30S<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Serrano: "Enxamás tuvi nengún alcuerdu con Pólit"|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/serranu-jamas-tuvi--alcuerdu-con-polit|fecha=26 de febreru de 2018|fechaaccesu=28 de febreru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref>. Les situación provocó que dellos llexisladores, de les bancaes de CREO y de la Revolución Ciudadana, soliciten l'arrenunciu de Serrano a la Presidencia de l'Asamblea, nun siendo aceptada poles bancaes la so propuesta de confirmar una comisión ocasional, solicitando que se llame al fiscal y a Serrano al plenu de l'Asamblea por que dean la so versión de los fechos.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=PAIS busca salida a bracéu ente Baca y Serrano|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/pais-busca-salida-a-bracéu-ente-baca-y-serranu|fecha=28 de febreru de 2018|fechaaccesu=28 de febreru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 9 de marzu del 2018 José Serrano foi destituyíu como presidente de l'Asamblea Nacional y empecipióse el procesu de xuiciu políticu al fiscal Carlos Baca Mancheno<ref>{{Cita noticia|títulu=103 asambleístas destitúin a José Serrano como presidente de la AN y aprueben xuiciu contra Carlos Baca|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2018/03/09/nota/6659020/asambleistas-deciden-suerte-presidente-asamblea-jose-serranu|fecha=9 de marzu de 2018|fechaaccesu=27 d'abril de 2018|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> El 14 de marzu [[Elizabeth Cabezas]] foi electa como presidenta de l'Asamblea Nacional.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Elizabeth Cabezas, nueva presidenta de l'Asamblea Nacional|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/elizabeth-cabeces-nueva-presidenta-de-l'asamblea nacional|fecha=14 de marzu de 2018|fechaaccesu=27 d'abril de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El 26 d'abril del 2018, el fiscal Carlos Baca Mancheno foi censuráu y destituyíu pola Asamblea Nacional al atopase que foi responsable d'incumplimientu de funciones.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Xen Rhea asume la Fiscalía Xeneral del Estáu|url=https://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/genrhea-fiscalia-carlosbaca|fecha=27 d'abril de 2018|fechaaccesu=27 d'abril de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> El Conseyu de Participación Ciudadana Transitoriu ceso nel so cargu a toles autoridaes del estáu designaes mientres el gobiernu de Correa, incluyendo a los miembros del Conseyu Nacional Eleutoral, Corte Constitucional, defensor del pueblu, Conseyu de la Judicatura y tolos superintendentes. === Escándalos === El 11 d'ochobre del 2017 revelar polos medios de comunicación que se dieron más de 100 casos d'abusu sexual y violación a neños nel Colexu Fiscal Réplica Aguirre Abad de la ciudá de Guayaquil cometíos por docentes, teniendo conocencia d'esto la rectora del plantel, ensin tomar aición ante esto, conociéndose del fechu pola presión de los padres de familia.<ref>{{Cita noticia|títulu=La perversión daba clases nel Aguirre|url=http://www.expreso.ec/guayaquil/la-perversion-daba-clases-en-el-aguirre-LG1769739|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2017|periódico=www.expreso.ec|idioma=es-ES}}</ref> El ministeriu d'educación actuó al dixebrar a la rectora y los docentes de la institución<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu Dixebrada del cargo rectora del plantel onde s'afrellaría sexualmente a menores|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/sociedad/4/ministeriu-de-educacion-dixebro-de-funciones-a-rectora-d'unidá educativa-aguirre-abá|fecha=12 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2017|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-LA}}</ref>, siéndo-yos imputaos cargos criminales, acusando a la rectora de la institución d'omisión y neglixencia nel casu al omitir el protocolu d'aición al ser echada voz de de los casos d'abusu per parte del Departamentu de Conseyería Estudiantil del plantel<ref>{{Cita noticia|títulu=Fander Falconí: “Hubo omisión y neglixencia de les autoridaes escolares”|url=http://www.expreso.ec/actualidad/fander-falconi-hubo-omision-y-neglixencia-de-les autoridaes escolares-IA1772486|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2017|periódico=www.expreso.ec|idioma=es-ES}}</ref>. El 17 d'ochobre conocer de 84 nuevos casos d'abusos a menores na Unidá Educativa Mushuk Pakari de Quito per parte d'un docente, siendo esti deteníu, provocando la intervención de dambes instituciones per parte del ministeriu d'educación ya investigación del personal per parte del ministeriu y del gremiu de maestros.<ref>{{Cita noticia|títulu=Deteníu un profesor por presuntu abusu sexual a 84 neños|url=http://www.expreso.ec/actualidad/abusosexual-quito-calderon-profesores-ministeriodeeducacion-CF1777747|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2017|periódico=www.expreso.ec|idioma=es-ES}}</ref> 2 docentes y un inspeutor del Aguirre Abad fueron deteníos, ente que un cuartu implicáu atópase prófugo.<ref>{{Cita noticia|títulu=Deteníu en Quito profesor qu'abusaría de 84 neños n'escuela|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/18/nota/6436840/detienen-docente-unidá-educativa-quito-presuntu-abusu-sexual|fecha=18 d'ochobre de 2017|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> En xineru del 2018, surdió'l rumor nos medios de comunicación de que [[Julian Assange]], asilado políticu na Embaxada Británica del país, fuera naturalizáu como ecuatorianu n'avientu del 2017, teniendo cédula del país y que la Cancillería solicitara al gobiernu británicu que se considere a Assange como diplomáticu pal Reinu Xuníu, siendo esto refugáu. Primeramente la canciller [[María Fernanda Espinosa]] evitó responder a estos rumores, pero'l xueves 11 de xineru del 2018, confirmó qu'estos fechos yeren ciertos y que se realizaron apegaos a la llei y coles mires de solucionar la situación de Assange.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Assange ye ecuatorianu por naturalización dende avientu|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/3/assange-ye-ecuatorianu-por-naturalizacion-dende-avientu|fecha=12 de xineru de 2018|fechaaccesu=12 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> En xineru del 2018, tamién se dio otru escándalu rellacionáu col manexu de los fondos destinaos a la reconstrucción de Manabí y Esmeraldas, informando'l ministru de economía Carlos de la Torre que 300 millones del fondu fueron utilizaos en cubrir pagos pendientes con provisores y gobiernos autónomos descentralizaos (GAD), xustificando esto al dicir que la llei dexa trespasar fondos d'una cuenta de l'ayalga a otra por un curtiu plazu, provocando grandes crítiques per parte de la oposición y solicitú de xuiciu políticu al ministru, respondiendo este devolviendo los 300 millones al traviés de 2 tresferencies, una de 100 millones y otra de 200 millones al fondu de reconstrucción.<ref>{{Cita noticia|apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=De la Torre: nun s'afectó reconstrucción de Manabí|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/economia/4/de-la torre-nun s'afecto-reconstruccion-de-manabi|fecha=12 de xineru de 2018|fechaaccesu=12 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> == Gabinete Ministerial y Autoridaes Públiques mientres la presidencia de Lenín Moreno == {{AP|Gabinete Ministerial de Lenín Moreno}} == Ver tamién == * [[Lenín Moreno]] * [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 2017]] * [[Socialismu]] == Referencies == {{llistaref|2}} {{Tradubot|Gobierno de Lenín Moreno}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Política d'Ecuador]] [[Categoría:Poder Executivu d'Ecuador]] [[Categoría:Revolución Ciudadana]] [[Categoría:Socialismu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] btl4an90lqninu850wh9fzs0u3lc06w 0 157423 3709304 3708995 2022-08-18T13:39:24Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'eleición |compactu=ok |encurso=non |país=Ecuador |fecha_elección= [[6 de xineru]] del [[2018]]</small> |nome_elección=Eleiciones vicepresidenciales d'Ecuador de 2018 |fondu= |anchu=57 |elección_anterior=Eleiciones vicepresidenciales d'Ecuador de 2005 |fecha_anterior=2005 |variante= |tamañu_bandera=50px |siguiente_elección= |siguiente_fecha= |tipu= Vicepresidencial |endisputa=<small><small>[[Vicepresidente del Ecuador|Vicepresidente]] pol periodu [[2018]]-[[2021]]</small></small> |votantes=Tolos Asambleístas de la 3ra Asamblea Nacional del Ecuador votantes2= |participación=77.37 |participación2= |válidos= |válidos2= |campaña= |anchu1=60 |imaxe1=Ficheru:Mariaalejandravicuña (cropped).jpg |símbolu1= |color1=lime |anchu2=55 |imaxe2=Archivu:Mfespinosa2017 (cropped).jpg |color2=lime |imaxe3=Archivu:Rosana Alvarado Carrión en la Comisión de Juticia, 20 de setiembre de 2017 (37206786261) (cropped) (cropped).jpg |color3=lime |imaxe4= |color4=lightblue |color5=red |candidatu1=[[María Alejandra Vicuña]] |candidatu2=[[María Fernanda Espinosa]] |candidatu3=[[Rosana Alvarado]] |candidatu4=Astenciones |candidatu5=Votos en contra |partíu1=[[Alianza PAIS|PAIS]] |partíu2=PAIS |partíu3=PAIS |partíu4= |partíu5= |votos1=70 |votos2=0 |votos3=0 |votos4=19 |votos5=17 |porcentaxe1=51.09 |porcentaxe2=0.00 |porcentaxe3=0.00 |porcentaxe4=13.86 |porcentaxe5=12.40 |mapa_títulu= '''Resultaos de la eleición''' |mapa= Ficheru:VOTACIÓN VICEPRESIDENTE 2018.png |mapa_tamañu= 280px |leyenda_mapa1 ={{lleenda|#33FF00|A favor: 70}} {{lleenda|#FE0000|En Contra: 17}} |leyenda_mapa2 ={{lleenda|#7FEBEB|Astenciones: 19}} {{lleenda|#000000|Ausentes: 31}} |cargu=[[Ficheru:National Standard of Ecuador.svg|30px]]<br />[[Vicepresidente del Ecuador]] |predecesor=[[Jorge Glas]] |partíu_predecesor=[[Ficheru:Alianza PAIS 02.svg|30px|link=Alianza PAIS]] |socesor=[[María Alejandra Vicuña]] |partíu_socesor=[[Ficheru:Alianza PAIS 02.svg|30px|link=Alianza PAIS]] }} Eleición indireuta estraordinaria pa escoyer al [[Vicepresidente del Ecuador|Vicepresidente Constitucional del Ecuador]], realizada'l 6 de xineru de 2018 pola [[Asamblea Nacional d'Ecuador|Asamblea Nacional del Ecuador]] depués de la perdida del cargo pro ausencia definitiva del ex vicepresidente [[Jorge Glas]] por atopara quitáu de llibertá dende'l 2 d'ochobre de 2017, cumpliéndose'l máximu de 90 díes axustaos pola constitución de falta temporal. == Antecedentes == Dende'l 2 d'ochobre de 2017, el vicepresidente Jorge Glas foi encarceláu al ser acusáu pola Fiscalía Xeneral del Estáu del delitu d'asociación ílicita como parte del casu Odebrecht, entrando en falta temporal al tar quitáu de llibertá.<ref>{{cita publicación |títulu=Fiscalía pide prisión preventiva pal vicepresidente Jorge Glas|url=http://www.eluniverso.com/noticias/2017/10/02/nota/6412150/simpatizantes-jorge-glas-concéntrense-esteriores-corte-nacional?hootPostID=bda393ed27de3dái5d683dd54da7ff51|fecha=2 d'ochobre de 2017 |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/corte-revision-medidascautelares-jorgeglas-ricardorivera.html|títulu=En Vivu: Fiscal pide prisión preventiva pa Jorge Glas y Ricardo Rivera por casu Odebrecht |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elcomercio.com/actualidad/autos-residencia-jorgeglas-prision-odebrecht.html |títulu=Autos salen de residencia de Jorge Glas; Policía detien a Ricardo Rivera |fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> La vicepresidencia foi encargada a María Alejandra Vicuña, ministra de vivienda, por decretu presidencial mientres se caltenga la falta temporal.<ref>{{cita publicación |títulu=Lenín Moreno encarga la Vicepresidencia d'Ecuador a María Vicuña|url=http://cnn.it/2fRhK2C|fecha=4 d'ochobre de 2017 |fechaaccesu=4 d'ochobre de 2017|periódicu=CNNEspañol.com|idioma=es-ES}}</ref> N'avientu del mesmu añu, la Corte Nacional de Xusticia atopó a Glas culpable d'asociación ilícita, siendo condergáu a 6 años de cárcel,<ref>{{cita publicación |títulu=Jorge Glas sentenciáu como culpable a 6 años de prisión nel casu Odebrecht|url=https://www.eluniverso.com/noticias/2017/12/13/nota/6525058/jorge-glas-sentenciáu-como-culpable-6-anos-prision-casu-odebrecht?hootPostID=b187b676eaaf352a7d0fb0y99757c717|fecha=13 d'avientu de 2017 |fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=L'Universu|idioma=es-LA}}</ref> amás d'empecipiase investigaciones contra Glas polos delitos de concusión, confechu, peculado y arriquecimientu ilícitu.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.com/actualidad/tribunal-jorgeglas-conderga-xuiciu-odebrecht.html|títulu=Tribunal: Jorge Glas condergáu a 6 años per asociación ilícita con Odebrecht |fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|sitiuweb=El Comerciu|idioma=es-LA}}</ref> El 3 de xineru de 2018, Glas llegó a la llende máxima constitucional de falta temporal, polo que'l 4 de xineru la secretaria xurídica de la presidencia, Johana Pesántez, presentó la documentación correspondiente a l'Asamblea Nacional pa certificar la perdida del cargu del Glas que tendrá de ser revisáu pol plenu, presentando amás la terna designada pol presidente [[Lenín Moreno]] pa la eleición de la nueva vicepresidenta constitucional.<ref name=":0">{{cita publicación |apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=Terna pa Vicepresidente de la República llega a l'Asamblea|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/1/terna-pa-vicepresidente-de-la-republica-llega-a-l'asamblea|fecha=4 de xineru de 2018 |fechaaccesu=4 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> == Desarrollu == [[Ficheru:POSESIÓN VICEPRESIDENCIAL - MARIA ALEJANDRA VICUÑA (24678215297).jpg|thumb|left|[[María Alejandra Vicuña]] mientres el so discursu de invistidura como Vicepresidenta Constitucional]] El 6 de xineru de 2018, l'Asamblea Nacional instalar con 106 asambleístas, nun asistiendo los asambleístas d'[[Alianza País|Alianza PAIS]] de la facción correísta, quien sofitaron a [[Jorge Glas]]. Encargóse-y la ponencia de la eleición de la vicepresidenta y reconocencia de l'ausencia definitiva de Glas al asambleísta César Litardo, de PAIS, quién propunxo la votación a favor de María Alejandra Vicuña como vicepresidenta.<ref>{{cita publicación |apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=María Alejandra Vicuña ye electa vicepresidenta de la República pola Asamblea|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/1/asamblea-resuelve-ausencia-definitiva-del vicepresidente-y-elegira-el so-reemplazu|fecha=6 de xineru de 2018 |fechaaccesu=6 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> Al realizase la votación, Vicuña foi electa con 70 votos provenientes de tolos asambleístas de PAIS presentes, pertenecientes a la facción oficialista, de los asambleístas de la Bancada d'Integración Nacional ([[Izquierda Democrática (Ecuador)|Izquierda Democrática]], [[Pachakutik]], [[Partíu Sociedá Patriótica 21 de Xineru Partíu Sociedá Patriótica]], [[Fuercia Ecuador|Fuercia.Ec]], Movimientos Provinciales), 8 de los asambleístas de [[Movimientu SUMA|SUMA]], menos d'Héctor Yépez, y de 3 asambleístas electos por [[Movimientu CREO|CREO]]: Fernando Burbano, Patriciu Mendoza y [[Franco Romero Loayza|Franco Romero]]. La bancada del [[Partíu Social Cristianu (Ecuador)|Partíu Social Cristianu]] abstúvose, ente que la bancada de CREO votó na so mayoría en contra de Vicuña y dellos abstuvieron.<ref>{{cita publicación |apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=María Alejandra Vicuña ye electa vicepresidenta de la República pola Asamblea|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/1/asamblea-resuelve-ausencia-definitiva-del vicepresidente-y-elegira-el so-reemplazu|fecha=6 de xineru de 2018 |fechaaccesu=6 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref> == Candidates == {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" |- ! colspan="2" | Llista !Logo !Partíu !Vicepresidente !Cargos previos |- | rowspan="3" bgcolor="lime" | | rowspan="3" align="center" |'''35''' | rowspan="3" align="center" |[[Ficheru:Alianza PAIS 02.svg|30px]] | rowspan="3" align="center" |[[Alianza País|Movimiento Alianza PAIS, Patria Altiva I Soberana]] | align="center" |[[María Alejandra Vicuña|María Alejandra Vicuña Muñoz]]<br>39 años<br>([[Guayaquil]]) | align="center" |<small>Ministra de Desarrollu Urbanu y Vivienda<br>(2017 - Nel cargu)</small><br><small>Presidente: <br>[[Lenín Moreno]]</small> |- | align="center" |[[María Fernanda Espinosa|María Fernanda Espinosa Garcés]]<br>53 años<br>([[Quitu]]) | align="center" |<small>Ministra de Rellaciones Esteriores<br>(2007) / (2017 - Nel cargu)</small><br><small>Presidente: <br>[[Rafael Correa]]</small> <small>/ [[Lenín Moreno]]</small> |- | align="center" |[[Rosana Alvarado|Rosana Alvarado Carrión]]<br>40 años<br>([[Cuenca (Ecuador)|Cuenca]]) | align="center" |<small>Ministra de Xusticia<br>(2017 - Nel cargu)</small><br><small>Presidente: <br>[[Lenín Moreno]]</small> |- |} '''Fonte''':<ref name=":0" /> == Resultaos == {| {{tablaguapa}} style="text-align:center; font-size:100%;" ! style="width:125px;" |Candidatu !Votu ! style="width:35px;" |[[Ficheru:Alianza_PAIS_02.svg|vínculo=Alianza País|38x38px]] ! style="width:35px;" |[[Ficheru:Movimiento_CREO.svg|venceyu=Movimientu CREO|44x44px]] ! style="width:35px;" |[[Ficheru:Suma_Ecuador.svg|venceyu=Movimientu SUMA|49x49px]] ! style="width:35px;" |[[Ficheru:Partido_Social_Cristiano_02.svg|venceyu=Partíu_Social_Cristianu_(Ecuador)|38x38px]] ! style="width:35px;" |[[Ficheru:Pachakutik.svg|venceyu=Pachakutik|38x38px]] ! style="width:35px;" |[[Ficheru:Izquierdademocratica-ec.png|venceyu=Izquierda_Democrática_(Ecuador)|30x30px]] ! style="width:35px;" |[[Ficheru:Logo - Partido Sociedad Patriótica.png|venceyu=Partíu Sociedá Patriótica|38x38px]] ! style="width:35px;" |[[Ficheru:Fuerza.ec.svg|venceyu=Fuercia Ecuador|38x38px]] ! style="width:35px;" |[[Ficheru:Conservadores_de_Ca%C3%B1ar.svg|venceyu=Movimientu Social Conservador del Carchi|38x38px]] ! style="width:35px;" |[[Xuníos por Pastaza|UPP]] ! style="width:35px;" |[[Ficheru:MPCG_61.svg|venceyu=Movimientu Políticu Peninsular Creyendo en La nuesa Xente|38x38px]] !Ind. ! style="width:80px;" |Total |- | rowspan="4" |[[Ficheru:María Alejandra Vicuña, 2017 (cropped).jpg|centro|91x91px]]'''[[María Alejandra Vicuña]]'''<br>([[Alianza País|PAÍS]]) | align="left" |[[Ficheru:Yes_check.svg|20x20px]]'''Sí''' | style="background:#A9F5BC" |45 | style="background:#A9F5BC" |3 | style="background:#A9F5BC" |9 | | style="background:#A9F5BC" |4 | style="background:#A9F5BC" |3 | style="background:#A9F5BC" |2 | style="background:#A9F5BC" |1 | | style="background:#A9F5BC" |1 | style="background:#A9F5BC" |1 | style="background:#A9F5BC" |1 |{{Ficha de partíu políticu/escaños|70|137|hex=lime}} |- | align="left" |Non | | style="background:#F6CECE" |16 | | | style="background:#F6CECE" |1 | | | | | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|17|137|hex=red}} |- | align="left" |Abs. | style="background:lightblue" |1 | style="background:lightblue" |3 | style="background:lightblue"|1 | style="background:lightblue" |13 | | | | | style="background:lightblue" |1 | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|19|137|hex=lightblue}} |- | align="left" | Aus. | style="background:#cdcdcd" |28 | style="background:#cdcdcd" |1 | | style="background:#cdcdcd" |2 | | | | | | | | |{{Ficha de partíu políticu/escaños|31|137|hex=gray}} |- |} '''Fonte:'''<ref>{{cita publicación |apellíu=Telégrafo|nome=El títulu=María Alejandra Vicuña ye electa vicepresidenta de la República pola Asamblea|url=http://www.eltelegrafo.com.ec/noticias/politica/1/asamblea-resuelve-ausencia-definitiva-del vicepresidente-y-elegira-el so-reemplazu|fecha=6 de xineru de 2018 |fechaaccesu=6 de xineru de 2018|periódicu=El Telégrafu|idioma=es-es}}</ref><ref>{{cita web |url=http://observatoriolegislativo.ec/informes/siguimientu-de-sesiones/2018/01/06/493 |títulu=Sesión 493 :: Observatoriu Llexislativu |fechaaccesu=21 de febreru de 2018|sitiuweb=observatoriolegislativo.ec|idioma=es}}</ref> == Finxos históricos == * Esta ye la primer eleición vicepresidencial na hestoria na que la terna ta compuesta dafechu por muyeres. * Ye la primer vegada que s'escueye un vicepresidente d'esta forma so la Constitución del 2008 == Ver tamién == * [[Vicepresidente del Ecuador]] * [[Eleiciones n'Ecuador]] * [[ Vicepresidentes d'Ecuador]] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Eleiciones vicepresidenciales de Ecuador de 2018}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Eleiciones n'Ecuador]] [[Categoría:Vicepresidentes d'Ecuador]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] p3tcey7asrhenyopiss9s9iihmznl0k 0 157453 3709975 3582639 2022-08-19T10:31:43Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Armén Sarkissian''' ({{lang-hy|Արմեն Սարգսյան}}; {{nym|paréntesis=non}}) ye un políticu armeniu, [[Presidente d'Armenia|Presidente de la República d'Armenia]] dende'l 9 d'abril de 2018. == Biografía == Armén Sarkissian graduar de la [[Universidá Estatal de Yereván]] y completó los sos estudios de posgráu en física teórica y matemátiques en 1978. De 1992 a 1996, ocupó diversos cargos nes embaxaes d'[[Armenia]]. Armen Sarkissian foi nomáu [[Primer ministru d'Armenia]] el 4 de payares de 1996 y desempeñóse como tal hasta'l 28 de febreru de 1997. Desempeñóse como embaxador en [[Gran Bretaña]] ente 1998 y 2018, siendo diplomáticu de mayor antigüedá nel país. El 19 de xineru de 2018 la so candidatura presidencial pol [[Partíu Republicanu d'Armenia]] foi propuesta pol presidente saliente, [[Serge Sargsyan]]. Sarkissian aceptó la propuesta'l 16 de febreru y la coalición gobernante nomar oficialmente como candidatu la selmana siguiente. Ensin oposición, Armen Sarkissian foi escoyíu'l 2 de marzu na primer ronda con 90 votos de 101 pol [[Asamblea Nacional d'Armenia]].<ref name="Armen Sarkisian (Non Relation) Elected Next Armenian President">{{cita web |url=https://www.rferl.org/a/armenia-armen-sarkisian-new-president/29072539.html|títulu=Armen Sarkisian (Non Relation) Elected Next Armenian President|website=RadioFreeEurope/RadioLiberty |idioma=inglés|fechaaccesu=2 de marzu de 2018}}</ref> El so invistidura llevar a cabu'l 9 d'abril.<ref>{{cita publicación |url=https://tribune.com.pk/story/1649172/3-armenia-lawmakers-elect-president-leader-eyes-super-powers/|títulu=Armenia lawmakers elect president as leader eyes 'super' powers - The Express Tribune |fecha=2 de marzu de 2018|work=The Express Tribune |idioma=inglés}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1952||Sarkissian, Armén}} {{Tradubot|Armén Sarkissian}} [[Categoría:Primeros ministros d'Armenia]] [[Categoría:Presidentes d'Armenia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones de Yereván]] 400dl33cxd7e2el5i2psyqmxmdnc2uh 0 157532 3709193 3707558 2022-08-18T13:10:00Z Omarete 35 removed [[Category:Caballeros de la Orde de San Luis]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Michel Ney, duque de Elchingen y príncipe de la Moscova''' ([[Saarlouis]], [[10 de xineru]] de [[1769]]-[[París]], [[7 d'avientu]] de [[1815]]), tamién llamáu ''Le Rougeaud'' («el rubicundo»), y ''Le Brave des braves'' («el valiente d'ente los valientes»), foi [[Mariscales del Imperiu Francés|mariscal]] del exércitu de [[Francia]] y lluchó nes [[Guerres Revolucionaries Franceses]] y nes [[Guerres Napoleóniques]]. == Infancia y mocedá == Michel Ney yera hijo Pierre Ney, un toneleru de Saarlouis, [[Sarre]], y de la so esposa Margarethe Grewelinger. El so padre yera amás veteranu de la [[Guerra de los Siete Años]], polo que'l mozu Michel supo pela so boca cómo yera la vida del soldáu, anque ésti nunca la quixo pa él. Ney va recibir una educación básica nuna escuela de monxos agustinos, pero al ser la so madre d'orixe alemán, siempres foi perfectamente billingüe. Siendo entá neñu, empezó a trabayar na oficina d'un importante comerciante de llicores de la rexón alemana del [[Sarre]] y depués como aprendiz de vendedor d'una fundición. Sicasí, en 1787 decide reorientar la so vida y apúntase voluntariamente al 5º de [[Húsar]]es, en contra de los deseos del so padre. Dende la so entrada nel Exércitu, Ney encarnó fielmente toles virtúes del soldáu: valiente, arrogante, abiertu y solidariu colos sos compañeros, que lu adoraben. Amás demostró dende'l primer momentu una gran capacidá pa entender los mecanismos d'una batalla, cuantimás la caballería y l'infantería de primera llinia, polo que'l so ascensu na xerarquía militar foi meteóricu. == Les Guerres Revolucionaries == Cuando s'entama la primer coalición contra la Francia revolucionaria, Ney ye destináu a les órdenes del [[Jean Baptiste Kléber|xeneral Kléber]] nel frente del Rin. Participa nos asedios de [[Valmy]] y [[Neerwinden]], siendo xubíu a [[teniente]] en 1792 y a [[capitán]] en 1794. Encantáu de tene-y al so serviciu, Kléber fai-y xefe d'escuadrón y ayudante de campu. Los sos propios compañeros dan-y el nomatu de "el Infatigable", pero como yera pelirroxu tamién empieza a ser llamáu ''el rubicundo'' o ''Le Rougeaud''. Ye destináu al asediu de [[Maguncia]], onde va ser mancáu, pero rehúsa dase de baxa y caltiénse en primer llinia. Pol so valor, ye xubíu a [[xeneral de brigada]] en 1796 y asígnase-y el mandu d'un cuerpu de caballería. El 17 d'abril de 1797, mientres la [[batalla de Neuwied]], Ney llanza una carga contra un destacamentu de [[llanceru|llanceros]] austriacos que diben apoderase d'una batería de cañones, poniéndolos en fuga. Pero antes de poder reagrupar a los sos homes sufre un contraataque per parte de la caballería pesada austriaca, cayendo baltáu del so caballu. Ye fechu prisioneru, pero recupera la llibertá'l 8 de mayu en aceptándose el so intercambiu por otru xeneral austriacu. Permanez nel frente de Maguncia, onde en 1799 participa viviegamente en tomar de [[Frankfurt del Main]], [[Hochstedt]] y [[Nidda]]. En [[Winterthur]] ye mancáu na zanca y la muñeca, polo que recibe una baxa temporal del serviciu activu, qu'aprovecha pa casase con [[Aglaé Auguié]]. La boda celebrar en Grignon y tuvo como testigu al xeneral [[Anne Jean Marie René Savary|René Savary]]. Cuando españa'l [[golpe d'Estáu]] del 18 de [[brumario]], que lleva al poder a [[Napoleón]], primeramente Ney amuesa'l so refugu. Sicasí, acuarta los sos impulsos contra'l nuevu Cónsul por conseyu de la so esposa, que yera una bonapartista convencida y amiga íntima de [[Hortensia de Beauharnais]], la fía de [[Josefina de Beauharnais|Josefina]]. Al traviés d'ella, Ney conoz personalmente a Napoleón, quedando esteláu pol nuevu home fuerte de Francia. Napoleón, pela so parte, tamién queda impresionáu por Ney, a quien dende entós va dir concediendo más y más responsabilidaes. En recuperándose de les sos feríes, Ney ye destináu al exércitu del [[Jean Victor Marie Moreau|xeneral Victor Moreau]], con quien llogra una gran victoria'l 3 d'avientu de 1800 na [[batalla de Hohenlinden]]. A partir de setiembre de 1802, Ney ye nomáu ministru plenipotenciario pa los asuntos helvéticos, lo que trai'l mandu supremu de les fuercies franceses destinaes en [[Suiza]], según funciones alministratives y diplomátiques. Con gran habilidá, consigue evitar un conflictu armáu nel país alpín y gánase la reconocencia pública de [[Talleyrand]]. Mientres esta dómina conoz a un teóricu bélicu, el xeneral suizu [[Jomini|Henri Jomini]], tamién historiador y analista bélicu, con quien entabla una fonda amistá. Criticóse descomanadamente la importancia ya influencia qu'esti home tuvo en Ney sobre cuestiones táctiques. Sicasí, pocos meses dempués Ney ye treslladáu a [[Boulogne]], onde Napoleón encárga-y la instrucción d'un nuevu cuerpu de reclutes que va acabar convirtiéndose na [[Grande Armée]] (el Gran Exércitu). == Mariscal del Imperiu == [[Ficheru:Elchingen1.jpeg|thumb|right|175px|El [[campu de batalla]] delantre del Conventu de Elchingen.]] El 19 de mayu de 1804, nuna solemne ceremonia, Ney recibe de Napoleón el so cayáu de [[mariscal]] del Imperiu. Darréu ye destináu al frente del [[VI Cuerpu del Gran Exércitu]], invadiendo Austria en 1805 y llogrando una gran victoria na [[batalla de Elchingen]]. Esti movimientu de Ney coordínase perfectamente cola [[batalla d'Ulm]], onde Napoleón entartalla al exércitu austriacu. En payares d'esi añu Ney invade'l [[Tirol]] y conquista [[Innsbruck]] y [[Carintia]] en ganando al [[archiduque Juan d'Austria]]. D'esta forma, el derrotáu emperador [[Francisco I d'Austria]] vese obligáu a roblar la paz. En 1806 vuelve tomar parte activa na guerra contra [[Prusia]]. Na [[batalla de Jena]] dirixe un asaltu fronteru contra les llinies prusianes que fracasa, y bien pudiera ser el so final si'l mariscal [[Jean Lannes]], que percibe la so situación, nun interviniera nel so sofitu. Tres Jena, Ney combate na [[batalla de Erfurt]], pasando depués a dirixir el victoriosu asediu de [[Magdeburgu]], que ye tomada en tan solu venticuatro hores. En llugar de detener al so exércitu avanza tres los pasos de Napoleón, lo que-y dexa intervenir a tiempu na [[batalla de Eylau]], xusto nel momentu que el mariscal [[Joaquín Murat|Murat]] lluchaba heroicamente pa evitar que l'exércitu francés fora estremáu en dos. La llegada de Ney provoca una retirada de les tropes ruses, de forma que la batalla acaba en tables. Les fuercies franceses taben tan exhaustas que Napoleón encarga al recién llegáu Ney la inspeición del [[campu de batalla]], una inmensa llanura cubierta de nieve robrizo pola sangre. Asina, nel so informe va dicir: ''Quel massacre! Et sans resultat!'' («¡Qué masacre! ¡Y ensin resultancia!»). La guerra contra Rusia sigue na [[batalla de Güttstadt]], onde los 14{{esd}}000 homes de Ney ganen a 70{{esd}}000 rusos. Darréu, Napoleón asígna-y el mandu de la nala derecha na aplastante victoria de [[Friedland]]. Como reconocencia a estos heroicos esfuercios, en 1808 Bonaparte nóma-y duque de Elchingen. N'agostu de 1808 Ney ye unviáu a España col so VI Cuerpu del Gran Exércitu. Ellí queda al serviciu de [[José Bonaparte]], pero aína niégase a obedecer los sos órdenes, que considera desavenientes. Les sos tropes sofíten-y fielmente, y José protesta ante Napoleón. Cuando l'emperador entrevistar col so hermanu, en presencia de Ney espétalu: «El xeneral qu'obedeciera tales instrucciones sería un estúpidu». Asina, anque José permanez como [[rei d'España]], el mandu militar queda en manes de los mariscales nomaos pol emperador. Ney ye destináu a les órdenes del mariscal [[Masséna]] con quien invaden Portugal. Toma [[Ciudad Rodrigo]], participa nel asediu a [[Almeida de Sayago]] y combate na batalla del [[ríu Côa]]. Tres la derrota sufierta na [[batalla de Buçaco]] acaba teniendo desavenencies col so nuevu comandante alrodiu de la manera más eficaz de dirixir la guerra. La presencia de Jomini, a quien noma xefe del so [[Estáu Mayor]], non yá nun lu favorez, sinón que-y gana un nuevu enfrentamientu dientro del altu mandu, esta vegada col mariscal [[Soult]]. Dambos mariscales acúsenlu formalmente de insubordinación, lo que provoca qu'en 1810 Napoleón retírelu d'España y llámelu a París. Sicasí, pa gran prestu de Ney, l'emperador nun-y fai nengún reproche, sinón que lu esplica que la so decisión debíase tan solo al deséu de que nun hubiera más enfrentamientos a lo cimero de la escala de mandu. == La campaña rusa == [[Ficheru:Adolphe Yvon (1817-1893) - Marshall Ney at retreat in Russia.jpg|thumb|left|Ney mientres la retirada de Rusia, por Adolphe Yvon.]] Ney foi alzáu al estatus de semidios tres la so conducta na [[Invasión napoleónica de Rusia|retirada]] de [[Moscú]]. Cuando Napoleón toma la decisión d'invadir Rusia, pon a Ney al frente del III Cuerpu d'Exércitu. Mientres la primer parte de la Campaña, cuando'l franceses avanzaben escontra Moscú, tuvo al cargu de la primer llinia de combate na [[batalla de Smolensk]], onde recibe un disparu nel pescuezu. Sicasí, magar la so ferida, afirma tar totalmente recuperáu y vuelve exhibir la so impresionante valentía na [[batalla de Borodino]], polo que Napoleón nomó-y príncipe del Moscova. Mientres la ocupación de Moscú, Ney ye partidariu de volver a entamar la marcha y escorrer al exércitu de [[Mijaíl Kutúzov|Kutúzov]], ente qu'otru mariscales como [[Berthier]] prefieren una retirada ordenada. Napoleón, finalmente, escueye permanecer na ciudá, decisión que va tener aciages consecuencies cuando ésta sía amburada polos mesmos rusos, lo que dexa a los franceses ensin cebera nin abrigu en plenu iviernu. Napoleón vese entós obligáu a empecipiar la retirada a les bases de [[Polonia]], encargando a Ney protexer la retaguardia. Mientres cuarenta díes siguíos hubo d'enfrentase a ataques incontrolables de la caballería cosaca rusa, dirixiendo contraataques y plantegando dispositivos defensivos que consiguen caltener xuníu l'exércitu a pesar de sufrir miles de baxes. Al llegar al [[ríu Berezina]], los inxenieros franceses son incapaces de tender a tiempu les pontes y la retaguardia francesa ye algamada pol gruesu de les tropes ruses, entablándose la célebre [[batalla del Berezina]]. Tolos homes de Ney cayen preses de la llerza y fuxen n'escorribanda, ente que él queda solo na so posición armáu col so sable y una bayoneta. El so llugarteniente echa en cara a los soldaos la so cobardía y encamiénta-yos a volver, pero namái consigue que dolce d'ellos permanezan na llinia de batalla. Rápido monten una trinchera tres la que se parapetan y dende ella llogren retrasar l'asaltu de los cosacos, lo que dexa fuxir a la mayor parte del exércitu. [[Ficheru:Louvre-peinture-francaise-Ney-a-Kowno-p1020309.jpg|thumb|Ney na ponte de Kovno (pintura de [[Denis-August-Marie Raffet]]).]] Cuando los artificieros franceses vuelen les pontes pa evitar que los rusos sigan la persecución, Napoleón nun sabe entá si Ney pudo escapar o non, polo qu'esclama: «Tengo 300 millones de francos nes Tullerías. Bien... dar toos namás que me lo devuelvan». Poques hores dempués, Ney consigue presentase ante l'Emperador, informándo-y que foi'l postreru soldáu francés en cruciar la crucial ponte de Kovno, xustu antes de la so voladura, polo qu'un emocionáu Napoleón esclama: «Francia ta llena d'homes valientes, pero verdaderamente Ney ye'l más valiente d'ente los valientes. Ye'l [[Ajax (mitoloxía)|Ajax]] de los Exércitos Imperiales». == De Rusia a Fontainebleau == Tres el desastre de Rusia, el mariscal [[Berthier]] llogró axuntar un nuevu exércitu imperial col cual Napoleón salió al pasu de los sos enemigos, no que sería la Campaña d'Alemaña, llibrada mientres tol añu de 1813. Ney permaneció xuntu al Emperador, tomando parte activa na [[batalla de Weissenfels]], siendo mancáu na [[Batalla de Lützen (1813)|batalla de Lützen]] y mandando la nala izquierda francesa na [[batalla de Bautzen]], onde fracasó al executar la maniobra envolvente entamada por Bonaparte. Toos estos enfrentamientos saldar con un trunfu napoleónicu, pero nengunu foi decisivu, una y bones la suerte de la guerra decidir na [[batalla de les Naciones]], que tuvo llugar en [[Leipzig]] y que'l so resultancia foi una dura derrota francesa. Los aliaos de la [[Sesta Coalición]] empiecen en 1814 la invasión de Francia, a la que Napoleón respuende con una serie de batalles relámpago na llamada [[Campaña de los Seis Díes]]. Con unos recursos bien inferiores a los de los invasores, Napoleón realiza una exhibición de xeniu militar ganando cuatro veces consecutives a los aliaos y sufriendo un númberu mínimu de baxes. Sicasí, otru exércitu prusianu cola sobre [[París]], onde José Bonaparte rinde la ciudá. Por cuenta de ello, los principales mariscales del Imperiu axúntense secretamente en [[Fontainebleau]] y redacten un manifiestu nel que soliciten l'abdicación de Napoleón. Encargar a Ney la entrega del ultimátum, a lo qu'un indignáu Napoleón respuende: «¡Los soldaos van obedecer al so Emperador!», ente que Ney retruca "«Sire, los soldaos van obedecer a los sos xenerales». Abatíu pol abandonu de los sos principales mariscales, Bonaparte vence finalmente y acepta l'exiliu na [[isla de Elba]]. Ney preséntase ante'l zar [[Alexandru I de Rusia|Alexandru I]], a quien apurre'l pliegu cola abdicación. Sicasí, quiciabes avergoñáu, nun garrasti al actu de despidida de Napoleón, que tuvo llugar el 20 d'abril de 1814.[[Ficheru:Blason Michel Ney (1769-1815).svg|thumb|left|Blasón del mariscal Ney.]] El 29 d'abril Ney allega a [[Compiègne]] y preséntase ante [[Lluis XVIII]]. El nuevu rei reconoz el so valor y los sos esfuercios na negociación con Napoleón, de manera que lu ratifica en tolos sos títulos y nómalu amás [[Par de Francia]], [[caballeru de la Orde de San Luis]] y xefe de la caballería real. Magar tolos honores, Ney siéntese incómodu na nueva corte, onde'l so orixe humilde gána-y el faigo de menos del restu de los nobles. == Los Cien Díes == El 6 de marzu de 1815 Ney ye citáu pol mariscal [[Soult]], ministru de Guerra de Lluis XVIII, y recibíu n'audiencia por el mesmu monarca. Infórmase-y que Napoleón escapó de Elba y desembarcáu nel [[golfu Juan]] el pasáu día 1, polo que recibe órdenes direutes pa face-y entrar en razón y detenelu». Ney, deseosu de ganase'l favor real, respuende que va traer a Napoleón «nuna xaula de fierro». Como se desconocía la ruta que Bonaparte taba siguiendo, entámense cuatro cuerpo contra él, pero va ser el de Ney quien finalmente-y alcuentre en [[Lons-le-Saunier]]. Al sabese cerca del emperador, Ney empieza a duldar y percibe un gran baturiciu ente los sos homes. Napoleón foi recibíu ente aclamaciones allá por onde pasó, axuntando yá 14{{esd}}000 partidarios que lu acompañen na so marcha escontra París. La turbación de Ney llega al máximu cuando'l 14 de marzu recibe una carta al traviés del [[xeneral Bertrand]]. Al abrir, dase cuenta que ta redactada de puñu y lletra por Napoleón, qu'en términos candiales escríbelu: «Déxeme recibi-y como lu recibí tres la batalla del Moscova». Ney pasa una nueche cavilgando y a l'amanecida del día siguiente toma un doble resolución. Per un sitiu, llee una proclama al so exércitu onde apondera la so llealtá a Napoleón, reconozlu como únicu y lexítimu soberanu de Francia, p'acabar glayando «¡Viva l'Emperador!» ente los vítores de los soldaos y oficiales, que enarbolan rápido la bandera tricolor. Per otru llau, contesta con una carta privada a Bonaparte, onde-y diz: «Voi xunime a vos, pero non por considerancia nin ciñu escontra la vuesa persona. Antes voi ser prisioneru vuesu, que partidariu de la vuesa causa, si vais gobernar como un tiranu. Xuráime que nel futuru nun vais ocupar más qu'en reparar los males que causarais...». Napoleón y Ney realcuéntrense'l 17 de mazu en [[Auxerre]], dándose un abrazu en públicu y calteniendo una entrevista en priváu. Dende aquel momentu colen xuntos escontra París. Sicasí, primero que Napoleón llegue a la capital yá s'entamó la [[Séptima Coalición]], que declara la guerra a Francia. Tolos esfuercios diplomáticos pa evitar la guerra fracasen, polo que Napoleón axunta nuevamente a les sos tropes y avanza escontra [[Bélxica]], xuntu con Ney, pa ganar a les tropes inglés y prusianu ellí acantonaes. == Batalla de Waterloo == Ney foi duramente criticáu pola so actuación mientres esta batalla, seique non demasiáu clara. El 16 de xunu enfrentar a un exércitu anglu-holandés na [[batalla de Quatre Bras]], forzando la so retirada hasta la villa de [[Waterloo (Bélxica)|Waterloo]]. Pese al deséu de los sos xenerales de faer una maniobra envolvente, Napoleón prefier plantegar un asaltu fronteru contra les llinies ingleses, al par qu'unvia órdenes al [[Emmanuel de Grouchy|mariscal Grouchy]] por que se una a la batalla dende otru lladral, nuna maniobra de tenaza. Sicasí, na [[batalla de Waterloo]] tou sale mal pa los franceses: Grouchy nunca va recibir el mensaxe y, amás, nun atiende al ruiu de la batalla y caltiénse nes sos posiciones, alloñáu del combate, ente que los prusianos de [[Gebhard Leberecht von Blücher|Blücher]] sí que se van mover p'aisllar a Napoleón. Al mandu del lladral esquierdu, Waterloo va ser l'últimu escenariu bélicu en que Ney exhiba'l so valor. Sicasí, la so actitú ye imprudente, yá que ordena cargar a la caballería contra la infantería inglesa, formada en cuadros nel puestu fortificáu de [[Hougoumont]], primero que l'artillería francés pudiera debilitala. Napoleón, que repara esti movimientu cola so lente, glaya a los sos ayudantes: «¿Qué fai Ney? ¿Volvióse llocu?» Ablayáu, Napoleón decide nun abrir fueu de cañones, cuidao que les tropes de Ney tán en plena llinia de tiru. El mariscal llucha como un soldáu rasu en primer llinia de fueu y llanza hasta cuatro cargues de caballería consecutives, pero nun puede romper la formación de los homes de [[Arthur Wellesley|Wellington]]. Cuando se decata del so error, solicita nuevos refuerzos a Napoleón, que-y contesta: «Como nun los fabrique... ¿D'ónde espera que los saque?». Desesperáu y tarreciendo la derrota, Ney ordena nueves cargues contra'l frente inglés, hasta qu'entiende que tou ta perdíu y glaya: «¡Veníi y vei cómo muerre un Mariscal de Francia!». Na última carga, cuando yera unu de los pocos sobrevivientes de la caballería francesa, foi vistu cutiendo'l so sable contra'l llateral d'un cañón inglés, presa de la frustración, antes de ser fechu prisioneru polos británicu. == El xuiciu contra Ney == [[Ficheru:FusilamientoNey.JPG|thumb|Fusilamiento de Ney]] Al ser Napoleón derrotáu, destronáu y exiliáu per segunda vegada nel branu de [[1815]], Ney foi procesáu por traición ante un [[Conseyu de Guerra]]. El rei [[Lluis XVIII]] encarga la misión a militares que sintieren perceguera por Ney, sobremanera aquellos con quien aldericó mientres la guerra d'España. El veteranu [[mariscal Moncey]] ye l'únicu que se niega a tomar parte nel xuiciu, polo que'l Rei destitúye-y. Magar ello, Ney podría esperar [[Misericordia|clemencia]] al ser xulgáu por soldaos y non por aristócrates, pero él nun lo cree asina y arrenunciu a tal derechu. Solicita ser xulgáu pola Cámara de los Pares en plenu, magar saber que taba apinada de monárquicos contrarios a cualquier xeneral napoleónicu. Cuando se-y concede esti pidimientu, escribe a los sos abogaos: ««Caballeros, emprestáronme ustedes un gran serviciu. Esa xente fadríame matar como a un coneyu»». Mientres el so procesu na Cámara, va declarar: «Al tene-y cerca (por Napoleón) actué col corazón y foime la cabeza... ¿Pero acasu podía yo parar les agües del mar cola mano?». Ney ye declaráu culpable d'alta traición y condergáu a muerte por 128 votos a favor y 33 en contra. Cuando se-y llee la llista de cargos polos que se-y conderga, ataya al secretariu xudicial diciendo «Sí, sí. Pasái esi párrafu y dicíi namái: Miguel Ney, y llueu un pocu de polvu». El 7 d'avientu de 1815 ye lleváu por una patrulla al muriu traseru de los [[Xardín del Luxemburgu|xardinos de Luxemburgu]]. Refugó ponese una vienda nos güeyos y dióse-y el derechu de dar la orde de disparar, a la qu'añedió: «¡Soldaos, refugo ante Dios y ante la Patria'l xuiciu que me conderga! Lluché cien veces per Francia y nunca contra ella. Apelo ante los homes, ante la posteridá, ante Dios. Apuntái direutu al corazón. ¡Viva Francia!». La execución de Ney foi un castigu exemplar col cual el réxime de Lluis XVIII pretendía amedranar a los demás mariscales y xenerales de Napoleón, munchos de los cualos fueron exonerados de culpes polítiques pola monarquía borbónica. [[Victor Hugo]] dixo d'él na so novela ''[[Los Miserables]]'': {{cita|¡Ah, desdicháu Ney! Tantes vegaes espuestu a bales enemigues, tabes destináu a bales franceses.}} El so nome ta escritu xuntu al de los grandes mariscales napoleónicos nel [[Arcu del Trunfu de París]]. Un pariente alloñáu de Ney foi'l xeneral [[Jacques Massu]], que se fixo famosu na [[Segunda Guerra Mundial]] y na [[guerra d'Arxelia]]. Dende 2001 una cai de [[Saarlouis]], Alemaña, lleva'l so nome. == La lleenda de Peter Stuart Ney == Una de les más coloridas lleendes de Ney, que crecieron tres la so muerte ante'l pelotón de fusilamiento, afirma que quien morrió executáu foi un doble y que'l verdaderu Ney consiguió escapar a [[Estaos Xuníos]]. El siguidores d'esta teoría argumenten que'l mariscal tenía llazos cola [[masonería]] qu'incluyíen al mesmu [[duque de Wellington]], quien lu ayudaría a falsiar la so execución y a fuxir nun barcu. La base d'estos rumores foi la presencia nos Estaos Xuníos d'un tal Peter Stuart Ney, un home d'edá similar a la del mariscal que venía de Francia y qu'amás falaba un perfectu alemán. Nuna ocasión, tando borrachu, esti suxetu cuntaría a los sos amigos histories de pasaes glories militares, xurando ser el mariscal executáu de Napoleón. Peter Stuart Ney vivió mientres unos años como maestru d'escuela en [[Carolina del Norte]] y del [[Carolina del Sur|Sur]], siendo un prestixosu profesor del Davidson College, onde diseñó l'escudu de la institución que s'usa anguaño. Esti Ney morrió en [[1846]], y anque se puede casi asegurar qu'esta hestoria ye falsa, la lleenda amontar coles sos últimes pallabres, que fueron: «Bessières ta muertu; la Vieya Guardia ta muerta; agora, por favor, dexáime morrer». == Referencies == * Atteridge, A. H. ''Marshal Ney: The Bravest of the Brave''. Pen & Sword, 2005. * Chandler, David (editor). ''Napoleon's Marshals.'' London: Macmillan Publishing Company, 1987. ISBN 0-297-79124-9 * Chandler, David. ''Dictionary of the Napoleonic wars''. Wordsworth editions, 1999. * Gates, D. ''The Napoleonic Wars, 1803-1815''. Pimlico, 2003. * Horricks, Raymond ''Marshal Ney, The Romance And The Real'' (ISBN 0-88254-655-4) * Kurtz, Harold ''The Trial of Marshal Ney: His Last Years and Death'' New York: Alfred A. Knopf, 1957. * Markham, J. D. ''Napoleon's Road to Glory: Triumphs, Defeats, and Immortality''. Brassey's, 2003. * Roberts, A. ''Waterloo, June 18, 1815: The Battle for Modern Eur''ope. Happer-Collins Pub., 2005. * Tsouras, P.G. ''The book of Military Quotations''. Zenith Press, 2005. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Michel Ney}} * [[s:es:Xuicios de Napoleón|Xuiciu de Napoleón]] sobre [[s:es:Michel Ney (Xuicios)|Michel Ney]]. * [http://www.napoleonbonaparte.es/biografias/1-militares-franceses/4-biografia-mariscal-ney.html Biografía del Mariscal Ney nel portal Napoleón Bonaparte] * [http://www.napoleonbonaparte.es/index.php/anecdotas-napoleon/42-anecdotasmariscalesnapoleon/142-murio-ney-fusiláu ¿Morrió Ney fusiláu?] {{NF|1769|1815|Ney}} {{Tradubot|Michel Ney}} [[Categoría:Comandantes de les Guerres Napoleóniques]] [[Categoría:Mariscales del Imperiu Francés]] [[Categoría:Loreneses]] [[Categoría:Grandes cruces de la Lexón d'Honor]] [[Categoría:Militares de la Guerra de la Independencia Española]] [[Categoría:Militares de Francia nes Guerres Napoleóniques]] [[Categoría:Militares de Francia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 8t17p0nezjk7bbmhq4x0c2gab4zs0nq 0 157538 3709194 3474194 2022-08-18T13:10:11Z Omarete 35 removed [[Category:Caballeros de la Orde militar de María Teresa]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Karl Mack Freiherr von Leiberich''' {{nym}} foi un [[militar]] austriacu y caballeru de la [[Orde Militar de María Teresa]]. == Entamos de la so carrera militar == Nacíu en [[Nennslingen]] como Karl Mack, apuntar nun reximientu de [[caballería]] austriacu en 1770 nel que'l so tíu maternu Georg Simon Leiberich yera comandante d'escuadrón, y siete años más tarde xubió a [[oficial (fuerces armaes)|oficial]]. Mientres la curtia guerra de socesión de Baviera foi escoyíu pal personal de serviciu del conde Kinsky, so que'l so mandu y, poro, sol mandu del comandante en xefe, mariscal [[Franz Moritz von Lacy]], realizó un escelente trabayu que-y apurrió l'ascensu a [[teniente]] en 1778 y a [[capitán]] en 1783. El conde Lacy, daquella'l más importante militar del exércitu austriacu, tenía la meyor opinión del so mozu asistente. En 1785, Mack casóse con Katherine Gabriel, y llogró la dignidá nobiliaria de barón col títulu de [[Freiherr]] von Leiberich. == Guerra austroturca (1787-1791) == Na [[Guerra austro-turca (1787–1791)|guerra contra los turcos]] tuvo un puestu nel cuartel xeneral, convirtiéndose en 1788 en [[mayor]] y [[edecán]] del emperador. En 1789 xubió a [[teniente coronel]] y estremóse na ofensiva de [[Belgráu]]. Poco dempués, los desencuentros con [[Ernst Gideon Freiherr von Laudon]], daquella comandante en xefe, lleváron-y ante un tribunal militar. Mack tuvo qu'abandonar el frente pero foi nomáu [[coronel]] (1789) y condecoráu cola [[Orde Militar de María Teresa]]. En 1790 Loudon y Mack, yá reconciliaos, fueron xuntos de nuevu a la guerra. Mientres estes campañes Mack recibió una grave mancada na cabeza de la que nunca se recuperó por completu. En 1793 foi nomáu xefe del Estáu Mayor del Príncipe [[Josias de Saxonia-Coburgu]] y comandante nos [[Países Baxos]], aumentando la so reputación na subsiguiente campaña. El mozu [[Erzherzog Karl von Österreich|Archiduque Carlos]], quien ganó los sos primeros lloreos na aición del 1 de marzu de 1793, escribió tres la batalla: «''Sobremanera tenemos d'estimar al coronel Mack estos ésitos.''» == Guerres revolucionaries franceses == Mack volvió estremase na [[batalla de Neerwinden (1793)|batalla de Neerwinden]] y desempeñó un papel importante nes negociaciones ente Coburg y [[Carlos Francisco Dumouriez|Dumoriez]]. Siguió'l so serviciu como intendente xeneral y foi fechu xefe titular (''Inhaber'') d'un reximientu. Resultó mancáu en [[Famars]], pero en 1794 topar de nuevu n'activu siendo xubíu a mayor xeneral. Sicasí, el fracasu de los aliaos, a pesar de que se debió a factores políticos y militares sobre los que Mack nun tenía control, atribuyir a la so persona, de forma similar a como enantes asignárense-y, inapropiadamente tamién, los ésitos de marzu y abril de 1793. A pesar de cayer en desgracia nos círculos militares, nun perdió'l favor del emperador [[Francisco I d'Austria ya II del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Francisco II]], quien en 1797 lo ascensió a teniente mariscal de campu, y al añu siguiente asignólu'l puestu de comandante del exércitu de [[Nápoles]]. Sicasí, nada pudo faer nel so nuevu mandu contra los exércitos revolucionarios franceses por cuenta de la desfavorable situación de medios materiales y humanos na que s'atopaba. Llegó inclusive a topase en peligru de ser asesináu polos sos propios homes, polo que solicitó abellugu nel campu francés. Primeramente, prometióse-y que podría tornar llibre al so país, pero [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] ordenó que fuera lleváu a [[Francia]] como [[prisioneru de guerra]]. == Guerra de la Tercer Coalición == Dos años más tarde escapó de [[París]] amarutáu. L'acusación de que rompiera la so pallabra yera falsa. Mientres dellos años permaneció ensin emplegu, pero en 1804, cuando los partidarios de la guerra na corte austriaca precisaron un xeneral que s'opunxera a la política pacifista del Archiduque Carlos, Mack foi nomáu intendente xeneral del exércitu, con instrucciones de preparar pa la guerra con Francia. Fixo tou lo posible nel tiempu disponible pa reformar l'exércitu, y al empecipiase la guerra de 1805 yera intendente xeneral del comandante en xefe n'Alemaña, el [[Fernando Carlos José d'Austria-Esti Archiduque Fernando]]. En realidá yera'l verdaderu responsable del comandu del exércitu que s'oponía a Napoleón en [[Baviera]], pero la so posición foi subestimada y la so autoridá minada pol pocu respetu del restu de los xenerales. Polos sucesu de la campaña d'[[Ulm]] y envalorando la responsabilidá de Mack nel desastre d'[[Batalla d'Austerlitz|Austerlitz]], foi xulgáu en conseyu de guerra, sentenciáu a la degradación, perda del so rangu, el so reximientu, de la Orde de María Teresa y a ser encarceláu por dos años. Foi lliberáu en 1808, y en 1819, cuando la definitiva victoria de los aliaos obligaba a replantegar la memoria d'anteriores desastres, foi rehabilitáu a pidimientu del [[Carlos Felipe de Schwarzenberg|Príncipe de Schwarzenberg]] nel so rangu de teniente de mariscal de campu y como miembru de la Orde de María Teresa. == Ver tamién == * [[Guerres Revolucionaries Franceses]] * [[Guerres Napoleóniques]] * [[Tercer Coalición]] {{NF|1752|1828|Lieberich}} {{Tradubot|Karl Mack von Leiberich}} [[Categoría:Militares d'Austria del sieglu XVIII|Mack]] [[Categoría:Guerres Napoleóniques]] [[Categoría:Comandantes de les Guerres Napoleóniques|Mack]] [[Categoría:Militares d'Austria]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] ibqpmd1wlq83e7ce2tzgjpnnl9wikqn 3709196 3709194 2022-08-18T13:10:31Z Omarete 35 removed [[Category:Militares d'Austria del sieglu XVIII]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Karl Mack Freiherr von Leiberich''' {{nym}} foi un [[militar]] austriacu y caballeru de la [[Orde Militar de María Teresa]]. == Entamos de la so carrera militar == Nacíu en [[Nennslingen]] como Karl Mack, apuntar nun reximientu de [[caballería]] austriacu en 1770 nel que'l so tíu maternu Georg Simon Leiberich yera comandante d'escuadrón, y siete años más tarde xubió a [[oficial (fuerces armaes)|oficial]]. Mientres la curtia guerra de socesión de Baviera foi escoyíu pal personal de serviciu del conde Kinsky, so que'l so mandu y, poro, sol mandu del comandante en xefe, mariscal [[Franz Moritz von Lacy]], realizó un escelente trabayu que-y apurrió l'ascensu a [[teniente]] en 1778 y a [[capitán]] en 1783. El conde Lacy, daquella'l más importante militar del exércitu austriacu, tenía la meyor opinión del so mozu asistente. En 1785, Mack casóse con Katherine Gabriel, y llogró la dignidá nobiliaria de barón col títulu de [[Freiherr]] von Leiberich. == Guerra austroturca (1787-1791) == Na [[Guerra austro-turca (1787–1791)|guerra contra los turcos]] tuvo un puestu nel cuartel xeneral, convirtiéndose en 1788 en [[mayor]] y [[edecán]] del emperador. En 1789 xubió a [[teniente coronel]] y estremóse na ofensiva de [[Belgráu]]. Poco dempués, los desencuentros con [[Ernst Gideon Freiherr von Laudon]], daquella comandante en xefe, lleváron-y ante un tribunal militar. Mack tuvo qu'abandonar el frente pero foi nomáu [[coronel]] (1789) y condecoráu cola [[Orde Militar de María Teresa]]. En 1790 Loudon y Mack, yá reconciliaos, fueron xuntos de nuevu a la guerra. Mientres estes campañes Mack recibió una grave mancada na cabeza de la que nunca se recuperó por completu. En 1793 foi nomáu xefe del Estáu Mayor del Príncipe [[Josias de Saxonia-Coburgu]] y comandante nos [[Países Baxos]], aumentando la so reputación na subsiguiente campaña. El mozu [[Erzherzog Karl von Österreich|Archiduque Carlos]], quien ganó los sos primeros lloreos na aición del 1 de marzu de 1793, escribió tres la batalla: «''Sobremanera tenemos d'estimar al coronel Mack estos ésitos.''» == Guerres revolucionaries franceses == Mack volvió estremase na [[batalla de Neerwinden (1793)|batalla de Neerwinden]] y desempeñó un papel importante nes negociaciones ente Coburg y [[Carlos Francisco Dumouriez|Dumoriez]]. Siguió'l so serviciu como intendente xeneral y foi fechu xefe titular (''Inhaber'') d'un reximientu. Resultó mancáu en [[Famars]], pero en 1794 topar de nuevu n'activu siendo xubíu a mayor xeneral. Sicasí, el fracasu de los aliaos, a pesar de que se debió a factores políticos y militares sobre los que Mack nun tenía control, atribuyir a la so persona, de forma similar a como enantes asignárense-y, inapropiadamente tamién, los ésitos de marzu y abril de 1793. A pesar de cayer en desgracia nos círculos militares, nun perdió'l favor del emperador [[Francisco I d'Austria ya II del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Francisco II]], quien en 1797 lo ascensió a teniente mariscal de campu, y al añu siguiente asignólu'l puestu de comandante del exércitu de [[Nápoles]]. Sicasí, nada pudo faer nel so nuevu mandu contra los exércitos revolucionarios franceses por cuenta de la desfavorable situación de medios materiales y humanos na que s'atopaba. Llegó inclusive a topase en peligru de ser asesináu polos sos propios homes, polo que solicitó abellugu nel campu francés. Primeramente, prometióse-y que podría tornar llibre al so país, pero [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] ordenó que fuera lleváu a [[Francia]] como [[prisioneru de guerra]]. == Guerra de la Tercer Coalición == Dos años más tarde escapó de [[París]] amarutáu. L'acusación de que rompiera la so pallabra yera falsa. Mientres dellos años permaneció ensin emplegu, pero en 1804, cuando los partidarios de la guerra na corte austriaca precisaron un xeneral que s'opunxera a la política pacifista del Archiduque Carlos, Mack foi nomáu intendente xeneral del exércitu, con instrucciones de preparar pa la guerra con Francia. Fixo tou lo posible nel tiempu disponible pa reformar l'exércitu, y al empecipiase la guerra de 1805 yera intendente xeneral del comandante en xefe n'Alemaña, el [[Fernando Carlos José d'Austria-Esti Archiduque Fernando]]. En realidá yera'l verdaderu responsable del comandu del exércitu que s'oponía a Napoleón en [[Baviera]], pero la so posición foi subestimada y la so autoridá minada pol pocu respetu del restu de los xenerales. Polos sucesu de la campaña d'[[Ulm]] y envalorando la responsabilidá de Mack nel desastre d'[[Batalla d'Austerlitz|Austerlitz]], foi xulgáu en conseyu de guerra, sentenciáu a la degradación, perda del so rangu, el so reximientu, de la Orde de María Teresa y a ser encarceláu por dos años. Foi lliberáu en 1808, y en 1819, cuando la definitiva victoria de los aliaos obligaba a replantegar la memoria d'anteriores desastres, foi rehabilitáu a pidimientu del [[Carlos Felipe de Schwarzenberg|Príncipe de Schwarzenberg]] nel so rangu de teniente de mariscal de campu y como miembru de la Orde de María Teresa. == Ver tamién == * [[Guerres Revolucionaries Franceses]] * [[Guerres Napoleóniques]] * [[Tercer Coalición]] {{NF|1752|1828|Lieberich}} {{Tradubot|Karl Mack von Leiberich}} [[Categoría:Guerres Napoleóniques]] [[Categoría:Comandantes de les Guerres Napoleóniques|Mack]] [[Categoría:Militares d'Austria]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] lvo3ju8b3kq34ngec60z451lpujbz4r 0 157951 3709275 3708855 2022-08-18T13:37:15Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Anna Atkins''' ([[Tonbridge]], [[Kent]], [[1799]]-[[1871]])<ref name=Grove>{{cita web | títulu = Art encyclopedia. The concise Grove dictionary of art. Anna Atkins. | editorial = [[Oxford University Press]] | añu = 2002 | url = http://www.answers.com/topic/anna-atkins-art | fechaaccesu = 11 d'agostu de 2009}}</ref> foi una [[botánica]] [[Inglaterra|inglesa]]. Ye considerada la primer muyer [[fotógrafa]]<ref name=europa/> y foi la primer persona en publicar un llibru ilustráu puramente con [[fotografia|imáxenes fotográfiques]],<ref>{{cita publicación | apellíu=The New York Public Library| nome=| coautor=| títulu=Seeing is Believing| páxines=| editorial=| fecha=| url =http://seeing.nypl.org/235bt.html| fechaaccesu=23 d'avientu de 2006 }}</ref> ''Fotografíes de les algues britániques: Impresiones Cianotipos'', publicada en 1843.<ref name=europa>[http://www.notimerica.com/sociedad/noticia-anna-atkins-primer-muyer-fotografa-recordada-google-20150316111643.html «Anna Atkins, la primer muyer fotógrafa, ye recordada por Google.»] [[Europa Press]]. Consultáu'l 25 de marzu de 2015.</ref><ref>{{cita web |url=http://www.muyhistoria.es/contemporánea/articulo/anna-atkins-la primera-fotografa-de-la historia-561446806035 |títulu=Anna Atkins, la primer fotógrafa d'Historiar |autor=Pena, Iria |editorial=MuyHistoria |fecha= |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016 |idioma= }}</ref> == Primeros pasos == Anna Atkins nació en [[Tonbridge]], [[Kent]], y la so madre morrió mientres el partu.<ref>{{cita publicación | apellíu=Marshall| nome=Peter| coautor=| títulu=The Pencil of Nature| páxines=| editorial=About.com| fecha=| url =http://photography.about.com/library/weekly/aa060302b.htm| fechaaccesu=23 d'avientu de 2006 }}.</ref> El so padre, [[John George Children]], foi un [[químicu]], [[xeólogu|minerólogo]] y [[zoólogu]], estremáu pol mineral [[childrenita]] y la [[pitón de Children]] australiana (''[[Antaresia childreni]]''), a los que se-yos dio'l so nome. La figura del so padre foi clave na conquista de la esperimentación y l'innovación. == Fotografia == ''Sir'' [[John Herschel]], un amigu de Atkins y del so padre, inventó'l procesu fotográficu de [[cianotipia]] en 1842. Atkins aplicó'l procesu pa resolver les dificultaes de realizar dibuxos precisos d'especies científiques y se autoeditó la primer entrega de ''fotogrames de cianotipos d'algues''. Solo fixéronse unos trés copies del llibru, una de les cualos atópase nel [[National Science and Media Museum|National Media Museum]] en [[Bradford]], [[Inglaterra]]. Siguió publicando otres entregues de la serie ''British Algae'', amás d'otros llibros como ''Cianotipias de les Plantes con Flores y Felechos Británicos y Estranxeros'' (1854).<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://altfoto.com/2013/04/anna-atkins-la primera-fotografa?utm_medium=nav |títulu=Anna Atkins, ¿la primer fotógrafa? |fechaaccesu=25 d'abril de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013 |obra= |idioma=español }} |2=http://altfoto.com/2013/04/anna-atkins-la primera-fotografa?utm_medium=nav |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web |url=http://petapixel.com/2013/04/18/the-first-female-photog-was-an-english-botanist-who-took-cyanotypes-of-plants/ |títulu=The First Female Photog Was an English Botanist Who Made Cyanotypes of Plants |fechaaccesu= 25 d'abril de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013 |idioma=inglés}}</ref> El trabayu en xunto col so padre, la botánica, la fotografía y el dibuxu, llograron consiguir un trabayu minuciosu, perfectu y preciosu. El so talentu y xenialidá llevar a dir más llueñe de lo qu'hasta esi momentu solu yera demostráu por una máquina, superando les mires de los escépticos. El so trabayu foi'l primer intentu d'afigurar imáxenes de la forma más oxetiva posible, trespasando l'ámbitu científicu hasta güei, y llogrando ser un apurra a les artes y l'estética. <gallery> Ficheru:Anna Atkins algae cyanotype.jpg|[[Cianotipia]] [[Fotograma (fotografía)|fotograma]] fechu por Atkins y que formaba parte del so llibru de 1843, ''British Algae: Cyanotype Impressions'' Ficheru:Anna Atkins woodhorsetail cyanotype.jpg|Un exemplu del trabayu de Atkins, del so llibru de 1854, ''[[Wood Horsetail]]'' Ficheru:Anna Atkins Title Page of Photographs of British Algae Cyanotype Impressions (Detail).jpg|Detalle de la portada de ''Photographs of British Algae: Cyanotype Impressions'' </gallery> == Referencies == {{llistaref}} * {{cita llibru | apellíos = Sougez | nome = Marie-Loup | títulu = Historia Xeneral de Fotografiar | añu = 2006 | editorial = Ediciones Cátedra, S.A. | id = ISBN 84-376-2344-8 }} == Enllaces esternos == {{commonscat|Anna Atkins|Anna Atkins}} * [http://seeing.nypl.org/235bt.html New York Public Library] * [http://www.photograms.org/chapter02.html Anna Atkins Cyanotype Photogenic Drawings and Photograms] * [http://www.vam.ac.uk/vastatic/microsites/photography/photographerframe.php?photographerid=ph005 Anna Atkins] {{NF|1799|1871|Atkins, Ana}} {{Tradubot|Anna Atkins}} [[Categoría:Botánicos y botániques d'Inglaterra]] [[Categoría:Fotógrafos y fotógrafes d'Inglaterra]] [[Categoría:Fotógrafos y fotógrafes]] [[Categoría:Científicos y científiques del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Pioneros de la fotografía]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 812yid5b6foebw3ws2jzum2ykmxrhoj 0 158101 3709198 3523117 2022-08-18T13:12:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{persona}}'''Caroline Ellen Furness''' (24 de xunu de 1869 – 9 de febreru de 1936) foi una astrónoma d'[[Estaos Xuníos]]. Profesora en [[Vassar College]] a principios del sieglu XX, foi discípula de [[Mary Watson Whitney]] nesa mesma universidá y consiguió el primer doctoráu PhD n'Astronomía pola [[Universidá de Columbia]]. == Biografía == Furness nació'l 24 de xunu de 1869, en [[Cleveland (Ohio)|Cleveland]], [[Ohio]]. El so padre yera profesor de Ciencies nel institutu local y animó el so interés tempranu pola ciencia. Graduada en Vassar College en 1887, siguió los pasos del so padre, convirtiéndose en profesora de Ciencies de la escuela secundaria. Sicasí, el so verdaderu interés taba na investigación y, pasaos trés años, tornó a Vassar College como asistente d'investigación de la profesora [[Mary Watson Whitney]]. So la direición de Whitney, Furness participó nun programa de cuasi una década d'observaciones de cometes y planetes. En 1896 empezó a trabayar na [[Universidá de Columbia]] con [[Harold Jacoby]] y publicaría la so tesis doctoral Ph.D. titulada "Catálogu d'estrelles dientro d'un grau del Polu Norte y distorsión óptica del telescopiu astru-fotográficu de Helsingfors deducíu de les midíes fotográfiques" en 1900. En 1903 tornó a Vassar como profesora.<ref name="Creese1998">{{cita llibru |last=|first=|editor-last=Creese|editor-first=Mary|títulu=Ladies in the Laboratory? |publisher=The Scarecrow Press |date=1998|pages=227–228|chapter=Observers, "Computers", Interpreters and Popularizers: Women In Astronomy |isbn=0-8108-3287-9}}</ref> Collaboró n'observaciones d'estrelles variables con Whitney de 1909 a 1911.<ref>{{cita web|last1=Larsen|first1=Kristine|títulu=Caroline Ellen Furness (1869-1936)|url=http://www.cambridge.org/us/download_file/210113/|publisher=[[Cambridge University Press]]|fechaaccesu=8 de xunetu de 2014}}</ref> En 1915, foi autora del llibru de testu ''Introduction to the Study of Variable Stars''.<ref name="Williams">{{cita llibru|last1=H.oquei|first1=Thomas R.|títulu=Biographical Encyclopedia of Astronomers|url=https://books.google.com/books?id=t-BF1CHkc50C&pg=PA396|date=18 de setiembre de 2007|publisher=Springer|isbn=9780387304007|pages=396–397}}</ref><ref name="Vassar">{{cita web|url=http://vcencyclopedia.vassar.edu/alumni/caroline-y-furness.html|títulu=Caroline Y. Furness - Vassar College Encyclopedia|publisher=[[Vassar College]]|fechaaccesu=17 de xunu de 2014}}</ref><ref>{{cita publicación|last1=Makemson|first1=Maud W.|títulu=Caroline Ellen Furness|journal=Popular Astronomy|date=May 1936|volume=44|issue=5|pages=233–238|url=http://adsabs.harvard.edu/full/1936PA.....44..233M|bibcode=1936PA.....44..233M}}</ref> En 1922 foi escoyida miembru de la Royal Astronomical Society.<ref name="Creese1998" /> Morrió en Nueva York el 9 de febreru de 1936.<ref name="Creese1998" /> Defensora de la educación de les muyeres, especialmente en países menos desenvueltos, escribió una serie d'artículos sobre la situación de la educación cimera de les muyeres en Xapón y foi miembru importante de la caña llocal de la National Alliance of Unitarian Women.<ref name="Creese1998" /> == Referencies == {{llistaref}} {{DEFAULTSORT:Furness, Caroline}} {{Tradubot|Caroline Furness}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Astrónomos y astrónomes]] [[Categoría:Astrónomos y astrónomes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones finaes en 1936]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía NF]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] q01ony2su3z9yaycdqzgdkhrzbxff8c 0 158346 3709921 3365895 2022-08-19T09:26:22Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{persona}}'''Fadwa El Guindi''' ([[Exiptu]], 1941) ye una [[profesora]] d'[[antropoloxía]] con un [[Philosophiæ doctor|PhD]] en [[antropoloxía]] pola [[Universidá de Texas n'Austin]] (1972).<ref name="elnil">[http://www.elnil.org/ Biografía.]</ref> Anguaño ye profesora distinguida d'Antropoloxía na [[Universidá de Qatar]] en Doha, según direutora del Departamentu de ciencies sociales. Graduar pola [[Universidá Americana (Washington, D.C.)|Universidá americana]] en [[El Cairu|Cairo]], con un [[Bachelor of Arts|BA]] en Ciencia Política. Trabayó nel Centru de Busca Social y participó nel primer proyeutu etnográficu pa estudiar la manera de vida de los nubianos d'Exiptu con anterioridá al so gobiernu-patrocinando la relocación por cuenta de la construcción de la [[Presa de Asuán|represa Aswan]].<ref name="elnil">[http://www.elnil.org/ Biografía.]</ref> En 1986, fixo la película El Sebou': Ritual de nacencia exipciu, que foi patrocináu pola Oficina de Folklife Programes nel [[Institutu Smithsoniano]]. Tamién foi güéspede protagonista como la madre de [[Julian Bashir]], Amsha Bashir, na Caminada d'Estrella: [[Star Trek: Deep Space Nine]], episodiu Doctor Bashir, I Presume?", contrincante de [[Alexander Siddig|Siddig El Fadil]] y [[Brian George]].<ref>[[imdbname:1567136|Fadwa El Guindi en IMDB]]</ref><ref>{{cita web |títulu =Fadwa El Guindi| url= http://www.der.org/films/filmmakers/fadwa-el-guindi.html |fecha= 2016 |idioma =en}}</ref> == Obra == Escribió dellos llibros y artículos nel campu d'antropoloxía: * El Mitu de Ritual: la etnografía d'Un Indíxena de Zapotec Vida-Rituales de Crisis. Tucson, Arizona: Universidá de Prensa d'Arizona, 1986. * Velu: Modestia, Intimidá, Resistencia. Berg Editores. 1999. * Por Oración de Mediudía: El Ritmu d'Islam. Berg Editores. 2008. * Antropoloxía visual: Teoría y Métodu Esenciales. Altamira Prensa, Regatu de Nuez, California, 2004. * Veiling Infitah Con musulmán Ethic: el movimientu islámicu Contemporaneu d'Exiptu. ''Problemes sociales'' 28(4): 465-485 (1981). * De Pictorializing a Antropoloxía Visual. En ''Manual de Métodos n'Antropoloxía Cultural.'' H. Russell Bernard, editor. Altamira Prensa, Publicaciones de Salvia, 459-511, 1998. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|en|Fadwa El Guindi|726389663}} * [https://www.imdb.com/name/nm1567136/La so Ficha como actriz y direutora en Imdb.] * [https://www.youtube.com/watch?v=n35NSeEFvnw Diplomacia Cultural, conferencia de l'autora: profesora distinguida de la Universidá de Qatar. Simposio Internacional sobre Diplomacia Cultural, Berlín, 20 de mayu - 25 de mayu de 2010.] {{NF|1941||El Guindi}} {{Tradubot|Fadwa El Guindi}} [[Categoría:Científicos y científiques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Científicos y científiques d'Exiptu]] [[Categoría:Antropólogos y antropólogues d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Direutores de cine d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] obw9bhlcejovhx24l5jht6iq4c073qy 0 158398 3709268 3676475 2022-08-18T13:36:36Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Gabriella Coleman}} {{persona}} '''Enid Gabriella Coleman''' {{nym}}, usualmente conocida como '''Gabriella Coleman''' o '''Biella''', ye una [[antropóloga]], [[académica]]<ref>{{cita web |url= http://www.ratemyprofessors.com/ShowRatings.jsp?tid=1227354|títulu= New York University » Enid Gabriella Coleman |fechaaccesu= 19 d'abril de 2013 |fecha=marzu de 2013 |obra=Rate my Professors |idioma=inglés |cita= }}</ref> y [[escritora]] [[boricua|portorricana]], que'l so trabayu centrar na [[cultura hacker]] y nel [[ciberactivismu]], particularmente [[Anonymous]]. Na actualidá ye ''"profesora de la Cátedra Wolfe"'' n'Alfabetización Científica y Teunolóxica na [[Universidá McGill]], [[Montreal]], [[Quebec]], Canadá. El ''Chronicle of Higher Education'' considerar ellí'' ''"la erudita principal del mundu sobre la [[fenomenoloxía]] de Anonymous".''<ref name="CHE">{{cita nota de prensa|títulu =Nathan Schneider. ''"Hacking the World: An anthropologist in the midst of a geek insurgency (Hackeando el Mundu: una antropóloga metanes una insurxencia geek)"'' |url =http://chronicle.com/article/Hacking-the-World/138163/?cid=wc&utm_medium=en |fecha =1 d'abril de 2013 |fechaaccesu = 19 d'abril de 2013|idioma =inglés |editorial = ''The Chronicle of Higher Education''|formatu =HTML |cita ="Taba anonadada", recuerda Coleman. "Nun foi un suañu. Yera una realidá, y que foi bien emocionante pa mi:.. Una alternativa realmente esistente nel llugar" }} </ref> == Educación == Dempués de terminar la so escuela secundaria na Escuela San Xuan, en [[San Xuan (Puertu Ricu)|San Xuan]], Coleman llogró la so graduación con un [[B.A.|Bachelor of Arts]] en [[ciencies de la relixón]] pola [[Columbia University]] en mayu de 1996.<ref name="Curriculum Vitae">{{cita web |títulu=Curriculum Vitae| url= http://steinhardt.nyu.edu/scmsAdmin/uploads/006/361/Coleman-Current-CV.pdf|fechaaccesu= 22 de xineru de 2012 |editorial=New York University|idioma =inglés}}</ref> depués treslladóse a la [[Universidá de Chicago]] onde completó un [[Master of Arts]] n'[[Antropoloxía social|antropoloxía sociocultural]] n'agostu de 1999. Y darréu, en 2005,<ref name="Curriculum Vitae" /> foi gallardoniada pol so [[disertación]] na defensa de [[tesis]] de [[Ph.D]] n'antropoloxía sociocultural ''The social construction of freedom in free and open source software: Hackers, ethics, and the lliberal tradition (La construcción social de la llibertá nel software llibre y de códigu abiertu: hackers, ética y tradición lliberal)''.<ref name="Ph.d Dissertation">{{cita web |títulu=Abstract of 'The social construction of freedom in free and open source software: Hackers, ethics, and the lliberal tradition'|url=http://flosshub.org/node/43|editorial=FlossHub |fechaaccesu=22 de xineru de 2012|idioma =inglés}}</ref> == Actividaes académiques == Coleman tomó posiciones académiques, incluyendo una beca posdoctoral nel Centru d'Analís Cultural, de la [[Universidá Rutgers]] y el Programa de Beques Posdoctorales Memorial Izaak Walton Killam, en Ciencia, Teunoloxía y Sociedá, na [[Universidá de Alberta]]<ref name="Curriculum Vitae" /> antes de ser nomada profesora asistente de medios de comunicación, cultura y comunicación na [[Universidá de Nueva York]], en setiembre de 2007.<ref name="NYU Faculty">{{cita web |títulu=Faculty page for Gabriella Coleman|url=http://steinhardt.nyu.edu/faculty_bios/view/Gabriella_Coleman|editorial=New York University|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120107033753/http://steinhardt.nyu.edu/faculty_bios/view/Gabriella_Coleman|fechaarchivu=7 de xineru de 2012}}</ref> Mientres el bisiestu 2010 a 2011, Coleman pasó dalgún tiempu trabayando nel [[Institute for Advanced Study]] en Princeton, como destinataria de la ''"2010–11 miembru del Círculu Fundadores Ginny y Robert Loughlin’'' de la Escuela de Ciencia Social"<ref name="IAS Sabbatical">{{cita web |títulu=Spring 2011 Issue|url=http://www.ias.edu/about/publications/ias-letter/articles/2011-spring/hackers-coleman|editorial=Institute for Advanced Studies|fechaaccesu=17 de febreru de 2012|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130106164945/http://www.ias.edu/about/publications/ias-letter/articles/2011-spring/hackers-coleman|fechaarchivu=6 de xineru de 2013}}</ref> En xineru de 2012 se treslladó a [[Montreal]], [[Quebec]], Canadá, por un contratu na Cátedra Wolfe, n'Alfabetización Científica y Teunolóxica, na [[Universidá McGill]].<ref name="McGill Faculty">{{cita web |títulu=Faculty page for Department Professors|url=http://www.mcgill.ca/ahcs/faculty|editorial=McGill University|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|idioma = inglés}}</ref> Esi mesmu añu, realizó una esposición nel [[Webstock]] 2012 desenvueltu en [[Wellington (Nueva Zelanda)|Wellington]], [[Nueva Zelanda]].<ref>{{cita web |url=http://www.webstock.org.nz/12/speakers/coleman.php |títulu=Gabriella Coleman. Speakers. |fechaaccesu= 19 d'abril de 2013 |fecha=13 de febreru de 2012 |obra=Webstock 2012 |idioma=inglés |cita=}}</ref> == Delles publicaciones == * ''Hacker, Hoaxer, Whistleblower, Spy: The Many Faces of Anonymous''. London ; New York : Versu, 2014.<ref>{{cita llibru |apellíos=Coleman|nome=Gabriella|títulu=Hacker, hoaxer, whistleblower, spy : the many cares of Anonymous|añu=2014|editorial=Versu|isbn=9781781685839|editor=|ubicación=London ; New York|páxina=452|idioma=inglés|capítulu=}}</ref> [[:ca:Premi_Diana_Forsythe|Premiu Diana Forsythe]] 2015 de l'[[:ca:American_Anthropological_Association|American Anthropological Association]]. Editada en castellán sol títulu: ''Los mil cares de Anonymous : hackers, activistes, espíes y chanciosos.'' Barcelona : Arpa y Alfil, 2016.<ref>{{cita llibru |apellíos=Coleman|nome=Gabriella|títulu=Los mil cares de Anonymous : hackers, activistes, espíes y chanciosos|url=https://promotions.privy.com/campaigns/127864|fechaaccesu=20 de xineru de 2017|añu=2016|editorial=Arpa y Alfil|isbn=9788416601011|ubicación=Barcelona|idioma=|capítulu=}}</ref> * ''Coding Freedom: The Ethics and Aesthetics of Hacking''. ''[[Princeton University Press]]'', payares de 2012. [http://gabriellacoleman.org/Coleman-Coding-Freedom.pdf] 264 pp. ISBN 1400845297, ISBN 9781400845293 * ''Hacking In-Person: The Ritual Character of Conferences and the Distillation of a Life-World''. Anthropological Quarterly 83 (1): 47–72, iviernu de 2010<ref>{{cita web |apellíu=Coleman|nome=Gabriella|títulu=Hacking In-Person: The Ritual Character of Conferences and the Distillation of a Life-World| url= http://steinhardt.nyu.edu/scmsAdmin/uploads/005/553/83.1.coleman.pdf|editorial=Anthropological Quarterly|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|idioma=inglés |cita=}}</ref> * ''Hacker Practice: Moral Genres and the Cultural Articulation of Liberalism''. Anthropological Theory 8 ( 3): 255-277 (2008) (con Alex Golub)<ref>{{cita web | apellíu=Coleman|nome=Gabriella|títulu=Hacker Practice: Moral Genres and the Cultural Articulation of Liberalism|url=http://steinhardt.nyu.edu/scmsAdmin/uploads/003/679/255.pdf|editorial=Anthropological Theory|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|idioma=inglés |cita=}}</ref> * ''The Politics of Rationality: Psychiatric Survivor's Challenge to Psychiatry''. En: ''Tactical Biopolitics''. Kavita Phillip y Beatriz de Mariña (editores). Edición ilustrada, reimpresa de [[MIT Press]], 511 pp. ISBN 0262042495, ISBN 9780262042499 (2008)<ref>{{cita web |apellíu=Coleman|nome=Gabriella|títulu=The Politics of Rationality: Psychiatric Survivor's Challenge to Psychiatry |url=http://theicarusproject.net/files/ColemanPsychiatricSurvivorsTacticalBiopolitics.pdf|editorial=The Icarus project|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|idioma=inglés |cita=}}</ref>[https://books.google.com.ar/books?id=MXkb4OZMW1oC&pg=PA341&dq=%22The+Politics+of+Rationality:+Psychiatric+Survivor%27s+Challenge+to+Psychiatry+in+Tactical+Biopolitics&hl=es&sa=X&ei=iFtxUc-mG7Wq4APIrIHIBA&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=%22The%20Politics%20of%20Rationality%3A%20Psychiatric%20Survivor%27s%20Challenge%20to%20Psychiatry%20in%20Tactical%20Biopolitics&f=false en llinia] * ''The Social Construction of Freedom in Free and Open Source Software: Hackers, Ethics, and the Lliberal Tradition''. Edición reimpresa de UMI Dissertation Services, 494 pp. (2006) == Estudiu de Anonymous == La obra de Coleman sobre ''Anonymous'' dio llugar a que se convirtiera nuna comentarista eficaz, nos medios de comunicación regulares, amás de les sos publicaciones académiques. En xunetu de 2010, Coleman fixo referencia al ''"Proyeutu Anonymous"'' o ''"Operación [[Chanology]]"'' en contra de la [[Ilesia de la Ciencioloxía]] y utilizó téunicamente, lo que se convertiría nun motivu central nes sos descripciones del grupu, los ''"[[Arquetipu|Arquetipos]] [[trickster]]"'', que según ella argumenta, ye ''"de cutiu nun ye un personaxe bien llimpiu y sabrosu, pero seique vital pa la renovación social"''.<ref>{{cita web | apellíu = Norton |nome=Quinn|títulu=Why Do Anonymous Geeks Hate Scientologists?|url=http://gizmodo.com/5590049/why-do-anonymous-geeks-hate-scientologists|editorial=Gizmodo|fechaaccesu=22 de xineru de 2012 |idioma = inglés}}</ref> Coleman afirma que yá tuviera pensando alrodiu de los venceyos ente l'arquetipu d'embullador y el [[cracker]] (hacker qu'ingresa a sitios de seguridá) por 'dellos pocos años' antes de realizar una estadía nun hospital, onde lleería ''Trickster Makes This World: Mischief, Myth, and Art (L'embullador fai al mundu: travesura, mitu y arte'', de [[Lewis Hyde]]:{{cita|Dientro de les primeres páxines, ye innegable: hai munchos enllaces que se van faer ente l'embullador y el hackeo. Munches d'estes figures, emburrien les llendes de too tipu: altériense les idees de la decencia y de la propiedá, utilizando'l so impecable inxeniu dacuando por xuegu, dacuando con fines políticos, sinón que se queden atrapaos pola so astucia (que pasa tol tiempu con el embulladores que ye! cómo aprienden), y refaen el mundu, téunica, social y llegal, ya inclúi software, llicencies ya inclusive formes de lliteratura'<ref>{{cita web |apellíu=Coleman|nome=Gabriella|títulu=Hacker and Troller as Trickster|url=http://www.socialtextjournal.org/blogue_dev/2010/02/hacker-and-troller-as-trickster.php|editorial=SocialText Journal|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120117082552/http://www.socialtextjournal.org/blogue_dev/2010/02/hacker-and-troller-as-trickster.php|fechaarchivu=17 de xineru de 2012}}</ref>}} La teoría de Coleman sobre ''Anonymous'' (y tamién grupos asociaos tales como [[4chan]]) como los [[trickster]] treslladóse dende "l'academia", a los medios de comunicación. Referencies recién inclúin una serie de trés partes sobre ''Anonymous'' en [[Wired|revista ''Wired'']]<ref>{{cita publicación | apellíu = Norton| nome= Quinn |títulu=Anonymous 101: Introduction to the Lulz|url=http://www.wired.com/threatlevel/2011/11/anonymous-101/all/1| editorial = Wired| fechaaccesu=22 de xineru de 2012|fecha=8 de payares de 2011 | idioma = inglés}}</ref> y el ''[[New York Times]]''.<ref>{{cita publicación | apellíu= Walker| nome = Rob|títulu=When Funny Goes Viral|url=http://www.nytimes.com/2010/07/18/magazine/18ROFL-t.html?pagewanted=all|editorial=New York Times|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|fecha=16 de xunetu de 2010 | idioma = inglés}}</ref> Coleman tamién foi crítica de parte de la cobertoria de la corriente principal de ''[[Anonymous]]''. Nel so: ''Is it a Crime? The Transgressive Politics of Hacking in Anonymous'' (en collaboración con Michael Ralph), Coleman respondió a un artículu sobre'l grupu, per parte de Joseph Menn, nel ''[[Financial Times]]''<ref>{{cita web | apellíu= Menn| nome= Joseph| títulu=They’re watching. And they can bring you down|url=http://www.ft.com/cms/s/2/3645ac3c-y32b-11y0-bb55-00144feabdc0.html#axzz1kBYZKkZ5|editorial=Financial Times|fechaaccesu=22 de xineru de 2012 |idioma = inglés}}</ref> notando: {{cita|ye probable que más críticos rendimientos pa tantu los enfoques académicu y periodísticu nos medios dixitales, la política de protesta y de seguridá cibernética nel compromisu más importante de les cuestiones que plantega. En llugar d'a cencielles representar a los hackers como panfletistes virtuales pa la llibertá d'espresión o como foraxíos dixitales, tenemos qu'empezar a faer entrugues más específiques alrodiu de cuándo y por qué los hackers adopten determinaes actitúes escontra distintos tipos de lleis, esplorando con mayor detalle lo qu'esperen llograr, y tener más curiáu nel exame de les consecuencies.<ref>{{cita web |apellíu=Coleman|nome=Gabriella|títulu=Is it a Crime? The Transgressive Politics of Hacking in Anonymous|url=http://www.socialtextjournal.org/blogue/2011/09/is-it-a-crime-the-transgressive-politics-of-hacking-in-anonymous.php|editorial=SocialText Journal|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120201164550/http://www.socialtextjournal.org/blogue/2011/09/is-it-a-crime-the-transgressive-politics-of-hacking-in-anonymous.php|fechaarchivu=1 de febreru de 2012}}</ref>}} Una de los sos más recién obres ye ''Our Weirdness Is Free: The logic of Anonymous — online army, agent of chaos, and seeker of justice,'' la primer pieza importante de Coleman sobre la estensión del grupu y básase nuna serie d'observaciones de los qu'ella describe como "tou y nada al empar'.<ref>{{cita web | apellíu= Coleman| nome =Gabriella|títulu=Our Weirdness Is Free: The logic of Anonymous — online army, agent of chaos, and seeker of justice| url= http://canopycanopycanopy.com/15/our_weirdness_is_free|editorial=Triple Canopy|fechaaccesu=22 de xineru de 2012 |idioma = inglés}}</ref> == Ver tamién == * [[Lliteratura de Puertu Ricu]] * [[Lliteratura d'América Llatina]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Traducíu ref|en|Gabriella Coleman|548348476|18 d'abril de 2013}} {{commonscat}} * {{link|1=inglés|2=http://www.gabriellacoleman.org|3=Sitiu oficial de l'autora}} * {{link|1=inglés|2=http://nyu.uloop.com/professors/view.php/715909/Enid-Gabriella-Coleman|3=Rating de l'autora|4=- en Uloop.com}} * {{link|1=inglés|2=http://www.pearltrees.com/#/N-play=2&N-fa=5938946&N-o=1_779289&N-p=59258016&N-s=1_6386612&N-f=1_6386612|3=Escelente biografía y C.V. de l'autora|4=- en PearlTrees}} * {{link|1=inglés|2=https://www.facebook.com/pages/Gabriella-Coleman/190401334404726?rf=186181608155185|3=L'autora|4=- en [[Facebook]]}} * {{DNB-Portal|1031541489}} * [[Control d'autoría]]: [[VIAF]] [http://viaf.org/viaf/259519629/#Coleman,_Y._Gabriella,_1973- el so allugamientu 259519629] {{NF|1973||Coleman, Gabriella}} [[Categoría:Profesores de Puertu Ricu]] [[Categoría:Antropólogos y antropólogues d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Científicos y científiques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Escritores de Puertu Ricu]] [[Categoría:Escritores n'inglés]] [[Categoría:Antropólogos y antropólogues culturales]] [[Categoría:Persones de San Xuan]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 1dbskxz27zwm95g54ahw9tqs9wyvsn7 0 158676 3709434 3709015 2022-08-18T15:33:20Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Josefina Castellví i Piulachs''' {{nym}} ye una oceanógrafa, bióloga y escritora [[España|española]].<ref>{{GEC|0522266|Josefina Castellví i Piulachs}}</ref> En 1984 foi la primer española en participar nuna espedición internacional en L'Antártida. Llicenciada en 1957 y doctora en ciencies biolóxiques pola Universidá de Barcelona en 1969. Dende l'añu 1960 trabayó nel Institutu de les Ciencies del Mar. Amás, tamién foi profesora d'investigación del CSIC. Foi delegada en Cataluña mientres dos años (1984-1986). A partir del añu de 1984 participó na organización de la investigación en L'Antártida y collaboró na instalación de la Base Antártica Español Xuan Carlos I na Isla Livingstone, de la cual foi la cabeza del 1989 al 1997, en sustitución del oceanógrafu Antoni Ballester. De los años 1989 a 1995 dirixó en Madrid el Programa Nacional d'Investigación Antártica, y darréu, en 1994 y 1995, l'Institutu de Ciencies del Mar. Foi galardona ente otros premios cola Medaya d'Oru de la Ciudá de Barcelona en 1994, la [[Premiu Creu de Sant Jordi|Cruz de San Jorge]] en 2003, el Premiu de Mediu Ambiente del IEC en 2006 y el Premiu Nacional de CONCA en 2013.<ref>{{cita web |url=http://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0522266.xml|títulu=Josegina Castellví i Puilachs|autor=Gran Enciclopedia Catalana|idioma=catalán}}</ref> == Biografía == Josefina Castellví ye fía d'un médicu y de una ama de casa. Josefina Castellví i Piulachs, nació en Barcelona mientres la República y solo a falta d'unos meses primero qu'españara la Guerra Civil Española (1936-1939). Estudió nel Institutu Montserrat.<ref>[https://sites.google.com/site/narracions/index-narracions/2-catalunya/biografies-de dones catalanes/03-altres-professionals-esposes/07-josefina-castellvi-i-piulachs Josefina Castellví i Piulachs (1935)]</ref> Más tarde, en 1957, llicencióse en Bioloxía na [[Universidá de Barcelona]], que ye considerada como una de les universidaes más importantes d'España pola so tradición, prestíu, calidá y selectividá d'ingresu». En 1960 especializar n'oceanografía na histórica universidá, de sonadía internacional [[La Sorbona]] de [[París|París, Francia]], que ye, xuntu coles universidaes d'[[Universidá d'Oxford|Oxford]], [[Universidá de Bolonia|Bolonia]] y [[Universidá de Salamanca|Salamanca]], ye una de les universidaes más antigües y prestixoses del mundu. Más palantre, Josefina doctorar en ciencies biolóxiques pola Universidá de Barcelona en 1969. Josefina y la so hermana mayor asistieron dende bien llueu a la escuela, empezando dende'l principiu na zona del [[Distritu del Enanche|eixample]], onde nacieron y vivía la familia. Más tarde, fueron treslladaes a un colexu de monxes nel qu'estudiaron hasta'l segundu cursu de bachilleratu y, finalmente, terminaron los sos estudios básicos nel Institutu Monsterrat, del barriu de Sant Gervasi, onde Josefina se preparar pa entrar na universidá. A pesar de la posguerra y la probeza nes que taba somorguiáu'l país, la niñez y l'adolescencia de Josefina fueron dómines de relativa normalidá, vivíes alternativamente en Barcelona y Castelldefels, llugar onde los sos padres teníen una casa. En 1953, alredor de los 18 años, Josefina empezó a estudiar bioloxía na [[Universidá de Barcelona]], nunes clases minoritaries, lo que quier dicir que nel so cursu había tan solo 12 persones matriculaes. Realizó dos cursos n'unu y llicencióse en 1957, cuando solo tenía 22 años. Solo dos persones terminaron la carrera aquel añu: ella y una monxa. Darréu siguió los sos estudios, con cuenta de dedicase más fondamente a la investigación. Una vegada terminada la carrera, Josefina Castellví viaxó a Francia pa estudiar mientres dos años. Escontra'l 1960, cuando s'especializó y doctoró n'oceanografía tenía 25 años y empecipiaba la so aventura científica: participó nes sos primeres espediciones oceanográfiques nun barcu con bandera francesa y fixo de profesora de trabayos práuticos en cursos de la [[La Sorbona|Universidá de La Sorbona]]. Dende anguaño, 1960, trabayó nel Institutu de Ciencies del Mar del Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques, organismu del que foi direutora en 1994 y 1995, amás de delegada en Cataluña. En 1984 foi la primer muyer d'España en participar nuna espedición internacional en L'Antártida; cabo destacar la so collaboración na organización de la investigación pola que foi premiada<ref name=":0">{{cita web |url=http://www.ub.edu/web/ub/ca/menu_eines/noticies/2015/03/009.html|títulu=Universitat de Barcelona - La Facultat de Medicina guardona l'oceanògrafa Josefina Castellví|fechaaccesu=27 de marzu de 2017|fecha=8 d'ochobre de 2009|idioma=ca|sitiuweb=www.ub.edu}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=La güela científica torna a L'Antártida|url=https://www.elmundo.es/ciencia/2013/12/01/529901a80ab740ed668b456y.html|fechaaccesu=27 de marzu de 2017|periódicu=ELMUNDO|idioma=es}}</ref> xunto a Antonio Ballester y Nolla, según pola so intervención na instalación de la [[Base Antártica Xuan Carlos I|Base Antártica Español Xuan Carlos I]] na [[isla Livingston]],<ref>{{cita web |url = http://www.dicat.csic.es/dicat/index.php/ca/personatges/91-josefina-castellvi |títulu = Josefina Castellví|autor = CSIC|ubicación = España|fechaaccesu =14 de mayu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url = https://www.elmundo.es/ciencia/2013/12/01/529901a80ab740ed668b456y.html|títulu = La güela científica torna a L'Antártida|autor = El Mundo |ubicación = España|fecha =6 d'avientu de 2013 |fechaaccesu = 14 de mayu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url =https://www.lavanguardia.com/magazine/20131129/54394604122/entrevista-josefina-castellvi-magacín-1-avientu-2012.html|títulu = Sabemos más del espaciu que de los océanos|autor = La Vanguardia|ubicación = España|fecha = 29 de payares de 2013 |fechaaccesu = 14 de mayu de 2014 }}</ref> de la que foi xefa del añu 1989 al 1993, lo cual dexó qu'España entrara a formar parte per primer vegada como miembru del Tratáu Antárticu (1988). Cuando tornó a Barcelona decidió siguir cola so investigación nel [[Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques|Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques (CSIC)]]. Primero, faciendo esperimentos nel llaboratoriu, yá que entós daquella España escarecía de buques oceanográficos y batiscafos pa esplorar racionalmente y de manera direuta los mares. Dempués, a partir de 1971, cuando los científicos dispunxeron del primer buque oceanográficu español pa les sos investigaciones, Josefina Castellví pudo faer el so trabayu dende'l mar, onde taben los oxetos d'estudiu y onde podía analizar cómo se portaben metanes les corrientes marines. En 1987 Antonio Ballester, Josefina Castellví y otros siete persones más punxeron en funcionamientu la primer base española en L'Antártida, que crearon na [[Isla Livingston|isla Livingstone]] y bautizaron col nome de Xuan Carlos I. Josefina Castellví tenía 52 años y hasta en 1997 encargar de dirixir la base, onde vivíen 12 persones mientres cuatro meses al añu. La investigación en L'Antártida apurrió-y grandes conocencies y emociones al empar. L'Antártida ye un llaboratoriu natural, nel que nel xelu tán escrites les vivencies de la Tierra dende hai millones d'años y saber analizar estes escritures déxanos compartir les vivencies del nuesu planeta. Dempués de vivir unos años en Madrid, onde s'encargara dende 1989 del Programa Nacional d'Investigación Antártica, en 1995 Josefina Castellví tornó a Barcelona pa dirixir l'Institutu de Ciencies del Mar del CSIC. Mientres tola so vida llaboral, compaxinó'l so llabor investigador coles conferencies pa sopelexar y cola escritura de llibros, ente los que destaca'l que lleva por títulu ''Yo he vivido en la Antártida'' (''Yo viví en L'Antártida''), publicáu en 1996.[[Ficheru:Josefina Castellví.jpg|thumb|Josefina Castellví en 2003 recibiendo la [[Premiu Creu de Sant Jordi|Cruz de San Jorge]].]] En 1994 recibió la Medaya d'Oru de la Ciudá de Barcelona y en 2003 recibió la [[Premiu Creu de Sant Jordi|Cruz de San Jorge]], una distinción añal que da la [[Xeneralidá de Cataluña]] a aquelles persones y entidaes sociales que «polos sos méritos, hayan emprestáu servicios destacaos a [[Cataluña]] na defensa de la so identidá especialmente nel planu cívicu y cultur»<ref>{{cita web |url=http://web.gencat.cat/es/generalitat/premis/|títulu=Generalitat de Catalunya}}</ref> y ye considerada, xunto a ésta y del Premiu Internacional Cataluña, una de les distinciones más prestixoses que se conceden en Cataluña.<ref>{{cita web |url=http://www.gencat.cat/acordsdegovern/20080415/04.htm|títulu=Generalitat de Catalunya}}</ref> Dende 2010 ye la presidenta de la Universidá de Branu d'Andorra. El 8 d'ochobre de 2013 ganó'l premiu de Cultura de la Xeneralidá de Cataluña, col que s'estrema a les persones, entidaes o instituciones de cualquier ámbitu que sían merecedores de la reconocencia institucional pola so contribución a la cultura catalana, valorando preferentemente la excelencia, la innovación, la trayeutoria y la proyeición, y teniendo presente la so contribución mientres l'añu anterior al de la concesión.<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web |url=http://conca.gencat.cat/ca/premis/informacio|títulu=Conseyu Nacional de la Cultura y de les Artes y Premios Nacionales de Cultura}} |2=http://conca.gencat.cat/ca/premis/informacio |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Amás, el 13 de mayu de 2014 foi nomada catalana del añu.<ref>[http://www.ara.cat/estils_i_gent/catalana-lany_0_1137486562.html La biòloga Josefina Castellví, Catalana de l'Any 2013]</ref> En 2014 foi designada vicepresidenta del Conseyu Asesor pal Desenvolvimientu Sostenible de Cataluña (CADS)<ref>{{cita web |url=http://www.monsostenible.net/catala/entitats/consell-assessor-per-al-desenvolupament-sostenible/|títulu=Consell Assessor per al desenvolupament Sostenible|fechaaccesu=28 de xunetu de 2016}}</ref> El 5 de marzu de 2015 recibió la Medaya August Pi i Sunyer de la Facultá de Medicina de la UB, nel marcu de la conmemoración del Día Internacional de la Muyer. La investigadora Josefina Castellví ye la primer muyer que recibe esta distinción. A pesar de la so xubilación , socedida nel añu 2000, Josefina Castellví caltiénse activa, yá que a día de güei sigue collaborando col Conseyu Asesor pal Desenvolvimientu Sostenible, del Departamentu de Presidencia de la [[Xeneralidá de Cataluña]], y sigue dando conferencies sobre'l so trabayu y sobre L'Antártida, nes que tresmite al so públicu la importancia que tien esti desiertu xeláu. Como ye'l llugar más fríu, comenta, ye'l llugar ideal pa estudiar los mecanismos d'adaptación de tolos seres vivientes, que tienen de camudar la so estructura pa sobrevivir, yá que si nun lu faen, escastar, como los pasó a los árboles y les plantes, que sumieron de L'Antártida. Josefina Castellví, que foi la primer muyer catalana y española que se dedicó a la oceanografía, recibió numberosos premios en reconocencia al so llabor investigador. "''Lo difícil ye llograr el primer premiu''", diz ella citando'l científicu [[Ramón Margalef|Ramon Margalef]], "porque los otros vienen como por aiciones mimétiques". De tolos que tien, Josefina valora especialmente dos: la Medaya d'Oru de la Ciudá de Barcelona (1994) y la Cruz de San Jorge (2003), porque signifiquen l'homenaxe de la so ciudá y del so país. Na actualidá Josefina Castellví, sigui viviendo nel mesmu pisu onde nació, valorando especialmente los oríxenes de les persones y de toles especies.<ref>{{cita web |url=https://sites.google.com/site/narracions/index-narracions/2-catalunya/biografies-de dones catalanes/03-altres-professionals-esposes/07-josefina-castellvi-i-piulachs|títulu=Narrativa i pedagogia, narracions i currículum|autor=Antònia Carré|idioma=catalán|sitiuweb=Societat Catalana de Pedagogia. Institut d'Estudis Catalans}}</ref> == Obra == Josefina Castellví escribió llibros, más de 70 artículos científicos en revistes nacionales ya internacionales y presidió diversos comités y comisiones internacionales rellacionaes colos océanos y l'Antártica.<ref>{{cita web |títulu=y-spacio|url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv/bibliuned:revista100cias-2012-5ne-7310/Documentu.pdf|fechaaccesu=22 de marzu de 2017}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Universidá de Granada|url=http://www.ugr.es/~cescutia/Recurso/mujer_so_cero.pdf|fechaaccesu=22 de marzu de 2017}}</ref> Ente'l so llibros cunten los siguientes: * 1967: ''Ecología marina'' (''Ecoloxía marina'') * 1996: ''Yo he vivido en la Antártida'' (''Yo viví en L'Antártida'') Obra autobiográfica onde narra la so vivencia en L'Antártida. Nel llibru, esplica cómo dirixó mientres cuatro campañes la base antártica español Xuan Carlos I, siendo la primer muyer española n'investigar el continente. El llibru cunta con munches anécdotes, onde nos primeros momentos tuvo sobremanera xunto a Antoni Ballester, el impulsor de la presencia española en L'Antártida nos 60, tratando de llevar alantre'l proyeutu nel continente.<ref>{{cita web |títulu=Institutu de Ciencies del Mar|url=http://www.icm.csic.es/icmdivulga-antic/ca/ano-polar-internacional-02.htm|fechaaccesu=22 de marzu de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170403015521/http://www.icm.csic.es/icmdivulga-antic/ca/ano-polar-internacional-02.htm|fechaarchivu=3 d'abril de 2017}}</ref> * 2005: ''El paper que juguen els oceans en l'equilibri del planeta Terra'' (''El papel que xueguen los océanos nel equilibriu del planeta Tierra'') Obra publicada en catalán que fala sobre l'impautu del cambéu climáticu y cómo les condiciones ambientales del planeta Tierra camudaron.<ref>{{cita web |títulu=Revista Igualada|url=http://www.revistaigualada.cat/wp-content/uploads/2014/11/21.05.58.pdf|idioma=catalán|fechaaccesu=22 de marzu de 2017}}</ref> === Artículos === * 1963: ''Pigmentos de la diatomea marina Skeletonema costatum (Grev.) en su dependencia de los factores ambientales y de la dinámica de las poblaciones'' * 1964: ''Un sencillo experimento para demostrar la influencia de la concentración de elementos nutritivos sobre la calidad de los pigmentos de las algas'' * 1981: ''Aspectos microbiológicos del estudio oceanográfico de la plataforma continental. I. Planteamiento general'' * 1990: ''La investigación en la Antártida'' * 1997: ''¿Por qué la Antártida atrae a los investigadores científicos?'' * 1999: ''La Antártida'' * 2002: ''Españoles en la Antártida'' * 2007: ''De cómo España abrió su ruta a la investigación antártica'' * 2014: ''El musclo i el seu entorn ambiental'' * 2015: ''Fascinación por la Naturaleza'' === Filmografía === Nel 25ᵘ aniversariu de la creación de la base española, Josefina Castellví, a les sos 77 años, tornó a L'Antártida dempués de más d'una década xunto al periodista y direutor de documentales [[Albert Solé]], quien dirixó ''Les alcordances de xelu'', nel que Castellví documentó el so viaxe de despidida del continente blancu. El documental realizar a manera d'homenaxe per tol trabayu realizáu por ella y los otros trés científicos que llograron qu'España construyera la primer base pa investigar esta remota zona del planeta. La película recueye la crónica d'esta vuelta a L'Antártida.<ref>{{cita web |títulu=El Mundo|url=https://www.elmundo.es/baleares/2014/05/27/5384bfa3268y3eed628b456b.html|fechaaccesu=22 de marzu de 2017}}</ref> [[Albert Solé]] dixo "''Lo cierto ye que provengo d'una familia de muyeres bien potentes, un auténticu matriarcáu. Va Ser por eso que cuando conocí a Josefina Castellví --Pepita pa casi toos-- reconocí aína un paisaxe familiar, el de les muyeres fuerte y lluchador, que supieron enfrentase con munches pasión a les numberoses torgues que-yos punxo la vida nunos tiempos y nun mundu bien difíciles pa elles. Di cuenta que nesta hestoria producía una alquimia d'elementos irresistibles pa mi: muyer, ciencia, aventura y L'Antártida.''"<ref name="f72eb956">{{cita web |títulu=RTVE|url=https://www.rtve.es/television/20140530/hestoria-irresistible/942740.shtml|fechaaccesu=22 de marzu de 2017}}</ref> Sinopsis: En 1986, cuatro científicos catalanes, Agustí Julià, Joan Rovira, Josefina Castellví y Antoni Ballester consiguieron llegar a L'Antártida col proyeutu de llantar la so tienda de campaña na isla Decepción pa forzar al estáu español a venceyase al tratáu antárticu, que acabaría asocediendo en 1988, y poner una base. El líder de la espedición, el doctor Antoni Ballester, acabaría sufriendo un ictus que llevó a Josefina Castellví a coyer el relevu y dirixir la pequeña instalación nuna dómina onde los recursos yeren bastante llindaos pal programa antárticu. Foi según convirtióse na primer muyer xefa d'una base na hestoria de la investigación antártica internacional. Dempués de xubilase, dedica'l so tiempu al encaxe de boliyos y a la xardinería, los sos dos pasiones actuales, pero les semeyes colgaes a la paré de casa y la so coleición de pingüinos en miniatura aseguren la so gran aventura vital. Amás, atopa la maleta con 30 hores de filmaciones que rodara ella mesma mientres los primeros años nel continente blancu. Por ello y pola presión de la señardá, Josefina decidió volver a L'Antártida.<ref>{{cita web |títulu=Catalan Films|url=http://www.catalanfilmsdb.cat/es/producciones/documental-llargumetraxe/les alcordances-de-xelu/4112/|fechaaccesu=22 de marzu de 2017}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Minimafilms|url=http://www.minimalfilms.com/index.php/alcordances-de-xelu-submenu|fechaaccesu=4 d'abril de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170228171333/http://www.minimalfilms.com/index.php/alcordances-de-xelu-submenu|fechaarchivu=28 de febreru de 2017}}</ref> El documental emitir por primer vegada na 2 de [[Televisión Española|TVE]] el vienres 30 de mayu de 2014<ref name="f72eb956" /> == Reconocencies == === La medaya August Pi i Sunyer === La Medaya August Pi i Sunyer foi instituyida pola Facultá de Medicina de la Universidá de Barcelona en marzu de 1983 n'alcordanza d'unu de los profesores más destacaos pol so llabor docente y d'investigación. El gallardón homenaxa una personalidá científica d'ámbitu llocal qu'apocayá recibiera dalguna distinción importante y apúrrese nel intre de la Lleición August Pi i Sunyer, qu'imparte'l premiáu. La primer personalidá que recibió la medaya foi l'ecólogu Ramon Margalef; siguiéron-y el oftalmólogo Joaquín Barraquer, el cardiólogu Valentín Fuster y el primatólogo Jordi Sabater Pi, ente otros. El postreru en recibila foi l'hepatólogu y catedráticu de la UB Joan Rodés, en 2010. La investigadora Josefina Castellví ye la primer muyer que recibe esta distinción. Josefina Castellvi foi Delegada del CSIC en Cataluña y, amás, tamién desenvolvió la so carrera científica nel CSIC. Dempués de que se llicenciara en Ciencies Biolóxiques na Universidá de Barcelona, nel añu 1960, con Premiu Estraordinariu, entró a trabayar nel Institutu de Ciencies del Mar, entós conocíu como Institutu d'Investigaciones Pesqueres. Años más tarde, siendo yá Profesora d'Investigación del CSIC, especialista en bacterioloxía marina, foi la so direutora. La so pasión pol estudiu de bacteries en condiciones d'ambientes estremos llevar a interesase pol continente antárticu y, en 1984, convertir na primer muyer española que participaba nuna espedición internacional neses tierres xelaes. Publicó más de setenta trabayos científicos y participó en 36 campañes oceanográfiques. Amás del so talentu científico, Castellví nel intre amosó escelentes cualidaes como xestora d'investigación, que-y dexaron ser Delegada del CSIC en Cataluña, nel añu 1984, y Direutora de Coordinación de la Presidencia del CSIC, en 1986. Na temporada 1987-88 coordinó la instalación de la Base Antártica Español Xuan Carlos I na Isla de Livingston y, ente 1989 y 1994, exerció la so xefatura. Darréu, foi xestora del Programa Nacional d'Investigación en L'Antártida (CICYT) a nivel estatal, responsable de la coordinación de los proyeutos científicos internacionales llevaos a cabu nesi territoriu.<ref>{{cita web |url=http://www.dicat.csic.es/dicat/index.php/ca/personatges/91-josefina-castellvi|títulu=Josefina Castellví}}</ref> === Premios === * Premiu Proèmula 1994 a la muyer direutiva del añu<ref>[https://web.archive.org/web/20150402101057/http://www.gencat.cat/premiramonmargalef/cat/jurat_1.htm Professora Josefina Castellví]</ref> * Medaya d'Oru al Méritu Científicu del Conceyu de Barcelona (1995). * Medaya "Narcís Monturiol" al Méritu Científico y Tecnolóxico de la Xeneralidá de Cataluña (1996). * Dama de Goya de l'Asociación Española Amigos de Goya, (1997). * Premiu Fundació Imhotep-Creu Blanca (1998). * Premiu Nacional 1998 de la Sociedá Xeográfica Española. * Encomienda al Méritu Civil, (2002). * Cruz de Sant Jordi de la Generalitat de Cataluña, (2003). * Premiu Mediu Ambiente 2003 de la Compañía Nacional Suiza. * Premiu Esteva Bassols: "Senyora de Barcelona" (2005) * Catalán del añu 2013. Gallardón que da [[El Periódicu de Cataluña]] dende l'añu 2000 a una personalidá destacada de la sociedá catalana. El llectores del diariu proponen los candidatos y son los encargaos de decidir el ganador. * Medaya August Pi i Sunyer (2015) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Traducíu ref|ca|Josefina Castellví i Piulachs|oldid=15157940|trad=parcial|fecha=17 d'abril de 2015}} {{enllaces persona}} {{NF|1935||Castellevi, Josefina}} {{Tradubot|Josefina Castellví}} [[Categoría:Biólogos y biólogues d'España]] [[Categoría:Científicos y científiques d'España]] 20e9nlx0tmn8bf0bd4nphe9mdi0vve2 0 158791 3709889 3645013 2022-08-19T09:21:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Leticia Corral Bustamante''' ([[Cuauhtémoc (Chihuahua)|Cuauhtémoc]], [[Chihuahua]], [[Méxicu]], [[16 de marzu]] de [[1959]]) ye una [[Científicu|Científica]] mexicana, Máster en Matemátiques, Máster n'Astronomía y Astrofísica y Doctora en Ciencies de Materiales. == Biografía == Nació en Cd. [[Cuauhtémoc (Chihuahua)|Cuauhtémoc]], [[Chihuahua]],al norte del territoriu mexicanu. Ye Inxeniera Industrial Química egresada d'[[Institutu Teunolóxicu de Chihuahua]]; Máster en Matemátiques pol [[CINVESTAV]] Méxicu, Master n'Astronomía y Astrofísica pola [[Valencian International University]]; Doctora en Ciencia de Materiales pol [[Centru d'Investigación en Materiales Avanzaos]] (CIMAV) Unidá Chihuahua y tien una Estancia Post-Doctoral en Ciencia de Materiales nel CIMAV Unidá Monterrey. Tien como Centru de Adscripción el Teunolóxicu Nacional de Méxicu/Institutu Teunolóxicu de Ciudá Cuauhtémoc onde ye Profesora Investigadora de Carrera Titular “C” d'Enseñanza Cimera. El 19 d'avientu de 2017 defendió Tesis de posgráu intitulada “Rellación de N/O cola Tasa de Formación Estelar nos Modelos d'Evolución Química” na Universitat Internacional Valenciana, llogrando'l títulu de Máster n'Astronomía y Astrofísica con grau de sobresaliente, cinco matrícules d'honor, seis sobresalientes y trés notables == Obra == Leticia Corral empecipiar na investigación científica na área de les matemátiques aplicándoles na aula al traviés d'evaluación de conceutos básicos pal cálculu al traviés d'espresiones matemátiques que-y valió una mención honorífica del [[Comité Llatinoamericanu de Matemática Educativa]] en 1997, siguida de “L'aritmética... un tabú pa los estudiantes del nivel cimeru” en 1999<ref>{{cita llibru|apellíos1=Corral-Bustamante|nome1=Acta Llatinoamericana de Matemática Educativa Volume 12, Tomu 1|títulu=Leticia|fecha=Xunu de 1999|editorial=Grupu Editorial Llatinoamérica|ubicación=Méxicu D.F.|isbn=970-625-206-1|edición=Primer Edición|url=http://www.clame.org.mx/documentos/alme%2012.pdf}}</ref> y los Fenómenos físicos implicaos al traviés de les condiciones de frontera nes ecuaciones diferenciales parciales gobernantes” nel añu 2000.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Corral-Bustamante|nome1=Acta Llatinoamericana de Matemática Educativa, Vol.13|títulu=Leticia|fecha=Mayu de 2000|editorial=Grupu Editorial Llatinoamericanu|allugamientu=Méxicu, D.F.|isbn=970-625-227-4|edición=Primer Edición|url=http://www.clame.org.mx/documentos/alme13.pdf}}</ref> Dalgunes de les sos conferencies na área de matemátiques inclúin: “Escontra una didáctica de la función error venceyo intrínsecu del cálculu diferencial ya integral y les ecuaciones diferenciales parciales. Interpretación grafica”, “Matemátiques ¿Para Qué? y “Modelos matemáticos nel contestu de les ciencies”. Cola presentación oral de les Matemátiques Aplicaes a los Materiales” introducir na Ciencia de los Materiales<ref>{{cita publicación|apellido1=Corral|nome1=R.L.|apellíos2=Colás|nome2=R.|apellíos3=Pérez|nome3=A.|títulu=Modeling the thermal and thermoelastic responses of work rolls used for hot rolling steel strip|publicación=Journal of Materials Processing Technology|fecha=de payares de 2004|volume=153-154|páxines=886–893|doi=10.1016/j.jmatprotec.2004.04.090|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S092401360400411X}}</ref> onde publica unu de los más importantes artículos del so doctoráu en ciencia de materiales y otru artículu más como co-autora,<ref>{{cita publicación|apellido1=Pérez|nome1=A.|apellíos2=Corral|nome2=R.L.|apellíos3=Fontes|nome3=R.|apellíos4=Colás|nome4=R.|títulu=Computer simulation of the thermal behaviour of a work roll during hot rolling of steel strip|publicación=Journal of Materials Processing Technology|fecha=de payares de 2004|volume=153-154|páxines=894–899|doi=10.1016/j.jmatprotec.2004.04.103}}</ref> trabayos que presentó na School of Mechanical & Manufacturing Engineering en Dublín, Irlanda, en 2003. Otra contribución importante constitúi'l trabayu que presentó en [[City University London|City University en Londres]] en 2005: Modelling heat transfer in work rolls of a continuous hot strip mill. Part I, que-y foi publicáu como capítulu del llibru: Mathematical Modelling: Education, Engineering and Economics–ICTMA 12.<ref>{{cita llibru|apellíos1=al.]|nome1=editors: Christopher Haines ... [et|títulu=Mathematical modelling (ICTMA 12) : education, engineering and economics : proceedings from the twelfth International Conference on the Teaching of Mathematical Modelling and Applications|fecha=2007|editorial=Horwood|allugamientu=Chichester|isbn=978-1904275206|edición=Repr}}</ref> En 2012 presenta n'[[Istambul]], [[Turquía]], un trabayu que realizó con tres generación d'estudiantes d'inxeniería mecatrónica nel Institutu Teunolóxicu de Cd. Cuauhtémoc sobre'l Diseñu d'un robot mecatrónico pa dar terapia y remover tumores”,<ref>{{cita llibru|apellíos1=Altenbach|nome1=edited by Andreas Ochsner, Holm|títulu=Advances in bio-mechanical systems and materials|fecha=2013|editorial=Springer International Publishing AG|allugamientu=Wien|isbn=978-3-319-00478-5}}</ref> pol cual el Gobiernu del Estáu de [[Chihuahua]], l'Institutu Chihuahuense de la Cultura, les Ciencies y les Artes y la Secretaría d'Educación, Cultura y Deporte dio-y el Premiu Chihuahua 2013 Categoría Ciencies Teunolóxica. Pero, ye hasta 2009, cuando incursiona no que denomina como la so pasión: el mundu de l'[[astrofísica]] y la [[cosmoloxía]], cola presentación de la tresferencia de calor en fuexos negros en [[Roma]], [[Italia]], trabayu pol cual el Comité Científicu de la 5th International Conference on Diffusion in Solids and Liquids (DSL 2009): Professor Andreas Öchsner, otorgar el Joseph Fourier Award, poles contribuciones sobresalientes n'espardimientu de sólidos y líquidos.<ref>{{cita publicación|apellido1=Corral-Bustamante|nome1=R. Leticia|apellíos2=Sáenz|nome2=D.|apellíos3=Arana|nome3=N.I.|apellíos4=Cárdenas|nome4=D.|títulu=Heat Transfer in Black Holes|publicación=Defect and Diffusion Forum|fecha=d'abril de 2010|volume=297-301|páxines=708–714|doi=10.4028/www.scientific.net/DDF.297-301.708}}</ref> De 2009 a la fecha, publicó dellos artículos sobre la censura cósmica de [[Sir Roger Penrose]], la tresferencia d'enerxía y el fluxu de fluyíu alredor d'un oxetu astrofísicu masivu, el modeláu de la estructura de [[furacos de vierme]], ente otros, trabayos que presentó por aciu conferencies en [[París]], [[Francia]], [[Madrid]], [[España]] y [[Istambul]], [[Turquía]].<ref>{{cita publicación|apellido1=Corral-Bustamante|nome1=R. Leticia|apellíos2=Rodríguez-Corral|nome2=Aarón Raúl|apellíos3=Amador-Parra|nome3=T.J|apellíos4=Vázquez-Tapia|nome4=Y.A.|títulu=Cosmic Censorship!: Thermal Transport in a ‘Naked' Black Hole|publicación=Defect and Diffusion Forum|fecha=d'abril de 2011|volume=312-315|páxines=27–32|doi=10.4028/www.scientific.net/DDF.312-315.27}}</ref><ref>{{cita publicación|apellido1=Corral Bustamante|nome1=R. Leticia|apellíos2=Corral|nome2=Evelyn M. Rodríguez|apellíos3=Magdaleno|nome3=José Nino Hernández|apellíos4=Chávez|nome4=Gilberto Irigoyen|títulu=Energy Transfer and Fluyíi Flow around a Massive Astrophysical Object|publicación=Defect and Diffusion Forum|fecha=de xineru de 2014|volume=348|páxines=189–215|doi=10.4028/www.scientific.net/DDF.348.189}}</ref> En París, Francia, dicta conferencia sobre'l so trabayu "Transport Phenomena in an Evaporated Black Hole” que-y foi publicáu como capítulu de llibru.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Altenbach|nome1=edited by Andreas Öchsner, Lucas F.M. da Silva, Holm|títulu=Materials with complex behaviour II|fecha=2011|editorial=Springer|allugamientu=Berlin|isbn=978-3-642-22699-1}}</ref> En Vilamoura Algarve, Portugal en 2011 presenta dos conferencies, un sobre'l modeláu de partícules virtuales del [[Big Bang]],<ref>{{cita publicación|apellido1=Corral-Bustamante|nome1=R. Leticia|apellíos2=Rodriguez-Corral|nome2=Aaron Raul|apellíos3=Amador-Parra|nome3=Teresita de Jesus|apellíos4=Martinez-Loera|nome4=Eva|apellíos5=Irigoyen-Chavez|nome5=Gilberto|títulu=MODELING OF VIRTUAL PARTICLES OF THE BIG BANG|publicación=Computational Thermal Sciences|fecha=de de 2012|volume=4|númberu=2|páxines=169–181|doi=10.1615/ComputThermalScien.2012003938}}</ref> y un modelu sobre la tresferencia de masa del [[bosón de Higgs]] publicáu n'abril de 2012,<ref>{{cita publicación|apellido1=Corral-Bustamante|nome1=R. Leticia|apellíos2=Rodríguez-Corral|nome2=Aarón Raúl|apellíos3=Irigoyen-Chávez|nome3=G.|apellíos4=Heiras-Torres|nome4=A.|títulu=Mass Transfer of God Particle or Higgs Boson|publicación=Defect and Diffusion Forum|fecha=d'abril de 2012|volume=326-328|páxines=164–169|doi=10.4028/www.scientific.net/DDF.326-328.164}}</ref> trabayu que tuvo de llamase: “Modelu pa predicir la masa del bosón de Higgs”, yá que prediz con estraordinaria exactitú la masa del bosón de Higgs, de valor idénticu a la reportada'l 4 de xunetu de 2012 (3 meses dempués de la publicación del modelu de Corral) polos esperimentos [[Esperimento ATLES|ATLES]] y [[Esperimentu CMS|CMS]] del LHC del CERN de 125 Gev/c2, qu'equivalen a 2.22875 x10 -25 kg. Pero, nun ye sinón hasta 2016, qu'unu de los trabayos d'astrofísica de Corral adquier mayor relevancia al ser multicitado en redes sociales, que presentara nel [[Imperial College de Londres]] el 2 de xunetu de 2015, sobre un modelu pa predicir la “especialísima baxa” [[entropía]] nel Big Bang con ecuaciones relativistes{{ISSN|2078-0958}}, por non tar acordies con el volume clásico del espaciu-fase de la caxa de [[Stephen Hawking]], a quien Corral mentó que se-y escapó tomar en cuenta'l componente asimétricu del tiempu pa midir la especialmente baxa entropía na [[singularidá]] del Big Bang (que Hawking describi como la singularidá por colapsu a fuexu negru), y sicasí, coincide cola Hipótesis de la Combadura de Weyl de [[Sir Roger Penrose]], quién sí toma en cuenta l'asimetría del tiempu nel so [https://www.facebook.com/aztecachihuahua/videos/643630115740173/?comment_id=643818489054669 discutiniu], lo cual tuvo de resultes una publicación como Capítulu del Llibru: IAENG Transactions on Engineering Sciences, Special Issue for the International Association of Engineers Conferences 2015<ref>{{Cita publicación|url=http://www.worldscientific.com/worldscibooks/10.1142/10107|títulu=IAENG Transactions on Engineering Sciences|apellíu=Corral Bustamante|nome=R. Leticia|fecha=2017|publicación=Lowness of Entropy Due to Time-Asymmetrical Ingredient|fechaaccesu=25 de xineru de 2018|idioma=en-US|doi=10.1142/10107|pmid=}}</ref>, per parte de la editorial World Scientific, que publica les Nobel Lectures<ref>{{cita llibru|apellíos=Sio-Iong,|nome=Ao,|títulu=Special issue for the International Association of Engineers conferences 2015|url=https://www.worldcat.org/oclc/957739205|isbn=9789813142718|oclc=957739205|apellíos2=S.,|nome2=Chan, Alan H.|apellíos3=Hideki,|nome3=Katagiri,|apellíos4=teacher),|nome4=Xu, Li (Engineering|apellíos5=Engineers,|nome5=International Association of|apellíos6=China),|nome6=International Multi-Conference of Engineers and Computer Scientists (2015 : Hong Kong,|apellíos7=England),|nome7=World Congress on Engineering (2015 : London,}}</ref>. La última contribución de Corral ye como co-autora nel campu de les películes delgaes.<ref>{{Cita publicación|url=https://doi.org/10.1016/j.tsf.2017.07.017|títulu=Structural, morphological, optical and electrical properties of Sb-doped SnO 2 thin films obtained by aerosol assisted chemical vapor deposition|apellíos=Heiras-Trevizo|nome=A.|apellíos2=Amézaga-Madrid|nome2=P.|publicación=Thin Solid Films|volume=638|páxines=22–27|fechaaccesu=2 d'agostu de 2017|doi=10.1016/j.tsf.2017.07.017|apellíos3=Corral-Bustamante|nome3=L.|apellíos4=Antúnez-Flores|nome4=W.|apellíos5=Ruiz|nome5=P. Pizá|apellíos6=Miki-Yoshida|nome6=M.}}</ref> Presidenta del Comité Científicu del Eventu Científicu Internacional Triatlón Enlac 2012, ECITE. 2012. 7 Proyeutos aprobaos y financiaos pola Direición Xeneral d'Educación Cimera Teunolóxica 2004-2013. Proyeutu REIMER APLICACIÓN NORMES con Rotoplastic de Cuauhtémoc S.A. de C.V. del 30 de xunu de 2014 al 31 d'avientu de 2017. Proyeutu aprobáu y financiáu pol TecNM clave 6680.18-P intitulado: “Prototipu pa Terapia o Ablación de Cáncer por aciu Microondes” como Direutora Responsable del 1 de xunu de 2018 al 31 de mayu de 2019. ==Publicaciones== # “Model of a Black Hole that Deforms a Surface of Simultaneity” publicación en revista indizada en ISI (Índiz Científicu Internacional) en Singapore, SG, el 5 de xunetu de 2018.<ref>https://waset.org/downloads/books/Singapore-SG-Jul-05-06,--2018,-20-(7)-Part-I.pdf</ref> # “Modelación y simulación d'un fuexu negru deformando el texíu cósmico” Publicación d'Artículu na Revista CATHEDRA indexada por EBSCO en San Antonio, Texas.<ref>http://www.academiajournals.com/cathedra/</ref> # Modelu d'un fuexu negru estáticu que deforma una superficie de simultaneidá, Publicaciones del Congresu Internacional d'Investigación Academia Journals Juárez 2018, ISSN 1946-5351, Vol. 10, Non. 5, Editorial AcademiaJournals.com, e-book, agostu 2018.<ref>http://www.academiajournals.com/publicaciones-juarez/</ref> ==Premios y Reconocencies== * '''THE BEST PRESENTATION AWARD''' pol Artículu: “Model of a Black Hole that Deforms a Surface of Simultaneity” en ICGRB 2018: 20<sup>TH</sup> Internacional Conferencia en relatividá xeneral y Fuexos Negros en Singapore, SG, el 5 de xunetu de 2018. * '''Miembru de la INTERNATIONAL RESEARCH CONFERENCE (IRC)''' dau pol Technical Committee & Editorial Review Board on Physical and Mathematical Sciences de 44 países a partir del 10 de mayu de 2018. * '''Reviewer de la World Academy of Science, Engineering and Technology''' INTERNATIONAL SCIENCE INDEX: ONLINE SPECIAL JOURNAL ISSUES, Singapore, mayu de 2018. * '''Session Chair''' for oral and technical presentation, recognition and appreciation of research contributions to ICGRBH 2018: 20<sup>th</sup> International Conference on Xeneral Relativity and Black Holes, Singapore, SG, July 05-06, 2018. *Perfil Deseable PRODEP 2015-2018<ref>[http://dsa.sep.gob.mx/prodep.html Programa pal Desenvolvimientu Profesional Docente] {{Wayback|url=http://dsa.sep.gob.mx/prodep.html |date=20160119170301 }} </ref> *Maestra Destacada n'Actividaes Académiques y d'Investigación pol SINADEP. *Premiu Estatal de Ciencia, Teunoloxía ya Innovación 2015 a la Trayeutoria Científica. Gobiernu del Estáu de [[Chihuahua]] al traviés de la [[Secretaría d'Economía]], por conductu del Institutu d'Innovación y Competitividá. *Modelu Matematico: Model to Predict the “Lowness” of Entropy at the [[Big Bang]] with Relativistic Equations, evaluáu cola más alta calificación n'orixinalidá téunica y con calificación pa ser publicada por World Scientific (que publica Nobel Lecture) pol Comité Científicu de The 2015 International Conference of Applied and Engineering Mathematics (ICAEM-2015) of The World Congress on Engineering 2015 (WCE2015), entamada por International Association of Engineers (IAENG). 1-3 July, 2015 [[Imperial College London]]. *Session Chair of the 2015 International Conference of Applied and Engineering Mathematics IAENG International Association of Engineers World Congress on Engineering 2015 London, July 2, 2015 *Chair on Advances in Materials & Processing Technology Conference, AMPT-2014/Biomedical Materials & Aplications American Society of Materials in cooperation with the Society for Protective Coatings (SSPC),Saudi Aramco , Qatar University (QU), Prince Mohammad Bin Fahd University (PMU): [[Saudi Arabia|Kingdom of Saudi Arabia]], and Masdar Institute of Science and Technology. Atlantis The Palm, [[Dubai]], [[United Arab Emirates]] Nov. 17-20, 2014 [[Ficheru:Dubai 1.jpg|miniaturadeimagen| * Leticia Corral. Dubai, 2014 ]] *Reconocencia a la Excelencia Cimarrón 2014 Institutu Teunolóxicu de Ciudá Cuauhtémoc 22 de setiembre de 2014 *Premiu Chihuahua 2013, Categoría Ciencies Teunolóxiques, col Proyeutu: Diseñu d'un Robot Mecatrónico RC3GL pa dar Terapia y remover Tumores pol Gobiernu del Estáu de Chihuahua y l'Institutu Chihuahuense de la Cultura, les Ciencies y les Artes el 27 de payares de 2013. *Chihuahuense Destacada 2009. Gallardón a la Trayeutoria Científica: “[[Esther Orozco|Dra. María Esther Orozco Orozco]]" dau pola Sesentena Segunda Llexislatura Constitucional del Honorable Congresu del Estáu de Chihuahua.<ref>[http://www.congresochihuahua.gob.mx/biblioteca/decreto/archivosDecretos/1865.pdf] Premiu dau pola Sesentena Segunda Llexislatura del Estáu de Chihuahua</ref> *Muyer del Añu 2009 por [[COPARMEX]] Cuauhtémoc, Chihuahua *Perfil Deseable y Sofitu PROMEP 2009-2012 *[[Joseph Fourier]] Award poles contribuciones sobresalientes n'espardimientu de sólidos y líquidos, recibíu en Roma, Italia'l 25 de xunu de 2009 *Primer llugar al meyor trabayu d'investigación científica: Black Holes: Enormous Intensity Of Gravitational Field! Pol CIMAV en 2008 *Evaluadora Acreditada RCEA del [[CONACYT]] na Área VII: Inxeniería ya Industria *Investigador Nacional Nivel I - [[Sistema Nacional d'Investigadores]] 2008-2011 *Candidatu a Investigador Nacional - [[Sistema Nacional d'Investigadores]] 2005-2007 *Profesor Investigador de Carrera Titular “C” definitivu *Primer llugar sesión posters Inxeniería 2007 - Centru d'Investigaciones n'Óptica y CIATEC, [[Lleón (Méxicu)|Lleón]], [[Guanajuato]], [[Méxicu]] - 25 de Mayu de 2007 *Mención Honorífica en Matemática Educativa 1997 pol [[Comité Llatinoamericanu de Matemática Educativa]] na [[Universidá Michoacana de San Nicolás d'Hidalgo]], [[Morelia]], [[Michoacán]], [[Méxicu]]. == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1959||Corral Bustamante, Laura}} {{Tradubot|Leticia Corral Bustamante}} [[Categoría:Científicos y científiques de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] sem05z8lkgn96f7lf6la435ikzokzrc 0 159922 3709712 3696240 2022-08-19T09:05:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: Francisco Lleón => Francisco León wikitext text/x-wiki {{Ficha de documentu |nome_documento = Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos |imaxe = portada_Original_de_la_Constitucion_Mexicana_de_1917.png |anchu_imaxe = 220px |lleenda_imaxe = <small>Portada orixinal de la Constitución de 1917</small> |día_ratificáu = [[31 de xineru]] de [[1917]]</small> |promulgación = <small>'''{{Fecha|5|2|1917|edá}}'''</small> |sitiu_del documentu = [[Archivu Xeneral de la Nación (Méxicu)|Archivu Xeneral de la Nación]] ([[Palaciu de Lecumberri]]) |escritor = [[Congresu Constituyente de Méxicu (1917)|Congresu Constituyente]] |signatarios = [[Congresu Constituyente de Méxicu (1917)|Congresu Constituyente]] |función = <small>Constitución nacional pa reemplazar la [[Constitución Federal de los Estaos Xuníos Mexicanos de 1857|Constitución de 1857]]</small> }} La '''[[Constitución]] Política de los [[Estaos Xuníos Mexicanos]]''' de [[1917]] ye la [[norma xurídica|norma]] fundamental, establecida pa rexir jurídicamente al país, que afita les llendes y define les rellaciones ente los [[poder públicu|poderes]] de la [[Estáu federal|federación]]: [[poder llexislativu]], [[poder executivu|executivu]] y [[poder xudicial|xudicial]], ente los trés órdenes estremaos del gobiernuː el [[Federación|federal]], [[Organización territorial de Méxicu|estatal]] y [[Conceyu|municipal]], y ente toos aquellos y los [[ciudadanu|ciudadanos]]. Coles mesmes, afita les bases pal [[gobiernu]] y pa la organización de les [[Institución|instituciones]] en que'l poder asítiase y establez, en cuantes que [[Contratu social|pactu social]] supremu de la sociedá [[Méxicu|mexicana]], los [[derechu|derechos]] y los deberes del pueblu mexicanu. La Constitución de 1917 ye una aportación de la tradición xurídica mexicana al [[Derechu constitucional|constitucionalismo]] universal, cuidao que foi la primer Constitución de la hestoria qu'incluyó [[derechos sociales]]<ref>{{cita llibru |apellíos=Moreno|nome=Daniel|títulu=Síntesis del Derechu Constitucional|url=https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/llibros/2/590/4.pdf|fechaaccesu=25 de febreru de 2017|añu=1965|editorial=Universidá Nacional Autónoma de Méxicu|editor=Institutu de Derechu Comparáu|ubicación=Méxicu, D.F.|páxina=17|capítulu=Capítulu II|publicación=Panorama del Derechu Mexicanu}}</ref>, espresaos nos artículos 3, 27 y 123, productu de les demandes de les clases populares que protagonizaron la Revolución mexicana.<ref name=":0">{{cita publicación |url=http://msem.ucpress.edu/content/34/1/36|títulu=Zapata reactiváu: una visión žižekiana del Centenariu de la Constitución|apellíos=Centenu|nome=Ramón I.|fecha=1 de febreru de 2018|publicación=Mexican Studies/Estudios Mexicanos|volume=34|númberu=1|páxines=36–62|fechaaccesu=12 d'abril de 2018|idioma=en|issn=0742-9797|doi=10.1525/msem.2018.34.1.36}}</ref> En total, el testu constitucional cunta nueve títulos que contienen 136 artículos y 19 transitorios. El testu sigue los lineamientos clásicos de les doctrines polítiques al cuntar con una parte dogmática, que toma los primeres 39 artículos y establez derechos y obligaciones, y una parte orgánica, contenida nos 98 artículos restantes y que define la organización de los poderes públicos. Tuvo como precedentes la [[Constitución de Apatzingán|Constitución de Apatzingán de 1814]], la [[Constitución de 1824]] y la [[Constitución Federal de los Estaos Xuníos Mexicanos de 1857|Constitución de 1857]]. Al respeutive de esta postrera, en términos del sistema políticu, los cambeos principales atópense la eliminación de la [[reelección presidencial|reelección]] del [[Presidente de la República]] y del cargu de [[vicepresidente de Méxicu|vicepresidente]], según la creación del conceyu llibre<ref>{{cita llibru |apellíos=Myers Gallardo|nome=Alfonso|enllaceautor=|títulu=Cien años d'evolución constitucional. Retos y dilemes de la Constitución mexicana|url=http://biblioteca.diputados.gob.mx/janium/bv/lxiii/ciena_evo_cons.pdf|fechaaccesu=|añu=2017|editorial=Tirant lo Blanch|isbn=978-84-9143-935-6|editor=Llugo, Alberto y Cienfuegos, David|ubicación=Méxicu, Cámara de Diputaos|páxina=259-278|idioma=|capítulu=Reelección en Méxicu ¿ónde tamos? ¿a ónde vamos?}}</ref>. == Antecedentes == [[Ficheru:Glorieta_Reforma_y_estelas_de_la_Constitución.jpg|derecha|miniaturadeimagen|250px|Monumento «Estela de la Constitución» en [[Morelia]], realizaes pol escultor [[Alfredo Zalce]]; representando caúna a los trés documentos constitucionales na historia del país.]] El [[7 d'agostu]] de [[1910]], [[Hermano Flores Magón|Los hermanos Flores Magón]] fundaron el periódicu xurídicu de Méxicu ''[[Rexeneración (periódicu)|Rexeneración]]'', dende'l cual criticaben la corrupción del sistema xudicial del [[porfiriato|réxime del xeneral Porfirio Díaz]], lo que los llevó a la cárcel. En [[1902]], los Flores Magón y un grupu de [[Partíu Lliberal Mexicanu|lliberales]] arrendaron el periódicu ''[[El Fíu del Ahuizote]]''. En [[1903]], nel cuarentenu sestu aniversariu de la [[Constitución de 1857]], el personal del periódicu realizó una protesta col lema "''La Constitución morrió''". Esi mesmu día, Flores Magón publicó nel mesmu periodu una nota que dicía: ''"tou aquel que tea llibre de pecáu que refundie la primer piedra alrodiu de la Constitución"'', y parte del testu dicía: ''"Cuando llegó un [[5 de febreru]] más y... la xusticia foi refundiada del so templu por infames mercaderes y sobre la tumba de la Constitución alzar con cinismu una teocracia inaudita ¿para qué recibir esa fecha, digna de meyor pueblu, con hipócrites muestres d'allegría? La Constitución morrió, y al enllutanos güei con esa frase aciar, protestamos solemnemente contra los asesinos d'ella, que con escarniu sangrientu al pueblu qu'han vejado, celebren esti día con amueses de gayola y prestu"''. Al pasu del tiempu, les crítiques y les condiciones del país desamarraron diversos conflictos que, xunto a la resultancia de les [[eleiciones federales de Méxicu de 1910|eleiciones de 1910]], dieron como resultáu l'entamu, el [[20 de payares]] d'esi añu, del [[conflictu armáu]] conocíu como la [[Revolución mexicana]] de 1910. Según los [[Trataos de Ciudad Juárez]], tres l'arrenunciu de [[Porfirio Díaz]], [[Francisco León de la Barra]] ocupó la presidencia de Méxicu [[presidente interín|interinamente]] hasta que pudieren llevase a cabo eleiciones.<ref>Garcíadiego Dantan, páxs. 117-119</ref> Lleón de la Barra apurrió la presidencia a [[Francisco I. Madero]], ganador de les [[eleiciones estraordinaries de Méxicu de 1911]]. En [[1913]], Madero y el [[vicepresidente]] [[José María Pino Suárez]] fueron asesinaos tres el conflictu de la denominada ''[[Decena Tráxica]]'', y la presidencia usurpar [[Victoriano Huerta]]. [[Venustiano Carranza]], daquella gobernador de [[Coahuila]], formó'l [[Exércitu Constitucionalista]] y desconoció a Huerta, a quien derrocó en [[1914]]. El nuevu encargáu del [[poder Executivu]] expedió'l [[14 de setiembre]] de [[1916]] el [[decretu]] pa convocar a un [[Congresu Constituyente]], que sería l'encargáu de reformar la Constitución vixente y alzar a rangu constitucional les demandes esixíes mientres la Revolución, y que dexó en claru que nun se camudaríen la organización y funcionamientu de los poderes públicos del país.<ref>{{cita web |url=http://www.memoriapoliticademexico.org/Testos/6Revolucion/1916%20VC-%20DecConv%20CC.html |títulu= Decreto que convoca a un Congresu Constituyente. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Memoria Política de Méxicu}}</ref> El [[1 d'avientu]] del mesmu añu, el [[Congresu Constituyente de Méxicu (1917)|Congresu Constituyente]] abrió sesiones nel [[Teatru de la República|Teatru Iturbide]], na ciudá de [[Santiago de Querétaro]]. Na Convocatoria a esti Congresu, fueron escluyíos los villistas y zapatistas; sicasí, fueron les demandes d'estos los qu'orellaron a los diputaos constituyentes a adoptar un ''constitucionalismo social''; asina, l'artículu 27 llegalizó la repartida agraria –una demanda que nun taba nos planes orixinales del movimientu carrancista– pela vía de subordinar la propiedá privada al interés coleutivu.<ref name=":0" /> El Constituyente cuntó con diputaos de tolos [[Estaos de Méxicu|estaos]] y territorios federales del país, con esceición de [[Quintana Roo]].<ref>{{cita web |url=http://www.bibliojuridica.org/llibros/2/594/21.pdf |títulu=Llista de Diputaos al Congresu Constituyente 1916-1917. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Periódicu "El Pueblu" |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110813010954/http://www.bibliojuridica.org/llibros/2/594/21.pdf |fechaarchivu=13 d'agostu de 2011 }}</ref> Tuvieron representaes ende diverses fuercies polítiques: los [[carrancismo|carrancistas]] o "[[carrancismo|renovadores]]", como [[Luis Manuel Rojas]], [[José Natividá Macías]], [[Alfonso Cravioto]] y [[Félix F. Palavicini]]; los protagonistes o "radicales", como [[Heriberto Jara]], [[Francisco J. Múgica]], [[Luis G. Monzón]], y tamién los independientes. == Promulgación de la Constitución == El [[31 de xineru]] de [[1917]], tres dos meses d'alderiques, el Constituyente cerró sesiones.<ref>{{cita web |url=http://www.memoriapoliticademexico.org/Testos/6Revolucion/1917%20CCC.html |títulu= Sesión Solemne de Clausura del Congresu Constituyente efectuada nel Teatru Iturbide la tarde del miércoles 31 de xineru de 1917. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Memoria Política de Méxicu}}</ref> El [[5 de febreru]] promulgóse la nueva Constitución, col nome ''Constitución política de los Estaos Xuníos Mexicanos que reforma la del 5 de febreru de 1857'', qu'entraría a valir el [[1 de mayu]] del mesmu añu.<ref>{{cita web |url=http://www.memoriapoliticademexico.org/Efemerides/2/05021917.html |títulu= Venustiano Carranza promulga la nueva Constitución Política de Méxicu |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Memoria Política de Méxicu}}</ref> Esi mesmu día publicar nel ''[[Diariu Oficial de la Federación (Méxicu)|Diariu Oficial de la Federación]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/ref/dof/CPEUM_orig_05feb1917.pdf |títulu= Diariu Oficial |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Cámara de Diputaos de Méxicu}}</ref> Por cuenta de que primeramente la intención foi reformar la Constitución vixente, la nueva Constitución tomó como base fundamental los ordenamientos de [[Constitución de 1857|la de 1857]], especialmente lo referente a los [[derechos humanos]], anque yá nun los menta como tales, sinón qu'alude a les llamaes "[[garantíes individuales]]"; tamién amestó dellos puntos del [[Programa del Partíu Lliberal Mexicanu|Programa del Partíu Lliberal Mexicanu de 1906]] y munchos más cambeos p'afaese a la nueva realidá social del país. Finalmente, el proyeutu de reformar la Constitución del 57 derivó nuna nueva Constitución.<ref>{{cita web |url=http://www.bibliojuridica.org/llibros/1/234/8.pdf |títulu=Constitución... |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Biblioteca Xurídica Virtual |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091007125218/http://www.bibliojuridica.org/llibros/1/234/8.pdf |fechaarchivu=7 d'ochobre de 2009 }}</ref> [[Ficheru:Congreso Constituyente de 1917.jpg|thumb|right|220px|El [[Congresu Constituyente de Méxicu (1917)|Constituyente]] xura la Constitución.]] === Forma de gobiernu === Per otru llau, tocantes a la parte orgánica de la Constitución, la forma de gobiernu siguió siendo [[República|republicana]], [[democracia representativa|representativa]], [[democracia|democrática]] y [[federación|federal]]. Refrendóse la división de poderes n'[[Presidente de Méxicu|Executivu]], [[Congresu de la Unión Llexislativu]] y [[Poder Xudicial de la Federación de Méxicu|Xudicial]] y el Llexislativu siguió estremáu en [[bicameralismo|dos cámares]]: el [[Senáu de Méxicu|Senáu]] y la [[Cámara de Diputaos de Méxicu|Cámara de Diputaos]]. La Constitución de 1857 primeramente esanició'l Senáu, que foi reinstalado en [[1875]].<ref>{{cita web |url=http://www.excelsior.com.mx/index.php?m=nota&id_nota=718404 |títulu= El vigía del Senáu |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Excélsior}}</ref> === Innovaciones al respeutive de la Constitución de 1857 === Ratificóse'l sistema d'[[sufraxu direutu|eleiciones direutes]], y decretóse la non [[reelección presidencial]], suprimióse definitivamente la [[vicepresidencia]]. Diose mayor autonomía al [[Poder Xudicial]] y más soberanía a les [[estaos de Méxicu|entidaes federatives]]. Nesti marcu creóse'l [[conceyu llibre]], y establecióse un ordenamientu agrariu nel país relativu a la [[propiedá de la tierra]]. Ente otres garantíes, la constitución vixente determina la [[llibertá de cultu]], la [[llaicismu|enseñanza llaica]] y [[educación gratuita|gratuita]] y la [[xornada de trabayu]] máxima de 8 hores, y reconoz la [[llibertá d'espresión]] y la [[llibertá d'asociación|llibertái d'asociación de los trabayadores]]. Magar los sos cambeos, la nueva Constitución dexó intactos dellos allugamientos consagraos na anterior Constitución, dalgunos d'ellos relativos al Poder Xudicial. == Estructura == La Constitución de 1917 ta compuesta por 136 artículos estremaos en nueve títulos, que atópense subdividíos en Capítulos. La Constitución ta conformada por dos partes, conocíes como dogmática y orgánica. Na dogmática quedaron conseñaes les [[garantíes individuales]] y reconócense derechos y llibertaes sociales. La parte orgánica correspuende a la división de los poderes de la unión y el funcionamientu fundamental de les instituciones del Estáu. === Decretu === El Decretu nel que s'ordenar que se promulge por Bandu Solemne la Constitución de 1917 establezː {{cita|Venustiano Carranza, primer xefe del Exércitu Constitucionalista, encargáu del Poder Executivu de los Estaos Xuníos Mexicanos, faigo saber: Que'l Congresu Constituyente, axuntáu nesta ciudá'l 1o. d'avientu de 1916, en virtú del decretu de convocatoria de 19 de setiembre del mesmu añu, expedíu pola Primer Xefatura, de conformidá con prevenir nel artículu 4o. de los cambeos que'l 14 del citáu mes facer al decretu de 12 d'avientu de 1914, dau na H. Veracruz, amestando'l [[Plan de Guadalupe]], de 26 de marzu de 1913, tuvo a bien expedir la siguiente: <center>Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos, que reforma la del 5 de febreru de 1857</center>|Venustiano Carranza}} === Parte dogmática === Na so parte dogmática, la Constitución de 1917 establez de manera non limitativa los derechos y llibertaes colos que cunta'l pueblu mexicanu. Tamién establez les limitantes a l'acción del poder públicu frente a los derechos fundamentales consagraos nel testu constitucional. ==== Títulu primeru ==== El Títulu primeru ta estremáu en cuatro capítulos, que contién 38 artículosː * '''Capítulu I'''ː De los Derechos Humanos y les sos Garantíes (Del artículu 1° al 29). * '''Capítulu II'''ː De los Mexicanos (Del artículu 30 al 32). * '''Capítulu III'''ː De los Estranxeros (Artículu 33). * '''Capítulu IV'''ː De los Ciudadanos Mexicanos (Del artículu 34 al 38). De siguío, méntense los puntos más importantes de los artículos que contién la parte dogmática de la Constitución: <small> * Artículu 1. Reconoz que toles persones van gociar de los derechos humanos reconocíos na Constitución y nos trataos internacionales roblaos pol Estáu mexicanu y que nun van poder suspendese salvu nos casos y so les condiciones establecíes na mesma Constitución; obliga a les autoridaes mexicanes a respetar y protexer los derechos humanos y amás, prevenir, sancionar y reparar les violaciones a los derechos humanos. Prohibe la [[esclavitú]] nel país y protexe a los esclavos qu'ingresen a territoriu nacional. Prohibe tou tipu de [[discriminación]]. * Artículu 2. Señala que la nación mexicana ye única ya indivisible. Establez que la nación tien una composición pluricultural sofitada orixinalmente nos sos pueblos indíxenes. Describe, protexe y da derechos a los pueblos indíxenes, y establez el so derechu d'organización social, económica, política y cultural. * Artículu 3. Garantiza'l derechu de los mexicanos a recibir educación, que tien que ser llaica, gratuita, democrática, nacional y calidable. Obliga a la Federación, a los Estaos, y a los Conceyos, a impartir la educación primaria, secundaria, y media cimera. * Artículu 4. Establez la igualdá del varón y la muyer ante la llei. Referente a la familia, establez diversos derechos de salú y vivienda, alimentación y esparcimientu. * Artículu 5. Señala qu'a nenguna persona va poder torgar que se dedique al oficiu, industria, comerciu o trabayu que-y afaiga, siendo lícitos. * Artículu 6. Llibertá d'espresión. Establez les llendes a esti derechu. Otorga'l derechu a aportar a la información pública, y establez el procesu pol cual l'Estáu Mexicanu ta obligáu a garantizar l'accesu a les Teunoloxíes de la Información y Comunicación, según a los servicios de banda ancha ya internet. * Artículu 7. Sobre la Llibertá de prensa. * Artículu 8. Sobre'l Derechu de pidimientu. * Artículu 9. Establez el Derechu d'asociación pa fines lícitos y namái dexaos a los ciudadanos de la república. * Artículu 10. Derechu a tener armes pa seguridá y lexítima defensa. * Artículu 11. Sobre la Llibertá de tránsitu na República y el derechu d'asilu políticu. * Artículu 12. Prohibición de títulos nobiliarios. * Artículu 13. Prohibición de Lleis y tribunales privativos. * Artículu 14. Irretroactividad de la norma y el derechu al debíu procesu; tamién establez diverses disposiciones xurídiques. * Artículu 15. Prohibe la estradición escontra otros países de persones que tuvieren la condición d'esclavos, o cuando nel país d'orixe estes persones sufrieren violaciones a los sos derechos humanos. * Artículu 16. Garantía de llegalidá, inviolabilidad de la casa y el corréu según el debíu procesu llegal; establez diverses disposiciones en materia penal. * Artículu 17. Garantía de xusticia gratuita, llegal y expedita. * Artículu 18. Garantíes de los reos sentenciaos y establecimientu del sistema penal. * Artículu 19. Garantíes del procedimientu penal pal indiciado. * Artículu 20. Garantíes del procedimientu penal pal inculpáu y la víctima o ofendíu. * Artículu 21. Garantíes del procedimientu penal dientro del xuiciu. * Artículu 22. Prohibe les penes de muerte, de mutilación, de infamia, la marca, los azotes, los palos, el tormentu de cualquier especie y la multa escesiva. Establez so qué circunstancies va poder aplicase la confiscación de bienes. * Artículu 23. Garantíes de qu'un xuiciu penal nun puede tener más de tres instancies. * Artículu 24. Llibertá de cultu * Artículu 25. Rectoría económica del Estáu. * Artículu 26. Establecimientu de planes de gobiernu. * Artículu 27. Pertenecen a la nación les tierres, agües y recursos naturales entendíes dientro de les llendes del territoriu nacional, yá seya debaxo o enriba de la tierra. Regula'l manexu de les tierres y recursos de la Nación. * Artículu 28. Prohibición de monopolios. * Artículu 29. Casos de suspensión de les garantíes individuales. * Artículu 30. Referente a la nacionalidá mexicana. * Artículu 31. Obligaciones de los Mexicanos. * Artículu 32. Derechos de los Mexicanos por nacencia y de los qu'adquieren la doble nacionalidá. * Artículu 33. Referente a los estranxeros. * Artículu 34. Referente a los ciudadanos mexicanos. * Artículu 35. Derechos de los ciudadanos. * Artículu 37. Perdida de la nacionalización. * Artículu 38. Referente a los supuestos nos que se suspenden los derechos o prerrogativas de los ciudadanos mexicanos. </small> === Parte orgánica === La parte orgánica de la Constitución de 1917 enuncia la organización de los poderes públicos coles sos respeutives competencies, según la idea de la soberanía nacional y la forma de gobiernu. Amás, contién un capítulu qu'indica les partes integrantes de la federación. Nesta parte tamién se consagra la división de poderes y señálense les responsabilidaes de los funcionarios públicos. ==== Títulu segundu ==== El títulu segundu ta estremáu en dos capítulos que contienen 10 artículos (del 39 al 48). El capítulu I trata de la soberanía nacional y de la forma de gobiernu. Artículu 39. La soberanía nacional mora esencial y originariamente nel pueblu. Artículu 40. Ye voluntá del pueblu mexicanu constituyise nuna República representativa, Democrática, llaica y federal, compuesta per Estaos llibres y soberanos en tou lo tocante al so réxime interior, y pela Ciudá de Méxicu, xuníos nuna federación. Artículu 41. El pueblu exerz la so soberanía per mediu de los Poderes de la Unión, nos casos de la competencia d'estos, y polos de los Estaos y la Ciudá de Méxicu. La renovación de los poderes Llexislativu y Executivu. el capítulu II trata de les partes integrantes de la federación y del territoriu nacional. Artículu 42. El territoriu nacional entiende. Artículu 43. Les partes integrantes de la Federación son los Estaos. Artículu 44. La Ciudá de Méxicu ye la entidá federativa sede de los Poderes de la Unión y Capital de los Estaos Xuníos Mexicanos. Artículu 45. Los Estaos de la Federación caltienen la estensión y llendes. Artículu 46. Les entidaes federatives. Artículu 47. L'Estáu de Nayarit. Artículu 48. Les islles, los cayos y petones de los mares axacentes. ==== Títulu terceru ==== El títulu terceru ta estremáu en cuatro capítulos que contienen 58 artículos (del 49 al 107). El capítulu I trata de la división de poderes, el capítulu II trata del poder llexislativu, el capítulu III trata del poder executivu, el capítulu IV trata del poder xudicial. Los artículos más relevantes del títulu terceru son: <small> * Artículu 49. El Supremu Poder de la Federación estremar pal so exerciciu en Llexislativu, Executivu y Xudicial. * Artículu 50. El poder lexislativo de los Estaos Xuníos Mexicanos depositar nun congresu xeneral, que se va estremar en dos cámares, una de diputaos y otra de senadores. * Artículu 52. La Cámara de Diputaos va tar integrada por 300 diputaos electos por mayoritaria relativa y 200 diputaos electos por representación proporcional. cada añu, pa celebrar un primer periodu de sesiones ordinaries y a partir del 1 de febreru de cada añu pa celebrar un segundu periodu de sesiones ordinaries. * Artículu 70. Tou resolución del Congresu va tener el calter de llei o decretu. * Artículu 71. El derechu d'empecipiar lleis o decretos pertenez: al presidente de la República; a los diputaos y senadores al Congresu de la Unión; y a les Llexislatures de los Estaos. * Artículu 73. Establez les facultaes del congresu. * Artículu 78. Mientres los recesos del Congresu de la Unión va haber una Comisión Permanente compuesta de 37 miembros de los que 19 van ser diputaos y 18 senadores, nomaos poles sos respeutives cámares la viéspora de la clausura de los periodos ordinarios de sesiones. * Artículu 79. Referente a la entidá de fiscalización cimera de la Federación. * Artículu 80. Deposítase l'exerciciu del Supremu Poder Executivu de la Unión nun solu individuu, que se va denominar "presidente de los Estaos Xuníos Mexicanos." * Artículu 83. El presidente va entrar a exercer el so encargu'l 1 d'avientu, va durar nél seis años y nun ser reelecto. * Artículu 87. El xuramentu del presidente: "Protesto guardar y faer guardar la Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos y les lleis que d'ella emanen, y desempeñar lleal y patrióticamente el cargu de presidente de la república que'l pueblu confirióme, mirando en tou pol bien y prosperidá de la Unión; y si asina nun lo facer que la nación demandar." * Artículu 89. Facultaes y obligaciones del presidente. * Artículu 94. Deposítase l'exerciciu del Poder Xudicial de la Federación nuna Suprema Corte de Xusticia, nun tribunal eleutoral, en tribunales colexaos y unitarios de circuitu y en xulgaos de distritu. * Artículu 96. Lineamientos pa nomar a los Ministros de la Suprema Corte de Xusticia de la Nación. </small> ==== Títulu cuartu ==== El títulu cuartu contién 7 artículos (del 108 al 114) y trata de les responsabilidaes de los servidores públicu y patrimonial del Estáu. Los artículos más relevantes del títulu cuartu son: <small> * Artículu 108. Establez quién son consideraos funcionarios públicos. * Artículu 109. El Congresu de la Unión y les Llexislatures de los Estaos van expedir les lleis de responsabilidaes y sanciones de los servidores públicos. </small> ==== Títulu quintu ==== El títulu quintu. contién 8 artículos (del 115 al 122) y trata de los estaos de la federación y de la Ciudá de Méxicu. Los artículos más relevantes del títulu quintu son: <small> * Artículu 115. Los estaos van adoptar, pal so réxime interior, la forma de gobiernu republicanu, representativu, popular, teniendo como base de la so división territorial y de la so organización política y alministrativa el Conceyu Llibre. Establez los lineamientos de gobierno obligaciones de los conceyos. * Artículu 116. El poder público de los estaos va estremase, pal so exerciciu, n'Executivu, Llexislativu y Xudicial. Establez les regles de gobiernu de los poderes estatales. * Artículu 122. Define l'ordenamientu la naturaleza xurídica del Distritu Federal. </small> ==== Títulu sestu ==== El títulu sestu contién 1 artículu (el 123), que trata del trabayu y de la previsión social. <small> * Artículu 123. Toa persona tien derechu al trabayu dignu y socialmente útil; al efeuto, van promovese la creación d'empleos y l'organización social de trabayu, conforme a la llei. Esti artículu entiende tou lo referente a lo llaboral. </small> ==== Títulu séptimu ==== El títulu séptimu contién 11 artículos (del 124 al 134) y trata de les prevenciones xenerales. Los artículos más relevantes del títulu séptimu son: <small> * Artículu 124. Les facultaes que nun tán espresamente concedíes por esta Constitución a los funcionarios federales acutar a los Estaos. * Artículu 128. Tou funcionariu públicu, ensin esceición dalguna, antes de tomar posesión del so encargu, va emprestar la protesta de guardar la Constitución y les lleis que d'ella emanen. * Artículu 130. Establez les normes y reglamentaciones de les ilesies y demás agrupaciones relixoses. * Artículu 133. Les lleis supremes de tola Unión son les lleis d'esta constitución y tolos trataos que tean acordies cola mesma. En casu de que les constituciones estatales contradigan dalguna d'estes lleis, los xueces nos estaos van tener aplicaren les lleis d'esta Constitución. * Artículu 134. Trata de los recursos económicos pa la federación, los estaos, los conceyos, el Distritu Federal. </small> ==== Títulu octavu ==== El títulu octavu contién 1 artículu (el 135), que trata de les reformes de la Constitución. <small> * Artículu 135. La presente Constitución puede ser amestada o reformada pola llei. Establez los requisitos pa realizar les reformes. </small> ==== Títulu novenu ==== El títulu novenu contién 1 artículu (el 136), que trata de la inviolabilidad de la constitución. <small> * Artículu 136. Esta Constitución nun va perder la so fuercia y puxanza, entá cuando por dalguna rebelión atáyese la so observancia. </small> === Páxines orixinales === {| align=center |<gallery> Ficheru:Portada Interior Original de la Constitucion de 1917.png|Portada Interior. Ficheru:Pagina Original del Articulo 1 de la Constitucion de 1917.png|Artículu 1. Ficheru:Pagina Original del Articulo 42 de la Constitucion de 1917.png|Artículos 42 y 43. Ficheru:Pagina Original del Articulo 44 al 47 de la Constitucion de 1917.png|Artículos 44 al 47. Ficheru:Pagina Original del Articulo 123 de la Constitucion de 1917.png|Artículu 123. </gallery> |} == Reformes == {{AP|Reformes a la Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos|l1=Reformes a la Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos}} La ''Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos'' foi reformada 699 vegaes [[ (datu del 2017) ]] dende la so promulgación el [[5 de febreru]] de [[1917]]. L'artículu 135 de la Constitución dexa reformar y amestar el conteníu de la mesma. Pa reformala, ríquese que'l [[Congresu de la Unión]], pol votu de les dos terceres partes de los individuos presentes, alcuerde les reformes o amiestes, y que estes sían aprobaes pola mayoría de les [[llexislatura|llexislatures]] de los Estaos. A diferencia de la mayoría de los [[Llatinoamérica|países llatinoamericanos]], Méxicu nun camudó la so constitución por una nueva;<ref>{{cita web |url=http://www.elmundo.com/portal/opinion/columnistes/les reformes constitucionales_en_america.php |títulu= Les reformes constitucionales n'América |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=El mundu.com}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.nuevamayoria.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1669&Itemid=40 |títulu= Reformes constitucionales y reelección n'América Llatina |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011}}</ref> namái foi reformada p'afaese a los cambeos de los tiempos y a les condiciones polítiques del país. === Reformes recién en materia de derechos humanos === El [[10 de xunu]] del [[2011]], la Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos foi reformada incorporando al testu constitucional la variación de lo qu'hasta entós foi reconocíu como [[garantíes individuales]], pa integrase al contestu internacional de los [[derechos humanos]]. La Primer Sala de la [[Suprema Corte de Xusticia de la Nación]] definió, al faer l'analís de l'adecuación constitucional a la materia de [[derechos humanos]], que:<ref>{{cita web |url=http://sjf.scjn.gob.mx/sjfsist/Paginas/DetalleGeneralScroll.aspx?id=24703&Clase=DetalleTesisEjecutorias |títulu=Selmanariu Xudicial de la Federación y la so Gaceta |fechaaccesu=5 de febreru de 2015 |apellíu= SCJN |fecha=Payares de 2013|}}</ref>{{cita|L'artículu 1o. constitucional, cola reforma del diez de xunu de [[dos mil once]], estableció cambeos sustanciales que dean a les persones una proteición más amplia de los derechos humanos, reconocíos non solo na Constitución, sinón tamién nos trataos internacionales, cola cuenta de favorecer en tou tiempu a les persones.</center>}} == División política-alministrativa == {{AP|Evolución territorial de Méxicu}} Dempués de la promulgación de la Constitución, la nación quedó compuesta por 28 estaos, 2 territorios federales y la [[Ciudá de Méxicu]]. El [[Territoriu de Tepic]] foi almitíu como estáu llibre de la federación. {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- style="text-align:center; font-weiglol biches ! style="background:lavender; width:20.0%" | Mapa de Méxicu en 1917 ! style="background:lavender; width:50.0%" | '''Estaos de la federación''' |- | [[Ficheru:Mapa Mexico Constitucion 1917.png|center|350px]] | <center> ''Los estaos esistentes dende la [[Constitución de 1857]] yeren:'' {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- |- style="text-align:center; font-weight:bold;" ! style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.0%" | Nome !style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.5%" | Nome !style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.5%" | Nome !style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.5%" | Nome |- | 1 | |<center>'''Méxicu''' | 8 | |<center>'''Yucatán''' | 15 | |<center>'''Nuevo León''' | 22 | |<center>'''Tlaxcala''' |- | 2 | |<center>'''Guanajuato''' | 9 | |<center>'''Jalisco''' | 16 | |<center>'''Coahuila''' | 23 | |<center>'''Colima''' |- | 3 | |<center>'''Oaxaca''' | 10 | |<center>'''Zacatecas''' | 17 | |<center>'''Durango''' | 24 | |<center>'''Aguascalientes''' |- | 4 | |<center>'''Puebla''' | 11 | |<center>'''Querétaro''' | 18 | |<center>'''Chihuahua''' | 25 | |<center>'''Campeche''' |- | 5 | |<center>'''Michoacán''' | 12 | |<center>'''Sonora''' | 19 | |<center>'''Chiapas''' | 26 | |<center>'''Hidalgo''' |- | 6 | |<center>'''San Luis Potosí''' | 13 | |<center>'''Tabasco''' | 20 | |<center>'''Sinaloa''' | 27 | |<center>'''Morelos''' |- | 7 | |<center>'''Veracruz''' | 14 | |<center>'''Tamaulipas''' | 21 | |<center>'''Guerrero''' |- |} <center> ''Almitir al Territoriu de Tepic como l'estáu de:'' {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- |- style="text-align:center; font-weight:bold;" ! style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.0%" | Nome !style="background:lavender; width:10.5%" | Ingresu<br />a la Federación ! style="background:lavender; width:10.5%" | Instalación<br />del Congresu |- | 28 | |<center>'''Nayarit''' | 26-01-1917 | 01-01-1918<ref>{{cita web |url=http://web.archive.org/web/http://www.congresonay.gob.mx/files/1250158365.pdf |títulu= Integrantes de la Primer Llexislatura |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Poder Executivu del Estáu de Nayarit}}</ref> |} |} === Cambeos territoriales posteriores === El país tuvo cambeos territoriales permanentes al pasu de los años que lu llevaron a la so configuración actual. El [[30 d'avientu]] de [[1930]], el [[Territoriu de Baxa California]] estremar en dos territorios federales, denominaos [[Baxa California Norte|Territoriu Norte de la Baxa California]] y el [[Baxa California Sur|Territoriu Sur de la Baxa California]]. El [[28 de xineru]] de [[1931]], Méxicu perdió la soberanía de la [[Isla Clipperton]], que foi axudicada por [[Francia]]. Finalmente, los territorios federales algamaron los requisitos pa ser almitíos como [[Estaos de la Federación]], nel siguiente orde: {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- style="text-align:center; font-weight:bold;" ! style="background:lavender; width:20.0%" | Mapa de Méxicu na actualidá !style="background:lavender; width:50.0%" | '''Estaos de la Federación''' |- | [[Ficheru:Mapa Mexico 2010.PNG|center|350px]] | <center> ''Almitir al Territoriu Norte de la Baxa California como l'estáu de:'' {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- |- style="text-align:center; font-weight:bold;" ! style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.0%" | Nome !style="background:lavender; width:10.5%" | Ingresu<br />a la Federación ! style="background:lavender; width:10.5%" | Instalación<br />del Congresu |- | 29 | |<center>'''Baxa California''' | 16-01-1952<ref>{{cita web |url=http://web.archive.org/web/http://www.congresonay.gob.mx/files/1250158365.pdf |títulu= Transformación Política de Territoriu Norte de la Baxa California a Estáu 29 |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Gobierno del Estáu de Baxa California}}</ref> | 12-11-1953<ref>{{cita web |url=http://fcsyp.mxl.uabc.mx/RevistaPlural/descargas/Edicion2/Cuauhtemoc.pdf |títulu=El procesu de fiscalización nel congresu de Baxa California |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Facultá de Ciencies Sociales y Polítiques de Mexicali |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120127102837/http://fcsyp.mxl.uabc.mx/RevistaPlural/descargas/Edicion2/Cuauhtemoc.pdf |fechaarchivu=27 de xineru de 2012 }}</ref> |} <center> ''El Territoriu Sur de la Baxa California y el Territoriu de Quintana Roo son almitíos como los estaos de'' {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- |- style="text-align:center; font-weight:bold;" ! style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.0%" | Nome !style="background:lavender; width:10.5%" | Fecha d'ingresu !style="background:lavender; width:10.5%" | Fecha d'instalación del congresu |- | 30 | |<center>'''Quintana Roo''' | 08-10-1974<ref name=Estaos>{{cita web |url=http://www2.sepdf.gob.mx/efemerides/consulta_efemerides.jsp?dia=8&mes=10 |títulu=Instalación de la Llexislatura Constituyente. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Poder Llexislativu del Estáu de Quintana Roo |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100810021435/http://www2.sepdf.gob.mx/efemerides/consulta_efemerides.jsp?dia=8&mes=10 |fechaarchivu=10 d'agostu de 2010 }}</ref> | 25-11-1974<ref>{{cita web |url=http://www.congresoqroo.gob.mx/dependencies/DIR_biblioteca/historia/palaciu.pdf |títulu=Baxa California Sur y Constitución de la República. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Poder Secretaria d'Educación Pública del D.F. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111012022257/http://www.congresoqroo.gob.mx/dependencies/DIR_biblioteca/historia/palaciu.pdf |fechaarchivu=12 d'ochobre de 2011 }}</ref> |- | 31 | |<center>'''Baxa California Sur''' | 08-10-1974<ref name=Estaos /> | 25-03-1975<ref>{{cita web |url=http://statoids.com/umx.html |títulu= Constitución Baxa California Sur, Artículu 12 transitoriu. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011}}</ref> |} |} Anguaño, el país ta conformáu por [[Estaos de Méxicu|31 estaos llibres y soberanos]] y la [[Ciudá de Méxicu]]. Dende los años 1980, debíu a la crecedera económica de la rexón, esisten propuestes de creación del [[Estáu de La Llaguna]], a partir de territorios de los estaos de [[Coahuila]] y [[Durango]], que sicasí nun resultaron en reformes concretes.<ref>{{cita web |url=http://impreso.milenio.com/node/8996071 |títulu=La Llaguna vuelve suañar con ser Estáu. |fechaaccesu=12 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110723202112/http://impreso.milenio.com/node/8996071 |fechaarchivu=23 de xunetu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/644672.xunir pa-crear-estáu-de-la llaguna.html |títulu= Xunir pa crear Estáu de la Llaguna. |fechaaccesu=12 de setiembre de 2011}}</ref> En 2016 el Distritu Federal alzar a rangu de ciudá autónoma nomándolo formalmente [[Ciudá de Méxicu]], dotándo-y de la so primer constitución política. Esti estatus especial averó a la Ciudá de Méxicu a convertise na entidá federativa númberu 32.<ref>{{cita web |url=http://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/510215.pri-propondra-en-senáu-que-df-sea-tao-32.html |títulu= PRI va proponer en Senáu que DF seya tao 32. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011}}</ref> == Ver tamién == * * [[Historia del constitucionalismo mexicanu]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikisource|Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos}} * [http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/pdf/1_150917.pdf Testu vixente, actualizáu a la última reforma'l 15 setiembre de 2017] * [http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/ref/cpeum/CPEUM_orig_05feb1917.pdf Testu orixinal de la Constitución de 1917 publicáu nel ''Diariu Oficial de la Federación''] * [http://www.constitucion1917.gob.mx Páxina oficial de la Constitución de 1917] * [http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/ref/cpeum_crono.htm Constitución Política - Reformes n'Orde Cronolóxicu] * [http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/articulos.php Consulta por artículu] * [https://www.scjn.gob.mx/constitucion-politica-de-los estaos xuníos-mexicanos Consulta per cada reforma de cada artículu en páxina de la Suprema Corte de Xusticia] * [http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/ref/cpeum/Proy_CPEUM_expmot_01dic1916.pdf Esposición de motivos de la Constitución de 1917] * [http://www.juridicas.unam.mx/constitucion-reordenada-consolidada Constitución reordenada y consolidada - Estudiu académicu realizáu pol institutu d'Investigaciones Xurídiques de la UNAM] {{Tradubot|Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constituciones de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] regoxbppsyowbyof1qynux6t4qyvh40 3709733 3709712 2022-08-19T09:08:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: Lleón de la Barra => León de la Barra wikitext text/x-wiki {{Ficha de documentu |nome_documento = Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos |imaxe = portada_Original_de_la_Constitucion_Mexicana_de_1917.png |anchu_imaxe = 220px |lleenda_imaxe = <small>Portada orixinal de la Constitución de 1917</small> |día_ratificáu = [[31 de xineru]] de [[1917]]</small> |promulgación = <small>'''{{Fecha|5|2|1917|edá}}'''</small> |sitiu_del documentu = [[Archivu Xeneral de la Nación (Méxicu)|Archivu Xeneral de la Nación]] ([[Palaciu de Lecumberri]]) |escritor = [[Congresu Constituyente de Méxicu (1917)|Congresu Constituyente]] |signatarios = [[Congresu Constituyente de Méxicu (1917)|Congresu Constituyente]] |función = <small>Constitución nacional pa reemplazar la [[Constitución Federal de los Estaos Xuníos Mexicanos de 1857|Constitución de 1857]]</small> }} La '''[[Constitución]] Política de los [[Estaos Xuníos Mexicanos]]''' de [[1917]] ye la [[norma xurídica|norma]] fundamental, establecida pa rexir jurídicamente al país, que afita les llendes y define les rellaciones ente los [[poder públicu|poderes]] de la [[Estáu federal|federación]]: [[poder llexislativu]], [[poder executivu|executivu]] y [[poder xudicial|xudicial]], ente los trés órdenes estremaos del gobiernuː el [[Federación|federal]], [[Organización territorial de Méxicu|estatal]] y [[Conceyu|municipal]], y ente toos aquellos y los [[ciudadanu|ciudadanos]]. Coles mesmes, afita les bases pal [[gobiernu]] y pa la organización de les [[Institución|instituciones]] en que'l poder asítiase y establez, en cuantes que [[Contratu social|pactu social]] supremu de la sociedá [[Méxicu|mexicana]], los [[derechu|derechos]] y los deberes del pueblu mexicanu. La Constitución de 1917 ye una aportación de la tradición xurídica mexicana al [[Derechu constitucional|constitucionalismo]] universal, cuidao que foi la primer Constitución de la hestoria qu'incluyó [[derechos sociales]]<ref>{{cita llibru |apellíos=Moreno|nome=Daniel|títulu=Síntesis del Derechu Constitucional|url=https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/llibros/2/590/4.pdf|fechaaccesu=25 de febreru de 2017|añu=1965|editorial=Universidá Nacional Autónoma de Méxicu|editor=Institutu de Derechu Comparáu|ubicación=Méxicu, D.F.|páxina=17|capítulu=Capítulu II|publicación=Panorama del Derechu Mexicanu}}</ref>, espresaos nos artículos 3, 27 y 123, productu de les demandes de les clases populares que protagonizaron la Revolución mexicana.<ref name=":0">{{cita publicación |url=http://msem.ucpress.edu/content/34/1/36|títulu=Zapata reactiváu: una visión žižekiana del Centenariu de la Constitución|apellíos=Centenu|nome=Ramón I.|fecha=1 de febreru de 2018|publicación=Mexican Studies/Estudios Mexicanos|volume=34|númberu=1|páxines=36–62|fechaaccesu=12 d'abril de 2018|idioma=en|issn=0742-9797|doi=10.1525/msem.2018.34.1.36}}</ref> En total, el testu constitucional cunta nueve títulos que contienen 136 artículos y 19 transitorios. El testu sigue los lineamientos clásicos de les doctrines polítiques al cuntar con una parte dogmática, que toma los primeres 39 artículos y establez derechos y obligaciones, y una parte orgánica, contenida nos 98 artículos restantes y que define la organización de los poderes públicos. Tuvo como precedentes la [[Constitución de Apatzingán|Constitución de Apatzingán de 1814]], la [[Constitución de 1824]] y la [[Constitución Federal de los Estaos Xuníos Mexicanos de 1857|Constitución de 1857]]. Al respeutive de esta postrera, en términos del sistema políticu, los cambeos principales atópense la eliminación de la [[reelección presidencial|reelección]] del [[Presidente de la República]] y del cargu de [[vicepresidente de Méxicu|vicepresidente]], según la creación del conceyu llibre<ref>{{cita llibru |apellíos=Myers Gallardo|nome=Alfonso|enllaceautor=|títulu=Cien años d'evolución constitucional. Retos y dilemes de la Constitución mexicana|url=http://biblioteca.diputados.gob.mx/janium/bv/lxiii/ciena_evo_cons.pdf|fechaaccesu=|añu=2017|editorial=Tirant lo Blanch|isbn=978-84-9143-935-6|editor=Llugo, Alberto y Cienfuegos, David|ubicación=Méxicu, Cámara de Diputaos|páxina=259-278|idioma=|capítulu=Reelección en Méxicu ¿ónde tamos? ¿a ónde vamos?}}</ref>. == Antecedentes == [[Ficheru:Glorieta_Reforma_y_estelas_de_la_Constitución.jpg|derecha|miniaturadeimagen|250px|Monumento «Estela de la Constitución» en [[Morelia]], realizaes pol escultor [[Alfredo Zalce]]; representando caúna a los trés documentos constitucionales na historia del país.]] El [[7 d'agostu]] de [[1910]], [[Hermano Flores Magón|Los hermanos Flores Magón]] fundaron el periódicu xurídicu de Méxicu ''[[Rexeneración (periódicu)|Rexeneración]]'', dende'l cual criticaben la corrupción del sistema xudicial del [[porfiriato|réxime del xeneral Porfirio Díaz]], lo que los llevó a la cárcel. En [[1902]], los Flores Magón y un grupu de [[Partíu Lliberal Mexicanu|lliberales]] arrendaron el periódicu ''[[El Fíu del Ahuizote]]''. En [[1903]], nel cuarentenu sestu aniversariu de la [[Constitución de 1857]], el personal del periódicu realizó una protesta col lema "''La Constitución morrió''". Esi mesmu día, Flores Magón publicó nel mesmu periodu una nota que dicía: ''"tou aquel que tea llibre de pecáu que refundie la primer piedra alrodiu de la Constitución"'', y parte del testu dicía: ''"Cuando llegó un [[5 de febreru]] más y... la xusticia foi refundiada del so templu por infames mercaderes y sobre la tumba de la Constitución alzar con cinismu una teocracia inaudita ¿para qué recibir esa fecha, digna de meyor pueblu, con hipócrites muestres d'allegría? La Constitución morrió, y al enllutanos güei con esa frase aciar, protestamos solemnemente contra los asesinos d'ella, que con escarniu sangrientu al pueblu qu'han vejado, celebren esti día con amueses de gayola y prestu"''. Al pasu del tiempu, les crítiques y les condiciones del país desamarraron diversos conflictos que, xunto a la resultancia de les [[eleiciones federales de Méxicu de 1910|eleiciones de 1910]], dieron como resultáu l'entamu, el [[20 de payares]] d'esi añu, del [[conflictu armáu]] conocíu como la [[Revolución mexicana]] de 1910. Según los [[Trataos de Ciudad Juárez]], tres l'arrenunciu de [[Porfirio Díaz]], [[Francisco León de la Barra]] ocupó la presidencia de Méxicu [[presidente interín|interinamente]] hasta que pudieren llevase a cabo eleiciones.<ref>Garcíadiego Dantan, páxs. 117-119</ref> León de la Barra apurrió la presidencia a [[Francisco I. Madero]], ganador de les [[eleiciones estraordinaries de Méxicu de 1911]]. En [[1913]], Madero y el [[vicepresidente]] [[José María Pino Suárez]] fueron asesinaos tres el conflictu de la denominada ''[[Decena Tráxica]]'', y la presidencia usurpar [[Victoriano Huerta]]. [[Venustiano Carranza]], daquella gobernador de [[Coahuila]], formó'l [[Exércitu Constitucionalista]] y desconoció a Huerta, a quien derrocó en [[1914]]. El nuevu encargáu del [[poder Executivu]] expedió'l [[14 de setiembre]] de [[1916]] el [[decretu]] pa convocar a un [[Congresu Constituyente]], que sería l'encargáu de reformar la Constitución vixente y alzar a rangu constitucional les demandes esixíes mientres la Revolución, y que dexó en claru que nun se camudaríen la organización y funcionamientu de los poderes públicos del país.<ref>{{cita web |url=http://www.memoriapoliticademexico.org/Testos/6Revolucion/1916%20VC-%20DecConv%20CC.html |títulu= Decreto que convoca a un Congresu Constituyente. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Memoria Política de Méxicu}}</ref> El [[1 d'avientu]] del mesmu añu, el [[Congresu Constituyente de Méxicu (1917)|Congresu Constituyente]] abrió sesiones nel [[Teatru de la República|Teatru Iturbide]], na ciudá de [[Santiago de Querétaro]]. Na Convocatoria a esti Congresu, fueron escluyíos los villistas y zapatistas; sicasí, fueron les demandes d'estos los qu'orellaron a los diputaos constituyentes a adoptar un ''constitucionalismo social''; asina, l'artículu 27 llegalizó la repartida agraria –una demanda que nun taba nos planes orixinales del movimientu carrancista– pela vía de subordinar la propiedá privada al interés coleutivu.<ref name=":0" /> El Constituyente cuntó con diputaos de tolos [[Estaos de Méxicu|estaos]] y territorios federales del país, con esceición de [[Quintana Roo]].<ref>{{cita web |url=http://www.bibliojuridica.org/llibros/2/594/21.pdf |títulu=Llista de Diputaos al Congresu Constituyente 1916-1917. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Periódicu "El Pueblu" |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110813010954/http://www.bibliojuridica.org/llibros/2/594/21.pdf |fechaarchivu=13 d'agostu de 2011 }}</ref> Tuvieron representaes ende diverses fuercies polítiques: los [[carrancismo|carrancistas]] o "[[carrancismo|renovadores]]", como [[Luis Manuel Rojas]], [[José Natividá Macías]], [[Alfonso Cravioto]] y [[Félix F. Palavicini]]; los protagonistes o "radicales", como [[Heriberto Jara]], [[Francisco J. Múgica]], [[Luis G. Monzón]], y tamién los independientes. == Promulgación de la Constitución == El [[31 de xineru]] de [[1917]], tres dos meses d'alderiques, el Constituyente cerró sesiones.<ref>{{cita web |url=http://www.memoriapoliticademexico.org/Testos/6Revolucion/1917%20CCC.html |títulu= Sesión Solemne de Clausura del Congresu Constituyente efectuada nel Teatru Iturbide la tarde del miércoles 31 de xineru de 1917. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Memoria Política de Méxicu}}</ref> El [[5 de febreru]] promulgóse la nueva Constitución, col nome ''Constitución política de los Estaos Xuníos Mexicanos que reforma la del 5 de febreru de 1857'', qu'entraría a valir el [[1 de mayu]] del mesmu añu.<ref>{{cita web |url=http://www.memoriapoliticademexico.org/Efemerides/2/05021917.html |títulu= Venustiano Carranza promulga la nueva Constitución Política de Méxicu |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Memoria Política de Méxicu}}</ref> Esi mesmu día publicar nel ''[[Diariu Oficial de la Federación (Méxicu)|Diariu Oficial de la Federación]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/ref/dof/CPEUM_orig_05feb1917.pdf |títulu= Diariu Oficial |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Cámara de Diputaos de Méxicu}}</ref> Por cuenta de que primeramente la intención foi reformar la Constitución vixente, la nueva Constitución tomó como base fundamental los ordenamientos de [[Constitución de 1857|la de 1857]], especialmente lo referente a los [[derechos humanos]], anque yá nun los menta como tales, sinón qu'alude a les llamaes "[[garantíes individuales]]"; tamién amestó dellos puntos del [[Programa del Partíu Lliberal Mexicanu|Programa del Partíu Lliberal Mexicanu de 1906]] y munchos más cambeos p'afaese a la nueva realidá social del país. Finalmente, el proyeutu de reformar la Constitución del 57 derivó nuna nueva Constitución.<ref>{{cita web |url=http://www.bibliojuridica.org/llibros/1/234/8.pdf |títulu=Constitución... |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Biblioteca Xurídica Virtual |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091007125218/http://www.bibliojuridica.org/llibros/1/234/8.pdf |fechaarchivu=7 d'ochobre de 2009 }}</ref> [[Ficheru:Congreso Constituyente de 1917.jpg|thumb|right|220px|El [[Congresu Constituyente de Méxicu (1917)|Constituyente]] xura la Constitución.]] === Forma de gobiernu === Per otru llau, tocantes a la parte orgánica de la Constitución, la forma de gobiernu siguió siendo [[República|republicana]], [[democracia representativa|representativa]], [[democracia|democrática]] y [[federación|federal]]. Refrendóse la división de poderes n'[[Presidente de Méxicu|Executivu]], [[Congresu de la Unión Llexislativu]] y [[Poder Xudicial de la Federación de Méxicu|Xudicial]] y el Llexislativu siguió estremáu en [[bicameralismo|dos cámares]]: el [[Senáu de Méxicu|Senáu]] y la [[Cámara de Diputaos de Méxicu|Cámara de Diputaos]]. La Constitución de 1857 primeramente esanició'l Senáu, que foi reinstalado en [[1875]].<ref>{{cita web |url=http://www.excelsior.com.mx/index.php?m=nota&id_nota=718404 |títulu= El vigía del Senáu |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Excélsior}}</ref> === Innovaciones al respeutive de la Constitución de 1857 === Ratificóse'l sistema d'[[sufraxu direutu|eleiciones direutes]], y decretóse la non [[reelección presidencial]], suprimióse definitivamente la [[vicepresidencia]]. Diose mayor autonomía al [[Poder Xudicial]] y más soberanía a les [[estaos de Méxicu|entidaes federatives]]. Nesti marcu creóse'l [[conceyu llibre]], y establecióse un ordenamientu agrariu nel país relativu a la [[propiedá de la tierra]]. Ente otres garantíes, la constitución vixente determina la [[llibertá de cultu]], la [[llaicismu|enseñanza llaica]] y [[educación gratuita|gratuita]] y la [[xornada de trabayu]] máxima de 8 hores, y reconoz la [[llibertá d'espresión]] y la [[llibertá d'asociación|llibertái d'asociación de los trabayadores]]. Magar los sos cambeos, la nueva Constitución dexó intactos dellos allugamientos consagraos na anterior Constitución, dalgunos d'ellos relativos al Poder Xudicial. == Estructura == La Constitución de 1917 ta compuesta por 136 artículos estremaos en nueve títulos, que atópense subdividíos en Capítulos. La Constitución ta conformada por dos partes, conocíes como dogmática y orgánica. Na dogmática quedaron conseñaes les [[garantíes individuales]] y reconócense derechos y llibertaes sociales. La parte orgánica correspuende a la división de los poderes de la unión y el funcionamientu fundamental de les instituciones del Estáu. === Decretu === El Decretu nel que s'ordenar que se promulge por Bandu Solemne la Constitución de 1917 establezː {{cita|Venustiano Carranza, primer xefe del Exércitu Constitucionalista, encargáu del Poder Executivu de los Estaos Xuníos Mexicanos, faigo saber: Que'l Congresu Constituyente, axuntáu nesta ciudá'l 1o. d'avientu de 1916, en virtú del decretu de convocatoria de 19 de setiembre del mesmu añu, expedíu pola Primer Xefatura, de conformidá con prevenir nel artículu 4o. de los cambeos que'l 14 del citáu mes facer al decretu de 12 d'avientu de 1914, dau na H. Veracruz, amestando'l [[Plan de Guadalupe]], de 26 de marzu de 1913, tuvo a bien expedir la siguiente: <center>Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos, que reforma la del 5 de febreru de 1857</center>|Venustiano Carranza}} === Parte dogmática === Na so parte dogmática, la Constitución de 1917 establez de manera non limitativa los derechos y llibertaes colos que cunta'l pueblu mexicanu. Tamién establez les limitantes a l'acción del poder públicu frente a los derechos fundamentales consagraos nel testu constitucional. ==== Títulu primeru ==== El Títulu primeru ta estremáu en cuatro capítulos, que contién 38 artículosː * '''Capítulu I'''ː De los Derechos Humanos y les sos Garantíes (Del artículu 1° al 29). * '''Capítulu II'''ː De los Mexicanos (Del artículu 30 al 32). * '''Capítulu III'''ː De los Estranxeros (Artículu 33). * '''Capítulu IV'''ː De los Ciudadanos Mexicanos (Del artículu 34 al 38). De siguío, méntense los puntos más importantes de los artículos que contién la parte dogmática de la Constitución: <small> * Artículu 1. Reconoz que toles persones van gociar de los derechos humanos reconocíos na Constitución y nos trataos internacionales roblaos pol Estáu mexicanu y que nun van poder suspendese salvu nos casos y so les condiciones establecíes na mesma Constitución; obliga a les autoridaes mexicanes a respetar y protexer los derechos humanos y amás, prevenir, sancionar y reparar les violaciones a los derechos humanos. Prohibe la [[esclavitú]] nel país y protexe a los esclavos qu'ingresen a territoriu nacional. Prohibe tou tipu de [[discriminación]]. * Artículu 2. Señala que la nación mexicana ye única ya indivisible. Establez que la nación tien una composición pluricultural sofitada orixinalmente nos sos pueblos indíxenes. Describe, protexe y da derechos a los pueblos indíxenes, y establez el so derechu d'organización social, económica, política y cultural. * Artículu 3. Garantiza'l derechu de los mexicanos a recibir educación, que tien que ser llaica, gratuita, democrática, nacional y calidable. Obliga a la Federación, a los Estaos, y a los Conceyos, a impartir la educación primaria, secundaria, y media cimera. * Artículu 4. Establez la igualdá del varón y la muyer ante la llei. Referente a la familia, establez diversos derechos de salú y vivienda, alimentación y esparcimientu. * Artículu 5. Señala qu'a nenguna persona va poder torgar que se dedique al oficiu, industria, comerciu o trabayu que-y afaiga, siendo lícitos. * Artículu 6. Llibertá d'espresión. Establez les llendes a esti derechu. Otorga'l derechu a aportar a la información pública, y establez el procesu pol cual l'Estáu Mexicanu ta obligáu a garantizar l'accesu a les Teunoloxíes de la Información y Comunicación, según a los servicios de banda ancha ya internet. * Artículu 7. Sobre la Llibertá de prensa. * Artículu 8. Sobre'l Derechu de pidimientu. * Artículu 9. Establez el Derechu d'asociación pa fines lícitos y namái dexaos a los ciudadanos de la república. * Artículu 10. Derechu a tener armes pa seguridá y lexítima defensa. * Artículu 11. Sobre la Llibertá de tránsitu na República y el derechu d'asilu políticu. * Artículu 12. Prohibición de títulos nobiliarios. * Artículu 13. Prohibición de Lleis y tribunales privativos. * Artículu 14. Irretroactividad de la norma y el derechu al debíu procesu; tamién establez diverses disposiciones xurídiques. * Artículu 15. Prohibe la estradición escontra otros países de persones que tuvieren la condición d'esclavos, o cuando nel país d'orixe estes persones sufrieren violaciones a los sos derechos humanos. * Artículu 16. Garantía de llegalidá, inviolabilidad de la casa y el corréu según el debíu procesu llegal; establez diverses disposiciones en materia penal. * Artículu 17. Garantía de xusticia gratuita, llegal y expedita. * Artículu 18. Garantíes de los reos sentenciaos y establecimientu del sistema penal. * Artículu 19. Garantíes del procedimientu penal pal indiciado. * Artículu 20. Garantíes del procedimientu penal pal inculpáu y la víctima o ofendíu. * Artículu 21. Garantíes del procedimientu penal dientro del xuiciu. * Artículu 22. Prohibe les penes de muerte, de mutilación, de infamia, la marca, los azotes, los palos, el tormentu de cualquier especie y la multa escesiva. Establez so qué circunstancies va poder aplicase la confiscación de bienes. * Artículu 23. Garantíes de qu'un xuiciu penal nun puede tener más de tres instancies. * Artículu 24. Llibertá de cultu * Artículu 25. Rectoría económica del Estáu. * Artículu 26. Establecimientu de planes de gobiernu. * Artículu 27. Pertenecen a la nación les tierres, agües y recursos naturales entendíes dientro de les llendes del territoriu nacional, yá seya debaxo o enriba de la tierra. Regula'l manexu de les tierres y recursos de la Nación. * Artículu 28. Prohibición de monopolios. * Artículu 29. Casos de suspensión de les garantíes individuales. * Artículu 30. Referente a la nacionalidá mexicana. * Artículu 31. Obligaciones de los Mexicanos. * Artículu 32. Derechos de los Mexicanos por nacencia y de los qu'adquieren la doble nacionalidá. * Artículu 33. Referente a los estranxeros. * Artículu 34. Referente a los ciudadanos mexicanos. * Artículu 35. Derechos de los ciudadanos. * Artículu 37. Perdida de la nacionalización. * Artículu 38. Referente a los supuestos nos que se suspenden los derechos o prerrogativas de los ciudadanos mexicanos. </small> === Parte orgánica === La parte orgánica de la Constitución de 1917 enuncia la organización de los poderes públicos coles sos respeutives competencies, según la idea de la soberanía nacional y la forma de gobiernu. Amás, contién un capítulu qu'indica les partes integrantes de la federación. Nesta parte tamién se consagra la división de poderes y señálense les responsabilidaes de los funcionarios públicos. ==== Títulu segundu ==== El títulu segundu ta estremáu en dos capítulos que contienen 10 artículos (del 39 al 48). El capítulu I trata de la soberanía nacional y de la forma de gobiernu. Artículu 39. La soberanía nacional mora esencial y originariamente nel pueblu. Artículu 40. Ye voluntá del pueblu mexicanu constituyise nuna República representativa, Democrática, llaica y federal, compuesta per Estaos llibres y soberanos en tou lo tocante al so réxime interior, y pela Ciudá de Méxicu, xuníos nuna federación. Artículu 41. El pueblu exerz la so soberanía per mediu de los Poderes de la Unión, nos casos de la competencia d'estos, y polos de los Estaos y la Ciudá de Méxicu. La renovación de los poderes Llexislativu y Executivu. el capítulu II trata de les partes integrantes de la federación y del territoriu nacional. Artículu 42. El territoriu nacional entiende. Artículu 43. Les partes integrantes de la Federación son los Estaos. Artículu 44. La Ciudá de Méxicu ye la entidá federativa sede de los Poderes de la Unión y Capital de los Estaos Xuníos Mexicanos. Artículu 45. Los Estaos de la Federación caltienen la estensión y llendes. Artículu 46. Les entidaes federatives. Artículu 47. L'Estáu de Nayarit. Artículu 48. Les islles, los cayos y petones de los mares axacentes. ==== Títulu terceru ==== El títulu terceru ta estremáu en cuatro capítulos que contienen 58 artículos (del 49 al 107). El capítulu I trata de la división de poderes, el capítulu II trata del poder llexislativu, el capítulu III trata del poder executivu, el capítulu IV trata del poder xudicial. Los artículos más relevantes del títulu terceru son: <small> * Artículu 49. El Supremu Poder de la Federación estremar pal so exerciciu en Llexislativu, Executivu y Xudicial. * Artículu 50. El poder lexislativo de los Estaos Xuníos Mexicanos depositar nun congresu xeneral, que se va estremar en dos cámares, una de diputaos y otra de senadores. * Artículu 52. La Cámara de Diputaos va tar integrada por 300 diputaos electos por mayoritaria relativa y 200 diputaos electos por representación proporcional. cada añu, pa celebrar un primer periodu de sesiones ordinaries y a partir del 1 de febreru de cada añu pa celebrar un segundu periodu de sesiones ordinaries. * Artículu 70. Tou resolución del Congresu va tener el calter de llei o decretu. * Artículu 71. El derechu d'empecipiar lleis o decretos pertenez: al presidente de la República; a los diputaos y senadores al Congresu de la Unión; y a les Llexislatures de los Estaos. * Artículu 73. Establez les facultaes del congresu. * Artículu 78. Mientres los recesos del Congresu de la Unión va haber una Comisión Permanente compuesta de 37 miembros de los que 19 van ser diputaos y 18 senadores, nomaos poles sos respeutives cámares la viéspora de la clausura de los periodos ordinarios de sesiones. * Artículu 79. Referente a la entidá de fiscalización cimera de la Federación. * Artículu 80. Deposítase l'exerciciu del Supremu Poder Executivu de la Unión nun solu individuu, que se va denominar "presidente de los Estaos Xuníos Mexicanos." * Artículu 83. El presidente va entrar a exercer el so encargu'l 1 d'avientu, va durar nél seis años y nun ser reelecto. * Artículu 87. El xuramentu del presidente: "Protesto guardar y faer guardar la Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos y les lleis que d'ella emanen, y desempeñar lleal y patrióticamente el cargu de presidente de la república que'l pueblu confirióme, mirando en tou pol bien y prosperidá de la Unión; y si asina nun lo facer que la nación demandar." * Artículu 89. Facultaes y obligaciones del presidente. * Artículu 94. Deposítase l'exerciciu del Poder Xudicial de la Federación nuna Suprema Corte de Xusticia, nun tribunal eleutoral, en tribunales colexaos y unitarios de circuitu y en xulgaos de distritu. * Artículu 96. Lineamientos pa nomar a los Ministros de la Suprema Corte de Xusticia de la Nación. </small> ==== Títulu cuartu ==== El títulu cuartu contién 7 artículos (del 108 al 114) y trata de les responsabilidaes de los servidores públicu y patrimonial del Estáu. Los artículos más relevantes del títulu cuartu son: <small> * Artículu 108. Establez quién son consideraos funcionarios públicos. * Artículu 109. El Congresu de la Unión y les Llexislatures de los Estaos van expedir les lleis de responsabilidaes y sanciones de los servidores públicos. </small> ==== Títulu quintu ==== El títulu quintu. contién 8 artículos (del 115 al 122) y trata de los estaos de la federación y de la Ciudá de Méxicu. Los artículos más relevantes del títulu quintu son: <small> * Artículu 115. Los estaos van adoptar, pal so réxime interior, la forma de gobiernu republicanu, representativu, popular, teniendo como base de la so división territorial y de la so organización política y alministrativa el Conceyu Llibre. Establez los lineamientos de gobierno obligaciones de los conceyos. * Artículu 116. El poder público de los estaos va estremase, pal so exerciciu, n'Executivu, Llexislativu y Xudicial. Establez les regles de gobiernu de los poderes estatales. * Artículu 122. Define l'ordenamientu la naturaleza xurídica del Distritu Federal. </small> ==== Títulu sestu ==== El títulu sestu contién 1 artículu (el 123), que trata del trabayu y de la previsión social. <small> * Artículu 123. Toa persona tien derechu al trabayu dignu y socialmente útil; al efeuto, van promovese la creación d'empleos y l'organización social de trabayu, conforme a la llei. Esti artículu entiende tou lo referente a lo llaboral. </small> ==== Títulu séptimu ==== El títulu séptimu contién 11 artículos (del 124 al 134) y trata de les prevenciones xenerales. Los artículos más relevantes del títulu séptimu son: <small> * Artículu 124. Les facultaes que nun tán espresamente concedíes por esta Constitución a los funcionarios federales acutar a los Estaos. * Artículu 128. Tou funcionariu públicu, ensin esceición dalguna, antes de tomar posesión del so encargu, va emprestar la protesta de guardar la Constitución y les lleis que d'ella emanen. * Artículu 130. Establez les normes y reglamentaciones de les ilesies y demás agrupaciones relixoses. * Artículu 133. Les lleis supremes de tola Unión son les lleis d'esta constitución y tolos trataos que tean acordies cola mesma. En casu de que les constituciones estatales contradigan dalguna d'estes lleis, los xueces nos estaos van tener aplicaren les lleis d'esta Constitución. * Artículu 134. Trata de los recursos económicos pa la federación, los estaos, los conceyos, el Distritu Federal. </small> ==== Títulu octavu ==== El títulu octavu contién 1 artículu (el 135), que trata de les reformes de la Constitución. <small> * Artículu 135. La presente Constitución puede ser amestada o reformada pola llei. Establez los requisitos pa realizar les reformes. </small> ==== Títulu novenu ==== El títulu novenu contién 1 artículu (el 136), que trata de la inviolabilidad de la constitución. <small> * Artículu 136. Esta Constitución nun va perder la so fuercia y puxanza, entá cuando por dalguna rebelión atáyese la so observancia. </small> === Páxines orixinales === {| align=center |<gallery> Ficheru:Portada Interior Original de la Constitucion de 1917.png|Portada Interior. Ficheru:Pagina Original del Articulo 1 de la Constitucion de 1917.png|Artículu 1. Ficheru:Pagina Original del Articulo 42 de la Constitucion de 1917.png|Artículos 42 y 43. Ficheru:Pagina Original del Articulo 44 al 47 de la Constitucion de 1917.png|Artículos 44 al 47. Ficheru:Pagina Original del Articulo 123 de la Constitucion de 1917.png|Artículu 123. </gallery> |} == Reformes == {{AP|Reformes a la Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos|l1=Reformes a la Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos}} La ''Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos'' foi reformada 699 vegaes [[ (datu del 2017) ]] dende la so promulgación el [[5 de febreru]] de [[1917]]. L'artículu 135 de la Constitución dexa reformar y amestar el conteníu de la mesma. Pa reformala, ríquese que'l [[Congresu de la Unión]], pol votu de les dos terceres partes de los individuos presentes, alcuerde les reformes o amiestes, y que estes sían aprobaes pola mayoría de les [[llexislatura|llexislatures]] de los Estaos. A diferencia de la mayoría de los [[Llatinoamérica|países llatinoamericanos]], Méxicu nun camudó la so constitución por una nueva;<ref>{{cita web |url=http://www.elmundo.com/portal/opinion/columnistes/les reformes constitucionales_en_america.php |títulu= Les reformes constitucionales n'América |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=El mundu.com}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.nuevamayoria.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1669&Itemid=40 |títulu= Reformes constitucionales y reelección n'América Llatina |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011}}</ref> namái foi reformada p'afaese a los cambeos de los tiempos y a les condiciones polítiques del país. === Reformes recién en materia de derechos humanos === El [[10 de xunu]] del [[2011]], la Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos foi reformada incorporando al testu constitucional la variación de lo qu'hasta entós foi reconocíu como [[garantíes individuales]], pa integrase al contestu internacional de los [[derechos humanos]]. La Primer Sala de la [[Suprema Corte de Xusticia de la Nación]] definió, al faer l'analís de l'adecuación constitucional a la materia de [[derechos humanos]], que:<ref>{{cita web |url=http://sjf.scjn.gob.mx/sjfsist/Paginas/DetalleGeneralScroll.aspx?id=24703&Clase=DetalleTesisEjecutorias |títulu=Selmanariu Xudicial de la Federación y la so Gaceta |fechaaccesu=5 de febreru de 2015 |apellíu= SCJN |fecha=Payares de 2013|}}</ref>{{cita|L'artículu 1o. constitucional, cola reforma del diez de xunu de [[dos mil once]], estableció cambeos sustanciales que dean a les persones una proteición más amplia de los derechos humanos, reconocíos non solo na Constitución, sinón tamién nos trataos internacionales, cola cuenta de favorecer en tou tiempu a les persones.</center>}} == División política-alministrativa == {{AP|Evolución territorial de Méxicu}} Dempués de la promulgación de la Constitución, la nación quedó compuesta por 28 estaos, 2 territorios federales y la [[Ciudá de Méxicu]]. El [[Territoriu de Tepic]] foi almitíu como estáu llibre de la federación. {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- style="text-align:center; font-weiglol biches ! style="background:lavender; width:20.0%" | Mapa de Méxicu en 1917 ! style="background:lavender; width:50.0%" | '''Estaos de la federación''' |- | [[Ficheru:Mapa Mexico Constitucion 1917.png|center|350px]] | <center> ''Los estaos esistentes dende la [[Constitución de 1857]] yeren:'' {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- |- style="text-align:center; font-weight:bold;" ! style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.0%" | Nome !style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.5%" | Nome !style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.5%" | Nome !style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.5%" | Nome |- | 1 | |<center>'''Méxicu''' | 8 | |<center>'''Yucatán''' | 15 | |<center>'''Nuevo León''' | 22 | |<center>'''Tlaxcala''' |- | 2 | |<center>'''Guanajuato''' | 9 | |<center>'''Jalisco''' | 16 | |<center>'''Coahuila''' | 23 | |<center>'''Colima''' |- | 3 | |<center>'''Oaxaca''' | 10 | |<center>'''Zacatecas''' | 17 | |<center>'''Durango''' | 24 | |<center>'''Aguascalientes''' |- | 4 | |<center>'''Puebla''' | 11 | |<center>'''Querétaro''' | 18 | |<center>'''Chihuahua''' | 25 | |<center>'''Campeche''' |- | 5 | |<center>'''Michoacán''' | 12 | |<center>'''Sonora''' | 19 | |<center>'''Chiapas''' | 26 | |<center>'''Hidalgo''' |- | 6 | |<center>'''San Luis Potosí''' | 13 | |<center>'''Tabasco''' | 20 | |<center>'''Sinaloa''' | 27 | |<center>'''Morelos''' |- | 7 | |<center>'''Veracruz''' | 14 | |<center>'''Tamaulipas''' | 21 | |<center>'''Guerrero''' |- |} <center> ''Almitir al Territoriu de Tepic como l'estáu de:'' {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- |- style="text-align:center; font-weight:bold;" ! style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.0%" | Nome !style="background:lavender; width:10.5%" | Ingresu<br />a la Federación ! style="background:lavender; width:10.5%" | Instalación<br />del Congresu |- | 28 | |<center>'''Nayarit''' | 26-01-1917 | 01-01-1918<ref>{{cita web |url=http://web.archive.org/web/http://www.congresonay.gob.mx/files/1250158365.pdf |títulu= Integrantes de la Primer Llexislatura |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Poder Executivu del Estáu de Nayarit}}</ref> |} |} === Cambeos territoriales posteriores === El país tuvo cambeos territoriales permanentes al pasu de los años que lu llevaron a la so configuración actual. El [[30 d'avientu]] de [[1930]], el [[Territoriu de Baxa California]] estremar en dos territorios federales, denominaos [[Baxa California Norte|Territoriu Norte de la Baxa California]] y el [[Baxa California Sur|Territoriu Sur de la Baxa California]]. El [[28 de xineru]] de [[1931]], Méxicu perdió la soberanía de la [[Isla Clipperton]], que foi axudicada por [[Francia]]. Finalmente, los territorios federales algamaron los requisitos pa ser almitíos como [[Estaos de la Federación]], nel siguiente orde: {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- style="text-align:center; font-weight:bold;" ! style="background:lavender; width:20.0%" | Mapa de Méxicu na actualidá !style="background:lavender; width:50.0%" | '''Estaos de la Federación''' |- | [[Ficheru:Mapa Mexico 2010.PNG|center|350px]] | <center> ''Almitir al Territoriu Norte de la Baxa California como l'estáu de:'' {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- |- style="text-align:center; font-weight:bold;" ! style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.0%" | Nome !style="background:lavender; width:10.5%" | Ingresu<br />a la Federación ! style="background:lavender; width:10.5%" | Instalación<br />del Congresu |- | 29 | |<center>'''Baxa California''' | 16-01-1952<ref>{{cita web |url=http://web.archive.org/web/http://www.congresonay.gob.mx/files/1250158365.pdf |títulu= Transformación Política de Territoriu Norte de la Baxa California a Estáu 29 |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Gobierno del Estáu de Baxa California}}</ref> | 12-11-1953<ref>{{cita web |url=http://fcsyp.mxl.uabc.mx/RevistaPlural/descargas/Edicion2/Cuauhtemoc.pdf |títulu=El procesu de fiscalización nel congresu de Baxa California |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Facultá de Ciencies Sociales y Polítiques de Mexicali |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120127102837/http://fcsyp.mxl.uabc.mx/RevistaPlural/descargas/Edicion2/Cuauhtemoc.pdf |fechaarchivu=27 de xineru de 2012 }}</ref> |} <center> ''El Territoriu Sur de la Baxa California y el Territoriu de Quintana Roo son almitíos como los estaos de'' {| class="toc" border="0" style="width:100%; font-size:90%" |- |- style="text-align:center; font-weight:bold;" ! style="background:lavender; width:2.5%" | Orde !style="background:lavender; width:10.0%" | Nome !style="background:lavender; width:10.5%" | Fecha d'ingresu !style="background:lavender; width:10.5%" | Fecha d'instalación del congresu |- | 30 | |<center>'''Quintana Roo''' | 08-10-1974<ref name=Estaos>{{cita web |url=http://www2.sepdf.gob.mx/efemerides/consulta_efemerides.jsp?dia=8&mes=10 |títulu=Instalación de la Llexislatura Constituyente. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Poder Llexislativu del Estáu de Quintana Roo |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100810021435/http://www2.sepdf.gob.mx/efemerides/consulta_efemerides.jsp?dia=8&mes=10 |fechaarchivu=10 d'agostu de 2010 }}</ref> | 25-11-1974<ref>{{cita web |url=http://www.congresoqroo.gob.mx/dependencies/DIR_biblioteca/historia/palaciu.pdf |títulu=Baxa California Sur y Constitución de la República. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 |autor=Poder Secretaria d'Educación Pública del D.F. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111012022257/http://www.congresoqroo.gob.mx/dependencies/DIR_biblioteca/historia/palaciu.pdf |fechaarchivu=12 d'ochobre de 2011 }}</ref> |- | 31 | |<center>'''Baxa California Sur''' | 08-10-1974<ref name=Estaos /> | 25-03-1975<ref>{{cita web |url=http://statoids.com/umx.html |títulu= Constitución Baxa California Sur, Artículu 12 transitoriu. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011}}</ref> |} |} Anguaño, el país ta conformáu por [[Estaos de Méxicu|31 estaos llibres y soberanos]] y la [[Ciudá de Méxicu]]. Dende los años 1980, debíu a la crecedera económica de la rexón, esisten propuestes de creación del [[Estáu de La Llaguna]], a partir de territorios de los estaos de [[Coahuila]] y [[Durango]], que sicasí nun resultaron en reformes concretes.<ref>{{cita web |url=http://impreso.milenio.com/node/8996071 |títulu=La Llaguna vuelve suañar con ser Estáu. |fechaaccesu=12 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110723202112/http://impreso.milenio.com/node/8996071 |fechaarchivu=23 de xunetu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/644672.xunir pa-crear-estáu-de-la llaguna.html |títulu= Xunir pa crear Estáu de la Llaguna. |fechaaccesu=12 de setiembre de 2011}}</ref> En 2016 el Distritu Federal alzar a rangu de ciudá autónoma nomándolo formalmente [[Ciudá de Méxicu]], dotándo-y de la so primer constitución política. Esti estatus especial averó a la Ciudá de Méxicu a convertise na entidá federativa númberu 32.<ref>{{cita web |url=http://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/510215.pri-propondra-en-senáu-que-df-sea-tao-32.html |títulu= PRI va proponer en Senáu que DF seya tao 32. |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011}}</ref> == Ver tamién == * * [[Historia del constitucionalismo mexicanu]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikisource|Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos}} * [http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/pdf/1_150917.pdf Testu vixente, actualizáu a la última reforma'l 15 setiembre de 2017] * [http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/ref/cpeum/CPEUM_orig_05feb1917.pdf Testu orixinal de la Constitución de 1917 publicáu nel ''Diariu Oficial de la Federación''] * [http://www.constitucion1917.gob.mx Páxina oficial de la Constitución de 1917] * [http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/ref/cpeum_crono.htm Constitución Política - Reformes n'Orde Cronolóxicu] * [http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/articulos.php Consulta por artículu] * [https://www.scjn.gob.mx/constitucion-politica-de-los estaos xuníos-mexicanos Consulta per cada reforma de cada artículu en páxina de la Suprema Corte de Xusticia] * [http://www.diputados.gob.mx/LeyesBiblio/ref/cpeum/Proy_CPEUM_expmot_01dic1916.pdf Esposición de motivos de la Constitución de 1917] * [http://www.juridicas.unam.mx/constitucion-reordenada-consolidada Constitución reordenada y consolidada - Estudiu académicu realizáu pol institutu d'Investigaciones Xurídiques de la UNAM] {{Tradubot|Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constituciones de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 8o4wueikh8r8bokt2cm49ipu08nkcx5 0 160404 3709243 3669315 2022-08-18T13:33:09Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{película}} '''''Ad-vientu''''' ([[castellán]] Ad-vientu; {{Zh|t=等候|s=等候|p=''Deng Hou''|l=a la espera}}, [[Idioma inglés|inglés]]: Advent) ye un curtiumetraxe co-producíu per España y China en 2016, un [[drama]] [[psicolóxicu]], [[Escritura|escritu]] y [[Direutor de cine|dirixíu]] por [[Roberto F. Canuto]] y [[Xu Xiaoxi]], y producíu por Almost Rede Productions, y ''Arkadin Ediciones'' n'asociación con ''Producciones Viesqueswood''.<ref>{{cita publicación |títulu=Completada la posproducción del curtiumetraxe n'asturianu 'Ad-vientu' (The asturian filme "Ad-vientu" en the post-production) |url=http://www.gentedigital.es/oviedo/noticia/1965325/completada-la-posproduccion-del curtiumetraxe-en-asturianu-ad-vientu/ |fecha=7 d'agostu de 2016 |fechaaccesu=11 de diciember de 2016|agencia=Europa Press|periódicu=Europa Press}}</ref> Esti curtiu representa'l primer trabayu de los direutores filmado íntegramente n'España, y cuenta cola peculiaridá de tar faláu n'idioma [[asturianu]]. El rodaxe tuvo llugar n'[[Asturies]], con llocalizaciones nel cascu históricu de la ciudá d'[[Avilés]], el [[Campusantu Municipal de La Carriona]][[Campusantu Municipal de La Carriona]] y delles sableres y senderos de [[Carreño]], principalmente en [[Perlora]] y Xivares ([[Principáu d'Asturies]]). '''Ad-vientu''' narra la historia de Suso, un confusu nuevu nel paru qu'intenta afayar la identidá d'un inusual chica, a quién espía nuna solitaria sablera por recorda-y a la so difunta madre. Ella lo rehuye y termina refundiándose por un cantil, anque esta nun va ser la última vegada que s'encruz nel so camín. El personaxe principal ye interpretáu por ''David Sotu Giganto'', actor perteneciente a la Nueva [[Compañía Nacional de Teatru Clásicu]]. Nel restu de la repartida atopamos a los actores, principalmente surdíos de la [[Escuela Cimera d'Arte Dramático]] d'Asturies, como Ici Díaz o Beatriz Meré, xuntu con otros actores con esperiencia como Lidia Méndez o David Blanka.<ref>{{cita publicación |títulu="Ad-vientu", un curtiumetraxe ástur-chinu |url=https://www.lne.es/sociedad/2016/08/07/ad-vientu-curtiumetraxe-ástur-chinu/1966978.html |fecha=7 d'agostu de 2016 |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |editorial="La Nueva España" (periódicu}}</ref> La [[Estrenu|premiere]] mundial de '''''Ad-vientu''''' tuvo llugar nel marcu del 54ᵘ FICX[[Festival Internacional de Cine de Xixón]] [[Festival Internacional de Cine de Xixón]], el 25 de payares de 2016 y la película llogró'l Premiu del Públicu ''Dia D'Asturies'' nel apartáu de meyor curtiumetraxe.<ref>{{cita publicación |títulu='Ad-Vientu' facer col premiu del públicu al meyor curtiumetraxe del 'Día d'Asturies', nel FICX ("Advent win the Audience Choice Award "Dia DAsturies" at the 54 Gijon Film Fest.) |url=https://www.lavanguardia.com/vida/20161128/412236380137/ad-vientu-facer con-el premiu-del-publico-al-meyor-curtiumetraxe-del-dia-dasturies-en-el-ficx.html?utm_campaign=botones_sociales&utm_medium=social |fecha=28 de payares de 2016 |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016|agencia=Europa Press|periódicu=Europa Press |editorial=La Vanguardia (Newspaper) |idioma=español}}</ref> == Argumentu == Un mozu confusu espía a una peculiar moza nuna remota sablera, pos lu recuerda a daquién del so pasáu. La moza, dempués d'alverti-y d'un peligru, lo rehuye y refúndiase por un cantil. Suso, confundíu, intenta atopar el sofitu de la so meyor amiga, en devanéu. Al visitar la tumba de la so madre, produzse un nuevu alcuentru esporádicu cola nueva. El so tracamundiu acentuar polos efeutos d'alcohol, pero llueu va atopar respuestes que-y traerán alcordances del pasáu y fadrán-y replantegar se la so verdadera identidá. == Reparto == * David Soto Giganto ye ''Suso'' * Ici Díaz ye ''Cova'' * Lidia Méndez ye ''Vicky'' * David Blanka ye ''Xuan'' * Beatriz Meré ye ''Pipi'' * Leyre Fernández Castañón ye ''La neña'' * María de Los Casares ye L'amiga de Xuan * Jose Manuel Monge García ye ''Tipu na Cai'' == Producción y Comentariu de Direutores == Ad-vientu ye la primer película rodada n'España polos direutores, dempués de los sos trabayos anteriores en China ([[Sandia amargosa]] (2015), [[Nin Jing: Nun Vas Robar]] (2013) y n'Estaos Xuníos ([[Desire Street]], [[Toto Forever]] y [[Mei Mei]]). La producción tuvo llugar a principios del 2016 n'Asturies y el procesu cuntó con munches llimitaciones al nun cuntar con nenguna subvención. La postproducción empecipiaríase'l 18 de xineru 2016 en China, con collaboraciones con Asturies (com el montaxe de soníu), los Estaos Xuníos (banda sonora) y Sudáfrica (diseñu gráficu).<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/aviles/201601/18/remata-rodaxe-vientu-curtiumetraxe-20160118192048.html |títulu=Remata'l rodaxe de 'Ad-vientu' |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |fecha=18 de xineru de 2016 |idioma=español|sitiuweb=La Voz de Avilés (periódicu) |cita="el procesu de posproducción esta selmana, 18 de xineru del 2016"}}</ref> La post-producción principal completar a finales d'agostu del 2016 (anque la copia final va llograr n'Ochobre).<ref>{{cita publicación |títulu="Ad-vientu facer col Premiu del Públicu a Meyor Curtiu..." |url=http://www.20minutos.es/noticia/2900099/0/ad-vientu-facer con-premiu-publico-al-meyor-curtiumetraxe-dia-dasturies-ficx/ |fecha=28 de payares de 2016 |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |editorial=20 minutos}}</ref> [[Ficheru:Advent (Ad-vientu) Still pic 5 (dir. Roberto F. Canuto & Xu Xiaoxi, 2016) with David Soto Giganto and Ici Díaz.jpg|left|miniaturadeimagen|Escena de Ad-vientu n'[[Avilés]], [[Asturies]], con David Sotu Giganto y Ici Diaz.]] El direutor, [[Roberto F. Canuto]], comentó que la intención al escribir el guión yera que "''l'audiencia esperimentara les emociones del personaxe principal.'' Por esa razón nun esplicamos detalles del pasáu del personaxe nin les razones de la psicoloxía alteriada de Suso, sinón que centramos n'amosar les sos emociones, los sos procesos mentales y el so drama psicolóxicu nel momentu en que manifiéstense na película." <ref>{{Cita videu |url=http://www.alderiquesdasturies.com/ad-vientu-entrevista-roberto-f-canutu-xu-xiaoxi/ |títulu=Ad-vientu entrevista Roberto F. Canuto y Xu Xiaoxi}}</ref><ref>{{cita llibru |títulu=Advent (Ad-vientu) Pressbook English |url=https://issuu.com/almostredproductions/docs/advent__ad-vientu__pressbook_englis |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |fecha=15 de payares de 2016 |editorial=Almost Rede Productions |allugamientu=Issuu web |páxina=7}}</ref> ''Intentamos retratar esi drama psicolóxicu que vive nes coraes del personaxe principal, quién s'enfrenta al abismu debíu en parte a la falta de futuru y perspeutives sociales, viviendo un momentu nel qué les pantasmes del so pasaos invaden la so mente. Tocamos un asuntu importante y delicao, como ye la tema del suicidiu...A pesar de qu'intentemos entender la psicoloxía de daquién nestes circunstancies, cuasi siempres va haber munchos aspeutos que s'escapen al nuesu raciociniu. D'ende que decidiéramos centranos na esperiencia interior del personaxe, los sos sentimientos o falta de comprensión y ciñu na so niñez, y na so redolada personal nel presente. Decidimos averanos el calter dende un puntu de vista emocional más que racional. ''Mirar al traviés de los sos güeyos y sentimientos, y enfusándonos nel so mundu interior.<ref>{{cita llibru |títulu=Advent (Ad-vientu) Pressbook English |url=https://issuu.com/almostredproductions/docs/advent__ad-vientu__pressbook_englis |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |fecha=15 de payares de 2016 |editorial=Almost Rede Productions |allugamientu=Issuu website |páxina=7}}</ref> L'usu del idioma [[asturianu]] tien la so importancia na película. Según los direutores, "ye una llingua que precisa de sofitos y estímulos pa consiguir ye estatus de ''[[Idioma oficial|llingua oficial]].'' L'usu del asturianu (desprovistu d'un acentu marcáu), xunto a una fotografía poética y una música suxerente, crean una atmósfera bien especial".<ref>{{cita web |url=http://www.eldigitaldeasturias.com/noticias/ad-vientu-terminal-so-prosproduccion/ |títulu=Ad-vientu termina'l so postproducción |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |fecha=9 d'agostu de 2016 |idioma=Asturianu |sitiuweb=El Dixital d'Asturies}}</ref> El so usu ayuda a crear l'universu del personaxe, un mundu nel que'l personaxe atópase aislláu y suaña con recuperar la felicidá del so pasáu.<ref>{{cita llibru |títulu=Advent (Ad-vientu) Pressbook English |url=https://issuu.com/almostredproductions/docs/advent__ad-vientu__pressbook_englis |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |fecha=15 de payares de 2016 |editorial=Almost Rede Productions |allugamientu=Issuu web |páxina=6}}</ref> [[Ficheru:Advent (Ad-vientu) Still pic 10 (dir. Roberto F. Canuto & Xu Xiaoxi, 2016) with David Soto Giganto.jpg|left|miniaturadeimagen|Fotograma de Ad-vientu con David Sotu Giganto.]] L'usu d'idiomes minoritarios nun ye daqué nuevu na carrera de los direutores. Nos sos trabayos anteriores, [[Nin Jing: Nun Vas Robar]] (2013) y [[Sandia amargosa]] (2015), rodaos en China, prescindieron del idioma oficial [[Mandarín estándar|mandarín]] pa utilizar el dialeutu propiu de la provincia de [[Sichuan]], el "Sichuanese" o [[Mandarín del Suroeste]].<ref>{{cita publicación |títulu=L’esperáu estrenu de ‘Ad-vientu’... |url=http://asturies.com/noticies/lesperau-estrenu-de-ad-vientu-va-celebrara-esti-vienres-nel-ficxixon |fecha=24 de payares de 2016 |fechaaccesu=13 d'avientu de 2016 |editorial=Asturies.com |idioma=Asturianu |cita=‘Nin Jing: Nun Vas Robar’ y ‘Sandía Amargosa’, a la que sumó recién ‘Sunken Plum’, onde los actores empleguen el sichuanese, dialeutu de la rexón china del que ye orixinariu Xu, en cuenta del oficial mandarín.}}</ref> El títulu de la película tien el so orixe etimolóxicu nel términu del [[Llatín|latin]] "[[adventus]]" (llegada) y solía utilizase p'anunciar la llegada de daquién importante. N'[[Idioma español|español]] “[[advientu]]” utilízase cuasi puramente nun contestu relixosu, pero n'[[Idioma inglés|inglés]] tien los dos significaos. Pa referise al significáu [[etimoloxía|etimolóxicu]] de la pallabra, el títulu de la película dixebra los raigaños llatinos de la pallabra (Ad-ventus). El poster de "Ad-vientu", de colores brillosos y con un amiestu de testures, foi diseñáu pola artista sudafricana ''El so Opperman''.<ref>{{cita publicación |títulu="Ad-vientu", un curtiu ástur-chinu (Advent, an Ástur-Chinese Film) |url=https://www.lne.es/sociedad/2016/08/07/ad-vientu-curtiumetraxe-ástur-chinu/1966978.html |fecha=8 de xunetu de 2016 |fechaaccesu=13 d'avientu de 2016 |editorial=La Nueva España (periódicu) |cita=el cartelu oficial (diseñáu pola prestixosa artista sudafricana La so Opperman)}}</ref> == Música == L'autor de la banda sonora ye'l compositor italo-americanu Andrea Centazzo, unu de los maestros de la música [[avant-garde]].<ref>{{cita web |url=http://cineyteatro.es/portal/DETALLECONTENIDOS/tabid/62/xmmid/386/xmid/24647/xmview/2/Default.aspx |títulu="Ad-vientu", curtiu asturianu...("Advent", asturian short filme...) |fechaaccesu=13 d'avientu de 2016 |fecha=7 d'agostu de 2016 |sitiuweb=Cineyteatro.es |cita=La escelente banda sonora foi compuesta pol maestru Andrea Centazzo, collaborador habitual de los direutores y autor multi-premiáu, que cunta nel so haber más de cien álbumes editaos y xires polos cinco continentes.}}</ref> La música espresa'l mundu interior del personaxe principal, Suso. Inclúyense temes incidentales al llau de composiciones esperimentales y dalguna tema melódica, pa producir una diversidá d'emociones paraleles al tracamundiu de sentimientos del personaxe principal. La collaboración ente los direutores y el compositor empieza en 2008, siendo ''Ad-vientu'' la so sesta collaboración, dempués de [[Mei Mei]], [[Toto Forever]], [[Desire Street]], [[Nin Jing: Nun Vas Robar]] y [[Sandia amargosa]].<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm1304428 |títulu=Andrea Centazzo Filmography |fechaaccesu=13 d'avientu de 2016 |sitiuweb=IMDB}}</ref> == Receición == Ad-vientu estrenar n'España'l 54ᵘ FICX, [[Festival Internacional de Cine de Xixón]], el 25 de payares de 2016. La receición foi bien positiva, recibiendo muncha repercusión mediática debíu en parte a les mires creaes pol usu del [[asturianu]] y la inusual collaboración na direición ente un español y un chinu. '''Ad-vientu '''llogró'l Premiu del públicu Día D'Asturies a meyor curtiumetraxe nuna gala que tuvo llugar nel [[Teatru Xovellanos]] de Xixón el 26 de payares de 2016.<ref>{{cita publicación |títulu='Ad-Vientu' facer col premiu del públicu al meyor curtiu del 'Día d'Asturies', nel FICX |url=https://www.europapress.es/asturias/noticia-ad-vientu-fai-premiu-publico-meyor-curtiumetraxe-dia-dasturies-ficx-20161128180341.html |fecha=28 de payares de 2016 |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016|agencia=Europa Press|periódicu=Europa Press}}</ref> La película va empecipiar el circuitu de festivales internacionales en 2017. [[Ficheru:Awards Gala 54 Festival Cine de Gijon 2016, Dir. Roberto F. Canuto & Xu Xiaoxi. Award Advent (Ad-vientu).jpg|derecha|miniaturadeimagen|Direutores recueyen premiu nel Festival de Xixón.]] == Premios y nominaciones == : (Premios '''en negrina''') * '''Premiu del Públicu''' '''Día d'Asturies Meyor Curtiumetraxe''' nel 54ᵘFICX [[Festival Internacional de Cine de Xixón]], 2016.<ref>{{cita web |url=http://en.fic.gijon.es/noticies/show/33312-54-gijon-international-film-festival-award-list |títulu=54 Xixón International Film Festival - Award List |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |fecha=26 de payares de 2016 |sitiuweb=Gijon Int. Film Festival Official Website}}</ref> *'''Premiu a la Meyor Actriz''' (Ici Diaz) nel Festival de Cine Montucort de [[Monturque]], 2018.<ref>{{cita web |url=http://www.monturque.info/apurre-de-premios-del festival-de-cine-montucort/|títulu=Apurre de premios del Festival de Cine Montucort {{!}} monturque.info|fechaaccesu=14 de xunetu de 2018|sitiuweb=www.monturque.info|idioma=es-ES}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{IMDb títulu|6129028|Ad-vientu}}(n'inglés) * {{Rotten Tomatoes|advent_2016|Advent (Ad-vientu)}} * [http://movie.douban.com/subject/26931421/ ''Ad-vientu (Advent)''] en Douban (Base de datos de películes en chinu) * [{{Enllaz rotu|1=http://www.flixster.com/movie/advent-2016l/ |2=http://www.flixster.com/movie/advent-2016l/ |bot=InternetArchiveBot }} Ad-vientu (Advent) (2016)] en [[Flixster]] * [http://www.tudou.com/programs/view/_12be4MvwPU/ Ad-vientu (Advent) Trailer] en [[Tudou]] (Chinu) * [https://www.youtube.com/watch?v=y9o17H7yPy0 Trailer Ad-vientu (Advent], [[YouTube]] * [https://issuu.com/almostredproductions/docs/ad-vientu__advent__pressbook_espa__ Ad-vientu Pressbook Oficial Español] en [[Issuu]] * [http://www.alderiquesdasturies.com/ad-vientu-entrevista-roberto-f-canutu-xu-xiaoxi/ "Ad-vientu" Entrevista con Roberto F. Canuto y Xu Xiaoxi] en Alderiques D'Asturies. * [http://asturies.com/entrevistes/xu-y-canutu-siendo-una-hestoria-desendolcada-nasturies-lo-mas-loxico-ye-que-tuviera/ "Ad-vientu" entrevista con los direutores] en Asturies.com (Asturianu) * [https://clyp.it/1icfqoxv/ "Ad-vientu" entrevista col productor] en [[Cadena SER]] * [http://www.rtpa.es/audiu:Pas%C3%ADn%20a%20pasu_1479632805.html/ "Advientu" entrevista con Roberto F. Canuto, Min. 40] en "Pasín a Pasu" en [[Radiotelevisión del Principáu d'Asturies]] * [http://www.20minutos.es/noticia/2900099/0/ad-vientu-facer con-premiu-publico-al-meyor-curtiumetraxe-dia-dasturies-ficx/ Noticies premios en [[Festival Internacional de Cine de Xixón]]] en [[20 minutos]] * [https://www.youtube.com/watch?v=NIPgDKu6bqU/ Entrevista Ad-vientu: [[Roberto F. Canuto]] y Laura Prieto] por "Iniciativa por Asturianu" en [[Youtube]] * [https://clyp.it/zptbo2k5/ Entrevista a Roberto F. Canuto & Laura Prieto] en "El Tren" de [[Radiotelevisión del Principáu d'Asturies]] {{Tradubot|Ad-vientu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Películes dramátiques]] [[Categoría:Cultura d'Asturies]] [[Categoría:Idioma asturianu]] [[Categoría:Asturies]] [[Categoría:Avilés]] [[Categoría:Películes de China]] [[Categoría:Cine d'España]] [[Categoría:Curtiumetraxes d'España]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 8wbuwyz50c5x3602rqk47n7z6dh8oe7 0 160845 3709609 3705309 2022-08-19T07:41:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{Ficha de títulu nobiliariu |imaxe=COA marquis de ferrera.png |primer titular=[[Xuan Alonso de Navia y Arango]] |rei=[[Carlos II d'España]] |fecha= 22 de febreru de [[1700]] |dinastía(s)= <small>'''• Navia Arango''' ([[Palaciu del Marqués de La Ferrera (Ḷḷuarca)|casa de Ḷḷuarca]], llinia primoxénita del [[llinaxe de Navia]], con varonía Fuertes, de [[Cangas de Tinéu]], y entronques Navia, Arango, por onde-yos tocaba la [[torre d'Arango]] y señoríu de [[Villavaler]], y [[Marquesáu de La Ferrera#Los Llión|Llión]], llinia menor de la [[Palaciu de los Rodríguez de León|casa de Trasona]], por onde-yos tocaba'l [[palaciu de La Ferrera]])<br/> '''• Navia Osorio''' (llinia menor de la [[Palaciu de Anleo|casa de Anleo]], con igual varonía y entronques [[Casa de Osorio|Osorio]] y Vigil de Quiñones, por onde-yos tocaba la [[Marquesáu de Santa Cruz de Marcenado|casa de Marcenado]])<br/> '''• Santa Cruz''' ([[Marquesáu de San Muñoz|casa de San Muñoz]])<br/> '''• Llano Ponte''' (con varonía [[Condáu de Toreno#Los Queipo de Llano|Queipo de Llano]], de la casa de [[Cangas de Tinéu]], y entronque Ponte por onde-yos tocaba la casa de [[la Corrada]] en [[Sotu'l Barcu]])</small> |actual titular= [[Genaro de Llano Ponte y Navia Osorio]] <small>(XI marqués dende 1976)</small> }} El '''marquesáu de La Ferrera''' ye un [[títulu nobiliariu español]], de [[Corona de Castiella|Castiella]]. Foi concedíu pol rei [[Carlos II d'España|Carlos II]], col [[vizcondáu previu]] de la Ferrería<ref name=herreria/> y por aciu Real Decretu de 1697 y Real Despachu del 22 de febreru de [[1700]], en favor de [[Xuan Alonso de Navia y Arango]], caballeru de la [[Orde de Santiago]], [[alférez mayor]] de [[Ḷḷuarca]], rexidor perpetuu d'[[Uviéu]] y d'[[Avilés]].<ref name=morrison/><ref name=dipu>{{cita web |url=http://www.diputaciondelagrandeza.es/guiadetitulo/?b|títulu=Guía de títulos |fechaaccesu= 13 de setiembre de 2017 |apellíu=[[Diputación del Grandor]] |nome= |fecha= |idioma= |cita= }}</ref> La denominación orixinal foi de marqués del [[Palaciu de La Ferrera]], embrivida na forma actual pocu dempués de la creación. Con anterioridá, el concesionariu alzara al rei un memorial xenealóxicu solicitando la mercé de marqués de [[Villavaler]], cotu del conceyu de [[Pravia]] que la so xurisdicción perteneció a los Navia Arango hasta que foi redimida polos vecinos a mediaos del [[sieglu XVII]]. Estos opunxéronse en 1695 a que se creara un títulu con tal denominación, polo que Xuan Alonso de Navia escoyó la del palaciu que tenía n'[[Avilés]] pol so mayoralgu de los Llión.<ref>''Gran Enciclopedia Asturiana'' (Xixón: S. Cañada, 1971), s.v. «Villavaler, v. 14, p. 232.</ref> == El palaciu y mayoralgu de La Ferrera == {{Retayar Imaxe |Imaxe = Avilés, Palaciu de La Ferrera, escudu.JPG |bSize = 420 |cWidth = 300 |cHeight = 240 |oTop = 25 |oLeft = 56 |Description = El [[Palaciu de La Ferrera]] atopar na plaza mayor de la villa d'[[Avilés]] (llamada d'España o ''del Parche''), y faciendo esquina cola cai de San Franciscu.<p> Nos sos dos fachaes ostenta dos tales piedres armeres d'igual composición: [[Escudu (heráldica)|escudu]] sobre cartela de rollos cuartelado por una cruz flordelisada. Nos [[cuartel (heráldica)|cuarteles]], les armes de Rodríguez de León, Avilés, Hevia y Estrada, y en [[escusón]], les d'Uviéu.<ref name=sarandeses>[[Franciscu Sarandeses]] describe por separáu estes cinco armeríes na so obra ''Heráldica de los apellíos asturianos'' (Uviéu: [[Real Institutu d'Estudios Asturianos|IDEA]], 1966; reimp. 1994). Rodríguez de León: «Un árbol con un lleón rampante al so tueru pola banda derechu; otru lleón cabeza abaxo a la banda esquierda. Bordura con ocho candaos abiertos. [...] Asina les vemos nel Palaciu de La Ferrera n'Avilés.» (páxs. 318-319); Avilés: «De gules con un navío armáu, d'oru, que'l so palu mayor va rematáu por una cruz. Lleva una sierra na proa cola que fraya una cadena de fierro suxeta a dos torres d'oru puestes sobre peñascos del so natural color, a la vera d'ondes de azur y plata. Armes concedíes a la villa d'Avilés y a los d'esti apellíu, con ocasión de la parte tomada por ellos na conquista de la ciudá de Sevilla. Asina les vemos nel Palaciu de los Marqueses de La Ferrera y casa próxima a él, n'Avilés.» (p. 70); Hevia: «D'oru, con una caldera de sable, pendiente d'una cadena de lo mesmo, sobre llames de fueu. Bordura de gules con ocho castiellos d'oru. Asina se ven en dos escudos del Palaciu de La Ferrera, n'Avilés.» (p. 196); Estrada: «D'oru, con una águila de sable, exployada» (p. 147); Uviéu: «De azur, con dos ánxeles que sostienen una cruz d'oru (la Cruz de los Ánxeles). Asina se ven en dos piedres d'armes del Palaciu de La Ferrera, n'Avilés.» (p. 267).</ref> Dambos escudos tán [[Timbre (heráldica)|timbrados]] de [[yelmu]] empenachado, y solo estrémense en que'l de la fachada principal ta sosteníu por dos lleones como [[Soporte (heráldica)|soportes]].<p> Diches armeríes correspuenden a les bandes de Pedru de León y Menéndez d'Avilés, que foi quien mandó construyir el palaciu a mediaos del [[sieglu XVII]]. Esti señor (güelu maternu del primer marqués de La Ferrera) foi n'efeutu fíu del capitán Pedru Alonso de León, rexidor d'Avilés y [[Patronatu de legos|patronu]] del [[Hospital de San Xuan (Avilés)|Hospital de San Xuan]], y de Mayor de Hevia, la so muyer; nietu paternu de Simón de Lleón de Quirós (descendiente de los [[Palaciu de los Rodríguez de León|Rodríguez de León]] pero con varonía González d'Uviéu) y de María Alfonso d'Arango, la so segunda muyer, que yera [[Hermanu#Medios hermanos|hermana uterina]] del [[Adelantráu mayor de la Florida|adelantráu]] [[Pedru Menéndez d'Avilés]]. Y per llinia materna, nietu de Diego de Hevia ''el Peco'' y de Sancha d'Estrada, dueños de la [[Casa de los Hevia (Villaviciosa)|casa de los Hevia]] de [[Villaviciosa]] y señores del cotu de [[Poreño]] nel mesmu conceyu.<ref name=vigil8991/> }} {{AP|Palaciu de La Ferrera}} Esti títulu nobiliariu toma denominación del [[Palaciu de La Ferrera]], bellu edificiu [[barrocu]] que puede contemplase na [[Avilés|avilesina]] plaza d'España, enfrente del Conceyu. Foi edificáu a mediaos del [[sieglu XVII]] por Pedru de León y Menéndez d'Avilés, güelu maternu del primer marqués, quien encargó'l proyeutu al arquiteutu llocal [[Bartolomé Velasco]]. La cortil onde foi construyíu —probablemente en reemplazu d'una casa anterior más modesta— taba venceyáu al [[mayoralgu]] de los Llión, y yera allegante al conxuntu d'[[arquiteutura gótica]] que formaben l'[[Hospital de San Xuan (Avilés)|Hospital de San Xuan]] y la so capiya aneja d'igual advocación, de los que yera [[Patronatu de legos|patronu]] el comitente.<ref>Ángel Garralda García, ''Avilés: la so fe y les sos obres'' (Avilés, 1970), p. 77. El P. Garralda comprobó nel Rexistru de la Propiedá (t. I, f. 386, finca nᵘ 101) que la finca nᵘ 16 de la plaza d'España, inmediata al palaciu y entós propiedá de M.ª del Carmen García de Castro y González, yera la cortil del edificiu que «antes d'agora sirvía de cárcel pública», que foi l'últimu usu que tuvo l'antiguu Hospital de San Xuan, en pasando a dominiu del conceyu.</ref> Estos Llión avilesinos baxaben por muyer de los Rodríguez de Lleón de la [[Palaciu de los Rodríguez de León|casa de Trasona]], pero teníen varonía González d'Uviéu.<ref name=vigil8991/> El so mayoralgu incluyía'l patronatu de dichu hospital y capiya, otra capiya con enterramientos na [[Ilesia de los Padres Franciscanos|antigua ilesia parroquial de San Nicolás]], dellos [[rexidor perpetuu|reximientos]] d'esta villa y conceyu, y otros de la ciudá d'[[Uviéu]] y de los conceyos de [[Gozón]] y [[Corvera]]. Fuera fundáu nos primeros años del sieglu XVII pol capitán de la [[Carrera d'Indies]] Bartolomé de León, que morrió al serviciu de S.M. en [[Sicilia]], sobrín carnal del [[Adelantráu mayor de la Florida|adelantráu]] [[Pedru Menéndez d'Avilés]].<ref name=parentescu>El fundador del mayoralgu de La Ferrera, Bartolomé de León, y los dos primeros posesores del mesmu, los sos hermanos enteros, yeren n'efeutu sobrinos carnales de [[Pedru Menéndez d'Avilés]]. Fíos los trés de Simón de Lleón de Quirós, rexidor d'Avilés, patronu del Hospital de San Xuan y depositariu xeneral de Gozón, y de María Alfonso d'Arango, la so segunda muyer, que yera [[Hermanu#Medios hermanos|hermana uterina]] del conquistador de [[Florida española|la Florida]]: fía de la mesma de María Alfonso d'Arango (la madre de Pedru Menéndez) y de Xuan Martínez de Cuideiru ''el Viejo'', el so segundu home, vecín de [[Sabugo (Avilés)|Sabugo]]. C.M. Vigil, [https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n95/mode/2up op. cit., páxs. 89-91]; F. Mellén, op. cit. 2011, p. 79.</ref> El fundador dispunxo nel so testamentu que col so caudal mercara un xuro de 1.100 ducaos, mandándolo con venceyu al so hermanu Simón de León. Este foi'l primer posesor y tamién capitán de la Carrera d'Indies, pero morrió coles mesmes ensin descendencia, polo qu'asocedió na casa un tercer hermanu y capitán: Pedru Alonso de León, que dempués de sirvir al rei [[Felipe II d'España|Felipe II]] en [[Florida española|la Florida]] y na [[Xornada d'Inglaterra]], casó con Mayor de Hevia y Estrada y tuvo por fíu a [[Marquesáu de La Ferrera#Constructor del palaciu|Pedru de León y Menéndez d'Avilés]], que foi quien edificó'l palaciu.<ref name=vigil8991>C.M. Vigil, [https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n95/mode/2up op. cit., páxs. 89-91].</ref> El constructor del palaciu casó con María de Inclán Arango y tuvo por fía y socesora a Mayor de León y Menéndez d'Avilés, que foi la segunda muyer d'Álvaro Pérez de Navia y Arango, últimu señor de [[Villavaler]], posesor de [[Palaciu del Marqués de La Ferrera (Ḷḷuarca)|la casa de los Navia]] en [[Ḷḷuarca]], [[alférez mayor]] d'esta villa y pariente mayor del llinaxe. Y de esti matrimoniu nació [[Xuan Alonso de Navia y Arango]], qu'axuntó les cases de los sos padres y en 1700 foi creáu marqués de La Ferrera, mercé del rei [[Carlos II d'España|Carlos II]] que premiaba los servicios emprestaos polos sos mayores a la [[Monarquía Hispánica]].<ref>Vidal de la Madrid, op. cit.</ref> Yá n'en el sieglu XIX, y en virtú del parentescu que teníen los sos antepasaos los Llión con [[Pedru Menéndez d'Avilés]],<ref name=parentescu/> l'IV marqués de La Ferrera litigaría pol [[mayoralgu]] que fundó l'Adelantráu en 1574 y polos títulos de [[Condáu de Canalejas|conde de Canalejas]] y [[adelantráu mayor de la Florida]], arriendes de qu'en 1814 escastárase la llinia direuta d'esta casa por muerte de [[Josefa Dominga Catalá de Valeriola]], III [[Ducáu de Almodóvar del Río|duquesa de Almodóvar del Río]].<ref name=canalejas/> Dende la so construcción, el palaciu de La Ferrera foi escoyíu como agospiamientu pola [[familia real española]] siempres que dalgún de los sos miembros pernoctaba n'Avilés. N'agostu de 1858 el V marqués de La Ferrera agospió nél a los reis [[Sabela II d'España|Sabela II]] y [[Franciscu d'Asís de Borbón|Franciscu d'Asís]] y a los sos fíos la infanta [[Sabela de Borbón y Borbón|Sabela]] y el pequeñu [[príncipe d'Asturies]], d'ocho meses d'edá.<ref name=remueyo/> Venti años dempués, aquel neñu —yá flamante rei [[Alfonso XII d'España|Alfonso XII]]— honró a esta familia con un nuevu títulu nobiliariu: el de [[Marquesáu de San Muñoz|marqués de San Muñoz]], concedíu en [[1878]] a [[Lorenzo de Santa Cruz y Múxica]], [[senador del Reinu]] per Asturies y consorte de la VI marquesa de La Ferrera.<ref name=sanmuñoz/> Dempués de qu'en 1974 finara'l X marqués de La Ferrera, los sos fíos vendieron al [[Conceyu d'Avilés]] l'estensu parque del palaciu, axardináu [[Xardín inglés|a la inglesa]], cola condición de que fora de llibre accesu pal públicu y acutar el xardín inmediatu a la casa, [[Xardín francés|d'estilu francés]]. El [[Parque de La Ferrera]] —ocho hectárees de monte nel nucleu urbanu de la villa— foi inauguráu pol rei [[Xuan Carlos I]] en 1976.<ref name=parque>{{cita publicación |apellíu= Río Legazpi|nome= Albertu d'el|enllaceautor= |fecha=20 de xineru de 2013 |títulu= Parque de La Ferrera, benditu monte plantáu nel centru d'Avilés |publicación= Los episodios avilesinos |allugamientu= |editorial= blogue de [[El Comercio (España)|''El Comercio'']] |issn= |url= http://blogs.elcomercio.es/episodios-avilesinos/2013/01/20/parque-de-ferrera-benditu-monte-plantáu-en-el centru-de-aviles/ |fechaaccesu=27 de febreru de 2018}}</ref> En 1998 l'actual marqués esprender del palaciu, que perteneciera a la so familia mientres tres sieglos y mediu. El xardín francés pasó a ser tamién propiedá municipal, amestándose al parque, y l'edificiu foi adquiríu pol grupu [[NH Hoteles]], que nos años siguiente reformar pa destinalo a hotel de luxu.<ref name=ureña/> Arriendes de la venta, el marqués treslladó l'archivu familiar al so [[Palacio La Ferrera (Báscones)|palaciu de Báscones]], nel conceyu de [[Grau (Asturies)|Grau]].<ref>«L'archivu de los Marqueses de La Ferrera, que s'atopaba nel palaciu d'Avilés, dempués de la so venta caltiénse güei día na casa que tien el Marqués en Báscones. Esti archivu nun tien llibros d'índices, y polo que yo conozo d'él, ye principalmente alministrativu.» [[Xosé María Patac|J. M.ª Patac de les Travieses]], «Los archivos privaos asturianos», en R. Rodríguez Álvarez y M. Llordén Miñambres (coord.), ''Patrimoniu documental y bibliográficu asturianu'' (Uviéu: Universidá, 1998, <small>ISBN: 84-8317-035-3</small>), páxs. 141-163, [https://books.google.es/books?id=Fudx7mugxPIC&pg=PA161#v=onepage&q&f=false p. 161].</ref> == Llista de marqueses == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! !!<small>Titular !!<small>Periodu |-bgcolor="#dddddd" | ! colspan="3" | Marqueses de La Ferrera <small>Creación por [[Carlos II d'España|Carlos II]] |- |<center>I ||[[Xuan Alonso de Navia y Arango]] ||[[1700]]-1731 |- |<center>II ||[[Xuan Alonso de Navia-Arango y Navia-Osorio|Xuan Alonso de Navia Arango y Osorio]] ||1731-1777 |- |<center>III ||María del Carmen de Navia Osorio y Arango ||1777-1820 |- |<center>IV || Cayetano de Navia Osorio y Menéndez d'Avilés ||1820-1846 |- |<center>V ||Álvaro de Navia Osorio y Navia Osorio ||1848-1861 |- |<center>VI || Remedios de Navia Osorio y Sánchez Arjona ||1862-1881 |- |<center>VII ||Álvaro de Santa Cruz y Navia Osorio ||1883-1891 |- |<center>VIII ||Antoniu de Santa Cruz y Navia Osorio ||1892-1897 |- |<center>IX ||María de Santa Cruz y Navia Osorio ||1900-1932 |- |<center>X ||Álvaro de Llano Ponte y Santa Cruz ||1935-1974 |- |<center>XI ||Genaro de Llano Ponte y Navia Osorio ||[[1976]]-güei |} </center> == Historia xenealóxica == === Los Llión === Los Llión d'Avilés, como los Rodríguez de Lleón de [[Trasona]], adoptaron el so apellíu con sentíu de oriundez, pos desciendían de [[Llinaxe de Lprenzana|los Lorenzana]] de la ciudá de [[Llión (España)|Llión]]. Esti antiguu fonduxe ye tenida comúnmente por orixinaria de la villa gallega de [[Lorenzana (Llugo)|Lorenzana]], pero más probablemente ser de [[Lorenzana (Llión)|la lleonesa d'igual nome]], nel actual conceyu de [[Cuadros]] y contorna de [[Bernesga de riba]]. Los Lorenzana de León figuraben yá na [[Baxa Edá Media]] ente los [[llinaxe]]s más poderosos de la ciudá, repetidamente emparentaos con [[Casa de Quiñones|los Quiñones]] y alliniaos nel so [[Guerres de bando|bando nobiliariu]].<ref name=senen42>[[Senén Álvarez de la Rivera|S. Álvarez de la Rivera]], [https://bibliotecadigital.jcyl.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=10078805 op. cit. 1924], n. 2, p. 42.</ref><p> A mediaos del [[sieglu XV]] yera cabeza d'esti llinaxe:<p> '''•''' Rodrigo (o Ruy) Pérez de Lorenzana, caballeru principal y ricu de la ciudá de León, llamáu ''el de la Rúa'' por tener la so casa nella. Xaz soterráu na [[capiya mayor]] de la [[Conventu de San Franciscu (Llión)|ilesia conventual de San Franciscu]], llenzu [[Llau del evanxeliu|del evanxeliu]], nun sepulcru col so epitafiu y escudu d'armes. Casó con Catalina Alfonso de Carbayos, d'antigua familia lleonesa, y tuvieron, ente otros fíos, a<ref name=senen42/> # Lope Rodríguez de Lorenzana, el primoxénitu y socesor, llamáu tamién ''el de la Rúa''. Casó con María de Quiñones, fía de Velasco Pérez de Quiñones, señor de la villa d'[[Alcedo d'Alba|Alcedo]] y otros vasallos nel [[reinu de León]], y nieta de [[Pedru Álvarez de Quiñones]], [[merín mayor]] d'Asturies. La descendencia d'esti matrimoniu quedó en Llión y caltuvo l'apellíu Lorenzana. Ilustrada nel sieglu XVIII pol [[cardenal]] [[Franciscu de Lorenzana]], arzobispu de Méxicu y de Toledo.<ref name=senen42/> # Xuan Rodríguez de la Rúa de León, fíu segundu del matrimoniu. Pasó de León a Asturies por cuenta de la persecución que'l rei [[Xuan II de Castiella|Xuan II]] llanzó contra la so familia por siguir la parcialidá de los [[Infantes d'Aragón]]. Nesta tierra, onde yera advenedizu, empezaron a apellidarle ''de la Rúa de León'', perdiendo'l de Lorenzana. Se avecindó n'[[Avilés]], onde casó con una señora principal y rica: María Fernández d'Avilés, y fueron padres de Rodrigo Alonso de León ''el Viejo'', primero del llinaxe que tuvo'l [[Palaciu de los Rodríguez de León|palaciu de Trasona]] nel vecín conceyu de [[Corvera]], y güelos de Rodrigo Alonso de León ''el Mozu'' que fundó'l mayoralgu en 1539, con Facultá Real.<ref name=senen42/> # Y María Fernández de León, que sigue. <br/> La proxenitora de los Llión d'Avilés foi<p> '''•''' María Fernández de León, que pasó a Asturies col so hermanu Xuan Rodríguez, y equí tomó por home a Gonzalo Alonso Rodríguez d'Uviéu, descendiente del llinaxe uvieín de los González d'Uviéu. Fueron padres de # Nicolás Alonso de León y de # Rodrigo Alonso de León. Dambos hermanos yeren vecinos d'Avilés, gociaben de la calidá de «honraos» y quedaron por testamentarios del [[protonotariu]] apostólicu Don Pedru de Solís, el so sobrín segundu,<ref>Protonotariu y [[Camareru secretu de La so Santidá|cubiculario]] del papa español [[Alejandro VI]], abá de [[Colexata de Santa María de Arbas|Santa María de Arbas]], [[maestrescuela]] de la catedral de León, canónigu de la d'Uviéu cola dignidá d'arcedianu de Babia y dempués de la primada de Toledo y arcedianu de Madrid. Yera fíu de Pedru Rodríguez de León (hermanu de Rodrigo Alonso de León ''el Viejo'', primero d'esti llinaxe que moró en Trasona) y de Xuana González de Solís, la so muyer, de la casa corverana de [[Solís (Corvera)|Solís]]. senén p. 132.</ref> que los encargó de la construcción en dicha villa d'un hospital de pelegrinos, al que destinó'l so heriedu. Esti hospital, advocáu a l'Asunción y llamáu de Rivero o de Caridá, nun tien de confundir se col de San Xuan de la Plaza, del que más tarde fueron patronos precisamente los Llión. Les obres empezaron en 1515, entá en vida del fundador. Esti tamién nomó a los sos primos, respeutivamente, prior y mayordomu perpetuos de la capiya que fundó pal so enterramientu na antigua ilesia parroquial de San Nicolás ([[Ilesia de los Padres Franciscanos|actual de los Franciscanos]]), dedicada a l'Asunción y comúnmente llamada de los Ánxeles.<ref>La construcción d'esta capiya empecipiar en 1499, y en 1507 aprobáronse les sos ordenances y constitución, según documentu obrante nel archivu de la casa de Solís. El fundador mandó treslladar a esta capiya los restos de los sos padres y güelos, que taben soterraos na ilesia conventual de San Franciscu ([[Ilesia de San Franciscu (Avilés)|actual parroquial de San Nicolás]]). [[Senén Álvarez de la Rivera]], [https://bibliotecadigital.jcyl.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=10078805 op. cit. 1924], p. 132, n. 76; Ángel Garralda García, ''Avilés: la so fe y les sos obres'' (Avilés, 1970), p. 73.<p> ... Llábana en C.M. Vigil, ''Asturies monumental'', [https://books.google.es/books?id=EbVKxRPhNA4C&pg=PA272#v=onepage&q&f=false p. 272].</ref> <br/> '''•''' Nicolás Alonso de León (o d'Uviéu), que casó con María González d'Uviéu, la so delda. El so fíu<p> <br/> '''•''' Pedru Rodríguez de León foi vecín d'[[Avilés]] y en 1544 mercó un [[Rexidor perpetuu|reximientu]] d'esta villa y conceyu.<ref>Unu de los nueve qu'aquel añu vendió la Real Facienda al preciu de 150 ducaos cada unu. M.ª Ánxeles Faya Díaz, [http://hispania.revistas.csic.es/index.php/hispania/article/viewFile/235/237 «Gobiernu municipal y venta d'oficios na Asturies de los sieglos XVI y XVII»], en [[Hispania. Revista Española d'Historia|''Hispania'']], v. LXIII, nᵘ 213 (2003), p. 118.</ref> Casó en primeres nupcias con Lleonor de Quirós y Valdés. Paez qu'esta señora heredó'l [[patronatu de legos]] del [[Hospital de San Xuan (Avilés)|Hospital de San Xuan]] d'Avilés y de la so capiya aneja d'igual advocación, sitos na plaza mayor de la villa. Esti patronatu foi instituyíu ente'l [[sieglu XV]] y [[sieglu XVI|el XVI]] pol so antepasáu Bartolomé de Valdés arriendes de faer nueva y llarga dotación en favor de dichu hospital, que yera de fundación bien anterior. Del primer matrimoniu nacieron dos fíos: # Simón de Lleón de Quirós, que sigue, # y Pedru de León, que casó cola so sobrina tercer Madalena de Carreño, hermana de la primer muyer de Simón. Con socesión femenina. <br/> Nel patronatu del Hospital asocedió<p> '''•''' Simón de Lleón de Quirós, que foi rexidor perpetuu d'Avilés y patronu del Hospital y capiya de San Xuan. En 1557 adquirió dos reximientos d'Avilés (que sumaba al que yá tenía, mercáu pol so padre) y poner en cabeza de los sos fíos Bartolomé y Simón, anque nun podíen sirvilos por ser entá neños.<ref name=reximientu1557>En 1557 la Real Facienda ayenó seis regimiento d'Avilés, al preciu de 200 ducaos cada unu: dos d'ellos en favor de Bartolomé y Simón de León, fíos de pocu tiempu de Simón de León y de María Alfonso d'Arango. Y otros dos fueron mercaos por [[Pedru Menéndez d'Avilés]] y por Álvaro Sánchez d'Avilés, el so hermanu mayor y entero, que yeren tíos de dichos neños, hermanos uterinos de la so madre. M.ª Á. Faya, [http://hispania.revistas.csic.es/index.php/hispania/article/viewFile/235/237 op. cit.], p. 118.</ref> Y en 1567 l'oficiu de depositariu xeneral del conceyu de [[Gozón]], con vara de rexidor.<ref>Al preciu de 133 ducaos. M.ª Á. Faya, [http://hispania.revistas.csic.es/index.php/hispania/article/viewFile/235/237 op. cit.], p. 131. L'autora (p. 89, testu y n. 40) enmarca esta enayenadura na «cuarta miedra d'oficios» que tuvo llugar ente 1562 y 1568; precisa que s'dio por dos vides, con voz y votu nel conceyu, y que nun incluyó como n'otros casos la receptoría de [[penes de cámara]], y remite como fonte al [[Archivu Xeneral de Simancas|AGS]], Direición Xeneral de l'Ayalga, legs. 492, 493, 494 y 321.</ref> En 1573 figuró ente los rexidores que revisaron l'erariu públicu de la villa d'Avilés.<p> Casó dos veces: primer con Marquesa de Carreño (o de Carrió), la so sobrina tercer, fía de Xuan de Carreño y de Mencía de Hevia, fía de la mesma de Rodrigo Alonso de León ''el Mozu'', señor de la [[Palaciu de los Rodríguez de León|casa de Trasona]]. Y segunda vegada casó con María Alfonso d'Arango, hermana uterina de [[Pedru Menéndez d'Avilés]], conquistador y adelantráu de La Florida. Fía de Xuan Martínez de Cuideiru ''el Viejo'' y de María Alfonso d'Arango, que del so anterior matrimoniu, con Xuan Alfonso Sánchez d'Avilés, tuvo por fíu a dicho Pedru Menéndez. Por causa de esti parentescu los sos descendientes solíen añedir l'apellíu Menéndez d'Avilés, anque nun compartíen l'ascendencia agnada del Adelantráu.<ref>En realidá, paez que Pedru Menéndez tenía varonía Valdés, y que l'apellíu Avilés tocaría-y por dalgún de les sos bandes, si nun yera solu alusivu a la so naturaleza y oriundez; sobre esto veanse les obres de [[Franciscu Mellén Blanco]].</ref><p> :: De la primera tuvo un solu fíu: # Rodrigo de Carreño, que morrió mozu.<br/><br/> Y de'l segundu matrimoniu nacieron otros ocho:<ref>Espuestos por C.M. Vigil ([https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n97/mode/2up op. cit., p. 90]), por S. Álvarez de la Rivera ([https://bibliotecadigital.jcyl.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=10078805 op. cit. 1924], p. 65) y por F. Mellén (op. cit. 2011, páxs. 79-82).</ref> # Pedru Alonso de León y Menéndez d'Avilés, o Pedru Menéndez de León, primoxénitu, de quien se va tratar más embaxo como segundu posesor del mayoralgu fundáu pol so hermanu siguiente. # Bartolomé de León y Menéndez d'Avilés, rexidor perpetuu d'Avilés,<ref name=reximientu1557/> capitán de la [[Carrera d'Indies]], «que sirvió nes guerres d'Indies y n'otres partes» y morrió solteru en [[Sicilia]], dexando dos fíos naturales.<ref>Tanto C.M. Vigil como F. Mellén (op. cit. 2011, p. 81) informen de que tuvo dos fíos naturales, ensin citar los sos nomes. Mellén precisa que morrió solteru, datu que toma del [[Xosé María Patac|P. Patac]] y de un árbol obrante nel [[Archivu de los Condes de Revillaxixéu|ACR]], Casa de Canalejas, leg. 1, nᵘ 1.</ref> Nel so testamentu, fechu nos primeros años del [[sieglu XVII]], dispunxo que colos sos bienes mercárense 1.100 ducaos de xuro, y mandar con venceyu al so hermanu siguiente:<ref name=vigil90>[[Ciriaco Miguel Vigil|C.M. Vigil]], [https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n97/mode/2up op. cit., p. 90].</ref> # Simón de León Quirós, rexidor perpetuu d'Avilés<ref name=reximientu1557/> y primer posesor del mayoralgu fundáu pol anterior. Sirvió tamién a S.M. como capitán de la Carrera d'Indies y moró por un tiempu en Sevilla, onde foi testigu del testamentu d'Álvaro Flórez de Quiñones, deudo de la so muyer, almirante y caballeru de Santiago, dau'l 22 d'ochobre de 1590. Casó en 1574 con Lleonor de Valdés, que yera hermana del xeneral [[Diego Flórez de Valdés]], comendador d'Oreya na [[Orde de Santiago]]. Fía de Xuan Flórez de Quiñones, señor d'[[Aguino|Aguino y Perlunes]] nel conceyu de [[Somiedo]] y de la torre de [[Carbayeda de Babia|Carbayeda]] en [[Babia]], y d'Urraca de Valdés, la so muyer, de la [[Palaciu de Doriga|casa de Doriga]].<ref>[[Ciriaco Miguel Vigil|C.M. Vigil]] diz lleer nun papel xenealóxicu qu'esti Simón de León, primer posesor del mayoralgu, casó en Sevilla con Lleonor de Peramoto, señora principal, de la cual nun tuvo socesión; pero que n'otru documentu figuren trés fíos sos llamaos Simón, María y Lleonor ([https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n97/mode/2up op. cit., p. 90]). En tou ello paez haber un cúmulu d'errores. Sía que non morrió ensin dexar fíos lexítimos, pos nel mayoralgu asocedió-y un hermanu. L'añu del matrimoniu y la filiación de la so muyer como hermana del xeneral Diego Flórez, en [[Franciscu Mellén|F. Mellén]], op. cit. 2011, p. 81, con remisión al [[Archivu de los Condes de Revillaxixéu|ACR]], Casa de les Morteres, leg. 4, nᵘ 2.</ref> Morrió ensin fíos lexítimos supérstites, dexando por herederu y socesor a Pedru, el primoxénitu, que sigue. # Sebastián de León, # Catalina Alonso de León o de Quirós. El 6 de mayu de 1605 dio escritura de transaición col so hermanu Pedru, a fe del escribán Lluis de Valdés Bango, sobre la partición que fixeren poco primero de l'heriedu del so padre y de la lexítima d'otros hermanos sos.<ref name=vigil91/><ref>F. Mellén, op. cit. 2011, p. 81. Dicha escritura de transaición obra nel [[Archivu de los Condes de Revillaxixéu|ACR]], Casa de Canalejas, leg. 11, nᵘ 4.</ref> Daquella yá yera vilba del escribán d'Avilés Xuan González Cascos, terceru d'esti nome, que foi sobrín carnal de María de Solís, la muyer del [[Adelantráu Mayor de la Florida|adelantráu]] [[Pedru Menéndez d'Avilés]]. Fíu de Xuan González Cascos ''el Viejo'' (hermanu de ''l'Adelantrada'') y d'otra María de Solís, la so muyer y delda,<ref>Estos cónyuges figuren en 1569 na repartu de dineros del [[Fernando de Valdés y Sales|arzobispo Valdés]], con espresión de que les sos fíes Catalina, Beatriz y Elvira, entós doncelles, yeren parientes del causante en 5ᵘ grau y descendientes de Menén Suárez de Valdés, hermanu de Catalina de Valdés, la güela materna del inquisidor. Recibieron cien ducaos en total p'ayuda de les sos dotes per partes iguales. [[Xuan Uría Ríu]], «Les reparties de dineros ente los parientes del arzobispu Valdés Salas y delles observaciones a la historia del so llinaxe», en ''Simposio Valdés-Salas: conmemorativo del IV centenariu de la muerte del so fundador D. Fernando de Valdés (1483-1568): la so personalidá, la so obra, el so tiempu: Uviéu, 8-11 avientu 1968'' (Uviéu: Universidá, 1970, páxs. 291-345), [https://books.google.es/books?id=JBY6uDWDNkUC&pg=PA327#v=onepage&q=solis%20cascos&f=false p. 327].</ref> y nietu de Xuan González d'Avilés y de Catalina de Solís.<ref>Citen a esti señores como suegros de Pedru Menéndez d'Avilés [[Ciriaco Miguel Vigil|C.M. Vigil]] ([https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n49/mode/2up/ op. cit., p. 43], llamándo-y a él Xuan González d'Avilés) y F. Mellén (op. cit. 2011, p. 50).</ref> Tuvieron por fíos a Gonzalo, Simón y Xuan Cascos de Solís.<ref name=vigil90/><ref name=vigil90/><ref name=esmornien82>F. Mellén, op. cit. 2011, p. 82.</ref> # Esteban de León, # Lleonor de Quirós, [[Orde del Císter|monxa bernarda]] nel [[Monesteriu de les Fuelgues Reales d'Avilés]],<ref name=vigil90/><ref name=esmornien82/> # y María d'Arango, monxa tamién en dichu monesteriu.<ref name=vigil90/><ref name=esmornien82/> <br/> El segundu posesor del mayoralgu foi<p> '''•''' Pedru Alonso de León y Menéndez d'Avilés, o Pedru Menéndez de León y Quirós, rexidor perpetuu d'[[Uviéu]] y d'Avilés y tamién capitán de la [[Carrera d'Indies]]. Asocedió primero al so padre nel patronatu del Hospital y capiya d'Avilés y nos oficios perpetuos de rexidor d'esta villa y depositariu xeneral de Gozón, y dempués —por muerte del so hermanu Simón— foi'l segundu posesor del mayoralgu fundáu por Bartolomé. A esti venceyu quedaríen amestaos los reximientos qu'heredó del so padre y hermanos y otros que foi mercando. Sirvió al rei [[Felipe II d'España|Felipe II]] en [[Florida española|la Florida]] y na [[Armada Invencible|Xornada d'Inglaterra]], onde se topó al mandu de 108 soldaos na nave capitana del xeneral asturianu [[Pedru de Valdés|Don Pedru de Valdés]]. En 1614 y 1630 adquirió siendes vares de rexidor d'Avilés, que sumaba a les que tenía pola so casa; en 1636 una del conceyu de [[Corvera]], y en 1639 la de la ciudá d'Uviéu.<ref>En 1614 mercó unu de los dolce reximientos d'Avilés ayenaos aquel añu pola Real Facienda, al preciu de 75 ducaos cada unu. En 1630, l'únicu que se vendió de la mesma villa, na crecida suma de 1.285 ducaos (en 16 años el preciu multiplicárase por 17). En 1636 el de Corvera, por 300 ducaos, y en 1639 el d'Uviéu, por 2.500. Nos cuatro enayenadures figura como comprador Pedru Menéndez de León Quirós. M.ª Á. Faya, [http://hispania.revistas.csic.es/index.php/hispania/article/viewFile/235/237 op. cit.], páxs. 124, 127 y 128 (2 ítems).</ref><p> Casó con Mayor de Hevia, fía de Diego de Hevia ''el Peco'', mayoralgu de la [[Casa de los Hevia (Villaviciosa)|casa principal del so apellíu]] en Villaviciosa y señor del cotu de [[Poreño]] nel mesmu conceyu, y de Sancha d'Estrada la so muyer; nieta de Gutierre de Hevia, señor de la mesma casa y xurisdicción, y de Lucía d'Argüelles, la so primer muyer, de la casa de [[Vega de Poja]], y materna de Fabián Bernardo d'Estrada, segundón de la [[Conxuntu Históricu de Lluniego|casa de Lluniego]], y de Catalina de Valdés Cuaya, de la casa de [[Mazaneda (Gozón)|Mazaneda]] nel conceyu de [[Gozón]], y biznieta sacrílega del famosu [[chantre]] Rodrigo de Hevia, qu'en 1517 aposentó na so citada casa de de la cai de l'Agua de Villaviciosa al emperador [[Carlos I d'España|Carlos I]], que per primer vegada triaba tierra española. Pedru Alonso de León y Mayor de Hevia fueron padres de<ref name=vigil91>[[Ciriaco Miguel Vigil|C.M. Vigil]], [https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n97/mode/2up op. cit., p. 91].</ref> # Pedru de León y Menéndez d'Avilés, que sigue; # Simón de León y Menéndez d'Avilés, que nun dexó descendencia;<ref name=esmornien83>F. Mellén, op. cit. 2011, p. 83.</ref> # Mayor de León, que foi bautizada en San Nicolás el 22 de payares de 1600 y entró en relixón;<ref name=esmornien83/> # María de León, que casó con Domingo de la Ren,<ref name=esmornien83/> # y otros fíos.<ref name=vigil91/> === Constructor del palaciu === El palaciu foi edificáu por<p> '''•''' Pedru de León y Menéndez d'Avilés, tercer posesor del mayoralgu fundáu pol so tíu Bartolomé, patronu del Hospital y capiya de San Xuan, natural y rexidor perpetuu d'Avilés, depositariu del conceyu de Gozón. Recibió'l bautismu na [[Ilesia de los Padres Franciscanos|parroquial de San Nicolás]] el 8 d'ochobre de 1608, finó na mesma villa'l 13 de setiembre de 1653 y foi soterráu na capiya de Don Pedru de Solís de la so ilesia natal.<ref>Archivu parroquial de San Nicolás, lib. I de bautismos, f. 32v, y lib. II de difuntos, f. 254v, ápud F. Mellén, op. cit. 2011, páxs. 82-83.</ref><p> Edificó'l palaciu barrocu de La Ferrera a mediaos del [[Sieglu XVII|XVII]]. L'escudu de la fachada principal (y otru d'igual composición asitiáu na de la cai San Franciscu, que namái s'estrema en nun tar sosteníu por lleones) representa les armes de les sos bandes: Llión, Avilés, Hevia, Estrada, y en escusón, Uviéu, que yeren les de la so varonía.<ref name=sarandeses/><p> Casó con María de Inclán y Arango, descendiente de los Inclán de la casa de [[Belandres (Cuideiru)|Belandres]] nel actual conceyu de [[Cuideiru]] (entós Pravia). Yera fía d'Alonso o de Fernando de Inclán,<ref name=esmornien83/> y nieta d'Álvaro de Inclán, segundón de felicidá casa que casó n'Avilés. D'esti matrimoniu nació una fía:<ref name=vigil91/> # Mayor de León y Menéndez d'Avilés, que sigue.<br/><br/>Y amás Pedru de León tuvo una fía natural: # Margarita de León Menéndez y Quirós, que casó en San Nicolás d'Avilés el 8 de setiembre de 1647 con Gregorio de Llano y Osorio. Tuvieron siquier dos fíos:<ref name=esmornien85>F. Mellén, op. cit. 2011, p. 85.</ref> ## Pedru de Llano Menéndez de León y Quirós, natural d'Avilés, bautizáu en San Nicolás el 7 de xunetu de 1648. Morrió mozu'l 14 de xunetu de 1669 «d'una ferida que-y dieron nuna pendencia na plaza d'esta villa».<ref name=esmornien85/> ## Y Antoniu de Llano Menéndez de Quirós, bautizáu en San Nicolás el 21 de setiembre de 1655.<ref name=esmornien85/> === Los Navia Arango === La cuarta posesora del mayoralgu foi<p> '''•''' Mayor de León y Menéndez d'Avilés, señora del [[palaciu de La Ferrera]] d'[[Avilés]], [[Patronatu de legos|patrona]] del [[Hospital de San Xuan (Avilés)|Hospital de San Xuan d'esta villa]] y de la so capiya aneja d'igual advocación. Nacería hacia 1633, y mediu sieglu dempués reedificó la capiya del hospital, que foi bendicha en 1684.<ref>Ángel Garralda García, ''Avilés: la so fe y les sos obres'' (Avilés, 1970), p. 77.</ref><p> Casó n'Avilés el 20 de setiembre de 1655<ref>Archivu parroquial de San Nicolás, lib. II de matrimonios, f. 192v, ápud F. Mellén, op. cit. 2011, p. 84.</ref> con Álvaro Pérez de Navia y Arango, [[mayoralgu]] de la casa de los Navia de [[Ḷḷuarca]], natural y [[alférez mayor]] d'esta villa, señor de la [[torre d'Arango]] y cotu de [[Villavaler]] nel conceyu de [[Pravia]], escolín del [[Colexu Mayor d'Uviéu (Salamanca)|Mayor d'Uviéu]] en [[Universidá de Salamanca|Salamanca]]. Esti señor yera primoxénitu o «pariente mayor» del so llinaxe, y el primer varón llaicu del mesmu que tuvo tratamientu de Don.<ref>Mentáu dos veces por [[Felipe Bernardo de Quirós]] nel so ''Cortil de Lluniego'': na [http://bvpb.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=8332&internu=S&presentacion=pagina&posicion=98 p. 98] como «Don Álvaro Pérez de Nabia» y na [http://bvpb.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=8332&internu=S&presentacion=pagina&posicion=102 p. 102] como «Don Álvaro de Nabia». Nel segundu pasaxe se -y filia como fíu de Xuan Alonso de Navia y nietu d'otru Álvaro Pérez, quien sicasí figuren ensin el tratamientu.</ref> Tuviera antes casáu con Sabela de Malleza y Cienfuegos, la so tía segunda, de la que enviudó ensin prole, fía de los señores del cotu de [[Cortina (Naves)|Cortina]] nel [[conceyu de Tudela]] (güei Uviéu) y de la [[Palaciu del Conde de Toreno (Malleza)|casa de Malleza]] n'[[Salas (Asturies)|el de Salas]]. Foi bautizáu en [[Ilesia de Santolaya (Ḷḷuarca)|Santolaya de Ḷḷuarca]] el 4 de marzu de 1626 y yera fíu del capitán Xuan Alonso de Navia y Arango, señor de Villavaler y de les cases de los sos apellíos, y d'Elvira de Navia y Valdés, la so primer muyer y delda; nietu del capitán Álvaro Pérez de Navia y Arango, señor del mesmu cotu y cases, y de María de Malleza y Bernardo de Quirós, la so segunda muyer,<ref>[[Felipe Bernardo de Quirós]] solo menta un matrimoniu d'esti Álvaro Pérez, con «Doña María Bernardo y Malleza» ([http://bvpb.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=8332&internu=S&presentacion=pagina&posicion=102 op. cit., p. 102]). Pero [[Franciscu Mellén]], minuciosu investigador de la xenealoxía de los Menéndez d'Avilés, revela qu'antes tuvo casáu con una nieta del [[Pedru Menéndez d'Avilés|Adelantráu]]: con Toribia Menéndez Valdés o Menéndez de Miranda, nacida hacia 1566 y que morrió antes de xineru de 1601 con pocu más de trenta d'edá, fía de [[Hernando de Miranda]], natural de Santiso de Candamo, y de Catalina Menéndez d'Avilés, litigantes mientres munchos años pol heriedu del padre d'ella (op. cit. 2011, p. 60). Añede Mellén que d'esta unión foi unigénita Mencía de Valdés, que nació hacia 1590 y morrió neña, escastándose asina la descendencia lexítima del Adelantráu. Esta Mencía tuvo capitulada pa casóse col so primu Pedru Menéndez d'Avilés, caballeru de Santiago, posesor del mayoralgu que litigaba la so güela materna, fíu de Pedru Menéndez d'Avilés ''el Mozu'', y de Mayor d'Arango. Vease la voz [[Condáu de Canalejas]].</ref> de la casa de Malleza, y maternu d'Alonso López de Navia y Bolaño, señor de la [[Palaciu de Lienes|casa de Lienes]] nel conceyu de [[Navia (Asturies)|Navia]], y de Catalina de Navia Moscoso y Castrillón.<ref>[[Felipe Bernardo de Quirós]], [http://bvpb.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=8332&internu=S&presentacion=pagina&posicion=102 op. cit., p. 102].</ref><p> Tuvieron por fíos<ref>Enunciaos por [[Felipe Bernardo de Quirós]], [http://bvpb.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=8332&internu=S&presentacion=pagina&posicion=103 op. cit., p. 103].</ref> a # Xuan Alonso de Navia Arango y Menéndez d'Avilés, que sigue; # Fernando Domingo de Navia Arango, qu'hacia 1688 yera relixosu de la Compañía de Xesús<ref>[[Felipe Bernardo de Quirós]] ([http://bvpb.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=8332&internu=S&presentacion=pagina&posicion=103 op. cit., p. 103]) da-y nuna mesma páxina dos nomes distintos: Franciscu Domingo y Fernando Domingo, ensin dulda por mala llectura d'una abreviatura. Siguiendo un criteriu [[Antroponimia|antroponímicu]], inclinamos pol nome de Fernando, pos asina se llamaba un tíu güelu so, que de la mesma hubo'l nome de Hernando de Malleza, el so güelu maternu (tatarabuelo del xesuita). Yera yá relixosu —anque probablemente legu— hacia 1688, cuando s'escribió'l ''Cortil de Lluniego''. Daquella yá taba casáu'l so hermanu mayor, pero nengunu de los menores había tomáu estáu. Unos años dempués, yá [[Presbíteru|ordenáu ''in sacris'']], foi presentáu pol so padre pa los citaos curatos. Ignoramos si dexara la Compañía o si pudo compaxinar el so oficiu relixosu col gocie de [[Beneficiu eclesiásticu|beneficios]], nomando [[drae:excusador|excusador]] que los sirvieren.</ref> y más tarde foi cura de la ilesia de Santolaya de Ḷḷuarca y la so hijuela de [[Ilesia de Santiago de riba (Valdés)|Santiago de riba]] por presentación del so padre, que tenía ésta y les d'otros munchos curatos nos conceyos de Valdés, Pravia y Cuaña; # Álvaro de Navia Arango, que dende 1692 foi como'l so padre colexal del [[Colexu Mayor d'Uviéu (Salamanca)|Mayor de San Salvador de Salamanca, llamáu d'Uviéu]], y dempués pasó [[Colexu Mayor de Santiago'l Cebedeo|al del Arzobispu]]. Foi caderalgu de Prima de Cánones d'[[Universidá de Salamanca|esta Universidá]] y [[oidor]] en [[Real Audiencia de Galicia|la Coruña]] y figuró como testigu na boda de la so sobrina Francisca, fía del primer marqués.<ref>Navia Osorio, op. cit., t. I, p. 340.</ref> # Xosé de Navia Arango, canónigu de la [[catedral d'Uviéu]]; # Elvira de Navia Arango; # Mayor d'Arango, que dio la so mano a Isidoro García d'Herrera, rexidor de [[Llión (España)|Llión]], de noble familia d'esta ciudá. Fueron güelos del [[Marquesáu de Villadangos|primer marqués de Villadangos]], a quien volveremos citar como xenru del II marqués de La Ferrera. # Lluisa de Navia Arango; # María Antonia de Navia Arango, monxa en [[Monesteriu de San Pelayo (Uviéu)|San Pelayo d'Uviéu]]; # Josefa de Navia Arango, que casó ilustremente en Galicia, # ya Sabela Rosa de Navia Arango. === Primer marqués de La Ferrera === El títulu foi creáu en favor de<p> '''•''' [[Xuan Alonso de Navia y Arango]], '''primer marqués de La Ferrera''', [[alférez mayor]] de [[Ḷḷuarca]], posesor de la [[Palaciu del Marqués de La Ferrera (Ḷḷuarca)|casa solar de los Navia nesta villa]], del [[palaciu de La Ferrera]] na d'[[Avilés]] y de la [[torre d'Arango]] nel conceyu de [[Pravia]], rexidor perpetuu d'Uviéu y d'Avilés, [[Patronatu de legos|patronu]] del [[Hospital de San Xuan (Avilés)|Hospital de San Xuan]] d'esta villa, etc., caballeru de la [[Orde de Santiago]]. Recibió'l bautismu na [[Ilesia de los Padres Franciscanos|ilesia de San Nicolás d'Avilés]] el 18 de setiembre de 1657<!--Non 1659 como diz Vigil p.92--><ref>Archivu parroquial de San Nicolás, lib. II de bautismos, f. 65. Fueron padrino Antoniu de Inclán y Teresa Pérez de Navia. Ápud F. Mellén, op. cit. 2011, p. 84.</ref> y testó nel so palaciu de La Ferrera el 3 de setiembre de 1731 a fe de Martín Fernández de Villa del Rey.<ref>Marqués de Jaureguízar, op. cit. 1971, páxs. 168-169.</ref><p> Casó dos veces: la primera con María Madalena de Montenegro Pimentel y Sotomayor, fía ya inmediata socesora de Pedru de Montenegro Lantoira y Núñez Sanjurjo, a quien premurió, señor de les cases de los sos apellíos nel conceyu de [[Castropol]], y de Francisca Cadórniga Pimentel y Sotomayor, la so muyer, de los señores del [[Palaciu de la Mezquita|palaciu]] y xurisdicción de [[la Mezquita]] en Galicia;<ref>Pa los señores de la Mezquita, vease Ana Eulalia Goy Diz, [https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/2011206.pdf «El conxuntu de La Mezquita»], en ''Porta da enrita: revista d'historia del arte ourensano'', <small>ISSN 0214-4964</small>, nᵘ 7 (1996), páxs. 29-60.</ref> nieta del capitán Fernando de Lantoira y Sanjurjo, señor d'estes cases, caballeru de Santiago, y de María Marques Valdepares Omaña, señora de [[Palaciu de Montenegro (Castropol)|la de Montenegro]].<ref name=trelles7980>[[Xosé Manuel Trelles Villademoros|J.M. Trelles]], [https://books.google.es/books?id=Bkj9xRLJFmQC&pg=PA79#v=onepage&q=cador op. cit., II-3ª, páxs. 79-80].</ref><p> Contraxo segundes nupcias en San Nicolás d'Avilés el 25 de febreru de 1701 con Rosa Francisca de Navia Osorio y Vigil de Quiñones, la so delda, que traxo en dote 10.000 ducaos según consta de les capitulaciones daes el mesmu día a fe de Rodrigo Mieres Cuervu. Fía de Xuan Antoniu de Navia Osorio y Argüelles, señor de les cases d'[[Palaciu de Anleo|Anleo]] y [[Palaciu de la Torre de Ceis|Ceis]], caballeru de Santiago, nacíu n'Uviéu'l 25 de setiembre de 1656 y fináu en Valladolid el 27 de xineru de 1708, y de Jacinta Vigil de Quiñones y la Rúa, la so muyer, II [[Marquesáu de Santa Cruz de Marcenado|marquesa de Santa Cruz de Marcenado]], señora del [[Marcenado|cotu d'igual denominación]] y de la casa y torre de [[Santolaya de Vigil]], tou nel conceyu de [[Siero]], y tamién posesora de la [[Casa de la Rúa (Uviéu)|casa de la Rúa]] d'Uviéu, a la que yera aneja la xurisdicción del cotu de [[Puertu (Uviéu)|Puertu]] nel conceyu de la [[Ribera de baxo]] (güei Uviéu), que nació na [[La Pola Siero]] el 30 de marzu de 1664, casó col desusdichu'l 7 d'abril de 1682 y morrió n'Uviéu'l 10 de xunu de 1717 so testamentu fechu l'anterior día 6 a fe de Tomás Pérez del Busto; nieta de Xuan Alonso de Navia Osorio, señor de la casa de Anleo, y de Xuana Teresa d'Argüelles y Valdés, señora de la torre de Ceis, y materna de Sebastián Vigil de Quiñones, primer marqués de Santa Cruz de Marcenado, caballeru de Calatrava, y de Sabela de la Rúa, señores de les cases de los sos apellíos.<p> ::Del primer matrimoniu nacieron: # Fernando de Navia Arango, que morrió neñu, y la so hermana ximielga # Francisca de Navia Arango Montenegro y Lantoira, que nació'l 3 d'ochobre de 1680 nel [[Palaciu de Montenegro (Castropol)|palaciu del Campu]], sito na villa de [[Castropol]] y venceyáu na casa de Montenegro. Asocedió nésti y demás [[mayoralgu|mayoralgos]] del so güelu maternu, finó en Valladolid el 3 de setiembre de 1706 y foi soterrada na capiya de San Xuaquín del [[Conventu de la Concepción del Carmen (Valladolid)|conventu de Carmelites Descalces]] d'esta ciudá, d'onde-y la treslladó a la so capiya llateral de la [[Ilesia de Santiago Apóstol (Castropol)|parroquial]] de Castropol. Casó en San Nicolás d'Avilés el 21 de xunu de 1701, previes capitulaciones daes el 25 de febreru a fe de Rodrigo Mieres Cuervu, con un hermanu de la so madrasca: el [[teniente xeneral]] [[Álvaro Navia Osorio y Vigil|Álvaro Xosé de Navia Osorio y Vigil de Quiñones]], III [[Marquesáu de Santa Cruz de Marcenado|marqués de Santa Cruz de Marcenado]], natural del [[Veiga]] nel conceyu de [[Navia (Asturies)|Navia]], bautizáu en [[Ilesia de Santa Marina (Veiga)|Santa Marina]] el 21 d'avientu de 1684, embaxador de S.M.C. en delles cortes europees, unviáu estraordinariu nel [[Congresu de Soissons]] (1727) y celebráu tratadista militar, que se topó na [[Espedición española a Orán|toma d'Orán]], quedando por gobernador d'[[Orán|esta plaza]], y morrió defendiéndola en 1732 mientres el contraataque turcu, so testamentu fechu en Barcelona'l 17 d'abril de 1718 a fe de Tomás Pérez. La so filiación quedó espuesta al tratar de la so hermana Rosa Francisca, que casó col I marqués de La Ferrera. Tuvieron descendencia varonil en que siguieron títulu y mayoralgos. Tres enviudar de Francisca de Navia Arango, el marqués casó dos veces más con señores catalanes, de les que tamién tuvo prole: en segundes nupcias con María Teresa Roig de Magriñá, y en terceres con María Antonia Bellet y Valencia.<ref name=trelles7980/><ref>[[Xosé Manuel Trelles Villademoros|J.M. Trelles]], [https://books.google.es/books?id=Bkj9xRLJFmQC&pg=PA95 op. cit., II-3ª, páxs. 95-97].</ref><br/><br/> Del segundu matrimoniu fueron fíos: # Xuan Alonso de Navia Arango y Osorio, que sigue; # otru Fernando de Navia Arango, canónigu y dignidá de [[deán]] de la [[Catedral de León]], # Álvaro de Navia Arango, # Josefa de Navia Arango, # Mayor Francisca de Navia Arango, nacida en Ḷḷuarca el 3 d'abril de 1708 y bautizada en Santolaya'l 15 de mayu. Dio la so mano a Gregorio de Jove Dasmariñas, señor del cotu de [[Priañes]] y casa de [[Peñaflor (Grau)|Peñaflor]] nel conceyu de [[Grau (Asturies)|Grau]], [[alférez mayor]] de [[Sariegu]], rexidor perpetuu d'Uviéu y de [[Xixón]], que nesta villa tenía la [[Torre de los Jove Hevia|torre de Jove]] y [[Capiya de San Llorienzo (Xixón)|capiya de San Llorienzo]] xunto a la [[Sablera de San Llorienzo|sablera epónima]], y [[mayoralgu]] n'otres partes d'Asturies y Galicia. Fíu y socesor de Baltasar de Jove Dasmariñas, que testó en 1738, y d'Ana Flórez Bernardo. Padres del primer [[Vizcondáu de Campo Grande|vizconde de Campo Grande]].<ref name=vigil92>[[Ciriaco Miguel Vigil|C.M. Vigil]], [https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n99/mode/2up op. cit., p. 92].</ref> # Rosa de Navia Arango, # Gertrudis de Navia Arango, # Mayor Lluisa de Navia Arango,<ref name=homonima>Que'l so primer nome de pila llevaba yá otra hermana entera so.</ref> que casó con Pedru de Valdés Prada y Heredia, señor de la casa d'[[Argame]] nel conceyu de [[Morcín]], rexidor d'Uviéu y patronu de la [[capiya mayor]] de la [[Ilesia de Santu Domingu (Uviéu)|conventual de Santu Domingu]] d'esta ciudá, fíu y socesor de Melchor de Valdés Prada y de Melchora de Heredia y Valdés. Con prole en que siguió la casa de Argame. # Y Rosa Ventura de Navia Arango,<ref name=homonima/> nacida en Ḷḷuarca el 22 de xunetu de 1711.<ref name=vigil92/> <br/> En 1731 asocedió'l so fíu<p> '''•''' Xuan Alonso de Navia Arango y Osorio, '''II marqués de La Ferrera''', señor de les cases de [[Palaciu del Marqués de La Ferrera (Ḷḷuarca)|Ḷḷuarca]], [[Palaciu de La Ferrera|La Ferrera]] y [[Torre d'Arango|Arango]], rexidor perpetuu d'Uviéu y d'Avilés, [[Patronatu de legos|patronu]] del [[Hospital de San Xuan (Avilés)|hospital d'esta villa]]. Natural, patronu y [[alférez mayor]] de [[Ḷḷuarca]], foi bautizáu en [[Ilesia de Santolaya (Ḷḷuarca)|Santolaya]] el 22 de marzu de 1703 y morrió en 1777.<ref name=ureña/> Nel exerciciu del so reximientu d'[[Avilés]] foi bien celosu de los privilexos d'esta villa, y en 1741, siendo presidente del so Conceyu, oponer a una orde del almirante xeneral de l'Armada que prohibía a les xusticies locales nomar [[alcalde de mar|alcaldes de mar]].<p> Casó en [[Ilesia de San Isidoro (Uviéu)|San Isidoro]] d'[[Uviéu]] el 6 de febreru de 1724 con Joaquina de la Rivera y Cabeza de Vaca,<ref name=repartu/> señora del cotu de [[Sena (Ibias)|San Agustín de Sena]] nel conceyu d'[[Ibias]],<ref name=sena>El [[Marquesáu de Castrillón|marqués de Castrillón]] recueye interesantes datos estadísticos sobre esti señoríu xurisdiccional, sacaos del [[Catastru del Marqués de la Ensenada]] y referíos al añu 1752, cuando na parroquia de San Agustín de Sena practicóse la encuesta pa imponer la Contribución Única. Tenía'l cotu daquella sesenta vecinos, incluyíes dos viudes, y midía «una [[llegua]] d'oriente a poniente y otra de norte a sur. La so circunferencia yera d'unos trés llegües y esixía seis hores pa caminala a cuerpu, polo aspro y montascoso del terrén. La estensión del cotu yera de 3.334 [[Fanega|fanegues]] de sembradura. D'elles, 20 yeren de tierres de llabor que producíen centenu, maíz y fabones ensin [[Abarbecho|descansu]], y 27 fanegues de tierra que producíen centenu y fabones soles, tamién ensin fuelgu. Dedicar a llantadera de centenu, con un añu de descansu, una estensión de 220 midíes (o fanegues). Los praos ocupaben 40 midíes de tierra de secanu y regadío, por metá. Había tamién 80 jornales d'homes de [[drae:cava|caba]] dedicaos a [[Viña|cepes]]. El restu yeren tierres de monte.» A mediaos del sieglu XVIII, esta xurisdicción pertenecía a doña Joaquina Álvarez de la Rivera y Doriga, casada col marqués de La Ferrera. «Percibía, por razón de señoríu, ocho reales de vellón cada añu, de cada matrimoniu de los del [[Tercer Estáu|tao xeneral]]. Nomaba los cargos de xusticia y tenía la [[Presentación de beneficio|presentación]] del curato, polo que percibía'l [[Prestamero|préstamo]] y [[Beneficiu eclesiásticu|el simple]]. De los 60 vecinos, había 50 del estáu xeneral, obligaos a pagar en razón de vasallaxe.» Tocantes a los [[diezmu|diezmos]] que se cobraben nel cotu, los «de centenu, miyu, maíz, fabones, castañes y vinu, partir en siete abrases, de les que correspondíen una y media al cura, trés al marqués de La Ferrera, media al simple (qu'esfrutaba'l capellán del marqués) y el restu estremar ente dellos partes. De los cabritos, corderos, [[Truébanu|ensames]], llana y mantega, el cura percibía una parte de abrasar, otra'l marqués de La Ferrera y el restu varios particulares.» El marqués yera tamién el mayor hacendado del cotu. «Envaloróse'l productu de les sos heredaes en 1.647 reales y 17 maravedinos y mediu, la renta de les sos cases en siete reales y la d'horros en trés reales y mediu. Los réditos de [[Contratu de censo|censo]] redimibles xubíen a 43 reales, la de los foros vitalicios a 42 reales y la de los perpetuos a 38 reales y mediu. El derechu de diezmos na parroquia de San Agustín valorar en 677 reales y 24 maravedinos. Tenía dada en renta la [[Barquería|barca]] que nel llugar de Ríu de Porcos utilizar pa cruciar el ríu Navia. Percibía por dicha barca 290 reales, de los qu'había que descontar 40 reales al añu pol so [[Caltenimientu|''reedificio'']]. Los derechos de señoríu importaben 400 reales de vellón.» [[Gonzalo Anes y Álvarez de Castrillón]], ''Los señoríos asturianos: discursu lleíu'l día 14 d'avientu de 1980 nel actu de la so receición pública'' (Madrid: [[Real Academia de la Historia]], 1980), [https://books.google.es/books?id=9qzJyviuVJwC&pg=PA117 páxs. 117-118].</ref> de la [[Palacio La Ferrera (Báscones)|casa y torre de los Álvarez de la Rivera]] en [[Báscones (Grau)|Báscones]], conceyu de [[Grau (Asturies)|Grau]],<ref name=bascones>Pal llinaxe Álvarez de la Rivera y el mayoralgu de la casa y torre de Báscones, veanse: [[Senén Álvarez de la Rivera]], [https://bibliotecadigital.jcyl.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=10078805 op. cit. 1924], páxs. 51-52, 55-63 y 119-121; Marqués de Jaureguízar, op. cit. 1971, páxs. 141 y 164-171; [[Miguel Lasso de la Vega y López de Tejada|Marqués del Saltillo]] y Marqués de Jaureguízar, [https://books.google.es/books?hl=es&id=AyEKEmzEVF4C&pg=PA151 op. cit. 1992, páxs. 151-158]; J. Junquera Prats, op. cit., páxs. 47-49, y [[Elviro Martínez]], «Álvarez de la Rivera» en ''La Nueva Quintana'' (suplementu del diariu ''[[La Nueva España]]''), 23 de xunu de 1998, p. VII.</ref> y de les sos agregaes d'[[Andayón]] en [[Les Regueres]],<ref name=andallon>Casa sita na aldega d'Andayón, parroquia de [[Santullano (Les Regueres)|Santullano]] y conceyu de [[Les Regueres]]. Fundada a finales del sieglu XV por Diego de Valdés (fíu de Menén Suárez, [[Ilesia de San Xuan Bautista (L'Abadía Cenero)|abá de L'Abadía Cenero]]) y por Sancha de las Alas la so muyer. A principios del siguiente amestar a la casa de Báscones pol matrimoniu de Francisca de Valdés, fía de los fundadores, con Fernando Álvarez de la Rivera. [[Jesús Antoniu González Calle]], [https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/5528264.pdf «Diego de Valdés y Sancha de las Alas: l'orixe de la Casa de Andayón nel conceyu de les Regueres (finales sieglu XV): parte I»], en ''La Piedriquina: anuariu'', <small>ISSN 1888-5578</small>, nᵘ 8 (2015), páxs. 98-112.</ref> [[Fresnéu (parroquia de Cabranes)|Fresnéu]] en [[Cabranes]]<ref name=fresnedo>Casa sita na aldega y parroquia de Santa María de Fresnéu, conceyu de [[Cabranes]]. Fundada por Jerónimo del Riego a principios del sieglu XVI, llueu recayó nos Hevia. A finales del mesmu, yera señor d'ella y rexidor perpetuu de Cabranes Gutierre de Hevia de Fresnéu, que casó con Teresa de Cifuentes y Lorenzana, hermana de [[Baltasar de Lorenzana]], presidente de la [[Real Chancillería de Granada]]. Recayó nos Rivera pol matrimoniu de Sabela de Hevia y Lorenzana, fía de los anteriores, con Toribio Álvarez de la Rivera y Miranda, señor de la casa de Báscones. Y estos fueron güelos del vizconde de Castaosa, suegru del II marqués de La Ferrera. Ostenta escudu cuartelado coles armes de Llames, Cabranes, Hevia y Riego, y una llábana cola inscripción: «Esta Casa hízola don Gerónimo del Riego a la so mariña. Añu de 1794». L'añu mentáu ye'l d'una vasta reforma que mandaron faer los III marqueses de La Ferrera. Veanse fotografíes en [https://www.asturnatura.com/turismo/fresnedo-de-cabranes/2374.html Asturnatura.com].</ref> y otres. Nacida en [[Llión (España)|Llión]] el 16 de xunetu de 1704, foi bautizada na [[Ilesia de San Pedru (Llión)|parroquial de San Pedru]] el siguiente día 23 y morrió n'Avilés el 10 de febreru de 1766. Única fía supérstite de Xosé Álvarez de la Rivera y Doriga, [[Vizcondáu de Castaosa|vizconde de Castaosa]],<ref>El de Castaosa yera un [[vizcondáu previu]] creáu a favor d'esti señor el 17 de payares de 1685 por Real Decretu de [[Carlos II d'España|Carlos II]], y que nun llegó a convertise en títulu de marqués o conde por non satisfaer el concesionariu los impuestos correspondientes. Dempués de los díes del únicu titular, la so fía Joaquina, marquesa de La Ferrera, solicitó la supresión de la mercé y la cancelación de les deldes de llances y media annata, lo que se-y alcordó en 1741, llibrándose'l correspondiente Decretu de Gracia ([[Archivu Históricu Nacional|AHN]], Conseyos, lib. 2753, fol. 143, nᵘ 60). Castaosa yera una aldega perteneciente al cotu xurisdiccional de Sena nel conceyu de Ibias, venceyáu dende 1585 na casa de Báscones. [[Elviro Martínez]], «Álvarez de la Rivera» en ''La Nueva Quintana'' (suplementu del diariu ''[[La Nueva España]]''), 23 de xunu de 1998, p. VII.</ref> señor de dicha xurisdicción y mayoralgos y de la [[Palaciu de Doriga|casa de Doriga]], [[caballeru de Santiago]],<ref>El so espediente de pruebes, formáu en 1677, obra nel [[Archivu Históricu Nacional|AHN]], Órdenes, exp. de Santiago nᵘ 358.</ref> [[paxe]] de guión del rei [[Carlos II d'España|Carlos II]], rexidor perpetuu de les ciudaes d'Uviéu y Llión, correxidor de León y de [[Segovia]], que foi bautizáu'l 10 d'abril de 1661 en [[Ilesia de Santiso (Uviéu)|Santiso'l Real d'Uviéu]] y morrió nesta ciudá'l 3 de xunu de 1734, otorgando poder pa testar a la so muyer dos díes antes, por ante Javier Rabanal, y de Melchora Cabeza de Vaca, cola que casó n'Avilés el 25 de febreru de 1701 previes capitulaciones daes el mesmu día a fe d'Antoniu Morán de la Riva; nieta de Fernando Álvarez de la Rivera y Hevia, señor d'aquelles cases, y de Guiomar de Doriga y Malleza, de los señores d'estes, y materna de Xosé Ramiro Cabeza de Vaca y Ruiz de Velasco, caballeru de Santiago, [[gentilhombre de boca]] de S.M., rexidor de les ciudaes d'Uviéu y Llión y correxidor de les de Palencia y Valladolid, y de Sabela Vázquez de Prada y Heredia, de la [[Palaciu del Valletu|casa del Valleto]] en [[Mieres]].<ref>[[Xosé Manuel Trelles Villademoros|J.M. Trelles]], [https://books.google.es/books?id=Bkj9xRLJFmQC&pg=PA81 op. cit., II-3ª, p. 81].</ref><ref name=vigil93/><p> Tuvieron siquier estes fíes:<ref>[[Xosé Manuel Trelles Villademoros|J.M. Trelles]] menta a trés d'elles: «De presente tienen trés fíos, que los sos nomes son Doña Manuela, Doña María Theresa y Doña María Josepha de Navia y Rivera» ([https://books.google.es/books?id=Bkj9xRLJFmQC&pg=PA82#v=onepage&q=etimó+joepha op. cit., II-3ª, p. 82]), y n'otru llugar espresa que Manuela yera la primoxénita ([https://books.google.es/books?id=Bkj9xRLJFmQC&pg=PA98#v=onepage&q=exempto p. 98]). Sicasí, C.M. Vigil, que solo noma a los dos primeres, tien por primoxénitu a Teresa ([https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n99/mode/2up op. cit., p. 93]), error al que quiciabes-y indució'l fechu de que litigara pola casa d'Avilés. Pero la primoxénita yera ensin dulda Manuela, que como inmediata socesora del so padre yera llamada «vizcondesa de la Ferrería», y en que la so descendencia siguió la casa. Tocantes a María del Rosario, omitida por Trelles, ye sicasí bien conocida como ascendiente de los actuales [[Marquesáu de Campu Sagrao|marqueses de Campu Sagrao]]. Mentar, por casu, colos datos del so bautismu y matrimoniu, el Marqués de Jaureguízar, op. cit. 1971, p. 125.</ref> # María Manuela de Navia Arango y Rivera, que como primoxénita ya inmediata socesora na casa usaba'l dictáu de «vizcondesa de la Ferrería».<ref name=herreria>El títulu de vizconde de la Ferrería, dau al primer marqués de La Ferrera como [[vizcondáu previu]], quedó canceláu al expedir la Real Carta de creación del títulu principal. Por tanto, conforme a dereches nobiliariu español, nun podía volver ser usáu salvu nueva concesión o autorización regia. Sicasí, n'Asturies y mientres l'Antiguu Réxime, taba bien estendida'l costume de dar a los primoxénitos de cases titulaes, como dictáu de cortesía o «d'espera», el correspondiente vizcondáu previu. Asina, a los primoxénitos de la casa de La Ferrera solíase-yos llamar «vizcondes de la Ferrería»: un abusu toleráu que se reflexaba en documentos de too tipu como escritures, testamentos, partíes de matrimoniu, etc. D'especial notoriedá ye la buelga d'esti usu que dexó Manuela de Navia Arango y Rivera, primoxénita del II marqués de La Ferrera, pol concursu de tres circunstancies: qu'esta señora premurió al so padre, y por tantu nun aportar# a marquesa; que'l [[Álvaro de Navia Osorio y Bellet|so home]] tuvo misiones diplomátiques de máximu relieve, nes que se dio a conocer como vizconde de la Ferrería, y que él siguió usando dichu dictáu entá dempués de enviudar y volver casar.</ref> Nun llegó a tener títulu nin mayoralgos porque premurió al so padre.<ref>Prevenimos al llector d'un error bien espublizáu na bibliografía sobre esta casa. Magar que Manuela de Navia Arango nun foi marquesa de La Ferrera, numberosos autores tener por tercera titular del marquesáu. Asina la nomen, por casu, A. Alonso de Cadenes y [[Vicente de Cadenes y Vicent|V. de Cadenes]] (''Repartu'' de 1994, p. 394), Junquera Prats (op. cit., p. 48), [[Xustu Ureña y Hevia|Ureña y Hevia]] ([https://www.elcomercio.es/gijon/20071112/aviles/marqueses-palaciu-ferrera-residencia-20071112.html op. cit.]) o Á. Bueres (op. cit., p. 52, § 15-6, al paecer siguiendo al [[Xosé María Patac|P. Patac]]). Nun se salva nin [[Jaime de Salazar y Acha|Salazar y Acha]] ([https://books.google.es/books?hl=es&id=kf-TgsREcFoC&q=%22arango%20iii%22 op. cit., páxs. 68 y 100]). Sicasí evitar [[Ciriaco Miguel Vigil|C.M. Vigil]] ([https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n99/mode/2up op. cit., p. 93]), Jaureguízar (op. cit. 1971, p. 37), [[Miguel Lasso de la Vega y López de Tejada|Saltillo]] y Jaureguízar ([https://books.google.es/books?hl=es&id=AyEKEmzEVF4C&pg=PA30 op. cit. 1992, p. 30]), Navia Osorio (op. cit., II, p. 210) o'l mesmu Bueres (op. cit., p. 32, onde sigue a Jaureguízar). Por causa de esti error, tamién difier el cómputu del númberu de titulares y l'ordinal asignáu a cada unu.</ref><ref>Manuela de Navia Arango sí sobrevivió sicasí a la so madre, anque por curtiu tiempu. De cuenta que foi fugazmente señora de [[Sena (Ibias)|Sena]] y mayoralga de les cases de [[Palacio La Ferrera (Báscones)|Báscones]], [[Andayón]], [[Fresnéu (parroquia de Cabranes)|Fresnéu]] y agregaes, anque nun tomó posesión d'estos estaos por topase en Rusia.</ref> Nació hacia 1730 y morrió prematuramente en [[Rusia]], onde yera embaxadora, añu de 1767. Casó hacia 1755 con [[Álvaro de Navia Osorio y Bellet]], el so tíu segundu, llamáu «vizconde de la Ferrería» (tamién mientres el so segundu matrimoniu),<ref name=herreria/> [[teniente xeneral]] de los Reales Exércitos,<ref>Siendo entá de tienra edá llogró'l nomamientu honorariu de [[capitán]] del [[Reximientu d'Infantería de Murcia]] por títulu del rei Felipe V (1732). Dempués foi [[cadete]] de Reales Guardias d'Infantería Española, alférez en 1743. Combatió n'[[Italia]] mientres la [[Guerra de Socesión Austriaca]], siendo mancáu na batalla de [[Piacenza]] y nel alcuentru de Ghidone (nel [[Milanesado]]). Pasó a la [[Guardia de corps|Real Guardia de Corps]] y tuvo l'emplegu d'exentu d'esti cuerpu ([[Xosé Manuel Trelles Villademoros|Trelles]], [https://books.google.es/books?id=Bkj9xRLJFmQC&pg=PA98#v=onepage&q=exempto op. cit., II-3ª, p. 98]). Yera [[brigadier]] en 1761 (al ser destináu a Suecia), [[mariscal de campu]] en 1769 (al casar segunda vegada), y algamó l'emplegu de teniente xeneral pocu dempués. [[Miguel Lasso de la Vega y López de Tejada|Saltillo]] y Jaureguízar, [https://books.google.es/books?id=AyEKEmzEVF4C&pg=PA30 op. cit., p. 30].</ref> destacáu [[diplomáticu]] y caballeru de la [[Orde de Carlos III]]. Desempeñó misiones d'[[embaxador]] estraordinariu de S.M.C. n'[[Reinu de Suecia|Estocolmu]], [[ministru plenipotenciario]] en [[Imperiu rusu|San Petersburgu]]<ref>La misión de Ferrería en Rusia (1764-1767)... El fin de la so misión coincidió col fallecimientu de la so muyer, asocedíu ellí en 1767.</ref> y [[Provincies Xuníes de los Países Baxos|Haber]], y embaxador en [[Reinu de Cerdeña|Turín]] y [[Reinu de Portugal|Lisboa]].<ref name=saltillo30/> En 1769 contraxo segundes nupcias en Madrid, [[Ilesia de San Martín (Madrid)|San Martín]], con Javiera de Güemes y Padilla, de los [[Condáu de Revilla Gigedo|condes de Revilla Gigedo]], con quien tuvo más fíos.<ref>El casoriu, inscritu nel lib. 26 de matrimonios de dicha parroquia, al fol. 471v. La esposa yera natural de [[la Habana]] y fía de [[Xuan Franciscu de Güemes|Xuan Franciscu de Güemes y Horcasitas]], primer [[Condáu de Revilla Gigedo|conde de Revilla Gigedo]], [[virréi de Nueva España]] y [[capitán xeneral de Cuba]], y d'Antonia de Padilla y Guardiola, la so muyer, natural de Granada. Tuvieron una fía llamada María que nació'l 5 de marzu de 1770 na cai ancha de San Bernardo. Matías Fernández García, ''Parroquies madrilanes de San Martín y San Pedru'l Real: dellos personaxes del so archivu'' (Madrid: Caparrós, 2004), [https://books.google.es/books?hl=es&id=v5vuUBmvrMMC&pg=PA237#v=snippet&q=navia p. 237].<!-- Navia Osorio, II, p. 148 enuncia siete fíos: 1) La de 1770 sería M.ª Donata; 2) Álvaro M.ª, n. 1771, traductor en Turín, mentáu nesta tesis: http://biblioteca.ucm.es/tesis/19972000/H/3/H3054401.pdf ; 3) Fernando, 4) M.ª Xuana, c.c. Xuaquín López, marqués de Gallegos; 5) M.ª Lluisa (L'Haya, 22.08.1776 † Madrid, 05.01.1828 Geneall), dama OML, que c.c. Ventura Ortiz; 6) Antonia, c.c. Xuaquín Luján, y 7) M.ª Concepción Francisca ¿EusebiaI? de Navia y Güemes c.c. Pedru del Castillo Almunia, II marqués de Xura Real. --></ref> Nació esti señor en 1728 en [[París]] —onde'l so padre yera embaxador ante [[Lluis XV de Francia|Lluis XV]]— y finó en [[Burgos]] el 29 de payares de 1788.<ref name=repartu/> Yera fíu del teniente xeneral [[Álvaro Navia Osorio y Vigil|Álvaro Xosé de Navia Osorio y Vigil de Quiñones]], III [[Marquesáu de Santa Cruz de Marcenado|marqués de Santa Cruz de Marcenado]], y de María Antonia Bellet y Valencia, la so tercer muyer, [[Dama de Reinar|dama d'honor de la reina]] [[Sabela de Farnesio]], natural de [[Barcelona]]; nietu de los II marqueses de Santa Cruz de Marcenado, y maternu del tamién teniente xeneral Xuan Esteban Bellet de Miporquer y Sampsó, decanu del [[Conseyu Supremu de Guerra (España)|Supremu Conseyu de la Guerra]], natural de [[Castellfullit de la Roca]], y de Manuela de Valencia y Gabar, que lo yera de Barcelona.<ref>[[Xosé Manuel Trelles Villademoros|J.M. Trelles]], [https://books.google.es/books?id=Bkj9xRLJFmQC&pg=PA98#v=onepage&q=exempto op. cit., II-3ª, p. 98].</ref><ref name=saltillo30>[[Miguel Lasso de la Vega y López de Tejada|Saltillo]] y Jaureguízar, [https://books.google.es/books?id=AyEKEmzEVF4C&pg=PA30 op. cit., p. 30].</ref> Tuvieron dos fíos: ##María del Carmen Francisca de Navia Osorio y Arango, que sigue, ## y María Antonia de Navia Osorio y Arango, finada en [[Fregenal de la Sierra]] el 2 de setiembre de 1834 y que casó en Madrid, [[Ilesia de San Martín (Madrid)|parroquia de San Martín]], el 8 d'ochobre de 1788 con Cristóbal Xuan de Jaraquemada Quirós Sotomayor y Velasco, [[maestrante de Sevilla]] y señor del mayoralgu de la Granxa.<ref>Mayoralgu que los sos bienes asitiar en Fregenal, [[Higuera la Real]] y [[Xerez de los Caballeros]]. Foi fundáu en 1566 polos cónyuges Fernando de Xaraquemada del Castillo ya Sabela Martínez Parreño. [[Jaime de Salazar y Acha|Salazar y Acha]], [https://books.google.es/books?hl=es&id=kf-TgsREcFoC&pg=PA98 op, cit., p. 98].</ref> Natural de Fregenal, foi bautizáu en [[Ilesia de Santa Ana (Fregenal de la Sierra)|Santa Ana]] el 19 de xunetu de 1765 y morrió na mesma villa'l 10 d'ochobre de 1825, testando'l 8 ante Antoniu de Sotu. Fíu primoxénitu del teniente coronel Xosé Antoniu de Jaraquemada y Gutiérrez de la Barreda, señor de felicidá casa, caballeru de Santiago, y d'Ana Gregoria de Velasco y Arjona, la so muyer, de los señores de la casa de Velasco de Feregenal. Con descendencia que volveremos citar.<ref name=salazar100/><br/><br/> # María Teresa de Navia Arango y Rivera (n.c. 1738), que siendo yá vieya litigó pol mayoralgu de Menéndez d'Avilés y [[condáu de Canalejas]] al vacar esta casa en 1814. Nesti pleitu tuvo por opositor, ente otros, al so sobrín nietu Cayetano de Navia Osorio, l'IV marqués de La Ferrera.<ref name=canalejas/> Casó con Jacinto García d'Herrera y Lorenzana, el so deudo, primer [[Marquesáu de Villadangos|marqués de Villadangos]], natural, vecín y rexidor perpetuu de León, [[procurador en Cortes]] per esta ciudá, coronel del Reximientu Provincial, fundador y primer direutor de la [[Real Sociedá Patriótica d'Amigos del País de León]], fíu de Jacinto García d'Herrera y Navia, señor de [[Villadangos del Pandorial|Villadangos]], [[Celadilla del Pandorial|Celadilla]] y [[Sardón de Duero]] nel [[reinu de León]], y de Gertrudis de Lorenzana y Salazar, la so muyer, que yera hermana del [[cardenal]] [[Franciscu de Lorenzana]], [[arzobispu de Toledo]]; nietu de Isidoro García d'Herrera y de Mayor d'Arango, yá citaos, ella hermana del primer marqués de La Ferrera. Tuvieron por fía única ya inmediata socesora a #:: [[Ramona Villadangos|Ramona d'Herrera y Navia]], dama de notable talentu, cultura y virtúes que morrió doncella primero que'l so padre. En 1795 tenía pocu más de venti años y yera cortexada simultáneamente por dos caballeros maduros: unu yera Xosé María de Tinéu y Ulloa, coles mesmes viudu, señor de dellos venceyos y xurisdicciones en Galicia, Llión y Asturies, y l'otru pretendiente yera'l obstinado solteru [[Gaspar Melchor de Xovellanos]], quien manifiesta nos sos ''Diarios'' gran interés por esta moza a quien llamaba ''la Maxestosa''. Más tarde pretender Nicolás de Llano Ponte...<br/><br/> # María del Rosariu de Navia Arango y Rivera, natural d'Avilés, que foi bautizada en San Nicolás el 18 de febreru de 1741 y premurió al so padre. Casó na mesma ilesia'l 29 d'avientu de 1759 con Tomás Bernaldo de Quirós y Miranda, señor de la [[Palaciu de Camposagráu (Llangréu)|casa de Villa]] na parroquia de [[Riañu (Llangréu)|Riañu]], [[Llangréu]], rexidor perpetuu d'esti conceyu y de la ciudá d'Uviéu, natural de la so [[palaciu de San Feliz (Ḷḷena)|palaciu de San Feliz]] na [[La Pola Ḷḷena]], fíu d'Andrés Bernaldo de Quirós y Valdés, natural y señor de la casa de Villa, y d'Ángela de Miranda y Vigil, la so muyer, señora del [[Palaciu de Camposagráu (Siero)|palaciu de les Villa Hevia]] na parroquia de [[Santa Marina de Cuquiellos]] y nacida na d'[[Aramil]], dambes del conceyu de [[Siero]], y posesora tamién del dichu palaciu de San Feliz. Con descendencia na que recayó y sigue anguaño'l [[marquesáu de Campu Sagrao]].<ref>Marqués de Jaureguízar, op. cit. 1971, p. 125; L. Navia Osorio, op. cit., II, p. 664.</ref> # Y María Josefa de Navia Arango y Rivera. === Los Navia Osorio === El casoriu de Manuela de Navia Arango con [[Álvaro de Navia Osorio y Bellet]] foi probablemente alcordáu pa caltener la casa de La Ferrera na so varonía orixinal de Fuerte-Navia, pero nun dio l'esperáu frutu d'un herederu varón. Y en la xeneración siguiente repitióse l'intentu por aciu la boda de Carmen de Navia Osorio, la III marquesa, col so primu Cayetano de Navia Osorio, quien daría varonía a los trés siguientes titulares de la casa de La Ferrera.<p> <br/> En 1777, al II marqués asocedió-y el so nieta<p> '''•''' ''María del Carmen'' Francisca de Navia Osorio y Arango, '''III marquesa de La Ferrera''', señora de [[Sena (Ibias)|Sena]] y de les cases de [[Palaciu del Marqués de La Ferrera (Ḷḷuarca)|Navia de Ḷḷuarca]], [[Torre d'Arango|Arango]], [[Palaciu de La Ferrera|La Ferrera]], [[Palacio La Ferrera (Báscones)|Báscones]], [[Andayón]], [[Fresnéu (parroquia de Cabranes)|Fresnéu]], etc. Nació en Madrid el 26 d'abril de 1758 y finó en 1820.<p> Casó en Madrid el 9 de setiembre de 1783 con Cayetano de Navia Osorio y Boil de Arenós, el so primu carnal, [[mariscal de campu]] de la Real Guardia Española y gobernador de [[Pamplona]], nacíu en [[Barcelona]] el 4 de payares de 1753 y fináu en [[Fregenal de la Sierra]] el 12 de febreru de 1811,<ref name=repartu/> fíu de Lucas de Navia Osorio y Bellet (hermanu enteru del padre de la marquesa), coronel del [[Reximientu d'Infantería «Saboya» nᵘ 6|Reximientu de Saboya]] y [[brigadier]] de los Reales Exércitos, que morrió en 1759, y de Tecla Boil de Arenós;<ref>Al tratar d'esta señora'l Marqués de Jaureguízar confunde'l so apellíu col de la segunda muyer del [[Álvaro Navia Osorio y Vigil|III marqués de Marcenado]], convirtiéndola en «doña Tecla Roig» (op. cit. 1971, páxs. 38 y 170, y [https://books.google.es/books?id=AyEKEmzEVF4C&pg=PA31#v=onepage&q=tecla&f=false 1992, p. 31]). Sígen-y otros autores, como [[Jaime de Salazar y Acha|Salazar y Acha]] ([https://books.google.es/books?id=kf-TgsREcFoC&pg=PA68#v=onepage&q=tecla+roig op. cit., p. 68]), pero l'apellíu correutu figura nel ''Repartu'' de 1994 (p. 394) y en Navia Osorio, quien precisa que foi fía del marqués de Boil (op. cit., II, p. 143).</ref> nietu del III marqués de Santa Cruz de Marcenado y de la so tercer consorte, yá citaos nel párrafu anterior, y maternu de Xosé Vicente Boil de Arenós y Balaguer, [[Marquesáu de Boil|marqués de Boil]], natural de [[Valencia]], y de María de Figuerola y Blanes. Por aciu esti nuevu matrimoniu con un Navia Osorio, la casa de La Ferrera volvía tomar varonía d'una caña menor del so propiu tueru. Fueron padres de # Cayetano de Navia Osorio y Menéndez d'Avilés, que sigue, # y Álvaro de Navia Osorio y Navia Osorio, que va siguir. <br/> En 1820 asocedió'l so fíu<p> '''•''' Cayetano de Navia Osorio y Menéndez d'Avilés, o de Navia Osorio y Navia Osorio, '''IV marqués de La Ferrera''', senador del Reinu, que nació en Madrid el 12 de marzu de 1792 y morrió el 20 de payares de 1846.<ref name=repartu>''Repartu'' 1994, p. 394.</ref> Foi'l postreru señor del cotu de [[Sena (Ibias)|Sena]]<ref name=sena/> y posesor de los [[mayoralgu|mayoralgos]] de [[Palaciu del Marqués de La Ferrera (Ḷḷuarca)|Navia de Ḷḷuarca]], [[Torre d'Arango|Arango]], [[Palaciu de La Ferrera|Llión d'Avilés]], [[Palacio La Ferrera (Báscones)|Rivera de Báscones]],<ref name=bascones/> [[Andayón]],<ref name=andallon/> [[Fresnéu (parroquia de Cabranes)|Fresnéu]],<ref name=fresnedo/> etc., colos sos patronatos y oficios perpetuos.<ref name=salazar100/><p> Interesóse como parte nel pleitu pola socesión de la casa de Menéndez d'Avilés, [[Adelantráu mayor de la Florida|adelantamientu de la Florida]] y [[condáu de Canalejas]], amenáu arriendes de qu'en 1814 morriera ensin descendencia [[Josefa Dominga Catalá de Valeriola|Josefa Dominga Catalá de Valeriola Luján y Góngora]], III [[Ducáu de Almodóvar del Río|duquesa de Almodóvar del Río]], VII condesa de Canalejas, etc., con quien s'escastó la llinia direuta de la casa de Canalejas.<ref name=canalejas>El pleitu siguió ante la [[Real Chancillería de Valladolid]], y nél llegaron a interesase siete pretendientes. Cayetano de Navia Osorio, qu'asocedió como IV marqués de La Ferrera nel intre, tuvo por principales opositores a la so tía güela María Teresa de Navia Arango, fía del II marqués; a Matías Menéndez de Ḷḷuarca Tinéu y Abella, mayoralgu en Ḷḷuarca; a Xosé de Valdés Flórez Bazán, señor d'[[Palaciu de Valdés-Bazán#Historia xenealóxica|esta casa en Candamo]]; al coronel Menendo de Llanes Campumanes y Cienfuegos, señor del [[palaciu del Rebollín]] en [[Noreña]], y a [[Benita de Inclán Valdés y Mier]], vilba del señor de la [[Palaciu de Valdés|casa de Valdés de Xixón]] y posesora d'otres por derechu propiu, qu'en 1821 llogró sentencia favorable y convirtióse en VIII condesa de Canalejas. D'esta señora baxen los [[Condáu de Revilla Gigedo|condes de Revillaxixéu]], adelantraos de la Florida. C.M. Vigil, [https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n83/mode/2up op. cit., p. 76]. Esti autor espón el parentescu que tenía cada unu de los litigantes col primera adelantráu.</ref> Por razón d'esta pretensión, Cayetano de Navia Osorio adoptó en segundu llugar l'apellíu del [[Pedru Menéndez d'Avilés|Adelantráu]].<ref name=vigil93>C.M. Vigil, [https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n99/mode/2up op. cit., p. 93].</ref> <p> Mientres les discordias civiles del so tiempu abrazó la causa lliberal, y foi presidente del Conseyu de Subordinación qu'entamó les [[Milicia Nacional (España)|Milicies Nacionales]] d'Avilés. Lo que na [[Década Ominosa|Reacción de 1823]] acarretó-y persecución y perda d'honores. En 1833 foi escoyíu xuntu con [[Franciscu Julián de Sierra Avello]] pa representar a Avilés na Xunta Xeneral qu'había de nomar los diputaos a Cortes.<p> Casó con María Antonia de Jaraquemada y Navia Osorio, la so prima carnal, nacida en [[Fregenal de la Sierra]] el 20 d'abril de 1791, fía de Cristóbal de Jaraquemada y Velasco, señor de la casa de la Granxa, y de María Antonia de Navia Osorio y Arango, yá citaos (ella hermana de la III marquesa y fía de Manuela, la vizcondesa de la Ferrería»). Pero nun tuvieron descendencia.<ref name=salazar100>[[Jaime de Salazar y Acha|Salazar y Acha]], [https://books.google.es/books?hl=es&id=kf-TgsREcFoC&pg=PA100 op. cit., p. 100].</ref> <br/><br/> Per Real Carta dada en [[Real Sitio de San Ildefonso|San Ildefonso]] el 30 de xunetu de 1848 asocedió'l so hermanu<p> '''•''' Álvaro de Navia Osorio y Navia Osorio, '''V marqués de La Ferrera''', [[brigadier]] d'Infantería de los [[Exércitu español (Guerra de la independencia)|Exércitos Nacionales]]<ref>Dende'l 4 de xunu de 1834. Nel añu de la so muerte permanecía con dichu emplegu, y destín de cuartel ([[Guía Oficial d'España|GOE]] 1861, p. 40 del ''Estáu Militar'').</ref> y [[senador del Reinu]], que nació en [[Barcelona]] el 12 de marzu de 1799 y foi bautizáu en [[Ilesia de Santa María del Pino Santa María del Pino]] el siguiente día 17; morrió'l 9 de mayu de 1861 n'Uviéu, [[Ilesia de Santiso (Uviéu)|parroquia de Santiso]], so testamentu fechu nesta ciudá'l 8 de xineru de 1849 a fe de Pedru Barreda, y foi soterráu en [[Báscones (Grau)|Báscones]].<ref name=salazar67/><ref>Basándose en papeles de la testamentaría d'esti marqués, Xuan de la Madrid remembra la vida cotidiana de la familia nel palaciu de La Ferrera pel añu 1861. {{cita web |url=https://www.lne.es/pi-noticies-que-faen-historia/2012/08/06/la casa-de-la marquesa/1280742.html|títulu= La casa de la marquesa| sitiuweb= [[La Nueva España]]| fechaaccesu= 20 de febreru de 2018 |apellíu= Madrid|nome= Xuan de la fecha=7 d'agostu de 2012 |cita= }}</ref><p> N'agostu de 1858 agospió nel so palaciu d'Avilés a los reis [[Sabela II d'España|Sabela II]] y [[Franciscu d'Asís de Borbón|Franciscu d'Asís]] y a los sos fíos la infanta [[Sabela de Borbón y Borbón|Sabela]] y [[Alfonso XII d'España|l'entós príncipe d'Asturies]], inda en mantielles.<ref name=remueyo>{{cita publicación |apellíu= Madrid|nome= Xuan de la fecha= 13 de xunetu de 2012 |títulu=La reina a remueyu| publicación= [[La Nueva España]] |allugamientu= |url= https://www.lne.es/pi-noticies-que-faen-historia/2012/06/18/reina-remueyo/1258374.html |fechaaccesu=19 de febreru de 2018}}</ref><p> Casó en [[Fregenal de la Sierra]] el 20 d'ochobre de 1843, con Real Llicencia del 31 d'agostu, con María Ramona Sánchez Arjona y Jaraquemada, la so sobrina segunda, dama de la [[Orde de María Lluisa]],<ref>Nomada pola reina Sabela II'l 24 d'agostu de 1858 ([[Guía Oficial d'España|GOE]] 1862, [https://books.google.es/books?hl=es&id=d87bJYxbsb4C&pg=PA204#v=snippet&q=perrera+24 p. 204]).</ref> natural de Fregenal, bautizada en [[Ilesia de Santa Ana (Fregenal de la Sierra)|Santa Ana]] el 25 de setiembre de 1821 y finada na mesma villa'l 12 de payares de 1894. Esta señora tenía dende'l primer añu de la so edá los [[mayoralgu|mayoralgos]] de la caña mayor de los Sánchez Arjona de Fregenal, como fía única supérstite de García Sánchez Arjona y Ponce de León, señor de dichos venceyos y últimu varón de la so caña, [[alguacil mayor]] perpetuu de Fregenal, onde nació'l 5 de febreru de 1787, alumnu del [[Seminariu de Nobles de Madrid]], fináu en Sevilla'l 1ᵘ de xunu de 1822 y soterráu na ermita de San Sebastián, y d'Elena de Jaraquemada y Navia Osorio, la so muyer y prima segunda, hermana de l'anterior marquesa de La Ferrera, nacida en Fregenal el 11 d'agostu de 1792 y finada en 1857; nieta de Matías Sánchez Arjona, anterior mayoralgu y alguacil mayor de Fregenal, [[maestrante de Ronda]], y de María Ponce de León y Escalante, y materna de Cristóbal de Jaraquemada y de María Antonia de Navia Osorio y Arango, yá citaos (ella hermana de la III marquesa y fía de Manuela, la vizcondesa de la Ferrería»).<ref name=salazar67>[[Jaime de Salazar y Acha|Salazar y Acha]], [https://books.google.es/books?hl=es&id=kf-TgsREcFoC&pg=PA67 op. cit., p. 67].</ref><p> Tuvieron un varón, que morrió prematuramente,<ref name=ureña>Ureña y Hevia, [https://www.elcomercio.es/gijon/20071112/aviles/marqueses-palaciu-ferrera-residencia-20071112.html op. cit.]</ref> y cinco fíos:<ref name=salazar68>[[Jaime de Salazar y Acha|Salazar y Acha]], [https://books.google.es/books?hl=es&id=kf-TgsREcFoC&pg=PA68 op. cit., p. 68].</ref> # María de los Remedios de Navia Osorio y Sánchez Arjona, que sigue. # María del Amparu de Navia Osorio y Sánchez Arjona, que llogró Real Llicencia de 10 d'agostu de 1880 pa casóse con Ricardo Bermúdez de Castro y Suárez de Deza, fíu de Franciscu Bermúdez de Castro y de Aurelia Suárez de Deza y Tinéu. # María de la Concepción de Navia Osorio y Sánchez Arjona, que nació n'Avilés el 22 de xunu de 1855 y morrió el 6 de xunu de 1912. Casó'l 10 d'ochobre de 1888, con Real Llicencia dada'l 11 de setiembre, con Xosé María de Tinéu y Casanova, V [[Marquesáu de Casa Tremañes|marqués de Casa Tremañes]], nacíu n'Uviéu'l 14 de xunu de 1861 y fináu en Madrid el 8 d'agostu de 1821, fíu de Manuel de Tinéu y Martínez del Monte, nacíu'l 3 de xunetu de 1820 y fináu el 13 de mayu de 1870, y de Castora de Casanova y Rodríguez, la so segunda muyer, nacida'l 3 de febreru de 1838 y difunta el 13 d'ochobre de 1920, casaos el 2 de xunu de 1858; nietu y socesor de Pedru de Tinéu y Montero d'Espinosa, IV marqués de Casa Tremañes, señor de la casa de Villaoril, y de Trinidad Martínez del Monte y Azpillaga. D'esti matrimoniu solo nació un fíu, llamáu Xosé y que morrió neñu, polo que al marqués asocediólu'l so hermana Trinidá, casada con Xosé de Santiago Concha, [[Marquesáu del Dragón de San Miguel de Híjar|marqués del Dragón de San Miguel de Híjar]]. # María Antonia de Navia Osorio y Sánchez Arjona, natural d'Avilés, que morrió soltera. # Y Elena de Navia Osorio y Sánchez Arjona, d'igual naturaleza, que morrió en [[Báscones (Grau)|Báscones]] el 18 de payares de 1930. Casó con Manuel Vázquez de Quiroga y Quiroga, [[Direutor xeneral (Alministración Xeneral del Estáu)|direutor xeneral]] y [[diputáu a Cortes]], nacíu'l 17 d'abril de 1879. Con prole. === Los Santa Cruz === Per Real Carta del 10 de marzu de 1862 asocedió la so fía<p> '''•''' María de los Remedios de Navia Osorio y Sánchez Arjona, '''VI marquesa de La Ferrera''', natural d'Avilés y finada el 12 de xunu de 1881.<ref name=salazar69>[[Jaime de Salazar y Acha|Salazar y Acha]], [https://books.google.es/books?hl=es&id=kf-TgsREcFoC&pg=PA69 op. cit., p. 69].</ref><p> Casó con [[Lorenzo de Santa Cruz y Múxica]], I [[Marquesáu de San Muñoz|marqués de San Muñoz]] dende [[1878]] por mercé del rei [[Alfonso XII d'España|Alfonso XII]],<ref name=sanmuñoz>Concesión del rei Alfonso XII por Real Decretu del 26 de payares de 1877 y Real Despachu del 11 de payares de 1878. R. Moreno Mórrison, op. cit., p. 358. La socesión completa, tamién nel ''Repartu'' de 1994, páxs. 863-864.</ref> [[senador del Reinu]] per Asturies,<ref>Foi senador pola provincia d'Uviéu electu en trés causes: 1876, 1877 y 1881. Con espediente personal nel [http://www.senado.es/web/conocersenado/senadohistoria/senáu18341923/senadores/fichasenador/index.html?id1=2646 Archivu del Senáu].</ref> que morrió vilbu'l 26 de xunu de 1882, fíu de N. de Santa Cruz y Blasco y de N. de Múxica y Villar; nietu de Gregorio Santa Cruz y de Sabela Blasco, vecinos de la ciudá de [[Cádiz]], onde casaron en 1787, y sobrín carnal del tamién senador [[Antoniu de Santa Cruz y Blasco]] (1798-1865), teniente xeneral de l'Armada y [[Ministeriu de Marina (España)|ministru de Marina]] (1854–1856),<ref>La so biografía en [http://www.todoavante.es/index.php?title=Santa_Cruz_y_Blasco,_Antoniu_Biografia ''Historia Naval d'España''].</ref> natural de Cádiz, que foi bautizáu nel [[Parroquia del Sagrariu (catedrales)|Sagrariu]] d'[[Catedral de la Santa Cruz de Cádiz|esta Catedral]] el 1ᵘ d'abril de 1798.<ref>Obra la partida nel so espediente personal de senador, y ta publicada na [http://www.senado.es/cgi-bin/verdocweb?tipu_bd=HI20&PWIndice=65&Signatura=HIS-0426-04&Conteníu=2 web del Senáu]. Por ella consta'l matrimoniu de los sos padres.</ref><p> Tuvieron estos fíos:<ref name=salazar69/> # Álvaro de Santa Cruz y Navia Osorio, que sigue, # Antoniu de Santa Cruz y Navia Osorio, que va siguir, # y María de la Concepción de Santa Cruz y Navia Osorio, que tamién va siguir. <br/> Per Real Carta del 19 d'abril de 1883 asocedió'l so fíu<p> '''•''' Álvaro de Santa Cruz y Navia Osorio, '''VII marqués de La Ferrera''' ya II de San Muñoz. Morrió solteru en 1891.<ref name=salazar69/> <br/><br/> Per Real Carta del 19 d'abril de 1892 asocedió'l so hermanu<p> '''•''' Antoniu de Santa Cruz y Navia Osorio, '''VIII marqués de La Ferrera''' ya III de San Muñoz. Nació en 1881 y morrió solteru n'Avilés el 7 d'ochobre de 1897.<ref name=salazar69/> <br/> === Los Llano Ponte === En 1900 asocedió la so hermana<p> '''•''' ''María'' de la Concepción de Santa Cruz y Navia Osorio, '''IX marquesa de La Ferrera''' ya IV de San Muñoz, [[dama noble de María Lluisa]],<ref>Nomada pola reina Victoria Eugenia'l 2 de xunu de 1919 ([[Guía Oficial d'España|GOE]] 1929, p. 232).</ref> finada en Madrid el 7 de xunetu de 1932.<ref name=salazar69/><p> Casó n'Avilés el 22 d'agostu de 1895 con Genaro de Llano Ponte y Prada, natural de dicha villa, primoxénitu del llinaxe asturianu de Ponte, dueñu del [[Palaciu de la Madalena (Asturies)|palaciu de la Madalena]] na parroquia de Sotu y de la [[Palaciu de Ponte (La Corrada)|casa y torre de Ponte]] na de [[La Corrada]], dambes del conceyu de [[Sotu'l Barcu]], caballeru gran cruz de la [[Orde del Méritu Naval]] con distintivu blancu,<ref>Condecoráu en 1918. [[Guía Oficial d'España|GOE]] 1929, p. 612.</ref> que morrió en Madrid el 7 de mayu de 1936; fíu de Rodrigo de Llano Ponte y Maqua, [[diputáu provincial]] [[Diputación Provincial d'Uviéu|d'Asturies]], fináu n'Avilés en 1924, y de Sabela de Prada y Maqua, la so muyer y prima carnal,<ref name=salazar69/> quien amás de los de Sotu'l Barcu tuvieron y habitaron el [[Palaciu de Llano Ponte]] d'Avilés, sito como'l de La Ferrera na plaza d'España; nietu de [[Xuan Nepomuceno de Llano Ponte y Cienfuegos]], escritor localista y tamién diputáu provincial, gran impulsor de la meyora de les comunicaciones del Principáu y del desenvolvimientu urbanu d'Avilés,<ref>Asiduo collaborador de la prensa rexonal, especialmente del ''Faru d'Asturies''. Sol seudónimu de ''Xuan de les Carreteres'' defendió toa clase d'obres públiques p'ameyorar les comunicaciones de la rexón, siempres con gran independencia, elegancia y erudición. Tenía una vasta cultura adquirida nes sos munches llectures, frecuentes viaxes per Europa, y estudios de Derechu y Economía Política cursaos nes universidaes d'Uviéu, Valladolid, Salamanca y París. La so obra lliteraria foi arrexuntada pola [[Diputación Provincial d'Uviéu|Diputación]] a instancia de [[Gumersindo Laverde]]. A'l so iniciativa debe la carretera d'Avilés a [[Grau (Asturies)|Grau]]. Construyó a la so mariña sobre'l mar la cai avilesina que lleva'l so nome, pa dar pasu a la carretera d'Uviéu, y edificó xunto a ella un barriu de cases pa obreros. (L. Navia Osorio, op. cit., t. II, páxs. 588-589).</ref> que nació en 1808 y morrió nel so palaciu de la Madalena'l 7 d'agostu de 1866, y de Xulia de Maqua y Fernández del Valle, naturales d'Avilés y casaos en París en 1845.<p> Genaro de Llano Ponte empecipiaba la tercera y actual varonía de la casa de La Ferrera, non menos pernomada que la orixinal de Fuertes y tamién natural de [[Cangas del Narcea|Cangas de Tinéu]], pos yera descendiente agnado de los [[Condáu de Toreno#Los Queipo de Llano|Queipo de Llano]].<ref name=salazar70/><p> Fueron padres de<ref name=salazar70>[[Jaime de Salazar y Acha|Salazar y Acha]], [https://books.google.es/books?hl=es&id=kf-TgsREcFoC&pg=PA70 op. cit., p. 70].</ref> # María de los Remedios de Llano Ponte y Santa Cruz, V marquesa de San Muñoz dende 1935, que morrió ensin descendencia en Madrid el 21 d'abril de 1983. Casó con Galu Oria y García-Soncines, que finó en [[Salinas (Castrillón)|Salinas]], conceyu de [[Castrillón]], el 18 de payares de 1996.<ref name=salazar70/> # Sabela de Llano Ponte y Santa Cruz, que nació n'Avilés el 12 de mayu de 1899 y morrió en Madrid el 26 d'ochobre de 1983. Casó n'Avilés el 7 d'agostu de 1930 con Faustino de Navia Osorio y Rodríguez San Pedru, el so deudo, XII [[Marquesáu de Santa Cruz de Marcenado|marqués de Santa Cruz de Marcenado]], doctor en Derechu, que finó en [[Xixón]] el 24 de xineru de 1966 y foi soterráu nel campusantu de les Caldas de [[San Xuan de Priorio]]. Fíu de Xosé María de Navia Osorio y Castropol, l'anterior marqués, que nació nes Caldas el 14 de setiembre de 1872 y morrió nel so [[Casa de la Rúa (Uviéu)|casa de la Rúa]] d'Uviéu'l 22 d'ochobre de 1953, diputáu a Cortes per Ḷḷuarca, caballeru [[gran cruz de Sabela la Católica]] y de la [[Lexón d'Honor]], y de Romano Rodríguez San Pedru y Alvargonzález, nacida en Madrid el 31 d'agostu de 1872 y finada n'Uviéu'l 4 de febreru de 1963, casaos en Madrid, San Xosé, el 11 de payares de 1897 y soterraos dambos nel campusantu de les Caldas; nietu per llinia paterna de Xosé María de Navia Osorio y Campumanes, marqués de Santa Cruz de Marcenado, natural de Madrid, y de Josefa de Castropol y Trelles, que lo yera de [[Miudes]], y pola materna, de [[Faustino Rodríguez-San Pedru|Faustino Rodríguez San Pedru y Díaz Argüelles]], diputáu a Cortes per Asturies y por Cuba, senador vitaliciu del Reinu y vicepresidente del Senáu, ministru d'Estáu y dos veces de Facienda, y de María del Carmen Alvargonzález y Menéndez del Pino, naturales de Xixón. Padres de l'actual marquesa de Santa Cruz de Marcenado. # Y Álvaro de Llano Ponte y Santa Cruz, que sigue, <br/>. Por alcuerdu de la [[Diputación del Grandor]] de 1935<ref name=morrison>R. Moreno Mórrison, loc. cit.</ref> y Carta del 10 de xunetu de 1953<ref name=repartu/> asocedió'l so fíu<p> '''•''' Álvaro de Llano Ponte y Santa Cruz, '''X marqués de La Ferrera''', inxenieru de mines, direutor xeneral de la [[Unión Española d'Esplosivos]]. Nació n'Avilés el 2 d'agostu de 1902 y finó en Madrid el 21 de setiembre de 1974.<ref name=salazar70/><p> Casó en Cartaxena, [[Ilesia de Santu Domingu (Cartaxena)|parroquial de Santu Domingu]], el 6 de xunetu de 1931 con María Lluisa de Navia Osorio y Aguirre, la so delda, nacida en Cartaxena'l 11 de marzu de 1908, fía de Ramón de Navia Osorio y Castropol, contraalmirante de l'Armada, nacíu nes Caldas de San Xuan de Priorio el 9 de febreru de 1877 y que morrió asesináu en Cartaxena en 1937, y de María del Amparo Aguirre Girón, la so muyer;<ref name=salazar70/> nieta de Xosé María de Navia Osorio y Campumanes, marqués de Santa Cruz de Marcenado, natural de Madrid, y de María Josefa de Castropol y Trelles, nacida nel [[palaciu de Miudes]] y dambos soterraos nes Caldas. Tuvieron por fíos a # Genaro de Llano Ponte y Navia Osorio, que sigue, # María del Amparu de Llano Ponte y Navia Osorio, nacida en Cartaxena'l 6 de xunu de 1933. Casó en San Nicolás d'Avilés el 5 d'agostu de 1959 con Álvaro González de Castejón y Argüelles, nacíu en San Sebastián el 3 d'agostu de 1931, fíu de Miguel González de Castejón y Chacón, de los [[Condáu de Aybar|condes de Aybar]], y de María Josefa d'Argüelles y Armada. Con socesión. # Y María de la Concepción de Llano Ponte y Navia Osorio, que nació n'[[Aldea Moret]] ([[Provincia de Cáceres|Cáceres]]) el 16 de febreru de 1935 y casó na [[Basílica de la Concepción de La nuesa Señora|ilesia de la Concepción]] de Madrid el 29 de xunu de 1960 col so concuñáu Rafael Coello de Portugal y Contreras, [[maestrante de Granada]], nacíu'l 18 de febreru de 1931, hermanu de la muyer d'Álvaro, que la so filiación ver nel párrafu siguiente. Con posteridá. === Actual titular === Per Real Carta del 15 d'avientu de 1976,<ref name=dipu/> asocedió<p> '''•''' Genaro de Llano Ponte y Navia Osorio, '''XI y actual marqués de La Ferrera''' y VI [[Marquesáu de San Muñoz|de San Muñoz]], inxenieru agrónomu,<ref name=ureña/> primoxénitu de los llinaxes asturianos de Navia, Arango, Ponte y Rivera,<ref name=bascones/> y de los Sánchez Arjona de [[Fregenal de la Sierra]], que nació n'Avilés el 16 de xunetu de 1939.<ref name=salazar71>[[Jaime de Salazar y Acha|Salazar y Acha]], [https://books.google.es/books?hl=es&id=kf-TgsREcFoC&pg=PA71 op. cit., p. 71].</ref><p> Dempués de los díes del so padre, en 1975, esti señor y les sos hermanes vendieron al Conceyu d'[[Avilés]] la mayor parte de los estensos xardinos anexos al [[Palaciu de La Ferrera]], cola única condición de que quedaren abiertos al públicu. El [[Parque de La Ferrera]] foi inauguráu pol rei [[Xuan Carlos I]] el 19 de mayu de 1976. El marqués caltuvo'l palaciu y el [[xardín francés]] hasta 1998, añu en que'l xardín pasó tamién a propiedá municipal, y l'edificiu foi adquiríu pol grupu [[NH Hoteles]].<ref name=parque/><ref name=ureña/><p> Casó na madrilana [[ilesia de San Antoniu de los Alemanes]] el 22 de marzu de 1969 con Sabela Coello de Portugal y Contreras, dueña del [[Castillo de la Encomienda, Villanueva de la Sele|castiellu de la Encomienda o de Castilnovo]] en [[Villanueva de la Serena]] (Badayoz), nacida en [[Porto]] el 24 de setiembre de 1936, hermana del so cuñáu Rafael y fía d'Alonso Coello de Portugal y Bermúdez de Castro, caballeru de Calatrava y [[maestrante de Granada]], [[mayordomu de selmana]] de S.M., y de María de Contreras y Solís, finada en Madrid el 13 de xunetu de 2003; nieta de Xosé Ignacio Coello de Portugal y Pérez del Pulgar, maestrante de Granada, de los [[Condáu de Pozu Anchu del Rei|condes de Pozu Anchu del Rei]], y de María de los Dolores Bermúdez de Castro y O’Lawlor, de los [[Marquesáu de Lema|marqueses de Lema]]; y materna de Fernando de Contreras y Pérez de Herrasti y de María de Gracia de Solís Beaumont y Desmaissières, de los [[Marquesáu de Valencina|marqueses de Valencina]] y [[Marquesáu de la Motilla|de la Motilla]].<ref name=salazar71/> Tienen cuatro fíos:<ref name=salazar71/> # María Sabela de Llano Ponte y Coello de Portugal, nacida en Madrid el 13 de febreru de 1970, # Alejandro de Llano Ponte y Coello de Portugal, nacíu en Madrid el 22 d'ochobre de 1971, # Xosé Manuel de Llano Ponte y Coello de Portugal, nacíu en Madrid el 3 de payares de 1973, # y Alonso de Llano Ponte y Coello de Portugal, nacíu en Madrid el 24 d'ochobre de 1976. == Bibliografía == * [[Senén Álvarez de la Rivera|Álvarez de la Rivera, Senén]] (ed.) ''Biblioteca históricu-xenealóxica asturiana'', v. I [volume que contién como 1ª parte la so edición d'un manuscritu anónimu del s. XVIII obrante nel [[Real Institutu Xovellanos]] de Xixón y procedente de la biblioteca personal de [[Gaspar Melchor de Xovellanos|Xovellanos]], tituláu «Apuntamientos xenealóxicos pa la intelixencia de les cases nobles d'Asturies», con introducción, amplies notes y árboles xenealóxicos del editor y otru prólogu de J.L. Espejo. El testu, nel que s'echa de ver la falta de les primeres páxines, paez ser una versión ampliada d'otru redactáu hacia 1620 por Alonso Rodríguez de León, señor de la [[Palaciu de los Rodríguez de León|casa de Trasona]], alrodiu de esta cortil: la mesma fonte que [[Ciriaco Miguel Vigil|C.M. Vigil]] cita nes sos obres como ''Xenealoxía de la casa de Trasona'', y de la que'l mesmu Vigil conseña como posibles copies o versiones hasta cuatro manuscritos, enunciaos por Espejo nel prólogu.] (Santiago de Chile, 1924; visible na [https://bibliotecadigital.jcyl.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=10078805 Biblioteca Dixital de Castiella y Llión] y, por aciu suscripción, en [https://es.scribd.com/document/355928974/Biblioteca-Asturina Scribd]). * [[Felipe Bernardo de Quirós|Bernardo de Quirós, Felipe]]. ''Cortil de la casa de Lluniego: distintos varonías qu'entraron nella y descendencia sucessiva de dozientos años, comprobada con preseos y papeles auténticos'' [obra terminada en 1688, publicar Álvaro Bernardo de Quirós, fíu del autor, precedida d'un Discursu gloriador»] (Madrid, s.a. [c. 1689], visible na [http://bvpb.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=8332&internu=S&presentacion=pagina&posicion=13 Biblioteca Virtual del Patrimoniu Bibliográficu]), [http://bvpb.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupu.cmd?path=8332&internu=S&presentacion=pagina&posicion=102 páxs. 102-105]. Hai una 2ª ed. na ''Biblioteca históricu-xenealóxica asturiana'', II, con prólogu y notes de [[Senén Álvarez de la Rivera|S. Álvarez de la Rivera]] y distinta paxinación (Santiago de Chile, 1925), y una ed. facsimilar na ''Biblioteca d'autores asturianos'', 16, con introducción de P. Pardo Naredo y el prólogu a la ed. chilena (Xixón: Auseva, 1992, {{ISBN|84-86904-23-4}}). * Bueres y Santolaya, Ángel: ''Apuntes históricos sobre la casa de Navia: marquesáu de Santa Cruz de Marcenado: llinaxes, entronques y solares. Discursu lleíu en [...] tomar de posesión como colexáu de númberu'' (Madrid: Colexu Heráldicu d'España y de les Indies y Academia Asturiana d'Heráldica y Xenealoxía, 1996, {{ISBN|84-920016-6-6}}). * ''Repartu de grandores y títulos nobiliarios españoles: 1994'' (Madrid: [[Real Asociación de Fidalgos d'España|Fidalguía]], 1994, {{ISBN|84-87204-60-0}}), páxs. 393-394 y 863-864. * [[Jesús Antoniu González Calle|González Calle, Jesús Antoniu]]. ''Historia de Corvera d'Asturies y el so área'' (Corvera: Conceyu, 1996, {{ISBN|84-922179-0-1}}). * Jaureguízar, Marqués de [Javier Pérez de Rada y Díaz Rubín]. ''Rellación de los posesores del castru y palaciu de Priaranza del Bierzo, de dalgún de los sos allegaos y descendencia d'ellos'' (Madrid, 1971), páxs. 33, 35, 37, 124-126, 168-171, 352-353 y 417. * Junquera Prats, Jesús. ''La casa Díaz-Miranda'' (Madrid: Academia Asturiana d'Heráldica y Xenealoxía, 1995, <small>ISBN 84-920016-4-X</small>), páxs. 47-49. * Madrid Álvarez, Vidal de la. ''El Palaciu del Marqués de La Ferrera: historia y tresformamientu n'hotel'' (Xixón: Trea, 2003, {{ISBN|84-9704-110-0}}). * [[Franciscu Mellén Blanco|Mellén Blanco, Franciscu]]. ''Avilés: llinaxes y blasones'' (Madrid, 2003, {{ISBN|84-607-7486-4}}). * Mellén Blanco, Franciscu. ''Heráldica d'Avilés'' (Madrid, 2007, {{ISBN|978-84-611-9617-3}}). * Mellén Blanco, Franciscu. ''Pedru Menéndez d'Avilés, Adelantráu de la Florida: datos xenealóxicos y nuevos documentos'' (Madrid, 2011, {{ISBN|978-84-615-1667-7}}). * Moreno Mórrison, Roberto. ''Guía nobiliaria d'España: 1945-1947'' (Madrid: [[Diputación del Grandor]], 1947), páxs. 246-247. * Navia Osorio y Castropol, Lluis de. [''Historia del conceyu y casa de Navia'']. Tomu I: ''Datos pa la historia del conceyu de Navia'' (Uviéu, 1976, {{ISBN|84-400-2322-7}}; edición, prólogu, notes y índices de J.L. Pérez de Castro), páxs. 62-64, 103-119, 125-134, 194-206 y 225-251. Tomu II: ''Casa de Navia: la so historia y la de les sos agregaes'' (Madrid: Fundación Jaureguízar, 2000, {{ISBN|84-930886-3-3}}; edición y notes de Í. Pérez de Rada y Cavanilles), páxs. 11-20, 37-48, 82-94, 208-214, 231-242 y 569-598. * [[Jaime de Salazar y Acha|Salazar y Acha, Jaime de]]. ''Estudiu históricu sobre una familia estremeña: los Sánchez Arjona'' (Madrid: [[Real Academia Matritense d'Heráldica y Xenealoxía]], 2000, {{ISBN|84-88833-01-6}}; vista parcial en [https://books.google.es/books?id=kf-TgsREcFoC&pg=PA3 Google Books]), pp. [https://books.google.es/books?hl=es&id=kf-TgsREcFoC&pg=PA67 67-71] y [https://books.google.es/books?hl=es&id=kf-TgsREcFoC&pg=PA100 100]. * [[Miguel Lasso de la Vega y López de Tejada|Saltillo, Marqués del [Miguel Lasso de la Vega y López de Tejada<nowiki>]</nowiki>]] y Marqués de Jaureguízar [Javier Pérez de Rada y Díaz Rubín]. ''Llinaxes y palacios uvieinosː datos pa la so historia'' (Madrid: [[Real Asociación de Fidalgos d'España|Fidalguía]], 1992, {{ISBN|84-87204-43-0}}; vista parcial en [https://books.google.es/books?id=AyEKEmzEVF4C&pg=PA3 Google Books]), [https://books.google.es/books?hl=es&id=AyEKEmzEVF4C&pg=PA27 páxs. 27-30]. * [[Xosé Manuel Trelles Villademoros|Trelles Villademoros, Xosé Manuel]]. ''Asturies ilustrada: primitivu orixe de la nobleza d'España: la so antigüedá, clases y diferencies, cola descendencia sucessiva de les principales families del Reyno'', t. II, parte 3ª (Madrid, 1760; visible en [https://books.google.es/books?id=Bkj9xRLJFmQC&pg=PP5 Google Books]), [https://books.google.es/books?id=Bkj9xRLJFmQC&pg=PA70 páxs. 70-82]. * [[Xustu Ureña y Hevia|Ureña y Hevia, Xusto]]. [https://www.elcomercio.es/gijon/20071112/aviles/marqueses-palaciu-ferrera-residencia-20071112.html «Cróniques avilesines: El marqueses del Palaciu de La Ferrera y la so residencia n'Avilés (I)»], en ''[[El Comercio (España)|El Comercio]]'' (ed. electrónica, 12 de payares de 2007). * [[Ciriaco Miguel Vigil|Vigil, Ciriaco Miguel]]. ''Noticies biográficu-xenealóxiques de Pedru Menéndez d'Avilés, primer adelantráu y conquistador de la Florida, siguíes coles d'otros asturianos que figuraron nel descubrimientu y colonización de les Amériques'' (Avilés, 1892; visible en [https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n9/mode/2up/ Open Library], y parcialmente en [https://books.google.es/books?id=8OAQAwAAQBAJ&pg=PA3 Google Books]), pp. [https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n81/mode/2up/ 75-76], [https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n95/mode/2up/ 89-93] y [https://archive.org/stream/noticiasbiogrfi00vigigoog#page/n131/mode/2up 125-126]. Hai una ed. recién na ''Biblioteca d'Autores Asturianos'', 3 (Xixón: Auseva, 1987, {{ISBN|84-404-9692-4}}), con distinta paxinación: páxs. 69-70, 82-86 y 115-116. * [[Xuan de Dios Miguel Vigil|Vigil, Xuan de Dios Miguel]]. ''Historia xenealóxica de la casa de Navia nel valle de Anleo y de les sos agregaes: Ceis y Vigil en Siero, Lantoira y Montenegro en Castropol y Rúa n'Uviéu: el so posesor, don Manuel de Navia Osorio, IX marqués de Santa Cruz de Marcenado'' [obra escrita hacia 1830, cuando l'autor ordenó l'archivu del marqués de Santa Cruz de Marcenado, siguida y publicada por Javier Pérez de Rada, marqués de Jaureguízar] (Madrid, 1961), páxs. 21-37, 54-58, 79-10 y 142. == Referencies y notes == {{llistaref}} {{Tradubot|Marquesado de Ferrera}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Marquesaos d'España|La Ferrera]] [[Categoría:Marquesaos creaos por Carlos II|La Ferrera]] [[Categoría:Títulos nobiliarios d'Asturies]] [[Categoría:Avilés]] [[Categoría:Valdés]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] t9mj7vocjrjb0t96zcpsrd59y0eze53 0 161245 3709363 3709051 2022-08-18T13:46:02Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Sonia García Galán''' {{nym}} [[Doctoráu|doctora]] y [[llicenciada]] en [[historia]] pola [[Universidá d'Uviéu]]. Anguaño{{cuándo}} ye profesora d'historia nel IES Delgado Hernandez. == Trayeutoria == Nacida n'[[Avilés]] el 4 de febreru del añu [[1981]], Sonia García Galán llicenciar n'Hestoria pola [[Universidá d'Uviéu]] y en [[2013]] presentó la so Tesis Doctoral "Ente la casa y la cai. Cambeos socioculturales na situación de les muyeres n'Asturies (1900-1931)" cola que consiguió la so [[Doctoráu]].<ref>{{cita web |url= http://digibuo.uniovi.es/dspace/handle/10651/19204 |títulu= Repositorio de la so Tesis Doctoral}}</ref> Ye amás autora de delles publicaciones ente les que destaca "Muyeres modernes, madres conscientes y sufraxistes aponderaes" onde col so trabayu d'investigación contribúi a esclariar el papel de la figura femenina n'Asturies ente 1919 y 1931.<ref>[https://www.elcomercio.es/gijon/20090319/aviles/condicion-femenina-dignifico-anos-20090319.html , ''Noticia de la presentación del llibru''], [[El Comercio]], 19 de marzu de 2009</ref> Anguaño ye profesora d'historia nel IES Santa María de la Águila d'[[El Ejido]]. == Premios == Nel añu [[2014]] gana'l XVI Premiu d'Investigación y Divulgación "[[Rosario de Acuña]]" nel apartáu de temática de Xixón pol so trabayu tituláu "Sirvientes, llabradores, obreres y ames de casa. Xixón 1900-1930"<ref>[https://www.lne.es/gijon/2014/05/06/historiadora-geografo-ganen-xvi-premiu/1580759.html , ''Una historiadora gana'l Premiu "Rosario de Acuña"''], [[El Comercio]], 06 de marzu de 2014</ref> == Publicaciones == * 2015 - ''Muyeres ente la casa y la cai. Educación, feminismos y participación política n'Asturies 1900-1931'' <ref>{{cita publicación |url = http://edicionestrabe.blogspot.com.es/2016/04/muyeres-ente-la casa-y-la cai.html|títulu = Mujer ente la casa y la cai. Educación, feminismos y participación política n'Asturies 1900-1931|apellíu = García Galán |nome = Sonia|fecha = 2015|publicación = Trabe}}</ref> * 2014 - ''Nacencies baxu control: El partu nes edaes moderno y contemporáneo'', Trea.<ref>{{cita publicación |url = http://www.trea.es/books/nacencies-baxu-control-el partu-en-les edaes moderna-y-contemporánea|títulu = Nacimiento baxu control: El partu nes edaes moderno y contemporáneo|apellíu = García Galán |nome = Sonia|fecha = 2014|publicación = TREA}}</ref> * 2010 - ''Muyeres na Hestoria. Guia didáctica del taller de Tiempu Propiu'', Institutu Asturianu de la Muyer.<ref>{{cita publicación |url = http://institutoasturianodelamujer.com/iam/noticies-institutu-asturianu-de-la muyer/muyeres-en-la hestoria-guia-didactica-del taller-de tiempu propiu/|títulu = Mujer na Hestoria. Guia didáctica del taller de Tiempu Propiu|apellíu = García Galán |nome = Sonia|fecha = 2010|publicación = Instituto Asturianu de la Muyer}}</ref> * 2010 - ''Muyeres solteres... ¡Nun emigréis! Visiones feministes de la emigración de muyeres asturianes a América 1900-1931'', en M. Eugenia Monzón, M. José Chivite y Mª Beatriz Hernández (eds.), Frontera y Xéneru, Plaza y Valdés.<ref>{{cita publicación |url = http://biblioteca.uoc.edu/llibres/9788492751280.htm|títulu = Mujer solteres... ¡Nun emigréis! Visiones feministes de la emigración de muyeres asturianes a América 1900-1931|apellíu = García Galán |nome = Sonia|fecha = 2010|publicación = Frontera y Xéneru, Plaza y Valdés}}</ref> * 2009 - ''Muyeres modernes, madres conscientes y sufraxistes aponderaes. Ideales de feminidad y alderiques feministes n'Asturies 1919-1931'', KRK.<ref>{{cita publicación |url = http://www.casadellibro.com/llibro-muyeres-modernes-madres-conscientes-y-sufraxistes-aponderaes-ide-ales-de-feminidad-y-alderiques-feministes-en-asturias-1919-1931/9788483671818/1249501?utm_campaign=2922&utm_content=GoogleProducts2|títulu = Mujer modernes, madres conscientes y sufraxistes aponderaes. Ideales de feminidad y alderiques feministes n'Asturies 1919-1931|apellíu = García Galán |nome = Sonia|fecha = 2009|publicación = KRK}}</ref> * 2009 - ''Discursos médicos, práutiques cotidianes y visiones feministes sobre la maternidá n'Asturies 1919-1931'', en Carmen Suárez Suárez (coord.), Maternidaes. (De) construcciones feministes, KRK.<ref>{{cita publicación |url = http://www.femiteca.com/spip.php?article385|títulu = Discurso médicos, práutiques cotidianes y visiones feministes sobre la maternidá n'Asturies 1919-1931|apellíu = García Galán |nome = Sonia|fecha = 2009|publicación = KRK}}</ref> * 2008 - ''Muyeres ente relixón y ciencia. Discursos de la inferioridá femenina al traviés de la prensa asturiana (1900-1931)'', Atenéu Obreru de Xixón.<ref>{{cita publicación |url = http://www.femiteca.com/spip.php?article385|títulu = Mujer ente relixón y ciencia. Discursos de la inferioridá femenina al traviés de la prensa asturiana (1900-1931)|apellíu = García Galán |nome = Sonia|fecha = 2008|publicación = Ateneo Obreru de Xixón}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} * {{cita web |url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/autor?codigo=2931158 |títulu=Repositorio en Dialnet de Sonia García Galán |editorial=Universidá de La Rioxa |idioma=español}} {{NF|1981||Garcia Galan, Sonia}} {{Tradubot|Sonia García Galán}} [[Categoría:Feministes d'Asturies]] [[Categoría:Historiadores d'España]] [[Categoría:Historiadores d'España]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Persones d'Avilés]] 8wn27j9my890zjcb8j26gr7uuh75mac 0 161268 3709448 3569934 2022-08-18T17:09:22Z Mabema1 103987 Actualización d'iconos de llínea wikitext text/x-wiki La [[comunidá autónoma]] del [[Principáu d'Asturies]] ta asitiada na mariña [[Mar Cantábricu|cantábrica]] del norte d'[[España]]. La so orografía ye bien accidentada, atópase dixebrada del pandu pola [[Cordal Cantábricu]] y los sos nucleos de población, magar tán más concentraos nel centru de la provincia, tán esvalixaos a lo llargo de toa ella. Esto fai qu'Asturies tenga, dende siempres, un déficit tocantes a infraestructures de [[tresporte]] que nos últimos años intentóse correxir con delles obres y proyeutos. Ente los proyeutos realizaos o proyeutaos anguaño n'Asturies destaquen: l'[[Autovía del Cantábricu]] (A-8), l'A-63 [[Uviéu]]-[[La Espina (Salas)|La Espina]], desdoblamientu del AS-18 Uviéu-[[Xixón]] (anguaño denominada AS-II ), la [[variante de Payares]] pa enllazar cola [[tren d'alta velocidá|alta velocidá]] (destacando los [[túneles de Payares]]), el proyeutu del [[Metrotrén Asturies]], l'ampliación del puertu d'[[El Musel]], etc. == Tresporte per carretera == Tocantes a tresporte per carretera hai tres eje tradicionales de comunicación n'Asturies que suponíen les antigües carreteres nacionales: la exa de la mariña, N-632 de [[Ḷḷuarca]] a [[Ribeseya]]; la N-634 de [[Ribadeo]] - La Espina - Uviéu - [[Ribeseya]] - [[Unquera]] y l'exa Xixón - Uviéu - Pandu, N-630. Estes exes modificáronse cola actuación na década de [[Años 1990|1990]] y la [[Años 2000|primer década]] del [[sieglu XXI]] de forma que tolos tramos de carretera nacional tán pasando a [[autovía]] o [[autopista]] y añedióse una nueva exa que constitúi l'[[Autovía Minera]]. Estes son les autopistes o autovíes d'Asturies: {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" !'''Denominación''' !'''Nombre''' !'''Titularidad''' |- align="center" |A-63 | align="left" |Autovía Oviedo-La Espina |estatal |- align="center" |A-64 | align="left" |Autovía Oviedo-Villaviciosa |estatal |- align="center" |A-66 | align="left" |[[Autovía Ruta de la Plata]] |estatal |- align="center" |A-8 | align="left" |Autovía del Cantábrico |estatal |- align="center" |AS-I | align="left" |[[Autovía Minera]] |autonómica |- align="center" |AS-II | align="left" |[[Autovía Industrial]] |autonómica |- align="center" |AS-III | align="left" |Autovía del Acero |autonómica |} == Tresporte per ferrocarril == N'Asturies operen dos compañíes de [[ferrocarril]]: [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|Renfe]] y [[FEVE]]. Dambes ufierten un serviciu de cercaníes, rexonal y nacional de tresporte de persones y mercancíes, magar dende va munchos años el tresporte de mercancíes per ferrocarril foi perdiendo la so importancia yá que la meyora del tresporte per carretera, per un sitiu, y el descensu del nivel de industrialización de la provincia, sobremanera no qu'afecta a [[siderurxa]] y [[minería]], restáron-y interés. {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" | colspan="2" | !1990 !1991 !1992 !1993 !1994 !1995 !1996 !1997 !1998 !1999 !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 |- align="right" | rowspan="2" align="center" |'''Renfe''' | align="left" |'''Pasaxeros<sup><small>1</small></sup> (billetes)''' |1.337.100 |1.287.800 |3.824.000 |... |5.737.000 |6.294.000 |6.665.000 |7.267.000 |7.519.100 |7.974.000 |8.203.503 |8.795.881 |8.557.270 |8.314.679 |8.457.078 |8.456.645 |8.220.859 |7.805.387 |8.071.737 |7.473.495 |6.723.785 |6.255.133 |6.004.856 |5.618.810 |5.163.800 |5.137.900 |4.946.400 |4.822.000 |4.716.100 |- align="right" | align="left" |'''Mercancíes (tm)''' |2.917.587 |2.751.103 |2.167.486 |... |2.487.750 |2.460.050 |2.452.950 |2.685.770 |2.363.790 |2.263.730 |2.278.280 |2.242.890 |2.581.200 |2.309.710 |2.417.690 |2.295.520 |2.397.150 |2.464.420 |2.414.190 |1.684.341 |1.881.440 |2.174.567 |2.343.920 |2.574.756 |3.118.580 |3.024.583 |2.988.550 |3.199.476 |3.122.823 |- align="right" | rowspan="2" align="center" |'''FEVE''' | align="left" |'''Cercaníes (billetes)''' |3.089.900 |3.357.000 |3.430.000 |3.433.600 |3.412.900 |3.414.100 |3.808.200 |4.103.600 |4.239.400 |4.443.600 |4.522.004 |4.669.425 |4.710.228 |4.863.800 |4.830.390 |4.866.490 |4.273.153 |3.885.762 |3.532.785 |3.287.727 |3.122.733 |2.854.482 |2.685.430 |2.471.400 |2.445.100 |2.309.700 |2.064.000 |1.989.400 |1.807.100 |- align="right" | align="left" |'''Mercancíes (tm)''' |3.031.127 |2.728.000 |2.950.000 |2.728.345 |2.949.826 |2.612.472 |2.167.402 |1.864.727 |1.253.500 |1.759.387 |2.103.821 |1.658.946 |2.094.280 |1.964.184 |1.763.416 |2.340.197 |3.016.217 |2.821.134 |1.986.774 |1.915.538 |1.465.880 |1.750.870 |1.968.058 |1.814.699 |1.649.962 |2.000.385 |1.215.696 |1.481.057 |1.155.838 |- align="left" | colspan="31" |<small>Fuentes: Renfe, FEVE, Idepa<ref>http://www.idepa.es/sites/web/idepaweb/productos/cifras/comunicaciones/index.jsp?codigo1=0&codigo2=0&codigo3=1&codigo4=0&codigo5=0</ref><ref>https://www.idepa.es/conocimiento/asturias-en-cifras/comunicaciones <br /></ref></small> y Sadei<ref>http://www.sadei.es:10000/pxweb/es/Demo/demo/9904080608.px/table/tableViewLayout2/?rxid=67a26db0-20c7-4ef6-9a5c-484edadfe2b5</ref> |} <small><sup>1</sup>Cercanías y rexonal (Alvía)</small> === Serviciu de [[Renfe Cercaníes|cercaníes]]=== {| {{tablaguapa}} ! colspan="6" |[[Cercaníes d'Asturies|Cercaníes Asturies]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- ! colspan="6" |Llinies xestionaes por Renfe Cercaníes [[Ficheru:Logotipo_de_Renfe_Operadora.svg|36x36px]] |- ! colspan="3" |Llinia !Orixen/Destinu !Destinu/Orixen !Pasaxeros (2012)<ref>[http://movil.asturias.es/portal/site/webasturias/menuitem.4b280f8214549ead3e2d6f77f2300030/?vgnextoid=976fa13acdbe0410VgnVCM10000098030a0aRCRD&vgnextchannel=c212d22a18b6e210VgnVCM1000002f030003RCRD&i18n.http.lang=es Anexo 5 (Reorganización de las cercanías)]</ref><ref>Ftp://ftp.asturias.es/asturias/territorio/PIMA/Anexo_5.pdf</ref> |- |[[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|alt=|centro|55x55px]] |[[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-1]] | bgcolor="#EF3340" | |[[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón-Sanz Crespo]] |Puente Los Fierros |3.631.561 |- |[[Ficheru:Cercanías C2.svg|alt=|centro|55x55px]] |[[Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-2]] | bgcolor="#009739" | |[[Estación de ferrocarril de L'Entregu|L'Entregu]] |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uvíeu]] |983.594 |- |[[Ficheru:Cercanías C3 (Azul oscuro).svg|alt=|centro|55x55px]] |[[Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-3]] | bgcolor="#0033A0" | |San Juan de Nieva |[[Estación de Llamaquique|Llamaquique]] |824.062 |- ! colspan="6" |Llinies xestionaes por Renfe Feve [[Ficheru:Símbolo_Renfe_Feve.svg|20x20px]] |- |[[Ficheru:Cercanías C4f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-4 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-4f]] | bgcolor="#802168" | |[[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón Sanz Crespo]] |Cudillero |444.546 |- |[[Ficheru:Cercanías C5f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-5 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-5f]] | bgcolor="#B2D019" | |[[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón Sanz Crespo]] |Laviana |523.535 |- |[[Ficheru:Cercanías C6f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)|Llínía C-6f]] | bgcolor="#73AED8" | |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] |L'Infiestu |694.631 |- |[[Ficheru:Cercanías C7f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-7 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-7f]] | bgcolor="#EC760D" | |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] |San Esteban |42.976 |- |[[Ficheru:Cercanías C8f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-8 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-8f]] | bgcolor="#FFCC00" | |Ablaña |Baiña |77.266 |- |[[Ficheru:Cercanías C9f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-9 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-9f]] | bgcolor="#B3B3B3" | |Trubia |[[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón Sanz Crespo]] |145.873¹ |} <small><sup>1</sup>Solo ente Xixón y Uviéu. Los viaxeros ente Uviéu y Trubia tan incluios en los datos de la llinia C-7f.</small> === Serviciu de llargu percorríu === {|{{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |+'''Llinies rexonales y nacionales d'Asturies''' |- align="center" |'''trayeutu'''||'''serviciu'''||'''compañía''' |- |Xixón - [[Llión (España)|Llión]] - [[Palencia]] - [[Valladolid]]||rexonal||[[Renfe Operadora]] |- |Xixón - [[Madrid]]||llargu percorríu (''[[Alvia]]'')||[[Renfe Operadora]] |- |Xixón - [[Barcelona]]||llargu percorríu (''[[Alvia]]'')||[[Renfe Operadora]] |- |Xixón - [[Alicante]]||llargu percorríu (''[[Alvia]]'')||[[Renfe Operadora]] |- |Uviéu - [[Ferrol]]||rexonal||[[Renfe Operadora]] <small>[[FEVE]]</small> |- |Uviéu - [[Santander (Cantabria)|Santander]]||rexonal||[[Renfe Operadora]] <small>[[FEVE]]</small> |} == Tresporte marítimu == Los dos puertos más importantes d'Asturies son el [[puertu d'Avilés]] ([[Avilés]]) y el puertu d'[[El Musel]] ([[Xixón]]). === Puertu d'El Musel === {{AP|El Musel}} Dispón d'una terminal de [[Ro-Ro]] perteneciente a la Llinia Atlántica Ro-Ro. Dispón de terminales pa graneles sólidos, contenedores, carga xeneral, productos siderúrxicos, graneles líquidos y pesca. {|{{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |+ '''Tráficu marítimu por Tonelaes de Rexistru Brutu''' (miles de Tm.)<ref>http://www.puertos.es/</ref><ref name=":0">https://www.idepa.es/conocimiento/asturias-en-cifras/comunicaciones</ref> |- align="center" | ||'''1997'''||'''1999'''||'''2000'''||'''2001'''||'''2002'''||'''2003'''||'''2004'''||'''2005''' ||'''2006'''||'''2007'''||'''2008'''||'''2009'''||'''2010'''||'''2011''' !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 |- align="right" |align="left"|'''El Musel'''||13.464||18.217||19.916||19.158||20.490||19.165||19.922||21.790||20.481||20.778||19.329||14.631||15.718||15.186 |17.234 |17.874 |18.995 |21.277 |18.407 |21.820 |19.680 |} === Puertu d'Avilés === {{AP|Puertu d'Avilés}} Ta asitiáu na [[Ría d'Avilés]] y dispón de les siguientes instalaciones: Muelles de San Agustín, Muelle pesqueru, Muelles de Raigaños, Ampliación del Muelles de Raigaños, Dársena de San Juan de Nieva y Muelle d'[[Inespal]]. Dispón tamién de Terminal de contenedores, tráficu de graneles y productos siderúrxicos. {|{{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |+ '''Tráficu marítimu por Tonelaes de Rexistru Brutu''' (miles de Tm.)<ref name=":0" /> |- align="center" | ||'''1991'''||'''1992'''||'''1993'''||'''1994'''||'''1995'''||'''1996'''||'''1997'''||'''1998''' ||'''1999'''||'''2000'''||'''2001'''||'''2002'''||'''2003'''||'''2004'''||'''2012''' |- align="right" |align="left"|'''Avilés'''||3.413||3.683||3.446||4.044||4.099||3.852||3.748||3.909||3.514||4.138 ||3.794||4.162||4.771||5.086||5.118 |} == Tresporte aereu == [[Ficheru:Aeropuerto de Asturias.jpg|thumb|right|220px|Entrada al Aeropuertu d'Asturies, en Santiago del Monte, Castrillón]] N'Asturies hai un [[aeropuertu]] perteneciente a [[Aeropuertos Españoles y Navegación Aereu|AENA]], l'[[Aeropuertu d'Asturies]], en [[Castrillón]]. Esiste amás un [[aeródromu]], el de [[Aeródromu de La Morgal|La Morgal]], en [[Llanera]]. === Aeropuertu d'Asturies === {{AP|Aeropuertu d'Asturies}} L'Aeropuertu d'Asturies ye un aeropuertu Nacional de AENA. Con más d'un millón de pasaxeros al añu, aumentó'l númberu d'éstos gracies a la creación de nuevos destinos y al aumentu de la frecuencia de vuelu colos yá esistentes. Opera coles compañíes [[Iberia LAE]], [[Air Europa]], [[Air Nostrum]] y [[Easy Jet]] y da serviciu a los siguientes destinos: [[Madrid]], [[Barcelona]], [[Alicante]], [[Lanzarote]], [[Málaga]], [[Palma de Mallorca]], [[Sevilla]], [[Tenerife]], [[Valencia]], [[París]] y [[Londres]]. {|{{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |+'''Tráficu aereu nel Aeropuertu d'Asturies''' |- align="center" || ||'''1975'''<sup>1</sup>||'''1991'''<sup>2</sup>||'''1992'''<sup>2</sup>||'''2000''' ||'''2001'''||'''2002'''||'''2003'''||'''2004'''||'''2005'''||'''2006'''||'''2007'''||'''2008'''||'''2009'''||'''2010'''||'''2011'''||'''2012''' |- align="right" |align="left"|'''Pasaxeros'''||176.100||305.321||350.418||817.497||816.497||816.087||771.238||837.245||1.251.495||1.353.030||1.560.830||1.530.245||1.316.088||1.355.364||1.339.010||1.309.640 |- align="right" |align="left"|'''Operaciones'''|| ||1.969||2.171||13.131||12.526||12.036||12.867||14.198||17.535||17.987||19.149||18.371||16.033||16.538||15.349||13.252 |- align="right" |align="left"|'''kg. mercancíes'''|| ||368.420||360.230||598.133||641.241||577.235||484.441||420.256||230.301||199.498||196.741||139.465||113.149||110.645||136.772||101.782 |- align="left" |colspan="17"|<small>Fuentes d'información:Delegación Provincial d'IBERIA¹, Aeropuertu d'Asturies² y [[AENA]]<ref>[http://estadisticas.aena.es/csee/ContentServer?pagename=Estadisticas/Home Estadístiques de Aena], Aena.es</ref></small> |} === Aeródromu de La Morgal === {{AP|Aeródromu de La Morgal}} Dotáu d'una pista d'aterrizaxe de 930 [[metru|m]] y de un [[helipuertu]]. Ta dedicáu a l'[[aviación]] non comercial y [[aviación deportiva|deportiva]]. Ye la base del helicópteru de los [[Bomberos del Principáu d'Asturies]] y el [[112 Asturies]]. == Consorciu de Tresportes d'Asturies == {{AP|Consorciu de Tresportes d'Asturies}} El [[Consorciu de Tresportes d'Asturies]] (CTA) ye un ente públicu del [[Principáu d'Asturies]] creáu pola Llei 1/[[2002]] del [[Conseyu de Gobiernu del Principáu d'Asturies|Gobierno del Principáu d'Asturies]].<ref>[http://www.consorcioasturias.com/portal.do;jsessionid=3D9089EB627BD3A42CD543Y94B292B49?IDM=1&NM=1 Definición del Consorciu], www.consorcioasturias.com, (revisáu 14 de mayu de 2009)</ref> Nel Consorciu tán integraos, amás del Gobiernu del Principáu, 14 [[conceyu|conceyos]]<ref>[http://www.consorcioasturias.com/portal.do?IDM=2&NM=1 Rellación d'alministraciones integraes], www.consorcioasturias.com, (revisáu 14 de mayu de 2009)</ref> d'otros tantos [[conceyu|conceyos]] asturianos pa coordinar y xestionar los tresportes según desenvolver polítiques alcordaes d'ordenación del tresporte de viaxeros nel Principáu d'Asturies. El Consorciu tien suscritos alcuerdos con distintes operadores de viaxes per carretera y ferrocarril por que los viaxeros que dispongan de tarxetes de tresporte del CTA mover nos distintos autobuses urbanos, interurbanos o trenes a un mesmu preciu. === Usuarios CTA (2015-2019) === [[Ficheru:Cta usuarios 2015-2019.png|centro|miniaturadeimagen|728x728px|Usuarios CTA (2015-2018)<ref>http://www.sadei.es:10000/pxweb/es/Demo/demo/9904080602.px/table/tableViewLayout2/?rxid=cda113f7-1347-4095-b20b-9770ded83922 <br /></ref>]] <br /> == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Transporte de Asturias}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tresporte d'Asturies| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] g40q8vbakgf61zbvh2pnghuxsxu8mdd 0 161316 3709852 3701948 2022-08-19T09:18:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: y-book => e-book wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Alejandro Sirio''' o '''Sirio''', seudónimu de '''Nicanor Balbino Álvarez Díaz''' {{nym}} foi un caricaturista, dibuxante y ilustrador español que desenvolvió la so obra principalmente n'[[Arxentina]], anque tamién collaboro en periódicos y revistes españoles.<ref>Diccionariu Enciclopédicu Embrivíu. Espasa-Calpe, Madrid 1957; tomu VII, p. 221</ref><ref>[https://books.google.es/books/about/Alejandro_Siriu.html?id=VbcOAQAAMAAJ&redir_esc=y e-book del llibru "Alejandro Sirio, el ilustrador escaecíu", estudiu de dellos autores sobre la so obra y personalidá.] Consultáu en xunetu de 2014</ref> Considérase-y unu de los más importantes representantes gráficos de la dómina d'oru de la prensa ilustrada arxentina mientres la primer metá del sieglu XX.<ref>Rodrigo Gutiérrez Viñuales, Universidá de Granada (España): “Alejandro Sirio en Buenos Aires. Arte y cosmopolitismu”. La Gloria de Don Ramiro. Escenarios d'una novela, 1908-2008. Buenos Aires, Muséu d'Arte Español Enrique Larreta, 2008, páxs. 49-57. ISBN 978-987-20664-1-3 [http://www.ugr.es/~rgutierr/PDF1/125.pdf] Consultáu en xunetu de 2014</ref> La so obra desenvolvióse sobremanera nos medios de comunicación gráfica (periódicos y revistes) onde realizó tou tipu de xéneros: ornatos, caricatures, semeyes, historietes, ya ilustraciones lliteraries, amás de cartelos y publicidá. Tamién se dedicó a la ilustración de llibros y obres lliteraries con especial fincapié na recreación histórica de temes Hispanes y hispanoameriacnos onde la so facilidá pa captar l'ambiente de la dómina convirtió-y n'unu de los ilustradores más buscaos. == Biografía == Fíu de Carmen Díaz Bustu y Ramón Álvarez Suárez naz n'Uviéu (España) el 26 d'ochobre de 1890 y los sos primeros años de vida desenvolver nel barriu del Campillín de la so ciudá natal onde, dempués de recibir la educación xeneral, se diplomó en contabilidá mercantil, na escuela d'Artes y Oficios d'Uviéu. No referente a los estudios artísticos, Sirio declaróse siempres autodidacta.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Baron Thaidigsmann|nome1=Javier|títulu=Alejandro Sirio, ilustrador y dibuxante|fecha=1998|isbn=84-86889-61-8|páxina=7-8}}</ref> Escribió los sos primeros cuentos con 16 años y a los 18 publicó dalgunos na revista ''Lluz y Vida'' d'Uviéu, roblaos yá col seudónimu de ''Alejandro Sirio'' que caltuvo'l restu de la so vida.{{sfn|Sirio|2007|páxs. 25-35}} Tamién n'Uviéu realizó dellos dibuxos que caltién la so familia roblaos col so nome de pila, Nicanor. Con venti años embarcar p'América, aportando a [[Buenos Aires]] el 20 de xunetu de 1910. Tres dellos trabayos en diversos pequeños comercios como caxeru, contable y dependiente, el mesmu "Sirio" recuerda que'l so primer trabayu importante como artista gráficu foi'l diseñu d'un cartelu pa un cinematógrafu nel [[Belgrano (Buenos Aires)|barriu de Belgrano]]. Llegaron entós les sos collaboraciones con [[José María Ramón Mejía]] nel periódicu ''El sarmiento''. En 1912 dibuxa unos figurines pal escaparate del negociu onde trabayaba, que son reparaos per Xunetu Castellanos collaborador de [[Manuel Mayol]] na revista ''[[Cares y Caretes (Arxentina)|Cares y Caretes]]'' quien estudia'l so dibuxos y convidar a collaborar na revista, rellación que duraría 12 años y que compaxinaría a partir 1916 cola so collaboración na revista ''Plus ultra''. En 1918 presenta la so primer obra nuna esposición "El xardín románticu" nel Primera Salon d'Artes Decoratives entamáu polos discípulos americanos de Anglada, Alfredo González Garaño y Gregorio López Naguil y nel que comparte espaciu con Rodolfo Franco, Alfredo Guido, y Jasé Cervino ente otros.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Gutierrez Viñales|nome1=Rodrigo|isbn=84-8444-046-x|páxina=16}}</ref> En 1924 ye contratáu pol periódicu ''La Nación'' onde asume la direición artística del suplementu dominical. La so reconocencia internacional llegaría a partir de la proposición d'[[Enrique Larreta]] en 1927 pa ilustrar una edición especial de ''La gloria de Don Ramiro'', tres dellos meses de preparación "Sirio" viaxa a España en 1928 pa verificar los escenarios qu'apaecíen nel llibru, visita a la so madre n'Uviéu ya instálase en Madrid onde se dedica a frecuentar les conxustes lliteraries, visita Ávila y Toledo y percuerre los escenarios polos que nel dibuxu habitara Don Ramiro, D'España viaxa per primer vegada a París onde visita esposiciones ya interésase sobremanera pol espectáculu caleyeru y onde el so amigu Enrique Amorin acompañar a visitar al pintor Ignacio Zuloaga al qu'impresionen les ilustraciones que Sirio amuésalu y que'l pintor califica de "trabayu de monxu" aconseyándo-y "nun dibuxar tan bien una y bones lo más difícil ye acabar hasta'l so últimu pormenor una obra d'arte". Torna a Buenos Aires centrándose na preparación del llibru y de les 141 ilustraciones que contién ésti,<ref>Gutiérrez Viñuales, 2008, páxs. 49-57</ref> qu'editáu en Francia preséntase finalmente en 1929 teniendo un gran ésitu. En xunu de 1931 realiza la so primer esposición en solitariu na "Galería Witcomb" compuesta por 44 dibuxos qu'inclúin ilustraciones de La Gloria, caricatures personales como les de Bartolomé Mitre o Nicolás Avellaneda, personaxes históricos como Juana la lloca o Lope de Vega, recreaciones históriques como'l Desembarcu de Sebastian Caboto, y dalguna obra d'espresionismu social. A finales de xunetu de 1931 col dineru llográu con La Gloria y convertíu en corresponsal de La Nación y de Noticies Gráfiques parte para París onde s'instala un añu nel que la so esperiencia foi intensa, museos de día y bohemia de nueche, visita les conxustes y los cafés -y Dôme, La Coupule y La Rotonde onde s'axunten por aquelles feches el mundu artístico y lliterario y onde se rellaciona con escritores como Enrique Amorin, Leopoldo Marechal, Jean Cassou, André Salmon, Mergault o Robert Desnos, y con artistes tan conocíos como José Fioravanti, Mateo Hernández, Ortiz de Zárate, Pablo Picasso, Derain, o Foujita ente otros. Al regresu de París en 1932, instálase definitivamente en Buenos Aires onde continua col so trabayu en La Nación y na revista El Llar. Conoz nuna xunta d'artistes a la pintora Carlota Stein, fía d'Enrique Stein, dibuxante y direutor del periódicu satíricu ''El Mosquitu'' y de Adela Alexandrina Picard dibuxante y pintora, cola que dempués de dos hores de conversación comprometer en matrimoniu, fechu que se materializó pocu dempués. En 1933 inaugura una esposición compuesta por 33 dibuxos nel Muséu Provincial de Belles Artes de Paraná. La fama llograda como recreador d'ambientes al traviés de les sos estampes de la Gloria convirtió-y n'unu de los ilustradores de testos históricos más buscaos. Asina ilustró les Cróniques Virreinales que publica n'El Llar l'escritor Antonio Pérez Valiente de Moctezuma.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Baron Thaidigsmann|nome1=Javier|fecha=1998|isbn=8486889-61-8|páxina=22}}</ref> En 1937, ilustra con 50 dibuxos el llibru ''Poemes de la Fundación'' de Mariano de Vedia y Mitre y al añu siguiente prodúcense dos fechos importantes, naz el so fíu Alejandro Sirio Álvarez Stein y ye reclamáu pola Compañía Hispanu Arxentina pa realizar los dos grandes murales de la estación "Jujuy" de la llinia "Y" del metro. En 1939, desengañáu cola situación política española convertir en ciudadanu Arxentín y al añu siguiente ye nomáu profesor de la cátedra d'Artes del Llibru na [[Escuela Nacional de Belles Artes Prilidiano Pueyrredón]] cátedra qu'ocupó hasta la so muerte y realizó una esposición patrocinada polos Amigos del Muséu de Mendoza. En 1944, ilustra con 84 dibuxos la obra d'Emilio Lascano Tegui "Rapazos de San Telmo" y en 1947 recibe la so mayor reconocencia al ser premiáu cola Medaya d'Oru nel Primer Salón Añal de Dibuxantes celebráu en Buenos Aires y ser escoyíu Presidente de l'Asociación de Dibuxantes. En 1948, publica con testu so y gran cantidá de dibuxos "De Palermo a Montparnase", llibru nel qu'afigura les esperiencies de la dómina en que viaxó a París. En xunu de 1950, Sirio inauguró una esposición de trabayos sos na Galería Arxentina de Buenos Aires, esposición que se repitió dos años más tarde. L'últimu llibru que Sirio ilustró foi una segunda edición de "La Pampa arguta" del so amigu Federico García Sanchiz que se publicar en 1951 y pal que Sirio realizó cientu venti dibuxos. En setiembre de 1952 Sirio asiste a la inauguración del Muséu de la Caricatura Severu Vaccaro de Buenos Aires, onde yera unu de los dibuxantes representaos. Poco dempués, el 6 de mayu de 1953 finó a los 62 años d'edá. Arriendes de la so muerte celebráronse diverses esposiciones d'homenaxe a la obra de Sirio tantu n'Arxentina, onde l'Asociación de Dibuxantes entamó una esposición na Galería Arxentina, como n'España onde l'Institutu de Cultura Hispánica inauguró en febreru de 1954 una gran esposición na Biblioteca Nacional de Madrid compuesta por 169 orixinales amás de reproducciones, llibros y manuscritos. Darréu una parte de felicidá amuesa exhibir nel Palaciu Provincial de la Diputación d'Uviéu y nel Real Institutu Xovellanos de Xixón. == Obra == Alejandro Sirio desenvolvió la so obra principalmente en periódicos y revistes mientres la primer metá del sieglu XX, ye dicir mientres la dómina d'oru de la ilustración gráfica, ente los que cave destacar los periódicos "La Nación" y "La Prensa" y les revistes "Cares y Cretes", "Plus ultra", "Noticies Gráfiques", "El diariu Español", o "El Llar" n'Arxentina y "Bon Humor", "Munches Gracies" o "Lluz y Vida" n'España, polo que la cotidianidá de la so producción destinada a los medios gráficos impunxéronlu un llinguaxe afechu a estos, tantu nel mensaxe como na téunica, anque la so fonda conocencia de los recursos del dibuxu y de les téuniques gráfiques, el so talentu natural, la so sensibilidá lliteraria, y la so vinculación col mundu de la cultura dexáron-y realizar una obra de gran calidá y desenvolver un estilu propiu, diversu pero reconocible, que la so mayor cualidá ye que los sos dibuxos nun se subordinen al testu, lo re-interpreten y complementen, la so calidá fai que cuando estos perdieron el so primer sentíu ilustrativu afayar la so verdadera esencia y tresfórmense nuna imaxe calidable pictórica. Sirio ilustro tamién un bon númberu de llibros, la mayoría d'ellos históricos y de temática hispana o hispanoamericana con una importante una reivindicación del legáu hispanu, nellos desenvuelve tol so potencial como ilustrador lliterariu capaz de recrear l'ambiente histórico y complementar al escritor, lo que lo convirtió n'unu de los ilustradores más buscáu y valoráu de la dómina, mención estreme merez el llibru "De Palermo a Montparnasse" escritu por el mesmu Sirio y nel que rellata ya ilustra les sos alcordances del viaxe y de la so estancia en París y del que vamos falar más palantre. A lo llargo de la so abondosa obra Sirio realizó ilustraciones nuna amplia variación de xéneros, empezó realizando ornatos, viñetes, historietes, caricatures, ya ilustraciones costumistes, que lu sirvieron p'aprender, pa maurecer, pa desenvolver la so sensibilidá y avanzar escontra a la ilustración periodística, lliteraria y histórica que son el so legáu más importante. La so obra evolucionó de la ilustración humorística, costumista, dacuando daqué grotesca y estática al dibuxu lliterariu seriu, de recreación ambiental ya interpretación personal, pa terminar con una esplosión d'espresividá en movimientu. Pa realizar la so obra Sirio utilizo toles téuniques habituales nos medios gráficos de la dómina, ye dicir la tinta china pa les ilustraciones en blancu y negru y diverses combinaciones de tinta china, acuarela y tempera pa les ilustraciones en color, == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía== * {{cita llibru |apellíu={{versalita|Martín}}| nome=Antonio | títulu=Historia del cómic español: 1875-1939 | editorial=Gustavo Gilí | páxina=80 | ubicación=Barcelona | añu=1978 | isbn=8425208998 }} * {{cita llibru |apellíu={{versalita|Sirio}}| nome=Alejandro | títulu=Alejandro Sirio en Buenos Aires. Arte y cosmopolitismu | editorial= | editor=Muséu d'Arte Español Enrique Larreta | allugamientu=Buenos Aires | añu=2008 | isbn= 978-987-20664-1-3}} * {{cita llibru |apellíu={{versalita|Sirio y VV. AA.}}| nome=Alejandro | títulu=Alejandro Sirio: el ilustrador escaecíu | editorial=L'Antorcha | editor=Lorenzo Jaime Amengual | allugamientu=Buenos Aires | añu=2007 | isbn=9789872313623 }} * {{cita llibru|apellíos1=MUSÉU DE BELLES ARTES D'ASTURIES|títulu=Alejandro Sirio (1890-1953) dibuxos Llibro Catalogo|fecha=ochobre de 1990|editorial=CENTRU REXONAL DE BELLES ARTES|ubicación=Uviéu|fechaaccesu=2016}} * {{cita llibru|apellíos1=Coppola|nome1=Norberto|títulu=SIRIU - Dibuxantes Arxentinos del Sieglu XX/13|fecha=1982|editorial=Centro Editor de America Llatina|fechaaccesu=2016}} * {{cita llibru|títulu=Alejandro Sirio|fecha=1998|editorial=Galeria Nogal|ubicación=Uviéu|isbn=84-86889-61-8}} * {{cita llibru|apellíos1=Gutierrez Viñuales|nome1=Rodrigo|títulu=Una vieya rellumada - España y Arxentina, ente la tradición y la modernidá|fecha=2000|editorial=Comares|allugamientu=Granada|isbn=84-8444-046-X}} == Enllaces esternos == * [https://www.flickr.com/photos/avilas/sets/72157625289210740/detail/ Álbum en flickr d'ilustraciones pa ''La gloria de Don Ramiro''.] Consultáu en xunetu de 2014 {{NF|1890|1953|Sirio}} {{Tradubot|Alejandro Sirio}} [[Categoría:Persones d'Uviéu]] [[Categoría:Caricaturistes d'España]] [[Categoría:Caricaturistes d'Arxentina]] [[Categoría:Ilustradores d'España]] [[Categoría:Dibuxantes d'España]] [[Categoría:Dibuxantes d'Arxentina]] [[Categoría:Ilustradores d'Arxentina]] enj2wz2pichew4d48a88q4cze87f1p1 0 161411 3709754 3685258 2022-08-19T09:10:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {{persona}} '''José María Álvarez Posadas''', que roblaba les sos obres col seudónimu '''Celso Amieva''', foi un poeta español perteneciente a la [[Xeneración del 36]]. Nacíu'l [[19 de marzu]] de [[1911]] y finó en [[Moscú]] en [[1988]]. Amás del seudónimu pol que ye recordáu tamién utilizó los seudónimos '''Llinu Serdal''', '''Elías Pombo''', '''Fideal''' y '''Corsino Urriel'''. == Biografía == Anque la so familia yera asturiana y asturianu siempres se consideró él, nació na cantabra población de [[Ponte de San Miguel]] onde'l so padre exercía l'oficiu de maestru d'escuela. Siguió los pasos del so padre y convirtióse en profesor, exerciendo nos pueblos de [[La Franca]], en [[Sotres]], en [[Barru]], en [[Panes]] y en [[Colombres]], n'Asturies. Mientres la guerra civil militó nel bandu republicanu, polo qu'acabada la guerra tuvo que dir al exiliu, colando primeru a Francia en 1939, y más tarde a Méxicu. Nel país azteca retomó'l so trabayu como profesor dando clases de llingua castellanu. Tamién trabayó como traductor de poemes franceses y foi collaborador de numberoses publicaciones de toa América. La so participación nel guión de la película ''Pueblu n'armes'' valió-y la condecoración Medaya Artística de la Revolución Mexicana. En 1969 coló a la URSS, que'l so Sóviet Supremu premiólu en 1985 cola Orde de l'Amistá de los Pueblos, ellí finó en 1988. == La so obra == Empezó nel mundu de la poesía a una edá bien temprana, a los catorce años publicó poemes nel periódicu ''L'Ecu de los Valles'' y nos seminarios ''El Pueblu'' y ''L'Oriente d'Asturies''. Toes elles publicaciones del ámbitu asturianu. Los aponderamientos qu'estes primeres publicaciones recibieron de la crítica llocal impulsáron-y a siguir publicando y a faelo en periódicos más importantes de la rexón. La guerra atayó la so progresión como poeta, y l'exiliu fixéron-y entornar nos sos poemes la señardá de la tierra. Finalmente arrexuntó los sos poemes nel volume ''Poemes de Llanes'' que ye un auténticu cante d'amor a la so patria. == Fuentes == *[https://web.archive.org/web/20090717015320/http://www.exiliaos.org/paginas/Caltener_memoria/Biografias_A.htm] Biografíes de Exiliaos españoles *[https://web.archive.org/web/20101207070442/http://celtiberia.net/articulo.asp?id=945] Celtiberia *[https://web.archive.org/web/20090131063055/http://vivirasturias.com/asturias/llanes/amieva-celso/ye] Vivir Asturies *{{Enllace rotu|1=[http://www.lavozdeasturias.es/noticias/noticia.asp?pkid=120495] |2=http://www.lavozdeasturias.es/noticias/noticia.asp?pkid=120495 |bot=InternetArchiveBot }} La Voz de Asturias {{NF|1911|1988|Amieva, Celso}} {{Tradubot|Celso Amieva}} [[Categoría:Poetes d'Asturies]] [[Categoría:Poetes de Cantabria]] [[Categoría:Exiliaos españoles]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 8310idctshx4gjw558wnj7jrtvnfdsf 0 161469 3709955 3686550 2022-08-19T10:11:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Etelvino Vega Martínez''' {{nym}} foi un [[políticu]] [[PCE|comunista]] y militar [[España|español]]. Provenía de la escala de Milicies y tuvo un papel relevante mientres la [[Guerra Civil Española]]. == Biografía == === Primeros años === Nació en [[Mieres]] (Asturies) en 1906, nel senu d'una familia obrera de tradición reivindicativa. Chapista d'oficiu, ingresó nel acabante crear [[Partíu Comunista d'España]] en 1923. Ente 1924 y 1925 foi'l secretariu xeneral de les [[Unión de Mocedaes Comunistes|Mocedaes Comunistes]] n'Asturies, y treslladóse a Madrid en 1926.{{Harvnp|Parra Pozuelo|2013}} El so hermanu Carlos tamién foi un activu militante comunista (sería fusiláu n'[[Uviéu]] polos sulevaos al poco d'empezar la Guerra Civil).{{Harvnp|Gómez Fouz|1999|pp=18,22}} Incorporar al Buró Políticu del PCE en marzu de 1930, na denominada conferencia de Pamplona (celebrada en realidá nes cercaníes de [[Bilbao]]),{{Harvnp|Elorza|Bizcarrondo|1999|p=69}} col partíu entá na illegalidá. Formó parte del nucleu dirixente formáu pol secretariu xeneral [[José Bullejos]] y otros miembros de la direición como [[Gabriel León Trilla]] y [[Manuel Adame Misa|Manuel Adame]]. Tamién foi nomáu secretariu políticu del Comité Central de les mocedaes del partíu. L'alloñanza ente la llinia política del PCE y la realidá española fíxose patente'l 14 d'abril de 1931, fecha de proclamación de la [[Segunda República Española|República]], cuando, ente otros, Bullejos y Etelvino Vega percorrieron les cais de [[Madrid]] profiriendo conseñes en contra del nuevu réxime, llomáu de burgués, y pidiendo la instauración de [[sóviet]]s.{{Harvnp|Parra Pozuelo|2013}} En xunu de 1931 empecipióse la publicación del periódicu ''[[Mocedá Colorada]]'', órganu oficial de les mocedaes comunistes, con Vega como direutor.{{Harvnp|Parra Pozuelo|2013}} Sicasí, les diferencies ente la [[Komintern]] y la direición del PCE fixéronse patentes tres la proclamación de la Segunda República. En plenu apoxéu de la política ultraizquierdista de "clase contra clase", la Internacional Comunista reprochaba al minúsculu PCE nun habese alzáu col poder tres el colapsu de la monarquía, daqué que yera refugáu por Bullejos y el so grupu al considerar bien alloñaes a la realidá les conseñes unviaes dende Moscú. Tres la tregua del IV Congresu del PCE, celebráu en [[Sevilla]] en marzu de 1932, nel que l'equipu de Bullejos caltúvose al frente del partíu, l'intentu de [[Sanjurjada|golpe d'Estáu del xeneral José Sanjurjo]] del 10 d'agostu d'aquel mesmu añu, les diverxencies apináronse. El PCE llamó a defender la "república democrática" frente a los golpistes (ello ye que Vega mover a Sevilla), lo que fizo que la Komintern decidiera la espulsión del nucleu dirixente y la sustitución de Bullejos por [[José Díaz Ramos|José Díaz]]. Primeramente a la so espulsión, Bullejos, Adame, León Trilla y Vega allegaron a Moscú pa tratar d'axustar un alcuerdu. Sicasí, mientres permanecieron ellí, los delegaos de la Komintern maniobraron pa consiguir la so defenestración. Bullejos y los sos partidarios fueron reteníos mientres cinco meses antes de poder tornar. Vega quedó dalgún tiempu más por supuestos problemes col so pasaporte. En realidá quedó en conceutu de "rehén" p'asegurar que'l restu de los espulsaos nun cuestionaren a la nueva direición. Tres la so espulsión, ingresó nes [[Mocedaes Socialistes d'España|Mocedaes Socialistes]]. Participó na [[revolución d'ochobre de 1934]] y foi encarceláu,{{Harvnp|Del Rosal|1983|p=301}} xuntu con otros dirixentes socialistes, na [[Cárcel Modelu de Madrid]]. Permaneció ellí hasta febreru de 1936, cuando, tres les [[eleiciones de febreru de 1936|eleiciones]], promulgóse l'amnistía pa los condergaos polos sucesu d'ochobre de 1934. Alliniar col [[Llongura Caballera|sector caballerista]] y foi unu de los firmantes de la carta que, unviada dende la prisión, amosó-y el so sofitu tres la so dimisión n'avientu de 1935.{{Harvnp|Aróstegui|2013|loc=8059}} Según l'historiador [[Michael Alpert]], Etelvino Vega tuvo una llarga estancia na [[Xunión Soviética]], na [[Academia Militar Frunze]],{{Harvnp|Alpert|2013|pp=300,357}} antes de la Guerra Civil, anque nun cita feches concretes de tal estancia. === Guerra Civil Española === Al españar la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]] atopar n'[[Aranjuez]]. Nos díes siguientes púnxose al mandu de un batallón de [[milicies|milicianos]] entamáu poles [[Mocedaes Socialistes Unificaes]], el "Ochobre nº 1",{{Harvnp|Fernández Soria|1992|p=113}} que combatió mientres los primeros meses de la guerra na [[sierra de Guadarrama]].{{Harvnp|Parra Pozuelo|2005}} El 7 de payares, el batallón Ochobre foi treslladáu a Madrid pa contribuyir a la [[Batalla de Madrid|defensa de la capital]]. Mientres la so estancia en Madrid, el 19 d'avientu, casóse con Isabel Vicente, una miliciana de diecinueve años del batallón Ochobre, natural de Madrid.{{Harvnp|Lázaro|1999}} Yera fía d'Eduardo Vicente, unu de los firmantes del primer manifiestu del [[Partíu Comunista Obreru Español (1921)|Partíu Comunista Obreru Español]], en 1921.{{Harvnp|Parra Pozuelo|2011}} Nos primeros meses de matrimoniu, Isabel acompañó a Etelvino Vega nos frentes. L'embaranzu del so fíu Carlos, que nació en 1937,{{Harvnp|Encinas Moral|2008|p=564}} y el so cuidu, alloñar de la guerra.{{Harvnp|Parra Pozuelo|2011}} En xineru de 1937 foi nomáu comandante de la [[68ª Brigada Mista (Exércitu Popular de la República)|68ª Brigada Mista]], nel Frente de Madrid, participando de forma destacada na [[Batalla de Brunete]].{{Harvnp|Engel|1999|p=68}} Darréu participó na [[Batalla de Teruel]], al mandu de la [[34ª División (Exércitu Popular de la República)|34ª División]] (integrada dientro del [[XVIII Cuerpu d'Exércitu (Bandu republicanu)|XVIII Cuerpu d'Exércitu]]),{{Sfn|Thomas|1976|p=848}} y en [[Batalla del Ebro|la del Ebro]], al mandu del [[XII Cuerpu d'Exércitu (Bandu republicanu)|XII Cuerpu d'Exércitu]].{{Sfn|Alpert|2013|p=351}} Xubiría a la llende de la so carrera militar col grau de [[teniente coronel]]. Al producise la [[campaña de Cataluña|cayida de Cataluña]] en febreru de 1939, Vega pasó a Francia, pero tornó darréu a la zona centro-sur,{{Harvnp|Parra Pozuelo|2005}} al igual que fixo'l gobiernu y la totalidá de la direición comunista. El 3 de marzu de 1939, el presidente del Conseyu de Ministros, [[Juan Negrín]] decretó una fonda reestructuración de los altos mandos militares y del Ministeriu de Defensa Nacional. El [[Segismundo Casado|coronel Casado]] y los sos partidarios presentaron esta reorganización como prueba del dominiu del Partíu Comunista y tomar como escusa pal so [[golpe de Casado|golpe d'Estáu]]. Vega foi nomáu gobernador militar d'[[provincia d'Alicante|Alicante]]{{Harvnp|Viña|Hernández Sánchez|2009|p=231}} en sustitución de [[Manuel Hernández Arteaga]] (según recueye l'historiador [[Ángel Viñes]], Vega nun fuera'l propuestu pol PCE pa esti puestu, sinón [[José María Galán]]; Vega tendría de ser nomáu gobernador militar d'[[provincia d'Albacete|Albacete]];{{Harvnp|Viña|Hernández Sánchez|2009|pp=231,541}} nel so memorial autojustificativo escritu años dempués, Casado afirmó que Negrín designara a Vega la gobernación militar de Murcia).{{Harvnp|Bahamonde|Cervera Gil|1999|p=342}} Cuasi darréu producióse la sulevación de Casado y Vega, que tomara posesión el día 4, foi encarceláu polos casadistas na nueche del 5 al 6 de marzu.{{Harvnp|Viña|Hernández Sánchez|2009|pp=612-613}} === Posguerra y fusilamiento === Anque foi lliberáu polos casadistas antes del fin de la guerra y de que les tropes franquistes entraren na ciudá,{{Harvnp|Parra Pozuelo|2005}} nun pudo fuxir y quedó atrapáu con miles de persones nel puertu d'Alicante. Tres la ocupación del puertu, foi internáu nel [[campu de concentración de Albatera]], xuntu con otros dirixentes comunistes que nun pudieren escapar d'España.{{Harvnp|Morán|1986|p=36}}{{Harvnp|López Barceló|Ortiz Mateos|2012}} Ante la falta de directrices per parte de la direición del partíu, los internaos aldericaron qué aición llevar a cabu (Vega propunxo la organización de partíes [[Maquis (guerrilla antifranquista)|guerrilleres]]),{{Harvnp|Morán|1986|p=36}} ensin llegar a tomar nenguna decisión. Al igual que dellos dirixentes comunistes vascos, Vega foi reconocíu'l 11 d'abril{{Harvnp|Parra Pozuelo|2005}} pol comandante franquista [[Julio Ortega|Ortega]], qu'allegara dende [[Irún]] pa identificar a los presos republicanos vascos que se toparen nel campu de Albatera.{{Harvnp|López Barceló|Ortiz Mateos|2012}} La so identificación recibió amplia cobertoria na prensa franquista, al tratase d'unu de los militares procedentes de milicies de mayor graduación ente los prindaos a la fin de la guerra. Vega foi condergáu a muerte y executáu el 15 de payares de 1939 nes muries del [[campusantu municipal d'Alicante]] xunto a otros ventiséis republicanos d'esta provincia.{{Harvnp|López Barceló|Ortiz Mateos|2012}} Etelvino Vega dexó-y a unu de los sos compañeros de celda, [[Justo López Mejías|Justo López Megías]], un pañuelu por que lo apurriera a la so esposa: "Ye lo único que tengo, dar a la mio muyer".{{harvnp|Lázaro|1999b}} == Familia == La esposa y el fíu de Vega, Isabel Vicente Esteban y Carlos Vega Vicente, acompañaron a Etelvino Vega a Francia tres la cayida de Cataluña.{{Harvnp|Parra Pozuelo|2011}} Tres el final de la guerra y l'execución del so maríu y padre exiliáronse na [[Xunión Soviética]]. Ellí Isabel casóse con otru exiliáu español, del que enviudó en 1956, y depués con un ciudadanu soviéticu. Isabel Vicente y el so fíu Carlos volvieron a España tres la muerte de Franco, n'ochobre de 1978.{{Harvnp|Encinas Moral|2008|p=564}}{{Harvnp|Encinas Moral|2008|p=569}} En 1984 solicitó una pensión como viuda d'un militar de la República, pero foi-y refugáu al nun haber constancia del rexistru del so matrimoniu. Esti fuera declaráu nulu tres el fin de la guerra por orde del Ministeriu de Xusticia franquista, qu'anulara ciertos asientos rexistrales relativos a "personales y familiares de los vencíos". Solo fueron restituyíes en 1958, pero'l relativu al matrimoniu ente Vega y Vicente nun lo foi hasta 1996. El [[Tribunal Supremu d'España|Tribunal Supremu]] reconoció a Isabel Vicente'l so derechu a una pensión.{{harvnp|Lázaro|1999a}} Arriendes de la publicación de la noticia, la familia de [[Justo López Mejías|Justo López Megías]], yá fináu, pudo alcontrar a Isabel Vicente y apurri-y, sesenta años dempués, el pañuelu del so home.{{harvnp|Lázaro|1999b}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíu={{versalita|Alpert}} |nome=Michael |enllaceautor=Michael Alpert |url=https://books.google.es/books?id=_DkhAwAAQBAJ |idioma=inglés |títulu=The Republican Army in the Spanish Civil War, 1936–1939 |editorial=[[Cambridge University Press]] |añu=2013 |isbn=1107328578 }} * {{cita llibru |nome=Julio |apellíu={{versalita|Aróstegui}} |enllaceautor=Julio Aróstegui |títulu=Largo Caballero: el tesón y la quimera |añu=2013 |editorial=Alderica |formatu=Kindle |id=[[ASIN]] B00B40HJCM}} *{{cita llibru |apellíu={{versalita|Bahamonde}} |nome=Ángel |apellíu2={{versalita|Cervera Gil}} |nome2= Javier |enllaceautor=Ángel Bahamonde| enllaceautor2=Javier Cervera Gil |títulu=Asina terminó la Guerra d'España |url=https://books.google.es/books?id=o71Hs3GS-DgC |añu=1999 |editorial=Marcial Pons |ubicación=Madrid |isbn=84-95379-00-7}} * {{cita llibru |apellíu={{versalita|Cerdán Tato}} |nome=Enrique |títulu=La llucha pola democracia n'Alicante |editorial=Casa de Campu |volume=l |ubicación=Madrid |añu=1978}} * {{cita llibru| apellíu = {{versalita|Engel}}| nome = Carlos| títulu = Historia de les Brigaes Mistes del Exércitu Popular de la República| añu = 1999| ubicación= Madrid |editorial=Almena| id = 84-922644-7-0}} * {{cita llibru|apellíos1={{versalita|Elorza}}|nome1=Antonio|apellíos2={{versalita|Bizcarrondo}}|nome2=Marta|títulu=Queríos collacios. La Internacional Comunista n'España 1919-1939|añu=1999|editorial=Planeta|enllaceautor1=Antonio Elorza|enllaceautor2=Marta Bizcarrondo|isbn=84-08-02222-9|ubicación=Barcelona}} * {{cita llibru |títulu=Fuentes históriques pal estudiu de la emigración española a la URSS (1937-2007) |nome=Ángel Luis |apellíu={{versalita|Encinas Moral}} |editorial=Esterior XXI |isbn=978-84-612-6429-2 |url=http://www.exterior21.org/publicación/FUENTES%20HISTORICAS%20EMIGRACION%20URSS.pdf |ubicación=Madrid |añu=2008 }} * {{cita llibru |títulu=Juventud, ideoloxía y educación |nome=Juan Manuel |apellíu={{versalita|Fernández Soria}} |editorial=Universitat de València |añu=1992 |isbn=8460082679 |url=https://books.google.es/books?id=3g7EaCJdfv0C }} * {{cita llibru |nome=José Ramón |apellíu={{versalita|Gómez Fouz}} |enllaceautor=José Ramón Gómez Fouz |títulu=Clandestinos |editorial=Pentalfa Ediciones |serie=Biblioteca Asturianista |ubicación=Uviéu |añu=1999 |isbn=84-7848-499-X }} * {{Cita noticia |títulu=La vilba d'un militar de la República llogra la pensión tres 14 años de xuicios |nome=Julio M. |apellíu={{versalita|Lázaro}} |url=https://elpais.com/diario/1999/02/01/espana/917823621_850215.html |fecha=1 de febreru de 1999a |periódicu=[[El País]] |añu=1999a }} * {{Cita noticia |títulu=L'últimu encargu de la guerra civil |nome=Julio M. |apellíu={{versalita|Lázaro}} |url=https://elpais.com/diario/1999/03/15/ultima/921452401_850215.html |fecha=15 de marzu de 1999 |periódicu=[[El País]] |añu=1999b }} * {{Cita publicación |url=http://www.foroporlamemoria.es/pl.php?id=540 |títulu=Llistáu provisional de prisioneros del campu de Albatera: bases pa un aproximamientu la hestoria d'esti centru concentracionario franquista |nome=Esther |apellíu={{versalita|López Barceló}} |nome2=Antonio |apellíos2={{versalita|Ortiz Mateos}} |añu=2012 |fecha=13 d'abril de 2012 |obra=Foru pola Memoria |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140325014622/http://www.foroporlamemoria.es/pl.php?id=540 |fechaarchivu=25 de marzu de 2014 }} * {{cita llibru|títulu=Miseria y grandor del Partíu Comunista d'España: 1939-1985|nome=Gregorio|apellíu={{Versalita|Morán}}|url=https://books.google.es/books?id=H67aAAAAMAAJ|isbn=84-320-5852-1|añu=1986|editorial=Planeta|ubicación=Barcelona|enllaceautor=Gregorio Morán}} *{{Cita web |url=http://memoriarecuperada.ua.es/represion/semblanzas/semblanza/ |nome=Manuel |apellíu={{versalita|Parra Pozuelo}} |enllaceautor=Manuel Parra Pozuelo |añu=2013 |títulu=Semblanza: Etelvino Vega Martínez |obra= La memoria recuperada: represaliaos del franquismu na provincia d'Alicante }} *{{Cita web |url=http://www.sbhac.net/Republica/Personaxes/Biografias/EtelvinoVega.htm |nome=Manuel |apellíu={{versalita|Parra Pozuelo}} |enllaceautor=Manuel Parra Pozuelo |añu=2005 |títulu =Etelvino Vega n'Alicante |obra=Memoria republicana |editor= Sociedad Benéfica d'Historiadores Aficionaos y Creadores }} * {{cita llibru |nome=Amaro |apellíu={{versalita|Del Rosal}} |enllaceautor=Amaro del Rosal |url=https://books.google.es/books?ei=qbIxU_y0Aqqg7AaA4oGABA |títulu=1934, movimientu revolucionariu d'ochobre editorial=Akal |añu=1983 |isbn=8476000014 }} * {{cita llibru |nome=Ramón |apellíu={{versalita|Salas Larrazábal}} |enllaceautor=Ramón Sales Larrazábal |títulu=Historia del Exércitu Popular de la República editorial=La Esfera de los Llibros |isbn=84-9734-465-0 |añu=2006 }} * {{cita llibru|apellíu={{versalita|Thomas}}|nome=Hugh|títulu=La Guerra Civil Española|añu=1976|editorial=[[Círculu de Llectores]]|enllaceautor=Hugh Thomas|isbn=84-226-0874-X|allugamientu=Barcelona}} * {{cita llibru|apellíu={{versalita|Viñes}}|nome=Ángel|apellíos2={{versalita|Hernández Sánchez}}|nome2=Fernando|títulu=L'esbarrumbe de la República|añu=2009|enllaceautor=Ángel Viñes|isbn=978-84-9892-031-4|ubicación=Barcelona|editorial=Crítica|url=https://books.google.es/books?id=zgmp4lHd-kYC}} {{NF|1906|1939|Vega Martinez, Etelvino}} {{Tradubot|Etelvino Vega}} [[Categoría:Militares de la Guerra Civil Española]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Segunda República Española]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'España]] [[Categoría:Políticos y polítiques del Partíu Comunista d'España]] [[Categoría:Miembros de les Mocedaes Socialistes Unificaes]] [[Categoría:Persones de Mieres]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] dsmauodx5dhojojn158m03j9fg570oj 0 161926 3709610 3528481 2022-08-19T07:41:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{otros usos|Pedro de Valdés (autor)|l'autor de comedies}} {{persona | nome = Pedro de Valdés y Menéndez de Llavandera | cargo = [[Ficheru:Coat of Arms of Cuba.svg|60px]]<br />[[Gobernantes coloniales de Cuba|Gobernador de Cuba]] | entamu = [[1602]] | final = [[1607]] | predecesor = [[Juan Maldonaldo Barnuevo]] | socesor = [[Gaspar Ruiz de Pereda]] | fecha de nacencia = [[1544]] | llugar de nacencia = [[Xixón]], [[España]] | fecha de fallecimientu = {{Fecha|9|marzu|1615}} | llugar de fallecimiento = Xixón, España | ocupación = [[Marín]], [[militar]], [[gobernador]] }} '''Pedro de Valdés y Menéndez de Llavandera''' ([[Xixón]], [[Asturies]], [[España]], [[1544]]-''[[Ibidem|ib]]''., {{Fecha|9|marzu|1615}}) foi un marín y militar español qu'exerció como [[Gobernantes coloniales de Cuba|Gobernador de Cuba]] ente [[1600]] y [[1607]]. La so alministración foi la que más favoreció la conclusión de les muralles de [[L'Habana]], onde s'alzaron mientres el so gobiernu, los Dolce apóstoles» (entá esistentes), una batería de doce pieces d'artillería asitiaes nuna plataforma bien resistente. == Biografía == Pedro Valdés y Menéndez de Llavandera nació en 1544 en Xixón, Asturies, España. De familia noble, viaxó al [[Reinu de Nápoles]] cuando tenía dieciséis años, ensin habe-y lo comunicáu antes a los sos padres. Sicasí, en llegando al reinu italianu, presentar al virréi y este concedió-y una plaza d'entrenamientu nel so palaciu virreinal. Tres un trabayosu entrenamientu, el virréi ordenó-y navegar nuna de les [[galera|galeres]] col fin de buscar y esaniciar a los pirates moros. Asina, enfrentar contra ellos en constantes combates, llogrando col tiempu'l grau d'[[alférez]] d'infantería. Mientres el so lideralgu na galera, él y la so compañía tuvieron que lluchar con otres naves mores, llogrando la captura de dos d'elles. En [[1566]] apuntar na Armada del primer adelantráu [[Pedro Menéndez d'Avilés]] pa lluchar y esaniciar a los [[corsariu|corsarios]] franceses del [[océanu Atlánticu]]. Caltúvose fiel al adelantráu mientres ocho años, siendo asina [[maestre de campu]] y [[almirante]]. Amás, participó en reconquistar de [[Florida]], onde paez que destacó en toles batalles de la entós provincia española, lluchando contra los [[hugonotes]] franceses. Tamién participó na tentativa d'[[Batalla de la isla Terceira|invasión de la isla de Terceira]], que dio orixe a la batalla de [[Sala]]. Foi xubíu a [[capitán xeneral]] de l'Armada de los [[Galeón|galeones]] de la [[Flota d'Indies|Carrera d'Indies]] en dos causes, según a capitán xeneral de l'Armada de [[Países Baxos Españoles|Flandes]]. Foi mientres el so lideralgu nesta armada cuando invadió [[Amberes]]. En siendo depués armada la flota en [[Corsu (navegación)|corsu]] –sol so mandu– saleó cola flota poles [[Cornisa Cantábrica|mariñes cantábriques]], onde atacó y prindó a munchos barcos enemigos. Sicasí, la rebelión asocedida nel reinu de [[Portugal]] provocó un bloquéu naval nes mariñes cantábriques. Más tarde, foi xubíu a almirante del escuadrón d'[[Andalucía]] na darréu llamada [[Armada Invencible]]. Pero tres la so derrota per parte de los ingleses, perdióse'l so galeón, ''La nuesa Señora del Rosario'', y foi prindáu polos ingleses, permaneciendo prisioneru na [[Torre de Londres]] mientres siete años, hasta que'l so rescate foi pagáu «colo que-y quedaba del heriedu de los sos padres». Col tiempu, Valdés foi tamién nomáu xeneral y gobernador per Mar y Tierra en Ultramar. Morrió arruináu'l 9 de marzu de 1615, cuando tenía 54 años, nel so palaciu de [[Roces]], Xixón.<ref name="todoahnpevm">[http://blog.todoavante.es/?p=1780 Historia Naval d'España: Biografía de don Pedro de Valdés y Menéndez de Llavandera].</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://www.lne.es/sociedad-cultura/2008/06/22/pedro-valdes-marín-perdedor/649472.html Pedro de Valdés: un marín perdedor] {{NF|1544|1615|Valdés, Pedro de}} {{Tradubot|Pedro de Valdés}} [[Categoría:Gobernantes de Cuba]] [[Categoría:Persones de Xixón]] [[Categoría:Casa de Valdés]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] cpucbssjij1esi67mpt1yuv7hq7alkf 0 162296 3709297 3708994 2022-08-18T13:38:55Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Infobox animanga encabezáu |títulu = Digimon Adventure tri. |imagen = |género = [[xéneru d'aición|Aición]], [[aventura]] y [[ciencia ficción]] |nome_ja = デジモンアドベンチャー tri. |nome_ja_trad = Dejimon Adobenchā torai }} {{Infobox animanga principal |tipu = Anime |direutor = Keitaro Motonaga |producción = Shuhei Arai |escritor = Yuuko Kakihara |estudiu = [[Toei Animation]] |idioma = [[Idioma xaponés|Xaponés]] |cadena = {{bandera|Japan}} [[TV Asahi]] |cadena_otros = <!-- Añedir referencies --> {{bandera|UNASUR}} [[Crunchyroll]] <br /> {{bandera|España}} [[Crunchyroll]] <br /> |fecha_entamu = 21 de payares del 2015 |fecha_fin = 5 de mayu del 2018 |llicencia = {{bandera|Italia}} [[01 Distribution]] <br/> {{bandera|ESP}} [[Paramount Pictures]]<br/> {{bandera|UK}} [[Manga Entertainment]] }} {{Infobox animanga principal |tipu = Otros |títulu = '''Series rellacionaes''' |conteníu = [[Digimon Adventure]] <br /> [[Digimon Adventure 02]] }} {{Infobox animanga zarru|normal}} {{nihongo|'''''Digimon Adventure tri.'''''|デジモンアドベンチャー tri.|Dejimon Adobenchā torai}}<ref name="nade3_1">{{cita web|url=http://digimon-adventure.net/announcement/announcement_1213.html|títulu=Announcement 3|fechaaccesu=13 d'avientu de 2014|idioma=ja|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141214032700/http://digimon-adventure.net/announcement/announcement_1213.html|fechaarchivu=14 d'avientu de 2014|obra=Digimon Adventure 15th Anniversary Project (Sitiu oficial)}}</ref><ref name="nade3_2"/><ref name="unu">{{cita web|url=https://twitter.com/Digi_advntr15th/status/543742311834726401|títulu=３つのデジタマから３つの新情報、解禁！▽タイトル デジモンアドベンチャー tri.(トライ)▽キャラクターデザイン：宇木敦哉 シリーズ構成：柿原優子 監督：元永慶太郎▽キービジュアル|fechaaccesu=13 d'avientu de 2014|idioma=ja|obra=Digimon Adventure 15th Anniversary Project (Twitter)}}</ref><ref name="dos"/> ye una serie de seis películes producíes por [[Toei Animation]]<ref name="Anime1" /><ref name="Anime2" /> que forma parte del 15º aniversariu de la franquicia ''[[Digimon]]''.<ref>{{cita web| url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2015-02-19/digimon-adventure-tri-new-visual-profiles-yamato-gabumon/.85093| títulu=Digimon Adventure tri's New Visual Profiles Matt (Yamato), Gabumon| publisher=[[Anime News Network]]|date=19 de febreru de 2015|fechaaccesu=22 de marzu de 2015|idioma=inglés}}</ref> Ye la séptima serie de la franquicia [[Digimon]] y una secuela de ''[[Digimon Adventure 02]]'', trescurre nel añu [[2005]], trés años dempués de ''[[Digimon Adventure 02]]'' (salvo l'epílogu).<ref name="OtomediaFebrero1">{{cita web|url=https://www.facebook.com/DigimonNoticiasES/posts/781265555285673|títulu=Pista del argumentu de "Digimon Adventure tri". Entrevista a Shuhei Arai.|fechaaccesu=12 de xineru de 2015|obra=Digimon Noticies}}</ref> La serie ye emitida de manera episódica dientro y fora de [[Xapón]], en xaponés con subtítulos por [[Crunchyroll]]<ref name="Anime News Network">{{cita web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2015-11-19/crunchyroll-to-stream-digimon-adventure-tri-anime-on-friday/.95592|títulu=Crunchyroll to Stream Digimon Adventure tri. Anime on Friday|publisher=Anime News Network|date=19 de payares de 2015|fechaaccesu=20 de payares de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.crunchyroll.com/forumtopic-927739/crunchyroll-presents-digimon-adventure-tri?utm_campaign=digimon-tri&pg=0|títulu=Forum - Crunchyroll Presents: Digimon Adventure Tri|publisher=Crunchyroll|date=23 de payares de 2015|fechaaccesu=27 de payares de 2015}}</ref> y [[Hulu]] ente otres,<ref>{{cita web|url=http://www.fandompost.com/2015/12/21/digimon-adventure-tri-anime-begins-hulu-distribution/|títulu='Digimon Adventure Tri' Anime Begins Hulu Distribution|publisher=The Fandom Post|date=21 d'avientu de 2015|fechaaccesu=17 de xineru de 2016}}</ref> ente que [[Eleven Arts]]<ref>{{Cita noticia|títulu=1st Digimon Adventure tri. Film Gets English-Language Theatrical Release in US|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-06-29/1st-digimon-adventure-tri-filme-gets-english-language-theatrical-release-in-us/.103758|fechaaccesu=2 de marzu de 2017|periódicu=Anime News Network|idioma=en}}</ref> y [[Shout! Factory]]<ref>{{Cita noticia|títulu=Shout! Factory Licenses 1st 3 Digimon Adventure tri. Anime Films|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2017-01-17/shout-factory-licenses-1st-3-digimon-adventure-tri-anime-films/.111152|fechaaccesu=2 de marzu de 2017|periódicu=Anime News Network|idioma=en}}</ref> distribúin la versión n'inglés. == Sinopsis == Les películes desenvuélvense trés años dempués de los acontecimientos de ''[[Digimon Adventure 02]]'' y céntrase nos ocho "neños escoyíos" orixinales y los sos compañeros digimon. Una misteriosa anomalía infectó'l mundu Digimon faciendo qu'estos se vuelvan contrarios y creando aburuyes nel mundu humanu. Esto lleva a los neños escoyíos a lluchar contra los digimon infestaos mientres faen frente a les sos responsabilidaes y problemes d'adolescentes, a ellos xúnese-yos otru neñu escoyíu, [[Meiko Mochizuki]] y la so compañera [[Meicoomon]]. == Personaxes == {{VT|Personaxes de Digimon Adventure|Digimon Adventure 02#Personaxes}} ===Protagonistes=== {| {{tablaguapa}} !Neños escoyíos !Digimon !Evolución Mega !Jogress / Forma alterna !Forma infestada |- |[[Taichi Yagami|Taichi "Tai" Yagami]] |[[Agumon]] |[[WarGreymon]] |[[Omnimon]] |[[WarGreymon]] <small>(''infestáu'')</small> |- |[[Yamato Ishida|Yamato "Matt" Ishida]] |[[Gabumon]] |[[MetalGarurumon]] |[[Omnimon]] |[[Garurumon]] <small>(''infestáu'')</small> |- |[[Sora Takenouchi]] |[[Piyomon]] |[[Phoenixmon]] | -- |[[Birdramon]] <small>(''infestáu'')</small> |- |[[Izzy Izumi|Koushiro "Izzy" Izumi]] |[[Tentomon]] |[[Tentomon|HerculesKabuterimon]] | -- | [[Kabuterimon]] <small>(''infestáu'')</small> |- |[[Mimi Tachikawa]] |[[Palmon]] |[[Rosemon]] | -- |[[Togemon]] <small>(''infestáu'')</small> |- |[[Joe Kido]] |[[Gomamon]] |[[Vikemon]] | -- |[[Ikkakumon]] <small>(''infestáu'')</small> |- |[[Takeru Takaishi|Takeru "T.K." Takaishi]] |[[Patamon]] |[[Seraphimon]] | -- |[[Angemon]] <small>(''infestáu'')</small> |- |[[Hikari Yagami|Hikari "Kari" Kamiya]] |[[Gatomon]] |[[Magnadramon]] |[[Ordinemon]] |[[Angewomon]] <small>(''infestáu'')</small> |- |[[Meiko Mochizuki]] |[[Meicoomon]] |[[Raguelmon]] |[[Ordinemon]] <small></small> | -- |} ===Enemigos=== *[[Yggdrasil]]l *[[Personaxes_de_Digimon_Adventure|Gennai]] / [[Digimon_Adventure_02#Enemigos|Digimon Emperador]] * Maki Himekawa * Ordinemon ====Digimon==== {{llista de columnes|3| *[[Kuwagamon]]s *[[Ogremon]] *[[Imperialdramon|Imperialdramon manera dragón]] <small>(''infestáu'')</small> **[[Imperialdramon|Imperialdramon manera lluchadora]] <small>(''infestáu'')</small> * Los [[Personaxes_de_Digimon_Adventure#Enemigos|Amos Escuros]] **[[Metalseadramon]] **[[Personaxes_de_Digimon_Adventure#Enemigos|Machinedramon]] **[[Personaxes_de_Digimon_Adventure#Enemigos|Puppetmon]] <small>(''cameo'')</small> **[[Piedmon]] <small>(''cameo'')</small> * Meicoomon ** Meicoomon "Manera Feroz" ** Meicrackmon Manera Viciosa ** Meicrackmon Manera Viciosa <small>(Mega)</small> * [[Ophanimon|Ophanimon Manera Cayida]] }} ===Aliaos=== {{llista de columnes|3| *Homeoestasis *Daigo Nishijama *[[Davis Motomiya]] <small>(''cameo'')</small> *[[Digimon_Adventure_02#Personaxes|Yolei Inoue]] <small>(''cameo'')</small> *[[Cody Hida]] <small>(''cameo'')</small> *[[Ken Ichijoji]] <small>(''cameo'')</small> }} ====Digimon==== *[[Leomon]] *Tapirmon **Megadramon ===Otros=== {{llista de columnes|2| * '''[[Mundu_Dixital#Versiones_d'el_Digimundo|Los Cuatro Besties Sagraes]]''' ** Qinglongmon <small>(''cameo'')</small> **Baihumon <small>(''cameo'')</small> **Sutsemon <small>(''cameo'')</small> **Xuanwumon <small>(''cameo'')</small> * Formes previes (Cuatro Besties Sagraes) ** Triceramon -> Qinglongmon <small>(''cameo'')</small> ** LoaderLeomon -> Baihumon <small>(''cameo'')</small> ** HippoGriffomon -> Sutsemon <small>(''cameo'')</small> ** Orochimon -> Xuanwumon <small>(''cameo'')</small> }} * '''[[Caballeros Reales (Digimon)|Los Caballeros Reales]]''' **[[Caballeros Reales (Digimon)|Alphamon]] **[[Caballeros Reales (Digimon)|Jesmon]] ***[[Caballeros Reales (Digimon)|Hackmon]] <small>(''preevolución'')</small> ==Equipu de producción llista de columnes|3| * '''Idea orixinal:''' :[[Akiyoshi Hongu]]<ref name="nade3_1"/><ref name="nade3_2"/> * '''Productor:''' :Shuhei Arai<ref name="OtomediaFebrero1"/><ref name="OtomediaDiciembre1"/><ref name="OtomediaDiciembre2"/> *'''Diseñu de personaxes:''' :Atsuya Uki<ref name="nade3_1"/><ref name="nade3_2"/><ref name="unu"/><ref name="dos"/> *'''Configuración de la serie:''' :Yuuko Kakihara<ref name="nade3_1"/><ref name="nade3_2"/><ref name="unu"/><ref name="dos"/> *'''Direutor:''' :Keitaro Motonaga<ref name="nade3_1"/><ref name="nade3_2"/><ref name="unu"/><ref name="dos"/> *'''Planificación y producción:''' :TOEI ANIMATION<ref name="nade3_1"/><ref name="nade3_2"/> }} ==Películes== {{Problemes artículu|copyedit|llargu|t=20170311191249}} {|{{tablaguapa}} |- ! style="width:3em;" | Película !style="width:6em;" | Episodios ! style="width:35em;" | Títulu !style="width:35em;" | [[Ending]] ! style="width:10em;" | Fecha d'estrenu |- {{Llista d'episodios |EpisodioNúmero=1 |EpisodioNúmero2= 1-4 |Títulu={{nihongo|Saikai|再会}} |AltTítulo=Xunta |FechadeEmisiónorig={{fecha|link=non|21|11|2015}}<ref>{{cita web| url=http://www.crunchyroll.com/anime-news/2015/07/31-1/digimon-adventure-tri-1st-chapter-dvdblu-ray-to-be-released-on-december-18| títulu="Digimon Adventure tri." 1st Chapter DVD/Blu-ray to be Released on December 18| publisher=[[Crunchyroll]]|date=31 de xunetu de 2015|fechaaccesu=1 d'agostu de 2015}}</ref> |Aux2="I wish～tri.Version～" por [[Ai Maeda]] |LineaColor=000000 |ResumenBreve=Tres años más tarde de los sucesos de ''[[Digimon Adventure 02]], [[Taichi Yagami|Tai (Taichi)]]'' ta nel institutu decepcionáu porque nengún de los sos amigos puede dir ve-y al so partíu de [[fútbol]]. Mientres los aparatos eléctronicos tán empezando a funcionar mal por tou [[Odaiba]]. Minutos primero qu'empiece el partíu, un [[Kuwagamon]] apaez y toma forma física, y paez ser el causante de les anomalíes. El [[Digivice]] de Tai empieza a rellumar y apaez el so antiguu compañeru [[Agumon]], que se tresforma en [[Greymon]] y llucha contra Kuwagamon. Los dos digimon viaxen al traviés de portales al [[Aeropuertu Internacional de Haneda|aeropuertu de Haneda]], onde apaecen más Kugawamon. Tai diríxese ellí col so profesor '''Daigo Nishijima''' y atópase colos otros ''neños escoyíos'' (sacante Joe) y los sos compañeros digimon. Tres la batalla, los neños escoyíos creen que l'apaición de Kugawamon deber a aburuyes nel espaciu. Tai y [[Yamato Ishida|Matt (Yamato)]] visiten a '''Nishijama''', quien confiesa que forma parte d'una organización que ta monitorizando l'actividá digimon, cuantimás la de los digimon que tán infestaos, como'l Kugawamon qu'apaeció. Mimí cúnta-y al grupu que foi tresferida a Xapón nuevamente pa estudiar na mesma escuela y cursu que Izzy; mientres [[Izzy Izumi|Izzy]] busca maneres de que puedan aportar más fácilmente a los sos compañeros digimon, mientres Tai tarrez que la xente pueda resultar mancada por cuenta de les aiciones de los neños escoyíos y los sos digimon. A otru día apaez un misteriosu Digimon caballeru de color negru conocíu como '''Alphamon''' y paez tar apuntando a [[Meicoomon]], el Digimon qu'acompaña a [[Meiko Mochizuki]], una nueva moza que foi treslladada a la clase de Tai. Alphamon ye demasiáu poderosu y Matt diz-y a Tai que tien que superar los sos mieos por que xuntos puedan ganar a Alphamon col poder d'[[Omegamon]]. Tres la batalla, Meiko diz-yos qu'ella tamién ye una neña escoyida. }} {{Llista d'episodios |EpisodioNúmero=2 |EpisodioNúmero2= 5-8 |Títulu={{nihongo|Ketsui|決意}} |AltTítulo=Determinación |FechadeEmisiónorig={{fecha|link=non|12|03|2016}}<ref>http://www.deculture.es/2015/11/149058/</ref> |Aux2="Seven～tri.Version～" por [[Kōji Wada]] |LineaColor=000000 |ResumenBreve=Meiko ye integrada al grupu de los Neños Escoyíos nuna celebración de bienvenida nes agües termales, ente que Daigo Nishijima y Himekawa Maki, el so superior na organización que monitorea l'actividá digimon nel mundu real, y amás la so ex pareya, encargar d'ayudar direutamente a Izzy y los demás nes conocencies que tienen sobre los nuevos acontecimientos, esplicando que recibieron el contautu por un tal "Gennai". Joe Kido ye l'únicu que se caltién separáu del grupu por cuenta de la gran presión que siente pol so baxu rendimientu nos sos estudios de preparatoria, afectando la rellación colos otros Neños Escoyíos, especialmente con Matt. Per otra parte, Tai, anque más repuestu nel so rol como líder de los Neños Escoyíos, sigue con duldes al respective de les sos decisiones y efeutos de les batalles de los Digimon nel mundu real, y Izzy busca determinar a qué debe la fonte del nuevu problema, amás de trepar colos sos sentimientos por Mimi. Nel Digimundo reparar digihuevos destruyíos na Ciudá del Entamu, siendo'l responsable Ogremon, quien actúa desafranáu y ensin consciencia. Leomon apaez pa detenelo, pero Ogremon llogra escapar al mundu real por una distorsión nel espaciu, cerca d'onde Mimí ta. Ella, quien se ve afeutada pola imaxe egoísta que proyeuta nos demás, y farta de los comentarios negativos de la prensa alrodiu de los digimons, enfrenta a Ogremon pa evitar que cause dañu y demostrar qu'esisten los digimons bonos. Togemon cute por accidente a un helicópteru d'unos reporteros que s'atopaben mui cerca del llugar de la engarradiella, empiorando la situación nes noticies; al empar, Leomon apaez nel mundu real y llévase a Ogremon con él de vuelta al Digimundo. Los Neños Escoyíos axuntar nel departamentu de Izzy pa determinar la nueva situación sacante Joe. Ellí reciben la visita de Leomon, quien esplica que dellos digimons tán siendo afeutaos nel so comportamientu y pórtense agresivamente, siendo llamaos "Digimon infestaos", y les misterioses aburuyes nel espaciu apaecieron cuasi coles mesmes ensin esplicación. Paralelamente, metanes aburuyar apaez el "Emperador de los Digimons", quien se caltién reparando los acontecimientos asocedíos. Leomon xunir a los Neños Escoyíos nel mundu real, y Nishijama vela polos chicos ante la reprobación de Himekawa, quien nun quier arreyase sentimentalmente con ellos. Nishijama diz-yos qu'amás de ser los Neños Escoyíos, tamién tienen derechu a esfrutar la so vida como adolescentes. Joe tien un gran dilema ente compaxinar los sos estudios coles sos responsabilidaes como neñu escoyíu, prefiriendo lo primero pa murnia de Gomamon. Llenu de duldes, xenera que Gomamon decida alloñase d'él por un tiempu. Mientres el Festival Escolar, Izzy, quien taba curiando a los Digimon nel so departamentu, ye convocáu por Himekawa por qu'esfrute colos otros neños escoyíos mientres ella faía cargu; sicasí, Palmon y los demás terminen convenciendo a Leomon por que los lleve al festival. Joe atopa a Gomamon, con quien tien un discutiniu por non asumir el so rol como Neñu Escoyíu por cuenta de les sos responsabilidaes d'adultu y vase del llugar. Nun momentu que Meicoomon queda sola nel patiu traseru de la escuela, apaez una distorsión y della sale'l "Emperador de los Digimons", quien rapta a Meicoomon ante la congoxa de Meiko. A pesar de dir nel so rescate, la distorsión refugar y tórga-y el pasu, dexando namái entrar a Palmon, Gomamon y Leomon, quien empieza a sufrir los efeutos de la infeición. El Digimon Emperador convoca a Imperialdramon Manera Dragón (''infestáu'') y ataca a Palmon, Gomamon y Leomon. Agumon y los demás tamién son refugaos pola distorsión, que termina per cerrar se, anque Izzy llogra aportar a la batalla per mediu de la so ''laptop''. Mimi nun ye capaz de lliberar tol poder de Togemon por cuenta de les sos duldes pol so egoísmu qu'entá caltién, y Gomamon ta a puntu de ser ganáu por Imperialdramon. Nesi momentu, Kari cuerre a buscar a Joe pa informa-y de lo asocedío y convence-y que nun precisa razones pa sofitar al so compañeru digimon. Joe pénase y torna al grupu, xusto a tiempu p'ayudar a Gomamon y desencadenar el so poder, llogrando la etapa Mega y digievolucionando a Vikemon. Mimi ye afalada por Joe a faer lo mesmo, quien convencida llogra algamar la etapa Mega de Palmon, digievolucionando a Rosemon. Imperialdramon, al trate superáu, pasa a Manera Lluchadora, pero gracies a l'ayuda de Leomon llogren destruyilo. El Digimon Emperador amuésase sonriente y llibera a Meicoomon, sumiendo de la dimensión. Cuando tou paez acabar, Meicoomon amuésase insegura inclusive de Meiko, y Leomon intenta aselala; inesperadamente, Leomon ye trevesáu y asesináu brutalmente por un ataque de Meicoomon "Manera Feroz" (una apariencia agresiva y xavaz) ante la sorpresa y desconciertu del grupu'l cual nun ye capaz de reaccionar. Meicoomon fuxe por una distorsión y Meiko queda desconsolada, ente que s'afaya que la causa de los Digimon Infestaos y aburuyar tán rellacionaes con Meicoomon. }} {{Llista d'episodios |EpisodioNúmero=3 |EpisodioNúmero2= 9-13 |Títulu={{nihongo|Kokuhaku|告白}} |AltTítulo=Confesión |FechadeEmisiónorig={{fecha|link=non|24|09|2016}}<ref>{{cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=oRw33VOqxDg|títulu=デジモンアドベンチャー tri. 第2章「決意」３週間限定劇場上映 第１弾告知PV|publisher=Youtube|date=12 de xineru de 2016|fechaaccesu=15 de xineru de 2016}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.denofgeek.us/random/digimon/250766/digimon-adventure-tri-movies-2-and-3-trailer|títulu=Digimon Adventure tri. Movies 2 and 3 Trailer|publisher=Dean of Geek|fechaaccesu=20 de xineru de 2016}}</ref><ref>{{cita web|url=http://animeanime.jp/article/2016/03/12/27407.html|títulu=パルモン役の山田きのこ、ファンに16年分の感謝状 「デジモンアドベンチャー tri.」第2章初日舞台挨拶|publisher=Anime!Anime!|fechaaccesu=12 de marzu de 2016}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.animenewsnetwork.com/daily-briefs/2016-03-12/digimon-adventure-tri-anime-3rd-filme-opens-on-september-24/.99687|títulu=Digimon Adventure tri. Anime's 3rd Film Opens on September 24|publisher=Anime News Network|date=12 de marzu de 2016|fechaaccesu=12 de marzu de 2016}}</ref> |Aux2="For Me" (僕にとって Boku nin Totte) por Knife of Day (Yoshimasa Hosoya) |LineaColor=000000 |ResumenBreve=Mientres Meiko sigue traumatizada pola traición de Meicoomon, Izzy (Koushiro) vuelve enfadosa como él obsesivamente trata de determinar qué causó Meicoomon infestar. Mentanto, como les interrupciones que se cree que ye causada por Meicoomon empiecen a afectar a les compañíes aérees, Himekawa y Nishijima dicen Matt alrodiu de la so investigación, lo único que Himekawa non -y a dichu a Matt ye alrodiu de los otros neños escoyíos de 02, pero Nishijima afayar y la causa d'ello ye engañar y tarde o aína Himekawa confirma que Izzy lo descubrira llueu, pero tantu Meicoomon faciendo que les interrupciones y el fechu de los neños escoyíos que sumieron misteriosamente. Más tarde, T.K. visita la oficina de Izzy pa ver a Patamon de nuevu ende atópase con Joe y con Izzy dormíu que por fin foi convencíu por Joe de dormir un pocu y curiase un pocu del so salú asina entós T.K. afaya daqué mal con Patamon cuando actúa de volao violentu y morder. A midida que les conocencies tradicionales decide tomar Patamon casa con él, lo que llevó a los demás a faer lo mesmo colos sos Digimon pero ensin saber nada avera del secretu de T.K. y l'infeición de Patamon sicasí T.K. diz-y a Meiko sobre lo que ta asocediendo realmente a Patamon, que col tiempu da cuenta de qu'él mesmu ta infestáu y pide a les conocencies tradicionales por que dexara de si'l peor llegáu a asoceder. Una nueche, apaez un mensaxe misteriosu de too los dispositivos llétricos mientres una corte d'enerxía, indicando que "los Digimon va dar a conocer una vegada más" la creación de turbulencias na población. A otru día, como Patamon comunica a los otros Digimon tantu de la infeición, Kari ye tenida pol misteriosu mensaxeru, la homeostasis, que los alvierte que los Digimon infestáu potencialmente podría destruyir tantu a los mundos humanu y dixital, nun siendo que se faiga un gran sacrificiu. Dempués d'oyelos, Himekawa llega a la conclusión de que la próxima vegada qu'apaez Meicoomon, la homeostasis podría desencadenar un "reinicio", que se restableza'l mundu dixital p'antes de la infeición col fin de salvar a tolos otros mundos. Dempués de Gatomon diz-y a los demás qu'esti reinicio tamién fadría que se pierden toles alcordances de los sos amigos humanos, los Digimon decidieron pasar un tiempu preciosu colos sos compañeros sicasí Tai afaya que Agumon taba actuando daqué raru faciendo que Agumon viose obligáu a dici-y a Tai sobre'l reinicio. Izzy afaya más información sobre aburuyar y el códigu binariu que se sobrescribe n'idioma distintu. Tentomon infórmalu avera del reinicio Izzy crea un plan pa evitar que pase eso. Meicoomon llueu apaez de nuevu, lo que llevó a los Digimon pa lluchar contra ella pa tratar de caltenela fuera del mundu de los humanos. A pesar de los intentos de les conocencies tradicionales de detenelo, Patamon digievoluciona a Angemon y entra na esfriega, pero queda apoderáu pola infeición, que llueu empieza a atacar a los sos colegues. A midida que empieza una cuenta trás escontra'l reinicio, Izzy trai la so llucha contra'l plan, la creación d'un campu que puede utilizar los datos de copia de seguridá pa restaurar los Digimon infestaes. Nun momentu cuando Tentomon ver en problemes con nun tener oportunidá de detener a Meicoomon, Izzy ordenar entrar al campu de respaldu pa salvase a lo menos el pero Tentomon negar a faelo al ver como MetalGreymon sigui deteniendo a Meicoomon y al empar sufriendo los ataques de los otros digimon diciendo que nun puede entrar al campu de respaldu y ver como les coses sigan asina, Tentomon como últimes pallabres diz que la vegada que la primer vegada que conoció a Izzy nun sabía nada del pero agora si saber y agora lo que quier ye que siga investigando sobre coses y que lo esfrute y d'últimes diz "Izzy, adiós" asina s'esforcia por ayudar a los demás, ente que lluchando contra la so propia infeición, que digievoluciona a la so forma Mega, HerculesKabuterimon, captura Meicoomon y encaxe los Digimon de la so infeición antes d'usar tola so fuercia pa emburriar de nuevu na distorsión primero qu'asoceda el reinicio. Una selmana más tarde, los neños escoyíos deciden que quieren ver a los sos Digimon. Meiko diz-yos que la infeición aniciar a partir de Meicoomon, que yá taba infestáu'l momentu en que la conoció, sintiendo que nun tien derechu a dir vela. Himekawa trai'l digivice de Ken y usando el poder de los emblemes y viaxen al [[Mundu Dixital]] reiniciáu. De volao ven a [[Caballeros Reales (Digimon)|Alphamon]] lluchar contra otru Digimon de nivel Mega llamáu [[Caballeros Reales (Digimon)|Jesmon]]. Pero fuxen d'ende y depués escuchen el soníu d'un xiblatu asina busquen el rastru del xiblatu y asina s'atopen con Nyarmon y el xiblatu de Kari, sicasí los Digimon nun reconocen a los sos amigos humanos lo único que dicen en mentándolos ye "¿Quién yes?", asina los humanos tomaron la decisión de faese amigu d'ellos de nuevu. Mentanto, como Himekawa enfrenta al Digimon Emperador, quien se revela como Gennai, Meicoomon vese cerca, entá teniendo les sos alcordances de Meiko. }} {{Llista d'episodios |EpisodioNúmero=4 |EpisodioNúmero2= 14-17 |Títulu={{nihongo|Soushitsu|損失}} |AltTítulo=Perda |FechadeEmisiónorig={{fecha|link=non|25|02|2017}}<ref>{{Cita noticia|títulu='Digimon Adventure Tri: Loss' va estrenase'l 25 de febreru|url=http://www.deculture.es/2016/09/digimon-adventure-tri-loss-estreno/|fechaaccesu=6 de marzu de 2017|periódicu=Deculture.es|idioma=es-ES}}</ref> |Aux2="keep on～tri.Version～" por [[Ai Maeda]] |LineaColor=000000 |ResumenBreve=Tres l'alloriamientu de Meicoomon y el "reinicio", Tai y el restu de neños escoyíos dexen tras a una angustiada Meiko y diríxense escontra'l Mundu Dixital. Sicasí, atopar cola peor de les noticies: los sos compañeros dixitales perdieron les sos alcordances. Los adolescentes tendrán de tratar de volver forxar la unión de amisted que los xune, pero tan solo Biyomon amuésase precavida, comentándo-y a la so compañera Sora que nun recuerda nada sobre'l pasáu. Magar Sora suel pensar antes nos demás qu'en sí mesma, agora nel so corazón alluga la rocea. Ente que Sora ta col corazón rotu, Tai y Matt nun llogren atopar les pallabres fayadices p'ayudar. Ver a un atristayáu Meicoomon y vuelve sumir. Por dalguna estraña razón, entá caltién alcordances del pasáu y anda en busca de Meiko. Al ver a Meicoomon, los neños escoyíos deciden enfusase nel Mundu Dixital pa salvala, pero Gennai que yá nun yera'l d'antes venlo trabayando colos [[Personaxes_de_Digimon_Adventure#Enemigos|Amos Escuros]] (''Dark Masters'') sol so mandu interponer nos sos caminos pa prindar a Meicoomon porque'l ye la clave pa la destrucción del mundu. Mientres, nel mundu real, Nishijima recibe la noticia de la desapaición de Himekawa. Cuando empieza a investigar lo asocedío, afaya que, tres les sos aiciones, ella tenía amás un oxetivu que caltenía ocultu. Pero recibe la visita de Hawkmon que-y da les respuestes d'onde esta Himekawa y la causa de Meicoomon y tamién el cambéu que sufrió Gennai. Gennai provocó que Meicoomon remontárase mancando a la so compañera Meiko. Mentanto Sora y Biyomon iguaron los sos problemes y causo que Biyomon digievolucionara en Hououmon y lo mesmo TK confió en sí mesmu y Patamon digievolucionara en Seraphimon y xuntos ganaron a Mugendramon. Y a l'igual que Tai y Matt xuntu con Wargreymon y Metalgarurumon ganaron a MetalSeadramon. Como Meiko y Meicoomon taben soles con Gennai, el col so poder manco a Meiko y durez desmallada lo que provocó que Meicoomon digievolucionara en Meicrakmon. }} {{Llista d'episodios |EpisodioNúmero=5 |EpisodioNúmero2= 18-21 |Títulu={{nihongo|Kyōsei|共生}} |AltTítulo=Simbiosis |FechadeEmisiónorig={{fecha|link=non|30|09|2017}} |Aux2= Ayumi Miyazaki & AiM - Aikotoba |ResumenBreve= Un enfurecido [[Meicoomon]] digievoluciona a [[Meicrakmon]] y vase al traviés d'una distorsión. Himekawa ye vista de volao zarapicando nel mundu dixital en busca de Tapirmon. A midida que el digimundo empieza a conectase más col mundu real, Hackmon esplica a Nishijima y al profesor Mochizuki que "Llibra" o Meicoomon nació d'un fragmentu de los datos remanentes de Apocalymon. Meiko taba destináu a suprimir la escuridá dientro del so compañeru Digimon. Sicasí, la Homeostasis considera que'l poder desenfrenao de Meicoomon ye una amenaza esistencial pa dambos mundos y decide esaniciala. Mentanto, los DigiDestined intenten sobrevivir a los intentos del Mundu Dixital d'espulsalos. Los DigiDestined llogren tornar al Mundu Real pero son escorríos pola xente. Cola ayuda de Nishijima, Los mozos y los sos digimons esconder na escuela pa evitar los medios. Los mozos intenten consolar a Meiko mientres la so estancia. A otru día, Meicrakmon rampante enfrentar a Meiko cerca de la escuela. [[Caballeros Reales (Digimon)|Jesmon]] intervién y el so ataque resulta en Meicrakmon digievolucionando a [[Raguelmon]]. A midida que la situación empiora, el homeostasis tien a Kary y alviértelos a los demás que nun interfieran, o si nun seríen esaniciaos. Cuando Jesmon lleva a Raguelmon al mundu dixital, los DigiDestined, los sos compañeros Digimon y Nishijima escorrer. Lleguen a una zona desértica del mundu dixital, onde Alphamon xunir a la esfriega. Seis de los Digimon regrasan a la normalidá pol ataque d'[[Caballeros Reales (Digimon)|Alphamon]], dexando a [[Omnimon]], Raguelmon, Alphamon y Jesmon. Meiko cai na desesperación y píden-yos a los sos amigos que destruyan a Raguelmon. Tai resuelve al realizar el so deséu a pesar de les oxeciones de los demás. Tai y Nishijima sumen dempués del ataque de Jesmon, y a Kari pol mieu de pensar que'l so hermanu esta muertu envolubrar nun códigu dixital negativa que causo que Nyaromon digievolucione al nivel mega en [[Ophanimon Falldown Mode]], que crea un portal escuru. Raguelmon fundir con Ophanimon Falldown Mode apaeciendo un Digimon conocíu como [[Ordinemon]] y dempués sume al llegar al mundu real. Dempués, el mundu dixital empieza a tragase'l mundu real y los Digimon que tán allá empiécense a mover. Los demás terminen per dar se por vencíu, Matt toma les gafes de Tai y consuela al grupu pa siguir cola batalla. }} {{Llista d'episodios |EpisodioNúmero=6 |EpisodioNúmero2= 22-26 |Títulu={{nihongo|BokuranoMirai|ぼくらの未来}} |AltTítulo= El nuesu Futuru |FechadeEmisiónorig={{fecha|link=non|05|05|2018}} |Aux2= Butter-fly (tri version) - Neños escoyíos, compañeros digimon, Koji Wada, Ayumi Miyazaki & AiM |ResumenBreve= }} |}<!--Fin episodio --> ==Desarrollu y espardimientu== ===2014=== El 20 de xunu abren la páxina web del ''Eventu del 15º Aniversariu de Digimon Adventure'' a realizase n'agostu.<ref>{{cita web|títulu=デジモンアドベンチャー 15th Anniversary Project 始動 8月1日お台場メモリアルイベント開催決定！|url=http://digimon-adventure.net/|obra=Internet Archive|idioma=ja|fechaaccesu=20 de xunu de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140701091656/http://digimon-adventure.net/|fechaarchivu=1 de xunetu de 2014}}</ref><ref>{{cita web|títulu=15 aniversariu de Digimon Adventure|url=http://www.digisoul.net/15-aniversariu-de-digimon-adventure/|obra=Digisoul.net|fechaaccesu=20 de xunu de 2014}}</ref> Mientres l'eventu anuncia una secuela, yá en producción, <ref>{{cita web|títulu=Digimon: Anuncien nueva secuela direuta de la primer serie|url=http://www.anmtvla.com/2014/08/digimon-anuncian-nueva-secuela-direuta.html|obra=ANMTV|fechaaccesu=1 d'agostu de 2014}}</ref><ref>{{cita web|títulu=For all “DigiDestined” in the world ver.　DIGIMON ADVENTURE 15th Anniversary Project|url=https://www.youtube.com/watch?v=rVnqtcBcsPo|obra=YouTube|idioma=en|fechaaccesu=3 d'agostu de 2014}}</ref><ref name="sitiooficial">{{cita web|títulu=Topics|url=http://digimon-adventure.net/|obra=Digimon Adventure 15th Anniversary Project (Sitiu oficial)|idioma=ja|fechaaccesu=7 de xineru de 2015}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Digimon Adventure Anime Returns Next Spring in High School Sequel|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2014-08-01/digimon-adventure-anime-returns-next-spring-in-high-school-sequel/.77195|obra=Anime News Network|idioma=en|fechaaccesu=1 d'agostu de 2014}}</ref> de [[Digimon Adventure 02]] y el llanzamientu de dos [[caxes recopilatorias]] en [[Blu-ray]]. <ref>{{cita web|títulu=―デジモンアドベンチャー15th Anniversary Project― 8月1日お台場イベントで新ニュースを続々発表！ 「デジモンアドベンチャー新シリーズ」製作決定！！！|url=http://corp.toei-anim.co.jp/press/2014/08/15th_anniversary_project81.php|obra=TOEI ANIMATION Co., Ltd.|idioma=ja|fechaaccesu=4 d'agostu de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141009104904/http://corp.toei-anim.co.jp/press/2014/08/15th_anniversary_project81.php|fechaarchivu=9 d'ochobre de 2014}}</ref><ref>{{cita web|títulu=―デジモンアドベンチャー15th Anniversary Project―8月1日お台場イベントで新ニュースを続々発表！「デジモンアドベンチャー新シリーズ」2015年春製作決定！！！|url=https://twitter.com/toeianime_info/status/496150670903214080|obra=TOEI ANIMATION (Twitter)|idioma=ja|fechaaccesu=4 d'agostu de 2014}}</ref> El 10 de payares, la revista ''Otomedia'' confirma a ''Shuhei Arai'' como productor. <ref name="OtomediaDiciembre1">{{cita web|títulu=[Otomedia] December Issue|url=http://bokutachinodigitalworld.blogspot.com/2014/11/otomedia-december-issue.html|obra=Bokutachi non Digital World|idioma=en|fechaaccesu=18 de payares de 2014}}</ref><ref name="OtomediaDiciembre2">{{cita web|títulu=“Nade nade” al triple, y el productor de la nueva serie.|url=http://www.digisoul.net/nade-nade-al triple-y-el productor-de-la-nueva-serie/|obra=Digisoul.net|fechaaccesu=21 de payares de 2014}}</ref> El 13 d'avientu revélase'l personal de producción: Keitaro Motonaga, Yuuko Kakihara y Atsuya Uki; el títulu de la secuela y el nuevu diseñu de los "Neños escoyíos" xuntu al primer póster oficial.<ref name="nade3_2">{{cita web|títulu=Announcement 3|url=http://digimon-adventure.net/announcement/announcement_1213_sp.html|obra=Digimon Adventure 15th Anniversary Project (Sitiu oficial)|idioma=en|fechaaccesu=7 de xineru de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150110054355/http://digimon-adventure.net/announcement/announcement_1213_sp.html|fechaarchivu=10 de xineru de 2015}}</ref><ref name="dos">{{cita web|títulu=Digimon: Nuevu anime va llamase Digimon Adventure Tri|url=http://www.anmtvla.com/2014/12/digimon-nuevu-anime-llamárase-digimon.html|obra=ANMTV|fechaaccesu=13 d'avientu de 2014}}</ref><ref>{{cita web|títulu=New Digimon Anime's Staff, Key Visual, Title Unveiled|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2014-12-13/new-digimon-anime-staff-key-visual-title-unveiled/.82117|obra=Anime News Network|idioma=en|fechaaccesu=13 d'avientu de 2014}}</ref> ===2015=== El 7 de xineru [[Tokyo Metropolitan Television|Tokyo MX]] emite'l primer episodiu de ''Digimon Adventure'' n'[[Alta definición|HD]], como adelantu del Blu-ray a salir en marzu.<ref>{{cita web|títulu=TOKYO MX emite primer episodiu de "Digimon Adventure" en HD|url=https://www.facebook.com/DigimonNoticiasES/photos/a.778915358854026.1073741828.778688835543345/781913698554192|obra=Digimon Noticies|fechaaccesu=13 de xineru de 2015}}</ref> El día 9 sale a la venta '''Digimon The Movies Blu-ray 1999-2006'''.<ref>{{cita web|títulu=Digimon The Movies Blu-ray 1999-2006 (Sitiu oficial)|url=http://www.toei-videu.co.jp/BD/digimon.html|obra=TOEI VIDEO|idioma=ja|fechaaccesu=9 de xineru de 2015}}</ref><ref>{{cita web|títulu="Digimon THE MOVIES Blu-ray 1999-2006" a la venta.|url=https://www.facebook.com/DigimonNoticiasES/posts/779082005504028|obra=Digimon Noticies|fechaaccesu=8 de xineru de 2015}}</ref> En febreru la revista [[Animage]] confirma que ''Tri.'' va ser una serie d'anime para [[televisión]].<ref name="Anime1">{{cita web|títulu=Digimon Adventure tri. is confirmed as TV Anime|url=http://bokutachinodigitalworld.blogspot.com/2015/01/digimon-adventure-tri-tv-anime-confirmed.html|obra=Bokutachi non Digital World|idioma=en|fechaaccesu=15 de xineru de 2015}}</ref><ref name="Anime2">{{cita web|títulu="Digimon Adventure tri." va ser una serie d'anime pa TV.|url=https://www.facebook.com/DigimonNoticiasES/photos/a.778915358854026.1073741828.778688835543345/784058558339706|obra=Digimon Noticies|fechaaccesu=17 de xineru de 2015}}</ref> El 3 de marzu sale a la venta ''Digimon Adventure 15th Anniversary Blu-ray BOX''.<ref>{{cita web|títulu=Digimon Adventure 15th Anniversary Blu-ray BOX (Sitiu oficial)|url=http://happinet-p.com/digimon/|obra=Happinet Pictures|idioma=ja|fechaaccesu=18 de xineru de 2015}}</ref> <ref>{{cita web|títulu=Digimon Adventure 15th Anniversary Blu-ray BOX yá ta a la venta|url=https://www.facebook.com/DigimonNoticiasES/posts/807768312635397|obra=Digimon Noticies|fecha=3 de marzu de 2015}}</ref> El 10 de marzu dar a conocer que la tema d'entrada va ser Butter-Fly interpretáu por Koji Wada y que la tema d'enserto va ser Brave Heart interpretáu por Ayumi Miyazaki (dambes temes van ser regrabados), y d'últimes revélase que los 8 Digimon van tener los mesmos actores de voz.<ref>{{cita web|títulu=El cuartu NADE-NADE llegó a 0, nueva información de Digimon Adventure tri.|url=https://www.facebook.com/DigimonNoticiasES/posts/811135642298664|obra=Digimon Noticies|fecha=10 de marzu de 2015}}</ref> El día 6 de mayu anuncióse que ''tri.'' sería una '''serie de películes animaes''' estremaes en seis partes. El 21 de payares foi l'estrenu de la primer película: "Xunta".<ref>{{Cita web|url=http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/anime.php?id=16310|títulu=Digimon Adventure tri.- Chapter 1: Reunion (movie) - Anime News Network|fechaaccesu=11 de marzu de 2017|idioma=en|sitiuweb=www.animenewsnetwork.com}}</ref> ===2016=== El 12 de marzu estrenó la segunda película, "Determinación".<ref>{{Cita web|url=http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/anime.php?id=17848|títulu=Digimon Adventure tri.- Chapter 2: Determination (movie) - Anime News Network|fechaaccesu=11 de marzu de 2017|idioma=en|sitiuweb=www.animenewsnetwork.com}}</ref> El 29 de xunu, Toei Animation publica na so páxina oficial de [[Facebook]] que la primer película va llegar doblada al inglés a los cines d'[[Estaos Xuníos]] el 15 de setiembre nuna función d'una nueche.{{ensin referencies}} El 24 de setiembre estrenó la tercer película, "Confesión". ===2017=== El 25 de febreru estrenó la cuarta película, "Perda". El 25 de xunu hubo un teaser de la quinta película dempués d'una función de los cuatro primeres películes de [[Digimon Adventure]] y [[Digimon Adventure 02|Zero Two]]. El 30 de setiembre estrenó la quinta película, "Simbiosis". ===2018=== Anuncióse que la sesta y última película, "Our Future" estrénose'l 5 de mayu de 2018.<ref>{{Cita noticia|títulu=Digimon Adventure tri. Part 6- Our Future va estrenase'l 5 de mayu de 2018 - koi-nya.net|url=https://www.koi-nya.net/2017/09/29/digimon-adventure-tri-part-6-our-future-estrenárase-branu-2018/|fecha=29 de setiembre de 2017|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2017|periódicu=koi-nya.net|idioma=es-ES}}</ref> == Distribución == N'[[España]], [[Llatinoamérica]] ya [[Italia]] puede vese en versión orixinal subtitulada al traviés del portal web [[Crunchyroll]] ,<ref>{{Cita web|url=http://www.crunchyroll.com/anime-news/2015/12/24-1/digimon-adventure-tri-agora-disponible-tambin-pa-espaa|títulu='Digimon Adventure tri' agora disponible tamién pa España|fechaaccesu=29 de marzu de 2016|sitiuweb=Crunchyroll}}</ref> ente qu'en [[Estaos Xuníos]] ta disponible na so versión orixinal al traviés del serviciu vía streaming [[Hulu]], y n'Alemaña emítese les películes estremaes n'episodios al traviés de la canal de pagu [[Animax]] un día dempués del so estrenu en [[Xapón]]. La distribuidora [[Eleven Arts]] proyeutó ''Digimon Adventure tri.'', el 16 de setiembre de 2016, como una película en dellos teatros d'[[Estaos Xuníos]] con un doblaxe en [[inglés d'Estaos Xuníos]].<ref>{{Cita web|url=http://nerdreactor.com/2016/08/08/eleven-arts-digimon-adventure-tri-theaters-september-15/|títulu=Eleven Arts brings Digimon Adventure tri. to select theaters September 15|fechaaccesu=10 de xineru de 2017|sitiuweb=Nerd Reactor}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.fathomevents.com/event/digimon|títulu=Fathom Events|fechaaccesu=10 de xineru de 2017|sitiuweb=Fathom Events}}</ref> Mientres la NATPE onde s'axunten tolos años les emisora, canales, distribuidores y productores qu'entamen vender o mercar conteníos mientres l'eventu. Toei Animation mención que podríen distribuyir les sos series a Llatinoamérica por que ye unu de los mercaos mas importantes. animar que tán axustando pa ser dobláu al español seria La segunda parte de Dragon ball super , Sailor Moon Crystal, los caballeros del zodiacu alma d'oru y Digimon Tri.<ref>{{Cita web|url=http://www.anmtvla.com/2018/01/toei-animation-aumenta-ventes-en.html|títulu=Toei Animation: aumenta ventes en Latinoamerica|fechaaccesu=20 de xineru de 2018|sitiuweb=ANMTVl}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == *[http://digimon-adventure.net/ Digimon Adventure 15th Anniversary Project (sitiu oficial)] {{ja icon}} *[http://digimon-adventure.net/eng/ Digimon Adventure 15th Anniversary Project (sitiu oficial)] {{en icon}} *[https://www.facebook.com/digimonadventure15th Facebook oficial] {{ja icon}} *[https://twitter.com/Digi_advntr15th Twitter oficial] {{ja icon}} *{{ann|anime|16310}} {{Tradubot|Digimon Adventure tri.}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Anime de 2015]] [[Categoría:Digimon]] [[Categoría:Series de películes de ciencia ficción]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] j1bwxhbdvfvgyf3amwv5ec5onvpro4y 0 162813 3709543 3681189 2022-08-19T06:32:08Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20211103100503}} {{Tradubot|Stonewall Inn}} {{edificiu}} [[Ficheru:Layout of the Stonewall Inn 1969-es.svg|thumb|Planu del chigre en 1969.]] '''Stonewall Inn''' ye un [[chigre]] gai, recordáu por ser ellí onde empezaron los famosos disturbios de [[1969]], que significaron l'empiezu del [[movimientu gai|movimientu de lliberación gai]] nos [[Estaos Xuníos]]. Ta asitiáu nel 53 de Christopher Street, [[Greenwich Village]], [[Nueva York]]. Los [[disturbios de Stonewall]] tán consideraos como unu de los fechos más importantes del movimientu polos [[derechos humanos|derechos civiles]] de [[lesbiana|lesbianes]], [[gai]]s, [[bisexual]]es y [[transexual]]es. Cada añu mientres la [[Día Internacional del Arguyu LGBT|marcha del arguyu]] l'ensame allega a Stonewall pa recordar la historia. Apocayá Dominick DeSimone, l'actual propietariu, amplió'l local y construyó el Stonewall Bistro. En xunu de [[1999]], el chigre Stonewall Inn foi incluyíu nel [[Rexistru Nacional de Llugares Históricos]] de los Estaos Xuníos pola so significación histórica a la historia LGTB. El 24 de xunu de 2016, el presidente [[Barack Obama]] declaró esti llugar como Monumentu Nacional. == Ver tamién == * [[Rexistru Nacional de Llugares Históricos en Manhattan (antes de la cai 14)|Rexistru Nacional de Llugares Históricos en Manhattan]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.nationalregisterofhistoricplaces.com/ny/New+York/state.html Rexistru Nacional de Llugares Históricos nel condáu de Nueva York] (n'inglés) * [http://www.nps.gov/nr/publications/bulletins/spanishbrochure/ Sitiu web oficial] del [[Rexistru Nacional de Llugares Históricos]] (n'español) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Chigres y discoteques]] [[Categoría:Historia LGBT]] [[Categoría:Rexistru Nacional de Llugares Históricos de Nueva York (estáu)]] [[Categoría:Manhattan]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] l62tvio7oolpofp3jf1lw4qt8961rkc 0 163270 3709572 3616213 2022-08-19T06:57:35Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:The Singer of Amun Nany's Funerary Papyrus MET DT551.jpg|thumb|270px|Llibru de los Muertos de Nany. Metropolitan Museum of Art.]] La '''lliteratura del Antiguu Exiptu''' conocida surde nel [[Imperiu Antiguu]], nel tercer mileniu&nbsp;e.&nbsp;C. perdurando hasta la [[Exiptu (provincia romana)|dómina de dominación romana]]. Representa'l cuerpu lliterariu más antiguu de la [[lliteratura exipcia]]. Al pie de la [[lliteratura sumeria]], considérense les más antigües del mundu. La escritura nel Antiguu Exiptu, tantu [[xeroglífica]] como [[hierática]], apaecieron per vegada primera a finales del IV Mileniu e.C. mientres la etapa tardida del [[Exiptu predinástico]]. Mientres l'[[Imperiu Antiguu d'Exiptu|Imperiu Antiguu]] (sieglu XXVI e.C.- sieglu XXII e.C.), los trabayos lliterarios incluyíen testos fúnerarios, epístoles y cartes, himnos y poemes ya inclusive testos autobiográficos conmemorativos que narraben biografíes d'oficiales alministrativos importantes. A principios del [[Imperiu Mediu d'Exiptu|Imperiu Mediu]] (sieglu XXI e.C.- sieglu XVII e.C.) surde la lliteratura narrativa n'Exiptu. Esto foi revolucionariu, y d'alcuerdu a Richard B. Parkinson, foi resultáu de la puxanza d'escribes cultos, nueves perceiciones culturales sobre l'individuu, niveles ensin precedentes de lliteratos y un accesu xeneral a los materiales d'escritura. Sicasí, ye posible que la tasa total d'alfabetización foi menor al unu per cientu de la población polo xeneral. La creación de la lliteratura foi, poro, un exerciciu de la élite, monopolizada por una clase d'escribes relaciondas a oficiales del gobiernu a la corte real del faraón gobernante. Sicasí, nun esiste un ampliu consensu al respective de la dependencia de la lliteratura antigua exipcia al orde sociopolítico de les cortes reales. L'exipciu mediu, llinguaxe faláu mientres l'Imperiu Mediu, convertir nel llinguaxe oficial mientres el Nuevu Imperiu (sieglu XIV e.C.- sieglu XI e.C.), cuando'l vernáculu llinguaxe conocíu como [[Exipciu Tardíu]] apaeció na escritura. Les escribes del Nuevu Imperiu canonizaron y copiaron munchos testos lliterarios escritos nel [[Exipciu Mediu]], permaneciendo según el llinguaxe usáu pa llectures de testos xeroglíficos sagraos. Dellos xéneros de la lliteratura del Imperiu Mediu, como les enseñances y los cuentos de ficción, siguieron siendo populares nel [[Imperiu Nuevu d'Exiptu|Imperiu Nuevu]], anque'l xéneru de los testos proféticos nun tomó puxanza sinón hasta'l [[periodu Ptolemaicu]] (sieglu IV e.C.- sieglu I e.C.). Los cuentos populares incluyíen la ''[[Historia de Sinuhé]]'' y los ''[[Testos de los Sarcófagos]]'', ente qu'importantes testos d'enseñanza fueron les ''[[Instrucciones de Amenemhat]]'' y ''[[La Enseñanza de la Llealtá]]''. Mientres el periodu del Nuevu Imperiu, la escritura del grafiti conmemorativo nos templos sagraos y les parés de los sarcófagos florió como un xéneru únicu de la lliteratura, a pesar de qu'emplegara frases similares a otros xéneros. El desconocimientu de los derechos d'autor permaneció importante namái en dellos xéneros, ente que los testos d'enseñanza fueron atribuyíos equivocadamente a pseudónimos y figures históriques importantes. == Idioma == L'idioma exipciu antiguu, que ye una caña de la familia d'idiomes afro-asiáticos, tuvo ente los primeros idiomes escritos, y conozse por inscripciones xeroglífiques calteníes en monumentos y fueyes de [[papiru]]. El [[idioma coptu|coptu]], l'únicu idioma descendiente del exipciu, ye na actualidá'l llinguaxe llitúrxicu de la [[Ilesia copta]]. El "Koiné", un dialeutu del idioma griegu, foi faláu en [[Alexandría]] mientres la [[Dinastía Ptolemaica|dómina ptolemaica]], utilizáu na alministración, n'ambientes filosóficos y culturales, siendo darréu estudiáu por eruditos árabes. A partir del sieglu VII, el invasores árabes imponen la so llingua, que perdura hasta güei. == Sistemes d'escritura == {{AP|Xeroglíficu}} Los xeroglíficos fueron un sistema d'escritura escurríu y utilizáu polos antiguos exipciu dende la dómina predinástica hasta'l sieglu IV, y representen tantu ideogrames como fonogramas. Hai tres tipos básicos d'escritura: [[xeroglífica]], [[Escritura hierático|hierática]] y [[demótica]], esta postrera correspondiente al periodu tardíu del antiguu Exiptu. Los documentos más antiguos conocíos fueron atopaos na tumba del soberanu predinástico [[Horus Escorpión]], topada l'añu 1997 en [[Umm el-Qaab]], [[Abidos]], dataos por aciu [[carbonu-14]] ente 3300 y 3200&nbsp;e.&nbsp;C., y la postrera ta datada: el 24 d'agostu de 394, nel templu d'[[Isis]], en [[Filé]]. <center><gallery> Ficheru:Hieroglyphe karnak.jpg|Escritura xeroglífico. Ficheru:Papyrus Ani curs hiero.jpg|Escritura xeroglífico cursiva. Ficheru:Edwin Smith Papyrus v2.jpg|Escritura hierático. Ficheru:Louvres-antiquites-egyptiennes-img 2713.jpg|Escritura demótico. </gallery></center> == Lliteratura == [[Ficheru:BD Hunefer cropped 1.jpg|thumb|Llibro de los muertos, fragmentu del capítulu 125.]] La lliteratura exipcia antigua remontar al [[Imperiu Antiguu]], nel tercer mileniu&nbsp;e.&nbsp;C. La lliteratura relixosa conozse meyor, polos sos himnos a dellos dioses y los sos testos funerarios. La obra lliteraria más antigua que nos llegó formar los ''[[Testos de les Pirámides]]'': la mitoloxía y los rituales inscritos nes cámares funeraries de les pirámides de dellos faraones del Imperiu Antiguu. Más tarde, surde la lliteratura de testos seculares, como los "testos sapienciales", en forma d'instrucción filosófica. Les ''[[Instrucciones de Ptahhotep]]'', por casu, ye una coleición de [[proverbiu|proverbios]] morales escritos por un [[Escriba nel Antiguu Exiptu|cortesanu]] exipciu; constitúi esti xéneru un precedente de la [[lliteratura sapiencial]] bíblica. Tamién esiste una amplia coleición de papiros con testos téunicos y médicos, como los [[papiros de Lahun]] sobre matemátiques, anque los hai de lliteratura recreativa, como'l [[Papiru Westcar]] que contién una coleición de cuentos de la [[Dinastía IV]]. Caltiénense la ''[[Historia del habitante del oasis]]'' y la ''[[Disputa ente un home y el so ba]]'', conocida tamién como ''Diálogu del desesperáu de la vida cola so alma'' ([[sieglu XXI e.C.|sieglu XXI&nbsp;e.&nbsp;C.]]). Esti últimu testu paez ser una amuesa d'un xéneru lliterariu bien antiguu (hai espresiones asemeyaes nun escritor daqué anterior, [[Papiru de Ipuur|Ipuur]]); ecos d'esti xéneru resonen nel bien posterior ''[[Llibru de Job]]'' hebréu. El desesperáu espón les amargures de la vida y la so alma trata de rebatirlo esponiéndo-y les bondaes de la mesma. Otra manera, el ''[[Cantar del arpista]]'', grabáu en numberoses tumbes de la dómina, identificar cola alma y busca un fuximientu a estes amargures. Los autores de la lliteratura de los Imperios Antiguu y [[Imperiu Mediu|Mediu]] (mediáu'l segundu mileniu&nbsp;e.&nbsp;C.) paecen ser una élite de la clase alministrativa, y fueron celebraos nel [[Imperiu Nuevu]] (a la fin del segundu mileniu). [[Ficheru:DisputeBetweenAManAndHisBa-Soul Photomerge-AltesMuseum-Berlin.png|left|thumb|Apuesta ente un home y el so [[ba (mitoloxía)|ba]].]] Mientres el [[Primer periodu entemediu d'Exiptu]], fundándose nos ''[[Testos de les Pirámides]]'', surdieron los ''[[Testos de los Sarcófagos]]'' y, finalmente, la lliteratura del Más allá produció la so obra más célebre, el ''[[Llibru de los Muertos]]'', mientres l'[[Imperiu Nuevu]], dómina na que s'escribieron tamién los ''[[Papiros de Berlín]]''. L'Imperiu Nuevu foi'l sieglu d'oru de la lliteratura exipcia. Ente los testos notables inclúyense la [[Profecía de Neferti]], les [[Instrucciones de Amenemhat]], La ''[[Historia de Sinuhé]]'', la del ''[[Historia del marineru náufragu|Marineru náufragu]]'', datada escontra'l [[sieglu XVIII e.C.|sieglu XVIII&nbsp;e.&nbsp;C.]] y que paez ser l'antecedente non yá de la historia de Ulises ente los feacios que s'amuesa na ''[[Odisea]]'' de [[Homero]], sinón de la historia de [[Simbad]] que va apaecer más reelaborada nes ''[[Mil y una nueches]]''; la del ''[[Historia del llabrador elocuente|Llabrador elocuente]]'', o'l rellatu de [[tomar de Yapu]] ([[Jaffa]]). [[Ficheru:RosettaStoneDetail.jpg|thumb|Estazo de la piedra Rosetta.]] Les instrucciones aportaron a un xéneru lliterariu popular nel Imperiu Nuevu, tomando la forma de conseyos pa siguir la conducta apropiada. La ''[[Historia de Unamón]]'', el ''[[Poema de Pentaur]]'' y les ''[[Instrucciones d'Anos]]'' son los exemplos más conocíos d'esti periodu. Mientres el periodu grecorromanu (332&nbsp;e.&nbsp;C. a 639), la lliteratura exipcia foi traducida a otros idiomes, y la grecorromana fundir col arte nativo nun nuevu estilu d'escritura. D'esti periodu vien la [[Piedra de Rosetta]], que aportó a el testu clave pa poder descifrar los misterios de l'antigua escritura exipcio. == Biblioteques == [[Ficheru:Luxor, Luxor Temple, front view at night, Egypt, Oct 2004.jpg|right|thumb|Templo de Luxor.]] Esistíen biblioteques nos templos, concretamente les denominaes [[Costumes del antiguu Exiptu#Casa de la Vida|cases de la vida]], onde se guardaba (y despintaba, si xulgábase necesariu) el saber. Diodoro de Sicilia refier la esistencia de la biblioteca d'un faraón qu'él denomina ''Osymandyas'' (probablemente, [[Ramsés II]]), que taba na ciudá de [[Luxor]], onde'l esploradores [[Champollion]] y [[John Gardner Wilkinson|Wilkinson]] afayaron nicios d'una biblioteca que tuvo d'esistir nel sieglu catorce edC. Una de les mayores biblioteques nel antiguu Exiptu foi la [[Biblioteca d'Alexandría]], que cuntaba con ente 400.000 y 700.000 [[Rollu (manuscritu)|rollos]] escritos a mano, nel so tiempu la biblioteca más grande del planeta. Foi fundada a principios del sieglu III&nbsp;e.&nbsp;C., mientres el reináu de [[Ptolomeo II]], dempués que'l so padre creara'l Templu de les Meditaciones o Muséu. La organización inicial ye atribuyida a Demetrius Phalereus, pero apenes se-y conoz, de tantos volumes namái nos queden títulos qu'indiquen lo muncho que se perdió. Nel centru d'estudios d'Alexandría ellaboró la traducción al griegu de la [[Biblia|Biblia hebrea]], la [[Septuaginta]]. == Bibliografía == * {{cita llibru | autor = RACHEWILTZ, Boris | títulu = Los antiguos exipcios | añu = 1990 | editorial = Barcelona: Plaza&Janes }} * {{cita llibru | autor = CORTADELLA, Jordi; OLESTI, Oriol y otros. | títulu = Historia de les civilizaciones | añu = 1997 | editorial = Barcelona: Larousse }} * {{cita llibru | autor = LLAGOSTERA CUENCA, Esteban. | títulu = La poesía eróticu-amorosa nel Exiptu faraónicu | añu = 1995 |id=ISBN 978-84-86046-72-9 | editorial = Ediciones de la Sociedá de Cultura Valle-Inclán }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.egiptomania.com/literatura/ Texto comentaos de lliteratura exipcia en Egiptomanía] {{Tradubot|Literatura del Antiguo Egipto}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Lliteratura del Antiguu Exiptu| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] auy6rtx6jqbdzo4kwbp17c529s4itv4 0 163788 3709254 3708958 2022-08-18T13:35:34Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'aeropuertu}} L''''Aeropuertu Internacional Ministru Pistarini''' ([[Códigu d'aeropuertos de la Fuercia Aérea Arxentina|FAA]]: '''EZE''' – [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]]: '''EZE''' – [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]]: '''SAEZ'''), conocíu comúnmente como '''Aeropuertu Internacional de Ezeiza''', ye una terminal aérea internacional que sirve a [[República Arxentina|Arxentina]]. Atópase allugáu na llocalidá d'[[Ezeiza]], a unos 35 km al sudoeste de la ciudá de [[Buenos Aires]]. La categoría [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ye '''[[Códigu de referencia aeroportuario|4F]]'''. Ye la entrada direuta de vuelos internacionales de llarga distancia al país, una y bones les conexones de cabotaxe y rexonales operen na so mayoría dende'l [[Aeroparque Jorge Newbery]] y l'[[Aeropuertu El Palombar]]. Ye por eso que ye la terminal aérea más grande y moderna d'Arxentina. Per otru llau, ye la base d'operaciones a nivel internacional d'[[Aerolíneas Argentinas]]. Asina mesmu ye sede de la Estación Aeronaval de Ezeiza de l'[[Armada Arxentina]]. Inauguráu en [[1949]], foi mientres trés años la base aérea más grande del mundu. Opera con delles aereollinies y ye l'únicu aeropuertu na rexón en tener conexones aérees escontra los cinco continentes, depués del entamu d'operaciones d'[[Ethiopian Airlines]].<ref>[https://www.telam.com.ar/notas/201803/257856-macri-recibe-manana-a-la-tripulacion-femenina-de-una-aerolinea-etiope.html Quedó inaugurada la ruta: Adís Abeba, Etiopía - Ezeiza, vía San Pablo.]</ref> == Historia == El proyeutu pal aeropuertu deber al xeneral [[Juan Pistarini]], quien presentara'l proyeutu pa la so construcción siendo ministru d'Obres Públiques. El trazáu aprobar pola Llei 12.285, el [[30 de setiembre]] de [[1935]], pero entá quedaba por definir el terrén onde se diba a construyir. Diba ser l'aeropuertu más grande del mundu y les opciones yeren: onde anguaño ta'l complexu de Dársena Sur, na entá non construyida [[Ruta Nacional A001 (Arxentina)|Avenida Xeneral Paz]] y el mesmu [[Ríu de la Plata]]. Asitiáronse cuatro aparques meteorolóxiques y dieron como resultáu que cuando había mal tiempu o borrina la llocalización yera indiferente. Asina se buscaron otros terrenes y finalmente escoyóse'l terrén qu'ocupa anguaño. La razón pa esta eleición foi principalmente que yera subrasante (embaxo había tosca) y eso dexaba prescindir del pedregullo. El suelu d'esi tipu economizaba millones de pesos y munchos meses de trabayu. Irónicamente, prefirieron resalvar los problemes que la zona sufre por enllenes y borrina mientres gran parte del iviernu, anque nunca estos factores climáticos interfirieron la operación normal del aeropuertu. En [[1944]], siendo vicepresidente d'[[Edelmiro Julián Farrell]], el mesmu Pistarini reglamentó los terrenes a ocupar, dio en espropiar 7.000 [[hectárea|ha]] n'unu de los llugares más baratos, enantes propiedá de la Estancia "Los Remedios". El so construcción empecipió'l [[22 d'avientu]] de [[1945]], cuando s'asitió la primer piedra y terminalo tomó cuasi cuatro años. Lleva'l nome de Ministru Pistarini n'honor al principal impulsor del proyeutu. Foi inauguráu oficialmente'l [[30 d'abril]] de [[1949]], mientres la primer presidencia de [[Juan Domingo Perón]], y talo como s'adelantrara, l'Aeropuertu Internacional de Ezeiza foi per dellos años el más grande del mundu en términos de superficie (non por tráficu nin edificios construyíos). Güei concentra'l 85% del tráficu internacional d'[[Arxentina]], al que se dedica cuasi en forma esclusiva, yá que los servicios nacionales utilicen preferentemente el céntricu [[Aeroparque Jorge Newbery]]. Nel momentu de la so inauguración cuntaba con tres pistes: de 3.300 x 80 m, 2.900 x 70 m y 2.200 x 30 m respeutivamente, nuna superficie de 3.475 [[hectárea|ha]] y una aerostación de 7,1 hai. Los trés pistes crúciense talmente que nel so centru formen un [[triángulu|triángulu equilláteru]]. Esti tipu de trazáu que s'utilizaba na dómina por cuenta de la mayor dependencia de la direición del vientu nes operaciones. El 28 de setiembre de 1998, la empresa [[Aeropuertu Arxentina 2000]] fíxose cargu del aeropuertu, nel marcu de la privatización del Sistema Nacional Aeroportuario.<ref>[http://mepriv.mecon.gov.ar/Normes/163-98.htm Decretu del Poder Executivu Nacional 163/98 - Aprobación del Contratu de Concesión].</ref> En 1998 la subsidiaria llocal de ADB (anguaño una compañía de [[Siemens AG]]) instaló un sistema de control y monitoreo de lluces individual. Darréu tuvo al so cargu la renovación de los dos principales [[pista d'aterrizaxe|pistes]]: la 11/29 y la 17/35. La pista 05/23 dexar d'utilizar. Les obres de renovación de la pista 17/35 concluyeron nel 2000 y de siguío realizáronse meyoramientos na pista 11/29. El sistema de llume del aeropuertu foi forníu con un nuevu sistema d'aproximamientu, nueves lluces indicadores d'entamu y final de pista, una completa zona d'aterrizaxe y un sistema de llinia central, sistemes [[Indicador de Trayectoria d'Aproximamientu de Precisión|PAPI]], nueves lluces llaterales y centrales pa les [[cai de rodaxe|calles de rodaxe]], nuevos reguladores constantes de corriente llétrica y nuevos tresformadores. Les obres nel encruz de dambes [[pista d'aterrizaxe|pistes]] fueron un gran desafíu, yá que se llevaron a cabu ensin atayar les operaciones de tráficu aereu. Como resultáu de les obres, dende avientu de 2002, dambes pistes d'aterrizaxe fueron recategorizadas a la CAT IIIa pola [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]]. El siguiente pasu foi la instalación d'un nuevu ALCS (Airfield Lighting and Control System o Sistema de Llume y Control del Aeropuertu) y una actualización al sistema de control y monitoreo de lluces individual (d'una versión DOS a una interfaz basada nel sistema operativu Windows).<ref>{{cita web |url=https://www.industry.siemens.com/adb/en/news_center/newsletters/letter0503/letter0503_3.htm|títulu=Recategorización de la pista 11/29 a CAT III nel Aeropuertu Internacional de Ezeiza |idioma=inglés }}</ref> Na 12ª edición del ''World Travel Awards'' ([[2005]]) que se realizó en [[Londres]], foi estremáu como'l meyor aeropuertu de [[Sudamérica]].<ref>[https://web.archive.org/web/20080429170355/http://www.corrientesnoticias.com.ar/interior.php?nid=12816 Ezeiza, escoyíu'l meyor aeropuertu de Sudamérica].</ref> En setiembre de 2009 empezó la construcción de "Ezeiza 2009", diseñáu pol estudiu [[MSGSSS]]. Na primer etapa del proyeutu baltáronse depósitos y l'antigua terminal de cargues pa dar llugar al sector de cabotaxe ya internacional d'[[Aerolíneas Argentinas]] de la nueva terminal C, que tuvo de tar operativu pa ochobre de 2010, momentu nel cual el [[Aeroparque Jorge Newbery]] cerró por xeres de caltenimientu. Darréu baltaríase la Terminal B pa la construcción d'árees de facturación y el nuevu espigón internacional, pero per falta de presupuestu atrasar hasta 2016 onde se siguen coles obres y tiense previstu que rematen pa 2017. Enagora terminóse de la nueva terminal B el sector de preembarque el cual inclúi 3 posiciones especiales con múltiples pasareles telescópiques p'atender al [[Airbus A380]]. Darréu va ampliase y va remocicar l'área manera de la Terminal A, dexando dixebrar en dos plantes el fluxu de pasaxeros que parten d'aquellos qu'apuerten. Na última etapa construyóse un nuevu estacionamiento soterrañu de carauterístiques similares al que tien anguaño la Terminal A pero con mayores comodidaes, como una capacidá sensiblemente mayor y una conexón por túnel al edificiu terminal. L'aeropuertu de Ezeiza puede atender a 13 millones de pasaxeros per añu.<ref>[http://www.aa2000.com.ar/images/32anews/archivos/33ANews22.pdf El nuevu Ezeiza sigue en marcha].</ref> En 2014, un estudiu realizáu ente más de 90.000 usuarios d'[[eDreams]], compañía de viaxes n'[[Internet]], determinó que la sala V.I.P. d'Aerolíneas Argentinas, el ''Salón Cóndor'', na Terminal C del aeropuertu de Ezeiza, atopábase séptima ente los diez puestos mundiales y el primeru n'América Central y del Sur.<ref>[http://www.lmcordoba.com.ar/nota/193490_aereollinias-arxentines-esguilo-al puestu-25-ente-los cien meyores-empresas-aerocomerciales-del mundu Aereollinias Arxentines esguiló al puestu 25 ente los cien meyores empreses aerocomerciales del mundu] - La Mañana Córdoba.</ref> En mayu de 2015, trés llexisladores de la [[provincia de Salta]] solicitaron ante la [[Cámara de Diputaos de la Nación Arxentina]] que l'aeropuertu seya renombráu como ''Aeropuertu Internacional [[Islles Malvines]]''. Yá en 2012 otru diputáu nacional, presentara un proyeutu de llei pidiendo que l'aeropuertu llamárase ''Malvines Arxentines''.<ref>[http://www.lagacetasalta.com.ar/nota/20628/politica/diputaos-pediran-aeropuertu-ezeiza-camude-nome.html Diputaos van pidir que l'aeropuertu de Ezeiza camude'l so nome] - La Gaceta Salta</ref> === Modernización === [[Ficheru:Ezeiza terminal B.jpg|thumb|280px|Ampliación realizada en 2013]] N'agostu de 2015, el ministru del Interior y Tresporte, Florencio Randazzo inauguró les primeres puertes forníes con teunoloxía biométrica nel aeropuertu de Ezeiza.<ref>{{cita web |url=http://www.telam.com.ar/notas/201508/117798-randazzo-presento-les puertes-automaticas-de-ingresu-y-egreso-biometrico-al-pais.php|títulu=Randazzo presentó les puertes automátiques d'ingresu y egreso biométrico al país|fechaaccesu=16 de marzu de 2018|sitiuweb=www.telam.com.ar}}</ref> En xineru de 2017, el ministru del Interior, Rogelio Frigerio, presentó'l sistema d'Información Antemanada de Pasaxeros. Al traviés del mesmu, obligar a les llinies aérees a brindar información sobre los viaxeros primero qu'apuerten o egresen del país. El sistema, conocíu como API poles sos sigles n'inglés Advanced Passenger Information, dexa entainar los tiempos de trámites migratorios y llograr información precisa sobre los antecedentes delictivos penales de los pasaxeros qu'ingresen al país.<ref>{{cita publicación |títulu=El Gobiernu presentó midíes de seguridá pal ingresu y egreso de pasaxeros nos aeropuertos|url=https://www.lanacion.com.ar/1979058-el gobiernu-presento-midíes-de-seguridá-pa-l'ingresu-y-egreso-de-pasaxeros-en-los aeropuertos|fechaaccesu=16 de marzu de 2018|idioma=es}}</ref> En xunetu de 2017, remató la obra de construcción d'una pista secundaria en Ezeiza y habilitóse una nueva conexón vial y piatonal qu'entaína'l pasu ente terminales. La inversión envalorada pa concluyir el proyeutu ye de más de 600 millones de pesos, que va ser financiada en xunto ente'l Ministeriu de Tresporte y el concesionariu Aeropuertos Arxentina 2000.<ref>{{cita publicación |apellíos=ANDigital|títulu=Avancen les obres de modernización nel Aeropuertu de Ezeiza|url=http://www.andigital.com.ar/interes-general/item/61958-avancen-les obres-de-modernizacion-en-l'aeropuertu-de-ezeiza|fechaaccesu=16 de marzu de 2018|idioma=es-es}}</ref> En marzu de 2018, el gobiernu arxentín presentó un plan d'inversión de $15.000 millones col fin de tresformar l'Aeropuertu Internacional de Ezeiza. El proyeutu busca aumentar la capacidá del aeropuertu, sumar nueves posiciones p'aviones y aumentar la cantidá de servicios disponibles. <ref>{{cita publicación |títulu=El Gobiernu confirma una inversión de $15.000 millones pa remocicar l'aeropuertu de Ezeiza|url=https://www.lanacion.com.ar/2116329-el gobiernu-confirma-obres-por-15000-millones-en-ezeiza|fechaaccesu=16 de marzu de 2018|idioma=es}}</ref> == Estadístiques == {| class="wikitable collapsible collapsed" !colspan=4| Tráficu/Carga de Ezeiza |- |colspan=4| {| class="toccolours" border="1" cellpadding="4" style="border-collapse:collapse" |+ '''Tráficu añal de pasaxeros y carga en EZE, 2000 hasta 2018<ref>{{cita web |url=http://www.aa2000.com.ar/news.aspx?idnoticia=760|títulu=http://www.aa2000.com.ar/news.aspx?idnoticia=760 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.aa2000.com.ar/news.aspx?idnoticia=787|títulu=Aeropuertu Arxentina 2000 - Novedaes }}</ref> ! Añu !Variación ! Pasaxeros ! Carga (TM) |- | 2018 (Ene - Jul)|| {{increase}} 9% ||6.550.000|| N/D |- | 2017|| {{increase}} 4,80% ||10.327.203||205.597 |- | 2016|| {{increase}} 7,15% ||9.831.127||176.869 |- | 2015|| {{increase}} 5,77% ||9.127.908||183.954 |- | 2014|| {{increase}} 0,55% ||8.600.877||194.402 |- | 2013|| {{decrease}} 3,82% ||8.553.372||209.704 |- | 2012|| {{increase}} 6,78% ||8.880.289||210.054 |- | 2011|| {{increase}} 4,95% ||8.278.159||204.828 |- | 2010|| {{decrease}} 0,72% ||7.868.071||212.890 |- | 2009|| {{decrease}} 2,56% ||7.924.759||162.806 |- | 2008|| {{increase}} 7,87% ||8.127.942||205.506 |- | 2007|| {{increase}} 10,84% || 7.487.779||204.898 |- |2006|| {{increase}} 4,64% || 6.675.961||187.415 |- |2005|| {{increase}} 12,54% || 6.365.989||177.358 |- |2004|| {{increase}} 12,15% ||5.567.544||174.890 |- |2003|| {{increase}} 16,42% ||4.891.038||141.042 |- |2002|| {{decrease}} 26,97% ||4.087.553||117.190 |- |2001|| {{decrease}} 19,39% ||5.190.283||160.698 |- |2000||N/D||6.196.975||198.291 |} |} {| {{tablaguapa}} style="font-size: 85%" width= align= |+ '''Rutes Internacionales con mayor confluencia de pasaxeros en Ezeiza (2017)<ref>{{cita web |url=http://www.sirchandler.com.ar/2017/08/record-pasaxeros-viaxando-avion-la-argentina/ |títulu=Récor de pasaxeros viaxando per avión na Arxentina}}</ref>''' |- ! Ranking ! Ciudá !Pasaxeros (2017) ! Pasaxeros (Ene - Jul 2018) ! Variación ! Aereollinies (2017) ! Aereollinies (2018) |- | 1 | {{bandera|Chile}} [[Aeropuertu Internacional Comodoro Arturo Merino Benítez|Santiago, Chile]] | align="center" | 1.164.000 | align="center" | 613.000 | align="center" | - | Aerolíneas Argentinas, Air Canada, Austral Líneas Aéreas, Sky Airline, LATAM Chile, KLM | Aerolíneas Argentinas, Sky Airline, LATAM Chile, KLM |- | 2 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami, Estaos Xuníos]] | align="center" | 915.000 | align="center" | 567.000 | align="center" | - | Aerolíneas Argentinas, American Airlines, LATAM Arxentina | Aerolíneas Argentinas, American Airlines, LATAM Arxentina |- | 3 | {{bandera|Perú}} [[Aeropuertu Internacional Jorge Chávez|Lima, Perú]] | align="center" | 828.000 | align="center" | 509.000 | align="center" | {{decrease}} 1 | Aerolíneas Argentinas, Avianca Perú, LATAM Arxentina, LATAM Ecuador, LATAM Perú | Aerolíneas Argentinas, Avianca Perú, LATAM Arxentina, LATAM Brasil ''(ochobre de 2018)'', LATAM Ecuador, LATAM Perú |- | 4 | {{bandera|España}} [[Aeropuertu de Madrid-Barajas|Madrid, España]] | align="center" | 770.000 | align="center" | 508.000 | align="center" | {{decrease}} 1 | Aerolíneas Argentinas, Air Europa, Iberia | Aerolíneas Argentinas, Air Europa, Iberia |- | 5 | {{bandera|Brasil}} [[Aeropuertu Internacional de Guarulhos|São Paulo, Brasil]] | align="center" | 681.000 | align="center" | 528.000 | align="center" | {{increase}} 2 | Aerolíneas Argentinas, Austral Líneas Aéreas, Gol Linhas Aereas, LATAM Brasil, Qatar Airways, Turkish Airlines | Aerolíneas Argentinas, Austral Líneas Aéreas, Ethiopian Airlines, Gol Linhas Aereas, LATAM Brasil, Qatar Airways, Turkish Airlines |- | 6 | {{bandera|Brasil}} [[Aeropuertu Internacional de Galeão|Rio de Janeiro, Brasil]] | align="center" | 584.000 | align="center" | 431.000 | align="center" | - | Aerolíneas Argentinas, Austral Líneas Aéreas, Emirates, Gol Linhas Aereas, LATAM Brasil | Aerolíneas Argentinas, Austral Líneas Aéreas, Emirates, Gol Linhas Aereas, LATAM Brasil, LATAM Paraguay |- | 7 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York, Estaos Xuníos]] | align="center" | 323.000 | align="center" | 191.000 | align="center" | {{decrease}} 1 | Aerolíneas Argentinas, American Airlines, United Airlines | Aerolíneas Argentinas, American Airlines, United Airlines |- | 8 | {{bandera|Italia}} [[Aeropuertu de Roma-Fiumicino|Roma, Italia]] | align="center" | 281.000 | align="center" | 211.000 | align="center" | {{increase}} 1 | Aerolíneas Argentinas, Alitalia | Aerolíneas Argentinas, Alitalia |- | 9 | {{bandera|Panamá}} [[Aeropuertu Internacional de Tocumen|Ciudá de Panamá, Panamá]] | align="center" | 257.000 | align="center" | 176.000 | align="center" | {{decrease}} 1 | Copa Airlines | Copa Airlines |- | 10 | {{bandera|Colombia}} [[Aeropuertu Internacional El Dorado|Bogotá, Colombia]] | align="center" | 223.000 | align="center" | 188.000 | align="center" | {{increase}} 1 | Aerolíneas Argentinas, Avianca, LATAM Brasil | Aerolíneas Argentinas, Avianca |- | 11 | {{bandera|Alemaña}} [[Aeropuertu de Frankfurt del Main|Frankfurt del Main, Alemaña]] | align="center" | 215.000 | align="center" | 137.000 | align="center" | - | Lufthansa | Lufthansa |- | 12 | {{bandera|España}} [[Aeropuertu de Barcelona-El Prat|Barcelona, España]] | align="center" | 213.000 | align="center" | N/D | align="center" | N/D | Aerolíneas Argentinas, Level | Level |- | 13 | {{bandera|Francia}} [[Aeropuertu de París-Charles de Gaulle|París, Francia]] | 194.000 | align="center" | N/D | align="center" | N/D | Air France | Air France |- | 14 | {{bandera|Paraguái}} [[Aeropuertu Internacional Silvio Pettirossi|Asunción, Paraguay]] | align="center" | 193.000 | align="center" | N/D | align="center" | N/D | Austral Líneas Aéreas, LATAM Paraguay | Aerolíneas Argentinas, Amaszonas Paraguay, LATAM Paraguay |- | 15 | {{bandera|Méxicu}} [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu|Ciudá de Méxicu, Méxicu]] | align="center" | 193.000 | align="center" | 134.000 | align="center" | N/D | Aeromexico | Aeromexico |- | 16 | {{bandera|Bolivia}} [[Aeropuertu Internacional Viru Viru|Santa Cruz de la Sierra, Bolivia]] | align="center" | 193.000 | align="center" | N/D | align="center" | N/D | Aerolíneas Argentinas, Boliviana d'Aviación | Aereollinia Arxentines, Boliviana d'Aviación |} == Accesos == La direición del Aeropuertu Internacional Ministru Pistarini ye: Autopista Riccheri [[km]] 33,500 Ezeiza [[Códigu Postal Arxentín|B1802EZE]]. * '''Automóvil''': el so únicu accesu realizar pela [[Ruta Nacional A002 (Arxentina)|Autopista Teniente General Pablo Riccheri]] y los principales empalmes son: Autopista Ezeiza-Cañuelas, [[Ruta Provincial 4 (Buenos Aires)|RP 4 "Camín de Cintura"]], [[Ruta Nacional A001 (Arxentina)|Avenida Xeneral Paz]] y [[Avenida Teniente General Luis J. Dellepiane]]. Esti últimu empalma cola Autopista 25 de Mayu que conduz escontra'l centru de la ciudá de [[Buenos Aires]] y dambos constitúin l'accesu más direutu. ** 16,900 m² Estacionamiento Cubiertu Multinivel (585 vehículos) ** 31,095 m² Estacionamiento Descubiertu (1,195 vehículos) * '''[[Coleutivu (Arxentina)|Coleutivu]]''': les llinies [[Llinia 51 (Buenos Aires)|51]] y 8 tienen ramales que se dirixen al Aeropuertu Internacional Ministru Pistarini; la llinia 51 ([[Empresa San Vicente S.A.T.|Empresa San Vicente S.A.]]) sale dende [[Plaza de la Constitución (Buenos Aires)|Plaza Constitución]] y la [[Llinia 8 (Buenos Aires)|llinia 8]] (Ríu Grande S.A.C.I.F) empecipia'l so percorríu na [[Facultá d'Inxeniería (Universidá de Buenos Aires)|Facultá d'Inxeniería]] y pasa por [[Plaza de Mayu]]. Tamién puede aportase al aeropuertu dende la estación de trenes [[Estación Ezeiza|Ezeiza]] ([[Llinia General Roca]] ramal a Ezeiza) al traviés de la llinia 518 (Expreso José María Ezeiza) y dende la [[estación Monte Grande]] (tamién llinia Roca ramal a Ezeiza) per mediu de la llinia 394 (Empresa Monte Grande). Los coleutivos son económicos, pero nun tener compartimientos pal equipaxe. * '''Remis''': hai delles compañíes qu'ufierten el serviciu de treslláu dende y escontra l'aeropuertu. * '''Taxi''': dende la ciudá de Buenos Aires puede utilizase cualquier taxi (el peaxe ye aparte). Nel Aeropuertu Internacional Ministru Pistarini el serviciu tamién ye emprestáu pola [[Ezeiza|Municipalidá de Ezeiza]] (col peaxe incluyíu).<ref>[https://www.minutouno.com/notas/3061708-pol zarru-arbus-buenos-aires-ye-la ciudá-mas-cara-del mundu-dir-el so-aeropuertu Pol zarru de ArBus, Buenos Aires ye la ciudá más cara del mundu pa dir al so aeropuertu]</ref> == Terminales == L''''Aeropuertu Internacional de Ezeiza''' cuenta con trés terminales de pasaxeros (A,B y C) y una de cargues (TCA). Ver mapa coles terminales de pasaxeros [http://www.aa2000.com.ar/images/planos/planu-eze.jpg equí] === Terminal A === [[Ficheru:Aeropuerto Internacional de Ezeiza - Terminal A - 20070120.jpg|thumb|Terminal A]] Inaugurada nel añu 2000, ye utilizada por cuasi toles aereollinies internacionales qu'operen nel aeropuertu (sacante les compañíes de [[SkyTeam]] ) Esta terminal ye la más completa y variada de les 3 que conformen l'aeropuertu. Cuenta con dellos restoranes, chigres, cafés, farmacia, tiendes de souvenirs, llibreríes, conexón WIFI gratis, serviciu de renovación de pasaporte, casa de Corréu Arxentín, kioscos ente otros. === Terminal B === [[Ficheru:Ezeiza International Airport.jpg|thumb|Terminal B]] Anguaño en remodelación. Solo foi inaugurada la so área de pre-embarque en 2013. Planes pa 2016 son los qu'anguaño s'envaloren pa la finalización de les árees restantes. Tantu d'embarque, como de arribos. En marzu de 2013 inauguróse la nueva Terminal B, que representa una inversión de 570 millones de pesos. Tres 17 meses d'obra, doblóse asina la capacidá operativa del aeropuertu. El sector cunta con 42,300 m² de plataforma, cinco mangues d'embarque, 28,795 m² cubiertos na terminal, 720 m² pa servicios comerciales y gastronómicos, 20 puestos de check-in, 34 de migraciones y 376 posiciones adicionales de estacionamiento. Amás amestáronse 5,391 m² de pre-embarque internacional, 2,290 m² nel hall de arribos y 200 m² más pa sales V.I.P.<ref>[http://arq.clarin.com/arquitectura/Inauguraron-Terminal-Aeropuertu-Ezeiza_0_890311211.html Inauguraron la Terminal B del Aeropuertu de Ezeiza] arq.clarin.com, 27/03/2013</ref> Cuando'l proyeutu tea concluyíu na so totalidá, Ezeiza va tener capacidá p'atender 13 millones de pasaxeros añales y realizar 90,000 operaciones tamién nesi plazu. Amás va cuntar con 186,000m2 de plataforma, 21 pasareles telescópiques, 4,800 cocheres y 200 puestos de check-in. Va Tener capacidá pa procesar 4,000 pasaxeros n'hora pico y, d'esta forma, satisfaer la crecedera inmediata y futuru. === Terminal C === Utilizada por [[Aerolíneas Argentinas]], [[Austral Líneas Aéreas]] y [[LAN Arxentina|LATAM Arxentina]] (solu vuelos nacionales) pa los arribos y partíes de los sos vuelos de cabotaxe y pa les partíes de los vuelos internacionales. Tamién ye utilizada pa les partíes de los vuelos de les compañíes de l'alianza SkyTeam -[[Alitalia]] - [[Air France]] - [[Delta Air Lines]] - [[KLM]], sacante [[Air Europa]] y [[Aeroméxico]]. [[Ficheru:A340-AR-EZE-FEB2017.jpg|thumb|Airbus A340 d'Aerolíneas Argentinas na terminal de Ezeiza]] La terminal C “[[Mercedes Sosa]]” inauguróse'l 9 de xunetu de 2011. Esta terminal ta allugada nel mesmu sector onde taba la denominada ferradura, que foi baltada pol Arquiteutu Leiton. La nueva terminal tien una superficie de 21.000 metros cuadraos y amiesta al aeropuertu 8 mangues d'embarque, 2500 estacionamientos, cintes d'equipaxe propies, posiciones de rayos X, 12 puestos de migraciones, más de 600 asientos na área de preembarque, una nueva ponte sobre l'autopista Ricchieri (accesu esclusivu a la terminal de cargues) y un modernu sistema de salvamentu y quemes.<ref>[http://www.clarin.com/arq/arquitectura/Ezeiza-crez-etapes_0_519548198.html Ezeiza crez n'etapes] clarin.com, 18/07/2011</ref> La construcción d'esta nueva terminal de pasaxeros formó parte d'un proyeutu más ampliu pa dotar al aeropuertu de mayor seguridá, infraestructura, servicios y teunoloxía. El proyeutu foi concluyíu en 2013, dotando a Ezeiza cola capacidá p'atender 13 millones de pasaxeros y realizar 90 000 operaciones per añu. Nesta Terminal realicen les partíes tolos vuelos d'Aerolíneas Argentinas (Nacionales ya Internacionales), como asina tamién les compañíes KLM, Alitalia, Air France y Delta, con quien l'aereollinia local comparte l'alianza SkyTeam y con quien comparte la so exclusividad en dichu edificiu. Cabo esclariar qu'anguaño tolos arribos internacionales nel Aeropuertu Internacional de Ezeiza realizar en por Terminal A. === Terminal V.I.P. === Aeropuertu Arxentina 2000, la empresa concesionaria del Aeropuertu, anunció en setiembre de 2013, que construyiría una nueva terminal de pasaxeros, invirtiendo la cantidá de 13 millones de pesos. La iniciativa apunta a recibir a aviones más pequeños, como los utilizaos en Aeroparque. La nueva terminal va tener 700 m² con accesu independiente dende l'Avenida Teniente Xeneral Morillas (Sector Industrial Chivatos), una superficie de 15.000m2 destinada a la reconfiguración y ampliación de plataforma y 2.600m2 de estacionamiento vehicular esclusivu pa esti sector y control de seguridá nos accesos. Inda nun se sabe la fecha d'apertura de la nueva terminal. == Infraestructura == * Área de Pistes: 483.897 [[m²]] * Área de Cais de Rodaxe: 298.720 m² * Plataformes: 515.900 m² * Sector de Caltenimientu: 15.000 m² * Hangares: 5<ref>{{cita web |url=http://arq.clarin.com/construccion/hangar-avion-grande-mundu_0_1395460904.html|títulu=Ezeiza va tener l'hangar más grande de Llatinoamérica|fechaaccesu=14 de payares de 2015}}</ref> * Pistes d'Aterrizaxes y Despegues: 2 * Mangues Telescopias: 20 * Posiciones Remotes: 25 L'aeropuertu tien la capacidá p'atender al superjumbo [[Airbus A380]] nel hangar 5.<ref>{{cita web |url=http://www.airportnewsezeiza.com/paginas/notas/AA2000-A380.html|títulu=Tamos esperando'l primera Airbus-380 afirmó Ernesto Gutiérrez, CEO de Aeropuertu Arxentina 2000. }}</ref> == Destinos y aereollinies == Dende l'Aeropuertu Internacional de Ezeiza puede volar a 12 destinos nacionales y 41 destinos internacionales. {| class="wikitable collapsible collapsed" !colspan=4|Aeronaves utilizaes regularmente |- |colspan=3| {| class="wikitable sortable" style="font-size: 85%" width="300" align=center !width="60%"|Aereollinies !class="20%"|Aeronaves !class="120%"|Semeyes !class="20%"|Alianza !class="20%"|Terminal |- |{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]]||[[Airbus A330|A330-200]], <br /> [[Airbus A340|A340-300]], <br /> [[Boeing 737 Next Generation|B737-700]] <br /> [[Boeing 737 Next Generation|B737-800]] || [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/9/1/6/2428619.jpg A330-200], <br /> [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/7/4/3/2549347.jpg A340-300], <br /> [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/0/5/2/2435250.jpg B737-800], [http://www.aviationcorner.net/public/photos/2/1/avc_00401621.jpg B737-700]||[[SkyTeam]]||A, C |- |{{bandera|MEX}} [[Aeroméxico]]|| [[Boeing 787|B787-8 B787-9]] || [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/8/3/6/2829638.jpg B777-200ER]||[[SkyTeam]]|| |- |{{bandera|CAN}} [[Air Canada]]|| [[Boeing 787|B787-9]] || [https://cdn.jetphotos.com/full/5/27489_1502898690.jpg B787-9]||[[Star Alliance]]||A |- |{{bandera|ESP}} [[Air Europa]]||[[Boeing 787|B787-8]], [[Boeing 787|B-787-9]] || ||[[SkyTeam]]||A |- |{{bandera|FRA}} [[Air France]]||[[Boeing B777|B777-200ER]], [[Boeing B777|B777-300ER]] ||[http://imgproc.airliners.net/photos/airliners/5/5/9/4137955.jpg?v=v49a2c3be3b9 B777-200ER]||[[SkyTeam]]||A, C |- |{{bandera|NZ}} [[Air New Zealand]]||[[Boeing 787|B787-9]],<br /> [[Boeing B777|B777-200ER]] || [http://imgproc.airliners.net/photos/airliners/9/0/7/4182709.jpg?v=v45c7fe2715d B787-9]||[[Star Alliance]]||A |- |{{bandera|ITA}} [[Alitalia]]||[[Boeing B777|B777-200ER]] || [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/0/8/9/2456980.jpg B777-200ER]||[[SkyTeam]]||A, C |- |{{bandera|USA}} [[American Airlines]]||[[Boeing B777|B777-200ER]],<br /> [[Boeing B777|B777-300ER]]|| [http://cdn-www.airliners.net/photos/airliners/5/1/5/2802515.jpg?v=v40 B777-200ER], [https://desdeelpatioblog.files.wordpress.com/2016/04/american-1.jpg?w=638&h=474 B777-300ER]||[[Oneworld]]||A |- |{{bandera|ARG}} [[Andes Llinies Aérees]]||[[McDonnell Douglas MD-83|MD-83]], [[Boeing 737 Next Generation|Boeing 737-800]] || [http://www.aviationcorner.net/show_photo.asp?id=318192 MD-83]|| - ||A |- |{{bandera|ARG}} [[Austral Líneas Aéreas]]||[[Embraer 190|Y 190 AR]]|| [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/4/8/9/2534984.jpg Y 190 AR]||[[SkyTeam]]||A, C |- |{{bandera|COL}} [[Avianca]]|| [[Airbus A330|A330-200]],<br /> [[Boeing 787|B787-8]]|| [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/5/9/1/2611195.jpg B787-8]||[[Star Alliance]]||A |- |{{bandera|PER}} [[Avianca Perú]]|| [[Airbus A320|A320-200]], [[Airbus A321|A321-200]], [[Airbus A330|A330-200]]|| [https://img.planespotters.net/photo/634000/original/n570ta-avianca-central-america-airbus-a321-231_PlanespottersNet_634447.jpg A321-200], [https://img.planespotters.net/photo/539000/original/n279av-avianca-per-airbus-a330-243_PlanespottersNet_539073.jpg A330-200]||[[Star Alliance]]||A |- |{{bandera|BRA}} [[Azul Linhas Aéreas Brasileiras]]||[[Embraer 195|Y195 AR]], [[Airbus A320neo|A320neo]]|| [http://imgproc.airliners.net/photos/airliners/7/6/7/4614767.jpg?v=v46d1ab81562 Y 195 AR]|| - ||A |- |{{bandera|BOL}} [[Boliviana d'Aviación]]||[[Boeing 737 Next Generation|B737-800]], [[Boeing B767|B767-300ER]] || [https://cdn.jetphotos.com/full/5/36334_1502769549.jpg B737-800], [http://imgproc.airliners.net/photos/airliners/3/5/4/4600453.jpg?v=v4194236fa5c B767-300ER]|| - ||A |- |{{bandera|UK}} [[British Airways]]||[[Boeing B777|B777-200ER]], [[Boeing B777|B777-300ER]]|| [http://www.aviationcorner.net/public/photos/0/8/avc_00356208.jpg B777-200ER], [https://desdeelpatioblog.files.wordpress.com/2016/01/img_4153-1.jpeg B777-300ER]||[[Oneworld]]||A |- |{{bandera|PAN}} [[Copa Airlines]]||[[Boeing 737 Next Generation|B737-800]]|| [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/7/0/3/2549307.jpg B737-800]||[[Star Alliance]]||A |- |{{bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]]||[[Ilyushin Il-96|Ilyushin Il-96-300]]|| [https://web.archive.org/web/20150415102509/http://img1.jetphotos.net:8080/img/4/1/9/9/53325_1313758991.jpg Ilyushin Il-96-300]|| - ||A |- |{{bandera|USA}} [[Delta Air Lines]]||[[Airbus A330|A330-300]]|| ||[[SkyTeam]]||A, C |- |{{bandera|CHE}} [[Edelweiss Air]]||[[Airbus A340|A340-300]] (A partir del 7 payares de 2018)|| || - || A |- |{{bandera|EAX}} [[Emirates]]||[[Boeing B777|B777-200LR]], [[Boeing B777|B777-300ER]]|| || - ||A |- |{{bandera|ETH}} [[Ethiopian Airlines]]|| [[Boeing 787|B787-8]]|| ||[[Star Alliance]]||A |- |{{bandera|BRA}} [[Gol Linhas Aereas]]||[[Boeing 737 Next Generation|B737-800]]|| [http://cdn-www.airliners.net/photos/airliners/0/7/5/2685570.jpg?v=v40 B737-800]|| - ||A |- |{{bandera|ESP}} [[Iberia (aereollinia)|Iberia]]||[[Airbus A340|A340-600]], [[Airbus A330|A330-200]]|| [http://cdn-www.airliners.net/photos/airliners/3/0/1/2661103.jpg?v=v40 A340-600]||[[Oneworld]]||A |- |{{bandera|NED}} [[KLM Royal Dutch Airlines|KLM]]||[[Boeing B777|B777-300ER]]|| [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/5/2/0/2635025.jpg B777-300ER]||[[SkyTeam]]||C |- |{{bandera|CHI}} [[LATAM Airlines]]||[[Airbus A320|A320-200]], [[Airbus A321|A321-200]], [[Boeing 787|B787-8]],<br /> [[Boeing 787|B787-9]]|| [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/4/7/3/2465374.jpg A320-200], [https://cdn.jetphotos.com/full/6/57617_1478413449.jpg A321-200], [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/2/7/4/2516472.jpg B787-8], [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/5/8/5/2629585.jpg B787-9]||[[Oneworld]]||A |- |{{bandera|ARG}} [[LATAM Arxentina]]||[[Airbus A320|A320-200]], [[Boeing B767|B767-300ER]]|| [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/6/6/3/2441366.jpg A320-200], [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/3/3/3/2419333.jpg B767-300ER]||[[Oneworld]]||A |- |{{bandera|BRA}} [[LATAM Brasil]]|| [[Airbus A320|A320-200]], [[Airbus A321|A321-200]], [[Boeing B767|B767-300ER]]|| [https://cdn.jetphotos.com/full/6/67319_1477456794.jpg A321-200], [http://www.aviationcorner.net/public/photos/8/0/avc_00390180.jpg B767-300ER]||[[Oneworld]]||A |- |{{bandera|ECU}} [[LATAM Ecuador]]||[[Airbus A319|A319-100]]|| [http://img.planespotters.net/photo/539000/original/HC-CPQ-LAN-Ecuador-Airbus-A319-100_PlanespottersNet_539071.jpg A319-100]||[[Oneworld]]||A Bandera PAR}} [[LATAM Paraguay]]||[[Airbus A320|A320-200]]|| [http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/5/5/4/2442455.jpg A320-200]||[[Oneworld]]||A |- |{{bandera|PER}} [[LATAM Perú]]||[[Boeing B767|B767-300ER]]|| [https://farm6.staticflickr.com/5688/23648059870_dd8ac1ac88_z.jpg B767-300ER]||[[Oneworld]]||A |- |{{bandera| ESP}} [[Level]] || [[Airbus A330|A330-200]] ||[http://www.aviationcorner.net/public/photos/3/8/avc_00458438.jpg A330-200]|| - ||A |- |{{bandera|DEU}} [[Lufthansa]]||[[Boeing 747-8|B747-8I]]||[http://cdn-www.airliners.net/aviation-photos/photos/2/5/7/2549752.jpg B747-8I]||[[Star Alliance]]||A |- |{{bandera|UK}} [[Norwegian Air Shuttle|Norwegian Air UK]]||[[Boeing 787|B787-9]]|| || - ||A |- |{{bandera|QAT}} [[Qatar Airways]]||[[Boeing 777|B777-200LR]]|| ||[[Oneworld]]||A |- |{{bandera|CHI}} [[Sky Airline]]||[[Airbus A319|A319-100]]|| [http://www.aviationcorner.net/public/photos/6/5/avc_00351965.jpg A319-100]|| - ||A |- |{{bandera|TUR}} [[Turkish Airlines]]||[[Boeing B777|B777-300ER]]|| [https://desdeelpatioblog.files.wordpress.com/2016/04/turkish.jpg?w=640&h=360 B777-300RER]||[[Star Alliance]]||A |- |{{bandera|USA}} [[United Airlines]]||[[Boeing 777|B777-200ER]], [[Boeing 767|B767-400ER]]|| [https://c3.staticflickr.com/6/5582/29594209954_y04642ac12_z.jpg B777-200ER]||[[Star Alliance]]||A |- |} === Destinos nacionales === {|{{tablaguapa}} style="font-size: 90%" !rowspan="1"|Destinos Regulares||rowspan="1"|Nome del Aeropuertu||rowspan="1"|Aereollinies||rowspan="1"|Frecuencies per Selmana |- |colspan="4"|{{ARG}} |- |[[Bariloche]]||[[Aeropuertu Internacional Teniente Luis Candelaria]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]]|| align="center" |7 |- |[[Bahía Blanca]]||[[Aeropuertu Comandante Espora]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ARG}} [[Austral Líneas Aéreas]] (Vía [[Aeropuertu Internacional Astor Piazolla|MDQ]]) || align="center" |7 |- |[[Comodoro Rivadavia]]||[[Aeropuertu Internacional General Enrique Mosconi]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ARG}} [[Austral Líneas Aéreas]] (Vía [[Aeropuertu Internacional Astor Piazolla|MDQ]], [[Aeropuertu Comandante Espora|BHI]] y [[Aeropuertu Almirante Marcos A. Zar|REL]])|| align="center" |3 |- |[[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]]||[[Aeropuertu Internacional Inxenieru Ambrosio Taravella]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ARG}} [[Austral Líneas Aéreas]]|| align="center" |21 |- |[[El Calafate]]||[[Aeropuertu Internacional d'El Calafate]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] (Vía [[Aeropuertu Internacional Teniente Luis Candelaria|BRC]])|| align="center" |7 |- |[[Mar del Plata]]||[[Aeropuertu Internacional Astor Piazolla]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ARG}} [[Austral Líneas Aéreas]]|| align="center" |7 |- |[[Mendoza (ciudá)|Mendoza]]||[[Aeropuertu Internacional Gobernador Francisco Gabrielli ]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ARG}} [[Austral Líneas Aéreas]]|| align="center" |21 |- |[[Puerto Iguazú]]||[[Aeropuertu Internacional de Puerto Iguazú]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ARG}} [[Austral Líneas Aéreas]]|| align="center" |7 |- |[[Rosario (Arxentina)|Rosario]]||[[Aeropuertu Internacional Rosario Islles Malvines]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ARG}} [[Austral Líneas Aéreas]]|| align="center" |7 |- |[[Ciudá de Salta|Salta]]||[[Aeropuertu Internacional Martín Miguel de Güemes]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ARG}} [[Austral Líneas Aéreas]]|| align="center" |7 |- |[[Trelew]]||[[Aeropuertu Almirante Marcos A. Zar]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ARG}} [[Austral Líneas Aéreas]] (Vía [[Aeropuertu Internacional Astor Piazolla|MDQ]] y [[Aeropuertu Comandante Espora|BHI]])|| align="center" |4 |- |[[Ushuaia]]||[[Aeropuertu Internacional Malvines Arxentines]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ARG}} [[Austral Líneas Aéreas]] (Vía [[Aeropuertu Internacional Astor Piazolla|MDQ]] y [[Aeropuertu Comandante Espora|BHI]])|| align="center" |3 |} === Destinos internacionales === {|{{tablaguapa}} style="font-size: 90%" !rowspan="1"|Ciudaes por países||rowspan="1"|Nome del aeropuertu|| rowspan="1" |Aereollinies||rowspan="1"|Frecuencies per Selmana |- !colspan="4"|[[América del Norte]] |- |colspan="4"|{{CAN}} |- |[[Toronto]]||[[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson]]||{{bandera|CAN}} [[Air Canada]]<ref>{{cita web |url=https://www.clarin.com/viaxes/air-canada-volara-escales-buenos-aires-toronto_0_S1IxRRQ2W.html|títulu=Air Canada va volar ensin escales ente Buenos Aires y Toronto|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2017|sitiuweb=www.clarin.com}}</ref>|| align="center" |3 |- |colspan="4"|{{USA}} |- |[[Atlanta]]||[[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson]]||{{bandera|USA}} [[Delta Air Lines]]||align=center|7 |- |[[Dallas-Fort Worth metroplex|Dallas-Fort Worth]]||[[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth]]||{{bandera|USA}} [[American Airlines]] ||align=center|7 |- |[[Houston]]||[[Aeropuertu Internacional George Bush]]||{{bandera|USA}} [[United Airlines]] ||align=center|7 |- |[[Los Angeles]]||[[Aeropuertu Internacional de Los Angeles]]||{{bandera|USA}} [[American Airlines]] (Empecipia'l 19 d'avientu de 2018)<ref>http://labusinessjournal.com/news/2018/mar/27/american-airlines-will-fly-non-stop-buenos-aires-l/</ref> || align="center" |3 |- |[[Miami]]||[[Aeropuertu Internacional de Miami]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|USA}} [[American Airlines]] / {{bandera|ARG}} [[LATAM Arxentina]] ||align=center|36 <br /> |- |[[Nueva York]]||[[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|USA}} [[American Airlines]] ||align=center|14 |- |[[Newark (Nueva Jersey)|Newark]]||[[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark]]||{{bandera|USA}} [[United Airlines]] ||align=center|7 |- |colspan="4"|{{MEX}} |- |[[Ciudá de Méxicu]]||[[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu]]||{{bandera|MEX}} [[Aeroméxico]] ||align=center|7 |- |[[Cancún]]||[[Aeropuertu Internacional de Cancún]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] ||align=center|4<ref>https://infonegocios.info/que-esta-pasando/dende-xunetu-habra-una ruta selmanal-cordoba-punta-cana-con-aereollinias-arxentines</ref> <br /> <small>''(5 dende avientu de 2018)''</small> |- !colspan="4"|[[Centroamérica]] y [[El Caribe]] |- |colspan="4"|{{CUB}} |- |[[L'Habana]]||[[Aeropuertu Internacional José Martí]]||{{bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] ||align=center|1 <br /> |- |colspan="4"|{{DOM}} |- |[[Punta Cana]]||[[Aeropuertu Internacional de Punta Cana]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] ||align=center|5<ref>http://www.arecoa.com/aereollinias/2018/01/09/aereollinias-arxentines-aumentara-frecuencies-punta-cana-vuelos-diarios/</ref> |- |colspan="4"|{{PAN}} |- |[[Ciudá de Panamá]]||[[Aeropuertu Internacional de Tocumen]]||{{bandera|PAN}} [[Copa Airlines]] ||align=center|21 |- !colspan="4"|[[Sudamérica]] |- |colspan="4"|{{BOL}} |- |[[Santa Cruz de la Sierra]]||[[Aeropuertu Internacional Viru Viru]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|BOL}} [[Boliviana d'Aviación]] || align="center" |14 |- |colspan="4"|{{BRA}} |- |[[Belo Horizonte]]||[[Aeropuertu Internacional Tancredo Nieves]]||{{bandera|BRA}} [[Azul Linhas Aéreas Brasileiras|Azul Llinies Aérees]]||align=center|14 |- |[[Brasilia]]||[[Aeropuertu Internacional Presidente Juscelino Kubitschek]]||{{bandera|BRA}} [[LATAM Brasil]]||align=center|3 |- |[[Manaus]]||[[Aeropuertu Internacional Eduardo Gomes]]||{{bandera|BRA}} [[Gol Tresportes Aéreos|GOL Llinies Aérees]]<ref>https://aviacionline.com/2017/02/gol-inauguro-los sos-vuelos-ente-buenos-aires-y esquitáivos/</ref> ||align=center|1 |- |[[Navegantes]]||[[Aeropuertu Internacional Navegantes-Ministru Victor Konder]]||{{bandera|BRA}} [[Azul Linhas Aéreas Brasileiras|Azul Llinies Aérees]]||align=center|5 |- |[[Porto Alegre]]||[[Aeropuertu Internacional Salgado Filho]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ARG}} Aerolíneas Argentinas operáu por [[Austral Líneas Aéreas]] ||align=center|14 |- |[[Recife]]||[[Aeropuertu Internacional de Recife]]||{{bandera|BRA}} [[Gol Tresportes Aéreos|GOL Llinies Aérees]] / {{bandera|BRA}} [[LATAM Brasil]]||align=center|4 |- |[[Rio de Janeiro]]||[[Aeropuertu Internacional de Galeão]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|EAX}} [[Emirates]] / {{bandera|BRA}} [[Gol Tresportes Aéreos|GOL Llinies Aérees]] / {{bandera|BRA}} [[LATAM Brasil]] ||align=center|55 <br /> |- |[[Salvador de Bahia]]||[[Aeropuertu Internacional Deputado Luís Eduardo Magalhães]]|| {{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|BRA}} [[Gol Tresportes Aéreos|GOL Llinies Aérees]] / {{bandera|BRA}} [[LATAM Brasil]]||align=center|7 <br /> |- |[[São Paulo]]||[[Aeropuertu Internacional de São Paulo-Guarulhos]]|| {{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ETH}} [[Ethiopian Airlines]] / {{bandera|BRA}} [[Gol Tresportes Aéreos|GOL Llinies Aérees]] / {{bandera|BRA}} [[LATAM Brasil]] / {{bandera|QAT}} [[Qatar Airways]] / {{bandera|TUR}} [[Turkish Airlines]]||align=center|74 |- |colspan="4"|{{CHI}} |- |[[Santiago de Chile]]||[[Aeropuertu Internacional Comodoro Arturo Merino Benítez]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|NED}} [[KLM]] / {{bandera|CHL}} [[LATAM Airlines]] / {{bandera|CHL}} [[Sky Airline]] ||align=center|73 <br /> |- |colspan="4"|{{COL}} |- |[[Bogotá]]||[[Aeropuertu Internacional El Dorado]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|COL}} [[Avianca]]||align=center|10 (17 frecuencas a partir del 1 de marzu 2019)<ref>https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/280885/avianca-increases-bogota-buenos-aires-service-from-march-2019/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20181008</ref> <br /> |- |colspan="4"|{{ECU}} |- |[[Quitu]]||[[Aeropuertu Internacional Mariscal Sucre]]||{{bandera|ECU}} [[LATAM Ecuador]] (Vía [[Aeropuertu Internacional Jorge Chávez|LIM]]) ||align=center|7 <br /> |- |colspan="4"|{{PAR}} |- |[[Asunción]]||[[Aeropuertu Internacional Silvio Pettirossi]]|| {{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|PAR}} [[Amaszonas Paraguay]] / {{bandera|PAR}} [[LATAM Paraguay]] ||align=center|20 <br /> |- |colspan="4"|{{PER}} |- |[[Lima]]||[[Aeropuertu Internacional Jorge Chavez]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|PER}} [[Avianca Perú]] / {{bandera|ARG}} [[LATAM Arxentina]] / {{bandera|ECU}} [[LATAM Ecuador]] / {{bandera|BRA}} [[LATAM Brasil]] / {{bandera|PER}} [[LATAM Perú]] ||align=center|56 |- |colspan="4"|{{VEN}} |- |[[Caraques]]||[[Aeropuertu Internacional de Maiquetía Simón Bolívar]]||{{bandera|VEN}} [[Estelar Latinoamerica]] operáu por {{bandera|POR}} [[Hi Fly Malta|Hifly]] <ref>[http://fly-news.es/aereollinias/estelar-empieza-caracas-madrid-buenos-aires/ Estelar empieza a volar ente Venezuela y Arxentina]</ref>|| align="center" |2 |- !colspan="4"|[[Europa]] |- |colspan="4"|{{GER}} |- |[[Frankfurt del Main|Frankfurt]]||[[Aeropuertu de Frankfurt del Main]]||{{bandera|GER}} [[Lufthansa]] ||align=center|7 |- |colspan="4"|{{ESP}} |- |[[Barcelona]]||[[Aeropuertu de Barcelona-El Prat]]||{{bandera| ESP}} [[Level]] ||align=center|9 |- |[[Madrid]]||[[Aeropuertu de Madrid-Barajas]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ESP}} [[Air Europa]] / {{bandera|ESP}} [[Iberia (aereollinia)|Iberia]]||align=center|34 |- |colspan="4"|{{FRA}} |- |[[París]]||[[Aeropuertu de París-Charles de Gaulle]]||{{bandera|FRA}} [[Air France]] ||align=center|7 |- |colspan="4"|{{ITA}} |- |[[Roma]]||[[Aeropuertu de Roma-Fiumicino]]||{{bandera|ARG}} [[Aerolíneas Argentinas]] / {{bandera|ITA}} [[Alitalia]] ||align=center|14 |- |colspan="4"|{{NED}} |- |[[Ámsterdam]]||[[Aeropuertu d'Ámsterdam-Schiphol]]||{{bandera|NED}} [[KLM]] ||align=center|7 |- | colspan="4" |{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Reinu Xuníu]] |- | rowspan="2" | [[Londres]] |[[Aeropuertu de Londres-Gatwick]]||{{bandera|UK}} [[Norwegian Air UK]] ||align=center|6 |- |[[Aeropuertu de Londres-Heathrow]]||{{bandera|UK}} [[British Airways]] ||align=center|7 |- |colspan="4"|{{CHE}} |- |[[Zürich]]||[[Aeropuertu Internacional de Zurich]]||{{bandera|CHE}} [[Edelweiss Air]] (Empecipia'l 7 de payares de 2018)<ref>https://www.travelnews.ch/flug/7101-nonstop-nach-buenos-aires-mit-edelweiss.html</ref>||align=center|2 |- |colspan="4"|{{bandera|Turquía}} [[Turquía]] |- |[[Istambul]]||[[Aeropuertu Internacional Atatürk]]||{{bandera|TUR}} [[Turkish Airlines]] (Vía [[Aeropuertu Internacional de São Paulo-Guarulhos|GRU]])||align=center|7 <br /> '' |- ! colspan="4" |[[África]] |- | colspan="4" |{{bandera|ETH}} [[Etiopía]] |- |[[Adís Abeba]]||[[Aeropuertu Internacional de Bole]]||{{bandera|Etiopía}} [[Ethiopian Airlines]] (Vía [[Aeropuertu Internacional de São Paulo-Guarulhos|GRU]])||align=center|7 |- !colspan="4"|[[Asia]] |- |colspan="4"|{{UAE}} |- |[[Dubái]]||[[Aeropuertu Internacional de Dubái]]||{{bandera|EAX}} [[Emirates]] (Vía [[Aeropuertu Internacional de Galeão|GIG]])|| align="center" |7 (5 frecuencies a partir 7/3/19<ref>https://www.sirchandler.com.ar/2018/09/emirates-baxa-a-cinco-vuelo-selmanales-dende-marzu/#respond</ref>) |- |colspan="4"|{{QAT|Qatar}} |- |[[Doḥa]]||[[Aeropuertu Internacional Hamad]]||{{bandera|QAT}} [[Qatar Airways]] (Vía [[Aeropuertu Internacional de São Paulo-Guarulhos|GRU]]) ||align=center|7 |- !colspan="4"|[[Oceanía]] |- |colspan="4"|{{NZ}} |- |[[Auckland]]||[[Aeropuertu Internacional d'Auckland]]||{{bandera|NZ}} [[Air New Zealand]] ||align=center|3 |} === Futures rutes === {| class="toccolours" border="1" cellpadding="4" style="border-collapse:collapse" |+ '''Nuevos destinos''' |- bgcolor="lightblue" !Destín !Aereollinia !Aeronave !Fecha d'entamu !Frecuencies |- |{{bandera|CHE}} [[Zürich]], [[Suiza]] |{{bandera|CHE}} [[Edelweiss Air]] |[[Airbus A340|Airbus A340-300]] |7 de payares de 2018 |<center>2 |- |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Los Angeles]], [[Estaos Xuníos]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[American Airlines]] |[[Boeing 787|Boeing 787-9]] |19 d'avientu de 2018 |<center>3 |- |{{bandera|BRA}} [[Brasilia]], [[Brasil]] |{{bandera|BRA}} [[Gol Tresportes Aéreos]] |[[Boeing 737| 737-800]] |1 d'avientu de 2018 |<center>6 <ref>https://aviacionline.com/2018/09/gol-volara-ente-buenos-aires-y-brasilia/</ref> |- |{{bandera|BRA}} [[São Paulo]], [[Brasil]] |{{bandera|ARG}} [[Avianca Arxentina]] |[[Airbus A320|A320]] |avientu de 2018 |<center>14 |- |} === Carga regular (TCA) === {| class="wikitable collapsible collapsed" !colspan=4|Aeronaves utilizaes regularmente |- |colspan=3| {| class="wikitable sortable" style="font-size: 85%" width="300" align=center !width="60%"|Aereollinies !class="20%"|Aeronaves !class="120%"|Fotos |- |{{bandera|USA}} [[Atles Air]] || [[Boeing 747-8|B747-8F]] || [http://imgproc.airliners.net/photos/airliners/9/5/1/2389159.jpg?v=v40 B747-8F] |- |{{bandera|URU}} [[Aeromás|Avianca Cargo Uruguái]] || [[McDonnell Douglas MD-11|MD-11F]] || |- |{{bandera|COL}} [[Avianca Cargo]] || [[Airbus A330|A330-200F]] || |- |{{bandera|USA}} [[Centurion Air Cargo]] || [[McDonnell Douglas MD-11|MD-11F]], [[Boeing 747-400|B747-400F]] || [http://imgproc.airliners.net/photos/airliners/2/8/0/2707082.jpg?v=v40 B747-400F] |- |{{bandera|URU}} [[Air Class|LATAM Cargo Uruguái]] || [[Boeing 727-200|B727-200F]] || [http://imgproc.airliners.net/photos/airliners/6/3/0/2523036.jpg?v=v40 B727-200F] |- |{{bandera|BRA}} [[LATAM Cargo Brasil]] || [[Boeing 767|B767-300F(ER)]] || |- |{{bandera|CHI}} [[LATAM Cargo|LATAM Cargo Chile]] || [[Boeing 777|B777-F]] || [https://cdn.jetphotos.com/full/6/40683_1429407464.jpg B777-F] |- |{{bandera|GER}} [[Lufthansa Cargo]] || [[McDonnell Douglas MD-11|MD-11F]] || [http://imgproc.airliners.net/photos/airliners/7/0/0/2537007.jpg?v=v40 MD-11F] |- |{{bandera|Países Baxos}} [[Martinair]] || [[Boeing 747-400|B747-400F(ER)]] || |- |{{bandera|QAT}} [[Qatar Airways Cargo]] || [[Boeing 777|B777-F]] || |- |{{bandera|USA}} [[UPS Airlines]] || [[Boeing 767|B767-300F(ER)]] || |} |} {{Airport-dest-list |{{bandera|USA}} [[Atles Air]] | [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Internacional Comodoro Arturo Merino Benítez|Santiago de Chile]] |{{bandera|URU}} [[Aeromás|Avianca Cargo Uruguái]] | [[Aeropuertu Internacional de Carrasco|Montevideo-Carrasco]] |{{bandera|COL}} [[Avianca Cargo]] | [[Aeropuertu Internacional El Dorado|Bogotá-El Dorado]] |{{bandera|USA}} [[Centurion Air Cargo]] | [[Aeropuertu Internacional Jorge Chávez|Lima]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Internacional Comodoro Arturo Merino Benítez|Santiago de Chile]] |{{bandera|URU}} [[Air Class|LATAM Cargo Uruguái]] | [[Aeropuertu Internacional Silvio Pettirossi|Asunción]], [[Aeropuertu Internacional de Carrasco|Montevideo-Carrasco]] |{{bandera|CHI}} [[LATAM Cargo|LATAM Cargo Chile]] | [[Aeropuertu d'Ámsterdam-Schiphol|Ámsterdam-Schiphol]], [[Aeropuertu Internacional Silvio Pettirossi|Asunción]], [[Aeropuertu Internacional de Campinas|Campinas-Viracopos]], [[Aeropuertu de Frankfurt del Main|Frankfurt del Main]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Internacional Mariscal Sucre|Quito]], [[Aeropuertu Internacional Comodoro Arturo Merino Benítez|Santiago de Chile]] |{{bandera|BRA}} [[LATAM Cargo Brasil]] | [[Aeropuertu Internacional de Campinas|Campinas-Viracopos]], [[Aeropuertu Internacional Comodoro Arturo Merino Benítez|Santiago de Chile]], [[Aeropuertu Internacional de São Paulo-Guarulhos|São Paulo-Guarulhos]] |{{bandera|COL}} [[LATAM Cargo (Colombia)|LATAM Cargo Colombia]] | [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Internacional José María Córdova|Medellín-Cordova]], [[Aeropuertu Internacional Mariscal Sucre|Quito]] |{{bandera|GER}} [[Lufthansa Cargo]] | [[Aeropuertu Internacional de Campinas|Campinas-Viracopos]], [[Aeropuertu de Frankfurt del Main|Frankfurt del Main]], [[Aeropuertu Internacional de Carrasco|Montevideo-Carrasco]] |{{bandera|Países Baxos}} [[Martinair]] | [[Aeropuertu Internacional Rafael Hernández|Aguadilla]], [[Aeropuertu d'Ámsterdam-Schiphol|Ámsterdam-Schiphol]], [[Aeropuertu Internacional de Campinas|Campinas-Viracopos]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Internacional Mariscal Sucre|Quito]] |{{bandera|QAT}} [[Qatar Airways Cargo]] | [[Aeropuertu Internacional de Doḥa|Doḥa]], [[Aeropuertu de Luxemburgu Findel|Luxemburgu]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Internacional Mariscal Sucre|Quito]], [[Aeropuertu Internacional de São Paulo-Guarulhos|São Paulo-Guarulhos]]<ref>{{cita web |url=http://www.qatarairways.com/global/en/press-release.page?pr_id=pressrelease_cargodestinations#|títulu=http://www.qatarairways.com/global/en/press-release.page?pr_id=pressrelease_cargodestinations# }}</ref> |{{bandera|USA}} [[UPS Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional El Dorado|Bogotá-El Dorado]], [[Aeropuertu Internacional de Campinas|Campinas-Viracopos]], [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]], [[Aeropuertu Internacional Comodoro Arturo Merino Benítez|Santiago de Chile]] }} == Destinos cesaos == '''Datos estrayíos en:'''<ref>{{cita web |url=http://airlineroute.net/category/historic/|títulu=Airline Route }}</ref> === Aereollinies estinguíes === Esto son los destinos que dexaron d'operar a Ezeiza les aereollinies que yá dexaron d'esistir: * {{bandera|Perú}} [[Aero Continente]] (Lima) * {{bandera|Perú}} [[APSA]] (Santiago de Chile, Lima, Guayaquil, Bogotá, Ciudá de Méxicu, Acapulco, Los Angeles, Miami)<ref>{{cita web |títulu=Airline Timetable Images|url=http://www.timetableimages.com/ttimages/ep.htm|fechaaccesu=31 de mayu de 2013}}</ref> * {{bandera|Perú}} [[AeroPerú]] (Santiago de Chile, Lima, Guayaquil, Miami)<ref>{{cita web |títulu=Airline Timetable Images|url=http://www.timetableimages.com/ttimages/pl1.htm|fechaaccesu=31 de mayu de 2013}}</ref> * {{bandera|Bolivia}} [[Aerosur]] (Santa Cruz de la Sierra, La Paz) * {{bandera|Brasil}} [[Aerovias Brasil]] (Rio de Janeiro, São Paulo, Porto Alegre, Montevideo)<ref>{{cita web |url=http://airlineroute.net/2011/07/22/bia-w54/|títulu=Historica ruta de Aerovias Brasil }}</ref> * {{bandera|España}} [[Air Comet]] (Madrid, Punta Cana, San Juan de Puertu Ricu, Tenerife, Varaderu) * {{bandera|España}} [[Air Madrid]] (Barcelona, Madrid) * {{bandera|Reinu Xuníu}} [[BOAC]] (Santiago de Chile, Montevideo, São Paulo, Rio de Janeiro, Recife, Dakar, Lisboa, Madrid, Londres-Heathrow. Foi reemplazada por [[British Airways]])<ref>{{cita web |títulu=Airline Timetable Images|url=http://www.timetableimages.com/ttimages/ba2.htm|fechaaccesu=31 de mayu de 2013}}</ref> * {{bandera|Uruguái}} [[BQB Llinies Aérees]] (Montevideo) * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Braniff International]] (Miami, Nueva York/Newark, Asunción, Ciudá de Panamá, Guayaquil, La Paz, Lima, Santiago de Chile, Rio de Janeiro, L'Habana) * {{bandera|Reinu Xuníu}} [[British Caledonian]] (Casablanca, Freetown, Lisboa, Madrid, Londres-Gatwick, Rio de Janeiro, Santiago de Chile, São Paulo) * {{bandera|Canadá}} [[Canadian Airlines]] (Santiago de Chile, Lima, Ciudá de Méxicu, Guadalaxara, Calgary, Toronto, Vancouver - Foi adquirida por [[Air Canada]])<ref>{{cita web |títulu=Airline Timetable Images|url=http://www.timetableimages.com/ttimages/cp.htm|fechaaccesu=31 de mayu de 2013}}</ref> * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Continental Airlines]] (Houston, Newark) * {{bandera|CAN}} [[Canadian Pacific Air Lines]] (Santiago de Chile, Vancouver) * {{bandera|Brasil}} [[:pt:Serviços Aéreos Cruzeiro do Sul|Cruzeiro]] (Porto Alegre, Rio de Janeiro, São Paulo) * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Eastern Airlines]] (Santiago de Chile, Miami) * {{bandera|Ecuador}} [[Ecuatoriana d'Aviación]] (Guayaquil, Lima, Montevideo, Quito, Santiago de Chile) * {{bandera|Arxentina}} [[LLÁMPARA]] (Regular: Atlanta - chárter: Punta Cana, Saint Marteen, Cancún) * {{bandera|Chile}} [[Ladeco]] (Santiago de Chile - Foi adquirida por [[LAN Airlines]]) * {{bandera|PAR}} [[Líneas Aéreas Paraguayas|LAPSA]]: (Asunción - Agora [[TAM Airlines|TAM Paraguay]]) * {{bandera|Bolivia}} [[Lloyd Aereu Bolivianu]] (La Paz, Santa Cruz de la Sierra, Cochabamba) * {{bandera|Méxicu}} [[Mexicana d'Aviación]] (Ciudá de Méxicu) * {{bandera|Chile}} [[National Airlines (Chile)|National Airlines]] (Santiago de Chile) * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Pan Am]] (Antofagasta, Asunción, Caraques, La Paz, Lima, Los Angeles, Miami, Nueva York-JFK, Montevideo, Panamá, Rio de Janeiro, San Francisco, Santiago de Chile)<ref>{{cita web |url=http://www.panam.org/image_library/1955-Route-Map-large.jpg|títulu=http://www.panam.org/image_library/1955-Route-Map-large.jpg|fechaaccesu=2 de xunetu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111220054913/http://www.panam.org/image_library/1955-Route-Map-large.jpg |fechaarchivu=20 d'avientu de 2011}}</ref> * {{bandera|Uruguái}} [[Pluna Llinies Aérees Uruguayes|PLUNA]] (Montevideo, Punta del Este) * {{bandera|Ecuador}} [[Saeta (aereollinia)|Saeta]] (Guayaquil, Quito) * {{bandera|Paraguái}} [[Sol del Paraguay Llinies Aérees|Sol del Paraguay]] (Asunción, Ciudad del Este) * {{bandera|Arxentina}} [[Southern Winds]] (Miami, Madrid) * {{bandera|España}} [[Spanair]] (Madrid) * {{bandera|Suiza}} [[Swissair]] (Zúrich, Xinebra, Lisboa, Dakar, São Paulo, Rio de Janeiro, Santiago de Chile - Foi reemplazada por [[Swiss International Air Lines]])<ref>{{cita web |títulu=Airline Timetable Images|url=http://www.timetableimages.com/ttimages/sr.htm|fechaaccesu=31 de mayu de 2013}}</ref> * {{bandera|Brasil}} [[Transbrasil]] (Porto Alegre, São Paulo, Rio de Janeiro) * {{bandera|Uruguái}} [[Uair]] (Montevideo) * {{bandera|Brasil}} [[VASP]] (São Paulo) * {{bandera|Brasil}} [[Varig]] (Montevideo, Rio de Janeiro, Santiago de Chile, São Paulo - Foi adquirida por [[Gol Tresportes Aéreos]]) * {{bandera|Brasil}} [[Varig|Varig Loxística]] (Campinas, Rio de Janeiro, Santiago de Chile) * {{bandera|Venezuela}} [[Viasa (aereollinia)|Viasa]] (Caraques) === Aereollinies operatives === Esto son los destinos que dexaron d'operar a Ezeiza les aereollinies qu'anguaño operen: * {{bandera|Federación Rusa}} [[Aeroflot]]: (Moscú-Sheremétievo) * {{bandera|Arxentina}} [[Aerolíneas Argentinas]]: (Ámsterdam, Atenes, Antofagasta, Auckland, Brasilia, Belo Horizonte, Belén, Barcelona, Caraques, Curitiba, Cochabamba, Copenhaguen, Ciudá del Cabu, Dakar, Frankfurt, Guayaquil, Hong Kong-Kai Tak, L'Habana, La Paz, Lisboa, Londres-Heathrow, Los Angeles, Melbourne, Montreal-Mirabel, Múnich, Natal, Orlando, Panamá, París-Orly, Puertu España, Punta Arenas, Recife, San Juan (Puertu Ricu), Santiago de Compostela, São Paulo-Viracopos, Sydney, Varaderu, Toronto-Pearson, Yacuiba, Quito, Zúrich, Viena)<ref>[http://www.timetableimages.com/ttimages/ar.htm Timetable de AR]</ref> * {{bandera|MEX}} [[Aeromexico]]: (Cancún) * {{bandera|PAR}} [[Amaszonas Paraguay]]: (Ciudad del Este) * {{bandera|URU}} [[Amaszonas Uruguái]]: (Montevideo) * {{bandera|CAN}} [[Air Canada]]: (Santiago de Chile) * {{bandera|BRA}} [[Azul Linhas Aéreas Brasileiras]]: (Recife) * {{bandera|ESP}} [[Iberia]]: (Barcelona) * {{bandera|FRA}} [[Air France]]: (Montevideo-Carrasco) * {{bandera|ITA}} [[Alitalia]]: (Milán) * {{bandera|USA}} [[American Airlines]]: (Chicago-O'Hare, Orlando, Montevideo-Carrasco) * {{bandera|COL}} [[Avianca]]: (Montevideo-Carrasco, Santiago de Chile) * {{bandera|BOL}} [[Boliviana de Aviacion]]: (Cochabamba, La Paz) * {{bandera|Venezuela}} [[Conviasa]]: (Caraques, Porlamar, Islla Margarita) * {{bandera|Cuba}} [[Cubana de Aviacion]]: (Varaderu) * {{bandera|VEN}} [[Estelar Latinoamerica]]: (Islla Margarita) * {{bandera|BRA}} [[Gol Tresportes Aéreos]]: (Asunción, Brasilia, Belo Horizonte, Florianópolis, Caraques, Curitiba, Lima, Porto Alegre, Santiago de Chile) * {{bandera|CHI}} [[LAN Chile|LATAM Airlines]]: (Montevideo-Carrasco, São Paulo) * {{bandera|ARG}} [[LATAM Arxentina]]: (Punta Cana) * {{bandera|BRA}} [[LATAM Brasil]]: (Bogotá, Porto Alegre, Brasilia, Curitiba, Florianópolis, Fortaleza) * {{bandera|ECU}} [[LATAM Ecuador]]: (Guayaquil, Santiago de Chile) * {{bandera|PAR}} [[LATAM Paraguay]]: (Rio de Janeiro) * {{bandera|PER}} [[LATAM Peru]]: (Santiago de Chile) * {{bandera|GER}} [[Lufthansa]]: (Santiago de Chile, Münich) * {{bandera|Malaysia}} [[Malaysia Airlines]]: (Ciudá del Cabu, Johannesburgu, Kuala Lumpur) * {{bandera|Australia}} [[Qantas]]: (Sydney) * {{bandera|Sudáfrica}} [[South African Airways]]: (Johannesburgu-OR Tambo) * {{bandera|Dinamarca}} [[Scandinavian Airlines System]] (Copenhague, Oslo, Santiago de Chile) * {{bandera|Suiza}} [[Swiss International Air Lines]]: (São Paulo-Guarulhos, Zúrich) * {{bandera|Ecuador}} [[TAME]]: (Quito, Guayaquil) * {{bandera|Portugal}} [[TAP Portugal]]: (Rio de Janeiro, Lisboa) * {{bandera|USA}} [[United Airlines]]: (Montevideo-Carrasco, Chicago, Miami, Nueva York-JFK, Washington-Dulles) == Ver tamién == * [[Turismu na Ciudá de Buenos Aires]] * [[Juan Pistarini]] * [[Aeropuertos del mundu]] * [[Aeropuertos d'América del Sur por tráficu]] * [[Víctor Manuel Acuña]]: inxenieru que proyeutó l'aeropuertu. == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Ministru Pistarini International Airport|Aeropuertu Internacional Ministru Pistarini}} {{IprNoticias|Cristina Fernández de Kirchner inaugura nueva terminal del Aeropuertu de Ezeiza Ministru Pistarini}} * [http://www.aa2000.com.ar Sitiu web oficial AA2000] * [http://www.aa2000.com.ar/eng/vuelos/arribos_index.php? Itinerarios] * {{WAD|SAEZ}} * {{FR|SAEZ}} * (Info. sobre cargo en 2010) [http://www.aa2000.com.ar/images/33anews/archivos/33A_News_N29.pdf] {{Tradubot|Aeropuerto Internacional Ministro Pistarini}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos internacionales d'Arxentina]] [[Categoría:Aeropuertos inauguraos en 1949|Min]] [[Categoría:Bases aeronavales de l'Armada Arxentina]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 5khuwkeyeppp8hxyugursbprxggdsxl 0 163902 3709265 3708970 2022-08-18T13:36:22Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'aeropuertu |nome = Aeropuertu Internacional <br /> de Sacramento |nome_nativu = Sacramento International Airport |imagen = Sacramento International Airport 1.jpg |pie = |IATA = SMF |ICAO = KSMF |FAA = SMF |mapa_loc = California |etiqueta_mapa_loc = '''SMF''' |pie_mapa_loc = Situación del aeropuertu en [[California]]<br /><br />[[Ficheru:SMF - FAA airport diagram.gif|250px]]Diagrama de la [[Alministración Federal d'Aviación|FAA]] del aeropuertu. |tam_mapa_loc = |tipu = Públicu |propietariu = [[Condáu de Sacramento]] |operador = |ciudad_sirve = [[Sacramento (California)|Sacramento]] |allugamientu = |elevación_p = 27 |elevación_m = 8 |sitio_web = [http://www.sacramento.aero/smf/ www.sacramento.aero/smf] |p1-númberu = 16L/34R |p1-llargor-p = 8 605 |p1-llargor-m = 2 623 |r1-width-f = 150 |r1-width-m = 46 |p1-superficie = [[Formigón|Concretu]] |p2-númberu = 16R/34L |p2-llargor-p = 8 598 |p2-llargor-m = 2 621 |r2-width-f = 150 |r2-width-m = 46 |p2-superficie = [[Asfaltu]] |estadística_añu = 2017 |estadística1 = Operaciones aérees |datos_estadística1 = 118,783 |estadística2 = Volume de pasaxeros |datos_estadística2 = 10,912,080 |notes = Fonte: [[Alministración Federal d'Aviación]]<ref name=FAA>{{FAA-airport|ID=SMF|use=PU|own=PU|site=19571.*A}}, effective 2007-12-20</ref><ref>{{cita web |títulu=Sacramento International Airport Total Operations and Traffic|url=http://sacramento.aero/scas/about/reports/|formatu=|editorial=Sacramento County Airport System|fecha=xineru de 2017|fechaaccesu=27 de xineru de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170311060352/http://sacramento.aero/scas/about/reports/ |fechaarchivu=11 de marzu de 2017}}</ref> }} L''''Aeropuertu Internacional de Sacramento''' {{Etimoloxía|inglés|Sacramento International Airport}}, {{códigos aeroportuarios}} ye un [[aeropuertu]] públicu alcontráu a 10 milles (16 [[Quilómetru|km]]) al noroeste del [[CBD|Distritu Central Comercial]] (CBD) de [[Sacramento (California)|Sacramento]], nel [[condáu de Sacramento]], [[California]], [[Estaos Xuníos|EUA]]. Ye operáu pol Condáu de Sacramento. [[Southwest Airlines]] ye l'aereollinia qu'opera alredor de la metá de los vuelos comerciales que lleguen al aeropuertu. == Instalaciones == L'Aeropuertu Internacional de Sacramento cubre 22 quilómetros cuadraos (6,000 acres)<ref name="sacairports.org">{{cita web |títulu=History|url=http://www.sacramento.aero/smf/about/history/|editorial=Sacramento County Airport System|fechaaccesu=17 de xineru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110927043435/http://www.sacramento.aero/smf/about/history/ |fechaarchivu=27 de setiembre de 2011}}</ref> y cuenta con dos pistes: * 16L / 34R: 8601 x 150 pies (2622 x 46 m) [[Formigón|Concretu]] * 16R / 34L: 8600 x 150 pies (2621 x 46 m) [[Asfaltu]] Toles árees públiques interiores disponen de conexón wi-fi (Internet inalámbricu) apurrida pol Sistema d'Aeropuertos del Condáu de Sacramento. == Terminales == L'aeropuertu tien dos terminales, la terminal A y la terminal B. En total, l'aeropuertu tien 32 puertes, 19 na terminal B y 13 na terminal A. L'antigua terminal B tenía 14 puertes. 8 llinies aérees operen dende la Terminal B y 6 llinies aérees operen dende la Terminal A. === Proyeutu d'espansión === [[Ficheru:SMF airport diagram.svg|thumb|left|Diagrama de terminal y pistes de SMF.]] [[Ficheru:SMF terminal diagram.svg|thumb|right|Terminales de SMF; note que'l tren interterminales tien una curva ente les seiciones de llau enrite y lado tierra de la Terminal B.]] [[Ficheru:North Natomas, CA, USA - panoramio (1).jpg|thumb|right|Terminal A en SMF]] [[Ficheru:Sunset @ SAC (6930525393).jpg|thumb|right|L'antepar de la nueva Terminal B.]] El 7 de xunu de 2006, anunciáronse planes pa reemplazar l'antigua Terminal B con una nueva terminal pal añu 2012. Nel añu 2008, el Sistema d'Aeropuertos del Condáu de Sacramento fixo'l proyeutu de meyora de capital más grande na historia del Condáu de Sacramento: "The Big Build". Diseñáu por Corgan Associates, Inc. n'asociación con Fentress Arquiteutos. La terminal terrestre foi construyida pola empresa conxunta d'Austin Commercial, LP y Walsh Construction. La puertes de la zona d'operaciones y de tren llixeru foi construyida por [[Turner Construction]]. El proyeutu de modernización de la terminal de 1030 millones dólares reemplaza l'antigua terminal Terminal B del aeropuertu, pa satisfaer la creciente demanda de servicios de pasaxeros y ameyorar la capacidá del aeropuertu p'atraer nueves compañíes y rutes. [[Aeroméxico]], [[Alaska Airlines]] / [[Horizon Air]], [[American Airlines]], [[Hawaiian Airlines]], [[Volaris]] y [[Southwest Airlines]] atopar na nueva terminal, ente que [[Delta Air Lines]] y [[United Airlines]], [[JetBlue]]<ref>http://www.bizjournals.com/sacramentu/news/2013/10/11/jetblue-changing-airport-terminals.html</ref> operen dende la Terminal A. El complexu Central de la Terminal B ye tres veces del tamañu de la Terminal B orixinal colos dos partes del complexu salíes y llegaes - coneutaos por un movedor automatizado de persones. Les autoridaes del aeropuertu ufiertaron una conferencia de prensa'l 15 de xunetu de 2011 na Feria del Estáu de California, p'anunciar que la terminal abriríase'l 6 d'ochobre de 2011. Trátase de munchos meses antes de lo previsto a partir de l'apertura proyeutada orixinal, en 2012.<ref>{{cita web |títulu=New Sacramento Airport Terminal to Open in Fall|nome=Melanie|apellíu=Turner|url=http://www.bizjournals.com/sacramentu/news/2011/07/15/new-sacramentu-airport-terminal-to.html|fecha=15 de xunetu de 2011|fechaaccesu=15 de xunetu de 2011}}</ref> La nueva Central Terminal B entró en plenu funcionamientu'l 6 d'ochobre de 2011. Salvamentu y deconstrucción del edificiu de llegaes internacionales y la baltadera de la Terminal B orixinal fueron programaos pa empezar pocu dempués de l'apertura de la nueva terminal. Previóse que'l procesu completárase antes de mayu de 2012. Un hotel de Hyatt Place ta previstu que se va construyir ente los dos terminales actuales.<ref>http://www.kcra.com/news/local-news/news-sacramentu/county-set-to-vote-on-hyatt-place-at-sac-international/30945560</ref> Los primeros restoranes con serviciu de meseros del aeropuertu, Esquire Grill y Cafetería 15L, fueron introducíos na nueva Terminal B cuando s'abrir. Otres opciones llegaron al aeropuertu, creando una zona de comida que ye bien famosa nel norte de California. == Aereollinies y destinos == === Pasaxeros === [[Ficheru:Sac baggage claim.JPG|thumb|right|Reclamu d'equipaxe de la Terminal A.]] [[Ficheru:Sacramento International Airport Terminal A.JPG|thumb|Terminal A del Aeropuertu.]] [[Ficheru:SMF Term B 3933 01.JPG|thumb|Interior de la nueva Terminal B de Sacramento.]] [[Ficheru:SMF Term B 3937 05.JPG|thumb|Interior de la Terminal B.]] [[Ficheru:SMF Term B 3938 06.JPG|thumb|Terminal B del Aeropuertu.]] [[Ficheru:Sacramento International Airport 2.jpg|thumb|Puertes de la Terminal B del Aeropuertu.]] [[Ficheru:SMF Term B 3939 07.JPG|thumb|Elevadores na Terminal B del Aeropuertu.]] [[Ficheru:Sacramento Airport (105357606).jpg|thumb|Instalación de "Flying Garden" de [[Dennis Oppenheim]] fuera del estacionamiento.]] [[Ficheru:Shuttle Train (6785723660).jpg|thumb|Tren interterminales na Terminal B.]] {{Airport-dest-list | 3rdcoltitle=Terminal <!-- --> | [[Aeroméxico]] | [[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara|Guadalaxara]] | B <!-- --> | [[Air Canada Express]] | [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]] | A <!-- --> | [[Alaska Airlines]] | [[Aeropuertu de Boise|Boise]], [[Aeropuertu Internacional de Kona|Kailua–Kona]] (empecipia'l 20 d'avientu de 2018),<ref>http://mauinow.com/2018/06/19/alaska-airlines-announces-new-nonstop-service-between-sacramentu-and-kona/</ref> [[Aeropuertu de Kahului|Kahului]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]] <br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Los Cabos|San José del Cabo]] | B <!-- --> | [[American Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|Charlotte]], [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago-O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor]] <br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]] (reinicia'l 5 de payares de 2018) | A <!-- --> | [[Envoy|American Eagle]] | [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor]] | A <!-- --> | [[Delta Air Lines]] | [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|Atlanta]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|Minneapolis/St. Paul]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]] | A <!-- --> | [[Delta Connection]] | [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]] | A <!-- --> | [[Frontier Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas]] | B <!-- --> | [[Hawaiian Airlines]] | [[Aeropuertu de Kahului|Kahului]] (empecipia'l 2 d'abril de 2019),<ref>https://newsroom.hawaiianairlines.com/releases/hawaiian-airlines-to-add-daily-sacramentu-maui-service</ref> [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|Honolulu]] | B <!-- --> | [[JetBlue Airways]] | [[Aeropuertu de Long Beach|Long Beach]], [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|Nueva York-JFK]] <br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional Logan|Boston]] | A <!-- --> | [[Southwest Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|Austin]], [[Aeropuertu de Boise|Boise]], [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|Burbank]], [[Aeropuertu Internacional Midway|Chicago-Midway]], [[Aeropuertu Dallas Love|Dallas-Love]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu William P. Hobby| Houston-Hobby]] (empecipia'l 4 de payares de 2018)<ref>,{{cita web |url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/279026/southwest-schedules-new-routes-in-nov-2018/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20180608|títulu=Southwest schedules new routes in Nov 2018|editorial=Routes Online|fecha=xunu de 2018|fechaaccesu=8 de xunu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas]], [[Aeropuertu de Long Beach|Long Beach]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario]], [[Aeropuertu John Wayne|Orange County]], [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|Orlando]], [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix–Sky Harbor]], [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland (OR)]], [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|Salt Lake City]], [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego]], [[Aeropuertu Internacional de Los Cabos|San José del Cabo]], [[Aeropuertu Internacional Lambert|San Luis]], [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle/Tacoma]], [[Aeropuertu Internacional de Spokane|Spokane]] <br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|Baltimore]], [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|Nueva Orleans]] | B <!-- --> | [[United Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional O'Hare|Chicago-O'Hare]], [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|Houston-Intercontinental]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]], [[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles|Washington-Dulles]] <br />'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|Newark]]| A <!-- --> | [[United Express]] | [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver]], [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles]], [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|San Francisco]] | A <!-- --> | [[Volaris]] | [[Aeropuertu Internacional del Bajío|Lleón/Del Bajío]] (empecipia'l 21 de payares de 2018),<ref name=VOIBJX>{{cita web |url=https://sacramentu.aero/scas/about/news-and-events/volaris-announces-new-nonstop-service-to-leon-mexico-in-november|títulu=Volaris Announces New Nonstop Service to Léon, Mexico in November|editorial=Sacramento County Airport System|fecha=xunetu de 2018|fechaaccesu=1 d'agostu de 2018}}</ref> [[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara|Guadalaxara]] | B <!-- --> }} === Carga === {{Airport destination list | [[Amazon|Amazon Air]] | [[Aeropuertu Internacional del Valle Lehigh|Allentown/Bethlehem]], [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|Baltimore]], [[Aeropuertu Internacional Chicago Rockford|Chicago/Rockford]], [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|Dallas/Fort Worth]] | [[FedEx|FedEx Express]] | [[Aeropuertu Internacional de Memphis|Memphis]] }} === Destinos internacionales === Ufiértase serviciu a 4 destinos internacionales, al cargu de 5 aereollinies. {|class="wikitable col4cen" style="font-size: 85%" align=center ! Ciudaes || Nome del aeropuertu || Aereollinies || Terminal |- !colspan="6"|[[América del Norte]] |- |colspan="4"|{{Canadá}} (1 destín, 1 aereollinia) |- |[[Vancouver]] ||[[Aeropuertu Internacional de Vancouver]]|| {{Bandera|CAN}} [[Air Canada Express]] || A |- |colspan="4"|{{Méxicu}} (3 destinos, 4 aereollinies) |- |[[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]] ||[[Aeropuertu Internacional de Guadalaxara]]|| {{Bandera|MEX}} [[Aeroméxico]] / {{Bandera|MEX}} [[Volaris]] || B |- |[[Lleón (Méxicu)|Lleón]] ||[[Aeropuertu Internacional del Bajío]]|| {{Bandera|MEX}} [[Volaris]] (empecipia'l 21 de payares de 2018)<ref name=VOIBJX /> || B |- |[[San José del Cabo]] ||[[Aeropuertu Internacional de Los Cabos]]|| {{Bandera|USA}} [[Alaska Airlines]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|USA}} [[Southwest Airlines]] || B |- !colspan="4"|Total: 4 destinos, 2 países, 5 aereollinies |} === Destinos nacionales === Bríndase serviciu a 36 ciudaes dientro del país al cargu de 11 aereollinies. {| class="wikitable sortable col1izq" style="margin:0 auto; text-align:center" |+ align="center" style="background:DarkSlateBlue; color:white" | !colspan=9|<center> {{Etiqueta imaxe aniciu|image=Map of USA without state names.svg|width=750|float=none}} {{etiqueta imaxe|x=0.490|y=0.600|scale=750|text=Destinos nacionales del Aeropuertu de Sacramento}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.066|y=0.260|scale=750|text=[[Ficheru:Map pointer.svg|10px]] SMF}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.700|y=0.420|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Hartsfield-Jackson|ATL]]}} {{Image label small|x=0.445|y=0.490|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Austin-Bergstrom|AUS]]}} {{Image label small|x=0.815|y=0.265|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Baltimore-Washington|BWI]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.172|y=0.170|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Boise|BOI]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.890|y=0.175|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Logan|BOS]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.085|y=0.360|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|BUR]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.760|y=0.370|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Charlotte-Douglas|CLT]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.618|y=0.233|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional O'Hare|ORD]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.623|y=0.242|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Midway|MDW]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.465|y=0.460|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Dallas-Fort Worth|DFW]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.470|y=0.470|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Dallas Love|DAL]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.340|y=0.285|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Denver|DEAN]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.280|y=0.555|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Honolulu|HNL]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.510|y=0.515|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Intercontinental George Bush|IAH]]}} {{Image label small|x=0.505|y=0.525|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu William P. Hobby|HOU]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.320|y=0.570|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Kahului|OGG]]}} {{Image label small|x=0.328|y=0.595|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Kona|KOA]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.148|y=0.350|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional McCarran|LES]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.087|y=0.378|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu de Long Beach|LGB]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.080|y=0.370|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|LAX]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.530|y=0.175|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Minneapolis-Saint Paul|MSP]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.845|y=0.238|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark|EWR]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.855|y=0.228|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy|JFK]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.610|y=0.510|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong|MSY]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.130|y=0.375|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|ONT]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.095|y=0.385|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu John Wayne|SNA]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.770|y=0.520|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional d'Orlando|MCO]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.190|y=0.410|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|PHX]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.077|y=0.105|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Portland|PDX]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.220|y=0.255|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Salt Lake City|SLC]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.097|y=0.410|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San Diego|SAN]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.035|y=0.280|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de San Francisco|SFO]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.580|y=0.305|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional Lambert|STL]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.100|y=0.050|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|SÍA]]}} {{Image label small|x=0.153|y=0.075|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Spokane|GEG]]}} {{etiqueta imaxe pequeña|x=0.805|y=0.285|scale=750|text=[[Ficheru:Aiga departingflights.svg|10px]] [[Aeropuertu Internacional de Washington-Dulles|IAD]]}} |- ! style="background:Lavender; color:Black"|Destinos ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Southwest Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[United Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Alaska Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[Delta Air Lines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|[[American Airlines]] ! style="background:Lavender; color:Black"|Otra !width=11 px style="background:Lavender; color:Black"|# |- | Atlanta (ATL) | || || ||<abbr title="Delta">'''• || || || 1 |- | Austin (AUS) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Baltimore (BWI) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Boise (BOI) | || ||<abbr title="Alaska">'''• || || || || 1 |- | Boston (BOS) | || || || || || [[JetBlue Airways]] || 1 |- | Burbank (BUR) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Charlotte (CLT) | || || || ||<abbr title="American">'''• || || 1 |- | Chicago (ORD) | ||<abbr title="United">'''• || || || <abbr title="American">'''• || || 2 |- | Chicago (MDW) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Dallas (DFW) | || || || ||<abbr title="American">'''• || ||1 |- | Dallas (DAL) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Denver (DEAN) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="United">'''• || || || ||[[Frontier Airlines]] || 3 |- | Honolulu (HNL) | || || || || ||[[Hawaiian Airlines]] || 1 |- | Houston (IAH) | ||<abbr title="United">'''• || || || || || 1 |- | Houston (HOU) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Kahului (OGG) | || ||<abbr title="Alaska">'''• || || ||[[Hawaiian Airlines]] || 2 |- | Kailua (KOA) | || ||<abbr title="Alaska">'''• || || || || 1 |- | Las Vegas (LES) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || ||[[Frontier Airlines]] || 2 |- | Long Beach (LGB) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || ||[[JetBlue Airways]] || 2 |- | Los Angeles (LAX) |<abbr title="Southwest">'''• ||<abbr title="United">'''• || ||<abbr title="Delta">'''• ||<abbr title="American">'''• || || 4 |- | Minneapolis (MSP) | || || ||<abbr title="Delta">'''• || || || 1 |- | Newark (EWR) | ||<abbr title="United">'''• || || || || || 1 |- | Nueva Orleans (MSY) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Nueva York (JFK) | || || || || ||[[JetBlue Airways]] || 1 |- | Ontario (ONT) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Orange County (SNA) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Orlando (MCO) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Phoenix (PHX) |<abbr title="Southwest">'''• || || || ||<abbr title="American">'''• || || 2 |- | Portland (PDX) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Alaska">'''• || || || || 2 |- | Salt Lake City (SLC) |<abbr title="Southwest">'''• || || ||<abbr title="Delta">'''• || || || 2 |- | San Diego (SAN) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Alaska">'''• || || || || 2 |- | San Francisco (SFO) | ||<abbr title="United">'''• || || || || || 1 |- | San Luis (STL) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Seattle (SÍA) |<abbr title="Southwest">'''• || ||<abbr title="Alaska">'''• ||<abbr title="Delta">'''• || || || 3 |- | Spokane (GEG) |<abbr title="Southwest">'''• || || || || || || 1 |- | Washington (IAD) | ||<abbr title="United">'''• || || || || || 1 |- ! Total || 21 || 7 || 6 || 5 || 5 || 7 || 35 |} == Estadístiques == === Rutes más transitaes === [[Ficheru:Sacramento International Airport 4 Southewset plane.jpg|thumb|Avión de Southwest Airlines na pista del Aeropuertu Internacional de Sacramento fora de la Puerta 18 de la Terminal B. Destino - Las Vegas, Nevada nel 2014.]] {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" width= align= |+ '''Rutes Nacionales más transitaes del Aeropuertu Internacional de Sacramento (agostu 2017 - xunetu 2017)'''<ref>{{cita web |títulu=Sacramento, CA: Sacramento International (SMF)|url=http://www.transtats.bts.gov/airports.asp?pn=1&Airport=SMF&Airport_Name=Sacramento,%20CA:%20Sacramentu%20International&carrier=FACTS|editorial=Bureau of Transportation Statistics|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2018}} </ref> |- ! Númberu !Ciudá !Pasaxeros ! Aereollinia |- | 1 | {{bandera|California}} [[Aeropuertu Internacional de Los Angeles|Los Angeles, California]] | align="right" |544,000 | [[Envoy|American Eagle]], [[Delta Air Lines]], [[Delta Connection]], [[Southwest Airlines]], [[United Express]] |- | 2 | {{bandera|California}} [[Aeropuertu Internacional de San Diego|San Diego, California]] | align="right" |530,000 | Southwest Airlines |- | 3 | {{bandera|Washington}} [[Aeropuertu Internacional de Seattle-Tacoma|Seattle, Washington]] | align="right" |492,000 | [[Alaska Airlines]], Delta Connection, Southwest Airlines |- | 4 | {{bandera|Arizona}} [[Aeropuertu Internacional de Phoenix-Sky Harbor|Phoenix, Arizona]] | align="right" |429,000 | [[American Airlines]], Southwest Airlines |- | 5 | {{bandera|Colorado}} [[Aeropuertu Internacional de Denver|Denver, Colorado]] | align="right" |337,000 | Southwest Airlines, [[United Airlines]], United Express |- | 6 | {{bandera|Nevada}} [[Aeropuertu Internacional McCarran|Las Vegas, Nevada]] | align="right" |288,000 | Southwest Airlines |- | 7 | {{bandera|California}} [[Aeropuertu John Wayne|Orange County, California]] | align="right" |286,000 | Southwest Airlines |- | 8 | {{bandera|California}} [[Aeropuertu de Hollywood Burbank|Burbank, California]] | align="right" |275,000 | Southwest Airlines |- | 9 | {{bandera|California}} [[Aeropuertu Internacional LA/Ontario|Ontario, California]] | align="right" |258,000 | Southwest Airlines |- | 10 | {{bandera|Oregón}} [[Aeropuertu Internacional de Portland|Portland, Oregón]] | align="right" |242,000 | Alaska Arilines, Southwest Airlines |} === Tráficu Añal=== {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" |+ '''Tráficu añal de pasaxeros nel Aeropuertu de Sacramento de 2001 a 2017<ref>[http://www.sacramento.aero/scas/about/reports Reports. Consultáu'l 22 de mayu de 2018.] {{Wayback|url=http://www.sacramento.aero/scas/about/reports |fecha=20150323025314 }}</ref> ! Añu !Pasaxeros ! Añu !Pasaxeros |- | 2001||8,036,942||2011||8 547 927 |- | 2002||8,510,924||2012||8 909 658 |- | 2003||8,778,163||2013||8 686 530 |- | 2004||9,580,722||2014||8 972 756 |- | 2005||10,203,066||2015||9 609 880 |- | 2006||10 362 800||2016||10 118 794 |- | 2007||10 767 639||2017||10 912 080 |- | 2008||9 844 307|||| |- | 2009||8 780 942|||| |- | 2010||8 667 338|||| |} == Aeropuertos cercanos == Los aeropuertos cercanos son:<ref>{{cita web |url = https://www.aeropuertos.net/aeropuerto-internacional-de-sacramentu/ |títulu = Aeropuertu Internacional de Sacramento (SMF) |editorial = Aeropuertos.net |fecha = ochobre de 2014 |fechaaccesu = 23 d'ochobre de 2014 |formatu = |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140715073700/https://www.aeropuertos.net/aeropuerto-internacional-de-sacramentu/ |fechaarchivu=15 de xunetu de 2014 }}</ref> * [[Aeropuertu Metropolitanu de Stockton]] (94km) * [[Aeropuertu Charles M. Schulz–Condáu de Sonoma]] (107km) * [[Aeropuertu Internacional d'Oakland]] (120km) * [[Aeropuertu Municipal de Mozu]] (124km) * [[Aeropuertu de la ciudá condáu de Modestu]] (131km) == Ver tamién == * [[Aeropuertos del mundu]] * [[Aeropuertos de los Estaos Xuníos|Aeropuertos d'Estaos Xuníos]] * [[Aeropuertos más importantes d'Estaos Xuníos]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commons category|Sacramento International Airport}} * [https://web.archive.org/web/20111007192105/http://www.sacramento.aero/smf/ Páxina oficial de SMF] (n'inglés) * [http://www.dot.gov/ Sitiu oficial del Departamentu de Tresporte de los Estaos Xuníos] (n'inglés) * [http://www.faa.gov/ Alministración Federal d'Aviación] (n'inglés) * [https://aeronav.faa.gov/d-tpp/1811/05490AD.PDF Diagrama del aeropuertu de la FAA] ([[PDF]]), n'efeutu el [[11 d'ochobre]] de [[2018]] * {{FAA-procedures|SMF}} * {{WAD|KSMF}} * {{NWS-actual|KSMF}} * {{FR|KSMF}} * {{AirNav|KSMF}} * {{GCM|KSMF}} * {{ASN|SMF}} * {{US-airport|SMF}} {{Tradubot|Aeropuerto Internacional de Sacramento}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos de California]] [[Categoría:Tresporte del condáu de Sacramento]] [[Categoría:Aeropuertos inauguraos en 1967|Sacr]] [[Categoría:Aeropuertos internacionales d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] k9epv5ycgrn79k4ceygd5i9ey84mfhi 0 163946 3709269 3708975 2022-08-18T13:36:39Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{edificiu}} L''''Aeropuertu Juan Gualberto Gómez''' {{códigos aeroportuarios}}, tamién conocíu como '''Aeropuertu de Varaderu''', ye un aeropuertu internacional que sirve a la ciudá de [[Varaderu]], na [[provincia de Matanzas]] ([[Cuba]]). Ye'l segundu aeropuertu n'importancia pol volume d'operaciones y pasaxeros del país, por detrás del [[Aeropuertu Internacional José Martí]], asitiáu en [[L'Habana]]. Per esti centru apuerten y parten más del 70 per cientu de los turistes que visiten el balneariu de Varaderu, principal destín turísticu de sol y sablera de Cuba. Foi inauguráu'l 25 de setiembre de 1989 por [[Fidel Castro]],<ref>[http://www.cuba.cu/gobierno/discursos/1989/esp/f250989y.html DISCURSU PRONXNCIÁU POR FIDEL CASTRO RUZ, PRESIDENTE DE LA REPÚBLICA CUBA, NA INAUGURACION DEL AEROPUERTU INTERNACIONAL DE VARADERU "JUAN GUALBERTO GOMEZ]</ref> reemplazando asina al vieyu aeropuertu de Varaderu en Santa Marta, conocíu agora como Aeropuertu de Kawama. El 10 de setiembre de 2011 foi reinaugurado tres una inversión por valor de 35 000 000.00 USD. Lo cual dexará-y aumentar les operaciones aérees y una mayor calidá nel serviciu a pasaxeros qu'apuerten pol so terminal.La inversión incluyó l'ampliación de 30 mostradores con sistemes automatizados. Aumentu significativu nel númberu de cabines d'inmigración y cuatro nuevos carruseles (esteres) pal equipaxe facturáu nel salón d'apuerto al país. El salón d'embarque SUE (salón d'última espera) estender tres la medría d'un nuevu [[jet way]] (pasarela telescópica) cuntando anguaño con cuatro d'estes puertes d'embarque. Tamién la plataforma de estacionamiento d'aeronaves ampliar en 31 000 metros cuadraos y el parqueo a 9 100 metros cuadraos. Les capacidaes de les operaciones ampliar hasta 2 200 pasaxeros, y el tiempu operacional de despachu de los pasaxeros qu'apuerten a la terminal ye de 25 minutos. La inversión debe de recuperase nun plazu de tres años, lo cual garantízase pol volume d'operaciones que tien esti centru aeroportuario. Les actuales inversiones ficieron posible procesar añalmente hasta dos millones de pasaxeros al añu. == Aereollinies y destinos == [[Archivu:Bust of Juan Gualberto Gómez.jpg|thumb|Bustu de Juan Gualberto Gómez nel aeropuertu conmemorando la inauguración d'ésti en 1989.]] [[Archivu:Eurowings Airbus A330-203 at Varadero Airport.jpg|thumb|Un [[Airbus A330-200]] d'[[Eurowings]] operáu por [[SunExpress Deutschland]].]] === Pasaxeros === {{Airport-dest-list <!-- --> |[[Air Canada Rouge]] | [[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau|Montreal-Trudeau]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto-Pearson]] <!-- --> |[[Air Transat]] | [[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau|Montreal-Trudeau]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto-Pearson]] <br> '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Halifax-Stanfield|Halifax]], [[Aeropuertu Internacional de Hamilton-Munro|Hamilton]], [[Aeropuertu Internacional del Gran Moncton|Moncton]], [[Aeropuertu Internacional de Ottawa|Ottawa]], [[Aeropuertu internacional Jean-Lesage de Québec|Québec]], [[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson|Winnipeg]] <!-- --> |[[American Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]] <!-- --> |[[Azur Air]] | '''Chárter estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Moscú-Domodédovo|Moscú-Domodédovo]] <!-- --> |[[Blue Panorama Airlines]] | [[Aeropuertu de Milán-Malpensa|Milán-Malpensa]] <!-- --> |[[Condor Flugdienst|Condor]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu de Frankfurt del Main|Frankfurt]] (reinicia'l 6 de payares de 2018),<ref name=condor>{{cita web|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/276031/condor-w18-long-haul-service-by-airtransat-a330-as-of-01dec17/?utm_campaign=airlineroute&utm_content=airlineroute-20171204|títulu=Condor W18 Long-Haul service by airtransat A330 as of 01DEC17|publisher=Airline Route|date=avientu de 2017|fechaaccesu=14 d'avientu de 2017}}</ref> [[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss|Múnich]] <!-- --> |[[Corsair International]] | [[Aeropuertu de París-Orly|París-Orly]] <!-- --> |[[Cubana d'Aviación]] | [[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau|Montreal-Trudeau]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto-Pearson]] <!-- --> |[[Edelweiss Air]] | [[Aeropuertu Internacional de Zúrich|Zúrich]] <!-- --> |[[Eurowings]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Düsseldorf|Düsseldorf]], [[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss|Múnich]] <!-- --> |[[Interjet]] | [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de México|Ciudá de Méxicu]] <!-- --> |[[LOT Polish Airlines]] | '''Chárter:''' [[Aeropuertu de Varsovia-Chopin|Varsovia-Chopin]] <!-- --> |[[Magnicharters]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Monterrey|Monterrey]] <!-- --> |[[Neos]] | '''Chárter Estacional:''' [[Aeropuertu de Milán-Malpensa|Milán–Malpensa]] <!-- --> |[[Nordwind Airlines]] | '''Chárter Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Moscú-Sheremétievo|Moscú-Sheremétievo]] <!-- --> |[[Orbest]] | '''Estacional:''' [[Aeropuertu de Lisboa|Lisboa]] <!-- --> |{{nowrap|[[Servicios Aéreos Profesionales]]}} | [[Aeropuertu Internacional de Punta Cana|Punta Cana]] <!-- --> |[[Sunwing Airlines]] | [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]], [[Aeropuertu Internacional d'Edmonton|Edmonton]], [[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau|Montreal-Trudeau]], [[Aeropuertu Internacional de Ottawa|Ottawa]], [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto-Pearson]], [[Aeropuertu Internacional de Vancouver|Vancouver]] <br> '''Estacional:''' [[Base de la fuercia aérea canadiense de Bagotville|Bagotville]], [[Aeropuertu de Charlottetown|Charlottetown]], [[Aeropuertu de Deer Lake|Deer Lake]], [[Aeropuertu del Gran Fredericton|Fredericton]], [[Aeropuertu Internacional de Gander|Gander]], [[Aeropuertu Internacional de Halifax-Stanfield|Halifax]], [[Aeropuertu Internacional de Hamilton-Munro|Hamilton]], [[Aeropuertu Internacional de Kelowna|Kelowna]], [[Aeropuertu Internacional de London|London (ON)]], [[Aeropuertu Internacional del Gran Moncton|Moncton]], [[Aeropuertu internacional Jean-Lesage de Québec|Québec]], [[Aeropuertu Internacional de Regina|Regina]], [[Aeropuertu de Saint John|Saint John]], [[Aeropuertu Internacional de Saskatoon-John G. Diefenbaker|Saskatoon]], [[Aeropuertu Internacional de Thunder Bay|Thunder Bay]], [[Aeropuertu Internacional de Windsor|Windsor]], [[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson|Winnipeg]] <!-- --> |[[Thomas Cook Airlines]] | [[Aeropuertu de Mánchester|Mánchester (UK)]] <!-- --> |[[Thomas Cook Airlines Scandinavia]] | '''Chárter estacional:''' [[Aeropuertu de Copenḥague-Kastrup|Copenhagen]] <!-- --> |[[Thomson Airways]] | [[Aeropuertu de Londres-Gatwick|Londres-Gatwick]] <!-- --> |{{nowrap|[[TUI Airlines Nederland]]}} | [[Aeropuertu d'Ámsterdam-Schiphol|Ámsterdam]] <!-- --> |[[TUI fly Belgium]] | [[Aeropuertu de Bruxeles|Bruxeles]] <!-- --> |[[Wamos Air]] | [[Aeropuertu Internacional La Aurora|Ciudá de Guatemala]], [[Aeropuertu de Madrid-Barajas|Madrid]] <!-- --> |[[WestJet]] | [[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson|Toronto-Pearson]]<br>'''Estacional:''' [[Aeropuertu Internacional de Calgary|Calgary]] }} === Carga === {{Airport-dest-list <!-- --> | [[FedEx|Fedex Express]] | [[Aeropuertu Internacional de Miami|Miami]] <!-- --> }} === Destinos internacionales === {|{{tablaguapa}} style="font-size: 85%" width="850" align=center !rowspan="1"|Ciudaes por países||rowspan="1"|Nome del Aeropuertu||rowspan="1"|Aereollinies |- !colspan="6"|[[América del Norte]] |- |colspan="5"|{{CAN}} |- |[[Bagotville]]||[[Base de la fuercia aérea canadiense de Bagotville]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Calgary]]||[[Aeropuertu Internacional de Calgary]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[WestJet]] '''(Estacional)''' |- |[[Charlottetown]]||[[Aeropuertu de Charlottetown]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Deer Lake]]||[[Aeropuertu de Deer Lake]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Edmonton]]||[[Aeropuertu Internacional d'Edmonton]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |[[Fredericton]]||[[Aeropuertu del Gran Fredericton]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Gander]]||[[Aeropuertu Internacional de Gander]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Halifax]]||[[Aeropuertu Internacional de Halifax-Stanfield]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Hamilton (Ontario)|Hamilton]]||[[Aeropuertu Internacional de Hamilton-Munro]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Kelowna]]||[[Aeropuertu Internacional de Kelowna]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[London (Ontario)|London]]||[[Aeropuertu Internacional de London]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Moncton]]||[[Aeropuertu Internacional del Gran Moncton]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)'''/ {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Montreal]]||[[Aeropuertu Internacional Pierre Elliott Trudeau]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |[[Ottawa]]||[[Aeropuertu Internacional de Ottawa]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |[[Québec (ciudá)|Québec]]||[[Aeropuertu internacional Jean-Lesage de Québec]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Regina (Saskatchewan)|Regina]]||[[Aeropuertu Internacional de Regina]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Saint John (Nueva Brunswick)|Saint John]]||[[Aeropuertu de Saint John]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Saskatoon]]||[[Aeropuertu Internacional de Saskatoon-John G. Diefenbaker]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Thunder Bay]]||[[Aeropuertu Internacional de Thunder Bay]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Toronto]]||[[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada Rouge]] / {{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] / {{Bandera|CUB}} [[Cubana d'Aviación]] / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] / {{Bandera|CAN}} [[West Jet]] |- |[[Vancouver]]||[[Aeropuertu Internacional de Vancouver]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] |- |[[Windsor (Ontario)|Windsor]]||[[Aeropuertu Internacional de Windsor]]||{{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |[[Winnipeg]]||[[Aeropuertu Internacional James Armstrong Richardson]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Transat]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|CAN}} [[Sunwing Airlines]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{USA}} |- |[[Miami]]||[[Aeropuertu Internacional de Miami]]||{{Bandera|USA}} [[American Airlines]] |- |colspan="5"|{{MEX}} |- |[[Ciudá de Méxicu]]||[[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu]]||{{Bandera|MEX}} [[Interjet]] |- |[[Monterrey]]||[[Aeropuertu Internacional de Monterrey]]||{{Bandera|MEX}} [[Magnicharters]] '''(Estacional)''' |- !colspan="6"|[[América Central|Centroamérica]] y [[Caribe (rexón)|El Caribe]] |- |colspan="5"|{{GUA}} |- |[[Ciudá de Guatemala]]||[[Aeropuertu Internacional La Aurora]]||{{Bandera|ESP}} [[Wamos Air]] |- |colspan="5"|{{DOM}} |- |[[Punta Cana]]||[[Aeropuertu Internacional de Punta Cana]]||{{Bandera|DOM}} [[Servicios Aéreos Profesionales]] |- !colspan="6"|[[Europa]] |- |colspan="5"|{{GER}} |- |[[Düsseldorf]]||[[Aeropuertu Internacional de Düsseldorf]]||{{Bandera|GER}} [[Eurowings]] '''(Estacional)''' |- |[[Frankfurt del Main|Frankfurt]]||[[Aeropuertu de Frankfurt del Main]]||{{Bandera|GER}} [[Condor Flugdienst|Condor]] (reinicia'l 6 de payares de 2018)<ref name=condor /> |- |[[Múnich]]||[[Aeropuertu Internacional de Múnich-Franz Josef Strauss]]||{{Bandera|GER}} [[Condor Flugdienst|Condor]] '''(Estacional)''' / {{Bandera|GER}} [[Eurowings]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{BEL}} |- |[[Bruxeles]]||[[Aeropuertu de Bruxeles]]||{{Bandera|BEL}} [[TUI fly Belgium]] |- |colspan="5"|{{DAN}} |- |[[Copenḥague]]||[[Aeropuertu de Copenḥague-Kastrup]]||{{Bandera|DAN}} [[Thomas Cook Airlines Scandinavia]] '''(Chárter Estacional)''' |- |colspan="5"|{{ESP}} |- |[[Madrid]]||[[Aeropuertu de Madrid-Barajas]]||{{Bandera|ESP}} [[Wamos Air]] |- |colspan="5"|{{FRA}} |- |[[París]]||[[Aeropuertu de París-Orly]]||{{Bandera|FRA}} [[Corsair]] |- |colspan="5"|{{ITA}} |- |[[Milán]]||[[Aeropuertu de Milán-Malpensa]]||{{Bandera|ITA}} [[Blue Panorama Airlines]] / {{Bandera|ITA}} [[Neos]] '''(Chárter Estacional)''' |- |colspan="5"|{{NED}} |- |[[Ámsterdam]]||[[Aeropuertu d'Ámsterdam-Schiphol]]||{{Bandera|NED}} [[TUI Airlines Nederland]] |- |colspan="5"|{{POL}} |- |[[Varsovia]]||[[Aeropuertu de Varsovia-Chopin]]||{{Bandera|POL}} [[LOT Polish Airlines]] '''(Chárter)''' |- |colspan="5"|{{POR}} |- |[[Lisboa]]||[[Aeropuertu de Lisboa]]||{{Bandera|POR}} [[Orbest]] '''(Estacional)''' |- |colspan="5"|{{UK}} |- |[[Londres]]||[[Aeropuertu de Londres-Gatwick]]||{{Bandera|UK}} [[TUI Airways]] |- |[[Mánchester]]||[[Aeropuertu de Mánchester]]||{{Bandera|UK}} [[Thomas Cook Airlines]] |- |colspan="5"|{{RUS}} |- |rowspan="3"|[[Moscú]] |- |[[Aeropuertu Internacional de Moscú-Domodédovo]]||{{Bandera|RUS}} [[Azur Air]] '''(Chárter)''' |- |[[Aeropuertu Internacional de Moscú-Sheremétievo]]||{{Bandera|RUS}} [[Nordwind Airlines]] '''(Chárter Estacional)''' |- |colspan="5"|{{SWI}} |- |[[Zúrich]]||[[Aeropuertu Internacional de Zúrich]]||{{Bandera|SWI}} [[Edelweiss Air]] (empecipia'l 16 de xunetu de 2018)<ref name=Zúrich /> |- |} == Ver tamién == * [[Aeropuertos d'América]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons category|Juan Gualberto Gómez Airport}} * {{WAD|VRA}} * {{FR|MUVR}} * [http://varadero.airportcuba.net/ Páxina non oficial del Aeropuertu de Varaderu] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos de Cuba|J]] tliljvquumtwn4ivatkmb5ypfotn4oc 0 164457 3709195 3593606 2022-08-18T13:10:25Z Omarete 35 removed [[Category:Cagayán]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Ficha d'aeropuertu | nome = Aeropuertu de Tuguegarao | nome_nativu = Paliparan ng Tuguegarao<br/> Pagtayaban ti Tuguegarao | imaxe = Tuguegarao Airport exterior.jpg | pie = | mapa_loc = Filipines | IATA = | ICAO = | tipu = | construyíu = | clausuráu = | propietariu = | operador = | ciudá_sirve = [[Tuguegarao]] | allugamientu = {{bandera2|Filipines}} | tresporte = | elevación_p = | elevación_m = | coordenaes = | sitio_web = | p1-númberu = | p1-llargor-p = | p1-llargor-m = | p1-superficie = | estadística_añu = | estadística1 = | datos_estadística1 = | notes = }} L''''Aeropuertu de Tuguegarao'''<ref>{{cita web|url=http://www.worldaerodata.com/wad.cgi?id=RP15522 |títulu= Información sobre'l sitiu|fechaaccesu=16 d'agostu de 2015 |apellíu=|nome=|enllaceautor=|coautores= |fecha= |añu= |mes= |formatu= |obra= |editor= |editorial= |allugamientu= |páxina= |páxina= |idioma=inglés |doi=|urlarchivu= |fechaarchivu= |cita= }}</ref><ref>{{cita llibru|títulu = The Rough Guide to the Philippines|url = https://books.google.co.ve/books?id=wp5tBAAAQBAJ&pg=PT201&dq=Tuguegarao+Airport&hl=es&sa=X&ved=0CCAQ6AEwAWoVChMIl4i1ptKtxwIVA10eCh1FCwXy#v=onepage&q=Tuguegarao%2520Airport&f=false|editorial = Penguin|fecha = 1 d'ochobre de 2014|fechaaccesu = 16 d'agostu de 2015|isbn = 9780241013793|idioma = en|nome = Simon|apellíos = Foster|nome2 = Kiki|apellíos2 = Deere}}</ref> (en [[idioma tagalu|tagalu]]: ''Paliparan ng Tuguegarao''; n’[[idioma ilocano|ilocano]]: '' Pagtayaban ti Tuguegarao'') (IATA: TUG, ICAO: RPUT) ye un aeropuertu que sirve l'área xeneral de [[Tuguegarao]], la ciudá capital de la provincia de [[Cagayán]],<ref>{{cita llibru|títulu = The Jewel Hunter|url = https://books.google.co.ve/books?id=GVccJFqsGy8C&pg=PA57&dq=Tuguegarao+Airport&hl=es&sa=X&ved=0CC8Q6AEwA2oVChMIl4i1ptKtxwIVA10eCh1FCwXy#v=onepage&q=Tuguegarao%2520Airport&f=false|editorial = [[Princeton University Press]]|fecha = 15 de febreru de 2013|fechaaccesu = 16 d'agostu de 2015|isbn = 1400847230|idioma = en|nome = Chris|apellíos = Gooddie}}</ref> nel país asiáticu de [[Filipines]].<ref>{{cita llibru|títulu = Interim report on the technical assistance study (TA 654 PHI) on irrigation management for crop diversification (Philippines)|url = https://books.google.co.ve/books?id=IpNzYhA9gxsC&pg=PA111&dq=Tuguegarao+Airport&hl=es&sa=X&ved=0CCkQ6AEwAmoVChMIl4i1ptKtxwIVA10eCh1FCwXy#v=onepage&q=Tuguegarao%2520Airport&f=false|editorial = IWMI|fechaaccesu = 16 d'agostu de 2015|idioma = en}}</ref><ref>{{cita llibru|títulu = Virtual Radar - Using the SBS-1er and Basestation Software|url = https://books.google.co.ve/books?id=f4Z7AgAAQBAJ&pg=PA186&dq=Tuguegarao+Airport&hl=es&sa=X&ved=0CEYQ6AEwBmoVChMIl4i1ptKtxwIVA10eCh1FCwXy#v=onepage&q=Tuguegarao%2520Airport&f=false|editorial = Lulu.com|fechaaccesu = 16 d'agostu de 2015|isbn = 9781446799802|idioma = en|nome = Lionel K. Anderson|apellíos = MSc}}</ref> L'aeropuertu ta clasificáu como un importante aeropuertu domésticu comercial pola Oficina de Tresporte Aereu, un organismu del Departamentu de Tresportes y Comunicaciones que s'encarga de les operaciones, non solo d'esti aeropuertu, sinón tamién de tolos demás aeropuertos de Filipines, sacante los principales aeropuertos internacionales. Les sos principales aereollinies y destinos son *Cebú Pacific: Manila. *Philippine Airlines: Manila. *Sky Pasada: Basco, Maconacon, Palanan. *SkyJet Chárter: Cebú, Davao, Manila. *Northsky Air: Basco, Itbayat, Maconacon, Palanan. == Ver tamién == *[[Aeropuertu de Awang]] *[[Aeropuertu Internacional Ninoy Aquino]] == Referencies == {{llistaref}} {{ORDENAR:Tuguegarao, Aeropuertu de }} {{Tradubot|Aeropuerto de Tuguegarao}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos de Filipines]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 60uzx81x0285ypy2zrn7te4d2vk8sly 0 164599 3709943 3429002 2022-08-19T09:58:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{edificiu |mapa = Antártida}} [[Ficheru:Union-Glacier.jpg|thumb|left|250px|Mapa del glaciar Unión.]] [[Ficheru:Antarctica (11254517513).jpg|thumb|left|250px|Campamentu Glaciar Unión, avientu de 2013.]] [[Ficheru:Antarctica (11280897753).jpg|thumb|left|250px|Ilyushin Il-76 de Air Almaty desapegando de la pista del glaciar Unión.]] El '''Campamentu Glaciar Unión''' (n'[[Idioma inglés|inglés]]: ''Union Glacier Camp'') ye un [[aeródromu]] priváu de [[L'Antártida]] ocupáu estacionalmente ente payares y xineru. Atopar nel [[glaciar Unión]] cerca de la [[cordal Heritage]] nes [[montes Ellsworth]]. El campamentu ye operáu pola empresa privada d'[[Estaos Xuníos]] basada en [[Salt Lake City]] [[Antarctic Logistics & Expeditions LLC]] (ALE) (ex ''Adventure Network International'').<ref>[http://www.antarctic-logistics.com/ Website de Antarctic Logistics & Expeditions LLC]. Accessed on March 25, 2010</ref> Ye una empresa qu'apurre vuelos de sofitu loxísticu a los programes antárticos nacionales y otros proyeutos d'investigación, a espediciones y visites al interior de L'Antártida.<ref>[https://web.archive.org/web/20110719151416/http://www.polarconservation.org/education/antarctic-bases/chile-and-antarctica/stations-bases-camps-and-refuges/patriot-hills Patriot Hills], Polar Conservation Organisation</ref> El campamentu foi construyíu cerca d'unu de los raros campos de xelu azul, que son llugares de L'Antártida onde nun hai acumuladura neta añal de nieve. Ellí tópase l'aeródromu ''Union Glacier Blue-Ice Runway SCGC'' ({{coord|79|46|40|S|83|19|15|W}})<ref>[http://www.nsf.gov/pubs/stis1993/opp93103/opp93103.txt Initial environmental evaluation – development of blue-ice and compacted-snow runways], National Science Foundation Office of Polar Programs, April 9, 1993</ref> que dexa l'aterrizaxe d'aviones de tresporte con ruedes [[Ilyushin Il-76|Ilyushin 76-TD]]. Dende'l glaciar Unión la empresa realiza vuelos al [[Polu Sur]], [[monte Vinson]], la [[Base Belgrano III]], y otres llocalizaciones utilizando aviones con esquíes [[Twin Otter]] y [[Basler BT-67]]. Mientres los meses de payares a xineru, cuando les condiciones climátiques nun son tan contraries, realízase una ponte aérea con [[Punta Arenas]] en [[Chile]], con un tiempu de vuelu d'alredor de 4,5 hores. La pista foi certificada pola Direición Xeneral d'Aeronáutica Civil (DGAC) de Chile n'avientu de 2008.<ref>http://www.dgac.gob.cl/tresparencia/pdf2/Y03241UnionGlaciar.pdf</ref> En payares de 2010 la compañía ALE treslladó les sos operaciones dende'l [[Campamentu Base Patriot Hills]], onde operaba dende 1987. La pista de [[montes Patriot]] foi caltenida como alternativa de seguridá.<ref>[https://web.archive.org/web/20110719151346/http://www.polarconservation.org/education/antarctic-bases/various/union-glacier Union Glacier], Polar Conservation Organisation</ref> A fines de 2013 Chile desarmó les sos instalaciones en Patriot Hills y treslladar tamién al glaciar Unión pa crear la [[Estación Polar Científica Conxunta Glaciar Unión]].<ref>[http://www.laprensaaustral.cl/cronica/operacion-glaciar-union-yá-empieza-a-tomar-forma-33840 La Prensa Austral]</ref><ref>{{cita web |url=http://www.explorersweb.com/everest_k2/news.php?id=19758 |fechaaccesu=3 d'avientu de 2010|títulu=Non more Patriot Hills: ALE's new runway and camp; and additions to the South Pole list}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Campamento Glaciar Unión}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tierra de Ellsworth]] [[Categoría:Aeródromos de L'Antártida]] [[Categoría:Instalaciones non gubernamentales de L'Antártida]] [[Categoría:Campamentos de L'Antártida]] 3zwux8rr0fi8hu398to3i5kst8008yy 0 164645 3709317 3699684 2022-08-18T13:40:23Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''World Duty Free (WDF)''' ye una sociedá de cartera italiana nacida en 2013 que controla [[World Duty Free Group]], unu de los principales operadores del sector de la venta al per menor n'aeropuertos a nivel mundial. Cuenta con establecimientos comerciales de [[Tienda de conveniencia|conveniencia]] n'aeropuertos de 20 países en 4 continentes. Amás de la llinia de negociu aeroportuario, la empresa tamién xestiona espacios comerciales en cortiles culturales, fechu que la diferencia del restu de compañíes del sector. La empresa ufierta una gama de productos que se engloba nes siguientes categoríes: guapura, bebida, tabacu y alimentación. El grupu atopa presente en 20 países, opera más de 500 tiendes y emplega a unos 8.500 trabayadores. World Duty Free ye controlada nun 59% pol Edizione Holding, vehículu d'inversión de la familia Benetton, la compañía holding financiera, tamién tien [[Autogrill]] adquirió una participación de control nesti procesu. En 2013 [[Autogrill]] vendió por aciu estremar el sector Travel Retail & Duty Free presu in World Duty Free Group, a World Duty Free, nuevu holding de grupu, cotiza'l mes d'ochobre de 2013 na [[bolsa italiana|bolsa de Milán]]. == Historia == ===División de negociu=== El 6 de xunu de 2013, los accionistes de Autogrill aprobaron el proyeutu de división parcial y proporcional al traviés del cual Autogrill S.p.A. tresfirió los negocios de Travel Retail y Duty Free al so subsidiaria World Duty Free S.p.A. (empresa matriz de World Duty Free Group), beneficiaria tres la asignación del últimu paquete accionarial completu del negociu del grupu en Travel Retail y Duty Free. El 30 d'agostu de 2013, presentó la solicitú pa la cotización de les sos aiciones ordinaries nel Mercato Telematico Azionario (mercáu electrónicu de valores) entamáu y rexentáu pola Borsa Italiana S.p.A. ===Compañía cotizada=== El 1 d'ochobre de 2013, World Duty Free empezó a cotizar na Borsa Italia en Milán, fechu que señala la culminación del procesu de separación del grupu matriz Autogrill. == Referencies == * Moddie Report - New chapter for World Duty Free Group as retailer lists on Italian market[http://www.moodiereport.com/document.php?doc_id=36823&utm_medium=twitter] * Trbusiness - Autogrill/WDF demerger reaps rewards[http://www.trbusiness.com/index.php/regional/international/13932-autogrillwdf-demerger-reaps-rewards.html <nowiki>[2]</nowiki>] * DFNI Online - World-Duty Free spins out from Autogrill[http://www.dfnionline.com/article/World-Duty-Free-spins-out-from-Autogrill-1866299.html <nowiki>[3]</nowiki>] * Frontier Magazin - WDFG celebrates historic day as share trading seals demerger[http://www.frontiermagazine.co.uk/article/duty-free-retailer/historic-day-for-world-duty-free-group-as-share-trading-seals-demerger/ <nowiki>[4]</nowiki>] * Financial Times - Investors digest Autogrill split with zest [http://www.ft.com/cms/s/0/cf53bf34-2abb-11y3-8fb8-00144feab7de.html#axzz2h8xR97vG] * L'Economista - World Duty Free debuta na Bolsa de Milán con una xubida del 9,72%[http://www.eleconomista.es/economia/noticias/5189551/10/13/World-Duty-Free-debuta-en-la Bolsa-de-Milan-con-una xubida-del-972.html <nowiki>[3]</nowiki>] * Cinco Días - La nueva Aldeasa va cotizar en Milán dende'l martes[http://cincodias.com/cincodias/2013/09/26/empresas/1380208182_934653.html <nowiki>[4]</nowiki>] * Bloomberg - World Duty Free Shares Advance in Italian Debú: Milan Mover[http://www.bloomberg.com/news/2013-10-01/world-duty-free-shares-advance-in-italian-debut-milan-mover.html <nowiki>[5]</nowiki>] * Borsa Italiana [http://www.borsaitaliana.it/borsaitaliana/ufficio-stampa/comunicati-stampa/2013/wdf.pdf <nowiki>[6]</nowiki>] * World Duty Free Website [http://www.worlddutyfreegroup.com] {{Tradubot|World Duty Free}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Empreses d'Italia]] [[Categoría:Tiendes de conveniencia]] [[Categoría:Travel retail]] [[Categoría:Tiendes llibres d'impuestos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 4a2xyuzpchfiwppv1yodhn3fhg759os 0 165225 3709277 3708859 2022-08-18T13:37:22Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Asia Ramazan Antar''' {{nym}}<ref name=nac>{{cita web |títulu=Publicación de Rojava News (Facebook)|url=https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=518046215064729&id=431024567100228|idioma=inglés|fecha=11 de setiembre de 2016|fechaaccesu=15 de setiembre de 2016|idioma=inglés}}</ref> tamién llamada '''Viyan Antar''' pol so [[Nom de guerre|nome de guerra]] foi una combatiente curda de les [[Unidaes Femenines de Proteición|YPJ]] convertida nun símbolu de la llucha [[feminista]] na [[Revolución de Rojava]] y na llucha contra [[Estáu Islámicu]] por activistes y medios de comunicación internacionales. A finales de [[2014]]<ref name="se unio">{{cita publicación |títulu='Angelina Jolie' of Kurdistan dies while battling ISIS: Woman fighter resembling Hollywood superstar is killed during clash with jihadists in Syria|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3777518/Angelina-Jolie-Kurdistan-dies-battling-ISIS-Woman-fighter-resembling-Hollywood-superstar-killed-clash-jihadists-Syria.html|fechaaccesu=15 de setiembre de 2016|axencia=Daily Mail|fecha=7 de setiembre de 2016}}</ref> con 16 años d'edá, apuntar nes files de la milicia popular de les [[Unidaes Femenines de Proteición]] con oxetivu de lluchar contra l'Estáu Islámicu. Siendo una de les munches combatientes de mediana edá na milicia curda, esta destácase antes los medios internacionales al ser bautizada ''«l'[[Angelina Jolie]] curda»'' pol so ''paecencia física''. Diches comparances cola [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]] xeneraron refugo y refugu de parte de los sos compatriotes combatientes de les milicies y activistes de la causa curda quien calificaron les comparances como [[Sexismu|sexistes]] y una campaña de [[cosificación]]. == Vida == Nacida nel senu d'una familia tracional curda, de bien nueva foi casada por aciu un matrimoniu iguáu pola so familia. Sicasí, a los 3 meses de casase llogra divorciase gracies al aval de les nueves lleis na rexón curda depués de la [[Revolución de Rojava|revolución social curda]] que constaten la prohibición de los matrimonios iguaos y la poligamia. Asia recibió educación secundaria. En [[2014]]<ref name="se unio"></ref> depués del so divorciu xunir a les files de les [[Unidaes Femenines de Proteición]] col entusiasmu ya ideal de lluchar pola emancipación de la muyer de les manes de la opresión [[Patriarcáu|patriarcal]] na rexón.<ref>{{cita publicación |títulu=ASIA RAsia Antar killed: 19-year old called 'kurdish Angelina Jolie’ sacrifices her life to stop ISIS suicide bombers|url=http://www.inquisitr.com/3496287/asia-ramazan-antar-killed-19-year-old-called-kurdish-angelina-jolie-sacrifices-her-life-to-stop-isis-suicide-bombers/|fechaaccesu=15 de setiembre de 2016|axencia=Inquisitr|fecha=9 de setiembre de 2016}}</ref> Son difuses les informaciones daes pelos medios occidentales al respective de la so edá, sicasí'l comandante y voceru de les YPJ Abdullah Shirin confirmó qu'Asia nació nel añu [[1997]] y tenía 19 años cuando morrió. == Trescendencia nos medios == Foi afayada a finales de [[2015]] cuando un reporteru gráficu tomó-y semeyes y describir como ''«l'[[Angelina Jolie]] curda»''.<ref>{{cita publicación |títulu=Como a luta de uma mulher contra o EI foi embrivida pulga sua beleza|url=http://www.tvi24.iol.pt/internacional/estáu-islamico/como-a-luta-de-uma-combatente-curda-foi-embrivida-pulga-beleza|fechaaccesu=15 de setiembre de 2016|axencia=Tvi24|fecha=14 de setiembre de 2016|idioma=portugués}}</ref> Munchos medios internacionales llevantaron les imáxenes convirtiéndola en noticia llegando a comparla inclusive cola actriz española [[Penelope Cruz]] pola so paecencia físicu.<ref name=tracamundiu>{{cita publicación |títulu=Muerre la 'Angelina Jolie' curda combatiendo al Estáu Islámicu|url=https://actualidad.rt.com/actualidad/218190-muerte-penelope-cruz-curda|fechaaccesu=15 de setiembre de 2016|axencia=Actualidá RT|fecha=7 de setiembre de 2016}}</ref> En conociéndose el so decesu, foi noticia una vegada más, y los titulares de les noticies amenorgar a «morrió l'Angelina Jolie curda» destacando en tou momentu la so paecencia físico y poco la so gran participación en batalla contra [[Estáu Islámicu]]. Estes noticies fueron refugaes por activistes y siguidores de la causa curda ya inclusive por otros combatientes, señalándoles de [[Sexismu|sexistes]]. === Reacciones y denuncies de sexismu nos medios === L'usu de la so imaxe pelos distintos medios pa faer comparances pola so fisonomía xeneraron el refugu de munchos activistes, quien consideraron que les comparances yeren parte d'una banalización de la so llucha pol [[feminismu]] en [[Rojava]] y la so llucha contra'l [[Estáu Islámicu]]. La minimización de la so persona per parte de dellos medios occidentales foi degradante, aportando a cosificada a tal puntu de ser calificada como ''«una moza de póster, una muyer bella ente armes pesaes y municiones»''.<ref name=minimización>{{cita publicación |títulu=Asia Ramazan Antar, la militante curda muerta en combate que la so llucha contra Estáu Islámicu foi embrivida pol so aspeutu físicu|url=http://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-37344967|fechaaccesu=15 de setiembre de 2016|axencia=BBC n'español|fecha=13 de setiembre de 2016}}</ref> Choman Kanaani, un activista y combatiente curdu que refugó'l tratu de los medios occidentales para con Asia declaró pal mediu inglés de la [[BCC]] que ''«tola filosofía de les YPJ ye lluchar contra'l sexismu y l'usu de la muyer como un oxetu de deséu»'' en referencia de la postura de les YPJ ante'l [[sexismu]]. ''«Queremos dar a les muyeres el llugar que-y correspuende na sociedá y que elles sían dueñes de los sos propios destinos. Viyan ([[Nome de guerra]] d'Asia) morrió por estos ideales. Nos medios de comunicación nadie fala de los ideales polos que dio la so vida, nin qué fixo Viyan poles muyeres en Rojava nos últimos cuatro años»'' añedió.<ref>{{cita publicación |títulu=Kurdish ‘Angelina Jolie’ devalued by media hype|url=http://thekurdishproject.org/stories/kurdish-angelina-jolie-devalued-by-media-hype/?utm_medium=organic|fechaaccesu=15 de setiembre de 2016|axencia=The Kurdish Project (BCC articulo orixinal)|fecha=13 de setiembre de 2016}}</ref> Agrina Senna, una comandante de les YPJ que combatió na [[Batalla de Manbiy]] fixo un llamáu a que la xente s'informe de les sos compañeres de llucha que morrieron aguantando al Estáu Islámicu y otros grupos rebalbos islamistes que reivindiquen la [[xaria]]. Ente los trescendíos llegar a confundir la milicia a la que pertenecía. El mediu rusu [[Russia Today]] llegó a afirmar equivocadamente que pertenecía al exércitu [[peshmerga]] del [[Curdistán iraquín]] y foi mentada como una [[soldáu]] y non como una miliciana.<ref name="tracamundiu"></ref> == Muerte == Asia atopar na ciudá de [[Manbiy]] depués de participar na lliberación de la ciudá de les manes del [[Estáu Islámicu]] na [[Batalla de Manbiy]]. Foi muerta xuntu amás milicianos de les YPJ y YPG mientres un ataque suicida de yihadistes del Estáu Islámicu nun puestu de control curdu pela rodiada de [[Manbiy]].<ref>{{cita publicación |títulu='Kurdish Angelina Jolie' dies battling Isis suicide bombers in Syria|url=http://www.ibtimes.co.uk/kurdish-angelina-jolie-dies-battling-isis-suicide-bombers-syria-1580456|fechaaccesu=15 de setiembre de 2016|axencia=IBTimes.co.uk|fecha=9 de setiembre de 2016}}</ref> Magar les primeres fontes indicaben que la miliciana morriera cerca de [[Yarabulus]] de resultes d'ataques del [[Exércitu Llibre Siriu]] y l'exércitu de [[Turquía]]<ref>{{cita publicación |títulu=Kurdish Angelina Jolie killed|url=http://www.basnews.com/index.php/en/news/middle-east/296922|fechaaccesu=15 de setiembre de 2016|axencia=Basnews|fecha=1 de setiembre de 2016|idioma=inglés}}</ref> estos rumores fueron refugaos cuando les voceres de les YPJ confirmaron que morrió nun ataque d'Estáu Islámicu pela rodiada de Manbiy. La so muerte xeneró gran conmoción en [[Qamishli]] la so ciudá d'orixe. Foi soterrada xunto a otros combatientes en [[Qamishli]], onde foi despidida por una gran ensame.<ref>{{cita publicación |títulu=Face of Rojava revolution, Asia Ramazan Antar, known as ‘Kurdish Angelina Jolie’ killed in gunfight with ISIS|url=http://www.india.com/news/world/face-of-rojava-revolution-asia-ramazan-antar-known-as-kurdish-angelina-jolie-killed-in-gunfight-with-isis-1478692/|fechaaccesu=15 de setiembre de 2016|axencia=India.com|fecha=10 de setiembre de 2016}}</ref> == Reconocencia y legáu == En [[2015]], a pesar de la resistencia de grupos relixosos [[sunies]] conservadores, muyeres combatientes y activistes ente elles presuntamente Asia, primieron al Comité Central de Rojava p'aprobar lleis feministes que conderguen la violencia contra les muyeres, el matrimoniu forzáu y la poligamia. Diches lleis fueron aprobaes, sicasí antes de la consecución de la [[Federación del Norte de Siria]] en [[2016]] eses practiques yá fueren refugaes socialmente por cuenta de la promoción de distintes partíos como'l [[Partíu de la Unión Democrática (Siria)|Partíu de la Unión Democrática (PYD)]] a la so remoción mientres el [[Revolución de Rojava|procesu revolucionariu na rexón]]. Foi recordada por milicianes de les [[Unidaes Femenines de Proteición]], como una persona que tenía como filosofía la cencellez y la modestia. Un combatiente, compañeru so dixo qu'Asia morrió polos sos ideales, y que ''«nos medios de comunicación nadie fala de los ideales polos que dio la so vida, nin qué fixo [Asia] poles muyeres en Rojava nos últimos cuatro años»''. A diferencia de los medios occidentales que decidieron faela noticia por una cuestión ayena a la so llucha, los medios locales curdu-sirios, mentar como ''«[[Mártir]]»'' sicasí, consideraron qu'Asia yera una lluchadora más que perdió la so vida lluchando contra [[Estáu Islámicu|Daesh]]. == Ver tamién == * [[Unidaes Femenines de Proteición]] * [[Revolución de Rojava]] * [[Conflictu nel Curdistán siriu]] == Referencies == {{llistaref}} {{llistaref|2}} {{Tradubot|Asia Ramazan Antar}} {{NF|1997|2016|Ramazan Antar, Asia}} [[Categoría:Persones de la Guerra Civil Siria]] [[Categoría:Curdistán]] [[Categoría:Curdistán siriu]] [[Categoría:Feministes de Siria]] [[Categoría:Feministes de Curdistán]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] d4twcmfa4jn1xv5y3hj389kh5bwrm5b 0 165350 3710085 3676432 2022-08-19T11:44:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki {{Ficha d'organización|location=New York City|headquarters=[[Percy R. Pyne House|680 Park Avenue]]<br>[[Manhattan|New York]], [[New York (state)|NY]] 10021 United States|leader_title=CEO|leader_name=Susan L. Segal|coords={{coord|40.768830|N|73.965975|W|display=inline}}}}El '''Conseyu de les Amériques''' ye una organización empresarial d'[[Estaos Xuníos]] que'l so oxetivu ye promover el llibre comerciu, la democracia y los mercaos abiertos nes [[América|Américas]]. Esto inclúi a [[Canadá]], [[Méxicu]], al [[Caribe (rexón)|Caribe]] y a [[Suramérica]]. Los sos miembros comparten un compromisu común p'asegurar el desenvolvimientu económicu-social, los mercaos abiertos, la regla de llei, y la democracia nel hemisferiu occidental. L'afiliación del Conseyu consta de dirixir les compañíes internacionales que representen un anchu espectru de sectores, incluyendo'l bancariu, el de finances, los servicios de consultoría, los productos de consumidor, la enerxía y minería, la fabricación, los medios de comunicación, la teunoloxía y el tresporte. == Historia == Fundáu en 1963 col nome de '''Grupu Empresarial p'América Llatina''' por [[David Rockefeller]], pol pidimientu del entós presidente [[John F. Kennedy]] como mediu pa les empreses pa lluchar contra la influencia de [[Fidel Castro]] en Llatinoamérica.<ref>{{Cita noticia|enllaceautor=Seymour Hersh|títulu=The Price of Power: Kissinger, Nixon, and Chile|url=https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1982/12/the-price-of-power/376309/|fecha=1 d'avientu de 1982}}</ref> L'alministración Kennedy concedió garantíes d'inversión, que pa 1967 costaría-y al gobiernu seiscientos millones solu pol casu de [[Chile]].<ref>{{cita llibru|títulu=Safe for Democracy: The Secret Wars of the CIA|fecha=2006|editorial=Ivan R. Dee|isbn=9781615780112|páxina=[https://books.google.non/books?id=3OCDelYICIsC&pg=PA398 398]}}</ref> Cuasi 30 empreses participaron en 1965 cuando'l grupu empresarial reorganizóse como '''Conseyu p'América Llatina.'''<ref>{{Cita publicación|url=http://stephanygj.net/papers/AllianceForProgress1979.pdf#page=7|títulu=The Alliance for Progress: An Attempt at Interpretation|enllaceautor=Stephany Griffith-Jones|fecha=1979|publicación=[[Development and Change]]|volume=10|páxina=429}}</ref> De magar, l'afiliación creció percima de doscientes empreses blue chip que representen la mayor parte de les inversiones privaes estauxunidenses en Llatinoamérica. === Presente === [[Ficheru:Percy_Rivington_Pyne_House_001.JPG|miniaturadeimagen|205x205px|See na casa Percy R. Pyne.]] == Llectura adicional == * ''Memories'', David Rockefeller, Nueva York: Casa Aleatoria, 2002. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.counciloftheamericas.org/ Sitiu web del Conseyu de les Amériques] * [http://www.americasquarterly.org/current Américas Trimestral] {{Tradubot|Consejo de las Américas}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Organizaciones internacionales d'América]] [[Categoría:América Llatina]] [[Categoría:Política d'América]] [[Categoría:Bloques comerciales]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] j800lpxum3dqvxwfyqozfrq0pxs1jzk 0 165383 3709988 3696605 2022-08-19T10:57:10Z XabatuBot 43102 iguo testu: hestoria => historia wikitext text/x-wiki {{Organización}} Les '''Cumes Iberoamericanos de Xefes d'Estáu y de Gobiernu''' son les xuntes biañales —añales hasta 2014— de los Xefes d'Estáu y Gobiernu de los diecinueve países d'[[América]] y trés de la [[península ibérica]] ([[España]], [[Andorra]] y [[Portugal]]) que caltienen fuertes venceyos culturales, históricos y económicos dientro del área iberoamericana.<ref>[http://segib.org/cumes-iberoamericanos/ Cumes iberoamericanos]</ref> Los miembros de plenu derechu que participen nella son: [[Andorra]], [[Arxentina]], [[Bolivia]], [[Brasil]], [[Colombia]], [[Costa Rica]], [[Cuba]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[El Salvador]], [[España]], [[Guatemala]], [[Hondures]], [[Méxicu]], [[Nicaragua]], [[Panamá]], [[Paraguái]], [[Perú]], [[Portugal]], [[República Dominicana]], [[Uruguái]] y [[Venezuela]]. Amás de los miembros de plenu derechu esisten otros miembros asociaos, como [[Guinea Ecuatorial]], que tamién ye miembru de la [[Organización d'Estaos Iberoamericanos]] (OEI), o [[Puertu Ricu]], que ye un Estáu llibre acomuñáu de los [[Estaos Xuníos]], y non un estáu independiente. La SEGIB, como órganu permanente de sofitu institucional, téunicu y alministrativu de la Conferencia Iberoamericana, trabaya n'estrecha collaboración cola Secretaría Pro-Tempore na preparación de cada cume. == Países miembros y futures ampliaciones == === Miembros actuales === [[Ficheru:Ibero-American Summit.svg|thumb|450px|''' Países participantes nel Cume Iberoamericanu ''' | {{legend|#00137F|Miembros de plenu derechu en ''América''}} {{legend|#0026FF|Miembros de plenu derechu en ''Europa''}} {{legend|#007F0e|Miembros de plenu derechu en ''África''}} {{legend|#7F0000|Miembros asociaos}} {{legend|#FFFF00|Países que podríen ingresar}}]] Los cumes empecipiar en [[1991]] gracies al impulsu d'España, sofitáu per Méxicu<ref>http://www2.latercera.com/noticia/ausencies-marcaren-cume-iberoamericanu-cartagena-indies/</ref> <ref>http://www.exteriores.gob.es/Portal/es/PoliticaExteriorCooperacion/Iberoamerica/Paginas/LasCumbresIberoamericanas.aspx</ref>, cola participación d'[[Arxentina]], [[Bolivia]], [[Brasil]], [[Colombia]], [[Costa Rica]], [[Cuba]], [[Chile]], [[Ecuador]], [[El Salvador]], [[España]], [[Guatemala]], [[Hondures]], [[Méxicu]], [[Nicaragua]], [[Panamá]], [[Paraguái]], [[Perú]], [[Portugal]], [[República Dominicana]], [[Uruguái]] y [[Venezuela]]. En [[2001]] sumóse [[Puertu Ricu]], al traviés del so secretariu d'Estáu.<ref>{{cita web |url=http://www.puertorico-herald.org/issues/2003/vol7n46/Media2-ye.html |títulu=PUERTOÑEROS HERALD: Representada la Isla en Cume Iberoamericanu en Bolivia <!--Xeneráu por Muriu Bot. Puedes ayudar a rellenar esta plantiya--> |fechaaccesu=2009 |autor= |enllaceautor= |idioma= }}</ref> De magar, Puertu Ricu participó nos cumes en distintes ocasiones, pero non como miembru de plenu derechu, sinón como país asociáu. Esto ye por cuenta del so estatus d'[[Estáu Llibre Acomuñáu]], que tórga-y una representación como estáu independiente en foros internacionales. Participa nel cume al traviés del so [[Gobernador de Puertu Ricu|gobernador]] o del so [[Secretariu d'Estáu de Puertu Ricu|secretariu d'Estáu]]. En [[2004]] sumóse [[Andorra]], nesti casu como miembru de plenu derechu, siendo'l primer país n'incorporase con tal derechu dende l'entamu de los cumes en 1991. Tuvo'l so debú na [[V Cume Iberoamericanu]] celebrada en [[Salamanca]]. En [[2009]] sumáronse [[Filipines]] y [[Guinea Ecuatorial]], como miembros asociaos.<ref>{{cita web |url=http://bisila.com/noticies/noticies0309.htm |títulu=Guinea Ecuatorial, Noticies <!--Xeneráu por Muriu Bot. Puedes ayudar a rellenar esta plantiya--> |fechaaccesu=2009 |autor= |enllaceautor= |idioma= }}</ref> Dambos países solicitaron el so ingresu en 2001 y col tiempu les sos participaciones podríen ser reconocíes como plenu derechu. === Países que solicitaron participar nos cumes === Hai otros países que solicitaron participar nos cumes ya inda nun participaron: [[Timor Oriental]] solicitó l'ingresu nos Cumes Iberoamericanos en 2001,<ref name="c5ffd93f">{{cita web|url=http://www.cumbre-iberoamericana.org/Cumbreiberoamericana/YE/actualidad/noticias/20051011belice.htm|títulu=XV Cume Iberoamericanu - Belice desea incorporase a los Cumes Iberoamericanos <!--Xeneráu por Muriu Bot. Puedes ayudar a rellenar esta plantiya-->|fechaaccesu=2009|autor=|enllaceautor=|idioma=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090214080815/http://www.cumbre-iberoamericana.org/Cumbreiberoamericana/YE/actualidad/noticias/20051011belice.htm|fechaarchivu=14 de febreru de 2009}}</ref> [[Haití]] en 2004,<ref>{{cita web|url=http://www.cumbre-iberoamericana.org/Cumbreiberoamericana/YE/actualidad/noticias/20051011belice.htm|títulu=Propuesta dominicana abre alderique sobre Haití na comunidá iberoamericana|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090214080815/http://www.cumbre-iberoamericana.org/Cumbreiberoamericana/YE/actualidad/noticias/20051011belice.htm|fechaarchivu=14 de febreru de 2009|fechaaccesu=1 de payares de 2008}}</ref> [[Belice]] en 2005.<ref name="c5ffd93f" /> Hasta la fecha, nun se concretó la participación de dichos países nos cumes iberomericanas. === Criterios de participación === [[Ficheru:Cumbre Iberoamericana 2007.jpg|thumb|300px|El Cume Iberoamericanu, en [[Santiago de Chile]], 2007.]] Primeramente, pa participar nel cume, los países habíen de reconocer como llingua oficial (de iure o de facto) l'[[Idioma español|español]] o'l [[Idioma portugués|portugués]]. Según esti criteriu, si solicitaren el so ingresu nel cume, podría almitise a los países de [[Mozambique]], [[Angola]], [[Guinea-Bisáu]], [[Cabu Verde]], [[Santu Tomé y Príncipe]] y [[Timor Oriental]], según la rexón china de [[Macáu]], pos toos ellos reconocen el portugués como idioma oficial. Más palantre decidió almitise a países onde l'español o'l portugués fueren la llingua mayoritaria, anque nun sían oficiales. Nestos casos, el país tenía d'aceptar el "mancomún cultural" iberoamericanu.<ref name="cume-iberoamericanu.org">{{cita web|url=http://www.cumbre-iberoamericana.org/Cumbreiberoamericana/YE/actualidad/noticias/20051011belice.htm|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090214080815/http://www.cumbre-iberoamericana.org/Cumbreiberoamericana/YE/actualidad/noticias/20051011belice.htm|fechaarchivu=14 de febreru de 2009|títulu=Copia archivada|fechaaccesu=1 de payares de 2008}}</ref> El primeru foi [[Andorra]] en 2004, nel cual la mayoría de la población fala español, magar el [[Idioma catalán|catalán]] ye l'únicu idioma oficial. La posibilidá d'ampliar l'ingresu a dichos países de mayoría de población [[Lusofonía|lusófona]] o [[Distribución xeográfica del idioma español|hispanofalante]] que nun tuvieren el portugués nin l'español como idioma oficial foi reconocida nel XV Cume Iberoamericana, cuando s'estudió l'ingresu de [[Belice]], que la so llingua oficial ye l'inglés a pesar de ser l'español l'idioma más estendíu.<ref name="cume-iberoamericanu.org"/> En 2009, cola participación de [[Filipines]] como miembru asociáu, ábrese una nueva posibilidá: la d'aceptar países onde l'español o'l portugués, nin son oficiales, nin son mayoritarios. D'esta miente podría abrir la puerta al ingresu d'otros países con importantes minoríes lusófonas y hispanofalantes, tales como [[Aruba]], [[Bahames]], [[Islles Caimán]], [[Islles Vírxenes de los Estaos Xuníos]], [[Turques y Caicos]] (toos ellos con más d'un 10% de hispanofalantes), [[Trinidá y Tobagu]] (onde l'español tien un estatus especial y ta previstu que seya idioma oficial en 2020), les [[Islles Marianes]] como les actuales dependencies de [[Guam]] y [[Islles Marianes del Norte]] (antigües posesiones españoles onde tienen el castellán faláu por minoríes y tamién onde s'estudia español, amás fálase [[idioma chamorru|chamorru]], variante del español y d'idiomes autóctonos faláu polos indíxenes), [[Haití]] (onde tamién tienen l'español, faláu por minoríes significatives), el [[Sáḥara Occidental]] (antigua colonia española, na que l'español ye estudiáu como cooficial na rexón controlada pola [[República Árabe Saharagüi Democrática|RASD]]). A lo último, hai otros países onde l'español y el portugués tienen una presencia mínima, pero que guarden una historia común con [[España]] y [[Portugal]]. Nesti casu déxase-yos participar como observadores. Ye'l casu de [[Bélxica]], [[Italia]] y [[Marruecos]], que fueron almitíos en 2010. [[Francia]] y los [[Países Baxos]] qu'ingresaron como miembros acomuñaos al Cume en 2010. El casu de Marruecos, una parte del so territoriu foi tamién una antigua colonia española conocida como'l [[Protectoráu español de Marruecos]], amás l'español ye faláu al norte y costa sur del país, y ye estudiáu y utilizáu delles vegaes na traducción de la llexislación xuntu col [[Idioma árabe|árabe]] y el [[Idioma francés|francés]]. == Organización == El Cume Iberoamericanu de Xefes d'Estáu y de Gobiernu ta entamada en: * '''Secretaría Pro Témpore''', integrada por trés países: el que realizó'l cume del añu anterior, el anfitrión d'esi añu y el que lo fadrá nel siguiente. Ente los cumes la Secretaría convoca xuntes de trabayu con representantes, de distintos ramos, de tolos países miembros pa estudiar y preparar el borrador del documentu de la declaración final que van aprobar el xefes d'Estáu y Gobiernu al rematar l'alcuentru, según la preparación del temariu y axenda de discutiniu.<ref>http://www.exteriores.gob.es/Portal/es/PoliticaExteriorCooperacion/Iberoamerica/Paginas/LasCumbresIberoamericanas.aspx</ref> La conformanza esta basada n'el mesmu interés de los países pa dirixir la secretaría, que tien de ser escoyida por consensu y unanimidá de tolos estaos integrantes pa dos años.<ref>http://cumbreiberoamericana2018.gt/secretaria-pro-tempore</ref> * [[Secretaría de Cooperación Iberoamericana]] (SECIB), con sede en [[Madrid]], creada nel [[1999]] como la encargada de los programes y proyeutos de cooperación. Reemplazada pola SEGIB dende 2005. El cargu de secretariu de Cooperación Iberoamericana foi ocupáu pol mexicanu [[Jorge Alberto Lozoya]] dende 1999 hasta 2005. * '''[[Secretaría Xeneral Iberoamericana]]''' (SEGIB), esta oficina foi propuesta na [[XIII Cume Iberoamericanu|XIII Cume]] ([[2003]]) calteniendo la so sede en Madrid. Foi aprobada nel cume de 2004 y empezó les sos funciones en 2005 so la direición del uruguayu [[Enrique V. Iglesias]] como secretariu xeneral. En [[2014]] foi sustituyíu pola costarricense [[Rebeca Grynspan Mayufis]]. == Cumes Iberoamericanos == === Temes === Sacante nos dos primeres cumes, toes xiraron sobre una tema. El país anfitrión propón una tema central pa encetalo nes xuntes del Cume y al rematar éstes alcuérdase una '''Declaración Política''', según otres declaraciones o comunicaos especiales sobre temes puntuales. De siguío siguen pa cada añu'l títulu de la so declaraciones o nel so defectu el del llibru oficial: {| class="sortable wikitable" |- bgcolor="#ccccff" ! Añu !See !Fecha !Títulu de la declaración ! Enllaz |----- | [[1991]] | {{bandera|Méxicu}} [[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]] | 18 y 19 de xunetu | El Fueu Nuevo | [[I Cume Iberoamericanu]] |----- | [[1992]] | {{bandera|España}} [[Madrid]] | 23 y 24 de xunetu | Creación de nuevos preseos operativos que dexen la cultura de cooperación | [[II Cume Iberoamericanu]] |----- | [[1993]] | {{bandera|Brasil}} [[Salvador de Bahia]] | 15 y 16 de xunetu | Um programa pa o desenvolvimento, com ênfase non desenvolvimento social<br>([[llingua española|en castellanu]]:Un programa pal desenvolvimientu, con énfasis nel desenvolvimientu social) | [[III Cume Iberoamericanu]] |----- | [[1994]] | {{bandera|Colombia}} [[Cartagena de Indias]] | 14 y 15 de xunu | Comerciu ya Integración como elementos del desenvolvimientu Iberoamericanu | [[IV Cume Iberoamericanu]] |----- | [[1995]] | {{bandera|Arxentina}} [[San Carlos de Bariloche]] | 16 y 17 d'ochobre | La educación como factor esencial del desenvolvimientu económico y social | [[V Cume Iberoamericanu]] |----- | [[1996]] | {{bandera|Chile}} [[Santiago de Chile]] y [[Viña del Mar]] | 13 y 14 de payares | Gobernabilidad pa una democracia eficiente y participativo | [[VI Cume Iberoamericanu]] |----- | [[1997]] | {{bandera|Venezuela|1930}} [[Isla de Margarita]] | 8 y 9 de payares | Los valores éticos de la Democracia | [[VII Cume Iberoamericanu]] |----- | [[1998]] | {{bandera|Portugal}} [[Porto]] | 17 y 18 d'ochobre | Vos Desafios da Globalização y a Integração Rexonal<br>([[llingua española|en castellanu]]: Los Desafíos de la Globalización y l'Integración Rexonal) | [[VIII Cume Iberoamericanu]] |----- | [[1999]] | {{bandera|Cuba}} [[L'Habana]] | 15 y 16 de payares | Iberoamérica y la situación financiera internacional nuna economía globalizada | [[IX Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2000]] | {{bandera|Panamá}} [[Panamá (ciudá)|Panamá]] | 17 y 18 de payares | Infancia y adolescencia: un nuevu proyeutu pa un nuevu sieglu | [[X Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2001]] | {{bandera|Perú}} [[Lima]] | 17 y 18 de payares Xuníos pa construyir la mañana | [[XI Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2002]] | {{bandera|República Dominicana}} [[Bávaru (República Dominicana)|Bávaru]] | 15 y 16 de payares | Iberoamérica ante la crisis global | [[XII Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2003]] | {{bandera|Bolivia}} [[Santa Cruz de la Sierra]] | 14 y 15 de payares | Inclusión social y desenvolvimientu. Presente y futuru de la Comunidá Iberoamericana | [[XIII Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2004]] | {{bandera|Costa Rica}} [[San José (Costa Rica)|San José]] | 18 y 19 de payares | Educar pa construyir el futuru | [[XIV Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2005]] | {{bandera|España}} [[Salamanca]] | 14 y 15 d'ochobre | Iberoamérica: la mañana ye güei | [[XV Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2006]] | {{bandera|Uruguái}} [[Montevidéu]] | 3 y 4 de payares | Iberoamérica: Migraciones, Un desafíu global | [[XVI Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2007]] | {{bandera|Chile}} [[Santiago de Chile]] | 9 y 10 de payares | Iberoamérica: Desarrollu ya inclusión social | [[XVII Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2008]] | {{bandera|El Salvador}} [[San Salvador]] | del 29 al 31 d'octubre | Juventud y Desarrollu | [[XVIII Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2009]] | {{bandera|Portugal}} [[Estoril]] | 30 de payares y 1 d'avientu | Inovação y Tecnologia<br>([[llingua española|en castellanu]]: Innovación y Teunoloxía) | [[XIX Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2010]] | {{bandera|Arxentina}} [[Mar del Plata]]<ref>[https://archive.is/20120703135955/www.telam.com.ar/vernota.php?tipu=N&idPub=161658&id=314866&dis=1&sec=2 Arxentina see en 2010]</ref> | 3 y 4 d'avientu | Educación pa la Inclusión Social | [[XX Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2011]] | {{bandera|Paraguái}} [[Asunción]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110417140703/http://data.com.uy/cume-iberoamericanu-realizar en-asuncion-en-el-2011/]</ref> | 28 y 29 d'octubre |Transformación del Estáu y Desarrollu | [[XXI Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2012]] | {{bandera|España}} [[Cádiz]]<ref>[http://www.lavozdigital.es/cadiz/20071111/local/cadiz/confirmada-cadiz-como-see-200711111400.html]</ref> | 16 y 17 de payares |Una rellación anovada nel bicentenariu de la Constitución de Cádiz | [[XXII Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2013]] | {{bandera|Panamá}} [[Panamá (ciudá)|Panamá]]<ref>[http://www.presidencia.gob.pa/ver_nodo.php?cod=1238 Gobiernu Nacional República de Panamá]</ref> |18 y 19 d'ochobre |El papel políticu, económicu, social y cultural de la Comunidá Iberoamericana nel nuevu contestu mundial | [[XXIII Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2014]] | {{bandera|Méxicu}} [[Veracruz]]<ref>[https://web.archive.org/web/20141202014921/http://www.24cumbreiberoamericana.gob.mx/]</ref> |8 y 9 d'avientu |Iberoamérica nel sieglu XXI: Educación, innovación y cultura | [[XXIV Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2016]] | {{bandera|Colombia}} [[Cartagena de Indias]]<ref>[http://segib.org/el-28-y-29-de-ochobre-de-2016-celebrárase-la-xxv-cume-iberoamericanu-de-jefes-de-estado-y-de-gobiernu/]</ref> |28 y 29 d'octubre |Juventud, Emprendimiento y Educación. | [[XXV Cume Iberoamericanu]] |----- | [[2018]] | {{bandera|Guatemala}} [[Antigua Guatemala]]<ref>[http://segib.org/aprobada-la-declaracion-oficial-de-la-xxv-cume-iberoamericanu/]</ref> |15 y 16 de payares |Una Iberoamérica próspera, inclusiva y sostenible | [[XXVI Cume Iberoamericanu]] |----- |} === Sedes === Los países anfitriones facer a pidimientu propiu, y son escoyíos por consensu pa ocupar la Secretaría Pro tempore, mientres dos años, coles mires d'entamar y decidir la sede del futuru cume<ref>http://cumbreiberoamericana2018.gt/secretaria-pro-tempore</ref>. De los 22 estaos que s'axunten mientres los Cumes Iberoamericanos, tan solu cuatro países nun entamaron nengún cume hasta agora ([[Ecuador]], [[Hondures]], [[Nicaragua]] y [[Andorra]]), el restu entamó siquier una. [[España]] ye'l país que más vegaes foi organizador d'un cume (3), ente qu'en ciudaes, [[Cartagena de Indias]] ([[Colombia]]) y [[Panamá (ciudá)|Panamá]] repitieron en dos causes como sedes (1994 y 2016; 2000 y 2013 respeutivamente). De siguío ufiértase una llista coles sedes: {| class="sortable wikitable" |- bgcolor="#ccccff" ! País anfitrión ! Númberu de cumes ! Feches ! Sedes |----- | {{bandera|España}} [[España]] | 3 | [[II Cume Iberoamericanu|1992]], [[XV Cume Iberoamericanu|2005]] y [[XXII Cume Iberoamericanu|2012]] | [[Madrid]], [[Salamanca]] y [[Cádiz]] |----- | {{bandera|Arxentina}} [[Arxentina]] | 2 | [[V Cume Iberoamericanu|1995]] y [[XX Cume Iberoamericanu|2010]] | [[San Carlos de Bariloche]] y [[Mar del Plata]] |----- | {{bandera|Colombia}} [[Colombia]] | 2 | [[IV Cume Iberoamericanu|1994]] y [[XXV Cume Iberoamericanu|2016]] | [[Cartagena de Indias]] (dos causes) |----- | {{bandera|Chile}} [[Chile]] | 2 | [[VI Cume Iberoamericanu|1996]] y [[XVII Cume Iberoamericanu|2007]] | [[Viña del Mar]] y [[Santiago de Chile]] |----- | {{bandera|Méxicu}} [[Méxicu]] | 2 | [[I Cume Iberoamericanu|1991]] y [[XXIV Cume Iberoamericanu|2014]] | [[Guadalaxara (Méxicu)|Guadalaxara]] y [[Veracruz]] |----- | {{bandera|Panamá}} [[Panamá]] | 2 | [[X Cume Iberoamericanu|2000]] y [[XXIII Cume Iberoamericanu|2013]] | [[Panamá (ciudá)|Panamá]] (dos causes) |----- | {{bandera|Portugal}} [[Portugal]] | 2 | [[VIII Cume Iberoamericanu|1998]] y [[XIX Cume Iberoamericanu|2009]] | [[Porto]] y [[Estoril]] |----- | {{bandera|Brasil}} [[Brasil]] | 1 | [[III Cume Iberoamericanu|1993]] | [[Salvador de Bahia]] |----- | {{bandera|Bolivia}} [[Bolivia]] | 1 | [[XIII Cume Iberoamericanu|2003]] | [[Santa Cruz de la Sierra]] |----- | {{bandera|Cuba}} [[Cuba]] | 1 | [[IX Cume Iberoamericanu|1999]] | [[L'Habana]] |----- | {{bandera|Costa Rica}} [[Costa Rica]] | 1 | [[XIV Cume Iberoamericanu|2004]] | [[San José (Costa Rica)|San José]] |----- | {{GUA}} | 1 | [[XXVI Cume Iberoamericanu|2018]] | [[Antigua Guatemala]] |----- | {{bandera|República Dominicana}} [[República Dominicana]] | 1 | [[XII Cume Iberoamericanu|2002]] | [[Bávaru (República Dominicana)|Bávaru]] |----- | {{bandera|El Salvador}} [[El Salvador]] | 1 | [[XVIII Cume Iberoamericanu|2008]] | [[San Salvador]] |----- | {{bandera|Paraguái}} [[Paraguái]] | 1 | [[XXI Cume Iberoamericanu|2011]] | [[Asunción]] |----- | {{bandera|Perú}} [[Perú]] | 1 | [[XI Cume Iberoamericanu|2001]] | [[Lima]] |----- | {{bandera|Uruguái}} [[Uruguái]] | 1 | [[XVI Cume Iberoamericanu|2006]] | [[Montevidéu]] |----- | {{bandera|Venezuela}} [[Venezuela]] | 1 | [[VII Cume Iberoamericanu|1997]] | [[Isla Margarita (Venezuela)|Isla Margarita]] |----- | {{bandera2|Ecuador}} | 0 | | |----- | {{bandera2|Hondures}} | 0 | | |----- | {{bandera2|Nicaragua}} | 0 | | |----- | {{bandera2|Andorra}} | 0 | | |----- |} == Asistencia a los Cumes Iberoamericanos == Los cumes son l'alcuentru de los Xefes d'Estáu y de Gobiernu de los ventidós países miembros. Nel continente americanu tán la mayoría d'integrantes que tienen como forma de gobiernu la república presidencialista; n'Europa, tres países miembros que presenten trés modelos políticos distintos, tales como, monarquía parllamentaria, república semipresidencialista y principáu: * '''Repúbliques presidencialistes''', onde'l presidente asiste como Xefe d'Estáu y de Gobiernu. A esti grupu pertenecen los 19 estaos americanos. * '''Monarquía parllamentaria''', alleguen el Xefe del Estáu (monarca) y el Xefe de Gobiernu (presidente del Gobiernu), nel casu d'España. * '''República semipresidencialista''', tamién alleguen dos autoridad, el Xefe del Estáu (presidente) y el Xefe de Gobiernu (primer ministru), como ye'l casu de Portugal. * '''Principáu''', el país esta representáu pol xefe del gobiernu (primer ministru) como ye'l casu d'Andorra Anguaño son ventidós naciones les que tienen derechu a asistir a los cumes como miembros de plenu derechu. Sicasí, l'asistencia varió dende 1991, asina, la [[I Cume Iberoamericanu|I]] (1991), [[III Cume Iberoamericanu|III]] (1993) y [[VI Cume Iberoamericanu|VI]] (1996) cuntaron con tolos asistentes frente a la [[XXIII Cume Iberoamericanu|XXIII]] (2013) y [[XXV Cume Iberoamericanu|XXV]] (2016) que fueron la que menos asistentes tuvieron. Dende 2009 l'enclín d'ausencies foi constante (8 en 2009; 7 en 2010; 10 en 2011; 8 en 2012; 11 en 2013; 7 en 2014 y 11 en 2016): Les principales causes d'esti baxón son la poca valoración que se-y dio a estos cumes dende 2009 frente a otros cumes rexonales ya internacionales ([[Cume de les Amériques]] o Cumes [[Xunión Europea|XE]]-[[Comunidá d'Estaos Llatinoamericanos y Caribeños|CELAC]]) o la discrepancia político y económico ente los países de corriente bolivariana y los de corriente lliberal ([[Alianza Bolivariana pa los Pueblos de La nuesa América - Tratáu de Comerciu de los Pueblos|ALBA]] frente a [[Alianza del Pacíficu]]) <ref>https://www.notimerica.com/politica/noticia-sumir-consolidase-camudo-aldu-futuru-inciertu-cumes-iberoamericanos-20161027074446.html</ref> Una de les midíes tomaes pa fortalecer los cumes foi celebrales cada dos años, a partir de la [[XXIV Cume Iberoamericanu|XXIV cume]] de 2014, en llugar de cada añu como s'escontra dende 1991. '''Ausencies''' L'ausencia de cualquier xefe d'estáu o de gobiernu suel suplise con dalgún miembru del gabinete ministerial, principalmente vicepresidentes (Arxentina unvió a la vicepresidenta Gabriela Michetti<ref>https://www.lainformacion.com/politica/gobierno/ministros-gobierno/Castro-Cume-Iberoamericanu-Cartagena-Colombia_0_965603924.html</ref>) o ministros/cancilleres de rellaciones esteriores. En 2013 mientres la XXIII Cume Iberoamericanu de Panamá, los países del ALBA, nun unviaron nengún representante pa protestar contra la negativa del gobiernu panamiegu d'aceptar la presencia de Cuba<ref>https://www.elmundo.es/elmundo/2013/10/19/espana/1382142733.html</ref> . Esti cume tamién supunxo la primer ocasión dende 1991 que nun asistió'l rei d'España [[Xuan Carlos I d'España|Xuan Carlos I]], que yera l'únicu mandatariu qu'allegara de manera ininterrumpida a toes los cumes dende l'entamu d'estes. Esti fechu deber al encamientu médicu, tres una operación de cadril. Aun así, dirixir a los demás mandatarios, al entamu la xunta, por aciu un parllamentu primeramente grabáu en videu<ref>https://www.elmundo.es/elmundo/2013/10/19/espana/1382142733.html</ref>. Otra de les ausencies importantes foi la de los presidentes de la [[Cuba|República de Cuba]] por motivos políticos. La discrepancia sobre la política cubana llevó a l'ausencia de [[Fidel Castro]] dende 2001 a 2008 y del so hermanu y socesor [[Raúl Castro]] (2008-2018). Tamién destaquen les ausencies de los presidentes venezolanos [[Hugo Chávez]] (2004, 2006 y dende 2008 a 2012) y [[Nicolás Maduro]] dende 2013. El so exemplu foi siguíu por otros mandatarios del grupu ALBA como [[Evo Morales]] y [[Daniel Ortega]] dende 2009 o [[Cristina Fernández de Kirchner]] nel periodu dende 2011 a 2014. Dende 1991 allegaron un total de 124 representantes públicos: 109 fueron presidentes, 13 xefes de gobiernu d'España y Portugal, y 2 monarques españoles. ''' Asistencia por países ''' {{AP| Asistencies gubernamentales a los cumes Iberoamericanos}} Nesti apartáu pueden consultase de manera detallada toos el Xefes d'Estáu y de Gobiernu qu'asistieron a los cumes, y en casu de nun faelo los motivos. Na tabla puede vese per países l'asistencia a los cumes. Dende 2014 los cumes celébrense biañales {| class="sortable wikitable" |- bgcolor="#ccccff" ! País miembru !Asistencia total o parcial ! Ausencia total o parcial ! Total asistencia !Total de asusencias |----- | {{AND}} | dende 2005 | - | '''11''' | '''0''' |----- | {{ARG}} | 1991-1998; 2000-2010 | 1999; dende 2011 | '''19''' | '''6''' |----- | {{BOL}} | 1991-2008; 2011-2012 | 2009-2010; dende 2013 | '''20''' | '''5''' |----- | {{BRA}} | 1991-2003; 2005; 2007-2012 | 2004; 2006; dende 2013 | '''20''' | '''5''' |----- | {{CHI}} | 1991-2008; 2011-2012 | 2009-2010; dende 2013 | '''20''' | '''5''' |----- | {{COL}} | 1991-2010; dende 2012 | 2011 | '''24''' | '''1''' |----- | {{CRI}} | 1991-1998; 2000-2009; 2011-2015 | 1999; 2010; 2016 | '''22''' | '''3''' |----- | {{CUB}} | 1991-2000 | dende 2001 | '''10''' | '''15''' |----- | {{DOM}} | 1991-1993; 1996-1997, 1999-2005; 2008-2010; dende 2013 | 1994-1995; 1998; 2006-2007; 2011-2012 | '''18''' | '''7''' |----- | {{ECU}} | 1991-1994; 1996; 1998-2004; 2006-2012; dende 2014 | 1995; 1997; 2005; 2013 | '''21''' | '''4''' |----- | {{SLV}} | 1991-1998; 2000-2004; 2006-2014 | 1999; 2005; 2016 | '''22''' | '''3''' |----- | {{ESP}} | dende 1991 | 2010 (Xefe d'Estáu); 2013 y 2016 (Xefe de Gobiernu) | '''25''' | '''3''' |----- | {{GTM}} | 1991-2004; 2007-2008; 2010; 2012; 2016 | 2005-2006; 2009; 2011; 2013-2014 | '''19''' | '''6''' |----- | {{MEX}} | 1991-2006; 2008-2011; dende 2013 | 2007 y 2012 | '''23''' | '''2''' |----- | {{NIC}} | 1991-1998; 2001-2002; 2004; 2007-2008 | 1999-2000; 2003; 2005-2006; dende 2009 | '''13''' | '''12''' |----- | {{PAN}} | 1991-2001; 2003-2005; dende 2008 | 2002; 2003; 2006-2007 | '''21''' | '''4''' |----- | {{PER}} | 1991; 1993-1999; 2001; 2003; 2005; 2007-2012; dende 2014 | 1992; 2000; 2002; 2004; 2006; 2013 | '''19''' | '''6''' |----- | {{PRT}} | 1991-2003; dende 2005 | 1992 (Xefe d'Estáu); 1995 (Xefe de Gobiernu); 2004 (dambos); 2008 (Xefe d'Estáu) | '''24''' | '''4''' |----- | {{PRY}} | 1991-2008; 2010-2011; 2013-2014 | 2009; 2012; 2016 | '''22''' | '''3''' |----- | {{URY}} | 1991-2007; 2010; 2014 | 2008-2009; 2011-2013; 2016 | '''19''' | '''6''' |----- | {{VEN}} | 1991; 1993-1994; 1996-2003; 2005; 2007; | 1992; 1995; 2004; 2006; dende 2008 | '''13''' | '''12''' |----- |} == PIB y población de los miembros del Cume Iberoamericanu == De siguío figura una llista del [[Países por PIB (PPA)|PIB PPA]] y [[Países por PIB (nominal)|PBI nominal]] en millones de dólares, a fecha del 2011, según datos del [[Fondu Monetariu Internacional]]<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2011&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C941%2C914%2C446%2C612%2C666%2C614%2C668%2C311%2C672%2C213%2C946%2C911%2C137%2C193%2C962%2C122%2C674%2C912%2C676%2C313%2C548%2C419%2C556%2C513%2C678%2C316%2C181%2C913%2C682%2C124%2C684%2C339%2C273%2C638%2C921%2C514%2C948%2C218%2C943%2C963%2C686%2C616%2C688%2C223%2C518%2C516%2C728%2C918%2C558%2C748%2C138%2C618%2C196%2C522%2C278%2C622%2C692%2C156%2C694%2C624%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C184%2C132%2C524%2C646%2C361%2C648%2C362%2C915%2C364%2C134%2C732%2C652%2C366%2C174%2C734%2C328%2C144%2C258%2C146%2C656%2C463%2C654%2C528%2C336%2C923%2C263%2C738%2C268%2C578%2C532%2C537%2C944%2C742%2C176%2C866%2C534%2C369%2C536%2C744%2C429%2C186%2C433%2C925%2C178%2C869%2C436%2C746%2C136%2C926%2C343%2C466%2C158%2C112%2C439%2C111%2C916%2C298%2C664%2C927%2C826%2C846%2C542%2C299%2C967%2C582%2C443%2C474%2C917%2C754%2C544%2C698&s=NGDPD&grp=0&a=&pr.x=22&pr.y=9 PIB según FMI pa 2011]</ref><ref>http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=50&pr.y=9&sy=2010&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C941%2C914%2C446%2C612%2C666%2C614%2C668%2C311%2C672%2C213%2C946%2C911%2C137%2C193%2C962%2C122%2C674%2C912%2C676%2C313%2C548%2C419%2C556%2C513%2C678%2C316%2C181%2C913%2C682%2C124%2C684%2C339%2C273%2C638%2C921%2C514%2C948%2C218%2C943%2C963%2C686%2C616%2C688%2C223%2C518%2C516%2C728%2C918%2C558%2C748%2C138%2C618%2C196%2C522%2C278%2C622%2C692%2C156%2C694%2C624%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C453%2C960%2C968%2C423%2C922%2C935%2C714%2C128%2C862%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C184%2C132%2C524%2C646%2C361%2C648%2C362%2C915%2C364%2C134%2C732%2C652%2C366%2C174%2C734%2C328%2C144%2C258%2C146%2C656%2C463%2C654%2C528%2C336%2C923%2C263%2C738%2C268%2C578%2C532%2C537%2C944%2C742%2C176%2C866%2C534%2C369%2C536%2C744%2C429%2C186%2C433%2C925%2C178%2C869%2C436%2C746%2C136%2C926%2C343%2C466%2C158%2C112%2C439%2C111%2C916%2C298%2C664%2C927%2C826%2C846%2C542%2C299%2C967%2C582%2C443%2C474%2C917%2C754%2C544%2C698&s=PPPGDP&grp=0&a=</ref> y la población de los países miembros del cume Iberoamericanu, según el censu de cada país, o nel so defectu estimaciones de la ONX pal añu 2010:<ref>[http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf www.un.org]</ref> {| class="wikitable sortable" !Puestu !!País!! PIB PPA 2015 (mill. $) !! PIB nominal 2011 (mill. $)!! Población (2012) |- |1||[[Ficheru:Flag of Brazil.svg|25px|Bandera de Brasil]] [[Brasil]]||1,798.897|| 2.417.927 || 190.732.694<ref>[http://www.ibge.gov.br/english/presidencia/noticies/noticia_visualiza.php?id_noticia=1766&id_pagina=1 Estimación del censu IGBE a 1 d'agostu de 2010]</ref> |- |2||[[Ficheru:Flag of Spain.svg|25px|Bandera d'España]] [[España]]||1.421.190|| 1.675.113 ||47.190.493<ref>[[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] (1/1/2011)</ref> |- |3||[[Ficheru:Flag of Mexico.svg|27px|Bandera de Méxicu]] [[Méxicu]] || 1.057.817 || 1.185.215 || 112.322.757<ref>[https://web.archive.org/web/20110108101543/http://www.inegi.org.mx/inegi/contenidos/espanol/prensa/comunicaos/rpcpyv10.asp INEGI]</ref> |- |4||[[Ficheru:Flag of Argentina.svg|25px|Bandera d'Arxentina]] [[Arxentina]] || 884.155 || 601.800 ||40.900.496<ref>Censu [[INDEC]] (estimación pa 2011) [https://web.archive.org/web/20081118151648/http://www.indec.mecon.ar/nuevaweb/cuadros/2/proyecyestimaciones_1950-2015.pdf]</ref> |- |5|||[[Ficheru:Flag of Colombia.svg|25px|Bandera de Colombia]] [[Colombia]]||676.958|| 541.460 ||46.015.000<ref>[http://www.dane.gov.co/reló/reló_animáu.php Censu DANE] {{Wayback|url=http://www.dane.gov.co/reló/reló_animáu.php |date=20150905114224 }}</ref> |- |6||[[Ficheru:Flag of Venezuela.svg|25px|Bandera de Venezuela]] [[Venezuela]]||445.704|| 259.837 || 29.246.000<ref>[https://web.archive.org/web/20110607021840/http://www.ine.gov.ve/indexine2.asp Reló poblacional del censu INE de Venezuela]</ref> |- |7||[[Ficheru:Flag of Chile.svg|25px|Bandera de Chile]] [[Chile]]||419.386|| 243.049 || 17.248.450<ref>[https://web.archive.org/web/20090620031352/http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf Estimaciones del INE pa 2011]</ref> |- |8||[[Ficheru:Flag of Peru.svg|25px|Bandera de Perú]] [[Perú]]||393.125|| 168.459|| 29.797.694<ref>[http://www.inei.gob.pe/ Censo INEI]</ref> |- |9||[[Ficheru:Flag of Portugal.svg|25px|Bandera de Portugal]] [[Portugal]]||307.525|| 241.921 || 10.636.888<ref>Eurostat (1/1/2010)</ref> |- |10||[[Ficheru:Flag of Ecuador.svg|25px|Bandera d'Ecuador]] [[Ecuador]]||185.242|| 65.308 || 14.306.876<ref>[https://web.archive.org/web/20110201014932/http://www.inec.gob.ec/preliminares/somos.html Censu INEC (Payares del 2010)]</ref> |- |11||[[Ficheru:Flag of the Dominican Republic.svg|25px|Bandera de la República Dominicana]] [[República Dominicana]]||149.893|| 54.355 || 9.884.371<ref>[http://www.one.gob.do/index.php?module=articles&func=view&catid=76 Estimación del censu ONE pa 2010] {{Wayback|url=http://www.one.gob.do/index.php?module=articles&func=view&catid=76 |date=20100214134749 }}</ref> |- |12||[[Ficheru:Flag of Guatemala.svg|25px|Bandera de Guatemala]] [[Guatemala]]||126.206|| 46.730 || 14.361.666<ref>[https://web.archive.org/web/20101113142656/http://www.ine.gob.gt/index.php/demografia-y-poblacion/42-demografiaypoblacion/86-proyeccionesylugarespoblados Estimación del censu INE pa 2010]</ref> |- |13||[[Ficheru:Flag of Cuba.svg|25px|Bandera de Cuba]] [[Cuba]] || 114.100<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html</ref>|| 57.490<ref>Según CIA Factbook 2010</ref>|| 11.239.245<ref>[https://web.archive.org/web/20101123190643/http://www.one.cu/aec2009/esp/20080618_tabla_cuadro.htm Estimación del censu ONE pa 2010]</ref> |- |14||[[Ficheru:Flag of Panama.svg|25px|Bandera de Panamá]] [[Panamá]]||87.373|| 31.233 || 3.405.813<ref>[https://web.archive.org/web/20110307170158/http://www.censos2010.gob.pa/Resultaos/Cuadros.aspx Censu de Panamá pa 2010]</ref> |- |15||[[Ficheru:Flag of Costa Rica.svg|25px]] [[Costa Rica]]||74.976|| 34.564 || 4.563.538<ref>[http://www.inec.go.cr/Web/Home/pagPrincipal.aspx Estimación del censu INEC pa 2010] {{Wayback|url=http://www.inec.go.cr/Web/Home/pagPrincipal.aspx |date=20120327062704 }}</ref> |- |16||[[Ficheru:Flag of Bolivia.svg|25px|Bandera de Bolivia]] [[Bolivia]]||74.577|| 23.875 || 10.426.154<ref>Estimación pal 2008 del [https://web.archive.org/web/20100517144246/http://www.ine.gov.bo/indice/visualizador.aspx?ah=PC20410.HTM INE de Bolivia] (estimación pal 2010)</ref> |- |17||[[Ficheru:Flag of Uruguay.svg|25px|Bandera d'Uruguái]] [[Uruguái]]||72.899|| 49.432 || 3.356.584<ref>[https://web.archive.org/web/20111205191936/http://www.ine.gub.uy/sociu-demograficos/proyecciones2008.asp#total Estimación del INE pa 2010]</ref> |- |18||[[Ficheru:Flag of Paraguay.svg|25px|Bandera de Paraguái]] [[Paraguái]]||61.069|| 22.340 || 6.460.000<ref name="Estimación de la ONX pa 2010">Estimación de la ONX pa 2010</ref> |- |19||[[Ficheru:Flag of El Salvador.svg|25px|Bandera d'El Salvador]] [[El Salvador]]||52.808|| 22.616 || 6.183.002<ref>[https://web.archive.org/web/20111006233049/http://www.digestyc.gob.sv/Portada/Presentacion%20Poblacion.pdf Estimación gubernamental pa 2010]</ref> |- |20|| [[Hondures]]||41.144|| 17.250 || 7.876.197<ref>[http://www.ine-hn.org/ ine-hn.org]</ref> |- |21||[[Ficheru:Flag of Nicaragua.svg|25px|Bandera de Nicaragua]] [[Nicaragua]]||31.628|| 7.078 || 5.822.000<ref name="Estimación de la ONX pa 2010"/> |- |22||[[Ficheru:Flag of Andorra.svg|25px|Bandera d'Andorra]] [[Andorra]] || 3.169<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2001.html</ref>|| 4.220<ref>Estimación de la CIA en paridá poder adquisitivu pa 2010</ref>|| 84.082<ref>[http://www.estadistica.ad/serveiestudis/noticies/noticia311cat.pdf Estimación pa 1 de xineru de 2010]</ref> |- | ||'''Total'''|| ||''' {{formatnum:{{#expr: 2517927 + 1536479 + 1185215 + 435179 + 321460 + 309837 + 243049 + 241921 + 168459 + 65308 + 57490 + 54355 + 49432 + 46730 + 40024 + 30233 + 23875 + 22616 + 22340 + 17250 + 7078 + 4220 round 0}}}} ''' || ''' {{formatnum:{{#expr: 190732694 + 47150819 + 112322757 + 40900496 + 29246000 + 46015000 + 10636888 + 17248450 + 29797694 + 14306876 + 11239245 + 9884371 + 14361666 + 3356584 + 4563538 + 3405813 + 6183002 + 10426154 + 6460000 + 7876197 + 5822000 + 84082 round 0}}}} ''' |} Los datos de los países asociaos<ref>https://web.archive.org/web/20111203092726/http://www.mre.gov.py/cume-iberoamericanu/Conferencia-Cume-Iberoamericana-introduccion.html</ref> a los cumes iberoamericanos son: {| {{tablaguapa}} !País!! PIB nominal 2012 (mill. $)!! Población |- |[[Ficheru:Flag of Philippines.svg|25px|Bandera de Filipines]] ''[[Filipines]]''|| 250.436 || 94.013.200<ref>[https://web.archive.org/web/20110514101733/https://www.census.gov.ph/data/sectordata/popproj_tab1r.html Estimación del censu pa 2010]</ref> |- |[[Ficheru:Flag of Puerto Rico.svg|25px|Bandera de Puertu Ricu]] ''[[Puertu Ricu]]''||93.520<ref>PIB pa 2010 según CIA World Factbook [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2195.html]</ref>|| 3.725.789<ref>Estimación del U.S. Census Bureau p'abril del 2010</ref> |- |[[Ficheru:Flag of Equatorial Guinea.svg|25px|Bandera de Guinea Ecuatorial]] ''[[Guinea Ecuatorial]]'' || 17.206 || 1.170.308<ref>{{Cita web |url=http://www.population-statistics.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=es&dat=32&srt=pnan&col=dq&geo=-91 |títulu=population-statistics.com |fechaaccesu=27 de setiembre de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070927024614/http://www.population-statistics.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=es&dat=32&srt=pnan&col=dq&geo=-91 |fechaarchivu=27 de setiembre de 2007 }}</ref> |- |} == Organismos creaos o acomuñaos al Cume Iberoamericanu == * [[Asociación de Biblioteques Nacionales d'Iberoamérica]] (ABINIA) * [[Fondu pal Desarrollu de los Pueblos Indíxenes d'América Llatina y el Caribe]] (Fondu Indíxena) * [[Organización d'Estaos Iberoamericanos pa la Educación, la Ciencia y la Cultura]] (OEI) * [[Organización Iberoamericana de la Mocedá]] (OIJ) * [[Conseyu Iberoamericanu del Deporte]] (CID) * [[Centru Iberoamericanu de Seguridá Social]] (CISS) * [[Unión de Ciudaes Capitales Iberoamericanes]] (UCCI) == Ver tamién == * [[Comunidá Iberoamericana de Naciones]] * [[Organización d'Estaos Iberoamericanos pa la Educación, la Ciencia y la Cultura|Organización d'Estaos Iberoamericanos]] * [[Unión de Naciones Suramericanes]] * [[Panhispanismo]] * [[Comunidá de Países de Llingua Portuguesa]] * [[Cume de les Amériques]] * [[Carta Cultural Iberoamericana]] * [[SEGIB]] * [[XIII Cume Iberoamericanu]] * [[ALADI]] * [[Unión Llatina]] * [[Hispanu]] * [[Iberofonía]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{IprNoticias|Anuncien Chávez y Ortega que van asistir al Cume Iberoamericanu de 2008}} * [https://web.archive.org/web/20081208032907/http://www.iberoelsalvador.org.sv/ '''Portal del Cume Iberoamericanu El Salvador 2008'''] * [http://www.cumbresiberoamericanas.com Portal de los Cumes Iberoamericanos] * [http://www.oei.es/cumes.htm Información de los Cumes Iberoamericanos] * [http://www.oei.es/metas2021/llibru.htm Metes Educatives 2021: La Educación que queremos pa los mozos de los bicentenarios] * [http://www.segib.org Sitio de la Secretaría Xeneral Iberoamericana (SEGIB)] {{commonscat|Cume Iberoamericanu}} {{Tradubot|Cumbre Iberoamericana}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cumes sociopolíticas]] [[Categoría:Comunidá Iberoamericana de Naciones]] [[Categoría:Cumes Iberoamericanos| ]] [[Categoría:Iberoamérica]] [[Categoría:Organizaciones internacionales]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tw7opn0pd04jti8owq234t0gkrk7d5l 0 165446 3709673 3703638 2022-08-19T08:55:05Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Edgar von Wahl''', tamién llamáu ''Edgar de Wahl'', {{nym}} foi'l creador de la llingua auxiliar internacional llamada [[Interlingue|occidental o interlingue]]. de Wahl foi educáu en [[San Petersburgu]] y voluntariamente completó'l serviciu militar na Armada Imperial Rusa. En 1894, camudar a [[Tallín]], onde vivió casi'l restu de la so vida. Trabayó como maestru d'escuela, dando clases en delles escueles de Tallín. Antes y mientres la [[Primer Guerra Mundial]], tamién foi conceyala de la ciudá de Tallin. Edgar de Wahl dedicar a la llingüística como pasatiempu, nun la había estudiáu y nun faía trabayu profesional como llingüista. L'interés de de Wahl poles llingües, y especialmente poles [[Llingua construyida|llingües artificiales]], surdió yá cuando estudió en San Petersburgu. Empezó como defensor del [[volapük]] y depués arreyóse nel [[esperantu]], siendo unu de los primeres esperantistes. Na última década del sieglu XIX, sicasí, empezó la busca d'un nuevu idioma internacional ideal, qu'en 1922 llegó a la introducción d'un idioma llamáu occidental ysobremanera, la publicación de la revista ''Kosmoglott'', que tenía la intención de promover l'idioma. de Wahl arrenunció a la oportunidá de reasentarse n'[[Alemaña]] en 1939, quedar n'[[Estonia]] y foi lleváu al hospital psiquiátricu de Seewald mientres la ocupación alemana. En 1945, mientres taba nun hospital psiquiátricu, escapó por pocu de la deportación y morrió ellí en 1948. En 1949, l'idioma que creó foi renombráu interlingue, y con esti nome inda se conoz principalmente anguaño. == Orixe == [[Ficheru:WahlWappen.jpg|197px|right|thumb|Escudu d'armes de la familia Wahl.]] Edgar von Wahl yera miembru de la llínea Päinurme non reglamentada de los Wahls (Haus Assick). El bisagüelu de Edgar von Wahl foi Carl Gustav von Wahl, quien adquirió les casones Pajusi, Tapik y Kavastu y tamién foi'l propietariu de Kaave Manor por un curtiu tiempu. Carl Gustav von Wahl tuvo un total de 14 fíos de dos matrimonios, de los cualos baxaron delles llínees de Wahl.<ref name="harpe1">Ena von Harpe. Carl Gustav v. Wahl. – Erlebtes Livland: Die Familie v. Wahl 1795–1993. Weißenhorn 1995, lk 35–43.</ref>​ Unu d'ellos, el güelu de Edgar von Wahl, Alexei von Wahl, un funcionariu que mercó Päinurme en 1837, sentó les bases de la llínea Päinurme. Amás, foi inquilín en Taevere Manor, onde nació'l padre de Edgar von Wahl, Oskar von Wahl (1841-1906).<ref name="harpe">Ena von Harpe. Haus Assick. – Erlebtes Livland: Die Familie v. Wahl 1795–1993. Weißenhorn 1995, lk 83–96.</ref>​ Los raigaños de Edgar von Wahl estender en parte a Inglaterra. Una de les sos bisagüeles, Henriette Edwards, la primer esposa de Carl Gustav von Wahl, yera fía del comerciante inglés George Edwards. Otra bisagüela, Kornelia Elisabeth Knirsch, esposa de Alexei von Wahl, foi madre de Marie Turner d'Inglaterra.<ref name="harpe1" /><ref name="harpe" /> El padre de Edgar von Wahl, Oskar von Wahl, un inxenieru ferroviariu d'oficiu, casar con Lydia Amalie Marie von Husen (1845-1907) en Tallin en 1866.<ref name="harpe" /><ref name="AA1">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 295–296.</ref> == Biografía == === Infancia y mocedá === Edgar von Wahl nació n'Olviopol, Ucraína, el 23 d'agostu de 1867. Los sos padres camudárense ellí porque Oskar von Wahl empezó a trabayar nel ferrocarril Odesa-Balta-Krementšuk-Járkov en 1866.<ref name="oskar">Album Academicum der weil. drei Corporationen : A. Baltica in Zürich. B. Livonia in Carlsruhe. C. Baltica in Carlsruhe. Tartu 1900, lk 57. (kättesaadav ka [http://hdl.handle.net/10062/16929 DSpace'is])</ref> Hai datos contradictorios sobro'l llugar esactu de nacencia de Wahl. Como riegla xeneral, la ciudá de la so nacencia ye la ciudá de Olviopol, pero hai fontes<ref name="AA1" /><ref name="ojalo1">Ojalo (2000), lk 82.</ref> qu'inclúin la ciudá de Bogopil (tamién Bogopol) abargana de Olviopol, al otru llau del ríu Bug del Sur, como'l so llugar de nacencia. Dambes ciudaes fueron identificaes en delles fontes.<ref name="künzli">Andreas Künzli. [http://www.planlingvoj.ch/Edgar_Wahl_Tartu2009.pdf Edgar von Wahl (1867-1948): Aldonaj biografiaj notoj pri lia familia deveno kaj atentigo pri grava libro pri la genealogio de la familio von Wahl]</ref><ref name="stammtafeln">[http://www.digar.ee/id/nlib-digar:72016 Stammtafeln nicht immatrikulierter baltischer Adelsgeschlechter]. Band I. Tallinn 1932, lk 27.</ref> A más tardar en 1869, la familia Wahl camudar a Krementšuk. Los dos hermanos de Wahl nacieron ellí: Oskar Paul Karl, que morrió cuando yera un ñácaru en 1869, y Arthur Johann Oskar (fináu en 1951) en 1870. Los dos hermanes de Wahl, Lydia Jenny Cornelia (1871-1917) y Harriet Marie Jenny (1873-1920) nacieron en Tallin y Jenny Theophile (finada en 1961) en San Petersburgu en 1877.<ref name="harpe" /> La familia camudar a San Petersburgu en 1876 dempués del períodu entemediu en Tallin. Nel mesmu añu, Edgar von Wahl empezó a estudiar nel 3.er Ximnasiu de San Petersburgu, graduándose en 1886. Depués estudió arquitectura y más tarde pintura na Facultá de Física y Matemátiques de la Universidá de San Petersburgu y na Academia d'Artes de San Petersburgu. Dempués d'ingresar a la universidá en 1886, Wahl xunióse a la corporación alemana báltica Nevania, qu'operaba en San Petersburgu, onde tamién ocupó'l cargu de tesoreru nel semestre de seronda de 1891. Wahl graduar de la Universidá de San Petersburgu en 1891 y recibió un diploma como profesor de dibuxu na Escuela Primaria de l'Academia d'Artes en 1893.<ref name="AA2">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 296.</ref><ref name="dieter">Dieter von Wahl. Die deutsch-baltischen studentischen Verbindungen in Dorpat und Riga. – Erlebtes Livland: Die Familie v. Wahl 1795–1993. Weißenhorn 1995, lk 288–294, siin lk 294.</ref><ref name="nevania">Hesse, lk 32, 178.</ref>​​ Dempués de graduase de la universidá, Wahl trabayó de volao como maestru sustitutu en San Petersburgu na seronda de 1891, solo pa ingresar al serviciu militar.<ref name="nevania1">Hesse, lk 179.</ref> Wahl aprendió dellos idiomes cuando yera neñu y adolescente. De neñu, adquiriera conocencies d'alemán, rusu, estoniu y francés, na escuela secundaria cimera estudió llatín y griegu antiguu, y español na universidá.<ref name="AA2" /> Amás d'estos, foi capaz de faese entender n'otros nueve idiomes. Según les mesmes palabres de Wahl, yá tuviera'l deséu d'inventar un nuevu idioma cuando yera neñu. Pa los xuegos indios, desenvolvió un "idioma indiu" personal, que la so gramática basó nel griegu y l'estoniu.<ref name="cosmoglotta4154">Edgar de Wahl. [https://ia600208.us.archive.org/29/items/Kosmoglott-Cosmoglotta_1927_n041_jul-aug/Kosmoglott-Cosmoglotta_(1927)_n041_jul-aug.pdf Interlinguistic reminiscenties] – Cosmoglotta 1927, nr 41, lk 54–64, siin lk 54.</ref><ref name="volker2">Volker von Wahl, lk 241.</ref> === Serviciu militar === [[Ficheru:Edgar von Wahl 1914. aastal Vene mereväe ohvitserimundris.jpg|197px|right|thumb|Edgar de Wahl con un uniforme de la marina rusa en 1914.]] En 1892, de Wahl ufiertóse como voluntariu para sirvir na Armada rusa. Mientres el so serviciu, de Wahl viaxó estensamente, visitando les isles del Caribe y los Estaos Xuníos, ente otros. A principios de 1894, recibió'l rangu de mitchman y retiróse poco dempués.<ref name="AA2" />​ Nel branu de 1904, Wahl foi llamáu al serviciu activu nuevamente. Sirvió na Flota del Bálticu hasta ochobre de 1905. Coles mesmes, nun participó nes batalles de la Guerra Rusu-Xaponesa.<ref name="AA3">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 297.</ref> Según les memories de Olev Mikiver, el difuntu artista estoniu que conoció a de Wahl de barganal na so mocedá, tuviera bien arguyosu del so uniforme d'oficial de la era zarista y dacuando llevar décades más tarde: {{Cita|E. de Wahl, a éstes fuera oficial de l'Armada del zar a una edá temprana y, según les sos palabres, reprimió la rebelión d'un marineru en Sveaborg, el puertu militar o fortaleza marítima de Helsinki, agora llamada Suomenlinna, en 1905 o 1906. Tien de considerar esti tiempu sagráu, porque décades más tarde, por casu, na boda de la mio hermana, apaeció con un uniforme zarista.|Memories de Olev Mikiver, publicáu en 1993<ref name="mikiver">Olev Mikiver. Heites pilku tagasi: vesteid ajalehest "Teataja". Tallinn 2004, lk 45. Esimest korda ilmunud ajalehes [[Teataja (Stockholm)|Teataja]], 9. juuni 1993.</ref>}} Sicasí, yera poco probable que de Wahl participara na represión del llevantamientu de Viapor, yá que yá fuera lliberáu del serviciu aquel día.<ref name="AA3" />​ Según dellos informes, de Wahl foi reintroducíu nel serviciu activu mientres la Primer Guerra Mundial.<ref name="volker3">Volker von Wahl, lk 242.</ref> Mientres el so serviciu na Armada rusa, Wahl foi galardonáu col 2.º y 3.º rangu de la Orde de San Estanislav y el 3.º rangu de la Orde de Santo Ana.<ref name="ERA.495">[http://www.ra.ee/dgs/_purl.php?shc=ERA.495.13.57:15854 Ohvitseride teenistuslehtede kartoteek]</ref> Dende 1921 de Wahl tamién foi rexistráu como oficial de reserva de la República d'Estonia.<ref name="esm">[http://prosopos.esm.ee/index.aspx?type=1&id=30103 Edgar Vahl] Eesti ohvitseride andmekogus.</ref> === Principios del períodu de Tallin === A finales de 1894, de Wahl camudar a Tallin, onde pasó la mayor parte de la so vida futura. Na seronda del mesmu añu, recibiera'l puestu de profesor de matemátiques y física na Escuela Secundaria de Ciencies de San Pedro en Tallin. Siguió enseñando dibuxu na la Escuela Femenina Baronesa von der Howen, na Escuela Hanseática, na Escuela Catedralicia y n'otros llugares.<ref name="AA2" />​ La so enseñanza foi atayada namá mientres el so tiempu nel serviciu militar.<ref name="nevania1" />​ L'estilu d'enseñanza de Wahl foi descritu nes sos memories por Aleksander Veiderma, un educador posterior qu'estudió na Escuela Real de San Pedro de 1906 a 1909: {{Cita|Les matemátiques y la física tamién fueron enseñaes por Edgar von Wahl, un ex oficial naval que siempres tenía dellos comentarios pegadizos sobro un eventu o persona. Taba bellamente puercu na realización d'esperimentos de física: de cutiu los instrumentos y los vidrios rompíense. La so actitú escontra los estudiantes yera simple, lo que tamién se confirma col llamatu de Sass.|Memories de Alexander Oddma<ref name="veiderma">Aleksander Veiderma. [http://www.digar.ee/id/nlib-digar:278445 Elu hariduse radadel: mälestused]. Tallinn 2000, lk 141.</ref>}} A principios de sieglu, empezó l'actividá publicista más activa de Wahl. Publicó artículos rellacionaos cola llingüística en publicaciones especializaes, según escritos en dellos periódicos y revistes de Tallin.<ref name="nevania2">Hesse, lk 179–180.</ref> === Conceyal de la ciudá antes y mientres la Primer Guerra Mundial === Amás d'ocupar l'oficiu docente, de Wahl tamién entró en política antes del españíu de la [[Primer Guerra Mundial]]. En 1913 foi escoyíu miembru del conseyu de la ciudá de [[Tallín|Tallin]]. Nel mesmu añu, convertir en miembru del comité del conseyu pa la protección de monumentos d'edificios antiguos. A pesar de la so posición docente, Wahl nun s'ocupó de los problemes d'educación nel Conceyu Municipal. Yera un asistente activu nes xuntes del conseyu, pero falaba poco.<ref name="AA4">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 298.</ref> Dempués del empiezu de la Primer Guerra Mundial, los alemanes que vivíen nel [[Imperiu Rusu|Imperiu rusu]] fueron sometíos a represiones, que tampoco dexaron a de Wahl dafechu intactu. Por casu, cerróse'l Club Noble de Tallin, del que Wahl fuera miembru.<ref name="AA5">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 301.</ref> Na seronda de 1914, atopar nel centru d'una campaña de propaganda pa camudar los topónimos alemanes. Como conceyal de la ciudá, participó en discutinios sobro'l cambéu del nome de la ciudá de Tallin, que siguió a la propuesta del alcalde Jaan Poska de reemplazar el ''Revel'' de fala alemana con ''Kolyvan'' del idioma rusu antiguu (al faelo, usóse'l nome incorrectu Kalyvan nel discutiniu del asuntu). de Wahl afayó que los nomes más antiguos de la ciudá yeren ''Ledenets'' o ''Lindanisa''. Tamién taba interesáu en cuántu costaría camudar el nome, que se dicía que fuera recibíu con "rises xenerales" nel conseyu. Los votos necesarios pa camudar el nome finalmente recoyéronse nel conseyu, pero'l cambéu en sí nun se realizó.<ref name="must">Aadu Must. Privilegeeritust põlualuseks: baltisaksa ühiskonnategelaste represseerimine Esimese maailmasõja ajal. – Esimene maailmasõda ja Eesti. Eesti Ajalooarhiivi Toimetised, nr 22(29), Tartu 2014, lk 15–107, siin lk 30–31, 33.</ref> de Wahl tamién foi escoyíu pal conseyu de la ciudá en 1917 nes elecciones celebraes xusto antes de la [[Revolución de Febreru]]. Nel nuevu conseyu, convertir en miembru del departamentu de bomberos, la educación pública y los comités d'asuntos de cases d'enfotu de la ciudá, y tamién siguió como miembru de la Comisión de Construcción de Monumentos. Sicasí, n'agostu de 1917, escoyóse un nuevu conseyu, y cesaron les actividaes polítiques de de Wahl.<ref name="AA6">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 301–302.</ref> === Vida n'una Estonia independiente === En febreru de 1918, nel momentu de la declaración d'independencia, de Wahl espresara'l so deséu de convertise en miembru del escuadrón d'aplicación de la llei. El permisu d'armes foi-y escritu pol so estudiante, quien dende entós recordó esti fechu: {{Cita|Ente los que queríen faer armes, sola alcordanza a unu: el mio profesor de física, de Wahl. Creo recordalo pol estáu d'ánimu que podría surdir na alma d'un mozu estudiante cuando'l so maestru píde-y un arma.|N. Rg. ex estudiante d'escuela real con iniciales en 1934<ref name="kaitsekodu">N. Rg. Koolipoisid. Isiklikke mälestusi meie iseseisvuse saabumispäevadelt. – [http://www.digar.ee/id/nlib-digar:18269 Kaitse Kodu 1934, nr 4], lk 134–135, siin lk 135.</ref>}} En 1919, Peetri Reaalkool estremar en dos: la Escuela Secundaria de Ciencies de Tallin n'idioma estoniu y l'Escuela Secundaria de Ciencies Alemana de Tallin n'idioma alemán. de Wahl siguió como profesor nesta postrera, onde impartió clases de matemátiques, física, xeografía, cosmografía y dibuxu.<ref name="karmo4">Märt Karmo. Must-kuldne müts me peas... I: Tallinna Reaalkool 1917–1920. Tallinn 2011, lk 267.</ref>​ Los estudiantes de cutiu diben a trabayos de siguimientu na so casa na cai Eha, que foi diseñada n'estilu marineru y, poro, foi moteyada la cabana" ente los estudiantes.<ref name="AA7">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 302.</ref><ref name="karmo1">Märt Karmo. Must-kuldne müts me peas... II: Tallinna Reaalkool 1920–1940, Saksa Reaalkool 1919–1939. Tallinn 2011, lk 834.</ref>​ Ente los estudiantes, de Wahl yera un maestru popular que taba particularmente dedicáu a enseñar xeografía, probablemente porque viaxara enforma. Los estudiantes tamién quedaron impresionaos pol fechu de que de Wahl yera miembru del Club inglés, qu'operaba na escuela.<ref name="karmo2">Karmo II, lk 818.</ref>​ Yera bien directu, polo que podía entrar en conflictu con otros maestros. Por casu, nun-y gustaba l'arte moderno, fechu qu'espresó abiertamente mientres xuna visita a una esposición d'arte per invitación del profesor d'arte de la escuela. Comparó l'arte moderno col comunismu: {{Cita|¡Modernu! ¡Asina que enseñái a los mozos el comunismu! ¡Hai daqué modernu neso tamién!|Palabres supuestamente pronunciaes nun momentu y llugar desconocíos por Edgar von Wahl<ref name="karmo3">Karmo II, lk 820.</ref>}} de Wahl xubilóse a mediaos de la década de 1920, pero siguió enseñando a tiempu parcial hasta 1933. Dempués de la so xubilación, dedicar a los sos pasatiempos, especialmente a los idiomes artificiales que se convirtieren nuna cuestión personal dende los díes de San Petersburgu.<ref name="AA8">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 304.</ref>​ Tamién foi editor de la revista Estländische Wochenschau de 1929 a 1930.<ref name="AA10">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 305.</ref>​ Casi coles mesmes, el so interés nel adivín francés del sieglu XVI Nostradamus y les sos predicciones intensificáronse, de lo que faló nuna entrevista con The News nel branu de 1932.<ref name="uudisleht">Uus maailmakeel Tallinnast. – Uudisleht, 4. juuli 1932.</ref> === Mientres la Segunda Guerra Mundial === En 1939, a diferencia de los sos seres queríos, de Wahl nun se foi nel cursu del reasentamiento y decidió quedase n'Estonia. de Wahl, que representaba la idea paneuropea idealista, nun yera del presto del gobiernu nacionalsocialista d'Alemaña. Inclusive llamó al estáu alemán un "tao termita". La razón para quedase n'Estonia tamién puede ser que cuando se foi, tendría de dexar tras los sos estensos arquivos, y el peligru de terminar n'una casa de retiru n'Alemaña puede xugar un papel, como-y asocediera a dalgunos de los sos conocíos.<ref name="AA10" /><ref name="erelt">Pekka Erelt. [http://ekspress.delfi.ee/kuum/keelemees-kes-nagi-ette-pearl-harborit?id=69055629 Keelemees, kes nägi ette Pearl Harborit] Eesti Ekspress, 16. jaanuar 2002.</ref> de Wahl tamién se caltuvo alloñáu de la reubicación posterior que tuvo llugar na primavera de 1941. Sía que non, taba al tantu de la reubicación posterior, porque cuando se-y preguntar sobro los sos planes, respondió, ensin dexar duldes de que la so decisión yera quedase n'Estonia: {{Cita|Esti Hitler, esti llocu, prohibe la mio llingua en tolos países que conquista. ¡Esti tipu ta llocu!|Edgar von Wahl nel iviernu de 1941<ref name="volker1">Volker von Wahl, lk 243.</ref>}} Nel primer añu de represiones soviétiques, de Wahl llogró escapar. Dempués del empiezu de la ocupación alemana, foi sospechosu d'actividaes antiestatales. de Wahl foi arrestáu'l 12 d'agostu de 1943, por causa de cartes unviaes a Posen, el so cuñáu, pero enredáu na censura en Königsberg en xunetu d'esi añu, nes que predixo l'españíu d'un llevantamientu en Polonia y aconseyó a los seres queríos que vivíen ellí que se fueren a Alemaña<ref name="erelt" /><ref name="AA12">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 307.</ref>​: {{Cita|Cabo señalar que dempués de la disolución del bolchevismu, alredor de 1944, cuando les fuerces xermanu-aliaes averar dende'l norte a la peligrosa Asia Menor para erradicar el llevantamientu árabe, pero non antes, ye bien probable que al retirar les tropes de les tierres conquistaes per Alemaña, los polacos intenten empecipiar un llevantamientu (yá tienen campamentos secretos d'armes), y depués la llarga disputa d'odiu puede convertise nuna masacre particularmente despiadada que vive n'antigües aldegues y casones polaques. Los bálticos tán en peligru. Poro, quiero alverti-y a usté y a tolos demás que s'atopen na mesma situación y pidi-yos qu'abandonen Wartegau si ye posible, o siquier cualesquier mediu d'escape cuando españe'l llevantamientu árabe. Esplega'l Reich a tiempu. Pido qu'esta carta, que lu escribí agora, en xunetu de 1943, calténgase como documentu y, si ye posible, apurrir a otros por que la esaminen.|Carta d'Edgar von Wahl a Lieselotte Riesenkampff en Tallin el 18 de xunetu de 1943<ref name="kiri">Edgar Wahli kiri Lieselotte Riesenkampffile Tallinnas, 18. juulil 1943. – Ajalooline Ajakiri 2016, nr 2, lk 309–311, tsitaat lk 310–311 (tõlkinud Reet Hünerson).</ref>}} Na mesma carta, Wahl señaló que predixera primeramente l'ataque a Pearl Harbor y l'españíu de la guerra ente los Estaos Xuníos y Xapón. de Wahl nun negó lo qu'escribió mientres l'audiencia y repitió delles de les acusaciones feches ellí, "creyendo firmemente" na veracidá de les sos predicciones. de Wahl tuvo recluyíu mientres dalgún tiempu nel campu de trabayu y educación de Tallin, pero'l testimoniu dáu mientres el so interrogatoriu foi consideráu estrañu pol SD y, poro, fixo que de Wahl fuera esamináu na clínica nerviosa de Seewald. Ellí diagnosticáron-y debilidá na vieyera y dexar nun hospital psiquiátricu, lo que tamién lo salvó de la posible pena de muerte. Wahl tamién foi defendíu por dellos parientes cercanos y amigos qu'afirmaron que nun yera responsable de los sos actos.<ref name="erelt" /><ref name="AA12" />​ Mientres el bombardéu de marzu de 1944, l'arquivu de de Wahl foi destruyíu, lo que foi un gran shock pa él. Trés años más tarde, nuna carta al occidentalista finlandés A. Z. Ramstedt, recordó que lo qu'asocediera yera un verdaderu desastre, mientres el cual perdiéronse munchos materiales irremplazables y únicos.<ref name="AA12" /><ref name="ramstedt">[http://www.kolumbus.fi/allkiv/gow.htm#Wahl Kiri Armand Ramstedtile] 30. märts 1947 Tallinnas.</ref> === Últimos díes y muerte === [[Ficheru:Edgar von Wahli haud.jpg|197px|right|thumb|Llábana de Edgar de Wahl en Pajus.]] La llista d'acciones de deportación alemanes compilada en febreru de 1945 incluyía'l nome de de Wahl, al igual que otru alemanes qu'entá vivíen n'Estonia. Mientres la so deportación n'agostu, sicasí, de Wahl taba ente una docena de persones que nun fueron deportaes o que'l so paradoriu nun pudo ser determináu. Anque les razones de la fuga de de Wahl nun se conocen con exactitú, sábese qu'en dellos casos el xefe del grupu de trabayu que llevó a cabu la deportación tomó la decisión de nun tomar a los enfermos graves o discapacitaos, la decisión puede ser influyida pola opinión del personal del hospital. Poro, foi la so presencia nun hospital psiquiátricu lo que probablemente salvó a de Wahl per segunda vegada.<ref name="AA13">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 308.</ref><ref name="jürjo">Indrek Jürjo. Täiendusi baltisakslaste ümberasumise ja Eestisse jäänud sakslaste saatuse kohta NKVD arhiiviallikate põhjal. – Umsiedlung 60: Baltisakslaste organiseeritud lahkumine Eestist. Tallinn 2000, lk 109–134, siin lk 126.</ref> Dempués d'escapar de la deportación, de Wahl entá llogró caltener correspondencia con colegues estranxeros. Ye posible que los médicos de Seewald reconocieren la so dedicación a la filoloxía cuando fixo posible la comunicación col mundu esterior.<ref name="AA13" /> Wahl morrió a les trés de tardar el 9 de marzu de 1948.<ref name="AA14">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 309.</ref> ​ Foi soterráu'l 14 de marzu nel campusantu Alexander Nevsky en Tallin.<ref name="nekroloog">[http://www.oocities.org/mosvends/occeks.html Morte de E. de Wahl] Ric Bergeri kirjutatud nekroloog.</ref>​ En 1996, los restos de de Wahl fueron soterraos de nuevu nel campusantu señorial de Pajus, onde tamién s'atopa la capiya de la familia de Wahl. == Occidental == === Antecedentes === Los esfuerzos de Wahl para crear un idioma nuevu ya ideal para la comunicación internacional empezaron con un interés xeneralizáu nos idiomes artificiales nel Imperiu rusu a finales del sieglu XIX y principios del sieglu XX. En San Petersburgu, de Wahl interesóse primero nel volapük apocayá creáu, y depués pol esperantu. En dalgún momentu ente 1887 y 1888, de Wahl, al traviés del so padre, conoció al so colega Waldemar Rosenberger, que taba comprometíu col volapük nesi momentu, polo que Wahl primeramente xuntóse a este mesmu idioma. Convertir nun activu defensor del volapük, pero bien llueu, na primer metá de 1888, conoció l'esperantu y camudó a él.<ref name="cosmoglotta415556">Edgar de Wahl. [https://ia600208.us.archive.org/29/items/Kosmoglott-Cosmoglotta_1927_n041_jul-aug/Kosmoglott-Cosmoglotta_(1927)_n041_jul-aug.pdf Interlinguistic reminiscenties] – Cosmoglotta 1927, nr 41, lk 54–64, siin lk 55–56.</ref>​ Paul Ariste escribió que de Wahl convirtióse rápido nun defensor de Ludwik Zamenhof y el so trabayu dempués de familiarizase col primer llibru de testu d'esperantu publicáu en 1887. Foi unu de el fundadores d'Espero, la primer sociedá d'esperantu de Rusia, fundada en San Petersburgu en 1891, y tamién se convirtió en corresponsal de la revista La Esperantisto. Tradució ficción rusa al esperantu y compiló un diccionariu esperantu-español.<ref name="ariste">Ariste.</ref><ref name="plansprachen1">Andreas Künzli. [http://www.plansprachen.ch/Esperanto_Russland_bis1917.pdf Eine neue Sprache für Russland und die ganze Welt] Unabhängige Schweizer Interlinguistische Studien 2015, nr 3, lk 63.</ref> Dizse qu'inclusive viaxó a Varsovia pa visitar a Zamenhof.<ref name="akadeemia1">Lumiste, Võhandu, lk 484–485.</ref>​ Sicasí, de Wahl nun se xuntó de forma definitiva al esperantu, sinón qu'empezó la busca d'un nuevu idioma artificial, Paul Ariste les razones poles que lo fixo: {{Cita|Tenía un calter inquietu, siempres daqué nuevu. Por cuenta de esta traza, cuando yera más nueva, inclinárase cada vez más a abogar por nuevu diseños pa idiomes artificiales [...].|Paul Ariste en 1967.<ref name="ariste" />​}} Según Jaan Ojalo, Wahl alloñar del esperantu dempués de que la mayoría de los esperantistes refugaren les propuestes pa reformar l'idioma en 1894.<ref name="ojalo">Ojalo (1987), lk 509.</ref>​ Delles propuestes de reforma vinieron del propiu Wahl.<ref name="cosmoglotta4157">Edgar de Wahl. [https://ia600208.us.archive.org/29/items/Kosmoglott-Cosmoglotta_1927_n041_jul-aug/Kosmoglott-Cosmoglotta_(1927)_n041_jul-aug.pdf Interlinguistic reminiscenties] – Cosmoglotta 1927, nr 41, lk 54–64, siin lk 57.</ref> D'acordies con Ojalo, Wahl consideraba que l'esperantu tamién yera "a priori". Afayó que l'idioma internacional ideal tien de ser más natural y comprensible inclusive ensin aprender. D'acordies con Ojalo, Wahl tamién consideraba que l'esperantu yera demasiao democráticu, lo qu'amenacia la cultura occidental.<ref name="ojalo" /> === Creación ya introducción === [[Ficheru:Unde yelb.svg|197px|right|thumb|EEl símbolu del occidental, que representa una tilde dientro d'un círculu, introducióse antes de 1934 y foi escoyíu ente delles variantes por cuenta de la so simplicidá y simbolismu que se refier a la comunicación.<ref name="pigal">Engelbert Pigal. [https://www.scribd.com/doc/46800383/Cosmoglotta-January-1934 Li question del insigne de occidental] – Cosmoglotta 1934, nr 92, lk 7.</ref>]] de Wahl dio los primeros pasos pa crear un nuevu idioma nos últimos años del sieglu XIX. En 1896 y 1897 publicó dos artículos na revista Linguist publicada en Hannover, nos que presentó les sos idees. Casi coles mesmes, Rosenberger, que conociera a de Wahl na última década del sieglu y yera nesi momentu presidente de l'Academia de Volapük de San Petersburgu, presentó a los miembros de l'academia un nuevu idioma de la so propia creación: el idiom neutral. A partir de 1906, Rosenberger tamién publicó la revista Progres nun nuevu idioma en San Petersburgu. Na mesma publicación, de Wahl fixo les sos propies propuestes en 1906 pa reformar l'idioma, que Rosenberg adoptó un añu dempués. A pesar de la reforma, el idiom neutral nun ganó popularidá y esmorecióse. Coles mesmes, de Wahl desenvolvió'l AULI (Auxiliari Lingue International), que se basaba nes llingües romances, que se convirtió na etapa entemedia del occidental, y introducir en 1909 en revistir Academia pro Interlingua – Discussiones. En 1911, de Wahl formuló la riegla de formación de palabres que formó la base del occidental.50​51​ En 1916, los entusiastes del idioma artificial rusu fundaron l'Asociación Cosmoglot en San Petersburgu. de Wahl nun foi unu de el fundadores de l'asociación, pero más tarde xunióse a ella, al igual que'l llingüista estoniu Jakob Linzbach. de Wahl convertir en voceru de la escuela naturalista" na sociedá; allanando asina'l camín pa la creación del occidental. Colos acontecimientos revolucionarios de 1917 y la salida de los sos miembros de San Petersburgu, les actividaes de l'asociación esmoreciéronse y terminaron por completu en 1921, pero recuperar en Tallin nel mesmu añu. Les actividaes de l'asociación fueron alicaes por de Wahl xuntu con Linzbach, y el nome de l'asociación camudar a Cosmoglott. Tamién se caltuvieron llazos colos antiguos miembros de l'asociación, qu'agora operaben en dellos países europeos. de Wahl tamién foi l'editor de la revista Cosmoglott publicada pola asociación de 1922 a 1926. Nel primer númberu de la mesma revista, de Wahl introdució l'idioma artificial que creó, l'occidental. De 1923 a 1928, tamién introdució l'idioma na publicación seriada Occidental, unic natural, vermen neutral y max facil y comprensibil lingue por International relationes. de Wahl publicó un llibru en 1925 tituláu R''adicarium directiv del lingue International (Occidental). En 8 lingues''.52​53​54​ === Espardimientu === Nel primer númberu de la revista, tamién se publicar unu de los primeros intentos de la sociedá de ganar atención internacional poles sos actividaes. Esto ye, imprimióse una carta unviada a la Sociedá de Naciones el 5 de setiembre de 1921, encamentando la introducción d'un llinguaxe perfectu, non necesariamente'l más común de comunicación ente los pueblos, que s'adquiriría fácilmente. Con cuenta de atopar un idioma fayadizu, encamentóse que se celebrara un concursu y que los candidatos fueren evaluaos por un comité d'espertos convocáu pola Sociedá de Naciones. La Sociedá de Naciones refugó la propuesta.<ref name="plansprachen4">Künzli (2015), lk 13–14.</ref><ref name="kosmoglott">[https://ia600203.us.archive.org/1/items/Kosmoglott-Cosmoglotta_1922_n001_feb/Kosmoglott-Cosmoglotta_(1922)_n001_feb.pdf KOSMOGLOTT e li Liga de Nationes] – Kosmoglott 1922, nr 1, lk 3–5.</ref> A pesar del fracasu na Sociedá de Naciones, l'occidental atraxo a munchos entusiastes del alloriáu, pero los esperantistes caltuviéronse fieles al so idioma. Según Paul Ariste, hubo contradicciones ente los idistas, y dempués de l'apelación personal de Wahl pa empezar a promover l'occidental.44​ En paralelu col aumentu de la popularidá de la llingua, l'actividá de Cosmoglotta menguó, y l'eventu de conmemoración d'avientu de 1928 para Rosenberger, quien morrió 10 años antes, foi consideráu l'últimu eventu conocíu de la sociedá.<ref name="plansprachen5">Künzli (2015), lk 14.</ref> [[Ficheru:OCCIDENTAL-Runde Mauer bei Wien 1927.jpg|197px|right|thumb|Edgar von Wahl con occidentalistas en Viena en 1927: d'esquierda a derecha Hanns y Johann Robert Hörbiger, Engelbert Pigal y Edgar von Wahl.]] Sicasí, mientres la década de 1920, surdieron nueves sociedaes occidentales. En 1927, fundóse l'Asociación Internacional Cosmoglotta, qu'un añu más tarde pasó a llamase Occidental-Union. A partir de 1927, la revista Cosmoglott empezó a publicar en Viena en llugar de Tallin baxu'l nome de Cosmoglotta. Nel últimu númberu publicáu en Tallin, de Wahl publicó, ente otres coses, el poema de Lydia Koidula baxu'l títulu "Max car donation". Para de Wahl personalmente, la popularidá del nuevu idioma traxo sonadía internacional. Fixo presentaciones en dellos países europeos y comunicóse estrechamente con llingüistes. En 1939, foi probablemente l'únicu estoniu en ser convidáu a la V Conferencia llingüística en Bruxeles.<ref name="AA10" /><ref name="erelt" /><ref name="akadeemia3" />​ Per otru llau, de Wahl siguió siendo un aficionáu. Les sos actividaes llingüístiques nunca algamaron problemes llingüísticos teóricos más amplios, sinón que se llindaron a construyir el so propiu idioma artificial y encetar cuestiones rellacionaes.<ref name="dulitšenko87">Dulitšenko (1987), lk 91–92.</ref> L'occidental nunca algamó xuna popularidá comparable a la del esperantu, anque de Wahl quixera crear un idioma ideal pa la comunicación internacional. A diferencia del esperantu, que se convirtió nun idioma popular ente los movimientos obreros, los falantes d'occidental nel períodu de entreguerras yeren predominantemente intelectuales d'Europa occidental.<ref name = "ariste" /> En 1949, dempués de la muerte de Wahl, l'occidental pasó a llamase interlingue pa esaniciar la referencia a Occidente y faer que l'idioma fuera más internacional. Según Pekka Erelt, el nome rellacionáu con "Occidente" de la llingua ralentizó la so espansión nel bloque del Este. Dempués del cambéu de nome del idioma, la Occidental-Unión convertir na Interlingue-Union como lo ye güei. L'asociación tien la so propia academia y la revista Cosmoglotta sigui siendo publicada pola asociación.<ref name="erelt" /><ref name="akadeemia3">Lumiste, Võhandu, lk 486.</ref><ref name="cosmoglotta">[http://www.ie-munde.com/cosmoglotta.html Cosmoglotta] IE-Munde - Jurnal e information pri Interlingue (Occidental).</ref> == Vida personal == === Familia Wahl === casar con Maria von Hübbenet (1871-1933), la fía del médicu personal de la Gran Duquesa Maria Pavlovna, en San Petersburgu en 1894. Tuvieron cinco fíos: Johann o Hans (1895-1968), Guido (1896-?), Ellen (nacida y finada en 1900), Anatol (1903-1972) y Lydia Maria (1907-1989). El matrimoniu eslleir en 1913, dempués de lo cual Johann, Guido y Lydia quedar col padre de María. Anatol quedar cola so madre, que se camudó a Finlandia, y dalgún tiempu dempués Lydia María tamién foi ellí. Los fíos mayores de de Wahl camudárense a Alemaña al empiezu de la Primer Guerra Mundial y taben sirviendo nel exércitu alemán na guerra. Guido pasó un curtiu tiempu de vacaciones en Tallin mientres la ocupación alemana, pero a finales d'anguaño sumió na guerra.<ref name="AA15">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 296, 299.</ref>​ Según otros datos, en 1919 morrió n'una batalla colos bolcheviques barganal de Tukums, Letonia.<ref name="künzli" />​ Los dos fíos del fíu mayor de Wahl, Johann, Volker (nacíu en 1935) y Asko (nacíu en 1937), viven n'Alemaña y participen nes actividaes de l'Asociación de Caballería del Bálticu ellí.<ref name="AA17">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 299.</ref>​ En 1914, de Wahl casar con Agnes Riesenkampff. Al igual qu'el so maríu, Agnes yera maestra, y daba de ximnasia en delles escueles de Tallin.<ref name="AA16">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 300.</ref> En 1917, tuvieron una fía, Veronika.<ref name="AA17" /> El segundu matrimoniu de Wahl duró hasta 1941, cuando Agnes foi arrestada y fusilada pol NKVD.<ref name="AA11">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 306.</ref> === Pasatiempos === Amás de la llingüística, Edgar de Wahl practicaba'l saléu n'alta mar. En 1895 convertir en miembru del Club Náuticu Marítimu Imperial d'Estonia, y nos años siguientes tomó parte activa nes sos actividaes, siendo miembru del so comité técnicu y siendo el secretariu del club. Tamién produció un anuariu dedicáu al 25 aniversariu del club en 1913. En 1922, de Wahl convertir en miembru honorariu del club. Foi propietariu de dellos barcos a lo llargo de los años, unu de los cualos, un ketch llamáu Auli, dizse que foi diseñáu por él mesmu.<ref name="AA9">Mäeorg, Rahi-Tamm, lk 297–298.</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{Interlingue}} {{NF|1867|1948|Wahl, Edgar de}} [[Categoría:Llingüistes d'Ucraína]] [[Categoría:Llingüistes de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Esperantistes]] [[Categoría:Llingua occidental]] d2kysbr0vpqzd2w4vqrlgqk9lbtlp8v 0 166100 3709779 3701775 2022-08-19T09:12:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: soviet supremu => sóviet supremu wikitext text/x-wiki {| align=right style="clear: right;" |- | [[Ficheru:Портрет Гоголя.jpg|thumb|120px|right|[[Gogol|Nikolái Gógol]], escritor clásicu en llingua rusa, nacíu nel óblast de [[Poltava]].]] |- | [[Ficheru:1872._Портрет_писателя_Владимира_Ивановича_Даля.jpg|thumb|120px|right|[[Vladímir Dal]], compilador del '''Diccionariu esplicativu de la llingua viva Gran Rusa''', nacíu en [[Lugansk]].]] |- | [[Ficheru:Vladimir Korolenko.jpg|thumb|120px|right|[[Vladímir Korolenko]], escritor rusu, nacíu en [[Zhytomyr|Zhytómyr]].]] |- | [[Ficheru:Anna Akhmatova 1913-1914 by Savely Sorin.jpg|thumb|120px|right|[[Anna Ajmátova]], poeta rusa, nacida en [[Odessa]].]] |- | [[Ficheru:TarasShevchenko.jpg|thumb|120px|right|[[Tarás Shevchenko]], destacáu poeta y pintor ucraín, autor de poesía en llingües ucraína y rusa.]] |} L''''idioma rusu n'Ucraína''' ([[Idioma rusu|en rusu]] Русский язык в Украине) ye la llingua básica de comunicación nes rexones del sur y les orientales d'[[Ucraína]], la segunda llingua pol espardimientu nes sos rexones central y occidental, la segunda llingua más espublizada ente la población non rusoparlante d'Ucraína. Según el censu de 2001, el 29,6% de los ciudadanos ucraínos teníen el rusu como [[llingua materna]]. Nesti artículu trata básicamente va sobre la hestoria del espardimientu de la [[Idioma rusu|llingua rusa]] nel territoriu de l'actual Ucraína, anque tamién sobre'l calter específicamente social del so funcionamientu na república independiente d'Ucraína. == Distribución == [[Ficheru:Ruslangsup.PNG|thumb|left|400px|Porcentaxe de los habitantes que respuenden que'l rusu ye la so [[llingua materna]] nel censu de 2001 (por óblast)]] [[Ficheru:RussianUseEn.PNG|thumb|left|400px|Usu de la llingua rusa na vida cotidiana, encuesta del Institutu Internacional de Socioloxía de Kiev (2003), información en macrorrexones. *N'azul: Falen primordialmente rusu. *En mariellu: Falen primordialmente ucraín.<ref>[http://www.kiis.com.ua/index.php?id=4&sp=1&num=15 ESTRUCTURA ETNO-LINGÚISTICA D'UCRANIA.- ЛІНГВО-ЕТНІЧНА СТРУКТУРА УКРАЇНИ]</ref>]] === Datos del censu del 2001 === Conforme a la información oficial del censu del [[2001]],<ref>http://www.ukrcensus.gov.ua/</ref> 14,273 millones de ciudadanos ucraínos tienen el rusu como [[llingua materna]], representando'l 29,6% de la población del país. D'ellos, étnicamente rusos son solo'l 56%, ente que'l restu representen otres nacionalidaes: * 5.545 mil [[ucraínos]], * 172 mil [[bielorrusos]], * 86 mil [[xudíos]], * 81 mil [[griegos]], * 62 mil [[Bulgaria|búlgaros]], * 46 mil [[Moldavia|moldavos]], * 43 mil [[tártaros]], * 43 mil [[Armenia|armenios]], * 22 mil [[Polonia|polacos]], * 21 mil [[alemanes]], * 15 mil [[tártaros de Crimea]], * y tamién representantes d'otres etnies.<ref>[https://web.archive.org/web/20101130221837/http://www.ukrcensus.gov.ua/results/xeneral/language/ Estructura llingüística de la población ucraína contabilizada nel censu de 2001]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071124125111/http://www.ukrcensus.gov.ua/results/xeneral/nationality/ Estructura nacional de la población d'Ucraína contabilizada nel censu del 2001]</ref> D'acordies con dellos analistes, les resultaos del censu de 2001 testifiquen que los ciudadanos ucraínos rusoparlantes son una de les comunidaes llingüístiques más grandes d'[[Europa]], que la so llingua nun ye reconocida estatal o oficialmente. Nos grandes países europeos la situación de les llingües minoritaries, que nun tienen reconocencia oficial, ye la siguiente: * En [[Francia]], los que tienen como llingua materna'l [[Idioma occitanu]], representen el 12,12%, siendo una de les más grandes minoríes.<ref>[http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/europe/france-1demo.htm]</ref> * La metá de la población d'Italia fala un dialeutu rexonal, que dellos llingüistes definir como distintes llingües, nun teniendo nenguna d'elles el estatus oficial.<ref>[https://www.bbc.co.uk/languages/european_languages/countries/italy.shtml]</ref> * En Gran Bretaña la llingua más espublizada (y que nun tien estatus oficial) ye l'[[idioma panyabí occidental|idioma panyabí]] (d'India), qu'utilicen 1,8&nbsp;millones de persones<ref>[http://www.publications.parliament.uk/pa/cm199900/cmhansrd/vo000307/halltext/00307h02.htm Idioma panyabí.]</ref> * N'Alemaña la llingua más estendida que nun tien estatus oficial, ye'l [[Idioma turcu|turcu]], que ye la llingua materna del 1,8% de la población del país (cerca de 1,48 millones de persones)<ref>[https://www.bbc.co.uk/languages/european_languages/countries/germany.shtml].</ref> y tien la comunidá rusa más importante fora de la [[Federación Rusa]].<ref> A. Arefev [http://www.etnosfera.ru/ecentr.php?onewnd=ecenter&list=projects&prjid=881&id=10 La cayida de la llingua rusa nel espaciu post-soviéticu]. Tien De destacar que'l material del censu de 2001 nun contién información sobre'l estatus de les minoríes llingüístiques n'Europa, la cantidá de rusoparlantes y d'otres minoríes n'Europa y fora de la Federación Rusa. Les resultaos del censu nun contienen conclusiones sobre los ciudadanos d'Ucraína rusoparlantes formen una comunidá única de llingua rusa.</ref> De los datos del censu de 2001, el 65,7% de la población d'Ucraína declara llibremente que tienen l'idioma rusu.<ref name="lloza">[https://web.archive.org/web/20070929094246/http://www.franko.lviv.ua/faculty/geography/6Lok_res/1Publik/Period/visn/33/Lozynskyy.pdf Situación de los enclinos llingüísticos n'Ucraína. С.224.]</ref> === Estudiu de los datos === Los estudios sociolóxicos llevaos a cabu a partir del censu de la población, amuesen que l'[[Idioma rusu]] ye utilizáu por mayor númberu de ciudadanos que l'establecíu nel censu del [[2001]]. Munchos ciudadanos d'Ucraína, que se consideren nativos d'otra llingua, utilizar por distintos motivos en casa o nel trabayu. La mayoría de los ciudadanos apoderen la llingua rusa nuna o otra midida. Como especifica na so investigación l'Institutu de Socioloxía de l'Academia Nacional de Ciencies d'Ucraína: “Toles resultaos del estudiu testifiquen qu'Ucraína ye en realidá un país billingüe.<ref name=”panina01”> *{{cita web |apellíu = Panina ''(Паніна)'' |nome = N.I. ''(Н. В.)'' |títulu = Sociedad Ucraniana 1994—2005: monitorización social ''(Українське суспільство 1994—2005: соціологічний моніторинг)''. |páxina = 69 |añu = 2005 |editorial = ТОV «Vidavnitstvo Soviya» (ТОВ «Видавництво Софія») |allugamientu = Kiev, Ucraína |url = http://dif.org.ua/modules/pages/files/us5.pdf |isbn = 966-8075-31-5 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070927040907/http://dif.org.ua/modules/pages/files/us5.pdf |fechaarchivu = 27 de setiembre de 2007 }}</ref> Acordies con los datos del estudiu lleváu a cabu pol Institutu Internacional Sociolóxicu de Kiev, la llingua rusa utilizar en casa ente'l 43 % y el 46% de la población d'Ucraína (esto ye, tantu o más que l'usu de la llingua ucraína). De los datos del estudiu lleváu a cabu pola empresa '''Research & Branding Group'', el 68% de los ciudadanos d'Ucraína voluntariamente usen la llingua rusa (el 57% la llingua ucraína).<ref>[http://www.rb.com.ua]</ref><ref> {{cita publicación | autor = | títulu = Publicación de resultaos de la investigación sociolóxica del problema llingüísticu (Обнародованы результаты социологического исследования по языковой проблеме) | revista = Movimientu rusu n'Ucraína – Noticies. | url = http://www.rdu.org.ua/news.php?content=1165314600&path=main }}</ref> La llingua rusa tien mayor espardimientu nes rexones del Este y Sur, onde ye más habitual que'l mesmu ucraín pal 92% de los ciudadanos.<ref>{{cita publicación |autor = |títulu = El porqué asoceden les polítiques de división n'Ucraína |url = http://www.zerkalo-nedeli.com/nn/show/603/53764/ |revista = Zerkalo |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20060708052335/http://www.zerkalo-nedeli.com/nn/show/603/53764/ |fechaarchivu = 8 de xunetu de 2006 }}</ref> De los datos del l'Institutu Internacional Sociolóxicu de Kiev, la población rusoparlante ta n'absoluta mayoría nes rexones del sur y este d'Ucraína<ref>{{cita web |títulu = Retrato del eleutoráu de Yúschenko y Yanukóvych ''(Портрет электоратов Ющенко и Януковича)''. |añu = 18 de xineru de 2005 |edición = Centro d'estudios políticos y conflictológicos de Kiev (Киевский центр политических исследований и конфликтологии) |url = http://www.analitik.org.ua/researches/archives/3dee44d0/41ecef0cad01y/ |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20150403101945/http://www.analitik.org.ua/researches/archives/3dee44d0/41ecef0cad01y/ |fechaarchivu = 3 d'abril de 2015 }}</ref> * [[República Autónoma de Crimea]] — 97 % de tola población * [[Óblast de Dnipropetrovsk]] — 72 % * [[Óblast de Donetsk]] — 93 % * [[Óblast de Zaporiyia]] — 81 % * [[Óblast de Luhansk|Óblast de Lugansk]] — 89 % * [[Óblast de Mykolaiv]] — 66 % * [[Óblast de Odessa]] — 85 % * [[Óblast de Kharkiv]] — 74 % El rusu prevalez como llinguaxe d'usu cotidianu na capital d'Ucraína, [[Kiev]].<ref> {{cita publicación| autor =| títulu =Bryujovetskiy: Klichkó – Non a la sisa nin a semar cizaña (Брюховецкий: Кличко — не сорняк и не бурьян, и ему нужно вырасти)| añu =22 de marzu de 2006, 15:00| revista =Korrespondent| volume =| númberu =| id =| url =http://www.korrespondent.net/main/print/148750| urlarchivu =https://web.archive.org/web/20070929100024/http://www.korrespondent.net/main/print/148750| fechaarchivu =29 de setiembre de 2007}}</ref> Coles mesmes, nes rexones occidentales del país, la parte de la población qu'utiliza la llingua rusa ye insignificante (4-5%, datos del fondu “Opinión Pública” («Общественное мнение») de 2002<ref name="demoscope01">{{cita publicación | autor = | títulu = N'Ucraína, la llingua rusa más que la ucraína ''(На Украине русскоязычных больше, чем украиноязычных)''. | añu = 18-31 de marzu de 2002 | revista = Demoskop Weekly ''(Демоскоп Weekly)''. | volume = | númberu = 59-60 | id = | url = http://www.demoscope.ru/weekly/2002/059/panorama01.php#13 }}</ref>). De los datos del fondu “Opinión Pública” («Общественное мнение») del [[2002]], nes capitales de los óblast (provincies) d'Ucraína, el 75% de la población prefier comunicase en rusu (y solamente el 9% n'ucraín); sicasí, nes árees rurales el 18% fala rusu, mientres el 65% fala ucraín.<ref name = "demoscope01"/> Les árees onde la población rural fala cotidianamente rusu son la península de [[Crimea]], la rexón del [[Donbass]], la de [[Slobozhánschyna]], nel sur del óblast d'[[Odessa]] y de Zaporozhe, según árees aisllaes de llingua rusa nos óblast centrales y nel norte de Bukovina. La masiva cantidá de datos sobre l'espardimientu de la llingua rusa n'Ucraína, establez una investigación llonxitudinal, realizada pol Institutu de Socioloxía de l'Academia Nacional de Ciencies d'Ucraína nel añu [[2006]]. Acordies con estos datos, cerca d'un terciu de la población ucraína considera'l rusu como la so llingua materna, pero ye utilizada por más d'un 60% nel ámbitu familiar (dacuando conxuntamente col ucraín). De les resultaos de la monitorización del Institutu de Socioloxía de l'Academia Nacional de Ciencies d'Ucraína, el 38% declara tener el rusu como llingua materna, clasificándolos por llugar de nacencia d'esta forma:<ref name="shulga">{{cita publicación | autor = Shulgá (Шульга), N. A. (Н. А.) | títulu = Llingua rusa cotidiana, información, educación y espaciu políticu n'Ucraína ''(Русский язык в обыденном, информативном, образовательном и политическом пространстве Украины)''. | añu = 2006 | revista = Coleición d'artículos científicos ''(Сборник научных статей)''. | volume = | númberu = | id = Ráduga (Радуга), páxines 80-81 | url = }}</ref> * 71% de nacíos n'Ucraína * 21% de nacíos en Rusia * 7% de nacíos n'otres repúbliques de la [[XRSS]] Según les resultaos d'esta investigación, la llingua rusa correspuende.:<ref name = "shulga"/> * Al 71% nos nacíos na rexón oriental * Al 55% nos nacíos na rexón sur (incluyida Crimea) * Al 14% nos nacíos na rexón central * Al 8% nos nacíos na rexón occidental {| class="wide" style="background:transparent;" cellpadding="2" |+ '''Llingua de nacencia''' <small>''(Datos de les investigaciones del Institutu de Socioloxía de l'Academia Nacional de Ciencies d'Ucraína)''</small>.<ref name="panina02"> {{cita web |apellíu = Pánina (Паніна) |nome = N.V. (Н. В.) |títulu = Sociedad Ucraniana 1994—2005: monitorización social (Українське суспільство 1994—2005: соціологічний моніторинг |añu = 2005 |allugamientu = Kiev, Ucraína |editorial = ТОV «Vidavnitstvo Soviya» (ТОВ «Видавництво Софія») |páxina = 69 |isbn = 966-8075-31-5 }}</ref> | !1994 !1995 !1996 !1997 !1998 !1999 !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 |-! class="bright" | Rusu |class="bright"|34,7 |class="bright"|37,8 |class="bright"|36,1 |class="bright"|35,1 |class="bright"|36,5 |class="bright"|36,1 |class="bright"|35,1 |class="bright"|38,1 |class="bright"|34,5 |class="bright"|38,1 |class="bright"|35,7 |class="bright"|34,1 |- |}{| class="wide" cellpadding=2 style="background:transparent;" |+ '''Llingua de comunicación familiar (en casa) ''' <small>''(Datos de les investigaciones del Institutu de Socioloxía de l'Academia Nacional de Ciencies d'Ucraína)''</small><ref name="panina02" /> | !1994 !1995 !1996 !1997 !1998 !1999 !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 |-! class="bright" | básicamente en rusu |class="bright"|32,4 |class="bright"|32,8 |class="bright"|33,1 |class="bright"|34,5 |class="bright"|33,4 |class="bright"|33,6 |class="bright"|36,0 |class="bright"|36,7 |class="bright"|33,2 |class="bright"|36,0 |class="bright"|34,3 |class="bright"|36,4 |-! class="highlight" | rusu y ucraín |class="highlight"|29,4 |class="highlight"|34,5 |class="highlight"|29,6 |class="highlight"|26,8 |class="highlight"|28,4 |class="highlight"|29,0 |class="highlight"|24,8 |class="highlight"|25,8 |class="highlight"|28,0 |class="highlight"|25,2 |class="highlight"|26,3 |class="highlight"|21,6 |- === La comunidá de llingua rusa === El problema d'identidá que tien la población d'Ucraína ye analizáu en más detalle pol Institutu Nacional de Rellaciones Ucraín-Ruses. Como investigador d'esti institutu ta'l doctor en ciencies históriques Víctor Gorodyánenko (1999),<ref>[https://web.archive.org/web/20070927121023/http://www.niurr.gov.ua/ukr/dialog_1999/Gorodianenko.html V. Gorodyánenko: Carauterístiques de la situación llingüística n'Ucraína В. (Городяненко: Особенности языковой ситуации в Украине)]</ref> <blockquote> La comunidá sociocultural rusoparlante, que tien una diversa integración non oficial, qu'estrema al suxetu de la so conducta social. La base pa la formación sistemática de datos nesti casu ye la etnicidad (más de 11 millones de rusos viven n'Ucraína) son: * Establecíos (viven amaceraos nes ciudaes industriales del sur y esti del país); * Casi un establecimientu del cientu per cientu de la so llingua materna; * Estable conexón ente rusos y ucraínos col “etnicismo madre”, a pesar de que'l 57% de los nacíos equí son residentes en Rusia; * Un altu grau d'integración nes ceremonies nacionales, nes costumes y de llenu na espiritualidá cultural rusa; * Adherencia a una confesión relixosa – la ortodoxa; * Nun aspiren al separatismu, confíen nos verdaderos tresformamientos democráticos, y * Caltienen una orixinal mentalidá y un específicu calter social. </blockquote> Amás, como piensa otru investigador del Institutu Nacional de Rellaciones Ucraín-Ruses, el doctor en filosofía Oleg Lanovenko, afirma que la construcción nacional de la identidá ucraína xenera comportamientos negativos escontra los ciudadanos rusoparlantes y les sos necesidaes llingüísticu-culturales.<ref name="autu_generated_id_668"> [https://web.archive.org/web/20070927120913/http://www.niurr.gov.ua/ru/publication/culture/lanov_integration.html O.P. Lanovenko. Ucrania: Perspectives d'asimilación, federalismu o integración de llingües y cultures (Лановенко О. П. Украина: перспективы ассимиляции, федерализации или интеграции языков и культур)]</ref> <blockquote> A la población rusoparlante d'Ucraína, percibir con frecuencia, per parte de los sos oponentes llingüísticos, como una orixinal quinta columna, preparada a contribuyir en cualquier momentu al reestablecimientu de lo qu'esistió a lo llargo de más de trescientos años d'imposición estatal...y esto... ye causa de la rotura, que dacuando raya la confrontación y la perceguera per parte de los radicales. Faltar como “Moskal” ( Москаль, habitante de Moscú) (como atributu, aplicáu non solamente a los étnicamente rusos, sinón a tola población rusoparlante d'Ucraína.</blockquote> L'investigador francés Dominique Arel<ref>[http://krytyka.kiev.ua/articles/s.3_11_2006.html Arel' Д. Залучення відокремленого]</ref> considera qu'hai una estructura bi-étnica bien fuerte nel sur y este d'Ucraína. Esta nun xenera una nueva etnia, solo una identidá qu'inclúi la so inclusión na etnia ucraína y l'usu de la llingua rusa, y polo xeneral tamién sentimientos d'identidá col mundu rusófono, que, sicasí, nun crecer l'aspiración de ser parte del estáu rusu. Los ciudadanos rusos deseyen nun ser “oxetu d'una renacionalización, pero la xente pide'l derechu a que la so propia versión d'identidá ucraína seya reconocida” y, n'opinión del Dr. Arel, la reconocencia de la llingua rusa como oficial o rexonal daría-yos una “simbólica confirmación de qu'ellos, na política ucraína tienen la mesma considerancia que los ciudadanos ucrainoparlantes del centru y oeste d'Ucraína”. L'historiador rusu Alex Miller cunta que la identidá del Este ucraín llevar a cabu nunos términos bien distintos a los de l'anexón de les tierres polaques occidentales d'Ucraína: “Los sentimientos ideolóxicos de los ucraínos occidentales difieren sustancialmente de los ucraínos orientales. Tienen un odiu a lo ruso nes escueles, idioma que obviamente nun enseñen, describiendo a Rusia y a lo ruso a cencielles como los otros, pero nunca a si mesmos”. Nes escueles falar del internacionalismu y l'amistá de los pueblos”, pero nada de los fundamentos nacionales. Nestes condiciones forma la identidá nacional ucraína, nun teniendo un duru componente étnicu dominante como na so variante occidental. La imaxe del pasáu militar, repetidamente apolazáu pola propaganda soviética, equí estremándose del otru – los ucraínos del ésti llucharon nel bandu correutu xunto a los rusos.<ref>[http://www.strana-oz.ru/?numid=34&article=1401 A. Miller (Миллер А.) Dualismu d'identidaes n'Ucraína (Дуализм идентичностей на Украине)]</ref> Coles mesmes, hai una opinión opuesta, que consiste en que la comunidá de llingua rusa n'Ucraína nun ye monolítica. Esta opinión ye confirmada, por casu, nes encuestes ente los habitantes de [[Kiev]], y que la conducta eleutoral ye similar a les d'otres rexones d'Ucraína central, y nesti planteamientu, posiblemente, difier del sudeste d'Ucraína. Por ello, les encuestes llevaes a cabu ente los habitantes de Kiev realizaes nel añu [[2001]] pel Centru d'Iniciativa Pública”, amuesen que: <ref> {{cita publicación | autor = Masenko (Масенко), L. (Л.) | títulu = Незалежний культурологічний часопис «Ї» | añu = 2004 | revista = Revista Independiente de Culturología | volume = 35 | númberu = NUMBERO | isbn = 966-7790-04-5 | url = http://www.ji.lviv.ua/n35texts/masenko-mov_syt.htmO }}</ref> <blockquote> La categoría de los rusoparlantes de Kiev nun ye monolítica tocantes a la so actitú frente al [[Idioma ucraín]]. Arbitrariamente puede estremase en dos partes: una parte, del 30%, principales oponentes de la ucranización, y otra parte, del 50-55%, piensen y falen en rusu, anque tien conductes positives con respectu a la renacencia del Idioma ucraín.</blockquote> == Historia == === Periodu hasta l'añu 1654 === [[Ficheru:Азбука Ивана Федорова.jpg|thumb|right|320px|''Ázbuka'' d'Iván Fiódorov, el primer abecedariu en [[antiguu eslavu eclesiásticu]] ("на старославянском языке"), publicáu nel añu [[1574]] en [[Lviv]].<ref>[http://www.edu.ru/index.php?page_id=178 Слово о первом букваре]</ref>]] L'[[Idioma rusu]] (o [[Granruso]]), como llingua independiente apaeció nel sieglu XIV, anque la diferencia ente los alverbios de los antepasaos de los [[Idioma rusu]], [[Idioma ucraín]] y [[idioma bielorrusu]] empezaron a apuntase yá nel sieglu XII-XIII.<ref>[https://web.archive.org/web/20071217070137/http://www.ruscenter.ru/53.html ¿D'ónde provienen?]</ref> El primer territoriu del mesmu, no qu'agora ye [[Ucraína]], formaba parte del [[Principáu de Moscú]] alredor del añu 1500, na rexón de Síverski (partir norte de les actuales rexones del [[Óblast de Sumy]] y [[Óblast de Cherníhiv]]), coles ciudaes de [[Sumy]], [[Nóvgorod-Síverski]] y [[Chernígov]] y la futura [[Slobozhánschyna]] (parte oriental del actual Óblast de Sumy, la rexón de [[Jarkiv|Kharkiv]], norte de [[Lugansk]] y el [[Óblast de Donetsk]]). Nel territoriu de Síverski había una población autóctona de llingua rusa<ref>Радио Свобода (Radio Llibertá) [http://www.svoboda.org/programs/civil/2004/civil.022704.asp Rusia como civilización: Goriuný (Россия как цивилизация: горюны)]</ref> [[:en:Goryuns|Goriuny]], nel [[Raión de Putivl]] y [[Seriuki]] (nel [[Raión de Glújov]]), con una fala nel que se caltién tamién les traces dialeutales polésicos de los [[Idioma ucraín]] y [[Idioma bielorrusu]]. Nos territorios axacentes non asimilaos, apaecen el portadores de los alverbios Granrrusos.<ref>A.V. Abakúmov (Абакумов А. В.) [http://www.edrus.org/content/view/176/69/ ¿Ye la llingua rusa esencialmente moscovita? (Московитянский ли по своей сути русский язык?)]</ref> Dempués del accesu d'estos territorios a la estructura del [[Principáu de Moscú]], nes poblaciones locales va predominar la llingua oral y escrito rusa, sustituyendo al idioma bielorrusu arcaicu, aceptáu nel [[Gran Ducáu de Lituania]], onde prevalez. Nel añu [[1599]], pol decretu de [[Borís Godunov]], sobre'l [[ríu Oskol]] empecípiase la construcción d'una fortaleza, y la primer ciudá na [[Slobozhánschyna]] ucraína, [[Tsareborisova]] (agora [[Chervony Oskol]]). Ente [[1635]] y [[1658]], constrúyense nueves ciudaes conformando la [[Llinia defensiva de Bélgorod]] o Zaséchnaya chertá ([[:en:Zasechnaya cherta]]) de [[Bélgorod]], en que'l so [[raión]] amóntase la inmigración dende les árees centrales del [[Zarato rusu]], y empecípiase la migración d'ucraínos, fuxendo de la [[República de les Dos Naciones]]. === 1654—1800 === Dempués del [[Tratáu de Pereyáslav]] de [[1654]], y la decisión de [[Bohdán Jmelnytsky]] de «pasar so la mano del Zar de Moscú», empezó l'espardimientu de la llingua rusa nel [[Hetmanato cosacu|Hetmanato]]. Sicasí, como resultáu de les llargues guerres de [[Polonia]] con [[Rusia]], nel añu [[1667]], pol [[Tratáu de Andrusovo|Tratáu de Andrúsovo]], caltiénse solo parte del territoriu qu'en [[1654]] controlaba Bohdán Jmelnytsky; [[Kiev]] y la marxe izquierda (que na actualidá son los [[Óblast de Cherníhiv]] y [[Óblast de Poltava]], según parte del [[Óblast de Sumy]], la marxe izquierda del [[Óblast de Kiev]] y del [[Óblast de Cherkasy]]). La comunicación na alministración d'estos territorios realizar nel [[Idioma polacu]] y l'Idioma Belorruso Arcaicu, nos servicios relixosos católicos, el [[Idioma llatín]], nos servicios relixosos ortodoxos l'[[eslavu eclesiásticu]], na comunicación oral de la población, los dialeutos ucraínos. Dempués de la incorporación a Rusia, l'idioma polacu na alministración foi reemplazáu pol rusu nos sieglos XVII-XVIII, nes cartes enfusaba'l “[[Surzhyk|Súrzhyk]]”. Nel segundu [[Colexu de la Pequeña Rusia]] (so la direición de [[Piotr Rumyántsev-Zadunayski|Piotr Aleksándrovich Rumyántsev-Zadunayski]]) encargar d'introducir el rusu como obligatoriu nes escueles, en llugar del [[Idioma rusu occidental]]. La enseñanza de la llingua rusa treslladar a l'[[:en:National University of Kyiv-Mohyla Academy|Academia Kiev-Mohyla]], la única institución d'enseñanza cimera na [[Pequeña Rusia]]. El [[Monasterio de las Cuevas de Kiev]] en [[1769]] solicitó autorización pa imprimir pa la población de la Pequeña Rusia nel [[Alfabetu rusu|alfabetu rusu occidental]], (la llingua escrita ucraína entá nun taba establecida, polo que'l términu “llingua ucraína” nun foi utilizada), siendo refugáu pol Santu Sínodu. A fines del sieglu XVIII, como resultáu de les guerres cola [[República de les Dos Naciones]], la estructura básica rusa incluyó gran parte del territoriu étnicu ucraín (sacante la [[Galícia Oriental]],[[Transcarpatia]] y el Norte de [[Bukovina]]), y como resultáu de les guerres col [[Imperiu Otomanu]] y el so vasallu, el [[Kanato de Crimea]], el norte de Crimea, les mariñes norte del [[Mar Negru]] y del [[Mar d'Azov]], na que práuticamente nun había población eslava. Nel postreru cuartu del [[sieglu XVIII]], cola incorporación de les mariñes del Mar Negru y les estepes de Donetsk al [[Imperiu rusu]], empieza un desenvolvimientu bonal del estáu y del campu cola llegada d'eslavos dende l'ésti, provenientes de les [[gubernia|gubernies]] ruses y ucraínes, fundándose la mayoría de les ciudaes del sur y este de la Ucraína moderna: [[Zaporiyia]] en [[1770]], [[Dnipropetrovsk]] en [[1776]], [[Kherson]] y [[Mariupol|Mariúpol]] en [[1778]], [[Sebastopol]] en [[1783]], [[Simferópol]] y [[Melitopol|Melitópol]] en [[1784]], [[Mykolaiv]] en [[1789]], [[Odessa]] en [[1794]], y [[Lugansk]] (establecimientu de les fábriques de Lugansk) en [[1795]]. === 1801—1917 === [[Ficheru:Kharkov University old.jpg|thumb|left|250px|Universidá de Kharkiv, primer universidá rusa n'Ucraína, establecida en [[1804]]]] [[Ficheru:Памятник Пушкину в Одессе.jpg|thumb|right|200px|Monumentu a Aleksandr Pushkin en [[Odessa]], alzáu por suscripción popular en [[1888]]]] [[Ficheru:Книга Богдана Дедицкого.JPG|thumb|right|200px|Investigación sobre la lliteratura rusa en [[Galitzia]] ([[Imperiu austrohúngaru]]), publicáu en Lviv en [[1876]].]] A finales del [[sieglu XVIII]], la llingua bielorusa arcaica entra en desusu, ente que por escritu utilizábase'l [[Idioma rusu|rusu]] (na alministración, la enseñanza, la ciencia, lliteratura y periodismu), l'eslavu esclesiástico (ente la [[Ilesia ortodoxa]], y parte de la nobleza central y de la pequeña Rusia), el [[Idioma polacu|polacu]] (ente los polacos) y el [[Idioma lituanu|lituanu]] (de la [[Ilesia católica]]). Nel añu [[1798]] publicar el primer llibru na nueva [[Idioma ucraín|llingua ucraína]] -''Eneida'' («Энеида») d'[[Ivan Kotlyarevsky|Iván Kotlyarevsky]] (Иван Котляревский)- escritu nel dialeutu de [[Poltava]], y nes primeres décades del [[sieglu XIX]], apaez más configuráu l'idioma ucraín, aniciáu na llingua popular.<ref> Como escribe [[Yaroslav Gritsak]] (Ярослав Грицак): "Sobre la crisis de los sieglos XVIII y XIX la llingua de la vieya élite ucraína foi la eslava eclesiástica. A diferencia de la variante rusa d'esta llingua, na so estructura y el léxicu notaba una fuerte influencia del dialeutu de les distintes capes de la sociedá ucraína, incluyendo los elementos llamaos populares-llabradores. Como amuesen les creaciones del filósofu ucraín Grigori Skovorodá (Григорій Сковородa) -el primer filósofu nacíu nel Imperiu rusu, consideráu'l fundador de la filosofía relixosa de Rusia-, la nueva llingua lliteraria ucraína tenía toles bases pa desenvolvese como la síntesis natural d'estos dos corrientes. Sicasí, los intelectuales ucraínos de les primeres décades del sieglu XIX prefirieron, en cuenta de "formular de Skovorodá", la llingua más radical de Kotlyarevsky denominada por dalgunos como ''Kotlyarévschina'' ("Котляревщина"). El vieyu nucleu llingüísticu nun sirvió de base pa la formación de les nociones astractu y específicu, a diferencia de lo que tuvo llugar nes llingües ruses y cheques. Como resultáu de tal rotura de la tradición, el llector modernu ucraín tien munches más dificultaes na llectura y la comprensión de les grandes obres lliteraries n'ucraín antiguu que'l llector modernu inglés - na llectura y la comprensión de [[Shakespeare]]. "[http://www.ukrhistory.narod.ru/texts/grycak-1.htm Y. Gritsak (Я. Грицак) De la Ucraína antigua a la nueva ''(От старой к новой Украине)'' </ref> A pesar d'ello, los ucraínos utilicen igual qu'antes la llingua rusa n'artículos científicos, correspondencia privada, diarios personales y na vida diaria. Inclusive na comunicación familiar de los representantes de la [[Intelligentsia]] ucraína non siempres s'utilizaba l'ucraín; sábese qu'a principios del [[sieglu XX]] en Kiev, en [[idioma ucraín]] solo comunicábense ocho families de la [[Intelligentsia]].<ref> Maksim Strija (Максим Стріха), ¿Va Adoptar Ucraína les fórmules llingüístiques de la so capital? (Чи прийме Україна мовні рецепти своєї столиці?. Editorial Ucrainskiy Regionalniy Vísnik (Український регіональний вісник). {{cita web |url=http://www.urr.org.ua/data/articlesview/index.php?id=bdf726fdec85y9y7889a45y5a0y7740y&session=7c4233b8d6f9y03bdd1dc7afdfc64b11 |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=29 de setiembre de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070929185134/http://www.urr.org.ua/data/articlesview/index.php?id=bdf726fdec85y9y7889a45y5a0y7740y&session=7c4233b8d6f9y03bdd1dc7afdfc64b11 |fechaarchivu=29 de setiembre de 2007 }}</ref> N'[[Ucraína]] occidental, que nesa dómina taba sol [[Imperiu Austrohúngaru]], el rusu cultu yera utilizáu como llingua escrita polos miembros del movimientu panruso en [[Galicia (Europa Central)|Galitzia]] (empecípiase l'añu [[1849]], col escritor en rusu Denís Zubritskiy (Денис Зубрицкий) que se considera'l primer escritor rusu-galitziano de la hestoria) y el [[Zakarpatia]] (l'intelectual [[Etnia rutena|ruteno]] Aleksandr Dujnóvich (Александр Духнович). Los ucranianófilos d'entós estremaben los movimientos, inclusive dende'l puntu de vista oficial, que la llingua lliteraria rusa yera “panrusa”, y la llingua racial”, xeneralmente pa la Pequeña Rusia y la gran Rusia.<ref name = "autu_generated_id_676"> L. Sokolov (Соколов Л.) [http://ukrstor.com/ukrstor/sokolov_ukazy.html Circular de Valúev de 1863 y Ukaz de Ems de 1876. Verdaes ya invenciones] </ref> El Ministru d'Educación del [[Imperiu rusu]] Piotr Valúyev dirixó en [[1863]] una Circular ([[:en:Valuev Circular]]) a tolos Comités de Censura, como reacción a la Insurrección Polaca del mesmu añu, que prohibía la publicación de lliteratura relixosa, divulgación científica o llibros de testu na llingua ucraína o “pequeñorusa”, sacante la lliteratura o los artículos científicos.<ref name = "autu_generated_id_676"/> La circular amenorga la so fuercia cola promulgación nel añu [[1865]] de la Llei de Prensa” que, en realidá, trataba de la censura previa y non de les publicaciones n'idioma ucraín.<ref>[http://www.prlib.ru/history/pages/item.aspx?itemid=501 La Llei de Prensa del emperador Alexandru II. Закон о печати императора Александра II]</ref><ref name="autu_generated_id_677"> S. Mashkévich (Машкевич С.) [https://web.archive.org/web/20070402205603/http://www.zerkalo-nedeli.com/nn/show/622/55014/ La llingua te va llevar hasta Kiev. ¿Pero en Kiev? Язык до Киева доведет. А в Киеве?]</ref> <!---Darréu, basándose na Circular de Valúyev, ciertu historiadores ucraínos intenten demostrar la prohibición de la llingua ucraína per parte del poder rusu.---> Mientres nel [[Imperiu Austrohúngaru]] yera entartalláu'l movimientu rusófilo, en [[1876]] el Zar [[Alexandru II de Rusia]] robla'l [[Ucase de Ems|Ukaz de Ems]]<ref>[http://movahistory.org.ua/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%82_%D0%95%D0%BC%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%83%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%83 Testu íntegru del Ukaz de Ems] (en rusu)</ref>-qu'amplía les midíes de la Circular de Valúev- pol que se prohibe l'usu de la llingua ucraína na prensa escrita, notaciones musicales de cantares populares, representaciones teatrales y conciertos, la enseñanza del ucraín na escuela primaria, la publicación de llibros nel idioma ucraín,<ref>Drahománov, Myjailo. ''La littérature oukrainienne, proscrite par le gouvernement russe: rapport présenté au Congrès littéraire de Paris'' (''Ukrainian Literature Banned by the Russian Government: Report Presented at the Literary Congress in Paris''), Geneva, 1878.</ref> según importación dientro de les fronteres del [[Imperiu Rusu]], y ensin un permisu especial, ''tantu de llibros como folletos, editaos nel estranxeru, na llingua'' ''pequeñorusa'', y cola esixencia que ''nes obres lliteraries cultes, nun figure esviación dalguna de la ortografía rusa d'usu xeneral''.<ref name="autu_generated_id_677"> S. Mashkévich (Машкевич С.) [https://web.archive.org/web/20070402205603/http://www.zerkalo-nedeli.com/nn/show/622/55014/ La llingua te va llevar hasta Kiev. ¿Pero en Kiev? Язык до Киева доведет. А в Киеве?]</ref> En [[Kharkiv]] nel añu [[1811]]<ref>[http://www.kharkov.ua/region/history.htm Los bonos tiempos na hestoria de la Slobozhánschyna] </ref> (otres fontes dicen que l'añu [[1812]]<ref>S. Sinilo (Синило С.). [http://web.archive.org/web/http://atn.itl.net.ua/kharkov/history/ La Historia de la ciudá de Kharkiv polos sos acontecimientos y les sos feches]</ref>) sale publicáu'l periódicu “Ezhenedélnik” (''Еженедельник''), el primeru en [[Kharkiv]] y n'[[Ucraína]], en [[1816]] la primer revista, y en [[Odessa]] nel añu [[1830]] foi abierta la primer biblioteca pública (la segunda del [[Imperiu Rusu]]).<ref> [https://web.archive.org/web/20071229124719/http://www.amadey.biz/odessa/ t=hrono Historia de Odessa. "Añu tres d'añu" (История Одессы. "Год за годом")] </ref> Nel [[sieglu XIX]] fueron fundaes les primeres universidaes na ''Pequeña Rusia (Malorossia)'' y na ''Nueva Rusia (Novorossia)'', siendo les lleiciones en rusu: la Universidá de Kharkiv ([[1804]]-[[1805]]), la Universidá de San Vladímir ([[Kiev]], [[1833]]), la Universidá de “Nuevarrusia” ([[Odessa]], [[1865]]. L'idioma escritu yera'l rusu, según l'idioma faláu de los grandes científicos d'Ucraína nesi tiempu, como'l primera [[Premiu Nobel]] nacíu n'Ucraína, [[Iliá Méchnikov]] (Илья Мечников), los ciruxanos [[Nikolái Pirogov]] (Николай Пирогов) y [[Vladímir Filátov]] (Владимир Филатов), el xeólogu [[Nikolái Andrúsov]] (Николай Андрусов), el médicu [[Nikolái Strazhesko]] (Николай Стражеско) y munchos otros. D'esa dómina tamién son los grandes escritores rusos nacíos n'Ucraína, como [[Nikolái Vasílievich Gógol|Nikolái Gógol]] (Николай Гоголь), [[Mijaíl Bulgákov]] (Михаил Булгаков), [[Vladímir Korolenko]] (Владимир Короленко), la poeta [[Anna Ajmátova]] (Анна Ахматова), los filósofos [[Vladímir Dal]] (Владимир Даль) y [[Aleksandr Potebnyá]] (Александр Потебня). A principiu del [[sieglu XX]], el rusu componía'l grupu étnicu más grande nes siguientes ciudaes grandes y medianes: [[Kiev]] (54,2%), [[Kharkiv]] (63,1%), [[Odessa]] (49,09%), [[Mykolaiv]] (66,33 %), [[Mariupol|Mariúpol]] (63,22 %), [[Lugansk]] (68,16 %), [[Berdyansk]] (66,05 %), [[Kherson]] (47,21 %), [[Melitopol|Melitópol]] (42,8 %), [[Ekaterinoslav]] (41,78 %), [[Kropyvnytsky]] (34,64 %), [[Pavlogrado]] (34,36 %), [[Simferópol]] (45,64 %), [[Feodosia]] (46,84 %), [[Yalta]] (66,17 %), [[Kerch]] (57,8 %), [[Sebastopol]] (63,46 %).<ref> M.S. Dnistryanskiy (Дністрянський М.С.). Xeografía étnológica d'Ucraína (Этнополитическая география Украины.). Publicáu en Lviv en 2006 por “Lítopis” (Літопис), Editorial LNU “Iván Frankó”. Páxina 342. ISBN 966-7007-60-X</ref> El gobiernu, creáu poco tiempu dempués de la [[Revolución de Febreru]], la [[República Popular d'Ucraína]] nel branu de [[1917]], introdució l'estudiu obligatoriu de la llingua rusa xuntu cola llingua ucraína na enseñanza dende segundu añu.<ref name="luk1">[https://web.archive.org/web/20080116053616/http://www.niurr.gov.ua/ru/conference/kniga_conf/lukyanenko.htm La cultura rusa n'Ucraína: ¿bendición o peligru? (htm Російська культура в Україні: благо чи небезпека?)] </ref> == Periodu soviéticu == [[Ficheru:SevaTeatr.jpg|thumb|left|200px|Teatru dramáticu rusu A. Lunacharsky ([[Sebastopol]]), construyíu ente [[1954]]—[[1956]]<ref>[http://mysevastopol.com/100.html Театр имени Луначарского]</ref>]] Inclusive antes de tómalo del poder, y mientres la llucha contra'l réxime zarista del [[Imperiu Rusu]], los [[bolxeviques]] defendíen el principiu d'igualdá y el llibre desenvolvimientu de toles minoríes nacionales de [[Rusia]]. Amás, en contraposición a los lliberales, los marxistes rusos oponer a la llingua oficial obligatoria. Asina V. I. [[Lenin]] escribía sobre esti particular en [[1914]]:<ref>[[:s:ru:Нужен ли обязательный государственный язык? (Ленин)|" Ye necesaria la llingua oficial obligatoria? " (Lenin)]] </ref> <blockquote>¿Qué significa la llingua oficial obligatoria? Esto significa na práctica que la llingua de la Gran Rusia perteneciente a la minoría de la población de Rusia seya impuesta a tola población restante de Rusia. En cada escuela, la enseñanza de la llingua oficial sería obligatoria. Tolos trabayos d'oficina oficiales utilizaríen obligatoriamente la llingua oficial, en cuenta de la llingua de la población llocal … deseyamos que cada habitante de Rusia tenga la posibilidá d'aprender una llingua gran rusa. Nun queremos solamente una: elementu d'obligatoriedá. Nun queremos faer entrar nel paraísu del garrote. Pos, nun diiríen nin cuanto frases formoses sobre la "cultura", la llingua oficial obligatoria ta amestada a la coacción, a la imposición. Pensamos qu'una gran y potente llingua rusa nun tien la necesidá de faer que tenga d'estudiase so presión.</blockquote> Siguiendo los preceptos de [[Lenin]], formalmente na [[XRSS]] la llingua oficial nun foi establecida hasta l'añu [[1990]]<ref>[[:ru:Языки СССР|El Rusu na URSS (en Wikipedia rusa)]]</ref> Xusto dempués de la [[Revolución d'Ochobre]] de [[1917]], nel Segundu Congresu de los Soviets, promúlgase la [[Declaración de los derechos de los Pueblos de Rusia]], na que s'establez ''l'anulación de toos y cada unu de los privilexos nacional y nacional-relixosos, y les restricciones'' y ''el llibre desenvolvimientu de les minoríes nacionales y los grupos étnicos que pueblen el territoriu de Rusia''<ref>[[:s:ru:Декларация прав народов России. Принята съездом Советов 15 /2/ ноября 1917 г.| Declaración de derechos de los Pueblos de Rusia, añu 1917 ('''Декларация прав народов России. 1917 г.''')]]</ref> Na década de [[1920]], la [[XRSS]] empecipia la campaña política denominada '''“[[korenización]]”''', que ye la sustitución de la llingua rusa poles llingües nacionales locales nel ámbitu de l'alministración, la enseñanza y la cultura. Na [[República Socialista Soviética d'Ucraína]] esta campaña ye conocida como la ''[[ucraínización]]''. A la ucranianización tuvieron tolos ámbitos de la vida públicasobremanera'l trabayu cotidianu de l'alministración, prensa, ciencia y enseñanza. A tolos obreros y emplegaos d'empreses y establecimientos polo xeneral, fueron obligaos a aprender l'ucraín so l'amenaza de despidu del so puestu de trabayu. Asina por casu, en xunetu de [[1930]], siendo presidente I. [[Stalin]], el conseyu de gobiernu toma la decisión de ''procesar criminalmente a los dirixentes de les organizaciones que tienen reacción formal contra la ucranianización y que nun faciliten los medios pa ucranizar a los subordinaos qu'enzanquen la llexislación vixente na tema de la ucranianización''. Anque la decisión del Comité Central del Partíu Comunista d'Ucraína, de [[19 d'abril]] de [[1927]] decide ''reconocer l'especial significáu de la llingua rusa''. nel añu [[1930]] queden namái n'[[Ucraína]] solo 3 periódicos en llingua rusa: en [[Odessa]], [[Donetsk]] y [[Mariupol|Mariúpol]]. Amás, na tirada total de los periódicos en toa Ucrania, los de llingua rusa yeren el 31,8%. En [[Odessa]]<ref name="autu_generated_id_682"> V. Chernishov (''Чернышов В.'') [https://web.archive.org/web/20080116113322/http://ua.mrezha.ru/ukr-n.htm L'ucraín tal como foi (''Украинизация как она была'')]</ref> y [[Mariupol|Mariúpol]]<ref>(V. Kornílov (''Корнилов В.'') [http://www.ukrstor.com/ukrstor/tverdzna.htm ¡Adquiríi signos duros! (''Скупайте твердые знаки!'')]</ref> fueron ucranizadas toles escueles secundaries. Esta política tenía un ampliu sofitu, y atopaba reticencies de parte de los obreros, ciudadanos y l'alministración. L'investigador de los '''emigraos ucraínos''' Yuri Shvel afirma que: ''La ucranización sofitábase, en realidá, namái na intelectualidá ucraína d'orientación comunista, la clase dirixente de la sociedá. Los obreros y la clase media fueron indiferentes nel meyor de los casos. Nun se caltuvo noticia dalguna de nengún entusiasmu nel campesinado.<ref>Citáu por V. Chernyshov (''Чернышов В.'') [https://web.archive.org/web/20080116113322/http://ua.mrezha.ru/ukr-n.htm L'ucraín tal como foi (''Украинизация как она была'']</ref> Nel añu [[1938]], la llingua rusa foi introducida como asignatura obligatoria nes escueles, y en [[Kiev]] empecipiaba la so publicación el primer periódicu de toa ucrania en llingua rusa “Pravda d'Ucraína” («Правда Украины»).<ref name="autu_generated_id_682"/> El posterior espardimientu de la llingua rusa n'[[Ucraína]] ta amestada non solo a la política de [[rusificación]], sinón tamién a lo llargo del [[sieglu XX]] ''a los procesos de industrialización y l'urbanización de la vida ucraína, l'aumentu -tocantes a frecuencia y fondura- de les rellaciones interétnicas ente rusos y ucraínos, especialmente, nos ambientes culturales y del llinguaxe popular.<ref>V. Fesenko (''Фесенко В.'') [https://web.archive.org/web/20070927182426/http://www.irex.ru/press/pub/polemika/04/fes/ Medición etno-rexonal de la política ucraína (''Этнорегиональное измерение украинской политики'')]</ref> El 87 per cientu de los habitantes de les ciudaes d'Ucraína usaben el rusu, onde yeren especialmente intensos los contactos interétnicos. Basaos nel censu de [[1989]], sobre'l 20% de les families d'Ucraína aniciar en matrimonios mistos, principalmente ucraín-rusos. La encuesta de la población rusa d'Ucraína, d'agostu de [[1991]], amuesa que nel este d'Ucraína'l 73% tenía parientes ucraínos, el 62% na rexón central y sur, el 53% en [[Crimea]], el 45% en [[Bukovina]] y el 45% en [[Galicia (Europa Central)|Galitzia]].<ref>Citáu por: V. Fesenko (''Фесенко В.'') [https://web.archive.org/web/20070927182426/http://www.irex.ru/press/pub/polemika/04/fes/ Medición etno-rexonal de la política ucraína (''Этнорегиональное измерение украинской политики'')]</ref> Hai distintes evaluaciones sobre la situación de la llingua n'Ucraína a la fin del periodu soviéticu. Asina la enciclopedia ''Krugosvet'' (''Кругосвет'') define la situación de los idiomes nos últimos años de la [[República Socialista Soviética d'Ucraína]] como de ''equilibriu relativamente dinámicu''<ref>[https://web.archive.org/web/20080124150727/http://www.krugosvet.ru/articles/69/1006978/1006978a3.htm Enciclopedia Krugosvet (''Энциклопедия «Кругосвет»'')]</ref>ente l'[[Idioma rusu]] y el [[Idioma ucraín]]. Coles mesmes, los llingüistes ucraínos definen la situación de la llingua n'Ucraína nel momentu de la [[disolución de la URSS]] como anormal,<ref>L. Masenko ('' Масенко Л.'') Revista independiente de cultorología «Ї» (''Незалежний культурологічний часопис «Ї»''), númberu 35, añu 2004. isbn = 966-7790-04-5 [http://www.ji.lviv.ua/n35texts/masenko-mov_syt.htm]</ref> sobre la base de que los ucrainoparlantes y rusoparlantes nun se correspondíen a la correlación básica ente étnicamente ucraínos y rusos. Nel añu [[1989]] recibíen educación escolar en rusu y ucraín escolar a partes iguales, na ciencia y formación cimera utilizábense dambos idiomes, nes ciencies naturales y téuniques principalmente en rusu, ente que n'humanidaes, principalmente n'ucraín. Escribíense casi puramente en rusu los grandes trabayos científicos n'Ucraína, como'l fundador de l'Academia de Ciencies d'Ucraína, [[Vladímir Vernadski]], el constructor de cohetes [[Serguéi Koroliov]] y [[Mijaíl Yángel|Mijaíl Yánguel]], l'informáticu [[Víctor Glushkov]], el constructor d'aviones [[Oleg Antónov]], el patólogu [[Aleksandr Bogomolets]], el matemáticu y físicu [[Nikolái Bogoliúbov]], el rector de la [[Universidá Estatal de Moscú]] (MGU - '' МГУ'') [[Víktor Sadovnichi]] y munchos otros. N'Ucraína nacieron los escritores rusos [[Víktor Nekrásov]], [[Mijaíl Zhvanetski]], el poeta [[Arseni Tarkovsky]], los direutores de cine [[Grigori Chujrái]], [[Grigori Kózintsev]], [[Leonid Trauberg]] y munchos actores, ente ellos [[Serguéi Bondarchuk]], [[Liudmila Gúrchenko]], [[Vasili Lanovói]], [[Sergei Garmash|Serguéi Garmash]], [[Gosha Kutsenko]], etc. Ente los grandes direutores del cine rusu nel estudiu cinematográficu soviéticu de la [[República Socialista Soviética d'Ucraína]] en [[Odessa]], llamáu [[Dovzhenko]], destaquen [[Román Balayán]] y [[Kira Mirátova]]. Ente les películes rodaes n'Ucraína en llingua rusa tán: “La primavera na cai Zaréchnaya” (''Весна на Заречной улице''), “La reina del surtidor de gasolina” ('' Королева бензоколонки''), “Imposible camudar el llugar d'alcuentru” (''Место встречи изменить нельзя''), “D'Artagnan y los trés mosqueteros” (''Д`Артаньян и три мушкетера''), “Aventures electróniques” (''Приключения Электроника''), Xitanu (''Цыган''), ente munches otres<ref>РИА «Новости» [http://www.rol.ru/news/art/kino/05/05/05_004.htm Argumentu de les películes del estudiu cinematográficu de Odessa (''Одесская киностудия художественных фильмов'')]</ref> == Les traces de la llingua rusa n'Ucraína == [[Ficheru:UkraineNativeLanguagesCensus2001detailed-en.png|thumb|300px|Mapa llingüísticu d'Ucraína a nivel municipal, en Crimea y conceyos del este'l predominiu del rusu (en color coloráu) rescampla.]] <!-- Закомментировал, поскольку есть мнение, что это орисс. ----------------------Современная речевая практика носителей русского языка на Украине испытывает воздействие разнонаправленных факторов. Como comentariu, yá que hai una opinión xeneral de porque asocede esto.----------------------la práctica Moderna del discursu de los portadores de la llingua rusa n'Ucraína prueba la influencia d'una conxunción de factores. <o> Los factores qu'atrabanquen al espardimientu de la llingua rusa </o> * La falta de la llingua rusa del estatus oficial; * El descensu agudu de los fluxos migratorios de Rusia a Ucrania. * L'espardimientu del billingüismu nos rusoparlantes d'Ucraína * El descensu agudu del sofitu estatal al espardimientu y el desenvolvimientu de la llingua rusa, dende la independencia d'Ucraína. <o>Факторы, способствующие распространению русского языка:</o> # Значительное воздействие российских [[Средства массовой информации|средств массовой информации]], способствующее поддержанию языковых контактов между русскоязычным населением Украины и носителями языка в России и препятствующее появлению, закреплению и развитию специфичных черт, которые могли бы сделать русский [[литературный язык]] на Украине отличным от русского литературного языка в России. <o> Los factores que contribúin al espardimientu de la llingua rusa: </o> * La importante influencia del rusu nos medios de comunicación de mases, que contribúi al caltenimientu de los contactos de la llingua ente la población de llingua rusa d'Ucraína y el portadores de la llingua rusa en Rusia y qu'atrabanca a les apaiciones, fixación y desenvolvimientu de les traces específiques, que podríen faer del rusu la llingua lliteraria d'Ucraína una escelente llingua lliteraria rusa en Rusia. --> N'Ucraína utiliza la llingua estándar rusa. Históricamente, les poblaciones del Sur y del Este d'Ucraína son bilíngües, esto ye, la población entendía igualmente'l rusu que l'ucraín, asocediendo préstamos llingüísticos ente una y otra llingua de manera imperceptible, nun percibiéndose como una llingua estranxera. La carauterística básica de la llingua rusa n'Ucraína ye l'empléu, nos medios de comunicación, del [[léxicu]] ucranizado, según el so [[sintaxis]], los antecedentes ucraínos y, inclusive, los nomes de les empreses escrites n'ucraín.<ref>Николенко Н. И. [https://web.archive.org/web/20070930194311/http://www.nbuv.gov.ua/Articles/KultNar/knp37/knp37_300-304.pdf Sobre'l calter específicu de la llingua rusa de los medios de comunicación d'Ucraína О специфике русского языка средств массовой информации Украины]</ref> Asina mesmu, empleguen ucranismos dellos escritores rusos residentes n'Ucraína.<ref>Иванишко М. [http://fandom.rusf.ru/convent/58/efremov_1988_t41.htm Los ucranismos como téunica estilística nes obres de los escritores de ficción científica rusos residentes n'Ucraína. Украинизмы как стилистический прием в произведениях русских писателей-фантастов, живущих на Украине]</ref> D'acordies con ciertos estudiosos, nes traducciones al rusu d'actes llexislatives ucraínes, suélense incluyir ucranismos como, por casu, la traducción de "alcalde" como “Cabeza de la ciudá” (''городской голова'' – gorodskói golová) o como "Xefe de la Ciudá" (''градоначальник'' - gradonachálnik), en cuenta de “Mer” (''мэр''), que ye en sí un [[galicismu]] ("maire") emplegáu en Rusia pa referise al alcalde.<ref>L'usu de “Rada” (''Рада'' - Conseyu n'ucraín), en vegada del rusu “Soviet” (''Совет'' - Conseyu en rusu), nun puede considerase un ucranismo yá que l'empléu nes traducciones del nome orixinal de los Parllamentos, pero treslliteráu, ye bien frecuente en munchos idiomes. Por casu, nel idioma español: [[Duma Estatal]] ye la cámara baxa del parllamentu rusu y [[Rada Suprema]] ye'l parllamentu ucraín. Por non falar del [[Sóviet Supremu]] que, traducíu al español, quedaría nun irreconocible Conseyu Supremu. Nel idioma rusu utilízase la espresión "Генеральные Кортесы" (Guenerálnyie Kórtesy) pa referise a les Cortes Xenerales, ye dicir el parllamentu español.</ref> Pal rusu mediu, Ucraína tien la carauterística fonética de sustitución del soníu lliterariu esplosivu de la [g] nun soníu fricativu non rusu [γ], pudiendo atopase la sustitución el soníu nidiu [ч] por unu ucraín duru, y la pronunciación del pronome Chto (que - «что») como Shcho («шо»).<ref>[https://web.archive.org/web/20071201112233/http://pk.kiev.ua/interview/2007/07/05/143245.html El rusu de Kiev – nun ye un dialeutu (''Киевский русский – не диалект'')]</ref> Ciertes esviaciones bien estendíes nes normes de la llingua rusa, tienen una hestoria bastante antigua. El periódicu ''Kíevsky Telegraf'' («Киевский телеграф») nel añu [[1854]] destacaba como traces de los kievitas: “sudoyu” (''сюдою'') y “tudoyo” (''тудою'') en cuenta de “étim putiom” («этим путём» - esti camín) o “tem putiom” («тем путём» - aquel camín), usen el “rise con”, en vegada del “rise sobre” (''смеяться с'' - «смеяться над») o “do domu” (''до дому'' – a casa) en cuenta de “domói” («домой» - a casa).<ref>A. Makárov (''Макаров А.'') Pequeña enciclopedia de los tiempos antiguos de Kiev (''Малая энциклопедия киевской старины. Киев: Довіра,'') 2005. С. 193.</ref> El compilador de la guía de Kiev S. Bogulavsky ('' С.Богуславский ''), en [[1904]] llevaba tales exemplos d'infracción de les normes gramátiques como usar el casu xenitivu en vegada del acusativu, como'l casu del verbu “aburrise” (скучать).<ref>A. Makárov (''Макаров А.'') Pequeña enciclopedia de los tiempos antiguos de Kiev (''Малая энциклопедия киевской старины. Киев: Довіра,'') 2005. С. 194.</ref> Otru de los errores verbales estendíos ye l'usu del ''занять'' (ocupar) pa emprestar, en vegada del «одолжить» (emprestar), usu coles mesmes bien frecuente na mesma Rusia, etc.<ref>[http://litopys.org.ua/ukrmova/um129.htm Los contactos ente falantes ucraín-rusos (''Украинско-русские языковые контакты'')]</ref> === L'usu escritu de “v Ukraine” (''«в Украине»'') y “na Ukraine” (''«на Украине»'') === [[Ficheru:RussianOfficialUkraine.png|thumb|right|260px|Tasa de sofitu al establecimientu del idioma rusu como la llingua oficial en rexones d'Ucraína (según sondéu de la opinión pública de [[2005]])]] [[Ficheru:Meeting in Kharkov.jpg|thumb|right|260px|Ciudadanos de Kharkiv sofiten al Conseyu Municipal, que declaró l'idioma rusu como llingua oficial a nivel llocal]] Anque l'idioma rusu nun ye l'idioma oficial, el 48-52 % de los ciudadanos d'Ucraína creía, en 2005, que tendría de selo.<ref>Паніна Н.В. Українське суспільство 1994-2005: соціологічний моніторинг - Київ: ТОВ "Видавництво Софія", 2005. - с. 68.</ref> En 2006, en [[Kharkiv]], el conseyu municipal foi'l primeru en declarar l'idioma rusu como llingua oficial nel nivel llocal. Dempués, casi tolos conseyos rexonales del Sur y Oriente ([[Óblast de Lugansk]], [[Óblast de Donetsk]], [[Óblast de Mykolaiv]], [[Óblast de Kharkiv]], [[Óblast de Zaporiyia]], y [[Óblast de Kherson]]) incorporaron la mesma declaración, según los conseyos municipales de les ciudaes grandes de ([[Sebastopol]], [[Dnipropetrovsk]], [[Donetsk]], [[Yalta]], [[Luhansk]], [[Zaporiyia]], [[Krivói Rog]], [[Odessa]]). A pesar de les presiones del presidente Víktor Yúshchenko, namái dellos tribunales revocaron les decisiones de los conseyos locales.<ref>http://www.newsru.com/world/06apr2007/katsapskamovavodesse.html</ref> Según el sondéu del "Research and Branding Group" (xunu, 2006), la mayoría de los ucraínos aplaudieron la decisión de los conseyos locales que declararon l'idioma rusu como oficial nel nivel llocal. El 52 % de población (incluyíu'l 69 % de población del Oriente y el 56 % de Sur) ta a favor y el 34 % en contra, mientres el 9 % "sofitar o la refuga parcialmente" y el 5 % nun opina.<ref>http://www.ura-inform.com/ru/print/politics/2006/07/17/resultati_oproso</ref> == Cambéu de estatus en 2012 == En xunetu de 2012, l'aprobación d'una llei que reconoz al [[idioma rusu]] como llingua rexonal (inclusive en zones onde la fala namá'l 10% de la población) provocó estendíes protestes en delles partes del país. Amás de manifestaciones caleyeres, dellos órganos oficiales, como l'Asamblea llocal del [[óblast de Lviv]] pronunciar contra la norma.<ref> [https://www.lavanguardia.com/internacional/20120704/54321163494/reconocimiento-llingua-rusa-ucrania.html "La reconocencia de la llingua rusa desamarra una crisis política n'Ucraína"] ''Diariu La Vanguardia'', 04-07-2012 </ref> De resultes de l'aprobación de la llei, el vicepresidente de la [[Rada Suprema]], Nikolái Tomenko (del partíu de [[Yulia Timoshenko]]) arrenunció al so cargu.<ref> [https://www.abc.es/20120704/internacional/abci-oficializacion-rusu-ucrania-fuercia-201207041249.html "Batalla campal nel centru de Kiev por alzar el rusu al rangu de llingua oficial"] ''ABC.es'', 04-07-2012 </ref> == Ver tamién == * [[:en:Language policy in Ukraine|Política llingüística n'Ucraína]] (n'inglés) * [[:en:Western Ukrainian Russophiles|Rusófilos d'Ucraína Occidental]] (n'inglés) * [[Ucase de Ems|Ukaz de Ems]] * [[:en:Valuev Circular|Circular de Valúev]] (n'inglés) * [[:en:Chronology of Ukrainian language bans|Cronoloxía de prohibiciones del idioma ucraín]] (n'inglés) * [[Rusificación d'Ucraína]] * [[Rusificación]] * [[Ucranianización|Ucranización]] == Referencies == {{llistaref|2}} {{Tradubot|Idioma ruso en Ucrania}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Idioma rusu]] [[Categoría:Llingües d'Ucraína]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] hfrvz0gvqr1b2dbyfxvpl8o88co69b3 0 167092 3709864 3565921 2022-08-19T09:19:26Z XabatuBot 43102 películes wikitext text/x-wiki {{película}} '''''Dangerous Liaisons''''' ye una película d'[[Estaos Xuníos]] del añu [[1988]] dirixida pol inglés [[Stephen Frears]], adautación de [[Les Liaisons dangereuses (obra de teatru)|la obra de teatru de Christopher Hampton]] que ye, de la mesma, una adautación de la [[novela]] epistolar del [[sieglu XVIII]] ''[[Les Liaisons dangereuses (novela)|Les Liaisons dangereuses]]'', del [[Francia|francés]] [[Pierre Choderlos de Laclos]]. En 1959, el direutor [[Roger Vadim]] realizara la primer adautación cinematográfica de la novela, col títulu ''Les liasons dangereuses'' protagonizada por [[Jeanne Moreau]] y [[Gerard Philipe]]. Depués realizáronse otres adautaciones cinematográficu y televisivu ya inclusive una [[ópera]] (''[[The Dangerous Liasons]]''), de [[Conrad Susa]], estrenada en [[San Francisco (California)|San Francisco]] en 1994. == Argumentu == Na decadente [[Francia]] [[Sieglu XVIII|dieciochesca]] [[Revolución francesa|prerrevolucionaria]], asocede esta hestoria d'intrigues y ambiciones ente la nobleza. La marquesa de Merteuil ([[Glenn Close]]) ye abandonada pol so amante, pa casase cola virxinal ya inocente Cécile de Volanges ([[Uma Thurman]]), la fía de la so prima Madame de Volanges ([[Swoosie Kurtz]]), que ta namorada del so profesor d'arpa, el caballeru Raphael Danceny ([[Keanu Reeves]]). Nesti enriedu de galantiadores "[[chischiveos]]", la marquesa propón-y a los so antiguu amigu y agora amigu, el vizconde de Valmont ([[John Malkovich]]), que desvirgue a Cecile por que nun pueda casase con honra col so amante y enemigu. Valmont, que ye un [[llibertín]] conocíu, refuga nun principiu el pidimientu, porque ta n'otra conquista, la de Madame de Tourvel ([[Michelle Pfeiffer]]), una dama casao y conocío pola so [[Moral cristiana|moral católica]]. La marquesa de Merteuil propónlu entós un alcuerdu: si fai que Madame de Tourvel caya nos sos brazos, ella va ser so mientres una nueche. Pa probalo, tendrá de presenta-y una carta de la so nueva amiga. Valmont acepta l'alcuerdu y el pidimientu de perder a la fía de Madame de Volanges. La tía de Valmont, la vieya Madame de Rosmonde ([[Mildred Natwick]]), convidar a la so casa de branu, onde coincide con Madame de Tourvel y con Cécile de Volanges. Tien ésitu con dambes muyeres. De Tourvel namorar de Valmont, y él reconoz ante la marquesa de Merteuil que siente daqué especial por ella, lo qu'espierta los celos d'ésta. De Merteuil, aprovechando la desatamañada [[sobeyosa]] d'él, manipoliar por que dexe a De Tourvel, lo que la fai carecer y, finalmente, morrer. Pero antes, el caballeru Danceny, namoráu de Cécile de Volanges, matu nun duelu a Valmont. Este, agonizante, entrega a Danceny cartes que van llevar al [[ostracismu]] a la marquesa de Merteuil. == Repartida == {| {{tablaguapa}} |-style="background: #ccf;" !Personaxe !!Actor orixinal |- |Marquesa Isabelle de Merteuil |[[Glenn Close]] |- |Vicomte Sebastien de Valmont |[[John Malkovich]] |- |Madame Marie de Tourvel |[[Michelle Pfeiffer]] |- |Cécile de Volanges |[[Uma Thurman]] |- |Raphael Danceny |[[Keanu Reeves]] |} == L'adautación == El británicu [[Christopher Hampton]] dedicar de llenu a l'adautación de la obra al cine; foi a los llugares onde ta ambientada la película, al castiellu de Vincennes ente otros llugares. La resultancia foi una de les meyores películes de dómina de Hollywood. La hestoria ta basada na novela epistolar de Laclos, na qu'ésti presenta a la nobleza como aburrida, decadente y remanadora. Ello ye que el llibru tuvo prohibíu. Adautaciones anteriores de la obra fueron ''[[Dangerous Liaisons (película 1959)|Dangerous Liaisons]]'' de [[Roger Vadim]] nel añu [[1959]], con [[Jeanne Moreau]], [[Gerard Philipe]] y [[Boris Vian]] y tamién ''[[Valmont (película)|Valmont]]'', de [[Miloš Forman]], que coincidió con ''Dangerous Liaisons'' nel añu del estrenu, lo qu'ayudó a esplicar el so relativu fracasu. ''Valmont'', protagonizada por [[Annette Bening]] y [[Colin Firth]], tien una estética más europea ente que la de Frears ye más americana. Nos últimos años fíxose una versión anovada del clásicu, pasando los episodios a l'actualidá: ''[[Cruel Intentions]]'', protagonizada por [[Sarah Michelle Gellar]]. == Premios == El filme tuvo nomáu a numberosos [[premiu Óscar]], [[Óscar a la meyor película|meyor película]], [[Óscar a la meyor actriz|meyor actriz principal]] para [[Glenn Close]], [[Óscar a la meyor actriz de repartu|meyor actriz de repartu]] para [[Michelle Pfeiffer]], [[Óscar al meyor guión adautáu|meyor guión adautáu]] para [[Christopher Hampton]], [[Óscar al meyor diseñu de vestuariu|meyor diseñu de vestuariu]] para [[James Acheson]] y [[Óscar a la meyor direición d'arte|meyor direición artística]] para [[Stuart Craig]] y [[Gerard James]]. Namái ganó 3 Oscares: meyor guión adautáu, meyor diseñu de vestuariu y meyor direición artística. [[Michelle Pfeiffer]] y [[Christopher Hampton]] ganaron los [[premios BAFTA]] a meyor actriz secundaria y a meyor guión adautáu respeutivamente, anque la película tenía 10 nominaciones. Los [[Oscar 1988|Óscar del añu 1988]] fueron polémicos, pos [[Glenn Close]], que taba nomada al [[Óscar a la meyor actriz]], perdió frente a [[Jodie Foster]]. Tamién foi polémicu que nin siquier se nomara a [[John Malkovich]], pos crítica y públicu taben d'alcuerdu en que la so interpretación yera una de les meyores adautaciones d'un personaxe escritu primeramente. == Ver tamién == *[[Valmont (película)|''Valmont'']], película de 1989. {{Tradubot|Dangerous Liaisons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Películes dramátiques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Películes basaes en llibros]] [[Categoría:Películes basaes n'obres de teatru]] [[Categoría:Películes de Warner Bros.]] [[Categoría:Películes ganadores del premiu Óscar a la meyor direición artística]] [[Categoría:Películes candidates al premiu Óscar a la meyor película]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 1sucsu31ftdyid0meerl2jud78nyyfz 0 167193 3709369 3708915 2022-08-18T13:47:00Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{película}} '''''The Imitation Game''''' ye un ''[[biopic]]'' [[cine bélicu|bélicu]] d'[[Estaos Xuníos]], con ciertu [[Suspense (xéneru)|suspense]]<ref name="d">{{cita web |url=http://www.tiff.net/festivals/thefestival/programmes/specialpresentations/the-imitation-game|títulu=The Imitation Game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=TIFF.net |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140926203105/http://www.tiff.net/festivals/thefestival/programmes/specialpresentations/the-imitation-game |fechaarchivu=26 de setiembre de 2014}}</ref> de [[Cine en 2014|2014]] sobre'l [[matemáticu]], [[criptoanalista]] y pioneru [[científicu]] de la [[computación]] británicu [[Alan Turing]]. Turing foi una figura clave nel descifráu de los códigos de la [[Enigma (máquina)|máquina Enigma]] de l'[[Alemaña Nazi]], lo qu'ayudó a la victoria de los aliaos na [[Segunda Guerra Mundial]]; y que más tarde foi procesáu penalmente pol so [[homosexualidá]].<ref>{{cita web |url=http://www.twcpublicity.com/movie.php?id=197#photos|títulu=The Imitation Game|editorial=The Weinstein Company |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014}}</ref><ref>{{cita web |url=http://deadline.com/2011/12/the-black-list-2011-screenplay-roster-204025/|títulu= "The Black List 2011: Screenplay Roster"|editorial=Deadline |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=12 d'avientu de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/news/technology-18419691|títulu= "Alan Turing: The codebreaker who saved 'millions of lives'"|editorial=BBC News |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=12 de xunu de 2012}}</ref> Ta protagonizada por [[Benedict Cumberbatch]] como Turing y empobinada por [[Morten Tyldum]] con guión de [[Graham Moore (escritor)|Graham Moore]], basáu na biografía de Alan Turing titulada ''The Enigma'', d'[[Andrew Hodges]].<ref>{{cita web |url=http://www.buzzfeed.com/eahanks/benedict-cumberbatch-alan-turing-graham-moore|títulu= "How Benedict Cumberbatch And Alan Turing Helped A Writer Find Success In Hollywood"|editorial=Buzzfeed |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=27 de setiembre de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://twitchfilm.com/2012/12/tyldum-leaves-tordenskiold-biopic-afloat-instead-we-decrypt-the-imitation-game.html|títulu=Tyldum Leaves TORDENSKIOLD Biopic Afloat. Instead, Will Decrypt THE IMITATION GAME|editorial=Twitch |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=27 de setiembre de 2013}}</ref><ref name="DF">{{cita web |url=http://deadline.com/2011/12/warner-bros-sets-black-list-top-scribe-graham-moore-for-devil-in-the-white-city-leonardo-dicaprio-to-play-serial-killer-206332/|títulu= "Warner Bros Sets Black List Top Scribe Graham Moore For 'Devil In The White City'; Leonardo DiCaprio To Play Serial Killer"|editorial=Deadline |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=16 d'avientu de 2011}}</ref> El guión de la película encabezó la ''Black List'' (llista de los meyores guiones de Hollywood non producíos) en [[Cine en 2011|2011]].<ref>{{cita web |url=http://www.theguardian.com/film/2011/dec/13/hollywood-black-list-unproduced-films|títulu="Hollywood's 'Black List' of best unproduced scripts of 2011 revealed"|editorial=The Guardian |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=13 d'avientu de 2011}}</ref> Dempués d'un procesu de llicitación contra otros cinco estudios, [[The Weinstein Company]] adquirió los derechos de la película por una cifra récor de siete millones de dólares en febreru de 2014, la cantidá más alta enxamás pagada polos derechos de distribución n'[[Estaos Xuníos]] nel [[European Film Market]].<ref>{{cita web |url=http://deadline.com/2014/02/berlin-record-deal-harvey-weinstein-pays-7-million-for-alan-turing-wwii-tale-the-imitation-game-679482/|títulu="Harvey Weinstein Pays Record $7 Million For 'Imitation Game' Movie"|editorial=Deadline |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=7 de febreru de 2014}}</ref> La película tuvo'l so estrenu mundial nel 41.° [[Festival de Cine de Telluride]], n'agostu,<ref name="dg">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2014/08/28/telluride-film-festival-lineup-includes-wild-the-imitation-game/|títulu="Telluride Film Festival lineup includes 'Wild,' 'The Imitation Game'"|editorial=Entertainment Weekly |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=28 d'agostu de 2014}}</ref> y tamién se presentó nel 39ᵘ [[Festival Internacional de Cine de Toronto]] en setiembre, onde ganó'l Premiu del Públicu a la Meyor Película», el más importante del festival. Tuvo'l so estrenu européu como película d'apertura de la 58ª edición del [[Festival de Cine de Londres]] (BFI) el 8 d'ochobre de 2014.<ref name="gg">{{cita web |url=http://variety.com/2014/film/news/the-imitation-game-to-open-bfi-london-film-festival-1201265758/|títulu="'The Imitation Game' to Open BFI London Film Festival"|editorial=Variety |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=21 de xunetu de 2014}}</ref> ''The Imitation Game'' estrenar nos cines del [[Reinu Xuníu]] el 14 de payares de 2014, y nos de los [[Estaos Xuníos]] el 21 de payares d'esi añu.<ref name="Estrenu"/><ref name="PA">{{cita web |url=https://twitter.com/studiocanaluk/status/466233085391290370|títulu= "Delighted to announce Alan Turing #movie THE IMITATION GAME ŵ Benedict Cumberbatch will have it's UK release on Nov 14th 2014 @tigmovie"|editorial=Twitter |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=13 de mayu de 2014}}</ref> == Sinopsis == La película narra la carrera contrarreló d'[[Alan Turing]] ([[Benedict Cumberbatch]]) y el so equipu de descifráu de códigos nel so intentu de romper el [[cifráu (criptografía)|cifráu]] de la [[Enigma (máquina)|máquina Enigma]] de l'[[Alemaña Nazi]] nel ultrasecreto [[Cuartel Xeneral de Comunicaciones del Gobiernu]] del [[Reinu Xuníu]], asitiáu na casona de [[Bletchley Park]] mientres los díes más escuros de la [[Segunda Guerra Mundial]]. El variopinto grupu d'académicos, matemáticos, llingüistes, campeones d'axedrez y oficiales d'[[Intelixencia militar|intelixencia]] tenía un poderosu aliáu nel primer ministru [[Winston Churchill]], que-yos estendió un «cheque en blancu», autorizando de mano la prestación de cualquier recursu que precisaren. La película toma los periodos clave de la vida de Turing: los sos años d'adolescente infeliz nel internáu, el trunfu del so trabayu secretu mientres la guerra na construcción del revolucionariu «[[bombe]]» electromecánicu, que foi capaz de romper 3000 códigos navales xeneraos por Enigma, y la traxedia de la so cayida en desgracia mientres la posguerra, tres la so condena por indecencia grave» por almitir caltener una [[Homosexualidá|rellación homosexual]], daqué que poco tiempu dempués dexó de ser delitu.<ref>{{cita web |url=http://press.optimumreleasing.net/press/?id=1699|títulu= The Imitation Game|editorial=Optimum Releasing |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=2014}}</ref> == Repartida == {{llista de columnes|2| * [[Benedict Cumberbatch]] como [[Alan Turing]]. * [[Keira Knightley]] como [[Joan Clarke]].<ref name="ER"/> * [[Matthew Goode]] como [[Hugh Alexander]].<ref>{{cita web |url=http://www.cinemablend.com/new/Matthew-Goode-Joins-Benedict-Cumberbatch-Alan-Turing-Biopic-38102.html|títulu= "Matthew Goode Joins Benedict Cumberbatch For Alan Turing Biopic"|editorial=Cinemablend |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=17 de xunu,2013}}</ref> * [[Mark Strong]] como'l xeneral de división [[Stewart Menzies]].<ref>{{cita web |url=http://collider.com/mark-strong-imitation-game-ben-kingsley-patricia-clarkson-learning-to-drive/|títulu= "Mark Strong Joins THE IMITATION GAME, Ben Kingsley and Patricia Clarkson Lead LEARNING TO DRIVE"|editorial=Collider |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=setiembre de 2013}}</ref> * [[Charles Dance]] como'l comandante [[Alastair Denniston]]. * [[Allen Leech]] como [[John Cairncross]].<ref>{{cita web |url=http://variety.com/2013/film/news/downton-abbey-alan-leech-cumberbatch-imitation-game-1200590246/|títulu= "'Downton Abbey' Actor Allen Leech Joins Cumberbatch in 'Imitation Game'"|editorial=Variety |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=27 d'agostu de 2013}}</ref> * [[Matthew Beard]] como [[Peter Hilton]].<ref>{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/matthew-goode-mark-strong-rory-629825|títulu= "Matthew Goode, Mark Strong and Rory Kinnear Join Cast of 'The Imitation Game'"|editorial=Hollywood Reporter |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=16 de setiembre,2013}}</ref> * [[Rory Kinnear]] como'l detective Nock.<ref>{{cita web |url=http://www.screendaily.com/5060461.article|títulu="Benedict Cumberbatch and Keira Knightley begin shoot on The Imitation Game"|editorial= Screen Daily |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=16 de setiembre,2013}}</ref> * [[Alex Lawther]] como Turing de mozu. * [[Jack Bannon]] como Christopher Morcom. * [[Victoria Wicks]] como Dorothy Clarke, madre de Joan. * [[Tuppence Middleton]] como Helen. * [[James Northcote]] como [[I. J. Good|Jack Good]]. * [[Steven Waddington]] como'l superintendente Smith. }} == Producción == [[Ficheru:Bletchley Park IMG 3625.JPG|200px|miniaturadeimagen|left|[[Bletchley Park]]: «el llar de los descifradores de códigos», onde se filmó parte de la película.]] Primero que [[Benedict Cumberbatch]] xunir al proyeutu, la [[Warner Bros.]] mercó'l guión por una suma reportada de siete cifres, pol interés suxuríu por [[Leonardo DiCaprio]] n'interpretar a Turing.<ref>{{cita web |url=http://deadline.com/2013/02/benedict-cumberbatch-in-talks-to-play-alan-turing-in-the-imitation-game-418902/|títulu="Benedict Cumberbatch In Talks To Play Alan Turing In 'The Imitation Game'"|editorial=Deadline |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=1 de febreru de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.slashfilm.com/the-imitation-game-begins-filming-with-benedict-cumberbatch-and-keira-knightley/|títulu="'The Imitation Game' Begins Filming With Benedict Cumberbatch and Keira Knightley"|editorial=Slash Film |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=16 de setiembre,2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://deadline.com/2011/10/warner-bros-buys-spec-script-about-math-genius-biopic-because-leonardo-di-caprio-chasing-lead-role-181822/|títulu="Warner Bros Buys Spec Script About Math Genius Alan Turing For Leonardo DiCaprio"|editorial=Deadline |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=11 d'ochobre,2011}}</ref> A la fin DiCaprio nun llegó a bordu y los derechos del guión revirtieron a la guionista. Darréu fueron adquiríos por [[Black Bear Pictures]].<ref name="DF"/><ref>{{cita web |url=http://collider.com/imitation-game-leonardo-dicaprio/|títulu= "Leonardo DiCaprio Exits THE IMITATION GAME; Warner Bros. Backs Out of the Alan Turing Project"|editorial=Collider |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=agostu,2012}}</ref> Embaraxáronse dellos direutores mientres la [[preproducción]], incluyendo a [[Ron Howard]] y a [[David Yates]].<ref>{{cita web |url=http://deadline.com/2011/11/david-yates-develops-dr-who-as-warner-bros-tempts-him-with-imitation-game-195026/|títulu="David Yates Develops 'Dr. Who,' As Warner Bros Tempts Him With 'Imitation Game'"|editorial=Deadline |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=14 de payares,2011}}</ref> N'avientu de 2012, anuncióse que finalmente'l direutor de ''[[Headhunters (película)|Headhunters]]'', [[Morten Tyldum]], dirixiría'l proyeutu, polo que la película sería'l so debú como direutor n'idioma inglés.<ref>{{cita web |url=http://deadline.com/2012/12/headhunters-helmer-morten-tyldum-to-direct-the-imitation-game-382599/|títulu="'Headhunters' Helmer Morten Tyldum To Direct 'The Imitation Game'"|editorial=Deadline |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|fecha=4 d'avientu de 2012}}</ref> El rodaxe empezó'l 15 de setiembre de 2013. Les [[Locación (audiovisual)|llocalizaciones]] principales fueron [[Sherborne School]], la escuela de Turing, y [[Bletchley Park]], onde Turing y los sos colegues trabayaron mientres la guerra. Tamién se rodó n'otros llugares d'Inglaterra: [[Joyce Grove]], en [[Nettlebed]] ([[Oxfordshire]]) y [[Chesham]] ([[Buckinghamshire]]).<ref>{{cita web |url=http://oxfordshire.county-homesearch.co.uk/2013/09/18/wartime-spy-movie-to-be-filmed-in-bicester/|títulu=Wartime Spy Movie to be Filmed in Bicester – Oxfordshire |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131004215752/http://oxfordshire.county-homesearch.co.uk/2013/09/18/wartime-spy-movie-to-be-filmed-in-bicester/ |fechaarchivu=4 d'ochobre de 2013}}</ref> Tamién se filmaron escenes nel [[Aeródromu de Bicester]] y nos esteriores del edificiu de la Sociedá de Derechu Chancery Lane. El rodaxe terminó'l 11 de payares de 2013.<ref>{{cita web |url=http://www.oxfordtimes.co.uk/news/10713158.Sherlock___s_on_the_trail_of_a_new_movie_blockbuster/|títulu="Sherlock's on the trail of a new movie blockbuster" |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial= The Oxford Times|fecha=3 d'ochobre de 2013}}</ref> En xunu de 2014 anuncióse que [[Alexandre Desplat]] compondría la partitura orixinal de la película.<ref name="Score"/> [[The Weinstein Company]] adquirió los derechos de distribución de la película nos [[Estaos Xuníos]] en febreru de 2014 por siete millones de dólares, la mayor cantidá enxamás pagada nel [[European Film Market]].<ref name="Fleming">{{cita web |url=http://deadline.com/2014/02/berlin-record-deal-harvey-weinstein-pays-7-million-for-alan-turing-wwii-tale-the-imitation-game-679482 |títulu=Harvey Weinstein Pays Record $7 Million For 'Imitation Game' Movie |nome=Mike |apellíu=Fleming| work=Deadline |fecha=7 de febreru de 2014 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2014}}</ref> La película ye receptora del Fondu Sloan pa Cineastes del [[Festival de Cine de Tribeca]], qu'da financiamientu y orientación a les películes innovadores que tengan que ver cola ciencia, les matemátiques y la teunoloxía.<ref>{{cita web |url=https://tribecafilminstitute.org/films/detail/the_imitation_game|títulu=The Imitation Game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial= Tribeca Film Institute}}</ref> El títulu de la película fai referencia a la [[Imitation Game|prueba del mesmu nome propuesta por Turing]] nel so trabayu de 1950 sobre la [[intelixencia artificial]], tituláu «[[Computing machinery and intelligence]]». La prueba tien como oxetivu responder a la entruga «¿Pueden pensar les máquines?».<ref>{{cita web |url=http://www.turing.org.uk/scrapbook/test.html|títulu="The Turing Test, 1950" |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial= Alan Turing Internet Scrapbook}}</ref> == Mercadotecnia y llanzamientu al cine == Tres el [[indultu]] real dau pol [[Reinu Xuníu]] a [[Alan Turing]] el 24 d'avientu de 2013, la productora publicó la primer fotografía promocional oficial de [[Benedict Cumberbatch]] carauterizáu de Turing, xunto a la so máquina electromecánica «[[bombe]]».<ref name="Distrubición"/><ref>{{cita web |url=https://twitter.com/ImitationGame/status/415596720408371200|títulu= "In honor of today's Royal Pardon, please find the first still released from the upcoming filme, The Imitation Game" |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Twitter|fecha=24 d'avientu de 2013}}</ref> Na selmana del sesenta aniversariu de la muerte de Turing, en xunu de 2014, la revista ''[[Entertainment Weekly]]'' publicó dos nuevos [[fotograma|fotogrames]] que dexaron echar una primer güeyada a la carauterización de los personaxes interpretaos por [[Keira Knightley]] ([[Joan Clarke]]), [[Matthew Goode]], [[Matthew Beard]] y [[Allen Leech]] ([[John Cairncross]], unu de [[los cinco de Cambridge]]).<ref>{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2014/06/05/benedict-cumberbatch-outwits-nazis-in-the-imitation-game-first-look/|títulu= "Benedict Cumberbatch outwits Nazis in 'The Imitation Game' -- FIRST LOOK" |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Entertainment Weekly.|fecha=5 de xunu de 2014}}</ref> El 23 de xunu, 102 cumpleaños de Turing, ''[[Empire (revista)|Empire]]'' publicó dos fotografies de la carauterización de [[Mark Strong]] y [[Charles Dance]]. El célebre fotógrafu [[Jack English]], que yá fotografiara a Cumberbatch por ''[[Tinker Tailor Soldier Spy]]'', tomó imáxenes promocionales.<ref>{{cita web |url=http://www.empireonline.com/news/story.asp?NID=41360|títulu= "New Stills Of Benedict Cumberbatch And Keira Knightley In The Imitation Game"" |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Empire|fecha=23 de xunu de 2014}}</ref> Na ''BookExpo America 2014'', [[Princeton University Press]] anunció que publicaría una edición de la biografía de Alan Turing escrita por [[Andrew Hodges]] ''[[Alan Turing: The Enigma]]'' en setiembre de 2014 sol títulu ''The Imitation Game''.<ref>{{cita web |url=http://blog.press.princeton.edu/2014/06/03/june-summer-and-princeton-university-press-in-the-movies/|títulu= "June, summer, and Princeton University Press in the movies" |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=blogue.press.princeton.edu|fecha=3 de xunu de 2014}}</ref> Los tráileres del [[Reinu Xuníu]] y los [[Estaos Xuníos]] fueron llanzaos el 22 de xunetu de 2014. El póster internacional vio la lluz el 18 de setiembre de 2014, col lema «El verdaderu enigma yera l'home que descifró'l códigu».<ref>{{cita web |url=http://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/announcements/imitation-game-will-open-58th-bfi-london-film-festival|títulu= "The Imitation Game will open the 58th BFI London Film Festival" |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=. British Film Institute|fecha=3 de setiembre de 2014}}</ref> La película estrenóse mundialmente nel 41ᵘ [[Festival de Cine de Telluride]], n'agostu. Presentar nel 39.° [[Festival Internacional de Cine de Toronto]] en setiembre, onde ganó'l Premiu del Públicu a la Meyor Película. Estrenar n'Europa como la película d'apertura de la 58ª edición del [[Festival de Cine de Londres]] (BFI) el 8 d'ochobre de 2014. Estrenar nes sales comerciales de los Estaos Xuníos el 21 de payares de 2014, una selmana dempués del so estrenu nel Reinu Uníu el 14 de payares.<ref name="d"/> == Receición == La película recibió crítiques positives de los críticos emponderando particularmente l'actuación del protagonista, [[Benedict Cumberbatch]] como [[Alan Turing|Turing]]. Anguaño tien un índiz d'aprobación del 85% nel sitiu ''web'' d'agregamientu d'opiniones ''[[Rotten Tomatoes]]'', con una puntuación media de 7,4/10, basada en 27 opiniones.<ref>{{cita web |url=http://www.rottentomatoes.com/m/the_imitation_game/l|títulu=The Imitation game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Rotten Tomatoes}}</ref> En ''[[Metacritic]]'', qu'asigna una calificación normalizada de 100, la película tien un rexistru de 71, basáu en 9 opiniones.<ref>{{cita web |url=http://www.metacritic.com/movie/the-imitation-game|títulu=The Imitation game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Metacritic}}</ref> Kaleem Aftab, de ''[[The Independent]]'', dio a la película una crítica de cinco estrelles aclamándola como «la meyor película británica del añu».<ref>{{cita web |url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/reviews/the-imitation-game-film-review-benedict-cumberbatch-set-for-oscar-nod-as-alan-turing-9719177.html|títulu=The Imitation game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Independent}}</ref> Lou Lumenick del ''[[New York Post]]'' describir como «una apasionante película de calibre Óscar», ente que'l críticu James Rocchi amestó que la película ye «fuerte, agitadora, triunfante y tráxica».<ref>{{cita web |url=http://nypost.com/2014/09/10/benedict-cumberbatch-foils-nazis-in-oscar-caliber-imitation-game/|títulu=The Imitation game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=MYPost}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.film.com/movies/review-the-imitation-game|títulu=The Imitation game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Film}}</ref> Peter Debruge, de ''[[Variety]]'', añede que la película ta «perbién escrita, montada de manera elegante ya interpretada de forma conmovedora».<ref>{{cita web |url=http://variety.com/2014/film/festivals/variety-critics-pick-the-best-films-of-venice-telluride-and-toronto-1201305671/|títulu=The Imitation game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Variety}}</ref> El críticu Scott Foundas declaró que «la película ye innegablemente fuerte nes sos pintures d'una lluz brilloso quemar demasiáu puestu y del de cutiu indignu destín de quien s'atreven a desafiar a les normes establecíes de la sociedá».<ref>{{cita web |url= http://variety.com/2014/film/reviews/telluride-film-review-the-imitation-game-1201294590/|títulu=The Imitation game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Variety}}</ref> Amás, tamién se dirixen allabancies a l'actuación de [[Keira Knightley]] como [[Joan Clarke]], al montaxe de [[William Goldenberg]], a la música d'[[Alexandre Desplat]], a la fotografía d'[[Óscar Faura]] y al diseñu de producción de [[Maria Djurkovic]].<ref>{{cita web |url= http://www.firstshowing.net/2014/telluride-2014-Cumberbatch-is-remarkable-in-the-imitation-game/|títulu=The Imitation game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=FirsShowing}}</ref> La película tamién foi recibida con entusiasmu nel [[Festival de Cine de Telluride]] y ganó el Premiu del Públicu a la Meyor Película» nel [[Festival Internacional de Cine de Toronto]], el más altu premiu del festival, col que ''The Imitation Game'' xunir a les files de les oscarizadas ''[[Slumdog Millionaire]]'', ''[[The King's Speech]]'' y ''[[12 Years a Slave]]'' que tamién tuvieron esi honor nos sos respeutivos años. La interpretación de Turing realizada por Cumberbatch, foi universalmente aclamada, por casu pol críticu Clayton Davis indicó que ye «una interpretación antolóxica... que demuestra que ye unu de los meyores actores de los nuesos díes».<ref>{{cita web |url=http://www.theguardian.com/film/2014/sep/14/toronto-2014-the-imitation-game-benedict-cumberbatch-win-award|títulu=Crítica |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=The Guardian}}</ref> Foundes, de ''Variety'', declaró que l'actuación de Cumberbatch ye «maxistral... una maravía de ver». Per otru llau, Manohla Dargis, de ''[[The New York Times]]'', describir como «delicadamente matizada, espinosa y tráxica», y Owen Gleiberman, de la ''[[BBC]]'', proclamar como «una perfeición afecha emocionalmente».<ref>{{cita web |url=http://www.bbc.com/culture/story/20140912-cumberbatch-his-best-role-yet|títulu=Crítiques |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=BBC}}</ref> Trátase de «una actuación estelante de Cumberbatch: descífrase'l so trabayu muncho depués de los creitos», según declaró Dave Calhoun, de ''[[Time Out]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.timeout.com/london/filme/the-imitation-game-2014|títulu=Crítiques de The Imitation Game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Timeout}}</ref> Todd McCarthy, de ''[[The Hollywood Reporter]]'' escribió que l'indiscutible puntu culminante de la película yera Cumberbatch «que'l so carisma, la so narración con modulada y naturalista matriz d'escentricidaes, el so talentu pa indicar qu'una mente nunca ta en reposu y la so maña pa, simultáneamente, retratar la rareza y el curiosu físicos combinar pa crear una semeya absolutamente creíble d'un xeniu nel so trabayu».<ref>{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/review/imitation-game-telluride-review-729267|títulu=Crítiques de The Imitation Game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Fhe Hollywood Reporter}}</ref> Los críticos tamién señalaron que se trata del so meyor rendimientu na so carrera d'actor hasta la fecha. El críticu Roger Friedman escribió a la fin de la so opinión que «Cumberbatch pue ser lo más asemeyao que tenemos a un verdaderu descendiente de [[Laurence Olivier|''Sir'' Laurence Olivier]]».<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/story/life/movies/2014/09/10/cumberbatch-imitation-game-toronto-film-festival/15404971/?utm_medium=FeedBlitzRss|títulu=Crítiques de The Imitation Game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=USaToday}}</ref> A pesar d'allabar les actuaciones de Cumberbatch y Knightley, Catherine Shoard de ''[[The Guardian]]'' dixo que la película ye «demasiáu formulista, demasiáu eficiente n'a cencielles abasnar y asegurase de que rexistrasti'l mensaxe de la diversidá».<ref>{{cita web |url=http://www.theguardian.com/film/2014/sep/08/the-imitation-game-review-script-fails-to-sizzle|títulu=Crítiques de The Imitation Game |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=The Guardian}}</ref> Tim Robey de ''[[The Telegraph]]'', pela so parte, describir como «una película sobre una calculadora humana que se siente... un pocu demasiáu calculada». Dellos críticos tamién espresaron la so esmolición pola ausencia na película d'escenes de sexu que punxeren de relieve la [[homosexualidá]] de Turing. == Discutiniu == [[Ficheru:TIFF2014-BenedictCumberbatch-1.jpg|250px|miniaturadeimagen|derecha|Benedict Cumberbatch nel TIFF 2014]] Andrew Hodges, autor de la biografía de Turing na que se basa la película, señaló que'l guión «constrúi la rellación con Joan muncho más allá de lo que realmente foi». Inagh Payne, sobrina de Turing, comentó que [[Keira Knightley]] nun yera la más apropiada pa interpretar a Clarke, a quien describió como «abondo senciella».<ref>{{cita web |url=http://www.pinknews.co.uk/2013/06/24/alan-turings-biographer-criticises-upcoming-biopic-for-downplaying-gai-identity/|títulu="Alan Turing's biographer criticises upcoming biopic for downplaying gay identity". |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Pink News|fecha=24 de xunu de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.radiotimes.com/news/2013-11-19/benedict-cumberbatch-and-keira-knightleys-imitation-game-romance-labelled-inaccurate|títulu="Imitation Game filmmakers accused of romanticising the relationship between Benedict Cumberbatch and Keira Knightley's characters by Alan Turing's niece Inagh Payne" |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial=Eadio Times|fecha=19 de payares de 2013}}</ref> En declaraciones a la revista ''[[Empire (revista)|Empire]]'', el direutor [[Morten Tyldum]] esplicó la so decisión de dirixir la película: «Ye una hestoria bien complexa. Foi pol elementu de los derechos de los homosexuales, pero tamién por cómo les sos idees [de Turing] caltuviéronse de callao y a pesar de lo increíblemente importante que foi'l so trabayu mientres la guerra, nunca se-y dio creitu por él». Nuna entrevista pa la revista ''[[GQ]]'', l'actor [[Matthew Goode]], qu'interpreta na película a un compañeru criptógrafo de Turing, dixo que'l guión centrar en «la vida de Turing y la manera como na nuesa nación celebrar como un héroe capándolo químicamente por ser ''gai''».<ref>{{cita web |url=http://www.gq-magazine.co.uk/style/articles/2013-06/24/matthew-goode-interview-2013-hogan-campaign|títulu="Matthew Goode announced as new face of Hogan Shoes" |fechaaccesu=27 de setiembre de 2014|editorial= GQ Magacín|fecha=25 de xunu de 2013}}</ref> == Discutiniu cola representación de Turing en ''The Imitation Game'' == [[Ficheru:Benedict Cumberbatch (28352082280).jpg|miniaturadeimagen|Benedict Cumberbatch, l'actor qu'interpreta a Turing en ''[[The Imitation Game]]'']] A pesar de que la película empobinada por [[Morten Tyldum]] y protagonizada por [[Benedict Cumberbatch]] recibió bones crítiques tantu per parte del públicu, como per parte de la crítica (91% a ''[[Rotten Tomatoes]]''<ref>{{cita web |url=https://www.rottentomatoes.com/m/the_imitation_game|títulu=The Imitation Game (2014) - Rotten Tomatoes |fechaaccesu=3 de payares de 2017|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref> y 7,2 a ''[[FilmAffinity]]''<ref>{{cita web |url=https://www.filmaffinity.com/es/film617730.html|títulu=The Imitation Game (Descifrando Enigma) - FilmAffinity |fechaaccesu=03/11/17|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref>), la cinta ''[[The Imitation Game]]'' tamién xeneró gran discutiniu ente dellos periodistes profesionales pola carauterización de Turing na pantalla grande. Les principales diferencies que s'atoparon ente'l calter de Turing representáu nel filme, y el de la vida real, son les siguientes: * Anque Turing foi descritu polos sos compañeru como una persona "excéntrica" y "maniática", nunca llegó al nivel de carauterización de la película, onde-y lo presenta como un tipu práuticamente déspota incapaz de rellacionase coles persones que la arrodiaben. Ello ye que según les cróniques de los sos compañeros de trabayu, él yera una persona con bien bon sentíu del humor col que podía caltenese una rellación d'amistá bien prestosa.<ref>{{cita web |url=http://www.nybooks.com/daily/2014/12/19/poor-imitation-alan-turing/|títulu=A Poor Imitation of Alan Turing |fechaaccesu=2 de payares de 2017|apellíu=Caryl|nome=Christian|fecha=19 d'avientu de 2014|sitiuweb=The New York Review of Books}}</ref><ref name=":0" /> * A pesar de que Alan Turing viose claramente afeutáu pola muerte d'unu de los sos compañeros de clase, Christopher Morcom, na vida real yá fuera alvertíu polos sos profesores de qu'esti acontecimientu podía llegar a producise, ente que na película ye amosáu como daqué sorprendente ya inesperáu pa él.<ref>{{cita web |url=http://oldshirburnian.org.uk/wp-content/uploads/2014/03/The-Sherborne-Formula-Vivat-2012-2013-optimised.pdf|títulu=The-Sherborne-Formula-Vivat-2012-2013-optimised.pdf |fechaaccesu=3 de payares de 2017|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref> * La representación cinematográfica de la rellación matrimonial ente'l personaxe de Benedict Cumberbatch y la so muyer, denominada [[Joan Clarke]] ya interpretada por [[Keira Knightley]], foi llomada pol mesmu sobrín de Turing de "romantizada", en comparanza a la vida real.<ref name="radiotimes">{{cita publicación |títulu=Benedict Cumberbatch and Keira Knightley's Imitation Game romance labelled inaccurate|url=http://www.radiotimes.com/news/2013-11-19/benedict-cumberbatch-and-keira-knightleys-imitation-game-romance-labelled-inaccurate/ |fechaaccesu=2 de payares de 2017|periódicu=Radio Times|idioma=en}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=The Spirit Of Alan Turing|url=https://blogue.sciencemuseum.org.uk/the-spirit-of-alan-turing/ |fechaaccesu=2 de payares de 2017|periódicu=Science Museum Blogue|idioma=en-GB}}</ref><ref name="radiotimes" /> * Ente que na película'l personaxe de Turing denomina a la máquina capacitada pa descifrar ''Enigma'' como "Christopher" (en rellación al amor platónico de la so infancia), en realidá foi denominada "La bomba" y nun esiste constancia de nada qu'afirme lo contrario.<ref name=":0">{{cita publicación |títulu=Alan Turing nun foi como lo pinta Hollywood|url=http://www.yorokobu.es/the-imitation-game/ |fechaaccesu=2 de payares de 2017|periódicu=Yorokobu|idioma=es-ES}}</ref> Amás, la primer versión n'operativu de "La bomba" recibió darréu'l nome de "Victory".<ref>{{cita web |url=http://www.codesandciphers.org.uk/virtualbp/tbombe/tbombe.htm|títulu=Virtual Bletchley Park |fechaaccesu=2 de payares de 2017|sitiuweb=www.codesandciphers.org.uk}}</ref> * Tocantes a la parte d'espionaxe en ''The Imitation Game'', la cinta presenta a John Cairncross, un espía soviéticu y posible "quintu home" del ''Círculu de Cambridge''<ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/archive/cambridgespies/7814.shtml |títulu=BBC - Archive - Cambridge Spies - Newsnight {{!}} John Cairncross |fechaaccesu=2 de payares de 2017|sitiuweb=www.bbc.co.uk|idioma=en-GB}}</ref> que formaba parte de la unidá de criptografía encabezada por Turing. Aun así, por enforma que Cairncross sí que trabayara na mesma zona que Alan Turing mientres la [[Segunda Guerra Mundial]] ([[Bletchley Park]]), nunca formó parte de la mesma unidá que la del personaxe de Cumberbatch. Ello ye que el mesmu Cairncross escribió na so autobiografía que yera improbable que lo conociera ellí porque "yera imposible caltener cualquier tipu de contautu ente les distintes unidaes esistentes, de forma que namái conocía a los mios compañeros operacionales".<ref>{{cita publicación |títulu=Alan Turing's biographer criticises upcoming biopic for downplaying gay identity|url=http://www.pinknews.co.uk/2013/06/24/alan-turings-biographer-criticises-upcoming-biopic-for-downplaying-gai-identity/ |fechaaccesu=2 de payares de 2017|periódicu=PinkNews|idioma=en-US}}</ref> Con éses tola subtrama na cinta na que'l personaxe de Cairncross chantajea a Turing amenaciándolo de revelar la so identidá sexual si él revela la so identidá como espía, ye dafechu falsa.<ref>{{cita publicación |apellíos=Tunzelmann |nome=Alex von|títulu=The Imitation Game: inventing a new slander to insult Alan Turing|url=http://www.theguardian.com/film/2014/nov/20/the-imitation-game-invents-new-slander-to-insult-alan-turing-reel-history|fecha=20 de payares de 2014 |fechaaccesu=2 de payares de 2017|periódicu=The Guardian|issn=0261-3077|idioma=en-GB}}</ref> * Turing, al contrariu de lo que s'amuesa na película, nunca escribió una carta a [[Winston Churchill]] por que-y otorgara autoridá sobre los sos compañeros, nin tampoco despidió a dos d'ellos por cuenta de una intervención del primer ministru que nunca se llegó a producir. Realmente facer cuatro criptonanalistas de [[Bletchley Park]] pa pidir más fondos económicos; deséu que finalmente foi vencíu pol primer ministru, yá que díes antes pudiera guardar colos sos propios güeyos los progresos d'estos científicos. Curiosamente, una de les persones que robló esta carta foi Hugh Alexander, que más tarde calificó de "inhumana" la representación del comportamientu de Turing na cinta de [[Morten Tyldum|Tyldum]].<ref name=":1">{{cita publicación |apellíos=Anderson|nome=L. V.|títulu=How Accurate Is The Imitation Game?|url=http://www.slate.com/blogs/browbeat/2014/12/03/the_imitation_game_fact_vs_fiction_how_true_the_new_movie_is_to_alan_turing.html|fecha=3 d'avientu de 2014 |fechaaccesu=2 de payares de 2017|periódicu=Slate|issn=1091-2339|idioma=en-US}}</ref> * Nuna de les escenes de la película, dempués de pescudase cómo romper el códigu de ''Enigma'', tanto Turing como los sos compañeros d'unidá dexen que se produza un ataque nazi coles mires de que los alemanes nun abarrunten que descifraron el so códigu secretu. Mientres esti ataque, unu de los hermanos d'esti trabayadores muerre y esto supón un puntu inflexivo na película. Sicasí, esti fechu nunca llegó a producise, cuidao que, per un sitiu, el personaxe que sufre la muerte del so hermanu nun tuvo nengún na vida real, y per otru llau, porque les decisiones que se tomaben respectu "La bomba" nun correspondíen nin a Turing nin a los sos compañeros.<ref name=":1" /><ref name=":0" /> * Ente que na cinta amuésase como'l personaxe de Cumberbatch va perdiendo facultaes psicolóxiques debíu al tratamientu hormonal, na vida real consiguió calteneles y llevó a cabu importantes meyores científiques nel campu de la bioloxía matemática a pesar de la so capadura química.<ref>{{cita publicación |títulu=Alan Turing nun foi como lo pinta Hollywood|url=http://www.yorokobu.es/the-imitation-game/ |fechaaccesu=21 de payares de 2017|periódicu=Yorokobu|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíos=Tunzelmann |nome=Alex von|títulu=The Imitation Game: inventing a new slander to insult Alan Turing|url=http://www.theguardian.com/film/2014/nov/20/the-imitation-game-invents-new-slander-to-insult-alan-turing-reel-history|fecha=20 de payares de 2014 |fechaaccesu=21 de payares de 2017|periódicu=The Guardian|issn=0261-3077|idioma=en-GB}}</ref> == Feches d'estrenu == <center> {|width=74% {{tablaguapa}} style="font-size: 90%; background: #F9F9F9;" |colspan=8 align=center bgcolor=#ccddff|'''Feches d'estrenu''' <small>(Fonte: ''[[IMDb]]'')<ref>{{cita web |títulu=The Imitation Game |fechaaccesu=12 de payares de 2014|editorial=IMDb|idioma=inglés|url=https://www.imdb.com/title/tt2084970/releaseinfo?ref_=tt_dt_dt}}</ref></small> |- !width=18% style="background:#ccddff"|País !width=10% style="background:#ccddff"|Fecha !width=6% style="background:#ccddff"|Añu !width=18% style="background:#ccddff"|País !width=10% style="background:#ccddff"|Fecha !width=6% style="background:#ccddff"|Año |- | {{bandera2|Estaos Xuníos}} | [[28 de payares]] | <center>[[2014]]</center> | {{bandera2|República Checa}} | [[4 d'avientu]] | <center>[[2014]]</center> |- | {{bandera2|Eslovaquia}} | [[4 d'avientu]] | <center> [[2014]]</center> | {{bandera2|Polonia}} | [[5 d'avientu]] | <center>[[2014]]</center> |- | {{Bandera2|Canadá}} | [[19 d'avientu]] | <center>[[2014]]</center> | {{bandera2|Grecia}} | [[25 d'avientu]] | <center>[[2014]]</center> |- | {{bandera2|Noruega}} | [[25 d'avientu]] | <center>[[2014]]</center> | {{bandera2|Australia}} | [[1 de xineru]] | <center>[[2015]]</center> |- | {{bandera2|España}} | [[1 de xineru]] | <center>[[2015]]</center> | {{bandera2|Italia}} | [[1 de xineru]] | <center>[[2015]]</center> |- | {{bandera2|Chile}} | [[8 de xineru]] | <center>[[2015]]</center> | {{Bandera2|Países Baxos}} | [[8 de xineru]] | <center>[[2015]]</center> |- | {{bandera2|Nueva Zelanda}} | [[8 de xineru]] | <center> [[2015]]</center> | {{bandera2|Bélxica}} | [[14 de xineru]] |<center> [[2015]]</center> |- | {{bandera2|Méxicu}} | [[5 de febreru]] | <center>[[2015]]</center> | {{bandera2|Portugal}} | [[15 de xineru]] |<center> [[2015]]</center> |- | {{bandera2|Suecia}} | [[16 de xineru]] | <center>[[2015]]</center> | {{bandera2|Taiwán}} | [[16 de xineru]] | <center>[[2015]]</center> |- |{{bandera2|Alemaña}} |[[22 de xineru]] | <center>[[2015]]</center> |{{bandera2|Singapur}} | [[22 de xineru]] | <center>[[2015]]</center> |- | {{bandera2|Francia}} | [[28 de xineru]] | <center>[[2015]]</center> | {{bandera2|Dinamarca}} | [[29 de xineru]] |<center>[[2015]]</center> |- | {{bandera2|Rumanía}} | [[30 de xineru]] |<center>[[2015]]</center> | {{bandera2|Arxentina}} | [[5 de febreru]] |<center>[[2015]]</center> |- | {{bandera2|Hungría}} | [[12 de febreru]] | <center>[[2015]]</center> | {{bandera2|Finlandia}} | [[20 de febreru]] | <center>[[2015]]</center> |}</center> == Premios y nominaciones == <center> {| {{tablaguapa}} |- align="center" ! Premiu/Festival ! Ceremonia !Categoría !Nomaos ! Resultancia |- | align="center" rowspan=4|[[British Independent Film Awards]] | align="center" rowspan=4|7 d'avientu de 2014 | Meyor película | ''The Imitation Game'' | {{celda|Nomáu}} |- | Meyor actor | [[Benedict Cumberbatch]] | {{celda|Nomáu}} |- | Meyor actriz | [[Keira Knightley]] | {{celda|Nomada}} |- | Meyor guión | [[Graham Moore (escritor)|Graham Moore]] | {{celda|Nomáu}} |- | align="center" rowspan=4|[[Premios del Cine de Hollywood]] | align="center" rowspan=4|14 de payares de 2014 | Meyor direutor | [[Morten Tyldum]] | {{celda|Nomáu}} |- | Meyor actor | Benedict Cumberbatch | {{celda|Nomáu}} |- | Meyor actriz de repartu | Keira Knightley | {{celda|Nomada}} |- | Meyor compositor | [[Alexandre Desplat]] | {{celda|Nomáu}} |- | align="center" rowspan=6|[[Premios de la Crítica Cinematográfica|Critics' Choice Awards]] | align="center" rowspan=6|15 de xineru de 2015 | [[Premiu de la Crítica Cinematográfica a la meyor película|Meyor película]] | ''The Imitation Game'' | {{celda|Nomada}} |- | [[Premiu de la Crítica Cinematográfica al meyor actor|Meyor actor]] | Benedict Cumberbatch | {{celda|Nomáu}} |- | [[Premiu de la Crítica Cinematográfica a la meyor actriz de repartu Meyor actriz de repartu]] | Keira Knightley | {{celda|Nomada}} |- | [[Premiu de la Crítica Cinematográfica al meyor guión|Meyor guión]] | Graham Moore | {{celda|Nomáu}} |- | Meyor banda sonora | Alexandre Desplat | {{celda|Nomáu}} |- | Meyor repartu | ''The Imitation Game'' | {{celda|Nomaos}} |- | align="center" rowspan=5|[[Premiu Globu d'Oru]] | align="center" rowspan=5|[[Premiu Globu d'Oru de 2014|12 de xineru de 2015]] | [[Globu d'Oru a la meyor película dramática|Meyor película - Drama]] | ''The Imitation Game'' | {{celda|Nomada}} |- | [[Globu d'Oru al meyor actor - Drama|Meyor actor - Drama]] | Benedict Cumberbatch | {{celda|Nomáu}} |- | [[Globu d'Oru a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] | Keira Knightley | {{celda|Nomada}} |- | [[Globu d'Oru al meyor guión|Meyor guión]] | Graham Moore | {{celda|Nomáu}} |- |[[Globu d'Oru a la meyor banda sonora|Meyor banda sonora]] | Alexandre Desplat | {{celda|Nomáu}} |- | align="center" rowspan=8|[[Premios Satellite]] | align="center" rowspan=8|15 de febreru de 2015 | Meyor película | ''The Imitation Game'' | {{celda|Nomada}} |- | Meyor direutor | Morten Tyldum | {{celda|Nomáu}} |- | Meyor actor | Benedict Cumberbatch | {{celda|Nomáu}} |- | Meyor actriz de repartu | Keira Knightley | {{celda|Nomada}} |- | Meyor guión adautáu | Graham Moore | {{celda|Ganador}} |- | Meyor banda sonora | Alexandre Desplat | {{celda|Nomáu}} |- | Meyor direición d'arte | [[Maria Djurkovic]] y [[Nick Dent]] | {{celda|Nomaos}} |- | Meyor montaxe | [[William Goldenberg]] | {{celda|Nomáu}} |- | align="center" rowspan=3|[[Premios del Sindicatu d'Actores]] | align="center" rowspan=3|[[Premios del Sindicatu d'Actores 2014|25 de xineru de 2015]] | [[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor actor|Meyor actor]] | Benedict Cumberbatch | {{celda|Nomáu}} |- | [[Premiu del Sindicatu d'Actores a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] | Keira Knightley | {{celda|Nomada}} |- | [[Premiu del Sindicatu d'Actores al meyor repartu|Meyor repartu]] | ''The Imitation Game'' | {{celda|Nomaos}} |- | align="center" rowspan=8|[[Premiu Óscar]] | align="center" rowspan=8|[[87ᵘ Premiu Óscar|22 de febreru de 2015]] | [[Óscar a la meyor película|Meyor película]] | ''The Imitation Game'' | {{celda|Nomáu}} |- | [[Óscar al meyor direutor|Meyor direutor]] | [[Morten Tyldum]] | {{celda|Nomáu}} |- | [[Óscar al meyor actor|Meyor actor]] | [[Benedict Cumberbatch]] | {{celda|Nomáu}} |- | [[Óscar a la meyor actriz de repartu|Meyor actriz de repartu]] | [[Keira Knightley]] | {{celda|Nomada}} |- | [[Óscar al meyor guión adautáu|Meyor guión adautáu]] | [[Graham Moore (escritor)|Graham Moore]] | {{celda|Ganador}} |- | [[Óscar al meyor diseñu de producción|Meyor diseñu de producción]] | [[Maria Djurkovic]] y [[Tatiana Macdonal]] | {{celda|Nomada}} |- | [[Óscar al meyor montaxe|Meyor montaxe]] | [[William Goldenberg]] | {{celda|Nomada}} |- | [[Óscar a la meyor banda sonora|Meyor banda sonora]] | [[Alexandre Desplat]] | {{celda|Nomada}} |} </center> == Referencies == {{llistaref|4}} == Enllaces esternos == *[http://theimitationgamemovie.com/ Sitiu oficial] *[https://www.imdb.com/title/tt2084970/ The Imitation Game] en [[IMDb]] *[http://www.allmovie.com/movie/v592994 The Imitation Game] en AllMovie *[http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=imitationgame.htm The Imitation Game] en Box Office Mojo *[http://www.rottentomatoes.com/m/the_imitation_game/ The Imitation Game] en [[Rotten Tomatoes]] *[http://www.metacritic.com/movie/the-imitation-game The Imitation Game] en [[Metacritic]] *{{filmaffinity|617730}} {{Tradubot|The Imitation Game}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Películes basaes en fechos reales]] [[Categoría:Películes biográfiques]] [[Categoría:Películes sobre la Segunda Guerra Mundial]] [[Categoría:Películes de FilmNation Entertainment]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar al meyor guión adautáu]] [[Categoría:Películes con temática LGBT]] [[Categoría:Películes candidates al premiu Óscar a la meyor película]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] fkq4b2fkswy5rcitv3as9ki3rr24ao6 0 167278 3709399 3704357 2022-08-18T14:12:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: Exposición Internacional => Esposición Internacional wikitext text/x-wiki [[Ficheru:SF - lago1.jpg|miniaturadeimagen|300px|[[Templu Espiatoriu de la Sagrada Familia]], d'[[Antoni Gaudí]]. Declaráu en 2005 [[Patrimoniu de la Humanidá]] pola [[Unesco]], ye'l monumentu más visitáu de Barcelona.<ref>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/barcelona/sagrada-familia-record-1925524|títulu=Sagrada Família de récor|autor=Ramon Comorera|fecha=15 de xunu de 2012 |fechaaccesu=17 de xunetu de 2012}}</ref>]] La '''arquiteutura de Barcelona''' tuvo una evolución paralela a la del restu de l'[[Arte de Cataluña|arquiteutura catalana]] y [[Arquiteutura d'España|española]], y siguió de forma diversa los múltiples enclinos que se fueron produciendo nel contestu de la [[historia del arte]] occidental. A lo llargo del so [[Historia de Barcelona|historia]], [[Barcelona]] acoyó diverses cultures y civilizaciones, qu'apurrieron el so conceutu del arte y dexaron el so legáu pa la posteridá, dende los primeres pobladores [[íberu|íberos]], pasando polos colonizadores [[Antigua Roma|romanos]], los [[visigodu|visigodos]] y un curtiu periodu [[Islam|islámicu]], hasta'l surdimientu na [[Edá Media]] del arte, la llingua y la cultura catalana, con una primer dómina de rellumanza pal [[Arte de Cataluña|arte catalano]], en que'l [[románicu]] y el [[Arte gótico|góticu]] fueron periodos bien granibles pal desarrollu artísticu de la rexón. Mientres la [[Edá Moderna]], dómina en que la Ciudá Condal venceyar a la [[Monarquía Hispánica]], los principales estilos fueron el [[Renacimientu]] y el [[Barrocu]], desenvueltos a partir de les propuestes provenientes de los países difusores d'estos estilos, principalmente [[Italia]] y [[Francia]]. Estos estilos fueron aplicaos con diverses variantes locales, y magar dellos autores afirmen que nun foi un periodu especialmente rescamplante nel aportar artísticu de la ciudá, la calidá de les obres tuvo d'acordies cola del conxuntu del estáu, ente qu'en cantidá foi un periodu bastante granible, anque la mayor parte de les realizaciones nun llegara a l'actualidá.{{Harvnp|Triadó|1984|p=18}} El [[sieglu XIX]] traxo una cierta revitalización económica y cultural, que s'afiguró n'unu de los periodos más granibles na arquiteutura de la ciudá, el [[Modernismu catalán|modernismu]]. Cabo remarcar qu'hasta'l sieglu XIX la ciudá taba encorsetada poles sos muralla d'orixe medieval, al tener la considerancia de plaza militar, polo que la so crecedera taba llindáu. La situación camudó col valtamientu de les muralles y la donación a la ciudá de la [[Parque de la Ciudadela|Fortaleza de la Ciudadela]], lo que favoreció la espansión de la ciudá pola llanura allegante, fechu que s'afiguró nel proyeutu d'[[Enanche de Barcelona|Enanche]] ellaboráu por [[Ildefonso Cerdá]], que supunxo la mayor ampliación territorial de Barcelona. Otru aumentu significativu de la superficie de la capital catalana foi l'anexón de dellos [[Antiguos conceyos de Barcelona|conceyos estremeros]] ente finales del sieglu XIX y principios del XX. Tou ello supunxo l'adecuación de los nuevos espacios urbanos y un aumentu de los encargos artísticos municipales nes víes públiques, que fueron favorecíos igualmente por diversu eventos celebraos na ciudá, como la [[Esposición Universal de Barcelona (1888)|Esposición Universal de 1888]] y la [[Esposición Internacional de Barcelona (1929)|Internacional de 1929]] o, más apocayá, polos [[Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|Xuegos Olímpicos de 1992]] y el [[Fórum Universal de les Cultures 2004|Fórum Universal de les Cultures de 2004]]. El [[sieglu XX]] supunxo la puesta al día de los diversos estilos producíos polos arquiteutos barceloneses, que conectaron coles corrientes internacionales y punxeron a la ciudá en primer llinia de la vanguardia. El desarrollu arquiteutónicu nestos últimos años y l'apueste pol diseñu y l'innovación, según la vinculación del urbanismu colos valores ecolóxicos y la sostenibilidá, convirtieron la capital catalana nuna de les ciudaes europees más piqueres nel terrén arquiteutónicu, fechu que foi reconocíu con numberosos premios y distinciones, como la [[Medaya d'Oru del RIBA|Medaya d'Oru]] del [[Real Institutu d'Arquiteutos Británicos]] (RIBA) en 1999 y el premiu de la [[Bienal de Venecia]] en 2002.{{Harvnp|AA.VV.|2002|p=18}} El patrimoniu arquiteutónicu de la ciudá gocia d'una especial proteición en virtú de la Llei 9/1993 del Patrimoniu Cultural Catalán, que garantiza la proteición, caltenimientu, investigación y espardimientu del patrimoniu cultural, con diversos graos de cobertoria: nivel A ([[Bien Cultural d'Interés Nacional]]), nivel B ([[Bien Cultural d'Interés Local]]), nivel C (Bien d'Interés Urbanísticu) y nivel D (Bien d'Interés Documental).<ref>{{cita web |url=http://w110.bcn.cat/portal/site/Urbanisme/menuitem.38ead442d60y56329fc59fc5a2ef8a0c/?vgnextoid=a56y4y13fd076210VgnVCM10000074fea8c0RCRD&lang=es_ES|títulu=Patrimoniu arquiteutónicu |fechaaccesu=9 d'avientu de 2014}}</ref> == Llocalización == [[Ficheru:Districtes de Barcelona.svg|250px|miniaturadeimagen|[[Distritos de Barcelona]].]] [[Barcelona]], capital de la comunidá autónoma de [[Cataluña]], atopar nel [[Llevante español]], na mariña [[Mar Mediterraneu|mediterránea]]. Ta allugada nuna [[Llanu de Barcelona|llanura]] d'unes {{unidá|11|km}} de llargu y 6 d'anchu, llindada nes sos bandes pel mar y pola [[sierra de Collserola]] —col visu del [[Tibidabo]] (516,2&nbsp;m) como puntu más altu—, según polos deltes de los ríos [[Besós]] y [[Llobregat]]. Percima de la llinia de la mariña y dixebrando la ciudá del delta del Llobregat atópase'l [[monte de Montjuïc]] (184,8&nbsp;m).{{Harvnp|AA.VV.|1996|p=118-119}} Coles mesmes, dende la sierra de Collserola adelantrar nel llanu delles llombes que siguen una llinia paralela a la sierra mariniega: son les llombes de la [[El Turó de la Peira|Peira]] (133&nbsp;m), la [[Turó de la Rovira|Rovira]] (261&nbsp;m), el [[Monte Carmelo (Barcelona)|Carmelo]] (267&nbsp;m), la [[Parque de la Creueta del Coll|Creueta del Coll]] (249&nbsp;m), el [[Xardinos del Turó del Putget|Putget]] (181&nbsp;m) y [[Parque de Monterols|Monterols]] (121&nbsp;m).{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=74}} El llanu de Barcelona atopar nuna [[falla]] que va dende [[Montgat]] hasta'l [[Garraf]], aniciada nel [[paleozoicu]]. El terrén ta formáu por sustratos de [[cayuela (roca)|cayueles]] y formaciones [[Granitu|granítiques]], según [[magre]]s y [[Caliar|piedres caliares]].{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=62}} La mariña taba ocupada d'antiguo por [[marisma|marismes]] y [[albufera|albuferes]], que sumieron al dir avanzando la llinia de mariña gracies a les sedimentaciones apurríes pelos ríos y riegues que desaguaben na sablera; calcúlase que dende'l [[sieglu VI e.C.]] la llinia de mariña pudo avanzar unos 5&nbsp;km.{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=65-67}} La zona del llanu taba d'antiguo derrota por numberoses riegues y rieres, que s'arrexuntaben en tres sectores fluviales: rir de Horta na zona cercana al ríu Besós (o zona de llevante); rir Blanca y la riega Gornal na zona del Llobregat (o zona de poniente); y, na zona central del llanu, un conxuntu de rieres procedente de l'aguada meridional del Tibidabo, como les rieres de Sant Gervasi, Vallcarca, Magòria y Collserola.{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=79}} El clima ye [[clima mediterraneu|mediterraneu]], d'iviernos nidios gracies a la proteición que la orografía del terrén ufierta al llanu, que queda abellugáu de los vientos del norte. La temperatura suel bazcuyar ente los 9,5&nbsp;°C y los 24,3&nbsp;°C, como media. Presenta poca pluviometría, unos 600&nbsp;mm añales, y la mayoría de precipitaciones produzse en primavera y seronda. Esta escasez provocó qu'antaño se tuvieren que faer numberoses obres p'abastecer d'agua la ciudá, ente pozos, canales y acequias. La vexetación propia de la zona ta compuesta principalmente por [[pinu|pinos]] y [[encina|encines]], y sotobosque d'[[Ericaceae|uz]], [[durillo]], [[Arbutus unedo|yérbadu]] y [[plantes trepadores]]. Antaño practicóse l'[[agricultura]] tantu de secanu como de regadío —principalmente [[viña|viñes]] y [[cebera|ceberes]]—, magar güei día la práctica totalidá de la superficie ta construyida.{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=88-90}} Barcelona, con una población de 1&nbsp;604&nbsp;555 habitantes en 2015,<ref>{{cita web |url = http://www.ine.es/jaxi/tabla.do|títulu = Estadística del Padrón Continuu a 1 de xineru de 2015 |fechaaccesu=28 de xineru de 2016}}</ref> ye'l nucleu urbanu más importante de Cataluña a nivel demográficu, políticu, económicu y cultural. Ye la sede del [[Xeneralidá de Cataluña|gobierno autonómicu]] y del [[Parllamentu de Cataluña]], lo mesmo que de la [[Diputación de Barcelona|Diputación provincial]], del [[Archidiócesis de Barcelona|arzobispáu]] y de la [[IV Rexón Militar]], y cuenta con un [[Puertu de Barcelona|puertu]], un [[Aeropuertu de Barcelona|aeropuertu]] y una importante rede de ferrocarriles y carreteres.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=44}} == Antigüedá == [[Ficheru:Subsuelo M Hist BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|Restos arqueolóxicos romanos, [[Muséu d'Historia de Barcelona]].]] === Prehistoria === Esisten escases muertes de [[Prehistoria|dómina prehistórica]] na ciudá. Magar ta constatada la presencia humana nel [[Paleolíticu]], los primeros restos polo qu'atañe a l'arquiteutura proceden del [[Neolíticu]], dómina en que'l ser humanu volvióse sedentariu y pasó d'una subsistencia basada na caza y la recueya a una economía agraria y ganadera. Estes primeres muertes vienen de finales del neolíticu ([[3500 e.C.]]-[[1800 e.C.]]), y manifiéstense principalmente poles práctica funeraries con sepulcros de fuesa, que solíen ser de bastante fondura y revistíes de lloses. Un esponente d'ello ye la tumba descubierta en 1917 na aguada sudoeste de la llomba de Monterols, ente les cais de Muntaner y Copérnico; de datación imprecisa, tien 60&nbsp;cm d'altu y 80 d'anchu, y taba formada por lloses planes de forma irregular. Polo que respecta a habitáculos, d'esta dómina solo atopóse un fondu de cabaña no que ye l'actual [[estación de San Andrés Condal]].{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=113-114}} De la [[Edá del Bronce]] ([[1800 e.C.]]-[[800 e.C.]]) caltiénense igualmente pocos restos polo que respecta al llanu de Barcelona. Los principales vienen de un xacimientu descubiertu en 1990 na cai de San Pablo, onde se toparon restos de llares de fueu y sepulturas de inhumación individuales. Tamién son de xuru d'esti periodu los restos topaos en 1931 en Can Casanoves, detrás del [[Hospital de la Santa Cruz y San Pablo|Hospital de San Pablo]], onde s'atoparon restos de muralles de piedra y los fondos de tres cabañes circulares d'unos 180&nbsp;cm de diámetru. Esisten per otru llau testimonios escritos de dos monumentos [[Megalitismu|megalíticos]], asitiaos en [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]] y [[El Campu de l'Arpa del Clot|Campu de l'Arpa]], de los que sicasí nun quedó nengún rastru material. A lo último, del [[calcolíticu]] final esisten unos escasos restos de la denominada «[[cultura de los campos d'urnes]]», topaos na masía de Can Don Joan, n'[[Distritu de Horta-Guinardó|Horta]], y na aguada sudoriental del monte de Montjuïc, ente los caminos del Molí Antic y la Font de la Mamella.{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=116-120}} === Periodu ibéricu === [[Ficheru:Laietani.jpg|miniaturadeimagen|250px|Territoriu de los [[layetanos]].]] Ente'l [[sieglu VI e.C.]] y el [[sieglu I e.C.]] el llanu de Barcelona taba ocupáu polos [[layetanos]], un pueblu [[íberu]] qu'ocupaba les actuales contornes del [[Barcelonés]], el [[Samartín de Vallés (Cataluña)|Samartín de Vallés]], el [[Maresme]] y el [[Baix Llobregat]].{{Harvnp|Roig|1995|p=2-3}} L'arquiteutura ibérica basar en murios de [[tapial]], con un sistema [[adintelado]], con [[Falsu arcu|falsos arcos]] y [[bóveda|bóvedes]] realizaos por aproximamientu de filaes. Les ciudaes solíen asitiase en [[acrópolis]], con torres y sólides muralles pa la defensa, dientro de les cualos allugábense les cases, d'una distribución irregular, xeneralmente con planta rectangular.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=50}} En Barcelona nun queden apenes restos arquiteutónicos ibéricos: les principales muertes d'esta cultura atopar nes llombes de la Rovira, de la Peira y del Putget, según en [[Ermita de Santa Cruz de Olorde|Santa Cruz de Olorde]] —nel Tibidabo—, pero nun dexaron establecer unes especiales carauterístiques polo que respecta a habitáculos o sepulcros funerarios.{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=124-125}} Los principales restos vienen de la Rovira, onde en 1931 atopáronse muertes d'un pobláu ibéricu que, desgraciadamente, fueron destruyíos al instalase unes bateríes antiaéreas mientres la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]]. Al paecer, tenía una muralla con dos accesos, ente qu'asitiáu extramuros topóse un conxuntu de silos con 44 depósitos escavaos na roca.{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=127}} Según paez, el principal asentamientu ibéricu de la zona tuvo en Montjuïc —posiblemente'l ''Barkeno'' que nomen dos monedes acuñaes a finales del [[sieglu III e.C.]]—, anque la urbanización del monte en feches recién y el so usu intensivu como cantera de piedra mientres tola historia de la ciudá provocó la perda de la mayoría de restos. En 1928 afayar na zona de Magòria nueve silo de gran capacidá, que probablemente formaríen parte d'un almacén d'escedentes agrícoles. Per otru llau, en 1984 topáronse restos d'un asentamientu na aguada sudoeste del monte, nun terrén d'unes 2 o 3 hectárees.{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=128-129}} === Periodu romanu === [[Ficheru:Barcelona romana.png|miniaturadeimagen|150px|Planu de [[Historia de Barcelona#Barcelona romana|Barcino]] superpuestu al planu actual del [[Barriu Góticu de Barcelona|Barriu Góticu]].]] Nel [[sieglu III e.C.]] llegaron los [[Antigua Roma|romanos]] a la [[península ibérica]], nel intre de la [[segunda guerra púnica]] ente [[República Romana|Roma]] y [[Cartago]], colo qu'empezó un procesu colonizador que remató cola incorporación de toa [[Hispania]] al [[Imperiu romanu]]. Nel [[sieglu I e.C.]] fundóse [[Historia de Barcelona#Barcelona romana|Barcino]],<ref group='nota'>El so nome completu yera ''Colonia Iulia Augusta Faventia Paterna Barcino''.{{Harv|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=44}}</ref> una pequeña ciudá cercada proyeutada yá d'entrada con aire monumental, y que tomó la forma urbana de ''[[castrum]]'' primeramente, y ''[[oppidum]]'' dempués, asitiáu sobre'l [[Monte Táber|Mons Taber]] (16,9&nbsp;[[msnm]]). La máxima rellumanza de la dómina romana dar mientres el [[sieglu II]], con una población que tenía de bazcuyar ente los 3500 y 5000 habitantes.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=46-48}} Los romanos yeren grandes espertos n'arquiteutura civil ya inxeniería, y apurrieron al territoriu caminos, pontes, acueductos y ciudaes con un trazáu racional y con servicios básicos, como l'alcantarelláu, amás d'edificios como templos, termes, circos y teatros. L'[[arquiteutura romana]] basar nel usu d'apareyos de sillería, lladriyu y mampostería, y frente al sistema [[arquitrabado]] [[Arquiteutura griega|griegu]] introducieron l'usu del [[Arcu (arquiteutura)|arcu]], la [[bóveda]] y la [[cúpula]]. Adoptaron de los griegos l'usu de los órdenes [[Orde xónicu|xónicu]] y [[Orde corintiu|corintiu]], a los qu'añedieron el [[Orde toscanu|toscanu]] y el [[Orde compuestu|compuestu]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=79}} [[Ficheru:Portal del Bisbe.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|Portal del Bisbe, antigua puerta Praetoria de la Barcino romana, colos dos torres de defensa y restos de la muralla y del acueductu.]] La cortil de Barcino taba cercáu, con un perímetru de {{nowrap|1,5 km}}, que protexía un espaciu de 10,4 [[hectárea|hectárees]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=47}} La primer muralla de la ciudá, de fábrica senciella, empezar a construyir nel [[sieglu I e.C.]] Tenía poques torres, namái nos ángulos y nes puertes del perímetru cercáu. Sicasí, les primeres incursiones de [[pueblu francu|francos]] y [[alamanes]] a partir de los [[años 250]] amenaron la necesidá de reforzar les muralles, que fueron ampliaes nel [[sieglu IV]]. La nueva muralla construyóse sobre les bases de la primera, y taba formada por un muriu doble de 2 metros, con espaciu en mediu rellenu de [[piedra]] y [[Morteru (construcción)|morteru]]. El muriu constaba de 74 torres d'unos 18 metros d'altor, la mayoría de base [[Rectángulu|rectangular]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=61}} [[Ficheru:Columnas Augusto.jpg|miniaturadeimagen|250px|Columnes del [[Templu d'Augusto (Barcelona)|Templu d'Augusto]].]] El centru de la ciudá yera'l ''[[forum]]'', la plaza central dedicada a la vida pública y a los negocios. Asitiar na confluencia ente'l ''[[Cardu (cai)|cardus maximus]]'' (cais Llibreteria y Call) y el ''[[Decumano|decumanus maximus]]'' (cais Bisbe, Ciutat y Regomir), aproximao nel centru de la cortil cercada.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=47-48}} Nel foru concentrábense les construcciones dedicaes a los negocios, la xusticia, les termes y demás edificios públicos, y yera el llugar onde les autoridaes axuntar na ''[[Curia]]'' y la {{lang|la|''[[Basílica|Basilica]]''}}. La cortil del foru nun foi claramente delimitado, pero paez coincidir aproximao cola actual [[plaza de San Jaime]].{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=206}} Nel foru atopaba'l [[Templu d'Augusto (Barcelona)|Templu d'Augusto]], primer emperador y fundador de la Barcino romana. Foi construyíu pocos años dempués de la fundación de la ciudá, probablemente a principios del sieglu I&nbsp;d.&nbsp;C. Yera un edificiu de planta rectangular, sobre ''[[podium]]'', [[hexástilo]] y [[períptero]], d'unos 35 metros de llongura por 17,5 d'anchu. Ente la columnata d'orde corintiu asitiábase la ''[[cella (arquiteutura)|cella]]'', un habitáculo que contenía la imaxe o escultura del emperador [[Augusto]], accesible dende'l foru. D'esti templu caltiénense tan solu trés [[Columna (arquiteutura)|columnes]], asitiaes inda nel so allugamientu orixinal, anque anguaño tópense dientro del edificiu del [[Centru Escursionista de Cataluña]], na cai Paradís.{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=48-51}} [[Ficheru:Necro Vila Madrid.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Vía sepulcral de la plaza de la Villa de Madrid|Necrópolis romana]], na plaza de la Villa de Madrid.]] Del restu d'elementos calteníos de dómina romana convien resaltar la [[Vía sepulcral de la plaza de la Villa de Madrid|necrópolis]], un conxuntu de tumbes asitiáu nel esterior del área cercada, na actual plaza de la Villa de Madrid: cuenta con más de 70 tumbes de los sieglos [[sieglu II|II]] y [[sieglu III|III]], con restos de [[Altar|llabres]], [[Cercu (monumentu)|cercos]] y [[cupa|cupes]], afayaes de casualidá en 1954.{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=218}} Tamién hai restos de dos [[acueductu|acueductos]] que conducíen les agües escontra la ciudá, unu d'ellos dende la sierra de Collserola, al noroeste, y otru dende'l norte, tomando agua del ríu Besós; dambos xuníense enfrente de la puerta decumana de la ciudá actual plaza Nova—.{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=215}} Tamién esisten importantes restos arqueolóxicos calteníos nel sosuelu del [[MUHBA|Muséu d'Historia de la Ciudá]], na [[Plaza del Rei (Barcelona)|plaza del Rei]].{{Harvnp|Roig|1995|p=8}} A nivel domésticu, caltiénense restos d'una casa romana (''[[domus]]'') na cai de Lladó, procedente del [[sieglu I e.C.]]. Yera de modelu itálicu, con [[atriu]] d'entrada y una superficie construyida de 500&nbsp;m². Foi escavada en 1927 por [[Josep Calassanç Serra i Ràfols]], y dalgunos de los sos [[mosaicu|mosaicos]] caltener nel [[Muséu d'Arqueoloxía de Cataluña (Barcelona)|Muséu d'Arqueoloxía de Cataluña]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=43-44}} Per otru llau, esisten testimonios d'un gran edificiu termal allugáu na actual plaza de San Miguel, d'alredor del sieglu II&nbsp;d.&nbsp;C., sobre'l que se construyó la [[Ilesia de San Miguel (Barcelona)|ilesia d'igual nome]] na [[Edá Media]], que caltenía hasta'l so valtamientu en 1868 un mosaicu con representaciones de [[Tritón (mitoloxía)|tritones]] y otros motivos marinos.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=59-60}} Cola instauración del [[cristianismu]] como relixón oficial nel sieglu IV, la producción artística desenvolvióse alredor de la temática relixosa, nel que se definió como [[arte paleocristiano]]. Esti arte nació de les formes y tipoloxíes romanes, pero con un nuevu conteníu basáu na [[iconografía cristiana]]. Na arquiteutura destacó como tipoloxía la [[Ilesia (edificiu)|ilesia]], heredera de la basílica romana, ya incorporáronse nueves formes como la planta de [[cruz llatina]] —símbolu de [[Xesús de Nazaret|Xesús]]—, y nuevos edificios como'l [[bautisteriu]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=97}} El principal templu de la dómina foi la basílica de la Santa Cruz (sieglos V-VII), xerme de l'actual [[Catedral de Barcelona]], de la que queden dellos restos asitiaos nel sosuelu de l'actual plaza de San Ivo y de la cai de los Condes, según dellos restos escultóricos que se caltienen nel Muséu d'Historia de la Ciudá.{{Harvnp|Roig|1995|p=5}} Yera un templu de trés [[Nave (arquiteutura)|naves]], con un bautisteriu de planta cuadrada qu'allugaba una piscina octogonal.{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=63-64}} == Edá Media == [[Ficheru:Piscina bautismal, s VI.JPG|miniaturadeimagen|250px|Piscina bautismal de la [[Catedral de Barcelona|basílica paleocristiana de la Santa Cruz]] (sieglu VI), [[Muséu d'Historia de Barcelona]].]] Les primeres construcciones intactes que se caltienen na ciudá vienen de la [[Edá Media]], dómina en que Barcelona se constituyó como [[Condáu de Barcelona|condáu]] y darréu pasó a formar parte de la [[Corona d'Aragón]], convirtiéndose nuna importante exa marítima y comercial del [[mar Mediterraneu]]. Nel sieglu XIII surdió'l [[Conseyu de Cientu]], una de les primeres instituciones públiques de Barcelona. La cortil de la ciudá foi creciendo dende'l primitivu nucleu urbanu —lo que güei día ye'l [[Barriu Góticu de Barcelona|Barriu Góticu]]—, y nel sieglu XIV surdió'l barriu del [[Raval]]. Barcelona tenía entós unos 25&nbsp;000 habitantes.{{Harvnp|Lecea et al.|ref= Lecea et al.|2009|p=19}} === Prerrománicu === El primer estilu producíu nel ámbitu del arte medieval ye'l llamáu [[prerrománicu]], asitiáu ente la cayida del [[Imperiu romanu]] y la creación de la [[Marca Hispánica]]. Mientres esti periodu Barcelona tuvo integrada nel [[reinu visigodu]] y, tres una curtia ocupación [[al-Andalus|islámica]], nel [[Imperiu carolinxu]]. L'[[arquiteutura visigoda]] carauterizar pol usu del muriu de [[sillería]], l'[[arcu de ferradura]] y la [[bóveda de cañón]] o d'[[Bóveda d'arista|arista]]. Les ilesies solíen ser de [[planta basilical]] d'una o trés [[Nave (arquiteutura)|naves]], o bien de [[cruz griega]], xeneralmente con capiyes exentes y pórticu d'entrada.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=106}} En Barcelona hai pocos restos del periodu visigodu, nel que la ciudá caltúvose intramuros. Conócense restos d'un palaciu edificáu nel [[sieglu V]] sobre l'antiguu foru romanu, darréu [[Palaciu Episcopal de Barcelona|palaciu episcopal]]. Otru palaciu, seique onde fuera asesináu [[Ataúlfo]], afayar sol actual [[Palaciu Real Mayor de Barcelona|Salón del Tinell]], na [[Plaza del Rei (Barcelona)|plaza del Rei]], onde tamién s'afayó una necrópolis de la dómina (sieglos VI-VII).{{Harvnp|AA.VV.|1991|p=101}} La catedral siguió siendo la basílica paleocristiana, y hai constancia de que yá esistíen ilesies como [[Monesteriu de San Pablo del Campu|San Pablo del Campu]], [[Basílica de los Santos Xustu y Pastor (Barcelona)|Santos Xustu y Pastor]] y [[Basílica de Santa María del Mar|Santa María de les Arenas]] —darréu del Mar—.{{Harvnp|AA.VV.|1992|p=28}} Ye probable que por un tiempu la catedral fora adscrita al cultu [[Arrianismu|arriano]] practicáu polos primeres visigodos, hasta la [[Conversión de Recaredo|conversión]] [[Catolicismu|católica]] de [[Recaredo]] nel añu 587.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=46}} [[Ficheru:Pont carrer Riera d'Horta-Rec Comtal (Sant Andreu).jpg|miniaturadeimagen|250px|left|[[Acequia Condal]].]] La curtia ocupación islámica de la ciudá, d'apenes 83 años, nun dexó una especial buelga. La población de la ''Barshilūna'' (برشلونة) musulmana siguió siendo mayoritariamente cristiana, una y bones el invasores nun intentaron convertilos al [[Islam]]. Los [[valí]]es árabes habilitaron una guarnición militar na ciudá, y posiblemente convirtieron la catedral nuna [[mezquita]], como asocedió n'otres ciudaes, anque nun hai nicios d'ello.{{Harvnp|AA.VV.|1992|p=27}} [[Ficheru:Call de Barcelona.jpg|miniaturadeimagen|200px|Situación del [[Barriu xudíu de Barcelona|Call de Barcelona]] superpuestu a les cais actuales (la plaza del centru a la derecha ye la [[plaza de San Jaime]]).]] Darréu la ciudá cayó so dependencia del Imperiu carolinxu, que toma dende la conquista de [[Ludovico Pío]] en 801 hasta la ofensiva dirixida por [[Almanzor]] en 985. Nesta dómina foi restaurada la catedral, gracies a la iniciativa del obispu [[Frodoí]] escontra l'añu 877, n'ocasión del treslláu de los restos de [[Eulalia de Barcelona|santa Eulalia]] a la cripta de la catedral.{{Harvnp|AA.VV.|1992|p=312-313}} Mientres los aproximao dos sieglos que duró la influyencia carolinxa en Barcelona, la ciudá cuntaba amás de la catedral coles ilesies urbanes de [[Ilesia de San Jaime (Barcelona)|San Jaime]], [[Ilesia de San Miguel (Barcelona)|San Miguel]] y [[Basílica de los Santos Xustu y Pastor (Barcelona)|Santos Xustu y Pastor]], amás de les alcontraes extramuros de [[Santa María del Pinu]], [[Basílica de Santa María del Mar|Santa María del Mar]] y los monesterios de [[Monesteriu de San Pablo del Campu|San Pablo del Campu]] y [[Monesteriu de San Pedro de les Puellas|San Pedro de les Puellas]]; toes estes ilesies fueron reformaes darréu n'otros estilos.{{Harvnp|AA.VV.|1992|p=29-30}} Alredor del [[sieglu X]] formáronse tamién diverses parroquies y nucleos de población nes cercaníes de la ciudá, como [[Sant Genís dels Agudells|San Ginés dels Agudells]], [[San Andrés de Palombar]], [[Sant Joan d'Horta|San Juan de Horta]], [[Sant Gervasi de Cassoles|San Gervasio de Cassoles]] y [[San Martín de Provensals]].{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=XI}} Mientres la dómina medieval Barcelona tenía un barriu [[xudíu]], el [[Barriu xudíu de Barcelona|Call]], asitiáu ente les actuales cais de Fernando, Baños Nuevos, Palla y Obispu. Fundáu nel 692, pervivió hasta la so destrucción en 1391 nun [[Revuelta antijudía de 1391|asaltu xenófobu]]. Taba dixebráu del restu de la ciudá por una muralla, y tenía dos [[sinagoga|sinagogues]] ([[Sinagoga Mayor de Barcelona|Mayor]], anguaño un muséu, y Menor, anguaño parroquia de San Jaime), baños, escueles y hospitales.{{Harvnp|Rubio|2009|p=19}} El desarrollu de l'[[agricultura]] nel llanu de Barcelona consolidar cola construcción, a mediaos del sieglu X —y de xuru pol conde [[Miró de Barcelona|Miró]]—, de dos canales que dirixíen les agües del ríu [[Llobregat (ríu)|Llobregat]] y del [[Besós]] a la redoma de la ciudá: la del Besós yera conocida como [[Acequia Condal]] o ''Regomir'', y yera paralela a la ''Strata Francisca'', una vía que supónía una variante de l'antigua ''[[Vía Augusta|Via Augusta]]'' romana, y que foi construyida polos [[Pueblu francu|francos]] p'averar meyor la ciudá al centru del Imperiu carolinxu.{{Harvnp|AA.VV.|1992|p=39}} === Románicu === {{AP|Arte románico de Cataluña}} [[Ficheru:Sant Pau del Camp (10-11-13).JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Monesteriu de San Pablo del Campu]].]] L'[[arte románicu]], desenvueltu dende cerca del añu [[1000]] hasta'l [[sieglu XIII]], ta amestáu a la creación de los [[condaos catalanes]] —de los que'l [[Condáu de Barcelona]] adquirió preeminencia sobre'l restu—, que progresivamente fueron ganando autonomía del Imperiu carolinxu, de la que fueron recuperando terrenal a los [[Al-Ándalus|reinos islámicos]]. Establecióse'l [[feudalismu]] como réxime imperante, y surdieron les [[llingües romániques]], ente les que figura'l [[Idioma catalán|catalán]].{{Harvnp|Galofré|1992|p=1-33}} Nel Condáu, les principales influyencies provinieron de [[Lombardía]] y de les escueles [[provenza]]l y [[Toulouse|tolosana]], magar se crearon nueves tipoloxíes nel usu de la piedra y na cubierta de grandes superficies con [[bóveda]] que dexen falar d'un románicu auténticamente catalán.{{Harvnp|AA.VV.|1997|p=26}} L'[[arquiteutura románica]] destaca pol usu de [[Bóveda de cañón|bóvedes de cañón]] y [[Arcu de mediu puntu|arcos de mediu puntu]], con murios de piedra llabrada en sillares sobre un nucleu de mampostería. Les ilesies son d'una o tres naves, con [[cruceru (arquiteutura)|cruceru]] anchu y [[girola]] en dellos casos, amás de la presencia d'unu o dellos [[ábside]]s na parte posterior.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=188-189}} Poco se sabe de la [[Catedral de Barcelona|catedral]] de dómina románica, sacante que foi consagrada en 1058, lo que dexa suponer que tenía de ser un edificiu distintu del paleocristianu o prerrománicu. Probablemente ocupaba l'espaciu central de l'actual catedral gótica, y si siguía los modelu d'otres ilesies de la dómina tenía de tener tres naves con tres ábsides gradiaos y pórticu d'entrada. Tenía un campanariu qu'atestaba col [[Palaciu Real Mayor de Barcelona|Palaciu Condal]].{{Harvnp|AA.VV.|1992|p=314-315}} Del [[sieglu XI]] ye tamién la [[ilesia de La nuesa Señora del Coll (Barcelona)|ilesia de La nuesa Señora del Coll]], asitiada al pie del [[monte Carmelo (Barcelona)|monte Carmelo]], de la que se caltién el cuerpu central y el campanariu, ente que los demás elementos actuales de la ilesia son del sieglu XX.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=298}} [[Ficheru:Puelles 9-6-13.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Monesteriu de San Pedro de les Puellas]].]] El principal esponente del arte románico en Barcelona ye'l [[monesteriu de San Pablo del Campu]], totalmente reformáu ente los sieglos XII y XIII.{{Harvnp|AA.VV.|1992|p=315}} La ilesia tien planta de cruz griega cubierta con bóvedes de cañón y una [[cúpula]] de planta octogonal que sobresal nel esterior en forma de torre, con tres ábsides y un pequeñu [[claustru]] de columnes pareadas. La fachada tien un [[tímpanu (arquiteutura)|tímpanu]] con una imaxe de [[Xesús de Nazaret|Xesús]] ente los santos [[Simón Pedro|Pedro]] y [[Pablo de Tarsu|Pablo]], col [[Tetramorfos]] y la mano de Dios.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=14}} [[Ficheru:Plaça Rei.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Palaciu Real Mayor de Barcelona|Palaciu Real Mayor]].]] Nel sieglu XII foi reformáu tamién el [[monesteriu de San Pedro de les Puellas]], fundáu l'añu 945 pol conde [[Suniario I|Sunyer]] pero reconstruyíu n'estilu románicu antes de 1147, fecha en que foi consagrada la ilesia. Tenía una planta en forma de cruz, con atriu, claustru y delles dependencies monástiques.{{Harvnp|AA.VV.|1992|p=313-314}} A mediaos de sieglu creóse'l [[monesteriu de Santa Ana (Barcelona)|monesteriu de Santa Ana]], con [[planta de cruz llatina]] d'una nave y cabecera rectangular; el claustru ye del sieglu XV, de dos pisos, con una galería inferior d'arcos apuntaos con columnes cuadrilobuladas.{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=147}} Del sieglu XII son tamién: la capiya de San Llázaro, na plaza del Pedró, que formaba parte d'una antigua [[malatería]]; y la [[capiya de Marcús]], perteneciente a un antiguu hospital pa probes, con planta rectangular y un ábside que foi baltáu en 1787.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=15}} D'esta dómina sería tamién probablemente la ilesia de San Juan de Horta, alredor de la cual creóse'l conceyu d'[[Horta (Barcelona)|Horta]], destruyida nos sucesos de la [[Selmana Tráxica (España)|Selmana Tráxica]] de 1909.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=325}} [[Ficheru:Palau Episcopal.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Palaciu Episcopal de Barcelona]].]] Nel [[sieglu XIII]] el románicu foi evolucionando escontra formes qu'apuntaben al nuevu estilu [[Arte gótico|góticu]].{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=111}} Nesti periodu, la pujanza de la ciudá a nivel alministrativu y económicu portó la construcción de numberosos edificios públicos y palacios pa la nobleza y el cleru. El principal esponente foi'l Palaciu Condal, darréu [[Palaciu Real Mayor de Barcelona|Palaciu Real Mayor]], que mientres los sieglos XII y XIII foi llargamente remocicáu, pasando de lo que nun entamu tuvo de ser de xuru una construcción fortificada a un palaciu dafechu señorial. Sicasí, del palaciu románicu, reformáu darréu n'estilu góticu, subsisten tan solo les bóvedes de cañón qu'hai sol Salón del Tinell, les fachaes norte y sur y les ventanes de la fachada principal, tapiaes al construyise'l Tinell.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=79-82}} Otru esponente foi'l [[Palaciu Episcopal de Barcelona]], construyíu ente los sieglos XII y XIII. Tenía una estructura de tres piso con patiu central, del que destaquen unes arcaes de mediu puntu nel llau noroccidental, con unes columnes con [[capitel]]es decoraos que son unu de los escasos exemplos que se caltienen de la [[escultura románica]] civil de la ciudá.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=82}} Esti palaciu entendía la [[Catedral de Santolaya de Barcelona#Capiya de Santa Llucía|capiya de Santa Lucía]] (1257), integrada anguaño nel claustru de la catedral, d'amenorgaes dimensiones y planta cuadrada, cubierta por una bóveda apuntada, fechu qu'apunta yá al góticu.{{Harvnp|AA.VV.|1992|p=320}} La prosperidá ganada cola espansión territorial favoreció los primeros asentamientos extramuros de la ciudá, una vegada alloñáu'l peligru de les incursiones musulmanes. Creáronse diversos nucleos de población (''vila nova''), xeneralmente en redol a ilesies y monesterios: asina asocedió alredor de la [[Basílica de Santa María del Mar|ilesia de Santa María del Mar]], onde se creó un barriu de calter portuariu; igualmente na ilesia de San Cucufate del Riego, de calter agrariu; el barriu de San Pedro en redol a [[Monesteriu de San Pedro de les Puellas|San Pedro de les Puellas]]; el barriu del Pinu surdió alredor de la ilesia de [[Santa María del Pinu]]; y el Mercadal, en redol al mercáu del Portal Mayor. La creación d'estos nuevos barrios obligó a ampliar el perímetru cercáu, polo qu'en 1260 construyóse una nueva muralla dende San Pedro de les Puellas hasta les [[Atarazanas Reales de Barcelona|Atarazanas]], cara al mar. El nuevu tramu yera de 5&nbsp;100 metros, y englobaba una área de 1,5&nbsp;km². La cortil cuntaba con ochenta torres y ocho nueves puertes, ente les que s'atopaben dellos enclaves de relevancia anguaño, como'l [[Portal del Ángel]], la Portaferrissa o [[la Boquería]].{{Harvnp|Roig|1995|p=16-17}} <gallery mode="packed"> Ficheru:Coll01.jpg|[[Ilesia de La nuesa Señora del Coll (Barcelona)|Ilesia de La nuesa Señora del Coll]]. Ficheru:S Ana 9-6-13.jpg|[[Monesteriu de Santa Ana (Barcelona)|Monesteriu de Santa Ana]]. Ficheru:San Lázaro Pedró.jpg|Capiya de San Llázaro. Ficheru:Marcús.JPG|[[Capiya de Marcús]]. Ficheru:Sta Llúcia.jpg|[[Catedral de Santolaya de Barcelona#Capiya de Santa Llucía|Capiya de Santa Lucía]]. Ficheru:012 Font de la Portaferrissa.jpg|Portal de la Portaferrissa, nun azulexu de la fonte homónima. </gallery> === Góticu === {{AP|Góticu Catalán}} [[Ficheru:Lascar Cathedral of Santa Eulalia (4469812894).jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Catedral de Santolaya de Barcelona|Catedral de la Santa Cruz y Santolaya]].]] Desenvueltu ente los sieglos XIII y XVI, foi una dómina de desarrollu económicu y d'espansión xeográfica: Barcelona convertir n'unu de los principales centros políticos, económicos, sociales, culturales y comerciales de la [[Corona d'Aragón]], y aportaría a una de les principales potencies mediterránees nos sieglos XIII, XIV y XV, en competencia con [[Xénova]] y [[Venecia]].{{Harvnp|Galofré|1992|pp=49-75}} L'[[Arquiteutura gótica|arquiteutura]] sufrió un fondu tresformamientu, con formes más llixeres, más dinámiques, con un meyor analís estructural que dexaba faer edificios más estilizados, con más abertures y, por tanto, meyor llume. Apaecieron nueves tipoloxíes como'l [[arcu apuntáu]] y la [[bóveda de crucería]], y l'usu de [[contrafuerte]]s y [[arbotante]]s pa sostener la estructura del edificiu, lo que dexaba interiores más amplios y decoraos con [[vitral]]es y [[Rosetón|rosetones]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=244}} Dende mediaos del [[sieglu XIII]] introducir en Barcelona les ilesies dafechu gótiques, caracterizaes pola planta d'una nave con cabecera poligonal flanqueada por capiyes llaterales ente contrafuertes. Estes ilesies fueron promovíes nos sos entamos principalmente por [[franciscanos]] y [[dominicos]], y fueron los sos primeros esponentes les ilesies-monesteriu de Santa Catalina y San Francisco.{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=164}} La de [[Conventu de Santa Catalina (Barcelona)|Santa Catalina]], de la orde dominica —baltada en 1837 y sustituyida pol mercáu d'igual nome—, foi fundada en 1243, y tenía nave única de siete tramo con capiyes llaterales y cabecera heptagonal.{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=171}} La [[Conventu de San Francisco (Barcelona)|ilesia de San Francisco]] (1247-1297) tenía una nave con siete tramo, con capiyes llaterales y ábside poligonal; atopar na actual [[plaza del Duque de Medinaceli]], hasta que foi baltada en 1837.{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=169-170}} Ente los sieglos XIII y XIV construyóse tamién el [[Conventu del Carmen (Barcelona)|conventu del Carmen]] —baltáu en 1875—, con nave única con cabecera poligonal y capiyes llaterales, cubierta d'[[Arcu diafragmático|arco diafragma]] que darréu foi sustituyida por una bóveda de crucería.{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=176}} En 1298 empecipióse la reforma gótica de la [[Catedral de Barcelona]], con una estructura de tres naves con girola y capiyes dobles, y cripta cola tumba de [[Eulalia de Barcelona|santa Eulalia]]. La cabecera ta inspirada na [[Catedral de Narbona]], con [[deambulatorio]] y corona de capiyes radiales. El proyeutu inicial ye d'autor desconocíu, ente que ente 1317 y 1339 [[Jaume Fabre]] completó la cabecera y la cripta; [[Bernat Roca]] encargar ente 1365 y 1388 del cruceru y los campanarios, según les bóvedes de les naves hasta'l trascoro; ente 1398 y 1405 [[Arnau Bargués]] realizó la sala capitular; nos siguientes años construyóse'l claustru, siendo maestros d'obres [[Jaume Solà]], [[Bartomeu Gual]] y [[Andreu Escuder]]. La fachada foi construyida nel sieglu XIX, n'estilu [[neogóticu]].{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=192-193}} [[Ficheru:S M Pi.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Santa María del Pinu]] (1319-finales del sieglu XIV).]] Al pie de la catedral surdieron un ampliu conxuntu d'ilesies, siendo la primera la de [[Santa María del Pinu]], empecipiada en 1319 y práuticamente concluyida a finales del sieglu XIV. Presenta una sola nave de siete tramo con bóvedes de crucería, con capiyes ente los contrafuertes, siguiendo'l tipu de les ilesies d'[[órdenes mendicantes]]. La fachada destaca pol so gran rosetón con tracerías radiales, comparable a les de [[Monesteriu de Sant Cugat del Vallès|Sant Cugat del Vallès]] y la [[Catedral de Tarragona]]. Al pie de la ilesia atopa'l campanariu, de planta octogonal. Nel so trazáu intervinieron maestros d'obres como [[Guillem Abiell]], [[Francesc Basset]] y [[Bartomeu Mas]].{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=212-213}} Poco dempués surdió'l monesteriu ya ilesia de [[Monesteriu de Pedralbes|Santa María de Pedralbes]], de la orde de les [[Orde de les hermanes probes de Santa Clara|clarises]], fundáu en 1326 por iniciativa de la reina [[Elisenda de Moncada|Elisenda de Montcada]], con intervención de los maestros d'obres [[Antoni Nató]] y Guillem Abiell. La ilesia tien nave única con cabecera heptagonal, con capiyes baxes ente los contrafuertes del llau de la cabecera, y un coru nel llau inferior de la ilesia. Darréu, ente los sieglos XIV y XV, construyóse'l claustru, a que'l so alredor topar les dependencies monástiques.{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=170}} [[Ficheru:S Maria Mar.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Basílica de Santa María del Mar|Santa María del Mar]] (1329-1384).]] Siguió-y la [[ilesia de Santa María del Mar (Barcelona)|ilesia de Santa María del Mar]], unu de los meyores esponentes del góticu na ciudá, construyida ente 1329 y 1384 sobre la primitiva ilesia paleocristiana de Santa María de les Arenas, con un proyeutu de [[Berenguer de Montagut]], siguíu por [[Ramon Despuig]] y [[Guillem Metge]]. Presenta tres naves separaes por columnes octogonales, girola con capiyes radiales y un interior ampliu y diáfano, onde destaca un magníficu rosetón vidráu.{{Harvnp|Roig|1995|p=60}} Otres ilesies de la dómina son: la de los [[Ilesia de los Santos Xustu y Pastor de Barcelona|Santos Xustu y Pastor]] (1342-1360), de [[Bernat Roca]], con una nave de cinco tramo con bóveda de crucería, capiyes llaterales con ábside, torre-campanario octogonal y una fachada onde destaca un ventanal apuntáu en vegada del habitual rosetón;{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=213}} el conventu ya ilesia de [[Conventu de Sant Agustí Vell|San Agustín]] (1347-1507), estropiáu mientres el sitiu de 1714 y que más tarde foi usáu como cuartel y anguaño como sala d'esposiciones y sede del Archivu Fotográficu Municipal, del que se caltién parte del claustru, la nave llateral de la ilesia y el refectorio;{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=18}} y la [[Ilesia de San Jaime (Barcelona)|ilesia de la Santísima Trinidá]] (1394) —darréu de San Jaime tres la desapaición de la ilesia d'esi nome qu'había na [[Plaza de San Jaime|plaza homónima]] nel sieglu XIX—, construyida sobre l'antigua sinagoga menor del Call xudíu, de la que solo se caltién de dómina gótica la nave y la puerta, ente que la cabecera ye del sieglu XVII y el restu d'elementos son añedíos neogóticos del sieglu XIX.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=19}} [[Ficheru:Salo Tinell 20120309 14.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Salón del Tinell]], [[Palaciu Real Mayor de Barcelona|Palaciu Real Mayor]] (1359-1370).]] Tamién convien destacar na periferia de la ciudá la ilesia de [[San Martín de Provensals]], d'orixe inciertu anque foi reconstruyida ente los sieglos XV y XVII n'estilu góticu, de la que destaca la so fachada, obra de [[Joan Aymerich]], que presenta unes moldures [[Góticu flamíxeru|flamíxeres]] entecruzaes y un [[tímpanu (arquiteutura)|tímpanu]] con una escultura de san [[Martín de Tours]];<ref>{{cita publicación |fecha-publicación= 1992|autor= Jordi Monner i Faura|títulu= BCN 92. Guía de La Vanguardia. 3: Del Auditori a la Plaça de la Palmera. Meridiana|editorial= La Vanguardia|lugar-publicación= Barcelona|formatu= revista|páxina=30}}</ref> el [[monesteriu de San Jerónimo del Valle de Hebrón]] (1393), obra de Arnau Bargués, con ilesia d'una nave de cinco tramo con bóveda de crucería y dos capilla ente los contrafuertes, destruyíu en 1835;{{Harvnp|Dalmases|José i Pitarch|1998|p=82}} y el conventu franciscanu de Santa María de Xesús (1427), asitiáu nel camín de Xesús —posterior [[paséu de Gracia]]—, que constaba de conventu, claustru, ilesia, campusantu y güertu, destruyíu en 1808.{{Harvnp|Permanyer|1994|p=11}} Nel terrén civil destacó'l [[Palaciu Real Mayor de Barcelona|Palaciu Real Mayor]], reformáu del anterior edificiu románicu, nel intre de que les sos cambeos baltar la mayor parte de la estructura anterior —solo dexáronse les fachaes—, y construyóse un gran salón de llacuaes y receiciones, la Cámara Mayor o [[Salón del Tinell]], construyíu por [[Guillem Carbonell]] ente 1359 y 1370. Trátase d'una sala rectangular, de 33,5&nbsp;m de llargor y 17&nbsp;m d'altor, con seis arco diafragma de mediu puntu sofitaos sobre unos pequeñes pilastres con capitel, y techu de madera policromada.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=138-139}} Nesta dómina amestar al palaciu la [[capiya de Santa Ágata]], construyida ente 1302 y 1310 por [[Bertran Riquer]], que consta d'una sola nave, con techu de madera de dos vertientes, sofitáu n'arco diafragma; nel altar atopa'l ''[[Retablu del Condestable]]'', de [[Jaume Huguet]].{{Harvnp|Soler|Guitart i Duren|Barral i Altet|Bracons Clapés|1999|p=225}} El mesmu Carbonell reformó ente 1367 y 1368 el [[Palaciu Real Menor de Barcelona]], allugáu na actual cai de Ataúlfo, un edificiu orixinariu del sieglu XII que perteneciera a la [[Orde del Temple]], que foi reformáu n'estilu góticu con nueves dependencies, como la Sala de los Caballos, realizada a imitación del Tinell, o la Cámara Blanca, destinada al rei. Esti palaciu destacaba igualmente por un ampliu xardín con animales exóticos a manera de pequeñu zoolóxicu.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=139}} Na actualidá solo caltiénse la capiya, reformada ente 1542 y 1547 por [[Andreu Matxí]], que sustituyó los anteriores arcos diafragmáticos por unes bóvedes de crucería, y construyó les capiyes llaterales; en 1868 [[Elías Rogent]] reformó la fachada.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=92}} [[Ficheru:Fachada gótica Ayunt BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|Fachada gótica de la [[Casa de la Ciudá de Barcelona]] (1400-1402).]] [[Ficheru:Saló de Cent 4-11-12.jpg|miniaturadeimagen|250px|Salón de Cientu, Casa de la Ciudá (1373).]] Nesta dómina creóse la [[Casa de la Ciudá de Barcelona|Casa de la Ciudá]] —sede del [[Conceyu de Barcelona|Conceyu]]—, qu'en principiu consistía nun salón construyíu nel patiu interior de la casa del escribán del [[Conseyu de Cientu]], el grupu de prohomes que dirixía la ciudá, que les sos xuntes celebrar hasta entós nel conventu de Santa Catalina.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=82}} Construyóse entós el Salón de Cientu, obra de [[Pere Llobet]] inaugurada en 1373. Ente 1400 y 1402 edificóse una nueva fachada, al cargu de Arnau Bargués, onde destaquen la puerta de mediu puntu y una arquería ciega sobre les abertures, según la decoración escultórica, de la que sobresal un ''San Rafael'' ellaboráu por [[Pere Sanglada]]; tratar de la fachada que da a la cai de la Ciudá, una y bones la fachada principal actual, que da a la [[plaza de San Jaime]], ye del sieglu XIX, n'estilu neoclásicu.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=141-142}} Creóse entós tamién el [[Palaciu de la Xeneralidá de Cataluña]] —orixinalmente una institución recaldadora d'impuestos y actual sede del gobiernu autonómicu—, emplazado nuna antigua casa señorial del Call, adquirida poles [[Cortes Catalanes]] en 1401 tres la espulsión de los xudíos. Ente 1416 y 1418 foi remocicáu por [[Marc Safont]], principalmente tocantes a la construcción d'una nueva fachada na cai del Obispu, executada en [[góticu flamíxeru]] con ornamentación escultórica de [[Pere Johan]]. Darréu, en 1425, el mesmu Safont reformó la galería de la planta noble, y ente 1427 y 1434 construyó la capiya de San Jorge nel espaciu onde enantes había una torre.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=143-147}} [[Ficheru:Generalitat gòtic.jpg|miniaturadeimagen|200px|[[Palaciu de la Xeneralidá de Cataluña]], fachada gótica col ''San Jorge'' de [[Pere Johan]] (1416-1418).]] Otros esponentes de l'arquiteutura civil fueron: les [[Atarazanas Reales de Barcelona|Atarazanas]], construyíes ente los sieglos XIII y XIV con una primer estructura alredor d'un gran patiu con pórticos y fortificáu con muralles y torres de defensa, que foi ampliada a finales del sieglu XIV por [[Arnau Ferrer]], que cubrió'l patiu y amplió los pórticos con dos cuerpos d'ocho naves cada unu;{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=158-159}} la [[Rula de Barcelona]] construyir ente 1380 y 1404 sobre un antiguu pórticu al campu, obra de [[Pere Llobet]] y [[Pere Arvei]], anque del edificiu góticu solo queda la Sala de Contratación, que destaca pola so monumentalidad (16&nbsp;m d'altor), de forma rectangular con tres naves y unos grandes arcos de mediu puntu que sostienen un teyáu de madera, una estructura que recuerda a la famosa [[Loggia della Signoria|Loggia dei Lanzi]] de [[Florencia]];{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=156}} el [[Hospital de la Santa Cruz]] construyir ente 1401 y 1415 nel [[Raval]], con un proyeutu inicial de Guillem Abiell, que planió un edificiu rectangular de cuatro cuerpo dispuestos alredor d'un patiu central, con dos pisos, l'inferior resueltu con bóvedes de crucería y el superior con teyáu a dos enagües sobre arco diafragma —anguaño acueye la [[Biblioteca de Cataluña]] y la [[Escuela Massana]]—.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=150-153}} [[Ficheru:Muralla Raval.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|Muralla del Raval, col Portal de Santa Madrona (sieglos XIV-XV).]] Nesta dómina surdieron tamién numberoses cases de families nobles, xeneralmente con una tipoloxía basada nun módulu cuadrangular o rectangular, con un patiu interior que distribúi l'espaciu, y dos pisos comunicaos por una escalinata, con elementos constructivos basaos en bóvedes de crucería, arcos apuntaos y tracerías calaes. Dellos esponentes son: el Palaciu Requesens (sieglu XIV), actual [[Real Academia de les Bones Lletres de Barcelona|Real Academia de Bones Lletres]]; el Palaciu Nadal (sieglu XIV), actual Muséu d'Arte Precolombino; la [[Casa de los canónigos]] (sieglu XIV), que d'antiguo acoyía canónigos de la catedral y anguaño ye la residencia oficial del [[Presidente de la Xeneralidá de Cataluña|presidente de la Xeneralidá]]; el Palaciu Berenguer d'Aguilar (mediaos del sieglu XV), de Marc Safont, actual [[Muséu Picasso de Barcelona|Muséu Picasso]]; y el Palaciu Cervelló-Giudice (sieglu XV), actual Galería Maeght.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=132}} Otra tipoloxía que surdió nesti periodu foi la de la [[masía]] rural, un tipu de casa solariega evolucionáu de les granxes fortificaes romanes, que col tiempu convertir n'auténtiques residencies señoriales. Xeneralmente siguíen un esquema basilical, con una planta rectangular de cuerpu central y galería con arcada, compuesta de dos plantes y desván o tenada. Una de les más antigües que se caltién ye la de Can Vinyals o Torre Rodona, en [[Les Corts]], orixinal del sieglu X —dómina de la que se caltién la base de la torre de defensa— pero reformada nel XIV. Del sieglu XV son Can Cortada, n'[[Horta (Barcelona)|Horta]]; Can Fuster, igualmente en Horta; y Torre Llobeta, en [[Nou Barris]].{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=100}} La continua crecedera urbanística favoreció un nuevu allongamientu de la cortil cercada, cola construcción de la muralla del [[Raval]], na zona occidental de la ciudá, que englobó una superficie de 218&nbsp;hai, con un perímetru de 6&nbsp;km. Les obres duraron alredor d'un sieglu, dende mediaos del sieglu XIV hasta mediaos del XV. La nueva cortil urbana partía de les Atarazanas, siguiendo les actuales rondes de San Pablo, [[Ronda de San Antonio|San Antonio]], [[Ronda de la Universidá|Universidá]] y [[Ronda de San Pedro|San Pedro]], baxando pol actual [[paséu de Lluís Companys]] hasta'l monesteriu de Santa Clara —nel actual [[parque de la Ciudadela]]—, y hasta el mar, pela actual avenida Marqués de la Argentera. Anguaño namái se caltién el Portal de Santa Madrona, nes Atarazanas.{{Harvnp|Roig|1995|pp=44-45}} <gallery mode="packed"> Ficheru:WLM14ES - Esglèsia del Monestir de Pedralbes, Barcelona - MARIA ROSA FERRE.jpg|[[Monesteriu de Pedralbes|Santa María de Pedralbes]] (1326). Ficheru:Just Pastor.jpg|[[Ilesia de los Santos Xustu y Pastor de Barcelona|Ilesia de los Santos Xustu y Pastor]] (1342-1360). Ficheru:Sant Martí Provençals.JPG|Ilesia de [[San Martín de Provensals]] (sieglu XV). Ficheru:Cap S Àgata.jpg|[[Capiya de Santa Ágata]] (1302-1310). Ficheru:Palau reial menor de Barcelona.JPG|[[Palaciu Real Menor de Barcelona]] (1367-1368). Ficheru:Hosp S Creu.JPG|[[Hospital de la Santa Cruz]] (1401-1415). Ficheru:Torre Rodona - Can Vinyals.JPG|Masía de Can Vinyals o Torre Rodona (sieglu XIV). </gallery> == Edá Moderna == [[Ficheru:Barcelona el 1563, Anthonis van den Wyngaerde.jpg|miniaturadeimagen|250px|Barcelona en 1563, grabáu d'[[Anton van den Wyngaerde]].]] Nesti periodu Barcelona pasó a formar parte del nuevu reinu d'[[España]] surdíu de la unión de les corones de [[Corona de Castiella|Castiella]] y [[Corona d'Aragón|Aragón]]. Foi una dómina d'alternanza ente periodos de prosperidá y de crisis económiques, especialmente poles epidemia de [[peste]] nel sieglu XVI y por conflictos sociales y bélicos como la [[Guerra dels Segadors]] y la [[Guerra de Socesión Española|Guerra de Socesión]] ente los sieglos XVII y XVIII, anque nesti últimu sieglu repicó la economía gracies a l'apertura del comerciu con [[América]] y al entamu de la [[industria testil]]. La ciudá siguía encorsetada nes sos muralles —la única ampliación foi na sablera, el barriu de [[la Barceloneta]]—, magar qu'a la fin del periodu tenía cuasi 100&nbsp;000 habitantes. Artísticamente foi la dómina del [[Renacimientu]] y el [[Barrocu]], estilos nos que se construyeron numberosos palacios ya ilesies.{{Harvnp|Lecea et al.|ref= Lecea et al.|2009|p=29}} === Renacimientu === [[Ficheru:Gen Cat.JPG|miniaturadeimagen|250px|Fachada del [[Palaciu de la Xeneralidá de Cataluña|Palaciu de la Xeneralidá]] (1596-1619), de [[Pere Blai]].]] Artísticamente, anque dellos autores falen de cierta decadencia, foi una dómina bastante granible, magar nun hubo una creación verdaderamente autóctona, yá que tantu les formes como los estilos artísticos, y de cutiu los mesmos artistes, vinieron de fora. De toes formes, les innovaciones del [[Renacimientu]] [[italia]]nun llegaron tarde, escontra finales del [[sieglu XVI]], y mentanto pervivieron les formes gótiques.{{Harvnp|AA.VV.|1997|p=83}} L'[[arquiteutura renacentista]] destacó pola torna a les formes clásiques, col emplegu d'[[Arcu de mediu puntu|arcos de mediu puntu]], [[Columna (arquiteutura)|columnes]] d'[[órdenes clásicos]], [[Bóveda de cañón|bóvedes de cañón]] con [[Casetón|casetones]] y [[Cúpula|cúpules de media naranxa]]. La planta solía ser central, con espacios diáfanos y formes harmóniques basaes n'estrictes proporciones matemátiques.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=349}} La pervivencia del góticu se denota n'exemplos como la fachada de la [[Ilesia de San Miguel (Barcelona)|ilesia de San Miguel]] (1519) —anguaño adosada a una paré llateral de la [[Basílica de la Mercé (Barcelona)|Basílica de la Mercé]]—, de los [[Maestru d'obres maestros d'obres]] [[Gabriel Pellicer]] y [[Pau Mateu]] y del escultor francés [[René Ducloux]], con un portal góticu con [[pilastra|pilastres]] [[Orde corintiu|corinties]] llaterales y [[fornica|forniques]] de tracería gótica.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=229}} Nesta dómina fixéronse tamién numberoses reformes y agregos a la ilesia del [[Conventu de Santa Catalina (Barcelona)|conventu dominicu de Santa Catalina]]: al edificiu góticu añedióse-y en 1529 la capiya de la Natividá; en 1534 la capiya de la confrería de sombrereros; en 1545 el coru altu y un sagrariu; en 1567 la capiya del Rosario; y en 1602 la capiya de San Raimundo de Peñafort, obra de [[Pere Blai]], yá nun [[clasicismu]] dafechu renacentista.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=44}} Ente 1540 y 1587 reconstruyóse la ilesia de Santa María de [[Vallvidrera]] sobre una antigua edificación románica del sieglu X; de pervivencia gótica, presenta [[nave (arquiteutura)|nave]] única con cabecera poligonal y un campanariu de planta cuadrangular.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=268}} Les innovaciones renacentistes fueron enfusando amodo, dando como resultáu edificios híbridos ente'l góticu y la Renacencia, como'l [[Conventu de los Ánxeles (Barcelona)|Conventu de los Ánxeles y del Pie de la Cruz]] (1562-1566), de [[Bartomeu Roig]]: la ilesia yera d'una nave con trés sales abovedaes y ábside poligonal; anguaño acueye la institución Fomento de les Artes Decoratives.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=28-29}} En 1566 construyir nos baxos de la casa de Mateu Roig, na cai Sant Pere més Alt, la capiya de San Cristóbal, que combina los ventanales góticos con un portal clasicista de forma rectangular, enmarcáu por columnes [[Orde xónicu|xóniques]] y un [[frontón (arquiteutura)|frontón]] triangular coronáu por [[acrotera|acroteres]] con esferes de piedra.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=47}} [[Ficheru:Pia Almoina BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Pia Almoina]] (1546).]] A nivel civil, mientres el sieglu XVI fixéronse numberosos trabayos nel [[Hospital de la Santa Cruz]]: ente 1509 y 1512 construyir na nala de llevante'l Salón de Santa Madalena, y ente 1511 y 1518 trabayar na nala de poniente, onde s'asitió'l nuevu portal d'accesu, obra d'[[Antoni Cuberta]] y [[Antoni Papiol]], un híbridu góticu-renacentista; ente 1568 y 1575 construyéronse les escales monumentales que conectaben los pisos cimeros col patiu, al cargu de [[Joan Safont]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=183-185}} Otru edificiu de corte civil foi'l de la [[Universidá de Barcelona]] (1536-1592), asitiáu nel Portal de Santa Ana, na parte alta de [[la Rambla]], obra de [[Tomàs Barsa]], que foi reconvertíu en cuartel militar en 1720 y baltáu en 1843.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=186}} En 1546 construyóse la [[Pia Almoina]] —actual [[Muséu Diocesanu de Barcelona]]—, una institución benéfica d'asistencia a los probes, asitiada xunto a la catedral. L'edificiu sofitábase sobre restos de la muralla romana, y del edificiu orixinal caltiénse'l cuerpu con cubierta a dos enagües, onde destaca la galería corrida del pisu cimeru, y el portal de mediu puntu.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=20}} Ente 1549 y 1557 construyóse'l Palaciu del Lloctinent —actual [[Archivu Xeneral de la Corona d'Aragón|Archivo de la Corona d'Aragón]]—, obra d'[[Antoni Carbonell]]. Tien una fachada gótica con torre apuntiada y ventanes mixtilíneas, alliniaes horizontal y verticalmente. L'edificiu ye cuadrangular, con un patiu igualmente cuadráu, con [[Arcu carpanel|arcos carpaneles]], y una galería cimera d'arcos de mediu puntu sobre columnes [[Orde toscanu|toscanes]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=180-181}} Nesti sieglu remataron los trabayos de reforma del [[Palaciu Real Mayor de Barcelona|Palaciu Real Mayor]] cola construcción del Mirador de [[Martín l'Humanu]] (1555), una torre rectangular de cinco plantes con galeríes d'arcos de mediu puntu que sobresal del cuerpu del edificiu, sobre'l [[Salón del Tinell]].{{Harvnp|Rubio|2009|p=34}} Una de les primeres construcciones d'espíritu dafechu renacentista foi'l [[Casa de la Ciudá de Barcelona#El Trentenario|Salón del Trentenario]] de la [[Casa de la Ciudá de Barcelona|Casa de la Ciudá]] (1559), que presentaba una galería con pórticu clasicista, al que s'añedir en 1580 una puerta d'influyencia [[Sebastiano Serlio|serliana]], compuesta d'un arcu de mediu puntu enmarcáu por pilastres adosaes y un [[frisu]] con [[triglifu|triglifos]] y [[metopa|metopes]], con decoración d'escudos y trofeos. El Trentenario foi destruyíu en 1830 mientres la construcción de la nueva fachada neoclásica, y parcialmente reconstruyíu en 1929.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=181-182}} Mientres esti periodu l'edificiu del consistoriu barcelonés amplióse tamién cola capiya, les escribaníes y el patiu interior con galería alta (1577).{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=82-83}} [[Ficheru:BIG 106122912040411.jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Palaciu de la Xeneralidá de Cataluña#Patiu de les Naranxales|Patiu de les Naranxales]] del [[Palaciu de la Xeneralidá de Cataluña|Palaciu de la Xeneralidá]] (1532), d'[[Antoni Carbonell]] y [[Pau Mateu]].]] El principal esponente del nuevu estilu foi la nueva fachada del [[Palaciu de la Xeneralidá de Cataluña|Palaciu de la Xeneralidá]] (1596-1619), de [[Pere Blai]], inspirada en modelos romanos tomaos d'[[Antonio da Sangallo el Viejo|Antonio da Sangallo]] y [[Michelangelo]].{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=32}} El palaciu ampliar ente 1526 y 1600 con dellos edificios axacentes, hasta ocupar tola mazana. Construyéronse entós la Cámara Dorada (1526), el [[Palaciu de la Xeneralidá de Cataluña#Patiu de les Naranxales|Patiu de les Naranxales]] (1532, [[Antoni Carbonell]] y [[Pau Mateu]]), la rula de Poniente (1536-1544), la rula de Llevante (1547) y el Consistoriu Nuevu (1570-1577, [[Pere Ferrer]]). Ente 1596 y 1619 Blai construyó la nueva fachada de la [[plaza de San Jaime]] y reformó la capiya de San Jorge —actual [[Palaciu de la Xeneralidá de Cataluña#Salón de San Jorge|Salón de San Jorge]]—, de tres naves d'igual altor —al estilu ''[[hallenkirche]]'' o «planta de salón»—, con pilastres cuadrangulares d'[[orde dóricu]]-[[Orde toscanu|toscanu]], bóvedes d'aresta y una cúpula elíptica sobre'l [[cruceru (arquiteutura)|cruceru]]. Peles sos llinia severes denota la influyencia [[Arquiteutura herreriana|herreriana]]. La fachada presenta tres cuerpo, el central más anchu que los llaterales, enmarcaos por dos pilastres corinties, y con cuatro niveles: unu de basamento [[almohadillado]], otru con [[entablamento]] y ventanes con frontones alternos curvos y triangulares, otru con cornisa y ventanes pequeñes —delles ciegues—, y otru con entablamento y balaustrada. El portal ye dóricu con arcu de mediu puntu, con entablamento y una fornica col escudu de la Xeneralidá; nel sieglu XIX añedióse-y una escultura de [[Jorge de Capadocia|San Jorge]], d'[[Andreu Aleu]]. La fachada cubrir con una [[cúpula]] con [[llinterna (arquiteutura)|llinterna]], recubierta de texas verdes y marielles.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=177-180}} [[Ficheru:casa_gralla.jpg|miniaturadeimagen|200px|left|La [[Casa Gralla]] en 1855, poco primero del so valtamientu.]] Polo que respecta a palacios privaos, presenten una tipoloxía basada nun patiu interior con escalera, antepar d'entrada y galería cimera, con decoración de [[grutescos]] y tracerías gótiques. Son esponentes d'ello la casa Bassols, xunida anguaño al palaciu Pignatelli y sede del [[Real Círculu Artísticu de Barcelona|Real Círculu Artísticu]]; el palaciu Centelles (1514); y la [[casa Gralla]] (1506), de [[Mateu Capdevila]], baltada en 1856.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=187-189}} Tamién convien recordar les cases de los gremios de [[Caldereru (oficiu)|caldereros]] y zapateros, que fueron treslladaes de los sos antiguos allugamientos, d'onde diben ser baltaes, a la [[plaza de San Felipe Neri]], creando nesti llugar un conxuntu de cases de planta renacentista.{{Harvnp|Rubio|2009|p=48-49}} Otros esponentes son: la [[Casa Padellás|Casa Clariana-Padellàs]] (1497-1515), actual [[Muséu d'Historia de Barcelona]], que foi treslladada de la cai de Mercaderes a la [[Plaza del Rei (Barcelona)|plaza del Rei]] mientres les obres d'apertura de la [[Vía Layetana]]; y la [[Casa de l'Ardiaca]] (1490-1514), qu'antaño acoyía al [[Archidiácono|arcedianu]] de la catedral y anguaño ye sede del Institutu Municipal d'Historia y del Archivu Históricu de la Ciudá, en xuniendo esti edificiu cola allegante Casa del Degà nel sieglu XIX, dómina en que se creó'l claustru interior pol qu'anguaño s'apuerta al edificiu.<ref>{{cita publicación |apellíu=Monner i Faura |nome=Jordi|títulu= BCN 92. Guía de La Vanguardia. 4: De la plaza de la Mercè a la ilesia de Santa Anna|editorial= La Vanguardia|lugar-publicación= Barcelona|añu= 1992|páxina=26}}</ref> Nel sieglu XVI les masías siguieron realizándose preferentemente n'estilu góticu, anque adulces foise introduciendo'l nuevu estilu, principalmente en partes de la fachada como puertes, ventanes, galeríes y arcaes, qu'incorporaron decoración escultórica, xeneralmente de grutescos.{{Harvnp|Garriga|1986|p=81}} Ente los sieglos XVI y XVII munches d'elles fortificáronse, por cuenta de la piratería y el bandolerismo. Per otru llau, l'arriquecimientu de los propietarios gracies a la [[sentencia de Guadalupe]] que punxo fin a la [[Guerra de los Remensas]] favoreció'l embellecimiento de numberoses masías.<ref>[[Gran Enciclopèdia Catalana]] 14 llas-Maup, p. 461.</ref> Dellos esponentes son: Can Mestres, en [[Vallvidrera]] —reformada nel sieglu XVIII—; Ca l'Armera, en [[Distritu de Sant Andreu|Sant Andreu]]; Can Valent, tamién en Sant Andreu; y Can Planes, en [[Distritu de Sant Martí|Sant Martí]]. [[Ficheru:Barcino. Barcelona, por Joseph Friderich Leopold.jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Puertu de Barcelona]], grabáu alemán del sieglu XVIII.]] Tocantes a urbanismu, na primer metá del sieglu XVI construyó la muralla del Mar, onde se emplazaron los baluartes de Llevante, Torre Nueva, San Ramón y Mediudía.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=175}} Otra manera, la principal reforma urbanística foi na redolada de la catedral, onde s'abrir la plaza de la Seo, frente al portal mayor de la catedral (1546), según la plaza de San Ivo, con un espaciu recortáu al Palaciu Real Mayor. Del mesmu palaciu se desmembró una parte (el patiu y les ales norte y esti), que foi vencida pola Corona pa sirvir de sede a la [[Inquisición]] —actual [[Muséu Frederic Marès]]—, ente que'l restu foi reconvertíu en Real Audiencia en 1542.{{Harvnp|Garriga|1986|p=92-93}} Per otru llau, mientres los sieglos XV y XVI construyó un puertu artificial que cubriera por fin les necesidaes del importante centru mercantil que yera Barcelona: paradóxicamente, mientres la dómina de rellumanza del comerciu catalán pol Mediterraneu, Barcelona nun cuntaba con un puertu preparáu pal volume portuario que yera habitual na ciudá. L'antiguu puertu xunto a [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]] fuera abandonáu, y la ciudá cuntaba namái cola sablera pa recibir pasaxeros y mercancíes. Los barcos de gran caláu teníen de descargar por aciu barques y mozos de cuerda. A lo último en 1438 llogróse'l permisu real pa construyir un puertu: de primeres, fundióse un barcu cargáu de piedres pa sirvir de base al muriu que xunió la sablera cola islla de [[Maians]]; reforzáu'l muriu en 1477, allargar en forma d'espigón en 1484. A mediaos del sieglu XVI amplióse'l puertu ante la campaña empecipiada por [[Carlos I d'España|Carlos I]] contra [[Tunicia]]. A finales de sieglu, el muelle cuntaba con un llargor de 180&nbsp;m por 12 d'anchu. Nueves obres de meyora nel sieglu XVII dieron por un fin un puertu en condiciones pa la ciudá.{{Harvnp|Roig|1995|p=75}} <gallery mode="packed"> Ficheru:S Miquel.jpg|[[Ilesia de San Miguel (Barcelona)|Ilesia de San Miguel]] (1519). Ficheru:090 Mas i església de Santa Maria de Vallvidrera.jpg|Ilesia de Santa María de [[Vallvidrera]] (1540-1587). Ficheru:Raval - FAD.JPG|[[Conventu de los Ánxeles (Barcelona)|Conventu de los Ánxeles y del Pie de la Cruz]] (1562-1566), de [[Bartomeu Roig]]. Ficheru:Palau Lloc.JPG|[[Archivu Xeneral de la Corona d'Aragón|Palaciu del Lloctinent]] (1549-1557), d'[[Antoni Carbonell]]. Ficheru:Casa Clariana-Padellàs.JPG|[[Casa Padellás|Casa Clariana-Padellàs]] (1497-1515). Ficheru:Casa Ardiaca.JPG|[[Casa de l'Ardiaca]] (1490-1514). Ficheru:19 Can Mestres.jpg|Masía de Can Mestres. </gallery> === Barrocu === [[Ficheru:Gurri Boxadors.jpg|miniaturadeimagen|200px|Túmulu del cardenal [[Juan Tomás de Boxadors]], [[conventu de Santa Catalina (Barcelona)|conventu de Santa Catalina]], obra de [[Salvador Gurri]] (1781); grabáu de Pere Pasqual Moles. Nel periodu barrocu cobró una especial relevancia l'[[arquiteutura efímera]], un amiestu de construcciones temporales, escenografía y actos lúdicos o ceremoniales, xeneralmente de calter políticu o relixosu.{{Harvnp|Giorgi|2007|p=82}}<ref group='nota'>Dellos exemplos seríen: el túmulu n'honor del obispu Rafael de Rovirola (1609), el de [[Margarita d'Austria-Estiria]] (1612), el de [[Felipe III d'España|Felipe III]] (1621), el de [[María Luisa de Orléans]] (1689), el de [[Mariana d'Austria]] (1696), el de [[Carlos II d'España|Carlos II]] (1700), el de [[Lluis XIV]] (1715), el de [[María Amalia de Saxonia]] (1761), el del cardenal [[Juan Tomás de Boxadors]] (1781), el de [[Carlos III d'España|Carlos III]] (1789) o'l del conde de Lacy (1793). {{Harv|Triadó|Barral i Altet|1999|p=88-134}}</ref>]] ==== Sieglu XVII ==== Como na Renacencia, l'arte de la dómina siguió les corrientes llegaes dende fora. Como pasó coles innovaciones renacentistes, el [[Barrocu]] en Cataluña foi enfusando pasu ente pasu, con pervivencia de les tipoloxíes anteriores y un nuevu amiestu estilístico na execución de les obres.{{Harvnp|AA.VV.|1997|p=96}} Aun así, el Barrocu catalán ye de llinies más sencielles, d'estructures simples, non tan recargaes como nel [[Barrocu italianu]], y se evidencia más na decoración que non nos trazaos, que siguen la llinia clásica. Práuticamente hasta 1660 pervivió el clasicismu renacentista, que foi sustituyíu por un Barrocu «salomónicu decorativista» hasta 1705, fecha en que l'arquiteutura foise volviendo más académica hasta desaguar nel [[neoclasicismu]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=196}} L'[[arquiteutura barroca]] asumió unes formes más dinámiques, con una exuberante decoración y un sentíu [[Escenografía|escenográficu]] de les formes y los volumes. Cobró relevancia la modulación del espaciu, con preferencia poles curva [[Cóncavu|cóncaves]] y [[Convexu|convexes]], poniendo especial atención nos xuegos ópticos (''[[Trampantojo|trompe-l'œil]]'') y el puntu de vista del espectador. En convivencia col ideariu [[Contrarreforma|contrarreformista]], l'arte volvióse propagandísticu y púnxose al serviciu de la ostentación del poder, tanto políticu como relixosu.{{Harvnp|Albert de Paco|2007|pp=280-281}} Les primeres obres del sieglu fueron inda nun clasicismu renacentista, como sería los casu del conventu de San Francisco de Paula (1597-1644), con una ilesia de nave única con capiyes llaterales, campanariu rectangular y claustru de dos pisos con columnes dóriques nel inferior y xóniques nel superior. Siguió-y el conventu de la Mercé (1637-1651), onde destaca'l claustru —anguaño incorporáu al edificiu de la Capitanía Xeneral de la [[IV Rexón Militar]]—, obra de [[Jeroni Santacana]], con cuatro arcaes de mediu puntu con columnes toscanes, galería cimera col doble d'arcos que la inferior, con columnes xóniques, y un nivel de balcones.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=62-65}} Otros esponentes son: el [[Ilesia de San Jaime (Barcelona)|conventu de la Santísima Trinidá]] (1619), de los [[Orde Trinitaria|trinitarios calzaos]], una reforma de la ilesia gótica —anguaño parroquia de San Jaime—, en que s'añedir la planta xesuítica, con cruceru, presbiteriu y capiyes llaterales intercomunicadas; el conventu [[Orde de San Agustín|agustino]] de Santa Mónica (1626-1636), que la so ilesia —reformada en 1887 por [[Joan Martorell]] y destruyida en 1936— siguía los mesmu esquema que l'anterior, ente que'l claustru única parte que se caltién, actual [[Arts Santa Mònica|centru d'arte]]— tien dos pisos con arcaes sobre pilastres;{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=65}} el conventu [[servita]] del Bon Sucesu (1626-1635), actual sede del [[distritu de Ciutat Vella (Barcelona)|distritu de Ciutat Vella]];{{Harvnp|Rubio|2009|p=170}} y la ilesia de [[Sant Genís dels Agudells|San Ginés de Agudells]] (1671), que sustituyía una del sieglu X, d'una nave con cruceru y campanariu cuadráu de cubierta piramidal, con rectoría y un campusantu.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=57}} [[Ficheru:Església Betlem.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Ilesia de Belén (Barcelona)|Ilesia de Belén]] (1681-1732), de [[Josep Juli]].]] La incorporación de les formes barroques tuvo más ésitu na ornamentación que non nel llinguaxe arquiteutónicu puramente dichu, como puede percibise na xeneralización del usu de [[Columna salomónica|columnes salomóniques]]. Bonos exemplos son la Casa de Convalecencia del [[Hospital de la Santa Cruz]] (1629-1680) y la [[Ilesia de Belén (Barcelona)|ilesia de Belén]] (1681-1732).{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=77-82}} La primera, obra de [[Pere Pau Ferrer]], tien un esquema claustral, con dos niveles, arcos de mediu puntu, pilastres dóricu-toscanes, bóvedes d'aresta y balaustrada nel segundu nivel.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=210-214}} La ilesia [[xesuita]] de La nuesa Señora de Belén, obra de [[Josep Juli]], tien planta congregacional —al estilu del [[Gesù]]—, nave llonxitudinal con bóveda de cañón, [[nártex]] d'entrada sol coru y capiyes intercomunicadas, caúna con una cúpula elíptica con [[llinterna (arquiteutura)|llinterna]]. La fachada tien un panal d'[[almohadillado]] [[rombu]]idal, puerta cuadrada, rosetón y portada-retablu con columnes salomóniques y entablamento clásicu pero tratáu barrocamente, con entrantes y salientes, flanqueado por dos estatues de san [[Inaciu de Loyola]] y san [[Francisco de Borja]], d'[[Andreu Sala]].{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=80-82}} Siguió'l modelu de Belén la [[ilesia de San Severu]] (1698-1705), obra de [[Jaume Arnaudies]] polo que correspuende al trazáu orixinal y de [[Jeroni Escarabatxeres]] na conclusión de la fachada y la decoración interior. Ye de pequeñes proporciones (23&nbsp;x&nbsp;12&nbsp;m), estremada en tres cuerpo verticales por pilastres de gran tamañu, con un cuerpu central de mayor altor qu'acueye una fornica cola imaxe del santu.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=82}} [[Ficheru:Elpalaciodelvirreyplade.png|miniaturadeimagen|250px|[[Palaciu del Virréi (Barcelona)|Palaciu del Virréi]] (1668-1688), de Frai [[Josep de la Concepció]].]] Nesti periodu trabayó Frai [[Josep de la Concepció]] —moteyáu'l Tracista—, un [[carmelita descalzu]] que desenvolvió un estilu barrocu clasicista, con cierta influyencia [[Vitruvio|vitruviana]]. Ente 1668 y 1688 construyó'l [[Palaciu del Virréi (Barcelona)|Palaciu del Virréi]], nel [[Pla de Palau]], reforma d'un antiguu depósitu de mercancíes conocíu como ''Hala dels Draps'', de planta cuadrangular con patiu central, trés niveles con balcones y fachada con elementos góticos.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=206-207}} En 1675 afixo la sala capitular de la [[Catedral de Barcelona]] como capiya de San [[Olegario]], n'estilu góticu pa nun romper cola llinia del templu, y un sepulcru barrocu pal santu, con una estatua de [[Pere Sanglada]]. En 1687 realizó la [[Ilesia de La nuesa Señora de Gracia y San José|ilesia de los carmelites descalzos de La nuesa Señora de Gracia y San José]] —moteyada ''dels Josepets''—, na [[plaza de Lesseps]], con nave única, capiyes intercomunicadas, bóveda de cañón con [[luneta|lunetes]], falsu [[transepto]] y cúpula ensin [[tambor (arquiteutura)|tambor]]. La fachada tien tres arco d'entrada, [[frontón (arquiteutura)|frontón]], entablamento y un campanariu d'espadaña perpendicular a la fachada.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=72}} [[Ficheru:Pont torres romanes 1614.jpg|miniaturadeimagen|250px|left|Ponte de les torres romanes (1614).]] D'esta dómina son tamién dellos palacios: el palaciu Dalmases —actual sede d'[[Òmnium Cultural]]—, na cai de Montcada, de tradición gótica pola so distribución alredor d'un patiu central con escalera y dos plantes, presenta una fachada con ventanes de moldiáu rotu y [[Gárgola (arquiteutura)|gárgoles]], y un patiu con columnes salomóniques y arcos rampantes;{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=219}} el palaciu Marimon o del marqués de Caldes de Montbui destaca pol so patiu central con galería d'arcos rebaxaos d'estilu toscanu;{{Harvnp|Rubio|2009|p=131}} el [[Palaciu Maldá|palaciu Maldà]] tien una fachada curva pola so adautación a la cai, fecha de pequeños sillares, y un salón de delles plantes con decoración [[rococó]];{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=126}} la casa del Gremiu de Revendedores (1685) destaca polos [[esgrafiados]] de la fachada.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=130}} Nesti periodu les masías fueron abandonando progresivamente les llinies gótiques, cola introducción de nuevos elementos como puertes [[Dovela|adoveladas]], [[Ajimez|ventanes geminadas]], [[ménsula|ménsules]] y [[meseta]]es.{{Harvnp|Triadó|1984|p=27-28}} Dellos esponentes son: Can Masdeu, n'[[Horta (Barcelona)|Horta]]; Can Pisa, en [[Villa de Gracia|Gracia]]; Can Carabassa, en Horta; y Can Mariner, tamién en Horta. A nivel urbanísticu, nel sieglu XVII amplióse nuevamente la muralla de la ciudá cola construcción de cinco nueves puertes (San Severu, Talleres, San Antonio, San Pablo y Santa Madrona —esta postrera una reconstrucción de la del sieglu XIV—), se pavimentaron cais, instaláronse alcantarielles, construyéronse fontes d'agua potable y fixéronse obres de meyora nel puertu.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=197-198}} Tamién se construyó una ponte que xunía les dos torres de la puerta decumana de la muralla romana, xuntu al [[Palaciu Episcopal de Barcelona|Palaciu Episcopal]] (1614), formáu por dos arcos rebaxaos, l'inferior con una pasarela con balaustrada y el superior con un cuerpu con cinco ventanes balconeras d'arcu de mediu puntu enmarcaes por pilastres dóriques; foi baltáu en 1823.{{Harvnp|Triadó|1984|p=21}} <gallery mode="packed"> Ficheru:Claustre Convent Mercè.JPG|Claustru del conventu de la Mercé (1637-1651), de [[Jeroni Santacana]]. Ficheru:Convalecencia 13-3-14.JPG|Casa de Convalecencia, [[Hospital de la Santa Cruz]] (1629-1680), de [[Pere Pau Ferrer]]. Ficheru:S Sever.jpg|[[Ilesia de San Severu]] (1698-1705), de [[Jaume Arnaudies]] y [[Jeroni Escarabatxeres]]. Ficheru:Josepets.JPG|[[Ilesia de La nuesa Señora de Gracia y San José]] (1687), de Frai [[Josep de la Concepció]]. Ficheru:Casa Gremi Revenedors.JPG|Casa del Gremiu de Revendedores (1685). Ficheru:Rutes Històriques a Horta-Guinardó-can carabassa 04.jpg|Masía de Can Carabassa. </gallery> ==== Sieglu XVIII ==== [[Ficheru:Fachada Parlamento.jpg|miniaturadeimagen|200px|Fachada del Arsenal de la [[Ciudadela de Barcelona|Ciudadela]], anguaño [[Parllamentu de Cataluña#Palaciu del Parllamentu|Palaciu del Parllamentu de Cataluña]].]] Nesti sieglu siguieron les formes barroques, pero más acaldaes, non tan exuberantes como na centuria anterior. El llinguaxe arquiteutónicu volvióse más [[Clasicismu|clasicista]], bien con un componente más barrocu ([[Ilesia de San Miguel del Puertu|San Miguel del Puertu]]) o más [[Academicismu|académicu]] ([[Basílica de la Mercé (Barcelona)|ilesia de la Mercé]]), hasta desaguar nel [[neoclasicismu]] que se desenvolvió ente finales de sieglu y entamos del XIX.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=92}} La llegada de los [[Borbones]] xeneró n'arquiteutura una serie d'obres d'[[inxeniería militar]], como'l de [[castiellu de Montjuïc]] y la [[Ciudadela de Barcelona|fortaleza de la Ciudadela]], o inclusive ilesies como la de San Miguel del Puertu en [[la Barceloneta]] (1753).{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=226-228}} El castiellu de Montjuïc, una pequeña fortaleza del sieglu XVII construyida pa la [[Guerra de los Segadores]], foi ampliáu y reformáu por [[Juan Martín Cermeño]] ente 1751 y 1779, con una forma pentagonal y grandes fosos y baluartes, con influyencia [[vauban]]iana; en 1960 foi convertíu en Muséu Militar, con una reforma de [[Joaquim de Ros i de Ramis]].{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=215}} Pa la construcción de la Ciudadela baltáronse 1200 cases del [[barriu de la Ribera]] —quedando 4500 persones ensin casa y ensin indemnización—, según los conventos de San Agustín y Santa Clara, y esvióse l'[[Acequia Condal]].{{Harvnp|Roig|1995|pp=86-87}} Obra de [[Joris Prosper van Verboom]], tenía forma pentagonal, tamién con influyencia vaubaniana. Del so conxuntu destaquen l'edificiu del [[Palaciu del Parllamentu de Cataluña|arsenal]], actual sede del [[Parllamentu de Cataluña]]; el palaciu del gobernador, actual Institutu Verdaguer; y la capiya, actual [[Parroquia castrense de Barcelona|parroquia castrense]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=226-227}} Esta capiya, proyeutada por [[Alexandre de Rez]] en 1727, presenta un portal clasicista con testeru semicircular, al estilu de la ilesia de la Visitación de [[París]].{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=102-104}} [[Ficheru:S Felip Neri.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Ilesia de San Felipe Neri (Barcelona)|Ilesia de San Felipe Neri]] (1721-1752) de [[Pere Bertran]] y [[Salvador Ausich]].]] Les primeres ilesies fueron de pervivencia barroca: ente 1705 y 1716 edificóse la ilesia de San Severu y San Carlos Borromeo —anguaño de San Pedro Nolasco—, na plaza de Castiella, de la orde de los [[paúles]]. Presenta nave única, con tribunes y cúpula semiesférica, y un claustru d'orde toscanu, con bóvedes d'aresta.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=102}} Ente 1721 y 1752 construyóse la [[ilesia de San Felipe Neri (Barcelona)|ilesia de San Felipe Neri]], na [[Plaza de San Felipe Neri|plaza homónima]], obra de [[Pere Bertran]] y [[Salvador Ausich]]. Presenta nave única, cruceru, capiyes intercomunicadas, ábside rectangular y fachada de trazáu mixtilíneo, con entamu de entablamento y acabamiento semicircular.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=104}} De Pere Bertran ye tamién la [[ilesia de San Agustín (Barcelona)|ilesia de San Agustín]] (1728),<ref group='nota'>Llamada San Agustín Nuevu pa estremala de la ilesia del [[Conventu de Sant Agustí Vell|antiguu conventu de San Agustín]], llamáu tamién dacuando San Agustín Viejo.</ref> de nave congregacional con capiyes intercomunicadas, cúpula con llinterna, bóveda de cañón y ábside semicircular. La fachada ye de [[Pere Mariña]] (1735), con nártex de cinco arco de mediu puntu, con frontón mixtilíneo y cúpula elíptica, realizada solo na so parte inferior, ente que la cimera sigue inacabada.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=104}} En 1735 llevantóse la ilesia de Santa Marta, en Rir de San Juan, amiesta a un hospital de pelegrinos del mesmu nome; afeutada pola apertura de la [[Vía Layetana]], foi baltada en 1911, anque la fachada foi caltenida y treslladada al edificiu del conventu del [[Hospital de la Santa Cruz y San Pablo]], onde entá permanez.<ref>{{cita web |url= http://barcelofilia.blogspot.com.es/2012/12/esglesia-de-santa-foína-riera-de-sant.html|títulu= Església de Santa Marta. Riera de Sant Joan. (1735-1911)|fecha= 7 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=12 de marzu de 2015}}</ref> Ente 1736 y 1743 construyóse la Casa de la Caridá actual [[Centru de Cultura Contemporánea de Barcelona]]—, emplazada sobre un anterior conventu medieval de monxes agustinas bombardeado en 1651, qu'allugaba un complexu de diverses dependencies dispuestes alredor d'un gran patiu de planta cuadrada y claustru de doble altor con arcaes d'orde toscanu, conocíu anguaño como patiu Manning. Nel sieglu XIX incorporóse-y la ilesia neogótica de Santa María de Montalegre, según otru patiu llamáu de Dones.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=23B}} [[Ficheru:Sant Miquel Port 4-3-14.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Ilesia de San Miguel del Puertu]] (1753), de [[Pedro Martín Cermeño]].]] La [[ilesia de San Miguel del Puertu]] (1753), de [[Pedro Martín Cermeño]], tien influyencia italiana, especialmente de [[Carlo Maderno|Maderno]] y [[Giacomo della Porta|Della Porta]], y presenta una fachada tripartita con un cuerpu central alzáu con frontón triangular —que denota la influyencia del [[Gesù]]—, y una escultura de San Miguel de [[Pere Mariña]]; la planta yera cuadrada, con una cúpula central sobre cuatro pilares, pero foi reformada por [[Elías Rogent]] en 1863, fecha en qu'amplió l'espaciu de la ilesia y distribuyir en tres naves, con una nueva cúpula sobre un falsu cruceru.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=234-235}} Unu de los meyores esponentes del barrocu relixosu foi la [[Basílica de la Mercé (Barcelona)|ilesia de la Mercé]] (1765-1775), de [[José Mas Dordal]], que sustituyía otra gótica de la orde de los [[mercedarios]]. Presenta nave única con capiyes llaterales intercomunicadas, siguiendo l'esquema de les ilesies contrarreformistas catalanes, cruceru con cúpula y camarín sobre'l presbiteriu. La fachada denota la influyencia de [[Ilesia de San Andrés del Quirinal|San Andrés del Quirinal]] de [[Bernini]], con murios llaterales curvados, puerta con frontón semicircular, rosetón y frontón cimeru triangular. Sobre la cúpula destaca la imaxe de [[Nuesa Señora de la Mercé]], obra orixinal de [[Maximí Sala]] destruyida en 1936 y sustituyida por una copia de los hermanos Oslé ([[Miquel Oslé|Miquel]] y [[Llucià Oslé|Llucià]]).{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=108}} [[Ficheru:Basílica de la Mercè BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Basílica de la Mercé (Barcelona)|Ilesia de la Mercé]] (1765-1775), de [[José Mas Dordal]].]] D'esta dómina son tamién dos ilesies parroquiales d'antiguos conceyos colindantes de la ciudá, güei día incorporaos como barrios: San Vicente de [[Sarrià]], de José Mas Dordal, construyida ente 1778 y 1816 sobre los restos d'una anterior ilesia gótica de 1379 —edificada de la mesma sobre otra románica consagrada en 1147—, tien tres naves intercomunicadas por arcos de mediu puntu, con cabecera plana y transepto con cúpula, según capiyes llaterales;<ref>{{cita publicación |apellíu=Monner i Faura |nome=Jordi|títulu= BCN 92. Guía de La Vanguardia. 5: De los edificios Trade a la Llaina·la Amèlia|editorial= La Vanguardia|lugar-publicación= Barcelona|añu= 1992|páxina=27}}</ref> y el [[santuariu de Santolaya de Vilapicina]] (1782), reforma d'una ilesia del sieglu X, tien una nave de bóveda de cañón y cubierta a dos enagües, y fachada neoclásica decorada con esgrafiados y coronada por un pequeñu campanariu.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=65}} [[Ficheru:Llotja BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Rula de Barcelona|Palaciu de la Rula]] (1774-1802), de [[Joan Soler i Faneca]].]] L'arquiteutura civil, realizada principalmente por arquiteutos académicos, foise averando pasu ente pasu al neoclasicismu, como se percibe nel Colexu de Ciruxía de Barcelona (1762-1764), obra de [[Ventura Rodríguez]], con planta rectangular estremada en dos árees claramente estremaes: un anfiteatru circular que sirvía como aula d'anatomía y una zona de dependencies alministratives y de servicios.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=228-229}} En 1771 construyóse la nueva fachada del [[palaciu del Virréi (Barcelona)|palaciu del Virréi]], proyeutada pol [[Juan Miguel de Roncali|conde de Roncali]], dafechu neoclásica; reformáu nuevamente en 1846 n'ocasión d'una visita de [[Sabela II d'España|Sabela II]], fecha en que pasó a ser Palaciu Real, foi destruyíu por una quema en 1875.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=231}} Ente 1774 y 1802 reformóse totalmente el [[Rula de Barcelona|palaciu de la Rula]], con un proyeutu de [[Joan Soler i Faneca]]. Del edificiu góticu solo quedó la sala de Contratación, alredor de la cual llevantóse un nuevu edificiu de corte clasicista que denota una cierta influyencia [[Andrea Palladio|palladiana]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=233-234}} Otru edificiu amestáu al comerciu foi l'Aduana actual Delegación del Gobiernu—, construyida ente 1790 y 1792 pol conde de Roncali, que presenta trazos clasicistes, magar denota inda la pervivencia del decorativismo barrocu; tien una fachada con tres abertures, nos estremos con un frontón triangular y nel centru con unu circular, y una decoración de estuco asonsañando al mármol.{{Harvnp|Rubio|2009|p=200}} [[Ficheru:Virreina.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Palaciu de la Virreina]] (1772-1778), de [[Josep Ausich]].]] Los palacios de la dómina suelen tener planta cuadrangular, con un patiu central al que s'apuerta por un antepar principal, que suel destacar por una amplia escalera d'honor. Dellos esponentes son: el [[palaciu de la Virreina]] (1772-1778), construcción de [[Josep Ausich]] sobre un proyeutu de [[Manuel de Amat y Junyent]], [[virréi de Perú]]; el palaciu Sessa-Larrard (1772-1778), de [[Josep Ribas i Margarit]]; el [[palaciu Mueya]] (1774-1789), de Josep Mas i Dordal; la casa Marc de Reus (1775), de Joan Soler i Faneca; y el palaciu Savassona (1796), actual sede del [[Atenéu Barcelonés]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=231-232}} Ente 1782 y 1784 amplióse tamién el [[Palaciu Episcopal de Barcelona|palaciu Episcopal]], con un nuevu edificiu con fachada a la plaza Nueva, obra de Josep Mas i Dordal.<ref>{{cita web |url= http://www.raco.cat/index.php/locus/article/viewFile/242042/324642|títulu= El Palau Episcopal de Barcelona. Cronologia arquitectònica d'un edifici de vint segles d'història|idioma=catalán|autor= Magda Mària i Serrano y Joan Claudi Minguell i Font |fechaaccesu=5 de marzu de 2015}}</ref> Cabo mentar tamién la [[casa de la Seda]] o del Gremiu de Veleros (1758-1763), obra de [[Joan Garrido]], un edificiu de trés niveles que destaca pola so decoración de esgrafiados, bona amuesa del decorativismo barrocu.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=230}} Les masías siguieron coles llinies esbozaes el sieglu anterior, con dalgún elementu distintivu como la decoración en esgrafiado o los teyaos a dos enagües con coronamiento mixtilíneo. Tamién s'introdució nesta dómina la construcción con [[bóveda catalana]]. Dellos exemplos son: [[Can Travi Nou]], en Horta; Can Planes, en Les Corts, anguaño la famosa [[La Masía|Masía del Fútbol Club Barcelona]]; Can Tusquets, en Gracia; Can Fargas, en Horta; Can Raspall, en Sarrià; Can Rosés, en Les Corts; Can Canet de Rir, en Sarrià; Can Móra, en Horta; Can Sert, en Gracia; Villa Florida, en Sant Gervasi; y Can Querol, en Horta. A nivel urbanu, hai que remarcar la construcción en 1753 del barriu de [[la Barceloneta]], promovida pol [[Jaime de Guzmán-Dávalos y Spínola|marqués de la Mina]], que tamién reparó y amplió el puertu y fomentó la instalación del primer allumáu públicu. Ente 1776 y 1778 realizóse la urbanización de [[la Rambla]], y proyeutáronse los paseos de [[Paséu de San Juan|San Juan]] y de [[Paséu de Gracia|Gracia]], anque nun se realizaron hasta'l cambéu de sieglu'l primeru y 1820-1827 el segundu.{{Harvnp|Roig|1995|p=91}} Tamién se trazó la cai Nou de la Rambla, por iniciativa del [[Francisco González de Bassecourt|conde del Asaltu]] (1778-1789).{{Harvnp|Triadó|1984|p=220}} En 1797 creóse tamién el paséu Nuevu o de la Escampada, asitiáu xunto a la Ciudadela militar, una amplia avenida jalonada d'álamos y llameres y decorada con fontes ornamentales —de les que se caltién la [[Fonte de Hércules]]—; mientres un tiempu foi'l principal espaciu verde de la ciudá, pero sumió nes obres d'urbanización del [[parque de la Ciudadela]].{{Harvnp|Villoro|Riudor|1984|p=31}} <gallery mode="packed"> Ficheru:Montjuïc Castell.JPG|[[Castiellu de Montjuïc]] (1751-1779), de [[Juan Martín Cermeño]]. Ficheru:San Pedro Nolasco.jpg|Ilesia de San Severu y San Carlos Borromeo (1705-1716). Ficheru:Pati Manning.JPG|Patiu Manning, Casa de la Caridá (1736-1743). Ficheru:S Eulalia Vilapicina.JPG|[[Santuariu de Santolaya de Vilapicina]] (1782). Ficheru:Antigua Aduana.JPG|Aduana (1790-1792), de [[Juan Miguel de Roncali]]. Ficheru:Casa Seda.JPG|[[Casa de la Seda]] (1758-1763), de [[Joan Garrido]]. Ficheru:Can Raspall BCN.JPG|Masía de Can Raspall, Sarrià. </gallery> == Sieglu XIX == [[Ficheru:Auca 1861.jpg|miniaturadeimagen|200px|[[Aleluya (estampa)|Auca]] d'edificios notables de Barcelona (1861), Imprenta Juan Llorens.<ref group='nota'>Apaecen los siguientes edificios: 1- ex-puertes del mar, 2- Aduana, 3- Fonte de l'Aduana, 4- [[Xardín del Xeneral]], 5- [[Palaciu del Virréi (Barcelona)|Palaciu Real]], 6- [[Rula de Barcelona|Casa Rula]], 7- [[Casa Xifré]], 8- [[Ilesia de la Mercé (Barcelona)|Ilesia de la Mercé]], 9- Palaciu del Capitán Xeneral, 10- [[Plaza del Duque de Medinaceli]], 11- Puerta de la Paz, 12- Fuerte de Atarazanas, 13- antigua fundición de cañones, 14- Casa March de Reus, 15- Ilesia de Santa Mónica, 16- Puerta de Santa Madrona, 17- Cárcel, 18- Colexu de los PP. Escolapios, 19- Puerta de San Antonio, 20- Ilesia de San Antonio Abá, 21- Plaza del Padró, 22- Casa de Caridá, 23- Puerta de Sabela II, 24- Colexu del Obispu, 25- [[Palaciu Mueya|Casa del marqués de Moya]], 26- [[Ilesia de Belén (Barcelona)|Ilesia de Belén]], 27- [[Palaciu de la Virreina|Palaciu del Virréi de Perú]], 28- [[La Boquería|Plaza de San José]], 29- [[Hospital de la Santa Cruz de Barcelona|Patiu del Hospital]], 30- [[Teatru Principal (Barcelona)|Teatru Principal]], 31- [[Fonte del Vieyu|Fonte de la plaza del Teatru]], 32- [[Gran Teatru del Licéu|Licéu de Sabela II]], 33- [[Ilesia de Santa María del Pinu|Ilesia del Pinu]], 34- [[Ilesia de San Jaime (Barcelona)|Ilesia de San Jaime]], 35- [[Casa de la Ciudá de Barcelona|Cases consistoriales]], 36- [[Palaciu de la Xeneralidá de Cataluña|Diputación provincial]], 37- [[Catedral de Barcelona|Interior de la Catedral]], 38- [[Palaciu Episcopal de Barcelona|Palaciu del Obispu]], 39- Santa Marta, 40- [[Basílica de Santa María del Mar|Santa María]], 41- [[Paséu de San Juan]], 42- ex-puerta Nueva, 43- [[Monesteriu de San Pedro de les Puellas|San Pedro]], 44- [[Portal del Ángel|ex-puerta del Ángel]], 45- Torres de Canaletas, 46- [[Paséu de Gracia]], 47- [[Campusantu de Pueblu Nuevu|Campusantu]], 48- [[El Torín|Plaza de Toros]]. {{Harv|AA.VV.|1995|p=18}}</ref>]] Nesti periodu hubo una gran revitalización económica, amestada a la [[Revolución Industrial]] —especialmente la [[industria testil]]—, lo que portó de la mesma un [[Renaixença|renacencia cultural]]. Ente 1854 y 1859 producióse'l valtamientu de les muralles, polo que la ciudá pudo espandise, motivu pol que s'impulsó'l proyeutu d'[[Enanche de Barcelona|Enanche]] ellaboráu por [[Ildefonso Cerdá]] en 1859. Coles mesmes, gracies a la [[revolución de 1868]] consiguióse'l valtamientu de la Ciudadela, que los sos terrenales fueron tresformaos nun [[Parque de la Ciudadela|parque públicu]]. La población foi creciendo, especialmente gracies a la inmigración del restu del estáu, llegando a finales de sieglu a los 400&nbsp;000 habitantes.{{Harvnp|Lecea et al.|ref= Lecea et al.|2009|p=73}} Artísticamente, el sieglu vio la socesión de diversos estilos de distintu signu, como'l [[neoclasicismu]], l'[[Arquiteutura historicista|historicismu]] y el [[Modernismu catalán|modernismu]].{{Harvnp|AA.VV.|1997|pp=114-149}} === Neoclasicismu === El [[neoclasicismu]], desenvueltu ente finales del sieglu XVIII y principios del XIX, supunxo una torna al [[Clasicismu|arte clásicu grecorromanu]], impulsáu pol afayu de los restos de [[Pompeya]] y [[Herculano]] y l'obra teórica del historiador del arte [[Johann Joachim Winckelmann]]. En Cataluña, l'impulsu de la [[Escuela Llotja|Escuela de Belles Artes de Barcelona]] (la ''Llotja'') foi decisivu pal afitamientu del arte catalano, según el so alloñamientu del so aspeutu gremial y artesanu. Si hasta entós la construcción taba confiada a [[maestru d'obres maestros d'obres]] de formación gremial, d'equí p'arriba los nuevos [[arquiteutu|arquiteutos]] van tener yá una titulación académica.{{Harvnp|AA.VV.|1997|p=114}}{{#tag:ref|La construcción d'edificios tuvo en manes hasta práuticamente'l sieglu XIX de los llamaos «[[maestru d'obres maestros d'obres]]», entamaos de forma [[Gremiu|gremial]] y que la so formación basar nel aprendizaxe del oficiu de forma eminentemente práctica. En Barcelona taben arrexuntaos na Confrería de los Maestros de Cases y Canteros, una organización gremial d'orixe medieval qu'aunía l'aspeutu profesional col relixosu, so la advocación de los santos [[Simón Pedro|Pedro]] y [[Pablo de Tarsu|Pablo]]. Pa aportar a maestru d'obres había que pasar un exame promovíu pol gremiu, en pasando polos graos d'aprendiz y oficial. La confrería regulábase al traviés del ''Llibre de ordinations de la Confraria dels Mestres de Cases y Molers de la pnt. Ciutat'', redactáu ente los sieglos XIV y XVII y calteníu nel Archivu Históricu de la Ciudá. Esti reglamentu trataba tolos aspeutos rellacionaos col oficiu, según cuestiones caritatives y asistenciales ente cofrades.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=194-195}} En 1817, una Real Orde promulgada por [[Fernandu VII d'España|Fernando VII]] especificaba que los maestros d'obres solo podíen construyir edificios comunes, pero non públicos o eclesiásticos.{{Harvnp|Fontbona|1997|p=52}} La organización gremial foi dando pasu pasu ente pasu a la formación reglada de tipu académicu, al traviés de la cual llográbase la certificación del títulu d'arquiteutu. Mientres el sieglu XVIII esta titulación solo podía llograse na [[Academia de San Fernando]] de [[Madrid]], y dende 1814 na de [[Real Academia de Belles Artes de San Carlos|San Carlos]] de [[Valencia]]. Los intentos de fundar una institución asemeyada en Barcelona fueron baldíos por un tiempu, por cuenta de la resistencia tantu d'estes academies como de les asociaciones gremiales. El primer intentu foi a principios del sieglu XIX na [[Escuela de la Rula]], gracies al patrociniu de la [[Real Xunta Particular de Comerciu de Barcelona|Xunta de Comerciu]]. En 1817 crear nesta escuela una clase d'arquiteutura ensin estructura académica, polo que los estudios teníen de ser convalidaos en Madrid o Valencia. Esta clase tuvo dirixida por [[Antoni Cellers]], en dos periodos entendíos ente 1817-1825 y 1826-1835, y por [[Josep Casademunt]] ente 1835 y 1850.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=247-248}} Tres la desapaición d'esta clase na Rula tomó'l relevu de la formación arquitectónica la Escuela de Maestros d'Obres, que pasó por diversu etapes so distintos nomes: Escuela de Maestros d'Obres y Direutores de Caminos Vecinales (1850-1855), Escuela d'Agrimensores y Apareyadores (1855-1859) y Escuela especial de Maestros d'Obres (1859-1870).{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=265}} A lo último en 1871 creóse la [[ETSAB|Escuela Provincial d'Arquiteutura de Barcelona]], dirixida en primer llugar por [[Elías Rogent]], que yá podía expedir títulos académicos.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=269}}|group=nota}} L'[[arquiteutura neoclásica]] nun foi bien granible, destacando'l nome d'[[Antoni Cellers]], arquiteutu académicu y gran teóricu del clasicismu. Foi autor de la ilesia anguaño sumida de los Carmelites Calzaos (1832), según del palaciu Alòs i Dou (1818), en que fai una interpretación neoclásica del tradicional patiu catalán, con [[Serliana|arcos serlianos]] sobre columnes xóniques, y una fachada posterior al xardín con un [[tetrástilo]] xónicu.{{Harvnp|Navascués Palacio|2000|p=164}} [[Ficheru:Ajunt BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|Fachada de la [[Casa de la Ciudá de Barcelona|Casa de la Ciudá]] (1830), de [[José Mas Vila]].]] Discípulu so foi [[José Mas Vila]], autor de la nueva fachada de la [[Casa de la Ciudá de Barcelona|Casa de la Ciudá]] (1830), dafechu clasicista y de calter monumental, con un cuerpu central sobresaliente del restu, onde destaquen cuatro columnes xóniques que sostienen un áticu col [[Escudu de Barcelona|escudu de la ciudá]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=252}} Mas Vila, maestru de cases y fontes del Conceyu, tamién foi l'encargáu de la remodelación de la [[plaza de San Jaime]] y de la urbanización de la [[cai de Fernando]], lo mesmo que de la construcción del mercáu de [[La Boquería]] (1836-1846), primeramente una plaza porticada con columnata xónica, anque a media construcción optar pol fierro pa cubrir, en cuenta de la piedra prevista por Mas.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=A4}} Xuntu con [[Josep Buxareu]] foi igualmente l'encargáu de la reconversión del [[conventu de Santa Catalina (Barcelona)|conventu de Santa Catalina]] nel [[Mercáu de Santa Caterina|mercáu del mesmu nome]] (1844-1848).{{Harvnp|Fontbona|1997|p=68}} [[Ficheru:Poblenou Ginesi.JPG|miniaturadeimagen|250px|Capiya del [[Campusantu de Pueblu Nuevu|Campusantu del Este]] (1818), d'[[Antonio Ginesi]].]] Cabo mentar coles mesmes la presencia del arquiteutu [[italia|italianu]] [[Antonio Ginesi]], autor de la capiya del [[Campusantu de Pueblu Nuevu|Campusantu del Este]] (1818), d'un estilu un tanto [[Eclecticismu (arte)|eclécticu]], qu'entemez el nuevu llinguaxe clásicu con elementos que perduren del Barrocu, según influyencies del [[arte exipcio]].{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=130}} [[Ficheru:Santa Maria de Sants.png|miniaturadeimagen|200px|left|Santa María de Sants (1828), de [[Francisco Renart]].]] En 1828 construyóse la ilesia parroquial de Santa María de [[Sants]], obra de [[Francisco Renart]] d'un clasicismu programáticu, con portada d'arcu de mediu puntu flanqueado por dos columnes xóniques, sobre'l que s'asitia un rosetón y un frontón triangular, y nel llateral una torre-campanariu de 70&nbsp;m d'altor. La ilesia foi destruyida en 1936, y reconstruyida ente 1940 y 1965 por [[Raimundo Durán Reynals]].{{Harvnp|Fontbona|1997|p=53}} Un edificiu emblemáticu de la dómina foi la [[Casa Xifré]] (1835-1840), obra de [[Josep Buxareu]] y [[Francesc Vila]], un edificiu de viviendes asitiáu frente al [[Rula de Barcelona|palaciu de la Rula]], que destaca polos sos pórticos de la planta baxa, d'arcos de mediu puntu. La fachada tien una decoración cercana al llamáu [[Sabela II d'España|estilu isabelín]], con relieves del escultor [[Damià Campeny]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=258-259}} Foi'l primer edificiu de Barcelona con agua corriente.{{Harvnp|Navascués Palacio|2000|p=229-230}} [[Ficheru:Portaldelmarfontdelgeni.jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Portal de Mar]] (1844-1848), de [[Josep Massanès]].]] Ente 1844 y 1848 construyóse'l [[Portal de Mar]], un monumental pórticu d'accesu a [[la Barceloneta]] dende'l [[Pla de Palau]], obra de [[Josep Massanès]], que foi baltáu en 1859. D'estilu eclécticu, entemecía elementos clásicos, góticos y orientales, y taba formáu per una puerta con cuatro columnes xóniques, frontón gradiáu y cúpula, ente que nos llaterales asitiábense unos monumentales [[Arcu d'herradura|arco de ferradura]] ultrapasados sofitaos sobre dobles columnes.{{Harvnp|Fontbona|1997|p=76-77}} Massanès foi autor tamién d'un plan d'enanche en 1838, qu'entendía los triángulu asitiáu ente Canaletas, la [[plaza de la Universidá (Barcelona)|plaza de la Universidá]] y la [[plaza Urquinaona]], y que yá esbozaba lo que sería la [[plaza de Cataluña]], asitiada nel centru del triángulu.{{Harvnp|Fontbona|1997|p=53}} Unu de los postreros esponentes del neoclasicismu foi'l [[Teatru Principal (Barcelona)|Teatru Principal]] (1847), de [[Francisco Daniel Molina]], construyíu en sustitución del antiguu Teatru de la Santa Cruz —orixinariu de 1568—. Presenta una fachada clasicista d'aire [[Romanticismu|románticu]] isabelín, con trés grandes balcones con frontón triangular encastados n'arcos de mediu puntu.{{Harvnp|Rubio|2009|p=152}} Polo que se refier al urbanismu, el fechu más destacable d'estos años foi la [[Desamortización española#La desamortización de Mendizábal (1836-1837)|desamortización]] de 1836, que dexó numberoses cortiles que fueron edificaos o convertíos n'espacios públicos: asina, nel allugamientu del conventu [[Orde de La nuesa Señora del Monte Carmelo|carmelita]] de San José, en [[la Rambla]], construyóse'l mercáu de [[la Boquería]]; sobre'l conventu de La nuesa Señora de la Buenanueva de los [[Orde Trinitaria|trinitarios descalzos]] llevantóse'l [[Gran Teatru del Licéu|teatru del Licéu]]; na cortil del conventu de los [[Orde de los Hermanos Menores Capuchinos|capuchinos]] de Santa Madrona asitióse la [[plaza Real]]; el conventu-colexu [[franciscanu]] de San Bonaventura dio pasu al Hotel Empobine; sobre'l conventu-colexu de los [[carmelites calzaos]] de San Ángel Mártir se emplazó un cuartel de la [[Guardia Urbana de Barcelona]]; y el [[conventu de Santa Catalina (Barcelona)|conventu de Santa Catalina]] foi sustituyíu pol [[Mercáu de Santa Caterina|mercáu del mesmu nome]].{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=XIV}} Otramiente, les nueves disposiciones sanitaries promulgaes nesta dómina supunxeron la desapaición de numberosos campusantos parroquiales, que los sos solares urbanizáronse como nueves places públiques; surdieron asina places como la de Santa María, del [[Plaza del Pinu|Pinu]], de San José Oriol, de [[Plaza de San Felipe Neri|San Felipe Neri]], de San Xusto, de San Pedro y de [[Plaza de San Jaime|San Jaime]].{{Harvnp|Fontbona|1997|p=64}} === Historicismo === {{imaxe múltiple | posición_tabla = right |títulu=Fachada de la Catedral de Barcelona.| fondu_de_títulu = gainsboro | semeya1 = Barcelona Cathedral 1880s.jpg | anchu1 = 210 | testu1 = Fachada de la Catedral de Barcelona antes de la so remodelación (1880). | semeya2 = Catedral-1900.jpg | anchu2 = 130 | testu2 = La fachada en 1900, antes de la construcción del cimborrio. | semeya3 = Catedral BCN.JPG | anchu3 = 200 | testu3 = La fachada anguaño. }} L'arquiteutura de mediaos del sieglu XIX tuvo trescalada del nuevu espíritu [[Romanticismu|románticu]] y, siguiendo les direutrices de teóricos como [[John Ruskin]] y [[Eugène Viollet--y-Duc]], enmarcóse dientro del llamáu [[Arquiteutura historicista|historicismu]], corriente que defendía la revitalización d'estilos arquiteutónicos anteriores, sobremanera medievales, polo que se crearon diverses corrientes denominaes col prefixu «neo»: [[neogóticu]], [[neorrománicu]], [[neomudéxar]], [[neobarrocu]], etc.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=174}} [[Ficheru:UB BCN.jpg|miniaturadeimagen|200px|left|[[Universidá de Barcelona]] (1862-1873), d'[[Elías Rogent]].]] Una de les sos primeres figures destacaes foi [[Elías Rogent]], primer direutor de l'acabante crear [[Escuela Téunica Cimera d'Arquiteutura de Barcelona]]. Foi autor de la sede de la [[Universidá de Barcelona]] (1862-1873), na [[plaza de la Universidá (Barcelona)|plaza de la Universidá]], un edificiu sobriu y d'aspeutu relixosu magar el so calter civil, especialmente nos claustros interiores, que presenten un aspeutu cuasi monásticu. Tien planta axial, destacando na so parte central la escalera d'honor y el paraninfu, un salón eclécticu qu'entemez elementos románicos, góticos ya islámicos, a que los sos llaos asitiar los patios en forma de claustru, igualmente d'inspiración medieval.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=269}} Foi autor tamién del [[Seminariu Conciliar de Barcelona|Seminariu Conciliar]] (1879-1882), d'estilu neorrománico, con planta de cruz griega que conforma cuatro ales que converxen nuna ilesia nel centru, de la que sobresal el [[cimborriu]].{{Harvnp|Rubio|2009|p=218}} [[Ficheru:Liceu BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Gran Teatru del Licéu]] (1862), de [[Josep Oriol Mestres]].]] Otru esponente foi [[Josep Oriol Mestres]], autor de la remodelación del [[Gran Teatru del Licéu]] (1862), un edificiu de [[Miquel Garriga i Roca]] de 1847 que tuvo que ser reconstruyíu tres una quema; de la intervención de Mestres destaca la fachada y la gran sala interior, una orixinal composición de rules en filera lamentablemente perdida na quema de 1994.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=262}} Mestres foi autor tamién de la nueva fachada de la [[Catedral de Barcelona]] (1887-1890), nun estilu neogóticu inspiráu nel góticu francés; la fachada foi completada con un [[cimborriu]] proyeutáu por [[Augusto Font Carreras]].{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=176}} Otres obres de Mestres fueron: la ilesia de Santa María del Remediu (1846-1849), que foi ilesia parroquial de [[Les Corts]] en dixebrándose de [[Sarrià]]; el [[Teatru de los Campos Elíseos (Barcelona)|Teatru de los Campos Elíseos]] (1853), nel [[paséu de Gracia]] —güei desapaecíu—, que destacaba pola so estructura metálica; la Casa Jover (1856), construyida sobre la renacentista [[Casa Gralla]]; y l'edificiu de la Compañía de Tabacos de Filipines (1880), nel allugamientu del antiguu [[Colexu de Cordellas|colexu xesuita de Cordellas]], na Rambla. [[Ficheru:Salesas.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Ilesia y conventu de les Saleses (Barcelona)|Ilesia y conventu de les Saleses]] (1882-1885), de [[Joan Martorell]].]] [[Joan Martorell]] foi autor de diverses ilesies inspiraes nel góticu, como la de les [[Ilesia y conventu de les Saleses (Barcelona)|Saleses]], nel [[paséu de San Juan]] (1882-1885), y la del Sagráu Corazón de los [[xesuites]], na cai de Caspe (1883-1889). La primera ye d'estilu eclécticu, con evidentes influyencies medievales pero afiguraes de forma personal; tien planta de nave única con forma de cruz llatina, con capiyes llaterales y ábside pentagonal con girola, según un cruceru que sobresal volumétricamente na so parte esterior, ente que na fachada destaca por una alta torre acabada en punta y con dos pináculos llaterales. La segunda denota una cierta influyencia [[Arquiteutura románica|románicu]]-[[Arte bizantino|bizantina]], y presenta una planta centralizada con cúpula sobre [[tambor (arquiteutura)|tambor]] arrodiada de cúpules menores pa distribuyir el pesu; la fachada ye sobria, y destaca polos efeutos cromáticos de los materiales utilizaos.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=177-184}} Martorell foi'l responsable del treslláu de la [[Ilesia de San Raimundo de Peñafort (Barcelona)|ilesia gótica de Santa María de Montsió]] —perteneciente a un conventu agustino y orixinaria de 1388— del [[Portal del Ángel]] a la [[Rambla de Cataluña]], y proyeutó la so nueva fachada neogótica (1882-1890); ye l'actual parroquia de San Raimundo de Peñafort.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=185}} Foi autor tamién del [[Palaciu Real de Pedralbes|Palaciu Güell de Pedralbes]], posterior Palaciu Real (1862); de la ilesia y conventu de les Adoratrices (1875); y del colexu xesuita de San Ignacio (1893-1896). [[Ficheru:Basílica Concepción.jpg|miniaturadeimagen|200px|[[Basílica de la Purísima Concepción y Asunción de La nuesa Señora]] (1871-1888), de [[Jeroni Granell i Mundet]].]] Un casu análogu al de Montsió asocedió cola ilesia gótica de [[Monesteriu de Junqueras|Santa María de Junqueras]], orixinal del sieglu XV y rexentada por monxes benedictines, que foi treslladada en 1868 de la cai de Junqueras a la cai d'Aragón. Ente 1871 y 1888 [[Jeroni Granell i Mundet]] encargar de la so reforma, y foi rebautizada como [[Basílica de la Purísima Concepción y Asunción de La nuesa Señora]]. Ye d'una nave con bóvedes ojivales y ábside poligonal, con un claustru rectangular de dos plantes con una capiya neogótica adosada.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=86}} Otres ilesies de la dómina fueron: la [[parroquia de San Juan Bautista de Gracia]] (1878-1884), de [[Magí Rius]], [[Miquel Pascual]] y [[Francisco Berenguer]], con planta de cruz llatina, capiyes llaterales y fachada neomedievalista;{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=283}} la [[San Andrés de Palombar#Parroquia de Sant Andreu (San Andrés)|ilesia de San Andrés de Palombar]] (1881), de [[Pere Falqués]], reforma de l'antigua ilesia parroquial del conceyu d'orixe románicu, remocicada con un estilu clasicista d'aire ecléctico, y que destaca pol so gran cúpula de 61&nbsp;m d'altor;{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=319-320}} tamién en San Andrés y en 1881 construyóse la [[San Andrés de Palombar#Parroquia de Sant Pacià (San Paciano)|ilesia de San Paciano]], de [[Joan Torras i Guardiola]], d'una sola nave y cubierta con bóvedes ojivales nervadas.{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=319}} [[Ficheru:S Andreu Palomar.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[San Andrés de Palombar#Parroquia de Sant Andreu (San Andrés)|Ilesia de San Andrés de Palombar]] (1881), de [[Pere Falqués]].]] Nel terrén civil cabo destacar la fábrica Batlló (1870-1875), de [[Rafael Guastavino]], con una estructura de fierro y lladriyu d'obra vista y cubiertes de [[bóveda catalana]]; de la obra orixinal caltiénse l'edificiu del Reló, la chimenea octogonal y la planta de filaos, ente que'l restu foi reformáu ente 1927 y 1931 por [[Juan Rubió]] y convertíu na Escuela del Trabayu.{{Harvnp|Rubio|2009|p=221}} [[Antonio Rovira y Trías]] construyó los mercaos de [[Mercáu de San Antonio|San Antonio]] (1876-1882) y [[Mercáu de la Concepción|la Concepción]] (1888): el primeru ta consideráu'l meyor edificiu en fierro de la ciudá, y ta compuestu por cuatro naves llonxitudinales que converxen diagonalmente sobre un cuerpu central con un cimborrio octogonal; el segundu presenta tres naves paraleles con cubierta a dos enagües, caúna cola so propia fachada coronada por un frontón triangular.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=102}} Otros arquiteutos que convendría recordar d'esti periodu son: [[José Doménech Estapá|José Doménech y Estapá]], autor de la Real Academia de Ciencies y Artes, actual [[Teatru Poliorama]] (1883-1884), de fachada ecléctica que combina elementos neomedievales y neoclásicos;{{Harvnp|Rubio|2009|p=136}} [[José Vilaseca y Casanovas|José Vilaseca]], autor de los talleres de los pintores Masriera (1882-1885), con forma de templu grecorromanu,{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=B8}} y de la casa Bruno Quadros (1883), con una exótica fachada de motivos exipcios y orientales, onde destaca'l dragón-farola de la esquina;{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=25}} [[Pere Falqués]] proyeutó'l Conseyu Municipal de [[San Martín de Provensals]] (1876-1887) y la [[torre de les Agües del Besós]] (1880); [[Tiberi Sabater]] construyó'l Casino Mercantil o Bolsín (1881-1883), un edificiu eclécticu de corte neoclásicu que combina elementos renacentistes colos órdenes clásicos grecorromanos;{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=A7}} [[Antoni Serra i Pujals]] edificó'l palaciu Casades, actual sede del Colexu d'Abogaos de Barcelona (1885); [[Adrià Casademunt]] diseñó la ilesia parroquial del Santu Ángel Curio de [[Hostafrancs]] (1893); y [[Mauricio Garrán]] ellaboró'l Palaciu de Mar (1886-1900), actual [[Muséu d'Historia de Cataluña]].{{Harvnp|Rubio|2009|p=198}} [[Ficheru:Pabellón Expo'88.jpg|miniaturadeimagen|250px|Pabellón mudéxar del [[Tibidabo]] pa la [[Esposición Universal de 1888]].]] Amás de los estilu neomedievales nesta dómina poner de moda'l [[orientalismu]], con un conxuntu de construcciones d'inspiración islámica —el llamáu [[neoárabe]] o neomorisco— influyíos especialmente na [[Alhambra de Granada]]. Dellos esponentes fueron: el proyeutu de Muséu-Teatru de la Ciudadela (1872), de [[Carlo Maciachini]]; los Baños Orientales (1872), d'[[Augusto Font Carreras]]; les cases del Teatru Español (1872), de [[Domènec Balet i Nadal]]; la Casa del conde de Belloch, de [[Jeroni Granell i Mundet|Jeroni Granell]]; el Xalé del Moru (1873), de [[Jaume Brossa i Mascaró|Jaume Brossa]]; y el pabellón [[mudéxar]] construyíu nel [[Tibidabo]] pa la [[Esposición Universal de 1888]]. Un bon esponente sería tamién la casa de les Agües (o de los Altores), actual sede del [[distritu de Horta-Guinardó]] (1890), d'[[Enric Figueres]]. Esta moda perduraría inda n'años vinientes en dos [[Plaza de toro|places de toros]]: la de les [[Plaza de toros de les Arenas|Arenas]] (1899-1900), d'Augusto Font Carreras; y la [[Plaza de toros Monumental de Barcelona|Monumental]] (1913-1915), de [[Manuel Raspall]], [[Domingo Sugrañes]] y [[Ignasi Mas]].{{Harvnp|Navascués Palacio|2000|p=343-347}} Otru esponente ye la torre Sobirana, un palaciu de recréu del [[Juan Antonio Desvalls|marqués de Alfarràs]], arrodiáu d'unos amplios xardinos que güei constitúin el [[parque del Llaberintu de Horta]].{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=326-327}} Per otru llau, el sieglu XIX foi la dómina de la [[Revolución Industrial]], que tuvo un rápidu afitamientu en Cataluña, siendo pionera nel territoriu nacional na implantación de los procedimientos fabriles empecipiaos en [[Gran Bretaña]] nel sieglu XVIII. En 1800 había en Barcelona 150 fábriques del ramu testil, destacando [[El Vapor (fábrica)|El Vapor]], fundada por Josep Bonaplata. En 1849 abrir en [[Sants]] el complexu [[La España Industrial]], propiedá de los hermanos Muntadas. La industria testil tuvo una continua crecedera hasta la crisis de 1861, motivada pola escasez d'algodón debida a la [[Guerra de Secesión]] [[Estaos Xuníos|norteamericana]]. Tamién foi cobrando importancia la industria [[Metalurxa|metalúrxica]], potenciada pola creación del [[ferrocarril]] y el navegación a vapor. En 1836 abrió la fundición Nueva Vulcano na Barceloneta; y en 1841 arrincó ''La Barcelonesa'', antecedente de [[La Maquinista Terrestre y Marítima]] (1855), una de les más importantes fábriques de la historia de Barcelona. Hai de solliñar que de Barcelona partió la primer llinia de ferrocarril del estáu español, que comunicaba la Ciudá Condal cola villa de [[Mataró]] (1848).{{Harvnp|Roig|1995|p=104}} [[Ficheru:PlaCerda1859b.jpg|miniaturadeimagen|250px|left|''Plan de la contorna de la ciudá de Barcelona y del proyeutu pa la so meyora y ampliación'', d'[[Ildefonso Cerdá]] (1859).]] Paralelamente a los procesos industriales, Barcelona vivió a lo llargo del sieglu XIX una amplia serie de tresformamientos urbanos: abriéronse les places [[Plaza Real|Real]] (1848-1860) y [[Plaza del Duque de Medinaceli|Duque de Medinaceli]] (1849), dambes de [[Francisco Daniel Molina]];{{Harvnp|Roig|1995|p=103}} acondicionóse'l puertu —cada vez más importante como llegada de materia primo, sobremanera [[algodón]] y [[carbón]]—, cola construcción d'un nuevu muelle y el dragáu del puertu;{{Harvnp|Roig|1995|p=106}} y baltáronse les muralles (1854-1856), tres munches rocees per parte del gobiernu central, pero tres la constatación de que yera indispensable pola crecedera de la población y pa salvaguardar la salú pública.{{Harvnp|Roig|1995|p=107}} [[Ficheru:Jardín del General.jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Xardín del Xeneral]].]] Pero ensin dulda el gran acontecimientu urbanu de la Barcelona del sieglu XIX foi'l proyeutu d'[[Enanche de Barcelona|Enanche]] d'[[Ildefonso Cerdá]]: en 1859 el Conceyu nomó una comisión pa fomentar un concursu de proyeutos d'enanche de la ciudá. El concursu foi ganáu por [[Plan Cerdá#El proyeutu d'Antoni Rovira|Antonio Rovira]], pero'l [[Ministeriu de Fomentu]] intervieno ya impunxo el proyeutu de Cerdá, autor d'un planu [[Topografía|topográficu]] del llanu de Barcelona y un estudiu demográfico y urbanístico de la ciudá. El [[Plan Cerdá]] instituyía un trazáu [[ortogonal]] ente Montjuïc y el Besós, con un sistema de cais rectillinies d'orientación noroeste-sureste, de 20 metros d'anchor, cortaes por otres d'orientación suroeste-nordeste paraleles a la mariña y a la [[sierra de Collserola]]. Quedaben asina delimitadas una serie de mazanes de planta cuadrada de {{unidá|113.3|m}} de llau, de les cualos Cerdá tenía previstu edificar solu dos llaos y dexar los otros espacios pa xardinos, anque esti puntu nun se cumplió y finalmente aprovechóse práuticamente tol suelu edificable; les edificaciones proyeutar con una planta octogonal carauterística del Enanche, con unos chaflanes que favorecíen la circulación.{{Harvnp|Roig|1995|p=120}} El planu prevía la construcción de delles aveníes principales: la [[Avenida Diagonal (Barcelona)|Diagonal]], la [[Avenida Meridiana|Meridiana]], el [[Avenida del Paralelu Paralelu]], la [[Gran Vía de les Cortes Catalanes|Gran Vía]] y el [[paséu de San Juan]]; según delles grandes places nes sos interseiciones: [[Plaza de Tetuán|Tetuán]], [[Plaza de les Glories Catalanes|Glories]], [[Plaza d'España (Barcelona)|España]], [[Plaza de Mosén Jacinto Verdaguer|Jacint Verdaguer]], [[Plaza del Doctor Letamendi|Letamendi]] y [[Plaza de la Universidá (Barcelona)|Universidá]].{{Harvnp|Roig|1995|p=120-121}} Cabo remarcar tamién que nel sieglu XIX apaecieron los primeros parques públicos, una y bones l'aumentu de les redolaes urbanes debíu al fenómenu de la Revolución Industrial, de cutiu en condiciones de degradación del [[mediu ambiente]], aconseyó la creación de grandes xardinos y parques urbanos, que corrieron a cuenta de les autoridaes públiques, colo que surdió la xardinería pública —hasta entós preferentemente privada— y l'[[Paisajismo|arquiteutura paisaxista]].{{Harvnp|Páez de la Cadena|1998|p=340-342}} El primer xardín públicu de Barcelona crear en 1816: el [[Xardín del Xeneral]], una iniciativa del [[Capitanes xenerales de Cataluña|capitán xeneral]] [[Francisco Javier Castaños]]; taba asitiáu ente l'actual avenida Marqués de la Argentera y la Ciudadela, delantre d'onde güei se topa la [[Estación de Francia]], y tenía una estensión de 0,4 hectárees, hasta que sumió en 1877 mientres la urbanización del [[parque de la Ciudadela]].<ref name="Hist">{{cita web |url=http://w110.bcn.cat/portal/site/MediAmbient/menuitem.37hala1y76b6660y13y9c5y9c5a2ef8a0c/?vgnextoid=650379583ad1a210VgnVCM10000074fea8c0RCRD&vgnextchannel=650379583ad1a210VgnVCM10000074fea8c0RCRD&lang=es_ES|títulu= Historia de los parques y xardinos |fechaaccesu=11 d'ochobre de 2013}}</ref> En 1848 crear nel [[paséu de Gracia]] los Xardinos de Tívoli, ente callar Valencia y Conseyu de Cientu; y en 1853 se emplazó ente les cais d'Aragón y Rosellón los llamaos [[Xardín de los Campos Elíseos (Barcelona)|Campos Elíseos]], que cuntaben con un xardín, un llagu con barques, un teatru y un parque d'atraiciones con [[montes rusos]]. Estos xardinos sumieron pocos años dempués al dir urbanizándose'l paséu de Gracia.{{Harvnp|Villoro|Riudor|1984|p=38-41}} <gallery mode="packed"> Ficheru:Mercat S Antoni 25-8-13.JPG|[[Mercáu de San Antonio]] (1876-1882), d'[[Antonio Rovira y Trías]]. Ficheru:Poliorama.jpg|[[Teatru Poliorama]] (1883-1884), de [[José Doménech Estapá|José Domènech y Estapá]]. Ficheru:Talleres Masriera.JPG|Taller de los pintores Masriera (1882-1885), de [[José Vilaseca]]. Ficheru:Casa Bruno Quadros.jpg|Casa Bruno Quadros (1883), de [[José Vilaseca y Casanovas|José Vilaseca]]. Ficheru:Borsí 9-3-14.jpg|Casín Mercantil o Bolsín (1881-1883), de [[Tiberi Sabater]]. Ficheru:Arenas BCN.JPG|[[Plaza de toros de les Arenas]] (1899-1900), d'[[Augusto Font Carreras]]. Ficheru:Camps Elisis Passeig Gràcia.jpg|Xardín de los Campos Elíseos. </gallery> === Esposición Universal de 1888 === {{AP|Esposición Universal de Barcelona (1888)}} [[Ficheru:DiariOficialExpo-1066r.jpg|miniaturadeimagen|250px|Vista xeneral de la Esposición.]] A finales de sieglu celebró un eventu que supunxo un gran impautu tantu económicu y social como urbanísticu, artísticu y cultural pa la ciudá, la [[Esposición Universal de 1888]]. Tuvo llugar ente'l 8 d'abril y el 9 d'avientu de 1888, y llevóse a cabu nel [[parque de la Ciudadela]], un terrén enantes perteneciente al exércitu y ganáu pa la ciudá en 1868. L'incentivu de los actos feriales traxo la meyora de les infraestructures de tola ciudá, que dio un enorme saltu escontra la modernización y el desarrollu.{{Harvnp|Roig|1995|p=130-131}} El proyeutu de remodelación del parque de la Ciudadela encargar a [[José Fontseré]] en 1872, quien diseñó unos amplios xardinos pa esparcimientu de los ciudadanos, y xuntu cola zona verde proyeutó una plaza central y un paséu de circunvalación, según una fonte monumental y diversu elementos ornamentales, dos llagos y una zona de monte, amás de diversos edificios auxiliares ya infraestructures, como'l [[Mercáu del Borne]] (1874-1876), un depósitu d'agua actual Biblioteca de la [[UPF]]—, un mataderu, una ponte de fierro sobre les llinies de ferrocarril y delles casetes de servicios.{{Harvnp|Garrut|1976|p=10}} [[Ficheru:Barcelona._Triumphal_Arch_of_the_Exposition.jpg|200px|miniaturadeimagen|left|Semeya histórica del [[Arcu de Trunfu (Barcelona)|Arcu de Trunfu]].]] La entrada a la Esposición efeutuábase al traviés del [[Arcu de Trunfu de Barcelona|Arcu de Trunfu]], un monumentu creáu pa la ocasión qu'entá permanez nel so llugar orixinal, diseñáu por [[Josep Vilaseca i Casanovas|Josep Vilaseca]]. D'inspiración [[neomudéxar]], tien un altor de 30 metros, y ta decoráu con una rica ornamentación escultórica, obra de [[Josep Reynés]], [[Josep Llimona]], [[Antoni Vilanova]], [[Torquat Tasso]], [[Manuel Fuxà]] y [[Pere Carbonell]].{{Harvnp|Lecea et al.|ref= Lecea et al.|2009|p=87}} De siguío venía los Salón de San Juan —actual [[paséu de Lluís Companys]]—, una llarga avenida de 50 metros d'anchu onde destacaben les balaustraes de fierro forxáu, los mosaicos del pavimentu y unes grandes faroles, tou ello diseñáu por [[Pere Falqués]]. El primer edificiu tres l'accesu pol Arcu de Trunfu yera'l [[Palaciu de Belles Artes de Barcelona|palaciu de Belles Artes]], obra d'[[Augusto Font Carreras]], d'estilu neoclásicu. Nel llau opuestu allugábase'l palaciu de Ciencies, obra de Pere Falqués, d'estilu neogriegu, onde tamién se topaba una gran sala pa celebrar congresos.<ref>{{Harvsp|Garrut|1976|pp=27-30.}}</ref> [[Ficheru:Gran Cascada1.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Cascada del Parque de la Ciudadela]] (1875-1888).]] Una vegada pasaos estos dos edificios aportar a la cortil puramente dicha, en que la so entrada destacaba la [[Cascada del Parque de la Ciudadela Cascada Monumental]], proyeutada por Fontserè en collaboración con [[Antoni Gaudí]], qu'intervieno nel proyeutu [[Hidráulica|hidráulicu]] y diseñó un covarón artificial debaxo de la Cascada. El conxuntu arquiteutónicu presenta una estructura central en forma d'[[Arcu de trunfu|arcu triunfal]] con dos pabellones nes sos bandes y dos ales llaterales con escalinates, qu'acueyen un estanque estremáu en dos niveles. El monumentu destaca pol so mapa escultórica, na qu'intervinieron dellos de los meyores escultores del momentu, como [[Rossend Nobas]], [[Venancio Vallmitjana]], [[Josep Gamot]], [[Manuel Fuxá]], [[Joan Flotats]] y [[Rafael Atché]].<ref>{{cita web |url= http://w10.bcn.cat/APPS/gmocataleg_monum/FitxaMonumentAc.do?idioma=ES&codiMonumIntern=31|títulu= Cascada del Parque de la Ciudadela|autor=Jaume Fabre, Josep M. Huertas, Antoni José Pitarch y Llorenç Bonet |fechaaccesu=15 de marzu de 2014}}</ref> A la derecha de la cascada topaba'l restorán, conocíu como [[castiellu de los Trés Dragones]] —actual Muséu de Zooloxía—, obra de [[Lluís Domènech i Montaner]], d'estilu neogóticu pero con unes innovadores soluciones estructurales qu'apuntaben yá al [[Modernismu catalán|modernismu]], especialmente pol usu del fierro y el lladriyu vistu. A los so llau atopaben el Círculu del Licéu y el Invernáculo, obra de [[Josep Amargós]], realizáu en fierro y vidriu siguiendo l'exemplu del [[The Crystal Palace|Crystal Palace]] de la [[Gran Esposición|Esposición de Londres]] de 1851. De siguío veníen el Muséu Martorell de Xeoloxía, d'[[Antonio Rovira y Trías]]; el Umbráculo, de José Fontserè; el pabellón de la Prensa, obra de [[Jaume Comerma]]; y el pabellón de les Colonies Españoles, de [[Jaume Gustà i Bondia]].{{Harvnp|Garrut|1976|p=30}} La zona central de la cortil corresponder cola antigua plaza d'armes de la Ciudadela, onde se topaba'l principal edificiu de la esposición, el palaciu de la Industria, obra de Jaume Gustà, que recoyía les seiciones estranxeres de la Esposición.{{Harvnp|Garrut|1976|p=31}} Tres el palaciu, pasaes les llinies de ferrocarril, asitiáronse diversos edificios, como'l [[pabellón de la Compañía Trasatlántica]], obra d'[[Antoni Gaudí]], en [[estilu nazarí]] [[Granada (España)|granadín]]; los pabellones de la denominada Seición Marítima, los de Minería y Lletricidá, y la Vaquería Suiza, anguaño una escuela. Coles mesmes, nel [[Paséu de Colón (Barcelona)|paséu de Colón]] alzóse'l [[Hotel Internacional]], obra de [[Lluís Domènech i Montaner]], una obra efímera que foi desmontada tres la Esposición.{{Harvnp|Garrut|1976|p=32}} Fora de la cortil ferial, realizáronse numberoses obres y meyores por tola ciudá: rematóse la urbanización de tol frente marítimu de la ciudá, ente'l parque de la Ciudadela y [[les Ramblas]], al traviés de la construcción del paséu de Colón y un nuevu muelle, el de la Fusta; dotar de llume llétrico a les primeres cais de Barcelona (la Rambla, el paséu de Colón, la plaza de San Jaime y la cortil de la Esposición);{{Harvnp|Roig|1995|p=142}} y construyóse el [[Monumentu a Colón (Barcelona)|monumentu a Colón]] na plaza Portal de la Paz, obra de [[Gaietà Buïgas]] con una escultura del descubridor de [[Rafael Atché]].<ref>{{cita web |url= http://w10.bcn.cat/APPS/gmocataleg_monum/FitxaMonumentAc.do?idioma=ES&codiMonumIntern=102|títulu= Monumentu a Cristóbal Colón|autor=Jaume Fabre, Josep M. Huertas y Judit Subirachs i Burgaya |fechaaccesu=15 de marzu de 2014}}</ref> <gallery mode="packed"> Ficheru:Tres Dragons 18-9-13.JPG|El [[Castiellu de los Trés Dragones]], de [[Lluís Domènech i Montaner]]. Ficheru:Trasatlántica (1888).jpg|[[Pabellón de la Compañía Trasatlántica]], d'[[Antoni Gaudí]]. Ficheru:Hotel Internacional.jpg|Gran Hotel Internacional, de [[Lluís Domènech i Montaner]]. Ficheru:Falques-PalauCiencies1888-Audouard.jpg|Palaciu de les Ciencies, de [[Pere Falqués]]. Ficheru:PalauBellesArtsBCN-1888.jpg|[[Palaciu de Belles Artes de Barcelona|Palaciu de Belles Artes]], d'[[Augusto Font Carreras]]. Ficheru:Umbráculo Ciudadela.JPG|Umbráculo, de [[José Fontseré]]. Ficheru:Museu Geologia.JPG|Muséu Martorell de Xeoloxía, d'[[Antonio Rovira y Trías]]. </gallery> === Modernismu === {{AP|Modernismu catalán}} [[Ficheru:Gaudí - Casa Batlló.jpg|miniaturadeimagen|200px|[[Casa Batlló]] (1904-1906), d'[[Antoni Gaudí]].]] El [[Modernismu (arte)|modernismu]] foi un movimientu internacional que se desenvolvió per tol mundu occidental,<ref group="nota">El [[Modernismu (arte)|modernismu]] recibió diversos nomes según el llugar de procedencia: ''[[Art Nouveau]]'' en [[Francia]], ''[[Modern Style]]'' en [[Reinu Xuníu]], ''[[Jugendstil]]'' en [[Alemaña]], ''[[Sezession]]'' en [[Austria]], ''[[Modernismu (arte)|Liberty]]'' n'[[Italia]], etc. {{Harv|Chilvers|2007|p=61}}</ref> y que defendía la creación d'un nuevu llinguaxe arquiteutónicu desligado d'estilos anteriores —especialmente por oposición al historicismu—, poniendo especial énfasis na rellación de l'arquiteutura coles [[artes aplicaes]], en paralelu al fenómenu ''[[Arts and Crafts]]''.{{Harvnp|Midant|2004|p=56}} Desenvueltu ente'l [[sieglu XIX]] y el [[sieglu XX]],<ref group='nota'>Según [[Josep Francesc Ràfols]], el modernismu catalán asitiar ente la esposición de [[Ramon Cases]], [[Santiago Rusiñol]] y [[Enric Clarasó]] celebrada en 1890 y la muerte d'[[Isidre Nonell]] en 1911, nel terrén artísticu; dende la [[bomba del Licéu]] (1893) hasta la [[Selmana Tráxica (España)|Selmana Tráxica]] (1909) nel ámbitu políticu; y ente la Esposición Universal de 1888 y la fundación del [[Institut d'Estudis Catalans]] en 1907, a nivel social. {{Harv|Miralles|2008|p=8}}</ref> en Cataluña tuvo abonda personalidá propia pa falar de [[modernismu catalán]], pola gran cantidá y calidá d'obres realizaes y el gran númberu d'artistes de primer orde que cultivaron esti estilu. Estilísticamente foi un movimientu heteroxéneu, con munches diferencies ente artistes, cada unu col so sellu personal, pero con un mesmu espíritu, un enfotu de modernizar y europeizar Cataluña.{{Harvnp|AA.VV.|1997|p=153}} Delles traces esenciales del modernismu fueron: un llinguaxe anticlásico herederu del [[romanticismu]], con enclín a un ciertu llirismu y suxetivismu; vinculación decidida de l'arquiteutura coles artes aplicaes y los oficios artísticos ([[Vitral|vidriería]], [[forxa]], [[cerámica]], [[ebanistería]], [[marquetería]], [[esmalte]], [[esgrafiado]]), creando un estilu remarcadamente ornamental; usu de nuevos materiales, creando un llinguaxe constructivu mistu y ricu en contrastes, en busca del efeutu plásticu del conxuntu; fuerte sentimientu d'optimismu y fe nel progresu, que produz un arte aponderao y enfático, reflexu del clima de prosperidá del momentu, sobremanera na clase burguesa.{{Harvnp|Flores|2002|p=38-39}} El primer modernismu, desenvueltu nos [[años 1890]], yera inda un estilu non especialmente definíu, que'l so principal componente yera un goticismu abarrocáu desligado yá del historicismu, con pervivencia de ciertes traces clasicistes y medievalistes, practicáu principalmente por [[Lluís Domènech i Montaner]], [[Josep Puig i Cadafalch]] y [[Antoni Maria Gallissà]].{{Harvnp|Fontbona|Miralles|2001|p=38}} Nestos primeros años había un ciertu sentimientu d'indefinición, como s'amuesa na obra ''Arquiteutura moderna de Barcelona'' (1897), de [[Francesc Rogent]], onde defende l'usu del estilu neogreco» pa edificios públicos, «neogóticu» pa edificios particulares y «neorrománico» pa ilesies.{{Harvnp|Montaner|2005|p=23}} Coles mesmes siguíase practicando una arquiteutura academicista ayena a les innovaciones modernistes, como se ve na obra d'arquiteutos como [[Salvador Viñals]], [[Cayetano Buigas]], [[Joan Baptista Pons i Trabal]], [[Francisco de Paula del Villar y Carmona]], etc.{{Harvnp|Fontbona|Miralles|2001|p=59-60}} Col cambéu de sieglu'l modernismu evolucionó escontra un ciertu formalismu estilísticu d'influyencia [[Sezession|secesionista]], practicáu por una segunda xeneración d'arquiteutos como [[Josep Maria Jujol]], [[Manuel Raspall]], [[Josep Maria Periques]], [[Eduard Maria Balcells]], [[Salvador Valeri]], [[Alexandre Soler]], [[Antoni de Falguera]], [[Bernardí Martorell]], etc.{{Harvnp|Fontbona|Miralles|2001|p=198-199}} Estos arquiteutos plantegen l'arquiteutura como soporte d'una exultante ornamentación, entrando nuna fase [[Manierismu|manierista]] del modernismu.{{Harvnp|Lacuesta|González|1997|p=118}} Per otru llau, siguieron los enclinos neogóticos y del eclecticismu clasicista, practicaes principalmente por [[Enric Sagnier]], [[José Doménech Estapá|José Doménech y Estapá]], [[Manuel Comas i Thos]], [[Augusto Font Carreras]], [[Joan Josep Hervàs]], etc.{{Harvnp|Fontbona|Miralles|2001|p=196-197}} ==== Antoni Gaudí ==== {{AP|Antoni Gaudí}} [[Ficheru:Gaudí - Casa Vicens.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Casa Vicens]] (1883-1888).]] Unu de los máximos representantes del modernismu catalán foi [[Antoni Gaudí]], un arquiteutu con un sentíu innatu de la [[xeometría]] y el [[volume (xeometría)|volume]], según una gran capacidá imaxinativa que-y dexaba proyeutar mentalmente la mayoría de les sos obres antes de pasales a planos. Dotáu d'una fuerte intuición y capacidá creativa, Gaudí concebía los sos edificios d'una forma global atendiendo tantu a les soluciones estructurales, como les funcionales y decoratives, integrando igualmente los trabayos artesanales, ya introdució nueves téuniques nel tratamientu de los materiales, como'l so famosu ''[[trencadís]]'', fechu con pieces de [[cerámica]] de refugaya. Dempués d'unos entamos influyíu pol arte [[neogóticu]], según ciertos enclinos orientalizantes, Gaudí desaguó nel modernismu na so dómina de mayor fervencia, anque l'arquiteutu [[reus]]ense foi más allá del modernismu ortodoxu, creando un estilu personal basáu na observación de la naturaleza, frutu del cual foi'l so usu de formes xeométriques [[superficie reglada|reglaes]], como'l [[paraboloide hiperbólicu]], el [[hiperboloide]], l'[[Héliz (xeometría)|helicoide]] y el [[Conu (xeometría)|conoide]].{{Harvnp|Bassegoda i Nonell|2002|p=266}} Los sos [[Antoni Gaudí#Primeres obres|primeres realizaciones]], tantu mientres la so etapa d'estudiante como les primeres executaes al llograr el títulu, destaquen pola gran precisión de los detalles, l'usu de la xeometría cimera y la preponderancia de les considerancies mecániques nel cálculu d'estructures.{{Harvnp|Bergós i Massó|1999|p=51}} D'esta dómina destaquen les [[faroles de la plaza Real (Barcelona)|faroles de la plaza Real]] (1878), según l'entamu de les obres de la que sería la so obra magna, el [[Templu Espiatoriu de la Sagrada Familia]] (1883). [[Ficheru:Parc Güell 27-2-12.jpg|miniaturadeimagen|250px|left|[[Parque Güell]] (1900-1914).]] Darréu pasó por una [[Antoni Gaudí#Etapa orientalista|etapa orientalista]], con una serie d'obres de marcáu gustu oriental, inspiraes nel arte del [[Próximu Oriente|Próximu]] y [[Alloñáu Oriente]], según nel [[arte islámico]] hispánicu, principalmente'l [[Arte mudéxar|mudéxar]] y [[Arte nazarí|nazarí]]. Emplega con gran mapa la decoración n'azulexu cerámicu, según los [[Arcu (construcción)|arcos mitrales]], cartelas de lladriyu vistu y remates en forma de [[templete]] o [[cúpula]].{{Harvnp|Bergós i Massó|1999|p=52}} Les sos principales realizaciones nesti periodu son: la [[casa Vicens]] (1883-1888), los [[pabellones Güell]] (1884-1887), el [[palaciu Güell]] (1886-1888) y el pabellón de la Compañía Trasatlántica pa la Esposición Universal de 1888. De siguío pasó por un [[Antoni Gaudí#Periodu neogóticu|periodu neogóticu]], en que s'inspiró sobremanera nel arte gótico medieval, que asumió de forma llibre, personal, intentando ameyorar les sos soluciones estructurales; nes sos obres esanicia la necesidá de contrafuertes por aciu l'emplegu de superficies reglaes, y suprime cresterías y calaos escesivos.{{Harvnp|Bergós i Massó|1999|p=56}} Nesti estilu cabría citar el [[Colexu Teresianu de Barcelona|colexu de les Teresianes]] (1888-1889) y la [[Bellesguard|torre Bellesguard]] (1900-1909). [[Ficheru:Milà 28-2-12.jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Casa Milà]] (1906-1910).]] Nel cambéu de sieglu desaguó finalmente nel so [[Antoni Gaudí#Etapa naturalista|etapa naturalista]], na que perfeccionó'l so estilu personal, inspirándose nes formes orgániques de la naturaleza y poniendo en práctica toa una serie de nueves soluciones estructurales aniciaes nos fondos analises efeutuaos por Gaudí de la xeometría reglada. Partiendo de ciertu barroquismu les sos obres adquirieron gran riqueza estructural, de formes y volúmenes desprovistos de rixidez racionalista o de cualquier premisa clásica.{{Harvnp|Bergós i Massó|1999|p=60}} Ente les obres d'esti periodu atópense: la [[casa Calvet]] (1898-1899), el [[portal Miralles]] (1900-1902), el [[parque Güell]] (1900-1914), la [[casa Batlló]] (1904-1906) y la [[casa Milà]] (1906-1910). Estos dos últimes son de les sos obres más destacaes: la casa Batlló ye amuesa de la so fértil imaxinación, con una fachada de piedra arenisca tallada según superficies reglaes en forma alabeada, con columnes de forma ósea y representaciones vexetales; remata la fachada una bóveda formada por [[Catenaria|arcos catenarios]] cubiertos con dos capes de lladriyu, recubierta con cerámica vidrada en forma d'escames —en tonos mariellu, verde y azul—, que recuerda'l llombu d'un dragón.{{Harvnp|Bassegoda i Nonell|2002|p=187}} La casa Milà o ''la Pedrera'' presenta una fachada realizada en piedra caliar, salvo la parte cimera cubierta d'azulexos blancos; na azotea destaquen les salíes d'escalera, remataes cola cruz gaudiniana de cuatro brazo, según les chimenees, recubiertes de cerámica con unes formes que suxuren yelmos de soldaos.{{Harvnp|Crippa|2007|p=71-77}} Nos últimos años de la so carrera, dedicaos cuasi n'esclusiva a la Sagrada Familia, Gaudí llegó a la culminación del so estilu naturalista: dempués de la realización de la cripta y l'ábside, inda n'estilu neogóticu, el restu del templu concebir nun estilu orgánicu, asonsañando les formes de la naturaleza, onde abonden les formes xeométriques reglaes. El templu tien planta de [[cruz llatina]], de cinco naves centrales y transepto de tres naves, y ábside con siete capilla, con tres fachaes dedicaes a la Nacencia, Pasión y Gloria de Xesús, y 18 torres. L'interior asemeya un monte, con un conxuntu de columnes arborescentes inclinaes, de forma helicoidal, creando una estructura al empar simple y resistente.{{Harvnp|Crippa|2007|p=83-88}} Seis de les [[obres d'Antoni Gaudí]] en Barcelona fueron nomaes [[Patrimoniu de la Humanidá]] pola [[Unesco]]: palaciu Güell, parque Güell y casa Milà (1984); casa Vicens, casa Batlló y fachada de la Natividá y cripta de la Sagrada Familia (2005, amás de la [[Cripta de la Colonia Güell]] en [[Santa Coloma de Cervelló]]). ==== Lluís Domènech i Montaner ==== {{AP|Lluís Domènech i Montaner}} [[Ficheru:Font avinguda Gaudí (12-4-10).jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Hospital de la Santa Cruz y San Pablo]] (1902-1913).]] [[Lluís Domènech i Montaner]] fixo un amiestu de racionalismu constructivu y decoración fabulosa con influyencia de l'arquiteutura hispanu-islámica.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=294}} Foi'l creador de lo que denominaba una arquiteutura nacional»,<ref group='nota'>Pol so artículu ''En busca d'una arquiteutura nacional'', publicáu en 1879 na revista ''[[La Renaixença]]''. {{Harv|Huerta|Capilla|Maspoch|2005|p=118}}</ref> un estilu eclécticu basáu nes nueves téuniques y materiales, con un enfotu modernu ya internacional. Pa ello, inspirar n'arquiteutos como [[Eugène Viollet--y-Duc]], [[Karl Friedrich Schinkel]] y [[Gottfried Semper]].{{Harvnp|Fernández Polanco|1989|p=124}} Na so obra busca la unidá constructivo y estético, con planteamientos claros y ordenaos, al traviés d'un sistema racional qu'asume'l decorativismo como una parte consustancial de la obra.{{Harvnp|Lacuesta|González|1997|p=36}} [[Ficheru:Palau Música.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Palaciu de la Música Catalana]] (1905-1908).]] Les sos obres más relevantes fueron el [[Hospital de la Santa Cruz y San Pablo]] (1902-1913, acabáu pol so fíu [[Pere Domènech i Roura]]) y el [[Palaciu de la Música Catalana]] (1905-1908). El primeru ye un vastu complexu hospitalariu herederu del antiguu [[Hospital de la Santa Cruz]], qu'ocupa nueve manzanes del Enanche, con un conxuntu de 46 pabellones dispuestos en paralelu y diagonal según la distribución na cortil pa tener la óptima orientación solar. Son pabellones autónomos separaos per espacios intersticiales, anque coneutaos por galeríes soterrañes, de los que destaquen el pabellón d'alministración, la sala d'actos, la biblioteca, la secretaría, la ilesia y la sala de convalecencia.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=D1}} Nesta obra cobren especial relevancia les artes aplicaes, como la escultura —con obres d'[[Eusebi Arnau]] y [[Pablo Gargallo]]—, el mosaicu, l'azulexu y les vidreres.{{Harvnp|Lacuesta|González|1997|p=114-115}} El Palaciu de la Música Catalana ye un edificiu articuláu alredor de la gran sala central, de forma oval y con capacidá pa 2000 espectadores. Nel so interior presenta tres cuerpo, l'accesu, l'auditoriu y l'escenariu, con una campanuda decoración con revestimientos de cerámica y una gran claraboya central que cubre la sala, fecha de cristales de colores, amás de diverses escultures de Eusebi Arnau y Pablo Gargallo. La fachada principal cubre'l chaflán de les cais Amadeu Vives y Sant Pere més Alt, con grandes arcos d'accesu y un balcón qu'arredola tola fachada, con columnes recubiertes de cerámica, y rematáu por una cúpula de mosaicu, onde destaca'l grupu escultóricu de ''El cantar popular'', de [[Miguel Blay]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Monner i Faura |nome=Jordi|títulu= BCN 92. Guía de La Vanguardia. 11: Los diez xoyes de la capital editorial= La Vanguardia|lugar-publicación= Barcelona|añu= 1992|páxina=8-10}}</ref> L'Hospital de San Pablo y el Palaciu de la Música Catalana fueron nomaos Patrimoniu de la Humanidá pola Unesco en 1997. Hai de solliñar tamién la [[casa Lleó Morera]] (1905), una reforma d'un edificiu construyíu en 1864: la so situación nun chaflán determinó'l protagonismu de la esquina, onde s'asitia la tribuna principal y rematar verticalmente con un templete; cada planta tien un diseñu distintu, onde destaca'l trabayu ornamental —con escultures de Eusebi Arnau—, tullíu parcialmente nuna reforma de la planta baxa realizada en 1943.{{Harvnp|Lacuesta|González|1997|p=69}} Otres obres sos son: la editorial Montaner i Simón (actual [[Fundación Antoni Tàpies]], 1881-1886); el restorán de la Esposición Universal de 1888, conocíu como [[Castiellu de los Trés Dragones]] (actual Muséu de Zooloxía); la [[casa Thomas]] (1895-1898); la casa Lamadrid (1902); el [[Hotel España]] (1903); y la [[casa Fuster]] (1908-1911). ==== Josep Puig i Cadafalch ==== {{AP|Josep Puig i Cadafalch}} [[Ficheru:Casa Amatller BCN.jpg|miniaturadeimagen|200px|[[Casa Amatller]] (1898-1900).]] [[Josep Puig i Cadafalch]] afixo'l modernismu a ciertes influyencies del góticu nórdicu y [[Flandes|flamencu]], según elementos de l'arquiteutura catalana rural tradicional, con fuerte presencia d'artes aplicaes y [[estucos]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Monner i Faura |nome=Jordi|títulu= BCN 92. Guía de La Vanguardia. 7: De la plaza Catalunya a la plaza Lesseps. Eixample|editorial= La Vanguardia|lugar-publicación= Barcelona|añu= 1992|páxina=9}}</ref> Discípulu de Domènech i Montaner, foi arquiteutu, arqueólogu, historiador, profesor y políticu.{{Harvnp|Midant|2004|p=749-750}} Foi presidente de la [[Mancomunidá de Cataluña]] (1917-1924), cargu dende'l qu'impulsó la creación de diverses escueles profesionales (Enfermería, Comerciu, Industries Testiles), entidaes científiques ([[Institutu d'Estudios Catalanes]]) y culturales ([[Muséu Nacional d'Arte de Cataluña|MNAC]], [[Biblioteca de Cataluña]]).{{Harvnp|Huerta|Capilla|Maspoch|2005|p=74}} [[Ficheru:Casa Terrades Punxes.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Casa Terrades]] o de ”Les ” (1903-1905).]] Pasó por diversu etapes: nos [[años 1890]] un ciertu xermanismu [[Góticu flamíxeru|flamíxeru]], que [[Alexandre Cirici i Pellicer]] denominó «dómina rosa» ([[casa Martí]] o Els Quatre Gats, 1895-1896; [[casa Amatller]], 1898-1900; [[casa Macaya]], 1899-1901; [[palaciu del Barón de Quadras]], 1899-1906; [[casa Terrades]] o de ”Les ”, 1903-1905); nos [[años 1900]] un estilu mediterranista o «dómina blanca» ([[casa Trinxet]], 1902-1904; [[Can Serra]], sede de la [[Diputación de Barcelona]], 1903-1908; casa Xastre Marquès, 1905; casa Muntadas, 1910; [[casa Pere Company]], 1911); y dende los [[años 1910]] un clasicismu d'influyencia secesionista que desaguaría nel [[novecentismo]], la so dómina mariella» ([[casa Muley-Afid]], 1911-1914; [[fábrica Casaramona]], actual [[CaixaForum Barcelona|Caixa Fòrum]], 1915-1939; casa Rosa Alemany, 1928-1930), con influyencia de la [[Escuela de Chicago (arquiteutura)|Escuela de Chicago]] ([[casa Pich i Pon]], 1919-1921) y con derivación escontra un ciertu barroquismu monumentalista (palacios d'Alfonso XIII y Victoria Eugenia, 1923).{{Harvnp|Fontbona|Miralles|2001|p=152-153}} Ente estes realizaciones convien destacar la casa Amatller y la casa Terrades. La primera presenta una fachada d'aspeutu neogóticu, con trés partes estremaes: un basamento de piedra con dos puertes nel llau esquierdu, creando un efeutu asimétricu; un cuerpu central de parés esgrafiadas y ornamentación de motivos florales, con una tribuna cimera que recuerda a la de la capiya de San Jorge del [[Palaciu de la Xeneralidá de Cataluña|Palaciu de la Xeneralidá]]; y un remate en forma de [[gablete]] gradiáu de cerámica colorada y dorada, con posible influyencia de l'arquiteutura tradicional de los [[Países Baxos]].{{Harvnp|Miralles|2008|p=73}} La casa Terrades ocupa una mazana entera del Enanche, con un trazáu irregular: presenta seis fachaes inspiraes na arquiteutura gótica nórdica y nel [[platerescu]] español, remataes por [[hastial]]es, dellos truncaos por unos plafones cerámicos con imáxenes d'estilu [[Prerrafaelismo|prerrafaelita]], y flanquedas por seis torres circulares coronaes con [[chapitel]]es cónicos terminaos n'aguya, que dan al edificiu'l so nomatu; ta construyida n'obra vista, con ornamentación escultórica de piedra y cerámica vidrada, y elementos de forxa.{{Harvnp|Lacuesta|González|1997|p=49}} ==== Otros arquiteutos modernistes ==== [[Ficheru:Palau Montaner BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Palaciu Montaner]] (1889-1893), de [[José Doménech Estapá]].]] Dellos arquiteutos evolucionaron dende l'historicismu al modernismu, con diversu grau d'asimilación del nuevu estilu, magar en llinies xenerales nes sos obres siguióse trasluciendo una cierta continuidá coles formes anteriores. Dalgunos de los más destacaos fueron: [[Augusto Font Carreras]], [[José Vilaseca y Casanovas|José Vilaseca]], [[Pere Falqués]] y [[José Doménech Estapá]]. El primeru foi discípulu d'[[Elías Rogent]], y desenvolvió un estilu eclécticu inspiráu nel neogóticu y el neoárabe; ente les sos obres destaquen: el [[Palau de les Heures|palaciu de les Heures]] (1894-1898), la sede de la [[La Caixa|Caxa d'Aforros de Barcelona]] de la [[plaza de San Jaime]] (1903) y la ilesia de la Casa de la Caridá (1912).{{Harvnp|Fontbona|Miralles|2001|p=57}} Josep Vilaseca practicó un premodernismo d'aire clasicista, como se denota na casa Pia Batlló (1891-1896), la casa Enric Batlló (1892-1896), la casa Àngel Batlló (1893-1896), les cases Cabot (1901-1905), la [[casa Dolors Calm]] (1903) y casar Comes d'Argemir (1903-1904).{{Harvnp|Maspoch|2008|p=214}} Pere Falqués foi arquiteutu municipal de Barcelona, polo qu'intervieno en numberoses meyores urbanístiques de la ciudá; foi autor del [[mercáu del Clot]] (1889), la [[fonte de Canaletas]] (1892), la Tenencia d'Alcaldía del Enanche (1893), la Central Catalana de Lletricidá (1896-1897), les [[Bancs-Fanals|faroles del paséu de Gracia]] (1900), la casa Laribal (1902), la [[casa Bonaventura Ferrer]] (1905-1906) y el [[mercáu de Sants]] (1913).{{Harvnp|Maspoch|2008|p=88}} Josep Domènech i Estapà afiguró nes sos obres un modernismu de corte personal, eclécticu, funcional y grandilocuente.{{Harvnp|Lacuesta|González|1997|p=33}} Foi autor de la [[Cárcel Modelu de Barcelona]] (con [[Salvador Viñals]], 1887-1904), el [[Palaciu Montaner]] —actual [[Delegación del Gobiernu]]— (1889-1893, termináu por [[Antoni Maria Gallissà]] y [[Lluís Domènech i Montaner]]), l'edificiu de [[Catalana de Gas]] (1895-1896), l'Asilu de Santa Lucía —posterior [[CosmoCaixa Barcelona|Muséu de la Ciencia]]— (1904-1909), l'[[Observatoriu Fabra]] (1904-1906), l'[[Hospital Clínicu y Provincial de Barcelona|Hospital Clínicu]] (1904), casar Mariña (1904), la ilesia-conventu de La nuesa Señora del Carmen (1909-1921) y la [[Estación de Magoria|estación de la Magòria]] (1912).{{Harvnp|Maspoch|2008|p=80-81}} [[Ficheru:Sagrado Corazón01.jpg|200px|miniaturadeimagen|left|[[Templu Espiatoriu del Sagráu Corazón]] (1902-1961), d'[[Enric Sagnier]].]] Otru arquiteutu d'estilu eclécticu foi [[Enric Sagnier]], que siguó un estilu personal de llinia clasicista con muncho ésitu ente la clase burguesa catalana. Autor prolíficu, foi posiblemente l'arquiteutu con mayor númberu de construcciones na Ciudá Condal, con cerca de 300 edificios documentados.{{Harvnp|AA.VV.|2007|p=15}} Pueden estremase na so trayeutoria tres etapes: antes de 1900 trabayó con un estilu eclécticu, monumental y grandilocuente; de 1900 a 1910 averóse más al modernismu, lo que se percibe nun mayor sentíu decorativu de la so obra nestes feches, con especial influyencia del arte [[rococó]]; y dende 1910 permaneció nun estilu clasicista d'influyencia francesa, alloñáu de les modes del momentu.{{Harvnp|Barjau|1992|p=12}} Ente les sos obres destaquen: el [[palaciu de Xusticia de Barcelona]] (1887-1908, con Josep Domènech i Estapà), la casa Pascual i Pons (1890-1891), el colexu de Xesús-María (1892-1897), l'[[Aduana del Puertu de Barcelona]] (1896-1902, con [[Pere Garcia Fària]]), la casa Arnús o “El Pinar” (1902-1904), el [[Templu Espiatoriu del Sagráu Corazón]] (1902-1961), la [[casa Fargas]] (1904), la ilesia de La nuesa Señora de Pompeya (1907-1910), la casa Ramon Mulleras (1910-1911), la [[casa Doctor Genové]] (1911) y la nueva ilesia de San Juan de Horta (1911-1917). [[Ficheru:Park Güell - Casa Museu Gaudí.jpg|miniaturadeimagen|200px|[[Casa-Muséu Gaudí]] (1905), de [[Francisco Berenguer]].]] Ente los arquiteutos dafechu modernistes convien citar en primer llugar a dellos discípulos de Gaudí, como [[Francisco Berenguer]], [[Juan Rubió]] y [[Josep Maria Jujol]]. El primeru yera un [[maestru d'obres]] que nun llogró'l títulu d'arquiteutu, polo que los sos proyeutos tán roblaos por otros artífices. Foi autor del [[mercáu de la Llibertá]] (1888-1893), el [[Real Santuariu de San José del Monte]] (1895-1902), la [[casa Burés]] (1900-1905), el Centru Moral de Gracia (1904), el Conceyu de Gracia (1905), la [[Casa-Muséu Gaudí]] del [[parque Güell]] (1905), casar Cama (1905) y la casa Rubinat (1909).{{Harvnp|Maspoch|2008|p=40-41}} Juan Rubió practicó un eclecticismu goticista, con usu intensivu del apareyu de lladriyu y minuciosidad nel diseñu;{{Harvnp|Lacuesta|González|1997|p=41}} al ser nomáu arquiteutu de la Diputación pasó a un clasicismu barroquizante, anque siempres con pervivencia gaudiniana.{{Harvnp|Miralles|2001|p=78}} Ente les sos obres destaquen: la casa Golferichs (1900-1901), la casa Alemany (1900-1901), la casa Roviralta o “Frare Blanc” (1903-1913), la casa Fornells (1903), la [[casa Pomar]] (1904-1906), la casa Casacoberta (1907), la casa Manuel Dolcet (1907), la casa Rialp (1908), la casa Roig (1915-1918) y la ponte d'estilu góticu flamíxeru de la cai del Obispu (1928).{{Harvnp|Maspoch|2008|p=189}} Josep Maria Jujol trabayó con Gaudí ente 1907 y 1914, dómina na que yá amosó una fuerte personalidá y xeniu creativu. Desenvolvió un estilu heterodoxu, nel qu'entemecía los misticismu católicu con un sentíu de la decoración cuasi [[Surrealismu|surrealista]], con gustu pola [[caligrafía]], les imáxenes orgániques —cercanes a la obra de [[Joan Miró]]— y la mixtificación de téuniques y materiales, dacuando cercanu al [[colax]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=37}} Muncha de la so producción realizar nel [[Baix Llobregat]] —especialmente [[San Juan Despí]]— y [[Tarragona]]. De les sos obres en Barcelona destaca la [[casa Planells]] (1923-1924), onde amuesa cierta influyencia del [[espresionismu]] alemán y del [[Arquiteutura orgánica|organicismo]] practicáu na dómina por [[Frank Lloyd Wright]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=306}} Otres obres sos son: la [[finca Sansalvador]] (1909-1910), la casa Queralt (1916-1917) y los talleres Manyach —anguaño Escuela Josep Maria Jujol— (1916-1922). Na posguerra pasó a un academicismu antivanguardista d'inspiración franciscana bien alloñáu de les sos obres iniciales.{{Harvnp|Montaner|2005|p=39-40}} <gallery mode="packed"> Ficheru:Font - Caixa.JPG|Sede de la [[La Caixa|Caxa d'Aforros de Barcelona]] de la [[plaza de San Jaime]] (1903), d'[[Augusto Font Carreras]]. Ficheru:Casa Pia Batlló BCN.JPG|Casa Pia Batlló (1891-1896), de [[José Vilaseca y Casanovas|José Vilaseca]]. Ficheru:General Catalana Electricidad.JPG|Central Catalana de Lletricidá (1896-1897), de [[Pere Falqués]]. Ficheru:CosmoCaixa BCN.JPG|Asilu de Santa Lucía, posterior [[CosmoCaixa Barcelona|Muséu de la Ciencia]] (1904-1909), de [[José Doménech Estapá|José Doménech y Estapà]]. Ficheru:Sagnier - Pompeia.JPG|Ilesia de La nuesa Señora de Pompeya (1907-1910), d'[[Enric Sagnier]]. Ficheru:Casa Golferichs BCN.JPG|Casa Golferichs (1900-1901), de [[Juan Rubió]]. Ficheru:Casa Planells.jpg|[[Casa Planells]] (1923-1924), de [[Josep Maria Jujol]]. </gallery> Otros arquiteutos modernistes d'interés son: [[Camil Oliveras]], unu de los pioneros del modernismu, especialmente pol usu de lladriyu d'obra vista y la cerámica policromada, téunica que desenvolvió na [[Casa Provincial de Maternidá y Expósitos de Barcelona]] (1883-1924, con [[Xeneral Guitart i Lostaló|Xeneral Guitart]]);{{Harvnp|Maspoch|2008|p=155}} [[Antoni Maria Gallissà]], un arquiteutu bien venceyáu a les artes decoratives, como se denota na casa Llopis Bofill (1902), con una fachada con esgrafiados de motivos islámicos y balcones en forma de tribunes de fierro y vidriu;<ref>{{cita publicación |apellíu=Monner i Faura |nome=Jordi|títulu= BCN 92. Guía de La Vanguardia. 7: De la plaza Catalunya a la plaza Lesseps. Eixample|editorial= La Vanguardia|lugar-publicación= Barcelona|añu= 1992|páxina=20}}</ref> [[Salvador Valeri]], que recibió la influyencia gaudiniana, especialmente nel usu de la [[bóveda catalana]] y l'[[Catenaria|arcu parabólicu]], como se percibe na torre Sant Jordi (1908) y la [[casa Comalat]] (1909-1911);{{Harvnp|Maspoch|2008|p=208}} [[Antoni de Falguera]] foi discípulu de Puig i Cadafalch, y evolucionó dende un ciertu neorrománico escontra un estilu más sobriu al ser nomáu arquiteutu municipal ([[mercáu del Ninot]], 1892-1894; casa de Lactancia, 1906-1913; [[Conservatoriu Municipal de Música de Barcelona]], 1916-1928);{{Harvnp|Maspoch|2008|p=87}} [[Jaume Gustà]] pasó de l'austeridá inicial a un decorativismo de tipu floral, como se ve na Tenencia d'Alcaldía de [[Hostafrancs]], actual Conceyu de [[Sants-Montjuïc]] (1908-1915, con [[Ubaldo Iranzo]]);{{Harvnp|Maspoch|2008|p=115}} [[Joan Josep Hervàs]] mover nuna llinia más clasicista, como queda patente na so obra más relevante, la casa Pérez Samanillo, actual [[Círculu Ecuestre]] (1910-1911);{{Harvnp|Maspoch|2008|p=116}} [[Salvador Viñals]] practicó una arquiteutura clasicista de ornamentación modernista, como evidenció na [[casa Juncosa]] (1907-1909);{{Harvnp|Maspoch|2008|p=217}} [[Eduard Maria Balcells]] dio especial relevancia a la vidriería, oficiu del que tenía un taller, y que punxo en práctica na [[casa Tosquella]] (1906);{{Harvnp|Maspoch|2008|p=34}} [[Manuel Raspall]] punxo especial énfasis na construcción con lladriyu, fierro y mosaicu, y tamién diseñó vitrales (casa Barbey, 1900; Villa Hèlius, 1906-1909);{{Harvnp|Maspoch|2008|p=175}} [[Alexandre Soler]] foi discípulu de Domènech i Montaner, de la que recibió cierta influyencia de l'arquiteutura [[Viena|vienesa]], especialmente [[Otto Wagner]] (casa Heribert Pons, 1907-1909);{{Harvnp|Lacuesta|González|1997|p=29}} [[Jeroni Ferran Granell i Manresa]] desenvolvió una personalidá propia, con depuración decorativa y un tratamientu planu de les fachaes (casa Granell, 1902-1904; edificios de les cais Mallorca 219, Roger de Lauria 84, Padua 75 y Girona 122, toos ente 1900 y 1903);{{Harvnp|Fontbona|Miralles|2001|p=153}} [[Arnau Calvet]] recibió la influyencia [[Sezession|secesionista]], evolucionando darréu al novecentismo (Antigua Hidroeléctrica de Cataluña, 1905; estación del [[Funicular de Vallvidrera]], 1905-1906, con [[Bonaventura Conill]]; mercáu de Sarrià, 1911-1913, con [[Marceliano Coquillat]]);{{Harvnp|Maspoch|2008|p=55-56}} similar evolución a la de Calvet tuvo [[Josep Maria Periques]], autor de la ilesia del Carmen (1910-1930), que aúna la influyencia gaudiniana y secesionista, según del [[espresionismu]] alemán y la [[escuela d'Ámsterdam]].{{Harvnp|Barral i Altet|Beseran|Canalda|Guardià|Jornet|2000|p=140}} <gallery mode="packed"> Ficheru:Casa Llopis.JPG|Casa Llopis Bofill (1902), d'[[Antoni Maria Gallissà]]. Ficheru:Casa Comalat BCN.jpg|[[Casa Comalat]] (1909-1911), de [[Salvador Valeri]]. Ficheru:Falguera- Conservatori Música.JPG|[[Conservatoriu Municipal de Música de Barcelona]] (1916-1928), d'[[Antoni de Falguera]]. Ficheru:Pérez Samanillo.JPG|Casa Pérez Samanillo, actual [[Círculu Ecuestre]] (1910-1911), de [[Joan Josep Hervàs]]. Ficheru:Casa Tosquella BCN.JPG|[[Casa Tosquella]] (1906), d'[[Eduard Maria Balcells]]. Ficheru:Casa Heribert Pons.JPG|Casa Heribert Pons (1907-1909), d'[[Alexandre Soler]]. Ficheru:Pericas - Carme.JPG|Ilesia del Carmen (1910-1930), de [[Josep Maria Periques]]. </gallery> Convien tamién mentar a arquiteutos como: [[Antoni Rovira i Rabassa]] (casa Codina, 1892; [[casa Ramon Cases]], 1898-1899); [[Manuel Comas i Thos]] (casa Jaume Moysi, 1893-1895; casa Viuda Marfà, 1901-1905); [[José Pérez Terraza]] (casa Francesc Farreras, 1899; torre Ignacio Portabella, 1905); [[Francisco de Paula del Villar y Carmona]] (casa Climent Arola, 1900-1902; ilesia de Santa Madrona, 1916); [[Bernardí Martorell]] ([[monesteriu de Santa María de Valldonzella]], 1900; casa Laplana, 1907; conventu del Redentor, 1926); [[Joan Alsina i Arús|Joan Alsina]] (casa Oller, 1901); [[Telm Fernández i Janot]] (cases Felip, 1901 y 1905-1913); [[Ferran Romeu i Ribot]] (casa Roure, 1901-1902); [[Salvador Soteras i Taberner|Salvador Soteras]] (casa Ibarz Bernat, 1901-1904); [[Adolf Ruiz i Casamitjana]] (casa Llorenç Camprubí, 1901; torre Andreu o “la Rotonda”, 1906-1918); [[Andreu Audet]] (Hotel Colón, 1902); [[Miquel Madorell]] ([[casa Santurce]], 1902-1905); [[Josep Amargós]] (torre de les agües de Dos Rius, 1902-1905); [[Juli Batllevell]] (casa Trias, 1903-1906; [[casa Antonia Burés]], 1903-1906; [[torre Bulart-Rialp]], 1906-1907); [[Bonaventura Conill]] (casa Matos i Ramis, 1903); [[Roc Cot i Cot]] (casa Antònia Puget, 1904-1906); [[Julio María Fossas]] ([[casa Josefa Villanueva]], 1904-1909; casa Marià Pau, 1907); [[Miquel Pascual]] (casa Josep Barnolas, 1905); [[Jaume Torres i Grau]] (casa Torres, 1905-1907; [[casa Ramos]], 1906-1908); [[Joaquim Codina i Matalí]] (casa Malagrida, 1905-1908); [[Juli Marial i Tey]] (casa Josepa Marsans, actual albergue de La nuesa Señora de Montserrat, 1906); los hermanos [[Bonaventura Bassegoda i Amigó|Bonaventura]] y [[Joaquim Bassegoda i Amigó|Joaquim Bassegoda]] ([[casa Berenguer]], 1907; cases Rocamora, 1914-1918); [[Jaume Bayó]] ([[casa Baurier]], 1910); [[Josep Graner]] ([[casa Fajol]] o de la Camparina, 1912); [[Antoni Millàs]] ([[Casa Maldonado (Barcelona)|casa Maldonado]], 1913-1914; casa Millàs, 1915); [[Marceliano Coquillat]] (casa Josefina Bonet, 1915); y [[Manuel Sayrach]] (casa Sayrach, 1915-1918). N'últimu llugar ye precisu señalar d'esti periodu l'interés dau a los establecimientos comerciales, onde xunto a la estructura arquitectónica cobren un papel esencial les artes aplicaes, l'interiorismu y la decoración. Son bona amuesa d'ello: l'apináu Múrria (1898); el Bar Torino, decoráu por Antoni Gaudí en 1902; la fábrica de pastes alimenticies [[Antigua Casa Figueres]], decorada en 1902 pol pintor y escenógrafu [[Antoni Ros i Güell]]; la [[farmacia Bolós]], decorada en 1902 por Antoni de Falguera; el restorán Grill Room, del decorador [[Ricard de Campmany]] (1902); el fornu Sarret (1906); la tienda de belles artes Casa Teixidor, de Manuel Joaquim Raspall (1909); la confitería Reñé, decorada por [[Enric Llardent]] en 1910; la farmacia Puigoriol, de [[Marià Pau]] (1913-1914); y la llencería L'Indiu, de los decoradores Vilaró y Valls (1922).{{Harvnp|Huerta|Capilla|Maspoch|2005|p=150-162}} <gallery mode="packed"> Ficheru:Casa Viuda Marfà 13-4-14.JPG|Casa Viuda Marfà (1901-1905), de [[Manuel Comas i Thos]]. Ficheru:Terraza - Torre Portabella.JPG|Torre Ignacio Portabella (1905), de [[José Pérez Terraza]]. Ficheru:Casa Trias.jpg|Casa Trias (1903-1906), de [[Juli Batllevell]]. Ficheru:Fossas - Casa Josefa Villanueva.JPG|[[Casa Josefa Villanueva]] (1904-1909), de [[Julio María Fossas]]. Ficheru:Casa Ramos (16-2-12).jpg|[[Casa Ramos]] (1906-1908), de [[Jaume Torres i Grau]]. Ficheru:Casas Rocamora 13-4-14.JPG|Cases Rocamora (1914-1918), de [[Bonaventura Bassegoda i Amigó|Bonaventura]] y [[Joaquim Bassegoda i Amigó|Joaquim Bassegoda]]. </gallery> == Sieglu XX == [[Ficheru:Plan Jaussely.jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Plan Jaussely]] (1903).]] El panorama artísticu nel [[sieglu XX]] tuvo condicionáu pola convulsa situación política, col fin de la monarquía en 1931 y la llegada de la [[Segunda República Española|Segunda República]], rematada cola [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]] y sustituyida pola [[dictadura franquista]], hasta'l reestablecimientu de la monarquía y la llegada de la [[Transición Española|democracia]]. Socialmente, esti sieglu vio la llegada masiva d'inmigración a la ciudá, col consecuente aumentu de la población: si en 1900 había 530&nbsp;000 habitantes, en 1930 cuasi s'habíen dobláu (1&nbsp;009&nbsp;000 hab), pa llegar ente 1970 y 1980 al picu máximu (1&nbsp;754&nbsp;900) y a finales de sieglu a 1&nbsp;500&nbsp;000 habitantes.{{Harvnp|Lecea et al.|ref= Lecea et al.|2009|p=127}} L'entamu del sieglu XX tuvo marcáu pola espansión xeográfica de la ciudá: en 1897 Barcelona s'[[Agregamientos municipales de Barcelona|anexonó]] seis [[Antiguos conceyos de Barcelona|poblaciones estremeres]], hasta entós independientes: [[Sants]], [[Les Corts]], [[San Gervasio de Cassolas]], [[Distritu de Gracia|Gracia]], [[San Andrés de Palombar]] y [[San Martín de Provensals]]. Igualmente, en 1904 foi anexonáu [[Horta (Barcelona)|Horta]]; en 1921, [[Sarrià]]; en 1924, [[La Maternidá y San Ramón|Collblanc]] y la [[Zona Franca (Barcelona)|Zona Franca]]; y en 1943 [[El Bon Pastor (Barcelona)|El Bon Pastor]] y el [[Baró de Viver]], segregaos de [[Santa Coloma de Gramenet]].{{Harvnp|AA.VV.|1999|p=23}} L'anexón de los nuevos conceyos plantegó la necesidá d'un plan d'enllaces de la ciudá, que salió a concursu públicu en 1903, resultando ganador el urbanista francés [[Léon Jaussely]]: el [[Plan Jaussely]] prevía grandes infraestructures viarias (paseos de ronda, diagonales, paseos marítimos), parques, enllaces ferroviarios y árees de servicios. Anque solo realizóse parcialmente, inspiró l'urbanismu barcelonés mientres gran parte del sieglu.{{Harvnp|Montaner|2005|p=65}} === Novecentismo === {{AP|Novecentismo}} [[Ficheru:Santa Maria Reina.jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Ilesia de Santa María Reina (Barcelona)|Ilesia de Santa María Reina]] (1922-1936), de [[Nicolás María Rubió Tudurí|Nicolás María Rubió y Tudurí]].]] El [[novecentismo]] supunxo un intentu de renovación de la cultura catalana averándola a les innovaciones producíes nel acabante estrenar sieglu XX, en paralelu a un ideariu políticu de reivindicación del [[catalanismu]] defendíu por [[Enric Prat de la Riba]]. El principal teóricu del movimientu foi [[Eugeni d'Ors]], que dende'l diariu ''[[La Veu de Catalunya]]'' escribió una serie d'artículos emponderando'l llabor de los mozos creadores catalanes de principios de sieglu. El primeru d'ellos, publicáu en 1906, supunxo l'entamu del novecentismo, en convivencia per unos años coles últimes obres modernistes, y que perduraría práuticamente hasta los [[años 1940]], en paralelu al surdimientu de nueves corrientes como'l [[Racionalismu arquiteutónicu|racionalismu]] nos [[años 1930]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=49}} Contrariamente a los valores nórdicu y medieval que defendía los modernismu, el novecentismo retornó al mundu mediterraneu, a la cultura clásica grecollatina. Tamién se basaron nel [[clasicismu]] [[Renacimientu|renacentista]], con especial influyencia de [[Filippo Brunelleschi]], de la que'l so sentíu sobrio y depurao de les formes averába-yos a l'arquiteutura racionalista qu'empezaba a espuntar n'Europa.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=310-311}} Tamién s'inspiraron n'otros estilos del pasáu, pero desligados del medievalismo al que recurrieren los modernistes, como'l [[Barrocu]].{{Harvnp|Lacuesta|González|1999|p=11}} Per otru llau, la corriente más academicista d'esti movimientu practicó un monumentalismo eclécticu influyíu pol estilu [[Beaux Arts (arquiteutura)|Beaux Arts]], con un especial referente nes arquitectures francesa ya inglesa, lo mesmo que de la estauxunidense [[Escuela de Chicago (arquiteutura)|Escuela de Chicago]].{{Harvnp|Miralles|2001|p=102}} Dientro del novecentismo percíbense diverses corrientes: un novecentismo «gaudiniano», practicáu por discípulos de Gaudí como [[Juan Rubió]] o [[Cèsar Martinell]]; un novecentismo «neobrunelleschiano», inspiráu na arquiteutura renacentista [[Florencia|florentina]] y, especialmente, en Brunelleschi, desenvueltu por [[Josep Goday]] o [[Nicolás María Rubió Tudurí|Nicolás María Rubió y Tudurí]]; un novecentismo «protorracionalista», más influyíu poles corrientes internacionales, que aúna el [[Funcionalismu (arquiteutura)|funcionalismu]] cola ornamentación [[art déco]], y tien esponentes como los hermanos [[Ramon Puig i Gairalt|Ramon]] y [[Antoni Puig i Gairalt]], [[Ramon Reventós]], [[Francesc Folguera]], [[Raimundo Durán Reynals]] y [[Jaume Mestres i Fossas]]; un novecentismo «eclécticu», de llinguaxe versátil y enclín monumentalista, ejemplificado por [[Enric Sagnier]], [[Josep Maria Periques]] y [[Eduard Ferrés]]; y un novecentismo «académicu», que sigue una llinia clasicista tradicional que pervivirá na arquiteutura de posguerra, con representantes como [[Francesc Nebot]], [[Eusebi Bona]], [[Adolf Florensa]] y [[Eugenio Cendoya]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=51}} [[Ficheru:Escola Industrial (Panoràmica 01).jpg|miniaturadeimagen|250px|left|Escuela Industrial de Barcelona (1927-1931), de [[Juan Rubió]].]] La primer corriente tuvo representada por [[Juan Rubió]] y [[Cèsar Martinell]], dambos discípulos de Gaudí. Rubió evolucionó dende'l modernismu, estilu nel que realizó los sos meyores obres —como se vio nel apartáu anterior—, hasta desaguar nun clasicismu d'aire barroquizante; la so meyor producción nesti periodu foi la reforma de la Escuela Industrial de Barcelona (1927-1931). Martinell caltuvo vives les formes modernistes, especialmente pol usu del lladriyu y l'azulexu, como se denota na so principal especialidá, l'arquiteutura agraria, con un conxuntu de bodegues partíes por toa Cataluña que fueron denominaes como les catedrales del vinu»; en Barcelona la so producción foi escasa, magar pueden citase la Clínica Durán (1924), l'edificiu de la cai de Benavent 11 (1928) o la fábrica Masllorens (1929-1930).{{Harvnp|Maspoch|2008|p=133}} [[Ficheru:Correus BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|Correos y Telégrafos (1914-1927), de [[Josep Goday]].]] Na corriente brunelleschiana destacaron [[Josep Goday]] y [[Nicolás María Rubió Tudurí|Nicolás María Rubió y Tudurí]]. El primeru recuperó formes clásiques como [[Frontón (arquiteutura)|frontones]] y [[pilastra|pilastres]], combinaes con un recursu barrocu como ye la téunica del [[esgrafiado]],{{Harvnp|Montaner|2005|p=53}} como queda patente n'obres como l'edificiu de Correos y Telégrafos (1914-1927), d'un estilu clásicu abarrocáu de gran monumentalidad;{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=45}} y en numberosos colexos públicos promovíos pol Conceyu de Barcelona: Ramon Llull (1919-1923), Lluís Vives (1919), Baixeras (1917-1920), Pere Vila (1921-1930), Milà i Fontanals (1930), Collaso i Gil (1932).{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=311}} Rubió y Tudurí dedicóse especialmente a l'[[Paisajismo|arquiteutura paisaxista]]: direutor de [[Parques y xardinos de Barcelona]] ente 1917 y 1937, foi'l principal promotor del xardín mediterraneu»,<ref group='nota'>En 1926 propunxo col testu ''El problema de los espacios llibres'' —presentáu nel XI Congresu Nacional d'Arquiteutos— l'allugamientu d'una serie d'espacios verdes en forma de semicírculos concéntricos ente los ríos [[Besós]] y [[Llobregat]], a tou lo llargo de la [[sierra de Collserola]], con pequeños enclaves na parte interior de la ciudá al estilu de los ''squares'' [[Londres|londinenses]]; el proyeutu nun foi executáu, sacante en pequeñes porciones. {{Harv|AA.VV.|2001|p=66-67}}</ref> lo que se denota n'obres sos como los xardinos de la [[Xardinos de la Tamarita|Tamarita]] (1918), los de la [[plaza Francesc Macià]] (1925), el [[parque de la Font del Racó]] (1926), los xardinos del [[Palaciu Real de Pedralbes]] (1927), los de [[Xardinos de Salvador Espriu|Salvador Espriu]] (1929) y los del [[Turó parc|Turó Park]] (1933). La so principal edificación foi la [[Ilesia de Santa María Reina (Barcelona)|ilesia de Santa María Reina]] (1922-1936), una filial del [[monesteriu de Montserrat]] —primeramente llamóse ilesia de Santa María de Montserrat de Pedralbes—, que denota la influyencia de la [[capiya Pazzi]] de Brunelleschi, según del [[Bautisteriu de San Juan (Florencia)|bautisteriu de San Juan]] de [[Florencia]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Monner i Faura |nome=Jordi|títulu= BCN 92. Guía de La Vanguardia. 5: De los edificios Trade a la Llaina·la Amèlia|editorial= La Vanguardia|lugar-publicación= Barcelona|añu= 1992|páxina=24-25}}</ref> Otres obres sos, el pabellón de [[Radio Barcelona]] (1922-1929) y les oficines de la [[Metro Goldwyn Mayer]] (1934), son yá prerracionalistas.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=H2}} [[Ficheru:Pedralbes06.jpg|miniaturadeimagen|250px|left|[[Palaciu Real de Pedralbes]] (1919-1929), de [[Francesc Nebot]] y [[Eusebi Bona]].]] L'enclín ecléctico y academicista siguió una llinia monumentalista que'l so principal esponente foi la [[Vía Layetana]], que foi'l principal campu de pruebes d'esta corriente tres la so apertura en 1908. Influyida pol [[Beaux Arts (arquiteutura)|Beaux Arts]] y la [[Escuela de Chicago (arquiteutura)|Escuela de Chicago]], sería l'arquiteutura que resurdiría na [[Posguerra española|posguerra]]. Los sos principales esponentes fueron [[Enric Sagnier]], [[Josep Maria Periques]], [[Eduard Ferrés]], [[Francesc Nebot]], [[Eusebi Bona]], [[Adolf Florensa]] y [[Eugenio Cendoya]]. De Sagnier, analizáu na seición anterior, convendría recordar nesta etapa l'edificiu de la [[La Caixa|Caxa de Pensiones de Barcelona]] de Vía Layetana (1914-1917), la [[basílica de San José Oriol]] (1915-1931) y el [[Patronatu Ribas]] (1920-1930). Periques evolucionó del modernismu a un sobriu clasicismu (casa Diagonal, 1920). Eduard Ferrés caltuvo un estilu [[Sezession|postsecesionista]] y foi pioneru nel usu del [[formigón armáu]], como se ve na [[Can Damians|casa Damians]], darréu [[Almacenes El Sieglu]] (1913-1915), construyida con [[Lluís Homs]] y [[Ignasi Mas]], onde destaca la so cúpula de lucernario esféricu d'influyencia [[Arquiteutura espresionista|espresionista]].{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=Y16}} Francesc Nebot y Eusebi Bona fueron autores del [[Palaciu Real de Pedralbes]] (1919-1929), formáu por un cuerpu central y dos ales llaterales que s'abrir en curva a la fachada principal, con antoxanes de columnes toscanes y arcos de mediu puntu.<ref>{{cita publicación |apellíu=Monner i Faura |nome=Jordi|títulu= BCN 92. Guía de La Vanguardia. 5: De los edificios Trade a la Llaina·la Amèlia|editorial= La Vanguardia|lugar-publicación= Barcelona|añu= 1992|páxina=17-19}}</ref> En solitariu, Nebot construyó'l [[Coliseum (Barcelona)|Cine Coliseum]] (1923), un edificiu d'estilu [[Beaux Arts (arquiteutura)|beauxartiano]] inspiráu na [[Ópera Garnier|Ópera de París]];{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=Y18}} y la sede del [[Bancu d'España]] na [[plaza de Cataluña]] (1927-1928).{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=Y15}} Pela so parte, Bona proyeutó l'edificiu de La Unión y el Fénix Español (1927-1931), d'influyencia francesa y estauxunidense, que destaca pola so cúpula d'altu [[tambor (arquiteutura)|tambor]] con una escultura del raptu de [[Ganimedes (mitoloxía)|Ganimedes]].{{Harvnp|Lacuesta|González|1999|p=23}} Adolf Florensa foi autor de la Casa Cambó (1921-1930), l'edificiu de la Capitanía Xeneral (1926), l'edificiu Nuevu de la [[Casa de la Ciudá de Barcelona|Casa de la Ciudá]] (1927-1933, con [[Joaquim Vilaseca]] y [[Antoni de Falguera]]), el Casal del Metge (1930), la Escuela de Náutica (1930-1933, con Joaquim Vilaseca) y l'edificiu de [[Fomentu del Trabayu Nacional]] (con Josep Goday, 1931-1936). A lo último, Eugenio Cendoya foi autor de la ilesia de San Miguel de los Santos y de delles sedes pa bancos, como los de [[Bancu de Bilbao|Bilbao]] y [[Bancu de Vizcaya|Vizcaya]], anque la so principal obra foi'l [[Palaciu Nacional (Barcelona)|Palaciu Nacional de Montjuïc]] pa la [[Esposición Internacional de Barcelona de 1929]], con [[Enric Catà]] y [[Pere Domènech i Roura]].{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=G6}} [[Ficheru:Casal S Jordi.JPG|miniaturadeimagen|250px|Casal de Sant Jordi (1928-1932), de [[Francesc Folguera]].]] La llinia más innovadora del novecentismo foi la que se foi decantando escontra'l [[Racionalismu arquiteutónicu|racionalismu]] que s'empezar a desenvolver n'Europa de la mano d'arquiteutos como [[Le Corbusier]] y [[Ludwig Mies van der Rohe]]. Tuvo representáu principalmente por [[Ramon Puig i Gairalt|Ramon]] y [[Antoni Puig i Gairalt]], [[Ramon Reventós]], [[Francesc Folguera]], [[Raimundo Durán Reynals]] y [[Jaume Mestres i Fossas]]. Antoni Puig i Gairalt foi autor de la fábrica Myrurgia (1928-1930), que sintetiza elementos del novecentismo clasicista, l'[[art déco]] y el racionalismu.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=315}} El so hermanu [[Ramon Puig i Gairalt|Ramon]] edificó la casa Pidelaserra (1932), d'un exuberante eclecticismu.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=F8}} Ramon Reventós proyeutó'l primera conxuntu multirresidencial de Barcelona, la casa Masana (1928), d'influyencia [[bauhaus]]iana.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=29}} [[Francesc Folguera]] construyó l'Hotel Ritz (1917-1919), anque la so obra más interesante foi'l Casal Sant Jordi (1928-1932), que reflexa les enseñances de la revista alemana ''Moderne Bauformen'', defensora d'una arquiteutura moderno pero moderao, d'ámbitu burgués.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=F11}} Raimundo Durán Reynals averar al racionalismu n'obres como l'edificiu de viviendes de la cai de Aribau 243 (1933-1935) o la casa Cardenal (1935), anque na posguerra practicó un clasicismu academicista.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=H15}} A lo último, Jaume Mestres i Fossas construyó la escuela Blanquerna (1930-1933), a mediu camín ente'l novecentismo y el racionalismu.{{Harvnp|Miralles|2001|p=132-133}} D'esta dómina convien mentar igualmente a arquiteutos como: [[Ignasi Mas|Ignasi Mas i Morell]] (edificio David, 1929-1931), [[Miquel Madorell]] (Teatru Tívoli, 1917-1919), [[Arnau Calvet]] ([[casa Jorba (Barcelona)|casa Jorba]], 1926), [[Francesc Guàrdia i Vial]] (edificiu de la Compañía Arrendataria de Tabacos, actual Delegación de Facienda, 1929), [[Josep Domènech i Mansana]] (ilesia de Santa Teresa del Neñu Xesús, 1932-1940), [[Vicenç Martorell i Otzet]] ([[Cuartel del Bruch]], 1928-1934) y [[Joan Francesc Guardiola]] (Can Guardiola o “Casa China”, 1929). Tamién ye de remarcar la construcción de dos aparques de ferrocarril: la [[Estación del Norte (Barcelona)|Estación del Norte]] (1910-1914), obra de [[Demetrio Ribes]] consistente nuna reforma d'un anterior edificiu de 1861 de [[Pere Andrés i Puigdoller]], constaba de dos edificios que fueron xuníos por Ribes con una estructura en forma d'O y cubiertos por una gran plataforma metálica, con cierta influyencia modernista y [[Sezession|secesionista]];{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=24}} y la [[Estación de Francia]] (1925-1930), de [[Pedro Muguruza]], [[Raimundo Durán Reynals]], [[Salvador Soteras]] y [[Pelayo Martínez]], con andenes cubiertos por dos grandes naves de fierro y un antepar d'aspeutu clasicista, onde destaquen tres bóvedes de [[Casetón|casetones]].{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=46}} Polo que respecta al urbanismu, l'actuación más importante nestos años foi l'apertura de la [[Vía Layetana]], que conectaba l'Enanche col mar —taba prevista otra avenida paralela a esta, según otra perpendicular, que finalmente non s'executaron—. Surdida d'un proyeutu de reforma urbana d'[[Àngel Baixeras]] (''Plan de reforma interior de Barcelona'', 1884), les obres realizar en 1908, cola voluntá de crear una avenida d'aspeutu uniforme, polo que la mayoría d'edificios son d'aspeutu novecentista, con cierta influyencia de la Escuela de Chicago.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=317}} Tamién nos primeros años del sieglu urbanizó la falda del [[Tibidabo]], con una amplia avenida que xunía l'avenida de San Gervasio col monte, que foi ocupada por cases unifamiliares al estilu de les [[Ciudá Xardín|ciudaes-xardín]] ingleses.<ref group='nota'>Les teoríes d'[[Ebenezer Howard]] sobre les ciudaes-xardín fueron introducíes en Cataluña por [[Cebrià de Montoliu]] en 1912 cola fundación de la Sociedá Cívica de la Ciudá-Xardín. {{Harv|Montaner|2005|p=64}}</ref> Pal tresporte instalóse un tranvía na avenida y un funicular pa xubir a lo alto del monte, onde se emplazó el [[Parque d'Atraiciones del Tibidabo]].{{Harvnp|Miralles|2008|p=155}} <gallery mode="packed"> Ficheru:Casa Damians.jpg|[[Can Damians|Casa Damians]] (1913-1915), d'[[Eduard Ferrés]], [[Lluís Homs]] y [[Ignasi Mas]]. Ficheru:Coliseum BCN.JPG|[[Coliseum (Barcelona)|Cine Coliseum]] (1923), de [[Francesc Nebot]]. Ficheru:Fomento Trabajo.JPG|Edificiu de Fomentu del Trabayu Nacional (1931-1936), d'[[Adolf Florensa]] y [[Josep Goday]]. Ficheru:Fábrica Myrurgia.JPG|Fábrica Myrurgia (1928-1930), d'[[Antoni Puig i Gairalt]]. Ficheru:Casa Jorba.JPG|[[Casa Jorba (Barcelona)|Casa Jorba]] (1926), d'[[Arnau Calvet]]. Ficheru:Cuartel Bruch.JPG|[[Cuartel del Bruch]] (1928-1934), de [[Vicenç Martorell i Otzet]]. Ficheru:Can Guardiola.JPG|Can Guardiola o “Casa China” (1929), de [[Joan Francesc Guardiola]]. </gallery> === Esposición Internacional de 1929 === {{AP|Esposición Internacional de Barcelona (1929)}} [[Ficheru:Barcelona29-Palau.jpg|miniaturadeimagen|250px|Vista de la [[Esposición Internacional de Barcelona (1929)|Esposición Internacional]] de Barcelona de [[1929]].]] En 1929 celebróse la [[Esposición Internacional de Barcelona (1929)|Esposición Internacional]] en [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]]. Pa esti acontecimientu urbanizó tola zona de la [[Plaza d'España (Barcelona)|plaza d'España]] y el [[monte de Montjuïc]], y construyéronse los pabellones qu'acueyen anguaño la [[Feria de Barcelona]]. La Esposición tuvo llugar del [[20 de mayu]] de [[1929]] al [[15 de xineru]] de [[1930]], sobre una superficie de {{unidá|118|hectárees}}, y tuvo un costu de 130 millones de [[peseta|pesetes]].<ref>{{cita web |url= http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1929-bis.pdf|obra= BIE Web Site |títulu=Esposición Internacional de Barcelona de 1929 |fechaaccesu=18 d'ochobre de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070927203834/http://www.bie-paris.org/main/pages/files/expos/1929-bis.pdf |fechaarchivu=27 de setiembre de 2007}}</ref> La cortil de la Esposición construyir según un proyeutu de [[Josep Puig i Cadafalch]]. El conxuntu empezaba na plaza d'España, diseñada por Puig i Cadafalch y [[Guillem Busquets]], quien realizaron un conxuntu monumental en redol a un [[hemiciclu]] formáu por una [[columnata]] d'estilu barrocu, inspirada na [[plaza de San Pedro]] del [[Ciudá del Vaticanu|Vaticanu]]. Equí construyéronse los hoteles de la Esposición, obra de [[Nicolás María Rubió Tudurí|Nicolás María Rubió y Tudurí]], y nel centru asitióse una [[Fonte de la Plaza d'España (Barcelona)|fonte monumental]] diseñada por [[Josep Maria Jujol]]. Nel accesu de la plaza que conduz a l'[[avenida de la Reina María Cristina]] asitiáronse dos altes torres en forma de ''[[campanile]]s'', obra de [[Ramon Reventós]], inspiraos nel [[campanile de San Marcos]] de [[Venecia]].{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=G2}} [[Ficheru:Palacio Alfonso XIII.jpg|miniaturadeimagen|250px|left|[[Palacios d'Alfonso XIII y Victoria Eugenia|Palaciu d'Alfonso XIII]], de [[Josep Puig i Cadafalch]].]] Na avenida de la Reina María Cristina atopaba la seición oficial, onde s'asitiaben diversos pabellones: el palaciu de Comunicaciones y Tresportes, obra de [[Félix de Azúa de Pastors|Félix de Azúa]] y [[Adolf Florensa]]; el palaciu del Vistíu (o del Trabayu), de Josep Maria Jujol y [[Andrés Calzada]]; el palaciu de la Metalurxa, Lletricidá y Fuercia Motriz, d'[[Amadeu Llopart]] y [[Alexandre Soler|Alexandre Soler i March]]; el palaciu del Arte Testil, de [[Joan Roig (arquiteutu)|Joan Roig]] y [[Emili Canoxa]]; y el palaciu de Proyeiciones, d'[[Eusebi Bona]] y [[Francisco Aznar Sanjurjo|Francisco Aznar]]. Cerraben l'avenida los [[palacios d'Alfonso XIII y Victoria Eugenia]] —llamaos primeramente del Arte Moderno y de l'Arquiteutura—, obra de Josep Puig i Cadafalch. A la fin de l'avenida y al pie del monte construyó la famosa [[Fonte Máxica de Montjuïc]], obra de [[Carles Buïgas]], según [[los Cuatro Columnes]] de Puig i Cadafalch. L'edificiu principal de la Esposición yera'l [[Palaciu Nacional (Barcelona)|Palaciu Nacional]] —actual sede del [[MNAC]]—, obra d'[[Eugenio Cendoya]], [[Enric Catà]] y [[Pere Domènech i Roura]].{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=G6}} Espardíos pel monte atopábense'l restu de pabellones, como'l de Barcelona, de [[Josep Goday]]; el palaciu de la Prensa actual sede de la [[Guardia Urbana de Barcelona|Guardia Urbana]]—, de Pere Domènech i Roura; el palaciu de les Artes Decoratives y Aplicaes, de [[Manuel Cases (arquiteutu)|Manuel Cases]] y [[Manuel Puig (arquiteutu)|Manuel Puig]]; el palaciu de les Artes Gráfiques —actual [[Muséu d'Arqueoloxía de Cataluña (Barcelona)|Muséu d'Arqueoloxía]]—, de [[Raimundo Durán Reynals]] y [[Pelayo Martínez]]; el palaciu de l'Agricultura actual Teatru Fabià Puigserver—, de [[Josep Maria Ribas i Cases]] y [[Manuel Maria Mayol]]; el pabellón d'España, d'[[Antoni Darder]]; el palaciu de les Diputaciones, d'[[Enric Sagnier]]; el palaciu de la Química, d'[[Antoni Sardà]]; el pabellón Real —conocíu anguaño como [[Palacete Albéniz]]—, de [[Juan Moya Idígoras|Juan Moya]]; el palaciu del Arte Moderno y el palaciu de les Misiones, dambos d'Antoni Darder. [[Ficheru:Palacete Albéniz.jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Palacete Albéniz]], de [[Juan Moya Idígoras|Juan Moya]].]] De la Seición Internacional destacó'l [[Pabellón alemán (Barcelona)|Pabellón d'Alemaña]], de [[Ludwig Mies van der Rohe]], unu de los meyores exemplos de l'arquiteutura d'[[Estilu Internacional|estilu internacional]] pola so pureza formal, la so concepción espacial y el so intelixente emplegu d'estructures y materiales, que convirtieron a esti pabellón nel paradigma de l'arquiteutura del sieglu XX. De planta rectangular, alzábase sobre un podiu recubiertu de [[travertino]]; la cubierta sosteníase sobre columnes cruciformes y murios de carga, con parés de distintos materiales. Baltáu dempués de la Esposición, foi reconstruyíu ente 1985 y 1987 nel so allugamientu orixinal por [[Cristian Cirici]], [[Ignasi de Solà-Morales]] y [[Fernando Ramos]], siguiendo los planos dexaos por Mies van der Rohe.{{Harvnp|Grandas|1988|p=125-131}}<ref group='nota'>L'edificiu acueye anguaño la [[Fundación Mies van der Rohe]], que coordina'l DoCoMoMo (Asociación Internacional pa la documentación y el caltenimientu de l'arquiteutura del Movimientu modernu) y entama el [[Premiu d'Arquiteutura Contemporánea Mies van der Rohe]] xunto a la [[Xunión Europea]]. {{Harv|Midant|2004|p=321}}</ref> [[Ficheru:Pabellón Alemania.jpg|miniaturadeimagen|250px|left|Pabellón d'Alemaña, de [[Ludwig Mies van der Rohe]].]] Otres construcciones de relevancia efeutuaes pa la Esposición fueron: el [[Teatre Grec]], un teatru al campu inspiráu nos antiguos [[Teatru griegu estructura|teatro griegos]] –especialmente nel d'[[Teatru de Epidauro|Epidauro]]–, proyeutáu por Ramon Reventós, qu'anguaño acueye un festival de branu na Ciudá Condal, el [[Festival Grec]];{{Harvnp|Grandas|1988|p=156-157}} l'[[Estadiu Olímpicu Lluís Companys|Estadiu Olímpicu]], obra de Pere Domènech i Roura;{{Harvnp|Grandas|1988|p=175-179}} y el [[Pueblu español de Barcelona|Pueblo Español]], un pequeñu recintu que recueye na so interior reproducciones de distintos ambientes urbanos y arquiteutónicos de tol conxuntu del territoriu nacional, obra de los arquiteutos Ramon Reventós y [[Francesc Folguera]].{{Harvnp|Roig|1995|p=195}} Por cuenta de la Esposición axardinóse bona parte del monte de Montjuïc, con un proyeutu de [[Jean-Claude Nicolas Forestier]] y [[Nicolás María Rubió Tudurí|Nicolás María Rubió y Tudurí]], que realizaron un conxuntu de marcáu calter [[mediterraneu]] y gustu [[Clasicismu|clasicista]], con un estilu d'inspiración [[Neoárabe|hispanoárabe]] como'l que Forestier desenvolviera nel [[parque de María Luisa]] de [[Sevilla]]: creáronse asina los [[xardinos de Laribal]], los de [[Xardinos de Miramar|Miramar]], y los del [[Teatru Griegu#Xardinos|Teatre Grec]].<ref>{{cita web |url=http://w110.bcn.cat/portal/site/MediAmbient/menuitem.0d4d06202hala41y13y9c5y9c5a2ef8a0c/?vgnextoid=23ccbe675y56a210VgnVCM10000074fea8c0RCRD&vgnextchannel=6de179583ad1a210VgnVCM10000074fea8c0RCRD&lang=es_ES|títulu=Los Xardinos de Laribal |fechaaccesu=7 de setiembre de 2013}}</ref> [[Ficheru:Estadio Olímpico.jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Estadiu Olímpicu Lluís Companys|Estadiu Olímpicu]], de [[Pere Domènech i Roura]].]] Como asocedió en 1888, la Esposición de 1929 supunxo un gran impautu pa la ciudá de Barcelona a nivel urbanísticu, non yá na zona de Montjuïc, por tola ciudá realizaron obres de meyora y acondicionamientu: axardináronse les places de [[Plaza de Tetuán|Tetuán]], [[Plaza Urquinaona|Urquinaona]] y Letamendi; construyóse la ponte de Marina; urbanizóse la [[plaza de Cataluña]]; y enllargar la [[Avenida Diagonal (Barcelona)|Diagonal]] escontra l'oeste y la [[Gran Vía de les Cortes Catalanes|Gran Vía]] escontra'l suroeste. Tamién se realizaron diverses obres públiques: ameyoróse l'asfaltáu de cais y l'alcantarelláu, instaláronse llavabos públicos y sustituyóse el llume de gas pola llétrica. Coles mesmes, remocicáronse diversos edificios, como'l [[Casa de la Ciudá de Barcelona|Conceyu]] o la [[Xeneralidá de Cataluña|Xeneralidá]] –onde se construyó la ponte [[Góticu flamíxeru|flamíxeru]] que crucia la cai del Obispu–. Termináronse l'edificiu de Correos y la [[Estación de Francia]], que llevaben dellos años n'obres. Coles mesmes, construyóse'l [[Palaciu Real de Pedralbes]] como residencia de la familia real. Mientres esa dómina construyóse coles mesmes el primer [[rascacielos]] de Barcelona, l'edificiu de Telefónica na plaza de Cataluña, obra de [[Francesc Nebot]].<ref>{{cita web |url=http://e-spacio.uned.es/fez/eserv.php?pid=tesisuned:GeoHis-Fjgarcia&dsID=Documentu.pdf|títulu=De Gran Vía al Distritu C. El patrimoniu arquiteutónicu de Telefónica|autor=Francisco Javier García Algarra|fecha=2012|páxina=349-351 |fechaaccesu=24 de marzu de 2015}}</ref> A lo último, ameyoráronse les comunicaciones de la ciudá, cola construcción nos [[años 1920]] del [[Aeropuertu de Barcelona|Aeropuertu del Prat]], la supresión de los pasos a nivel dientro de la ciudá, la meyora de los enllaces colos barrios periféricos de la ciudá, el soterramientu del ''tren de Sarrià'' ([[Ferrocarriles de la Xeneralidá de Cataluña]]) y l'electrificación de los [[tranvía|tranvíes]] públicos. Tamién se construyó'l [[Metro de Barcelona]], inauguráu primeramente en 1924 y ampliáu en 1926 col serviciu del ''Metro Tresversal'' ente Bordeta y Catalunya (actual [[Llinia 1 del Metro de Barcelona|L1]]), que xunía los centru de la ciudá cola cortil de la Esposición. Igualmente, construyóse un [[funicular]] p'aportar hasta lo alto del monte, según un [[Teleféricu del puertu|teleféricu]] p'aportar a la mesma dende'l [[Puertu de Barcelona]], obra de [[Carles Buïgas]], anque foi inauguráu darréu, en 1931. Toes estes obres públiques portaron una fuerte demanda d'emplegu, provocando un gran aumentu de la inmigración escontra la Ciudá Condal, proveniente de toes partes d'España. Esti aumentu de población traxo la construcción de diversos barrios obreros de cases barates», como'l Grupu Aunós en Montjuïc y los Grupos Milans del Bosch y Baró de Viver en Besós.{{Harvnp|Hernàndez i Cardona|2001|p=202}} {{VT|Exa de la Esposición de 1929 en Montjuïc}} <gallery mode="packed"> Ficheru:Palacio Prensa.jpg|Palaciu de la Prensa. Ficheru:Palacio Artes Gráficas.jpg|Palaciu de les Artes Gráfiques. Ficheru:Palacio Agricultura.jpg|Palaciu de l'Agricultura. Ficheru:Palau Art Tèxtil.jpg|Palaciu del Arte Testil. Ficheru:Pabellón Diputaciones Expo'29.jpg|Palaciu de les Diputaciones. Ficheru:Palau Missions.jpg|Palaciu de les Misiones. </gallery> === Racionalismu === [[Ficheru:Pabellón República.jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Pabellón de la República Española]] pa la [[Esposición Internacional de París de 1937]], de [[Josep Lluís Sert]] y [[Luis Lacasa]]; retruque en Barcelona de 1992, de Miquel Espinet, Antoni Ubach y Juan Miguel Hernández Lleón.]] Nos [[años 1930]] surdió una fuerte voluntá d'acercamientu a les vanguardies arquiteutóniques europees, onde taba espuntando'l [[Racionalismu arquiteutónicu|racionalismu]], un estilu practicáu nel centru d'Europa dende entamos de los años 1920 por arquiteutos como [[Le Corbusier]], [[Ludwig Mies van der Rohe]], [[Walter Gropius]] y [[Jacobus Johannes Pieter Oud|J.J.P. Oud]]. Yera un estilu qu'aunía funcionalidad y estética, dando predominiu al volume sobre la masa, con formes basaes nel rectángulu y les llinies horizontales, ensin despintar la estructura del edificiu, con parés llises y ventanes metáliques, ensin recargamientu ornamental.{{Harvnp|AA.VV.|2006|p=56}} En Cataluña, la influyencia de l'arquiteutura internacional espresar en dos llinies: un racionalismu más purista inspiráu en Le Corbusier, y un eclecticismu qu'aceptaba otres referencies, como'l [[art déco]] o'l [[Arquiteutura espresionista|espresionismu alemán]], con un especial referente na [[Bauhaus]].{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=H}} En 1930 surdió en Barcelona'l grupu [[GATCPAC]] (Grupu d'Artistes y Téunicos Catalanes pal Progresu de l'Arquiteutura Contemporánea),<ref group='nota'>En primer llugar denominóse GCATSPAC (Grupu Catalán d'Arquiteutos Téunicos pa la Solución de Problemes de l'Arquiteutura Contemporánea), creáu en 1930 por [[Josep Lluís Sert]], [[Sixt Illescas]], [[Germán Rodríguez Arias]], [[Ricardo de Churruca]] y [[Francesc Fàbregas i Vehil|Francesc Fàbregas]]. En setiembre de 1930 participaron na esposición del Atenéu Guipuzcoanu de [[San Sebastián]] de la que surdió'l [[GATEPAC]], nel que s'integraron como Grupu Esti o GATCPAC. {{Harv|Miralles|2001|p=136}}</ref> con voluntá renovadora y lliberadora del clasicismu novecentista, según la d'introducir n'España les nueves corrientes internacionales derivaes del racionalismu. El GATCPAC defendía la realización de cálculos científicos na construcción, según l'usu de nuevos materiales, como les plaques de [[fibrocemento]] o la [[uralita]], amás de materiales más llixeros como'l vidriu.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=323}} Foi fundáu por [[Josep Lluís Sert]], [[Josep Torres Clavé]], [[Germán Rodríguez Arias]], [[Sixt Illescas]], [[Cristòfol Alzamora]], [[Ricardo de Churruca]], [[Manuel Subiño]] y [[Pere Armengou]]; posteriomente incorporáronse otros arquiteutos como [[Antoni Bonet i Castellana]], [[Jaume Mestres i Fossas]], [[Francesc Fàbregas i Vehil|Francesc Fàbregas]] y [[Joan Baptista Subirana]]. Lamentablemente, el so llabor quedó atayada col españíu de la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=68-71}} [[Ficheru:Casa Bloc.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Casa Bloc]] (1932-1936), de [[Josep Lluís Sert]], [[Josep Torres Clavé]] y [[Joan Baptista Subirana]].]] El racionalismu catalán tuvo unes especiales cualidaes, como seríen l'alloñamientu del formalismu, una ciertu enclín espresionista y una clara vinculación política cola [[Segunda República Española|Segunda República]],{{Harvnp|Miralles|2001|p=136-137}} como se denota na creación en 1936 del SAC (Sindicatu d'Arquiteutos de Cataluña), dirixíu por Torres Clavé y Fàbregas, que defendía la intervención nel control de la construcción, la coleutivización de la vivienda y l'orientación de la enseñanza.{{Harvnp|Miralles|2001|p=161}} Torres Clavé foi direutor de la revista ''[[A. C. Documentos d'Actividá Contemporánea]]'' (1931-1937), basada en revistes vanguardistas como ''Das Neue Frankfurt'', dirixida por [[Ernst May]], o ''L'Esprit Nouveau'', de Le Corbusier y [[Amédée Ozenfant]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=325}} [[Ficheru:Dispensario Central Antituberculoso.JPG|miniaturadeimagen|250px|Dispensariu Central Antituberculoso (1934-1938), de Josep Lluís Sert, Josep Torres Clavé y Joan Baptista Subirana.]] Ente los sos miembros destacó especialmente [[Josep Lluís Sert]], un arquiteutu de fama internacional que tres la Guerra Civil establecer en [[Estaos Xuníos]]. Foi discípulu de Le Corbusier, con quien trabayó en [[París]] y al que convidó a visitar la Ciudá Condal en 1928, 1931 y 1932.{{Harvnp|Montaner|2005|p=71}} Los sos dos principales obres en Barcelona nestos años fueron la [[casa Bloc]] (1932-1936) y el [[Dispensariu Central Antituberculoso]] (1934-1938), dambos en collaboración con Torres Clavé y Subirana. La primera basar nel proyeutu de viviendes ''à redent'' de Le Corbusier (1922), y ye un conxuntu de viviendes en forma de S, de bloques llargos y estrechos con estructura metálica de dos llarpiabes, con accesos a les viviendes al traviés de corredores cubiertos;{{Harvnp|Pla|2007|p=134}} el Dispensariu presenta dos cuerpos paralelos dispuestos en forma de L, con un xardín central que sirve d'accesu.{{Harvnp|Pla|2007|p=135}} Sert foi l'autor con [[Luis Lacasa]] del [[Pabellón de la República Española]] pa la [[Esposición Internacional de París de 1937]], onde s'esibió per primer vegada'l ''[[Guernica (Picasso)|Guernica]]'' de [[Picasso]], que foi reconstruyíu en Barcelona en 1992 por [[Miquel Espinet]], [[Antoni Ubach]] y [[Juan Miguel Hernández Lleón]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Monner i Faura |nome=Jordi|títulu= BCN 92. Guía de La Vanguardia. 1: Del Velòdrom d'Horta a la Creueta del Coll|editorial= La Vanguardia|lugar-publicación= Barcelona|añu= 1992|páxina=16-19}}</ref> [[Ficheru:Diagonal Granados París.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|Bloque Diagonal (1935-1940), de [[Ricardo de Churruca]] y [[Germán Rodríguez Arias]].]] Amás de Sert convien destacar: [[Sixt Illescas]] (casa Vilaró, 1931; edificiu de viviendes de la cai de Padua 96, 1934-1935; casa Illescas, 1934-1935; casa Masana, 1935-1940); [[Germán Rodríguez Arias]] (edificiu Astoria, 1933-1934; bloque Diagonal, 1935-1940, con Churruca; edificiu de [[Vía Augusta (Barcelona)|Vía Augusta]] 61, 1937); [[Ricardo de Churruca]] (casa Barangé, 1931-1935; casa Conill, 1935, almacenes Sepu, 1935-1936); [[Pere Benavent de Barberà]] (edificiu de viviendes de la cai de Balmes 220, 1931-1932; edificiu de l'avenida Gaudí 56, 1933; casa Jacinto Esteva, 1935-1940); [[Jaume Mestres i Fossas]] (casa Viladot, 1930-1933; casa Sans, 1933-1936); [[Joaquim Lloret i Homs]] (clínica Barraquer, 1934-1940); [[Luis Gutiérrez Soto]] (edificiu Fàbregas o [[Rascacielos Urquinaona]], 1936-1944); [[Josep Soteras]] (edificiu de la cai de Balmes 371 esquina [[Ronda del Xeneral Mitre|ronda Xeneral Mitre]], 1935-1941; edificiu de la [[Ronda de San Pedro]] 22 esquina calle Trafalgar, 1936); y [[Josep Maria Sagnier i Vidal]] (edificiu de la cai de Balmes 392-396, 1935-1942). Nel ámbitu urbanu cabo mentar el [[Plan Macià]] (1932-1935), ellaboráu por Sert y Le Corbusier, un proyeutu que prevía una distribución funcional de la ciudá con un nuevu orde xeométricu, al traviés de grandes exes vertebradores como la [[Gran Vía de les Cortes Catalanes|Gran Vía]], la [[Avenida Meridiana|Meridiana]] y el [[Avenida del Paralelu Paralelu]], y con una nueva fachada marítima definida por rascacielos cartesianos, amás de la meyora d'equipamientos y servicios, el fomentu de la vivienda pública y la creación d'un gran parque y centru d'ociu xuntu al [[delta del Llobregat]], la llamada Ciudá de Reposu y Vacaciones. L'entamu de la Guerra Civil atayó'l proyeutu.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=319}} Tamién cabo mentar qu'en 1931 creóse'l Colexu d'Arquiteutos de Cataluña, Aragón, Baleares y Logroño, delimitado en 1933 a Cataluña y Baleares y en 1978 solo a Cataluña; esta entidá edita dende 1944 la revista ''Cuadiernos d'Arquiteutura'' —dende 1981 editada en [[Idioma catalán|catalán]] como ''Quaderns''—.<ref>{{cita web |url=https://www.arquiteutes.cat/ca/content/hist%C3%B2ria|títulu=Historia del Colexu d'Arquiteutos de Catalunya |fechaaccesu=31 de marzu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402132320/https://www.arquiteutes.cat/ca/content/hist%C3%B2ria |fechaarchivu=2 d'abril de 2015}}</ref> === Posguerra === [[Ficheru:Banco Vitalicio.JPG|miniaturadeimagen|250px|Bancu Vitaliciu d'España (1942-1950), de [[Lluís Bonet i Garí]].]] L'entamu de la [[dictadura franquista]] provocó una rotura na integración vanguardista de l'arquiteutura catalana, una y bones el nuevu réxime apostó por un estilu más academicista. L'ausencia d'un programa conceptual llevó a supeditar la obra al remangu del so autor, magar el discursu ideolóxicu imperante fomentó'l monumentalismo y el calter áulico de les realizaciones del momentu. Nos primeros años de posguerra resurdió l'estilu [[Novecentismo|novecentista]], con un marcáu componente académicu, nun estilu neoclásicu influyíu pol [[Arquiteutura n'Estaos Xuníos#Enclín al eclecticismu ya influyencia de l'Academia de Belles Artes (1860-1914)|eclecticismu americanu]] y el [[neorrenacentismo]] mediterraneu.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=I}} Ante los intentos fallíos de formulación d'una nueva arquiteutura del réxime, solo visibles primeramente pola influyencia pasaxera de l'arquiteutura italiana y alemana d'enclín [[Arquiteutura historicista|historicista]] y [[Rexonalismu (arquiteutura)|rexonalista]], y por cuenta de la falta en Cataluña d'encargos oficiales de les nueves autoridaes, les construcciones na Ciudá Condal entroncaron col novecentismo monumentalista de los años 1920, con pervivencia inclusive d'un ciertu racionalismu atenuáu.{{Harvnp|Miralles|2001|p=202}} [[Ficheru:Residencia Oficiales.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Residencia d'Oficiales de Barcelona|Residencia d'Oficiales]] (1939-1940), de [[Manuel de Solà-Morales i de Rosselló]].]] Ente los arquiteutos y obres d'estos años pueden mentase: [[Raimundo Durán Reynals]] (ilesia de Santa María de Sants, 1940-1965; sede de Fabra & Coats, 1941-1944; viviendes Clip, 1949-1952; palacio Julio Muñoz, 1949-1952); [[Eusebi Bona]] (Bancu Español de Creitu na plaza Cataluña, 1940-1950; edificiu comercial Pirelli, 1948); [[Francesc Nebot]] (edificiu de viviendes de la cai de Balmes 368 esquina ronda Xeneral Mitre, 1946); [[Adolf Florensa]] (edificiu de la plaza Villa de Madrid, 1946); [[Lluís Bonet i Garí]] (Bancu Vitaliciu d'España, 1942-1950; Institutu Nacional de Previsión, 1947); [[Francesc Mitjans]] (edificios de viviendes de la cai de Balmes 182, 1941-1948; de la cai d'Amigó 76, 1941-1944; y de la ronda del Xeneral Mitre 140, 1947-1949); [[Manuel de Solà-Morales i de Rosselló]] ([[Residencia d'Oficiales de Barcelona|Residencia d'Oficiales]], 1939-1940); [[Francisco Juan Barba Corsini]] (viviendes del paséu de la Bonanova 105-107, 1946); [[Joaquim Lloret i Homs]] (viviendes El Ranchu Grande, 1944); [[Pere Benavent de Barberà]] (viviendes de la cai de la Reina Victoria 26 y ronda del Xeneral Mitre 55, 1946-1950); y [[Josep Soteras]] (Fábrica Olivetti, 1940-1953; Edificiu Industrial, 1947; fonte monumental del paséu de Gracia, 1952). [[Ficheru:Església Bonanova.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Ilesia de La nuesa Señora de la Bonanova]] (1942-1962), de [[Josep Danés i Torras]].]] Nesta dómina restauráronse numberoses ilesies destruyíes o estropiaes nel intre de la guerra, de la que se creaben otres nueves, la mayoría nun estilu renacentista florentín continuador de la llinia empecipiada por [[Nicolás María Rubió Tudurí|Rubió y Tudurí]]: [[ilesia de La nuesa Señora de la Bonanova]] (1942-1962), de [[Josep Danés i Torras]]; ilesia del conventu de los Capuchinos de Sarrià (1940-1944), de [[Pere Benavent de Barberà]]; ilesia de La nuesa Señora de los Ánxeles (1942-1957), de Josep Danés i Torras; ilesia del Perpetuu Socorru (1950), de [[Joaquim Gocheres Bañeres]]; ilesia de San Miguel de los Santos (1950-1963), d'[[Antoni Fisas]].{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=250-251}} Los años de la dictadura carauterizar pol desarrollismo urbanu, que consistió na construcción desenfrenada de viviendes barates, en gran parte de [[Vivienda de proteición oficial|proteición oficial]], p'absorber la inmigración procedente, sobremanera, de comunidaes españoles como [[Andalucía]], [[Rexón de Murcia|Murcia]], [[Estremadura]] o [[Galicia]]. L'arribación masiva d'inmigración portó una puxanza del [[chabolismo]], principalmente en [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]], el [[Barriu de Somorrostro|Somorrostro]], el [[Pueblu Nuevu (Barcelona)|Pueblu Nuevu]] y [[El Carmelo]], llugares onde a finales de los años 1960 contabilizábense unes 10&nbsp;000 barraques. Anque se fomentó la vivienda protexida, ello nun frenó la especulación.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=32}} La construcción de viviendes llevar a cabu, en munchos casos, ensin una planificación urbanística previa, y utilizando materiales baratos que, colos años, provocaríen problemes varios como l'[[aluminosis]]. La fiebre constructor provocó una notable medría demográfica y la creación de nuevos barrios, como [[El Carmelo]], [[Nou Barris]], [[El Guinardó]], [[El Valle de Hebrón]], [[La Sagrera]], [[El Clot]] o'l [[Pueblu Nuevu (Barcelona)|Pueblu Nuevu]].{{Harvnp|Hernàndez i Cardona|2001|pp=233-234}} La guerra supunxo un parón nos proyeutos paisaxísticos de la ciudá, y na posguerra les actuaciones centráronse más nel caltenimientu y restauración de les árees esistentes que non na creación de nueves zones verdes. En 1940 púnxose al mandu de [[Parques y xardinos de Barcelona|Parques y Xardinos]] [[Lluís Riudor i Carol]], iniciador del paisaxismu en Cataluña.{{Harvnp|AA.VV.|2001|p=67}} Actuaciones sos fueron el xardín d'Austria —allugáu na cortil del [[parque Güell]]—, el [[parque de Monterols]], el de [[Parque de Cervantes|Cervantes]], y diverses intervenciones nel [[monte de Montjuïc]] empuestes a suprimir el chabolismo, proyeutu que siguió'l so socesor, [[Joaquim Casamor]], cola creación de diversos xardinos de tipu temáticu, como los [[xardinos Mossèn Mariña i Llobera]], especializaos en [[cactáceas]] y [[ensundiosa|ensundioses]], y los [[xardinos de Mossèn Cintu Verdaguer]], dedicaos a les [[plantes acuátiques]], [[bulbosa|bulboses]] y [[rizoma]]tusas.{{Harvnp|Añón Feliú|Luengo|2003|p=80-85}} Obra so fueron tamién en Montjuïc los [[xardinos del Mirador del Alcalde]] y los [[xardinos de Joan Maragall]], allugaos en redol al [[Palacete Albéniz]]; y, nel restu de Barcelona, el [[Xardinos del Turó del Putget|parque del Putget]], el de la [[Parque de la Guineueta|Guineueta]] y el de [[Xardinos de Villa Amelia|Villa Amelia]].{{Harvnp|Gabancho| 2000|p=12}} === Grupu R === {{AP|Grupu R}} [[Ficheru:2010-11-29 Clasico03 (5222087110).jpg|miniaturadeimagen|250px|[[Camp Nou]] (1954-1957), de [[Lorenzo García-Barbón]], [[Francesc Mitjans]] y [[Josep Soteras]].]] Nos [[años 1950]] hubo una renovación del panorama arquiteutónicu gracies al [[Grupu R]] (1951-1961),{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=326}} un conxuntu d'arquiteutos que conectaron la esperiencia del [[Racionalismu arquiteutónicu|racionalismu]] y el [[GATCPAC]] coles nueves corrientes internacionales, como'l [[Neoliberty]], el [[contextualismo]] y l'[[Arquiteutura orgánica|organicismo]], con influyencia d'arquiteutos como [[Alvar Aalto]], [[Oscar Niemeyer]], [[Bruno Zevi]] y [[Gio Ponti]].{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=331}} Considerar a sí mesmos posfuncionalistas, partiendo del [[Funcionalismu (arquiteutura)|funcionalismu]] racionalista pero superáu sobre la base de criterios humanistes.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=336}} L'arquiteutura del Grupu R foise desmarcando cada vez más del estilu propiu del réxime, adquiriendo un matiz reivindicativu, en que l'apueste pola modernidá considerábase una oposición al réxime.{{Harvnp|Baldellou|Capitel|2001|p=476}} Ente los sos miembros iniciales atopábense [[José Antonio Coderch]], [[Antoni de Moragas]], [[Josep Maria Sostres]], [[Manuel Valls i Vergés|Manuel Valls]], [[Joaquim Gili]], [[Oriol Bohigas Guardiola|Oriol Bohigas]], [[Josep Maria Martorell|Josep Martorell]] y [[Josep Pratmarsó]]; en 1953 dar de baxa Coderch y Valls, de la qu'ingresaron [[Manuel Ribas i Piera]], [[Josep Anton Balcells]], [[Francesc Bassó]] y [[Guillermo Giráldez]]; en 1958 ingresaron [[Pau Monguió]] y [[Francesc Vayreda]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=94-95}} Estos arquiteutos tomaron una nueva concienciación por cuenta de la conferencia d'[[Alberto Sartoris]] nel [[Atenéu Barcelonés]] en 1949, onde pidía la busca d'una nueva arquiteutura nacional, que foi secundada por Oriol Bohigas nel so artículu ''Posibilidaes d'una arquiteutura barcelonesa''.{{Harvnp|Miralles|2001|p=238}} Sicasí, col tiempu la diversidá d'enclinos d'esti autores, que se movíen ente'l neopopularismo, el neorracionalismo [[Mies van der Rohe|miesiano]], el [[informalismo]] y el neofuncionalismo, llevó a la disolución del grupu.{{Harvnp|Miralles|2001|p=240}} [[Ficheru:Park Hotel BCN.jpg|miniaturadeimagen|200px|left|Park Hotel (1950-1954), d'[[Antoni de Moragas]].]] Nesta xeneración destacó [[José Antonio Coderch]], unu de los arquiteutos españoles de la dómina con más prestíu internacional. Influyíu por Aalto, les sos obres amuesen un altu grau de simplicidá y depuración volumétrica, de la que les formes curvilliniu y articuláu denotan un ciertu componente espresionista.{{Harvnp|Montaner|2005|p=107}} Foi un defensor de l'arquiteutura tradicional catalana, y amosó una gran esmolición pol interiorismu y l'adautación a la redolada.{{Harvnp|Corredor-Matheos|2001|p=185}} Trabayó acomuñáu con Manuel Valls dende 1942; en 1960 ingresó nel grupu internacional [[Team 10]].{{Harvnp|Midant|2004|p=203-204}} Ente les sos obres atópense: la Cooperativa Obrera La Maquinista (1951-1953), la casa de la Marina (1952-1954), l'edificiu de viviendes de la cai de Johann Sebastian Bach 7 (1957-1961) y la casa Tàpies (1960-1963). [[Josep Maria Sostres]] foi discípulu de [[Sixt Illescas]], y recibió darréu la influyencia de [[Giuseppe Terragni]], de la que se declaraba almirador de [[Gaudí]], al qu'aludía pa remarcar la superación del funcionalismu racionalista.{{Harvnp|Midant|2004|p=856}} Foi autor de la casa Moratiel (1956-1957), la casa Iranzo (1957), y les oficines d'El Noticieru Universal (1963-1965). [[Antoni de Moragas]] amosóse partidariu del diseñu industrial frente al trabayu artesanal; trabayó acomuñáu a [[Francesc de Riba i Salas]]: Park Hotel (1950-1954), cine Fémina (1950-1952), edificiu de viviendes de l'avenida Vallcarca 125 (1953), casa de los Toros (1960-1962). Per otru llau, los principales esponentes estos años d'un racionalismu de raigaños miesianas y [[bauhaus]]ianas fueron [[Francesc Mitjans]] y [[Francisco Juan Barba Corsini]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=111}} El primeru foi autor del edificiu El Truébanu (1950-1952), el conxuntu Vallmajor de viviendes y Clínica Soler Roig (1950-1954), l'edificiu d'oficines CYT (1953-1959), l'edificiu Tokyo (1954-1957), l'Hotel Barcelona (1955-1962), l'edificiu Seida (1955-1967, con [[Josep Soteras]]) y l'edificiu d'oficines Harry Walker (1959). Barba Corsini construyó l'edificiu Mitre (1959-1964) y los apartamentos de les bufardes de la [[Casa Milà]] (1955), al estilu de los ''[[Case Study Houses|study houses]]'' de [[Los Ánxeles]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=113}} [[Ficheru:COAC.JPG|miniaturadeimagen|250px|Colexu d'Arquiteutos de Cataluña y Baleares (1958-1962), de [[Xavier Busquets]].]] Unu de los miembros más nuevos pero qu'espuntó rápido foi [[Oriol Bohigas Guardiola|Oriol Bohigas]], arquiteutu, críticu, profesor y políticu,{{Harvnp|Midant|2004|p=129}} defensor d'una arquiteutura pragmático y funcional basada na eficacia y la rentabilidá, con respetu a l'arquiteutura tradicional y un especial valor dau a los materiales, como se denota nel so defensa acérrima del lladriyu.{{Harvnp|Montaner|2005|p=137}} Trabayó n'asociación con [[Josep Maria Martorell|Josep Martorell]] dende 1951; obres sos son: el grupu de viviendes Escorial (1952-1955), l'edificiu de viviendes de la cai de Roger de Flor 215 (1954-1958), l'edificiu de la cai Pallars 301-319 (1955-1960), la sede de la Mutua Metalúrxica de Seguros (1955-1959) y el grupu de viviendes Milans del Bosch (1962-1964). [[Ficheru:Facultat Dret.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|Facultá de Derechu (1958-1959), de [[Guillermo Giráldez]], [[Pedro López Íñigo]] y [[Xavier Xubíes]].]] Nestos años surdieron una serie d'obres singulares que merecen reseñase especialmente: el [[Palaciu de los Deportes de Barcelona|Palaciu Municipal de Deportes]] (1953-1955), de [[Lorenzo García-Barbón]] y [[Josep Soteras]], d'estética [[Arquiteutura brutalista|brutalista]],{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=78}} presenta un volume atunelado con una serie de llarpiabes d'arcos parabólicos, con dos grandes pantalles rectangulares a manera de ''[[brise-soleil]]'' nos testeros;{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=K20}} el [[Camp Nou]] (1954-1957), de Lorenzo García-Barbón, Francesc Mitjans y Josep Soteras, un estadiu con una estructura de formigón armáu con capacidá pa 90&nbsp;000 espectadores,<ref>{{cita publicación |apellíu=Monner i Faura |nome=Jordi|títulu= BCN 92. Guía de La Vanguardia. 5: De los edificios Trade a la Llaina·la Amèlia|editorial= La Vanguardia|lugar-publicación= Barcelona|añu= 1992|páxina=7}}</ref> con trés graderías superpuestes dispuestes con un trazáu de cuatro curves rebaxaes pa facilitar la proximidá del espectador al terrén de xuegu, que asítiase sol nivel de la cai pa procurar un meyor accesu a los niveles cimeros;{{Harvnp|Pla|2007|p=148}} la editorial Gustavo Gili (1954-1961), de [[Joaquim Gili]] y [[Francesc Bassó]], asitiada nun interior de mazana del Enanche, presenta una fachada acristalada cubierta por ''brise-soleil'', con una estructura diáfana plena de lluz natural gracies a unos patios llaterales;{{Harvnp|Montaner|2005|p=99}} el conxuntu de la [[SEAT]] (1954-1960), de [[Manuel Barbero]], [[César Ortiz Echagüe]], [[Rafael Echaide Itarte]] y [[Rafael de la Xoya]], un conxuntu de comedores, almacenes, llaboratorios y oficines con perfiles d'aluminiu;{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=31}} la sede del Colexu d'Arquiteutos de Cataluña y Baleares (1958-1962), de [[Xavier Busquets]], una torre d'ocho plantes con estructura metálica en [[muro cortina]] y cuerpu baxu de forma trapezoidal, decoráu con esgrafiados de [[Picasso]];{{Harvnp|Pla|2007|p=145}} y la Facultá de Derechu (1958-1959), de [[Guillermo Giráldez]], [[Pedro López Íñigo]] y [[Xavier Xubíes]], con una retícula estructural de cuerpos rectangulares y patios interiores, con zarramientos de paños acristalaos y parés prefabricaes de gres blancu, d'influyencia [[Neoplasticismo|neoplasticista]].{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=K15}} [[Ficheru:Sant Gregori Taumaturgo.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Ilesia de Sant Gregori Taumaturgu]] (1954-1963), de [[Bartomeu Llongueras]].]] Nos años 1950 l'arquiteutura relixosa abrir a los nuevos llinguaxes arquiteutónicos de vanguardia, siempres respetando la so particular idiosincrasia como edificios destinaos a la fe.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=254-255}} Exemplos d'ello seríen la ilesia de los Llares Mundet (1954-1957), de [[Manuel Baldrich]], que denota la influyencia de Alvar Aalto, con decoración de los escultores [[Josep Maria Subirachs]] y [[Eudald Serra]]; la [[ilesia de Sant Gregori Taumaturgu]] (1954-1963), de [[Bartomeu Llongueras]], de planta circular y fachada clasicista; la ilesia de Santa Cecilia (1957), de [[Jordi Vidal de Llobatera]], que sosprendió pola so nave interior de forma acampanada y llixeramente inclinada.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=256-257}} Polo que respecta al urbanismu, en 1953 surdió'l Plan Comarcal, un intentu d'integrar la ciudá colos conceyos colindantes en víes de satisfaer la fuerte demanda de vivienda nos años de llegada masiva d'inmigración, de la qu'intentaba frenar la especulación inmobiliaria y ameyorar la redolada urbana.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=K}} Anque nun se llevó a cabu na so totalidá, del so planteamientu inicial surdieron diversos planes parciales, especialmente los referentes a les zones del Besós y de la llende de la Diagonal: na primera creáronse los nuevos barrios de [[La Verneda y la Paz|la Verneda]] y del [[El Besós y el Maresme|Besós]], ente que na segunda proyeutóse la [[Zona Universitaria de Barcelona|Zona Universitaria]] y ampliáronse los barrios de [[Les Corts]] y [[La Maternidá y San Ramón|Collblanc]].{{Harvnp|Roig|1995|p=238}} Per otru llau, en 1952 Barcelona acoyó'l [[XXXV Congresu Eucarísticu Internacional]], que dexó la urbanización d'un nuevu barriu conocíu como [[El Congrés i els Indians|Congrés]], con un conxuntu de viviendes proyeutáu por [[Josep Soteras]], [[Carles Marquès]] y [[Antoni Pineda]].{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=K2}} En 1957 abrióse'l primer tramu del paséu Marítimu, una idea surdida nos años 1920 qu'entá nun se desenvolviera, con un proyeutu d'[[Enric Giralt i Ortet]].<ref name="mont">{{Harvsp|Montaner|2005|p=115.}}</ref> Per otru llau, el déficit de vivienda p'acoyer a la nueva inmigración llevó a la promulgación del Plan d'Urxencia Social de 1958, que llevó a la construcción de grandes bloques de viviendes sociales en barrios de la periferia, como [[La Verneda y la Paz|la Verneda]], [[Vilapicina i La Torre Llobeta|Torre Llobeta]], [[La Marina de Port|Polvorín]], [[La Marina de Port|Can Clos]], la [[La Trinitat Nova|Trinidá]] y [[Verdún (Barcelona)|Verdún]].<ref name="mont" /> === Escuela de Barcelona === {{AP| Escuela de Barcelona (arquiteutura)}} [[Ficheru:Trade Coderch.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Edificios Trade|Torres Trade]] (1965-1969), de [[José Antonio Coderch]] y [[Manuel Valls i Vergés|Manuel Valls]].]] Ente los [[años 1960]] y [[años 1970|1970]] surdió la denominada [[Escuela de Barcelona (arquiteutura)|Escuela de Barcelona]], según la denominación propuesta por [[Oriol Bohigas Guardiola|Oriol Bohigas]] nel so artículu ''Una posible Escuela de Barcelona'', publicáu na revista ''Arquiteutura'' en 1968. Heredera del [[Grupu R]], la nueva escuela inspirar nel [[neorrealismu (arquiteutura)|neorrealismu]] italianu que trunfaba entós daquella a nivel internacional, combinando un llinguaxe constructivu racionalista cola funcionalidad y el diseñu.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=338-339}} La Escuela de Barcelona revalorizó nuevamente'l [[Modernismu catalán|modernismu]], y punxo énfasis nel papel educador y comunicativo de l'arquiteutura, a la cual otorgaben un compromisu social como elementu dinamizador de les estructures social y urbanu. Coles mesmes, valoraben el trabayu artesanal y l'usu de materiales tradicionales de l'arquiteutura catalana, como'l lladriyu y la cerámica.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=340}} Tamién punxeron un especial énfasis na atención al diseñu y l'interés pol detalle.{{Harvnp|Miralles|2001|p=274}} Diversos miembros del Grupu R se englobaron tamién na Escuela de Barcelona. Al tándem Bohigas-Martorell sumar en 1962 [[David Mackay]], formando la firma [[MBM Arquiteutes|MBM]]. Amás, surdió una nueva xeneración d'arquiteutos ente los que destacaben: [[Federico Correa]], [[Alfons Milà]], [[Ricardo Bofill]], [[Lluís Cantallops]], [[Lluís Nadal]], [[Albert Viaplana]], [[Heliu Piñón]], [[Esteve Bonell]] o'l grupu Studio PER, formáu por [[Lluís Clotet]], [[Òscar Tusquets]], [[Cristian Cirici]] y [[Josep Bonet]]. Col tiempu la Escuela sufrió delles dixebres importantes, como la de Ricardo Bofill y el so Taller d'Arquiteutura; los miembros de Studio PER, enfusaos nes corrientes [[Arquiteutura posmoderna|posmodernas]]; el tándem Viaplana-Piñón y la so orientación escontra un formalismu abstractizante; y la trayeutoria personal y ecléctico de Esteve Bonell.{{Harvnp|Montaner|2005|p=117}} Hai de solliñar qu'a entamos de los años 1960 tituláronse les primeres muyeres arquiteutes en Barcelona, como [[Margarita Brender Rubira|Margarita Brender]], [[Roser Amadó]] y [[Anna Bofill Levi|Anna Bofill]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=118}} [[Ficheru:Canódromo Meridiana.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|Canódromu Meridiana (1962-1963), d'[[Antoni Bonet i Castellana]] y [[Josep Puig i Torné]].]] Nesti periodu siguieron trabayando dellos arquiteutos de la xeneración anterior: [[José Antonio Coderch]] averar al [[minimalismu]],{{Harvnp|Montaner|2005|p=109}} con obres como les [[torres Trade]] (1965-1969), trazaes sobre segmentos de círculu de tala forma que la fachada, en [[muro cortina]] de cristal negru, percuerre'l perfil del edificiu nuna llinia continua;{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=M18}} otres obres sos fueron el conxuntu residencial Raset (1968-1973), l'Institutu Francés (1972-1974, yá ensin la collaboración de [[Manuel Valls i Vergés|Manuel Valls]]), les oficines de [[La Caixa]] na avenida Diagonal (1974-1979) y l'ampliación de la [[Escuela d'Arquiteutura de Barcelona]] (1978-1984). [[Antoni Bonet i Castellana]], formáu nel [[GATCPAC]] y exiliáu tres la guerra, periodu nel que desenvolvió'l so llabor preferentemente n'[[Arxentina]] y [[Uruguái]], construyó a la so vuelta'l Canódromu Meridiana (1962-1963, con [[Josep Puig i Torné]]), un edificiu llixeru formáu por dos plantes [[paraboloide]]s sobre pilastres d'aceru, con graes en voladizu cubiertes d'un ''[[brise-soleil]]'' de formigón zarráu nos estremos por una estructura d'aluminiu acristalada.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=70}} Foi autor tamién de la torre Urquinaona (1966-1973). [[Ficheru:Fundació Miró.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Fundación Joan Miró]] (1972-1975), de [[Josep Lluís Sert]].]] Tamién retornó [[Josep Lluís Sert]], autor del conxuntu residencial Les Escales Park (1967-1973) y de la [[Fundación Joan Miró]] (1972-1975), un singular edificiu construyíu con formigón y plaques prefabricaes y formáu pola torre d'accesu con sala d'actos, chigre y biblioteca, dende onde se configura un conxuntu de patios qu'articulen les diverses sales d'esposición, dispuestes en circuitu zarráu.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=M31}} Otres construcciones de la dómina fora del ámbitu de la Escuela fueron: l'[[edificiu d'oficines Hispanu Olivetti]] (1960-1964), de [[BBPR|Lodovico Barbiano di Belgiojoso]], [[BBPR|Enrico Peressutti]] y [[Ernesto Rogers]], con una fachada en muro-cortina acristaláu con cuerpos volaos de forma gradiada escontra la parte central, a imitación de les típiques ventanes-balcón del Enanche;{{Harvnp|Pla|2007|p=160}} el Bancu Atlánticu (1966-1967), de [[Francesc Mitjans]] y [[Santiago Balcells]], que denota la influyencia del [[Torre Pirelli (Milán)|rascacielos Pirelli]] de [[Milán]], de [[Gio Ponti]];{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=M17}} y la Torre Colón (1965-1971), de [[Josep Anglada i Rosselló|Josep Anglada]], [[Daniel Gelabert]] y [[Josep Ribas]], con un cuerpu de forma hexagonal coronáu por un voladizu invertíu de forma troncopiramidal.{{Harvnp|Lacuesta|González|1999|p=88}} [[Ficheru:Hispano Olivetti BCN.jpg|miniaturadeimagen|200px|left|[[Edificiu Hispanu Olivetti]] (1960-1964), de [[BBPR|Lodovico Barbiano di Belgiojoso]], [[BBPR|Enrico Peressutti]] y [[Ernesto Rogers]].]] La nueva escuela tuvo liderada —sobremanera nel terrén teóricu— por [[Oriol Bohigas Guardiola|Oriol Bohigas]], qu'en 1962 formó la firma [[MBM Arquiteutes|MBM]] con [[Josep Maria Martorell|Josep Martorell]] y [[David Mackay]]. Nun artículu publicáu en ''[[Serra d'Or]]'' en 1962, ''Escontra una arquiteutura realista'', Bohigas señaló la crisis del racionalismu y cómo los nuevos tiempos teníen d'afaese a la realidá sociu-cultural y económica, con una arquiteutura que respetara les formes tradicionales.{{Harvnp|Miralles|2001|p=274}} Dalgunes de les sos obres nestos años seríen: les viviendes sociales de l'avenida Meridiana 312-318 (1960-1964), la casa del Pati (1961-1964), l'edificiu de la cai del Conde Borrell 87-89 (1963-1966), l'edificiu de la cai de Entenza 99-101 (1964-1967), la Clínica Augusta (1968-1975), el conxuntu residencial Bonanova (1970-1973) y l'escuela Thau (1972-1975). Ente los nuevos arquiteutos los que más traslucieron la influyencia italiana fueron [[Federico Correa]] y [[Alfons Milà]], autores de la torre Talaya (1966-1970) y del edificiu Monitor (1968-1970), inspiráu esti postreru na [[torre Velasca]] de Lodovico Barbiano di Belgiojoso, Enrico Peressutti y Ernesto Rogers, d'aspeutu [[Arquiteutura brutalista|brutalista]] y una estructura basada en modulaciones de vanos altos y estrechos combinaos en distintes variaciones.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=M19}} [[Ficheru:Monitor BCN.jpg|miniaturadeimagen|200px|Edificiu Monitor (1968-1970), de [[Federico Correa]] y [[Alfons Milà]].]] [[Ricardo Bofill]] fundó'l so Taller d'Arquiteutura en 1963, una esperiencia multidisciplinar qu'aunía l'arquiteutura coles matemátiques, la poesía, la filosofía, la economía, la publicidá y la fotografía.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=342}} Siguió les direutrices de la Escuela, pero alloñándose pol tratamientu de la planta y el volume, a los qu'aplicó un ciertu componente d'esperimentación formal, de la qu'introdució traces tecnologicistas. Ello acentuóse a finales de los 1960, en que denotó una fuerte influyencia del grupu británicu [[Archigram]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=130-131}} Nestos años foi autor de los edificios de la cai de Johann Sebastian Bach 28 (1962-1963), Johann Sebastian Bach 2-4 (1962-1963) y Nicaragua 97-99 (1962-1965). El Studio PER foi creáu en 1964 por dos pareyes d'arquiteutos: [[Òscar Tusquets]] y [[Lluís Clotet]], y [[Josep Bonet]] y [[Cristian Cirici]]. Na so obra denotan la influyencia del [[pop-art]] y de [[Robert Venturi]], fechu que los decantará escontra l'[[arquiteutura posmoderna]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=131}} Nestos años fueron autores de la casa Fullà (1967-1971) y l'edificiu de la cai de San Mario 36 (1969-1971) el tándem Tusquets-Clotet; y del edificiu Tokyo (1972-1974) la pareya Bonet-Cirici. [[Ficheru:Banca Catalana.jpg|miniaturadeimagen|200px|left|Edificiu de la Banca Catalana (1965- 1968), d'[[Enric Tous]] y [[Josep Maria Fargas]].]] [[Albert Viaplana]] y [[Heliu Piñón]] empecipiaron la so obra na ciudá col edificiu Can Bruixa (1974-1976), anque aína alloñáronse de la Escuela y enfusáronse nun arte conceptual y astracto, con influyencia del grupu [[Five Architects]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=135}} [[Esteve Bonell]] foi autor del edificiu Frégoli (1972-1975), un edificiu de viviendes dúplex d'estilu racionalista, con diversos trazaos que combinen llinies simétriques y asimétriques, y que crean una fachada irregular marcada por tribunes de volúmenes atayaos y balconaes de continuidá vertical.{{Harvnp|Pla|2007|p=170}} Mención estreme merecen [[Enric Tous]] y [[Josep Maria Fargas]], que, ayenos a la Escuela de Barcelona, son entusiastes de les nueves teunoloxíes y siguidores del estilu [[high-tech]], de la que denotan la influyencia de [[Mies van der Rohe]], [[Richard Neutra]] y [[Craig Ellwood]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=125}} Son autores del edificiu de la Banca Catalana del paséu de Gracia (1965- 1968), con una fachada plantegada con alternanza de módulos prefabricaos y plafones de vidriu;{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=M14}} y del edificiu d'oficines del Bancu Industrial de Bilbao de l'avenida Diagonal, actual sede del [[grupu Planeta]] (1969-1973), un conxuntu de tres torres octogonales recubiertes de vexetación.{{Harvnp|Montaner|2005|p=127}} Nesta dómina l'arquiteutura relixosa, magar non tan frecuente como la civil, dio amueses de voluntá de pervivencia y renovación. El [[Concilio Vaticanu II]] favoreció l'usu de nueves formes estilístiques y estructurales, d'acordies coles corrientes internacionales imperantes nel momentu.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=265}} Dellos exemplos seríen: la ilesia de San Odo (1958-1960), de [[Francesc Salvans]] y [[Emili Bordoy]]; la ilesia de Santa Tecla (1958), de [[Josep Soteras]]; la ilesia de San Medín (1958-1960), de [[Jordi Bonet i Armengol]]; y dos ilesies del grupu [[MBM Arquiteutes|Martorell-Bohigas-Mackay]]: la parroquia del Redentor de Gracia (1957-1963) y la ilesia de San Sebastián del Verdún (1958, reconstruyida en 1965).{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=266-271}} L'urbanismu de la [[José María de Porcioles|yera porciolista]] (1957-1973) destacó pola so esquiciadura especulador, magar surdieron dellos intentos de reordenación urbana, como'l Plan direutor del Área Metropolitana de Barcelona (1966), que pretendía compatibilizar la rentabilidá y la construcción urbana, magar el so calter emponedor nun supunxo una realización práctica; y el llamáu Plan 2000 (1970), un intentu daqué utópicu d'afitar criterios pa la futura ciudá, onde predomina la importancia dada a les infraestructures, de la que s'adquier un compromisu realista col calter desordenáu de la crecedera urbana.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=M}} === Transición y democracia === [[Ficheru:Teatre Nacional.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Teatru Nacional de Cataluña]] (1987-1997), de [[Ricardo Bofill]].]] El fin de la dictadura y la llegada de la democracia supunxeron una nueva andadura nel panorama arquiteutónicu de la ciudá, cada vez más somorguiada nes corrientes de vanguardia internacionales. Los nuevos consistorios [[Partíu de los Socialistes de Cataluña|socialistes]] de [[Narcís Serra]] y [[Pasqual Maragall]] apostaron pol arte y l'arquiteutura como señes d'identidá de la ciudá, y empecipiaron un ampliu programa de reformes urbanístiques, que tuvieron el so puntu de culminación cola celebración de los [[Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|Xuegos Olímpicos]]. La nueva comitencia de calter públicu viose reflexada nel aumentu d'equipamientos como escueles, parques y xardinos, víes y espacios urbanos, centros cívicos, culturales y deportivos.{{Harvnp|Lacuesta|González|1999|p=104}} A nivel estilísticu, les últimes décades del sieglu vivieron una rápida socesión d'estilos, dacuando complementarios y dacuando contrapuestos, qu'en diverses ocasiones convivieron simultáneamente. Dende los [[años 1970]] hasta finales de sieglu percíbense principalmente los siguientes enclinos: * Racionalismu eclécticu: herederu direutu de l'[[arquiteutura racionalista]], entienden la so xera como disciplina, defendiendo la rellación ente construcción y arquiteutura, con especial énfasis na composición; destaquen el compromisu ente tradición y modernidá, según el calter urbanu de l'arquiteutura. Los sos principales representantes fueron: [[Rafael Moneo]], [[Josep Llinàs]], [[Josep Lluís Mateo]] y los tándems [[Jaume Bach]] / [[Gabriel Mora i Gramunt|Gabriel Mora]] y [[Esteve Bonell]] / [[Francesc Rius i Camps|Francesc Rius]].{{Harvnp|Baldellou|Capitel|2001|p=541}} * Neotradicionalismo: ye un enclín que se nutre principalmente de modelos históricos, considerando la construcción tradicional como un llinguaxe arquiteutónicu puru, con influyencia de l'arquiteutura popular y rexonal, según del [[novecentismo]] y el clasicismu modernu —como'l representáu por [[Otto Wagner]]—, ente que tienen como modelos contemporáneos a [[Robert Venturi]] y [[Aldo Rossi]], según el grupu italianu [[Tendenza]]. Pol so intentu de reconversión del clasicismu nun proyeutu contemporaneu esta corriente supón un antecedente de l'[[arquiteutura posmoderna]]. Tuvo representáu fundamentalmente polos miembros del Studio PER: [[Òscar Tusquets]], [[Lluís Clotet]], [[Cristian Cirici]] y [[Josep Bonet]].{{Harvnp|Baldellou|Capitel|2001|p=541-542}} * Arquiteutura posmoderna: defenden el llibre usu de los estilos históricos, con enclín al [[eclecticismu (arte)|eclecticismu]], desligando el llinguaxe arquiteutónicu de la so imaxe resultante, los principios de l'apariencia, la construcción de la forma. El principal esponente d'esta corriente foi [[Ricardo Bofill]].{{Harvnp|Baldellou|Capitel|2001|p=565}} [[Ficheru:Auditori Moneo.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Auditoriu de Barcelona|Auditoriu Municipal de Barcelona]] (1988-1994), de [[Rafael Moneo]].]] * Neoorganicismo: surdió en contraposición al racionalismu eclécticu, con un fuerte componente figurativista y gustu polos valor plásticos, lo que se denota nun ciertu barroquismu de les formes. Enmarcar nesti enclín [[Santiago Calatrava]] y delles obres de Josep Llinàs.{{Harvnp|Baldellou|Capitel|2001|p=575}} * Arquiteutura neomoderna (o vanguardismo contemporaneu): n'oposición al neotradicionalismo y el posmoderno, presenten un mayor interés polo conceptual y pola figuración abstractizante, y asumen l'heriedu del llinguaxe modernu como esperimentación. Denotan la influyencia d'[[Alvar Aalto]], [[Frank Lloyd Wright]] y el [[constructivismo (arte)|constructivismo]] rusu y, a nivel más actual, de [[Frank Gehry]] y [[Álvaro Siza]]. Cabría englobar nesta corriente a [[Enric Miralles]], [[Carlos Ferrater]] y los tándems [[Elías Torres]] / [[José Antonio Martínez Lapeña]] y [[Heliu Piñón]] / [[Albert Viaplana]].{{Harvnp|Baldellou|Capitel|2001|p=584}} * Tradición moderna: asitiar ente'l racionalismu eclécticu y l'arquiteutura neomoderna, con influyencia del [[Estilu Internacional]]; los sos principales valores son el funcionalismu y el espacialismo. Puede asitiase nesta llinia a les pareyes [[Jordi Garcés]] / [[Enric Sòria i Badia|Enric Sòria]] y [[Lluís Domènech i Girbau|Lluís Domènech]] / [[Roser Amadó]].{{Harvnp|Baldellou|Capitel|2001|p=602-607}} [[Ficheru:Illa Moneo.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[L'illa Diagonal|Illa Diagonal]] (1986-1992), de [[Rafael Moneo]] y [[Manuel de Solà-Morales i Rubió]].]] [[Rafael Moneo]] ocupó mientres ocho años la cátedra d'Elementos de Composición de la [[ETSAB]] (1972-1980), dende onde exerció un notable maxisteriu sobre la nueva xeneración d'arquiteutos barceloneses. Tamién tuvo nel conseyu de redaición de la revista ''Arquitectures Bis'' (1974-1985), xunto a [[Oriol Bohigas Guardiola|Oriol Bohigas]], [[Federico Correa]] y [[Heliu Piñón]], dende onde fomentaron l'interés pola arquiteutura internacional.{{Harvnp|AA.VV.|1998|p=345}} Na Ciudá Condal foi autor del edificiu [[L'illa Diagonal|Illa Diagonal]] (1986-1992), xuntu con [[Manuel de Solà-Morales i Rubió]], un rascacielos horizontal» de sobria y elegante fachada;{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=63}} y l'[[Auditoriu de Barcelona|Auditoriu Municipal de Barcelona]] (1988-1994), un edificiu con forma de [[paralelepípedu]] con una estructura de formigón revistida de paneles metálicos.{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=143}} [[Esteve Bonell]] y [[Francesc Rius i Camps|Francesc Rius]] fueron autores del [[Velódromu de Horta]] (1984), de forma cilíndrica, con alternanza de panales de lladriyu y pilastres apantallados, cubiertos por una cornisa en forma de llámina horizontal; n'el so accesu atopa un «poema visual» de [[Joan Brossa]].{{Harvnp|Lacuesta|González|1999|p=118}} [[Jaume Bach]] y [[Gabriel Mora i Gramunt|Gabriel Mora]] desenvolvieron un estilu ecléctico y decorativo, con diseños pensaos pa la pequeña escala d'ámbitu domésticu: escueles de la cai de Garcilaso (1979-1982); reforma de diverses places del [[distritu de Gracia]] (Sol, Virreina, Pisa, Diamant y Raspall, 1982-1985); escuela Josep Maria Jujol (1984-1987); polideportivu de Gracia (1988-1989).{{Harvnp|Montaner|2005|p=145}} [[Ficheru:004 Palau de la Música, ampliació d'Òscar Tusquets.jpg|miniaturadeimagen|200px|Ampliación del [[Palaciu de la Música Catalana]] (1985-2004), d'[[Òscar Tusquets]] y [[Carlos Díaz Gómez|Carlos Díaz]].]] [[Josep Llinàs]] evolucionó dende un racionalismu esencialista escontra'l contextualismo y l'espresionismu, con influyencia del funcionalismu d'[[Alvar Aalto]] y [[Jørn Utzon]], ciertu enclín a l'austeridá inspirada nel racionalismu alemán y holandés, de la qu'evidencia rasgo [[Gaudí|gaudinianos]] o del espresionismu de [[Hans Scharoun]] o [[Frank Gehry]]. Esta multiplicidá d'influyencies xenera una obra ambigua, asitiada ente la pureza visual y l'esuberancia orgánica, y que se traduz nun amiestu d'elegancia y neutralidá: Biblioteca de la Escuela d'Inxenieros de la [[Universidá Politéunica de Cataluña|UPC]] (1987-1990), edificiu de viviendes de la cai del Carmen 55-57 (1989-1994), ampliación de la Facultá de Derechu (1996).{{Harvnp|Montaner|2005|p=153-154}} [[Josep Lluís Mateo]] fai un tratamientu conceptual de l'arquiteutura, cuestionando la idea de guapura tradicional y asumiendo la feúra de l'arquiteutura de periferia, como se trasluce na reconversión de la fábrica Can Felipa en Centru Cívicu del Pueblu Nuevu (1984-1991) y nel complexu multifuncional de la cai de Joan Güell (1989-1993).{{Harvnp|Montaner|2005|p=153}} Los miembros de Studio PER tuvieron trayectories diverxentes: [[Òscar Tusquets]] y [[Lluís Clotet]] trabayaron xuntos hasta 1983, nun estilu ecléctico y manierista (restorán La Balsa, 1978-1979);{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=M36}} darréu Tusquets acomuñar a [[Carlos Díaz Gómez|Carlos Díaz]] (ampliación del [[Palaciu de la Música Catalana]], 1985-2004; edificio Núñez Triomf, 1992-1993),{{Harvnp|Montaner|2005|p=149}} ente que Clotet facer con [[Ignacio Paricio]], empecipiando un nuevu estilu clasicista y monumentalista (remodelación del conventu de los Ánxeles, 1984-1990; Biblioteca de la [[UPF]], 1989-2000).{{Harvnp|Midant|2004|p=202-203}} Pela so parte, [[Cristian Cirici]] y [[Josep Bonet]] siguieron collaborando (remodelación del [[Castiellu de los Trés Dragones|Muséu de Zooloxía]], 1989),{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=B4}} anque tamién realizaron obres en solitariu: Cirici el Vapor Llull Lofts nel Pueblu Nuevu (1997);{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=p48}} Bonet la reforma de la plaza del Universu (1983-1985).{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=n35}} [[Ricardo Bofill]] practica una arquiteutura escenográfica, colorística y evocativa, ensin convenciones, con un ciertu grau de superficialidá, dando valor especialmente a la imaxe.{{Harvnp|Baldellou|Capitel|2001|p=566}} Desenvolvió la mayor parte de la so obra nel estranxeru, anque en Barcelona cabo destacar el [[Teatru Nacional de Cataluña]] (1987-1997), un templu clásicu, con pórticu d'un solu intercolumnio acristaláu, qu'evidencia la combinación d'elementos antiguos y nuevos nun llinguaxe mixtificado ya innovador.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=P18}} [[Ficheru:Puente de Calatrava- Bach de Roda - panoramio.jpg|miniaturadeimagen|250px|left|Ponte de Bac de Roda (1986-1987), de [[Santiago Calatrava]].]] [[Santiago Calatrava]] ye un arquiteutu ya inxenieru de fama internacional, especializáu en grandes estructures, con un estilu que denota influyencies diverses, dende [[Antoni Gaudí]] hasta [[Jørn Utzon]] y [[Fernando Figales]]. Ente 1986 y 1987 construyó la ponte de Bac de Roda, formáu por dos arcos ximielgos d'aceru que s'encrucien al tocar el suelu, d'onde cuelguen cuatro series de cables que sofiten la ponte.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=N15}} L'equipu [[Elías Torres]] / [[José Antonio Martínez Lapeña]] desenvolvió un estilu conceptual con influyencia de l'arquiteutura mediterránea tradicional y d'arquiteutos como [[José Antonio Coderch]], [[Federico Correa]] y [[Alfons Milà]].{{Harvnp|Montaner|2005|p=147}} Fueron autores de los [[xardinos de Villa Cecilia]] (1985-1986), con una estructura un tanto llaberíntica, que busca realzar les diverses plazoletas que jalonan la cortil, y con un moblame urbanu nel que destaquen los bancos, paecíos a grandes patinetes de vivos colores, y les faroles, con formes asemeyaes a árboles.{{Harvnp|Viladevall-Palaus|2004|p=22}} [[Ficheru:Plaça Països Catalans.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Plaza de los Países Catalanes]] (1981-1983), d'[[Albert Viaplana]] y [[Heliu Piñón]].]] Otru tándem foi'l formáu por [[Albert Viaplana]] y [[Heliu Piñón]], que practicaron una arquiteutura conceptual y minimalista, con enclín a la desmaterialización y el rigor compositivo, con xeometríes oblicues y quebraes que los averaron al [[deconstructivismo]],{{Harvnp|Midant|2004|p=721}} con influyencia de [[Peter Eisenman]].{{Harvnp|Corredor-Matheos|2001|p=196-197}} Fueron autores de la [[plaza de los Países Catalanes]] (1981-1983), un espaciu asitiáu frente a la [[estación de Sants]], resueltu con un pavimentu de granitu rosa sobre'l que s'asitien una serie d'elementos metálicos de diseñu más escultóricu qu'arquiteutónicu, y que resultó ser el paradigma de la plaza dura» desenvuelta esos años nel urbanismu barcelonés, anque nesti casu xustificáu pola presencia soterraña de la estación.{{Harvnp|Lacuesta|González|1999|p=116}} Otres obres sos fueron el [[Arts Santa Mònica|Centru d'Arte Santa Mónica]] (1985-1989) y l'Hotel Hilton (1986-1992). [[Enric Miralles]] formar con Viaplana y Piñón, colos que trabayó ente 1973 y 1985; ente 1983 y 1991 acomuñar con [[Carme Pinós]], y dende 1993 con [[Benedetta Tagliabue]]. Anticonvencional, de fuerte espresividá, mover ente'l organicismo y l'espresionismu, con formes fluyíes y dinámiques cercanes a la escultura, que s'espresaben nel gustu pol usu d'elementos como pérgolas, voladizos, murios curvos ya inclinaos, ramples y plataformes.{{Harvnp|Montaner|2005|p=169}} Dende mediaos de los años 1990 averar al deconstructivismo.{{Harvnp|Midant|2004|p=628}} Nestos años destacó'l so [[Campu Olímpico de Tiru con Arcu (Barcelona)|Pabellón de Tiru con Arcu]] d[[el Valle de Hebrón]] (1990-1992), unes estructures llargu y estrechu dispuestes n'abanicu, realizaes con pieces prefabricaes de formigón.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=O32}} [[Ficheru:Hotel Plaza BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|Hotel Plaza (1989-1992), de [[Jordi Garcés]] y [[Enric Sòria i Badia|Enric Sòria]].]] [[Carlos Ferrater]] recibió la influyencia inicial de Coderch, pa evolucionar darréu a un ciertu organicismo, con un papel relevante de la xeometría y la rellación ente téunica y material, con yuxtaposición de volúmenes y usu de formes ondulaes y [[fractal]]es.{{Harvnp|Montaner|2005|p=155}} Foi autor del [[Hotel Rei Xuan Carlos I]] (1988-1992), l'edificiu Núñez Mallorca-Calabria-Rocafort (1990-1991) y les mazanes de los xardinos Can Torras (1990-1992). [[Lluís Domènech i Girbau]] —biznietu de [[Domènech i Montaner]]— y [[Roser Amadó]] mover nuna llinia más cercana al racionalismu tradicional. Fueron autores de la reconversión de la editorial Montaner i Simón na [[Fundación Antoni Tàpies]] (1986-1990), lo mesmo que de la nueva sede del [[Archivu de la Corona d'Aragón]] (1990-1993).{{Harvnp|Montaner|2005|p=145}} [[Ficheru:Edif inteligente.JPG|miniaturadeimagen|250px|Edificiu Palau Nou de la Rambla (1990-1993), de [[MBM Arquiteutes|Martorell-Bohigas-Mackay]], [[Carles Buxadé]] y [[Joan Margarit i Consarnau|Joan Margarit]].]] [[Jordi Garcés]] y [[Enric Sòria i Badia|Enric Sòria]] son defensores de la artisticidad de l'arquiteutura, polo que ponen especial énfasis na creatividá de les sos obres.{{Harvnp|Montaner|2005|p=147}} Ente elles destaquen: la reconversión del antiguu Asilu de Santa Lucía en [[CosmoCaixa Barcelona|Muséu de la Ciencia]] (1978-1980), el conxuntu residencial Pi i Molist (1978-1981), el [[Muséu Picasso de Barcelona|Muséu Picasso]] (1981-1987), l'Hotel Plaza (1989-1992) y el ágora Rubió i Balaguer de la [[UPF]] —qu'inclúi la capiya llaica diseñada por [[Antoni Tàpies]]— (1994). Per otru llau, siguieron el so llabor de forma independiente l'equipu [[MBM Arquiteutes|Martorell-Bohigas-Mackay]], estos años cola incorporación d'[[MBM Arquiteutes|Albert Puigdomènech]]: edificiu Palau Nou de la Rambla (1990-1993, con [[Carles Buxadé]] y [[Joan Margarit i Consarnau|Joan Margarit]]), ampliación y nueves fachaes d'[[El Corte Inglés]] de la [[plaza de Cataluña]] (1990-1994, con Elías Torres y José Antonio Martínez Lapeña), fachada del Hotel Claris (1991).{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=P28}} [[Federico Correa]] encargar con [[Javier Garrido Lagunilla]] de la reconversión del edificiu Can Serra de [[Puig i Cadafalch]] en sede de la [[Diputación de Barcelona]] (1987), con un nuevu edificiu adosáu con fachada de [[muro cortina]] acristaláu.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=C14}} [[Lluís Nadal]] siguió'l so llabor con obres de volúmenes simples, conxuntos discretos y homoxéneos y téuniques y materiales tradicionales: grupu residencial Rio de Janeiro (1978-1981).{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=N25}} [[Josep Emili Donato]] practicó un espresionismu purista basáu en formes xeométriques: escuela Eduard Fontserè (1978-1982, con [[Uwe Geest]]), grupu de viviendes Baró de Viver (1985-1988), residencia de vieyos Teixonera (1988-1992).{{Harvnp|Corredor-Matheos|2001|p=198}} [[Ficheru:Creueta del Coll1.jpg|miniaturadeimagen|250px|left|[[Parque de la Creueta del Coll]] (1981-1987), de [[MBM Arquiteutes|Martorell-Bohigas-Mackay]], cola escultura ''[[Aponderamientu de l'agua]]'' d'[[Eduardo Chillida]].]] Nestos años l'arquiteutura relixosa siguió dando amueses de renovación, con edificios que diben más allá de la so función relixosa pa convertise en construcciones multifuncionales qu'aunieren l'aspeutu llitúrxicu col social y asistencial:{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=274}} ilesia del polígonu Sant Martí, de Joan Cusidó i Cabanes; San Juan Bautista de la Salle, de G. Sáez Aragonés y J. Santana Grajera; [[santuariu de La nuesa Señora del Monte Carmelo]] (1985-1988), de [[Francesc de Paula Daumal]] y [[Miquel Campos Pascual]].{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=275-278}} [[Ficheru:PGM de Barcelona.jpg|miniaturadeimagen|250px|Plan Xeneral Metropolitanu (1976).]] La llegada de la democracia favoreció la creación de nueves zones verdes na ciudá. Nesta dómina la xardinería tuvo bien venceyada al urbanismu, con una concepción que conxugaba la estética cola funcionalidad, según los aspeutos lúdicos, les instalaciones deportives y los servicios a determinaos coleutivos como neños o vieyos.{{Harvnp|Añón Feliú|Luengo|2003|p=34}} Surdieron numberosos parques reconvertíos d'antigües instalaciones municipales, como'l [[parque de Joan Miró]] ([[Antoni Solanes]], [[Màrius Quintana]], [[Beth Galí]] y [[Andreu Arriola]]), realizáu ente 1980 y 1982 na cortil del antiguu mataderu central de Barcelona; o bien en zones industriales ([[parque de la España Industrial]], 1981-1985, [[Luis Peña Ganchegui]], [[Antón Pagola]] y [[Monserrat Ruiz]]; [[parque del Pegasu]], 1982-1986, [[Enric Batlle]] y [[Joan Roig i Duren|Joan Roig]]; [[parque del Clot]], 1982-1986, [[Daniel Freixes]] y [[Vicente Miranda]]) o d'antigües instalaciones ferroviaries ([[parque de Sant Martí]], 1985, [[Antonio Armesto]], [[Carles Martí (arquiteutu)|Carles Martí]] y [[Miquel Sodupe]]; [[parque de la Estación del Norte]], 1988, [[Andreu Arriola]], [[Carme Fiol]] y [[Enric Periques]]). Na cortil d'una antigua cantera establecióse igualmente'l [[parque de la Creueta del Coll]] (1981-1987), de Martorell-Bohigas-Mackay.<ref name="Hist"/> N'urbanismu creóse'l Plan Xeneral Metropolitanu (1976), un intentu de frenar la especulación y rehabilitar los espacios urbanos más degradaos, poniendo especial énfasis nos equipamientos sociales, asistenciales y culturales. Buscábense entós «árees de nueva centralidad», n'ares d'una ciudá más policéntrica y meyor coneutada.{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=9}} D'esti plan surdió la división alministrativa actual de la ciudá en [[Distritos de Barcelona|diez distritos]], la mayoría coincidentes colos antiguos conceyos amestaos a Barcelona.{{Harvnp|Roig|1995|p=259}} Bona parte de les actuaciones municipales consistieron na adquisición de suelu urbanu, fechu favorecíu pola desllocalización de fábriques y complexos industriales que se treslladaron fora de la ciudá. Esta política viose favorecida pol consistoriu socialista surdíu de les eleiciones municipales de 1979, que nomó a [[Oriol Bohigas Guardiola|Oriol Bohigas]] delegáu d'Urbanismu, colo que s'empecipió un periodu de fuerte inversión pública na ciudá que portó un cambéu radical na fisonomía urbana y una nueva proyeición de Barcelona a nivel internacional, que la so puesta de llongura producir colos [[Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|Xuegos Olímpicos de 1992]].{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=N}} === Xuegos Olímpicos de 1992 === {{AP|Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992}} [[Ficheru:Sant Jordi 16-3-14.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Palau Sant Jordi]] (1984-1990), d'[[Arata Isozaki]].]] Otra de los fondos tresformamientos de Barcelona vieno por cuenta de los [[Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|Xuegos Olímpicos]] de [[1992]]. L'eventu supunxo la remodelación de parte del [[monte de Montjuïc]], onde s'asitió'l llamáu [[Aniellu Olímpicu de Montjuïc|Aniellu Olímpicu]] (1985-1992), diseñáu por [[Carles Buxadé]], [[Joan Margarit i Consarnau|Joan Margarit]], [[Federico Correa]] y [[Alfons Milà]],{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=191}} una amplia cortil asitiada ente l'[[Estadiu Olímpicu Lluís Companys]] —rehabilitáu ente 1986 y 1989 polos mesmos Buxadé, Margarit, Correa y Milà xunto a [[Vittorio Gregotti]]— y la plaza d'Europa, con edificios como'l [[Palau Sant Jordi]] d'[[Arata Isozaki]] (1984-1990), les Piscines Bernat Picornell (1988-1991, [[Moisés Gallego]] y [[Franc Fernández]]), la [[Torre de telecomunicaciones de Montjuïc]] (1991) de [[Santiago Calatrava]] y l'[[Institutu Nacional d'Educación Física de Cataluña (Barcelona)|Institutu Nacional d'Educación Física]] (1985-1992), de [[Ricardo Bofill]].{{Harvnp|Lacuesta|González|1999|p=152-153}} [[Ficheru:Rascacielos 18-9-12.jpg|miniaturadeimagen|250px|left|[[Hotel Arts]] (1988-1993), de [[Bruce Graham]], y [[Torre Mapfre]] (1988-1992), d'[[Íñigo Ortiz]] y [[Enrique de Lleón]].]] Pal agospiamientu de los deportistes construyó un nuevu barriu, la [[La Vila Olímpica del Poblenou|Villa Olímpica del Poblenou]] (1985-1992), con un trazáu xeneral del equipu [[MBM Arquiteutes|Martorell-Bohigas-Mackay-Puigdomènech]], y l'intervención en diversos edificios de viviendes d'un ampliu repartu d'arquiteutos, como [[Ricardo Bofill]], [[Carlos Ferrater]], [[Esteve Bonell]] / [[Francesc Rius i Camps|Francesc Rius]], [[Xavier Vendrell i Sala|Xavier Vendrell]] / [[Manuel Ruisánchez]], [[Albert Viaplana]] / [[Heliu Piñón]], [[Elías Torres]] / [[José Antonio Martínez Lapeña]], [[Òscar Tusquets]] / [[Carlos Díaz Gómez|Carlos Díaz]], [[Federico Correa]] / [[Alfons Milà]], [[Jordi Garcés]] / [[Enric Sòria i Badia|Enric Sòria]], [[Lluís Clotet]] / [[Ignacio Paricio]], etc.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=O15}} Na mesma zona construyéronse diversos edificios y equipamientos, como los edificios d'oficines Eurocity 1 (1989-1992), de [[Roser Amadó]] y [[Lluís Domènech i Girbau]], y Eurocity 2, 3 y 4 (1989-1992), de Viaplana y Piñón; la Central Telefónica (1989-1992), de [[Jaume Bach]] y [[Gabriel Mora i Gramunt|Gabriel Mora]]; l'avenida de Icaria (1989-1992), d'[[Enric Miralles]] y [[Carme Pinós]]; el Centru de Meteoroloxía (1990-1992), d'[[Álvaro Siza]]; el Pabellón Polideportivu y Biblioteca Municipal Nova Icària (1989-1992), de [[Franc Fernández]] y [[Moisés Gallego]]; el Centru de Convenciones, de [[Frank Gehry]]; y los rascacielos [[Hotel Arts]] (1988-1993), de [[Bruce Graham]], y [[Torre Mapfre]] (1988-1992), d'[[Íñigo Ortiz]] y [[Enrique de Lleón]].{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=O16}} [[Ficheru:Collserola 26-6-08.jpg|miniaturadeimagen|200px|[[Torre de Collserola]] (1989-1992), de [[Norman Foster]].]] Otra área d'actuación foi'l barriu d'[[El Valle de Hebrón]], ordenáu según un proyeutu d'[[Eduard Bru]] (1989-1991), qu'incluyía edificios ya infraestructures como: les [[Campu Olímpico de Tiru con Arcu (Barcelona)|instalaciones de tiru con arcu]] (1990-1991), d'Enric Miralles y Carme Pinós; el Palaciu de Deportes del Valle de Hebrón (1990-1991), de Jordi Garcés y Enric Sòria; el Club de Tenis La Teixonera (1989-1992), d'[[Antoni Sunyer]]; y la Villa Olímpica de Prensa (1989-1991), de Carlos Ferrater.{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=O28}} Un elementu destacáu foi la [[Torre de Collserola|torre de telecomunicaciones de Collserola]] (1989-1992), de [[Norman Foster]], allugada nel [[Tibidabo]]. De 288&nbsp;m d'altor, presenta un fuste cilíndricu de formigón sosteníu por trés tirantes postensados fondiaos al monte con tres puntales asitiaos a 120ᵘ unu d'otru; na so parte central contién una estructura metálica de forma triangular curvillinia, qu'alluga un mirador.{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=202}} [[Ficheru:Parroquia Abraham 28-12-13.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|Parroquia del Patriarca Abraham (1990-1992), d'[[Agustí Mateos]] y [[Josep Benedito]].]] Pal eventu construyóse tamién un centru relixosu multiconfesional, la parroquia del Patriarca Abraham (1990-1992), obra d'[[Agustí Mateos]] y [[Josep Benedito]]. El nuevu edificiu acoyó les necesidaes espirituales de tolos participantes nos xuegos, fora cual fora la so creencia, y darréu convirtióse na parroquia del nuevu barriu de la Villa Olímpica. La planta alloñar por tantu de les tradicionales formes católiques, y presenta un diseñu almendrado basáu en llinies curves de gran cencellez xeométrica.{{Harvnp|Triadó|Barral i Altet|1999|p=289-292}} Los Xuegos Olímpicos portaron igualmente un procesu de creación, restauración y caltenimientu de los [[Parques y xardinos de Barcelona|parques y xardinos]] de la ciudá: en Montjuïc, epicentru de los xuegos, instalóse un nuevu [[Xardín Botánicu de Barcelona|Xardín Botánicu]], de 14 hectárees, dedicáu a plantes de [[clima mediterraneu]] de tol mundu, obra de [[Carlos Ferrater]] y [[Bet Figueres]], y establecióse el [[Xardín d'Escultures]] anexu a la [[Fundación Joan Miró]]. Otres actuaciones rellacionaes colos xuegos fueron los parques del [[Parque del Mirador del Migdia|Mirador del Migdia]] ([[Beth Galí]], [[Jaume Benavent]] y [[Andreu Arriola]]), el del [[Parque del Valle de Hebrón|Valle de Hebrón]] ([[Eduard Bru]]), el del [[Parque del Poblenou|Poblenou]] ([[Manuel Ruisánchez]] y [[Xavier Vendrell i Sala|Xavier Vendrell]]), el de [[Parque de Carlos I|Carlos I]] ([[Pep Zazurca]] y [[Juli Laviña]]) y trés diseñaos pola firma [[MBM Arquiteutes|Martorell-Bohigas-Mackay]]: el [[parque de les Cascaes]], el del [[Parque del Puertu Olímpicu|Puertu Olímpicu]] y el de [[Parque de la Nueva Icaria|Nueva Icaria]].{{Harvnp|Añón Feliú|Luengo|2003|p=34-35}} [[Ficheru:Rambla Mar.JPG|miniaturadeimagen|250px|Ponte de la Rambla de Mar (1990-1995), de [[Heliu Piñón]] y [[Albert Viaplana]].]] Por cuenta de los Xuegos remocicóse tamién el [[Puertu de Barcelona|puertu vieyu]] (''Port Vell''), con un proyeutu de [[Jordi Henrich]] y [[Olga Tarrasó]]. El nuevu espaciu dedicar al ociu, cola creación del centru lúdicu Maremàgnum ([[Heliu Piñón]], [[Albert Viaplana]], [[Jordi Mir]], [[Rafael Coll]]), xuníu a tierra pola Rambla de Mar, una ponte pivotante diseñáu por Piñón y Viaplana; atópense tamién nesti espaciu'l cine Imax (Jordi Garcés / Enric Sòria) y el Aquàrium ([[Esteve Terrades i Muntañola|Esteve]] y [[Robert Terrades i Muntañola|Robert Terrades]]). Tamién se construyó'l centru de negocios [[World Trade Center Barcelona|World Trade Center]], de [[Henry Cobb]] (Pei, Cobb, Freed & Partners).{{Harvnp|Lacuesta|González|1999|p=174-175}} Otra actuación urbanística foi nel barriu del [[Raval]], que se remocicó con un proyeutu de [[Jaume Artigues]] y [[Pere Cabrera]], que consistió na apertura de la Rambla del Raval y l'adecuación de la redolada de la plaza de los Ánxeles como centru cultural, onde s'allugaron el [[Centru de Cultura Contemporánea de Barcelona]] (1990-1993) y el [[Muséu d'Arte Contemporáneo de Barcelona]] (1987-1996).{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=47}} El primeru surdió de la reconversión de l'antigua Casa de la Caridá, con un proyeutu de Piñón y Viaplana, onde destaca'l zarramientu del patiu con una paré acristalada que na so parte cimera ta inflexionada.{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=16}} El segundu ye un edificiu de nueva planta diseñáu por [[Richard Meier]], formáu por dos cuerpos coneutaos por una estructura en forma de cilindru, el mayor de los cualos presenta una fachada acristalada que da a la cai.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=99}} Hai de solliñar d'últimes que con ocasión de los Xuegos amplióse notablemente la estructura viaria de la ciudá, especialmente cola creación de les petrines de ronda, dispuestos en circunvalación a lo llargo de tol perímetru urbanu. Realizaos ente 1989 y 1992, encargar de la so planificación xeneral [[Josep Acebillo]], direutor téunicu del Institutu Municipal pa la Promoción Urbanística, y [[Alfred Morales]], coordinador de tresportes y circulación del [[Conceyu de Barcelona]].{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=O1}} Per otru llau, fíxose una campaña de restauración de fachaes y monumentos y d'adecuación de parés medianeres, llamada ''[[Barcelona ponte guapa]]'' (1986-1992), promovida por [[Josep Emili Hernández]], del área de Patrimoniu del Conceyu.{{Harvnp|Lacuesta|González|1999|p=148}} <gallery mode="packed"> Ficheru:Torre Montjuïc 9-2-14.JPG|[[Torre de telecomunicaciones de Montjuïc]] (1991), de [[Santiago Calatrava]]. Ficheru:Eurocity 2-3 Viaplana-Piñón.JPG|Eurocity 2-3 (1989-1992), d'[[Albert Viaplana]] y [[Heliu Piñón]]. Ficheru:Telefónica Bach-Mora.JPG|Central Telefónica (1989-1992), de [[Jaume Bach]] y [[Gabriel Mora i Gramunt|Gabriel Mora]]. Ficheru:Centro Meteorológico.JPG|Centro de Meteoroloxía (1990-1992), d'[[Álvaro Siza]]. Ficheru:CCCB BCN.JPG|[[Centru de Cultura Contemporánea de Barcelona]] (1990-1993), d'[[Albert Viaplana]] y [[Heliu Piñón]]. Ficheru:MACBA BCN.JPG|[[Muséu d'Arte Contemporáneo de Barcelona]] (1987-1996), de [[Richard Meier]]. Ficheru:Balcons BCN.jpg|''[[Balcones de Barcelona]]'' (1992), campaña ''[[Barcelona ponte guapa]]''. </gallery> [[Ficheru:Blanquerna - Freixes, Miranda.JPG|miniaturadeimagen|250px|Biblioteca de la Facultá Blanquerna (1994-1996), de [[Daniel Freixes]], [[Vicente Miranda]], [[Vicenç Bou]] y [[Eulàlia González]].]] Los últimos años del sieglu tuvieron marcaos pola busca d'una arquiteutura más sostenible y basada en criterios ecolóxicos, especialmente en cuanto al usu n'arquiteutura de les [[célules fotovoltaicas]] d'[[enerxía solar]]. Esta nueva concienciación escontra l'ecoloxismu reflexóse tamién nel urbanismu, cola busca d'unos espacios públicos afechos a la redolada y proyeutaos pa los vecinos, con especial énfasis nos equipamientos y servicios comuñales. Estos criterios definiéronse especialmente nel Foru Cívicu Barcelona Sostenible, celebráu en 1998.{{Harvnp|Montaner|2005|p=179}} Ente les obres d'estos últimos años merecen destacar: l'edificiu RACC (1990-1996), d'[[Enric Batlle]], [[Joan Roig i Duren|Joan Roig]] y [[Francesc Ribas i Barangé]];{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=P6}} la reforma del [[Palaciu Nacional (Barcelona)|Palaciu Nacional]] (1990-1996), de [[Gae Aulenti]];{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=G6}} l'edificiu Nexus (1992-1995), de [[Lluís Nadal]];{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=P15}} la Biblioteca Gabriel Ferraté (1992-1996), de [[Ramon Sanabria]] y [[Ramon Artigues]];{{Harvnp|Lacuesta|González|1999|p=183}} la Facultá de Ciencies de la Comunicación “Blanquerna” de la [[Universidá Ramon Llull|URL]] (1994-1996), de [[Daniel Freixes]], [[Vicente Miranda]], [[Vicenç Bou]] y [[Eulàlia González]];{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=P22}} el CEMIM (Centru d'Investigaciones Marines y Medioambientales), de [[Pere Riera]], [[Josep M. Gutiérrez]], [[Josep Sotorres]], [[Montserrat Batlle]], [[Bartomeu Busom]] y [[Franc Fernández]] (1996-2001);{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=50}} el Palaciu de Congresos de Cataluña (1996-2000), de [[Carlos Ferrater]] y [[Josep Maria Cartañà]];{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=P3}} l'ampliación del [[Muséu Picasso de Barcelona|Muséu Picasso]] (1996-2002), de [[Jordi Garcés]];{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=P25}} l'Institutu del Teatru (1997-2000), de [[Ramon Sanabria]] y [[Luis Comerón]];{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=P41}} la reforma del [[Mercáu de Santa Caterina|mercáu de Santa Catalina]] (1997-2004), d'[[Enric Miralles]] y [[Benedetta Tagliabue]];{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=103B}} el conxuntu Arcadias (1998-2000), de [[Jaume Bach]] y [[Gabriel Mora i Gramunt|Gabriel Mora]];{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=P10}} y l'edificiu Heron City (1999-2001), de [[Juli Capella]].{{Harvnp|Gausa|Cervelló|Pla|2002|p=p45}} == Sieglu XXI == [[Ficheru:Torre Agbar BCN.jpg|miniaturadeimagen|200px|[[Torre Agbar]] (2000-2005), de [[Jean Nouvel]].]] El cambéu de sieglu nun deparó un cambéu sustancial nel aportar de la ciudá, que siguió apostando pola innovación y el diseñu como proyeutos de futuru, xuntu al usu de nueves teunoloxíes y l'apueste pola sostenibilidá medioambiental. Estilísticamente, la transición de sieglu tuvo marcada nuevamente pol eclecticismu deriváu de les teoríes [[Arquiteutura posmoderna|posmodernas]], de la que cobró fuercia la influyencia de corrientes internacionales como'l [[high-tech]], un estilu basáu nel usu intensivu de l'alta teunoloxía, y el [[deconstructivismo]], una corriente basada na [[xeometría non euclidiana]] y el antilinealismo, con formes curves y “blandies” d'aspeutu aparentemente caóticu.{{Harvnp|AA.VV.|2006|p=77-81}} Cabo remarcar igualmente la progresiva importancia adquirida pola [[informática]] nel diseñu arquiteutónicu, con programes como [[Diseñu asistíu por ordenador|CAD]] y [[Power Point]] que sustituyeron les antigües formes d'ellaborar proyeutos arquiteutónicos.{{Harvnp|Montaner|2005|p=179-181}} Unu de los eventos más destacaos del nuevu mileniu foi la celebración del [[Fórum de Barcelona 2004|Fórum Universal de les Cultures de 2004]], que dexó nuevos cambeos urbanísticos na ciudá: recuperóse tola zona del [[Besós]], hasta entós poblada d'antigües fábriques en desusu, refíxose tol barriu del [[Pueblu Nuevu (Barcelona)|Pueblu Nuevu]] y construyóse el nuevu barriu de [[Diagonal Mar i el Front Marítim del Poblenou|Diagonal Mar]], de la que se dotó a la ciudá de nuevos parques y espacios pal ociu de los ciudadanos.{{Harvnp|Lecea et al.|ref= Lecea et al.|2009|pp=415-416}} El perfil de la ciudá camudó tres la construcción d'un gran rascacielos de forma [[Cilindru|cilíndrica]], la [[Torre Agbar]], según l'hotel [[W Barcelona]], que modificó la fisonomía del [[Puertu de Barcelona]] y, por tanto, del so frente marítimu.{{Harvnp|Hernàndez i Cardona|2001|p=263}} La [[Torre Agbar]] (2000-2005), obra de [[Jean Nouvel]], ye unu de los edificios más emblemáticos construyíos nel nuevu mileniu, y camudó significativamente el ''[[Panorama urbanu|skyline]]'' barcelonés.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=35}} D'estilu [[high-tech]], tien 145&nbsp;m d'altor y forma de cilindru oval, inspiráu según l'autor nos campanarios de la [[Templu Espiatoriu de la Sagrada Familia|Sagrada Familia]] de [[Gaudí]]. La fachada tien una doble piel de formigón y vidriu, con un conxuntu de 4000 dispositivos [[led]] de diversos colores que s'allumen pela nueche, creando unos particulares efeutos de policromía.{{Harvnp|AA.VV.|2006|p=78}} [[Ficheru:Gas Natural (21-3-13).jpg|miniaturadeimagen|250px|left|Edificiu de Gas Natural (1999-2006), obra d'[[Enric Miralles]] y [[Benedetta Tagliabue]].]] Poles mesmes feches construyóse la nueva sede de [[Gas Natural]] (1999-2006), obra d'[[Enric Miralles]] y [[Benedetta Tagliabue]], un edificiu descompuestu en cuatro cuerpo: la torre» ye'l más altu, con forma de H compuesta de dos cuerpos de distintu altor; la «ménsula» ye un cuerpu adosáu a la torre qu'actúa d'accesu al edificiu; el portaviones» ye un cuerpu en voladizu que sobresal de la torre central y qu'apurre horizontalidá al trazáu del conxuntu; la cascada» ye un cuerpu baxu de fachada gradiada que restitúi l'alzáu de les edificaciones de la redolada. Tol edificiu presenta una cubierta acristalada, que'l so xuego de reflexos ente los cuatro cuerpos xenera una imaxe un tanto desmaterializada del conxuntu.{{Harvnp|Pla|2007|p=206}} Otros edificios d'estos primeros años fueron: la Biblioteca Jaume Fuster (2001-2004), de [[Josep Llinàs]], de planta romboidal y un trazáu complexo y tropezoso que interactúa con una redolada urbana d'aspeutu irregular;{{Harvnp|Pla|2007|p=209}} la Illa Fort Pienc (2001-2003), tamién de Llinàs, un complexu de guardería, residencia de vieyos, biblioteca, centru cívicu y mercáu, con un complexu usu de volúmenes y espacios diáfanos;{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=51}} el conxuntu residencial Illa de la Llum (2002-2005), de [[Lluís Clotet]] y [[Ignacio Paricio]], con tres cuerpo: un bloque de 5 plantes flanqueado de dos torres, una de 26 plantes y otra de 18, resueltos con unos módulos de plafones d'aluminiu que se van repitiendo na fachada, ente que tol conxuntu sofítase sobre unos premarcos de tubu galvanizáu;{{Harvnp|Pla|2007|p=205}} y la rehabilitación del mercáu de la Barceloneta (2002-2007), de [[Josep Miàs]], con una concepción orgánica que vertebra distintos espacios de forma dinámica ya integradora.{{Harvnp|Montaner|2005|p=182-183}} [[Ficheru:Museu Blau 18-3-14.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Edificiu Fórum]] (2000-2004), de [[Jacques Herzog]] y [[Pierre de Meuron]].]] El principal impulsu edilicio d'estos años foi la celebración del [[Fórum de Barcelona 2004|Fórum Universal de les Cultures de 2004]]. La cortil foi proyeutáu por [[Elías Torres]] y [[José Antonio Martínez Lapeña]], del que destaca una escampada polivalente de 16&nbsp;hai rematada n'unu de los sos estremos por una gran placa fotovoltaica que se convirtió n'unu de los emblemes del eventu.{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=75}} La construcción principal foi'l [[edificiu Fórum]] (2000-2004), de [[Jacques Herzog]] y [[Pierre de Meuron]] —actual sede del [[Muséu Nacional de Ciencies Naturales de Cataluña]]—, con una planta triangular de perfil baxu con una distribución de dellos patios interiores que xeneren espacios diáfanos, y una fachada d'aspeutu rugoso de color azul añil, derrota por diversu franxa de vidriu.{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=72}} Al pie de esti edificiu asitióse'l Centru de Convenciones Internacionales de Barcelona (2000-2004), de [[Josep Lluís Mateo]], con una estructura metálica de trazáu irregular y formes ondulantes que despinta los elementos sustentantes, xenerando nel interior unos grandes espacios diáfanos de disposición flexible.{{Harvnp|Pla|2007|p=202}} L'espaciu de la cortil y les sos zones colindantes fueron darréu aprovechaos p'asitiar diversos parques públicos, como'l [[parque Llinial de Garcia Fària]], de [[Pere Joan Ravetllat]] y [[Carme Ribas]]; el [[parque de los Auditorios]], d'[[Alejandro Zaera]]; y el [[parque de Diagonal Mar]], d'[[Enric Miralles]] y [[Benedetta Tagliabue]]. [[Ficheru:Hotel Vela BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|Hotel [[W Barcelona]] (2009), de [[Ricardo Bofill]].]] Ente les construcciones de los siguientes años merecen destacar: el [[Parque d'Investigación Biomédica de Barcelona|Parque d'Investigación Biomédica]] (2006), de [[Manuel Brullet Tenas|Manuel Brullet]] y [[Alberto de Pineda Álvarez|Alberto de Pineda]], un edificiu de forma troncocónica con revestimiento de lames de madera;{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=47}} l'hotel [[Habitat Sky]] (2004-2007), de [[Dominique Perrault]], un rascacielos de 120&nbsp;m d'altor compuestu de dos cuerpos verticales, unu asitiáu en voladizu sobre l'otru;<ref>{{cita web |url=http://noticias.arq.com.mx/Detalles/9929.html#.VSQwJZO4TYg |títulu=Arquiteutura: 2001 a 2010: 2008: Hotel Habitat Sky: El cuartu edificiu más altu de Barcelona (Dominique Perrault) |fechaaccesu=7 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150413020600/http://noticias.arq.com.mx/Detalles/9929.html#.VSQwJZO4TYg |fechaarchivu=13 d'abril de 2015}}</ref> l'hotel [[W Barcelona]] —tamién conocíu como Hotel Vela— (2009), de [[Ricardo Bofill]], un edificiu de 99&nbsp;m d'altor con forma de vela de barcu, con fachada de [[muro cortina]] acristaláu;<ref>{{cita web |url=http://www.ricardobofill.es/ES/651/arquiteutura/portfolio/w-hotel-barcelona-html|títulu=W Hotel Barcelona |fechaaccesu=3 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150408034507/http://www.ricardobofill.es/ES/651/arquiteutura/portfolio/w-hotel-barcelona-html |fechaarchivu=8 d'abril de 2015}}</ref> l'edificiu de la sede de la [[Comisión del Mercáu de les Telecomunicaciones d'España|Comisión del Mercáu de Telecomunicaciones]] (2008-2010), d'[[Enric Batlle]] y [[Joan Roig i Duren|Joan Roig]], con un perfil de planimetría llonxitudinal asimétrica y una doble fachada de lames horizontales qu'ufierta proteición solar;{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=124}} l'[[edificiu Media-TIC]] (2010), d'[[Enric Ruiz-Geli]], tien forma cúbica y ta sofitáu por unes jácenas de fierro recubiertes por un revestimiento tresllúcíu de plásticu de burbuyes inflables, que dexen estremar la estructura fluorescente del interior del edificiu;<ref>{{cita web |url= http://www.22barcelona.com/content/view/41/427/lang,es/|títulu= Edificiu Media-TIC |fechaaccesu=5 de febreru de 2015}}</ref> la torre Diagonal Zero-Zero de [[Telefónica]] (2008-2011), d'[[Enric Massip-Bosch]], de 110&nbsp;m d'altor y planta romboidal, con una fachada de nervadura d'aluminiu blanco; <ref>{{cita web |url= http://www.elconsorci.net/es/Proyectos_urbanos/5/1000/Torre_Telefonica_Diagonal_00/40 |títulu=Torre Telefónica Diagonal 00 |fechaaccesu=2 d'abril de 2015}}</ref> l'edificiu Disseny Hub, sede del [[Muséu del Diseñu de Barcelona]] (2008-2013), de [[MBM Arquiteutes|Martorell-Bohigas-Mackay]], con forma de [[paralelepípedu]] adelantráu en voladizu y una fachada de metal y vidriu, ente que l'edificiu s'estructura en dos cuerpos, unu soterrañu y otru superior que da a la [[plaza de les Glories Catalanes]];<ref>{{cita web |url=http://www.arquiteuturabeta.com/2012/07/10/disseny-hub-barcelona-mbm-arquiteutes/|títulu=Disseny Hub Barcelona |fechaaccesu=3 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150407075630/http://www.arquiteuturabeta.com/2012/07/10/disseny-hub-barcelona-mbm-arquiteutes/ |fechaarchivu=7 d'abril de 2015}}</ref> y la Feria de Bellcaire d'Empordà o Encantes Vieyos (2013), de [[Fermín Vázquez Huarte-Mendicoa]], una estructura en forma de marquesina que cubre'l mercáu al campu d'Encantar, formada por diversu módulos con distintos enclinos pa reflexar la lluz y el paisaxe circundante.<ref>{{cita web |url= http://b720.com/en/proyeutu/mercat_dels_encants_ye|títulu= Mercat dels Encants |fechaaccesu=2 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150408224157/http://b720.com/en/proyeutu/mercat_dels_encants_ye |fechaarchivu=8 d'abril de 2015}}</ref> [[Ficheru:Disseny Hub BCN.JPG|miniaturadeimagen|250px|Edificiu [[Muséu del Diseñu de Barcelona|Disseny Hub]] (2008-2013), de [[MBM Arquiteutes|Martorell-Bohigas-Mackay]].]] Otres obres d'estos años son: el Centru Internacional de Medicina Avanzada (2004), de [[Luis Alonso]] y [[Sergio Balaguer]]; l'ampliación de [[CosmoCaixa Barcelona]] (2004), d'[[Esteve Terrades i Muntañola|Esteve]] y [[Robert Terrades i Muntañola|Robert Terrades]]; l'hotel Hilton Diagonal Mar (2005), d'[[Òscar Tusquets]]; el Colexu Mayor Sant Jordi (2006), de [[Josep Lluís Mateo]];{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=171}} l'edificiu departamental de la [[UPF]] (1996-2007), de [[Juan Navarro Baldeweg]];{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=65}} la Subcentral llétrica del [[Distritu 22@|22@]] (2007), de [[Víctor Rahola]] y [[Jorge Vidal (arquiteutu)|Jorge Vidal]];{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=116}} l'edificiu de Mediapro (2005-2008), de [[Carlos Ferrater]], [[Patrick Genard]] y [[Xavier Martí Galí]];{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=122}} l'edificiu de viviendes Illa del Mar (2008), d'[[Adolf Martínez]], [[Josep Lluís Martínez]], [[Jorge Muñoz (arquiteutu)|Jorge Muñoz]] y [[Enrique Albin]]; el Muséu Can Framis (2007-2009), de [[Jordi Badia]];{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=120}} el conxuntu de la [[Ciudá de la Xusticia de Barcelona y Hospitalet de Llobregat]] (2009), de [[David Chipperfield]] y [[Fermín Vázquez Huarte-Mendicoa]]; l'edificiu Suites Avenue (2009), de [[Toyoo Itō]]; l'Institutu de Microcirugía Ocular (2009), de [[Josep Llinàs]];{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=166}} l'edificiu Blau (2009), d'[[Antoni de Moragas i Spa|Antoni de Moragas]], [[Eva Mercader Oliver]] y [[Susanna Itarte Rubió]];{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=126}} el Bancu de sangre (2006-2010), de [[Joan Sabaté Picasó]], [[Àlex Cazurra Basté]] y [[Horacio Espeche Sotailo]];{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=128}} el Centru Cívicu de Can Travi (2008-2010), de [[Sergi Serrat]], [[Ginés Exea]] y [[Cristina García (arquiteuta)|Cristina García]];{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=108}} la sede de GAES (2008-2010), de [[Jorge Mestre]] y [[Iván Bercedo]]; la reconversión de la [[plaza de toros de les Arenas]] en centru comercial (2005-2011), al cargu de [[Richard Rogers]]; la sede de Bassat (2010-2011), d'[[Alexa Plasencia]], [[Antonio Buendía]] y [[Albert Arraut]];{{Harvnp|Miralles|Sierra|2012|p=123}} y l'edificiu Vodafone (2012), de [[Dominique Perrault]].<ref>{{cita web |url= http://www.22barcelona.com/content/view/988/90/lang,es/ |títulu=Vodafone inaugura nueva sede nel distritu |fechaaccesu=2 d'abril de 2015}}</ref> Per otru llau, la [[Crisis económica de 2008-2015|crisis económica]] empecipiada en 2008 paralizó numberosos proyeutos arquiteutónicos, dalgunos tan emblemáticos como la [[Torre La Sagrera]], de [[Frank Gehry]], o la Torre Espiral, de [[Zaha Hadid]], poniendo puntu final a unos años d'edificación na ciudá de magnos proyeutos encargaos a autores de fama internacional.<ref>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/barcelona/crisis-abrasa-torre-hadid-forum-cierra-modelu-barcelona-1084945|títulu= La crisis abrasa la torre de Hadid nel Fòrum y cierra un modelu de Barcelona|autor=Xavier Abarrena|fecha=19 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=9 de febreru de 2015}}</ref> [[Ficheru:Parc Centre Poblenou07.JPG|miniaturadeimagen|250px|left|[[Parque del Centru del Poblenou]] (2008), de [[Jean Nouvel]].]] Tocantes a arquiteutura paisaxística, cabo mentar el [[parque Central de Nou Barris]] (1997-2007), de [[Carme Fiol]] y [[Andreu Arriola]], estructurado en dellos niveles nos que destaquen unes pérgolas qu'actúen como paneles llumínicos, según la presencia de l'agua, al traviés de tres lago con surtidores; en 2007 recibió'l premiu d'arquiteutura ''International Urban Landscape Award'' en [[Frankfurt]] ([[Alemaña]]).{{Harvnp|Sánchez Vidiella|2008|p=134}} Otru espaciu verde d'interés ye'l [[parque del Centru del Poblenou]] (2008), de [[Jean Nouvel]], estremáu en diversos espacios temáticos, de diseñu vanguardista, ente los que destaquen: la ''Islla so la cúpula'', un espaciu arrodiáu d'una canal d'agua qu'acueye una cúpula metálica arrodiada de [[lloréu]]es; y el ''Pozu del Mundu'', un cráter formáu por delles espirales de tierra.<ref>{{cita web |url=http://w10.bcn.cat/APPS/gmocataleg_monum/FitxaMonumentAc.do?idioma=ES&codiMonumIntern=2074|títulu= Parque del Centru del Poblenou|autor=Jaume Fabre, Daniel Giralt-Miracle |fechaaccesu=14 de xineru de 2014}}</ref> L'urbanismu del nuevu mileniu reforzó la estructura de retícula polinuclear impulsada dende los años 1990, lo que favoreció l'apaición de nuevos nucleos urbanos como'l [[Diagonal Mar i el Front Marítim del Poblenou|Fórum]], el [[Distritu 22@|22@]] y [[La Sagrera]].{{Harvnp|Bahamón|Losantos|2007|p=34}} Anguaño tase remocicando la [[plaza de les Glories Catalanes]], una importante exa viario onde ta prevista la soterración del tránsitu automovilísticu y la recuperación del terrén pa usu públicu; la finalización de les obres ta prevista pa 2016 o 2017.<ref>{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/vida/20120117/54244527336/barcelona-entama-agora-un-gran-parque-en-la plaza-glories-y-que-dexe-de-ser-nuedu-viario.html |títulu=Barcelona entama agora un gran parque na plaza Glòries y que dexe de ser nuedu viario|editor=La Vanguardia|fecha=17 de xineru de 2012 |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013}}</ref> Les comunicaciones ameyoraron cola llegada de l'[[Alta velocidá n'España|alta velocidá]], que xune la capital catalana con [[Madrid]] y con [[París]]; ampliáronse'l [[Puertu de Barcelona|puertu]] y l'[[aeropuertu del Prat]], coles mires de convertir a Barcelona nel centru loxísticu del sur d'Europa. Tamién s'amplió la rede de metro, col allongamientu de delles llinies ([[Llinia 3 del Metro de Barcelona|3]] y [[Llinia 5 del Metro de Barcelona|5]]), y la creación de delles nueves ([[Llinia 9 del Metro de Barcelona|llinia 9]], [[Llinia 10 del Metro de Barcelona|10]] y [[Llinia 11 del Metro de Barcelona|11]]), dalgunes d'elles totalmente automatizadas. En 2012 empecipióse una reordenación de la rede d'autobuses en forma [[Rede Ortogonal d'Autobuses de Barcelona|ortogonal]], pa crear una rede d'[[autobús de tránsitu rápidu]].<ref>{{cita web |url= http://www.elperiodico.com/es/noticias/barcelona/barcelona-empezara-ochobre-reordenar-rede-autobus-con-cinco-lineas-1823701 |títulu=Barcelona revoluciona'l bus |fechaaccesu=27 de payares de 2012 |apellíu=Márquez Daniel|nome= Carlos|fecha= 24 de mayu de 2012 |editor= [[El Periódico de Catalunya]]|allugamientu= [[Barcelona]]}}</ref> Tamién ta prevista la construcción d'una nueva petrina de ronda p'ameyorar les comunicaciones del área metropolitana. <gallery mode="packed"> Ficheru:Parc Diagonal Mar7.JPG|[[Parque de Diagonal Mar]] (1999-2002), d'[[Enric Miralles]] y [[Benedetta Tagliabue]]. Ficheru:Centre Convencions.JPG|Centro de Convenciones Internacionales de Barcelona (2000-2004), de [[Josep Lluís Mateo]]. Ficheru:Bibl Lesseps.JPG|Biblioteca Jaume Fuster (2001-2004), de [[Josep Llinàs]]. Ficheru:PRBB BCN.JPG|[[Parque d'Investigación Biomédica de Barcelona|Parque d'Investigación Biomédica]] (2006), de [[Manuel Brullet Tenas|Manuel Brullet]] y [[Alberto de Pineda Álvarez|Alberto de Pineda]]. Ficheru:Habitat Sky.jpg|Hotel [[Habitat Sky]] (2004-2007), de [[Dominique Perrault]]. Ficheru:Can Framis BCN.JPG|Muséu Can Framis (2007-2009), de [[Jordi Badia]]. Ficheru:Ito Suites Avenue.jpg|Edificiu Suites Avenue (2009), de [[Toyoo Itō]]. Ficheru:Edifici Blau.JPG|Edificiu Blau (2009), d'[[Antoni de Moragas i Spa|Antoni de Moragas]], [[Eva Mercader Oliver]] y [[Susanna Itarte Rubió]]. Ficheru:CMT BCN.JPG|[[Comisión del Mercáu de les Telecomunicaciones d'España|Comisión del Mercáu de Telecomunicaciones]] (2008-2010), d'[[Enric Batlle]] y [[Joan Roig i Duren|Joan Roig]]. Ficheru:GAES.JPG|Edificiu de GAES (2008-2010), de [[Jorge Mestre]] y [[Iván Bercedo]]. Ficheru:Media-TIC.JPG|[[Edificiu Media-TIC]] (2010), d'[[Enric Ruiz-Geli]]. Ficheru:Torre Telefónica (23-2-14).jpg|Torre Diagonal Zero-Zero de [[Telefónica]] (2008-2011), d'[[Enric Massip-Bosch]]. Ficheru:Sede Vodafone.JPG|Edificiu Vodafone (2012), de [[Dominique Perrault]]. Ficheru:Encants Nous.JPG|Feria de Bellcaire d'Empordà o Encantes Vieyos (2013), de [[Fermín Vázquez Huarte-Mendicoa]]. </gallery> == Ver tamién == [[Ficheru:Premio Ayunt.JPG|miniaturadeimagen|250px|Placa al ganador del [[Concursu añal d'edificios artísticos (Barcelona)|Concursu añal d'edificios artísticos]] del añu 1903, edificiu de [[La Caixa]] de la [[plaza de San Jaime]], obra d'[[Augusto Font Carreras]].]] * [[Arte de Cataluña]] * [[Historia de Barcelona]] * [[Urbanismu de Barcelona]] * [[Distritos de Barcelona]] * [[Antiguos conceyos de Barcelona]] * [[Agregamientos municipales de Barcelona]] * [[Arte público de Barcelona]] * [[Arte urbano de Barcelona]] * [[Moblame urbanu de Barcelona]] * [[Fontes de Barcelona]] * [[Parques y xardinos de Barcelona]] * [[Odonimia de Barcelona]] * [[Modernismu catalán]] * [[Arquiteutura d'España]] * [[Arquiteutura de Madrid]] * [[Concursu añal d'edificios artísticos (Barcelona)]] * [[Premiu FAD]] * [[Premiu d'Arquiteutura Contemporánea Mies van der Rohe]] * [[Basíliques de Barcelona]] * [[Rascacielos en Barcelona]] * [[Patrimoniu de la Humanidá n'España#Patrimoniu de la Humanidá en Cataluña|Patrimoniu de la Humanidá en Cataluña]] * [[Bienes d'interés cultural de la contorna del Barcelonés (provincia de Barcelona)|Bienes d'interés cultural de la contorna del Barcelonés]] * [[Mazana de la discordia (Barcelona)|Mazana de la discordia]] == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíu=AA.VV.| títulu = Art de Catalunya 3: Urbanisme, arquiteutura civil i industrial| añu = 1998| editorial = Edicions L'isard| ubicación = Barcelona| idioma= catalán | isbn = 84-24089-04-6|ignore-isbn-erru= true}} * {{cita llibru |apellíu=AA.VV.| títulu = Arte contemporaneu| añu = 2006| editorial = Foliu| ubicación = Barcelona| isbn = 84-413-2179-5}} * {{cita llibru |apellíu=AA.VV. |títulu=Barcelona. Guia de la ciutat| añu = 2002| editorial = Ajuntament de Barcelona | ubicación = Barcelona| idioma= catalán| isbn = 84-7609-702-6}} * {{cita llibru |apellíu=AA.VV.| títulu = El llibre d'or de l'art català| añu = 1997| editorial = Edicions Primer Planu| allugamientu = Barcelona| idioma= catalán| isbn = }} * {{cita llibru |apellíu=AA.VV.|títulu = Els Barris de Barcelona I. Ciutat Vella, L'Eixample|añu = 1999|editorial = [[Gran Enciclopèdia Catalana]]|ubicación = Barcelona|idioma =catalán|isbn = 84-412-2768-3}} * {{cita llibru |apellíu=AA.VV.| títulu = Enciclopèdia Catalana Bàsica| añu = 1996| editorial = Enciclopèdia Catalán| allugamientu = Barcelona| idioma=catalán}} * {{cita llibru |apellíu=AA.VV.| títulu = Gaudí. Hàbitat, natura i cosmos| añu = 2001| editorial = Lunwerg| ubicación = Barcelona| idioma=catalán| isbn = 84-7782-799-0}} * {{cita llibru |apellíu=AA.VV.|títulu = Història de Barcelona 1. La ciutat antiga|añu = 1991|editorial = Enciclopèdia catalán|allugamientu = Barcelona|idioma = catalán|isbn = 84-7739-179-3}} * {{cita llibru |apellíu=AA.VV.|títulu = Història de Barcelona 2. La formació de la Barcelona medieval|añu = 1992|editorial = Enciclopèdia catalán|allugamientu = Barcelona|idioma = catalán|isbn = 84-7739-398-2}} * {{cita llibru |apellíu=AA.VV.|títulu = Història de Barcelona 6. La ciutat industrial (1833-1897)|añu = 1995|editorial = Enciclopèdia catalán|allugamientu = Barcelona|idioma = catalán|isbn = 84-7739-809-7}} * {{cita llibru |apellíu=AA.VV.| títulu = Història de l'art català| añu = 2005| editorial = Edicions 62| ubicación = Barcelona| idioma= catalán| isbn = 84-297-1997-0}} * {{cita llibru |apellíu=AA.VV.| títulu = Sagnier. Arquitecte, Barcelona 1858-1931| añu = 2007| editorial = Antonio Sagnier Bassas| ubicación = Barcelona| isbn = 978-84-612-0215-7}} * {{cita llibru |apellíu=Albert de Paco| nome = José María| títulu = L'arte de reconocer los estilos arquiteutónicos| añu = 2007| editorial = Optima| ubicación = Barcelona| isbn = 978-84-96250-72-7}} * {{cita llibru | apellíos = Añón Feliú |nome=Carmen| apellíos2 = Luengo| nome2 = Mónica |títulu=Jardín d'España| añu = 2003| editorial = Lunwerg| ubicación = Madrid| isbn = 84-9785-006-8}} * {{cita llibru | apellíos = Azcárate Ristori |nome=José María de| apellíos2 = Pérez Sánchez| nome2 = Alfonso Emilio| enllaceautor2 = Alfonso Emilio Pérez Sánchez| apellíos3 = Ramírez Domínguez| nome3 = Juan Antonio| enllaceautor3 = Juan Antonio Ramírez| títulu = Historia del Arte| añu = 1983| editorial = Anaya| ubicación = Madrid| isbn = 84-207-1408-9}} * {{cita llibru | apellíos =Bahamón |nome=Alejandro| apellíos2 = Losantos| nome2 = Àgata |títulu=Barcelona. Atles históricu d'arquiteutura |añu=2007| editorial = Parramón| ubicación = Barcelona | isbn = 978-84-342-2945-6|ignore-isbn-erru= true}} * {{cita llibru | apellíos = Baldellou |nome=Miguel Ángel| apellíos2 = Capitel| nome2 = Antón| títulu = Summa Artis XL: Arquiteutura española del sieglu XX| añu = 2001| editorial = Espasa Calpe| ubicación = Madrid| isbn = 84-239-5482-X}} * {{cita llibru | apellíos = Barjau| nome = Santi |títulu=Enric Sagnier| añu = 1992| editorial = Labor| ubicación = Barcelona| isbn = 84-335-4802-6}} * {{cita llibru |apellíos = Barral i Altet |nome=Xavier|enllaceautor = Xavier Barral i Altet|apellíos2 = Beseran| nome2 = Pere| apellíos3 = Canalda| nome3 = Sílvia| apellíos4 = Guardià| nome4 = Marta| apellíu5 = Jornet| nome5 = Núria|títulu = Guia del Patrimoni Monumental i Artístic de Catalunya, vol. 1|añu = 2000|editorial = Pòrtic|ubicación = Barcelona|idioma =catalán|isbn = 84-7306-947-1}} * {{cita llibru |apellíos=Bassegoda i Nonell |nome=Joan|enllaceautor = Joan Bassegoda|títulu=Gaudí o espaciu, lluz y equilibriu|añu=2002|editorial=Criteriu|ubicación= Madrid|isbn= 84-95437-10-4}} * {{cita llibru | apellíos = Bergós i Massó |nome=Joan |enllaceautor=Joan Bergós i Massó| títulu = Gaudí, l'home i l'obra| añu = 1999| editorial = Lunwerg| ubicación = Barcelona| idioma= catalán| isbn = 84-7782-617-X}} * {{cita llibru |apellíos=Chilvers|nome =Ian|títulu=Diccionariu d'arte|añu=2007|editorial=Alianza Editorial|ubicación=Madrid|isbn=978-84-206-6170-4}} * {{cita llibru |apellíos = Corredor-Matheos |nome=Josep|enllaceautor = José Corredor Matheos|títulu = Història de l'art català vol. IX. La segona meitat del segle XX|añu = 2001|editorial = Edicions 62|ubicación = Barcelona|idioma =catalán|isbn = 84-297-4120-8}} * {{cita llibru | apellíos = Crippa| nome = Maria Antonietta| títulu = Gaudí| añu = 2007| editorial = Taschen| allugamientu = Köln| isbn = 978-3-8228-2519-8}} * {{cita llibru |apellíos = Dalmases|nome = Núria de|apellíos2 = José i Pitarch| nome2 = Antoni|títulu = Història de l'art català III. L'art gòtic, s. XIV-XV|añu = 1998|editorial = Edicions 62|ubicación = Barcelona|idioma =catalán|isbn = 84-297-2104-5}} * {{cita llibru |apellíu=Fernández Polanco |nome=Aurora| títulu = Fin de sieglu: Simbolismu y Art Nouveau| añu = 1989| editorial = Historia 16| ubicación = Madrid| id = DL M. 32415-1989}} * {{cita llibru |apellíu=Flores|nome=Carlos|enllaceautor =Carlos Flores López|títulu=Les lliçons de Gaudí |añu=2002 |editorial=Ed. Empúries| ubicación =Barcelona|idioma = catalán|isbn= 84-7596-949-6}} * {{cita llibru |apellíos = Fontbona |nome=Francesc|enllaceautor = Francesc Fontbona|títulu = Història de l'art català VI. Del neoclassicisme a la Restauració 1808-1888|añu = 1997|editorial = Edicions 62|ubicación = Barcelona|idioma =catalán|isbn = 84-297-2064-2}} * {{cita llibru |apellíos = Fontbona |nome=Francesc|apellíos2 = Miralles|nome2 = Francesc|títulu = Història de l'art català VII. Del modernisme al noucentisme 1888-1917|añu = 2001|editorial = Edicions 62|ubicación = Barcelona|idioma =catalán|isbn = 84-297-2282-3}} * {{cita llibru | apellíos = Gabancho| nome = Patrícia| títulu = Guía. Parques y xardinos de Barcelona| añu = 2000| editorial = Ajuntament de Barcelona, Imatge i Producció Editorial | allugamientu = Barcelona| isbn = 84-7609-935-5}} * {{cita llibru | apellíos = Galofré |nome=Jordi| títulu = Historia de Catalunya| añu = 1992| editorial = Primer Planu| allugamientu = Barcelona| isbn = }} * {{cita llibru |apellíos = Garriga|nome = Joaquim|títulu = Història de l'art català IV. L'època del Renaixement, s. XVI|añu = 1986|editorial = Edicions 62|ubicación = Barcelona|idioma =catalán|isbn = 84-297-2437-0}} * {{cita llibru | apellíos = Garrut |nome=Josep Maria| enllaceautor = Josep Maria Garrut| títulu = L'Exposició Universal de Barcelona de 1888| añu = 1976| editorial = Ajuntament de Barcelona, Delegació de Cultura| allugamientu = Barcelona| idioma = catalán| isbn = 84-500-1498-0}} * {{cita llibru |apellíos = Gausa |nome=Manuel|enllaceautor =Manuel Gausa|apellíos2 = Cervelló|nome2 = Marta| apellíu3 = Pla|nome3 = Maurici |títulu=Barcelona: guía d'arquiteutura moderna 1860-2002|añu = 2002|editorial = ACTAR|ubicación = Barcelona|isbn = 84-89698-47-3}} * {{cita llibru | apellíos = Giorgi| nome = Rosa| títulu = El sieglu XVII| añu = 2007| editorial = Electa|ubicación = Barcelona| isbn = 978-84-8156-420-4}} * {{cita llibru |apellíu=González| nome = Antonio Manuel| títulu = Les claves del arte. Últimos enclinos| añu = 1991| editorial = Planeta| ubicación = Barcelona| isbn = 84-320-9702-0}} * {{cita llibru | apellíos = Grandas| nome = M. Carmen | títulu = L'Exposició Internacional de Barcelona de 1929| añu = 1988| editorial = Els llibres de la frontera| allugamientu = Sant Cugat del Vallès| idioma= catalán| isbn = 84-85709-68-3}} * {{cita llibru | apellíos = Hernàndez i Cardona |nome=Francesc Xavier |títulu=Barcelona, Història d'una ciutat| añu = 2001| editorial = Llibres de l'Índex| ubicación = Barcelona| idioma= catalán| isbn = 84-95317-22-2}} * {{cita llibru |apellíu=Huerta|nome = Josep Maria|enllaceautor = Josep Maria Huertas Clavería|apellíos2 = Capiya|nome2 =Antoni|apellíos3 = Maspoch|nome3 =Mònica |títulu=Ruta del Modernismu|añu = 2005|editorial = Institut Municipal del Paisatge Urbà i la Qualitat de Vida, Ajuntament de Barcelona|ubicación = Barcelona|isbn = 84-934169-3-2}} * {{cita llibru |apellíos = Lacuesta |nome=Raquel|apellíos2 = González|nome2 = Antoni |títulu=Barcelona, guía d'arquiteutura 1929-2000|añu = 1999|editorial = Gustavo Gili|ubicación = Barcelona|isbn = 84-252-1801-2}} * {{cita llibru |apellíos = Lacuesta |nome=Raquel|apellíos2 = González|nome2 = Antoni|títulu = Guía d'arquiteutura modernista en Cataluña|añu = 1997|editorial = Gustavo Gili|ubicación = Barcelona|isbn = 84-252-1430-0}} * {{cita llibru | apellíos = Lecea| nome = Ignasi de| apellíos2 = Fabre| nome2 = Jaume| apellíos3 = Grandas| nome3 = Carme| apellíos4 = Huertas| nome4 = Josep M.| enllaceautor4= Josep Maria Huertas Clavería| apellíos5 = Remesar| nome5 = Antoni| apellíos6 = Sobrequés| nome6 = Jaume| enllaceautor6= Jaume Sobrequés| títulu = Art públic de Barcelona|ref= Lecea et al.| añu = 2009| editorial = Conceyu de Barcelona y Àmbit Serveis Editorials| ubicación = Barcelona| idioma =catalán| isbn = 978-84-96645-08-0}} * {{cita llibru |apellíos = Maspoch|nome = Mònica|títulu = Galeria d'autors. Ruta del Modernisme de Barcelona|añu = 2008|editorial = Institut Municipal del Paisatge Urbà i la Qualitat de Vida, Ajuntament de Barcelona|ubicación = Barcelona|idioma =catalán|isbn = 978-84-96696-02-0}} * {{cita llibru |apellíos = Midant|nome = Jean-Paul|títulu = Diccionariu Akal de l'Arquiteutura del sieglu XX|añu = 2004|editorial = Akal|ubicación = Madrid|isbn = 84-460-1747-4}} * {{cita llibru |apellíos = Miralles |nome=Francesc|títulu = Història de l'art català VIII. L'època de les avantguardes 1917-1970|añu = 2001|editorial = Edicions 62|ubicación = Barcelona|idioma =catalán|isbn = 84-297-1998-9}} * {{cita llibru |apellíos = Miralles|nome = Roger |títulu=Barcelona, arquiteutura modernista y noucentista 1888-1929|añu = 2008|editorial = Polígrafa|ubicación = Barcelona|isbn = 978-84-343-1178-7}} * {{cita llibru |apellíos = Miralles|nome = Roger| apellíos2 = Sierra| nome2 = Pau |títulu=Barcelona, arquiteutura contemporánea 1979-2012|añu = 2012|editorial = Polígrafa|ubicación = Barcelona|isbn = 978-84-343-1307-1}} * {{cita llibru |apellíos = Montaner |nome=Josep Maria|enllaceautor = Josep Maria Montaner |títulu=Arquiteutura contemporània a Catalunya|añu = 2005|editorial = Edicions 62|ubicación = Barcelona|idioma =catalán|isbn = 84-297-5669-8}} * {{cita llibru |apellíos = Navascués Palacio|nome = Pedro|enllaceautor =Pedro Navascués|títulu = Summa Artis XXXV-II. Arquiteutura española (1808-1914)|añu = 2000|editorial = Espasa Calpe|ubicación = Madrid|isbn = 84-239-5477-3}} * {{cita llibru | apellíos = Páez de la Cadena| nome = Francisco| títulu = Historia de los estilos en jardinería |añu=1998| editorial = Ismu| ubicación = Madrid| isbn = 84-7090-127-3}} * {{cita llibru |apellíos = Permanyer| nome = Lluís|enllaceautor =Lluís Permanyer|títulu = Biografia del Passeig de Gràcia| añu = 1994| editorial = La Campana| ubicación = Barcelona| idioma = catalán| isbn = 84-8491-91-6|ignore-isbn-erru= true}} * {{cita llibru |apellíos = Pla|nome = Maurici |títulu=Catalunya. Guia d'arquiteutura moderna 1880-2007|añu = 2007|editorial = Triangle|allugamientu = Sant Lluís (Menorca)|idioma =catalán|isbn = 978-84-8478-007-6}} * {{cita llibru | apellíos = Roig |nome=Josep L.| títulu = Historia de Barcelona| añu = 1995| editorial = Primer Plana S.A. | ubicación = Barcelona| isbn = 84-8130-039-X}} * {{cita llibru |apellíos = Rubio |nome=Albert |títulu=Barcelona, arquiteutura antigua (sieglos I-XIX)|añu = 2009|editorial = Polígrafa|ubicación = Barcelona|isbn = 978-84-343-1212-8}} * {{cita llibru |apellíu=Sánchez Vidiella| nome = Àlex| títulu = Atles d'arquiteutura del paisaxe| añu = 2008| editorial = Loft| ubicación = Barcelona | isbn = 978-84-92463-27-5}} * {{cita llibru | apellíos = Soler| nome = Narcís| apellíos2 = Guitart i Duren| nome2 = Josep| apellíos3 = Barral i Altet| nome3 = Xavier| apellíos4 = Bracons Clapés| nome4 =Josep| títulu = Art de Catalunya 4: Arquiteutura relixosa antiga i medieval| añu = 1999| editorial = Edicions L'isard| ubicación = Barcelona| idioma= catalán | isbn = 84-89931-13-5}} * {{cita llibru | apellíos = Triadó |nome=Joan Ramon| apellíos2 = Barral i Altet| nome2 = Xavier| títulu = Art de Catalunya 5: Arquiteutura relixosa moderna i contemporània| añu = 1999| editorial = Edicions L'isard| ubicación = Barcelona| idioma= catalán | isbn = 84-89931-14-3}} * {{cita llibru | apellíos = Triadó |nome=Joan Ramon| títulu = Història de l'art català V. L'època del Barroc, s. XVII-XVIII| añu = 1984| editorial = Edicions 62| ubicación = Barcelona| idioma= catalán | isbn = 84-297-2204-1}} * {{cita publicación |apellíu=Viladevall-Palaus|nome= Ignasi|añu= 2004|títulu= Cincuenta parques, más dos|publicación= Cuadiernos Cívicos La Vanguardia| númberu= 3 |páxina=|ubicación= Barcelona|editorial= La Vanguardia Ediciones}} * {{cita llibru | apellíos = Villoro |nome=Joan| apellíos2 = Riudor| nome2 = Lluís|enllaceautor2= Lluís Riudor| títulu = Guia dels espais verds de Barcelona. Aproximació històrica| añu = 1984| editorial =La Gaia Ciència| ubicación = Barcelona | idioma=catalán|isbn = 84-7080-207-0}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Architecture of Barcelona}} * [[Ficheru:Escudo de Barcelona.svg|18px]] [http://www.barcelona.es/ Sitiu web oficial de Barcelona] {{Tradubot|Arquiteutura de Barcelona}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Arquiteutura de Barcelona|Arquiteutura de Barcelona]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 9yyx3bzxoj0enuls2sa7w1pyyshoo6u 0 167307 3709252 3708115 2022-08-18T13:35:19Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha de senciellu | nome = Bad Romance | portada = | artista = [[Lady Gaga]] | álbum = [[The Fame Monster]] | publicación = 26 d'ochobre de 2009 | formatu = [[Descarga dixital]], [[senciellu en CD]], [[discu de vinilu]] | grabación = 2009 | xéneru = [[Dance pop]], [[electropop]], [[synthpop]] | duración = 4:54 | discográfica = [[Interscope Records|Interscope]], Streamline, [[Kon Live]], Cherrytree | escritor = Lady Gaga y [[RedOne]] | productor = RedOne y Lady Gaga | calificación = [[About.com]] — {{Rating|4.5|5}}<ref name="about"/><br /> [[Digital Spy]] — {{Rating|5|5}}<ref name="digitalspyreview"/> | llistes = | cronoloxía = Cronoloxía de senciellos de Lady Gaga | senciellu anterior = [[Paparazzi (cantar)|Paparazzi]] | senciellu actual = Bad Romance | senciellu posterior= [[Telephone]] | añoA = 2009 | añoAc = 2009 | añoP = 2010 | miscelánea = {{videu musical esternu|{{YouTube|qrO4YZeyl0I|«Bad Romance»}}}} }} «'''Bad Romance'''» ye un cantar de l'artista estauxunidense [[Lady Gaga]]. Llanzóse como'l [[senciellu]] principal del so tercer EP, ''[[The Fame Monster]]'', en 2009. Compuesta y coproducida por ella y [[RedOne]], l'artista inspirar na [[Trestornu delirante|paranoya]] qu'esperimentó mientres la so xira mundial de 2008 a 2009.<ref name="bmi">{{cita web|url=http://repertoire.bmi.com/title.asp?blnWriter=True&blnPublisher=True&blnArtist=True&keyID=11135583&ShowNbr=0&ShowSeqNbr=0&querytype=WorkID|títulu=Lady Gaga – "Bad Romance" writing credits|fechaaccesu=22 de setiembre de 2010|editorial=Broadcast Music Incorporated|idioma=inglés}}</ref><ref name="about"/> Dempués de qu'una [[demo (música)|demo]] penerárase, la cantante estrenó la versión final nun desfile d'[[Alexander McQueen]] mientres la [[selmana de la moda]] de [[París]] n'ochobre de 2009.<ref name="estrenoAlexander"/> A esto siguió-y el llanzamientu de la portada del senciellu.<ref name="cover"/> Tocantes a la so música, «Bad Romance» presenta una [[ponte (música)|ponte]] falada, un coru a voz plena y la so lletra fai referencia a la situación de tar namoráu del meyor amigu d'unu. La tema, que contién elementos de la música de les [[década de 1990|décades de 1990]] y [[década de 1980|1980]] ya influyencies de la música ''[[house (música)|house]]'' y ''[[techno]]'' alemana, foi descritu por Gaga como un cantar de pop esperimental. «Bad Romance» recibió aponderamientos de la mayoría de los críticos, que la compararon con «Poker Face». Asitiar nel novenu llugar de la llista ellaborada pola revista ''[[Rolling Stone]]'' de los venticinco meyores cantares de 2009 y ganó un [[premiu Grammy]] na categoría de [[Premiu Grammy a la meyor interpretación vocal pop femenina|meyor interpretación vocal de pop femenina]].<ref name="marquee.blogs.cnn.com">{{cita noticia| url=http://marquee.blogs.cnn.com/2011/02/13/53rd-annual-grammy-awards-the-winners-list/ |editorial=CNN | títulu=53rd annual Grammy awards: The winners list – The Marquee Blogue|idioma= inglés|fechaaccesu= 21 de xunetu de 2011}}</ref> Amás, tuvo un gran ésitu comercial y algamó el primer puestu nes llistes del [[Reinu Xuníu]], [[Irlanda]], [[Canadá]], Suecia, Alemaña, Austria y Dinamarca; según llegó al segundu puestu nes llistes d'[[Estaos Xuníos]], [[Australia]] y [[Nueva Zelanda]]. Según la [[International Federation of the Phonographic Industry|IFPI]], escontra payares de 2014 vendió mundialmente doce millones de copies en formatu dixital,<ref>{{cita web|url=http://www.idolator.com/7570824/lady-gaga-the-fame-monster-turns-5-stan-deliver|títulu=Lady Gaga's 'The Fame Monster' Turns 5: Stan & Deliver|fechaaccesu=15 d'avientu de 2014|apellíu=Stern|nome=Bradley|fecha=18 de payares de 2014|obra=Idolator|editorial=Spin Media, LLC|idioma=inglés}}</ref> lo que fizo que sía'l segundu senciellu más esitosu de Gaga, detrás de «[[Poker Face]]» (2008) y, tamién, el segundu senciellu con mayor cantidá de ventes de 2010.<ref name="ventastotales"/> El so [[videu musical]] cuenta col récor de ser el primer videu na hestoria de [[YouTube]] en superar los doscientos millones de visites, con namái meses de publicase, y ta dirixíu por [[Francis Lawrence]].<ref name="Rolling Stone"/> Estrenóse'l 10 de payares de 2009 y amuesa a la intérprete nel interior d'una casa de baños blanca d'estilu [[surrealismu|surrealista]].<ref name="videopremiere"/> Ellí, ye secuestrada por un grupu de supermodelos que lu droguen y vender a la [[mafia rusa]] pa exercer la [[prostitución]]. El videu remata col asesinatu del home que lu había traíu ellí. Tuvo una receición positiva por el so estilu artísticu y la so trama simbólica. Tuvo nomáu en diez categoríes nos [[MTV Video Music Awards]] de 2010 y ganó en siete, ente les que se cunta la categoría de videu del añu. Amás, ganó un premiu Grammy al [[Premiu Grammy al meyor videu musical de formatu curtiu|meyor videu musical de formatu curtiu]].<ref name="Grammy"/> N'agostu de 2011, el llectores de la revista musical ''[[Billboard]]'' catalogaron al videu de «Bad Romance» como'l meyor videu de la [[década del 2000]].<ref name="video2000">{{cita web|url=http://www.billboard.com/features/poll-best-80s-videu-1005270962.story#/features/the-10-best-00s-music-videos-poll-results-1005299902.story?page=2|títulu=The 10 Best '00s Music Videos: Poll Results|obra=Billboard|fecha=1 d'agostu de 2011|autor=Jillian Mapes|fechaaccesu=1 d'agostu de 2011|idioma=inglés}}</ref> Gaga interpretó «Bad Romance» en dellos programes de televisión como ''[[Saturday Night Live]]'', ''[[Gossip Girl]]'' y ''[[American Idol]]'', según n'eventos como los [[American Music Awards]] de 2009.<ref name="AMA's 2009"/> Amás, foi'l zarru nos conciertos de la so xira [[The Monster Ball Tour]], onde cantaba dientro d'un [[xiroscopiu]] xigante. == Antecedentes == [[Ficheru:Bad Romance on The Monster Ball Tour2.jpg|160px|left|thumb|Gaga interpretando «Bad Romance» na xira [[The Monster Ball Tour]].]] La idea sobre componer un nuevu senciellu empezó cuando la cantante interpretó una curtia parte del cantar nel ''[[late show]]'' d'[[Estaos Xuníos]] ''[[Saturday Night Live]]'' el 3 d'ochobre de 2009, xuntu con «[[Poker Face]]» y «[[LoveGame]]», dambes pertenecientes al álbum debú de Gaga ''[[The Fame]]''.<ref>{{cita publicación|url=|títulu=Lady Gaga Readies New Single for “SNL,” “The Fame” Re-Release|fecha=29 de setiembre de 2009|fechaaccesu=22 de setiembre de 2010|apellíu=Kreps|nome=Daniel|obra=Rolling Stone|editorial=Jann Wenner|issn=0035-791X|volume=1098|númberu=45}}</ref><ref name="snl">{{cita publicación|url=|títulu=Lady Gaga Fights Madonna, Debúes “Bad Romance” on “Saturday Night Live” |apellíu=Pickman|nome=Jonathan|fecha=5 d'ochobre de 2009|obra=Rolling Stone|editorial=Jann Wenner|fechaaccesu=22 de setiembre de 2010|issn=0035-791X|volume=1098|númberu=45}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.rollingstone.com/music/news/lady-gaga-fights-madonna-debúes-bad-romance-on-saturday-night-live-20091005|títulu=Lady Gaga Fights Madonna, Debúes "Bad Romance" on "Saturday Night Live"|obra=Rolling Stone|autor=Caryn Ganz|fecha=5 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés}}</ref> Poco dempués, «Bad Romance» confirmóse como'l primera senciellu de ''[[The Fame Monster]]''.<ref name="senciellu">{{cita noticia|url=http://www.billboard.com/features/lady-gaga-first-lady-1004017961.story|títulu=Lady Gaga: First Lady|apellíu=Harding|nome=Cortney|fecha=1 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=22 de setiembre de 2010|obra=[[Billboard]]|editorial=Nielsen Business Media, Inc}}</ref> Primeramente al so estrenu oficial, penerárase una [[Demo (música)|demo]] n'[[Internet]], lo que la llevó a declarar na so cuenta de [[Twitter]]: «Peneróse'l mio próximu senciellu, pero fai sangrar los mios oyíos [''[[sic]]'']. Esperen a escuchar la versión real».<ref name="leak">{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1622947/20091002/lady_gaga.jhtml|títulu=New Lady Gaga Track 'Bad Romance' Leaks|apellíu=Kaufman|nome=Gil|fecha=2 d'ochobre de 2009|obra=[[MTV]]|editorial=MTV Networks|fechaaccesu=22 de setiembre de 2010}}</ref> Finalmente, el 6 d'ochobre de 2009, estrenar mientres un desfile entamáu pol diseñador [[Alexander McQueen]] na [[selmana de la moda]] en [[París]].<ref name="estrenoAlexander">{{cita web|url=http://alexandermcqueenlive.showstudio.com/|títulu=SHOWstudio presents Alexander McQueen S/S 2010 Live|fecha=7 d'ochobre de 2010|editorial=SHOWstudio.com|fechaaccesu=22 de setiembre de 2010|urlarchivu=https://www.webcitation.org/66x6Iy2Xu?url=http://showstudio.com/project/platos_atlantis|fechaarchivu=15 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1623270/lady-gagas-bad-romance-debut-at-alexander-mcqueen-show.jhtml|títulu=Lady Gaga's 'Bad Romance' Debúes At Alexander McQueen Show|obra=MTV|fecha=7 d'ochobre de 2009|autor=Kyle Anderson|fechaaccesu=23 d'agostu de 2011|idioma=inglés}}</ref> Cuando l'artista anunció que presentaría'l senciellu en dichu eventu, el sitiu web que tresmitía'l desfile «colapsó cuasi darréu» según la biógrafa de la cantante, Maureen Callahan.<ref>{{Cita Harvard |Callahan|2011|p=25|sp= sí}}</ref> L'artista comentó que «Bad Romance» foi un de los cantares que compunxo en 2008 mientres taba de xira. Los cantares compuestos mientres esi tiempu son alrodiu de les diverses «bisarmes» (distintos tipos de [[Trestornu delirante|paranoya]]) qu'enfrentó mientres el so viaxe; unu d'ellos foi la bisarma del amor» y dellí surdió la inspiración pa componela.<ref name="about"/> La cantante esplicó que xeneralmente se sentía sola cuando taba nuna rellación y concluyó que se dexa abasnar por homes con quien les rellaciones amoroses nunca funcionen.<ref name="vfair">{{cita publicación|apellíu=Robinson|nome=Llisa|fecha=setiembre de 2010|issn=0733-8899|títulu=Lady Gaga On Sex, Fame, Drugs, and Her Fans|obra=[[Vanity Fair (revista)|Vanity Fair]]|páxines=34}}</ref> Poro, en «Bad Romance» define si ella prefier rellaciones tan solitaries o ye qu'escueye mal los homes.<ref name="vfair"/> Nuna entrevista cola revista ''Grazia'', Gaga esplicó más refechamente la so inspiración: {{cita|Compunxi [«Bad Romance»] cuando taba en [[Noruega]] nel ómnibus de la xira. Tuvi en [[Rusia]], depués en [[Alemaña]] y pasé enforma tiempu nel este d'Europa. Ellí tienen esa música alemana ''[[house (música)|house]]-[[techno]]'' fantástica, asina que quixi faer un cantar de pop esperimental. Quixi dexar de llau [la década de 1980] un pocu, asina que l'estribillu ye una [[melodía]] de 1990, d'onde provién la inspiración. De xuru hubo un pocu de ''[[güisqui]]'' nel procesu de componer la tema. Trata sobre tar namoráu del to meyor amigu.<ref>{{cita publicación|apellíu=Bryant|nome=Ali|fecha=15 de xineru de 2010|títulu=Going Ga-Ga|publicación=Grazia|editorial=[[Arnoldo Mondadori Editore]]|allugamientu=Mumbai, India|volume=2|númberu=10|páxines=56–58|issn=1756-364X}}</ref>}} El 15 d'ochobre de 2009 revelóse la portada del senciellu, qu'amuesa a Gaga mirando escontra baxo con un vistíu coloráu que tapa la so cara y vese namá'l so pelo.<ref name="cover">{{cita web|url=http://top40.about.com/b/2009/10/16/lady-gagas-bad-romance-cover-art-out-in-less-than-two-weeks.htm|títulu=Lady GaGa's 'Bad Romance' Cover Art – Out in Less Than Two Weeks|apellíu=Lamb|nome=Bill|fecha=16 d'ochobre de 2009|editorial=[[About.com]]|fechaaccesu=22 de setiembre de 2010}}</ref> Al respeutu, Bill Lamb de ''[[About.com]]'' dixo: «Gaga ta calteniendo la so racha de xenerar imáxenes de gran algame p'acompañar la so música y les representaciones escéniques».<ref name="cover"/> La versión del álbum oficial de «Bad Romance» llanzóse 19 d'ochobre de 2009.<ref>{{cita web|url=http://extratv.warnerbros.com/2009/10/ooh-la-la_lady_gagas_bad_romance_new_single.php|títulu=Ooh-La-La! Lady Gaga's 'Bad Romance&#39; |fecha=19 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=22 de setiembre de 2010|editorial=Extra. Warner Bros. Television Distribution}}</ref> Per otru llau, poner a la venta en [[iTunes]] el 26 d'ochobre de 2009 n'[[Estaos Xuníos]] y [[Reinu Xuníu]],<ref name="lanzamientoUSA">{{cita web|url=http://itunes.apple.com/us/album/bad-romance/id336388428?i=336388462&v0=WWW-NAUS-ITUHOME-TOPMUSIC&ign-mpt=uo%3D2|títulu=Bad Romance US Release|fechaaccesu=22 de setiembre de 2010|editorial=iTunes}}</ref><ref name="lanzamientoUK">{{cita web|url=http://itunes.apple.com/gb/album/bad-romance-single/id336771537|títulu=Bad Romance UK Release|fechaaccesu=22 de setiembre de 2010|editorial=iTunes|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100530230441/http://itunes.apple.com/gb/album/bad-romance-single/id336771537|fechaarchivu=30 de mayu de 2010}}</ref> y llanzóse per primer vegada nel formatu [[senciellu en CD]] el 23 de payares de dichu añu na última rexón.<ref name="sencilloenCDUK">{{cita web|url=http://hmv.com/hmvweb/displayProductDetails.do?ctx=280;0;-1;-1;-1&sku=296435|títulu=Bad Romance UK release|fecha=25 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=22 de setiembre de 2010|editorial=HMV Group|urlarchivu=https://www.webcitation.org/66x6xe6ep?url=http://hmv.com/hmvweb/home.do|fechaarchivu=15 d'abril de 2012}}</ref> Al respeutu, el productor RedOne comentó a ''[[X Magacín]]'': «Cuando fiximos [''The Fame Monster''], la discográfica pidiónos que fixéramos más cantares, dixéronnos: "¿Pueden superar a 'Poker Face'? Esa ye [...] el meyor cantar del añu". Contestamos: "Nun tamos pensando en superala, namái vamos faer lo que [siempres] faemos" Y depués fiximos "Bad Romance", asina que creo qu'esa tien que ser la meta: siempres faer [les coses] meyor».<ref>{{cita web|url= http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a293548/redone-aims-to-top-bad-romance.html|títulu= RedOne 'aims to top Bad Romance&#39;|editorial= Digital Spy|idioma= inglés|fechaaccesu= 22 d'agostu de 2011|fecha= 10 d'avientu de 2010|apellíu= Copsey|nome= Robert}}</ref> == Composición == «Bad Romance» foi compuesta y producida por Lady Gaga y por [[RedOne]]. Grabar nos Record Plant Studios de [[Los Ánxeles]] y los FC Walvisch Recording Media Studios d'[[Ámsterdam]].<ref name="liner">(2009) Notes del álbum ''The Fame Monster'' de Lady Gaga [CD, 12"]. Interscope Records (0602527252766).</ref> Según Gil Kaufman de [[MTV]], el cantar tien un [[tempo]] similar al senciellu anterior de l'artista, «[[Poker Face]]».<ref name="leak"/> La tema empieza con una parte del [[estribillu]] y depués cántase'l gabitu «Rah-rah-ah-ah-ah, roma-roma-mah, Gaga-ooh-la-la». A esto sígue-y el pulsu marcáu pola percusión y un ''[[riff]]'' de [[tecláu electrónicu|tecláu]].<ref name="leak"/> Tres la primer estrofa, sigue un pasaxe faláu anterior al estribillu, que consiste nos versos «You know that I want you, and you know that I need you, I want your bad, your bad romance» —«Sabes que te quiero y sabes que te preciso, quiero'l to mal, el to mal romance». Sígue-y l'estribillu a plena voz, onde Gaga canta «I want your love, and I want your revenge, you and me could write a bad romance, [...] Caught in a bad romance» —«Quiero'l to amor y quiero la to vengación, tu y yo podríamos escribir un mal romance, [...] Atrapada nun mal romance».<ref name="leak"/> Nel [[interludiu]], l'artista canta l'estribillu en [[idioma francés|francés]]: «Je veux ton amour, et je veux ta revanche, je veux ton amour» —«Quiero'l to amor y quiero la to vengación, quiero'l to amor».<ref name="liner"/> Nel sitiu About.com, el críticu Bill Lamb comentó que la música ye bien apoderada pa tresmitise n'espectáculos de diseñadores de moda y nun desfile.<ref name="about"/> Sal Cinquemani de ''[[Slant Magacín]]'' afirmó que la tema consiste en [[sintetizadores]] d'estilu ''[[new wave]]'' y un númberu interminable de gabitos.<ref name="slant"/> Simon Price de ''[[The Independent]]'' consideró que l'estribillu tien influyencies de la música de [[Boney M]], ente que la crítica de ''[[The Guardian]]'' de Kitty Price afirmó que «Bad Romance» remembraba l'álbum de [[Depeche Mode]] de 1986 ''[[Black Celebration]]''.<ref name="independent"/><ref name="guardian"/> Según la [[partitura]] publicada nel sitiu Musicnotes.com por Sony/ATV Music Publishing «Bad Romance» tien un [[4/4|compás de 4/4]] ya interprétase nun tiempu de [[metrónomu]] de cientu diecinueve [[pulsaciones per minutu]]. Ta na [[Tonalidá (música)|tonalidá]] de [[la menor|''la'' menor]] y el [[rexistru vocal]] de la cantante abarca dende les [[nota musical|notes]] ''mi''₃ a ''la''₅. El so [[progresión harmónica]] pa les estrofes consiste en [[la menor|''la'' menor]]-[[do mayor|''do'']]-[[fa mayor|''fa'']]-''do''-[[sol mayor|''sol'']] y l'utilizada nel estribillu, ''fa''-''sol''-''la'' menor-''do''-''fa''-''sol''-[[mi mayor|''mi'']]-''la'' menor.<ref>{{cita web|url= http://www.musicnotes.com/sheetmusic/mtdVPE.asp?ppn=MN0080511|títulu=Dixital Sheet Music – Lady Gaga – Bad Romance|fechaaccesu=30 de xunetu de 2011|idioma= inglés|editorial=Musicnotes.com. [[Sony/ATV Music Publishing]]}}</ref> La lletra referir a aspeutos d'una mala rellación, pero tamién fala de la moda nel versu «Walk, walk, fashion, baby, work it, move that bitch crazy» —«Camina, camina, a la moda, nena, failo funcionar, mueve a esa perra lloca».<ref name="liner"/><ref name="bound"/> Nuna entrevista, Gaga señaló que se refería a les películes d'[[Alfred Hitchcock]] nel versu «I want your Psycho, your Vertigo shtick, want you in my rear window, baby, you're sick» —«Quiero'l to ''[[Psycho (película de 1960)|Psycho]]'', la to actuación en ''[[Vértigu (película de 1958)|Vértigu]]'', te quiero na mio ventana trasera, nene, yes enfermizu». Comentó al respeutu: «Lo que toi tratando de dicir en realidá ye que quiero les partes más fondes, más escures, más enfermes de ti que tarreces compartir con daquién porque te amo enforma».<ref>{{cita noticia|url=http://buzzworthy.mtv.com/2009/11/03/lady-gaga-on-mtvs-its-on-with-alexa-chung-see-the-photos-and-watch-the-interviews|títulu=Lady Gaga On MTV's 'It's On With Alexa Chung&#39;|apellíu=Anitai|nome=Tamar|fecha=2 de payares de 2009|editorial=MTV (MTV Networks)|fechaaccesu=30 de xunetu de 2011|idioma= inglés}}</ref> == Receición == === Comentarios de la crítica === «Bad Romance» recibió aponderamientos de los críticos. En 2011, la revista ''Rolling Stone'' llamar el meyor cantar de Gaga, emponderó l'estribillu pegadizu del cantar y cómo el pulsu de discoteca arrollador activa un cantar que ye maxestosa, cursi, allegre y murnia».<ref>{{cita noticia|url=http://www.rollingstone.com/music/lists/the-ultimate-ranking-of-lady-gagas-catalog-20110525/bad-romance-19691231|títulu=The Ultimate Ranking of Lady Gaga's Catalogue|fecha=28 de mayu de 2009|editorial=[[Jann Wenner]]|obra=[[Rolling Stone]]|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110528114408/http://www.rollingstone.com/music/lists/the-ultimate-ranking-of-lady-gagas-catalog-20110525/bad-romance-19691231|fechaarchivu=28 de mayu de 2011}}</ref> Lamb nomó'l cantar como una de los meyores de ''The Fame Monster'' y comentó que «la voz de Lady Gaga ta nel so meyor momentu equí, mientres bazcuya ente l'amenaza y la dulzura flotante y viceversa. [...] Si teníes dalguna medrana de que Gaga sería un álbum y puntu, el pulsu capaz d'enllenar una habitación y la melodía de "Bad Romance" tendríen d'ayudar a estenalo».<ref name="about">{{cita web|url=http://top40.about.com/od/singles/gr/ladygagabadromance.htm|títulu=Lady Gaga – "Bad Romance"|apellíu=Lamb|nome=Bill|fecha=20 d'ochobre de 2009|editorial=About.com|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://www.webcitation.org/66x6KBaki?url=http://top40.about.com/od/singles/gr/ladygagabadromance.htm|fechaarchivu=15 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://top40.about.com/od/albums/fr/ladygagathefamemonster.htm|títulu=A Real Work of Pop Art – Not a Stopgap Release|apellíu=Lamb|nome=Bill|fecha=23 de payares de 2009|editorial=About.com|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> Gil Kaufman de MTV describió cómo'l pulsu mínimo [del cantar] permanez a poco fueu la mayor parte [del tiempu], [...] alzándose nun llatíu extático, similar a [[Erasure]] mientres l'estribillu, pero escarez del emburrie inmediatu de dalgunos de los mayores ésitos de Gaga hasta la fecha».<ref name="leak"/> Otros críticos tamién toparon referencies a la música de la década de 1980. Sal Cinquemani de ''[[Slant Magacín]]'' mentó que'l cantar ye unu de los puntos sobresalientes del álbum y esplicó que «si les melodíes pueden etiquetase según el tiempu, [esta] llevaría "80s" escritu [nel so traseru]».<ref name="slant">{{cita noticia|url=http://www.slantmagazine.com/oldurlredirect.php?type=music&ID=1929|títulu=Lady Gaga: The Fame Monster|apellíu=Cinquemani|nome=Sal|fecha=18 de payares de 2009|editorial=[[Slant Magacín]]|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> Kitty Empire de ''[[The Guardian]]'' comentó que senciellos como «Bad Romance» faen a Gaga comparable con [[Madonna]].<ref name="guardian">{{cita noticia|url=http://www.guardian.co.uk/music/2009/nov/22/lady-gaga-the-fame-monster|títulu=Lady Gaga: The Fame Monster|apellíu=Empire|nome=Kitty|fecha=22 de payares de 2009|obra=The Guardian |location=Reinu Xuníu |fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> {{Caxa de cita |alliniación=izquierda | Lady Gaga tien un talentu enorme. Podría escoyer «[[Telephone]]». Cuando fiximos el conciertu a beneficiu de la selva tropical con [[Bruce Springsteen]], él díxome: «“Bad Romance” ye un cantar terrible». Y escuchar cantala. Los músicos que componen cantares creen qu'ella ye cosa seria. <br />—[[Elton John]] con al respective de el cantar, qu'asitió nel décimu puestu de la so llista Nuevos clásicos» ellaborada pa ''Rolling Stone''.<ref>''Rolling Stone: Play, la llista de temes de los tos suaños''. Añu 13, númberu 155. Buenos Aires, Arxentina. Febreru de 2011. {{ISSN|0329-5656}}</ref> }} En referencia a la so popularidá emerxente, John Dolan de ''Rolling Stone'' comentó que «"Bad Romance" convierte'l nome [de Gaga] nun cantar teutónico».<ref name="rsreview">{{cita noticia|url=http://www.rollingstone.com/music/reviews/album/2746/20576|títulu=Lady Gaga: The Fame Monster Review|apellíu=Dolan|nome=Jon|fecha=23 de payares de 2009|editorial=[[Jann Wenner]]|obra=Rolling Stone |fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> Christopher John Farley de ''[[The Wall Street Journal]]'' emponderó'l fechu de que'l gabitu del cantar ye pegadizu,<ref name="wsj">{{cita noticia|url=http://blogs.wsj.com/speakeasy/2009/11/11/lady-gaga-bad-romance-plus-crowns-kinkiness-and-choreography/|títulu=Lady Gaga: "Bad Romance" Plus Crowns, Kinkiness and Choreography|apellíu=Farley|nome=Christopher John|fecha=11 de payares de 2009|obra=The Wall Street Journal |fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> ente que Michael Hubbard de ''MusicOMH'' consideró que l'estribillu de la tema ye'l meyor de Gaga hasta agora.<ref>{{cita web|url=http://blog.musicomh.com/musicomh/2009/11/lady-gaga-the-fame-monster-trackbytrack.html|títulu=Lady Gaga: The Fame Monster, track-by-track|apellíu=Hubbard|nome=Michael|fecha=23 de payares de 2009|editorial=[[MusicOMH]]|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110812153702/http://blog.musicomh.com/musicomh/2009/11/lady-gaga-the-fame-monster-trackbytrack.html|fechaarchivu=12 d'agostu de 2011}}</ref> ''[[Pitchfork Media]]'' allugó «Bad Romance» nel puestu trenta y nueve de la so llista de los meyores cantares de 2009 y comentó que ye «épica na so constitución».<ref>{{cita web|url=http://pitchfork.com/features/staff-lists/7742-the-top-100-tracks-of-2009/7/|títulu=The Top 100 Tracks of 2009|fecha=15 d'avientu de 2009|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés|apellíu=Staff|nome=Pitchfork|editorial=[[Pitchfork Media]]}}</ref> Simon Price, de ''[[The Independent]]'', destacó la naturaleza escura del cantar y comentó que'l so primer versu, ''I want your ugly, I want your disease'' («Quiero la to feúra, quiero la to enfermedá») establez el tonu de naturaleza [[novela gótica|gótica]] de ''The Fame Monster''.<ref name="independent">{{cita noticia|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/reviews/album-lady-gaga-the-fame-monster-polydor-1825787.html|títulu=Album: Lady Gaga, The Fame Monster (Polydor)|apellíu=Price|nome=Simon|fecha=22 de payares de 2009|obra=The Independent |location=Reinu Xuníu |fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> En forma similar, Edna Gundersen de ''[[USA Today]]'' comentó que «la impulsada por sintetizadores "Bad Romance" ye un marcarritmo furiosu de discoteca con un banduyu sórdido».<ref name="usatoday">{{cita noticia|url=http://www.usatoday.com/life/music/reviews/2009-11-24-listen24_ST2_N.htm|títulu=Lady Gaga's 'Fame Monster' is so cool, it's cold|apellíu=Gunderson|nome=Edna|enllaceautor=Edna Gundersen|fecha=23 de payares de 2009|obra=USA Today |fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> La Boston Public Health Commission allugó a «Bad Romance» nel décimu puestu de la so «Llista ''top 10'' de cantares con elementos non saludables nuna rellación».<ref>{{cita web|url=http://abcnews.go.com/Videu/playerIndex?catId=1206853|títulu=Top 10 List of Songs with Unhealthy Relationship Ingredients|fecha=12 d'avientu de 2009|editorial=[[American Broadcasting Company]]|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> Josh Model de la revista ''[[Spin (revista)|Spin]]'' comentó que la tema «suena como'l meyor cantar de Madonna n'años», anque dio a ''The Fame Monster'' un puntaje de seis sobre diez nel so reseña.<ref name="Callahan233"/><ref>{{cita web|url= http://www.spin.com/reviews/lady-gaga-fame-monster-cherrytreeinterscope|títulu= Lady Gaga - 'The Fame Monster&#39;|editorial= Spin|apellíu= Model|nome= Josh|idioma= inglés|fechaaccesu= 31 d'agostu de 2011}}</ref> Mikale Wood de ''[[Los Angeles Times]]'' llamó al cantar «[[Europop|''europoppy'']]» y Paul Lester de la [[BBC]] afirmó que'l cantar ye «de mala calidá» y comparólu cola música d'[[Andy Warhol]].<ref name="latimes">{{cita noticia|url=http://latimesblogs.latimes.com/music_blogue/2009/11/album-review-lady-gagas-the-fame-monster.html|títulu=Album review: Lady Gaga's 'The Fame Monster&#39;|apellíu=Wood|nome=Mikael|fecha=23 de payares de 2009|obra=Los Angeles Times |fechaaccesu= 15 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref><ref name="bbc">{{cita noticia|url=https://www.bbc.co.uk/music/reviews/fbd3|títulu=Lady Gaga: The Fame Monster Review|apellíu=Lester|nome=Paul|fecha=20 de payares de 2009|editorial=BBC|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> Monica Herrera de ''[[Billboard]]'' afirmó que «Bad Romance» nun yera tan atrapante como los cantares anteriores de Gaga, pero tien un ''[[sex appeal]]'' «malinu».<ref>{{cita noticia|url=http://www.billboard.com/new-releases/lady-gaga-bad-romance-1004042773.story|títulu=New Releases: Lady Gaga "Bad Romance"|apellíu=Herrera|nome=Monica|fecha=13 de payares de 2009|obra=Billboard|editorial=Nielsen Business Media, Inc|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> Jon Blistein de ''[[L Magacín]]'' describió la organización del cantar. Consideró que «"Bad Romance" se regocija na velea que trata de crear con referencies a Hitchcock y [la so] lletra aveseda», pero fálta-y cohesión; llamar una unión d'un cantar de [[Cher]], estrofes con falsu acentu européu, un estribillu potente de discoteca y una ponte falada insulsu.<ref>{{cita noticia|url=http://www.thelmagazine.com/newyork/monster-of-pop/Content?oid=1409855|títulu=Monster of Pop?|apellíu=Blistein|nome=Jon|fecha=25 de payares de 2009|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés|obra=[[L Magacín]]}}</ref> Nick Levine de ''Digital Spy'' concedió cinco estrelles sobre cinco a la cantar y llamar «un senciellu con tanta bravura como "Just Dance" o "Poker Face". Podríamos resaltar l'estribillu descomanáu, la interpretación vocal fabulosamente trastornada o'l fechu de que RedOne inda acuta los sos meyores y más rimbombantes producciones pa ella. [...] Gracies a Dios, Nueva York, la moda o lo que seya por haber la inventáu».<ref name="digitalspyreview">{{cita web|url= http://www.digitalspy.co.uk/music/singlesreviews/a183666/lady-gaga-bad-romance.html|títulu= Lady GaGa: 'Bad Romance&#39;|editorial= Digital Spy|apellíu= Levine|nome= Nick|fecha= 23 de payares de 2009|fechaaccesu= 23 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref>Daniel Kreps de ''Rolling Stone'', mientres comentaba la filtración orixinal del cantar, consideró que ye comparable a «[[Poker Face]]» y que nun taba al par de los otros senciellos de Gaga.<ref name="bound">{{cita publicación|url=|títulu=Is Lady Gaga's "Bad Romance" Bound for "SNL"? New Track Hits the Web|apellíu=Kreps|nome=Daniel|fecha=2 d'ochobre de 2009|obra=Rolling Stone|editorial=Jann Wenner|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma= inglés|issn=0035-791X|volume=1095|númberu=09}}</ref> La revista estauxunidense amás asitió'l cantar nel novenu puestu de la so llista de les meyores venticinco cantares de 2009.<ref>{{cita publicación|url=|títulu=The Best 25 Songs Of 2009|fecha=31 d'avientu de 2009|autor=RS Staff|obra=Rolling Stone |editorial=[[Jann Wenner]]|issn=0035-791X|volume=1098|númberu=98}}</ref> El 13 de febreru de 2011, el senciellu ganó un [[premiu Grammy]] na categoría de meyor interpretación femenina vocal de pop.<ref name="marquee.blogs.cnn.com"/> [[Ficheru:The Monster Ball - Bad Romance revamped11.jpg|thumb|right|Gaga interpretando «Bad Romance» na xira [[The Monster Ball Tour]].]] === Desempeñu comercial === «Bad Romance» llogró tener un gran ésitu a nivel mundial y vendió en 2010 más de 9&nbsp;700&nbsp;000 [[descarga dixital|copies dixitales]] que, acordies cola organización [[IFPI]], convertir nel segundu cantar más vendida de dichu añu.<ref name="ventastotales">{{cita web|url=http://www.ifpi.com/content/section_resources/dmr2011.html|títulu=IFPI publishes Digital Music Report 2011|fecha=20 de xineru de 2011|idioma=inglés|fechaaccesu=22 de xunetu de 2011|editorial=International Federation of the Phonographic Industry|urlarchivu=https://www.webcitation.org/636Sb7TCl?url=http://www.ifpi.com/content/section_resources/dmr2011.html|fechaarchivu=11 de payares de 2011}}</ref> En [[Estaos Xuníos]], debutó nel novenu puestu del conteo ''[[Billboard Hot 100]]'' mientres la selmana del 14 de payares de 2009.<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/#/charts/hot-100?chartDate=2009-11-14|títulu=Billboard Hot 100 - Week of November 14, 2009|obra=Billboard|fecha=14 de payares de 2009|idioma=inglés|fechaaccesu=22 de xunetu de 2011}}</ref> En dicha edición de la revista ''[[Billboard]]'', el cantar llograra vender 142&nbsp;000 copies dixitales, que marcaron, hasta esi entós, el meyor debú de la cantante nel conteo.<ref>{{cita noticia|url=http://www.billboard.com/news/derulo-tops-hot-100-but-swift-swoops-in-1004033394.story|títulu=DeRulo Tops Hot 100 But Swift Swoops In|fecha=5 de payares de 2011|autor=Silvio Pietroluongo|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=Billboard|editorial=Nielsen Business Media, Inc}}</ref> Na so segunda selmana, cayó al puestu númberu 19 pero a la siguiente edición restablecióse y xubió al puestu 11; pasó asina tres selmanes nel ''Hot 100''.<ref>{{cita web|url=http://acharts.us/us_singles_top_100/2009/47|títulu=US Billboard Hot 100 - Week of November 21, 2009|obra=aCharts|editorial=Billboard|fecha=21 de payares de 2009|fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|formatu=PDF|idioma=inglés}}</ref> <ref>{{cita web|url=http://acharts.us/us_singles_top_100/2009/48|títulu=US Billboard Hot 100 - Week of November 28, 2009|obra=aCharts|editorial=Billboard|fecha=21 de payares de 2009|fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|formatu=PDF|idioma=inglés}}</ref> Tres una medría bultable de les sos ventes, na selmana del 5 d'avientu de 2009, «Bad Romance» xubió del puestu 11 al númberu 2, depués de vender 209&nbsp;000 copies.<ref>{{cita web|url=http://new.music.yahoo.com/blogues/chart_watch/42330/week-ending-nov-22-2009-mayer-zooms-as-boyle-looms/;_ylt=Ao6Vu78jCQNbrsNHiJE_kqgPwiUv|títulu=Week Ending Nov. 22, 2009: Mayer Zooms As Boyle Looms |autor=Paul Grein|fecha=25 de payares de 2009|editorial=Yahoo! music |fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|idioma=inglés}}</ref> En total, caltúvose siete selmanes non consecutives nel segundu puestu, anque foi superáu por «[[Empire State of Mind]]» de [[Jay-Z]] con [[Alicia Keys]] y por «[[Tik Tok]]» de [[Kesha]].<ref name="aCharts">{{cita web|url=http://acharts.us/song/51422|títulu=Lady Gaga - Bad Romance - aCharts|obra=aCharts|fecha=2009|fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|idioma=inglés}}</ref> Per otru llau, el cantar debutó nel puestu 38 del conteo [[Mainstream|radial]] [[Pop Songs]] na edición del 7 de payares de 2009,<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/#/charts/pop-songs?chartDate=2009-11-07&order=gainer|títulu=Pop Songs - Biggest jump - Week of November 07, 2009|obra=Billboard|fecha=7 de payares de 2009|fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|idioma=inglés}}</ref> y depués, na selmana del 16 de xineru de 2010, xubió al primer puestu, colo que se convirtió nel quintu senciellu consecutivu de la cantante qu'algamar dicha posición.<ref>{{cita web|url=http://login.vnuemedia.com/bbbiz/search/article_display.jsp?vnu_content_id=1004056393|títulu=Chart Highlights: Rock, Latin Pop Songs & More |obra=Billboard|fecha=4 de xineru de 2010|fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|idioma=inglés}}</ref> Tamién llogró liderar otres llistes de la revista ''Billboard'' como la [[Digital Songs]] y [[Dance/Club Play Songs]],<ref name="danceclubusapeak"/><ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/#/charts/digital-songs?chartDate=2009-12-05|títulu=Digital Songs - Week of December 05, 2009|fecha=5 d'avientu de 2009|fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=Billboard}}</ref> ente que llegó al segundu puestu nel conteo ''[[Radio Songs]]''.<ref name="radiousapeak">{{cita web|url=http://www.billboard.com/#/charts/radio-songs?chartDate=2010-01-16|títulu=Radio Songs - Billboard - Week of January 16, 2010|obra=Billboard|fecha=16 de xineru de 2010|idioma=inglés|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> Recibió la reconocencia d'once [[Discu de platinu|discos de platín]] daos pola [[Recording Industry Association of America]] (RIAA).<ref group=nota>A partir del 9 de mayu de 2013, la [[RIAA]] empezó a tomar en cuenta pa les sos certificaciones l'espardimientu n'[[Internet]] de los cantares (''[[Streaming]]''), por ello, «Bad Romance» llogró diez discos de platín, a pesar de que les sos ventes certificaes son d'aprosimao cuatro millones.</ref><ref name="RIAA streaming">{{cita web |url=http://www.riaa.com/newsitem.php?content_selector=riaa-news-gold-and-platinum&news_month_filter=5&news_year_filter=2013&id=C19496Y7-CEC0-C453-D8A1-BD80Y56Y610F |títulu=RIAA Adds Dixital Streams To Historic Gold & Platinum Awards |fechaaccesu= 12 de mayu de 2013 |fecha= |obra=RIAA |idioma=inglés |cita= }}</ref><ref name="estadosunidoscerti"/> Hasta'l 25 de febreru de 2018, vendiera 5.8 millones de copies nos Estaos Xuníos.<ref>{{cita web|url=https://www.billboard.com/articles/columns/chart-beat/8218920/-lady-gaga-sales-number-2-hot-100-hits-ed-sheeran-record-ask-billboard?&utm_medium=referral|títulu=Ask Billboard: Lady Gaga's Career Sales, The Biggest Non. 2 Hits & Ed Sheeran's Latest Chart Record|fecha=25 de febreru de 2018|fechaaccesu=25 de febreru de 2018|obra=Billboard|idioma=inglés|autor=Gary Trust}}</ref> En [[Canadá]], debutó na [[Canadian Hot 100|llista de senciellos del país]] nel puestu númberu 58.<ref>{{cita noticia|url=http://www.billboard.com/charts/canadian-hot-100?chartDate=2009-11-07&order=gainer|títulu=Canadian Hot 100: Week Ending November 7, 2009|fecha=7 de payares de 2009|idioma=inglés|editorial=Nielsen Business Media, Inc|obra=Billboard|fechaaccesu=18 d'agostu de 2011}}</ref> A la selmana siguiente, correspondiente a la edición publicada'l 14 de payares de 2009 pola revista ''Billboard'', el cantar xubió direutamente al primer puestu y foi'l senciellu con mayor [[airplay|radiodifusión]] de dicha selmana. Gracies a ello, Gaga llogró'l so tercer senciellu númberu unu, tres «[[Just Dance]]» y «[[Poker Face]]».<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/charts/canadian-hot-100?chartDate=2009-11-14|títulu=Canadian Hot 100: Week Ending November 14, 2009|fecha=14 de payares de 2009|fechaaccesu=18 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=Billboard|editorial=Nielsen Business Media, Inc}}</ref> Amás, recibió siete discos de platín daos pola [[Canadian Recording Industry Association]] (CRIA), en vendiendo 280&nbsp;000 copies dixitales nel país.<ref name="canadácerti"/> [[Ficheru:Bad Romance on The Today Show.jpg|thumb|left|La cantante interpretando «Bad Romance» en ''The Today Show''.]] N'[[Europa]], el senciellu llogró un gran ésitu y llegó a algamar el númberu 1 nel ''[[European Hot 100 Singles]]'', una llista ellaborada por ''[[Billboard]]'' a partir de les ventes nos quince países de la [[Xunión Europea]].<ref name="european"/> Nel [[Reinu Xuníu]], «Bad Romance» debutó, mientres la selmana del 7 de payares de 2009, nel puestu númberu 14 del conteo ''[[UK Singles Chart]]''.<ref>{{cita web|url=http://www.chartstats.com/chart.php?week=20091107|títulu=Chart Stats - Singles Chart For Week Up To 07/11/2009|obra=Chart stats|fecha=7 de payares de 2009|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://archive.is/20120630071711/http://www.chartstats.com/chart.php?week=20091107|fechaarchivu=30 de xunu de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.theofficialcharts.com/archive-chart/_/1/2009-11-07/|títulu=Archive Chart - Week of 7/11/2009|obra=The Official UK Charts Company|fecha=7 de payares de 2009|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://www.webcitation.org/68Yx9aXvH?url=http://www.officialcharts.com/archive-chart/_/1/2009-11-07/|fechaarchivu=20 de xunu de 2012}}</ref> Na so séptima selmana de la llista distribuyida pola compañía [[The Official UK Charts Company]], correspondiente a la edición del 19 d'avientu de 2009, xubió al primer puestu.<ref>{{cita web|url=http://www.theofficialcharts.com/archive-chart/_/1/2009-12-19/|títulu=Archive Chart - Week of 19/12/2009|obra=The Official UK Charts Company|fecha=19 d'avientu de 2009|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110817034338/http://www.theofficialcharts.com/archive-chart/_/1/2009-12-19|fechaarchivu=17 d'agostu de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.chartstats.com/release.php?release=34313|títulu=Chart Stats - Lady Gaga - Bad Romance|obra=Chart stats|fecha=7 de payares de 2009|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://archive.is/20120630071729/http://www.chartstats.com/release.php?release=34313|fechaarchivu=30 de xunu de 2012}}</ref> Asina, convertir nel tercer númberu unu de Gaga nel 2009, lo que llevó a la cantante a ser la única artista femenina en tener tres canciones na máxima posición nun mesmu añu.<ref name="ukhist">{{cita noticia|url=http://www.mtv.co.uk/artists/lady-gaga/news/170445-lady-gaga-scores-third-uk-number-1-single|títulu=Lady GaGa Scores Third UK Number 1 Single |fecha=14 d'avientu de 2009|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés|editorial=MTV (MTV Networks)}}</ref> Mientres la selmana del 9 de xineru de 2010, xubió nuevamente al primer puestu,<ref>{{cita web|url=http://www.theofficialcharts.com/archive-chart/_/1/2010-01-09/|títulu=Archive Chart - Week of 9/01/2010|obra=The Official UK Charts Company|fecha=9 de xineru de 2010|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111012110944/http://www.theofficialcharts.com/archive-chart/_/1/2010-01-09/|fechaarchivu=12 d'ochobre de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.chartstats.com/chart.php?week=20100109|títulu=Chart Stats - Singles Chart For Week Up To 09/01/2010|obra=Chart stats|fecha=9 de xineru de 2010|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://archive.is/20120630071730/http://www.chartstats.com/chart.php?week=20100109|fechaarchivu=30 de xunu de 2012}}</ref> colo cual Gaga convertir na segunda cantante del [[sieglu XXI]] en tener un mesmu senciellu nel númberu unu nuna selmana del 2009 y n'otra del 2010.<ref>{{cita web|url=http://www.theofficialcharts.com/archive-chart/_/1/2010-01-09/|títulu=UK Singles Chart: Week of January 9, 2010|fecha=9 de xineru de 2010|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés|editorial=The Official Charts Company|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111012110944/http://www.theofficialcharts.com/archive-chart/_/1/2010-01-09/|fechaarchivu=12 d'ochobre de 2011}}</ref> Con tou, recibió un [[discu d'oru]] apurríu pola [[British Phonographic Industry]] (BPI), certificador discográficu del país, en vendiendo más de cuatrocientes mil copies.<ref name="UKcerti"/> En [[Alemaña]], debutó nel tercer puestu, y na so sesta selmana del conteo publicáu por [[Media Control Charts]] algamó'l númberu unu.<ref name="alemaniapeak"/> Tres ello, foi-y dau un [[discu de platinu]] nel país, pola venta de trescientes mil copies.<ref name="alemaniacerti"/> En [[Francia]], el cantar debutó nel puestu númberu unu, onde se caltuvo una sola selmana,<ref>{{cita web|url=http://lescharts.com/weekchart.asp?year=2010&date=20100123&cat=s|títulu=Lescharts - Week of 23/01/2010|fecha=23 de xineru de 2010|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=francés|editorial=Hung Medien}}</ref> y foi certificada como discu de platinu, con ventes cimeres a les 250&nbsp;000 copies.<ref name="franciacerti"/> Concretamente, foi númberu unu en [[Austria]],<ref name="austriapeak"/> [[Bulgaria]],<ref name="bulgariapeak"/> [[Dinamarca]],<ref name="dinamarcapeak"/> [[Eslovaquia]],<ref name="eslovaquiapeak"/> [[España]],<ref name="españapeak"/> [[Finlandia]],<ref name="finlandiapeak"/> Francia,<ref name="franciapeak"/> [[Hungría]],<ref name="hungriapeak"/> [[Irlanda]],<ref name="irlandapeak"/> [[Italia]],<ref name="italiapeak"/> [[Noruega]],<ref name="noruegapeak"/> [[República Checa]],<ref name="republicachecapeak"/> [[Rumanía]] y [[Suecia]],<ref name="rumaniapeak"/><ref name="sueciapeak"/> ente que llegó al segundu puestu na [[Rexón Flamenca]] de [[Bélxica]] y en [[Suiza]],<ref name="bélgicafpeak"/><ref name="suizapeak"/> y llegó al ''top 5'' na [[Rexón Valona]] de Bélxica y al ''top 10'' nos [[Países Baxos]].<ref name="bélgicawpeak"/><ref name="paísesbajospeak"/> N'[[Oceanía]], el senciellu llogró tener una bona receición. De manera concreta n'[[Australia]], «Bad Romance» debutó, mientres la selmana del 2 de payares de 2009, nel puestu númberu 16 de la llista ''[[Australian Singles Chart]]''.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web|url=http://acharts.us/pdf/australia_singles_top_50-2009-45.pdf|títulu=Australian Singles Chart - Week of November 2, 2009|fecha=2 de payares de 2009|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=aCharts|editorial=ARIA|formatu=PDF}} |2=http://acharts.us/pdf/australia_singles_top_50-2009-45.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Na siguiente edición del conteo, xubió al tercer puestu y convirtióse nel senciellu más vendíu de dicha selmana.<ref>{{cita web|url=http://acharts.us/australia_singles_top_50/2009/46|títulu=Australian Singles Chart - Week of November 9, 2009|fecha=9 de payares de 2009|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=aCharts|editorial=ARIA}}</ref> Delles ediciones dempués del conteo, concretamente na del 14 d'avientu de 2009, el senciellu xubió al segundu puestu y esa foi la so meyor posición na llista.<ref>{{cita web|url=http://acharts.us/australia_singles_top_50/2009/51|títulu=Australian Singles Chart - Week of December 14, 2009|fecha=14 d'avientu de 2009|fechaaccesu=15 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=aCharts|editorial=ARIA}}</ref> Con tou, recibió cuatro [[Discu de platinu|discos de platín]] daos pola [[Australian Recording Industry Association]] por vender 280&nbsp;000 copies llegales nel país.<ref name="australiacerti"/> Nos años 2009 y 2010, el cantar figuró nes llistes publicaes con cuenta d'añu pola ARIA nos puestos 31 y 26 respeutivamente.<ref name="AUSendofyear"/><ref name="Australia2010"/> En [[Nueva Zelanda]], «Bad Romance» debutó, na edición del 2 de payares de 2009, na posición númberu 33 de la llista de los senciellos más vendíos nel país.<ref>{{cita web|url=http://rianz.org.nz/rianz/chart.asp?chartNum=1693&chartKind=S|títulu=RIANZ - Week of November 2, 2009|fecha=2 de payares de 2009|fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=RIANZ|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110927161906/http://www.rianz.org.nz/rianz/chart.asp?chartNum=1693&chartKind=S|fechaarchivu=27 de setiembre de 2011}}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web|url=http://acharts.us/pdf/nz_singles_top_40-2009-45.pdf|títulu=New Zealand Singles Chart - Week of November 2, 2009|fecha=2 de payares de 2009|fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=aCharts|editorial=RIANZ|formatu=PDF}} |2=http://acharts.us/pdf/nz_singles_top_40-2009-45.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web|url=http://charts.org.nz/weekchart.asp?year=2009&date=20091102&cat=s|títulu=charts.org.nz - New Zealand Singles Chart|fecha=2 de payares de 2009|fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=RIANZ|editorial=Hung Medien}}</ref> Depués d'esto, na selmana del 21 d'avientu de 2009, xubió al puestu númberu dos, que foi la so máxima posición na llista neozelandesa.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web|url=http://acharts.us/pdf/nz_singles_top_40-2009-52.pdf|títulu=New Zealand Singles Chart - Week of November 2, 2009|fecha=21 d'avientu de 2009|fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=aCharts|editorial=RIANZ|formatu=PDF}} |2=http://acharts.us/pdf/nz_singles_top_40-2009-52.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web|url=http://charts.org.nz/weekchart.asp?cat=s&year=2009&date=20091221|títulu=charts.org.nz - New Zealand Singles Chart|fecha=21 d'avientu de 2009|fechaaccesu=17 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=RIANZ|editorial=Hung Medien}}</ref> Depués d'esto, el senciellu recibió dos discos de platín daos pola [[Recording Industry Association of New Zealand]] en vendiendo trenta mil copies llegales nel país.<ref name="nuevazelandacerti"/> == Videu musical == === Filmación === El videu musical de «Bad Romance» se filmó el 16 y 17 d'ochobre de 2009.<ref name="BRvideo"/> Mientres una entrevista cola revista estauxunidense ''[[Rolling Stone]]'', Gaga confirmó que'l direutor de cine [[Francis Lawrence]] dirixiera'l videu y que taba «impresionada» cola resultancia final.<ref name="Rolling Stone">{{cita noticia|url=http://www.rollingstone.com/music/news/inside-the-monster-ball-lady-gaga-reveals-plans-for-ambitious-new-tour-20091021|títulu=Inside The Monster Ball: Lady Gaga Reveals Plans for Ambitious New Tour|autor=Brian Hiatt|fecha=21 de payares de 2009|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=Rolling Stone}}</ref> Comentó: «Sabía que'l talentu [de Lawrence] como direutor yera bien cimeru a lo que yo podía faer».<ref name="MTV News">{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1625848/20091109/lady_gaga.jhtml|títulu=Lady Gaga Says 'Bad Romance' Videu Is About 'Tough Female Spirit&#39;|apellíu=Vena|nome=Jocelyn|fecha=9 de setiembre de 2009|editorial=MTV (MTV Networks)|fechaaccesu=13 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> L'equipu creativu de l'artista, Haus of Gaga, encargar de la [[direutor artísticu|direición artística]],<ref name="MTV News"/> ente que la ''première'' del videu llevar a cabu'l 10 de payares de 2009.<ref name="videopremiere">{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1625927/lady-gaga-launches-her-next-phase-with-bad-romance-videu.jhtml|títulu=Lady Gaga Launches Her Next Phase With Eye-Grabbing 'Bad Romance' Videu|obra=MTV|autor=James Montgomery|fecha=10 de payares de 2009|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés}}</ref> La cantante esplicó: {{cita|Quería a daquién con una gran conocencia de cómo faer un videu de pop, porque'l mio máximu desafíu al trabayar con direutores ye que yo soi la direutora, escribo los guiones, consigo'l vestuariu y decido la temática; ye bien difícil atopar direutores que toleren dalgún tipu d'imposición per parte del artista. [...] Pero Francis y yo trabayamos xuntos. [...] Foi colaborativo. Ye un auténticu direutor de videos de música pop y cineasta. Fixo ''[[I Am Legend]]'' y soi una gran fan de [[Will Smith]], asina que sabía que podría faer esti videu d'una forma na que podría dar les mios idees más estrañes y psicótiques, [...] pero entenderíase y sería importante pal públicu.<ref name="MTV News"/>}} Gaga diseñó un par de gafes de sol con fueyes d'afaitar que, na so opinión, representen un espíritu femenín fuerte, pa usar nel videu y comentó al respeutu: «Quería diseñar [unes gafes] pa delles de les moces más dures y [para] dalgunes de les mios novies. [...] Solíen usar fueyes d'afaitar al altor de la boca. [...] Esi espíritu femenín fuerte ye daqué que quiero proyeutar. Ta destináu a ser: "Este ye'l mio escudu, esta ye la mio arma, este ye'l mio sentíu internu de fama, este ye la mio bisarma"».<ref name="MTV News"/> Los traxes blancos de [[látex]] inspirar nel traxe de llobu de la película ''[[Onde viven les bisarmes (película)|Onde viven les bisarmes]]''.<ref name="Music Video Fashion-Reception">{{cita noticia|url=http://www.popmatters.com/pm/post/116144-lady-gagas-bad-romance-videu-wtf/|títulu=Lady Gaga's "Bad Romance" Videu: WTF?|editorial=[[PopMatters.com]]|nome=Evan|apellíu=Sawdey|fecha=12 de payares de 2009|fechaaccesu=13 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> Gaga amás usó unos tacones diseñaos por [[Alexander McQueen]] de trescientos [[milímetru|milímetros]] d'altu.<ref>{{cita noticia|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/music/2009/11/11/2009-11-11_lady_gagas_on_fire_in_her_bad_romance_video__or_her_dulde_is_at_any_rate.html|títulu=Lady Gaga's on fire in her 'Bad Romance' videu |obra=[[Daily News (New York)|New York Daily News]]|nome=Issie|apellíu=Lapowsky |fecha=11 de payares de 2009|fechaaccesu=13 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> Maureen Callahan, autora del llibru ''Poker Face: L'ascensu imparable d'una diva'', definió dichos zapatos como d'estilu «armadíu» y usáronse nun desfile del diseñador, nel que les modelos llevaron una vistimienta similar a la de la cantante.<ref>{{Cita Harvard |Callahan|2011| p=105|sp= sí}}</ref><ref>{{Cita Harvard |Callahan|2011| p=235|sp=sí}}</ref> === Trama === El conceutu central detrás del videu ye la idea de que Gaga ye raptada por un grupu de supermodelos que lu droguen y depués vender a la [[mafia rusa]] por un millón de [[rublu|rublos]]. Esto tien llugar nuna casa de baños blanca.<ref name="MTV News"/><ref name="fans">{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1625978/20091110/lady_gaga.jhtml|títulu=Lady Gaga Fans React To 'Bad Romance' Videu|apellíu=Dinh|nome=James|fecha=11 de payares de 2009|editorial=MTV (MTV Networks)|fechaaccesu=13 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> El videu empieza con Gaga sentada nun tronu blancu nuna habitación con lluces brilloses y arrodiada de munches persones, amás del so perru [[gran danés]]. Na escena usa antioyos fechos con navayes d'afaitar y un vistíu con brillantes doraos. El so deu ta sobre'l botón de silenciu d'un [[iPod]] y cuando lo suelta, empieza a sonar el cantar. Depués, vense delles cápsules asemeyaes a un [[féretro]] y tres botelles de [[vodca]] marca [[Nemiroff]].<ref name="BRvideo">{{cita Harvard|Callahan|2011|p=234|sp= sí}}</ref> Amuésase un cartelu que diz ''Bath Haus of GaGa''. Les cápsules ábrense y remanez un grupu de baillarines vistíes de blancu, ente les que ta Gaga y empiecen a baillar. Tamién apaecen escenes onde l'artista canta frente a un espeyu vistida de negru y otres onde ta dientro d'una bañera. Cuando empieza l'estribillu del cantar, dos muyeres saquen a Gaga de la bañera, desvistir y obligar a beber un vasu de vodca. Poco dempués, apaez vistida con un paxellu de diamantes y una corona, mientres bailla en forma engañadora pa un grupu d'homes qu'apuesten por ella y traten de mercala. La cantante sentar nes piernes d'unu d'ellos, el modelu [[eslovenia|eslovenu]] [[Jurij Bradač]], y realiza un ''[[lap dance]]''.<ref>{{cita noticia|url=http://www.mtv.si/novice/jurij-bradac-in-lady-gaga|títulu=Jurij Bradač in Lady Gaga|fecha=11 de payares de 2009|editorial=MTV.si|fechaaccesu=14 d'agostu de 2011|idioma=eslovenu o n'inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141011150451/http://www.mtv.si/novice/jurij-bradac-in-lady-gaga|fechaarchivu=11 d'ochobre de 2014}}</ref> Dichu home alza la so ufierta, convirtiéndose nel meyor postor y la compra. Al intre Gaga apaez arrodiada de diamantes que llexen al so alredor. Tamién hai escenes onde usa otru traxe que tien alredor un [[xiroscopiu]] xigante. Dempués vese a l'artista caminando con un vistíu estravagante y zapatos del diseñador [[Alexander McQueen]].<ref>{{cita web|url= http://www.redcarpet-fashionawards.com/2009/11/11/runway-to-bad-romance-videu-lady-gaga-in-alexander-mcqueen/|títulu= Runway To “Bad Romance” Videu – Lady GaGa In Alexander McQueen|editorial= Red Carpet|fecha= 11 de payares de 2009|idioma= inglés|fechaaccesu= 12 de setiembre de 2011}}</ref> Tamién, Gaga y un grupu de baillarines dancien con traxes coloraos d'encaxe.<ref name="BRvideo"/> A la fin del videu ver a Gaga usando un abrigu de piel d'un [[osu polar]]. Esti [[abrigu]] foi diseñáu por [[Benjamin Cho]] en collaboración con una sociedá humanitaria pa un desfile primaveral de 2004 y ye de piel sintético.<ref>{{cita web|url= http://buzzworthy.mtv.com/2009/11/11/star-style-get-the-look-from-lady-gagas-bad-romance-videu/|títulu= Star Style: Get The Look From Lady Gaga's 'Bad Romance' Videu|editorial= MTV|apellíu= Anitai|nome= Tamar|fecha= 11 de payares de 2009|idioma= inglés|fechaaccesu= 13 d'agostu de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url= http://nymag.com/daily/fashion/2009/11/lady_gaga_did_not_set_fire_to.html|títulu= Lady Gaga Did Not Set Fire to Actual Polar-Bear Fur|fecha= 11 de payares de 2009|apellíu= Odel|nome= Amy|editorial= New York Fahion|idioma= inglés|fechaaccesu= 23 de febreru de 2011}}</ref> L'artista camina en direición al home, sentáu en cantu d'una cama esgobetándose la camisa mientres bebe un vasu de vodca. Gaga tien una mirada indiferente mientres se quitar les gafes de sol y l'abrigu. De secute, la cama amburar en llapaes. El videu remata cola artista xaciendo xunto a una cadarma xamuscada sobre'l mueble destruyío y cubierto de cenices. Col so cuerpu apináu de sarriu, fuma un pitu ente que'l so [[suxetador|sostén]] pirotécnicu refundia chispes.<ref name="BRvideo"/> === Receición crítica === [[Ficheru:Logo YouTube por Hernando (2005-2011).svg|thumb|right|190px|El videu tuvo gran impautu nel sitiu web de videos [[YouTube]], nel que aportó a el primer videu na hestoria del sitiu en tener 200 millones de reproducciones (En Febreru de 2018 superaba los 900 millones de reproducciones). N'abril de 2010 convertir nel videu más vistu del sitiu y caltuvo esa posición por más d'un añu, antes de ser superáu por «[[Baby (cantar de Justin Bieber)|Baby]]» de [[Justin Bieber]] n'agostu de 2011.<ref name="másvistoYT"/>]] La biógrafa de Gaga, Maureen Callahan, comentó que'l videu «destacaba non yá pola so descaráu estravagancia y el so humor negro, sinón pol colofón».<ref name="Callahan233">{{Cita Harvard |Callahan|2011| p=233|sp= sí}}</ref> Tim Stack de ''[[Entertainment Weekly]]'' comparó la coreografía cola del videu de [[Michael Jackson]] «[[Thriller (cantar)|Thriller]]» y comentó que «nun creo que Gaga viérase más formosa que nos primeros planos nos que ta más desnuda».<ref name="ew">{{cita noticia|url=http://music-mix.ew.com/2009/11/10/lady-gaga-bad-romance-official-videu/|títulu=Lady Gaga's new 'Bad Romance' videu: Her best yet?!|apellíu=Stack|nome=Tim|fecha=11 de payares de 2009|obra=Entertainment Weekly |fechaaccesu=14 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> A Jennifer Cady de ''[[Y!]]'' tamién lu prestó y afirmó: «Esti videu musical realmente fainos apreciar tou lo que Gaga da a la música pop. Ye emocionante de ver, llisa y llanamente. [...] Precisamos a daquién como Gaga [para] poner dedicación al productu, que resulta bien vivu».<ref name="eonline">{{cita noticia|url=http://uk.eonline.com/uberblog/b153038_lady_gaga_brings_crazy_in_bad_romance.html|títulu=Lady Gaga Brings the Crazy in "Bad Romance" Videu|apellíu=Cady|nome=Jennifer|fecha=11 de payares de 2009|editorial=[[Y!]]|fechaaccesu=14 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> Daniel Kreps de ''Rolling Stone'' consideró que les escenes teníen reminiscencies de los trabayos de [[Stanley Kubrick]]. Añedió qu'en «Bad Romance» Gaga destaca les sos idees más lloques hasta'l momentu.<ref name="rs">{{cita noticia|url=|títulu=Lady Gaga Premieres "Bad Romance," Her Craziest Videu Yet|apellíu=Kreps|nome=Daniel|fecha=11 de payares de 2009|obra=Rolling Stone|issn=0035-791X|volume=1098|issue=32|editorial=Jann Wenner}}</ref> Jocelyn Vena de [[MTV]] cuntó que ye simbólicu y que representa que «l'anterior Gaga acabóse, equí ta la Gaga anovada: la que paez esfrutar n'estender les fronteres y esplorar toles formes de los enclinos sexuales». Amás, consideró que ye un testamentu de la brillantez de Gaga y definir «como una artista qu'utiliza l'arte del videu como puntu determinante pa la siguiente etapa de la so carrera».<ref name="next">{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1625927/20091110/lady_gaga.jhtml|títulu=Lady Gaga Launches Her Next Phase With Eye-Grabbing 'Bad Romance Videu|apellíu=Vena|nome=Jocelyn|fecha=11 de payares de 2011|idioma= inglés|editorial=MTV (MTV Networks)|fechaaccesu=14 d'agostu de 2011}}</ref> Tamar Anitai, tamién de MTV, comentó: {{cita|Llograron crear un videu tan espeluznante que nun se puede dormir per una selmana. O bien, nun dormir mientres una selmana yá que vas tar despiertu mirando a Gaga convertise nuna criatura d'otru mundu. Ye unu de los meyores videos del añu y, como Lady Gaga, ye una lleenda instantánea.|Tamar Anitai, editora de MTV<ref>{{cita web|url=http://buzzworthy.mtv.com/2009/11/10/new-videu-lady-gaga-bad-romance/|títulu=New Videu: Lady Gaga, 'Bad Romance&#39;|autor=Tamar Anitai|fecha=10 de payares de 2009|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés|obra=MTV}}</ref>}} ''[[The Wall Street Journal]]'' aprofió que Gaga ye una de les poques estrelles del pop de l'actualidá que realmente entiende l'espectáculu, la moda, l'impautu, la coreografía: toles coses nes que [[Madonna]] y [[Michael Jackson]] fueron espertos na década de 1980.<ref name="wsj"/> Bill Lamb de ''About.com'' comentó que «como'l cantar, [el videu] dispara a los tos sentíos hasta qu'a cencielles tas fundíu nel poder audiovisual del mesmu».<ref>{{cita noticia|url=http://top40.about.com/b/2009/11/10/lady-gagas-bad-romance-videu-almost-overwhelming.htm|títulu=Lady Gaga's "Bad Romance" Videu – Almost Overwhelming|apellíu=Lamb|nome=Bill|fecha=11 de payares de 2009|editorial=About.com|fechaaccesu=14 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> El 3 d'agostu de 2010, recibió diez nominaciones nos [[MTV Video Music Awards]] de 2010 nes categoríes de meyor cinematografía, meyor edición, meyor direición artística, meyores efeutos especiales, meyor coreografía, meyor direición, meyor videu de baille, meyor videu pop, meyor videu femenín y videu del añu; comparte col cantar de [[Peter Gabriel]] «[[Sledgehammer]]» el récor de la mayor cantidá de nominaciones pa un solu videu na hestoria d'estos premios. Finalmente, ganó en siete categoríes.<ref>{{cita noticia|url=http://www.billboard.com/news/lady-gaga-earns-record-13-mtv-vma-nominations-1004107346.story?tag=hpfeed|títulu=Lady Gaga Earns Record 13 MTV VMA Nominations|fecha=4 d'agostu de 2010|fechaaccesu=14 d'agostu de 2011|idioma= inglés|obra=Billboard |editorial=Nielsen Business Media, Inc|apellíu=Ferrera|nome=Monica}}</ref>Amás, ganó un [[premiu Grammy]] na categoría de [[Premiu Grammy al meyor videu musical de formatu curtiu|meyor videu musical de formatu curtiu]]<ref name="marquee.blogs.cnn.com"/> y tuvo un gran impautu nel sitiu [[YouTube]], yá que cuando cumplió dos meses dende'l so estrenu en llinia, fuera vistu más de noventa millones de vegaes. N'abril de 2010 convertir nel videu más vistu en dicha páxina.<ref name="másvistoYT">{{cita web|url=http://www.20minutos.es/noticia/680331/0/romance/gaga/videu/|títulu=&#39;Bad Romance', de Lady Gaga, ye'l videu más vistu de la hestoria de Youtube|fecha=16 d'abril de 2010|fechaaccesu=14 d'agostu de 2011|editorial=20minutos.es/Música}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.telecinco.es/informativos/cultura/noticia/100018805/Lady+Gaga+con+Bad+Romance+convertir en+la+mas+vista+en+la hestoria+de+YouTube|títulu=Lady Gaga con 'Bad Romance', convertir na más vista na hestoria de YouTube|fecha=16 d'abril de 2010|fechaaccesu=14 d'agostu de 2011|editorial=Informativos Telecinco|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100419111708/http://www.telecinco.es/informativos/cultura/noticia/100018805/Lady+Gaga+con+Bad+Romance+convertir en+la+mas+vista+en+la hestoria+de+YouTube|fechaarchivu=19 d'abril de 2010}}</ref><ref>{{cita web|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2010/04/16/cultura/1271432092.html|títulu=&#39;Bad romance' de Lady Gaga ye'l videu más vistu de la hestoria de YouTube|fecha=16 d'abril de 2010|fechaaccesu=14 d'agostu de 2011|editorial=Elmundo.es/Madrid}}</ref> A pesar d'ello, foi superáu en visites por «[[Baby (cantar de Justin Bieber)|Baby]]» de [[Justin Bieber]].<ref name="NNC">{{cita web|url=http://www.nayaritpuntocom.com/portada/62518.html|títulu=Los 10 videos más vistos de YouTube|obra=NNC|fecha=22 d'agostu de 2011|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150409050728/http://www.nayaritpuntocom.com/portada/62518.html|fechaarchivu=9 d'abril de 2015}}</ref> Escontra'l 22 d'agostu de 2011, devasara los cuatrocientos millones de reproducciones.<ref name="NNC"/> == Interpretaciones en direutu == {{Imaxe múltiple|posición_tabla = left|direición = vertical|testu = Lady Gaga cantando «Bad Romance» en [[The Monster Ball Tour]]. La cantante usó 2 vistimientes distintes mientres les etapes de la xira, pero caltuvo l'usu del xiroscopiu xigante.|semeya1 =Monster-ball-bad romance.jpg|anchu1 = 180|semeya2 = The Monster Ball - Bad Romance revamped8.jpg|anchu2 = 180}} La cantante interpretó una parte del cantar en ''[[Saturday Night Live]]'' el 3 d'ochobre de 2009. Ellí, llevaba un traxe llamáu «The Orb» («la órbita»), diseñáu por Nasir Mazhar y el so grupu de producción, Haus of Gaga.<ref>{{cita web|url=http://www.rollingstone.com/music/news/lady-gaga-fights-madonna-debúes-bad-romance-on-saturday-night-live-20091005|títulu=Lady Gaga and Madonna Saturday Night|editorial=Rolling Stone|idioma=inglés|fechaaccesu=20 de xunetu de 2011}}</ref> Descritu pola cantante como una instalación a la moda», el traxe consta d'aniellos metálicos concéntricos que xiren al so alredor, similares a un [[xiroscopiu]]. En terminando la so interpretación de «[[LoveGame]]», Gaga sentar nel so pianu y tocó una versión acústica del estribillu de «Bad Romance».<ref name="leak"/><ref>{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1622985/20091004/lady_gaga.jhtml|títulu=Lady Gaga, Madonna Catfight, Almost Kiss On 'Saturday Night Live&#39;|apellíu=Aswad|nome=Jem|fecha=4 d'ochobre de 2009|editorial=MTV (MTV Networks)|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> Amás, cantó la tema nel episodiu de la serie de televisión ''[[Gossip Girl]]'' «The Last Days of Disco Stick» el 16 de payares de 2009.<ref name="exclusive"/><ref name="Gossip Gaga">{{cita web|url=http://www.people.com/people/article/0,,20421719,00.html|títulu=Lady Gaga Gossip Girl Live|editorial=People|fechaaccesu=20 de xunetu de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1626416/lady-gaga-performs-bad-romance-gossip-girl-cameo.jhtml|títulu=Lady Gaga Performs 'Bad Romance' In 'Gossip Girl' Cameo|obra=MTV|autor=Jocelyn Vena|fecha=17 de payares de 2009|fechaaccesu=23 d'agostu de 2011|idioma=inglés}}</ref> L'actuación tien llugar nun conciertu priváu entamáu pol personaxe de Blair Waldorf, una estudiante de primer añu de la [[Universidá de Nueva York]].<ref name="Gossip Gaga"/> Nuna entrevista con [[MTV]], l'artista esplicó que la decisión de cantar nel programa inspirar na so hermana. Afirmó que nun quería que la so interpretación tuviera fuera de sitiu con al respective de la trama de la serie, asina que trabayó colos guionistes pa incorporar el so cantar a la llinia argumental. L'actuación incluyó delles escaleres, símbolu de la mala suerte y ella usó un vistíu d'once metros de llargu.<ref>{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1625589/20091105/lady_gaga.jhtml|títulu=Lady Gaga Describes Her 'Gossip Girl' 'Crazy Performance-Art Piece&#39;|apellíu=Vena|nome=Jocelyn|last2=Calloway|first2= Sway|fecha=5 de payares de 2009|editorial=MTV (MTV Networks)|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> Según la productora executiva de la serie Stephanie Savage, el cantar incorporó versos con referencies específiques a ''Gossip Girl''.<ref name="exclusive">{{cita noticia|url=|títulu=Exclusive: Behind the Scenes as Lady Gaga Hits "Gossip Girl" |apellíu=Futterman|nome=Erica|fecha=4 de payares de 2009|obra=Rolling Stone|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|idioma= inglés|issn=0035-791X|editorial=Jann Wenner|volume=1099|issue=43}}</ref> Gaga dio empiezu a l'actuación entrando dende dos puertes xigantes con un vistíu coloráu considerablemente llargu. Depués, xubió les escaleres, dende onde cantó partes del cantar. Los sos baillarinos danciaron alredor d'ella mientres siguía cantando.<ref>{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1626416/20091117/lady_gaga.jhtml|títulu=Lady Gaga Performs 'Bad Romance' In 'Gossip Girl' Cameo|apellíu=Vena|nome=Jocelyn|fecha=17 de payares de 2009|editorial=MTV (MTV Networks)|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> [[Ficheru:Lady Gaga BR GMA.jpg|thumb|right|240px|Gaga interpretando «Bad Romance» en ''Good Morning America'', en 2011.]] Tamién s'interpretó «Bad Romance» nos [[American Music Awards]] de 2009, xunto a «[[Speechless (cantar de Lady Gaga)|Speechless]]», de ''The Fame Monster''. Usó un traxe color piel con tubos blancos qu'asonsañaben costielles y una columna vertebral, amás de lluces intermitentes. L'actuación empezó col cantar y bailló nel escenariu, pa depués romper, col micrófonu de pies, una caxa de vidriu onde s'atopaba'l pianu nel que tocaría «Speechless».<ref name="AMA's 2009">{{cita web|url=http://blogs.wsj.com/speakeasy/2009/11/22/american-music-awards-2009-adam-lambert-lady-gaga-dazzle-jennifer-lopez-performs-new-song-louboutins/|títulu=Lady Gaga the Bad Romance AMA's|editorial=American Music Awards|fechaaccesu=20 de xunetu de 2011|idioma= inglés}}</ref>Interpretar en ''[[The Jay Leno Show]]'', onde Gaga usó un par d'antioyos negros y una campera negra con hombreres que s'estendíen sobre la so cabeza. Los sos baillarinos de respaldu vistíen traxes negros y artefautos rellacionaos col [[sadomasoquismu]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1626952/20091124/lady_gaga.jhtml|títulu=Lady Gaga Brings S&M 'Bad Romance' To 'Jay Leno Show&#39;|apellíu=Dinh|nome=James|fecha=24 de payares de 2009|editorial=MTV (MTV Networks)|fechaaccesu=25 de payares de 2005|idioma= inglés}}</ref>Dambos cantares tocar en ''[[The Ellen DeGeneres Show]]'' el 25 de payares de 2009.<ref>{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1627085/20091125/lady_gaga.jhtml|títulu=Lady Gaga Tells Fans 'It's OK' To Be A Freak|apellíu=Vena|nome=Jocelyn|fecha=25 de payares de 2009|editorial=MTV (MTV Networks)|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref>La cantante interpretó «Bad Romance» nel programa de televisión británicu ''[[The X Factor]]'' el 6 d'avientu de 2009.<ref>{{cita noticia|url=http://ok.co.uk/celebnews/view/16452/Lady-GaGa-s-X-Factor-outfit/|títulu=Lady GaGa's ''X Factor'' outfit|fecha=12 d'avientu de 2011|idioma= inglés|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|obra=[[OK!]]}}</ref> Na interpretación, cantó dientro d'una bañera de cuatro metros de llargu y tocó el pianu sentada nun retrete, amás d'usar un traxe d'esperteyu.<ref>{{cita noticia|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1233700/X-Factor-Lady-Gaga-sings-live-giant-bath-diva-Janet-Jackson-insists-doing-pre-recorded-performance.html|títulu=''X Factor'': Lady Gaga sings live from a giant bath |apellíu=Nathan|nome=Sarah|fecha=7 d'avientu de 2009|obra=Daily Mail |location=UK |fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref>Amás, «Bad Romance» yera l'últimu cantar de cada conciertu na xira [[The Monster Ball Tour]]. Gaga cantaba vistida con un traxe blancu d'hombreres grandes y pantalones anchos inspiráu na década de 1980. Nesta actuación, utilizó un xiroscopiu de tamañu humanu.<ref name="torontomonster">{{cita noticia|url=http://www.torontosun.com/entertainment/columnists/jane_stevenson/2009/11/29/11967326-sun.html|títulu=Lady Gaga puts on a Monster show|apellíu=Stevenson|nome=Jane|fecha=29 de payares de 2009|obra=Toronto Sun |fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref><ref name="guardianmonster">{{cita noticia|url=http://www.guardian.co.uk/music/musicblog/2009/nov/30/lady-gaga-monster-ball|títulu=Lady Gaga's Monster Ball, reviewed by a theatre critic|apellíu=Nestruck|nome=Kelly|fecha=30 de payares de 2009|obra=The Guardian|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|idioma= inglés|location=Londres}}</ref>El 15 de xineru de 2010, cantó «Bad Romance» como parte d'un [[Popurrí (música)|popurrí]] de tres canciones en ''[[The Oprah Winfrey Show]]'', pa lo que se vistió con una chaqueta metalizada y llució el so pelo en punta. Amás, llevaba una bola colgando d'una cadena na so mano.<ref name="oprahmtv">{{cita noticia|url=http://www.mtv.com/news/articles/1629858/20100115/lady_gaga.jhtml |apellíu=Vena|nome=Jocelyn|títulu=Lady Gaga Pledges Haiti Earthquake-Relief Donation On 'Oprah&#39; |editorial=MTV ([[MTV Networks]]) |fecha=25 de xineru de 2010 |fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|idioma= inglés}}</ref> El cantar interpretar nel programa estauxunidense de [[NBC]] ''[[Today Show]]'', onde vistió un chalecu y pantalón blancu, amás de llucir una [[tiara]] blanca na cabeza. Depués de cantar «Bad Romance», interpretó los sos otros cantares «[[Alejandro (cantar)|Alejandro]]», «Teeth» y «[[Yoü and I]]», pista perteneciente al so segundu álbum d'estudiu, ''[[Born This Way]]''.<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/column/viralvideos/lady-gaga-plays-today-show-announces-remix-1004103410.story#/column/viralvideos/lady-gaga-plays-today-show-announces-remix-1004103410.story|títulu=Lady Gaga Today Show live|editorial=[[Billboard]]|fechaaccesu=22 de xunetu de 2011}}</ref> El 15 de mayu de 2011, interpretó'l cantar nel festival [[Reinu Xuníu|británicu]] Radio 1's Big Weekend, que tuvo llugar en [[Carlisle]]; ellí tamién cantó «[[The Edge of Glory]]», «[[Just Dance]]», «[[Alejandro (cantar)|Alejandro]]», «[[Telephone]]», «[[Poker Face]]», «[[Judas (cantar de Lady Gaga)|Judas]]», «[[Born This Way (cantar)|Born This Way]]» y «[[Yoü and I]]».<ref name="primeraperfor">{{cita web|url=http://www.digitalspy.co.uk/music/news/a319632/lady-gaga-closes-radio-1s-big-weekend.html |títulu=Lady GaGa closes Radio 1's Big Weekend|fecha=15 de mayu de 2011|fechaaccesu=16 de mayu de 2011|obra=Digital Spy|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita noticia| url=http://www.telegraph.co.uk/culture/music/live-music-reviews/8516565/Lady-Gaga-at-Radio-1s-Big-Weekend-review.html | location=Londres| obra=The Daily Telegraph | autor=Morwenna Ferrier |fechaaccesu=14 de xunu de 2011|idioma=inglés| títulu=Lady Gaga at Radio 1's Big Weekend, review | fecha=16 de mayu de 2011}}</ref><ref name="BBCRadio1">{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/newsbeat/12904229|títulu=Lady Gaga to top Radio 1's Big Weekend in Carlisle|obra=BBC|fechaaccesu=14 de xunu de 2011|idioma=inglés}}</ref> El 27 de mayu de 2011, interpretó «Bad Romance» xuntu con otros cantares de ''Born This Way'' nel programa de televisión ''[[Good Morning America]]'', como parte de la so serie veraniega de conciertos».<ref>{{cita web|url=http://abcnews.go.com/Entertainment/lady-gaga-makes-zipline-arrival-good-morning-america/story?id=13694695&page=2|títulu=Lady Gaga Wows Crowd, Ziplines Onto 'Good Morning America' Concert Stage|fecha=27 de mayu de 2011|idioma=inglés|fechaaccesu=29 de mayu de 2011|obra=ABC News}}</ref><ref>{{cita web|url=http://abcnewsradioonline.com/entertainment-news/lady-gaga-rocks-biggest-good-morning-america-crowd-ever.html|títulu=Lady Gaga Rocks Biggest 'Good Morning America' Crowd Ever |fecha=27 de mayu de 2011|idioma=inglés|fechaaccesu=29 de mayu de 2011|obra=ABC News Radio|editorial=ABC News}}</ref> Nesti programa, «Bad Romance» foi la tema d'apertura y Gaga ingresó al escenariu sostenida por un arnés y abriendo los sos brazos escontra'l públicu mientas alzar escontra l'escenariu central. Una vegada que llegó d'esta forma, el cantar empezó y los sos baillarinos quitáron-y la capa blanca qu'usaba, pa revelar les sos medies de rede, la so leotardo coloráu con llurdios negros de fieltru y botes negres con gordones.<ref>{{cita noticia|url=http://abcnews.go.com/Entertainment/lady-gaga-makes-zipline-arrival-good-morning-america/story?id=13694695|títulu=Lady Gaga Wows Crowd, Ziplines Onto 'Good Morning America' Concert Stage|apellíu=Marikar|nome=Sheila|fecha=27 de mayu de 2011|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|idioma= inglés|páxines=2|editorial=[[ABC News]]}}</ref> El 24 de setiembre de 2011, la cantante presentar nel iHeartRadio Music Festival, onde cantó «Bad Romance» xuntu otres de los álbumes ''[[The Fame]]'', ''[[The Fame Monster]]'' y ''[[Born This Way]]'': «[[Just Dance]]», «[[Poker Face]]», «[[LoveGame]]», «[[Paparazzi (cantar)|Paparazzi]]», «[[Telephone]]», «[[Alejandro (cantar)|Alejandro]]», «[[Born This Way (cantar)|Born This Way]]», «[[Judas (cantar de Lady Gaga)|Judas]]», «[[The Edge of Glory]]», «[[Yoü and I]]», «[[Hair (cantar)|Hair]]» y «[[Scheißy]]». Amás d'ello, interpretó xuntu al cantante británicu [[Sting]] «[[Stand by Me (cantar)|Stand By Me]]», de [[Ben E. King]], y «[[King of Pain]]» de [[The Police]].<ref>{{cita web|url=http://music-mix.ew.com/2011/09/25/iheartradio-review-day-two-lady-gaga-sting-jennifer-lopez/|títulu=On the scene at the iHeartRadio Music Festival, day two: Lady Gaga takes over the show|fecha=24 de setiembre de 2011|idioma=inglés|autor=Tanner Stransky|obra=[[Entertainment Weekly]]|fechaaccesu=27 de setiembre de 2011}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.netjoven.pe/noticias/71736/Lady-Gaga-cierra-el Festival-iHeartRadio-con-atanante-presentacion.html|títulu=Lady Gaga cierra'l Festival iHeartRadio con atanante presentación|obra=Netjoven|autor=Eva Villalva|fecha=26 de setiembre de 2011|fechaaccesu=27 de setiembre de 2011}}</ref> Col motivu de celebrar el cumpleaños númberu sesenta y cinco del ex-presidente [[Bill Clinton]], presentóse y cantó la tema na gala benéfica A Decade of Difference Concert el 15 d'ochobre de 2011, onde interpretó amás otres pistes de ''Born This Way''. Ellí, en forma de dedicatoria, Gaga camudó'l nome del cantar por «Bill Romance».<ref>{{cita web|url=http://www.los40.com/actualidad/noticias/lady-gaga-fai-de-marilyn-monroe-pa-clinton/nota/1395172.aspx|títulu=Lady Gaga fai de Marilyn Monroe pa Clinton|obra=Los 40|fecha=20 d'ochobre de 2011|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2011|editorial=Prisa Radio}}</ref> El 5 de febreru de 2017, Gaga interpretar nel [[Espectáculu de mediu tiempu del Super Bowl LI|espectáculu de mediu tiempu]] del [[Super Bowl LI]] xunto a otros de les sos temes como «[[Million Reasons]]», «[[Poker Face]]», «[[Born This Way (cantar)|Born This Way]]», «[[Just Dance]]» y «[[Telephone]]». Mientres l'actuación, cantar nel escenariu principal usando unes [[hombreres de fútbol americano]] blanques de [[Versace]] y cerró l'actuación llanzándose al públicu.<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/articles/news/super-bowl/7678062/lady-gaga-super-bowl-2017-halftime-show-videu|títulu=Watch Lady Gaga's Show-Stopping Super Bowl 2017 Halftime Performance|fecha=5 de febreru de 2017|fechaaccesu=5 de febreru de 2017|obra=Billboard|idioma=inglés|autor=Taylor Weatherby}}</ref> Tamién foi incluyida nel repertoriu de les sos xires [[Artrave: The Artpop Ball Tour|artRAVE: The ARTPOP Ball Tour]] y [[Joanne World Tour]].<ref name="9c45b995">{{cita web|url=http://www.nme.com/news/lady-gaga/77104|títulu=Lady Gaga reveals artRAVE tour setlist|fecha=5 de mayu de 2014|fechaaccesu=5 de mayu de 2014|obra=NME|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.nme.com/news/music/lady-gaga-joanne-world-tour-kicks-off-setlist-photos-videu-tickets-2119949|títulu=Lady Gaga kicked off her 'Joanne' World Tour last night – and it looked pretty epic|fecha=1 d'agostu de 2017|fechaaccesu=2 d'agostu de 2017|obra=[[NME]]|idioma=inglés|autor=Andrew Trendell}}</ref> == Versiones d'otros artistes == {{Imaxe múltiple|posición_tabla = right|direición = horizontal|testu =[[Hayley Williams]] (izquierda) y [[Luke Bryan]] (derecha), dos de los numberosos artistes que fixeron la so propia versión de «Bad Romance».|semeya1 =Flickr - moses namkung - Paramore-3.jpg|anchu1 = 230|semeya2 = LukeBryanApr10.jpg|anchu2 = 105}} El 14 de marzu de 2010, [[Marcu Hietala]] de [[Nightwish]] realizó una [[versión (música)|versión]] del cantar acompañáu por un coru nel programa de televisión ''[[Kuorosota]]''.<ref>{{cita web|url=http://www.casttv.com/videu/qvafis/bad-romance-marco-hietala-kuopio-choir-kuorosota-14-03-2009-videu|títulu=Bad Romance Marco Hietala @ Kuorosota|fecha=14 de marzu de 2010|idioma=inglés|fechaaccesu=30 de xunetu de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100409015640/http://www.casttv.com/videu/qvafis/bad-romance-marco-hietala-kuopio-choir-kuorosota-14-03-2009-videu|fechaarchivu=9 d'abril de 2010}}</ref> [[Hayley Williams]], vocalista de la banda [[Paramore]], realizó una versión acústica del cantar, que publicó na so cuenta de [[Twitter]] el 28 de marzu de 2010.<ref>{{cita web|url=http://music-mix.ew.com/2010/03/29/hayley-williams-bad-romance/|títulu=Hayley Williams cover of Bad Romance|idioma= inglés|fechaaccesu= 30 de xunetu de 2011|obra= Entertainment Weekly|apellíu= Vozick-Levinson|nome= Simon|fecha= 29 de marzu de 2010}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1634961/paramores-hayley-williams-sings-lady-gagas-bad-romance-on-twitter.jhtml|títulu=Paramore's Hayley Williams Sings Lady Gaga's 'Bad Romance' On Twitter|obra= MTV|fecha= 29 de mayu de 2010|autor= Kyle Anderson|idioma=inglés|fechaaccesu=23 d'agostu de 2011}}</ref> El 29 de marzu de 2010 la banda [[30 Seconds To Mars]] fixo una [[Bad Romance (versión de 30 Seconds to Mars)|versión acústica del cantar]] nel segmentu ''Live Lounge'' de la [[BBC Radio 1]] y, pocu dempués, incluyir nel so tercer álbum d'estudiu, ''[[This is War]]''.<ref>{{cita web|url=http://www.emimusic.com/blogue/2010/thirty-seconds-to-mars-bad-romance-ahead-of-us-tour/|títulu=30 Seconds to Bad Romance in us tour|fecha=31 de marzu de 2010|idioma=inglés|fechaaccesu=30 de xunetu de 2011|editorial=EMI|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110727071533/http://www.emimusic.com/blogue/2010/thirty-seconds-to-mars-bad-romance-ahead-of-us-tour/|fechaarchivu=27 de xunetu de 2011}}</ref> [[Wendy Sulca]] interpretó un pequeñu fragmentu del cantar na estación de [[Radio (mediu de comunicación)|radio]] [[latinoamerica]]na Radio Capital 96.7.<ref>{{cita web|url=http://www.rpp.com.pe/2010-10-14-wendy-sulca-sospriende-cantando-bad-romance-de-lady-gaga-noticia_302727.html|títulu=Wendy Sulca sospriende cantando Bad Romance de Lady Gaga |fechaaccesu= 30 de xunetu de 2011|editorial= RPP|fecha= 14 d'ochobre de 2010}}</ref> L'artista Lissie publicó la so versión en [[Youtube]] que, a pesar de nun ser llanzada digitalmente, recibió aponderamientos del cineasta [[David Lynch]] y del periodista de ''[[The Washington Post]]'' David Malitz, que la incluyó en «Clic Track – Single Files», la llista de cantares selmanal del periódicu.<ref>{{cita web|url=http://www.pastemagazine.com/articles/2010/08/in-case-you-were-wondering-david-lynch-loves-lissi.html|títulu=Lissie to Bad Romance |fecha=|idioma=inglés|fechaaccesu=30 de xunetu de 2011}}</ref><ref name="wapost">{{cita noticia|url=http://blog.washingtonpost.com/clicktrack/2010/06/singles_file_lupe_fiascu_f_bru.html |títulu=Singles File:Lupe Fiascu f. Bruno Mars, Lissie, R. Kelly vs. Baths |fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|idioma= inglés|obra=The Washington Post|apellíu=Malitz|nome=David|fecha=22 de xunu de 2010}}</ref> L'artista venezolana [[Kiara]] interpretó una versión n'español del cantar pal actu d'apertura al eventu [[Miss Venezuela 2010]]. Tanto Kiara como los baillarinos asonsañaron dalgunes de les vistimientes de Gaga, amás d'usar les coreografíes de «Bad Romance» y «[[Telephone]]».<ref>{{cita web|url=http://www.venelogia.com/archivos/4833/|títulu=Vanesa Goncalves ye la nueva Miss Venezuela 2010|fechaaccesu=30 de xunetu de 2011|fecha= 29 d'ochobre de 2010|editorial= Venelogia}}</ref> En 2011 la banda estauxunidense [[Halestorm]], incluyó una versión ''hard rock'' del cantar nel so EP ''[[Reanimate: The Covers]]''. El 27 d'abril de 2012, na apertura en [[Corea del Sur]] de la so xira [[Born This Way Ball Tour]], Gaga cantó «Bad Romance», xuntu colos diecisiete cantares del so tercer álbum d'estudiu.<ref>{{cita web|url= http://www.rollingstone.com/music/news/lady-gaga-debúes-born-this-way-ball-in-south-korea-20120427|títulu= Lady Gaga Debúes Born This Way Ball in South Korea|obra= Rolling Stone|fecha= 27 d'abril de 2012|idioma= inglés|fechaaccesu= 10 de mayu de 2012}}</ref> L'elencu de la serie televisiva ''[[Glee (serie de televisión)|Glee]]'' interpretar nun episodiu llamáu «[[Theatricality]]»; pa esta presentación, los actores asonsañaron la vistimienta de Gaga. Cuando'l personaxe [[Rachel Berry]] afaya que'l grupu musical escolar rival, Vocal Adrenaline, entama interpretar una tema so en Reginals, Will ([[Matthew Morrison]]) encárga-yos cantar un cantar de l'artista. Les moces y Kurt diseñen traxes inspiraos en Gaga y depués interpreten «Bad Romance».<ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1635151/glee-cast-will-take-on-lady-gagas-bad-romance-poker-face.jhtml |títulu=&#39;Glee' Cast Will Take On Lady Gaga's 'Bad Romance,' 'Poker Face&#39;|fecha=31 de marzu de 2010|idioma=inglés|autor=Jocelyn Vena|fechaaccesu=30 de xunetu de 2011}}</ref> La versión de Glee llogró vender cuarenta y ocho mil copies dixitales nos [[Estaos Xuníos]] según [[Nielsen SoundScan]], lo que fizo qu'algamara la posición 54 de la llista [[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]].<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/news/usher-s-omg-leads-hot-100-for-a-fourth-week-1004095336.story#/news/usher-s-omg-leads-hot-100-for-a-fourth-week-1004095336.story|títulu=Usher "OMG" Leads Hot 100 for 4 Week |fecha=3 de xunu de 2010|autor=Silvio Pietroluongo|obra=Billboard|idioma=inglés|fechaaccesu=30 de xunetu de 2011}}</ref> Tamién debutó nel puestu númberu 10 n'[[Irlanda]],<ref>{{cita web|url=http://acharts.us/ireland_singles_top_50/2010/21|títulu=Ireland Singles Chart - Week of May 27, 2010|idioma=inglés|obra=aCharts|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011}}</ref> y llegó al númberu 46 en [[Canadá]] y al númberu 41 nel [[Reinu Xuníu]].<ref>{{cita web|url=http://acharts.us/song/55325|títulu=Glee cast - Bad Romance|obra=aCharts|idioma=inglés|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011}}</ref> El grupu [[Evil Adam]] realizó una versión del tema y habilitar pa ''[[streaming]]'' y descarga dixital.<ref>{{cita web|url= http://www.eviladam.com/music.html|títulu= Music|editorial= Sitiu oficial de Evil Adam|idioma= inglés|fechaaccesu= 24 d'agostu de 2011|urlarchivu= https://archive.is/20120630071746/http://www.eviladam.com/music.html|fechaarchivu= 30 de xunu de 2012}}</ref>La cantante [[Lulu (cantante)|Lulu]] y l'actor [[Cuba Gooding Jr.]] interpretaron una versión de «Bad Romance» a dúu na serie de [[Channel 4]] ''[[Chris Moyles' Quiz Night]]'' el 5 d'agostu de 2011.<ref>''Chris Moyles' Quiz Night''. Channel 4, Londres. 21:30–21:48.</ref> N'agostu de 2011, les concursantes del ''[[reality show]]'' [[México|mexicanu]] ''[[L'Academia]]'', Tadeo Bustamante y Carmen Daniela Ríos, interpretaron la so propia versión del cantar.<ref>{{cita web|url= http://www.eluniversal.com.mx/espectaculos/106620.html|títulu= Polémica con Tadeo|editorial=L'Universal|autor=Martha Patricia García|fecha=23 d'agostu de 2011|fechaaccesu= 24 d'agostu de 2011}}</ref> Amás, la mascota de los [[Philadelphia Phillies]] púnxose una imitación del conxuntu d'encaxe coloráu diseñáu por McQueen que Gaga usó nel videu del cantar y bailló «Bad Romance», mientres, según Callahan, «l'ensame vocinglaba y ría».{{harvnp|Callahan|2011|p=244|sp=sí}} En setiembre de 2011, el cantante de ''[[country]]'' [[Luke Bryan]] realizó una versión distinta del cantar mientres la so xira CMT. A ello, Leah Greenblatt de ''[[Entertainment Weekly]]'' comentó que «Bryan demuestra qu'un cantar sólidu con un gran gabitu puede trabayar[se] más allá de la qu'un artista anició».<ref>{{cita web|url=http://music-mix.ew.com/2011/09/20/luke-bryan-lady-gaga-bad-romance-cover/|títulu=Country star Luke Bryan takes on Lady Gaga's 'Bad Romance': Watch it here|obra=Entertainment Weekly|fecha=20 de setiembre de 2011|idioma=inglés|fechaaccesu=26 de setiembre de 2011|autor=Leah Greenblatt}}</ref> == Formatos y ''remixes'' == * '''Descarga dixital''' <center> {{Llista de canciones |títulu= Bad Romance, ''Single'' |despintar= si |title1= Bad Romance |length1= 4:54 }} {{Llista de canciones |títulu= Bad Romance: ''The Remixes EP'', parte 1 |despintar= si |title1= Bad Romance |note1= Chew Fu H1N1 Fix |length1= 7:13 |title2= Bad Romance |note2=[[Kaskade]] Remix |length2= 4:20 |title3= Bad Romance |note3= [[Bimbo Jones]] Radio Remix |length3= 3:59 |title4= Bad Romance |note4= [[Skrillex]] Remix |length4= 4:23 }} {{Llista de canciones |títulu= ''Bad Romance: The Remixes EP'', parte 2 |despintar=si |title1= Bad Romance |note1= Grum Remix |length1= 4:49 |title2= Bad Romance |note2= Richard Vission Remix |length2= 5:21 |title3= Bad Romance |note3= [[Hercules and Love Affair|Hercules & Love Affair]] Remix |length3= 5:11 |title4= Bad Romance |note4= Hercules & Love Affair Dub Remix |length4= 5:11 |title5= Bad Romance |note5= DJ Dan Remix |length5= 3:43 }} {{Llista de canciones |títulu= ''Bad Romance EP'', Reinu Xuníu |despintar=si |title1= Bad Romance |length1=4:54 |title2= Bad Romance |note2= Hercules & Love Affair Remix |length2= 5:11 |title3= Bad Romance |note3= Chew Fu Remix |length3= 7:13 |title4= Bad Romance |note4= Starsmith Remix |length4= 4:55 |title5= Bad Romance |note5= Videu |length5= 5:14 }} {{Llista de canciones |títulu= ''Bad Romance Remixes'', Alemaña |despintar=si |title1= Bad Romance |note1= Radiu edit |length1= 4:21 |title2= Bad Romance |note2= Chew Fu Remix |length2= 7:13 |title3= Bad Romance |note3= Starsmith Remix |length3= 4:55 |title4= Bad Romance |note4= Grum Remix |length4= 4:50 |title5= Bad Romance |note5= Bimbo Jones Radio Remix |length5= 3:58 |title6= Bad Romance |note6= Hercules & Love Affair Remix |length6= 5:11 |title7= Bad Romance |note7= Hercules & Love Affair Dub Remix |length7= 5:11 |title8= Bad Romance |note8= Videu |length8= 5:14 }} </center> * '''Discu de vinilu''' <center> {{Llista de canciones |títulu= Discu de vinilu de siete pulgaes, Estaos Xuníos, Xapón y Reinu Xuníu<ref>{{cita web| url=http://www.amazon.com/Bad-Romance-Vinyl-Lady-Gaga/dp/B002UIP1A4/ref=sr_1_1?ie=UTF8&qid=1311201226&sr=8-1| títulu=Bad Romance Vinyl - USA| editorial=Amazon| fechaaccesu=20 de xunetu de 2011|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web| url=http://www.amazon.co.jp/Bad-Romance-7-inch-Analog/dp/B002UIP1A4/ref=pd_sim_m_3| títulu=Bad Romance Vinyl - Xapón| editorial=Amazon| fechaaccesu=20 de xunetu de 2011|idioma=francés}}</ref><ref>{{cita web| url=http://store.universal-music.co.uk/restofworld/Lady-Gaga-Bad-Romance-Picture-Disc-Vinyl-Single-2009/invt/0602527267548| títulu=Bad Romance Vinyl| editorial=Universal Music| fechaaccesu=20 de xunetu de 2011|idioma=inglés}}</ref> |despintar= si |title1= Bad Romance |note1=Radiu edit |length1= 4:21 |title2= [[Paparazzi (cantar)|Paparazzi]] |note2=DJ Dan Club Remix |length2=6:37 }} </center> * '''Senciellu en CD''' <center> {{Llista de canciones |títulu= Bad Romance: Alemaña, Franciay Reinu Xuníu<ref>{{cita web|url=http://www.amazon.de/Bad-Romance-2-Track-Lady-Gaga/dp/B002UIP19O/ref=sr_1_11?ie=UTF8&qid=1311201852&sr=8-11 |títulu=Bad Romance: Lady Gaga - Amazon DE|obra=Amazon.de|fecha=27 de payares de 2009|fechaaccesu=20 de xunetu de 2011|idioma=alemán}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.amazon.fr/Bad-Romance-Lady-Gaga/dp/B002UIP19O/ref=ntt_mus_ep_dpi_7 |títulu=Bad Romance: Lady Gaga - Amazon FR|obra=Amazon.fr|fecha=24 de payares de 2009|fechaaccesu=20 de xunetu de 2011|idioma=francés}}</ref><ref name="CDsingleUK">{{cita web|url=http://www.amazon.co.uk/Bad-Romance-Lady-Gaga/dp/B002UIP19O/ref=sr_1_16?ie=UTF8&qid=1311146192&sr=8-16 |títulu=Bad Romance: Lady Gaga - Amazon UK|obra=Amazon.uk|fecha=19 de payares de 2009|fechaaccesu=20 de xunetu de 2011|idioma=inglés}}</ref> |despintar=si |title1= Bad Romance |length1= 4:54 |title2= [[Just Dance]] |note2= Deewan remix)(Lady Gaga con Ashking, WeDis, Lush, Young Thoro |length2= 4:16 }} {{Llista de canciones |títulu= ''Bad Romance: The Remixes EP'', Canadá, Estaos Xuníos ya Italia<ref>{{cita web|url=http://www.amazon.ca/Bad-Romance-Lady-Gaga/dp/B00316DE0S/ref=sr_1_2?ie=UTF8&qid=1311202375&sr=8-2|títulu= Bad Romance - The Remixes EP CD Single|fechaaccesu=20 de xunetu de 2011|idioma=inglés|obra=Amazon}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.amazon.com/Bad-Romance-Remixes-Lady-Gaga/dp/B00316DE0S/ref=sr_1_3?ie=UTF8&qid=1311201226&sr=8-3|títulu= Bad Romance - The Remixes EP CD Single|fechaaccesu=20 de xunetu de 2011|idioma=inglés|obra=Amazon}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.amazon.it/Bad-Romance-Remixes-Edizione-Germania/dp/B00316DE0S/ref=sr_1_1?ie=UTF8&qid=1311201703&sr=8-1|títulu= Bad Romance - The Remixes EP CD Single - Italia|fechaaccesu=20 de xunetu de 2011|idioma=italianu|obra=Amazon}}</ref> |despintar= si |title1= Bad Romance |note1= Chew Fu H1N1 Fix |length1= 7:13 |title2= Bad Romance |note2= Kaskade Remix |length2= 4:20 |title3= Bad Romance |note3= Bimbo Jones Remix |length3= 3:58 |title4= Bad Romance |note4= Skrillex Remix |length4= 4:23 |title5= Bad Romance |note5= Grum Remix |length5= 4:51 |title6= Bad Romance |note6= Richard Vission Remix |length6= 5:23 |title7= Bad Romance |note7= Hercules & Love Affair Remix |length7= 5:11 }} {{Llista de canciones |títulu= Bad Romance, Francia<ref name="frcd">{{cita web|url=http://musique.fnac.com/a2798015/Lady-Gaga-Bad-romance-CD-single?SID=90f3bb68-7y65-3df9-5f84-0ed7d37cabo9&UID=0C22FC3BA-EF01-B9DE-6D2B-718B0432367B&Origin=FnacAff&OrderInSession=0&TTL=180120111148&Fr=0&To=0&Nu=1&from=1&Mn=-1&Ra=-28|títulu=Bad Romance – French CD Single|fechaaccesu=20 de xunetu de 2011|idioma=francés|editorial=Musique.fnac.com}}</ref> |despintar=si |title1= Bad Romance |note1= Radiu edit |length1= 4:21 |title2= Bad Romance |note2= [[Bimbo Jones]] Radio Remix |length2= 3:58 |title3= Bad Romance |note3= Chew Fu Remix |length3= 7:13 }} </center> == Allugamientu en llistes == === Selmanales === <center> {| class="wikitable sortable" |+ Posiciones llograes por «Bad Romance» ! País ! Llista !Meyor<br />posición |- !colspan=8 align=center|2009-2010 |- !{{Bandera2|Alemaña}} |German Singles Chart<ref name="alemaniapeak">{{Enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.charts.de/song.asp?artist=Lady+GaGa&title=Bad+Romance&cat=s&country=de|títulu=Charts.de - Lady Gaga - Bad Romance|editorial=Media Control GfK International|idioma=alemán|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}} |2=http://www.charts.de/song.asp?artist=Lady+GaGa&title=Bad+Romance&cat=s&country=de |bot=InternetArchiveBot }}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|Australia}} |[[ARIA Charts|Australian Singles Chart]]<ref name="australiapeak">{{cita web|url=http://australian-charts.com/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=Australian Singles Chart - Bad Romance|fecha=8 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés|editorial=Hung Medien}}</ref> |align="center"|2 |- !{{Bandera2|Austria}} |[[Ö3 Austria Top 40|Austrian Singles Chart]]<ref name="austriapeak">{{cita web|url=http://austriancharts.at/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=Austrian Singles Chart - Bad Romance|fecha=6 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=alemán|editorial=Hung Medien}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|Bélxica}} <small>([[Rexón Flamenca|Flandes]]) |[[Ultratop 50|Ultratop 50 Singles]]<ref name="bélgicafpeak">{{cita web|url=http://www.ultratop.be/nl/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=Belgian (Flanders) Singles Chart - Bad Romance|fecha=14 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=neerlandés|editorial=Ultratop}}</ref> |align="center"|2 |- !{{Bandera|Bélxica}} Bélxica <small>([[Rexón Valona|Valonia]]) |[[Ultratop 50|Ultratop 50 Singles]]<ref name="bélgicawpeak">{{cita web|url=http://www.ultratop.be/fr/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=Belgian (Valonia) Singles Chart - Bad Romance|fecha=21 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=francés|editorial=Ultratop}}</ref> |align="center"|4 |- !{{Bandera2|Brasil}} |Brazil ''Billboard'' Hot 100 Airplay<ref>{{cita publicación|títulu=Brazil ''Billboard'' Hot 100 Airplay |publicación=Billboard Brasil|editorial=|allugamientu=Brasil|páxines=79|isbn=977-217605400-2|idioma=portugués}}</ref> |align="center"|6 |- !{{Bandera2|Bulgaria}} |Bulgarian Airplay Chart<ref name="bulgariapeak">{{cita web|url=http://www.bamp-bg.org/en/2009-07-08-09-48-53/nmc-charts/198-week05-0102-07022010.html|títulu=Week05 – Bulgarian Airplay Top 5|fecha=7 de febreru de 2009|obra=Bulgarian Association of Music Producers|editorial=[[Nielsen Broadcast Data Systems]]|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=búlgaru|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110725035612/http://www.bamp-bg.org/en/2009-07-08-09-48-53/nmc-charts/198-week05-0102-07022010.html|fechaarchivu=25 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|Canadá}} |[[Billboard|Canadian Hot 100]]<ref name="allmusicpeak">{{cita web|url=http://allmusic.com/album/the-fame-monster-r1700148/charts-awards/billboard-single|títulu=''The Fame Monster'' Singles charts - Allmusic|obra=Allmusic|idioma=inglés|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> | align="center"|1 |- !{{Bandera2|Dinamarca}} |[[Tracklisten|Danish Singles Chart]]<ref name="dinamarcapeak">{{cita web|url=http://danishcharts.com/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=Danish Singles Chart - Bad Romance|fecha=20 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés|editorial=Danish-charts.com}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|Eslovaquia}} |Radio Top 100 Chart<ref name="eslovaquiapeak">{{cita web|url=http://www.ifpicr.cz/hitparadask/index.php?a=titul&hitparada=18&titul=145892&sec=9y82ffa7945b25b8ad8b6844d03abf92|títulu=RADIO TOP100 Oficiální – Lady Gaga – Bad Romance – Slovak |editorial=International Federation of the Phonographic Industry. IFPI.sk|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=eslovacu}}</ref> | align="center"|1 |- !{{Bandera2|España}} |[[Productores de Música d'España|Promusicae]]<ref name="españapeak">{{cita web|url=http://spanishcharts.com/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s |títulu=Bad Romance - Spain Singles Chart|obra=Promusicae|fecha=6 d'avientu de 2009|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|USA}} |[[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]]<ref name="allmusicpeak"/> |align="center"|2 |- !{{Bandera|USA}} Estaos Xuníos |[[Pop Songs]]<ref name="popusapeak">{{cita web|url=http://www.billboard.com/#/charts/pop-songs?chartDate=2010-01-16|títulu=Pop Songs - Billboard - Week of January 16, 2010|obra=Billboard|fecha=16 de xineru de 2010|idioma=inglés|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera|USA}} Estaos Xuníos |[[Digital Songs]]<ref name="digitalusapeak">{{cita web|url=http://www.billboard.com/#/charts/digital-songs?chartDate=2009-12-05|títulu=Digital Songs - Billboard - Week of December 05, 2009|obra=Billboard|fecha=5 d'avientu de 2009|idioma=inglés|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera|USA}} Estaos Xuníos |[[Dance/Club Play Songs]]<ref name="danceclubusapeak">{{cita web|url=http://www.billboard.com/#/charts/dance-club-play-songs?chartDate=2010-01-02|títulu=Dance/Club Play Songs - Billboard - Week of January 02, 2010|obra=Billboard|fecha=2 de xineru de 2010|idioma=inglés|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> | align="center"|1 |- !{{Bandera2|Finlandia}} |[[Mitä hittiä|Finnish Singles Chart]]<ref name="finlandiapeak">{{cita web|url=http://finnishcharts.com/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=Finland Singles Chart - Bad Romance|fecha=4 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de xunetu de 20|idioma=neerlandés|editorial=Hung Medien}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|Francia}} |[[French Singles Chart]]<ref name="franciapeak">{{cita web|url=http://lescharts.com/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=French Singles Chart - Bad Romance|fecha=23 de xineru de 2010|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=francés|editorial=Ultratop}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|Hungría}} |Rádiós Top 40<ref name="hungriapeak">{{cita web|url=http://www.mahasz.hu/?menu=slagerlistak&menu2=archivum&llista=radios&ev=2010&het=6&submit_=Keres%Y9s|títulu=Hungary Singles Chart - Bad Romance|obra=Mahasz|editorial=Mahasz.hu|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés|fecha=21 de marzu de 2010}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|Irlanda}} |Irish Singles Chart<ref name="irlandapeak">{{Enllaz rotu|1={{cita web|url=http://acharts.us/pdf/ireland_singles_top_50-2009-50.pdf|títulu=Lady Gaga - Bad Romance - Irlanda|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|fecha=10 d'avientu de 2009|formatu=PDF|idioma=inglés|editorial=aCharts.us}} |2=http://acharts.us/pdf/ireland_singles_top_50-2009-50.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref> | align="center"|1 |- !{{Bandera2|Italia}} |[[FIMI|Italian Singles Chart]]<ref name="italiapeak">{{cita web |url=http://italiancharts.com/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=Italian Charts - Bad Romance|idioma=italianu|obra=Hung Medien}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|Xapón}} |[[Japan Hot 100]]<ref name="japónpeak">{{cita web|url=http://www.billboard.com/artist/306341/lady-gaga/chart?f=848 |títulu=Chart history - Japan Hot 100 - Lady Gaga|fecha=5 d'avientu de 2009|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés|obra=Billboard|editorial=Prometheus Global Media}}</ref> | align="center"|9 |- !{{Bandera2|Noruega}} |[[VG-llista|Norwegian Singles Chart]]<ref name="noruegapeak">{{cita web|url=http://norwegiancharts.com/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=Lady Gaga - Bad Romance - Noruega|fecha=21 de payares de 2009|fechaaccesu=21 de mayu de 2011|idioma=inglés|editorial=Hung Medien}}</ref> | align="center"|1 |- !{{Bandera2|Nueva Zelanda}} |[[Recording Industry Association of New Zealand|New Zealand Singles Chart]]<ref name="nuevazelandapeak">{{cita web|url=http://charts.org.nz/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=New Zealand Singles Chart - Bad Romance|fecha=2 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés|editorial=Hung Medien}}</ref> |align="center"|2 |- !{{Bandera2|Países Baxos}} |[[Dutch Top 40]]<ref name="paísesbajospeak">{{cita web|url=http://dutchcharts.nl/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=Dutch Singles Chart - Bad Romance|fecha=21 de payares de 2009|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=neerlandés|editorial=Hung Medien}}</ref> |align="center"|7 |- !{{Bandera2|Reinu Xuníu}} |[[UK Singles Chart]]<ref name="UKpeak">{{cita web|url=http://www.theofficialcharts.com/archive-chart/_/1/2009-12-19/|títulu=UK Singles Chart - Bad Romance|fecha=19 d'avientu de 2009|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés|editorial=The Official Charts UK Company|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110817034338/http://www.theofficialcharts.com/archive-chart/_/1/2009-12-19|fechaarchivu=17 d'agostu de 2011}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|República Checa}} |[[IFPI|Radio Top 100 Chart]]<ref name="republicachecapeak">{{cita web|url=http://www.ifpicr.cz/hitparada/index.php?a=titul&hitparada=2&titul=147423&sec=3a6b6c60659ccbee42c8f78b16277dc1|títulu=RADIO TOP100 Oficiální – Lady Gaga Bad Romance – Czech Republic|obra=[[IFPI|International Federation of the Phonographic Industry]]|editorial=IFPIcr.cz|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=checu}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|Rumanía}} |Romanian Top 100<ref name="rumaniapeak">{{cita web|url=http://www.musichat.ro/Music-Radar-TopAirplay-Nielsen-vs-Mediaforest-6306.html|títulu=Airplay Chart Romania|fecha=2010|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|editorial=Nielsen Business Media|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111008061003/http://www.musichat.ro/Music-Radar-TopAirplay-Nielsen-vs-Mediaforest-6306.html|fechaarchivu=8 d'ochobre de 2011}}</ref> | align="center"|1 |- !{{Bandera2|Suecia}} |[[Sverigetopplistan|Swedish Singles Chart]]<ref name="sueciapeak">{{cita web|url=http://swedishcharts.com/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=Swedish Singles Chart -Bad Romance|fecha=6 de payares de 2009|idioma=inglés|obra=Hung Medien|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|1 |- !{{Bandera2|Suiza}} |Swiss Singles Chart<ref name="suizapeak">{{cita web|url=http://hitparade.ch/showitem.asp?interpret=Lady+GaGa&titel=Bad+Romance&cat=s|títulu=Swiss Singles Chart - Bad Romance|fecha=15 de payares de 2009|idioma=alemán|obra=Hung Medien|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|2 |- !{{Bandera2|Europa}} |[[European Hot 100]]<ref name="european">{{cita web|url=http://www.billboard.com/charts/european-hot-100?chartDate=2010-01-23|títulu=European Hot 100: Week Ending January 23, 2010|fecha=23 de xineru de 2010|obra=Billboard|editorial=Nielsen Business Media, Inc|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://archive.is/20120721191700/http://www.billboard.com/charts/european-hot-100?chartDate=2010-01-23%23/charts/european-hot-100?chartDate=2010-01-23|fechaarchivu=21 de xunetu de 2012}}</ref> |align="center"|1 |} </center> {{Llista desplegable|títulu=* Ver llista de predecesores y socesores| {{Socesión | predecesor = «[[Sexy Bitch]]» de [[David Guetta]] con [[Akon]]<br />«Tik Tok» de Kesha | títulu= {{Bandera|Canadá}} [[Canadian Hot 100]] — Senciellu númberu unu | periodu = <small>14 de payares de 2009<br />5 d'avientu de 2009 — 26 d'avientu de 2009 | socesor = «[[Tik Tok]]» de [[Kesha]]<br />«Tik Tok» de Kesha | predecesor2 = «The Official BBC Children in Need Medley» de Peter Kay's Animated All Star Band<br />«The Climb» de Joe McElderry | títulu2 = {{Bandera|UK}} [[UK Singles Chart]] — Senciellu númberu unu | periodu2 = <small>13 d'avientu de 2009 — 20 d'avientu de 2009<br />3 de xineru de 2010 — 10 de xineru de 2010 | socesor2 = «[[Killing in the Name]]» de [[Rage Against the Machine]]<br />«Replay» d'[[Iyaz]] | predecesor3 = «Hang On» de [[Plumb]] | títulu3 = {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Hot Dance Club Songs|''Billboard'' Hot Dance Club Songs]] — Senciellu númberu unu | periodu3 = <small>26 d'avientu de 2009 — 9 de xineru de 2010 | socesor3 = «Make Me» de Janet Jackson | predecesor4 = «I Like» de [[Keri Hilson]] | títulu4 = {{Bandera|Alemaña}} German Singles Chart — Senciellu númberu unu | periodu4 = <small>15 de xineru de 2010 — 21 de xineru de 2010 | socesor4 = «I Like» de Keri Hilson | predecesor5 = «Replay» de Iyaz | títulu5 = {{Bandera|USA}} [[Pop Songs|''Billboard'' Pop Songs]] — Senciellu númberu unu | periodu5 = <small>17 de xineru de 2010 — 6 de febreru de 2010 | socesor5 = «Tik Tok» de Kesha | predecesor6 = «[[Meet Me Halfway]]» de [[The Black Eyed Peas]]<br />«Meet Me Halfway» de The Black Eyed Peas | títulu6 = {{Bandera|Europa}} [[European Hot 100|European Hot 100 Singles]] — Senciellu númberu unu | periodu6 = <small>23 de xineru de 2010<br />6 de febreru de 2010 | socesor6 = «Meet Me Halfway» de The Black Eyed Peas<br />«Tik Tok» de Kesha | predecesor7 = «[[Stereo Love]]» d'[[Edward Maya]] | títulu7 = {{Bandera|Francia}} [[French Singles Chart]] — Senciellu númberu unu | periodu7 = <small>24 de xineru de 2010 | socesor7 = «Dingue, dingue, dingue» de Christophe Maé }} }} === Certificaciones === {| class="wikitable sortable" style="border-collapse: collapse; margin:0 auto; text-align:center" |+ Certificaciones llograes por «Bad Romance» ! style="width: 10em" | País ! style="width: 10em" | [[Certificaciones de ventes discográfiques nel mundu|Organismu<br />certificador]] ! style="width: 06em" | Certificación ! style="width: 06em" | Simbolización ! style="width: 03em" | Ref. |- ! {{Bandera2|Alemaña}} | BVMI | Platino | ▲ |<ref name="alemaniacerti">{{cita web|url=http://www.musikindustrie.de/gold_platin_datenbank/?action=suche&strTitel=Bad+Romance&strAwards=checked|títulu=Gold/Platin-Datenbank — search for Lady Gaga |editorial=Media Control Charts. Bundesverband Musikindustrie|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|idioma=alemán}}</ref> |- ! {{Bandera2|Australia}} | [[Australian Recording Industry Association|ARIA]] | 4× platino | 4▲ |<ref name="australiacerti">{{cita web|url=http://www.aria.com.au/pages/httpwww.aria.com.aupageshttpwww.aria.com.auSINGLEaccreds2011.htm|títulu=ARIA Charts – Accreditations – 2011 Singles|editorial=Australian Recording Industry Association|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|idioma=inglés}}</ref> |- ! {{Bandera2|Bélxica}} | BEA | Oru | ● |<ref name="bélgicacerti">{{cita web|url=http://www.ultratop.be/nl/certifications.asp?añu=2010|títulu=Gold and Platinum Singles – 2009|idioma= neerlandés |fecha=6 de marzu de 2010|editorial=[[Ultratop 50]]|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010}}</ref> |- ! {{Bandera2|Canadá}} | [[CRIA]] | 7× platino | 7▲ |<ref name="canadácerti">{{cita web|url=http://cria.ca/gold/0410_g.php|títulu=April 2010 Certifications (CRIA)|fecha=13 de mayu de 2010|editorial=[[Canadian Recording Industry Association]]|idioma=inglés|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100929174022/http://www.cria.ca/gold/0410_g.php|fechaarchivu=29 de setiembre de 2010}}</ref> |- ! {{Bandera2|Dinamarca}} | IFPI Dinamarca | Platino | ▲ |<ref name="dinamarcacerti">{{cita web|url=http://www.hitlisten.nu/|títulu=Tracklisten Top 40 (Check Uge 11-2010)|fecha=|idioma=danés|editorial=International Federation of the Phonographic Industry|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010}}</ref> |- ! {{Bandera2|España}} | [[PROMUSICAE]] | 2× platino | 2▲ |<ref name="españacerti">{{cita web|url=http://www.promusicae.es/files/listasanuales/cantares/Top%2050%20Cantares%20Añal%20%28PUBLICAR%29%202010.pdf|títulu=Top 50 Cantares Publicar W51, 2010|formatu=PDF|editorial=[[Productores de Música d'España]]|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110718220553/http://promusicae.es/files/listasanuales/cantares/Top%2050%20Cantares%20Añal%20%28PUBLICAR%29%202010.pdf|fechaarchivu=18 de xunetu de 2011}}</ref> |- ! {{Bandera2|USA}} | [[RIAA]] | 11× Platino | 11▲ |<ref name="estadosunidoscerti">{{cita web|url=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?artist=%22Bad+Romance%22|títulu=RIAA – Gold & Platinum – Lady Gaga|fecha=29 de mayu de 2015|editorial=[[Recording Industry Association of America]]|fechaaccesu=9 de xunu de 2015|idioma=inglés}}</ref> |- ! {{Bandera2|Francia}} | [[SNEP]] | Platino | ▲ |<ref name="franciacerti">{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Certifications Singles Platine - année 2010 |url=http://www.disqueenfrance.com/fr/pag-259165-CERTIFICATIONS.html?añu=2010&type=9 |editorial=[[Syndicat National de l'Édition Phonographique]] |idioma=francés |fecha=2010 |fechaaccesu=19 de xunetu de 2011 }} |2=http://www.disqueenfrance.com/fr/pag-259165-CERTIFICATIONS.html?a%C3%B1o=2010&type=9 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> |- ! {{Bandera2|Italia}} | [[FIMI]] | 2× Platino | 2▲ |<ref name="italiacerti">{{cita web|url=http://www.fimi.it/temp/cert_Nielsen_week34.pdf|títulu=Certificazioni Download FIMI|fecha=29 d'agostu de 2010|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|editorial=[[FIMI|Federation of the Italian Music Industry]]|formatu=PDF|idioma=italianu|urlarchivu=https://www.webcitation.org/66x6qr5MJ?url=http://www.fimi.it/temp/cert_Nielsen_week34.pdf|fechaarchivu=15 d'abril de 2012}} </ref> |- ! rowspan="2"|{{Bandera2|Xapón}} | rowspan="2"|[[RIAJ]] | Platino <small>([[Descarga dixital (música)|dixital]]) | ▲ |<ref name="certificaciónJapóndigital">{{cita web | títulu=レコード協会調べ　2月度有料音楽配信認定 ＜略称：2月度認定＞ | url=http://www.riaj.or.jp/data/others/chart/w110220.html | obra=[[RIAJ]] |idioma=xaponés| fecha=20 de febreru de 2011 | fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |- | Oru <small>([[ringtone]]) | ● |<ref name="certificaciónJapónringtone">{{cita web|url=http://www.riaj.or.jp/data/others/chart/w100620.html|títulu=Dixital sales certification in May, 2010|fecha=20 de xunu de 2010|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=xaponés|obra=[[RIAJ|Recording Industry Association of Japan]]}}</ref> |- ! {{Bandera2|Nueva Zelanda}} | [[RIANZ]] | 2× platino | 2▲ |<ref name="nuevazelandacerti">{{cita web|url=http://www.radioscope.net.nz/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=61|títulu=Radioscope - Latest Gold/platinum singles|fecha=11 de xineru de 2010|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|idioma=inglés|editorial=Recording Industry Association of New Zealand|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110724195845/http://www.radioscope.net.nz/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=61|fechaarchivu=24 de xunetu de 2011}}</ref> |- ! {{Bandera2|UK}} | [[British Phonographic Industry|BPI]] | Platino | ▲ |<ref name="UKcerti">{{cita web|url=http://www.bpi.co.uk/certified-awards/search.aspx|títulu=BPI – certified awards|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|idioma=inglés|editorial=[[British Phonographic Industry]]}}</ref> |- ! {{Bandera2|Rusia}} | NFPF | Oru <small>(ringtone) | ● |<ref name="Rusiacerti">{{cita web|url=http://lenta.ru/articles/2011/02/05/chart/|títulu=Lenta.ru: Музыка: Имеющие уши|editorial=Lenta.ru|idioma=rusu|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |- ! {{Bandera2|Suecia}} | [[IFPI|IFPI — Suecia]] | 2× platino | 2▲ |<ref name="sueciacerti">{{cita web|url=http://www.sverigetopplistan.se/netdata/ghl002.mbr/llista?liid=41&dfom=20101103 |títulu=Swedish Singles Chart Veckolista Singlar - Vecka 45, 12 november 2010|idioma=suecu|fecha=12 de febreru de 2010|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|editorial=International Federation of the Phonographic Industry|cita=58. Lady Gaga - Bad Romance}}</ref> |- ! {{Bandera2|Suiza}} | [[IFPI|IPFI — Suiza]] | Platino | ▲ |<ref name="suizacerti">{{cita web |url=http://swisscharts.com/awards.asp?añu=2010|títulu=Swiss Certifications – Awards 2010|editorial=International Federation of the Phonographic Industry|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010}}</ref> |} === Añales === {{columnes}} {| class="wikitable sortable" ! País ! Llista !Posición |- ! colspan=8 align=center|'''2009''' |- !{{Bandera2|Australia}} |Australian Singles Chart<ref name="AUSendofyear">{{cita web|url=http://aria.com.au/pages/aria-charts-end-of-year-charts-top-100-singles-2009.htm|títulu=ARIA Charts – End Of Year Charts – Top 100 Singles 2009|editorial=Australian Recording Industry Association|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010|idioma=inglés}}</ref> |align="center"|31 |- !{{Bandera2|Bélxica}} |Belgian Singles Chart (Flanders)<ref>{{cita web|url=http://www.ultratop.be/nl/annual.asp?year=2009|títulu=Jaaroverzichten 2009 (Flanders)|idioma=neerlandés|editorial=Ultratop |añu=2009|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010}}</ref> |align="center"|86 |- !{{Bandera2|Dinamarca}} |Danish Singles Chart<ref>{{cita web|url=http://www.hitlisterne.dk/yearlist.asp?list=download%20500|títulu=Denmark Year-end Singles for 2009|editorial=Tracklisten|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110719124507/http://www.hitlisterne.dk/yearlist.asp?list=download%20500|fechaarchivu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|42 |- !{{Bandera2|Irlanda}} |Irish Singles Chart<ref>{{cita web|url=http://www.irma.ie/best2009.htm|títulu=Best of 2009 – Ireland|editorial=Irish Recorded Music Association|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010|idioma=inglés}}</ref> |align="center"|10 |- !{{Bandera2|Italia}} |Italian Singles Chart<ref>{{cita web|url=http://www.fimi.it/dett_comunicatistampa.php?id=148|títulu=Classifiche annuali dei cd, dvd, compilation più venduti y digital download più scaricati online nel 2009|editorial=FIMI|idioma=italianu|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120404151140/http://www.fimi.it/dett_comunicatistampa.php?id=148|fechaarchivu=4 d'abril de 2012}}</ref> |align="center"|4 |- !{{Bandera2|UK}} |UK Singles Chart<ref>{{cita noticia|apellíu=Gilbert|nome=Ben|fecha=1 d'avientu de 2009|títulu=Top 10 best-selling singles of 2009|editorial=Yahoo!|url=http://uk.yearinreview.yahoo.com/2009/blogue/13|fechaaccesu=23 de setiembre de 2010|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091206065759/http://uk.yearinreview.yahoo.com/2009/blogue/13|fechaarchivu=6 d'avientu de 2009}}</ref> |align="center"|17 |} {{nueva columna}} {|class="wikitable sortable" ! País ! Llista !Posición |- ! colspan=8 align=center|'''2010''' |- !{{Bandera2|Alemaña}} |German Singles Chart<ref>{{cita web|url=http://www.viva.tv/charts/viva-single-jahrescharts-2010-2010-212/?start=10|títulu=2010 Year-End German charts|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=alemán|obra=Viva.tv|editorial=Media Control AG|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110112205500/http://www.viva.tv/charts/viva-single-jahrescharts-2010-2010-212/?start=10|fechaarchivu=12 de xineru de 2011}}</ref> |align="center"|17 |- !{{Bandera2|Australia}} |Australian Singles Chart<ref name="Australia2010">{{cita web|url=http://www.aria.com.au/pages/aria-charts-end-of-year-charts-top-100-singles-2010.htm|títulu=ARIA Charts – End Of Year Charts – Top 100 Singles 2010|editorial=Australian Recording Industry Association|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés}}</ref> |align="center"|26 |- !{{Bandera2|Austria}} |Austrian Singles Chart<ref>{{cita web |url=http://austriancharts.at/2010_single.asp |títulu=Jahreshitparade 2010 |obra=Austriancharts.at |editorial=Hung Medien |fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=alemán}}</ref> |align="center"|9 |- !{{Bandera2|Bélxica}} <small>(Flandes) |Belgian Singles Chart<ref>{{cita web|url=http://www.ultratop.be/nl/annual.asp?añu=2010|títulu=Jaaroverzichten 2010 (Flanders) |obra=Ultratop|editorial=Hung Medien|idioma=neerlandés|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|31 |- !{{Bandera2|Bélxica}} <small>(Valonia) |Belgian Singles Chart<ref>{{cita web|url=http://www.ultratop.be/fr/annual.asp?añu=2010 |títulu=Ultratop Belgian Charts |obra=Ultratop|editorial=Hung Medien|idioma=francés|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|10 |- !{{Bandera2|Canadá}} |Canadian Hot 100<ref>{{cita web|url=http://web.archive.org/web/http://www.billboard.com/charts-year-end/canadian-hot-100?añu=2010 |fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés|títulu=2010 Year-End Canadian Hot 100 Songs |obra=Billboard|editorial=[[Prometheus Global Media]]}}</ref> |align="center"|3 |- !{{Bandera2|Dinamarca}} |Danish Singles Chart<ref>{{cita web |títulu=Track 2010 Top-50 |obra=[[Tracklisten]] |editorial=[[Nielsen Company|Nielsen Music Control]] |añu=2010 |url=http://www.hitlisterne.dk/yearlist.asp?list=download%2050 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111011221439/http://www.hitlisterne.dk/yearlist.asp?list=download%2050 |fechaarchivu=11 d'ochobre de 2011 |idioma=danés }}</ref> |style="text-align:center;"|28 |- !{{Bandera2|España}} |[[PROMUSICAE|Spanish Singles Chart]]<ref>{{cita web|url=http://www.promusicae.es/files/listasanuales/cantares/Top%2050%20Cantares%20Añal%20(PUBLICAR)%202010.pdf|títulu=Promusicae – Añu 2010|editorial=[[Promusicae]]|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110718220553/http://promusicae.es/files/listasanuales/cantares/Top%2050%20Cantares%20Añal%20%28PUBLICAR%29%202010.pdf|fechaarchivu=18 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|6 |- !{{Bandera2|USA}} |US ''Billboard'' Hot 100<ref>{{cita web|url=http://web.archive.org/web/http://www.billboard.com/charts-year-end/hot-100-songs?añu=2010 |fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés|títulu=2010 Year-End ''Billboard'' Hot 100 Songs |obra=Billboard|editorial=Prometheus Global Media}}</ref> |align="center"|8 |- !{{Bandera2|Hungría}} |Hungarian Airplay Chart<ref>{{cita web |títulu=MAHASZ Rádiós TOP 100 2010|url=http://www.mahasz.hu/?menu=slagerlistak&menu2=eves_osszesitett_listak&id=radios&ev=2010|obra=Mahasz |idioma= húngaru |fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|5 |- !{{Bandera2|Italia}} |Italian Singles Chart<ref>{{cita web|url=http://www.fimi.it/dett_ddmercato.php?id=73|títulu=FIMI - Year end chart 2010|publisher=FIMI|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|9 |- !{{Bandera2|Xapón}} |Japan Hot 100<ref>{{cita web|url=http://web.archive.org/web/http://www.billboard.com/charts-year-end/japan-hot-100?añu=2010&begin=21&order=position |fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|idioma=inglés|títulu=2010 Year-End Japan Hot 100 Songs |obra=Billboard|editorial=Prometheus Global Media}}</ref> |align="center"|26 |- !{{Bandera2|Países Baxos}} |Dutch Top 40<ref>{{cita web |url=http://dutchcharts.nl/yearchart.asp?cat=s |títulu=2010 Dutch Year-end chart|obra=MegaCharts|editorial= Hung Medien |idioma=neerlandés|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011}}</ref> |align="center"|57 |- !{{Bandera2|UK}} |UK Singles Chart<ref>{{cita web |url=http://www.ukchartsplus.co.uk/UKChartsPlusYE2010.pdf |títulu=UK Year-End Charts 2010 |editorial=[[The Official Charts Company]]. [[ChartsPlus]] |fechaaccesu=19 de xunetu de 2011 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110724024537/http://www.ukchartsplus.co.uk/UKChartsPlusYE2010.pdf |fechaarchivu=24 de xunetu de 2011 }}</ref> |align="center"|26 |- !{{Bandera2|Rumanía}} |Romanian Top 100<ref>{{cita web |títulu=Topul celor mai difuzate piese în România în 2010 |url=http://www.romanialibera.ro/arte/muzica/exclusiv-topul-celor-mai-difuzate-piese-in-romania-in-2010-211604.html |editorial=România Liberă |idioma=rumanu |fechaaccesu=19 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/68vnYh3eu?url=http://www.romanialibera.ro/ |fechaarchivu=5 de xunetu de 2012 }}</ref> |align="center"|13 |- !{{Bandera2|Suiza}} |Swiss Singles Chart<ref>{{cita web|url=http://swisscharts.com/year.asp?key=2010|títulu=2010 Year End Swiss Singles Chart|añu=2010|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|editorial=Swiss Music Charts|idioma=alemán}}</ref> |align="center"|13 |- !{{Bandera2|Europa}} |European Hot 100<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/charts-year-end/european-hot-100-singles?añu=2010|fecha=9 d'avientu de 2010|fechaaccesu=19 de xunetu de 2011|títulu=2010 Year-End European Hot 100 Songs|obra=Billboard|editorial=Prometheus Global Media|urlarchivu=https://archive.is/20120630043522/http://www.billboard.com/charts-year-end/european-hot-100-singles?a%C3%B1o=2010%23/charts-year-end/european-hot-100-singles?a%C3%B1o=2010|fechaarchivu=30 de xunu de 2012}}</ref> |align="center"|1 |- |} {{final columnes}} == Premios y nominaciones == {{VT|Premios y nominaciones de Lady Gaga}} El senciellu «Bad Romance» foi nomáu en distintes ceremonies de premiación. De siguío, una llista con delles de les candidatures que llogró'l cantar: <center> {| {{tablaguapa}} |- !style="width: 2em"| Añu !style="width: 18em"|Ceremonia de premiación ! style="width: 19em"|Premiu !style="width: 3em"|Resultáu !Ref. |- | rowspan="17"| 2010 !rowspan="2"|[[Teen Choice Awards]] |<center> Meyor videu || style="background-color:#FDD" | <center>Nomáu ||rowspan="2"| <center><ref>{{cita web|url=http://justjared.buzznet.com/2010/08/08/teen-choice-awards-2010-winners-list-revealed/|títulu=Ganadores de los TCA (llista revelada)|obra=|formatu=|fechaaccesu=13 de xunetu de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110627220629/http://justjared.buzznet.com/2010/08/08/teen-choice-awards-2010-winners-list-revealed/|fechaarchivu=27 de xunu de 2011}}</ref> |- |<center>Meyor senciellu || style="background-color: #FDD" |<center>Nomáu |- !rowspan="10"|[[MTV Video Music Awards]] |<center>Videu del añu || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador ||rowspan="10"|<center><ref name="prnewswire">{{cita web|url=http://www.mtv.com/ontv/vma/2010/|títulu=Ganadores de MTV Video Music Awards edición 2010|obra=[[MTV]]|editorial=MTV Networks|fechaaccesu=13 de xunetu de 2011}}</ref> |- |<center>Meyor videu pop || style="background-color: #CFC" |<center>Ganador |- |<center>Meyor videu femenín || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador |- |<center>Meyor videu bailladeru || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador |- |<center>Meyor coreografía nun videu || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador |- |<center>Meyor edición || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador |- |<center>Meyor direición || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador |- |<center>Meyor direición d'arte || style="background-color:#FDD" | <center>Nomáu |- |<center>Meyores efeutos especiales || style="background-color:#FDD" | <center>Nomáu |- |<center>Meyor fotografía || style="background-color:#FDD" | <center>Nomáu |- ! rowspan="1"| [[Premios MTV Europe Music|MTV Europe Music Awards]] |<center> Cantar del añu || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador || <center><ref>{{cita web|url=http://ema.mtv.co.uk/news/2010-winners-news|títulu=MTV EMA 2010 Winners |editorial=MTV|fechaaccesu=13 de xunetu de 2011}}</ref> |- ! rowspan="1"| [[Premios 40 Principales]] |<center> Meyor cantar de fala non española || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador || <center><ref>{{cita web|url=http://www.los40.com/premios-40-principales/ganadores/|títulu=Ganadores a los 40 principales 2010|editorial=Los40.com|fechaaccesu=13 de xunetu de 2011}}</ref> |- ! rowspan="1"| Billboard Year End Chart Awards |<center> Cantar european hot 100 || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador ||<center><ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/features/the-year-in-music-2010-1004133971.story#/features/the-year-in-music-2010-1004133971.story|títulu=Ganadores a Billboard End Chart 2010|editorial=[[Billboard]]|fechaaccesu=13 de xunetu de 2011}}</ref> |- ! rowspan="2"| International Dance Music Awards |<center> Videu del añu || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador<center>||rowspan="2"|<center><ref>{{cita web|apellíu=|nome= |url=http://www.wintermusicconference.com/idmaballot/nominees/2010.php|títulu=2010 International Dance Music Awards |fechaaccesu=13 de xunetu de 2011|obra=WMC|editorial=}}</ref> |- |<center>Meyor cantar pop/dance || style="background-color:#FDD" | <center>Nomáu |- | rowspan="5"| 2011 !rowspan="2"|[[Grammy Awards]] |<center> [[Premiu Grammy al meyor videu musical de formatu curtiu|Meyor videu musical de formatu curtiu]] || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador ||rowspan="2"|<center><ref name="Grammy">{{cita web|apellíu=|nome= |url=http://www.grammy.com/nominees|títulu=Grammy Awards Winners 2011 |fechaaccesu=13 de xunetu de 2011|obra=WMC|editorial=}}</ref> |- |<center>[[Premiu Grammy a la meyor interpretación vocal pop femenina|Meyor interpretación vocal pop femenina]] || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador |- !rowspan="2"|Billboard Music Awards |<center> Meyor videu || style="background-color:#FDD" | <center>Nomáu ||rowspan="2"|<center><ref>{{cita web|apellíu=|nome= |url=http://www.billboard.com/features/billboard-1005122862.story#/bbma/features/2011-billboard-music-awards-finalists-list-1005152832.story|títulu=Billboard Music Awards Winners 2011 |fechaaccesu=13 de xunetu de 2011|obra=WMC|editorial=}}</ref> |- |<center>Meyor cantar bailladeru || style="background-color:#FDD" | <center>Nomáu<center> |- !rowspan="1"|BMI Music Awards |<center> BMI Reconocencia || style="background-color:#CFC" | <center>Ganador || <center><ref name="Lady Gaga, Jason Derülo and Lady Antebellum the big winners">{{cita web|url=http://www.billboard.com/#/news/lady-gaga-jason-derulo-lady-antebellum-win-1005188682.story|títulu=The Winners of BMI Awards|editorial=Billboard|fechaaccesu=13 de xunetu de 2011}}</ref> |- |} </center> == Historial de llanzamientos == <center> {| {{tablaguapa}} |- ! País ! Fecha !Formatu !Ref. |- !{{Bandera2|UK}} |rowspan="2"|26 d'ochobre de 2009 |rowspan="2"|[[Descarga dixital]] |<center><ref name="lanzamientoUK"/> |- !{{Bandera2|USA}} |<center><ref name="lanzamientoUSA"/> |- !{{Bandera|UK}} Reinu Xuníu |23 de payares de 2009 |rowspan="2"|[[Senciellu en CD]] |<center><ref name="sencilloenCDUK"/> |- !{{Bandera2|Australia}} |27 de payares de 2009 |<center><ref name="ausphysical">{{cita noticia|url=http://www.cdwow.ie/home/lady-gaga-bad-romance-7-inch-picture-disc-vinyl/dp/6432015|títulu=Lady Gaga Bad Romance CD Single|editorial=The Music Shop|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110721122847/http://www.cdwow.ie/home/lady-gaga-bad-romance-7-inch-picture-disc-vinyl/dp/6432015|fechaarchivu=21 de xunetu de 2011}}</ref> |- !rowspan="2"|{{Bandera|USA}} Estaos Xuníos |22 d'avientu de 2009 |The Remixes – Descarga dixital |<center><ref name="Remixes Digital and CD single">{{cita web|url=http://www.interscope.com/artist/releases/detail.aspx?pid=2476&aid=599|títulu=Bad Romance – The Remixes|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|editorial=Interscope Records|urlarchivu=https://www.webcitation.org/66x6yqNIe?url=http://www.interscope.com/artist/releases/detail.aspx?pid=2476|fechaarchivu=15 d'abril de 2012}}</ref> |- |12 de xineru de 2010 |The Remixes – Senciellu en CD |<center><ref name="Remixes Digital and CD single"/><ref name="US The Remix CD single">{{cita web|url=http://www.amazon.com/Bad-Romance-Remixes-Lady-Gaga/dp/B00316DE0S/ref=pd_sim_m_1|títulu=Bad Romance – CD Single – The Remixes|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|editorial=Amazon.com}}</ref> |- !{{Bandera2|Francia}} |18 de xineru de 2010 |Senciellu en CD |<center><ref>{{cita web|url=http://musique.fnac.com/a2798015/Lady-Gaga-Bad-romance-CD-single?Fr=0&To=0&Nu=1&from=1&Mn=-1&Ra=-28|títulu=Lady Gaga "Bad Romance" CD Single|editorial=Musique.FNAC.com|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010}}</ref> |- !{{Bandera|USA}} Estaos Xuníos |9 de febreru de 2010 |The Remixes Parte 2 – Descarga dixital |<center><ref name="The Remixes Part 2">{{cita web|url=http://itunes.apple.com/us/album/bad-romance-the-remixes-pt-2-ep/id353181297|títulu=Bad Romance (The Remixes, Pt. 2)|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|editorial=iTunes}}</ref> |} </center> == Creitos y personal == * Lady Gaga: [[Compositor de canciones|composición]], [[Voz (música)|voz principal]], [[Productor musical|coproducción]] * [[RedOne]]: composición, producción, grabación, instrumentación, edición, inxeniería * Mark Stent: [[Amiestu (audiu)|amiestu]] * Matty Gree: amiestu * Johnny Severin: edición * Dave Russel: [[inxeniería de soníu]] * Eelco Bakker: inxeniería de soníu Fonte: [[Discogs]].<ref>{{cita web|url=http://www.discogs.com/Lady-GaGa-The-Fame-Monster/release/2052460|títulu=Lady GaGa – The Fame Monster|work=[[Discogs]]|fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés}}</ref> == Ver tamién == * [[Senciellos más vendíos nel mundu]] * [[Superventas]] == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == ;Específiques {{llistaref|3}} ;Bibliografía consultada {{refcomienza}} * {{cita llibru |apellíos= Callahan|nome= Maureen|títulu= Poker Face: l'ascensu imparable d'una diva|edición= primer|añu= 2011|editorial= Ediciones B|allugamientu= [[Barcelona]]|isbn= 978-84-666-4686-4}} {{reftermina}} == Enllaces esternos == * [http://www.discogs.com/Lady-Gaga-Bad-Romance/master/200007 «Bad Romance», de Lady Gaga], en [[Discogs]] * [[:w:en:File:Lady_Gaga_-_Bad_Romance.ogg|Amuesa d'audiu de «Bad Romance»]] en [[Wikimedia]] {{Control d'autoridaes}} {{Tradubot|Bad Romance}} [[Categoría:Senciellos de 2009]] [[Categoría:Senciellos de Lady Gaga]] [[Categoría:Cantares compuestos por Lady Gaga]] [[Categoría:Senciellos de pop]] [[Categoría:Cantares de Lady Gaga]] [[Categoría:Cantares de 2009]] [[Categoría:Cantares n'inglés]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 5msfpsh5z06ypd7m0pb2nnaz6zajx6n 0 167378 3709459 3696010 2022-08-18T17:35:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] => d'[[Estaos Xuníos]] wikitext text/x-wiki [[Ficheru:100 views edo 027.jpg|thumb|250px|''Xardín de cirolares en Kamada'' ([[1857]]), de la serie "Cien famoses vistes de Edo", obra d'[[Utagawa Hiroshige]].]] {{nihongo|'''''Cien famoses vistes de Edo'''''|名所江戸百景|Meisho Edo Hyakkei}} consiste nuna serie de [[grabáu|grabaos]] realizaos pol [[pintor]] [[Xapón|xaponés]] [[Utagawa Hiroshige]] ente [[1856]] y [[1858]]. A pesar del títulu de la obra, qu'indica una cantidá de 100 trabayos, en total cúntense 119 grabaos, iguaos toos ellos por aciu la téunica de la [[xilografía]] (grabáu en [[madera]]). La coleición pertenez al estilu ''[[ukiyo-e]]'', un xéneru de grabaos sobre temes populares destinaos a la clase media urbana xaponesa que se desenvolvió nel [[Periodu Edo]] ([[1603]]-[[1868]]). Dalgunes de les estampes fueron remataes pol so discípulu, [[Utagawa Hiroshige II]], que mientres un tiempu usó dichu seudónimu pa roblar delles de les sos obres y qu'amás yera tamién [[Adopción|hijo adoptivu]] del maestru. Hiroshige foi un gran [[Arte de paisaxes paisaxista]], unu de los meyores del so tiempu, afigurando n'imáxenes de forma llírica y emotiva los llugares más bellos y renombraos de Xapón, especialmente de la so capital, [[Edo]] —actual [[Tokiu]]—. Nesta serie d'obres presentó a los llugares más emblemáticos de la ciudá, apocayá reconstruyida tres un devastador [[terremotu]] acaecíu en [[1855]]. Sicasí, Hiroshige nun amosó los efeutos de la destrucción, sinón qu'amosó la urbe de forma idealizada y optimista, pretendiendo infundir a la población un estáu d'ánimu vitalista y garapoleru. Coles mesmes, la serie ufiertaba al públicu un aspeutu d'actualidá, de gaceta onde acolumbrar les novedaes na reconstrucción de la ciudá. Les estampes presenten tamién escenes sociales, ritos y costumes de la población llocal, auniendo'l paisaxe cola descripción pormenorizada de persones y ambientes locales de gran diversidá.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|pp=15-16.}}</ref> {{cita|Sobremanera, quixi reproducir con exactitú les famoses rexones de Edo... y pintar paisaxes tal que puede ver l'observador colos sos propios güeyos.|[[Utagawa Hiroshige]], ''Alcordances ilustraes de Edo''.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=16.}}</ref>}} == Historia == [[Ficheru:Edo 1844-1848 Map.jpg|thumb|200px|Mapa de Edo (escontra [[1840]]).]] Mientres el [[periodu Edo]], [[Xapón]] tuvo gobernáu pol [[Shogunato Tokugawa]], que cerró'l país a tou contautu esterior al traviés del ''[[sakoku]]'': los [[Cristianismu|cristianos]] fueron escorríos y los comerciantes [[Europa|europeos]], espulsaos. Esti periodu supunxo una etapa de paz y prosperidá tres les guerres civiles asocedíes nél mientres los sieglos [[Sieglu XV|XV]] y [[Sieglu XVI|XVI]]: ente [[1573]] y [[1603]] ([[Periodu Azuchi-Momoyama]]), quedando unificáu por [[Oda Nobunaga]], [[Toyotomi Hideyoshi]] y [[Tokugawa Ieyasu]], qu'esaniciaron a los ''[[daimyō]]'' (señores de la guerra d'orixe [[Feudalismu|feudal]]) y crearon un estáu centralizáu. La capital establecer en {{nihongo|[[Edo]]|江戸|estuariu}} —l'anterior nome que recibía la ciudá de [[Tokiu]]—, que creció con gran rapidez, especialmente tres la so reconstrucción en [[1657]] por cuenta de un [[Gran quema de Meireki|gran quema]] que la destruyó cuasi por completu. En [[1725]] yera la ciudá más populosa del mundu, con más d'un millón d'habitantes. Nel momentu de la publicación de la serie de Hiroshige, cuntaba con una población de cuasi dos millones de censaos, según con una superficie d'unos 80 km² d'estensión.<ref name="Trede_1">{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=11.}}</ref> Edo convertir nel nucleu d'una próspera clase media: pese al sistema de [[vasallaxe]], abondó'l [[comerciu]] y l'[[artesanía]], dando llugar a l'apaición d'una clase [[Burguesía|burguesa]] que foi creciendo en poder ya influencia, y que se dedicó al fomentu de les [[arte]]s, especialmente [[grabáu|grabaos]], [[cerámica]], [[laca|laques]] y productos [[Artes testiles|testiles]]. Asina, cobró una gran puxanza'l grabáu en madera, surdiendo una importante [[industria]] en nucleos urbanos especializada en testos ilustraos y estampes. Primeramente yeren grabaos en [[sumi-y|tinta negra]] sobre [[papel]] coloriáu a mano, pero a mediaos del [[sieglu XVIII]] surdió la impresión en color (''[[nishiki-y]]'').<ref>{{Harvsp|Stanley-Baker|2000|pp=152-153.}}</ref> <gallery mode=packed> Edo Panorama old Tokyo color photochrom.jpg|Panorama de Edo, [[1865]] o [[1866]]. Fotografía de [[Felice Beatu]]. </gallery> == Estilu == [[Ficheru:Ukiyo-e dsc04680.jpg|thumb|250px|Bloques de [[madera]] pa la ellaboración d'una [[xilografía]] estilu ''[[ukiyo-e]]''.]] La escuela {{nihongo|''[[ukiyo-e]]''|浮世絵|«estampes del mundu flotante»}} destacó pola representación de tipos y escenes populares. Desenvuelta alredor de la téunica del grabáu –principalmente [[xilografía]]–, foi un estilu de corte llaicu y plebeyu, eminentemente urbanu, qu'inspirándose en temes anecdótiques y [[Pintura de género|escenes de xéneru]] otorgába-yos un llirismu y una guapura estraordinaria, con una sutil sensibilidá y un gustu refináu de gran modernidá.<ref>{{Harvsp|Honour|Fleming|2002|p=706.}}</ref> Cola llegada de la paz tres les guerres civiles y la puxanza d'una clase burguesa nes grandes ciudaes —principalmente en Edo—, la nueva prosperidá traducir nun aumentu del consumu d'arte, especialmente de les estampes que retrataben la vida urbana y los ambientes d'ociu y entretenimientu: cases de [[té]], ''[[geisha|geishes]]'', actores de ''[[kabuki]]'', lluchadores de [[sumu]], etc. Foi una dómina lúdica, onde se valoraba l'esparcimientu, la diversión y la relaxación, y tou aquello que fixera la vida prestosa. La sensación de llexar nuna nube, de dexase llevar pol placer, marcó'l sentimientu de [[hedonismu]] qu'aprució na xente, d'ende'l nome ''ukiyo-e'': «estampes del mundu flotante».<ref group="nota">La traducción puede ser «estampes del mundu flotante» o «estampes del mundu que flúi», esistiendo una diverxencia ente los historiadores sobre l'orixe del términu: dalgunos defenden que sería pol usu de la perspeutiva llinial d'orixe occidental, que fadría paecer la imaxe como si «llexara» (estos cuadros yeren llamaos ''uki-y'', «cuadros flotantes»); otros aluden que se trata d'una metáfora pola sensación de llexar, de dexase llevar, según el conceutu budista de la vida como un fenómenu efímeru, fugaz, como s'espresa nel siguiente testu: {{cita|Namái vivimos pal intre en qu'almiramos la rellumanza del claru de lluna, la nieve, la flor de la zrezal y les fueyes multicolores del pládanu. Gociamos del día escitaos pol vinu, ensin que nos desilusione la probeza, mirándonos fijamente a los güeyos. Dexamos llevar –como una calabaza arrastrada pela corriente del ríu– ensin perder l'ánimu nin por un intre. Esto ye lo que se llama'l mundu que flúi, el mundu pasaxeru.|[[Asai Ryoi]], ''Narraciones sobre'l mundu efímeru de les diversiones'', [[Kioto|Kyōto]], [[1661]].}}</ref> Esti estilu tuvo un gran ésitu ente les clases medies de Edo, que consumíen con avidez les estampes que retrataben de forma senciella y amena, pero al empar artística y [[estética]], a la ciudá, los ambientes y a les persones que conocíen y que-yos resultaben prestoses. El so fundador foi [[Hishikawa Moronobu]], al que siguieron figures como [[Okumura Masanobu]], [[Suzuki Harunobu]], [[Isoda Koryūsai]] y [[Torii Kiyonobu]], fundador de la [[escuela Torii]]. Dellos artistes especializar na reproducción de los actores del [[teatru]] popular xaponés ''[[kabuki]]'' –{{nihongo|''[[yakusha-y]]''|役者絵|«cuadros d'actores»}}–, ente ellos [[Torii Kiyomasu]], [[Torii Kiyomitsu]] y, sobremanera, [[Tōshūsai Sharaku]]. Otru xéneru bastante corriente foi'l {{nihongo|''[[bijin-ga]]''|美人画|«cuadros de muyeres formoses»}}, que representaba a ''[[geisha|geishes]]'' y cortesanes n'actitúes íntimes y escenes de tocador, con gran detallismo, principalmente nes sos ropajes, como se denota na obra de [[Torii Kiyonaga]], [[Kitagawa Utamaro]] y [[Keisai Eisen]]. Otra variante foi'l {{nihongo|''[[shunga]]''|春画|«estampes primaverales»}}, de conteníu más explícitamente [[Erotismu|eróticu]]. El paisaxismu foi introducíu por [[Utagawa Toyoharu]] –fundador de la [[escuela Utagawa]], a la que perteneció Hiroshige–, qu'aplicó la perspeutiva occidental al paisaxe xaponés, siguíu pola escepcional obra de [[Katsushika Hokusai]].<ref>{{Harvsp|Fahr-Becker|2007|pp=7-22.}}</ref> == L'autor == [[Ficheru:Memorial Portrait of Hiroshige, by Kunisada.jpg|thumb|200px|Semeya póstuma a la memoria de Hiroshige, pintáu pol so amigu, el tamién pintor [[Utagawa Kunisada]].]] {{nihongo|[[Utagawa Hiroshige]]|歌川広重}}<ref group="nota">Utagawa Hiroshige yera'l [[seudónimu]] artísticu de Andō Tokutarō, fíu de Andō Genuemon, un capitán de [[bomberu|bomberos]] (''hikeshi dōshin'') de casta [[samurái]]. En Xapón, yera frecuente que los artistes tomaren un nome artísticu distintu del so propiu, onde l'apellíu solía representar a la escuela a la que pertenecíen –nesti casu, la [[Escuela Utagawa]]–, y el nome –pol que yeren más conocíos– formar con distintos [[prefixu|prefixos]] y [[sufixu|sufixos]] que pasaben de maestru a discípulu: asina Hirosigue (''hiro'' = liberalidad, ''shige'' = bayura; «abondosu liberalidad») inclúi l'elementu ''hiro'' pol so maestru, [[Utagawa Toyohiro]]. {{Harvsp|Schlombs|2010|p=47.}}</ref> (1797-1858) foi unu de los postreros y meyores representantes de la escuela ''ukiyo-e''.<ref>{{cita web |url = http://www.biografiasyvidas.com/biografia/h/hiroshige.htm|títulu = Ando Hiroshige|fechaaccesu =[[29 de xineru]] de [[2011]]}}</ref> Discípulu d'[[Utagawa Toyohiro]], empecipiar nos xéneros ''yakusha-y'' y ''bijin-ga'', anque darréu especializóse nel [[Arte de paisaje|paisajismo]], xeneralmente en formatu de grabáu. Tamién aprendió los estilos de les escueles [[Escuela Kanō|Kanō]] y [[Escuela Maruyama-Shijō|Maruyama-Shijō]]. El so estilu carauterizar por un gran realismu y pol reflexu de la vida cotidiana y de la xente popular, según pola aplicación d'una gran sensibilidá nel tratamientu [[Atmósfera|atmosféricu]] de les sos obres y de la plasmación n'imáxenes d'[[Estáu d'ánimo|estado d'ánimu]]. Supo captar de forma maxistral la lluz de distintes hores del día, y los cambeos asocedíos na [[naturaleza]] nel intre de les [[estaciones]]. Reflexó a la naturaleza d'una forma llírico y evocador, con un ciertu [[romanticismu]] y con una gran sensibilidá p'afigurar la so [[guapura]] efímera. De cutiu introdució [[poema|poemes]] nes sos imáxenes –con una delicada [[caligrafía]]–, reflexu de la so escelente formación tantu lliteraria como artística. Trabayó preferentemente en series de grabaos, como ''[[Cincuenta y tres Aparques de Tōkaidō|Cincuenta y tres etapes de la ruta de Tōkaidō]]'' (1833), ''Famoses vistes de Kyōto'' (1834) y ''Sesenta y nueve aparques del Kisokaidō'' (1839). A lo llargo de tola so vida realizó unes 5.400 xilografíes, que-y convirtieron nun maestru indiscutible del ''ukiyo-e''.<ref>{{Harvsp|Schlombs|2010|pp=92-95.}}</ref> Les estampes de Hiroshige tuvieron una gran acoyida n'[[Occidente]] –onde surdió la moda del [[japonismo]]–, llegando a influyir na obra de dellos artistes: queda evidenciado en delles obres de los [[años 1870]] de [[James Abbott McNeill Whistler]], como ''Thames set'' y ''Pintures nocherniegues''. Tamién impresionó en gran midida al pintor [[Países Baxos|holandés]] [[Vincent van Gogh]], que realizó copies de delles obres de Hiroshige, como ''Japonaiserie: Ponte so l'agua'' (1887) –copia de ''[[La ponte Ōhashi en Atake so una agua repentino]]''– y '' Japonaiserie: Cirolar en flor'' (1887) –copia de ''Xardín de cirolares en Kameido''–. Van Gogh llegó a dicir en [[1888]]: «con güeyos xaponeses vese más; siéntese'l color d'una manera distinta».<ref>{{Harvsp|Schlombs|2010|p=contraportada.}}</ref> La obra de Hiroshige foi coles mesmes llargamente espublizada pola revista ''-y Japon Artistique'' (1888-1891), editada por [[Samuel Bing]].<ref>{{Harvsp|Schlombs|2010|pp=85-91.}}</ref> {{cita|Hiroshige ye un impresionista maraviyosu. Monet, Rodin y yo tamos entusiasmaos. ¡Cuántu m'allegró ver pintáu l'efeutu de la nieve y de los llenes. Estos artistes xaponeses confírmenme nel nuesu xuiciu visual!|[[Camille Pissarro]].<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=23.}}</ref>}} == La serie == {|style="float:right" |[[Ficheru:Van Gogh - Die Brücke im Regen (nach Hiroshige).jpeg|thumb|200px|''Japonaiserie: Ponte so l'agua'' (1887), de [[Vincent van Gogh]], interpretación de la obra de Hiroshige.]] |} {|style="float:right" |[[Ficheru:Hiroshige Atake sous une averse soudaine.jpg|thumb|178px|''[[La ponte Ōhashi en Atake so una agua repentino]]'' ([[1857]]), d'[[Utagawa Hiroshige]].]] |} La serie ''Cien famoses vistes de Edo'' foi realizada por Hiroshige ente [[1856]] y [[1858]] –años [[Ansei]] 3 a Ansei 5 nel [[calendariu xaponés]]–.<ref group="nota">El [[calendariu xaponés]] nun coincide col occidental: n'Occidente, el [[calendariu gregorianu]] basar nel ciclu solar, ente qu'en Xapón siguen ciclos llunares con meses de 29 o 30 díes. Les [[Yera xaponesa|yeres xaponeses]] suelen coincidir col reináu de los emperadores, polo que los años espresar col nome de la era y un númberu ordinal. {{Harvsp|Fahr-Becker|2007|p=34.}}</ref> Entiende un total de 119 estampes sobre paisaxes y llugares emblemáticos d'[[Edo]] –l'antiguu nome de [[Tokiu]]–. Esti proyeutu foi unu de los más ambiciosos y el postreru en relevancia de la producción d'esti artista. Con él, l'afamáu siguidor de la escuela ''ukiyo-e'' pretendió reflexar los cambeos sufiertos pola capital nipona mientres esos últimos años, en que'l progresu y la modernidá avanzaben vertiginosamente destruyendo'l costumes y tradiciones ancestrales de Xapón. En [[1853]], el bloquéu naval del comodoro d'[[Estaos Xuníos]] [[Matthew Perry (militar)|Matthew Perry]] obligó al [[Emperador de Xapón|emperador]] a abrir Xapón a Occidente. Darréu, en [[1855]], Edo sufrió un gran [[terremotu]] (de magnitú 7,1), que provocó una gran destrucción, con un saldu de 10.000 finaos y unos 16.000 edificios destruyíos. Estos cambeos na fisonomía de la ciudá fueron los que quixo reflexar Hiroshige na so serie. Nel momentu de realizar esta obra, Hiroshige topar nel cume de la so carrera: en [[1856]], al cumplir sesenta años, realizó'l ritual [[Budismu|budista]] d'afaitase la cabeza, empecipiando la vida de [[monxu]]. Recibió l'encargu de Sakanaya Eikichi, un editor que quixo reflexar los cambeos acaecíos en Edo tres el terremotu. Hiroshige afiguró esta idea en más de cien vistes sobre los llugares más conocíos y [[pintorescu|pintorescos]] de la ciudá. Buscó sobremanera imáxenes insólites, enfoques novedosos, con perspeutives pocu avezaes, como imáxenes partíes por un marcu vertical, o bien mediu tapaes por un oxetu cotidianu que s'asitia ente'l fondu y la vista del espectador. Estes vistes tuvieron una esitosa acoyida –de cada grabáu realizar de 10.000 a 15.000 exemplares–, anque desgraciadamente la serie quedó atayada pola muerte del autor nuna epidemia de [[cólera]], en [[1858]]. Finalmente, dalgunos de los grabaos que nun aportar# a remataos pol maestru, fueron terminaos pol so discípulu [[Utagawa Hiroshige II]].<ref>{{Harvsp|Satō|2009|p=116.}}</ref> La serie realizar en formatu ''ōban'' –formatu grande, aproximao 39,5 x 26,8 cm–,<ref group="nota">Los grabaos xaponeses solíen tener dellos formatos estándar: ''ōban'' (formatu grande, 39,5 x 26,8 cm), ''chūban'' (formatu mediu, 29,3 x 19 cm), ''hazama-ban'' (formatu vertical, 33 x 23 cm), ''hosoban'' (formatu estrechu, 30-35,5 x 15,5 cm), ''ōtanzaku-ban'' (grabáu con poema en formatu grande), ''chūtanzaku-ban'' (grabáu con poema en formatu mediu), ''uchiwa-eban'' (grabáu nun [[abanicu]]). {{Harvsp|Fahr-Becker|2007|pp=191-193.}}</ref> y emplegó la téunica ''nishiki-y'', un tipu de cromoxilografía introducíu nel [[sieglu XVIII]] (escontra [[1765]]) que dexó'l grabáu en color. Dientro de la normativa gubernamental, tuvo qu'afaer los sos trabayos por que pasaren la [[censura]] –según un edictu de [[1790]] toles obres teníen de cumplir la política de llimitación del luxu, según nun contener material políticamente sensible– en diverses fases: el primer añu (1856) presentó 37 estampes; en 1857, 71; y, en 1858, l'añu de la so muerte, 7. Según paez, la idea del autor y l'editor yera rematar la serie en xunetu de 1858, y dos estampes d'esi mes lleven el títulu de ''Complementos entreteníos de los cien vistes de Edo'' (''Edo hyakkei yokyō''); pero al mes siguiente presentaron otros trés estampes sol títulu habitual. Estes 115 xilografíes completar n'ochobre de 1858 con otros trés estampes, aprobaes polos censores tres la muerte del artista, probablemente obres de Hiroshige II a pidimientu del editor. Encargóse entós l'índiz a Baisotei Gengyo (1817-1880), afamáu diseñador de portaes. A lo último, en 1859 Hiroshige II realizó una última llámina pa celebrar el so ascensu a la categoría de maestru, selláu ante'l censor n'abril de 1859.<ref name="Trede_1">{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=11.}}</ref> Les estampes fueron arrexuntaes según les [[estaciones del añu]], como s'indica nel índiz: 42 estampes de [[primavera]], 30 de [[branu]], 26 de [[seronda]] y 20 d'[[iviernu]].<ref group="nota">L'orde de les estampes foi afitáu por Baisotei Gengyo, l'autor del índiz, en principiu coles 118 llámines realizaes por Hiroshige. Más palantre añedióse la llámina 119, iguada por [[Utagawa Hiroshige II|Hiroshige II]], que nun correspuende col orde estacional de la serie. {{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=12.}}</ref> Anque cola edá perdiera cierta fuercia espresivo presente n'obres anteriores, esta serie tresvierte d'un intensu coloríu y una gran sensibilidá emotiva, amuesa de la vinculación especial col paisaxe de la so ciudá natal. A lo llargo de les diverses estampes emplegó numberoses téuniques qu'había alloriáu aprendiendo a lo llargo de la so vida: ''karazuri'', téunica de grabáu realzáu en que s'imprime sobre'l papel una plancha ensin tinta, por que quede impresu'l [[relieve (arte)|relieve]]; ''atenashi-bokashi'', téunica qu'entemez un líquidu cola tinta y pártese por tola superficie, ideal pal [[agua]] y les [[nube|nubes]]; ''kimekomi'', téunica pola que se prime una plancha sobre'l papel, pa llinies y contornes; y ''kirakake'', grabáu brillosu, realizáu con dos planches, una de color y otra de cola de [[güesu]]s, sobre les que s'asitia'l papel, que darréu ye alboráu con polvu de [[mica]].<ref name="Fahr-Becker_1">{{Harvsp|Fahr-Becker|2007|p=180.}}</ref> Nestes imáxenes Hiroshige presenta'l paisaxe sol prisma de la emotividá, describiendo la realidá d'una forma suxetiva, interpretada según la visión del artista. Ye una naturaleza evocadora, qu'amuesa l'intre del tiempu y lo efímero de la vida y la guapura, siguiendo'l conceutu ''[[zen]]'' de [[transitoriedad]] (''mujō''). Pa los xaponeses esiste una innata rellación ente l'arte y la naturaleza, que ye reflexu de la so vida interior, y sentar con un delicáu sentimientu de [[murria]], cuasi de [[murnia]] (''monu-non-aware''), como queda patente na fiesta del ''[[Hanami]]'', basada na contemplación de les [[Cerasus|zrezales]] en flor. L'autor engloba los paisaxes n'encuadres insólitos, que favorecen una cierta sensación de [[perspeutiva]], anque ensin usar la perspeutiva llinial occidental –que sicasí conocía y usó esporádicamente, sobremanera na recreación de teatros ''[[kabuki]]''–. Xeneralmente inclúi pequeñes figures humanes somorguiaes na grandiosidá de la so redolada, xunto a [[animal|animales]] y oxetos en forma d'elementos [[Anéudota|anecdóticos]], dacuando con un ciertu tonu [[Sátira|satíricu]] y [[humor]]ístico, pero denotando un gran respetu pol pueblu llanu y pola vida y les costumes ancestrales de Xapón.<ref>{{Harvsp|Schlombs|2010|p=7.}}</ref> Polo xeneral, toles xilografíes contienen trés [[Cartela (historieta)|cartelas]]: na esquina cimera derecha, en colloráu, el títulu de la serie (''Meisho Edo hyakkei''), nel mesmu formatu qu'una fueya de poesía ''tanzaku''; al llau, el títulu de cada estampa, en formatu de fueya de poesía ''shikishi''; y na esquina inferior izquierda, tamién en colloráu, el nome del autor, Hiroshige. Fora del marcu de la estampa, nel marxe inferior esquierdu, apaez frecuentemente'l sellu del editor, Sakanaya Eikichi, dacuando cola so direición (Shitaya Shinkuromonchō), y dacuando embrivíu como «Shitaya Uoei» (onde Uoei correspuende a '''Uo'''yá '''Ei'''kichi, un nome alternativu pol que yera tamién conocíu l'editor). Tamién fuera del marcu, pero enriba a la derecha, suelse asitiar el sellu del censor, ''aratame'' («esamináu»), xeneralmente cola fecha, representada pol signu del añu: 1856 foi l'añu del dragón (''tatsu''), 1857 de la culiebra (''hebi'') y 1858 del caballu (''uma'').<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=272.}}</ref> === Primavera === {| border="0" cellpadding="3" |- | class="toccolours" align="center" ! colspan=10 style="background:#00FA9A" | '''Primavera''' |- | [[Ficheru:Hiroshige, Table of contents.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''0. Índiz''' || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Foi obra de [[Baisotei Gengyo]], a pidimientu del editor tres la muerte del artista –el so sellu, de forma [[Rombu|romboidal]], asítiase na parte inferior a la derecha–. Na parte cimera apaecen dos [[rectángulu|rectángulos]] onde figuren los títulos de les llámines dedicaes a la primavera, los más numberosos (42); debaxo, en forma d'[[abanicu]], apaecen les estampes del branu (30); los dos rectángulos inferiores referir a la seronda (26) y al iviernu (20). Na cartela colorada de la izquierda apaez el títulu de la serie y el nome Ichiryūsai Hiroshige –unu de los primeros nomes artísticos del maestru–, y dizse que ye la so obra más representativa (''issei ichidai''); tamién apaez el nome del editor, Sakanaya Eikichi, y la so direición, Tōeizan Hirokōji. El fondu presenta motivos alusivos a les estaciones: una cirolar en flor pa la primavera, un páxaru ''hototogisu'' («[[Cuculidae|cucú xaponés]]») y la lluna pal branu, y un payar con siete tipos de yerbes pa la seronda y l'iviernu. La [[caligrafía]] ta ellaborada con un tipu d'escritura esvalixao denomináu ''chirashigaki'', propiu de les [[antoloxía|antoloxíes]] [[Poesía|poétiques]].<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=30.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 001.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''1.''' {{nihongo|'''''La ponte Nihonbashi: esclariáu dempués de la nevada'''''|日本橋雪晴|Nihonbashi yukibare}} (5-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nesta primer estampa –que s'empecipia cola [[primavera]]– Hiroshige amuesa yá lo más carauterístico del so estilu, una amplia visión que se pierde na llonxanza, con múltiples elementos tantu naturales como arquiteutónicos y pequeñes figures de persones atareadas nel so quefer cotidianu. El centru de la llámina ocupar la ponte [[Nihonbashi]] («ponte de Xapón»), unu de los más grandes y representativos de la ciudá, construyíu en [[1603]], que sirvía de quilómetru cero pa midir les distancies del país. En segundu términu apaez el [[Kōkyo|Palaciu del Shōgun]] y, al fondu, el [[monte Fuji]]. Hai de solliñar l'efeutu de ''bokashi'' na gradación de los diversos tonos d'azul del ríu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=32.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 002.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''2.''' {{nihongo|'''''Kasumigaseki'''''|霞が関|Kasumigaseki}} (1-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta ye una composición d'acusada verticalidá, onde sobre una exa d'una populosa cai de la ciudá se superpone un ampliu cielu con diverses tonalidaes de color. Suxúrese una cierta perspeutiva llinial, na cai que flúi escontra la [[Badea de Tokiu|badea de Edo]], pero ésta queda apangada pol intensu [[Color|cromatismu]]. Nos dos estremos de la cai atopen dos residencies de señores terratenientes (''[[daimyō]]''): a la izquierda, los Asano de [[Hiroshima]], y a la derecha, los Kuroda de [[Fukuoka]]. Nos marxes destaquen tamién dos grandes [[pinu|pinos]] (''kadomatsu''). Ente la xente pueden reconocese unos danzarinos, un sacerdote y dellos [[samurái]]s. Nel cielu vuela una [[cometa (xuegu)|cometa]] que contién el símbolu ''sakana'' («pez»), primer elementu del apellíu del editor Sakanaya.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=34.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 003.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''3.''' {{nihongo|'''''Vista de Hibiya y Soto-Sakurada dende Yamashita-chō'''''|山下町日比谷外さくら田|Yamashita-chō, Hibiya Soto-Sakurada}} (12-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| De nuevu una composición vertical con un paisaxe de fonda visión col monte Fuji al fondu. Ta representáu'l cambéu d'estación, colos símbolos que representen l'Añu Nuevu. A la derecha percíbese un muriu perteneciente al Palaciu de Edo. En dambos marxes apaecen dos raquetes de ''hagoita'', mesmes del xuegu de volante ''hanetsuki'', que se vendíen n'Añu Nuevu nel [[templu Sensōji]] d'[[Asakusa]]; más arriba, nel cielu, apaez el volante impulsáu poles raquetes. Estes raquetes yeren de [[bambú]], y nel aviesu teníen pintáu un ''[[yakusha-y]]'' o un ''[[bijin-ga]]''. Tamién figuren nos dos costaos cañes de [[pinu]]. Como na llámina anterior, tamién apaecen delles cometes nel cielu, destacando la cimera, una cometa ''yakko'' con forma de [[quimonu]]. Al fondu apaez la residencia del ''daimyō'' Nabeshima Kansō, un fabricante d'[[artillería]], cola puerta afatada con una banda de paya d'[[arroz]].<ref name="Fahr-Becker_1">{{Harvsp|Fahr-Becker|2007|p=180.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 004.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''4.''' {{nihongo|'''''Tsukudajima y la ponte Eitaibashi'''''|永代橋佃しま|Eitaibashi Tsukudajima}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Equí introduzse una visión nocherniega, onde se percibe un muelle de la pequeña isla de Tsukuda, na badea de Edo, vista dende la ponte Eitaibashi («Ponte de la Eternidá»), perceptible nuna amplia pilastra qu'ocupa'l llateral esquierdu. Esta ponte, construyíu en [[1698]], yera'l más llargu de Edo, y travesaba el [[ríu Sumida]], el principal ríu de la ciudá. La isla yera un puertu pesqueru que tenía l'encargu oficial de suministrar pexe fresco al ''[[shōgun]]''. Nes nueches d'iviernu y primavera pescábase ''shirauo'' («pexe blancu»), al qu'atraíen con antorches, como la que puede vese nesti cuadru.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=38.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 005.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''5.''' {{nihongo|'''''El templu Ekōin de Ryōgoku y la ponte Moto-Yanagi'''''|両ごく回向院元柳橋|Ryōgoku Ekōin Moto-Yanagibashi}} (i5-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Ver de nuevu una vista vertical col monte Fuji y un ampliu cielu azuláu, dende una insólita perspeutiva que, anque se realiza dende'l templu indicáu nel títulu, ésti nun apaez, figurando sicasí nel llateral esquierdu un altu andamiu de madera con un [[tambor]] nel so visu, qu'amuesa'l gustu de Hiroshige polos elementos anecdóticos. Dende esti andamiu tocaben los tambores nes competiciones de [[sumu]] celebraes nel templu –equí celebróse'l primer tornéu de sumu en [[1768]]–. El [[templu Ekōin]], construyíu en [[1657]], pertenecía a la secta [[Budismu|budista]] de la Tierra Pura (Jōdo), y foi construyíu pa conmemorar a les 100.000 víctimes de la quema qu'afaró la ciudá. Detrás del [[ríu Sumida]], derrotu de barques y tresbordadores, apaez la residencia Matsudaira, del señor feudal de Tanba, xunto a la ponte Moto-Yanagi y un gran [[Salix babylonica|desmayu]].<ref name="Fahr1">{{Harvsp|Fahr-Becker|2007|p=182.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 006.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''6.''' {{nihongo|'''''El picadoriu de Hatsune non baba en Bakuro-chō'''''|馬喰町初音の馬場|Bakuro-chō Hatsune non baba}} (9-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El [[Caballeriza|picadoriu]] de Hatsune non baba –el más antiguu de Edo– vese al traviés d'una insólita perspeutiva, al traviés d'unes teles puestes a ensugar polos [[Tintorería|tintoreros]] del vecín barriu de Kon'yá, que los sos colores blancu, ocre y violeta harmonicen col cielu de fondu. Sobre los pabellones del picadoriu sobresal una torre de [[bomberu|bomberos]] que daba serviciu a tola zona, un elementu familiar pa Hiroshige, qu'heredara'l cargu de capitán de bomberos del so padre en [[1809]], y que de la mesma mandó al so fíu en [[1832]] pa dedicase de llenu a la pintura.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=42.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 007.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''7.''' {{nihongo|'''''Comercios con artículos d'algodón en Ōdenma-chō'''''|大てんま町木綿店|Ōdenma-chō momendana}} (4-1858) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El barriu de Ōdenma-chō («gran barriu de caballos de correos») yera una estación postal que centralizaba la mayor parte del tresporte de mercancíes na capital nipona. Equí amuésase una cai con un puntu de fuga escontra la izquierda, jalonada de comercios dedicaos al [[algodón]], dalgunos de que los sos nomes amosar nes inscripciones de les puertes: Tahataya, Masuya, Shimaya. Nos teyaos acolúmbrense los soportes d'unos recipientes qu'almacenaben agua d'agua pa encalorar posibles quemes. Pela cai transiten unes [[geisha|geishes]], con unos [[quimonu|quimonos]] grises decoraos con [[libélula|libélules]], y cares apenes perfilaes con unes traces esenciales. Na composición xeneral destaca l'usu del color azul en diverses gradaciones, emplegáu con gran maestría pa consiguir efeutos d'avisiegu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=44.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 008.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''8.''' {{nihongo|'''''Suruga-chō'''''|する賀てふ|Suruga-chō}} (9-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nesta llámina l'autor utiliza nuevamente la perspeutiva llinial occidental, dende una postura elevada qu'amuesa una allegada cai que'l so fondu perder ente neblinas, surdiendo detrás la pimpana figura del monte Fuji. El barriu de Suruga-chō debe'l so nome a l'antigua denominación de la provincia onde s'atopa'l monte Fuji, y taba jalonado de comercios dedicaos a la industria testil. A entrambos llaos de la cai aprecien los calteres de los almacenes Mitsui: ''mittsu'' («trés») y ''i'' («pozu»); na actualidá son los grandes almacenes Mitsukoshi.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=46.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 009.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''9.''' {{nihongo|'''''La cai Yatsukōji na cortil de la puerta Sujikai'''''|筋違内八ツ小路 ※|Sujikai uchi Yatsukōji}} (11-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Percíbese una amplia panorámica a vista de páxaru, apinada de pequeñes figures onde destaca na esquina inferior izquierda una caravana de los múltiples viaxes que los ''daimyō'' solíen efeutuar del campu a la ciudá y viceversa.<ref group="nota">Según un edictu de [[1635]], los ''daimyō'' taben obligaos a tener una residencia alternante» (''[[sankin kōtai]]''), teniendo que pasar unu de cada dos años en Edo, pa controlar les sos actividaes. {{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=12.}}</ref> La cai Yatsukōji («Ocho Camino») preséntase diagonalmente, y yera unu de les principales exes de comunicaciones de la ciudá. El gran espaciu vacíu metanes la cai ta sutilmente trazáu con tonalidaes marrones, verdes y grises, ente que'l cielu amuésase nuevamente con variantes d'azul hasta'l blancu y el colloráu. Al fondu acolúmbrase'l [[santuariu de Kanda Myōjin]], sobre una gurriana acoloratada que cubre'l ríu Kandagawa.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=48.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 010.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''10.''' {{nihongo|'''''Amanecer nel santuariu Kanda Myōjin'''''|神田明神曙之景|Kanda Myōjin akebono non-kei}} (9-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Si na llámina anterior víase'l santuariu de llueñe, agora l'autor asítiase na so propia cortil, nuna terraza qu'ufierta una panorámica de los teyaos de la ciudá, somorguiaos inda na escuridá, mientres al fondu amanez. En primer planu asítiase un altu y maxestosu [[cedru]], que da una visión de verticalidá a la composición. Tres él percíbense les figures d'un sacerdote, una sirvienta del templu y el so ayudante, con vistíos de vivos colores. El santuariu Kanda Myōjin foi construyíu en [[730]], y yera see d'unes fiestes patronales nes que la población de Edo entraba en procesión nel palaciu del ''shōgun''.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=50.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 011.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''11.''' {{nihongo|'''''El pabellón Kiyomizudō y l'estanque Shinobazu non ike en Ueno'''''|上野清水堂不忍ノ池|Ueno Kiyomizudō Shinobazu non ike}} (4-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| De nuevu una insólita perspeutiva del pabellón Kiyomizudō, allugáu nos terrenes del [[templu de Kan'ei-ji]]. Del pabellón percíbese la terraza, asitiada ente unes [[Cerasus|zrezales]] en flor, que la so efímera guapura almiren notablemente'l xaponeses, como denota la fiesta del ''[[Hanami]]''. La terraza apodera l'estanque Shinobazu non ike, asitiáu nel [[Parque Ueno]], d'un azul esta vegada bien nidia. Frente a les zrezales crecen unos altos pinos onde destaca pola so interesada forma'l llamáu «pinu de lluna», qu'apaez con más detalle na llámina 89.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=52.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 012.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''12.''' {{nihongo|'''''Ueno Yamashita'''''|上野山した|Ueno Yamashita}} (10-1858) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El principal focu d'atención ye l'establecimientu de la derecha, un restorán de comíes rápides llamáu Iseya, escritu en ''[[katakana]]'' y ''[[hiragana]]''. Percíbese tamién nel cartelu la inscripción ''shisomeshi'', un platu d'[[arroz]] con fueyes de ''shiso''. Na esquina inferior izquierda apaez un conxuntu d'elegantes dames con grandes sombrielles, que quiciabes se dirixen al cercanu [[santuariu de Ueno]]. Nel cielu destaca una bandada de [[cuervu|cuervos]], que yeren bien abondosos nesta rexón. Esta estampa créese realizada por [[Utagawa Hiroshige II|Hiroshige II]], tres la muerte del gran maestru, anque de xuru sobre dalgún bocetu so, pos el nome del autor de la serie apaez na cartela colorada de la esquina cimera derecha.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=54.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 013.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''13.''' {{nihongo|'''''Shitaya Hirokōji'''''|下谷広小路|Shitaya Hirokōji}} (9-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Vese una panorámica de la cai Hirokōji («Cai ancha»), que conducía al templu de Kan'ei-ji n'[[Ueno (Tokiu)|Ueno]], que'l so recintu acolumbrar nel puntu de fuga de la cai, nun monte somorguiáu na neblina. Ente la xente de la cai destaca un grupu de samuráis y una llarga procesión de muyeres cubiertes con sombriella. En primer planu de la cai, nel llau derechu, destaca l'edificiu de los almacenes Matsuzakaya –entá esistente nel mesmu sitiu–, dedicáu al comerciu testil, acabante reconstruyir tres la so completa destrucción nel terremotu de 1855.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=56.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 014.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''14.''' {{nihongo|'''''Xardinos d'un templu de Nippori'''''|日暮里寺院の林泉|Nippori jiin non rinsen}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nesta composición trazada nuevamente dende una perspeutiva aérea percíbense unos xardinos pertenecientes al [[templu de Shūshōin]], onde destaquen les zrezales en flor, ellaboraos en nidies tonalidaes de rosa. L'autor déxase la llicencia de faer coincidir el floriamientu de les zrezales y les [[azalea|azalees]], que nun asocede na naturaleza. En delles tiraes d'esta llámina'l color rosa de les dos zrezales de primer planu apaez cortáu por cuenta de un error d'impresión. Na cortil de Nippori atopábense templos [[Budismu|budistes]] y [[Sintoísmu|sintoístes]], nuna pacífica convivencia que foi atayada cola abolición del budismu y l'implantación del sintoísmu como relixón oficial en [[1868]].<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=58.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 015.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''15.''' {{nihongo|'''''La cuesta de Suwa en Nippori'''''|日暮里諏訪の台|Nippori Suwanodai}} (5-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| L'autor amuésanos la zona axardinada de la cortil del [[templu de Suwa Myōjin]], asitiáu en plena naturaleza pero cerca de los barrios de Nippori, Ueno y Asakusa, polo que recibía numberoses visites, qu'esfrutaben de la vista mientres tomaben el té. Destaquen nuevamente pol so coloríu les zrezales en flor, mientres na exa central írgense dos magníficos cedros. Nel marxe derechu de la llinia del fondu percíbese la figura del [[monte Tsukubasan]], col so doble visu, so un cielu iguáu nuevamente en colloráu, blancu y azul, según un violeta escuru na parte cimera.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=60.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 016.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''16.''' {{nihongo|'''''Parque floral y fastera de Dangozaka en Sendagi'''''|千駄木団子坂花屋敷|Sendagi Dangozaka hanayashiki}} (5-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nueva amuesa de la maestría del autor nes amplies panorámiques con conxunción d'elementos naturales y arquiteutónicos, y el concursu de pequeñes figures pa otorgar un factor humanu al conxuntu. La parte inferior ta nuevamente apoderada poles zrezal en flor, nun parque públicu onde la xente pasia, conversa y toma el té. Los árboles tán cubiertos por una gurriana blanca con tonos azules y acolorataos, sobre la que s'irgue al fondu la estructura del Shisentei («Pabellón de la fonte violeta»), qu'ufiertaba una panorámica sobre'l barriu de Ueno y l'estanque Shinobazu non ike. El xardín fuera diseñáu tan solo cuatro años antes pol xardineru [[Kusuda Uheiji]].<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=62.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 017.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''17.''' {{nihongo|'''''Vista escontra'l norte dende'l monte Asukayama'''''|飛鳥山北の眺望|Asukayama kita non chōbō}} (5-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Como nos dos llámines anteriores, vese xente tomando'l té so les zrezales en flor, sobre un ampliu campu d'[[arrozal]]es apenes esbozáu nun tonu verde claro, ente que al fondu irgue la carauterística figura del Tsukubasan. Esti terrén pertenecía al [[templu Kinrinji]], anque yera d'accesu públicu por ser asina axustáu en [[1737]] pol ''shōgun'' [[Tokugawa Yoshimune]]; en [[1873]] convertir nel primer parque públicu del modernu Xapón. Hirohige realizó esta estampa pocu dempués de que'l ''shōgun'' [[Tokugawa Iesada]] visitara la zona en [[1856]], siendo exemplu del calter documental de munches de les estampes d'esta serie.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=64.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 018.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''18.''' {{nihongo|'''''El santuariu de Ōji Inari'''''|王子稲荷の社|Ōji Inari non yashiro}} (9-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esti santuariu yera una filial del de [[Fushimi Inari-taisha|Fushimi Inari]] de [[Kioto|Kyōto]], asitiáu nuna llomba cerca de Ōji, un pueblu cercanu a Edo. [[Inari (Xapón)|Inari]] yera'l dios del arroz, polo qu'esti llugar yera centru de pelegrinaxe de llabradores que ciscaben una bona collecha. Hiroshige escoyó de nuevu una inusual perspeutiva qu'amuesa namái un saledizo de la estructura del templu, apoderáu pola frondosidad del monte de cedros que lu envolubra. Destaca l'intensu color coloráu de la madera del templu, yá que según el sintoísmu esti color axoriza a los demonios. Al fondu írguese nuevamente la doble figura del Tsukubasan.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=66.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 019.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''19.''' {{nihongo|'''''El dique del ríu Otonashigawa en Ōji'''''|王子音無川堰棣|Ōji Otonashigawa entai}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esti dique yera conocíu col nome de Ōtaki («El gran tabayón»). L'autor asitiar ente unos xardinos onde destaquen nuevamente les zrezales en flor. Del tabayón parte'l ríu Otonashigawa («Ríu silenciosu»), trazáu con dos tonalidad d'azul, claro y fuerte, pa señalar la mayor fondura de la zona central. Nel tabayón y nel ríu percíbense unes pequeñes figures de bañistas apenes afilvanaes. Nel monte, so unos altos cedros, apaez el pabellón del [[Buda]] [[Amitābha|Amida]], perteneciente al [[templu de Kinrinji]]. Hiroshige realizó esta estampa nuevamente tres una escursión del ''shōgun'' Iesada a la zona, en 1857.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=68.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 020.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''20.''' {{nihongo|'''''La barca de Kawaguchi y el templu de Zenkōji'''''|川口のわたし善光寺|Kawaguchi non watashi Zenkōji}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Apodera la composición el [[ríu Sumida]] –llamáu frecuentemente nesti tramu Arakawa («Río Bravo»)–, que supónía la llende septentrional de Edo. El ríu apaez en diagonal, con una tonalidá más escura nel centru, como la llámina anterior. Derruempen les sos agües delles balses madereres y una barca qu'exercía de ''[[Tresbordador|ferry]]''. La nota de color poner los teyaos mariellos de les cabañes, ente que no fondero derechu apaez el [[templu de Zenkōji]], famosu pol so ''hibutsu'' («Buda secretu»), que s'amosaba tan solo cada 17 años. Quiciabes foi esti efeutu de secretismu'l que buscó l'autor al tapar parcialmente'l templu cola cartela del títulu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=70.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 021.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''21.''' {{nihongo|'''''El monte Atagoyama en Shiba'''''|芝愛宕山|Shiba Atagoyama}} (8-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El [[monte Atagoyama]] atopar al sur del Palaciu de Edo, a tan solo 26 metros d'altor sobre'l nivel de la badea de la ciudá. Nel so visu atopa'l santuariu de Atago, apenes esbozáu na pilastra del marxe esquierdu y nun cachu de teyáu na esquina cimera izquierda. N'Añu Nuevu celebrar nesti templu una ceremonia pa pidir suerte, salú y prosperidá, según alloñar la fame y l'enfermedá. Apaez asina un sacerdote con un tocáu ceremonial con ruedes blanques budistes, que lleva na mano derecha una gran cuyar d'arroz, símbolu d'esuberancia, y na izquierda una maza, símbolu de la violencia que puede desamarrar pa defender la doctrina budista. Lleva como collar hoja d'[[alga]], que tres la ceremonia prepárense como fervinchu pa los fieles. Esta ye una de les figures humanes de mayor tamañu y con meyor descripción fisonómica que Hiroshige afiguró en tola serie. Al fondu, vense les cases del barriu portuariu de Edo, y la badea con delles veles nel horizonte, tiñíu de colloráu pel amanecer. Na cartela mariella del llau esquierdu lléese: ''shōgatsu mikka, Bishamon tsukai'' («el tercer día del primer mes, un unviáu de Bishamon»).<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=72.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 022.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''22.''' {{nihongo|'''''Hiroo a veres del ríu Furukawa'''''|渋谷区広尾|Hiroo Furukawa}} (7-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El [[ríu Furukawa]] trescurre sinuosamente ente llombes de color verde con tonos marrón, cruciáu por una ponte curvu sobre'l que transiten pequeñes figures, dalgunes con sombrielles. El ríu ye d'un azul claro, con tonos más escuros nes veres. Nel llau esquierdu vese la posada Kitsune («El foín»), famosa pola so especialidá de ''unagi'' ([[Anguillidae|anguila]] d'agua duce asada). El cielu ye de tonu arrosáu, carauterísticu del amanecer. Esti idílicu paisaxe nun esiste anguaño, una y bones el ríu foi enriáu y la zona urbanizada, siendo na actualidá unu de los barrios más elegantes de Tōkyō.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=74.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 023.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''23.''' {{nihongo|'''''L'estanque de Chiyogaike en Meguro'''''|目黒千代か池|Meguro Chiyogaike}} (7-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Chiyogaike («estanque de Chiyo») ye un llugar con una famosa lleenda: nél quitó la vida la dama Chiyo ([[sieglu XIV]]), desesperada pola muerte del so home, el guerreru Nitta Yoshioki. Equí l'artista compón un cuadru idílicu con un xardín de zrezales en flor, envolubráu nuna gurriana blanco y acoloratao, y por onde trescurren diversos saltos d'agua, que desagüen nel estanque. Vense les figures de dos dames y una neña nuna isla cercana a la vera. Cabo remarcar l'efeutu de la solombra de los árboles sobre l'agua, rares vegaes tratáu por Hiroshige, y realizáu cola influencia de téuniques pictóriques occidentales.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=76.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 024.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''24.''' {{nihongo|'''''El nuevu Monte Fuji en Meguro'''''|目黒新富士|Meguro Shin-Fuji}} (4-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El títulu fai referencia a un retruque del [[Monte Fuji]], realizada en [[1829]] nunos terrenes de Kondō Jūzō, un vasallu del ''shōgun''. Esti costume empecipiar en [[1780]] cola primer copia en Takata-chō, y respondía al cultu al monte sagráu (''Fuji shinkō''). Na parte inferior serpentean les agües del acueductu de Mita, ente verdes praderíes y zrezales en flor. Delles persones pasien polos xardinos, mientres otres xuben per un camín a la llomba y delles más s'atopen yá nel visu, esfrutando del panorama. En permediu estiéndense amplios campos y montes, cubiertos por una borrina rosa y mariella, mientres al fondu destaca l'auténticu monte Fuji. El cielu ye tamién d'un rosa pálidu, suxuriendo una hora temprana.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=78.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 025.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''25.''' {{nihongo|'''''El Fuji orixinal en Meguro'''''|目黒元不二|Meguro Moto-Fuji}} (4-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta ye una visión análoga a la llámina anterior, onde'l monte Fuji ver dende una fastera del so falsu retruque. Esta imitación nun ye la mesma que l'anterior, sinón una de 12 metros d'altor alzáu en [[1812]], y que por ser la primera yera llamada «orixinal». L'aguada de la llomba apodera'l llau derechu ya inferior de la estampa, d'onde surde un altu pinu que les sos cañes ocupen tola parte cimera derecha. Estos elementos dan pasu a un planu mediu con un xardín de zrezales onde un grupu de xente efectúa un picnic campestre, mientres nel horizonte irgue'l maxestosu [[volcán]] consideráu como un dios polos xaponeses. Hai que remarcar que les zrezales nun tán en flor, sinón que tienen fueyes serondiegues, iguaes en color ''tan'' ([[cinabriu]]); sicasí, pola so conexón temática cola estampa anterior foi englobada dientro del conxuntu dedicáu a la primavera. El cielu tien una sutil gradación dende'l tonu acoloratáu, pasando pol blancu y el mariellu, hasta un estenu azul que se vuelve más escuru na parte cimera.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=80.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 026.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''26.''' {{nihongo|'''''El pinu pa colgar una armadura» y la cuesta de Hakkeizaka'''''|八景坂鎧掛松|Hakkeizaka yoroikakematsu}} (5-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Hakkeizaka («cuesta de los ocho vistes») yera una famosa llomba asitiada sobre la badea de Edo, dende onde podíen contemplase ocho panorámiques de bellos paisaxes de la contorna. El nome provién de les ''Ocho vistes de Xiao y Xiang'' (en xaponés ''Shōshō hakkei''), una famosa tema poética introducíu nel [[sieglu XIV]] que sirvía de base [[Iconografía|iconográfica]] pa la representación de paisaxes [[pintorescu|pintorescos]]. Sobre la llomba asitiábase un pinu d'interesada forma: según la lleenda, el guerreru [[Minamoto no Yoshiie]] colgó la so armadura nesti árbol, antes de someter a una cla rival na provincia de Mutsu (actual [[prefeutura d'Aomori]]). El pinu apodera tola parte central de la composición, sobre la badea onde saleen dellos veleros. Na llinia de la mariña asítiase'l [[Carretera Tōkaidō|Tōkaidō]], el camín de Edo a Kyōto, que yera bien transitáu, como puede vese na llámina. Alredor del pinu asítiense delles figures más, que contemplen el panorama mientres tomen té o ''[[sake]]''.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=82.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 027.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''27.''' {{nihongo|'''''Xardín de cirolares en Kamada'''''|大田区蒲田|Kamada non umezono}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta ye una de les más belles llámines de la serie, sobremanera pol so tratamientu atmosféricu y la so esquisita paleta de colores pal cielu, dende'l rosa ablancazáu hasta'l colloráu escuru, pasando por toles gradaciones d'esti colores, amosando un amanecer llírico y evocador. La escena desenvolver nun xardín de [[cirolar]]s, floriaos coles sos delicaes flores blanques. Ver nel mediu fondu varios pabellones y persones pasiando, ente que nel llau derechu apaez retayáu un palanquín, amuesa del gustu del pintor polos elementos anecdóticos y les perspeutives inusuales. Esta estampa foi bien almirada n'[[Occidente]], especialmente polos [[Impresionismu|impresionistes]].<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=84.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 028.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''28.''' {{nihongo|'''''La llomba del palaciu en Shinagawa'''''|品川御殿やま|Shinagawa Gotenyama}} (4-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Gotenyama («Llomba del palaciu») taba xuntu al antiguu Palaciu de Edo, construyíu en [[1457]] por [[Ōta Dōkan]] y que foi casa de campu del ''shōgun'' hasta'l [[sieglu XVII]], cuando'l palaciu foi destruyíu por una quema. Yera unu de los llugares más famosos pa contemplar les zrezales en flor, como puede vese a lo alto de la llomba, onde hai numberosos visitantes, ente que delles persones más xuben pel camín que conduz a lo alto de la llomba. Na parte inferior trescurre un ríu, con una pequeña ponte por onde crucien dos dames. Nes fasteres de la llomba ven les repulgos causaos nel terrén pola estracción de piedra pa les fortificaciones alzaes a toa priesa en [[1853]] tres la llegada del comodoro [[Matthew Perry (militar)|Matthew Perry]].<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=86.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 029.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''29.''' {{nihongo|'''''El santuariu de Moto-Hachiman en Sunamura'''''|砂むら元八まん|Sunamura Moto-Hachiman}} (4-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Del santuariu del títulu namái puede vese un ''[[torii]]'' (arcu sagráu), na esquina inferior derecha, ente que se percibe a vista de páxaru un ampliu paisaxe con un dique que traviesa diagonalmente la parte inferior, según la badea de Edo derrota de veleros na cimera. La vexetación ta compuesta nuevamente de zrezales en flor y altos pinos, según estensos [[Xuncal (ecosistema)|xuncales]] na zona axacente a la badea. Sunamura yera una zona apocayá drenada p'aprovechar un terrenal antes pantanosu, debíu a la rápida crecedera de la ciudá; anguaño forma parte del distritu Kōtō-ku de la capital. Esta llámina revela cierta influencia de la [[Nanga|pintura erudita china]], que Hiroshige conoció al traviés d'unu de los sos maestros, [[Ōoka Unpō]].<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=88.}}</ref> |- | [[Ficheru:Hiroshige Pruneraie à Kameido.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''30.''' {{nihongo|'''''Xardín de cirolares en Kameido'''''|亀戸梅屋舗|Kameido Umeyashiki}} (11-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta estampa tien cierta semeyanza cola 27, magar tien como principal carauterística la presencia en primer planu d'una cirolar, al traviés de que les sos cañes percibir el fondu, nueva amuesa del gustu del autor polos encuadres insólitos y los efeutos ópticos. Como na 27, son de remarcar los colores blancos, roses y colloraos del cielu, nuna sutil gradación de gran guapura y fuercia visual. El xardín pertenecía al [[santuariu de Kameido Tenjinsha]], y la cirolar representada yera famosu pol so inusual forma, siendo conocíu como ''Garyūume'' («dragón en reposu»), y apaecía en toles guíes de Edo; lamentablemente, sumió nun hinchente en [[1910]]. D'él dicíase na ''Rellación de los llugares famosos de Edo'': «Realmente paez como si hubiera un dragón echáu. Cañes que crecen d'otres cañes y paecen tresformase nel suelu. La copa del árbol estender a derecha y izquierda. L'arume de les flores asombra'l de les orquídees, el blancu lluminosu de les flores, creciendo apertaes unes xunto a otres, estorna'l ocaso». [[Vincent van Gogh]] realizó una copia d'esti cuadru en [[1887]].<ref name="Fahr1"/> |- | [[Ficheru:100 views edo 031.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''31.''' {{nihongo|'''''El santuariu de Azuma non mori y el alcanforero enxareyáu'''''|吾嬬の森連理の梓|Azuma non mori renri non azusa}} (7-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El [[alcanforero]] del títulu apaez nel planu mediu, alzándose a gran altor sobre'l restu d'árboles escontra'l cielu, por onde trescurre una bandada de páxaros. Los sos dos copes yeren consideraes como representaciones de dambos sexos, el masculín y el femenín. Yera un árbol míticu, símbolu del príncipe [[Yamatotakeru]] y la so esposa Ototachibana Hime. Según la lleenda, el padre del príncipe, l'[[emperador Keikō]], unvió al so fíu a lluchar al norte, pero pola so violencia espertó la cólera de los dioses, quien unviaron una torbonada pa fundir el barcu nel que viaxaba. Pero entós la princesa refundiar al mar, salvando col so sacrificiu al príncipe, que llantó unos paliyos de alcanforero na so tumba. El [[santuariu de Azuma]] acolúmbrase apenes na densidá del monte, destacando pola intensidá del color mariellu'l camín que conduz al santuariu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=92.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 032.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''32.''' {{nihongo|'''''La isla de Yanagishima'''''|柳しま|Yanagishima}} (4-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| La isla de Yanagishima («Islla de los sauces») atopar nel nordeste de Edo, a veres del ríu Sumida. Llégase ellí al traviés de la Ponte Yanagibashi («Ponte del sauce»), de forma abombada, a que los sos pies atopar el restorán Hashimotoya («al pie de la ponte»), que se ve claramente allumáu. Al llau apaez col típicu color coloráu de los templos el pabellón Myōkendō del templu ''[[Budismu Nichiren|Nichiren]]'' Hōshōji, famosu pola so imaxe del ''[[bodhisattva]]'' Myōken, que s'invocaba contra les quemes y pa llograr riqueza y llarga vida. El gran pintor [[Katsushika Hokusai]] yera un gran devotu d'esti templu. Na parte inferior de la isla ve un cai que daba accesu fluvial al terrén del templu. Na llonxanza, ente la borrina, estrémase la figura del monte Tsukubasan.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=94.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 033.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''33.''' {{nihongo|'''''Gabarras na canal Yotsugi-dōri'''''|四ツ木通用水引ふね|Yotsugi-dōri yōsui hikifune}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Apodera la composición la canal Yotsugi-dōri, al este del ríu Sumida, construyíu a principios del [[sieglu XVII]] pa llevar agua potable a la ciudá –anque depués quedó como canal de riego y tresporte–, que forma una gran curva y piérdese al fondu ente la neblina. L'azul del ríu y el verde de la vera oldeen col brillante mariellu del camín qu'arredola'l ríu, pol qu'anden dellos viaxeros, mientres delles barques saleen pel ríu, delles movides con lluries por porteadores. Anque la canal yera rectu, l'autor déxase la llicencia de serpentearlo pa dar mayor efeutu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=96.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 034.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''34.''' {{nihongo|'''''Vista nocherniega de Matsuchiyama cola canal de San'yabori'''''|真乳山山谷堀夜景|Matsuchiyama San'yabori yakei}} (8-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Segunda imaxe nocherniega tres la llámina 4, y una de les poques –cola 21– qu'amuesa una figura humana de gran tamañu, nesti casu una ''[[geisha]]''. La muyer apaez de perfil, y el blancu intensu del maquillaxe de la cara oldea col cielu escuru llaráu d'estrelles, que se reflexen nes agües del ríu Sumida. Hai de solliñar na figura femenina la precisión del peñáu y de los ropajes, amuesa de la formación del pintor nel arte de les ''[[bijin-ga]]''. Al fondu ven les lluces de dellos locales na llomba de Matsuchiyama, en que la so visu topar el [[santuariu de Shōten]]. D'esta llomba partía la canal de San'yabori, que conducía per vía fluvial al barriu de los placeres de [[Yoshiwara|Shin-Yoshiwara]].<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=98.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 035.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''35.''' {{nihongo|'''''El monte del santuariu de Suijin y la rexón de Massaki a veres del ríu Sumida'''''|隅田川水神の森真崎|Sumidagawa Suijin non mori Massaki}} (8-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| De nuevu amuésasenos una vista dende un primer planu ocupáu por una zrezal nel llau derechu, que les sos formoses flores en tonos blancos y roses recrear en tou detalle, realizaes cola téunica de ''kimedashi'' («gofrado»), prensando el papel contra les marques tallaes de planchar de madera. A los pies apaez el monte del [[santuariu de Suijin]] («divinidá acuática»), dedicáu a la deidá del ríu Sumida, del que se ve'l ''torii'' d'entrada y un primer pabellón. Nel camín, delles persones dirixir al tresbordador de Hashiba –qu'apaez na llámina 37–, y al fondu ve la rexón de [[Massaki]] y el monte Tsukubasan.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=100.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 036.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''36.''' {{nihongo|'''''Vista dende la rexón de Massaki al monte del santuariu de Suijin, la pequeña ensenada del Uchigawa y al pueblu Sekiya non sato'''''|真崎辺より水神の森内川関屋の里を見る図|Massaki atari yori Suijin non mori Uchigawa Sekiya non sato wo miru zu}} (8-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nesta estampa percibir con intensidá'l gustu del autor poles perspeutives insólites, amosándose'l paisaxe al traviés d'una ventana cortada pola metá per una puerta corredera, tres la qu'apaez una caña de cirolar. Probablemente trátese d'una casa de té, y na paré izquierda vese parcialmente un xarrón con una flor de [[magnolia]]. La vista ufierta una panorámica de la rexón de Massaki, al norte del barriu del prestar de Shin-Yoshiwara, arredoláu pel ríu Sumida, que ye transitáu por delles embarcaciones. Nel monte de la derecha apaez el ''torii'' del santuariu de Suijin, qu'apaecía na estampa anterior. Al fondu ve'l Tsukubasan, y traviesa el cielu una bandada de páxaros.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=102.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 037.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''37.''' {{nihongo|'''''Los fornos y la barca de Hashiba a veres del ríu Sumida'''''|墨田河橋場の渡かわら竈|Sumidagawa hashiba non watashi kawaragama}} (4-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Apaez de nuevu'l tresbordador de Hashiba de la llámina 35, que traviesa'l ríu Sumida, mientres el primer planu na esquina inferior izquierda ocupar unos fornos d'[[azulexu|azulexos]], d'onde surde una columna de fumu que s'alza al cielu, nuna gradación de color d'un gris escuru hasta otru cuasi ablancazáu. Na agua del ríu se mecen delles [[gavilueta|gaviluetes]] de la especie ''miyakodori'' («ave de la capital»). Nel monte del fondu apaez el santuariu de Suijin, y al fondu a la izquierda nuevamente'l Tsukubasan. Les franxes azul y mariello del cielu apaecen namái nes primeres tiraes, pos nun taben indicaes en planchar, pero corresponder cola téunica ''atenashi bokashi''.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=104.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 038.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''38.''' {{nihongo|'''''Al riscar en Yoshiwara'''''|廓中東雲|Kakuchū shinonome}} (4-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| La imaxe amuesa'l barriu del prestar de Shin-Yoshiwara, asitiáu nel distritu de Asakusa, cerca del [[templu de Kinryūzan]], que sustituyera al anterior de [[Yoshiwara]], en Nihonbashi cerca del Palaciu del Shōgun, destruyíu nel [[gran quema de Meireki]] de [[1657]]. De la mesma, Shin-Yoshiwara («Nuevu Yoshiwara») foi destruyíu nel terremotu de [[1855]], acabándose la so reconstrucción en [[1857]], añu d'ellaboración de la estampa, nueva amuesa del calter d'información actual de munches de les llámines d'esta serie. La prostitución yera controlada pol gobiernu, non tantu tocantes a moralidá sinón por motivos de salú pública y pa recaldar impuestos. La hora temprana ta suxurida pol azul de la parte baxa del cielu, en contraste col negru de la cimera. La cai y les cases apaecen en clarixes, según les zrezales en flor, d'un gris pálidu en vegada del rosa que tendríen mientres el día. Sicasí, les figures de los viandantes, allumaes pola farola, amosar a tou color, consiguiendo un vivu contraste cola clarixa de la redolada.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=106.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 039.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''39.''' {{nihongo|'''''El templu Kinryūzan en Asakusa y la ponte de Azumabashi dende llueñe'''''|吾妻橋金龍山遠望|Azumabashi Kinryūzan enbō}} (8-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Apreciar de nueva una insólita visión onde'l paisaxe ye travesáu por una embarcación de recréu que, sicasí, ta cortada a dambos estremos, acolumbrándose a la izquierda el peñáu y el vistíu d'una ''geisha'' de la que nun se ve la cara. Al fondu ve un muelle y un conxuntu de cases de les que sobresal el templu de Kinryūzan («templu del dragón doráu», actual Sensō-ji), al llau de que'l so edificiu principal írguese una [[pagoda]] de cinco piso. Más alloñáu álzase'l neváu monte Fuji. En tola composición llexen unes fueyes de zrezal, dando un tonu poéticu a tola estampa, nel que se percibe'l contraste ente lo efímero y lo eterno: les efímeres fueyes frente al eternu Fuji, l'efímeru amor de la ''geisha'' frente al eternu misticismu del templu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=108.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 040.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''40.''' {{nihongo|'''''La ermita de Bashō y la llomba de les camelies xuntu al acueductu de Sekiguchi'''''|せき口上水端はせを庵椿やま|Sekiguchi jōsuibata Bashōan Tsubakiyama}} (4-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| La ermita taba dedicada al gran poeta [[Matsuo Bashō]], y foi construyida polos sos discípulos nel cincuenta aniversariu de la so muerte, en [[1743]]. Atopar en Tsubakiyama («llomba de les camelies»), propiedá de la familia Hosokawa (a la que pertenez [[Morihiro Hosokawa]], primer ministru de Xapón ente [[1993]] y [[1994]]). L'acueductu de Sekiguchi yera de los principales suministros d'agua de la ciudá, y calteníase con un impuestu añal que pagaben tolos habitantes. Pel camín analayen pequeñes figures, como ye habitual nes composiciones d'esta serie, pa otorgar un factor humanu al paisaxe.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=110.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 041.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''41.''' {{nihongo|'''''El santuariu Hachiman en Ichigaya'''''|市ヶ谷八幡|Ichigaya Hachiman}} (10-1858) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Suelse atribuyir esta estampa a Hiroshige II, por tar sellada polos censores un mes dempués de la muerte del maestru, anque nun ye descartable que'l discípulu trabayara sobre un bocetu dexáu pol so mentor. Ye una composición típica de la serie, nun formatu vertical onde apaez en primer planu, na parte inferior, una zaragatera cai del sector de Ichigaya, famosu poles sos cases de té y los sos locales de [[Prostitución|lenocinio]] –anguaño ye una estación de la llinia East Japan Railway–. Sobre esti planu apaecen delles nubes de color blancu acoloratáu, ente que nel montiegu monte írguese'l [[santuariu Hachiman]], dedicáu a [[Inari (Xapón)|Inari]], ente unes zrezales en flor.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=112.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 042.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''42.''' {{nihongo|'''''Flores de zrezales a veres del ríu Tamagawa'''''|玉川堤の花|Tamagawa tsutsumi non hana}} (2-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El motivu principal d'esta imaxe son nuevamente les zrezales en flor, qu'apaecen na mayoría de les estampes dedicaes a la primavera. Los xaponeses sienten gran devoción pol floriamientu d'estos árboles, que celebren na fiesta del [[Hanami]]. L'avenida a veres del Tamagawa foi realizada en [[1730]] pol ''shōgun'' [[Tokugawa Yoshimune]], creador de los primeros parques públicos de Edo. A tou lo llargo de l'avenida circula un gran númberu de persones, oldeando esti eventu familiar col establecimientu de la derecha, unu de los locales de prostitución del barriu de [[Shinjuku (Tokiu)|Shinjuku]]. Nesta obra destaca nuevamente'l nidiu cromatismu y la delicada combinación de colores.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=114.}}</ref> |- |} === Branu === {| border="0" cellpadding="3" |- | class="toccolours" align="center" ! colspan=10 style="background:#FF0000" | '''Branu''' |- | [[Ficheru:100 views edo 043.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''43.''' {{nihongo|'''''Les pontes Nihonbashi y Edobashi'''''|日本橋江戸ばし|Nihonbashi Edobashi}} (12-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| De nuevu una interesada composición d'un fondu paisaxísticu acolumbráu al traviés d'un primer planu constituyíu polos travesal de la ponte, con una alta pilastra qu'ocupa tol llateral esquierdu y una cesta de pexe ([[atún]]) retayada nel derechu, acarretada por un transeúnte que nun apaez na imaxe. Los maderos pertenecen a la ponte Nihonbashi («Ponte de Xapón» o «Ponte del sol naciente»), ente que el qu'apaez al fondu ye'l Edobashi («Ponte de Edo»). Nel horizonte puede vese el coloráu discu del sol qu'amanez. Con esta llámina empieza la serie dedicada al [[branu]], coincidiendo'l motivu escoyíu (la ponte Nihonbashi) cola llámina 1 qu'empecipiaba la primavera. La vista que se ve equí ye escontra l'este, la contraria de la llámina 1.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=116.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 044.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''44.''' {{nihongo|'''''Vista de la cai Nihonbashi itchōme'''''|日本橋通一丁目略図|Nihonbashi Tōri itchōme ryakuzu}} (8-1858) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| La ponte Nihonbashi daba nome a un populosu barriu comercial de Edo, que solía tener muncha actividá de xente pasiando y comerciando, como se ve nesta imaxe. En primer planu vese un grupu de baillarinos conocíu como ''Sumiyoshi'', que faía actuaciones caleyeres itinerantes a tou lo llargo de la ciudá; van protexíos por una gran sombriella, y siguir una intérprete de ''[[shamisen]]''. Ente los edificios del fondu percíbese'l comerciu Shirokiya («árbol blancu»), fundáu en [[1662]], unu de los principales grandes almacenes de la ciudá, darréu asimiláu a la cadena Tōkyū. Delantre del comerciu hai un puestu de [[Melón|melones]], y un home mayor qu'acaba de mercar unu ta comer. Al so llau, un repartidor del restorán Tōkyōan lleva una bandexa con ''sake'' y caxes de pasta d'[[alforfón]].<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=118.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 062.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''45.''' {{nihongo|'''''La ponte Yatsumi non hashi'''''|八ツ見のはし|Yatsumi non hashi}} (8-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| ''Yatsumi non hashi'' quier dicir «vista de los ocho pontes», pos dende ellí (anguaño ye la Ponte Ichikoku) podíen vese ocho puente siguíos a lo llargo del ríu. Nuevamente l'autor antepón un primer planu na banda derecha con unes cañes colgantes de [[Salix babylonica|desmayu]], ente que na esquina inferior izquierda apaecen unos travesales de la ponte. En planu mediu vese'l ríu derrotu por delles embarcaciones, tres el cual asocédense diverses pontes que se pierden na llonxanza. Los edificios del fondu correspuenden al palaciu del Shōgun, detrás del que s'irgue la pimpana majestuosidad del monte Fuji. El cielu tien l'habitual gradación de colores, travesáu pol vuelu de dos páxaros.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=120.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 045.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''46.''' {{nihongo|'''''La barca Yoroi y Koami-chō'''''|鎧の渡し小網町|Yoroi non watashi Koami-chō}} (10-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nesta composición Hiroshige utiliza una perspeutiva bien marcada escontra'l fondu pola llarga fila d'unes casetes d'almacenes, que parten la imaxe en dos: na parte inferior vese una canal fluvial (el Nihonbashigawa) con delles barques, dalgunes que tresporten mercancíes y otres pasaxeros; na cimera apréciase un cielu de tonu blancu y azul nos estremos, cruciáu per una nube d'un interesáu color mariellu y, como na estampa anterior, el vuelu d'unos páxaros. Nel llau derechu, una noble dama camina pela vera, afatiada con un ''quimonu'' de ricu coloríu y cubierta por una sombriella, ente que nel esquierdu vese la proa d'una embarcación, siguiendo l'habitual estilu del autor de contraposición de planos.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=122.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 046.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''47.''' {{nihongo|'''''El pabellón Seidō y el ríu Kandagawa vistos dende la ponte Shōheibashi'''''|昌平橋聖堂神田川|Shōheibashi Seidō Kandagawa}} (9-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nueva composición por planos, onde destaca en primer términu una llomba qu'ocupa tol llau esquierdu, dispuesta en diagonal y coronada por pinos. Trátase de la llomba Shōheizaka, que comparte cola ponte Shōheibashi –del que se ven unos maderos na esquina inferior derecha– l'elementu ''Shōhei'', trescripción al xaponés de [[Qufu|Changping]], el llugar de nacencia de [[Confucio]], que la so doctrina moral yera la base de l'alministración estatal nipona. Tres la ponte apaez el [[ríu Kandagawa]] derrotu por delles embarcaciones, ente que na otra vera dellos transeúntes caminen per un senderu flanqueado pol muriu que delimita el [[pabellón Seidō]] («Pabellón santu»), construyíu en [[1690]] como santuariu del [[confucianismu]]. Esta estampa ye la primera que presenta l'agua, trazada con fines llinies qu'esixíen una gran maña per parte del grabador (''horishi'').<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=124.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 063.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''48.''' {{nihongo|'''''La ponte Suidōbashi y el barriu de Surugadai'''''|水道橋駿河台|Suidōbashi Surugadai}} (i5-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Apodera'l primer planu un gran estandarte en forma de [[Cyprinus carpio|carpa]] (''koi nobori''), suspendíu d'un mástil, tres el cual pueden trate más llueñe otros dos d'igual forma. Estos estandartes asítiase na fiesta de los rapazos», que se celebraba'l quintu día del quintu mes del calendariu, n'honor de los neños de seis o siete años, conmemorando la valentía y la virilidad; les carpes simbolicen estos conceutos, pos la so capacidá de nadar contracorriente convertir n'exemplos de fuercia y resistencia. Cabo resaltar la calidá nel trazáu de les escames, que'l so rellumo plateado consiguir cola téunica d'impresión con sable de [[mica]] (''kirazuri''). Na parte inferior derecha ve'l ponte Suidōbashi, por onde crucia una procesión de guerreros que se dirixe a Surugadai, un barriu de samuráis. Al fondu apaez nuevamente'l monte Fuji.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=126.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 047.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''49.''' {{nihongo|'''''El tabayón de Fudō en Ōji'''''|王子不動之滝|Ōji Fudō non taki}} (9-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta llámina destaca pola so verticalidá, que saca'l máximu provechu del formatu ''ōban'', consiguida pola llarga cayida d'agua de la cascada de Fudō, al norte de Edo. Esti accidente natural debe'l so nome a [[Fudō Myōō]], el rei de la sabiduría [[Esoterismu|esotérica]] nel budismu. Según una lleenda, una moza rezó cien díes esnuda sol tabayón pa pidir el sanamientu del so padre enfermu; de magar, numberosos devotos bañábense y rezaben pidiendo salú. A lo cimero del tabayón, una cuerda de [[cáñamu]] con borlas (''shimenawa'') señala la santidá del llugar. A los pies de la cascada apaecen delles figures: un home entrando na agua, una sirvienta que sirve'l té a un home que de xuru acaba de salir del estanque y dos dames afatiaes con ricos ropajes que pasien pol llugar.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=128.}}</ref> |- | [[Ficheru:Hiroshige, Kumanojūnisha Shrine, 1856.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''50.''' {{nihongo|'''''El santuariu de Kumano Jūnisha en Tsunohazu, tamién conocíu como «Jūnisō»'''''|角筈熊野十二社俗称十二そ|Tsunohazu Kumano Jūnisha zokushō Jūnisō}} (7-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esti santuariu foi fundáu na era Ōei ([[1394]]-[[1428]]) por Suzuki Kurō, natural de la provincia de Kii (actual [[prefeutura de Wakayama]]), onde s'atopa'l [[santuariu de Kumano]] orixinal. Dedicar a doce divinidad procedentes d'esa rexón, polo que foi conocíu como Jūnisha («doce santuario»). El pueblu de Tsunohazu atopar al oeste de la ciudá, formando parte anguaño del barriu de [[Shinjuku]]. La composición ta apoderada pol estanque central, alredor del cual hai campos con pinos y delles casetes pa tomar el té, con xente pasiando y esfrutando del paisaxe. Na esquina inferior izquierda apaecen dellos edificios del santuariu. El fondu tien un perfil montascosu, cubiertu d'una borrina de color blancu y mariellu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=130.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 065.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''51.''' {{nihongo|'''''La procesión Sannō en Kōjimachi itchōme'''''|糀町一丁目山王祭ねり込|Kōjimachi itchōme Sannō Matsuri nerikomi}} (7-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| L'autor amuesa nuevamente una inusual composición con un elementu destacáu en primer términu, nesti casu la parte cimera d'un carru festivu (''mikoshi'') de la fiesta de Sannō, celebrada'l 15 de xunu n'honor del dios [[Hiei Sannō]]. Esta estructura ocupa tol llau esquierdu, formada per unes bandes de color azul sobre una vara de [[bambú]], que s'abrir como veles, sobre les qu'apaez un gran «tambor de amonestación» (''kankadori'') rematáu por un [[gallu]] del que namái se ve una pata y unes plumes blanques. Al llau del carru, na esquina inferior izquierda, apaecen los sombreros blancos con flores coloraes de los participantes na procesión. Sobre la llomba al otru llau del estanque aprecia otru carru, nesti casu cola figura d'un [[monu]], que se dirixe al [[Palaciu Hanzōmon]]. Esta festividá celebraba cada dos años dende [[1681]], con procesiones d'unes 50 xarrés y 500 persones afatiaes como nel [[periodu Heian]] ([[794]]-[[1185]]), que se dirixíen dende'l santuariu de Hiei Sannō –cerca del Palaciu del Shōgun– por tol centru de la ciudá.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=132.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 048.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''52.''' {{nihongo|'''''Xardín de paulownias en Akasaka'''''|赤坂桐畑|Akasaka kiribatake}} (4-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Asitiar en primer términu, formando la exa central vertical, un árbol de [[paulownia]] (''kiri''), con otru más alloñáu nel llau derechu, dando pasu a un estanque y un frondoso monte na reserva acuática de Tameike, nel barriu de Akasaka. L'estanque de Tameike yera salobre, polo que crecía los [[Nelumbonaceae|lotu]], señaláu por unos puntos negros na vera del llagu. Los edificios que se ven en cantu del estanque pertenecíen al santuariu de Hiei Sannō. Na vera dende la que miramos atopábase un xardín de paulownias (''kiribatake'') perteneciente a la residencia del ''daimyō'' Kuroda, de [[Fukuoka]]. La corteza d'esti árbol usar pa tintes, y la madera yera afecha pa muebles, sandalies ''geta'' (les sandalies con plataforma alzada típiques de les ''geishas'') y p'iguar [[cítara|cítules]] (''[[koto]]'').<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=134.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 049.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''53.''' {{nihongo|'''''La pagoda del templu de Zōjōji y Akabane'''''|増上寺塔赤羽根|Zōjōji tō Akabane}} (1-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Apreciar de nuevu una vista aérea apoderada pola pimpana figura de la [[pagoda]] ocupando tol llau derechu, col típicu color coloráu de los templos. Si d'antiguo esta pagoda yera la edificación más alta de la zona, güei día asítiase ente [[rascacielos]]. El [[templu de Zōjōji]] pertenez a la secta budista [[Jōdo]] («Escuela de la Doctrina Pura»), y foi fundáu por [[Tokugawa Ieyasu]]. Atopar al suroeste de la ciudá, cerca del [[Tōkaidō (camín)|Tōkaidō]], la vía que conducía a [[Kioto|Kyōto]], polo qu'atraía a munchos viaxeros. En dómina de Hiroshige cuntaba con una comunidá de 3.000 monxos. Tres la pagoda ve'l [[ríu Akabanegawa]] cruciáu por una ponte, tres el que s'atopa una cai ancha de color mariellu. El llargu edificiu del fondu yera la residencia del ''daimyō'' Arima, del feudu de Kurume en [[Kyūshū]], que la so alta torre de vixilancia –la mayor de Edo– álzase sobre l'horizonte nel llau esquierdu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=136.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 066.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''54.''' {{nihongo|'''''El foso de Benkei dende Soto-Sakurada hasta Kōjimachi'''''|外桜田弁慶堀糀町|Soto-Sakurada Benkeibori Kōjimachi}} (5-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El foso, qu'agora se llama Sakurada, arrodiaba'l Palaciu Imperial, que los sos altos murios apréciense a la derecha. Na esquina inferior izquierda un grupu de persones dirixir a la caseta de guardia qu'apaez en segundu términu más al fondu, al llau d'un pozu de tres cubo conocíu como «Fonte de cereces», y tres los cualos álzase la residencia del señor feudal Ii de Hikone ([[prefeutura de Shiga]]). Al fondu a la derecha, so la cartela colorada del títulu de la serie, vese la torre de vixilancia de Kōjimachi, acabante construyir dos meses antes d'esta estampa tres el terremotu de 1855. Na gama cromática destaquen los verdes y azules, especialmente l'azul intenso del foso, ente que nel cielu predomina'l blancu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=138.}}</ref> |- | [[Ficheru:Hiroshige, Sumiyoshi festival, Tsukudajima, 1857.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''55.''' {{nihongo|'''''La fiesta de Sumiyoshi en Tsukudajima'''''|佃しま住吉の祭|Tsukudashima Sumiyoshi non matsuri}} (7-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta estampa vertébrase nuevamente alredor d'una exa central vertical, compuestu por un altu estandarte blancu con cinco grandes signos [[Caligrafía|caligráficos]] qu'indiquen ''Sumiyoshi daimyōjin'' («Gran Deidá Sumiyoshi»), xunto a otros más pequeños qu'indiquen la fecha: ventiavu novenu día del sestu mes de Ansei 4 (1857). L'estandarte ta iguáu cola téunica del estampáu en secu con estructura testil (''nunomezuri''). Ta flanqueado por un pinu nel llau esquierdu y una llinterna colorada y blanca nel derechu, ente que al fondu trescurre la procesión, encabezada por un palanquín coronáu por un ave [[fénix]], símbolu del dios [[Sumiyoshi]]. Esta deidá yera venerada na aldega de Tsukudamura, como proteutor de pescadores y marineros.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=140.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 051.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''56.''' {{nihongo|'''''La ponte Mannenbashi en Fukagawa'''''|深川萬年橋|Fukagawa Mannenbashi}} (11-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Amuésase nuevamente una escena enmarcada pola estructura de la ponte y la madera d'un barril, del qu'escolga colgada d'una cuerda una [[Testudines|tortúa]] puesta a la venta. Esta composición da pasu a un paisaxe formáu na so parte central pol [[ríu Fukagawa]], llaráu de isletas con xuncos y saleáu por delles barques, destacando la parte cimera d'un remeru nel ángulu inferior derechu. Al fondu, nel centru de la llámina, álzase pimpana'l monte Fuji. Esta escena tien un claru simbolismu, contraponiendo el comerciu mundanu representáu pola tortúa en venta col valor sacro y eterno del monte Fuji, conceutu que queda remarcáu pol significáu de la ponte Mannenbashi: «ponte de los diez mil años». De la mesma, la tortúa ye símbolu de llonxevidá.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=142.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 067.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''57.''' {{nihongo|'''''Mitsumata Wakarenofuchi'''''|みつまたわかれの淵|Mitsumata Wakarenofuchi}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nesta imaxe amuésase una bifurcación del ríu Sumida, nuna amplia perspeutiva que'l so puntu de focalización remanez escontra la presencia d'un monte Fuji envueltu en nubes grises. Esti efeutu queda remarcáu poles veles blanques de les embarcaciones, que conducen la mirada escontra'l monte sagráu. El ríu ta derrotu de gabarras que tresporten mercancíes y barques de pescadores, mientres na parte central apaecen unos amplios xuncales. Nesta zona atopa la isla de Nakazu, famosa d'antiguo polos sos baños y cases de té, derruidos en [[1789]] poles [[Reformes Kansei|reformes moralistes de la era Kansei]]. Hiroshige describir asina nos sos ''Alcordances ilustraes de Edo'': «Nakazu asítiase al sur de la ponte de Shin-Ōhashi. Antes había equí cases de té; tol mundu falaba de la vida animada qu'equí reinaba. Anguaño, esta isla convirtióse nun área pantanosa, particularmente bella cuando ta nevada».<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=144.}}</ref> |- | [[Ficheru:Hiroshige, Sudden shower over Shin-Ōhashi bridge and Atake, 1857.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''58.''' {{nihongo|'''''[[La ponte Ōhashi en Atake so una agua repentino]]'''''|大はしあたけの夕立|Ōhashi atake non yūdachi}} (9-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta ye una de les estampes más famoses de la serie, fechu qu'acota la copia que realizó [[Vincent van Gogh]] en [[1887]]. La parte inferior ta apoderada pola figura de la ponte Shin-Ōhashi, amosáu nel so tramu central nuna llinia curva ascendente, pol que transiten dellos peatones que s'entaínen ante'l súbitu bastiu, guarecer como pueden. L'ancha superficie del ríu Sumida queda cortada por una balsa de madera, mientres la vera del fondu, que correspuende al barriu portuariu de Atake, atópase apenes esbozada na clarixa. La llinia del horizonte ye descendente, frente a l'ascendente de la ponte, formando una composición triangular con dos diagonales que conflúin. Lo más destacao de la imaxe ye l'efeutu atmosféricu magistralmente llográu, con fines llinies d'agua que traviesen tola imaxe, nun efeutu de gran verticalidá qu'acentúa la violencia de la nube.<ref>{{Harvsp|Satō|2009|p=117.}}</ref> |- | [[Ficheru:Brooklyn Museum - Ryogoku Bridge and the Great Riverbank No 59 from One Hundred Views of Edo - Utagawa Hiroshige (Ando).jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''59.''' {{nihongo|'''''La ponte Ryōgoku cola gran vera'''''|両国橋大川ばた|Ryōgokubashi Ōkawabata}} (8-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| La pimpana estructura de la ponte apodera tola parte central, densamente transitáu por un ensame de viandantes. La ponte Ryōgoku («dos países», llamáu asina porque xunía les provincies de [[Shimōsa]] y [[Provincia de Musashi|Musashi]]) foi construyíu en [[1660]], y midía 160 metros, polo que foi la mayor ponte del so tiempu. Yera'l más antiguu que cruciaba'l ríu Sumida, polo qu'en principiu foi llamáu Ōhashi («gran ponte»); asina, cuando darréu construyóse una nueva ponte en [[1693]] –qu'apaecía na llámina anterior– denominóse Shin-Ōhashi («nuevu gran ponte»). L'anchu ríu ta transitáu por numberoses barques y dellos veleros, ente que na vera correspondiente a la parte inferior de la imaxe apaecen delles cases de té y locales de diversión, formando cola vera opuesta una composición en forma de Z.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=148.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 068.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''60.''' {{nihongo|'''''Los ríos Asakusagawa y Miyatogawa y la vera del Ōkawa'''''|浅草川大川端宮戸川|Asakusagawa Ōkawabata Miyatogawa}} (7-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| L'acentuada verticalidá d'esta imaxe queda remarcada pola amplitú del cielu y l'amenorgamientu del paisaxe a una franxa na parte inferior, ente que la banda izquierda ta cubiertu nuevamente nun primer planu por un llargu mástil formáu por papeles coloraos y blancos, propiu de la pelegrinación al [[monte Ōyama]], na [[prefeutura de Kanagawa]], 60 quilómetros al sur de Edo. El monte abrir a los pelegrinos el día 27 del sestu mes, realizándose antes de la partida una ceremonia de purificación nel ríu Sumida, so la ponte Ryōgoku, fechu amosáu nesta imaxe. Nel ángulu inferior esquierdu apaecen les cabeces de dellos pelegrinos, con pañuelos de color blancu y azul, mientres nel llau derechu otra barcaza tresporta más pasaxeros, encabezada por un asceta del monte (''yamabushi''), que toca una [[caracola]]. Esti tramu del ríu Sumida recibía dellos nomes, afiguraos nel títulu; en tiraes posteriores, camudar por ''Barcos cerca de Ryōgoku con una vista de Asakusa de llueñe'' (''Ryōgoku senchū Asakusa enkei''), de más actualidá.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=150.}}</ref> |- | [[Ficheru:100_views_edo_oumaya.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''61.''' {{nihongo|'''''El pinu del ésitu» y Oumayagashi sobre'l ríu Asakusagawa'''''|浅草川首尾の松御厩河岸|Asakusagawa Shubi non matsu Oumayagashi}} (8-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El pinu del ésitu» (''Shubi non matsu'') del títulu alzaba sobre un cai del ríu Sumida, cerca del almacén d'arroz del barriu de Asakusa. Equí axuntábense pareyes d'amantes, circunstancia que queda enfatizada pol ambiente nocherniegu d'esta estampa. Nel llau esquierdu apaez entecortáu'l tresbordador de Oumayagashi –que faía la ruta de Asakusa al barriu del prestar de Shin-Yoshiwara–, tres que la so persiana zarrada apréciase una figura femenina, que quiciabes se dirixe al llugar de cites. Sobre la barca álcense les cañes del pinu, que lleguen hasta'l centru de la imaxe, ente que na empalizada de bambú de la izquierda acaba d'atracar una barca de prestar (''yanebune''). Na llinia del horizonte acolúmbrase entá la lluz del ocaso, percima de la ponte Azumabashi, ente que enriba'l cielu vespertín empieza a plagarse d'estrelles, otorgando al conxuntu una atmósfera de gran romanticismu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=152.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 055.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''62.''' {{nihongo|'''''El pabellón Komakatadō y la ponte Azumabashi'''''|駒形堂吾嬬橋|Komakatadō Azumabashi}} (1-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El [[pabellón Komakatadō]] apaez nel ángulu inferior esquierdu, apenes esbozáu nun saledizo de la so cubrición. Nel so día caltenía una imaxe del ''[[bodhisattva]]'' [[Avalokiteśvara|Kannon]] con cabeza de caballu (''Batō Kannon''). Dende esta panorámica álzase un altu mástil con una bandera colorada, presumiblemente d'un comerciu de [[cosmética]]. Al fondu abre'l ríu Sumida, col barriu de Asakusa al fondu y la ponte Azumabashi a la izquierda, enriba del teyáu del templu. El cielu ta cubiertu, y paez orbayar, ente que una ave ''hototogisu'' («[[Cuculidae|cucú xaponés]]») pasa volando apresuradamente. La conxunción de l'ave y el templu fai referencia a un conocíu poema d'amor del teatru ''[[kabuki]]'': la cortesana Takao (1640-1659), amante del ''daimyō'' de [[Sendai (Miyagi)|Sendai]], Date Tsunamune, morrió consumida d'amor, pronunciando estos versos: «¿Vinistis yá, el mio señor, hasta Komakata? ¡Oyéi la llamada del ''hototogisu''!» (''Kimi wa ima, Komakata atari, Hototogisu'').<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=154.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 069.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''63.''' {{nihongo|'''''El ríu Ayasegawa y Kanegafuchi'''''|綾瀬川鐘か淵|Ayasekawa Kanegafuchi}} (7-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Bucólica escena onde'l principal protagonismu tener unes cañes y flores color rosa en forma d'[[abanicu]] d'un árbol de [[Mimosoideae|mimosa]] (''nemunoki''), na parte cimera. Na inferior ve un balseru que traviesa unos xuncales nel ríu Sumida, en direición al Ayasegawa, un afluente del Sumida que tien xusto enfrente. El cielu amuesa l'habitual gradación de colores en ''bokashi'', nuevu exemplu de la maestría del autor nel cromatismu y na interpretación d'elementos atmosféricos.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=156.}}</ref> |- | [[Ficheru:Hiroshige, Horikiri iris garden, 1857.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''64.''' {{nihongo|'''''Xardín de llirios en Horikiri'''''|堀切の花菖蒲|Horikiri non hanashōbu}} (i5-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Como indica'l títulu, apreciar en primer planu, cuasi a ras de tierra, unos [[lliriu|llirios]], que les sos magnífiques flores abrir escontra'l cielu. Trátase de la especie ''shōbu floreciente'', que foi traida per primer vegada a [[Europa]] en [[1712]] por [[Engelbert Kaempfer]], polo qu'equí se denominó ''iris kaempferi''. Esta flor tuvo enforma ésitu sobremanera mientres el [[modernismu (arte)|modernismu]], sirviendo d'elementu decorativu en munches obres ornamentales modernistes. En Xapón, esta flor acomuñar a la guapura femenina, lo cual queda reflexáu na imaxe poles muyeres que se ven en planu mediu, cuasi como con ciertu [[voyeurismo]].<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=158.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 057.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''65.''' {{nihongo|'''''Nel santuariu de Kameido Tenjin'''''|亀戸天神境内|Kameido Tenjin keidai}} (7-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta estampa ye una de les más conocíes de la serie, llegando a tener enforma ésitu n'Europa, sobremanera pal [[impresionismu]]: [[Claude Monet]] inspirar nesta imaxe pa diseñar el so xardín de [[Giverny]]. Apréciase nuevamente una composición de gran verticalidá, onde'l primer planu ocupar na so parte cimera unes flores de [[Wisteria floribunda|glicinas]] color violeta, que cayen como en cascada, y a que'l so traviés percibir el paisaxe del fondu, apoderáu por una ponte de gran combadura. Trátase d'un ''taikobashi'' («ponte tambor»), un tipu de ponte d'influencia [[china]], que la so forma semicircular, en conxunción col so reflexu na agua, otorguen la forma d'un tambor –efeutu que sicasí nun afiguró Hiroshige nesta llámina–. El so rangu queda evidenciado polos remates de [[cobre]] (''gibōshi'') nos postes de la ponte, que taben acutaos a les pontes d'altu rangu, como'l Nihonbashi y el Kyōbashi. El [[santuariu de Kameido Tenjin]], que magar dar nome a la estampa nun apaez na imaxe, construyir en [[1660]], como incentivu pa repoblar los terrenes al este del ríu Sumida. Na impresión d'esta estampa'l grabador cometió un perceptible fallu, siguiendo'l color azul del ríu más allá del horizonte, na zona debaxo de la ponte.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=160.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 070.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''66.''' {{nihongo|'''''El pabellón de Sazaidō nel templu de los 500 rakan'''''|五百羅漢さゞゐ堂|Gohyaku Rakan Sazaidō}} (8-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Apréciase nuevamente una composición vertical a vista de páxaru, onde'l primer elementu, a la derecha de la imaxe, ye'l [[pabellón de Sazaidō]], de tres piso d'un tonu mariellu brillante, y en que'l so balcón cimeru asómense dellos visitantes pa contemplar el paisaxe. En realidá, esti edificiu llamábase Sansōdō («pabellón de los trés pelegrinaciones»), pos ente los sos trés pisos podíen llograse tantos méritos como en tres peregrinación distintes. Foi construyíu en [[1741]] como parte del templu de los 500 ''rakan'', los santos budistes lliberaos del ciclu de reencarnaciones. Esta zona yera unu de los barrios periféricos de Edo, asimiláu a la ciudá tres la construcción de les pontes Ryōgoku y Shin-Ōhashi. En permediu ve una amplia pradería verde, mientres al fondu estremen delles cases y almacenes de madera que bordiaben la canal Tategawa.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=162.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 058.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''67.''' {{nihongo|'''''El tresbordador de Sakasai'''''|逆井のわたし|Sakasai non watashi}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Apodera la composición el [[ríu Nakagawa]] («ríu mediu»), en diversos tonos d'azul, más escuru'l central por ser la parte más fonda del ríu, y con un tonu verdeazulado na zona de cañaverales de la parte inferior. Nel ríu y sobrevolándolo apaecen unes [[garza|garces]] reales, d'un estenu color blancu, estucado ensin pigmentos (''karazuri''). Na franxa del horizonte ve una zona montiega a la izquierda y un pequeñu pobláu a la derecha, onde atraca'l tresbordador al qu'alude'l títulu. Al fondu apaez la cadena montascosa de la [[Prefeutura de Chiba|península de Chiba]], al este de Edo, envolubrada na gurriana, so un cielu en tonos blancos y acolorataos.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=164.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 059.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''68.''' {{nihongo|'''''L'apertura del xardín nel santuariu Hachiman de Fukagawa'''''|深川八まん山ひらき|Fukagawa Hachiman yamabiraki}} (8-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta estampa destaca pola diversidá de planos y el contraste cromáticu de los sos elementos, especialmente pol intensu coloríu coloráu de les [[azalea|azalees]] y el rosa de les zrezales en flor –imaxe que sicasí resulta anacrónica, pos azaleas y zrezales florien con más d'un mes de diferencia–. El coloríu de los árboles oldea col verde del campu y l'azul claro del ríu, que serpentea escontra'l fondu, cruciáu por delles pontes. Pequeñes figures de pasiantes esfruten de la redolada, perceptibles dende la zona más cercana, na parte inferior, hasta'l fondu, onde s'alza una de les llombes artificiales qu'emulaben al monte Fuji (denominaes ''fujizuka''), de les que s'atopaben unes 58 na rexón de Edo, bazcuyando ente unu y diez metros d'altor.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=166.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 071.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''69.''' {{nihongo|'''''El pabellón Sanjūsangendō en Fukagawa'''''|深川三十三間堂|Fukagawa Sanjūsangendō}} (8-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esti pabellón construyóse como un retruque del templu de [[Sanjūsangen-dō]] en Kyōto ([[1266]]), famosu polos sos 1001 estatues de ''Kannon''. Foi construyíu en [[1642]] nel barriu de Fukagawa, y colos sos 120 metros de llargor yera una de les estructures más grandes de la ciudá. Amás de ser un llugar sagráu, el so llargor yera aprovechada pa la práctica del tiru con arcu. Sicasí, en [[1870]] foi baltáu mientres la persecución del budismu (''[[Shinbutsu bunri]]'') de la [[dómina Meiji]]. Na imaxe vese apenes la metá del edificiu, que crucia la escena en diagonal, dando idea de les sos enormes dimensiones. Dellos transeúntes caminen a entrambos llaos del pabellón, que na so parte cimera delimita col ríu, onde s'asitien unos almacenes de madera del depósitu de Kiba, que tán apenes afilvanaos enfusándose nel azul de l'agua.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=168.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 060.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''70.''' {{nihongo|'''''La desaguada del ríu Nakagawa'''''|中川口|Nakagawaguchi}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El protagonista de la estampa ye'l ríu, qu'apodera la composición na so exa vertical, según na so zona central. El Nakagawa ye'l que trescurre horizontalmente, desaguando a la derecha na badea de Edo, fora d'esta imaxe. Apaecen nes sos agües delles barques de pescadores y unes balses de madera tresportaes por remeros. El tramu inferior, pol que saleen dos barques de pasaxeros, ye la canal Onagigawa, onde había un puestu de control militar. Nel estremu opuestu vese la canal Shinkawa, con unes barques cubiertes de [[paya]] que tresportaben [[sal]], que se producía na redoma. Esta canal piérdese na llonxanza ente una trupa neblina de color blancu, graduada en ''ichimonji bokashi''.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=170.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 061.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''71.''' {{nihongo|'''''Pinos tremaos a veres del ríu Tonegawa'''''|利根川ばらばらま|Tonegawa barabara matsu}} (8-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nesta imaxe apreciar de nuevu la xenial concepción compositiva del autor, qu'amuesa un paisaxe al traviés d'una rede de pescador, qu'apodera tou la banda derecha. Asina, l'aparente insustancialidad d'un paisaxe fluvial ensin escesivu encantu vese realzada pol orixinal puntu de vista, unu de los sellos estilísticos de Hiroshige y de la serie de ''Cien vistes'' especialmente. Tres la rede la imaxe componer de dos espacios estremaos pola franxa del horizonte, col ríu abajo, con un marcáu aguaxe y una zona de cañaverales nel ángulu inferior esquierdu, y el cielu enriba, na habitual gradación ente blancu y azul, derrotu pol vuelu de dos garces. Nel centru, mediu tapada pola rede, destaca una barca de vela, quiciabes pescando carpes, que yeren famoses pola so calidá nel ríu Tonegawa.<ref name="Trede_2">{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=174.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 072.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''72.''' {{nihongo|'''''El tresbordador en Haneda y el santuariu de Benten'''''|はねたのわたし弁天の社|Haneda non watashi Benten non yashiro}} (8-1858) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Contémplase una vegada más una insólita perspeutiva onde se percibe'l paisaxe ente la figura d'un remeru, del que namái se ven piernes y brazos, na banda izquierda. Esta obra recibió delles crítiques polo inusitado de la so concepción: [[Basil Stewart]], autor de ''Subjects Portrayed in Japanese Colour-Prints'' (1922), cuntaba que yera una amuesa de la «temprana senilidad» del autor, ente que l'historiador del arte xaponés [[Uchida Minoru]] calificar de «absolutu error». Sicasí, para [[Takahashi Seiichirō]] yera una prueba de la estraordinaria xenialidá de Hiroshige». La perspeutiva del espectador coincide cola del pasaxeru de la barca, del que se ve un cachu de sombriella na esquina inferior derecha. No fondero apaez a la izquierda el santuariu de Benten, una deidá proteutora de les agües, ente que nel centru álzase un [[faru]]. Esti santuariu baltar tres la [[Segunda Guerra Mundial]] pa construyir un [[aeropuertu]], anque n'el so llugar dexó un ''[[torii]]'' sagráu.<ref name="Trede_2">{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=174.}}</ref> |- |} === Seronda === {| border="0" cellpadding="3" |- | class="toccolours" align="center" ! colspan=10 style="background:#D2B48C" | '''Seronda''' |- | [[Ficheru:Hiroshige, The city flourishing, Tanabata festival, 1857.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''73.''' {{nihongo|'''''La ciudá en plenu floriamientu, la fiesta Tanabata'''''|市中繁栄七夕祭|Shichū han'ei Tanabata matsuri}} (7-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta estampa empieza la serie del [[seronda]], magar la fiesta que se representa yera mesma de los díes templaos del branu. La fiesta Tanabata yera una de los cinco fiestes oficiales de les estaciones del añu (''gosekku''). Nesta ocasión l'autor ufiértanos una perspeutiva dende la so propia casa: na parte inferior apaecen dellos teyaos de cases del barriu de Minami Denma-chō, ente los que se perfila en segundu términu, a la derecha, la torre de bomberos del distritu de Yayosu, que'l so padre mandó a Hiroshige, y ésti de la mesma al so fíu. Quiciabes esta alusión personal esplique l'ausencia nel títulu del llugar representáu, un fechu únicu en tola serie. Más al fondu y a la derecha vense dellos edificios del Palaciu del Shōgun, mientres al fondu irgue la gran masa del monte Fuji. Sobre los teyaos y alzándose al cielu amuésense numberosos estandartes y arreglos florales del festival, sobre vares de bambú, del qu'escolguen oxetos como papeles, serpentinas, una rede de pescar, una [[calabaza]], una copa de ''sake'' o inclusive un pexe y una rodaja de [[sandía]]. Vense mecíos pol vientu, quiciabes un adelantu de la incipiente seronda.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=176.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 074.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''74.''' {{nihongo|'''''Comerciu de sedes en Ōdenma-chō'''''|大伝馬町ごふく店|Ōdenma-chō gofukudana}} (7-1858) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nesta obra destaquen los personaxes en procesión de la derecha, que lleven vistíos ceremoniales y estandartes de fiesta. Ye una de les escases llámines onde apaecen persones d'un ciertu tamañu, en contraposición a les pequeñes figures habituales somorguiaes nel paisaxe. Magar el so paxellu de ''[[samurái]]'', compuestu de pantalón y chaqueta col mesmu dibuxu (''kamishimo'') y el vistíu ''kosode'' enriba, tratar de [[Carpintería|carpinteros]], que celebren el zarru d'agües d'un edificiu debíu al [[terremotu]] de [[1855]], los carpinteros teníen enforma trabayu nesta dómina–. Los celebrantes van evidentemente bébedos, fechu que l'autor reflexa de forma maxistral nes sos cares, dando amueses del sentíu del humor y prospección [[Psicoloxía|psicolóxica]] del artista. Al fondu ve'l comerciu de [[seda|sedes]] Daimaru, alternando cortinaxes negros y colloraos col signu caligráficu de la tienda, xunto a la inscripción del so fundador, Shimomura Hikouemon.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=178.}}</ref> |- | [[Ficheru:Hiroshige Le quartier des teinturiers de Kanda.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''75.''' {{nihongo|'''''El barriu de los tintoreros de Kanda'''''|神田紺屋町|Kanda Kon'yá-chō}} (11-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Amuésase una vegada más una composición de gran verticalidá, que denota el máximu provechu que l'autor sabía sacar del formatu ''ōban''. El motivu principal de la imaxe son unes grandes teles colgaes a ensugar polos [[Tintorería|tintoreros]] del barriu de Kanda, el principal de la ciudá onde s'exercía esti oficiu, famosu pola calidá de les sos teles. En dambos llaos ven unos paño color [[marrón]] y [[Añil|índigo]], con dibuxos de [[Tableru d'axedrez|damero]] y [[flor|flores]], destinaos a [[quimonu|quimonos]] ''yukata''. Sicasí, nel centru y col doble d'altor resalten unes llargues teles que se cortaben en tires y sirvíen de cintes pa la frente, en colores [[blancu (color)|blancu]] y [[azul]]. Les de color blancu en primer planu tienen el signu de «pez» (''sakana''), probable alusión al apellíu del editor, Sakanaya Eikichi, ente que les del fondu amuesen el [[monograma]] de Hiroshige, compuestu de la sílaba ''hi'' dientro d'un [[rombu]], ''ro''. Nel paisaxe del fondu pueden apreciase el Palaciu del Shōgun y el monte Fuji. [[Katsushika Hokusai]] fixera una composición asemeyada a ésta na so serie ''Cien vistes del Fuji'' (1830-1835), polo qu'esta estampa de xuru la realizó Hiroshige como homenaxe al maestru del ''ukiyo-e''.<ref name="Fahr2">{{Harvsp|Fahr-Becker|2007|p=186.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 076.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''76.''' {{nihongo|'''''Dique de bambú cerca de la ponte Kyōbashi'''''|京橋竹がし|Kyōbashi Takegashi}} (12-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nuna vista nocherniega apoderada pola lluna llena, qu'apaez por detrás de la cartela del títulu, destaca en primer planu la pimpana figura de la ponte Kyōbashi, tres el que s'alza un muriu de [[bambú]] perteneciente al atracaderu de Takegashi, onde s'almacenaba'l bambú puestu a ensugar. Sobre la ponte vese a la derecha una procesión de pelegrinos con llinternes, xunto a otros transeúntes que caminen en dambes direiciones, ente que destaquen nes pilastres centrales los ''gibōshi'', los coronamientos de metal qu'indicaben pontes d'altu rangu. Los pelegrinos tornen del monte Ōyama (vease llámina 60), y nel que lleva una llámpara colorada apréciense los calteres ''hori'' («grabar») y ''take'' («bambú»), mesmos del grabador, Yokogawa Horitake, siendo esta la única estampa de la serie onde apaez. Esta imaxe inspiró a [[James Abbott McNeill Whistler]] na so obra ''Nocturne in Blue and Gold: Old Battersea Bridge'' (1872-1875).<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=182.}}</ref> |- | [[Ficheru:Hiroshige, Inari bridge and Minato shrine, Teppōzu, 1857.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''77.''' {{nihongo|'''''La ponte Inaribashi y el santuariu de Minato Jinja en Teppōzu'''''|鉄砲洲稲荷橋湊神社|Teppōzu Inaribashi Minato Jinja}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| La imaxe s'estructura al traviés de los mástiles d'un cargueru asitiáu en primer planu, nuevu exemplu del efeutismo buscáu pol autor a tou lo llargo de la serie. Asina, la imaxe queda estremada en tres franxes verticales, tres les cualos apréciase'l fondu, compuestu na so parte inferior pel ríu (tratar de la canal Hatchōbori) derrotu de barques de mercancíes y de pasaxeros, ente qu'en planu mediu vese la forma curva de la ponte Inaribashi, que da pasu nel llau esquierdu a una verja colorada que se correspuende col [[santuariu de Minato Jinja]], y nel derechu a unes casetes blanques d'almacenes portuarios –la badea de Edo yera pocu fonda, polo que los barcos fondiaben a distancia, y descargábense les mercancíes en barques que depués s'almacenaben nestes casetes–. A lo último, írguese nel horizonte la figura familiar del monte Fuji.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=184.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 078.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''78.''' {{nihongo|'''''Teppōzu y el templu Tsukiji Monzeki'''''|鉄砲洲築地門跡|Teppōzu Tsukiji Monzeki}} (7-1858) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nuna amplia panorámica elevada ver na parte inferior dos veles d'una embarcación mercante, tres les qu'apaecen delles barques de pescadores y un pobláu na vera del ríu. Al fondu, ente nubes, destaca la impresionante cubrición del [[templu Nishi Honganji]], de la secta budista Jōdo-Shinshū, filial del templu homónimu de [[Kioto|Kyōto]]. Foi fundáu en [[1617]] nel barriu de Hamachō, al sur de Asakusa, pero tres el [[gran quema de Meireki]] de [[1657]] foi treslladáu al barriu de Tsukiji («nuevu terrén»), recibiendo'l nome de Tsukiji Monzeki. Cuando se fixo esta estampa, el templu taba en reconstrucción en siendo destruyíu por una torbonada en [[1854]]; sicasí, l'artista prefirió afiguralo na so forma ideal, siguiendo'l conceutu de «belles vistes» que trescala tola serie. Esta llámina, xunto a la 79, lleven como títulu de serie'l de ''Complementos entreteníos de los cien vistes de Edo'' (''Edo hyakkei yokyō''), posible amuesa de la voluntá del autor de rematar la serie, que sicasí siguió a instancies del editor y gracies al ésitu d'acoyida ente'l públicu d'estes estampes.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=186.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 079.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''79.''' {{nihongo|'''''El santuariu Shiba Shinmei y el templu Zōjōji'''''|芝神明増上寺|Shiba Shinmei Zōjōji}} (7-1858) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nesta imaxe destaca un grupu de turistes que viaxaron del campu pa ver la capital, precedíos d'un guía que-yos va indicando'l camín. L'artista amuesa nuevamente les sos dotes pa la fisonomía y la diferenciación de tipos, según pa la carauterización psicolóxica. Tres ellos, un grupu de monxos con sombreros de paya vienen igualmente de visitar el templu. El [[templu Zōjōji]] pertenecía a la secta de la Tierra Pura, y yera el [[panteón (arquiteutura)|panteón]] del [[cla Tokugawa]]. El de la derecha ye'l [[santuariu Shiba Shinmei]], del que destaquen el so tracería cruciada (''chigi'') y les sos vigues tresversales (''katsuogi''). Foi construyíu nel [[sieglu XI]], nel estilu arcaicu orixinariu del [[santuariu de Ise]].<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=188.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 080.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''80.''' {{nihongo|'''''La ponte Kanasugi y Shibaura'''''|金杉橋芝浦|Kanasugibashi Shibaura}} (7-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Percíbese una nueva amuesa d'un paisaxe visto al traviés de diversos elementos en primer planu, unu de los principales sellos d'identidá del artista nesta serie. Nesta ocasión tratar de dellos estandartes procesionales, d'un grupu de pelegrinos qu'avanza pela ponte Kanasugi –na desaguada del ríu Furukawa–, que poles sos inscripciones revélense como miembros de la secta budista [[Budismu Nichiren|Nichiren]], que'l so símbolu yera una flor de [[naranxal]] dientro d'un pozu cuadráu (''izutsu tachibana''). El grupu, abondo apertáu, se denota poles sombrielles na esquina inferior izquierda, sobre les qu'apaecen una serie de teles blanques y marrones cola inscripción ''Uoei'', relativa al editor, Uoya Eikichi –otru nome de Sakanaya Eikichi–. Nel estandarte coloráu puede lleese ''Namu Myōhō Rengekyō'' («la salvación ta en ti, maraviyosa llei [[sūtra (budismu)|sutra]] del lotu»). La procesión dirixir al [[templu de Honmonji]], nel barriu de Ikegami, onde morrió'l fundador de la escuela, [[Nichiren]] (1222-1282).<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=190.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 081.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''81.''' {{nihongo|'''''Ushimachi en Takanawa'''''|高輪うしまち|Takanawa Ushimachi}} (4-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Siguiendo'l modelu compositivo por planos oldeaos, ver en primer llinia a la derecha media rueda y el timón d'un carru, n'alusión al barriu de Ushimachi («barriu del güe»). El nome provién de [[1634]], añu en que se traxeron a Edo numberosos [[güe]]es pa participar nos trabayos de construcción del templu familiar de los Tokugawa, el Zōjōji. Takanawa yera la puerta sur de Edo, qu'al traviés de la vía del [[Tōkaidō (camín)|Tōkaidō]] conducía a [[Kioto|Kyōto]]. Al traviés de la rueda ve la badea de Edo, llarada de veleros, onde s'aprecien los terremplénes ''daiba'' construyíos como midida defensiva ente [[1853]] y [[1855]], tres la llegada de la flota estauxunidense del almirante [[Matthew Perry (militar)|Perry]]. A los pies de la rueda atopen dos [[perru|perros]], ente dellos bagazos como rodajas de [[sandía]] y una sandalia de paya, qu'esmordigaña unu de los perros. Nel cielu apaez un [[arcu iris]], que s'entecruza col timón del carru. Asina, tantu la rueda como l'arcu iris aluden a Takanawa, que significa «rueda alta».<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=192.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 082.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''82.''' {{nihongo|'''''Contemplación de la lluna'''''|月の岬|Tsuki non misaki}} (8-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| De nuevu una estampa nocherniega a la nidia lluz de la lluna, qu'apaez entecortada pol mirador y cruciada por una bandada de páxaros. Trátase del barriu de Shinagawa, que tamién apaez na llámina siguiente. Al traviés d'unes puertes correderes ''[[fusuma]]'' vese una habitación que da accesu a una magnífica vista de la badea de Edo, llarada de veleros fondiaos. Al fondu, sobre'l ''[[tatami]]'' verde, atópense los restos d'una cena: ''wasabi'' y ''sashimi'' sobre una bandexa de [[laca]] colorada, vasos de ''[[sake]]'', servilletas, una llámpara y un abanicu. A dambes bandes apaecen figures entecortaes: a la derecha, una ''geisha'' qu'acaba de dexar el ''[[shamisen]]'' nel suelu; a la izquierda, una cortesana que se ta desvistiendo pa dise a dormir. La imaxe presenta pos una socesión [[Cronoloxía|cronolóxica]]: de derecha a izquierda –como se llee en [[Idioma xaponés|xaponés]]– la cena ye pasáu, la lluna presente y la figura que va dormir futuru. Tou ello remembra un ambiente llírico y serenu, que la so aparente cotidianeidad tesciende'l so valor mundanu pa ser una [[metáfora]] de placidez y felicidá.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=194.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 083.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''83.''' {{nihongo|'''''Llingua de tierra en Shinagawa'''''|品川すさき|Shinagawa Susaki}} (4-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Amuésase una amplia panorámica aérea de la badea de Edo dende'l barriu de Shinagawa, el mesmu de la llámina anterior –probablemente, el llocal qu'apaecía a la lluz de la lluna seya los de la esquina inferior izquierda–. Na parte inferior apaez el [[ríu Meguro]], cruciáu por una ponte que da accesu a la llingua de tierra del títulu, onde s'asitia'l [[santuariu de Benten]], que'l so edificiu principal vese claramente allumáu, y al que s'apuerta per una puerta ''[[torii]]'' de color coloráu. Benten ye diminutivu de Benzaiten ([[Sarasvati]] en [[sánscritu]]), una deidá budista patrona de ríos y llagos, lo mesmo que de la suerte nos negocios. Otros santuarios de Benten apaecen nes llámines 72, 87, 88 y 117. Sobre la pequeña [[península]] apréciense les clares agües de la badea, onde s'estremen les vetes de la madera utilizada pa la [[xilografía]], y diverses embarcaciones transiten pola pacífica badea. El cielu suxure la puesta de sol, derrotu nuevamente por bandada de páxaros.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=196.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 084.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''84.''' {{nihongo|'''''La casa de té «El güelu» en Meguro'''''|目黒爺々が茶屋|Meguro jijigachaya}} (4-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Ente dos colina de [[pinu|pinos]] circula'l camín que percorría la rexón de [[Meguro]], n'unu de que los sos recodos atopábase'l local citáu nel títulu, onde los viaxeros faíen un altu nel camín. En planu mediu ábrese un ampliu valle, que d'antiguo sirvía de terrén pa la [[cetrería]] reserváu al ''shōgun''; anguaño, Meguro ye un barriu bienestante al sur de Tōkyō. Al fondu irgue'l monte Fuji, ente otros montes que s'alcen sobre la borrina, mientres nel cielu destaquen les figures de los pinos de la izquierda. Esti paisaxe yera bien envaloráu polos artistes xaponeses, apaeciendo nes [[Grabáu#Grabáu calcográficu|calcografíes]] que [[Shiba Kōkan]] realizó a finales del [[sieglu XVIII]] utilizando la perspeutiva occidental.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=198.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 085.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''85.''' {{nihongo|'''''La llomba Kinokunizaka y Akasaka col estanque Tameike na llonxanza'''''|紀ノ国坂赤坂溜池遠景|Kinokunizaka Akasakaike Tameike enkei}} (9-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El motivu principal ta constituyíu por una procesión de samuráis que xube la llomba Kinokunizaka, bordiando'l foso d'agua de Benkeibori, qu'arrodiaba'l Palaciu Imperial. Na chaqueta del cabezaleru vese'l símbolu del [[lliriu]] (''shōbu''), que tamién se lleía como «respetu del espíritu guerreru». Les figures tán trataes con fría marcialidad, ente que los sos xestos tienen un dexe un tanto caricaturescu. Al fondu apaez un barriu densamente pobláu perteneciente a la clase urbana proletaria (''chōnin''), compuesta d'artesanos, obreros y comerciantes. El contraste ente estos dos estamentos sociales resulta paradigmáticu de la sociedá nipona d'esti tiempu: les clases baxes supóníen más de la metá de la población de Edo (ente 1,5 y 2 millones d'habitantes), anque namái teníen un 20 % de la superficie habitable.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=200.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 086.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''86.''' {{nihongo|'''''Naitō Shinjuku en Yotsuya'''''|四ッ谷内藤新宿|Yotsuya Naitō Shinjuku}} (11-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nueva amuesa de la orixinalidá compositiva del autor, qu'amuesa la estampa al traviés de les pates d'unos [[caballu|caballos]], que los sos escrementos apaecen nel suelu, imaxe ensin dulda abondo irreverente na so dómina. Al fondu ve una transitada cai comercial de [[Shinjuku]] («nueva estación postal»), primer etapa de la vía Kōshūkaidō, que dirixía a Shimo-Suwa ([[prefeutura de Nagano]]), y yera un llugar habitual de prostitución. La imaxe probablemente alude a una cita del llibru ''El maraviyosu suañu del maestru Orooro'' (''Kinkin sensei eiga non yume'', [[1775]]), onde se describe a les prostitutes como «flores que crecen sobre'l cuchu de caballu».<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=202.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 087.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''87.''' {{nihongo|'''''El santuariu de Benten nel estanque de Inokashira non ike'''''|井の頭の池弁天の社|Inokashira non ike Benten non yashiro}} (4-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Una perspeutiva aérea ufiértanos una amplia vista del estanque de Inokashira non ike, d'onde partía l'acueductu de Kanda que llevaba agua potable a la ciudá. Na parte inferior apaez nuna isla'l santuariu de Benten, deidá proteutora de les agües, como se vio nes estampes 72 y 83. Esti santuariu foi fundáu en [[1197]] pol caudiellu militar [[Minamoto no Yoritomo]], mientres la so estatua principal yera obra de [[Dengyō Daishi]], fundador de la escuela budista [[Tendaishū]]. En planu mediu atópase una isla llarada de cañaverales nes veres, mientres al fondu apaecen un monte y una cadena montascosa envuelta na borrina. Por sobre l'estanque vuelen delles [[garza|garces]] reales. Esti llugar, asitiáu al oeste de Edo, representa'l puntu más alloñáu de la ciudá de tola serie.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=204.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 088.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''88.''' {{nihongo|'''''El ríu Takinogawa en Ōji'''''|王子滝の川|Ōji Takinogawa}} (4-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta ye una típica estampa serondiega, marcada poles fueyes coloraes de los [[pládanu|pládanos]]. Si en primavera la principal atraición paisaxística yera la contemplación de les zrezales en flor, na seronda yeren los pládanos los qu'atraíen gran númberu de visitantes, especialmente na rexón de Ōji, onde fueren plantaos gran cantidá d'estos árboles pol ''shōgun'' [[Tokugawa Yoshimune]] na década de [[1730]]. El color marrón acoloratáu d'estos árboles llograr col pigmentu ''tan'', llográu del [[plomu]] o d'[[óxidu férrico]]. De nuevu percíbese una vista aérea onde destaca una alta llomba que ye arrodiada pel ríu Shakujiigawa, que yera llamáu nesti tramu Takinogawa («ríu de tabayones») polos sos numberosos saltos d'agua, como'l que se ve a la derecha. Na parte inferior apaez una pequeña isla con una [[pérgola]], y dellos bañistas realicen les sos abluciones na agua. Poco detrás vese l'arcu ''torii'' d'accesu a una cortil sagrada, asitiáu nun covarón dedicáu a Benzaiten, el dios de les agües, perteneciente al [[santuariu de Matsubashi-Benten]], del que se perciben los teyaos na parte cimera derecha, tres la llomba coronada de pinos. El ríu atópase trevesáu por una ponte, que xunía la ruta Nakasendō escontra Kyōto, y onde s'atopaba'l [[santuariu Ōji Gongen]] y el [[templu de Kinrinji]]. Tres la ponte, un camín dirixe a unes cases de té ente los árboles.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=206.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 089.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''89.''' {{nihongo|'''''El pinu de lluna» en Ueno'''''|上野山内月のまつ|Ueno sannai tsuki non matsu}} (8-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esti pinu –que yá apaecía na llámina 11– recibió'l so nome pola forma inusual d'una de les sos cañes, curvada nun círculu cuasi perfectu. A los xaponeses gustába-yos poner nomes a árboles singulares o d'especial significación, como s'aprecia nes estampes 26, 61 y 110. De nuevu la composición s'estructura dende un primer planu que da accesu a la vista del fondu, onde tres l'estanque de Shinobazu non ike atópense unos terrenes que pertenecíen al poderosu ''daimyō'' Maeda, señor de [[Kaga (Ishikawa)|Kaga]] ([[prefeutura d'Ishikawa]]), y qu'anguaño tán ocupaos pola [[Universidá de Tokiu]]. Más cerca del espectador, nel ángulu inferior derechu, atópense delles edificaciones asitiaes nuna isla construyida como imitación de la isla Chikubushima del [[llagu Biwako]], al nordeste de Kyōto, y onde destaca en color coloráu un santuariu dedicáu nuevamente a Benten.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=208.}}</ref> |- | [[Ficheru:Hiroshige, Night View of Saruwaka-machi.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''90.''' {{nihongo|'''''Vista vespertina del barriu Saruwaka-machi'''''|猿わか町よるの景|Saruwaka-machi yoru non kei}} (9-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nuna nueva vista nocherniega l'autor emplega una vegada más la perspeutiva occidental pa suxurir la fondura de la cai representada, con un puntu de fuga delladiáu a la izquierda y un pocu baxu respectu al centru de la imaxe. La cai ta ocupada principalmente por teatros de [[marioneta|marionetes]] y de representación ''[[kabuki]]'', transitada por numberosos viandantes que la so solombra reflexa la lluz de la lluna. Tres la quema de [[1841]] los teatros asítiase nel barriu Saruwaka-machi. Los teatros oficiales se denotan pol so ''yagura'', la estructura qu'apaez en dellos teyaos. A estes hores la mayoría tán zarraos, sacante'l teatru Morita, que se ve allumáu a la izquierda, qu'acababa d'abrir tres la quema de [[1855]]. Dende [[1830]] Hiroshige investigó llargamente los efeutos llumínicu y atmosféricu de les imáxenes nocherniegues, como na so serie ''Figures improvisaes'' y el [[trípticu]] ''Nueche de branu con claru de lluna'', de la serie ''Nieve, lluna y flores''.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=210.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 091.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''91.''' {{nihongo|'''''Nel santuariu de Akiba en Ukeji'''''|請地秋葉の境内|Ukeji Akiba non keidai}} (8-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Percíbese nuevamente a vista de páxaru una composición qu'enfrenta en redol al estanque'l planu mediu de la derecha con unu cimeru y otru inferior a la izquierda. Trátase del bellu xardín del [[santuariu de Akiba]], que les sos divinidaes protexíen contra les quemes. Destaca'l coloríu ente naranxa y ocre de les fueyes de pládanu, que la so solombra reflexar nes agües. Na esquina inferior izquierda ve un pabellón de té, onde un monxu ta pintando'l paisaxe que tien enfrente, posible autorretratu de Hiroshige, según l'estudiosu [[Henry D. Smith]]. Nesi casu, la muyer y la neña que tien al llau podríen ser la so muyer, Yasu, y la so fía Tatsu. Un fechu qu'acotaría esta hipótesis ye la especial rellación de la familia col santuariu de Akiba, onde [[Utagawa Hiroshige III|Hiroshige III]], l'últimu discípulu del autor de la serie y home de la so fía Tatsu, asitió una llábana conmemorativa nel 25 aniversariu de la muerte del artista.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=212.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 092.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''92.''' {{nihongo|'''''El templu de Mokuboji y campos de verdura na badea de Uchigawa'''''|木母寺内川御前栽畑|Mokuboji Uchigawa Gozensaihata}} (12-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| La badea de Uchigawa pertenecía al [[ríu Sumida]], el principal calce fluvial de la ciudá. N'el so terrenes topaba'l [[templu de Mokuboji]], fundáu nel [[sieglu X]] como túmulu funerariu d'un mozu de la nobleza llamáu Umewaka, protagonista d'una traxedia que foi afigurada nuna obra de teatru ''[[nō]]'' tituláu ''Sumidagawa'': habiéndose perdíu, el rapazu cayó en manes d'un tratante d'esclavos, p'acabar morriendo enfermu y escosu a veres del ríu Sumida, mientres la so madre buscar desesperadamente. Sicasí, el templu nun apaez nesta imaxe, pos l'edificiu qu'apaez entecortáu a la derecha ye'l restorán Uehan ([[acrónimu]] del so propietariu, Uekiya Han'emon), especializáu en pexe y [[mariscu]]. El conxuntu de templu, restorán y xardinos yera un destín turísticu bastante frecuentáu, como s'aprecia poles dos elegantes dames que baxen d'una barca y diríxense al restorán. El güertu de Gozensaihata qu'apaez nel títulu yera cultiváu polos pescadores de la redolada, con 36 especies de verdures que taben destinaes al ''shōgun''. El mesmu [[Tokugawa Iesada]] tuviera na zona un mes antes, motivu pol que quiciabes Hiroshige fixo esta composición, yá que unu de los oxetivos de la serie yera amosar les novedaes al públicu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=214.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 093.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''93.''' {{nihongo|'''''El tresbordador de Niijuku'''''|にい宿のわたし|Niijuku non watashi}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El tresbordador de Niijuku sirvía pa cruciar el ríu Nakagawa –que yera la frontera nordeste de Edo–, anque equí atópase entecortáu na esquina inferior derecha, polo que la so alusión namái ye una sida pa presentar una amplia panorámica del paisaxe de la redolada. Apaez na parte inferior un restorán claramente allumáu, a onde diríxense delles figures, mientres otres atópense nel cai, una con un caballu al que llimpia les pezuñes na agua. Ente los altos pinos de la vera ver a un home pescando, y pel ríu transiten delles gabarras de mercancíes. El fondu apaez desdibuxáu pola borrina, d'un color acoloratáu que señala la hora vespertina, y el cielu preséntasenos cola habitual gradación de color ''bokashi''.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=216.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 094.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''94.''' {{nihongo|'''''Pládanos de Mama, el santuariu de Tekona y la ponte Tsugihashi'''''|真間の紅葉手古那の社継はし|Mama non momiji Tekona non yashiro Tsuguhashi}} (1-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Amuésense a entrambos llaos dos pládanos que les sos cañes entecruzar, que les sos fueyes serondiegues presenten un color pardu coritu daqué distintu del acoloratáu d'estampes anteriores, por cuenta de una variación [[química]] del color ''tan'' emplegáu. El pueblu de Mama atopar al este de Edo, a veres del ríu Edogawa, y yera bien visitáu na seronda p'almirar los sos pládanos. Nesta llocalidá topaba'l [[Templu de Guhōji|templu budista de Guhōji]], que cuntaba con un altar dedicáu a Tekona, una rapaza llabradora de gran guapura, que pa escapar de los sos múltiples pretendientes que-y faíen la vida imposible refundiar al ríu. La so lleenda ta afigurada na famosa obra ''[[Man'yōshū]]'' (''Coleición de diez mil fueyes''), [[antoloxía]] de poemes que se remonta al [[sieglu VIII]]. En [[1501]] creóse'l so cultu nel templu mentáu, onde se pidía ayuda pa un bon partu y proteición contra la [[varicela]]. Apaez nel paisaxe del fondu a la izquierda, cola so estructura elevada del suelu y teyáu a dos enagües, y precedíu d'un arcu ''torii''. La ponte Tsugihashi («ponte enllargada») –que se ve nel centru del paisaxe de fondu– tamién taba rellacionáu con esta lleenda: n'otra poesía de l'antoloxía mentada, un pretendiente de Tekona llamentábase sobre la ponte de nun poder crucialo cada nueche pa ver a la so amada. La composición reticular ente les fueyes y la nidia lluz vespertino otorguen un aire llírico a esta escena, d'acordies cola lleenda representada.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=218.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 095.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''95.''' {{nihongo|'''''Vista de Kōnodai y del ríu Tonegawa'''''|鴻の台とね川風景|Kōnodai Tonegawa fūkei}} (5-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| La serrapatosa llomba de Kōnodai topar a veres del ríu Tonegawa –llamáu anguaño Edogawa– y yera un importante bastión de defensa. Nesta imaxe apodera'l llau esquierdu de la composición, entrando'l saliente predresu de forma llateral, al estilu chinu. Ta coronada d'altos pinos, y trés pequeñes figures parolen animadamente a lo cimero de la llomba, otorgando col so tamañu una clara proporción del altor de la llomba. Esti llugar yera conocíu especialmente por una obra lliteraria, ''Biografíes de los ocho perros'' (''Nansō Satomi hakkenden''), de [[Kyokutei Bakin]]. El ríu ta derrotu por gabarras de mercancíes que se dirixen a la ciudá, mientres nel borrinosu horizonte álzase la figura del monte Fuji, nun cielu amarellentáu que señala una estena mañana. El color azul de la parte cimera del cielu ta nuevamente marcáu poles vetes de la madera usada pa la impresión.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=220.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 096.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''96.''' {{nihongo|'''''Horie y Nekozane'''''|堀江ねこざね|Horie Nekozane}} (2-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Horie y Nekozane yeren dos pueblos asitiaos en veres opuestes del ríu Kyūedo («Edo Viejo») –un afluente del Edogawa–, conocíos pol so escelente mariscu. El ríu vertebra zigzagueando tola composición, fugando escontra'l fondu, onde se topaba la badea de Edo. Na parte inferior destaca una llingua de tierra onde apaecen dos personaxes cazando páxaros, por aciu una rede que soterraron nel sable. La parte central ta ocupada polos dos pueblos, xuníos por dos pontes que crucien el ríu, llaráu de barques. A la derecha, mediu ocultu pol monte de pinos, vese un pequeñu santuariu con un arcu ''torii''. El fondu ta desapaecíu na borrina, d'onde remanez nuevamente la pimpana figura del monte Fuji, bañáu nuna lluz crepuscular de tonu acoloratáu. El sellu del censor lleva la marca del segundu mes d'[[Ansei]] 3 (1856), polo qu'ésta foi una de les primeres estampes de la serie realizaes pol autor.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=222.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 097.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''97.''' {{nihongo|'''''Los cinco pinos» y la canal Onagigawa'''''|小奈木川五本まつ|Onagigawa Gohonmatsu}} (7-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Siguiendo'l principal sellu estilísticu de la serie, la composición articúlase al traviés d'un primer planu ocupáu poles cañes d'un vieyu pinu que tien que ser sosteníu por vigues de madera, ente que les sos retículas apréciase'l paisaxe del fondu. El [[Toponimia|toponímicu]] Gohonmatsu («cinco pino») daba nome a un barriu de Edo, y remontábase a cinco ancestrales pinos que se topaben a veres de la canal Onagigawa, según una referencia de [[1732]], anque en dómina de Hiroshige namái quedaba unu, el de la imaxe. El terrén onde s'atopaba pertenecía al señor feudal d'[[Ayabe]]. Nesta ocasión l'autor deforma la realidá pa consiguir un mayor efeutu [[Escenografía|escenográficu]], yá que la canal yera totalmente rectu y nun describía la curva qu'equí s'aprecia. La barca del centru, con dos remeros y dellos pasaxeros, tomar Hiroshige d'una obra de [[Katsushika Hokusai]], ''Puesta de sol pela ponte Ryōgoku'', onde se reproduz el mesmu detalle del pasaxeru qu'introduz un pañuelu na agua.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=224.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 098.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''98.''' {{nihongo|'''''Fueos artificiales na ponte Ryōgoku'''''|両国花火|Ryōgoku hanabi}} (8-1858) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta ye una de les estampes más conocíes de la serie, y una nueva amuesa de la xenial habilidá del autor pa los ambientes nocherniegos y les perspeutives aérees y de gran verticalidá. La ponte Ryōgoku cruciaba'l ríu Sumida, y yera unu de los más grandes de la ciudá. El día 28 del quintu mes celebrábase la fiesta del ''kawabiraki'' («apertura del ríu»), onde se faía un ritual d'[[Ablución|abluciones]] p'alloñar los malos espíritos. Los primeres [[fueos artificiales]] daten de [[1733]], promovíos pol ''shōgun'' [[Tokugawa Yoshimune]], anque col tiempu estender a numberoses ocasiones amás de la ceremonia oficial añal, sobremanera nes nueches branices. Solíen tar patrocinaos por empreses d'arriendu de barques y restoranes, que yeren los principales negocios beneficiaos col espectáculu. Asina, vese'l ríu llaráu d'embarcaciones, dende les pequeñes ''yanebune'' (barques cubiertes) hasta les grandes ''yakatabune'' («barques-palacio»), según ''urourobune'', embarcaciones que vendíen comida y bébora. Los fueos artificiales resalten na esquina cimera derecha en forma d'estrelles brillantemente allumaes, mientres na zona central una alta bengala describe una pronunciada curva nel cielu, d'un color escuru de formes veteadas pola madera.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=226.}}</ref> |- |} === Iviernu === {| border="0" cellpadding="3" |- | class="toccolours" align="center" ! colspan=10 style="background:#00FFFF" | '''Iviernu''' |- | [[Ficheru:100 views edo 099.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''99.''' {{nihongo|'''''El templu de Kinryūzan en Asakusa'''''|浅草金龍山|Asakusa Kinryūzan}} (7-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Con esta estampa empieza la serie del [[iviernu]]. El [[templu de Kinryūzan]] taba dedicáu al ''[[bodhisattva]]'' [[Avalokiteśvara|Kannon]], y atopábase nel barriu de Asakusa. Como ye habitual na serie, amuésase'l fondu al traviés de diversos elementos en primer planu, nesti casu unos batientes de color coloráu y verde de la puerta ''Kaminarimon'' («puerta del truenu»), na banda izquierda, y una gran llinterna votiva qu'ocupa la parte cimera, onde s'aprecia'l signu ''Shinbashi'' de los donantes. Esta perspeutiva dirixe la mirada escontra un paisaxe nevao onde un grupu de persones dirixir escontra l'interior del templu, del que se perciben una [[pagoda]] a la derecha y el ''Ninōmon'' («puerta de los dos reis vixilantes») na parte central, nun intensu color coloráu qu'oldea col blancu de la [[nieve]]. La pagoda acababa de ser reconstruyida dos meses antes, tres el terremotu de 1855. El cielu, graduáu del blancu al negru pasando por delles tonalidaes de gris, ta cubiertu de falopos de nieve.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=228.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 100.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''100.''' {{nihongo|'''''El dique Nihontsutsumi y Yoshiwara'''''|よし原日本堤|Yoshiwara Nihontsutsumi}} (4-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El dique Nihontsutsumi supónía l'últimu tramu nel camín al barriu de diversión de Shin-Yoshiwara. So la pálida lluz de la lluna creciente un ensame de xente analaya pel camín en dambos sentíos, dalgunos en palanquines llevaos por porteadores. A entrambos llaos del camín atópense diverses casetes onde se sirvía los té. Al fondu a la derecha, tres la espesura del monte, apaecen los teyaos de los chamizos de Yoshiwara, envolubraos nuna borrina de tonu violáceo. Nel fin del camín y tocando estos teyaos, como nexu d'unión, vese un [[Salix babylonica|desmayu]], el famosu ''Mikaeri Yanagi'' («sauce de la vista tras») onde los veceros de los chamizos echaben una última güeyada tras antes de somorguiase nel ambiente disoluto del barriu de Yoshiwara. Esti motivu, xunto a la bandada de [[gansu|gansos]] monteses que crucien el cielu nocherniegu en diagonal, dan a la imaxe un aire un tanto murnio.<ref name="Fahr2"/> |- | [[Ficheru:100 views edo 101.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''101.''' {{nihongo|'''''Campos d'arroz en Asakusa y la fiesta Torinomachi'''''|浅草田甫酉の町詣|Asakusa tanbo Torinomachi mōde}} (11-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nuevamente percíbese'l paisaxe dende una perspeutiva en primer planu, nesti casu nel interior d'una habitación y al traviés d'una ventana, que forma un enrexáu que da pasu al fondu. Probablemente trátase d'un chamizu del barriu de Yoshiwara, nel momentu posterior al abandonu de la estancia per parte d'un veceru: apréciase una toalla y un concu d'agua na meseta de la ventana, según unos ''onkotogami'' («servilletas pal actu honorable») que sobresalen del [[biombu]], a la izquierda; al llau atópense unes ''kumate kanzashi'' («forquetes de gazapa d'osu») que probablemente regaló'l güéspede a la cortesana. Esti motivu alude simbólicamente a la festividá del títulu, que se celebraba'l Día del Gallu del oncenu mes, onde yera costume llevar garabatos en forma de gazapa d'[[Ursidae|osu]], que simbolizaben la felicidá. Na parte central del paisaxe del fondu puede vese la procesión d'esta fiesta, que se dirixe al [[templu de Chōkokuji]]. Más al fondu alza'l monte Fuji, cola so forma cónica cortada pola metá de forma simétrica por un poste de la ventana. Unu de los elementos más singulares d'esta estampa ye'l [[gatu]] que mira'l paisaxe dende la ventana, y que representa –de nuevu simbólicamente– a la cortesana. Ta realizáu cola téunica ''kimedashi'' («gofrado»), en qu'una plancha prímese sobre'l papel, imprimiendo les llinies y contornes. Esta obra gustó enforma n'Occidente, siendo usada pa ilustrar un artículu sobre Hiroshige de [[William Anderson (coleicionista)|William Anderson]], qu'apaeció na revista ''-y Japon Artistique''.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=232.}}</ref> |- | [[Ficheru:Hiroshige, Minowa, Kanasugi, Mikawashima, 1857.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''102.''' {{nihongo|'''''Minowa, Kanasugi y Mikawashima'''''|蓑輪金杉三河しま|Minowa Kanasugi Mikawashima}} (i5-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nesta imaxe destaquen dos [[garza|garces]] de [[Manchuria]] (''tanchōzuru''), una que chapotea na güelga y otra qu'apaez sobrevolando la escena y ocupando tola parte cimera de la imaxe. Los trés llugares mentaos nel títulu atópense mirando escontra'l noroeste de los barrios del prestar de Yoshiwara, cerca del camín Ōshūkaidō. Pel hibiernu, el ''shōgun'' acostumaba cazar garces (''tsuru non onari'', «escursión de garces») nestos campos, usando [[Halcón|halcón]] adomaos. P'atraeles, los llabradores poníenlos comida como cebu, fechu al que probablemente alude la presencia del llabrador que s'alloñar pola izquierda. El plumaxe de les garces ta realizáu cola téunica ''karazuri'' («impresión vacida»), un tipu d'impresión en secu en que la plancha se prensa contra'l papel con un tipu de tampón llamáu ''baren''. Les garces simbolizaben llonxevidá, felicidá y fidelidá matrimonial, yá que la so unión en pareya solía durar tola vida. El motivu d'una pareya de garces yera común na [[pintura china]], tradición que recueye Hiroshige.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=234.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 103.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''103.''' {{nihongo|'''''La Gran Ponte de Senju'''''|千住の大はし|Senju non ōhashi}} (2-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta ye una de les primeres imáxenes de la serie, pola fecha marcada pol censor, y supón la llende septentrional de Edo, polo que l'autor quiciabes quixo delimitar les llendes [[Xeografía|xeográficos]] en que diba movese. La Gran Ponte de Senju cruciaba'l ríu Arakawa nel camín Ōshūkaidō, y fuera construyíu en [[1594]] por [[Tokugawa Ieyasu]]. Yera habitual que los ''shōgunes'' cruciar na so pelegrinación a [[Nikkō]], onde se topaba la tumba de Ieyasu, el fundador de la dinastía. Na imaxe, la so sólida estructura –esta ponte sorteara numberoses catástrofes naturales– crucia de forma oblicua tola parte inferior de la llámina, transitáu por dellos viaxeros, unu d'ellos a caballu y otru portáu en palanquín. Detrás del ponte atopa un pobláu de pescadores, y apaecen nel ríu numberoses barques y balses de tresporte de madera, según dellos veleros que s'alloñar nel horizonte. El fondu ye'l cuasi prototípicu de Hiroshige, unos montes envueltos na borrina, cola lluz acoloratao del atapecer.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=236.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 104.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''104.''' {{nihongo|'''''Cerca del dique de Koumetsutsumi'''''|小梅堤|Koumetsutsumi}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| La canal Yotsugi dōri –qu'apaecía na llámina 33– utilizar pal tresporte, anque nesta imaxe nun apaez nenguna barca, y amuésase d'una forma cuasi idílica, cruciáu por delles pontes. Esti puntu topar nel llau oriental del ríu Sumida, al norte del barriu de Honjo, cerca del pequeñu pobláu de Koume. La canal crucia la imaxe diagonalmente, perdiéndose no fondero tres un sópitu xiru. La tonalidá más escura del azul del centru denota la fondura de la canal. Na banda derecha írgense unos altos [[Alnus|omeros]] (''hannoki''), a que los sos pies unos neños xueguen con unos perros. Dos dames crucien la ponte, vistíes con ''haoris'' d'iviernu, mientres nel otru llau vese una transitada cai con dellos establecimientos comerciales. Nel centru puede apreciase un pescador solitariu qu'introduz la so caña nel ríu. El fondu ta cubiertu d'una variada vexetación, mientres nel cielu l'autor asitia nuevamente una bandada de páxaros pa romper la monotonía de la parte cimera de la imaxe.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=238.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 105.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''105.''' {{nihongo|'''''Oumayagashi'''''|御厩河岸|Oumayagashi}} (12-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| De nuevu una imaxe nocherniega, d'acordies cola tema representada: les muyeres de la izquierda son les llamaes ''yotaka'' («ferres nocherniegos»), una de les formes más baxes de prostitución. Solíen dir acompañaes del so padre o un hermanu, y llevaben una estera de paya pa poder ufiertar los sos servicios en cualquier sitiu. De cutiu les sos cares taben desfigurados por dalguna enfermedá, polo que se poníen enforma maquillaxe, como se ve na imaxe, en que les sos cares cuasi paecen mázcares. El ríu ta representáu con un fuerte aguaxe, y delles embarcaciones más transiten peles sos agües. El llau derechu ta ocupáu poles cañes de los árboles, y el fondu de color gris presenta nuevamente les vetes dexaes pola madera na impresión.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=240.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 106.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''106.''' {{nihongo|'''''L'almacén de madera de construcción en Fukagawa'''''|深川木場|Fukagawa kiba}} (8-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta estampa sospriende pol paisaxe dafechu cubiertu de nieve, ufiertando una imaxe de fríu ablayamientu, fechu acentuáu pel cielu gris derrotu de falopos y pol azul intensu de l'agua del ríu, que-y da un aspeutu glacial. Como ye habitual, l'autor introduz dellos elementos anecdóticos, como dos [[Gorrión|gorriones]] sobrevolando la escena y dos perros nel ángulu inferior esquierdu, según un paragües mariellu na parte inferior central, onde se llee nuevamente'l signu ''sakana'' («pez») propiu del editor, Sakanaya Eikichi. Los almacenes de madera asitiárense fora de la ciudá pa evitar quemes, concretamente en Fukagawa, al este del ríu Sumida. Na imaxe ven delles vigues de madera que traviesen la escena diagonalmente, a derecha y izquierda, circunstancia que xunto al movimientu zigzagueante del ríu otorguen a la imaxe un aspeutu dinámicu qu'oldea cola silenciosa inmovilidá del paisaxe nevao.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=242.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 107.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''107.''' {{nihongo|'''''Fukagawa Susaki y Jūmantsubo'''''|深川州崎十万坪|Fukagawa Susaki Jūmantsubo}} (i5-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Como na llámina 102, la parte cimera de la imaxe ocupar una ave, nesti casu un [[águila]], perfectamente trazada nos sos diversos plumaxes y la so variada tonalidá de grises, consiguíos con impresión de [[mica]], ente que les uñes de la garra tán impreses con cola animal (''nikawa''), qu'apurría sensación de rellumu. Sobrevuela un campu nevao, derrotu per un ríu na so parte inferior, destacar al fondu la figura del monte Tsukubasan. Fukagawa Susaki topar al este del ríu Sumida, ente que Jūmantsubo yera una zona terraplenada en [[1720]] al nordeste de Susaki, perteneciente a un ''daimyō''. El so nome indica'l tamañu de la finca: ''jūman tsubo'', 100.000 ''tsubo'' (un ''tsubo'' ye una unidá xaponesa de midida, igual a 3.306 m²; nesti casu, 100.000 ''tsubo'' son 0,3 km²). Esta llámina foi una de les más esitoses de la serie, xunto a la 58 y la 118.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=244.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 108.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''108.''' {{nihongo|'''''El paisaxe de la mariña de Shibaura'''''|芝うらの風景|Shibaura non fūkei}} (2-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta imaxe portuaria presenta diversos elementos que suxuren fondura: de primeres, apaecen dos bandaes de [[gavilueta|gaviluetes]], una más cercana na parte inferior, sobrevolando'l mar en primer planu, y otra más alloñada en segundu términu, cruciando la llinia del horizonte sobre'l cielu; otru elementu que denota perspeutiva son les estructures de madera en forma d'A que señalen una canal marítima, una en primer planu nel llau esquierdu de la imaxe, y otra un pocu más llueñe, detrás d'ella; a lo último, un conxuntu de cuatro barques que se van empequeñeciendo na llonxanza otorguen igualmente sensación de fondura. Nel horizonte, nel llau esquierdu, apaecen dellos terremplénes ''daiba'' construyíos como defensa tres la llegada de los [[Barcos Negros]] estauxunidenses. La península que s'introduz na escena dende la banda derecha ye la Villa Hama del ''shōgun'', construyida nunos terrenes ganaos al mar. Na cartela mariella de la esquina inferior izquierda apaez el sellu del grabador, ''Horisen'' (Hori Sennosuke), de forma inusual dientro de la imaxe, quiciabes por ser una de les primeres estampes de la serie (n'otres ocasiones apaez al marxe, como nes llámines 17, 28 y 83).<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=246.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 109.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''109.''' {{nihongo|'''''Minami Shinagawa y la mariña cerca de Samezu'''''|南品川鮫洲海岸|Minami Shinagawa Samezu kaigan}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Amuésase una elevada panorámica de la badea de Edo, na zona conocida como Shinagawa. Nesta zona cultivábense unes escelentes [[alga|algues]], que crecíen n'árboles y cañes soterraos polos pescadores n'agües pocu fondes na seronda, y que recoyíen pel hibiernu pa convertiles en ''nori'', unes fines fueyes d'alga que sirvíen pa condimento o pa faer ''[[sushi]]''. Apréciense asina na parte inferior delles barques que recueyen les algues aprovechando la marea baxa. Al fondu de la badea aprecia'l sector de Samezu («bancu de sable de tiburones»), onde según la lleenda un [[tiburón]] llegó a la mariña, atopándose nel so interior una estatua del ''[[bodhisattva]]'' [[Avalokiteśvara|Kannon]], pa la que se construyó'l templu [[zen]] [[Templu de Kaianji|Kaianji]] nel [[sieglu XIII]], que la so puerta d'entrada estrémase a la izquierda de la población. Al fondu apaez la doble figura del monte Tsukubasan, que s'alza ente les nubes, sobrevoláu por una bandada de páxaros.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=248.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 110.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''110.''' {{nihongo|'''''El pinu pa colgar la capa del monxu» nel llagu Senzoku non ike'''''|千束の池袈裟懸松|Senzoku non ike Kesakakematsu}} (2-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El pinu pa colgar la capa del monxu» (''Kesakakematsu'') recibió esti nome porque nesti llugar el monxu [[Nichiren]] fixo un altu nel camín, colgando la so capa nesti famosu árbol. Apaez nuna llingua de tierra que s'enfusa nel llagu, na parte central de la banda derecha de la imaxe, cola so retorcigañada forma y arrodiáu d'una cerca, a que'l so pie arrexuntar dellos visitantes. Na parte inferior apréciase una caseta de comíes y bébores, nel camín que bordiaba'l llagu, por onde circulen dellos viaxeros. Nel llagu destaca la zona de color azul más escuru, que forma una media lluna, por onde vuelen tres garces reales. Al otru llau de la vera puede trate ente la espesura del monte'l [[santuariu de Hachiman]] de Senzoku, y el fondu montascosu apaez como ye habitual nos paisaxes de Hiroshige envueltu na borrina. El color acoloratáu del horizonte suxure la hora vespertina.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=250.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 111.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''111.''' {{nihongo|'''''La ponte-tambor de Meguro y la llomba de la puesta del sol»'''''|目黒太鼓橋夕日の岡|Meguro Taikobashi Yūhi non oka}} (4-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nesti nuevu paisaxe nevao destaca la ponte-tambor de Meguro, na parte inferior, una ponte escepcional por ser de piedra y non de madera. El ''taikobashi'' («ponte tambor») yera un tipu de ponte d'influencia [[china]], que la so forma semicircular, en conxunción col so reflexu na agua, otorgaben la forma d'un tambor, como pudo vese na llámina 65. Esti camín llevaba a un famosu [[templu de Meguro]] dedicáu al rei de la conocencia [[Esoterismu|esotéricu]], [[Fudō Myōō]]. Antes de cruciar la ponte, na esquina inferior derecha, vese'l teyáu de la casa de té Shōgatsuya, famosa pola so sopa de [[Phaseolus vulgaris|xudíes]] duces (''shiruko mochi''). Dellos viaxeros enfotar pela ponte ente la nieve, cubrir con paragües o sombreros, o con una capa de paya'l caminante al otru llau de la ponte. Na banda izquierda álzase la conocida como ''Yūhi non oka'' («llomba de la puesta del sol»), qu'ufiertaba una formosa vista del valle de Meguro. Nel aspeutu cromáticu, el blancu de la nieve oldea col [[azul de Prusia]] del ríu Megurogawa, mientres el gris del cielu ta veteado de falopos de nieve iguaos cenciellamente dexando'l papel en blancu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=252.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 112.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''112.''' {{nihongo|'''''Atagoshita y la cai Yabukōji'''''|愛宕下薮小路|Atagoshita Yabukōji}} (12-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Una nueva estampa iverniza onde la protagonista ye la nieve, que cubre tola escena. El barriu de Atagoshita («debaxo del Atago») recibía los so nome por tar asitiáu debaxo del [[monte Atagoyama]], y contenía numberoses residencies de señores feudales (''[[daimyō]]''), como la del clan Katō de Minakuchi, qu'apaez al fondu delantre de la puerta colorada del santuariu de Atagosha, o la del clan Hijikata de Komono ([[prefeutura de Mie]]), que ye'l llargu edificiu de la izquierda. De la cai Yabukōji, asitiada a la derecha de la canal d'agua que circula pol ángulu inferior derechu, namái se ve una alta caña de [[bambú]] (''yabu''), que les sos cañes se comban col pesu de la nieve, ocupando l'espaciu de la parte derecha del cielu, por onde vuelen unos [[Gorrión|gorriones]]. El bambú, como los gorriones, yeren símbolu d'amistá y mansedume, y abarruntaben felicidá. Nesta composición, el rigor del fríu ivernizo queda esleíu pol contraste acentuáu de colores, onde xuntu al azul escuro de la canal y el verde del bambú destaquen los tonos acolorataos, blancos y azul claro del cielu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=254.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 113.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''113.''' {{nihongo|'''''La rimada de Aoizaka fora de la puerta de Toranomon'''''|虎の門外あふひ坂|Toranomon-sotu Aoizaka}} (11-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Apréciase una nueva estampa nocherniega allumada pola nidia lluz d'una media lluna inscrita ente una nube de color gris escuru y una bandada de páxaros, nuna composición en forma de X. Nel horizonte, ente pinos y [[almecina|almecines]] (''enoki''), vense los edificios del [[santuariu de Konpira]], asitiáu na finca del ''daimyō'' Kyōgoku (de la ciudá de [[Marugame]] na isla de [[Shikoku]]), que s'abrir al públicu'l día 13 de cada mes. Nel centru de la banda derecha de la imaxe aprecia un saltu d'agua del foso esterior del palaciu, ente qu'a la izquierda álzase la rimada de Aoizaka, por onde transiten dellos pelegrinos con faroles y dos cantina portátiles de mercaderes ambulantes: unu lleva la inscripción ''nihachi'' («dos per ocho»), ufiertando fideos d'[[alforfón]] por 16 ''mon''; l'otru viende ''ōhira shippoku'' (pasta con [[güevu (alimentu)|güevu]] tostáu, [[cogorda|cogordes]], [[Trapa|castañes d'agua]] o pastel de pexe). Na parte inferior asítiense dos gatos y, como principal elementu anecdóticu, dos aprendices d'artesanu que realicen exercicios [[Ascetismu|ascéticu]] en saliendo de l'agua dempués d'un bañu purificador, tapaos con taparrabos y llevando unes llinternes.<ref name="Fahr2"/> |- | [[Ficheru:100 views edo 114.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''114.''' {{nihongo|'''''La ponte Bikunihashi so la nieve'''''|びくにはし雪中|Bikunihashi setchū}} (11-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nun cielu nocherniegu y nevoso onde s'aprecien claramente na parte central les vetes de la madera, estiéndese un paisaxe cubierto de nieve, con un cartelu en primer planu nel marxe esquierdu qu'ufierta ''yama kujira'' («ballenes de los montes»), un [[eufemismu]] qu'indicaba carne d'animales selvaxes, que'l so consumu taba prohibíu pol budismu, anque se solía faer la vista gorda. La ponte Bikunihashi topábase próximu al foso esterior del Palaciu del Shōgun, que'l so muriu fortificáu apréciase a la derecha, y la so zona circundante taba apinada de chamizos y locales de comida barata. El términu ''bikuni'' designaba a una monxa itinerante, anque tamién aludía a les prostitutes que s'amarutaben de monxa pa exercer el so oficiu fora de los llugares dexaos. De los locales de comíes, amás del de la izquierda apaecen a la derecha dellos cestos de [[pataca|pataques]], que se vendíen como ''yakiimo'', pataques duces asaes que se vendíen na cai; la inscripción alude a que les pataques (''imo'') rustíense enteres, y sabíen meyor que les castañes. Tamién se ve la figura d'un vendedor ambulante que crucia la ponte. Esta estampa créese realizada por Hiroshige II (igual que la 12, 41 y 119).<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=258.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 115.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''115.''' {{nihongo|'''''El picadoriu de Takata non baba'''''|高田の馬場|Takata non baba}} (2-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| El picadoriu de Takata non baba atopar al noroeste de Edo, fundáu en [[1636]] como campu d'[[equitación]] y tiru con arcu pa la nobleza. El marxe esquierdu ocupar un pinu, tres el cual apaez entecortada una diana de [[cueru]] blancu, suxeta con cuerdes a unos maderos y con delles fleches al suelu. La diana ta realizada cola téunica d'impresión en secu ''nunomezuri'', y ye una nueva amuesa de la orixinalidá compositiva del autor, siempres en busca de perspeutives insólites p'ablucar al espectador. Más al fondu ven dellos caballeros montando a caballu, ente que dellos tiradores prueben la so puntería col arcu, mientres a la distancia alza daqué desdibuxáu'l monte Fuji. El contraste ente la naturaleza y una actividá humana consiguida con maña capta de forma harmoniosa les virtúes del ''samurai'' defendíes pol [[confucianismu]], que les sos aptitúes dependíen por igual de les sos habilidaes innates y del so remangu cultiváu cola práctica.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=260.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 116.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''116.''' {{nihongo|'''''Les pontes Sugatami y Omokage y Jariba cerca de Takata'''''|高田姿見のはし俤の橋砂利場|Takata Sugatami non hashi Omokage non hashi Jariba}} (1-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nuna zona próxima al picadoriu de la llámina anterior amuésense los campos d'arroz de Hikawa, cubiertos de rastroxos de color mariellu. Por detrás d'esti campu vese a la derecha el [[santuariu de Hikawa]], al que s'aportaba pela ponte de Sugatami. Na parte inferior destaca en primer planu la ponte Omokage, que describe una pronunciada curva sobre l'acueductu de Kanda. Yera una ponte de planches de madera cubiertu con una capa de tierra y [[mofu]], colo que s'integraba armónicamente nel paisaxe. Apocayá pasara pequí'l ''shōgun'' [[Tokugawa Iesada]] de vuelta d'una escursión a Ōji, colo qu'esta estampa evidencia una vegada más l'interés cuasi [[Periodismu|periodísticu]] qu'artista y editor trescalaron a esta serie. El fondu ta nuevamente cubiertu d'una borrina acoloratao y violácea que, xuntu al naranxa del horizonte, otorguen a esta estampa un variáu cromatismu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=262.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 117.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''117.''' {{nihongo|'''''Vista dende l'altor del santuariu Yushima Tenjin'''''|湯しま天神坂上眺望|Yushima Tenjin sakaue chōbō}} (4-1856) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Nuna amplia panorámica dende l'altor ver a distintu alloña tres templo consecutivos: en primer planu a la izquierda el [[santuariu Yushima Tenjin]], del que namái s'aprecia l'arcu ''[[torii]]''; nuna isla en mediu del estanque Shinobazu non ike el [[santuariu de Benten]], que yá apaeciera na llámina 89; y na otra vera, al fondu a la derecha, el [[templu de Kan'ei-ji]]. Los dos del fondu son en color coloráu –según el [[sintoísmu]], esti color axorizaba a los [[demoniu|demonios]]–, qu'oldea intensamente col blancu de la nieve, y que xunto al brillante azul del llagu y el color acoloratáu del horizonte vespertín otorguen un variáu cromatismu a la escena. Pa llegar al santuariu Yushima Tenjin podía xubise por dos distintos tramos d'escaleres, una más empinada «pa homes» y otra más accesible «pa muyeres», como se denota na inscripción en piedra que puede vese na esquina inferior derecha, ''otokozaka'' («llomba pa homes»). Nel llau esquierdu detrás del arcu ''torii'' vese una casa de té, afatada con llámpares de color coloráu.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=264.}}</ref> |- | [[Ficheru:Hiroshige-100-views-of-edo-fox-fires.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''118.''' {{nihongo|'''''Foinos de fueu na Nuechevieya sol árbol enoki cerca de Ōji'''''|王子装束ゑの木大晦日の狐火|Ōji Shōzoku enoki Ōmisoka non kitsunebi}} (9-1857) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta ye una de les estampes más famoses de la serie. Nuna composición nocherniega vese un cielu gris azuláu llaráu d'estrelles, onde xunto a una gran [[almecina]] (''enoki'') axuntáronse una gran cantidá de [[foín|foínos]], que los sos halos al alendar paecen [[Fueu fatuo|fueos fatuos]]. Apréciase un grupu d'ellos en primer planu, xuntu al árbol, mientres na distancia apaecen munchos más que se dirixen hacia pequí, apenes pequeños puntos de lluz nel escuru horizonte. La clara lluminosidá de los foinos oldea descomanadamente cola escuridá nocherniega, apurriendo un gran efeutismo a la escena. Según una lleenda, en [[Nuechevieya]] los foinos axuntar coles fuercies máxiques so esta almecina pa venerar al dios del [[arroz]] ([[Inari (Xapón)|Inari]]); depués, dirixir al cercanu [[santuariu de Ōji Inari]] (tamién llamáu Shōzoku Inari), onde'l dios encamentába-yos diversu xeres pal añu nuevu. El númberu de foinos y les formes de los sos fueos fatuos dexaben a los llabradores de la rexón predicir cómo sería la próxima collecha. Hiroshige emplegó una impresión a cuatro tintes, sacando'l máximu provechu a esta escena, de gran efeutu dramáticu y ambiente fantástico.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=266.}}</ref> |- | [[Ficheru:100 views edo 048b.jpg|120px]] || class="toccolours" ! colspan=3 style="background:# FFFFFF" width=15%| '''119.''' {{nihongo|'''''Agua nocherniego nel xardín de paulownias en Akasaka'''''|赤坂桐畑雨中夕けい|Akasaka kiribatake uchū yūkei}} (4-1859) || class="toccolours" ! colspan=6 style="background:#FFFFFF" width=85%| Esta estampa ye obra de Hiroshige II, y foi incluyida na serie darréu, polo que nun apaez nel índiz realizáu por Baisotei Gengyo. Asina, vese'l sellu ''aratame'' («esamináu») del censor fecháu nel cuartu mes de 1859, y na cartela colorada de la signatura indica ''Nise Hiroshige'' (Hiroshige II). El discípulu terminara siquier tres estampes de la serie (12, 41 y 114) inacabadas a la muerte del maestru, anque partiendo de los sos bocetos; esta composición sicasí ye dafechu so, de xuru como encargu del editor, Sakanaya Eikichi, y pa celebrar l'adopción del nome y sellu del so maestru. En delles reproducciones de la serie nun apaez esta última estampa, pero al llevar el títulu de la serie na cartela cimera derecha, en conformidá col editor, lo más lóxico ye incluyila. Na imaxe ve un xardín de [[paulownia|paulownies]] nel estanque de Tameike, que yá apaecía na llámina 52. Ye una imaxe nocherniega, onde una pesada agua cai d'un cielu plomizu color gris azuláu, que destaca del gris verdosu de los árboles del fondu. La parte inferior, más clara y de un coloríu más brillosu, resalta de la parte escura del fondu. La forma diagonal del estanque cortar cola otra diagonal formada pel camín de segundu planu, formando una forma de cuña. Apréciense dellos viaxeros na parte inferior, mientres nel camín del fondu estrémense apenes delles figures borroses, que se dirixen a la puerta Akasakamon del Palaciu de Edo.<ref>{{Harvsp|Trede|Bichler|2010|p=268.}}</ref> |- |} == Ver tamién == * [[Pintura de Xapón]] * [[Japonismo]] * [[Ukiyo-e]] * [[Escuela Utagawa]] == Referencies == {{llistaref|3}} ;Notes {{llistaref|grupu="nota"}} ;Bibliografía * {{cita llibru | apellíos = Fahr-Becker | nome = Gabriele | títulu = Grabaos xaponeses | añu = 2007 | editorial = Taschen, [[Colonia (Alemaña)|Colonia]] | id = ISBN 978-3-8228-3480-0 }} * {{cita llibru | apellíos = Honour | nome = Hugh | apellíos2 = Fleming | nome2 = John | títulu = Historia mundial del arte | añu = 2002 | publicación = Ed. Akal, Madrid | id = ISBN 84-460-2092-0 }} * {{cita llibru | apellíos = Satō | nome = Tomoko | títulu = Arte xaponés | añu = 2009 | editorial = Lisma, Madrid | id = ISBN 978-84-92447-25-1 }} * {{cita llibru | apellíos = Schlombs | nome = Adele | títulu = Hiroshige | añu = 2010 | editorial = Taschen, [[Colonia (Alemaña)|Colonia]] | id = ISBN 978-3-8365-2357-8 }} * {{cita llibru | apellíos = Stanley-Baker | nome = Joan | títulu = Arte xaponés | añu = 2000 | editorial = Destín, Madrid | id = ISBN 84-233-3239-X }} * {{cita llibru | apellíos = Trede | nome = Melanie | apellíos2 = Bichler | nome2 = Lorenz | títulu = Cien famoses vistes de Edo | añu = 2010 | editorial = Taschen, [[Colonia (Alemaña)|Colonia]] | id = ISBN 978-3-8365-2148-2 }} == Enllaces esternos == {{commons|One Hundred Famous Views of Edo}} *[http://www.brooklynmuseum.org/opencollection/research/edo/ Brooklyn Museum] {{en}} {{Tradubot|Cien famosas vistas de Edo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cuadros de Utagawa Hiroshige]] [[Categoría:Cuadros del Ukiyo-e]] [[Categoría:Wikipedia:Correxir/Revisar títulu]] cgab8osrprzsefj5ggmc5vm7ofeevt7 0 167415 3709293 3708873 2022-08-18T13:38:39Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{Ficha d'álbum |nome = Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |cover = Discu de vinilu de Danger days.JPG |tipu = Álbum |grupu = [[My Chemical Romance]] |publicación = 16 de payares de 2010 <br /> <small>(vease [[#Feches de publicación|Feches de publicación]])</small> |grabación = Junio de 2009-xunetu de 2010,<ref>{{cita web |url=http://www.mychemicalromance.com/blog/ray/tracking-today |títulu=Tracking today!!! |fechaaccesu=7 de xunetu de 2011 |apellíu=Toru |nome=Raymond |enllaceautor=Ray Toru |fecha=11 de xunu de 2009 |obra=www.mychemicalromance.com |idioma=inglés |cita=Hey everyone, we officially start tracking today! |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110122042706/http://www.mychemicalromance.com/blog/ray/tracking-today |fechaarchivu=22 de xineru de 2011 }} {{cita web |url=http://www.nme.com/news/my-chemical-romance/52429 |títulu=My Chemical Romance 'finish new album after second attempt' – videu |obra=www.nme.com |fechaaccesu=10 de mayu de 2013 |fecha=10 d'agostu de 2010 |idioma=inglés |cita=It's the second attempt at the album and we're really happy with it }}</ref> nel estudiu Lightning Sound de [[Calabasas]]<ref name="estudiu Lightning Sound (Calabasas)" /> <small>([[California]], [[Estaos Xuníos]])</small>. |xéneru = ''[[Rock]]'',<ref name=NME>{{cita web |nome=Dan |apellíu=Martin |url=http://www.nme.com/blog/index.php?blogue=140&p=9147&title=my_chemical_romance_danger_days_first_li&more=1&c=1 | títulu=My Chemical Romance, 'Danger days...' - first listen |obra=[[NME]] |fecha=27 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=3 d'ochobre de 2010 |idioma=inglés}}</ref> [[punk]],<ref name=Spin>{{cita web |url= http://www.spin.com/articles/my-chemical-romance-reveal-secrets-new-album |títulu=My Chemical Romance reveal secrets of new album |fechaaccesu= 30 de mayu de 2011 |apellíu=O' Donell |nome=Kevin |fecha= 6 d'ochobre de 2010 |obra= www.spin.com |idioma= inglés |cita=[...] the record finds the band exploring new sonic territory, mixing their contemporary emo-punk sound with older influences like punk and psychedelic rock}}</ref> ''[[garage rock]]'',<ref name=RSar /> [[balada rock|balada ''rock'']],<ref name=Rocksound /> ''[[punk-funk]]''.<ref name=Spin /> |duración = 53:56 |formatu = [[Discu compactu]], [[discu de vinilu]] y [[descarga dixital]] |discográfica = [[Reprise Records|Reprise]] |productor = [[Rob Cavallo]] y My Chemical Romance |certificación = {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Ficheru:Gold record icon.svg|15px|Discu d'oru]] <small>500&nbsp;000</small> |calificación = *[[Metacritic]] {{rating|7|10}}<ref name="Metacritic"/> |anterior = [[The Black Parade]] |actual = Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |posterior = — |añoA = 2006 |añoAc = 2010 |añoP = |misceláneo = {{Ficha d'álbum Senciellos |nome = Danger days |tipu = álbum |single 1 = «[[Na na na (na na na na na na na na na)]]» |single 1 fecha = 22 de setiembre de 2010 |single 2 = «[[SING (cantar de My Chemical Romance)|SING]]» |single 2 fecha = 3 de payares de 2010 |single 3 = «[[Planetary (GO!)]]» |single 3 fecha = 25 de marzu de 2011 |single 4 = «[[The kids from yesterday]]» |single 4 fecha = 20 de xineru de 2012 }} {{Ficha d'álbum Senciellos-meyores |nome = Danger days |tipu = álbum |single 1 = «[[The only hope for me is you]]» |single 1 fecha = 11 d'ochobre de 2010 |single 2 = «[[Save yourself, I'll hold them back]]» |single 2 fecha = 5 de payares de 2010 }} {{Ficha d'álbum Senciellos dixitales |nome = Danger days |tipu = álbum |single 1 = «[[Bulletproof heart (cantar)|Bulletproof heart]]» |single 1 fecha = 10 de xunu de 2011 |single 2 = «The only hope for me is you» |single 2 fecha = 26 d'agostu de 2011 }} }} '''''Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys''''' ye'l cuartu y últimu{{#tag:ref|''Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys'' ye consideráu'l «últimu álbum puramente tal» de My Chemical Romance.<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/features/gerard-way-my-chemical-romance-hesitant-alien-britpop-20140820 |títulu=Inside Gerard Way's crusade to change American music |fechaaccesu=11 d'ochobre de 2014 |apellíu=Montgomery |nome=James |fecha=20 d'agostu de 2014 |obra=www.rollingstone.com |idioma=inglés |cita=[...] concept albums like ''The Black Parade'' and ''Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys''. But in the four years since the group's last proper record, Way lost his band}}</ref>|group=nota}} [[álbum d'estudiu]] de la banda [[Estaos Xuníos|estauxunidense]] de ''[[rock]]'' [[My Chemical Romance]]. Publicáu'l 16 de payares de 2010 pola [[discográfica]] [[Reprise Records]], los sos cantares pertenecen a los [[xéneru musical|xéneros]] ''rock'', [[punk]], ''[[garage rock]]'', [[balada rock|balada ''rock'']] y ''[[punk-funk]]''. La inspiración pal discu provién de grupos de ''rock'' contemporáneos, de bandes de [[protopunk]] de los años sesenta y setenta y tamién del [[rock sicodélicu|''rock'' sicodélicu]]; adicionalmente, l'agrupación declaró qu'hai una fuerte influencia del [[cine]] nel discu. Al igual que'l so antecesor, ''[[The Black Parade]]'' (2006), cuntó cola producción de [[Rob Cavallo]]. Les grabaciones del discu tomaron más d'un añu, periodu nel que rexistraron más de trenta y seis canciones, la mayoría de les cualos [[Conventional weapons|fueron refugaes]] por cuenta de que la banda consideró que nun yeren un apurra pal xéneru. La edición final del álbum y los sos [[videoclip]]s tienen una temática ambientada —al igual que la película ''[[Blade runner]]''— nuna [[California]] futurista y [[Apocalipsis|posapocalíptica]] del añu 2019, onde unos foresteros llamaos Killjoys combaten contra una corporación que controla a la sociedá. La banda manifestó qu'esta idea ye una metáfora de les coses poles que pasaron mientres la creación del discu. El vocalista de la banda, [[Gerard Way]], publicaría mientres 2013 [[The true lives of the Fabulous Killjoys|un cómic que sigue la hestoria]] descrita nos videoclips del álbum. A diferencia de como lo fixeron colos sos trabayos anteriores, l'agrupación señaló que ''Danger days'' nun ye un álbum [[Álbum conceptual|conceptual]], anque hai críticos que sí lo refieren como tal. Tres la so publicación, ''Danger days'' recibió crítiques xeneralmente positives: «Ye'l meyor discu de ''rock'' del añu per un marxe [bien] grande» (''[[NME]]''), «28º meyor álbum de 2010» (''[[Rolling Stone]]''), «Ye una gran diversión» (''[[Billboard]]''); sicasí, dalgunos ver como un actu d'empequeñecimientu y de fundición creativa.<ref>https://nytimes.com/2014/10/19/arts/music/gerard-way-talks-about-his-comeback-album-hesitant-alien.html?referrer=&_r=0</ref> El so receición comercial facer debutar nel primer puestu de les llistes estauxunidenses [[Rock Albums]] y [[Alternative Albums]] de la revista ''[[Billboard]]'', y nel númberu 8 de [[Billboard 200]]; amás, apaeció nes llistes musicales de decenes d'otros países. A febreru de 2011, ''Danger days'' vendiera más d'un millón de copies a nivel mundial; en 2017, en tantu, foi [[certificación de ventes discográfiques|certificáu]] como discu d'oru n'Estaos Xuníos, pola venta de mediu millón de copies. La xira promocional d'esti discu foi [[The World Contamination Tour]], que s'estendió d'ochobre de 2010 a febreru de 2012, y contempló conciertos n'[[Europa]], [[América del Norte]], [[Asia]] y [[Oceanía]]; el grupu tamién coencabezó l'[[Honda Civic Tour 2011|Honda Civic Tour de 2011]]. == Creación == === Composición y grabación === {{VT|Conventional weapons}} [[Ficheru:My Chemical Romance rain.jpg|thumb|250px|My Chemical Romance tocando en 2008 en [[Estaos Xuníos]], mientres la xira [[The Black Parade World Tour]]]] My Chemical Romance empezó escribiendo material pal so cuartu discu mientres [[The Black Parade World Tour]], la xira promocional d'[[The Black Parade|el so tercer álbum]]. Nesi entós, teníen intenciones de crear un álbum más simple y desaposiáu, y afirmaben qu'estrañaben ser una banda de ''rock''.<ref>{{cita web |url=http://www.nme.com/news/albums-2008/33833 |títulu=My Chemical Romance promise new 'punk rock' album |fechaaccesu=7 de xunetu de 2011 |fecha=23 de xineru de 2008 |obra=www.nme.com |idioma=inglés |cita=I think (the next album) will definitely be stripped down. I think the band misses being a rock band}}</ref> Depués de terminar la xira en mayu de 2008, la banda tomó un descansu.<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1597578/my-chemical-romances-mikey-way-pens-batman-comic.jhtml |títulu=My Chemical Romance's Mikey Way pens Batman comic while band is 'taking a long break&#39; |fechaaccesu=7 de xunetu de 2011|apellíu=Montgomery |nome=James |fecha= 21 d'ochobre de 2008|obra=www.mtv.com |idioma=inglés}}</ref> Pa definir los sos planes pal cuartu álbum, la banda axuntar a principios de 2009 en Mates Inc., una sala d'ensayu en [[Los Ánxeles]]. El vocalista [[Gerard Way]] llevó ende un conxuntu de cantares que prindaben lo que quería llograr: música de les bandes de [[protopunk]] [[The Stooges]] y [[MC5]] (dambes de la ciudá de [[Detroit]]), o'l cantar «[[Neat, neat, neat]]» del grupu [[Reinu Xuníu|británicu]] [[The Damned]], que'l so estilu coincidía col material que'l guitarrista [[Frank Iero]] había compuestu. Depués d'una primer fase de composición, el quintetu presentó-y ente diez y trelce rápides cantares al productor [[Brendan O'Brien]] (qu'antes trabayara con [[Pearl Jam]], [[Mastodon (banda)|Mastodon]] y [[Bruce Springsteen]], ente otros).<ref name="AP 258 66">{{cita publicación |títulu= Abandon hip! |autor= Pettigrew, Jason |fecha= xineru de 2010 |publicación=[[Alternative Press]] |volume=258 |páxina=66 |editorial=Alternative Press Magazine |apellíu-editor=Pettigrew |nome-editor=Jason |allugamientu=Cleveland |idioma=inglés |issn = 1065-1667}}</ref> Les grabaciones del álbum empecipiaron el 11 de xunu de 2009,<ref>{{cita web |url=http://www.mychemicalromance.com/blog/ray/tracking-today |títulu=Tracking today!!! |fechaaccesu=7 de xunetu de 2011 |apellíu=Toru |nome=Ray |enllaceautor=Ray Toru |fecha=11 de xunu de 2009 |obra=www.mychemicalromance.com |idioma=inglés |cita=Hey everyone, we officially start tracking today! |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110122042706/http://www.mychemicalromance.com/blog/ray/tracking-today |fechaarchivu=22 de xineru de 2011 }}</ref> xunto a O'Brien y el [[inxenieru d'amiestu]] [[Rich Costey]]. El discu que taben creando nesi entós, llamáu ''[[Conventional weapons|Conventional weapons: we're no match for them]]'',<ref group="nota">Otru títulu tentativo del álbum foi ''Save yourself, I'll hold them back'', que sería utilizáu finalmente pa dar nome a [[Save yourself, I'll hold them back|la novena pista del discu]].</ref> sería descritu darréu pola revista ''[[Alternative Press]]'' como «un casu decididamente [[esquizofrenia|esquizofrénicu]]», pol amiestu que faía de cantares protopunk y ''[[Thrash metal|thrash]]'' con otres temes melódiques con reminiscencies d'artistes llexendarios del [[rock alternativu|''rock'' alternativu]].<ref group="nota">La revista ''[[Alternative Press]]'' compara los cantares melódicos de les primeres sesiones del álbum cola banda [[australia|australiana]] [[The Church (banda)|The Church]] y colos [[Escocia|escoceses]] [[Simple Minds]]. Amás, señala qu'había tamién nel álbum cantares [[Roxura|griespu]] de tipu ''rock [[Jam session|jam]]'', que compara colos grupos [[Estaos Xuníos|estauxunidenses]] [[Kyuss]] y [[Queens of the Stone Age]].</ref> La publicación tamién añede que «[''Conventional weapons''] sonaba a una banda nel so enésimu álbum, na que la obsesión col oficiu tomó precedencia per sobre formar y promulgar una actitú, lo cual ye'l mesmu elementu que faía de los trabayos anteriores de [[My Chemical Romance|MCR]] daqué intrigante d'escuchar».<ref name="AP 272 82">{{cita publicación |autor= Pettigrew, Jason |fecha= marzu de 2011 |títulu= The kids are ka-kaw-lright |publicación= Alternative Press |volume=272 |páxina=82 |editorial=Alternative Press Magazine |apellíu-editor=Pettigrew |nome-editor=Jason |allugamientu=Cleveland |idioma=inglés |issn=1065-1667}}</ref> Poques selmanes dempués de grabar los cantares, l'agrupación dio dos conciertos en Los Ánxeles ([[California]]) y dos nel festival [[Xapón|xaponés]] [[Summer Sonic]].<ref name="AP 258 66" /> Nestos ''shows'' presentaron trés de los nuevos cantares en que taben trabayando: «[[Kiss the ring]]», «[[The drugs]]» y «[[Party Poison|Death before disco]]».<ref>{{cita web |url=http://www.fmrockandpop.com/articulos-novedades/372-nueva-tema-de-my-chemical-romance |títulu=Nueva tema de My Chemical Romance |fechaaccesu=7 de xunetu de 2011 |autor= |fecha=2009 |obra=www.fmrockandpop.com |urlarchivu=https://archive.is/20120630152117/http://www.fmrockandpop.com/articulos-novedades/372-nueva-tema-de-my-chemical-romance |fechaarchivu=30 de xunu de 2012 |cita=Los trés tarrezas qu'adelantraron nel show fueron ''Kiss the ring, The drugs'' y ''Death before discu'' }}</ref> D'alcuerdu al guitarrista [[Ray Toru]], mientres esi viaxe a Xapón la banda taba escuchando los cantares que grabaren mientres viaxaben nun [[tren d'alta velocidá]], y el vocalista Gerard Way sintió que lo que teníen hasta esi momentu nun yera lo suficientemente robustu como pa conformar un álbum.<ref name="AP 258 66" /> Por esto, Way mercó nel país asiáticu un cuadiernu, qu'enllenó de nueves idees y lletres de cantares. Darréu, el grupu retornó al estudiu Henson Recording de Los Ánxeles pa la grabación d'otros diez cantares, que completaben un discu que Way definía como una reacción al so tercer álbum y como una protesta contra ellos mesmos y contra la música con mensaxes vagos.<ref name="AP 258 68">{{cita publicación |títulu= Abandon hip! |autor= Pettigrew, Jason |fecha= xineru de 2010 |publicación= Alternative Press |volume=258 |páxina=68 |editorial=Alternative Press Magazine |apellíu-editor=Pettigrew |nome-editor=Jason |allugamientu=Cleveland |idioma=inglés |issn = 1065-1667}}</ref> A fines del añu 2009, la banda dio una meyora del discu amosando dellos cantares a distintos medios; ente elles atopaben títulos como «[[Bulletproof heart (cantar)|Trans Am]]», «Still alive»,{{#tag:ref|Jason Pettigrew, de ''Alternative Press'', comenta sobre «Still alive» lo siguiente: «Un capítulu de la mitoloxía de My Chem afigurada nun cantar, esta roquera con soníu ''[[britpop]]'' ta centrada na llexendaria hestoria de la banda cuando-yos llancen una botella con orina nel [[Reading Festival]] del [[Reinu Xuníu]]; dende'l puntu de vista del que llanza la botella».<ref name="AP 258 66" /> N'el so lletra inclúyense los siguientes pasaxes: «We came here to rough up everyone we see / Get off the stage and ask yourself: “Am I still alive?”»<ref>{{cita publicación |fecha=11 de payares de 2009 |títulu=“We are being the best MCR we can be!” |publicación=Kerrang! |volume=1287 |páxina=7 |ubicación=Londres |editorial=Bauer Media Group |issn=0262-6624}}</ref> (n'español: «Vinimos equí a atacar a tolos que veamos / Báxate del escenariu y preguntar: “¿Toi vivu entá?”».|group=nota}} «The light behind your eyes»,{{#tag:ref|«The light behind your eyes», d'alcuerdu a Dan Martin de la revista ''[[NME]]'', ye «un sensibleru cantar de paternidá». Amás, especifica: «La balada. Desvergonzadamente sentimental, como “[[I don't love you]]” al traviés d'un lente más nidia. Gerard llamenta a amigos que partieron y enría un mensaxe de “vivir el presente” nun cantar dedicáu a la so fía».<ref>{{cita publicación |apellíu=Martin |nome=Dan |títulu= “If I had the chance to make 'The Black Parade' again, I'd make it more real. This record is definitely real” |fecha=23 de xineru de 2010 |publicación=[[NME]] |ubicación=Reinu Xuníu |idioma=inglés}}</ref> ''Alternative Press'' señala que la tema ye «una pista atmosférica que nun sonaría fuera de sitiu nuna llista de reproducción ente The Church y [[Talk Talk]]» y que, d'alcuerdu al vocalista de la banda, «taben buscando un estilu similar al periodu tardíu de [[Pink Floyd]], alredor de ''[[The Division Bell|The division bell]]''».<ref name="AP 258 66" />|group=nota}} «Black Dragon Fighting Society» y «Boy division».<ref>{{cita publicación |títulu= Abandon hip! |autor= Pettigrew, Jason |fecha= xineru de 2010 |publicación=Alternative Press |volume=258 |páxina=66 |editorial=Alternative Press Magazine |apellíu-editor=Pettigrew |nome-editor=Jason |allugamientu=Cleveland |idioma=inglés |issn = 1065-1667}} {{cita web |url=http://www.news.com.au/entertainment/music/my-chemical-romance-give-up-emo-woe/story-y6frfn09-1225804493655 |títulu=My Chemical Romance give up emo woe |fechaaccesu=24 de mayu de 2012 |apellíu=Johnson |nome=Neala |fecha=27 de payares de 2009 |obra=www.news.com.au |idioma=inglés |cita=''Kiss the ring, Boy division...''}}</ref> La revista ''[[Spin (revista)|Spin]]'' atopó nestos cantares inflúis de bandes como [[Judas Priest]], [[Def Leppard]] y [[The Hives]], amás de les declaraes por My Chemical Romance.<ref>{{cita web |url=http://www.spin.com/articles/my-chemical-romances-gerard-way-new-album |títulu=My Chemical Romance's Gerard Way on new album |fechaaccesu=6 de mayu de 2012 |apellíu=Gaston |nome=Peter |fecha=23 d'avientu de 2009 |obra=www.spin.com |idioma=inglés |cita=Hints of Judas Priest, Def Leppard, and the Hives permeate seven new songs previewed...}}</ref> Una vegada que tuvieron ventiocho canciones grabaes, My Chemical Romance almitió'l so descontentu col álbum que taben faciendo;<ref name=ASW /> según declararon, resultó ser «un discu aburríu que nun apurría nada al xéneru».<ref>{{cita web |url=http://latercera.com/noticia/entretencion/2010/11/661-310161-9-my-chemical-romance-presenta-la so-cuarta-produccion.shtml |títulu=My Chemical Romance presenta la so cuarta producción |fechaaccesu=8 de setiembre de 2011|autor=EFE |fecha=25 de payares de 2010 |obra=www.latercera.com}}</ref> Frank Iero comentó: «Creo que tábamos totalmente asustaos pola situación de la que veníamos saliendo: tar de xira por dos años siguíos, ser malinterpretados y tracamundios. Fixéramos “[[Desolation row (versión de My Chemical Romance)|Desolation row]]” y pensamos que quiciabes la clave yera faer cantares rápidos y duros, y faer un álbum de ''rock'' desaposiáu. Asina que creo que lo que s'escucha [en ''Conventional weapons''] ye a una banda faciendo un álbum qu'ellos creen que quieren faer, pero ensin tar seguros de por qué».<ref name="AP 272 82" /> Consecuentemente, mientres les pistes anteriores siguíen siendo entemecíes, tomaron la decisión d'empezar de nuevu y grabar otros cantares. La primera d'elles foi «[[Na na na (na na na na na na na na na)]]», que foi compuesta por Gerard Way alredor de xineru de 2010 mientres una estadía nel desiertu, y que ye descrita por él como un actu d'honestidá alrodiu de los sos sentimientos pol discu que finalmente refugaron.<ref>{{cita videu|títulu=My Chemical Romance: 'Black Parade' imprisoned us |persona=[[Gerard Way|Way, Gerard]] |añu=2010 |url=http://cache.theatre247.com/streams/videu/GGOBEjac/videos/FnBCIAdP-161908.mp4 |mediu=entrevista |editorial=Gigwise |fechaaccesu=4 de febreru de 2012 |tiempu=2:11}} Archiváu dende [http://www.gigwise.com/news/59646/My-Chemical-Romance-Black-Parade-Imprisoned-Us l'orixinal].</ref> Xuntu con «Na na na» la banda compunxo un cantar llamáu «First chance», que nun sería incluyida nel álbum,<ref name="AP 272 82" /> pa depués escribir los cantares «[[Vampire money]]», «[[Planetary (GO!)]]» y «[[SING (cantar de My Chemical Romance)|SING]]»,<ref>{{cita videu |títulu=My Chemical Romance exclusive interview part one videu |persona=Toru, Ray |añu=2010 |url=http://www.nme.com/nme-videu/my-chemical-romance-exclusive-interview-part-one/832433367001 |mediu=entrevista |editorial=www.nme.com |llocalización=Reinu Xuníu |fechaaccesu=4 de febreru de 2012 |tiempu=2:14}}</ref> ente otres. Estes sesiones efectuar so la supervisión del productor y amigu de l'agrupación [[Rob Cavallo]], nel so propiu estudiu caseru, Lightning Sound, na ciudá [[california]]na de [[Calabasas]].<ref name="estudiu Lightning Sound (Calabasas)">{{cita publicación |autor= Pettigrew, Jason |fecha= marzu de 2011 |títulu= The kids are ka-kaw-lright |publicación= Alternative Press |volume=272 |páxina=82 |editorial=Alternative Press Magazine |apellíu-editor=Pettigrew |nome-editor=Jason |allugamientu=Cleveland |idioma=inglés |issn=1065-1667}} {{cita web |url=http://www.usatoday.com/life/music/news/2010-09-16-fallmusicmain17_CV_N.htm |títulu=Fall music preview: is platinum among the season's colors? |fechaaccesu=13 de setiembre de 2011 |apellíu=Gundersen |nome=Edna |fecha=18 de setiembre de 2010 |obra=www.usatoday.com |idioma=inglés |cita=[...] confirmed tracks produced by Rob Cavallo and recorded in Calabasas, Calif.}} {{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/features/gerard-way-my-chemical-romance-hesitant-alien-britpop-20140820?page=2 |títulu=Inside Gerard Way's crusade to change American music |fechaaccesu=21 d'agostu de 2014 |apellíu=Montgomery |nome=James |fecha=20 d'agostu de 2014 |obra=www.rollingstone.com |idioma=inglés |cita=Some of it was done in Rob [Cavallo's] studio, Lightning Sound}}</ref> L'últimu cantar que se grabó foi «[[The kids from yesterday]]», que foi señalada como favorita por tolos miembros del grupu.<ref>{{cita videu |títulu=My Chemical Romance über alle Songs von Danger days |persona=Frank Iero |añu=2010 |url=http://www.youtube.com/watch?v=5g9McbY-9F8 |mediu=entevista en videu |editorial=Warner Music Germany |fechaaccesu=28 de marzu de 2012 |tiempu=11:09}}</ref> En xunetu de 2010, Way anunció que terminaren el discu, al cual calificó como «el segundu intentu del álbum».<ref>{{cita web |url=http://www.nme.com/news/my-chemical-romance/52429 |títulu=My Chemical Romance 'finish new album after second attempt' – videu |obra=www.nme.com |fechaaccesu= 15 de mayu de 2014 |fecha=10 d'agostu de 2010 |idioma=inglés |cita=It's the second attempt at the album and we're really happy with it}}</ref> Nesti discu utilizaron recursos nuevos pa la banda, como lo son l'usu de [[sintetizador]]es y l'empléu de ciertos ''[[sample]]s'' de [[Batería (instrumentu musical)|batería]] y ''[[Loop (música)|loops]]'',<ref name="AP 272 82" /> lo que dio orixe a cantares que supondríen un importante cambéu respeuto del so tercer álbum.<ref name=NME /> La edición final de ''Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys'' —qu'incluyiría tamién delles temes de les primeres sesiones de composición— sería publicada'l 16 de payares de 2010. === Influencies === La banda señaló que pa la creación del álbum nun principiu influyir «l'espíritu de bandes como [[The Stooges]] o [[MC5]]», pero que depués influyeron más artistes como [[The Chemical Brothers]], [[Primal Scream]] col so álbum ''[[XTRMNTR]]'', [[Teenage Fanclub]], [[Pulp (banda)|Pulp]], [[Manic Street Preachers]] y [[David Bowie]] col so álbum ''[[Diamond Dogs|Diamond dogs]]''.<ref>{{cita web |url= http://www.kerrang.com/blog/2010/11/my_chemical_romance_answer_you.html |títulu= My Chemical Romance answer your questions! |fechaaccesu= 24 de payares de 2010 |fecha= 23 de payares de 2010 |obra= www.kerrang.com |idioma= inglés |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20101125183152/http://www.kerrang.com/blog/2010/11/my_chemical_romance_answer_you.html |fechaarchivu= 25 de payares de 2010 }}</ref> My Chemical Romance tamién manifestó qu'hai una importante influencia del [[cine]] nel álbum, de películes como ''[[Blade runner]]'', ''[[A Clockwork Orange (película)|A Clockwork Orange]]'', ''[[The Warriors (película)|The warriors]]'', ''[[Vanishing point]]'' y ''[[Star Wars: Episode V - The Empire Strikes Back|Star wars: The Empire Strikes Back]]''.<ref name=ASW>{{cita web |url=http://www.americansongwriter.com/2010/11/something-in-the-way-a-qa-with-my-chemical-romance/ |títulu=Something in the way: a Q&A with My Chemical Romance |fechaaccesu=28 de mayu de 2011|apellíu=Chow |nome=Katie |fecha=22 de payares de 2010 |obra=www.americansongwriter.com |idioma=inglés}}</ref> Hai de solliñar que la temática futurista de ''Danger days'' asítiase en California nel añu 2019, esto ye, nel mesmu llugar y añu que la trama de ''Blade runner''.<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.biz/bbbiz/genre/country/events/features/my-chemical-romance-s-danger-days-track-1004127040.story |títulu=My Chemical Romance's 'Danger days' track-by-track |fechaaccesu=26 de payares de 2012 |apellíu=Mapes |nome=Jillian |fecha=17 de payares de 2010 |obra=www.billboard.biz |idioma=inglés |cita=In the end, Gerard and his bandmates are pleased with the results on "Danger days," which, just like "Blade runner," is set in California circa 2019}}</ref> Otra influencia que declararon ye la de [[Quentin Tarantino]]: por casu, la banda sonora de la so película ''[[Reservoir dogs]]'' inspiró la idea de qu'hubiera un [[disc jockey|DJ]] qu'introduxera los cantares nel álbum,<ref name="0:17">{{cita videu |títulu=My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys ''(primer videu) |persona=Way, Gerard |añu=2010 |url=http://www.amazon.de/dp/B0044KU7KU/ |mediu=entrevista |editorial=www.amazon.de |fechaaccesu=7 de febreru de 2012 |tiempu=0:17 |cita=It's actually, obviously inspired by the soundtrack to ''[[Reservoir dogs]]'', and there is a lot of Tarantino in this}}.</ref> y el tráiler d'aquel foi comparáu cola estética de los films de Tarantino polo xeneral.<ref name="FMQB-NME" /> Coles mesmes, Gerard Way comentó que nel álbum hai muncha influencia de la ciudá de [[Tokiu]], del [[manga]] ''[[Akira (manga)|Akira]]'', de [[Takashi Miike]] (direutor de la película ''[[Visitor Q]]''), lo mesmo que de otros cineastes ya historietistes xaponeses.<ref>{{cita videu |títulu=My Chemical Romance - interview pt. 1 |persona=Way, Gerard |añu=2010 |url=http://www.youtube.com/watch?v=tUJMakgGf84 |mediu=entevista en videu |editorial=Warner Music Group Germany |fechaaccesu=22 de marzu de 2012 |tiempu=09:48 |cita=There's a lot of [[Tokiu]] in there, [...] and there's a lot of the director of ''[[Visitor Q]]'' in this}}. {{cita videu |títulu=MCR bei das Ding TV |persona=Way, Gerard |añu=2010 |url=http://www.mychemicalromance.de/videos/mcr-bei-das-ding-tv |mediu=entrevista en videu |editorial=ARD |llocalización=Alemaña |fechaaccesu=22 de marzu de 2012 |tiempu=4:14 |cita=So, ''[[Blade runner]]'' is also a big inspiration, ''[[Akira (película de 1988)|Akira]]'' the animation...}}.</ref> Finalmente, señalaron que la presencia de tantu colores ye una cita a [[Andy Warhol]], y describieron a ''Danger days'' como «un gran discu d'[[arte pop]] en munchos aspeutos».<ref>{{cita publicación |apellíu= Pla |nome= Joan |añu= 2010 |títulu= L'añu que vivimos peligrosamente |publicación= Rock Zone'', edición nᵘ 65'&#39; |páxina= 35 |ubicación= España |fechaaccesu= 2 d'avientu de 2010}}</ref> Al ser preguntaos sobre si podíen atopar una rellación ente «la felicidá de les sos vides personales con ónde s'atopen como banda», el vocalista respondió: {{cita|Absolutamente, nun cientu per cientu, toa calza. Tou ye circular, tou rellaciónase, cada componente rellaciónase. Inclusive'l ser capaces de dicir: «¡Dios, somos artistes!», y aceptar eso. «Soi padre, él ye padre», ser capaces de dicir eso ye... Y depués tou empieza a conectase. Dices: «Espera un momentu, yo escribo cómics, ¿por qué nun puedo usar esto p'ayudar a la nuesa música?» o: «Toi realmente interesáu nel cine, ¿por qué nun puedo usar eso p'ayudar?». Ye esaniciar les regles.<ref>{{cita videu |títulu=AOL Music interview |persona=Way, Gerard |añu=2010 |url=http://music.aol.com/artist/my-chemical-romance/videos/aol-music-interview/bc_681710402001 |mediu=entevista en videu |editorial=AOL Music |fechaaccesu=26 d'agostu de 2012 |tiempu=3:11 |cita=Even be able to say: “God, we're artists!”, and accepting that. “I'm a dad, he's a dad” }}</ref>|Gerard Way}} == Conteníu == {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = 250 | títulu = | posición_títulu = center | texto = Imagen amosaes nel tráiler ''Art is the weapon''| posición_texto = left | semeya1 = Danger days.PNG | testu1 = Logotipu del álbum| alineación_texto1 = center | semeya2 = The aftermath is secondary.PNG | testu2 = ''The aftermath is secondary'' (''Les consecuencies son secundaries'') ye unu de los eslóganes utilizaos nel discu<ref name="AP 272 80">{{cita publicación |autor= Pettigrew, Jason |fecha= marzu de 2011 |títulu= The kids are ka-kaw-lright |publicación= Alternative Press |volume=272 |páxina=80 |editorial=Alternative Press Magazine |apellíu-editor=Pettigrew |nome-editor=Jason |allugamientu=Cleveland |idioma=inglés |issn=1065-1667}}</ref> | alineación_texto2 = center }} === Títulu === Nuna entrevista de payares de 2010, [[Gerard Way]] esplicó'l títulu del álbum de la manera siguiente: {{cita|''Danger days'' [díes de peligru] ye lo que se precisa pa faer daqué grandiosu, ye a lo que-y tarreces enforma pa faer un gran álbum. ''True lives of the Fabulous Killjoys'' [les verdaderes vides de los Fabulosos Vinagreros] referir a nós, a los fanes, a tolos artistes que conocemos y ayudaron a da-y forma al discu. Trátase de los artistes; ye pa los artistes.<ref>{{cita web |url= http://kroq.radio.com/2010/11/22/kevin-bean-my-chemical-romance-look-on-the-bright-side-redefine-emo/ |títulu= Kevin & Bean: My Chemical Romance look on the bright side, redefine Emo |fechaaccesu=25 de payares de 2010 |fecha= 22 de payares de 2010 |obra= kroq.radio.com |idioma= inglés |cita= Danger days is kind of what it takes to–kind of–make the great thing. It's the thing you're too afraid of to make the great album. True lives of the Fabulous Killjoys refers to us, the fans, all the artists that we know that help shape this record. It's about the artists. It's for the artists.}}</ref>|Gerard Way}} === Temática xeneral del álbum === L'álbum y los sos [[videoclip]]s tán ambientados en [[California]], nel contestu d'un añu 2019 [[apocalipsis|posapocalíptico]]. La temática desenvolver en Battery City, una ciudá ficticia na que tou ye fácil y seguro, y onde a les persones apúrrenlos el so emociones per mediu de [[Comprimíu|pastilles]].<ref name=ASW /> Fora de la ciudá hai un peligrosu [[desiertu]], onde habita una peada de foresteros llamaos Killjoys, quien tienen de trepar y combatir contra la corporación Better Living Industries,<ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1652552/20101117/my_chemical_romance.jhtml|títulu=My Chemical Romance's 'Sing' videu: the Killjoys are dead? |nome=James |apellíu=Montgomery |editorial=[[MTV]]|fecha=18 de payares de 2010|fechaaccesu=18 de payares de 2010}} {{cita web |url= http://itunes.apple.com/us/album/danger-days-the-true-lives/id398265947|títulu= Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys (deluxe version)|fechaaccesu=23 de febreru de 2011|autor= Apple |obra=itunes.apple.com |idioma=inglés}}</ref> que controla a la población de la ciudá.<ref>{{cita web |url=http://www.sfexaminer.com/entertainment/music/2010/12/many-cares-my-chemical-romance |títulu=The many cares of My Chemical Romance |fechaaccesu=26 de xunetu de 2011 |apellíu=Lanham |nome=Tom |fecha=9 d'avientu de 2010 |obra=www.sfexaminer.com |idioma=inglés |cita=What unreels in the clips is the storyline of a post-apocalyptic world where there's a corporation that's controlling the population |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101212200025/http://www.sfexaminer.com/entertainment/music/2010/12/many-cares-my-chemical-romance |fechaarchivu=12 d'avientu de 2010 }}</ref> La banda manifestó que tou esto ye una metáfora de les coses poles que pasaron pa crear l'álbum, y una reacción a «l'esaniciar les coses especiales, esaniciar l'[[arte]] y ser absorbíu nesti tipu de cultura pocu arriesgada de ''rock'' trentenu».<ref name=ASW /> Ray Toru espresó que, pa él, el discu polo xeneral trátase de «atopar un sentíu de [[llibertá]] y usar la [[creatividá]] y l'arte como una arma, en contraposición a esmolecese pola resultancia final».<ref name=Spin /> La temática de ''Danger days'' foi comparada coles películes de los años setenta ''[[Vanishing point]]'' y ''[[Mad Max]]'',<ref name="applecritic"/> y nótense tamién dellos elementos similares al álbum conceptual ''[[Kilroy was here (álbum)|Kilroy was here]]'', del grupu estauxunidense [[Styx (banda)|Styx]].<ref name="applecritic">{{cita web |url= http://itunes.apple.com/us/album/danger-days-the-true-lives/id398265947|títulu= Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys (deluxe version)|fechaaccesu=23 de febreru de 2011|autor= Apple |obra=itunes.apple.com |idioma=inglés}}</ref> Específicamente, los personaxes interpretaos pela banda son Party Poison, Jet-Star, Fun Ghoul y Kobra Kid (que correspuenden a Gerard Way, Ray Toru, Frank Iero y Mikey Way, respeutivamente), quien tienen otros aliaos como'l llocutor de radio Dr. Death Defying.<ref>{{cita web |url=http://www.altpress.com/news/entry/my_chemical_romance_release_retruca_jackets_from_world_of_danger_days/ |títulu=My Chemical Romance release retruca jackets from world of “Danger Days” |fechaaccesu=2 de payares de 2012 |apellíu=Karan |nome=Tim |fecha=25 de marzu de 2011 |obra=www.altpress.com |idioma=inglés}} {{cita web |url= http://itunes.apple.com/us/album/danger-days-the-true-lives/id398265947|títulu= Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys (deluxe version)|fechaaccesu=23 de febreru de 2011|autor= Apple |obra=itunes.apple.com |idioma=inglés |cita=[...] with help from pirate- radio DJ Dr. Death guiding them over the airways}}</ref> Amás, na [[rede social]] [[Twitter]] creáronse cuentes d'usuariu pa otros personaxes del álbum, como News A Go-Go y Tommy Chow Mein.<ref>{{cita web |url=http://www.coupdemainmagazine.com/ad-libitum/true-lives-fabulous-killjoys-conversation-shaun-simon |títulu=&#39;The true lives of the Fabulous Killjoys' - a conversation with Shaun Simon. |fechaaccesu=2 de payares de 2012 |apellíu=Graves |nome=Shahlin |fecha=22 de payares de 2010 |obra=www.coupdemainmagazine.com |idioma=inglés |cita=The Twitter characters are a lot of fun. We created them for their record and they all started to develop their own personalities. Who knows, maybe we'll see Tommy Chow Mein, narration from Dr. D, or some reports by News A Go-Go}}</ref> [[Ficheru:Lancaster, California desert.jpg|thumb|left|250px|L'álbum ta ambientáu nel desiertu y una ficticia ciudá de California.]] La revista ''[[Rolling Stone]]'', sobre l'álbum polo xeneral, comenta que'l vocalista de la banda «ta enoxáu con tol mundu: colos ''drogones'', coles moces antroxadores, con [[Hollywood]], y sobremanera con él mesmu por faese tan [[fama|famosu]]».<ref name=RSar>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com.ar/1339255|títulu= My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys|fechaaccesu=24 d'abril de 2011|autor= |fecha= 6 de xineru de 2011 |obra = www.rollingstone.com.ar}}</ref> N'este mesmu sentíu, el cantar «Na na na (na na na na na na na na na)» presenta una postura de crítica al respeutive de la cultura consumista d'Estaos Xuníos. Amás, la revista ''[[Chilango (revista)|Chilango]]'' sostién que «les lletres del discu tienen elementos de [[ciencia ficción]], [[horror (xéneru)|horror]] y [[cómic]]s, lo cual ayuda a crear una atmósfera de cultura pop que s'escucha a lo llargo de tol discu».<ref name="chilango" /> La revista ''[[Spin (revista)|Spin]]'' afirmó que My Chemical Romance presentar en ''Danger days'' «como una banda musculosa esplorando la riesgosa interseición ente'l ''[[glam rock|glam]]'' de los setenta, el ''[[new wave]]'' de los ochenta y el ''rock'' adolescente de la so nativa [[Nueva Jersey]]»,<ref name="Pastorek" /> ente que ''Rolling Stone'' dixo que l'álbum contién «un conxuntu de cantares na so mayoría d'allegres sintetizadores y de [[pop]] tecnicolor».<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/photos/fall-music-preview-from-kanye-west-and-kings-of-leon-to-taylor-swift-and-elton-john-a-first-listen-to-2010s-hottest-albums-20100922/my-chemical-romance-821656 |títulu=Fall music preview: from Kanye West and Kings of Leon to Taylor Swift and Elton John, a first listen to 2010's hottest albums |fechaaccesu=4 de mayu de 2012 |fecha=2010 |obra=www.rollingstone.com |idioma=inglés |cita=[...] a new set of mostly synth-happy, technicolor pop tunes}}</ref> Otramiente, ''Chilango'' afirma que los cantares «[[Party Poison]]», «Vampire money» y «Planetary (GO!)» amuesen una nueva faceta de la banda: una antroxadora y risondera, qu'antes se manifestó por un momentu nel cantar «[[Teenagers]]».<ref name="chilango">{{cita web|url=http://www.chilango.com/musica/discu/danger-days-the-true-lives-of-the-fabulous-killjoys|títulu=Crítica de Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys|fechaaccesu=23 de febreru de 2011|fecha=17 de payares de 2010|obra=www.chilango.com|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101226041045/http://www.chilango.com/musica/discu/danger-days-the-true-lives-of-the-fabulous-killjoys|fechaarchivu=26 d'avientu de 2010}}</ref> Ante la entruga de si en ''Danger days'' encetaren en mayor midida a les sos influencies del ''[[britpop]]'', el vocalista de la banda respondió: «Sí, absolutamente. Siéntese como que pa mi y Mikey eso tuvo esperando por enforma tiempu pa “ser puestu sobre la mesa”. [...] Siento qu'esi yera un gran aspeutu que faltaba de parte de mi y de ''[[The Black Parade]]''.<ref name=ASW /> === Detalles de los cantares === Way propúnxose buscar una frase icónica cola qu'empezara l'álbum, y mientres taba nel estudiu escribió nun pizarrón la espresión «look alive, sunshine»;<ref name="0:17" /> la idea yera convertila en «una declaración verdaderamente atemporal», que dixera «darréu daqué como “xixila'l to traseru”».<ref>{{cita web |url=http://www.gigwise.com/news/59646/My-Chemical-Romance-Black-Parade-Imprisoned-Us |títulu=My Chemical Romance: 'Black Parade' imprisoned us |fechaaccesu=26 de marzu de 2012|apellíu=Gregory |nome=Jason |fecha=22 de payares de 2010 |obra=www.gigwise.com |idioma=inglés |urlarchivu=http://cache.theatre247.com/streams/videu/GGOBEjac/videos/FnBCIAdP-161908.mp4 |fechaarchivu=2010}} Escena en 1:11.</ref> Esta frase tamién-y daría nome a la primer pista del álbum, que consiste nuna introducción d'un llocutor de radio. El nome escoyíu pa esti presentador foi Dr. Death Defying (n'español, Dr. Desafiador de la Muerte), frase que ye calificada por Way como un resume de lo que la banda ye.<ref name="0:17" /> Alrodiu de el primer cantar del discu, «[[Na na na (na na na na na na na na na)]]», Dan Martin de ''[[NME]]'' dixo que «tan espeluznante como suena, de les coses que se van atopar equí [en ''Danger days''] esto ye lo más paecío a los My Chemical Romance qu'había hasta agora».<ref name=NME /> La banda comentó que Jenny, una de los protagonistes de «[[Bulletproof heart (cantar)|Bulletproof heart]]», «podría ser» la nueva sumida de la que fala'l cantar «[[Jenny was a friend of mine]]», lo que fixeron como un homenaxe a los sos connacionales [[The Killers]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Martin |nome=Dan |títulu= “If I had the chance to make 'The Black Parade' again, I'd make it more real. This record is definitely real” |fecha=20 de xineru de 2010 |publicación=[[NME]] |ubicación=Reinu Xuníu |idioma=inglés |cita=And a girl called Jenny who might be his girlfriend, but who also (honk the pop fact sirens!) might also be the missing girl from 'Jenny was a friend of mine' by The Killers}}</ref> Tocantes a el cantar «[[SING (cantar de My Chemical Romance)|SING]]», el cuartetu indicó lo siguiente: «La idea de ''Danger days'' y especialmente d'esi cantar ye [[Subversión|subvertir]], y enfusanos so la piel de ciertos individuos políticamente, socialmente, y tamién llegar a la televisión nacional [...] pa falar de cómo nos sentimos avera del mundu».<ref>{{cita web |url=http://www.take40.com/news/28780/watch:-my-chemical-romance:-'we-sing-better-than-glee' |títulu=WATCH: My Chemical Romance: 'We sing better than Glee&#39; |fechaaccesu=8 de febreru de 2012 |fecha=1 de febreru de 2012 |obra=www.take40.com |idioma=inglés |urlarchivu=http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=D4lklG_w1dM |fechaarchivu=6 de febreru de 2012}}</ref> La tema de ''[[punk-funk]]'' «[[Planetary (GO!)]]», pela so parte, foi inspiráu pol cantar del añu 1966 «[[Paint it, black]]», de [[The Rolling Stones]], amás de constituyir la primer vegada que la banda concreta los sos deseos de crear un cantar bailladeru.<ref>{{cita web |url=http://www.coupdemainmagazine.com/music/interviews/5679 |títulu=Interview: My Chemical Romance's Mikey Way talks Big Day Out 2012 |fechaaccesu=5 de febreru de 2012 |apellíu=Graves |nome=Shahlin |fecha=8 de xineru de 2012 |obra=www.coupdemainmagazine.com |idioma=inglés |cita=“Planetary (GO!)” is something that we've been going for since the very beginning of the band |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120111063153/http://www.coupdemainmagazine.com/music/interviews/5679 |fechaarchivu=11 de xineru de 2012 }} {{cita web |url= http://www.spin.com/articles/my-chemical-romance-reveal-secrets-new-album |títulu= My Chemical Romance reveal secrets of new album |fechaaccesu= 6 d'abril de 2012 |autor= Kevin O' Donell |fecha= 6 d'ochobre de 2010 |obra= www.spin.com |idioma= inglés |cita= Blistering punk-funk that sounds like Franz Ferdinand at their fiercest }}</ref> Gerard Way declaró que na pista entemedia «Jet-Star and the Kobra Kid/traffic report» quixeron crear «dos personaxes que se sintieren como [[Butch Cassidy]] y el [[Sundance Kid]]».<ref>{{cita videu |títulu=My Chemical Romance track-by-track part one |persona=Way, Gerard |añu=2010 |url=http://www.rocksound.tv/tv/article/my-chemical-romance-track-by-track-part-one |mediu=entrevista en videu |editorial=www.rocksound.tv |fechaaccesu=16 d'abril de 2012 |tiempu=3:15}}</ref> Coles mesmes, a «[[Save yourself, I'll hold them back]]» definir como la parte más dura y agresiva del discu.<ref name="Billboard track by track">{{cita web |url= http://www.billboard.com/features/my-chemical-romance-s-danger-days-track-1004127040.story?tag=hpflash3#/features/my-chemical-romance-s-danger-days-track-1004127040.story?tag=hpflash3 |títulu=My Chemical Romance's 'Danger days' track-by-track |fechaaccesu= 5 de febreru de 2012 |apellíu=Mapes |nome=Jillian |fecha= 17 de payares de 2010 |obra= www.billboard.com |idioma= inglés}}</ref> La [[balada rock|balada ''rock'']] «[[S/C/A/R/E/C/R/O/W]]» ye, en pallabres del guitarrista Ray Toru, un cantar sicodélicu que «amuesa'l llau más artísticu de la banda», según el so «meyor intentu» en faer un cantar como «[[Lucy in the sky with diamonds]]» de [[The Beatles]].<ref>{{cita web |url= http://www.spin.com/articles/my-chemical-romance-reveal-secrets-new-album |títulu=My Chemical Romance reveal secrets of new album |fechaaccesu= 30 de mayu de 2011 |autor= Kevin O' Donell |fecha= 6 d'ochobre de 2010 |obra= www.spin.com |idioma= inglés}} {{cita web |nome=Ben |apellíu=Patashnik| url=http://www.rocksound.tv/reviews/article/my-chemical-romance-danger-days-the-true-lives-of-the-fabulous-killjoys/ | títulu= My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |fecha=19 de payares de 2010| obra=[[Rock Sound]] |fechaaccesu=6 d'abril de 2012 |idioma=inglés |cita=Elsewhere, “S/C/A/R/Y/C/R/O/W” steps into rock ballad territory}}</ref> Tocantes a el cantar «[[DESTROYA]]», esta tien como tema central a la [[relixón]], y, en pallabres de Way, «trata a la relixón cuasi como una [[superstición]], o cuestiona la so esistencia».<ref name="Billboard track by track" /> El cantar de ''[[garage rock]]'' «[[Vampire money]]» (n'español, «Dineru vampírico»), la última pista del álbum, foi creada depués de que l'agrupación negar a contribuyir cola banda sonora de la película ''[[The Twilight Saga: New Moon|Lluna nueva]]'', de la saga ''[[Twilight (serie)|Twilight]]'', que los sos protagonistes son vampiros; Gerard Way señaló: «Por eso esti cantar ta nel nuesu álbum, porque hai munches persones en busca d'esi malditu dineru».<ref>{{cita web |url=http://www.musicrooms.net/alternative/19806-my-chemical-romance-wrote-reaction-against-twilight.html |títulu=My Chemical Romance wrote reaction against 'Twilight&#39; |obra=www.musicrooms.net |fecha=12 de payares de 2010 |fechaaccesu=12 de xunetu de 2013 |urlarchivu=https://archive.is/20120630152115/http://www.musicrooms.net/alternative/19806-my-chemical-romance-wrote-reaction-against-twilight.html |fechaarchivu=30 de xunu de 2012 |idioma=inglés |cita=The 'Na na na' rockers were asked to contribute a song for the vampire filme franchise's 'New moon' soundtrack, but frontman Gerard Way said despite being offered huge sums of money, the group refused because they had “moved on” }} {{cita web|url= http://www.rollingstone.com.ar/1339255|títulu= My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys|fechaaccesu= 6 d'abril de 2012|fecha= 6 de xineru de 2011|obra= www.rollingstone.com.ar|cita= [...] urnia Way nel poderosu ''garage rock'' “Vampire money”}}</ref> === Cómic === {{AP|The true lives of the Fabulous Killjoys}} Gerard Way xunto a [[Shaun Simon]] publicaron ente xunu y avientu de 2013 el so cómic ''The true lives of the Fabulous Killjoys'', una [[serie llindada]] que sigue la hestoria descrita nos videoclips del álbum y desenvuélvese años dempués de la muerte de los Killjoys. La protagonista ye la pequeña neña, llamada a cencielles Girl, ya inclúi a personaxes como'l grupu de los Ultra-V, a dos [[prostituta|prostitutes]] [[androide]]s llamaes Rede y Blue, y a antagonistes como los ''draculoids'' y los ''scarecrows'', que fueron comparaos colos axentes de la [[Interpol]]. La historieta recueye la trama del tercer videoclip que la banda programó pero nunca realizó, y los sos dibuxos, que tuvieron al cargu de la historietista [[Becky Cloonan]], tán influyíos pol ambiente punk qu'había na ciudá de [[Nueva York]] a fines de los [[años 1990|años noventa]].<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/story/life/2013/05/01/gerard-way-fabulous-killjoys-first-look/2057801/ |títulu=Gerard Way hits the right notes for 'Fabulous Killjoys&#39; |fechaaccesu= 7 de setiembre de 2013 |apellíu=Truitt |nome=Brian |fecha=1 de mayu de 2013 |obra=www.usatoday.com |idioma=inglés |cita=The antagonists from BLI include masked henchman Draculoids; Scarecrows who are akin to Interpol agents; and the Darth Vader-esque Korse}}</ref> == Promoción == ===Lanzamiento === [[Ficheru:Gerard Way East Scene.jpg|thumb|220px|Gerard Way en [[Montreal]] ([[Canadá]]), mientres la xira [[Honda Civic Tour 2011|Honda Civic Tour]], n'agostu de 2011]] [[Ficheru:Mikey Way East Scene 2.jpg|thumb|220px|Mikey Way y Frank Iero en Montreal (Canadá)]] La banda llanzó una pequeña amuesa del álbum el 17 de setiembre de 2010, publicando na so cuenta oficial de [[YouTube]] un tráiler llamáu ''Art is the weapon''. El clip tien un estilu similar a les películes de [[Quentin Tarantino]], y foi calificáu como un amiestu posapocalíptica de ''[[punk rock]]'', [[ciencia ficción]] y el [[selvaxe oeste]].<ref name="FMQB-NME">{{cita noticia |url=http://www.fmqb.com/article.asp?id=1958116 |títulu=My Chemical Romance enter the ''Danger days'&#39; |editorial=[[FMQB]] |fecha=20 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=3 de mayu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120321230929/http://www.fmqb.com/article.asp?id=1958116 |fechaarchivu=21 de marzu de 2012 }} {{cita web |url=http://www.nme.com/news/my-chemical-romance/53049 |títulu=My Chemical Romance confirm new album |fechaaccesu=3 de mayu de 2012 |fecha=18 de setiembre de 2012 |obra=www.nme.com |idioma=inglés |cita=The Tarantino-style clip sees the band listening to a pirate radio broadcast... }}</ref> Dende'l martes 16 de payares de 2010 amosar na páxina oficial de My Chemical Romance un videu presentáu pol personaxe Dr. Death Defying, nel que s'espublizaron per primer vegada toes los cantares del discu.<ref name="Art is the weapon">{{cita web |url=http://www.nme.com/news/my-chemical-romance/53865 |títulu=My Chemical Romance stream new album online before official release – audiu |fechaaccesu=23 de xunetu de 2011|fecha=17 de payares de 2010 |obra=www.nme.com |idioma=inglés |cita= [Danger days] is set for release on Monday (November 22) and premiered online last night (November 16)}}</ref> El 22 de payares, día del llanzamientu del álbum n'Estaos Xuníos, la banda dio un conciertu nel llocal [[House of Blues]] de Los Ánxeles, que la so antoxana foi una feria ambientada con iconografía propia del álbum, y qu'incluyó diversos xuegos y una persona que tatuaba a los asistentes cola sigla ''MCR'' por sesenta [[Dólar de los Estaos Xuníos|dólares]]. El conciertu contempló tanto cantares de ''Danger days'' como de discos anteriores, y foi tresmitíu en direuto por [[MTV|MTV.com]], que'l so periodista James Montgomery calificó l'actuación como una con «el pedal hasta'l fondu y ensin vencer nunca», y amestó qu'a la banda pudo ver «bombardeando ritmos tantu básicos como precisos».<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1652892/my-chemical-romance-bring-killjoys-life-la.jhtml |títulu=My Chemical Romance bring the Killjoys to life in L.A. |fechaaccesu=23 de xunetu de 2011|apellíu=Montgomery |nome=James |fecha=23 de payares de 2010 |obra=www.mtv.com |idioma=inglés}}</ref> L'eventu cuntó cola presencia del historietista [[Grant Morrison]].<ref name="Pastorek">{{cita web |url=http://www.spin.com/articles/my-chemical-romance-dazzle-album-release-party |títulu=My Chemical Romance dazzle album release party |fechaaccesu=6 d'abril de 2012|apellíu=Pastorek |nome=Whitney |fecha=23 de payares de 2010 |obra=www.spin.com |idioma=inglés}}</ref> === Ediciones y formatos === En forma simultánea al llanzamientu de la edición regular del álbum distribuyó una edición de luxu, llamada ''California 2019''. Cada paquete d'esta edición incluyía dalguna de los cuatro [[pistola láser|pistoles láser]] feches de [[resina|polirresina]], unu de los cuatro [[antifaz|antifaces]] disponibles, una pulsera de madera, un llibru de fotografíes de cuarenta y ocho páxina llamáu ''Art is the weapon'' y, a lo último, l'[[Extended play|EP]] ''[[The Mad Gear and Missile Kid]]'', que contién tres canciones d'una banda ficticia del mesmu nome, perteneciente al mundu creáu en ''Danger days''.<ref name= "PunkNews">{{cita web|url=http://www.punknews.org/article/40138| títulu=My Chemical Romance deluxe edition |fecha=8 d'ochobre de 2010 |editorial= PunkNews|fechaaccesu=15 de payares de 2010 |idioma=inglés}}</ref> Sobre esti EP el guitarrista Frank Iero dixo que ye lo que los Killjoys escuchen nel so automóvil mientres combaten coles sos armes.<ref>{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1650430/20101020/my_chemical_romance.jhtml|títulu=My Chemical Romance unmask 'Mad Gear and Missile Kid&#39; |fecha=20 d'ochobre de 2010 |obra=www.mtv.com |fechaaccesu=15 de payares de 2010 |idioma=inglés}}</ref> L'álbum tamién foi publicáu en formatu de [[discu de vinilu]]. Una de les ediciones consiste nun discu de vinilu tradicional, de color negru, disponible na tienda en llinia de la banda y en tiendes de música a nivel internacional. Tamién se publicar una edición especial de vinilu que correspuende a un discu de colores coloráu, blancu y azul, llindada a solo quinientes unidaes y disponible de manera esclusiva na tienda en llinia de My Chemical Romance.<ref>{{cita web |url=http://www.mychemicalromance.com/blog/jeff/limited-edition-danger-days-vinyl-available-now |títulu=Limited edition “Danger days” vinyl - SOLD OUT |fechaaccesu=8 de febreru de 2012 |apellíu=Watson |nome=Jeff |fecha=1 de febreru de 2011 |obra=www.mychemicalromance.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110213020133/http://www.mychemicalromance.com/blog/jeff/limited-edition-danger-days-vinyl-available-now |fechaarchivu=13 de febreru de 2011 }}</ref> === Senciellos y videoclips === {{AP|Na na na (na na na na na na na na na)|SING (cantar de My Chemical Romance)|Planetary (GO!)|The kids from yesterday|l2=SING}} ==== «Na na na (na na na na na na na na na)» ==== Dos meses antes del llanzamientu de ''Danger days'', el miércoles 22 de setiembre, estrenar en delles estaciones de radio —como les estauxunidenses [[WRFF]] y [[KROQ]] o la británica [[BBC Radio 1]]— el primer [[senciellu]] del álbum: «Na na na (na na na na na na na na na)».<ref>{{cita noticia |url=http://www.rocksound.tv/news/article/new-my-chemical-romance-music-tonight |títulu=New My Chemical Romance music tonight |obra=[[Rock Sound]] |fecha=22 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2010 |idioma=inglés}}</ref> El [[videu musical]] del cantar, estrenáu'l 14 d'ochobre y codirigido por Gerard Way, amuesa a la banda xunto a una pequeña neña nel desiertu, conduciendo a alta velocidá y teniendo una batalla con pistoles láser contra unos homes con mázcares de [[Drácula]]<ref name="biggest moment" /> (llamaos ''draculoids'').<ref>{{cita web |url=http://www.spin.com/articles/my-chemical-romance-bounce-back-brink |títulu=My Chemical Romance bounce back from the brink |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2012 |apellíu=Eells |nome=Josh |fecha=16 de payares de 2010 |obra=www.spin.com |idioma=inglés}}</ref> A la fin del videu, la neña ye raptada por miembros de la corporación Better Living Industries.<ref name="SING" /> [[MTV]] señaló que'l clip tien «un ritmu pa romper pescuezos, despreciatible jactancia y diseños hiperquinéticos y hipercoloridos».<ref name="Na na na cheat sheet">{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1650003/my-chemical-romances-na-na-na-videu-popculture-cheat-sheet.jhtml |títulu=My Chemical Romance's 'Na na na' videu: a pop-culture cheat sheet |fechaaccesu=19 de febreru de 2012|apellíu=Montgomery |nome=James |fecha=14 d'ochobre de 2010 |obra=www.mtv.com |idioma=inglés}}</ref> La grabación del videu foi calificada por Way como'l meyor momentu de la so carrera.<ref name="biggest moment">{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1650207/my-chemical-romance-na-na-na-videu-their-biggest-moment.jhtml |títulu=My Chemical Romance say 'Na na na' videu is their 'biggest moment&#39; |fechaaccesu=19 de febreru de 2012|apellíu= |nome=James |fecha=Montgomery |obra=www.mtv.com |idioma=inglés}}</ref> La banda señaló a la película ''Blade runner'' como una gran inspiración pal videu, al igual qu'otros filmes de ciencia ficción de fines de los años setenta y principios de los ochenta, portaes de llibros de ciencia ficción, el ''[[motocross]] [[vintage]]'' de los ochenta o l'arte pop. MTV.com identificó a lo llargo del videu distintes referencies a la cultura popular, ente les que s'inclúin guiños a películes como ''[[Easy Rider|Easy rider]]'' y ''[[The Warriors (película)|The warriors]]'', al [[Isotipo (diseñu)|isotipo]] de la petrolera estauxunidense [[Mobil]], al direutor italianu de ''[[spaghetti western]]s'' [[Sergio Leone]] o a los robots de xuguete [[Shogun Warriors]] de [[Mattel]].<ref name="Na na na cheat sheet" /> ==== «SING» ==== El miércoles 3 de payares, estrenar en [[MySpace]] y nes estaciones de radio'l segundu senciellu, llamáu «SING».<ref>{{cita web |url=http://www.mychemicalromance.com/blog/jeff/hear-mcrs-sing-right-now |títulu=Hear MCR's "Sing'" right now and see the trailer! |fechaaccesu=23 de xunetu de 2011 |apellíu=Watson |nome=Jeff |fecha=3 de payares de 2010 |obra=www.mychemicalromance.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110727131721/http://www.mychemicalromance.com/blog/jeff/hear-mcrs-sing-right-now |fechaarchivu=27 de xunetu de 2011 }}</ref> El so videu musical, codirigido por Gerard Way y [[P. R. Brown]], ye la secuela del videu de «Na na na», y tien una estética más escura. Nél, los Killjoys enfusar en Battery City y llogren aprucir nun edificiu de la corporación Better Living Industries, coles mires de recuperar a la pequeña neña que-yos foi secuestrada na primer parte. La neña llogra salvase cola ayuda del personaxe Dr. Death Defying, pero los Killjoys son muertos. MTV.com sostién que «nun hai muncha diversión por tener equí pero, como ye nel casu de la mayoría de les grandes segundes partes (''The Empire Strikes Back'', por casu), los bonos momentos en realidá nun son la meta»; el sitiu web comenta, amás, que la sensación xeneral del videu ye la d'un tributu al líder de la banda Gerard Way. Nesti clip les referencies a la cultura popular práuticamente sumen, anque sí s'atopen unes a ''[[Star Wars: Episode IV - A New Hope|Star wars]]'' y al personaxe [[Snake Plissken]] de les películes ''[[Escape from New York]]'' y ''[[Escape from L.A.]]'';<ref name="SING">{{cita web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1652552/20101117/my_chemical_romance.jhtml|títulu=My Chemical Romance's 'Sing' videu: the Killjoys are dead? |nome=James |apellíu=Montgomery |editorial=[[MTV]]|fecha=18 de payares de 2010|fechaaccesu=19 de febreru de 2012}}</ref> amás, la primer escena del videu se filmó nel túnel [[2nd Street Tunnel]] de Los Ánxeles, que ye'l mesmu qu'apaez na película ''Blade runner''.<ref name="examiner">{{cita web |url=http://www.examiner.com/article/los-angeles-2019-the-blade-runner-chigre-crawl |títulu=Los Angeles 2019: the ''Blade runner'' bar crawl |fechaaccesu=5 de xunetu de 2012 |apellíu=Vanek |nome=Aaron |fecha=6 de febreru de 2010 |obra=www.examiner.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141231095242/http://www.examiner.com/article/los-angeles-2019-the-blade-runner-chigre-crawl |fechaarchivu=31 d'avientu de 2014 }}</ref> ==== «Planetary (GO!)» ==== El 28 de marzu de 2011, publicóse como senciellu'l cantar «Planetary (GO!)». El videu musical, filmado nel [[Islington Academy]] de [[Londres]] ([[Inglaterra]]), amuesa a la banda tocando'l cantar ante una audiencia de seiscientes persones, quien asistieron con pistoles láser de plásticu, cascos, pañuelos y mázcares. La banda afalar a presentase «vistiendo de colores y con ropa de ''killjoys''». Gerard Way comentó que'l cantar tratar de tar nuna discoteca baillando, y que na grabación del videu hubo una «verdadera atmósfera de fiesta». La idea pal videu surdió depués de que nos sos dos clips anteriores nun tuvieren la oportunidá de tocar los sos preseos, polo que decidieron faer unu que consistiera nuna presentación en vivu. Amás, señalaron qu'escoyeron a «Planetary (GO!)» como senciellu non por razones de mercadéu, sinón pola bona respuesta que recibió la cantar cuando lu tocaron per primer vegada na xira.<ref>{{cita web |url=http://www.kerrang.com/blog/2011/03/watch_my_chemical_romances_new_1.html |títulu=Watch My Chemical Romance's new videu! |fechaaccesu=21 de febreru de 2012 |apellíu=Martin |nome=Dan |fecha=22 de marzu de 2011 |obra=www.kerrang.com |idioma=inglés |cita=Armed with plastic laser guns, animal helmets, bandanas and masks |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110919010803/http://www.kerrang.com/blog/2011/03/watch_my_chemical_romances_new_1.html |fechaarchivu=19 de setiembre de 2011 }}</ref> ==== «The kids from yesterday» ==== En xineru de 2012, llanzóse'l postreru ''single'' del discu, «The kids from yesterday». El videu musical oficial del cantar foi fechu por una fan llamada Emily Eisemann, y remembra la década de carrera de la banda. El videu, al igual que'l cantar mesma, foi definíu por James Montgomery de MTV como «agriduz», por cuanto repasa munchos trunfos de l'agrupación, al empar que dexa entever la dulda de si esti periodu de My Chemical Romance ye tamién el fin d'un momentu del ''rock''. Montgomery señala qu'al traviés de los videos musicales que se publicar puede apreciase la decadencia en que se vio somorguiáu l'álbum, yá que empezó con dos videos d'altu presupuestu, siguíos d'unu sobre una presentación en direuto y, finalmente, unu fechu por una fan. Amás, sostuvo que ''Danger days'' «realmente merecía daqué meyor».<ref name="Kids">{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1677410/my-chemical-romance-kids-from-yesterday-danger.jhtml |títulu=My Chemical Romance's 'Kids from yesterday': death of ''Danger'&#39; |fechaaccesu=8 de febreru de 2012|apellíu=Montgomery |nome=James |fecha=17 de xineru de 2012 |obra=www.mtv.com |idioma=inglés}}</ref> ==== Otres notes ==== Amás, el cantar «[[The only hope for me is you]]», antes de ser publicada como senciellu, foi llanzada mientres la primera quincena d'ochobre de 2010, y diose como descarga gratuita al acutar el discu en [[iTunes]].<ref>{{cita web |url=http://www.spin.com/articles/hear-it-my-chemical-romances-blistering-new-song |títulu=Hear it: My Chemical Romance's blistering new song |fechaaccesu=23 de xunetu de 2011 |apellíu=O'Donnell |nome=Kevin |fecha=12 d'ochobre de 2010 |obra=www.spin.com |idioma=inglés }} {{cita web |url=http://www.mychemicalromance.com/blog/jeff/uk-fans-pre-order-danger-days-true-lives-fabulous-killjoys-itunes-now |títulu=UK fans - pre-order "Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys" at iTunes now! |fechaaccesu=23 de xunetu de 2011 |apellíu=Watson |nome=Jeff |fecha=20 d'ochobre de 2010 |obra=www.mychemicalromance.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110121164831/http://www.mychemicalromance.com/blog/jeff/uk-fans-pre-order-danger-days-true-lives-fabulous-killjoys-itunes-now |fechaarchivu=21 de xineru de 2011 }}</ref> Pela so parte, la banda entamara publicar un videoclip pal cantar «[[Bulletproof heart (cantar)|Bulletproof heart]]», pero esti proyeutu nunca se concretó; una razón pa esto, según suxurió'l grupu, foi la falta de presupuestu.<ref name="Kids" /> Dellos cantares fueron espublizaes en medios menos comunes, como «Na na na», de la cual fíxose una versión nel idioma ficticiu ''[[simlish]]'' por que fuera incluyida nel xuegu d'ordenador ''[[The Sims 3: late night]]'', llanzáu n'ochobre de 2010;<ref>{{cita noticia |url=http://music-mix.ew.com/2010/09/02/sims-3-travie-mccoy-exclusive |títulu=Sims 3 exclusive: Travie McCoy, My Chemical Romance and more sing in Simlish |obra=[[Entertainment Weekly]] |fecha=17 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=21 de setiembre de 2010 |idioma=inglés}}</ref> el cantar orixinal tamién apaeció nuna escena de la película ''[[American pie: el realcuentru]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.americanreunionmovie.com/assets/pdf/AMERICAN_REUNION_Production_Information.pdf |títulu=Hello my name is American reunion |fechaaccesu=2 de mayu de 2012 |nome=Universal Pictures |fecha=2012 |obra=www.americanreunionmovie.com |idioma=inglés |cita=“Na na na (na na na na na na na na na na)” [sic] / Written by Gerard Way, Ray Toru, Michael Way, Frank Iero, Bob Bryar / Performed by My Chemical Romance / Courtesy of Reprise Records / By arrangement with Warner Music Group Film & TV Licensing |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120417180812/http://www.americanreunionmovie.com/assets/pdf/AMERICAN_REUNION_Production_Information.pdf |fechaarchivu=17 d'abril de 2012 }}</ref> Amás, el cantar «Planetary (GO!)» destacar por formar parte del ''soundtrack'' del videoxuegu ''[[Gran turismu 5]]'' y por ser la so tema d'[[Secuencia d'apertura|apertura]].<ref>{{cita web |url=http://www.artistdirect.com/nad/news/article/0,,7708999,00.html |títulu=My Chemical Romance's "Planetary (GO!)" to open Sony Playstation's "Gran turismu 5" |fechaaccesu=23 de xunetu de 2011|apellíu=Sciarretto |nome=Amy |fecha=20 d'ochobre de 2010 |obra=www.artistdirect.com |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:My Chemical Romance at Rock en Seine, 2011.jpg|thumb|200px|Gerard Way nun conciertu en [[París]] ([[Francia]]), n'agostu de 2011]] === Xires === {{AP|The World Contamination Tour|Honda Civic Tour 2011}} Dempués de que se publicar el tráiler del álbum, anunciáronse les feches de los conciertos n'[[Europa]] del so [[xira musical|xira mundial]] The World Contamination Tour,<ref name="FMQB">{{cita noticia |url=http://www.fmqb.com/article.asp?id=1958116 |títulu=My Chemical Romance enter the ''Danger days'&#39; |editorial=[[FMQB]] |fecha=20 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2010 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120321230929/http://www.fmqb.com/article.asp?id=1958116 |fechaarchivu=21 de marzu de 2012 }}</ref> a les que más tarde se sumaríen presentaciones n'[[América del Norte]], [[Xapón]] y [[Oceanía]] dende ochobre de 2010 hasta febreru de 2012.<ref>{{cita web |url=http://www.mychemicalromance.com/tour/archive |títulu= Tour archive |fechaaccesu=8 de febreru de 2012 |obra=www.mychemicalromance.com |idioma=inglés}}</ref> Amás d'esta xira, la banda formó parte del Honda Civic Tour 2011 xunto a la banda [[Blink-182]]; esta serie de conciertos desenvolver ente los meses d'agostu y ochobre d'aquel añu, ya incluyó más de cuarenta presentaciones, principalmente n'Estaos Xuníos.<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1664437/fonda-civic-tour-2011-blink-182-my-chemical-romance.jhtml |títulu=Blink-182, My Chemical Romance team up for 2011 Honda Civic Tour |fechaaccesu=8 de febreru de 2012 |apellíu=Montgomery |nome=James |fecha=23 de mayu de 2011 |obra=www.mtv.com |idioma=inglés}}</ref> == Llista de cantares Llista de canciones | duración_total = 53:56 | toes_escrites = [[Frank Iero|Iero]], [[Ray Toru|Toru]], [[Gerard Way|Way]] y [[Mikey Way|Way]], sacante les indicaes<ref name=allmusic /> | writing_credits = yes | title1 = Look alive, sunshine | length1 = 0:30 | writer1 = | title2 = [[Na na na (na na na na na na na na na)]] | length2 = 3:25 | writer2 = [[Bob Bryar|Bryar]], Iero, Toru, Way y Way | title3 = [[Bulletproof heart (cantar)|Bulletproof heart]] | length3 = 4:56 | writer3 = Bryar, Iero, Toru, Way y Way | title4 = [[SING (cantar de My Chemical Romance)|SING]] | length4 = 4:30 | writer4 = | title5 = [[Planetary (GO!)]] | length5 = 4:06 | writer5 = | title6 = [[The only hope for me is you]] | length6 = 4:32 | writer6 = Bryar, Iero, Toru, Way y Way | title7 = Jet-Star and the Kobra Kid/traffic report | length7 = 0:26 | writer7 = | title8 = [[Party Poison]] | length8 = 3:35 | writer8 = Bryar, Iero, Toru, Way y Way | title9 = [[Save yourself, I'll hold them back]] | length9 = 3:50 | writer9 = Bryar, Iero, Toru, Way y Way | title10 = [[S/C/A/R/Y/C/R/O/W]] | length10 = 4:28 | writer10 = | title11 = [[Summertime (cantar de My Chemical Romance)|Summertime]] | length11 = 4:06 | writer11 = | title12 = [[DESTROYA]] | length12 = 4:32 | writer12 = | title13 = [[The kids from yesterday]] | length13 = 5:24 | writer13 = | title14 = Goodnite, Dr. Death | length14 = 1:59 | writer14 = | title15 = [[Vampire money]] | length15 = 3:38 | writer15 = }} {{Llista de canciones | títulu = ''Bonus tracks'' | title16 = We don't need another song about California | length16 = 4:28 | note16 = ''[[bonus track]]'' na edición de luxu d'[[iTunes]] | title17 = Zero percent | length17 = 2:47 | note17 = ''bonus track'' na edición xaponesa }}. == Receición == === Crítica === {{Calificaciones profesionales | títulu = | subtitulo = | estáu = | rev1 = ''[[Allmusic]]'' | rev1Score = {{rating|4.5|5}}<ref name=allmusic>{{cita web |url=http://allmusic.com/album/danger-days-the-true-lives-of-the-fabulous-killjoys-r2037913/review |títulu=Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |obra=allmusic.com |fechaaccesu=26 de xunetu de 2011 |autor=[[Stephen Thomas Erlewine]] |idioma=inglés}}</ref> | rev2 = ''[[Alternative Press]]'' | rev2Score = {{rating|4|5}}<ref name="Bayer"/> | rev3 = ''[[The A.V. Club]]'' | rev3Score = (D–)<ref>{{cita web |url=http://www.avclub.com/articles/my-chemical-romance-danger-days-the-true-lives-of,48122/|títulu=Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |fechaaccesu=26 de xunetu de 2011|apellíu=Heller |nome=Jason |obra=www.avclub.com |fecha=23 de payares de 2010 |idioma=inglés}}</ref> | rev4 = ''[[Entertainment Weekly]]'' | rev4Score = (B–)<ref>{{cita web |apellíu=Dolan |nome=John |fecha=16 de payares de 2010 |títulu=Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys (2010) |obra=[[Entertainment Weekly]] |fechaaccesu=11 d'avientu de 2010 |idioma=inglés}}</ref> | rev5 = ''[[IGN (sitiu web)|IGN]]'' | rev5Score = {{rating|9|10}}<ref>{{cita web |url=http://music.ign.com/articles/113/1136473p1.html |títulu=Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |fechaaccesu=26 de xunetu de 2011 |apellíu=Carle |nome=Chris |obra=music.ign.com |fecha=23 de payares de 2010 |idioma=inglés |urlarchivu=https://www.webcitation.org/68o5QfEtK?url=http://music.ign.com/articles/113/1136473p1.html |fechaarchivu=4 de xunetu de 2012 }}</ref> | rev6 = ''[[NME]]'' | rev6Score = {{rating|8|10}}<ref>{{cita web |url=http://www.nme.com/reviews/my-chemical-romance/11724 |títulu=Album review: My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys (Warner) |fechaaccesu=26 de xunetu de 2011 |apellíu=Doren |nome=John |obra=www.nme.com |fecha=19 de payares de 2010 |idioma=inglés}}</ref> | rev7 = ''[[Rock Sound]]'' | rev7Score = {{rating|8|10}}<ref name=Rocksound>{{cita web |nome=Ben |apellíu=Patashnik| url=http://www.rocksound.tv/reviews/article/my-chemical-romance-danger-days-the-true-lives-of-the-fabulous-killjoys/ | títulu= My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |fecha=19 de payares de 2010| obra=[[Rock Sound]] |fechaaccesu=26 de xunetu de 2011 |idioma=inglés}}</ref> | rev8 = ''[[Rolling Stone]]'' | rev8Score = {{rating|3.5|5}}<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/reviews/album/69206/236877|títulu=My Chemical Romance: Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |fechaaccesu=26 de xunetu de 2011|apellíu=Maerz |nome=Melissa |obra=www.rollingstone.com |fecha=22 de payares de 2010 |idioma=inglés}}</ref> | rev9 = ''[[Spin (revista)|Spin]]'' | rev9Score = {{rating|7|10}}<ref>{{cita web |url=http://www.spin.com/reviews/my-chemical-romance-danger-days-true-lives-fabulous-killjoys |títulu=My Chemical Romance, Danger days |apellíu=Wood |nome=Mikael |obra=www.spin.com |fecha=2010 |fechaaccesu=15 de payares de 2010 |idioma=inglés}}</ref> | rev10 = ''[[Kerrang!]]'' | rev10Score = {{rating|5|5}}<ref>{{cita publicación |añu=2010 |títulu=My Chemical Romance: ''Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys'&#39; |publicación=[[Kerrang!]] |páxina=50 |ubicación=Reinu Xuníu |fechaaccesu=26 de xunetu de 2011 |idioma=inglés}}</ref> }} Tres el so llanzamientu, ''Danger days'' recibió crítiques xeneralmente positives.<ref name="Metacritic">{{cita web |url=http://www.metacritic.com/music/danger-days-the-true-lives-of-the-fabulous-killjoys |títulu=Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys reviews, ratings, credits, and more at Metacritic |obra=[[Metacritic]] |fechaaccesu=2 d'avientu de 2010 |idioma=inglés}}</ref> Nel sitiu [[Metacritic]], qu'arrexunta gran cantidá de crítiques nuna sola calificación, llogró una valoración de setenta centécimos.<ref name="Metacritic"/> El sitiu web de la revista ''[[Rock Sound]]'' afirma que «la creatividá de la banda toma un vuelu musical, gráficu y lliterariu».<ref name=rock>{{cita web |nome=Ben |apellíu=Patashnik |url=http://www.rocksound.tv/blog/article/my-chemical-romances-danger-days-heres-what-you-need-to-know |títulu=My Chemical Romance's 'Danger days…' - here's what you need to know |obra=[[Rock Sound]] |fecha=29 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2010 |idioma=inglés}}</ref> Dan Martin de ''[[NME]]'' tuvo oportunidá de revisar l'álbum antes de la so publicación y calificar positivamente: nel so comentariu dixo inclusive que «esti ye'l meyor discu de ''rock'' del añu per un marxe tan grande que realmente te sientes avergoñáu pol restu».<ref name=NME/> [[Matt Heafy]], cantante y guitarrista de la banda de ''[[Heavy metal|metal]]'' [[Trivium]], consideró al álbum como'l cuartu meyor de 2010.<ref>{{cita web |url=http://top2010.roadrunnerrecords.com/2010/matt-heafy/?utm_medium=Facebook+Triv+MH+Top+10 |títulu= Roadrunner Records top ten of 2010 |fechaaccesu=27 de xunetu de 2011|apellíu=Heafy |nome=Matt |fecha=2010 |obra=roadrunnerrecords.com |idioma=inglés}}</ref> Gary Graff de ''[[Billboard]]'' calificar con una puntuación de setenta y nueve y comenta que «lo más importante ye que ye una gran diversión».<ref>{{cita web |url= http://www.billboard.com/new-releases/my-chemical-romance-danger-days-the-true-1004126728.story#/new-releases/my-chemical-romance-danger-days-the-true-1004126728.story|títulu= My Chemical Romance, "Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys"|fechaaccesu=5 de marzu de 2011 |fecha= 15 de payares de 2010|obra=www.billboard.com |idioma= inglés|cita=Most important, it's big fun, whether you buy into the high concept or not}}</ref> ''Danger days'' foi allugáu nel númberu 28 na llista de los trenta meyores álbumes de 2010 según ''[[Rolling Stone]]'',<ref name="bestsongs">{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/lists/30-best-albums-of-2010-20101213/my-chemical-romance-danger-days-the-true-lives-of-the-fabulous-killjoys-19691231 |títulu=30 best albums of 2010: My Chemical Romance, 'Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys&#39; |fechaaccesu=27 de xunetu de 2011 |fecha=2010 |obra=www.rollingstone.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110712224352/http://www.rollingstone.com/music/lists/30-best-albums-of-2010-20101213/my-chemical-romance-danger-days-the-true-lives-of-the-fabulous-killjoys-19691231 |fechaarchivu=12 de xunetu de 2011 }}</ref> y foi descritu por esta revista como un discu «extraordinariamente enérxicu y fondamente infravalorado».<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/news/rock-on-tv-preview-my-chemical-romance-and-panic-at-the-discu-bring-emo-back-to-late-night-20110808 |títulu=Rock on TV preview: My Chemical Romance and Panic! at the Disco bring Emo back to late night |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2012 |fecha=8 d'agostu de 2011 |obra=www.rollingstone.com |idioma=inglés |cita=[...] extraordinarily energetic and deeply underrated fourth album}}</ref> Al respeutive de los sos álbumes anteriores, ''Rock Sound'' sostién que, nesti discu, «la forma en qu'usaron tou lo qu'aprendieron en ''[[The Black Parade]]'' y en que fixeron axustes en ciertes partes siéntese natural y confiada».<ref name=rock /> La revista ''[[Alternative Press]]'' revisó l'álbum y comentó: «Ye realmente difícil creer qu'esta seya la mesma banda qu'aprució na escena va seis años col furiosu himnu musical “[[I'm not okay (I promise)]]”», y dio-y una calificación de cuatro estrelles.<ref name="Bayer">{{cita web |nome=Jonah |apellíu=Bayer| url=http://www.altpress.com/reviews/entry/my_chemical_romance_-_danger_days_the_true_lives_of_the_fabulous_killj/ | títulu= 'Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys| obra=Alternative Press |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2010 |idioma=inglés}}</ref> ''[[Chilango (revista)|Chilango]]'' sostién que «''Danger days'' ye un aciertu pa la banda; non solo llograron tomar lo meyor de los sos trabayos anteriores, sinón que lo enfrescaron usando nuevos elementos que-y dieron un nuevu soníu ya imaxe a una banda qu'antes yera encasillada no murnio y fosco».<ref name="chilango"/> [[Stephen Erlewine]], del sitiu web [[Allmusic]], fai notar que «nun hai derramamientos [[emo]] de sangre, nin enfrentamientos [[cine espresionista alemán|espresionistes]] cola muerte» y que «pa la mayoría de los oyentes ye diversión n'estáu puru».<ref name=allmusic /> Sicasí, ''Danger days'' recibió tamién crítiques más dures. Jason Heller de ''[[The Onion A.V. Club]]'' sostién que «l'únicu encantu del discu ye la so arrogancia».<ref>{{cita web |url= http://www.avclub.com/articles/my-chemical-romance-danger-days-the-true-lives-of,48122/|títulu= Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |fecha=23 de payares de 2010 |fechaaccesu=5 de marzu de 2011|autor=The Onion A.V. Club|fecha= |obra=www.avclub.com |idioma=inglés |cita=Pretentious yet lunkheaded, the disc's only charm is its slick, fist-pumping arrogance}}</ref> ''[[PopMatters]]'', a pesar de conceder que «ye una interesante diversión y quiciabes un descansu necesariu pa la banda», afirma que'l discu «ta bien llueñe del planu artísticu en que s'alluga ''The Black Parade''», y calificar como «un [[álbum conceptual]] desastrosamente confusu».<ref>{{cita web |url= http://www.popmatters.com/pm/review/134152-my-chemical-romance-danger-days-the-true-lives-of-the-fabulous-killj/|títulu= My Chemical Romance: Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys|fechaaccesu=5 de marzu de 2011 |apellíu=Sawdey |nome=Evan |fecha=30 de payares de 2010 |obra=www.popmatters.com |idioma= inglés |cita=With that said, though, ''Danger days'' is a far cry from the artistic plane that ''The Black Parade'' sits on: it's a decent pop-rock album, a disastrously confused concept album}}</ref> === Llistes musicales === ''Danger days'' llogró asitiase en siquier ventiséis [[llista musical|llistes musicales]] de ventiún países distintes, como s'amuesa na siguiente tabla: {| class="wikitable sortable" |- ! align="center" style="width: 10em"|<small>País ! align="center" style="width: 10em"|<small>Llista (2010) ! align="center" style="width: 05em"|<small>Primer selmana !align="center" style="width: 05em"|<small>Posición d'ingresu !align="center" style="width: 05em"|<small>Posición<br />más alta !align="center" style="width: 05em"|<small>Selmanes na máxima posición ! align="center" style="width: 05em"|<small>Selmanes na llista !align="center" style="width: 05em"|<small>Última selmana !align="center" style="width: 05em"|<small>Posición de salida |- |<small>{{GER}} |<small>[[German Top 100 Albums Chart]]<ref name="charts.de">{{cita web|url=http://www.charts.de/album.asp?artist=My+Chemical+Romance&title=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&country=de|títulu=My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys|obra=charts.de|fechaaccesu=18 de xunetu de 2013|idioma=alemán}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>18 | style="text-align:center;"|<small>18 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>18 |- |<small>{{AUS}} |<small>[[Llistes musicales d'Australia|ARIA Charts]]<ref name="australiancharts">{{cita web|url=http://australian-charts.com/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a|títulu=Australian-Charts.com |obra=australian-charts.com |fechaaccesu=18 de xunetu de 2013|idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-12-05 | style="text-align:center;"|<small>10 | style="text-align:center;"|<small>10 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>9 | style="text-align:center;"|<small>2011-01-30 | style="text-align:center;"|<small>50 |- |<small>{{AUT}} |<small>[[Alben Top 75]]<ref>{{cita web|url=http://austriancharts.at/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a |títulu=My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |obra=austriancharts.at |fechaaccesu=27 de xunetu de 2011 |idioma=alemán}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-12-03 | style="text-align:center;"|<small>15 | style="text-align:center;"|<small>15 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>4 | style="text-align:center;"|<small>2010-12-24 | style="text-align:center;"|<small>64 |- |<small>{{BEL}} ([[Flandes]]) |<small>[[Ultratop]]<ref name=ultratop.be>{{cita web|url=http://www.ultratop.be/nl/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a|títulu=My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |fechaaccesu=27 de xunetu de 2011 |obra=www.ultratop.be |idioma=flamencu}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-12-04 | style="text-align:center;"|<small>79 | style="text-align:center;"|<small>79 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>2010-12-04 | style="text-align:center;"|<small>79 |- |<small>{{BEL}} ([[Rexón Valona|Valonia]]) |<small>[[Ultratop]]<ref name=ultratop.be /> | style="text-align:center;"|<small>2010-12-04 | style="text-align:center;"|<small>99 | style="text-align:center;"|<small>99 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>2010-12-04 | style="text-align:center;"|<small>99 |- |<small>{{CAN}} |<small>[[Canadian Albums Chart]]<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/artist/311975/my-chemical-romance/chart?f=309 |títulu=My Chemical Romance: chart history |fechaaccesu=30 de xunu de 2013 |obra=www.billboard.com |idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>13 | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- |- |<small>{{USA}} |<small>[[Billboard 200]]<ref>{{cita web |url=http://www.billboard.com/artist/311975/my-chemical-romance/chart?f=305 |títulu=My Chemical Romance: chart history |fechaaccesu=30 de xunu de 2013 |obra=www.billboard.com |idioma=inglés}}</ref><ref name="acharts"/> | style="text-align:center;"|<small>2010-12-11 | style="text-align:center;"|<small>8 | style="text-align:center;"|<small>8 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>15 | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- |- |<small>{{USA}} |<small>[[Alternative Albums]]<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/artist/311975/my-chemical-romance/chart?f=794 |títulu=My Chemical Romance: chart history |fechaaccesu=30 de xunu de 2013 |obra=www.billboard.com |idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- |- |<small>{{USA}} |<small>[[Dixital Albums]]<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/artist/311975/my-chemical-romance/chart?f=400|títulu=My Chemical Romance: chart history |fechaaccesu=30 de xunu de 2013 |obra=www.billboard.com |idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>3 | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- |- |<small>{{USA}} |<small>[[Tastemaker Albums Chart]]<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/artist/311975/my-chemical-romance/chart?f=407|títulu=My Chemical Romance: chart history |fechaaccesu=30 de xunu de 2013 |obra=www.billboard.com |idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>3 | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- |- |<small>{{USA}} |<small>[[Top Rock Albums]]<ref>{{cita web|url=http://www.billboard.com/artist/311975/my-chemical-romance/chart?f=408|títulu=My Chemical Romance: chart history |fechaaccesu=30 de xunu de 2013 |obra=www.billboard.com |idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- |- |<small>{{ESP}} |<small>[[Top 100 Álbumes d'España]]<ref>{{cita web|url=http://spanishcharts.com/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a|títulu=Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |fechaaccesu=27 de xunetu de 2011 |obra=spanishcharts.com |idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-11-28 | style="text-align:center;"|<small>31 |style="text-align:center;"|<small>31 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>2 | style="text-align:center;"|<small>2010-12-05 | style="text-align:center;"|<small>73 |- |<small>{{FIN}} |<small>[[Finland's Official List]]<ref name="acharts"/><ref>{{cita web|url=http://www.ifpi.fi/tilastot/virallinen-llista/artistit/my+chemical+romance/danger+days%3A+the+true+lives+of+the+fabul|títulu=My Chemical Romance: Danger days: the true lives of the Fabul |fechaaccesu=3 d'avientu de 2010 |obra=www.ifpi.fi |idioma=finés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-12-01 | style="text-align:center;"|<small>9 | style="text-align:center;"|<small>9 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>5 | style="text-align:center;"|<small>2011-01-12 | style="text-align:center;"|<small>39 |- |<small>{{FRA}} |<small>[[IFOP Top 200 Albums]]<ref>{{cita web|url=http://lescharts.com/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a|títulu=My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |fechaaccesu=27 de xunetu de 2011 |obra=lescharts.com |idioma=francés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-11-27 | style="text-align:center;"|<small>80 | style="text-align:center;"|<small>80 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>2 | style="text-align:center;"|<small>2010-12-04 | style="text-align:center;"|<small>174 |- |<small>{{GRE}} |<small>[[IFPI Greece]]<ref>{{cita web |url=http://greekcharts.com/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a |títulu=My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |fechaaccesu=27 de xunetu de 2011 |obra=greekcharts.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110711124759/http://greekcharts.com/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a |fechaarchivu=11 de xunetu de 2011 }}</ref> | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>32 | style="text-align:center;"|<small>32 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>32 |- |<small>{{IRL}} |<small>[[Irish Albums Chart]]<ref name="acharts">{{cita web|url=http://acharts.us/album/59032|títulu=My Chemical Romance - Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys |fechaaccesu=18 de xunetu de 2013 |obra=acharts.us |idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-11-25 | style="text-align:center;"|<small>48 | style="text-align:center;"|<small>14 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>7 | style="text-align:center;"|<small>2011-03-10 | style="text-align:center;"|<small>70 |- |<small>{{ITA}} |<small>[[Italia Top 100 Albums Chart]]<ref name="acharts"/> | style="text-align:center;"|<small>2010-11-23 | style="text-align:center;"|<small>37 | style="text-align:center;"|<small>37 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>2010-11-23 | style="text-align:center;"|<small>37 |- |<small>{{JAP}} |<small>[[Oricon#Charts|Oricon]]<ref>{{cita web|url=http://www.oricon.co.jp/rank/ja/w/|títulu=アルバム 週間ランキング - ORICON STYLE|fechaaccesu=1 d'avientu de 2010 |obra=www.oricon.co.jp |idioma=xaponés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>8 | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- | style="text-align:center;"|<small>- |- |<small>{{MEX}} |<small>[[Top 100 Méxicu]]<ref name="acharts"/><ref>{{cita web|url=http://mexicancharts.com/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a|títulu=MexicanCharts.com|fechaaccesu=18 de xunetu de 2013|obra=mexicancharts.com|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130929213558/http://mexicancharts.com/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+%2D+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a|fechaarchivu=29 de setiembre de 2013}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-11-30 | style="text-align:center;"|<small>9 | style="text-align:center;"|<small>9 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>12 | style="text-align:center;"|<small>2011-03-01 | style="text-align:center;"|<small>93 |- |<small>{{NOR}} |<small>[[VG-llista]]<ref name="acharts"/><ref name=norwegiancharts.com>{{cita web|url=http://norwegiancharts.com/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a|títulu=NorwegianCharts.com|fechaaccesu=18 de xunetu de 2013|obra=norwegiancharts.com |idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-11-30 | style="text-align:center;"|<small>21 | style="text-align:center;"|<small>21 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>3 | style="text-align:center;"|<small>2011-03-22 | style="text-align:center;"|<small>40 |- |<small>{{NZL}} |<small>[[Recording Industry Association of New Zealand|Top 40 Albums Chart]]<ref name=newzealandcharts>{{cita web|url=http://charts.org.nz/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a|títulu= Charts.org.nz |fechaaccesu=18 de xunetu de 2013|obra=charts.org.nz |idioma=inglés}}</ref><ref name=rianz.org.nz>{{cita web |url=http://www.rianz.org.nz/attachments/rianz/chart-1750-06-dec-10.pdf |títulu=The Official New Zealand Music Chart: chart 1750 |fecha=6 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=27 de xunetu de 2011 |obra=rianz.org.nz |idioma=inglés }}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-11-29 | style="text-align:center;"|<small>4 | style="text-align:center;"|<small>4 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>7 | style="text-align:center;"|<small>2011-01-10 | style="text-align:center;"|<small>32 |- |<small>{{NED}} |<small>[[MegaCharts#Mega Album Top 100|Mega Album Top 100]]<ref name=dutchcharts.nl>{{cita web|url=http://dutchcharts.nl/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a|títulu=DutchCharts.nl|fechaaccesu=26 de payares de 2010 |obra=dutchcharts.nl |idioma=neerlandés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-11-27 | style="text-align:center;"|<small>60 | style="text-align:center;"|<small>60 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>2010-11-27 | style="text-align:center;"|<small>60 |- |<small>{{POL}} |<small>[[Polish Music Charts]]<ref name="acharts"/> | style="text-align:center;"|<small>2010-12-06 | style="text-align:center;"|<small>46 | style="text-align:center;"|<small>46 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>2010-12-06 | style="text-align:center;"|<small>46 |- |<small>{{GBR}} |<small>[[UK Top 75 Albums Chart]]<ref name="acharts"/><ref>{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/radio1/chart/albums|títulu=BBC - Radio 1 - The Official UK Top 40 Albums Chart |fechaaccesu=27 de xunetu de 2011 |obra=www.bbc.co.uk |idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-11-28 | style="text-align:center;"|<small>14 | style="text-align:center;"|<small>14 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>16 | style="text-align:center;"|<small>2011-04-24 | style="text-align:center;"|<small>74 |- |<small>{{SWE}} |<small>[[Sverigetopplistan]]<ref>{{cita web|url=http://swedishcharts.com/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+-+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a|títulu=SwedishCharts.com|fechaaccesu=3 d'avientu de 2010 |obra=swedishcharts.com |idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-12-03 | style="text-align:center;"|<small>34 | style="text-align:center;"|<small>34 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>2010-12-03 | style="text-align:center;"|<small>34 |- |<small>{{SUI}} |<small>[[Swiss Music Charts]]<ref>{{cita web|url=http://www.swisscharts.com/showitem.asp?interpret=My+Chemical+Romance&titel=Danger+Days+%2D+The+True+Lives+Of+The+Fabulous+Killjoys&cat=a|títulu=SwissCharts.com|fechaaccesu=26 de payares de 2010 |obra=www.swisscharts.com |idioma=inglés}}</ref> | style="text-align:center;"|<small>2010-12-05 | style="text-align:center;"|<small>25 | style="text-align:center;"|<small>25 | style="text-align:center;"|<small>1 | style="text-align:center;"|<small>3 | style="text-align:center;"|<small>2010-12-19 | style="text-align:center;"|<small>100 |} </small> === Ventes y certificaciones === A febreru de 2011, ''Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys'' vendiera más de 1&nbsp;200&nbsp;000 copies a nivel mundial.<ref name=warfare>{{cita publicación |apellíu= |nome= |fecha=26 de febreru de 2011 |títulu=Chemical warfare |publicación=[[NME]] |páxina= |ubicación= Reinu Xuníu |fechaaccesu=26 de xunetu de 2011 |idioma=inglés}}</ref> Al completar la banda la xira mundial pa esti álbum, el sitiu web [[australia|australianu]] ''[[Adelaide Now]]'' sostuvo que, comercialmente, ''Danger days'' «resultó fluexu en comparanza col esitosu ''The Black Parade''»; al respeutu, [[Gerard Way]] espresó: «Nun creo que naide cometiera error dalgunu. Lo que seya que pasara positiva o negativamente tocantes a les ventes non solo nun afectó a la banda, sinón que nun afectó a la perceición del mundu alrodiu de la banda en cuanto artistes».<ref>{{cita web |url=http://www.adelaidenow.com.au/ipad/how-to-follow-the-black-parade/story-fn6ci0vj-1226306366079 |títulu=How to follow The Black Parade |fechaaccesu=26 de marzu de 2012|apellíu=Johnson |nome=Neala |fecha=21 de marzu de 2012 |obra=www.adelaidenow.com.au |idioma=inglés}}</ref> L'álbum recibió la [[certificación de ventes discográfiques|certificación]] de discu d'oru en países como [[Estaos Xuníos]], [[Irlanda]], [[Nueva Zelanda]] y [[Reinu Xuníu]]: {| {{tablaguapa}} style="text-align:center;" ! Rexón ! Provisor ![[Certificaciones de ventes discográfiques nel mundu|Certificación]] |- | style="text-align:left;"|Estaos Xuníos |[[Recording Industry Association of America|RIAA]] |align="center"|Oru |- | style="text-align:left;"|Irlanda |[[Irish Recorded Music Association|IRMA]] |align="center"|Oru<ref>{{cita web |url=http://www.irishcharts.ie/awards/gold10.htm |títulu=2010 certification awards - gold |fechaaccesu=3 de xunu de 2012 |obra=www.irishcharts.ie |idioma=inglés}}</ref> |- | style="text-align:left;"|Nueva Zelanda |[[Recording Industry Association of New Zealand|RIANZ]] |align="center"|Oru<ref name=rianz.org.nz /> |- | style="text-align:left;"|Reinu Xuníu |[[British Phonographic Industry|BPI]] |Oru<ref>{{cita web |url=http://www.bpi.co.uk/certifiedawards/search.aspx |títulu=Certified awards search |fechaaccesu=4 de febreru de 2012 |obra=www.bpi.co.uk |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120214044701/http://www.bpi.co.uk/certifiedawards/search.aspx |fechaarchivu=14 de febreru de 2012 }}</ref> |- |} == Feches de publicación == L'álbum tuvo disponible per primer vegada'l 16 de payares de 2010, al traviés d'un videu n'internet espublizáu pela banda;<ref name="Art is the weapon" /> la publicación comercial, sicasí, facer dende'l 19 de payares de 2010, anque en munchos países la fecha difirió, según amuésase na siguiente tabla: {|{{tablaguapa}} ! Rexón ! Fecha !Discográfica |- | Mundial (n'[[internet]])<ref name="Art is the weapon" /> | 16 de payares de 2010 | [[Reprise Records]] |- | [[Alemaña]]<ref>{{cita web|url=http://www.amazon.de/dp/B0044KU7KU/|títulu=Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys|obra=[[Amazon.com|Amazon.de]]|fechaaccesu=18 de payares de 2010 |idioma=alemán}}</ref> | 19 de payares de 2010 | Reprise Records |- | [[Estaos Xuníos]]<ref name=Cheat>{{cita web |url=http://www.mtv.com/news/articles/1652790/my-chemical-romances-danger-days-cheat-sheet.jhtml |títulu=My Chemical Romance's Danger days: a cheat sheet |fechaaccesu=7 de xunetu de 2011|apellíu=Montgomery |nome=James |fecha=22 de payares de 2010 |obra=www.mtv.com |idioma=inglés}}</ref> | 22 de payares de 2010 | Reprise Records |- | [[Méxicu]]<ref>{{cita web |url=http://warnermusic.com.mx/noticies/148-warner-noticies/1393-my-chemical-romance avera el-dia-de-danger-days.html |títulu=My Chemical Romance: avérase'l día de "Danger days" |fechaaccesu=26 de xunetu de 2011 |fecha=22 de payares de 2010 |obra=warnermusic.com.mx }}</ref> |rowspan="2"|23 de payares de 2010 | [[Warner Music]] Mexico |- | [[España]]<ref>{{cita web |url=http://www.warnermusic.es/noticies/ficha.aspx?nIdNoticia=1171 |títulu=Nuevu álbum de My Chemical Romance "Danger days: the true lives of the Fabulous Joys" (sic) |fechaaccesu=26 d'avientu de 2011 |autor= |fecha=4 de payares de 2010 |obra=www.warnermusic.es |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110702065811/http://warnermusic.es/noticies/ficha.aspx?nIdNoticia=1171 |fechaarchivu=2 de xunetu de 2011 }}</ref> | Warner Music Spain |- | [[Xapón]]<ref>{{cita web|url=http://www.amazon.co.jp/dp/B00450XPJO |títulu=デンジャー・デイズ |obra=[[Amazon.com|Amazon.co.jp]] |fechaaccesu=26 de xunetu de 2011 |idioma=xaponés}}</ref> | 24 de payares de 2010 |Warner Music Japan |} == Crédito == {{Columnes}} ;My Chemical Romance<ref name=DD>Creitos en ''Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys'' (19 de payares de 2010). Álbum musical. [[Reprise Records]].</ref> * [[Gerard Way]]: [[Voz (música)|voz]]; * [[Ray Toru]]: [[Guitarra eléctrica|guitarra]] [[Guitarra líder|principal]]; * [[Frank Iero]]: [[Guitarra eléctrica|guitarra]] [[guitarra rítmica|rítmica]]; * [[Mikey Way]]: [[Baxu eléctricu|baxu]]. {{Nueva columna}} ;Músicos adicionales<ref name=DD /> * [[Bob Bryar]]: [[Composición musical#Composición na música popular|cocompositor]] en pistes 2, 3, 6, 8 y 9; * [[John Miceli]]: [[Batería (instrumentu musical)|batería]] y [[Preséu de percusión|percusión]]; voces en pista 9; * [[Dorian Crozier]]: batería en pista 3; * [[Jamie Muhoberac]]: [[Tecláu electrónicu|tecláu]]; * [[Steve Montano]]: personaxe Dr. Death Defying; * [[Airi Isoda]]: personaxe NewsAGoGo; * [[Jonathan Rivera]]: voces en pista 9. {{Final columnes}} == Ver tamién == * «[[Discografía de My Chemical Romance]]»; * «[[Cantares de My Chemical Romance]]»; * «[[The true lives of the Fabulous Killjoys]]». == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.mychemicalromance.com Sitio web oficial de My Chemical Romance] <span style="color:#555;">(n'inglés)</span>. * [http://www.youtube.com/watch?v=63lyA42Y6ug ''Art is the weapon,''] tráiler oficial del álbum en [[YouTube]]. {{Tradubot|Danger days: the true lives of the Fabulous Killjoys}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Álbumes de My Chemical Romance]] [[Categoría:Álbumes de 2010]] [[Categoría:Álbumes de Reprise Records]] [[Categoría:Álbumes conceptuales]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 1tiffzrxeyk6y0hkhxp2njme1bjjd98 0 167416 3709261 3708992 2022-08-18T13:35:59Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Daniel Jacob Radcliffe''' {{nym}} ye un [[actor]] [[Inglaterra|inglés]], principalmente conocíu por haber protagonizáu la [[Harry Potter (serie cinematográfica)|saga cinematográfica de ''Harry Potter'']].<ref name="gofbio">{{Cita web |url=http://harrypotter.warnerbros.co.uk/year5dvd/index.html |títulu=Daniel Radcliffe (actor bio) |fechaaccesu=29 de xineru de 2009 |añu=2007 |publicación=Harry Potter Official Site |idioma=inglés}}</ref><ref name="Encclopaedia">{{Cita web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1378521/Daniel-Radcliffe |títulu=Daniel Radcliffe or Daniel Jacob Radcliffe |fechaaccesu=27 de xineru de 2009 |añu=2009 |publicación=Encyclopaedia Britannica Online |editorial=Encyclopedia Britannica Online |idioma=inglés}}</ref><ref name="CNN">{{Cita web |url=http://www.harrylatino.com/noticias/6553/el rodaxe-de-les reliquies-yá-terminó- |títulu=El rodaxe de les Reliquies de la Muerte yá terminó |fechaaccesu=14 de xunu de 2010 |fecha=12 de xunu de 2010 |publicación=Harry Llatín |editorial=Harrylatino.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100615000218/http://www.harrylatino.com/noticias/6553/el rodaxe-de-les reliquies-yá-terminó- |fechaarchivu=15 de xunu de 2010 }}</ref> Fundamentalmente por ello, recaldó una fortuna de 23 millones de llibres esterlines (daqué más de 27 millones d'[[euru|euros]]), parte de la cual destinó a organizaciones benéfiques.<ref>{{Cita publicación |títulu=Daniel Radcliffe |url=http://business.timesonline.co.uk/tol/business/specials/rich_list/rich_list_2009/article6162300.ece |publicación=The Times |editorial=TimesOnline.co.uk |fecha=26 d'abril de 2009 |fechaaccesu=22 de payares de 2009 |idioma=inglés}}</ref> <ref name="Demelza">{{Cita publicación |autor=Purcell, Myrlia |títulu=Dan Radcliffe Thanks Fans for Donations |url=http://www.looktothestars.org/news/98-dan-radcliffe-thanks-fans-for-donations |publicación=Look at the Stars |fecha=6 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |idioma=inglés}}</ref><ref name="connected">{{Cita publicación |autor=Press Release |títulu=Daniel Radcliffe becomes 'Best Friend' of Get Connected |url=http://www.getconnected.org.uk/2509/press-releases/daniel-radcliffe-becomes-best-friend-of-get-connected.html |publicación=GetConected.org |fecha=18 de setiembre de 2009 |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100125013159/http://www.getconnected.org.uk/2509/press-releases/daniel-radcliffe-becomes-best-friend-of-get-connected.html |fechaarchivu=25 de xineru de 2010 }}</ref> Los sos empiezos profesionales remontar a [[1998]], cuando actuó nel telefilme ''[[David Copperfield (telefilme)|David Copperfield]]'' adautación de la [[David Copperfield (novela)|novela homónima]] de [[Charles Dickens]].<ref name="Encclopaedia" /> Darréu, debutó con ''[[The Tailor of Panama]]'' ([[2001]]) y apaeció n'otres películes como na [[Cine independiente|independiente]] ''[[December Boys]]'' y la televisiva ''My Boy Jack''. En [[2007]] protagonizó la obra de teatru ''[[Equus (obra)|Equus]]'', del dramaturgu [[Peter Shaffer]], na qu'interpretaba al venáu Alan Strang. Recibió crítiques emponderadores, tantu en [[Inglaterra]] como nos [[Estaos Xuníos]], amás de dellos premios y distinciones.<ref name="New York">{{Cita publicación |nome=Ben |apellíu=Brantley |títulu=In the Darkness of the Stable |url=http://theater2.nytimes.com/2008/09/26/theater/reviews/26equu.html |publicación=The New York Times |fechaaccesu=29 de xineru de 2009 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090207140437/http://theater2.nytimes.com/2008/09/26/theater/reviews/26equu.html |fechaarchivu=7 de febreru de 2009 }}</ref> Per otra parte, manifestó la so ilusión por ser [[guionista]] o [[Direutor de cine|direutor]]. Tamién mentó'l so enclín pola [[música]], anque decidió dedicase de llenu a l'actuación. En [[marzu]] de [[2011]], Radcliffe volvió a los escenarios de [[Nueva York]] col musical ''How to Succeed in Business Without Really Trying''<ref name="Telecinco">{{Cita publicación |url=http://www.telecinco.es/informativos/cultura/noticia/100010101/Daniel+Radcliffe+decantar por+los+musicales |títulu=Daniel Radcliffe decantar polos musicales |fechaaccesu=11 d'ochobre de 2009 |fecha=10 d'ochobre de 2009 |publicación=Telecinco |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091014010054/http://www.telecinco.es/informativos/cultura/noticia/100010101/Daniel+Radcliffe+decantar por+los musicales |fechaarchivu=14 d'ochobre de 2009 }}</ref> y en [[2012]] estrenóse ''[[The Woman in Black]]''.<ref>[https://www.filmaffinity.com/es/film985264.html ''La muyer de negru''] Filmaffinity. Aportáu'l 2/1/2012.</ref> Radcliffe vivió dende los sos primeros años nel distritu de Fulham, al oeste de [[Kensington y Chelsea]]; ello ye que l'actor confesóse fanáticu del equipu de fútbol orixinario d'esa zona, el [[Fulham Football Club]].<ref name="Lerer">{{Cita publicación |apellíu=Lerer |nome=Diego |títulu=Cuando Danny conoció a Harry |publicación=Diariu Clarín |editorial=Clarín.com |allugamientu=Bueos Aires |fecha=16 d'avientu de 2001 |url=http://www.clarin.com/diario/2001/12/16/c-00901.htm |fechaaccesu=29 de xineru de 2009}}</ref> == Primeros años == Radcliffe nació nel oeste de [[Londres]], [[Inglaterra]].<ref name="heatworld">{{Cita web |url=http://www.heatworld.com/Celeb-AZ/Daniel-Radcliffe/ |títulu=Daniel Radcliffe |fechaaccesu=27 de mayu de 2011 |obra=[[Heat World]] |editorial=Bauer Media Group |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110605042000/http://www.heatworld.com/Celeb-AZ/Daniel-Radcliffe/ |fechaarchivu=5 de xunu de 2011 }}</ref> Él ye l'únicu fíu de Alan George Radcliffe, un axente lliterariu, y Marcia Jeannine Gresham (nacida Marcia Gresham Jacobson), una axente de casting que participó en delles películes pa la [[BBC]], incluyendo ''The Inspector Lynley Mysteries'' y ''Walk Away and I Stumble''.<ref name="Radcliffe1">{{Cita web |url=http://www.thejc.com/home.aspx?AId=47922&ATypeId=1&search=true2&srchstr=PATRICIA+JACOBSON&srchtxt=1&srchhead=1&srchauthor=1&srchsandp=1&scsrch=0 |títulu=A nice Jewish wizard: Harry Potter is Jewish - and his grandmother is very proud of him |apellíu=Kasriel |nome=Alex|coautores=Emily Rhodes |fecha=22 d'avientu de 2006 |obra=The Jewish Chronicle |páxina=2 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080125121324/http://www.thejc.com/home.aspx?AId=47922&ATypeId=1&search=true2&srchstr=PATRICIA+JACOBSON&srchtxt=1&srchhead=1&srchauthor=1&srchsandp=1&scsrch=0|fechaarchivu=25 de xineru de 2008}}</ref><ref name="Radcliffe2">{{Cita noticies |títulu=Top of the form |páxina=26|obra=The Jewish Chronicle |fecha=20 d'avientu de 1968}}</ref> El so padre ye de «una clase bien trabayadora» d'orixe [[Protestantismu|protestante]] en [[Banbridge]], [[Condáu de Down]], [[Irlanda del Norte]].<ref name="outref1">{{Cita web |url=http://www.out.com/entertainment/movies/2013/02/11/long-education-daniel-radcliffe?page=0,2&utm_campaign=Feed%3A%20OutComFeatures%20%28Out.com%20Features%20%7C%20Fashion,%20Style,%20Celebrity,%20Opinion%20for%20the%20Modern%20Gai%20Man%29 |títulu=The Long Education of Daniel Radcliffe |fechaaccesu=13 de febreru de 2013 |apellíu=Hicklin |nome=Aaron |fecha=11 de febreru de 2013 |obra=Out.com |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.irishcentral.com/ent/Harry-Potters-Daniel-Radcliffe-stars-in-Martin-McDonaghs-play-The-Cripple-of-Inishmaan-210057591.html |títulu=http://www.irishcentral.com/ent/Harry-Potters-Daniel-Radcliffe-stars-in-Martin-McDonaghs-play-The-Cripple-of-Inishmaan-210057591.html}}</ref> La so madre ye [[Pueblu xudíu|xudía]]; nació en [[Sudáfrica]] y creció en Westcliff-on-Sea, [[Essex]]. La so familia había veníu orixinalmente de [[Polonia]] y [[Rusia]].<ref name="tnh1">{{Cita web |url=http://www.teenhollywood.com/2011/07/12/daniel-radcliffe-tells-potter-fans-now-go-conquer |títulu=Daniel Radcliffe Tells Potter Fans: "Now go conquer the world!" |fechaaccesu=13 de febreru de 2013 |apellíu=Barker |nome=Lynn |fecha=12 de xunetu de 2011 |obra=Teen Hollywood |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130518145302/http://www.teenhollywood.com/2011/07/12/daniel-radcliffe-tells-potter-fans-now-go-conquer |fechaarchivu=18 de mayu de 2013 }}</ref><ref name="chnl24s">{{Cita noticies |url=http://www.channel24.co.za/News/Local/Radcliffe-is-partly-South-African-20120722 |allugamientu=Johannesburg |títulu=Radcliffe is 'partly South African' |nome=Nadia |apellíu=Neophytou |fecha=22 de xunetu de 2012 |obra=Channel24 |fechaaccesu=13 de febreru de 2013}}</ref> Los padres de Radcliffe, al igual qu'él, fueron actores cuando yeren neños.<ref name="parade">{{Cita noticies |url=http://www.parade.com/celebrity/celebrity-parade/2012/01/life-after-harry.html |allugamientu=New York |títulu=Daniel Radcliffe's Life After Harry |nome=Dotson |apellíu=Reader |fecha=7 de xineru de 2012 |obra=[[Parade (magacín)|Parade]] |fechaaccesu=8 d'abril de 2012}}</ref> == Carrera cinematográfica == === Entamos na actuación === Radcliffe espresó'l so deséu d'actuar a la edá de cinco años y seis meses;<ref name="agefive">{{Cita publicación |títulu=Faces of the week: Daniel Radcliffe |editorial=BBC News |fecha=2 de marzu de 2007 |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/6413257.stm |fechaaccesu=1 de setiembre de 2007 |idioma=inglés}}</ref> sicasí, la so carrera profesional nun empezó hasta cinco años dempués, anque yá actuara en delles obres escolares y solía representar escenes de les películes de [[James Bond]].<ref name="agefive" /><ref name= "IMDB">{{Cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0705356/bio |títulu=Biography for Daniel Radcliffe |fechaaccesu=29 de xineru de 2009 |publicación=Internet Movie Data Base |editorial=IMDB.com |idioma=inglés}}</ref> A los 9 años llegó-y la oportunidá de encauzar la so vocación poles [[arte dramático|artes dramátiques]] una y bones un axente de ''casting'' amigu de la so familia suxurió que audicionara pa un papel en [[televisión]]; Daniel, col permisu de los sos padres, decidió asumir el retu yá que nun yera un estudiante destacáu nin taba demasiáu comenenciudu na escuela.<ref name= "Observer">{{Cita publicación |apellíu=McLean |nome=Craig |títulu=Dirty Harry |editorial=The Observer |fecha=11 de febreru de 2007 |idioma=inglés |url=http://observer.guardian.co.uk/print/0,,329710232-110648,00.html |fechaaccesu=29 de xineru de 2009}}</ref> Tres cinco audiciones consiguió'l papel y n'avientu de 1999 fixo'l so debú nel telefilme ''[[David Copperfield (telefilme)|David Copperfield]]'' pa la cadena televisiva [[British Broadcasting Corporation|BBC]];<ref name="agefive" /><ref name="dcref1">{{Cita publicación |apellíu=Roberts |nome=Sheila |títulu=Daniel Radcliffe Interview, December Boys |publicación=Movies on-line |editorial=Moviesonline.ca |url=http://www.moviesonline.ca/movienews_12913.html |idioma=inglés |fechaaccesu=10 de setiembre de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110411092919/http://www.moviesonline.ca/movienews_12913.html |fechaarchivu=11 d'abril de 2011 }}</ref> ellí, Radcliffe dio vida al protagonista na so etapa infantil. La película estremada en dos partes– cuntó cola participación de [[Maggie Smith]] y [[Imelda Staunton]], conocíes intérpretes britániques coles cualos depués trabayaría na saga ''Harry Potter''.<ref name="dcref1" /> La productora del proyeutu, Kate Harwood, declaró sentise sosprendida y esplicó porqué: {{cita|''Tien una particular naturalidá ya inocencia. La cámara adorar''.<ref name="agefive" /><ref name="CNN" />|Kate Harwood}} El so siguiente trabayu llegó en 2000 con ''[[The Tailor of Panama]]'', onde interpretó a Mark, el fíu mayor del matrimoniu al que dan vida [[Geoffrey Rush]] y [[Jamie Lee Curtis]]. Mientres el rodaxe d'esi pequeñu papel, Lee Curtis enterar de que la película ''[[Harry Potter y la piedra filosofal (película)|Harry Potter y la piedra filosofal]]'' topar n'etapa de pre-producción y animó al rapazu a presentase a les audiciones. Los sos padres pensaron que sería un procesu demasiáu duru y frustrante en casu de fracasar,<ref name="agefive" /><ref name="Lerer" /> asina que nun-y lo dexaron. Aun así, el productor del proyeutu cinematográficu, [[David Heyman]], ver nun antepar mientres la representación de la obra ''[[Stones in His Pockets]]'' en Londres.<ref name="play2000">{{Cita publicación |apellíu=McLean |nome=Craig |títulu=Hobnobs & broomsticks |publicación=SundayHerald.com |ubicación=Reinu Xuníu |url=http://www.sundayherald.com/life/people/display.var.1546220.0.0.php |fechaaccesu=15 de xunetu de 2007 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070718083907/http://www.sundayherald.com/life/people/display.var.1546220.0.0.php |fechaarchivu=18 de xunetu de 2007 }}</ref><ref name="play2001">{{Cita publicación |apellíu=Koltnow |nome=Barry |títulu=One enchanted night at theater, Radcliffe became Harry Potter |idioma=inglés |publicación=East Valley Tribune |editorial=Eastvalleytribune.com |fecha=6 de xunetu de 2007 |url=http://www.eastvalleytribune.com/story/92834?source=rss&dest=STY-92834 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071011092955/http://eastvalleytribune.com/story/92834?source=rss&dest=STY-92834 |fechaarchivu=11 d'ochobre de 2007 }}</ref> Mientres el descansu averar a falar col neñu y el so padre –a quien yá conocía– y aportunó en que'l rapazu presentar a les audiciones; ante la renuencia de los padres,<ref name="play2001" /> Heyman prometió al matrimoniu que protexería al mozu del acoso de los medios en casu de que fuera escoyíu. N'agostu de 2000 –dempués de delles audiciones poles que pasaron cerca de cuarenta mil aspirantes–<ref name="CNN" /> Radcliffe consiguió'l papel protagonista nel [[llargumetraxe]] empobináu por [[Chris Columbus]]. [[J. K. Rowling]], autora de les noveles en que se basen les películes, declaró sentise contenta pola eleición del nuevu: «Depués de ver la prueba de cámara de Dan Radcliffe nun puedo pensar qu'atoparen un meyor Harry pa tal película».<ref name="CNN" /> === La saga de ''Harry Potter'' === [[Ficheru:Daniel Radcliffe, Emma Watson & Rupert Grint colour.jpg|thumb|Daniel con [[Emma Watson]] y [[Rupert Grint]] en [[Londres]] nel estrenu de ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2]]''.]][[Ficheru:HPatDH - Panache - b&w Harry and camera.jpg|left|thumb|L'actor mientres el rodaxe de ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows (películes)|Harry Potter and the Deathly Hallows]]''.]] Desque s'anunció la so participación na serie cinematográfica, Radcliffe participó en toles adautaciones de les noveles de J. K. Rowling, siendo los dos primeres ''[[Harry Potter y la piedra filosofal (película)|Harry Potter y la piedra filosofal]]'' (2001, [[Chris Columbus]]) y ''[[Harry Potter and the Chamber of Secrets (película)|Harry Potter and the Chamber of Secrets]]'' (2002, Chris Columbus). Nesta segunda película, el so sueldu aumentó de les 250 mil llibres que cobró pola primer cinta a los 3 millones de [[dólar]]es de la segunda.<ref name="IMDB" /> Con al respeutive de la so esperiencia nel rodaxe d'estos primeros episodios, l'actor cuntó qu'él y los sos compañeros sentíense como neños nun [[parque temáticu]] yá que xugaben nos decoraos y faíen chancies pesaes al restu del equipu.<ref name="Lerer" /><ref name= "Sunday Times">{{Cita publicación |nome=Lesley |apellíu=White |títulu= Hasn't Harry Potter grown? |url=http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/stage/theatre/article1353034.ece |publicación=The Sunday Times |editorial=Timesonline.co.uk |fecha=11 de febreru de 2007 |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |idioma=inglés}}</ref> Al llegar la tercer cinta producióse un cambéu na direición y empezaron los rumores sobre'l posible reemplazu de Radcliffe y los co-protagonistes, [[Rupert Grint]] y [[Emma Watson]], por cuenta de la so avanzada edá.<ref>{{Cita publicación |nome=Natalia |apellíu=Trzenko |títulu=Bruxu y adolescente |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=453162&high=harry%20potter |publicación=La Nación |allugamientu=Buenos Aires |fecha=26 de payares de 2002 |fechaaccesu=30 de xineru de 2009}}</ref> ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban (película)|Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]'' (2004) punxo al actor so les órdenes del realizador [[Méxicu|mexicanu]] [[Alfonso Cuarón]], con quien manifestó sentise a gustu trabayando yá que lo ayudar a espresar na so actuación la transición que los sos personaxes esperimentaben;<ref>{{Cita web |url=http://www.harrylatino.com/noticias/3393/a-radcliffe-gústo-y trabayar-con-alfonso |títulu=A Radcliffe gustó-y trabayar con Alfonso |fechaaccesu=29 de xineru de 2009 |fecha=17 de xunetu de 2004 |publicación=HarryLatino |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090415181101/http://www.harrylatino.com/noticias/3393/a-radcliffe-gústo-y trabayar-con-alfonso |fechaarchivu=15 d'abril de 2009 }}</ref> pa llogralo, el nuevu direutor indicólu que viera la película ''[[Les quatre cents coups]]'' de [[François Truffaut]] y qu'escuchara música de bandes como [[Sex Pistols]] una y bones eso ayudaríalu a exteriorizar l'estáu de rebeldía que Harry esperimentaba nel so pasu a l'adolescencia.<ref>{{Cita publicación |títulu=Tics modernos |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=607115&high=harry%20potter |publicación=La Nación |fecha=4 de xunu de 2004 |fechaaccesu=28 de marzu de 2009 }}</ref> Amás, esta cinta dexó-y trabayar col actor [[Gary Oldman]], unu de los sos intérpretes favoritos.<ref name= "Sunday Times" /> ''[[Harry Potter and the Goblet of Fire (película)|Harry Potter and the Goblet of Fire]]'' (2005, [[Mike Newell]]) foi la so siguiente participación na serie, entrega na cual el so personaxe víase somorguiáu de llenu nos problemes de l'[[adolescencia]] coles mesmes que s'enfrentaba a la resurreición del so enemigu y a la muerte d'un compañeru d'escuela.<ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/diario/2005/11/06/espectaculos/c-00811.htm |títulu="La vida de Harry va paralela cola mía" |fechaaccesu=29 de xineru de 2009 |apellíu=Scholtz |nome=Pablo O. |fecha=10 de payares de 2005 |publicación=Diariu Clarín}}</ref><ref>{{Cita web |url= http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=757907&high=daniel%20radcliffe |títulu=Miren quién volvió |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |apellíu=Trzenko |nome=Natalia |fecha=20 de payares de 2005 |publicación=La Nación}}</ref> Poco tiempu dempués d'estrenase'l cuartu llargumetraxe, Radcliffe comunicó los sos barruntos sobre la posible muerte del so personaxe.<ref>{{Cita publicación |títulu=Harry Potter morrería nel últimu llibru de la saga |url=http://www.clarin.com/diario/2005/12/07/sociedad/s-04301.htm |publicación=Diariu Clarín |fecha=7 d'avientu de 2005 |fechaaccesu=30 de xineru de 2009}}</ref> En repitíes ocasiones a lo llargo de los años l'actor reafitó los sos camientos amestando que deseyaba interpretar una escena onde'l personaxe morriera.<ref name= "Observer" /> ''[[Harry Potter y l'Orde del Fénix (película)|Harry Potter y l'Orde del Fénix]]'' (2007, [[David Yates]]) ye, según declaraciones del actor, la so película favorita por delles razones, ente elles por trabayar con Yates, poles esixencies actorales que supunxo'l proyeutu y pol repartu col cual compartió pantalla.<ref name= "Observer" /> «Cualquier escena al pie d'[[Imelda Staunton]] y Gary Oldman foi increíble, namái pol fechu de que ye brillosu trabayar xunto a ellos» declaró l'actor.<ref>{{Cita web |url=http://www.harrylatino.com/noticias/4546/cualquier escena xuntu-a-imelda-staunton-o-gary-oldman-foi--increible |títulu=Cualquier escena xunto a Imelda Staunton y Gary Oldman foi increíble |fechaaccesu=29 de xineru de 2009 |fecha=24 de payares de 2006 |publicación=HarryLatino |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090413185305/http://www.harrylatino.com/noticias/4546/cualquier escena xuntu-a-imelda-staunton-o-gary-oldman-foi--increible |fechaarchivu=13 d'abril de 2009 }}</ref> La so interpretación recibió dellos comentarios emponderadores que destacaron la so maduración como actor frente a los sos anteriores trabayos.<ref name="rolling-stone-review">{{Cita publicación |url=http://www.rollingstone.com/reviews/movie/15087359/review/15289225/harry_potter_and_the_order_of_the_phoenix |títulu=Harry Potter and the Order of the Phoenix |fecha=29 de xunu de 2007 |fechaaccesu=6 de febreru de 2007 |apellíu=Travers |nome=Peter |editorial=Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref><ref name="ny-daily-news-review">{{Cita publicación |url=http://www.nydailynews.com/entertainment/movies/2007/07/08/2007-07-08_phoenix_hot_for_harry.html |títulu=&#39;Phoenix' hot for Harry |fecha=8 de xunetu de 2007 |fechaaccesu=17 de febreru de 2009 |apellíu=Bertram |nome=Colin |publicación=New York Daily News |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita publicación |url=http://www.sundaymirror.co.uk/showbiz/movies/tm_method=full%26objectid=19386975%26siteid=98487-name_page.html |títulu=Harry Potter and the Order of the Phoenix |fecha=1 de xunetu de 2007 |fechaaccesu=17 de febreru de 2007 |apellíu=Adams |nome=Mark |publicación=The Sunday Mirror |idioma=inglés}}</ref> En marzu de [[2007]] Daniel confirmó la so participación nes restantes adautaciones,<ref>{{Cita publicación |títulu=Cine al día: Va Haber tres películes más de Harry Potter |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=894265&high=daniel%20radcliffe |publicación=La Nación |fecha=25 de marzu de 2007 |fechaaccesu=30 de xineru de 2009}}</ref> ''[[Harry Potter and the Half-Blood Prince (película)|Harry Potter and the Half-Blood Prince]]'' –estrenada en xunetu de 2009–<ref>{{Cita web |url=https://www.imdb.com/title/tt0417741/ |títulu=Harry Potter and the Half-Blood Prince |fechaaccesu=29 de xineru de 2009 |publicación=Internet Movie Data Base |editorial=IMDB.com |idioma=inglés}}</ref> y ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows (películes)|Harry Potter and the Deathly Hallows]]'', que la so primer parte foi estrenada'l 19 de payares de 2010<ref>{{Cita web |url=https://www.imdb.com/title/tt0926084/releaseinfo |títulu=Release dates |fechaaccesu=23 de marzu de 2009 |publicación=Internet Movie Data Base |editorial=IMDB.com |idioma=inglés }}</ref> a nivel mundial, ente que la segunda entrega facer el 15 de xunetu del 2011,<ref>{{Cita web |url=https://www.imdb.com/title/tt1201607/releaseinfo |títulu=Release dates |fechaaccesu=23 de marzu de 2009 |publicación=Internet Movie Data Base |editorial=IMDB.com |idioma=inglés }}</ref> toes elles so la direición de David Yates. === Teatru === [[Ficheru:Gielgud Theatre.jpg|thumb|[[Teatru Gielgud]], onde s'estrenó la obra.]] N'avientu de 2002, Daniel Radcliffe recibió una invitación pa participar como convidáu na obra ''[[The Play What I Wrote]]'', que se llevó a cabu nun teatru del distritu de [[West End (Londres)|West End]] y que foi dirixida por [[Kenneth Branagh]].<ref name="dcref1" /> En 28 de xunetu de 2006,<ref>{{Cita publicación |títulu=Y agora, Harry Potter esnúdase |url=http://www.clarin.com/diario/2006/07/29/espectaculos/c-00601.htm |publicación=Diariu Clarín |fecha=29 de xunetu de 2007 |fechaaccesu=30 de xineru de 2009}}</ref> so fuertes rumores, la [[Polígrafu (autor)|publicista]] de Radcliffe confirmó la participación del actor na obra de teatru ''[[Equus (obra)|Equus]]'', de [[Peter Shaffer]]; el so personaxe sería [[Alan Stang]], un mozu qu'acaba nun psiquiátricu dempués de mancar a seis caballo.<ref name="playbill">{{Cita publicación |apellíu=Nathan |nome=John |títulu=London Equus — Starring Radcliffe and Griffiths — Closes 9 June |editorial=Playbill |idioma=inglés |fecha=9 de xunu de 2007 |url=http://www.playbill.com/news/article/108659.html |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090414124239/http://www.playbill.com/news/article/108659.html |fechaarchivu=14 d'abril de 2009 }}</ref> La pieza, un escuru drama psicolóxicu sobre la pasión y el poder castrador que la sociedá exerz sobre un individuu en desenvolvimientu, causara daqué de movición nel so estrenu de 1973 pola so temática y les sos escenes atanantes. Según dalgunos [[tabloide]]s ingleses, la eleición d'esti papel causó numberoses crítiques de los padres de los siguidores de ''Harry Potter'', cuantimás cuando se fixeron públiques les primeres fotografíes promocionales de la obra nes que Daniel apaecía semidesnudo cola actriz [[Joanna Christie]];<ref name="tabloide">{{Cita publicación |títulu=What will Hermione say, Harry? |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-432493/What-Hermione-say-Harry.html |publicación=Daily Mail |fecha=22 de febreru de 2007 |fechaaccesu=14 de xunu de 2009 |idioma=inglés}}</ref><ref name="polémica">{{Cita publicación |títulu=Polémica pol desnudu de Daniel Radcliffe |editorial=La Nación |fecha=31 de xineru de 2007 |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=879493&high=daniel%20radcliffe |fechaaccesu=29 de xineru de 2009}}</ref> amás, otres esixencies del llibretu como'l tener que fumar, faltar y faer un desnudu frontal tamién espolearon les opiniones negatives. Sicasí, tantu la publicista de Radcliffe como l'actor declararon que la eleición del papel nun foi fecha p'alloñar del personaxe d'[[Harry Potter (personaxe)|Harry Potter]] sinón pa espandir la carrera del actor.<ref name="polémica" /><ref name="tabloide" /> L'intérprete fixo la siguiente declaración respeuto del so nuevu papel: {{cita|Esto ye un suañu fechu realidá. Alan Strang ye un personaxe increíblemente complexu y escuru, y siéntome honráu de que se m'encargara interpretalo, amás de trabayar xunto a [[Thea Sharrock]] y [[Richard Griffiths]].<ref>{{Cita publicación |títulu=Teatru nel mundu editorial=La Nación |fecha=4 de febreru de 2007 |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=880665&high=daniel%20radcliffe |fechaaccesu=30 de xineru de 2009}}</ref> }} La obra estrenó'l 27 de febreru de 2007. La mesma terminó recaldando 2 millones de llibres y tuvo d'estender les sos funciones dos selmanes más de lo alcordao, hasta'l 9 de xunu del 2007.<ref name="playbill" /> L'actor recibió numberoses crítiques positives por esti trabayu y,<ref name="playbill" /><ref name="reviews1">{{Cita publicación |títulu=Radcliffe's Women Nerves |editorial=Contact Music |fecha=5 de xunu de 2007 |url=http://www.contactmusic.com/news.nsf/article/radcliffes%20women%20nerves_1033227 |idioma=inglés |fechaaccesu=29 de xineru de 2009}}</ref><ref name="Harrylatino">{{Cita web |url=http://www.harrylatino.com/noticias/4652/les repercusiones-de-equusen-el mundu |títulu=Les repercusiones de Equus nel mundu |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |fecha=18 de febreru de 2007 |publicación=HarryLatino |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090413184637/http://www.harrylatino.com/noticias/4652/les repercusiones-de-equusen-el mundu |fechaarchivu=13 d'abril de 2009 }}</ref> a pesar de rumores espublizaos pol tabloide ''Daily Mail'' sobre'l descontentu de [[Warner Bros]]. –productora de les [[Harry Potter (serie cinematográfica)|películes de ''Harry Potter'']]–,<ref>{{Cita publicación |apellíu=Scott |nome=Pau |títulu=Oh, Harry! The undressing of Daniel Radcliffe |editorial=Daily Mail |fecha=22 de febreru de 2007 |url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-433552/Oh-Harry-The-undressing-Daniel-Radcliffe.html |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |idioma=inglés}}</ref> Radcliffe nun foi desvenceyáu del papel que lu fixo famosu, recibiendo'l sofitu de la productora nesti emprendimiento.<ref name="Harrylatino" /> Debíu al ésitu de la puesta en Londres, la producción decidió treslladar la obra a [[Broadway]], [[Nueva York]]; la mesma que s'estrenó'l 25 de setiembre de 2008.<ref name="playbill" /><ref name="equus08">{{Cita publicación |apellíu=Vineyard |nome=Jennifer |títulu=Radcliffe To Bare All On Broadway As 'Equus' Eyes Late '08 Opening |editorial=MTV Movies Blogue |fecha=4 de setiembre de 2007 |url=http://moviesblog.mtv.com/2007/09/04/radcliffe-to-bare-all-on-broadway-as-equus-eyes-late-08-opening/ |fechaaccesu=5 de setiembre de 2007 |idioma=inglés}}</ref> Radcliffe declaró sentise nerviosu por repitir el papel en Broadway, yá que na so opinión el públicu neoyorquín ye más alvertíu que'l londinense.<ref>{{Cita publicación |apellíu=Nichols |nome=Michelle |títulu=Radcliffe nervous about baring all on Broadway |editorial=Reuters |fecha=5 de setiembre de 2007 |url=http://www.reuters.com/article/entertainmentNews/idUSN0521724920070905?src=090507_1743_ARTICLE_PROMO_also_on_reuters |fechaaccesu=2 de setiembre de 2008 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080514083811/http://www.reuters.com/article/entertainmentNews/idUSN0521724920070905?src=090507_1743_ARTICLE_PROMO_also_on_reuters |fechaarchivu=14 de mayu de 2008 }}</ref> La obra, que tuvo en cartel hasta'l 8 de febreru de 2009,<ref>{{Cita web |url=http://www.harrylatino.com/noticias/5416/equus-en-broadway-en-setiembre |títulu=Equus en Broadway en setiembre |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |fecha=9 d'abril de 2008 |publicación=HarryLatino |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090122063856/http://www.harrylatino.com/noticias/5416/equus-en-broadway-en-setiembre |fechaarchivu=22 de xineru de 2009 }}</ref> recibió una bona acoyida per parte de la crítica norteamericana destacando les interpretaciones de [[Richard Griffiths]] y Radcliffe.<ref name= "New York" /><ref>{{Cita web |url=http://www.theatermania.com/broadway/reviews/09-2008/equus_15447.html |títulu=Equus |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |apellíu=David |nome=Finkle |fecha=26 de setiembre de 2008 |publicación=Theatermania |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.didhelikeit.com/reviews/equus-broadway-reviews/nydailynews.html |títulu=Daniel Radcliffe delivers, but 'Equus' shows its age |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |apellíu=Dziemianowicz |nome=Joe |publicación=Theatermania |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081206054637/http://www.didhelikeit.com/reviews/equus-broadway-reviews/nydailynews.html |fechaarchivu=6 d'avientu de 2008 }}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |url=http://www.variety.com/review/VE1117938501.html?categoryid=33&cs=1&query=equus |títulu=Equus Review |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |apellíu=Rooney |nome=David |publicación=Variety |editorial=Variety.com |idioma=inglés }} |2=http://www.variety.com/review/VE1117938501.html?categoryid=33&cs=1&query=equus |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Tiempu dempués, l'actor manifestó los sos deseos de volver trabayar en Broadway y declaró que taba tomando clases de cantar pa una posible obra musical.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |url=http://ny1.com/1-all-boroughs-news-content/ny1_living/91978/-harry-potter--star-hopes-to-return-to-broadway/ |títulu="Harry Potter" Star Hopes To Return To Broadway |fechaaccesu=11 d'ochobre de 2009 |autor=Karger, Donna |fecha=1 de setiembre de 2009 |publicación=NY1.com |idioma=inglés }} |2=http://ny1.com/1-all-boroughs-news-content/ny1_living/91978/-harry-potter--star-hopes-to-return-to-broadway/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> N'ochobre de 2009 confirmóse que Radcliffe apaecería na obra ''[[How to Succeed in Business Without Really Trying]]'', interpretando a un limpiaventanas qu'acaba dirixiendo una importante empresa.<ref name="Telecinco" /> Nel añu 2013. Radcliffe volvió al teatru cola comedia fosca ''[[El coxu de Inishmaan|The Cripple of Inishmaan]]'', de [[Martin McDonagh]], interpretando al personaxe "Cripple" Billy Claven. === Televisión === [[Ficheru:Daniel Radcliffe 2009.jpg|thumb|left|160px|Daniel Radcliffe nel estrenu de ''[[Harry Potter and the Half-Blood Prince (película)|Harry Potter and the Half-Blood Prince]]''.]] Nel añu 2006, Radcliffe apaeció nun episodiu de la segunda temporada de ''[[Extras]]'',<ref>{{Cita web |url=https://www.imdb.com/title/tt0863486/ |títulu=Extras |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |publicación=Internet Movie Data Base |editorial=IMDB.com |idioma=inglés}}</ref> una comedia televisiva en qu'apaecen regularmente convidaos famosos interpretando parodies de sigo mesmos. Nel so pasu pola serie, Radcliffe xugó cola típica imaxe del neñu estrella malcriáu y construyó una caricatura de sigo mesmu, retratándose como un adolescente encegoláu tantu colos [[cigarru|cigarros]] como col [[sexu]]. Unu de los ''gags'' del episodiu amosar xugando con un [[preservativu]] que terminó sobre la cabeza de l'actriz [[Diana Rigg]].<ref name= "Revistaman">{{Cita web |url=http://cronicasperegrinas.wordpress.com/2008/02/07/entrevista-a-daniel-radcliffe/ |títulu=Entrevista a Daniel Radcliffe |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |apellíu=Mitchel |nome=Ben |fecha=25 de xineru de 2008 |publicación=Revista q |idioma=inglés}}</ref> El so siguiente trabayu pa la televisión inglesa producir en 2007, cuando filmó el drama ''[[My Boy Jack]]'' para [[Independent Television (ITV)|ITV]]. El telefilme estrenar en [[Gran Bretaña]] el domingu 11 de payares de 2007, fecha del Remembrance Day o [[Día del Armisticiu]], y el 19 de payares del 2007 foi comercializada en formatu [[DVD]]; per otru llau, la película estrenar nes pantalles d'Estaos Xuníos el 20 d'abril de 2008.<ref name="EW">{{Cita publicación |autor=Flynn, Gillian |títulu=My Boy Jack |url=http://www.ew.com/ew/article/0,,20191035,00.html |fecha=2008 |fechaaccesu=14 de xunu de 2009 |idioma=inglés}}</ref><ref name="nov07">{{Cita publicación |títulu=100 best autumn arts events |editorial=The Sunday Times |fecha=2 de setiembre de 2008 |url=http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/whats_on/listings/article2350320.ece |idioma=inglés |fechaaccesu=1 de setiembre de 2007 |cita='''My Boy Jack''', ITV1, mid-Nov Daniel Radcliffe, in his first role for television, plays Rudyard Kipling's son Jack, killed in the trenches aged 17. Radcliffe has just turned 18. }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.imdb.com/title/tt0851430/releaseinfo |títulu=Release dates for ''My Boy Jack''. |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |publicación=Internet Movie Data Base |idioma=inglés }}</ref> Na película, Radcliffe interpretó a [[John Kipling]] –alies Jack–, quien fuera'l fíu del escritor [[Rudyard Kipling]]. Según la película, el personaxe se enlistó y combatió na [[Primer Guerra Mundial]] pa faer el so propiu camín y dixebrase de la fama del so padre, pero terminó sumiendo nes [[trinchera|trincheres]] mientres una batalla.<ref name="Guardian">{{Cita publicación |apellíu=Gibson |nome=Owen |títulu=Kipling drama has parallels with Iraq, says Potter star |editorial=The Guardian |fecha=6 de payares de 2007 |url=http://www.guardian.co.uk/media/2007/nov/06/itv.iraq |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de xineru de 2009}}</ref><ref name="mn-itv-mbj">{{Cita publicación |nome=Jenna |títulu=Radcliffe to star in new ITV drama |editorial=MuggleNet |añu=2006 |url=http://mugglenet.com/app/news/full_story/306 |fechaaccesu=5 de xunu de 2007 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070529045942/http://mugglenet.com/app/news/full_story/306 |fechaarchivu=29 de mayu de 2007 }}</ref> Pal actor hubo un especial interés tantu pol periodu históricu en que trescurre la película como pol personaxe y los paralelos de la so biografía cola situación de los combatientes en [[Iraq]].<ref name="Guardian" /><ref name="Observer" /> Nel [[Reinu Xuníu]], tantu los periódicos ''[[The Daily Telegraph]]'' como ''[[The Independent]]'' emponderaron la realización del telefilme y les interpretaciones.<ref>{{Cita publicación |apellíu=Sutcliffe |nome=Thomas |títulu=The Weekend's TV: Kipling makes exceedingly good drama |editorial=The Independent |url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/tv/reviews/the-weekends-tv-kipling-makes-exceedingly-good-drama-759953.html |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita publicación |apellíu=Walton |nome=James |títulu=The weekend on television: My Boy Jack (ITV1, Sun) |editorial=The Daily Telegraph |url=http://www.telegradailyph.co.uk/culture/tvandradio/3669219/The-weekend-on-television-My-Boy-Jack-(ITV1,-Sun)---Wilfred-Owen-a-Remembrance-Tale-(BBC1,-Sun).html |fechaaccesu=29 de xineru de 2009 |idioma=inglés }} |2=http://www.telegradailyph.co.uk/culture/tvandradio/3669219/The-weekend-on-television-My-Boy-Jack-(ITV1,-Sun)---Wilfred-Owen-a-Remembrance-Tale-(BBC1,-Sun).html |bot=InternetArchiveBot }}</ref> La película nun foi bien acoyida por ''[[The New York Times]]'' na so tresmisión poles pantalles norteamericanes;<ref>{{Cita publicación |apellíu=Bellafante |nome=Ginia |títulu=A Different Kind of Kipling Adventure |editorial=The New York Times |fecha=18 d'abril de 2008 |url=http://www.nytimes.com/2008/04/18/arts/television/18mast.html?_r=1&scp=1&sq=my%20boy%20jack&st=cse |fechaaccesu=29 de xineru de 2009 |idioma=inglés}}</ref> sicasí, n'otros medios del mesmu país les crítiques fueron favorables. En ''[[Entertainment Weekly]]'', por casu, escribióse que {{cita|Un Radcliffe desgarradoramente nuevu y esqueléticu da vida a Jack, retratándolo como un rapazu que s'amuesa trágicamente ansiosu de probar la so homía. […] Trátase d'una actuación sutil y ensin fisuras; más allá de les lentes y de la sorrisa desgualdrada, Radcliffe nunca remembra a Harry Potter.<ref name="EW" /> |Gillian Flynn}} En ''[[Variety]]'', el críticu Brian Lowry escribió: {{cita|Nun ye esautamente ''Equus'', pero la maduración actoral de Daniel Radcliffe nesti rol de mozu adultu ye razón abonda pa ver esta conmovedora y arrogante producción del ciclu ''Masterpiece''. [...][la película] demuestra que pa Radcliffe hai vida dempués de Harry Potter.<ref>{{Cita publicación |apellíu=Lowry |nome=Brian |títulu=My Boy Jack |editorial=Variety |fecha=11 d'abril de 2008 |url=http://www.variety.com/review/VE1117936782.html?categoryid=32&cs=1&query=my+boy+jack |fechaaccesu=29 de xineru de 2009 |idioma=inglés |publicación=&mdash; |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090414163614/http://www.variety.com/review/VE1117936782.html?categoryid=32&cs=1&query=my+boy+jack |fechaarchivu=14 d'abril de 2009 }}</ref> |Brian Lowry}} === Otros papeles === [[Ficheru:Remarkable Rocks.jpg|thumb|180px|''December Boys'' foi filmada en llocalizaciones costeres d'Australia.]] Ente'l rodaxe de la cuarta y quinta película de ''Harry Potter'', Radcliffe decidió treslladase a [[Australia]] para filmar una [[película independiente]], ''[[December Boys]]'', del realizador australianu [[Rod Hardy]]. L'anunciu del nuevu proyeutu fíxose oficial el 15 de xunu de 2005, mesmu añu en qu'empezó'l rodaxe.<ref>{{Cita publicación |títulu=Harry Potter star goes Down Under |publicación=Daily Mail |fecha=15 de xunu de 2005 |url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-352371/Harry-Potter-star-goes-Down-Under.html |fechaaccesu=29 de xineru de 2009 |idioma=inglés}}</ref> Na película, l'actor interpretó a Maps, unu de los cuatro güérfanos que viaxaben a la mariña australiana mientres el periodu de vacaciones. Ellí, el rapazu atopar con Lucy –[[Teresa Palmer]]–, la moza que se convierte nel so oxetu de deséu. Na so opinión, el personaxe nun yera'l prototipu d'adolescente rebalbu y ante les comparances ente'l güérfanu d'esta película y el que concibió J. K. Rowling nes sos noveles, l'actor declaró que «Harry ye de protestar muncho más ente que Maps nun tien enforma contra lo cual espotrexar, sacante él mesmu».<ref name="dcref1" /> [[Warner Bros Independent]] renombró la cinta como ''Un branu pa tola vida'' pa la so distribución en dellos países de [[Llatinoamérica]].<ref>{{Cita web |url=https://www.imdb.com/title/tt0465436/releaseinfo |títulu=Release dates for December Boys |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |publicación=Internet Movie Data Base |idioma=inglés}}</ref> El rodaxe de la cinta realizar en seis selmanes y costó namái 4 millones de dólares;<ref name="sixweeks">{{Cita publicación |apellíu=Reuven |nome=Shmuel |títulu=Daniel Radcliffe is one of the December Boys |editorial=JewReview.net |fecha=13 de setiembre de 2007 |url=http://www.jewreview.net/article.php?id=1623 |fechaaccesu=31 de xineru de 2009 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090113130400/http://www.jewreview.net/article.php?id=1623 |fechaarchivu=13 de xineru de 2009 }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.imdb.com/title/tt0465436/business |títulu=Box office / business for December Boys |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |publicación=Internet Movie Data Base |idioma=inglés}}</ref> pa poder desempeñar el so papel, Radcliffe tuvo qu'aprender l'acentu australianu.<ref name="sixweeks" /> Sicasí, la película tuvo una acoyida desemeyada, al igual que'l trabayu del actor. En 2012 interpretó a Arthur Kipps na película ''[[The Woman in Black]]'', un ''remake'' de la película homónima de 1989 de la mesma, basáu nuna novela de Susan Hill. == Vida personal == === Estudios ya intereses === [[Ficheru:City.of.london.school.old.arp.jpg|thumb|left|180px|Escuela de Londres.]] Daniel Radcliffe realizó los sos estudios primarios na [[Sussex House School]], un colexu priváu en Chelsea.<ref name="Sunday Times" /> Ellí dio los sos primeros pasos na actuación yá que formó parte del repartu d'un par d'obres escolares; darréu, l'actor siguió los sos estudios na [[Escuela de Londres]], a la cual tornaba con regularidá ente filmaciones.<ref name="Sunday Times" /> Ellí presentóse pa rindir los sos exámenes [[Advanced Level]] (qu'apurren un títulu equivalente al de [[Bachiller]]) en [[Lliteratura inglesa]], [[Relixón]] y [[Filosofía]] y [[Historia]] nel añu 2006.<ref name="sixweeks" /> L'actor declaró que prefier la educación personalizada con un tutor y que nun tien pensáu siguir colos sos estudios a nivel universitariu.<ref name="Observer" /> Radcliffe mentó en repitíes ocasiones la so fascinación pola obra del [[poeta]] [[romanticismu|románticu]] [[John Keats]], que la so teoría de la [[capacidá negativa]] considera bien útil pal so trabayu como actor;<ref name="autogenerated1">{{Cita publicación |nome=Kevin |apellíu=Sessums |títulu=Dirty Harry |publicación=The Daily Beast |editorial=Thedailybest.com |fecha=26 de xineru de 2009 |idioma=inglés |url=http://www.thedailybeast.com/blogs-and-stories/2009-01-26/dirty-harry/full/ |fechaaccesu=30 de xineru de 2009}}</ref> tamién nomó ente'l so autores favoritos a [[Ernest Hemingway]], [[Hunter S. Thompson]] y [[P. G. Wodehouse]].<ref>{{Cita web |url=http://www.nypost.com/p/news/opinion/books/in_my_library_gL5MVO7eoUFkzUlK9Y3Z5N |títulu=In my library |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2009 |fecha=16 de payares de 2008 |publicación=New York Post |allugamientu=Nueva York |idioma=inglés}}</ref> En 2009 súpose que l'actor publicara dalgunos [[poema|poemes]] na revista ''Rubbish'', una publicación inglesa de poco espardimientu. Los mesmos fueren publicaos nel añu 2007 sol seudónimu de Jacob Gershon.<ref>{{Cita publicación |url=http://www.telegraph.co.uk/culture/harry-potter/5799717/Harry-Potter-actor-Daniel-Radcliffes-secret-life-as-a-published-poet.html |títulu=Harry Potter actor Daniel Radcliffe's 'secret life as a published poet'. |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2009 |fecha=11 de xunetu de 2009 |publicación=The Telegraph |ubicación=Reinu Xuníu |idioma=inglés}}</ref> Per otra parte demostró interés nes [[artes plástiques]], cuantimás nes [[acuarela|acuareles]] y nes obres de [[Jackson Pollock]].<ref name="Observer" /><ref name="normal">{{Cita publicación |nome=Diego |apellíu=Lerer |títulu=”Soi un adolescente normal” |url= http://www.clarin.com/diario/2007/07/20/espectaculos/c-01016.htm |publicación=Diariu Clarín |fecha=20 de xunetu de 2007 |fechaaccesu=31 de xineru de 2009 }}</ref> Otru de los sos intereses ye la [[música]]; nesti ámbitu, manifestó'l so gustu por artistes como [[Vampire Weekend]], [[Laura Marling]], [[The Libertines]], [[The Wombats]], [[Beirut (banda)|Beirut]] y [[The Mars Volta]], y pol álbum ''[[The Black Parade]]'' de [[My Chemical Romance]].<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web |url= http://events.uk.msn.com/movies/harry-potter-tour/articles.aspx?cp-documentID=147769844 |títulu= The Harry Potter and the Half-Blood Prince Tour Q&A |obra= uk.msn.com |fechaaccesu= 1 de xunu de 2010 |idioma= inglés }} |2=http://events.uk.msn.com/movies/harry-potter-tour/articles.aspx?cp-documentID=147769844 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Nel so momentu quixo formar una banda de [[punk rock]] y tomó clases de [[baxu (instrumentu musical)|baxu]], pero depués decidió dedicase de llenu a l'actuación. Nuna entrevista cuntó que l'actor [[Gary Oldman]] contribuyera al so interés pol preséu enseñándo-y dellos cantares col baxu.<ref name= "Revistaman" /> === Rellación cola prensa === La rellación del actor cola [[Prensa escrita|prensa]] siempres foi respetuosa y cordial, anque reconoz que los ''[[paparazzo|paparazzi]]'' y l'asediu periodísticu cáfien-y.<ref name="Observer" /> [[Diego Lerer]], a cuenta de la so entrevista pal periódicu arxentín ''[[Diariu Clarín]]'', escribió: {{cita| ''Ellí onde [[Emma Watson]] ye cobarde y correuta, y [[Rupert Grint]] ye calláu, daqué irónicu y distante, Daniel ye una riega de pallabres. Nun para de falar, de movese nin de faer xestos.''<ref name="normal" /> |Diego Lerer}} Mientres 2005 la prensa inglesa fíxose ecu de los rumores d'un posible romance ente l'actor –por esi entós de 16 años– y Amy Byrne, maquilladora siete años mayor qu'él;<ref>{{Cita publicación |nome=Richard |apellíu=Simpson |títulu= The older girl who's cast a spell on Harry |url= http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-367089/The-older-girl-whos-cast-spell-Harry.html |publicación=Daily Mail |idioma=inglés |fecha=31 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=31 de xineru de 2009 }}</ref> sicasí, tantu Radcliffe como'l so publicista negaron les versiones. L'actor comentó entós daquella que nun disponía del tiempu abondu pa tener una rellación estable.<ref>{{Cita publicación |títulu= Harry Potter ta de noviu |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=752381&high=daniel%20radcliffe |publicación=La Nación |idioma=inglés |fecha=31 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=31 de xineru de 2009 }}</ref> En 2007, sicasí, confirmóse que l'actor salía cola actriz [[Laura O'Toole]], compañera so na obra ''Equus''; l'actriz yera la sustituta de Joanna Christie nel papel de Jill Mason, polo qu'apenes tuvieron oportunidá de compartir escena. Según la prensa, la pareya dixebrárase a principios de 2008,<ref>{{Cita publicación |títulu=¡Tien novia, tien novia! |url= http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=959768&high=daniel%20radcliffe |publicación=La Nación |fecha=6 de payares de 2007 |fechaaccesu=31 de xineru de 2009}}</ref> pero l'actor confirmó qu'en realidá nunca s'habíen separáu.<ref>{{Cita web |url=http://www.ok.co.uk/celebnews/view/12421/Daniel-admits-he has-a-girlfriend/ |títulu=Daniel admits he has a girlfriend |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2009 |fecha=21 de xunetu de 2009 |publicación=OK Magacín |idioma=inglés }}</ref> Nos últimos tiempos, Radcliffe faló cola prensa de los sos convencimientos políticos, de la so actitú frente a la fama y sobre la [[dispraxia]], una enfermedá qu'afecta llevemente la so coordinación. Reconozse como republicanu –«nel sentíu británicu del términu»– y nun ve con bonos güeyos a la monarquía británica.<ref name="autogenerated1" /> Tamién declaró sentise arguyosu de tar nos [[Estaos Xuníos]] mientres el periodu eleutoral de 2008 y manifestó el so sofitu pol presidente electu [[Barack Obama]].<ref name="autogenerated1" /> Con al respeutive de la diferencia de crecer como neñu actor n'Estaos Xuníos y en [[Inglaterra]], l'actor cunta que la mesma anicia en que'l sistema de producción de [[Hollywood]] suel pasar por altu que trabaya con neños primero que con estrelles de cine, cosa que pal actor nun asocedió na producción de ''Harry Potter'' nin ye común nes producciones ingleses polo xeneral.<ref name="Revistaman" /> === Caridá y collaboraciones === [[Ficheru:John Keats by William Hilton.jpg|thumb|180px|[[John Keats]] ye'l poeta favoritu del actor.]] L'actor collaboró con diverses causes a lo llargo de la so carrera. Una de les organizaciones caritatives cola que collabora con mayor frecuencia ye la [[Demelza House]], que ayuda a neños con diverses enfermedaes qu'enzanquen les sos vides.<ref name="Demelza" /> En 2009, por casu, autografió una [[caricatura]] so pa una puya y donó les ganancies a la organización.<ref>{{Cita publicación |títulu=Próxima Puya de Caricatura Autografiada de Daniel Radcliffe en 'Equus' |url=http://bloghogwarts.com/2009/03/17/proxima-puya-de-caricatura-autografiada-de-daniel-radcliffe-en-equus/ |publicación=Blog Hogwarts |fecha=17 de marzu de 2009 |fechaaccesu=1 de payares de 2009}}</ref> Tamién realizó donativos y sofitó a la organización Get Connected (qu'ayuda a moces en situaciones de riesgu) y a [[The Trevor Project]], que busca prevenir el suicidiu de les persones pertenecientes a [[minoríes sexuales]].<ref name="connected" /> L'actor collaboró cola amuesa Respectacles Project, que formó parte de les actividaes en redol al Día Nacional del Holocaustu llevaes a cabu'l 27 de xineru de 2008. Radcliffe donó los primeros lentes qu'utilizó na filmación de les películes de ''Harry Potter'' pa l'amuesa que se llevó a cabu nel Conceyu de la ciudá de [[Liverpool]].<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita publicación |títulu=Daniel Radcliffe dona les sos primeres gafes a una esposición en memoria a les víctimes del Holocaustu |url=http://www.lavanguardia.es/lv24h/20080103/53423429420.html |ubicación=España |axencia=EFE |publicación=La Vanguardia |fecha=3 de xineru de 2008 |fechaaccesu=1 de payares de 2009 }} |2=http://www.lavanguardia.es/lv24h/20080103/53423429420.html |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Esi mesmu añu, Radcliffe –xuntu al repartu de ''Equus''– participó na Gypsy of the Year Contest, una competición na que participaben distintes compañíes teatrales de Broadway pa recaldar fondos. Pa dicha ocasión, l'actor escribió un cantar llamáu «The Love That Dare Not Speak Its Neigh» qu'asonsañaba la trama de la obra y participó de la puesta n'escena del númberu musical.<ref name="autogenerated1" /> Amás, l'actor donó los [[jeans]] autografiados qu'usaba na obra pa una puya de la organización Broadway Cares/Equity Fights AIDS, que recalda fondos pa la llucha contra'l [[sida]]; na puya, la prenda consiguió recaldar 620 euros.<ref>{{Cita publicación |títulu=Radcliffe puya pa lluchar contra'l sida |url=http://www.lavanguardia.es/free/edicionimpresa/res/20081202/53590952382.html?urlback=http://www.lavanguardia.es/premium/edicionimpresa/20081202/53590952382.html |publicación=La Vanguardia |fecha=2 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=1 de payares de 2009}}</ref> === Fortuna y reconocencies === [[Ficheru:Daniel Radcliffe at BAFTAS.jpg|thumb|left|200px|L'actor na entrega de los premios BAFTA 2008.]] La fortuna que-y apurrió'l so trabayu en cine fizo que Radcliffe figure de cutiu nes llistes de los mozos con mayor fortuna; esto asocedió, por casu, en 2005 cuando'l sitiu web ''ABC Money'' publicó que la fortuna del actor yera de 10 millones de llibres esterlines.<ref name="fortune">{{Cita publicación |títulu=Daniel Radcliffe richest UK teen, £23 million in the bank, more to comi |editorial=ABC Money |url=http://www.abcmoney.co.uk/news/2320051400.htm |fecha=25 de payares de 2005 |fechaaccesu=17 de febreru de 2009 |idioma=inglés}}</ref> Na actualización del 2009, el sitiu web del periódicu ''The Times'' publicó que la fortuna de Radcliffe xubía a los 30 millones de llibres.<ref>{{Cita publicación |títulu=Young People's Rich List: Daniel Radcliffe |publicación=Times Online |url=http://business.timesonline.co.uk/tol/business/specials/rich_list/rich_list_search/?l=27&list_name=Rich+List+2009&advsearch=1&t=1&n=daniel+radcliffe&k=&x=0&y=0&a=&r=&g=&i=&new=#searchtop |fechaaccesu=5 de xunu de 2007 |idioma=inglés}}</ref> Sicasí l'actor declaró que nun entama despilfarrar la so fortuna yá que les coses que suel mercar nun entepasen el preciu d'un llibru o un [[CD]].<ref name="wealth">{{Cita publicación |apellíu=Stead |nome=Andrew |títulu=Daniel Radcliffe richest UK teen, £23.5 million in the bank, more to comi= |editorial=ABC Money.uk |fecha=23 de payares de 2007 |url=http://www.abcmoney.co.uk/news/2320051400.htm |fechaaccesu=17 de febreru de 2009 |idioma=inglés}}</ref> A los dieciséis años convertir na persona más nueva en tener una semeya na [[National Portrait Gallery]] ensin pertenecer a la familia real. El 13 d'abril de 2006, la so semeya dibuxada por [[Stuart Pearson Wright]] cuando l'actor tenía catorce años– dar a conocer como parte de la nueva esposición d'apertura nel [[Royal National Theatre]] londinense y depués treslladóse a la [[National Portrait Gallery]], onde permanez anguaño.<ref>{{Cita publicación |títulu=Daniel Radcliffe drawing acquired by National Portrait Gallery |editorial=National Portrait Gallery |fecha=11 d'abril de 2006 |fechaaccesu=17 de febreru de 2009 |url=http://www.npg.org.uk/live/prelharrypotter.asp |idioma=inglés}}</ref> En 2009, realizóse una caricatura del actor que foi asitiada nel famosu restorán Sardi's de Nueva York.<ref>{{Cita publicación |títulu=Equus' Radcliffe Gets Sardi's Caricature |url=http://www.broadwayworld.com/article/EQUUS_Radcliffe_Gets_Sardis_Caricature_129_20010101 |publicación=Broadway World |fecha=27 de xineru de 2009 |fechaaccesu=15 de payares de 2009 |idioma=inglés}}</ref> El 9 de xunetu de 2007, Radcliffe y los sos compañeros del repartu de ''Harry Potter'' ([[Rupert Grint]] y [[Emma Watson]]), posaron delantre del [[Grauman's Chinese Theatre]] de [[Hollywood]], [[Estaos Xuníos]].<ref name="grauman">{{Cita publicación |títulu=Hollywood Blvd Celebrates Potter's 'Wands Of Fame'. |editorial=CBS2.com |fecha=9 de xunu de 2007 |url=http://cbs2.com/topstories/local_story_190124828.html |fechaaccesu=10 de xunu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070927183346/http://cbs2.com/topstories/local_story_190124828.html |fechaarchivu=27 de setiembre de 2007 }}</ref> Nesi mesmu país, l'actor foi convidáu pa presentar un [[premiu Tony]] na edición del añu 2008.<ref>{{Cita publicación |autor=Broadway.com Staff |títulu=Tony Presenters to Include Radcliffe, Minnelli, Baldwin, Linney & More |url=http://www.broadway.com/buzz/tony-presenters-to-include-radcliffe-minnelli-baldwin-linney-more/ |publicación=Broadway.com |fecha=2 de xunu de 2008 |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2009 |idioma=inglés}}</ref> == Principales premios y nominaciones == {| class="collapsible collapsed" style="width:100%; border:1px solid #cedff2; background:#F5FAFF" |- ! align="left" | Llista de premios y nominaciones |- | <!-- ASITIAR NUEVES NOMINACIONES/PREMIOS DE PRIMERES DEL LLISTÁU --> {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" class=sortable |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" |- ! Añu !Premiu !Categoría !Película / Obra !Resultáu |- |rowspan|2016 |Festival de Cine de Sitges<ref name="Awards 2"/> |Meyor Actor |''Swiss Army Man'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |rowspan="2"|2014 |Canadian Screen Awards<ref name="Awards 2" /> |Performance by an actor in a leading role |''The F-Word'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Whats On Stage<ref name="Awards 2" /> |Meyor Actor nuna Obra de Tetro |''The Cripple of Inishmaan'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |rowspan="4"|2013 |Broadway Word West End<ref name="Awards 2" /> |Meyor actor principal |''The Cripple Of Inishmaan'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Glamour Awards<ref name="Awards 2" /> |Home del Añu |N/A |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Jameson Empire Awards 2013<ref name="Awards 2" /> |Empire Hero Award |N/A |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Attitude Awards 2013<ref name="Awards 2" /> |Best Actor |''Kill Your Darlings'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |rowspan="3"|2012 |Grammy Awards<ref name="Awards 2" /> |Meyor Álbum de Teatru Musical |''How To Succeed In Business Without Really Trying'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Kids Choice Awards 2012<ref name="Awards 2" /> |Meyor Actor de Película |''Harry Potter y les Reliquies de la Muerte - Parte 2'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu<ref name="nationalmovieawards_1">{{Cita web |url=http://www.nationalmovieawards.com/home |títulu=http://www.nationalmovieawards.com/home |fechaaccesu=21 de mayu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110318181538/http://www.nationalmovieawards.com/home |fechaarchivu=18 de marzu de 2011 }}</ref> |- |MTV Movie Awards<ref name="Awards 2" /> |Meyor presentación Masculina |''Harry Potter y les Reliquies de la Muerte - Parte 2'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |rowspan="5"|2011 |Teen Choice Awards |Meyor Actor de branu |''Harry Potter y les Reliquies de la Muerte - Parte 2'' |style="background: #ddffdd"|Ganador<ref name="nationalmovieawards_1"/> |- |Teen Choice Awards<ref name="Awards 2" /> |Meyor actor de ciencia ficción |''Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 1'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu<ref name="nationalmovieawards_1"/> |- |Teen Choice Awards<ref name="Awards 2" /> |Meyor besu de película-al pie de Emma Watson |''Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 1'' |style="background: #ddffdd"|Ganador<ref name="nationalmovieawards_1"/> |- |Broadway Audience Awards<ref>{{Cita web |url=http://gradcliffe.net/ |títulu=http://gradcliffe.net/}}</ref> |Meyor Actor nun Musical<br />Meyor Dúu Interpretativu (con John Larroquette) |''How To Succeed In Business Without Really Trying'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Broadway World Awards<ref>{{Cita web |url=http://broadwayworld.com/article/And-the-2011-BroadwayWorldcom-Awards-Winners-AreTHE-BOOK-OF-MORMON-HOW-TO-SUCCEED-THE-NORMAL-HEART-More-Win-Big-20110606_page2#ixzz1OVrlF6wf |títulu=http://broadwayworld.com/article/And-the-2011-BroadwayWorldcom-Awards-Winners-AreTHE-BOOK-OF-MORMON-HOW-TO-SUCCEED-THE-NORMAL-HEART-More-Win-Big-20110606_page2#ixzz1OVrlF6wf}}</ref> |Meyor Actor Principal nun Musical |''How To Succeed In Business Without Really Trying'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- | |Critics Circle Awards<ref>{{Cita web |url=http://broadwayworld.com/article/2011-Outer-Critics-Circle-Nominations-Announced-SISTER-ACT-Leads-20110426 |títulu=http://broadwayworld.com/article/2011-Outer-Critics-Circle-Nominations-Announced-SISTER-ACT-Leads-20110426}}</ref> |Actor Sobresaliente nun Musical |''How To Succeed In Business Without Really Trying'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- | |Freddie Astaire Awards<ref>{{Cita web |url=http://www.theastaireawards.org/the-nominees.html |títulu=http://www.theastaireawards.org/the-nominees.html}}</ref> |Meyor baillarín |''How To Succeed In Business Without Really Trying'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- | |Drama Desk Award<ref>{{Cita web |url=http://www.playbill.com/news/article/150328-56th-Annual-Drama-Desk-Nominations-Announced-Book-of-Mormon-Scores-12-Nominations |títulu=http://www.playbill.com/news/article/150328-56th-Annual-Drama-Desk-Nominations-Announced-Book-of-Mormon-Scores-12-Nominations |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110902224421/http://www.playbill.com/news/article/150328-56th-Annual-Drama-Desk-Nominations-Announced-Book-of-Mormon-Scores-12-Nominations |fechaarchivu=2 de setiembre de 2011 }}</ref> |Actor Sobresaliente nun Musical |''How To Succeed In Business Without Really Trying'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |rowspan="1"|2009 |Drama Desk Award |Actor Sobresaliente nuna Obra de Teatru |''Equus'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |rowspan="6"|2008 |Premiu del sitio Web<br />Broadway.com<ref>{{Cita web |url=http://www.broadway.com/buzz/daniel-radcliffe-named-2008-broadwaycom-star-of-the-year/ |títulu=Daniel Radcliffe Named 2008 Broadway.com Star of the Year |fechaaccesu=26 d'avientu de 2008 |autor=Broadway.com Staff |idioma=idioma }}</ref> |Estrella del Añu | |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Saturn Awards<ref name="Awards">{{Cita web |url=https://www.imdb.com/name/nm0705356/awards |títulu=Awards for Daniel Radcliffe |fechaaccesu=4 de febreru de 2009 |publicación=IMDb |idioma=inglés }}</ref> |Meyor interpretación xuvenil |''Harry Potter y l'Orde del Fénix'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Empire Awards<ref name="Awards" /> |Meyor actor |''Harry Potter y l'Orde del Fénix'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Empire Awards<ref name="Awards" /> |Meyor actor |''Harry Potter y l'Orde del Fénix'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Shanghai International TV Festival<ref name="Awards" /> |Meyor interpretación d'un actor |''My Boy Jack'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Theatregoers' Choice Award<ref>{{Cita web |url=http://www.harrylatino.com/noticias/5353/dan-radcliffe-gallardoniáu-por-equus |títulu=Dan Radcliffe gallardoniáu por Equus |fechaaccesu=30 de xineru de 2009 |publicación=HarryLatino |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090413185918/http://www.harrylatino.com/noticias/5353/dan-radcliffe-gallardoniáu-por-equus |fechaarchivu=13 d'abril de 2009 }}</ref> |Meyor actor revelación |''Equus'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |rowspan="1"|2007 |National Movie Awards<ref name="Awards" /> |Meyor interpretación masculina |''Harry Potter y l'Orde del Fénix'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |rowspan="5"|2006 |SyFy Portal Genre Awards<ref name="Awards 2">{{Cita web |url=http://www.danradcliffe.com/awards.html |títulu=Awards |fechaaccesu=4 de febreru de 2009 |publicación=DanRadcliffe.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090209071311/http://danradcliffe.com/awards.html |fechaarchivu=9 de febreru de 2009 }}</ref> |Meyor actor |''Harry Potter and the Goblet of Fire'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Gold Otto Award (Bravu Magacín)<ref name="Awards 2" /> |Estrella de cine masculina |''Harry Potter y la mota de fueu'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Critics' Choice Awards<ref name="Awards" /> |Meyor actor xuvenil |''Harry Potter and the Goblet of Fire'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Saturn Awards<ref name="Awards" /> |Meyor actor xuvenil |''Harry Potter and the Goblet of Fire'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |[[MTV]] Movie Awards<ref name="Awards" /> |Meyor heroe<br />Meyor conxuntu interpretativu |''Harry Potter y la mota de fueu'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |rowspan="4"|2005 |SyFy Portal Genre Awards<ref name="Awards 2" /> |Meyor actor xuvenil |''Harry Potter and the Prisoner of Azkaban'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Saturn Awards<ref name="Awards" /> |Meyor interpretación xuvenil |''Harry Potter and the Prisoner of Azkaban'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Silver Otto Award (Bravu Magacín)<ref name="Awards 2" /> |Meyor actor |''Harry Potter and the Prisoner of Azkaban'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Critics' Choice Awards<ref name="Awards" /> |Meyor actor xuvenil |''Harry Potter and the Prisoner of Azkaban'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |rowspan="2"|2004 |Nickelodeon Kids' Choice Awards<ref name="Awards 2" /> |Talentu del añu |''Harry Potter y el prisioneru de Azkaban'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |ITV Celebrity Awards<ref name="Awards 2" /> |Meyor estrella de cine |''Harry Potter y el prisioneru de Azkaban'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |rowspan="6"|2003 |American Moviegoer Awards<ref name="Awards 2" /> |Meyor escena (Llucha contra'l [[Basiliscu (criatura mitolóxica)|basiliscu]]) |''Harry Potter and the Chamber of Secrets'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Silver Otto Award<br />(Bravu Magacín)<ref name="Awards 2" /> |Meyor actor |''Harry Potter and the Chamber of Secrets'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |SyFy Portal Genre Awards<ref name="Awards 2" /> |Meyor actor xuvenil |''Harry Potter and the Chamber of Secrets'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Saturn Awards<ref name="Awards" /> |Meyor interpretación xuvenil |''Harry Potter and the Chamber of Secrets'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Premiu Phoenix Film Critics Society<ref name="Awards" /> |Meyor repartu |''Harry Potter y la cámara secreta'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Roadshow Cinema Grand Prix Awards<ref name="Awards 2" /> |Meyor actor |''Harry Potter and the Chamber of Secrets'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |rowspan="10"|2002 |Premiu Phoenix Film Critics Society<ref name="Awards" /><ref name="Awards 2" /> |Meyor actor nuevu |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Critics Choice Award<ref name="Awards" /> |Meyor actor xuvenil |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Premiu Saturn Awards<ref name="Awards" /> |Meyor interpretación xuvenil masculina |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Premiu MTV Movie Awards<ref name="Awards" /> |Meyor interpretación masculina |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Sir James Carreras Award<br />(Variety Club Showbusiness Awards)<ref name="Awards 2" /> |Revelación |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Empire Awards<ref name="Awards" /> |Meyor debú |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu xuntu con<br />[[Emma Watson]] y [[Rupert Grint]]) |- |Internet Movie Awards<ref name="Awards 2" /> |Interpretación sobresaliente |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |American Moviegoer Award<ref name="Awards 2" /> |Meyor interpretación |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Young Artist Awards<ref name="Awards 2" /> |Meyor protagónico xuvenil<br />Meyor conxuntu interpretativu |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ffdddd"|Nomáu |- |Time for Kids Online Awards<ref name="Awards 2" /> |Persona del añu | |style="background: #ddffdd"|Ganador |- | |Silver Bravo Otto Award<ref name="Awards 2" /> |Meyor Actor |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |rowspan="2"|2001 |Golden Apple<ref name="Awards 2" /> |Revelación masculina xuvenil |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |- |Hollywood Women's Press Club<ref name="Awards 2" /> |Revelación masculina xuvenil |''Harry Potter y la piedra filosofal'' |style="background: #ddffdd"|Ganador |} |- |} == Filmografía == ===Cine=== {| border="2" cellpadding="3" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#CCCCCC" align="center"|- ! align="center" width="30px" |Añu ! align="center" width="210px" |Títulu orixinal ! align="center" width="210px" |Títulu n'España ! align="center" width="110px" |Rol ! align="center" width="110px" |Direutor |- |rowspan="2"|2001 |''[[The Tailor of Panama]]'' |''[[The Tailor of Panama]]'' |Mark Pendel |[[John Boorman]] |- |''[[Harry Potter y la piedra filosofal (película)|Harry Potter and the Philosopher's Stone]] '' |''[[Harry Potter y la piedra filosofal (película)|Harry Potter y la piedra filosofal]] '' |rowspan="5"|[[Harry Potter (personaxe)|Harry Potter]] |rowspan="2"|[[Chris Columbus]] |- |2002 |''[[Harry Potter and the Chamber of Secrets (película)|Harry Potter and the Chamber of Secrets]]'' |''[[Harry Potter and the Chamber of Secrets (película)|Harry Potter and the Chamber of Secrets]]'' |- |2004 |''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban (película)|Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]'' |''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban (película)|Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]'' | [[Alfonso Cuarón]] |- |2005 |''[[Harry Potter and the Goblet of Fire (película)|Harry Potter and the Goblet of Fire]]'' |''[[Harry Potter and the Goblet of Fire (película)|Harry Potter and the Goblet of Fire]]'' |[[Mike Newell]] |- |rowspan="2"|2007 |'' [[Harry Potter y l'Orde del Fénix (película)|Harry Potter and the Order of the Phoenix]]'' |''[[Harry Potter y l'Orde del Fénix (película)|Harry Potter y l'Orde del Fénix]]'' | [[David Yates]] |- |''[[December Boys]]'' |''[[December Boys|Los mozos d'avientu]]'' |Maps |Rod Hardy |- |2009 |''[[Harry Potter and the Half-Blood Prince (película)|Harry Potter and the Half-Blood Prince]]'' |''[[Harry Potter and the Half-Blood Prince (película)|Harry Potter and the Half-Blood Prince]]'' |rowspan="3"| [[Harry Potter (personaxe)|Harry Potter]] |rowspan="3"| [[David Yates]] |- |2010 |''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 1]]'' |''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 1]]'' |- |2011 |''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2]]'' |''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2]]'' |- |2012 |''[[The Woman in Black]]'' |''[[The Woman in Black|La muyer de negru]]'' |Arthur Kipps |[[James Watkins]] |- |2013 |''Kill Your Darlings'' |''Amores asesinos'' |Allen Ginsberg |John Krokidas |- |rowspan="2"|2014 |''[[What If (película de 2013)|What If]]'' |''[[What If (película de 2013)|Amigos de más]]'' |Wallace |Michael Dowse |- |colspan="2"|''[[Horns (película)|Horns]]'' |Ignatius «Ig» Perrish | [[Alexandre Folia]] |- |rowspan="2"|2015 |colspan="2"|''[[Victor Frankenstein (película)|Victor Frankenstein]]'' |[[Igor (personaxe)|Igor]] |[[Paul McGuigan (cineasta)|Paul McGuigan]] |- |''[[Trainwreck (película)|Trainwreck]]'' |''[[Trainwreck (película)|Y de sópitu tu]]'' | Paseador de perros | [[Judd Apatow]] |- |rowspan="3"|2016 |colspan="2"|''[[Swiss Army Man]]'' |Manny | Dan Kwan<br /> Daniel Scheinert |- |''[[Now You See Me 2]]'' |''[[Now You See Me 2|Agora vesme... 2]]'' |Walter Tressler |Jon M. Chu |- |colspan="2"|''[[Imperium (película de 2016)|Imperium]]'' |Nate Foster | Daniel Ragussis |- |2017 |''Jungle'' |''La Xungla'' |Yossi Ghinsberg |[[Greg McLean]] |} ===Televisión: películes, series y programes=== {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" class=sortable |- bgcolor="#CCCCCC" align="center"|- ! Añu !Formatu !Personaxe !Notes |- |1999 |''David Copperfield'' |David Copperfield (neñu) |Película pa televisión |- |2005 |''Foley and McColl: This Way Up'' |Él mesmu Programa humorísticu |- |2006 |''Extras'' |Él mesmu/Boy Scout |Participación especial nun capítulu |- |2007 |''My Boy Jack'' |John Kipling |Película pa televisión |- |2010 |''[[The Simpsons]]'' |"Edmund" |Participación especial nun capítulu |- |rowspan="2"|2012 |''[[Saturday Night Live]]'' |Él mesmu Animador Invitáu |- |''A Young Doctor's Notebook'' |Doctor Vladimir Bomgard (mozu) |Miniserie de 4 episodios |- |2013 |''A Young Doctor's Notebook & Other Stories'' |Doctor Vladimir Bomgard (mozu) |Miniserie de 4 episodios |- |rowspan="2"|2014 |''[[The Simpsons]]'' |"Digg" |Participación especial nun capítulu |- |''[[El hormiguero MX]]'' |Él mesmu Invitáu especial |- |2016 |''The Gamechangers'' |Sam House |Película pa televisión, [[BBC Two]] |} ===Obres de teatru=== {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" class=sortable |- bgcolor="#CCCCCC" align="center"|- ! Añu !Títulu !Papel ! Llugar |- |2003 |''The Play What I Wrote'' |Monu en [[polaina|polaines]] |Wyndhams Theatre |- |2007-2008 |''[[Equus (obra)|Equus]]'' |Alan Strang |[[Teatru Gielgud]], Londres |- |2008-2009 |''[[Equus (obra)|Equus]]'' |Alan Strang |Broadhurst Theatre, Nueva York |- |2011-2012 |''How to Succeed in Business Without Really Trying'' |J. Pierrepont Finch |Al Hirschfeld, Nueva York |- |2013 |''[[El coxu de Inishmaan|The Cripple of Inishmaan]]'' |Bill |Noël Coward Theatre, Londres |- |2014 |''[[El coxu de Inishmaan|The Cripple of Inishmaan]]'' |Billy |Cort Theatre, Nueva York |} ===Otros=== {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" class=sortable |- bgcolor="#CCCCCC" align="center"|- ! Añu !Proyeutu !Personaxe !Notes |- |rowspan="2"|2010 |''Sonnet 130'' |Narrador |Parte de The Poetry Archive |- |''Legacy Of Hope'' |Narrador |Documental sobre los sobrevivientes del Holocaustu |- |2011 |''I am Harry Potter'' |Él mesmu |Sketch Risible de Funny or Die |} ==Obres lliteraries== {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" class=sortable |- bgcolor="#CCCCCC" align="center"|- ! Añu !Proyeutu !Formatu !Notes |- |2006 |''Away Days'' |Poesía |Primer Poema Publicáu |- |2007 |''Hocus Pocus'' |Llibru |Escritu por Paul Kieve |- |2008 |''The Love That Dare Not Speak Its Neigh'' |Cantar |Presentáu nel Festival Gypsy Of The Year |} ==Discografía== {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" class=sortable |- bgcolor="#CCCCCC" align="center"|- ! Añu !Proyeutu !Formatu !Notes |- |rowspan="2"|2011 |''How to Succeed in Business Without Really Trying'' |Orixinal Broadway Cast Recording |Dar a conocer el 7 De xunu de 2011 |- |''[[A Christmas Carol]]'' |Carols For A Cure 2011: Volume 13 |Álbum navidiegu benéficu |- |2012 |''Beginners'' |Videu musical |Senciellu musical de la banda británica Slow Club. |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Biografíes == * Bankston, John. ''Daniel Radcliffe'', Mitchell Lane Publishers, 2003. ISBN 1-58415-250-8 * Norwich, Grace. ''Daniel Radcliffe: No Ordinary Wizard'', Simon Spotlight, 2005. ISBN 1-4169-1390-4 * Watson, Stephanie. ''Daniel Radcliffe: Film And Stage Star'', Enslow Elementary, 2009. ISBN 0-7660-3209-4 == Enllaces esternos == {{wikiquote}} * {{commons|Daniel Radcliffe}} * {{IMDb nome|id=0705356|Daniel Radcliffe}} {{NF|1989||Radcliffe, Daniel}} {{Tradubot|Daniel Radcliffe}} [[Categoría:Actores y actrices de cine d'Inglaterra]] [[Categoría:Actores y actrices de teatru d'Inglaterra]] [[Categoría:Actores y actrices infantiles d'Inglaterra]] [[Categoría:Actores y actrices de Londres]] [[Categoría:Republicanos del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Paséu de la Fama de Hollywood]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 56orhgavc1el2b4qh1d3pnttgkzdg65 0 167490 3709958 3649264 2022-08-19T10:11:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: [[soviet]] => [[sóviet]] wikitext text/x-wiki {{país|desapaecíu=1}} El '''Gobiernu provisional rusu''' (Временное правительство России en [[idioma rusu|rusu]]) formar en [[Petrográu]] dempués de l'[[abdicación]] del [[Nicolás II de Rusia|zar]] mientres la [[revolución de Febreru]] de 1917. Consistió nuna serie de socesivos gabinetes, principalmente de coalición ente políticos lliberales y socialistes moderaos, que trataron infructuosamente de resolver los graves problemes a los que s'enfrentaba'l país, atolláu na impopular [[Primer Guerra Mundial]] hasta la toma del poder en payares polos [[bolxevique]]s, nala radical del [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]], na [[Revolución d'Ochobre]]. El primer gabinete tuvo formáu puramente por políticos burgueses sacante [[Kérenski]], del [[Partíu Social-Revolucionariu]] (SR), qu'ingresó nel Gobiernu a títulu personal. Duró apenes dos meses antes de cesar mientres la [[Crisis d'abril (1917)|Crisis d'abril]] por cuenta de les diferencies sobre la guerra ente socialistes y los miembros más conservadores del Conseyu de Ministros. Formóse entós el primeru de los varios Gobiernos de coalición ente lliberales y socialistes. El [[Gueorgui Lvov|príncipe Lvov]] caltúvose al frente del nuevu Gobiernu hasta dempués del fracasu de la [[Ofensiva Kérenski]], la crisis colos miembros del [[Partíu Democráticu Constitucional (Rusia)|Partíu Democráticu Constitucional]] (KD o ''kadetes'') pola tensión colos nacionalistes ucraínos y les [[Xornaes de Julio]], cuando lo asocedió Kérenski al mandu de un gabinete temporal de socialistes y lliberales independientes. Estos primeros Gobiernos realizaron un ampliu llabor de reforma política, pero nun resolvieron los problemes más importantes pa la población: el fin de la guerra, la reforma agraria, los cambeos nes condiciones de los obreros urbanos y les aspiraciones de les minoríes. El nuevu alcuerdu ente ''kadetes'' y socialistes surdíu tres selmanes de negociaciones punxo fin a la crisis gubernamental del branu pero nun resolvió los desalcuerdos ente ellos nin dexó avanzar nes reformes social y económicu esixíes cada vez con más insistencia pola población nin llevó a meyores nel fin de la guerra. El branu traxo la radicalización de la situación en Rusia: mientres la derecha tendía a buscar una figura autoritaria qu'impunxera orde, acabara cola crisis y retomara la guerra con puxanza, la izquierda reclamaba cada vez con mayor insistencia l'aplicación de fondes reformes polítiques sociales y económiques. La falta de resultaos de les aiciones del Gobiernu y el fracasu del [[golpe de Kornílov|intento de golpe d'Estáu]] del comandante en xefe del Exércitu, debilitaron tantu a la derecha como al Gobiernu, al que se vio arreyáu nel mesmu, y reforzaron la posición de la izquierda radical, favorable a tomar el poder polos [[sóviet]]s. A mediaos de la seronda, la situación de crisis y la debilidá del Gobiernu llevaron al discutiniu abiertu d'un cambéu de Gobiernu y la formación d'unu puramente socialista. Mientres nel campu los sóviets aceleraben una reforma agraria oficiosa ya independizábense de fechu de l'alministración central, nes ciudaes crecía los sofitu a la izquierda radical; cuando los bolxeviques decidieron tomar el poder al traviés de los sóviets nel [[Revolución d'Ochobre#El Segundu Congresu de los Sóviets y el golpe bolxevique|Segundu Congresu Panruso de los Sóviets]], la oposición gubernamental foi mínima. La [[Revolución d'Ochobre]] punxo fin al periodu del Gobiernu provisional y dio pasu a unu nuevu bolxevique, el [[Sovnarkom]]. == Creación del Gobiernu provisional == [[Ficheru:Г. Е. Львов.jpg|[[Gueorgui Lvov]], prestixosu lliberal y primer presidente del Gobiernu provisional tres la [[Revolución de Febreru]].|thumb|200px|left]] El [[Comité provisional de la Duma Estatal]] convidó al comité executivu del [[Sóviet de Petrográu]] a tratar la situación política'l {{julgregfecha|14|3|1917}} y axuntáronse esa mesma tarde.<ref name="basil29">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 29</ref><ref name="wade5">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 5</ref> Aquel día el comité executivu provisional del Sóviet yá decidiera nun ingresar nel nuevu Gobiernu; tomar del poder nun se plantegara.<ref name="ferro90"/> Xunta cordial ente los [[menchevique]]s [[Nikolái Chjeidze]], Sujánov y Sokolov y los lliberales [[Pável Miliukov]], [[Aleksandr Guchkov]] y [[Gueorgui Lvov]], los primeres amosáronse dispuestos a dexar el Gobiernu a los segundos y a caltenese fuera<ref name="ferro90">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 90</ref> del nuevu Conseyu de Ministros.<ref name="basil29"/> A cambéu del sofitu de los socialistes,<ref name="wade5"/> estos esixeron la promulgación de derechos civiles<ref name="wade5"/><ref name="wade48"/><ref name="ferro90"/> (d'asociación, de formación de partíos políticos, de llibertá de prensa, etcétera).<ref name="basil29"/> Tenía De lliberar amás a los presos políticos,<ref name="ferro90"/> estendese los derechos civiles a los soldaos y convocase cuanto antes una [[Asamblea Constituyente Rusa|Asamblea Constituyente]].<ref name="kochan183">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 183</ref><ref name="wade48"/><ref name="ferro90"/><ref name="basil29"/> Esta tenía d'escoyese por sufraxu universal, direutu, igualitariu y secretu y definiría la Constitución del país y la so forma de Gobiernu (proclama de {{julgregfecha|16|3|1917|curtiu=true}}, a otru día de la formación del nuevu Conseyu de Ministros<ref name="wade53"/>).<ref name="kochan183"/><ref name="vnloewe172">[[#Bibliografía|Von Loewe (1967)]], p. 172</ref> El Sóviet de la capital ufiertó públicamente'l so sofitu<ref name="ferro93">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 93</ref> al nuevu Gobiernu mientres s'atuviera al alcuerdu apautáu,<ref name="wade48"/><ref name="ferro90"/> pero refugó entrar nel mesmu.<ref name="vnloewe172"/> El comité executivu del Sóviet refugó la propuesta de los diputaos de la [[Duma Imperial de Rusia|Duma]] pa incluyir a Chjeidze y Kérenski nel nuevu gabinete,<ref name="wade5"/> anque Kérenski aceptar pola so cuenta y llogró más tarde el respaldu del plenu del conseyu a otru día.<ref name="wade6"/><ref name="wade48">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 48</ref> El Sóviet de Petrográu consideraba que la [[Revolución de Febreru]], que depunxera al zar, fuera burguesa y que, siendo asina, los socialistes nun teníen de formar parte del Gobiernu.<ref name="wade6">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 6</ref><ref name="wade48"/> Este quedó entós formáu por lliberales, conservadores moderaos y Kérenski.<ref name="wade48"/> Cuando'l [[zar]] [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]] abdicó'l {{julgregfecha|15|3|1917}} y el so hermanu, el [[Miguel Románov|gran duque Miguel]], refugó'l tronu a otru día, el Gobiernu provisional empezó a rexir Rusia de manera formal, pero'l so poder taba en realidá llindáu pola creciente autoridá del [[Sóviet de Petrográu]].<ref name="rabinowitch29">[[#Bibliografía|Rabinowitch (1991)]], p. 29</ref> El nuevu Gobiernu paeció tener primeramente un sofitu apolmonante y cuntó con munches de les más brilloses figures de los lliberales rusos, como'l nuevu primer ministru [[Gueorgui Lvov]],<ref name="wade54">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 54</ref><ref name="ferro93"/> progresista y respetáu veteranu del trabayu nos ''[[Zemstvo|zemtsvos]]''.<ref name="rabinowitchxxi">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. XXI</ref> La mayoría de los sos miembros proveníen del [[Partíu Constitucional Democráticu]] (KD) encabezáu por [[Pável Miliukov]], qu'ocupó la cartera d'Asuntos Esteriores.<ref name="wade54"/><ref name="ferro93"/> El nuevu Conseyu de Ministros, sicasí, yera débil y la so autoridá yera llindada en gran parte del país y en la mesma capital.<ref name="basil97">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 97</ref> Los diversos nacionalismos del Imperiu, les divisiones ente los socialistes y l'oposición ente estos y los lliberales menospreciaben el poder gubernamental.<ref name="basil97"/> En Petrográu, quedó a mercé del Sóviet de la capital.<ref name="vnloewe174">[[#Bibliografía|Von Loewe (1967)]], p. 174</ref> El deséu de la población de nun llindar la revolución a reformes polítiques, sinón de qu'esta incluyera midíes sociales y económiques, complicó amás dende l'empiezu les rellaciones ente lliberales y socialistes.<ref name="mosse104"/> Les diferencies sobre la guerra —bien impopular— tamién enzancaron l'entendimientu ente dambos grupos.<ref name="mosse105">[[#Referencies|Mosse (1967)]], p. 105</ref> La concepción provisional del Gobiernu, el convencimiento de que solo aquel que surdiera de l'Asamblea constituyente escoyida democráticamente por sufraxu universal secretu podría decidir les cuestiones fundamentales polítiques, sociales y económiques,<ref name="ferro220">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 220</ref> y los desalcuerdos ente fraiciones nel Gobiernu fixeron qu'esti retardara de cutio les reformes d'importancia según la convocatoria d'[[Eleición de l'Asamblea Constituyente Rusa de 1917|eleiciones a l'Asamblea constituyente]].<ref name="wade55">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 55</ref> ==Situación política== La [[Revolución de Febreru]] produció un fondu cambéu políticu; barrió temporalmente a les fuercies a la derecha de los lliberales, tresformaos de secute nos nuevos «conservadores» de la política nacional.<ref name="wade53">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 53</ref> Izquierda y derecha estremar en fraiciones moderaes y radicales; les primeres forxaron una coalición pa cooperar políticamente que caracterizó'l periodu interrevolucionario.<ref name="wade53"/> La esquierda, formada por socialistes, quedó estremada fundamentalmente en [[Defensismu|defensistas]] favorables a cooperar colos lliberales y que la so principal figura foi'l [[menchevique]] [[Xeorxa|xeorxanu]] [[Irakli Tsereteli]], y la corriente radical opuesta al Gobiernu provisional, formada por [[Social-Revolucionarios d'esquierda|socialrevolucionarios d'esquierda]], mencheviques internacionalistes, anarquistes y, principalmente, bolxeviques, con [[Lenin]] (que s'atopaba naquel momentu en [[Zúrich]]) como figura más destacada.<ref name="wade67">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 67</ref> La primera apoderó la mayoría de los [[sóviet]]s hasta la seronda.<ref name="wade67"/> El grupu moderáu formar pola unión oficiosa de destacaos dirixentes de diversos partíos socialistes: amás del propiu Tsereteli, los [[menchevique]]s [[Nikolái Chjeidze]] o [[Matvéi Skóbelev]] (presidente y vicepresidente del [[Sóviet de Petrográu]] respeutivamente), el tamién menchevique [[Fiódor Dan]], los [[Partíu Social-Revolucionariu|socialrevolucionarios]] [[Abraham Gotz]] y [[Nikolái Avksentiev|Nikolái Avkséntiev]] (presidente del Sóviet nacional de llabradores), el exbolchevique [[Vladímir Voitinski]], el [[Partíu Socialista Popular (Rusia)|socialista popular]] [[Alekséi Peshejonov|Alekséi Peshejónov]] o'l ''[[Bundismu|bundista]]'' [[Mark Liber]]. Axuntaos de cutiu de manera informal na casa de Skóbelev pa tratar los diversos asuntos, constituyíen el nucleu de l'alianza menchevique-socialrevolucionaria qu'apoderó la política rusa hasta la seronda.<ref name="wade71">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 71</ref> La so posición política carauterizar por:<ref name="wade71"/> *El deséu de llograr una paz xeneral negociada. *La so intención de defender viviegamente'l país hasta la consecución de la paz. *La so disposición a collaborar col Gobiernu provisional y, a partir de mayu, inclusive ya ingresar nél nuna coalición de lliberales y socialistes. A esta diba xunida una preferencia por resolver les diferencies colos lliberales por aciu la negociación y cierta renuencia a allegar al sofitu de les mases pa reforzar la so postura, medrosos siempres de desamarrar una guerra civil.<ref name="wade72">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 72</ref> *La defensa d'amplies reformes sociales y económiques, anque s'amosaron dispuestu a retardar les midíes más revesoses hasta la xunta de l'asamblea constituyente o hasta'l final de la guerra. *La so defensa del procesu democráticu como base de la decisiones polítiques. *Una constante medrana a la contrarrevolución, que los llevó a nun tomar midíes brengoses pa restaurar l'orde públicu o la disciplina militar, que tarrecíen podíen sirvir pa favorecela.<ref name="wade72"/> A esti medrana xunió la convencimientu de que'l bloque nun podía recibir amenaces reales de la corriente más radical.<ref name="wade72"/> *El convencimiento de que la revolución tenía un calter burgués y que la etapa socialista nun llegara entá.<ref name="wade72"/> Esti bloque moderáu fíxose llueu col control del [[Sóviet de Petrográu]] y multiplicóse por tol país: apoderó la mayoría de los [[sóviet]]s (conseyos) y, tres les eleiciones del branu, la mayoría de los conceyos, amás del [[Comité Executivu Central de Toles Rusias|Comité Executivu Central Panruso]] surdíu del [[Congresu de los Sóviets de Toles Rusies|Primer Congresu Panruso de los Sóviets]] celebráu en xunu.<ref name="wade72"/> A pesar de la so disposición a collaborar colos lliberales, los socialistes nunca abandonaron cierta hostilidá y rocea a les actividaes de los partíos más conservadores, lo que complicó la cooperación.<ref name="wade80">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 80</ref> Contrarios a que los sóviets tomaren el poder, tampoco s'amosaron dispuestos a sometese incondicionalmente a l'autoridá formal del Gobiernu.<ref name="wade80"/> La dualidá del poder políticu, estremáu na capital ente'l Gobiernu provisional y el Sóviet de Petrográu y nel restu del país ente les instituciones de l'alministración y los diversos sóviets, deber a la división social del país: ente que'l Gobiernu y les alministraciones representaben principalmente a les clases mediu y altu, los sóviets facer coles baxes; el primeru trataba de realizar una reforma política ensin grandes cambeos na estructura social y económico, ente que los sóviets reflexaben los deseos de les clases desfavorecidas de llevar a cabu fondos cambeos sociales y económicos.<ref name="wade84"/> ==Principales problemes== === El Gobiernu provisional y la desilusión del campesinado === Nel campu, tres un primer momentu d'escepticismu y precuru<ref name="wade127">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 127</ref><ref name="ferro369">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 369</ref> con al respeutive de la cayida del [[zar]], la reaición xeneral ente los llabradores foi d'allegría.<ref name="gill241"/> Esta actitú favoreció primeramente al Gobiernu provisional y la continuación de la guerra, pero'l sofitu del campesinado al Gobiernu nun yera incondicional y dependía de la so actuación en favor de los intereses de los llabradores, tal que estos entender.<ref name="gill242">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 242</ref> L'actitú<ref name="uldricks618"/> del Gobiernu nos trés árees de mayor interés pa los llabradores (l'alministración llocal, qu'esperaben que fora escoyida nos pueblos, la propiedá de la tierra,{{Harvnp|Wade|2000|p=133}} que deseyaben pasara a les sos manes<ref name="wade127"/><ref name="ferro368">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 368</ref> en siendo espropiada a los terratenientes,<ref name="uldricks618"/> y la política de suministru d'alimentos a les ciudaes), nun foi del presto del campesinado.<ref name="gill243">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 243</ref> [[Ficheru:CampesinosRusos--throughrussianre00willuoft.jpg|Llabradores rusos mientres la dómina de la revolución. Pal campesinado, los oxetivos de la revolución yeren la entrega de les tierres de la Corona, los monesterios y los terratenientes a aquellos que les trabayaben y una mayor autonomía del campu respeuto del Gobiernu. La falta d'aición gubernamental pa satisfaer estes aspiraciones llevó a la desilusión de los llabradores col Gobiernu y a la ocupación de tierres, de cutiu cola connivencia de los sóviets llocales.|thumb|right]] Anque'l {{julgregfecha|18|3|1917}} el Gobiernu abolió ciertos cargos zaristes como'l gobernadores y vicegobernadores provinciales, encamentó a los sustitutos, presidentes de los ''[[zemstvos]]'', caltener l'alministración anterior, incapaz de sustituyila por completu darréu.<ref name="gill243"/> Surdió una división notable ente les organizaciones surdíes nes aldegues y nos distritos (''[[vólost]]''), controlaes pol campesinado, y les de les ciudaes de provincies, ''[[uezd]]'' y provincies, apoderaes poles clases urbanes ya intelectuales, más cercanes al Gobiernu.<ref name="wade131"/> Magar esti aconseyaba consultar coles organizaciones llocales formaes en numberoses ocasiones polos llabradores,<ref name="wade131">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 131</ref> indicaba tamién la conveniencia d'incluyir nestes a los terratenientes ya intelectuales llocales.<ref name="gill244">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 244</ref> A pesar de qu'estes midíes teníen de ser provisionales antes d'apurrir l'alministración a nueves instituciones más democrátiques,<ref name="ferro373"/> pa cuando parte d'estes midíes empezaron a aplicase, a finales del branu de 1917, el Gobiernu perdiera'l favor de los llabradores.<ref name="gill244"/> Ante la lentitú de les reformes hasta la cayida del Gobiernu a empiezos de payares l'alministración nel campu quedó, d'acordies colos llabradores, en manes de los antiguos amos, funcionarios zaristes y terratenientes que torgaben la so participación.<ref name="gill245">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 245</ref> El Gobiernu paecía decidíu a perpetuar l'antiguu orde de poder con nuevos nomes.<ref name="gill245"/> Tomar de tierres y faciendes de los terratenientes tampoco recibió la respuesta gubernamental que'l campu esperaba: el Gobiernu condergó severamente les ocupaciones y les revueltes nel campu, aportunando en tratar llegalmente el trespasu de propiedá y aconseyando paciencia a los llabradores.<ref name="gill245"/> L'usu de la fuercia per parte del Gobiernu pa torgar les aiciones de los llabradores, anque esporádica, disgustó<ref name="ferro373"/> a estos y reforzó la so perceición del mesmu como representante de los intereses de los hacendados.<ref name="gill245"/> Nes rexones onde la [[Mir (comunidá)|comuña]] (''mir'') fuera la forma tradicional de repartu de tierra ente los llabradores de l'aldega, la idea de que cada familia solamente tenía de tener la tierra que pudiera trabayar taba bien enraigonada,{{Harvnp|Wade|2000|p=133}}<ref name="ferro369"/> y llevaba a considerar a los terratenientes absentistas como parásitos del campu.<ref name="gill245"/> Consideraben que los sos problemes económicos acabaríen cola inmediata repartu de les tierres de los hacendados, que teníen d'otorgáse-yos de forma inmediata y ensin necesidá de compensar a los antiguos propietarios.<ref name="gill246">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 246</ref> La política agraria del Gobiernu yera dafechu insatisfactoria pa los llabradores.<ref name="gill246"/> Empobinada a aumentar la producción y a asegurar el suministru de les ciudaes y del Exércitu,<ref name="wade131"/> ordenaba la recoyida d'información que dexara a la futura [[Asamblea Constituyente Rusa]] resolver el problema agrariu,<ref name="ferro373"/> calteniendo mientres la propiedá y estructures esistentes.<ref name="gill246"/> Anque lóxica, l'actitú del Gobiernu yera políticamente insostenible nel ambiente de 1917 yá que imponía un retrasu na [[reforma agraria]] al que s'oponíen los llabradores.<ref name="gill247">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 247</ref><ref name="wade131"/> Les prioridaes del Gobiernu y de los llabradores nun coincidíen, lo que llevó llueu al conflictu ente les dos partes.<ref name="wade131"/> La espropiación de les finques real y aristocráticu, l'anulación de les lleis de [[Piotr Stolypin|Stolypin]], la prohibición de la venta de tierres o la instauración de los comités agrarios yeren midíes demasiáu conservadores pa satisfaer al campesinado.<ref name="ferro373">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 373</ref> Los comités agrarios nomaos pa axenciar la información deseyada y xestionar les disputes sobre les tierres de cutiu quedaron en manes d'elementos non llabradores, y fueron impopulares nel campu.<ref name="gill248">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 248</ref><ref name="wade131"/> Mal vistos polos llabradores y ensin una estructura clara, tampoco cuntaben con fuercia dalguno pa imponer la política gubernamental nel agru.<ref name="gill249">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 249</ref> Los niveles más baxos de la xerarquía de comités agrarios, otra manera, sí que quedaron polo xeneral en manes de los mesmos llabradores, que los utilizaron de cutiu pa xestionar tomar de terrenes de los terratenientes.{{Harvnp|Wade|2000|p=133}}<ref name="ferro369"/> Pa tratar de garantizar el suministru d'alimentos, crucial pal caltenimientu del nuevu réxime y pa la cayida del zar, el Gobiernu decretó'l {{julgregfecha|7|4|1917}} el monopoliu de les ceberes<ref name="wade131"/> y l'establecimientu d'un comité de suministru, al que yera obligatoriu vender les colleches a precios fixos.<ref name="gill249"/> La inflación enchida, el tresporte ineficiente y l'escasa producción d'artículos de primera necesidá pa los llabradores—la industria taba dirixida a la producción bélica<ref name="wade132">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 132</ref>— fixeron qu'un númberu creciente d'estos negárase<ref name="ferro377">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 377</ref> a apurrir a preciu fixu les sos colleches al Gobiernu,<ref name="wade132"/> lo que creó escasez nes ciudaes<ref name="wade132"/> y el campu, desabastecido.<ref name="gill251">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 251</ref> Los intentos de resistencia de los grandes propietarios consistieron en reclamar l'amparu gubernamental, tratar de detener les llantaderes, realizar ventes ficticies a ciudadanos estranxeros pa evitar la espropiación o intentar axenciar el sofitu de les antigües alministraciones.<ref name="ferro371">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 371</ref> Los comités, nuevamente non formaos por llabradores, nun cuntaben tampoco colos medios pa obligar a los llabradores a dexar el so colleches pola fuercia.<ref name="gill251"/><ref name="wade132"/> El campu, radicalizáu tardíamente comparáu coles principales ciudaes,<ref name="ferro369"/> llindar na primavera y empiezos del branu<ref name="ferro369"/> a hostigar a los terratenientes, pero na seronda'l llabradores yá quemaben abiertamente les colleches, estrozaben les faciendes y asesinaben a los sos propietarios.<ref name="pethybridge88">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 88</ref> Aquel día tamién s'apinara la escasez de productos manufacturados básicos qu'utilizaben los llabradores y que tamién afectó a otru trabayadores; la enorme demanda del Exércitu, el tresporte deficiente y el mesmu aumentu de les necesidaes civiles contribuyíen a la penuria.<ref name="pethybridge89">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 89</ref> Les diferencies sobre la política agraria ente lliberales y socialistes agravó amás l'enclín gubernamental a retardar les midíes a la futura xunta de l'asamblea constituyente.{{Harvnp|Wade|2000|p=133}} A pesar del nomamientu del prestixosu socialrevolucionario [[Víctor Chernov]] como ministru d'Agricultura del primer gabinete de coalición en mayu, este resultó incapaz de vencer la oposición de los sos colegues ministros y del so propiu partíu a aplicar una reforma agraria xeneral; la pasividá gubernamental favoreció la ocupación de tierres polos llabradores, que'l Gobiernu nun podía evitar pola fuercia.<ref name="wade134">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 134</ref> A pesar de la crecedera de la violencia nestes aiciones según avanzó l'añu y de casos d'asesinatos de terratenientes, polo xeneral la revolución llabradora foi incruenta; los llabradores taben polo xeneral más comenenciudos na repartu de les tierres y bienes d'aquellos y n'asegurar la imposibilidá del so regresu.<ref name="wade137">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 137</ref> A finales del branu, el Gobiernu perdiera tou control efeutivu sobre'l campu ruso, que quedó en manes de los comités llocales formaos por llabradores que dirixeron tomar de les tierres.<ref name="wade142">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 142</ref> Priváu d'una alministración y de una fuercia capaz de torgar, el Gobiernu amosóse impotente pa detener la reorganización del campu.<ref name="wade142"/> ===El Gobiernu y la Guerra mundial=== ==== El Gobiernu provisional y el control de les fuercies armaes ==== Dende los primeros díes de la [[Revolución de Febreru]], el Gobiernu fracasó nos sos intentos de tomar el control de les fuercies armaes, que quedaron na práctica so la influencia de los [[sóviet]]s.<ref name="rabinowitch49">[[#Bibliografía|Rabinowitch (1991)]], p. 49</ref><ref name="mosse415">[[#Referencies|Mosse (1964)]], p. 415</ref> La eleición de representantes militares pa los soviets, l'aprobación de la [[Orde númberu 1]], que llindaba l'autoridá del gabinete a la política del [[Sóviet de Petrográu]] y la cercanía del programa de paz d'este a los deseos mayoritarios de los soldaos reforzaron l'autoridá de los soviets y atayaron el control gubernamental de les fuercies armaes.<ref name="rabinowitch49"/> Desque na [[crisis d'abril (1917)|crisis d'abril]] les tropes de la guarnición capitalina —unos 180&nbsp;000 soldaos más otros 152&nbsp;000 nes llocalidaes cercanes<ref name="wade100"/>— siguieren les órdenes del [[Sóviet de Petrográu]]<ref name="uldricks617"/> y non les del xeneral [[Lavr Kornílov]], comandante de la mesma, el Gobiernu nun tuvo más remediu que tratar coles unidaes de Petrográu al traviés del Sóviet de Petrográu.<ref name="rabinowitch49"/> El Gobiernu nun cuntaba en realidá con tropes realmente fieles: les unidaes revolucionaries tendíen a siguir les direutrices de los grupos d'estrema esquierda.<ref name="mosse106">[[#Referencies|Mosse (1967)]], p. 106</ref><ref name="ferro335">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 335</ref> Los intentos, illegales, del propiu Gobiernu de frenar la propaganda derrotista de los periódicos ente les tropes, resultaron inútiles.<ref name="pethybridge134">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 134</ref> A finales de xunetu, el gabinete restauró la censura militar na prensa a pidimientu del altu mandu y ante la so ineficacia, trató d'esaniciar la prensa derrotista.<ref name="pethybridge135">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 135</ref> La propaganda derrotista, principalmente bolxevique, yera muncho más eficaz que la del Gobiernu, qu'escasamente llegaba a los soldaos, y yera muncho más cercana a los sentimientos d'estos, los más afeutaos pola guerra.<ref name="pethybridge160">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 160</ref> Fuera'l mesmu Gobiernu, sicasí, el que dexara'l discutiniu políticu a los soldaos que nun s'atoparen de serviciu, por presión de la izquierda y contra la opinión de los mandos; la posibilidá d'aldericar, la propaganda derrotista y la crisis de avituallamiento del frente fixeron que l'estremismu políticu d'esquierda estendiérase rápido ente les tropes.<ref name="pethybridge162">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 162</ref> Como nel casu d'otros grupos, les esixencies de los soldaos unos siete millones nel frente y otros dos millones y mediu nes guarniciones de retaguardia<ref name="wade100"/>— al empiezu de la revolución yeren moderaes, centraes principalmente na democratización del Exércitu y el fin de los privilexos de los oficiales y de la humildación de les tropes.<ref name="uldricks617">[[#Bibliografía|Uldricks (1975)]], p. 617</ref> La incapacidá del gruesu de los mandos p'afaese a la nueva situación, el respaldu del Gobiernu a los oficiales y el fundáu barruntu de que les llamaes a recuperar la disciplina militar y la preparación d'una ofensiva teníen amás una segunda intención contrarrevolucionaria llevó al descreitu del Gobiernu ente los soldaos.<ref name="uldricks617"/> La guarnición de la capital, opuesta dende l'empiezu a la continuación de la guerra, foi perdiendo'l so inicial enfotu y sofitu escontra los dirixentes socialistes moderaos ante la falta de reformes.<ref name="uldricks617"/> El fallíu [[golpe de Kornílov]] a principios de la seronda aceleró definitivamente'l procesu d'oposición de les tropes al Gobiernu de coalición social-lliberal y l'esixencia de que'l Sóviet de la capital tomara'l poder.<ref name="uldricks618">[[#Bibliografía|Uldricks (1975)]], p. 618</ref> Nel frente, les males condiciones de les tropes pol desabastecimiento fixo crecer les deserciones; na so mayoría llabradores uniformados», munchos de los desertores tornaron a les sos aldegues llevando con ellos el radicalismu que yá crecía nes ciudaes y que s'estendió d'esta manera poles provincies.<ref name="pethybridge391"/> Amás de los agitadores bolxeviques que'l partíu unviaba a les provincies, los soldaos de permisu o que desertaren actuaben tamién como propagandistes de les posiciones estremistes n'asuntos políticos y sociales, de cutiu con gran efeutu nes poblaciones del agru rusu.<ref name="pethybridge166">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 166</ref> Les deserciones yeren numberoses yá inclusive na primavera: nel frente suroeste calculábase qu'unos dos mil soldaos desertaben al día emplegando los ferrocarriles a mediaos d'abril.<ref name="pethybridge174">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 174</ref> La llegada de los desertores a les guarniciones de la retaguardia afectó a la moral d'estes, amás d'influyir nel campu; na seronda, cuntábense alredor de dos millones d'ellos por tol país.<ref name="pethybridge174"/> ====Los planes de paz==== [[Ficheru:KornilovAlbertThomasKérenskiPrimeroDeMayo1917.png|[[Lavr Kornílov|Kornílov]], el socialista francés [[Albert Thomas]] y [[Kérenski]] nes celebraciones del [[Primero de mayu]]. Los socialistes Aliaos de visita en Rusia oponer a los planes de paz del Sóviet de Petrográu, que fracasó.|thumb|right]] La guerra yera'l principal problema del país: l'ausencia de paz torgaba atender otros o satisfaer les aspiraciones de la población.<ref name="wade287">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 287</ref> Dáu'l deséu de paz de la población pero la so oposición inicial a una rindición incondicional o a una paz separada colos [[Imperios centrales]], de primeres del periodu revolucionariu l'actitú con mayor respaldu resultó ser la de los defensistas revolucionarios, qu'abogaben por una paz ensin anexones y la defensa de Rusia mientres s'algamar.<ref name="wade37"/> Esta actitú, representada principalmente pol menchevique [[Irakli Tsereteli]], foi rápido adoptada pola mayoría del Sóviet de Petrográu y dexó a los sos siguidores apoderar l'órganu.<ref name="wade38">[[#Bibliografía|Wade (1968)]], p. 38</ref> Una vegada controláu'l Sóviet, los defensistas propunxéronse imponer al Gobiernu'l so plan de paz, lo que llevó a la primer crisis de Gobiernu pola oposición de Miliukov a aceptar los oxetivos de los defensistas revolucionarios y el so defensa de la continuación de los combates hasta la victoria.<ref name="wade38"/> Miliukov defendía los caltenimientu de los oxetivos bélicos del antiguu réxime.<ref name="mosse105"/> Los ministros de Defensa, primero Guchkov y más tarde Kérenski, sofitaron la continuación de la participación rusa na guerra.<ref name="mosse105"/> Los dirixentes mencheviques que controlaben el Sóviet de la capital (Petrográu) propunxéronse la firma d'una paz ensin anexones nin indemnizaciones, pa lo que llevaron a cabu una actividá paralela<ref name="wade38"/> nel Sóviet y nel Gobiernu dende'l so ingresu n'este en mayu.<ref name="basil73"/> El so plan consistía na reconstitución de la [[Segunda Internacional]]<ref name="wade39">[[#Bibliografía|Wade (1968)]], p. 39</ref> y darréu na convocatoria d'una conferencia<ref name="wade38"/> socialista n'Estocolmu que tenía de conducir al apartamientu del poder de les burguesíes nacional y tomar del poder de los socialistes, la firma de la paz y el surdimientu d'un nuevu orde económicu y social nes distintes naciones.<ref name="basil73"/> Pa ello precisaben la cooperación de los renuentes socialistes del restu de países batallosos<ref name="wade40">[[#Bibliografía|Wade (1968)]], p. 40</ref> y de los sos Gobiernos.<ref name="basil73"/> Los socialistes Aliaos qu'allegaron a Rusia tres la Revolución de Febreru, sicasí, taben más comenenciudos en reforzar l'esfuerciu bélicu rusu que nes propuestes de paz del Sóviet de Petrográu.<ref name="basil74">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 74</ref> Les condiciones impuestes polos socialistes de los países Aliaos negaben na práctica la so renuente aquiescencia a la convocatoria de la conferencia socialista<ref name="ferro323">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 323</ref> propuesta polos rusos.<ref name="wade60">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 60</ref> L'alcuerdu ente'l Sóviet y aquellos resultó imposible,<ref name="wade41">[[#Bibliografía|Wade (1968)]], p. 41</ref> lo que imposibilitó el resurdimientu de la Internacional y fixo fracasar el plan de paz.<ref name="basil81"/> Los Gobiernos Aliaos, pela so parte, tampoco d'amosaron dispuestos a cooperar<ref name="wade172">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 172</ref> y prohibieron el viaxe de los sos ciudadanos a Estocolmo (franceses, italianos y estauxunidenses a finales de mayu y empiezos de xunu, más tarde los británicos).<ref name="basil81">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 81</ref><ref name="wade41"/><ref name="wade62">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 62</ref><ref name="ferro333">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 333</ref> Dada la intención del Sóviet de Petrográu de siguir la defensa del país hasta la consecución de la paz deseyada,<ref name="basil71"/> el fracasu de les sos propuestes de paz condució a que la belixerancia de Rusia siguiera. El Gobiernu, enfrentáu a la hostilidá Aliada a los planes de paz, llindar a apangar a la opinión pública rusa y dar sensación d'actividá, pero ensin meyora real dalgunu yá a empiezos del branu.<ref name="wade42">[[#Bibliografía|Wade (1968)]], p. 42</ref> La medrana a la hexemonía alemana, el barruntu de que Rusia yá nun yera considerada un aliáu útil polos sos asociaos de la [[Triple Entente|Entente]] y l'apegu a l'alianza con Gran Bretaña y Francia fixeron que'l Gobiernu non plantegara presentase un ultimátum amenaciando con abandonar el conflictu en casu de que nun se satisfixeren les sos esixencies de paz.<ref name="wade42"/> En parte pa reforzar la so posición negociadora, tantu'l Sóviet de Petrográu como'l Gobiernu provisional fomentaron la preparación d'una [[ofensiva Kérenski|ofensiva militar]] mientres el branu que, tres efímeres meyores, acabó en derrota y aceleró la desintegración del Exércitu y, con él, la fortaleza de la posición negociadora rusa ante los sos aliaos.<ref name="wade43">[[#Bibliografía|Wade (1968)]], p. 43</ref> Tres les crisis gubernamentales del branu, la diplomacia rusa, tantu del Gobiernu como del Sóviet, retomó con nulu ésitu los esfuercios por llograr la paz, cada vez más deseyada pola población según averábase l'iviernu.<ref name="wade44">[[#Bibliografía|Wade (1968)]], p. 44</ref> La falta de resultaos desprestixó a los socialistes moderaos, incapaces d'adoptar un plan alternativu o d'aceptar una paz separada con Alemaña.<ref name="wade44"/> El Gobiernu británicu finalmente negóse a estender pasaportes a los sos ciudadanos p'allegar a la conferencia socialista d'Estocolmu a mediaos d'agostu<ref name="wade110">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 110</ref> y a empiezos de setiembre los defensistas tuvieron qu'almitir que les probabilidaes de llograr la paz al curtiu plazu siguiendo'l so plan yeren despreciables.<ref name="wade116">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 116</ref> La vacilación de los socialistes Aliaos, la oposición de los sos Gobiernos, la falta de sofitu ente la población d'estos países y l'aparente falta de respaldu del propiu Gobiernu rusu esbarataron los planes de los socialistes moderaos, lo que reforzó la posición de los bolxeviques, única fuercia que paecía prometer una paz inmediata.<ref name="wade117">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 117</ref> Pocos díes antes del derrocamientu del Gobiernu provisional polos bolxeviques, los Aliaos espresaron la so oposición a aceptar a un delegáu del [[Comité Executivu Central de Toles Rusies|Comité Executivu Central Panruso]] ([[Matvéi Skóbelev]]) na próxima conferencia interaliada que, esclariaron, nun trataría sobre la paz nin sobre una posible revisión de los oxetivos de los batallosos, sinón de cómo revitalizar les operaciones militares.{{Harvnp|Wade|1969|p=133}} L'enfotu de los Aliaos na victoria militar y la so convencimiento de qu'esta era posible, especialmente tres la entrada en guerra de los Estaos Xuníos, torgaron que fructificasen los intentos de los defensistas revolucionarios de llograr una paz negociada y paralizaron l'aición política d'estos.<ref name="wade145">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 145</ref> L'actitú Aliada d'allargar les conversaciones colos rusos atayó los intentos rusos de llograr una paz que nun fora una victoria total, pero al preciu de favorecer a los bolxeviques.<ref name="wade146">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 146</ref> El Gobiernu provisional amosóse lentu nes sos aiciones a favor de la paz y, dende empiezos de branu, cada vez menos comenenciudu en tratar la cuestión colos Aliaos, considerando que'l momentu nun yera aparente pa llograr un alcuerdu con estos.<ref name="wade146"/> La población y especialmente los soldaos esperaben la firma rápida de la paz y el regresu a los sos llares pa empezar la repartición de les tierres; la falta de resultaos fixo qu'un númberu creciente abandonara la so anterior actitú defensista pa pasar a sofitar a los [[bolxevique]]s.{{Harvnp|Wade|1969|p=147}} La incapacidá de los socesivos gabinetes d'algamar la paz desprestixó intensamente al Gobiernu provisional.<ref name="mosse105"/> ===Los nacionalismos=== La cayida de l'autocracia fomentó la crecedera de los nacionalismos del antiguu [[Imperiu rusu]], que surdieron con diversa fuercia y variaes esixencies, dende modestes autonomíes culturales hasta la independencia.<ref name="wade144">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 144</ref> Estos movimientos fuéronse radicalizando a lo llargo de 1917,<ref name="wade144"/> anque les esixencies d'independencia total de la nueva república rusa arralecieron.{{Harvnp|Wade|2000|p=147}} Socialistes y lliberales coincidíen n'oponese{{Harvnp|Wade|2000|p=147}}<ref name="ferro381">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 381</ref> a reformar l'Imperiu d'alcuerdu a divisiones culturales y relixoses, a pesar del so deséu de reforzar los Gobiernos llocales.<ref name="basil97"/> Trataron de torgar la secesión de les diverses minoríes culturales del país y de retardar les midíes sobre posibles autonomíes hasta la convocatoria de l'Asamblea constituyente,{{Harvnp|Wade|2000|p=147}}<ref name="ferro387">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 387</ref> que confiaben sofitaría la centralización del país.<ref name="basil97"/> Tanto'l Sóviet de Petrográu como'l Gobiernu provisional oponer a les esixencies polítiques de les minoríes non ruses del Imperiu.<ref name="basil98">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 98</ref>{{Harvnp|Wade|2000|p=147}} Refugóse tamién la reforma de les unidaes militares pa crear nueves formaciones d'alcuerdu a la nacionalidá.<ref name="ferro389">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 389</ref> El Gobiernu confiaba amás que les nueves llibertaes polítiques acabaren coles tensiones nacionalistes y consideraben esti problema como secundariu.<ref name="wade148">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 148</ref> Los bolxeviques y el restu de la izquierda radical amosáronse más favorables a les esixencies nacionalistes, pero d'una manera vaga.<ref name="ferro385">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 385</ref> Les Cortes de [[Finlandia]] atopar cola desaprobación de socialistes moderaos y lliberales al proclamar l'autonomía y estos trataron de retrasar les negociaciones colos nacionalistes ucraínos hasta que rematara la guerra.<ref name="basil98"/> La proclamación d'una amplia autonomía pola [[Rada Central Ucraniana]] el {{julgregfecha|23|6|1917}} foi refugada pol Gobiernu provisional,<ref name="ferro391">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 391</ref> que rogó a la Rada que retardara cualquier midida hasta la xunta de l'Asamblea constituyente.<ref name="basil98"/> La negativa de la Rada y les posteriores negociaciones ente les dos partes (vease [[Ucraína dempués de la Revolución rusa]]) bastiaron la crisis de Gobiernu qu'en xunetu acabó col primer Gobiernu de coalición pola dimisión en bloque de los ministros ''kadetes'', opuestos a les concesiones a los ucraínos.<ref name="basil99">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 99</ref><ref name="ferro391"/> Namái l'últimu gabinete de coalición de la seronda punxo cierta atención a los nacionalismos y realizó delles concesiones tardíes que nun satisfixeron a los nacionalistes de les minoríes y que n'última instancia quedaben condicionaes a les decisiones de l'Asamblea constituyente.<ref name="wade148"/> ===La esixencies de los obreros=== Al empiezu del periodu interrevolucionario, les esixencies de los trabayadores yeren reformistes y buscaben ameyorar les condiciones de vida<ref name="wade96">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 96</ref> y trabayu, de cutiu insalubres y peligroses:<ref name="wade90"/> implantación de la [[xornada d'ocho hores]],<ref name="wade90"/> xubíes de salarios,<ref name="wade90">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 90</ref> fin de los abusos de la patronal, seguro por enfermedá, descansos pa comíes, campamentos pa los neños,<ref name="wade96"/> sanatorios...<ref name="uldricks616">[[#Bibliografía|Uldricks (1975)]], p. 616</ref> Polo xeneral, centrar n'abandonar la miseria, llindar l'horariu llaboral y ameyorar les condiciones de vida y de trabayu.<ref name="ferro347">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 347</ref> El sofitu al Gobiernu foi dende l'empiezu tibiu, al contrariu qu'a los sóviets (conseyos), a los que los obreros dirixíen la mayoría de les sos reivindicaciones.<ref name="ferro163">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 163</ref> Ente los pidimientos políticos, la esixencia d'una inmediata convocatoria de l'Asamblea constituyente escoyida por sufraxu universal —incluyendo'l votu femenín— y secretu yera más habitual que la de la implantación del [[socialismu]].<ref name="ferro163"/> El país considerábase de fechu una república y nun se plantegaba la vuelta a la monarquía.<ref name="ferro163"/> El derrotismu yera inda minoritariu.<ref name="ferro164">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 164</ref> La reaición represora del empresariáu radicalizó a los trabayadores, a pesar de los pidimientos de moderación del Gobiernu y del Sóviet de Petrográu.<ref name="uldricks616"/> Los obreros respondieron creando comités fabriles{{Harvnp|Wade|2000|p=92}} y, n'ocasiones, tomando'l control de la fábriques y atacando a capataces y dueños d'estes.<ref name="uldricks616"/> El númberu de bolxeviques y [[Anarquismu en Rusia|anarquistes]], dambos estremistes, escoyíos como representantes nos comités, nos conseyos y nes xuntes sindicales foi creciendo col tiempu.<ref name="uldricks616"/> Los comités fabriles fuéronse convirtiendo nun poder alternativo al del Sóviet de la capital y al gubernamental.<ref name="uldricks616"/> Bien cercanos a les fábriques y talleres onde los escoyía, yeren organismos primordiales pa espresar les aspiraciones de los trabayadores y refugaos polo xeneral polos industriales, particularmente polos sos deseos de supervisar el funcionamientu de les fábriques.{{Harvnp|Wade|2000|p=92}} A finales de mayu, nun gran congresu de comités de fábrica con representantes de 300&nbsp;000 obreros,<ref name="ferro364">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 364</ref> creóse un comité central de mayoría bolxevique y abogóse pola creación d'una milicia obrera y del trespasu del poder a los sóviets.<ref name="ferro366">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 366</ref> Los industriales empezaron per vencer a les esixencies d'aumentos salariales de los obreros —principalmente nes grandes ciudaes, con más resistencia nes llocalidaes de tamañu mediu y nes pequeñes fábriques<ref name="ferro347"/>— pero la inflación acabó yá nel branu cola meyora na situación económica d'estos y los nuevos pidimientos fueron refugaes,<ref name="wade90"/><ref name="ferro349">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 349</ref> en parte por razones polítiques y en parte económiques: los beneficios empresariales sumieren col gran aumentu de los costos de les materies primes, el combustible, los sueldos y la cayida na productividá.<ref name="wade186"/><ref name="ferro349"/> Incapaz de controlar la mayoría de los costos de producción, l'empresariáu rusu centrar nos salarios, lo que lo enfrentó a los trabayadores.<ref name="wade187">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 187</ref> Mientres los primeres deseyaben acomuñar los salarios a la productividá,<ref name="ferro349"/> los segundos deseyaben que s'afixeren al costu de la vida.<ref name="wade187"/> Les esixencies obreres de supervisar les fábriques viéronse polo xeneral refugaes polos industriales.<ref name="wade187"/> Los trabayadores abarruntaben que los retayos teníen un oxetivu políticu, cuando en realidá la mayoría de les vegaes teníen un orixe económicu.<ref name="wade187"/> Los obreros percibíen los zarros d'empreses como un ataque a la revolución<ref name="ferro361">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 361</ref> y esta impresión reforzaba la reivindicación de trespasar el Gobiernu a los sóviets, que teníen de defender los sos intereses.<ref name="wade188">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 188</ref> Dalgunos d'estos zarros, especialmente nel branu, teníen efeutivamente calter políticu y taben entamaos polos empresarios pa primir al Gobiernu y a los trabayadores.<ref name="ferro361"/> L'enfrentamientu llevó a un aumentu de les fuelgues y de la tensión ente les dos partes.<ref name="wade187"/> La vacilación del Gobiernu ente les esixencies del proletariáu y les del empresariáu defraudó a dambos.<ref name="wade188"/> Los intentos de mediación fomentaos pol Gobiernu fracasaron nuna serie de conversaciones nes que les cuestiones se delegaban a diverses comisiones y los industriales alegaben problemes financieros p'aceptar les reformes esixíes polos representantes obreros.<ref name="ferro352">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 352</ref> Los industriales empezaron a clamar por un Gobiernu fuerte» que favoreció a los conservadores a final del branu; los obreros, por una mayor intervención gubernamental na industria, inclusive pola socialización de les fábriques.<ref name="wade188"/> La oposición del Gobiernu y la falta de respaldu de la direición del Sóviet de Petrográu a los comités fabriles condució a qu'estos sofitaren cada vez más a la izquierda radical.{{Harvnp|Wade|2000|p=93}} La continua inflación, la guerra y la probeza alimentaron el creciente estremismu obreru.<ref name="wade100">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 100</ref> ===El suministru de les ciudaes y del frente=== El problema del tresporte, incapaz d'abastecer<ref name="pethybridge83">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 83</ref> al empar al frente y de satisfaer les necesidaes de los civiles de les ciudaes,<ref name="pethybridge388"/> agravóse<ref name="pethybridge14">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 14</ref> tres la cayida de l'autocracia, en parte poles aiciones de los mesmos ferroviarios.<ref name="pethybridge379">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 379</ref> Frente a los 4272 km de llinies construyíos l'añu anterior, en 1917 solo instaláronse 995, el númberu de vagones disponibles fundir de 463&nbsp;419 a 174&nbsp;346 y tamién lo fixo'l númberu de llocomotores; el tresporte per ferrocarril yera caóticu.<ref name="pethybridge11">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 11</ref> L'importante tresporte fluvial, xestionáu por empreses privaes,<ref name="pethybridge83"/> yera tamién bien deficiente y apenes controláu parcialmente pol Estáu dende 1916.<ref name="pethybridge379"/><ref name="pethybridge84">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 84</ref> Les condiciones de los trabayadores d'esti tresporte yeren tan males que creció'l númberu de los que camudaben de trabayu; el númberu de barcos disponibles tamién escayó cola guerra y munchos topábense en males condiciones.<ref name="pethybridge84"/> El sistema de carreteres yera tan anticuáu<ref name="pethybridge84"/> y la falta d'animales de tiru tan grande debida a les requisiciones del [[Exércitu Imperial Rusu|Exércitu]] (dos millones de caballos<ref name="pethybridge84"/>) que nun tenía un papel relevante nos tresportes rusos.<ref name="pethybridge380">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 380</ref> La falta d'estos animales complicaba sobremanera el treslláu de les colleches hasta les estaciones de ferrocarril y amenorgaba les zones que suministraben al restu del país.<ref name="pethybridge84"/> La crisis del tresporte condució al desabastecimiento, inflación<ref name="pethybridge28">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 28</ref> y paru per falta de materies primes nes ciudaes, el bagazu nel campu, la especulación nel comerciu,<ref name="pethybridge28"/> el deterioru de les comunicaciones y problemes nel suministru del frente; tou ello facilitó la radicalización de la revolución.<ref name="pethybridge14">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 14</ref> La capital, con gran población y dependiente del suministru esterior, sufrió llueu la inflación y l'escasez d'alimentos, al igual que Moscú.<ref name="pethybridge87"/> Los ferroviarios, a pesar de tar mal pagos, tardaron, sicasí, n'amosar viviegamente'l so descontentu por aciu fuelgues hasta empiezos del branu.<ref name="pethybridge30">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 30</ref> El Gobiernu trató de retrasar el prestu de les esixencies d'estos hasta la convocatoria de l'asamblea constituyente y trató en devanéu d'aselar los ánimos con xubíes de dellos sueldos, en parte por non cuntar colos fondos pa más.<ref name="pethybridge31">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 31</ref> A empiezos del periodu interrevolucionario, al problema del tresporte añedía la imposibilidá de satisfaer al empar les necesidaes del Exércitu y de la población civil: calcúlase que'l país cuntaba con granu namái pal 50&nbsp;% de les necesidaes del primeru y apenes el 41&nbsp;% de les de la segunda.<ref name="pethybridge87">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 87</ref> Los llabradores preferíen vender los sos productos al Exércitu, en parte pol calter llabrador de la mayoría de los reclutes.<ref name="pethybridge87"/> Yá na primavera, les principales zones productores d'alimentos empezaren a guardar los sos escedentes y a nun surtir a les ciudaes y a otres rexones menos favorecíes.<ref name="pethybridge382">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 382</ref><ref name="pethybridge87"/> Les ciudaes amosáronse amás incapaces d'abastecer de productos manufacturados al campesinado y a la mesma población urbana debíu al gran consumu del Exércitu, les males comunicaciones y l'aumentu de la demanda.<ref name="pethybridge384">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 384</ref> Les fábriques sufríen amás de falta de combustible pa operar.<ref name="pethybridge384"/> La hostilidá política ente trabayadores y patronos afectaba tamién a la producción.<ref name="pethybridge385">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 385</ref> L'enorme aumentu del preciu de los productos manufacturados y l'imposición gubernamental pocu dempués de la revolución d'un preciu fixu pol granu amontaron el desabastecimiento de les ciudaes al desincentivar la venta d'este polos llabradores;<ref name="pethybridge90"/> los escasos esfuercios del Gobiernu por imponer precios fixos tamién a los productos manufacturados<ref name="pethybridge90"/> de primera necesidá fueron inútiles.<ref name="pethybridge385"/> Los llabradores, convencíos de la próxima desapaición de los impuestos ya incapaces de mercar los productos industriales que deseyaben cola venta del so granu a un preciu descomanadamente baxu, nun víen razón pa faelo.<ref name="pethybridge386">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 386</ref> L'Exércitu, que creciera en millones en 1916, tampoco recibía la cantidá d'alimentos necesarios pa caltener a les tropes y l'encamientu d'amenorgar el númberu d'efeutivos pa nun tener qu'amenorgar les raciones nun foi aceptada poles autoridaes.<ref name="pethybridge387">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 387</ref> El desabastecimiento de les tropes fomentaba'l descontentu{{Harvnp|Wade|2000|p=133}} y la insubordinación.<ref name="pethybridge388">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 388</ref> Los pertrechos tamién arralecíen, en parte pola crisis política qu'amenorgó la producción d'armamentu, bien concentrada na capital.<ref name="pethybridge389">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 389</ref> La falta de suministros foi crucial na decadencia del Exércitu y nel aumentu de les deserciones, que contribuyeron a esbaratar entá más el sistema de tresporte.<ref name="pethybridge391">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 391</ref> L'aumentu del derrotismu, de les deserciones y la falta de control gubernamental del Exércitu tuvieron importantes consecuencies: los soldaos qu'abandonaben el frente, na so mayoría llabradores, llevaron con ellos la propaganda bolxevique que s'estendió poles provincies y avivó el deséu d'una entrega inmediata de les tierres; la falta d'un preséu de coerción torgó al Gobiernu enfrentase al caos creciente.<ref name="pethybridge97">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 97</ref> Sumida l'antigua policía zarista, les nueves milicies nun se topaben sol control del Gobiernu de Petrográu y, de cutiu, nin siquier de los Gobiernos llocales.<ref name="wade56">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 56</ref> El Gobiernu provisional trató d'atayar el problema del desabastecimiento por aciu trés midíes principales:<ref name="pethybridge391"/><ref name="pethybridge97"/> * L'establecimientu del monopoliu del granu<ref name="pethybridge90">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 90</ref><ref name="ferro377"/> ({{julgregfecha|4|4|1917|curtiu=true}}) pa tratar d'acabar cola especulación<ref name="pethybridge28"/> y l'aumentu de los precios.<ref name="pethybridge98">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 98</ref> Esti indispuso a los comerciantes privaos de granu y a los llabradores.<ref name="pethybridge392">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 392</ref><ref name="pethybridge98"/> Los primeres declararon que l'Estáu sería incapaz de sustituyi-yos<ref name="pethybridge98"/> y los segundos ver como un robu llegalizáu de les sos colleches y prefirieron reteneles,<ref name="pethybridge98"/> vendeles a estraperlistas o convertiles en llicor.<ref name="pethybridge392"/> N'intentando en devanéu convencer a los llabradores por que vendieren el so granu al preciu oficial, el {{julgregfecha|9|9|1917|curtiu=true}} el Gobiernu decidió doblar el preciu ufiertáu, ensin resultaos.<ref name="pethybridge392"/> La organización del sistema monopolístico foi amás deficiente, lenta ya incapaz de coaccionar al campesinado.<ref name="pethybridge393">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 393</ref> * La imposición de cartiyes de racionamientu. * La creación de comités de suministros pa encargase de la coleición de les colleches. De cutiu impotentes pa imponer la so autoridá o formaos por intereses opuestos que complicaben el so funcionamientu.<ref name="pethybridge395">[[#Bibliografía|Pethybridge (1970)]], p. 395</ref> Inclusive'l moderáu sindicatu ferroviariu, ''[[Negociaciones Vikzhel|Vikzhel]]'', acabó per sofitar una fuelga na seronda pa llograr l'aumentu de los salarios de los trabayadores que paralizó importantes llinies a empiezos d'ochobre ({{julgregfecha|7|10|1917|curtiu=true}}), anque non les del frente; en total, 39 de les 51 llinies de llarga distancia siguieron la fuelga.<ref name="pethybridge41">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 41</ref> El Gobiernu venció parcialmente a les esixencies y dos díes más tarde el sindicatu acabó cola fuelga; l'aselu que siguió, sicasí, yera más aparente que real.<ref name="pethybridge46">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 46</ref> Poco primero de la [[Revolución d'Ochobre]], la competencia ente l'Exércitu y la población civil polos alimentos yera pública y en dellos llugares los mandos tuvieron que dexar parte de les escases vituallas a la población pa evitar revueltes y ataques a los almacenes militares.<ref name="pethybridge94">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 94</ref> La incapacidá del Gobiernu p'acabar col problema del desabastecimiento fundió a Kérenski, condució al enfrentamientu ente'l campu y les ciudaes, que s'acusaben mutuamente de ser los culpables del mesmu, y fomentó la especulación.<ref name="pethybridge107"/> ===Crisis financiera=== [[Ficheru:20 рублей Керенки 1917.jpg|Billete de 20 rublos emitíu en 1917 (kérenka).|thumb|right]] El déficit presupuestariu condució a la [[inflación]] y a la depreciación del [[rublu]].<ref name="pethybridge107">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 107</ref> Mientres el Gobiernu imprimía gran cantidá de moneda, l'enfotu de la población nesta menguaba.<ref name="pethybridge107"/> Les clases adineraes trataron de tresferir los sos bienes al estranxeru por cualesquier métodu, inclusive illegal.<ref name="pethybridge107"/> Les nueves emisiones de moneda, llamaes popularmente «kérenki», perdieron valor a güeyos de la población.<ref name="pethybridge107"/> L'intentu del Gobiernu de llograr creitu al traviés de bonos del llamáu «creitu pola llibertá» resultó un fracasu<ref name="ferro356"/> ya intensificó la división social ente les clases privilexaes, que lo sofitaron, y les baxes, que lo refugaron.<ref name="wade80"/> L'alta burguesía rusa, sicasí, non subscribió de forma destacada l'emprestu.<ref name="ferro356"/> L'ayuda financiera Aliada, que s'amenorgara sustancialmente en xineru, siguió menguando, en parte pola perceición de los Gobiernos Aliaos y los sos representantes nel país de que la situación del Exércitu torgaría qu'esti llevara a cabo operaciones d'ataque relevantes.<ref name="ferro321">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 321</ref> El Gobiernu escarecía d'una política financiera bien perfilada; enllantó diversos monopolios y trató de frenar la inflación, controlar los gastos y aumentar los ingresos, al empar que garantizaba a los inversores estranxeros los sos préstamos, incluyíos los suscritos pol antiguu réxime zarista.<ref name="ferro356">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 356</ref> A finales de xunu, el Gobiernu aprobó una llei que grababa descomanadamente los beneficios —pero non el capital— llograos nos últimos años, anque facilitaba al empar evitar los pagos; los industriales y financieros criticaron duramente la midida.<ref name="ferro359">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 359</ref> ==Gabinetes del periodu interrevolucionario== === Primer gabinete === [[Ficheru:Временное правительство (Россия).jpg|Ministros del primer gabinete del Gobiernu provisional.|thumb|right]] Los miembros más destacaos del primer gabinete del Gobiernu provisional fueron políticos de los partíos burgueses,<ref name="wade7">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 7</ref> ente ellos el profesor d'historia [[Pável Miliukov]] (na cartera d'Asuntos Esteriores<ref name="rabinowitch29"/> y figura dominante del Gobiernu), [[Nikolái Nekrásov (políticu)|Nikolái Nekrásov]] (Tresporte), [[Andréi Shingariov]] (Agricultura) y [[Aleksandr Manúilov]] (Educación), toos ellos miembros del [[Partíu Democráticu Constitucional (Rusia)|Partíu Democráticu Constitucional]].<ref name="rabinowitchxxi"/> El ministeriu de la Guerra quedó en manes del magnate conservador [[Aleksandr Guchkov]],<ref name="rabinowitchxxi"/> del más conservador [[Partíu Octubrista]].<ref name="rabinowitch29"/> Finances pasó a tar dirixíu por [[Mijaíl Tereshchenko|Mijaíl Teréshchenko]], magnate surdíu de la nada, ente que pa Xusticia nomar al [[Partíu Social-Revolucionariu|socialrrevolucionario]] [[Aleksandr Kérenski|Aleksandr Kérensky]],<ref name="rabinowitchxxii">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. XXII</ref><ref name="wade6"/> que infringió la prohibición del Sóviet de Petrográu de que los socialistes ingresaren nel Gobiernu.<ref name="rabinowitch29"/> El Gobiernu, escoyíu principalmente pola [[Duma Estatal del Imperiu Rusu|Cuarta Duma]] que se formara por un censu bien acutáu, nun yera tan representativu de la población como paeció a munchos contemporáneos.<ref name="rabinowitchxxii"/> Los conseyos (''[[sóviet]]s''), surdíos en febreru y mientres el restu de la primavera por toa Rusia, crearon en mayu y xunu unos conseyos executivos (unu de llabradores y otru de soldaos y trabayadores) que, en xunto, yeren un meyor reflexu de la población y constituyíen un centru de poder<ref name="wade8">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 8</ref> alternativu al Gobiernu.<ref name="rabinowitchxiii">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. XXIII</ref> Los desalcuerdos ente'l Gobiernu, lliberal fundamentalmente y decidíu a retardar la [[reforma agraria]] y a siguir la guerra hasta llograr la victoria, y el Sóviet de Petrográu, formáu por socialistes deseosos d'aplicar reformes sociales, apaecieron llueu.<ref name="rabinowitch30"/> Estos distintos<ref name="wade8"/> puntos de vista afiguráronse yá na ausencia d'una postura sobre la guerra<ref name="wade9">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 9</ref> y el problema de la tierra nel programa del Gobiernu publicáu'l {{julgregfecha|15|3|1917}}.<ref name="rabinowitch30"/> A pesar d'ello, foi mientres el periodu d'esti primer gabinete del Gobiernu provisional cuando se llevó a cabu'l gruesu de la xera llexislativa aprobada mientres los ocho meses anteriores a la [[Revolución d'Ochobre]].<ref name="mosse416">[[#Referencies|Mosse (1964)]], p. 416</ref> Los sóviets (conseyos) hasta la seronda de 1917 nun constituyeron una amenaza seria pal Gobiernu al tar controlaos mayoritariamente polos partíos socialistes moderaos ([[menchevique]]s y [[Partíu Social-Revolucionariu|socialrrevolucionarios]]), partidarios de caltener la coalición colos elementos burgueses y del caltenimientu del esfuerciu bélicu hasta'l llogru d'una paz negociada.<ref name="rabinowitchxiii"/><ref name="rabinowitch29"/> Los elementos más radicales, ente ellos los [[bolxevique]]s de [[Lenin]], acabante tornar a Rusia n'abril, yeren minoritarios,<ref name="rabinowitch30">[[#Bibliografía|Rabinowitch (1991)]], p. 30</ref> tantu nos sóviets como nes simpatíes de soldaos, llabradores y trabayadores, y cuntaben ente ellos con una nala moderada ([[Lev Kámenev]]) ronciega a la confrontación col Gobiernu y la rotura colos demás socialistes, más moderaos.<ref name="rabinowitchxiii"/> La situación de debilidá de los radicales fixo que'l mesmu partíu bolxevique comprometer n'abril namái vagamente a entamar una revolución socialista, ensin afitar fecha nin procedimientu pa llevala a cabu («[[Tesis d'abril]]»).<ref name="rabinowitchxxv">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. XXV</ref> El deterioru de la situación económica a lo llargo de la primavera supunxo, sicasí, una desilusión creciente d'una parte importante de la población col nuevu Gobiernu.<ref name="rabinowitchxxv"/> La continuación de la guerra,<ref name="wade9"/> la agudización de la crisis alimentaria y l'escasez d'artículos, la inflación creciente y el caos nos suministros a les ciudaes y al campu, el fracasu del racionamientu enllantáu pol Gobiernu esllucieron les esperances orixinales.<ref name="rabinowitchxxv"/> A lo llargo de la primavera, l'interés del Gobiernu por caltener el frente y les sos declaraciones patriótiques fixeron qu'un númberu creciente de trabayadores y soldaos empezara a ver al mesmu como representante namái de les clases adineraes, alloñáu del pueblu.<ref name="rabinowitchxxvi">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. XXVI</ref> Los [[sóviet]]s ganaron prestíu, considerándose les instituciones verdaderamente democrátiques, en contraste col Gobiernu.<ref name="rabinowitchxxvi"/> A pesar de la promesa d'axuntar l'Asamblea constituyente lo antes posible, el Gobiernu realizó los preparativos bien amodo: la xunta que tenía de redactar l'estatutu qu'había de regular les votaciones a l'Asamblea fundóse formalmente'l {{julgregfecha|7|4|1917|curtiu=true}}, los delegaos del Sóviet a la xunta escoyer a mediaos de mayu y esta axuntóse per primer vegada'l {{julgregfecha|7|6|1917|curtiu=true}}.<ref name="kochan183"/> El Gobiernu finalmente propunxo la fecha d'eleiciones pal {{julgregfecha|30|9|1917|curtiu=true}} y la d'apertura de l'Asamblea pal {{julgregfecha|13|10|1917|curtiu=true}}, propuestes que Kérenski repitió'l {{julgregfecha|21|7|1917|curtiu=true}}; el {{julgregfecha|22|8|1917|curtiu=true}}, sicasí, el Gobiernu decidió retrasar les eleiciones al {{julgregfecha|25|11|1917|curtiu=true}}<ref name="wade172"/> y la xunta de l'Asamblea al {{julgregfecha|11|12|1917|curtiu=true}}.<ref name="kochan184">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 184</ref> La lentitú nos trabayos preparatorios y el retardar la xunta de l'Asamblea deber en gran parte a l'actitú de los ''kadetes''.<ref name="kochan184"/><ref name="mosse104">[[#Referencies|Mosse (1967)]], p. 104</ref> La primer fecha escoyida pol Gobiernu afitar pola presión de los bolxeviques nes cais, ante les continues desavenencies na xunta eleutoral y los intentos de los ''kadetes'' de retrasar les eleiciones y l'apertura de l'Asamblea.<ref name="kochan188">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 188</ref> Pa cuando finalmente lleváronse a cabu les [[Eleición de l'Asamblea Constituyente Rusa de 1917|eleiciones a l'Asamblea]], el Gobiernu provisional fuera sustituyíu por otru soviéticu, el [[Sovnarkom]].<ref name="wade172"/> Foi la posición gubernamental ante la guerra, publicada per primer vegada'l {{julgregfecha|20|3|1917|curtiu=true}},<ref name="wade9"/> la que condució a la primer crisis de Gobiernu del periodu y a la formación del primer gabinete de coalición social-lliberal.<ref name="wade287"/><ref name="wade84">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 84</ref> Los lliberales con Miliukov a la cabeza deseyaben siguir la guerra hasta la victoria y nun taben dispuestos a abandonar les compensaciones alcordaes col restu de países Aliaos mientres el periodu anterior,<ref name="wade13">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 13</ref> actitú que nun compartía la mayoría de la población, farta yá aquel día del conflictu.<ref name="wade11">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 11</ref> El desalcuerdu llevó a manifestaciones de dambos bandos y a choques violentos con derramamiento de sangre; la medrana a desencadenar una guerra civil llevó al Gobiernu y al Soviet de Petrográu a apautar una solución que nun acabó, sicasí, cola dualidá nel poder.<ref name="wade84"/> === Segundu gabinete, coalición de partíos lliberales y socialistes === [[Ficheru:Kerensky--insiderussianrev00dorrrich.png|[[Kérenski]], figura clave de los Gobiernos de coalición ente lliberales y socialistes moderaos.|thumb|200px|right]] Tres les [[crisis d'abril (1917)|protestes contra la continuación de la guerra n'abril]], que solo fueron eslleíes gracies a la intercesión del [[Sóviet de Petrográu]],<ref name="rabinowitchxxvii">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. XXVII</ref><ref name="rabinowitch43">[[#Bibliografía|Rabinowitch (1991)]], p. 43</ref> Miliukov<ref name="wade38"/><ref name="ferro301">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 301</ref> y Guchkov abandonaron el Gobiernu y dellos destacaos socialistes asumieron carteres,<ref name="rabinowitch43"/><ref name="wade49">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 49</ref> como'l notable menchevique [[Irakli Tsereteli]]<ref name="wade38"/> (Correos y Telégrafos),<ref name="basil70"/><ref name="wade49"/><ref name="wade86"/> [[Matvéi Skóbelev]]<ref name="wade49"/><ref name="ferro301"/> (tamién menchevique, Trabayu<ref name="basil70"/><ref name="wade86">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 86</ref><ref name="ferro301"/>) o los socialrevolucionarios [[Viktor Chernov]]<ref name="wade38"/> (Agricultura),<ref name="basil70"/><ref name="wade49"/><ref name="wade86"/> [[Pável Perevérzev]] (Xusticia), [[Alekséi Peshejonov|Alekséi Peshejónov]] (Suministru<ref name="ferro301"/>) o'l popular<ref name="basil70"/> Kérenski (Guerra<ref name="wade49"/><ref name="wade86"/> y Marina).<ref name="rabinowitchxxvii"/> El nomamientu d'esti deber al deséu de que fuera capaz de revitalizar l'espíritu combativu de les tropes gracies a la so popularidá revolucionaria.<ref name="ferro313">[[#Bibliografía|Ferro (1975)]], p. 313</ref> La entrada nel executivu de ministros socialistes nun foi, sicasí, inmediata, y supunxo un cambéu sustancial na anterior postura del Sóviet de Petrográu, nel qu'inda una minoría sostuvo l'anterior postura de permanecer fora del Gobiernu.<ref name="radkey173">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 173</ref> Los discutinios ente lliberales y socialistes allargar mientres díes y solamente la intervención final de Kérenski fixo posible l'alcuerdu, que s'anunció a otru día, el {{julgregfecha|18|5|1917}}.<ref name="basil70">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 70</ref><ref name="wade89">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 89</ref> L'III Congresu del [[Partíu Social-Revolucionariu]] aprobó la entrada de los sos miembros na coalición (Perevérzev nun recibió aprobación, lo que se considera prueba de qu'en realidá nun pertenecía a la formación).<ref name="radkey176">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 176</ref> Los cambeos nel Gobiernu nun afectaron al so calter:<ref name="rabinowitchxxviii">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. XXVIII</ref> los lliberales teníen como oxetivu entorpecer les reformes hasta la convocatoria de l'asamblea constituyente, reforzar el poder gubernamental y caltener l'esfuerciu<ref name="basil71"/> bélicu;<ref name="rabinowitch30"/> ente que los socialistes esmolecer de satisfaer les enganíes populares por reformes inmediates y tratar de llograr una paz<ref name="basil71">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 71</ref> ensin indemnizaciones de guerra nin anexones<ref name="basil73">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 73</ref> lo más rápido posible.<ref name="rabinowitchxxviii"/> Les tensiones nel Gobiernu apináronse;<ref name="rabinowitchxxviii"/> a les diferencies polítiques ente socialistes y lliberales xunió la incapacidá de caltener la coalición ente estos y cumplir al empar les enganíes de la población.<ref name="wade287"/><ref name="wade86"/> Inclusive numbéricamente los ministros socialistes (seis) taben en minoría<ref name="ferro301"/> al respeutive de el burgueses (nueve<ref name="wade49"/>), amás de nun ser un grupu cohesionado<ref name="ferro301"/> dientro del gabinete.<ref name="radkey176"/> La inclusión de los socialistes moderaos n'este fíxo-yos perder popularidá y la so imaxe quedó acomuñada a los fracasos del Gobiernu, lo que favoreció a los bolxeviques, única fuercia relevante d'oposición.<ref name="rabinowitchxxviii"/> El relevu de Miliukov tampoco camudó la política esterior nin l'actitú frente a la guerra del Gobiernu,<ref name="basil71"/> que quedó en manes de Teréshchenko, quien siguió la llinia del so antecesor, pero con más discreción.<ref name="radkey180">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 180</ref> El nuevu gabinete prometió lluchar contra la desorganización de la economía, ameyorar les condiciones de trabayu, aumentar los impuestos sobre los beneficios escesivos, aumentar l'autogobiernu y convocar cuanto antes l'asamblea constituyente, pero la cuestión de la propiedá de la tierra quedaba retardada hasta la xunta de l'asamblea.<ref name="basil71"/> El so principal oxetivu, sicasí, yera'l reforzamientu del Exércitu; a finales de mayu, Kérenski empezó los sos esfuercios p'ameyorar la so moral y favorecer la próxima ofensiva, que toles fuercies polítiques sofitaron sacante la estrema esquierda.<ref name="wade89"/> Pa la derecha, el fortalecimientu de les fuercies armaes podría sirvir inclusive pa debilitar a los sos rivales d'esquierda.<ref name="wade89"/> Pa los socialistes moderaos, la ofensiva yera necesaria pa demostrar la fuercia del país y reforzar asina la so posición a favor de la paz ante los demás países engarraos na guerra.<ref name="wade91">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 91</ref> A pesar d'esti ampliu sofitu políticu, la población caltenía un intensu refugu a la guerra, que desaguó nes [[Xornaes de Julio]].<ref name="wade91"/> El {{julgregfecha|16|6|1917|curtiu=true}}, empezó'l [[Congresu de los Sóviets de Toles Rusies#Historia|Primer Congresu Panruso de los Sóviets]], apoderáu pola fraición defensista revolucionaria encabezada por Tsereteli.<ref name="wade68">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 68</ref> La posibilidá, entá aparentemente vidable, de que se llograra la paz al traviés del plan de la direición del conseyu d'una conferencia socialista siguida d'una negociación de los contendentes, dio-y el respaldu mayoritariu de los delegaos, qu'aprobaron el so programa.<ref name="wade68"/> Los dirixentes del Sóviet de la capital punxeron en marcha dos midíes pa favorecer los sos planes de paz: tratar de axenciar el sofitu de la población nes naciones batalloses a la so conferencia de paz por aciu la unviada d'una delegación socialista a los países Aliaos y sofitar la inminente ofensiva militar que tenía de sirvir, na so opinión, pa reforzar la importancia de Rusia ante los Aliaos y demostrar que siguía siendo una gran potencia.<ref name="wade70">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 70</ref> Esta última midida condució a la perda de respaldu de la población, que s'oponía a la continuación de la guerra inclusive si xustificábase como un pasu necesariu p'algamar la paz.<ref name="wade73">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 73</ref> La [[Ofensiva Kérenski|ofensiva militar]] foi bien impopular y resultó una catástrofe militar y política.<ref name="wade170">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 170</ref> L'optimismu de la primavera dio pasu a un branu de desilusión pola incapacidá del Gobiernu de resolver los graves problemes del país y apináu de crisis polítiques constantes y empeoramientu de la situación económica.<ref name="wade170"/> En víspores del [[Xornaes de Julio|fracasáu alzamientu contra'l Gobiernu]] a mediaos de xunetu, esti topábase gravemente debilitáu pola retirada de los ministros ''kadetes'' el {{julgregfecha|15|7|1917|curtiu=true}},<ref name="wade91"/> que dexó al gabinete namái con cinco ministros burgueses y seis socialistes.<ref name="rabinowitch144">[[#Bibliografía|Rabinowitch (1991)]], p. 144</ref> Namá'l refugu de la mayoría nel [[Sóviet de Petrográu]] a tomar el poder como esixíen los manifestantes armaos, la fidelidá al Sóviet de les tropes del frente, qu'hubieron de ser espachaes finalmente a la capital, y l'efeutu sobre les unidaes indecises de Petrográu de l'acusación del Gobiernu contra [[Lenin]] como axente [[Imperiu alemán|alemán]] fixeron fracasar el golpe.<ref name="rabinowitch173">[[#Bibliografía|Rabinowitch (1991)]], p. 173</ref><ref name="rabinowitch199">[[#Bibliografía|Rabinowitch (1991)]], p. 199</ref>{{Harvnp|Wade|1969|p=92}} L'achaplamientu de les protestes el {{julgregfecha|18|7|1917|curtiu=true}} nun acabó, sicasí, cola crisis gubernamental: a otru día, los Imperios desencadenaben una contraofensiva que barrió a les unidaes ruses y dos díes más tarde dimitía los primer ministru Lvov.{{Harvnp|Wade|1969|p=92}} El fracasu de la ofensiva militar esbarató los planes de paz de los defensistas del Sóviet de Petrográu y del Gobiernu.{{Harvnp|Wade|1969|p=92}} ===Kérenski primer ministru, gabinete provisional y segunda coalición=== En refugando Lvov el programa de Gobiernu esixíu polos dirixentes del Sóviet de Petrográu, dimitió<ref name="wade194">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 194</ref> como esperaben estos y Kérenski, que lo asocedió{{Harvnp|Wade|1969|p=93}} como primer ministru.<ref name="basil111">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 111</ref> Darréu abandonáronse delles midíes del programa que conduxeren al arrenunciu de Lvov (abolición de la Duma, proclamación de la república y diverses midíes{{Harvnp|Wade|1969|p=93}} agraries).<ref name="basil111"/> El nuevu Conseyu de Ministros con Kérenski al frente,<ref name="wade194"/> formáu la nueche del {{julgregfecha|20|7|1917}},<ref name="wade194"/> nun cuntaba con representantes de los ''kadetes'', anque sí con un lliberal que se dixebrara d'ellos.<ref name="basil111"/> Los socialistes Tsereteli (nuevu ministru d'Interior) y Chernov (inda n'Agricultura) permanecieron nel executivu.<ref name="basil111"/> L'anunciu de la so formación coincidió cola noticia d'una grave derrota militar nel frente que causó nueves revueltes na capital.<ref name="basil111"/> Los intentos de reforma agraria de Chernov nel branu producieron una gran tensión interno nel gabinete, y los ''kadetes'' esixeron la so espulsión pa siguir nel Gobiernu.<ref name="gill256">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 256</ref> Les rellaciones ente socialistes y lliberales nun yeren bones y yá el {{julgregfecha|1|6|1917}} dimitiera'l ministru ''kadete'' d'Industria y Comerciu [[Aleksandr Konoválov|A. I. Konoválov]] y más tarde sufriera dures crítiques el tamién ''kadete'' A. A. Manúilov, ministru d'Educación.<ref name="basil100">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 100</ref> Al desalcuerdu en política agraria, sumóse la tensión ente'l gabinete y les minoríes: anque tres la revolución la discriminación fuera abolida, solo nel casu de Polonia prometiérase la independencia d'una de les minoríes del Estáu.<ref name="rabinowitch141">[[#Bibliografía|Rabinowitch (1991)]], p. 141</ref> La rellación con Finlandia, a la que s'ufiertaren concesiones consideraes polos nacionalistes insuficientes, yera mala y, col restu, la política gubernamental llindárase a retardar cualquier cambéu a la xunta de l'asamblea constituyente.<ref name="rabinowitch141"/> Esta situación, polo xeneral insatisfactoria, empiorara poles aiciones de los nacionalistes ucraínos, que formaron un Gobiernu autónomu, la [[Rada Central Ucraniana]], que [[Proclames de la Rada Central d'Ucraína|se arrogó en xunetu'l poder]] na rexón, aición refugada pol Gobiernu de Petrográu.<ref name="rabinowitch141"/> Los intentos de conciliación de dalgunos de los ministros progresistes fueron refugaos polos ''[[kadetes]]'', qu'utilizaron el desalcuerdu pa dimitir,<ref name="basil99"/> a pesar de nun llindase esti a la cuestión ucraniana, sinón que yera la política agraria la causa fundamental de les desavenencies y del arrenunciu.<ref name="rabinowitch143">[[#Bibliografía|Rabinowitch (1991)]], p. 143</ref><ref name="radkey261">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 261</ref><ref name="wade194"/> Cuatro ministros abandonaron l'executivu ente que Nekrásov, ''kadete'' pero bien independiente, abandonó'l partíu pa permanecer nel Gobiernu.<ref name="radkey275">[[#Bibliografía|Radkey (1958)]], p. 275</ref> Tres el fracasáu intentu de [[Xornaes de Julio|golpe contra'l Gobiernu a empiezos de xunetu]], sofitáu pol nala radical del partíu bolxevique, el Gobiernu trató infructuosamente de reforzar la so autoridá y entartallar a los radicales d'esquierda, con escasu ésitu más allá de les apariencies.<ref name="rabinowitch55">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. 55</ref> L'arrestu de dellos dirixentes bolxeviques nun torgar la fuga d'otros (como'l mesmu [[Lenin#Les Xornaes de Julio y la clandestinidá|Lenin]]) y el Gobiernu amosóse incapaz de sometelos a xuiciu a pesar de les presiones de los conservadores.<ref name="rabinowitch57">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. 57</ref> La crisis política duró alredor de venti díes, hasta que pudo formase un nuevu gabinete a empiezos d'agostu.{{Harvnp|Wade|1969|p=93}} Los ''kadetes'' opunxérense hasta esi momentu a volver al Conseyu de Ministros si esti quedaba a mercé d'una mayoría socialista y tenía como oxetivu l'aplicación del programa del Soviet de Petrográu.{{Harvnp|Wade|1969|p=93}} ===Cuartu gabinete, tercer coalición, el regresu de los ''kadetes'' y el golpe de Kornílov=== [[Ficheru:19170704 Riot on Nevsky prosp Petrograd 2.jpg|Escena de la [[Xornaes de Julio|revuelta d'empiezos de xunetu]] de 1917, que debilitó temporalmente l'ascensu [[bolxevique]].|thumb|200px|right]] El {{julgregfecha|15|7|1917}} dimitió'l segundu gabinete y Kérenski nun llogró formar unu nuevu hasta'l {{julgregfecha|23|7|1917|curtiu=true}}.<ref name="rabinowitch55"/> Les llargues{{Harvnp|Wade|1969|p=93}} y complicaes<ref name="wade194"/> negociaciones colos ''kadetes'' por que tornaren al Gobiernu concluyeron cola so vuelta al Conseyu de Ministros, yá presidíu por Kérenski, que recibió amplios poderes amás de caltener el Ministeriu de Defensa.<ref name="basil119">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 119</ref> Por esixencia de los ''kadetes'', los ministros quedaben llibres de responder ante los sos partíos o ante'l Sóviet de Petrográu, que se comprometía a nun interferir nel llabor de gobiernu.<ref name="basil119"/> Kérenski forzara'l nuevu alcuerdu ente socialistes y lliberales amenaciando con dimitir;<ref name="wade94">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 94</ref><ref name="wade194"/> tres el pactu del {{julgregfecha|4|8|1917|curtiu=true}} el gabinete tomó posesión dos díes más tarde,{{Harvnp|Wade|1969|p=93}} con cuatro ministros ''kadetes'',<ref name="wade94"/> otros trés lliberales y dellos ministros socialistes.<ref name="basil119"/> Tsereteli abandonó'l Gobiernu,<ref name="wade94"/> pero permanecieron Skóbelev y Chernov,<ref name="wade94"/> esti a pesar del refugu de los ''kadetes''.<ref name="basil119"/> [[Kérenski]] llogró que los ''kadetes'' tornaren al Gobiernu y qu'aceptaren a Chernov,<ref name="wade195">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 195</ref> al que nun tenía simpatía pero consideraba necesariu.<ref name="gill257">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 257</ref> El nuevu Gobiernu, débil, quedó controláu pol triunviratu formáu por Kérenski, Teréshchenko y Nekrásov.<ref name="wade94"/> Los ''kadetes'' impunxeron na práctica a Kérenski un vetu que torgaba la promulgación de nueves reformes sociales y polítiques hasta'l resolución d'estes cuestiones pola Asamblea constituyente que la so xunta, pela so parte, trataron de retrasar.<ref name="kochan189">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 189</ref> Poques selmanes dempués, pa prestu de Miliukov, el Gobiernu retardó la eleición de l'Asamblea.<ref name="kochan189"/> La esmolición ''kadete'' pola Asamblea debíase tantu al so deséu de que les eleiciones realizárense democráticamente y d'alcuerdu a derechu como a la so medrana de que la resultancia quitar del gran poder del qu'esfrutaben nel Gobiernu provisional.<ref name="kochan190">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 190</ref> Díes antes, el {{julgregfecha|1|8|1917|curtiu=true}}, Kérenski nomara al xeneral [[Lavr Kornílov]] comandante en xefe del Exércitu rusu; esti esixera autonomía pa restaurar la disciplina nes fuercies armaes que seis díes más tarde habíen perdíu [[Riga]],<ref name="basil142">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 142</ref> tomada por unidaes alemanes.<ref name="basil143">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 143</ref><ref name="kochan190">[[#Bibliografía|Kochan (1967)]], p. 190</ref> [[Ficheru:General Kornilov and his staff.png|[[Lavr Kornílov]], comandante en xefe del Exércitu rusu y cabezaleru del fracasáu [[golpe de Kornílov|golpe d'Estáu]] contrarrevolucionario en setiembre de 1917.|thumb|200px|left]] El tercer gabinete carauterizar pola bayura de relevos ente los ministros qu'acentuó'l caos alministrativu.<ref name="rabinowitch55"/> Tres l'aparente achaplamientu del poder de los bolxeviques a mediaos de xunetu, a finales del mes y n'agostu empezar a notar una nueva radicalización de la población ante l'agravamientu de la crisis.<ref name="rabinowitch94">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. 94</ref> La situación alimenticia a mediaos d'agostu na capital volvióse desesperada,<ref name="rabinowitch94"/> el 1 de setiembre'l alemanes ocuparon [[Riga]], l'anarquía estendíase xuntu coles ocupaciones de finques polos llabradores, mientres los movimientos autonomistes nun atopaben frenu nel Gobiernu y los soldaos del frente adoptaben postures cada vez más radicales a favor de les reformes.<ref name="rabinowitch94"/> Consciente del descontentu popular, Kérenski nun llogró, sicasí, alcordar ente los sos ministros un programa de reformes qu'endrechara en parte la situación y nun se decidió a aplicar una represión radical;<ref name="rabinowitch95">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. 95</ref> el Gobiernu quedó paralizáu.<ref name="rabinowitch95"/><ref name="wade195"/> Ante esta situación, influyentes elementos lliberales y conservadores empezaron a plantegase la posibilidá de sofitar un intentu d'enllantar un Gobiernu militar que restaurara l'orde nel frente y frenara el caos creciente.<ref name="rabinowitch95"/><ref name="wade195"/> La mayoría del [[Partíu Democráticu Constitucional (Rusia)|Partíu Democráticu Constitucional]], encabezáu por Miliukov, adoptó esta postura, mientres una minoría caltenía los so respaldu a la coalición colos socialistes.<ref name="rabinowitch95"/> Les organizaciones partidaries d'un Gobiernu militar sopesaron dellos candidatos pal puestu de dictador, decantándose finalmente pol xeneral [[Lavr Kornílov]], comandante en xefe del Exércitu, valiente pero pocu intelixente, d'idees polítiques conservadores y daqué primitives.<ref name="rabinowitch97">[[#Referencies|Rabinowitch (1978)]], p. 97</ref> Tres el [[golpe de Kornílov|fracasu de la intentona militar]] a empiezos de setiembre, el poder real del Gobiernu sumió.<ref name="basil148">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 148</ref> Esmúcióse definitivamente l'espíritu de cooperación ente socialistes moderaos y lliberales nos que se basaba la so autoridá.<ref name="basil148"/> Importantes socialistes que defendieren enantes la cooperación colos ''kadetes'' empezaron a criticar la continuación de la collaboración, como'l exministro socialrevolucionario [[Víctor Chernov]]; ente los mencheviques creció'l respaldu a la corriente internacionalista opuesta a los pactos colos lliberales.<ref name="basil149">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 149</ref> ===El direutoriu y el quintu gabinete=== Kérenski creó un direutoriu de cinco miembro<ref name="wade214">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 214</ref> el {{julgregfecha|14|9|1917|curtiu=true}}, de la que proclamaba la república.<ref name="basil156">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 156</ref> Carente de figures polítiques de relevancia, no fondero supunxo la creación d'un Gobiernu personal del primer ministru, que quedó teóricamente reforzáu pol nomamientu de Kérenski como comandante en xefe del Exércitu; l'autoridá civil y militar del país quedó nes sos manes.<ref name="wade214"/> Consciente de la so debilidá<ref name="anin443">[[#Bibliografía|Anin (1967)]], p. 443</ref> política,<ref name="wade119"/> buscó recuperar el sofitu de los ''kadetes'' a pesar de la hostilidá<ref name="wade214"/> escontra estos de gran parte de los dirixentes socialistes tres l'intentu de golpe d'Estáu.<ref name="basil156"/> Este aumentó'l respaldu a los bolxeviques,<ref name="mosse417">[[#Referencies|Mosse (1964)]], p. 417</ref> qu'acusaron a los socialistes moderaos que controlaren hasta entós el Sóviet de la capital de connivencia col Gobiernu y los militares nel golpe.<ref name="wade119">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 119</ref> El debilitamientu de los socialistes moderaos afigurar na perda<ref name="mosse417"/> de la presidencia del Sóviet capitalín el {{julgregfecha|22|9|1917|curtiu=true}}, que [[Trotski]] pasó a presidir dieciséis díes más tarde; los moderaos tuvieron que siguir les sos actividaes al traviés del [[Comité Executivu Central de Toles Rusias|Comité Executivu Central Panruso]], escoyíu nel Primer Congresu de los Sóviets en xunu y qu'entá controlaben.<ref name="wade119">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 119</ref> Inclusive ente los socialistes moderaos creció'l refugu a siguir colos gabinetes de coalición colos lliberales.<ref name="wade121">[[#Bibliografía|Wade (1969)]], p. 121</ref><ref name="wade214"/> Con gran esfuerciu, sicasí, Tsereteli y los sos partidarios llograron caltener el sofitu socialista a la coalición na «[[Preparlamento|conferencia democrática]]» a empiezos d'ochobre: les confuses votaciones qu'aprobaron la continuación de la coalición pero refugaron qu'esta incluyera al postreru partíu lliberal significativu —los ''kadetes''— dieron pasu al encargu a Tsereteli d'esclariar la situación con Kérenski.<ref name="wade121"/><ref name="wade214"/> Un nuevu Conseyu de Ministros de coalición —con dos ministros socialistes— acabó formándose'l {{julgregfecha|8|10|1917|curtiu=true}}.<ref name="basil156"/><ref name="wade121"/><ref name="wade214"/> A pesar de les votaciones contraries de los socialistes mientres la conferencia democrática,<ref name="wade121"/> Tsereteli llogró l'aprobación final de la nueva coalición, inclusive dempués de nun llograr caltener la so promesa a los delegaos socialistes de que'l nuevu Gobiernu respondería ante'l [[Preparlamento]] formáu pola conferencia.<ref name="basil156"/> Esti últimu Gobiernu foi débil,<ref name="wade121"/><ref name="wade214"/> pocu más qu'una camarilla de Kérenski carente de verdaderu sofitu de socialistes y lliberales,<ref name="basil156"/><ref name="wade214"/> que s'engardieron llueu en disputes nel Preparlamento.<ref name="basil157">[[#Bibliografía|Basil (1984)]], p. 157</ref> Los ministros yeren figures de segunda fila de la política nacional y, a pesar del reforzamientu de les corrientes izquierdistes nel país tres el golpe atayáu, más conservadores que los sos predecesores.<ref name="anin443">[[#Bibliografía|Anin (1967)]], p. 443</ref> == La revolución bolxevique y el fin del Gobiernu provisional == {{AP|Revolución d'Ochobre}} [[Ficheru:Batallón-muerte-rusia--insiderussianrev00dorrrich.png|El batallón de la muerte formáu por muyeres, últimu defensor del Gobiernu provisional, xunto a la sufraxista británica [[Emmeline Pankhurst]].|thumb|200px|right]] Pa la seronda, el respaldu a los bolxeviques, que se presentaben como la oposición por antonomasia tantu al Gobiernu como a la direición del Sóviet capitalín defensista, creciera notablemente, superando a los sos rivales socialistes mencheviques ya inclusive a los socialrevolucionarios en munches llocalidaes.<ref name="wade206">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 206</ref> La incapacidá del Gobiernu y del Sóviet de Petrográu p'acabar cola guerra, col problema de la tierra, de los nacionalismos o cola crisis económica que s'apinaba reforzó la posición bolxevique y la de la izquierda radical polo xeneral.<ref name="wade206"/> Ante'l creciente desprestixu de la coalición social-lliberal ente obreros y trabayadores, los bolxeviques paecieron cada vez más l'alternativa decidida a resolver rápido los problemes del país.<ref name="wade206"/> La falta de soluciones pa los problemes políticos, sociales y económicos llevó a un clamor a favor d'un cambéu radical de Gobiernu nun ambiente de crisis continua y creciente.<ref name="wade216">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 216</ref> La imposibilidá d'atayar la crisis económica, ensin acabar antes cola guerra, fixo que'l deséu de paz convertir n'apolmonante.<ref name="wade216"/> L'amenaza alemana a Petrográu, que s'acentuó na seronda, llevó tamién al Gobiernu a anunciar planes pa unviar parte de la guarnición de la capital al frente pa defender la ciudá y pa sacupar les principales industries; dambes midíes favorecieron a los radicales y partidarios de tresferir el poder a los sóviets y tachóse al Gobiernu d'entamar una contrarrevolución.<ref name="wade216"/> La crisis económica, carauterizada por un aumentu de la inflación —los precios casi se cuadruplicaron ente xunetu y ochobre— y un alarmante desabastecimiento na capital, tamién favorecieron el radicalismu políticu.<ref name="wade217">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 217</ref> A finales d'ochobre, Petrográu cuntaba con alimentu namái pa unos pocos díes y el suministru yera insuficiente; los más probes volvieron enfrentase a la fame.<ref name="wade217"/> La inflación acabó coles meyores salariales de los obreros industriales, la producción cayó y pa final d'añu envalorábase que la metá de les fábriques de la ciudá tendríen que cerrar por falta de combustible y materies primes.<ref name="wade218">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 218</ref> El sentimientu de crisis nacional viose reforzáu amás pol gran aumentu de los delitos y desordes públicos, bien ventilaos pola prensa; la perceición popular yera la d'un Gobiernu enchíu pola situación y un cuerpu policial —la milicia insuficiente.<ref name="wade220">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 220</ref> Los cientos de miles de desertores qu'analayaben pel país na seronda favorecieron los desordes y l'impresión de crisis social y política.<ref name="wade220"/> El fundimientu bursátil tres el fallíu [[golpe de Kornílov]] emprobeció a parte de les clases medies y desamarró el caos financieru; el Gobiernu tenía cada vez más dificultaes pa recaldar impuestos.<ref name="wade220"/> El baturiciu nel campu y nes ciudaes creció, según les esixencies de los nacionalistes.<ref name="wade221">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 221</ref> Esta situación de crisis fomentó los alderiques sobre la necesidá de que'l Gobiernu actuara y de la posibilidá de qu'esti fora sustituyíu por otru.<ref name="wade221"/> El Gobiernu foi derrocáu con estrema facilidá polos [[bolxevique]]s, qu'instauraron el so propiu «Gobiernu provisional», el [[Sovnarkom]], el {{julgregfecha|7|11|1917|curtiu=true}} na conocida como [[Revolución d'Ochobre]].<ref name="gill241">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 241</ref> A pesar de que'l plan bolxevique pa tomar el poder yera conocíu dende diba selmanes, el Gobiernu, debilitadísimo,<ref name="uldricks622"/> foi incapaz de torgar.<ref name="gill241"/> Cuntaba aquel día con escases simpatíes na capital y el campu y con entá más escasos defensores.<ref name="gill241"/> [[Trotski]], el principal organizador de tomar del poder polos bolxeviques, aprovechó'l sofitu de les mases al [[Sóviet de Petrográu]] pa presentala como'l trespasu de poder del Gobiernu provisional a los [[sóviet]]s, non a los bolxeviques.<ref name="uldricks621">[[#Bibliografía|Uldricks (1975)]], p. 621</ref> Consciente de la importancia de tener el respaldu militar, asegurar de controlar el [[Comité Militar Revolucionariu de Petrográu]] al que, de la mesma, obedecía la guarnición de la capital.<ref name="uldricks621"/> El {{julgregfecha|5|11|1917|curtiu=true}} la gran mayoría de les unidaes militares de la capital espresaron el so sometimientu al Comité Militar Revolucionariu y los infructuosos [[Llevantamientu Kérenski-Krasnov|intentos de Kérenski]] por esbaratar el golpe a otru día sirvieron a cencielles por que Trotski presentara'l golpe como una midida defensiva de los sóviets, que tuvo llugar con escasos enfrentamientos.<ref name="uldricks622">[[#Bibliografía|Uldricks (1975)]], p. 622</ref> == Consecuencies ya impautu == El Gobiernu provisional nunca cuntara con un poder completo sobre l'aparatu del Estáu, dependiendo del alcuerdu de les fuercies polítiques y del respaldu popular al traviés d'organizaciones como'l [[Sóviet de Petrográu]] ante la so falta de llexitimidá formal.<ref name="gill241"/> A pesar d'aprobar una ingente cantidá de lleis<ref name="pethybridge146">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 146</ref> ya importantes reformes polítiques (amnistía, abolición de la discriminación relixosa o nacional, estensión de los derechos civiles, abrogación de la pena de muerte, igualdá de derechos pa les muyeres, separación de la ilesia y del Estáu, concesión d'autonomía a diverses rexones...) y sociales (aprobación de la xornada d'ocho hores, formación de comités d'empresa, instauración d'un Ministeriu de Trabayu, implantación d'un monopoliu sobre'l granu...) el Gobiernu nun pudo aplicar munches d'elles pola falta de control alministrativu del país.<ref name="mosse412">[[#Referencies|Mosse (1964)]], p. 412</ref><ref name="pethybridge191">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 191</ref> Los sos intentos d'espublizar les reformes aprobaes fueron un fracasu.<ref name="pethybridge146"/> Pa la so desgracia, pocu dempués de la so formación, el Gobiernu provisional ganóse l'antipatía de grandes sectores de la población y quedó nuna posición debilitao y vulnerable.<ref name="gill241"/> Una de les causes principales de la impopularidá creciente del Gobiernu foi la so política agraria, que se ganó la oposición del campesinado, lo qu'amás influyó na hostilidá de les tropes de la capital, d'estraición llabradora.<ref name="gill241"/> El Gobiernu nun llogró estender el so control más allá de les ciudaes de provincies y foi incapaz de convencer o forzar a los llabradores a apurrir les sos colleches p'abastecer les ciudaes, lo que llevó al desabastecimiento de les mesmes y a la radicalización de los trabayadores.<ref name="gill253">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 253</ref> L'antigua alministración eslleir en numberoses ocasiones y los delegaos gubernamentales, los comisarios, escarecíen en munchos casos de poder real p'aplicar les decisiones del Conseyu de Ministros.<ref name="pethybridge212">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. 212</ref><ref name="wade56"/> Esti hubo de compartir autoridá colos sóviets que surdieron por tol país amás de con otres organizaciones.<ref name="wade56"/> A pesar de cuntar cola responsabilidá de gobiernu y l'autoridá teórica, el poder moraba de cutiu non nel Conseyu de Ministros, sinón nestes organizaciones.<ref name="wade56"/> Les coaliciones formales ente socialistes y lliberales nun punxeron fin a esta situación de tensión pol poder ente Gobiernu y Sóviet de Petrográu, que se repitió por tol país.<ref name="wade57">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 57</ref> Los socesivos gabinetes, casi en continua crisis, escarecíen amás de la llexitimidá de ser escoyíos, yá que yeren la resultancia d'alcuerdos ente amenorgaos grupos de dirixentes políticos de la capital.<ref name="wade57"/> Los socesivos gabinetes, inespertos na xestión del Estáu, amosáronse incapaces de formular polítiques clares<ref name="anin446">[[#Bibliografía|Anin (1967)]], p. 446</ref> y d'aplicales cola celeridad riquida pola situación de crisis.<ref name="gill253"/> Los cinco gabinetes amosaron amás una perpetua división<ref name="anin446"/> ente los enclinos presentes nel so senu: la derecha, que resabiaba de la institución del [[Sóviet de Petrográu]] y l'esquierda, medrosa de les posibles aiciones del altu mandu militar.<ref name="gill253"/> Les disensiones internes llevaben de cutio a compromisos de mínimos pa llograr l'alcuerdu internu.<ref name="gill254">[[#Bibliografía|Gill (1978)]], p. 254</ref> L'enfotu de los socialistes moderaos en caltener la coalición colos lliberales a pesar de les diferencies condució amás al paralís del Gobiernu y al desprestixu de los socialistes.<ref name="wade36">[[#Bibliografía|Wade (1968)]], p. 36</ref> Los diversos Gobiernos nun llograron tampoco acabar cola guerra, unu de los principales intereses de la población, escosada pol conflictu.<ref name="wade37">[[#Bibliografía|Wade (1968)]], p. 37</ref> El programa lliberal, constituyíu fundamentalmente pola promulgación d'una amnistía y de la estensión de derechos y llibertaes civiles a la población, cumplióse práuticamente nos dos primeros meses del periodu revolucionariu, pero los oxetivos más deseyaos poles mases (el fin de la guerra,<ref name="anin446"/> la recuperación económica y el repartu de tierres<ref name="anin446"/>) nun fueron algamaos pol Gobiernu.<ref name="uldricks614">[[#Bibliografía|Uldricks (1975)]], p. 614</ref><ref name="pethybridgeIX">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. IX</ref> La mayoría de la población nun cifraba les sos esperances en cambeos políticos, sinón n'otros, sociales y económicos, que los bolxeviques supieron sintetizar nos sos lemas favorables al control obreru de les fábriques, el repartu de les finques de los terratenientes y el fin de la guerra mundial.<ref name="pethybridgeX">[[#Referencies|Pethybridge (1972)]], p. X</ref> Los lliberales entorpecieron en gran midida la so consecución al defender la continuación de los combates hasta la victoria, caltener lo oxetivos de guerra imperialistes del antiguu réxime, oponese a la reforma agraria o refugar control obreru de la industria.<ref name="uldricks614"/> Llograron amás retardar la xunta de l'asamblea constituyente.<ref name="uldricks614"/> La insistencia gubernamental en retardar cualquier midida fundamental —la reforma agraria, la situación de les minoríes...— hasta la xunta de l'asamblea constituyente y el continuu retrasu de la so convocatoria minaron la so posición.<ref name="wade277">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 277</ref> Estos retrasos dexaron dures crítiques de la oposición, causaron la medrana de la población a una contrarrevolución que terminara per torgar la so xunta y favorecieron a los partidarios de que los sóviets tomaren el poder como salvaguarda de l'asamblea.<ref name="wade172"/> Los socialistes moderaos, convencíos de la naturaleza burguesa de la revolución qu'acabara cola autocracia, refugaron tomar el poder.<ref name="uldricks614"/> Tarrecíen amás qu'una radicalización de la revolución llevara a l'alianza de les fuercies lliberales y les reaccionaries que conduxera a la contrarrevolución, como entendíen qu'asocediera cola [[Revolución rusa de 1905|revolución de 1905]].<ref name="uldricks615">[[#Bibliografía|Uldricks (1975)]], p. 615</ref> La moderación de la so posición quitar pasu ente pasu del sofitu de les mases, cada vez más radicales<ref name="uldricks615"/> ante'l deterioru de la situación económica causáu pola guerra y la mesma revolución.<ref name="uldricks616">[[#Bibliografía|Uldricks (1975)]], p. 616</ref> Opuestos una y otra vez a tomar del poder a pesar de los crecientes pidimientos de les mases, miembros menores de la coalición ya incapaces d'aplicar les reformes esixíes por llabradores, soldaos y obreros, los socialistes moderaos acabaron per perder el respaldu inicial y facilitar la puxanza de los bolxeviques, única oposición dispuesta a defender los oxetivos de la población.<ref name="uldricks618"/> La izquierda radical viose favorecida por una creciente crisis económica que xeneró descontentu y apinó los problemes políticu y social.<ref name="wade186">[[#Bibliografía|Wade (2000)]], p. 186</ref> == Primeros ministros del Gobiernu provisional == * [[Georgi Lvov|Príncipe Gueorgui Yevguénievich Lvov]] ([[23 de marzu]]-[[21 de xunetu]]) * [[Aleksandr Kérenski]] ([[21 de xunetu]]-[[8 de payares]]) <center> <timeline> #Toes los llargores midir en píxeles ImageSize = width:630 height:140 #Tamañu de la imaxe: anchu, alto PlotArea = width:520 height:50 left:10 bottom:50 #Tamañu de la gráfica en sí dientro de la imaxe: anchu, alto, marxe esquierdu, marxe derechu DateFormat = dd/mm/yyyy #Formatu de feches= y-cifra d'añu, m-cifra de mes, d-cifra de día. Period = from:01/01/1917 till:01/02/1918 #Periodu de tiempu representáu: dende, hasta TimeAxis = orientation:horizontal #Orientación de la exa de tiempos: horizontal o vertical ScaleMajor = unit:year increment:1 start:01/01/1917 #Escala ScaleMinor = unit:month increment:1 start:01/01/1917 Colors= id:c1 value:rgb(0.949,0.843,0.523) legend:Acontecimientos id:c2 value:rgb(0.69,0.43,0.19) legend:Periodu_Revolucionariu TextData = pos:(200,10) textcolor:black fontsize:M text:Periodu_interrevolucionario PlotData= #barra, color, anchu, ?, alliniadura, tamañu de fonte (XS,S,M,L,XL) bar:1 color:c2 width:25 align:left #dende hasta desplazamientu($dx, píxeles) testu y enllaz from:start till:end bar:1 color:c1 from:08/03/1917 till:15/03/1917 bar:1 color:c1 from:02/05/1917 till:14/05/1917 bar:1 color:c1 from:01/07/1917 till:19/07/1917 bar:1 color:c1 from:16/07/1917 till:19/07/1917 bar:1 color:c1 from:09/09/1917 till:14/09/1917 bar:1 color:c1 from:06/11/1917 till:08/11/1917 bar:1 color:c1 from:18/01/1918 till:19/01/1918 bar:1 at:08/03/1917 text:"[[Revolución de Febreru]]" shift:(0,20) mark:(line,white) bar:1 at:02/05/1917 text:"[[Crisis d'abril (1917)|Crisis d'abril]]" shift:(0,40) mark:(line,white) bar:1 at:01/07/1917 text:"[[Ofensiva de Kérenski]]" shift:(0,60) mark:(line,white) bar:1 at:16/07/1917 text:"[[Xornaes de Julio]]" shift:(0,20) mark:(line,white) bar:1 at:09/09/1917 text:"[[Golpe de Kornílov]]" shift:(0,40) mark:(line,white) bar:1 at:06/11/1917 text:"[[Revolución d'Ochobre]]" shift:(0,60) mark:(line,white) bar:1 at:18/01/1918 text:"[[Asamblea Constituyente Rusa|Asamblea Constituyente]]" shift:(0,20) mark:(line,white) </timeline> </center> == Ver tamién == * [[Revolución de Febreru]] * [[Crisis d'abril (1917)]] * [[Ofensiva Kérenski]] * [[Xornaes de Julio]] * [[Golpe de Kornílov]] * [[Preparlamento]] * [[Revolución d'Ochobre]] * [[Aleksandr Kérenski]] * [[Irakli Tsereteli]] * [[Asamblea Constituyente Rusa]] == Referencies == {{llistaref|4}} == Bibliografía == * {{Cita publicación |apellíu=Anin |nome=David S. |títulu=The February Revolution: Was the Collapse Inevitable? |añu=1967 | revista =Soviet Studies |volume=18 |númberu=4 |páxines=435-457 |url=http://www.jstor.org/stable/149461 |idioma=inglés }} * {{cita llibru |apellíu=Basil |nome=John D. |títulu=The Mensheviks in the Revolution of 1917 |idioma=inglés |añu=1984 |editorial=Slavica Publishers |isbn=0893571091 |páxines=220 }} * {{cita llibru |apellíu=Ferro |nome=Marc |enllaceautor=Marc Ferro |títulu=La Revolución de 1917: la cayida del zarismu y los oríxenes d'ochobre |añu=1975 |editorial=Laia |isbn=9788472224827 |páxines=522 }} * {{Cita publicación |apellíu=Ferro |nome=Marc | máscaraautor=1 |títulu=La politique des nationalités du gouvernement provisoire |añu=1961 | revista =Cahiers du monde russe et soviétique |volume=2 |númberu=2 |páxines=131-165 |url=http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/cmr_0008-0160_1961_num_2_2_1462 |doi=10.3406/cmr.1961.1462 |idioma=francés }} * {{Cita publicación |apellíu=Graeme |nome=J. Gill |títulu=The Failure of Rural Policy in Russia, February-October 1917 |añu=1978 | revista =[[Slavic Review]] |volume=37 |númberu=2 |páxines=241-258 |url=http://www.jstor.org/stable/2497603 |idioma=inglés }} * {{Cita publicación |apellíu=Kochan |nome=Lionel |títulu=Kadet Policy in 1917 and the Constituent Assembly |añu=1967 | revista = The Slavonic and East European Review |volume=45 |númberu=104 |páxines=183-192 |url=http://www.jstor.org/stable/4205836 }} * {{Cita publicación |apellíu=Von Loewe |nome=Karl F. |títulu=Challenge to Ideology: The Petrograd Soviet, February 27-March 3, 1917 |añu=1967 | revista =Russian Review |volume=26 |númberu=2 |páxines=164-175 |url=http://www.jstor.org/stable/127062 }} * {{Cita publicación |apellíu=Mosse |nome=W. Y. |títulu=The February Regime: Prerequisites of Success |añu=1967 | revista =Soviet Studies |volume=19 |númberu=1 |páxines=100-108 |url=http://www.jstor.org/stable/149233 }} * {{Cita publicación |apellíu=Mosse |nome=W. Y. | máscaraautor=1 |títulu=Interlude: The Russian Provisional Government 1917 |añu=1964 | revista =Soviet Studies |volume=15 |númberu=4 |páxines=408-419 |url=http://www.jstor.org/stable/149631 }} * {{cita llibru |apellíu=Pethybridge |nome=Roger William |títulu=The spread of the Russian revolution; Essays on 1917 |idioma=inglés |añu=1972 |editorial=St. Martin's Press |isbn=9780333132449 |páxines=238 }} * {{Cita publicación |apellíu=Pethybridge |nome=Roger William | máscaraautor=1 |títulu=Political Repercussions of the Supply Problem in the Russian Revolution of 1917 |añu=1970 | revista = Russian Review |volume=29 |númberu=4 |páxines=379-402 |url=http://www.jstor.org/stable/127295 }} * {{cita llibru |apellíu=Rabinowitch |nome=Alexander |enllaceautor=Alexander Rabinowitch |títulu=The bolsheviks come to power. The revolution of 1917 in Petrograd |url=https://books.google.es/books?id=HzRiDJnTTG4C&lpg=PP1&ots=Dni-UZnS1S&dq=The%20bolsheviks%20come%20to%20power.%20The%20revolution%20of%201917%20in%20Petrograd&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |idioma=inglés |añu=1978 |editorial=W. W. Norton & Company |isbn=9780393008937 |páxina=393}} * {{cita llibru |apellíu=Rabinowitch |nome=Alexander |enllaceautor=Alexander Rabinowitch | máscaraautor=1 |títulu=Prelude to Revolution: The Petrograd Bolsheviks and the July 1917 Uprising |url=https://books.google.es/books?vide=ISBN9780253206619&printsec=titlepage |idioma=inglés |añu=1991 |editorial=Indiana University Press |isbn=9780253206619 |páxines=320 }} * {{cita llibru |apellíu=Rabinowitch |nome=Alexander |enllaceautor=Alexander Rabinowitch | máscaraautor=1 |títulu=The bolsheviks in power. The first year of Soviet rule in Petrograd |url=https://books.google.es/books?vide=ISBN9780253349439&printsec=titlepage |idioma=inglés |añu=2007 |editorial=Indiana University Press |isbn=9780253349439 |páxines=520 }} * {{cita llibru |apellíu=Radkey |nome=Oliver H. |enllaceautor=Oliver H. Radkey |títulu=The Agrarian Foes of Bolshevism: Promise and Default of the Russian Socialist Revolutionaries February to October 1917 |idioma=inglés |añu=1958 |editorial=[[Columbia University Press]] |isbn=9780231021708 |páxines=521 }} *{{cita llibru |apellíu=Roobol |nome=W H |títulu=Tsereteli, a democrat in the Russian revolution : a political biography |idioma=inglés |añu=1976 |editorial=Martinus Nijhoff |isbn=9789024719150 |páxines=273 |url=https://books.google.com/books?isbn=9024719151 }} * {{Cita publicación |apellíu=Uldricks |nome=Teddy J. |títulu=Petrograd Revisited: New Views of the Russian Revolution |añu=1975 | revista = The History Teacher |volume=8 |númberu=4 |páxines=611-623 |url=http://www.jstor.org/stable/492671 }} * {{Cita publicación |nome=Rex A. |apellíu=Wade |enllaceautor=Rex A. Wade |títulu=Why October? The Search for Peace in 1917 |añu=1968 | revista =Soviet Studies |volume=20 |númberu=1 |páxines=36-45 |url=http://www.jstor.org/stable/149272 }} * {{cita llibru |nome=Rex A. |apellíu=Wade | máscaraautor=1 |enllaceautor=Rex A. Wade |títulu=The Russian Search for Peace, February-October 1917 |idioma=inglés |añu=1969 |editorial=[[Stanford University Press]] |isbn=9780804707077 |páxines=196 |url=https://books.google.es/books?vide=ISBN9780804707077&printsec=titlepage }} * {{cita llibru |nome=Rex A. |apellíu=Wade | máscaraautor=1 |enllaceautor=Rex A. Wade |títulu=The Russian Revolution, 1917 (New Approaches to European History) |idioma=inglés |añu=2000 |editorial=[[Cambridge University Press]] |isbn=9780521425650 |páxines=337 |url=https://books.google.es/books?vide=ISBN9780521841559&printsec=titlepage }} {{Tradubot|Gobierno provisional ruso}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaos y territorios fundaos en 1917]] [[Categoría:Estaos y territorios sumíos en 1917]] [[Categoría:Antigües repúbliques d'Asia]] [[Categoría:Antigües repúbliques d'Europa]] [[Categoría:Gobiernos provisionales|Rusu]] [[Categoría:Revolución rusa]] [[Categoría:Anticomunismu]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Páxines con errores de timeline]] 3rx7ixg3kqjjwx5w9n08tzx65nb4ccz 0 168555 3709590 3704469 2022-08-19T07:08:39Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Organización}} La '''Biblioteca Nacional de [[Chile]]''', principal centru bibliográficu del país, foi fundada'l 19 d'agostu de 1813 y tien la so sede na ciudá de [[Santiago de Chile|Santiago]]. Atópase allugada na [[Avenida Llibertador Xeneral Bernardo O'Higgins|Alamea]] nᵘ 651, y ye colindante cola salida «A» de la estación [[Santa Lucía (Metro de Santiago)|Santa Lucía]] del [[Metro de Santiago]]. Nos sos empiezos en 1813, y depués ente 1818 y 1823, funcionó nuna de les dependencies de la [[Universidá de San Felipe]], allugada nos terrenes onde se construyiría darréu'l [[Teatru Municipal de Santiago]]. Diez años más tarde, pa 1823, instalar na esquina sur empobine de callar Bandera y Compañía, nun edificiu construyíu en 1805 por José María Atero con base en diseños de [[Joaquín Toesca]], que fuera sede de la ex Real Aduana y que güei alluga al [[Muséu Chilenu d'Arte Precolombino]]. Magar s'ordenara en [[1839]],<ref name=boletin3>{{cita publicación |apellido1=Prieto |nome1=[?]|apellíos2=de Egaña |nome2=Marianu |títulu=Universidá de Chile |publicación=Boletin de les Lleis y d'Ordenar y Decretos del Gobiernu |fecha=1839 |volume=Llibru 8 |númberu=16 |páxines=129-130 |url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.35112103815900;view=1up;seq=139 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2015 |editorial=Imprenta de la Independencia |ubicación=Santiago de Chile}}</ref> ye en 1843, so la direición de Francisco García Huidobro, la Biblioteca treslladar a la esquina sur poniente de les cais [[calle Bandera|Bandera]] y [[calle Catedral|Catedral]], a un edificiu d'adobe de dos pisos, construyíu especialmente para dichos fines.<ref name=añales>{{cita llibru |títulu=Anal de la Universidá de Chile |fecha=xunetu de 1864 |editorial=Imprenta Nacional |ubicación=Santiago de Chile |páxines=458-466 |url=https://books.google.cl/books?id=quojAQAAIAAJ&pg=PA458&dq=19+de+xunetu+de+1823+manuel+de+sales+ram%C3%B3n+freire&hl=en&sa=X&ei=SaskVd-VLsyksAWY-4O4BQ&ved=0CBsQ6AEwAA#v=onepage&q=19%20de%20xunetu%20de%201823%20manuel%20de%20sales%20ram%C3%B3n%20freire&f=false |fechaaccesu=8 d'abril de 2015 |capítulu=XXV}}</ref><ref name=nacional>{{cita llibru |apellíos1=Martínez Baeza |nome1=Sergio|enllace-editor1=Direición de Biblioteques Archivo y Museo |títulu=Biblioteca Nacional |fecha=1982 |editorial=Direición de Biblioteques Archivo y Museo |ubicación=Santiago de Chile |páxines=28-29 |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-86981.html |fechaaccesu=20 d'abril de 2015}}</ref><ref group="nota">Ramón Briseño, nos «[[Añales de la Universidá de Chile]]», correspondiente a avientu de 1875 y recoyíu nel tomu XXV,correspondiente a avientu de 1875 y recoyíu nel tomu XXV, indica de forma precisa, na páxina 460, que'l cambéu producir en xunu de 1843, esto repitir nuevamente na páx. 462. Esta fecha ye retrucada por Sergio Martínez Baeza nel llibru ''Biblioteca Nacional'', páx. 28. Pero'l mesmu Martínez Baeza fai un rellatu daqué distintu en ''El llibru en Chile», onde indica que pa xunu de 1840 entá taba «en trámite» la instalación de la Biblioteca Nacional nel nuevu local, pero que dende principios de 1842 yá se realizara'l cambéu al nuevu local. A a falta de mayores antecedentes caltiénse la fecha de xunu de 1843 como fecha del cambéu definitivu a esti edificiu, en desmedro d'otres fontes qu'indiquen l'añu del cambéu tantu en 1834, como en 1842.</ref> En 1886 mover al antiguu edificiu del [[Real Tribunal del Consuláu de Santiago|Real Tribunal del Consuláu]],<ref>{{cita llibru |autor1=Biblioteca Nacional de Chile |enlaceautor1=Biblioteca Nacional de Chile |títulu=Impresos chilenos : 1776-1818 |fecha=1963 |editorial=Biblioteca Nacional de Chile |páxina=X |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-10068.html |fechaaccesu=25 de mayu de 2015}}</ref> diseñáu por [[Juan José de Goycoolea]] escontra 1807, allugáu na esquina de Bandera con [[Calle Compañía (Santiago de Chile)|Compañía]], onde se desenvolvió'l [[Primer Xunta Nacional de Gobiernu de Chile|cabildru de Santiago]] del 18 de setiembre de 1810 y onde anguaño s'alluguen los [[Palaciu de los Tribunales de Xusticia de Santiago|Tribunales de Xusticia]]. Finalmente, en 1913, l'Estáu mercó'l terrén del conventu de les [[Orde de les hermanes probes de Santa Clara|monxes clares]] onde en 1925 terminar de construyir l'edificiu onde s'alluga dende entós.<ref>{{cita web |títulu=Biblioteca Nacional: Cinco sedes en 200 años d'historia |url=http://amosantiago.cl/biblioteca-nacional-cinco-sedes-en-200-anos-d'historia editorial=Amo Santiago |fechaarchivu=25 d'agostu de 2013 |fecha=25 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=25 de mayu de 2015 |urlarchivu=http://amosantiago.cl/biblioteca-nacional-cinco-sedes-en-200-anos-de-historia/}}</ref><ref>{{cita web |autor1=Direición de Biblioteques Archivo y Museos |enlaceautor1=Direición de Biblioteques Archivo y Museo |títulu=Edificios de la Institución |url=http://www.dibam.cl/Recursos/Conteníos/Biblioteca%20Nacional/archivos/Edificios%20de%20la%20instituci%C3%B3n.pdf |editorial=Direición de Biblioteques Archivo y Museos |fechaarchivu=[?] |fechaaccesu=25 de mayu de 2015 |urlarchivu=http://www.dibam.cl/Recursos/Conteníos/Biblioteca_Nacional/archivos/Edificios_de_la institución.pdf |formatu=PDF}}</ref><ref>{{cita publicación |autor1=Verónica Waissbluth |publicación=PAT |fecha=Iviernu 2013 |númberu=56 |páxines=20-25 |url=http://www.dibam.cl/Recurso/Publicaciones/Biblioteca%20Nacional/archivos/PAT%20FINAL_56_OK_Corr.pdf |títulu= 200 años de la Biblioteques Nacional, una historia |fechaaccesu=25 de mayu de 2015 |editorial=Direición de Biblioteques Archivo y Museo |ubicación=Santiago de Chile|issn=0719-3122 |formatu=pdf}}</ref> == Historia == === Periodu de la Patria Vieya (1810-1814) === La Biblioteca Nacional nació sol gobiernu del políticu y militar [[José Miguel Carrera]], quien tamién creo otres instituciones na [[Patria Vieya en Chile|naciente República de Chile]], como'l [[Institutu Nacional General José Miguel Carrera|Instituto Nacional]], que lleva'l so nome, y l'Escuela de Granaderos, predecesora de la [[Escuela Militar del Llibertador Bernardo O'Higgins|Escuela Militar]]. Mientres la ceremonia d'apertura del Institutu Nacional, el 10 d'agostu de 1813, [[Mariano Egaña]], secretariu del Interior, en representación del poder executivu pronució un discursu nel que da cuenta de la fundación de la Biblioteca Nacional de la siguiente forma:<ref name=primeros> {{cita llibru |apellíu=Silva Castro |nome=Raúl |títulu=Los primeros años de la Biblioteca Nacional (1813-1824) |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-8419.html |fechaaccesu=9 de febreru de 2015|edición=1ª |añu=1951 |editorial=Sociedá de Bibliófilos Chilenos |allugamientu=Santiago de Chile |páxines=15-18}} </ref> {{cita|«Ciudadanos toos: una gran biblioteca cimera a los escasos recursos d'esti país pasa a abrir el Gobiernu con tolos auxilios pa la vuesa ilustración: frecuentáila, aprovechái ellí lo que supieron los nuesos mayores y lo qu'alantre'l nuesu sieglu. Artistes y naturalistes: ellí tamién vais tener modelos, máquines y preseos pa los oficios, les artes y les ciencies.»|<br /> «Los primeros años de la Biblioteca Nacional (1813-1824)», páxs. 15–18}} A pesar de lo dicho por Egaña, la Biblioteca Nacional nun esistía como entidá independiente y, a diferencia del Institutu Nacional, nun se realizaren trabayos preliminares que dexaren la so apertura. Por eso fixo necesariu creala espresamente, lo que se tradució na ''Proclama de fundación'' de la Biblioteca, que foi publicada nel ''[[El Monitor Araucanu]]'' —el órgno periódicu oficial del Gobiernu— el 19 d'agostu de 1813. Roblada por [[Francisco Antonio Pérez]], [[Agustín de Eyzaguirre]] y [[Juan Egaña]], nella faía un llamáu a tolos ciudadanos a donar llibros pa contribuyir a formala.<ref name=mapocho> {{cita publicación |apellíu=Silva Castro |nome=Raúl |añu=2013 |títulu=Mapocho - Revista d'Humanidad |volumen=73 |númberu=1 |ubicación=Santiago |páxines= 11-13, 177| issn= 0716-2510 |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-124023.html |formatu=pdf |fechaaccesu=9 de febreru de 2015 }}</ref><ref name=avantu>[http://www.memoriachilena.cl/temas/index.asp?id_ut=labibliotecanacionaldechile La Biblioteca Nacional en ''Memoria Chilena''], s/f; accesu 26.08.2012</ref> [[Ficheru:BNCL - El Monitor Araucano nᵘ 57 (19 d'agostu de 1813) - Extracto.pdf|thumb|''[[El Monitor Araucanu]]'' nᵘ 57 del 19 d'agostu de 1813, onde se publicar proclamar de fundación de la Biblioteca Nacional. |páxina=2]] {{cita|«El Gobiernu á los Pueblos.<br /> Ciudadanos de Chile: al presentase un extrangero nel Pais que-y ye desconocíu, forma la idea de la so ilustracion, poles Biblioteca y demas institutos lliterarios que contién, y el primer pasu que dan los Pueblos pa ser sabios, ye apurrise grandes Biblioteques. Por esto'l Gobiernu nun omite gastu, nin recursu pa la Bibioteca nacional ; y el dia diez habeis oido la coleccion que vos tien preparada. Pero entá inda nun ye esta Biblioteca digna del Pueblu que cola protexíu de la Providencia por toles siendes de la gloria ; y ye tamién preciso que conoza tol Mundu'l interes que tien cada Ciudadanu na beneficiencia de los demas, y que Chile compón una sola familia.<br /> Pa esto abre una subscripcion patriotica de llibros, y modelos de Maquinas pa les artes endonde cada unu al ufiertar un oxetu, ó dineru pa la so compra pueda dicir con verdá "Hé equí la parte con que contribuyo á la opinion, y á la felicidá presente, y futura de la mio pais. [...]»|[[Francisco Antonio Pérez|Pérez]], [[Agustín de Eyzaguirre|Eyzaguirre]], [[Juan Egaña|Egaña]] |''El Monitor Araucanu'' nᵘ 57, xueves 19 d'agostu de 1813.}} Los llibros depositar nuna de les sales de la [[Universidá de San Felipe]] hasta fines de setiembre de 1814.<ref name=llibru>{{cita llibru |apellíos1=Martínez Baeza |nome1=Sergio|enllace-editor1=Biblioteca Nacional de Chile |títulu=El Llibru en Chile |fecha=1982 |editorial=Biblioteca Nacional |ubicación=Santiago de Chile |páxines=93-400 |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-8420.html |fechaaccesu=30 de marzu de 2015}}</ref><ref name=tiempu>{{cita web |títulu=Biblioteca Nacional de Chile, 200 años |url=http://bicentenario.bibliotecanacional.cl/?p=63 |obra=Llinia de tiempu editorial=Biblioteca Nacional de Chile |fecha=2013 [?] |fechaaccesu=30 de marzu de 2015}}</ref> Como otres instituciones republicanes, foi clausurada dempués del [[Batalla de Rancagua|desastre de Rancagua]], asocedíu los díes 1 y 2 d'ochobre de 1814, nel que les tropes chilenes fueron ganaes pol [[Exércitu realista n'América|exércitu realista]]. Empezó entós el periodu conocíu como la [[Reconquista (Chile)|reconquista]], nel que munchos partidarios de la [[Independencia de Chile|independencia]] fueron prindaos y exiliaos al [[archipiélago Juan Fernández]]; ente ellos había partes direutos na creación de la Biblioteca Nacional como Francisco Antonio Pérez, Agustín de Eyzaguirre, Juan Egaña y Manuel Egaña, y tamién personaxes qu'influyiríen na so historia futura, como [[Manuel de Salas|Manuel Salas]]. El xefe militar realista [[Mariano Osorio]] asumió'l mandu del país col títulu de gobernador, dempués de lo que aboliéronse toles iniciatives republicanes decretaes por José Miguel Carrera y Bernardo O'Higgins y restauráronse les instituciones de la Colonia.<ref>{{cita web |autor1=Memoria Chilena |títulu Reconquistar española (1814-1817) |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-3671.html |editorial=Memoria Chilena |fechaaccesu=30 de marzu de 2015}}</ref> Los llibros recoyíos mientres la Patria Vieya quedaron guardaos en dos habitaciones de la Universidá de San Felipe.<ref name=llibru/> === Periodu de la Patria Nueva (1817-1823) === La Biblioteca Nacional reabrió mientres la [[Guerra de la Independencia de Chile|Guerra de la Independencia]], dempués de la [[batalla de Chacabuco|victoria de Chacabuco]]. D'alcuerdu a [[Diego Barros Arana|Barros Arana]], el 11 de marzu de 1817, [[José de San Martín|San Martín]], que s'atopaba en [[Santiago de Chile|Santiago]], partió escontra [[Buenos Aires]] ensin previu avisu, col fin d'evitar una «apartosa despidida»; el cabildru de Santiago, enterándose de la situación y como reconocencia, ordenó que se -y alcanzace y apurriérense-y 10 000 pesos pa gastos de viaxe. San Martín fixo devolver la suma y a la so llegada a [[Ciudá de Mendoza|Mendoza]], el 17 de marzu de 1817, ellaboró un oficiu qu'apurrió a [[José Ignacio Zenteno]] y [[Bernardo de Vera y Pintado|Bernardo Vera]] axustando qu'esi dineru que sirviera pa construyir «una Biblioteca Nacional», pero, en cierto, los fondos seríen destinaos a la so reapertura yá que esta habíase creáu en 1813. Tanto l'oficiu como la respuesta del 24 de marzu de Zenteno y Vera fueron publicaes en ''Viva La Patria'', "gazeta del Supremu Gobiernu de Chile", el 26 de marzu de 1817.<ref>{{cita publicación |apellíu=Barros Arana |nome=Diego |enllaceautor=Diego Barros Arana |añu=1891 |títulu=Historia Xeneral de Chile |volume=XI |páxina=56|editorial=Editorial Universitaria |isbn=956-11-1651-0 |url=https://books.google.cl/books?id=50yJIOkZSYwC&pg=PA56&dq=reapertura+de+la biblioteca nacional+de+chile+1817+bernardo+O%27higgins&hl=en&sa=X&ei=7O3hVKidGYeeNr78gvgF&redir_esc=y#v=snippet&q=reapertura%20biblioteca%20nacional%20chile%201817&f=false |fechaaccesu=16 de febreru de 2015}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu=Donoso |apellíos2=Eyzaguirre |apellíos3=Feliú Cruz |apellíos4=Pereira Sales |apellíos5=Valencia Avaria |nome=Ricardo |nome2=Jaime |nome3=Guillermo |nome4=Eugenio |nome5=Lluis |enllaceautor=Archivu Nacional de Chile |añu=1951 |títulu=Archivo de don Bernardo O'Higgins |publicación=1951 |volume=IX |páxines=225-226 |editorial=Editorial Universitaria |url=http://www.institutoohigginiano.cl/images/PDF/Biblioteca-Virtual/Tomu-09-IX-Archivu-Ohiggins.pdf |fechaaccesu=16 de febreru de 2015}}</ref> Finalmente, el 8 d'agostu de 1818 publicóse'l decretu qu'ordenaba la creación del catálogu de llibros y de un reglamentu al cargu de [[Manuel de Salas|Manuel Salas]], primer bibliotecariu de la institución,<ref>{{cita publicación |apellíu=Donoso |apellíos2=Eyzaguirre |apellíos3=Feliú Cruz |apellíos4=Pereira Sales |apellíos5=Valencia Avaria |nome=Ricardo |nome2=Jaime |nome3=Guillermo |nome4=Eugenio |nome5=Lluis |enllaceautor=Archivu Nacional de Chile |añu=1952 |títulu=Archivo de don Bernardo O'Higgins |publicación=1952 |volume=XI |páxina=138|editorial=Imprenta Universitaria |url=http://www.institutoohigginiano.cl/images/PDF/Biblioteca-Virtual/Tomu-11-XI-Archivu-Ohiggins.pdf |fechaaccesu=16 de febreru de 2015}}</ref> lo que significó la reapertura efeutiva de la Biblioteca Nacional.<ref name=Sesquicentenario>{{cita publicación |apellíu=Feliú Cruz |nome=Guillermo |enllaceautor=Biblioteca Nacional de Chile |añu=1963 |títulu=Sesquicentenario de la Fundación 1813 — 19 d'agostu — 1963: Homenaxes, Historia-Crónica-Alcordances: Álbum de la Biblioteca Nacional |publicación=1963 |páxines=89-97, 145-148 |editorial=Ediciones de la Biblioteca Nacional |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-76637.html |fechaaccesu=16 de febreru de 2015}}</ref> {{cita|«Santiago, 5 d'agostu de 1818.<br /> Deseyando formar una biblioteca pública pal usu de los habitantes d'esta Capital, vini en decretar, se principie a faer el catálogu de los llibros esistentes na llibrería de la Universidá, dando pal efeutu la comisión necesaria a don Manuel Salas, a quien dende agora nomo por bibliotecariu col sueldu añal de mil peso, ensin descuentu dalgunu. Y por que esti establecimientu perfeccionar lo más aína, tendrá de proponer el mesmu don Manuel Sales los medios qu'envalore convenientes p'aumentar el númberu d'obres más precises pa la biblioteca, y un reglamentu que tendrá de reparase polos qu'usen del beneficiu d'esta institución, y polos que sirvan nella. Tómese razón d'esti decretu, comuníquese al bibliotecariu nomáu y publicar para noticia de toos.—» |[[Bernardo O'Higgins|O'Higgins]].— [[Antonio José de Irisarri|Irisarri]]<br /> <br /> ''Gazeta Ministerial de Chile'', nᵘ 52, sábadu 8 d'agostu de 1818.}} Según Ricardo Donoso, d'alcuerdu a lo que consta en "dellos documentos y cartes", foi Manuel de Salas quien redactó'l primer reglamentu de la Biblioteca Nacional; magar Donoso nun pudo establecer la fecha d'ellaboración del mesmu, la orde pa la so confección taba contenida nel decretu del 5 d'agostu de 1818. El reglamentu, que se caltién[ba] nuna antigua copia» —y que constaba de trece puntos—, permaneció inéditu hasta que'l mesmu Donoso publicar nel añu 1963 na revista ''[[revista Mapocho|Mapocho]]''.<ref name=Sesquicentenario></ref> El 9 d'abril de 1819, Manuel de Salas unvió al gobiernu una propuesta pa l'adquisición de llibros —qu'O'Higgins autoriza'l 14 d'esi mesmu mes—, y solicitó ayuda pa construyir estanteríes y resolver otros problemes menores, sugierendo que s'utilizaren fondos municipales, y si esto postreru nun yera posible, con cargu a los 10 000 pesos donaos per San Martín.<ref name=llibru/> Pal 22 de xunetu de 1820, la Biblioteca Nacional cuntaba con una coleición de 8510 volúmenes.<ref>{{cita publicación |apellíu=del Villar Lazzerini |apellíos2=Eyzaguirre Gutiérrez |apellíos3=Donoso Novoa |apellíos4=Feliú Cruz |apellíos5=Villalobos Cry |apellíos6=Valencia Avaria |nome=René |nome2=Jaime |nome3=Ricardo |nome4=Guillermo |nome5=Samuel |nome6=Samuel |enllaceautor=Archivo Nacional de Chile |añu=1958 |títulu=Archivo de don Bernardo O'Higgins |publicación=1958 |volume=XIII |páxines=516-517 |editorial=Imprenta Universitaria ya Institutu Xeográficu Militar |url=http://www.institutoohigginiano.cl/images/PDF/Biblioteca-Virtual/Tomu-13-XIII-Archivu-Ohiggins.pdf |fechaaccesu=30 de marzu de 2015}}</ref> {{cita|«Metanes los graves y urxentes cuidos qu'absuerben l'atención del Gobiernu y les sos facultaes, nun escaeció la ilustración y el decoro de la Capital, alzando una Biblioteca Pública, a que sirvió de principiu la parte útil de la qu'había na Universidá, la que pudo salvase de les preses; de los llibros que dieron el Tribunal de Minería y otros establecimientos y de los qu'hai erogado l'arrogancia de los amantes de les lletres y del país, colo que xube'l númberu de volúmenes a 8.510. Ta concluyéndose el so arreglu y catálogu pa facilitar el so usu a los que deseyen faelo, de los sos deseos de saber ya igualmente del que ye tan propiu de los lliteratos y virtuosos, el de contribuyir a qu'otros los asonsañen, aumentando pa esto los medios de consiguilo, perpetuando asina'l so beneficiencia.—» |Imprenta de Gobiernu<br /> <br /> ''Gazeta Ministerial de Chile'', nᵘ 54, sábadu 22 de xunetu de 1820.}} Dempués del [[Batalla de Rancagua|desastre de Rancagua]], [[Camilo Henríquez]] (direutor de la ''[[Aurora de Chile]]'' y depués de ''[[El Monitor Araucanu]]''), quien desempeñaría llueu un papel relevante pa la Biblioteca Nacional, partiera desterrrado escontra [[Buenos Aires]]. El 1 d'ochobre de 1821 O'Higgins decidió nomalo «capellán d'exércitu del Estáu Mayor Xeneral» —decretu del que se tomó razón solo'l 12 d'abril de 1822— y pal 15 de payares de 1821, convidar explícitamente a retornar a Chile. Promovió oficialmente'l so regresu apurriendo 400 pesos a Miguel Zañartu p'ayudar a Herníquez nel so viaxe de regresu.<ref>{{cita publicación |apellíu=Donoso |apellíos2=Eyzaguirre |apellíos3=Feliú Cruz |apellíos4=Pereira Sales |apellíos5=Valencia Avaria |nome=Ricardo |nome2=Jaime |nome3=Guillermo |nome4=Eugenio |nome5=Lluis |enllaceautor=Archivu Nacional de Chile |añu=1952 |títulu=Archivo de don Bernardo O'Higgins |publicación=1949 |volume=VI |páxina=9|editorial=Imprenta Universitaria |url=http://www.institutoohigginiano.cl/images/PDF/Biblioteca-Virtual/Tomu-06-VI-Archivu-Ohiggins.pdf |fechaaccesu=23 de febreru de 2015}}</ref> Camilo Henríquez llegó de vuelta a Chile a principios de 1822 y el 27 d'abril de 1822 O'Higgins nomar segundu bibliotecariu de la Biblioteca Nacional con un sueldu de 500 pesos añales; amás, encargóse-y la edición de la ''Gazeta Ministerial'' y la creación d'un períodico con estadístiques sobre Chile, últimos trabayos polos que se-y asignó un sueldu adicional de 1000 pesos añales.<ref name=primeros-dos> {{cita llibru |apellíu=Silva Castro |nome=Raúl |títulu=Los primeros años de la Biblioteca Nacional (1813-1824) |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-8419.html |fechaaccesu=9 de febreru de 2015|edición=1ª |añu=1951 |editorial=Sociedá de Bibliófilos Chilenos |allugamientu=Santiago de Chile |páxina=70}}</ref><ref>{{cita publicación |apellíu=Silva Castro |nome=Raúl |enllaceautor=Raúl Silva Castro |añu=1950 |títulu=Frai Camilo Henríquez - Fragmentos d'una historia literiaria de Chile en preparación |publicación=1950 |páxines=5-20 |editorial=Editorial Universitaria |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-8307.html |fechaaccesu=23 de febreru de 2015}}</ref> === Periodu d'organización de la República (1823-1831) === El 19 de xunetu de 1823, por aciu un decretu de [[Ramón Freire]], l'Estáu decidió treslladar la Biblioteca a una cortil más espaciosa y central; entós pasó a utilizar dos sales del segundu pisu de la banda derecha del edificiu de l'antigua [[Palaciu de la Real Aduana de Santiago|Aduana de Santiago]], allugáu na esquina suroriente<ref group="nota">Magar Ramón Briseño, nos ''Añales de la Universidá de Chile'' indica que l'allugamientu ye la esquina poniente, en cierto l'edificiu del [[Palaciu de la Real Aduana de Santiago]] asítiase na esquina empobine, como lo confirmen tamién otres fontes apurríes precedentemente.</ref> de les cais [[calle Compañía (Santiago de Chile)|Compañía]] y [[calle Bandera|Bandera]]. Al momentu d'esti cambéu, la Biblioteca yá cuntaba con 12 000 volúmenes.<ref name=añales/><ref name=llibru/> Finalmente, la Biblioteca Nacional abrió les sos puertes al públicu'l 19 d'agostu de 1823, so la direición de Salas, nel aniversariu de la so fundación, col nome de «Sociedá de Llectura de Santiago».<ref name=añales/><ref name=boletin>{{cita publicación |apellido1=Freire |nome1=Ramón|apellíos2=Campino |nome2=Joaquín |títulu=Impresos |publicación=Boletín de les lleis i decretos del Gobiernu |fecha=1825 |volume=Tomo I: Llibros I, II, III ya IV |númberu=11 a 19 |páxines=73-333 |url=https://books.google.cl/books?id=uktDAQAAMAAJ&pg=PA634&lpg=PA634&dq=Bolet%C3%ADn+de+les lleis+i+decretos+del Gobiernu+1825&source=bl&ots=wpdstF-Soi&sig=Y8nran-J2rWpOty80SVolXbC1SY&hl=en&sa=X&ei=olY-Ve_jLsLZsATMi4GACw&redir_esc=y#v=snippet&q=ilustraci%C3%B3n%20p%C3%BAblica&f=false |fechaaccesu=27 d'abril de 2015 |editorial=Imprenta del Mercuriu |allugamientu=Vaparaíso}}</ref> {{cita|«Biblioteca publica.<br /> Santiago, xunetu 19 de 1823<br /> (99.) Deseyando'l gobiernu dar a la ilustracion pública tola estension posible como principal camín de formar la prosperidá nacional, decretu: 1ᵘ va establecese una Biblioteca nacional, y va asitiase nos salones que dispunxi preparar de mano na casa d'aduana.<br /> 2ᵘ va treslladar a esti edificiu la Biblioteca qu'anguaño esiste na Universidá.<br /> 3ᵘ Pa esti treslláu y arreglu de la Biblioteca, nomo a D. Manuel Sales quien se va aidar del Teniente coronel D. Juan Gomez y de D. Miguel de la Barra.<br /> 4ᵘ Los gastos de la tresllación, amoblamientu y aséu de les sales, van satisfacer pola tesoreria jeneral col vistu bonu del ministru d'estáu. 5ᵘ Per mediu del comisionado D. Manuel Salas abrirá una suscripcion de les obres qu'ufierten los vecinos pa por que sían asitiaes nesta Biblioteca.<br /> 6ᵘ El gobiernu por un decretu especial va nomar el Bibliotecariu y emplegaos que s'hayan d'ocupar nel serviciu d'esti establecimientu, y va destinar un fondu añal pa la compra de llibros.<br /> 7ᵘ va rogase y va encargar al R. Obispu convenga en que se reuna a la Biblioteca nacional la qu'esiste na Catedral de Santiago y los sos respeutivos fondos; teniendose presente que la Biblioteca nacional ye comun pa la instruccion de tolos ciudadanos.<br /> 8ᵘ El ministru d'estáu nel departamentu de gobiernu queda encargáu de la de la ejecucion d'esti decretu.»|[[Ramón Freire|Freire]]. — ''[[Mariano Egaña|Egaña]].''<br /> <br /> «Boletín de les lleis i decretos del Gobiernu», Boletín nᵘ 11, Departamentu de Gobiernu y Rellaciones Esteriores: Biblioteca publica, Santiago, xunetu 19 de 1823.}} Poco dempués de l'apertura, Manuel de Salas solicitó que se-y reemplazara por cuenta de la so avanzada edá y a que participaba en paralelu en delles comisiones de serviciu públicu que consumíen gran parte del so tiempu; nel so llugar foi nomáu [[Manuel José Gandarillas]],<ref name=añales /> que depués de pocu más de dos años foi nomáu Ministru de Facienda. El 22 d'ochobre de 1825, por decretu de Freire y el so ministru [[Joaquín Campino]], asumió como nuevu direutor [[Francisco García-Huidobro Aldunate|Francisco García-Huidobro]].<ref name=añales /> El decretu disponía, amás, que la [[Imprenta del Estáu (Chile)|Imprenta del Estáu]] fuera alministrada pol direutor de la Biblioteca.<ref name=boletin/> {{cita|«Biblioteca ya imprenta.<br /> Santiago, ochobre 22 de 1825<br /> (173.) Siendo nomáu D. Manuel José Gandarillas ministru del gobiernu nel departamentu de facienda, y non permitiendole les ocupaciones d'esti destín atender al serviciu y curiáu de la biblioteca nacional, de que ultimamente topábase encargáu; queriendo'l gobiernu faer efeutiva y práctica la utilidá d'esti establecimientu, la que namái va ser de llograse encomendandolo a un ciudadanu de conocida instruccion y enfotu pola ilustracion y meyora del pais, apurriéndo-y coles mesmes pal so fomentu algun arbitrio o recursu que pueda conciliase cola actual estrechura de les nueses rentes; vieno en decretar y decreta:<br /> 1ᵘ El distinguíu ciudadanu D. Francisco Huidobro va encargar de la direición de la biblioteca nacional.<br /> 2ᵘ La imprenta del estáu va alministrar so la dependencia del mesmu direutor de la biblioteca, y los sos productos útiles, despues del serviciu qu'empreste al gobiernu, van aplicar al fomentu y gastos precisos de la biblioteca.<br /> 3ᵘ Al efeuto van sacase dos copies roblaes de los qu'intervinieron nel inventariu mandáu faer por decretu de 10 del corriente, de les cualos una depositar nesta secretaría, y l'otra va pasar al nuevu direutor nomáu.<br /> 4ᵘ El ministru del interior queda encargáu de la ejecucion d'esti decretu que se va comunicar y va ensertar nel Boletin.»|[[Ramón Freire|Freire]]. — ''[[Joaquín Campino|Campino]].''<br /> <br /> «Boletín de les lleis i decretos del Gobiernu», Boletín nᵘ 18, Ministeriu del Interior: Biblioteca ya imprenta, Santiago, ochobre 22 de 1825.}} Trés díes depués,<ref>{{cita llibru |apellíos1=Gay |nome1=Claudio |títulu=Historia Física y Política de Chile |fecha=1870 |editorial=Casa del Autor |allugamientu=París |páxina=350 |url=https://books.google.cl/books?id=93sCAAAAYAAJ&pg=PA350&lpg=PA350&dq=25+de+ochobre+de+1825+biblioteca+nacional+de+chile&source=bl&ots=t7_qqDCbff&sig=FsFefUJuKkYopkDaHERFg5KMBbQ&hl=en&sa=X&ei=yf00VbP4CteHsQTLooGQBQ&redir_esc=y#v=onepage&q=ochobre%201825&f=false |fechaaccesu=20 d'abril de 2015 |capítulu=VII}}</ref> otru decretu indicaba que tenía de faese un depósitu de los escritos que se publicar al traviés de la prensa, una y bones el Gobiernu precisaba tar en conocencia de la opinión publica «pa expedir con aciertu nos sos resoluciones», polo que s'ordenar depositar «un exemplar na Biblioteca Nacional, otru na intendencia de la policía, otru nel ministeriu fiscal, y otru na secretaría del Gobiernu».<ref name=boletin/><ref name=mapocho2> {{cita publicación |apellíu=Leiva Infante |nome=Francisca| apellíos2=Hernández Toledo |nome2=Sebastián |añu=2013 |títulu=Mapocho - Revista d'Humanidad |volumen=73 |númberu=1 |ubicación=Santiago |páxines= 105-139| issn= 0716-2510 |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-124023.html |formatu=pdf |fechaaccesu=16 de febreru de 2015}}</ref><ref name=avantu /> {{cita|«Impresos.<br /> Santiago, ochobre 25 de 1825<br /> (176.) Precisando'l gobiernu tener conocencia de la opinion pública pa expedir con aciertu nos sos resoluciones; conociendo que'l meyor barómetru d'aquella son los escritos que se publicar pola prensa; y considerando finalmente qu'en tolos países cultos son obligaos los editores de too periódicu o papel públicu a depositar na biblioteca nacional ya intendencia de policía ciertu númberu d'exemplares de cada unu de los que salen a lluz, vini y alcordar y decretu:<br /> El alministradores de les imprentes d'esta capital, nel momentu de dase al públicu cuanto papel sala de les sos prenses, seya de la pertenencia que fora, van depositar un exemplar na Biblioteca nacional, otru na intentendencia de policía, otru nel ministeriu fiscál, y otru na secretaria de gobiernu. Comuníquese y imprimase.»|[[Ramón Freire|Freire]]. — ''[[Joaquín Campino|Campino]].''<br /> <br /> «Boletín de les lleis i decretos del Gobiernu», Boletín nᵘ 19, Ministeriu del Interior: Impresos, Santiago, ochobre 25 de 1825.}} === Periodu de la República Conservadora (1831-1861) === A partir de lo establecío na [[Constitución Política de la República de Chile de 1833|Constitución de 1833]], dictóse la Llei de Propiedá Lliteraria y Artística del 24 de xunetu de 1834,<ref>{{cita web |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=1016800 |títulu=Ley S/N |fechaaccesu=20 de xineru de 2015 |autor=Congresu Nacional |enllaceautor=Congresu Nacional de Chile |fecha=24 de xunetu de 1834 |editor=Biblioteca del Congresu Nacional |cita=Pa entrar nel gocie de los derechos concedíos polos artículos anteriores, nun se precisa títulu dalgunu del Gobiernu, y va bastar que depositándose primeramente trés exemplares de la obra na biblioteca pública de Santiago, anunciar nel frontispiciu a quien perteneza. }}</ref> que sentaba les bases pal continuu arriquecimientu de los fondos de la institución, yá que d'alcuerdu a lo establecío en dicha llei, pa poder gociar de los derechos concedíos pola mesma bastaba con depositar trés exemplares de la obra na biblioteca pública de Santiago y anunciar na portada de la obra quien yera l'autor. {{cita|Santiago, 24 de xunetu de 1834.<br /> «Pa entrar nel gocie de los derechos concedíos polos artículos anteriores, nun se precisa títulu dalgunu del Gobiernu, y va bastar que depositándose primeramente trés exemplares de la obra na biblioteca pública de Santiago, anunciar nel frontispiciu a quien perteneza.»|[[Congresu Nacional de Chile|Congresu Nacional]]<br /> «Llei» e/n, 24 de xunetu de 1834.}} Francisco García-Huidobro ellaboró'l segundu reglamentu de la Biblioteca Nacional, qu'encargáu'l 3 de setiembre de 1829 foi presentáu'l 16 de setiembre de 1834 y aprobáu el 2 d'ochobre d'esi mesmu añu.<ref name=boletin2>{{cita publicación |apellido1=García-Huidobro |nome1=Francisco|apellíos2=Tocornal |nome2=Joaquín |títulu=Biblioteca Nacional |publicación=Boletin de les Lleis y d'Ordenar y Decretos del Gobiernu |fecha=1834 |volume=Llibru 6 |númberu=7 |páxines=157-161 |url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.35112103815892;view=1up;seq=177 |fechaaccesu=4 de mayu de 2015 |editorial=Imprenta de la Independencia |ubicación=Santiago de Chile}}</ref><ref name=añales/> {{cita|Santiago, Setiembre 16 de 1834.<br /> «86 Pasu a manes d'O. S. el proyeutu de reglamentu que formé pa la Biblioteca pública en cumplimientu de lo que se m'ordenar en decretu de 3 de Setiembre de 1829. Sirvase US. alzalo a la conocencia de S. Y. y avisame si llogra o non la so cimera aprobación.<br /> Dios guarde a O. S. munchos años.»|[[Francisco García-Huidobro|Francisco Garcia Huidobro]]<br /> «Boletin de les Lleis y d'Ordenar y Decretos del Gobiernu», Llibru 6, núm. 7, Ministeriu del Interior: Biblioteca Nacional. Santiago, Setiembre 16 de 1834.}} {{cita|Decretu.<br /> Santiago, Ochobre 2 de 1834.<br /> «87 Apruébase en toes los sos partes el reglamentu de la biblioteca pública que presenta'l Direutor d'aquel establecimientu D. Francisco Garcia Huidobro, dánsele les gracies a nome del Gobiernu por esti importante trabayu, imprímase y contéstese.<br /> ''Robla de S. Y.''»|[[Joaquín Tocornal]]<br /> «Boletin de les Lleis y d'Ordenar y Decretos del Gobiernu», Llibru 6, núm. 7, Ministeriu del Interior: Biblioteca Nacional. Santiago, Ochobre 2 de 1834.}} D'alcuerdu a [[Ramón Briseño]] (''[[Añales de la Universidá de Chile]]'' de 1875), ente'l 22 d'ochobre de 1825 y el 2 d'ochobre de 1834 la Biblioteca resintióse, como toles demás instituciones sociales, de les continjencias polítiques de la dómina, i nun pudo por tantu emprestar por completu los sos servicios al públicu, sinón hasta que llegó la era de la paz orgánica del estáu, esto ye hasta principios de 1835»; el periodu posterior a esta fecha y hasta 1841 definir como «progresivu ».<ref name=añales/> Briseño atribúi a esta medría la necesidá de realizar un nuevu cambéu de locación, y magar la orde del cambéu conocer dende'l 17 d'abril de 1839, yá que apaez explícitamente mentada nel Decretu con Fuercia de Llei que da fin a la [[Universidá de San Felipe]],<ref name=boletin3/> nun ye hasta xunu de 1843, y so la direición de Francisco García-Huidobro,<ref name=añales/> cuando se tresllada nuevamente la Biblioteca Nacional a un nuevu allugamientu, nun edificiu de dos pisos, construyíu n'adobe, más ampliu y compartíu col Muséu d'Historia Natural, allugáu na esquina de callar Bandera con Catedral.<ref name=nacional/><ref name=llibru/> Pa esa fecha la Biblioteca Nacional cuntaba con 14 829 volúmenes.<ref name=añales/> {{cita|Santiago, Abril 17 de 1839.<br /> «92 Alcordé y decretu:<br /> 1ᵘ Queda escastáu dende hoi l'establecimientu lliterariu conocíu col nome d'[[Real Universidá de San Felipe|Universidá de San Felipe]].<br /> 2ᵘ Establecer nel so llugar una casa d'estudios jenerales que se va denominar [[Universidá de Chile]].<br /> 3ᵘ Esti establecimientu va asítiase nel nuevu edificiu construyíu con esti oxetu.<br /> 4ᵘ van treslladase igualmente a esti edificiu la biblioteca y museos nacionales, el gabinete d'historia natural, l'academia de jurispurdencia y los demas establecimientos lliterarios qu'esisten na capital. [...]<br /> 7ᵘ Publicar y comuníquese» |[[José Joaquín Prieto|Prieto]].<br />''[[Mariano Egaña|Mariano de Egaña]].''<br /> «Boletín de les lleis i decretos del Gobiernu», Boletín nᵘ 16, Ministeriu de Xusticia, Cultu ya Instrucción Publica: Universidá de Chile, Santiago, Abril 17 de 1839.}} Tamién foi García-Huidobro quien xestionó la compra de la biblioteca de Mariano Egaña, realizada'l 16 d'ochobre de 1846.<ref name=boletin4>{{cita publicación |apellido1=Bulnes |nome1=Manuel|apellíos2=Vial |nome2=Manuel Camilo |títulu=Biblioteca del Fináu D. Mariano de Egaña |publicación=Boletin de les Lleis, Órdenes I Decretos del Gobiernu |fecha=1846 |volume=Llibru XIV |númberu=10 |páxines=243-244 |url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.35112103815975;view=1up;seq=471 |fechaaccesu=4 de mayu de 2015 |editorial=Imprenta de la Independencia |ubicación=Santiago de Chile}}</ref><ref name=nacional/> {{cita|Decretu.<br /> Santiago, Ochobre 16 de 1846.<br /> «99 Por cuanto'l Congresu Nacional alcordó'l siguiente proyeutu de lei:<br /> Art. 1.° va mercar por cuenta de la Nacion la Biblioteca que foi del fináu Senador, Fiscal de la Suprema Corte de Justicia Don Mariano de Egaña, supuestu'l consentimientu na forma llegal, de la heredera Doña Margarita de Egaña va procurar por esti mediu la adquisicion íntegra de dicha Biblioteca con tolos impresos, manuscritos i bustos que lu componen, quitando aquellos que la heredera deseye detener pa sigo. [...]»|[[Manuel Bulnes|Manuel Búlnes]]<br />[[Manuel Camilo Vial]]<br /> «Boletin de les Lleis, Órdenes I Decretos del Gobiernu», Llibru XIV, núm. 10, Ministeriu del Interior: Biblioteca del fináu D. Mariano de Egaña. Santiago, Ochobre 16 de 1846.}} Pal añu 1850, l'edificiu atopábase «peligrosamente amugáu hasta una vara d'altor» por cuenta de la filtración d'una acequia escontra unu de los murios esteriores, polo que tuvo que ser sometíu a arreglos de calter urxente.<ref name=llibru/> En 1852, depués d'una grave enfermedá finó García-Huidobro, direutor de la Biblioteca Nacional por 27 años. Mientres el so periodu la cantidá de volúmenes na Biblioteca Nacional cuasi se dobló <ref name=llibru/> y la dinámica d'autoxestión del establecimientu empezó a ser más bultable, una y bones les funciones que desempeñaba l'Estáu fueron pasu ente pasu delegaes nel direutor.<ref name=mapocho2/> Por cuenta de la enfermedá de García-Huidobro antes de la so muerte'l gobiernu designara como subrogante al decanu de la Facultá de Filosofía y Humanidaes de la Universidá de Chile, Ventura Blanco Encalada (decretu del 4 de mayu de 1852); el 19 d'avientu d'esi añu, promulgóse un decretu qu'apurría la «tuición cimera» de la Biblioteca Nacional a los decanos de la Facultá de Filosofía y Humanidaes de la Universidá de Chile; esto duró hasta 1886.<ref name=llibru/> Sicasí la tuición encargada a los decanos, Vicente Arlegui asumió'l cargu de direutor de la Biblioteca Nacional depués de la muerte de García-Huidobro; l'establecimientu cuntaba entós con unos 20 000 volúmenes.<ref name=añales/> Mientres la xestión de Arlegui fixéronse los arreglos pa recibir la Biblioteca Egaña»,<ref name=boletin5>{{cita publicación |apellido1=Montt |nome1=Pedro|apellíos2=Ochagavía |nome2=Montés |títulu=Biblioteca Egaña |publicación=Boletin de les Lleis, órdenes I Decretos del Gobiernu |fecha=1852 |volume=Llibru XX |númberu=1 |páxines=286-287 |url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.35112103816031;view=1up;seq=294 |fechaaccesu=4 de mayu de 2015 |ubicación=Santiago de Chile}}</ref> que la so estantería concluyir en marzu de 1853 y que ye abierta al públicu'l 20 d'abril de 1856.<ref name=añales/> === Periodu de la República Lliberal (1861-1891) === So la direición de Arlegui los llibros aumenten 37 780 volúmenes pa 1864, añu en que finó; el so socesor foi Ramón Briseño por decretu del 25 de xunu de 1864, quien empezó a desempeñar les sos funciones el 11 de xunetu.<ref name=añales/> Depués de la muerte d'[[Andrés Bello]] asocedida en 1867, el conseyu de la Universidá adquirió la so biblioteca privada p'apurri-y la a la Nacional. Orixinalmente la so coleición tasárase en $4700 por [[Diego Barros Arana]], pero finalmente l'adquisición facer por $2000 de la dómina, que se pagaron en 1868.<ref name=llibru/> Poco tiempu dempués, el 29 de payares de 1873, finó [[Claudio Gay]]; dellos díes depués de la so muerte, el so sobrín, Víctor Reynaud visitó al ministru pelnipotenciario de Chile en Francia, el novelista y diplomáticu [[Alberto Blest Gana]] y anunció que donaba los llibros y la documentación que tenía Gay y qu'utilizara nos sos trabayos científicos en Chile.<ref name=llibru/> {{cita|«Nós envaloramos perxudicar a Chile quitándolo d'eses riquiezas inexplotadas, perxuiciu que los nuesos sentimientos nun nos van dexar causar. En consecuencia y por alcuerdu unánime, ufiertamos gratuitamente esta magnífica coleición a Chile, que ye cuasi la nuesa patria y que sería mañana la nuesa tierra d'abelugu, si per desgracia Francia volviera vivir tiempos difíciles y peligrosos. Fora d'esta coleición queden numberosos exemplares de la obra de Sr. Gay sobre Chile. Ye una cantidá bastante considerable. Hai nellos, ensin falar del valor científicu, un valor material de cierta importancia. Nun tamos dispuestos a esplotar esta riqueza, nin deseyamos faelo. Paeznos que sería deshonrar al pernomáu sabiu al empar qu'a la so gloriosa República, al faer el menor negociu con esta obra tan importante. Por eso ufiertamos al gobiernu chilenu tolos exemplares que nos queden.»|Sucesión de Claudio Gay<br /> ''El llibru en Chile'', Sergio Martínez Beza, Páxina 202-203.}} El 9 de xineru de 1879 créase'l Conseyu d'Instrucción Pública compuestu pol ministru d'Instrucción Pública —que lo presidiría—; el rector de la Universidá de Chile; el secretariu xeneral; los Decanos de les Facultaes; el rector del Institutu Nacional; tres miembro designaos pol presidente de la República y dos escoyíos en claustru plenu» pola mesma Universidá de Chile.<ref>{{cita llibru |apellíos1=Huneeus |nome1=Jorge |enlaceautor1=Jorge Huneeus Zegers |títulu=Ley d'Instrucción Secundaria y Superior de 9 de xineru de 1879 |fecha=1886 |editorial=Universidá de Chile |ubicación=Santiago de Chile |páxines=3-5 |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-86284.html |fechaaccesu=4 de mayu de 2015 |formatu=PDF}}</ref> Según Sergio Martínez Beza, dende esi día que la Biblioteca Nacional dexó de tar so la tuición cimera del Conseyu univesitario y quedó so la inspeición direutiva» del Conseyu d'Instrucción Pública hasta la so «desaparecimiento en 1927».<ref name=llibru /> En 1886 finó don [[Benjamín Vicuña Mackenna]], y la Biblioteca Nacional adquirió'l so gabinete d'estudiu, biblioteca y archivu. En 1861 yá ingresaren al establecimientu, 1 606 volúmenes de la so coleición d'obres americanes.<ref>Martínez Baeza, Sergio (1982). 'Biblioteca Nacional', Ediciones de la Direición de Biblioteques, Archivos y Museos, 1° edición, páxs. 44. Consultáu'l 22 de mayu de 2016.</ref> Esi mesmu añu de 1886 foi nomáu como Direutor de la Biblioteca, don '''Luis Montt y Montt'''. Entós l'establecimientu cuntaba con 104 242 volúmenes. Foi estremáu en 5 Seiciones: Fondu Xeneral; Llectura a Casa; Manuscritos, Estampes y Medayes; Serviciu Públicu; y Truecu y Encuadernación. El nuevu direutor creó'l ''Anuariu de la Prensa'' y el ''Boletín de la Biblioteca Nacional''. Amás ordenó catalogar toles esistencies, lo cual cumplióse ente 1887 y 1897. El direutor don Luis Montt yera fíu del Presidente don [[Manuel Montt]] (1851-1861) y hermanu del Presidente don [[Pedro Montt]] (1906-1910). Exerció'l so cargu hasta la so muerte, en payares de 1909, sacante dellos meses en 1891, mientres la guerra civil d'esi añu. Al términu del so mandatu, establecióse como publicación permanente la ''Biblioteca d'Escritores de Chile'', qu'axuntaba autores nacionales, posteriores a 1810, de la cual algamáronse a publicar 17 volúmenes. <ref>Martínez Baeza, Sergio (1982). 'Biblioteca Nacional', Ediciones de la Direición de Biblioteques, Archivos y Museos, 1° edición, páxs. 44-48. Consultáu'l 22 de mayu de 2016.</ref> La Llei de 21 de xunu de 1887, afitó en 7 el númberu de departamentos d'Estáu, ente los que se cuntaba'l de Xusticia ya Instrucción Pública, al cargu de un Ministru del Despachu. Esta Llei punxo baxu tutelar d'esti ministeriu a la Biblioteca Nacional, pos señaló que<ref>http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=264452</ref> correspondía-y, ente otres xeres: {{cita|Santiago, 21 de xunu de 1887.<br /> «12ᵘ La creacion i conservacion de los museos, biblioteques públiques, observatorios astronómicos i meteorolójicos, i de los depósitos lliterarios i de Belles Artes [...]»|[[Congresu Nacional de Chile|Congresu Nacional]]<br /> «Llei» e/n, 21 de xunu de 1887.}} Con esti cambéu, la Biblioteca Nacional pasó a depender del Ministeriu de Xusticia y Instruccion Pública; don Máximu del Campo, na so calidá de Ministru, <ref>{{cita llibru |apellíos1=del Campo |nome1=Máximio |títulu=Memoria del Ministeriu de Xusticia y Instruccion Pública Presentada al Congresu Nacional 1892 |fecha=1892 |editorial=Imprenta Nacional |ubicación=Santiago de Chile |páxines=XXIII-XXIV |url=http://www.bcn.cl/obtienearchivo?id=documentos/10221.1/21739/1/187738.pdf |fechaaccesu=14 de setiembre de 2015 |formatu=PDF}}</ref> da cuenta d'esta condición de dependencia na Memoria del Ministeriu de Xusticia y Instruccion Pública» de 1892. {{cita|«[...] Los demás establecimientos especiales dependientes del Ministeriu d'Instrucción Pública siguieron próspera marcha. La Biblioteca Nacional, el Muséu, el Xardín Botánicu, siguen la so obra progresiva. El Conservatoriu Nacional de Música i Declamación presentó públicamente los sos trabayos que pudieron apreciase por toos.<br /> En cumplimientu de prescripciones de la lei de 9 de xineru de 1879 i por razones de meyor serviciu, el Conseyu d'Instrucción Pública, a solicitú d'esti Ministeriu, hai estendido la so aición i vijilancia a estos establecimientos especiales, lo cual va contribuyir a caltener la unidá de propósitos nos trabayos que tán particularmente encamentaos a cada unu d'ellos i a facilitar la xera del Gobiernu.»|[[Máximu del Campo Yávar|Máximu del Campo]]<br /> «Memoria del Ministeriu de Xusticia y Instruccion Pública Presentada al Congresu Nacional 1892», [[Máximu del Campo Yávar|Máximu del Campo]], Páxines XXIII-XXIV.}} === Periodu de la República Parllamentaria (1891-1925) === En 1913, pal centenariu de la Biblioteca Nacional, adquirióse'l Monesteriu de Santa Clara, emplazado na [[Avenida Llibertador Xeneral Bernardo O'Higgins|Alamea de les Delicies]], xuntu al [[cuetu Santa Lucía]]. {{cita|Santiago, 28 de xineru de 1913.<br /> «Artículu únicu.- Autorizar al Presidente de la República pa mercar al Monesteriu de Santa Clara, pola cantidá de tres millones trescientos mil pesos ($ 3.300.000) i en conformidá col contratu de promesa de venta robláu en cuatro d'Avientu de mil novecientos dolce ante'l Notariu de Facienda, don Florencio Márquez de la Plata, la propiedá entendida ente l'Avenida de les Delicies i les cais de Miraflores, Moneda i Clares de la ciudá de Santiago.<br /> Destínase esta propiedá pa la instalacion de la Biblioteca Nacional, del Muséu Históricu i del Archivu Jeneral de la Nacion o otru establecimientu que'l Presidente de la República determine. [...]»|[[Congresu Nacional de Chile|Congresu Nacional]]<br /> «Llei 2.754», 28 de xineru de 1913.<ref>{{cita web |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=23470 |títulu=Ley nᵘ 2754 |fechaaccesu=8 de xunu de 2015 |autor=Congresu Nacional |enllaceautor=Congresu Nacional de Chile |fecha=28 de xineru de 1913 |editor=Biblioteca del Congresu Nacional |cita=Autorizar al Presidente de la República pa mercar al Monesteriu de Santa Clara, pola cantidá de tres millones trescientos mil pesos ($ 3.300 000) i en conformidá col contratu de promesa de venta robláu en cuatro d'Avientu de mil novecientos dolce ante'l Notariu de Facienda, don Florencio Márquez de la Plata, la propiedá entendida ente l'Avenida de les Delicies i les cais de Miraflores, Moneda i Clares de la ciudá de Santiago.}}</ref>}} El 24 d'agostu de 1913 púnxose la piedra fundamental del nuevu edificiu. L'arquiteutu Gustavo García Postigo tuvo al cargu de la so proyeición. El monesteriu foi baltáu y empecipióse la construcción del nuevu inmueble [[Arquiteutura neoclásica|neoclásicu]] d'inspiración academicista francesa, propiu de la construcción monumental d'empiezos del sieglu XX. La planta orixinal del edificiu yera un grupu de 5 construcciones, con forma de [[Cruz de Malta]], con 4 fachaes harmóniques, anque distintes, que daben a les víes qu'enmarquen la mazana: Alamea Bernardo O'Higgins, Miraflores, Moneda y Mac-Iver (antigua de Les Clares), con xardinos en cada esquina. Los 5 pabellones independientes teníen de tar comunicaos ente sigo. El pabellón central y los d'Alamea y Moneda, destinar a la Biblioteca Nacional; el de Miraflores, al [[Muséu Históricu Nacional]]; y el de cai Mac-Iver, al [[Archivu Nacional]], y que nun llegó a construyise. L'espaciu non construdio, ocupar una plazuela con xardinos.<ref>Martínez Baeza, Sergio (1982). Biblioteca Nacional. Santiago de Chile: Direición de Biblioteques Archivo y Museos. páxs. 52-56.</ref> Hasta 1981-82 la nala poniente, que da a la cai Miraflores, foi ocupada pol [[Muséu Históricu Nacional]], dómina en qu'ésti se treslladó al [[Palaciu de la Real Audiencia de Santiago]], allugáu na Plaza d'Armes. Depués d'ello, esta nala foi destinada al [[Archivu Nacional]], qu'anguaño la ocupa.<ref> «L'edificiu del Muséu Históricu Nacional - Memoria d'un espaciu patrimonial».</ref> En 1925, l'edificiu foi termináu nos sos 3 primeros pabellones, el central y les ales Alamea y Miraflores, y la Biblioteca Nacional treslladar a él. En 1958 inauguróse, depués de cuasi 30 años de construcción, la nala norte, que da a callar Moneda, onde güei s'alluguen la gran sala de llectura Gabriela Mistral, nel so segundu pisu; y nel primeru, la Sala América, que sirve pa conferencies, y la sala de Referencies. Esti sector poner en funciones en 1963.<ref>Martínez Baeza, Sergio (1982). Biblioteca Nacional. Santiago de Chile: Direición de Biblioteques Archivo y Museos. páxs. 76.</ref> Hai que destacar que, sicasí trescurrir más de 40 años dende'l diseñu del edificiu, la nala norte respeta l'estilu clásicu orixinal. Con anterioridá, la Biblioteca Nacional tuvo otres 4 sedes:<ref name="53c7ef69">http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-126534.html</ref> a) Tres la so creación en 1813 y reinstalación en 1817, tuvo provisionalmente na antigua sede de la [[Real Universidá de San Felipe]], allugada onde güei s'alza'l [[Teatru Municipal de Santiago|Teatru Municipal]]. b) En 1823 foi treslladada al edificiu de l'[[Palaciu de la Real Aduana de Santiago|Aduana]], llevantáu ente 1805 y 1807, y qu'anguaño ocupa'l [[Muséu Chilenu d'Arte Precolombino]]. c) Depués treslladóse a un local construyíu específicamente pa ella, na esquines de callar Catedral y Bandera. Delles fontes señalen qu'esti treslláu facer en 1835, y otres, en 1843. <ref name="53c7ef69" /> <ref>Martínez Baeza, Sergio (1982). Biblioteca Nacional. Santiago de Chile: Direición de Biblioteques Archivo y Museos. páxs. 28-29.</ref> d) En 1886 instalar nel que sirviera pa la xunta del Cabildru Abiertu del 18 de setiembre de 1810, qu'empecipió'l procesu d'Independencia; qu'hasta 1876 ocupó'l Congresu Nacional, y que fuera construyíu escontra'l final de la Colonia (1807), pa ser la sede del [[Real Tribunal del Consuláu de Santiago]], allugáu na esquina surponiente de callar Compañía y de Bandera, cortil que güei ocupa'l [[Palaciu de los Tribunales de Xusticia de Santiago]]. [[Ficheru:Chile - 34674 - Biblioteca Nacional de Chile.jpg|250px|miniaturadeimagen|La Biblioteca a mediaos del [[sieglu XX]].]] El 25 d'ochobre de 1921, al traviés del decretu nᵘ 5524 del Ministeriu d'Instrucción Pública, creóse la Direición Jeneral de Biblioteques» col fin de «entamar y coordinar les biblioteques públiques, recayendo la direición de la nueva institución nel direutor de la Biblioteca Nacional», esti decretu tamién clasificó «les biblioteques dependientes del Ministeriu d'Instrucción Pública en: Biblioteca Nacional, Biblioteques Departamentales y Biblioteques de los establecimientos d'enseñanza.»<ref>{{cita web |autor1=Direición de Biblioteques, Archivos y Museos |enlaceautor1=Direición de Biblioteques, Archivos y Museo |títulu=Fundación de la Direición de Biblioteques, Archivos y Museos: Direición Xeneral de Biblioteques |url=http://www.dibam.cl/614/w3-article-29622.html |fechaaccesu=14 de setiembre de 2015}}</ref><ref>{{cita web |autor1=Direición de Biblioteques, Archivos y Museos |enlaceautor1=Direición de Biblioteques, Archivos y Museo |títulu=Fundación de la Direición de Biblioteques, Archivos y Museos (Dibam) 1921-1931 |url=http://www.dibam.cl/614/w3-article-29620.html |fechaaccesu=14 de setiembre de 2015}}</ref><ref>{{cita web |autor1=Direición de Biblioteques, Archivos y Museos |enlaceautor1=Direición de Biblioteques, Archivos y Museo |títulu=Fundación de la Direición de Biblioteques, Archivos y Museos: Bibliografía |url=http://www.dibam.cl/614/w3-article-29626.html |fechaaccesu=14 de setiembre de 2015}}</ref> Esto vese refrendáu col Decretu Llei 282, del 28 de febreru de 1925, del Ministeriu de Instruccion Pública, en que se -y asgina el sueldu añal al Direutor Jeneral de Biblioteques públiques y de la Biblioteca Nacional»<ref>http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=5934</ref> === Periodu de la República Presidencial (1925-1973) === El 18 de payares de 1929, sol gobiernu de [[Carlos Ibáñez del Campo]], promulgóse'l Decretu con Fuercia de Llei nᵘ 5200 que creó «un serviciu de funciones coordinaes» denomináu Direición Xeneral de Biblioteques, Archivos y Museos, güei conocíu baxu al acrónimu [[Direición de Biblioteques, Archivos y Museos|Dibam]], de la mesma, el D.F.L. 5200 establecía nel so artículu 2ᵘ lo siguiente: {{cita|Santiago, 18 de payares de 1929.<br /> «Artículu 2.o- El Direutor Xeneral de Biblioteques, Archivos y Museos tien la direición cimera de la Biblioteca Nacional, del Archivu Nacional, del Muséu Históricu Nacional, del Muséu Nacional d'Historia Natural, del Muséu Nacional de Belles Artes, de los Museos de Valparaíso, Concepción y Talca y de los que se creen nel futuru, de la Visitación d'Imprentes y Biblioteques, del Rexistru Conservatoriu de la Propiedá Intelectual, del Depósitu de Publicaciones Oficiales, de les biblioteques públiques, de les departamentales y de les asimilaes a cualesquier d'estos dos últimes categoríes. [...]»|[[Congresu Nacional de Chile|Congresu Nacional]]| «Decretu con Fuercia de Llei 5,200», 18 de payares de 1929.<ref>{{cita web |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=129136&tipoVersion=0 |títulu=Decreto con Fuercia de Llei nᵘ 5200 |fechaaccesu=8 de xunu de 2015 |autor=Congresu Nacional |enllaceautor=Congresu Nacional de Chile |fecha=18 de payares de 1929 |editor=Biblioteca del Congresu Nacional |cita=[...] constitúyise un solu serviciu de funciones coordinaes, que se va llamar Direición Xeneral de Biblioteques, Archivos y Museos y va rexise poles disposiciones del presente decreto. }}</ref>}} Con esto, la Biblioteca Nacional pasó a depender de la [[Direición de Biblioteques, Archivos y Museos]] y de la mesma, el direutor xeneral de Biblioteques, Archivos y Museos pasó a ocupar «la direición cimera de la Biblioteca Nacional», según tamién la del [[Archivu Nacional de Chile|Archivo]] y de los museos [[Muséu Históricu Nacional (Chile)|Históricu]], [[Muséu Nacional d'Historia Natural de Chile|Historia Natural]], [[Muséu Nacional de Belles Artes (Chile)|Belles Artes]], y de los de Valparaíso, Concepción y Talca, lo mesmo que de los que se crearen nel futuru; adicionalmente, ocuparía la direición del Rexistru Conservatoriu de la Propiedá Intelectual». Amás, el decretu definía a la Biblioteca Nacional como centro oficial bibliográficu de la cultura intelectual de Chile, y asignába-y el doble papel de ser llugar central de les coleiciones —teniendo d'axuntar los impresos nacionales de too xéneru, los americanos y los d'otros continentes—, y de biblioteca pública que tenía de tirar a la divulgación de la cultura humana. {{cita|Santiago, 18 de payares de 1929.<br /> «Artículu 9.o- La Biblioteca Nacional ye'l centru oficial bibliográficu de la cultura intelectual de Chile y tien el doble calter de biblioteca coleicionista central y de biblioteca pública.»|[[Congresu Nacional de Chile|Congresu Nacional]]<br /> «Decretu con Fuercia de Llei 5,200», 18 de payares de 1929.<ref name="norma">{{cita web |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=129136&tipoVersion=0 |títulu=Decreto con Fuercia de Llei nᵘ 5200 |fechaaccesu=8 de xunu de 2015 |autor=Congresu Nacional |enllaceautor=Congresu Nacional de Chile |fecha=18 de payares de 1929 |editor=Biblioteca del Congresu Nacional |cita=La Biblioteca Nacional ye'l centru oficial bibliográficu de la cultura intelectual de Chile [...]}}</ref>}} Tamién se-y asignaba'l deber de formar el gustu y el vezu de la llectura dende la infancia, y na so calidá de centru oficial bibliográficu, tendría que caltener rellaciones colos centros similares nel estranxeru.<ref name="norma" /> Finalmente, pal 26 d'avientu de 1929, aprobóse'l Reglamentu pa la Direición Xeneral de Biblioteques, Archivos y Museos», al traviés del Decretu nᵘ 6234 del Ministeriu d'Educación Pública, nel que s'establecíen les atribuciones y deberes que tenía de tener el direutor xeneral, ente los que se cuntaben la direición y alministración inmediata del establecimientu; morar nel edificiu de la Biblioteca Nacional, siempres qu'hubiera espaciu pa ello. {{cita|Santiago, 26 d'avientu de 1929.<br /> «Artículu 1ᵘ. Son atribuciones y deberes del Direutor Xeneral:<br /> [...]<br /> c) La direición y l'alministración inmediata de la Biblioteca Nacional;<br /> [...]<br /> q) Morar na Biblioteca Nacional, siempres que l'edificiu cunte col local necesariu pa ello.»|[[Ministeriu d'Educación de Chile|Ministeriu d'Educación Pública]]<br /> «Decretu nᵘ 6234 del Ministeriu d'Educación Pública», 26 d'avientu de 1929.<ref>{{cita web |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=19451 |títulu=Reglamentu pa la Direición Xeneral de Biblioteques, Archivos y Museos.- Apruébase |fechaaccesu=7 de setiembre de 2015 |autor=Congresu Nacional |enllaceautor=Congresu Nacional de Chile |fecha=26 d'avientu de 1929 |editor=Biblioteca del Congresu Nacional}}</ref>}} Esti decretu solo venía reafitar lo qu'establecía'l Decretu con Fuercia de Llei nᵘ 5200, esto ye, que alministrativamente el direutor de la [[Direición de Biblioteques, Archivos y Museos|Dibam]] pasaba a ser nominalmente el direutor de la Biblioteca Nacional. [[Ficheru:BNCL - Primer Servidor de la Biblioteca Nacional ca.1972 - Imagen 02.JPG|250px|miniaturadeimagen|Primer servidor de la Biblioteca Nacional de Chile, ca. de 1972, compuestu polos ordenadores modelu [[IBM]] 3274 31 D y 9345 B 22.]] === Periodu de Dictadura (1973-1989) === El 30 d'avientu de 1976 l'edificiu de la Biblioteca Nacional ye declaráu Monumentu Nacional al traviés del Decretu Supremu nᵘ 1290.<ref name="433d26fa">{{cita web |autor1=Augusto Pinochet |enlaceautor1=Augusto Pinochet |títulu=Decreto Supremu nᵘ 1.290 |url=http://www.monumentos.cl/catalogo/625/articles-36518_documentu.pdf |fecha=30 d'avientu de 1976 |fechaaccesu=8 de xunu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304075539/http://www.monumentos.cl/catalogo/625/articles-36518_documentu.pdf |fechaarchivu=4 de marzu de 2016 |formatu=PDF }}</ref> {{cita|Santiago, 30 d'avientu de 1976.<br /> «[...] Otorgar el calter de Monumentos Históricos a los edificios que, de siguío señálase na forma y condiciones qu'en cada casu esprésase:<br /> a) La Biblioteca Nacional, la parte proyeutada pol arquiteutu Joaquín García del Postigo ya inaugurada en 1925, allugáu na Av. Llibertador Bernardo O'higgins. [...]»<br />|[[Augusto Pinochet Ugarte]]<br /> «Decretu Supremu Nᵘ 1.290», 30 d'avientu de 1976.<ref name="433d26fa" />}} Pal bicentenariu de la nacencia d'Andrés Bello, el que se produz en 1981, la Biblioteca rindió un homenaxe a la memoria d'esti intelectual, identificando tolos exemplares que pertenecieren a la so biblioteca privada, los que fueron axuntaos nuna sola sala-muséu, a la cual dióse-y el so nome.<ref name=llibru/> En 1984 la Biblioteca Nacional dio los primeros pasos na automatización de procesos, nel marcu de la formación de la Rede Nacional d'Información Bibliográfica (RENIB). La RENIB foi creada pola [[Direición de Biblioteques Archivo y Museos]] col fin de xenerar una rede automatizada de biblioteques que «definiera pautes y polítiques conxuntes de trabayu, empecipiara una catalogación cooperativa, estableciera estándares bibliográficos, compartiera recursos y desenvolviera aiciones p'ameyorar l'accesu a la información disponible nes biblioteques chilenes». La plataforma onde corría la RENIB yera nel software NOTIS (acrónimu de ''Northwestern On-Line Totally Integrated System'') y qu'incorporaba el formatu MARC (''Machine Readable Cataloging''). Lo anterior dexó la conformanza de les primeres bases de datos de catálogos coleutivos y la masificación nel usu del formatu MARC.<ref name=Castillo>{{cita web |apellido1=Castiellu Sáez |nome1=Erika Lilián |títulu=Principales finxos na organización de los recursos d'información de la Biblioteca Nacional de Chile y los desafíos de cara al so bicentenariu |url=http://www.bn.gov.ar/descargas/catalogadores/atopo2011/ponencia-23-G-CastilloSaez.pdf |fecha=Payares de 2011 |fechaaccesu=25 de mayu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151005143903/http://www.bn.gov.ar/descargas/catalogadores/atopo2011/ponencia-23-G-CastilloSaez.pdf |fechaarchivu=5 d'ochobre de 2015 }}</ref> === Periodu de Transición a la Democracia (1990-Presente) === ==== 1997 a 1999 ==== Nel añu 1997 empecipióse l'un proyeutu denomináu «Conversión del Catálogu en fiches», que'l so fin yera'l d'integrar les coleiciones de la biblioteca al catálogu automatizado. Como parte del procesu de optimización la Biblioteca Nacional adquier el Sistema Integráu pa la Xestión de Biblioteques «Aleph 500», y de esta forma reemplaza'l sistema NOTIS.<ref name=Castillo/> ==== Periodu de 2000 a 2013 ==== [[Ficheru:BNCL_-_Galería_de_Cristal_(Acceso_Norte)_-_Imagen_02.JPG|200px|miniaturadeimagen|Accesu norte de la Galería de Cristal na Bilbioteca Nacional.]] Nel añu 2000 terminó l'automatización del antiguu catálogu manual en fiches de la Biblioteca Nacional ya integrar al catálogu en llinia amestando más de 300 000 títulos al mesmu. Amás, la catalogación automatizada de los diarios y periódicos de los sieglos XIX y XX, dexó l'accesu, a cuntar del añu 2003 a más de 17 000 títulos de periódicos y a 90 000 volúmenes.<ref>{{cita publicación |autor=Direición de Biblioteques, Archivos y Museos |enllaceautor=Direición de Biblioteques, Archivos y Museo |añu=2005 |títulu=Dibam Memoria 2000-2005 |páxines=94-96 |url=http://www.dibam.cl/614/articles-5371_archivu_01.pdf |fechaaccesu=25 de mayu de 2015}}</ref> Tou lo anterior foi posible yá que dende l'añu 2000 entró en funcionamientu'l sistema d'información bibliográfica Aleph, lo que dexó aportar al catálogu en llinia de la Biblioteca al traviés d'Internet.<ref>{{Enllaz rotu|1=[http://www.memoriachilena.cl/temas/cronologia.asp?id_ut=labibliotecanacionaldechile Cronoloxía de Biblioteca Nacional] |2=http://www.memoriachilena.cl/temas/cronologia.asp?id_ut=labibliotecanacionaldechile |bot=InternetArchiveBot }}, ''Memoria Chilena'', s/f; accesu 26.08.2012</ref> Nel añu 2001 empezó a xestase un proyeutu denomináu [[Memoria Chilena]], que foi inauguráu oficialmente'l 2 de setiembre de 2003,.<ref>{{cita publicación |enlaceautor1=Radio Cooperativa (Chile) |títulu=Biblioteca Nacional celebra les sos 190 años cola digitalización de los sos archivos |url=http://www.cooperativa.cl/noticias/cultura/biblioteca-nacional-celebra-los sos-190-anos-con-la-digitalizacion-de-los sos-archivos/2003-08-19/141400.html |fechaaccesu=4 de mayu de 2015|axencia=Coooperativa |editorial=Radio Cooperativa |fecha=19 d'agostu de 2003 |ubicación=Santiago de Chile}}</ref> Memoria Chilena ye un sitiu web de la Biblioteca Nacional que busca espublizar al traviés d'Internet el patrimoniu cultural de Chile, ufiertando documentos y conteníos dixitales sobre temes que conformen la identidá cultural de Chile.<ref>{{cita web |autor1=Memoria Chilena |enlaceautor1=Memoria Chilena |títulu=Quien somos |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-123834.html |editorial=Memoria Chilena |fechaaccesu=13 d'abril de 2015}}</ref> El 5 de payares de 2007, depués d'una investigación histórica, bibliográfica y de los sos catálogos, la [[Direición de Biblioteques, Archivos y Museos|Dibam]], dio en la devolución de 3788 llibros orixinalmente de propiedá de la [[Biblioteca Nacional de Perú|Biblioteca de Llima]], polos sellos y robles que teníen, y que s'atopaben na Biblioteca Nacional de Chile y na [[Biblioteca Santiago Severín]] de [[Valparaíso]].<ref>{{cita web |autor1=Memoria Chilena |títulu=Declaración oficial: Chile devuelve llibros a Perú |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-122650.html |editorial=Memoria Chilena |fecha=6 de payares de 2007 |fechaaccesu=7 d'abril de 2015 |fechaarchivu=6 de payares de 2007}}</ref><ref>{{cita web |autor1=La Nación |títulu=Históricu: Chile devuelve llibros a Perú de la Guerra del Pacíficu |url=http://www.lanacion.cl/noticias/site/artic/20071105/pags/20071105214930.html |obra=La Nación editorial=La Nación |fecha=6 de payares de 2007 |fechaaccesu=7 d'abril de 2015 |fechaarchivu=14 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150414085717/http://www.lanacion.cl/noticias/site/artic/20071105/pags/20071105214930.html }}</ref> N'abril de 2008 inaugúrase la Galería de Cristal, espaciu utilizáu pa realizar esposiciones al interior de la Biblioteca Nacional.<ref>{{cita publicación |autor1=Conseyu Nacional de la Cultura y les Artes |enlaceautor1=Conseyu Nacional de la Cultura y les Artes |títulu=Galería Cristal / Salón Bicentenariu |publicación=Guía Nacional d'Espacios pa les Artes Visuales |fecha=2008 |páxina=47 |url=http://www.municipalidadpucon.cl/web2010/pa%20descarga/cultura/documento/Guia%20Nacional%20de%20Espacios%20pa%20les%20Artes%20Visuales.pdf |fechaaccesu=15 de xunu de 2015}}</ref> Dende'l 23 d'abril de 2010, la Biblioteca Nacional pasó a formar parte de la [[Biblioteca Dixital Mundial]],<ref>{{cita web |autor=Biblioteca Dixital Mundial |títulu=Socios |url=http://www.wdl.org/es/partners/ |fechaaccesu=17 de xunu de 2012}}</ref> iniciativa de la [[UNESCO]], lo que se formalizó cola entrega de 74 documentos, qu'ingresaron direutamente a la biblioteca virtual de la Biblioteca Dixital Mundial.<ref>{{cita publicación |apellíos1=Espinoza A. |nome1=Denisse |títulu=Chile apurre obres a Biblioteca Dixital Mundial |url=http://www.latercera.com/contenido/1453_254081_9.shtml |fechaaccesu=13 d'abril de 2015 |editorial=La Tercer |fecha=24 d'abril de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160305024105/http://www.latercera.com/contenido/1453_254081_9.shtml |fechaarchivu=5 de marzu de 2016 }}</ref> ===== Día del Patrimoniu Nacional ===== La Biblioteca Nacional de Chile participó dende l'añu 2004 nel Día Nacional del Patrimoniu. L'añu 2004 recibió 1200 visites con ocasión de l'apertura de les sos puertes el 30 de mayu d'esi añu.<ref>{{cita web |autor1=Memoria Chilena |enlaceautor1=Memoria Chilena |títulu=1.200 Visites nel Día del Patrimoniu Nacional |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-122762.html |fecha=1 de xunu de 2004 |fechaaccesu=15 de xunu de 2015 |fechaarchivu=1 de xunu de 2004}}</ref> ==== Bicentenariu de la Biblioteca Nacional ==== [[Ficheru:BNCL - Laboratorio de Digitalización (Escaner Kirtas) - Detalle 05.JPG|200px|miniaturadeimagen|left|Detalle del escáner Kirtas Kabis I.]] [[Ficheru:BNCL - Laboratorio de Digitalización (Panorama Área de Digitalización).jpg|200px|miniaturadeimagen|right|Escáner pa mapes y obres de gran formatu modelu Suprascan i2S.]] L'añu 2013 cumpliéronse doscientos años de la fundación de la Biblioteca Nacional, como parte del procesu de conmemoración d'esti aniversariu, creóse un sitiu web pal bicentenariu de la Biblioteca Nacional col eslogan «[http://bicentenario.bibliotecanacional.cl/ Celebremos xuntos estos 200 años]».<ref>{{cita web |autor1=Biblioteca Nacional de Chile |enlaceautor1=Biblioteca Nacional de Chile |títulu=Biblioteca Nacional de Chile, 200 años |url=http://bicentenario.bibliotecanacional.cl/?p=63 |fechaaccesu=13 d'abril de 2015}}</ref> El día 19 d'avientu de 2013, inauguróse oficialmente'l nuevu llaboratoriu de digitalización de la Bibilioteca Nacional de Chile, la ceremonia foi presidida por Madalena Krebs y Ana Tironi, mientres esta ceremonia presentáronse los nuevos robots incorporaos al llaboratoriu de digitazliación, que fueron un escáner automáticu d'alta productividá marca Kirtas Technologies Inc., modelu Kirtas Kabis I y un escáner pa mapes y obres de gran formatu modelu Digibook Suprascan A0.<ref>{{cita web |enlaceautor1=Memoria Chilena |títulu=Biblioteca Nacional inaugura nuevu llaboratoriu de digitalización |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-124011.html |editorial=Memoria Chilena |fecha=19 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2015 |ubicación=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-124011.html}}</ref> == Alquisiciones y donaciones == La Biblioteca Nacional realizó al traviés de los años diverses alquisiciones o recibió donaciones estenses y de gran valor de llibros y manuscritos, les que componen una pervalible ayalga histórica.<ref>{{cita web |títulu=Formación de les coleiciones |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-92510.html |editorial=Memoria Chilena |fechaaccesu=7 d'abril de 2015}}</ref> Les alquisiciones o donaciones más importantes numbérense de siguío: {| {{tablaguapa}} ! Nome ! Añu d'adquisición o donación ! Información ! Obres ! Volúmenes |- |[[Mariano Egaña]] |1846<ref name="f25b432y">{{cita publicación |apellíu=Anguita |nome=Ricardo |añu=1912 |títulu=Ley promulgaes en Chile - Dende 1810 hasta'l 1ᵘ de xunu de 1912 |publicación=1912 |páxina=484|editorial=Barcelona |url=http://www.memoriachilena.cl/archivos2/pdfs/MC0053062.pdf |fechaaccesu=23 de febreru de 2015}}</ref> |El 16 d'ochobre de 1846 ordenóse la compra a cuenta del Estáu, previu consentimientu de la so vilba, de la biblioteca personal de Mariano Egaña, formando una coleición especial nun recintu aparte cola inscripción «Biblioteca Egaña».<ref name="f25b432y" /> |3040<ref name=añales/> |10 000<ref name=añales /><ref>{{cita llibru |apellíos1=Barros Arana |nome1=Diego|nome-editor1=Editorial Universitaria |títulu=Historia Xeneral de Chile Tomo XVI |isbn=956-11-1586-7 |páxina=248|edición=Segunda |url=https://books.google.cl/books?id=IyPavKVEMOUC&pg=PA248&lpg=PA248&dq=vol%C3%BAmenes+colecci%C3%B3n+marianu+ega%C3%B1a biblioteca nacional&source=bl&ots=kkSFHVTVPP&sig=BoO3vWU6-UF8GTKTtrLkNg-C1xM&hl=en&sa=X&ei=li4kVdDpApPkgwTA4IKgCA&redir_esc=y#v=onepage&q=vol%C3%BAmenes%20colecci%C3%B3n%20marianu%20ega%C3%B1a%20biblioteca%20nacional&f=false |fechaaccesu=7 d'abril de 2015}}</ref> |- |[[Benjamín Vicuña Mackenna]] |1861 |El 14 d'avientu realiza'l contratu pa la compra a Benjamín Vicuña Mackenna d'una coleición d'obres americanes, con cargu a fondos propios de la Biblioteca Nacional. L'adquisición tuvo un valor final de $2000.<ref name=llibru/><ref name=añales /> | |1606<ref name=añales/> |- |[[Andrés Bello]] |1867 |Depués de la muerte d'Andrés Bello, el conseyu de la Universidá adquier la so biblioteca p'apurri-y la a la Biblioteca Nacional.<ref name=llibru/> | |1500<ref name=añales/> |- |[[Claudio Gay]] |1874<ref name=añales/> |En 1874 incorpórense los volúmenes donaos pola sucesión de Claudio Gay en 1873.<ref name=añales/> | |3924<ref name=añales/> |- |[[José Ignacio Eyzaguirre Portales]] |1878 | | | |- |[[Diego Portales]] |1878 | | | |- |[[Aníbal Pinto]] |1885 | | | |- |[[Diego Barros Arana]] |1920 | | | |- |[[José Toribio Medina]] |1925 | | | |- |Enrique Matta Vial |1940 | | | |- |[[Raúl Silva Castro]] |1970 | | | |- |[[Guillermo Feliú Cruz]] |1974 | | | |- |Antonio Doddis |1974 | | | |} == Sales y los sos fondos == {| class="wikitable center" |+ Sales de consulta<ref name="coleiciones">{{cita web |url=http://www.bibliotecanacional.cl/Vistes_Publiques/publicContenido/contenidoPublicDetalle.aspx?foliu=6685&idioma=0 |títulu=Coleiciones bibliográfiques y documentales |fechaaccesu=20 de xineru de 2015 |autor=Biblioteca Nacional de Chile |obra=Sitiu web de la Biblioteca Nacional de Chile |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150120183411/http://www.bibliotecanacional.cl/Vistes_Publiques/publicContenido/contenidoPublicDetalle.aspx?foliu=6685&idioma=0 |fechaarchivu=20 de xineru de 2015 }}</ref><ref name="especiales">{{cita web |url=http://www.bibliotecanacional.cl/Vistes_Publiques/publicContenido/contenidoPublicDetalle.aspx?foliu=6711&idioma=0 |títulu=Coleiciones especiales |fechaaccesu=20 de xineru de 2015 |autor=Biblioteca Nacional de Chile |obra=Sitiu web de la Biblioteca Nacional de Chile |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150120184059/http://www.bibliotecanacional.cl/Vistes_Publiques/publicContenido/contenidoPublicDetalle.aspx?foliu=6711&idioma=0 |fechaarchivu=20 de xineru de 2015 }}</ref> <br /> <br /> ! Semeya!! Sales!! Coleiciones!! Conteníos!! Departamentu <br /> |- |[[Ficheru:Sala Gabriela Mistral de la Biblioteca Nacional de Chile.jpg|100px|llexando]] | Sala Gabriela Mistral<ref name="salonos">{{cita web |url=http://www.bibliotecanacional.cl/615/w3-article-7067.html |títulu=Salonos de Llectura |fechaaccesu=15 de xunu de 2015 |autor=Biblioteca Nacional de Chile |obra=Sitiu web de la Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> | * Seición Chilena<ref name="coleiciones" /> * Fondu Xeneral<ref name="coleiciones" /> | La Seición Chilena contién les publicaciones xeneraes en Chile, obres d'autores chilenos o publicaciones sobre Chile que fueren editaes fora de Chile. De la mesma, el Fondu Xeneral, como'l so nome indicar, contién obres publicaes en tol mundu. |Seición Chilena (Coleiciones Bibliográfiques y Documentales)<br />Fondu Xeneral (Coleiciones Bibliográfiques y Documentales) |- |[[Ficheru:BNCL - Salón Camilo Henríquez (Panorama).jpg|100px|llexando]] |Salón Camilo Henríquez<ref name="salonos" /> | * Seición Periódicos | | |- | [[Ficheru:BNCL - Salón Pablo Neruda.jpg|100px|llexando]] | Salón Pablo Neruda<ref name="salonos" /> | * Seición Revistas<ref name="coleiciones" /> | La Seición Revistas contién toles revistes tantu producíes en Chile como nel estranxeru. | Seición Revistas (Coleiciones Bibliográfiques y Documentales) |- |[[Ficheru:BNCL - Sala Medina (Segundo Nivel Escorzo).jpg|100px|llexando]] | Sala Medina<ref>{{cita web |url=http://salamedina.salasvirtuales.cl/historiadelascolecciones.php?id=12 |títulu=Fondo Bibliográficos de la Sala Medina |fechaaccesu=20 de xineru de 2015 |autor=Biblioteca Nacional de Chile |obra=Sitiu web de la Biblioteca Nacional de Chile |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150120182928/http://salamedina.salasvirtuales.cl/historiadelascolecciones.php?id=12 |fechaarchivu=20 de xineru de 2015 }}</ref> | * Biblioteca Americana José Toribio Medina * Biblioteca Americana Diego Barros Arana * Muséu Bibliográficu * Fondu d'Archivos Dellos | La Sala Medien contién los fondos bibliográficos más pervalibles de la Biblioteca Nacional. | Sala Medina (Coleiciones Bibliográfiques y Documentales) |- |[[Ficheru:BNCL - Sala de Referencias y Bibliografías.JPG|100px|llexando]] | Sala de Referencies y Bibliografíes<ref name="salonos" /> | * Coleición xeneral de diccionarios, enciclopedies, atles y manuales ente otres fontes de conocencia xeneral. | La Sala de Referencies contién diccionarios, enciclopedies, atles y manuales ente otros. | Seición Referencies y Bibliografía (Coleiciones Bibliográfiques y Documentales) |- |[[Ficheru:BNCL - Salón de Investigadores (Panorama) - Imagen 02.jpg|100px|llexando]] |Salón d'Investigadores<ref name="salonos" /> | | | |- |[[Ficheru:BNCL - Sala Arnaldo Tapia (Vista interior) - Panorama 04.jpg |100px|llexando]] | Sala Arnaldo Tapia | * Archivo de Música<ref>{{cita web |url=http://www.bibliotecanacional.cl/615/w3-propertyvalue-38397.html |títulu=Coleiciones Especiales |fechaaccesu=15 de xunu de 2015 |autor=Biblioteca Nacional de Chile |obra=Sitiu web de la Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> | L'Archivu de Música contién partitures, grabaciones en discos, cassettes, cintes magnetofóniques y d'audiu dixital, según tamién afiches, noticies y programes de conciertos, de música clásica, folklórica y popular de Chile. | Archivu de Música (Coleiciones Especiales) |- |[[Ficheru:BNCL - Centro de Patrimonio Inmaterial, Indígena y Rural (Vista General Archivo de Literatura Oral) - Imagen 04.JPG|100px|llexando]] | Centru de Patrimoniu Inmaterial, Indíxena y Rural<ref name="especiales" /> | * Archivu de Lliteratura Oral y Tradiciones Populares * Biblioteca Conmemorativa José María Arguedas | El Centru de Patrimoniu Inmaterial, Indíxena y Rural contién el material que correspuende al patrimoniu inmaterial, indíxena y rural de la Biblioteca Nacional, y abeluga otres coleiciones como la [[Llira popular]], la [[reforma agraria chilena]], l'agricultura de Chile nel sieglu XIX, según tamién sobre los pueblos orixinarios. | Centru de Patrimoniu Inmaterial, Indíxena y Rural (Coleiciones Especiales) |- |[[Ficheru:BNCL - Sala Préstamos a Domicilio (Vista interior) - Panorama.jpg|100px|llexando]] | Sala de Préstamos a Casa<ref>{{cita web |url=http://www.bibliotecanacional.cl/615/w3-article-7061.html |títulu=Préstamo a Casa |fechaaccesu=15 de xunu de 2015 |autor=Biblioteca Nacional de Chile |obra=Sitiu web de la Biblioteca Nacional de Chile}}</ref> | * Seición Préstamo a Casa | La Seición Préstamu a Casa contién sobre 25 000 títulos y 70 000 exemplares. Ye la única seición de la Biblioteca Nacional que'l so material pue ser emprestáu a casa. | Préstamu a Casa |}. {| class="wikitable center" |+ Espacios p'actividaes<ref name="comunicaciones">{{cita web |url=http://www.bibliotecanacional.cl/Vistes_Publiques/publicContenido/contenidoPublicDetalle.aspx?foliu=3926 |títulu=Comunicaciones y Cultura |fechaaccesu=16 de febreru de 2015 |autor=Biblioteca Nacional de Chile |obra=Sitiu web de la Biblioteca Nacional de Chile |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150216215331/http://www.bibliotecanacional.cl/Vistes_Publiques/publicContenido/contenidoPublicDetalle.aspx?foliu=3926 |fechaarchivu=16 de febreru de 2015 }}</ref> <br /> <br /> ! Semeya!! Salas!! Capacidá!! Departamentu <br /> |- |[[Ficheru:BNCL - Sala América (Panorama).jpg|150px|llexando]] | Sala América<ref name="comunicaciones" /> | 135 persones<ref name="comunicaciones" /> | Departamentu de Comunicaciones y Cultura<ref name="comunicaciones" /> |- |[[Ficheru:BNCL - Sala Ercilla (Panorama Central) - Imagen 03.jpg|150px|llexando]] | Sala Ercilla<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.bibliotecanacional.cl/Vistes_Publiques/publicNoticias/noticiasPublicDetalle.aspx?idNoticia=76498&testu=ercilla |títulu=En 2014: una Biblioteca Nacional más abierta y diversa |fechaaccesu=16 de marzu de 2015 |autor=Biblioteca Nacional de Chile |obra=Sitiu web de la Biblioteca Nacional de Chile }} |2=http://www.bibliotecanacional.cl/Vistes_Publiques/publicNoticias/noticiasPublicDetalle.aspx?idNoticia=76498&testu=ercilla |bot=InternetArchiveBot }}</ref> | 74 persones | Departamentu de Comunicaciones y Cultura<br /> |- |[[Ficheru:BNCL - Galería de Cristal (Pasillo) - Imagen Horizontal 01.JPG|150px|llexando]] | Galería de Cristal<ref>{{cita web |enlaceautor1=Biblioteca Nacional de Chile |títulu=Comunicaciones y Cultura |url=http://www.bibliotecanacional.cl/615/w3-article-7062.html |fechaaccesu=22 de xunu de 2015 |url=http://www.bibliotecanacional.cl/615/w3-article-7062.html}}</ref> | n/a | Departamentu de Comunicaciones y Cultura<br /> |} == Incunables == Los [[incunable]]s son los llibros que surdieron dende la creación de la [[imprenta]] hasta principios del [[sieglu XVI]]. La Biblioteca Nacional de Chile cunta con un total de 29 incunables universales, y una edición facsimilar de 1861 de «De insulis inventis - Epistola Christoferi Colom». <ref>Martínez Baeza, Sergio (1982). Biblioteca Nacional. Santiago de Chile: Direición de Biblioteques Archivo y Museos. páxs. 113.</ref> <ref>{{cita web |autor1=Memoria Chilena |enlaceautor1=Memoria Chilena |títulu=Incunables |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-127965.html |editorial=Memoria Chilena |fechaaccesu=25 d'agostu de 2015 |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-127965.html |fechaarchivu=Ensin fecha}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-123880.html |títulu=Vive'l mes de la Biblioteca Nacional xunto a Memoria Chilena |fechaaccesu=20 de xineru de 2015 |autor=Biblioteca Nacional de Chile |obra=Sitiu web de Memoria Chilena}}</ref> {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" {{tablaguapa}} ! width="620 px" style="background:Lavender; color:Black"|Títulu ! width="160 px" style="background:Lavender; color:Black"|Autor ! width="140 px" style="background:Lavender; color:Black"|Ciudá ! width="200 px" style="background:Lavender; color:Black"|Editor ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"|Añu |- |''Comentarii in satyras Juvenalis cum defensione comentariorum Martialis et recriminatione adversus Brotheum grammaticum'' || [[Décimu Xunu Juvenal|Juvenal]] || [[Ficheru:Flag_of_None.svg|20px]] [[Roma|Romæ]] || ||- align="center" |1474 |- |''Opera, cum Mauri Servii Honorate in tria Virgilii opera expositione'' || [[Virgilio]] || [[Ficheru:Flag of the Duchy of Milan (1450).svg|20px]] [[Milán|Mediolani]] || ||- align="center" |1475 |- |''Pharsaliae''|| Marco Antonio Lucano || [[Ficheru:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|20px]] [[Venecia|Venetis]] || Juvenem Guerinum ||- align="center" |1477 |- |''Sermones traductionem venerabilis patris Ambrosii camaldulensis'' || San Ephrem || [[Ficheru:Flag of Florence.svg|20px]] [[Florencia|Floretiæ]] || Antoniu Bartholomei Mischomini ||- align="center" |1481 |- |''Super omnia opera divini doctoris Thome Aquinatis Tabula'' || Pietro da Bergamo || [[Ficheru:Flag_of_None.svg|20px]] [[Boloña]] || Oficina Baldiseri Azquíde ||- align="center" |1484 |- |''Les lleis de la hermandá : este ye'l cuadiernu de les lleis nueves de la hermandá del Rei y de la Reyna ... y pol so mandáu feches na Xunta Xeneral na Villa de Tordelaguna'' || [[España]] || Lordoña || ||- align="center" |1486 |- |''Histoire de Ros-Asanah y Kipur : por eftillo corriente y feguido ensin bolver d'una aotra parte, como se uza en efte Kahal Kados'' || || [[Ficheru:Bandera cruz de Borgoña 2.svg|20px]] [[Ámsterdam]] || Acofta de Aharon Hisquia Queríu ||- align="center" |1486 [=1726] |- |''Super sapientiam Salomonis'' || Robertus Holtok || [[Ficheru:Pavillon royal de la France.svg|20px]] [[París]] || Georg Wolf ||- align="center" |1489 |- |''Opera philosophica ; Epistolae'' || [[Séneca|Lucio Anneo Séneca]] || [[Ficheru:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|20px]] [[Venecia|Venetiis]] || Bernardinum de Cremora & Simonem de Luero ||- align="center" |1490 |- |''Plurima opuschula sancti Augustim'' || [[Agustín de Hipona]] || [[Ficheru:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|20px]] [[Venecia|Ventiis]] || Pelegrinum de pasqualibus de Bononia ||- align="center" |1491 |- |''Quadragesimale doctoris illuminati'' || [[Francisco de Mayronis]] || [[Ficheru:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|20px]] [[Venecia|Venetiis]] || Bernardinuz Novaria ||- align="center" |1491 |- |''Les vides de Plutarcu : que fueron escriptas en griegu y traducíes en latin por diversos treslladores y despues vueltes en romance castellanu pol cronista Alfonso de Palencia'' || [[Plutarcu|Mestrio Plutarcu]] || [[Ficheru:Flag_of_Cross_of_Burgundy.svg|20px]] [[Sevilla]] || Paulo d'Colonia, Johanes d'Nuréberg y Magno y Thomas d'Alemaña ||- align="center" |1491 |- |''[[Siete Partíes|Los siete partíes]]'' || [[Alfonsu X de Castiella|Alfonsu X]] || [[Ficheru:Flag_of_Cross_of_Burgundy.svg|20px]] [[Sevilla]] || Paulo de Colonia, Johánes Pegniczer de Nuberga y Magno y Thomas d'Alemaña, 24 d'avientu 1491. ||- align="center" |1491 |- |''Caesarum opere / Suetonius ; cum commentario Phillipi Beroaldi'' || [[Suetonio|Cayo Suetonio Sele]] || [[Ficheru:Flag_of_None.svg|20px]] [[Boloña|Bononiæ]] || Benedictus Hectoris ||- align="center" |1493 |- |''Tragoedias'' || [[Séneca|Lucio Anneo Séneca]] || [[Ficheru:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|20px]] [[Venecia|Venetiis]] || Matheú Capcasam ||- align="center" |1493 |- |''[[Les Cróniques de Núremberg|Operi de hytoriis etatum mundi, ac descriptione urbium]]'' || [[Hartmann Schedel]] || [[Ficheru:Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg|20px]] [[Núremberg|Nuremberg]] || Antonius Koherger ||- align="center" |1493 |- | ''Sermones tredecim universales praedicables per totum annus ; Sermo de passione domini'' || Michael de Hungria || [[Ficheru:Pavillon royal de la France.svg|20px]] [[Lyon|Lugduni]] || Edmondus David ||- align="center" |1495 |- | ''[[Sobre la naturaleza|De rerum natura : liber primus incipit fœliciter]]'' || [[Lucrecio|Tito Lucrecio Caru]] || [[Ficheru:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|20px]] [[Venecia|Venetiis]] || Theodorum de Ragazonibus ||- align="center" |1495 |- | ''Sermones dominicales per totum annum editi per venerabilem virum et patre fratrem Antonium de Bitonto'' || Antonio de Bitonto || [[Ficheru:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|20px]] [[Venecia|Venetiis]] || Johann Hamman pa Nicolo da Francoforte ||- align="center" | 1496 |- | ''Super quattour llibros Sententiarum'' || Guillermus Vorrilong || [[Ficheru:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|20px]] [[Venecia|Venezia]] || Jacopo Penzio para Lazzaro Suardi] ||- align="center" |1496 |- | ''De divinis institutionibus adversus xentes'' || [[Lactancio|Lactantii Firmiani]] || [[Ficheru:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|20px]] [[Venecia|Venetiis]] || Simonem Beuilaqua ||- align="center" |1497 |- | ''[[Biblia|Prima pars Biblie cum glosa ordinaria et expositione Lyre litterali et morali : necnon additionibus ac replicis...]]'' || Múltiples autores || [[Ficheru:Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg|20px]] [[Basilea]] || ''Ensin información'' [Nicholas de Lyra?] ||- align="center" |1498 |- | ''Opus præclarissimum in quatuor llibru Sententiarum'' || Nicolas de Orbellis || [[Ficheru:Pavillon royal de la France.svg|20px]] [[París|Parissis]] || Johanni Richardis ||- align="center" |1498 |- |''[[La nave de los necios|Salutifera navis : narragonice prosectionis nun qua satis laudata Navis p Sebastianum Grant vernaculo vulgarique sermone & rhythmo pro cuncto rum mortalium satuitatis semites essugere cupientium [...]]]'' || [[Sebastian Brant]] || [[Ficheru:Pavillon royal de la France.svg|20px]] [[Lyon|Lyons]]<ref>{{cita web |autor1=Worldcat |enlaceautor1=Worldcat |títulu=Salvtifera navis |url=https://www.worldcat.org/title/salvtifera-navis-narragonice-profectionis-nvnquam-satis-laudata-nauis-per-sebastianum-grant-uernaculo-uulgarique-sermone-rhythmo-pro-cunctorum-mortalium-fatuitatis-semites-effugere-cupientium-direutione-speculo-commodoque-salute-proque-inertis-ignaueque-stulticiae-perpetua-infamia-execratione-confutatione-nuper-fabricata-atque-iam-pridem-per-iacobum-locher-cognomento-philomusum-sueuum-in-latinum-traducta-eloquium-per-sebastianum-brant-denuo-seduloque-reuisa-foelici-exorditur-principiu/oclc/703355411 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2015 |url=https://www.worldcat.org/title/salvtifera-navis-narragonice-profectionis-nvnquam-satis-laudata-nauis-per-sebastianum-grant-uernaculo-uulgarique-sermone-rhythmo-pro-cunctorum-mortalium-fatuitatis-semites-effugere-cupientium-direutione-speculo-commodoque-salute-proque-inertis-ignaueque-stulticiae-perpetua-infamia-execratione-confutatione-nuper-fabricata-atque-iam-pridem-per-iacobum-locher-cognomento-philomusum-sueuum-in-latinum-traducta-eloquium-per-sebastianum-brant-denuo-seduloque-reuisa-foelici-exorditur-principiu/oclc/703355411}}</ref> || Iacobum Zachoni de Romanu ||- align="center" |1488<br />[i. y. 1498] |- | ''Opera agricolationum / Columellæ ; Varronis ; Catonisque necnon Palladii ; cum exscriptionibus & commentariis D. Philippi Beroaldi'' || [[Columela|Lucius Junius Moderatus]] || [[Ficheru:Flag_of_None.svg|20px]] ''Desconocida'' || Impressa Regii impensis Francisci Mazali ||- align="center" |1499 |- | ''Naturæ historiarum libri XXXVII / C. Plinii Secundi ;y castigationibus Hermolai Barbari quam emendatissime editi'' || [[Pliniu'l Vieyu|Cayo Plinio Segundu]] || [[Ficheru:Flag of Most Serene Republic of Venice.svg|20px]] [[Venecia|Venetiis]] || Joannem Aluisium de Varisio ||- align="center" |1499 |- |''Lleis feches polos bien altos y bien poderosos principes y Señores el Rei don Fernãdo y la Reyna doña Isabel los nuesos soberanos señores pola brevedá y orde de los pleytos. Feches na villa de Madrid añu del Señor de mil.cccc.xcix.'' || [[España]] || [[Ficheru:Flag_of_Cross_of_Burgundy.svg|20px]] [[Salamanca]]|| ||- align="center" |1499 |- | ''Missale Benedictinum : Missale secundum consuetudinem monachorum Congregationis Sancti Benedicti de Valladolid'' || [[Ilesia católica]] || [[Ficheru:Flag_of_Cross_of_Burgundy.svg|20px]] [[Monesteriu de Montserrat|Montserrat]] || Juan Luschner y Uldarico Belch ||- align="center" |1499 |} {| border="0" style="background:#ffffff" align="top" {{tablaguapa}} ! width="620 px" style="background:Lavender; color:Black"|Títulu ! width="160 px" style="background:Lavender; color:Black"|Autor ! width="140 px" style="background:Lavender; color:Black"|Ciudá ! width="200 px" style="background:Lavender; color:Black"|Editor ! width="80 px" style="background:Lavender; color:Black"|Añu |- |- |''De insulis inventis. Epistola Christoferi Colom'' || [[Cristóbal Colón]] || [[Ficheru:Flag_of_None.svg|20px]] ''Desconocida'' || ||- align="center" |1861<br />Facsímil del de 1493 |} {{Imaxe múltiple | align = center | anchu_total = 500 | semeya1 = BNCL - Las Siete Partidas (1491).pdf | anchu1 = 2655 | alto1 = 3983 | alt1 = [[Siete Partíes|Los Siete Partíes]] | testu1 = Les [[Siete Partíes]], ye un cuerpu [[norma xurídica|normativu]] redactáu na [[Corona de Castiella]] so la superivisión del Rei [[Alfonsu X de Castiella|Alfonsu X]] «el Sabiu». L'exemplar de la imaxe ye un incunable impresu'l 24 d'avientu de 1491. | semeya2 = BNCL - Operi de hytoriis etatum mundi, ac descriptione urbium (1493).pdf | anchu2 =2655 | alto2 = 3983 | alt2 = ''[[Les Cróniques de Núremberg|Operi de hytoriis etatum mundi, ac descriptione urbium]]'' | testu2 = ''Operi de hytoriis etatum mundi, ac descriptione urbium'', más conocíu como [[Les Cróniques de Núremberg]], ye un llibru impresu en 1493, que narra la historia universal basándose nel rellatu de la Biblia y foi escritu por [[Hartmann Schedel]]. | semeya3 = BNCL - Salvtifera Navis (1498).pdf | anchu3 =2655 | alto3 = 3983 | alt3 = [[La nave de los necios|Salvtifera Navis]] | testu3 = [[La nave de los necios]], (na so traducción [[llingua llatina|llatina]], ''Salvtifera Navis'' (i.y. ''Stultifera Navis'') ye una obra [[sátira|satírica]] y [[moral]]ista y foi escrita por [[Sebastian Brant]]. }} == Estadístiques == === Cantidá de volúmenes === Pal añu 1820, la Biblioteca Nacional cuntaba con 8510 volúmenes, pal añu 1823 con 12 000, pal añu 1843 con 14 829 volúmenes, y diez años más tarde, pa 1853, algamaría los 20 000 volúmenes, pa 1864 cuasi doblaría dicha cantidá, algamando 37 780 volúmenes y pal añu 1875, algama los 50 000 volúmenes.<ref name=añales/> La Seición Chilena cuenta con unos 850.000 volúmenes (400.000 títulos),<ref name="coleiciones" /><ref>[https://web.archive.org/web/20120831042010/http://www.dibam.cl/biblioteca_nacional/contenido.asp?id_contenido=206&id_submenu=237&id_menu=9 Seición Chilena de la Biblioteca Nacional], DIBAM, s/f; accesu 26.08.2012</ref> siendo la más completa nel so tipu. El Fondu Xeneral cuenta con unos 350.000 títulos.<ref>http://www.memoriachilena.cl/602/w3-printer-123280.html</ref> Hai más 100.000 volúmenes en periódicos.<ref>[https://web.archive.org/web/20120831042015/http://www.dibam.cl/biblioteca_nacional/contenido.asp?id_contenido=208&id_submenu=239&id_menu=9 Seición de Periódicos de la Biblioteca Nacional], DIBAM, s/f; accesu 26.08.2012</ref> Mientres l'añu 2011 ingresaron 146 303 nueves obres y 288 000 periódicos.<ref>{{cita publicación |autor=Direición de Biblioteques, Archivos y Museos |enllaceautor=Direición de Biblioteques, Archivos y Museo |añu=2011 |títulu=Dibam Memoria 2011 |páxina=259 |url=http://www.dibam.cl/Recursos/Conteníos%5CDIBAM%5Carchivos%5CMemoria_2011.pdf |fechaaccesu=2 de febreru de 2015}}</ref> <timeline> ImageSize = width:400 height:320 PlotArea = width:200 height:240 left:50 bottom:40 AlignBars = late DateFormat = yyyy Period = from:0 till:55000 TimeAxis = orientation:vertical ScaleMajor = unit:year increment:5000 start:0 BarData= bar:1 text:"1820" bar:2 text:"1823" bar:3 text:"1843" bar:4 text:"1853" bar:5 text:"1864" bar:6 text:"1875" Colors = id:lightgrey value:gray(0.7) id:darkgrey value:gray(0.1) TextData = pos:(5,305) textcolor:black fontsize:S text:Volúmenes pos:(152,25) textcolor:black fontsize:S text:Añu pos:(90,310) textcolor:black fontsize:M text:Númberu de volúmenes 1820-1875 PlotData= width:18 bar:1 color:blue from:0 till:8510 bar:2 color:blue from:0 till:12000 bar:3 color:blue from:0 till:14829 bar:4 color:blue from:0 till:20000 bar:5 color:blue from:0 till:37780 bar:6 color:blue from:0 till:50000 </timeline> === Atención a usuarios === Los usuarios presenciales de la Biblioteca Nacional, pal añu 2009, algamaron los 315 898 en 2009,<ref name="memoria2010">{{cita publicación |autor=Direición de Biblioteques, Archivos y Museos |enllaceautor=Direición de Biblioteques, Archivos y Museo |añu=2010 |títulu=Balance de Xestión Integral Añu 2010 |páxina=15 |url=http://www.dibam.cl/Recursos/Conteníos%5CDIBAM%5Carchivos%5CMemoria_2010.pdf |fechaaccesu=2 de febreru de 2015}}</ref> ente que los usuarios remotos algamaron un total de 59 597 270 millones de visites.<ref name="memoria2010" /> Mientres l'añu 2014, la Biblioteca Nacional recibió de manera presencial a 169 299 usuarios, d'ellos 107 981 fueron homes y 61 318 muyeres, ente que les visites al edificiu algamaron una cifra cercana a les 459 000 al mes de setiembre de 2014. De la mesma, les sesiones de conexón al traviés de wifi, por aciu ordenadores y dispositivos móviles algamó un promediu de 13 300 conexones al mes, más unes 2800 sesiones dende los ordenadores instalaos nel Salón Bicentenariu, pa un total de 16 100 conexones mensuales promediu a internet.<ref>{{cita web |url=http://www.bibliotecanacional.cl/Vistes_Publiques/publicNoticias/noticiasPublicDetalle.aspx?idNoticia=76691 |títulu=Más viva y to que nunca |fechaaccesu=26 de xineru de 2015 |autor=Biblioteca Nacional de Chile |obra=Sitiu web de la Biblioteca Nacional de Chile |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150202185550/http://www.bibliotecanacional.cl/Vistes_Publiques/publicNoticias/noticiasPublicDetalle.aspx?idNoticia=76691 |fechaarchivu=2 de febreru de 2015 }}</ref> A partir del añu 2012, empieza a implementase un procesu d'automatización y acreditación d'usuarios pa facilitar l'atención a los usuarios de la Biblioteca Nacional,<ref name="memoria2012">{{cita publicación |autor=Direición de Biblioteques, Archivos y Museos |enllaceautor=Direición de Biblioteques, Archivos y Museo |añu=2012 |títulu=Dibam Memoria 2012 |páxina=42 |url=http://www.dibam.cl/Recursos/Conteníos%5CDIBAM%5Carchivos%5CMemoria_2012.pdf |fechaaccesu=2 de febreru de 2015}}</ref> lo que xenera que los datos comienzen a desagregarse de forma distinta. {| class="wikitable center" |+ Estadístiques d'usuarios presenciales y remotos<ref name="servicios_2006_2012">{{cita web |url=http://www.dibam.cl/Recursos/Conteníos/DIBAM/archivos/Servicios_2006-2012_Dibam.pdf |títulu=Servicio 2006-2012 |fechaaccesu=2 de febreru de 2015 |autor=Direición de Biblioteques, Archivos y Museos (Dibam) |obra=Sitiu web de la Direición de Biblioteques, Archivos y Museos (Dibam)}}</ref><ref name="memoria2010" /> ! Añu!! Cantidá d'usuarios presenciales!! Cantidá de visites al edificiu!! Cantidá d'usuarios remotos** |- | 2006 | 218 343<ref name="servicios_2006_2012" /> | | 23 273 566<ref name="servicios_2006_2012" /> |- | 2007 | 294 654<ref name="servicios_2006_2012" /> | | 27 535 316<ref name="servicios_2006_2012" /> |- | 2008 | 309 919<ref name="servicios_2006_2012" /> | | 47 575 283<ref name="servicios_2006_2012" /> |- | 2009 | 315 898<ref name="memoria2010" /> | | 59 597 270<ref name="servicios_2006_2012" /> |- | 2010 | 216 322<ref name="memoria2010" /> | | 67 470 433<ref name="servicios_2006_2012" /> |- | 2011 | 315.396<ref name="servicios_2006_2012" /> | | 73 860 983<ref name="servicios_2006_2012" /> |- | 2012 | 268 852<ref name="memoria2012" /> | | 70 262 013<ref name="memoria2012" /> |- | 2013 | 206 604<ref name="memoria2013">{{cita publicación |autor=Direición de Biblioteques, Archivos y Museos |enllaceautor=Direición de Biblioteques, Archivos y Museo |añu=2013 |títulu=Dibam Memoria 2013 |páxina=25 |url=http://www.dibam.cl/Recursos/Conteníos%5CDIBAM%5Carchivos%5CMemoria_2013.pdf |fechaaccesu=2 de febreru de 2015}}</ref> | | 66 167 182<ref name="memoria2013" /> |- | 2014 | 169 299<ref name="memoria2013" /> | 459 000* | s/i |} <nowiki>*</nowiki> <small>''Solo inclúi datos hasta setiembre de 2014''</small><br /> <nowiki>**</nowiki> <small>''Inclúi prestaciones per internet (catálogu en llinia, terra, internet, periódicos), y consultes a Memoria Chilena, Chile pa neños, Biblioteca Virtual Bicentenariu y Portal Cervantes''</small> == Direutores de la Biblioteca Nacional == [[Ficheru:BNCL - Zaguán Alameda Direutores de la BNCL Parte 1 - Imagen 01.JPG|130px|derecha]] [[Ficheru:BNCL - Zaguán Alameda Direutores de la BNCL Parte 2 - Imagen 02.JPG|130px|derecha]] {{Llista de columnes|2| * [[Manuel de Salas]] 1818-1823 * [[Manuel José Gandarillas]] 1823-1825 * [[Francisco García-Huidobro Aldunate]] 1825-1852 * [[Vicente Arlegui]] 1852-1864 * [[Ramón Briseño]] 1864-1886 * [[Luis Montt Montt]] 1886-1909 * [[Ramón Laval]] 1909-1910 * [[Carlos Silva Cruz]] 1910-1927 * [[Eduardo Barrios]] 1927-1931 * [[Tomás Thayer Ojeda]] 1931-1932 * [[Alejandro Vicuña Pérez]] 1932-1935 * [[Gabriel Amunátegui Jordán]] 1935-1947 * [[Ernesto Galliano]] 1947 * [[Augusto Iglesias]] 1948-1953 * [[Eduardo Barrios]] 1953-1960 * [[Guillermo Feliú Cruz]] 1960-1966 * [[Roque Esteban Scarpa]] 1967-1971 * [[Juvencio Valle]] 1971-1973 * [[Roque Esteban Scarpa]] 1973-1977 * [[Enrique Campos Menéndez]] 1977-1986 * [[Mario Arnello Romo]] 1986-1990 * [[Sergio Villalobos]] 1990-1993 * [[Marta Cruz-Coke Madrid]] 1993-2000 * [[Clara Budnik Sinay]] 2000-2006 * [[Nivia Palma]] 2006-2010 * [[Madalena Krebs]] 2010-2014 * [[Alan Trampe]] (Transitoriu y provisional) Mar.-dic. 2014/ * [[Ángel Cabeza Monteira]] 2014- actualidá }}. == Ver tamién == * [[Archivu Nacional de Chile]] * [[Biblioteca de Santiago]] * [[Direición de Biblioteques, Archivos y Museos]] * [[Biblioteca del Institutu Nacional]] * [[Memoria Chilena]] * [[Biblioteca Nacional Dixital de Chile]] == Notes == {{llistaref|group="nota"}} == Referencies y Bibliografía == {{llistaref|2}} === Bibliografía === * Catalán, Gonzalo y Bernardo Jorquera. 1988. ''Biblioteca Nacional de Chile. 1813-1988''' Editorial Andrés Bello. Santiago. * Donoso, Ricardo. 1963. ''Los primeros años de la Biblioteca Nacional'' en Mapocho (3), páxs. 140-148, Santiago. * Martínez Baeza, Sergio. 1982. ''[http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-8420.html El llibru en Chile]''. Biblioteca Nacional. Santiago. * Martínez Baeza, Sergio. 1982. [http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-86981.html Biblioteca Nacional]. Biblioteca Nacional. * Silva Castro, Raúl. 1951. ''Los primeros años de la Biblioteca Nacional (1813-1824)'' Imprenta Universitaria. Santiago. * Silva Castro, Raúl. 1963. ''Reseña histórica de la Biblioteca Nacional'' en Mapocho (3) páxs. 159-170. Santiago. == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.bibliotecanacional.cl/ Sitiu web oficial de la Biblioteca Nacional] * [http://www.bncatalogo.cl/ Catálogu en llinia de la Biblioteca Nacional] * [http://descubre.bibliotecanacional.cl/primu_library/libweb/action/search.do?vide=BNC Catálogu en llinia de la Biblioteca Nacional Dixital] * [http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-674.html Biblioteca Nacional en ''Memoria Chilena''], con una presentación, cronoloxía, semeyes, artículos y llibros * [https://web.archive.org/web/20150619020520/http://www.bibliotecanacionaldigital.cl/visites.html Visites virtuales en 360° de la Biblioteca Nacional] {{Control d'autoridaes}} {{Tradubot|Biblioteca Nacional de Chile}} [[Categoría:Biblioteca Nacional de Chile|Biblioteca Nacional de Chile]] [[Categoría:Biblioteques nacionales|Chile]] [[Categoría:Monumentos Históricos de Chile]] [[Categoría:Arquiteutura de Chile]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tmmhe1sj9ggvpyvndktpy00czo2xb8k 0 168728 3709274 3708977 2022-08-18T13:37:08Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Alicia García-Salcedo González''' {{nym}} foi una [[Abogáu|abogada]] [[Catolicismu|católica]] asturiana conocida por convertise en [[1935]] na primer muyer [[Abogáu|abogada]] d'[[Asturies]]. == Vida y profesión == El padre y los tíos d'Alicia yeren tamién abogaos, y foi d'ehí d'aú-y vieno l'interés pola carrera de [[Derechu penal|derechu]]. Alicia, fizo los sos estudios de [[Bachiller]] (1932) y matriculóse en Derechu na Universidá d'Uviéu<ref>https://www.lavozdeasturias.es/noticia/oviedo/2018/11/09/inspiradora-historia-primera-abogada-asturias/00031541762180972496593.htm?utm_campaign=fbgen_a</ref>, obteniendo unes mui meritories calificaciones académiques na rama de [[Derechu penal|penal]], dedicando parte de la so vida a esta especialidá. Nel añu [[1922]], el '''Colexu d'Abogaos d'Uviéu''', modificó los sos estatutos permitiendo que les muyeres pudieren formar parte del coleutivu. Y foi asina como en [[1935]], Salcedo solicitó la so incorporación na organización y foi admitida en calidá d'exerciente col númberu ''287''. D'esti mou convirtióse na primer muyer abogada qu'exercitaba la profesión n'Asturies. Dase'l casu qu'un mes enantes, ''María del Carmen Menéndez Manjón'' incorporárase al '''Colexu d'Abogaos de Xixón''', pero como non-exerciente. Exerció la so profesión con gran repercusión mentanto más de 20 años, participaba en mítines eleutorales y actos relixosos defendiendo les sos idees. En xineru de 1936, Alicia, que se definía como una activista de dereches y católica, declaraba na ''revista Estampa'' (Madrid): «''Yo enxamás vistiré la toga p'acusar a naide. Yo soi una muyer''. [..] ''tengo un conceutu mui míu tocante a les actividaes que la muyer tien de desendolcar na sociedá; el papel que no tien de tar acutáu ye'l de muyer. Nun atalanto la figura femenina señalando col deu hacia la cárcel o la forca».''<ref>https://www.abogacia.es/2016/12/14/quien-fue-alicia-salcedo-la-primera-colegiada-del-colegio-de-oviedo-da-nombre-al-premiu-a-la-igualdad/</ref> Nos años 60 emigró a [[Venezuela]]<ref>https://www.elcomercio.es/asturias/asturianas-abrieron-camino-20171129001134-ntvo.html</ref> au fundó'l colexu español d'enseñanza media mixtu Diego de Losada, onde foi direutora hasta la so xubilación nel añu 1984. Arriendes de dirixir el colexu, mentanto la so estancia na capital venezolana Salcedo caltuvo una intensa actividá cultural ya inteleutual, entamando representaciones de teatru clásicu, meses redondes, y collaborando con dellos medios de comunicación. En [[1984]], tornó a Asturies, y morrió en Llanes a la edá de 99 años. Como homenaxe a la primer abogada que s'incorporó al órganu colexal y qu'exerció la profesión n'Asturies, el Colexu d'Abogaos d'Uviéu convoca añalmente el '''Premiu a la Igualdá''' ''«Alicia Salcedo»''<ref>https://www.bolsamania.com/noticias/sociedad/el-colegio-de-abogados-de-oviedo-concede-el-primer-premiu-a-la-igualdad-alicia-salcedo-a-la-abogada-maria-jose-balda--2547295.html</ref>, col envís de ''«promover y difundir la igualdá de tratu y oportunidaes ente muyeres y homes»'' == Ver tamién == * [[Derechu]] * [[Derechu penal]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1903|2003|Salcedo, Alicia}} [[Categoría:Abogaos y abogaes d'Asturies]] [[Categoría:Persones d'Uviéu]] l6uphvxx058nznb1ifqrzgzyo1fmq0v 0 172774 3709285 3708865 2022-08-18T13:38:01Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Dialectos_Colombia.png|miniaturadeimagen|Dialectos del castellán en Colombia.]] [[Ficheru:Castellano_Vallecaucano_en_el_mapa_de_colombia1.png|miniaturadeimagen|Castellán vallecaucanu en [[Colombia]]]] El '''Castellán vallecaucanu''', más conocíu como '''valluno''', ye'l nome popular que se-y da a la variedá llingüística carauterística na fastera sur-occidental de [[Colombia]] qu'entiende'l [[Valle del Cauca|departamentu del Valle del Cauca]] y tamién se-y conoz como acentu bugueño o caleño. En poblaciones como Jamundí, Palmira y Buga (d'ellí'l nome d'acentu bugueño) ye claramente reconocible. Na ciudá de [[Cali]] (Capital del departamentu del [[Valle del Cauca]]) y nos conceyos de Yumbo, La Cumbre y El Cerrito suelen atopase falantes que pueden neutralizar les traces más llocales, ente que nos conceyos de Buga y Palmira intensifícase con más fuercia les traces autóctones. El castellán vallecaucanu ye senciellu de reconocer pola so particular forma d'abasnar les oraciones, cambéu de la «ene» (n) final pola «eme» (m), y pola fuerte pronunciación de la lletra «ese» (s) cuando esta nun s'atopa ente vocales, onde la «ese» (s) ye camudada pola «jota» (j) yá seya en pallabres o ente pallabres (Jejeo). Ye común nos falantes l'usu de les muletilles «¡ve!» y «¡mirá ve!» (utilizaes de normal antes d'una oración), «¿oís?» y «oíste?» (davezu dempués d'una oración). Munches d'estes traces atópense tamién nel castellán del departamentu del Cauca, anque la entonación rexonal ye distinta. Nel so conxuntu, el castellán vallecaucanu y caucanu formen el sub-dialectu caucano-valluno.<ref>Mora Monroy, Siervo Custodio. Dialectos del español de Colombia. http://cvc.cervantes.es/lengua/thesaurus/pdf/51/TH_51_001_009_0.pdf</ref> La pronunciación de les consonantes dase de manera nidia y adulces acompañaes d'un soníu ñasal. El castellán vallecaucanu tien traces del [[Andaluz (modalidá llingüística)|castellán andaluz]] y [[Llionés (llingüística)|llionés]], apurríos polos primeros colonos de la rexón. Nel léxicu, contién amás elementos africanos, por cuenta de la cercanía al puertu de Buenaventura; una pallabra de posible orixe africanu ye «batuso», que significa tener la cara puerca.<ref>Tascón, Leonardo. Diccionario de provincialismos y barbarismos del Valle del Cauca y Quechuismos usados en Colombia</ref> Tamién tien elementos de la llingua [[quechua]], como la pallabra «chuspa» (bolsa), por cuenta de que los conquistadores traxeron indíxenes de [[Perú]].<ref>{{cita web |url=https://www.elpais.com.co/elpais/calibuenanota/cultura/noticias/origenes-forma-particular-hablar-calenos?utm_medium=facebook-pais|títulu=¿Por qué los caleños hablamos como hablamos? ¡Enterate vé!|autor=Ana María Díaz Collazos|fecha=22 d'abril de 2012|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2013}}</ref> == Voseo nel Valle del Cauca == [[Ficheru:Proba_que_sos_capaz2.jpg|miniaturadeimagen|Campaña educativa de l'alcaldía de Cali, «Vení y viví el reto de ser el mejor, probá que sos capaz» detállase la forma verbal del voseo na ciudá de [[Cali]]]] L'usu del [[voseo]] ta llargamente estendíu y polo xeneral tien prestíxu ente los sos falantes.<ref>Díaz Collazos, Ana María. El voseo en la literatura colombiana de los siglos XIX y XX. http://www.academia.edu/5201479/El_voseo_en_la_literatura_colombiana_de_los_siglos_XIX_y_XX</ref><ref>Montes, José Joaquín. Sobre el voseo en Colombia. http://cvc.cervantes.es/lengua/thesaurus/pdf/22/TH_22_001_021_0.pdf</ref><ref>Ana María Díaz Collazos, Desarrollo sociolingüístico del voseo en la región andina de Colombia. http://www.degruyter.com/view/product/448526</ref> Nel Departamentu del [[Valle del Cauca]], particularmente na zona del valle del Ríu Cauca allugada ente los cordales occidental y central de Colombia, ye d'estendíu usu'l voseo [[Verbu|verbal]] y [[Pronome|pronominal]], ensin ser necesariamente esclusivu, lo que ye carauterística común del [[Voseo|voseo dialectal americanu]] aplicáu solu a la segunda persona del singular. Nesta rexón colombiana'l voseo denota cercanía col interlocutor, emplegándose diariamente ente amigos, compañeros d'estudiu y de trabayu, vecinos, familiares, etc. apostrando al «''Usté»'' solo a condiciones de tratu formal con una persona o grupu, al que se-y guarda cierta distancia. El «''Vos»'' ye usáu como pronome personal y como oxetu de la preposición usa «''te»'' como'l so pronome clíticu y ''el «tu»'' y «''tuyo''» como posesivos. Nel castellán vallecaucano emplégase un ''vos''eo congruente ente pronomes y verbos (voseo pronominal - verbal)<ref name="El voseo en la Historia y en la lengua de hoy">[http://www.elcastellano.org/artic/voseo.htm El voseo en la Historia y en la lengua de hoy]</ref>, esto quier dicir que'l «vos» va tar siempres acompañáu por verbos en forma voseada que la so carauterística básica ye l'acentu a la fin de dichos verbos. El presente indicativu pa los verbos regulares fórmase añediendo ''-ás'', ''–és'', o ''ís'', dependiendo de la pallabra: ''vos hablás'', ''vos comés'', ''vos vivís.'' Nos verbos irregulares de cambéu vocálicu, la finalización ye la mesma, pero los verbos nun se someten al cambéu típicu de vocal: ''vos recordás'', ''vos tenés'', ''vos dormís.'' Nel presente suxuntivu l'acentuación a la fin permanez y el cambéu de vocal del suxuntivu: vos hablés, vos comás, vos vivás. Los regulares imperativos fórmanse d'igual manera: hablá, comé, escribí. == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Idioma castellanu]] [[Categoría:Colombia]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con traducciones ensin revisar]] 6361m6qmqa35puv3mq9g1kr23uq6e23 0 173685 3709627 3689107 2022-08-19T08:38:01Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Parllamentu}} Les '''Cortes Valencianes''' (en [[valencianu]] y oficialmente '''''Les Corts''''' o '''''Corts Valencianes''''') ye, según l'[[Estatutu d'Autonomía de la Comunidá Valenciana]], el muérganu [[Poder llexislativu|llexislativu]] de la [[Xeneralidá Valenciana]] y, por tantu, de la [[Comunidá Valenciana]]. Representa'l pueblu valencianu a traviés de los sos parllamentarios elixíos pola vía de [[sufraxu universal]] direutu, llibre y secretu. Tien como sede'l [[Palacio de Benicarló]] (o Palacio de los Borja), na ciudá de [[Valencia]]. La denominación ''Cortes Valencianes'' s'orixina na voluntá de la recuperación de la denominación histórica, pero'l sistema de representación, competencies y funcionamientu nun son similares al de les [[Cortes Valencianes del Antiguu Réxime]], que representaben los trés brazos ([[Ilesia católica|eclesiásticu]], [[militar]] ([[nobleza]]) y [[Monarquía|real]]). L'Estatutu d'Autonomía menciona fundamentalmente les Cortes Valencianes nel so segundu capítulu, títulu III, anque tamién hai referencies n'otros artículos. L'Estatutu simplemente indica la composición de les Cortes, les sos funciones, los principios básicos del sistema eleutoral, y fai un bocetu xeneral del Estatutu de los Diputaos. De les lleis que desarrollen l'Estatutu, el [[Reglamentu de les Cortes Valencianes]] regula la organización y el funcionamientu de les Cortes. El primer Reglamentu de les Cortes s'aprobó na etapa transitoria, y dende esi momentu'l reglamentu se modificó en varies ocasiones, siendo'l Reglamentu actual del [[18 d'avientu]] de [[2006]]. Según l'Estatutu les Cortes Valencianes se componen d'un númberu non inferior a 99 diputaos (la [[Llei Eleutoral valenciana]] fixa esi númberu en 99 diputaos). La provincia na circunscripción eleutoral. Na VI llexislatura correspondieron 35 diputaos pola circunscripción d'[[Provincia d'Alicante|Alicante]], 24 diputaos pola de [[Provincia de Castellón|Castellón]] y 40 diputaos pola de [[Provincia de Valencia|Valencia]]. L'Estatutu d'Autonomía tamién establez que pa poder obtener un escañu, los candidatos tienen que formar parte d'una lista que supere, en númberu de votos, l'exixíu pola Llei eleutoral valenciana (5% del total de votos emitíos en tola Comunidá). Esto dexó fuera del marcu parllamentariu valencianu a dalgunes formaciones que se quedaron rozando esti llímite. Pa les llistes que superen el 5%, el sistema que s'utiliza ye'l [[sistema D'Hondt]]. == Emblemes == ===Logotipu de les Cortes Valencianes=== [[Archivu:Corts Valencianes.svg]] Según l'artículu primeru del capítulu I de les Normes sobro blasones, etiqueta y formulariu de les Cortes Valencianes", qu'acompaña al reglamentu, aprobáu nel [[Palaciu de la Xeneralidá Valenciana]], el [[9 de marzu]] de [[1983]]: "L'escudu de les Cortes va ser el mesmu timbre heráldicu de la [[Xeneralidá Valenciana]], xuntu col cual van poder usar tamién los emblemes de los sos trés brazos tradicionales (militar, eclesiásticu y real) constituyíos, respectivamente, polos sellos de les imáxenes de [[San Xurde]], la [[María (madre de Xesús)|Virxe María]] y l'[[Ánxel Custodio]]." ===Sede de les Cortes Valencianes=== [[Archivu:Façana de Les Corts del País Valencià 2.jpg|200px|thumb|right|]] Anguaño la sede de les Cortes Valencianes ye'l [[Palaciu de Benicarló]] (oficialmente y en [[valencianu]], Palau de Benicarló), o «Palaciu de los Borja» (o Borgia) (del [[sieglu XV]]). Esti palaciu foi propiedá de distintes ya importantes families a lo llargo de la so historia. El palaciu, mandáu construyir polos duques de Gandía na capital del entós [[Reinu de Valencia]], constituyó mientres sieglos la espresión de la so preeminencia ente la nobleza llocal. D'esta miente, perteneció primero a la familia Borja dende [[1485]], anque foi abandonáu a mediaos del [[sieglu XVIII]] polos [[duques de Gandía]], quedando n'estáu ruinosu. Dempués perteneció a la [[Casa de Benavente]] y, finalmente, a la [[Casa d'Osuna]]. Darréu, a mediaos del [[sieglu XIX]], la familia Pujals l'adquirió pa establecer una fábrica de seda hasta'l postreru cuartu de sieglu XIX, cuando pasó a manes del Conde de Benicarló por que'l so nome ye conocíu. Na [[Guerra Civil Española]] foi sede del gobiernu de la [[II República Española]] instaláu en [[Valencia]]. == Historia == '''les Cortes Valencianes hestóriques''' Les Cortes del Reinu de Valencia o Corts yeren l'asamblea representativa de los trés ''braços'' del Reinu —eclesiásticu, militar o nobiliariu, y real— xuntu col rei, a quien correspondía convocales, afitando'l llugar y fecha de celebración. En principiu la so finalidá yera atender al «''bon estamentu y reforma del reinu''» como afirmó Jaime II en 1301-1302, pero dende mediaos del [[sieglu XIV]] la so función prioritaria foi atender a les necesidaes de fondos estraordinarios de la monarquía pa facer frente al crónicu déficit de la facienda real. Les Corts celebráronse preferentemente na ciudá de [[Valencia]], anque tamién s'axuntaron en [[San Mateo (Castellón)|San Mateo]], [[Alzira]], [[Morella]] o [[Sagunto]] (entós llamada Morvedre). Si la so celebración coincidía coles de les otres dos Cortes de la [[Corona d'Aragón]], les del reinu d'Aragón y les del Principáu de Cataluña, celebrábense'n [[Monzón]]. == Composición == === Resultáu eleutoral === {{AP|Eleiciones a les Cortes Valencianes de 2019}} Nes [[eleiciones a les Cortes Valencianes de 2019]], celebraes el domingu 28 d'abril, el [[PSOE|Partíu Socialista del País Valencianu]] ganó les eleiciones, quedando'l [[Partíu Popular|Partíu Popular de la Comunidá Valenciana]] en segundu llugar, [[Ciudadanos]] en tercer llugar, [[Compromís]] en cuartu llugar, [[Vox (partíu políticu)|Vox]] en quintu llugar y [[Podemos|Unides Podem]] en sestu llugar. El datu más destacable de la xornada eleutoral foi la esperada irrupción de [[Vox (partíu políticu)|Vox]] con 10 diputaos. D'esta miente, los resultaos nes eleiciones foron los siguientes: <center> {| {{tablaguapa}} | colspan="7" align="center"|[[Archivu:ValenciaCortsDiagram2019.svg|alt=|150x150px]]<br>'''[[Eleiciones a les Cortes Valencianes de 2019]]''' |----- bgcolor="#D8D8D8" | colspan="2" |'''Partíu''' | '''Candidatu''' | colspan="2" | <center>'''Votos'''</center> | colspan="2" | '''Diputaos''' |----- |[[Archivu:PSPV-PSOE.svg|vínculo=PSPV-PSOE|alt=|20x20px]] |'''[[PSOE|Partit Socialista del País Valencià-PSOE]]''' | [[Ximo Puig]] | 643.909 | 23,87% | 27 | {{creciente}} <small>4</small> |----- |[[Archivu:Logo PP 2019.png|vínculo=PPCV|alt=|22x22px]] |'''[[Partíu Popular|Partíu Popular de la Comunidá Valenciana]]''' | [[Isabel Bonig]] | 508.534 | 18,85% | 19 | {{decreciente}} <small>12</small> |----- |[[Archivu:Logo oficial Ciudadanos.svg|21x21px]] |'''[[Ciudadanos]]''' | [[Toni Cantó]] | 470.676 | 17,45% | 18 | {{creciente}} <small>5</small> |----- |[[Archivu:Compromís_(isotip).svg|vínculo=Compromís|alt=|20x20px]] |'''[[Coalició Compromís]]''' | [[Mònica Oltra]] | 443.640 | 16,44% | 17 | {{decreciente}} <small>2</small> |----- |[[Archivu:VOX logo.svg|22x22px]] |'''[[Vox (partíu políticu)|Vox]]''' | [[José María Llanos]] | 281.608 | 10,44% | 10 | {{creciente}} <small>10</small> |----- |[[Archivu:UPsimbol.svg|22x22px]] |'''[[Podemos|Unides Podem]]''' | [[Rubén Martínez Dalmau|Rubén Martínez]] | 215.392 | 7,98% | 8 | {{decreciente}} <small>5</small> |-bgcolor="DCDCDC" ! colspan="7" |<center><small>Fonte [[Xeneralidá Valenciana]]</small><ref> name=GVA_resultados>{{Cita web |url= https://resultats2019.gva.es/#/va/resultados/comunitat-valenciana|títulu= Eleccions Corts Valencianes 2019|autor= Generalitat Valenciana |fecha= 2019 |obra= resultats2019.gva.es |idioma= catalán |fechaaccesu= 29 d'abril de 2019}}</ref></center> |} </center> ==== El presidente ==== Na X Llexislatura, l'actual presidente de les Cortes ye [[Enric Morera i Català|Enric Morera]]. Dende la reinstauración de les Cortes Valencianes nel añu 1982 hubo varios presidentes nes Cortes Valencianes, los cualos puen vese a continuación:<ref> name="Presidente"</ref> [[Archivu:PSPV-PSOE.svg|20x20px]] [[Antonio García Miralles]] (1983-1995) [[Archivu:Unió Valenciana.png|20x20px]] [[Vicente González Lizondo]] (1995-1996) [[Archivu: Unió Valenciana.png|20x20px]] [[Hèctor Villalba i Chirivella]] (1997-1999) [[Archivu: Logo PP 2019.png|20x20px]] [[Marcela Miró]] (1999-2003) [[Archivu:Logo PP 2019.png|20x20px]] [[Julio de España Moya]] (2003-2007) [[Archivu:Logo PP 2019.png|20x20px]] [[Milagrosa Martínez]] (2007-2011) [[Archivu:Logo PP 2019.png|20x20px]] [[Juan Gabriel Cotino Ferrer]] (2011-2014) [[Archivu:Logo PP 2019.png|20x20px]] [[Alejandro Font]] (2014-2015) [[Archivu:PSPV-PSOE.svg|20x20px]] [[Francesc Colomer Sánchez]] (11 de xunu de 2015 - 1 de xunetu de 2015) [[Archivu: Compromís_(isotip).svg|20x20px]] [[Enric Morera i Català]] (5 de xunetu de 2015 - Actualmente nel cargu) ==== La Mesa ==== La Mesa de les Cortes Valencianes ta integrada pol/pola Presidente/a de les Cortes, dos Vicepresidentes y dos Secretarios/es, asistíos pol Lletráu Mayor, qu'ha de tar presente en toles reuniones. La composición de la mesa de les Cortes Valencianes al aniciu de la llexislatura foi: <center> {| {{tablaguapa}} |+[[Archivu:Corts Valencianes.svg|100px]]<br>Mesa de les Cortes Valencianes (X legislatura) !Cargu !Titular !Llista |- |[[Presidente de les Cortes Valencianes|'''Presidente''']] |[[Enric Morera i Català|Enric Morera i Catalá]] |[[Archivu:Compromís_(isotip).svg|vínculo=Compromís|alt=|20x20px]] [[Compromís]] |- |Vicepresidenta primera |[[María José Salvador|María José Salvador Rubert]] |[[Archivu:PSPV-PSOE.svg|vínculo=PSPV-PSOE|alt=|20x20px]] [[PSOE|Partíu Socialista del País Valencianu]] |- |Vicepresidente segundu |[[Jorge Bellver Casaña]] |[[Archivu:Logo PP 2019.png|vínculo=PPCV|alt=|22x22px]] [[Partíu Popular|Partíu Popular de la Comunidá Valenciana]] |- |Secretaria primera |[[Cristina Cabedo|Cristina Cabedo Laborda]] |[[Archivu:UPsimbol.svg|22x22px]] [[Podemos|Unides Podem]] |- |Secretariu segundu |[[Luis Arquillos Cruz]] |[[Archivu:Logo oficial Ciudadanos.svg|21x21px]] [[Ciudadanos]] |- ! colspan="3" |<small>Fonte: Cortes Valencianes<ref> name="Mesa" /></small> |} </center> ==== Grupos parllamentarios ==== <center> {| {{tablaguapa}} |+[[Archivu:Pleno de la X Legislatura de las Cortes Valencianas.svg|185x185px]]<br>Grupos Parllamentarios (X llexislatura) ! colspan="2" |Grupu parllamentariu !Integrantes !Voceru !Diputaos |- | bgcolor="#f00c09"| |'''Socialista''' |[[Archivu:PSPV-PSOE.svg|vínculo=PSPV-PSOE|alt=|20x20px]] [[PSOE|Partíu Socialista del País ValencianU]] | align="center"| [[Manuel Mata]] | align="center"|'''<big>27</big>''' |- | bgcolor="#00a3df"| |'''Popular''' |[[Archivu:Logo PP 2019.png|vínculo=PPCV|alt=|22x22px]] [[Partíu Popular|Partíu Popular de la Comunidá Valenciana] | align="center"|[[Isabel Bonig]] | align="center"|'''<big>19</big>''' |- | bgcolor="#f18624"| |'''Ciudadanos''' |[[Archivu:Logo oficial Ciudadanos.svg|21x21px]] [[Ciudadanos]] | align="center"|[[Toni Cantó]] | align="center"|'''<big>18</big>''' |- | bgcolor="#ec8953"| |'''Compromís''' |[[Archivu:Bloc Nacionalista Valencià (logo 2010).gif|25x25px]] [[Bloc Nacionalista Valencià]]: 10<br> [[Iniciativa del Poble Valencià]] (IdPV): 4<br> [[Archivu:Logo Verds Esquerra Ecologista-Compromís.png|25x25px]] [[VerdsEquo del País Valencià|Verds Equo del País Valencià]] (Verds): 2<br>[[Archivu:Compromís_(isotip).svg|vínculo=Compromís|alt=|17x17px]] [[Compromís|Gent de Compromís]] (GdC): 1 | align="center"|[[Fran Ferri]] | align="center"|'''<big>17</big>''' |- | bgcolor="#5ac035"| |'''Vox''' |[[Archivu:VOX logo.svg|22x22px]] [[Vox (partíu políticu)|Vox]] | align="center"|[[Ana Vega]] | align="center"|'''<big>10</big>''' |- | bgcolor="#6b1f5f"| |'''Unides Podem''' |[[Archivu:UPsimbol.svg|22x22px]] [[Podemos|Unides Podem]] | align="center"|[[Rubén Martínez Dalmau|Rubén Martínez]] | align="center"|'''<big>8</big>''' |- ! colspan="5" |<small>Fonte: Cortes Valencianes<ref>{{Cita web|url=https://www.cortsvalencianes.es/es/composicion/organos/diputacion-permanente|títulu=Grupos Parlamentarios - Corts Valencianes}}</ref></small> |} </center> ==== La Xunta de Voceros ==== La composición actual de la Xunta de Voceros de les Cortes Valencianes ye: <center> {| {{tablaguapa}} |+ align="center"|[[Archivu:Corts Valencianes.svg|100px]]<br>Xunta de Voceros de les Cortes Valencianes (X llexislatura) !Cargu !Titular !Llista |- |[[Presidente de les Cortes Valencianes|'''Presidente''']] |[[Enric Morera i Català|Enric Morera]] |[[Archivu:Compromís_(isotip).svg|vínculo=Compromís|alt=|20x20px]] [[Compromís]] |- |'''Vicepresidenta primera''' |[[María José Salvador]] |[[Archivu:PSPV-PSOE.svg|vínculo=PSPV-PSOE|alt=|20x20px]] [[PSOE|Partíu Socialista del País Valencianu]] |- |'''Vicepresidente segundu''' |[[Jorge Bellver Casaña]] |[[Archivu:Logo PP 2019.png|vínculo=PPCV|alt=|22x22px]] [[Partíu Popular|Partíu Popular de la Comunidá Valenciana]] |- |'''Secretariu primeru''' |[[Cristina Cabedo]] |[[Archivu:UPsimbol.svg|22x22px]] [[Podemos|Unides Podem]] |- |'''Secretariu segundu''' |[[Luis Arquillos]] |[[Archivu:Logo oficial Ciudadanos.svg|21x21px]] [[Ciudadanos]] |- |'''Voceru del GP Socialista''' |[[Manuel Mata]] |[[Archivu:PSPV-PSOE.svg|vínculo=PSPV-PSOE|alt=|20x20px]] [[PSOE|Partíu Socialista del País Valencianu]] |- |'''Voceru del GP Popular''' |[[Isabel Bonig]] |[[Archivu:Logo PP 2019.png|vínculo=PPCV|alt=|22x22px]] [[Partíu Popular|Partíu Popular de la Comunidá Valenciana]] |- |'''Voceru del GP Ciudadanos''' |[[Toni Cantó]] |[[Archivu:Logo oficial Ciudadanos.svg|21x21px]] [[Ciudadanos]] |- |'''Voceru del GP Compromís''' |[[Francesc Xavier Ferri Fayos]] |[[Archivu:Compromís_(isotip).svg|vínculo=Compromís|alt=|20x20px]] [[Compromís]] |- |'''Voceru del GP Vox''' |[[Ana Vega]] |[[Archivu:VOX logo.svg|22x22px]] [[Vox (partíu políticu)|Vox]] |- |'''Voceru del GP Unides Podem''' |[[Rubén Martínez Dalmau]] |[[Archivu:UPsimbol.svg|22x22px]] [[Podemos|Unides Podem]] |- ! colspan="3" |<small>Fonte: Cortes Valencianes<ref name="j_portavoces" /></small> |} </center> ==== La Diputación Permanente ==== Nos periodos en que les Cortes Valencianes nun tan reunides, por vacaciones parllamentaries o por finar el mandatu, '''la Diputación Permanente tien la función de velar polos poderes de la Cámara,''' y caltién la esistencia, como espresión del poder llexislativu, mediante la Diputación Permanente. La Diputación Permanente la formen '''dieciocho Diputaos/es, amás del Presidente/a de les Cortes Valencianes y el restu de miembros de la Mesa de les Cortes.''' Tanto na Diputación Permanente como nes Comisiones tán representaes proporcionalmente los Grupos Parllamentarios. <center> {| {{tablaguapa}} |+[[Archivu:Corts Valencianes.svg|100px]]<br>Diputación Permanente de les Cortes Valencies (X llexislatura) ! colspan="3" |Mesa de les Cortes |- !Cargu !Titular !Llista |- |Presidente |[[Enric Morera i Català|Enric Morera]] |[[Archivu:Compromís_(isotip).svg|vínculo=Compromís|alt=|20x20px]] [[Compromís]] |- |Vicepresidenta primera |[[María José Salvador]] |[[Archivu:PSPV-PSOE.svg|vínculo=PSPV-PSOE|alt=|20x20px]] [[PSOE|Partíu Socialista del País Valencianu]] |- |Vicepresidente segundu |[[Jorge Bellver Casaña|Jorge Bellver]] |[[Archivu:Logo PP 2019.png|vínculo=PPCV|alt=|22x22px]] [[Partíu Popular|Partíu Popular de la Comunidá Valenciana]] |- |Secretaria primera |[[Cristina Cabedo]] |[[Archivu:UPsimbol.svg|22x22px]] [[Podemos|Unides Podem]] |- |Secretario segundu |Luis Arquillos |[[Archivu:Logo oficial Ciudadanos.svg|21x21px]] [[Ciudadanos]] |- ! colspan="3" |'''Titulares''' |- !Númberu de diputaos ! align="center" |Titular !Llista |- | rowspan="5" align="center" |'''<big>5</big>''' |Alfredo Miguel Boix Pastor | rowspan="5" |[[Archivu:PSPV-PSOE.svg|vínculo=PSPV-PSOE|alt=|30x30px]] [[PSOE|Partíu Socialista del País Valencianu]] |- |María Sabina Escrig Monzó |- |[[Carmen Martínez Ramírez]] |- |[[Manuel Mata Gómez]] |- |[[Antonia Serna Serrano]] |- | rowspan="3" align="center" |'''<big>3</big>''' |[[Miguel Barrachina Ros]] | rowspan="3" |[[Archivu:Logo PP 2019.png|vínculo=PPCV|alt=|30x30px]] [[Partíu Popular|Partíu Popular de la Comunidá Valenciana]] |- |[[Isabel Bonig Trigueros]] |- |[[Eva Ortiz Vilella]] |- | rowspan="3" align="center" |'''<big>3</big>''' | align="center" |[[Toni Cantó García del Moral]] | rowspan="3" |[[Archivu:Logo oficial Ciudadanos.svg|30x30px]] [[Ciudadanos]] |- |Ruth María Merino Peña |- |Mercedes Ventura Campos |- | rowspan="3" align="center" |'''<big>3</big>''' |[[Mónica Álvaro Cerezo]] | rowspan="3" |[[Archivu:Compromís_(isotip).svg|vínculo=Compromís|alt=|27x27px]] [[Compromís]] |- |[[Francesc Xavier Ferri Fayos]] |- |Aitana Joana Mas Mas |- | rowspan="2" align="center" |'''<big>2</big>''' |José María Llanos Pitarch | rowspan="2" |[[Archivu:VOX logo.svg|34x34px]] [[Vox (partíu políticu)|Vox]] |- |Ana Vega Campos |- | rowspan="2" align="center" |'''<big>2</big>''' |[[Rubén Martínez Dalmau]] | rowspan="2" |[[Archivu:UPsimbol.svg|30x30px]] [[Podemos|Unides Podem]] |- |Rosa María Pérez Garijo |- ! colspan="3" |<small>Fonte: Cortes Valencianas<ref>{{Cita web|url=https://www.cortsvalencianes.es/es/composicion/organos/diputacion-permanente|títulu=Diputación Permanente - Corts Valencianes}}</ref></small> |} </center> Les funciones que correspuenden a les Comisiones son conocer los proyeutos, proposiciones o asuntos que se-yos encamienten d'alcuerdu cola so respeutiva competencia per parte de la Mesa del Parllamentu oyida la Xunta de Voceres. El Reglamentu de les Cortes Valencianes establez que cada comisión tenga un Presidente, un Vicepresidente y un Secretariu, escoyéndose per un sitiu al presidente y, per otru llau, y de manera conxunta, al Vicepresidente y al Secretariu, dexándose asina que les minoríes tean representaes tamién nes meses de toles comisiones. Nel Parllamentu esisten Comisiones Permanentes y Comisiones non Permanentes. Son Comisiones Permanentes aquelles constituyíes pa toa una llexislatura y previstes con calter necesariu nel Reglamentu, estremándose ente Comisiones Permanentes Llexislatives y Comisiones Permanentes non Llexislatives. A les Comisiones Permanentes Llexislatives correspuénde-yos, esencialmente, ellaborar el dictame de los Proyeutos y Proposiciones de llei ya inclusive puen llegar a aprobar lleis. Les Comisiones Permanentes non Llexislatives son aquelles, a les que nun-yos correspuenden realizar actuaciones empobinaes a l'aprobación de lleis. Son Comisiones non Permanentes les que pueen crease eventualmente, con un fin concretu, quedando escastaes al rematar el so trabayu, y, seya que non, al rematar la Llexislatura. Dientro de les Comisiones non Permanentes cabo destacar Comisiones d'Investigación que la so finalidá ye la de fiscalizar l'actuación del Gobiernu, constituyendo unu de los preseos de control del Gobiernu per parte del Parllamentu. Son comisiones permanentes llexislatives les siguientes: *Comisión de Coordinación, Organización y Réxime de les Instituciones de La Generalitat. *Comisión de Xusticia, Gobernación y Alministración Llocal. *Comisión d'Educación y Cultura. *Comisión d'Industria y Comerciu, Turismu y Nueves Teunoloxíes. *Comisión d'Agricultura, Ganadería y Pesca. *Comisión d'Obres Públiques, Infraestructures y Tresportes. *Comisión de Política Social y Ocupación. *Comisión de Sanidá y Consumu. *Comisión de Mediu Ambiente, Agua y Ordenación del Territoriu. *Comisión de Polítiques d'Igualdá de Xéneru y del Coleutivu LGTBI. *Comisión de Radiotelevisión Valenciana y del Espaciu Audiovisual. *Comisión de Polítiques d'Igualdá de Xéneru y del Coleutivu LGTBI. *Comisión de Radiotelevisión Valenciana y del Espaciu Audiovisual. == Referencies == == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} 8nvtyqwuufjw4nu8uelqjl451gseck8 0 173837 3709634 3374782 2022-08-19T08:40:03Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{partíu políticu}} '''Joves del País Valencià - Compromís''' (en sigles Joves PV - Compromís, n'[[asturianu]] ''Mozos del País Valencianu - Compromisu'')​<ref>[http://jovespv.org/2014/07/20/naix-jovespv-compromis-en-un-congres-marcat-per-la-renovacio-lobertura-i-la-participacio/ Nace Joves del País Valencià - Compromís en un congreso marcado por la renovación, la apertura y la participación]</ref><ref>[http://www.valenciaplaza.com/ver/135876/bloc-jove-se-renueva-para-formar-las-juventudes-de-compromis.html El Bloc Jove se renueva para formar las juventudes de Compromís]</ref> ye la organización moza del [[Bloc Nacionalista Valencià]] y ye una de les organizaciones xuveniles nacionalistes más importantes de la [[Comunidá Valenciana]]. Ideolóxicamente defínese como [[nacionalismu valencianu|valencianista]], [[progresismu|progresista]] y [[Ecoloxismu|ecoloxista]]. Hasta xunetu del añu 2014, foi conocida como '''BLOC JOVE''' (n'asturianu, ''Bloque Mozu''). == Hestoria ya Ideoloxía == BLOC JOVE (BLOQUE ''MOZU n'[[asturianu]]'') ñació n'abril de 1999 cola confluencia de Joves d'UPV ([[Unitat del Poble Valencià]]) y de Aplec de Jóvens ([[Partit Valencià Nacionalista]]), a parte, d'otros coleutivos nacionalistes d'ámbitu llocal. Asina, el BLOC JOVE ñació de la mesma manera que lo fixera mediu añu enantes el so referente políticu, el [[Bloc Nacionalista Valencià]]. En 2014, va pasar a llamase ''Joves del País Valencià - Compromís''. Anguaño [[Francesc Roig]] ye'l so Secretariu Xeneral dende'l congresu de Sagunto d'abril de 2018<ref>[https://valenciaextra.com/es/francesc-roig-nuevo-secretario-general-joves-pv-compromis/ Francesc Roig, nuevo secretario general de Joves PV - Compromís]</ref><ref>[https://www.vilaweb.cat/noticies/joves-pv-compromis-escull-francesc-roig-com-el-seu-nou-secretari-general/ Joves PV-Compromís escull Francesc Roig com el seu nou secretari general]</ref> sustituyendo a Enric Castelló Abad, que fuera elixíu nel congresu anterior<ref>[https://www.europapress.es/comunitat-valenciana/noticia-bloc-jove-transforma-jovespv-compromis-quique-castello-asume-secretaria-general-20140720183123.html BLOC JOVE se transforma JovesPV-Compromís y Quique Castelló asume su Secretaría General]</ref>. == Organización == Joves del País Valencià - Compromís ye una organización [[asamblearismu|asamblearia]] con ámbitu d'actuación na [[Comunidá Valenciana]]. El máximu muérganu de decisión ye'l so Congresu Nacional, celebráu cada dos años y con competencies d'eleición de los muérganos executivu y representativu a nivel nacional, y d'aprobación de los documentos estratéxicos, organizativos, programáticos ya ideolóxicos. El Congresu Nacional escueye a les 18 persones que formen parte del so muérganu executivu, la Coordinadora Nacional, lo mesmo que de los mozos representantes al Conseyu Nacional del Bloc. Ente congresos, Joves del País Valencià - Compromís toma los sos alcuerdos y decisiones na Asamblea Nacional que rixe'l so funcionamientu ordinariu y axúntase con una periodicidá trimestral. De la mesma manera, les unidaes básiques d'organización son la contorna y el conceyu. Nestos ámbitos, los coleutivos celebren los sos respeitivos congresos y asamblees, col trabayu de les sos coordinadores. Nel casu de la Ciudá de [[Valencia]], esta escarez d'asamblea comarcal, pol so especial calter de ciudá-contorna. Xeneralmente, Joves del País Valencià - Compromís ta presente allá onde esiste un coleutivu del [[BLOC]] con militancia nueva, como na mayoría de contornes de valencianofalantes, con especial importancia en cuánto a implantación na Ciudá de [[Valencia]], la [[Plana Alta]], el Campu de Murviedro, les Riberes ([[Ribera Baxa (Valencia)|Baxa]] y [[Ribera Alta (Valencia)|Alta]]) y la [[Safor]]; la [[Hoya d'Alcói]], el [[Condáu de Cocentaina]] y el [[Campu d'Alicante]]. == Actividaes == Joves del País Valencià - Compromís lleva a cabu diverses actividaes: *Movilizaciones sociales. *Celebración de les principales fiestes de la [[Comunidá Valenciana]]: 9 d'ochobre ([[Día de la Comunidá Valenciana]]) y 25 d'abril (conmemoración de la [[Batalla d'Almansa]]). *Conciertos nes fiestes populares de [[María Magdalena|Madalena]], [[Fallas de Valencia|Falles]], [[Nueche de San Xuan|Fogueres]] y otres fiestes llocales. *Alcuentru de Formación: Trobada Nacionalista de Primavera (n'abril o mayu). *Actividaes del ''Consell de la Joventut de la Comunitat Valenciana''. *Participación nes eleiciones de representantes políticos. == Competencies == Según los estatutos del BLOC, ye competencia de ''Joves del País Valencià - Compromís'' iguar un programa políticu en materia de mocedá, según el diseñu y execución de la campaña de pidimientu del votu nuevu. == Referencies == {{Llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Partíos políticos d'España]] [[Categoría:Valencianismu]] swoso8ly59xr4iwv5f3g10pdpz3yc7o 0 174117 3709216 3568660 2022-08-18T13:24:16Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{eventu}} El '''Festival de la Sidra de Nava''' foi creáu en [[1969]] pol entós alcalde del conceyu, José María Caso Mayor, anguaño, ye una de les fiestes más importantes d'[[Principáu d'Asturies|Asturies]] y atrai a milenta persones cada añu. Nel festival, que dura dellos díes y celébrase nel branu, celébrense conciertos, hai cata de [[Sidra d'Asturies|sidra]] y realícense numberoses actividaes culturales rellacionaes con Asturies. El xenuinu y como tal al únicu Festival que puede llamase «Festival de la Sidra», yá que ta patentáu como tal, ye'l que s'entama en [[Nava]] la segunda fin de selmana de xunetu. Fiesta declarada d'Interés Turísticu Ñacional dende'l 5 de xunetu de 1989.<ref>{{Cita web|url=http://www.boe.es/buscar/doc.php?id=BOE-A-1989-17312|títulu=Concesión del título de Fiesta de Interés Turístico Nacional al Festival de la Sidra Natural de Nava|autor=BOE|fechaaccesu=27 d'agostu de 2012}}</ref> El primer Festival de la Sidra celebróse'l 21 de xunu de 1969, teniendo calter biañal hasta l'añu 1988, que pasa a celebrase cada añu la segunda fin de selmana de xunetu. Los principales atrautivos d'esta fiesta son el Pregón (pronunciáu siempres por dalgún asturianu pernomáu), la Cata de seleición de la Meyor sidra natural d'Asturies o'l Concursu Internacional d'Escanciadores. Degustaciones gratuites de sidra, festivales gastronómicos venceyaos al citáu caldu, actuaciones folclóriques y musicales y un ensin fin d'actos más complementen la fiesta más importante que se celebra n'Asturies alredor al mundiu de la sidra. La final del '''Concursu de la meyor Sidra Natural ellaborada n'Asturies y en Nava''', celébrase na mañana del sábadu y ye ún de los acontecimientos más importantes de cuantos se desendolquen a lo llargo del Festival de la Sidra. Preséntanse al mesmu tolos [[Llagar|llagares]] d'Asturies en busca de la reconocencia que da'l gallardón que se concede pola victoria, que'l so premiu ye apurríu poles autoridaes rexonales y municipales el sábadu nos balcones de la Casa Conceyu. El xuráu'l premiu ta compuestu por 10 espertos independientes que realicen en primer llugar una preseleición pasando a la final les 8 meyores sidres que se van apostar el premiu nuna cata ciega que se celebra nel incomparable marcu de la plaza Manuel Uría. '''El Concursu Internacional d'Escanciadores de Sidra''' entámase na mañana del domingu y ye ún de los más prestixosos d'Asturies a lo llargo de tou l'añu. A esti concursu preséntense escanciadores de les meyores [[Sidrería|sidreríes]] d'Asturies que busquen la reconocencia que da esti premiu. Nél valórense los aspeutos más importantes del [[escanciáu]]: la forma de coyer y asitiar el vasu, la forma y la postura de coyer la botella, l'escanciáu de la sidra nel vasu, la elegancia del escanciador o la mirada, ente otres munches cualidaes. Pola so vistosidá y espectacularidá resulta cita clave pa entender l'arte de la sidra. L'apertura de '''la ruta de la sidra''' preciede al pregón de la fiesta y ye'l momentu más esperáu pelos miles de visitantes -la gran mayoría mozos- que lleguen hasta'l centru la villa, munchos d'ellos nos "sidrotrenes" (trenes de FEVE con horarios especiales que lleguen a Nava de toa Asturies). Les cais de Nava llueu van tar trescalaes del golor inconfundible de la sidra, que nun les abandonará hasta pasaos unos díes. Nesti auténticu frenesí sidreru, repártense hasta 5.000 llitros de [[sidra]] gratuitamente en tradicionales toneles “espichándolos” a la manera tradicional. La sidra échase no que dalgunos denominen paletes por cuenta de la so forma rectangular, similar a les tradicionales palas de xugar al tenis. Estes paletes úsanse pa poder echar ente 4 o 5 "culetes" de sidra al empar. Tou Nava va enllenándose de xente que percuerre ún a ún los puestos que s'atopen distribuyíos pel centru de la villa. Ye'l momentu más espectacular y nel que podemos atopar la mayor cantidá de públicu de la fin de selmana visitando la villa de la sidra. Dende l'añu 2011, la tradicional «ruta sidrera» foi esaniciada del programa del festival, siendo sustituyida por degustaciones gratuites de sidra nes mañanes del sábadu y domingu, para ello cada llagar tien un puestu cola so sidra, que ye echada de forma tradicional. Los responsables del festival enconten la sustitución de los toneles na busca d'un meyor tratu y calidá de la sidra que s'ufierte de manera gratuita. Per otru llau, los partidarios de la ruta sidrera de los toneles (o "pipes"), achaquen qu'ensin preguntar nin consultar al pueblu de Nava, l'actual gobiernu y al empar organizador del festival, d'un refundiu esanició un signu d'identidá del Festival de la Sidra. == Referencies == {{Llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://www.facebook.com/Que.vuelvan.les.Pipes?fref=ts https://www.facebook.com/Que.vuelvan.les.Pipes?fref=ts] * [http://www.ayto-nava.es/festival-de-la-sidra Web del Conceyu de Nava sobro'l festival] * [http://www.museodelasidra.com Muséu de la Sidra] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Fiestes d'Asturies]] [[Categoría:Nava]] [[Categoría:Gastronomía d'Asturies]] foyag0xvjh7oidoerzwz5rxw96146vk 0 175934 3709569 3642927 2022-08-19T06:55:03Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Ficha de taxón|name=Equinodermu|image=Equinodermos de Venezuela.jpg|image_caption=|image_width=250px|superregnum=[[Eukaryota]]|regnum=[[Animalia]]|subregnum=[[Eumetazoa]]|superphylum=[[Deuterostomia]]<br/>[[Ambulacraria]]|phylum='''Echinodermata'''|phylum_authority=Klein, 1734|subdivision_ranks=[[Subfilos]] y [[Clase (bioloxía)|Clases]]|subdivision=* [[Homalozoa]] [[estinción|†]] * [[Pelmatozoa]] ** [[Edrioasteroidea]] [[estinción|†]] ** [[Crinoidea]] * [[Eleutherozoa]] ** [[Asteroidea]] ** [[Concentricycloidea]] ** [[Echinoidea]] ** [[Holothuroidea]] ** [[Ophiuroidea]]}} Los '''equinodermos''' ('''Echinodermata''', del [[Griegu antiguu|gr]]. ekhino, "escayu" y derma, "piel") son un [[filu]] d'[[animal|animales]] deuteróstomos puramente marinos y bentónicos. El so nome alude a la so esclusiva [[Sistema oseu|cadarma]] interna formáu por osículos [[Carbonatu de calciu|caliares]]. Tienen simetría pentarradial secundaria, casu únicu nel reinu animal, y un sistema vascular acuíferu carauterísticu. Esti grupu inclúi a les estrelles de mar, los oricios y los pepinos acuáticos. Esisten aprosimao unes 7000 especies y más unes 13 000 que yá s'escastaron, yá que la so historia remontase a principios del [[Cambrianu]], siendo unu de los grupos animales meyor representaos nel rexistru [[fósil]].<ref name="cha">[http://www.environment.gov.au/biodiversity/abrs/publications/other/species-numbers/2009/03-exec-summary.html Chapman, A. D., 2009. ''Numbers of Living Species in Australia and the World'', 2nd edition. Australian Biodiversity Information Services ISBN (en línea) 9780642568618]</ref><ref name="Brusca">Brusca, R. C. & Brusca, G. J., 2005. ''Invertebrados'', 2ª edición. McGraw-Hill-Interamericana, Madrid (etc.), XXVI+1005 pp. ISBN 0-87893-097-3.</ref> Los equinodermos son conocíos dende l'antigüedá. Apaecen en frescos [[Civilización minoica|cretenses]] de más de 4000 años, pero nun fueron reconocíos como [[taxón]] independiente hasta 1847. == Tasonomía == === Grupos actuales y fósiles === Si tomase en considerancia les formes [[Fósil|fósiles]], l'esquema clasificatorio complícase considerablemente y varia según los autores. El discutiniu sobro la clasificación interna del filu data de mediaos del [[sieglu XIX]] debíu al abondosu rexistru fósil; dellos esquemes reconocen hasta 25 [[Clas (bioloxía)|clases]].<ref name="Brusca">Brusca, R. C. & Brusca, G. J., 2005. ''Invertebrados'', 2ª edición. McGraw-Hill-Interamericana, Madrid (etc.), XXVI+1005 pp. ISBN 0-87893-097-3.</ref> La siguiente clasificación ta tomada de wikispecies y Tree of Life:<ref name="tre">[http://tolweb.org/Echinodermata/2497/1999.12.14 Wray, Gregory A. 1999. «Echinodermata. Spiny-skinned animals: sea urchins, starfish, and their allies.» Versión del 14 d'avientu de 1999 (en construcción). http://tolweb.org/Echinodermata/2497/1999.12.14 in The Tree of Life Web Project, http://tolweb.org/]</ref> '''Subfilo''' '''[[Homalozoa]]''' [[Estinción|†]] :: Clase [[Stylophora]] [[Estinción|†]] :: Clase [[Homoiostelea]] [[Estinción|†]] :: Clase [[Homostelea]] [[Estinción|†]] :: Clase [[Ctenocystoidea]] [[Estinción|†]] '''Subfilo [[Pelmatozoa]]''' :: Clase [[Blastoidea]] [[Estinción|†]] :: Clase [[Crinoidea]] :: Clase [[Cystoidea]] [[Estinción|†]] :: Clase [[Eocrinoidea]] [[Estinción|†]] :: Clase [[Paracrinoidea]] [[Estinción|†]] :: Clase [[Rhombifera]] [[Estinción|†]] '''Subfilo [[Eleutherozoa]]''' : Superclase '''[[Asterozoa]]''' :: Clase [[Somasteroidea]] [[Estinción|†]] :: Clase [[Asteroidea]] :: Clase [[Ophiuroidea]] : Superclase '''[[Echinozoa]]''' :: Clase [[Cyclocystoidea]] [[Estinción|†]] :: Clase [[Equinoidea|Echinoidea]] :: Clase [[Edrioasteroidea]] [[Estinción|†]] :: Clase [[Holothuroidea]] :: Clase [[Helicoplacoidea]] [[Estinción|†]] :: Clase [[Ophiocistioidea]] [[Estinción|†]] == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Filos del reinu animal]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Taxones ensin enllaz a Wikispecies]] imlyuvyojkpwq8n31qwf8c04trf1wl5 0 175950 3709731 3669721 2022-08-19T09:08:21Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{otros usos|Público}} {{Ficha de periódicu}} '''Público''' ye un [[periódicu dixital]] [[España|español]], editáu en [[Idioma castellanu|castellán]] y perteneciente a Display Connectors, que'l so aicionista mayoritariu ye Toni Cases. Anguaño edítase n'Internet, y considérase un diariu dixital "puru", yá que nun caltién una edición paralela en papel, que sí tuvo dende la so fundación en setiembre de 2007 y hasta febreru de 2012. El diariu dixital ye d'ámbitu nacional, tien la so sede en [[Madrid]] y ta formáu por una plantía d'unos 35 trabayadores, ente direición, redaición y alministración. Empobináu por [[Ana Pardo de Vera]], dende setiembre de 2016 –enantes, corresponsal política del mesmu diariu–, tien como redautor xefe a [[Pedro González de la Caleya]] –enantes, redautor xefe de la seición de Dinero– y al periodista Pablo Oliveira y Silva como xefe de seición. La páxina web caltién una audiencia de 4,1 millones de llectores (usuarios únicos multiplataforma en comScore, abril [[2016]]) al mes y 7,5 millones de llectores (usuarios únicos n'OJD, abril 2016) al mes. Los cálculos del númberu de llectores de los medios de comunicación dixitales ufiertaos pol panel de comScore, referente pa la midida d'audiencies, asitien a ''Público'' ente los diez diarios más lleíos d'[[España]]. Amás, supera'l millón de siguidores en [[Facebook]] y los 700&nbsp;000 en [[Twitter]].<ref>{{Cita web|url=https://www.publico.es/economia/comunicacion/publico-suma-contestu-ufierta-informativa.html|títulu='Públicu' y 'CTXT' sellen una alianza editorial|fechaaccesu=8 de setiembre de 2016}}</ref> N'ochobre de 2014, Público recibió'l Premiu Enfocaos<ref>[http://premioenfoque.wordpress.com/ Premios Enfoque]{{Wayback|url=http://premioenfoque.wordpress.com/|date=20141026162325}} Blogue Premio Enfoque, 15 d'ochobre de 2014</ref> na categoría de medios de comunicación, otorgáu a periodistes y programes que realicen una cobertoria afayaíza en rellación cola comunicación pal cambéu social, los [[Derechos humanos|Drechos Humanos]] y los ideales de [[xusticia social]], de xéneru y ambiental. En mayu de 2013, ''Público'' recibió'l Premiu MetaComunicación<ref>[http://premiosmetacomunicacion.blogspot.com.es/2013/05/conoz-el ganadores-de-los premios.html Premios MetaComunicación] Blogue Premio MetaComunicación, 7 de mayu de 2013.</ref> al meyor diariu dixital, gallardón que concede la [[Facultá de Ciencies de la Información (Universidá Complutense de Madrid)|Facultá de Ciencies de la Información]] de la [[Universidá Complutense de Madrid]], al traviés de los votos que realicen los mesmos estudiantes del centru. Como 'Meyor Nativu Dixital', la organización destaca que los llectores de ''Público'' "nun paren de crecer" y que los periodistes que lu conformen "trabayen y lluchen acaldía pa ufiertar información de gran calidá y munches vegaes n'esclusiva". Los estudiantes valoren especialmente l'activa presencia nes redes sociales de ''Público y'' la so canal de ''[[streaming]]'' Público.TV, qu'ufierta direutos y vídeos d'importantes acontecimientos. == Nueva ufierta informativa == Ente les nueves ufiertes informatives, dende avientu de 2013 el programa de televisión ''[[La Tuerka]]'' s'incorpora a los conteníos informativos de ''Público'', con un programa diariu que s'emite en directu al traviés d'internet, toles nueches de llunes a xueves, empobináu y presentáu por [[Pablo Iglesias Turrión|Pablo Iglesias]]. En setiembre de 2014, la programación de ''La Tuerka'' volvió multiplicada en delles tuerkas.<ref>[https://www.publico.es/544826/la-tuerka-vuelvi-multiplicada-en-delles-tuerkas «La Tuerka vuelvi multiplicada en delles tuerkas.»] Públicu.es, 18 de setiembre de 2014.</ref> Al conocíu programa de conxusta política, que pasa a denominase ''En Clave Tuerka'' y a presentase solo por [[Juan Carlos Monedero]], súmense trés nuevos programes: ''Otra vuelta de Tuerka'', presentáu por Pablo Iglesias; ''La Tuerka Distrito Federal'', con [[Tania Sánchez]] y Noelia Vera; y ''La Tuerka News'', con [[Facu Díaz]], Héctor Juanatey y [[Miguel Maldonado]] (darréu). Tolos programes emítense al traviés de Público TV, la canal de televisión n'internet de Público. En payares, un grupu de persones de distintes procedencies y ámbitos sociales, con sensibilidaes polítiques diverses, ponen en marcha, na plataforma que-yos ufierta ''Público'', un foru d'alderiques col enfotu d'impulsar l'aición y el pensamientu críticos, denomináu Espaciu Públicu.<ref>[http://www.espacio-publico.com/ Web d'Espaciu Públicu.]</ref> La intención ye qu'esti foru sía un llugar d'alcuentru y puntu de partida d'una rede que promueva la participación y el llanzamientu d'iniciatives p'anovar y reforzar el pensamientu críticu alternativu frente al pensamientu únicu dominante. Amás, dende marzu d'esi añu, ''Público'' acueye nes sos páxines los conteníos dixitales n'abiertu de la revista ''[[Panenka]]'', una publicación que s'avera al mundu del fútbol dende un puntu de vista radicalmente distintu al del restu de medios. N'ochobre d'esi añu, ''Público estrena'' una nueva seición de videoxuegos, sumando a la so ufierta informativa periódica, los conteníos de [[Gamereactor]], la primer rede de noticies sobre videoxuegos d'Europa. En xunu de 2016 incorporóse tamién a la so ufierta d'información los conteníos de la revista dixital ''[[CTXT]]'' (''Contexto y Acción''), cola aspiración d'ufiertar información más ellaborada, a un ritmu pausáu y con un enfoque analíticu. La presencia de ''Público'' en redes sociales tamién s'amplió al traviés de Moving2you, una nueva plataforma pa viaxeros que dexa afayar nuevos llugares, esplorar rutes, compartir esperiencies, conocer persones y xubir a Internet semeyes, vídeos, música, recetes culinaries... Esta nueva rede social, que combina les capacidaes de [[Facebook]] cola versatilidá de [[Google Maps]], va tar integrada nuna nueva seición 'Viajeros', con apartaos dedicaos a la fotografía exótica, lliteratura de viaxes, gastronomía... Un nuevu suplementu que se suma a los apocayá inauguraos d'Emplegu, Motor y Videoxuegos. == Nuevos blogues y columnes d'opinión == A principios de 2013, el diariu incorporó nuevos columnistes, dende [[Juan Carlos Monedero]] hasta [[Alberto Garzón]], pasando por [[Esther Vivas]], [[Luis García Montero]] y [[Moncho Alpuente]], fináu en marzu de 2015. Los sos blogues arriqueciéronse colos del coleutivu [[EconoNuestra]], qu'axunta a un repartu d'economistes d'esquierdes; con ¡Eureka!, onde se presenten les novedaes d'inventores, innovadores ya investigadores españoles; con un mayor impulsu al blogue Memoria Pública, en defensa de la memoria histórica, y cola recuperación del espaciu Femenino Plural, en defensa de los derechos de la muyer. Na nueva andadura de la páxina web tomó la decisión de reestructurar la plantía habitual de collaboradores, columnistes y blogueros. Incorporáronse como collaboradores habituales David Bollero (collaborador dende 2009 y corresponsal en [[Londres]] tres la marcha d'[[Íñigo Sáenz de Ugarte]]), Alfredo Varona, [[Eugenio García Gascón]], Antonio Avendaño, Begoña Piña, María José Arias, Fernando Ravsberg, Juan Antonio Blay, Aitor Lagunas y Ana Delicado, ente otros. Tocantes a columnistes y blogueros, la llista de nomes de completó con [[Vicenç Navarro]], Arturo Fernández, [[Juan Torres López|Juan Torres]] y Alberto Sicilia. Amás, tamién cunta con Luis Matías López, Anibal Malvar, [[Shangay Lily]] (fináu n'abril de 2016), David Torres, [[Nazanín Armanian]], Juan José Téllez, Jaume Grau [[Víctor J. Hernández]], [[Pablo Iglesias Turrión|Pablo Iglesias]], Jordi Calvo, Jesús Moreno, Antonio Albiñana y Carlos Torres, ente otros. Alfons López permanez como viñetista. == Campañes na rede == ''Público'' llogró convertise nel periódicu d'información xeneral européu con mayor porcentaxe d'audiencia procedente de [[Facebook]]; más d'un terciu del total de la so audiencia provién d'esta rede social. Una participación que tamién se vio reflexada en [[Twitter]],<ref>[https://www.publico.es/451093/publico-llogra-un siguimientu-record-en-facebook-mas-de-300-000-fans «'Públicu' llogra un siguimientu récord en Facebook, superando los 300.000 fans.»] Públicu.es, 22 de febreru de 2013.</ref> o dende [[Google]], onde llogra tamién otru terciu de la so audiencia. Gracies a ese impactu mediáticu nes redes sociales, el diariu apadrinó campañes ciudadanes masives por aciu de cartes abiertes empobinaes al [[Gobiernu d'España|Gobiernu español]]: una esixendo tresparencia sobre'l fraude fiscal (con más de 135&nbsp;000 siguidores en Facebook o al traviés de correos llectrónicos direutos),<ref>[https://www.publico.es/446370/senores-ministros-quien-son-los-que-nos-estan-robando «Señores ministros: ¿Quién son los que nos tán robando?»] Públicu.es, 25 de payares de 2012.</ref> y otra en defensa de la Sanidá pública (con más de 42&nbsp;000).<ref>[https://www.publico.es/450679/senor-presidente-quien-son-los-que-van faer-negociu-con-la sanidá-publica «Señor presidente, ¿quién son los que van faer negociu cola sanidá pública?»] Públicu.es, 17 de febreru de 2013.</ref> == Primera etapa == El diariu ''Público'' foi escurríu por [[Jaume Roures]], Tatxo Benet y Toni Cases al entamu de 2007, coles mires d'introducir nel panorama de prensa española un diariu d'ideoloxía d'esquierdes. Pa ello constituyóse la editora ''Mediapubli Sociedá de Publicaciones y Ediciones''. Al frente del proyeutu asitióse'l periodista y blogueru [[Ignacio Escolar]], que reclutó a profesionales d'otros diarios y medios españoles pa formar la primer plantía de la publicación, na redaición asitiada na cai Caleruega de [[Madrid]]. El diariu y la so páxina web s'estructuraron al traviés de distintes seiciones como Opinión, Internacional, Política, Sociedá, Economía, Ciencies, Cultures, Deportes y Xente. La publicación nun constaba d'artículos editoriales, anque sí de numberosos columnistes y, dende un primer momentu, refugó publicar anuncios de prostitución. El periódicu en papel y la so edición dixital vieron la lluz per primer vegada'l [[26 de setiembre]] de [[2007]] y publicó'l so últimu númberu en papel el [[24 de febreru]] de [[2012]]. La páxina web d'información xeneral siguió la so andadura dende entós como un mediu independiente n'Internet. El so primer direutor foi [[Ignacio Escolar]], que permaneció nel diariu dende la so creación en [[2007]] hasta'l [[13 de xineru]] de [[2009]],<ref>[https://www.publico.es/190470/felix-monteira-nuevu-direutor-de-publico «Félix Monteira, nuevu direutor de ''Públicu''»]. Públicu.es, 13 de xineru de 2009.</ref> siendo asocedíu por Félix Monteira, quien ocupó'l cargu hasta'l [[4 de marzu]] de [[2010]], cuando aportó a la Secretaría d'Estáu de Comunicación.<ref>[https://web.archive.org/web/20100307013305/https://www.publico.es/televisionygente/299705/felix/monteira/secretariu/comunicacion «Félix Monteira, nuevu secretariu d'Estáu de Comunicación.»] Públicu.es, 4 de febreru de 2010.</ref> Dende entós hasta'l pieslle de la edición en papel, el 24 de febreru de 2012, el periódicu taba dirixíu por [[Jesús Maraña]], cargu qu'ocupó [[Carlos Enrique Bayo|Carlos Enrique Bayo Falcón]] en xunu de 2012. Anguaño, la so direutora ye la periodista [[Ana Pardo de Vera]]. Anque'l preciu de venta anicial del diariu foi de namái 50 céntimos, rápidamente'l so preciu pasó a ser de 1&nbsp;[[Euru|€]] de llunes a xueves; de 2&nbsp;€ los vienres y sábados; y de 2,5&nbsp;€ los domingos. Según datos certificaos pola OJD y referíos al periodu de xunetu de [[2010]] a xunu de [[2011]], el promediu de tirada de ''Público'' foi de 129&nbsp;679 exemplares y el promediu d'espardimientu de 87&nbsp;983. L'accesu a la so páxina web siempres foi gratuitu, algamando un espardimientu mayor que la edición en papel. == Primeros columnistes == La seición d'Opinión cuntó con columnistes provenientes tanto del periodismu, como ye'l casu de [[Manuel Saco]] o [[Enrique Meneses]], del mundu de la cultura, como [[Espido Freire]], [[Camilo José Cela Conde]], [[El Gran Wyoming]], [[Luis García Montero]], [[Alberto Olmos]], [[Juan Luis Cano]], [[Tonino]], [[Nativel Preciado]], [[Isaac Rosa]] o [[Berto Romero]], asina como del ámbitu científico y universitariu como [[Joan Subirats]] y [[Vicenç Navarro]]. Tamién collaboraron como columnistes el periodista [[Javier Ortiz]] (morrió n'abril de 2009) el tamién muertu [[José Antonio Labordeta]] o los escritores [[Martín Casariego]] y [[Rafael Reig]]. Esti postreru foi'l primer redautor xefe de la seición d'Opinión, denominada entós de "Participación", y darréu columnista hasta finales d'ochobre de 2009, cuando foi retiráu de la seición.<ref>[http://www.hotelkafka.com/blogues/rafael_reig/2009/11/yá-nun escribo-en-publico/ 'Yá nun escribo en Públicu']{{Wayback|url=http://www.hotelkafka.com/blogues/rafael_reig/2009/11/yá-nun escribo-en-publico/|date=20091106111118}}, anunciu nel blogue de Rafael Reig del so cese na sección d'Opinión y de la decisión d'abandonar el mediu.</ref> Col periódicu collaboraron viñetistes como [[Mauro Entrialgo]], [[Santi Orúe]], [[Manel Fontdevila]], [[Bernardo Vergara]], [[Alfons López]] y Pepe Medina, namái los trés últimos permanecieron na plantía hasta'l pieslle de la edición en papel; los cuatro primeros son collaboradores tamién de la revista d'humor ''[[El Jueves]]''. Alfons López caltiénse entá como viñetista del diariu dixital. == Pieslle de la edición física == Dende'l so llanzamientu en 2007, la empresa fizo dellos planes d'axuste de plantía y retayu de gastos, hasta llegar a un [[Espediente de regulación d'emplegu|ERE]] en setiembre de [[2011]], pol qu'hebo una trentena de baxes incentivaes, amás d'una rebaxa de sueldu pa los trabayadores colos salarios más elevaos.<ref>[https://web.archive.org/web/20120523055641/https://www.publico.es/televisionygente/395108/publico-empecipia-un-ere-que-afectara-a-39-trabayadores «'Públicu' empecipia un ERE que va afectar a 39 trabayadores.»] Públicu.es, 7 de setiembre de 2011.</ref> El [[3 de xineru]] de [[2012]], la empresa declaró un concursu voluntariu d'acreedores<ref>[https://web.archive.org/web/20120920055414/https://www.publico.es/televisionygente/415157/la editora-de-publico-solicita-concursu-voluntariu-de-acreedores «La editora de Públicu solicita concursu voluntariu d'acreedores.»] Públicu.es, 3 de xineru de 2012</ref> pa buscar un nuevu sociu inversor que, al nun atopase, provocó'l pieslle de la edición impresa y l'aplicación d'un nuevu [[Espediente de regulación d'emplegu|ERE]], que supunxo'l despidu de más d'un centenar de trabayadores. Asina, el [[24 de febreru]] de [[2012]], ''Público'' dexó de publicar la edición en papel, mientres la so páxina web siguió n'activu baxo la coordinación del Xefe de Seición d'Internet, Pablo Oliveira y Silva, a la espera del resolución concursal.<ref>[https://web.archive.org/web/20121030113556/https://www.publico.es/televisionygente/423799/publico-cierra-la so-edicion-de papel Públicu' cierra la so edición de papel.»] Públicu.es, 24 de febreru de 2012.</ref> Coles mires de dar una rempuesta a los acreedores de la compañía, l'alministración concursal punxo en marcha una puya pola cabecera de ''Público que'' se resolvió'l [[22 de mayu]] de [[2012]] cola axudicación de Público.es a Display Connectors, que reorganizó la estructura de la plantía y reforzó editorialmente la páxina web con nuevos collaboradores y periodistes, quedando constituyida una nueva direutiva en xunu y una nueva redaición na cai [[Gran Vía]] de [[Madrid]] en setiembre. == Proyeutos internos == '''Ediciones en papel''' '''[[La Marea|lamarea.es]]:''' Na puya que se celebró en mayu de 2012 pa l'axudicación de la cabecera de ''Público'' tamién participó una asociación de dellos extrabayadores y llectores del diariu col enfotu d'alquirir el rotativu. Al nun facese cola cabecera, esta asociación decidió formar una [[cooperativa]], formalmente constituyida'l [[8 de xunetu]], baxo'l nome de MÁSPúblico, qu'edita una revista mensual en papel, amás de cuntar con una edición en dixital.<ref>[http://maspublico.com/2012/06/28/un-nuevu-mediu-llibre-y-profesional/ «MÁSPúblico: Un nuevu mediu llibre y profesional.»]</ref> A partir d'avientu de 2012, esti diariu pasa a denominase [[La Marea]], publicar el primer númberu en papel el 21 d'avientu de 2012<ref> [http://www.lamarea.com/2012/12/15/el primer-numbero-de-la marea-saldra-a-les cais-el-21-de-avientu/ «El primer númberu de La Marea va salir a les cais el 21 d'avientu.»]</ref> '''[[Revista Mongolia|Mongolia]]''': [[revista]] [[satírica]] d'esquierdes publicada n'[[España]] en formatu papel. El so llanzamientu se produxo'l 23 de marzu de 2012. Según los sos creadores los referentes de la publicación son ''[[La Codorniz]]'', ''[[Hermano Lobo]]'', ''[[El Papus]]'', ''[[Barcelona (revista)|Barcelona]]'', ''[[The Clinic (revista)|The Clinic]]'' y l'humor de [[Monty Python]]. Magar el conteníu de la revista ye humorísticu, inclúi nes sos páxines la seoción «''Reality news''», onde s'inclúin reportaxes de [[periodismu d'investigación]] sobre temes [[Política|políticos]] y [[Sociedá|sociales]]. '''Líbero''': Ye una revista cultural dedicada al mundu del fútbol. '''Ediciones en dixital:''' * '''[[eldiario.es]]:''' El periodista y direutor fundador de ''Público'', [[Ignacio Escolar]], xunto con dellos redautores del diariu, punxeron en marcha en setiembre de 2012 un nuevu mediu dixital d'información y analís col focu puestu na política y na economía: [[eldiario.es]]. Editáu por Diario de Prensa Digital S.L., más del 50 % d'esta empresa ta en manes de persones que trabayen na redaición. * '''[[InfoLibre]]:''' El postreru direutor de la edición en papel, Jesús Maraña, xuntu col entós subdireutor, Manolo Rico, y el redautor xefe de la seición de Política, Juan Carlos Ortiz, punxeron en marcha en marzu de 2013 el diariu ''InfoLibre''. Una propuesta informativa y cívica qu'aspira a prauticar un periodismu profesional, impulsáu por un grupu de periodistes que tienen una participación sustancial nel aicionariáu de la empresa editora; independiente, qu'aspira a sostenese fundamentalmente coles aportaciones económiques de los sos llectores; y llibre, yá que refuga cualquier forma de financiamientu opacu que puea esconder condiciones editoriales, sovenciones o alcuerdos que despinten contrapartidas en desterciu de los intereses informativos. '''Materia:''' Aprovechando la popularidá y prestixu de la seición de Ciencies (Premiu Prisma Especial Casa de les Ciencies en 2010), seis de los sos redautores, dirixíos por [[Patricia Fernández de Lis]], llanzaron en xunetu de 2012 una nueva web de noticies de ciencia, mediu ambiente, salú y teunoloxía, que los sos conteníos podíen ser republicados de forma gratuita per cualquier mediu d'España, América Llatina y EEXX, baxu una llicencia [[Creative Commons]]. Tres dos años nos que los sos conteníos foron reproducíos por 200 medios de tol mundu, y nos que Materia se caltuvo por aciu de patrocinios selectivos y la collaboración de los sos llectores, n'ochobre de 2014 selló un alcuerdu p'acomuñar col periódicu ''[[El País]]'' pa que Materia fore la seición de Ciencies del diariu. '''Sancho Panza''': Cooperativa de prensa y taller de reportaxe esperimental impulsaos pol excorresponsal de ''Público'' en [[París]], Andrés Pérez. Esiste dende 2001, pero en 2007 s'había integrao provisionalmente en ''Público''. Foi rellanzada tres los despidos y el pieslle del diariu, en 2012. Funciona como una axencia de prensa, y llegalmente ye una cooperativa y asociación ensin ánimu d'arriquecimientu rexistrada en [[Francia]]. Edita [http://www.sanchopanza.net '''Oxalá/SanchoPanzaLab'''], revista documental, y [http://vimeo.com/channels/LaNueveParis '''LaNueveParis, RTV PanamePalenqueMarron'''] == Enllaces esternos == {{Commonscat}} == Referencies == {{Llistaref}}<br /> {{control d'autoridaes}} cvjymmzjn99exze88mv01flp6tt8eyk 0 176217 3709353 3708905 2022-08-18T13:44:46Z XabatuBot 43102 quito parámetru utm_source wikitext text/x-wiki '''Más País''' ye un partíu políticu [[España|español]] d'[[Izquierda política|esquierdes]]. {{Partíu políticu | color = }} == Historia == === Antecedentes === {{AP|Más Madrid}}De cara a les eleiciones municipales de 2019 en Madrid, l'alcaldesa [[Manuela Carmena]] (qu'allegara a les [[Eleiciones municipales de 2015 na provincia de Lleón|elecciones municipales de 2015]] como cabeza de llista d'[[Ahora Madrid]]), anunció en setiembre de 2018 la so voluntá d'aspirar a un nuevu mandatu, y en payares de 2018 presentóse una plataforma en redol a la cual configuró una candidatura pa los comicios: Más Madrid.<ref name="COPE">{{Cita web|url=https://www.cope.es/actualidad/espana/noticias/mas-madrid-nueva-plataforma-con-que-carmena-presenta-les municipales-20181122_297658|fecha=22 de payares de 2018|títulu=Microcréditos y campaña a lo Obama, asina prepara Carmena les municipales|editorial=[[Cadena COPE]]}}</ref><ref>{{Cita publicación|nome=Gloria|apellíu={{Versalita|Rodríguez Pina}}|url=https://elpais.com/ccaa/2018/11/22/madrid/1542876577_640374.html|publicación=[[El País]]|fecha=22 de payares de 2018|títulu=Carmena presenta Más Madrid, la plataforma cola que va allegar a les eleiciones}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.20minutos.es/noticia/3539078/0/mas-madrid-claves-nacimiento-plataforma-politica/|títulu=Más Madrid: les claves d'una nueva formación que fai taramellar la unidá de Podemos|autor=Carmen Macías|fecha=17 de xineru de 2019|idioma=español|fechaaccesu=18 de xineru de 2019|sitiuweb=20 Minuto}}</ref><ref>{{Cita publicación|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2019-01-18/mas-madrid-que-ye-carmena-errejon_1766850/|títulu=Qué ye Más Madrid, la plataforma de Carmena apinada de 'fugues' de Podemos|fechaaccesu=18 de xineru de 2019|autor=SD|publicación=[[El Confidencial]]|fecha=18 de xineru de 2019}}</ref><ref>{{cita publicación|fecha=10 de setiembre de 2018|títulu=Carmena va repitir como candidata a l'Alcaldía de Madrid: "Convenciéronme"|url=https://www.elperiodico.com/es/madrid/20180910/carmena-reeleccion-conceyu-madrid-7026571|language=español|publicación=[[El Periódicu de Cataluña|El Periódicu]]}}</ref> En xineru de 2019, [[Íñigo Errejón]], aspirante escoyíu nes primaries de [[Podemos]] pa encabezar una llista de [[Xuníes Podemos]] pa les [[eleiciones a l'Asamblea de Madrid de 2019]], anunció la so alianza con Carmena.<ref>{{Cita publicación|url=https://elpais.com/politica/2019/01/17/actualidad/1547724678_282911.html|publicación=[[El País]]|fecha=17 de xineru de 2019|títulu=Sorpresa na direición de Podemos énte l'alianza de Errejón con Carmena|nome=Ana|apellíu={{Versalita|Marcos}}}}</ref> Más Madrid rexistróse como partíu políticu'l 7 de febreru de 2019.<ref>{{Cita publicación|url=https://www.eldiario.es/politica/plataforma-Carmena-Errejon-partíu-politico_0_865813502.html|publicación=[[eldiario.es]]|títulu=Más Madrid, la plataforma de Carmena y Errejón, yá ye un partíu políticu|fecha=8 de febreru de 2019|nome=Aitor|apellíu={{Versalita|Riveiro}}}}</ref> La candidatura de Más Madrid encabezada por Carmena foi la candidatura más votada nes eleiciones municipales nel conceyu de Madrid (19 de 57 conceyales) y la candidatura encabezada por Errejón la cuarta llista más votada nes eleiciones rexonales (20 de 132 diputaos), dambes celebraes el 26 de mayu. Tamién presentó llistes pa les eleiciones municipales n'otros conceyos de la [[Comunidá de Madrid]]. === Más País === El 22 de setiembre de 2019 les bases y dirixentes de Más Madrid aprobaron n'asamblea un mandatu pa la participación nes [[Eleiciones xenerales d'España de payares de 2019|eleiciones xenerales de payares de 2019]].<ref>{{Cita publicación|url=https://www.elmundo.es/espana/2019/09/22/5d87608621efa0dd688b45bc.html|publicación=[[El Mundo (España)|El Mundo]]|títulu=El partíu d'Íñigo Errejón aprueba presentase a les eleiciones del 10-N|nome=Roberto|apellíu={{Versalita|Bécares}}|fecha=23 de setiembre de 2019}}</ref> El 25 de setiembre, [[Íñigo Errejón]] llanzó la plataforma, bautizada como ''Más País'', nun actu denomináu como «Escontra les xenerales» celebráu na sede d'[[Unión Xeneral de Trabayadores|UXT]].<ref>{{Cita publicación|publicación=[[El Plural]]|fecha=25 de setiembre de 2019|títulu=Íñigo Errejón remanez: vea en directu l'Asamblea 'Escontra les xenerales' de más Madrid|url=https://www.elplural.com/politica/inigo-errejon-remanez-vea-en-directu-l'asamblea-escontra-les xenerales-de-mas-madrid_224638102}}</ref><ref>{{Cita publicación|url=https://elpais.com/politica/2019/09/24/actualidad/1569309327_524616.html|publicación=[[El País]]|fecha=26 de setiembre de 2019|títulu=Errejón promete que'l so partíu va tar “al serviciu d'un Gobiernu progresista”|nome=Ana|apellíu={{Versalita|Llión}}|nome2=Pablo}}</ref><ref>{{cita web|url=https://www.eldiario.es/politica/Errejon-presentase-eleiciones-concurrira-Pais_0_945956242.html|títulu=Errejón yá tien marca para presentase a les eleiciones: va allegar el 10 de payares con Más País|fecha=25 de setiembre de 2019|editorial=[[eldiario.es]]|nome=Fátima|apellíu=Caballeru|fechaaccesu=27 de setiembre de 2019}}</ref> Presentóse como una iniciativa que buscaba evitar una potencial deceición ente los votantes de centroesquierda y esquierda pol fracasu nel procesu de formación del gobiernu ente'l [[Partíu Socialista Obreru Español]] (PSOE) y [[Xuníes Podemos]]<ref>{{cita web|url=https://elpais.com/ccaa/2019/09/22/madrid/1569148536_541306.html|títulu=El partíu de Errejón decidi presentase'l 10-N|apellíu=Rodríguez-Pina|fecha=22 de setiembre de 2019|editorial=[[El País]]|nome=Gloria|nome2=Ana|apellíu2=Marcos|fechaaccesu=27 de setiembre de 2019}}</ref> Mientres la presentación de la plataforma, Errejón anunció que, con base en criterios técnicos, Más Madrid evitaría allegar nes circunscripciones más pequeñes (de menos 7 escaños), envalorándose que la posibilidá de presentar una candidatura nestes podría ser perxudicial de cara a la maximización d'escaños de les fuercies d'esquierda frente al bloque de dreches».<ref>{{cita web|url=https://www.lavanguardia.com/local/madrid/20190925/47640031014/militancia-mas-madrid-escueyi-errejon-andidato-eleiciones-xenerales.html|títulu=Errejón formaliza la so candidatura al 10-N aclamáu pola militancia de más País|fecha=27 de setiembre de 2019|editorial=[[La Vanguardia]]|nome=Asier|apellíu=Martiarena|fechaaccesu=27 de setiembre de 2019}}</ref> El 27 de setiembre, los llíderes de [[Podemos|Podemos na Rexón de Murcia]], [[Óscar Urralburu]] y María Giménez, entós diputaos na [[Asamblea Rexonal de Murcia]], abandonaron Podemos y arrenunciaron a les sos actes parllamentaries.<ref>{{cita web|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2019-09-27/direccion-podemos-murcia-pasar a-mas-pais_2257663/|títulu=El ex-líder de Podemos Murcia confirma que va encabezar la llista de más País pola rexón|date=27 de setiembre de 2019|editorial=[[El Confidencial]]|fechaaccesu=27 de setiembre de 2019}}</ref><ref>{{cita web|url=https://elpais.com/politica/2019/09/27/actualidad/1569565652_943494.html|títulu=Los dos diputaos autonómicos de Podemos en Murcia pasar al partíu de Errejón|apellíu=Marcos|nome=Ana|fecha=27 de setiembre de 2019|editorial=[[El País]]|nome2=Virginia|apellíu2=Vadillo|fechaaccesu=27 de setiembre de 2019}}</ref><ref>{{cita web|url=https://www.elmundo.es/espana/2019/09/27/5d8db361fc6c83767b8b465y.html|títulu=Primer golpe d'Íñigo Errejón a Pablo Iglesias: róba-y la direición de Podemos en Murcia|apellíu=Piña|fecha=27 de setiembre de 2019|editorial=[[El Mundo (España)|El Mundo]]|nome=Raúl|fechaaccesu=27 de setiembre de 2019}}</ref> Xurídicamente, Más País, configuróse como un renomamientu de Más Madrid efectuáu'l 30 de setiembre de 2019, modificando tamién el so ámbitu a unu nacional.<ref name="rtve">{{Cita web|url=https://www.rtve.es/noticias/20191003/mas-pais-concurrira-xenerales-del-10n-16-provincies/1980640.shtml|títulu=Más País va allegar a les xenerales en 16 provincies|fecha=3 d'ochobre de 2019|editorial=[[RTVE]]}}</ref><ref>{{Cita publicación|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20190930/47738935185/mas-madrid-camuda-el so-nome-a-mas-pais.html|publicación=[[La Vanguardia]]|títulu=Más Madrid camuda'l so nome a Más País|fecha=30 de setiembre de 2019}}</ref> De cara a los comicios rexistró énte les xuntes eleutorales pertinentes coaliciones con [[Compromís]] ([[Circunscripción eleutoral d'Alicante|Alicante]], [[Circunscripción eleutoral de Castellón|Castellón]] y [[Circunscripción eleutoral de Valencia|Valencia]]), [[Chunta Aragonesista]] ([[Circunscripción eleutoral de Zaragoza|Zaragoza]]) y [[Equo]] ([[Circunscripción eleutoral de Madrid|Madrid]], [[Circunscripción eleutoral de La Coruña|La Coruña]], [[Circunscripción eleutoral de Pontevedra|Pontevedra]], [[Circunscripción eleutoral de Murcia|Murcia]], [[Circunscripción eleutoral d'Asturies|Asturies]], [[Circunscripción eleutoral de Santa Cruz de Tenerife|Santa Cruz de Tenerife]], [[Circunscripción eleutoral de Les Palmes|Les Palmes]], [[Circunscripción eleutoral de Vizcaya|Vizcaya]], [[Circunscripción eleutoral de Cádiz|Cádiz]], [[Circunscripción eleutoral de Granada Granada]], [[Circunscripción eleutoral de Málaga|Málaga]] y [[Circunscripción eleutoral de Sevilla|Sevilla]]).<ref name="rtve" /> N'ochobre de 2019, Más País entamó a recoyer el númberu esixíu d'avales (0,1% del censu eleutoral na circunscripción) pa poder presentar candidatura en [[Circunscripción eleutoral de Barcelona|Barcelona]]<ref>{{Cita publicación|url=https://www.lavanguardia.com/politica/20191003/47781776825/inigo-errejon-mas-pais-candidatura-barcelona-eleiciones-10n.html|publicación=[[La Vanguardia]]|fecha=3 d'ochobre de 2019|títulu=Errejón prepárase para dar el saltu a Barcelona|nome=Asier|apellíu={{Versalita|Martiarena}}}}</ref><ref>{{Cite journal|url=https://www.20minutos.es/noticia/3788072/0/errejon-llistes-barcelona-andalucia-topete-colau-rodriguez/|journal=[[20minutos.es]]|títulu=Errejón perfila llista en Barcelona y confirmar en Sevilla pese al riesgu del choque con Colau y Rodríguez|nome=Daniel|apellíu={{Versalita|Ríos}}|fecha=4 d'ochobre de 2019}}</ref>. Finalmente, el 7 d'ochobre, Más País formalizó la so candidatura<ref>{{Cita noticia|títulu=Errejón axunta los avales y va presentar la so candidatura per Barcelona|url=https://elpais.com/politica/2019/10/07/actualidad/1570460381_701049.html|periódicu=El País|fecha=8 d'ochobre de 2019|fechaaccesu=15 d'ochobre de 2019|issn=1134-6582|idioma=es|nome=Ana|apellíu=Marcos}}</ref> na circunscripción de Barcelona énte la Xunta Eleutoral Central, designando a [[Juan Antonio Geraldés]]<ref>{{Cita web|url=https://www.rtve.es/noticias/20191008/mas-pais-situa-juan-antonio-geraldes-como-cabeza-llista-barcelona-para-competir-comunes/1980958.shtml|títulu=Más País asitia a Juan Antonio Geraldés como cabeza de llista per Barcelona para competir colos 'comunes'|apellíu=RTVE.es|fecha=8 d'ochobre de 2019|idioma=es|fechaaccesu=15 d'ochobre de 2019|sitiuweb=RTVE.es}}</ref> como cabeza de llista. El 4 d'ochobre anuncióse que [[Carolina Bescansa]], una de les cofundadores de Podemos, encabezaría la candidatura de más País por [[A Coruña]].<ref>{{cita noticia|títulu=Carolina Bescansa va encabezar la llista de Errejón por La Coruña|url=https://www.elperiodicodearagon.com/noticias/espana/carolina-bescansa-encabezara-llista-errejon-coruna_1388743.html?utm_medium=newsletter|obra=[[El Periódicu d'Aragón]]|axencia=[[Percancia Efe]]|fecha=4 d'ochobre de 2019}}</ref> == Resultaos eleutorales == === Eleiciones xenerales === {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" ! data-sort-type="number" |Comicios ! data-sort-type="number" |Cabeza de lista ! data-sort-type="number" |Votos ! data-sort-type="number" |% de votos ! data-sort-type="number" |Diputaos ! data-sort-type="number" |Senadores ! style="background:#efefef;" |Posición ! data-sort-type="number" |+/- |- |'''[[Eleiciones xenerales d'España de payares de 2019|2019 (II)]]''' |[[Íñigo Errejón|Iñigo Errejón]] |326,666 |1,35% |{{Ficha de partíu políticu/escaños|3|350|hex=#EE1B22}} |{{Ficha de partíu políticu/escaños|0|208|hex=#EE1B22}} |10º |{{increase}} 3 |} == Ver tamién == * [[Más Madrid]] * [[Íñigo Errejón]] * [[Manuela Carmena]] * [[Chunta Aragonesista]] * [[Compromís]] * [[Podemos]] * [[Progresismu]] * [[Republicanismu]] == Enllaces esternos == {{Commonscat}} == Referencies == {{Llistaref}} {{control d'autoridaes}} ez59vow8mhxlrn0kyi1lok76l55zmfn 0 176995 3709636 3200551 2022-08-19T08:40:41Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Organización}} La '''Confederación Xeneral del Trabayu''' (''CXT'') ye un [[sindicatu]] [[Llibertarismu|llibertariu]] y [[Anarcosindicalismu|anarcosindicalista]] d'[[España]], que ñaz d'una dixebra na [[Confederación Nacional del Trabayu|CNT]] tres la [[Transición Española]] y el posterior procesu de reorganización y reestructuración de les organizaciones sindicales en [[1977]]. Cuenta con alredor de 90.000 afiliaos, y representa a alredor de dos millones de trabayadores al traviés de los comités d'empresa, muérganu eleutu de gran parte de les empreses españoles. Ye una organización de trabayadores asamblearia ya independiente de cualquier partíu políticu o grupu de presión. La CXT constituyi una alternativa sindical distinta n'España, tanto nel funcionamientu internu, como na práctica esterna. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Sindicatos d'España]] == Oxetivos == Los oxetivos de la CXT, son: * Desendolcar la voluntá d'asociación de los trabayadores, independientemente del so sexu, credo, raza, nacionalidá, llingua, idees polítiques o relixoses. * La emancipación de los trabayadores, por aciu de la conquista, por ellos mesmos, de los medios de producción, distribución y consumu, y la consecución d'una [[sociedá]] [[Anarquismu|llibertario]]. * La eliminación too tipu d'esplotación y d'opresión qu'atente contra la [[llibertá]] de la persona. * La práctica del sofitu mutuu y de la solidaridá ente trabayadores, según la defensa de los sos intereses socioeconómicos inmediatos. [[Archivu:HuelgaVagaGeneralBarcelona29M2012 07.jpg|miniatura|Manifestación Fuelga Xeneral en Barcelona.]] * La promoción y organización d'actividaes empuestes: * Al desarrollu sistemáticu de la formación profesional. * Al caltenimientu del equilibriu [[Ecoloxía|ecolóxicu]] y la defensa del [[mediu ambiente]]. * A l'ayuda de too tipu en favor de los coleutivos, grupos, seutores y persones que sufran dalgún tipu de [[discriminación]] o marxinación social, profesional, económica, racial, etc., con oxetu de facilitar la so integración social. * A la formación y divulgación cultural de toa índole, en cualquier ámbitu o nivel. * Fomentar la conocencia y l'espardimientu del pensamientu llibertariu y [[Anarcosindicalismu|anarcosindicalista]]. * Sofitar l'estudiu ya investigación de la hestoria del [[sindicalismu]], el anarcosindicalismu y el movimientu llibertariu. * Sofitar l'estudiu ya investigación de les corrientes sindicalistes n'[[España]] y otros países. * Ellaborar y suministrar información sobre cualquier tema qu'interese a la clas trabayador. * Fomentar l'estudiu ya investigación nel ámbitu de les ciencies económicu y social pal meyor cumplimientu de los fines anteriores. == Organización == ==== Los sindicatos ==== [[Archivu:Manifestacion Huelga General de CGT.jpg|miniatura|Manifestación de la CXT en [[València]].]] La CXT ye una [[federación]] de [[Sindicatu|sindicatos]] de sector d'ámbitu llocal, provincial o comarcal. Los seutores que nun tengan el númberu abondo d'afiliaos o capacidá organizativa pa constituyir un sindicatu seutorial s'organicen nun sindicatu d'oficios. Cuando esti sindicatu ye l'únicu constituyíu nun ámbitu determináu, pue llamase "sindicatu únicu". Tamién puen constituyise sindicatos multiseutoriales. Los sindicatos actúen nos centros de trabayu al traviés de les seiciones sindicales. [[Archivu:ASAMBLEA CGT.JPG|miniatura|Asamblea de la CXT.]] El máximu muérganu de decisión del sindicatu ye l'Asamblea Xeneral, que ye la xunta formal de los afiliaos d'un sindicatu de la CXT. N'asamblea faen tolos alcuerdos: eleición de cargos, cuentes, alcuerdos pa [[Plenu|Plenos]], Congresos y demás comicios, espulsión d'afiliaos, etc. [[Archivu:CGT España.jpg|200px|derecha|miniatura|Sede de la Federación Llocal de la CXT de [[Barcelona]].]] Los sindicatos del mesmu ámbitu territorial (llocal, provincial o comarcales) tán federaos ente sí constituyendo les federaciones llocales, provinciales o comarcales de la CXT que, de la mesma, constitúin les Confederaciones Territoriales de la CXT. Éstes puen coincidir o non cola organización territorial del Estáu. Les Confederaciones Territoriales formen parte, de la mesma, del Comité Confederal de la CXT, máximu muérganu de la organización. === Les Federaciones de Sector === Les Federaciones de Sector de la CXT tán constituyíes polos sindicatos seutoriales y les seiciones sindicales de los Sindicatos d'Oficios Varios, Únicos y Multiseutoriales del sector de que se trate. Namás puen tomar decisiones referíes a cuestiones reivindicatives y rellacionaes col so sector y, con esi calter, formen parte del Comité Confederal de la CXT. === Comités === Los Comités son organismos coordinadores de los distintos ámbitos (llocal, territorial, seutorial) y nun tienen poder executivu. Consten d'un Secretariáu Permanente y de representantes de les organizaciones que les formen (de Sindicatos nel casu de Comité Llocal, Provincial o Comarcal; de Federaciones Llocales, Provinciales o Comarcales nel casu de Comité Territorial; y de Territoriales nel casu del Comité Confederal de la CXT. Nesti casu tamién van formar parte los representantes de les Federaciones de Sector). === Los Congresos y otros comicios === El máximu muérganu de decisión de la CXT ye'l Congresu, al qu'asisten tolos sindicatos xuntaos a la organización. Nos Congresos adopten los alcuerdos y allugamientos xenerales y organizativos de la CXT. Los distintos sindicatos unvíen los sos representantes escoyíos n'Asamblea Xeneral pa defender los alcuerdos del sindicatu, adoptaos tamién pola Asamblea Xeneral. Pa cuestiones reivindicatives y d'eleiciones sindicales ta la Conferencia de Sindicatos, con un mecanismu similar al de los Congresos. Ente Congresos celebren los Plenos Confederales, a los qu'asisten delegaciones directes de les Confederaciones Territoriales escoyíes nos sos propios Plenos y nellos adóptense, esencialmente, alcuerdos económicos y organizativos que nun contradigan lo establecío polos Congresos. == Publicaciones == [[Archivu:ESCGT.png|miniatura]]La CXT edita mensualmente'l periódicu d'actualidá ''Rojo y Negro'' y la revista de reflexón y alderique ''Libre Pensamiento,'' con ámbitu estatal. A nivel confederal, les distintes federaciones cunten cola so propia publicación como ''Barricada de Papel'' n'[[Andalucía]], ''Noticia Confederal'' na [[Comunidá Valenciana]], ''[[Catalunya (revista)|Catalunya]]'' en [[Cataluña]], ''Papers'' nes [[Islles Baleares]], ''Beltza'' nel [[País Vascu]], ''Mallón'' en [[Galicia]] y distintes publicaciones informatives ellaboraes pola seición sindicales. == Secretarios xenerales == === CXT === * José March Jou (xunu de 1991 - payares de 1992) * José María Berro (en funciones; payares de 1992 – ochobre de 1993) * José María Olaizola (ochobre de 1993 - abril de 2001) * Eladio Villanueva (abril de 2001 - febreru de 2008) * Jacinto Ceacero (febreru de 2008 - ochobre de 2013) * José Manuel Muñoz Póliz (ochobre de 2013- anguaño) == Enllaces esternos == {{Commonscat|oxetu=|preposición=|nome=|etiqueta=}} == Referencies == {{llistaref}} 7747o9689wfurbt6dur2686s9m7qnaz 0 177507 3709447 3419703 2022-08-18T17:06:16Z Mabema1 103987 Actualización d'iconos de llínea wikitext text/x-wiki {{referencies}} [[Ficheru:Cercanías_Asturies.svg|thumb|Mapa de Cercaníes d'Asturies n'asturianu]] [[Ficheru:CiviaPuenteLosFierros.jpg|miniaturadeimagen|Tren na estación de Fierros.]] La '''rede de cercaníes d'Asturies''' ye'l serviciu operáu por [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|RENFE]] na comunidá autónoma d'Asturies que realiza servicios ferroviarios ente les principales llocalidaes del Principáu. Ta intregrada nel [[Consorciu de Tresportes d'Asturies|Consorciu de Tresporte d'Asturies]] y esiste dende los años 80 del sieglu XX. Na actualidá consta de 9 llinies de tren, 3 d'elles d'anchu ibéricu (C-1, C-2 y C-3) y les 6 restantes d'anchu métricu (C-4, C-5, C-6, C-7, C-8 y C-9). Les trés primeres son xestionaes por [[Renfe Cercaníes]],  ente que'l restu de llinies son operaes por [[Renfe Anchu Métricu]] (d'antiguo [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|FEVE]], que la so denominación permanez entá nes estaciones). La infrastructura ye xestionada por [[Adif]], esto ye, víes y estaciones, ente que'l material rodante y la xestión de los horarios depende de [[Renfe Operadora|Renfe]]. Dambes empreses dependen del [[Ministeriu de Fomentu|Ministeriu de Fomentu d'España]]. == Anchu ibéricu == No que fai a les llinies d'anchu ibéricu, la llinia C-1 circula pela llinia [[Llión]]-[[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón]], ramal de la llinia Palencia-La Coruña. Poro, la llinia C-1 comparte les víes en tol so percorríu con trenes de Media Distancia Renfe, los cuálos acepten -dacuando- viaxeros con billete cercaníes, ente [[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón]] y Lleón, faciendo paraes n'[[Estación del Norte d'Uviéu|Uvieu]], [[Estación de Llamaquique|Llamaquique]], [[La Pola (Ḷḷena)|La Pola]] y Mieres, y colos trenes de llargu percorríu Alvia y servicios de mercancíes. La llinia C-2 comparte la llinia cola llinia C-1 ente [[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] y Sotu Rei, onde s'esvia pol ramal Sotu de Rey-Ciañu Santa Ana, inauguráu en 1894. La llinia C-3 circula pela llinia Lleón-Xixón ente Uviéu-Llamaquique y Villabona d'Asturies, onde continua pol ramal Villabona d'Asturies-San Xuan de Nieva. Toles llinies d'anchu ibéricu de cercaníes coinciden nes estaciones d'Uviéu y Llamaquique. Les llinies C-2 y C-3 suelen "fusionase", faciendo los trenes el reccorriu ente San Xuan y [[Estación de ferrocarril de L'Entregu|L'Entregu]]. == Anchu métricu == Trés de les llinies d'anchu métricu comparten víes colos trenes rexonales que comuniquen el Principáu d'Asturies con Cantabria y Galicia, usando en parte la llinia Ferrol-Bilbao. Servicios de cercaníes coinciden en diversos tramos colos servicios rexonales Ferrol-Uviéu-Santander, ente Cuideiru y Pravia (C-4), Pravia y Uviéu (C-7) y na totalidá de la llinia C-6, ente les estaciones d'Uviéu y L'Infiestu. Adicionalmente, circulen servicios de cercaníes semidirectos entre Trubia y Xixón (C-9), pasando por El Berrón y Uviéu. == Llinies de la rede == {| {{tablaguapa}} |+ ! rowspan="13" |[[Ficheru:Cercanías_Asturies.svg|miniaturadeimagen|384x384px|Mapa de la rede|alt=|centro]] ! colspan="5" |Cercaníes Asturies [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- ! colspan="5" |Llinies operadas por [[Renfe Cercaníes]] [[Ficheru:Logotipo de Renfe Operadora.svg|36x36px]] |- ! colspan="3" |Llinia !Orixen/Destinu !Destinu/Orixen |- |[[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|alt=|centro|55x55px]] |[[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-1]] | bgcolor="#EF3340" | |[[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón-Sanz Crespo]] |Puente Los Fierros |- |[[Ficheru:Cercanías C2.svg|alt=|centro|55x55px]] |[[Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-2]] | bgcolor="#009739" | |[[Estación de ferrocarril de L'Entregu|L'Entregu]] |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uvíeu]] |- |[[Ficheru:Cercanías C3 (Azul oscuro).svg|alt=|centro|55x55px]] |[[Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-3]] | bgcolor="#0033A0" | |San Juan de Nieva |[[Estación de Llamaquique|Llamaquique]] |- ! colspan="5" |Llinies operadas por [[Renfe Feve]] [[Ficheru:Símbolo Renfe Feve.svg|20x20px]] |- |[[Ficheru:Cercanías C4f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-4 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-4f]] | bgcolor="#802168" | |[[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón Sanz Crespo]] |Cudillero |- |[[Ficheru:Cercanías C5f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-5 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-5f]] | bgcolor="#B2D019" | |[[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón Sanz Crespo]] |Laviana |- |[[Ficheru:Cercanías C6f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)|Llínía C-6f]] | bgcolor="#73AED8" | |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] |L'Infiestu |- |[[Ficheru:Cercanías C7f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-7 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-7f]] | bgcolor="#EC760D" | |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] |San Esteban |- |[[Ficheru:Cercanías C8f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-8 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-8f]] | bgcolor="#FFCC00" | |Ablaña |Baiña |- |[[Ficheru:Cercanías C9f.svg|centro|55x55px]] |[[Llinia C-9 (Cercaníes Asturies)|Llinia C-9f]] | bgcolor="#B3B3B3" | |Trubia |[[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón Sanz Crespo]] |} == Ver tamién == * [[Cercaníes Renfe]] * [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|C-1 de Cercaníes Asturies]] * [[Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)|C-2 de Cercaníes Asturies]] * [[Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)|C-3 de Cercaníes Asturies]] *[[Llinia C-4 (Cercaníes Asturies)|C-4f de Cercaníes Asturies]] *[[Llinia C-5 (Cercaníes Asturies)|C-5f de Cercaníes Asturies]] *[[Llinia C-7 (Cercaníes Asturies)|C-7f de Cercaníes Asturies]] * [[Llinia F-8 (Cercaníes Asturies)|C-8f de Cercaníes Asturies]] * [[Llinia F-9 (Cercaníes Asturies)|C-9f de Cercaníes Asturies]] * [[Tresporte d'Asturies]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cercaníes Asturies|*]] ei7thg42jo00pnrvwdimtt4ro3aqflx 0 177508 3709450 3697574 2022-08-18T17:26:37Z Mabema1 103987 Actualización d'iconos de llínea wikitext text/x-wiki {{edificiu}} La '''estación de Xixón''', tamién conocia como '''Xixón-Sanz Crespo''', ye la principal [[estación de ferrocarril]] de la ciudá española de [[Xixón]], nel [[Principáu d'Asturies]]. Ye una estación provisional de calter terminal que s'inauguró'l [[28 de marzu]] del [[2011]]. Dispón d'amplios servicios de llarga distancia, media distancia, rexonales y [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes]] operaos por [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|Renfe]] tanto sobre vía ancha como sobre vía estrecha. Los percorríos xunen [[Xixón]] colos principales conceyos de la comunidá según col restu de la [[Cordelera Cantábrica|cornisa cantábrica]], el pandu, el Llevante y [[Cataluña]]. Allugase na cai Sanz Crespo del barriu Laviada de Xixón, cerca del palaciu de Xusticia. == Historia == [[Ficheru:Estación de Gijón andenes Sanz-Crespo.jpg|miniaturadeimagen|left|Adenes de l'estación.]] Al entamu de la década de los años 90 la ciudá de Xixón sufrió una amplia reorganización ferroviaria.<ref>{{Cita web|url=https://www.vialibre-ffe.com/noticias.asp?not=6952&cs=infr|títulu=Se clausura completa y definitivamente la estación gijonesa del Humedal|publicación=Vía Libre|fechaaccesu=3/12/2020}}</ref> La histórica estación del Norte foi cerrada y el tráficu distribuyiose ente la nueva estación de Xovellanos pa trenes de llargu percorríu y l'estación de Xixón-Cercaníes.​ Dambes estaciones combinar con [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|Feve]] de tala forma que dambes ufiertaben servicios de vía estrecha y de vía ancha.​ En 2002 con vistir puesta na alta velocidá y n'ameyorar la intermodalidad ente los distintos servicios de tresporte esistentes creóse la Sociedá Xixón al Norte col fin de reordenar el treme ferroviariu de la ciudá. Los planes iniciales incluyíen el soterramientu de les víes y la creación d'una nueva estación. Pa ello consideróse necesariu construyir una cortil provisional que les sos obres empecipiar nel primer trimestre del añu 2009.<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.es/20091116/gijon/obra-estacion-provisional-sanz-20091116.html|títulu=La obra de la estación provisional de Sanz Crespo arranca el día 27 con los trabajos de replanteo|autor=M. Moro|fecha=16/11/2016|idioma=es|publicación=El Comercio|fechaaccesu=3/12/2020}}</ref>​ Les mesmes concluyeron en marzu del 2011 siendo inaugurada la nueva estación provisional de Sanz Crespo'l 28 de marzu de 2011. A principios del 2013, los graves problemes económicos de la Sociedá Xixón al norte con dificultaes pa financiase y vender los terrenes lliberaos tres les obres iniciales suponen un frenu na continunidad del proyeutu.<ref>{{Cita web|url=https://www.lne.es/opinion/2013/01/05/gijon-norte-encrucijada-20733110.html|títulu=Gijón al Norte, en la encrucijada|autor=Editorial|fecha=5/1/2013|publicación=La Nueva España|fechaaccesu=3/12/2020}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|vínculo=https://ast.wikipedia.org/wiki/Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- !Anterior ! colspan="3" |Llinia !Siguiente |- |[[Estación de Calzada d'Asturies|La Calzada]] <small>direición Puente de Los Fierros</small> | bgcolor="#EF3340" | ![[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EF3340" | | rowspan="4" |'''''Terminal''''' |- |Tremañes direición Cudillero | bgcolor="#802168" | ![[Ficheru:Cercanías C4f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-4 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#802168" | |- |Tremañes <small>direición Laviana</small> | bgcolor="#B2D019" | ![[Ficheru:Cercanías C5f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-5 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#B2D019" | |- |Noreña <small>direición Trubia</small> | bgcolor="#B3B3B3" | ![[Ficheru:Cercanías C9f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-9 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#B3B3B3" | |} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies]] [[Categoría:Cercaníes Asturies]] [[Categoría:Edificios de Xixón]] ia2tldct84ys6l4jgoslzt7nkn0nogx 0 177633 3709461 3419266 2022-08-18T17:36:07Z Mabema1 103987 Actualización d'iconos de llínea wikitext text/x-wiki {{edificiu}} La [[estación de Llamaquique]] ye un apeaderu ferroviariu asitiáu nel sosuelu del barriu de Llamaquique de la ciudá española d'[[Uviéu]] nel [[Principáu d'Asturies]]. Foi inaugurada'l 20 de marzu de 2007.<ref>Alejandro Fuente (22 de marzu de 2007). «La estación de Llamaquique se estrena con más de 3.000 usuarios». [[La Voz de Asturias]]. Archivado desde el original el 26 de marzu de 2007. Consultáu'l 11 de mayu de 2009. https://web.archive.org/web/20070326071017/http://www.lavozdeasturias.es/noticias/noticia.asp?pkid=330779</ref> La estación dispón de servicios de media distancia (rexonales). Forma parte tamién de les llinies [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|C-1]] (Xixón-La Pola L.lena-Ponte de los Fierros), [[Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)|C-2]] (Uviéu-L'Entregu) y [[Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)|C-3]] (Llamaquique-Avilés-San Xuan de Nieva) de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. == La estación == [[Ficheru:Estación de Llamaquique entrada.jpg|miniaturadeimagen|309x309px|Entrada de la estación]] Esta céntrica estación atopar so la cai de las Trelce Roses, na que s'alluga una estructura acristalada que sirve d'accesu a la cortil ferroviaria. Antes de la so inauguración tuvo envolubrada nun discutiniu que tuvo orixe na denominación de la mesma. Asina'l [[12 de febreru]] de [[2007]] la ministra de Fomento [[Magdalena Álvarez|Madalena Álvarez]] anunció que la estación abriría un mes dempués col nome de [[Clara Campoamor]]. Los vecinos oponieronse a esta denominación y, sofitaos polos grupos políticos municipales, esixeron que se caltuviera'l topónimu tradicional; tres estos pidimientos el Gobiernu central aportó al cambéu.<ref>https://www.elcomercio.es/prensa/20070319/oviedo/fomento-retirara-nombre-clara_20070319.html</ref><ref>https://www.lne.es/general/1582/trenes-cercanias-pasaran-diario-llamaquique/503733.html</ref> El [[20 de marzu]] de [[2007]], y cola denominación de Llamaquique, la estación foi abierta al públicu tres trés años de trabayu, seis meses de retrasu y una inversión d'unos 18 millones d'[[Euru|euros]]. Tien una superficie de 2.120 m², los dos andenes, de 85 metros de llargor y 4,5 d'anchu cada unu, atopar a dieciocho metros sol nivel de la cai.<ref>https://ecodiario.eleconomista.es/espana/noticias/462500/04/08/La-estacion-de-Feve-de-Llamaquique-duplico-los-usuarios-un-ano-despues-de-su-apertura.html</ref> == Servicios ferroviarios == === Media Distancia === Los servicios de Media Distancia de Renfe que tienen parada na estación enllacen les ciudaes de [[Llión]], [[Uviéu]] y [[Xixón]]. La frecuencia ye d'un tren diariu por sentíu de llunes a vienres a [[Madrid]] pasando per [[Llión]]. Tamién hai un tren por sentíu entre Llamaquique y [[Llión]], ensin siguir a Madrid. === Cercaníes === Forma parte de les llinies C-1, C-2 y C-3 de cercaníes Asturies, y ye, al pie de la d'Uviéu la única del nucleu de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes]] onde conflúin toles llinies de la rede. Por cuenta de esto, la estación de Llamaquique cunta con una alta frecuencia de trenes. Nel meyor de los casos, [[L'Entregu]] queda a 34 minutos de Llamaquique, [[Xixón]] a 38 minutos, [[Avilés]] a 40 minutos y Ponte de los Fierros a 43 minutos. Pela so parte llegar a la estación d'[[Uviéu]] apenes rique un par de minutos. Tamién circulen por esta estación los trenes CIVIS, un serviciu cercaníes disponible na llinia C-1 y C-3 que coneuta [[Xixón]] y [[Avilés]] ensin realizar toles paraes. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |[[Estación d'El Caleyu|El Caleyu]] <small>direición Puente de Los Fierros</small> | bgcolor="#EF3340" | ![[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EF3340" | |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] <small>direición [[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón-Sanz Crespo]]</small> |- |[[Estación d'El Caleyu|El Caleyu]] <small>direición [[Estación de ferrocarril de L'Entregu|L'Entregu]]</small> | bgcolor="#009739" | ![[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#009739" | |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] ''<small>fin de llinia</small>'' |- |'''''Terminal''''' | bgcolor="#0033A0" | ![[Ficheru:Cercanías C3 (Azul oscuro).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#0033A0" | |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] <small>direición San Juan de Nieva</small> |} == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies|Llamaquique]] [[Categoría:Cercaníes Asturies]] [[Categoría:Edificios d'Uviéu]] [[Categoría:Tresporte d'Uviéu]] knr5k8zt2hxy3enc0lvqv98h3txsoyz 0 177635 3709467 3186331 2022-08-18T17:38:42Z Mabema1 103987 /* Enllaces esternos */ wikitext text/x-wiki {{Referencies}}{{Edificiu}} La '''estación d'El Caleyu''' ye una estación de ferrocarril asitiada nel conceyu d'[[Uviéu]], nel [[Principáu d'Asturies]]. Forma parte de les llinies [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|C-1]] y [[Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)|C-2]] de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]].<ref>http://www.renfe.com/viajeros/cercanias/asturias/lineas/index.html</ref> == Historia == La estación foi abierta al tráficu'l [[23 de xunetu]] de [[1874]] cola puesta en marcha del tramu [[La Pola (Ḷḷena)|La Pola]]-[[Xixón]] de la llinia que pretendía xunir [[Llión]] con [[Xixón]].​ La construcción foi obra de la [[Compañía de los Ferrocarriles d'Asturies, Galicia y Llión]] creada para siguir coles obres empecipiaes por Noroeste, anterior titular de la concesión.​ Sicasí la so situación financiera nun foi muncho meyor que la de la so antecesora y en 1885 acabó siendo absorbida per la ''Compañía de los Caminos de Hierro del Norte de España''.​ En 1941, la nacionalización del ferrocarril n'España supunxo la desapaición d'esta postrera y la so integración na acabante crear [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|RENFE]]. Dende'l 31 d'avientu de 2004 [[Renfe Operadora]] esplota la llinia ente qu'[[Adif]] ye la titular de les instalaciones ferroviaries. == Servicios ferroviarios == === Cercaníes === Forma parte de les llinies [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|C-1]] y [[Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)|C-2]] de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. La frecuencia de los trenes a [[Uviéu]], teniendo en cuenta que dambes llinies faen parada nella, ye de media hora en díes llaborables. La mayoría de los trenes son de la [[Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)|llinia C-2]], pero a lo llargo del día faen parada unos 10 trenes de la [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|llinia C-1]], que coneuta con [[Xixón]] y [[La Pola (Ḷḷena)|La Pola]]. La duración del viaxe ye d'unos 5 minutos a [[Uviéu]] y de daqué menos de 40 minutos hasta [[Xixón]] nel meyor de los casos. Mientres les fines de selmana, la frecuencia de los trenes amenorga a la metá. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|vínculo=https://ast.wikipedia.org/wiki/Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |[[Estación de Les Segaes|Les Segaes]] <small>direición Puente de Los Fierros</small> | bgcolor="#EF3340" | ![[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EF3340" | |[[Estación de Llamaquique|Llamaquique]] <small>direición [[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón-Sanz Crespo]]</small> |- |[[Estación de Les Segaes|Les Segaes]] <small>direición [[Estación de ferrocarril de L'Entregu|L'Entregu]]</small> | bgcolor="#009739" | ![[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#009739" | |[[Estación de Llamaquique|Llamaquique]] <small>direición [[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]]</small> |} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies|Caleyu, El]] [[Categoría:Cercaníes Asturies]] [[Categoría:Edificios d'Uviéu]] [[Categoría:Tresporte d'Uviéu]] 2lfkq074a1znioiu0droczlyetp76ip 0 177669 3709455 3258745 2022-08-18T17:33:30Z Mabema1 103987 Actualización d'iconos de llínea wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200115105435}} {{Edificiu}} La '''estación de La Corredoria''' ye un intercambiador de pasaxeros de [[ferrocarril]], que da serviciu a la llocalidá uvieina de [[La Corredoria (Uviéu)|La Corredoria]]. La [[Estación de tren|estación]] tien un antepar soterrañu pol que s'apuerta a los andenes d'[[Adif]] y [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|FEVE]], que tán asitiaos a distintu altor. == Historia == L'intercambiador de pasaxeros foi proyeutáu primeramente como un apeaderu de [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|RENFE]], namái. El proyeutu tenía un presupuestu de 3,2 millones d'euros, y les obres empezaron el 1 d'abril de 2003. Con posterioridá al entamu de les obres, el presidente de [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|Renfe]] y de [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|FEVE]] roblaron un conveniu para ampliar el serviciu del apeaderu, de manera que fuera utilizáu tamién por [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|FEVE]]. Dichu conveniu foi robláu n'Uviéu'l 6 d'ochobre de 2003, cola presencia de [[Francisco Álvarez Cascos]], ministru de Fomentu, y [[Gabino de Lorenzo]], [[alcalde d'Uviéu]]. La firma del conveniu supunxo un aumentu de la inversión en 1,7 millones d'euros, para la realización de los cambeos necesarios nel proyeutu. L'intercambiador foi inauguráu'l 30 de xunu de 2004 pol [[presidente del Principáu d'Asturies]], [[Vicente Álvarez Areces]], y [[Magdalena Álvarez]], ministra de Fomentu. == Movimientu de viaxeros == [[Ficheru:Andenes-La-Corredoria.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|259x259px|Andenes de l'estación.]] Según respuesta de la Vicepresidenta Primera del Gobiernu y Ministra de la Presidencia a una entruga escrita de María del Carmen Rodríguez Maniega, del Grupu Popular, nel [[Congresu de los Diputaos|Congresu]], de mayu de 2007 a abril de 2008 326.477 viaxeros de [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|RENFE]] garraron un tren nesta estación y posáronse 287.455. Con estos datos, la estación de [[La Corredoria (Uviéu)|La Corredoria]] ta nel puestu 6ᵘ, por númberu de viaxeros, nes [[Cercaníes d'Asturies]]. <br /> <br /> {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- style="background:#BFCFFF; color:#000; font-size:100%" |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] <small>direición Puente de Los Fierros</small> | bgcolor="#EF3340" | ![[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EF3340" | |[[Estación de Llugones|Llugones]] <small>direición [[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón-Sanz Crespo]]</small> |- |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] <small>direición Llamaquique</small> | bgcolor="#0033A0" | ![[Ficheru:Cercanías C3 (Azul oscuro).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#0033A0" | |[[Estación de Llugones|Llugones]] <small>direición San Juan de Nieva</small> |- |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] ''<small>fin de llinia</small>'' | bgcolor="#73AED8" | ![[Ficheru:Cercanías C6f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#73AED8" | |[[Estación de Parque Principado|Parque Principado]] <small>direición Infiestu-apeaderu</small> |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies|Corredoria]] [[Categoría:Cercaníes Asturies]] [[Categoría:Tresporte d'Uviéu]] 14uupv56y5w37hiydm5dajkrcw648zn 0 177692 3709469 3186337 2022-08-18T17:40:07Z Mabema1 103987 /* Cercaníes */ wikitext text/x-wiki {{Edificiu}} La '''estación de Llugones''' (la parada tien el nome de Lugones) ye una [[Estación de tren|estación de ferrocarril]] asitiada nel conceyu español de [[Siero]], nel [[Principáu d'Asturies]]. Forma parte de les llinies [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|C-1]] y C-3 de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. == Historia == La estación foi abierta al tráficu'l [[23 de xunetu]] de [[1874]] cola puesta en marcha del tramu [[La Pola (Ḷḷena)|La Pola Ḷḷena]]-[[Xixón]] de la llinia que pretendía xunir [[Llión]] con [[Xixón]]. La construcción foi obra de la Compañía de los Ferrocarriles d'Asturies, Galicia y Llión creada para siguir coles obres empecipiaes por Noroeste anterior titular de la concesión. Sicasí la so situación financiera nun foi muncho meyor que la de la so antecesora y en [[1885]] acabó siendo absorbida per Norte. En [[1941]], la nacionalización del ferrocarril n'[[España]] supunxo la desapaición d'esta postrera y la so integración na acabante crear [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|RENFE]]. Dende'l 31 d'avientu de 2004 [[Renfe Operadora]] esplota la llinia ente que Adif ye la titular de les instalaciones ferroviaries. == Servicios ferroviarios == === Cercaníes === Forma parte de les llinies [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|C-1]] y C-3 de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. En rellación a la primera, xune con [[Xixón]] y [[Uviéu]] trenes cada 30 minutos los díes llaborables, ente que los sábados, domingos y festivos la frecuencia amenorgar a una hora. Escontra Fierros solo siguen una decena de trenes que s'amenorguen a seis les fines de selmana porque'l restu de trenes rematen el so trayectu nesta estación. La duración del viaxe ye d'unos 6 minutos a [[Uviéu]] y de daqué menos de 30 minutos hasta [[Xixón]] nel meyor de los casos. Al respective de la llinia C-3, la frecuencia habitual de trenes ye d'un tren cada 30-60 minutos. El trayectu ente Llugones y [[San Xuan de Nieva]] cúbrese xeneralmente nunos 40 minutos. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|vínculo=https://ast.wikipedia.org/wiki/Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |[[Estación de La Corredoria|La Corredoria]] <small>direición Puente de Los Fierros</small> | bgcolor="#EF3340" | ![[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EF3340" | |[[Estación de Lugo de Llanera|Lugo de Llanera]] <small>direición [[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón-Sanz Crespo]]</small> |- |[[Estación de La Corredoria|La Corredoria]] <small>direición [[Estación de Llamaquique|Llamaquique]]</small> | bgcolor="#0033A0" | ![[Ficheru:Cercanías C3 (Azul oscuro).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#0033A0" | |[[Estación de Lugo de Llanera|Lugo de Llanera]] <small>direición San Juan de Nieva</small> |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies]] [[Categoría:Cercaníes Asturies]] [[Categoría:Siero]] 8ncgvdy7dlsspgl3tibdsqn4rbdi8qb 0 177851 3709452 3419267 2022-08-18T17:31:09Z Mabema1 103987 Actualización d'iconos de llínea wikitext text/x-wiki {{edificiu}} '''Parque Principáu''' ye un apeaderu ferroviariu asitiáu nel conceyu español d'[[Uviéu]] nel [[Principáu d'Asturies]]. Forma parte de la rede de vía estrecha operada por Renfe Operadora al traviés la so división comercial [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|Renfe Feve]]. Ta integráu dientro del nucleu de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. Pertenez a la [[Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)|llinia F-6]] que xune [[Uviéu]] con [[L'Infiestu (parroquia)|L'Infiestu]].<ref>Mi estación. [https://miestacion.es/estacion/2334/Parque_Principado.html «Parque Principado»]. Consultado el 7 de setiembre de 2014.</ref>Cuenta tamién con servicios rexonales. <br /> == La estación == Ta allugada al norteste de la ciudá d'[[Uviéu]], ente'l polígonu industrial del Espíritu Santu y el centru comercial y d'ociu Intu Asturies pa que'l so serviciu foi especialmente construyida. La presencia d'otres infraestructures, como l'autovía de la Ruta de la Plata o les víes d'accesu al polígonu enzancaron la construcción de la cortil. Optar por realizar dos andenes llaterales y unos accesos por aciu llargar ramples (o ascensores) que dexen llegar a la estación dende enriba. <br /> == Servicios ferroviarios == === Rexonales === Los trenes rexonales que xunen Uviéu y Santander tienen parada na estación. {| class="wikitable sortable" |+ !Línea !Orixe/Destín ! !Destín/Orixe |- |'''R-2''' |'''Oviedo''' | |'''Santander''' |} === Cercaníes === Forma parte de la [[Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)|llinia F-6]] de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. Tien una frecuencia de trenes cercana a un tren cada trenta minutos. La cadencia mengua mientres les fines de selmana y festivos. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias Logo.svg|17x17px]] |- style="background:#BFCFFF; color:#000; font-size:100%" |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |[[Estación de La Corredoria|La Corredoria]] <small>direición [[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]]</small> | bgcolor="#73AED8" | ![[Ficheru:Cercanías C6f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#73AED8" | |[[Estación de Cualloto|Cualloto]] <small>direición Infiestu-apeaderu</small> |- |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] <small>direición Trubia</small> | bgcolor="#B3B3B3" | ![[Ficheru:Cercanías C9f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-9 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#B3B3B3" | |[[Estación de Cualloto|Cualloto]] <small>direición Xixón</small> |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies|Parque Principau]] [[Categoría:Tresporte d'Uviéu]] [[Categoría:Edificios d'Uviéu]] br4lw5tah2cl1gjxh4xvyzj0cdmx32x 0 178105 3709468 3186338 2022-08-18T17:39:28Z Mabema1 103987 /* Enllaces esternos */ wikitext text/x-wiki {{edificiu}} La '''estación de Lugo de Llanera''' ye una [[Estación de tren|estación de ferrocarril]] asitiada nel conceyu español de [[Llanera]], nel [[Principáu d'Asturies]]. Forma parte de les [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|llinies C-1]] y [[Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)|C-3]] de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. Cumple amás, funciones loxístiques.<ref>[http://www.adif.es/es_ES/infraestructuras/terminales/15300/ficha_instalacion_informacion_0040.shtml Ficha técnica]. ADIF</ref> == Historia == La estación foi abierta al tráficu, como apeaderu, el [[23 de xunetu]] de [[1874]] cola puesta en marcha del tramu La Pola L.lena-Xixón de la llinia que darréu xuniría [[Llión]] con [[Xixón]].​ La construcción del tramu foi obra de la Compañía de Ferrocarril del Noroeste d'España anque la llinia foi completada pola Compañía de los Ferrocarriles d'Asturies, Galicia y Llión creada para siguir coles obres tres la quiebra del Noroeste.​ Sicasí la so situación financiera nun foi muncho meyor que la de la so antecesora y en [[1885]] acabó siendo absorbida per Norte. En [[1916]], Norte convirtió l'apartaderu de Lugo de Llanera n'estación, xuntu cola d'[[El Caleyu (Ferreros)|El Caleyu]], na mesma llinia.<ref>http://hemerotecadigital.bne.es/issue.vm?id=0012252173&page=7</ref> Por cuenta de la electrificación de la rampla de [[Payares (Ḷḷena)|Payares]] y dientro del oxetivu d'aumentar la capacidá de tresporte de la llinia, Norte convirtió Lugo de Llanera n'estación de clasificación para'l tráficu de [[Hulla|carbones]], principalmente. La estación de clasificación, de pequeñu tamañu, cuntaba con dos víes de receición y formación de trenes y cuatro víes de clasificación. Con tollo clasificaba 700 vagones diariamente.<ref>ropdigital.ciccp.es/pdf/publico/1925/1925_tomoI_2423_02.pdf</ref> En [[1941]], la nacionalización del ferrocarril n'España supunxo la desapaición de la compañía del Norte y la so integración na acabante crear [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|RENFE]]. Dende'l [[31 d'avientu]] de [[2004]] [[Renfe Operadora]] esplota la llinia ente que [[Adif]] ye la titular de les instalaciones ferroviaries. == Servicios Ferroviarios == === Cercaníes === Forma parte de les llinies C-1 y C-3 de cercaníes Asturies. En rellación a la primera, xunir con Xixón y Uviéu trenes cada 30 minutos los díes llaborables, ente que los sábados, domingos y festivos la frecuencia amenorgar a una hora. Escontra Fierros solo siguen una decena de trenes que s'amenorguen a seis les fines de selmana porque'l restu de trenes rematen el so trayectu nesta estación. La duración del viaxe ye d'unos 10 minutos a Uviéu y de daqué más de 20 minutos hasta Xixón nel meyor de los casos. Al respective de la llinia C-3, la frecuencia habitual de trenes ye d'un tren cada 30-60 minutos. El trayectu ente Lugo de Llanera y San Juan de Nieva cúbrese xeneralmente nunos 30 minutos. === Mercancíes === Según la declaración de la rede de 2016,<ref>Anexo J. Terminales de transporte de mercancías. Declaración de la red. 2016. Pág. 219</ref>​ la estación forma parte del complexu Lugo de Llanera-Sotu del Rei. Dispón de 6 víes electrificaes y 2 ensin electrificar pa llargores máximos de trenes de 535 m. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|vínculo=https://ast.wikipedia.org/wiki/Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |[[Estación de Llugones|Llugones]] <small>direición Fierros</small> | bgcolor="#EF3340" | ![[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EF3340" | |Villabona d'Asturies <small>direición [[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón-Sanz Crespo]]</small> |- |[[Estación de Llugones|Llugones]] <small>direición [[Estación de Llamaquique|Llamaquique]]</small> | bgcolor="#0033A0" | ![[Ficheru:Cercanías C3 (Azul oscuro).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#0033A0" | |Villabona d'Asturias <small>direición San Xuan de Nieva</small> |} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies|Llanera]] [[Categoría:Llanera]] gv47gxzvtdjrv0ytddppo54ofrhhhqa 0 178106 3709451 3419370 2022-08-18T17:29:08Z Mabema1 103987 Actualización d'iconos de llínea wikitext text/x-wiki {{Edificiu}} La '''estación de Vallobín''' ye un apeaderu ferroviariu asitiáu nel conceyu español d'[[Uviéu]] nel [[Principáu d'Asturies]]. Forma parte de la rede de vía estrecha operada por [[Renfe Operadora]] al traviés la so división comercial [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|Renfe Feve]]. Ta integráu dientro del nucleu de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. Pertenez a la [[Llinia C-7 (Cercaníes Asturies)|llinia F-7]] que xune [[Uviéu]] con [[Pravia]]. Cuenta tamién con servicios rexonales. == La estación == La estación foi inagurada en [[2008]]. La so construcción tuvo un costu de 800.000 euru.<ref>[https://www.europapress.es/asturias/noticia-oviedo-apeadero-feve-vallobin-entra-manana-servicio-inversion-800000-euros-20080903143158.html El apeadero de FEVE de Vallobín entra mañana en servicio tras una inversión de 800.000 euros] Europa Press </ref> Esta asitiada so la llamada "llosa" d'[[Uviéu]], una estructura que cubre los andenes de la [[Estación del Norte d'Uviéu|estación d'Uviéu]].<ref>[https://www.elcomercio.es/gijon/20080903/oviedo/vallobin-arrima-centro-20080903.html Vallobín se arrima al centro] El Comercio</ref> Cuenta con un pequeñu edificiu para la receición de los viaxeros, onde s'atopen les maquinas autoventa y el sistema de control d'accesos. La estación ta afecha para sielles de ruedes, con un tornu específicu para'l so usu. Dispón d'un únicu andén al cual puede aportase por aciu escaleres mecániques o utilizando l'ascensor. Al so ignaguración allegó l'entós [[alcalde d'Uviéu]], [[Gabino de Lorenzo]], el presidente de [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|Feve]], Ángel Villalba; el delegáu del [[Gobiernu d'España|Gobiernu]] n'[[Principáu d'Asturies|Asturies]], [[Antonio Trevín]]; el conseyeru d'Infraestructures del [[Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies|Principáu]], Francisco González Buendía, y la vocera socialista nel Conceyu uvieín, [[Paloma Sainz]], y representantes de la Unión Temporal d'Empreses (UTE) Arranz Acinas y Víes y Construcciones S. A., responsables de les obres.<ref>[https://www.lne.es/oviedo/2008/09/05/vallobin-uria-tres-minutos/672337.html Vallobín-Uría: tres minutos] La Nueva España</ref> == Servicios ferroviarios == === Cercaníes === La estación atopase nel tramu [[Uviéu]] - [[San Esteban (Muros)|San Esteban]], perteneciente a la [[Llinia C-7 (Cercaníes Asturies)|llinia C-7f]] del nucleu de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes d'Asturies.]] Cuenta con un tren cada media hora ente l'apeaderu y [[Uviéu]] y [[Trubia]]. Amás dispón d'un tren cada hora que sigue hasta [[Pravia]]. === Rexonales === Dispón de los servicios rexonales de Feve, concretamente'l que conecta [[Uviéu]] cola ciudá gallega de [[Ferrol]], realizando paraes nos principales nucleos del occidente asturianu. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|vínculo=https://ast.wikipedia.org/wiki/Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- style="background:#BFCFFF; color:#000; font-size:100%" |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |Argañosa <small>direición San Esteban</small> | bgcolor="#EC760D" | ![[Ficheru:Cercanías C7f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-7 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EC760D" | |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] <small>''fin de la llinia''</small> |- |Argañosa <small>direición Trubia</small> | bgcolor="#B3B3B3" | ![[Ficheru:Cercanías C9f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-9 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#B3B3B3" | |[[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] <small>direición [[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón - Sanz Crespo]]</small> |} == Referencies == {{llistaref}} <br /> {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies|Vallobín]] [[Categoría:Tresporte d'Uviéu]] [[Categoría:Edificios d'Uviéu]] bo48c9kapw6zcruqosoov6c2t16ajwm 0 178144 3709463 3186335 2022-08-18T17:37:25Z Mabema1 103987 wikitext text/x-wiki {{Edificiu}} La '''estación de Les Segaes''' ye un [[Estación de tren|apeaderu ferroviariu]] asitiáu nel conceyu español d'[[Uviéu]], nel [[Principáu d'Asturies]]. Forma parte tamién de les [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|llinies C-1]] y [[Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)|C-2]] de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. == Historia == La estación foi abierta al tráficu'l [[23 de xunetu]] de [[1874]] cola puesta en marcha del tramu [[La Pola (Ḷḷena)|La Pola L.lena]]-[[Xixón]] de la llinia que pretendía xunir [[Llión]] con [[Xixón]].​ La construcción foi obra de la Compañía de los Ferrocarriles d'Asturies, Galicia y Llión creada para siguir coles obres empecipiaes por Noroeste anterior titular de la concesión.​ Sicasí la so situación financiera nun foi muncho meyor que la de la so antecesora y en [[1885]] acabó siendo absorbida per Norte.​ En [[1941]], la nacionalización del ferrocarril n'España supunxo la desapaición d'esta postrera y la so integración na acabante crear [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|RENFE]]. Dende'l [[31 d'avientu]] de [[2004]] [[Renfe Operadora]] esplota la llinia ente que [[Adif]] ye la titular de les instalaciones ferroviaries. == Servicios ferroviarios == === Cercaníes === Forma parte de les [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|llinies C-1]] y [[Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)|C-2]] de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. En rellación a la primera, xune con [[Xixón]] y [[Uviéu]] trenes cada 30 minutos los díes llaborables, ente que los sábados, domingos y festivos la frecuencia amenorgar a una hora. Escontra Ponte de los Fierros solo siguen una decena de trenes que s'amenorguen a seis les fines de selmana porque'l restu de trenes rematen el so trayectu nesta estación. La duración del viaxe ye d'unos 10 minutos a [[Uviéu]] y de daqué más de 40 minutos hasta [[Xixón]] nel meyor de los casos. Al respective de la [[Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)|llinia C-2]], la frecuencia habitual de trenes ye d'un tren cada hora ente [[Uviéu]] y [[L'Entregu]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|vínculo=https://ast.wikipedia.org/wiki/Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |Soto del Rei <small>direición Puente de Los Fierros</small> | bgcolor="#EF3340" | ![[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EF3340" | |[[Estación d'El Caleyu|El Caleyu]] <small>direición [[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón-Sanz Crespo]]</small> |- |Soto del Rei <small>direición [[Estación de ferrocarril de L'Entregu|L'Entregu]]</small> | bgcolor="#009739" | ![[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#009739" | |[[Estación d'El Caleyu|El Caleyu]] direición [[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]] |} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies]] [[Categoría:Tresporte d'Uviéu]] [[Categoría:Edificios d'Uviéu]] 3sq5jpeqtbjg2a33bkvdjj9fhaozgd7 0 178145 3709453 3464228 2022-08-18T17:31:52Z Mabema1 103987 /* Cercaníes */ wikitext text/x-wiki {{Edificiu}} La '''estación de Cualloto''' ye una [[Estación de tren|estación de ferrocarril]] asitiada nel [[conceyu]] español de [[Siero]] nel [[Principáu d'Asturies]]. Forma parte de la rede de vía estrecha operada por [[Renfe Operadora]] al traviés la so división comercial [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|Renfe Feve]]. Ta integrada dientro del nucleu de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]] al pertenecer a la [[Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)|llinia F-6]] que xune [[Uviéu]] con [[L'Infiestu (parroquia)|L'Infiestu]]. Cuenta tamién con servicios rexonales. == Situación ferroviaria == La estación atopase nel puntu quilométricu 321,1 de la llinia ferrial d'anchu métricu que xune Uviéu con Santander,1​ a 170,2 metros d'altitú. El tramu ye de vía doble y ta electrificáu. == Historia == Foi abierta al tráficu'l [[13 de payares]] de [[1891]], cola puesta en serviciu del tramu [[Uviéu]]-[[L'Infiestu (parroquia)|Infiestu]] d'una llinia que pretendía llegar hasta [[Llanes]].​ Les y l'obres esplotación corrieron al cargu de la Compañía de los Ferrocarriles Económicos d'Asturies. En [[1972]], la cortil pasó a depender de la empresa pública [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|FEVE]] que caltuvo la so xestión hasta l'añu [[2013]], momentu nel cual la esplotación foi atribuyida a [[Renfe Operadora]] y les instalaciones a [[Adif]]. == Servicios ferroviarios == === Rexonales === Los trenes rexonales que xunen Uviéu y Santander tienen parada na estación. {| class="sortable wikitable" style="background:#ffffff" border="0" align="top" !Llinia !Orixen/Destinu ! !Destinu/Orixen |- |- align="center" | bgcolor="#191970" |'''<span style="color:white">R-2</span>''' |'''[[:es:Estación_de_Oviedo|Oviedo]]''' | |'''[[:es:Estación_de_Santander|Santander]]''' |} === Cercaníes === Forma parte de la [[Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)|llinia C-6]] de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. Tien una frecuencia de trenes cercana a un tren cada trenta minutos. La cadencia mengua mientres les fines de selmana y festivos. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|vínculo=https://ast.wikipedia.org/wiki/Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- |Anterior | colspan="3" |Llinia |Siguiente |- |[[Estación de Parque Principado|Parque Principado]] <small>direición [[Estación del Norte d'Uviéu|Uviéu]]</small> | bgcolor="#73AED8" | ![[Ficheru:Cercanías C6f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#73AED8" | |Meres <small>direición Infiestu-apeaderu</small> |- |[[Estación de Parque Principado|Parque Principado]] <small>direición Trubia</small> | bgcolor="#B3B3B3" | ![[Ficheru:Cercanías C9f.svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-9 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#B3B3B3" | |El Berrón <small>direición Xixón</small> |} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies|Cualloto]] [[Categoría:Siero]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] kg99y91s48kc2jmqwgk74wiuwb6cblh 0 178278 3709466 3410663 2022-08-18T17:38:15Z Mabema1 103987 /* Cercaníes */ wikitext text/x-wiki {{Edificiu}} La '''estación de Calzada d'Asturies''' ye un [[Estación de tren|apeaderu ferroviariu]] asitiáu nel barriu de [[La Calzada (Xixón)|La Calzada]] na ciudá española de [[Xixón]], nel [[Principáu d'Asturies]]. Cuenta con servicios de media distancia. Forma parte tamién de la [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|llinia C-1]] de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. == La estación == En [[1874]], cuando s'inauguró'l tramu [[La Pola (Ḷḷena)|La Pola L.lena]]-[[Xixón]] de la llinia que pretendía xunir [[Llión]] con [[Xixón]] per parte de la Compañía de los Ferrocarriles d'Asturies, Galicia y Llión,​ nun esistía nenguna parada na zona. La cortil dispón de dos andenes llaterales a los qu'apuerten dos víes. == Servicios ferroviarios == === Media Distancia === Los servicios de Media Distancia de Renfe que tienen parada na estación enllacen les ciudaes de [[Llión]], [[Uviéu]] y [[Xixón]]. La frecuencia ye de 1 tren diario por sentíu.<ref>[http://www.renfe.com/viajeros/ Renfe Viajeros Horarios]</ref> === Cercaníes === Forma parte de la [[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|llinia C-1]] de [[Cercaníes d'Asturies|cercaníes Asturies]]. Xune con [[Xixón]] y [[Uviéu]] trenes cada 30 minutos los díes llaborables, ente que los sábados, domingos y festivos la frecuencia amenorgar a una hora. Escontra Ponte de los Fierros solo siguen una decena de trenes que s'amenorguen a seis les fines de selmana porque'l restu de trenes rematen el so trayectu nesta estación. La duración del viaxe ye de daqué más de 20 minutos a Uviéu y d'apenes de 4 minutos hasta Xixón nel meyor de los casos. Tien parada de trenes CIVIS. {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed center" | colspan="5" |[[Cercaníes d'Asturies|<big>Cercaníes Asturies</big>]] [[Ficheru:Cercanias_Logo.svg|vínculo=https://ast.wikipedia.org/wiki/Ficheru:Cercanias_Logo.svg|17x17px]] |- !Anterior ! colspan="3" |Llinia !Siguiente |- |Veriña <small>direición Puente de Los Fierros</small> | bgcolor="#EF3340" | ![[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=|link=Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)]] | bgcolor="#EF3340" | |[[Estación de Xixón Sanz Crespo (Renfe)|Xixón Sanz Crespo]] ''<small>fin de llinía</small>'' |} == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estaciones de tren d'Asturies|Calzada]] [[Categoría:Edificios de Xixón]] t4w7fiwth2r3mf2jzwa8mgn849zp0nz 0 178280 3709446 3599927 2022-08-18T16:58:26Z Mabema1 103987 Actualización d'iconos de llínea wikitext text/x-wiki {{Otros usos|Ferrocarriles de Vía Estrecha|pa=la antigua compañía pública}} {{Organización}} [[File:Renfe Feve (mapa).svg|mini|Mapa de los servicios rexonales y de cercaníes.]] '''Renfe Feve''',​ davezu referida como "'''Feve'''"​ —y conocida internamente tamién como '''Renfe Anchu Métricu''' ​— ye una división comercial de [[Renfe Operadora|Renfe]], principal operador ferroviariu públicu español d'ámbitu estatal. Feve ufierta distintos servicios de tresporte de pasaxeros, tantu rexonales como de cercaníes, nes comunidaes autónomes de [[Galicia]], [[Principáu d'Asturies]], [[Cantabria]], [[País Vascu]], [[Castiella y Llión]] y [[Rexón de Murcia]]. L'actividá de Renfe Feve desenvuélvese al traviés de la rede ferroviaria de vía estrecha propiedá del [[Adif]], siendo esta la so diferencia frente a les divisiones Renfe Media Distancia y Renfe Cercaníes de la mesma compañía, qu'operen la totalidá de los sos servicios por trazaos d'anchu ibéricu, solo sacante la llinia C-9 del nucleu de cercaníes de Renfe en Madrid, que tamién ye d'anchu métricu. La división ye heredera de los servicios de pasaxeros ufiertaos primeramente pola entidá pública empresarial [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|Ferrocarriles Españoles de Vía Estrecha]] ([[FEVE]]),operadora propiedá del [[España|Estáu]] fundada en [[1965]], que s'encargaba d'ellos xuntu col tresporte de mercancíes, lo mesmo que de la xestión les estaciones y les infraestructures de los mesmos, al igual que fizo la [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|Rede Nacional de los Ferrocarriles Españoles]] (RENFE) cola rede d'anchu ibéricu hasta 2005. FEVE sumió'l [[31 d'avientu]] de [[2012]], pola mor del plan del Gobiernu para la unificación de el operadores estatales de vía ancha y estrecha. <br /> == Historia == L'actual división comercial de [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|Renfe]] procede orixinalmente de los extintos [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|Ferrocarriles Españoles de Vía Estrecha (FEVE),]] ente creáu para faese cargu del gran númberu de llinies de vía estrecha qu'a principios de los [[Década de 1960|años 1960]] fueron a parar a manos del estáu.​ Al igual que [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|RENFE]] fuera creada para faese cargu de toles llinies d'anchu ibéricu, mientres casi cincuenta años [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|FEVE]] fixo lo propio coles llinies de vía estrecha que pasaron a ser xestionaes pol estáu. El [[20 de xunetu]] de [[2012]] aprobóse'l Real Decreto-llei 22/2012<ref>http://www.boe.es/boe/dias/2012/07/21/pdfs/BOE-A-2012-9772.pdf</ref>, pol cual dictóse que [[Ferrocarriles de Vía Estrecha|FEVE]] quedaría escastada'l día [[31 d'avientu]] de [[2012]] y se subrogó a [[Adif]] el control y caltenimientu de les infraestructures, ente que [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|Renfe]] ocupariase de la esplotación de los trenes.​ D'esta forma unificáronse les redes de vía ancha y vía estrecha que la so titularidá y xestión siguía en manos del Estáu. Na práctica, [[Renfe]] sigue usando la marca "Feve" (en combinación cola principal) para referise a los servicios de pasaxeros qu'heredó de l'anterior compañía, ente que los servicios de tresporte de mercancíes hanse mimetizado so la marca presistente, [[Renfe Mercancíes]]. == Llinies == === Cercaníes === Darréu apaecen les llinies de cercaníes operaes por [[Renfe]] baxo'l nome de Renfe Feve. {| {{tablaguapa}} !Cercaníes !Nome ! colspan="2" |Llinia !Orixe/Destinu !Destinu/Orixe !Viaxeros diarios (2017)<ref>[https://saladeprensa.renfe.com/wp-content/uploads/2019/12/RESOLUCI%C3%93N-SSMM-HUELGA-CGT-20-DICIEMBRE-2019.pdf RESOLUCIÓN SSMM HUELGA CGT 20 DICIEMBRE 2019] P. 3-4. Sala de Prensa [[Red Nacional de los Ferrocarriles Españoles|RENFE]]</ref> |- ! rowspan="6" |{{Bandera2|Asturies}} ! rowspan="6" |[[Cercaníes d'Asturies|Cercaníes Asturies]] |[[Ficheru:Cercanías C4f.svg|centro|64x64px]] |[[Llinia C-4 (Cercaníes Asturies)|C-4f]] |Xixón |Cudillero |1 762 |- |[[Ficheru:Cercanías C5f.svg|centro|64x64px]] |[[Llinia C-5 (Cercaníes Asturies)|C-5f]] |XIxón |Llaviana |1 221 |- |[[Ficheru:Cercanías C6f.svg|centro|64x64px]] |[[Llinia C-6 (Cercaníes Asturies)|C-6f]] |Uviéu |L'Infiestu |2 168 |- |[[Ficheru:Cercanías C7f.svg|centro|63x63px]] |[[Llinia C-7 (Cercaníes Asturies)|C-7f]] |Uviéu |San Esteban |1 445 |- |[[Ficheru:Cercanías C8f.svg|centro|64x64px]] |C-8f |Baiña |Collanzo |812 |- |[[Ficheru:Cercanías C9f.svg|centro|63x63px]] |C-9f |Xixón |Trubia | - |- ! rowspan="2" |{{Bandera2|Cantabria}} ! rowspan="2" |[[Cercaníes de Santander|Cercaníes Santander]] |[[Ficheru:Cercanías C2f.svg|centro|64x64px]] |C-2f |Santander |Cabezón de la Sal |5 779 |- |[[Ficheru:Cercanías C3f.svg|centro|64x64px]] |C-3f |Santander |Liérganes |5 022 |- !{{Bandera2|Galicia}} ![[Cercaníes de Ferrol|Cercaníes Ferrol]] |[[Ficheru:Cercanías C1f.svg|centro|64x64px]] |C-1f |Ferrol |Ortigueira |279 |- !{{Bandera2|Provincia de Llión}} ![[Cercaníes de Llión|Cercaníes Llión]] |[[Ficheru:Cercanías C1f.svg|centro|64x64px]] |C-1f |Llión |Boñare |635 |- !{{Bandera2|Rexón de Murcia}} ![[Cercaníes de Murcia y Alicante|Cercaníes Murcia/Alicante]] |[[Ficheru:Cercanías C4f.svg|centro|64x64px]] |C-4f |Cartagena |Los Nietos |1 072 |- !{{Bandera2|Bizkaia}} ![[Cercaníes Bilbao]] |[[Ficheru:Cercanías C4f.svg|centro|64x64px]] |C-4f |Bilbao |La Calzada |2 906 |} === Rexonales. === ====    Galicia - Asturies. ====        R-1 Ferrol - Uviéu ====    Asturies - Cantabria. ====        R-2 Uviéu - Santander ====    Cantabria - País Vascu. ====        R-3 Santander - Bilbao-La Concordia ====    Castiella y Llión - País Vascu. ====        R-4 Llión-Matallana - Bilbao-Concordia == Material rodante == === Locomotoras === {| {{tablaguapa}} !'''Modelo''' !'''Imaxe''' !'''N^{<small>u</small>} de serie''' !'''Fabricante''' !'''Añu''' |- |Serie 1000 |[[Archivu:Alsthom_1031_de_FEVE.jpg|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Alsthom_1031_de_FEVE.jpg|100x100px]] |1021-1063 |'''Alsthom''', [[Levallois-Perret]] |[[1955]] |- |Serie 1100 | |1101-1121 |'''Creusot - SECN''', [[Sestao]] |[[1950|años 1950]] |- |Serie 1200 | |1201-1210 |'''Batignolles - CAF''', Beasain |años 1950 |- |Serie 1300 | |1318-1325 |'''SECN''', Sestao |1966 |- |Serie 1400 |[[Archivu:Feve_1421z.JPG|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Feve_1421z.JPG|100x100px]] |1421-1425 |'''Henschel''', Electro-Motive Division |1956 - 1959 |- |'''Serie 1500''' |[[Archivu:FEVE_1511.jpg|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:FEVE_1511.jpg|100x100px]] |1501-1510 1511-1515 |'''General Electric, EireBabcock & Wilcox''', Sestao |1964 1974 |- |'''Serie 1600''' |[[Archivu:FEVE_Serie_1600_(1656)_@_Viveiro.jpg|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:FEVE_Serie_1600_(1656)_@_Viveiro.jpg|100x100px]] |1651-1660 |'''M.T.M.''', Barcelona |1981 |- |'''Serie 1900''' |[[Archivu:J22_811_Bf_Arriondas,_Zweikraftlok_1917.jpg|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:J22_811_Bf_Arriondas,_Zweikraftlok_1917.jpg|100x100px]] |1901-1917 |'''FEVE''', El Berrón '''CAF-Sunsundegui''', Alsasua |2002 |} <small>NOTA: En '''negrina''', modelos que siguíen n'activu na desapaición de la compañía.</small> === Automotores === {| {{tablaguapa}} !'''Modelo''' !'''Imaxe''' !'''N^{<small>u</small>} de serie''' !'''Fabricante''' !'''Añu''' |- |Serie 2000 | |2001-2006 2011-2029 |'''Ferrostaal''' |1957 |- |Serie 2100 |[[Archivu:FEVE_2116-JPVL1.JPG|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:FEVE_2116-JPVL1.JPG|100x100px]] |2101-2104 2111-2131 2141-2145 |'''Billard''' |1957 |- |Serie 2200 | |2201-2202 |'''MAN''' |1955 |- |Serie 2300 |[[Archivu:Feve_2335_kopie.JPG|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Feve_2335_kopie.JPG|100x100px]] |2301-2373 |'''MAN''' |1966 |- |'''Serie 2400''' |[[Archivu:J22_748_Bf_Santander_FEVE,_VT_2478.jpg|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:J22_748_Bf_Santander_FEVE,_VT_2478.jpg|100x100px]] |2401-2479 |'''MTM''', [[:es:Barcelona|Barcelona]] |1983 |- |Serie 2500 | |2501y2551 |'''MTM''', [[:es:Barcelona|Barcelona]] |1988 |- |'''Serie 2600''' |[[Archivu:Trenfeve.jpg|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Trenfeve.jpg|100x100px]] |2601-2624 |'''CAF-Sunsundegui''', Alsasua |1994 |- |'''Serie 2700''' |[[Archivu:Serie_2700_de_FEVE.JPG|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Serie_2700_de_FEVE.JPG|100x100px]] |2701- |'''CAF-Sunsundegui''', Alsasua |2009 |- |'''Serie 2900''' |[[Archivu:FEVE_2901_Guardo.jpg|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:FEVE_2901_Guardo.jpg|100x100px]] |2901- |'''CAF-Sunsundegui''', Alsasua |2009 |} === Unidades eléctricas === {| {{tablaguapa}} !'''Modelo''' !'''Imagen''' !'''N° de serie''' !'''Fabricante''' !'''Año''' |- |'''Serie 3300''' |[[Archivu:Avilés,_FEVE_3532.JPG|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Avil%C3%A9s,_FEVE_3532.JPG|100x100px]] |3301-3323 |'''CAF-Sunsundegui''' |2009 |- |'''Serie 3500''' |[[Archivu:FEVE_3500_in_Muros_de_Nalón.jpg|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:FEVE_3500_in_Muros_de_Nal%C3%B3n.jpg|100x100px]] |3516-3537 |'''CAF-Sunsundegui''' |1977 |- |'''Serie 3600''' |[[Archivu:J22_738_Bf_Bilbao_Concordia,_ES_3608.jpg|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:J22_738_Bf_Bilbao_Concordia,_ES_3608.jpg|100x100px]] |3601-3624 3625-3642 |'''CAF-Sunsundegui''' |2000 |- |'''Serie 3800''' |[[Archivu:J22_780_Bf_Santander_FEVE,_ES_6808.jpg|vínculo=https://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:J22_780_Bf_Santander_FEVE,_ES_6808.jpg|100x100px]] |3801-3816 |'''CAF-Sunsundegui''' |1992 |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ferrocarril n'España]] j3886b3ezjac8a93eek5mfeela9c0m0 0 178367 3709470 3424358 2022-08-18T17:57:19Z Mabema1 103987 Actualización d'iconos de llínea wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''Renfe Cercaníes''' ye una división comercial de la compañía ferroviaria española [[Renfe Operadora|Renfe]], dedicada a la xestión y esplotación de redes de cercaníes, que xunen distintos puntos dientro d'[[Área metropolitana|árees metropolitanes]] d'alta densidá poblacional por aciu llinies d'alta capacidá y frecuencia. Naquellos nucleos que cunten con [[Llingües d'España|llingua cooficial]], [[Renfe Operadora|Renfe]] usa adautaciones de la marca xeneral a diches llingües al pie de la marca nacional. Asina, el serviciu recibe tamién el nome de ''Renfe Rodalia'' na [[Comunidá Valenciana|Comunidad Valenciana]] y ''Renfe Aldiriak'' nel [[País Vascu]]; además, hasta [[2010]] tamién usó la marca Renfe Rodalies en [[Cataluña]]. Renfe Cercaníes ye la mayor de les dos divisiones de la empresa matriz qu'operen esti tipu de tresporte, siendo la otra [[Renfe Feve]]. Sacante la llinia C-9 de la so rede madrilana, Cercaníes ufierta tolos sos servicios por trazaos ferroviarios d'anchu ibéricu, de la que tolos trayectos de [[FEVE|Feve]] realizase por redes d'anchu métricu. == Red == [[Ficheru:Map of Cercania systems in Spain.png|izquierda|miniaturadeimagen|302x302px|Nucleos oprerados por Renfe Cercaníes o Rodalies de Catalunya.]] Anguaño, Renfe Cercaníes xestiona y opera n'esclusiva los nucleos de cercaníes de [[Cádiz]], [[Madrid]], [[Málaga]], [[Sevilla]] y [[Zaragoza]].​ Solo xunto de [[Renfe Feve]] opera tamién delles llinies de los nucleos d'[[Asturies]] y [[Cantabria]], y ta presente, xunto d'otres compañíes públiques autonómiques, nos nucleos de cercaníes de [[Bilbao]], [[Murcia]]/[[Alicante]], [[San Sebastián]], [[Cataluña]], [[Valencia]] y [[Córdoba]]. Naquelles rexones onde nun opera n'esclusiva, Renfe Cercaníes tien la so propia rede, al igual que los otros operadores, ensin compartir víes o llinies. En dalgunos de los nucleos esisten entes públicos qu'exercen d'autoridaes de tresporte; ye habitual qu'estos ufierten billetes integraos que dexen el tresbordu ente distintos tresportes, ente los que se suelen incluyir aquellos ufiertaos por [[Renfe Operadora|Renfe]]. Renfe tamién xestionaba y operaba el nucleu denomináu Cercanía Barcelona, formáu por una vasta rede ferroviaria suburbana que sirve a la capital catalana y a la so provincia, estendiéndose tamién a delles poblaciones de [[Tarragona]] y [[Girona]]. El [[1 de xineru]] de [[2010]], la competencia de xestión foi tresferida a la [[Xeneralidá de Cataluña]], pero se caltién la esplotación de les llinies​ per parte de la compañía, agora sol mandu del réxime autonómicu. El nucleu integrase nel nuevu serviciu unificáu Rodalies de Catalunya, qu'apigura toles llinies de cercaníes del [[Cataluña|territoriu catalán]], incluyendo aquelles operaes pola compañía autonómica Ferrocarriles de la Xeneralidá de Cataluña. === Llinies por nucleu === {| {{tablaguapa}} !Comunidá Autónoma !Provincia !Nucleu de Cercaníes ! colspan="2" |Llinia !Orixe/Destinu !Destinu/Orixe |- ! colspan="2" rowspan="3" |{{Bandera2|Asturies}} ! rowspan="3" |[[Cercaníes d'Asturies|Cercaníes Asturies]] |[[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=]] |[[Llinia C-1 (Cercaníes Asturies)|C-1]] |Xixón |Puente de los Fierros |- |[[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=]] |[[Llinia C-2 (Cercaníes Asturies)|C-2]] |Uviéu |L'Entregu |- |[[Ficheru:Cercanías C3 (Azul oscuro).svg|centro|60px|alt=]] |[[Llinia C-3 (Cercaníes Asturies)|C-3]] |San Juan de Nieva |Llamaquique |- ! colspan="2" |{{Bandera2|Cantabria}} ![[Cercaníes de Santander|Cercaníes Santander]] |[[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=]] |C-1 |Santander |Reinosa |- !{{Bandera2|Aragón}} !{{Bandera2|Zaragoza}} ![[Cercaníes Zaragoza]] |[[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=]] |C-1 |Zaragoza - Miraflores |Casetas |- ! colspan="2" rowspan="11" |{{Bandera2|Comunidá de Madrid}} ! rowspan="11" |[[Cercaníes Madrid]] |[[Ficheru:Cercanías C1.svg|centro|60px|alt=]] |C-1 |Príncipe Pío |Aeropuerto T4 |- |[[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=]] |C-2 |Guadalajara |Chamartín |- |[[Ficheru:Cercanías C3.svg|centro|60px|alt=]] |C-3 |Aranjuez |Chamartín |- |[[Ficheru:Cercanías C3a.svg|centro|60px|alt=]] |C-3a |Aranjuez |Sta María de la Alameda |- | rowspan="2" |[[Ficheru:Cercanías C4.svg|centro|60px|alt=]] | rowspan="2" |C-4 | rowspan="2" |Parla |Colmenar Viejo |- |Alcobendas-SS de los Ryes |- |[[Ficheru:Cercanías C5.svg|centro|60px|alt=]] |C-5 |Mostoles |Humanes |- |[[Ficheru:Cercanías C7.svg|centro|60px|alt=]] |C-7 |Alcala de Henares |Principe Pío |- |[[Ficheru:Cercanías C8.svg|centro|60px|alt=]] |C-8 |Guadalajara |Cercedilla |- |[[Ficheru:Cercanías C9.svg|centro|60px|alt=]] |C-9 |Cercedilla |Cotos |- |[[Ficheru:Cercanías C10.svg|centro|60px|alt=]] |C-10 |Villalba |Aeropuerto T4 |- ! rowspan="9" |{{Bandera2|Andalucía}} ! rowspan="5" |{{Bandera2|Provincia de Sevilla|nome=Sevilla}} ! rowspan="5" |[[Cercaníes Sevilla]] |[[Ficheru:Cercanías C1.svg|centro|60px|alt=]] |C-1 |Lora del Río |Lebrija |- |[[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=]] |C-2 |Sevilla Sta Justa |Cartuja |- |[[Ficheru:Cercanías C3 (Rojo).svg|centro|60px|alt=]] |C-3 |Sevilla Sta Justa |Constantina |- |[[Ficheru:Cercanías C4 (Morado).svg|centro|60px|alt=]] |C-4 | colspan="2" |Circular |- |[[Ficheru:Cercanías C5.svg|centro|60px|alt=]] |C-5 |Jardínes de Hércules |Benacazón |- ! rowspan="2" |{{Bandera2|Provincia de Málaga|nome=Málaga}} ! rowspan="2" |[[Cercaníes Málaga]] |[[Ficheru:Cercanías C1.svg|centro|60px|alt=]] |C-1 |Málaga |Fuengirola |- |[[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=]] |C-2 |Málaga |Alora |- ! rowspan="2" |Cadiz ! rowspan="2" |[[Cercaníes Cádiz]] |[[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=]] |C-1 |Cadiz |Aeropuerto de Jerez |- |[[Ficheru:Cercanías C1a.svg|centro|60px|alt=]] |C-1a |Las Aletas |Universidad |- ! rowspan="4" |{{Bandera2|País Vascu}} !Gipuzcoa ![[Cercaníes San Sebastian]] |[[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=]] |C-1 |San Sebastián |Irún |- ! rowspan="3" |{{Bandera2|Bizkaia}} ! rowspan="3" |[[Cercaníes Bilbao]] |[[Ficheru:Cercanías C1 (Rojo).svg|centro|60px|alt=]] |C-1 |Bilbao |Santurtzi |- |[[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=]] |C-2 |Bilbao |Muskiz |- |[[Ficheru:Cercanías C3 (Azul).svg|centro|60px|alt=]] |C-3 |Bilbao |Orduña |- ! rowspan="9" |{{Bandera2|Rexón de Murcia}} {{Bandera2|Comunidá Valenciana}} ! rowspan="3" |{{Bandera2|Rexón de Murcia}} {{Bandera2|Provincia d'Alacant|nome=Alicante}} ! rowspan="3" |[[Cercaníes de Murcia y Alicante|Cercaníes Murcia/Alicante]] |[[Ficheru:Cercanías C1.svg|centro|60px|alt=]] |C-1 |Murcia del Carmen |Alicante Terminal |- |[[Ficheru:Cercanías C2.svg|centro|60px|alt=]] |C-2 |Murcia del Carmen |Águilas |- |[[Ficheru:Cercanías C3.svg|centro|60px|alt=]] |C-3 |Alicante Terminal |San Vicente |- ! rowspan="6" |{{Bandera2|Provincia de València|nome=Valencia}} ! rowspan="6" |[[Cercaníes Valencia]] |[[Ficheru:Cercanías C1.svg|centro|60px|alt=]] |C-1 |Valencia Nord |Gandía |- |[[Ficheru:Cercanías C2 (Amarillo).svg|centro|60px|alt=]] |C-2 |Valencia Nord |Moixenet |- |[[Ficheru:Cercanías C3.svg|centro|60px|alt=]] |C-3 |Valencia Nord |Utiel |- |[[Ficheru:Cercanías C4 (Rojo).svg|centro|60px|alt=]] |C-4 |Valencia St Isidre |L'Alter |- |[[Ficheru:Cercanías C5 (Verde).svg|centro|60px|alt=]] |C-5 |Valencia Nord |Caudiel |- |[[Ficheru:Cercanías C6 (Azul oscuro).svg|centro|60px|alt=]] |C-6 |Valencia Nord |Vinaroz |} === Material rodante === {| class="wikitable center" !Serie !Nucleos donde circula !Imagen |- |442<ref>Listadotren, [http://www.listadotren.es/carac/fichadatos.php?id=46 Serie 442]</ref> |Madrid (C-9) |[[Archivu:Cercanias-madrid-c9-line-train-cotos.jpg|100x100px]] |- |446<ref>Listadotren, [http://www.listadotren.es/carac/fichadatos.php?id=40 Serie 446]</ref> |Bilbao, Córdoba, Madrid, Sevilla, San Sebastián |[[Archivu:RN446-033.JPG|100x100px]] |- |447<ref>Listadotren, [http://www.listadotren.es/carac/fichadatos.php?id=41 Serie 447]</ref> |Barcelona, Valencia, San Sebastián, Cantabria, Murcia/Alicante, Tarragona y Girona |[[Archivu:Ut_447_UM_Silla.jpg|100x100px]] |- |470 |Santander |[[Archivu:470_Mataporquera.jpg|100x100px]] |- |450/451<ref>Listadotren, [http://www.listadotren.es/carac/fichadatos.php?id=43 Serie 450]</ref> |Barcelona y Madrid |[[Archivu:Ut_450_STVC.jpg|100x100px]] |- |Civia |Asturies, Barcelona, Cádiz, Madrid, Málaga, Sevilla, Valencia, Zaragoza, Girona |[[Archivu:RN463003El.JPG|100x100px]] |- |592 |Valencia y Murcia/Alicante |[[Archivu:59225M_RibaTuria.jpg|100x100px]] |} == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Renfe Cercaníes]] 2vhqq3vcth97txu3zzg71rcvmkwknr4 0 179355 3709689 3680207 2022-08-19T08:57:48Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{editándose}} {{eventu actual}} {{Ficha |títulu=Pandemia de COVID-19 n'Asturies |tipocabecera = |colorfondotitulo= |subtitulo= |mapa= |imagen= Pandemic in Asturias.png |tamañoimagen=280px |pie= Casos confirmaos de COVID-19 per cápita n'Asturies por conceyos a 5 de xunu: {{lleenda|#F0F9E8|0 casos por 1000 persones}}{{lleenda|#3EA2BA|2 casos por 1000 persones}}{{lleenda|#308FBD|4 casos por 1000 persones}}{{lleenda|#1B80B6|6 casos por 1000 persones}}{{lleenda|#0F6EB2|8 casos por 1000 persones}}{{lleenda|#0768AC|9 casos por 1000 persones}} |etiqueta1= Primer casu |datos1=[[29 de febreru]] de [[2020]]<ref>{{cita web |url =https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/02/29/primer-coronavirus-asturias-gijones-70-anos-viajo-portugal/00031582977428581348210.htm|títulu=Primer caso de coronavirus en Asturias: un gijonés de 70 años que viajó a Portugal|Editorial=La Voz de Asturias|idioma=castellanu|fechaaccesu=10 de marzu de 2020}}</ref> |etiqueta2 = Tipu |datos2 = Pandemia |etiqueta3 = Orixe |datos3 = [[Wuhan]] {{PRC}} |etiqueta4 = Casos confirmaos por PCR |datos4 = 2.467 |etiqueta5 = Casos de recuperación |datos5 = 2.077 |etiqueta6= Persones finaes |datos6= 339 |etiqueta7 =Causa |datos7 =[[SARS-CoV-2]] |etiqueta8 =Enfermedá |datos8 =[[COVID-19]] |sitiuweb = https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6 |seccion9 = [[Archivu:Star_of_life_caution.svg|24px|Wikipedia nun ye un consultoriu médicu|link=Wikipedia:Avisu médicu]]&nbsp;[[Wikipedia:Avisu médicu|Avisu médicu]]{{pad|1em}} }} La '''pandemia de coronavirus de 2020 n'Asturies''' refierse al brote epidémicu na [[Comunidá Autónoma]] d'[[Asturies]], provocáu pol [[virus]] [[SARS-CoV-2]], como consecuencia de la [[pandemia]] de [[coronavirus]] [[COVID-19]] en [[2020]]. El [[29 de febreru]] de [[2020]], l'escritor [[Luis Sepúlveda]] ye declaráu como'l primer paciente de coronavirus COVID 19 n'Asturies, tres volver d'una visita al festival lliterariu ''Correntes d'Escritas'' en [[Póvoa de Varzim]], [[Portugal]]<ref>{{cita web |títulu=El escritor chileno Luis Sepúlveda, primer afectado por coronavirus en Asturias |url=https://elpais.com/sociedad/2020-03-01/el-escritor-chileno-luis-sepulveda-primer-afectado-por-coronavirus-en-asturias.html |Editorial=El País |fecha=1 de marzu de 2020 |fechaaccesu=5 de marzu de 2020}}</ref> y el segundu paciente d'orixe chilenu contaxáu con esta enfermedá.<ref>{{cita web |títulu=Escritor chileno Luis Sepúlveda es hospitalizado con coronavirus y enciende alarmas en Portugal|url=https://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/chile/2020/03/01/amp/escritor-chileno-luis-sepulveda-es-hospitalizado-con-coronavirus-y-enciende-alarmas-en-portugal.shtml|fecha=1 de marzu de 2020|fechaaccesu=5 de marzu de 2020|sitiuweb=Bio-Bio Chile}}</ref> El [[12 de marzu]] produzse un puntu d'inflexón nel númberu de midíes tomaes p'atayar l'espardimientu de la enfermedá, decretándose'l pieslle de tolos centros educativos del país, asina como la cancelación de eventos deportivos y actividaes de toa mena. == Evolución de la enfermedá == {| |{{Medical cases chart|barwidth=wide|numwidth=mwd|disease=COVID-19|ubicación=Asturies |outbreak=pandemia del coronavirus 2019–20 |togglesbar= <div class="nomobile" style="text-align:center"> {{Medical cases chart/Month toggle button|feb}} {{Medical cases chart/Month toggle button|mar}} {{Medical cases chart/Month toggle button|abr}} {{Medical cases chart/Month toggle button|may}} <span class="mw-collapsible mw-customtoggle-l15 mw-customtoggle-mar-l15 mw-customtoggle-apr-l15 mw-collapsed" id="mw-customcollapsible-l15" style="padding:0 8px" >Caberos 15 díes</span> <span class="mw-collapsible mw-customtoggle-l15 mw-customtoggle-mar-l15" id="mw-customcollapsible-l15" style="border:2px solid lightblue; padding:0 0px">Caberos 15 díes</span> </div> |rows= {{Medical cases chart/Row|2020-02-29|0|0|1|||1|firstright1=y|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row||||1|||1|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-03|0|0|2|||2|{{#expr:100*(2-1)/1 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-04|0|0|3|||3|{{#expr:100*(3-2)/2 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-05|0|0|4|||4|{{#expr:100*(4-3)/3 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-06|0|0|6|||6|{{#expr:100*(6-4)/4 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-07|0|0|7|||7|{{#expr:100*(7-6)/6 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-08|0|0|8|||8|{{#expr:100*(8-7)/7 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-09|0|0|16|||16|{{#expr:100*(16-8)/8 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-10|0|0|17|||17|{{#expr:100*(17-16)/16 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-11|1|1|35|||33|{{#expr:100*(33-17)/17 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-12|1|1|49|||47|{{#expr:100*(47-33)/33 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-13|1|2|68|||65|{{#expr:100*(65-47)/47 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-14|1|3|107|||103|{{#expr:100*(103-65)/65 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-15|1|3|142|||138|{{#expr:100*(138-103)/103 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-16|1|3|189|||185|{{#expr:100*(185-138)/138 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-17|1|3|193|||189|{{#expr:100*(189-185)/185 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-18|1|4|242|||237|{{#expr:100*(237-189)/189 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-19|3|6|344|||335|{{#expr:100*(335-237)/237 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-20|5|6|486|||475|{{#expr:100*(475-335)/335 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-21|8|6|545|||531|{{#expr:100*(531-475)/475 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-22|12|21|594|||561|{{#expr:100*(561-531)/531 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-23|22|30|662|||610|{{#expr:100*(610-561)/561 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-24|25|35|779|||719|{{#expr:100*(719-610)/610 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-25|27|40|841|||774|{{#expr:100*(774-719)/719 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-26|29|52|900|||819|{{#expr:100*(819-774)/774 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-27|33|65|1004|||906|{{#expr:100*(906-819)/819 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-28|41|76|1088|||971|{{#expr:100*(971-906)/906 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-29|49|78|1158|||1031|{{#expr:100*(1031-971)/971 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-30|55|90|1236|||1091|{{#expr:100*(1091-1031)/1031 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-03-31|63|109|1322|||1150|{{#expr:100*(1150-1091)/1091 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-01|69|135|1384|||1180|{{#expr:100*(1180-1150)/1150 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-02|70|154|1433|||1209|{{#expr:100*(1209-1180)/1180 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-03|76|190|1522|||1256|{{#expr:100*(1256-1209)/1209 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-04|80|216|1605|||1309|{{#expr:100*(1309-1256)/1256 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-05|86|222|1646|||1338|{{#expr:100*(1338-1309)/1309 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-06|96|244|1679|||1339|{{#expr:100*(1339-1338)/1338 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-07|102|294|1705|||1309|{{#expr:100*(1309-1339)/1339 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-08|110|340|1737|||1287|{{#expr:100*(1287-1309)/1309 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-09|121|372|1799|||1306|{{#expr:100*(1306-1287)/1287 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-10|128|414|1827|||1285|{{#expr:100*(1285-1306)/1306 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-11|140|430|1892|||1322|{{#expr:100*(1322-1285)/1285 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-12|149|434|1958|||1375|{{#expr:100*(1375-1322)/1322 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-13|156|458|2051|||1437|{{#expr:100*(1437-1375)/1375 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-14|166|487|2096|||1443|{{#expr:100*(1443-1437)/1437 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-15|168|522|2170|||1480|{{#expr:100*(1480-1443)/1443 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-16|174|545|2230|||1511|{{#expr:100*(1511-1480)/1480 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-17|187|575|2272|||1510|{{#expr:100*(1510-1511)/1511 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-18|196|595|2298|||1507|{{#expr:100*(1507-1510)/1510 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-19|200|599|2348|||1549|{{#expr:100*(1549-1507)/1507 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-20|202|616|2365|||1547|{{#expr:100*(1547-1549)/1549 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-21|211|642|2419|||1566|{{#expr:100*(1566-1547)/1547 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-22|223|665|2453|||1565|{{#expr:100*(1565-1566)/1566 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-23|231|688|2509|||1590|{{#expr:100*(1590-1565)/1565 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-24|239|716|2546|||1591|{{#expr:100*(1591-1590)/1590 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-25|249|749|2601|||1603|{{#expr:100*(1603-1591)/1591 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-26|253|759|2677|||1665|{{#expr:100*(1665-1603)/1603 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-27|261|780|2688|||1647|{{#expr:100*(1647-1665)/1665 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-28|266|809|2797|||1722|{{#expr:100*(1722-1647)/1647 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-29|273|835|2828|||1720|{{#expr:100*(1720-1722)/1722 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-04-30|273|860|2853|||1720|{{#expr:100*(1720-1720)/1720 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-05-01|279|890|2864|||1695|{{#expr:100*(1695-1720)/1720 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-05-02|280|908|2884|||1696|{{#expr:100*(1696-1695)/1695 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-05-03|284|917|2991|||1790|{{#expr:100*(1790-1696)/1696 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-05-04|284|936|3041|||1821|{{#expr:100*(1821-1790)/1790 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-05-05|287|953|3073|||1833|{{#expr:100*(1833-1821)/1821 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} {{Medical cases chart/Row|2020-05-06|292|971|3099|||1836|{{#expr:100*(1836-1833)/1833 round 0}}%|factor=8|numwidth=mw|collapsible=y}} <!-- Desplicación :|2020-03-14 (data)|196(muertos)|517(recuperaos)|6391 (barra gráficu)|||6,391 (infestaos)|+22% (porcentaxe)--> |caption='''Fonte:''' * [https://twitter.com/astursalud Conseyería de Salú del Principáu d'Asturies]}} |} === Febreru: activación de protocolos y primer casu=== :'''[[24 de febreru]]''' El Principáu activa'l protocolu d'actuación escontra'l coronavirus depués de detectar el primer posible casu nuna muyer de 25 años qu'ingresó nun primer momentu nel [[Hospital Universitariu San Agustín]] y, al rodiu de les 22:00 hores, nel [[Hospital Universitariu Central d'Asturies]] (HUCA) tres volver d'un viaxe a [[Venecia]]. El protocolu supón zarrar dos pisos del hospital, l'octavu y el novenu, y que namái puedan acceder a los mesmos dos facultativos.<ref>{{cita web |url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/02/25/huca-descarta-dos-casos-coronavirus-pacientes-gijon/00031582662605286325642.htm/|títulu=El HUCA descarta dos casos más de coronavirus en pacientes de Gijón|fecha=25 de febreru de 2020|editorial=[[La Voz de Asturias]]}}</ref> :'''[[25 de febreru]]''' La muyer ye diagnosticada con [[Mycoplasma]], una infeición que provoca [[neumonía]] y que se trata con [[antibióticu]].<ref>{{cita web |url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/02/25/huca-descarta-dos-casos-coronavirus-pacientes-gijon/00031582662605286325642.htm/ |títulu=El HUCA descarta dos casos más de coronavirus en pacientes de Gijón|fecha=25 de febreru|editorial=[[La Voz de Asturias]]}}</ref> :'''[[26 de febreru]]''' Actívase per segunda vegada'l protocolu por otros dos posibles casos de muyeres procedentes d'[[Italia]]. Los análisis descarten la enfermedá.<ref>{{cita web |url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/02/25/huca-descarta-dos-casos-coronavirus-pacientes-gijon/00031582662605286325642.html |títulu=El HUCA descarta dos casos más de coronavirus en pacientes de Gijón|fecha=25 de febreru|editorial=[[La Voz de Asturias]]}}</ref> :'''[[27 de febreru]]''' La cifra de pacientes analizaos llega a 18<ref>{{cita web |url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/02/27/asturias-descartado-18-casos-sospechosos-coronavirus/00031582806968852640231.htm |títulu=Asturias ya ha descartado 18 casos sospechosos de coronavirus|fecha=27 de febreru de 2020|editorial=[[La Voz de Asturias]]}}</ref> lo que provoca que'l [[Serviciu de Salú del Principáu d'Asturies]] (SESPA) cambie'l protocolu p'atender los posibles casos nel domiciliu y evitar el desplazamientu de falsos contaxaos al HUCA.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/asturias/salud-analizara-domicilio-casos-coronavirus-asturias-20200227000724-ntvo.html |títulu=Salud analizará en el domicilio los casos sospechosos de coronavirus en Asturias|fecha=27 de febreru de 2020|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> :'''[[28 de febreru]]''' Caltiénse la situación d'alerta pero non d'alarma.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/asturias/salud-mantiene-situacion-20200228145603-nt.html|títulu=Salud mantiene la situación «de alerta pero no de alarma» respecto a la incidencia del coronavirus en Asturias|fecha=28 de febreru de 2020|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> :'''[[29 de febreru]]''' '''Primer casu''': [[Luis Sepúlveda]], de 70 años, ingresa n'estáu grave nel [[HUCA]] tres seer diagnosticáu de [[neumonía]].<ref>{{cita web |url=https://www.asturias.es/portal/site/webasturias/menuitem.6282925f26d862bcbc2b3510f2300030/?vgnextoid=9178b5e3e1a90710VgnVCM10000097030a0aRCRD&vgnextchannel=75e70496b90b0310VgnVCM1000002f030003RCRD&i18n.http.lang=ast|títulu=Salú confirma'l primer casu del coronavirus nuevu n'Asturies|fecha=29 de febreru de 2020|editorial=[[Gobiernu del Principáu d'Asturies]]}}</ref> === Marzu: xuba de casos, confinamientu y picu=== :'''[[2 de marzu]]''' El Gobiernu fai un llamáu a caltener la calma, l'alerta y la vixilancia, mientres se trabaya pa identificar a tolos contautos rellacionados col primer positivu en coronavirus na so visita al [[Sanatoriu Covadonga]] de [[Xixón]].<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-principado-llama-mantener-situacion-alerta-calma-20200302010432-ntvo.html|títulu=El Principado llama a «mantener la situación de calma, de alerta y vigilancia» ante el coronavirus|fecha=2 de marzu de 2020|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> :'''[[3 de marzu]]''' '''Segundu casu''': Nun primer momentu, infórmase que son otres dos persones les diagnosticaes cola enfermedá, pero díes depués va confirmase que namás ye ún, un llaniscu de 32 años.<ref>{{cita web |url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/03/03/segundo-coronavirus-asturias-llanisco-32-anos-viajo-italia/00031583256818916305625.htm|títulu=El segundo caso de coronavirus en Asturias: un llanisco de 32 años que viajó a Italia|fecha=3 de marzu de 2020|editorial=[[La Voz de Asturias]]}}</ref> :'''[[4 de marzu]]''' '''Tercer casu''': un home de 48 años.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/casos-coronavirus-asturias-aislamiento-huca-20200304112114-nt.html|títulu=Salú confirma un cuartu positivu|fecha=4 de Marzu de 2020|editorial=[[La Voz de Asturias]]}}</ref> :'''[[5 de marzu]]''' '''Cuartu casu''': ye un xixonés de 48 años infestáu en [[Torrejón de Ardoz]]. Por mor de la influyencia del virus oblígase los enfermos lleves a tratase en casa pa nun saturar l'HUCA. Per otru llau, el Principáu restrinxe l'accesu a los hospitales con una visita por enfermu y día.<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/sociedad/2020/03/05/numero-infectados-coronavirus-asturias-eleva/2608033.html|títulu=El contagio del quinto infectado por coronavirus en Asturias tiene su origen en Torrejón de Ardoz|fecha=5 de marzu de 2020|editorial=[[La Nueva España]]}}</ref> :'''[[6 de marzu]]''' La Conseyería de Salú confirmó esta mañana dos nuevos casos positivos n'Asturies, siendo '''seis''' el númberu de persones afectaes. Trátase de dos contautos que taben rellacionaos col home de 48 años que fuera diagnosticáu'l día anterior.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-gobierno-regional-positivos-asturias-20200306095043-nt.html|títulu=Dos casos vinculados al paciente que llegó de Torrejón de Ardoz elevan a siete los positivos en Asturias|fecha=6 de marzu de 2020|editorial=[[La Nueva España]]}}</ref> :'''[[7 de marzu]]''' Asturies amplía les sos places hospitalaries en confirmándose siete casos positivos, el '''séptimu casu''' ye de un home de 51 años qu'empecipió los sos síntomes cuando taba en Madrid.<ref>https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-amplia-plazas-hospitarlias-tras-7-casos-coronavirus-20200307020129-ntvo.html https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-amplia-plazas-hospitarlias-tras-7-casos-coronavirus-20200307020129-ntvo.html</ref><ref>https://www.redaccionmedica.com/autonomias/asturias/el-septimo-caso-de-coronavirus-de-asturias-se-contagio-en-madrid-9320 https://www.redaccionmedica.com/autonomias/asturias/el-septimo-caso-de-coronavirus-de-asturias-se-contagio-en-madrid-9320</ref> :'''[[8 de marzu]]''' Un home de 56 años, '''octavu casu''' de coronavirus n'Asturies.<ref>https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-hombre-anos-octavo-caso-coronavirus-20200307224948-nt.html https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-hombre-anos-octavo-caso-coronavirus-20200307224948-nt.html</ref> :'''[[9 de marzu]]''' El '''novenu casu''' trátase d'un home de 54 años que tien fiebre y dolor de cabeza y que ta n'aislamientu na so casa.<ref>https://www.europapress.es/asturias/noticia-confirmado-noveno-caso-coronavirus-asturias-20200308223713.html</ref> Al mesmu tiempu una persona que s'atopaba en vixilancia ye el décimu casu de coronavirus n'Asturies.<ref>https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-confirma-decimo-caso-20200309074318-nt.html </ref>'''Décimu casu'''<ref>https://www.europapress.es/nacional/noticia-salud-confirma-decimo-positivo-covid-19-asturias-20200309100307.html</ref> Confirmaos seis casos más rellacionaos cola Fundación Masaveu. <ref>https://www.20minutos.es/noticia/4181520/0/salud-confirma-seis-nuevos-casos-de-covid-19-relacionados-con-el-colegio-masaveu-de-oviedo/</ref> :'''[[10 de marzu]]''' Un casu nuevu fai siete los casos de coronavirus nel colexu Fundación Masaveu d'Uviéu, lo qu'obliga a cerrar el colexu.<ref>https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-colegio-fundacion-masaveu-suspende-clases-por-siete-positivos-coronavirus-20200310023808-nt.html#ns_campaign=web-push&ns_fee=0&ns_linkname=Crisis_del_coronavirus_en_Asturias&ns_mchannel=web</ref> Cinco docentes y dos alumnos del colexu Fundación Masaveu d'Uviéu eleven a 17 los positivos n'Asturies.<ref>https://www.elcomercio.es/sociedad/asturias-positivos-coronavirus-20200310100752-nt.html</ref> :'''[[11 de marzu]]''' '''Muerre'l primer infestáu''': Avelino Uña Gutiérrez, profesor de la Fundación Masaveu, que fallez na nueche del miércoles 11 de marzu.<ref>{{cita publicación |autor=Álvaro Faes y Pablo Álvarez (Oviedo) Sara Arias (Grado)|fechaaccesu=12-03-2020|fecha-publicación=12-03-2020|periódicu=La Nueva España|títulu=Un profesor de la Fundación Masaveu de 68 años, primer muerto por el virus en Asturias|url=https://www.lne.es/sociedad/2020/03/12/profesor-fundacion-masaveu-68-anos/2611208.html}}</ref> :'''[[12 de marzu]]''' Zarren tolos colexos d'Uviéu mientres dos selmanes<ref>{{cita publicación |url=https://www.lne.es/asturias/2020/03/12/principado-dicta-cierre-colegios-oviedo/2611368.html|títulu=El Principado dicta el cierre de todos los colegios de Oviedo durante al menos dos semanas|fecha=12.03.2020 {{!}}|fechaaccesu=12.03.2020|periódicu=La Nueva España}}</ref> :'''[[13 de marzu]]''' El Principáu zarra les aules de tol Principau y pide que nun heba reagrupamientos masivos nes cais.<ref>https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-principado-cierra-aulas-y-pide-no-haya-agrupamientos-calles-20200313011242-ntvo.html El Comercio - 13/03/2020</ref> Con 19 casos nuevos el númberu total d'afectaos elévense a 68. <ref>https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/03/13/salud-confirma-19-nuevos-casos-asturias-ultimas-horas/00031584091684383377866.htm La Voz de Asturias - 13/03/2020</ref><br> Cierren temporalmente'l cuartel de la guardia civil de Cangues d'Onís. Les dependencies volverán abrise cuando faigan la so desinfeición. <ref>https://www.lne.es/sociedad/2020/03/13/cerrado-cuartel-guardia-civil-cangas/2611740.html La Nueva España 13/03/2020</ref><br> El Gobiernu afita l'estáu d'Alarma por cuenta de la evolución del Coronavirus. <ref>https://www.elmundo.es/espana/2020/03/13/5e6b844e21efa0dd258b45a5.html El Mundo 13/03/2020</ref><br> '''IMPORTANTE: 984100400 nuevu númberu d'atención n'Asturies pa posibles casos de coronavirus'''. <ref>https://www.elmundo.es/espana/2020/03/13/5e6b844e21efa0dd258b45a5.html El Mundo 13/03/2020</ref> :'''[[14 de marzu]]''' El colexu xixonés del San Vicente comunica a les families el positivu d'un miembru de la plantiya.<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/sociedad/2020/03/14/colegio-gijones-san-vicente-comunica/2612289.html|títulu=El colegio gijonés del San Vicente comunica a las familias el positivo de un miembro de la plantilla|fecha=14 de marzu de 2020|editorial=[[La Nueva España]]}}</ref> :'''[[15 de marzu]]''' La cifra llega a '''142 casos positivos'''.<ref>https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-principado-20200314103116-nt.html El Comercio</ref> Habilítense los númberos 984 100 400 y 900 878 232 d'atención n'Asturies p'afectaos por Coronavirus<ref>https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-nuevo-telefono-asturias-20200313141012-nt.html El Comercio</ref>. Espublízase'l Decretu de midíes urxentes escontra'l coronavirus y la publicación nel BOE 15/03/2020.<ref>https://www.lasprovincias.es/politica/boe-estado-alarma-limitacion-desplazamientos-comercios-20200314001647-nt.html BOE 15/03/2020</ref>, asocede un incrementu de 142 casos<ref>https://www.lne.es/sociedad/2020/03/15/fuerte-incremento-casos-coronavirus-asturias/2612577.html 142 casos</ref>. Primer casu na residencia d'El Cristo<ref>https://www.lne.es/sociedad/2020/03/15/confirmado-primer-positivo-coronavirus-residencia/2612615.html y produzse'l primer casu na residencia d'El Cristo</ref> *Primer casu en [[Grau]] <ref>https://www.lne.es/sociedad/2020/03/15/ingresan-coronavirus-hombre-residencia-ancianos/2612555.html Primer casu en Grau</ref> *Una muyer de 56 años conviértese na primer paciente en salir de la UCI del HUCA.<ref>https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-primera-paciente-20200323185848-nt.html Primera paciente con coronavirus dada de alta de la UCI del HUCA] EL COMERCIO</ref> :'''[[26 de marzu]]''' Anúnciase la construcción d'un [[hospital de campaña]] na [[Feria Internacional de Muestres d'Asturies]]. L'oxetivu yera amenorgar la presión sobro l'Hospital de Cabueñes.<ref>[https://cadenaser.com/emisora/2020/03/26/ser_gijon/1585247779_458915.html Carreño cede 100 colchones para el hospital de campaña de la Feria de Muestras de Gijón] SER</ref> :'''[[27 de marzu]]''' Asturies perpasa los '''1.000 casos positivos''', con 4,125 más persones colos síntomes posibles que son siguíos vía'l telefónica.<ref>[https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-supera-millar-contagios-20200327210403-nt.html Coronavirus | Asturias supera el millar de casos positivos] EL COMERCIO</ref> Nesti día, la conseyería de Salú anunció testajes masivos neles residencies de la comunidá, el grupu principal de la enfermedá n'Asturies.<ref>[https://www.elcomercio.es/sociedad/salud-inicia-pruebas-20200328002423-ntvo.html Coronavirus | Salud inicia hoy pruebas masivas en los geriátricos públicos y privados de Asturias] EL COMERCIO</ref> :'''[[28 de marzu]]''' El Presidente Adrián Barbón suxer al gobiernu central que la cuarentena tendría que ser endurecida. La so llamada foi escuchada, yá que toles actividaes non esenciales cesaben hasta'l 9 d'abril. El gobiernu asturianu negocia con Madrid la continuidá de la industria pesada de la rexón, esperando evitar la bancarrota.<ref>[https://www.lne.es/sociedad/2020/03/29/confinamiento-endurece-construccion-e-industria/2618440.html Cierre total: construcción e industria "no esencial" paran desde mañana] LNE</ref> Amás, munchos de los conceyos d'Asturies, como [[Valdés]] o [[Cuideiru]], aprobaron les sos restricciones propies para prohibir el turismu nel conceyu coles mires de controlar la enfermedá.<ref>[https://www.lne.es/sociedad/2020/03/29/hay-bandos-limitar-compra-paseos/2618418.html Ya hay bandos municipales para todo: para limitar la compra, los paseos del perro o las visitas] LNE</ref> :'''[[29 de marzu]]''' Un segundu casu positivu abandona la Unidá de vixilancia intensiva del HUCA.<ref>[https://www.elcomercio.es/sociedad/segundo-paciente-dado-20200329151110-nt.html Segundo paciente dado de alta de la UCI del HUCA]</ref> Un día más tarde, en Grau, un home de 95 años convertíase nela primer persona en recuperase nuna residencia.<ref>[https://www.lne.es/sociedad/2020/03/30/primera-alta-geriatricos-hombre-95/2619059.html Primer alta en geriátricos: un hombre de 95 años de la residencia de Grado supera el coronavirus]LNE</ref> === Abril: baxada de la curva de contaxos=== :'''[[1 d'abril]]''' La Universidá de Uviéu ufiertó'l alumnáu de enfermería nel ultimú añu acabar el so grau prematuramente pa poder lluchar escontra'l coronavirus.<ref>[https://www.lne.es/sociedad/2020/04/01/llamamiento-estudiantes-enfermeria-momento-critico/2619877.html Llamada a los estudiantes: "En este momento crítico necesitamos enfermeros con ganas e ilusión"]LNE</ref> :'''[[2 d'abril]]''' Una residencia en [[Mallecina]] ([[Salas]]) yera totalmente sacupáu dempués de que dos muertes y casi tolos residentes dieren positivos.  Tuvieron movíos a [[Llangréu]] y al HUCA.<ref>[https://www.lne.es/sociedad/2020/04/04/salud-desaloja-residencia-privada-salas/2620911.html Salud desaloja una residencia privada en Salas y traslada a los ancianos a Langreo]LNE</ref> Tamién informóse qu'aprosimao 5,500 persones tán siendo siguíes vía'l teléfonu ensin feceles les pruebes.<ref>[https://www.elcomercio.es/sociedad/cifra-asturianos-seguimiento-20200404000533-ntvo.html Coronavirus | La cifra de asturianos en seguimiento en casa por coronavirus sube a 5.500] EL COMERCIO</ref> :'''[[4 d'abril]]''' El Gobienu d'Asturies informa que va aumentar les pruebes diaries a 3.000, por utilizar el Llaboratoriu de Salú Animal de Xixón y el Inter-Profesión Laboratorio Lácteo de Llanera.<ref>[https://www.lne.es/noticias-suscriptor/sociedad/2020/04/04/asturias-triplicaria-test-covid-19/2620914.html Asturias triplicaría los test de COVID-19 sumando laboratorios de sanidad animal]LNE</ref> Nel mesmu día, el presidente español Pedro Sánchez anunció la prórroga del estáu d'alarma, so les mesmes afecciones, hasta el 26 abril, cola posibilidá para estenderlo más selmanes adicionales, pero relaxando delles medíes. Aun así, construcción y actividaes industriales podíen retomar les sos actividaes dempués de el 9 abril.<ref>[https://www.elcomercio.es/sociedad/paron-industrial-decretado-20200405001216-ntvo.html El día 9, fin al parón industrial decretado hace una semana]EL COMERCIO</ref> :'''[[7 d'abril]]''' Primer día nel que los casos activos baxen dende l'aniciu de la pandemia na comunidá autónoma. Tamién nesti día, Asturies superó 100 muertes y consiguió un récord nuevu de recuperaciones con 50. Dos díes más tarde, confirmáse que nela residencia de Grau, el focu principal d'Asturies, 43 persones recuperaronse de la enfermedá.<ref>[https://www.lne.es/sociedad/2020/04/09/geriatrico-grado-golpeado-coronavirus-vive/2623078.html El geriátrico de Grado, el más golpeado por el coronavirus, vive sus mejores horas con 43 curaciones]LNE</ref> :'''[[8 d'abril]]''' José Manuel Fernández Tamargo, alcalde de Yernes y Tameza, convertíase nel primer alcalde d'Asturies positivo en Coronavirus.<ref>[https://www.lne.es/sociedad/2020/04/08/alcalde-yernes-tameza-primer-regidor/2622541.html El Alcalde de Yernes y Tameza, el primer regidor asturiano afectado por coronavirus]LNE</ref> :'''[[10 d'abril]]''' La instalación del hospital de campaña nel pabellón central de la Feria Internacional de Muestres en Xixón, tuvo acabáu'l '''10 d'abril'''.  Tien 114 cames para pacientes nidios. El Presidente Adrián Barbón destacó qu'esti equipamientu foi preparáu con antelación, como naquel momentu los hospitales taben a un 50% d'ocupación.<ref>[https://www.elcomercio.es/sociedad/pabellon-central-hospital-20200405001212-ntvo.html Coronavirus | El pabellón central, un hospital de 144 camas]EL COMERCIO</ref> :'''[[13 d'abril]]''' Coincidiendo col regresu de los trabayadores non esenciales, les fuercies de seguranza del estáu distribuyeron mázcares pa los usuarios del tresporte públicu nes estaciones principales de la rexón [38]. Al día viniente, el Principáu d'Asturies entamó les pruebes masives en residencies d'ancianos.<ref>{{cita web|url=https://www.lne.es/sociedad/2020/04/13/normalidad-estaciones-transporte-publico-asturiano/2624176.html|publisher=[[La Nueva España]]|date=13 April 2020|language=es|títulu=Normalidad en las estaciones de transporte público asturiano durante el reparto de cientos de miles de mascarillas}}</ref> [[Ficheru:Luis_Sepúlveda_2014.jpg|thumb|175px|Luis Sepúlveda (1949-2020).]] :'''[[16 d'abril]]''' Muerre a los 70 años d'edá l'escritor [[Luis Sepúlveda]], primer persona diagnosticada cola enfermedá.<ref>{{cita web|url=https://www.rtpa.es/noticias-sociedad-ast:El-escritor-Luis-Sepulveda-fallece-a-los-70-a%C3%83%C2%B1os-por-coronavirus_111587026972.html|publisher=[[RTPA]]|date=16 d'abril de 2020|language=ast|títulu=L'escritor Luis Sepúlveda muerre a los 70 años por coronavirus}}</ref> :'''[[17 d'abril]]''' [[Adrián Barbón]] anunció qu'Asturies tendría'l so propiu plan de salida de confinamientu, magar qu'una comunidá autónoma nun tien drechu a decidir por sigo mesma cuándo executalu<ref>{{cita web|url=https://www.lne.es/asturias/2020/04/18/barbon-anuncia-asturias-contara-propio/2626270.html|publisher=[[La Nueva España]]|language=es|date=17 April 2020|títulu=Barbón anuncia que Asturias contará con su "propio plan de salida del confinamiento"}}</ref> y ta considerando dexar a los neños salir de les cases<ref>{{cita web|url=https://www.elcomercio.es/sociedad/asturias-planteara-salida-progresiva-ninos-crecimiento-sano-20200418134752-nt.html|publisher=[[El Comercio (Spain)|El Comercio]]|títulu=Asturias planteará la salida progresiva de los niños "para tener un crecimiento sano"|language=es|date=18 April 2020}}</ref> El Gobiernu d'España aprobó esta solicitú y entrará en puxu'l 27 d'abril. Barbón tamién afirmó qu'Asturies ta en bona posición pa entamar a solliviar el bloquéu, y afirmó qu'eso nun tenía que ser necesariamente lo mesmo que n'otra rexón.<ref>{{cita web|url=https://www.lne.es/asturias/2020/04/19/asturias-condiciones-desescalada-distinta/2626632.html |títulu=Asturias está en condiciones de una desescalada distinta a otras comunidades autónomas |publisher=[[La Nueva España]]|date=19 April 2020|language=es}}</ref> :'''[[20 d'abril]]''' El Serviciu de Vixilancia Epidemiolóxica d'Asturies estimó que'l númberu de persones qu'amalicaron n'Asturies yera de 19.100 :'''[[21 d'abril]]''' Sanidá estima que 19.100 asturianos contraxeron el coronavirus<ref>{{cita web|url=https://www.elcomercio.es/sociedad/sanidad-estima-19100-asturianos-contraido-coronavirus-20200421000217-ntvo.html|publisher=[[El Comercio (Spain)|El Comercio]]|date=20 April 2020|language=es|títulu=Sanidad estima que 19.100 asturianos han contraído el coronavirus}}</ref> :'''[[27 d'abril]]''' |Rexístrense ocho muertes.<ref>{{cita web |url =https://www.europapress.es/asturianu/noticia-asturies-rexistra-ocho-nueves-muertes-covid-19-nes-ultimes-24-hores-20200427212638.html|títulu=Asturies rexistra ocho nueves muertes por COVID-19 nes últimes 24 hores|Editorial=Europa Press|idioma=asturianu|fechaaccesu=27 d'abril de 2020}}</ref> :'''[[28 d'abril]]''' El Gobiernu español anunció'l final progresivu del bloquéu cola fase cero a partir del 4 de mayu. Asturies podría reabrir restaurantes y bares el 11 de mayu, pero con menor capacidá.<ref>{{cita web|url=https://www.lne.es/asturias/2020/04/28/asturias-abrir-terrazas-pequenos-comercios/2630060.html|publisher=[[La Nueva España]]|date=28 April 2020|títulu=Asturias podría abrir terrazas y pequeños comercios el 11 de mayo al ser una de las que registran menor incidencia del virus|language=es}}</ref> Al día siguiente, la Direición Xeneral de Salú Pública informó que toles persones fallecíes sofrieron afeiciones médiques soxacentes<ref>{{cita web|url=https://coronavirus.asturias.es/-/todas-las-personas-fallecidas-en-asturias-con-covid-19-padec%C3%ADan-alguna-patolog%C3%ADa-previa|títulu=Todas las personas fallecidas en Asturias con COVID19 padecían alguna patología previa|language=es|date=29 April 2020|publisher=[[Government of the Principality of Asturias]]}}</ref> === Mayu: empieza la desescalada=== :'''[[1 de mayu]]''' Asturies entama'l plan nacional pa solliviar les restricciones de confinamientu. Na fase 0, permítese-yos a les persones salir de les sos cases pa caminates curties y facer deportes individuales n'horariu restrinxíu<ref>{{cita web |last1=Govan |first1=Fiona |títulu=What we know about Spain's 'plan for transition to a new normal' |url=https://www.thelocal.es/20200428/what-we-know-about-spains-plan-for-transition-to-a-new-normal |website=The Local |fechaaccesu=29 April 2020 |language=en |date=28 April 2020}}</ref><ref name="elpais-20200428">{{cita web |last1=Sánchez Hidalgo |first1=Emilio |títulu=Estas son las cuatro fases de la desescalada en España aprobadas por el Gobierno |url=https://elpais.com/sociedad/2020-04-28/estas-son-las-cuatro-fases-para-volver-a-la-normalidad-aprobadas-por-el-gobierno.html |website=EL PAÍS |fechaaccesu=29 April 2020 |language=es |date=29 April 2020}}</ref> :'''[[2 de mayu]]''' El Gobiernu implanta l'usu obligatoriu de mazcarites nel tresporte públicu<ref>{{Cita publicación|publicación=La Nueva España|url=https://www.lne.es/espana/2020/05/02/mascarilla-obligatoria-transporte-publico/2631573.html|títulu=Desescalada: El uso de la mascarilla será obligatorio en el transporte público desde el lunes|publication-date=02.05.2020}}</ref> :'''[[4 de mayu]]''' Entama la fase 0 na Asturies.<ref>{{Cita web|url=https://www.efe.com/efe/espana/politica/espana-empieza-la-fase-0-de-desescalada/10002-4237152|títulu=España empieza la fase 0 de la desescalada|fecha=4 de mayu 2020|publicación=EFE|fechaaccesu=15/05/20}}</ref> :'''[[5 de mayu]]''' El gobiernu del Principáu pide qu'Asturies pase a la fase 1 y pide que Valle del Oso y el valle de los Oscos pasen a la fase 2.<ref>{{Cita web|url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/05/06/principado-pedira-valles-oscos-oso-salten-fase-2/00031588761701113363345.htm|títulu=El Principado reclama que los valles de los Oscos y del Oso salten a la fase 2|fecha=06/05/2020|publicación=La Voz de Asturias|fechaaccesu=15/05/2020|cita=}}</ref> === Xunu: acaben los contaxos=== === Xunetu: empiecen los rebrotes === {| {{tablaguapa}} style="width:400px;" align="right" |- ! Fecha !! Contaxos !! Orixe del contaxu !! Llugar de residencia !! Total |- align=center | 7 de xunetu || 1 || [[Barcelona]] || [[Uviéu]] || 1 |- align=center | 10 de xunetu || 1 || [[República Dominicana]] || [[Ḷḷuarca]] || 2 |- align=center | 14 de xunetu || 5 || Brote de República Dominicana (2), orixe desconocíu y [[Chile]] (2) || Área de [[Xarrio]] y [[Xixón]] || 7 |- align=center | 18 de xunetu || 1 || [[Cataluña]] || - || 8 |- align=center | 19 de xunetu || 2 || [[Valencia]] y [[Santander]] || Área d'[[Avilés]] y Xixón || 10 |- align=center | 20 de xunetu || 2 || [[Zaragoza]] y República Dominicana || Uviéu y Xixón || 12 |- align=center | 21 de xunetu || 1 || [[Uesca]] || [[Llangréu]] || 13 |- align=center | 22 de xunetu || 2 || Barcelona y [[Navarra]] || Uviéu || 15 |- align=center | 23 de xunetu || 2 || Barcelona || Área de [[Cangas del Narcea]] || 17 |- align=center | 24 de xunetu || 2 || [[Cantabria]] y Navarra || Uviéu || 19 |- align=center | 25 de xunetu || 5 || Zaragoza, [[Méxicu]] y '''Brote Uviéu''' (3) || - || 24 |- align=center | 26 de xunetu || 3 || Contautos col casu de Cantabria (2) y '''Brote Uviéu''' (1) || - || 27 |- align=center | 27 de xunetu || 5 || Desconocíu (2), '''Brote [[Málaga]]''' (1) y '''Brote Uviéu''' (2) || Área d'Uviéu || 32 |- align=center | 28 de xunetu || 4 || '''Brote Málaga''' (4) || - || 36 |- align=center | 29 de xunetu || 14 || '''Brote Málaga''' (4), '''Brote Uviéu''' (1), [[Huelva]] (3), Orixe desconocíu || Área de Xixón y Uviéu || 50 |- align=center | 30 de xunetu || 19 || '''Brote Málaga''', '''Brote Uviéu''', [[Huelva]] (3), Orixe desconocíu || Área de Xixón y Uviéu || 69 |- align=center | 31 de xunetu || 26 || - || - || 95 |- align=center | 1 d'agostu || 3 || - || - || 98 |- align=center | 2 d'agostu || 16 || - || - || 114 |} :'''[[2 de xunetu]]''' Una muyer asturiana que vive y trabaya n'A Mariña, [[Galicia]], da positivu nel [[Hospital de Xarrio]]. Sicasí, esti casu nun computa nel rexistru asturianu yá que nun fuera infestada na comunidá autónoma. <ref>{{Cita web|url=https://www.lne.es/asturias/2020/07/02/joven-asturiana-trabaja-marina-lucense/2654594.html|títulu=Una joven asturiana que trabaja en la Mariña lucense da positivo en covid-19 y vuelve a poner a la región en alerta|fecha=2 de xunetu de 2020|editorial=[[La Nueva España]]|idioma=es}}</ref> :'''[[3 de xunetu]]''' Los epidemiólogos del [[SESPA]] amiesten 43 muertes a les cifres oficiales, yá que consideren inadecuaos los criterios del Ministerio de Salú español, que namás rexistraron como casos positivos les muertes con prueba de PCR.<ref>{{Cita web|url=https://www.lne.es/asturias/2020/07/03/expertos-salud-anaden-40-muertos/2654994.html|títulu=Los expertos de Salud añaden 43 muertos más por covid en Asturias|fecha=3 de xunetu de 2020|editorial=[[La Nueva España]]|idioma=es}}</ref> :'''[[7 de xunetu]]''' Depués de 25 díes ensin casos nuevos, rexístrase un positivu d'un home que viaxó a [[Barcelona]] por motivos llaborales. Foi hospitalizáu nel HUCA.<ref>{{Cita web|url=https://www.lne.es/asturias/2020/07/07/asturias-registra-primer-caso-coronavirus/2656416.html|títulu=Asturias registra su primer caso de coronavirus en 25 días: un asturiano que fue de vacaciones a Barcelona da positivo|fecha=7 July 2020|editorial=[[La Nueva España]]|idioma=es}}</ref> :'''[[10 de xunetu]]''' Una muyer de 52 años de [[Ḷḷuarca]] que volvía de visitar [[República Dominicana]] foi detectada como positivu, siendo la segunda persona infestada nun mes. Ella dio negativu enantes de viaxar a Asturies. <ref>{{Cita web|url=https://www.lne.es/asturias/2020/07/11/cuidadora-mayores-luarca-da-positivo/2657882.html|títulu=Una cuidadora de mayores de Luarca da positivo tras viajar a Santo Domingo|fecha=11 de xunetu de 2020|editorial=[[La Nueva España]]|idioma=es}}</ref> Díes depués, los cuatro contautos principales de la muyer resultaron negativos. <ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-contactos-mujer-positivo-luarca-dan-negativo-pcr-20200711150435-nt.html|títulu=Los cuatro contactos de la mujer que permanece ingresada por coronavirus en Avilés dan negativo en la prueba|fecha=11 July 2020|editorial=[[El Comercio]]|idioma=es}}</ref> Esi mesmu día, faise un homenaxe n'asturianu y castellanu na redolada del HUCA pa rindir homenaxe a les víctimes del COVID-19 n'Asturies. <ref>{{Cita web|url=https://www.lne.es/asturias/2020/07/10/asturias-homenajea-victimas-coronavirus-ahora/2657712.html|títulu=Asturias homenajea a las víctimas del coronavirus: "Ahora somos nosotros los que tenemos que construir"|fechaaccesu=2020-07-10|fecha=2020-07-11|sitiuweb=La Nueva España|idioma=es}}</ref> Un monumentu llamáu "El Texu de l'Alcordanza" formáu por cinco [[Taxus baccata|texos]] y una placa. <ref>{{Cita web|url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/07/10/cinco-tejos-poema-memoria-fallecidos-pandemia-asturias/00031594381498425705407.htm|títulu=Cinco tejos y un poema para memoria de los fallecidos por la pandemia en Asturias|fechaaccesu=2020-07-10|fecha=2020-07-10|sitiuweb=La Voz de Asturias|idioma=es}}</ref> :'''[[20 de xunetu]]''' Asturies rexistra tres positivos nuevos por coronavirus.<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-registra-tres-positivos-20200720154153-nt.html|títulu=Asturias registra tres nuevos positivos por coronavirus|fecha=20 de xunetu de 2020|sitiuweb=El Comercio|idioma=es}}</ref> Dos de los casos son importaos y presenten síntomes leves depués de volver de viaxe de [[Zaragoza]] y de la [[República Dominicana]], respeutivamente. El primeru, foi atendíu nun primer momentu nel so [[centru de salú]] nel [[Área sanitaria IV d'Uviéu]] por síntomes compatibles cola COVID-19 y, llueu, el [[llaboratoriu de viroloxía del HUCA]] confirmó'l contaxu polo que'l paciente aisllóse en so casa. El segundu de los positivos foi diagnosticáu pol llaboratoriu de microbioloxía del [[Hospital Universitariu de Cabueñes]] y deriváu darréu al [[Centru de Referencia Estatal pa Persones con Discapacidaes Neurolóxiques]] (Credine), en Llangréu, pa garantizar el so aisllamientu. El terceru, ye un usuariu del [[Hospital Asilu de Ḷḷuarca]] dio positivu nun test rápicu nel [[Hospital de Xarrio]] y negativu en tres pruebes PCR, dos d'elles feches nel [[Hospital San Agustín d'Avilés]], pero confirmáu como casu confirmáu y n'aisllamientu los diez díes siguientes. El [[Serviciu de Vigilancia Epidemiolóxica d'Asturies]] anuncia que sigue estudiando a les persones afectaes y en contautu colos homólogos d'otres comunidaes autónomes. :'''[[21 de xunetu]]''' El Principáu caltién a 60 persones baxo control por contautu con persones contaxaes.<ref>{{Cita web|url=https://www.elcomercio.es/asturias/coronavirus-asturias-principado-mantiene-60-personas-bajo-control-tras-nuevos-casos-covid-20200721000946-ntvo.html|títulu=El Principado mantiene a 60 personas bajo control tras los nuevos casos de COVID detectados|fecha=21 de xunetu de 2020|sitiuweb=El Comercio|idioma=es}}</ref> :'''[[22 de xunetu]]''' La cifra de contaxaos llega a la quincena con dos positivos nuevos, confirmados gracies al siguimientu de los contautos cercanos a persones contaxaes: una muyer que convivía con una persona contaxada en Barcelona y un mozu rellacionáu con un casu positivu d'un focu en Navarra, dambos diagnosticaos n'Uviéu. :'''[[23 de xunetu]]''' Una pareya proviniente d'un viaxe a Barcelona fai'l númberu 17 en positivos. Atendíos nel hospital de [[Cangas del Narcea]] tres presentar síntomas compatibles unu de los miembros de la pareya, dambos dieron positivu na prueba de diagnósticu. :'''[[24 de xunetu]]''' Confírmense otros dos casos, lo que fai un total de 19 positivos. Dambos casos tán rellacionaos con contaxaos previos en Navarra y Cantabria. :'''[[26 de xunetu]]''' Un cuartu afectáu pol brote de coronavirus na cervecería de [[La Corredoria]], n'[[Uviéu]], depués de facer más de 300 pruebes. Amás, comuníquense otros dos infestaos rellacionaos con dos casos de Cantabria y l'aisllamientu de seis trabayadores xeriátricos, magar que dieren negativu na prueba de diagnósticu. :'''[[27 de xunetu]]''' Tres contaxos nel área sanitaria IV: dos persones de les que se desconoz ónde se contaxaron y la tercera persona afectada tres un viaxe a [[Málaga]]. No que fai al brote decretáu nuna cervecería d'Uviéu, depués de facer 496 pruebes, descubriéronse otres dos persones infestaes. {|class="wikitable col1cen col2cen center" style="width:300px;" align="right" |+ style="background:DarkSlateBlue; color:white;"|'''Datos del segundu brote'''<br/><center>(dende'l 7-7-20)</center> |- |'''Contaxos nuevos''' |'''Persones finaes''' |- |32||0 |} === Agostu: enllenu turísticu y primeros zarros === === Setiembre: entama la segunda fola === === Ochobre: zarros perimetrales y de la comunidá === {|class="wikitable col1cen col2cen center" style="width:1100px;" align="center" |+ style="background:DarkSlateBlue; color:white;"|'''Incidencia y diagnósticu''' |- |'''Fecha''' |'''Contaxos nuevos''' |'''Total de contaxos''' |'''Muertes nueves''' |'''Sexu''' |'''Edá''' |'''Total de muertes''' |'''Pruebes PCR''' |'''% positividá''' |'''Total de PCR''' |- | [[1 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[2 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[3 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[4 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[5 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[6 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[7 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[8 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[9 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[10 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[11 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[12 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[13 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[14 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[15 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[16 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[17 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[18 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[19 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[20 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[21 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[22 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[23 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[24 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[25 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[26 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[27 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[28 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[29 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[30 d'ochobre]] || 435 || || 10 || 3 muyeres <br/> 7 homes || 81, 88 y 88 <br/> 58, 72, 84, 85, 87, 91 y 99 || 433 || 4.892 || 8,89% || |- | [[31 d'ochobre]] || 400 || 11.794 || 6 || 3 muyeres <br/> 3 homes || 60, 73 y 81 <br/> 67, 76 y 95 || 443 || 4.927 || 8,1% || 431.531 |} {|class="wikitable col1cen col2cen center" style="width:1000px;" align="center" |+ style="background:DarkSlateBlue; color:white;"|'''Situación hospitalaria''' |- |'''Fecha''' |'''Ingresos nuevos n'UCI''' |'''Ingresos previos n'UCI''' |'''Ocupación COVID UCI''' |'''Ocupación total UCI''' |'''Ingresos nuevos en planta''' |'''Ocupación COVID en planta''' |'''Ocupación total en planta''' |'''Total hospitalizaos COVID''' |'''Altes''' |- | [[1 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[2 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[3 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[4 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[5 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[6 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[7 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[8 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[9 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[10 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[11 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[12 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[13 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[14 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[15 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[16 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[17 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[18 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[19 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[20 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[21 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[22 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[23 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[24 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[25 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[26 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[27 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[28 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[29 d'ochobre]] || || || || || || || || || |- | [[30 d'ochobre]] || 8 || 74 || - || - || 80 || - || - || 499 || 45 |- | [[31 d'ochobre]] || 16 || 82 || 30,26% || 39,48% || 82 || 16,39% || 66,02% || 509 || 68 |} === Payares: autoconfinamientu === :'''7 de payares''' :Realicen pruebes PCR a ñácaros ingresaos nel [[Hospital de Cabueñes]] pol positivu d'una parturienta a la que'l Serviciu de Pediatría retruca'l so comportamientu "incívicu" por nun comunicar enantes que tenía síntomas nin el resultáu hasta en recibiendo l'alta. {|class="wikitable col1cen col2cen center" style="width:1100px;" align="center" |+ style="background:DarkSlateBlue; color:white;"|'''Incidencia y diagnósticu''' |- |'''Fecha''' |'''Contaxos nuevos''' |'''Total de contaxos''' |'''Muertes nueves''' |'''Sexu''' |'''Edá''' |'''Total de muertes''' |'''Pruebes PCR''' |'''% positividá''' |'''Total de PCR''' |- | [[1 de payares]] || || || || || || || || || |- | [[2 de payares]] || || || || || || || || || |- | [[3 de payares]] || 245 || || 18 || 11 muyeres <br/> 7 homes || <small> 59, 76, 79, 81, 84, 86, 87, 90, 93, 96, 98 <br/> 57, 62, 71, 84, 84, 85, 92 </small> || - || 3165 || 7,73% || - |- | [[4 de payares]] || 291 || - || 8 || 4 muyeres <br/> 4 homes || <small>80, 82, 91 y 95 <br/> 59, 77, 80 y 91 años</small> || - || 4.216 || 6,9% || - |- | [[5 de payares]] || 429 || - || <span style="color:red">22</span> || 11 muyeres <br/> 11 homes || <small>82, 86, 86, 87, 87, 88, 88, 89, 93, 94 y 95 <br/> 63, 65, 72, 75, 86, 87, 88, 88, 92, 93 y 95</small> || || 4.799 || 8,9% || - |- | [[6 de payares]] || <span style="color:red">574</span> || 14.256 || 14 || 2 muyeres <br/> 12 homes || <small>89 y 90 <br/> 71, 79, 83, 83, 84, 85, 87, 87, 89, 90, 91 y 92</small> || 535 || 5.646 || <span style="color:red">10,16%</span> || 461.643 |- | [[7 de payares]] || || || || || || || || || |- |} {|class="wikitable col1cen col2cen center" style="width:1000px;" align="center" |+ style="background:DarkSlateBlue; color:white;"|'''Situación hospitalaria''' |- |'''Fecha''' |'''Ingresos nuevos n'UCI''' |'''Ocupación COVID UCI''' |'''Ocupación total UCI''' |'''Ingresos nuevos en planta''' |'''Ocupación COVID en planta''' |'''Ocupación total en planta''' |'''Total hospitalizaos COVID''' |'''Altes''' |- | [[1 de payares]] || || || || || || || || |- | [[2 de payares]] || || || || || || || || |- | [[3 de payares]] || || || || || || || 647 || 13 |- | [[4 de payares]] || 12 || 108 || - || 80 || 690 || - || - || 49 |- | [[5 de payares]] || 10 || 115 || - || 82 || 661 || - || - || 96 |- | [[6 de payares]] || 8 || 111 || - || 82 || 680 || - || - || 74 |- | [[7 de payares]] || || || || || || || || |- |} == Estadístiques == {| | valign="top" | {| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="text-align:right; font-size:86%;" |+ style="font-size:116%" |{{nowrap|Casos confirmaos en marzu}} ! rowspan="2" |Fecha ! colspan="2" |Confirmaos ! colspan="2" |Finaos !{{abbr|ICU|Intensive Care Unit}} ! colspan="2" |{{abbr|Rec.|Recuperaos}} |- !Nuevo !Total !Nuevo !Total !Total !Nuevo !Total |- |2020–02–29 |1 |'''1''' |0 |'''0''' |0 |0 |'''0''' |- |2020–03–01 |0 |'''1''' |0 |'''0''' |0 |0 |'''0''' |- |2020–03–02 |0 |'''1''' |0 |'''0''' |0 |0 |'''0''' |- |2020–03–03 |2 |'''3''' |0 |'''0''' |0 |0 |'''0''' |- |2020–03–04 |1 |'''4''' |0 |'''0''' |1 |0 |'''0''' |- |2020–03–05 |1 |'''5''' |0 |'''0''' |2 |0 |'''0''' |- |2020–03–06 |1 |'''6''' |0 |'''0''' |2 |0 |'''0''' |- |2020–03–07 |0 |'''6''' |0 |'''0''' |2 |0 |'''0''' |- |2020–03–08 |0 |'''6''' |0 |'''0''' |2 |0 |'''0''' |- |2020–03–09 |1 |'''7''' |0 |'''0''' |2 |0 |'''0''' |- |2020–03–10 |15 |'''22''' |0 |'''0''' |2 |0 |'''0''' |- |2020–03–11 |10 |'''32''' |0 |'''0''' |2 |0 |'''0''' |- |2020–03–12 |15 |'''47''' |1 |'''1''' |2 |0 |'''0''' |- |2020–03–13 |26 |'''73''' |0 |'''1''' |2 |2 |'''2''' |- |2020–03–14 |34 |'''107''' |0 |'''1''' |2 |1 |'''3''' |- |2020–03–15 |35 |'''142''' |0 |'''1''' |2 |0 |'''3''' |- |2020–03–16 |51 |'''193''' |0 |'''1''' |5 |0 |'''3''' |- |2020–03–17 |49 |'''242''' |0 |'''1''' |5 |1 |'''4''' |- |2020–03–18 |50 |'''292''' |0 |'''1''' |6 |0 |'''4''' |- |2020–03–19 |52 |'''344''' |1 |'''2''' |7 |8 |'''12''' |- |2020–03–20 |142 |'''486''' |3 |'''5''' |12 |0 |'''12''' |- |2020–03–21 |59 |'''545''' |3 |'''8''' |15 |6 |'''18''' |- |2020–03–22 |49 |'''594''' |4 |'''12''' |20 |3 |'''21''' |- |2020–03–23 |68 |'''662''' |10 |'''22''' |23 |9 |'''30''' |- |2020–03–24 |117 |'''779''' |3 |'''25''' |29 |5 |'''35''' |- |2020–03–25 |62 |'''841''' |2 |'''27''' |34 |5 |'''40''' |- |2020–03–26 |59 |'''900''' |2 |'''29''' |48 |12 |'''52''' |- |2020–03–27 |104 |'''1,004''' |4 |'''33''' |51 |13 |'''65''' |- |2020–03–28 |84 |'''1,088''' |8 |'''41''' |57 |11 |'''76''' |- |2020–03–29 |70 |'''1,158''' |8 |'''49''' |57 |2 |'''78''' |- |2020–03–30 |78 |'''1,236''' |6 |'''55''' |61 |12 |'''90''' |- |2020–03–31 |86 |'''1,322''' |8 |'''63''' |72 |19 |'''109''' |} {| class="wikitable mw-collapsible collapsed" style="text-align:right; font-size:86%;" |+ style="font-size:116%" |{{nowrap|Casos confirmaos n'abril}} ! rowspan="2" |Fecha ! colspan="2" |Confirmaos ! colspan="2" |Finaos !{{abbr|ICU|Intensive Care Unit}} ! colspan="2" |{{abbr|Rec.|Recuperaos}} !Tested ! rowspan="2" |{{Abbr|Refs|References}} |- !Nuevo !Total !Nuevo !Total !Total !Nuevo !Total !Total |- |2020–04–01 |62 |'''1,384''' |6 |'''69''' |76 |26 |'''135''' |12,519 | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1245437115862855681|Fecha=1 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #Asturias |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020–04–02 |49 |'''1,433''' |1 |'''70'''{{efn|Only one death is counted instead of three as the Finaos from nursing homes are counted by the Ministry of Social Rights instead of the Ministry of Health, which only counts a death if it Testpositive two times.<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/sociedad/2020/04/02/tres-fallecidos-geriatricos-asturias-superan/2620421.html |publicación=[[La Nueva España]] |idioma=es|Fecha=2 April 2020 |títulu=Asturias, en curva descendente: vuelven a bajar los contagios por coronavirus }}</ref>}} |82 |19 |'''154''' |13,385 | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1245795579206070277|Fecha=2 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #Asturias |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020–04–03 |89 |'''1,522''' |6 |'''76''' |81 |36 |'''190''' |14,530 | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1246156086870192128|Fecha=3 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #Asturias |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020–04–04 |83 |'''1,605''' |4 |'''80''' |83 |26 |'''216''' |15,831 | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1246514646380695555|Fecha=4 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #Asturias |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020–04–05 |41 |'''1,646''' |6 |'''86''' |76 |6 |'''222''' |16,631 | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1246875213264027650|Fecha=5 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #covid19 #Asturias |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020–04–06 |33 |'''1,679''' |10 |'''96''' |74 |22 |'''244''' |17,243 | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1247242841790668800|Fecha=6 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #Asturias |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020–04–07 |26 |'''1,705''' |6 |'''102''' |70 |50 |'''294''' |18,110 | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1247600353253756928|Fecha=7 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #Asturias |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020–04–08 |32 |'''1,737''' |8 |'''110''' |65 |46 |'''340''' |19,096 | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1247972808044556300|Fecha=8 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #Asturias |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020–04–09 |62 |'''1,799''' |11 |'''121''' |65 |32 |'''372''' |20,409 | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1248331733306617858|Fecha=9 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #Asturias |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020–04–10 |28 |'''1,827''' |7 |'''128''' |62 |42 |'''414''' |21,231 | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1248692572962336769|Fecha=10 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #Asturias |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020–04–11 |62 |'''1,892''' |12 |'''140''' |61 |16 |'''430''' |22,007 | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1249055317998133248|Fecha=11 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #ASTURIAS |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020–04–12 |66 |'''1,958''' |19 |'''149''' |61 |4 |'''434''' |23,046 | align="center" |<ref name="current">{{cita web |url=https://twitter.com/astursalud/status/1249403314183254024|Fecha=12 April 2020 |títulu=ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #Asturias |idioma=es |publicación=AsturSalud on Twitter}}</ref> |- |2020-04-13 |93 |'''2,051''' |7 |'''156''' |63 |24 |'''458''' |24,356 |<ref>[https://twitter.com/astursalud/status/1249779992885592076 ACTUALIZACIÓN SITUACIÓN #COVID19 #Asturias] Twitter @AsturSalud</ref> |- |2020-04-14 |45 |'''2,096''' |10 |'''166''' |60 |29 |'''487''' |25,538 | rowspan="7" |<ref>https://twitter.com/astursalud</ref> |- |2020-04-15 |74 |'''2,170''' |2 |'''168''' |61 |35 |'''522''' |27,095 |- |2020-04-16 |60 |'''2,230''' |6 |'''174''' |61 |23 |'''545''' |28,595 |- |2020-04-17 |42 |'''2,272''' |13 |'''187''' |58 |30 |'''575''' |30,752 |- |2020-04-18 |26 |'''2,298''' |9 |'''196''' |56 |21 |'''596''' |33,111 |- |2020-04-19 |50 |'''2,348''' |4 |'''200''' |56 |3 |'''599''' |34,525 |- |2020-04-20 |17 |'''2,365''' |2 |'''202''' |53 |17 |'''616''' |37,012 |- | colspan="10" align="left" |'''Notes'''{{notelist}} |} | valign="top" | {| class="wikitable mw-collapsible" style="text-align:right; font-size:86%;" |+ style="font-size:116%" |{{nowrap|Casos confirmaos nes residencies}} ! rowspan="2" |Fecha ! colspan="4" |Publiques ! colspan="4" |Privaes ! colspan="4" |Total ! rowspan="2" |Refs |- !{{Abbr|Res.|Residentes}} !{{Abbr|Tra.|Trabayadores}} !{{Abbr|Tot.|Total }} !{{Abbr|Fin.|Finaos}} !{{Abbr|Res.|Residentes}} !{{Abbr|Tra.|Trabayadores}} !{{Abbr|Tot.|Total }} !{{Abbr|Fin.|Finaos}} !{{Abbr|Res.|Residentes}} !{{Abbr|Tra.|Trabayadores}} !{{Abbr|Tot.|Total }} !{{Abbr|Fin.|Finaos}} |- |2020–03–24 |74 |33 |107 |8 |8 |3 |11 |0 |'''82''' |'''36''' |'''118''' |'''8''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/residencias-geriatricas-publicas-20200325000143-ntvo.html|Fecha=25 March 2020 |títulu=Las residencias geriátricas públicas ya sobrepasan el centenar de contagios |idioma=es |publicación=[[El Comercio (Spain)|El Comercio]]}}</ref> |- |2020–03–26 |117 |36 |153 |9 |9 |3 |12 |2 |'''126''' |'''39''' |'''165''' |'''11''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/nuevo-fallecimiento-grado-muertes-red-geriatrica-publica-20200326184846-nt.html|Fecha=27 March 2020 |títulu=Un nuevo fallecimiento en Grado eleva a once las muertes en la red geriátrica asturiana |publicación=[[El Comercio (Spain)|El Comercio]]}}</ref> |- |2020–03–27 |126 |37 |163 |12 |11 |3 |14 |2 |'''137''' |'''40''' |'''177''' |'''14''' | |- |2020–03–28 |130 |37 |167 |15 |14 |3 |17 |2 |'''144''' |'''40''' |'''184''' |'''17''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-fallecidosresidencias-mayores-asturias-20200328194225-nt.html|Fecha=28 March 2020 |títulu=Se eleva a 17 el numero de fallecidos en residencias asturianas |publicación=[[El Comercio (Spain)|El Comercio]]}}</ref> |- |2020–03–29 |142 |43 |185 |17 |18 |3 |21 |4 |'''160''' |'''46''' |'''206''' |'''21''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-veintena-fallecidos-residencias-ancianos-asturias-20200329184720-nt.html|Fecha=29 March 2020 |títulu=Más de una veintena de fallecidos en las residencias de mayores asturianas |publicación=[[El Comercio (Spain)|El Comercio]]}}</ref> |- |2020–03–30 |144 |51 |195 |20 |25 |4 |29 |5 |'''169''' |'''55''' |'''224''' |'''25''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/sociedad/2020/03/30/geriatricos-asturianos-25-profesionales/2619043.html|Fecha=30 March 2020 |títulu=Los geriátricos asturianos ya tienen 25 profesionales contagiados y suman 25 ancianos fallecidos |idioma=es |publicación=[[La Nueva España]]}}</ref> |- |2020–03–31 |147 |53 |200 |22 |38 |12 |50 |6 |'''185''' |'''65''' |'''250''' |'''28''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/sociedad/2020/03/31/epidemia-sigue-cebando-geriatrico-grado/2619496.html|Fecha=31 March 2020 |títulu=La epidemia se sigue cebando en el geriátrico de Grado, con dos fallecidos más, y aumenta el contagio de trabajadores de las residencias, con otros diez |idioma=es |publicación=[[La Nueva España]]}}</ref> |- |2020–04–01 |163 |55 |218 |22 |41 |14 |55 |7 |'''204''' |'''69''' |'''273''' |'''29''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/04/01/cifra-positivos-geriatricos-rebasa-200-ancianos/00031585760391066196182.htm|Fecha=1 April 2020 |títulu=La cifra de positivos en los geriátricos ya rebasa los 200 mayores |idioma=es |publicación=La Voz de Asturias}}</ref> |- |2020–04–02 |176 |61 |237 |25 |41 |25 |66 |{{efn|After doing a test, it was Confirmaos that one of the Finaos on 1 April was wrongly diagnosed by coronavirus.}} 6 |'''217''' |'''86''' |'''303''' |'''31''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-fallecimientos-residencias-mayores-20200402211406-nt.html|Fecha=2 April 2020 |títulu=Tres nuevos fallecimientos en las residencias del ERA eleva a 31 los muertos en la red geriátrica |idioma=es |publicación=[[El Comercio (Spain)|El Comercio]]}}</ref> |- |2020–04–03 |184 |68 |252 |25 |59 |38 |97 |6 |'''243''' |'''106''' |'''349''' |'''31''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/geriatrica-asturiana-roza-contagios-coronavirus-asturias-20200403213308-nt.html|Fecha=3 April 2020 |títulu=La red geriátrica asturiana roza los 350 contagios |idioma=es |publicación=[[El Comercio (Spain)|El Comercio]]}}</ref> |- |2020–04–04 |190 |76 |266 |26 |59 |44 |103 |9 |'''249''' |'''120''' |'''369''' |'''35''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/sociedad/2020/04/04/geriatricos-asturianos-suman-cuatro-nuevas/2621190.html|Fecha=4 April 2020 |títulu=Los geriátricos asturianos suman cuatro nuevas muertes, una de ellas es la primera en el Clara Ferrer, en Gijón |idioma=es |publicación=[[La Nueva España]]}}</ref> |- |2020–04–05 |193 |76 |269 |26 |67 |45 |112 |14 |'''260''' |'''121''' |'''381''' |'''40''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/04/05/asturias-registra-mejores-datos-inicio-confinamiento/00031586108634590857531.htm|Fecha=5 April 2020 |títulu=Asturias registra los mejores datos desde el inicio del confinamiento |idioma=es |publicación=La Voz de Asturias}}</ref> |- |2020–04–06 |203 |80 |283 |29 |71 |46 |117 |14 |'''274''' |'''126''' |'''400''' |'''43''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-centros-era-fallecimientos-20200406191844-nt.html|Fecha=6 April 2020 |títulu=Los centros del ERA registran tres nuevas muertes |idioma=es |publicación=[[El Comercio (Spain)|El Comercio]]}}</ref> |- |2020–04–07 |212 |86 |298 |30 |82 |55 |137 |15 |'''294''' |'''141''' |'''435''' |'''45''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-geriatrica-fallecimientos-20200407193229-nt.html|Fecha=7 April 2020 |títulu=La red geriátrica asturiana suma dos muertes y llega a 45 fallecidos por coronavirus |idioma=es |publicación=[[El Comercio (Spain)|El Comercio]]}}</ref> |- |2020–04–08 |214 |87 |301 |35 |88 |58 |146 |15 |'''302''' |'''145''' |'''447''' |'''50''' | align="center" |<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-residencias-mayores-20200408201249-nt.html|Fecha=8 April 2020 |títulu=La red pública geriátrica asturiana registra cinco muertes en un solo día |idioma=es |publicación=[[El Comercio (Spain)|El Comercio]]}}</ref> |- |2020–04–09 |223 |88 |311 |36 |117 |61 |178 |19 |'''340''' |'''149''' |'''489''' |'''55''' |- |2020–04–10 |240 |88 |328 |39 |125 |61 |186 |22 |'''365''' |'''149''' |'''514''' |'''61''' |- |2020–04–11 | colspan="8" rowspan="2" | |'''393''' |'''155''' |'''548''' |'''73''' |- |2020–04–12 |'''423''' |'''173''' |'''596''' |'''80''' |- | colspan="14" align="left" |All data are later verified by the Service of Epidemiology of the Ministry of Health. '''Sources''' Since 9 April, data are registered at the official website of the Asturian Ministery of Social Services and Welfare.<ref>{{cita web |url=https://www.socialasturias.es/coronavirus/SituacionActual |títulu=Situación actual: centros de alojamiento residenciales |idioma=es |publicación=Asturian Center of Social Services}}</ref> '''Notes'''{{notelist}} |} |} == Midíes == === Conceyos === Inclúinse nesti apartáu les midíes xenerales tomaes polos Conceyos dientro de les sos competencies. {| {{tablaguapa}} |- ! Conceyu !! Midíes !! Bandu municipal |- align=left | [[A Veiga]] || El [[12 de marzu]] l'alcalde, [[César Álvarez Fernández]], publica un bandu nel qu'anuncia midíes hasta'l [[26 de marzu]]].<ref>{{cita web |https://www.vegadeo.es/noticias/-/asset_publisher/53f2638a5d65/content/bando-sobre-el-coronavirus-covid-19?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.vegadeo.es%2Fnoticias%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_53f2638a5d65%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-2%26p_p_col_count%3D1%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_advancedSearch%3Dfalse%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_keywords%3D%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_delta%3D6%26p_r_p_564233524_resetCur%3Dfalse%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_cur%3D2%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_andOperator%3Dtrue#.XqggXGgzbIU|títulu=Bando sobre el coronavirus COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[A Veiga|Conceyu d'A Veiga]]}}</ref> Nos díes posteriores anunciándose otres midíes, en conosancia coles normes estatales, como la suspensión de los plazos alministrativos el día [[16 de marzu]]<ref>{{cita web |https://www.vegadeo.es/noticias/-/asset_publisher/53f2638a5d65/content/anuncio-suspension-de-plazos-por-estado-de-alarma?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.vegadeo.es%2Fnoticias%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_53f2638a5d65%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-2%26p_p_col_count%3D1%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_advancedSearch%3Dfalse%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_keywords%3D%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_delta%3D6%26p_r_p_564233524_resetCur%3Dfalse%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_cur%3D1%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_andOperator%3Dtrue#.Xqgj3GgzbIU|títulu=Suspensión de plazos administrativos|fecha=16 de marzu|editorial=[[A Veiga|Conceyu d'A Veiga]]}}</ref> y la prórroga de la validez del documentu nacional d'identidá, el [[18 de marzu]].<ref>{{cita web |https://www.vegadeo.es/noticias/-/asset_publisher/53f2638a5d65/content/anuncio-relativo-a-vigencia-de-los-dni?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.vegadeo.es%2Fnoticias%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_53f2638a5d65%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-2%26p_p_col_count%3D1%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_advancedSearch%3Dfalse%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_keywords%3D%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_delta%3D6%26p_r_p_564233524_resetCur%3Dfalse%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_cur%3D1%26_101_INSTANCE_53f2638a5d65_andOperator%3Dtrue#.XqgkFmgzbIU|títulu=Prórroga de vigencia de D.N.I.|fecha=18 de marzu|editorial=[[A Veiga|Conceyu d'A Veiga]]}}</ref> || [[File:Bando A Veiga COVID-19.jpg|200px|]] |- align=left | [[Amieva]] ||El [[13 de marzu]] l'alcalde, José Féliz Fernández Fernández, publica un bandu con midíes previstes hasta'l [[28 de marzu]]:<br>1- Suspensión de tolos actos públicos, eventos deportivos, culturales y festivos a partir de ahora y hasta nueva fecha, en función de los acontecimientos.*Zarrar l'accesu y suspender les actividaes de les dependencies municipales: [[Atenéu de Sames]], [[Casa de Cultura d'Amieva|Casa de Cultura]], Polideportivo y el Centru social de Mayores de [[Santiyán]].<br>2- Restricción d'accesu de les visites a les persones residentes el Centru Polivalente d'Atención a Persones Mayores de [[Sames]] y de los servicios presenciales na casa Casa Conceyu d'Amieva.<ref>{{cita web |https://www.amieva.es/documents/120411/5107106/BANDO+MEDIDAS+CORONAVIRUS+COVID+19.pdf/a22bf3d5-050f-4b3f-8b85-700e0fa976ba|títulu=Bando medidas contra el coronavirus|fecha=13 de marzu|editorial=[[Amieva|Conceyu d'Amieva]]}}</ref> D'ota manera, el [[20 de marzu]] infórmase de la suspensión d'apertura al públicu d'establecimientos d'agospiu turísticu sacante aquellos que yá tuvieren veceros nel momentu de la declaración del estáu d'alarma<ref>{{cita web |https://www.amieva.es/noticias/-/asset_publisher/27116bcb8095/content/establecimientos-alojamiento-turistico-situacion-covid-19?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.amieva.es%2Fnoticias%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_27116bcb8095%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-2%26p_p_col_count%3D1#.XqgtsmgzbIU|títulu=Circular informativa suspensión de apertura al público de establecimientos de alojamiento turístico|fecha=20 de marzu|editorial=[[Amieva|Conceyu d'Amieva]]}}</ref> y el [[30 de marzu]], a comuña con [[Cangues d'Onís]] y [[Onís]], publicen un decretu de la [[mancomunidá]] afitando un procedimientu nuevu pa pidir ayudes económiques y teleasistencia.<ref>{{cita web |https://www.amieva.es/documents/120411/5107106/DECRETO+MANCOMUNIDAD/2f8fff04-8bca-4295-a16e-182db2428c68|títulu=Decreto Mancomunidad nuevo procedimiento para solicitar ayudas económicas, ayuda a domicilio, comida y teleasistencia|fecha=30 de marzu|editorial=Conceyu d'Amieva}}</ref>|| [[File:Bandu Amieva COVID-19.jpg|200px|]] |- align=left | [[Avilés]] || Tolos actos públicos y actividaes de los centros municipales de calter cultural deportivu y social queden suspendíos dende mañana vienres 13 de marzu y mientres 14 díes (hasta'l 26 de marzu). Ye la respuesta del Conceyu d'Avilés a los encamientos aprobaos na xunta celebrada en presidencia del Gobiernu d'Asturies ente l'executivu autonómicu, la Federación Asturiana de Conceyos (FACC) y los conceyos asturianos.<ref>{{cita web |http://aviles.es/documents/10184/966671/Ayto_AVILES_Bando.pdf/a533a38e-4803-421d-ae3c-b6e9b7ebbf2b?version=1.0|títulu=Bando coronavirus|fecha=13 de marzu|editorial=[[Avilés|Conceyu d'Avilés]]}}</ref> L'alcaldesa [[Mariví Monteserín]] treslladó estes midíes a los voceros municipales y va dar a conocer ente la ciudadanía al traviés d'un Bandu Municipal que se va publicar nos medios de comunicación y va asitiase en tolos equipamientos municipales pa conocencia del públicu. *Suspéndese toa actividá pública programada pol Conceyu d'Avilés. *Suspéndese toa actividá en tolos centros culturales (Teatru Palaciu Valdés, Casa de Cultura, Factoría Cultural, Palaciu de Valdecarzana y CMAE) y deportivos (C.D. Avilés, C.D. La Madalena, C.D. Los Canapés, C.D. La Toba, C.D. Miranda, C.D. Tabiella, Polideportivu de Xardín de Cantares, Campu de Fútbol Muro de Zaro y Campu de Fútbol 8 El Quirinal), de titularidá municipal. *Suspéndese l'actividá de tolos centros social y cultural municipales de La Lluz, Versalles, La Carriona y Llaranes. *Suspéndese l'actividá del Centru de Persones Mayores de Les Meanes. *Suspéndese l'actividá de los Salas d'Estudiu municipales de la Casa de Cultura y Conde del Real Agrado. *Suspéndese l'actividá de los Centros de Dinamización Tecnolóxica Local (Telecentros) allugaos nel Centru Emplego Europa y de Marcos del Torniello. *Los servicios municipales qu'empresten serviciu d'atención al públicu van amenorgar la so actividá d'atención a situaciones imprescindibles, derivando l'actividá ordinaria al usu de l'alministración electrónica (www.aviles.es y informacionaviles.es) y al traviés del teléfonu 010. *Suspéndese la celebración del Mercáu de los Llunes na plaza d'Hermanos Orbón.<ref>{{cita web |url=http://aviles.es/web/guest/inicio/-/asset_publisher/iuRYQKs29WiC/content/suspendidas-todas-las-actividades-en-centros-municipales-culturales-deportivos-y-sociales-de-aviles/12305|títulu=Suspendidas todas las actividades en centros municipales culturales, deportivos y sociales de Avilés|fecha=12 de marzu|editorial=[[Avilés|Conceyu d'Avilés]]}}</ref> || |- align=left | [[Ayande]] || El [[12 de marzu]], por resolución d'Alcaldía, suspenden les actividaes del Centru de Mayores de [[La Puela]] y suspéndense tamién les visites a domiciliu y atención al públicu de la Trabayadora Social. Amás, encamiéntase a la población en xeneral estremar les midíes d'hixene y evitar no posible desplazamientos y asistir a concentraciones de persones.<ref>{{cita web |url=https://www.allande.es/noticia/-/asset_publisher/1c03f263d4b9/content/noticia-medidas-coronavirus?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.allande.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_1c03f263d4b9%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmpLWahKjIV|títulu=Medidas coronavirus|fecha=12 de marzu|editorial=[[Ayande|Conceyu d'Ayande]]}}</ref> || |- align=left | [[Ayer]] || <ref>{{cita web |url=http://www.aller.es/n-turismo/1770-medidas-de-prevencion-tomadas-por-el-ayuntamiento-de-aller-para-evitar-la-transmision-del-coronavirus|títulu=Medidas de prevención tomadas por el Ayuntamiento de Aller para evitar la transmisión del coronavirus|fecha=13 de marzu|editorial=[[Ayer|Conceyu d'Ayer]]}}</ref> || |- align=left | [[Balmonte]] || L'alcaldesa, Rosa María Rodríguez González, informo per aciu d'un bandu de la suspensión d'un eventu musical previstu pal sábadu [[14 de marzu]], asina como la suspensión a lo llargo de dos selmanes de toles actividaes que supongan una concentración d'un númberu importante d'asistentes: fiestes, eventos, actividaes culturales y cualesquier otra actividá que pueda conllevar riesgu.<ref>{{cita web |url=http://www.bandomovil.com/archivos/belmontedemiranda/130320101000_Bando_medidas_preventivas.jpg|títulu=Bando medidas preventivas|fecha=13 de marzu|editorial=[[Balmonte|Conceyu de Balmonte]]}}</ref> || [[File:Bandu Balmonte COVID-19.jpg|200px|Bandu Balmonte COVID-19]] |- align=left | [[Bimenes]] || Pieslle temporal de la Casa de Cultura, el telecentru y el polideportivu y, poro, la cancelación de toles actividaes previstes nes instalaciones. || [[File:Bandu Bimenes COVID-19.jpg|200px|Bandu Bimenes COVID-19]] |- align=left | [[Bual]] || El [[11 de marzu]], el [[Bual|Conceyu de Bual]] publica un bandu coles midíes adoptaes dende'l [[12 de marzu]] al [[26 de marzu]]:<ref>{{cita web |url=https://www.boal.es/noticia/-/asset_publisher/028a581f2f5c/content/bando?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.boal.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_028a581f2f5c%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xmoh5KhKjIU|títulu=Bando medidas preventivas coronavirus COVID-2019|fecha=11 de marzu|editorial=[[Bual|Conceyu de Bual]]}}</ref> zarrar al accesu públicu y suspender les actividaes nos servicios municipales (polideportivu, CDTL, Casa de Cultura, Casa d'Alcuentros y el mercáu quincenal de los llunes); suspender les autorizaciones concedíes d'usu de llocales y espacios municipales a asociaciones y grupos llocales y nun autorizar nengún eventu que suponga una concentración importante de persones. Per otru llau, l'aplicación d'estes midíes provocó l'aplazamientu de la prueba teórica del procesu de seleición de dos operarios especialistes prevista pal [[17 de marzu]].<ref>{{cita web |url=https://www.boal.es/noticia/-/asset_publisher/028a581f2f5c/content/aplazamiento-seleccion?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.boal.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_028a581f2f5c%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xmoh5KhKjIU|títulu=Aplazamiento del proceso selección de dos operarios especialistas del Ayuntamiento de Boal|fecha=11 de marzu|editorial=[[Bual|Conceyu de Bual]]}}</ref> || |- align=left | [[Cabrales]] || Suspension de manera indefinida de toles actividaes municipales que conlleven l'aconceyamientu de munches persones (culturales, deportives y la feria ganadera). D'otra miente, encamiéntase a la población nun dir a llugares con afluencia masiva de persones y siguir les recomendaciones de la Conseyería de Sanidá.<ref>{{cita web |url=https://www.cabrales.es/documents/133984/5091083/Bando.jpg/ea909641-9766-4499-a55b-1dc801c9e3f6?t=1584010793089|títulu=Ayuntamiento de Cabrales, medidas de prevención COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Cabrales|Conceyu de Cabrales]]}}</ref> || [[File:Bandu Cabrales COVID-19.jpg|200px|Bandu Cabrales COVID-19]] |- align=left | [[Cabranes]] || Publicáu en Facebook. || [[File:Bandu Cabranes COVID-19.jpg|200px|Bandu Cabranes COVID-19]] |- align=left | [[Candamu]] || Les siguientes midíes:<br>1.Suspender tou actu n'instalaciones municipales que traiga una concentración significativa de persones.<br>2.L'actividá del Centru d'Interpretación, la Biblioteca y el CDTL queda zarrada al públicu.<br>3.Cerrar los centros de mayores para prevenir andaes ente'l coleutivu de mayor riesgu.<br>4.Na atención al públicu, rogamos a la población que prioricen los servicios telefónicu y telemáticu. No posible van entamase sistemes d'atención presencial qu'evite la concentración de persones.<br>5.van caltenese los servicios básicos asistenciales como l'Ayuda a Casa y la Teleasistencia, estremando les midíes de prevención encamentaes poles Conseyeríes de Salú y de Derechos Sociales y Bienestar. Yá se fixo llegar al personal les indicaciones a esti respectu.<br>6.va anulase toa actividá municipal qu'esixa desplazamientos fuera d'Asturies || [[File:Bandu Candamu COVID-19.jpg|200px|Bandu Candamu COVID-19]] |- align=left | [[Cangas del Narcea]] || díes 12 y 26 de marzu de 2020 les siguientes midíes: 1. Cerrar l'accesu del públicu y suspender les actividaes nos siguientes Servicios Municipales: Polideportivu Municipal. Piscines climatizaes. Telecentro (Serviciu de Dinamización Tecnolóxica Local). Biblioteca. Caltiénse'l serviciu de préstamu de llibros. Teatru Toreno. Escuela Municipal de Música. Feria Ganadera del 14 de marzu de 2020, na Cortil Ferial de la Imera. Mercáu selmanal de los sábados, 14 y 21 de marzu de 2020. 2. Caltener servicios básicos asistenciales como l'Ayuda a Casa, estremando les midíes de prevención encamentaes poles Conseyeríes de Salú y Derechos Sociales y Bienestar del Principáu d'Asturies. 3. Suspender la eficacia de les autorizaciones municipales para usu de locales y espacios de xunta para Asociaciones y Coleutivos, suspendiéndose tamién la tramitación de nueves autorizacones. Asímismo comunícase que per parte d'esti Conceyu va dar en reforzar los servicios de llimpieza de los distintos centros educativos del nuesu Conceyu, como una midida preventiva más.<ref>{{cita web |url=https://www.ayto-cnarcea.es/noticia/-/asset_publisher/a570a9f9818d/content/bando-clausura-punto-limpio-obanca?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayto-cnarcea.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_a570a9f9818d%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmpyQqhKjIU|títulu=Bando contención reforzada de la transimisión del coronavirus COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Cangas del Narcea|Conceyu de Cangas del Narcea]]}}</ref> || |- align=left | [[Cangues d'Onís]] || Midíes bandu<ref>{{cita web |url=https://www.cangasdeonis.com/noticia/-/asset_publisher/ee0f33385958/content/covid2020?inheritRedirect=false&redirect=https3A%2%2Fwww.cangasdeonis.com%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_ee0f33385958%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xmp4IqhKjIU|títulu=Medidas preventivas COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Cangues d'Onís|Conceyu de Cangues d'Onís]]}}</ref> Cierren temporalmente'l cuartel de la guardia civil de Cangues d'Onís por un casu de Coronavirus. Les dependencies volverán abrise cuando faigan la so desinfeición. <ref>https://www.lne.es/sociedad/2020/03/13/cerrado-cuartel-guardia-civil-cangas/2611740.html La Nueva España 13/03/2020</ref>|| [[File:Bandu Cangues d'Onís COVID-19.jpg|200px|Bandu Cangues d'Onís COVID-19]] |- align=left | [[Caravia]] || <ref>{{cita web |url=https://www.aytocaravia.com/documents/316945/5110182/Bando.pdf/813654fb-bf57-41ab-a07a-e9d49b6ce5ff|títulu=Bando Informativo de las medidas adoptadas por el Ayuntamiento de Caravia con respecto al COVID-19|fecha=13 de marzu|editorial=[[Caravia|Conceyu de Caravia]]}}</ref> || |- align=left | [[Carreño]] || <ref>After doing a test, it was Confirmaos that one of the Finaos on 1 April was wrongly diagnosed by coronavirus.</ref>|| |- align=left | [[Castrillón]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-castrillon.es/attachments/article/971/BANDO.pdf|títulu=Bando sobre medidas de cierre y cese de espectáculos públicos, actividades recreativas, establecimientos, locales e instalaciones durante 14 días naturales, indicados en la resolución de 13 de marzu de la Consejería de Salud|fecha=14 de marzu|editorial=[[Castrillón|Conceyu de Castrillón]]}}</ref> || |- align=left | [[Castropol]] || El [[11 de marzu]], el [[Castropol|Conceyu de Castropol]] publica un bandu coles midíes adoptaes dende'l [[12 de marzu]] al [[26 de marzu]]:<ref>{{cita web |url=https://www.castropol.es/documents/65312/4956096/BANDO+COVID-19.pdf/a62320fd-d862-4916-995d-21a36899af8f|títulu=Bando Covid-19|fecha=11 de marzu|editorial=[[Castropol|Conceyu de Castropol]]}}</ref> zarrar al accesu públicu y suspender les actividaes nos servicios ya instalaciones municipales (polideportivu y ximnasios, campos y pistes deportives, CTDL, biblioteques, Casa de Cultura y Escuela de Música); caltener servicios básicos asistenciales pero estremando les midíes de prevención encamentaes; suspender l'usu de llocales y espacios municipales por asociaciones o coleutivos y encamentar nun llevar a cabu actividaes a les asocaciones y clubes deportivos. || |- align=left | [[Casu]] || e/d || |- align=left | [[Colunga]] || <ref>{{cita web |url=https://www.colunga.es/noticia/-/asset_publisher/0080d1f31ed7/content/bando-covid-19?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.colunga.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_0080d1f31ed7%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xmp8UKhKjIU|títulu=Bandu adopción de medidas preventivas COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Colunga|Conceyu de Colunga]]}}</ref> || |- align=left | [[Corvera]] || <ref>{{cita web |url=http://www.corvera.es/es/vivirencorvera/actualidadmunicipal.asp?id=2028|títulu=Medidas preventivas en rellación al COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Corvera|Conceyu de Corvera]]}}</ref> || |- align=left | [[Cuaña]] || <ref>{{cita web |url=http://www.ayuntamientodecoana.com/index.php?M1=1&M2=10&CO=1521|títulu=Bando informativo sobre actuaciones frente al coronavirus|fecha=11 de marzu|editorial=[[Cuaña|Conceyu de Cuaña]]}}</ref> || |- align=left | [[Cuideiru]] || <ref>{{cita web |url=https://www.cudillero.es/detalle-noticia/-/asset_publisher/V9LKSCsWAgp8/content/bando-medidas-preventivas?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.cudillero.es%2Fdetalle-noticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_V9LKSCsWAgp8%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xm4JOKhKjIU|títulu=Bando medidas preventivas|fecha=12 de marzu|editorial=[[Cuideiru|Conceyu de Cuideiru]]}}</ref> || [[File:Bandu Cuideiru COVID-19.jpg|200px|Bandu Cuideiru COVID-19]] |- align=left | [[Degaña]] || <ref>{{cita web |url=https://www.degania.org/noticia/-/asset_publisher/6KKdOcnLS76O/content/bando-coronavirus?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.degania.org%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_6KKdOcnLS76O%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xmp-2qhKjIU|títulu=Bando coronavirus|fecha=12 de marzu|editorial=[[Degaña|Conceyu de Degaña]]}}</ref> || [[File:Bandu Degaña COVID-19.jpg|200px|Bandu Degaña COVID-19]] |- align=left | [[Eilao]] || <ref>{{cita web |url=https://www.illano.es/documents/322327/2508916/BANDO+CORONAVIRUS/5c12e925-8a72-4fa3-826a-a8f89ddd6efe|títulu=Bando sobre las medidas tomadas por el Ayuntamiento de Illano frente al corona-virus|fecha=12 de marzu|editorial=[[Eilao|Conceyu d'Eilao]]}}</ref> || |- align=left | [[El Franco]] || <ref>{{cita web |url=https://www.elfranco.es/index.php?M1=1&M2=10&CO=1616|títulu=Bando Municipal. Prevención contagio coronavirus|fecha=11 de marzu|editorial=[[El Franco|Conceyu d'El Franco]]}}</ref> || |- align=left | [[El Valle Altu de Peñamellera]] || e/d || |- align=left | [[El Valle Baḥu de Peñamellera]] || <ref>{{cita web |url=https://www.aytopbpanes.es/noticia/-/asset_publisher/542a9d3dc690/content/bando-adopcion-de-medidas-urgentes-frente-al-covid-19?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.aytopbpanes.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_542a9d3dc690%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmqBnKhKjIU|títulu=Adopción de medidas urgentes frente al COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[El Valle Baḥu de Peñamellera|Conceyu d'El Valle Baḥu de Peñamellera]]}}</ref> || [[File:Bandu Valle Baḥu de Peñamellera COVID-19.jpg|200px|Bandu Valle Baḥu de Peñamellera COVID-19]] |- align=left | [[Gozón]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-gozon.org/noticia/-/asset_publisher/2PDZyWdC0HzV/content/bando-adopcion-de-medidas-preventivas-covid-19?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayto-gozon.org%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_2PDZyWdC0HzV%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_pos%3D1%26p_p_col_count%3D2#.XmqCNqhKjIU|títulu=Bando adopción de medidas preventivas COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Gozón|Conceyu de Gozón]]}}</ref> || [[File:Bandu Gozón COVID-19.jpg|200px|Bandu Gozón COVID-19]] |- align=left | [[Grandas de Salime]] || <ref>{{cita web |url=http://www.grandasdesalime.es/index.php?M1=1&M2=10&CO=458|títulu=Medidas de contención del Coronavirus |fecha=12 de marzu|editorial=[[Grandas de Salime|Conceyu de Grandas de Salime]]}}</ref> || [[File:Bando Grandas de Salime COVID-19.jpg|200px|Bandu Grandas de Salime COVID-19.]] |- align=left | [[Grau]] || Bandu<ref>{{cita web |url=https://www.ayto-grado.es/documents/113029/5080155/BandoCierrecoronavirus.pdf/f5f3062e-aa17-48e5-8102-546def36eed9|títulu=Bando medidas contención coronavirus|fecha=13 de marzu|editorial=[[Grau|Conceyu de Grau]]}}</ref><br>En declaraciones del Alcalde de Grau a la TPA, (12/03/2020), esti indica que'l Mercáu de Grau va celebrase por ser esti al aire llibre, Darréu (13/03/2020), nun bandu Municipal, siguiendo les indicaciones de los organismos competentes en ca materia, decreta qu'ente los días 13 y 27 de Marzu, el zarru de todes les instalaciones municipales, l'atención a la ciudadanía va ser n'atención telefónica. Suspéndense feries y mercaos.<br>El testu del bandu ta en Facebook na páxina de "Cultura Grau". <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-grado.es/documents/113029/5080155/COVID-19.pdf/590cf8ac-0dd6-4d92-891b-1cd70d505667|títulu=Suspensión temporal actividades grupales organizadas por el Ayuntamiento|fecha=12 de marzu|editorial=[[Grau|Conceyu de Grau]]}}||</ref> || |- align=left | [[Ibias]] || Bandu publicáu en Facebook || [[File:Bandu Ibias COVID-19.jpg|200px|Bandu Ibias COVID-19]] |- align=left | [[Illas]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-illas.es/noticia/-/asset_publisher/58c82d6220f3/content/covid?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayto-illas.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_58c82d6220f3%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmqExahKjIU|títulu=Bando: Adopción medidas preventivas COVID-19|fecha=11 de marzu|editorial=[[Illas|Conceyu d'Illas]]}}</ref> || [[File:Bandu Illas COVID-19.jpg|200px|Bandu Illas COVID-19]] |- align=left | [[La Ribera]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-riberadearriba.es/noticia/-/asset_publisher/hh8jyDCgpJiu/content/bando-recomendaciones-para-la-prevencion-de-contagios-del-covid--1?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayto-riberadearriba.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_hh8jyDCgpJiu%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmqFTqhKjIU|títulu=Bando. Recomendaciones para la Prevención de Contagios del COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[La Ribera|Conceyu de La Ribera]]}}</ref> || |- align=left | [[Les Regueres]] || <ref>{{cita web |url=https://www.lasregueras.es/noticia/-/asset_publisher/fecf5fa49336/content/bando-covid-21?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.lasregueras.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_fecf5fa49336%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmqF6qhKjIU|títulu=Bando medidas preventivas COVID-19|fecha=11 de marzu|editorial=[[Les Regueres|Conceyu de Les Regueres]]}}</ref> || |- align=left | [[Llanera]] || <ref>{{cita web |url=https://www.llanera.es/12-destacados/1095-medidas-preventivas-contra-el-coronavirus-covid-19|títulu=Medidas preventivas contra el coronavirus COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Llanera|Conceyu de Llanera]]}}</ref> || [[File:Bandu Llanera COVID-19.png|200px|Bandu Llanera COVID-19]] |- align=left | [[Llanes]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayuntamientodellanes.com/noticia/-/asset_publisher/59d802ebedd7/content/ayuntamiento-de-llanes-medidas-de-prevencion-covid-19?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayuntamientodellanes.com%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_59d802ebedd7%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_pos%3D1%26p_p_col_count%3D2#.XmqGlKhKjIU|títulu=Ayuntamiento de Llanes, medidas de prevención COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Llanes|Conceyu de Llanes]]}}</ref> || |- align=left | [[Llangréu]] || <ref>{{cita web |url=https://www.langreo.as/-/medidas-restrictivas-que-aplicara-el-ayuntamiento-de-langreo-para-intentar-contener-la-transmision-del-coronavirus-covid-19|títulu=Medidas restrictivas que aplicará el Ayuntamiento de Langreo para intentar contener la transmisión del coronavirus COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Llangréu|Conceyu de Llangréu]]}}</ref> || |- align=left | [[Llaviana]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-laviana.es/noticia/-/asset_publisher/f46aca49c519/content/medidas-de-caracter-preventivo-en-servicios-municipales-del-ayuntamiento-de-laviana?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayto-laviana.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_f46aca49c519%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmqKNKhKjIU|títulu=Medidas de caracter preventivo en servicios municipales del ayuntamiento de Laviana frente al COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Llaviana|Conceyu de Llaviana]]}}</ref> || [[File:Bandu Llaviana COVID-19.jpg|200px|Bandu Llaviana COVID-19]] |- align=left | [[Ḷḷena]] || La actual situación de emergencia de salud pública hace que este Ayuntamiento considere la necesidad de tomar medidas de prevención con el fin de evitar la transmisión del COVID-19 en su ámbito competencial. En ese sentido, desde el día 12 hasta el día 26 de marzu, quedan cerrados los servicios y suspendidas las actividades que se desarrollan en las siguientes instalaciones municipales: *Bibliotecas *Casas de Cultura *C'Alcuentros *Teatro *Centros Sociales, de Mayores y de Vecinos *Instalaciones deportivas y Piscina Municipal *Hotel de Asociaciones *Albergues de Peregrinos En el propio Ayuntamiento así como en el resto de servicios de atención al público o dependencias municipales, se recomienda la atención telefónica. Para el caso de atención presencial se aconseja que sólo se produzca cuando la causa sea imprescindible. En el mismo sentido, queda suspendido el mercado semanal y no se autorizará ningún evento que conlleve la concentración de un número importante de asistentes. Conviene recordar que las medidas básicas de prevención para el COVID-19 son: el lavado frecuente de las manos con agua y jabón, el uso de pañuelos desechables, utilizar el brazo o el hueco del codo en casos de estornudo y/o tos y evitar tocarse ojos, nariz y boca. También se aconsejan algunas medidas de distanciamiento en la comunidad: fomentar el cuidado domiciliario de los mayores, evitar que las personas con síntomas respiratorios leves acudan a centros sanitarios y que los mayores con enfermedades crónicas, o con importantes factores de riesgo, acudan a centros concurridos, así como los viajes innecesarios.<ref>{{cita web |url=https://www.aytolena.es/documents/1905982/3962409/BANDO+DEFINITIVO+CORONAVIRUS.pdf/e2ff51c5-91c0-4fd8-8c63-bf56a81e5edf|títulu=Bando adopción de medidas preventivas COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Ḷḷena|Conceyu de Ḷḷena]]}}</ref> Cierre de parques infantiles y faza deportiva<ref>{{cita web |url=https://www.aytolena.es/noticia/-/asset_publisher/f7b4e113864b/content/cierre-de-parques-infantiles?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.aytolena.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_f7b4e113864b%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xm4OE6hKjIU|títulu=BCierre de Parques infantiles |fecha=12 de marzu|editorial=[[Ḷḷena|Conceyu de Ḷḷena]]}}</ref> || |- align=left | [[Mieres]] || Na mañana del [[12 de marzu]]'l [[Mieres|Conceyu de Mieres]] decretó'l pieslle de tolos centros sociales de mayores del conceyu, mesmo los de titularidá autonómica que municipal, calteniendo la so actividá los centros de día asistenciales. Tamién anuló les visites na Residencia Valle del Caudal dende'l día [[13 de marzu]]. Per otru llau, dende la tarde del día 12, decretóse'l pieslle d'equipamientos municipales, quedando la so fecha de reapertura supeditada a la evolución de la enfermedá. Los centros afeutaos por esta midida son la [[Casa de Cultura Teodoro Cuesta]], l'[[Atenéu de Turón]], [[Mieres Centru Cultural]], les biblioteques del conceyu, los polideportivos, la piscina de Vega de Riba y la [[Casa de la Música]]. Tamién quedaron suspendíos los mercaos de los domingos y restrinxóse l'usu de los servicios municipales na Casa Conceyu. Coles mesmes, suspendióse tola actividá política institucional como les comisiones informatives y les Xuntes de Gobiernu.<ref>{{cita web |url=https://www.mieres.es/el-ayuntamiento-de-mieres-pone-en-marcha-medidas-preventivas-para-la-contencion-del-coronavirus/|títulu=El Ayuntamiento de Mieres pone en marcha medidas preventivas para la contención del coronavirus|fecha=12 de marzu|editorial=[[Mieres|Conceyu de Mieres]]}}</ref> Dende'l Conceyu, habilitóse un [http://www.mieres.es/areas-municipales/salud/informacion-sobre-coronavirus-covid-19/ espaciu na so páxina web] pal siguimientu de les novedaes rellacionaes col COVID-19. || |- align=left | [[Morcín]] || El [[12 de marzu]] en rellación al espardimientu de la enfermedá l'alcalde del [[Morcín|Conceyu de Morcín]], [[Maximino García Suárez]], publicó un bandu nel que s'anuncien les midíes preventives temporales adoptaes: suspensión, por un plazu estimáu de 14 díes, de toles actividaes deportives y sociales que se faigan nes instalaciones de titularidá municipal. Amás d'anular la III Carrera de la Muyer prevista pal [[29 de marzu]].<ref>{{cita web |url=https://www.morcin.es/noticia/-/asset_publisher/3b6383fb8415/content/bando-medidas-preventivas-coronavirus?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.morcin.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_3b6383fb8415%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmoUBahKjIU|títulu=Bando medidas preventivas coronavirus|fecha=12 de marzu|editorial=[[Morcín|Conceyu de Morcín]]}}</ref> || [[File:Bandu Morcín COVID-19.jpg|200px|Bandu Morcín COVID-19]] |- align=left | [[Muros]] || El pieslle cautelar de los Centros Sociales de Mayores de Muros y San Esteban, a lo llargo de 14 díes naturales, dende les 24:00 hores del día 12 de marzu, hasta les 24:00 hores del día 26 del mesmu mes.<ref>{{cita web |url=https://www.murosdenalon.es/noticia/-/asset_publisher/e444efd8620e/content/noticia-bando-coronavirus-?inheritRedirect=false&redirect=https3A%2F2Fwww.murosdenalon.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_e444efd8620e%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D3#.XmqL96hKjIU|títulu=Bando.Adopción medidas preventivas COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Muros|Conceyu de Muros]]}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.murosdenalon.es/noticia/-/asset_publisher/e444efd8620e/content/noticia-bando-coronavirus-?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F2Fwww.murosdenalon.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_e444efd8620e%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D3#.XmqL96hKjIU|títulu=Bando. Adopción medidas preventivas COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Muros|Conceyu de Muros]]}}</ref> || [[File:Bandu Muros COVID-19.jpg|200px|Bandu Muros COVID-19]] |- align=left | [[Nava]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-nava.es/noticia/-/asset_publisher/5ed364944755/content/bando-medidas-excepcionales-coronavirus-covid-19?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayto-nava.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_5ed364944755%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmqNGqhKjIU|títulu=Bando Medidas Excepcionales Coronavirus COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Nava|Conceyu de Nava]]}}</ref> || |- align=left | [[Navia]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-navia.es/noticia/-/asset_publisher/397657110c31/content/contrato-de-trabajos-en-practicas-2019-2020-acta-de-seleccion-primer-ejercicio-administrativo-a?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayto-navia.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_397657110c31%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmqN1ahKjIU|títulu=Bando 12-03-2020 - Medidas Preventivas contra el Contagio del Coronavirus COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Navia|Conceyu de Navia]]}}</ref> || |- align=left | [[Noreña]] || <ref>{{cita web |url=https://www.aytonorena.es/noticias/-/asset_publisher/4104dac316c5/content/bando-adopcion-de-medidas-preventivas-covid-19-?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.aytonorena.es%2Fnoticias%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_4104dac316c5%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmqORahKjIU|títulu=Bando Adopción de medidas preventivas COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Noreña|Conceyu de Noreña]]}}</ref> || |- align=left | [[Onís]] || <ref>{{cita web |url=https://www.onis.es/noticia/-/asset_publisher/b8fa17070c1d/content/adopcion-de-medidas-preventivas-frente-al-coronavirus?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.onis.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_b8fa17070c1d%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmqO4KhKjIU|títulu=Adopción de medidas preventivas frente al coronavirus|fecha=12 de marzu|editorial=[[Onís|Conceyu d'Onís]]}}</ref> || |- align=left | [[Parres]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-parres.es/noticia/-/asset_publisher/bb7c8be44268/content/not_medida?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayto-parres.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_bb7c8be44268%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D3#.XmqPiKhKjIU|títulu=Bando medidas excepcionales contra el coronavirus (COVID-19)|fecha=12 de marzu|editorial=[[Parres|Conceyu de Parres]]}}</ref> || [[File:Bandu Parres COVID-19.jpg|200px|Bandu Parres COVID-19]] |- align=left | [[Pezós]] || <ref>{{cita web |url=http://www.pesoz.es/UserFiles/BANDO%20MEDIDAS%20PREVENCION%20CORONAVIRUS%20(COVID-19).pdf|títulu=Bando medidas prevención coronavirus (COVID-19)|fecha=12 de marzu|editorial=[[Pezós|Conceyu de Pezós]]}}</ref> || [[File:Bando Pezós COVID-19.jpg|200px|Bandu Pezós COVID-19]] |- align=left | [[Piloña]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-pilona.es/documents/137565/138026/bando+cierre+coronavirus/0aa99537-fdde-46ea-9a2b-6af17cfe3a41|títulu=Bando medidas prevención coronavirus (COVID-19)|títulu=Cierre temporal de dependencias municipales como medida preventiva contra la transmisión del coronavirus|fecha=12 de marzu|editorial=[[Piloña|Conceyu de Piloña]]}}</ref> || |- align=left | [[Ponga]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ponga.es/documents/207082/5074750/CORONAVIRUS.pdf/da60b293-1e48-4bbb-8c01-e466dfcde49c|títulu=Coronavirus COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Ponga|Conceyu de Ponga]]}}</ref> || [[File:Bandu Ponga COVID-19.png|200px|Bandu Ponga COVID-19]] |- align=left | [[Pravia]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-pravia.es/noticia/-/asset_publisher/2edecfa72092/content/notainform?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayto-pravia.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_2edecfa72092%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D2#.XmqR1KhKjIU|títulu=Nota informativa COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Pravia|Conceyu de Pravia]]}}</ref> || [[File:Bandu Pravia COVID-19.jpg|200px|Bandu Pravia COVID-19]] |- align=left | [[Proaza]] || <ref>{{cita web |url=https://www.proaza.es/noticia/-/asset_publisher/7988147281a9/content/bando-suspension-actividades-covid?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.proaza.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_7988147281a9%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmqSZqhKjIU|títulu=Bando: Suspensión actividades grupales organizadas por el Ayuntamiento de Proaza o que se desarrollen en locales municipales|fecha=12 de marzu|editorial=[[Proaza|Conceyu de Proaza]]}}</ref> || |- align=left | [[Quirós]] || <ref>{{cita web |url=https://www.quiros.es/noticia/-/asset_publisher/78652e1d26e7/content/comunicado-ayuntamiento-de-quir-2?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.quiros.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_78652e1d26e7%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xm4QTahKjIU|títulu=Coronavirus COVID-19|fecha=13 de marzu|editorial=[[Quirós|Conceyu de Quirós]]}}</ref> || [[File:Bandu Quirós COVID-19.jpg|200px|Bandu Quirós COVID-19]] |- align=left | [[Ribadeva]] || <ref>{{cita web |url=https://ribadedeva.sedelectronica.es/board/974e6d5e-f59b-11de-b600-00237da12c6a/|títulu=Bando prevenir los contagios del Covid19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Ribadeva|Conceyu de Ribadeva]]}}</ref> || |- align=left | [[Ribeseya]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-ribadesella.es/noticia/-/asset_publisher/0bdce35a806d/content/bando-covid-19?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayto-ribadesella.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_0bdce35a806d%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xm5quKhKjIU|títulu=Bando Covid-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Ribeseya|Conceyu de Ribeseya]]}}</ref> || [[File:Bandu Ribeseya COVID-19.jpg|200px|Bandu Ribeseya COVID-19]] |- align=left | [[Riosa]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayuntamientoriosa.com/documents/513878/5013261/20200312.-.Decreto.Medidas.Profilacticas.pdf/3663b091-5389-421a-b9bb-13777a97695e|títulu=Decreto medidas profilácticas|fecha=12 de marzu|editorial=[[Riosa|Conceyu de Riosa]]}}</ref> || |- align=left | [[Salas]] || <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-salas.es/noticia/-/asset_publisher/38469e3b9076/content/bando-adopcion-medidas-preventivas-covid-19-?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.ayto-salas.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_38469e3b9076%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xm5r8KhKjIU|títulu=Adopción medidas preventivas (COVID-19)|fecha=12 de marzu|editorial=[[Salas|Conceyu de Salas]]}}</ref> || |- align=left | [[Samartín d'Ozcos]] || <ref>{{cita web |url=https://www.sanmartindeoscos.es/noticia/-/asset_publisher/4e6bba1f678c/content/bando-covid-19?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.sanmartindeoscos.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_4e6bba1f678c%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D2#.Xm5s6qhKjIU|títulu=Bando Covid-19|fecha=13 de marzu|editorial=[[Samartín d'Ozcos|Conceyu de Samartín d'Ozcos]]}}</ref> || [[File:Bando 1 Samartín d'Ozcos COVID-19.jpg|200px|Bandu Samartín d'Ozcos COVID-19 primer parte]] [[File:Bando 2 Samartín d'Ozcos COVID-19.jpg|200px|Bandu Samartín d'Ozcos COVID-19 segunda parte]] |- align=left |[[Samartín del Rei Aurelio]]|| <ref>{{cita web |url=https://www.smra.org/noticia/-/asset_publisher/8d8e6f437975/content/coronavirus?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.smra.org%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_8d8e6f437975%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xm5wFKhKjIU|títulu=Suspendidas las actividades en centros públicos municipales del 12 al 26 de marzu|fecha=12 de marzu|editorial=[[Samartín del Rei Aurelio|Conceyu de Samartín del Rei Aurelio]]}}</ref> || [[File:Bandu Samartín del Rei Aurelio COVID-19.jpg|200px|Bandu Samartín del Rei Aurelio COVID-19]] |- align=left |[[San Tiso d'Abres]]|| <ref>{{cita web |url=https://www.santirsodeabres.es/noticia/-/asset_publisher/uDIJhaYD4Y6x/content/bando-coronavirus?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.santirsodeabres.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_uDIJhaYD4Y6x%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xm5wpahKjIU|títulu=Medidas Municipales adoptadas por el Ayuntamiento de San Tirso de Abres|fecha=12 de marzu|editorial=[[San Tiso d'Abres|Conceyu de San Tiso d'Abres]]}}</ref> || [[File:Bando San Tiso d'Abres COVID-19.jpg|200px|Bandu San Tiso d'Abres COVID-19]] |- align=left |[[Santalla d'Ozcos]]|| <ref>{{cita web |url=https://sedeelectronica.santaeulaliadeoscos.es/action/infopublica?method=descarga&id=68475&nombre=QmFuZG8gYXBsaWNhY2lvbiByZWNvbWVuZGFjaW9uZXMgQ09ST05BVklSVVMucGRm|títulu=Bando recomendaciones Coronavirus|fecha=12 de marzu|editorial=[[Santalla d'Ozcos|Conceyu de Santalla d'Ozcos]]}}</ref> || |- align=left |[[Santo Adriano]]|| <ref>{{cita web |url=https://www.santoadriano.org/documents/229875/4379271/BandoCoronavirus.pdf/0c499ccb-2af5-419f-9887-6f563e036258|títulu=Bando informativo sobre las medidas adoptadas para evitar la propagación del COVID-19|fecha=13 de marzu|editorial=[[Santo Adriano|Conceyu de Santo Adriano]]}}</ref> || |- align=left |[[Sariegu]]|| <ref>{{cita web |url=https://www.sariego.org/documents/240340/5108835/BANDO_SARIEGO_12_03_2020.pdf/ac233685-aff5-494c-ae0e-b6ce7ea88e66|títulu=Medidas Excepcionales Coronavirus COVID-19. Bando Municipal|fecha=12 de marzu|editorial=[[Sariegu|Conceyu de Sariegu]]}}</ref> || |- align=left |[[Siero]]|| El Conceyu de Siero toma nueves midíes para evitar la tresmisión del COVID-19, el coronavirus. Coles mesmes, a partir de mañana, van cerrase toles instalaciones deportives del conceyu dependientes del Patronatu Deportivu Municipal. Al respective de la Fundación Municipal de Cultura amplíase la suspensión d'actividaes procediendo al zarru de les biblioteques públiques. Tamién se decretó la clausura de los Llares de Mayores.<ref>{{cita web |url=http://www.ayto-siero.es/index.asp?MP=2&MS=30&MN=2&id=3129&r=1366*768|títulu=El Ayuntamiento de Siero amplía las medidas para evitar la transmisión del COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Conceyu de Siero]]}}</ref> Al respective de otres midíes anunciaes ayeri, caltiénense toes, a esceición del zarru del Mercáu Nacional de Ganaos de Pola de Siero, que de cara a la cita del próximu llunes, día 16 de marzu, va celebrase solo pa profesionales. Nun van poder allegar ganaderos que nun alleguen con animales y los participantes nun van poder asistir acompañaos per terceres persones. La cita ganadera va tener control d'accesos y aforu llindáu, al igual qu'otros mercaos nacionales, como'l de Salamanca. Coles mesmes, repasamos les midíes adoptaes per parte del Conceyu de Siero, el Patronatu Deportivu Municipal y la Fundación Municipal de Cultura. Aplazar la Gala del Deporte prevista pa este mesmu vienres y zarru de toles instalaciones deportives del conceyu Cancelación de toles actuaciones y reserves de sales previstes nel Teatru Auditoriu de Pola de Siero, la Casa de la Cultura de Llugones, la Casa dela Cultura d'El Berrón y el Centru Cultural de La Fresneda Zarru de los Centros d'Estudios Retárdense, ensin feche prevista, les actividaes programaes, entamaes dende'l Conceyu o por terceros, na Plaza Cubierta de Pola de Siero. Incluyíes Feria del Playmobil y el Mercáu de los Quesos de Primavera Al respective de l'actividá municipal, atáyense toles xuntes, cites y visites previstes, tanto de conceyales, como de los trabayadores municipales. Pa siguir emprestando serviciu a la ciudadanía, van facilitase númberos de teléfonu y correos electrónicos. L'únicu serviciu que va quedar abiertu, por motivos llegales, va ser el rexistru municipal, anque non podrá guardase vez nes dependencies municipales, va faese fora del edificiu del Conceyu. Y en Llugones, fora de les dependencies de la tenencia Tocantes a l'actividá de la Corporación, pel momento, caltiénense les comisiones informatives y los plenos, a la espera de cómo evolucionen los acontecimientos Celebración del Mercáu selmanal nel Mercáu Nacional de Ganaos del próximu llunes 16 de marzu pero solo pa profesionales || |- align=left |[[Sobrescobiu]]|| <ref>{{cita web |url=https://www.ayto-sobrescobio.es/documents/382021/4993177/11.+Coronavirus+pdf/be998453-c6de-4423-b50e-70c91c0d25ae|títulu=Recomendaciones ante el COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Sobrescobiu|Conceyu de Sobrescobiu]]}}</ref> || |- align=left |[[Somiedo]]|| <ref>{{cita web |url=https://sedeelectronica.somiedo.es/action/infopublica?method=descarga&id=68470&nombre=MjAyMDAzMTIxMjMzMDcucGRm|títulu=Bando y medidas de prevención coronavirus|fecha=12 de marzu|editorial=[[Somiedo|Conceyu de Somiedo]]}}</ref> || |- align=left |[[Sotu'l Barcu]]|| <ref>{{cita web |url=https://www.sotodelbarco.com/noticia/-/asset_publisher/f2cc86e38b1e/content/bando-adopcion-medidas-preventivas-covid-19-?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.sotodelbarco.com%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_f2cc86e38b1e%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xm55M6hKjIU|títulu=Adopción medidas preventivas (COVID-19)|fecha=10 de marzu|editorial=[[Sotu'l Barcu|Conceyu de Sotu'l Barcu]]}}</ref> || [[File:Bandu Sotu'l Barcu COVID-19.jpg|200px|Bandu Sotu'l Barcu COVID-19]] |- align=left |[[Tapia]]|| El [[11 de marzu]], el [[Tapia|Conceyu de Tapia]] publica un bandu coles midíes tomaes pa la contención reforzada de la tresmisión del coronavirus COVID-19 dende'l 12 de marzu al [[26 de marzu]]:<ref>{{cita web |url=https://www.tapiadecasariego.es/index.php?M1=1&M2=10&CO=2557|títulu=Bando Medidas Coronavirus|fecha=11 de marzu|editorial=[[Tapia|Conceyu de Tapia]]}}</ref> zarrar al accesu públicu y suspender les actividaes nos servicios municipales (polideportivu, telecentru, biblioteca, Oficina de Turismu y el mercáu selmanal de los llunes); caltener servicios básicos asistenciales pero estremando les midíes de prevención encamentaes y suspender l'usu de llocales y espacios municipales per parte d'asociaciones y coleutivos. || |- align=left |[[Taramundi]]|| e/d || |- align=left |[[Teberga]]|| <ref>{{cita web |url=https://www.aytoteverga.org/noticia/-/asset_publisher/7077d7da0535/content/adopcion-de-medidas-preventivas-de-covid-19?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.aytoteverga.org%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_7077d7da0535%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D3#.Xm560KhKjIU|títulu=Adopción de medidas preventivas de COVID-19 |fecha=12 de marzu|editorial=[[Teberga|Conceyu de Teberga]]}}</ref> || [[File:Bandu Teberga COVID-19.jpg|200px|Bandu Teberga COVID-19]] |- align=left |[[Tinéu]]|| <ref>{{cita web |url=https://www.tineo.es/noticia/-/asset_publisher/35bd9478f4e2/content/bando-medidas-preventivas?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.tineo.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_35bd9478f4e2%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xm57WKhKjIU|títulu=Actualización de medidas preventivas adoptadas por el Ayuntamiento de Tineo en rellación con el Coronavirus (COVID-19)|fecha=12 de marzu|editorial=[[Tinéu|Conceyu de Tinéu]]}}</ref> || [[File:Bandu Tinéu COVID-19.jpg|200px|Bandu Tinéu COVID-19]] |- align=left |[[Uviéu]]|| :'''10 de marzu:''' *Pídise a la ciudadanía que nun se presente nes dependencies municipales y que se guarde una distancia de lo menos un metru y mediu colos trabayadores municipales y col restu de persones usuaries pa paliar la propagación de la enfermedá.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/oviedo-pide-ciudadania-dependencias-municipales-coronavirus-20200310180630-nt.html|títulu=Oviedo pide a la ciudadanía evitar acudir a las dependencias municipales|fecha=10 de marzu|editorial=[[20 minutos]]}}</ref> :'''11 de marzu:''' *Estrémase la llimpieza nel tresporte públicu, moblame urbano -como papeleres o marquesines- y nel restu de dependencies municipales como midida pa evitar posibles contaxos.<ref>{{cita web |url=https://www.20minutos.es/noticia/4184190/0/oviedo-el-ayuntamiento-extrema-la-limpieza-en-buses-y-dependencias-municipales-para-evitar-el-covid-19/|títulu=El Ayuntamiento extrema la limpieza en buses y dependencias municipales para evitar el Covid-19|fecha=11 de marzu|editorial=[[20 minutos]]}}</ref> :'''12 de marzu:''' *Anúciense midíes a lo llargo de 14 díes: :-Pieslle de los centros sociales municipales y centros d'estudios, con suspensión temporal de les actividaes programaes y de les biblioteques públiques municipales, asina como la cancelación de les actividaes coleutives dirixíes al públicu en xeneral. :-Aplazamientu de les actividaes programaes nos teatros municipales, l'Auditoriu y el Palaciu d'Esposiciones y Congresos y cancelación temporal de les actividaes programaes nes escueles de música, la Universidá Popular, la Escuela de Salú, el Centru de Música Pedro Bastarrica, el Centru Xuvenil de Santuyano, aules infantiles y otres asemeyaes nestes o otres instalaciones municipales. :-Suspensión temporal d'actividaes coleutives en materia d'emplegu, emprendimientu o otres análogues, programaes en La Iría, Vivarium, Cibercentru de La Lila, telecentros municipales y Centru Municipal de Formación y Emplegu de La Corredoria. :-Queden zarraes al usu públicu, temporalmente, les instalaciones deportives municipales de xestión direuta. :-Caltiénense los servicios básicos asistenciales, tales como l'Ayuda a Casa o otros análogos y la celebración de casorios civiles nel Conceyu, llendando l'accesu a un máximu de 12 persones (incluyendo contrayentes, testigos, convidaos y fotógrafu). || [[File:Bandu Uviéu COVID-19.jpg|200px|Bandu Uviéu COVID-19]] |- align=left |[[Valdés]]|| <ref>{{cita web |url=https://www.valdes.es/noticia/-/asset_publisher/18a0625e80df/content/bando?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.valdes.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_18a0625e80df%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xm9VWahKjIU|títulu=Bando alcaldía|fecha=11 de marzu|editorial=[[Valdés|Conceyu de Valdés]]}}</ref> || [[File:Bandu Valdés COVID-19.jpg|200px|Bandu Valdés COVID-19]] |- align=left |[[Vilanova d'Ozcos]]|| <ref>{{cita web |url=http://www.villanuevadeoscos.es/documents/229657/5104513/Bando+Covid-19.pdf/949b54c2-26d0-4875-985b-e64d699436c7|títulu=Bando COVID-19|fecha=12 de marzu|editorial=[[Vilanova d'Ozcos|Conceyu de Vilanova d'Ozcos]]}}</ref> || |- align=left |[[Villaviciosa]]|| <ref>{{cita web |url=https://www.villaviciosa.es/noticia/-/asset_publisher/d65287d46fb1/content/noticia-bando-coronavirus?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.villaviciosa.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_d65287d46fb1%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.Xm9WXqhKjIU|títulu=Aplicación de recomendaciones del Ayuntamiento de Villaviciosa para prevenir los contagios del coronavirus (COVID-19). |fecha=12 de marzu|editorial=[[Villaviciosa|Conceyu de Villaviciosa]]}}</ref> || [[File:Bandu Villaviciosa COVID-19.jpg|200px|Bandu Villaviciosa COVID-19]] |- align=left |[[Villayón]]|| <ref>{{cita web |url=http://www.villayon.es/images/noticias/documento_13.PDF|títulu=Medidas de prevención frente al COVID-19 DE PREVENCIÓN FRENTE AL COVID-19. |fecha=11 de marzu|editorial=[[Villayón|Conceyu de Villayón]]}}</ref> || |- align=left |[[Xixón]]|| || |- align=left |[[Yernes y Tameza]]|| El [[11 de marzu]]'l [[Yernes y Tameza|Conceyu de Yernes y Tameza]] suspende de manera indefinida toles actividaes n'instalaciones municipales<ref>{{cita web |url=https://www.yernesytameza.es/noticia/-/asset_publisher/82d666d01fe0/content/bando-coronavirus?inheritRedirect=false&redirect=https%3A%2F%2Fwww.yernesytameza.es%2Fnoticia%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_82d666d01fe0%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-3%26p_p_col_count%3D1#.XmoouahKjIU|títulu=Bando medidas a adoptar por el ayuntamiento en actividades e instalaciones municipales a causa del coronavirus|fecha=11 de marzu|editorial=[[Yernes y Tameza|Conceyu de Yernes y Tameza]]}}</ref> || |} === Gobiernu d'Asturies === :'''[[14 de marzu]]''' El Principáu pieslla los [[Chigre|chigres]], [[Restorán|restoranes]] y [[grandes superficies]], sacante les zones d'alimentación y parabotiques o botiques. Van poder funcionar los negocios de distribución de comida a domiciliu y tamién pueden abrise les tiendes de barriu, [[Gasolinera|gasolineres]] y [[Quioscu|quioscos]]. La midida anúnciase con una duración de catorce díes ampliables. <ref>https://www.elcomercio.es/sociedad/principado-asturias-coronavirus-propone-cerrar-negocios-20200313192041-nt.html El Comercio (14/03/2014)</ref> <ref>https://www.lne.es/sociedad/2020/03/14/son-locales-hoy-deberan-cerrar/2612207.html LNE 14/03/2020</ref> :'''[[8 de xunetu]]''' El presidente Barbón afirma que zarraría les fronteres si tuviera la competencia de facerlo.<ref>{{Cita web|url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/07/08/barbon-cerraria-fronteras-asturias-tuviera-competencias/00031594209330621849861.htm|títulu=Barbón cerraría las fronteras de Asturias si tuviera competencias|fecha=8 July 2020|editorial=La Voz de Asturias|idioma=es}}</ref> :'''[[9 de xunetu]]''' Les autoridaes asturianes alarmen d'una "falsa confianza" y [[Rafael Cofiño]], Direutor Xeneral de Salú Pública, afirma que l'oxetivu va ser l'usu obligatoriu de la mázcara.<ref>{{Cita web|url=https://www.lne.es/asturias/2020/07/09/salud-observa-asturias-falsa-confianza/2657269.html|títulu=Salud observa en Asturias una "falsa confianza" frente al covid-19 y reconoce que "el objetivo es ir hacia la obligatoriedad de la mascarilla"|fecha=9 July 2020|editorial=[[La Nueva España]]|idioma=es}}</ref> :'''[[14 de xunetu]]''' Publícase nel [[Boletín Oficial del Principáu d'Asturies|BOPA]] la obligatoriedá de llevar mázcara per parte de les persones de más de seis años, aunque pudiera garantizase la distancia interpersonal de seguranza de 1,5 metros.<ref>https://sedemovil.asturias.es/bopa/2020/07/14/20200714Su1.pdf</ref> ==== Presidencia ==== :'''6 de payares''' El Presidente fai un llamáu al autoconfinamientu: {{cita|''«En la situación que estamos, para frenar los casos y salvar vidas, solo hay un camino: confínate»''|[[Adrián Barbón]]}} ==== Deporte ==== :'''7 de payares''' *El Gobiernu rectifica y diz que la mázcara nun ye obligatoria pa facer deporte. ==== Educación ==== :'''5 de marzu''': Educación suspende les visites d'alumnos a centros sanitarios onde hubiera positivos de Covid-19.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/asturias/salud-analizara-domicilio-casos-coronavirus-asturias-20200227000724-ntvo.html|títulu=Educación suspende les visites d'alumnos a centros sanitarios onde hubiera positivos de Covid-19|fecha=5 de marzu de 2020|editorial=[[Europa Press]]}}</ref> :'''21 de xunetu''': Afítase la xornada continua en tolos centros públicos y nun se permiten les actividaes estraescolares.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/asturias/educacion-impone-jornada-continua-centros-publicos-suprime-extraescolares-20200721000943-ntvo.html#vca=modulos&vso=elcomercio&vmc=lo-mas-leido&vli=|títulu=Educación impone la jornada continua en los centros públicos y suprime las extraescolares|fecha=21 de xunetu de 2020|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> ===== Educación Primaria ===== :'''9 de marzu''': *El colexu Fundación Masaveu d'Uviéu suspende les clases por un casu de coronavirus confirmáu. <ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/sociedad/2020/03/09/colegio-fundacion-masaveu-oviedo-suspende/2609962.html|títulu=El colexu Fundación Masaveu d'Uviéu suspende les clases por un casu de coronavirus confirmáu|fecha=9 de marzu|editorial=[[La Nueva España|LNE]]}}</ref> :'''10 de marzu''': *El colexu Masaveu d'Uviéu, primer centru zarráu nel Principáu en rexistrando siete casos mas.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-asturias-colegio-fundacion-masaveu-suspende-clases-por-siete-positivos-coronavirus-20200310023808-nt.html|títulu=Un colexu d'Uviéu, primer centru zarráu nel Principáu en rexistrando siete casos|fecha=10 de marzu|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> ===== Educación Secundaria Obligatoria ===== ===== Formación Profesional ===== La Conseyería d'Educación da anuncia'l [[29 d'abril]] de la reducción al mínimo de les práutiques n'empresa pa 6.000 alumnos y alumnes de FP y el permisu pa faceles de manera realizarlas telemática. Afitáronse 130 hores pa la Formación Profesional básica y 220 hores pa los ciclos de grau mediu y superior. Nel casu de la FP dual, les hores de práutiques yá feches podíen axuntase a les del módulu de FCT, hasta un total de 220.<ref>{{cita web |url=https://www.educastur.es/-/24-04-2020-realizacion-formacion-en-centros-de-trabajo-y-formaciones-practicas-en-ensenanzas-de-regimen-especial?redirect=https%3A%2F%2Fwww.educastur.es%2Finicio%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_sI4HTlJn1Vwf%26p_p_lifecycle%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_col_id%3Dcolumn-1%26p_p_col_pos%3D4%26p_p_col_count%3D7|títulu=Resolución Formación en Centros de Trabajo y formaciones prácticas en enseñanzas de régimen especial|fecha=29 d'abril de 2020|editorial=Educastur}}</ref> ===== Bachilleratu ===== ===== EBAU ===== ===== Estadístiques de contaxos en centros educativos ===== ====Turismu==== :'''7 de payares''' El Principáu autoriza l'apertura de 168 establecimientos, comunicándolo antemanadamente a la [[Viceconseyería de Turismu d'Asturies|Viceconseyería de Turismu]], siempre que cumplan coles midíes indicaes por Salú.<ref>{{cita web |url=https://www.turismoasturias.es/covid19/serviciosesenciales|títulu=Listado de alojamientos turísticos que se mantienen como servicios esenciales y motivos para utilizar estos servicios|fecha=3 de payares de 2020|editorial=Turismu Asturies}}</ref> ==== Comités de coordinación y siguimientu ==== Pa estudiar y aplicar les midíes preventives precises p'afrontar l'espardimientu de la enfermedá, el [[Gobiernu del Principáu d'Asturies]] punxo en marcha'l [[29 de febreru]]'l "Comité de Coordinación d'Asturies frente al Coronavirus COVID-19". {| {{tablaguapa}} !'''Miembru''' !'''Cargu públicu''' |- |[[Ficheru:Presidente_Adrián_Barbón.jpg|100px]] [[Adrián Barbón]] (Presidente del Comité) |[[Presidente d'Asturies]] |- |[[Ficheru:PabloFernandezMuniz1.jpg|100px]] [[Pablo Fernández Muñiz]] (Vicepresidente del Comité) |[[Conseyeru de Sanidá d'Asturies|Conseyeru de Sanidá]] |- |[[Delia Losa]] |[[Delegación del Gobiernu n'Asturies|Delegada del Gobiernu Español n'Asturies]] |- |[[Ficheru:Berta_Piñán_(cropped).jpg|100px]] [[Berta Piñán]] |Conseyera de Cultura, Política Llingüística y Turismu |- |[[Ficheru:CarmenSuarez1.jpg|100px]] [[Carmen Suárez Suárez]] |Conseyera d'Educación |- |} Esti organismu, sumóse al "Comité de Siguimientu de la Conseyería de Salú", de calter téunicu y sanitariu, formáu'l día [[13 de febreru]] y que dende esi momentu aconceyó a diario. {| {{tablaguapa}} !'''Miembru''' !'''Cargu públicu''' |- |Pablo Fernández Muñiz (Presidente del Comité) |Conseyeru de Sanidá |- |Rafael Cofiño |Direutor Xeneral de Salú Pública |- |Concepción Saavedra |Xerente del Serviciu de Salú |- |Ismael Huerta |Xefe del Serviciu d'Epidemioloxía |- |} '''Comité asesor y de siguimientu sobre la covid-19''' {| {{tablaguapa}} !'''Miembru''' !'''Profesión''' |- |[[Daniel López Acuña]] |[[Médicu]] y [[epidemiólogu]] especialista en salú pública, ex-director d'aición sanitaria en situaciones de crisis de la [[Organización Mundial de la Salú]] (OMS) y anguaño profesor de la Escuela Andaluza de Salú Pública |- |[[Edurne Zabaleta del Olmo]] |[[Enfermera]], miembru del Grupo d'Investigación en Servicios de Salú n'Atención Primaria y trabayadora de la ''Fundación Instituto Universitario para la investigación en la Atención Primaria de Salud Jordi Gol y Gurina'' (IDIAPJGol). |- |[[Leonor Ruiz Sicilia]] |Médica nel [[Hospital Virgen de la Victoria]] ([[Málaga]]), anguaño ye vicepresidenta del Comité de Bioética d'Andalucía y vocal del [[Comité de Bioética d'6ºEspaña]]. |- |[[Ignacio de Blas Giral]] |Doctor en veterinaria pola [[Universidá de Zaragoza]] y profesor titular del so departamentu de patoloxía animal, miembru del Grupu d'Investigación sobre Reproducción Asistida y Sanidá Animal y del Institutu Universitariu d'Investigación Mestu Agroalimentariu d'Aragón. |- |[[Javier Padilla Bernáldez]] |Facultativu especialista en medicina familiar y comunitaria, miembru del Coleutivu "Silesia", del ''Grupo de Ética Salubrista para la Acción, Cuidado y Observación Social'', del ''Grupo de Inequidades en Salud y Salud Internacional de la Sociedad Madrileña de Medicina Familiar y Comunitaria''. |- |[[Miguel Ángel Presno Linera]] |Caderalgu de [[Derechu constitucional]] de la [[Universidá d'Uviéu]], ye miembru de l'[[Academia Asturiana de Xurisprudencia]] y del Comité d'Ética del [[Hospital de Xarrio]]. |- |[[Miguel Ángel Presno Linera]] |Caderalgu de [[Derechu constitucional]] de la [[Universidá d'Uviéu]], ye miembru de l'[[Academia Asturiana de Xurisprudencia]] y del Comité d'Ética del [[Hospital de Xarrio]]. |- |[[María de Oña Navarro]] |Llicenciada en [[Farmacoloxía|farmacia]] pola [[Universidad de Granada]] y especialista de [[microbioloxía]], desenvolvió tol so llabor profesional nel [[Hospital Universitariu Central d'Asturies]] (HUCA), onde anguaño ye la xefa de seición de Microbioloxía. Tien trabayao nel Centru de Viroloxía de Majadahonda y en microscopía electrónica amás de pertenecer al grupu de vixilancia epidemiolóxica del [[gripe]] a nivel estatal. |- |[[Usama Bilal Álvarez]] |Llicenciáu en Medicina pola Universidá d'Uviéu, máster en Salú Publica pola [[Universidá d'Alcalá]] y la [[Escuela Nacional de Sanidá]], y doctor n'Epidemioloxía pola [[Johns Hopkins University]] (EE. XX.). Ye investigador nel departamentu d'epidemioloxía y [[bioestadística]] nel centru de salú urbana de la [[Universidá Drexel]] ([[Filadelfia]]). Tamién ye miembru del comité asesor sobre equidá racial y covid-19 de la ciudá de Filadelfia y del Coleutivu "Silesia". |- |[[Ainhoa Ruiz Azarola]] |Doctora en [[Ciencies de la Salú]] pola [[Universidá de Sevilla]], llicenciada en Filosofía y Lletres y esperta en promoción de la salú. Dende [[2003]] trabaya na Escuela Andaluza de Salú Pública y, dende [[2019]], coordina'l grupu de Migraciones y Salú n'España del proyeutu ''Joint action health, equity in Europe''. |- |[[Beatriz López Valcárcel]] |Profesora titular de Métodos Cuantitativos n'Economía de la [[Universidá de Las Palmas de Gran Canaria]]. Foi consultora internacional en [[Méxicu]], [[Brasil]], [[Costa Rica]], [[Chile]], [[Uruguái]] y [[Mozambique]]. Amás, presidió l'[[Asociación Española de Economía de la Salud]] (2004-2005) y la seición de Salú Pública y Economía de l'[[Asociación Europea de Salud Pública]] (2011-2012). |- |[[Carmen Cabezas i Peña]] |Doctora en Medicina ya Investigación Tresllacional pola [[Universidá de Barcelona]]. Forma parte los grupos de trabayu sobre educación pa la salú del Programa d'actividaes preventives y de promoción de la salú de la [[Sociedad Española de Medicina Familiar y Comunitaria]] y participa tamién nos grupos de trabayu sobre la prevención y el control del tabaquismu de les sociedaes de Medicina Familiar y Comunitaria de Cataluña y España. |- |} === Gobiernu d'España=== ==== Primer estáu d'alarma ==== Cola declaración del [[estáu d'alarma]] el Gobiernu d'España convirtióse en mandu únicu. El [[14 de marzu]]'l [[Presidente del Gobiernu d'España]], [[Pedro Sánchez]], declaró l'[[estáu d'alarma]] a lo llargo de quince díes.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/espana/2020-03-13/el-gobierno-debate-decretar-el-estado-de-alarma.html|títulu=Sánchez decreta el estado de alarma durante 15 días |fecha=14 de marzu|editorial=[[El País]]}}</ref> ===== Detenciones ===== El dueñu d'un chigre d'Uviéu foi deteníu pola [[Policía Nacional]] el [[14 de marzu]] por negase a pesllar.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/veintena-bares-gijon-sanciones-cierre-coronavirus-20200314162224-nt.html|títulu=Detenido el dueño de un bar de Oviedo por negarse a cerrar|fecha=15 de marzu|editorial=[[La Nueva España]]}}</ref> ===== Multes ===== La [[Policía Llocal de Xixón]] propón pa sanción el [[14 de marzu]] a 20 chigres de Xixón por negase a pesllar.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/veintena-bares-gijon-sanciones-cierre-coronavirus-20200314162224-nt.html|títulu=Detenido el dueño de un bar de Oviedo por negarse a cerrar|fecha=14 de marzu|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> ===== Despliegue del exércitu ===== ==== Segundu estáu d'alarma ==== Cola declaración del segundu [[estáu d'alarma]]'l Gobiernu d'España, a diferencia del primero onde exerció de mandu únicu, entamó la cogobernanza. === Alimentación === === Alministración === === Cultura === :'''11 de marzu:''' *Pieslle a lo llargo de dos selmanes del [[Teatru Xovellanos]].<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/coronavirus-teatro-jovellanos-cerrado-gijon-20200311121516-nt.html|títulu=El Teatro Jovellanos, cerrado dos semanas por prevención|fecha=11 de marzu|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> *Aplazáu'l conciertu de [[Sergio Dalma]] previstu pal [[13 de marzu]] na [[Universidá Llaboral de Xixón]].<ref>{{cita web |url=https://www.europapress.es/asturias/noticia-aplazado-concierto-sergio-dalma-gijon-santander-20200311150608.html|títulu=Aplazado el concierto de Sergio Dalma en Gijón y Santander|fecha=11 de marzu|editorial=[[Europa Press]]}}</ref> :'''12 de marzu:''' *La [[Orquesta Sinfónica del Principáu d'Asturies]] anuncia l'aplazamientu ''[[sine die]]'' de los programes d'abonu de les dos selmanes próximes n'[[Uviéu]] y [[Xixón]].<ref>{{cita web |url=http://www.ospa.es/medida-preventiva/|títulu=Medida preventiva|fecha=12 de marzu|editorial=[[OSPA]]}}</ref> === Deporte === :'''10 de marzu:''' *Suspéndense los [[Xuegos Deportivos del Principáu d'Asturies]] a lo llargo de dos selmanes pa evitar el contaxu ente l'alumnáu.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/suspendidos-juegos-deportivos-20200310224215-nt.html|títulu=Suspendidos los Juegos Deportivos del Principado para reducir el riesgo de contagio|fecha=10 de marzu|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> *El [[Club Deportivo Mosconia]] suspende los entrenamientos y la competición en fútbol base y segunda rexonal tres confirmase un casu d'ún de los sos entrenadores.<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/sociedad/2020/03/10/club-deportivo-mosconia-suspende-entrenamientos/2610418.html|títulu=El Club Deportivo Mosconia suspende los entrenamientos tras confirmar un caso de coronavirus|fecha=10 de marzu|editorial=[[La Nueva España]]}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/03/10/mosconia-grado-suspende-semana-futbol-base-segunda-regional/00031583863597673627579.htm|títulu=El Mosconia de Grado suspende esta semana su fútbol base y el segunda regional|fecha=10 de marzu|editorial=[[La Voz de Asturias]]}}</ref> *La [[Federacion Española de Natación]] decide suspender el Campeonatu d'España Infantil de Natación d'Iviernu 2020 que se diba a celebrar n'Uviéu del 12 al [[15 de marzu]].<ref>{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/local/asturias/20200310/474082718441/suspendido-el-campeonato-de-espana-infantil-de-natacion-de-invierno-2020.html|títulu=Suspendido el Campeonato de España Infantil de Natación de Invierno 2020|fecha=10 de marzu|editorial=La Vanguardia}}</ref> :'''11 de marzu:''' *Suspensión del [[rally]] VII subida Villa de Pravia, previstu pa los díes [[22 de marzu|22]] y [[23 de marzu]].<ref>{{cita web |url=http://lainformacionbn.es/2020/03/11/suspension-del-rally-primera-decision-por-el-coronavirus-en-pravia/|títulu=Suspensión del rally, primer efecto del coronavirus en Pravia|fecha=11 de marzu|editorial=La Información del Bajo Nalón}}</ref> :'''12 de marzu:''' *El [[Campeonatu d'España de Duatlón]] de contrarreló y relevos que taba previstu pal [[18 d'abril|18]] y [[19 d'abril]] n'[[Avilés]] queda aplazáu a la fin de selmana del [[10 d'ochobre|10]] y [[11 d'ochobre]].<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/aviles/2020/03/12/suspende-pospone-celebracion-campeonato-espana/2611422.html|títulu=Se suspende y pospone la celebración del Campeonato de España Duatlón de Avilés|fecha=11 de marzu|editorial=[[La Nueva España]]}}</ref> === Economía === ==== Universidá ==== [[Archivu:Fundación Masaveu (15753674361).jpg|thumb|250px|Colexu Fundación Masaveu, primer centru educativu peslláu por mor del COVID-19.]] :'''4 de marzu''': *La Fundación Universidá d'Uviéu aplaza'l Foru d'Empléu de los díes 18 y 19 de marzu.<ref>{{cita web |url=https://www.europapress.es/asturianu/noticia-fundacion-universida-duvieu-aplazal-foru-dempleu-dies-18-19-marzu-20200304194807.html|títulu=La Fundación Universidá d'Uviéu aplaza'l Foru d'Empléu de los díes 18 y 19 de marzu|fecha=5 de marzu de 2020|editorial=[[Europa Press]]}}</ref> *La Cámara de Comerciu reconoz que "yá existe" impactu económicu pol virus.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/asturias/salud-analizara-domicilio-casos-coronavirus-asturias-20200227000724-ntvo.html|títulu=La Cámara de Comerciu reconoz que "yá existe" impactu económicu pol virus|fecha=5 de marzu|editorial=[[Europa Press]]}}</ref> :'''12 de marzu''': *El centru asociáu a la [[Universidá Nacional a Distancia]] (UNED) d'Asturies suspende les clases d'UNED Sénior, el so programa pa mayores de 55 años. :'''17 de marzu''' *Suspéndense les elecciones a [[Rector de la Universidá d'Uviéu]] qu'habríen de celebrase'l 21 d'abril.<ref>{{cita web |url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/03/17/suspendidas-elecciones-rector-universidad-oviedo/00031584446057607911706.htm|títulu=Suspendidas las elecciones a rector en la Universidad de Oviedo|fecha=17 de marzu de 2020|editorial=[[La Voz de Asturias]]}}</ref> :'''8 de mayu''' *Espira'l mandatu de [[Santiago García Granda]], pero estiéndense por mor de la crisis sanitaria. :'''10 de setiembre''' *Una primer estimación allarga la fecha de realización de les elecciones a Rector de la Universidá a finales de payares.<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/asturias/2020/09/10/elecciones-rectorado-finales-noviembre-atrasadas-14323537.html|títulu=Las elecciones al Rectorado, a finales de noviembre tras ser atrasadas por el covid|fecha=10 de setiembre de 2020|editorial=[[La Nueva España]]}}</ref> :'''20 d'ochobre''' *Anúnciense les elecciones a Rector de la Universidá pal 1 d'avientu.<ref>{{cita web |url=https://www.lavozdeasturias.es/noticia/asturias/2020/10/20/elecciones-rectorado-seran-1-diciembre/00031603209505128402736.htm|títulu=Las elecciones al rectorado serán el 1 de diciembre|fecha=20 d'ochobre de 2020|editorial=[[La Voz de Asturias]]}}</ref> :'''6 de payares''' *Un nuevu retrasu nes elecciones a Rector de la Universidá pospón la fecha de les mesmes al 9 d'avientu.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/asturias/universidad-retrasa-elecciones-20201106000639-ntvo.html|títulu=La Universidad de Oviedo retrasa las elecciones al Rectorado al menos una semana|fecha=6 de payares de 2020|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> === Ociu y restauración === === Política === :'''10 de marzu:''' *Aplazáu'l plenu y tola actividá política del [[Xixón|Conceyu de Xixón]] pola asistencia d'un miembru de [[VOX]] a un alcuentru de la formación d'[[ultraderecha]] onde tuvo presente un diputáu contaxáu.<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/gijon/2020/03/10/gijon-aplaza-pleno-concejal-vox/2610537.html|títulu=Gijón aplaza el Pleno municipal porque un concejal de Vox estuvo en Vistalegre|fecha=10 de marzu|editorial=[[La Nueva España]]}}</ref> :'''11 de marzu:''' *La [[FACC]] encamienta a los Conceyos suspender los plenos hasta la última selmana de marzu.<ref>{{cita web |url=https://cadenaser.com/emisora/2020/03/11/ser_gijon/1583951768_097928.html|títulu=La FACC recomienda a los Ayuntamientos suspender los plenos hasta la última semana de marzu|fecha=11 de marzu|editorial=[[Cadena SER]]}}</ref> *[[Izquierda Xunida d'Asturies]] suspende tolos conceyos y actos previstos nos díes siguientes. <ref>{{cita web |url=http://www.izquierdaxunida.com/Actualida_Noticies/25187/IU_Asturias_secunda_las_recomendaciones_de_las_autoridades_sanitarias_y_reduce_su_actividad_para_lo_que_pospondran_las_asamblea_previas_a_la_proxima_coordinadora_y_actos|títulu=IU Asturias secunda las recomendaciones de las autoridades sanitarias y reduce su actividad para lo que pospondrán las asamblea previas a la próxima coordinadora y actos|fecha=11 de marzu|editorial=[[Izquierda Xunida d'Asturies]]}}</ref> === Prisiones === === Relixón === :'''10 de marzu:''' *El [[Santa Cueva de Cuadonga|Santuariu de Cuadonga]] retira la medaya de [[La Santina]], que davezu besen les persones creyentes, pa evitar contaxos.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/santuario-covadonga-retira-medalla-santina-coronavirus-20200310131538-nt.html|títulu=El Santuario de Covadonga retira la medalla de la Santina|fecha=10 de marzu|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> :'''14 de marzu:''' *L'[[Arzobispáu d'Uviéu]] ordena pesllar tolos templos y ilesies.<ref>{{cita web |url=https://www.europapress.es/asturianu/noticia-larzobispau-ordena-pesllar-tolos-templos-ilesies-20200314114933.html|títulu=L'Arzobispáu ordena pesllar tolos templos y ilesies|fecha=14 de marzu|editorial=[[Europa Press]]}}</ref> === Sanidá === === Tresporte === :'''15 de marzu:''' *El [[Consorciu de Tresportes d'Asturies]] (CTA) flexibiliza dende'l [[15 de marzu]] la caducidá del billete únicu, enantándola hasta'l hasta'l [[30 d'abril]].<ref>{{cita web |url=https://www.europapress.es/asturianu/noticia-principau-flexibiliza-caducida-billete-unicu-pola-situacion-esceicional-20200314172044.html|títulu=El Principáu flexibiliza la caducidá del billete únicu pola situación esceicional|fecha=14 de marzu|editorial=[[Europa Press]]}}</ref> === Xusticia === :'''12 de marzu:''' *El presidente del [[Tribunal Superior de Xusticia d'Asturies]] (TSXA), [[Jesús María Chamorro]], abiertu a la posibilidá de suspender xuicios con xuráu popular y macroxuicios.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/tsja-descarta-suspender-juicios-popular-coronavirus-asturias-20200312124022-nt.html|títulu=El TSJA sopesa suspender juicios con jurado popular para evitar riesgos|fecha=12 de marzu|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> == Rempuestes solidaries == === Cultura === ==Desescalada== El [[29 d'abril]] el Gobiernu d'Asturies da anuncia de la presentación d'un plan de desescalada propiu na selmana del [[4 de mayu]]<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/principado-presentara-proxima-20200429150616-nt.html|títulu=El Principado presentará la próxima semana su plan de desescalada con las «singularidades» de Asturias|fecha=29 d'abril de 2020|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> y confiando en tar ente les primeres rexones en llegar a la segunda fase.<ref>{{cita web |url=https://www.elcomercio.es/sociedad/barbon-situa-asturias-20200429000949-ntvo.html|títulu=Asturias confía en situarse entre las regiones que antes llegará a la segunda fase|fecha=19 d'abril de 2020|editorial=[[El Comercio]]}}</ref> ===Salida de la reciella=== Ente les 15.00 hores del [[28 d'abril|29]] y del [[29 d'abril]] la [[Policía Llocal d'Avilés]] denunció a cinco proxenitores avilesinos por incumplir les condiciones nes que debíen llevase a cabu los desplazamientos per parte de la población infantil. Tres de les cinco denuncies fueron por pasiar los dos proxenitores xuntos en compañía de los fíos, y les otras dos por alloñase del llar más d'un quilómetru. == Protestes == :'''7 de payares''' *La plantiya del [[Hospital de Cabueñes]] concéntrase énte la Casa Conceyu de Xixón pa denunciar la falta de medios materiales y humanos y la saturación. == Consecuencies económiques== Dende'l [[13 de marzu]], la [[FADE]] alertó de la perda de facturación nel 25% d'empreses asturianes y pidió tomar midíes.<ref>{{cita web |url=https://www.lne.es/economia/2020/03/14/economia-shock/2611978.html|títulu=La patronal asturiana pide medidas "inmediatas"|fecha=13 de marzu|editorial=[[LNE]]}}</ref> El [[29 d'abril]], el presidente d'Asturies, [[Adrián Barbón]], y el direutor xeneral de la [[Corporación Alimentaria Peñasanta]] (Capsa), [[José Armando Tellado]], coincidíen en señalar que la "marca Asturies" diba salir reforzada de la crisis sanitaria, poniendo como exemplu'l papel de la [[industria agroalimentaria]] nel [[estáu d'alarma]]. === ERTE === :'''18 de marzu''' *[[ArcelorMittal]] anuncia un ERTE y la parada de parte de les sos instalaciones n'Asturies.<ref>{{cita web |url=https://www.expansion.com/empresas/industria/2020/03/18/5e725c3fe5fdea100e8b45d9.html|títulu=ArcelorMittal anuncia un ERTE y la parada de parte de sus instalaciones en Asturias|fecha=18 de marzu|editorial=[[Expansión]]}}</ref> === Fondos COVID-19 === {|class="wikitable col1cen col2cen center" style="width:300px;" align="right" |+ style="background:DarkSlateBlue; color:white;"|'''Fondos COVID-19''' |- |'''Fondos recibíos''' |'''Fondu total''' |- |106,1||280 |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == * [https://coronavirus.asturias.es/ Coronavirus Asturias] * [https://www.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6 Estadístiques globales sobro l'andanciu de la enfermedá de coronavirus / COVID-19 por Johns Hopkins CSSE] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Asturies]] [[Categoría:Enfermedaes]] 7w5fy4ajoagy6zrzzspa832r3tkakyi 0 181446 3709690 3592747 2022-08-19T08:58:34Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{competición deportiva}} [[Ficheru:Carlsen Magnus (30238051906).jpg|thumb|El noruegu [[Magnus Carlsen]], anguaño campeón del mundu]] El '''Campeonatu del Mundu d'axedrez''' reconoz a los campeones mundiales d'esti deporte oficialmente dende l'últimu cuartu del sieglu XIX, cuando [[Wilhelm Steinitz]] autoproclamóse campeón del mundu. En 1993 el mundu del axedrez dixébrase a resultes del enfrentamientu del entós campeón Kasparov cola FIDE, y dende esi añu fasta que nel 2006 se restauró la paz, hebo dos campeonatos (y dos campeones) del mundu distintos al mesmu tiempu. Dende 2014 el formatu consiste en ciclos de dos años, surdiendo un campeón o una campeona tolos años pares. Anque'l campeonatu de 2020 treslladóse a 2021 por culpa del andanciu de la COVID-19. Dende que derrotó a [[Viswanathan Anand]] nel [[Campeonatu del Mundu d'Axedrez de 2013|2013]], l'anguaño campeón [[Magnus Carlsen]] defendió esitosamente'l títulu nel [[Campeonatu del Mundu d'Axedrez de 2014|2014]], nel [[Campeonatu del Mundu d'Axedrez de 2016|2016]] y nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2018|2018]]. Tocará-y facelo otra vegada nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2021]] previstu pa finales d'añu. Anque'l campeonatu ta abiertu a tol mundu, hai torneos y títulos separtaos pa [[Campeonatu del Mundu d'axedrez femenín|muyeres]], [[Campeonatu del Mundu d'axedrez xuvenil|mocedá]] (pa xugadores fasta 20 años, anque tamién hai eventos específicos pa xente más mozo), y [[Campeonatu del Mundu d'axedrez senior|xente mayor]] (homes de más de 60 años y muyeres de más de 50). Tamíen esisten campeonatos mundiales pa les versiones rápides: [[Campeonatu del Mundu d'axedrez rápidu]] y [[Campeonatu del Mundu d'axedrez rellámpagu]]. Fasta hai un [[Campeonatu del Mundu d'axedrez pa ordenadores]] abiertu a hardware y programes informáticos d'axedrez. == Historia == Na primera mitá del sieglu XIX surdió la idea d'un campeón del mundu d'axedrez, falándose d'ella con estes pallabres per primera vegada en 1845. Dende esi momentu, dellos xugadores fueron aclamaos como campeones del mundu, pero el primer tornéu que se definió per delantre como campeonatu del mundu foi la serie ente [[Wilhelm Steinitz|Steinitz]] y [[Johannes Zukertort|Zukertort]] de 1886 que ganó'l primeru. Como dende entós los torneos del campeonatu del mundo fueron series alcordaes privadamente ente los xugadores, y nos albores del sieglu XX d'avezu les negociaciones yeren un pilancu que retrasaba o incluso suspendía los retos pol títulu, hebo intentos d'algamar unes regles qu'afitaran por exemplu la frecuencia de los campeonatos, qué podía imponer el campeón y qué non o les aportaciones económiques a facer (el financiamientu vinía de la mano de los propios xugadores, gracies a les aportaciones de partidarios qu'apostaben por ún o otru) y el repartu de premios. Anque en 1887-1889 hebo un primer intentu d'organizar el campeonatu del mundu de manera esterna l'esperimentu nun cuayó nin se repitió fasta que en 1948 la FIDE garra'l control y afítase un sistema pa organizar los torneos de manera regular. El so funcionamiento foi aceutable fasta que en 1993 les desavenencies de [[Garry Kasparov|Kasparov]] y [[Nigel Short|Short]], campeón y aspirante respeutivamente, cola FIDE a cuenta de la organización del campeonatu d'esi añu acabaron con un cisma que diba durar más de diez años. La reunificación tendría llugar con ocasión del campeonatu del añu 2006, anque los compromisos que la ficieron posible fueron aplicándose a poco a poco nos campeonatos cellebraos darréu. Tres de la xuntanza de los títulos, la FIDE caltién el drechu d'organizar la serie del campeonatu del mundo, que fáese en ciclos de dos años. ===Campeones non oficiales (pre-1886)=== [[Image:Louisdelabourdonnais.jpg|thumb|[[Louis-Charles Mahé de La Bourdonnais|De La Bourdonnais]], el xugador más fuerte del mundu de 1821 fasta la so muerte en 1840]] [[Ficheru:Jean Henri Marlet Das berühmte Schachspiel zwischen Howard Staunton und Pierre Charles Fourrier Saint-Amant 1843.jpg|thumbnail|left|Representación de la serie ente [[Howard Staunton]] y [[Pierre Charles Fournier de Saint-Amant|Pierre Saint-Amant]] del 16 d'avientu de 1843, que consideróse un campeonatu del mundu non oficial.]] [[Ficheru:Morphy Löwenthal 1858.jpg|thumb|[[Paul Morphy]] xugando escontra'l maestru d'axedrez húngaru [[Johann Löwenthal]].]] La primer serie de partíes proclamada polos xugadores como campeonatu del mundo foi la que [[Wilhelm Steinitz]]-y ganó a [[Johannes Zukertort]] en 1886. Por embargu, una riestra xugadores veníen siendo consideraos como los más fuertes (o los más famosos) del mundu dende facía sieglos, poro delles vegaes son consideraos campeones del mundu de la so época: [[Ruy López de Segura]] a mediaos del sieglu XVI(al que'l rei español [[Felipe II d'España|Felipe II]] mandó a xugar escontra los más poderosos xugadores d'aquella), [[Paolo Boi]] and [[Leonardo da Cutri]] a finales del mesmu sieglu y [[Alessandro Salvio]] y [[Gioachino Greco]] nos primeros años del sieglu XVII. Fueron los xugadores franceses los que dominaron el mundu del axedrez nel sieglu XVIII y entamos del sieglu XIX con [[Legall de Kermeur]] (1730–1755), [[François-André Danican Philidor]] (1755–1795), [[Alexandre Deschapelles]] (al rodiu de 1800–1821) y [[Louis-Charles Mahé de La Bourdonnais]] (1821–1840). Esti últimu, en 1834 xugó seis series (y 85 partíes) escontra l'irlandés [[Alexander McDonnell]] en dalgo asemeyao a un campeonatu del mundu. En 1840, un columinsta del “Fraser's Magazine” escribió: “¿Pa quién será'l bastón de mandu cuando lu dexe [[Louis-Charles Mahé de La Bourdonnais|La Bourdonnais]], y qué país proporcionará al socesor? Anguaño de La Bourdonnais, como [[Alexandru Magnu]], nun tien herederu y hai razones pa temer que finalmente l'imperiu pueda ser dividíu ente dellos reis minúsculos.” Tres morrer La Bourdonnais n'avientu desi mesmu añu, la victoria del inglés [[Howard Staunton]] nuna serie escontra'l francés [[Pierre Charles Fournier de Saint-Amant]] en 1843 fai que seya dende entós consideráu'l xugador más fuerte del mundu. Una carta nomada en ''[[The Times]]'' el 16 de payares de 1843, pero de xuru escrita antes, describió que na segunda serie de partíes de [[Howard Staunton|Staunton]] escontra [[Pierre Charles Fournier de Saint-Amant|Saint-Amant]], xugada en París nos meses de payares y avientu de 1843, taba en disputa'l “cetru doráu de [[François-André Danican Philidor|Philidor]]." La primer vegada de la qu'hai constancia del usu del términu “campeón del mundu” ye en 1845, cuando [[Howard Staunton]] foi descritu como “el campeón d'Inglaterra d'axedrez, o (…) el campeón del mundo". [[Ficheru:HowardStaunton.jpg|thumb|left|[[Howard Staunton]] ta consideráu como'l xugador d'axedrez más fuerte del mundu na década de los 40 del sieglu XIX.]] La primera propuesta conocida pa definir de mano un tornéu que decidiera'l meyor xugador del mundu fízola [[Ludwig Bledow]] nuna carta que-y escribió a [[Tassilo von Heydebrand und der Lasa|von der Lasa]] nel añu 1846 y que publicó'l ''Deutsche Schachzeitung'' en 1848: "... el ganador de la batalla en París nun debiera tar demasiáu arguyosu de la so posición especial, porque ye en Trier onde va a facese la primer coronación” (anque Bledow morrió en 1846 y el tornéu proupuesto nun tuvo llugar). Unos años dempués, el Tornéu Internacional de Londres foi espresamente descritu como'l campeonatu del mundu por tres comentaristes: una carta de “un miembru del Calcutta Chess Club" fechada el 1 d'agostu de 1850 y otra del Capitán [[Hugh Alexander Kennedy]] d'ochobre del mesmu añi, nel volumen de 1850 de '[[Chess Player's aChronicle]]''; y ''Liberty Weekly Tribune'' de [[Missouri]] el 20 de xunu de 1851. Pero Anque Kennedy yera miembru del comité organizador del tornéu, nun hai prueba nenguna que coronar a un campeón del mundu fuera l'oxetivu oficial del eventu. [[Image:Anderssen.jpeg|thumb|[[Adolf Anderssen]] foi un maestru d'axedrez punteru a mediaos del sieglu XIX. Tres de la retirada de [[Paul Morphy]] vióse-y como'l xugador activu más fuerte al ganar el Tornéu de Londres de 1862 y vencer a otros destacaos maestros.]] El Tornéu de Londres de 1851 ganólu l'alemán [[Adolf Anderssen]], lo que lu convirtió nel líder mundial del axedrez y fizo que se falara d'él como'l primer maestru d'axedrez modernu. Pero nun hai nenguna prueba de que gracies a la so victoria se-y aclamara entós como campeón del mundu, anque en 1893 [[Henry Bird]] nomólu asina por esi títulu. [[Ficheru:PaulmorphyHair.jpg|thumb|left|[[Paul Morphy]] (Luisiana, Estaos Xuníos) un prodixu del axedrez que dominó a toa oposición al mesmu na so curtia carrera. Dao lo impresionante de los sos llogros, fasta dempués de morrer nun hebo nenguna serie oficial del campeonatu del mundu.]] El propiu Anderssen foi derrotáu en 1858 una serie al xugador de los Estaos Xuníos [[Paul Morphy]], tres de qu'esti fuera aclamáu perdayuri como campeón del mundu. Morphy xugó series de partíes escontra munchos xugadores destacaos, arrasando en toes elles. ''[[Harper's Weekly]]'' el 25 de setiembre de 1858 ''The American Union'' el 9 d'ochobre de 1858 consideráronlu campeón del mundu pero otru artículu de ''Harper's Weekly'' tamién del 9 d'ochobre de 1858, C. H. Stanley nun taba seguru si podía faltase de la serie de partíes de Morphy escontra [[Daniel Harrwitz|Harrwitz]] como campeonatu del mundu. Poco dempués, Morphy ufría peones y movimientos raros a quien xugara escontra d'él, nun alcontrando siquiera asina rivales y acabando por dexar l'axedrez al añu siguiente, anque munchos consideráronlu campeón mundial fasta que morrió en 1884. La so retirada de sópitu tando na cume conozse como “l'arguyu y pena del axedrez”. Ensin Morphy n'activu, Anderssen tornaba a ser otra vuelta'l xugador más fuerte del momentu, y la so reputación reforzóse entá más cola so victoria nel [[Torneú de Londres de 1862]]. [[Wilhelm Steinitz]] ganó por escasu marxe a Anderssen nuna serie en 1866 considerada por dellos comentaristes como'l primer campeonatu del mundu “oficial”, anque daquella nun foi consideráu asina y nun foi sinón tres de morrer Morphy en 1884 cuando una serie lo fuera, lo que supón un testimoniu nidiu del dominiu de Morphy nel xuegu, pues hai que tener en cunta que tevo 25 años ensin xugar públicamente. L'emplegu del términu “campeón del mundu” camuda nesta dómina pero paez que polo menos pa Steinitz el so reináu mundial entamó nesa serie de 1866. [[Johannes Zukertort]] ganó'l Tornéu de París de 1878 (ensin la participación de Steinitz) y darréu'l Tornéu de Londres de 1883 con una ventaya de 3 puntos sobre cualesquier otru xugador, incluyíu Steinitz. Asina, considerábase a Steinitz y Zukertort como los dos meyores xugadores del mundu y esto llevó a la serie inaugural del campeonatu del mundu ente ellos, el [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1886]]. El títulu foi pa Steinitz, que ye por ello reconocíu como'l primer campeón munddial oficial, anque la serie nun se xugó al abeyugu de nengún organismu oficial. [[Graham Burgess]] numbera a Philidor, de la Bourdonnais, Staunton, y Morphy como los xugadores que fueron aclamaos como los meyores del so tiempu. ===Campeones del mundu antes del títulu FIDE (1886-1946)=== El campeonatu foi organizáu de manera bastante informal el restu del sieglu XIX y na primera mitá del sieglu XX: si un xugador pensaba que yera lo bastante fuerte, él (o los sos siguidores) andaben a la gueta del financiamientu pal bote de la serie y retaben al campeón del mundo; siendo'l nuevu campeón en casu de ganar. Nun había un sistema formal de clasificación, pero normalmente considerábase que'l sistema yera válidu y que los campeones yeren los meyores de cada momentu, Steinitz, [[Emanuel Lasker]], [[José Raúl Capablanca]], [[Alexander Alekhine]], y [[Max Euwe]], caún d'ellos derrotando al anterior campeón nuna serie de partíes. ====El reináu de Wilhelm Steinitz==== [[Image:Wilhelm Steinitz2.jpg| thumb | [[Wilhelm Steinitz]] dominó l'axedrez mundial de 1866 a 1894, y nesos años surdieron munches de les cuestiones que dende entós afeuten al campeonatu del mundu.]] El dominiu de [[Wilhelm Steinitz]] descata porque d'él ye la primera evidencia que suxier que un campeón del mundu pue perder el títulu por refugar a un aspirante creyible o por una ausencia de la competición llarga, la primera vegada que se xuega un campeonatu del mundu (qu'amás foi definíu asina per delantre) porque la propuesta de 1846 de Bledow quedó en nada, el primer intentu de regular torneos pal campeonatu del mundu, los alderiques sobre si el campeonatu tenía que decidise nuna serie partíes o nun campeonatu, y les diferencies ente comentariestes (nun solucionaes anguaño) sobre cuándo entamó'l so reináu. Nun hai pruebes de que Steinitz reclamara pa sí mesmu'l títulu darréu ganar una serie escontra [[Adolf Anderssen]] en 1866, anque na so ''International Chess Magazine'' de setiembre de 1887 y abril de 1888 reclamaba ser camepón dende 1866. Dizse que pue que Steinitz nun ficiera la reclamación mientres vivió [[Paul Morphy]], que ganara a Anderssen por un marxe mayor en 1858 pero retiráu de la competición dalgo dempués de volver a los Estaos Xuníos en 1859 y que morrió en 1884. La primera referencia a Steinitz como campeón del mundu foi en ''Chess Player's Chronicle'' d'ochobre de 1872, dempués de ganar a [[Johannes Zukertort]] na so primer serie. Pero ''New York Times'' el 11 de marzu de 1894, ''British Chess Magazine'' n'abril de 1894 y [[Emanuel Lasker]] en ''Lasker's Chess Magazine'' en mayu de 1908 fechen el so reináu dende 1866, siguiendo'l so exemplu [[Reuben Fine]] a principios de los años 50. Per otru llau, dellos comentaristes más modernos dixebren el dominiu de Steinitz n'unu non oficial (antes de ganar a Zukertort otra vuelta nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1886]]) y otru dende esi primer campeonatu oficial p'alantre, habiendo insistío Steinitz que el contratu pa esa serie de 1886 tenía qu'especificar que yera pol campeonatu del mundo. ''[[The Irish Times]]'' dicía'l 6 de marzu de 1879 que Steintiz perdiera'l títulu por una ausencia llarga del axedrez de competición y amás que Zukertort tenía que ser vistu como'l campeón del mundo. ''Chess Player's Chronicle'' el 18 de xunteu de 1883 fizo un análisis entá más complexu: otros comentaristes pensaben que Zukertort tenía que ser campeón del mundu por ganar un tornéu grande (el de Londres de 1883, con tres puntos más que Steinitz) pero ''Chronicle'' dicía que los torneos nun yeren una forma fiable de decidir el campeonatu y que les victories de Steinitz en series facíenlu merecedor del títulu pero que si Zukertort yera'l campeón tenía que perder el títulu si arrenunciaba a un desafíu, especialmente escontra un aspirante colos méritos de Steinitz, y que nesi casu'l títulu tenía que tornar a Steintiz. En 1887, el Congresu Americanu d'Axedrez entamó un trabayu de redaición de unes regles sobre cómo funcionaríen los campeonatos del mundu darréu. Steinitz sofitó'l proyeutu porque pensaba que taba faciéndose enforma vieyu pa siguir siendo campeón del mundu. La propuesta desendolcóse de munches formes (como señalaba Steinitz, un proyeutu asina nunca nun s'entamara) y resultó nel tornéu de Nueva York de 1889 qu'escoyería un aspirante (bastante paecío al [[Tornéu de Candidatos]] d'anguaño). El tornéu xugóse pero'l resultáu nun foi l'esperáu: [[Mikhail Chigorin]] y [[Max Weiss]] empataron nel primer puestu, nel desempate roblaron tables cuatro vegaes y nengún quiso xugar escontra Steinitz; Chigorin acabara de perder escontra él y Weiss quería tornar al so trabayu nel Bancu Rothschild. El ganador del tercer premiu, [[Isidore Gunsberg]] taba preparáu pa xugar escontra Steinitz pol títulu en Nueva York y Steinitz ganó la serie ente 1890 y 1891. L'esperimentu nun se repitera y la serie de 1894 na que Steinitz perdió'l campeonatu xugóse de la forma alcordada privadamente ente los xugadores. ====Lasker (1894–1921)==== [[Ficheru:Bundesarchiv_Bild_102-14194,_Emanuel_Lasker.jpg|thumb|El reináu más llargu d'un campeón ye'l d'[[Emanuel Lasker]], que caltuvo'l títulu 27 años siguíos (de 1894 a 1921) y xugó siete series pol títulu nesi periodu.]] Lasker foi'l primer campeón del mundu dempués de Steinitz y, anque nun defendió'l so títulu nin ente 1897 y 1906 nin ente 1911 y 1920, encarriló una ristra de victories en torneos impresionante. El so éxitu vinía principalmente pol fechu de que yera un escelente xugador práuticu, y en posiciones difíciles o obxetívamente perdedores revolvíase y usaba les sos habilidaes téuniques pa salvar la partida. Caltuvo'l títulu de 1894 a 1921, siendo'l que foi campeón más tiempu; y xugó pa defender el so reináu escontra Steinitz, [[Frank Marshall]], [[Siegbert Tarrasch]], [[Carl Schletchter]] (que foi'l que más lu fizo sofrir, con una serie peraxustada nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1910]]) y [[Dawid Janowski]]. Les negociaciones de Lasker sobre les series pel títulu de 1911 p'alantre tuvieron enllenes de discutinios. En 1911 [[José Raúl Capablanca]] desafiólu y, amás de facer piticiones económiques mui altes, propunxo delles condiciones nueves: como muncho diben xugase 30 partíes y la serie finaba si cualesquiera de los xugadores ganaba seis y tenía una ventaya de dos victories (les series anteriores podíen en teoría ser eternes, porque finaben al algamar ún de los xugadores ciertu númberu de victories, d'avezu diez) y si nengún de los dos xugadores yera quien a facelo, la serie quedaba empatada;. Capablanca refugó sobre les dos victories de ventaya y LAsker ofendióse pola crítica y rompió les negociaciones. En 1912 surdiríen más discutinios cuando la propuesta que facía Lasker pa xugar una serie escontra [[Akiba Rubinstein]] incluyía una cláusula diciendo que si arrenunciaba'l títulu dempués d'alcordar una fecha pal campeonatu, Rubinstein sería campeón del mundu. Una cláusula igual a favor de Capablanca incluyóse cuando les negociaciones con esti retomáronse dempués de la I Guerra Mundial. Al final Lasker abdicaba en Casablanca el 27 de xunu de 1920 a resultes de les crítiques públiques que taben teniendo les condiciones del campeonatu. Dellos comentaristes duldaben del drechu de Lasker a nomar un socesor, [[Amos Burn]] felcitábase pola arrenuncia de Lasker pero tampoco creía nel drechu de Capablanca a ser nomáu campeón asina, y esti últimu alegaba que si el campeón se retiraba el títulu tenía que ser pal aspirante porque lo contrario yera inxusto pa esti. Por embargu, Lasker consintió xugar una serie escontra Capablanca, ganada fácilmente por esti nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1921]], y anunciando que si caltenía'l títulu arrenunciaría pa que los maestros más mozos pudieren competir por él. ====Capablanca, Alekhine y Euwe (1921–1946)==== [[Ficheru:José_Raúl_Capablanca_1931.jpg|thumb|[[José Raúl Capablanca]] reinó como campeón del mundu de 1921 a 1927. Foi él quien propunxo les “Regles de Londres” pa les series de los campeonatos del mundu darréu.]] [[Ficheru:Alexandre_Alekhine_Color.jpg|thumb|[[Alexander Alekhine]], que xugaba un axedrez dinámicu ya imaxinativu, foi campeón del mundu dende 1927 a 1935 y otra vuelta de 1937 fasta la so muerte en 1946. Ye l'únicu campeón que morrió en posesión del títulu.]] Dempués del fracasu del so primer intentu de negociar una serie pol títulu escontra Lasker en 1911, Capablanca preparó un borrador de regles que rixeran darréu los campeonatos. El so trabayu cuntó col alcuerdu d'otros xugadores punteros, incluyíu Lasker, nel tornéu de San Petersburgu y les regles fueron aprobaes nel congresu de Mannheim a finales d'aquel añu. Los puntos principales yeren:<br /> - El campeón tenía que tar preparáu pa defender el so títulu una vegada cada añu.<br /> - La serie pol títulu sería ganada pol xugador qu'algamara primero seis u ocho victories (según escoyera'l campeón).<br /> - La inversión sería polo menos de 1.000 llibres (unos 700.000 dólares del añu 2006).<br /> Pero dada la controversia al rodiu del [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1921]] nel que Capablanca ganó a Lasker, el primeru propunxo en 1922 les “Regles de Londres”:<br /> - El primer xugador n'algamar seis victories ganaría la serie.<br /> - Les sesiones de xuegu seríen como muncho de cinco hores.<br /> - El tope de tiempo seríen 40 movimientos en dos hores y media.<br /> - Dende que fuera retáu por un maestru reconocíu, el campeón tenía un añu pa defender el títulu.<br /> - La fecha de la serie pol títulu yera escoyida pol campeón.<br /> - El campeón nun taba obligáu a aceutar un desafíu por un bote de menos de 10.000 dólares (sobre 350.000 dólares en 2006). <br /> - El 20% del bote sería pal defensor del títulu, y la parte restante sería dividida ente el ganador (60%) y el perdedor (40%) de la serie.<br /> - De les puyes qu'hubiera, tenía qu'aceutase aquella col bote mayor.<br /> [[Alexander Alekhine|Alekhine]], [[Efim Bogoljubov|Bogoljubov]], [[Géza Maróczy|Maróczy]], [[Richard Réti|Réti]], [[Akiba Rubinstein|Rubinstein]], [[Savielly Tartakower|Tartakower]] y [[Milan Vidmar|Vidmar]] aceutáronles ensin dulda. La única serie pol títulu que se xugó con estes regles foi la del [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1927]] ente Capablanca y [[Alexander Alekhine|Alekhine]], anque hebo la sospecha de que'l contratu incluyía que tenía qu'haber una ventaya de dos victories pa ganar el títulu. Alekhine, Rubinstein y [[Aron Nimzowitsch|Nimzowitsch]] habíen desafiao a Caplabanca, que desixía 10.000 dólares pa xugar la serie pol títulu, nos primeros años 20. D'ellos, na más Alekhine algamaría a xuntar el bote, nel añu 1927. Sorprendentemente, a Capablanca molestó-y el retu. Antes de la serie casi naide-y daba un duru por la victoria de Alekhine escontra'l dominiu del cubanu, pero l'agresivu Alekhine superó la destreza natural de Capablanca, que tenía un instintu inigualable y preparación por demás (sobre too nel análisis profundu de les apertures, que foi una de les señes de los futuros grandes maestros) deep opening analysis, which became a hallmark of most future grandmasters), gracies a la so destreza táctica. Darréu a a so victoria, Alekhine anunció que taba deseando ufri-y a Capablanca una serie de desquite na que rixeran les “Regles de Londres”, pero les negociaciones estancáronse dellos años, normalmente cuando l'alcuerdu ya paecía tar cerca. Alekhine ganó ensin complicaciones el [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1929]] y el [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1934]] escontra [[Efim Bogoljubov]]. Nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1935]], Alekhine perdió inesperadamente escontra'l profesor de matemátiques neerlandés y xugador aficionáu [[Max Euwe]], pero tornó a ser campeón dempués de la so victoria nel desquite del [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1937]]. L'españíu de la II Guerra Mundial abrió un paréntesis nes series pol campeonatu del mundu, poro Alekhine caltuvo'l títulu fasta morrer en 1946. ====Financiamientu==== Antes del [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1948]] les series pol títulu mundial financiábense al través d'alcuerdos como los que [[Emanuel Lasker]] describió qu'hebo pal [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1894]] escontra [[Wilhelm Steinitz]]: o l'aspirante o caún de los xugadores, cola aida económica de los sos siguidores, contribuyía a una bolsa que repartíase dempués a razón de la mitá pa los siguidores del campeón, y la mayor parte de la otra mitá pal campeón mesmu, llevando l'aspirante la parte que faltaba y nada los contribuyentes d'esti. Amás, los gastos del viaxe, comida, abeyugu, etc. corríen a cuenta de la so ganancia del bote. Fasta la serie de Steinitz y Lasker de 1894 (ya incluyía esta) los dos xugadores y los sos siguidores contribuyíen polo xeneral al financiamientu a partes iguales, siguiendo cola tradición de les series importantes del sieglu XIX d'antes de reconocer a un campeón del mundu. Por exemplu, pa la segunda serie de [[Howard Staunton|Staunton]] vs [[Pierre Charles Fournier de Saint-Amant|Saint-Amant]] (París, 1843) o la d'[[Adolf Anderssen|Anderssen]] vs [[Wilhelm Steinitz|Steinitz]] (London, 1866) la inversión foi de 100 llibres pa cada parte; y Steinitz y [[Johannes Zukertort|Zukertort]] xugaron el [[Campeonatu del Mundu de 1886]] con una inversión de 400 llibres cada parte. Foi Lasker quien entamó la práctica de pidir que fuera l'aspirante el que tuviera que poner tol bote, y los sos socesores siguieron el so exemplu fasta la II Guerra Mundial, lo que facía que fuera perdifícil alcordar series pol campeonatu del mundu. Asina, [[Frank James Marshall|Marshall]] retó a Lasker en 1904 pero nun foi quien a xuntar les perres que-y facíen falta fasta 1907; en 1911 Lasker y [[Akiba Rubinstein|Rubinstein]] alcordaron una serie pol títulu mundial que nunca nun foi xugada porque Rubinstein nun algamó les perres que necesitaba; a primeros de los años 20, [[Alexander Alekhine|Alekhine]], Rubinstein y [[Aron Nimzowitsch|Nimzowitsch]] aspiraben a xugar escontra [[José Raúl Capablanca|Capablanca]], pero na más Alekhine aforró los 10.000 dólares que pidía Capablanca, y non foi fasta 1927 que lo fizo. ===Títulu de la FIDE (1948–1993)=== ====FIDE, Euwe y AVRO==== Hebo intentos de facer una federación internacional d'axedrez al tiempu de los torneos de 1914 en [[San Petersburgu]], de 1914 en [[Mannheim]] y, tres de la I Guerra Mundial, de 1920 en [[Gotemburgu]]; anque va ser el 2 de xunetu de 1924 cuando los participantes del tornéu de París fundaran la FIDE como una especie de sindicatu de xugadores. Los congresos de la FIDE de 1925 y 1926 espresaron el so deséu de vese envueltos na organización del campeonatu del mundu. La FIDE taba abondo conforme coles “Regles de Londres” pero paecía-y que la esixencia de un mínimu de 10.000 dólares de bote yera casi imposible de satisfacer, poro pidió-y a [[José Raúl Capablanca|Capablanca]] algamar un alcuerdu pa revisar eses regles. En 1926 la FIDE decidió crear el títulu paralelu de “Campeón de la FIDE” y en 1928 [[Efim Bogoljubow|Bogoljubow]] xugó y ganó una serie de partíes escontra [[Max Euwe|Euwe]] pa decidir esi títulu. [[Alexander Alekhine|Alekhine]] aceutó que les series que vinieren darréu pol títulu mundial se xugaren baxo l'abeyugu de la FIDE, pero na más xugaría escontra Capablanca coles mesmes condiciones que rixeron la serie de 1927. Como la FIDE naguaba por una serie de refundimientu ente Alekhine y Bogoljubow, fizo dellos progresos y el títulu de “Campeón de la FIDE” desapaeció dempués de que Alekhine ganara'l [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1929]] que pactara xugar escontra Bogoljubow. [[Ficheru:Max Euwe 1963.jpg|thumb|left|[[Max Euwe]] conviritóse en campeón del mundu al derrotar a [[Alexander Alekhine]] en 1935 pero perdió'l desquite en 1937.]] Nel cursu de les negociaciones pal desquite del [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1937]] escontra Alekhine, Euwe propunxo que si él caltenía'l títulu la FIDE (qu'intentaba dende 1935 afitar unes regles sobre cómo escoyer a los aspirantes al títulu y yera favoratible a la eleición por un comité) controlaría la nominación pa los retos darréu y organizaría les series del campeonatu. Foi nesi momentu cuando la [[Real Federación d'Axedrez de los Países Baxos]] propunxo un supertornéu (AVRO) pa antiguos campeones y estrelles emerxentes del que saldría l'aspirante al títulu. La FIDE refugó la idea y nominó a [[Salo Flohr]] pa pelear pol títulu. Euwe declaró entós que si él caltenía'l títulu escontra Alekhine taría preparáu pa xugar escontra Flohr en 1940 pero que se reservaba'l drechu a alcordar en 1938 o 1939 una serie pol títulu escontra [[José Raúl Capablanca]], al que-y ganó Alekhine el campeonatu en 1927; y que si perdía, Capablanca tenía qu'asumir la decisión de la FIDE y xugar escontra FLohr en 1940. La mayoría d'escritores d'axedrez y dellos importantes xugadores sofitaben el tornéu neerlandés y oponíense al procesu apadrináu pola FIDE. Y col controversia tovía ensin solucionar, Euwe perdió'l títulu escontra Alekhine; [[Paul Keres]] ganó'l [[Tornéu AVRO]] en 1938 nel desempate, con [[Reuben Fine]] segundu y Capablanca y Flohr nos últimos puestos; y asocedió l'españíu de la II Guerra Mundial en 1939. ====Naciencia del sistema de ciclos trieniales (1946–1948)==== Fasta 1946 el campeón mundial ganaba'l títulu derrotando al antiguu campeón nuna serie de partíes, pero la muerte d'[[Alexander Alekhine]] esi añu fizo imposible siguir esi procedimientu y dio pie a una situación nada nidia, con dellos xugadores respetables y comentaristes ufriendo distintes soluciones. La FIDE topaba bien difícil organizar l'alderique que resolviera la situación polos problemes económicos y de movilidá pa los representantes de munchos países que xeneraba que recién terminara la II Guerra Mundial, y la falta de información clara resultaba en rumores y especulaciones que confundíen aínda más. Nun aidaba tampoco que la Xunión Soviética arrenunciara a entrar na FIDE, cuando taba claro que sobre la mitá de los xugadores más solventes yeren d'esi país. Pero los soviéticos diéronse cunta de que nun podíen permitise quedar fuera del alderique sobre'l futuru del campeonatu del mundu, asina qu'en 1947 univaron un telegrama pidiendo perdón pola ausencia de los sos representantes y pidiendo que darréu la Xunión Soviética tuviera representada nos comités de la FIDE. [[Ficheru:Botvinnik 1936.jpg|thumb|[[Mikhail Botvinnik]] foi'l primer campeón mundial al abeyugu de la FIDE.]] A la fin, la solución foi mui pareya a la propuesta inicial de la FIDE y a la propuesta qu'ufría la Xunión Soviética (escrita por [[Mikhail Botvinnik]]). El tornéu AVRO de 1938, nel que participaren los ocho xugadores que por asentimientu xeneral yeren los meyores del mundu n'aquel tiempu, foi usáu como la base pal [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1948]]. Dos d'ellos morrieran: Alekhine y el antiguu camepón [[José Raúl Capablanca]]; pero la FIDE decidió que el campeonatu tenía que ser pal ganador de un tornéu “toos escontra toos” nel que caún de los otros seis participantes xugaríen cuatro xuegos contra caún del resto. Estos xugadores yeren [[Max Euwe]] (Países Baxos); Botvinnik, [[Paul Keres]] y [[Salo Flohr]] (Xunión Soviética); y [[Reuben Fine]] y [[Samuel Reshevsky]] (Estaos Xuníos). Anque la FIDE aceutó la propuesta soviética de camudar a Flohr por [[Vasily Smyslov]] y Fine arrenunció pa continuar colos sos estudios de sicoloxía, poro na más compitieron cinco xugadores. Botvinnik ganó d'una forma bien convincente y foi nomáu nuevu campeón mundial. Les propuestes que llevaron al tornéu previu del campeonatu de 1948 tamién detallaron que los campeonatos del mundu darréu diben a funcionar en ciclos de tres años: los países afiliaos a la FIDE unviaríen xugadores a los torneos de zona (el númberu variaría dependiendo cuántos xugadores del nivel suficiente tuviera'l país); los xugadores qu'algamaran los primeros puestos nesos torneos competiríen nun tornéu interzonas (que dividióse en varios conforme crecieron el númberu de países y xugadores candidatos); los meyor clasificaos del tornéu interzonal pasaríen a competir nel [[Tornéu de Candidatos]] (que fasta 1962 foi un tornéu “toos escontra toos” de varies rondes) xunto al segundu clasificáu d'esi mesmu tornéu tres años antes y al perdedor del últimu campeonatu del mundu; y el ganador del Torneú de Candidatos xugaría una serie pol títulu escontra'l campeón. ==== Sistema FIDE (1949–1963)==== El sistema de competición que la FIDE diseñó en 1948 funcionó per cinco ciclos: 1948–1951, 1951–1954, 1954–1957, 1957–1960 y 1960–1963. Tanto nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1951]] como nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1954]] el resultáu foi empate 12-12 poro Botvinnik caltuvo'l títulu les dos vegaes (siendo l'aspirante de 1951 Bronstein y el de 1954 Smyslov)<ref name="Botvinnik">{{Cita web|url=https://www.jotdown.es/2011/10/tsevan-rabtan-en-busca-de-mijail-botvinnik/|títulu=En busca de Mijaíl Botvínnik|autor=Tsevan Rabtan|fecha=ochobre de 2011|idioma=castellán|fechaaccesu=18 d'abril de 2020}}</ref>. En 1956 la FIDE fai dos cambeos que paecíen migayines pero que'l GM soviéticu [[Yuri Averbakh]] afirmaba que forzaben los dos representantes de la Xunión Soviética na FIDE y amigos personales del entós campeón mundial, [[Mikhail Botvinnik]]: un campeón que fuera derrotáu tenía drechu a una serie de desquite, y poníase un tope al númberu de xugadores del mesmu país que podíen competir nel [[Tornéu de Candidatos]], xustificándolo en que asina menguaría'l dominiu soviéticu del tornéu. Averbakh por embargu, esmolecía-y que asina dábase-y ventaya a Botvinnik porque había menos xugadores soviéticos colos que podía topase na serie pol títulu<ref name="Entrevista">{{Cita web |títulu= Yuri Averbakh: an interview with history. Part 2 |autor=Taylor Kingston |url=http://www.chesscafe.com/text/skittles183.pdf |fecha=15 de xunetu de 2002 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20040330072504/http://www.chesscafe.com/text/skittles183.pdf |fechaarchivu=30 de marzu de 2004 |fechaaccesu=9 d'abril de 2020 |idioma=inglés }}</ref>. Botvinnik perdió'l títulu escontra [[Vasily Smyslov]] en 1957 pero ganó'l desquite al añu siguiente, y perdió otra vuelta escontra [[Mikhail Tal]] en 1960 ganó'l desquite tamién al añu siguiente. Asina, Smyslov y Tal caltuvieron el títulu un añu caún pero'l restu del tiempu ente 1948 y 1963 el campeón foi Botvinnik<ref name="Botvinnik"></ref>. La cláusula de la serie de desquite eliminóse pal ciclu de 1963, nel que [[Tigran Petrosian]] ganó'l [[Tornéu de Candidatos de 1962]]<ref>{{Cita web |url=https://www.nytimes.com/1962/06/27/archives/petrosian-wins-curacao-tourney-soviet-chess-master-will-play-world.html|títulu=PETROSIAN WINS CURACAO TOURNEY; Soviet Chess Master Will Play World Champion|fecha=27 de xunu de 1962|fechaaccesu=18 d'abril de 2020|idioma=inglés}}</ref> y darréu a Botvinnik nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1963]], convirtiéndose en campeón del mundu<ref name="Petrosian">{{Cita web |url= https://elpais.com/diario/1984/08/15/deportes/461368812_850215.html |títulu= Petrosian, campeón mundial, fallece en Moscú a los 55 años |fecha=15 d'agostu de 1984 |autor=Héctor B. Kuperman |idioma=castellán |fechaaccesu=10 d'abril de 2020 }}</ref> {{multiple image | align = center | total_width = 640 | image1 = Interpolisschaaktoernooi Tilburg 1819 Smyslov aan zet, Bestanddeelnr 929-3630.jpg | caption1 = [[Vasily Smyslov]], campeón 1957-1958. | height1=250 | image2 = Mikhail Tal 1982.jpg | caption2 = [[Mikhail Tal]], campeón 1960-1961. | height2=250 | image3 = Tigran Petrosian 1962.jpg | caption3 = [[Tigran Petrosian]], campeón 1963-1969. | height3=250 }} ====Sistema FIDE (1963–1975)==== Dempués del Tornéu de Candidatos de 1962, [[Bobby Fischer]] denunció públicamente que los soviéticos conxuraron pa evitar que nengún non soviéticu (y específicamente él) ganara. Según la so versión, Petrosian, [[Efim Geller]] y [[Paul Keres]] alcordaron terminar en tables toles sos partíes y que a Korchnoi diérense-y instrucciones pa perder escontra ellos. [[Yuri Averbakh]], que yera'l capitán del equipu soviéticu n'aquel entós, desplicaba nuna entrevista en 2002 per un llau que Keres yera'l xugador más vieyu d'un tornéu llargu (28 partíes de cada xugador y dos meses de duración) y que decidió facer tables con Petrosian y Geller pa aforrar enerxía pa la última parte del tornéu y por otra que Petrosian y Geller yeren collacios y que si se ve'l conxuntu de partíes ente ellos en cualquier competición, facíen tables cada vegada <ref name="Entrevista"></ref>. Korchnoi, que desrtó de la Xunión Soviética en 1976, nunca reconoció que lu forzaran a perder partíes. En cualesquier casu, la FIDE respondió les acusaciones camudandu'l formatu del Tornéu de Candidatos pa eliminar toa posibilidá de conxura. Asina, yá pal ciclu de 1964 a 1966 el sistema de toos escontra toos camudóse por otru d'eliminatories n'enfrentamientos direutos nel que los cuartos de final y les semifinales yeren al meyor de 10 partíes, y la final al meyor de 12 partíes. La teoría de los pautos soviéticos garró punxu otra vuelta años dempués, en 2006, gracies a un estudiu estadísticu de la Universidá Washington (Saint Louis – Missouri) de les partíes de los soviéticos ente 1940 y 1964<ref>{{Cita web |títulu=Did the Soviets Collude?: A Statistical Analysis of Championship Chess 1940-64 |coautores=Charles Moul y John V.C. Nye |url=https://papers.ssrn.com/sol3/Delivery.cfm/SSRN_ID905612_code635156.pdf?abstractid=905612&mirid=1 |fecha=1 de mayu de 2006 |fechaaccesu=9 d'abril de 2020 |idioma=inglés }}</ref>. [[Boris Spassky]] ganó'l Tornéu de Candidatos de 1965 pero perdió la serie pol [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1966]] escontra Petrosian, que caltuvo'l títulu. Nel siguiente ciclu, Spassky ganó otra vuelta'l Tornéu de Candidatos, siendo quién esta vegada a ganar a Petrosian na serie del [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1969]] y convirtiéndose en campeón del mundu<ref name="Petrosian"></ref>. Nenguno d'estos dos ciclos diba a contar cola participación de Fischer: arrenunció al de 1966 y retiróse por una reña cola organización del Tornéu Interzonal de 1967 (yá del ciclu de 1969) cuando diba primeru de manera destacada.<ref>{{Cita web |url= https://rafaelleitao.com/a-confusao-de-bobby-fischer-no-interzonal-de-1967/ |títulu= A confusão de Bobby Fischer no Interzonal de 1967 |idioma=portugués |fechaaccesu=10 d'abril de 2020 }}</ref> [[Ficheru:Bobby Fischer 1972.jpg|thumb|left|upright=0.95|Fischer en [[Ámsterdam]] pa un conceyu con personal de la FIDE en 1972. La so victoria nel Campeonatu del Mundu puxo fin a 24 años de dominiu soviéticu. Dempués del triunfu tevo 20 años ensin competir.]] [[Ficheru:Eerste_ronde_IBM-schaaktoernooi,_Boris_Spasski,_Bestanddeelnr_926-5521.jpg|thumb|right|upright=0.95|Spassky xugó escontra Fischer la nomada “serie del sieglu” nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1972]].]] Nel ciclu 1970-1972 Fischer provocó dos crisis más. La primera cuando refugó xugar el campeonatu de los Estaos Xuníos de 1969, que yera el tornéu zonal que-y tenía que dar un puestu pal siguiente ciclu del campeonatu mundial; teniendo que renunciar Benko a la so plaza a favor de Fischer.<ref>{{Cita web |url= https://abcblogs.abc.es/jugar-con-cabeza/ajedrez/muere-pal-benko-un-genio-del-ajedrez-que-tuvo-una-vida-de-pelicula.html |títulu= Muere Pal Benko, un genio del ajedrez que tuvo una vida de película |autor=Federico Martín Bellón |fecha=26 d'agostu de 2019 |idioma=castellán |fechaaccesu=10 d'abril de 2020 }}</ref> El presidente de la FIDE [[Max Euwe]] aceutó la maniobra ya interpretó les regles d'una manera mui flesible y discutida p'almitir que Fischer xugara, porque pensaba que yera importante pa la salú y reputación del propiu axedrez que Fischer tuviera cuanto antes la posibilidá de ser aspirante al títulu nuna serie pol campeonatu del mundu. Fischer barrió toa oposición y ganó'l drechu a disputá-y al entós campeón [[Boris Spassky]] el títulu mundial. Dempués d'aceutar xugar en Yugoslavia la serie del [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1972]], Fischer presentó delles quexes y la final terminó xugándose n'Islandia; anque incluso entós protestó Fischer, esta vegada por perres, y fizo falta pa convencelu de que xugara una llamada del Secretariu d'Estáu de los Estaos Xuníos [[Henry Kissinger]] y que'l financieru [[Jim Slater]] doblara'l premiu. Dempués de dalgún otru momentu dramáticu más, Fischer ganó la serie finalmente 12½–8½.<ref>{{Cita web |url= https://www.lavanguardia.com/hemeroteca/20170709/423789333984/fischer-spassky-ajedrez-campeonato-mundial-1972.html |títulu=Fischer-Spassky, el mate del siglo |autor=Teresa Amiguet |fecha=9 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=11 d'abril de 2020 |idioma=castellán }}</ref> De cara al [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1975]], [[Anatoly Karpov]] ganó'l drechu a ser l'aspirante al títulu escontra Fischer. Esti protestó pol formatu al meyor de 24 partíes que s'emplegaba dende 1951, aldericando qu'animaba a quien ganara una partía ceo a xugar el resto a la gueta de facer tables; y propunxo qu'hubiera qu'algamar 10 victories pa ganar la serie, sacante si'l resultáu llegaba a ser 9-9 col qu'él caltendría'l títulu, lo que-y daba más ventaya al aspirante que'l sistema esistente, nel que cuntaben les tables y el empate a 12 yera a favor del campeón. La FIDE nun almitió los cambeos, Fischer nun se presentó a la defensa del títulu y la FIDE nomaba a Karpov campeón, rompiéndose una norma que funcionó de 1948 a 1972 y según la que cada campeón algamó'l títulu ganando al campeón vixente. <ref>{{Cita web |url= https://www.clarin.com/especiales/genio-loco-quiso-jugar-perdio_0_Hyi97W9vQe.html |títulu=Cuando el genio loco no quiso jugar y perdió todo |fecha=3 d'abril de 2015 |autor=Guillermo dos Santos Coelho |fechaaccesu=11 d'abril de 2020 |idioma=castellán }}</ref> Fischer, qu'en priváu siguiría considerándose campeón del mundu, retiróse de la vida pública y nun tornó a xugar una partida de competición fasta 1992, cuando-y ufrió a Spassky enfrentase pol títulu mundial nuna serie que tevo abonda cobertura mediática, anque'l mundu del axedrez nun atendió la so reclamación de ser consideráu campeón del mundu. La serie xugóse en Yugoslavia tando actives les sanciones de los Estaos Xuníos escontra esti país poles guerres nos Balcanes, lo que fizo que Fischer tuviera en busca y captura internacional dende entós y fasta que morrió.<ref>{{Cita web |url= https://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-1992-07-25-9203070021-story.html |títulu=Fischer, Spassky to play chess in Belgrade |fecha=25 de xunetu de 1992 |fechaaccesu=11 d'abril de 2020 |idioma=inglés }}</ref> ====Karpov y Kasparov (1975–1993)==== [[Ficheru:Interpolisschaaktoernooi Tilburg Karpov aan zet, Bestanddeelnr 929-3627.jpg|thumb|[[Anatoly Karpov]] convirtióse en campeón del mundu dempués que Fischer arrenunciara a defender el so títulu. Dominador de l'axedrez mundial de 1975 a 1985, xugaba con un sólidu estilu ensin riesgos.]] [[Ficheru:De 18-jarige Rus Garri Kasparov aan zet, Bestanddeelnr 931-7203.jpg|thumb|left|[[Garry Kasparov]] derrotó a Karpov y tornó'l 13u campeón mundial. Xugaron cinco series del Campeonatu del Mundu, toes mui nivelaes]] Karpov dominó l'axedrez mundial nos años 70 y l'entamu de los 80 con un increíble puñáu de torneos ganaos. Llogró desmostrar convincentemente que yera'l xugador más fuerte del mundu defendiendo con ésitu'l so títulu mundial escontra'l desertor soviéticu [[Viktor Korchnoi]], primero en [[Baguio]] ([[Filipines]]) nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1978]] (6–5 con 21 partíes en tables) y dempués en [[Merano]] ([[Italia]]) nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1981]] (6–2, con 10 partíes en tables). El so estilu de xuegu desesperaba a los oponentes, que solíen arremeter y equivocase. Esto permitía-y desendolcar tola fuerza de la técnica aprendía en Botvinnik (escuela na qu'amás de Karpov estudió tamién Kasparov) escontra ellos, facilitándo-y la victoria. Karpov perdió'l títulu escontra [[Garry Kasparov]], que tenía un estilu tácticu agresivu que contrastaba enforma col estilu posicional de Karpov. Los dos pelearon en cinco series que tuvieron peraxustaes: el [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1984]] (que finaba cola controvertida victoria de Karpov +5 −3 =40), el [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1985]] (onde Kasparov ganó'l títulu, 13–11), el [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1986]] (ganáu por Kasparov con un estrechu marxen, 12½–11½), el [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1987]] (empatáu 12–12, poro Kasparov caltuvo'l títulu), y el [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1990]] (otra vuelta ganáu por Kasparov con un resultáu bien ciñíu, 12½–11½). En total, 144 partíes con 104 tables, 21 victories de Kasparov y 19 de Karpov. ===Dixebra del títulu (1993–2005)=== En 1993, [[Nigel Short]] rompió'l dominiu de les dos K (Kasparov y Karpov) cuando eliminó a Karpov na semifinal del Tornéu de Candidatos, ganando a [[Jan Timman]] na final darréu y siendo l'aspirante al títulu mundial frente a Kasparov, que defendía'l mesmu. Por embargu, antes de que la serie pol campeonatu se celebrara tanto Kasparov como Short tacháron-y a la FIDE pola corrupción y el so pocu profesionalismu na organización, entamaron l'[[Asociación Profesional d'Axedrez]] (PCA según el so nome n'inglés) y enfrentáronse nun campeonatu del mundu agospiáu por esta última. La FIDE reaccionó a la dixebra de la PCA retirándo-y a Kasparov un títulu que púxose en xuegu nuna serie ente Karpov and Timman. Asina, Kasparov ganó a Short nel campeonatu de la PCA y Karpov a Timman nel de la FIDE, y foi la primer vegada de la hestoria na qu'hebo dos campeones del mundu d'axedrez. Tanto la FIDE como la PCA organizaron un campeonatu nel ciclu 1993-1996, y munchos de los aspirantes xugaron nos dos, que repitieron campeones en 1993: Kasparov (PCA), que ganó a [[Viswanathan Anand|Anand]] en 1995 y Karpov (FIDE) que ganó a [[Gata Kamsky|Kamsky]] en 1996. Y anque hebo negociaciones pa refundir los títulos al rodiu de 1996-1997 con una serie de partíes ente Kasparov y Karpov, nun se llegó a nengún alcuerdu.<ref>{{Cita web |url= https://elpais.com/diario/1997/09/08/deportes/873669621_850215.html |títulu=No hay pacto Kaspárov-Kárpov |fecha=8 de setiembre de 1997 |autor=Leontxo García |fechaaccesu=8 d'abril de 2020 |idioma=castellán}}</ref> Xusto dempués del campeonatu de 1995 la perda de la so principal fonte de financiamientu fizo que la PCA se disolviera y que Kasparov quedara ensin organización pa escoyer rival de cara a la defensa del so títulu. Poro en 1998 creó'l Conseyu Mundial d'Axedrez, qu'organizó una serie ente los candidatos [[Alexei Shirov]] y [[Vladimir Kramnik]] que ganó'l primeru d'ellos. Por embargu, les negociaciones ente Kasparov y Shirov fracasaron, nun habiendo serie pol títulu; pasando lo mesmo colos planes pa organizar una serie ente Kasparov y Anand en 1999 o 2000. Kasparov acabó organizando entós una serie al meyor de 16 partíes escontra Kramnik a finales del añu 2000 en lo que se conoció como Campeonatu del Mundu Braingames d'axedrez (anque les referencies posteriores nomaron esti campeonatu como “clásicu”) y que resultó nuna victoria del aspirante Kramnik con dos partíes ganaes y trece partíes en tables. Mentantu, la FIDE decidiera sustituyir yá pal [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de la FIDE de 1998]] el sistema interzonal y del Tornéu de Candidatos que venía emplegándose dende 1948 por un tornéu de eliminatories direutes con un númberu grande de participantes (que podía algamar fasta 128) xugando series cortes (al meyor de 2 partíes nes primeres rondes, al meyor de 4 nes siguientes y al meyor de 6 dempués) y, en casu de facer falta, desempates con partíes rápides y rellámpagu. Pero l'anovación del sistema pa dellos nun reconocía necesariamente al xugador de mayor calidá, y nun terminó colos problemas nin les disputes: Kasparov renunció yá de mano a participar, Kramnik retiróse en 1998 pola clasificación direuta pa la final de Karpov (defensor del títulu) y anque xugó'l tornéu de 1999 volvió a renunciar otra vuelta dempués de ganar nel añu 2000 el campeonatu clásicu, Karpov defendió'l títulu en 1998 pero nun volvió a facelo en protesta poles regles de 1999 qu'eliminaben los privilexos del campeón, Anand tampoco participó en 1999 por tar negociando una serie escontra Kasparov pol títulu clásicu, etc. A pesar d'ello, la FIDE caltuvo nun solo'l campeonatu sinón tamién el sistema, siendo los ganadores [[Alexander Khalifman]] en 1999, Anand nel añu 2000, [[Ruslan Ponomariov]] en 2002 y [[Rustam Kasimdzhanov]] en 2004. La complicación que supunxo la dixebra del mundu del axedrez añadió un problema a partir de la derrota de Kasparov nel añu 2000: nun solo había dos campeones rivales sinón que la confusión agrandábase colos perbonos resultaos de Kasparov (xugador númberu 1 mundial na clasificación de la FIDE y ganador de la mayoría de los torneos más importantes). En mayu de 2002, el gran maestru de los Estaos Xuníos [[Yasser Seirawan]] encabezó la organización de lo que foi nomado como “Alcuerdu de Praga” pa refundir los títulos mundiales. Kramnik organizara un tornéu ente candidatos (que ganó [[Peter Leko]]) pa escoyer aspirante al qu'enfrentase pol títulu clásicu y decidióse que Kasparov xugara escontra'l campeón FIDE (Ponomariov) pol títulu de la FIDE, y qu'una serie dempués ente los dos campeones decidiera la refundición del títulu. Por embargu, les torgues finacieres y organizatives ficieron per un llau que'l Campeonatu del Mundu clásicu d'axedrez de 2004 nun se celebrara fasta finales d'esi añu (resultando n'empate, poro Kramnik caltuvo'l títulu) y pel otru que la FIDE nun fuera quién a organizar la serie de Kasparov nin escontra Ponomariov (campeón FIDE de 2002) nin escontra Kasimdzhanov (campeón FIDE de 2004). En parte polo frustrante d'esta situación, Kasparov retiróse del axedrez nel añu 2005 anque yera tovía en númberu 1 de la clasificación mundial. Poco dempués, la FIDE decidió abandonar el sistema de eliminatories pal campeonatu del mundu, y fizo anuncia de que'l tornéu de 2005 diba facese en San Luis (Arxentina) y emplegase un sistema de doble vuelta ente los ocho primeros xugadores mundiales. Kramnik como campeón clásicu, por embargu, insistía en defender el so títulu nuna serie de partíes y renunció a participar nel campeonatu. El tornéu ganólu de forma perclara'l búlgaru [[Veselin Topalov]], y darréu entamaron les negociaciones pa una serie ente Kramnik y él pa refundir el títulu. ===Títulu refundíu (2006–anguaño)=== ====Kramnik (2006–2007)==== [[Ficheru:Vladimir Kramnik 2, Candidates Tournament 2018.jpg|thumb|right|[[Vladimir Kramnik]], que ganó a Garry Kasparov nel añu 2000, convirtióse en campeón del mundu indiscutible dempués de valtiar a Topalov en 2006.]] La serie de partíes de refundimientu del [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2006]] ente Topalov y Kramnik xugóse nos caberos meses d'esi añu. Dempués de muncha controversia y acusaciones por parte de la delegación búlgara del supuestu emplegu por parte de Kramnik de programes informáticos aprovechando un númberu desaxeráu de visites al so bañu priváu<ref>{{Cita web |url=http://www.theguardian.com/sport/2006/sep/30/chess.gdnsport31 |títulu=Kramnik's carry on over his own convenience |fechaaccesu=3 d'abril de 2020 |autor=Leonard Barden |fecha= 30 de setiembre de 2006 |idioma=inglés}}</ref>, la victoria foi pa esti, que tornó en ser el primer campeón indiscutible dende la dixebra de la FIDE de 1993, cuando Kasparov fundó la PCA. Tanto esta serie como les que vinieron fasta anguaño fueron alministraes y organizaes pola FIDE. ====Anand (2007–2013)==== [[Ficheru:Viswanathan Anand (2016).jpeg|thumb|right|[[Viswanathan Anand]], primer asiáticu en ser campeón del mundu d'axedrez, ganó cinco vegaes el títulu.]] Kramnik xugó pa defender el so títutlu nel [[Campeonatu del Mundu de 2007]] en Méxicu, calteníendose'l mesmu formatu emplegáu nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2005]] de la FIDE. Esto ye, un sistema de toos escontra toos con cada participante xugando dos vegaes escontra caún de los otros (una con blanques y otra con negres). El ganador del tornéu foi [[Viswanathan Anand]] que convirtióse entós en campeón del mundu. Como'l títulu d'Anand foi decidíu nun tornéu y non nuna serie de partíes, una minoría de comentaristes duldaron del so valir.<ref>{{Cita web |url= http://www.jeremysilman.com/book_reviews_js/Topalov_Kramnik.html |títulu=Topalov-Kramnik 2006 World Chess Championship |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20071011085358/http://jeremysilman.com/book_reviews_js/Topalov_Kramnik.html |fechaaccesu=4 d'abril de 2020 |autor=Jeremy Silman |fechaarchivu= 11 d'ochobre de 2007 |idioma=inglés}}</ref> Tamién Kramnik fizo dellos comentarios ambiguos sobre'l tema, pero nun llegó a reclamar el títulu pa sí mesmu<ref>{{Cita web |url= http://www.kramnik.com/eng/interviews/getinterview.aspx?id=178 |títulu= Vladimir Kramnik: My task is to play the very best chess in Bonn and to win the match. |fecha=10 de xunetu de 2008 |autor=Pavel Matocha |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080714235657/http://www.kramnik.com/eng/interviews/getinterview.aspx?id=178 |fechaarchivu=14 de xunetu de 2008 |idioma=inglés |fechaaccesu=4 d'abril de 2020}}</ref> y tornando'l formatu a una serie de partíes ente'l campeón y l'aspirante nos ciclos que vinieron darréu. Los dos siguientes campeonatos tuvieron regles especiales que surdieron de la fusión de los títulos de 2006. Asina, como Kramnik perdiera'l títulu en 2007 dióse-y la oportunidá de recuperalu nuna serie de partíes escontra'l ganador esi añu y que supusieron el [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2008]], qu'Anand ganó otra vuelta. Y a Topalov, que perdió l'enfrentamientu de la refundación en 2006 y que nun pudo participar nel campeonatu de 2007 (porque el defensor del títulu pa entós yá yera Kramnik y los xugadores del Tornéu de Candidatos del 2007 ya taben escoyíos cuando se fusionaron los títulos), dióse-y el drechu de xugar una serie de partíes escontra'l ganador del Tornéu de Candidatos de 2009 ([[Gata Kamsky]]) de forma que'l ganador sería l'aspirante que retara a Anand nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2010]]. Topalov algamó asina'l campeonatu del 2010 pero perdió la serie escontra Anand, que caltuvo'l títulu.<ref>{{Cita web |url=http://www.chessbase.com/newsdetail.asp?newsid=3948 |títulu=Veselin Topalov and the new FIDE world championship cycle |fecha=24 de xunu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070626174109/http://www.chessbase.com/newsdetail.asp?newsid=3948 |fechaarchivu=26 de xunu de 2007 |idioma=inglés |fechaaccesu=4 d'abril de 2020}}</ref> Pal siguiente campeonatu, el [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2012]], el Tornéu de Candidatos xugóse con un sistema de empareyamientos direutos, pasando de ronda el meyor en series de cuatro partíes (seis nel casu de la final). Esti formatu nun algamó de convencer a naide, y el entós númberu 1 mundial [[Magnus Carlsen]] renunció a participar en señal de protesta. [[Boris Gelfand]] ganó'l Tornéu de Candidatos pero perdió'l desafíu escontra Anand nel desempate a partíes rápides, caltuviendo esti el campeonatu que suponía la so cuarta victoria mundial dafechu.<ref>{{Cita web |títulu= FIDE World Chess Championship Match - Anand Retains the Title! |url= http://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/4478-fide-world-chess-championship-match.html |fecha=20 d'abril de 2010 |fechaarchivu=4 d'avientu de 2010 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20101204162648/http://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/4478-fide-world-chess-championship-match.html |idioma=inglés |fechaaccesu=4 d'abril de 2020}}</ref> ====Carlsen (2013–anguaño)==== [[Ficheru:FIDE World FR Chess Championship 2019 - Magnus Carlsen.jpg|thumb|right|El noruegu [[Magnus Carlsen]] ye'l gran dominador del axedrez mundial na última década.]] Dende 2013 el [[Tornéu de Candidatos]] xuégase con un sistema de toos escontra toos nel que caún de los participanes enfréntase a caún de los otros dos vegaes (una con blanques y otra con negres). Y ye'l ganador quien dempués xuega una serie de partíes pol títulu mundial escontra'l campeón del mundu. El noruegu [[Magnus Carlsen]] ganó'l tornéu de 2013<ref>{{Cita web |títulu= Magnus Carlsen wins FIDE Candidates' Tournament |url= http://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/6902-magnus-carlsen-wins-fide-candidates-tournament.html |fecha=1 d'abril de 2013 |fechaarchivu=7 de mayu de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130507173709/http://www.fide.com/component/content/article/1-fide-news/6902-magnus-carlsen-wins-fide-candidates-tournament.html |idioma=inglés |fechaaccesu=4 d'abril de 2020}}</ref> y darréu valtió a Anand nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2013]]. Nel añu 2014 el sistema camudóse de forma qu'agora caún de los ciclos abarca dos años: calificación pal Tornéu de Candidatos nos años impares, Tornéu de Candidatos nos primeros meses de los años pares y serie pol Campeonatu del Mundu nos caberos meses d'esos mesmos años. Carlsen yá defendió con ésitu'l so título tres vegaes: escontra Anand nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2014]]<ref>{{Cita web |url=http://en.chessbase.com/post/sochi-g11-in-dramatic-finale-carlsen-retains-title |títulu=Sochi G11: In dramatic finale, Carlsen retains title |fecha=23 de payares de 2014 |fechaaccesu=4 d'abril de 2020 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141130105700/http://en.chessbase.com/post/sochi-g11-in-dramatic-finale-carlsen-retains-title |fechaarchivu=30 de payares de 2014 |idioma=inglés }}</ref>, escontra [[Sergey Karjakin]] nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2016]]<ref>{{Cita web |url=http://nyc2016.fide.com/ |títulu=The WCCh comes to NYC |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160825152814/http://nyc2016.fide.com/ |fechaarchivu=25 d'agostu de 2016 |idioma=inglés}}</ref> y escontra [[Fabiano Caruana]] nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2018]]; coles dos últimes defenses decidíes nel desempate a partíes rápides.<ref>{{cita web |autor=Victor Mather |títulu=Magnus Carlsen beats Fabiano Caruana to win the World Chess Championship |url=https://www.nytimes.com/2018/11/28/sports/magnus-carlsen-fabiano-caruana-world-chess-championship.html |website=The New York Times |fechaaccesu=3 d'abril de 2020 |fecha=28 de payares de 2018 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20181128191639/https://www.nytimes.com/2018/11/28/sports/magnus-carlsen-fabiano-caruana-world-chess-championship.html |fechaarchivu=28 de payares de 2018 |idioma=inglés }}</ref> ==Campeones del mundu== ===Xugadores líderes antes del Campeonatu del Mundu=== {|{{tablaguapa}} border="1" |- !|Name||Year||Country||Age |- |[[Ruy López de Segura]]||1559–1575 || {{Bandera2|España|1506}}||29–45 |- |[[Leonardo di Bona]]||c. 1575||{{Bandera2|Reinu de Nápoles|1516}}||33 |- |[[Paolo Boi]]||c. 1575||[[Ficheru:Bandiera_del_Regno_di_Sicilia_4.svg|22px]] [[Reinu de Sicilia]]||47 |- |[[Alessandro Salvio]]||c. 1600||{{Bandera2|Reinu de Nápoles|1516}}||c. 30 |- |[[Gioachino Greco]]||c. 1620–1634||{{Bandera2|Reinu de Nápoles|1516}}||c. 20–34 |- |[[Legall de Kermeur]]||c. 1730–1755|| {{Bandera2|Francia|Lluis XIV}}||c. 28–53 |- |[[François-André Danican Philidor]]||1755–1795||{{Bandera2|Francia|Lluis XIV}}||29–69 |- |[[Alexandre Deschapelles]]||1815–1821||{{Bandera2|Francia|restauración}}||35–41 |} ===Campeonatos non oficiales=== {| {{tablaguapa}} style="font-size:85%;" |- !style="width: 30px;"|Añu !style="width: 300px;"|Sede !style="width: 200px;"|Campeón !style="width: 200px;"|Aspirante(s) !style="width: 150px;"|Resultáu</br>(G-P-T) !style="width: 550px;"|Formatu |- !colspan="6"| Campeonatos del Mundu d'axedrez non oficiales (1834–1886) |- | 1834 | [[Londres]] ({{bandera2|Reinu Xuníu}}) | {{bandera|FRA}} [[Louis-Charles Mahé de La Bourdonnais|Louis de La Bourdonnais]] | {{bandera|GBR}} [[Alexander McDonnell]] | +45 -27 =13 | rowspan="4"| |- | 1843 | [[Londres]] ({{bandera2|Reinu Xuníu}}) | {{bandera|FRA}} [[Pierre Charles Fournier de Saint-Amant|Pierre Saint-Amant]] | {{bandera|GBR}} [[Howard Staunton]] | +3 -2 =1 |- | 1843 | [[París]] ({{bandera2|Francia}} | {{bandera|GBR}} [[Howard Staunton]] | {{bandera|FRA}} [[Pierre Charles Fournier de Saint-Amant|Pierre Saint-Amant]] | +11 -6 =4 |- | 1846 | [[Londres]] ({{bandera2|Reinu Xuníu}}) | {{bandera|GBR}} [[Howard Staunton]] ''(2)'' | {{bandera|GBR}} [[Bernhard Horwitz]] | +14 -7 =3 |- | [[Tornéu de Londres d'axedrez de 1851|1851]] | [[Londres]] ({{bandera2|Reinu Xuníu}}) | {{bandera|Prusia|1803}} [[Adolf Anderssen]] | {{bandera|GBR}} [[Marmaduke Wyvill]] | +4 -2 =1 | eliminatories direutes, final al meyor de 7 |- | 1858 | [[París]] ({{bandera2|Francia}}) | {{bandera|USA|1858}} [[Paul Morphy]] | {{bandera|Prusia|1803}} [[Adolf Anderssen]] | +7 -2 =2 | |- | [[Tornéu de Londres d'axedrez de 1862|1862]] | [[Londres]] ({{bandera2|Reinu Xuníu}}) | {{bandera|Prusia}} [[Adolf Anderssen]] | {{bandera| Confederación Xermánica}} [[Louis Paulsen]] | +11 -1 =1 | toos escontra toos, 14 xugadores |- | 1866 | [[Londres]] ({{bandera2|Reinu Xuníu}}) | {{bandera|Imperiu austriacu}} [[Wilhelm Steinitz]] | {{bandera|Prusia|1803}} [[Adolf Anderssen]] | +8 -6 =0 | |- | [[Tornéu de Londres d'axedrez de 1883|1883]] | [[Londres]] {{bandera2|Reinu Xuníu}}) | {{bandera|GBR}} [[Johannes Zukertort]] | {{bandera|AUT-HUN}} [[Wilhelm Steinitz]] | +22 -4 =0 | toos escontra toos (doble vuelta), 14 xugadores |- !colspan="9"| Campeonatos del Mundu d'axedrez non reconocíos (1928, 1992) |- | 1928 | [[La Haya]] ({{bandera2|Países Baxos}}) | {{bandera|República de Weimar}} [[Efim Bogoljubov]] | {{bandera|Países Baxos}} [[Max Euwe]] | +3 -2 =5 | colspan="3"| Campeonatu de la FIDE, non nomáu campeonatu del mundu |- | 1992 | [[Sveti Stefan]] ({{bandera2|Yugoslavia}})</br> [[Belgrado]] ({{bandera2|Yugoslavia}}) | {{bandera|USA}} [[Bobby Fischer]] | {{bandera|FRA}} [[Boris Spassky]] | +10 -5 =15 | Primeru n'algamar 10 victories, les tables nun cunten. Fischer reclamaba ser el campeón del mundu. |} ===Campeones del mundu (dende 1886)=== {| {{tablaguapa}} style="font-size:85%;" |- !style="width: 30px;"|Añu !style="width: 300px;"|Sede !style="width: 200px;"|Campeón !style="width: 200px;"|Aspirante(s) !style="width: 150px;"|Resultáu</br>(G-P-T) !style="width: 550px;"|Formatu |- ! colspan="6"| Campeonatos del Mundu d'axedrez oficiales (1886–1946) |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1886|1886]] | [[Nueva York]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1877}})</br>[[Saint Louis (Missouri)|Saint Louis]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1877}})</br>[[Nueva Orleans]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1877}} ) | {{bandera|Imperiu austrohúngaru}} [[Wilhelm Steinitz]] | {{bandera|Reinu Xuníu }} [[Johannes Zukertort]] | +10 -5 =5 | Primeru n'algamar 10 victories |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1889|1889]] | [[L'Habana]] ({{bandera2|Cuba}}) | {{bandera|Estaos Xuníos|1877}} [[Wilhelm Steinitz]] (2) | {{bandera|Imperiu rusu}} [[Mikhail Chigorin]] | +10 -6 =1 | rowspan="3"| Meyor de 20 partíes + desempate |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1891|1891]] | [[Nueva York]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1890}}) | {{bandera|Estaos Xuníos|1890}} [[Wilhelm Steinitz]] (3) | {{bandera|Imperiu austrohúngaru}} [[Isidor Gunsberg]] | +6 -4 =9 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1892|1892]] | [[L'Habana]] ({{bandera2|Cuba}}) | {{bandera|Estaos Xuníos|1891}} [[Wilhelm Steinitz]] (4) | {{bandera|Imperiu rusu}} [[Mikhail Chigorin]] | +8 -8 =4 <br> (+2 -0 =1) |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1894|1894]] | [[Nueva York]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1891}}) </br> [[Filadelfia]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1891}})</br> [[Montreal]] ({{bandera2|Canada|1868}}) | {{bandera|Imperiu alemán}} [[Emanuel Lasker]] | {{bandera|Estaos Xuníos|1891}} [[Wilhelm Steinitz]] | +10 -5 =4 | rowspan="2"| Primeru n'algamar 10 victories |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1897|1897]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Imperiu rusu}}) | {{bandera|Imperiu alemán}} [[Emanuel Lasker]] (2) | {{bandera|Estaos Xuníos|1896}} [[Wilhelm Steinitz]] | +10 -2 =5 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1907|1907]] | [[Nueva York]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1896}})<br> [[Filadelfia]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1896}})<br> [[Washington, D.C.]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1896}})<br> [[Baltimore]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1896}})<br> [[Chicago]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1896}})<br> [[Memphis]] ({{bandera2|Estaos Xuníos|1896}}) | {{bandera|Imperiu alemán}} [[Emanuel Lasker]] (3) | {{bandera|Estaos Xuníos|1896}} [[Frank Marshall]] | +8 -0 =7 | rowspan="2"| Primeru n'algamar 8 victories |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1908|1908]] | [[Düsseldorf]] ({{bandera2|Imperiu alemán}})<br> [[Munich]] ({{bandera2|Imperiu alemán}}) | {{bandera|Imperiu alemán}} [[Emanuel Lasker]] (4) | {{bandera|Imperiu alemán}} [[Siegbert Tarrasch]] | +8 -3 =5 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1910|1910]] | [[Viena]] ({{bandera2|Imperiu austrohúngaru}})<br> [[Berlín]] ({{bandera2|Imperiu alemán}}) | {{bandera|Imperiu alemán}} [[Emanuel Lasker]] (5) | {{bandera|Imperiu austrohúngaru}} [[Carl Schlechter]] | +1 +1 =8 | Meyor de 10 partíes, foi discutío si l'aspirante tenía que ganar d'una ventaya d'ún o dos puntos. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1910|1910]] | [[Berlín]] ({{bandera2|Imperiu alemán}}) | {{bandera|Imperiu alemán}} [[Emanuel Lasker]] (6) | {{bandera|Francia}} [[Dawid Janowski]] | +8 -0 =3 | Primeru n'algamar 8 victories |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1921|1921]] | [[L'Habana]] ({{bandera2|Cuba}}) | {{bandera|Cuba}} [[José Raúl Capablanca]] | {{bandera|República de Weimar}} [[Emanuel Lasker]] | +4 -0 =10 | Meyor de 24 partíes ([[Emanuel Lasker]] arrenunció dempués de 14). |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1927|1927]] | [[Buenos Aires]] ({{bandera2|Arxentina}}) | {{bandera|Francia}} [[Alexander Alekhine]] | {{bandera|Cuba}} [[José Raúl Capablanca]] | +6 -3 =25 | Primeru n'algamar 6 victories. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1929|1929]] | [[Wiesbaden]] ({{bandera2|República de Weimar}}) <br> [[Heidelberg]] ({{bandera2|República de Weimar}}) <br> [[Berlín]] ({{bandera2|República de Weimar}}) <br> [[L'Haya]] ({{bandera2|Países Baxos}}) | {{bandera|Francia}} [[Alexander Alekhine]] (2) | {{bandera|República de Weimar}} [[Efim Bogoljubov]] | +11 -5 =9 | rowspan="4"| Primeru n'algamar 6 victories y 15 puntos. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1934|1934]] | [[Baden-Baden]] ({{bandera2|Alemaña|1933}}) <br> [[Villingen-Schwenningen]] ({{bandera2|Alemaña|1933}}) <br> [[Friburgu de Brisgovia]] ({{bandera2|Alemaña|1933}}) <br> [[Pforzheim]] ({{bandera2|Alemaña|1933}}) <br> [[Stuttgart]] ({{bandera2|Alemaña|1933}}) <br> [[Munich]] ({{bandera2|Alemaña|1933}}) <br> [[Bayreuth]] ({{bandera2|Alemaña|1933}}) <br> [[Bad Kissingen]] ({{bandera2|Alemaña|1933}}) <br> [[Mannheim]] ({{bandera2|Alemaña|1933}}) <br> [[Berlín]] ({{bandera2|Alemaña|1933}}) | {{bandera|Francia}} [[Alexander Alekhine]] (3) | {{bandera|Alemaña|1933}} [[Efim Bogoljubov]] | +8 -3 =15 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1935|1935]] | [[Amsterdam]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Delft]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Rotterdam]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Utrecht]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Gouda]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[L'Haya]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Groningen]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Baarn]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Den Bosch]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Eindhoven]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Zeist]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Ermelo]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Zandvoort]] ({{bandera2|Países Baxos}}) | {{bandera|Países Baxos}} [[Max Euwe]] | {{bandera|Francia}} [[Alexander Alekhine]] | +9 -8 =13 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1937|1937]] | [[L'Haya]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Rotterdam]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Amsterdam]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Haarlem]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Leiden]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Groningen]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Delft]] ({{bandera2|Países Baxos}}) | {{bandera|Francia}} [[Alexander Alekhine]] (4) | {{bandera|Países Baxos}} [[Max Euwe]] | +10 -4 =11 |- ! colspan="6"| Campeonatu del Mundu d'axedrez de la FIDE (1948–1993) |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1948|1948]] | [[L'Haya]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética|1923}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1923}} [[Mikhail Botvinnik]] | {{bandera|Xunión Soviética|1923}} [[Vasily Smyslov]] | 14 puntos de 20 | Tornéu toos escontra toos con 5 xugadores |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1951|1951]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética|1923}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1923}} [[Mikhail Botvinnik]] (2) | {{bandera|Xunión Soviética|1923}} [[David Bronstein]] | +5 -5 =14 | rowspan="10"| Meyor de 24 partíes (el campeón caltién el títulu en casu d'empate) |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1954|1954]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética|1923}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1923}} [[Mikhail Botvinnik]] (3) | {{bandera|Xunión Soviética|1923}} [[Vasily Smyslov]] | +7 -7 =10 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1957|1957]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética|1955}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Vasily Smyslov]] | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Mikhail Botvinnik]] | +6 -3 =13 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1958|1958]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética|1955}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Mikhail Botvinnik]] (4) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Vasily Smyslov]] | +7 -5 =11 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1960|1960]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética|1955}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Mikhail Tal]] | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Mikhail Botvinnik]] | +6 -2 =13 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1961|1961]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética|1955}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Mikhail Botvinnik]] (5) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Mikhail Tal]] | +10 -5 =6 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1963|1963]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética|1955}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Tigran Petrosian]] | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Mikhail Botvinnik]] | +5 -2 =15 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1966|1966]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética|1955}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Tigran Petrosian]] (2) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Boris Spassky]] | +4 -3 =17 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1969|1969]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética|1955}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Boris Spassky]] | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Tigran Petrosian]] | +6 -4 =13 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1972|1972]] | [[Reikiavik]] ({{bandera2|Islandia}}) | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Bobby Fischer]] | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Boris Spassky]] | +7 -3 =11 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1975|1975]] | [[Manila]] ({{bandera2|Filipines|1919}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Anatoly Karpov]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Bobby Fischer]] | Por ausencia | Primeru n'algamar 10 victories. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1978|1978]] | [[Baguio]] ({{bandera2|Filipines|1919}}) | {{bandera|Xunión Soviética|1955}} [[Anatoly Karpov]] (2) | [[Ficheru:Flag of None.svg|24px]] [[Viktor Korchnoi]] | +6 -5 =21 | rowspan="2"| Primeru n'algamar 6 victories. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1981|1981]] | [[Merano]] ({{bandera2|Italia}}) | {{bandera|Xunión Soviética}} [[Anatoly Karpov]] (3) | {{bandera|Suiza}} [[Viktor Korchnoi]] | +6 -2 =10 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1984|1984]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética}}) | Ensin ganador | {{bandera|Xunión Soviética}} [[Anatoly Karpov]] <br> {{bandera|Xunión Soviética}} [[Garry Kasparov]] | +5 -3 =40 | Primeru n'algamar 6 victories. Serie ensin terminar. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1985|1985]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Xunión Soviética}}) | {{bandera|Xunión Soviética}} [[Garry Kasparov]] | {{bandera|Xunión Soviética}} [[Anatoly Karpov]] | +5 -3 =16 | rowspan="4"| Meyor de 24 partíes. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1986|1986]] | [[Londres]] ({{bandera2|Reinu Xuníu}}) <br> [[Leningráu]] ({{bandera2|Xunión Soviética}}) | {{bandera|Xunión Soviética}} [[Garry Kasparov]] (2) | {{bandera|Xunión Soviética}} [[Anatoly Karpov]] | +5 -4 =15 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1987|1987]] | [[Sevilla]] ({{bandera2|España}}) | {{bandera|Xunión Soviética}} [[Garry Kasparov]] (3) | {{bandera|Xunión Soviética}} [[Anatoly Karpov]] | +4 -4 =16 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1990|1990]] | [[Nueva York]] ({{bandera2|Estaos Xuníos}}) <br> [[Lyon]] {{bandera2|Francia}} | {{bandera|Xunión Soviética}} [[Garry Kasparov]] (4) | {{bandera|Xunión Soviética}} [[Anatoly Karpov]] | +4 -3 =17 |- ! colspan="6"| Campeonatu del Mundu d'axedrez clásicu (1993–2006) |- | colspan="6"| El campeón mundial [[Garry Kasparov]] y l'aspirante [[Nigel Short]] dixebráronse de la [[FIDE]], el muérganu oficial de gobiernu del axedrez mundial, y xugaron el so títulu mundial al amparu de l'[[Asociación Profesional d'Axedrez]] (PCA). |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1993 clásicu|1993]] | [[Londres]] ({{bandera2|Reinu Xuníu}}) | {{bandera|Rusia|1991}} [[Garry Kasparov]] (5) | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Nigel Short]] | +6 -1 =13 | Meyor de 24 partíes. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1995 clásicu|1995]] | [[Nueva York]] ({{bandera2|Estaos Xuníos}}) | {{bandera|Rusia}} [[Garry Kasparov]] (6) | {{bandera|India}} [[Viswanathan Anand]] | +4 -1 =13 | Meyor de 20 partíes. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2000 clásicu|2000]] | [[Londres]] ({{bandera2|Reinu Xuníu}}) | {{bandera|Rusia}} [[Vladimir Kramnik]] | {{bandera|Rusia}} [[Garry Kasparov]] | +2 -0 =13 | Meyor de 16 partíes. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2004 clásicu|2004]] | [[Brissago]] ({{bandera2|Suiza}}) | {{bandera|Rusia}} [[Vladimir Kramnik]] (2) | {{bandera|HUN}} [[Peter Leko]] | +2 -2 =10 | Meyor de 14 partíes. |- ! colspan="6"|Campeonatu del Mundu d'axedrez de la FIDE (1993–2006) |- | colspan="6"| A [[Garry Kasparov]] retiróse-y el títulu de la [[FIDE]] dempués de qu'él y l'aspirante [[Nigel Short]] rompieran con ella en 1993. [[Anatoly Karpov]], antiguu campeón, y aspirante nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1990]] algamó asina'l títulu otra vuelta. Entamando nel [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1996 de la FIDE]], camudáronse les regles y el campeón nunca nun se clasificó pa la final direutamente otra vegada. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1993 de la FIDE|1993]] | [[Zwolle]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Arnhem]] ({{bandera2|Países Baxos}})<br> [[Amsterdam]] ({{bandera2|Países Baxos}})<br> [[Jakarta]] ({{bandera2|Indonesia}}) | {{bandera|Rusia|1991}} [[Anatoly Karpov]] (4) | {{bandera|NED}} [[Jan Timman]] | +6 -2 =13 | Meyor de 24 partíes. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1996 de la FIDE|1996]] | [[Elista]] ({{bandera2|Rusia}}) | {{bandera|Rusia}} [[Anatoly Karpov]] (5) | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Gata Kamsky]] | +6 -3 =9 | Meyor de 20 partíes. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1998 de la FIDE|1998]] | [[Groningen]] ({{bandera2|Países Baxos}}) <br> [[Lausana]] ({{bandera2|Suiza}}) | {{bandera|Rusia}} [[Anatoly Karpov]] (6) | {{bandera|IND}} [[Viswanathan Anand]] | +2 -2 =2 (+2 -0 =0) | rowspan="3"| Tornéu d'eliminación direuta. Final al meyor de 6 partíes (+ desempates). |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 1999 de la FIDE|1999]] | [[Las Vegas]] ({{bandera2|Estaos Xuníos}}) | {{bandera|Rusia}} [[Alexander Khalifman]] | {{bandera|ARM}} [[Vladimir Akopian]] | +2 -1 =3 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2000 de la FIDE|2000]] | [[Nueva Delhi]] ({{bandera2|India}})<br> [[Teḥrán]] {{bandera2|Irán}} | {{bandera|IND}} [[Viswanathan Anand]] | {{bandera|ESP}} [[Alexei Shirov]] | +3 -0 =1 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2002 de la FIDE|2002]] | [[Moscú]] ({{bandera|Rusia}}) | {{bandera|UKR}} [[Ruslan Ponomariov]] | {{bandera|UKR}} [[Vassily Ivanchuk]] | +2 -0 =5 | Tornéu d'eliminatories direutes. Final al meyor de 8 partíes (+ desempate). |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2004 de la FIDE|2004]] | [[Trípoli]] ({{bandera2|Libia|1977}}) | {{bandera|UZB}} [[Rustam Kasimdzhanov]] | {{bandera|GBR}} [[Michael Adams]] | +2 -2 =2 (+1 -0 =1) | Tornéu d'eliminatories direutes. Final al meyor de 6 partíes (+ desempate). |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2005 de la FIDE|2005]] | [[San Luis]] ({{bandera2|Argentina}}) | {{bandera|BUL}} [[Veselin Topalov]] | {{bandera|India}} [[Viswanathan Anand]]<br>{{bandera|Rusia}} [[Peter Svidler]] | 10 puntos de 14 | Toos escontra toos a doble vuelta, 8 xugadores. |- ! colspan="6" |Campeonatu del Mundu d'axedrez (2006–present) |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2006|2006]] | [[Elista]] ({{bandera2|Rusia}}) | {{bandera|Rusia}} [[Vladimir Kramnik]] (3) | {{bandera|BUL}} [[Veselin Topalov]] | +3 +3 =6 (+2 -1 =1) | Meyor de 12 partíes (+ desempate). |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2007|2007]] | [[Ciudá de México]] ({{bandera2|México}}) | {{bandera|IND}} [[Viswanathan Anand]] (2) | {{bandera|Rusia}} [[Vladimir Kramnik]]<br>{{bandera|Israel}} [[Boris Gelfand]] | 9 puntos de 14 | Toos escontra toos a doble vuelta, 8 xugadores. |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2008|2008]] | [[Bonn]] ({{bandera2|Alemaña}}) | {{bandera|IND}} [[Viswanathan Anand]] (3) | {{bandera|Rusia}} [[Vladimir Kramnik]] | +3 -1 =7 | rowspan="7"| Meyor de 12 partíes (+ desempate) |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2010|2010]] | [[Sofía]] ({{bandera2|Bulgaria}}) | {{bandera|IND}} [[Viswanathan Anand]] (4) | {{bandera|BUL}} [[Veselin Topalov]] | +3 -2 =7 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2012|2012]] | [[Moscú]] ({{bandera2|Rusia}}) | {{bandera|IND}} [[Viswanathan Anand]] (5) | {{bandera|ISR}} [[Boris Gelfand]] | +1 -1 =10 (+1 -1 =3) |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2013|2013]] | [[Chennai]] ({{bandera2|India}}) | {{bandera|NOR}} [[Magnus Carlsen]] | {{bandera|IND}} [[Viswanathan Anand]] | +3 -0 =7 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2014|2014]] | [[Sochi]] ({{bandera2|Rusia}}) | {{bandera|NOR}} [[Magnus Carlsen]] (2) | {{bandera|IND}} [[Viswanathan Anand]] | +3 -1 =7 |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2016|2016]] | [[Nueva York]] ({{bandera2|Estaos Xuníos}}) | {{bandera|Noruega}} [[Magnus Carlsen]] (3) | {{bandera|Rusia}} [[Sergey Karjakin]] | +1 -1 =10 (+2 -0 =2) |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2018|2018]] | [[Londres]] ({{bandera2|Reinu Xuníu}}) | {{bandera|Noruega}} [[Magnus Carlsen]] (4) | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Fabiano Caruana]] | +0 -0 =12 (+3 -0 =0) |- | [[Campeonatu del Mundu d'axedrez de 2021|2021]] | [[Dubái]] ({{bandera2|Emiratos Árabes Xuníos}}) | {{bandera|Noruega}} [[Magnus Carlsen]] (5) | [[Ian Nepomniachtchi]] | +4 -0 =7 | Meyor de 14 partíes (+ desempate). |} ==Campeones del mundo por númberu títulos== Na tabla darréu, cúntase como victoria una defensa con ésitu, anque la serie quedara empatada. {| class="sortable wikitable" style="text-align:center;" |- !Campeón !!País !!Total !!Indiscutible !!FIDE !!Clásicu !!Años de campeón !!Años de campeón indiscutible |- |align=left| [[Emanuel Lasker]]||align=left|{{bandera2|Imperiu alemán}}||6||6||||||27||27 |- |align=left| [[Garry Kasparov]]||align=left|{{bandera2|Xunión Soviética}}</br>{{bandera2|Rusia}}||6||4||||2||15||8 |- |align=left| [[Anatoly Karpov]]||align=left|{{bandera2|Xunión Soviética}}</br>{{bandera2|Rusia}}||6||3||3||||16||10 |- |align=left| [[Mikhail Botvinnik]]||align=left|{{bandera2|Xunión Soviética}}||5||5||||||13||13 |- |align=left| [[Magnus Carlsen]]||align=left|{{bandera2|Noruega}}||5||5|| ||||8||8 |- |align=left| [[Viswanathan Anand]]||align=left|{{bandera2|India}}||5||4||1||||8||6 |- |align=left| [[Alexander Alekhine]]||align=left|{{bandera2|Francia}}||4||4||||||17||17 |- |align=left| [[Wilhelm Steinitz]]||align=left|{{bandera2|Imperiu austrohúngaru}}</br>{{bandera2|Estaos Xuníos}}||4||4||||||8||8 |- |align=left| [[Vladimir Kramnik]]||align=left|{{bandera2|Rusia}}||3||1 ||||2||7||1 |- |align=left| [[Tigran Petrosian]]||align=left|{{bandera2|Xunión Soviética}}||2||2||||||6||6 |- |align=left| [[José Raúl Capablanca]]||align=left|{{bandera2|Cuba}}||1||1||||||6||6 |- |align=left| [[Boris Spassky]]||align=left|{{bandera2|Xunión Soviética}}||1|| 1||||||3||3 |- |align=left| [[Bobby Fischer]]||align=left|{{bandera2|Estaos Xuníos}}||1||1||||||3||3 |- |align=left| [[Max Euwe]]||align=left|{{bandera2|Países Baxos}}||1||1||||||2||2 |- |align=left| [[Vasily Smyslov]]||align=left|{{bandera2|Xunión Soviética}}||1||1||||||1||1 |- |align=left| [[Mikhail Tal]]||align=left|{{bandera2|Xunión Soviética}}||1||1||||||1||1 |- |align=left| [[Ruslan Ponomariov]]||align=left|{{bandera2|Ucraína}}||1||||1||||2||0 |- |align=left| [[Alexander Khalifman]]||align=left|{{bandera2|Rusia}}||1||||1||||1||0 |- |align=left| [[Rustam Kasimdzhanov]]||align=left|{{bandera2|Uzbequistán}}||1||||1||||1||0 |- |align=left| [[Veselin Topalov]]||align=left|{{bandera2|Bulgaria}}||1||||1||||1||0 |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Campeonatu del Mundu d'axedrez|*]] qrfyl2i3f49sisqkhxugofhml6ojn1t 0 188305 3709657 3410119 2022-08-19T08:51:10Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Congress voting independence.jpg|miniaturadeimagen|260x260px|''Congress voting independence'', de Robert Edge Pine. Representación de la votación, nel Segundu Congresu Continental, qu'había dar llugar a la formación del nuevu estáu.]] El '''Congresu Continental''' foi, inicialmente, una convención de delegaos de delles colonies britániques de Norteamérica qu'aconceyó nel contestu de la [[Revolución Americana]]. Foi la representación de los habitantes de les [[Trece Colonies]] qu'acabaron formando los [[Estaos Xuníos d'América]]. Tres de declarar les colonies independientes del [[Reinu de Gran Bretaña]] en [[1776]] entamó a funcionar como una estructura provisional de gobiernu pa los Estaos Xuníos, magar que la mayoría de les funciones propies del gobiernu quedaron en manes de los estaos, heriedes de les colonies. El términu aplícase, en sentíu estrictu, al Primer Congresu Continental de [[1774]] y al Segundu Congresu Continental de [[1775]]-[[1781]]. En sentíu ampliu, sicasí, úsase tamién incluyendo la dómina del Congresu de la Confederación (1781-[[1789|89]]), abarcando asina les trés asamblees de les Trece Colonies y los Estaos Xuníos que se reunieran ente 1774 y la inauguración d'una nueva forma de gobiernu, derivada de l'aplicación de la Constitución de los Estaos Xuníos, en 1789. El Primer Congresu Continental, qu'aconceyó en respuesta a l'aprobación por parllamentu británicu de les nomaes Lleis Intolerables (''Intolerable Acts'') en 1774, buscó arreglar la deteriorada rellación ente'l gobiernu británicu y les sos colonies norteamericanes, pero reivindicando al empar los derechos de los colonos. El Segundu Congresu adoptó la [[Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos|Declaración d'Independencia]] en xunetu de 1776, que proclamó que les trece colonies yeren de magar estaos independientes y soberanos, non venceyaos a Gran Bretaña. Esti Segundu Congresu foi'l gobiernu provisional de los Estaos Xuníos hasta que la primer constitución del país, los Artículos de la Confederación (''Articles of Confederation and Perpetual Union'') entraron en vigor el [[1 de marzu]] de 1781. Per esa primer llei el Segundu Congresu camudó'l so nome pol de Congresu de la Confederación (''Congress of the Confederation''). Esti cuerpu llexislativu unicameral aconceyó ocho vegaes primero de ser desaniciáu en 1789, cuando'l [[Congresu de los Estaos Xuníos]] tomó'l so llugar como muérganu del poder llexislativu del país. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia d'Estaos Xuníos]] jm71nchf72129201og7sacsv5ovkef4 0 189381 3709701 3180839 2022-08-19T09:02:13Z Limotecariu 735 wikitext text/x-wiki {{Ficha de software}} La {{nihongo|'''Nintendo Switch Lite'''|ニンテンドースイッチライト|Nintendō Suitchiraito}} ye una consola portátil de [[Nintendo]]. Salió el 20 de setiembre de 2019 como una versión sólo portátil de la [[Nintendo Switch]]. Ye compatible cola mayoría de xuegos de la versión estándar y haila en cuatro colores. == Hestoria == === Antecedentes === Según el ''[[The Wall Street Journal]]'', l'oxetivu de Nintendo cola Switch Lite yera fabricar un sistema que costara menos de 200 dólares, dirixíu a xugadores ocasionales, pa competir colos servicios de videoxuegos que nun riquen un preséu dedicáu esclusivamente a ello. P'algamalo, Nintendo negoció amenorgamientos de precios colos sos provisores de componentes. Per otru llau, el ''Journal'' aseguró que Nintendo amestara Murata Manufacturing como provisor de bateríes, sumándose a [[TDK]], provocando competencia ente les dos compañíes pola reducción de costes. La Switch Lite ye un aparatu únicu, de xuegu portátil únicamente, colos mandos ''Joy-Con'' amestaos al ''hardware'' principal del dispositivu, y con una pantalla más pequeña de 5,5 pulgaes (14 cm). <ref name="theverge fcc lite">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/circuitbreaker/2019/8/5/20755253/nintendo-switch-lite-smaller-battery-new-processor-fcc-filings|títulu=Nintendo Switch Lite FCC filings confirm a smaller battery, new processor, and Odin fixation|autor=Faulkner|primero=Cameron|fecha=August 5, 2019|obra=[[The Verge]]|fechaaccesu=August 5, 2019}}</ref> L'usu de la consola ta, en xeneral, llendáu a xuegos que puedan reproducise en mou portátil, por cuenta de los ''Joy-Con'' integraos; anque la mayoría de xuegos del catálogu son compatibles, dalgunos como ''[[1-2-Switch]]'' riquen l'usu de mandos independientes. === Llanzamientu === La Switch Lite foi anunciada el 10 de xunetu de 2019 y salió al mercáu el 20 de setiembre de 2019 en tol mundu con un preciu de venta al públicu recomendáu de 199,99 dólares. Salió en tres colores: mariellu, gris y turquesa. El sistema foi promocionáu al pie de ''[[The Legend of Zelda: Link's Awakening]]'', una nueva versión del [[The Legend of Zelda: Link's Awakening|xuego de 1993 pa Game Boy]]. Un modelu especial de [[Pokémon Sword and Shield|''Pokémon Sword'' y ''Pokémon Shield'']], inspiráu nos Pokémon Zacian y Zamazenta, salió el 8 de payares de 2019, una selmana enantes l'espublizamientu del xuegu.<ref>{{Cita web|url=https://kotaku.com/the-nintendo-switch-lite-is-getting-a-lovely-pokemon-sw-1836239622?|títulu=The Nintendo Switch Lite Is Getting A Lovely Pokémon Sword and Shield Edition|autor=Rivera|primero=Joshua|fecha=10 July 2019|obra=[[Kotaku]]|fechaaccesu=10 July 2019}}</ref> Una consola color coral salió el 20 de marzu de 2020 en Xapón y el 3 d'abril nel resto'l mundu.<ref>{{Cita web|url=https://www.polygon.com/2020/2/18/21142059/nintendo-switch-lite-coral-pink-release-date|títulu=A coral pink Nintendo Switch Lite is coming|autor=Carpenter|primero=Nicole|fecha=February 18, 2020|obra=[[Polygon (website)|Polygon]]|fechaaccesu=March 14, 2020}}</ref> == ''Hardware'' == La Switch Lite ye un aparatu individual y autónomu, colos distintos puertos y carauterístiques del mandu ''Joy-Con'' amestaos al cuerpu principal de la consola. Los cuatro botones direicionales foron sustituyíos por una cruceta estándar nel llau izquierdu. La pantalla ye más pequeña que la Switch grande, con 5,5 pulgaes (14 cm). En conxuntu, el preséu mide 9,1 cm per 29,8 cm y pesa 280 g. La batería tamién tien menor capacidá, con 3570 [[Amperiu|mA]], comparada colos 4310 mA de la Switch. Magar la menor batería, la consola tien una duración estimada mayor que'l modelu orixinal: ente 3 y 7 hores de xuegu, frente a las ente 2 y media y 6 y media hores de la Switch orixinal. Esto ye darréu que la pantalla ye más pequeña, que inclúi un novedoso ''hardware'' de [[System on a chip|sistema nun solo chip (SoC)]] y que desaniciaron delles carauterístiques que gastaben muncha lletricidá como la vibración HD y la cámara [[Radiación infrabermeyo|infrabermeya]] qu'incluíen los ''Joy-Con'' normales.<ref name="theverge fcc lite">{{Cita web|url=https://www.theverge.com/circuitbreaker/2019/8/5/20755253/nintendo-switch-lite-smaller-battery-new-processor-fcc-filings|títulu=Nintendo Switch Lite FCC filings confirm a smaller battery, new processor, and Odin fixation|autor=Faulkner|primero=Cameron|fecha=August 5, 2019|obra=[[The Verge]]|fechaaccesu=August 5, 2019}}</ref> === Llendes === La Switch Lite ye compatible, en principiu, namás que colos xuegos que puen usase'n mou portátil, olvidando carauterístiques como los [[Acelerómetru|sensores xiroscópicos]] de la Switch, el Bluetooth, [[Wi-Fi]] y la compatibilidá [[Near Field Communication|NFC]]. Dellos xuegos de mesa que riquen la vibración HD o la cámara infraverbeya, como ''1-2 Switch'', obliguen al xugador a usar ''Joy-Con'' extra cola Switch Lite. El sistema nun almite nengún tipu de conexión con un televisor, poro, ye incompatible con xuegos que necesiten el so usu. Si el xugador tenta de mercar xuegos na eShop que almitan solo mou televisor o solo mou portátil, va ser notificáu de la incompatibilidá. Anque nun vienen cola consola, la Switch Lite ye compatible con mandos esternos propios de los modelos estándar de Switch, como los mandos ''Joy-Con''.<ref>{{Cita web|url=https://kotaku.com/the-nintendo-switch-lite-will-be-released-on-september-1836239070|títulu=The Nintendo Switch Lite Will Be Released On September 20|autor=Ashcraft|primero=Brian|fecha=10 July 2019|obra=[[Kotaku]]|fechaaccesu=10 July 2019}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.theverge.com/circuitbreaker/2019/7/10/20687801/nintendo-switch-lite-price-release-date-size-battery-life-motion-control-games|títulu=Nintendo Switch Lite is a smaller, cheaper Switch built exclusively for handheld play|autor=Webster|primero=Andrew|fecha=10 July 2019|obra=[[The Verge]]|fechaaccesu=10 July 2019}}</ref> Dellos mandos, como los de [[GameCube]], funcionen correutamente. Sicasí, fai falta un adautador adicional porque la Switch de tamañu grande dispón de puertos USB nel so ''dock'' a esti efeutu, que la Lite nun tien.<ref>{{Cita web|url=https://en-americas-support.nintendo.com/app/answers/detail/a_id/42816/~/how-to-use-the-gamecube-controller-with-nintendo-switch|títulu=Nintendo Support: How to Use the GameCube Controller With Nintendo Switch|obra=en-americas-support.nintendo.com|fechaaccesu=2020-04-15}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://nintendosoup.com/how-to-connect-your-gamecube-controller-to-the-nintendo-switch-lite/|títulu=How To Connect Your GameCube Controller To The Nintendo Switch Lite|autor=Wortiz|fecha=2019-09-21|idioma=en-US|obra=NintendoSoup|fechaaccesu=2020-04-15}}</ref> == Receición == === Ventes === El 30 de setiembre de 2019, tres solo 10 díes nel mercáu, la Switch Lite llevaba alredor de 1,95 millones d'unidaes vendíes en tol mundu.<ref name="fisc y20q2">{{Cita web|url=https://www.nintendo.co.jp/ir/pdf/2019/191031e.pdf|títulu=Consolidated Financial Highlights - Q2 FY2020|fecha=October 31, 2019|editorial=[[Nintendo]]|fechaaccesu=October 31, 2019}}</ref> Pal 31 de marzu de 2020, vendiera 6,19 millones. El presidente de Nintendo, [[Shuntaro Furukawa]], nel informe de resultaos del cuartu cuatrimestre, declaró qu'alredor del 30% de les ventes de Switch Lite fueran de xente yá propietario d'una Switch normal, con la Lite como una consola de repuestu. Furukawa afirmó tamién que, ente los que compraben la so primer consola Switch, las muyeres elixíen más la Lite que la normal, poro, Nintendo aumentaría la producción de la Lite pa esi mercáu.<ref>{{Cita web|url=https://www.destructoid.com/nintendo-opens-up-about-the-switch-lite-and-how-it-fits-in-their-ecosystem-580011.phtml|títulu=Nintendo opens up about the Switch Lite and how it fits in their ecosystem|autor=Carter|primero=Chris|fecha=February 7, 2020|obra=[[Destructoid]]|fechaaccesu=February 7, 2020}}</ref> Nintendo tamién anunció un nuevu color, coral, que diba salir el 20 de marzu de 2020.<ref>{{Cita web|url=https://www.engadget.com/2020/02/18/nintendo-unveils-a-coral-colored-switch-lite/|títulu=Nintendo unveils a coral-colored Switch Lite|urlarchivu=|fechaarchivu=|autor=England|primero=Rachel|fecha=18 February 2020|obra=[[engadget]]|fechaaccesu=18 February 2020}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} *[https://www.nintendo.com/switch/lite Páxina oficial (n'inglés)] *[https://www.nintendo.es/Familia-Nintendo-Switch/Nintendo-Switch-Lite/Nintendo-Switch-Lite-1595961.html Páxina oficial (en castellán)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Nintendo Switch|*]] 2s4z15avcnh9ptph60ut6cbtvebtme1 1 193193 3709395 3071560 2022-08-18T14:10:13Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:Catálogu Descriptivu de les Maderes que s'Esibieron na Esposición Internacional Agricultura]]" a "[[Alderique:Catálogo Descriptivo de las Maderas que se Exhibieron en la Exposición Internacional Agricultura]]" ensin dexar una redireición wikitext text/x-wiki {{PR|Botánica}} hpo92laff3pqqb7vdfjsyjwvjz6762x 0 212712 3709687 3686452 2022-08-19T08:57:28Z Limotecariu 735 furrular ye d'usu coloquial wikitext text/x-wiki {{Construcción}} El '''calendariu romanu''' yera'l [[calendariu]] utilizáu na dómina de la [[Monarquía romana|monarquía]] y la [[República Romana|república]] romanes. El términu inclúi, xeneralmente, al [[calendariu xulianu]] establecíu poles reformes del dictador [[Xuliu César]] y l'emperador [[César Augustu|Augustu]] a finales del [[sieglu I e.C.]], y delles veces úsase tamién pa denomar cualisquier sistema de cuenta inclusiva al traviés de les calendes, les nones y los idus de los meses, a la manera romana. El términu exclúi xeneralmente al [[Calendariu coptu|calendariu alexandrín]] del [[Exiptu (provincia romana)|Exiptu romanu]], que caltuvo los doce meses del [[calendariu exipciu]] anterior; el [[calendariu bizantín]] del [[Imperiu Bizantín|Imperiu bizantín]], que xeneralmente nomaba los meses romanos col nome que teníen nos [[Calendariu áticu|antiguos calendarios griegos]], de doce meses; y el [[calendariu gregorianu]], que axustó'l sistema xulianu pa facelu más averáu al [[añu tropical]]. Los díes romanos contábanse inclusivamente hacia delante según la so prosimidá a trés díes principales: el primeru del mes (nomáu día de calendes), ún allugáu un poco primeru de la metá del mes, nún día variable según los meses (día d'idus) y el octavu día (el novenu, si contamos inclusivamente<ref>Decimos que contamos inclusivamente cuando incluyimos el día que tomamos como aniciu del periodu de cuenta. Asina, si un domingu entamamos a contar una selmana a partir d'esi día podemos facelu de dos formes: non inclusivamente, de forma que'l llunes ha ser el primer día y, poro, ente domingu y domingu hai una selmana, esto ye, siete díes; ya inclusivamente. Al facelu asina contamos el domingu d'aniciu como primer día y el domingu siguiente será l'octavu día: dicimos que pasaron "ocho díes" como sinónimu de selmana. Esti ye l'orixe tamién d'espresiones como "quincena" pa referise a dos selmanes (15 díes contaos inclusivamente), o "cincuesma", fiesta cristiana cellebrada 49 díes dempués de Pascua. Los romanos contaben inclusivamente, y asina la nona ye, por númberu, 8 díes antes del idus... que son 9 contaos inclusivamente.</ref>) primeru d'elli, el día de nones. No que cinca a los meses, el calendariu orixinal consistía en diez meses qu'entamaben, en [[primavera]], col de [[marzu]]; l'iviernu quedaba como un lapsu de díes desorganizaos. Estos meses cubríen 38 ciclos nundinales, caún compuestu por una selmana d'ocho díes (nueve contaos inclusivamente, y por eso reciben esi nome) que finaba con un día dedicáu a los rituales relixosos y a día de mercáu. El periodu invernal, colos restantes 61 díes (los ciclos nundinales cubríen un total de 304) foi, posteriormente, dividíu en dos meses: [[xineru]] y [[febreru]]. L'orixe d'esti calendariu atribúise a dos de los reis llexendarios de la ciudá, [[Rómulu]] y [[Numa Pompiliu]]. Hai nicios claros de qu'esti calendariu foi deriváu a partir d'un [[calendariu llunar]]: les calendes, les nones y los idus parecen derivar, respectivamente, del primer día de cuartu creciente tres la [[Fase llunar|lluna nueva]], del caberu día del [[Fase llunar|cuartu creciente]] y del día de [[lluna enllena]]. Esti sistema nun cuadraba col añu solar, y poro'l calendariu, como todos los [[Calendariu llunisolar|llunisolares]], tenía de ser intercaláu, esto ye, completáu, constantemente pa consiguir mantener les fiestes relixoses y otres actividaes públiques nes son feches adecuaes. Por razones supersticioses los romanos facíen estes intercalaciones nel mes de febreru, inclusu dempués de qu'esti dexara de ser consideráu'l caberu mes del añu. Tres del establecimientu de la [[República Romana|República romana]] los años entamaron a recibir el nome de los [[Cónsul romanu|cónsules]], y el control sobre la intercalación recayó nos [[Pontífiz máximu|pontífices]], que delles veces abusaron del so poder allargando los años nos que mandaben los sos aliaos políticos y acortando aquellos nos que'l consuláu taba controláu polos rivales políticos de so. Tres de ganar la so guerra con [[Cneu Pompeyu Magnu|Pompeyu]], Xuliu César usó la so posición como pontífiz máximu pa sacar alantre una reforma del calendariu nel [[46 e.C.]]; una reforma que fizo que l'añu del so tercer consuláu durara 446 díes. Con esta reforma, col envís d'evitar interferir coles ceremonies relixoses de Roma, entamaron a intercalase los díes al final de los meses ensin axustar nin les nones nin los idus, inclusu nos meses qu'acabaron teniendo 31 díes. El calendariu xulianu taba previsto que tuviera un únicu día intercaláu extra el 24 de febreru (el día de la ''VI Kal. Mart''. repetíase, y el día añedíu nomábase ''ante diem bis sextum Kalendas Martias'') una vez cada cuatru años, pero tres del asesinatu de César los pontífices interpretaron esta disposición contando inclusivamente y añedieron por error esti día "bisestu" (''bis sextum'') cada trés años. Pa cuadrar el calendariu col tiempu solar Augustu viose obligáu a suspender la intercalación d'esi día demientres una o dos décades. El calendariu resultante siguió siendo llixeramente mayor que l'añu solar. De resultes, nel [[sieglu XVI]] la fecha de la [[Pascua]] taba tan alloñada del [[equinocciu]] de primavera que'l papa [[Gregoriu XIII]] ordenó axustar el calendariu; les sos modificaciones dieron como resultáu'l [[calendariu gregorianu]], l'oficial de la Cristiandá occidental de magar. == Historia == === Calendariu llunar prehistóricu === Créese que'l calendariu romanu primitivu yera un calendariu llunar observacional nel que los meses entamaben cuando se víen los primeros signos d'un nuevu cuartu creciente, tras la lluna nueva. Como un ciclu llunar dura 29 díes y mediu, la duración d'esos meses tenía que ser de 29 o 30 días. Doce meses d'esos sedríen en total 10-11 díes menos que los 365 díes d'un añu solar, de forma que sin axustes esi calendariu diría rápidamente descuadrándose coles estaciones de forma asemeyada a lo que-y pasa al calendariu islámicu. Como'l calendariu romanu posterior tien un fuerte componente estacional, coles sos fiestes relixoses asociaes, créese que'l primitivu evitaba esti descuadre coles estaciones usando dalguna forma de intercalación, o quiciás suspendiendo'l calendariu demientres l'iviernu. A esti respectu Rüpke recueye que Varru falaba d'una llei del sieglu V e.C. que recueye l'usu d'un ''mes intercalari'', un mes intercaláu<ref>Macrobius, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html ''Saturnalia'', llibru 1], capítulu 13, versículu 21.</ref>. Esto ye, pa elli, una evidencia de que'l calendariu romanu yera llunisolar, y correxía les variaciones que faen que'l calendariu islámicu ruede a lo llargo del añu de la mesma forma que'l calendariu xudíu: añediendo un 13ᵘ mes<ref name=":0">Rüpke, [https://books.google.es/books?id=pThna2LDwDsC&pg=PA23&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false páxs. 23-24.].</ref>. La selmana romana d'ocho díes, el ciclu nundinal, usábenla tamién los sos vecinos [[etruscos]], que organizaben d'alcuerdu con ella les audiencies reales. Yera, presumiblemente, una sodivisión del antiguu calendariu romanu, atribuyíu lexendariamente a Rómulu o [[Serviu Tuliu]]. === Calendariu lexendariu de 10 meses === El primer calendariu romanu del que nos informen los propios autores romanos yera ún con 10 meses, caún de 30 o 31 díes<ref name=":1">Macrobius, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html ''Saturnalia'', llibru 1], capítulu 13, versículu 20.</ref><ref>Kaster RA (ed), ''Saturnalia'', vol. I, p. 137. Loeb Classical Library, nº 510. Harvard University Press, 2011. ISBN 9780674996496</ref>; los cuatro meses de 31 díes yeren nomaos "llenos" (''pleni'') y los otros "baleros" (''cavi'')<ref name=":2">Mommsen, [https://archive.org/stream/historyrome00dickgoog#page/n244/mode/2up p. 218].</ref><ref>Key TH, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/SMIGRA*/Calendarium.html ''Calendarium'', en A History of Greek and Roman Antiquities, p. 222-223]. John Murray, Londres, 1875.</ref>. Los 304 díes d'esti calendariu comprendíen exactamente 38 ciclos nundinales. Ente'l fin del caberu mes y l'entamu del añu siguiente, al siguiente equinocciu de primavera, había un periodu de díes que nun correspondía a dengún mes: yera l'iviernu, nel que nun había nin llabor nel campu nin actividá militar, y que dedicábase, ente más coses, a ritos relixosos de purificación coleutiva. Magar que xeneralmente considérase que nesti sistema los restantes díes del añu formaben una especie de "iviernu" desorganizáu, la historia (güei perdida) de [[Liciniu Macer]] aparentemente dicía que'l calendariu romanu antiguu usaba, en cuenta d'eso, la intercalación, añediendo díes sueltos entre los meses p'axustar el calendariu a les estaciones<ref name=":1" /><ref>Kaster RA (ed), ''Saturnalia'', vol. I, p. 165. Loeb Classical Library, nº 510. Harvard University Press, 2011. ISBN 9780674996496</ref>.Y [[Macrobiu]], d'otra banda, afirma que se dexaba qu'esti calendariu fora desplazándose hasta que los meses de branu ya iviernu taben completamente descolocaos, y nesi momentu simplemente intercalábense díes, que nun pertenecíen a dengún mes, hasta que los meses cuadraran otra vuelta cola so posición orixinal<ref>Macrobius, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html ''Saturnalia'', llibru 1], capítulu 12, versículu 39.</ref><ref>Kaster RA (ed), ''Saturnalia'', vol. I, p. 155. Loeb Classical Library, nº 510. Harvard University Press, 2011. ISBN 9780674996496</ref>. Los escritores romanos de sieglos posteriores atribuyeron la creación a esti calendariu a Rómulu<ref>Macrobius, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html ''Saturnalia'', llibru 1], capítulu 12, versículos 5 y 38.</ref><ref>Kaster RA (ed), ''Saturnalia'', vol. I, páxs. 137 y 155. Loeb Classical Library, nº 510. Harvard University Press, 2011. ISBN 9780674996496</ref>, el so primer rei llexendariu y héroe cultural. Sicasí, yera vezu atribuí-y a esti rei llexendariu toes les práctiques y tradiciones de las que se perdiera recuerdu del so orixen exactu, pa dá-yos así el valir que-y aportaba el pesu de la tradición. Dellos eruditos, por otra parte, dubien de la mesma esistencia d'esti calendariu, del que namái queda testimoniu en fontes escrites tardorrepublicanes ya de la dómina imperial y cuya esistencia deduzse namái de los nomes de los meses conservaos. Asina, Rüpke defende que la esistencia d'esi calendariu ye un constructu posterior, algo demostráu pola sospechosa coincidencia en duración del supuestu "añu romulanu" cola de los diez primeros meses del calendariu xulianu ye sospechosa, y afirma que ''"lo únicu que puede afirmase ye que'l calendariu republicanu foi precedíu por un calendariu con doce meses llunares auténticos: seis que recibíen nomes de dioses, y otros seis a los que se denomaba namás pol ordinal"''<ref name=":0" />. Seya como fora, los primeros meses derivaron el so nome del de la divinidá o cultu al que taben consagraos; los siguientes nombrábense namái col ordinal del númberu d'orde que-yos correspondía, magar que n'años posteriores dellos reformadores camudaríen el nome de dalgunos. {| {{tablaguapa}} |+ Calendariu de Rómulu !Nᵘ !Mes !Duración ! |- |1 | '''Martius''' |31 díes |Mes consagráu n'honor a [[Marte (mitoloxía)|Marte]], pa de los fundadores míticos de Roma, Rómulu y Remu. Marte yera'l protector del home romanu nes sos xeres d'agricultor y soldáu. Les dos actividaes daben comienzu nesti momentu del añu. |- |2 | '''Aprilis''' |30 díes |Según una hipótesis esti mes taba consagráu a [[Venus (mitoloxía)|Venus]], nomada ''Apru'' en llingua etrusca. Otra hipótesis diz que yera'l mes nel qu'aportaba la primavera, la estación na que entamen a abrise (''aperire'') les flores. |- |3 | '''Maius''' |31 díes |Algunos afirmen qu'esti mes taba dedicáu a la diosa [[Maya (mitoloxía)|Maya]], ma de [[Mercuriu (mitoloxía)|Mercuriu]]. Maya encargábase de la fertilidá de los campos, y la so fiesta cellebrábase esti mes. Otros autores dicen que'l nome débese a qu'esti mes yera'l que se dedicaba a la veneración de los antepasaos, los ''maiores''. |- |4 | '''Iunius''' |30 díes |Mes consagráu a [[Xunu (mitoloxía)|Xunu]] (''Iuno''), la reina de los dioses, protectora del llar, de los casorios y de les muyeres. Otra teoría sostién que'l mes dedicábase a festexar a los descendientes, los ''iuniores''. |- |5 | '''Quintilis<ref>Tamién denomáu ''Quinctilis''; ver, por exemplu, ''The Oxford companion to the year'', p. 699. [[Oxford University Press]], Bonnie Blackburn & Leofranc Holford-Strevens, 1999.</ref>''' |31 díes |Mes quintu (''quinque'': cinco). |- |6 | '''Sextilis''' |30 díes |Mes sestu. (''sex'': seis). |- |7 | '''Septembris''' |30 díes |Mes séptimu (''septem'': siete). |- |8 | '''Octobris''' |31 díes |Mes octavu (''octo'': ocho). |- |9 | '''Novembris''' |30 díes |Mes novenu (''novem'': nueve). |- |10 | '''Decembris''' |30 díes |Mes décimu (''decem'': diez). |} Esta, sicasí, nun ye la única versión sobre cómo yera esti calendariu que se conserva nes fontes escrites conservaes. Asina, [[Plutarcu]], nes sos ''Vides paraleles'', diznos que'l calendariu de Rómulu fuera un calendariu solar, y siguía'l principiu xeneral de que l'añu tenía 360 díes. Los meses, según elli, yeren namái usaos secundariamente y taben poco sistematizaos, habiendo unos de 20 díes y otros de 35 o más<ref name=":3">Plutarcu, ''Vides paraleles'', capítulu 18.</ref><ref name=":4">Perrin B, ''[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Numa*.html#Romulan_year The Parallel Lives, vol. I, The life of Numa]''. Loeb Classic Library. Cambridge, Harvard University Press, 2014.</ref>. === Calendariu republicanu === El calendariu de la dómina de la [[República Romana|República romana]] yera distinto a esti. Siguía los calendarios griegos, asumiendu la esistencia d'un ciclu llunar de 29 díes y mediu y un añu sinódicu de 12 meses y mediu (368 díes y ³⁄₄ ), axustaos cada cuartu añu añediendo dos meses intercalaos<ref name=":2" />. Esos dos meses añedíense al final del añu, demientres l'iviernu, anantes del mes intercaláu que yera añedíu cada dos años: los dos meses extra yeren nomaos xineru y febreru, y el mes intercaláu biañalmente nomábase, nel calendariu griegu, Mercedonius<ref name=":2" />. Los romanos, d'otra banda, nun siguíen la práctica griega habitual d'alternar meses de 29 y 30 díes y alternar la duración, de 29 y 30 díes, de los sos meses intercalaos. En cuenta d'ello, los meses 1ᵘ, 3ᵘ, 5ᵘ ya 8ᵘ teníen 31 díes, y tolos meses restantes, sacante febreru (que tenía 28 díes nos años normales), teníen 29, lo que facía un total de 355 díes. El mes intercaláu de los romanos tenía siempre 27 días, pero nun yera un mes independiente: insertábase dientro del mes de febreru, alternando ente dempués del día de la finalización de las Terminalias (fiestes n'honor del dios Términu), el día 23 (día VII de les calendes de marzu), y dempués del día 24. Los restantes díes de febreru yeren sustituyíos polos díes correspondientes de Mercedonius<ref>Rupke, [https://books.google.es/books?id=pThna2LDwDsC&pg=PA40&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false p. 40].</ref>; esos caberos 6-7 díes de febreru yeren, dafechu, nomaos y contaos inclusivamente anantes de les calendes de marzu, y yeren tradicionalmente díes de cellebración del añu nuevu. Esto parez tener sío orixinaú a partir de les supersticiones romanes rellacionaes cola numberación y l'orde de los meses. Piénsase tamién que la igua del calendariu romanu en meses con númberu impar de díes derívase de les supersticiones pitagóriques que rellacionaben los númberos nones cola suerte, y los pares cola mala suerte<ref>Mommsen, [https://archive.org/stream/historyrome00dickgoog#page/n244/mode/2up p. 219].</ref>. Estos cambeos, basaos nel calendariu pitagóricu de los griegos, atribuyíense xeneralmente, ente los romanos, a Numa Pompiliu, sucesor de Rómulu y segundu de los reis de Roma, qu'habría añedío tamién, según la mayoría les fontes clásiques los dos meses extra<ref>[[Macrobiu]], ''[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html Saturnalia]'', Llibru I, capítulu 12, versículu 34.</ref>.<ref>Plutarcu recueye esta tradición al tiempu que diz que l'usu d'estos meses remontábase probablemente a tiempos de Rómulu. Esto recuéyelo Bernadotte Perrin na so edición de les Vides Paraleles de Plutarcu, espublizada en 1914 por la Harvard University Press na so Biblioteca Clásica Loeb ([http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Numa*.html#Romulan_year p. 368 y ss.]).</ref> Magar que según [[Titu Liviu]] Numa instituyera un calendariu llunar, dempués atribúi-y l'establecimientu d'un sistema d'intercalación en ciclos de 19 años equivalente al ciclu metónicu<ref>Roberts C (trad.), ''[https://web.archive.org/web/20170429112813/http://mcadams.posc.mu.edu/txt/ah/Livy/Livy01.html Titu Liviu, The History of Rome, Vol. 1,]'' capítulu 19, versículu 6. J. M. Dent & Sons, Ltd., London, 1905.</ref> (periodu nel que les fases llunares vuelven coincidir el mesmu día del añu) sieglos anantes a que lo ficieren los astrónomos babilonios y griegos<ref>Esta equivalencia foi descrita por primer vez por Templen Stanyan na so historia, espublizada en 1707, de la historia de l'Antigua Grecia ([https://archive.org/stream/grecianhistoryf00stangoog#page/n373/mode/2up p. 330]).</ref>. [[Plutarcu]], pela so banda, atribúi-y el méritu de tener finao el caos del calendariu anterior a elli, estableciendo un calendariu de 12 meses y un total de 354 díes —la duración de los años llunar y griegu— correxíu cola intercalación bienal d'un mes de 22 díes<ref name=":3" /><ref name=":4" />. Acordies col llibru de Titu Liviu ''[[Ab Urbe Condita Libri]]'' l'entamu del añu consular pasó de marzu al 1 de xineru nel añu [[154 e.C.]] pa facer frente a una rebelión n'[[Hispania romana|Hispania]]<ref>[https://www.livius.org/sources/content/livy/livy-periochae-46-50/#47.1%7CLivy ''Ab urbe condita libri'', capítulos 47.13 y 47.14.].[47.13] Nel añu 598ᵘ de la fundación de la ciudá los cónsules entamaron a tomar posesión del so cargu'l 1 de xineru.[47.14] La causa que motivó esti cambeu nes eleiciones foi una rebelión n'Hispania.</ref>. Plutarcu creía que Numa fora'l responsable de colocar xineru y febreru como los dos primeros meses del calendariu<ref name=":3" /><ref name=":4" />. [[Ovidiu]], pela so banda, afirma que xineru entamó siendo'l primer mes y febreru l'últimu, y que l'orde actual debese a los [[Decenviratu|decenviros]]<ref>Kline, ''[https://www.poetryintranslation.com/PITBR/Latin/OvidFastiBkTwo.php#anchor_Toc69367683 Llibru II: Introducción.]''</ref>. W. Warde Fowler cree que los sacerdotes romanos siguieron tratando a xineru y febreru como los caberos meses del calendariu demientres tol periodu republicanu<ref>Fowler WW, ''The Roman Festivals of the Period of the Republic'', p. 5. Macmillan & Co, Nueva York, 1899.</ref>. {| {{tablaguapa}} |+Calendariu republicanu romanu (<abbr>c.</abbr> 700 e.C. o <abbr>c.</abbr> 450 e.C. – 46 e.C.) ! colspan="3" rowspan="2" |Asturianu ! colspan="3" rowspan="2" |Llatín ! colspan="2" rowspan="2" |Significáu del nome ! colspan="4" |Duración (en díes)<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref>Macrobiu, ''Saturnalia''.</ref> |- !1ᵉʳ añu <small>(común)</small> !2ᵘ añu <small>(bisiestu)</small> !3ᵘ añu <small>(común)</small> !4ᵘ añu <small>(bisiestu)</small> |- |1. | colspan="2" |Xineru |I. | colspan="2" |Mensis Ianuarius | colspan="2" |Mes de [[Xanu (mitoloxía)|Xanu]] |29 |29 |29 |29 |- | rowspan="2" |2. | colspan="2" |Febreru | rowspan="2" |II. | colspan="2" |Mensis Februarius | colspan="2" |Mes de los [[Lupercalia|Februa]] |28 |22 |28 |23 |- | |Mes intercaláu | |Intercalaris Mensis (Mercedonius) | |Mes de salarios | |'''27''' | |'''27''' |- |3. | colspan="2" |Marzu |III. | colspan="2" |Mensis Martius | colspan="2" |Mes de [[Marte (mitoloxía)|Marte]] |31 |31 |31 |31 |- |4. | colspan="2" |Abril |IV. | colspan="2" |Mensis Aprilis | colspan="2" |Mes d'[[Afrodita]] (nome del que podría tener derivao'l nome d'esa divinidá en [[Idioma etruscu|llingua etrusca]]: Apru). |29 |29 |29 |29 |- |5. | colspan="2" |Mayu |V. | colspan="2" |Mensis Maius | colspan="2" |Mes de [[Maya (mitoloxía)|Maya]] |31 |31 |31 |31 |- |6. | colspan="2" |Xunu |VI. | colspan="2" |Mensis Iunius | colspan="2" |Mes de [[Xunu (mitoloxía)|Xunu]] |29 |29 |29 |29 |- |7. | colspan="2" |Xunetu |VII. | colspan="2" |Mensis Quintilis | colspan="2" |Quintu mes (esti mes y los sucesivos caltienen el nome que teníen nel calendariu anterior, qu'entamaba en marzu) |31 |31 |31 |31 |- |8. | colspan="2" |Agostu |VIII. | colspan="2" |Mensis Sextilis | colspan="2" |Sestu mes |29 |29 |29 |29 |- |9. | colspan="2" |Setiembre |IX. | colspan="2" |Mensis September | colspan="2" |Séptimu mes |29 |29 |29 |29 |- |10. | colspan="2" |Ochobre |X. | colspan="2" |Mensis October | colspan="2" |Octavu mes |31 |31 |31 |31 |- |11. | colspan="2" |Payares |XI. | colspan="2" |Mensis November | colspan="2" |Novenu mes |29 |29 |29 |29 |- |12. | colspan="2" |Avientu |XII. | colspan="2" |Mensis December | colspan="2" |Décimu mes |29 |29 |29 |29 |- ! colspan="8" |Total de díes del añu: |355 |376 |355 |377 |} El vezu de nomar los años col nome de los cónsules nun foi continuu demientres toa la historia romana, pero la elección o denomación de los cónsules fízose siempre añalmente. La llista tradicional de cónsules usada polos romanos pa de. nomar los sos años entama en [[509 e.C.|509 e.C]]<ref>Mathieson RW, ''People, Personal Expression, and Social Relations in Late Antiquity'', [https://books.google.es/books?id=krcp3GU2MssC&pg=PA14&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Vol. II, p. 14.] Ann Arbor, University of Michigan Press, 2003.</ref>. === Reforma flavia === Gnaeus Flavius, secretariu (''scriba'') del censor Appius Claudius Caecus, introduxo una serie de reformes nel [[304 e.C.|304 e.C]]<ref>Michels (1949), p. 340.</ref>. Desconozse la naturaleza exacta de la reforma, pero atribúise-y el vezu d'espublizar el calendariu por adelantáu, al principiu del mes, quitando-yos asina a los sacerdotes dél del so poder y favoreciendo la esistencia d'un calendariu más consistente y fiable pa los asuntos oficiales<ref>Lanfranchi T, ''[https://journals.openedition.org/mefra/1322 À propos de la carrière de Cn. Flavius]''. Mélanges de l'École Française de Rome, 125. doi:10.4000/mefra.1232</ref>. === Reforma xuliana === [[Xuliu César]], tres de la so victoria na so guerra civil y na so condición de ''pontifex maximus'', ordenó una reforma del calendariu nel añu [[46 e.C.]] La tarea encargóse-y a un grupu d'eruditos, ente los que piénsase que taben [[Sosíxenes]] d'[[Alexandría]]<ref>Pliniu, ''Historia Naturalis'', llibru XVIII, cap. 57.</ref> y el romanu Marcus Flavius<ref>Macrobius, ''[https://www.loebclassics.com/view/macrobius-saturnalia/2011/pb_LCL510.5.xml Saturnalia]'', llibru I, capítulu 14, versículu 2.</ref>. Los aspectos más destacaos de la reforma incluyeron la inserción de diez díes adicionales a lo llargo l'añu y l'añedíu regular d'un únicu día extra cada cuartu añu pa facer coincidir el calendariu romanu col añu solar. L'añu 46 e.C. foi'l caberu del sistema vieyu ya incluyó trés meses adicionales, el primeru insertáu en febreru y los otros dos, nomaos ''Intercalaris Prior'' y ''Posterior'', anantes de les calendes d'avientu. === Caberes reformes === Tres del asesinatu de César [[Marcu Antoniu]] renomó'l mes de nacimientu de César, Quintilis, como ''Iulius'' (xunetu) n'honor del dirixente muertu. Tres de la derrota d'Antoniu n'[[Batalla d'Actium|Actium]], Augustu tomó'l control de Roma y, decatándose de que los sacerdotes habíen añedío díes bisiestos cada trés años en cuenta de cada cuatro, pol so vezu de contar inclusivamente, suspendió l'adición de díes bisiestos al calendariu demientres una o dos décades hasta que s'axustaran otra vuelta'l calendariu y l'añu solar. El añu [[8 e.C.]] el plebiscitu conocíu como ''Lex Pacuvia de Mense Augusto'' renomó'l sestu mes, Sextilis, como ''Augustus'' n'honor del nuevu emperador<ref>Rotondi (1912), p. 441.</ref><ref>Macrobius, ''Saturnalia'', llibru I, capítulu 12.</ref><ref>Dellos documentos afirmen que'l cambéu de nome del mes ficiérase nos años 26 o 23 e.C., pero la fecha de la ''Lex Pacuvia'' ye incierta. </ref>. El calendariu, no principal, continuó ensin cambios na dómina imperial. Los exipcios, parte del imperiu, usaben el [[calendariu coptu]] o alexandrín, qu'Augustu mandara facer adaptando'l antiguu [[calendariu exipciu]] pa caltener so alliniamientu col romanu. Dellos emperadores camudaron los nomes de los meses pa dá-yos el de so o'l de so familia, pero esos nomes esapaecieron cuando ellos morrieron. [[Dioclecianu]] entamó la práctica d'establecer los ciclos d'indicción de 15 años, entamando cola realización del censu de [[297]]<ref>Mathieson RW, ''People, Personal Expression and Social Relations in Late Antiquity, vol. II'', p. 14. Ann Arbor, University of Michigan Press, 2003.</ref>: esta forma convirtióse nel formatu oficial de datar na dómina de [[Xustinianu I|Xustinianu]]. [[Constantín I|Constantinu]] estableció formalmente la selmana de 7 díes convirtiendo'l domingu en fiesta oficial en [[321]]. D'otra banda, el vezu de denomar los años colos nomes de los cónsules abandonose en [[541]]. El métodu romanu de numberar los díes del mes inxamás tuvo ampliamente estendíu nes provincies orientales, helenizaes, y foi abandonada pol [[Imperiu Bizantín]] nel so calendariu oficial. == Los díes == Los díes, nel calendariu romanu, contábense inclusivamente en rellación col más cercanu de los trés díes principales qu'había cada mes<ref name="odalay">Beck, [https://books.google.es/books?id=uJgQAAAAYAAJ&pg=PA175&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false p. 175].</ref>: * '''Calendes''' (''{{lang|la|Kalendae}}'' o ''{{lang|la|Kal.}}''), que ye'l primer día de cada mes<ref name="odalay" /> y debía coincidir, polo menos nos primeros tiempos, cola lluna nueva; * '''Nones''' (''{{lang|la|Nonae}}'' o ''{{lang|la|Non.}}''), que ye'l quintu día del mes, sacante nos meses de marzu, mayu, xunetu ya ochobre, que ye'l séptimu,<ref name="odalay" />; en tolos casos, ocho díes (nueve cola forma romana de contar inclusivamente, y d'ehí el nome) anantes de los idus de cada mes; * '''Idus''' (''{{lang|la|Idus}}'', ''{{lang|la|Eid.}}'' o ''{{lang|la|Id.}}''), que ye'l 13ᵘ día del mes, sacante nos de marzu, mayu, xunetu ya ochobre, que yel 15ᵘ<ref name="odalay" />; esto ye, un día anantes del día que queda en mediu del mes. Créese qu'esta forma de denomar los díes espeya los d'un calendariu llunar prehistóricu, nel que se proclamaben les calendes tres de ver apaecer en cielu el primer rellumu del cuartu creciente, un o dos díes dempués de la lluna nueva; les nones corresponderíen, asina, col día del cuartu creciente, y l'idus col día de lluna llena. Les calendes de cada mes taben consagraes a Xunu, y los idus a Xúpiter<ref>Kline, llibru I, [https://web.archive.org/web/20050419220209/http://www.tkline.freeserve.co.uk/OvidFastiBkOne.htm#_Toc69367256 Introducción].</ref>. El día anterior a calendes ya idus era la so viéspora (''{{lang|la|pridie}}''); y el día posterior a caún d'ellos (''{{lang|la|postridie}}'') considerábase un día de mala suerte. Los díes del mes nomábanse, en llatín primitivu, usando l'ablativu de tiempu, que denomaba momentos concretos: asina, por exemplu, "el sextu día de les calendes d'avientu" (''VI Kalendas Decembres'')<ref>Beck, [https://books.google.es/books?id=uJgQAAAAYAAJ&pg=PA176&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false p. 176].</ref>. En llatín clásicu conservose esti vezu pa los trés díes principales del mes<ref name="perdedor2">Beck, [https://books.google.es/books?id=uJgQAAAAYAAJ&pg=PA177&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false p. 177].</ref>, pero los otros espresábense en casu acusativu, que sirve pa nombrar periodos de tiempu; asina, por exemplu "el sextu día anantes de les calendes d'avientu" (''ante diem VI Kalendas Decembres''). En llatín tardíu esta forma alternose col usu anterior, el del ablativu de tiempu. Calendes yera'l día marcáu pal pagu de les deldes, y los llibros de cuentes nos que s'anotaben deldes y pagos (''{{lang|la|kalendaria}}'') dieron orixe al términu calendariu. Los calendarios públicos romanos yeren nomaos fastos (fasti), y nellos conseñábase'l calter llegal y relixosu de caún de los díes del mes. Nos fastos caún de los díes taben marcaos con una de les lletres siguientes<ref>Scullard, p. 44-45.</ref>: * '''F''' (''fastus''); yeren los díes nos que yera llegal entamar acciones llegales nos xulgaos (''{{lang|la|dies fasti}}'', "díes permitíos"). * '''C''' (''comitialis''); yeren los díes nos que'l pueblu podía aconceyar n'asamblea (''{{lang|la|dies comitiales}}''). * '''N''' (''nefastus''); yerenlos díes nos que taben prohibíes les actividaes polítiques ya xudiciales (''{{lang|la|dies nefasti}}''). * '''NP''' (lletres de significáu desconocíu); yeren los díes de fiesta pública, los díes feriaos (''feriae''). * '''QRCF'''(lletres de significáu desconocíu); yeren los díes nos que'l rei (''rex sacrorum'') podía convocar una asamblea. * '''EN''' (''{{lang|la|endotercissus}}'', una forma antigua de la pallabra of ''{{lang|la|intercissus}}'', "dixebráu en dos"); yeren díes nos que la mayoría les actividaes polítiques y relixoses taben prohibíes na mañana y na tarde porque dedicábanse a preparar o ufrir sacrificios, pero taben permitíes nes hores centrales del día. Cada día apaecía tamién marcáu con una lletra, de la A a la H, qu'indicaba'l so llugar nel ciclu nundinal de los díes de mercáu. == Les selmanes == [[Ficheru:Fasti_Praenestini_Massimo_n2.jpg|miniaturadeimagen|254x254px|Un fragmentu del calendariu de Palestrina (''Fasti Praenestini'') correspondiente al mes d'abril. Nel marxe izquierdu vense les lletres nundinales.]] Los ''nundinae'' yeren los díes de mercáu, y conformaben, en Roma, Italia ya otres partes del Imperiu, una especie de fin de selmana. El métodu romanu de cuenta inclusiva facía que'l tiempu ente ellos contárase como si pasaran nueve díes, magar que los nundinae coincidíen cada octavu día. Como los años de los calendarios republicanu y xulianu nun yeren divisibles en periodos d'ocho díes, los calendarios romanos incluyíen una columna na que se-y atribuía a cada día del añu una lletra nundinal, de la A a la H, qu'indicaba'l so llugar nel ciclu de los díes de mercáu. Los ''nundinae'' yeren díes nos qu'aportaben a la ciudá ciudadanos plebeyos de la rodiada rural de la ciudá y, poro, importantes na llexislación romana: los ediles supervisaben los ''nundinae'', y yera obligáu anunciar públicamente cualisquier cambeu llegal demientres trés selmanes nundinales (17-24 díes) anantes de que se fora a votar. Los patricios y los sos clientes aprovecharon, en delles ocasiones, esta circunstancia pa retrasar l'aprebación de les lleis que nun-yos conveníen, porque los tribunes de la plebe teníen qu'esperar a que la nueva normativa tuviera vixente otres trés selmanes si no consiguíen recibir un votu afirmativu pal atapecer del día nel que teníen qu'entrar en vigor. Por otra parte, foron espardiéndose supersticiones alredor de la mala suerte que siguía a los ''nundinae'' que coincidíen coles nones d'un mes y, posteriormente, tamién si coincidía col 1 de xineru. La intercalación parez que foi usada pa evitar estes coincidencies, inclusu dempués de la reforma xuliana del calendariu. La [[Selmana|selmana de siete díes]] entamó a usase n'Italia a entamos del periodu imperial<ref>Brind'Amour, páxs. 256-275.</ref> de manes de los practicantes y conversos a relixones orientales, que llevaron a Roma conocimientos y creyencies rellacionaes cola astroloxía helenística y babilónica, que desarrollara'l sistema de les [[hores planetaries]], la fiesta [[Xudaísmu|xudía]] del [[sabbat]] y el [[día del Señor]] de los [[Cristianismu|cristianos]]. El sistema, qu'entamó usándose pal cultu priváu y la práctica de l'astroloxía, yá sustituyera a la semana nundinal pal añu [[321]], cuando [[Constantín I|Constantín]] convirtió'l domingu (''dies Solis'') en día oficial de descansu. Esta selmana representábase tamién como un ciclu de lletres, de la A a la G, que foron dempués adaptaes para su uso nel cristianismu: son les [[Lletra dominical|lletres dominicales]]. == Los meses == Los nomes de los meses romanos funcionaron inicialmente como axetivos (p.ex., "les calendes de xineru son nel mes de xineru"), y dempués pasaron a ser consideraos dafechamente sustantivos (siguiendo col exemplu "les calendes de xineru son en xineru"). La etimoloxía de dalgunos ta bien afitada: xineru (el mes de [[Xanu]]<ref>''[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/january January]'', entrada nel Dictionary Collins.</ref>) y marzu (el mes de [[Marte (mitoloxía)|Marte]]<ref>''[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/march March]'', entrada nel Dictionary Collins.</ref>) honren a dioses; xunetu y agostu honren a [[Xuliu César]]<ref>''[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/july July]'', entrada nel Dictionary Collins.</ref> y el so socesor, l'emperador [[César Augustu|Augustu]]<ref>''[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/august August]'', entrada nel Dictionary Collins.</ref>; y los nomes de los meses quintilis, sextilis, setiembre<ref>''[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/september September]'', entrada nel Dictionary Collins.</ref>, ochobre<ref>[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/october ''October''], entrada nel Dictionary Collins.</ref>, payares (noviembre)<ref>''[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/november November]'', entrada nel Dictionary Collins.</ref> y avientu (diciembre)<ref>''[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/december December]'', entrada nel Dictionary Collins.</ref> son axetivos arcaicos formaos a partir de los nomes de los númberos ordinales del 5 al 10, espeyando la so posición nel calendariu cuando esti entamaba alredor del [[equinocciu]] de primavera, en marzu. El nome d'otros meses, sicasí, nun ta nidio. Febreru puede derivar del nome del festival de Februa, el festival romanu de purificación que se cellebraba nos idus de febreru<ref>''[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/february February]'', entrada nel Dictionary Collins.</ref>. El nome d'abril puede tar rellacionáu col de la diosa etrusca Apru, y mayu y xunu podríen derivar de los nomes de los dioses [[Maya (mitoloxía)|Maia]]<ref>''[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/may May]'', entrada nel Dictionary Collins.</ref> y [[Xunu (mitoloxía)|Xunu]]<ref>''[https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/june June]'', entrada nel Dictionary Collins.</ref> o de les pallabres arcaiques usaes en llatín pa nombrar a los vieyos (''senior'') y los xóvenes (''junior''). Dellos emperadores tentaron de poné-y el so nome a ún de los meses del añu, como ficiera Augustu, pero los sos intentos nun tuvieron ésitu. En llatín clásicu la forma de denomar los díes de cada mes yera<ref name="perdedor2" />: <center> {| class=wikitable |- ! Día ! Calendariu orixinal<br>Meses de 31 díes<br/><small>{{ensin negrina|Mar, May, Jul, Oct}}</small>{{efn|Los meses de 31 díes del calendariu romanu orixinal yeren marzu, mayu, xunetu (quintilis) y ochobre.}} ! Calendariu xulianu<br>Meses de 31 díes<br/><small>{{ensin negrina|Jan, Aug, Dec}}</small>{{efn|Los nuevos meses de 31 díes establecíos pola reforma xuliana foron xineru, agostu (sextilis) y avientu. El restu de los meses de 31 díes del calendariu xulianu siguieron usando'l sistema antiguu, coles nones el séptimu día y los idus el día 15.}} ! Calendariu xulianu<br>Meses de 30 díes<br/><small>{{ensin negrina|Apr, Jun, Sep, Nov}}</small>{{efn|La reforma xuliana dexó afitáu que los meses de 30 díes habíen ser abril, xunu, setiembre y payares.}} ! Calendariu orixinal<br>Meses de 29 díes<br/><small>{{ensin negrina|Jan, Apr, Jun, Aug, Sep, Nov, Dec}}</small>{{efn|Los meses de 29 díes del calendariu orixinal, l'anterior a la reforma xuliana, yeren xineru, abril, xunu, sextilis, setiembre, payares y avientu. Tres de la reforma xuliana febreru podía tener 29 díes nos años bisiestos, pero esto nun foi contabilizáu asina hasta finales del periodu imperial. En cuenta d'ello, facíase que'l sextu día antes de les calendes de marzu durara 48 hores.}} ! Febreru |- align=right ! 1 | Kal. | align=left | '''Les Calendes'''<br>''Kalendis''|| Kal. || Kal. || Kal. Feb. |- align=right ! 2 | a.d. VI Non. | align=left | '''El cuartu día antes de Nones'''<br>''ante diem quartum Nonas''|| a.d. IV Non. || a.d. IV Non. || a.d. IV Non. Feb. |- align=right ! 3 | a.d. V Non. | align=left | '''El tercer día antes de Nones'''<br>''ante diem tertium Nonas''|| a.d. III Non. || a.d. III Non. || a.d. III Non. Feb. |- align=right ! 4 | a.d. IV Non. | align=left | '''El día antes de Nones''' ''Pridie Nonas'' | Prid. Non. || Prid. Non. || Prid. Non. Feb. |- align=right ! 5 | a.d. III Non. | align=left | '''Les Nones'''<br>''Nonis''|| Non. || Non. || Non. Feb. |- align=right ! 6 | Prid. Non. | align=left | '''L'octavu día antes de los Idus'''<br>''ante diem octavum Idus''|| a.d. VIII Eid. || a.d. VIII Eid. || a.d. VIII Eid. Feb. |- align=right ! 7 | Non. | align=left | '''El séptimu día antes de los Idus'''<br>''ante diem septimum Idus''|| a.d. VII Eid. || a.d. VII Eid. || a.d. VII Eid. Feb. |- align=right ! 8 | a.d. VIII Eid. | align=left | '''El sextu día antes de los Idus'''<br>''ante diem sextum Idus''|| a.d. VI Eid. || a.d. VI Eid. || a.d. VI Eid. Feb. |- align=right ! 9 | a.d. VII Eid. | align=left | '''El quintu día antes de los Idus'''<br>''ante diem quintum Idus''|| a.d. V Eid. || a.d. V Eid. || a.d. V Eid. Feb. |- align=right ! 10 | a.d. VI Eid. | align=left | '''El cuartu día antes de los Idus'''<br>''ante diem quartum Idus''|| a.d. IV Eid. || a.d. IV Eid. || a.d. IV Eid. Feb. |- align=right ! 11 | a.d. V Eid. | align=left | '''El tercer día antes de los Idus'''<br>''ante diem tertium Idus''|| a.d. III Eid. || a.d. III Eid. || a.d. III Eid. Feb. |- align=right ! 12 | a.d. IV Eid. | align=left | '''El día antes de los Idus'''<br>''Pridie Idus''|| Prid. Eid. || Prid. Eid. || Prid. Eid. Feb. |- align=right ! 13 | a.d. III Eid. | align=left | '''Los Idus'''<br>''Idibus''|| Eid. || Eid. || Eid. Feb. |- align=right ! 14 | Prid. Eid. | align=left | '''El 19ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem undevicesimum Kalendas''|| {{nowrap|a.d. XVIII Kal.}} || {{nowrap|a.d. XVII Kal.}} || a.d. XVI Kal. Mart. |- align=right ! 15 | Eid. | align=left | '''El 18ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem duodevicesimum Kalendas''|| a.d. XVII Kal. || a.d. XVI Kal. || a.d. XV Kal. Mart. |- align=right ! 16 | {{nowrap|a.d. XVII Kal.}} | align=left | '''El 17ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem septimum decimum Kalendas''|| a.d. XVI Kal. || a.d. XV Kal. || a.d. XIV Kal. Mart. |- align=right ! 17 | a.d. XVI Kal. | align=left | '''El 16ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem sextum decimum Kalendas''|| a.d. XV Kal. || a.d. XIV Kal. || a.d. XIII Kal. Mart. |- align=right ! 18 | a.d. XV Kal. | align=left | '''El 15ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem quintum decimum Kalendas''|| a.d. XIV Kal. || a.d. XIII Kal. || a.d. XII Kal. Mart. |- align=right ! 19 | a.d. XIV Kal. | align=left | '''El 14ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem quartum decimum Kalendas''|| a.d. XIII Kal. || a.d. XII Kal. || a.d. XI Kal. Mart. |- align=right ! 20 | a.d. XIII Kal. | align=left | '''El 13ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem tertium decimum Kalendas''|| a.d. XII Kal. || a.d. XI Kal. || a.d. X Kal. Mart. |- align=right ! 21 | a.d. XII Kal. | align=left | '''El 12ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem duodecimum Kalendas''|| a.d. XI Kal. || a.d. X Kal. || a.d. IX Kal. Mart. |- align=right ! 22 | a.d. XI Kal. | align=left | '''El 11ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem undecimum Kalendas''|| a.d. X Kal. || a.d. IX Kal. || a.d. VIII Kal. Mart. |- align=right ! 23 | a.d. X Kal. | align=left | '''El 10ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem decimum Kalendas''|| a.d. IX Kal. || a.d. VIII Kal. || a.d. VII Kal. Mart. |- align=right ! 24 | a.d. IX Kal. | align=left | '''El 9ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem nonum Kalendas''|| a.d. VIII Kal. || a.d. VII Kal. || {{nowrap|a.d. VI Kal. Mart.{{efn|Tres de la reforma xuliana esti día, cuando l'añu yera bisiestu, tenía una duración de 48 hores.}}}} |- align=right ! 25 | a.d. VIII Kal. | align=left | '''El 8ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem octavum Kalendas''|| a.d. VII Kal. || a.d. VI Kal. || a.d. V Kal. Mart. |- align=right ! 26 | a.d. VII Kal. | align=left | '''El 7ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem septimum Kalendas''|| a.d. VI Kal. || a.d. V Kal. || a.d. IV Kal. Mart. |- align=right ! 27 | a.d. VI Kal. | align=left | '''El 6ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem sextum Kalendas''|| a.d. V Kal. || a.d. IV Kal. || a.d. III Kal. Mart. |- align=right ! 28 | a.d. V Kal. | align=left | '''El 5ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem quintum Kalendas''|| a.d. IV Kal. || a.d. III Kal. || Prid. Kal. Mart. |- align=right ! 29 | a.d. IV Kal. | align=left | '''El 4ᵘ día antes de les calendes'''<br>''ante diem quartum Kalendas''|| a.d. III Kal. || Prid. Kal. ! rowspan=3 | |- align=right ! 30 | a.d. III Kal. | align=left | '''El 3ᵉʳ día antes de les calendes'''<br>''ante diem tertium Kalendas''|| Prid. Kal. ! rowspan=2 | |- align=right ! 31 | Prid. Kal. | align=left | '''El día antes de les calendes'''<br>''Pridie Kalendas'' ! |- |} </center> Los díes posteriores a los idus cuéntense descontando los díes que falten hasta'l mes viniente, y nómense asina. Asina, por exemplu, el 19 de marzu nomábase "el 14ᵘ día anantes de les calendes d'abril", ensin nombrar pa nada al mes de marzu, al que pertenez esi día. El día posterior a les calendes, les nones o los idus yera nomáu, pola consideranza que teníen de díes especialmente de mal agüeru, como "el día dempués" (''postridie''). == Intercalación == El calendariu republicanu namái tenía 355 díes, polo que podía desincronizase deseguida col añu solar, y esto facía que, por exemplu, les fiestes venceyaes al ciclu agrícola nun s'axustaran al so tiempu. La solución que-y dieron los romanos a esti problema foi allargar periódicamente'l calendariu al traviés de l'adición de díes extra dientru del mes de febreru. Asina, febreru dixebrábase en dos metades, caúna con un númberu impar de díes. La primera terminaba col Terminalia, el día 23 de febreru (''{{lang|la|a.d. VII Kal. Mart.}}''), fecha que marcaba'l final del añu relixosu. Los caberos cinco díes, qu'entamaban col Regifugium o Fugalias (fiesta na que se cellebraba la espulsión del caberu rei romanu, Tarquiniu el Soberbiosu), el 24 de febreru, formaben la segunda parte del mes; y el mes intercaláu, nomáu Mercedonius, inxertábense ente estes dos partes del mes. Cuando asocedía esto los díes ente los idus de febreru y el Regifugium contábanse en sentíu descendente en rellación a les calendes del mes intercaláu o al día de Terminalia. El mes intercaláu, pela so banda, nomaba los sos díes en rellación coles sos propies nones ya idus, afitaes nel so 5ᵘ y 13ᵘ díes, neto que los demás meses cortos. Los díes restantes del mes cuntábense en sentíu descendente en rellación coles calendes de marzu. De resultes, el final del mes de Mercedonius y la segunda metá de febreru yeren imposibles d'estremar polos romanos, una y bones el primeru, que los caberos díes de so repetíen el nome de los díes de febreru posteriores a los idus d'esi mes, finaba'l ''{{lang|la|a.d. VII Kal. Mart.}}'', la mesma nomenclatura que yá tenía'l día de Terminalia, y el segundu entamaba'l ''a.d. VI Kal. Mart''. Quiciás pola confusión que provocaba esta situación, o quiciás porque nun se sabía hasta bien sero si sedría incluyíu un mes intercalariu nel calendariu d'esi añu, estendiose'l vezu de denomar los díes posteriores a los idus de febreru en sentíu descendente hacia' día de Quirinalia (17 de febreru), Feralia (21 de febreru) o Terminalia (23 de febreru), en cuenta de respectu al mes intercaláu, Mercedonius, o a les calendes de marzu. Censorinus, un escritor del sieglu III, dexó escrito que:<blockquote>''Cuando yera necesario (cada dos años) un mes intercalariu de 22 o 23 díes, pa que l'añu solar cuadrara col añu natural (solar), la intercalación facíese preferentemente en febreru, ente'l día de Terminalia y el de Regifugium.''<ref>Censorinus, ''[https://elfinspell.com/ClassicalTexts/Maude/Censorinus/DeDieNatale-Part2.html De Die Natali]'', 20.28, tornáu al inglés por William Maude. Nueva York, The Cambridge Encyclopedia, 1900.</ref></blockquote>Macrobius, un escritor del sieglu V, dexó escrito que los romanos intercalaben 22 y 23 díes n'años alternos (''Saturnalia'', 1.13.12), y que la intercalación facíase ente'l 23 de febreru y los caberos cinco díes d'esi mes (''Saturnalia'', 1.13.15). Pa evitar que les nones de cualisquier mes cayeren nún día de mercáu (nundinae) intercalábase un día ''"dempués del de Terminalia, nel sitiu nel que se colocaba'l mes intercalariu"''<ref>Macrobius, [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Macrobius/Saturnalia/1*.html ''Saturnalia'', llibru 1], capítulu 13, versículos 16 y 19.</ref>. Esto ye históricamente correcto. Nel añu 167 e.C. Mercedonius entamó'l día dempués del 23 de febreru<ref>Livy, 45.44.3.</ref>, y en 170 e.C. entamó'l segundu día dempués del 23 de febreru<ref>Livy, 43.11.13.</ref>. [[Marcu Terenciu Varrón]], nel sieglu I e.C., dexó escrito que "el decimosegundu mes yera febreru, y cuando se facíen intercalaciones quitábense-y los cinco caberos díes"<ref>Varro, ''[https://ryanfb.github.io/loebolus-data/L333.pdf On the Latin language]'', 6.13, tornáu al inglés por Roland Kent. Londres, 1938.</ref>. Como tolos díes posteriores a los idus d'Intercalaris (o Mercedonius) contábense en sentíu descendente hasta l'entamu de marzu Intercalaris tenía 27 o 28 díes (faciendo un total añal, respectivamente, de 377 o 378 díes). Hai otra teoría qu'afirma que nos años con intercalación febreru tenía 23 o 24 díes, ya Intercalaris 27. Sicasí, esta teoría nun ufre datos sobre cuando había ser el Regifugium nos años con 378 díes<ref>Michels, 1967.</ref>. Macrobiu describe un caberu refinamientu del calendariu: nún periodu d'ocho años dientru d'un ciclu de 24 años había namái trés años con intercalación, caún de 377 díes. Esti axuste permitía cuadrar el calendariu coles estaciones, una y bones la llonxitú media de cada añu nos ciclos de 24 años yera de 365,25 díes, la duración exauta del añu solar. El [[Pontífiz Máximu]] yera'l que decidía cuándo había qu'incluyir nel calendariu un mes intercaláu; xeneralmente, esto asocedía n'años alternos. Esti sistema d'axustar el añu intercalando meses abandonose polo menos dos vegaes: la primera, demientres y dempués de la [[Segunda Guerra Púnica]]. Esto desencadenó la reforma de la Llei Aciliana d'Intercalación, de [[191 e.C.]], de la que nun conocemos los detalles pero que parez que consiguiera facer funcionar con ésitu la intercalación demientres un sieglu. La segunda vez que s'interrumpió foi a mediaos del [[sieglu I e.C.]], quiciás en rellación col calter caóticu de la política romana naquel tiempu. El puestu de Pontífiz Máximu nun yera un cargu a tiempu completu; ocupábalu un miembru de la elite romana, que de xuru nun podía nun vese implicáu nes intrigues de la política cotidiana. Como'l tiempu qu'habíen d'ocupar los maxistraos el so cargu taba reguláu pol calendariu romanu (los cargos yeren añales), el Pontífiz podía tener razones p'allargar la duración del añu cuando elli o los sos aliaos ocupaben el poder, y p'amenorgala cuando los cargos taben ocupaos polos adversarios de so. == Años == [[Ficheru:Kalender.jpg|miniaturadeimagen|244x244px|Fragmentu d'una llista consular imperial<ref>Corpus Inscriptionum Latinarum I, CIL VI.</ref>]] Como yá dixéramos, el llexendariu calendariu romanu de 10 meses tenía una duración de 304 díes, y piénsase que yera complementáu por un periodu invernal, non organizáu en meses, pa facelu coincidir col añu solar. Los calendarios anteriores, el llunar (del que nun hai rastru documental pero que piénsase que tuvo d'esistir) y el civil prexulianu, teníen una duración de 354 o 355 díes, y facíense coincidir col añu solar intercalando un mes de duración irregular. El calendariu xulianu, finalmente, tenía 365 díes, con un día bisiestu, que duraba 48 hores, cada cuatro años, lo que facía qu'esi calendariu fora peraveráu en duración al sistema gregorianu, el qu'usamos güei. La era del calendariu na dómina de los reis romanos, y primero d'ellos, ye desconocida, pero yera vezu na Antigüedá contar los años en rellación colos años de reináu d'un monarca. Na dómina de la República, a partir del [[509 e.C.]], los años entamaron a nombrase col nome de los dos cónsules ordinarios de turnu<ref name=":5">Mathieson, p. 14.</ref>. Había tamién, delles veces, cónsules temporales y honorarios, pero los sos nomes nun s'usaben pa denomar los años<ref name=":5" />. Les llistes consulares yeran espuestes al públicu nos calendarios públicos (''fasti''). Tres de la institución del Imperiu, les feches basaes na duración del mandatu de los emperadores fízose más común. Dellos historiadores de la República tardía y la dómina imperial temprana referíen la fecha de los fechos que cuntaben a partir de la fundación llexendaria de la ciudá de Roma; yera la nomenclatura conocida como ''[[ab urbe condita]]''<ref name=":5" />. Varru usaba l'añu [[753 e.C.]] como esa fecha mítica de fundación de la ciudá, pero otros escritores usaben otres distintes, estremaes d'esta inclusu en décades. Esta forma de denomar los años, sicasí, nunca nun tuvo mui espardida. Dempués de que'l papel políticu de los cónsules amenorgara n'importancia la mayoría de la datación romana basábase nos años de reináu del emperador<ref name=":6">Mathieson, p. 15.</ref> o, más sero, siguíen el calendariu de 15 años establecíu por Dioclecianu, conocíu como indicción (''indictio''), con finalidá impositiva<ref name=":5" />. Esta cabera forma, sicasí, yera confusa, porque nun s'estremaben los ciclos; asina, la espresión ''"añu 2 de la indicción"'' valía lo mesmu pa denomar al añu 298, al 313, al 328<ref name=":5" />... Los súbditos de relixón ortodoxa del Imperiu bizantín usaben estremaes eres cristianes pa denomar los años, incluyendo les basaes na dómina de la persecución de Dioclecianu (era de los mártires, [[era diocleciana]] o Anno Martyrum), les construyíes a partir de la fecha de la [[encarnación]] de Cristu o les que tomaben como data de niciu la supuesta pa la creación del mundu ([[Anno Mundi]]). Los romanos nun guardaben rexistru de los sos calendarios tempranos pero, como los historiadores modernos, asumíen que'l añu orixinalmente entamaba en marzu a partir de la extrapolación de los nomes de los meses posteriores a xunu. El consul Marcus Fulvius Nobilior (189 e.C.) escribió un comentariu nel calendariu del templu d'Hércules Musarum nel que dicía que xineru recibiera ese nome n'honor al dios Xanu porque la cara del dios miraba a los dos llaos (l'añu que finaba ya'l qu'entamaba), suxiriendo qu'esi fechu ficiera que se-y dedicara'l primer mes del añu. Sicasí, afírmase xeneralmente nes obres conservaes de la dómina qu'esti mes recibió'l so nome al tiempu que febreru, que por ser la fecha na que se cellebraben los festivales relixosos piénsase que yera consideráu'l caberu mes del añu. Na dómina de la república el momentu nel qu'entamaba'l mandatu de los cónsules, y poro la fecha na qu'entamaba l'añu, parez que cambió delles veces. La fecha oficial pasó a ser definitivamente'l 1 de xineru (''Kal. Ian.'') nel 153 e.C., pa permitir al cónsul Quintus Fulvius Nobilior atacar la ciudá de Segeda nel contextu de les [[guerres celtíberes]], n'España. Primero d'elli, según [[Titu Liviu]] (llibru XLVII), el cambéu de cónsul facíase'l [[15 de marzu]] (''Eid. Mart.''). Piénsase tamién, polos documentos que se conserven, que la toma de posesión del nuevu cónsul facíase'l [[15 de mayu]] demientres el [[sieglu III e.C.]], hasta l'añu [[222 e.C.]], y Liviu menciona nes sos obres que tamién usáranse, como fechas d'aniciu del añu, el [[15 de mayu]] (''Eid. Mai.''), el [[1 de xunetu]] (''Kal. Qui.''), el [[1 d'agostu]] (''Kal. Sex.''), el [[1 d'ochobre]] (''Kal. Oct.'') y el [[15 d'avientu]] (''Eid. Dec.''). Nel calendariu xulianu l'añu entamaba'l 1 de xineru, pero los años del ciclu de la indicción entamaben el [[1 de setiembre]]. Delles fasteres del imperiu, sicasí, caltuvieron nos sos rexistros un contéu propiu pa los años<ref name=":5" />. Exiptu tenía'l so propiu calendariu, África facía entamar la so era nel añu [[39 e.C.]]<ref name=":6" /> y España'l [[38 e.C.]] Esti caberu sistema de datación, la [[era hispánica]], siguió usándose nos reinos cristianos de la [[Península Ibérica]] na [[Edá Media]]. == Conversión a los calendarios xulianu ya gregorianu == La continuidá de los nomes romanos nel actual calendariu gregorianu puede llevar a la creyencia errónea de que les feches romanes correspuenden coles xulianes o gregorianes. En realidá, la llista, que conservamos cuasi completa, de los cónsules romanos, permite datar con certeza los fechos qu'asocedieron del entamu de la República pa en delantre, pero como nun sabemos a ciencia cierta cuándo dexó d'usase'l calendariu llunar y como la intercalación nun siguía un patrón regular los fechos que podemos datar por fontes diferentes de les romanes presentes un dexasute de selmanes o meses con respectu a la so fecha "real". Hai dos eventos astronómicos, dataos por Liviu, que permiten asegurar que'l calendariu romanu taba desaxustáu cuatro meses con respectu a la fecha xuliana nel añu 190 e.C. y dos meses nel añu 168 e.C. Asina, "l'añu del consuláu de Publiu Corneliu Escipión Africanu y Publiu Liciniu Crasu" (consideráu davezu como'l 205 e.C.) entamó, según el calendariu romanu, el 15 de marzu del 205 e.C., y finó'l 14 de marzu de 204 e.C., pero su fecha "real" d'aniciu, si l'axustamos corrixendo'l desaxuste ente los calendarios romanu y xulianu, podría ser payares o avientu de 206 e.C. Inclusu dempués del establecimientu del calendariu xulianu los años bisiestos nun yeren aplicaos de forma correuta polos clérigos romanos, lo que desaxusta dellos díes les feches d'esta dómina hasta bien entráu'l reináu d'Augustu. La escasez de rexistros que recueyen los calendarios romanos y les intercalaciones que se-yos ficieron obligó a los historiadores a reconstruyir la correspondencia ente les feches romanes y los sos equivalentes xulianos ya gregorianos a partir de fontes perestremaes. Asina, hai rexistros detallaos, a partir de los discursos y les cartes de [[Cicerón]], de les décades previes a la reforma xuliana, y eso permítenos facer una cronoloxía precisa hasta'l [[58 e.C.]] Los ciclos nundinales y dellos sincronismos (como'l de delles feches romanes de les que sabemos la so correspondencia col [[calendariu áticu]] y les olimpiades) permiten xenerar, magar que nun seyan aceptaes unánimemente, cronoloxíes hasta l'entamu de la [[Primer Guerra Púnica]] nel [[264 e.C.]] Pa los años anteriores, los de la República temprana y la dómina real, les feches que conocemos nun son precises; son más conxetures basaes en pistes como les feches de les coseches o de cellebración de los festivales relixosos estacionales qu'un calendariu exautu. == Bibliografía == *Beck C, "On the Roman Calendar" en ''Latin Syntax: Chiefly from the German of C.G. Zump''t. Boston, C.C. Little and J. Brown, 1838. *Brind'Amour P, ''Le Calendrier Romain: Recherches Chronologiques''. Ottawa, 1983. *Kline AS, ''[https://www.poetryintranslation.com/PITBR/Latin/Fastihome.php Ovidiu, On the Roman Calendar]''. Poetry in Translation, 2004. *Livy Roberts C et al (ed.), The History of Rome, vol. I, na coleición ''Everyman's Library''. Londres, J.M. Dent & Sons, 1905. *Mathieson RW, People, Personal Expression, and Social Relations in Late Antiquity, vol. II. Ann Arbor, University of Michigan Press, 2003. *Michels AKL, ''The Calendar of Numa and the Pre-Julian Calendar''. Transactions & Proceedings of the APA, vol. 80, páxs.320-346. Philadelphia, American Philological Association. 1949. *Michels, AKL, ''The Calendar of the Roman Republic''. Princeton, 1967. ISBN 9781400849789 * Mommsen T, ''The History of Rome. Vol I: The Period Anterior to the Abolition of the Monarchy''. Richard Bentley, Londres, 1864. *Rotondi G, ''Leges Publicae Populi Romani''. Milán, Società Editrice Libraria, 1912. * Rupke J, ''The Roman calendar from Numa to Constantine: Time, History and the Fasts''. Wiley, 2011. ISBN 978-0-470-65508-5 *Scullard HH, ''Festivals and Ceremonies of the Roman Republic''. Ithaca, Cornell University Press, 1981. == Notes == {{Notelist}} == Referencies == {{llistaref}}.{{control d'autoridaes}} [[Categoría:Roma antigua]] [[Categoría:Calendarios]] 8iw0mizpcllbz1mccgq4fxseerlk69d 0 221943 3709421 3550420 2022-08-18T15:20:19Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20211105085019}} {{llocalidá}} '''Villiers-le-Duc''' ({{IPA-fr|vilje lə dyk}}) ye una [[Comuñes de Francia|comuña]] [[Francia|francesa]] del [[Departamentos de Francia|departamentu]] de [[Côte-d'Or]], na [[Rexones de Francia|rexón]] de [[Borgoña-Francu Condáu]]. Llenda con {{llenda con}}. Tien una población de {{persones}} y una superficie de {{superficie de|Villiers-le-Duc|1}} km². {{llocalidaes hermaniaes}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Comuñes de Côte-d'Or]] nd5fyhotwyz15nhy6dr6qgcy713bnjs 0 229542 3709409 3556039 2022-08-18T14:32:49Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20210929162604}} {{llocalidá}} '''Marnay''' ({{IPA-fr|maʁnɛ}}) ye una [[Comuñes de Francia|comuña]] [[Francia|francesa]] del [[Departamentos de Francia|departamentu]] d'[[Altu Saona]], na [[Rexones de Francia|rexón]] de [[Borgoña-Francu Condáu]]. Llenda con {{llenda con}}. Tien una población de {{persones}} y una superficie de {{superficie de|Marnay (Altu Saona)|1}} km². {{llocalidaes hermaniaes}} == Ver tamién == *{{otros sitios|Marnay}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Comuñes d'Altu Saona]] mbo4rj70yhm68c9cqf5uiextos2fjfr 0 239788 3709407 3559875 2022-08-18T14:30:51Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Bettviller''' ({{IPA-fr|bɛtvilɛʁ}}; {{Lang-de|Bettweiler}}) ye una [[Comuñes de Francia|comuña]] [[Francia|francesa]] del [[Departamentos de Francia|departamentu]] de [[Moselle]], na [[Rexones de Francia|rexón]] de [[Gran Este]]. Llenda con {{llenda con}}. Tien una población de {{persones}} y una superficie de {{superficie de|Bettviller|1}} km². {{llocalidaes hermaniaes}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Comuñes de Moselle]] fpxcm88tfulpkyjkwqcdkaxtgpen8zg 0 249175 3709422 3565313 2022-08-18T15:20:57Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Mouthiers-sur-Boëme''' ({{IPA-fr|mutje syʁ bɔɛm}}) ye una [[Comuñes de Francia|comuña]] [[Francia|francesa]] del [[Departamentos de Francia|departamentu]] de [[Charente]], na [[Rexones de Francia|rexón]] de [[Nueva Aquitania]]. Llenda con {{llenda con}}. Tien una población de {{persones}} y una superficie de {{superficie de|Mouthiers-sur-Boëme|1}} km². {{llocalidaes hermaniaes}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Comuñes de Charente]] nuljjwrzpzj3dglw4lud1zm3s974nko 0 250232 3709675 3466553 2022-08-19T08:55:12Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki La '''Olimpiada Matemática Internacional de 2021''' foi la sexagesimo segunda olimpiada celebrada en celebrada nel país de cada participante pero entamada dende [[San Petersburgu]], del [[14 de xunetu]] al [[24 de xunetu]] del [[2021]]. [[China na Olimpiada Matemática Internacional|China]] foi'l país vencedor, y [[Yichuan Wang]] el ganador absolutu con una puntuación perfecta. [[Categoría:Olimpiaes Matemátiques Internacionales]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] rwr6xasu4wvmia2ozrgape7q7t5vd95 0 250242 3709219 3572628 2022-08-18T13:26:48Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{eventu}} {{correxir|t=20210721104636}} El '''Congresu Internacional de Matemáticos de 2022''' (embrivíu como '''ICM 2022''') va ser el vigesimonoveno Congresu Internacional de Matemáticos que se va celebrar en [[San Petersburgu]] del [[7 de xunetu]] al [[14 de xunetu]] de [[2022]]<ref>{{Cita web|url=https://www.icm2018.org/portal/icm-goes-to-st-petersburg-russia-in-2022.html|título=ICM goes to St. Petersburg, Russia in 2022}}</ref>. Esta va ser la segunda vegada que'l territoriu [[Rusia|rusu]] entama'l ICM, la postrera foi nel [[ICM 1966]], que s'entamó en [[Moscú]] de la [[URSS]]. == Llugar del congresu == Anque'l llugar del ICM 2022 va ser [[San Petersburgo]], unu de los llugares destacaos para'l congresu foi [[París]], que se presentó como posible güéspede del Congresu. Ello ye que el [[presidente de Francia]], [[Emmanuel Macron]] realizó un vídeu de sofitu a la candidatura francesa<ref>{{Cita web|url=https://twitter.com/ViparisOfficiel/status/987010149255712768?s=20|títulu=Twitter}}</ref>. Dempués de dase a conocer que la ciudá rusa sería la anfitriona del eventu<ref>{{Obra citada|títulu=ICM 2018 på Facebook Watch|idioma=nb|url=https://nb-non.facebook.com/ICM2018/videos/watch-the-video-of-the-announcement-of-saint-petersburg-russia-as-the-host-city-/1110964399061530/|fechaaccesu=2021-02-20}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.facebook.com/login/?next=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2FICM2018%2Fposts%2Ficm-2022-will-be-held-in-saint-petersburgdecision-was-just-announced-after-a-tig%2F1110929805731656%2F|títulu=Empecipiar sesión en Facebook|idioma=en|fechaaccesu=2021-02-20|sitioweb=Facebook}}</ref>, dellos matemáticos franceses publicaron una web llamada [http://www.icm2022boycott.org/ ICM 2022 Boycott], cola que pretendíen boicotiar la organización del ICM en Rusia, según alegaba la web pola falta de [[derechos humanos]] y escontra la comunidá LGBT en Rusia. La web publicó un comunicáu nel que matemáticos como'l ganador de la [[Medaya Fields]] en [[1998]] Timothy Gowers roblaben l'anulación del eventu, anque la [[Unión Matemática Internacional]] nun dio respuesta dalguna. El 29 d'abril de 2019, el presidente del Conseyu Internacional para la Ciencia Daya Reddy dio respuesta a esta iniciativa, anque nun sé tomó nenguna acción para la organización del congresu. == Medaya Ladyzhenskaya == Como novedá nel ICM 2022, va premiar a persones destacaes nel ámbitu de la [[matemática]]-[[física]] cola Medaya Ladyzhenskaya<ref>{{Cita web|url=https://icm2022.org/blog/ladyzhenskaya-medal-in-mathematical-physics|títulu=Ladyzhenskaya Medal in Mathematical Physics — icm2022|fechaaccesu=2021-02-20|sitioweb=icm2022.org}}</ref>. El premiu tien nome n'honor a la [[Matemáticu|matemática]] [[Rusia|rusa]] Olga A. Ladyzhenskaya. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Internacionales de Matemáticos]] dnv0ecr2pa5leqktda67or87xlp63av 3709676 3709219 2022-08-19T08:55:15Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{eventu}} {{correxir|t=20210721104636}} El '''Congresu Internacional de Matemáticos de 2022''' (embrivíu como '''ICM 2022''') va ser el vigesimonoveno Congresu Internacional de Matemáticos que se va celebrar en [[San Petersburgu]] del [[7 de xunetu]] al [[14 de xunetu]] de [[2022]]<ref>{{Cita web|url=https://www.icm2018.org/portal/icm-goes-to-st-petersburg-russia-in-2022.html|título=ICM goes to St. Petersburg, Russia in 2022}}</ref>. Esta va ser la segunda vegada que'l territoriu [[Rusia|rusu]] entama'l ICM, la postrera foi nel [[ICM 1966]], que s'entamó en [[Moscú]] de la [[URSS]]. == Llugar del congresu == Anque'l llugar del ICM 2022 va ser [[San Petersburgu]], unu de los llugares destacaos para'l congresu foi [[París]], que se presentó como posible güéspede del Congresu. Ello ye que el [[presidente de Francia]], [[Emmanuel Macron]] realizó un vídeu de sofitu a la candidatura francesa<ref>{{Cita web|url=https://twitter.com/ViparisOfficiel/status/987010149255712768?s=20|títulu=Twitter}}</ref>. Dempués de dase a conocer que la ciudá rusa sería la anfitriona del eventu<ref>{{Obra citada|títulu=ICM 2018 på Facebook Watch|idioma=nb|url=https://nb-non.facebook.com/ICM2018/videos/watch-the-video-of-the-announcement-of-saint-petersburg-russia-as-the-host-city-/1110964399061530/|fechaaccesu=2021-02-20}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.facebook.com/login/?next=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2FICM2018%2Fposts%2Ficm-2022-will-be-held-in-saint-petersburgdecision-was-just-announced-after-a-tig%2F1110929805731656%2F|títulu=Empecipiar sesión en Facebook|idioma=en|fechaaccesu=2021-02-20|sitioweb=Facebook}}</ref>, dellos matemáticos franceses publicaron una web llamada [http://www.icm2022boycott.org/ ICM 2022 Boycott], cola que pretendíen boicotiar la organización del ICM en Rusia, según alegaba la web pola falta de [[derechos humanos]] y escontra la comunidá LGBT en Rusia. La web publicó un comunicáu nel que matemáticos como'l ganador de la [[Medaya Fields]] en [[1998]] Timothy Gowers roblaben l'anulación del eventu, anque la [[Unión Matemática Internacional]] nun dio respuesta dalguna. El 29 d'abril de 2019, el presidente del Conseyu Internacional para la Ciencia Daya Reddy dio respuesta a esta iniciativa, anque nun sé tomó nenguna acción para la organización del congresu. == Medaya Ladyzhenskaya == Como novedá nel ICM 2022, va premiar a persones destacaes nel ámbitu de la [[matemática]]-[[física]] cola Medaya Ladyzhenskaya<ref>{{Cita web|url=https://icm2022.org/blog/ladyzhenskaya-medal-in-mathematical-physics|títulu=Ladyzhenskaya Medal in Mathematical Physics — icm2022|fechaaccesu=2021-02-20|sitioweb=icm2022.org}}</ref>. El premiu tien nome n'honor a la [[Matemáticu|matemática]] [[Rusia|rusa]] Olga A. Ladyzhenskaya. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Internacionales de Matemáticos]] k9nyja88uu9gp3r74voj3qsexqmy9n7 0 250243 3709230 3572425 2022-08-18T13:29:25Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{correxir|t=20210721104458}} {{referencies|t=20210721104402}} {{eventu}} [[Ficheru:The Soviet Union 1966 CPA 3310 stamp (The International Congress of Mathematicians (ICM) (16-26.08, Moscow). Emblem - Integral Symbol and Globe. Sum and Union Symbols).jpg|miniaturadeimagen|Sellu conmemorando'l Congresu]] El '''Congresu Internacional de Matemáticos de 1966''' (embrivíu como '''ICM 1966''') foi'l decimoquintu Congresu Internacional de Matemáticos entamáu nel Moscú de la URSS del [[16 d'agostu]] al [[26 d'agostu]] de [[1966]]. Nél, establecióse que'l númberu máximu de [[Medaya Fields]] yera de 4 en cada Congresu. == Conferenciantes == Hubo trenta y un conferenciantes (ocho llectures) nel congresu de 1966. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Internacionales de Matemáticos]] [[Categoría:1966]] oarzfrptjy6efm5wugbb1adfnyivj19 0 250246 3709233 3572629 2022-08-18T13:29:43Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{eventu}} {{correxir|t=20210721104442}} {{referencies|t=20210721104401}} El '''Congresu Internacional de Matemáticos de 1920''' (embrivíu como '''ICM 1920''') foi'l sestu Congresu Internacional de Matemáticos celebráu'l [[1920]] na ciudá francesa d'[[Estrasburgu]]. Nél, fundóse la [[Xunión Matemática Internacional]]. == Esclusión de países == Nel congresu, fueron escluyíos matemáticos d'[[Alemaña]], [[Imperiu austrohúngaru|Austria-Hungría]], [[Bulgaria]] y [[Turquía]]. Esta decisión tomar d'acorde nos países escluyíos de la [[Primer Guerra Mundial]], anque esto provocó que los matemáticos [[Godfrey Harold Hardy]] and Gösta Mittag-Leffler nun asistieren al congresu. == Llugar del eventu == El [[1912]], propúnxose que'l ICM 1920 va celebrar en [[Estocolmo]]. Finalmente, nun se celebró na capital sueca por que el añu anterior fundóse'l Conseyu Internacional d'Investigaciones, y decidió que'l próximu Congresu celebrar n'Estrasburgo. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Internacionales de Matemáticos]] [[Categoría:1920]] 5d7y0288rya9ao93l3n94gfvn52ilnp 0 250249 3709221 3691346 2022-08-18T13:27:22Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{eventu}} {{correxir|t=20210725070530}} {{referencies|t=20210721104508}} [[Ficheru:ICM 2018.jpg|miniaturadeimagen|Colin Guillarmou]] El '''Congresu Internacional de Matemáticos de 2018''' (embrivíu como '''ICM 2018''') foi'l ventiavu octavu Congresu Internacional de Matemáticos que se celebró en [[Rio de Janeiro]] del [[1 d'agostu]] al [[9 d'agostu]] de [[2018]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Internacionales de Matemáticos]] onkcimzfyataxjhkidc934r6e6sk71f 0 250259 3709222 3572634 2022-08-18T13:27:33Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{eventu}} {{correxir|t=20210721103710}} El '''Congresu Internacional de Matemáticos de 2006''' (embrivíu como '''ICM 2006''') foi'l ventiavu quintu Congresu Internacional de Matemáticos que se celebró en [[Madrid]] del [[22 d'agostu]] al [[30 d'agostu]] de [[2006]]. == Llugar del congresu == El Congresu celebrar nel [[Ifema|IFEMA]] de [[Madrid]]. == ESTALMAT == Mientres el Congresu, [[ESTALMAT]] (Estímulu del Talentu Matemático, un programa prometedor de mozos comenenciudos nes matemátiques) foi presentáu. Diba dos años que finaba Miguel de Guzmán y la Real Sociedá Matemática Española rindió-y homenaxe. == Logo de la IMU == {{Artículu principal|Xunión Matemática Internacional}} El logotipu de la IMU presentóse nel [[22 d'agostu]] de [[2006]] na ceremonia d'apertura del congresu. Foi'l ganador d'una competencia internacional anunciada pola IMU en 2004.<ref>https://www.mathunion.org/outreach/imu-logo</ref> == Asamblea Xeneral == Dende'l [[19 d'agostu]] hasta'l [[20 d'agostu]] de [[2006]], celebrar en [[Santiago de Compostela]] l'Asamblea Xeneral de la [[Xunión Matemática Internacional]]. == Premios == El [[Rei d'España]], que participó na ceremonia d'apertura, fixo entrega de la [[Medaya Fields]] a los matemáticos Andrei Okunkov, [[Grigori Perelmán|Grigori Perelman]], Terence Tao y Wendelin Werner. Perelmán, que foi galardonáu por resolver la conxetura de Poincare en 2002, un problema del mileniu pol Clay Mathematics Institúi, tornó'l premiu. == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Internacionales de Matemáticos]] nijq8hz0ii6kcx7mznhbd0p342ltb02 0 250280 3709223 3572637 2022-08-18T13:28:05Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220125125244}} {{eventu}} [[Ficheru:ICM1998.gif|miniaturadeimagen|ICM 1998]] El '''Congresu Internacional de Matemáticos de 1998''' (embrivíu como '''ICM 1998''') foi'l ventiavu terceru Congresu Internacional de Matemáticos celebráu'l [[1920]] na ciudá alemana de [[Berlín]], dende el [[18 d'agostu]] al [[27 d'agostu]] de [[1998]]. Los matemáticos Richard Ewen Borcherds, Timothy Gowers, Maxim Kontsevich y Curtis T. McMullen fueron galardonaos cola 1998 [[Medaya Fields]]. == Olimpiada Matemática == {{Artículu principal|Olimpiada Matemática Internacional de 1998}} Mientres esta Olimpiada, presentar a los olímpicos de la [[Olimpiada Matemática Internacional]]. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Internacionales de Matemáticos]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 29n108y2kghuyo9u2ujwwsxd5lkfywf 3709236 3709223 2022-08-18T13:30:15Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220125125244}} {{eventu}} [[Ficheru:ICM1998.gif|miniaturadeimagen|ICM 1998]] El '''Congresu Internacional de Matemáticos de 1998''' (embrivíu como '''ICM 1998''') foi'l ventiavu terceru Congresu Internacional de Matemáticos celebráu'l [[1920]] na ciudá alemana de [[Berlín]], dende el [[18 d'agostu]] al [[27 d'agostu]] de [[1998]]. Los matemáticos Richard Ewen Borcherds, Timothy Gowers, Maxim Kontsevich y Curtis T. McMullen fueron galardonaos cola 1998 [[Medaya Fields]]. == Olimpiada Matemática == {{Artículu principal|Olimpiada Matemática Internacional de 1998}} Mientres esta Olimpiada, presentar a los olímpicos de la [[Olimpiada Matemática Internacional]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Internacionales de Matemáticos]] [[Categoría:1998]] fr1ico1eccw9isfidhl0l1q2dvxfz63 0 250285 3709218 3341266 2022-08-18T13:25:21Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{eventu}} El '''Congresu Européu de Matemátiques de 1992''' foi'l primer [[Congresu Européu de Matemátiques]], celebráu en [[París]] del [[6 de xunetu]] al [[10 de xunetu]] de [[1992]]. Foi entamáu pola Société Mathématique de France y la Société Mathématiques Appliquées et Industrielles so los auspicios de la European Mathematical Society.<ref>https://euro-math-soc.eu/ems-congresses-0</ref> Hubo alredor de 1300 participantes de 58 países. El presidente del Comité Organizador de 1ECM foi Max Karoubi ([[Francia]]), y tamién foi presidente del Comité de Premios. El Comité Científicu so la presidencia de Michael Atiyah ([[Cambridge]], [[Reinu Xuníu]]) convidó a 10 conferencies plenaries.<ref>http://www.6ecm.pl/en/history/past-ecm/1-ecm</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Europeos de Matemátiques|1992]] 9lzh7kh267tws5af1a8g42ooj3h5qp4 0 250288 3709677 3454914 2022-08-19T08:55:19Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki El '''Congresu Européu de Matemáticos de 2000''' foi'l terceru congresu celebráu en [[Barcelona]], del [[10 de xunetu]] al [[14 de xunetu]] del [[2000]]. Hubo 1200 participantes. El Comité Organizador tuvo presidíu por Sebastia Xambó-Descamps. Michael Atiyah yera'l presidente del Comité del Programa. La [[Real Sociedá Matemática Española]] non pudó ser organizadora, anque sí tuvo presente nel congresu. == Conferencies plenaries == Robbert Dijgraaf ([[Amsterdam]]): Les matemátiques de la teoría M. Hans Föllmer ([[Berlín]]): Aspeutos probabilísticos de los riesgos financieros. Hendrik W. Lenstra, Jr ([[EE. XX.]] y [[Países Baxos]]): Amenorgamientu básicu de banderes y celosía. Yuri I. Manin ([[Bonn]]): Módulos, motivos, espeyos. Yves Meyer ([[Francia]]): El papel de les oscilaciones en problemes non llineales. Carles Simó ([[Barcelona]]): Nueves families de soluciones en problemes de N-cuerpos. Marie-France Vignéras ([[París]]): Correspondencia local en Langlands para GL (n, Q_p) modulo l ≠ p. Oleg Viro ([[Uppsala]], [[San Petersburgu]]): Descuantización de [[xeometría alxebraica]] real en papel logarítmicu. Andrew J. Wiles ([[EE. XX.]]): Representaciones de Galois y formes automórficas. == Premios de la EMS == Los matemáticos Seymon Alesker ([[Israel]]), Rafaël Cerf ([[Francia]]), Dennis Gaitsgory ([[Estaos Xuníos d'América|Estaos Xuníos]]), Emmanuel Grenier ([[Francia]]), Dominic Joyce ([[Reinu Uníu]]), Vincent Lafforque ([[Francia]]), Michael McQuillan ([[Reinu Uníu]]), Stefan Nemirovski ([[Rusia]]), Paul Seidel ([[Francia]]), Wendelin Werner ([[Francia]]) ganaron el Premiu de la EMS. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Europeos de Matemátiques|2000]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] qn79nt2bwrqhepmshz70t1wjgqpc4jb 0 250415 3709224 3572632 2022-08-18T13:28:32Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{eventu}} El '''Congresu Internacional de Matemáticos de 1990''' (embrivíu como '''ICM 1990''') foi'l ventiavu primeru Congresu Internacional de Matemáticos que se celebró en [[Kioto]] del [[21 d'agostu]] al [[29 d'agostu]] de [[1990]]<ref>https://www.mathunion.org/fileadmin/ICM/Proceedings/ICM1990.1/ICM1990.1.ocr.pdf</ref>. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Internacionales de Matemáticos]] [[Categoría:1990]] sz9kqka76adft0vat2b0r8pyrkifjpy 0 250486 3709225 3611741 2022-08-18T13:28:51Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20220125125259}} {{eventu}} [[Ficheru:Flag_of_Poland.svg|miniaturadeimagen|Bandera de Polonia]] El '''Congresu Internacional de Matemáticos de 1983''' (embrivíu como '''ICM 1983''') foi'l vigesimo novenu [[Congresu Internacional de Matemáticos]] celebráu en [[Varsovia]], [[Polonia]], del [[16 d'agostu]] al [[24 d'agostu]] de [[1983]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Congresos Internacionales de Matemáticos]] [[Categoría:1983]] 296kdgkm9m7lwsffh40zczu5cc0a8ha 4 256849 3709479 3708421 2022-08-19T01:31:20Z ListeriaBot 32147 Wikidata list updated [V2] wikitext text/x-wiki <div style="display:block;border:1px solid #5da95d; vertical-align:top;width:100%; background-color:#f9f9ff;margin-bottom:10px;margin-top:5px;padding-left:5px;padding-right:4px; box-shadow: 8px 8px 8px #CCC"> <div style="height:22px; border-bottom:1px solid #5da95d; padding:0px; background:#b9f3b9; color:#000000; text-align:center; font-weight:bold; font-size:100%; margin-bottom:5px;margin-top:0;margin-left:-5px;margin-right:-4px;"> <div class="center"><b>Persones finaes de recién</b></div></div> {{Wikidata list |1=Wikipedia:Wikidata/Finaos de recién/portada |sparql=SELECT ?item ?dob ?dod (CONCAT(" <small>", STR(ROUND(FLOOR((?dod - ?dob) / "365.2425"^^xsd:decimal))), "&nbsp;años</small>") AS ?s3) WHERE { SELECT ?item ?stct ?slct (MAX(?dod1) AS ?dod) (SAMPLE(?dob1) AS ?dob) WHERE { ?item wdt:P570 ?dod1. FILTER(?dod1 > "2021-11-02T00:00:00Z"^^xsd:dateTime) FILTER((?dod1 > ((NOW()) - "P32D"^^xsd:duration)) && (?dod1 < (NOW()))) FILTER(NOT EXISTS { ?item wdt:P1087 _:b4. }) ?item wdt:P31 wd:Q5; wikibase:statements ?stct; wikibase:sitelinks ?slct. OPTIONAL { ?item wdt:P569 ?dob1. } FILTER(EXISTS { ?article schema:about ?item; schema:isPartOf <https://ast.wikipedia.org/>. }) } GROUP BY ?item ?stct ?slct ORDER BY DESC (?dod) LIMIT 8 } ORDER BY DESC (?dod) |section= |columns=label,description,P570,qid,?s3 |thumb=130 |min_section= |links=local |row_template=Wikidata list/portada |skip_table=1 |autolist=fallback |short = true |chart=true |minimal=1 }} {{Wikidata list/portada | label = [[Anne Heche]] | desc = actriz d'Estaos Xuníos (1969–2022) | p570 = 2022-08-11 | qid = Q234610 | s3 = <small>53&nbsp;años</small> }} {{Wikidata list/portada | label = [[Carmen Gómez Ojea]] | desc = escritora asturiana (1945–2022) | p570 = 2022-08-10 | qid = Q5752545 | s3 = <small>76&nbsp;años</small> }} {{Wikidata list/portada | label = [[Nicholas Evans]] | desc = periodista, escritor y productor de cine y televisión británicu (1950–2022) | p570 = 2022-08-09 | qid = Q726194 | s3 = <small>72&nbsp;años</small> }} {{Wikidata list/portada | label = [[Olivia Newton-John]] | desc = cantante y actriz británico-australiana (1948–2022) | p570 = 2022-08-08 | qid = Q185165 | s3 = <small>73&nbsp;años</small> }} {{Wikidata list/portada | label = [[David McCullough]] | desc = historiador y escritor d'Estaos Xuníos (1933–2022) | p570 = 2022-08-07 | qid = Q374610 | s3 = <small>89&nbsp;años</small> }} {{Wikidata list/portada | label = [[Adriana Roel]] | desc = actriz mexicana (1934–2022) | p570 = 2022-08-04 | qid = Q5658374 | s3 = <small>88&nbsp;años</small> }} {{Wikidata list/portada | label = [[Vin Scully]] | desc = periodista y comentarista deportivu d'Estaos Xuníos (1927–2022) | p570 = 2022-08-02 | qid = Q2422581 | s3 = <small>94&nbsp;años</small> }} {{Wikidata list/portada | label = [[Hugo Fernández]] | desc = futbolista uruguayu (1945–2022) | p570 = 2022-08-01 | qid = Q325975 | s3 = <small>77&nbsp;años</small> }} {{Wikidata list end}} </div> 26m6e466j9w82piq2tph496apmdl3pb 0 256957 3709190 3688049 2022-08-18T13:08:48Z YoaR 37624 +{{control d'autoridaes}}, usando [[:ast:Wikipedia:FastButtons|FastButtons]] wikitext text/x-wiki {{Ficha d'eventu|ámbitu=Relixosu|ubicación=[[Villaviciosa]], [[Principáu d'Asturies]]|país=[[España]]|fecha=Dende'l Domingu de Ramos hasta'l Domingu de Pascua|participantes=Confrería de Jesús Nazarenu|sitio_web=https://semanasantadevillaviciosa.com/}} La '''Selmana Santa de Villaviciosa''' ye una de les principales celebraciones culturales y relixoses y turístiques del conceyu asturianu de [[Villaviciosa]]. Tien los sos oríxenes nel [[sieglu XVII]], concretamente nel añu [[1668]], siendo una de les celebraciones de [[Selmana Santa]] mas antigües d'Asturies. Amás, ta considerada una [[Fiestes d'Interés Turísticu d'Asturies|Fiesta d'Interés Turísticu del Principáu d'Asturies]]. En 1668, dos flaires dominicos d'Uviéu fundan en Villaviciosa la Confrería del Santu Nome de Jesús Nazarenu para entamar los actos de la Selmana Santa na capital maliayesa. Esta Confrería entama les celebraciones relixoses dende entós y cuenta anguaño con 1800 cofrades. Trátense d'unos actos bien solemnes y sobries, qu'acueyen a munches persones tantu del conceyu como d'Asturies. Les sos procesiones asocédense ente'l Domingu de Ramos hasta'l [[Pascua|Domingu de Pascua]]. En total hai siete procesiones, siendo les mas importantes les del Miércoles y Vienres Santu, que percuerren el cascu antiguu de Villaviciosa. En 2006 inauguróse na villa'l Muséu de la Selmana Santa, nel que tán espuestes les principales imaxes que percuerren na Selmana Santa de Villaviciosa. == Confrería == [[Ficheru:Logo-cofradia-140.png|miniaturadeimagen|Logo de la Confrería del Santu Nome de Jesús Nazarenu]] En Villaviciosa atópase namás la Confrería del Santu Nome de Jesús Nazarenu. Data de 1668, cuando los flaires dominicos uvieínos Luis de Llano y Sebastián de Romero. En 1696 yá hai constancia de procesiones na villa. Adulces fuéronse añediendo nueves imaxes de cultu que procesionaban les cais maliayeses. Mientres la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]], la confrería perdió numberoses imaxes, anque nos años 40 incorporáronse otres nueves.<ref>{{Cita web|url=https://semanasantadevillaviciosa.com/historia/|títulu=Historia {{!}} Semana Santa de Villaviciosa|obra=semanasantadevillaviciosa.com|fechaaccesu=2022-04-09}}</ref> == Actos y procesiones == {| {{tablaguapa}} |+ !Día !Actu/Procesión |- |Domingo de Ramos |Bendición de ramos y procesión |- |Llunes Santu | |- |Martes Santu |Procesión del Silenciu |- |Miércoles Santu |Procesión del Alcuentru |- |Xueves Santu |Procesión del Calvariu |- |Vienres Santu |El Desenclavo y procesión del Santu Alcuentru |- |Sábadu Santu |Procesión de la Soledá |- |[[Pascua|Domingo de Pascua]] |Procesión del Resucitáu con María |} == Referencies == {{Llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Villaviciosa]] [[Categoría:Asturies]] [[Categoría:Selmana Santa]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con traducciones ensin revisar]] 0lply2t9sn4qsjdrc9w4qedqmhcusk8 0 258039 3709678 3697194 2022-08-19T08:55:28Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Tomás Alberto Hervás Girón''' {{nym}}, conocíu como '''Tomás''', ye un [[Fútbol|exfutbolista]] y [[entrenador]] español. Na temporada 2022-2023 fae de segundu entrenador del [[Real Sporting de Xixón]]. == Clubes == === Como xugador === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="170"|País !width="120"|Añu |-align=center |[[Real Sporting de Xixón "B"]] |[[España]] |1989-1992 |-align=center |[[Real Sporting de Xixón]] |España |1992-1998 |-align=center |[[Real Club Celta de Vigo|R. C. Celta de Vigo]] |España |1998-2001 |-align=center |[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla F. C.]] |España |2001-2003 |-align=center |[[Unión Deportiva Las Palmas|U. D. Las Palmas]] |España |2003-2005 |-align=center |[[Asociación Deportiva Universidad de Oviedo|A. D. Universidad de Oviedo]]<ref>{{cita web |url=http://www.esfutbol.net/?action=read&idnotizia=30154 |títulu=Universidad Oviedo: vuelve Tomás Hervás |fechaaccesu=217 de xunetu de 2022 |sitiuweb=esFutbol|idioma=es}}</ref> |España |2005-2007 |} === Como entrenador === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="170"|País !width="120"|Añu |-align=center |[[Real Sporting de Xixón "B"]] |[[España]] |2014-2016 |} == Palmarés == === Copes internacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Títulu !width="140"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Copa Intertoto de la UEFA|Copa Intertoto]] |[[Real Club Celta de Vigo|R. C. Celta de Vigo]] |[[Vigo]] ([[España]])<br />[[San Petersburgu]] ([[Rusia]]) |[[2000]] |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces futbolista}} {{NF|1970||Hervas, Tomas}} [[Categoría:Futbolistes de Castiella y Lleón]] [[Categoría:Entrenadores de fútbol de Castiella y Lleón]] [[Categoría:Entrenadores del Real Sporting de Xixón "B"]] [[Categoría:Persones de Ponferrada]] pevw381ukrpsb98xy9211hf2yryqdcb 3709685 3709678 2022-08-19T08:57:06Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Tomás Alberto Hervás Girón''' {{nym}}, conocíu como '''Tomás''', ye un [[Fútbol|exfutbolista]] y [[entrenador]] español. Na temporada 2022-2023 fai de segundu entrenador del [[Real Sporting de Xixón]]. == Clubes == === Como xugador === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="170"|País !width="120"|Añu |-align=center |[[Real Sporting de Xixón "B"]] |[[España]] |1989-1992 |-align=center |[[Real Sporting de Xixón]] |España |1992-1998 |-align=center |[[Real Club Celta de Vigo|R. C. Celta de Vigo]] |España |1998-2001 |-align=center |[[Sevilla Fútbol Club|Sevilla F. C.]] |España |2001-2003 |-align=center |[[Unión Deportiva Las Palmas|U. D. Las Palmas]] |España |2003-2005 |-align=center |[[Asociación Deportiva Universidad de Oviedo|A. D. Universidad de Oviedo]]<ref>{{cita web |url=http://www.esfutbol.net/?action=read&idnotizia=30154 |títulu=Universidad Oviedo: vuelve Tomás Hervás |fechaaccesu=217 de xunetu de 2022 |sitiuweb=esFutbol|idioma=es}}</ref> |España |2005-2007 |} === Como entrenador === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="170"|País !width="120"|Añu |-align=center |[[Real Sporting de Xixón "B"]] |[[España]] |2014-2016 |} == Palmarés == === Copes internacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Títulu !width="140"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Copa Intertoto de la UEFA|Copa Intertoto]] |[[Real Club Celta de Vigo|R. C. Celta de Vigo]] |[[Vigo]] ([[España]])<br />[[San Petersburgu]] ([[Rusia]]) |[[2000]] |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces futbolista}} {{NF|1970||Hervas, Tomas}} [[Categoría:Futbolistes de Castiella y Lleón]] [[Categoría:Entrenadores de fútbol de Castiella y Lleón]] [[Categoría:Entrenadores del Real Sporting de Xixón "B"]] [[Categoría:Persones de Ponferrada]] d1cf78f2b8dk70rjxd6vymbghsrtzlt 14 258464 3709167 2022-08-18T12:13:54Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Boxeadores d'Europa|Ucraina]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Ucraina]] [[Categoría:Deportistes d'Ucraína]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Boxeadores d'Europa|Ucraina]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Ucraina]] [[Categoría:Deportistes d'Ucraína]] 8863yqozddffu5884033r65wx0q1r0y 14 258465 3709168 2022-08-18T12:14:04Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Boxeadores d'Europa|Noruega]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Noruega]] [[Categoría:Deportistes de Noruega]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Boxeadores d'Europa|Noruega]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Noruega]] [[Categoría:Deportistes de Noruega]] 4zzjcu4dnhnrbvkkbe3oe7vb8xw7t7o 14 258466 3709169 2022-08-18T12:14:14Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Boxeadores d'Europa|Polonia]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Polonia]] [[Categoría:Deportistes de Polonia]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Boxeadores d'Europa|Polonia]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Polonia]] [[Categoría:Deportistes de Polonia]] ck4miutwawhgnwub704m9ztws111apf 14 258467 3709170 2022-08-18T12:14:27Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Boxeadores d'Europa|Rusia]] [[Categoría:Boxeadores d'Asia|Rusia]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Rusia]] [[Categoría:Deportistes de Rusia]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Boxeadores d'Europa|Rusia]] [[Categoría:Boxeadores d'Asia|Rusia]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Rusia]] [[Categoría:Deportistes de Rusia]] 06zhpk8iuvgy2gjs6hyvipkrbblhx6m 14 258468 3709171 2022-08-18T12:15:40Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Boxeadores por continente|Asia]] [[Categoría:Deportistes d'Asia]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Boxeadores por continente|Asia]] [[Categoría:Deportistes d'Asia]] m8tou4nlx1o9o8oehacku5q653cz79i 14 258469 3709172 2022-08-18T12:16:20Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Boxeadores por continente|Oceania]] [[Categoría:Deportistes d'Oceanía]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Boxeadores por continente|Oceania]] [[Categoría:Deportistes d'Oceanía]] ttjcij61eym41va9sf12ex13e0zh4yg 14 258470 3709174 2022-08-18T12:20:50Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Boxeadores d'América|Colombia]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Colombia]] [[Categoría:Deportistes de Colombia]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Boxeadores d'América|Colombia]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Colombia]] [[Categoría:Deportistes de Colombia]] ihbkifsnr07fvndf5g1wmxtf1d54a13 14 258471 3709175 2022-08-18T12:21:02Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Boxeadores d'Asia|Filipines]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Filipines]] [[Categoría:Deportistes de Filipines]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Boxeadores d'Asia|Filipines]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Filipines]] [[Categoría:Deportistes de Filipines]] ls8ka29kkwjoafxnwhme31ddqczywzd 14 258472 3709176 2022-08-18T12:22:18Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Boxeadores d'Asia|Kazakstan]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Kazakstan]] [[Categoría:Deportistes de Kazakstán]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Boxeadores d'Asia|Kazakstan]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Kazakstan]] [[Categoría:Deportistes de Kazakstán]] d0uojonxu6ag51vmzyjp3ra4ocpqpil 14 258473 3709177 2022-08-18T12:22:50Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Boxeadores d'América|Panama]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Panama]] [[Categoría:Deportistes de Panamá]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Boxeadores d'América|Panama]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Panama]] [[Categoría:Deportistes de Panamá]] 8amr7qent4o1b5xbctlgr8yhceh74nd 14 258474 3709178 2022-08-18T12:23:08Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Boxeadores d'Asia|Tailandia]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Tailandia]] [[Categoría:Deportistes de Tailandia]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Boxeadores d'Asia|Tailandia]] [[Categoría:Boxeadores por estáu|Tailandia]] [[Categoría:Deportistes de Tailandia]] n7j0rha6mltady0oeyps4uucmamy3wl 14 258475 3709179 2022-08-18T12:23:56Z Omarete 35 Páxina creada con «[[Categoría:Deportistes d'Asia|Tailandia]] [[Categoría:Deportistes por estáu|Tailandia]] [[Categoría:Persones d'Asia por actividá]] [[Categoría:Deporte en Tailandia]]» wikitext text/x-wiki [[Categoría:Deportistes d'Asia|Tailandia]] [[Categoría:Deportistes por estáu|Tailandia]] [[Categoría:Persones d'Asia por actividá]] [[Categoría:Deporte en Tailandia]] 7olz4teej61ro8q8530d4s67ynjuiio 10 258476 3709185 2022-08-18T12:47:54Z Omarete 35 Páxina creada con «<includeonly>{{Infobox | abovestyle = background-color: lightsteelblue | aboveclass = hd | headerstyle = background-color: lightsteelblue | subheader = {{#if:{{#property:P1448}}|{{#invoke:Wikidata|claim|property=P1448|formatting=$text ($language)|list=firstrank|separator=<br>}}}} | subheaderstyle = background-color: #c8dfff | subheader2 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P361|formatting=internallink|list=firstrank}} | subheader2style = background-color: #d4e3f7 |…» wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Infobox | abovestyle = background-color: lightsteelblue | aboveclass = hd | headerstyle = background-color: lightsteelblue | subheader = {{#if:{{#property:P1448}}|{{#invoke:Wikidata|claim|property=P1448|formatting=$text ($language)|list=firstrank|separator=<br>}}}} | subheaderstyle = background-color: #c8dfff | subheader2 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P361|formatting=internallink|list=firstrank}} | subheader2style = background-color: #d4e3f7 | image = {{#if:{{{imaxe|}}}|[[Ficheru:{{{imaxe}}}|260px]]|{{#if:{{#Property:P154}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P154|formatting=[[Ficheru:$1|260px]]|list=firstrank}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P18|formatting=[[Ficheru:$1|260px]]|list=firstrank}}}}}}{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2096|formatting=<br/> $1|list=firstrank}} | header1 = Xeneral | label3 = Tipu | data3 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P31|formatting=internallink|list=firstrank}} | label4 = País | data4 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P17|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label5 = Sede | data5 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P276|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label7 = Fecha | data7 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P585|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label8 = {{#if:{{#property:P625}}|[[Coordenada{{!}}Coordenaes]]}} | data8 = {{#if:{{#property:P625}}|{{coord|region:{{{estáu|{{{estau|}}}}}}_type:city|display=inline,title|format=dms}}}} | data9 = {{#ifeq:{{{minimapa|}}}|non||{{#if:{{#property:P625}}|{{Minimapa|{{#switch:{{str find|{{#invoke:Wikidata|getParentValues|sorting=-1|}}|Principáu d'Asturies}}|0={{#invoke:Wikidata | claim | property=P17|formatting=label|list=false|value={{{mapa|}}}}}|#default=Asturies}}|label={{{label|{{PAGENAME}}}}}|float=center|width=280px}}}}<!-- -->{{#if:{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|list=false}}|{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|formatting=[[Imaxe:$1|280px]]|list=false}}{{#if:{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|qualifier=P2096}}|<div style="font-size: 90%">{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|qualifier=P2096|list=false</div>}}}}}}}} | header79 = {{#if:{{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450 OR P156 OR P155 | formatting=raw}} | Cronoloxía }} | data80 = {{Ficha/Socesión |{{#if:{{#property:P3450}} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450| qualifier=P155 | value={{{sigue|}}} }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P155 | value={{{sigue|}}} }} }} |{{{nome|{{PAGENAME}}}}} |{{#if:{{#property:P3450}} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450| qualifier=P156 | value={{{siguío|}}} }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P156 | value={{{sigue|}}} }} }} |color=#ABD2D0 }} | header98 = {{#if:{{#Property:P856}}|Otros datos|}} | data99 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P856| value={{{web|}}} |formatting=[$1 Web oficial]|list=firstrank}} }}</includeonly><noinclude>{{documentación}}</noinclude> lb1a57irrt66xfq67rqv4txyyerj64v 3709187 3709185 2022-08-18T13:05:42Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Infobox | abovestyle = background-color: lightsteelblue | aboveclass = hd | headerstyle = background-color: lightsteelblue | above = <div style="float:center; padding:.1em;" class="noprint"></div>{{{1|{{PAGENAME}}}}} | subheader = {{#if:{{#property:P1448}}|{{#invoke:Wikidata|claim|property=P1448|formatting=$text ($language)|list=firstrank|separator=<br>}}}} | subheaderstyle = background-color: #c8dfff | subheader2 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P361|formatting=internallink|list=firstrank}} | subheader2style = background-color: #d4e3f7 | image = {{#if:{{{imaxe|}}}|[[Ficheru:{{{imaxe}}}|260px]]|{{#if:{{#Property:P154}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P154|formatting=[[Ficheru:$1|260px]]|list=firstrank}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P18|formatting=[[Ficheru:$1|260px]]|list=firstrank}}}}}}{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2096|formatting=<br/> $1|list=firstrank}} | header1 = Xeneral | label3 = Tipu | data3 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P31|formatting=internallink|list=firstrank}} | label4 = País | data4 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P17|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label5 = Sede | data5 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P276|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label7 = Fecha | data7 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P585|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label8 = {{#if:{{#property:P625}}|[[Coordenada{{!}}Coordenaes]]}} | data8 = {{#if:{{#property:P625}}|{{coord|region:{{{estáu|{{{estau|}}}}}}_type:city|display=inline,title|format=dms}}}} | data9 = {{#ifeq:{{{minimapa|}}}|non||{{#if:{{#property:P625}}|{{Minimapa|{{#switch:{{str find|{{#invoke:Wikidata|getParentValues|sorting=-1|}}|Principáu d'Asturies}}|0={{#invoke:Wikidata | claim | property=P17|formatting=label|list=false|value={{{mapa|}}}}}|#default=Asturies}}|label={{{label|{{PAGENAME}}}}}|float=center|width=280px}}}}<!-- -->{{#if:{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|list=false}}|{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|formatting=[[Imaxe:$1|280px]]|list=false}}{{#if:{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|qualifier=P2096}}|<div style="font-size: 90%">{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|qualifier=P2096|list=false</div>}}}}}}}} | header79 = {{#if:{{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450 OR P156 OR P155 | formatting=raw}} | Cronoloxía }} | data80 = {{Ficha/Socesión |{{#if:{{#property:P3450}} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450| qualifier=P155 | value={{{sigue|}}} }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P155 | value={{{sigue|}}} }} }} |{{{nome|{{PAGENAME}}}}} |{{#if:{{#property:P3450}} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450| qualifier=P156 | value={{{siguío|}}} }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P156 | value={{{sigue|}}} }} }} |color=#ABD2D0 }} | header98 = {{#if:{{#Property:P856}}|Otros datos|}} | data99 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P856| value={{{web|}}} |formatting=[$1 Web oficial]|list=firstrank}} }}</includeonly><noinclude>{{documentación}}</noinclude> 0nfigplzuyxvnt9doatlw0nmaccdiko 3709199 3709187 2022-08-18T13:13:06Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Infobox | abovestyle = background-color: lightsteelblue | aboveclass = hd | headerstyle = background-color: lightsteelblue | above = <div style="float:center; padding:.1em;" class="noprint"></div>{{{1|{{PAGENAME}}}}} | subheader = {{#if:{{#property:P1448}}|{{#invoke:Wikidata|claim|property=P1448|formatting=$text ($language)|list=firstrank|separator=<br>}}}} | subheaderstyle = background-color: #c8dfff | subheader2 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P361|formatting=internallink|list=firstrank}} | subheader2style = background-color: #d4e3f7 | image = {{#if:{{{imaxe|}}}|[[Ficheru:{{{imaxe}}}|260px]]|{{#if:{{#Property:P154}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P154|formatting=[[Ficheru:$1|260px]]|list=firstrank}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P18|formatting=[[Ficheru:$1|260px]]|list=firstrank}}}}}}{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2096|formatting=<br/> $1|list=firstrank}} | header1 = Xeneral | label3 = Tipu | data3 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P31|formatting=internallink|list=firstrank}} | label4 = País | data4 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P17|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label5 = Sede | data5 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P276|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label7 = Fecha | data7 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P585|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label8 = {{#if:{{#property:P625}}|[[Coordenada{{!}}Coordenaes]]}} | data8 = {{#if:{{#property:P625}}|{{coord|region:{{{estáu|{{{estau|}}}}}}_type:city|display=inline,title|format=dms}}}} | data9 = {{#ifeq:{{{minimapa|}}}|non||{{#if:{{#property:P625}}|{{Minimapa|{{#switch:{{str find|{{#invoke:Wikidata|getParentValues|sorting=-1|}}|Principáu d'Asturies}}|0={{#invoke:Wikidata | claim | property=P17|formatting=label|list=false|value={{{mapa|}}}}}|#default=Asturies}}|label={{{label|{{PAGENAME}}}}}|float=center|width=280px}}}}<!-- -->{{#if:{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|list=false}}|{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|formatting=[[Imaxe:$1|280px]]|list=false}}{{#if:{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|qualifier=P2096}}|<div style="font-size: 90%">{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|qualifier=P2096|list=false</div>}}}}}}}} | header10 = Otros datos | label11 = Asistencia | data11 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1110|list=firstrank | references=1}} | header79 = {{#if:{{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450 OR P156 OR P155 | formatting=raw}} | Cronoloxía }} | data80 = {{Ficha/Socesión |{{#if:{{#property:P3450}} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450| qualifier=P155 | value={{{sigue|}}} }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P155 | value={{{sigue|}}} }} }} |{{{nome|{{PAGENAME}}}}} |{{#if:{{#property:P3450}} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450| qualifier=P156 | value={{{siguío|}}} }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P156 | value={{{sigue|}}} }} }} |color=#ABD2D0 }} | header98 = {{#if:{{#Property:P856}}|Otros datos|}} | data99 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P856| value={{{web|}}} |formatting=[$1 Web oficial]|list=firstrank}} }}</includeonly><noinclude>{{documentación}}</noinclude> fvsrysybvdozrx5e7hsvvvdoqbnmbuu 3709203 3709199 2022-08-18T13:15:34Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{Infobox | abovestyle = background-color: lightsteelblue | aboveclass = hd | headerstyle = background-color: lightsteelblue | above = <div style="float:center; padding:.1em;" class="noprint"></div>{{{1|{{PAGENAME}}}}} | subheader = {{#if:{{#property:P1448}}|{{#invoke:Wikidata|claim|property=P1448|formatting=$text ($language)|list=firstrank|separator=<br>}}}} | subheaderstyle = background-color: #c8dfff | subheader2 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P361|formatting=internallink|list=firstrank}} | subheader2style = background-color: #d4e3f7 | image = {{#if:{{{imaxe|}}}|[[Ficheru:{{{imaxe}}}|260px]]|{{#if:{{#Property:P154}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P154|formatting=[[Ficheru:$1|260px]]|list=firstrank}}|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P18|formatting=[[Ficheru:$1|260px]]|list=firstrank}}}}}}{{#invoke:Wikidata | claim | property=P2096|formatting=<br/> $1|list=firstrank}} | header1 = Xeneral | label3 = Tipu | data3 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P31|formatting=internallink|list=firstrank}} | label4 = País | data4 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P17|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label5 = Sede | data5 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P276|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label7 = Fecha | data7 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P585|formatting=internallink|list=firstrank | references=1}} | label8 = {{#if:{{#property:P625}}|[[Coordenada{{!}}Coordenaes]]}} | data8 = {{#if:{{#property:P625}}|{{coord|region:{{{estáu|{{{estau|}}}}}}_type:city|display=inline,title|format=dms}}}} | data9 = {{#ifeq:{{{minimapa|}}}|non||{{#if:{{#property:P625}}|{{Minimapa|{{#switch:{{str find|{{#invoke:Wikidata|getParentValues|sorting=-1|}}|Principáu d'Asturies}}|0={{#invoke:Wikidata | claim | property=P17|formatting=label|list=false|value={{{mapa|}}}}}|#default=Asturies}}|label={{{label|{{PAGENAME}}}}}|float=center|width=280px}}}}<!-- -->{{#if:{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|list=false}}|{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|formatting=[[Imaxe:$1|280px]]|list=false}}{{#if:{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|qualifier=P2096}}|<div style="font-size: 90%">{{#invoke:Wikidata|claim|property=P242|qualifier=P2096|list=false</div>}}}}}}}} | header10 = Otros datos | label11 = Asistencia | data11 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P1110|list=firstrank | references=1}} | label12 = Data de principiu | data12 = {{fecha/WD|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P580|list=firstrank}}}} | label13 = Data de fin | data13 = {{fecha/WD|{{#invoke:Wikidata | claim | property=P582|list=firstrank}}}} | header79 = {{#if:{{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450 OR P156 OR P155 | formatting=raw}} | Cronoloxía }} | data80 = {{Ficha/Socesión |{{#if:{{#property:P3450}} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450| qualifier=P155 | value={{{sigue|}}} }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P155 | value={{{sigue|}}} }} }} |{{{nome|{{PAGENAME}}}}} |{{#if:{{#property:P3450}} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P3450| qualifier=P156 | value={{{siguío|}}} }} | {{#invoke:Wikidata | claim | property=P156 | value={{{sigue|}}} }} }} |color=#ABD2D0 }} | header98 = {{#if:{{#Property:P856}}|Otros datos|}} | data99 = {{#invoke:Wikidata | claim | property=P856| value={{{web|}}} |formatting=[$1 Web oficial]|list=firstrank}} }}</includeonly><noinclude>{{documentación}}</noinclude> iplm578kdr837jv5ogbjjiuato2smca 0 258477 3709410 2022-08-18T14:48:02Z YoaR 37624 Redirixendo a [[Testudines]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Testudines]] 0h7vize6lha8pfh6hdxbcvzu2d5c023 0 258478 3709411 2022-08-18T14:49:45Z YoaR 37624 Redirixendo a [[Aguamala (animal)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Aguamala (animal)]] tpwocpw6ryr9l8hfado08lj0nyfck61 0 258479 3709412 2022-08-18T14:52:03Z YoaR 37624 Páxina creada con «{{película}} '''''Finding Nemo''''' ye una película infantil d'[[animación por ordenador]] de 2003 ganadora del [[Óscar a la meyor película d'animación]].<ref>{{cita web |url=https://www.today.com/popculture/nemo-swims-away-animated-feature-prize-wbna4416141 |fechaaccesu=24 d'ochobre 2021 |títulu='Nemo' swims away with animated feature prize |fecha=1 de marzu de 2004 |idioma=inglés}}</ref> Ye la quinta película de los estudios [[Pixar]] y foi distribuyida por…» wikitext text/x-wiki {{película}} '''''Finding Nemo''''' ye una película infantil d'[[animación por ordenador]] de 2003 ganadora del [[Óscar a la meyor película d'animación]].<ref>{{cita web |url=https://www.today.com/popculture/nemo-swims-away-animated-feature-prize-wbna4416141 |fechaaccesu=24 d'ochobre 2021 |títulu='Nemo' swims away with animated feature prize |fecha=1 de marzu de 2004 |idioma=inglés}}</ref> Ye la quinta película de los estudios [[Pixar]] y foi distribuyida por [[Walt Disney Pictures]] y [[Buena Vistas Distribution]]. == Argumentu == Nemo ye un pequeñu [[Amphiprioninae]], l'únicu fíu que-y quedó a Marlin dempués de que una [[Sphyraena barracuda]] atacara l'[[anemone]] onde vivía y acabara cola so pareya y con casi tola so prole. A partir d'esti sucesu, Marlin encárgase de curiar al so fíu de forma desaxeradamente protectora, faciendo que Nemo s'escape y entame una aventura aprovechando una escursión del colexu. Nemo nel so enfotu de demostrar la so valentía y la so capacidá a pesar de tener una aleta atrófica, ye atrapáu con una rede y termina na pecera d'un dentista na ciudá de [[Sydney]] pa ser el regalu de Dala, la sobrina del dentista. Dende entós el so padre entama una llarga busca pa dar con pistes que lu lleven a recuperar al so fíu. Nel camín xúnese-y un [[Paracanthurus hepatus]] de poca memoria llamáu Dory. Dambos xuntos tienen de superar numberosos problemes ente los que s'atopen los tiburones vexetarianos, les [[aguamales]], una ballena a la que llamen Cetaci y les [[gaviotes]]. Nel so viaxe tamién reciben l'ayuda d'otros personaxes ente los que s'atopen simpátiques [[tortugues]]. Mientres, Nemo fai una gran amistá colos pexes qu'habiten dientro de la pecera y xuntos entamen escapar y volver al mar. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|ca|Buscant en Nemo|30179567}} {{commonscat}} gd13jaksbrkert018x5rgke3qxqfhc8 3709413 3709412 2022-08-18T14:53:58Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{película}} '''''Finding Nemo''''' ye una película infantil d'[[animación por ordenador]] de 2003 ganadora del [[Óscar a la meyor película d'animación]].<ref>{{cita web |url=https://www.today.com/popculture/nemo-swims-away-animated-feature-prize-wbna4416141 |fechaaccesu=24 d'ochobre 2021 |títulu='Nemo' swims away with animated feature prize |fecha=1 de marzu de 2004 |idioma=inglés}}</ref> Ye la quinta película de los estudios [[Pixar]] y foi distribuyida por [[Walt Disney Pictures]] y [[Buena Vista Distribution]]. == Argumentu == Nemo ye un pequeñu [[Amphiprioninae]], l'únicu fíu que-y quedó a Marlin dempués de que una [[Sphyraena barracuda]] atacara l'[[anemone]] onde vivía y acabara cola so pareya y con casi tola so prole. A partir d'esti sucesu, Marlin encárgase de curiar al so fíu de forma desaxeradamente protectora, faciendo que Nemo s'escape y entame una aventura aprovechando una escursión del colexu. Nemo nel so enfotu de demostrar la so valentía y la so capacidá a pesar de tener una aleta atrófica, ye atrapáu con una rede y termina na pecera d'un dentista na ciudá de [[Sydney]] pa ser el regalu de Dala, la sobrina del dentista. Dende entós el so padre entama una llarga busca pa dar con pistes que lu lleven a recuperar al so fíu. Nel camín xúnese-y un [[Paracanthurus hepatus]] de poca memoria llamáu Dory. Dambos xuntos tienen de superar numberosos problemes ente los que s'atopen los tiburones vexetarianos, les [[aguamales]], una ballena a la que llamen Cetaci y les [[gaviotes]]. Nel so viaxe tamién reciben l'ayuda d'otros personaxes ente los que s'atopen simpátiques [[tortugues]]. Mientres, Nemo fai una gran amistá colos pexes qu'habiten dientro de la pecera y xuntos entamen escapar y volver al mar. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|ca|Buscant en Nemo|30179567}} {{commonscat}} qlskf8ralpeyua1141hl6ckb1wbcne4 3709415 3709413 2022-08-18T14:54:41Z YoaR 37624 +{{control d'autoridaes}}, usando [[:ast:Wikipedia:FastButtons|FastButtons]] wikitext text/x-wiki {{película}} '''''Finding Nemo''''' ye una película infantil d'[[animación por ordenador]] de 2003 ganadora del [[Óscar a la meyor película d'animación]].<ref>{{cita web |url=https://www.today.com/popculture/nemo-swims-away-animated-feature-prize-wbna4416141 |fechaaccesu=24 d'ochobre 2021 |títulu='Nemo' swims away with animated feature prize |fecha=1 de marzu de 2004 |idioma=inglés}}</ref> Ye la quinta película de los estudios [[Pixar]] y foi distribuyida por [[Walt Disney Pictures]] y [[Buena Vista Distribution]]. == Argumentu == Nemo ye un pequeñu [[Amphiprioninae]], l'únicu fíu que-y quedó a Marlin dempués de que una [[Sphyraena barracuda]] atacara l'[[anemone]] onde vivía y acabara cola so pareya y con casi tola so prole. A partir d'esti sucesu, Marlin encárgase de curiar al so fíu de forma desaxeradamente protectora, faciendo que Nemo s'escape y entame una aventura aprovechando una escursión del colexu. Nemo nel so enfotu de demostrar la so valentía y la so capacidá a pesar de tener una aleta atrófica, ye atrapáu con una rede y termina na pecera d'un dentista na ciudá de [[Sydney]] pa ser el regalu de Dala, la sobrina del dentista. Dende entós el so padre entama una llarga busca pa dar con pistes que lu lleven a recuperar al so fíu. Nel camín xúnese-y un [[Paracanthurus hepatus]] de poca memoria llamáu Dory. Dambos xuntos tienen de superar numberosos problemes ente los que s'atopen los tiburones vexetarianos, les [[aguamales]], una ballena a la que llamen Cetaci y les [[gaviotes]]. Nel so viaxe tamién reciben l'ayuda d'otros personaxes ente los que s'atopen simpátiques [[tortugues]]. Mientres, Nemo fai una gran amistá colos pexes qu'habiten dientro de la pecera y xuntos entamen escapar y volver al mar. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|ca|Buscant en Nemo|30179567}} {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} cyqi7zooa57yylx1h5h7rswpch1688r 0 258480 3709414 2022-08-18T14:54:13Z YoaR 37624 Redirixendo a [[Animación per ordenador]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[animación per ordenador]] kungbjw3v9nt82ywmprskqrfpymzfmk 0 258481 3709417 2022-08-18T15:06:30Z YoaR 37624 Páxina creada con «{{llocalidá}} '''Eilat''' ({{lang-he|אֵילַת|eˈlat|Eilat.ogg}}, {{lang-ar|إِيلَات|Īlāt}}) ya la ciudá más meridional d'[[Israel]]. Alministrativamente pertenez al [[Distritu Sur]]. Situada nel [[golfu d'Áqaba]], tien al sur la ciudá de [[Taba]] ([[Exiptu]]) y al este [[Áqaba]] ([[Xordania]]). == Demografía == Tien una población de {{persones}} == Xeografía == Les temperatures davezu pasen de 40 °C en branu y 21 °C n'iviernu, ente que la tem…» wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Eilat''' ({{lang-he|אֵילַת|eˈlat|Eilat.ogg}}, {{lang-ar|إِيلَات|Īlāt}}) ya la ciudá más meridional d'[[Israel]]. Alministrativamente pertenez al [[Distritu Sur]]. Situada nel [[golfu d'Áqaba]], tien al sur la ciudá de [[Taba]] ([[Exiptu]]) y al este [[Áqaba]] ([[Xordania]]). == Demografía == Tien una población de {{persones}} == Xeografía == Les temperatures davezu pasen de 40 °C en branu y 21 °C n'iviernu, ente que la temperatura de l'agua anda ente los 20 y los 26 graos. Eilat tiene una media de 360 ​​díes de sol al añu.<ref>''Discovering the World of the Bible'', LaMar C. Berrett, (Cedar Fort 1996), páxina 204</ref> == Ver tamién == * [[Puertu d'Eilat]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} [[Categoría:Llocalidaes d'Israel]] sz6y94a8ejmmmhedq37fx2wssp99scj 3709418 3709417 2022-08-18T15:07:14Z YoaR 37624 +{{control d'autoridaes}}, usando [[:ast:Wikipedia:FastButtons|FastButtons]] wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Eilat''' ({{lang-he|אֵילַת|eˈlat|Eilat.ogg}}, {{lang-ar|إِيلَات|Īlāt}}) ya la ciudá más meridional d'[[Israel]]. Alministrativamente pertenez al [[Distritu Sur]]. Situada nel [[golfu d'Áqaba]], tien al sur la ciudá de [[Taba]] ([[Exiptu]]) y al este [[Áqaba]] ([[Xordania]]). == Demografía == Tien una población de {{persones}} == Xeografía == Les temperatures davezu pasen de 40 °C en branu y 21 °C n'iviernu, ente que la temperatura de l'agua anda ente los 20 y los 26 graos. Eilat tiene una media de 360 ​​díes de sol al añu.<ref>''Discovering the World of the Bible'', LaMar C. Berrett, (Cedar Fort 1996), páxina 204</ref> == Ver tamién == * [[Puertu d'Eilat]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes d'Israel]] ofges5a0iuk2zbklafbleua1i9l6jwt 3709972 3709418 2022-08-19T10:27:18Z Omarete 35 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Eilat''' ({{lang-he|אֵילַת|eˈlat|Eilat.ogg}}, {{lang-ar|إِيلَات|Īlāt}}) ya la ciudá más meridional d'[[Israel]]. Alministrativamente pertenez al [[Distritu Sur]]. Situada nel [[golfu d'Áqaba]], tien al sur la ciudá de [[Taba]] ([[Exiptu]]) y al este [[Áqaba]] ([[Xordania]]). == Demografía == Tien una población de {{persones}} == Xeografía == Les temperatures davezu pasen de 40 °C en branu y 21 °C n'iviernu, ente que la temperatura de l'agua anda ente los 20 y los 26 graos. Eilat tiene una media de 360 ​​díes de sol al añu.<ref>''Discovering the World of the Bible'', LaMar C. Berrett, (Cedar Fort 1996), páxina 204</ref> {{llocalidaes hermaniaes}} == Ver tamién == * [[Puertu d'Eilat]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes d'Israel]] bopq2z3cr77ujufxk4vhfbkhxkbp8a4 0 258482 3709419 2022-08-18T15:13:16Z YoaR 37624 Páxina creada con «{{llocalidá}} '''San Millán de la Cogolla''' ye un [[conceyos d'España|conceyu]] de la [[comunidá autónoma]] de [[La Rioxa]] ([[España]]). Tien una población de {{persones}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de La Rioxa]]» wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''San Millán de la Cogolla''' ye un [[conceyos d'España|conceyu]] de la [[comunidá autónoma]] de [[La Rioxa]] ([[España]]). Tien una población de {{persones}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de La Rioxa]] gwnze254bte470knw3vgt52htpx43cm 3709420 3709419 2022-08-18T15:15:53Z YoaR 37624 /* Referencies */ wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''San Millán de la Cogolla''' ye un [[conceyos d'España|conceyu]] de la [[comunidá autónoma]] de [[La Rioxa]] ([[España]]). Tien una población de {{persones}} == Alministración == {{Alcaldes_España | Alcalde_1 = Santiago Lerena Alesanco | Partíu_1 = [[Ficheru:Union de Centro Democratico (logo).svg|20px|PP|link=Unión de Centru Democráticu]] [[UCD]] | Alcalde_2 = Santiago Lerena Alesanco | Partíu_2 = [[Ficheru:Alianza Popular (logo, 1983-89).svg|20px|PP|link=Alianza Popular]] [[AP]] | Alcalde_3 = Millán Ángel Baltanás Lorenzo | Partíu_3 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]] | Alcalde_4 = Millán Ángel Baltanás Lorenzo | Partíu_4 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]] | Alcalde_5 = Eladio Cañas Ureta | Partíu_5 = [[Ficheru:Partido Riojano logo.png|20px|PP|link=Partido Riojano]] [[Partido Riojano|PRP]] | Alcalde_6 = Eladio Cañas Ureta | Partíu_6 = [[Ficheru:People's Party (Spain) logo.svg|20px|PP|link=Partíu Popular]] [[Partíu Popular|PP]] | Alcalde_7 = Eladio Cañas Ureta | Partíu_7 = [[Ficheru:People's Party (Spain) logo.svg|20px|PP|link=Partíu Popular]] [[Partíu Popular|PP]] | Alcalde_8 = María Pilar Mendoza Martínez | Partíu_8 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]] | Alcalde_9 = María Pilar Mendoza Martínez | Partíu_9 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]] | Alcalde_10 = Raquel Fernández Tejerina | Partíu_10 = [[Ficheru:People's Party (Spain) logo.svg|20px|PP|link=Partíu Popular]] [[Partíu Popular|PP]] | Alcalde_11 = Raquel Fernández Tejerina | Partíu_11 = [[Ficheru:People's Party (Spain) logo.svg|20px|PP|link=Partíu Popular]] [[Partíu Popular|PP]] }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de La Rioxa]] rgybqxnawfdfe731y19ocfgq1lfmqrg 0 258483 3709435 2022-08-18T15:34:04Z YoaR 37624 Redirixendo a [[Oceanografía]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[oceanografía]] 5m7cy5lue2kn6cog0gmnauuq2hjof1p 0 258484 3709436 2022-08-18T15:34:16Z YoaR 37624 Redirixendo a [[Oceanografía]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[oceanografía]] 5m7cy5lue2kn6cog0gmnauuq2hjof1p 0 258485 3709441 2022-08-18T16:16:56Z Limotecariu 735 Redirixendo a [[Pyrus]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Pyrus]] aww8vq56wpsj4oxzmw6uiyix2gb8yb0 0 258486 3709442 2022-08-18T16:30:08Z Limotecariu 735 Redirixendo a [[Pyrus]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Pyrus]] aww8vq56wpsj4oxzmw6uiyix2gb8yb0 0 258487 3709443 2022-08-18T16:30:10Z Limotecariu 735 Redirixendo a [[Pyrus]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Pyrus]] aww8vq56wpsj4oxzmw6uiyix2gb8yb0 0 258489 3709518 2022-08-19T06:07:09Z Limotecariu 735 Limotecariu treslladó la páxina "[[Muru de Berlín]]" a "[[Muriu de Berlín]]" sobre una redireición: muru y muriu son coses distintes según DALLA wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Muriu de Berlín]] symya9dmguhn7ma4d96s9v25jnivjdr 3 258490 3709538 2022-08-19T06:29:28Z YoaR 37624 Páxina creada con «{{bienvenida}} ~~~~» wikitext text/x-wiki {{bienvenida}} [[Usuariu:YoaR|YoaR]] ([[Usuariu alderique:YoaR|alderique]]) 06:29 19 ago 2022 (UTC) 7p50tj0cifxi8ylts404dtncfgs9p06 0 258491 3709603 2022-08-19T07:37:25Z YoaR 37624 Redirixendo a [[Constitución de la Xunión Soviética]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Constitución de la Xunión Soviética]] 1s8odc0na2ve4224a3iys6f8z7b2c5b 0 258492 3709605 2022-08-19T07:40:07Z YoaR 37624 Redirixendo a [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Sóviet Supremu de la Xunión Soviética]] r03oqcfh6muzl688yjn8tge1cq569rk 0 258493 3709949 2022-08-19T10:09:53Z YoaR 37624 Redirixendo a [[Sóviet]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[sóviet]] cltydkk7db025q9bufmmbgrvdayio8v 0 258494 3709973 2022-08-19T10:28:46Z YoaR 37624 Páxina creada con «{{persona}} '''Nazik Baghdasaryan''' ({{lang-hy|Նազիկ Բաղդասարյան}}) {{nym}} ye una [[actriz]] [[armenia]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|hy|Նազիկ Բաղդասարյան|8107031}} {{enllaces persona}} {{NF|1988||Baghdasaryan, Nazik}} [[Categoría:Persones de Yereván]]» wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Nazik Baghdasaryan''' ({{lang-hy|Նազիկ Բաղդասարյան}}) {{nym}} ye una [[actriz]] [[armenia]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|hy|Նազիկ Բաղդասարյան|8107031}} {{enllaces persona}} {{NF|1988||Baghdasaryan, Nazik}} [[Categoría:Persones de Yereván]] 0kuefswf2lisbmf5c7j16knpp80de5p 3709976 3709973 2022-08-19T10:31:54Z YoaR 37624 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Nazik Baghdasaryan''' ({{lang-hy|Նազիկ Բաղդասարյան}}; {{nym|paréntesis=non}}) ye una [[actriz]] [[armenia]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|hy|Նազիկ Բաղդասարյան|8107031}} {{enllaces persona}} {{NF|1988||Baghdasaryan, Nazik}} [[Categoría:Persones de Yereván]] m1i22qlmwufga4drixspmkcxmop3olf 14 258495 3709974 2022-08-19T10:30:31Z YoaR 37624 Páxina creada con «{{commonscat}} [[Categoría:Persones d'Armenia|Yerevan]]» wikitext text/x-wiki {{commonscat}} [[Categoría:Persones d'Armenia|Yerevan]] ih5q65xpdx1if4lk6xzzf7b3hw0vrqh